Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 2 with Samkara's Sarirakamimamsabhasya Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ dvitÅyo 'dhyÃya÷ / [dvitÅye avirodhÃkhyÃdhyÃye prathamapÃde sÃækhyayogakÃraïÃdÃdism­tibhi÷ sÃækhyÃdiprayuktatarkaiÓca vedÃntasamanvayavirodhaparihÃra÷] ____________________________________________________________________________________________ 1 sm­tyadhikaraïam / sÆ. 1-2 prathame 'dhyÃye sarvaj¤a÷ sarveÓvara÷ jagata utpattikÃraïaæ, m­tsuvarïÃdaya iva ghaÂarucakÃdÅnÃm / utpannasya jagato niyant­tvena stithikÃraïaæ, mÃyÃvÅva mÃyÃyÃ÷ / prasÃritasya ca jagata÷ puna÷ svÃtmanyevopasaæhÃrakÃraïaæ, avaniriva caturvidhasya bhÆtagrÃmasya / sa eva ca sarve«Ãæ na ÃtmetyetadvedÃntavÃkyasamanvayapratipÃdanena pratipÃditam / pradhÃnÃdikÃraïavÃdÃÓcÃÓabdatvena nirÃk­tÃ÷ / idÃnÅæ svapak«e sm­tinyÃyavirodhaparihÃra÷, pradhÃnÃdivÃdÃnÃæ ca nyÃyÃbhÃsopab­æhitatvaæ, prativedÃntaæ ca s­«ÂyÃdiprakriyÃyà avigÅtatvamisyarthajÃtasya pratipÃdanÃya dvitÅyo 'dhyÃya Ãrabhyate / tatra prathamaæ tÃvatsm­tivirodhamupanyasya pariharati- sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇga iti cen nÃnyasm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgÃt | BBs_2,1.1 | yaduktaæ brahmaiva sarvaj¤aæ jagata÷ kÃraïamiti, tadayuktam / kuta÷ sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgÃt / sm­tiÓca tantrÃkhyà paramar«ipraïÅtà Ói«Âaparig­hÅtà anyÃÓca tadanusÅriïya÷ sm­taya÷, evaæ satyanavÃkÃÓÃ÷ prasajyeran / tÃsu hyacetanaæ pradhÃnaæ svatantraæ jagata÷ kÃraïamupanibadhyate / manvÃdisam­tayastÃvaccodanÃlak«aïenÃgnihotrÃdinà dharmajÃtenÃpek«itamarthaæ samarpayantya÷sÃvakÃÓà bhavanti / asya varïasyÃsminkÃle 'nena vidhÃnaænopanayanaæ, Åd­ÓaÓcÃcÃra÷, itthaæ vedÃdhyayanaæ, itthaæ sahadharmacÃriïÅsaæyoga iti / tathà puru«ÃrthÃÓca varïÃÓramadharmÃnnÃnÃvidhÃnvidadhati / naivaæ kapilÃdism­tÅnÃmanu«Âheye vi«aye 'vakÃÓo 'sti / mok«asÃdhanameva hi samyagdarÓanamadhik­tya tÃ÷ praïÅtÃ÷ / yadi tatrÃpyanavakÃÓÃ÷ syurÃnarthakyamevÃsÃæ prasajyeta / tasmÃttadavirodhena vedÃntà vyÃkhyÃtavyÃ÷ / kathaæ punarÅk«atyÃdibhyo hetubhyo brahmaiva sarvaj¤aæ jagata÷ kÃraïamityavadhÃrita÷ Órutyartha÷ sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgena punarÃk«ipyate / bhavadeyamanÃk«epa÷ svatantrapraj¤ÃnÃm / paratantrapraj¤Ãstu prÃyeïa janÃ÷ svÃtantryeïa ÓrutyarthamavadhÃrayitumaÓaknuvanta÷ prakhyÃtapraïet­kÃsu sm­ti«vavalamberan / tadbalena ca Órutyarthaæ pratipitseran / asmatk­te ca vyÃkhyÃne na viÓvasyurbahumÃnÃtsm­tÅnÃæ praïet­«u / kapilaprabh­tÅnÃæ cÃr«aæ j¤Ãnamapratihataæ smaryate / ÓrutiÓca bhavati- '­«iæ prasÆtaæ kapilaæ yastamagre j¤Ãnairbibharti jÃyamÃnaæ ca paÓyet' (Óve. 5.2) iti / tasmÃnnai«Ãæ matamayathÃrthaæ Óakyaæ saæbhÃvayitum / tarkÃva«Âambhena caiter'thaæ prati«ÂhÃpayanti / tasmÃdapi sm­tibalena vedÃntà vyÃkhyeyà iti punarÃk«epa÷ / tasya samÃdhi÷ nÃnyasm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgÃditi / yadi sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgeneÓvarakÃraïavÃda Ãk«ipyeta, evamapyanyà ÅÓvarakÃraïavÃdinya÷ sm­tayo 'navakÃÓÃ÷ prasajyeran / tà udÃhari«yÃma÷ - 'yattatsÆk«mamavij¤eyam' iti paraæ brahma prak­tya 'sa hyantarÃtmà bhÆtÃnÃæ k«etraj¤aÓceti kathyate' iti coktvà 'tasmÃdavyaktamutpannaæ triguïaæ dvijasattama' ityÃha / tathÃnyatrÃpi 'avyaktaæ puru«e brahmannirguïe saæpralÅyate' ityÃha / 'ataÓca saæk«epamimaæ Ó­ïudhvaæ nÃrÃyaïa÷ sarvamidaæ purÃïa÷ / sa sargakÃle ca karoti sarvaæ saæhÃrakÃle ca tadatti bhÆya÷' iti purÃïe / bhagavadgÅtÃsu ca- 'ahaæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayastathÃ' (bha.gÅ. 7.6) iti / paramÃtmÃnameva ca prak­tyÃpastamaba÷ paÂhati- 'tasmÃtkÃyÃ÷ prabhavanti sarve sa mÆlaæ ÓÃÓvatika÷ sa nitya÷ (dha.sÆ. 1.8.23.2) iti / evamanekaÓa÷ sm­tiÓvapÅÓvara÷ kÃraïatvenopÃdÃnatvena ca prakÃÓyate / sam­tibalena pratyavati«ÂamÃnasya sm­tibalenaivottaraæ vak«yÃmÅtyato 'yamanyasm­tyanavakÃÓado«opanyÃsa÷ / darÓitaæ tu ÓrutÅnÃmÅÓvarakÃraïavÃdaæ prati tÃtparyam / vipratipattau ca sm­tÅnÃmavaÓyakartavye 'nyataraparigrahe 'nyataraparityÃge ca ÓrutyanusÃriïya÷ sm­taya÷ pramÃïamanapek«yà itarÃ÷ / taduktaæ pramÃïalak«aïe- 'virodhe tvanapek«aæ syÃdasti hyanumÃnam' (jai.sÆ. 1.3.3) iti / nacÃtÅndriyÃnartha¤Órutimantareïa kaÓcidupalabhata iti Óakyaæ saæbhÃvayituæ nimittÃbhÃvÃt / Óakyaæ kapilÃdÅnÃæ siddhÃnÃmapratihataj¤ÃnatvÃditi cet / na / siddherapi sÃpek«atvÃt / dharmÃnu«ÂhÃnÃpek«Ã hi siddhi÷ / sa ca dharmaÓcodanÃlak«aïa÷ / tataÓca pÆrvasiddhÃyÃÓcodanÃyà artho na paÓcimasiddhapuru«avacanavaÓenÃtiÓaÇkituæ Óakyate / siddhavyapÃÓrayakalpanÃyÃmapi bahutvÃtsiddhÃnÃæ pradraÓitena prakÃreïa sm­tivipratipattau satyÃæ na ÓrutivyapÃÓrayÃdanyannirïayakÃraïamasti / paratantrapraj¤asyÃpi nÃkasmÃtsm­tiviÓe«avi«aya÷ pak«apÃto yukta÷ / kasyacitkvacitpak«apÃte sati puru«amativauÓvarÆpyeïa tattvÃvyavasthÃnaprasaÇgÃt / tasmÃttasyÃpi sm­tivipratipattyupanyÃsena sm­tyanusÃrÃvi«ayavivecanena ca sanmÃrge praj¤Ã saægrahaïÅyà / yà tu Óruti÷ kapilasya j¤ÃnÃtiÓayaæ pradarÓayantÅ pradarÓità na tayà Órutiviruddhamapi kÃpilaæ mataæ ÓraddhÃtuæ Óakyaæ, kÃpilamiti ÓrutisÃmÃnyamÃtratvÃt / anyasya ca kapilasya sagaraputrÃïÃæ pratapturvÃsudevanÃmna÷ smaraïÃt / anyÃrthadarÓanasya ca prÃptirahitasyÃsÃdhakatvÃt / bhavati cÃnyà manormÃhÃtmyaæ prakhyÃpayantÅ Óruti÷ - 'yadvai ki¤ca manuravadattadbhe«ajam' (tai.saæ 2.2.10.2) iti / manunà ca 'sarvabhÆte«u cÃtmÃnaæ sarvabhÆtÃni cÃtmani / saæpaÓyannÃtmayÃjÅ vai svÃrÃjyamadhigacchati // ' (12.11) iti sarvÃtmatvadarÓanaæ praÓaæsatà kÃpilaæ mataæ nindyata iti gamyate / kapilo hi na sarvÃtmatvadarÓanamanumanyate, ÃtmabhedÃbhyupagamÃt / mahÃbhÃrate 'pi ca 'bahava÷ puru«Ã brahmannutÃho eka eva tu' iti vicÃrya 'bahava÷ puru«Ã rÃjansÃækhyayogavicÃriïÃm' iti parapak«amupanyasya tadvyudÃsena- 'bahÆnÃæ puru«ÃïÃæ hi yathaikà yonirucyate / tathà taæ puru«aæ viÓvamÃkhyÃsyÃmi guïÃdhikam // ' ityupakramya 'mamÃntarÃtmà tava ca ye cÃnye dehasaæsthitÃ÷ / sarve«Ãæ sÃk«ibhÆto 'sau na grÃhya÷ kenacitkvacit // viÓvamÆrdhà viÓvabhujo visvapÃdÃk«inÃsika÷ / ekaÓcarati bhÆte«u svairacÃrÅ yathÃsukham // ' iti sarvÃtmataiva nirdhÃrità / ÓrutiÓca sarvÃtmatÃyÃæ bhavati- 'yasminsarvÃïi bhÆtÃnyÃtmaivÃbhÆdvijÃnata÷ / tatra ko moha÷ ka÷ Óoka÷ ekatvamanupaÓyata÷' (Å. 7) ityevaævidhà / ataÓca siddhamÃtmabhedakalpanayÃpi kapilasya tantraæ vedaviruddhaæ vedÃnusÃrimanuvacanaviruddhaæ ca, na kevalaæ svatantraprak­tikalpanayaiveti / vedasya hi nirapek«aæ svÃrthe prÃmÃïyaæ raveriva rÆpavi«aye / puru«avacasÃæ tu mÆlÃntarÃpek«aæ vaktusm­tivyavahitaæ ceti viprakar«a÷ / tasmÃdvedaviruddhe vi«aye sm­tyanavakÃÓaprasaÇgo na do«a÷ //1// ---------------------- FN: 'dvitÅye sm­titarkÃbhyÃmavirodho 'nyadu«Âatà / bhÆtabhokt­ÓruterliÇgaÓruterapyaviruddhatÃ' iti saægrahaÓloka÷ / paramar«i÷ kapila÷ / anyà Ãsuripa¤caÓikhÃdipraïÅtÃ÷ / upacaritaæ Órutyarthaæ pratipadyerannityartha÷ / sÆk«matvamatÅndriyatvam / avij¤eyatvaæ pramÃïÃntarÃvagÃhyatvam / kÃyà brahmÃdaya÷ / ÓÃÓvatika÷ kÆÂastha÷ / Órutivirodhe sm­tiprÃmÃïyaæ anapek«aæ heyam / hi yato 'sati virodhe ÓrutyanumÃnaæ bhavati / pratapturdÃhakasya / viÓve mÆrdhano 'syaiva sarvatra pratibimbitatvÃt / evaæ viÓvabhujÃdau yojyam / ____________________________________________________________________________________________ kutaÓca sm­tyanavakÃÓaprasaÇgo na do«a÷ - itare«Ãæ cÃnupalabdhe÷ | BBs_2,1.2 | pradhÃnÃditarÃïi yÃni pradhÃnapariïÃmatvaæ na sam­tau kalpitÃni mahadÃdÅni na tÃni vede loke vopalabhyante / bhÆtendriyÃïi tÃvallokavedaprasiddhatvÃcchakyante smartum / alokavedaprasiddhatvÃttu mahadÃdÅnÃæ «a«ÂhasyevendriyÃrthasya na sm­tiravakalpate / yadapi kvacittatparamiva ÓravaïamavabhÃsate tadapyatatparaæ vyÃkhyÃtam 'ÃnumÃnikamapyeke«Ãm' (bra. 1.4.1) ityatra / kÃryasm­teraprÃmÃïyÃtkÃraïasm­terapyaprÃmÃïyaæ yuktamityabhiprÃya÷ / tasmÃdapi na sm­tyanavakÃÓaprasaÇgo do«a÷ / tarkÃva«Âambhaæ tu 'na vilak«aïatvÃt' (bra. 2.1.4) ityÃrabhyonmathi«yati // 2 // ____________________________________________________________________________________________ 2 yogapratyuktyadhikaraïam / sÆ. 3 etena yoga÷ pratyukta÷ | BBs_2,1.3 | etena sÃækhyasm­tipratyÃkhyÃnena yogasm­tirapi pratyÃkhyÃtà dra«ÂavyetyatidiÓati / tatrÃpi Órutivirodhena pradhÃnaæ svatantrameva kÃraïaæ, mahadÃdÅni ca kÃryÃïyalokavedaprasiddhÃni kalpyante / nanvevaæ sati samÃnanyÃyatvÃtpÆrveïaivaitadgataæ kimarthaæ punaratidiÓyate / asti hyatrÃbhyadhikÃÓaÇkà / samyagdarÓanÃbhyupÃyo hi yogo vede vihita÷ 'Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavya÷' (b­. 2.4.5) iti / 'tryunnataæ sthÃpya samaæ ÓarÅram' (Óve. 2.8) ityÃdinà cÃsanÃdikalpanÃpura÷saraæ bahuprapa¤caæ yogavidhÃnaæ ÓvetÃÓvataropani«adi d­Óyate / liÇgÃni ca vaidikÃni yogavi«ayÃïi sahasraÓa upalabhyante 'tÃæ yogamiti manyante sthirÃmindriyadhÃraïÃm' (kÃ. 2.6.18) iti 'vidyÃmetÃæ yogavidhiæ ca k­tsnam (kÃ. 2.6.18) iti caivamÃdÅni / yogaÓÃstre 'pi 'atha tattvadarÓanopÃyo yoga÷' iti samyagdarÓanÃbhyupÃyatvenaiva yogoÇgÅkriyate / ata÷ saæpratipannÃrthaikadeÓatvÃda«ÂakÃdism­tivadyogasm­tirapyanapavadanÅyà bhavi«yatÅti / iyamapyadhikà ÓaÇkÃtideÓena nivartyate / arthaikadeÓasaæpratipattÃvapyarthaikadeÓavipratipatte÷ pÆrvoktÃyà darÓanÃt / satÅ«vapyadhyÃtmavi«ayÃsu bahvÅ«u sm­ti«u sÃækhyayogasm­tyoreva nirÃkaraïe yatna÷ k­ta÷ / sÃækhyayogau hi paramapuru«ÃrthasÃdhanatvena loke prakhyÃtau, Ói«ÂaiÓca parig­hÅtau, liÇgena na Órautenopab­æhitau / 'tatkÃraïaæ sÃækhyayogÃbhipannaæ j¤Ãtvà devaæ mucyate sarvapÃÓai÷' (Óvaæ. 6.13) iti / nirÃkaraïaæ tu na sÃækhyaj¤Ãnena vedanirapek«eïa yogamÃrgeïa và ni÷Óreyasamadhigamyata iti / Órutirhi vaidikÃdÃtmaikatvavij¤ÃnÃdanyanni÷ÓreyasasÃdhanaæ vÃrayati 'tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (Óvaæ. 3.8) iti / dvaitino hi te sÃækhyà yogÃÓca nÃtmaikatvadarÓina÷ / yattu darÓanamuktaæ 'tatkÃraïaæ sÃækhyayogÃbhipannam' iti, vaidikameva tatra j¤Ãnaæ dhyÃnaæ ca sÃækhyayogaÓabdÃbhyÃmabhilapyate pratyÃsatterityavagantavyam / yena tvaæÓena na virudhyete tene«Âameva sÃækhyayogasm­tyo÷ sÃvakÃÓatvam / tadyathÃ- 'asaÇgo hyayaæ puru«a÷' (b­. 4.3.16) ityevamÃdiÓrutiprasiddhameva puru«asya viÓuddhatvaæ nirguïapuru«anirÆpaïena sÃækhyairabhyupagamyate / tathÃca yogairapi 'atha parivrìvivarïavÃsà muï¬o 'parigraha÷' (jÃbÃ. 5) ityevamÃdi Órutiprasiddhameva niv­ttini«Âhatvaæ pravrajyÃdyupadeÓenÃnugamyate / etena sarvÃïi tarkasmaraïÃni prativaktavyÃni / tÃnyapi tarkopapattibhyÃæ tattvaj¤ÃnÃyopakurvantÅti cedupakurvantu nÃma / tattvaj¤Ãnaæ tu vedÃntavÃkyebhya eva bhavati 'nÃvedavinmanute taæ b­hantam' (tai. brÃ. 3.12.9.7) 'taæ tvaupani«adaæ puru«aæ p­cchÃmi' (b­. 3.9.23) ityevamÃdiÓrutibhya÷ // 3 // ---------------------- FN: trÅïi urogrÅvaÓirÃæsyunnatÃni yasmi¤ÓarÅre tattryunnatam / tarko 'numÃnamanugrÃhyaæ mÃnam / upapattiranugrÃhikà yuktiriti bheda÷ / ____________________________________________________________________________________________ vilak«aïatvÃdhikaraïam / sÆ. 4-12 na vilak«aïatvÃd asya tathÃtvaæ ca ÓabdÃt | BBs_2,1.4 | brahmÃsya jagato nimittakÃraïaæ prak­tiÓcetyasya pak«asyÃk«epa÷ sm­tinimitta÷ parih­ta÷ / tarkanimitta idÃnÅmÃk«epa÷ parihriyate / kuta÷ punarasminnavadhÃrita ÃgamÃrthe tarkanimittasyÃk«epasyÃvakÃÓa÷ / nanu dharma iva brahmaïyanapek«a Ãgamo bhavitumarhati / bhavedayamava«Âambho yadi pramÃïÃntarÃnavagÃhya ÃgamamÃtraprameyo 'yamartha÷ syÃdanu«ÂheyarÆpa iva dharma÷ / parini«pannarÆpaæ tu brahmÃvagamyate / parini«panne ca vastuni pramÃïÃntarÃïÃmastyavakÃÓo yathà p­thivyÃdi«u / yathÃca ÓrutÅnÃæ parasparavirodhe satyekavaÓenetarà nÅyante, evaæ pramÃïÃntaravirodhe 'pi tadvaÓenaiva ÓrutirnÅyeta / d­«ÂasÃmyena cÃd­«Âamarthaæ samarthayantÅ yuktiranubhavasya saænik­«yate / viprak­«yate tu ÓrutiraitihyamÃtreïa svÃrthÃbhidhÃnÃt / anubhavÃvasÃnaæ ca brahmavij¤ÃnamavidyÃyà nivartakaæ mok«asÃdhanaæ ca d­«Âaphalataye«yate / Órutirapi- 'Órotavyo mantavya÷' iti Óravaïavyatirekeïa mananaæ vidadhatÅ tarkamapyatrÃdartavyaæ darÓayati / atastarkanimitta÷ punarÃk«epa÷ kriyate 'na vilak«aïatvÃdasya' iti / yaduktaæ cetanaæ brahma jagata÷ kÃraïaæ prak­tiriti / tannopapadyate / kasmÃt / vilak«aïatvÃdasya vikÃrasya prak­tyÃ÷ / idaæ hi brahmakÃryatvenÃbhipreyamÃïaæ jagat brahmavilak«aïamacetanamaÓuddhaæ ca d­Óyate / brahma ca jagadvilak«aïaæ cetanaæ Óuddhaæ ca ÓrÆyate / naca vilak«aïatvaæ prak­tivikÃrabhÃvo d­«Âa÷ / nahi rucakÃdayo vikÃrà m­tprak­tikà bhavanti ÓarÃvÃdayo và suvarïaprak­tikÃ÷ / m­daiva tu m­dÃnvità vikÃrÃ÷ kriyante suvarïena ca suvarïÃnvitÃ÷ / tathedamapi jagadacetanaæ sukhadu÷khamohÃnvitaæ sadacetanasyaiva sukhadu÷khamohÃtmakasya kÃraïasya kÃryaæ bhavitumarhatÅti na vilak«aïasya brahmaïa÷ / brahmavilak«aïaæ cÃsya jagato 'ÓuddhyacetanatvadarÓanÃdavagantavyam / aÓuddhaæ hi jagatsukhadu÷khamohÃtmakatayà prÅtiparitÃpavi«ÃdÃdihetutvÃtsvarganarakÃdyuccÃvacaprapa¤catvÃcca / acetanaæ cedaæ jagaccetanaæ prati kÃryakÃraïabhÃvenopakaraïabhÃvopagamÃt / nahi sÃmye satyupakÃryopakÃrakabhÃvo bhavati / nahi pradÅpau parasparasyopakuruta÷ / nanu cetanamapi kÃryakÃraïaæ svÃmibh­tyanyÃyena bhokturupakari«yati / na / svÃmibh­tyayorapyacetanÃæÓasyaiva cetanaæ pratyupakÃrakatvÃt / yo hyekasya cetanasya parigraho buddhyÃdicetanabhÃga÷ sa evÃnyasya cetanasyopakaroti natu svayameva cetanaÓcetanÃntarasyopakarotyapakaroti và / niratiÓayà hyakartÃraÓcetanà iti sÃækhyà manyante / tasmÃdacetanaæ kÃryakÃraïam / naca këÂalo«ÂÃdÅnÃæ cetanatve kiæ citpramÃïamasti / prasiddhaÓcÃyaæ cetanÃcetanavibhÃgo loke / tasmÃdbrahmavilak«aïatvÃnnedaæ jagattatprak­tikam / yo 'pi kaÓcidÃcak«Åta Órutvà jagataÓcetanaprak­tikatÃæ tadbalenaiva samastaæ jagaccetanamavagamayi«yÃmi / prak­tirÆpasya vikÃre 'nvayadarÓanÃt / avibhÃvanaæ tu caitanyasya pariïÃmaviÓe«Ãdbhavi«yati / yathà spa«ÂacaitanyÃnÃmapyÃtmanÃæ svÃpamÆrcchÃdyavasthÃsu caitanyaæ na vibhÃvyata evaæ këÂhalo«ÂÃdÅnÃmapi caitanyaæ na vibhÃvayi«yate / etasmÃdeva ca vibhÃvitÃvibhÃvitatvak­tÃdviÓe«ÃdrÆpÃdibhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ ca kÃryakÃraïÃnÃmÃtmanÃæ ca cetanatvÃviÓe«e 'pi guïapradhÃnabhÃvo na virotsyate / yathà ca pÃrthivatvÃviÓe«e 'pi mÃæsasÆpaudanÃdÅnÃæ pratyÃtmavartino viÓe«ÃtparasparopakÃritvaæ bhavatyevamihÃpi bhavi«yati / pravibhÃgaprasiddhirapyata eva na virotsyata iti / tenÃpi katha¤ciccetanÃcetanatvalak«aïaæ vilak«aïatvaæ parihriyeta / ÓuddhyaÓuddhitvalak«aïaæ tu vilak«aïatvaæ naiva parihriyate / nacetaradapi vilak«aïatvaæ parihartuæ Óakyata ityÃha- tathÃtvaæ ca ÓabdÃditi / anavagamyamÃnamevaæ hÅdaæ loke samastasya vastunaÓcetanatvaæ cetanaprak­tikatvaÓravaïÃcchabdaÓaraïatayà kevalayotprek«ata, tacca Óabdenaiva virudhyate / yata÷ ÓabdÃdapi tathÃtvamavagamyate / tathÃtvamiti prak­tivilak«aïatvaæ kathayati / Óabda eva 'vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ ca' (te. 2.6) iti kasyacidvibhÃgasyÃcetanatÃæ ÓrÃvayaæÓcetanÃdbrahmaïo vilak«aïamacetanaæ jagacchrÃvayati // 4 // ---------------------- FN: ava«Âambho d­«ÂÃnta÷ / aitihyamÃtreïa parok«atayeti yÃvat / sukhadu÷khamohÃ÷ sattvarajastamÃæsi / upajanÃpÃyavaddharmayogo 'tiÓayastadabhÃvo niratiÓayatvam / itaraccetanÃcetanatvarÆpam / ____________________________________________________________________________________________ nanu cetanatvamapi kvacidacetanatvÃbhimatÃnÃæ bhÆtendriyÃïÃæ ÓrÆyate / yathà 'm­dabravÅt' 'Ãpo 'bruvan' ( Óa.pa.brÃ. 6.1.3.2.4) iti, 'tatteja aik«ata' 'tà Ãpa aik«anta' (chÃ. 6.2.3,4) iti caivamÃdyà bhÆtavi«ayà cetanatvaÓruti÷ / indriyavi«ayÃpi 'te heme prÃïà ahaæÓreyase vivadamÃnà brahma jagmu÷' (b­. 6.1.7) iti, 'te ha vÃcamÆcustvaæ na udgÃyeti' (b­. 1.3.2) ityevamÃdyendriyavi«ayeti / ata uttaraæ paÂhati- abhimÃnivyapadeÓas tu viÓe«ÃnugatibhyÃm | BBs_2,1.5 | tuÓabda ÃÓaÇkÃmapanudati / na khalu m­dabravÅdityeva¤jÃtÅyakayà Órutyà bhÆtendriyÃïÃæ cetanatvamÃÓaÇkanÅyam / yato 'bhimÃnivyapadeÓa e«a÷ / m­dÃdyabhimÃninyo vÃgÃdyabhimÃninyaÓca cetanà devatà vadanasaævadanÃdi«u cetanocite«u vyavahÃre«u vyapadiÓyante na bhÆtendriyamÃtram / kasmÃt / viÓe«ÃnugatibhyÃm / viÓe«o hi bhokt­ïÃæ bhÆtendriyÃïÃæ ca cetanÃcetanapravibhÃgalak«aïa÷ prÃgabhihita÷ / sarvacetanatÃyÃæ cÃsau nopapadyeta / apica kau«Åtakina÷ prÃïasaævÃde karaïamÃtrÃÓaÇkÃviniv­ttaye 'dhi«ÂhÃt­cetanaparigrahÃya devatÃÓabdena viÓi«anti- 'età ha vai devatà ahaæÓreyase vivadamÃnÃ÷' iti / 'tà và etÃ÷ sarvà devatÃ÷ prÃïe ni÷Óreyasaæ viditvÃ' (2.14) iti ca / anugatÃÓca sarvatrÃbhimÃninyaÓcetanÃdevatà mantrÃrthavÃdetihÃsapurÃïÃdibhyo 'vagamyante / 'agnirvÃgbhÆtvà mukhaæ prÃviÓat' (ai.