Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 3 with Samkara's Sarirakamimamsabhasya Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ atha tçtãyo 'dhyàyaþ / tçtãye sàdhanàkhyàdhyàye prathamapàde gatyàgaticintà-vairàgyaniråpaõavicàra÷ca 1 tadanantarapratipattyadhikaraõam / så. 1-7 tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ pra÷naniråpaõàbhyàm | BBs_3,1.1 | dvitãye 'dhyàye smçtinyàyavirodho vedàntavihite brahmadar÷ane parihçtaþ / parapakùàõàü cànapekùatvaü prapa¤citam / ÷rutivipratiùedha÷ca parihçtaþ / tatra ca jãvavyatiriktàni tattvàni jãvopakaraõàni brahmaõo jàyanta ityuktam / athedànãmupakaraõopahitasya jãvasya saüsàragatiprakàrastadavasthàntaràõi brahmasatattvaü vidyàbhedàbhedau guõopasaühàrànupasaühàrau samyagdar÷anàtpuruùàrthasiddhiþ samyagdar÷anopàyavidhiprabhedo muktiphalàniyama÷cetyetadarthajàtaü tçtãye 'dhyàye niråpayiùyate prasaïgàgataü ca kimapyanyat / tatra prathame tàvatpàde pa¤càgnividyàmà÷ritya saüsàragatiprabhedaþ pradar÷yate vairàgyahetoþ / 'tasmàjjugupset' iti cànte ÷ravaõàt / jãvomukhyapràõasacivaþ sendriyaþ samanasko 'vidyàkarmapårvapraj¤àparigrahaþ pårvadehaü vihàya dehàntaraü pratipadyata ityetadavagatam / 'athainamete pràõà abhisamàyanti' ityevamàdeþ 'anyannavataraü kalyàõataraü råpaü kurute' (bç. 4.4.1.4) ityevamantàtsaüsàraprakaraõasthàcchabdàt / dharmàdharmaphalopabhogasaübhavàcca / sa kiü dehaþ bãjairbhåtasåkùmairasaüpariùvakto gacchatyàhosvitsaüpariùvakta iti cintyate / kiü tàvatpràptam / asaüpariùvakta iti / kutaþ karaõopàdànavadbhåtopàdànasyà÷rutatvàt / 'sa etàstejomàtràþ samabhyàdadànaþ' (bç. 4.4.1) iti hyatra tejomàtrà÷abdena karaõànàmupàdànaü saükãrtayati / vàkya÷eùe cakùuràdisaükãrtanàt / naivaü bhåtamàtropàdànasaükãrtanamasti / sulabhà÷ca sarvatra bhåtamàtràþ / yatraiva deha àrabdhavyastatraiva santi tata÷ca tàsàü nayanaü niùprayojanam / tasmàdasaüpariùvakto yàtãti / evaü pràpte pañhatyàcàryaþ - tadantarapratipattau raühati saüpariùvakta iti / tadantarapratipattau dehàntarapratipattau dehabãjabhåtairsåkùmaiþ saüpariùvakto raühati gacchatãtyavagantavyam / kutaþ - pra÷ naniråpaõàbhyàm / tathàhi pra÷ naþ - 'vettha yathà pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' (chà. 5.3.3) iti / niråpaõaü ca prativacanaü dyuparjanyapçthivãpuruùayoùitsu pa¤casvagniùu ÷raddhàsomavçùñyannaretoråpàþ pa¤càhutirdar÷ayitvà 'iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' (chà. 5.9.1) iti / tasmàdadbhiþ pariveùñito jãvo raühati vrajatãti gamyate / nanvanyà ÷rutirjalåkàvatpårvadehaü na mu¤cati yàvanna dehàntaramàkramatãti dar÷ayati- 'tadyathà tçõajalàyukà' (bç. 4.4.3) iti / tatràpyappariveùñitasyaiva jãvasya karmopasthàpitapratipattavyadehaviùayabhàvanàdãrghãbhàvamàtraü jalåkasyopamãyata ityavrodhaþ / evaü ÷rutyukte dehàntarapratipattiprakàre sati yàþ puruùamatiprabhavàþ kalpanà vyàpinàü karaõànàmàtmana÷ca dehàntarapratipattau karmala÷àdvçttilàbhastatra bhavati / kevalasyaivàtmano vçttilàbhastatra bhavati / indriyàõi tu dehavadabhinavànyeva tatra tatra bhogasthàna utpadyante / mana eva và kevalaü bhogasthànamabhipratiùñheta / jãva evotplutya dehàddehàntaraü pratipadyate ÷uka iva vçkùàdvçkùàntaram / ityevamàdyàþ sarvà evànàdartavyàþ ÷rutivirodhàt // 1 // ---------------------- FN: dar÷anopàyàþ saünyàsàdayaþ / prasaïgagataü dehàtmadåùaõam / pa¤casu dyuparjanyapçthivãpuruùayoùitsvagnidhyànaü pa¤càgnividyà / karma dharmàdharmàkhyaü, pårvapraj¤à janmàntarasaüskàraþ / bhàvanàyà dãrghãbhàvo bhàvidehaviùayatvam / kevaleti saugatakalpanam / mana iti vai÷eùikakalpanam / jãva iti digambarakalpanam / lokàyatakalpanàmàdyagrahaõena saügçhyati / ___________________________________________________________________________________________ nanådàhçtàbhyàü pra÷ naprativacanàbhyàü kevalàbhiradbhiþ saüpariùvakto raühatãti pràpnoti / apa÷abda÷ravaõasàmarthyàt / tatra kathaü sàmànyena pratij¤àyate sarvaireva bhåtasåkùmaiþ saüpariùvakto raühatãti / ata uttaraü pañhati- tryàtmakatvàt tu bhåyastvàt | BBs_3,1.2 | tu÷abdena coditàmà÷aïkamucchinatti / tryàtmikà hyàpastrivçtkaraõa÷ruteþ / tàsvàrambhikàsvàbhyupagatàsvitaradapi bhåtadvayamava÷yamabhyupagantavyaü bhavati / tryàtmaka÷ca dehastrayàõàmapi tejobannànàü tasminkàryopalabdheþ / puna÷ca tryàtmakastridhàtutvàttribhirvàtapitta÷leùmàbhiþ / na sa bhåtàntaràõi pratyàkhyàya kevalàbhiradbhiràrabdhuü ÷akyate / tasmàdbhåyastvàpekùo 'yamàpaþ puruùavacasa iti / pra÷ naprativacanayorap÷abdo na kaivalyàpekùaþ / sarvadeheùu hi rasalohitàdidravadravyabhåyastvaü dç÷yate / nanu pàrthivo dhàturbhåyiùñho deheùåpalakùyate / naiùa doùaþ / itaràpekùayàpyapà bàhulyaü bhaviùyati / dç÷yate ca ÷ukra÷oõitalakùaõe 'pi dehabãje dravabàhulyam / karma ca nimittakàraõaü dehàntaràrambhe / karmàõi càgnihotràdãni somàjyapayaþprabhçtidravadravyavyapà÷rayàõi / karmasamavàyi÷càpaþ ÷raddhà÷abdoditàþ saha karmabhirdyulokàkhye 'gnau håyanta iti vakùyati / tasmàdapyapàü bàhulyaprasiddhiþ / bàhulyàccàp÷abdena sarveùàmeva dehabãjànàü bhåtasåkùmàõàmupàdànamiti niravadyam // 2 // ____________________________________________________________________________________________ pràõagate÷ ca | BBs_3,1.3 | pràõànàü ca dehàntarapratipattau gatiþ ÷ràvyate- 'tamutkràmantaü pràõo 'nåtkràmati pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti' (bç. 4.4.2) ityàdi÷rutibhiþ / sà ca pràõànàü gatirnà÷rayamantareõa saübhavatãtyataþ pràõagatiprayuktà tadà÷rayabhåtànàmapàpamapi bhåtàntaropasçùñànàü gatiravagamyate / nahi nirà÷rayàþ pràõàþ kvacidgacchanti tiùñhanti và jãvato dar÷anàt // 3 // ____________________________________________________________________________________________ agnyàdigati÷ruter iti cen na bhàktatvàt | BBs_3,1.4 | syàdetat / naiva pràõà dehàntarapratipattau saha jãvena gacchanti agnyàdigati÷ruteþ / tathàhi ÷rutirmaraõakàle vàgàdayaþ pràõà agnyàdãndevàgacchatãti dar÷ayati- 'yatràsya puruùasya mçtasyàgniü vàgapyeti vàtaü pràõaþ' (bç. 3.2.13) ityàdineti cet / na / bhàktatvàt / vàgàdãnàmagnyàdigati÷rutirgauõã ke÷eùu càdar÷anàt / 'oùadhãrlomàni vanaspatãnke÷àþ' (bç. 3.2.13) iti hi tatràmnàyate / nahi lomàni ke÷à÷cotplutyauùadhãrvanaspatãü÷ca gacchantãti saübhavati / naca jãvasya pràõopàdhipratyàkhyàne gamanamavakalpyate / nàpi pràõairvinà dehàntara upabhoga upapadyate / vispaùñaü ca pràõànàü saha jãvena gamanamanyatra ÷ràvitam / ato vàgàdyadhiùñhàtrãõàmagnyàdidevatànàü vàgàdyupakàriõãnàü maraõakàla upakàranivçttimàtramapekùya vàgàdayo 'gnyàdãngacchantãtyupacaryate // 4 // ---------------------- FN: anyatra tamutkràmantamityàdau / ____________________________________________________________________________________________ prathame '÷ravaõàd iti cen na tà eva hy upapatteþ | BBs_3,1.5 | syàdetat / kathaü punaþ 'pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' (chà. 5.3.3) ityetannirdhàrayituü pàryate / yàvatà naiva prathame 'gnàvapàü ÷ravaõamasti / iha hi dyulokaprabhçtayaþ pa¤càgnayaþ pa¤cànàmàhutãnàmàdàratvenàdhãtàþ / teùàü ca pramukhe 'asau vàva loko gautamàgniþ' (chà. 5.4.1) ityupakramya 'tasminnetasminnagnau devàþ ÷raddhàü juhvati' (chà. 5.4.2) iti ÷raddhà haumyadravyatvenàvedità / na tatràpo haumyadravyatayà ÷rutàþ / yadi nàma parjanyàdiùåttareùu caturùvagniùvapàü haumyadravyatà parikalpyeta parikalpyatàü nàma / teùu hotavyatayopàttànàü somàdãnàmabbahulatvopapatteþ / prathame tvagnau ÷rutàü ÷raddhàü parityajyà÷rutà àpaþ parikalpyanta iti sàhasametat / ÷raddhà ca nàma pratyayavi÷eùaþ prasiddhisàmarthyàt / tasmàdayuktaþ pa¤camyàhutàvapàü puruùabhàva iti cet / naiùa doùaþ / yatastatràpi prathame 'gnau tà evàpaþ ÷raddhà÷abdenàbhipreyante / kutaþ upapatteþ / evaühyàdimadhyàvasànasaügànàdanàkulametadekavàkyamupapadyate / itarathà punaþ pa¤camyàmàhutàvapàü puruùavacastvaprakàre pçùñe prativacanàvasare prathamàhutisthàne yadyanapo haumyadravyaü ÷raddhàü nàmàvatàrayettato 'nyathà pra÷no 'nyathà prativacanamityekavàkyatà na syàt / 'iti tu pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' iti copasaüharannetadeva dar÷ayati / ÷raddhàkàryaü ca somavçùñyàdi sthålãbhavadabbahulaü lakùyate / sà ca ÷raddhàyà aptve yuktiþ / kàraõànuråpaü hi kàryaü bhavati / naca ÷raddhàkhyaþ pratyayo manaso jãvasya và dharmaþ sandharmiõo niùkçùya homàyoùàdàtuü ÷akyate pa÷vàdibhya iva hçdayàdãnityàpa eva ÷raddhà÷abdà bhaveyuþ / ÷raddhà÷abda÷càpsåpapadyate, vaidikaprayogadar÷anàt '÷raddhà và àpaþ' iti / tanutvaü ÷raddhàsàråpyaü gacchantya àpo dehabãjabhåtà ityataþ ÷raddhà÷abdàþ syuþ / yathà siühaparàkramo naraþ siüha÷abdo bhavati / ÷raddhàpårvakakarmasamavàyàccàpsu ÷raddhà÷abda upapadyate, ma¤ca÷abda iva puruùeùu / ÷raddhàhetutvàcca ÷raddhà÷abdopapattiþ 'apo hàsmai ÷raddhàü saünamante puõyàya karmaõe' iti ÷ruteþ // 5 // ---------------------- FN: saügànaü tamutkràmantamityàdau / anapaþ abdyo 'nyataþ / asmai yajamànàya / saünamante janayanti / ____________________________________________________________________________________________ a÷rutatvàd iti cen neùñàdikàriõàü pratãteþ | BBs_3,1.6 | athàpi syàtprativacanàbhyàü nàmàpaþ ÷raddhàdikrameõa pa¤camyàmàhutau puruùàkàraü pratipadyeran / natu tatsaüpariùvaktà jãvà raüheyuþ / a÷rutatvàt / nahyatràpàmiva jãvànàü ÷ràvayità ka÷cicchabdo 'sti / tasmàdraühati saüpariùvakta ityayuktamiti cet / naiùa doùaþ / kutaþ - iùñàdikàriõàü pratãteþ / 'atha ya ime gràma iùñàpårte dattamityupàsate te dhåmamabhisaübhavanti' (chà. 5.10.6) ityupakramyeùñàdikàriõàü dhåmàdinà pitçyàõena pathà candrapràptiü kathayati- 'àkà÷àccandramasameùa somo ràjà' (chà. 5.10.4) iti / ta evehàpi pratãyante 'tasminnetasminnagnau devàþ ÷raddhàü juhvati tasyà àhuteþ somo ràjà saübhavati' (chà. 5.4.2) iti ÷rutisàmànyàt / teùàü càgnihotràdar÷apårõamàsàdikarmasàdhanabhåtà dadhipayaþprabhçtayo dravadravyabhåyastvàtpratyakùamevàpaþ santi / tàü àhavanãye hutàþ såkùmà àhutyo 'pårvaråpàþ satyastàniùñàdikàriõa à÷rayanti / teùàü ca ÷arãraü naidhanena vidhànenàntye 'gràvçtvijo juhvati 'asau svargàya lokàya svàhà' iti / tatastàþ ÷raddhàpårvakakarmasamavàyinya àhutimayya àpo 'pårvaråpàþ satyastàniùñàdikàriõo jãvànpariveùñayàmuü lokaü phaladànàya nayantãti yattadatra juhotinàbhidhãyate- '÷raddhàü juhvati' (bç. 6.2.9) iti / tathàcàgnihotre ùañpra÷nãnirvacanaråpeõa vàkya÷eùeõa 'te và ete àhutã hute utkràmataþ' ityevamàdinàgnihotràhutyoþ phalàrambhàya lokàntarapràptiþ pradar÷ità / tasmàdàhutãmayãbhiradbhiþ saüpariùvaktà jãvà raühanti svakarmaphalopabhogàyeti ÷liùyate // 6 // ---------------------- FN: naidhanena antyeùñyàkhyena / asau svargàya gacchatviti mantràrthaþ / ____________________________________________________________________________________________ kathaü punaridamiùñàdikàriõàü svakarmaphalopabhogàya raühaõaü pratij¤àyate / yàvatà teùàü dhåmapratãkena vartmanà candramasamadhiråóhànàmannabhàvaü dar÷ayati- 'eùa somo ràjà taddevànàmannaü te devà bhakùayanti' (chà. 5.10.4) iti 'te candraü pràpyànnaü bhavanti tàüstatra devà yathà somaü ràjànamapyàyasvàpakùãyasvetyevamenàüstatra bhakùayanti' (bç. 6.2.16) iti ca samànaviùayaü ÷rutyantaram / naca vyàghràdibhiriva devairbhakùyamàõànàmupabhogaþ saübhavatãti / ata uttaraü pañhati- bhàktaü vànàtmavittvàt tathà hi dar÷ayati | BBs_3,1.7 | và÷abda÷coditadoùavyàvartanàrthaþ / bhàktameùàmannatvaü na mukhyam / mukhye hyannatve svargakàmo yajeta ityeva¤jàtãyakàdhikàra÷rutirupapadhyeta / candramaõóale cediùñàdikàriõàmupabhogo na syàtkimarthamadhikàriõa iùñàdyàyàsabahulaü karma kuryuþ / anna÷abda÷copabhogahetutvasàmànyàdanne 'pyupacaryamàõo dç÷yate / yathà vi÷o 'nnaü ràj¤àü pa÷avo 'nnaü vi÷àmiti / tasmàdiùñastrãputramitrabhçtyàdibhiriva guõabhàvopagatairiùñàdikàribhiryatsukhaviharaõaü devànàü tadaiveùàü bhakùaõamabhipretaü na modakàdivaccarvaõaü nigaraõaü và / 'na ha vai devà a÷nanti na pibantyetadevàmçtaü dçùñvà tçpyanti' (chà. 3.6.1) iti ca devànàü carvaõàdivyàpàraü vàrayati / teùàü ceùñàdikàriõàü devànprati guõabhàvopagatànàmapyupabhoga upapadyate ràjopajãvinàmiva parijanànàm / anàtmavittvàcceùñàdikàriõàü devopabhogyabhàva upapadyate / tathàhi ÷rutiranàtmavidàü devopabhogyatàü dar÷ayati- 'atha yo 'nyàü devatàmupàste 'nyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda yathà pa÷urevaü sa devànàm' (bç. 1.4.10) iti / sa càsminnapi loka iùñàdibhiþ karmabhiþ prãmanpa÷uvaddevànàmupakarotãti loke tadupajãvã tadàdiùñaü phalamupabhu¤jànaþ pa÷uvaddevànàmupakarotãti gamyate // anàtmavittvàttathàhi dar÷ayatãtyasyàparà vyàkhyà- anàtmavido hyete kevalakarmiõaiùñàdikàriõo na j¤ànakarmasamuccayànuùñhàyinaþ / pa¤càgnividyàmihàtmavidyetyupacaranti prakaraõàt / pa¤càgnivij¤ànavihãnatvàccedamiùñàdikàriõàü guõavàdenànnatvamudbhàvyate pa¤càgnivij¤ànapra÷aüsàyai / pa¤càgnividyà hãha vidhitsità / vàkyatàtparyàvagamàt / tathàhi ÷rutyantaraü candramaõóale bhogasadbhàvaü dar÷ayati- 'sa somaloke vibhåtimanubhåya punaràvartate' (pra. 5.4) iti / tathànyadapi ÷rutyantaram 'atha ye ÷ataü pitçõàü jitalolokànàmànandàþ sa ekaþ karmadevanàmànando ye karmaõà devatvamabhisaüpadyate' (bç. 4.3.33) itãùñàdikàriõàü devaiþ saüvasatàü bhogapràptiü dar÷ayati / evaü bhàktatvàdannabhàvavacanasyeùñàdikàriõo 'tra jãvàraühantãti pratãyate / tasmàdraühati saüpariùvakta iti yuktamevoktam // 7 // ---------------------- FN: adhikriyate puruùo vidhinà saübadhyate 'nenetyadhikàraþ phalakàmanà / yathà pa÷urbhogya evamaj¤aþ na bhedadhãmàndevànàü bhogya ityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ 2 kçtàtyayàdhikaraõam / så. 8-11 kçtàtyaye 'nu÷ayavàn dçùñasmçtibhyàü yathetamanevaü ca | BBs_3,1.8 | iùñàdikàriõàü dhåmàdinà vartmanà candramaõóalamadhiråóhànàü bhuktabhogànàü tataþ pratyavaroha àmnàyate- 'tasminyàvatsaüpàtamuùitvàthaitamevàdhvàü punarnivartante tathetam' (chà. 5.10.5) ityàrabhya yàvadramaõãyacaraõà bràhmaõàdiyonimàpadyante kapåyacaraõàþ ÷vàdiyonimiti / tatredaü vicàryate- kiü niranu÷ayà bhuktakçtsnakarmàõo 'varohantyàhosvitsànu÷ayà iti / kiü tàvatpràptam / niranu÷ayà iti / kutaþ - yàvatsaüpàtamiti vi÷eùaõàt / saüpàta÷abdenàtra karmà÷aya ucyate- saüpatantyanenàsmàllokàdamuü lokaü phalopabhogàyeti / yàvatsaüpàtamuùitveti ca kçtsnasya tasya kçtasya tatraiva bhuktatàü dar÷ayati / teùàü yadà tatparyaveti' (bç. 6.2.16) iti ca ÷rutyantareõaiva evàrthaþ pradar÷yate / syàdetat / yàvadamuùmiülloka upabhoktavyaü karma tàvadupabhuï kta iti kalpayiùyàmãti / naivaü kalpayituü ÷akyate yatki¤cetyanyatra paràmar÷àt / pràpyantaü karmaõastasya yatki¤ceha karotyayam / tasmàllokàtpunaraityasmai lokàya karmaõe (bç. 4.4.6) iti hyaparà ÷rutiryatki¤cetyavi÷eùaparàmar÷ena kçtsnasyeha kçtasya karmaõastatra kùayitàü dar÷ayati / apica pràyaõamanàrabdhaphalasya karmaõo 'bhivya¤jakam / pràkpràyaõàdàrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasyàbhivyaktyanupapatteþ / taccàvi÷eùàdyàvatki¤cidanàrabdhaphalaü tasya sarvasyàbhivya¤jakam / nahi sàdhàraõe nimitte naimittikamasàdhàraõaü bhavitumarhati / na hyavi÷iùñe pradãpasaünidhau dhaño 'bhivyajyate na paña ityupapadyate / tasmànniranu÷ayà avarohantãtyevaü pràpte bråmaþ kçtàtyaye 'nu÷ayavàniti / yena karmavçndena candramasamàråóhàþ phalopabhogàya tasminnupabhogena kùãyate teùàü yadaümayaü ÷arãraü candramasyupabhogàyàrabdhaü tadupabhogakùayadar÷ana÷okàgnisaüparkàdiva ca ghçtakàñhinyam / tataþ kçtàtyaye kçtasyeùñàdeþ karmaõaþ phalopabhogenopakùaye sati sànu÷ayà evemamavarohanti / kena hetunà / dçùñasmçtibhyàmityàha / tathàhi pratyakùà ÷rutiþ sànu÷ayànàmavarohaü dar÷ayati- 'tadya iha ramaõãyacaraõà abhyà÷o ha yatte ramaõãyàü yonimàpadyeranbràhmaõayoniü và kùatriyayoniü và vai÷yayoniü vàtha yaiha ka påyacaraõàü abhyà÷o ha yatte kapåyàü yonimàpadyera¤÷vayoniü và såkarayoniü và caõóàlayoniü và' (chà. 5.10.7) iti / caraõa÷abdenànu÷ayaþ såcyata iti varõayiùyati / dçùña÷càyaü janmanaiva pratipaõyuccàvacaråpa upabhogaþ pravibhajyamàna / àkasmikatvàsaübhavàdanu÷ayasadbhàvaü såcayati, abhyudayapratyavàyayoþ sukçtaduùkçtahetutvasya sàmànyataþ ÷àstreõàvagamitvàt / smçtirapi 'varõà à÷ramà÷ca svakarmaniùñhàþ pretya karmaphalamanubhåya tataþ ÷eùeõa vi÷iùñade÷ajàtikularåpàyuþ÷rutavçttasukhamedhaso janma pratipadyante' iti sànu÷ayànàmevàvarohaü dar÷ayati - kaþ punaranu÷ayo nàmeti / kecittàvadàhuþ - svargàrthasya karmaõo bhuktaphalasyàva÷eùaþ ka÷cidanu÷ayo nàma bhàõóànusàrisnehavat / yathàhi snehabhàõóaü ricyamànaü na sarvàtmanà ricyate bhàõóànusàryeva ka÷citsneha÷eùo 'vatiùñhate tathànu÷ayo 'pãti / nanu kàryavirodhitvàdadçùñasya na bhuktaphalasyàva÷eùàvasthànaü nyàyyam / nàyaü doùaþ / nahi sarvàtmanà bhuktaphalatvaü karmaõaþ pratijànãmahe / nanu nirava÷eùakarmaphalopabhogàya candramaõóalamàråóhaþ / bàóham / tathàpi svalpakarmàva÷eùamàtreõa tatràvasthàtuü na labhyate / yathà kila ka÷citsevakaþ sakalaiþ sevopakaraõai ràjakulamupasçpa÷cirapravàsàtparikùãõavahåpakaraõa÷chatrapàdukàdimàtràva÷eùo na ràjakule 'vasthàtuü ÷aknoti / evamanu÷ayamàtraparigraho na candramaõóalo 'vasthàtuü ÷aknotãti / nacaitadyuktamiva / nahi svargasthasya karmaõo bhuktaphalasyàva÷eùànuvçttirupapadyate kàryavirodhitvàdityuktam / nanvetadayuktam / na svargaphalasya karmaõo nikhilasya bhuktaphalatvaü bhaviùyatãti / tadetadape÷alam / svargàrthaü kila karma svargasthasyaiva svargaphalaü nikhilaü na janayati svagracyutasyàpi ka¤citphalale÷aü janayatãti / na ÷abdapramàõakàmànãdç÷ã kalpanàvakalpate / snehabhàõóe tu snehale÷ànuvçttirdçùñatvàdupapadyate / tathà sevakasyopakaraõale÷ànuvçtti÷ca dç÷yate / natviha tathà svargaphalasya karmaõo le÷ànuvçttirdç÷yate nàpi kalpayituü ÷akyate svargaphalatva÷àstravirodhàt / ava÷yaü caitadevaü vij¤eyam / na svargaphalasyeùñàdeþ karmaõo bhàõóànusàrisnehavadekade÷o 'nuvartamàno 'nu÷aya iti / yadihi yena sukçtena karmaõeùñàdinà svargamanvabhåvaüstasyaiva ka÷cidekade÷o 'nu÷ayaþ kalpyeta tato ramaõãya evaiko 'nu÷ayaþ syànna viparãtaþ / tatreyamanu÷ayavibhàga÷rutiruparudhyeta- 'tadya iha ramaõãyacaraõà, atha kapåyacaraõàþ' (chà. 5.10.7) iti / tasmàdàmuùmikaphale karmajàta upabhukte 'va÷iùñamaihikaphalaü karmàntarajàtamanu÷ayastadvanta'varohantãti / yaduktaü yatki¤cetyavi÷eùaparàmar÷àtsarvasyeha kçtasya karmaõaþ phalopabhogenàntaü pràpya niranu÷ayà avarohantãti / naitadevam / anu÷ayasadbhàvasyàvagamitatvàt / yatki¤cidiha kçtamàmuùmikaphalaü karmàrabdhabhogaü tatsarvaü phalopabhogena kùapayitveti gamyate / yadapyuktaü pràyaõamavi÷eùàdanàrabdhaphalaü kçtsnameva karmàbhivyanakti tatra kenacitkarmaõàmuùmiülloke phalamàrabhyate kenacidasminnityatvaü pratyuktam / apicakena hetunà pràyaõamanàrabdhaphalasya karmaõo 'bhivya¤jakaü pratij¤àyata iti vaktavyam / yathaiva tarhi pràkprayàõàdàrabdhaphalena karmaõà pratibaddhasyetarasya vçttyudbhavànupapattirityevaü pràyaõakàle 'pi viruddhaphalasyànekasya karmaõo yugapatphalàrambhàsaübhavàdbalavatà pratibaddhasya durbalasya vçttyuddhavànupapatitiriti / nahyanàrabdhaphalatvasàmànyena jàtyantaropabhogyaphalamapyanekaü karmaikasminpràyaõe yugapadabhivyaktaü sadekàü jàtimàrabhata iti ÷akyaü vaktuü, pratiniyataphalatvavirodhàt / nàpi kasyacitkarmaõaþ pràyaõe 'bhivyaktiþ kasyaciduccheda iti ÷akyate vaktum / aikàntikaphalatvavirodhàt / nahi pràya÷cittàdibhirhetubhirvinà karmaõàmucchedaþ saübhàvyate / smçtirapi viruddhaphalena karmaõà pratibaddhasya karmàntarasya ciramavasthànaü dar÷ayati- 'kadàcitsukçtaü karma kåcasthamiha tiùñhati // majjamànasya saüsàre yàvadduþkhàdimucyate ityeva¤jàtãyakà / yadi ca kçtsnamanàrabdhaphalaü karmaikasminpràyaõe 'bhivyaktaü sadekàü jàtimàrabheta tataþ svarganarakatiryagyoniùvadhikàrànavagamàddharmàdharmànutpattau nimittàbhàvànnottarà jàtirupapadyeta / brahmahatyàdãnàü caikaikasya karmaõo 'nekajanmanimittatvaü smaryamàõamuparudhyeta / naca dharmàdharmayoþ svaråpaphalasàdhanàdisamadhigame ÷àstràdatiriktaü kàraõaü ÷akyaü saübhàvayatum / naca dçùñaphalasya karmaõaþ kàrãryàdeþ pràyaõamabhivya¤jakaü saübhavatãtyavyàpikàpãyaü pràyaõasyàbhivya¤jakatvakalpanà / pradãpopanyàso 'pi karmabalàbalapradar÷anenaiva pratinãtaþ / sthålasåkùmaråpàbhivktyanabhivyaktivaccedaü draùñavyam / yathàhi pradãpaþ samàne 'pi saünidhàne sthålaü råpamabhivyanakti na såkùmam / evaü pràyaõaü samàne 'pyanàrabdhaphalasya karmajàtasya pràptàvasaratve balavataþ karmaõo vçttimudbhàvayati na durbalasyeti / tasmàcchrutismçtinyàyavirodhàda÷liùño 'yama÷eùakarmàbhivyaktyabhyupagamaþ / ÷eùakarmasadbhàve 'nirmokùaprasaïgaþ ityayamapyasthàne saübhramaþ / samyagdar÷anàda÷eùakarmakùaya÷ruteþ / tasmàtsthitametadevànu÷ayavanto 'varohantãti / te càvarohanto yathetamanevaü càvarohanti / yathetamiti yathàgatamityarthaþ / anevamiti tadviparyayeõetyarthaþ / dhåmàkà÷ayoþ pitçyàõe 'dhvanyupàttayoravarohe saükãrtanàdyathetaü÷abdàcca yathàgatamiti pratãyate / ràtryàdyasaükãrtanàdabhràdyupasaükhyànàcca viparyayo 'pi pratãyate // 8 // ---------------------- FN: anu÷ayaþ karma / tat karma / pratyavaiti parikùãõaü bhavati / abhivyaktiþ phalonmukhatà / tat tatràvarohatàü jãvànàü madhye iha karmabhåmau ramaõãyacaraõàþ puõyakarmaõaþ iti yat tat àbhyà÷oha ava÷yaü hãtyarthaþ / kapåyaü pàpam / ricyamànaü viyujyamànam / ____________________________________________________________________________________________ caraõàd iti cen nopalakùaõàrtheti kàrùõàjiniþ | BBs_3,1.9 | atàpi syàt / yà ÷rutiranu÷ayasadbhàvapratipàdanàyodàhçtà- 'tadya iha ramaõãyacaraõàþ' (chà. 5.10.7) iti / sà khalu caraõàdyonyàpattiü dar÷ayati nànu÷ayàt / anyaccaraõamanyo 'nu÷ayaþ / caraõaü càritramàcàraþ ÷ãlamityanarthàntaram / anu÷ayastu bhuktaphalàtkarmaõo 'tiriktaü karmàbhipretam / ÷ruti÷ca karmàcaraõe bhedena vyapadi÷ati- 'yathàkàrã yathàcàrã tathà bhavati' (bç. 4.4.5) iti, 'yànyanavadyàni karmàõi tàni sevitavyàni no itaràõi, yànyasmàkaü sucaritàni tàni tvayopasyàni' (tai. 1.11.2) iti ca / tasmàccaraõàdyonyàpatti÷ruternànu÷ayasiddhiriticet / naiùa doùaþ / yato 'nu÷ayopalakùaõàrthaivaiùà caraõa÷rutiriti kàrùõàjiniràcàryo manyate // 9 // ____________________________________________________________________________________________ ànarthakyam iti cen na tadapekùatvàt | BBs_3,1.10 | syàdetat / kasmàtpuna÷caraõa÷abdena ÷rautaü ÷ãlaü vihàya làkùaõiko 'nu÷ayaþ pratyàyyate / nanu ÷ãlasyaiva ÷rautasya vihitapratiùddhasya sàdhvasàdhuråpasya ÷ubhà÷ubhayonyàpattiþ phalaü bhaviùyati / ava÷yaü ca ÷ãlasyàpi ki¤citphalamabhyupagantavyam / anyathà hyànarthakyameva prasajyateti cet / naiùa doùaþ / kutaþ - tadapekùitatvàt / iùñàdi hi karmajàtaü caraõàpekùam / nahi sadàcàrahãnaþ ka÷cidadhikçtaþ syàt- 'àcàrahãnaü na punanti vedàþ' ityàdismçtibhyaþ puruùàrthatve 'pyàcàrasya nànarthakyam / iùñàdau hi karmajàte phalamàrabhamàõe tadapekùa evàcàrastatraiva ka¤cidati÷ayamàrapsyate / karma ca sarvàrthakàrãti ÷rutismçtiprasiddhiþ / tasmàtkarmaiva ÷ãlopalakùitamanu÷ayabhåtaü yonyàpattau kàraõamiti kàrùõàjinermatam / nahi karmaõi saübhavati ÷ãlàdyonyàpattiryuktà / nahi padbhyàü palàyituü pàrayamàõo jànubhyàü raühitumarhatãti // 10 // ____________________________________________________________________________________________ sukçtaduùkçte eveti tu bàdariþ | BBs_3,1.11 | bàdaristvàcàryaþ sukçtaduùkçte eva caraõa÷abdena pratyàyyete iti manyate / caraõamanuùñhànaü karmetyanarthàntaram / tathàhi- avi÷eùeõa karmamàtre caratiþ prayujyamàno dç÷yate / yo hãùñàdilakùaõaü puõyaü karma karoti taü laukikà àcakùate dharmaü caratyeùa mahàtmeti / àcàro 'pi ca dharmavi÷eùa eva / bhedavyapade÷astu karmacaraõayorbàhmaõaparivràjakanyàyenàpyupapadyate / tasmàdramaõãyacaraõàþ pra÷astakarmaõàþ kapåyacaraõà ninditakarmàõa iti nirõayaþ // 11 // ---------------------- FN: gobalãvardanyàyo 'pyayameva / ____________________________________________________________________________________________ 3 aniùñàdikàryadhikaraõam / så. 12-21 aniùñàdikàriõàm api ca ÷rutam | BBs_3,1.12 | iùñàdikàriõa÷candramasaü gacchatãtyuktam / ye tvitare 'niùñàdikàriõaste 'pi kiü candramasaü gacchantyuta na gacchantãti cintyate / tatra tàvadàhuþ - iùñàdikàriõa eva candramasaü gacchantãtyetanna / kasmàt / yato 'niùñàdikàriõàmapi candramaõóalaü gantavyatvena ÷rutam / ethàhyavi÷eùeõa kauùãtakinaþ samàmananti- 'ye vai ke càsmàllokàtprayanti candramasameva te sarve gacchanti' (kauùã. 1.2) iti / pa¤cabhyàmàhutàvityàhutisaükhyàniyamàt / yasmàtsarva eva candramasamàsãdeyuþ / iùñàdikàriõàmitareùàü ca samànagatitvaü na yuktamiti cet / na / itareùàü candramaõóale bhogàbhàvàt // 12 // ____________________________________________________________________________________________ saüyamane tv anubhåyetareùàmàrohàv arohau tadgatidar÷anàt | BBs_3,1.13 | tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati / naitadasti sarve candramasaü gacchantãti / etatkasmàt / yato bhogàyaiva candràrohaõaü na niùprayojanam / nàpi pratyavarohàyaiva / yathà ka÷cidvçkùamàrohati puùpaphalopàdànàyaiva na niùprayojanaü nàpi patanàyaiva / bhoga÷càniùñàdikàriõàü candramasi nàstãtyuktam / tasmàdiùcàdikàriõa eva candramasamàrohanti netare / te tu saüyamanaü yamàlayamavagàhya svaduùkçtànuråpà yàmãryàtanà anubhåya punarevemaü lokaü pratyavaronti / evaübhåtau teùàmàrohàvarohau bhavataþ / kutaþ - tadgatidar÷anàt / tathàhi yamavacanasaråpà ÷rutiþ prayatàmaniùñàdikàriõàü yamava÷yatàü dar÷ayati- 'na sàüparàyaþ pratibhàti bàlaü pramàdyantaü vittamohena måóham / ayaü loko nàsti para iti mànã punaþ punarva÷amàpadyate me' (kañha. 2.6) iti / 'vaivasvataü saügamanaü janànàm' ityeva¤jàtãyakaü ca bahveva yamava÷yatàpràptiliïgaü bhavati // 13 // ____________________________________________________________________________________________ smaranti ca | BBs_3,1.14 | apica manuvyàsaprabhçtayaþ ÷iùñàþ saüyamane pure yamàyattaü kapåyakarmavipàkaü smaranti nàciketopàkhyànàdiùu // 14 // ____________________________________________________________________________________________ api ca sapta | BBs_3,1.15 | apica sapta narakà rauravapramukhà duùkçtaphalopabhogabhåmitvena smaryante pauràõikaiþ / tànaniùñàdikàriõaþ pràpnuvanti / kutaste candraü pràpnuyurityabhipràyaþ // 15 // nanu viruddhamidaü yamàyattà yàtanàþ pàpakarmaõo 'nubhavantãti / yàvatà teùu rauravàdiùvanye citraguptàdayo nànàdhiùñhàtàraþ smaryanta iti / netyàha- ____________________________________________________________________________________________ tatràpi ca tadvyàpàràdavirodhaþ | BBs_3,1.16 | teùvapi saptasu narakeùu tasyaiva yamasyàdhiùñhàtçtvavyàpàràbhyupagamàdavirodhaþ / yamaprayuktà eva hi te citraguptàdayo 'dhiùñhàtàraþ smaryante // 16 // ____________________________________________________________________________________________ vidyàkarmaõor iti tu prakçtatvàt | BBs_3,1.17 | pa¤càgnividyàyàm 'vettha yathàsau loko na saüpåryate' (chà. 5.3.3) ityasya pra÷nasya prativacanàvasare ÷råyate- 'athaitayoþ pathorna katareõacana tànãmàni kùudràõyasakçdàvartãni bhåtàni bhavanti / jàyasva mriyasvetyetattçtãyaü sthànaü tenàsau loko na saüpåryate' (chà. 5.10.8) iti / tatraitayoþ pathoriti vidyàkarmaõorityetat / kasmàt / prakçtatvàt / vidyàkarmaõã hi devayànapitçyàõayoþ pathoþ pratipattau prakçte / 'tadya itthaü viduþ' iti vidyà tayà pratipattavyo devayànaþ panthàþ prakãrtitaþ / 'iùñàpårte dattam' (chà. 5.10.1,3) iti karma tena pratipattavyaþ pitçyàõaþ panthàþ prakãrtitaþ / tatppakriyàyàm- 'athaitayoþ pathorna katareõacana' iti ÷rutam / etaduktaü bhavati- ye na vidyàsàdhanena devayàne patyadhikçtà nàpi karmaõà pitçyàõe teùàmeùa kùudrajantulakùaõo 'sakçdàvartã tçtãyaþ panthà bhavatãti / tasmàdapi nàniùñàdikàribhi÷candramàþ pràpyate / syàdetat / te 'pi candrabimbamàruhya tato 'varuhya kùudrajantutvaü pratipatsyanta iti / tadapi nàsti / àrohànarthakyàt / apica sarveùu prayatsu candralokaü pràpnuvatsvasau lokaþ prayadbhiþ saüpåryetetyataþ pra÷naviruddhaü prativacanaü prasajyeta / tathàhi prativacanaü dàtavyaü yathàsau loko na saüpåryate / avarohàbhyupagamàdasaüpårõopapattiriti cet / na / a÷rutatvàt / satyamavarohàdapyasaüpåraõamupapadyate / ÷rutistu tçtãyasthànasaükãrtanenàsaüpåraõaü dar÷ayati- 'etattçtãyaü sthànaü tenàsau loko na saüpåryate' (chà. 5.10.8) iti / tenànàrohàdevàsaüpåraõamiti yuktam / avarohasyeùñàdikàriùvapyavi÷iùñatve sati tçtãyasthànoktyànarthakyaprasaïgàt / tu÷abdastu ÷àkàntarãyavàkyaprabhavàma÷eùagamanà÷aïkàmucchinatti / evaü satyadhikçtàpekùaþ ÷àkhàntarãye vàkye sarva÷abdo 'vatiùñhate / ye vai kecidadhikçtà asmàllokàtprayanti candramasameva te sarve gacchantãti // 17 // yatpunaruktaü dehalàbhopapattaye sarve candramasaü gantumarhanti, pa¤camyàmàhutàvityàhutisaükhyàniyamàditi / tatpratyucyate- ____________________________________________________________________________________________ na tçtãye tathopalabdheþ | BBs_3,1.18 | na tçtãye sthàne dehalàbhàya pa¤casaükhyàniyama àhutãnàmàdartavyaþ / kutaþ - tathopalabdheþ / tathàhyantareõaivàhutisaükhyàniyamaü varõitena prakàreõa tçtãyasthànapràptirupalabhyate 'jàyasva mriyasvetyetattçtãyaü sthànam' (chà. 5.10.8) iti / apica 'pa¤camyàmàhutàvàpaþ puruùavacaso bhavanti' (chà. 5.3.3) iti manuùya÷arãrahetutvenàhutisaükhyà saükãrtyate na kãñapataïgàdi÷arãrahetutvena, puruùa÷abdasya manuùyajàtivacanatvàt / apica pa¤camyàmàhutàvapàü puruùavacastvamupadi÷yate nàpa¤camyàmàhutau puruùavacastvaü pratiùidhyate, vàkyasya dvyarthatàdoùàt / tatra yeùàmàrohàvarohau saübhavatasteùàü pa¤camyàmàhutau deha udbhaviùyati / anyeùàü tu vinaivàhutisaükhyayà bhåtàntaropasçùñàbhiradbhirdeha àrabhyate // 18 // ____________________________________________________________________________________________ smaryate 'pi ca loke | BBs_3,1.19 | apica smaryate loke / droõadhçùñadyumnaprabhçtãnàü sãtàdraupadãprabhçtãnàü càyonijatvam / tatra droõàdãnàü yoùidviùayaikàhutirnàsti / dhçùñadyumnàdãnàü tu yoùitpuruùaviùaye dve apyàhutã na staþ / yathà ca tatràhutisaükhyànàdaro bhavatyevamanyatràpi bhaviùyati / balàkàpyantareõaiva retaþsekaü garbhaü dhatta iti lokaråóhiþ // 19 // ____________________________________________________________________________________________ dar÷anàc ca | BBs_3,1.20 | apica caturvidhe bhåtagràme jaràyujàõóajasvedajodbhijjalakùaõe svedajodbhijjayorantareõaiva gràmyadharmamutpattidar÷anàdàhutisaükhyànàdaro bhavati / evamanyatràpi bhaviùyati // 20 // ---------------------- FN: jãvajaü jaràyujam , udbhijjaü vçkùàdi / ____________________________________________________________________________________________ nanu 'teùàü khalveùàü bhåtànàü trãõyeva bãjàni bhavanti aõóajaü jãvajamudbhijjam' (chà. 6.3.1) iti / atra trividha eva bhåtagràmaþ ÷råyate kathaü caturvidhatvaü bhåtagràmasya pratij¤àtamiti / atrocyate- tçtãya÷abdàvarodhaþ saü÷okajasya | BBs_3,1.21 | 'àõóajaü jãvajamujadbhijam' (chà. 6.3.1) ityatra tçtãyenodbhijja÷abdenaiva svedajopasaügrahaþ kçtaþ pratyetavyaþ / ubhayorapi svedajodbhijjayorbhåmyudakodbhedaprabhavatvasya tulyatvàt / sthàvarodbhedàttu vilakùaõo jaïgamodbheda ityanyatra svedajodbhijjayorbhedavàda ityavirodhaþ // 21 // ---------------------- FN: saü÷okajaü svedajam / ____________________________________________________________________________________________ 4 sàbhàvyàpatyadhikaraõam / så. 22 sàbhàvyàpattirupapatteþ | BBs_3,1.22 | iùñàdikàriõa÷candramasamàruhya tasminyàvatsaüpàtamuùitvà tataþsànu÷ayà avarohantãtyuktam / atàvarohaprakàraþ parãkùyate / tatreyamavaroha÷rutirbhavati- 'athaicamevàdhvànaü punarnivartante yathetamàkà÷amàkà÷àdvàyuü vàyirbhåtvà dhåmo bhavati dhåmo bhåtvàbhraü bhavatyabhraü bhåtvà megho bhåtvà pravarùati' (chà. 5.10.5) iti / tatra saü÷ayaþ - kimàkà÷àdisvaråpamevàvàrohantaþ pratipadyante kiüvàkà÷àdisàmyamiti / tatra pràptaü tàvadàkà÷àdisvaråpameva pratipadyanta iti / kutaþ evaü hi ÷rutirbhavati / itarathà lakùaõà syàt / ÷rutilakùamàviùaye ca ÷rutirnyàyyà na lakùaõà / tathàca vàyurbhåtvà dhåmo bhavatãtyevamàdãnyakùaràõi tattatsvaråpopattàvà¤jasyenàvakalpante / tasmàdàkà÷àdisvaråpapratipattiriti / evaü pràpte bråmaþ - àkà÷àdisàmyaü pratipadyanta iti / candramaõóale yadaümayaü ÷arãramupabhogàrthamàrabdhaü tadupabhogakùaye sati pravilãyamànaü såkùmamàkà÷asamaü bhavati tato vàyorva÷ameti tato dhåmàdibhiþ saüpçcyata iti / tadetaducyate- 'yathetamàkà÷amàkà÷àdvàyum' (chà. 5.10.5) ityevamàdinà / kuta etat / upapatteþ / evaü hyetadupapadyate / nahyanyasyànyabhàvo mukhya upapadyate / àkà÷asvaråpapratipattau ca vàyvàdikrameõàvaroho nopapadyate / vibhutvàccàkà÷ena nityasaübandhavattvànna tatsàdç÷yàpatteranyastatsaübandho ghañate / ÷rutyasaübhave ca lakùaõà÷rayaõaü nyàyyameva / ata àkà÷àditulyatàpattirevàtràkà÷àdibhàva ityupacaryate // 22 // 5 nàticiràdhikaraõam / så. 23 ____________________________________________________________________________________________ nàticireõa vi÷eùàt | BBs_3,1.23 | tatràkà÷àdipratipattau pràgvirãhyàdipratipatterbhavati vi÷ayaþ / kiü dãrghaü kàlaü pårvapårvasàdç÷yenàvasthàyottarasàdç÷yaü gacchantyutàlpamiti / tatràniyamo niyamakàriõaþ ÷àstrasyàbhàvàditi / evaü pràpta idamàha- nàticireõeti / alpamalpaü kàlamàkà÷àdibhàvenàvasthàya varùadhàràbhiþ sahemàü bhuvamàpatanti / kuta etat / vi÷eùadar÷anàt / tathàhi vrãhyàdibhàvàpatteranantaraü vi÷inaùñi- 'ato vai khalu durniùprapataram' (chà. 5.10.6) iti / takàra eta÷candasyàü prakriyàyàü lupto mantavyaþ / durniprapatataraü durniùkramataraü duþkhataramasmàdvrãhyàdibhàvànniþsaraõaü bhavatãtyarthaþ / tadatra duþkhaü niùprapatanaü pradar÷ayanpårveùu sukhaü niùprapatanaü dar÷ayati / sukhaduþkhatàvi÷eùa÷càyaü niùprapatanasya kàlàlpatvadãrghatvanimittaþ / tasminnavadhau ÷arãràniùpatterupabhogàsaübhavàt / tasmàdvrãhyàdibhàvàpatteþ pràgalpenaiva kàlenàvarohaþ syàditi // 23 // 6 anyàdhiùñhitàdhikaraõam / så. 24-27 ____________________________________________________________________________________________ anyàdhiùñhiteùu pårvavadabhilàpàt | BBs_3,1.24 | tasminnevàrohe pravarùaõànantaraü pañhyate- 'ta iha vrãhiyavà oùadhivanaspatayastilamàùà iti jàyante' (chà. 5.10.6) iti / tatra saü÷ayaþ - kimasminnavadhau sthàvarajàtyàpannàþ sthàvarasukhaduþkhabhàjo 'nu÷àyino bhavatyàhosvitkùetraj¤àntaràdhiùñhiteùu sthàvara÷arãreùu saü÷leùamàtraü gacchantãti / kiü tàvatpràptam / sthàvarajàtyàpannàstatsukhaduþkhabhàjo 'nu÷ayino bhavantãti / kuta etat / janermukhyàrthatvopapatteþ sthàvarabhàvasya ca ÷rutismçtyorupabhogasthànatvaprasiddheþ / pa÷uhiüsàdiyogàcceùñàdeþ karmajàtasyàniùñaphalatvopapatteþ / tasmànmukhyamevedamanu÷ayinàü vrãhyàdijanma / ÷vàdijanmavat / yathà ÷vayoniü và såkarayoniü và camóàlayoniü veti mukhyamevànu÷ayinàü ÷vàdijanma tatsukhaduþkhànvitaü bhavati / evaü vrãhyàdiùu saüsargamàtramanu÷ayinaþ pratipadyante na tatsukhaduþkhànvitaü bhavati / evaü vrãhyàdijanmàpãti / evaü pràpte bråmaþ anyairjãvairadhiùñhiteùu vrãhyàdiùu saüsargamàtramanu÷ayinaþ pratipadyante na tatsukhaduþkhabhàjo bhavanti / pårvavat / yathà vàyudhåmàdibhàvo 'nu÷ayinàü tatsaü÷leùamàtram / evaü vrãhyàdibhàvo 'pi jàtisthàvaraiþ saü÷leùamàtram / kuta etat / tadvadevehàpyabhilàpàt / ko 'bhilàpasya tadvadbhàvaþ / karmavyàpàramantareõa saükãrtanam / yathàkà÷àdiùu pravarùaõànteùu na ka¤citkarmavyàpàraü paràmç÷atyevaü vrãhyàdijanmanyapi / tasmànnàstyatra sukhaduþkhabhàktvamanu÷ayinàm / yatra tu sukhaduþkhabhàktvamabhipraiti paràmç÷ati tatra karmavyàpàraü ramaõãyacaraõàþ kapåyacaraõà iti ca / apica mukhye 'nu÷ayinàü vrãhyàdijanmani vrãhyàdiùu låyamàneùu kaõóyamàneùu pacyamàneùu bhakùyamàõeùu ca tadabhimànino 'nu÷ayinaþ pravaseyuþ / yo hi jãvo yaccharãramabhimanyate sa tasminpãóyamàne pravasatãti prasiddham / tatra vrãhyàdibhàvàdretaþsigbhàvo 'nu÷ayinàü nàbhilapyeta / ataþ saüsargamàtramanu÷ayinàmanyàdhiùñhiteùu vrãhyàdiùu bhavati / etena janermukhyàrthatvaü pratibråyàdupabhogasthànatvaü ca sthàvarabhàvasya / naca vayamupabhogasthànatvaü sthàvarabhàvasyàvajànãmahe / bhavatvanyeùàü jantånàmapuõyasàmarthyena sthàvarabhàvamupagatànàmetadupabhogasthànam / candramasastvavarohanto 'nu÷ayino na sthàvarabhàvamupabhu¤jata ityàcakùmahe // 24 // ____________________________________________________________________________________________ a÷uddham iti cen na ÷abdàt | BBs_3,1.25 | yatpunaruktaü pa÷uhiüsàdiyogàda÷uddhamàdhvarikaü karma tasyàniùñamapi phalamavakalpata ityato mukhyamevànu÷ayinàü vrãhyàdijanmàstu tatra gauõã kalpanànarthiketi tatparihriyate / na, ÷àstrahetutvàddharmàdharmavij¤ànasya / ayaü dharmo 'yamadharma iti ÷àstrameva vij¤àne kàraõam / atãndriyatvàttayoþ aniyatade÷akàlanimittatvàcca / yasminde÷e kàle nimitte ca yo dharmo 'nuùñhãyate sa eva de÷akàlanimittàntareùvadharmo bhavati / tena ÷àstràdçte dharmàdharmaviùayaü vij¤ànaü na kasyacidasti / ÷àstràcca hiüsànugrahàdyàtmako jyotiùñomo dharma ityavadhàritaþ sa kathama÷uddha iti ÷akyate vaktum / nanu 'na hiüsyàtsarvà bhåtàni' iti ÷àstrameva bhåtaviùayàü hiüsàmadharma ityavagamayati / bàóham / utsargastu saþ / apavàdaþ 'agnãùomãyaü pa÷umàlabheta' iti / utsargàpavàdayo÷ca vyavasthitaviùayatvam / tasmàdvi÷uddhaü karma vaidikaü, ÷iùñairanuùñhãyamànatvàdanindyamànatvàcca / tena na tasya pratiråpaü phalaü jàtisthàvaratvam / naca ÷vàdijanmàdivadapi vrãhyàdijanma bhavitumarhati / taddhi kapåyataraõànadhikçtyocyate naivamiha vai÷eùikaþ ka÷cidadhikàro 'sti / ata÷candramaõóalaskhalitànàmanu÷àyinàü vrãhyàdisaü÷leùamàtraü tadbhàva ityupacaryate // 25 // ____________________________________________________________________________________________ retaþsigyogo 'tha | BBs_3,1.26 | ita÷ca vrãhyàdisaü÷leùamàtraü tadbhàvo yatkàraõaü vrãhyàdibhàvasyànantaramanu÷ayinàü retaþsigbhàva àmnàyate - 'yo yo hyannamatti yo retaþ si¤cati tadbhåya eva bhavati' (chà. 5.10.6) iti / nacàtra mukhyo retaþsigbhàvaþ saübhavati / cirajàto hi pràptayauvano retaþsigbhavati / kathamivànupacaritaü tadbhàvamadyamànànnànugato 'nu÷ayã pratipadyate / tatra tàvadava÷yaü retaþsigyoga eva retaþsigbhàvo 'bhyupagantavyaþ / tadvadvrãhyàdibhàvo 'pi vrãhyàdiyoga evetyavirodhaþ // 26 // ____________________________________________________________________________________________ yoneþ ÷arãram | BBs_3,1.27 | atha retaþsigbhàvasyànantaraü yonau niùikte retasi yoneradhika÷arãramanu÷ayinàmanu÷ayaphalopabhogàya jàyata ityàha ÷àstram - ''tadya iha ramaõãyacaraõàþ' (chàya 5.10.7) ityàdi / tasmàdapyavagamyate nàvarohe vrãhyàdibhàvàvasare taccharãrameva sukhaduþkànvitaü bhavatãti / tasmàdvrãhyàdisaü÷leùamàtramanu÷ayinàü tajjanmeti siddham // 27 // iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye tçtãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ // 1 // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ tçtãyàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ / [atrapàde tattvaüpadàrthapari÷odhanavicàraþ] 1 saüdhyàdhikaraõam / så. 1-6 sandhye sçùñiràha hi | BBs_3,2.1 | atikrãnte pàde pa¤càgnividyàmudàhçtya jãvasya saüsàragatiprabhedaþ prapa¤citaþ / idànãü tu tasyaivàvasthàbhedaþ prapa¤cyate / idamàmananti- 'sa yatra prasvapiti' (bç. 4.3.9) ityupakramya 'na tatra rathà na rathayogà na panthàno bhavantyatha rathànrathayogànpathaþ sçjate' (bç. 4.3.10) ityàdi / tatra saü÷ayaþ - kiü prabodha iva svapne 'pi pàramàrthikã sçùñiràhosvinmàyàmayãti / tatra tàvatpratipadyate saüdhye tathyaråpà sçùñiriti / saüdhyamiti svapnànamàcaùñe, vede prayogadar÷anàt 'saüdhyaü tçtãyaü svapnasthànam' (bç. 4.3.9) iti / dvayorlokasthànayoþ prabodhasaüprasàdasthànayorvà saüdhau bhavatãti saüdhyam / tasminsaüdhye sthàne tathyaråpaiva sçùñirbhavitumarhati / kutaþ - yataþ pramàõabhåtà ÷rutirevamàha 'atha rathànnathayogànpathaþ sçjate' (bç. 4,3.10) ityàdi / sa hi karteti copasaühàràdevamevàvagamyate // 1 // ____________________________________________________________________________________________ nirmàtàraü caike putràdaya÷ ca | BBs_3,2.2 | apicaike ÷àkhino 'sminneva saüdhye sthàne kàmànàü nirmàtàramàtmànamàmananti- 'ya eùa supteùu jàgarti kàmaü kàmaü puruùo nirmimàõaþ' (ka. 5.8) iti / putràdaya÷ca tatra kàmà abhipreyante kàmyanta iti / nanu kàma÷abdenecchàvi÷eùà evocyeran / na / '÷atàyuùaþ putrapautrànvçõãùva' (ka. 1.23) iti prakçtyànte 'kàmànàü tvà kàmabhàjaü karomi' (ka. 1.24) iti prakçteùu tatra tatra putràdiùu kàma÷abdasya prayuktatvàt / pràj¤aü cainaü nirmitàraü prakaraõavàkya÷eùàbhyàü pratãmaþ / pràj¤asya hãdaü karaõam 'anyatra dharmàdanyatràdharmàt' (ka. 2.24) ityàdi, tadviùaya eva ca vàkya÷eùo 'pi- 'tadeva ÷ukraü tadbrahma tadevàmçtamucyate / tasmiüllokàþ ÷ritàþ sarve tadu nàtyeti ka÷cana'' (ka. 5.8) iti / pràj¤akartçkà ca sçùñistathyaråpà samadhigatà jàgarità÷rayà tathà svapnà÷rayàpi sçùñirbhavitumarhati / tathàca ÷rutiþ - atho khalvàhurjàgaritade÷a evàsyaiùa iti yàni hyeva jàgratpa÷yati tàni suptaþ (bç. 4.3.14) iti svapnajàgaritayoþ samànanyàyatàü ÷ràvayati / tasmàttathyaråpaiva saüdhye sçùñariti // 2 // evaü pràpte pratyàha- ____________________________________________________________________________________________ màyàmàtraü tu kàrtsnyenànabhivyaktasvaråpatvàt | BBs_3,2.3 | tu÷abdaþ pakùaü vyavartayati / naitadasti yaduktaü saüdhye sçùñiþ pàramàrthikãti / màyaiva saüdhye sçùñirna pàramàrthagandho 'pyasti / kutaþ - kàrtsnyenànabhivyaktasvaråpatvàt / nahi kàrtsnyenapàramàrthavastudharmeõàbhivyaktasvaråpaþ svapnaþ / kiü punaratra kàrtsnyamabhipretaü de÷akàlanimittànyabàdha÷ca / nahi paramàrthavastuviùayàõi de÷akàlanimittànyabàdhà÷ca svapne saübhàvyante / na tàvatsvapne rathàdãnàmucito de÷aþ saübhavati / nahi saüvçte dehade÷erathàdayo 'vakà÷aü labheran / syàdetat / bahirdehàtsvapnam drakùyati de÷àntaritadravyagrahaõàt / dar÷ayati ca ÷rutirbahirdehàtsvapnam- 'bahiùkulàyàdamçta÷caritvà / sa ãyate 'mçto yatra kàmam' (bç. 4.3.12) iti sthitigatipratyayabheda÷ca nàniùkrànte jantau sàma¤jasyàma÷nuvãteti / netyucyate / nahi suptasya jantoþ kùaõamàtreõa yojana÷atàntaritaü de÷aü paryetuü viparyetuü ca tataþ sàmarthyaü saübhàvyate / kvacicca pratyàgamanavarjitaü svapnaü ÷ràvayati kuruùvahamadya ÷ayàno nidrayàbhiplutaþ svapne pa¤càlànabhigata÷càsminpratibuddha÷ceti / dehàccedapeyàtpa¤càleùu pratihudhyeta na tànasàvabhigata iti kuruùveva tu pratibudhyate / yena càyaü dehena de÷àntarama÷nuvàno manyate tamanye pàr÷vasthàþ ÷ayanade÷a eva pa÷yanti / yathàbhåtàni càyaü de÷àntaràõi svapne pa÷yati na tàni tathàbhåtànyeva bhavanti / paridhàvaü÷cetpa÷yejjàgradvadvastubhåtamàra athamàkalayet / dar÷ayati ca ÷rutirantareva dehe svapnam- 'sa yatraitatsvapnyayà carati' ityupakramya 'sve ÷arãre yathàkàmaü parivartate' (bç. 2.1.18) iti / ata÷ca ÷rutyupapattivirodhàdbahiùkulàya÷rutirgauõã vyàkhyàtavyayà bahiriva kulàyàdamçta÷caritveti / yo hi vasannapi ÷arãre na tena prayojanaü karoti sa bahiriva ÷arãràdbhavatãti / sthitigatipratyayabhedo 'pyevaü sati vipralambha evàbhyupagantavyaþ / kàlavisaüvàdo 'pi ca svapne bhavati rajanyàü supto vàsaraü bhàrate varùe manyate / tathà muhårtamàtravartini svapne kadàcidbahuvarùapågànativàhayati / nimittànyapi ca svapne na buddhaye karmaõe vocitàni vidyante / karaõosaühàràddhi nàsya rathàdigrahaõàya cakùuràdãni santi / rathàdinirvartane 'pi kuto 'sya nimeùamàtreõa sàmarthyaü dàruõã và / bàdhyante caite rathàdayaþ svapnadçùñàþ prabodhe / svapna eva caite sulabhabàdhà bhavanti / àdyantayorvyabhicàradar÷anàt / ratho 'yamiti hi kadàcitsvapne nirdhàritaþ kùaõena manuùyaþ saüpadyate manuùyo 'yamiti nirdhàritaþ kùaõena vçkùaþ / spaùñaü càbhàvaü rathàdãnàü svapne ÷ràvayati ÷àstram - ''na tatra rathà na rathayogà na panthàno bhavanti' (bç. 4.3.10) ityàdi / tasmànmàyàmàtraü svapnadar÷anam // 3 // ---------------------- FN: saüvçte saükãrõaþ / paryetuü gantum / viparyetuü àgantum / ____________________________________________________________________________________________ såcaka÷ca hi ÷ruter àcakùate ca tadvidaþ | BBs_3,2.4 | màyàmàtratvàttarhi na ka÷citsvapne paramàrthagandho 'stãti / netyucyate / såcaka÷ca hi svapno bhavati bhaviùyatoþsàdhvasàdhunoþ / tathàhi ÷råyate - 'yadà karmasu kàmyeùu striyaü svapneùu pa÷yati / samçddhiü tatra jànãyàttasminsvapnadar÷ane' (chà. 5.2.9) tathà puruùaü kçùõaü kçùõadantaü pa÷yati sa enaü hanti ityevamàdibhiþ svapnairacirajãvitvamàvedyata iti ÷ràvayati / àcakùate ca svapnàdhyàyavidaþ - 'ku¤jaràrohaõàdãni svapne dhanyàni kharayànàdãnyadhanyàni' iti / mantradevatàdravyavi÷eùanimittà÷ca kecitsvapnàþ satyàrthagandhino bhavantãti manyante / tatràpi bhavatu nàma såcyamànasya vastunaþ satyatvaü, såcakasya tu strãdar÷anàderbhavatyeva vaitathyaü bàdhyamànatvàdityabhipràyaþ / tasmàdupapannaü svapnasya màyàmàtratvam / yaduktam 'àha hi' iti tadevaü sati bhàktaü vyàkhyàtavyam / yathà làïgalaü gavàdãnudvahatãti nimittamàtratvàdevamucyate, natu pratyakùameva làïgalaü gavàdãnudvahati / evaü nimittamàtratvàdevàtsupto rathàdãnsçjate sa hi karteti cocyate, natu pratyakùameva supto rathàdãnsçjati / nimitttvaü tvasya rathàdipratibhànanimittamodatràsàdidar÷anàttannimittabhåtayoþ sukçtaduùkçtayoþ kartçtveneti vaktavyam / apica jàgarite viùayendriyasaüyogàdàdityàdijyotirvyatikaràccàtmanaþ svaya¤jyotiùñvaü durvivecanamiti tadvivecanàya svapna upanyastaþ / tatra yadi rathàdisçùcivacanaü ÷rutyà nãyeta tadà svaya¤jyotiùñvaü na nirõãtaü syàt / tasmàdrathàdyabhàvavacanaü ÷rutyà rathàdisçùñivacanaü tu bhaktyeti vyàkhyeyam / etena nirmàõa÷ravaõaü vyàkhyàtam / yadapyuktam - 'pràj¤amenaü nirmàtàramàmananti' iti / tadapyasat / ÷rutyantare 'svayaü vihatya svayaü nirmàya svena bhàsà jyotiùà prasvapiti' (bç. 4.3.9) iti jãvavyàpàra÷ravaõàt / ihàpi 'ya eùa supteùu jàgarti' (ka. 5.8) iti prasiddhànuvajjãva evàyaü kàmànàü nirmàtà saükãrtyate / tasya tu vàkya÷eùeõa tadeva ÷ukraü tadbrahmeti jãvabhàvaü vyàvartya brahmabhàva upadi÷yate - 'tattvamasi' (chà. 6.9.4) ityàdivaditi na brahmaprakaraõaü virudhyate / nacàsmàbhiþ svapne 'pi pràj¤avyavahàraþ pratiùidhyate / tasya sarve÷varatvàtsarvàsvavasthàdhiùñhàtçtvopapatteþ / pàramàrthikastu nàyaü saüdhyà÷rayaþ sargo viyadàdisargavadityetàvatpratipàdyate / naca viyadàdisargasyàpyàtyantikaü satyatvamasti / pratipàditaü hi 'tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ' (bra. så. 2.1.14) ityatra samastasya prapa¤casya màyàmàtratvam / pràktu brahmàtmatvadar÷anàdviyadàdiprapa¤co vyavasthitaråpo bhavati / saüdhyà÷rayastu prapa¤caþ pratidinaü bàdhyata iti / ato vai÷eùikamidaü saüdhyasya màyàmatratvamuditam // 4 // ____________________________________________________________________________________________ paràbhidhyànàt tu tirohitaü tato hyasya bandhaviparyayau | BBs_3,2.5 | athàpi syàtparasyaiva tàvadàtmanoü'÷o jãvo 'gniriva visphuliïgaþ / tatraivaü sati yathàgnivisphuliïgayoþ samàne dahanaprakà÷ana÷aktã bhavata evaü jãve÷varayorapi j¤ànai÷varya÷aktã, tata÷ca jãvasya j¤ànai÷varyava÷àtsàükalpikã svapne rathàdisçùñirbhaviùyatãti / atrocyate- satyapi jãve÷varayoraü÷àü÷ibhàve pratyakùameva jãvasye÷varaviparãtadharmatvam / kiü punarjãvasye÷varasamànadharmatvaü nàstyeva / na nàstyeva / vidyamànamapi tattirohitamavidyàdivyavadhànàt / tatpunastirohitaü satparame÷varamabhidhyàyato yatamànasya jantorvidhåtadhvàntasya timiratiraskçteva dçk÷aktirauùadhavãryàdã÷varaprasàdàtsaüsiddhasya kasyacidevàvirbhavati na svabhàvata eva sarveùàü jantånàm / kutaþ - tato hã÷varàddhetorasya jãvasya bandhamokùau bhavataþ / ã÷varasvaråpàparij¤ànàdbandhastatsvaråpaparij¤ànàttu mokùaþ / tathàca ÷rutiþ - 'j¤àtvà devaü sarvapà÷àpahàniþ kùãõaiþ kle÷airjanmamçtyuprahàõiþ / tasyàbhidhyànàttçtãyaü dehabhede vi÷vai÷varyaü kevala àptakàmaþ' (÷ve. 1.11) ityevamàdyà // 5 // ____________________________________________________________________________________________ dehayogàdvà so 'pi | BBs_3,2.6 | kasmàtpunarjãvaþ paramàtmàü÷a eva saüstiraskçtaj¤ànai÷varyo bhavati / yuktaü tu j¤ànai÷varyayoratiraskçtatvaü visphuliïgasyeva dahanaprakà÷anayoriti / ucyate / satyamevaitat / so 'pi tu jãvasya j¤ànai÷varyatirobhàvo dehayogàddehendriyamanobuddhiviùayavedanàdiyogàdbhavati / asti càtropamà yathàgnerdahanaprakà÷anasaüpannasyàpyaraõitasya dahanaprakà÷ane tirohite bhavato yathà và bhasmacchannasya / evamavidyàpratyupasthàpitanàmaråpakçtadehàdyupàdhiyogàttadavivekabhramakçto jãvasya j¤ànai÷varyatirobhàvaþ / và÷abdo jãve÷varayoranyatvà÷aïkàvyàvçttyarthaþ / nanvasya eva jãva ã÷varàdastu tiraskçtaj¤ànai÷varyatvàtkiü dehayogakalpanayà / netyucyate / nahyanyatvaü jãvasye÷varàdupapadyate 'seyaü devataikùata' (chà. 6.3.2) ityupakramya 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya' (chà. 6.3.2) ityàtma÷abdena jãvasya paràmar÷àt / 'tatsatyaü sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' (chà. 6.9.4) iti ca jãvàyopadi÷atã÷varàtmatvam / ato 'nanya eve÷varàjjãvaþ sedehayogàttirohitaj¤ànai÷varyo bhavati / ata÷ca na sàükalpikã jãvasya svapne rathàdisçùñirghañate / yadi ca sàükalpikã svapne rathàdisçùñiþ syànnaivàniùñaü ka÷citsvapnaü pa÷yet / nahi ka÷cidaniùñaü saükalpyate / yatpunaruktaü jàgaritade÷a÷rutiþ svapnasya satyatvaü sthàpayatãti na tatsàmyavacanaü satyatvàbhipràyaü svaya¤jyotiùñvavirodhàt / ÷rutyaiva ca svapne rathàdyabhàvasya dar÷itatvàt / jàgaritaprabhavavàsanànirmitatvàttu svapnasya tattulyanirbhàsatvàbhipràyaü tat / tasmàdupapannaü svapnasya màyàmàtratvam // 6 // 2 tadabhàvàdhikaraõam / så. 7-8 ____________________________________________________________________________________________ tadabhàvo nàóãùu tacchruter àtmani ca | BBs_3,2.7 | svapnàvasthà parãkùità suùuptàvasthedànãü parãkùyate / tatraitàþ suùuptiviùayàþ ÷rutayo bhavanti / kvacicchråyate- 'tadyatraitatsuptaþ samastaþ svapnaü na vijànàtyàsu tadà nàóãùu sçpo bhavati' (chà. 8.6.3) iti / anyatra tu nàóãrevànukramya ÷råyate - 'tàbhiþ pratyavasçpya purãtati ÷ete' (bç. 2.1.19) iti / tathànyatra nàóãrevànukramya 'tàsu tadà bhavati yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati' (kauùã. 4.19) iti / tathànyatra 'ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷astasmi¤chete' (bç. 2.1.17) iti / tathànyatra 'satà somya tadà saüpanno bhavati svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) iti / 'pràj¤enàtmanà saüpari÷vakto na bàhyaü ki¤cana veda nàntaram' (bç. 4.3.21) iti ca / tatra saü÷ayaþ - kimetàni nàóyàdãni parasparanirapekùàõi bhinnàni suùuptisthànànyàhosvitparasparàpekùayaikaü suùuptisthànamasti / kiü tàvatpràptaü bhinnànãti / kutaþ - ekàrthatvàt / nahyekàrthànãü kvacitparasparàpekùatvaü dç÷yate vrãhiyavàdãnàm / nàóyàdãnàü tvekàrthatà suùuptau dç÷yate - 'nàóã÷u sçpto bhavati' (chà. 8.6.3) 'purãtati ÷ete' (bç. 2.1.19) iti ca tatra tatra saptamãnirde÷asya tulyatvàt / nanu naivaü sati saptamãnirde÷o dç÷yate - 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) iti / naiùa doùaþ / tatràpi saptamyarthasya gamyamànatvàt / vàkya÷eùo hi tatràyatanaiùã jãvaþ sadupasarpatãtyàha - 'anyatràyatanamalabdhvà pràõamevopa÷rayate' (chà. 6.8.2) iti pràõa÷abdena tatra prakçtasya sata upàdanàt / àyatanaü ca saptamyarthaþ / saptamãnirde÷o 'pi tatra vàkya÷eùe dç÷yate - 'sati saüpadya na viduþ sati saüpadyàmahe' (chà. 6.9.2) iti / sarvatra ca vi÷eùavij¤ànoparamalakùaõaü suùuptaü na vi÷iùyate / tasmàdekàrtatvànnàóyàdãnàü vikalpena kadàcitki¤citsthànaü svàpàyopasarpatãti / evaü pràpte pratipàdyate - tadabhàvo nàóãùvàtni ceti / tadabhàva iti tasya prakçtasya svapnadar÷anasyàbhàvaþ suùuptamityarthaþ / nàóãùvàtmani ceti samuccayenaitàni nàóyàdãni svàpàyopaiti na vikalpenetyarthaþ / kutaþ - tacchruteþ / tathàhi - sarveùàmeva nàóyàdãnàü tatra tatra suùuptisthànatvaü ÷råyate tacca masuccaye saügçhãtaü bhavati / vikalpe hyeùàü pakùe bàdhaþ syàt / nanvekàrthatvàdvikalpo nàóyàdãnàü vrãhiyavàdivatyuktam / netyucyate / nahyekavibhaktinirde÷amàtreõaikàrthatvaü vikalpa÷càpatati / nànàrthatvasamuccayayorapyekavibhaktinirde÷adar÷anàpràsàde ÷ete paryaï ke ÷eta ityevamàdiùu / tathehàpi nàóãùu purãtati brahmaõi ca svapitãtyetadupapadyate samuccayaþ / tathàca ÷rutiþ - 'tàsu tadà bhavati yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati' (kauùã. 4.19) iti samuccayaü nàóãnàü pràõasya ca suùuptau ÷ràvayatyekavàkyopàdànàt / pràõasya ca brahmatvaü samadhigatam - 'pràõastathànugamàt' (bra.så. 1.1.28) ityatra / yatràpi nirapekùà iva nàóãþ suptisthànatvena ÷ràvayati - 'àsu tadà nàóãùu sçpto bhavati' (chà. 8.6.3) iti / tatràpi prade÷àntaraprasiddhasya brahmaõo 'pratiùedhànnàóãdvàreõaiva brahmaõyevàvatiùñhata iti pratãyate / nacaivamapi nàóãùu saptamã virudhyate / nàóãdvàràpi brahmopasarpansçpta eva nàóãùu bhavati / yo hi gaïgayà sàgaraü gacchati gata eva sa gaïgàyàü bhavati / apicàtra ra÷mãnàóãdvàràtmakasya brahmalokamàrgasya vivakùitatvànnàóãstutyarthaü sçptisaükãrtanam / 'nàóãùu sçpto bhavati' (chà. 8.6.3) ityuktvà 'taü na ka÷cana pàpmà spç÷ati' (chà. 8.6.3) iti bruvannàóãþ pra÷aüsati / bravãti ca pàpmaspar÷àbhàve hetum - tejasà nàóãgatena pittàkhyenàbhivyàptakaraõo na bàhyànviùayànãkùata ityarthaþ / athavà tejaseti brahmaõa evàyaü nirde÷aþ / ÷rutyantare -' brahmaiva teja eva' (bç. 4.4.7) iti tejaþ ÷abdasya brahmaõi pratyuktatvàt / brahmaõà hi tadà saüpanno bhavati nàóãdvàreõàtastaü na ka÷cana pàpmàna spç÷atãtyarthaþ / brahmasamapatti÷ca pàpmaspar÷àbhàve hetuþ samadhigataþ - 'sarve pàpmàno 'ta nivartante 'pahatapàpmà hyeùa brahmalokaþ' (chà. 8.4.2) ityàdi÷rutibhyaþ / eva¤ca sati prade÷àntaraprasiddhena brahmaõà suùuptisthànenànugato nàóãnàü samuccayaþ samadhigato bhavati / tathà purãtato 'pi brahmaprakriyàyàü saükãrtanàttadanuguõameva suptisthànatvaü vij¤àyate - 'ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷astasmi¤chete' (bç. 2.1.17) iti hçdayàkà÷e suptisthàne prakçta idamucyate 'purãtati ÷ete' (bç. 2.1.19) iti / purãtaditi hçdayapariveùñanamucyate / tadantarvartinyàpi hçdayàkà÷e ÷ayànaþ ÷akyate purãtati ÷eta iti vaktum / pràkàraparikùipte 'pi pure vartamànaþ pràkàre vartata ityucyate / hçdayàkà÷asya ca brahmatvaü samadhigatam - 'dahara uttarebhyaþ' (bra.så. 1.3.14) ityatra / tathà nàóãpurãtatsamuccayo 'pi - 'tàbhiþ pratyavasçtya purãtati ÷ete' (bç. 2.1.19) ityekavàkyopàdànàdavagamyate / satpràj¤ayo÷ca prasiddhameva brahmatvam / evametàsu ÷rutiùu trãõyeva suùuptisthànàni saükãrtitàni nàóyaþ purãtadbrahma ceti / tatràpi dvàramàtraü nàóyaþ purãtacca, brahmaiva tvekaü suùupti sthànam / apica nàóyaþ purãtadvà jãvasyopàdhyàdhàra eva bhavati tatràsya karaõàni vartanta iti / nahyupàdhisaübandhamantareõa svata eva jãvasyàdhàraþ ka÷citsaübhavati, brahmàvyatirekeõa svamahimapratiùñhitatvàt / brahmàdhàratvamapyasya suùupte naivàdhàràdheyabhedàbhipràyeõocyate kathaü tarhi tàdàtmyàbhipràyeõa / yata àha - 'satà somya tadà saüpanno bhavati svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) iti / sva÷abdenàtmàbhilapyate, svaråpamàpannaþ supto bhavatãtyarthaþ / apica na kadàcijjãvasya brahmaõà saüpattirnàsti svaråpasyànapàyitvàt / svapnajàgaritayoståpàdhisaüparkava÷àtpararåpàpattimivàpekùya tadupa÷amàtsuùupteþ svaråpàpattirvakùyate / ata÷ca suptàvasthàyàü kadàcitsatàü saüpadyate kadàcinna saüpadyata ityayuktam / apica sthànavikalpàbhyupagame 'pi vi÷eùavij¤ànopalakùaõaü tàvatsuùuptaü na kvacidvi÷iùyate / tatra sati saüpannastàvattadekatvànna vijànatãti yuktam / 'ttakena kaü vijànãyàt / ' (bç. 2.4.14) iti ÷ruteþ / nàóãùu puratãti ca ÷ayànasya na ki¤cidavij¤àne kàraõaü ÷akyaü vij¤àtuü, bhedaviùayatvàt 'yatra và anyadiva syàttatrànyo 'nyatpa÷yet' (bç. 4.3.31) iti ÷ruteþ / nanu bhedaviùayasyàpyatidåràdikàraõamavij¤àne syàt / bàóham / evaü syàdyadi jãvaþ svataþparicchinno 'bhyupagamyate, yathà viùõumitraþ pravàsã svagçhaü na pa÷yati / natu jãvasyopàdhivyatirekeõa paricchedo vidyate / upàdhigatamevàtidåràdikàraõamavij¤àna iti yadyucyeta tathàpyupàdherupa÷àntatvàtsatyeva saüpanno na vijànatãti yuktam / naca vayamiha tulyavannàóyàdisamuccayaü pratipàdayàmaþ / nahi nàóyaþ suptisthànaü purãtadvetyanena vij¤ànena ki¤citprayojanamasti / nahyetadvij¤ànapratibaddhaü ki¤citphalaü ÷råyate / nàpyetadvij¤ànaü phalavataþ kasyacidaïgamupadi÷yate / brahma tvanapàyi suptisthànamityetatpratipàdayàmaþ / tena tu vij¤ànena prayojanamasti jãvasya brahmàtmatvàvadhàraõaü svapnajàgaritavyavahàravimuktatvàvadhàraõaü ca / tasmàdàtmaiva suptisthànam / ____________________________________________________________________________________________ ataþ prabodho 'smàt | BBs_3,2.8 | yasmàccàtmaiva suptisthànamata eva ca kàraõànnityavadevàsmàdàtmanaþ prabodhaþ svàpàdhikàre ÷iùyate - 'kuta etadàgàt' (bç. 2.1.16) ityasya pra÷nasya prativacanàvasare 'yathàgneþ kùudrà visphuliïgà vyuccàrantyevamevaitasmàdàtmanaþ sarve pràõàþ' (bç. 2.1.20) ityàdinà / 'sata àgamya na viduþ sata àgacchàmahe' (chà. 6.10.2) iti ca / vikalpyamàneùu tu suùuptisthàneùu kadàcinnàóãbhyaþ pratibudhyate kadàcitpurãtataþ kadàcidàtmana itya÷àsiùyat / tasmàdapyàtmaiva suptisthànamiti // 8 // 3 karmànusmçti÷abdavidhyadhikaraõam / så. 9 ____________________________________________________________________________________________ sa eva tu karmànusmçti÷abdavidhibhyaþ | BBs_3,2.9 | tasyàþ punaþ satsaüpatteþ pratibudhyamànaþ kiü ya eva satasaüpannaþ sa eva pratibudhyata uta sa vànyo veti cintyate / tatra pràptaü tàvadaniyama iti / kutaþ - yadà hi jalarà÷au ka÷cijjalabinduþ prakùipyate jalarà÷ireva sa tadà bhavati punaruddharaõe ca sa eva jalabindurbhavatãti duþsaüpàdam / tadvatsuptaþ pareõaikatmàpannaþ saüprasãdatatãti na sa eva punarutthàtumarhati / tasmàtsa eve÷varo vànyo và jãvaþ pratibudhyata ityevaü pràpta idamàha - sa eva tu jãvaþ luptaþ svàsthyaü gataþ punaruttiùñhati nànyaþ / kasmàt / karmànusmçti÷abdavidhibhyaþ / vibhajya hetuü dar÷ayiùyàmi / karma÷eùànuùñhànadar÷anàttàvatsa evotthàtumarhati nànyaþ / tathàhi - pårvedyuranuùñhitasya karmaõo 'paredyuþ ÷eùamanutiùñhandç÷yate / nacànyena sàmikçtasya karmaõo 'nyaþ ÷eùakriyàyàü pravarititumarhati / atiprasaïgàt / tasmàdeka eva pårvedyuraparedyu÷caikasya karmaõaþ karteti gamyate / ita÷ca sa evottiùñhati yatkàraõamatãte 'hanyahamado 'dràkùamiti pårvànubhåtasya pa÷càtsmaraõamanyasyotthàne nopapadyate / nahyanyadçùñamanyo 'nusmartumarhati / so 'hamasmãti càtmànusmaraõamàtmàntarotthàne nàvakalpate / ÷abdebhya÷ca tasyaivotthànamavagamyate / tathàhi - 'punaþ pratinyàyaü pratiyonyàdravati buddhàntàyaiva' (bç. 4.3.16) 'sarvàþ prajà aharahargacchantya etaü brahmalokaü na vindanti' (chà. 8.3.2) 'ta iha vyàghro và siüho và vçko và varàho và kãño và pataïgo và daü÷o và ma÷ako và yadyadbhavanti tadàbhavanti' (chà. 6.9.3) ityevamàdayaþ ÷abdàþ svàpaprabodhàdhikàre pañhità nàtmàntarotthàne sàma¤jasyamãyuþ / karmavidyàvidhibhya÷caivamevàvagamyate / anyathà hi karmavidyàvidhayo 'narthakàþ syuþ / anyotthànapakùe hi suptamàtro mucyata ityàpadyeta / evaü cetsyàdvada kiü kàlàntaraphalena karmaõà vidyayà và kçtaü syàt / apicànyotthànapakùe yadi tàvaccharãràntare vyavaharaõamàõo jãva uttiùñhettatratyavyavahàralopaprasaïgaþ syàt / atha tatra supta uttiùñhetkalpanànarthakyaü syàt / yohi yasmi¤÷arãre suptaþ sa tasminnotiùñhatyanyasmi¤÷arãre supto 'nyasminnuttiùñhatãti ko 'syàü kalpanàyàü làbhaþ syàt / atha mukta uttiùñhedantavànmokùa àpadyeta / nivçttàvidyasya ca punarutthànamupapannam / etene÷varasyotthànaü pratyuktam / nityanivçttàvidyatvàt / akçtàbhyàgamakçtavipraõà÷au ca durnivàravanyotthànapakùe syàtàm / tasmàtsa evottiùñhati nànya iti / yatpunaruktaü yathà jalarà÷au prakùipto jalabindurnoddhartuü ÷akyata evaü sati saüpanno jãvo notpatpatitumarhatãti, tatparihriyate / yuktaü tatra vivekakàraõàbhàvàjjalabindoranuddharaõam / iha tu vidyate vivekakàraõaü karma càvidyà ceti vaiùamyam / dç÷yate ca durvivecayorapyasmajjàtãyaiþ kùãrodakayoþ saüsçùñayorhaüsena vivecanam / apica na jãvo nàma ka÷citparasmàdanyo vidyate yo jalabinduriva jalarà÷eþ sato vivicyeta / sadeva tåpàdhisaüparkàjjãva ityasakçtprapa¤citam / evaü sati yàvadekopàdhigatà bandhànuvçttistàvadekajãvavyavahàraþ / upàdhyantaragatàyàü tu bandhànuvçttau jãvàncataravyavahàraþ / sa evàyamupàdhiþ svàpaprabodhayorbãjàï kuranyàyenetyataþ sa eva jãvaþ pratibudhyata iti yuktam // 9 // 4 mugdher'dhasaüpattyadhikaraõam / så. 10 ____________________________________________________________________________________________ mugdher'dhasaüpattiþ pari÷eùàt | BBs_3,2.10 | asti mugdho nàma yaü mårchita iti laukikàþ kathayanti / satu kimavastha iti parãkùàyàmucyate / tisrastàvadavasthàþ ÷arãrasthasya jãvasya prasiddhà jàgaritaü svapnaþ suùuptiriti / caturthã ÷arãràdapasçptiþ / natu pa¤camãkàcidavasthà jãvasya ÷rutau smçtau và prasiddhàsti / tasmàccatasçõàmevàvasthànàmanyatamàvasthà mårchetyevaü pràpte bråmaþ- na tàvanmugdho jàgaritàvastho bhavitumarhati / nahyayamindriyairviùayànãkùate / syàdetat / iùukàranyàyena mugdho bhaviùyati / yatheùukàro jàgradapãùvàsaktamanastayà nànyànviùayànãkùata evaü mugdho musalasaüpàtàdijanitaduþkhànubhavavyagramanastayà jàgradapi nànyànviùayànãkùata iti / na / acetayamànatvàt / iùukàro hi vyàpçtamanà bravãtãùumevàhametàvantaü kàlamupalabhamàno 'bhåvamiti / mugdhastu labdhasaüj¤o bravãtyandhe tamasyahametàvantaü kàlaü prakùipto 'bhåvaü na ki¤cinmayà cetitamiti / jàgrata÷caikaviùayaviùaktacetaso 'pi deho vidhriyate / mugdhasya tu deho dharaõyàü patati / tasmànna jàgarti nàpi svapnànpa÷yati niþsaüj¤akatvàt / nàpi mçtaþ pràõoùmaõorbhàvàt / mugdhe hi jantau mçto 'yaü syànna và mçta iti saü÷ayànà åùmàsti nàstãti hçdayade÷amàlabhante ni÷cayàrthaü pràõo 'sti nàstãti ca nàsikàde÷am / yadi pràõoùmaõorastitvaü nàvagacchanti tato mçto 'yamityadhyavasàya dahanàyàraõyaü nayanti / atha tu pràõamåùmàõaü và pratipadyante tato nàyaü mçta ityadhyavasàya saüj¤àlàbhàya bhiùajyanti / punarutthànàcca na diùñaü gataþ / nahi yamaràùñràtpratyàgacchati / astu tarhi suùupto niþsaüj¤atvàdamçtatvàcca / na / vailakùaõyàt / mugdhaþ kadàcicciramapi nocchvasiti savepathurasya deho bhavati bhayànakaü ca vadanaü visphàrite netre / suùuptastu prasannavadanastulyakàlaü punaþ punarucchvasiti nimãlite asya netre bhavataþ / nacàsya deho vepate / pàõipeùaõamàtreõa ca suùuptamutthàpayanti natu mugdhaü mudgaraghàtenàpi / nimittabheda÷ca bhavati mohasvàpayoþ / musalasaüpàtàdinimittatvànmohasya, ÷ramàdinimittatvàcca svàpasya / naca loke 'sti prasiddhirmugdhaþ supta iti / pari÷eùàdardhasaüpattirmugdhatetyavagacchàmaþ / nãþsaüj¤atvàtsaüpanna itarasmàdvailakùaõyàdasaüpanna iti / kathaü punarardhasaüpattirmugdhateti ÷akyate vaktum / yàvatà suptaü prati tàvaduktaü ÷rutyà - 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) iti 'atra steno 'steno bhavati' (bç. 4.3.22) 'naitaü setumahoràtre tarato na jarà na mçtyurna ÷oko na sukçtaü na dçùkçtam' (chà. 8.4.1) ityàdi / jãve hi sukçtaduùkçtayoþ pràptiþ sukhitvaduþkhitvapratyayotpàdanena bhavati / naca sukhitvapratyayo duþkhitvapratyayo và suùupte vidyate, mugdhe 'pi tau pratyayau naiva vidyete / tasmàdupàdhyupa÷amàtsuùuptavanmugdhe 'pi katsnasaüpattireva bhavitumarhati nàrdhasaüpattiriti / atrocyate - na bråmo mugdher'dhasaüpattirjãvasya brahmaõà bhavatãti / kiü tarhyardhena suùuptapakùasya bhavati mugdhatvamardhenàvasthàntarapakùasyeti bråmaþ / dar÷ite ca mohasya svàpena sàmyavaiùamye / dvàraü caitanmaraõasya / yadàsya sàva÷eùaü karma bhavati tadà vàïmanase pratyàgacchataþ / yadà tu nirava÷eùaü karma bhavati tadà pràõoùmàõàvapagacchataþ / tasmàdardhasaüpattiü brahmavida icchanti / yattåktaü na pa¤camã kàcidavasthà prasiddhàstãti / naiùa doùaþ / kadàcitkãyamavastheti na prasiddhà syàt / prasiddhà caiùà lokàyurvedayoþ / ardhasaüpattyabhyupagamàcca na pa¤camã gaõyata ityanavadyam // 10 // 5 ubhayaliïgàdhikaraõam / så. 11-21 ____________________________________________________________________________________________ na sthànato 'pi parasyobhayaliïgaü sarvatra hi | BBs_3,2.11 | yena brahmaõà suùuptyàdiùu jãva upàdhyupa÷amàtsaüpadyate tasyedànãü svaråpaü ÷rutiva÷ena nirdhàryate / santyubhayaliïgàþ ÷rutayo brahmaviùayàþ 'sarvakarmà sarvakàmaþ sarvagandhaþ sarvarasaþ' (chà. 3.14.2) ityelamàdàyàþ savi÷eùaliïgàþ / 'asthålamanaõvarhrasvamadãrdham' (bç. 3.8.8) ityevamàdyà÷ca nirvi÷eùaliïgàþ / kimàsu ÷rutiùåbhayaliïgaü brahmapratipattavyamutànyataraliïgam / yadàpyanyataraliïgaü tadàpi kiü savi÷eùamuta nirvi÷eùamiti mãmàüsyate / tatrobhayaliïga÷rutyanugrahàdubhayaliïgameva brahmetyevaü pràpte bråmaþ - na tàvatsvata eva parasya brahmaõa ubhayaliïgatvamupapadyate / nahyekaü vastu svata eva råpàdivi÷eùopetaü tadviparãtaü cetyàdhàrayituü ÷akyaü virodhàt / astu tarhi sthànataþ pçthivyàdyupàdhiyogàditi / tadapi nopapadyate / nahyupàdhiyogàdapyanyàdç÷asya vastuno 'nyàdç÷aþ svabhàvaþ saübhavati / nahi svacchaþ sansphañiko 'laktakàdyupàdhiyogàdasvaccho bhavati bhramamàtratvàdasvacchatàbhinive÷asya / upàdhãnàü càvidyàpratyupasthàpitatvàt / ata÷cànyataraliïgaparigrahe 'pi samastavi÷eùarahitaü nirvikalpameva brahma pratipattavyaü na tadviparãtam / sarvatra hi brahmasvaråpapratipàdanapareùu vàkyeùu 'a÷abdamaspar÷amaråpamavyayam' (ka. 3.15 / muktiko. 2.72) ityevamàdiùvapàstasamastavi÷eùameva brahmopadi÷yate // 11 // ---------------------- FN: sthànaü upàdhistadyogàt / ____________________________________________________________________________________________ na bhedàd iti cen na pratyekamatadvacanàt | BBs_3,2.12 | athàpi syàdyaduktaü nirvikalpamekaliïgameva brahma nàsya svataþ sthànato vobhayaliïgatvamastãti / tannopapadyate / kasmàt / bhedàt / bhinnà hi pratividyaü brahmaõa àkàrà upadi÷yante / catuùpàdbrahma ùoóa÷akalaü brahma vàmanãtvàdilakùaõaü brahma trailokya÷arãravai÷vànara÷abdoditaü brahmetyeva¤jàtãyakàþ / tasmàtsavi÷eùatvamapi brahmaõo 'bhyupagantavyam / nanåktaü nobhayaliïgatvaü brahmaõaþ saübhavatãti / ayamapyavirodhaþ / upàdhikçtatvàdàkàrabhedasya / anyathà hi nirviùayameva bheda÷àstraü prasajyeteti cet / neti bråmaþ / kasmàt / pratyekamatadvacanàt / pratyupàdhibhedaü hyabhedameva brahmaõaþ ÷ràvayati ÷àstram - 'ya÷càyamasyàü pçthivyàü tejomayo 'mçtamayaþ puruùo ya÷càyamadhyàtmaü ÷àrãrastejomayo 'mçtamayaþ puruùo 'yameva sa yo 'yamàtmà' (bç. 2.5.1) ityàdi / ata÷ca na bhinnàkàrayogo brahmaõaþ ÷àstrãya iti ÷akyate vaktum / bhedasyopàsanàrthatvàdabhede tàtparyàt / ____________________________________________________________________________________________ api caivam eke | BBs_3,2.13 | apicaivaü bhedadarsananindàpårvakamabhedadar÷anamevaike ÷àkhinaþ samàmananti - 'manasaivedamàptavyaü neha nànàsti ki¤cana / mçtyoþ sa mçtyupamàpnoti ya iha nàneva pa÷yati' (ka. 4.11) iti / tathànyepi 'bhoktà bhogyaü preritàraü ca matvà sarvaü trividhaü brahma me tat' (÷ve. 1.12) iti samastasya bhogyabhoktçniyantçlakùaõasya prapa¤casya brahmaikasvabhàvatàmadhãyate // 13 // kathaü punaràkàravadupade÷inãùvanàkàropade÷inãùu ca brahmaviùayàsu ÷rutiùu satãùvanàkàrameva brahmàvadhàryate na punarviparãtamti / ata uttaraü pañhati - ____________________________________________________________________________________________ aråpavadeva hi tatpradhànatvàt | BBs_3,2.14 | råpàdyàkàrarahitameva brahmàvadhàrayitavyaü na råpàdimat / kasmàt / tatpradhànatvàt / ''asthålamanaõvarhrasvamadãrdham' (bç. 3.8.8) 'a÷abdamaspar÷amaråpamavyayam' (kañha. 3.15 / mukti. 2.72) 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chà. 8.14.1) 'divyo hyamårtaþ puruùaþ sabàhyàbhyantaro hyajaþ'' (muõóa. 