Ã. 2.4.2.4) ityevamÃdikà ca Óruti÷ karaïe«vanugrÃhikÃæ devatÃmanugatÃæ darÓayati / prÃïasaævÃdavÃkyaÓe«e ca 'te ha prÃïÃ÷ prajÃpatiæ pitarametyocu÷' (chÃ. 5.1.7) iti Óre«ÂhatvanirdhÃraïÃya prajÃpatigamanaæ, tadvacanÃcaikaikotkramaïenÃnvayavyatirkÃbhyÃæ prÃïaÓrai«Âhyapratipatti÷ / 'tasmai baliharaïam' (b­. 6.1.13) iti caiva¤jÃtÅyako 'smadÃdi«viva vyavahÃro 'nugamyamÃno 'bhimÃnivyapadeÓaæ dra¬hayati / 'tatteja aik«ata' ityapi parasyà eva devatÃyà adhi«ÂÃtryÃ÷ svavikÃre«vanugatÃyà iyamÅk«Ã vyapadiÓyata iti dra«Âavyam / tasmÃdvilak«aïamevedaæ brahmaïo jagat / vilak«aïatvÃcca na brahmaprak­tikamityÃk«ipte pratividhatte // 5 // ---------------------- FN: saævadanaæ vivÃda÷ / viÓiæ«anti vÃgÃdÅnprÃïÃdÅniti Óe«a÷ / ahaæÓreyase svasvaÓre«ÂhatvÃya / ni÷Óreyasaæ Órai«Âhyam / ____________________________________________________________________________________________ d­Óyate tu | BBs_2,1.6 | tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati / yaduktaæ vilak«aïatvÃnnedaæ jagadbrahmaprak­tikamiti / nÃyamekÃnta÷ / d­Óyate hi loke cetanatvena prasiddhebhya÷ puru«Ãdibhyo vilak«aïÃnÃæ keÓanakhÃdÅnÃmutpatti÷, acetanatvena ca prasiddhebhyo gomayÃdibhyo v­ÓcikÃdÅnÃm / nanvacetanÃnyeva puru«ÃdiÓarÅrÃïyacetanÃnÃæ keÓanakhÃdÅnÃæ kÃraïÃni, acetanÃnyeva ca v­ÓcikÃdiÓarÅrÃïyacetanÃnÃæ gomayÃdÅnÃæ kÃryÃïÅti / ucyate- evamapi ki¤cidacetanaæ cetanasyÃyatanabhÃvamupagacchati ki¤cinnetyastyeva vailak«aïyam / mahÃæÓcÃyaæ pÃriïÃmika÷ svabhÃvaviprakar«a÷ puru«ÃdÅnÃæ keÓanakhÃdÅnÃæ ca svarÆpÃdibhedÃt / tathà gomayÃdÅnÃæ v­ÓcikÃdÅnÃæ ca / atyantasÃrÆpye ca prak­tivikÃrabhÃva eva pralÅyeta / athocyetÃsti kaÓcitpÃrthivatvÃdisvabhÃva÷ puru«ÃdÅnÃæ keÓanakhÃdi«vanuvartamÃno gomayÃdÅnÃæ v­ÓcikÃdi«viti / brahmaïo 'pi tarhi sattÃlak«aïa÷ svabhÃva ÃkÃÓÃdi«vanuvartamÃnod­Óyate / vilak«aïatvena ca kÃraïena brahmaprak­titvaæ jagato dÆ«ayatà kimaÓe«asya brahmasvabhÃvasyÃnanuvartanaæ vilak«aïatvamabhipreyata uta yasya kasyacidasya caitanyasyeti vaktavyam / prathame vikalpe samastaprak­tivikÃrocchedaprasaÇga÷ / nahyasatyatiÓaye prak­tivikÃra iti bhavati / dvitÅye cÃsiddhatvam / d­Óyate hi sattÃlak«aïo brahmasvabhÃva ÃkÃÓÃdi«vanuvartamÃna ityuktam / t­tÅye tu d­«ÂÃntÃbhÃva÷ / kiæ hi yaccaitanyenÃnanvitaæ tadabrahmaprak­tikaæ d­«Âamiti brahmavÃdinaæ pratyudÃhriyeta / samastasya vastujÃyasya brahmaprak­titvÃbhyupagamÃt / Ãgamavirodhastu prasiddha eva / cetanaæ brahmajagata÷ kÃraïaæ prak­tiÓcetyÃgamatÃtparyasya prasÃdhitatvÃt / yattÆktaæ parini«pannatvÃdbrahmaïi pramÃïÃntarÃïi saæbhaveyuriti / tadapi manorathamÃtram / rÆpÃdyabhÃvÃddhi nÃyamartha÷ pratyak«asya gocara÷ / liÇgÃdyabhÃvÃcca nÃnumÃnÃdÅnÃm / ÃgamamÃtrasamadhigamya eva tvayamartho dharmavat / tathÃca Óruti÷ - 'nai«Ã tarkeïa matirÃpaneyà proktÃnyenaiva suj¤ÃnÃya pre«Âha' (kÃ. 1.2.9) iti / 'ko addhà veda ka iha pravocat' / 'iyaæ vis­«Âiryata ÃbabhÆva' (­.saæ 1.30.6) iti caite ­cau siddhÃnÃmapÅÓvarÃïÃæ durbodhatÃæ jagatkÃraïasya darÓayata÷ / sm­tirapi bhavati- 'acintyÃ÷ khalu ye bhÃvà na tÃæstarkeïa yojayet' iti / 'avyakto 'yamacintyo 'yamavikÃryoyamucyate' (gÅ. 2.25) iti ca / 'na me vidu÷ suragaïÃ÷ prabhavaæ na mahar«aya÷ / ahamÃdirhi devÃnÃæ mahar«ÅïÃæ ca sarvaÓa÷' (gÅ. 10.2) iti caiva¤jÃtÅyakà / yadapi Óravaïavyatirekeïa mananaæ vidadhacchabda eva tarkamapyÃdartavyaæ darÓayatÅtyuktam / nÃnena mi«eïa Óu«katarkasyÃtrÃtmalÃbha÷ saæbhavati / Órutyanug­hÅta eva hyatra tarko 'nubhavÃÇgatvenÃÓrÅyate / svapnÃntabuddhÃntayorubhayoritaretaravyabhicÃrÃdÃtmano 'nanvÃgatatvaæ, saæprasÃde ca prapa¤caparityÃgena sadÃtmanà saæpatterni«prapa¤casadÃtmatvaæ, prapa¤casya brahmaprabhavatvÃtkÃryakÃraïÃnanyatvanyÃyena brahmÃvyatireka ityeva¤jÃtÅyaka÷ / 'tarkÃprati«ÂhÃnÃt' (bra. 2.1.11) iti ca kevalasya tarkasyavipralambhakatvaæ darÓayi«yati / yo 'pi cetanakÃraïaÓravaïabalenaiva samastasya jagataÓcetanatÃmutprek«ate tasyÃpi vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ ca iti cetanÃcetanavibhÃgaÓravaïaæ vibhÃvanÃvibhÃvanÃbhyÃæ caitanyasya Óakyata eva yojayitum / parasyaiva tvidamapi vibhÃgaÓravaïaæ na yujyate / katham / paramakÃraïasya hyatra samastajagadÃtmanà samavasthÃnaæ ÓrÃvyate 'vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ cÃbhavat' iti / tatra yathà cetanasyÃcetanabhÃvo nopapadyate vilak«aïatvÃt, evamacetanasyÃpi cetanabhÃvo nopapadyate / pratyuktatvÃttu vilak«aïatvasya yathÃÓrutyaiva kÃraïaæ grahÅtavyaæ bhavati // 6 // ---------------------- FN: pÃriïÃmikastattatkeÓÃdigatapariïÃmÃtmaka ityartha÷ / e«Ã vedÃntaÓÃstrajanyà matistarkeïa svamatyÆhamÃtreïÃpaneyà bÃdhÃrhà na / yadvà tarkeïa prÃptavyà netyartha÷ / kintu anyena nipuïenÃcÃryeïa proktaprabodhità satÅ suj¤ÃnÃya sÃk«ÃtkÃrÃya bhavati / he pre«Âha priyatameti nÃciketasaæprati yamasaæbodhanam / iyaæ vis­«ÂirÃkÃÓÃdis­«Âi÷ kuta÷ kasmÃjjÃtà kasmÃcca sthitiæ prÃptetyaddhà tattvena ko veda, na ko 'pi / ka÷ pravocat na ko 'pi pravaktÃbhÆt / vipralambhakatvaæ arthaviÓe«ÃvyavasthÃpakatvam / ____________________________________________________________________________________________ asad iti cen na prati«edhamÃtratvÃt | BBs_2,1.7 | yadi cetanaæ Óuddhaæ ÓabdavihÅnaæ ca brahma tadviparÆtasyÃcetanasyÃÓuddhasya ÓabdÃdimataÓca kÃryasya kÃraïami«yetÃsattarhi kÃryaæ prÃgutpatteriti prasajyeta / ani«Âaæ caitatsatkÃryavÃdinastaveti cet / nai«a do«a÷ / prati«edhamÃtratvÃt / prati«edhamÃtraæ hÅdaæ nÃsya prati«edhasya prati«edhyamasti / nahyayaæ prati«edha÷ prÃgutpatte÷ sattvaæ kÃryasya prati«eddhuæ Óaknoti / katham / yathaiva hÅdÃnÃmapÅdaæ kÃryaæ kÃraïÃtmanà sadevaæ prÃgutpatterapÅti gamyate / nahÅdÃnÃmapÅdaæ kÃryaæ kÃraïÃtmÃnamantareïa svatantramevÃsti / 'sarvaæ taæ parÃdÃdyo 'nyatrÃtmana÷ sarvaæ veda' (b­. 2.4.6) ityÃdiÓravaïÃt / kÃraïÃtmanà tu sattvaæ kÃryasya prÃgutpatteraviÓi«Âam / nanu ÓabdÃdihÅnaæ brahmajagata÷ kÃraïam / bìham / natu ÓabdÃdimatkÃryaæ kÃraïÃtmanà hÅnaæ prÃgutpatteridÃnÅæ vÃsti / tena na Óakyate vaktuæ prÃgutpatterasatkÃryamiti / vistareïa caitatkÃryakÃraïÃnanyatvavÃde vak«yÃma÷ // 7 // ____________________________________________________________________________________________ apÅtau tadvatprasaÇgÃd asama¤jasam | BBs_2,1.8 | atrÃha- yadi sthaulyasÃvayavatvÃcetanatvaparicchinnatvÃÓuddhyÃdidharmakaæ kÃryaæ brahmakÃraïamabhyupagamyeta tadapÅtau pralaye pratisaæs­jyamÃnaæ kÃryaæ kÃraïÃvibhÃgamÃpadyamÃnaæ kÃraïamÃtmÅyena dharmeïa dÆ«ayedityapÅtau kÃraïasyÃpi brahmaïa÷ kÃryasyevÃÓuddhyÃdirÆpaprasaÇgÃtsarvaj¤aæ brahma jagatkÃraïamityasama¤jasamidamaupani«adaæ darÓanam / apica samastasya vibhÃgasyÃvibhÃgaprÃpte÷ punarutpattau niyamakÃraïÃbhÃvÃdbhokt­bhogyÃdivibhÃgenotpattirna prÃpnotÅtyasama¤jasam / apica bhokt­ïÃæ pareïa brahmaïÃvibhÃgaæ gatÃnÃæ karmÃdinimittapralaye 'pi punarutpattÃvabhyupagamyamÃnÃyÃæ muktÃnÃmapi punaruttattiprasaÇgÃdasama¤jasam / athedaæ jagadapÅtÃvapi vibhaktameva pareïa brahmaïÃvati«Âheta, evamapyapÅtÅÓca na saæbhavati, kÃraïÃvyatiriktaæ ca kÃryaæ na saæbhavatÅtyasama¤jasameveti // 8 // atrocyate- ____________________________________________________________________________________________ na tu d­«ÂÃntabhÃvÃt | BBs_2,1.9 | naivÃsmadÅye darÓane ki¤cidasÃma¤jasyamasti / yattÃvadabhihitaæ kÃraïamapigacchatkÃryaæ kÃraïamÃtmÅyena dharmeïa dÆ«ayediti, tadadÆ«aïam / kasmÃt / d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / santi hi d­«ÂÃntà yathà kÃraïamapigacchatkÃryaæ kÃraïamÃtmÅyena dharmeïa na dÆ«ayati / tadyathà ÓarÃvÃdayo m­tprak­tikà vikÃrà vibhÃgÃvasthÃyÃmuccÃvacamadhyamaprabhedÃ÷ santa÷ puna÷ prak­timapigacchanto na tÃmÃtmÅyena dharmeïa saæs­janti / rucakÃdayaÓca suvarïavikÃrà apÅtau na suvarïamÃtmÅyena dharmeïa saæs­janti / p­thivÅvikÃraÓcaturvidho bhÆtagrÃmo na p­thivÅmapÅtÃvÃtmÅyena dharmeïa saæs­jati / tvatpak«asya tu na kaÓcidd­«ÂÃnto 'sti / apÅtireva hi na saæbhavedyadi kÃraïe kÃryaæ svadharmeïaivÃvati«Âheta / ananyatve 'pi kÃryakÃraïayo÷ kÃryasya kÃraïÃtmatvaæ natu kÃraïasya kÃryÃtmatvaæ 'ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷' iti vak«yÃma÷ (bra.sÆ. 2.1.14) / atyalpaæ cedamucyate kÃryamapÅtÃvÃtmÅyena dharmeïa kÃraïaæ saæs­jediti / sthitÃvapi samÃno 'yaæ prasaÇga÷, kÃryakÃraïayorananyatvÃbhyupagamÃt / 'idaæ sarva yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6), 'Ãtmaivedaæ sarvam' (chÃ. 7.25.2), 'brahmaivedamam­taæ purastÃt' (mu. 2.2.11), 'sarvaæ khalvidaæ brahma' (chÃ. 3.14.1) ityevamÃdyÃbhirhi ÓrutibhiraviÓe«eïa tri«vapi kÃle«u kÃryasya kÃraïÃnanyatvaæ ÓrÃvyate / tatra ya÷ parihÃra÷ kÃryasya taddharmÃïÃæ cÃvidyÃdhyÃropitatvÃnna tai÷ kÃraïaæ saæs­jyata iti, apÅtÃvapi sa samÃna÷ / asti cÃyamaparo d­«ÂÃnto yathà svayaæ prasÃritayà mÃyayà mÃyÃvÅ tri«vapi kÃle«u na saæspaÓyate, avastutvÃt, evaæ paramÃtmÃpi saæsÃramÃyayà na saæsp­Óyata iti / yathà ca svapnad­geka÷ svapnadarÓanamÃyayà na saæsp­Óyata iti / prabodhasaæpradÃyorananvÃgatatvÃt / evamavasthÃtrayasÃk«yeko 'vyabhicÃryavasthÃtrayeïa vyabhicÃriïà na saæsp­Óyate / mÃyÃmÃtraæ hyetadyatparamÃtmano 'vasthÃtrayÃtmanÃvabhÃsanaæ rajjvà iva sarpÃdibhÃveneti / atroktaæ vedÃntÃrthasaæpradÃyavidbhirÃcÃryai÷ - 'anÃdimÃyayà supto yadà jÅva÷ prabudhyate / ajamanidramasvapnamadvaitaæ budhyate tadÃ' (gau¬apÃ. kÃri. 1.16) iti / tatra yaduktamapÅtau kÃraïasyÃpi kÃryasyeva sthaulyÃdido«aprasaÇga ityetadayuktam / yatpunaretaduktaæ samastasya vibhÃgasyÃvibhÃgaprÃpte÷ punarvibhÃgenotpattau niyamakÃraïaæ nopapadyata iti / ayamapyado«a÷ / d­«ÂÃntabhÃvÃdeva / yathÃhi su«uptisamÃdhyÃdÃvapi satyÃæ svÃbhÃvikyÃmavibhÃgaprÃptau mithyÃj¤ÃnasyÃnapoditatvÃtpÆrvavatpuna÷ prabodhe vibhÃgo bhavatyevamihÃpi bhavi«yati / ÓrutiÓcÃtra bhavati- 'imÃ÷ sarvÃ÷ prajÃ÷ sati saæpadya na vidu÷ sati saæpadyÃmaha iti ta iha vyÃghro và siæho và v­ko và varÃho và kÅÂo và pataÇgo và daæÓo và maÓako và yadyadbhavanti tadà bhavanti' (chÃ. 6.9.2,3) iti / yathà hyavibhÃge 'pi paramÃtmani mithyÃj¤Ãnapratibaddho vibhÃgavyavahÃra÷ svapnavadavyÃhata÷ sthito d­Óyate, evamapÅtÃvapi mithyÃj¤Ãnapratibaddhaiva vibhÃgaÓaktiranumÃsyate / etena muktÃnÃæ punarutpattiprasaÇga÷ pratyukta÷ / samyagj¤Ãnena mithyÃj¤ÃnasyÃpoditatvÃt / ya÷ punarayamante 'paro vikalpa utprek«ito 'thedaæ jagadapÅtÃvapi vibhaktameva pareïa brahmaïÃvati«Âheteti, so 'pyanabhyupagamÃdeva prati«iddha÷ / tasmÃtsama¤jasamidamaupani«adaæ darÓanam // 9 // ---------------------- FN: apigacchat lÅyamÃnam / vibhÃgÃvasthà sthitikÃla÷ / sati brahmaïi ekÅbhÆya na vidurityaj¤Ãnokti÷ / iha su«upte÷ prÃk prabodhe yena jÃtyÃdinà vibhaktà bhavanti tadà punarutthÃnakÃle tathaiva bhavantÅti vibhÃgokti÷ / ____________________________________________________________________________________________ svapak«ado«Ãc ca | BBs_2,1.10 | svapak«e caite prativÃdina÷ sÃdhÃraïà do«Ã÷ prÃdu«yu÷ / kathamityucyate / yattÃvadabhihitaæ vilak«aïatvÃnnedaæ jagadbrahmaprak­tikamiti, pradhÃnaprak­tikatÃyÃmapi samÃnametat, ÓabdÃdihÅnÃtpradhÃnÃcchabdÃdimato jagata utpattyabhyupagamÃt / ata eva ca vilak«aïakÃryotpattyabhyupagamÃtsamÃna÷ prÃgutpatterasatkÃryavÃdaprasaÇga÷ / tathÃpÅtau kÃryasya kÃraïavibhÃgÃbhyupagamÃttadvatprasaÇgo 'pi samÃna÷ / tathà m­ditasarvaviÓe«e«u vikÃre«vapÅtÃvavibhÃgÃtmatÃæ gate«vidamasya puru«asyopÃdÃnamidamasyeti prÃkpralayÃtpratipuru«aæ ye niyatà bhedà na te tathaiva punarutpatau niyantuæ Óakyante kÃraïÃbhÃvÃt / vinaiva kÃraïena niyame 'bhyupagamyamÃne kÃraïÃbhÃvasÃmyÃnmuktÃnÃmapi punarbandhaprasaÇga÷ / atha kecidbhedà apÅtÃvavibhÃgamÃpadyante kenacinneti cet / ye nÃpadyante te«Ãæ pradhÃnakÃryatvaæ na prÃpnotÅtyevamete do«Ã÷ sÃdhÃraïatvÃnnÃnyatarasminpak«e codayitavyà bhavantÅtyado«atÃmevai«Ãæ dra¬hayati / avaÓyÃÓrayitavyatvÃt // 10 // ---------------------- FN: prÃdu«yu÷ prÃdurbhaveyu÷ / ____________________________________________________________________________________________ tarkÃprati«ÂhÃnÃd apy anyathÃnumeyam iti ced evam apy anirmok«aprasaÇga÷ | BBs_2,1.11 | itaÓca nÃgamagamyer'the kevalena tarkeïa pratyavasthÃtavyam / yasminnirÃgamÃ÷ puru«otprek«ÃmÃtranibandhanÃstarkà aprati«Âhità bhavanti / utprek«Ãyà niraÇ kuÓatvÃt / tathÃhi kaiÓcidabhiyuktairyatnenotprek«itÃstarkà abhiyuktarairanyairÃbhÃsyamÃnà d­Óyante / tairapyutprek«itÃ÷ santastato 'nyairÃbhÃsyanta iti na prati«Âhitatvaæ tarkÃïÃæ ÓakyamÃÓrayituæ, puru«amativairÆpyÃt / atha kasyacitprasiddhamÃhÃtmyasya kapilasya cÃnyasya và saæmatastarka÷ prati«Âhita ityÃÓrÅyeta / evamapyaprati«Âhitatvameva / prasiddhamÃhÃtmyÃnumatÃnÃmapi tÅrthakarÃïÃæ kapilakaïabhukprabh­tÅnÃæ parasparavipratipattidarÓanÃt / atocyetÃnyathà vayamanumÃsyÃmahe yathà nÃprati«ÂhÃdo«o bhavi«yati / nahi prati«Âhitastarka eva nÃstÅti Óakyate vaktum / etadapi hi tarkÃïÃmaprati«Âhitatvaæ tarkeïaiva prati«ÂhÃpyate / ke«Ã¤cittarkÃïÃmaprati«ÂhitatvadarÓanenÃnye«Ãmapi tajjÃtÅyakÃnÃæ tarkÃïÃmaprati«ÂhitatvÃt / sarvatarkÃprati«ÂhÃyÃæ ca lokavyavahÃrocchedaprasaÇga÷ / atÅtavartamÃnÃdhvasÃmyena hyanÃgate 'pyadhvani sukhadu÷khaprÃptiparihÃrÃya pravartamÃno loko d­Óyate / Órutyarthavipratipattau cÃrthÃbhÃsanirÃkaraïena samyagarthanirdhÃraïaæ tarkeïaiva vÃkyav­ttinirÆpaïarÆpeïa kriyate / manurapi caivaæ manyate- 'pratyak«amanumÃnaæ ca ÓÃstraæ ca vividhÃgamam / trayaæ suviditaæ kÃryaæ dharmaÓuddhimabhÅpsità // ' iti / 'Ãr«aæ dharmopadeÓaæ ca vedaÓÃstravirodhinà / yastarkeïÃnusaædhatte sa dharmaæ veda netara÷ // ' (12.105,106) iti ca bruvan / ayameva tarkasyÃlaÇkÃro yadaprati«Âhitatvaæ nÃma / evaæhi tÃvadyattarkaparityÃgena niravadyastarka÷ pratipattavyo bhavati / nahi pÆrvajo mƬha ÃsÅdityÃtmanÃpi mƬhena bhavitavyamiti ki¤cidasti pramÃïam / tasmÃnna tarkÃprati«ÂhÃnaæ do«a iti cet, evamapyavimok«aprasaÇga÷ / yadyapi kvacidvi«aye tarkasya prati«Âhitatvamupalak«yate tathÃpi prak­te tÃvadvi«aye prasajyata evÃprati«Âhitatvado«Ãdanirmok«astarkasya / nahÅdamatigambhÅraæ bhÃvayÃthÃtmyaæ muktinibandhanamÃgamamantareïotprek«itumapi Óakyam / rÆpÃdyabhÃvÃddhi nÃyamartha÷ pratyak«agocara÷, liÇgÃdyabhÃvÃcca nÃnumÃnÃdÅnÃmiti cÃvocÃma / apica samyagj¤ÃnÃnmok«a iti sarve«Ãæ mok«avÃdinÃmabhyupagama÷ / tacca samyagj¤ÃnamekarÆpaæ vastutantratvÃt / ekarÆpeïa hyavasthito yor'tha÷ sa paramÃrtha÷ / loke tadvi«ayaæ j¤Ãnaæ samyagj¤Ãnamityucyate yathÃgniru«ïà iti / tatraivaæ sati samgj¤Ãne puru«ÃïÃæ vipratipattiranupapannà / tarkaj¤ÃnÃnÃæ tvanyonyavirodhÃtprasiddhà vipratipatti÷ / yaddhi kenacittÃrkikeïedameva samyagj¤Ãnamiti pratipÃditaæ tadapareïa vyutthÃpyate, tenÃpi prati«ÂhÃpitaæ tato 'pareïa vyutthÃpyata iti prasiddhaæ loke / kathamekarÆpÃnavasthitavi«ayaæ tarkaprabhavaæ samyagj¤Ãnaæ bhavet / naca pradhÃnavÃdÅ tarkavidÃmuttama iti sarvÃstÃrkikai÷ parig­hÅto yena tadÅyaæ mataæ samyagj¤Ãnamiti pratipadyemahi / naca Óakyante 'tÅtÃnÃgatavartamÃnÃstÃrkikà ekasmindeÓe kÃle ca samÃhartuæ yena tanmatirekarÆpaikÃrthavi«ayà samyaÇmatiriti syÃta / vedasya tu nityatve vij¤Ãnotpattihetutve ca sati vyavasthitÃrthavi«ayatvopapattestajjanitasya j¤Ãnasya samyaktvamatÅtÃnÃgatavartamÃnai÷ sarvairapi tÃrkikairapahnotumaÓakyam / ata÷ siddhamasyaivaupani«adasya j¤Ãnasya samyagj¤Ãnatvam / ato 'nyatra samyagj¤ÃnatvÃnupapatte÷ saæsÃrÃvimok«a eva prasajyeta / ata ÃgamavaÓenÃgamÃnusÃritarkavaÓena ca cetanaæ brahmajagata÷ kÃraïaæ prak­tiÓceti sthitam // 11 // ---------------------- FN: tarkasya kaivalyamanugrÃhyÃgamarÃhityam / dharmasya ÓuddhiradharmÃdbhedanirïaya÷ / atigamabhÅratvamÃgamÃtirmekÃmÃnÃyogyatvam / bhÃvayÃthÃtmyaæ kÃraïagatamadvitÅyatvam / muktinibandhanaæ paramÃnandasaccidekatÃnatvam / ____________________________________________________________________________________________ 4 Ói«ÂaparigrahÃdhikaraïam / sÆ. 12 etena Ói«ÂÃparigrahà api vyÃkhyÃtÃ÷ | BBs_2,1.12 | vaidikasya darÓanasya pratyÃsannatvÃdgurutaratarkabalopetatvÃdvedÃnusÃribhiÓca kaiÓcicchi«Âhai÷ kenacidaæÓena parig­hÅtatvÃtpradhÃnakÃraïavÃdaæ tÃvadvyapÃÓritya yastarkanimitta Ãk«epo vedÃntavÃkye«ÆdbhÃvita÷ sa parih­ta÷ / idÃnÅmaïvÃdivÃdavyapÃÓrayeïÃpi kaiÓcinmandamatibhirvedÃntavÃkye«u punastarkanimitta Ãk«epa ÃÓaÇkyata ityata÷ pradhÃnamallanibarhaïanyÃyenÃtidiÓati / parig­hyanta iti parigrahÃ÷ na parigrahà aparigrahÃ÷ Ói«ÂÃnÃmaparigrahÃ÷ / etena prak­tena pradhÃnakÃraïavÃdanirÃkaraïakÃraïena Ói«ÂairmanuvyÃsaprabh­tibhi÷ kenacidaæÓaænÃparig­hÅtà ye 'ïvÃdikÃraïavÃdÃste 'pi prati«iddhatayà vyÃkhyÃtà nirÃk­tà dra«ÂavyÃ÷ tulyatvÃnnirÃkaraïakÃraïasya nÃtra punarÃÓaÇkitavyaæ ki¤cidasti / tulyamÃtrÃpi paramagambhÅrasya