2.1.2), 'tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabrahmamayamàtmà brahagma sarvànabhåþ' (bç. 2.5.19) ityevamàdãni vàkyàni niùprapa¤cabrahmàtmatattvapradhànàni narthàntarapradhànànãtyetatpratiùñhàpitaü 'tattu samanvayàt' (bra.så. 1.1.4) ityatra / tasmàdeva¤jàtãyakeùu vàkyeùu yathà÷rutaü niràkàrameva brahmàvadhàrayitavyam / itaràõi tvàkàrapavadbrahmaviùayàõi vàkyàni na tatpradhànàni / upàsanàvidhipradhànàni hi tàni teùvasati virodhe yathà÷rutamà÷rayitavyam / sati tu virodhe tatpradhànànyatatpradhànebhyo balãyàüsi bhavantãti / eùa vinigamanàyàü hetuþ / yenobhayãùvapi ÷rutiùu satãùvanàkàrameva brahmàvadhàryate na punarviparãtamiti // 14 // kà tarhyàkàravadviùayàõàü ÷rutãnàü gatirityata àha - ____________________________________________________________________________________________ prakà÷avaccàvaiyarthyàt | BBs_3,2.15 | yathà prakà÷aþ saura÷càndramaso và viyadvyàpyàvatiùñhamàno 'ïgulyàdyupàdhisaübandhàtteùvçjuvakràdibhàvaü pratipadyamàneùu tadbhàvamiva pratipadyate / evaü brahmàpi pçthivyàdyupàdhisaübandhàttadàkàratàmiva pratipadyate tadàlambano brahmaõa àkàravi÷eùopade÷a upàsanàrtho na virudhyate / evamavaiyarthyamàkàravadbrahmaviùayàõàmapi vàkyànàü bhaviùyati / nahi vedavàkyànàü kasyacidarthavattvaü kasyacidanarthavattvamiti yuktaü pratipattuü pramàõatvàvi÷eùàt / nanvevamapi yatpurastàtpratij¤àtaü nopàdhiyogàdapyubhayaliïgatvaü brahmaõo 'stãti tadvirudhyate / neti bråmaþ / upàdhinimittasya vastudharmatvànupapacatteþ / upàdhãnàü càvidyàpratyupasthàpitatvàt / satyàmeva ca naisargikyàmavidyàyàü lokavedavyavahàràvatàra iti tatra tatràvocàma // 15 // ____________________________________________________________________________________________ àha ca tanmàtram | BBs_3,2.16 | àha ca ÷ruti÷caitanyamàtraü vilakùaõaråpàntararahitaü nirvi÷eùaü brahma - 'sa yathà saindhavaghano 'ntaro 'bàhyaþ kçtsno rasaghana evaivaü và are 'yamàtmànantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana eva' (bç. 4.5.13) iti / etaduktaü bhavati - nàsyàtmano 'ntarbahirvà caitanyàdanyadråpamasti lavaõarasa eva nirantaro bhavati na rasàntaraü tathaiveti // 16 // ---------------------- FN: saindhavaghano lohapiõóaþ / ____________________________________________________________________________________________ dar÷ayati càtho api smaryate | BBs_3,2.17 | dar÷ayati ca ÷rutiþ pararåpapratiùedhenaiva brahma nirvi÷eùatvàt- 'athàta àde÷o neti neti' (bç. 2.3.6) iti, 'anyadeva tadviditàdatho aviditàdadhi (ke. 1.3) 'yato vàco nivartante apràpya manasà saha' (tai. 2.4.1) ityevamàdyà / bàùkalinà ca bàdhvaþpçùñaþ sannavacanenaiva brahma provàceti ÷råyate - 'sa hovàcàdhãhi bho iti sa tåùõãü babhåva taü ha dvitãye và tçtãye và vacana uvàca bråmaþ khalu tvaü tu na vijànàsi / upa÷ànto 'yamàtmà' iti / tathà smçtiùvapi parapratiùedhenaivopadi÷yate - 'j¤eyaü yattatpravakùyàmi yajj¤àtvàmçtama÷nute / anàdimatparaü brahma na sattannàsaducyate' (13.12) ityevamàdyàsu / tathà vi÷varåpadharo nàràyaõo nàradamuvàceti smaryate - 'màyà hyeùà mayà sçùñà yanmàü pa÷yasi nàrada / sarvabhåtaguõairyuktaü naivaü màü j¤àtumarhasi' iti / ---------------------- FN: adhi anyat / upa÷ànto nirastadvaitaþ / ____________________________________________________________________________________________ ata eva copamà såryakàdivat | BBs_3,2.18 | yata eva càyamàtmà caitanyaråpo nirvi÷eùo vàïmanasàtãtaþ parapratiùedhopade÷yo 'ta eva càsyopàdhinimittapàramàrthikãü vi÷eùavattàbhipretya jalasåryakàdivadityupamopàdãyate mokùa÷àstreùu - 'yathà hyajaü jyotiràtmà vivasvànapo bhinnà bahudhaiko 'nugacchan / upàdhinà kriyate bhedaråpo devaþ kùetreùvevamajoyamàtmà' iti / 'eka eva hi bhåtàtmà bhåte bhåte vyavasthitaþ / ekadhà bahudhà caiva dç÷yate jalacandravat' (bra.biü 12) ityevamàdiùu // 18 // atra pratyavasthãyate - ____________________________________________________________________________________________ ambuvadagrahaõàt tu na tathàtvam | BBs_3,2.19 | na jalasåryakàditulyatvamihopapadyate tadvadagrahaõàt / såryàdibhyo hi mårtebhyaþ pçthagbhåtaü viprakçùñade÷aü mårtaü gçhyate tatra yuktaþ såryàdipratibimbodayaþ / natvàtmà mårto nacàsmàtpçthagbhåtà viprakçùñade÷à÷copàdhayaþ sarvagatatvàtsarvànanyatvàcca / tasmàdayukto 'yaü dçùñànta iti // 19 // atra pratividhãyate - ____________________________________________________________________________________________ vçddhihràsabhàktvamantarbhàvàdubhayasàma¤jasyàdevam | BBs_3,2.20 | yukta eva tvayaü dçùñànto vivakùitàü÷asaübhavàt / nahi dçùñàntadàrùñràntikayoþ kvacitka¤cidvivakùitàü÷aü mukattvà sarvasàråpyaü kenaciddar÷ayituü ÷akyate / sarvasàråpye hi dçùñàntadàrùñràntikabhàvoccheda eva syàt / nacedaü svamanãùayà jalasåryakàjadidçùñàntapraõayanam / ÷àstrapraõãtasya tvasya prayojanamàtramupanyasyate / kiü punaratra vivakùitaü sàråpyamiti / taducyate - vçddhihràsabhàktvamiti / jalagataü hi såryapratibimbaü jalavçddhau vardhate jalahràse hrasati jalacalane calati jalabhede bhidyata ityevaü jaladharmànuyàyi bhavati natu paramàrthataþ såryasya tathàtvamasti / evaü paramàrthato 'vikçtamekaråpamapi sadbrahma dehàdyupàdhyantarbhàvàdbhajata ivopàdidharmànvçddhirhràsàdãn / evamubhayordçùñàntadàrùñràntikayoþ sàma¤jasyàdavirodhaþ // 20 // ____________________________________________________________________________________________ dar÷anàc ca | BBs_3,2.21 | dar÷ayati ca ÷rutiþ parasyaiva brahmaõo dehàdiùåpàdhiùvantaranuprave÷am - 'puru÷cakre dvipadaþ puru÷cakre catu÷padaþ / puraþ sa pakùã bhåtvà puraþ puruùa àvi÷at' (bç. 2.5.18) iti / 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya' (chà. 6.3.2) iti ca / tasmàdyuktametat - 'ata eva caipamà såryakàdivat' (bra.så. 3.2.18) iti / tasmànnirvikalpakaikaliïgameva brahma nobhayaliïgaü viparãtaliïgaü ceti siddham / atra keciddve adhikaraõe kalpayanti / prathamaü tàvat- kiü pratyastamità÷eùaprapa¤camekàkàraü brahmota prapa¤cavadanekàkàropetamiti / dvitãyaü tu - sthite pratyastamitaprapa¤catve kiü sallakùaõaü brahmota bodhalakùaõamutobhayalakùaõamiti / atra vayaü vadàmaþ - sarvathàpyànarthakyamadhikaraõàntaràrambhasyeti / yadi tàvadanekaliïgatvaü parasyabrahmaõo niràkartavyamityayaü prayàsastatpårveõaiva na sthànato 'pi ityanenàdhikaraõena niràkartavyamityayamuttaramadhikaraõaü prakà÷avacca etadvyarthameva bhavet / naca sallakùaõameva bhma na bodhalakùaõamiti ÷akyaü vaktum / vij¤ànaghana evetyàdi÷rutivaiyarthyaprasaïgàt / kathaü và nirastacaitanyaü brahma cetanasya jãvasyàtmatvenopadi÷yeta / nàpi bodhalakùaõameva brahma na sallakùaõamiti ÷akyaü vaktum astãtyevopalabdhavyaþ (pha. 6.13) ityàdi÷rutivaiyarthyaprasaïgàt / kathaü và nirastasattàko bodho 'bhyupagamyeta / nàpyubhayalakùaõameva brahmeti ÷akyaü vaktum / pårvàbhyupagamavirodhaprasaïgàt / sattàvyàvçttena ca bodhena bodhavyàvçttayà ca sattayopetaü brahma pratijànànasya tadeva pårvàdhikaraõapratiùiddhaü saprapa¤catvaü brahmaõaþ prasajyeta / ÷rutatvàdadoùa iti cet / na / ekasyànekasvabhàvatvànupapatteþ / atha sattaiva bodho bodha eva ca sattà nànayoþ parasparavyàvçttirastãti yadyucyeta tathàpi kiü sallakùaõaü brahmota bodhalakùaõamutobhayalakùaõamityevaü vikalpo niràlambana eva syàt / såtràõi tvekàdhikaraõatvenaivàsmàbhirnãtàni / apica brahmaviùayàsu ÷rutiùvàkàravadanàkàrapratipàdanena vipratipannasvànàkàre brahmaõi parigçhãte 'va÷yaü vaktavyetaràsàü ÷rutãnàü gatiþ / tàdarthyena prakà÷avaccetyàdãni såtràõyarthavattaràõi saüpadyante / yadyapyàhuràkàravàdinyo 'pi ÷rutayaþ prapa¤capravilayamukhenànàkàrapratipattyarthà eva na pçthagarthà iti tadapi na samãcãnamiva lakùyate / katham / ye hi paravidyàdhikàre kecitprapa¤cà ucyante yathà - 'yuktà hyasya harayaþ ÷atà de÷etyaya vai harayo 'yaü vai sahasràõi bahåni cànantàni ca' (bç. 2.5.19) ityevamàdayaste bhavanti pravilayàrthàþ 'tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam' (bç. 2.5.19) ityupasaühàràt / ye punarupàsanàdhikàre prapa¤cà ucyante yathà 'manomayaþ pràõasãro bhàråpaþ' (chà. 3.14.2) ityevamàdayo na teùàü pravilayàrthatvaü nyàyyam / 'sa kratuü kurvãta' (chà. 3.14.1) ityeva¤jàtãyakena prakçtenaivopàsanavidhinà teùàü saübandhàt / ÷rutyà caiva¤jàtãyakànàü guõànàmupàsanàrthatve 'vakalpyamàne na lakùaõayà pravilayàrtatvamavakalpate / sarveùàü ca sàdhàraõe pravilayàrthatve sati 'aråpavadeva hi tatpradhànatvàt' (bra. så. 3.2.14) iti vinigamanakàraõavacanamanavakà÷aü syàt / phalamapyeùàü yathopade÷aü kvacidduritakùayaþ kvacidai÷varyapràptiþ kvacitkramamuktirityavagamyata evetyataþ pàrthagartyamevopàsanàvàkyànàü brahmavàkyànàü ca nyàyyaü naikavàkyatvam / kathaü caiùàmekavàkyatotprekùyata iti vaktavyam / ekaniyogapratãteþ prayàjadar÷apårõamàsavàkyavaditi cet / na / brahmavàkyeùu niyogàbhàvàt / vastumàtraparyavasàyãni hi brakahmavàkyàni na niyogopade÷ãnãtyetadvistare pratiùñhàpitaü 'tattu samanvayàt (bra. så. 1.1.4) ityatra / kiüviùaya÷càtra niyogo 'bhipreyata iti vaktavyam / puruùo hi niyujyamànaþ kurviti svavyàpàre kasmiü÷cinniyujyate / nanu dvaitaprapa¤cavilayo na yogaviùayo bhaviùyati / apravilàpite hi dvaitaprapa¤ce brahmatattvàvabodho na bhavatyato brahmatattvàvabodhapratyanãkabhåto dvaitaprapa¤caþ pravilàpyaþ / yathà svargàmasya yàgo 'nuùñhàtavya upadi÷yata evamapavargakàmasya prapa¤capravilayaþ / yathàca tamasi vyavasthitaü ghañàditattvamavabubhutsamànena tatpratyanãkabhåtaü tamaþ pravilàpyata evaü brahmatattavamavabubhutsamànena tatpratyanãkabhåtaþ prapa¤caþ pravilàpayitavyaþ / brahmasvabhàvo hi prapa¤co na prapa¤casvabhàvaü brahma, tena nàmaråpaprapa¤capravilàpanena brahmatattvàvabodho bhavatãti / atra vayaü pçcchàmaþ - ko 'yaü prapa¤capravilayo nàma / kimagnipratàpasaüparkàdghçtakàñhinyapravilaya iva ppapa¤capravilayaþ kartavya àhosvidekasmiü÷candre timirakçtànekacandraprapa¤cavadavidyàkçto brahmaõi nàmaråpaprapa¤co vidyayà pravilàpitavya iti / tatra tàvadvidyàmano 'yaü prapa¤co dehàdilakùaõa àdhyatmiko bàhya÷ca pçthivyàdilakùaõaþ pravilàpayitavya ityucyeta sa puruùamàtreõà÷akyaþ pravilàpayitumiti tatpravilayopade÷o '÷akyaviùaya eva syàt / ekena càdimuktena pçthivyàdipravilayaþ kçta itãdànãü pçthivyàdi÷ånyaü jagadabhaviùyat / athàvidyàdhyasto brahmaõyekasminnayaü prapa¤co vidyayà pravilàpyata iti bråyàt / tato brahmaivàvidyàdhyastaprapa¤capratyàkhyànenàvedayitavyam ekamevàdvitãyaü brahma, tatsatyaü sa àtmà tatvamasi (chà. 6.8.7) iti tasminnàvedite vidyà svayamevotpadyate tayà càvidyà bàdhyate. tata÷càvidyadhyastaþ sakalo 'yaü nàmaråpaprapa¤caþ svapnaprapa¤cavatpravilãyate / anàvedite tu brahmaõi brahmavij¤ànaü kuru prapa¤capravilayaü ceti ÷atakçtvo 'pyukte, na brahmavij¤ànaü prapa¤papravilayo và jàyate / nanvàvedite brahmaõi tadvij¤ànaviùayaþ prapa¤cavilayaviùayo và niyogaþ syàt / na / niùprapa¤cabrahmàtmatvàvedanenaivobhayasiddheþ / rajjusvaråpaprakà÷anenaiva hi tatsvaråpavij¤ànamavidyàdhyastasarpàdiprapa¤capravilaya÷ca bhavati / naca kçtameva punaþ kriyate / niyojyo¤api ca prapa¤càvasthàyàü yo 'vagamyate jãvo nàma sa prapa¤casyaiva và syàdbrahmapakùasyaiva và / prathame vikalpe niùprapa¤cabrahmatattvapratipàdanena pçthivyàdivajjãvasyàpi pravilàpitatvàtkasya prapa¤cavilaye niyoga ucyeta kasya và niyoganiùñhatayà mokùo 'vàptavya ucyeta / dvitãye 'pi brahmaivàniyojyasvabhàvaü jãvasya svaråpaü jãvatvaü tvavidyàkçtameveti pratipàdite brahmaõi niyojyàbhàvànniyogàbhàva eva / draùñavyàdi÷abdà api paravidyàdhikàrapañhitàstattvàbhimukhãkaraõapradhànà na tatvàvabodhavidhipradhànà bhavanti / loke 'pãdaü pa÷yedamàkàrõayeti caiva¤jàtãyakeùu nirde÷eùu praõidhànamàtraü kurvityucyate na sàkùàjj¤ànameva kurviti / j¤eyàbhimukhasyàpi j¤ànaü kadàcijjàyate kadàcinna jàyate tasmàttaü prati j¤ànaviùaya eva dar÷ayitavyo j¤àpayitukàmena / tasmindar÷ite svayameva yathàviùayaü yathàpramàõaü ca j¤ànamutpadyate / naca pramàõàntareõànyathàprasiddher'the 'nyathàj¤ànaü niyuktasyàpyupapadyate / yadi punarniyukto 'hamityanyathà j¤ànaü kuryànna tu tajj¤ànaü kiü tarhi mànasã sà kriyà / svayameva cedanyathotpadyeta bhràntireva syàt / j¤ànaü tu pramàõajanyaü yathàbhåtaviùayaü ca na tanniyoga÷atenàpi kàrayituü ÷akyate / naca pratiùedhenàpi vàrayituü ÷akyate / nahi tatpuru÷atantraü, vastutantrameva hi tat / ato 'pi niyogàbhàvaþ / ki¤cànyanniyoganiùñhatayaiva paryavasyàmnàye yadabhyupagatamaniyojyabrahmàtmatvaü jãvasya tadapramàõakameva syàt / atha ÷àstramevàniyojyabrahmàtmatvamapyàcakùãta tadavabodhe ca puruùaü niyu¤jãta tato brahma÷àstrasyaikasya dvyarthaparatà viruddhàrthaparatà ca prasajyetàm / niyogaparatàyàü ca ÷rutahànira÷rutakalpanà karmaphalavanmokùasyàdçùñaphalatvamanityatvaü cetyevamàdayo doùà na kenacitparihartuü ÷akyàþ / tasmàdavagataniùñhànyeva brahmavàkyàni na niyoganiùñhàni / ata÷caikaniyogapratãterekavàkyatetyayuktam / abhyupagamyamàne 'pi ca brahmavàkyechu niyogasadbhàve tadekatvaü niùprapa¤copade÷eùu saprapa¤copajade÷eùu càsiddham / nahi ÷abdàntaràdibhiþ pramàõairniyogabhede 'vagamyamàne sarvatraikà niyoga iti ÷akyamà÷rayitum / prayàjadar÷apårõamàsavàkyechu tvadhikàràü÷enàbhedàdyuktamekatvam / natviha saguõanirguõacodanàsu ka÷cidekatvàdhikãràüso 'sti / nahi bhàråpatàvàdayo guõàþ prapa¤capravilayopakàriõaþ / nàpi prapa¤capravilayo bhàråpatvàdiguõopakàrã, parasparavirodhitvàt / nahi kçtsnaprapa¤capravilàpanaü prapa¤caikade÷àpekùaõaü caikasmindharmiõi yuktaü samàve÷ayitum / tasmàdasmàdukta eva vibhàga àkàravadanàkàropade÷ànàü yuktatara iti // 21 // ---------------------- FN: asya jãvabhàvaü pràptasye÷varasya da÷a harayo viùayà indriyàõi và / taü j¤ànàrthinam / bhinnavàkyàrthaviùayaþ ÷abdaþ ÷abdàntaram / ____________________________________________________________________________________________ 6 prakçtaitàvattvàdhikaraõam / så. 22-30 prakçtaitàvattvaü hi pratiùedhati tato bravãti ca bhåyaþ | BBs_3,2.22 | 'dve vàva brahmaõo råpe mårtaü caivàmårtaü ca' (bç. 2.3.1) ityupakramya pa¤camahàbhåtàni dvairà÷yena pravibhajyàmabartarasasya ca puruùa÷abdoditasya mahàrajanàdãni råpàõi dar÷ayitvà punaþ pañhyate - 'athàta àde÷o neti neti nahyetasmàditi netyanyatparamasti' (bç. 2.3.6) iti / tatra ko 'syapratiùedhasya viùaya iti jij¤àsàmahe / nahyatredaü taditi vi÷eùitaü ki¤citpratiùedhyamupalabhyate / iti÷abdena tvatra pratiùedhyaü kimapi samarthyate neti netãtiparatvànna¤prayogasya / iti÷abdà÷rayaü saünihitàlaübana evaü÷abdasamànavçttiþ prayujyamàno dç÷yate iti ha smopàdhyàyaþ kathayati ityevamàdiùu / saünihitaü càtra prakaraõasàmarthyàdråpadvayaü saprapa¤caü brahmaõastacca brahmayasyaite dve råpe / tatra naþ saü÷aya upajàyate - kimayaü pratiùedho råpe råpàvaccobhayamapi pratiùedhatyàhosvidekataram / yadàpyekataraü tadàpi kiü brahma pratiùedhati råpe pari÷iùñyàhosvidråpe pratiùedhati brahma pari÷inaùñãti / tatra prakçtatvàvi÷eùàdubhayamapi pratiùedhatãtyà÷aïkàmahe / dvau caitau pratiùedhau dvirneti÷abdaprayogàt / tayorekena saprapa¤caü brahmaõo råpaü pratiùidhyate 'pareõa råpavadbrahmeti bhavati matiþ / athavà brahmaiva råpavatpratiùidhyate taddhi vàïmanasàtãtatvàdasaübhàvyamànasadbhàvaü pratiùedhàrham / natu råpaprapa¤caþ pratyakùàdigocaratvàtpratiùedhàrhaþ / abhyàsastvàdaràrtha iti / evaü pràpte bråmaþ / - na tàvadubhayapratiùedha upapadyate ÷ånyavàdaprasaïgàt / ki¤ciddhi paramàrthamàlambyàrthaþ pratiùidhyate yathà rajjvàdiùu sarpàdayaþ / tacca pari÷iùyamàõe kasmiü÷cidbhàve 'vakalpate / ubhayapratiùedhe tu ko 'nyo bhàvaþ pari÷eùyàt / apari÷iùyamàõe cànyasminya itaraþ pratiùeddhumàrabhyate pratiùeddhuma÷akyatvàttasyaiva paramàrthatvàpatteþ pratiùedhànupapattiþ / nàpi brahmapratiùedha upapadyate ''brahma te bravàõi' (bç. 2.1.1) ityàdyupakramavirodhàt / 'asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet' (taitti. 2.6.1) ityàdinindàvirodhàt / 'astãtyevopalabdhavyaþ' (kañha. 6.13) ityavadhàraõavirodhàt / sarvavedàntavyàkopaprasaïgàcca / vàïmanasàtãtatvamapi brahmaõo nàbhàvàbhipràyeõàbhidhãyate / nahi mahatà parikarabandhena 'brahmavidàpnoti param' (tai. 2.1.1), 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1.1) ityevamàdinà vedànteùu brahmapratipàdya tasyaiva punarabhàvo 'bhilapyeta / prakùàlanàddhi paï kasya dåràdaspar÷aü varam iti hi nyàyaþ / pratipàdanaprakriyà tveùà 'yato vàco nivartante / apràpya manasà saha' (tai. 2.4.1) iti / etaduktaü bhavati - vàïmanasàtãtamaviùayàntaþpàti pratyagàtmabhåtaü nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü brahmeti / tasmàdbrahmaõo råpaprapa¤caü pratiùedhati pari÷inaùñi brahmetyabhyupagantavyam / tadetaducyate prakçtaitàvattvaü hi pratiùedhatãti / prakçtaü yadetàvadiyattàparicchinnaü mårtàmårtalakùaõaü brahmaõo råpaü tadeùa ÷abdaþ pratiùedhati / taddhi prakçtaü prapa¤citaü ca pårvasminagranthe 'dhidaivatamadhyàtmaü ca tajjanitameva ca vàsanàlabkùaõamaparaü råpamamårtarasabhåtaü puruùa÷abdoditaü liïgàtmavyapà÷rayaü mahàjanàdyupamàbhirdar÷itam / amårtarasasya puruùasya cakùurgràhyaråpayogitvànupapatteþ / tadetatsaprapa¤caü brahmaõo råpaü saünihitàlambanenetikaraõena pratiùedhakaü na¤aü pratyupanãyata iti gamyate / brahma tu råpavi÷eùaõatvena ùaùñhyà nirdiùñaü pårvasmingranthe na svapradhànatvena / prapa¤cite ca tadãye råpadvaye råpavataþ svaråpajij¤àsàyàmidamupakràntam 'athàta àde÷o neti neti'' (bç. 2.3.6) iti / tatra kalpitaråpapratyàkhyànena brahmaõaþ svaråpàvedanamidamiti nirõãyate / tadàspadaü hãdaü samastaü kàryaü neti netãti pratiùiddham / yuktaü ca kàryasya vàcàrambhaõasabdhàdibhyo 'sattvamiti neti netãti pratiùedhanaü na tu brahmaõaþ / karvakalpanàmålatvàt / nacàtreyamà÷aïkà kartavyà - kathaü hi ÷àstraü svayameva råpadvayaü dar÷ayitvà svayameva punaþ pratiùedhati - 'prakùàlanàddhi paï kasya dåràdaspar÷anaü varam' iti / yato nedaü ÷àstraü pratipàdyatvena brahmaõo råpadvayaü nirdi÷ati, lokaprasiddhaü tvidaü råpadvayaü brahmaõi kalpitaü paràmç÷ati pratiùedhyatvàya ÷uddhabrahmasvaråpapratipàdanàya ceti niravadyam / dvau caitau pratiùedhau yathàsaükhyanyàyena dve api mårtàmårte pratiùedhataþ / yadvà pårvaþ pratiùedho bhåtarà÷iü pratiùedhatyuttaro vàsanàrà÷im / athavà 'neti neti' (bç. 2.3.6) iti vãpseyamitãti yàvatki¤cidutprekùyate tatsarvaü na bhavatãtyarthaþ / parigaõitapratiùedhe hi kriyamàõe yadi naitadbrahma kimanyadbrahma bhavediti jij¤àsà syàt / vàpsàyàü tu satyàü samastasya viùayajàtasya pratiùedhàdaviùayaþ pratyagàtmà brahmeti jij¤àsà nivartate / tasmàtprapa¤cameva brahmaõi kalpitaü pratiùedhati pari÷naùñi brahmeti nirõayaþ / ita÷caiùa eva nirõayaþ / yatastataþ pratiùedhàdbhåyo bravãti 'anyatparamasti' (bç. 2.3.6) iti / abhàvàvàsane hi pratiùedhe kriyamàõe kimanyatparamastãti bråyàt / tatraiùàkùarayojanà - neti netãti brahmàdi÷ya tamevàde÷aü punarnirvakti / neti netãtyasya kor'thaþ / nahyetasmàdbrahmaõo vyatiriktamastãtyato neti netãtyucyate na punaþ svayameva nàstãtyarthaþ / tacca dar÷ayatyanyatparamapratiùiddhaü brahmàstãti / yadà punarevamakùaràõi yojyante nahyetasmàditi neti neti / nahi prapa¤capratiùedharåpàdàde÷anàdanyatparàde÷anaü brahmaõo 'stãti / tadà tato bravãti ca bhåya ityetannàmadheyaviùayaü yojayitavyam / atha nàmadheyam - 'satyasya satyamiti pràõa vai satyaü teùàmeùa satyam' (bç. 2.1.20) iti hi bravãtiti / tacca brahmàvasàne pratiùedhe sama¤jasaü bhavati / abhàvàvasàne tu pratiùedhe kiü satyasya satyamityucyeta / tasmàdbrahmàvasàno 'yaü pratiùedho nàbhàvàvasàna ityadhyavasyàmaþ // 22 // ---------------------- FN: pçthivyaptejoråpaü bhåtatrayaü mårtaü, vàyvàkà÷aråpaü càmårtamiti dvirà÷itvena / mahàràjanaü haridrà / ____________________________________________________________________________________________ tadavyaktamàha hi | BBs_3,2.23 | yatpratiùiddhàtprapa¤cajàtàdanyatparaü brahma tadasti cetkasmànna gçhyata iti / ucyate - tadavyaktamanindriyagràhyaü sarvadç÷yasàkùitvàt / àha hyevaü ÷rutiþ 'na cakùuùà gçhyate nàpi vàcà nànyairdevaistapasà karmaõà và' (muõóa. 3.1.8) 'sa eùa neti netyàtmàgçhyo nahi gçhyate' (bç. 3.9.23) yattadadre÷yamagràhyam (muõóa. 1.1.6) 'yadà hyevaiùa etasminnadç÷ye 'nàtmye 'nirukte 'nilayane' (tai. 2.7.1) ityàdyà / smçtirapi - 'avyakto 'yamacintyo 'yamavikàryo 'yamucyate' (bha. gã. 2.25) ityàdyà // 23 // ____________________________________________________________________________________________ api ca saüràdhane pratyakùànumànàbhyàm | BBs_3,2.24 | apicainamàtmànaü nirastasamastaprapa¤camavyaktaü saüràdhanakàle pa÷yanti yoginaþ / saüràdhanaü ca bhaktidhyànapraõidhànàdyanuùñhànam / kathaü punaravagamyate saüràdhanakàle pa÷yantãti / pratyakùànumànàbhyàü ÷rutismçtibhyàmityarthaþ / tathàhi ÷rutiþ - 'parà¤ci khàni vyatçõatsvayaü bhåtasmàtparàïpa÷yati nàntaràtman / ka÷ciddhãraþ pratyagàtmànamaikùadàvçttacakùuramçtatvamicchan' (ka. 4.1) iti / 'j¤ànaprasàdena vi÷uddhasattvastatastu taü pa÷yate niùkalaü dhyàyamànaþ' (mu. 3.1.8) iti caivamàdyà / smçtirapi - 'yaü vinidrà jita÷vàsàþ saütuùñàþ saüyatendriyàþ / jyotiþ pa÷yanti yu¤jànàstasmai yogàtmane namaþ // yoginastaü prapa÷yanti bhagavantaü sanàtanam' iti caivamàdyà // 24 // ---------------------- FN: svayaübhårã÷varaþ khànãndriyàõi parà¤ci anàtmagràhakàõi kçtvà vyatçmat nàsitavàn / àvçttacakùurniruddhendriyaþ / vinidrà vitamaskàþ / yu¤jànaþ dhyàyinaþ / yogalabhya àtmàyogàtmà / ____________________________________________________________________________________________ nanu saüràdhyasaüràdhakabhàvàbhyupagamàtparetaràtmanoranyatvaü syàditi / netyucyate - prakà÷àdivaccàvai÷eùyaü prakà÷a÷ ca karmaõyabhyàsàt | BBs_3,2.25 | yathà prakà÷àkà÷asavitçprabhçtayo 'ïgulikarakodakaprabhçtiùu karmasåpàdhibhåteùu savi÷eùà ivàvabhàsante, naca svàbhàvikãmavi÷eùàtmatàü jahati, evamupàdhinimitta evàyamàtmabhedaþ svatatvaikàtmyameva / tathàhi - vedànteùvabhyàsenàsakçjjãvapràj¤ayorabhedaþ pratipàdyate // 25 // ____________________________________________________________________________________________ ato 'nantena tathà hi liïgam | BBs_3,2.26 | ata÷ca svàbhàvikatvàdabhedasyàvidyàkçtatvàcca bhedasya vidyayàvidyàü vidhåya jãvaþ pareõànantena pràj¤enàtmanekatàü gacchati / tathàhi liïgam - 'sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati' (mu. 3.2.9) 'brahmaiva sanbrahmàpyeti' (bç. 4.4.6) ityàdi // 26 // ____________________________________________________________________________________________ ubhayavyapade÷àttvahikuõóalavat | BBs_3,2.27 | tasminneva saüràdhyasaüràdhakabhàve matàntaramupanyasyati svamatavi÷uddhaye / kvacijjãvapràj¤ayorbhedo vyapadi÷yate 'tatastu taü pa÷yate niùkalaü dhyàyamànaþ' (muõóa. 3.1.8) iti dhyàtçdhyàtavyatvena draùñçdraùñavyatvena ca / paràtparaü puruùamupaiti divyam (mu. 3.2.8) iti gantçgantavyatvena / kvacittu tayorevàbhedo vyapadi÷yate 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) 'ahaü brahmàsmi' (bç. 1.4.10) 'eùa ta àtmà sarvàntaraþ' (bç. 3.4.1) 'eùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ' (bç. 3.7.3) iti / tatraivamubhayavyapade÷e sati yadyabheda evaikàntato gçhyate bhedavyapade÷o niràlambana eva syàt / ata ubhayavyapade÷adar÷anàdahikuõóalavadatra tattvaü bhavitumarhati / yathàhirityabhedaþ kuõóalàbhogapràü÷utvàdãnãti tu bheda evamihàpãti // 27 // ____________________________________________________________________________________________ prakà÷à÷rayavadvà tejastvàt | BBs_3,2.28 | athavà prakà÷à÷rayavadetatpratipattavyam / yathà prakà÷aþ savitrastadà÷raya÷ca savità nàtyantabhinnàvubhayorapi tejastvàvi÷eùàt / atha ca bhedavyapade÷abhàjau bhavata evamihàpãti // 28 // ____________________________________________________________________________________________ pårvavadvà | BBs_3,2.29 | yathà và pårvamupanyastaü prakà÷àdivaccàvai÷eùyamiti tathaivaitadbhavitumarhati / tathàhyavidyàkçtatvàdbandhasya vidyayà mokùa upapadyate / yadi punaþ paramàrthata eva baddhaþ ka÷cidàtmàhikuõóalanyàyena parasyàtmanaþ saüsthànabhåtaþ prakà÷à÷rayanyàyena caikade÷abhåto 'bhyupagamyeta tataþ pàramàrthikasya bandhasya tiraskartuma÷akyatvànmokùa÷àstravoyarthyaü prasajyeta, nacàtrobhàvapi bhedàbhedau ÷rutistulyavadvyapadi÷ati / abhedameva hi pratipàdyatvena nirdi÷ati bhedaü tu pårvaprasiddhamevànuvadatyarthàntaravivakùayà / tasmàtprakà÷àdivaccàvai÷eùyamityeùa eva siddhàntaþ // 29 // ____________________________________________________________________________________________ pratiùedhàc ca | BBs_3,2.30 | ata÷caiùa eva siddhàntaþ / yatkàraõaü parasmàdàtmano 'nyaü cetanaü pratiùedhati ÷àstram - 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23) ityevamàdi / atàta àde÷o neti neti (bç. 2.3.6) tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam (bç. 2.5.19) iti ca brahmavyatiriktaprapa¤caniràkaraõàdbrahmamàtrapari÷eùàccaiva eva siddhànta iti gamyate // 30 // 7 paràdhikaraõam / så. 31-37 ____________________________________________________________________________________________ paramataþ setånmànasaübandhabhedavyapade÷ebhyaþ | BBs_3,2.31 | yadetannirastasamastaprapa¤caü brahma nirdharitamasmàtparamanyattattvamasti nàstãti ÷rutivipratipatteþ saü÷ayaþ / kàniciddhi vàkyànyàpàtenaiva pratibhàsamànàni brahmaõo 'pi paramanyattattvaü pratipàdayantãva / teùàü hi parihàramabhidhàtumayamupakramaþ kriyate / paramato brahmaõo 'nyattattvaü bhavitumarhati / kutaþ - setuvyapade÷àdunmànavyapade÷àtsaübandhavyapade÷àdbhedavyapade÷àcceti / setuvyapade÷astàvat - 'atha ya àtmà sa seturvidhçtiþ' (chà. 8.4.1) ityàtma÷abdàbhihitasya brahmaõaþ setuttavaü saükãrtayati / setu÷abda÷ca hi loke jalasaütànavicchedakare mçddàrvàdipracaye prasiddhaþ / iha tu setu÷abda àtmani prayukta iti laukikasetorivàtmasetoranyasya vastuno 'stitvaü gamayati / 'setuü tãrtvà' (chà. 8.4.2) iti ca tarati÷abdaprayogàt / yathà laukikaü setuü tãrtvà jàïgalamasetuü pràpnotyevamàtmànaü setuü tãrtvànàtmànamasetuü pràpnotãti gamyate / unmànavyapade÷a÷ca bhavati 'tadetadbrahma catuùpàdaùñà÷aphaü ùoóa÷akalami'ti / yacca loke unmitametàvadidamiti pariccinnaü kàrùàpaõàdi tato 'nyadvastvastãti prasiddham / tathà brahmaõo 'pyunmànàttato 'nyena vastunà bhavitavyamiti gamyate / tathà saübandhavyapade÷o 'pi bhavati - 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) iti '÷àrãra àtmà' (tai. 2.3.1) 'pràj¤enàtmanà saüpariùvaktaþ' (bç. 4.3.21) iti ca / mitànàü ca mitena saündho dçùño yathà naràõàü nagareõa / jãvànàü ca brahmaõà saübandhaü vyapadi÷ati suùuptau / atastataþ paramanyadamitamastãti gamyate / bhedavyapade÷a÷caitamevàrthaü gamayati / tathàhi - 'atha ya eùo 'ntaràditye hiraõmayaþ puruùo dç÷yate' (chà. 1.6.6) ityàdityàdhàramã÷varaü vyapadi÷yatato bhedenàkùyàdhàramã÷varaü vyapadi÷ati - 'atha ya eùo 'ntikùiõi puruùo dç÷yate' (chà. 1.7.5) iti / atide÷aü càsyàmunà råpàdiùu karoti - 'tasyaitasya tadeva råpaü yadamuùya råpaü yàvamuùya geùõau yannàma tannàma' (chà. 1.7.5) iti / sàvadhikaü ce÷varatvamubhayorvyapadi÷ati - 'ye càmuùmàtparà¤co lokàsteùàü ceùñe devakàmànàü ca' (chà. 1.6.8) ityekasya / 'ye caitasmàdarvà¤co lokàsteùàü ceùñe manuùyakàmànàü ca' (chà. 1.7.6) ityekasya / yathedaü màgadhasya ràjyamidaü vaidehasyeti // 31 // ---------------------- FN: vàtapracuro de÷o jàïgalaþ / ____________________________________________________________________________________________ evametebhyaþ setvàdivyapade÷ebhyo brahmaõaþ paramastãtyevaü pràpte pratipàdyate - sàmànyàt tu | BBs_3,2.32 | tu÷abdena pradar÷itàü pràptiü niruõaddhi / na brahmaõo 'nyatki¤cidbhavitumarhati pramàõàbhàvàt / nahyanyasyàstitve ki¤citpramàõamupalabhàmahe / sarvasya hi janimato vastujàtasya janmàdi brahmaõo bhavatãti nirdhàritam / ananyatvaü ca kàraõàtkàryasya / 'naca brahmavyatiriktaü ki¤cidajaü saübhavati sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) ityavadhàraõàt / ekavij¤ànena ca sarvavij¤ànapratij¤ànànna brahmavyatiriktavastvastitvamavakalpate / nu setvàdivyapade÷à brahmavyatiriktaü tattvaü såcayantãtyuktam / netyucyate / setuvyapade÷astàvanna brahmaõo bàhyasya sadbhàvaü pratipàdayituü kùamate / seturàtmeti hyàha na tataþ paramastãti / tatra parasminnasati setutvaü nàvakalpata iti paraü kimapi kalpyeta / nacaitannyàyyaü / ajatvàdi÷rutivirodhàt / setusàmànyàttu setu÷abda àtmani prayukta iti ÷ liùyate / jagatastanmaryàdànàü ca vidhàrakatvaü setusàmànyamàtmanaþ / ataþ seturiva seturiti prakçta àtmà ståyate / setuü tãrtvetyapi tarateratikramàsaübhavàtpràpnotyartha eva vartate / yathà vyàkaraõaü tãrõa iti pràpta idamucyate nàtikràntastadvat // 32 // ____________________________________________________________________________________________ buddhyarthaþ pàdavat | BBs_3,2.33 | yadapyuktamunmànavyapade÷àdasti paramiti, tatràbhidhãyate - unmànavyapade÷o 'pi na brahmavyatiriktavastvastitvapratipattyarthaþ / kimarthastarhi buddhyarthaþ, upàsanàrtha iti yàvat / catuùpàdaùñà÷aphaü ùoóa÷akalamityevaüråpà buddhiþ kataü nu nàma brahmaõi sthirà syàditi vikàradvàreõa brahmaõa unmànakalpanaiva kriyate / nahyavikàre 'nante brahmaõi sarvaiþ puübhiþ ÷akyà bujaddhiþ sthàpayituü mandamadhyamottamabuddhitvàtpuüsàmiti / pàdavat / yathà mana àkà÷ayoradhyàtmamadhidaivataü ca brahmapratãkayoràmnàtayo÷catvàro vàgàdayo manaþsaübandhinaþ pàdàþ kalpyante catvàra÷càgnyàdaya àkà÷asaübandhinaþ àdhyànàya tadvat / athavà pàdavaditi yathà kàrùàpaõe pàdavibhàgo vyavahàrapràcuryàya kalpyate / nahi sakalenaiva kàrùàpaõena sarvadà sarve janà vyavahartumã÷ate krayavikraye parimàõàniyamàttadvadityarthaþ // 33 // ---------------------- FN: brahmaõa unmànakalpanaü mandadhiyàü dhyànavyavahàràya kàrùàpamasya pàdavyavahàràt / ____________________________________________________________________________________________ sthànavi÷eùàtprakà÷àdivat | BBs_3,2.34 | iha såtre dvayorapi saübandhabhedavyade÷ayoþ parihàro vidãyate / yadapyuktaü saübandhavyapade÷àdbhedavyapade÷àcca paramataþ syàditi tadapyasat / yata ekasyàpi sthànavi÷eùàpekùayaitau vyapade÷àvupapadyate / saübandhavyapade÷e tàvadayamarthaþ / buddyàdyupàdhisthànavi÷eùayogàdudbhåtasya vi÷eùavij¤ànasyopàdyupa÷ame ya upa÷amaþ sa paramàtmanà samabandha ityupàdhyapekùayaivopacaryate na parimititvàpekùayà / tathà bhedavyapade÷o 'pi brahmaõa upàdhibhedàpekùayopacaryate na svaråpabhedàpekùayà prakà÷àdivadityupamopàdànàt / yathaikasya prakà÷asya sauryasya càndramasasya vopàdhiyogàdupajàtavi÷eùasyopàdhyupa÷amàtsaübandhavyapade÷o bhavatyupàdhibhedàcca bhedavyapade÷aþ / yathàvà såcãpà÷àkà÷àdiùåpàdhyapekùayaivaitau saübandhabhedavyapade÷au bhavatastadvat // 34 // ____________________________________________________________________________________________ upapatte÷ ca | BBs_3,2.35 | upapadyate càtredç÷a eva saübandho nànyàdç÷aþ 'svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) iti hi svaråpasaübandhamenamàmananti svaråpasya cànapàyitvàt / na naranagaranyàyena saübandho ghañate / upàdhikçtasvaråpatirobhàvàttu - 'svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) ityupapadyate / tathà bhedo 'pi nànyàdç÷aþ saübhavati / bahutara÷rutiprasiddhaike÷varatvavirodhàt / tathàca ÷rutirekasyàpyàkà÷asya stànakçtaü bhedavyapade÷amupapàdayati - 'yo 'yaü bahirdhà puruùàdàkà÷aþ' (chà. 3.12.8), 'yo 'yamantarhçdaya àkà÷aþ' (chà. 3.12.9) iti // 35 // ____________________________________________________________________________________________ tathànyapratiùedhàt | BBs_3,2.36 | evaü setvàdivyapade÷ànparapakùahetånunmathya saüprati svapakùaü hetvàntareõopasaüharati / tathànyapratiùedhàpi na brahmaõaþ paraü vastvantaramastãti gamyate / tathàhi - sa evàdhastàt (chà. 7.25.1), ahamevàdhastàt (chà. 7.25.1), àtmaivàdhastàt (chà. 7.25.2), sarvaü taü paràdàdyo 'nyatràtmanaþ sarvaü veda (bç. 2.4.6), brahmaivedaü sarvam àtmaivedaü sarvam (chà. 7.25.2), neha nànàsti ki¤cana (bç. 4.4.1), yasmàtparaü nàparamasti ki¤cit (÷ve. 3.9), tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam (bç. 2.5.19) ityevamàdivàkyàni svaprakaraõastànyanyàrthatvena pariõetuma÷akyàni brahmavyatiriktaü vastvantaraü vàrayanti / sarvàntara÷rute÷ca na paramàtmano 'nyo 'ntaràtmàstãtyavadhàryate // 36 // ____________________________________________________________________________________________ anena sarvagatatvamàyàma÷abdàdibhyaþ | BBs_3,2.37 | anena setvàdivyapade÷aniràkaraõenànyapratiùedhasamà÷rayaõena ca sarvagatatvamapyàtmanaþ siddhaü bhavati / anyathà hi tanna siddyet / setvàdivyapade÷eùu hi mukhyeùvaïgãkriyamàõeùu pariccheda àtmanaþ prasajyeta setvàdãnàmevàtmakatvàt / tathànyapratiùedhe 'pyasati vastu vastvantaràdvyàvartata iti pariccheda evàtmanaþ prasajyeta / sarvagatatvaü càsyàyàma÷abdàdibhyo vij¤àyate / àyàma÷abdo vyàptivacanaþ ÷abdaþ 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhçdaya àkà÷aþ' (chà. 8.1.3) 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ' 'jyàyàndivaþ' (chà. 3.14.3) 'jyàyànàkà÷àt' 'nityaþ sarvagataþ sthàõuracalo 'yaü sanàtanaþ' (bha.gã. 2.24)ityevamàdayo hi ÷rutismçtinyàyàþ sarvagatatvamàtmano 'vabodhayanti // 37 // 7 phalàdhikaraõam / så. 38-41 ____________________________________________________________________________________________ phalamata upapatteþ | BBs_3,2.38 | tasyaiva brahmaõo vyàvahàrikyàmã÷itrã÷itavyavibhàgàvasthàyàmayamanyaþ svabhàvo varõyate / yadtadiùñàniùñavyàmi÷ralakùaõaü karmaphalaü saüsàragocaraü trividhaü prasiddhaü jantånàü kimetatkarmaõo bhavatyàhosvidã÷varàditi bhavati vicàraõà / tatra tàvatpratipàdyate phalamata ã÷varàdbavitumarhati / kutaþ - upapatteþ / sa hi sarvàdhyakùaþ sçùñisthitisaühàrànvicitrànvidadhadde÷akàlavi÷eùàbhij¤atvàtkarmiõàü karmànuråpaü phalaü saüpàdayatãtyupapadyate / karmaõàstvanukùaõavinà÷inaþ kàlàntarabhàvi phalaü bhavatãtyanupapannam / abhàvàddhàvànutpatteþ / syàdetat / karma vina÷yatsvakàlameva svànuråpaü phalaü janayitvà vina÷yati tatphalaü kàlàntaritaü kartrà bhokùyata iti / tadapi na pari÷udhyati pràgbhoktçsaübandhàtphalatvànupapatteþ / yatkàlaü hi yatsukhaü duþkhaü vàtmanà bhujyate tasyaiva loke phalatvaü prasiddham / nahyasaübaddhasyàtmanà sukhasya duþkhasya và phalatvaü pratiyanti laukikàþ / athocyate mà bhåtkarmànantaraü phalotpàdaþ / karmakàryàdapårvàtphalamutpatsyata iti / tadapi nopapadyate / apårvasyàcetanasya kàùñhaloùñasamasya cetanenàprartitasya pravçttyanupapatteþ / tadastitve ca pramàõàbhàvàt / arthàpattiþ pramàõamiti cet / na / ã÷varasiddherarthàpattikùayàt // 38 // ---------------------- FN: iùñaü svargaþ, aniùñamavãcyàdisthànayogyam , vyàmi÷raü manuùyabhogyam / saüsàro janmamçtipravàho à÷rayo yasya / ____________________________________________________________________________________________ ÷rutatvàc ca | BBs_3,2.39 | na kevalamupapattereve÷varaü phalahetuü kalpayàmaþ kiü tarhi ÷rutatvàdapã÷varameva phalahetuü manyàmahe / tathàca ÷rutirbhavati - 'sa và eùa mahànaja àtmànnàdo vasudànaþ' (bç. 4.4.24) ityeva¤jàtãyakà // 39 // ---------------------- FN: annamàsamantàtpràõibhyo dadàtãtyannàdaþ , vasudàno dhanadàtà / ____________________________________________________________________________________________ dharmaü jaiminirata eva | BBs_3,2.40 | jaiministvàcàryo dharmaü phalasya dàtàraü manyate / ata eva hetoþ ÷rutarupapatte÷ca / ÷råyate tàvadayamarthaþ svargakàmo yajeta ityevamàdiùu vàkyeùu / tatra ca vidhi÷ruterviùayabhàvopagamàdyàgaþ svargasyotpàdaka iti gamyate / anyathà hyananuùñhàtçko yàga àpadyeta tatràsyopade÷avaiyarthyaü syàt / nanvanukùaõavinà÷inaþ sarmaõaþ phalaü nopapadyata iti parityakto 'yaü pakùaþ / naiùa doùaþ / ÷rutipràmàõyàt / ÷ruti÷cetpramàõaü yathàyaü karmaphalasamabandhaþ ÷ruta upapadyate tathà kalpayitavyaþ / nacànutpàdya kimapyapårvaü karma vina÷yatkàlàntaritaü phalaü dàtuü ÷aknoti / ataþ karmaõo và såkùmà kàciduttaràvasthà phalasya