jagatkÃraïasya tarkÃnavagÃhyatvaæ tarkasyÃprati«ÂhitatvamanyathÃnumÃne 'pyavimok«a ÃgamavirodhaÓcetyeva¤jÃtÅyakaæ nirÃkaraïam // 12 // ____________________________________________________________________________________________ 5 bhoktrÃpattyÃdhikaraïam / sÆ. 13 bhoktrÃpatter avibhÃgaÓ cet syÃl lokavat | BBs_2,1.13 | anyathà punarbrahmakÃraïavÃdastarkabalenaivÃk«ipyate / yadyapi Óruti÷ pramÃïaæ svavi«aye bhavati tathÃpi pramÃïÃntareïa vi«ayÃpahÃre 'nyaparà bhavitumarti / yathà mantrÃrthavÃdau / tarke 'pi svavi«ayÃdanyatrÃprati«Âhita÷ syÃt yathà dharmÃdharmayo÷ / kimato yadyevam / ata idamayuktaæ yatpramÃïÃntaraprasiddhÃrthabÃdhanaæ Órute÷ / kathaæ puna÷ pramÃïÃntaraprasiddhor'tha÷ Órutyà bÃdhyata iti / atrocyate- prasiddho hyayaæ bhokt­bhogyavibhÃgo loke bhoktà cetana÷ ÓÃrÅro bhogyÃ÷ ÓabdÃdayo vi«ayà iti / yathà bhoktà devadatto bhojya odana iti / tasya ca vibhÃgasyÃbhÃva÷ prasajyeta yadi bhoktà bhogyabhÃvamÃpadyeta / bhogyaæ và bhokt­bhÃvamÃpadyeta / tayoÓcetaretarabhÃvÃpatti÷ paramakÃraïÃdbrahmaïo 'nanyatvÃtprasajyeta / nacÃsya prasiddhasya vibhÃgasya bÃdhanaæ yuktam / yathà tvadyatve bhokt­bhogyayorvibhÃgo d­«ÂastathÃtÅtÃnÃgatayorapi kalpayitavya÷ / tasmÃtprasiddhasyÃsya bhokt­bhogyavibhÃgasyÃbhÃvaprasaÇgÃdayuktamidaæ brahmakÃraïatÃvadhÃraïamiti cetkaÓciccodayettaæ pratibrÆyÃt- syÃllokavaditi / upapadyata evÃyamasmatpak«e 'pi vibhÃga÷ evaæ loke d­«ÂatvÃt / tathÃhi- samudrÃdudakÃtmano 'nanyatve 'pi tadvikÃrÃïÃæ phenavÅcÅtaraÇgÃdÅnÃmitaretaravibhÃga itaretarasaæÓle«Ãdilak«aïaÓca vyavahÃra upalabhyate / naca samudrÃdudakÃtmano 'nanyatve 'pi tadvikÃrÃïÃæ phenataraÇgÃdÅnÃmitaretarabhÃvÃpattirbhavati / naca te«ÃmitaretarabhÃvÃnÃpattÃvapi samudrÃtmano 'nyatvaæ bhavati / evamihÃpi naca bhokt­bhogyayoritaretarabhÃvÃpatti÷, naca parasmÃdbrahmaïo 'nyatvaæ bhavi«yati / yadyapi bhoktà na brahmaïo vikÃra÷ / 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (tai. 2.6) iti sra«ÂurevÃvik­tasya kÃryÃnupraveÓena bhokt­tvaÓravaïÃt, tathÃpi kÃryamanupravi«ÂasyÃstyupÃdhinimitto vibhÃga ÃkÃÓasyeva ghaÂÃdyupÃdhinimitta ityata÷ paramakÃraïabrahmaïo 'nanyatvaæ'pyupapadyate bhokt­bhogyalak«aïo vibhÃga÷ samudrataraÇgÃdinyÃyenetyuktam // 13 // ---------------------- FN: anyaparatvaæ gauïÃrthakatvam / vibhÃgo janma / yadvà tathÃpÅtiÓabdenaivokta÷ parihÃra÷ / ____________________________________________________________________________________________ 6 ÃrambhaïÃdhikaraïam / sÆ. 14-20 tadananyatvam ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷ | BBs_2,1.14 | abhyupagamya cemaæ vyÃvahÃrikaæ bhokt­bhogyalak«aïaæ vibhÃgaæ syÃllokavaditi parihÃro«a'bhihita÷ / natvayaæ vibhÃga÷ paramÃrthato 'sti yasmÃttayo÷ kÃryakÃraïayorananyatvamavagamyate / kÃryamÃkÃÓÃdikaæ bahuprapa¤caæ jagat, kÃraïaæ paraæbrahma, tasmÃtkÃraïÃtparamÃrthato 'nanyatvaæ vyatirekeïÃbhÃva÷ kÃryasyÃvagamyate / kuta÷ / ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷ / ÃrambhaïaÓabdastÃvat / ekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãya d­«ÂÃntÃpek«ÃyÃmucyate- 'yathà somyaikena m­tpiï¬ena sarvaæ m­nmayaæ vij¤Ãtaæ syÃdvÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam' (chÃ. 6.1.1) iti / etaduktaæ bhavati- ekena m­tpiï¬ena paramÃrthato m­dÃtmanà vij¤Ãtena sarvaæ m­nmayaæ ghaÂaÓarÃvoda¤canÃdikaæ m­dÃtmakatvÃviÓe«Ãdvij¤Ãtaæ bhavet / yato vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ vÃcaiva kevalamastÅtyÃrabhyate / vikÃro ghaÂa÷ ÓarÃva uda¤canaæ ceti / natu vastuv­ttena vikÃro nÃma kaÓcidasti / nÃmadheyamÃtraæ hyetadan­taæ m­ttiketyeva satyamiti / e«a brahmaïo d­«ÂÃnta÷ ÃmnÃta÷ / tatra ÓrutÃdvÃcÃrambhaïaÓabdÃddÃr«ÂÃntike 'pi brahmavyatirekeïa kÃryajÃtasyÃbhÃva iti gamyate / punaÓca tejobannÃnÃæ brahmakÃryatÃmuktvà tejobannakÃryÃïÃæ tejobannavyatirekeïÃbhÃvaæ bravÅti- 'apÃgÃdagneragnitvaæ vÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ trÅïi rÆpÃïÅtyeva satyam' (chÃ. 6.4.1) ityÃdinà / ÃrambhaïaÓabdÃdibhya ityÃdiÓabdÃt 'aitadÃtmyamidaæ sarvaæ tatsatyaæ sa Ãtmà tattvamasi' (chÃ. 6.8.7), 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6), 'brahmaivedaæ sarvam' (mu. 2.2.11), 'Ãtmaivedaæ sarvam' (chÃ. 7.25.2), 'neha nÃnÃsti ki¤cana' (b­.4.4.19) ityevamÃdyapyÃtmaikatvapratipÃdanaparaæ vacanajÃtamudÃhartavyam / nacÃnyathaikavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ saæpadyate / tasmÃdyathà ghaÂakarakÃdyÃkÃÓÃnÃæ mahÃkÃÓÃnanyatvaæ, yathÃca m­gat­«ïikodakÃdÅnÃmÆ«arÃdibhyo 'nanyatvaæ d­«Âana«ÂasvarÆpatvÃtsvarÆpeïÃnupÃkhyatvÃt, evamasya bhogyabhoktrÃdiprapa¤cajÃtasya brahmavyatirekeïÃbhÃva iti dra«Âavyam / nanvanekÃtmakaæ brahma, yathà v­k«o 'nekaÓÃkha evamanekaÓaktiprav­ttiyuktaæ brahma / ata ekatvaæ nÃnÃtvaæ cobhayamapi satyameva / yathà v­k«a ityanekatvaæ ÓÃkhà iti nÃnÃtvam / yathÃca samudrÃtmanaikatvaæ phenataraÇgÃdyÃtmanà nÃnÃtvam / yathÃca m­dÃtmanaikatvaæ ghaÂaÓarÃvÃdyÃtmanà nÃnÃtvam / tatraikatvÃæÓena j¤ÃnÃnmok«avyavahÃra÷ setsyati / nÃnÃtvÃæÓena tu karmakÃï¬ÃÓrayau laukikavaidikavyavahÃrau setsyata iti / eva¤ca m­dÃdid­«ÂÃntà anurÆpà bhavi«yantÅti / naivaæ syÃt / 'm­ttiketyeva satyam' iti prak­timÃtrasya d­«ÂÃnte satyatvÃvadhÃraïÃt / vÃcÃrambhaïaÓabdena ca vikÃrajÃtasyÃn­tatvÃbhidhÃnÃt / dÃr«ÂÃntike 'pi 'aitadÃtmyamidaæ sarvaæ tatsatyam' iti ca paramakÃraïasyaivaikasya satyatvÃvadhÃraïÃt 'sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' iti ca ÓÃrÅrasya brahmabhÃvopadeÓÃt / svayaæ prasiddhaæ hyetaccharÅrasya brahmÃtmatvamupadiÓyate na yatnÃntaraprasÃdhyam / ataÓcedaæ ÓÃstrÅyaæ brahmÃtmatvamavagamyamÃnaæ svÃbhÃvikasya ÓÃrÅrÃtmatvasya bÃdhakaæ saæpadyate, rajjvÃdibuddhaya iva sarpÃdibuddhÅnÃm / bÃdhite ca ÓÃrÅrÃtmatvasya tadÃÓraya÷ samasta÷ svÃbhÃviko vyavahÃro bÃdhito bhavati yatprasiddhaye nÃnÃtvÃæÓo 'paro brahmaïa÷ kalpyeta / darÓayati ca- 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdinà brahmÃtmatvadarÓinaæ prati samastasya kriyÃkÃrakaphalalak«aïasya vyavahÃrasyÃbhÃvam / nacÃyaæ vyavahÃrÃbhÃvo«a'vasthÃviÓe«anibaddho 'bhidhÅyata iti yuktaæ vaktum, 'tattvamasi' iti brahmÃtmabhÃvasyÃnavasthÃviÓe«anibandhanatvÃt / taskarad­«ÂÃntena cÃn­tÃbhisaædhasya bandhanaæ satyÃbhisaædhasya ca mok«aæ darÓayannekatvamevaikaæ pÃramÃrthikaæ darÓayati (chÃ. 6.16) / mithyÃj¤Ãnavij­mbhitaæ ca nÃnÃtvam / ubhayasatyatÃyÃæ hi kathaæ vyavahÃragocaro 'pi janturan­tÃbhisaædha ityucyeta / 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati' (b­. 4.4.19) iti ca bhedad­«ÂimapavadannevaitaddarÓayati / nacÃsmindarÓane j¤ÃnÃnmok«a ityupapadyate, samyagj¤anÃpanodyasya kasyacinmithyÃj¤Ãnasya saæsÃrakÃraïatvenÃnabhyupagamÃt / ubhayasatyatÃyÃæ hi kathamekatvavij¤Ãnena nÃnÃtvaj¤Ãnamapanudyata ityucyate / nanvekatvaikÃntÃbhyupagame nÃnÃtvÃbhÃvatpratyak«ÃdÅni laukikÃni pramÃïÃni vyÃhanyerannirvi«ayatvÃt, sthÃïvÃdi«viva puru«Ãdij¤ÃnÃni / tathà vidhiprati«edhaÓÃstramapi bhedÃpek«atvÃttadabhÃve vyÃhanyeta, mok«aÓÃstrasyÃpi Ói«yaÓÃsitrÃdibhedÃpek«atvÃttadabhÃve vyÃghÃta÷ syÃt / kathaæ cÃn­tena mok«aÓÃstreïa pratipÃditasyÃtmaikatvasya satyatvamupapadyeteti / atrocyate- nai«a do«a÷ / sarvavyavahÃrÃïÃmeva prÃgbrahmÃtmatÃvij¤ÃnÃtsatyatvopapatte÷ / svapnavyavahÃrasyeva prÃkprabodhÃt / yÃvaddhi na satyÃtmaikatvapratipattistÃvatpramÃïaprameyaphalalak«aïe«u vikÃre«van­tatvabuddhirna kasyacidutpadyate / vikÃrÃneva tvahaæ mametyavidyÃyÃmÃtmÅyena bhÃvena sarvo jantu÷ pratipadyate svÃbhÃvikÅæ brahmÃtmatÃæ hitvà / tasmÃtprÃgbrahmÃtmatÃpratibodhÃdupapanna÷ sarvo laukiko vaidikaÓca vyavahÃra÷ / yathà suptasya prÃk­tasya janasya svapna uccÃvacÃnbhÃvÃnpaÓyato niÓcitameva pratyak«Ãbhimataæ vij¤Ãnaæ bhavati prÃkprabodhÃt, naca pratyak«ÃbhÃsÃbhiprÃyastatkÃle bhavati, tadvat / kathaæ tvasatyena vedÃntavÃkyena satyasya brahmÃtmatvasya pratipattirupapadyeta / nahi rajjusarpeïa d­«Âo mriyate / nÃpi m­gat­«ïikÃmbhasà pÃnÃvagÃhanÃdiprayojanaæ kriyata iti / nai«a do«a÷ / ÓaÇkÃvi«ÃdinimittamaraïÃdikÃryopalabdhe÷ / svapnadarÓanÃvasthasya ca sarpadaæÓanodakasnÃnÃdikÃryadarÓanÃt / tatkÃryamapyan­tameveti cedbrÆyÃt / tatra brÆma÷- yadyapi svapnadarÓanÃvasthasya sarpadaæÓanodakasnÃnÃdikÃryaman­taæ tathÃpi tadavagati÷ satyameva phalaæ, pratibuddhasyÃpyabÃdhyamÃnatvÃt / nahi svapnÃdutthita÷ svapnad­«Âaæ sarpadaæÓanodakasnÃnÃdikÃryaæ mithyeti manyamÃnastadavagatimapi mithyeti manyate kaÓcit / etena svapnad­Óo 'vagatyabÃdhanena dehamÃtrÃtmavÃdo dÆ«ito veditavya÷ / tathÃca Óruti÷ - 'yadà karmasu kÃmye«u striyaæ svapne«u paÓyati / sam­ddhiæ tatra jÃnÅyÃttasminsvapnanidarÓane' (chÃ. 5.2.9) ityasatyena svapnadarÓanena satyÃyÃ÷ sam­ddhe÷ pratipattiæ darÓayati / tathà pratyak«adarÓane«u ke«ucidari«Âe«u jÃte«u 'na ciramiva jÅvi«yatÅti vidyÃt' ityuktvà 'atha svapnÃ÷ puru«aæ k­«ïaæ k­«ïadantaæ paÓyati sa enaæ hanti' ityÃdinà tena tenÃsatyenaiva svapnadarÓanena satyaæ maraïaæ sÆcyata iti darÓayati / prasiddhaæ cedaæ loke 'nvayavyatirekakuÓalÃnÃmÅd­Óena svapnadarÓanena sÃdhvÃgama÷ sÆcyata Åd­ÓenÃsÃdhvÃgama iti / tathÃkÃrÃdisatyÃk«arapratipattirdda«Âà rekhÃn­tÃk«arapratipatte÷ / apicÃntyamidaæ pramÃïamÃtmaikatvasya pratipÃdakaæ nÃta÷ paraæ ki¤cidÃkÃÇk«yamasti / yathÃhi loke yajetetyukte kiæ kena kathamityÃkÃÇk«yate naivaæ 'tattvamasi' 'ahaæ brahmÃsmi' ityukte ki¤cidanyadÃkÃÇk«yamasti, sarvÃtmaikatvavi«ayatvÃvagate÷ / sati hyasminnavaÓi«yamÃïer'the ÃkÃÇk«Ã syÃt / natvÃtmaikatvavyatirekeïÃvaÓi«yamÃïo 'nyor'tho 'sti ya ÃkÃÇk«yeta / na ceyamavagatirnopapadyata iti Óakyaæ vaktum, 'taddhÃsya vijaj¤au' (chÃ. 6.16.3) ityÃdiÓrutibhya÷ / avagatisÃdhanÃnÃæ ca ÓravaïÃdÅnÃæ vedÃnuvacanÃdÅnÃæ ca vidhÃnÃt / naceyamavagatiranarthikà bhrÃntirveti Óakyaæ vaktum / avidyÃniv­ttiphaladarÓanÃt, bÃdhakaj¤ÃnÃntarÃbhÃvÃcca / prÃkcÃtmaikatvÃvagateravyÃhata÷ sarva÷ satyÃn­tavyavahÃro laukiko vaidikaÓcetyavocÃma / tasmÃdantyena pramÃïena pratipÃdita Ãtmaikatve samastasya prÃcÅnasya bhedavyavahÃrasya bÃdhitatvÃnnÃnekÃtmakabrahmakalpanÃvakÃÓo 'sti / nanu m­dÃdid­«ÂÃntapraïayanÃtpariïÃmavadbrahma ÓÃstrasyÃbhimatamiti gamyate / pariïÃmino hi m­dÃdayor'thà loke samadhigatà iti / netyucyate / 'sa và e«a mahÃjana ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 4.4.25) 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b­. 3.9.23), 'asthÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) ityÃdyÃbhya÷ sarvavikriyÃprati«edhaÓrutibhyo brahmaïa÷ kÆÂasthatvÃvagamÃt / nahyekasya brahmaïa÷ pariïÃmadharmatvaæ tadrahitatvaæ ca Ókyaæ pratipattum / sthitigativatsyÃditi cet / na / kÆÂasthasyeti viÓe«aïÃt / nahi kÆÂasthasya brahmaïa÷ sthitigativadanekadharmÃÓrayatvaæ saæbhavati / kÆÂasthaæ ca nityaæ brahma sarvavikriyÃprati«edhÃdityavocÃma / naca yathà brahmaïa ÃtmaikatvadarÓanaæ mok«asÃdhanamevaæ jagadÃkÃrapariïÃmitvadarÓanamapi svatantrameva kasmaicitphalÃyÃbhipreyate / pramÃïÃbhÃvÃt / kÆÂasthabrahmÃtmavij¤ÃnÃdeva hi phalaæ darÓayati ÓÃstram- 'sa e«a neti netyÃtmÃ' ityupakramya 'abhayaæ vai janaka prÃpto 'si' (b­. 4.2.4) ityeva¤jÃtÅyakam / tatraitatsiddhaæ bhavati- brahmaprakaraïe sarvadharmaviÓe«arahitabrahmadarÓanÃdeva phalasiddhau satyÃæ yattatrÃphalaæ ÓrÆyate brahmaïo jagadÃkÃrapariïÃmitvÃdi tadbrahmadarÓanopÃyatvenaiva viniyujyate, phalavatsaænidhÃvaphalaæ tadaÇgamitivat / natu svatantraæ phalÃya kalpyata iti / nahi pariïÃmavattvavij¤ÃnÃtpariïÃmavattvamÃtmana÷ phalaæ syÃditi vaktuæ yuktaæ, kÆÂasthanityatvÃnmok«asya / kÆÂasthabrahmÃtmavÃdina ekatvaikÃntyÃdÅÓitrÅÓitavyÃbhÃva ÅÓvarakÃraïapratij¤Ãvirodha iti cet / na / avidyÃtmakanÃmarÆpabÅjavyÃkaraïÃpek«atvÃtsarvaj¤atvasya / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityÃdivÃkyebhyo nityaÓuddhabuddhamuktasvarÆpÃtsarvaj¤ÃtsarvaÓakterÅÓvarÃjjagajjanisthi tipralayà nÃcetanÃtpradhÃnÃdanyasmÃdvetye«or'tha÷ pratij¤Ãta÷ 'janmÃdyasya yata÷' (bra.sÆ. 1.1.4) iti / sà pratij¤Ã tadavasthaiva na tadviruddhor'tha÷ punarihocyate / kathaæ nocyate 'tyantamÃtmana ekatvamadvitÅyatvaæ ca bruvatà / Óruïu yathà nocyate / sarvaj¤asyeÓvarasyÃtmabhÆta ivÃvidyÃkalpite nÃmarÆpe tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅye saæsÃraprapa¤cabÅjabhÆte sarvaj¤asyeÓvarasya mÃyÃÓakti÷ prak­tiriti ca Órutism­tyorabhilapyete / tÃbhyÃmanya÷ sarvaj¤a ÅÓvara÷ 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chÃ. 8.14.1) iti Órute÷ / 'nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2), 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste' (tai. Ã. 3.12.7), 'ekaæ bÅjaæ bahudhà ya÷ karoti' (Óvaæ. 6.12) ityÃdiÓrutibhyaÓca / evamavidyÃk­tanÃmarÆpopÃdhyanurodhÅÓvaro bhavati, vyomeva ghaÂakarakÃdyupÃdhyanurodhi / sa ca svÃtmabhÆtÃneva ghaÂÃkÃÓasthÃnÅyÃnavidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpak­takÃryakaraïasaæghÃtÃnurodhino jÅvÃkhyÃnvij¤ÃnÃtmana÷ pratÅ«Âe vyavahÃravi«aye / tadevamavidyÃtmakopÃdhiparicchedÃpek«ameveÓvarasyeÓvaratvaæ sarvaj¤atvaæ sarvaÓaktitvaæ ca na paramÃrthato vidyÃyÃpÃstasarvopÃdhisvarÆpa ÃtmanÅÓitrÅÓitavyasarvaj¤atvÃdivyavahÃra upapadyate / tathÃcoktam- 'yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃ' (chÃ. 7.24.1) iti 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdinà ca / evaæ paramÃrthÃvasthÃyÃæ sarvavyavahÃrÃbhÃvaæ vadanti vedÃntÃ÷ sarve / tatheÓvaragÅtÃsvapi- 'na kart­tvaæ na karmÃïi lokasya s­jati prabhu÷ / na karmaphalasaæyogaæ svabhÃvastu pravartate // nÃdatte kasyacitpÃpaæ na caiva suk­taæ vibhu÷ / aj¤ÃnenÃv­taæ j¤Ãnaæ tena muhyanti jantava÷' (gÅ. 5.14.-15) iti paramÃrthÃvasthÃyÃmÅÓitrÅÓitavyÃdivyavahÃrÃbhÃva÷ pradarÓyate / vyavahÃrÃvasthÃyÃæ tÆkta÷ ÓrutÃvapÅÓvarÃdivyavahÃra÷ 'e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatire«a bhÆtapÃla e«a seturvidhÃraïa e«Ãæ lokÃnÃmasaæbhedÃya' (b­. 4.4.22) iti / tathÃceÓvaragÅtÃsvapi- 'ÅÓvara÷ sarvabhÆtÃnÃæ h­ddeÓer'juna ti«Âhati / bhrÃmayansarvabhÆtÃni yantrÃrƬhÃni mÃyayÃ' (gÅ. 18.61) iti / sÆtrakÃro 'pi paramÃrthÃbhiprÃyeïa tadanyatvamityÃha / vyavahÃrÃbhiprÃyeïa tu syÃllokavaditi mahÃsamudrasthÃnÅyatÃæ brahmaïa÷ kathayati / apratyÃkhyÃyaiva kÃryaprapa¤caæ pariïÃmaprakriyÃæ cÃÓrayati saguïopÃsane«Æpayok«yata iti // 14 // ---------------------- FN: d­«Âaæ prÃtÅtikaæ na«Âhamanityaæ yatsvarÆpaæ tadrÆpeïÃnupÃkhyatvÃtsattÃsphÆrtiÓÆnyatvÃdananyatvamiti saæbandha÷ / svabhÃvo 'trÃvidyà tayà k­ta÷ svÃbhÃvika÷ / ekatvasyaikÃnta÷ kaivalyam / vyÃhanyerannapramÃïÃni syu÷ / satyatvaæ bÃdhà bhÃva÷ / bÃdho mityÃtvaniÓcaya÷ / rekhÃsvakÃratvÃdibhrÃntyà satyà akÃrÃdayo j¤Ãyanta iti prasiddham / ____________________________________________________________________________________________ bhÃve copalabdhe÷ | BBs_2,1.15 | itaÓca kÃraïÃdananyatvaæ kÃryasya, yatkÃraïaæ bhÃva eva kÃraïasya kÃryamupalabhyate, nÃbhÃve / tadyathà satyÃæ m­di ghaÂa upalabhyate satsu ca tantu«u paÂa÷ / naca niyamenÃnyabhÃve 'nyasyopalabdhird­«Âà / nahyaÓvo goranya÷ san gorbhÃva evopalabhyate / naca kulÃlabhÃva eva ghaÂa upalabhyate / satyapi nimittanaimittikabhÃve 'nyatvÃt / nanvanyasya bhÃve 'pyanyasyopalabdhirniyatà d­Óyate, yathÃgnibhÃve dhÆmasyeti / netyucyate / uddhÃpite 'pyagnau gopÃlaghuÂikÃdidhÃritasya dhÆmasya d­ÓyamÃnatvÃt / atha dhÆmaæ kayÃcidavasthayà viÓiæ«yÃdÅd­Óo dhÆmo nÃsatyÃgnau bhavatÅti / naivamapi kaÓciddo«a÷ tadbhÃvÃnuraktÃæ hi buddhiæ kÃryakÃraïayorananyatve hetuæ vayaæ vadÃma÷ / nacÃsÃvagnidhÆmayorvidyate / bhÃvÃccopalabdheriti và sÆtram / na kevalaæ ÓabdÃdeva kÃryakÃraïayorananyatvaæ, pratyak«opalabdhibhÃvÃcca tayorananyatvamityartha÷ / bhavatihi pratyak«opalabdhi÷ kÃryakÃraïayorananyatve / tadyathÃ- tantusaæsthÃne paÂe tantuvyatirekeïa paÂo nÃma kÃryaæ naivopalabhyate kevalÃstu tantava ÃtÃnavitÃnavanta÷ pratyak«amupalabhyante, tathà tantu«vaæÓavoæ'Óu«u tadavayavÃ÷ / anayà pratyak«opalabdhyà lohitaÓuklak­«ïÃni trÅïi tato rÆpÃïi vÃyumÃtramÃkÃÓamÃtraæ cetyanumeyam / (chÃ. 6.4) tata÷ paraæ brahmaikamevÃdvitÅyaæ, tatra sarvapramÃïÃnÃæ ni«ÂhÃmavocÃma // 15 // ---------------------- FN: kÃraïasya bhÃve sattve upalabdhau ca kÃryasya sattvÃdupalabdheÓcÃnanyatvamiti sÆtrÃrtha÷ / ____________________________________________________________________________________________ satvÃc cÃparasya | BBs_2,1.16 | itaÓca kÃraïÃtkÃryasyÃnanyatvaæ, yatkÃraïaæ prÃgutpatte÷ kÃraïÃtmanaiva kÃraïe sattvamavarakÃlÅnasya kÃryasya ÓrÆyate / 'sadeva somyedamagra ÃsÅt' (chÃ. 6.2.1), 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅt' (ai.