và pårvàvasthàpårvaü nàmàstãti tarkyate / upapadyate càyamarthaü uktena prakàreõa / ã÷varastu phalaü dadàtãtyanupapannam / avicitrasya kàraõasya vicitrakàryànupapattervaiùamyanairghçmyaprasaïgàdanuùñhànavaiyartyàpatte÷ca / tasmàddharmàdeva phalamiti // 40 // ____________________________________________________________________________________________ pårvaü tu bàdaràyaõo hetuvyapade÷àt | BBs_3,2.41 | bàdaràyaõastvàcàryaþ pårvoktameve÷varaü phalahetuü manyate / kevalàkarmaõo 'pårvàdvà kevalàtphalamityayaü pakùastu÷abdena vyàvartyate / karmàpekùàdapårvàpe 'kùàdvà yathà tathàstvã÷varàtphalamiti siddhàntaþ / kutaþ - hetuvyapade÷àt / darmàdharmayorapi hi kàrayitçtvene÷varo heturvyapadi÷yate phalasya ca dàtçtvena 'eùa hyeùa sàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokebhya unninãùate / eùa u evàsàdhu karma kàrayati taü yamadho ninãùate' iti / smaryate càyamartho bhagavadgãtàsu - 'yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddhayàrcitumicchati / tasya tasyàcalàü ÷radjhadhàü tàmeva vidadhàmyaham // sa tayà ÷raddhayà yuktastasyàràdhanamãhate / labhate ca tataþ kàmànmayaiva vihitànhitàn' (7.21) iti / sarvavedànteùu ce÷varahetukà eva sçùñayo vyapadi÷yante / tadeva ce÷varasya phalahetutvaü yatsvakarmànuråpàþ prajàþ sçjatãti / vicitrakàryànupapattyàdayo 'pi doùàþ kçtaprayatnàpekùatvàdã÷varasya na prasajyante // 41 // iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpàdakçtau ÷rãmacchàrãrakamãmàüsàbhàùye tçtãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ // 2 // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ tçtãyàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ / [atra paràparabrahmavidyàguõopasaühàravivaraõam] 1 sarvavedàntapratyayàdhikaraõam / så. 1-4 sarvavedàntapratyayaü codanàdyavi÷eùàt | BBs_3,3.1 | vyàkhyàtaü vij¤eyasya brahmaõastattvam / idànãü tu prativedàntaü vij¤ànàni bhidyante na veti vicàryate / nanu vij¤eyaü brahma pårvàparàdibhedarahitamekarasaü saindhavaghanavadavadhàritaü tatra kuto vij¤ànabhedàbhedacintàvatàraþ / nahi karmabahutvavadbrahmabahutvamapi vedànteùu pratipipàdayiùitamiti ÷akyaü vaktum / brahmaõa ekavàkyatvàdekaråpatvàcca / nacaikåpe brahmaõyanetaråpàõi vij¤ànàni saübhavanti / nahyanyathàrtho 'nyathà j¤ànamityabhràntaü bhavati / yadi punarekasminbrahmaõi bahåni vij¤ànàni vedàntàntareùu pratipipàdayiùitàni teùàmekamabhràntaü bhràntànãtaràõãtyanà÷vàsaprasaïgo vedànteùu / tasmànna tàvatprativedàntaü brahmavij¤ànabheda à÷aïkituü ÷akyate / nàpyasya codanàdyavi÷eùàdabheda ucyate / brahmavij¤ànasyàcodanàlakùaõatvàt / avidhipradhànairhi vastuparyavasàyibhirbrahmavàkyairbrahmavij¤ànaü janyata ityavocadàcàryaþ 'tattu samanvayàt' (bra.så. 1.1.4) ityatra / tatkathamimàü bhedàbhedacintàmàrabhata iti / taducyate - saguõabrahmaviùayà pràõàdiviùayà ceyaü vij¤ànabhedàbhedacntetyadoùaþ / atra hi karmavadupàsanànàü bhedàbhedau saübhavataþ karmavadeva copàsanàni dçùñaphalàni cocyante / kramamuktiphalàni ca kànicitsamyagj¤ànotpattidvàreõa / teùveùà cintà saübhavati / kiü prativedàntaü vij¤ànabheda àhosvinneti / tatra pårvapakùahetavastàvadupanyasyante / nàmnàstàvadbhedapratipattihetutvaü prasiddhaü jyotiràdiùu / asti càtra vedàntàntaravihiteùu vij¤àneùvanyadanyannàma taittirãyakaü vàjasaneyakaü kauthumakaü ÷àñyàyanakamityevamàdi / tathà råpabhedo 'pi karmabhedasya pratipàdakaþ prasiddho 'vai÷vadevyàmikùà vàjibhyo vàjina' mityevamàdiùu / asti càtra råpabhedaþ / tadyathà - kecicchàkhinaþ pa¤càgnividyàyàü ùaùñhamaparamagnimàmananyatpare punaþ pa¤caiva pañhanti / tathà pràõasaüvàdàdiùu kecidånànvàgàdãnàmananti kecidadhikàn / tathà dharmavi÷eùo 'pi karmabhedasya pratipàdaka à÷aïkitaþ kàrãryàdiùu / asti càtra dharmavi÷eùaþ / yathàtharvaõikànàü ÷irovratamiti / evaü punaruktyàdayo 'pi bhedahetavo yathàsaübhavaü vedàntàntareùu yojayitavyàþ / tasmàtprativedàntaü vij¤ànabheda iti / evaü pràpte bråmaþ - sarvavedàntapratyayàni vij¤ànàni tasmiüstasminvedànte tàni tànyeva bhavitumarhanti / kutaþ - cedanàdyavi÷eùàt / àdigrahaõena ÷àkhàntaràdhikaraõasiddhàntasåtrodità abhedahetava ihàkçùyante / saüyogaråpacodanàkhyàvi÷eùàdityarthaþ / yathaikasminnagnihotre ÷àkhàbhede 'pi puruùaprayatnastàdç÷a eva codyate juhuyàditi / evam 'yo ha vai jyoùñhaü ca ÷reùñhaü ca veda' (bç.6.1.1, chà. 5.1.1) iti vàjasaneyinàü chandogànàü ca tàdç÷yeva codanà / prayojanasaüyogo 'pyavi÷iùña eva 'jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca svànàü bhavati'' (bç. 6.1.1) iti / råpamapyubhayatra tadeva vij¤ànasya yaduta jyeùñha÷reùñhàdiguõavi÷eùaõànvitaü pràõatattvam / yathà ca dravyadevate yàgasya råpamevaü vij¤eyaü råpaü vij¤ànasya tena hi tadråpyate / samàkhyàpi saiva pràõavidyeti / tasmàtsarvavedàntapratyayatvaü vij¤ànànàm / evaü pa¤càgnividyà vai÷vànaravidyà ÷àõóilyavidyetyevamàdiùu yojayitavyam / ye tu nàmaråpàdayo bhedahetvàbhàsàste prathama eva kàõóe na nàmnà syàdacodanàbhidhànatvàt ityàrabhya parihçtàþ // 1 // ---------------------- FN: codyata iti codanà puruùaprayatnaþ sa hi puruùavyàpàraþ / ____________________________________________________________________________________________ ihàpi ka¤cidvi÷eùamà÷aïkya pariharati - bhedàn neti cen naikasyàm api | BBs_3,3.2 | syàdetat / sarvavedàntapratyayatvaü vij¤ànànàü guõabhedànnopapadyate / tathàhi vàjasaneyinaþ pa¤càgnividyàü prastutyaþ ùñhamaparamagnimàmananti - 'tasyàgnirevàgnirbhavati' (bç. 6.2.14) ityàdinà / chandogàstu taü nàmananti pa¤casaükhyayaiva ca ta upasaüharanti 'atha ha ya etànevaü pa¤càgnãnveda' (chà. 5.10.10) iti / yoùàü ca sa guõo 'sti yeùàü ca nàsti kathamubhayeùàmekà vidyopapadyeta / nacàtra guõopasaühàraþ ÷akyate pratyetuü, pa¤casaükhyàvirodhàt / tathà pràõasaüvàde ÷reùñhàdanyàü÷caturaþ pràõànvàkcakùuþ ÷rotamanàüsi chandogà àmananti / vàjasaneyinastu pa¤camamapyàmananti 'reto vai prajàpatiþ prajàyate ha prajayà pa÷ubhirya evaü veda' (bç. 6.1.6) iti / àvàpodvàpabhedàcca vedyabhedo bhavati vedyabhedàcca vidyàbhedo dravyadevatàbhedàdiva yàgasyeti cet / naiùa doùaþ / yata ekasyàmapi vidyàyàmeva¤jàtãyako guõabheda upapadyate / yadyapi ùaùñhasyàgnerupasaühàro na saübhavati tathàpi dyuprabhçtãnàü pa¤cànàmagnãnàmubhayatra pratyabhij¤àyàmànatvànna vidyàbhedo bhavitumarhati / nahi ùoóa÷igrahaõàgrahaõayoratiràtro bhidyate / pañhyate 'pi ca ùaùñho 'gni÷chandogaiþ - 'taü pretaü diùñamito 'gnaya evaü haranti' (chà. 5.9.2) iti / vàjasaneyinastu sàüpàdikeùu pa¤casvagniùvanuvçttàyàþ samiddhåmàdikalpanàyà nivçttaye 'tasyàgnirevàgnirbhavati samitsamit' (bç. 6.2.14) ityàdi samàmananti sa nityànuvàdaþ / athàpyupàsanàrtha eùa vàdastathàpi sa guõaþ ÷akyatechandogairapyupasaühartum / nacàtra pa¤casaükhyàvirodhe à÷aïkyaþ / sàüpàdikàgnyabhipràyà hyeùà pa¤casaükhyà nityànuvàdabhåtà na vidhisamavàyinãtyadoùaþ / evaü pràõasaüvàdeùvapyadhikasya guõasyetaratropasaühàro na virudhyate / nacàvàpodvàpabhedàdvedyabhedo vidyàbheda÷cà÷aïkyaþ / kasyacidvedyàü÷asyàvàpodvàpayorapi bhåyaso vedyarà÷erabhedàvagamàt / tasmàdaikavidyameva // 2 // ---------------------- FN: ito 'smàllokàn diùñaü lokàntaraü pretaü gataü j¤àtayo 'gnaye harantãtyarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ svàdhyàyasya tathàtvena hi samàcàre 'dhikàràc ca savavac ca tanniyamaþ | BBs_3,3.3 | yadapyuktamàtharvaõikànàü vidyàü prati ÷irovratàdyapekùaõàdanyeùàü ca tadanapekùaõàdvadyàbheda iti tatpratyucyate / svàdhyàyasyaiùa dharmo na vidyàyàþ / kathamidamavagamyate / yatastathàtvena svàdyàyadharmatvena samàcàre vedavratopade÷apare granta àtharvaõikà idamapi vedavratatvena vyàkyàtamiti samàmananti / 'naitadacãrõavrato 'dhãte' (mu. 3.2.11) iti càdikçtaviùayàdecchabdàdadhyayana÷abdàcca svopaniùadadhyayanadharma evaiùa iti nirdàryate / nanu ca 'teùàmevaitàü brahmavidyàü vadeta ÷irovrataü vidhivadyaistu cãrõam' (muõóa. 3.2.10) iti brahmavidyàsaüyoga÷ravaõàdekaiva sarvatra brahmavidyeti saükãryetaiùa dharmaþ / na / tatràpyetàmiti prakçtyapratyavamar÷àt / praka-tatvaü ca brahmavidyàyà granthavi÷eùàpekùamiti granthavi÷eùasaüyogyevaiùa dharmaþ / savavacca tanniyama iti nidar÷ananirde÷aþ / yathàca savàþ sapta sauryàdayaþ sathaudanaparyantà vedàntaroditatretàgnyanabhisaübandhàdatharvaõoditaikàgnyabhisaübandhàccàtharvaõikànàmeva niyamyante tathaivàyamapi dharmaþ svàdhyàyavi÷eùasaübandhàttatraiva niyamyate / tasmàdapyanavadyaü vidyaikatvam // 3 // ____________________________________________________________________________________________ dar÷ayati ca | BBs_3,3.4 | dar÷ayati ca vedo 'pi vidyaikatvaü sarvavedànteùu vedyaikatvopade÷àt sarve vedà yatparamàmananti (ka. 2.15) iti / tathà etaü hyeva bahvçcà mahatyukthe mãmàüsanta etamagnàvadhvarya etaü mahàvrate chandogàþ iti ca / tathà 'mahadbhayaü vajramudyatam' (ka.6.2) iti kàñhaka uktasye÷varaguõasya bhayahetukasya taittirãyake bhedar÷ananindàyai paràmar÷o dç÷yate 'yadà hyevaiùa etasminnudaramantaraü kurute / atha tasya bhayaü bhavati / tattveva bhayaü viduùo 'manvànasya' (tai. 2.7.1) iti / tathà vàjasaneyake pràde÷amàtrasaüpàditasya vai÷vànarasya chàndogye siddhavadupàdànam 'yastvetamevaü pràde÷amàtramabhivimànamàtmànaü vai÷vànaramupàste' (chà. 5.18.1) iti / tathà sarvavedàntapratyayatvenànyatra vihitanàmukthàdãnàmanyatropàsanavidhànàyopàdànàtpràyadar÷ananyàyenopàsanànàmapi sarvavedàntapratyayatvasiddhiþ // 4// // 2 upasaühàràdhikaraõam / så. 5 ____________________________________________________________________________________________ upasaühàror'thàbhedàdvidhi÷eùavatsamàne ca | BBs_3,3.5 | idaü prayojanasåtram / sthite caivaü sarvavedàntapratyayatve sarvavij¤ànànàmanyatroditànàü vij¤ànaguõànàmanyatràpi samàne vij¤àna upasaühàro bhavati / arthàbhedàt / ya eva hi teùàü guõànàmekatràrtho vi÷iùñavij¤ànopakàrakaþ sa evànyatràpi / ubhayatràpi hi tadevaikaü vij¤ànaü tasmàdupasaühàraþ / vidhi÷eùavat / yathàhi vidhi÷eùàõàmagnihotràdidharmàõàü tadevaikamagnihotràdi karma sarvatretyarthàbhedàdupasaüharaõamevamihàpi / yadi hi vij¤ànabhedo bhavettato vij¤ànàntaranibaddhatvàdguõànàü prakçtivikçtibhàvàbhàvàcca na syàdupasaühàraþ / vij¤ànaikatve tu naivamasti / asyaiva tu prayojanasåtrasya prapa¤caþ sarvàbhedàdityàrabhya bhaviùyati // 5 // 3 anyathàtvàdhikaraõam / så. 6-8 ____________________________________________________________________________________________ anyathàtvaü ÷abdàd iti cen nàvi÷eùàt | BBs_3,3.6 | vàjasaneyake 'te ha devà åcurhantàsurànyaj¤a udgãthenàtyayàmeti' (bç. 1.3.1) 'te ha vàcamucustvaü na udgàya' (bç. 1.3.2) iti prakramya vàgàdãnpràõànasurapàpmaviddhatvena ninditvà mukhyapràõaparigrahaþ pañhyate - 'atha hemamàsanyaü pràõamåcustvaü na udgàyeti tatheti tebhya eùa pràõa udagàyat' (bç. 1.3.7) iti / tathà chàndogye 'pi - 'taddhadevà udgãthamàjagmuranenainànabhibhaviùyàmaþ' (chà. 1.21) iti prakramyetarànpràõànasurapàpmaviddhatvena ninditvà tathaiva mukhyapràõaparigrahaþ pañhyate - 'atha ha ya evàyaü mukhyaþ pràõastamudgãthamupàsàücakrire' (chà. 1.2.7) iti / ubhayatràpi ca pràõapra÷aüsayà pràõavidyàvidhiradhyavasãyate / tatra saü÷ayaþ - kimatra vidyàbhedaþ syàdàhosvidvidyaikatvamiti / kiü tàvatpràptaü pårveõa nyàyena vidyaikatvamiti / nanu na yuktaü vidyaikatvaü prakramabhedàt / anyathà hi prakramante vàjasaneyino 'nyathà chandogàþ 'tvaü na udgàya' (bç. 1.3.2) iti vàjasaneyina udgãthasya kartçtvena pràõamàmananti / chandogàstådgãthatvena 'tamudgãthamupàsaücakrire' (chà. 1.2.7) iti / tatkathaü vidyaikatvaü syàditi cet / naiùa doùaþ / na hyetàvatà vi÷eùeõa vidyaikatvamapagacchati / avi÷eùasyàpi bahutarasya pratãyamànatvàt / tathàhi - devàsurasaügràmopakramatvamasuràtyayàbhipràya udgãthopanyàso vàgàdisaükãrtanaü tannindayà mukhyapràõavyapà÷rayastadvãryàccàsuravidhvaüsanama÷maloùñanidar÷anenetyevaü bahavor'thà ubhayatràpyavi÷iùñàþ pratãyante / vàjasaneyake 'picodgãthasàmànàdhikaraõyaü pràõasya ÷rutam - 'eùa u và udgãthaþ' (bç. 1.3.23) iti / tasmàcchàndogye 'pi kartçtvaü lakùayitavyam / tasmàcca vidyaikatvamiti // 6 // ---------------------- FN: àsanyaü àsye bhavam / asuràtyayàbhipràyo 'surajayàrthaü saüvàdaþ / ____________________________________________________________________________________________ na và prakaraõabhedàt parovarãyastvàdivat | BBs_3,3.7 | na và vidyaikatvamàtra nyàyyaü vidyàbheda evàtra nyàyyaþ / kasmàt / prakaraõabhedàditi / prakramabhedàdityarthaþ / tathàhi - iha prakramabhedo dç÷yate / chàndogye tàvat - omityetadakùaramudgãthamupàsãta (chà. 1.1.1) ityevamudgãthàvayavasyoïkàrasyopàsyatvaü prastutya rasatamàdiguõopavyàkhyànaü tatra kçtvà atha khalvetasyaivàkùarasyopavyàkhyànaü bhavati (chà. 1.1.10) iti punarapi tamevodgãthàvayavamoïkàramanuvartya devàsuràkhyàyikàdvàreõa tam pràõamudgãthamupàsàücakrire (chà. 1.2.2) ityàha / tatra yadyudgãtha÷abdena sakalà bhaktirabhipreyeta tasyà÷ca kartodgàtartviktata upakrama÷coparapadhyeta lakùaõà ca psajyeta / upakramànurodhena caikasminvàkya upasaühàreõa bhavitavyam / tasmàdatra tàvadudgãthàvayava oïkàre pràõadçùñirupadisyate / vàjasaneyake tadgãtha÷abdenàvayavagrahaõe kàraõàbhàvàtsakalaiva bhaktiràvedyate / tvaü na udgàya (bç. 1.3.2) ityapi tasyàþ kartodgàtartvikpràõatvena niråpyata iti prasthànàntaram / yadapi tatrodgãthasàmànàdhikaraõyaü pràõasya tadapyudgàtçtvenaiva didar÷ayiùitasya pràõasya sarvàtmatvapratipàdanàrthamiti na vidyaikatvamàvahati / sakalabhaktiviùaya eva ca tatràpyudgãtha÷abda iti vaiùamyam / naca pràõasyodgàtçtvamasaübhavena hetunà parityajata udgãthabhàvavadudgàtçbhàvasyàpyupàsanàrthatvenopadi÷yamànatvàt / pràõavãryeõaiva codgàtaudgàtraü karotãti nàstyasaübhavaþ / tathàca tatraiva ÷ràvitam- vàcà ca hyeva sa pràõena codagàyat (bç. 1.3.24) iti / naca vivakùitàrthabhede 'vagamyamàne vàkyacchàyànukàramàtreõa samànàrthatvamadhyavasàtuü yuktam / tathàhyabhyudayavàkye pa÷ukàmavàkye ca tredhà taõóulànvibhajedye madhyamàþ syustànagnaye dàtre puroóà÷amaùñàkapàlaü kuryàt ityàdinirde÷asàmye 'pyupakramabhedàdabhyudayavàkye davatàpanayo 'dhyavasitaþ, pa÷ukàmavàkye tu yàgavidhiþ / tathehàpyupakramabhedàdvidyàbhedaþ / parovarãyastvàdivat / yathà paramàtmadçùñyadhyàsasàmye 'pi 'àko÷o hyevaibhyo jyàyànàk÷aþ paràyaõam' (chà. 1.9.1) 'sa eùa parovarãyànudgãthaþ sa eùo 'nantaþ' (chà. 1.9.2) iti parovarãyastvaguõavi÷iùñamudgãthopàsanamakùyàdityàdigatahiraõya÷ma÷rutvàdiguõavi÷iùñodgãthopàsanàdbhinnam / nacetaretaraguõopasaühàra ekasyàmapi ÷àkhàyàü tadvacchàkhàntarastheùvapyeva¤jàtãyakeùåpàsaneùviti // 7 // ---------------------- FN: vaiùamyamubhayatra vidyànànàtvam / apanayo viyogaþ / parasmàtparo varàcca varataraþ parovarãyàn / ____________________________________________________________________________________________ saüj¤àta÷ cet tad uktam asti tu tad api | BBs_3,3.8 | athocyate saüj¤aikatvàdvidyaikatvamatra nyàyyamudgãthavidyeti hyubhayaõàpyekà saüj¤eti / tadapi nopapadyate / uktaü hyetat - 'na và prakaraõabhedàtparovarãyastvàdivat' (bra. så. 3.3.7) iti / tadeva càtra nyàyyataraü ÷rutyakùarànugataü hi tatsaüj¤aikatvaü tu ÷rutyakùarabàhyamudgãtha÷abdamàtraprayogàllaukikairvyahartçbhirupacaryate / asti caitatsaüj¤aikatvaü prasiddhabhedeùvapi parovarãyastvàdyupàsaneùådgãthavidyeti / tathà prasiddhabhedànàmapyagnihotradar÷apårõamàsàdãnàü kàñhakaikagranthaparipañhitànàü kàñhakasaüj¤akatvaü dç÷yate tathehàpi bhaviùyati / yatra tu nàsti ka÷cideva¤jàtãyako bhedahetustatra bhavatu saüj¤aikatvàdvidyaikatvaü yathà saüvargavidyàdiùu // 8 // 4 vyàptyadhikaraõam / så. 9 ____________________________________________________________________________________________ vyàpte÷ ca sama¤jasam | BBs_3,3.9 | 'omtyetadakùaramudgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) ityatràkùarodgãtha÷abdayoþ sàmànàdhikaraõye ÷råyamàõe 'dhyàsàpavàdaikatvavi÷eùaõapakùàõàü pratibhàsanàtkatamo 'tra pakùo nyàyyaþ syàditi vicàraþ / tatràdhyàso nàma dvayorvastunoranivartitàyàmevànyatarabuddhàvanyatarabuddhiradhyasyate / yasminnitarabuddhiradhyasyate 'nuvartata eva tasmiüstadbuddhiradhyastetarabuddhàvapi / yathà nàmni brahmabuddhàvadhyasyamànàyàmapyanuvartata eva nàmabuddhirna brahmabuddhyà nivartate / yathàvà pratimàdiùu viùõvàdibuddhyadhyàsaþ / evamihàpyakùara udgãthabuddhiradhyasyata udgãthe vàkùarabuddhuriti / apavàdo nàma yatra kasmiü÷cidvastuni pårvaniviùñàyàü mithyàbuddhau ni÷citàyàü pa÷càdupajàyamànà yathàrthà buddhiþ pårvaniviùñàyà mithyàbuddhernivartikà bhavati / yathà dehendriyasaüghàta àtmabuddhiràtmanyevàtmabuddhyà pa÷càdbhàvinyà 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) ityanayà yathàrthabuddhyà nivartate / yathà và digbhràntibuddhirdigyàthàtmyabuddhyà nivartyate / yathà và digbhràntibuddhirdigyàthàtmyabuddhyà nivartyate / evamihàpyakùarabuddhyodgãthabuddhirnivartyata udgãthabuddhyà vàkùarabuddhiriti / ekatvaü tvakùarodgãtha÷abdayoranatiriktàrthavçttitvam / yathà dvijottamo bràhmaõo bhåmideva iti / vi÷eùaõaü punaþ sarvavedavyàpina omityetasyàkùarasya grahaõaprasaïga audgàtravi÷eùasya samarpaõam / yathà nãlaü yadutpalaü tadànayeti / evamihàpyudgãtho ya oïkàrastamupàsãteti / evametasminsàmànàdhikaraõyavàkye vimç÷yamàna ete pakùàþ pratibhànti tatrànyatamanirdhàraõakàraõàbhàvàdanirdàraõapràptàvidamucyate - vyàpte÷ca sama¤jasamiti / ca÷abdo 'yaü tu÷abdasthànanive÷ã pakùatrayavyàvartanaprayojana- / tadiha kùayaþ pakùàþ sàvadyà iti paryudasyante / vi÷eùaõapakùa evaiko niravadya ityupàdãyate / tatràdhyàse tàvadyà buddhiritaratràdhyasyate tacchabdasya lakùaõàvçttitvaü prasajyeta tatphalaü ca kalpyeta / ÷råyata eva phalam 'àpayità ha vai kàmànàü bhavati' (chà. 1.1.7) ityàdãti cet / na / tasyànyaphalatvàt / àptyàdidçùñiphalaü hi tannodgãthàdhyàsaphalam / apavàde 'pi samànaþ phalàbhàvaþ / mithyàj¤ànanivçttiþ phalamiti cet / na / puruùàrthopayogànavagamàt / naca kadàcidapyoïkàràdoïkàrabuddhirnivartata udgãthàdvedgãthabuddhiþ / nacedaü vàkyaü vastutattvapratipàdanaparam / upàsanàvidhiparatvàt / nàpyekatvapakùaþ saügacchate niùprayojanaü hi tadà ÷abdadvayoccàraõaü syàt / ekenaiva vivakùitàrthasamarpaõàt / naca hautraviùaya àdhvaryavaviùaye vàkùara oïkàra÷abdavàcya udgãtha÷abdaprasiddhirasti / nàpi sakalàyàü sàmno dvitãyàyàü bhaktàvudgãtha÷abdaprasiddhirasti / nàpi sakalàyàü sàmno dvitãyàyàü bhaktàvudgãtha÷abdavàcyàyàmoïkàra÷abdaprasiddhiryenànatiriktàrthatà syàt / pari÷eùàdvi÷eùaõapakùaþ parigçhyate / vyàpteþ sarvavedasàdhàraõyàt / sarvavyàpyakùaramiha mà prasa¤jãtyata udgãtha÷abdenàkùaraü vi÷eùyate kathaü nàmodgãthàvayavabhåta oïkàro gçhyeteti / nanvasminnapi pakùe samànà lakùaõà / udgãtha÷abdasyàvayavalakùaõàrthatvàt / satyametat / lakùaõàyàmapi tu saünikarùaviprakarùo bhavata eva / adhyàsapakùe hyarthàntarabuddhirarthàntare nikùipyata iti viprakçùñà lakùaõà vi÷eùaõapakùe pravçttàþ ÷abdà avayaveùvapi pravartamànà dçùñàþ pañagràmàdiùu / ata÷ca vyàpterhetoromityetadakùaramityetasyodgãthamityetadvi÷eùaõamiti sama¤jasametanniravadyamityarthaþ // 9 // 5 sarvàbhedàdhikaraõam / så. 10 ____________________________________________________________________________________________ sarvàbhedàdanyatreme | BBs_3,3.10 | vàjinàü chandogànàü ca pràõasaüvàde ÷raiùñhyaguõànvitasya pràõasyopàsyatvamuktam / vàgàdayo 'pi hi tatra vasiùñhatvàdiguõànvità uktàþ te ca pràõe punaþ pratyarpitàþ - 'yadvà ahaü vasiùñho 'smi tvaü tadvasi÷ùo 'si' (bç. 6.1.14) ityàdinà / anyeùàmapi tu ÷àkhinàü kauùãtaki prabhçtãnàü pràõasaüvàdeùu athàto niþ÷reyasàdànam 'età ha vai devatà ahaü÷reyase vivadamànàþ' (kau. 2.14) ityeva¤jàtãyakeùu pràõasya ÷raiþùñamuktaü na tvime vasiùñhatvàdayo 'pi guõà uktàþ / tatra saü÷ayaþ - kimime vasiùñhatvàdayo guõàþ kvaciduktà anyatràpyasyerannuta nàsyeranniti / tatra pràptaü tàvannàsyeranniti / kutaþ - evaü÷abdasaüyogàt / 'atho ya evaü vidvànpràõe niþ÷reyasaü viditvà' iti tatratatraivaü÷abdena vedyaü vastu nivedyate / evaü÷abda÷ca saünihitàvalambano na ÷àkhàntaraparipañhimeva¤jàtãyakaü guõajàtaü ÷aknoti nivedayitum / tasmàtsvaprakaraõasthaireva guõairniràkàïkùatvamiti / evaü pràpte pratyàha - asyetanniyame guõàþ kvaciduktà vasiùñhatvàdayo 'nyatràpi / kutaþ - sarvàbhedàt / sarvatraiva hi tadevaikaü pràõavij¤ànamabhinnaü pratyabhij¤àyate / pràõasaüvàdàdisàråpyàt / abhede ca vij¤ànasya kathamime guõàþ kvaciduktà anyatra nàsyeran / nanvevaü÷abdastatra tatra bhedenaiva¤jàtãyakaü guõajàtaü vedyatvàya samarpayatãtyuktam / atrocyate - yadyapi kauùãtakibràhmaõagatenaivaü÷abdena vàjasaneyibràhmaõagataü guõajàtamasaü÷abditamasaünihitatvàttathàpi tasminneva vij¤àne vàjasaneyibràhmaõagatenaivaü÷abdena tatsaü÷abditamiti na para÷àkhàgatamapyabhinnavij¤ànàvaruddhaü guõajàtaü sva÷àkhàgatàdvi÷iùyate / nacaivaü sati ÷rutahànira÷rutakalpanà và bhavati / ekasyàmapi hi ÷àkhàyàü ÷rutà guõàþ ÷rutà eva sarvatra bhavanti guõavato bhedàbhàvàt / nahi devadattaþ ÷auryàdiguõatvena svade÷e prasiddho de÷àntaraü gatastadde÷yairavibhàvita÷auryàdiguõo 'pyatadguõo bhavati / yathàca tatra paricayavi÷eùàdde÷àntare 'pi devadattaguõà vibhàvyante / evamabhiyogavi÷eùàcchàkhàntare 'pyupàsyà guõàþ ÷àkhàntare 'pyasyeran / tasmàdekapradhànasaübaddhà dharmà ekatràpyucyamànàþ sarvatraivopasaühartavyà iti // 10 // ---------------------- FN: niþ÷reyasasya ÷raiùñhyasyàdànaü nirdhàraõam / ahaü÷reyase sva÷raiùñhyàya / ____________________________________________________________________________________________ 6 ànandàdyadhikaraõam / så. 11-13 ànandàdayaþ pradhànasya | BBs_3,3.11 | brahmasvaråpapratipàdanaparàsu ÷rutiùvànandaråpatvaü vij¤ànaghanatvaü sarvagatatvaü sarvàtmatvamityeva¤jàtãyakà brahmaõo dharmàþ kvacitkecicchråyante / teùu saü÷ayaþ - kimànandàdayo brahmadharmà yatra yàvantaþ ÷råyante tàvanta eva tatra pratipattavyàþ kiüvà sarve sarvatreti / tatra yathà÷rutivibhàgaü dharmapratipattau pràptàyàmidamucyate - ànandàdayaþ pradhànasya brahmaõo dharmàþ sarve sarvatra pratipattavyàþ / kasmàt / sarvàbhedàdeva / sarvatra hi tadevaikaü pradhànaü vi÷eùyaü brahma na bhidyate / tasmàtsàrvatrikatvaü brahmadharmàõàü tenaiva pårvàdhikaraõoditena devadatta÷auryadinidar÷anena // 11 // nanvevaü sati priya÷irastvàdayo 'pi dharmàþ sarvatra saükãryeran / tathàhi - taittirãyaka ànandamayamàtmànaü prakramyàmnàyate - 'tasya priyameva ÷iraþ / modo dakùiõaþ pakùaþ / pramoda uttaraþ pakùaþ / ànanda àtmà / brahma pucchaü pratiùñhà' (tai. 2.5) iti / ata uttaraü pañhati - ____________________________________________________________________________________________ priya÷irastvàdyapràptirupacayàpacayau hi bhede | BBs_3,3.12 | priya÷irastvàdãnàü dharmàõàü taittirãyaka àmnàtànàü nàstyanyatra pràptiþ / yatkàraõaü priyaü modaþ pramoda ànanda ityete parasparàpekùayà bhoktrantaràpekùayà copacitàpacitaråpà upalabhyante / upacayàpacayau ca sati bhede saübhavataþ / nirbhedaü tu brahma 'ekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) ityàdi÷rutibhyaþ / nacaite priya÷irastvàdayo brahmadharmàþ, ko÷adharmàstveta ityupadiùñamasmàbhiþ 'ànandamayo 'bhyàsàt' (bra.så. 1.1.12) ityatra / apica parasminbrahmaõi cittàvatàropàyamàtratvenaite parikalpyante na draùñavyatvena / evamapi sutaràmanyatràpràptiþ priya÷irastvàdãnàm / brahmadharmàstvetànkçtvà nyàyamàtramidamàcàryeõa pradar÷itaü priya÷irastvàdyapràptiriti / sa ca nyàyo 'nyeùu ni÷citeùu brahmadharmeùåpàsanàyopadi÷yamàneùu netavyaþ saüyadvàmàdiùu satyakàmàdiùu ca / teùu hi satyapyupàsyasya brahmaõa ekatme prakramabhedàdupàsanàbhede sati nànyonyadharmàõàmanyonyatra pràptiþ / yathà ca dve nàryàvekaü nçpatimupàsate chatreõaikà càmareõànyà tatropàsyaikatve 'pyupàsanàbhedo dharmavyavasthà ca bhavetyevamihàpãti / upacitàpacitaguõatvaü hi sati bhedavyavahàre saguõe brahmaõyupapadyate na nirguõe parasminbrahmaõi / ato na satyakàmatvàdãnàü dharmàõàü kvacicchrutànàü sarvatra pràptirityarthaþ // 12 // ____________________________________________________________________________________________ itare tvarthasàmànyàt | BBs_3,3.13 | itare tvànandàdayo dharmà brahmasvaråpapratipàdanàyaivocyamànà arthasàmànyàtpratipàdyasya brahmaõo dharmiõa ekatvàtsarve sarvatra pratãyeranniti vaiùamyaü pratipattimàtraprayojanà hi ta iti // 13 // 7 àdhyànàdhikaraõam / så. 14-15 ____________________________________________________________________________________________ àdhyànàya prayojanàbhàvàt | BBs_3,3.14 | kàñhake hi pañhyate - 'indriyebhyaþ parà hyarthà arthebhya÷ca paraü manaþ / manasastu parà buddhiþ' (ka. 3.10) ityàrabhya 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ' (ka. 3.11 ) iti / tatra saü÷ayaþ - kimime sarva evàrthàdayastatastataþ paratvena pratipàdyanta uta puruùa evaibhyaþ sarvebhyaþ paraþ pratipàdyata iti / tatra tàvatsarveùàmevaiùàü paratvena pratipàdanamiti bhavati matiþ / tathàhi ÷råyate - idamasmàtparamidamasmàtparam iti / nanu bahuùvartheùu paratvena pratipipàdayiùiteùu vàkyabhedaþ syàt / naiùa doùaþ / vàkyabahutvopapatteþ / bahånyevahyetàni vàkyàni prabhavanti bahuviùayànparatvopetànpratipàdayitum / tasmàtpratyekameùàü paratvapratipàdanamiti / evaü pràpte bråmaþ - puruùa eva hyebhyaþ sarvebhyaþ paraþ pratipàdya iti yuktaü na pratyekameùàü paratvapratipàdanam / kasmàt / prayojanàbhàvàt / nahãtareùu paratvena pratipanneùu ki¤citprayojanaü dç÷yate prayojanaü mokùasiddhiþ / tathàca ÷rutiþ - 'nicàyya taü mçtyumukhàtpramucyate' (ka. 3.15) iti / apica parapratiùedhena kàùñhà÷abdena ca puruùaviùayamàdaraü dar÷ayanpuruùapratipattyarthaiva pårvàparapravàhoktiriti dar÷ayati - àdhyànàyeti / àdhyànapårvakàya samyagdar÷anàyetyarthaþ / samyagdar÷anàrthameva hãhàdhyànamupadi÷yate na tvàdhyànameva svapradhànam // 14 // ____________________________________________________________________________________________ àtma÷abdàc ca | BBs_3,3.15 | ita÷ca puruùapratipattyarthaiveyamindriyàdipravàhoktiþ / yatkàraõam 'eùa sarveùu bhåteùu gåóhotmà na prakà÷ate / dç÷yate tvagryayà buddhyà såkùmayà såkùmadar÷ibhiþ' (kañha. 3.12) iti prakçtaü puruùamàtmetyàha / ata÷cànàtmatvamitareùàü vivakùitamiti gamyate / tasyaiva ca durvij¤ànatàü saüskçtamitigamyatàü ca dar÷ayati / tadvij¤ànàyaiva 'yacchedvàïmanasã pràj¤aþ' (kañha. 3.13) ityàdhyànaü vidadhàti / tadvyàkhyatam 'ànumànikamapyekamapyekeùàm' (bra.så. 1.4.1) ityatra / evamanekaprakàra à÷ayàti÷ayaþ ÷ruteþ puruùe lakùyate netareùu / apica 'so 'dhvanaþ pàramàpnoti tadviùõoþ paramaü padam' (ka. 3.9) ityukte kiü tadadhvanaþ pàraü viùõoþ paramaü padamityasyàmàkàïkùàyàmindriyàdyanukramaõàtparamapadapratipattyartha evàyamàyàma ityavasãyate // 15 // 8 àtmagçhãtyadhikaraõam / så. 16-17 ____________________________________________________________________________________________ àtmagçhãtir itaravad uttaràt | BBs_3,3.16 | aitareyake ÷råyate - 'àtmà và idameka evàgra àsãnnànyatki¤cana miùatsa ãkùata lokànnu sçjà' (ai. 1.1) iti 'sa imàüllokànasçjatàmbho marãcãrmaramàpaþ' (ai. 1.2) ityàdi / tatra saü÷ayaþ - kiü para evàtma÷abdenàbhilapyata utànyaþ ka÷ciditi / kiü tàvatpràptaü na paramàtmehàtma÷abdàbhilapyo bhavitumarhatãti / kasmàt / vàkyànvayadar÷anàt / nanu vàkyànvayaþ sutaràü paramàtmaviùayo dç÷yate pràgutpatteràtmaikatvàvadhàraõàt / ãkùaõapårvakasraùñçvacanàcca / netyucyate / lokasçùñivacanàt / paramàtmani hi sraùñari parigçhyamàõe mahàbhåtasçùñiràdau vaktavyà lokasçùñistvihàdàvucyate / lokà÷ca mahàbhåtasaünive÷àvi÷eùàþ / tathàcàmbhaþprabhçtãüllokatvenaiva nirbravãti - 'ado 'mbhaþ pareõa divam' (ai. 1.2) ityàdinà / lokasçùñi÷ca parame÷varàdhiùñhitenàpareõa kenacidã÷vareõa àsãtpuruùavidhaþ' (bç. 1.4.1) ityàdyà / smçtirapi 'sa vai ÷arãrã prathamaþsa vai puruùaþ ucyate / àdikartà sa bhåtànàü brahmàgre samavartata' iti / aitareyiõo 'pi athàto retasaþ prajàpate reto devàþ ityatra pårvasminprakaraõe prajàpatikartçkàü vicitràü sçùñimàmananti / àtma÷abdo 'pi tasminprayujyamàno dç÷yate - àtmaivedamagra àsãtpuruùavidhiþ' (bç. 1.4.1) ityatra / ekatvàvadhàraõamapi pràgutpatteþ svavikàràpekùamupapadyate / ãkùaõamapi tasya cetanatvàbhyupagamàdupapannam / apica tàbhyo gàmànayattàbhyo '÷vamànayattàbhyoþ puruùamànayattà abruvannityeva¤jàtãyako bhåyànvyàpàravi÷eùo laukikeùu vi÷eùavatsvàtmasu prasiddha ihànugamyate / tasmàdvi÷eùàvàneva ka÷cidihàtmà syàditi / evaü pràpte bråmaþ - 'para evàtmehàtma÷abdena gçhyata itaravat / yathetareùu sçùñi÷ravaõeùu tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1.1) ityevamàdiùu parasyàtmano grahaõam / yathà cetarasmiüllaukikàtma÷abdaprayoge pratyagàtmaiva mukhya àtma÷abdena gçhyate tathehàpi bhavitumarhati yatra tu 'àtmaivedamagra àsãt' (bç. 1.4.1) ityevamàdau 'puruùavidhaþ' (bç. 1.4.1) ityevamàdi vi÷eùaõàntaraü ÷råyate bhavettatra vi÷eùata àtmano grahaõam / atra punaþ paramàtmagrahaõànuguõameva vi÷eùaõamapyuttaramupalabhyate 'sa ãkùata lokànnu sçjà iti' (ai. 1.1) 'sa imàüllokànasçjata' (ai. 1.2) ityevamàdi / tasmàttasyaiva grahaõamiti nyàyyam // 16 // ---------------------- FN: ambhaþ svargaþ , marãcayo 'ntarikùalokaþ , maro martyalokaþ , àpaþ pàtàlalokaþ // puruùavidho naràkàraþ / àtmà hiraõyagarbhaþ / retaþ retaþkàryam / ____________________________________________________________________________________________ anvayàd iti cet syàd avadhàraõàt | BBs_3,3.17 | vàkyànvayadar÷anànna paramàtmagrahaõamiti punaryaduktaü tatparihartavyamiti / atrocyate / syàdavadhàramàditi / bhavedupapannaü paramàtmano grahaõam / kasmàt / avadhàraõàt / paramàtmagrahaõe hi pràgitpatteràtmaikatvàvadhàraõamà¤jamasavakalpate / anyathà hyanà¤jasaü tatparikalpeta / lokasçùñivacanaü tu ÷rutyantaraprasiddhamahàbhåtasçùñyanantaramiti yojayiùyàmi / yathà tattejo 'sçjata (chà. 6.2.3) ityetacchrutyantaraprasiddhaviyadvàyusçùñyanantaramityayåyujamevamihàpi / ÷rutyantaraprasiddho hi samànaviùayo vi÷eùaþ ÷rutyantareùåpasaühartavyo bhavati / yo 'pyayaü vyàpàravi÷eùànugamastàbhyo gàmànayadityevamàdiþ so 'pi vivakùitàrthàvadhàraõànuguõyenaiva grahãtavyaþ / nahyayaü sakalaþ kathàprabandho vivakùata iti ÷akyate vaktuma, tatpratipattau puruùàrthàbhàvàt / brahmàtmatvaü tviha vivakùitam / tathàhyamabhaþprabhçtãnàü lokànàü lokapàlànàü càgnyàdãnàü sçùñiü ÷iùñàvà karaõàni karaõàyatanaü ca ÷arãramupadi÷ya sa eva sraùñà 'kathaü nvidaü madçte syàt' (ai. 3.11 iti vãkùyedaü ÷arãraü pravive÷eti dar÷ayati - 'sa etameva sãmànaü vidàryaitayà dvàrà pràpadyata' (ai. 3.12) iti / puna÷ca 'yadi vàcàbhivyàhçtaü yadi pràõenàbhipràõitam' (ai. 3.12) ityevamàdinà karaõavyàpàravivecanapårvakam 'atha ko 'ham' (ai. 3.11) iti vãkùya 'sa etameva puruùaü brahma tatamamapa÷yat' (ai. 3.13) iti brahmàtmatvadar÷anamavadhàrayati / tathopariùñàt eùa brahmaiùa indraþ (ai. 5.3) ityàdinà samastabhedajàtaü saha mahàbhåtairamukramya 'sarvaü tatpraj¤ànetraü praj¤àne pratiùñhitaü praj¤ànetro lokaþ praj¤à pratiùñhà praj¤ànaü brahma' (aita. 5.3) iti brahmàtmatvadar÷anamevàvadhàrayati / tasmàdihàtmagçhãtirityanapavàdam / aparà yojanà - àtmagçhãtiritaravaduttaràt / vàjasaneyake 'katama àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdyantarjyotiþ puruùaþ' (bç. 4.3.7) ityàtma÷abdenopakramya tasyaiva sarvasaïgavinirmuktatvapratipàdanena brahàmàtmatàmavadhàrayati / tathàhyupasaüharati - 'sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.4.25) iti / chàndogye tu 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) ityantareõaivàtma÷abdamupakramyodarke 'sa àtmà tattvamasi' (chà. 6.8.7) iti tàdàtmyamupadi÷ati / tatra saü÷ayaþ - tulyàrthatvaü kimanayoràmnànayoþ syàdatulyàrthatvaü veti / atulyàrthatvamiti tàvatpràptamatulyatvàdàmnànayoþ / nahyàmnànavaiùamye satyarthasàmyaü yuktaü pratipattumàmnànatantratvàdarthaparigrahasya / vàjasaneyake càtma÷abdopakramàdàtmatattvopade÷a iti gamyate / chàndogye tåpakramaviparyayàdupade÷aviparyayaþ / nanu chandogànàmapyastyudarke tàdàtmyopade÷a ityuktam / satyamuktam / upakramatantratvàdupasaühàrasya tàdàtmyasaüpattiþ seti manyate / tathà pràpte 'bhidhãyate - 'àtmagçhãtiþ sadeva somyedamagràsãt' (chà. 6.2.1) ityatra chandogànàmapi bhavitumarhatãtaravat / yathà 'katama àtmà' (bç. 4.3.7) ityatra vàjaneyinàmàtmagçhãtastathaiva / kasmàt / uttaràttàdàtmyopade÷àt / anvayàdite cetsyàdavadhàraõàt / yaduktamupakramànvayàdupakrame càtma÷abda÷ravaõàbhàvànnàtmagçhãtiriti tasya kaþ parihàra iti cetso 'bhidhãyate syàdavadhàraõàditi / bhavedupapannehàtmagçhãtiþ / avadhàraõàt / tathàhi - 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtam' ((chà. 6.1.1) ityekavij¤ànena sarvavij¤ànamavadhàrya tatsaüpipàdayiùayà 'sadeva-' ityàha / taccàtmagçhãtau satyàü saüpadyate / anyathà hi yo 'yaü mikhya àtmà sa na vij¤àta iti naiva sarvavij¤ànaü saüpadyeta / tathà pràgutpatterekatvàvadhàraõaü jãvasya càtma÷abdena paràmar÷aþ svàpàvasthàyàü ca tatsvabhàvasaüpattikathanaü paricodanàpårvakaü ca punaþ punaþ 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) ityavadhàraõamiti ca sarvametattàdàtmyapratipàdanàyàmevàvakalpate na tàdàtmyasaüpàdanàyàm / nacàj¤opakramatantratvopanyàso nyàyyaþ / nahyupakrama àtmatvasaükãrtanamanàtmatvasaükãrtanaü vàsti / sàmànyopakrama÷ca na vàkya÷eùagatena vi÷eùeõa virudhyate vi÷eùàkàïkùitvàtsàmànyasya / sacchabdàrtho 'pi ca paryàlocyamàno na mukhyàdàtmano 'nyaþ saübhavatyato 'nyasya vastujàtasyàrambhaõa÷abdàdibhyo 'nçtatvopapatteþ / àmnànavaiùamyamapi nàva÷yamarthavaiùamyamàvahati / àhara pàtraü pàtramàharetyevamàdiùvarthasàmye 'pi taddar÷anàt / tasmàdeva¤jàtãyakeùu vàkyeùu pratipàdanaprakàrabhede 'pi pratipàdyàrthàbheda iti siddham // 17 // ---------------------- FN: tatamaü vyàptatamam / takàralopa÷chàndasaþ / udarka upasaühàraþ / ____________________________________________________________________________________________ 9 kàryàkhyànàdhikaraõam / så. 18 kàryàkhyànàdapårvam | BBs_3,3.18 | chandogà vàjasaneyina÷ca pràõasaüvàde ÷vàdisaüvàde ÷vàdimaryàdaü pràõasyànnamàmnànya tasyaivàpo vàsa àmananti / anantaraü ca chandogà àmananti -'tasmàdvà etada÷iùyantaþ purastàccoùñàccàdbhiþ paridadhàti' (chà. 5.2.2) iti / vàjasaneyinastvàmananti - 'tadvidvàüsaþ ÷rotriyà a÷iùyanta àcàmantya÷itvàcàmantyetameva tadanamanagnaü kurvanto manyante' (bç. 6.1.14) 'tasmàdevaüvida÷iùyannàcàmeda÷itvà càcàmedetameva tadanamanagnaü kurute' iti / tatra tvàcamanamanagnatàcintanaü ta pràõasya pratãyate tkimubhayamapi vidhãyata utàcamanamevotànagnatàcintanameveti vicàryate / kiü tàvatpràptam / ubhayamapi