Ã. 2.4.1.1) ityÃdÃvidaæÓabdag­hÅtasya kÃryasya kÃraïena sÃmÃnÃdhikaraïyÃt / yacca yadÃtmanà yatra na vartate na tattata utpadyate, yathà sikatÃbhyastailam / tasmÃtprÃgutpatterananyatvÃdutpannamapyananyadeva kÃraïÃtkÃryamityavagamyate / yathÃca kÃraïaæ brahma tri«u kÃle«u sattvaæ na vyabhicaratyevaæ kÃryamapi jagattri«u kÃle«u sattvaæ na vyabhicarati / ekaæ ca puna÷ sattvamato 'pyananyatvaæ kÃraïÃtkÃryasya // 16 // ____________________________________________________________________________________________ asadvyapadeÓÃn neti cen na dharmÃntareïa vÃkyaÓe«Ãt | BBs_2,1.17 | nanu kvacidasattvamapi prÃgutpatte÷ kÃryasya vyapadiÓati Óruti÷ - 'asadevedamagra ÃsÅt (chÃ. 3.19.1) iti, 'asadvà idamagra ÃsÅt' (tai. 2.7.1) iti ca / tasmÃdasadvyapadeÓÃnna prÃgutpatte÷ kÃryasya sattvamiti cet / neti brÆma÷ / nahyayamatyantÃsatvÃbhiprÃyeïa prÃgutpatte÷ kÃryasyÃsadvyapadeÓa÷,kiæ tarhi vyÃk­tanÃmarÆpatvÃddharmÃdavyÃk­tanÃmarÆpatvaæ dharmÃntaraæ tena dharmÃntareïÃyamasadvyapadeÓa÷ prÃgutpatte÷ sata eva kÃryasya kÃraïarÆpeïÃnanyasya / kathametadavagamyate / vÃkyaÓe«Ãt / yadupakrame saædigdhÃrthaæ vÃkyaæ tacche«ÃnniÓcÅyate / iha ca tÃvat 'asadevedamagra ÃsÅt' ityasacchabdenopakrame nirdi«Âaæ yattadeva punastacchabdena parÃm­Óya saditi viÓina«Âi 'tatsadÃsÅt' iti / asataÓca pÆrvÃparakÃlÃsaæbandhÃdÃsÅcchabdÃnupapatteÓca / 'asadvà idamagra ÃsÅt' ityatrÃpi 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' iti vÃkyaÓe«e viÓe«aïÃnnÃtyantÃsattvam / tasmÃddharmÃntareïaivÃyamasadvyapadeÓa÷ prÃgutpatte÷ kÃryasya / nÃmarÆpavyÃk­taæ hi vastu sacchabdÃrhaæ loke prasiddham / ata÷ prÃÇnÃmarÆpavyÃkaraïÃdasadivÃsÅdivÃsÅdityupacaryate // 17 // ---------------------- FN: agre ÓÆnyamÃsÅcchÆnyÃdeva jagatabhÆditi pÆrva÷ pak«a÷ / rÃddhÃnte tu idaæ jagadagre s­«Âe÷ prÃgasadavyÃk­tanÃmarÆpatvÃdasattulyamatisÆk«maæ brahmaivÃsÅt / tato brahmaïa÷ sat vyÃk­tanÃmarÆpaæ jagadajÃyateti / ____________________________________________________________________________________________ yukte÷ ÓabdÃntarÃc ca | BBs_2,1.18 | yukteÓca prÃgutpatte÷ kÃryasya sattvamananyatvaæ ca kÃraïÃdavagamyate, ÓabdÃntarÃcca / yuktistÃvadvarïyate- dadhighaÂarucakÃdyarthibhi÷ pratiniyatÃni kÃraïÃni k«Åram­ttikÃsuvarïÃdÅnyupÃdÅyamÃnÃni loke d­Óyante / nahi dadhyarthibhirm­ttikopÃdÅyate na ghaÂÃrthibhi÷ k«Åraæ tadasatkÃryavÃde nopapadyeta / aviÓi«Âe hi prÃgutpatte÷ sarvasya sarvatrÃsatve kasmÃtk«ÅrÃdeva dadhyutpadyate na m­ttikÃyÃ÷ m­ttikÃyà eva ca ghaÂa utpadyate na k«ÅrÃt / athÃviÓi«Âe 'pi prÃgasattve k«Åra eva dadhna÷ kaÓcidatiÓayo na m­ttikÃyÃæ, m­ttikÃyÃmeva ca ghaÂasya kaÓcidatiÓayo na k«Åra ityucyeta, tarhyatiÓayavattvÃtprÃgavasthÃyà asatkÃryavÃdahÃni÷ satkÃryavÃdasiddhiÓca / ÓaktiÓca kÃraïasya kÃryaniyamÃrthà kalpamÃnà nÃnyÃsatÅ và kÃryaæ niyacchet / asattvÃviÓe«ÃdanyatvÃviÓe«Ãcca / tasmÃtkÃraïasyÃtmabhÆtà Óakti÷ ÓakteÓcÃtmabhÆtaæ kÃryam / apica kÃryakÃraïayordravyaguïÃdÅnÃæ cÃÓvamahi«avadbhedabuddhyabhÃvÃttÃdÃtmyamabhyupagantavyam / samavÃyakalpanÃyÃmapi samavÃyasya samavÃyibhi÷ saæbandhe 'bhyupagamyamÃne tasya tasyÃnyonya÷ saæbandha÷ kalpayitavya ityanavasthÃprasaÇga÷ / anabhyupagamyamÃne ca vicchedaprasaÇga÷ / atha samavÃya÷ svayaæ saæbandharÆpatvÃdanapek«yaivÃparaæ saæbandhaæ saæbadhyate, saæyogo 'pi tarhi svayaæ saæbandharÆpatvÃdanapek«yaiva samavÃyaæ saæbadhyeta / tÃdÃtmyapratÅteÓca dravyaguïÃdÅnÃæ samavÃyakalpanÃnarthakyam / kathaæ ca kÃryamavayavidravyaæ kÃraïe«vavayavadravye«u vartamÃnaæ vartate / kiæ samaste«vavayave«u vartetota pratyavayavam / yadi tÃvatsamaste«u varteta tato 'vayavyanupalabdhi÷ prasajyeta, samastÃvayavasamanikar«asyÃÓakyatvÃt / nahi bahutvaæ samaste«vÃÓraye«u vartamÃnaæ vyastÃÓrayagrahaïena g­hyate / athÃvayavaÓa÷ samaste«u varteta tadÃpyarambhakÃvayavavyatirekeïÃvayavino 'vayavÃ÷ kalpyeran yairÃrambhake«vavayave«vavayavaÓo 'vayavÅ varteta koÓÃvayavavyatiriktairhyavayavairasi÷ koÓaæ vyÃpnoti / anavasthà caivaæ prasajyeta / te«u te«vayavayave«u vartayitumanye«ÃmavayavÃnÃæ kalpanÅyatvÃt / atha pratyavayavaæ varteta tadaikatra vyÃpÃre.'nyatrÃvyÃpÃra÷ syÃt / nahi devadatta÷ snughne saænidhÅyamÃnastadahareva pÃÂaliputre 'pi saænidhÅyeta / yugapadanekatra v­ttÃvanekatvaprasaÇga÷ syÃt / devadattayaj¤adattayoriva srughnÃpÃÂaliputranivÃsino÷ / gotvÃdivatpratyekaæ parisamÃpterna do«a iti cet / na / tathà pratÅtyabhÃvÃt / yadi gotvÃdivatpratyekaæ parisamÃpto 'vayavÅ syÃdyathà gotvaæ prativyakti pratyak«aæ g­hyata evamavayavyapi pratyavayavaæ pratyak«aæ g­hyeta / nacaivaæ niyataæ g­hyate / pratyekaparisamÃptau cÃvayavina÷ kÃryeïÃdhikÃrÃttasya caikatvÃcch­ÇgeïÃpi stanakÃryaæ kuryÃdurasà ca p­«ÂhakÃryam / nacaivaæ d­Óyate / prÃgutpatteÓca kÃryasyÃsattva utpattirakart­kà nirÃtmikà ca syÃt / utpacattiÓca nÃma kriyÃ, sà sakart­kaiva bhavitumarhati gatyÃdivat / kriyà ca nÃma syÃdakart­kà ceti viprati«idhyeta / ghaÂasya cetpattirucyamÃnà na ghaÂakart­kà kiæ tarihyanyakart­keti kalpyà syÃt / tathà kapÃlÃdÅnÃmapyutpattirucyamÃnÃnyakart­kaiva kalpyeta / tathÃca sati ghaÂa utpadyata ityukte kulÃlÃdÅnÃmapyutpadyamÃnatà pratÅyate / utpannatÃpratÅteÓca / atha svakÃraïasattÃsaæbandha evotpattirÃtmalÃbhaÓca kÃryasyeti cet, kathamalabdhÃtmakaæ saæbadhyeteti vaktavyam / satorhi dvayo÷ saæbandha÷ saæbhavati na sadasatorasatorvà / abhÃvasya ca nirupÃkhyatvÃtprÃgutpatteriti maryÃdÃkaraïamanupapannam / satÃæ hi loke k«etrag­hÃdÅnÃæ maryÃdà d­«Âà nÃbhÃvasya / nahi vandhyÃputro rÃjà babhÆva prÃkpÆrïavarmaïo 'bhi«ekÃdityeva¤jÃtÅyakena maryÃdÃkÃraïena nirupÃkhyo vandhyÃputro rÃjà babhÆva prÃkpÆrïavarmaïo 'bhi«ekÃdityeva¤jÃtÅyakena maryÃdÃkaraïena nirupÃkhyo vandhyaputro rÃjà babhÆva bhavati bhavi«yatÅti và viÓe«yate / yadi ca vandyÃputro 'pi kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvamabhavi«yattata idamapyupÃtsyata kÃryÃbhÃvo 'pi kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvaæ bhavi«yatÅti / vayaæ tu paÓyÃmo vandyÃputrasya kÃryÃbhÃvasya cÃbhÃvatvÃviÓe«Ãdyathà vandhyÃputra÷ kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvaæ na bhavi«yatyevaæ kÃryÃbhÃvo 'pi kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvaæ na bhavi«yatÅti / nanvevaæ sati kÃrakavyÃpÃro 'narthaka÷ prasajyeta / yathaiva hi prÃksiddhatvÃtkÃraïasvarÆpasiddhaye na kaÓcidvyÃpriyate / evaæ prÃksiddhatvÃttadananyatvÃcca kÃryasya svarÆpasiddhaye 'pi na kaÓcidvyÃpriyeta / vyÃpriyate ca / ata÷ kÃrakavyÃpÃrÃrthavattvÃya manyÃmahe prÃgutpatterabhÃva / kÃryasyeti / nai«a do«a÷ / yata÷ kÃryÃkÃreïa kÃraïaæ vyavastÃpayata÷ kÃrakavyÃpÃrasyÃrthavattvamapapadyate / kÃryÃkÃro 'pi kÃraïasyÃtmabhÆta evÃnÃtmabhÆtasyÃnÃrabhyatvÃdityabhÃïi / naca viÓe«adarÓanamÃtreïa vastvanyatvaæ bhavati / nahi devadatta÷ saækocitahastapÃda÷ prasÃritahastapÃdaÓca viÓe«aïa d­ÓyamÃno 'pi vastvanyatvaæ gacchati, sa eveti pratyabhij¤ÃnÃt / tathà pratidinamanekasaæsthÃnÃnÃmapi pitrÃdÅnÃæ na vastvanyatvaæ bhavati, mama pità mama bhrÃtà mama putra iti pratyabhij¤ÃnÃt / janmocchedÃnantaritatvÃttatra yuktaæ nÃnyatreti cet / na / k«ÅrÃdÅnÃmapi dadhyÃdyÃkÃrasaæsthÃnasya pratyak«atvÃt / ad­ÓyamÃnÃnÃmapi vaÂadhÃnÃdÅnÃæ samÃnajÃtÅyÃvayavÃntaropacitÃnÃmaÇ kurÃdibhÃvena darÓanagocaratÃpattau janmasaæj¤Ã / te«ÃmevÃyavÃnÃmapacayavaÓÃdadarÓanÃpattÃvucchedasaæj¤Ã / tatred­gjanmocchedÃntaritatvÃccedasata÷ sattvapattistathà sati garbhavÃsina uttÃnaÓÃyinaÓca bhedaprasaÇga÷ / tathÃca bÃlyayauvanasthÃvire«vapi bhedaprasaÇga÷, pitrÃdivyavahÃralopaprasaÇgaÓca / etena k«aïabhaÇgavÃda÷ prativaditavya÷ / yasyapuna÷ prÃgutpatterasatkÃryaæ tasya nirvi«aya÷ kÃrakavyÃpÃra÷ syÃt / abhÃvasya vi«ayatvÃnupapatterÃkÃÓahananaprayojanakha¬gÃdyanekÃyudhaprayuktivat / samavÃyikÃraïavi«aya÷ kÃrakavyÃpÃra÷ syÃditi cet / na / anyavi«ayeïa kÃrakavyÃpÃreïÃnyani«patteratiprasaÇgÃt / samavÃyikÃraïasyaivÃtmÃtiÓaya÷ kÃryamiti cet / na / satkÃryatÃpatte÷ / tasmÃtk«ÅrÃdÅnyeva dravyÃïi dadhyÃdibhÃvenÃvati«ÂhamÃnÃni kÃryÃkhyÃæ labhanta iti na kÃraïÃdanyatkÃryaæ var«aÓatenÃpi Óakyaæ niÓcetum / tathà mÆlakÃraïamevÃntyÃtkÃryÃttena tena kÃryÃkÃreïa naÂavatsarvavyavahÃrÃspadatvaæ pratipadyate / evaæ yukte÷ kÃryasya prÃgutpatte÷ sattvamananyatvaæ ca kÃraïÃdavagamyate / ÓabdÃntarÃccaitadavagamyate / pÆrvasÆtre 'sadvyapadeÓina÷ ÓabdasyodÃh­tatvÃttato 'nya÷ sadvyapadeÓÅ Óabda÷ ÓabdÃntaram- 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' ityÃdi / 'taddhaika Ãhurasadevedamagra ÃsÅt' iti cÃsatpak«amupak«ipya 'kathamasata÷ sajjÃyeta' ityÃk«ipya 'sadeva somyedamagra ÃsÅt' (chÃ. 6.2.1) ityavadhÃrayati / tatredaæÓabdavÃcyasya kÃryasya prÃgutpatte÷ sacchabdavÃcyena kÃraïena sÃmÃnÃdhikaraïyasya ÓrÆyamÃïatvÃtsattvÃnanyatve prasiddhyata÷ / yadi tu prÃgutpatterasatkÃryaæ syÃtpaÓcÃccotpadyamÃnaæ kÃraïe samaveyÃttadÃnyakÃraïÃtsyÃt / tatra 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' (chÃ. 6.1.3) itÅyaæ pratij¤Ã pŬyeta / sattvÃnanyatvÃvagatestviyaæ pratij¤Ã samarthyate // 18 // ---------------------- FN: atiÓaya÷ kÃryadharma÷ kÃraïadharmo và / kÃryÃbhÃvo 'satkÃryamityartha÷ upÃpatsyata upapannamabhavi«yadityanvaya÷ / vastvantaratvaæ paramÃrthato bhinnatvam / etena kÃraïasya sarvakÃrye«vanvayakathanena / vivartavÃdaæ vyaktÅkartuæ naÂavadityudÃharaïam / ____________________________________________________________________________________________ paÂavac ca | BBs_2,1.19 | yathà ca saæve«Âita÷ paÂo na vyaktaæ g­hyate kimayaæ paÂa÷ kiæ vÃnyaddravyamiti / sa eva prasÃrito yatsaæve«Âitaæ dravyaæ tatpaÂa eveti prasÃraïenÃbhivyakto g­hyate / yathÃca saæve«Âanasamaye paÂa iti g­hyamÃïe 'pi na viÓi«ÂÃyÃmavistÃro g­hyate sa eva prasÃraïasamaye viÓi«ÂÃyÃmavistÃro g­hyate na saæve«ÂitarÆpÃdanyo 'yaæ bhinna÷ paÂa iti / evaæ tantvÃdikÃraïÃvasthaæ paÂÃdikÃryamaspa«Âaæ sat turÅvemakuvindÃdikÃrakavyÃpÃradibhirvyaktaæ spa«Âaæ g­hyate / ata÷ saæve«ÂitaprasÅritapaÂanyÃyenaivÃnanyatkÃraïÃtkÃryamityartha÷ // 19 // ---------------------- FN: ÃyÃmo dairghyam / ____________________________________________________________________________________________ yathà ca prÃïÃdi÷ | BBs_2,1.20 | yathà ca loke prÃïÃpÃnÃdi«u prÃïabhede«u prÃïÃyÃmena niruddhe«u kÃraïamÃtreïa rÆpeïa vartamÃne«u jÅvanamÃtraæ kÃryaæ nivartyate nÃku¤canaprasÃraïÃdikaæ kÃryÃntaram / te«veva prÃïabhede«u puna÷ prav­tte«u jÅvanÃdadhikamÃku¤canaprÃsÃraïÃdikamapi kÃryÃntaraæ nirvartyate / naca prÃïabhedÃnÃæ prabhedavata÷ prÃïÃdanyatvaæ, samÅraïasvabhÃvÃviÓe«Ãt / evaæ kÃryasya kÃraïÃdananyatvam / ataÓca k­tsnasya jagato brahmakÃryatvÃttadananyatvÃcca siddhai«Ã ÓrautÅ pratij¤Ã 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' (chÃ. 6.1.1) iti // 20 // ____________________________________________________________________________________________ 7 itaravyapadeÓÃdhikaraïam / sÆ. 21-23 itaravyapadeÓÃd dhitÃkaraïÃdido«aprasakti÷ | BBs_2,1.21 | anyathà punaÓcetanakÃraïavÃda Ãk«ipyate / cetanÃddhi jagatprakriyÃyÃmÃÓrÅyamÃïÃyÃæ hitÃkaraïÃdayo do«Ã÷ prasajyante / kuta÷ / itaravyapadeÓÃt / itarasya ÓÃrÅrasya brahmÃtmatvaæ vyapadiÓati Óruti÷ - 'sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' (chÃ. 6.8.7) iti prabodhanÃt / yadvà / itarasya ca brahmaïa÷ ÓÃrÅrÃtmatvaæ vyapadiÓati 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (tai. 2.6) iti sra«ÂurevÃvik­tasya brahmaïa÷ kÃryÃnupraveÓena ÓÃrÅrÃtmatvapradarÓanÃt / 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2) iti ca parà devatà jÅvamÃtmaÓabdena vyapadiÓantÅ na brahmaïo bhinna÷ ÓÃrÅra iti darÓayati / tasmÃdyadbrahmaïa÷ sra«Â­tvaæ taccharÅrasyaiveti / ata÷ sa svatantra÷ kartà san hitamevÃtmana÷ saumanasyakaraæ kuryÃnnÃhitaæ janmamaraïajarÃrogÃdyanekÃnarthajÃlam / nahi kaÓcidaparatantro bandhanÃgÃramÃtmana÷ k­tvÃnupraviÓati / naca svayamatyantanirmala÷ sannatyantamalinaæ dehamÃtmatvenopeyÃt / k­tamapi katha¤cidyaddu÷khakaraæ tadicchayà jahyÃt / sukhakaraæ copÃdadÅta / smarecca mayedaæ jagadbimbaæ vicitraæ viracitamiti / sarvo hi loka÷ spa«Âaæ kÃryaæ k­tvà smarati mayedaæ k­tamiti / yathÃca mÃyÃvÅ svayaæ prasÃritÃæ mÃyÃmicchayÃnÃyÃsenaivopasaæharati, evaæ ÓÃrÅro 'pÅmÃæ s­«Âimupasaæharet / svamapi tÃvaccharÅraæ ÓÃrÅro na ÓaknotyanÃyÃsenopasaæhartum / evaæ hitakriyÃdyadarÓanÃdanyÃyyà cetamÃjjagatprakriyeti gamyate // 21 // ____________________________________________________________________________________________ adhikaæ tu bhedanirdeÓÃt | BBs_2,1.22 | tuÓabda÷ pak«aæ vyÃvartayati / yatsarvaj¤aæ sarvaÓakti brahma nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ ÓÃrÅrÃdadhikamanyat, tadvayaæ jagata÷ sra«Â­ brÆma÷ / na tasminhitÃkaraïÃdayo do«Ã÷ prasajyante / nahi tasya hitaæ ki¤citkartavyamastyahitaæ và parihartavyaæ, nityamuktasvabhÃvÃt / naca tasya j¤Ãnapratibandha÷ Óaktipratibandho và kvacidapyasti, sarvaj¤atvÃtsarvaÓaktitvÃcca / ÓÃrÅrastvanevaævidhastasminprasajyante hitÃkaraïÃdayo do«Ã÷ / natu taæ vayaæ jagata÷ sra«ÂÃraæ brÆma÷ / kuta etat / bhedanirdeÓÃt / 'Ãtmà và are dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavya÷'' (b­. 2.4.5), 'so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' (chÃ. 8.7.1), 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) 'ÓÃrÅra Ãtmà prÃj¤enÃtmanÃnvÃrƬha÷' (b­. 4.3.35) ityeva¤jÃtÅyaka÷ kart­karmÃdibhedanirdeÓo jÅvÃdadhikaæ brahma darÓayati / nanvabhedanirdeÓo 'pi darÓita÷ 'tattvamasi' ityeva¤jÃtÅyaka÷ / kathaæ bhedÃbhedau viruddhau saæbhaveyÃtÃm / nai«a do«a÷ / ÃkÃÓaghaÂÃkÃÓanyÃyenobhayasaæbhavasya tatra tatra prati«ÂhapitatvÃt / apica yadà tattvamasÅtyeva¤jÃtÅyakenÃbhedanirdeÓenÃbheda÷ pratibodhito bhavatyapagataæ bhavati tadà jÅvasya saæsÃritvaæ brahmaïaÓca sra«Â­tvaæ, samastasya mithyÃj¤Ãnavij­mbhitasya bhedavyavahÃrasya samyagj¤Ãnena bÃdhitatvÃt / tatra kuta eva s­«Âi÷ kuto và hitÃkaraïÃdayo do«Ã÷ / avidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpak­takÃryakaraïasaæghÃtopÃdhyavivekak­tà hi bhrÃntirhitÃkaraïÃdilak«aïa÷ saæsÃro natu paramÃrthato 'stÅtyasak­davocÃma / janmamaraïacchedanabhedanÃdyabhimÃnavat / abÃdhite tu bhedavyavahÃre 'se 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' ityeva¤jÃtÅyakena bhedanirdeÓenÃvagamyamÃnaæ brahmaïo 'dhikatvaæ hitÃkaraïÃdido«aprasaktiæ niruïaddhi // 22 // ____________________________________________________________________________________________ aÓmÃdivac ca tadanupapatti÷ | BBs_2,1.23 | yathà ca loke p­thivÅtvasÃmÃnyÃnvitÃnÃmapyaÓmanÃæ kecinmahÃrhà maïayo vajravai¬ÆryÃdayo 'nye madhyamavÅryÃ÷ sÆryakÃntÃdayo 'nye prahÅïÃ÷ ÓvavÃyasaprak«epaïÃrhÃ÷ pëÃïà ityanekavidhaæ vaicitryaæ d­Óyate / yathà caikap­thivÅvyapÃÓrayÃïÃmapi bÅjÃnÃæ bahuvidhaæ patrapu«paphalagandharasÃdivaicitryaæ candanakiæpÃkÃdi«Æpalak«yate / yathà caikasyÃpyannarasasya lohitÃdÅni keÓalomÃdÅni ca vicitrÃïi kÃryÃïi bhavanti / evamekasyÃpi brahmaïo jÅvaprÃj¤ap­thaktvaæ kÃryavaicitryaæ copapadyata ityastadanupapatti÷ / paraparikalpitado«Ãnupapattirtyartha÷ / ÓruteÓca prÃmÃïyÃdvikÃrasya ca vÃcÃrambhaïamÃtratvÃtsvapnad­ÓyabhÃvavaicitryavaccetyabhyuccaya÷ // 23 // ---------------------- FN: kiæpÃko mahÃtÃlaphalam / ____________________________________________________________________________________________ 8 upasaæhÃradarÓanÃdhikaraïam. sÆ. 24-25 upasaæhÃradarÓanÃn neti cen na k«Åravad dhi | BBs_2,1.24 | cetanaæ brahmaikamadvitÅyaæ jagata÷ kÃraïamiti yaduktaæ tannopapadyate / kasmÃt / upasaæhÃradarÓanÃt / iha hi loke kulÃlÃdayo ghaÂapaÂÃdÅnÃæ kartÃro m­ddaï¬acakrasÆtrÃdyanekakÃrakopasaæhÃreïa saæg­hÅtasÃdhanÃ÷ santastattatkÃryaæ kurvÃïà d­Óyante / brahma cÃsahÃyaæ tavÃbhipretaæ tasya sÃdhanÃntarÃnupasaægrahe sati kathaæ sra«Â­tvamupapadyeta / tasmÃnna brahma jagatkÃraïamiti cet / nai«a do«a÷ / yata÷ k«ÅravaddravyasvabhÃvaviÓe«Ãdupapadyate / yathà hi loke k«Åraæ jalaæ và svayameva dadhihimabhÃvena pariïamate 'napek«ya bÃhyaæ sÃdhanaæ tathehÃpi bhavi«yati / nanu k«ÅrÃdyapi dadhyÃdibhÃvena pariïÃmamÃnapek«ata eva bÃhyaæ sÃdhanamau«ïyÃdikaæ kathamucyate k«ÅravaddhÅti / nai«a do«a÷ / svayamapi hi k«Åraæ yÃæ ca yÃvatÅæ ca pariïÃmamÃtramanubhavati tÃvatyeva tvÃryate tvau«ïyÃdinà dadhibhÃvÃya / yadi ca svayaæ dadhibhÃvaÓÅlatà na syÃnnaivau«ïyÃdinÃpi balÃddadhibhÃvamÃpadyeta / nahi vÃyurÃkÃÓo vau«ïyadinà balÃddadhibhÃvamÃpadyate / sÃdanasÃmagryà ca tasya pÆrïatà saæpÃdyate / paripÆrïaÓaktikaæ tu brahma / na tasyÃnyena kenacitpÆrïatà saæpÃdayitavyà / ÓrutiÓca bhavati- 'na tasya kÃryaæ kÃraïaæ ca vidyate na tatsamaÓcÃbhyadhikaÓca d­Óyate / parÃsya Óaktirvividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãnabalakriyà ca // ' (Óve. 6.2) iti / tasmÃdekasyÃpi brahmaïo vicitraÓaktiyogÃtk«ÅrÃdivadvicitrapariïÃma upapadyate // 24 // ---------------------- FN: kÃrakÃïÃmupasaæhÃro melanam / tvÃryate Óaighryaæ kÃryate k«Åraæ dadhibhÃvamau«ïyÃdinà / ____________________________________________________________________________________________ devÃdivad api loke | BBs_2,1.25 | syÃdetat / upapadyate k«ÅrÃdÅnÃmacetanÃnÃmanapek«yÃpi bÃhyaæ sÃdhanaæ dadhyÃdibhÃva÷, d­«ÂatvÃt / cetanÃ÷ puna÷ kulÃlÃdaya÷ sÃdhanasÃmagrÅmapek«yaiva tasmai kÃryÃya pravartamÃnà d­Óyante / kathaæ brahma cetanaæ sadasahÃyaæ pravarteteti / devÃdivaditi brÆma÷ / yathà loke devÃ÷ pitara ­«aya ityevamÃdayo mahÃprabhÃvÃÓcetanà api santo 'napek«yaiva ki¤cidbÃhyaæ sÃdhanamaiÓvaryaviÓe«ayogÃdabhidhyÃnamÃtreïa svata eva bahÆni nÃnÃsaæsthÃni ÓarÅrÅïi prÃsÃdÃdÅni ca rathÃdÅni ca nirmimÃïà upalabhyante mantrÃrthavÃdetihÃsapurÃïaprÃmÃïyÃt / tantunÃbhaÓca svata eva tantÆns­jati / balÃkà cÃntareïaiva Óukraæ garbhaæ dhatte / padminÅ cÃnapek«ya ki¤citprastÃnasÃdhanaæ sarontarÃtsarontaraæ prati«Âhate / evaæ cetanamapi brahmÃnapek«ya bÃhyaæ sÃdhanaæ svata eva jagatsrak«yati / sa yadi brÆyÃdya ete devÃdayo brahmaïo d­«ÂÃntà upÃttÃste dÃr«ÂrÃntikena brahmaïà na samÃnà bhavanti / ÓarÅrameva hyacetanaæ devÃdÅnÃæ ÓarÅrÃntarÃdivibhÆtyutpÃdana upÃdÃnaæ natu cetana Ãtmà / tantunÃbhyà ca k«udratarajantubhak«aïÃllÃlà kaÂhinatÃmÃpadyamÃnà tanturbhavati / balÃkà ca stanayitnuravaÓravaïÃdgarbhaæ dhatte / padminÅ ca cetanaprayuktà satyacetanevaiva ÓarÅreïa sarontaropasarpaïe vyÃpriyate / tasmÃnaite brahmaïo d­«ÂÃntà iti / taæ prati brÆyÃnnÃyaæ do«a÷ / kulÃlÃdid­«ÂÃntavailak«aïyamÃtrasya vivak«itatvÃditi / yathà hi kulÃlÃdÅnÃæ devÃdÅnÃæ ca samÃne cetanatve kulÃlÃdaya÷ kÃryÃrambhe bÃhyaæ sÃdhanamapek«ante na devÃdaya÷, tathà brahma cetanamapi na bÃhyaæ sÃdhanamapek«i«yata ityetadvÃkyaæ devÃdyudÃharaïena vivak«yÃma÷ / tasmÃdyathaikasya sÃmarthyaæ d­«Âaæ tathà sarve«Ãmeva bhavitumarhatÅti nÃstyekÃnta ityabhiprÃya÷ // 25 // ---------------------- FN: lokyate j¤Ãyater'thoneneti loko mantrÃrthavÃdÃdiÓÃstraæ v­ddhavyavahÃraÓca / abhidhyÃnaæ saækalpa÷ / yathà bhÃrate ÓrÅk­«ïasya saækalpamÃtreïa draupadyÃ÷ paÂaparamparotpatti÷ tathà asahÃyasyÃpi brahmaïa÷ kÃraïatvam / ____________________________________________________________________________________________ 9 k­tsnaprasaktyadhikaraïam / sÆ. 26-29 k­tsnaprasaktir niravayavatvaÓabdakopo và | BBs_2,1.26 | cetanamekamadvitÅyaæ brahma k«ÅrÃdivaddevÃdivaccÃnapek«ya bÃhyasÃdhanaæ svayaæ pariïamamÃnaæ jagata÷ kÃraïamiti sthitam / ÓÃstrÃrthapariÓuddhaye tu punarÃk«ipati / k­tsnaprasakti÷ k­tsnasya brahmaïa÷ kÃryarÆpeïa pariïÃma÷ prÃpnoti, niravayavatvÃt / yadi brahma pathivyÃdivatsÃvayavamabhavi«yattato 'syaikadeÓa÷ paryaïaæsyadekadeÓaÓcÃvÃsthÃsyat / niravayavaæ tu brahma Órutibhyo 'vagamyate- 'ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntaæ niravadyaæ nira¤janam' (Óve. 6.19), 'divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sabÃhyÃbhyantarohyaja÷' (mu. 2.1.2), 'idaæ mahadbhÆtamanantamapÃraæ vij¤Ãnaghana eva' (b­. 2.4.12), 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b­. 3.9.26), 'asthÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) ityÃdyÃbhya÷ sarvaviÓe«aprati«edhinÅbhya÷ / tataÓcaikadeÓapariïÃmasaæbhavÃtk­tsnapariïÃmaprasaktau satyÃæ mÆloccheda÷ prasajyeta / dra«ÂavyatopadeÓÃnarthakyaæ cÃpannamayatnadra«ÂatvÃtkÃryasya, tadvyatiriktasya ca brahmaïo 'saæbhavÃt ajatvÃdiÓabdakopaÓca / athaitaddo«aparijihÅr«ayà sÃvayavameva brahmÃbhyupagamyeta tathÃpi ye niravayavatvasya pratipÃdakÃ÷ Óabdà udÃh­tÃste praku«yeyu÷ / sÃvayavatve cÃnityatvaprasaÇga iti / sarvathÃyaæ pak«o na ghaÂayituæ Óakyata ityÃk«ipati // 26 // ---------------------- FN: paryaïaæsyat pariïato 'bhavi«yat / ekadeÓaÓcÃvasthÃsyadapariïato 'bhavi«yat / ____________________________________________________________________________________________ Órutes tu ÓabdamÆlatvÃt | BBs_2,1.27 | tuÓabdenÃk«epaæ pariharati / na khalvasmatpak«e kaÓcidapi do«o 'sti / na tÃvatk­tsnaprasaktirasti / kuta÷ / Órute÷ / yathaiva hi brahmaïo jagadutpatti÷ ÓrÆyata evaæ vikÃravyatirekeïÃpi brahmaïo 'vastÃnaæ ÓrÆyate, prak­tivikÃrayorbhedena vyapadeÓÃt 'seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2) iti, 'tÃvÃnasya mahimà tato jyÃyÃæÓca puru«a÷ / pÃdo 'sya sarvà bhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' (chÃ. 3.12.6) iti caiva¤jÃtÅyakÃt / tathà h­dayÃyatanatvavacanÃtsatsaæpattivacanÃcca / yadi ca k­tsnaæ brahma kÃryÃbhÃvenopayuktaæ syÃt 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.81) iti su«uptigataæ viÓe«aïamanupapannaæ syÃt / vik­tena brahmaïà nityasaæpannatvÃdivik­tasya ca brahmaïo 'bhÃvÃt / tathendriyagocaratvaprati«edhÃdbrahmaïo vikÃrasya cendriyagocaratvopapatte÷ / tasmÃdastyavik­taæ brahma / naca niravayavatvaÓabdakopo 'sti, ÓrÆyamÃïatvÃdeva niravayavatvasyÃpyabhyupagamyamÃnatvÃt / ÓabdamÆlaæ ca brahma ÓabdapramÃïakaæ nendriyÃdipramÃïakaæ tadyathÃÓabdamabhyupagantavyam / ÓabdaÓcobhayamapi brahmaïa÷ pratipÃdayatyak­tsnaprasaktiæ niravayavatvaæ ca / laukikÃnÃmapi maïimantrau«adhiprabh­tÅnÃæ deÓakÃlanimittavaicitryavaÓÃcchaktayo viruddhÃnekakÃryavi«ayà d­Óyante / tà api tÃvannopadeÓamantareïa kevalena tarkeïÃvagantuæ Óakyante 'sya vastuna etÃvatya etatsahÃya etadvi«ayà etatprayojanÃÓca Óaktaya iti / kimutÃcintyasvabhÃvasya brahmaïo rÆpaæ vinà Óabdena na nirÆpyeta / tathÃcÃhu÷ paurÃïikÃ÷ - 'acintyÃ÷ khalu ye bhÃvà na tÃæstarkeïa yojayet / prak­tibhya÷ paraæ yacca tadacintyasya lak«aïam // ' iti tasmÃcchabdamÆla evÃtÅndriyÃrthayÃthÃtmyÃdhigama÷ / nanu ÓabdenÃpi na Óakyate viruddhor'tha÷ pratyÃyayituæ niravayavaæ ca brahma pariïamate naca k­tsnamiti / yadi niravayavaæ brahma syÃnnaiva pariïameta / k­tsnameva và pariïameta / atha kenacidrÆpeïa pariïameta kenaciccÃvati«Âheteti rÆpabhedakalpanÃtsÃvayavameva prasajyeta / kriyÃvi«aye hi 'atirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti' 'nÃtirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti' ityeva¤jÃtÅyakÃyÃæ virodhapratÅtÃvapi vikalpÃÓrayaïaæ virodhaparihÃrakÃraïaæ bhavati puru«atantratvÃccÃnu«ÂhÃnasya / iha tu vikalpÃÓrayaïenÃpi na virodhaparihÃra÷ saæbhavatyapuru«atantratvÃdvastuna÷ tasmÃddurghaÂametaditi / nai«a do«a÷ / avidyÃkalpitarÆpabhedÃbhyupagamÃt / nahyavidyÃkalpitena rÆpabhedena sÃvayavaæ vastu saæpadyate / nahi timiropahatanayanenÃneka iva candramà d­ÓyamÃno 'neka eva bhavati / avidyÃkalpitena ca nÃmarÆpalak«aïena rÆpabhedena vyÃk­tÃvyÃk­tÃtmakena tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅyena brahma pariïÃmÃdisarvavyavahÃrÃspadatvaæ pratipadyate / pÃramÃrthikena ca rÆpeïa sarvavyavahÃrÃtÅtamapariïamatavati«Âhate / vÃcÃrambhaïamÃtratvÃccÃvidyÃkalpitasya nÃmarÆpabhedasyeti na niravayavatvaæ brahmaïa÷ kupyati / naceyaæ pariïÃmaÓruti÷ pariïÃmapratipÃdanÃrthÃ, tatpratipattau phalÃnavagamÃt / sarvavyavahÃrahÅnabrahmÃtmabhÃvapratipÃdanÃrthà tve«Ã, tatpratiphalÃvagamÃt / 'sa e«a neti netyÃtmÃ' ityupakramyÃha- 'abhayaæ vai janaka prÃpto 'si' (b­. 4.2.4) iti / tasmÃdasmatpak«e na kaÓcidapi do«aprasaÇgo 'sti // 27 // ____________________________________________________________________________________________ Ãtmani caivaæ vicitrÃÓ ca hi | BBs_2,1.28 | apica naivÃtra vivaditavyaæ kathamekasminbrahmaïi svarÆpÃnupamardenaivÃnekÃkÃrà s­«Âi÷ syÃditi / yata Ãtmanyapyekasminsvapnad­Ói svarÆpÃnupamardenaivÃnekÃkÃrà s­«Âi÷ paÂhyate- 'na tatra rathà na rathayogo na panthÃno bhavantyatha rathÃrathayogÃnpatha÷ s­jate' ( b­. 4.3.10) ityÃdinà / loke 'pi devÃdi«u mÃyÃvyÃdi«u ca svapnarÆpÃnupamardenaiva vicitrà hastyaÓvÃdis­«Âayo d­Óyante / tathaikasminnapi brahmaïi svarÆpÃnupamardenaivÃnekÃkÃrà s­«Âirbhavi«yatÅti // 28 // ____________________________________________________________________________________________ svapak«ado«Ãc ca | BBs_2,1.29 | pare«Ãmapye«a samÃna÷ svapak«e do«a÷ / pradhÃnavÃdino 'pi hi niravayavamaparicchinnaæ ÓabdÃdihÅnaæ pradhÃnaæ sÃvavasya paricchinnasya ÓabdÃdimata÷ kÃryasya kÃraïamiti svapak«a÷ / tatrÃpi k­tsnaprasaktirniravayavatvÃtpradhÃnasya prÃpnoti niravayavatvÃbhyupagamakopo và / nanu naiva tairniravayavaæ pradhÃnamabhyupagamyate, sattvarajastamÃæsi trayo guïà nityÃste«Ãæ sÃmyÃvasthà pradhÃne tairevÃvayavaistatsÃvayavamiti / naiva¤jÃtÅyakena sÃvayavatvena prak­to do«a÷ parihartuæ pÃryate / yata÷ sattvarajastamasÃmapyekaikasya samÃnaæ niravayavatvam / ekaikameva cetaradvayÃnug­hÅtaæ sajÃtÅyasya prapa¤casyopÃdÃnamiti samÃnatvÃtsvapak«ado«aprasaÇgasya / tarkaprati«ÂhÃnÃtsÃvayavatvameveti cet / evavamapyanityatvÃdido«aprasaÇga÷ / atha Óaktaya eva kÃryavaicitryasÆcità avayavà ityabhiprÃya÷ / tÃstu brahmavÃdino 'pyavaÓi«ÂÃ÷ / tathÃïuvÃdino 'pyaïuraïvantareïa saæyujyamÃno niravayavatvÃdyadi kÃrtsyena saæyujyeta tata÷ prathimÃnupapatteraïumÃtratvaprasaÇga÷ / athaikadeÓena saæyujyeta tathÃpi niravayavatvÃbhyupagamakopa iti svapak«e 'pi samÃna e«a do«a÷ / samÃnatvÃcca nÃnyanyatarasminneva pak«a upak«eptavyo bhavati / parih­tastu brahmavÃdinà svapak«e do«a÷ // 29 // ---------------------- FN: vaiÓe«ikÃïÃæ hyaïubhyÃæ saæyujya hyaïukamekamÃrabhyate, taistribhirhyaïukaistryaïukamekamÃrabhyata iti prakriyà / ____________________________________________________________________________________________ 10 sarvopetÃdhikaraïam / sÆ. 30-31 sarvopetà ca taddarÓanÃt | BBs_2,1.30 | ekasyÃpi brahmaïo vicitraÓaktiyogÃdupapadyate vicitro vikÃraprapa¤ca ityuktam / tatpuna÷ kathamavagamyate paraæ brahmeti / taducyate / sarvopetà ca taddarÓanÃt / sarvaÓaktiyuktà ca parà devatetyabhyupagantavyam / kuta÷ / taddarÓanÃt / yathÃhi darÓayati Óruti÷ sarvaÓaktiyogaæ parasyà devatÃyÃ÷ - 'sarvakarmà sarvakÃma÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷ sarvamidamabhyÃtto 'vÃkyanÃdara÷' (chÃ. 3.14.4), 'satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 8.7.1), 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' (muï¬a. 1.1.9), 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgisÆryÃcandramasau vidh­tau ti«Âhata÷' (b­. 3.8.9) ityeva¤jÃtÅyakà // 30 // ---------------------- FN: abhyÃtta÷ abhitovyÃpta÷ / avÃkÅ vÃgindriyaÓÆnya÷ / anÃdaro ni«kÃma÷ / ____________________________________________________________________________________________ vikaraïatvÃn neti cet tad uktam | BBs_2,1.31 | syÃdetat vikaraïÃæ parÃæ devatÃæ ÓÃsti ÓÃstram- 'acak«u«kamaÓrotramavÃgamanÃ÷' (b­.3.8.8) ityeva¤jÃtÅyakam / kathaæ sà sarvaÓaktiyuktÃpi satÅ kÃryÃya prabhavet / devÃdayo hi cetanÃ÷ sarvaÓaktiyuktà api santa ÃdhyatmikakÃryakaraïasaæpannà eva tasmaitasmai kÃryÃya prabhavanto vij¤Ãyante / katha¤ca 'neti neti' (b­. 3.9.23) iti prati«iddhasarvaviÓe«Ãyà devatÃyÃ÷ sarvaÓaktiyoga÷ saæbhavediti cet / yadatra vaktavyaæ tatpurastÃdevoktam / ÓratyavagÃhyamevedamatigambhÅraæ brahma na tarkÃvagÃhyam / naca yathaikasya sÃmarthyaæ d­«Âaæ tathÃnyasyÃpi sÃmarthyena bhavitavyamiti niyamo 'stÅti / prati«iddhasarvaviÓe«asyÃpi brahmaïa÷ sarvaÓaktiyoga÷ saæbhavatÅtyetadapyavidyÃkalpitarÆpabhedopanyÃsenoktameva / tathÃca ÓÃstram- 'apÃïipÃdo javano grahÅtà paÓyatyacak«u÷ sa Ó­ïotyakarïa÷' (Óvaæ. 3.19) ityakaraïasyÃpi brahmaïa÷ sarvasÃmarthyayogaæ darÓayati // 31 // ____________________________________________________________________________________________ 11 prayojanavattvÃdhikaraïam. sÆ. 32-33 na prayojanavattvÃt | BBs_2,1.32 | anyathà punaÓcetanakart­tvaæ jagata Ãk«ipati / na khalu cetana÷ paramÃtmedaæ jagadbimbaæ viracayitumarhati / kuta÷ / prayojanavattvÃtprav­ttÅnÃm / cetano hi loke buddhipÆrvakÃrÅ puru«a÷ pravartamÃno na mandopakramÃmapi tÃvatprav­ttimÃtmaprayojanÃnupayoginÃmÃrabhamÃïo d­«Âa÷ / kimuta gurutarasaærambhÃm / bhavati ca lokaprasiddhyanuvÃdinÅ Óruti÷- 'na và are sarvasya kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavatyÃtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavati' (b­. 2.4.5) iti gurutarasaærambhà ceyaæ prav­ttiryaduccÃvacaprapa¤caæ jagadbimbaæ viracayitavyam / yadÅyamapi prav­ttiÓcetanasya paramÃtmana ÃtmaprayojanopayoginÅ parikalpyeta parit­ptitvaæ paramÃtmana÷ ÓrÆyamÃïaæ bÃdhyeta / prayojanÃbhÃve và prav­ttyabhÃvo 'pi syÃt / atha cetano 'pi sannunmatto buddhyaparÃdhÃdantareïaivÃtmaprayojanaæ pravartamÃno d­«Âastathà paramÃtmÃpi pravarti«yata ityucyeta / tathà sati sarvaj¤atvaæ paramÃtmana÷ ÓrÆyamÃïaæ bÃdhyeta / tasmÃdaÓli«Âà cetanÃts­«Âiriti // 32 // ---------------------- FN: buddhyaparÃdho vivekÃbhÃva÷ / ____________________________________________________________________________________________ lokavat tu lÅlÃkaivalyam | BBs_2,1.33 | tuÓabdenÃk«epaæ pariharati / yathà loke kasyacidÃptai«aïasya và vyatiriktaæ ki¤citprayojanamabhisaædhÃya kevalaæ lÅlÃrÆpÃ÷ prav­ttaya÷ krŬÃvihÃre«u bhavanti, yathà cocchvÃsapraÓvÃsÃdayo 'nabhisaædhÃya bÃhyaæ ki¤citprayojanaæ svabhÃvÃdeva saæbhavanti evamÅÓvarasyÃpyanapek«ya ki¤citprayojanÃntaraæ svabhÃvÃdeva kevalaæ lÅlÃrÆpà prav­ttirbhavi«yati / na hÅÓvarasya prayojanÃntaraæ nirÆpyamÃïaæ nyÃyata÷ Órutito và saæbhavati / naca svabhÃva÷ paryanuyoktuæ Óakyate / yadyapyasmÃkamiyaæ jagadbimbaviracanà gurutarasaærambhevÃbhÃti tathÃpi parameÓvarasya lÅlaiva kevaleyaæ, aparimitaÓaktitvÃt / yadi nÃma loke lÅlÃsvapi ki¤citsÆk«maæ prayojanamutprek«yeta tathÃpi naivÃtra ki¤citprayojanamutprek«ituæ Óakyate, ÃptakÃmaÓrute÷ / nÃpyaprav­ttirunmattaprav­ttirvÃ, s­«ÂiÓrute÷, sarvaj¤aÓruteÓca / naceyaæ paramÃrthavi«ayà s­«ÂiÓruti÷ avidyÃkalpitanÃmarÆpavyavahÃragocaratvÃt, brahmÃtmabhÃvapratipÃdanaparatvÃccetyetadapi naiva vismartavyam // 33 // ---------------------- FN: vyatiriktaæ lÅlÃyÃ÷ sakÃÓÃditi yÃvat / s­«ÂiÓruteraprav­ttirnÃsti, sarvaj¤atvaÓruterunmattatà nÃstÅti vibhÃga÷ / ____________________________________________________________________________________________ vai«amyanairgh­ïyÃdhikaraïam / sÆ. 34-36 vai«amyanairgh­ïye na sÃpek«atvÃt tathà hi darÓayati | BBs_2,1.34 | punaÓca jagajjanmÃdihetutvamÅÓvarasyÃk«ipyate sthÆïÃnikhanananyÃyena pratij¤ÃtasyÃrthasya d­¬hÅkaraïÃya / neÓvaro jagata÷ kÃraïamupapadyate / kuta÷ / vai«amyanairgh­ïyaprasaÇgÃt / kÃæÓcidatyantasukhabhÃja÷ karoti devÃdÅn, kÃæÓcidatyantadu÷khabhÃja÷ paÓvÃdÅn, kÃæÓcinmadhyamabhogabhÃjo manu«yÃdÅnÅtyevaæ vi«amÃæ s­«Âiæ nirmimÃïasyaiÓvarasya p­thagjanasyeva rÃgadve«opapatte÷ / Órutism­tyavadhÃritasvacchatvÃdÅÓvarasvabhÃvavilopa÷ prasajyeta / tathà khalajanairapi jugupsitaæ nirgh­ïatvamatikrÆratvaæ du÷khayogavidhÃnÃtsarvaprajopasaæhÃrÃcca prasajyeta / tasmÃdvai«amyanairgh­ïyaprasaÇgÃnneÓvara÷ kÃraïamityevaæ prÃpte brÆma÷ - vai«amyanairgh­ïye neÓvarasya prasajyete / kasmÃt / sÃpek«atvÃt / yadi hi nirapek«a÷ kevala ÅÓvaro vi«amÃæ s­«Âiæ nirmimÅte syÃtÃmetau do«au vai«amyaæ nairgh­ïyaæ ca / natu nirapek«asya nirmÃt­tvamasti / sÃpek«o hÅÓvaro vi«amÃæ s­«Âiæ nirmimÅte / kimapek«ata iti cet / dharmÃdharmÃvapek«ata iti vadÃma÷ / ata÷ s­jyamÃnaprÃïidharmÃdharmÃpek«Ã vi«amà s­«Âiriti nÃyamÅÓlavarasyÃparÃdha÷ / ÅÓvarastu parjanyavaddra«Âavya÷ / yathÃhi parjanyo vrÅhiyavÃdis­«Âau sÃdhÃraïaæ kÃraïaæ bhavati, vrÅhiyavÃdivai«amye tu tattadbÅjagatÃnyevÃsÃdhÃraïÃni sÃmarthyÃni kÃraïÃni bhavanti, evamÅÓvaro devamanu«yÃdis­«Âau sÃdhÃraïaæ kÃraïaæ k«avati / devamanu«yÃdivai«amye tu tattajjÅvagatÃnyevÃsÃdhÃraïÃni karmÃïi kÃraïÃni bhavantyevamÅÓvara÷ sÃpek«atvÃnna vai«amyanairgh­ïyÃbhyÃæ du«yati / kathaæ punaravagamyate sÃpek«a ÅÓvaro nÅcamadhyamottamaæ saæsÃraæ nirmimÅta iti / tathÃhi darÓayati Óruti÷ - 'e«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokebhya unninÅ«ata e«a u evÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamadho ninÅ«ate' (kau.brÃ. 3.8) iti / 'puïyo vai puïyena karmaïà bhavati pÃpa÷ pÃpena' (b­. 3.2.13) iti ca / sm­tirapi prÃïikarmaviÓe«Ãpek«ameveÓvarasyÃnugrahÅtatvaæ ca darÓayati- 'ye yathà mÃæ prapadyante tÃæstathaiva bhajÃmyaham' (bha.gÅ. 4.11) ityeva¤jÃtÅyakà // 34 // ---------------------- FN: p­thagjana÷ pÃmara÷ / yaæ janumunninÅ«ate Ærdhvaæ netumicchati taæ sÃdhu kÃrayatye«a ÅÓvara ityanvaya÷ / ____________________________________________________________________________________________ na karmÃvibhÃgÃd iti cen nÃnÃditvÃd | BBs_2,1.35 | 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) iti prÃks­«ÂeravibhÃgÃvadhÃraïÃnnÃsti karma yadapek«ya vi«amà s­«Âi÷ syÃt / s­«ÂyuttarakÃlaæ hi ÓarÅrÃdivibhÃgÃpek«aæ karma, karmÃpek«aÓca ÓarÅrÃdivibhÃga itÅtaretarÃÓrayatvaæ prasajyeta / ato vibhÃgÃdÆrdhvaæ karmÃpek«a ÅÓvara÷ pravartatÃæ nÃma / prÃgvibhÃgÃdvaicitryanimittasya karmaïo 'bhÃvÃttulyaivÃdyà s­«Âi÷ prÃpnotÅti cet / nai«a do«a÷ / anÃditvÃtsaæsÃrasya / bhavede«a do«o yadyÃdimÃnsaæsÃra÷ syÃt / anÃdau tu saæsÃre bÅjÃÇ kuravaddhetumadbhÃvena karmaïa÷ sargavai«amyasya ca prav­ttirna virudhyate // 35 // ____________________________________________________________________________________________ kathaæ punaravagamyate 'nÃdire«a saæsÃra iti / ata uttaraæ paÂhati - upapadyate cÃpy upalabhyate ca | BBs_2,1.36 | upapadyate ca saæsÃrasyÃnÃditvam / Ãdimattve hi saæsÃrasyÃkasmÃdudbhÆtermuktÃnÃmapi puna÷ saæsÃrodbhÆtiprasaÇga÷, ak­tÃbhyÃgamaprasaÇgaÓca, sukhadu÷khÃdivai«amyasya nirnimittatvÃt / naceÓvaro vai«amyaheturityuktam / nacÃvidyà kevalà vai«amyasya kÃraïaæ, ekarÆpatvÃt / rÃgÃdikleÓavÃsanÃk«iptakarmÃpek«Ã tvavidyà vai«amyakarÅ syÃt / naca karmÃntareïa ÓarÅraæ saæbhavati, naca ÓarÅramantareïa karma saæbhavatÅtÅtaretarÃÓrayatvaprasaÇga÷ / anÃditve tu bÅjÃÇ kuranyÃyenopapatterna kaÓciddo«o bhavati / upalabhyate ca saæsÃrasyÃnÃditvaæ Órutism­tyo÷ / Órutau tÃvat 'anena jÅvenÃtmanÃ' (chÃ. 6.3.2) iti sargapramukhe ÓÃrÅramÃtmÃnaæ jÅvaÓabdena prÃïadhÃraïanimittenÃbhilapannanÃdi÷ saæsÃra iti darÓayati / Ãdimattve tu prÃganavadhÃritaprÃïa÷ san kathaæ prÃïÃdadhÃraïanimittena jÅvaÓabdena sargapramukhe 'bhilapyeta / naca dhÃrayi«yatÅtyato 'bhilapyeta / anÃgatÃddhi saændhÃdatÅta÷ saæbandho balavÃnbhavati, abhini«pannatvÃt / 'sÆryÃcandramasau dhÃtà yathÃpÆrvamakalpayat' (­.saæ 10.190.3) iti ca mantravarïa÷ pÆrvakalpasadbhÃvaæ darÓayati / sm­tÃvapyanÃditvaæ saæsÃrasyopalabhyate- 'na rÆpamasyeha tathopalabhyate nÃnto na cÃdirna ca saæprati«ÂhÃ' (gÅ. 15.3) iti / purÃïe cÃtÅtÃnÃgatÃnÃæ ca kalpanÃæ na parimÃïamastÅti sthÃpitam // 36 // ____________________________________________________________________________________________ 13 sarvadharmopapattyadhikaraïam. sÆ. 37 sarvadharmopapatteÓ ca | BBs_2,1.37 | cetanaæ brahma jagata÷ kÃraïaæ prak­tiÓcetyasminnavadhÃrite vedÃrthe parairupak«iptÃnvilak«aïatvÃdÅndo«ÃnparyahÃr«ÅdÃcÃrya÷ / idÃnÅæ parapak«aprati«edhapradhÃnaæ prakaraïaæ prÃripsamÃïa÷ svapak«aparigrahapradhÃnaæ prakaraïamupasaæharati / yasmÃdasminbrahmaïi kÃraïe parig­hyamÃïe pradarÓitena prakÃreïa sarve kÃraïadharmà upapadyante 'sarvaj¤aæ sarvaÓakti mahÃmÃyaæ ca brahma' iti, tasmÃdanatiÓaÇkanÅyamidamaupani«adaæ darÓanamiti // 37 // iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye dvitÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ samÃpta÷ // 1 // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ racanÃnupapatteÓ ca nÃnumÃnaæ | BBs_2,2.1 | yadyapÅdaæ vedÃntavÃkyÃnÃmaidaæparyaæ nirÆpayituæ ÓÃstraæ prav­ttaæ na tarkÓÃstravat devalÃbhir yuktibhi÷ kaæcit siddhÃntaæ sÃdhayituæ dÆ«ayituæ và prav­ttam / tathÃpi vedÃntavÃkyam api vyÃcak«Ãïai÷ samyagdarÓanapratipak«abhÆtÃni sÃækhyÃdidarÓanÃni nirÃkaraïÅyÃïÅti tadartha÷ para÷ pÃda÷ pravartate / vedÃntÃrthanirïayasya ca samyagdarÓanÃrthatvÃt tannirïayena svapak«asthÃpanaæ prathamaæ k­taæ taddyabhyarhitaæ parapak«apratyÃkhyÃnÃd iti / nanu mumuk«ÆïÃæ mok«asÃdhanatvena samyagdarÓananirÆpaïÃya svapak«asthÃpanam eva kevalaæ kartuæ yuktaæ kiæ parapak«anirÃkaraïena paradve«akareïa / bìham evam / tathÃpi mahÃjanaparig­hÅtÃni mahÃnti sÃækhyÃditantrÃïi samyagdarÓanÃpadeÓena prav­ttÃnyupalabhya bhavet ke«Ãæcin mandamatÅnÃm etÃny api samyagdarÓanÃyopadeyÃnÅtyapek«Ã / tathà yuktagìhatvasaæbhavena sarvaj¤abhëitatvÃcca Óraddhà ca te«vityatastadasÃratopapÃdanÃya prayatyate / nanu 'Åk«aternÃÓabdam' (bra,sÆ. 1.1.5), 'kÃmÃcca nÃnumÃnÃpek«Ã' (bra,sÆ. 1.1.18) 'etena sarve vyÃkhyÃtà vyÃkhyÃtÃ÷' (bra,sÆ. 1.4.28) iti ca pÆrvatrÃpi sÃækhyÃdipak«apratik«epa÷ k­ta÷, kiæ puna÷ k­takaraïeneti / taducyate- sÃækhyÃdaya÷ svapak«asthÃpanÃya vedÃntavÃkyÃnyapyudÃh­tya svapak«Ãnuguïenaiva yojayanto vyÃcak«ate, te«Ãæ yadvyÃkhyÃnaæ tadvyÃkhyanÃbhÃsaæ na samyagvyakhyÃnamityetÃvatpÆrvaæ k­tam / iha tu vÃkyanirapek«a÷ svatantrastadyuktiprati«edha÷ kriyata itye«a viÓe«a÷ / tatra sÃækhyà manyante- yathà ghaÂaÓarÃvÃdayo bhedà m­dÃtmanÃnvÅyamÃnà m­dÃtmakasÃmÃnyapÆrvakà loke d­«ÂÃ÷, tathà sarva eva bÃhyÃdhyÃtmikà bhedÃ÷ sukhadu÷khamohÃtmatayÃnvÅyamÃnÃ÷ sukhadu÷khamohÃtmakasÃmÃnyapÆrvikà bhavitumarhanti / yattatsukhadu÷khamohÃtmakaæ sÃmÃnyaæ tatttriguïaæ pradhÃnaæ m­dvadacetanaæ cetanasya puru«Ãrthaæ sÃdhayituæ svabhÃvenaiva vicitreïa vikÃrÃtmanà vivartata iti / tathà pariïÃmÃdibhirapi liÇgaistadeva pradhÃnamanuminute / tatra vadÃma÷ - yadi d­«ÂÃntabalenaivaitannirÆpyeta, nÃcetanaæ loke cetanÃnadhi«Âhitaæ svatantraæ ki¤cidviÓi«Âapuru«ÃrthanirvartanasamarthÃnvikÃrÃnviracayadd­«Âam / gehaprÃsÃdaÓayanÃsanavihÃrabhÆmyÃdayo hi loke praj¤Ãvadbhi÷ ÓilpibhiryathÃkÃlaæ sukhadu÷khaprÃptiparihÃrayogyà racità d­Óyante / tathedaæ jagadakhilaæ p­thivyÃdi nÃnÃkarmaphalopabhogayogyaæ bÃhyam, Ãdhyatmikaæ ca ÓarÅrÃdi nÃnÃjÃtyanvitaæ pratiniyatÃvayavavinyÃsamanekakarmaphalÃnubhavÃdhi«ÂhÃnaæ d­ÓyamÃnaæ praj¤Ãvadbhi÷ saæbhÃvitatamai÷ ÓilpibhirmanasÃpyÃlocayitumaÓakyaæ sat kathamacetanaæ pradhÃnaæ racayet / lo«ÂapëÃïÃdi«vad­«ÂatvÃt / m­dÃdi«vapi kumabhakÃrÃdyadhi«Âhite«u viÓi«ÂÃkÃrà racanà d­Óyate tadvatpradhÃnasyÃpi cetanÃntarÃdi«ÂhitatvaprasaÇga÷ / naca m­dÃdyupÃdÃnasvarÆpavyapÃÓrayeïaiva dharmeïa mÆlakÃraïamavadhÃraïÅyaæ na bÃhyakumbhakÃrÃdivyapÃÓrayeïeti ki¤cinniyÃmakamasti / nacaivaæ sati ki¤cidvirudhyate, pratyuta Órutiranug­hyate cetanakÃraïasamarpaïÃt / ato racanÃnupapatteÓca hetornÃcetanaæ jagatkÃraïamanumantavyaæ bhavati / anvayÃdyanupapatteÓceti caÓabdena hetorasiddhiæ samuccinoti / nahi bÃhyÃdhyÃtmikÃnÃæ bhedÃnÃæ sukhadu÷khamohÃtmakatayÃnvaya upapadyate, sukhÃdÅnÃæ cÃntaratvapratÅte÷, ÓabdÃdÅnÃæ cÃtadrÆpatvapratÅte÷ / tannimittatvapratÅteÓca / ÓabdÃdyaviÓe«e 'pi ca bhÃvanÃviÓe«ÃtsukhÃdiviÓe«opalabdhe÷ / tathà parimitÃnÃæ bhedÃnÃæ mÆlÃÇ kurÃdÅnÃæ saæsargapÆrvakatvaæ d­«Âvà bÃhyÃdhyÃtmikÃnÃæ bhedÃnÃæ parimitatvÃtsaæsargapÆrvakatvamanumimÃnasya sattvarajastamasÃmapi saæsargapÅrvakatvaprasaÇga÷ parimitatvaviÓe«Ãt / kÃryakÃraïabhÃvastu prek«ÃpÆrvakanirmitÃnÃæ ÓayanÃsanÃdÅnÃæ d­«Âa iti na kÃryakÃraïabhÃvÃdbÃhyÃdhyÃtmikÃnÃæ bhedÃnÃmacetanapÆrvakatvaæ Óakyaæ kalpayitum // 1 // ---------------------- FN: apadeÓena vyÃjena / ____________________________________________________________________________________________ prav­tteÓ ca | BBs_2,2.2 | ÃstÃæ tÃvadiyaæ racanà / tatsiddhyarthà yà prav­tti÷ sÃmyÃvasthÃnÃtpracyuti÷ sattvarajastamasÃmaÇgÃÇgibhÃvarÆpÃpattirviÓi«ÂakÃryÃbhimukhaprav­ttità sÃpi nÃcetanasya pradhÃnasya svatantrasyopapadyate, m­dÃdi«vadarÓanÃdrathÃdi«u ca / nahi m­dÃdayo rathÃdayo và svayamacetanÃ÷ santaÓcetanai÷ kulÃlÃdibhiraÓvÃdibhirvÃnadhi«Âhità viÓi«ÂakÃryÃbhimukhaprav­ttayo d­Óyante d­«ÂÃccÃd­«Âisiddhi÷ / ata÷ prav­ttyanupapatterapi hetornÃcetanaæ jagatkÃraïamanumÃtavyaæ bhavati / nanu cetanasyÃpi prav­tti÷ kevalasya na d­«Âà / satyametat / tathÃpi cetanasaæyuktasya rathÃderacetanasya prav­ttid­«Âà / natvacetanasaæyuktasya cetanasya prav­ttird­«Âà / kiæ punaratra yuktam / yasminprav­ttird­«Âà tasya sota yatasaæyuktasya d­«Âà tasya seti / nanu yasmind­Óyate prav­ttistasyaiva seti yuktamubhayo÷ pratyak«atvÃt / natu prav­ttyÃÓrayatvena kevalaÓcetano rathÃdivatpratyak«a÷ / prav­tyÃÓrayadehÃdisaæyuktasyaiva tu cetanasya sadbhÃvasiddhi÷ kevalÃcetanarathÃdivailak«aïyaæ jÅvadehasya d­«Âamiti / ata eva ca pratyak«e dehe sati darÓanÃdasati cÃdarÓanÃddehasyaiva caitanyamapÅti laukÃyatikÃ÷ pratipannÃ÷ / tasmÃdacetanasyaiva prav­ttiriti / tadabhidhÅyate- na brÆmo yasminnacetane prav­ttird­Óyate na tasya seti / bhavatu tasyaiva sà / sà tu cetanÃdbhavatÅti brÆma÷ / tadbhÃve bhÃvÃttadabhÃve cÃbhÃvÃt / yathà këÂhÃdivyapÃÓrayÃpi dÃhaprakÃÓalak«aïà vikriyÃnupalabhyamÃnÃpi ca kevale jvalane jvalanÃdeva bhavati, tatsaæyoge darÓanÃttadviyoge cÃdarÓanÃttadvat / laukÃyatikÃnÃmapi cetana eva deho 'cetanÃnÃæ rathÃdÅnÃæ pravartako d­«Âa ityaviprati«iddhaæ cetanasya pravartakatvam / nanu tava dehÃdisaæyuktasyÃpyÃtmano vij¤ÃnasvarÆpamÃtravyatirekeïa prav­ttyanupapatteranupapannaæ pravartakatvamiti cet / na / ayaskÃntavadrÆpÃdivacca prav­ttirahitasyÃpi pravartakatvopapatte÷ / yathÃyaskÃnto maïi÷ svayaæ prav­ttirahito 'pyayasa÷ pravartako bhavati / yathà và rÆpÃdayo vi«ayÃ÷ svayaæ prav­ttirahità api cak«urÃdÅnÃæ pravartakÃbhavanti / evaæ prav­ttirahito 'pÅÓvara÷ sarvagata÷ sarvÃtmà sarvaj¤a÷ sarvaÓaktiÓca san sarvaæ pravartayedityupapannam / ekatvÃtpravartyÃbhÃve pravartakatvÃnupapattiriti cet / na / avidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpamÃyÃveÓavaÓenÃsak­tpratyuktatvÃt / tasmÃtsaæbhavati prav­tti÷ sarvaj¤akÃraïatve natvacetanakÃraïatve // 2 // ---------------------- FN: ubhayo÷ prav­ttitadÃÓrayayo÷ / ____________________________________________________________________________________________ payo 'mbuvac cet tatrÃpi | BBs_2,2.3 | syÃdetat / yathà k«Åramacetanaæ svabhÃvenaiva vatsaviv­ddhyarthaæ pravartate, yathÃca jalamacetanaæ svabhÃvenaiva lokopakÃrÃya syandata evaæ pradhÃnamacetanaæ svabhÃvenaiva puru«Ãrthasiddhaye pravarti«yata iti / naitatsÃdhÆcyate / yatastatrÃpi payombunoÓcetanÃdhi«Âhitayoreva prav­ttirityanumimÅmahe / ubhayavÃdiprasiddhe rathÃdavacetane kevale prav­ttyadarÓanÃt / ÓÃstraæ ca 'yo 'psu ti«Âhan yo 'po 'ntaro yamayati' (b­. 3.7.4), 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi prÃcyonyà nadya÷ syandante' (b­. 3.8.9) ityeva¤jÃtÅyakaæ samastasya lokaparispanditasyeÓvarÃdhi«ÂhitatÃæ ÓrÃvayati / tasmÃtsÃdhyapak«anik«iptatvÃtpayombuvadityanupanyÃsa÷ / cetanÃyÃÓca dhenvÃ÷ snehecchayà payasa÷ pravartakatvopapatte÷ / vatsaco«aïena ca payasa Ãk­«yamÃïatvÃt / nacÃmbuno 'pyatyantamanapek«Ã, nimnabhÆmyÃdyapek«atvÃtsyandanasya / cetanÃpek«atvaæ tu sarvatropadarÓitam / 'upasaæhÃradarÓanÃnneti cenna k«Åravaddhi' (bra.sÆ. 2.1.24) ityatra tu bÃhyanimittanirapek«amapi svÃÓrayaæ kÃryaæ bhavatÅtyetallokad­«Âyà nidarÓitam / ÓÃstrad­«Âyà tu puna÷ sarvatraiveÓvarÃpek«atvamÃpadyamÃnaæ na parÃïudyate // 3 // ---------------------- FN: sÃdhyavattà pak«eïa tulyatvÃt / anupanyÃsa÷ na vicÃrabhÆmi÷ / ____________________________________________________________________________________________ vyatirekÃnavasthiteÓ cÃnapek«atvÃt | BBs_2,2.4 | sÃækhyÃnÃæ trayo guïÃ÷ sÃmyenÃvati«ÂhamÃnÃ÷ pradhÃnam / natu tadvyatirekeïa pradhÃnasya pravartakaæ nivartakaæ và ki¤cidbÃhyamapek«yamavastitamasti / puru«astÆdÃsÅno na pravartako na nivartaka ityato 'napek«aæ pradhÃnaæ, anapek«atvÃcca kadÃcitpradhÃnaæ mahadÃdyÃkÃreïa pariïamate kadÃcinna pariïamata ityetadayuktam / ÅÓvarasya tu sarvaj¤atvÃtsarvaÓaktitvÃnmahÃmÃyatvÃcca prav­ttyaprav­ttÅ na virudhyete // 4 // ____________________________________________________________________________________________ anyatrÃbhÃvÃc ca na t­ïÃdivat | BBs_2,2.5 | syÃdetat / yathà t­ïapallavodÃdi nimittÃntaranirapek«aæ svabhÃvÃdeva k«ÅrÃdyÃkÃreïa pariïamata evaæ pradhÃnamapi mahadÃdyÃkÃreïa pariïaæsyata iti / kathaæ ca nimittÃntaranirapek«aæ t­ïÃdÅti gamyate / nimittÃntarÃnupalambhÃt / yadi hi ki¤cinnimittamupalabhemahi tato yathÃkÃmaæ tena t­ïÃdyupÃdÃya k«Åraæ saæpÃdayemahi, natu saæpÃdayÃmahe / tasmÃtsvÃbhÃvikast­ïÃde÷ pariïÃmastathà pradhÃnasyÃpi syÃditi / atrocyate- bhavett­ïÃdivatsvÃbhÃvika÷ pradhÃnasyÃpi paraïÃmo yadi t­ïÃderapi svÃbhÃvika÷ pariïÃmo 'bhyupagamyeta / natvabhyupagamyate, nimittÃntaropalabdhe÷ / kathaæ nimittÃntaropalabdhi÷, anyatrÃbhÃvÃt / dhenvaiva hyupayuktaæ t­ïÃdi k«Åro bhavati na prahÅïamana¬udÃdyupayuktaæ và / yadi hi nirnimittametatsyÃddhenuÓarÅrasaæbandhÃdanyatrÃpi t­ïÃdi k«ÅrÅbhavet / naca yathÃkÃmaæ mÃnu«airna Óakyaæ saæpÃdayitumityetÃvatà nirnimittaæ bhavati / bhavati hi ki¤citkÃryaæ mÃnu«asaæpÃdyaæ ki¤ciddaivasaæpÃdyam / manu«yà api ÓaknuvatyevocitenopÃyena t­ïÃdyupÃdÃya k«Åraæ saæpÃdayitum / prabhÆtaæ hi k«Åraæ kÃmayamÃnÃ÷ prabhÆtaæ ghÃsaæ dhenuæ cÃrayanti / tataÓca prabhÆtaæ k«Åraæ labhante / tasmÃnna t­ïÃdivatsvÃbhÃvika÷ pradhÃnasya pariïÃma÷ // 5 // ---------------------- FN: prahÅïaæ na«Âam / ____________________________________________________________________________________________ abhyupagame 'py arthÃbhÃvÃt | BBs_2,2.6 | svÃbhÃvikÅ pradhÃnaprav­ttirna bhavatÅti sthÃpitam / athÃpi nÃma bhavata÷ ÓraddhÃmanurudhyamÃnÃ÷ svÃbhÃvikÅmeva pradhÃnasya prav­ttimabhyupagacchema tathÃpi do«o 'nu«ajyetaiva / kuta÷ / arthÃbhÃvÃt / yadi tÃvatsvÃbhÃvikÅ pradhÃnasya prav­ttirna ki¤cidanyadihÃpek«ata ityucyeta tato yathaiva sahakÃri ki¤cinnÃpek«ata evaæ prayojanamapi ki¤cinnÃpek«i«yate ityata÷ pradhÃnaæ puru«asyÃrthaæ sÃdhayituæ pravartata itÅyaæ pratij¤Ã hÅyeta / sa yadi brÆyÃtsahakÃryeva kevalaæ nÃpek«ate na prayojanamapÅti / tathÃpi pradhÃnaprav­tte÷ prayojanaæ vivektavyaæ bhogo và syÃdapavargo vobhayaæ veti / bhogaÓcetkÅd­Óo 'nÃdheyÃtiÓayasya puru«asya bhogo bhavet / anirmok«aprasaÇgaÓca apavargaÓcetprÃgapi prav­tterapavargasya siddhatvÃtprav­ttiranarthikà syÃt / ÓabdÃdyanupalabdhiprasaÇgaÓca / ubhayÃrthatÃbhyupagame 'pi bhoktavyÃnÃæ pradhÃnamÃtrÃïÃmÃnantyÃdanirmok«aprasaÇga eva / nacautsukyaniv­ttyarthà prav­tti÷ / nahi pradhÃnasyÃcetanasyautsukyaæ saæbhavati / naca pura«asya nirmalasya ni«kalasyautsukyam / d­kÓaktisargaÓaktivaiyarthyabhayÃccetprav­ttistarhi d­kÓaktyanucchedavatsargaÓaktyanucchedÃtsaæsÃrÃnucchedÃdanirmok«aprasaÇga eva / tasmÃtpradhÃnasya puru«Ãrthà prav­ttirityetadayuktam // 6 // ---------------------- FN: arthÃbhÃvÃt puru«ÃrthÃbhÃvaprasaÇgÃt / sukhadu÷kha prÃptiparihÃrarÆpÃtiÓayaÓÆnyasya / mÅyante bhujyante iti mÃtrà bhogÃ÷ / ____________________________________________________________________________________________ puru«ÃÓmavad iti cet tathÃpi | BBs_2,2.7 | syÃdetat / yathà kaÓcitpuru«o d­kÓaktisaæpanna÷ prav­ttiÓaktihÅna÷ paÇguraparaæ puru«aæ prav­ttiÓaktisaæpannaæ d­kÓaktihÅnamandhamadhi«ÂhÃya pravartayati / yathà vÃyaskÃnto 'Ómà svayamapravartamÃno 'pyaya÷ pravartayati / evaæ puru«a÷ pradhÃnaæ pravartayi«yatÅti d­«ÂÃntapratyayena puna÷ pratyavasthÃnam / atrocyate- tathÃpi naiva do«Ãnnirmok«o 'sti / abhyupetahÃnaæ tÃvaddo«a Ãpatati / pradhÃnasya svatantrasya prav­ttyabhyupagamÃt, puru«asya na pravartakatvÃnabhyupagamÃt / kathaæ codÃsÅna÷ puru«a÷ pradhÃnaæ pravartayet / paÇgurapi hyandhaæ vÃgÃdibhi÷ puru«aæ pravartayati / naivaæ puru«asya kaÓcidapi pravartanavyÃpÃro 'sti, ni«kriyatvÃcca / nÃpyayaskÃntavatsaænidhimÃtreïa pravartayet / saænidhinityatvena prav­ttinityatvaprasaÇgÃt / ayaskÃntasya tvanityasaænidherasti svavyÃpÃra÷ saænidhi÷, parimÃrjanÃdyapek«Ã cÃsyastÅtyanupanyÃsa÷ puru«ÃÓmavaditi / tathà pradhÃnasyÃcaitanyÃtpuru«asya caudÃsÅnyÃtt­tÅyasya ca tayo÷ saæbandhayiturabhÃvÃtsaæbandhÃnupapatti÷ / yogyatÃnimitte ca saæbandhe yogyatÃnucchedÃdanirmok«aprasaÇga÷ / pÆrvavaccehÃpyarthÃbhÃvo vikalpayitavya÷ / paramÃtmanastu svarÆpavyapÃÓrayamaudÃsÅnyaæ mÃyÃvyapÃÓrayaæ ca pravartakatvamityastyatiÓaya÷ // 7 // ____________________________________________________________________________________________ aÇgitvÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.8 | itaÓca na pradhÃnasya prav­ttiravalpate / yaddhi sattvarajastamasÃmÃnyonyaguïapradhÃnabhÃvamuts­jya sÃmyena svarÆpamÃtreïÃvasthÃnaæ sà pradhÃnÃvasthà / tasyÃmavasthÃyÃmanapek«asvarÆpÃïÃæ svarÆpapraïÃÓabhayÃtparasparaæ pratyaÇgibhÃvÃnupapatte÷ / bÃhyasya ca kasyacitk«obhayiturabhÃvÃdguïavai«amyanimitto mahadÃdyutpÃdo na syÃt // 8 // ____________________________________________________________________________________________ anyathÃnumitau ca j¤aÓaktiviyogÃt | BBs_2,2.9 | athÃpi syÃdanyathà vayamanumimÅmahe yathà nÃyamanantaro do«a÷ prasajyeta / nahyanapek«asvabhÃvÃ÷ kÆÂasthÃÓcÃsmÃbhirguïà abhyupagamyante pramÃïÃbhÃvÃt / kÃryavaÓena tu guïÃnÃæ svabhÃvo 'bhyupagamyate / yathà yathà kÃryotpÃda upapadyate tathà tathai«Ãæ svabhÃvo 'bhyupagamyate / calaæ guïav­ttamiti cÃstyabhyupagama÷ / tasmÃtsÃmyÃvasthÃyÃmapi vai«amyopagamayogyà eva guïà avati«Âhanta iti / evamapi pradhÃnasya j¤aÓaktiviyogÃdracanÃnupapattyÃdaya÷ pÆrvoktà do«Ãstadavasthà eva / j¤aÓaktimapi tvanumimÃna÷ prativÃditvÃnnivarteta / cetanamekamanekaprapa¤casya jagata upÃdÃnamiti brahmavÃdaprasaÇgÃt / vai«amyopagamayogyà api guïÃ÷ sÃmyÃvasthÃyÃæ nimittÃbhÃvÃnnaiva vai«amyaæ bhajeran / bhajamÃnà và nimittÃbhÃvÃviÓe«Ãtsarvadaiva vai«amyaæ bhajeranniti prasajyata evÃyamanantaro 'pi do«a÷ // 9 // ____________________________________________________________________________________________ viprati«edhÃc