caitadapårvatvàdvidhyarham / athavàcamanameva vidãyate / vispaùñà hi tasminvidhivibhaktistasmàdevaüvida÷ùyannàcàmeda÷itvà càcàmediti / tasyaiva stutyarthamanagnatàsaükãrtanamiti / evaü pràpte bråmaþ - nàcamanasya vidheyatvamupapadyate kàryàkhyànàt / pràptameva hãdaü kàryatvenàcamanaü pràyatyàrthaü smçtiprasiddhamanvàkhyàyate / nanviyaü ÷rutistasyàþ smçtermålaü syàt / netyucyate / viùayanànàtvàt / sàmànyaviùayà hi smçtiþ puruùamàtrasaübaddhaü pràyatyàrthamàcamanaü pràpayati / ÷rutistu pràõavidyàprakaraõapañhità tadvaùayamevàcamanaü vidadhatã vidadhyàt / naca bhinnaviùayayoþ ÷rutismçtyormålamålibhàvo 'vakalpate / naceyaü ÷rutiþ pràõavidyàsaüyogyapårvamàcamanaü vidhàsyatãti ÷akyamà÷rayitum / pårvasyaiva puruùamàtrasaüyogina àcamanasyeha pratyabhij¤àyamànatvàt / ata eva ca nobhayavidhànam / ubhayavidhàne ca vàkyaü bhidyeta / tasmàtpràptamevà÷isiùatàma÷itavatàü cobhayata àcamanamanådya 'etameva tadanamanagnaü kurvanto manyante' (bç. 6.1.14) iti pràõasyànagnatàkaraõasaükalpo 'nena vàkyenàcamanãyàsvapsu pràõavidyàsaübandhitvenàpårva upadi÷yate / nacàyamanagnatàvàda àcamanastutyartha iti nyàyyam / àcamanasyàvidheyatvàt / svayaü cànagnatàsaükalpasya vidheyatvapratãteþ / nacaivaü satyekasyàcamanasyobhayàrthatàbhyupagatà bhavati pràyatyàrthatà paridhànàrthà cheti / kriyàntaratvàbhyupagamàt kriyàntarameva hyàcamanaü nàma pràyatyàrthaü puruùasyàbhyupagamyate, tadãyàsu tvapsu vàsaþsaükalpanaü nàma kriyàntarameva paridhànàrthaü pràõasyàbhyupagamyata ityanavadyam / apica 'yadidaü ki¤cà÷vasya à kçmibhya à kãñapataïgebhyastatte 'nnam (bç. 6.1.14) ityatra sarvànnàbhyavahàra÷codyata iti ÷akyaü vaktum / a÷abdatvàda÷akyatvàcca / sarvaü tu pràõasyànnamitãyamannadçùñi÷codyate tatsàhacaryàccàpo vàsa ityatràpi nàpàmàcamanaü codyate prasiddhàsvevatvàcamanãyàsvapsu paridhànadçùci÷codyata iti yuktam / nahyardhavai÷asaü saübhavati / apicàcàmantãti vartamànàpade÷itvam ÷abdo vidhikùamaþ / nanu manyanta ityapi samànaü vartamànàpade÷itvam / satyamevametat / ava÷yavidheye tvanyatarasminvàsaþkàryàkhyànàdapàü vàsaþsaükalpanamevàpårvaü vidhãyate nàcamanaü pårvavaddhi tadityupapàditam / yadapyuktaü vispaùñà càcamane vidhivibhaktiriti tadapi pårvavattvenaivàcamanasya pratyuktam / ata evàcamanasyàvidhitsitatvàdetameva tadanamanagnaü kurvanto manyanta ityatraiva kàõvàþ paryavasyanti nàmananti tasmàdevaüvidityàdi / tasmànmàdhyandinànàmapi pàñha àcamanànuvàdenaivaüvittvameva prakçtapràõavàsovittvaü vidhãyata iti pratipattavyam / yo 'pyayamabhyupagamaþ kvacidàcamanaü vidhãyate kvacidvàsovij¤ànamiti so 'pi na sàdhuþ / àpo vàsa ityàdikàyà vàkyapravçtteþ sarvatraikaråpyàt tasmàdvàsovij¤ànameveha vidhãyate nàcamanamiti nyàyyam // 18 // 10 samànàdhikaraõam / så. 19 ____________________________________________________________________________________________ samàna evaü càbhedàt | BBs_3,3.19 | vàjasaneyi÷àkhàyamaginirahasye ÷àõóulyanàmàï kità vidyà vij¤àtà / tatra ca guõàþ ÷råyante - sa àtmànamupàsãta manamayaü pràõa÷arãraü bhàråpam ityevamàdayaþ. tasyàmeva ÷àstràyàü bçhadàraõyake punaþ pañhyate - 'manomayo 'yaü puruùo bhàþ satyasminnantarhadaye yadà vrãhirvà yavo và sa eùa sarvasye÷ànaþ sarvasyàdhipatiþ sarvamidaü pra÷àsti yadidaü ki¤ca' (bç. 5.6.1) iti / tatra saü÷ayaþ - kimiyamekà vidyàgnirahasyabçhadàraõyakayorguõopasaühàra÷cota dve ime vidye guõànupasaühàra÷ceti / kiü tàvatpràptam / vidyàbhedo guõavyavasthà ceti / kutaþ - paunaruktyaprasaïgàt / bhinnàsu hi ÷àkhàsvadhyetçbhedàtpaunaruktasyaparihàramàlocya vidyaikatvamadhyavasàyaikatràtiriktà guõà itaratropasaühriyante pràõasaüvàdàdiùvatyuktam / ekasyàü punaþ ÷àkhàyàmadhyetçveditçbhedàbhàvàda÷akyaparihàre paunaruktye na viprakçùñade÷asthaikà vidyà bhavitumarhati / nacàtraikamàmnànaü vidyàvidhànàrthamaparaü guõavidhànàrthamiti vibhàgaþ saübhavati / tadà hyatiriktà eva guõà itaratretaratra càmnàyeranna samànà api tåbhayatràmnàyante manomayatvadayaþ / tasmànnànyonyaü guõopasaühàra iti / evaü pràpte bråmahe - yathà bhinnàsu ÷àkhàsu vidyaikatvaü guõopasaühàra÷ca bhavatyevamekasyàmapi ÷àkhàyàü bhavitumarhati / upàsyàbhedàt tadeva hi brahma manomayatvàdiguõakamubhayatràpyupàsyamabhinnaü pratyabhijànãmaþ / upàsyaü ca råpaü vidyàyàþ / naca vidyamàne råpàbhede vidyàbhedamadhyavasàtuü ÷aknumaþ / nàpi vidyàbhede guõavyavasthànam / nanu paunaruktyaprasaïgadvidyàbhedo 'dhyavasitaþ / netyucyate / arthavibhàgopapatteþ / ekaü hyàmnànaü vidyàvidyàvidhànàrthamaparaü guõavidhànàrthamiti na ki¤cinnopapadyate / nanvevaü sati yadupañhimagnirahasye tadeva bçhadàraõyake pañhitavyam sa eùa sarvasye÷ànaþ ityàdi / yattu pañhitameva manomaya ityàdi cenna pañhitavyam / naiùa doùaþ / tadbalenaiva prade÷àntarapañhitavidyàpratyabhij¤ànàt / masànaguõàmnànena hi viprakçùñade÷àü ÷àõóilyavidyàü pratyabhij¤àpya tasyàmã÷ànatvàdyupadi÷yate / anyathà hi kathaü tasyàmayaü guõavidhirabhidhãyate / apicàpràptàü÷opade÷enàrthavati vàkye saüjàte pràptàü÷aparàmar÷asya nityànuvàdatayàpyupapadyamànatvànna tadbalena pratyabhij¤opodituü ÷akyate / tasmàdatra samànàyàmapi ÷àkhàyàü vidyaikatvaü guõopasaühàra÷cetyupapannam // 19 // 11 saübandhàdhikaraõam / så. 20-21 ____________________________________________________________________________________________ saübandhàdevamanyatràpi | BBs_3,3.20 | bçhadàraõyake 'satyaü brahma' (bç. 5.5.1) ityukramya 'tadyattatsatyamasau sa àdityo ya eùa etasminmaõóale puruùo ya÷càyaü dakùiõe 'kùanpuruùaþ' (bç. 55.2) iti tasyaiva satyasya brahmaõo 'dhidaivatamadhyàtmaü càyatanavi÷eùamupadi÷ya vyàhçti÷arãratvaü ca saüpàdya dve upaniùadàvupadi÷yete / tasyopaniùaharityadhidaivatam / tasyopaniùadahamityadhyàtmam / tatra saü÷ayaþ - kimavibhàgenaivobhe apyupaniùadàvubhayatrànusaügàtavye uta vibhàgenaikàdhidaivamekàdhyàtmamiti / tatra såtreõaivopakramate / yathà ÷àõóilyavidyàyàü vibhàgenàpyadhãtàyàü guõopasaühàra ukta evamanyatràpyeva¤jàtãyake viùaye bhavitumarhati / ekavidyàbhisaübandhàt / ekà hãyaü satyavidyàdhidaivamadhyàtmaü càdhãtà / upakramàbhedàdvyatiùaktapàñhàcca / kathaü tasyàmudito dharmastasyàmeva na syàt / yohyàcàryo ka÷cidanugamanàdiràcàra÷coditaþ sa gràmagate / raõyagate ca tulyavadeva bhavati / tasmàdubhayorapyupaniùadorubhayatra pràptiriti // 20 // evaü pràpte pratividhatte - ____________________________________________________________________________________________ na và vi÷eùàt | BBs_3,3.21 | na vobhayorubhayatra pràptiþ / kasmàt / vi÷eùàt / upàsanasa atànavi÷eùopanibandhàdityarthaþ / kathaü sthànavi÷eùopanibandha ityucyate - 'ya eùa etasminmaõóale puruùaþ' (bç. 5.5.3) iti hyàdhidaivakaü puruùaü prakçtya tasyopaniùadahariti ÷ràvayati / 'yo 'yaü dakùiõe 'kùanpuruùaþ' (5.5.4) iti hyadhyàtmikaü puruùaü prakçtya tasyopaniùadamiti / tasyeti caitatsaünihitàvalambanaü sarvanàma, tasmàdàyatanavi÷eùavyapà÷rayeõaivaite upaniùadàvupadi÷yete / kuta ubhayorubhayatra pràptiþ / nanveka evàyamadhidaivatamadhyàtmaü ca puruùa ekasyaiva satyasya brahmaõa àyatanadvayapratipàdanàt / satyamevetat / ekasyàpi tvavasthàvi÷eùopàdànenaivopaniùadvi÷eùopade÷àttadavasthàsyaiva sà bhavitumarhati / asti càyaü dçùñàntaþ satyapyàcàryasvaråpàpànapàye yadàcàryasyàsãnasyanuvartanamuktaü na tattiùñhato bhavati / yacca tiùñhata uktaü na tadàsãnasyeti / gràmàraõyayostvàcàryasvaråpànàpàyàttatsvaråpànubuddhasya ca dharmasya gràmàraõyakçtavi÷eùàbhàvàdubhayatra tulyavadbhàva ityadçùñàntaþ saþ / tasmàdvyavasthànayorupaniùadoþ // 21 // ____________________________________________________________________________________________ dar÷ayati ca | BBs_3,3.22 | api caiva¤jàtãyakànàü dharmàõàü vyavastheti liïgadar÷anaü bhavati - 'tasyaitasya tadeva råpaü yàvamuùya geùõau tau geùõau yannàma tannàma' (chà. 1.7.5) iti / kathamasyaliïgatvamiti taducyate / akùyàdinityasthànabhedabhinnàndharõànanyonyasminnanupasaühàryànpa÷yannihàtide÷enàdityapuruùagatànråpàdãnakùipuruùa upasaüharati - 'tasyaitasya tadeva råpam' (chà. 1.7.5) ityàdinà / tasmàdvyavasthite evaite upaniùadàviti nirõayaþ // 22 // 12 saübhçtyadhikaraõam / så. 23 ____________________________________________________________________________________________ saübhçtidyuvyàptyapi càtaþ | BBs_3,3.23 | brahmajyeùñhà viryà saübhçtàni brahmàgre jyeùñhaü divamàtatàna ityevaü ràõàyanãyànàü khileùu vãryasaübhçtidyunive÷aprabhçtayo brahmaõo vibhåtayaþ pañhyante / teùàmeva copaniùadi ÷àõóilyavidyàprabhçtayo brahmavidyàþ pañhyante / tàsu brahmavidyàsu tà brahmavibhåtaya upasaühriyeranna veti vicàraõàyàü brahmasaübandhàdupasaühàrapràptàvevaü pañhati / saübhçtidyuvyàptiprabhçtayo vibhåtayaþ ÷àõóilyavidyàprabhçtiùu nopasaühartavyàþ / ata eva càyatanavi÷eùayogàt / tathàhi ÷àõóilyavidyàyàü hçdayàyatanatvaü brahmaõa uktam - 'eùa ma àtmàntarhçdaye' (chà. 3.14.3) iti / tadvadeva daharavidyàyàmapi 'daharaü puõóarãke ve÷ma daharo 'sminnantaràkà÷aþ' (chà. 8.1.1) iti / upakosalavidyàyàü tvakùyàyatanatvam 'ya eùo 'kùaõi puruùo dç÷yate' (chà. 4.15.1) iti / evaü tatra tatrat tadàdhyàtmikamàyatanametàsu vidyàsu pratãyate / àdhidaivikyastvetà vibhåtayaþ saübhçtidyuvyàptiprabhçtayastàsàü kuta etàsu pràptiþ / nanvetàsvapyàdhidaivikyo vibhåtayaþ ÷råyante - 'jyàyàndivo jyàyànebhyo lokebhyaþ' (chà. 3.14.3) 'eùa u eva bhàmanãreùa hi sarveùu lokeùu bhàti' (chà. 4.15.4) 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhçdaya àkà÷a ubhe asmindyàvàpçthivã antareva samàhite' (chà. 8.1.3) ityevamàdyàþ / santi cànyà àyatanavi÷eùahãnà apãha brahmavidyàþ ùoóa÷akalàdyàþ / satyametat / tathàpyatra vidyate vi÷eùaþ saübhçtyàdyanupasaühàrahetuþ / samànaguõàmnànena hi pratyupasthàpitàsu viprakçùñade÷àsvapi vidyàsu viprakçùñade÷à guõà upasaühriyeranniti yuktam / saübhçtyàdayastu ÷àõóilyàdivàkyagocarà÷ca manomayatvàdayo guõàþ parasparavyàvçttasvaråpatvànna prade÷àntaravartividyàpratyupasthàpanamityucyate vidyàbhede 'pi tadupapatteþ / ekamapi hi brahma vibåtibhedairanekadhopàsyata iti sthitiþ / parovarãyastavàdivadbhedadar÷anàt / tasmàdvãryasaübhçtyàdãnàü ÷àõóilyavidyàdiùvanupasaühàra iti // 23 // ---------------------- FN: brahmajyeùñhà brahmajyeùñhàni nilopa÷chàndasaþ / vãryà vãryàõi paràkramabhedàþ / ____________________________________________________________________________________________ 13 puruùàdyadhikaraõam / så. 24 puruùavidyàyàmiva cetareùàm anàmnànàt | BBs_3,3.24 | asti tàõóinàü paiïginàü ca rahasyabràhmaõe puruùavidyà / tatra puruùo yaj¤aþ kalpitaþ / tadãyamàyustredhà vibhajya savanatrayaü kalpitam / a÷i÷iùàdãni ca dãkùàdibhàvena kalpitàni / anye ca dharmastatra samadhigatà à÷ãrmantraprayogàdayaþ / taittirãyakà api ka¤citpuruùayaj¤aü kalpayanavti - 'tasyaivaü viduùo yaj¤asyàtmà yajamànaþ ÷raddhà patnã' (nàrà. 80) ityetenànuvàkena / tatra saü÷ayaþ - kiü ya itaratroktàþ puruùayaj¤asya dharmàste taittirãyakeùåpasaühartavyàþ kiüvà nopasaühartavyà iti / puruùayaj¤atvvi÷eùàdupasaühàrapràptàvàcakùmahe - nopasaühartavyà iti / kasmàt / tadråpapratyabhij¤ànàbhàvàt / tadàhàcàryaþ - puruùavidyàyàmiveti / yathaikeùàü ÷àkhinàü tàõóinàü paiïginàü ca puruùavidyàyàmàmnànaü naivamitareùàü taittirãyàõàmàmnànamasti / teùàü håtaravilakùaõameva yaj¤asaüpàdanaü dç÷yate patnãyajamànavedavedibarhiryåpàjya÷vçtvigàdyanukramaõàt / yadapi savanasaüpàdanaü tadapãtaravilakùaõameva 'yatpràtarmadhyandinaüsàyaü ca tàni' (nàrà. 80) iti / yadapi ki¤cinmaraõàvabhçthatvàdisàmyaü tadapyalpãyastavàdbhåyasà vailakùaõyenàbhibhåyamànaü na pratyabhij¤àpanakùamam / naca taittirãyake puruùasya yaj¤atvaü ÷råyate / viduùo yaj¤asyeti hi nacaite samànàdhikaraõe ùaùñhyau vidvàneva yoyaj¤astasyeti / nahi puruùasya mukhyaü yaj¤atvamasti / vyadhikaraõe tvete ùaùñhyau viduùo yo yaj¤astasyeti / bhavati hi puruùasya mukhyo yaj¤asaübandhaþ / satyàü ca gatau mukhya evàrtha à÷rayitavyo na bhàktaþ / àtmà yajamàna iti ca yajamànatvaü puruùasya nirbruvanvaiyadhikaraõyenaivàsya yaj¤asaübandhaü dar÷ayati / apica tasyaivaüviduùaiti siddhavadanuvàda÷rutau satyàü puruùasya yaj¤abhàvamàtmàdãnàü ca yajamànàdibhàvaü pratipitsamànasya vàkyabhedaþ syàt / apica saüsanyàsàmàtmavidyàü purastàdupadi÷yànantaraü tasyaivaüviduùa ityàdyanukramaõaü phasyantaþ pårva÷eùa evaiùa àmnàyo na svatantra iti pratãmaþ / tathàcaikameva phalamubhayorapyanuvàkayorupalabàmahe 'brahmaõo mahimànamàpnoti' (nàrà. 80) iti / itareùàü tvananya÷eùaþ puruùavidyàmnàyaþ / àyurabhivçddhiphalo hyasau 'sa ha --ùoóa÷aü varùa÷ataü jãvati ya evaü veda' (chà. 3.16.7) iti samabhivyàhàràt / tasmàcchàkhàntaràdhãtànàü puruùavidyàdharmàõàmà÷ãrmantràdãnàmapràptistaittirãyake // 24 // 14 vedhàdyadhikaraõam / så. 25 ____________________________________________________________________________________________ vedhàdyarthabhedàt | BBs_3,3.25 | astyàtharvaõikànàmupaniùadàrambhe mantrasamàmnàyaþ - 'sarvaü pravidhya hçdayaü pravidhya dhamanãþ pravçjya ÷iro 'bhipravçjyatridhà vipçktaþ' ityàdiþ / tàõóinàm - 'deva savitaþ prasuva yaj¤am' ityàdiþ / ÷àñhyàyaninàm - '÷vetà÷vo haritanãlo 'si' ityàdiþ / kañhànàü taittirãyàõàü - '÷aü no mitraþ ÷aü varuõaþ' (tai. 1.1.1) ityàdiþ / vàjasaneyinàü tåpaniùadàrambhe pravargyabràhmaõaü pañhyate - 'devà ha vai niùeduþ' ityàdi / kauùãtakinàmapyagniùñomabràhmaõam - 'brahma và agniùñomo brahmaiva tadaharbrahmaõaiva te brahmopayanti te 'mçtatvamàpnuvanti ya etadaharupayanti' iti / kimime sarve pravidhyamàdayo mantràþ pravargyàdãni ca karmàõi vidyàsåpasaühriyerankiüvà nopasaühriyeranniti mãmàüsàmahe / kiü tàvannaþ pratibhàti upasaühàra evaiùàü vidyàsviti / kutaþ / vidyàpradhànànàmupaniùadgranthànàü samãpe pàñhàt / nanveùàü vidyàrthatayà vidhànaü nopalabàmahe / bàóham / anupalabhamànà api tvanumàsyàmahe saünidhisàmàrthyàt / nahi saünidherarthavattve saübhavatyakasmàdasàvanà÷rayituü yuktaþ / nanu naiùàü mantràõàü vidyàviùayaü ki¤citsàmarthyaü pa÷yàmaþ / kathaü ca pravargyàdãni karmàõyanyàrthatvenaiva viniyuktàni santi vidyàrthatvenàpi pratipadyemahãti / naiùa doùaþ / sàmarthyaü tàvanmantràõàü vidyàviùayamapi ki¤cicchakyaü kalpayituü hçdayàdisaükãrtanàt / hçdayàdãni hi prayeõopàsaneùvàyatanàdibhàvenopadiùñàni taddvàreõa ca hçdayaü pravidhyetyeva¤jàtãyakànàü mantràõàmupapannamupàsanàïgatvam / dçùña÷copàsaneùvapi mantraviniyogaþ 'bhåþ prapadye 'munàmunàmunà' (chà. 3.15.3) ityevamàdiþ / tathà pravargyàdãnàü karmaõàmanyatràpi viniyuktànàü satàmaviruddho vidyàsu viniyogo vàjapeya iva bçhaspatisavasyeti / evaü pràpte bråmaþ - naiùàmupasaühàro vidyàsviti / kasmàt / vedhàrthabhedàt / hçdayaü pravidhyetyeva¤jàtãyakànàü hi mantràõàü yer'thà hçdayavedhàdayo bhinnà anabhisaübaddhàsta upaniùaduditàbhirvidyàbhiþ / na teùàü tàbhiþ saügantuü sàmarthyamasti / nanu hçdayasyopàsaneùvapyupayogàttaddvàraka upàsanasaübandha upanyastaþ / netyucyate / hçdayamàtrasaükãrtanasya hyevamupayogaþ katha¤cidutprekùyeta naca hçdayamàtramatra mantràrthaþ / hçdayaü pravidhya dhamanãþ pravçjyetyeva¤jàtãyako hi na sakalo mantràrthe vidyàbhirabhisaübadhyate / àbhicàrikaviùayo hyeùor'thastasmàdàbhicàrikeõa karmaõà sarvaü pravidhyetyetasya mantrasyàbhisaübandhaþ / tadvi÷eùasaübandhastu pramàõàntaràdanusartavyaþ / evamanyeùàmapi mantràõàü keùàcilliïgena keùà¤cidvacanena keùà¤citpramàõàntareõàtyevamarthàntareùu viniyuktànàü rahasyapañhitànàmapi satàü na saünidhimàtreõa vidyà÷eùatvopapattiþ / durbalo hi saünidhiþ ÷rutyàdibhya ityuktaü prathame tantre '÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü samavàye pàradaurbalyamarthaviprakarùàt' (jai. så. 3.3.13) ityatra / tathàkarmaõàmapi pravargyàdãnàmanyatra viniyuktànàü na vidyà÷eùatvopapattiþ / nahyeùàü vidyàbhiþ sahaikàrthyaü ki¤cidasti / vàjapeye tu bçhaspatisavasya spaùñaü viniyogàntaram - 'vàjapeyeneùñvà bçhaspatisavena yajeta' iti / api caiko 'yaü pravargyaþ sakçdutpanno balãyasà pramàõenànyatra viniyukto na durbalena pramàõenànyatràpi viniyogamarhati / agçhyamàõavi÷eùatve hi pramàõayoretadevaü syànnatu balavadabalavatoþ pramàõayoragçhyamàõavi÷eùatà saübhavati balavadabalavattvavi÷eùàdeva / tasmàdeva¤jàtãyakànàü mantràõàü karmaõàü và na saünidhipàñhamàtreõa vidyà÷eùatvamà÷aïkitavyam / araõyànuvacanàdidharmasàmànyàttu saünidhipàñha iti saütoùñavyam // 25 // 15 hànyadhikaraõam / så. 26 ____________________________________________________________________________________________ hànau tåpàyana÷abda÷eùatvàt ku÷àc chandaþstutyupagànavat tad uktam | BBs_3,3.26 | asti tàõóànàü ÷rutiþ - 'a÷va iva romàõi vidhåya pàpaü candra iva ràhormukhàtpramucya dhåtvà ÷arãramakçtaü kçtàtmà brahmalokamabhisaübhavàmi' (chà. 8.13.1) iti / tathàtharõikànàma 'tathà vidvànnàmaråpàdvimuktaþ paràtparaü puruùamupaiti divyam' (muõóa. 3.2.8) iti / tathà ÷àñyàyaninaþ pañhanti 'tasya putrà dàyamupayanti sihçdaþ sàdhukçtyàü dviùantaþ pàpakçtyàm' iti / tathaiva kauùãtakinaþ 'tatsukçtaduùkçte vidhånute tasya priyà j¤àtayaþ sukçtamupantyapriyà duùkçtam' (kau. 1.4) iti / tadiha kvacitsukçtaduùkçtayorhànaü ÷råyate kvacittayoreva vibhàgena priyairapriyai÷copàyanaü kvacittåbhayamapi hànamupàyanaü ca tadyatrobhayaü ÷råyate tatra tàvanna ki¤cidvaktavyamasti / yatràpyupàyanameva ÷råyate na hànaü tatràpyarthàdeva hànaü saünipatati / anyairàtmãyayoþ sukçtaduùkçtayorupeyamànayoràva÷yakatvàttaddhànasya / yatra tu hànameva ÷råyate nopàyanaü tatropàyanaü sanipatedvà na veti vicikitsàyàma÷ravaõàdasaünipàtaþ / vidyàntaragocaratvàcca ÷àkhàntarãyasya ÷ravaõasya / apicàtmakartçkaü sukçtaduùkçtayorhànaü parakartçkaü tåpàyanaü tayorasatyàva÷yakabhàve kathaü hànenopàyamàkùipyeta / tasmàdasaünipàto hànàvupàyanasyeti / asyàü pràptau pañhati - hànau tviti / hànau tvetasyàü kevalàyàmapi ÷råyamàõàyàmupàyanaü saünipatitumarapahati / taccheùatvàt / hàna÷abda÷eùo hyupàyana÷abdaþ samadhigataþ kauùãtakirahasye / tasmàdanyatra kevalahàna÷abda÷ravaõe 'pyupàyanànuvçttiþ / yaduktama÷ravaõàdvidyantaragocaratvàdanàva÷yakatvàccàsaünipàta iti, taducyate / bhavedeùà vyavasthoktiryadyanuùñheyatvena saükãrtyate / vidyàstutyarthaü tvanayoþ saükãrtanam / itthaü mahàbhàgà vidyà yatsàmarthyàdasya viduùaþ sukçtaduùkçte saüsàrakàraõabhåte vidhåyate te càsya suhçdviùatsu nivi÷ete itai / stutyarthe càsminsaükãrtane hànànantarabhàvitvenopàyasya kvacicchrutatvàdanyatràpi hàna÷rutàvupàyanànuvçttiü manyate stutiprakarùalàbhàya / prasiddhà càrthavàdàntaràpekùàrthavàdàntarappavçttiþ - 'ekaviü÷o và itho 'sàvàdityaþ' (chà. 2.10.5) ityevamàdiùu / kathaü hãhaikaviü÷atàdityasyàbhidhãyatànapekùyamàõer'thavàdàntare dvàda÷a màsàþpa¤cartavastraya ime lokà asàvàditya ekaviü÷aþ ityetasmin / tathà triùñubhau bhavataþ sendriyatvàya ityevamàdiùu indriyaü vai triùñup ityevamàdyarthavàdàntaràpekùà dç÷yate / vidyàstutyarthatvàccàsyopàyanavàdasya kathamanyadãye sukçtaduùkçte anyairupeyete iti nàtãvàbhiniveùñavyam / upàyana÷abda÷eùatvàditi tu ÷abda÷abdaü samuccàrayanstutyarthameva hànàvupàyanànuvçttiü såcayati / guõopasaühàravivakùàyàü hyupàyanàrthasyaiva hànàvçttiü bråyàt / tasmàdguõopasaühàravicàraprasaïgena stutyupasaühàrapradar÷anàrthamidaü såtram / ku÷àcchandastutyupagànavadityupamopàdànam / tadyathà bhàllavinàm - 'ku÷à vànaspatyàþ stha tà mà pàta' ityetasminnigame ku÷ànàmavi÷eùeõa vanaspatiyonitvena ÷ravaõe ÷àñyàyaninàmaudumbaràþ ku÷à iti vi÷eùavacanàdaudumbaryaþ ku÷à à÷rãyante / yathàca kvaciddevàsuracchandasàmavi÷eùeõa paurvàparyaprasaïge 'devacchandàüsi pårvàõi' iti paiïgyàmnànàtpratãyante / yathàca ùoóa÷ustotre keùà¤citkàlàvi÷eùapràptau 'samayàdhyuùite sårye' ityàrca÷ruteþ kàlavi÷eùapratipattiþ / yathaiva càvi÷eùeõopagànaü kecitsamàmananti vi÷eùeõa bhàllavinaþ / yathaiteùu ku÷àdiùu ÷rutyantaragatavi÷eùairanvaya evaü hànàvapyupàyanànvaya ityarthaþ / ÷rutyantarakçtaü hi vi÷eùaü ÷rutyantare 'nabhyupagacchataþ sarvatraiva vikalpaþ syàt / sa cànyàyyaþ satyàü gatau / taduktaü dvàda÷alakùaõàyàm - 'api tu vàkya÷eùatvàditaraparyudàsaþ syàtpratiùedhe vikalpaþ syàt' iti / athavaitàsveva vidhånava÷rutiùvetena såtreõaitaccintayitavyam / kimanena vidhånanavacanena sukçtaduùkçtayorhànamabhidhãyate kiüvàr'thàntaramiti / tatra caivaü pràpayitavyam / na hànaü vidhånanamabhidhãyate 'dha¤ kampane' iti smaraõàt / dodhåyante dhvajàgràõãti ca vàyunà càlyamàneùu dhvajàgreùu prayogadar÷anàt / tasmàccàlanaü vidhånanamabhidhãyate / càlanaü tu suùkçtaduùkçtayoþ ka¤citkàlaü phalapratibandhanàdityevaü pràpayya prativaktavyam / hànàvevaiùa vidhåyanana÷abdo vartitumarhati / upàyana÷abda÷eùatvàt / nahi paraparigrahabhåtayoþ sukçtaduùkçtayoraprahãõayoþ parairupàyanaü saübhavati / yadyapãdaü parakãyayoþ sukçtaduùkçtayoþ parairupàyanaü nà¤jasaü saübhàvyate tathàpi tatsarntanàttàvattadànuguõyena hànameva vidhånanaü nàmeti nirõetuü ÷akyate / kvacidapi cedaü vidhånanasaünidhàvupàyanaü ÷råyamàõaü ku÷àchandastutyupagànavadvidhanåna÷rutyà sarvatràpekùàmàõaü sàrvatrikaü nirõayakàraõaü saüpadyate / naca càlanaü dhvajàgravatsukçtaduùkçtayormukhyaü saübhavati / adravyatvàt / a÷va÷ca romàõi vidhånvànastyajanrajaþ sahaiva tena romàõyapi jãrõàni ÷àtayati 'a÷va iva romàõi vidhåya pàpam' (chà. 8.13.1) iti ca bràhmaõam / anekàrthatvàbhyupagamàcca dhàtånàü na smaraõavirodhaþ / taduktamiti vyàkhyàtam / 16 sàüparàyàdhikaraõam / så. 27-28 ____________________________________________________________________________________________ sàüparàye tartavyàbhàvàt tathà hy anye | BBs_3,3.27 | devayànena pathà paryaï kasthaü brahmàbhiprastitasya vyadhvani sukçtaduùkçtayorvibhàgaü kauùãtakinaþ paryaï kavidyàyàmamananti 'sa etaü devayànaü pantànamàsàdyàgnilokamàgacchati' (kau. 1.3) ityupakramya 'sa àgacchati virajàü nadãü tàü manasaivàtyeti tatsukçtaduùkçte vidhånute' (kau. 1.4) iti / tatkiü yathà÷rutaü vyadhvanyeva viyogavacanaü pratipattavyamàhosvidàdàveva dehàdapasarpaõa iti vicàraõàyàü ÷rutipràmàõyàdyathà÷ruti pratipattiprasaktau pañhati - sàüparàya itai / sàüparàye gamana eva dehàdapasarpaõa idaü vidyàsàmarthyàtsukçtaduùkçtahànaü bhavatãti pratijànãte / hetuü càcaùño tartavyàbhàvàditi / nahi viduùaþ saüparetasya vidyayà brahma saüprepsato 'ntaràle sukçtaduùkçtàbhyàü ki¤citpràptavyamasti yadarthaü katicitkùaõànakùãõe te kalpeyàtàm / vidyàviruddhaphalatvàttu vidyàsàmarthyena tayoþ kùayaþ sa ca yadaiva vidyà phalàbhimukhã tadaiva bhavitumarhati / tasmàtpràgeva sannayaü sukçtaduùkçtakùayaþ pa÷càtpañhyate / tathà hyanye 'pi ÷ikhinastàõóinaþ ÷àñyàyanina÷ca pràgavasthàyàmeva sukçtaduùkçtahànamàmananti 'a÷va iva romàõi vidhåya pàpam' (chà. 8.13.1) iti, 'tasya putrà dàyamupayanti suhçdaþ sàdhukçtyàü dviùantaþ pàpakçtyàm' iti ca // 27 // ____________________________________________________________________________________________ chandata ubhayàvirodhàt | BBs_3,3.28 | yadi ca dehàdapasçptasya devayànena pathà prasthitasyàrdhapathe sukçtaduùkçtakùayo 'bhyupagamyeta tataþ patite dehe yamaniyamavidyàbhyàsàtmakasya sukçtaduùkçtakùayahetoþ puruùaprayatnasyecchàto 'nuùñhànànupapatteranupapattireva taddhetukasya sukçtaduùkçtakùayasya syàt / tasmàtpårvameva sàdhakàvasthàyàü chandato 'nuùñhànaü tasyasyàt / tatpårvakaü ca sukçtaduùkçtahànamiti draùñavyam / evaü nimittanaimittikayorupapattistàõói÷àñyàyani÷rutyo÷ca saügatiriti // 28 // 17 gaterarthavattvàdhikaraõam / så. 29-30 ____________________________________________________________________________________________ gater arthavattvam ubhayathànyathà hi virodhaþ | BBs_3,3.29 | kvacitpuõyapàpahànasaünidhau devayànaþ panthàþ ÷råyate kvacinna / tatra saü÷ayaþ - kiü hànàvavi÷eùeõaiva devayànaþ panthàþ saünipateduta vibhàgena kvacitsaünipatet kvacinneti / yathà tàvaddhànàvavi÷eùeõaivopàyanànuvçttiruktaivaü devayànànuvçttirapi bhavitumarhatãtyasyàü pràptàvàcakùmahe / gaterdevayànasya pathor'thavattvamubhayathà vibhàgena bhavitumarhati kvacidarthavatã gatiþ kvacinneti nàvi÷eùeõa / anyathà hyavi÷eùeõaivaitasyàü gatàvaïgãkriyamàõàyàü virodhaþ syàt / 'puõyapàrape vidhåya nira¤janaþ paramaü sàmyamupaiti' (mu. 3.1.3) ityasyàü ÷rutau de÷àntarapràpaõã gatirvirudhyeta / kathaü hi nira¤jano 'gantà de÷àntaraü gacchet / gantavyaü ca paramaü sàmyaü na de÷àntarapràptyàyattamityànarthakyamevàtra gatermanyàmahe // 29 // ____________________________________________________________________________________________ upapannas tallakùaõàrthopalabdher lokavat | BBs_3,3.30 | upapanna÷càyamubhayathàbhàvaþ kvacidarthavatã gatiþ kvacinneti / tallakùaõàrthopalabdheþ / gatikàraõabhåto hyarthaþ paryaï kavidyàsu saguõeùåpàsaneùåpalabhyate / yatra hi paryaï kàrohaõaü paryaï kastena brahmaõà saüvadanaü vi÷iùñagandhàdi pràpti÷cetyevamàdi bahu de÷àntarapràptyàyattaü phalaü ÷råyate tatràrthavatã gatiþ / nahi samyagdar÷ane tallakùaõàrtopalabdhirasti / nahyàtmaikatvadar÷inàmàptakàmànàmihaiva dagdhà÷eùakle÷abãjànàmàrabdhabhogakarmà÷ayakùapaõavyatirekeõàpekùitavyaü ki¤cidasti tatrànarthikà gatiþ / lokavaccaiùa vibhàgo draùñavyo yathà loke gràmapràptau de÷àntarapràpaõaþ panthà apekùyate nàrogyapràptàvevamihàpãti / bhåya÷cainaü vibhàgaü caturthàdhyàye nipuõataramupapàdayiùyàmaþ // 30 // 18 aniyamàdhikaraõam / så. 31 ____________________________________________________________________________________________ aniyamaþ sarvàsàm avirodhaþ ÷abdànumànàbhyàm | BBs_3,3.31 | saguõàsu vidyàsu gatirarthavatã na nirguõàyàü paramàtmavidyàyàmityukhtam / saguõàsvapi vidyàsu kàsucidgatiþ ÷råyate yathà paryaï kavidyàyàmupakosalavidyàyàü pa¤càgnividyàyàü daharavidyàyàmiti / nànyàsu yathà madhuvidyàyàü ÷àõóilyavidyàyàü ùoóaùakalavidyàyàü vai÷vànaravidyàyàmiti / tatra saü÷ayaþ - kiü yàsvevaiùà gatiþ ÷råyate tàsveva niyamyetotàniyamena sarvàbhireva¤jàtãyakàbhirvidyàbhirabhisaübadhyateti / kiü tàvatpràptaü niyama iti / yatraiva ÷råyate tatraiva bhavitumarhati / prakaraõasya niyàmakatvàt / yadyanyatra ÷råyamàõàpi gatirvidyàntaraü gacchecchrutyàdãnàü pràmàõyaü hãyeta sarvasya sarvàrthatvaprasaïgàt / apicàrciràdikaikaiva gatirupakosalavidyàyàü pa¤càgnividyàyàü ca tulyavatpañhyate tatsarvàrthatve 'narthakaü punarvacanaü syàt / tasmànniyama ityevaü pràpte pañhati - aniyama iti / sarvàsàmevàbhyudayapràptiphalànàü saguõànàü vidyànàmavi÷eùeõaiùà davayànàkhyà gatirbhavitumarhati / nanvaniyamàbhyupagame prakaraõavirodha uktaþ / naiùo 'sti virodhaþ ÷abdànumànàbhyàü ÷rutismçtibhyàmityarthaþ / tathàhi ÷rutiþ - 'tadya itthaü viduþ' (chà. 5.10.1) iti pa¤càgnividyàvatàü devayànaü panthànamavatàrayantã 'ye ceme 'raõye ÷raddhàtapa ityupàsate' (chà. 5.10.1) iti vidyàntara÷ãlinàmapi pcàgnividyàvidbhiþ samànamàrgatàü gamayati / kathaü punaravagamyate vidyàntara÷ãlinàmiyaü gatiriti / nanu ÷raddhàtapaþparàyaõànàmeva syàttanmàtra÷ravaõàt / naiùa doùaþ / nahi kevalàbhyàü ÷raddàtapobhyàmantareõa vidyàbalameùà gatirlabhyate 'vidyayà tadàrohanti yatra kàmàþ paràgatàþ / na tatra dakùiõà yanti nàvidvàüsastapasvinaþ' iti ÷rutyantaràt / tasmàdiha ÷raddhàtapobhyàü vidyàntaropalakùaõam / vàjasaneyinastu pa¤càgnividyàdhikàre 'dhãyate - 'ya evametadvidurye càmã araõye ÷raddhàü satyamupàsate' (bç. 6.2.15) iti / tatra ÷raddhalavo ye satyaü brahmopàsata iti vyàkhyeyam / satya÷abdasya brahmaõyasakçtprayuktatvàt / pa¤càgnividyàvidàü cetthaüvittayaivopàttatvàdvidyàntaraparàyaõànàmevaitadupàdànaü nyàyyam / 'atha ya etau panthànau na viduste pataïgà yadidaü danda÷åkam' (bç. 6.2.16) iti ca màrgadvayabhraùñànàü kaùñàmadhogatiü gamayantã ÷rutirdevayànapitçyàõayorevainànantarbhàvayati / tatràpi vidyàviseùàdeùàü devayànapratipattiþ / samçtirapi - '÷uklakçùõe gatã hyete jagataþ ÷à÷vate mate / ekayà yàtyànàvçttimanyayàvartate punaþ' (bha.gã. 8.23) iti / yatpunardevayànasya patho dviràmnànamupakosalavidyàyàü pa¤càgnividyàyàü ca tadubhayatràpyanucintanàrtham / tasmàdaniyamaþ // 31 // ---------------------- FN: ÷raddhàtapaupalakùitaü brahma dhyàyanti / danda÷åkaþ sarpaþ / ____________________________________________________________________________________________ 19 yàvadadhikàràdhikaraõam / så. 32 yàvadadhikàram avasthitir àdhikàrikàõàm | BBs_3,3.32 | viduùo vartamànadehapàtànantaraü dehàntaramutpadyate na veti cintyate / nanu vidyàyàþ sàdhanabhåtàyàþ saüpattau kaivalyanirvçttiþ syànna veti / neyaü cintopapadyate / nahi pàkasàdanasaüpattàvodano bhavenna veti cintà saübhavati / nàpi bhu¤jànastçpyenna veti cintyate / upapannà tviyaü cintà brahmavidàmapi keùà¤ciditihàsapuràõayordehàntarotpattidar÷anàt / tathàhyapàntaratamà nàma vedàcàryaþ puràõarùirviùõuniyogàtkalidvàparayoþ saüdhau kçùõadvaipàyanaþ saübabhåveti smaranti / vasiùñha÷ca brahmaõo mànasaþ putraþ sannimi÷àpàdapagatapårvadehaþ punarbrahmàde÷ànmitràvaruõàbhyàü saübabhåveti / bhçgvàdinàmapi brahmaõa eva mànasaputràõàü vàruõe yaj¤e punarutpattiþ ÷råyate / sanatkumàro 'pi brahmaõa eva mànasaþ putraþ svayaü rudràya varapradànàtskandatvena pràdurbabhåva / evameva dakùanàradaprabhçtãnàü bhåyasã dehàntarotpattiþ kathyate tena tena nimittena smçtau / ÷rutàvapi mantràrthavàdayoþ pràyeõopalabhyate / te ca kecitpatite pårvadehe dehàntaramàdadatte kecittu sthita eva tasminyogai÷varyava÷àdanekadehàdànanyàyena / sarve caite samadhigatasakalavedàrthàþ smaryante / tadeteùàü dehàntarotpattidar÷anàtpràptaü brahmavidyàyàþ pàkùikaü mokùahetutvamahetutvaü veti / ata uttaramucyate / na / teùàmapàntaratamaprabhçtãnàü vedapravartanàdiùu lokasthitihetuùvadhikàreùu niyuktànàmadhikàratatantratvàsthiteþ / yathàsau bhagavànsavità sahsrayugaparyantaü jagato 'dhikàraü caritvà tadavasàna udayàstamayavarjitaü kaivalyamanubhavati 'atha tata årdhvaü udetya naivodetà nàstametaikala eva madhye sthàtà' (chà. 3.11.1) iti ÷ruteþ / yathàca vartamànà brahmavida àrabdhabhogakùaye kaivalyamanubhavanti / 'tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye 'tha saüpatsye' (chà. 6.14.2) iti ÷ruteþ / evamapàntaramaprabhçtayo 'pã÷varàþ parame÷vareõa teùu teùvadhikàreùu niyuktàþ santaþ satyapi samyagdar÷ane kaivalyahetàvakùãõakarmàõo yàvadadhaikàramavatiùñhante, tadavasàne càpavçjyanta ityaviruddham / sakçtpravçttameva hi te phaladànàya karmà÷ayamativàhayantaþ svàtantryeõaiva gçhàdiva gçhàntaramanyamanyaü dehaü saücarantaþ svàdhikàranivartanàyàparimuùitasmçtaya eva dehendriyaprakçtiva÷itvànnirmàya dehànyugapatkrameõa vàdhitiùñhanti / nacaite jàtismarà ityucyante 'ta evaite' iti smçtiprasiddheþ / yathàhi sulabhà nàma brahmavàdinã janakena vivaditukàmàkhyudasya svaü dehaü jànakaü dehamàvi÷ya vyudya tena pa÷càtsvameva dehamàvive÷eti smaryate / yadi hyapayukte sakçtpravçtte karmaõi karmàntaraü dehàntaràrambhakàraõamàvirbhavettato 'nyadapyadagdhabãjaü karmàntaraü tadvadeva prasajyeteti brahmavidyàyàþ pàkùikaü mokùahetutvamahetutvaü và÷aïkyeta, natviyamà÷ah kà yuktà, j¤ànàtkarmabãjadàhasya ÷rutismçtiprasiddhatvàt / tathàhi ÷rutiþ - 'bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ / kùãyante càsya karmàõi tasmindçùñe paràvare' (muõóa. 2.2.8) iti / 'smçtilambhe sarvagranthãnàü vipramokùaþ' (chà. 7.26.2) iti caivamàdyà / smçtirapi - 'yathaidhàüsi samiddho 'gnirbhasmasàtkuruter'juna / j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàtkurute tathà' (bha.gã. 4.37) 'bãjànyagnyupadagdhàni na rohanti yathà punaþ / j¤ànadagdhaistathà kle÷airnàtmà saüpadyate punaþ' iti caivamàdyà / nacàvidyàdikle÷adàhe sati kle÷abãjasya sarmà÷ayasyaikade÷adàha ekade÷apraroha÷cetyupapadyate / nahyagnidagdhasya ÷àlibãjasyaikade÷apraroho dç÷yate / pravçttaphalasya tu karmà÷ayasya mukteùoriva vegakùayànnivçttiþ / 'tasya tàvadeva ciram' (chà. 6.14.2) iti ÷arãrapàtàvadhi kùepakaraõàt / tasmàdupapannà yàvadadhikàramàdhikàriõàmavasthitiþ / naca j¤ànaphalasyànaikàntikatà / tathàca ÷rutiravi÷eùeõaiva sarveùàü j¤ànànmokùaü dar÷ayati 'tadyo yo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavattatharùãõàü tathà manuùyàõàm' (bç. 1.4.10) iti / j¤ànàntareùu cai÷varyàdiphaleùvàsaktàþ syurmaharùayaþ / te pa÷càdai÷varyakùayadar÷anena nirviõõàþ paramàtmaj¤àne pariniùñhàþ kaivalyaü pràpurityupapadyate / 'brahmaõà saha te sarve saüpràpte pratisaücare / parasyànte kçtàtmànaþ pravi÷anti paraü padam' iti smaraõàt / pratyakùaphalatvàcca j¤ànasya phalavirahà÷aïkànupapattiþ / karmaphale hi svargàdàvanubhavànàråóhe syàdà÷aïkà bhavedvà na veti / anubhavàråóhaü tu j¤ànaphalam 'yatsàkùàdaparokùàdbrahma' (bç. 3.4.1) iti ÷ruteþ 'tattvamasi' (6. 