cÃsama¤jasam | BBs_2,2.10 | parasparaviruddhaÓcÃyaæ sÃækhyÃnÃmabhyupagama÷ / kvacitsaptendriyÃïyanukrÃmanti, kvacidekÃdaÓa / tathà kvacinmahatastanmÃtrasargamupadiÓanti, kvacidahaÇkÅrÃt / tathà kvacittrÅïyanta÷karaïÃni varïayanti kvacidekamiti / prasiddha eva tu ÓrutyeÓvarakÃraïavÃdinyà virodhastadanuvartinyà ca sm­tyà / tasmÃdapyasama¤jasaæ sÃækhyÃnÃæ darÓanamiti / atrÃha- nanvaupani«adÃnÃmapyasama¤jasameva darÓanaæ tapyatÃpakayorjÃtyantarabhÃvÃnabhyupagamÃt / ekaæ hi brahma sarvÃtmakaæ sarvasya prapa¤casya kÃraïamabhyupagacchatÃmekasyaivÃtmano viÓe«au tapyatÃpakau na jÃtyantarabhÆtÃvityabhyupagantavyaæ syÃt / yadi cetau tapyatÃpakÃvekasyÃtmano viÓe«au syÃtÃæ sa tÃbhyÃæ tapyatÃpakÃbhyÃæ na nirmucyata iti tÃpopaÓÃntaye samyagdarÓanamupadiÓacchÃstramanarthakaæ syÃt / nahyau«ïyaprakÃÓadharmakasya pradÅpasya tadavasthasyaiva tÃbhyÃæ nirmok«a upapadyate / yo 'pijalataraÇgavÅcÅphenÃdyupanyÃsa÷, tatrÃpi jalÃtmana ekasya vÅcyÃdanyo viÓe«Ã ÃvirbhÃvatirobhÃvarÆpeïa nityà eveti samÃno jalÃtmano vÅcyÃdibhiranirmok«a÷ / prasiddhaÓcÃyaæ tapyatÃpakayorjÃtyantarabhÃvo loke / tathÃhi- arthÅ cÃrthaÓcÃnyonyabhinnau labhyete / yadyarthina÷ svato 'nyor'tho na syÃt, yasyÃrthino yadvi«ayamarthitvaæ sa tasyÃrtho nityasiddha eveti na tasya tadvi«ayamarthitvaæ syÃt, yathà prakÃÓÃtmana÷ pradÅpasya prakÃÓÃkhyortho nityasiddha eveti na tasya tadvi«ayamarthitvaæ bhavati / aprÃpte hyarthe 'rthino 'rthitvaæ syÃditi / tathÃrthÃsyÃpyarthatvaæ na syÃt / yadi syÃtsvÃrthatvameva syÃt / nacaitadasti / saæbandhiÓabdo hyetÃvarthÅ cÃrthaÓceti / dvayoÓca saæbandhino÷ saæbandha÷ syÃnnaikasyaiva / tasmÃdbhinnÃvetÃvarthÃrthinau / tathÃnarthÃnarthinÃvapi / arthino 'nukÆlor'tha÷ pratikÆlo 'narthastÃbhyÃmekaparyÃyeïobhÃbhyÃæ saæbadhyate / tatrÃrthasyÃlpÅyastvÃdbhÆyastvÃccÃnarthasyobhÃvapyarthÃnarthÃvanarthaæ eveti tÃpaka÷ sa ucyate / tapyastu puru«o ya eka÷ paryÃyeïobhÃbhyÃæ saæbadhyata iti tayostapyatÃpakayorekÃtmatÃyÃæ mok«Ãnupapatti÷ / jÃtyantarabhÃve tu tatsaæyogahetuparihÃrÃtsyÃdapi kadÃcinmok«opapattiriti / atrocyate- na / ekatvÃdeva tapyatÃpakabhÃvÃnupapatte÷ / bhavede«a do«o yadyekÃtmatÃyÃæ tapyatÃpakÃvÃnyonyasya vi«ayavi«ayibhÃvaæ pratipadyeyÃtÃm / natvetadastyekatvÃdeva / nahyagnireka÷ sansvamÃtmÃnaæ dahati prakÃÓayati và satyapyau«ïyaprakÃÓÃdidharmabhede pariïÃmitve ca / kiæ kÆÂasthe brahmaïyekasmiæstapyatÃpakabhÃva÷ saæbhavet / kva punarayaæ tapyatÃpakabhÃva÷ syÃditi / ucyate- kiæ na paÓyasi karmabhÆto jÅvaddehastapyastÃpaka÷ saviteti / nanu taptirnÃma du÷khaæ sà cetayiturnÃcetanasya dehasya / yadi hi dehasyaiva tapti÷ syÃtsà dehanÃÓe svayameva naÓyatÅti tannÃÓÃya sÃdhanaæ nai«itavyaæ syÃditi / ucyate- dehÃbhÃve 'pi kevalasya cetanasya taptirna d­«Âà / naca tvayÃpi taptirnÃma vikriyà cetayitu÷ kevalasye«yate / nÃpi dehacetanayo÷ saæhatatvamaÓuddhyÃdido«aprasaÇgÃt / naca taptereva taptimabhyupagacchati / kathaæ tavÃpi tapyatÃpakabhÃva÷ sattvaæ tapyaæ tÃpakaæ raja iti cet / na / tÃbhyÃæ cetanasya saæhatatvÃnupapatte÷ / sattvÃnurodhitvÃccetano 'pi tapyata iveti cet, paramÃrthatastarhi naiva tapyata ityÃpatatÅvaÓabdaprayogÃt / na cettapyate nevaÓabdo do«Ãya / nahi ¬uï¬ubha÷ sarpaæ ivetyetÃvatà savi«o bhavati / sarpo và ¬uï¬ubha ivetyetÃvatà nirvi«o bhavati / ataÓcÃvidyÃk­to 'yaæ tapyatÃpakabhÃvo na pÃramÃrthika ityabhyupagantavyamiti / naivaæ sati mamÃpi ki¤ciddu«yati / atha pÃramÃrthikameva cetanasya tapyatvamabhyupagacchasi tavaiva sutarÃmanirmok«a÷ prasajyeta , nityatvÃbhyupagamÃcca tÃpakasya / tapyatÃpakaÓaktyornityatve 'pi sanimittasaæyogÃpek«atvÃpatte÷ saæyoganimittÃdarÓananiv­ttÃvÃtyantika÷ saæyogoparama÷, tataÓcÃtyantiko mok«a upapanna iti cet / na / adarÓanasya tamaso nityatvÃbhyupagamÃt / guïÃnÃæ codbhÃvÃbhibhavayoraniyatatvÃdaniyata÷ saæyoganimittoparama iti viyogasyÃpyaniyatatvÃtsÃækhyasyaivÃnirmok«o 'parihÃrya÷ syÃt / aupani«adasya tvÃtmaikatvÃbhyupagamÃdekasya ca vi«ayavi«ayibhÃvÃnupapattervikÃrabhedasya ca vÃcÃrambhaïamÃtratvaÓravaïÃdanirmok«aÓaÇkà svapne 'pi nopajÃyate / vyavahÃre tu yatra yathà d­«ÂastapyatÃpakabhÃvastatra tathaiva sa iti na codayitavya÷ parihartavyo và bhavati // 10 // ---------------------- FN: tva¬yÃtrameva hi buddhÅndriyamanekarÆpÃdigrahaïasamarthamekaæ, sarmendriyÃïi pa¤ca, saptamaæ ca mana iti saptendriyÃïi / j¤ÃnendriyÃïi pa¤ca karmendriyÃïi pa¤ca manaÓcetyekÃdaÓa / buddhirahaÇkÃro mana iti trÃïi / ekamiti buddhireva / ____________________________________________________________________________________________ 2 mahaddÅrghÃdhikaraïam / sÆ. 11 pradhÃnakÃraïavÃdo nirÃk­ta÷ / paramÃïukÃraïavÃda idÃnÅæ nirÃkartavya÷ / tatrÃdau tÃvadyo 'ïuvÃdinà brahmavÃdini do«a utprek«yate sa pratisamÃdhÅyate / tatrÃyaæ vaiÓe«ikÃïÃmabhyupagama÷ - kÃraïadravyasamavÃyino guïÃ÷ kÃryadravye samÃnajÃtÅyaæ guïÃntaramÃrabhante, Óuklebhyastantubhya÷ Óuklasya paÂasya prasavadarÓanÃttadviparyayÃdarÓanÃcca / tasmÃccetanasya brahmaïo jagatkÃraïatve 'bhyupagamyamÃne kÃrye 'pi jagati cetanyaæ samaveyÃt / tadadarÓanÃttu na cetanaæ brahma jagatkÃraïaæ bhavitumarhatÅti / imamabhyupagamaæ tadÅyayaiva prakriyayà vyabhicÃrayati- ____________________________________________________________________________________________ mahaddÅrghavad và hrasvaparimaï¬alÃbhyÃm | BBs_2,2.11 | e«Ã te«Ãæ prakriyÃ- paramÃïava÷ kila ka¤citkÃlamanÃrabdhakÃryà yathÃyogaæ rÆpÃdimanta÷ pÃrimaï¬alyaparimÃïaÓca ti«Âhanti / te ca paÓcÃdad­«ÂÃdipura÷sarÃ÷ saæyogasacivÃÓca santo dvyaïukÃdikrameïa k­tsnaæ kÃryajÃtamÃrabhante / kÃraïaguïÃÓca kÃrye guïÃntaram / yadà dvau paramÃïÆ dvyaïukamÃrabhete tadà paramÃïugatà rÆpÃdiguïaviÓe«Ã÷ ÓuklÃdayo dvyaïuke ÓaklÃdÅnaparÃnÃrabhante / paramÃïuguïaviÓe«astu pÃrimÃï¬alyaæ na dvyaïuke pÃrimÃï¬alyamaparamÃrabhate, dvyaïukasya parimÃïÃntarayogÃbhyupagamÃt / aïutvahrasvatve hi dvyamukavartinÅ parimÃïe varïayanti / yadÃpi dve dvyaïuke caturaïukamÃrabhete tadÃpi samÃnaæ dvyaïukasamavÃyinÃæ ÓuklÃdÅnÃmÃrambhakatvam / aïutvahrasvatve tu dvyaïukasamavÃyinÅ api naivÃrabhete, caturaïukasya mahattvÃdÅrghatvaparimÃïayogÃbhyupagamÃt / yadÃpi bahava÷ paramÃïavo bahÆni và dvyaïukÃni dvyaïukasahito và paramÃïu÷ kÃryamÃrabhate tadÃpi samÃnai«Ã yojanà / tadevaæ yathà paramÃïo÷ parimaï¬alÃtsato 'ïu hrasvaæ ca dvyaïukaæ jÃyate mahaddÅrghaæ ca tryaïukÃdi na parimaï¬alam, yathà và dvyaïukÃdaïorhrasvÃcca sato mahaddÅrghaæ ca tryaïukaæ jÃyate nÃïu no hrasvam, evaæ cetanÃdbrahmaïo 'cetanaæ jagajjani«yata ityabyupagame kiæ tava cchinnam / atha manyase virodhinà parimÃïÃntareïÃkrÃntaæ kÃryadravyaæ dvyaïukÃdÅtyato nÃrambhakÃïi kÃraïagatÃni pÃrimaï¬alyÃdÅnÅtyabhyupagacchÃmi, natu cetanÃvirodhinà guïÃntareïa jagata ÃkrÃntatvamasti, yena kÃraïagatà cetanà kÃrye cetanÃntaraæ nÃrabheta / nahyacetanà nÃma cetanÃvirodhÅ kaÓcidguïo 'sti, cetanÃprati«edhamÃtratvÃt / tasmÃtpÃrimÃï¬alyÃdivai«amyÃtprÃpnoti cetanÃyà Ãrambhakatvamiti / naivaæ maæsthÃ÷ / yathà kÃraïe vidyamÃnÃnÃmapi pÃrimÃï¬alyÃdinÃmanÃrambhakatvamevaæ caitanyasyÃpÅtyasyÃæÓasya samÃnatvÃt / naca parimÃïÃntarakrÃntatvaæ pÃrimÃï¬alyÃdÅnÃmÃrambhakatvopapatte÷ / Ãrabdhamapi kÃryadravyaæ prÃgguïÃrambhÃtk«aïamÃtramaguïaæ ti«ÂhatÅtyabhyupagamÃt / naca parimÃïÃntarÃrambhe vyagrÃïi pÃrimÃï¬alyÃdÅnÅtyata÷ svasamÃnajÃtÅyaæ parimÃïÃntaraæ nÃrabhante parimÃïÃntarasyÃnyahetutvÃbhyupagamÃt / 'kÃraïabahutvÃtkÃraïamahatvÃtpracayaviÓe«Ãcca mahat' (vai. sÆ. 7.1.9) 'tadviparÅtamaïu' (7.1.10 ) 'etena dÅrghatvahrasvatve vyÃkhyÃte' (7.1.17) iti hi kÃïabhujÃni sÆtrÃïi / naca saænidhÃnaviÓe«ÃtkutaÓctkÃraïabahutvÃdÅnyevÃrabhante na pÃrimÃï¬alyÃdÅnÅtyucyeta, dravyÃntare guïÃntare vÃrabhyamÃïe sarve«Ãmeva kÃraïaguïÃnÃæ svÃÓrayasamavÃyaviÓe«Ãt / tasmÃtsvabhÃvÃdeva pÃrimÃï¬alyÃdÅnÃmanÃrambhakatvaæ, tathà cetanÃyà apÅti dra«Âavyam / saæyogÃcca dravyÃdÅnÃæ vilak«aïÃnÃmutpattidarÓanÃtsamÃnajÃtÅyotpattivyabhicÃra÷ / dravye prak­te guïodÃharaïamayuktamiti cet / na / d­«ÂÃntena vilak«aïÃrambhamÃtrasya vivak«itatvÃt / naca dravyasya dravyamevodÃhartavyaæ guïasya và guïa eveti kaÓcinniyame heturasti / sÆtrakÃro 'pi bhavatÃæ dravyasya guïamudÃjahÃra- 'pratyak«Ãpratyak«ÃïÃmapratyak«atvÃtsaæyogasya pa¤cÃtmakaæ na vidyate' (vai. sÆ. 4.2.2) iti / yathà pratyak«Ãpratyak«ayorbhÆmyÃkÃÓayo÷ samavayansaæyogo 'pratyak«a evaæ pratyak«Ãpratyak«e«u pa¤casu bhÆte«u samavayaccharÅramapratyak«aæ syÃt / pratyak«aæ hi ÓarÅram / tasmÃnna päcabhautikamiti / etaduktaæ bhavati- guïaÓca saæyogo dravyaæ ÓarÅram / 'd­Óyate tu' (bra. sÆ. 2.1.6) iti cÃtrÃpi vilak«aïotpatti÷ prapa¤cità / nanvevaæ sati tenaivaitadgatam / neti brÆma÷ / tatsÃækhyaæ pratyuktam, etattu vaiÓe«ikaæ prati / nanvatideÓo 'pi samÃnanyÃyatayà k­ta÷ 'etena Ói«ÂÃparigrahà api vyÃkhyÃtÃ÷' (bra.sÆ. 2.1.12) iti / satyametat / tasyaiva tvayaæ vaiÓe«ikaprakriyÃrambhe tatprakriyÃnugatena nidarÓanena prapa¤ca÷ k­ta÷ // 11 // ---------------------- FN: paramÃïu÷ parimaï¬ala÷ tadgataæ parimÃïaæ pÃrimÃï¬alyam / dve dve iti paÂhitavyam / ____________________________________________________________________________________________ 3 paramÃïujagadakÃraïatvÃdhikaraïam / sÆ. 12-17 ubhayathÃpi na karmÃtastadabhÃva÷ | BBs_2,2.12 | idÃnÅæ paramÃïukÃraïavÃdaæ nirÃkaroti / sa ca vÃda itthaæ samutti«Âhata- paÂÃdÅni hi loke sÃvayavÃni dravyÃïi svÃnugateraiva saæyogasacivaistantvÃdibhirdravyairÃrabhyamÃïÃni d­«ÂÃni / tatsÃmÃnyena yÃvatki¤citsÃvayavaæ tatsarvaæ svÃnugateraiva saæyogasacivaistairdravyairÃrabdhamiti gamyate / sa cÃyamavayavÃvayavivibhÃgo yato nivartate so 'pakar«aparyantagata÷ paramÃïu÷ / sarvaæ cedaæ jagadgirisamudrÃdikaæ sÃvayavaæ, sÃvayavatvÃccÃdyantavat / nacÃkÃraïena kÃryeïa bhavitavyamityata÷ paramÃïavo jagata÷ kÃraïamiti kaïabhugabhiprÃya÷ / tÃnÅmÃni catvÃri bhÆtÃni bhÆmyudakateja÷pavanÃkhyÃni sÃvayavÃnyupalabhya caturvidhÃ÷ paramÃïava÷ parikalpyante te«Ãæ cÃpakar«aparyantagatatvena parato vibhÃgÃsaæbhavÃdvanaÓyatÃæ p­thivyÃdÅnÃæ paramÃïuparyanto vibhÃgo bhavati sa pralayakÃla÷ / tata÷ sargakÃle ca vÃyavÅye«vaïu«vad­«ÂÃpek«aæ karmotpadyate tatkarma svÃÓrayamaïumaïvantareïa saæniyukti tato dvyaïukÃdikrameïa vÃyurutpadyate / evamagnirevamÃpa evaæ p­thivÅ / evameva ÓarÅraæ sendriyamiti / evaæ sarvamidaæ jagadaïubhya÷ saæbhavati / aïugatebhyaÓca rÆpÃdibhyo dvyaïukÃdigatÃni rÆpÃdÅni saæbhavanti tantupaÂanyÃyeneti kÃïÃdà manyante / tatredamabhidhÅyate- vibhÃgÃvasthÃnÃæ tÃvadaïÆnÃæ saæyoga÷ karmÃpek«o 'bhyupagantavya÷, karmavatÃæ tantvÃdÅnÃæ saæyogadarÓanÃt / karmaïaÓca kÃryatvÃnnimittaæ kimapyabhyupagantavyam / anabhyupagame nimittÃbhÃvÃnnÃïu«vÃdyaæ karmasyÃt / abhyupagame 'pi yadi prayatno 'bhighÃtÃdirvà (athÃ)yathÃd­«Âaæ kimapi karmaïo nimittamabhyupagamyeta tasyÃsaæbhavÃnnaivÃïu«vÃdyaæ karma syÃt / nahi tasyÃmavasthÃyÃmÃtmaguïa÷ prayatna÷ saæbhavati ÓarÅrÃbhÃvÃt / ÓarÅraprati«Âhe hi manasyÃtmana÷ saæyoge satyÃtmaguïa÷ prayatno jÃyate / etenÃbhighÃtÃdyapi d­«Âaæ nimittaæ pratyÃkhyatavyam / sargottarakÃlaæ hi tatsarvaæ nÃdyasya karmaïo nimittaæ saæbhavati / athÃd­«ÂamÃdyasya karmaïo nimittamityucyeta tatpunarÃtmasamavÃyi và syÃdaïusamavÃyi và / ubhayathÃpi nÃd­«Âanimittamaïu«u karmÃvakalpetÃd­«ÂasyÃcetanatvÃt / nahyacetanaæ cetanenÃnadhi«Âhitaæ svatantraæ pravartate pravartayati veti sÃækhyaprakriyÃyÃmabhihitam / ÃtmanaÓcÃnutpannacaitanyasya tasyÃmavasthÃyÃmacetanatvÃt / ÃtmasamavÃyitvÃbhyupagamÃcca nÃd­«Âamaïu«u karmaïo nimittaæ syÃdasaæbandhÃt / ad­«Âavatà puru«eïÃstyaïÆnÃæ saæbandha iti cet, saæbandhasÃtatyÃtprav­ttisÃtatyaprasaÇgo niyÃmakÃntarÃbhÃvÃt / tadevaæ niyatasya kasyacitkarmanimittasyÃbhÃvÃnnÃïu«vÃdyaæ karma syÃt / karmÃbhÃvÃttanibandhana÷ saæyogo na syÃt / saæyogÃbhÃvÃcca tannibandhanaæ dvyaïukÃdi kÃryajÃtaæ na syÃt / saæyogaÓcÃïoraïvantareïa sarvÃtmanà và syÃdekadeÓena và / sarvÃtmanà cedupacayÃnupapatteraïumÃtratvaprasaÇgo d­«ÂaviparyayaprasaÇgaÓca / pradeÓavato dravyasya pradeÓavatà dravyÃntareïa saæyogasya d­«ÂatvÃt / ekadeÓena cetsÃvayavatvaprasaÇga÷ / paramÃïÆnÃæ kalpitÃ÷ pradeÓÃ÷ syuriti cet / kalpitÃnÃmavastutvÃdavastveva saæyoga iti vastuna÷ kÃryasyÃsamavÃyikÃraïaæ na syÃt / asati cÃsamavÃyikÃraïe dvyaïukÃdikÃryadravyaæ notpadyeta / yathÃcÃdisarge nimittÃbhÃvÃtsaæyogotpattyarthaæ karma nÃïÆnÃæ saæbhavatyevaæ mahÃpralaye 'pi vibhÃgotpattyarthaæ karma naivÃïÆnÃæ saæbhavet / nahi tatrÃpi ki¤cinniyataæ tannimittaæ d­«Âamasti / ad­«Âamapi bhogaprasiddhyarthaæ na pralayaprasiddhyarthamityato nimittÃbhÃvÃnna syÃdaïÆnÃæ saæyogotpattyarthaæ vibhÃgotpattyarthaæ và karma / ataÓca saæyogavibhÃgÃbhÃvÃttadÃyattayo÷ sargapralayayorabhÃva÷ prasajyeta / tasmÃdanupapanno 'yaæ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 12 // ---------------------- FN: svÃnugatai÷ svasaæbaddhai÷ / saæbandhaÓcÃdhÃryÃdhÃrabhÆta÷ pratyayahetu÷ samudÃya÷ / ____________________________________________________________________________________________ samavÃyÃbhyupagamÃc ca sÃmyÃd anavasthite÷ | BBs_2,2.13 | samavÃyÃbhyupagamÃcca tadabhÃva iti prak­tenÃïuvÃdanirÃkaraïena saæbadhyate / dvÃbhyÃæ cÃïubhyÃæ dvyaïukamutpadyamÃnamatyantabhinnamaïubhyÃmaïvo÷ samavaitÅtyabhyupagamyate bhavatà / nacaivamabhyupagacchatà Óakyate 'ïukÃraïatà samarthayitum / kuta÷ / sÃmyÃdanavasthite÷ / yathaiva hyaïubhyÃmatyantabhinnaæ sadvyaïukaæ samavÃyalak«aïena saæbandhena tÃbhyÃæ saæbadhyata evaæ samavÃyo 'pi samavÃyibhyo 'tyantabhinna÷ sansamavÃyalak«aïenÃnyenaiva saævandhena samavÃyibhi÷ saæbadhyetÃtyantabhedasÃmyÃt / tataÓca tasya tasyÃnyonya÷ saæbandha÷ kalpayitavya ityanavasthaiva prasajyeta / nanviha pratyayagrÃhya÷ samavÃyo nityasaæbaddha eva samavÃyibhirg­hyate nÃsaæbaddha÷ saæbandhÃntarÃpek«o và / tataÓca na tasyÃnya÷ saæbandha÷ kalpayitavyo yenÃnavasthà prasajyeteti / netyucyate / saæyogo 'pyevaæ sati saæyogibhirnityasaæbaddha eveti samavÃyavannÃnyaæ saæbandhamapek«eta / athÃrthÃntaratvÃtsaæyoga÷ saæbandhÃntaramapek«eta, samavoyo 'pi tarhyarthÃntaratvÃtsaæbandhÃntaramapek«eta / naca guïatvÃtsaæyoga÷ saæbandhÃntaramapek«ate na samavÃyo 'guïatvÃditi yujyate vaktum / apek«ÃkÃraïasya tulyatvÃt / guïaparibhëÃyÃÓcÃtantratvÃt / tasmÃdarthÃntaraæ samavÃyamabhyupagacchata÷ prasajyetaivÃnavasthà / prasajyamÃnÃyÃæ cÃnavasthÃyÃmekÃsiddhau sarvÃsiddherdvÃbhyÃmaïubhyÃæ dvyaïuka naivotpadyeta / tasmÃdapyanupapanna÷ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 13 // ____________________________________________________________________________________________ nityam eva ca bhÃvÃt | BBs_2,2.14 | apicÃïava÷ prav­ttisvabhÃvà và niv­ttisvabhÃvà vobhayasvabhÃvà vÃnubhayasvabhÃvà vÃbhyupagamyante gatyantarÃbhÃvÃt / caturdhÃpi nopapadyate / prav­ttisvabhÃvatve nityameva prav­tterbhÃvÃtpralayÃbhÃvaprasaÇga÷ / niv­ttisvabhÃvatve 'pi nityameva niv­tterbhÃvÃtsargÃbhÃvaprasaÇga÷ / ubhayasvabhÃvatvaæ ca virodhÃdasama¤jasam / anubhayasvabhÃvatve tu nimittavaÓÃtprav­ttiniv­ttyorabhyupagamyamÃnayorad­«ÂÃdernimittasya nityasaænidhÃnÃnnityaprav­ttiprasaÇgÃt / atantratve 'pyad­«ÂÃderanityÃprav­ttiprasaÇgÃt / tasmÃdapyanupapanna÷ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 14 // ____________________________________________________________________________________________ rÆpÃdimattvÃc ca viparyayo darÓanÃt | BBs_2,2.15 | sÃvayavÃnÃæ dravyÃïÃmavayavavaÓo vibhajyamÃnÃnÃæ yata÷ paro vibhÃgo na saæbhavati te caturvidhà rÆpÃdimanta÷ paramÃïavaÓcaturvidhasya rÆpÃdimato bhÆtabhautikasyÃrambhakà nityÃÓceti yadvaiÓe«ikà abhyupagacchanti sa te«Ãmabhyupagamo nirÃlambana eva / yato rÆpÃdimattvÃtparamÃïÆnÃmaïutvanityatvaviparyaya÷ prasajyeta / paramakÃraïÃpek«ayà sthÆlatvamanityatvaæ ca te«ÃmabhipretaviparÅtamÃpadyetetyartha÷ / kuta÷ / evaæ loke d­«ÂatvÃt / yadi loke rÆpÃdimadvastu tatsvakÃraïÃpek«ayà sthÆlamanityaæ ca d­«Âam / tadyathà paÂastantÆnapek«ya sthÆle 'nityaÓca bhavati tantavaÓcaæÓÆnapek«ya sthÆlà anityÃÓca bhavanti, tathÃcÃmÅ paramÃïavo rÆpÃdimantastairabhyupagamyante, tasmÃtte 'pi kÃraïavantastadapek«ayà sthÆlà anityÃÓca prÃpnuvanti / yacca nityatve kÃraïaæ tairuktam- 'sadakÃraïavannityam' (vai. sÆ. 4.1.1) iti / tadapyevaæ satyaïu«u na saæbhavati / uktena prakÃreïÃïÆnÃmapi kÃraïavattvopapatte÷ / yadapi nityatve dvitÅyaæ kÃraïamuktam- 'anityamiti ca viÓe«ata÷ prati«edhÃbhÃva÷' (vai. sÆ. 4.1.4) iti / tadapi nÃvaÓyaæ paramÃïÆnÃæ nityatvaæ sÃdhayati / asati hi yasminkasmiæÓcinnitye vastuni nityaÓabdena na¤a÷ samÃso nopapadyate / na puna÷ paramÃïunityatvamevÃpek«yate / taccÃstyeva nityaæ paramakÃraïaæ brahma / naca ÓabdÃrthavyavahÃramÃtreïa