8.7) iti ca siddhavadupade÷àt / nahi 'tattvamasi' ityasya vàkyasyàrthastattvaü mçto bhaviùyasãtyevaü pariõetuü ÷akyaþ / 'taddhaitatpa÷yannçùirvàmadevaþ pratipede 'haü manurabhavaü sårya÷ca' (bç. 1.4.10) iti ca samyagdar÷anakàlameva tatphalaü sarvàtmatvaü dar÷ayati / tasmàdaikàntikã viduùaþ kaivalyasiddhiþ // 32 // ---------------------- FN: årdhvo vilakùaõaþ brahmaråpaþ san udgamya / tena janakena , vyudya vivàdaü kçtvà / nirviõõà viraktàþ / pratisaücaraþ pralapaþ / ____________________________________________________________________________________________ 20 akùaradhyadhikaraõam / så. 33 akùaradhiyàü tvavarodhaþ sàmànyatadbhàvàbhyàmaupasadavattaduktam | BBs_3,3.33 | vàjasaneyake ÷råyate - 'etadvai tadakùaraü gàrgi bràhmaõà abhivadantyasthålamanaõvahrasvamadãrghamalohitamasneham' (bç. 3.8.8) ityàdi / tathàtharvaõe ÷råyate - 'atha parà yayà tadakùaramadigamyate / yattadadre÷yamagràhyamagotramavarõam' (mu. 1.1.5) ityàdi / tathaivànyatràpi vi÷eùaniràkaraõadvàreõàkùaraü paraü brahma÷ràvyate / tatra ca kvacitkecidatiriktà vi÷eùàþ pratipadyante / tàsàü vi÷eùapratiùedhabuddhãnàü kiü sarvàsàü sarvatra pràptiruta vyavastheti saü÷aye ÷rutivibhàgàdvyavasthàpràptàvucyate - akùaraviùayàstu vi÷eùapratiùedhabuddhayaþ sarvàþ sarvatràvaroddhavyàþ sàmànyatadbhàvàbhyàm - samàno hi sarvatra vi÷eùaniràkaraõaråpo brahmapratipàdanaprakàraþ / tadeva ca sarvatra pratipàdyaü brahmàbhinnaü pratyabhij¤àyate / tatra kimityanyatra kçtà buddhayo 'nyatra na syuþ / tathàca 'ànandàdayaþ pradhànasya' (bra.så. 3.3.11) ityatra vyàkhyàtam / tatra vidhiråpàõi vi÷eùaõàni cintitànãha pratiùedharåpàõãti vi÷eùaþ / prapa¤càrtha÷càyaü cintàbhedaþ / aupasadavaditi nidar÷anam / yathà jàmadagnye 'hãne puroóà÷inãùåpasatsu coditàsu puroóà÷apradànamantràõàm agnerverhetraü veradhvaram ityevamàdãnàmudgàtçvedotpannànàmapyadhvaryubhirabhisaübandho bhavati / adhvaryukartçtvàtatpuroóà÷apradànasya pradhànatantratvàccaïgànàm / evamihàpyakùaratantratvàttadvi÷eùaõànàü yatra kvacidapyutpannànàmakùareõa sarvatràbhisaübandha ityarthaþ / taduktaü prathame kàõóe - 'guõamukhyavyatikrame tadarthatvànmukhyena vedasaüyogaþ' (jai. så. 3.3.8) ityatra // 33 // 21 iyadadhikaraõam / så. 34 ____________________________________________________________________________________________ iyadàmananàt | BBs_3,3.34 | 'dvà suparõàsayujà sakhàyà samànaü vçkùaü pariùasvajàte / tayoranyaþ pippalaü svàdvattyana÷nannanyo abhicàka÷ãti' (mu. 3.1.1) ityadhyàtmàdhikàre mantramàtharvamikàþ ÷vetà÷vatarà÷ca pañhanti / tathà kañhàþ 'çtaü pibantau sukçtasya loke guhàü praviùñau parame paràrdhe / chàyàtapau brahmavido vadanti pa¤càgnayo ye ca triõàciketàþ' (ka. 3.1) iti / kimatra vidyaikatvamuta vidyànànàtvamiti saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptaü, vidyànànàtvamiti / kutaþ / vi÷eùadar÷anàt / dvà suparõetyatra hyekasya bhoktçtvaü dç÷yate / ekasya càbhoktçtvaü dç÷yate / çtaü pibantàvityatrobhayorapi bhoktçtvameva dç÷yate tadvedyaråpaü bhidyamànaü vidyàü bhindyàdityevaü pràpte bravãti vidyaikatvamiti / kutaþ - yata ubhayorapyanayormantrayoriyattàparicchinnaü dvitvopetaü vedyaråpamabhinnamàmananti / nanu dar÷ito råpabhedaþ / netyucyate / ubhàvapyetau mantrau jãvadvitãyamã÷varaü pratipàdayato nàrthàntaram / dvà suparõà ityatra tàvat ana÷nannanyo abhicàka÷ãti itya÷anàyàdyatãtaþ paramàtmà pratipàdyate / vàkya÷eùe 'pi ca sa eva pratipàdyamno dç÷yate / 'juùñaü yadà pa÷yatyanyamã÷amasya mahimànam' (÷ve. 4.7) iti / çtaü pibantau ityatra tu jãve pibatya÷anàyàdyatãtaþ paramàtmàpi sàhacaryàcchatrinyàyena pibatãtyupacaryate / paramàtmaprakaraõaü hyetat 'anyatra dharmàdanyatràdharmàt' (ka. 2.14) ityupakramàt / tadviùaya eva càtràpi vàkya÷eùo bhavati 'yaþ seturãjànànàmakùaraü brahma yatparam' (ka. 3.2) iti / 'guhàü praviùñàvàtmànau hi' (bra.så. 1.2.11) ityatra caitatprapa¤citam / tasmànnàsti vedyabhedastasmàcca vidyaikatvam / apica triùvapyeteùu vedànteùu paurvàparyalocane paramàtmavidyaivàvagamyate tàdàtmyavivakùayaiva jãvopàdànaü nàrthàntaravivakùayà / naca paramàtmavidyàyàü bhedàbhedavicàràvatàro 'stãtyuktam / tasmàtprapa¤càrtha evaiùa yogaþ / tasmàccàdhikadharmopasaühàra iti // 34 // 22 anantaràdhikaraõam / så. 35-36 ____________________________________________________________________________________________ antarà bhåtagràmavatsàtmanaþ | BBs_3,3.35 | 'yatsàkùàdaparokùàdbrahma ya àtmà sarvàntaraþ' (bç. 3.4.1 - 3.5.1)ityevaü dviruùstakaholapra÷nayornairaltaryeõa vàjasaneyinaþ samàmananti / tatra saü÷ayaþ - vidyaikatvaü và syàdvidyànànàtvaü veti / vidyànànàtvamiti tàvatpràptam / abhyàsasàmarthyàt / anyathà hyanyånànàtiriktàrthe dviràmnànamarthakameva syàt / tasmàdyathàbhyàsàtkarmabheda evamabhyàsàdvidyàbheda ityevaü pràpte pratyàha - antaràmnànàvi÷eùàtsvàtmano vidyaikatvamiti / sarvàntaro hi svàtmobhayatràpyavi÷iùñaþ pçcchyate ca pratyucyate ca / nahi dvàvàtmànàvekasmindehe sarvàntarau saübhavataþ / tadà hyekasyà¤ijasaüsarvàntaratvamavakalpyeta / ekasya tu bhåtagràmavannaiva sarvàntaratvaü syàt / yathàca pa¤cabhåtasamåhe dehe pçthivyà àpontarà adbhyastejo 'ntaramiti satyapyàpekùike 'ntaratve naiva mukhya sarvàntaratvaü bhavati tathehàpãtyarthaþ / athavà bhåtagràmavaditi ÷rutyantaraü nidar÷ayati / yathà 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà' (÷ve. 6.11) ityasminmantre samasteùu bhåtagràmyeùveka eva sarvàntara àtmàmnàyate / evamanayorapi bràhmaõayorityarthaþ / tasmàdvedyaikyàdvidyaikatvamiti // 35 // ____________________________________________________________________________________________ anyathà bhedànupapattir iti cen nopade÷àntaravat | BBs_3,3.36 | atha yaduktamanabhyupagamyamàne vidyàbheda àmnànabhedànupapattiriti tatparihartavyam / atrocyate - nàyaü doùaþ / upade÷àntaravadupapatteþ / yathà tàõóinàmupaniùadi ùaùñhe prapàñhake - 'sa àtmà tattvamasi ÷vekateto' (chà. 6.8.7) iti navakçtvo 'pyupade÷e na vidyàbhedo bhavatyevamihàpi bhaviùyati / kathaü na navakçtvo 'pyupade÷e vidyàbhedo na bhavati / upakramopasaühàràbhyàmekàrthatàvagamàt / 'bhåya eva mà bhagavànvij¤àpayatu' (chà. 6.5.4) iti caikasyaivàrthasya punaþ punaþ pratipipàdayiùitavyatvenopakùepàt / à÷aïkàntaraniràkaraõena càsakçdupade÷opapatteþ / evamihàpi pra÷naråpàbhedàt ato 'nyadàrtam' (bç. 3.4.2 - 3.5.1) iti ca parisamàptyavi÷eùàdupakramopasaühàrau tàvadekàrthaviùayau dç÷yate / 'yadeva sàkùàdaparokùàdbrahma' (bç. 3.5.1) iti dvitãye pra÷na evakàraü prayu¤jànaþ pårvapra÷nagatamevàrthamuttaratrànukçùyamàõaü dar÷ayati / pårvasmin÷ca bràhmaõo kàryakaraõavyatiriktasyàtmanaþ sadbhàvaþ kathyate / uttarasmiüstu tasyaivà÷anàyàdisaüsàradharmàtãtatvaü kathyate / ityekàrthatopapattiþ / tasmàdekà vidyeti // 36 // 23 vyatihàràdhikaraõam / så. 37 ____________________________________________________________________________________________ vyatihàro vi÷iüùanti hãtaravat | BBs_3,3.37 | tathà - 'tadyo 'haü so 'sau yo 'sau so 'ham' ityàdityapuruùaü prakçtyaitareyiõaþ samàmananti, tathà jàbàlàþ tvaü và ahamasmi bhagavo devate 'haü vai tvamasi' iti / tatra saü÷ayaþ - kimiha vyatihàreõobhayaråpà matiþ kartavyotaikaråpaiveti / ekaråpaiveti tàvadàha / nahyatràtmana ã÷vareõaikatvaü muktvànyatki¤ciccintayitavyamasti / yadi caivaü cintayitavyo vi÷eùaþ parikalpyeta saüsàriõastàvadã÷varàtmamã÷varasya saüsãryàtmatvamiti / tatra saüsàriõastàvadã÷varàtmatva utkarùo bhavedã÷varasya tu saüsàryàtmatve nikarùaþ kutaþ syàt / tasmàdaikàråpyameva mateþ / vyatihàràmnàyastvekatvadçóhãkàràrtha iti / evaü pràpte pratyàha - vyatihàro 'yamàdhyànàyàmanàyate itaravat / yathetaraü guõàþ sarvàtmatvaprabhçtaya àdhyànàyàmnàyante tadvat / tathàhi vi÷iüùanti samàmnàtàra ubhayoccàraõena 'tvamahamasmyahaü ca tattvamasi' iti / taccobhayaråpàyàü matau kartavyàyàmarthavadbhavati / anyathà hãdaü vi÷eùeõobhayàmnànamanarthakaü syàt / ekenaiva kçtatvàt / nanåbhayàmnànasyàrthavi÷eùe parikalpyamàne devatàyàþ saüsàryàtmatvàpatternikarùaþ prasajyetetyuktam / naiùa doùaþ / aikàtmyasyaivànena prakàreõànucintyamànatvàt / nanvevaü sati sa evaikatvadçóhãkàra àpadyeta / na vayamekatvadçóhãkàraü vàrayàmaþ / kiü tarhi vyatihàreõeha dviråpà matiþ kartavyà vacanapràmàõyànnaikaråpetyetàvadupapàdayàmaþ / phalatastvekatvamapi dçóhãbhavati / yathàdhyànàrtho 'pi satyakàmàdiguõopade÷e tadguõa ã÷varaþ prasiddhyati tadvat / tasmàdayamàdhyàtavyo vyatihàraþ samàne ca viùaya upasaühartavyo bhavatãti // 37 // ---------------------- FN: jãve÷ayormitho vi÷eùaõavi÷e÷yàbhàvo vyatihàraþ / ____________________________________________________________________________________________ 24 satyàdyadhikaraõam / så. 38 saiva hi satyàdayaþ | BBs_3,3.38 | 'sa yo haitaü mahadyakùaü prathamajaü veda brahma' (bç. 5.4.1) ityàdinà vàjasaneyake satyavidyàü sanàmàkùaropàsanàü vidhàyànantimàmnàyate - 'tadyattatsatyamaso sa àdityo ya eùa etasminmaõóale puruùo ya÷càyaü dakùiõe 'kùanpuruùaþ' (bç. 5.5.2) ityàdi / tatra saü÷ayaþ -' kiü dve ete satyavidye kiüvaikaiveti / dve iti tàvatpràptam / bhedena hi phalasaüyogo bhavati jayatãmàüllokàn' (bç. 5.4.12) iti purastàt / hanti pàpmànaü jahàti ca (bç. 5.5.3,4) ityupariùcàt / prakçtàkarùaõaü tåpàsyaikatvàditi / evaü pràpte bråmaþ - ekaiveyaü satyavidyeti / kutaþ - 'tadyattatsatyam' (bç. 5.5.2) iti prakçtàkarùaõàt / nanu vidyàbhede 'pi prakçtàkarùaõamupàsyaikatvàdupapadyata ityuktam / naitadevam / yatra tu vispaùñàtkàraõàntaràdvidyàbhedaþ pratãyate tatraitadevaü syàt / atra tåkùayà saübhave tadyattatsatyamiti prakçtàkarùaõàtpårvavidyàsaübaddameva satyamuttaratràkçùyata ityekavidyàtvani÷cayaþ / yatpunaruktaü phalàntara÷ravaõàdvidyàntaramiti / atrocyate - tasyopaniùadaharahamiti càïgàntaropade÷asya stàvakamidaü phalàntara÷ravaõamityadoùaþ / apicàrthavàdàdeva phale kalpayitavye sati vidyaikatve càvayaveùu ÷råyamàõàni bahånyapi phalànyavayavinyàmeva vidyàyàmupasaühartavyàni bhavanti / tasmàtsaiveyamekà satyavidyà tena tena vi÷eùaõopetàmnàtetyataþ sarva eva satyàdayo guõà ekasminneva prayoga upasaühartavyàþ / kecitpunarasminsåtra idaü ca vàjasaneyakamakùyàdityapuruùaviùayaü vàkyaü, chàndogye ca - 'atha ya eùo 'ntaràditye hiraõmayaþ puruùo dç÷yate' (chà. 1.6.6) 'atha ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yate' (chà. 4.15.1) ityudàha-tya saiveyamakùyàdityapuruùaviùayà vidyobhayatraikaiveti kçtvà satyàdãnguõànvàjasaneyibhya÷chandogànàmupasaühàryànmanyante / tanna sàdhu lakùyate / chàndogye hi jyotiùñomakarmasamabandhinãyamudgãthavyapà÷rayà vidyà vij¤àyate tatra hyadimadhyàvasàneùu hi karmasaübandhacihnàni bhavanti 'iyamevargagniþ sàma' (chà. 1.6.1) ityupakrame, 'tasyarkka sàma ca geùõau tasmàdudgãthaþ' (chà. 1.6.8) iti madhye, 'ya evaü vidvànsàma gàyati' (chà. 1.7.9) ityupasaühàre / naivaü vàjasaneyake ki¤citkarmasaübandhi cihnamasti / tatra prakramabhedàdvidyàbhede sati guõyavasthaiva yukteti // 38 // ---------------------- FN: geùõau gàyakau / tasmàdçksàmageùõatvàt / ____________________________________________________________________________________________ 25 kàmàdyadhikàràdhikaramam / så. 39 kàmàdãtaratra tatra càyatanàdibhyaþ | BBs_3,3.39 | atha yadidamasminbrahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma daharo 'sminnantaràkà÷aþ (chà. 8.1.1) iti prastutya chandogà adhãyate 'eùa àtmàpahatapàpmà vijaro vimçtyurvi÷oko vijighatso 'pipàsaþ satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 8.1.5) ityàdi / tathà vàjasaneyinaþ - sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu ya eùo 'ntarhadaya àkà÷astasmi¤chete sarvasya va÷ã (bç. 4.4.22) ityàdi / tatra vidyaikatvaü parasparaguõayoga÷ca kiü và neti saü÷aye vidyaikatvamiti / tatredamucyate - kàmàdãti / satyakàmàdityarthaþ / yathà devadatto dattaþ satyabhàmà bhàmeti / yadetaccàndogye hçdayàkà÷asya satyakàmatvàdiguõajàtamulabhyate taditaratra vàjasaneyake va÷itvàdyupalabhyate tadapãtaratra chàndogye eùa àtmàpahatapàpmà (chà. 8.1.5) ityatra saübadhyate / kutaþ - àyatanàdisàmànyàt / samànaü hyubhayamatràpi hçdayamàtanaü samàna÷ca vedya ã÷varaþ samànaü ca tasya setutvaü lokàsaübhedaprayojanamityevamàdi bahu sàmànyaü dç÷yate / nanu vi÷eùo / ¤api dç÷yate chàndogye hçdayàkà÷asya guõayogo vàjasaneyake tvàkà÷à÷rayasya brahmaõa iti / na / 'dahara uttarebhyaþ' (bra.så. 1.3.14) ityatra chàndogye 'pyàkà÷a÷abdaü brahmaiveti pratiùñhàpitatvàt / ayaü tvatra vidyate vi÷eùaþ / saguõà hi brahmavidyà chàndogya upadi÷yate 'atha ya ihàtmànamanuvidya vrajantyetàü÷ca satyànkàmàn' (chà. 8.1.6) ityàtmavatkàmànamapi vedyatva÷ravaõàt / vàjasaneyake tu nirguõameva paraü brahmopadi÷yamànaü dç÷yate 'ata årdhvaü vimokùàya bråhi' (bç. 4.3.14) asaïgo hyayaü puruùaþ (bç. 4.3.15) ityàdipra÷naprativacanasamanvayàt / va÷itvàdi tu tatstutyarthameva guõajàtaü vàjasaneyake saükãrtyate / tathàcopariùñàt 'sa eùa neti netyàtmà' (bç. 3.9.26) ityàdinà nirguõameva brahmopasaüharati / guõavatastu brahmaõa ekatvàdvibhåtipradar÷anàyàyaü guõopasaühàraþ såtrito nopàsanàyeti draùñavyam // 39 // 26 àdaràdhikaraõam / så. 40-41 ____________________________________________________________________________________________ àdaràdalopaþ | BBs_3,3.40 | chàndogye vai÷vànaravidyàü prakçtya ÷råyate - 'tadyadbhaktaü prathamamàgacchettaddhomãyaü sa yàü prathamàmàhutiü juhuyàttàü juhuyàtpràõasya svàhà' (chà. 5.19.1) ityàdi / tatra pa¤ca pràõàhutayo vihitàþ / tàsu ca parastàdagnihotra÷abdaþ prayuktaþ 'ya etadevaü vidvànagnihotraü juhoti' (chà. 5.24.2) iti 'yatheha kùudhità bàlà màtaraü paryupàsate / evaü sarvàõi bhåtànyagnihotramupàsate' (chà. 5.24.5) iti ca / tatredaü vicàryate - kiü bhojanalope lopaþ pràõàgnihotrasyotàlopa itai / tadyadbhavati bhaktàgamanasaüyoga÷ravaõàdbhaktàgamanasya ca bojanàrthatvàdbhojanalope lopaþ pràõàgnihotrasyeti / evaü pràpte na lupyeteti tàvadàha / kasmàt / àdaràt / tathàhi vai÷vàravidyàyàmeva jàbàlànàü ÷rutiþ - 'pårvo 'tithibhyo '÷nãyàt / yathà ha vai svayamahutvàgnihotraü parasya juhuyàdevaü tat' ityatithibhojanasya pràthamyaü ninditvà svàmibhojanaü prathamaü pràpayantã pràõàgnihotra àdaraü karoti / yà hi na pràthamyalopaü sahate netaràü sà pràthamyavato 'gnihotrasya lopaü sahateti manyate / nanu bhojanàrthabhaktàgamanasaüyogàdbhojanalope lopaþ prathitaþ / na / tasya dravyavi÷eùavidhànàrthatvàt / pràkçte hyagnihotre payaþprabhçtãnàü dravyàõàü niyatatvàdihàpyagnihotra÷abdàtkauõóapàyinàmayanavattaddharmapràptau satyàü bhaktadravyaikatàguõavi÷eùavidhànàrthamidaü vàkyaü tadyadbhaktamiti / ato guõalope na mukhyasyetyeü pràptam / bhojanalope 'pyadbhirvànyena và dravyeõàviruddhena pratinidhànanyàyena pràõàgnihotrasyànuùñhànamiti // 40 // ata uttaraü pañhati - ____________________________________________________________________________________________ upasthite 'tastadvacanàt | BBs_3,3.41 | upasthite bhojane 'tastasmàdeva bhojanadravyàtprathamopanipatitàtpràõàgnihotraü nirvartayitavyam / kasmàt / tadvacanàt / tathàhi - 'tadyadbhaktaü prathamamàgacchettaddhomãyam' (chà. 5.19.1) iti / siddhavadbhaktopanipàtaparàmar÷ena paràrthadravyasàdhyatàü pràõàhutãnàü vidadhàti / tà aprayojakalakùaõàpannàþ satyaþ kathaü bhojanalope dravyàntaraü pratinidhàpayeyuþ / nacàtra pràkçtàgnihotradharmapràptirasti / kuõóapàyinàmayane hi màsàgnihotraü juhotãti vidhyudde÷agato 'gnihotra÷abdastadvadbhàvaü vidàpayediti yuktà taddharmapràptiþ / iha punarartavàdagato 'gnihotra÷abdo na tadvadbhàvaü vidhàpayitumarhati / taddharmapràptau càbhyupagamyamànàyàmagnyuddharaõàdayoùa-pi pràpyeran / nacàsti saübhavaþ / agnyuddharaõaü tàvaddhomàdhikaramabhàvàya / nacàyamagnau homo bhojanàrthatàvyàghàtaprasaïgàt / bhojanopanãtadravyasaübandhàccàsya evaiùa homaþ / tathàca jàbàla÷rutiþ pårvo 'tithibhyo '÷nãyàdityàsyàdhàràmevemàü homanirvattiü dar÷ayati / ata eva cehàpi sàüpàdikànyevàgnihotràïgàni dar÷ayati - 'ura eva vedirlomàni bahurhçdayaü gàrhapatyo mano 'nvàhàryapacana àsyamàhavanãyaþ' (chà. 5.18.2) iti / vedi÷ruti÷càtra sthaõóilamàtropalakùaõàrthà draùñavyà / mukhyàgnihotre vedyàbhàvàt / tadaïgànàü ceha saüpipàdayiùitatvàt / bhojanenaiva ca kçtakàlena saüyogànnàgnihotrakàlàvarodhasaübhavaþ / evamanye 'pyupasthànàdayo dharmàþ kecitkatha¤cidvirudhyante / tasmàdbhojanapakùa evaite mantradravyadevatàsaüyogàtpa¤ca homà nirvartayitavyàþ / yattvàdaradar÷anavacanaü tadbhojanapakùe pràthamyavidhànàrtham / nahyasti vacanasyàtibhàraþ / na tvanenàsya nityatà ÷akyate dar÷ayitum / tasmàdbhojanalopa eva pràõàgnihotrasyeti // 41 // 27 tannirdhàraõàdhikaraõam / så. 42 ____________________________________________________________________________________________ tannirdhàraõàniyamastaddçùñeþ pçthagghyapratibandhaþ phalam | BBs_3,3.42 | santi karmàïgavyapà÷rayàõi vij¤ànàni - 'omityetadakùaramudgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) ityevamàdãni / kiü tàni nityànyeva syuþ karmasu parõamayãtvàdivadutànityàni godohanàdivaditi vicàrayàmaþ / kiü tàvatpràptaü - nityànãti / kutaþ - prayogavacanaparigrahàt / anàrabhyàdhãtànyapi hyetànyudgãthàdidvàreõa kratusaübandhàtkratuprayogavacanenaivàïgàntaravatsaüspç÷yante / yattveùàü svavàkyeùu phala÷ravaõam 'àpayità ha vaikàmànàü bhavati' (chà. 1.1.7) ityàdi tadvartamànàpade÷aråpatvàdarthavàdamàtramevàpàpa÷loka÷ravaõàdivanna phalapradànam / tasmàdyathà yasya parõamayã juhårbhavati na sa pàpaü ÷lokaü ÷çõoti ityevamàdãnàmaprakaraõapañhitànàmapi juhvàdidvàreõa kratuprave÷àtprakaraõapañhitavannityataivamudgãthàdyupàsanànàmapãti / evaü pràpte bråmaþ - tannirdhàraõaniyama iti / yànyetànyudgãthàdikarmaguõayàthàtmyanirdhàraõàni rasatama àptiþ samçddhirmukhyapràõa àditya ityevamàdãni naitàni nityavatkarmasu niyamyeran / kutaþ - taddçùñeþ / tathàhyaniyatatvameva¤jàtãyakànàü dar÷ayati ÷rutiþ - 'tenobhau kuruto ya÷caitadevaü veda ya÷ca na veda' (chà. 1.110) ityaviduùo 'pi kriyàbhyanuj¤ànàt / prastàvàdidevatàvij¤ànavihãnànàmapi prastotràdãnàü yàjanàdhyavasànadarsanàt 'prastotaryà devatà prastàvamanvàyattà tàü cedavidvànprastoùyasi' (chà. 1.10.9) 'tàü cedavidvànudgàsyasi' (chà. 1.10.10) 'tàü cedavidvànpratihariùyasi' (chà. 1.10.11) iti ca / api caiva¤jàtãyakasya karmavyapà÷rayasya vij¤ànasya pçthageva karmaõaþ phalamupalabhyate karmaphalasiddhiddyapratibandhastatsamçddhirati÷ayavi÷eùaþ ka÷cit 'tenobhau kuruto ya÷caitadevaü veda ya÷ca na veda / nànà tu vidyà càvidyà ca yadeva vidyayà karoti ÷raddhayopaniùadà tadeva vãryavattaraü bhavati' (chà. 1.1.10) iti / tatra nànà tviti vidvadavidvatprayogayoþ pçthakkaraõàdvãyarvattaramiti ca tarappratyayaprayogàdvidyàvihãnamapi karmaviryavaditi gamyate / taccànityatve vidyàyà upapadyate / nityatve tu kathaü tadvihãnaü karmaviryavadityanuj¤àyeta / sarvàïgopasaühàre hi vãryavatkarmeti sthitiþ / tathà lokasàmàdiùu pratiniyatàni pratyupàsanaü phalàni ÷iùyante 'kalpante hàsmai lokà årdhvà÷càvçttà÷ca' (chà. 2.2.3) ityevamàdãni, nacedaü phala÷ravaõamarthavàdamàtraü yuktaü pratipattum / tathàhi guõavàda àpadyeta / phalopade÷e tu mukhyavàdopapattiþ / prayàjàdiùu tvitikartavyatàkàïkùasya kratoþ prakçtatvàttàdarthye sati yuktaü phala÷ruterarthavàdatvam / tathànàrabhyàdhãteùvapi parõamayãtvàdiùu / nahi parõamayãtvàdãnàmakriyàtmakànàmà÷rayamantareõa phalasaübandho 'vakalpate / godohanàdãnàü hi prakçtàppraõayanàdyà÷rayalàbhàdupapannaþ phalavidhiþ / tathà bailvàdãnàmapi prakçtayåpàdyà÷rayalàbhàdupapannaþ phalavidhiþ / natu parõamayãtvàdiùvevaüvidhaþ ka÷cidà÷rayaþ prakçto 'sti / vàkyenaiva tu juhvàdyà÷rayatàü vivakùitvà phale 'pi vidhiü vivakùato vàkyabhedaþ syàt / upàsanànàü tu kriyàtmatvàdvi÷iùñavidhànopapatterudgãthàdyà÷rayàõàü phale vidànaü na virudhyate / tasmàdyathà kratvà÷rayàõyapi godohanàdãni phalasaüyogàdanityànyevamudgãthàdyupàsanànyapãti draùñavyam / ata eva ca kalpasåtrakàrà naiva¤jàtãyakànyupàsanàni kratuùu kalpayà¤cakruþ // 42 // 28 pradànàdhikaraõam / så. 43 ____________________________________________________________________________________________ pradànavadeva taduktam | BBs_3,3.43 | vàjasaneyake - 'vadiùyàmyevàhamãti vàgdadhre' (bç. 1.5.21) ityatràdhyàtmaü vàgàdãnàü ÷reùñho 'vadhàrito 'dhidaivatamagnyàdãnàü vàyuþ tathà chàndogye - 'vàyurvàva saüvargaþ' (chà. 4.3.1) ityatràdhidaivatamagnyàdãnàü vàyuþ sarïgo 'vadhàritaþ 'pràõo vàva saüvargaþ' (chà. 4.3.2) ityatràdhyàtmaü vàgàdãnàü pràõaþ / tatra saü÷ayaþ - kiü pçthagevemau vàyupràõàvupagantavyau syàtàmapçthagveti / apçthageveti tàvatpràptaü tattvabhedàt / nahyabhinne tattve pçthaganucintanaü nyàyyam / dar÷ayati ca ÷rutiradhyàtmamadhidaivataü ca tattvàbhedam - 'agnirvàgbhåtvà mukhaü pràvi÷at' (ai. 2.4) ityàrabhya / tathà 'ta ete sarva eva samàþ sarvo 'nantàþ' (bç. 1.5.13) ityàdhyàtmikànàü pràmànàmàdhidaivikãü vibåtimàtmabhåtàü dar÷ayati / tathànyatràpi tatra tatràdhyàtmamadhidaivataü ca bahudhà tattvabhedadar÷anaü bhavati / kvacicca 'yaþ pràõaþ sa vàyuþ iti spaùñameva vàyuü pràõaü caikaü karoti / tathodàhçte 'pi vàjasaneyibràhmaõe yata÷cedeti såryaþ (bç. 1.5.23) ityasminnupasaühàra÷loke 'pràõàdvà eùa udeti pràõe 'stameti' (bç. 1.5.23) iti pràõenaivopasaüharannetvaü dar÷ayati / tasmàdekameva vrataü caretpràõyàccaivàpàyànyàcca' (bç. 1.5.23) iti ca pràõavratenaikenopasaüharennetadeva draóhayati / tathà chàndogye 'pi parastàt 'mahàtmana÷caturo deva ekaþ kaþ sa jàgara bhuvanasya gopàþ' (chà. 4.3.6) ityekameva saüvargaü gamayati na bravãtyeka ekeùàü caturõàü saüvargo 'paro 'pareùàmiti / tasmàdapçthaktvamupagamanasyeti / evaü pràpte bråmaþ - pçthageva vàyupràõàvupagantavyàviti / kasmàt / pçthagupade÷àt / àdhyànàrtho hyayamadhyàtmàdhidaivavibhàgopade÷aþ so 'satyàdhyànapçthaktve 'narthaka eva syàt / nanåktaü na pçthaganucintanaü tattvàbhedàditi / naiùa doùaþ / tattvàbhede 'pyavasthàbhedàdupade÷abhedava÷enànucintanabhedopapatteþ / ÷lokopanyàsasya ca tattvàbhedàbhipràyeõàpyupapadyamànasya pårvoditadhyeyabhedaniràkaraõasàmarthyàbhàvàt / 'sa yathaiùàü pràõànàü madhyamaþ pràõa evametàsàü devatànàü vàyuþ' (bç. 1.5.22) iti copamànopameyakaraõàt / etena vratopade÷o vyàkhyàtaþ / 'ekameva vratam' (bç. 1.5.23) iti caivakàro vàgàdivratanivartanena pràõavratapratipattyarthaþ / bhagnavratàni hi vàgàdãnyuktàni 'tàni mçtyuþ ÷ramo bhåtvopayeme' (bç. 1.5.21) iti ÷ruteþ / 'na vàyuvratanivçttyarthaþ athàto vratamãmàüsà' (bç. 1.5.21) iti prastutya tulyavadvàyupràõayorabhagnavratatvasya nirdhàritatvàt / 'ekameva vrataü caret' (bç. 1.5.23) iti cektvà 'teno etasyai devatàyai sàyujyaü salokatàü jayati (bç. 1.5.23) iti vàyupràptiü phalaü bruvanvàyuvratamanivartitaü dar÷ayati / dvatetyatra vàyuþ syàdapariccinnàtmakatvasya prepsitatvàt / purastàtprayogàcca 'saiùànastamità devatà yadvàyuþ' (bç. 1.5.22) iti / tathà 'tau và etau dvau saüvargau vàyureva deveùu pràõaþ pràõeùu' (chà. 4.3.4) iti bhedena vyapadi÷ati 'te và ete pa¤cànye pa¤cànye da÷a santastatkçtam' (chà. 4.3.8) iti ca bhedenaivopasaüharati / tasmàtpçthagevopagamanam / pradànavat / yathendràya ràj¤e puroóà÷amekàda÷akapàlamindràyàdhiràjàyendràya svaràj¤a ityasyàü tripuroóà÷inyàmiùñau sarveùàmabhigamayannavadyatyachaübañkàramiti / ato vacanàdindràbhedàcca sahapradànà÷aïkàyàü ràjàdiguõabhedàdyàjyànuvàkyavyatyàsavidhànàcca yathànyasameva devatàpçthaktvàtpradànapçthaktvaü bhavati / evaü tattvàbhede 'pyàdhyeyàü÷apçthaktvàdàdhyànapçthaktvamityarthaþ / taduktaü saükarùe 'nànà và devatà pçthagj¤ànàt' iti / tatra tu dravyadevatàbhedàdyàgabhedo vidyate naivamiha vidyàbhedo 'sti / upakramopasaühàràbhyàmadhyàtmàdhidaivopade÷eùvekavidyàvidhànapratãteþ / vidyaikasthe 'pi tvadhyàtmàdhidaivabhedàtpravçttibhedo bhavati agnihotra iva sàyaüpràtaþkàlabhedàt / ityetàvadabhipretya pradànavadityuktam // 43 // 29 liïgabhåyastvàdhikaraõam / så. 44-52 ____________________________________________________________________________________________ liïgabhåyastvàttaddhi balãyastadapi | BBs_3,3.44 | vàjasaneyino 'gnirahasye - 'naiva idamagre sadàsãt' ityetasminbràhmaõe mano 'dhikçtyàdhãyate 'tatùañtriü÷atsahasràõyapa÷yadàtmano 'gnãnarkànmanomayàmana÷citaþ' ityàdi / tathaiva 'vàkcitaþ pràõacita÷cakùu÷citaþ ÷rotracitaþ karmacito 'gnicitaþ' iti pçthagagamanãnàmananti sàüpàdikàn / teùu saü÷ayaþ - kimete mana÷cidàdayaþ kriyànuprave÷inastaccheùabhåtà uta svatantràþ kevalavidyàtmakà iti / tatra prakaraõàkriyànuprave÷e pràpte svàtantryaü tàvatpratijànãte liïgabhayastvàditi / bhåyàüsi hiliïgànyasminbràhmaõe kevalavidyàtmakatvameùàmupodbalayanti dç÷yante tadyatki¤cemàni bhåtàni manasà saükalpayanti teùàmeva sà kçtiþ iti, 'tànhaitànevaüvide sarvadà sarvàõi bhåtàni cinvantyapi svapate' iti caiva¤jàtãyakàni / taddhi liïgaü prakaraõàdbalãyaþ / tadapyuktaü pårvasminkàõóe - '÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàü samavàyepàradaurbalyamarthaviprakarùàt' (jai.så. 3.3.13) iti // 44 // ____________________________________________________________________________________________ pårvavikalpaþ prakaraõàtsyàt kriyàmànasavat | BBs_3,3.45 | naitaduktaü svatantrà ete 'gnayo 'nanya÷eùabhåtà iti / pårvasya kriyàmayasyàgneþ prakaraõàttadviùaya evàyaü vikalpavi÷eùopade÷aþ syànna svatantraþ / nanu prakaraõàlliïgaü balãyaþ / satyametat / liïgamapi tveva¤jàtãyakaü na prakaraõàdbalãyo bhavati / anyàrthadar÷anaü hyetat / sàüpàdikàgnipra÷aüsàråpatvàt / anyàrthadar÷anaü càsatyàmanyasyàü pràptau guõavàdenàpyupapadyamànaü na prakaraõaü bàdhitumutsahate / tasmàtasàüpàdikà apyete 'gnayaþ prakaraõàtkriyànuprave÷ina eva syuþ / mànasavat / yathà da÷aràtrasya dasaõe 'hanyavivàkye pçthivyà pàtreõa samudrasya somasya prajàpataye devatàyai guhyamàõasya grahaõàsàdanahavanàharaõopahvànabhakùaõàni mànasànyevàmnàyante / sa ca mànaso 'pi grahakalpaþ kriyàprakaraõàtkriyà÷eùa eva bhavatyevamayamapyagnikalpa ityarthaþ // 45 // ---------------------- FN: avivàkyamiti da÷amasyàhno nàmadheyam / ____________________________________________________________________________________________ atide÷àc ca | BBs_3,3.46 | atide÷a÷caiùàmagnãnàïkriyànuprave÷amupodbalayati - 'ùañtriü÷atsahasasràõyagnayor'kàsteùàmekaika eva tàvanyàvànasau pårvaþ' iti / sati hi sàmànye 'tide÷aþ pravartate / tata÷ca pårveõeùñakàcitena kriyànuprave÷inàgninà saüpàdikànagnãnatidi÷ankriyànuprave÷amevaiùàü dyotayati // 46 // ____________________________________________________________________________________________ vidyaiva tu nirdhàraõàt | BBs_3,3.47 | tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati / vidyàtmakà evaite svatantrà mana÷cidàdayo 'gnayaþ syurna kriyà÷eùabhåtàþ / tathàhi nirdhàrayati - 'te haite vidyàcita eva' iti / vidyayà haivaita evaüvida÷cità bhavanti iti ca // 47 // ____________________________________________________________________________________________ dar÷anàc ca | BBs_3,3.48 | dç÷yate caiùàü svàtantrye liïgam / tatpurastàddar÷itam liïgabhåyastvàt (bra. så. 3.3.44) ityatra // 48 // nanu liïgamapyasatyàümanyasyàü pràptàvasàdhakaü kasyacidarthasyetyapàsya tatprakaraõasàmarthyàtkriyà÷eùatvamadhyavasitamityata uttaraü pañhati - ____________________________________________________________________________________________ ÷rutyàdibalãyastvàc ca na bàdhaþ | BBs_3,3.49 | naivaü prakaraõasàmarthyàtkriyà÷eùatvamadhyavasàya svàtantrayapakùo bàdhitavyaþ / ÷rutyàderbalãyastvàt / balãyàüsi hi prakaraõàcchrutiliïgavàkyànãti sthitaü ÷rutiliïgasåtre / tàni ceha svàtantryapakùaü sàdhayanti dç÷yante / katham / ÷rutistàvat 'te haite vidyàcita eva' iti / tathà liïm 'sarvadà sarvàõi bhåtàni cinvantyapi svapate' iti / tathà vàkyamapi 'vidyayà haivaita evaüvidà÷ritàbhavanti' iti / 'vidyàcita eva' iti hi sàvadhàraõeyaü ÷rutiþ kriyànuprave÷e 'mãùàmabhyupagamyamàne pãóità syàt / nanvabàhyasàdhanatvàbhipràyamidavadhàraõaü bhaviùyati / netyucyate / tadabhipràyatàyàü hividyocita itãyatà svaråpasamakãrtanenaiva kçtatvàdanarthakamavadhàraõaü bhavet / svaråpameva hyeùàmabàhyasàdhanamiti / abàhyasàdhanatve 'pi tu mànasagrahavatkriyànuprave÷a÷aïkàyàü tannivçttiphalamavadhàraõarthavadbhaviùyati / tathà 'svapate jàgrate caivaüvide sarvadà sarvàõi bhåtànyetànyetànagniü÷cinvanti' iti sàtatyadar÷anameùàü svàtantrye 'vakalpate / yathà sàüpàdike vàkyapràõamaye 'gnihotre 'pràõaü tadà vàci juhoti - vàcaü tadà pràõe juhoti' (kau. 2.5) iti coktvocyate - 'ete anante àhutã jàgracca svapaü÷ca satataü - juhoti' (kauùã. 2.5) iti / tadvat / kriyànuprave÷e tu kriyàprayogasyàlpakàlatvena na sàtatyeùàü prayogaþ kalpeta / nacedamarthavàdamàtramiti nyàyyam / yatra hi vispaùño vidhàyako liïgàdirupalabhyate yuktaü tatra saükãrtanamàtrasyàrthavàdatvam / iha hi vispaùñovidhyantarànupalabdheþ saükãrtanàdevaiùàü vij¤ànavidhànaü kalpanãyam / tacca yathàsaükãrtanameva kalpayituü ÷akyata iti sàtatyadar÷anàttathàbhåtameva kalpyate / tata÷ca sàmarthyàdeùàü svàtantryasiddhiþ / etena tadyatki¤cemàni bhåtàni manasà saükalpayanti teùàmeva sà kçtiþ ityàdi vyàkhyàtam / tathà vàkyamapi evaüvide iti puruùavi÷eùasaübandhamevaiùàmàcakùaõaü na kratusaübandhaü mçùyate / tasmàtsvàtantryapakùa eva jyàyàniti // 49 // ____________________________________________________________________________________________ anubandhàdibhyaþ praj¤àntarapçthaktvavaddçùña÷ ca taduktam | BBs_3,3.50 | ita÷ca prakaraõamupamçdya svàtantryaü mana÷cidàdãnàü pratipattavyam / yatkriyàvayavànmana-àdivyàpàreùvanubadhnàti 'te manasaivàdhãyanta manasàcãyanta manasaiva grahà agçhyanta manasàstuvanmanasà÷aüsanyatki¤ca yaj¤e karma kriyate yatki¤ca yaj¤iyaü karma manasaiva teùu tanmanomayeùu mana÷citsu manomayameva kriyate' ityàdinà / saüpatphalo hyayamanubandhaþ / naca pratyakùàþ kriyàvayavàþ santaþ saüpadà lipsitavyàþ / nacàtrodgãthàdyupàsanavatkriyàïgasaübandhàttadanuprave÷itvamà÷aïkitavyaü ÷rutivairåpyàt / nahyatra kriyàïgaü ki¤cidàdàya tasminnado nàmàdhyavasitavyamiti vadati / ùañtriü÷atsahasràõi tu manovçttibhedànàdàya teùvagnitvaü grahàdãü÷ca kalpayati puruùayàdivat / saükhyà ceyaü puruùàyuùasyàhaþsu dçùñà satã tatsaübandhinãùu manovçttiùvàropyata iti draùñavyam / evamanubandhàtsvàtantryaü mana÷cidàdãnàm / àdi÷abdàdatide÷àdyapi yathàsaübhavaü yojayitavyam / tathàhi - 'teùàmekaika eva tàvànyànànasau pårvaþ' iti kriyàmayasyàgnermàhàtmyaü j¤ànamayànàmekaikasyàtidi÷ankiriyàyàmanàdaraü dar÷ayati / naca satyeva kriyàsaübandhe vikalpaþ pårveõottareùàmiti ÷akyaü vaktum / nahi yena vyàpàreõàhanãyadhàraõàdinà pårvaþ kriyàyàmupakaroti tenottara upakartuü ÷aknuvanti / yattu pårvapakùe 'pyatide÷a upodbalaka ityuktaü sati hi sàmànye 'tide÷aþ pravartata iti tadasmàtpakùe 'gnitvasàmànyenàtide÷asaübhavàtpratyuktam / asti hi sàüpàdikànàmapyagnãnàmagnitvamiti / ÷rutyàdãni ca kàraõàni dar÷itàni / evamanubandhàdibhyaþ kàraõebhyaþ svatàntryaü mana÷cidàdãnàma / praj¤àntarapçthaktvavat / yathà praj¤àntaràõi ÷àõóilyavidyàprabhçtãni svena svenànubadhyamànàni pçthageva karmabhyaþ praj¤àntarebhya÷ca svatantràõi bhavantyevamiti / dçùña÷càveùñe ràjasåyaprakaraõapañhitàyàþ prakaraõàdutkarùo varõatrayànubandhàdràjayaj¤atvàcca ràjasåyasya / taduktaü prathame kàõóe - 'kratvarthàyàmiti cenna varõatrayasaüyogàt' (jai.så. 11.4.7) iti // 50 // ---------------------- FN: aveùñiretannàmnã iùñiþ / ____________________________________________________________________________________________ na sàmànyàdapyupalabdhermçtyuvanna hi lokàpattiþ | BBs_3,3.51 | yaduktaü mànasàvaditi tatpratyucyate / na mànasagrahasàmànyàdapi mana÷cidàdãnàü kriyà÷eùatvaü kalpyam / pårvoktebhyaþ ÷rutyàdihetubhyaþ kevalapuruùàrthatvopalabdheþ / nahi ki¤citkasyacitkenacitsàmànyaü na saübhavati / naca tàvatà yathàtvaü vaiùamyaü nivartate / mçtyuvat / yathà 'sa và eùa eva mçtyurya eùa etasminmaõóale puruùaþ' iti 'agnirvai mçtyuþ' (bç. 3.2.10) iti càgnyàdityapuruùayoþ samàne 'pi mçtyu÷abdaprayoge nàtyantasàmyàpattiþ / yathà ca 'asau vàva loko gautamàgnistasyàditya eva samit' (chà. 5.4.1) ityatra na samidàdisàmànyàllokasyàgnibhàvàpattistadvat // 51 // ____________________________________________________________________________________________ pareõa ca ÷abdasya tàdvidhyaü bhåyastvàt tv anubandhaþ | BBs_3,3.52 | parastàdapi 'ayaü vàva loka eùo 'gni÷cittaþ' ityasminnanantare bràhmaõe tàvadvadhyaü kevalavidyàvidhitvaü ÷abdasya prayojanaü lakùyate na ÷uddhakarmàïgavidhitvam / tatra hi -' vidyayà tadàrohanti yatra kàmàþ paràgatàþ / na tatra dakùãõà yanti nàvidvàüsastapasvinaþ' ityanena ÷lokena kevalaü karmanindanvidhyàü ca pra÷aüsannidaü gamayati / tathà purastàdapi yadetanmaõóalaü tapati ityasminbràhmaõe vidyàpradhànatvameva lakùyate so 'mçto bhavati mçtyurhyasyàtmà bhavati iti vidyàphalenaivopasaühàrànna karmapradhànatà tatsàmànyàdihàpi tathàtvam / bhåyàüsastvagnyavayavàþ saüpàdayitavyà vidyàyàmityetasmàtkàraõàdagninànubadhyate vidyà na karmàïgatvàt / tasmànmana÷cidàdãnàü kevalavidyàtmakatvasiddhiþ // 52 // 30 aikàtmyàdhikaraõam / så. 53-54 ____________________________________________________________________________________________ eka àtmanaþ ÷arãre bhàvàt | BBs_3,3.53 | iha dehavyatiriktasyàtmanaþ sadbhàvaþ samarthyate bandhamokùàdhikàrasidamadhayo / nahyasati dehavyatiriktàtmani paralokà÷codanà upapajadyerankasya và brahmàtmatvamupadi÷yeta / nanu ÷àstrapramukha eva prathame pàde ÷àstraphalopabhogyasya dehàvyatiriktasyàtmano 'stitvamuktam / satyamuktaü bhàùyakçcà natu tatràtmàstitve såtramasti / iha tu svayameva såtrakçtà tadastitvamàkùepapuraþsaraü pratiùñhàpitam / ita eva càkçùyàcàryeõa ÷abarasvàminà pramàõalakùaõe varõitam / ata eva ca bhagavatopavarùeõa prathame tantra àtmàstitvàbhidhànaprasaktau ÷àrãrake vakùyamàþ ityuddhàraþ kçtaþ / iha cedaü codanàlakùaõeùåpàsaneùu vicàryamàõeùvàtmàstitvaü vicàryate kçtsna÷àstra÷eùatvapradar÷anàya / apica pårvasminnadhikaraõe prakaraõotkarùàbhyupagamena mana÷cidàdãnàü puruùàrthatvaü varõitaü ko 'sau puruùo yadarthà ete mana÷cidàdaya ityasyàü prasaktàvidaü dehavyatiriktasyàtmano 'stitvamucyate / tadastitvàkùepàrthaü cedamàdimaü såtram / àkùepapårvikà hi parihàroktirvivakùiter'the sthåõànikhanananyàyena dçóhàü buddhimutpàdayati / atraike dehamàtràtmadar÷ino lokàyatikà dehavyatiriktasyàtmano 'bhàvaü manyamànàþ samastavyasteùu bàhyeùu pçthivyàdiùvadçùñamapi caitanyaü ÷arãràkàrapariõateùu bhåteùu syàditi saübhàvayantastebhya÷caitanyaü mada÷aktivadvij¤ànaü caitanyavi÷iùñaþ kàyaþ puruùa iti càhuþ / na svargagamanàyàpavargagamanàya và samartho dehavyatirikta àtmàsti / hetuü càcakùata÷arãre bhàvàditi / yaddhi yasminsati bhavatyasati ca na bhavati tattaddharmatvenàdhyavasãte yathàgnidharmàvauùõyaprakà÷au / pràõaceùñàcaitanyasmçtyà÷càtmadharmatvenàbhimatà àtmavàdinàü te 'pyantareva deha upalabhyamànà bahi÷cànupalabhyamànà asiddhe dehavyatirikte dharmiõi dehadharmà eva bhavitumarhanti / tasmàdavyatirikto dehàdàtmana iti // 53 // ---------------------- FN: uddhàraþ uparamaþ / ____________________________________________________________________________________________ evaü pràpte bråmaþ - vyatirekastadbhàvabhàvitvànna tåpalabdhivat | BBs_3,3.54 | natvedamasti yaduktamavyatireko dehàdàtmana iti / vyatireka evàsya dehàdbhavitumarhati tadbhàvàbhvitvàt / yadi dehabhàve bhàvàddehadharmatvamàtmadharmàõàü manyeta tato dehabhàve 'pyabhàvàdataddharmatvamevaiùàü kiü na manyeta / dehadharmavailakùaõyàt / yehi dehadharmà råpàdayaste yàvaddehaü bhavati / pràõaceùñàdayastu satyapi dehe mçtàvasthàyàü na bavanti / dehadharmà÷ca råpàdayaþ parairapyupalabhyante natvàtmadharmà÷caitanyasmçtyàdayaþ / apica sati hi tàvaddehe jãvadavasthàyàmeùàü bhàvaþ ÷akyate ni÷cetuü natvasatyabhàvaþ / patite 'pi kadàcidasmindehe dehàntarasaücàreõàtmadharmà anuvarteran / saü÷ayamàtreõàpi parapakùaþ pratiùidhyate / kimàtmakaü ca punaridaü caitanyaü manyate yasya bhåtebhya utpattimicchatãti paraþ paryanuyoktavyaþ / nahi bhåtacatuùñayavyatirekeõa lokàyatikaþ ki¤cittattvaü pratyeti / yadanubhavanaü bhåtabhautikànàü taccaitanyamiti cet / tarhi viùayatvàtteùàü na taddharmatvama÷nuvãta svàtmani kriyàvirodhàt / nahyagniruùõaþ sansvàtmànaü dahati / nahi nañaþ ÷ikùitaþ sansvaskandhamadhirokùyati / nahi bhåtabhautikadharmeõa satà caitanyena bhåtabhautikàni viùayãkriyeran / nahi råpàdibhiþ svaråpaü pararåpaü vàviùayãkriyate / viùayãkriyante tu bàhyàdhyàtmikàni bhåtabhautikàni caitanyena / ata÷ca yathaivàsyà bhåtabhautikaviùayàyà upalabdherbhàvo 'bhyupagantavyaþ / upalabdhisvaråpa eva ca na àtmetyàtmano dehavyatiriktatvam / nityatvaü copalabdheraikaråpyàt / ahamidamadràkùamiti càvasthàntarayoge 'pyupalabdhçtvena pratyabhij¤ànàt / smçtyàdyupapatte÷ca / yattåktaü ÷arãre bhàvàccharãradharma upalabdairiti tadvarõitena prakàreõa pratyuktam / apica satsupradãpàdiùåpakaraõeùåpalabdhirbhavatyasatsu na bhavati / nacaitàvatà pradãpàdidharma evopalabdhirbhavati / evaü sati deha upalabdhirbhavatyasati ca na bhavatãti na dehadharmau bhavitumarhati / upakaraõatvamàtreõàpi pradãpàdivaddehopayogopapatteþ / nacàtyantaü dehasyopalabdhàvupayogo 'pi dç÷yate ni÷ceùñe 'pyasmindehe svapne nànàvidhopalabdhidar÷anàt / tasmàdanavadyaü dehavyatiriktasyàtmano 'stitvam // 54 // 31 aïgàvabaddhàdhikaraõam / så. 55-56 ____________________________________________________________________________________________ aïgàvabaddhàstu na ÷àkhàsu hi prativedam | BBs_3,3.55 | samàptà pràsaïgikã kathà, saüprati tu prakçtàmevànuvartàmahe - 'omtyetadakùaramudgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) 'lokeùu pa¤cavidhaü sàmopàsãta' (chà. 2.1.1), 'ukthamukthamiti vai prajà vadanti tadidamevoktham', 'iyameva pçthivã', 'ayaü vàva loka eùo 'gni÷citaþ' ityevamàdyà ya udgãthàdikarmàïgàvabaddhàþ pratyayàþ prativedaü ÷àkhàbhedeùu vihitàste tattacchàkhàgateùvevodgãthàdiùu bhaveyurathavà sarva÷àkhàgateùviti vi÷ayaþ / prati÷àkhaü na svaràdibedàdudgãthàdiùu vidhãyeranniti / kutaþ - saünidhànàt / 'udgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) iti hi sàmànyavihitànàü vi÷ùàkàïkùàyàü saünikçùñenaiva sva÷àkhàgatena vi÷eùaõàkàïkùàdinivçtteþ / tadatilaïghanena ÷àkhàntaravihitavi÷eùopàdàne kàraõaü nàsti / tasmàtprati÷àkhaü vyavastheti / evaü pràpte bravãtyaïgàvabaddhàstviti / tu÷abdaþ pakùaü vyavartayati / naite prativedaü sva÷àkhàsveva vyavatiùñheran / apitu sarva÷àkhàsvanuvarteran / kutaþ - udgãthàdi÷rutyavi÷eùàt / sva÷àkhàvyavasthàyàü hyudgãthamupàsãteti sàmnya÷rutiravi÷eùapravçttà satã saünidhànava÷ena vi÷eùe vyavasthàpyamànà pãóità syàt / nacaitannyàyyam / saünidhànàttu ÷rutirbalãyasã / naca sàmànyà÷rayaþ pratyayo nopapadyate / tasmàtsvaràdibhede satyapyudgãthatvàdyavi÷eùàtsarva÷àkhàgateùvevodgãthàdiùveva¤jàtãyakàþ pratyayàþ syuþ // 55 // ____________________________________________________________________________________________ mantràdivadvàvirodhaþ | BBs_3,3.56 | athavà naivàtra virodhaþ ÷aïkitavyaþ / kathamanya÷àkhàgateùådgãthàdiùvanya÷àkhàvihità pratyayà bhaveyuriti / mantràdivavirodhopapatteþ / tathàhi mantràõàü karmaõàü guõànàü ca ÷àkhàntarotpannànàmapi ÷àkhàntara upasaügraho dç÷yate / yeùàmapi hi ÷àkhinàü kuñarurasãtya÷màdànamantro nàmnàtasteùàmapyasau viniyogo dç÷yate kukkuñarasãtya÷màdànamantro nàmnàtasteùàmapyasau viniyogo dç÷yate kukkuño 'sãtya÷màdànamàdatte kudarurasãti veti / yeùàmapi samidàdayaþ prayàjaóà nàmnàtasteùàmapi teùu guõavidhiràmnàyate - çtavo vai prayàjàþ samànatra hotavyàþ iti / tathà yeùàmapi ajo 'gnãùomãyaþ iti jàtivi÷eùopade÷o nàsti teùàmapi tadviùayo mantravarõa upalabhyate - chàgasya vapàyà medaso 'nurbråhi iti / tathà vedàntarotpannànàmapi 'agnerverhetraü veradhvaram' ityevamàdimantràõàü vedàntare parigraho dçùñaþ / tathàbahvçcapañhitasya såktasya yo jàta eva prathamo manasvàn (ç.saü 2.6.7) ityasya adhvaryave sajanãyaü ÷asyam ityatra parigraho dçùñaþ / tasmàdyathà÷rayàõàü karmàïgànàü sarvatrànuvçttirevamà÷ritànàmapi pratyayànàmityavirodhaþ // 56 // 32 bhåmajyàyastvàdhikaraõam / så. 57 ____________________________________________________________________________________________ bhåmnaþ kratuvajjyàyastvaü tathà hi dar÷ayati | BBs_3,3.57 | 'pràcãna÷àla aupamanyavaþ' (chà. 5.11.1) ityasyàmàkhyàyikàyàü vyastasya samastasya ca vai÷vànarasyopàsanaü ÷råyate / vyastopàsanaü tàvat 'aupamanyava kaü tvamàtmànamupàþsa iti devameva bhagavo ràjanniti hovàcaiùa vai sutejà àtmà vai÷vànaro yaü tvamàtmànamupàþse' (chà. 5.12.1) ityàdi / tathà samastopàsanamapi 'tasya ha và etasyàtmano vai÷vànarasyamårdhaiva sutejà÷cakùurvi÷varåpa pràõaþ pçthagvartmàtmà saüdeho bahulo bastireva rayiþ pçthivyeva pàdau' (chà. 5.18.2) ityàdi / tatra saü÷ayaþ - kimihobhayathàpyupàsanaü syàdvyastasya samastasya cota smastasyaiveti / kiü tàvatpràptam / pratyavayavaü sutejaþprabhçtiùåpàþsa iti kriyàpada÷ravaõàt 'tasmàttava sutaü prasutamàsutaü kule dç÷yate' (chà. 5.12.1) ityàdiphalabheda÷ravaõàcca vyastànyapyupàsanàni syuriti pràptam / tato 'bidhãyate - bhånnaþ padàrthopacayàtmakasya samastasya vai÷vànaropàsanasya jyàyastvaü pràdhànyamasminvàkye vivakùitaü bhavitumarhati na pratyekamavayavopàsanànàmapi / kratuvat / yathà kratuùu dar÷apårõamàsàprabhçtiùu sàmastyena sàïgapradhànaprayoga evaikovivakùyate na vyastànàmapi prayogaþ prayàjàdãnàm / nàpyekade÷àïgayuktasya pradhànasya tadvat / kuta etadbhåmaiva jyàyàniti / tathàhi ÷rutirbhåmno jyàyastvaü dar÷ayati ekavàkyatàvagamàt / ekaü hãdaü vàkyaü vai÷vànaravidyàviùayaü paurvàparyàlocanàtpratãyate / tathàhi - pràcãna÷àlaprabhçtaya uddàlakàvasànàþ ùaóçùayo vai÷vànaravidyàyàü pariniùñhamapratipadyamànà a÷vapatiü kaikeyaü ràjànamabhyàjagmurityupakramyaikaikasyarùerupàsyaü dyuprabhçtãnàmekaikaü ÷ràvayitvà 'mårdhà tveùa àtmana iti hovàca' (chà. 5.12.2) ityàdinà mårdhàdibhàvaü teùàü vidadhàti / 'mårdhà tevyapatiùyadyanmàü nàgamiùyaþ' (chà. 5.12.2) ityàdinà ca vyastopàsanamapavadati / puna÷ca vyastopàsanaü vyàvartya samastopàsanamevànuvartya 'sa sarveùu lokeùu sarveùu bhåteùu sarveùvàtmasvannamatti' (chà. 5.18.1) iti bhåmà÷rayameva phalaü dar÷ayati / yattu pratyekaü sutejaþprabhçtiùu phalabheda÷ravaõaü tadevaü satyaïgaphalàni pradhàna evàbhyupagatànãti draùñavyam / tathopàþsa ityapi pratyavayavamàkhyàta÷ravaõaü paràbhipràyànuvàdàrthaü na vyastopàsanavidhànàrtham / tasmàtsamastopàsanapakùa eva ÷reyànãti / kecittvatra samastopàsanapakùaü jyàyàüsaü pratiùñhàpya jyàyastvavacanàdeva kila vyastopàsanapakùamapi såtrakàro 'numanyata iti kathayanti tadayuktam / ekavàkyatàvagatau satyàü vàkyabhedakalpanasyànyàyyatvàt / 'mårdhà te vyapatiùyat' (chà. 5.12.2) iti caivamàdinindàvacanavirodhàt / spaùño copàsaühàrasthe samastopàsanàvagame tadabhàvasya pårvapakùe vaktuma÷akyatvàt / sautrasya ca jyàyastvavacanasya pramàõavattvàbhipràyeõàpyupapadyamànatvàt // 57 // 33 ÷abdàdibhedàdhikaraõam / så. 58 ____________________________________________________________________________________________ nànà ÷abdàdibhedàt | BBs_3,3.58 | pårvasminnadhikaraõe satyamapi sutejaþprabhçtãnàü phalabheda÷rutau samastopàsanaü jyàya ityuktam / ataþ pràptà buddhiranyànyapi bhinna÷rutãnyupàsanàni samasyopà÷iùyanta iti / apica naiva vedyàbhede vidyàbhedo vij¤àtuü ÷akyate / vedyaü hi råpaü vidyàyà dravyadaivatamiva yàgasya / vedya÷caika evesvaraþ ÷rutinànatve 'pyavagamyate 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' (chà. 3.14.2) 'kaü brahma khaü brahma' (chà. 4.10.5) 'satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 8.1.5) ityevamàdiùu / tathà eka eva pràõaþ pràõo vàva saüvargaþ' (chà. 4.3.3) 'pràõo vàva jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca' (chà. 5.1.1) 'pràõo ha pità pràõo màtà' (chà. 7.15.1) ityevamàdiùu / vaidyaikatvàccavidyaikatvam / ÷rutinànàtvamapyasminpakùe guõàntaraparatvànnànàrthakam / tasmàtsvapara÷àkhàvihitamekadyavyapà÷rayaü guõajàtaümupasaühartavyaü vidyàkàrtsnyàyeti / evaü pràpte pratipadyate nàneti / vedyàbhede 'pyeva¤jàtãyakàvidyà bhinnà bhavitumarhati / kutaþ ÷abdàdibhedàt / bhavati hi ÷abdabhedaþ 'veda' 'upàsãta' 'sa kratuü kurvati' (chà. 3.14.1) ityevamàdiþ / ÷abdabhedà÷ca karmabhedahetuþ samadhigataþ purastàcchabdàntare karmabhedaþ kçtànubandhatvàditi / àdigrahaõàdguõàdayo 'pi yathàsaübhavaü bhedahetavo yojayitavyàþ / nanu vedetyàdiùu ÷abdabheda evàvagamyate na yajatãtyàdivadarthabhedaþ sarveùàmevaiùàü manovçttyarthatvàbhedàt arthàntaràsaübhavàcca / tatkathaü ÷abdabhedàdvidyàbheda iti / naiùa doùaþ / manovçttyarthatvàbhede 'pyanubandhabhedàdvedyabede sati vidyàbhedopapatteþ / ekasyàpã÷varasyopàsyasya pratiprakaraõaü vyàvçttà guõàþ ÷iùyante / tathaikasyàpi pràõasya tatra tatropàsyasyabhede 'pyanyàdçgguõo 'nyatropàsitavyo 'nyàdçgguõa÷càntretyevamanubandhabhedàdvedyabhede sati vidyàbhedo vij¤àyate / nacàtraiko vidyàvidhiritare guõavidhaya iti ÷akyaü vaktum / viniyogamanàyàü hetvabhàvàt / anekatvàcca pratiprakaraõaü guõànàü pràptavidyànuvàdena vidhànànupapatteþ / nacàsminpakùe samànàþ santaþ satyakàmàdayo guõà asakçcchràvayitavyàþ / pratiprakaraõaü cedaïkàmenedamupàsitavyamidaïkàmena cedamiti nairàkàïkùyàvagamànnaikavàkyatàpattiþ / nacàtra vai÷vànaravidyàyàmiva samastacodanàparàsti yadbalena pratiprakaraõavartinyavayavopàsanàni bhåtvaikavàkyatàmiyuþ / vidyaikatvanimitte ca vidyaikatve sarvatra niraï ku÷e pratij¤àyamàne samastaguõopasaühàro '÷akyaþ pratij¤àyeta / tasmàtsuùñhåcyate nànà ÷abdàdibhedàditi / sthite cetasminnadhikaraõe sarvavedàntapratyayamityàdi draùñavyam // 58 // 34 vikalpàdhikaramam / så. 59 ____________________________________________________________________________________________ vikalpo 'vi÷iùñaphalatvàt | BBs_3,3.59 | sthite vidyàbhede vicàryate kimàsàmicchayà samuccayo vikalpo và syàt, athavà vikalpa eva niyameneti / tatra sthitatvàttàvadvidyàbhedasya na samuccayaniyame ki¤citkàraõamasti / nanu bhinnànàmapyagnihotradar÷apårõamàsàdãnàü samuccayaniyamo dç÷yate / naiùa doùaþ / nityatà÷rutirhi tatra kàraõaü naivaü vidyànàü kàcinnityatà÷rutirasti / tasmànna samuccayaniyamaþ / nàpi vikalpaniyamaþ / vidyàntaràdhikçtasya vidyàntaràpratiùedhàt / pàri÷eùyàdyàthàkàmyamàpadyate / nanvavi÷iùñaphalatvàdàsàü vikalpo nyàyyaþ / tathàhi - manomayaþ pràõa÷arãraþ (chà. 3.14.2) 'kaü brahma khaü brahma' (chà.4.105) 'satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 8 1.5) ityevamàdyàstulyavadã÷varapràptiphalà lakùyante / naiùa doùaþ / samànaphaleùvapi svargàdisàdhaneùu karmasu yatàkàmyadar÷anàt / tasmàdyathàkàmyapràptàvucyate vikalpa evàsàü bhavitumarhati na samuccayaþ / kasmàt / avi÷iùñaphalatvàt / avi÷iùñaü hyàsàü phalamupàsyaviùayasàkùàtkaraõam / ekena copàsanena sàkùàtkç upàsye viùaya ã÷varàdau dvitãyamanarthakam / api càsaübhavaþ / sàkùàtkaraõasya samuccayapakùe cittavikùepahetutvàt / sàkùàtkaraõasàdyaü ca vidyàphalaü dar÷ayanti ÷rutayaþ - 'yasya syàdaddhà na vicikitsàsti' (chà. 3.14.4) iti 'devo bhåtvà devànapyeti' (bç. 4.1.2) iti caivamàdyàþ / tasmàdavi÷iùñaphalànàü vidyànàmanyatamàmàdàya tatparaþ syàdyàvadupàsyaviùayasàkùàtkaramena tatphalaü pràptamiti // 59 // 35 kàmyàdhikaraõam / så. 60 ____________________________________________________________________________________________ kàmyàstu yathàkàmaü samuccãyeranna và pårvahetvabhàvàt | BBs_3,3.60 | avi÷iùñaphalatvàdityasya pratyudàharaõam / yàsu punaþ kàmyàsu vidyàsu 'sa ya etamevaü vàyuü di÷àü vatsaü veda na putrarodaü roditi' (chà. 3.15.2) 'sa yo nàma brahmetyupàste yàvannàmno gataü tatràsya yatàkàmacàro bhavati' (chà. 7.1.5) iti caivamàdyàsu kriyàvadadçùñenàtmanàtmãyaü phalaü sàdhayantãùu sàkùàtkaraõàpekùà nàsti / tà yatàkàmaü samuccãyeranna và samuccãyeranpårvahetvàbhàvàt / pårvasyàvi÷iùñaphalatvàdityasya vikalpahetorabhàvàt // 60 // 36 yathà÷rayabhàvàdikaraõam / så. 61-66 ____________________________________________________________________________________________ aïgeùu yathà÷rayabhàvaþ | BBs_3,3.61 | karmàïgeùådgãthàdiùu ya à÷ritàþ pratyayà vedatrayavihitàþ kiü te samuccãyerankiüvà yathàkàmaü syuriti saü÷aye yathà÷rayabhàva ityàha / yataivaiùàmà÷rayàþ stotràdayaþ saübhåya bhavantyevaü pratyayà api à÷rayatantratvàtpratyayànàm // 61 // ____________________________________________________________________________________________ ÷iùñe÷ ca | BBs_3,3.62 | yathà và÷rayàþ stotràdayastriùu ÷iùyanta evamà÷rità api pratyayàþ / nopade÷akçto 'pi ka÷cidvi÷eùo 'ïgànàü tadà÷rayàõàü ca pratyayànàmityarthaþ // 62 // ____________________________________________________________________________________________ samàhàràt | BBs_3,3.63 | hotçùadanàddhaivàpi durudgãthamanusamàharati (chà. 1.5.5) iti ca praõavodgãthaikatvàvij¤ànamàhàtmyàdudgàtàsvakarmaõayutpannaü kùataü hotràtkarmaõaþ pratisamàdadhàtãti bruvanvedàntaroditasya pratyayasya vedàntaroditapadàrthasaübandhasàmànyàtsravavedoditapratyayopasaühàrasåcayatãti liïgadar÷anam // 63// ____________________________________________________________________________________________ guõasàdhàraõya÷rute÷ ca | BBs_3,3.64 | vidyàyàü ca vidyà÷rayaü santamoïkàraü vetrayasàdhàraõàü÷ràvayati- 'teneyaü trayã vidyà vartata omityà÷ràyatyomiti ÷aüsatyomityudgàyati' (chà. 1.1.9) iti ca / tata÷cà÷rayasàdàraõyàdà÷ritasàdhàramyamiti liïgadar÷anameva / athavà guõasàdhàraõya÷rute÷ceti / yadãme karmaguõà udgãthàdayaþ sarve sarvaprayogasàdhàraõà na syurna syàttatastadà÷rayàõàü pratyayànàü sahabhàvaþ / te tådgãthàdayaþ sarvàïgagràhiõà prayogavacanena sarve sarvaprayogasàdhàraõàþ ÷ràvyante / tatha÷cà÷rayasahabhàvàtpratyayasahabhàva iti // 64 // ____________________________________________________________________________________________ na và tatsahabhàvà÷ruteþ | BBs_3,3.65 | na veti pakùavyàvartanam / na yatà÷rayabhàva à÷ritànàmupàsanànàü bhavitumarhati / kutaþ - tatsahabhàvà÷ruteþ / yathà hi trivedãvihitànàmaïgànàü stotràdãnàü sahabhàvaþ ÷råyate - 'grahaü và gçhãtvà camasaü vonnãya stotramupàkaroti stotramanu÷aüsati prastotaþ sàma gàya hotaretadyaja' ityàdinà / naivamupàsanànàü sahabhàva÷rutirasti / nanu prayogavacana eùàü sahabhàvaü pràpayet / neti bråmaþ - puruùàrthatvàdupàsanànàm / prayogavacano hi çtvartànàmudgãthàdãnàü sahabhàvaü pràpayet / udgãthàdyupàsanàni çtvarthà÷rayàõyapi godohanàdivatpuruùàrthanãtvocàma 'pçthagghyapratibandhaþ phalam' (bra.saba. 3.3.42) ityatra / ayameva copade÷à÷rayo viseùo 'ïgànàü tadàlambanànàü copàsanànàü yadekeùàü kratvarthatvamekeùàü puruùàrthatvamiti / paraü ca liïgadvayamakàraõamupàsanasahabhàvasya ÷rutinyàyàbàvàt / naca pratiprayogamà÷rayakàrtsnyopasaühàràdà÷ritànàmapi tathàtvaü vij¤àtuü ÷akyam / atatpratyuktatvàdupàsanànàm / à÷rayatantràõyapi hyupàsanàni kàmamà÷rayàbhàve mà bhåvanna tvà÷rayasahabhàvena sahabhàvaniyamamarhanti tatsahabhàvà÷rutereva / tasmàdyathàkàmamevopàsanànyanuùñhãyeran // 65 // ____________________________________________________________________________________________ dar÷anàc ca | BBs_3,3.66 | dar÷ayati ca ÷rutisahabhàvaü pratyayànam - 'evaüviddha vai brahmà yaj¤aü yajamànaü sarvàü÷cartvijo 'bhirakùati' (chà. 4.17.10) iti / sarvapratyayopasaühàre hi sarve sarvavidaþ iti na vij¤ànavatà brahmaõà paripàlyatvamitareùàü saükãrtyeta / tasmàdyathàkàmamupàsanànàü samuccayo vikalpo veti // 66 // iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷rãmacchàrãrakamãmàüsàbhàùye tçtãyàdyàyasya tçtãyaþ pàdaþ // 3 // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ tçtãyàdhyàye caturthaþ pàdaþ / atra nirguõavidyàyà antaraïgabahiraïgasàdhanavicàraþ 1 puruùàrthàdhikaraõam / så. 1-17 puruùàrtho 'taþ ÷abdàd iti bàdaràyaõaþ | BBs_3,4.1 | athedànãmaupaniùadamàtmaj¤ànaü kimadhikàridvàreõa karmaõyevànupravi÷atyàhosvitsvatantrameva puruùàrthasàdhanaü bhavatãti mãmàüsamànaþ siddhàntenaiva tàdupakramate puruùàrtho 'ta iti / asmadvedàntavihitàdàtmaj¤ànàtsvatanatràtpuruùàrthaþ siddyatãti bàdaràyaõa àcàryo manyate / kuta etadavagamyate ÷abdàdityàha / tathàhi - 'tarati ÷okamàtmavit' (chà. 7.1.3) 'sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati' (mu. 3.2.9) 'brahmavidàpnoti param' (tai. 2.1.1) 'àcàryavànpuruùo veda tasya tàvadeva ciraü yàvannavimokùye 'tha saüpatsye' (chà / 6.14.2) iti / 'ya àtmàpahatapàpmà' (chà. 8.7.1) ityupakramya 'sarvàü÷ca lokànàpnoti sarvàü÷ca kàmànyastamàtmànamanuvidya vijànàti (chà. 8.7.1) iti / 'àtmà và are draùñavyaþ' (bç. 4.5.6) ityupakramya 'etàvadare khalvamçtatvam' (bç. 4.5.15) ityeva¤jàtãyakà ÷rutiþ kevalàyà vidyàyàþ puruùàrthahetutvaü ÷ràvayati // 1 // athàtra pratyavatiùñhate - ____________________________________________________________________________________________ ÷eùatvàtpuruùàrthavàdo yathànyeùv iti jaiminiþ | BBs_3,4.2 | kartçtvamàtmanaþ karma÷eùatvàttadvij¤ànamapi vrãhiprokùaõàdivadviùayadvàreõa karmasaübandhyevetyatastasminnavagataprayojana àtmaj¤àne yà phala÷rutiþ sàrthavàda iti jaiminiràcàryo manyate yathànyeùu dravyasaüskàrakarmasu 'yasya parõamayã juhårbhavati na sa pàpaü ÷lokaü ÷çõoti / yadaï ke cakùureva bhràtçvyasya vçï kte / yatprayàjànuyàjà ijyante varma và etadyaj¤asya kriyate karma yajamànasya bhràtçvyàbhibhåtyai' ityeva¤jàtãyakà phala÷rutirarthavàdaþ / tadvat / kathaü punarasyànarabhyàdhãtasyàtmaj¤ànasya prakaraõàdãnàmanyatamenàpi hetunà vinà kratuprave÷a à÷aïkyate / kartçdvàreõa vàkyàttadvij¤ànasya kratusaübandha iti cet / na / vàkyàttadviniyogànupapatteþ / avyabhicàriõà hi kenaciddvàreõànàrabhyàdhãtànàmapi vàkyanimittaþ kratusaübandho 'vakalpate / kartà tu vyabhicàri dvàraü lokikavaidikakarmasàdhàraõyàt / tasmànna taddvàreõàtmaj¤ànasya kratusaübandhasiddhiriti / na / vyatirekavij¤ànasya vaidikebhyaþ karmabhyo 'nyatrànupayogàt / nahi dehavyatiriktàtmaj¤ànaü lokikeùu karmasåpayujyate / sarvathà dçùñàrthapravçttyupapatteþ / vaidikeùu tu dehapàtottarakàlaphaleùu dehavyatiriktàtmaj¤ànamantareõa pravçttirnopapadyata ityupayujyate vyatirekavij¤ànam / nanvapahatapàpmatvàdivi÷eùaõàdasaüsàryàtmaviùayamaupaniùadaü dar÷anaü na pravçttyaïgaü syàt / na / priyàdisaüsåcitasya saüsàriõa evàtmano draùñavyatvenopade÷àt / apahatapàpmatvàdi vi÷eùaõaü tu stutyarthaü bhaviùyati / nanu tatra tatra prasãdhitametadadhikamasaüsàri brahma jagatkàraõaü tadeva ca saüsàriõa àtmanaþ pàramàrthikaü svaråpamupaniùatsåpadi÷yata iti / satyaü prasàditaü tasyaiva tu sthåõànikhananavatphaladvàreõàkùepasamàdhàne kriyete dàróhyàya // 2 // ____________________________________________________________________________________________ àcàradar÷anàt | BBs_3,4.3 | 'janako ha vaideho bahudakùiõena yaj¤eneje' (bç. 3.1.1) 'yakùyamàõo vai bhagavanto 'hamasmi' (chà. 5.11.5) ityevamàdãni brahmavidàmapyanyapareùu vàkyeùu karmasaübandhadar÷anàni bhavanti / tathoddàlakàdãnàmapi putrànu÷àsanàdidar÷anàdgàrhasthyasaübandho 'vagamyate / kevalàccejj¤ànàtpuruùàrthasiddhiþ syàtkimarthamanekàyàsasamanvitàni karmàõi te kuryuþ 'arke cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet' iti nyàyàt // 3 // ____________________________________________________________________________________________ tacchruteþ | BBs_3,4.4 | 'yadeva vidyayà karoti ÷raddhayopaniùadà tadeva vãryavattaraü bhavati' (chà. 1.1.10) iti ca karma÷eùatva÷ravaõàdvidyàyà na kevalàyàþ puruùàrthahetutm // 4 // ____________________________________________________________________________________________ samanvàrambhaõàt | BBs_3,4.5 | 'taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete' (bç. 4.4.2) iti ca vidyàkarmaõoþ phalàrambhe sahakàritvadar÷anànna svàtantryaü vidyàyàþ // 5 // ____________________________________________________________________________________________ tadvato vidhànàt | BBs_3,4.6 | 'àcàryakulàdvedamadhãtya yathàvidànaü guroþ karmàti÷eùeõàbhisamàvçttya kuñumbe ÷ucau de÷e svàdhyàyamadhãyànaþ' (chà. 8.15.1) iti caiva¤jàtãyakà ÷rutiþ samastavedàrthavij¤ànavataþ karmàdhikàraü dar÷ayati tasmàdapi na vij¤ànasya svàtantryeõa phalahetutvam / nanvatràdhãtyetyadhyayanamàtraü vedasya ÷råyate nàrthavij¤ànam / naiùa doùaþ / dçùñàrthatvàdvedàdhyayanamarthàvabodhaparyantamitisthitam // 6 // ____________________________________________________________________________________________ niyamàc ca | BBs_3,4.7 | 'kurvanneveha karmàõi jijãviùecchataü samàþ / evaü tvayi nànyatheto 'sti na karma lipyate nare' (ã÷a. 2) iti / tathà 'etadvai jaràmaryaü satraü yadagnihotraü jarayà và hyevàsmànmucyate mçtyunà và' ityeva¤jàtãyakànniyamàdapi karma÷eùatvameva vidhyayà iti // 7 // evaü pràpte pratividhatte - ____________________________________________________________________________________________ adhikopade÷àt tu bàdaràyaõasyaivaü taddar÷anàt | BBs_3,4.8 | tu÷abdàtpakùo viparivartate / yaduktam - '÷eùatvàtpuruùàrthavàdaþ' (bra. så. 3.4.2) iti tannopapadyate / kasmàt / adhikopade÷àt / yadi saüsàryevàtmà ÷àrãraþ kartà bhoktà ca ÷arãramàtravyatirekeõa vedànteùåpadiùñaþ syàttato varõitena prakàreõa phala÷ruterarthavàdatvaü syàt / adhikastàvaccharãràdàtmano 'saüsàrã÷varaþ kartçtvàdisaüsàridharmarahito 'pahatapàpmatvàdivi÷eùaõaþ paramàtmà vedyatvenopadi÷yate vedànteùu / naca tadvij¤ànaü karmaõàü pravartakaü bhavati pratyuta karmàõyucchinattãti vakùyati 'upamardaü ca' (bra.så. 3.4.16) ityatra / tasmàt 'puruùàrtho 'taþ ÷abdàt' (bra.så. 3.4.1) iti yanmataü bhagavato bàdaràyaõasya tattathaiva tiùñhati na ÷eùatvaprabhçtibhirhetvàbhàsai÷càlayituü ÷akyate / tathàhi tamadhikaü ÷àrãràdã÷varamàtmànaü dar÷ayanti ÷rutayaþ - 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' (muõóa. 1.19) 'bhãùàsmàdvàtaþ pavate' (tai. 2.8.1) 'mahadbhayaü vajramudyatam' (kañha. 6.2) 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi' (bç. 3.8.9) 'tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) ityevamàdyàþ / yattu priyàdisaüsåcitasya saüsàriõa evàtmano vedyatayànukarùaõam 'àtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavati / àtmà và are draùñavyaþ' (bç. 2.4.5) 'yaþ pràõena pràõiti sa ta àtmà sarvàntaraþ' (bç. 3.4.1) 'ya eùo 'kùãõi puruùo dç÷yate' (chà. 8.7.4) ityupakramya 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyasyàmi' (chà. 8.9.3) iti caivamàdi tadapi 'asya mahato bhåtasya niþ÷vasitametadyadçgvedaþ' (bç. 2.4.10) 'yo '÷anàyàpipàse ÷okaü mohaü jaràü mçtyumatyeti' (bç. 3.5.1) 'paraü jyotirupasaüpadya svenaråpeõàbhiniùpadyate sa uttamaþ puruùaþ' (chà. 8.12.3) ityevamàdibhirvàkya÷eùaiþ satyàmevàdhikopadidikùàyàmatyantàbhedàbhipràyamityavirodhaþ / pàrame÷varameva hi ÷àrãrasya pàramàrthikaü svaråpam / upàdhikçtaü tu ÷àrãratvam 'tatvamasi' (chà. 6.8.7) 'nànyodato 'sti draùñç' (bç. 3.8.11) ityàdi÷rutibhyaþ / sarvaü càtadvistareõàsmàbhiþ purastàttatra tatra varõitam // 8 // ____________________________________________________________________________________________ tulyaü tu dar÷anam | BBs_3,4.9 | yattåktamàcàradar÷anàtkarma÷eùo vidyeti / atra bråmaþ - tulyàmàcàradar÷anamakma÷eùitve 'pi vidyàyàþ / tathàhi ÷rutirbhavati - 'etadvà sma vai tadvidvàüsa àhurçùayaþ kàvaùeyàþ kimarthà vayamadhyeùyàmahe kimarthàvayaü yakùyàmahe / etaddha sma vai tatpårve vidvàüso 'gnihotraü na juhavà¤cakrire' 'etaü vai tamàtmànaü viditvà bràhmaõàþ putraiùaõàyà÷ca vittaiùaõayà÷ca lokaiùaõàyà÷ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü caranti' (bç. 3.5.1) ityevajàtãyakà / yàj¤avalkyàdãnàmapi brahmavidàmarmaniùñhatvaü dç÷yate - 'etàvadare khalvamçtatvamiti hoktvà yàj¤avalkyo vijahàra' (bç. 4.5.15) ityàdi÷rutibhyaþ / apica yakùyamàõo vai bhagavanto 'hamasami (chà. 5.11.5) ityetalliïgadar÷anaü vai÷vànaravidyàviùayam / saübhavati ca sopàdhikàyàü brahmavidyàyàü karmasàhityadar÷anam / natvatràpi karmàïgatvamasti / prakaraõàdyabhàvàt // 9 // yatpunaruktam - 'tacchruteþ' (bra.så. 3.4.4) iti atra bråmaþ - ____________________________________________________________________________________________ asàrvatrikã | BBs_3,4.10 | 'yadeva vidyayà karoti' (chà. 1.1.10) ityeùà ÷rutirna sarvavidyàviùayà / prakçtavidyàbhisaübandhàt / prakçtà codgãthavidyà 'omityetadakùaramudgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) ityatra // 10 // ____________________________________________________________________________________________ vibhàgaþ ÷atavat | BBs_3,4.11 | yadapyuktam - 'taü vidyàkarmaõã samanvàrabhete' (bç. 4.4.2) ityetatsamànvàrambhavacanamasvatantrye vidyàyà liïgamiti tatpratyucyate / vibhàgo 'tra draùñavyo vidyànyaü puruùamanvàrabhate karmànyamiti / ÷atavat / yathà ÷atamàbhyàü dãyatàmityukte vibhajya dãyate pa¤cà÷adekasmai pa¤cà÷adaparasmai tadvat / nacedaü samanvàramabhavacanaü mumukùuviùayam 'iti nu kàmayamànaþ' (bç. 4.4.6) iti saüsàriviùayatvopasaühàràt / 'athàkàmayamànaþ' (bç. 4.4.6) iti ca mumukùoþ pçthagupakramàt / tatra saüsàriviùaye vidyà vihità pratiùiddhà ca parigçhyate vi÷eùàbhàvàt / karamàpi vihitaü pratiùiddhaü ca yathàpràptànuvàditvàt / evaü satyavibhàgenàpãdaü samanvàrambhavacanamavakalpate // 11 // yaccaitat 'tadvato vidhànàt' (bra. så. 3.4.6) ityata uttaraü pañhati - ____________________________________________________________________________________________ adhyayanamàtravataþ | BBs_3,4.12 | 'àcàryakulàdvedamadhãtya' (chà. 8.15.1) ityadhyayanamàtrasya ÷ravaõàdadhyayanamàtravata eva karmavidhirityadhyavasyàmaþ / nanvevaü satyàvidyatvànadhikàraþ karmasu prajyeta / naiùa doùaþ / na vayamadhyayanaprabhavaü karmàvabodhanamadhikàrakàraõaü vàrayàmaþ kiü tarhyeniùadamàtmaj¤ànaü svàtantryeõaiva prayojanavatpratãyamànaü na karmàdhikàrakàraõatàü pratipadyata ityetàvatpratipàdayàmaþ / yathàca na kratvantaraj¤ànaü kratvantaràdhikàreõàpekùyata evametadapi draùñavyamiti // 12 // yadapyuktaü niyamacca (bra. så. 3.4.7) ityatràbhidhãyate - ____________________________________________________________________________________________ nàvi÷eùàt | BBs_3,4.13 | 'kurvanneveha karmàõi jijãviùet' (ã÷à. 2) ityelamàdiùu niyama÷ravaõeùu na viduùa iti vi÷eùo 'sti / avi÷eùeõa niyamavidhànàt // 13 // ____________________________________________________________________________________________ stutaye 'numatirvà | BBs_3,4.14 | 'kurvanneveha karmàõi' (ã÷à. 2) ityatràparo vi÷eùa àkhyàyate yadyapyatra prakaraõasàmarthyàdvidvàneva kurvanniti saübadhyate tathàpi vidyàstutaye karmànuj¤ànametaddraùñavyam / 'na karma lipyate nare' (ã÷à. 2) iti hi vakùyati / etaduktaü bhavati / yàvajjãvaü karma kurvatyapi viduùi puruùe hi vakùyati / etaduktaü bhavati / yàvajjãvaü karma kurvatyapi viduùupuruùe na karma lepàya bhavati vidyàsàmarthyàditi tadevaü vidyà ståyate // 14 // ____________________________________________________________________________________________ kàmakàreõa caike | BBs_3,4.15 | apicaike vidvàüsaþ pratyakùãkçtavidyàphalàþ santastadavaùñabhyàtphalàntarasàdhaneùu prajàdiùu prayojanàbhàvaü paràmç÷anti / kàmakàreõeti ÷rutirbhavati vàjasaneyinàm 'etaddha sma vai tatpårve vidvàüsaþ prajàü na kàmayante kiü prajayà kariùyàmo yeùàü no 'yamàtmàyaü lokaþ' (bç. 4.4.22) iti anubhavàråóhameva ca vidyàphalaü na kriyàphalavatkàlàntarabhàvãtyasakçdavocàma / ato 'pi na vidyàyàþ karma÷eùatvaü nàpi tadviùayàyàþ phala÷ruterayathàrthatvaü ÷akyamà÷rayitum // 15 // ____________________________________________________________________________________________ upamardaü ca | BBs_3,4.16 | apica karmàkàrahetoþ kriyàkàrakaphalalakùaõasya samastasya prapa¤casyàvidyàkçtasya vidyàsàmarthyàtsvaråpopamardamàmananti - 'yatra và asya sarvamàtmatmaivàbhåttatkena kaü pa÷yettatkena kaü jighret' (bç. 2.4.14) ityàdinà / vedàntoditàtmaj¤ànapårvikàü tu karmàdhikàrasiddhiü pratyà÷àsanasya karmàdhikàrocchittireva prasajyeta / tasmàdapi svàtantryaü vidyàyàþ // 16 // ____________________________________________________________________________________________ årdhvaretassu ca ÷abde hi | BBs_3,4.17 | årdhvaretaþsu cà÷rameùu vidyà ÷råyate / naca tatra karmàïgatvaü vidyàyà upapadyate / karmàbhàvàt / nahyagnihotràdãni vaidikàni karmàõi teùàü santi / syàdetat / årdhvaretasa à÷ramà na ÷råyante veda iti tadapi nàsti / te 'pi hi vaidikeùu ÷abdeùvavagamyante 'trayo dharmaskandhàþ' (chà. 2.23.1) 'ye ceme 'raõye ÷raddhà tapa ityupàsate' (chà. 5.10.1) 'tapaþ÷raddhe yo hyupavasantyaraõye' (mu. 1.2.11) 'etameva pravàjino lokamicchantaþ pravajanti' (bç. 4.4.22) 'brahmacaryàdeva pravrajet' (jà. 4) ityevamàdiùu / pratipannàpratipannagàrhasthyànàmapàkçtànàpàkçtarõatrayàõàü cordhvaretastvaü ÷rutismçtiprasiddham / tasmàdapi svàtantryaü vidyàyàþ // 17 // 2 paràmar÷àdhikaraõam / så. 18-20 ____________________________________________________________________________________________ paràmar÷aü jaiminiracodanàccàpavadati hi | BBs_3,4.18 | 'trayo dharmaskandhàþ' (chà. 2.2.3.1) ityàdayo ye ÷abdà årdhvaretasàmà÷ramàõàü sadbhàvàyodàhçtà na te tatpratipàdanàya prabhavanti / yataþ paràmar÷ameùu ÷abdeùvà÷ramàntaràõàü jaiminiràcàryo manyate na vidim / kutaþ - nahyatra liïgàdãnàmanyatama÷codanà÷abdo 'sti / arthàntaraparatvaü caiùu pratyekamupalabhyate / trayo dharmaskandhà ityatra tàvadyaj¤o 'dhyayanaü dànamiti prathamastapa eva dvitãyo brahmacàryàcàryakulavàsã tçtãyo 'tyantamàtmànamàcàryakule 'vasàdayansarva ete puõyalokà bhavantãti paràmar÷apårvakamà÷ramàõàmanàtyantikaphalatvaü saükãrtyàtyantikaphalatayà brahmasaüsthatà ståyate - 'brahmasaüstho 'mçtatvameti' (chà. 2.23.1) iti / nanu paràmar÷e 'pyà÷ramà gamyanta eva / satyaü gamyante / smçtyàcàràbhyàü tu teùàü prasiddhirna pratyakùa÷ruteþ / ata÷ca pratyakùa÷rutivirodhe satyanàdaraõãyàste bhaviùyanti / anadhikçtaviùayà và / nanu gàrhasthyamapi sahaivordhvaretobhiþ paràmçùñaü yaj¤o 'dhyayanaü dànamiti prathama iti / satyamevaü tathàpi tu gçhasthaü pratyevàgnihotràdãnàü karmaõàü vidhànàcchrutiprasiddhameva hi tadastitvam / tasmàtstutyartha evàyaü paramar÷o na codanàrthaþ / apicàpavadati hi pratyakùà ÷rutirà÷ramàntar 'vãrahà và eùa devànàü yo 'gnimudvàsayate', 'àcàryàya priyaü dhanamàhçtya prajàtantuü mà vyavacchetsãþ' (tai. 1.11.1) 'nàputrasya loko 'stãti tatsarve pa÷avo viduþ' ityevamàdyà / tathà 'ye cemeraõye ÷raddhà tapa ityupàsate' (chà. 5.10.1) 'tapaþ÷raddhe ye hyupàsantyaraõye' (muõóa. 1.2.11) iti ca devayànopade÷o nà÷ramàntaropade÷aþ / saüdigdhaü cà÷ramàntaràbhidhànam 'tapa eva dvitãyaþ' (chà. 2.2.3.1) ityevamàdiùu / tathà etameva pravràjino lokamicchantaþ pravrajanti' (bç. 4.4.22) iti lokasaüstavo 'yaü na pàrivràjyavidhiþ / nanu brahmacaryàdeva pravrajeditivispaùñamidaü pratyakùaü privràjyavidhànaü jàbàlànàm / satyametat / anapekùya tvetàü ÷rutimayaü vicàra iti draùñavyam // 18 // ____________________________________________________________________________________________ anuùñheyaü bàdaràyaõaþ sàmya÷ruteþ | BBs_3,4.19 | anuùñheyamà÷ramàntaraü bàdaràyaõa àcàryo manyate / vede ÷ravaõàt / agnihotràdãnàü càva÷yànuùñhoyatvàttadvirodhàdanadhikçtànuùñheyamà÷ramàntaramitihãmàü matiü niràkaroti gàrhasthyavadevà÷ramàntaramapyanicchatà pratipattavyamiti manyamànaþ / kutaþ sàmya÷ruteþ / samà hi gàrhastyenà÷ramàntarasya paràmar÷a÷rutirdç÷yate 'trayo dharmaskandhàþ' (chà. 2.2.3.1)ityàdyà / yatheha ÷rutyantaravihitameva gàrhastyaü paràmçùñamevà÷ramàntaramapãti pratipattavyam / yathàca ÷àstràntarapràptayoreva nivãtapràcãnavãtayoþ paràmar÷a upavãtavidhipare vàkye / tasmàttulyamanuùñheyatvaü gàrhasthyenà÷ramàntarasya / tathà 'etameva pravràjino lokamicchantaþ pravrajanti' (bç. 4.4.22) ityasya vedànuvacanàdibhiþ samabhivyàhàraþ / 'ye ceme 'ramye ÷raddà tapa ityupàsate' (chà. 5.101) ityasya ca pa¤càgnividyayà / yattåktam 'tapa eva dvitãyaþ (chà. 2.2.3.1) ityàdiùvà÷ramàntaràbhidhànaü saüdigdhamiti / naiùa doùaþ / ni÷cayakàraõasadbhàvàt / 'trayo dharmaskandhàþ' (chà. 2.23.1) iti hi dharmaskandhatritvaü pratij¤àtam / naca yaj¤àdayo bhåyàüso dharmà utpattibhinnàþ santo 'nyatrà÷ramasaübandhàtritve 'ntarbhàvayituü ÷akyante / tatra yaj¤àdiliïgo gçhà÷rama eko dharmaskandho nirdiùño brahmacàrãti ca spaùña à÷ramanirde÷astapaityapi ko 'nyastapaþpradhànàdà÷ramàddharmaskandho 'bhyupagamyeta / 'ye ceme 'raõye' (chà. 5.10.1) iti càraõyaliïgàcchraddhàtapobhyàmà÷ramagçhãtiþ / tasmàtparàmar÷e 'pyanuùñheyamà÷ramàntaram // 19 // ____________________________________________________________________________________________ vidhir và dhàraõavat | BBs_3,4.20 | vidhirivàyamà÷ramàntarasya na paràmar÷amàtram / nanu vidhitvàbhyupagama ekavàkyatàpratãtiruparudhyeta pratãyate càtraikavàkyatà puõyalokaphalàstrayo dharmaskandhà brahmasaüsthàtà tvamçtatvaphaleti / satyametat / satãmapi tvekavàkyatàpratãtiü parityajya vidhirevàbhyupagantavyo 'pårvatvàt / vidhyantarasyàdar÷anàt / vispaùñàccà÷ramàntarapratyayàdguõavàdakalpanayaikavàkyatvàyojanànupapatteþ / dhàraõavat / yathà 'adhastatsamidhaü dhàrayannanudravedupari hi devebhyo dhàrayati' ityatra satyàmapyavirodhodhàraõainaikavàkyatàpratãtau vidhãyata evoparidhàraõamapårvatvàt / tathàcoktaü ÷eùalakùaõe - 'vidhistu dhàraõe 'pårvatvàt' iti / tadvadihàpyà÷ramaparàmar÷a÷rutirvidhiriveti kalpyate / yadàpi paràmar÷a evàyamà÷ramàntaràõàü tadapi brahmasaüsthatà tàvatsaüstavasàmarthyàdava÷yaü vidheyàbhyupagantavyà / sà ca kiü caturùvà÷rameùu yasya kasyacidàhosvitparivràjakasyaiveti vivektavyam / yadi ca brahmàcàryanteùvà÷rameùu paràmç÷yamàneùu parivràjako 'pi paràmçùñasta÷caturõàmapyà÷ramàõàü paràmçùñatvàvi÷eùàdanà÷ramitvànupapatte÷ca yaþ ka÷ciccaturùvà÷rameùu brahmasaüstho bhaviùyati / atha na paràmçùñastataþ pari÷iùyamàõaþ parivràóeva brahmasaüstha iti saütsyati / tatra tapaþ÷abdena vaikhànasagràhiõàparàmçùñaþparivràóapãti kecit / tadapyuktam / nahi satyàü gatau vànaprasthavi÷eùaõena parivràjako grahaõamiti / yathàtra brahmacàrigçhamedhinàvasàdàraõenaiva svena svena vi÷eùaõena vi÷eùitàvevaü bhikùuvaikhànasàvapãti yuktam / tapa÷càsàdhàraõodharmo vànaprasthànàü kàyakle÷apradhànatvàt / tapaþ÷abdasya tatra råóheþ / bhikùostu dharma indriyasaüyamàdilakùaõo naiva tapaþ÷abdenàbhilapyate / catuùñhvena ca prasiddhà à÷ramàstritvena paràmç÷yanta ityanyàyyam / apica bhedavyapade÷o 'tra bhavati 'traya ete puõyalokabhàja eko 'mçtatvabhàk' iti / pçthaktveva caiùa bhedavyapade÷o 'vakalpate / nahyevaü bhavati devadattayaj¤adattau mandapraj¤àvanyastvanayormahàpraj¤a iti / bhavati tvevaü devadattayaj¤adattau mandapraj¤au viùõumitrastu mahàpraj¤a iti / tasmàtpårvo traya à÷ramiõaþ puõyalokabhàjaþ pari÷iùyamàõaþ parivràóevàmçtatvabhàk / kathaü punarbrahmasaüstha÷abdo yogàtpravartamànaþ sarvatra saübhavanparivràjaka evàvatiùñheta / råóhyabhyupagame cà÷ramamàtràdamçtatvapràpterj¤ànànarthakyaprasaïga iti / atrocyate - brahmasaüstha iti hi brahmaõi parisamptirananyavyàpàratàråpaü tanniùñhatvamabhidhãyate / tacca trayàõàmà8màõàü na saübavati / svà÷ramavihitakarmànanuùñhàne pryavàya÷ravaõàt / parivràjakasya tu sarvakarmasaünyàsàtapratyavàyo na saübhavatyananuùñhànanimittaþ / ÷amadamàdistu tadãyo dharmo brahmasaüsthatàyà upodbalako na virodhã / brahmaniùñhatvameva hi tasya ÷amadamàdyupabçühitaü svà÷ramavihitaü karma yaj¤àdãni cetareùàü tadvyatikrame ca tasya pratyavàyaþ tathàca 'nyàsa iti brahmà brahmà hi paraþ paro hi brahma tàni và etànyavaràõi tapàüsi nyàsa evàtyarecayat' (nàrà. 78) 'vedàntavij¤ànasuniùcitàrthàþ saünyàsayogàdyatayaþ ÷uddhasattvàþ' (muõóa. 3.2.6. nàrà. 1.2.3. kaivalya. 3) ityàdyàþ ÷rutayaþ / smçtaya÷ca -'tadbuddhayastadàtmànastanniùñhàstatparàyaõàþ' (gã. 5.17) ityàdyà brahmasaüsthasya karmàbhàvaü dar÷ayanti / tasmàtaparivràjakasyà÷ramamàtràdamçtatvapràpterj¤ànànarthakyaprasaïga ityeteùo 'pi doùo nvatarati / tadevaü paràmar÷o 'pãtareùàmà÷ramàõàü pàrivràjyaü tàvadbrahmasaüsthatàlakùaõaü labhyetaiva / anapekùyaiva jàbàla÷rutimà÷ramàntaravidhàyinãmayamàcryoõa vicàraþ pravartitaþ / vidyata eva tvà÷ramàntaravidhi÷rutiþ pratyakùà / 'brahmacaryaü parisampya gçhã bhavedgçhã bhåtvà vanãbhavedvanã bhåtvà pravrajet / yadi vetarathà brahmacaryàdeva brahmacaryàdeva pravrajedgçhàdvà vanàdvà' (jàbà. 4) iti / na ceyaü ÷rutiranadikçtàviùayà ÷akyà vaktum / avi÷eùa÷ravaõàt / pçthagnidhànàccànadhikçtànàma 'atha punareva vratã vàvratã và snàtako vàsnàtako votsannàgniranagniko và' (jàbà. 4) ityàdinà / brahmadànaparipàkàïgatvàcca pàrivràjyasya nànadhikçtaviùayatvam / tacca dar÷ayati - 'atha parivràóvivarõavàsà muõóo 'parigrahaþ ÷uciradrohã bhaikùàõo brahmabhåyàya bhavati' (jàbà. 5) iti / tasmàtsiddhà årdhvaretasàmà÷ramàþ / siddhaü cordhvaretaþsu vidànàdvidyàyàþ svàtantryamiti // 20 // stutimàtràdhikaraõam / så. 21-22 ____________________________________________________________________________________________ stutimàtram upàdànàd iti cen nàpårvatvàt | BBs_3,4.21 | 'sa eùa rasànàü rasatamaþ paramaþ paràrdhyo 'ùñamo yadudgãthaþ' (chà. 1.1.3) 'ityevamàgniþ sàma' ( chà. 1.6.1) ayaü vàva loka eùo 'gni÷citaþ / tadidamevokthamiyameva pçthivã' ityeva¤jàtãkàþ ÷rutayaþ kimudgãthàdeþ stutyarthà àhosvidupàsanàvidyarthà ityasminsaü÷aye stutyarthà iti yuktam / udgãthàdãni karmàïgànyupàdàya ÷ravaõàt / yathà 'iyameva juhåràdityaþ kårmaþ svargo loka àhavanãyaþ' ityàdyà juhvàdistutyarthàstadvaditi cet / netyàha / nahi stutimàtramàsàü ÷rutãnàü prayojanaü yuktamapårvatvàt / vidhyarthatàyàü hyapårvor'tho vihito bhavati stutyarthatàyàü tvànarthakyameva syàt / vidhàyakasya hi ÷abdasya vàkya÷eùabhàvaü pratipadyamànà stutirupayujyata ityuktam 'vidhinà tvekavàkyatvàtstutyarthena vidhãnàü syuþ ityatra / prade÷àntaravihitànàü tådgãthàdãnàmiyaü prade÷àntarapañhità stitirvàkya÷eùabhàvamapratipadyamànànarthikaiva syàt / iyameva juhårityàdi tu vidhisaünidhàvevàmnatamiti vaiùamyam / tasmàdvidhyarthà evaiva¤jàtãyakàþ ÷rutayaþ // 21 // ____________________________________________________________________________________________ bhàva÷abdàc ca | BBs_3,4.22 | 'udgãthamupàsãta' (chà. 1.1.1) 'sàmopàsãta' (chà. 2.2.1) 'ahamukthamasmãti vidyàt' ityàdaya÷ca vispaùñà vidhi÷abdàþ ÷råyante te ca stutimàtraprayojanatàyàü vyàhanyeran / tathàca nyàyavidàü smaraõam -'kuryàtkriyeta kartavyaü bhavetasyàditi pa¤camam / etatsyàtsarvavedeùu niyataü vidhilakùaõam' iti liïgàdyartho vidhiriti manyamànàsta evaü smaranti / pratiprakaraõaü ca phalàni ÷ràvyate - 'àpayità ha vai kàmànàü bhavati' (chà. 1.1.7) 'eùa hyeva kàmàgànasyeùñe' (chà. 1.7.9) 'kalpante hàsmai lokà årdhva÷càvçttà÷ca' (chà. 2.2.3) ityàdãni / tasmàdapyupàsanàvidhànàrthà udgãthàdi÷rutayaþ // 22 // 4 pàriplavàdhikaraõam / så. 23-24 ____________________________________________________________________________________________ pàriplavàrthà iti cen na vi÷eùitatvàt | BBs_3,4.23 | 'atha ha yàj¤avalkyasya dve bhàrye babhåvaturmaitreyã ca kàtyayanã ca' (bç. 4.5.1) 'pratardano ha vai daivodàsirindrasya priyaü dhàmopajagàma' (kauùã. 3.1) 'jàna÷rutirha pautràyaõaþ ÷raddhàdeyo bahudàyã bahupàkya àsa' (chà. 4.1.1) ityevamàdiùu vedàntapañhiteùvàkhyàneùu saü÷ayaþ - kimimàni pàriplavaprayogàrthànyohosvitsaünihitavidyàpratipattyarthànãti / pàriplavàrthà imà àkhyàna÷rutayaþ / àkhyànasàmànyàt / àkhyànaprayogasya ca pariplave coditatvàt / tata÷ca vidyàpradhànatvaü vedàntànàü na syàt, mantravatprayoga÷eùatvàditi cet / tanna / kasmàt / vi÷eùitatvàt / 'pàriplavamàcakùãta' iti hi prakçtya 'manurvaivasvato ràjà' ityevamàdãni kànicidevàkhyànàni tatra vi÷eùyante / àkhyànasàmànyàccetsàmànyàccetsarvagçhãtiþ syàdanarthakamevedaü vi÷eùaõaü bhavet / tasmànna pàriplavàrthà età àkhyàna÷rutayaþ // 23 // ____________________________________________________________________________________________ tathà caikavàkyatopabandhàt | BBs_3,4.24 | asati ca pariplavàrthatva àkhyànànàü saünihitavidyàpratipàdanopayogitaiva nyàyyà / ekavàkyatobandhàt / tathàhi ta6 tatra saünihitàbhirekavàkyatà dç÷yate prarocanopayogàtpratipattisaukaryopayogàcca / maitreyãbràhmaõe tàvat - 'àtmà và are draùñavyaþ' (bç. 4.5.6) ityàdyà vidyayaikavàkyatà dç÷yate / pràtardane 'pi pràõo 'smi praj¤àtmà ityàdyayà / jàna÷rutiriyyatràpi 'vàyurvàva saüvargaþ' (chà. 4.3.1) ityàdyà / yathà 'sa àtmàno vapàmudakhidat' ityevamàdãnàü karma÷rutigatànàmàkhyànàü saünihitavidhistutyarthatà tadvat / tasmànna pàriplavàrthatvam // 24 // 5 agnãndhanàdyadhikaraõam / så. 25 ____________________________________________________________________________________________ ata eva càgnãndhanàdyanapekùà | BBs_3,4.25 | 'puruùàrtho 'taþ ÷abdàt' (bra.så. 3.4.1) ityetadvyavahitamapi saübhavàdata iti paràmç÷yate / ateva ca vidyàyàþ puruùàrthahetutvàdagnãndhanàdãnyà÷ramakmàõi vidyayà svàrthasiddhau nàpekùitavyànãtyàdyasyaivàdhikaraõasya phalamupasaüharatyadhikavivakùayà // 25 // 6 sarvàpekùàdhikaraõam / så. 26-27 ____________________________________________________________________________________________ sarvàpekùà ca yaj¤àdi÷ruter a÷vavat | BBs_3,4.26 | idamidànãü cintyate kiü vidyàyà atyantamevànapekùà÷ramakarmamàmutàsti kàcidapekùeti / tatràta evàgnãndhanàdãnyà÷ramakarmàõi vidyà svàrthasiddhau nàpekùyanta evamatyantamevànapekùàyàü pràptàyàmidamucyate sarvàpekùà ceti / apekùata ca vidyà sarvàõyà÷ramakarmàõi nàtyantamanapekùaiva / nanu viruddhamidaü vacanamapekùate cà÷ramakarmàõi vidyà nàpekùate ceti / neti bråmaþ / utpannà hi vidyà phalasiddhiü prati na ki¤cidanyadapekùata utpattiü prati tvapekùate / kutaþ - yaj¤àdi÷ruteþ / tathàhi ÷rutiþ - 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti yaj¤ena dànena tapasànà÷akena' (bç. 4.4.22) iti yaj¤àdãnàü vidyàsàdhanabhàvaü dar÷ayati / vividiùàsaüyogàccaiùàmutpattisàdhanabhàvoùavasãyate / 'atha yadyaj¤a ityàcakùate brahmacaryasya yaj¤àdibhiþ yaüstavàdyaj¤àdãnàmapi hi sàdhanabhàvaþ såcyate / 'sarve vedà yatpadamàmananti tapàüsi sarvàõi ca yadvadanti / yadicchanto brahmacaryaü caranti tatte padaü saügraheõa bravãmi' (kañha. 2.15) ityevamàdyà ca ÷rutirà÷ramakarmaõàü vidyàsàdhanabhàvaü såcayati / smçtirapi - 'kaùàyapakatiþ karmàõi j¤ànaü tu paramà gatiþ / kaùàye karmabhiþ pakke tato j¤ànaü pravartate' ityevamàdyà / a÷vavaditi yogyatànidar÷anam / yathàca yogyatàva÷enà÷vo na làïgalàkarùaõe yujyate rathacaryàyàü tu yujyate / evamà÷ramakarmàõi vidyayà phalasiddhau nàpekùyanta utpattau càpekùyanta iti // 26 // ____________________________________________________________________________________________ ÷amadamàdyupetas syàt tathàpi tu tadvidhes tadaïgatayà teùàm apy ava÷yànuùñheyatvàt | BBs_3,4.27 | yadika÷cinmanyeta yaj¤àdãnàü vidyàsàdhanabhàvo na nyàyyo vidhyabàvàt / 'yaj¤ena vividiùanti' ityeva¤jàtãyakà hi ÷rutiranuvàdasvaråpàvidyàbhiùñavaparà na yaj¤àdividhiparà / itthaü mahàbhàgà vidyà syàdvidyàrthã 'tasmàdevaüvicchanto dànta uparatastitikùuþ samàhito bhåtvàtmaneyevàtmànaü pa÷yati' (bç. 4.4.23) iti vidyàsàdhanatvena ÷amadamàdãnàü vidhànàdvihitànàü càva÷yànuùñheyatvàt / nanvatràpi ÷amàdyupeto bhåtvà pa÷yatãti vartamànàpade÷a upalabhyate na vidhiþ / neti bråmaþ / tasmàditi prakçtapra÷aüsàparigrahàdvidhitvapratãteþ / pa÷yediti na màdhyandinà vispaùñameva vidhimadhãyate / tasmàdyaj¤àdyanapekùàyàmapi ÷amadãnyapekùitavyàni / yaj¤àdãnyapi tvapekùitavyànãti yaj¤àdi÷rutereva / nanåktaü yaj¤àdibhirvividiùantãtyatra na vidhirupalabhyata iti / satyamuktaü tathàpi tvatpårvatvàtsaüyogasya vidhiþ parikalpyate / nahyayaü yaj¤àdãnàü vividiùàsaüyogaþ pårvaü pràpto yenànådyeta / 'tasmàtpåùà prapiùñabhàgo 'dantako hi ityevamàdiùu cà÷rutavidhikeùvapi vàkyeùvapårvatvàdvidhiü parikalpya pauùõaü peùaõaü vikçtau pratãyetyàdivicàraþ prathame tantre pravartitaþ / tathàcoktam 'vidhirvà dhàraõavat' (bra, så. 3.4.20) iti / smçtirapi bhagavadgãtàdyàsvanabhisaüdhàya phalamanutiùñhitàni yaj¤àdãni mumukùorj¤ànasàdhanàni bhavantãti prapa¤citam / tasmàdyaj¤àdãni ÷amadamàdãni ca yathà÷ramaü sarvàõyevà÷ramakarmàõi vidyotpattàvapekùitavyàni / tatràpyevaüviditi vidyàsaüyogàtpratyàsannàni vidyàsàdhanàni ÷amàdãni, vividiùàsaüyogàttu brahyataràõi yaj¤àdãnãti vivektavyam // 27 // 7 sarvànnànumatyadhikaraõam / så. 28-31 ____________________________________________________________________________________________ sarvàn nànumati÷ ca pràõàtyaye taddar÷anàt | BBs_3,4.28 | pràõasaüvàde ÷råyate chandogànàm - 'na ha và evaüvidi ki¤canànannaü bhavati' (chà. 5.2.1) iti / tathà vàjasaneyinàm - 'na ha và asyànnaü jagdhaü bhavati nànannaü pratigçhãtam' (bç. 6.1.14) iti / sarvamevàsyàdanãyameva bhavatãtyarthaþ / kimidaü sarvànnànuj¤ànaü ÷amàdivadvidyàïgaü vidhãyata uta stutyarthaü saükàrtyata iti saü÷aye vidhiriti tàvatpràtm / tathàhi - pravçttivi÷eùakara upade÷o bhavatyataþ pràõavidyàsaünidhànàttadaïgatveneyaü niyamanivçttirupadi÷yate / nanvevaüsati bhakùyàbhakùyavibhàga÷àstravyàghàtaþ syàt / naiùa doùaþ / smànyavi÷eùabhàvàdbàdhopapatteþ / yathà pràõihiüsàpratiùedhasya pa÷usaüj¤àpanavidhinà bàdhaþ / yathàca 'na kà¤cana pariharettadvratam' (chà. 2.13.2) ityanena vàmadevyàvidyàviùayeõa sarvastrayaparihàravacanena tatsàmànyaviùayaü gamyàgamyavibhàga÷àstraü bàdhyate / evamanenàpi pràõavidyàviùayeõa sarvànnabhakùaõavacanena bhakùyàbhakùyavibhàga÷àstraü bàdhyateti / evaü pràpte bråmaþ - nedaü sarvànnànuj¤ànaü vidhãyata iti / nahyatra vidhàyakaþ ÷abda upalabhyate 'na ha và evaüvidi ki¤canànannaü bhavati' (chà. 5.2.1) iti vartamànàpade÷àt / nacàsatyàmapi vidhipratãtau pravçttivi÷eùakaratvalobhenaiva vidhirabhyupagantuü ÷akyate / apica ÷vàdimaryàdaü pràõasyànnamityuktvedamucyate 'naivaüvidaþ ki¤cidanannaü bhavati' iti / naca ÷vàdimaryàmannaü mànuùeõa dehenopabhoktuü ÷akyate / ÷akyate tu pràõasyànnamidaü sarvamiti vicintayitum / tasmàtpràõànnavij¤ànapra÷aüsàrtho 'yamarthavàdo na sarvànnànuj¤ànavidhiþ / taddar÷ayati 'sarvànnànumati÷ca pràõàtyaye' iti / etaduktaü bhavati- pràõàtyaya eva hi parasyàmàpadi sarvamannamadãyatvenàbhyanuj¤àyate taddar÷anàt / tathàhi ÷ruti÷càkràyaõasyerùeþ kaùñàyàmavasthàyàmabhakùyabhakùaõe pravçttiü dar÷ayati - 'mañacãhateùu kuruùu' (chà. 1.10.1) ityasminbràhmaõe / càkràyaõaþ kilarùiràpadgata ibhyena sàmikhàdintànkulmàùàü÷cakhàda / anupànaü tu tadãyamucchiùñadoùàtpratyàcacakùe / kàraõaü càtrovàca 'na và ajãviùyamimànakhàdan' (chà. 1.10.4) iti, 'kàmo ma udapànam' (chà. 1.10.4) iti ca / pina÷cottaredyustàneva svaparocchiùñànparyuùitànkulmàùànbhakùayàübabhåveti / tadetaducchiùñaparyuùitabhakùaõaü dar÷ayantyàþ ÷ruterà÷ayàti÷ayo lakùyate pràõàtyayaprasaïge pràõasaüdhàraõàyàbhakùyamapi bhakùayitavyamiti / svasthàvasthàyàü tu tanna kartavyaü vidyàvatàpãtyanupànapratyàkhyànàdgamyate / tasmàdarthavàdo 'na ha và evaüvidi' (cà. 5.2.1) ityevamàdiþ // 28 // ____________________________________________________________________________________________ abàdhàc ca | BBs_3,4.29 | eva¤ca satyàhàra÷uddhau sattva÷uddhirityevamàdi bhakùyàbhakùyavibhàga÷àstramabàdhitaü bhaviùyati // 29 // ____________________________________________________________________________________________ api ca smaryate | BBs_3,4.30 | apicàpadi sarvànnabhakùaõamapi smaryateviduùo.viduùa÷càvi÷eùeõa - 'jãvitàtyayamàpanno yo 'nnamatti yatastataþ / lipyate na sa pàpena padmapatramivàmbhasà' iti / tathà 'madyaü nityaü bràhmaõaþ', 'suràpasya bràhmaõasyoùõàmasiüceyuþ', 'suràpàþ kçmayo bhavantyabhakùyabhakùaõàt' iti ca smaryatevarjanamannasya // 30 // ---------------------- FN: uùõamatitaptàm / ____________________________________________________________________________________________ ÷abda÷ càto 'kàmakàre | BBs_3,4.31 | ÷abda÷cànannasya pratiùedhakaþ kàmakàranivçttiprayojanaþ kàñhakànàü saühitàyàü ÷råyate - 'tasmàdbrahmaõaþ suràü na pibet' iti / so 'pi 'na ha và evaüvidi' (chà. 5.2.1) ityasyàrthavàdatvàdupapannataro bhavati / tasmàdeva¤jàtãyakà arthavàdà na vidhaya iti // 31 // 8 à÷ramakarmàdhikaraõam / så. 32-36 ____________________________________________________________________________________________ vihitatvàc cà÷ramakarmàpi | BBs_3,4.32 | 'sarvàpekùà ca -' (bra. så. 3.4.23) ityatrà÷ramakarmaõàü vidyàsàdhanatvamavadhàritam / idànãü tu kimamumukùorapya÷ramamàtraniùñhasya vidyàmakàmamayamànasya tànyanuùñheyànyutàho neti cintyate / tatra 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti' (bç. 4.4.22) ityàdinà÷ramakarmaõàü vidyàsàdhanatvena vihitatvàdvidyàmanicchataþ phalàntaraü kàmayamànasya nityanyananuùñheyàni / atha tasyàpyanuùñheyàni na tarhyeùàü vidyàsàdhanatvaü nityànityasaüyogavirodhàditi / asyàü pràptau pañhati - 'à÷ramamàtraniùñhasyàpyamumukùoþ kartavyanyeva nityàni karmàõi yàvajjãvamagnihotraü juhoti' ityàdinà vihitatvàt / nahi vacanasyàtibhàro nàma ka÷cidasti // 32 // atha yaduktaü naivaü sati vidyàsàdhanatveùàü syàdityata uttaraü pañhati - ____________________________________________________________________________________________ sahakàritvena ca | BBs_3,4.33 | vidyàsahakàrãõi caitàni syurvihitatvàdeva 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti' (bç. 4.4.22) ityàdinà / taduktam - 'sarvàpekùà ca yaj¤àdi÷rutera÷vavat' (bra. så. 3.4.26) iti / nacedaü vidyàsahakàritvàvacanamà÷ramakarmaõàü prayàjàdivadvidyàphalaviùayaü mantavyam / avidhilakùaõatvàdvidyàyàþ / asàdhyatvàcca vidyàphalasya / vidhilakùaõaü hi sàdhanaü dar÷apårõamàsàdi svargaphalasiùàdhayiùayà sahakàrisàdhanàntaramapekùate naivaü vidyà / tathàcoktam 'ata eva càgnãndhanàdyanapekùà' (bra. så. 3.4.25) iti / tasmàduttpattisàdhanatva evaiùàü sahakàritvavàcoyuktiþ / nacàtra nityànityasaüyogavirodha à÷aïkayaþ, karmàbhede 'pi saüyogabhedàt / nitye hyekaþ saüyogo yàvajjãvàdivàkyakalpito na tasya vidyàphalatvam / anityastvaparaþ saüyogaþ 'tametaü vedànuvacanena' (bç. 4.4.22) ityàdivàkyakalpitastasya vidyàphalatvam / yathaikasyàpi khàdiratvasya nityena saüyogena kratvarthatvamanityena saüyogena puruùàrthatvaü tadvat // 33 // ____________________________________________________________________________________________ sarvathàpi ta evobhayaliïgàt | BBs_3,4.34 | sarvathàpyà÷ramakarmapakùe vidyàsahakàritvapakùe ca ta evàgnihotràdayo dharmà anuùñoyàþ / ta evetyavadhàrayannàcryaþ kiü nivartayati / karmabheda÷ah kàmiti bråmaþ / yathà kuõóapàyinàmayane 'màsamagnihotraü jihoti' ityatra nityàdagnihotràtkarmàntaramupadi÷yate naivamiha karmabhedo 'stãtyarthaþ / kutaþ -ubhayaliïgàt / ÷rutiliïgàtsmçtiliïgàcca / ÷rutiliïgaü tàvat 'tametaü vedànuvacanena bràhmaõà vividiùanti' (bç. 4.4.22) iti siddhavadutpannaråpàõyeva yaj¤àdãni vividiùàyàü viniyuï kte natu juhvatãtyàdivadapårvameùàü råpamutpàdayatãti / smçtiliïgamapi 'anà÷ritaþ karmaphalaü kàryaü karma karoti yaþ' (6.1) iti vij¤àtakartavyatàkameva karma vidyotpattyarthaü dar÷ayati / yasyaite 'ùñàcatvàriü÷atsaüskàrà ityàdyà ca saüskàratvaprasiddhirvaidikeùu karmasu tatsaüskçtasya vidyotpattimabhipretya smçtau bhavati / tasmàtsàdvidamabhedàvadhàraõam // 34 // ____________________________________________________________________________________________ anabhibhavaü ca dar÷ayati | BBs_3,4.35 | sahakàritvasyaivaitadupodbalakaü liïgadarsanamanabhibhavaü ta dar÷ayati ÷rutirbrahmacaryàdisàdhanasaüpannasya ràgadibhiþ kle÷aiþ 'eùa hyàtmà na na÷yati yaü brahmacaryeõànuvindate' (chà. 8.5.3) ityàdinà / tasmàdyaj¤àdãnyà÷ramakarmàõi ca bhavanti vidyàsahakàrãõi ceti ni÷citam // 35 // 9 vidhuràdikaraõam / så. 36 -39 ____________________________________________________________________________________________ antarà càpi tu taddçùñeþ | BBs_3,4.36 | vidhuràdãnàü dravyàdisaüpadrahitànàü cànyatamà÷ramapratipattihãnànàmantaràlavartinàü kiü vidyàyàmadhikàro 'sti kiüvà nàstãti saü÷aye nàstãti tàvatpràptam / à÷ramakarmaõàü vidyàhetutvàvadhàraõàdà÷ramakarmàsaübhavàccaiteùàmiti / evaü pràpta idamàha - antarà càpi tvanà÷ramitvena vartamàno 'pi vidyàyàmadhikriyate / kutaþ taddçùñeþ / raikvavàcaknavãprabhçtãnàmevaübhåtànàmapi brahmatva÷rutyupalabdheþ // 36 // ____________________________________________________________________________________________ api ca smaryate | BBs_3,4.37 | saüvartaprabhçtãnàü ca nagnacaryàdiyogàdanapekùità÷ramakarmàõàmapi mahàyogitvaü smaryata itihàse // 37 // nanu liïgamidaü ÷rutismçtidar÷anamipanyastaü kà nu khalu pràptiriti sàbhidhãyate - ____________________________________________________________________________________________ vi÷eùànugraha÷ ca | BBs_3,4.38 | teùàmapi ca vidhuràdãnàmaviruddhaiþ puruùamàtrasaübandhibhirjapopavàsadevatàràdhanàdibhirdharmavi÷eùairanugraho vidyàyàþ saübhavati / tathàca smçtiþ - 'japyenaiva tu saüsiddhyedbràhmaõo nàtra saü÷ayaþ / kuryàdantra và kuryànmantro bràhmaõa ucyate' ityasaübhavadà÷ramakarmàõo 'pi japye 'dhikàraü dar÷ayati / janmàntarànuùñhitairapi cà÷ramakarmabhiþ saübhavatyeva vidyàyà anugrahaþ / tathàca smçtiþ - 'anekajanmasaüsiddhastato yàti paràü gatim' (6.45) iti janmàntarasaücitànàmapi saüskàravi÷eùànanugrahãtçnvidyàyàü dar÷ayati / dçùñàrthà ca vidyà pratiùedhàbhàvamàtreõàpyartinamadhikaroti ÷ravaõàdiùu / tasmàdvidhuràdãnàmapyadhikàro na virudhyate // 38 // ____________________________________________________________________________________________ atas tv itarajjyàyo liïgàc ca | BBs_3,4.39 | atastvantaràlavartitvàditaradà÷ramavartitvaü jyàyo vidyàsàdhanam / ÷rutismçtisaüdçùñatvàt / ÷rutiliïgàcca 'tenaiti brahmavitpåõyakçttejasa÷ca' (bç. 4.4.1) iti / 'anà÷ramã na tiùñheta dinamekamapi dvijaþ / saüvatsaramanà÷ramã sthitvà kçcchramekaü caret' iti ca smçtiliïgàt // 39 // 10 tadbhåtàdhikaraõam / så. 40 ____________________________________________________________________________________________ tadbhåtasya tu nàtadbhàvo jaiminer api niyamàt tadråpàbhàvebhyaþ | BBs_3,4.40 | santyårdhvaretasà à÷ramà iti sthàpitam / tàüstu pràptasya katha¤cittataþ pracyutirasti nàsti veti saü÷ayaþ / pårvakarmasvanuùñhànacikãrùayà và ràgàdiva÷ena và pracyuto 'pi syàdvi÷eùàbhàvàditi / evaü pràpta ucyate - tadbhåtasya tu pratipannordhvaretobhàvasya na katha¤cidapyatadbhàvo na tataþ pracyutiþ syàt / kutaþ - niyamàtadråpàbhàvebhyaþ / tathàhi - 'atyantamàtmànamàcàryakule 'vasàdayan' (chà. 2.23.1) iti 'araõyamiyàditi padaü tato na punareyàdityupaniùat' iti 'àcàryeõàbhyanuj¤àta÷caturõàmekamà÷ramam / à vimokùàccharãrasya so 'nutiùñhedyathàvidi' iti caiva¤jàtãyake niyamaþ pracyutyaprabhàvaü dar÷ayati / yathàca 'brahmacaryaü samàpya gçhã bhavet' (jà. 4) 'brahmacaryàdeva pravrajet' (jà. 4) iti caivamàdãnyàroharåpàõi vacàüsyupalabhyante naivaü pratyavaroharåpàõi / nacaivamàcàràþ ÷iùñhà vidyante / yattu pårvakarmasvanuùñhànacikãrùayà pratyavarohaõamiti tadasat '÷reyànsvadharmo viguõaþ paradharmàtsvanuùñhitàt' (3.35) iti smaraõàt / nyàyàcca / yo hi yaü prati vidhãyate sa tasya dharmo natu yo yena svanuùñhàtuü ÷akyate / codanàlakùaõatvàddharmasya / naca ràgàdiva÷àtpracyutiþ / niyama÷àstrasya balãyastvàt / jaiminerapãtyapi÷abdena jaiminibàdaràyaõayoratra saüpratipattiü ÷àsti pratipattidàróhyàya // 40 // 11 adhikàràdhikaraõam / så. 41 - 42 ____________________________________________________________________________________________ na càdhikàrikam api patanànumànàt tadayogàt | BBs_3,4.41 | yadi naiùñhiko brahmacàrã pramàdàdavakãryeta kiü tasya 'brahmacaryàvakãrõã nairçtaü gardabhamàlabhet' ityetatpràya÷cittaü syàduta neti / netyucyate / yadapyadhikàralakùaõe nirõãtaü pràya÷cittam 'avakãrõipa÷u÷ca tadvadàdhànasyàpràptakàlatvàt' (jai. så / 6.8.21) iti tadapina naiùñhikasya bhavitumarhati / kiü kàraõam - 'àråóho naiùñhikaü dharmaü yastu pracyavate pinaþ / pràya÷cittaü na pa÷yàmi yena ÷uddhyetsa àtmahà' ityapratisamàdheyapatanasmaraõàcchinna÷irasa iva pratikriyànupapatteþ / upakurvàõasya tu tàdçkpatanasmaraõàbhàvàdupapadyate tatpràya÷cittam // 41 // ____________________________________________________________________________________________ upapårvam api tv eke bhàvama÷anavat tad uktam | BBs_3,4.42 | apitveka àcàryà upapàtakamevaitaditi manyate / yannaiùñhikasya gurudàràdibhyo 'nyatra brahmacaryaü vi÷ãryeta na tanmahàpàtakaü bhavati gurutalpàdiùu mahàpàtakeùvaparigaõanàt / tasmàdupakurvàõavannaiùñhikasyàpi pràya÷cittasya bhàvamicchanti brahmacàritvàvi÷eùàdavakãrõitatvàvi÷eùàcca / a÷anavat / yathà brahmacàriõo madhumàüsà÷ane vratalopaþ punaþsaüskàra÷caivamiti / ye hi pràya÷cittasyàbhàvamicchanti teùàü na målamupalabhyate / ye tu bhàvamicchanti teùàü brahmacàryavakãrõetyadavi÷eùa÷ravaõaü målam / tasmàdbhàvo yuktataraþ / taduktaü pramàõalakùaõe - 'samà vipratipattiþ syàt' (jai. så. 1.3.8) '÷àstrasthà và tannimittatvàt' (jai. så. 1.3.9) iti / prà÷cittàbhàvasmaraõaü tvevaü sati yatnagauravotpàdanàrthamiti vyàkhyàtam / evaü bhikùuvaikhànasayorapi vànaprastho dãkùàbhede kçcchraü dvàda÷aràtraü caritvà mahàkakùaü vardhayet bhikùurvànaprasthavatsomavalliïgavarjaü sva÷àstrasaüskàra÷ca ityavamàdi pràya÷cittasmaraõamanuvartavyam // 42 // 12 bahiradhikaramam / så. 43 ____________________________________________________________________________________________ bahis tåbhayathàpi smçter àcàràc ca | BBs_3,4.43 | yadårdhvaretasàü sva÷ramebhyaþ pracyavanaü mahàpàtakaü yadi vopapàtakamubhayathàpi ÷iùñhaiste bahirkartavyàþ / 'àråóho naiùñhikaü dharmaü yastu pracyavate punaþ / pràya÷cittaü na pa÷yàmi yena ÷udhyetsa àtmahà' iti 'àråóhapatitaü vipraü maõóalàcca viniþsçtam / udbaddhaü kçmidaùñaü ca spçùñvà càndràyaõaü caret' iti caivamàdinindàti÷ayasmçtibhyaþ / ÷iùñàcàràcca / nahi yaj¤àdhyayanavivàhàdãni taiþ sahàcaranti ÷iùñàþ // 43 // 13 svàmyadhikaraõam / så. 44 -46 ____________________________________________________________________________________________ svàminaþ phala÷ruter ity àtreyaþ | BBs_3,4.44 | aïgeùåpàsaneùu saü÷ayaþ / kiü tàni yajamànakarmàõyàhosvidçtvikkarmàõãti / kiü tàvatpràptam yajamànakarmàõãti / kutaþ - phala÷ruteþ / phalaü hi ÷råyate - 'varùati hàsmai varùayati ha ya etadevaü vidvànvçùñau pa¤cavidhaü sàmopàste' (chà. 2.3.2) ityàdi / tacca svàmigàmi nyàyyam / tasya sàïge prayoge 'dhikçtatvàt / adhikçtàdhikàratvàccaiva¤jàtãyakasya / phalaü ca kartaryupàsanànàü ÷råyate - 'varùatyasmai ya upàste' ityàdi / nanvçtvijo 'pi phalaü dçùñam 'àtmane và yaü kàmaü kàmayate tamàgàyati' (bç. 1.3.28) iti / na / tasya vàcanikatvàt / tasmàtsvàmina eva phalavatsåpàsaneùu kartçtvamityàtreya àcàryo manyate // 44 // ____________________________________________________________________________________________ àrtvijyam ity auóulomiþ tasmai hi parikrãyate | BBs_3,4.45 | naitadasti svàmikarmàõyupàsanànãti / çtvikkarmàõyetàni syurityauóulomiràcàryo manyate / kiü kàraõaü, tasmai hi sàïgàya karmaõe yajamànenartvikparikrãyate / tatprayogàntaþpàtãni codgãthàdyupàsanànyadhikçtàdhikàrakatvàt / tasmàdgodohanàdiniyamavadevartvigbhirnirvartyetan / tathàca 'taü ha bako dàlbhyo vidà¤cakàra sa ha naimi÷ãyànàmudgàtà babhåva (chà. 1.2.13) ityudgàtçkatçrkatàü vij¤ànasya dar÷ayati / yattåktaü kartrà÷rayaü phalaü ÷råyata iti / naiùa doùaþ / paràrthatvàdçtvijo 'nyatra vacanàtphalasaübandhànupapatteþ // 45 // ____________________________________________________________________________________________ ÷rute÷ca | BBs_3,4.46 | yàü vai kà¤cana yaj¤a çtvija à÷iùamà÷àsata iti yajamànàyaiva tàmà÷àsata iti hovàceti tasmàdu haivaüvidudgàtà bråyàtkaü te kàmamàgàyàni (chà. 1.7.8 - 9) iti / taccarvitvakkartçkasya vij¤ànasya yajamànagàmi phalaü dar÷ayati / tasmàdaïgopàsanànàmçtvikkarmatvasiddhiþ // 46 // 14 sahakàryantaravidhyadhikaraõam / så. 47 - 49 ____________________________________________________________________________________________ sahakàryantaravidhiþ pakùeõa tçtãyaü tadvato vidhyàdivat | BBs_3,4.47 | 'tasmàdbrahmaõaþ pàõóityaü nirvidya bàlyena tiùñhàsedbàlyaü ca pàõóityaü ca nirvidyàtha muniramaunaü ca monaü ca nirvidyàtha bràhmaõaþ' (bç. 3.5.1) iti bçhadàraõyake ÷råyate / tatra saü÷ayaþ maunaü vidãyate na veti / na vidãyata iti tàvatpràptam / bàlyena tiùñhàsedityatraiva vidheravasitatvàt / nahyatha munirityatra vidàyakà vibhaktirupalabhyate tasmàdayamanuvàdo yuktaþ / kutaþ pràptiriti cet / munipaõóita÷abdayorj¤ànàrthatvàtpàõóityaü nirvidyetyevaü pràptaü maunam / apicàmaunaü ca maunaü ca nirvidyàtha bràhmaõa ityatra tàvanna bràhmaõatvaü vidhãyate pràgeva pràptatvàt / tasmàdatha bràhmaõa iti pra÷aüsàvadastathaivàtha munirityapi bhavitumarhati samànanirdeùatvàditi / evaü pràpte bråmaþ - sahakàryantaravidhiriti / vidyàsahakàriõo maunasya bàlyapàõóityavadvidhirevà÷rayitavyo 'pårvavat / nanu pàõóitya÷abdenaiva maunasyàvagatatvamuktam / naiùa doùaþ / muni÷abdasya j¤ànàti÷ayàrthatvàt / mananànmuniriti ca vyutpattiriti ca vyutpattisaübhavàt / 'munãnàmapyahaü vyàsaþ' (gã. 10.37) iti ca prayogadar÷anàt / nanu muni÷abda uttamà÷ramavacano 'pi ÷råyate 'gàrhasthyamàcàryakulaü maunaü vànaprastham' ityatra / na / 'vàlmãkirmunipuïgavaþ' ityàdiùu vyabicàradar÷anàt / itarà÷ramasaünidhànàttu pàri÷eùyàttatrottamà÷ramopàdànaü j¤ànapradhànatvàdutmà÷ramasyaùa tasmàdbàlyapàõóityàpekùayà tçtãyamidaü maunaü j¤ànàti÷ayaråpaü vidãyate / yattu bàlya eva vidheþ paryavasànamiti tathàpyapårvatvànmunitvasya vidheyatvàmà÷rãyate muniþ syàditi / nirvedanãyatvanirde÷àdapi maunasya bàlyapàõóityavadvidheyatvà÷rayaõam / tadvato vidyàvataþ sanyàsinaþ / katha¤ca vidyàvaþ saünyàsina ityavagamyate / tadadhikàràt 'àtmànaü viditvà putràdyeùaõàbhyo vyutthàyàtha bhikùàcaryaü caranti' iti / nanu sati vidyàvattve pràpnotyeva tatràti÷ayaþ kiü monavidhinetyata àha - pakùeõeti / etaduktaü bhavati - yasminpakùe bhedadar÷anapràbalyànna pràpnoti tasminneùa vidhiriti / vidhyàdivat / yathà - 'dar÷apårõamàsàbhyàü svargakàmo yajeta' ityeva¤jàtãyake vidhyàdau sahakàritvenàgnyanbàdhànàdikamaïgajàtaü vidhãyate / evamavipradhàne 'pyasminvidyàvàkye maunavidhirityarthaþ // 47 // evaü bàlyàdivi÷iùñe kaivalyà÷rame ÷rutimati vidyamàne kasmàcchàndogye gçhiõopasaühàraþ 'abhisamàvçtya kuñumbe' (chà. 8.15.1) ityatra / tena hyupasaüharaüstadviùayamàdaraü dar÷atãti / ata uttaraü pañhati - ____________________________________________________________________________________________ kçtsnabhàvàt tu gçhiõopasaühàraþ | BBs_3,4.48 | tu÷abdo vi÷eùaõàrthaþ / kçtsnabhàvo 'sya vi÷eùyate / bahulàyàsàni hi bahånyà÷ramakarmàõi yaj¤àdãni taü prati kartavyatayopadiùñànyà÷ramàntarakarmàõi ca yathàsaübhavamahiüsendriyasaüyamàdãni tasya vidyante / tasmàdgçhamedhinopasaühàro na virudhyate // 48 // ____________________________________________________________________________________________ maunavad itareùàm apy upade÷àt | BBs_3,4.49 | yathà maunaü gàrhasthyaü caitàvà÷ramau ÷rutimantàvevamitaràvapi vànaprasthagurukulavàsau / dar÷ità hi purastàcchrutiþ- 'tapaþ eva dvitãyo brahmacaryàcàryakulavàsã tçtãyaþ' (chà. 2.23.1) ityàdyà / tasmàccaturõàmapyà÷ramàõàmupade÷àvi÷eùàttulyavadvikalpasamuccayàbhyàü pratipattiþ / itareùàmiti dvayorà÷ramayorbahuvacanaü vçttibhedàpekùayànuùñhàtçbhedàpekùayà veti draùñavyam // 49 // 15 anàviùkàràdhikaraõam / så. 50 ____________________________________________________________________________________________ anàviùkurvann anvayàt | BBs_3,4.50 | 'tasmàdbrahmaõaþ pàõóityaü nirvedya bàlyena tiùñhàset' (bç. 3.5.1) iti bàlyamanuùñheyatayà ÷råyate / tatra bàlasya bhàvaþ karma và bàlyamitiraddhite sati bàlabhàvasya vayovi÷eùasyecchàyà saüpàdayituma÷akyatvàdyathopapàdaü måtrapurãùatvàdibàlacaritantargatà và bhàvavi÷uddhirapraråóhendriyatvaü dambhadarpàdirahitatvaü và bàlyaü syàditi saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptaü kàmacàravàdabhakùaõatà yathopapàdamåtrapurãùatvaü ca prasiddhataraü loke bàlyamiti tadgrahaõaü yuktam / nanu patitatvàdidoùapràpterna yuktaü kàmacàratàdyà÷rayaõam / na / vidyàvataþ saünyàsino vacanasmarthyàddoùanivçtteþ pa÷uhiüsàdiùviveti / evaü pràpte 'bhidhãyate / na / vacanasya gatyantaràbhàvàt / aviruddhe hyanyasminbàlya÷abdàbhilapye labhyamàne na vidhyantaravyàghàtakalpanà yuktà / pradhànopakàràya càïgaü vidhãyate / j¤ànàbhyàsa÷ca pradhànamiha yatãnàmanuùñheyam / naca sakalàyàü bàlacaryàyàmaïgãkriyamàõàyàü j¤ànàbhyàsaþ saübhàvyate / tasmàdàntaro bhàvavi÷eùo bàlyasyàpraråóhendriyatvàdiriha bàlyamà÷rãyate / tadàha - anàviùkurvanniti / j¤ànàdhyayanadhàrmikatvàdibhiràtmànamavikhyàpayandambhadarpàdirahito bhavet / yathà bàlo 'praråóhendriyatayà na pareùàmàtmànamàviùkartumãhate tadvat / evaü hyasya vàkyasya pradhànopakàryàrthànugama upapadyate / tathàcoktaü smçtikàraiþ - 'yaü na santaü na càsantaü nà÷rutaü na bahu÷rutam / na suvçttaü na durvçttaü veda ka÷citsa bràhmaõaþ // gåóhadharmà÷rito vidvànaj¤àtacaritaü caret / andhavajjaóavaccàpi måkavacca mahãü caret' // 'avyaktaliïgo 'vyaktàcàraþ' iti caivamàdi // 50 // 16 aihikàdhikaraõam / så. 51 ____________________________________________________________________________________________ aihikam apy aprastutapratibandhe taddar÷anàt | BBs_3,4.51 | 'sarvàpekùà ca yaj¤àdi÷rutera÷vavat (bra.så. 3.4.23) ityata àrabhyoccàvacaü vidyàsàdhanamavadhàritaü, tatphalaü vidyà siddhyantã kimihaiva janmani siddhyatyuta kadàcidamutràpãti cnavtyate / kiü tàvatpràptam / ihaiveti / kiü kàraõam / ÷ravaõàdipårvikà hi vidyà / naca ka÷cidamutra me vidyà jàyatàmityabhisaüdhàya ÷ravaõàdiùu pravartate / samàna eva tu janmani vidyàjanmàbhisaüdhàyaiteùu pravartamàno dç÷yate / yaj¤àdãnyapi ÷ravaõàdidvàreõaiva vidyàü janayanti pràmàõajanyatvàdvidyàyàþ / tasmàdaihikameva vidyàjanmeti / evaü pràpte vadàmaþ - aihikaü vidyàjanma bhavatyasati prastutapratibandha iti / etadapaktaü bhavati - yadà prakràntasya vidyàsàdhanasya ka÷citpratibandho na kriyata upasthitavipàkena karmàntareõa tadehaiva vidyotpadyate, yadà tu khalu tatpratibandhaþ kriyate tadàmutreti / upasthitavipàkatvaü ca karmaõo de÷akàlanimittopaninipàtàdbhavati / yàni càkasya karmaõo vipàcakàni de÷akàlanimittàni tànyevànyasyàpãti na niyantuü ÷akyate / yato viruddhaphalànyapi karmàõi bhavanti / ÷àstramapyasya karmaõa idaü phalaü bhavatãtyetàvati paryavasitaü na de÷akàlanimittavi÷eùamapi saükàrtayati / sàdhanavãryavi÷eùàttvatãndriyà kasyacicchaktiràvirbhavati tatpratibaddhà parasya tiùñhati / nacàvi÷eùeõa vidyàyàmabhisaüdhirnotpadyata ihàmutra và me vidyà jàyatàmityabhisaüdherniraï ku÷atvàt / ÷ravaõàdi dvàreõàpi vidyotpadyamànà pratibandhakùayàpekùayaivotpadyate / tathàca÷rutirdurbodhatvamàtmano dar÷ayati - '÷ravaõàyàpi bahubhiryo na labhyaþ ÷çõvanto 'pi bahavo yaü na vidyuþ / à÷caryo 'sya vaktà ku÷alo 'sya labdhà÷caryo j¤àtà ku÷alànu÷iùñaþ' (ka. 2.7) iti / garbhasya eva ca vàmadevaþ pratipede brahmabhàvamiti vadantã janmàntarasaücitàtsàdhanàjjanmàntare vidyotpattiü dar÷ayati / nahi garbhasyaivaihikaü ki¤citsàdhanaü saübhàvyate / samçtàvapi - 'apràpya yogasaüsiddhiü kàü gatiü kçùõa gacchati' (gã. 6.36) ityarjunena pçùño bhagavànvàsudevaþ 'nahi kalyàõakçtka÷ciddurgatiü tàta gacchati' (gã. 6.40) ityuktvà punastasya puõyalokapràptiü sàdhukule saübåtiü càbhidhàyànantaram 'tatra taü buddhisaüyogaü labhate paurvadehikam' (gã. 6.43) ityàdinà 'anekajanmasaüsiddhastato yàti paràü gatim' (gã. 6.45) ityetenaitadeva dar÷ayati / tasmàdaihikamàmuùmikaü và vidyàjanma pratibandhakùayàpekùayeti sthitam // 51 // 17 muktiphalàdhikaraõam / så. 52 ____________________________________________________________________________________________ evaü muktiphalàniyamas tadavasthàvadhçtes tadavasthàvadhçteþ | BBs_3,4.52 | yathà mumukùorvidyàsàdhanàvalambinaþ sàdhanavãryavi÷eùàdvidyalakùaõe phala aihikàmuùmikaphalatvakçto vi÷eùapratiniyamo dçùñaþ / evaü muktilakùaõe 'pyutkarùãpakarùakçtaþ ka÷cidvi÷eùapratiniyamaþ / syàdityà÷aïkyàha - evaü muktiphalàniyama iti / na khalu muktiphale ka÷cidevaübhåto vi÷eùapratiniyama à÷aïkitavyaþ / kutaþ - tadavasthàvadhçteþ / muktyavasthà hi sarvavedànteùvekaråpaivàvadhàryate / brahmaiva hi muktyavasthà naca brahmaõo 'nekàkàrayogo 'sti / ekaliïgatvàvadhàraõàt 'astålamanaõu' (bç. 3.8.8) 'sa eùa neti netyàtmà' (bç. 3.9.23) 'yatra nànyatpa÷yati' (chà. 7.24.1) 'brahmaivedamamçtaü purastàt' (muõóa. 2.2.11) 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6) 'sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.4.25) 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdi÷rutibhyaþ / apica vidyàsàdhanaü svavãryavi÷eùàsvaphala eva vidyàyàü ka¤cidati÷ayamàsa¤jayenna vidyàphale muktau / taddhyasàdhyaü nityasiddhasvabhàvameva vidyàyàdhigamyata ityasakçdavàdiùma / naca tasyàmapyutkarùanikarùàtmako 'ti÷aya upapadyate nikçùñàyà vidyàtvàbhàvàdutkçùñaiva hi vidyà bhavati / tasmàttasyàü ciràcirotpattiråpo 'ti÷ayo bhavanbhavet / natu muktau ka÷cidati÷ayasaübhavo 'sti / vidyàbhedàbhàvàdapi tatphalabhedaniyamàbhàvaþ karmaphalavat / nahi muktisàdhanabhåtàyà vidyàyàþ karmaõàmiva bhedo 'stãti / saguõàsu tu vidyàsu - 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' (chà. 3.14.2) ityàdyàsu guõàvàpodvàpava÷àdbhedopapattau satyàmupapadyate yathàsvaü phalabhedaniyamaþ karmaphalavat / tathàca liïgadar÷anam - 'taü yathà yathopàsate tadeva bhavati' iti / naivaü nirguõàyàü vidyàyàü guõàbhàvàt / tathàca smçtiþ - 'nahi gatiradhikàsti kasyacitsati hi guõe pravadantyatulyatàm' iti / tadavasthàvadhçtestadavasthàdhçteriti padàbhyaso 'dhyàyaparisamàptiü dyotayati // 52 // ____________________________________________________________________________________________ iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmacchaïkarabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye tçtãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ // 4 //