kasyacidarthasya prasiddhirbhavati, pramÃïÃntarasiddhayo÷ ÓabdÃrthayorvyavahÃrÃvatÃrÃt / yadapi nityatve t­tÅyaæ kÃraïamuktam- 'avidyà ca' (vai. sÆ. 4.1.5) iti, tadyadyevaæ vivrÅyate satÃæ parid­ÓyamÃnakÃryÃïÃæ kÃraïÃnÃæ pratyak«eïÃgrahaïamavidyeti, tato dvyaïukanityatÃpyÃpadyeta / athÃdravyatve satÅti viÓe«yeta tathÃpyakÃraïavattvameva nityatÃnimittamÃdyeta / tasya ca prÃgevoktatvÃt 'avidyà ca' iti punaruktaæ syÃt / athÃpi kÃraïavibhÃgÃtkÃraïavinÃÓÃccanyasya t­tÅyasya vinÃÓahetorasaæbhavo 'vidyà sà paramÃïÆnÃæ nityatvaæ khyapayatÅti vyÃkhyÃyeta / nÃvaÓyaæ vinaÓyadvastu dvÃbhyÃmeva hetubhyÃæ vina«Âumarhatiti niyamo 'sti / saæyogasacive hyanekasmiæÓca dravye dravyÃntarasyÃrambhake 'bhyupagamyamÃna etadevaæ syÃt / yadà tvapÃstaviÓe«aæ sÃmÃnyÃtmakaæ kÃraïaæ viÓe«avadavasthÃntaramÃpadyamÃnamÃrambhakamabhyupagamyate tadà gh­takÃÂhinyavilayanavanmÆrtyavasthÃvilayanenÃpi vinÃÓa upapadyate / tasmÃdrÆpÃdimattvÃtsyÃdabhipretaviparyaya÷ paramÃïÆnÃm / tasmÃdapyanupapanna÷ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 15 // ____________________________________________________________________________________________ ubhayathà ca do«Ãt | BBs_2,2.16 | gandharasarÆpasparÓaguïà sthÆlà p­thivÅ, rÆparasasparÓaguïÃ÷ sÆk«mà Ãpa÷, rÆpasparÓaguïaæ sÆk«mataraæ teja÷, sparÓaguïa÷ sÆk«matamo vÃyurityevametÃni catvÃri bhÆtÃnyupacitÃpacitaguïÃni sthÆlasÆk«matarasÆk«matamatÃratamyopetÃni ca loke lak«yante / tadvatparamÃïavo 'pyupacitÃpacitaguïÃ÷ kalpyeranna và / ubhayathÃpi ca do«Ãnu«aÇgo 'parihÃrya eva syÃt / kalpyamÃne tÃvadupacitÃpacitaguïatva upacitaguïÃnÃæ mÆrtyupacayÃdaparamÃïutvaprasaÇga÷ / nacÃntareïÃpi mÆrtyupacayaæ guïopacayo bhavatÅtyucyate, kÃrye«u bhÆte«u guïopacaye mÆrtyupacayadarÓanÃt / akalpyamÃne tÆpacitÃpacitaguïatve paramÃïutvasÃmyaprasiddhaye yadi tÃvatsarvaæ ekaikaguïà eva kalpyeraæstatastejasi sparÓasyopalabdhirna syÃt, apsu rÆpasparÓayo÷, p­thivyÃæ ca rasarÆpasparÓÃnÃæ, kÃraïaguïapÆrvakatvÃtkÃryaguïÃnÃm / atha sarve caturguïà eva kalpyetan, tato 'psvapi gandhasyopalabdhi÷ syÃt, tejasi gandharasayo÷, vÃyau gandharÆparasÃnÃm / nacaivaæ d­Óyate / tasmÃdapyanupapanna÷ paramÃïukÃraïavÃda÷ // 16 // ---------------------- FN: mÆrtyupacayÃt sthaulyÃdityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ aparigrahÃc cÃtyantam anapek«Ã | BBs_2,2.17 | pradhÃnakÃraïavÃdo vedavidbhirapi kaiÓcinmanvÃdibhi÷ satkÃryatvÃdyaæÓopajÅvanÃbhiprÃyeïopanibaddha÷ / ayaæ tu paramÃïukÃraïavÃdo na kaiÓcidapi Ói«Âai÷ kenacidapyaæÓena parig­hÅta ityatyantamevÃnÃdaraïÅyo vedavÃdibhi÷ / apica vaiÓe«ikÃstantrÃrthabhÆtÃn«aÂpadÃrthÃndravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃkhyÃnatyantabhinnÃnbhinnalak«aïÃnabhyupagacchanti / yathà manu«yo 'Óva÷ ÓaÓa iti / tathÃtvaæ cÃbhyupagamya tadviruddhaæ dravyÃdhÅnatvaæ Óe«Ãïamabhyupagacchanti / tannopapadyate / katham / yathà hi loke ÓaÓakuÓapalÃÓaprabh­tÅnÃmatyantabhinnÃnÃæ satÃæ netaretarÃdhÅnatvaæ bhavati, evaæ dravyÃdÅnÃmatyantabhinnatvÃnnaiva dravyÃdhÅnatvaæ guïÃdÅnÃæ bhavitumarhati / atha bhavati dravyÃdhÅnatvaæ guïÃdÅnÃæ tato dravyabhÃve bhÃvÃddravyÃbhÃve 'bhÃvÃddravyameva saæsthÃnÃdibhedÃdanekaÓabdapratyayabhÃgbhavati / yathà devadatta eka eva sannavasthÃntarayogÃdanekaÓabdapratyayabhÃgbhavati tadvat / tathà sati sÃækhyasiddhÃntaprasaÇga÷ svasiddhÃntavirodhaÓcÃpadyeyÃtÃm / nanvagneranyasyÃpi sato dhÆmasyÃgnyadhÅnatvaæ d­Óyate / satyaæ d­Óyate / bhedapratÅtestu tatrÃgnidhÆmayoranyatvaæ niÓcÅyate / iha tu Óukla÷ kambalo rohiïÅ dhenurnÅlamutpalamiti dravyasyaiva tasya tasya tena tena viÓe«eïa pratÅyamÃnatvÃnnaiva dravyaguïayoragnidhÆmayoriva bhedapratÅtirasti / tasmÃddravyÃtmakatà guïasya / etena karmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃnÃæ dravyÃtmakatà vyÃkhyÃtà / guïÃ(dÅ)nÃæ dravyÃdhÅnatvaæ dravyaguïayorayutasiddhatvÃditi yaducyeta, tatpunarayutasiddhatvamap­thagdeÓatvaæ và syÃdap­thakkÃlatvaæ vÃp­thaksvabhÃvatvaæ và / sarvathÃpi nopapadyate / ap­thakagdeÓatve tÃvatsvÃbhyupagamo virudhyeta / katham / tantvÃrabdho hi paÂa«ÂantudeÓo 'bhyupagamyate na paÂadeÓa÷ / paÂasya tu guïÃ÷ ÓuklatvÃdaya÷ paÂadeÓà abhyupagamyante na tantudeÓÃ÷ / tathÃcÃhu÷ - 'dravyÃïi dravyÃntaramÃrabhante guïÃÓca guïÃntaram' (vai. sÆ. 1.1.10) iti / tantavo hi kÃraïadravyÃïi kÃryadravyaæ paÂamÃrabhante / tantugatÃÓca guïÃ÷ ÓuklÃdaya÷ kÃryadravye paÂe ÓuklÃdiguïÃntaramÃrabhanta iti hi te 'bhyupagacchanti / so 'bhyupagamo dravyaguïayorap­thagdeÓatve 'bhyupagamyamÃne bÃdhyeta / athÃp­thakkÃlatvamayutasiddatvamucyeta, savyadak«iïayorapi govi«Ãïayorayutasiddhatvaæ prasajyeta / tathÃp­thaksvabhÃvatve tvayutasiddhatvena dravyaguïayorÃtmabheda÷ saæbhavati, tasya tÃdÃtmyenaiva pratÅyamÃnatvÃt / yutasiddhayo÷ saæbandha÷ saæyogo 'pyutasiddhayostu samavÃya ityayamabhyupagamo m­«aiva te«Ãæ, prÃksiddhasya kÃryÃtkÃraïasyÃyutasiddhatvÃnupapatte÷ / athÃnyatarÃpek«a evÃyamabhyupagama÷ syÃdayutasiddhasya kÃryasya kÃraïena saæbandha÷ samavÃya iti, evamapi prÃgsiddhasyÃlabdhÃtmakasya kÃryasya kÃraïena saæbandho nopapadyate dvayÃyattatvÃtsaæbandhasya / siddhaæ bhÆtvà saæbadhyata iti cet, prÃkkÃraïasaæbandhÃtkÃryasya siddhÃvabhyupagamyamÃnÃyÃmayutasiddhyabhÃvÃtkÃryakÃraïayo÷ saæyogavibhÃgau na vidyete itÅdaæ duruktaæ syÃt / yathà cetpannamÃtrasyÃkriyasya kÃryadravyasya vibhubhirÃkÃÓÃdibhirdravyÃntarai÷ saæbandha÷ saæyoga evÃbhyupagamyate na samavÃya evaæ kÃraïadravyeïÃpi saæbandha÷ saæyoga eva syÃnna samavÃya÷ / nÃpi saæyogasya samavÃyasya và saæbandhavyatirekeïÃstitve ki¤citpramÃïamasti / saæbandhaÓabdapratyayavyatirekeïa saæyogasamavÃyaÓabdapratyayadarÓanÃttayorastitvamiti cet / na / ekatve 'pi svarÆpabÃhyarÆpÃpek«ayÃnekaÓabdapratyayadarÓanÃt / yathaiko 'pi san devadatto loke svarÆpaæ saæbandhirÆpaæ cÃpek«yÃnekaÓabdapratyayabhÃgbhavati, manu«yo brÃhmaïa÷ Órotriyo vadÃnyo bÃlo yuvà sthavira÷ pità putra÷ pautro bhrÃtà jÃmÃteti, yathà caikÃpi satÅ rekhà sthÃnÃnnyatvena niviÓamÃnaikadaÓaÓatasahasrÃdiÓabdapratyayabhedamanubhavati, tathÃsaæbandhinoreva saæbandhaÓabdapratyayavyatirekeïa saæyogasamavÃyaÓabdapratyayÃrhatvaæ na vyatiriktavastvastitvena , ityupalabdilak«aïaprÃptasyÃnupalabdherabhÃvo vastvantarasya / nÃpi saæbandadhivi«ayatve saæbandhaÓabdapratyayayo÷ saætatabhÃvaprasaÇga÷ / svarÆpÃhyarÆpÃpek«ayetyuktottaratvÃt / tathÃïvÃtmamanasÃmapradeÓatvÃnna saæyoga÷ saæbhavati, pradeÓavato dravyasya pradeÓavatà dravyÃntareïa saæyogadarÓanÃt / kalpitÃ÷ pradeÓà aïvÃtmamanasÃæ bhavi«yantÅti cet / na / avidyÃmÃnÃrthakalpanÃyÃæ sarvÃrthasiddhiprasaÇgÃt / iyÃnevÃvidyamÃno viruddho 'viruddho vÃrtha÷ kalpanÅyo nÃto 'dhika iti niyamahetvabhÃvÃt / kalpanÃyÃÓca svÃyattatvÃtprabhÆtatvasaæbhavÃcca / naca vaiÓe«ikai÷ kalpitebhya÷ «a¬bhya÷ padÃrthebhyo 'nye 'dhikÃ÷ Óataæ sahasraæ vÃrthà na kalpayitavyà iti nivÃrako heturasti / tasmÃdyasmai yasmai yadyadrocate tattatsiddhyet / kaÓcitk­pÃlu÷ prÃïinÃæ du÷khabahulaæ saæsÃra eva mÃbhÆditi kalpayet / anyo và vyasanÅ muktÃnÃmapi punarutpattiæ kalpayet / kastayornivÃraka÷ syÃt / ki¤cÃnyat / dvÃbhyÃæ paramÃïubhyÃæ niravayavÃbhyÃæ sÃvayavasya dvyaïukasyÃkÃÓeneva saæÓle«Ãnupapatti÷ / nahyÃkÃÓasya p­thivyÃdÅnÃæ ca jatukëÂhavatsaæÓle«o 'sti / kÃryakÃraïadravyayorÃÓritÃÓrayabhÃvo 'nyathà nopapadyata ityavaÓyaæ kalpya÷ samavÃya iti cet / na / itaretarÃÓrayatvÃt / kÃryakÃraïayorhi bhedasiddhÃvÃÓritÃÓrayabhÃvasiddhirÃÓritÃÓrayabhÃvasiddhau ca tayorbhedasiddhi÷ kuï¬abadaravaditaretarÃÓrayatà syÃt / nahi kÃryakÃraïayorbheda ÃÓritÃÓrayabhÃvo và vedÃntavÃdibhirabhyupagamyate, kÃraïasyaiva saæsthÃnamÃtraæ kÃryamityabhyupagamÃt / ki¤cÃnyat / paramÃïÆnÃæ paricchinnatvÃdyÃvatyo diÓa÷ «a¬a«Âau daÓa và tÃvadbhiravayavai÷ sÃvayavÃste syu÷ sÃvayavatvÃdanityÃÓceti nityatvaniravayavatvÃbhyupagamo bÃdhyeta / yÃæstvaæ digbhedabhedino 'vayavÃnkalpayasi ta eva paramÃïava iti cet / na / sthÆlasÆk«matÃratamyakrameïÃparamakÃraïÃdvinÃÓopapatte÷ / yathà p­thivÅ dvyaïukÃdyapek«ayà sthÆlatamà vastubhÆtÃpi vinaÓyati, tata÷ sÆk«maæ sÆk«mataraæ ca p­thivyekajÃtÅyakaæ vinaÓyati, tato dvyaïukaæ, tathà paramÃïavo 'pi p­thivyekajÃtÅyakatvÃdvinaÓyeyu÷ / vinaÓyanto 'pyavayavavibhÃgenaiva vinaÓyantÅti cet / nÃyaæ do«a÷ / yato gh­takÃÂhinyavilayanavadapi vinÃÓopapattimavocÃma / yathà hi gh­tasuvarïÃdÅnÃmavibhajyamÃnÃvayavÃnÃmapyagnisaæyogÃddravabhÃvÃpattyà kÃÂhanyavinÃÓo bhavati, evaæ paramÃïÆnÃmapi paramakÃraïabhÃvÃpattyà mÆrtyÃdivinÃÓo bhavi«yati / tathà kÃryarambho 'pi nÃvayavasaæyogenaiva kevalena bhavati, k«ÅrajalÃdÅnÃmantareïÃpyavayavasaæyogÃntaraæ dadhihimÃdikÃryÃrambhadarÓanÃt / tadevamasÃrataratarkasaæd­bdhatvÃdÅÓvarakÃraïaÓrutiviruddhatvÃcchruti pravaïaiÓca Ói«ÂairmanvÃdibhiraparig­hÅtatvÃdatyantamevÃnapek«ÃsminparamÃïukÃraïavÃde kÃryà Óreyorthibhiriti vÃkyaÓe«a÷ // 17 // ---------------------- FN: tathÃtvamatyantabhinnatvam / sÃækhyo 'travedÃntÅ grÃhya÷ / yadvà kÃpilasyÃpi tÃdÃtmyasiddhÃnta iti sÃækhyagrahaïam / prabhÆtatvasaæbhavÃnniravadhitvasaæbhavÃt / saæÓle«a÷ saægraha ekÃkar«aïenÃparÃkar«aïaæ tasyÃnupapattirityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ 4 samudÃyÃdhikaraïam . sÆ. 18-27 samudÃya ubhayahetuke 'pi tadaprÃpti÷ | BBs_2,2.18 | vaiÓe«ikarÃddhÃnto duryuktiyogÃdvedavirodhÃcchi«ÂÃparigrahÃcca nÃpek«itavya ityuktam / sor'dhavainÃÓika iti vainÃÓikatvasÃmyÃtsarvavainÃÓikarÃddhÃnto natarÃmapek«itavya itÅdamidÃnÅmupapÃdayÃma÷ / sa ca bahuprakÃra÷ pratipattibhedÃdvineyabhedÃdvà / tatraite trayo vÃdino bhavanti- kecitsarvÃstitvavÃdina÷, kecidvij¤ÃnÃstitvamÃtravÃdina÷, anye puna÷ sarvaÓÆnyatvavÃdina iti / tatra te sarvÃstitvavÃdino bÃhyamÃntaraæ ca vastvabhyupagacchanti bhÆtaæ bhautikaæ ca cittaæ caittaæ ca, tÃæstÃvatpratibrÆma÷ / tatra bhÆtaæ p­thivÅdhÃtvÃdaya÷ / bhautikaæ rÆpÃdaya«cak«urÃdayaÓca / catu«Âaye ca p­thivyÃdiparamÃïava÷ svarasneho«ïasvabhÃvÃste p­thivyÃdibhÃvena saæhanyanta iti manyante / tathà rÆpavij¤ÃnavedanÃsaæj¤ÃsaæskÃrasaæj¤akÃ÷ pa¤caskandhÃ÷ / te 'pyadhyÃtmaæ sarvavyavahÃrÃspadabhÃvena saæhanyanta iti manyante / tatredamabhidhÅyate- yo 'yamubhayahetuka ubhayaprakÃra÷ samudÃya÷ pare«Ãmabhipreto 'ïuhetukaÓca bhÆtabhautikasaæhatirÆpa÷ skandhahetukaÓca pa¤caskandhÅrÆpa÷ tasminnubhayahetuke 'pi samudÃye 'bhipreyamÃïe tadaprÃpti÷ syÃtsamudÃyÃprÃpti÷ / samudÃyabhÃvÃnupapattirityartha÷ / kuta÷ / samudÃyinÃmacetanatvÃt / cittÃbhijjvalanasya ca samudÃyasiddhyadhÅnatvÃt / anyasya ca kasyaciccetanasya bhoktu÷ praÓÃsiturvà sthirasya saæhanturanabhyupagamÃt nirapek«aprav­ttyabhyupagame ca prav­ttyanuparamaprasaÇgÃt / ÃÓayasyÃpyanyatvÃnanyatvÃbhyÃmanirÆpyatvÃt / k«aïikatvÃbhyupagamÃcca nirvyÃpÃratvÃtprav­ttyanupapatte÷ / tasmÃtsamudÃyÃnupapatti÷ / samudÃyÃnupapattau ca tadÃÓrayà lokayÃtrà lupyeta // 18 // ---------------------- FN: bhÆte bhautikaæ bÃhyam, cittaæ caittaæ ca kÃmÃdyantaramiti vibhÃga÷ / catu«Âaye caturvidhÃ÷ / svarÃ÷ kaÂhinÃ÷ pÃrthivÃ÷ paramÃïava÷, snigdhà ÃpyÃ÷, u«ïastaijasÃ÷, Åraïaæ calanaæ svabhÃvo vÃyavyÃnÃmiti / saviÓe«endriyÃïi rÆpaskandha÷, ahamahamityÃlayavij¤ÃnapravÃho vij¤Ãnaskandha÷, sukhÃdyanubhavo vedÃntaskandha÷, gauraÓva ityevaænÃmaviÓi«Âasavikalpapratyaya÷ saæj¤Ãskandha÷, rÃgadve«amohadharmÃ÷ saæskÃraskandha÷ / ÃÓerate 'smin rÃgÃdaya ityÃÓaya÷ saætÃna÷ / ____________________________________________________________________________________________ itaretarapratyayatvÃd iti cen notpattimÃtranimittatvÃt | BBs_2,2.19 | yadyapi bhoktà praÓÃsità và kaÓciccetana÷ saæhantà sthiro nÃbhyupagamyate tathÃpyavidyÃdÅnÃmitaretarakÃraïatvÃdupapadyate lokayÃtrà / tasyÃæ copapadyamÃnÃyÃæ và ki¤cidaparamapek«itavyamasti / te cÃvidyÃdayo 'vidyà saæskÃro vij¤Ãnaæ nÃma rÆpaæ «a¬Ãyatanaæ sparÓà vedanà t­«ïà upÃdÃnaæ bhavo jÃtirjarà maraïaæ Óoka÷ paridevanà du÷khaæ durmanastetyeva¤jÃtÅyakà itaretarahetukÃ÷ saugate samaye kvacitsaæk«iptà nirdi«ÂÃ÷ kvacitprapa¤citÃ÷ / sarve«ÃmapyayamavidyÃdikalÃpo 'pratyÃkhyeya÷ / tadevamavidyÃdikalÃpe parasparanimittanaimittikabhÃvena ghaÂÅyantravadaniÓamÃvartamÃner'thÃk«ipta upapanna÷ saæghÃta iti cet / tanna / kasmÃt / utpattimÃtranimittatvÃt / bhavedupapanna÷ saæghÃto yadi saæghÃtasya ki¤cinnimittamavagamyeta / na tvavagamyate / yata itaretarapratyayatve 'pyavidyÃdÅnÃæ pÆrvapÆrvamuttarottarasyotpattimÃtranimittaæ bhavedbhavenna tu saæghÃtotpatte÷ ki¤cinnimittaæ saæbhavati / nanvavidyÃdibhirarthÃdÃk«ipyate saæghÃta ityuktam / atrocyate- yadi tÃvadayamabhiprÃyo 'vidyÃdaya÷ saæghÃtamantareïÃtmÃnamalabhamÃnà apek«ante saæghÃtamiti, tatastasya saæghÃtasya nimittaæ vaktavyam / tacca nitye«vapyaïu«vabhyupagamyamÃne«vÃÓrayÃÓrayibhÆte«u ca bhokte«u satsu na saæbhavatÅtyuktaæ vaiÓe«ikaparÅk«ÃyÃm / kimaÇga puna÷ k«aïike«vapyaïu«u bhokt­rahite«vÃÓrayiÓÆnye«u vÃbhyupagamyamÃne«u saæbhavet / athÃyamabhiprÃyo 'vidyÃdaya eva saæghÃtasya nimittamiti, kathaæ tamevÃÓrityÃtmÃnaæ labhamÃnÃstasyaiva nimittaæ syu÷ / atha manyase saæghÃtà evÃnÃdau saæsÃre saætatyÃnuvartante tadÃÓrayÃÓcÃvidyÃdaya iti, tadapi saædhÃtÃtsaæghÃtÃntaramutpadyamÃnaæ, niyamena và sad­Óamevotpadyeta, aniyamena và sad­Óaæ visad­Óaæ votpadyeta / niyamÃbhyupagame manu«yapudgalasya devatiryagyoninÃrakaprÃptyabhÃva÷ prÃpnuyÃt / aniyamÃbhyupagame 'pi manu«yapudgala÷ kadÃcitk«aïena hastÅ bhÆtvà devo và punarmanu«yo và bhavediti prÃpnuyÃt / ubhayamapyabhyupagamaviruddham / apica yadbhogÃrtha÷ saæghÃta÷ syÃtsa nÃsti sthiro bhokteti tavÃbhyupagama÷ / tataÓca bhogo bhogÃrtha eva sa nÃnyena prÃrthanÅya÷ / tathà mok«o mok«Ãrthaæ eveti mumuk«uïà nÃnyena bhavitavyam / anyena cetprÃrthyetobhayaæ bhogamok«akÃlÃvasthÃyinà tena bhavitavyam / avasthÃyitve k«aïikatvÃbhyupagamavirodha÷ / tasmÃditaretarotpattimÃtranimittatvamavidyÃdÅnÃæ yadi bhavedbhavatu nÃma natu saæghÃta÷ siddhyet / bhoktrabhÃvÃdityabhiprÃya÷ // 19 // ---------------------- FN: kÃryaæ prati ayate gacchatÅti pratyaya÷ kÃraïam / vij¤Ãnaæ p­thivyÃdicatu«Âayaæ rÆpaæ ceti «a¬ÃyatanÃni yasyendriyajÃtasya tat«a¬Ãyatanam / t­«ïyà vÃkkÃyace«ÂopÃdÃnam / hà putra, tÃtetyÃdipralÃpa÷ paridevanà / ÃÓrayetyÃdi bhokt­viÓe«aïaæ ad­«ÂÃÓraye«vityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ uttarotpÃde ca pÆrvanirodhÃt | BBs_2,2.20 | uktametadavidyÃdÅnÃmutpattimÃtranimittatvÃnna saæghÃtasiddhirastÅti / tadapi tÆtpattimÃtranimittatvaæ na saæbhavatÅtidamidÃnÅmupapÃdyate / k«aïabhaÇgavÃdino 'yamabhyupagama uttarasmink«aïa utpadyamÃne pÆrva÷ k«aïo nirudhyata iti / nacaivamabhyupagacchatà pÆrvottarayo÷ k«aïayorhetuphalabhÃva÷ Óakyate saæpÃdayitum / nirudhyamÃnasya niruddhasya và pÆrvak«aïasyÃbhÃvagrastatvÃduttarak«aïahetutvÃnupapatte÷ / atha bhÃvabhÆta÷ parini«pannÃvastha÷ pÆrvak«aïa uttarak«aïasya heturityabhiprÃyastathÃpi nopapadyate / bhÃvabhÆtasya punarvyÃpÃrakalpanÃyÃæ k«aïÃntarasaæbandhaprasaÇgÃt / atha bhÃva evÃsya vyÃpÃra ityabhiprÃyastathÃpi naivopapadyate / hetusvabhÃvÃnuparaktasya phalasyetpattyasaæbhavÃt / svabhÃvoparÃgÃbhyupagame ca hetusvabhÃvasya phalakÃlÃvasthÃyitve sati k«aïabhaÇgÃbhyupagamatyÃgaprasaÇga÷ / vinaiva và svabhÃvoparÃgeïa hetu phalabhÃvamabhyupagacchata÷ sarvatra tatprÃpteratiprasaÇga÷ / apicotpÃdanirodhau nÃma vastuna÷ svarÆpameva và syÃtÃmavasthÃntaraæ và vastvantarameva và / sarvathÃpi nopapadyate / yadi tÃvadvastuna÷ svarÆpamevotpÃdanirodhau syÃtÃæ tato vastuÓabda utpÃdanirodhaÓabdau ca paryÃyÃ÷ prÃpnuyu÷ / asthÃsti kaÓcidviÓe«a iti manyetotpÃdanirodhaÓabdÃbhyÃæ madhyavartino vastuna ÃdyantÃkhye avasthe abhilapyete iti, evamapyÃdyÃntamadhyak«aïatrayasaæbandhitvÃdvastuna÷ k«aïikatvÃbhyupagamahÃni÷ / athÃtyantavyatiriktÃvevotpÃdanirodhau vastuna÷ syÃtÃmaÓvamahi«avat, tato vastu utpÃdanirodhÃbhyÃmasaæs­«Âamiti vastuna÷ ÓÃÓvatatvaprasaÇga÷ / yadi ca darÓanÃdarÓane vastuna utpÃdanirodhau syÃtÃm, evamapi dra«Â­dharmau tau na vastudharmÃviti vastuna÷ ÓÃÓvatatvaprasaÇga eva / tasmÃdapyasaægataæ saugataæ matam // 20 // ---------------------- FN: nirudhyamÃnatvaæ vinÃÓakasÃænidhyam / niruddhatvamatÅtatvam / ____________________________________________________________________________________________ asati pratij¤oparodho yaugapadyamanyathà | BBs_2,2.21 | k«aïabhaÇgavÃde pÆrvak«aïo nirodhagrastatvÃnnottarasya k«aïasya heturbhavatÅtyuktam / athÃsatyeva hetau phalotpattiæ brÆyÃt, tata÷ pratij¤oparodha÷ syÃt / caturvidhÃnhetÆnpratÅtya cittacaittà utpadyanta itÅyaæ pratij¤Ã hÅyeta / nirhetukÃyÃæ cotpattÃvapratibandhÃtsarvaæ sarvatrotpadyeta / athottarak«aïotpattiryÃvattÃvadavati«Âhate pÆrvak«aïa iti brÆyÃttato yaugapadyaæ hetuphalayo÷ syÃt / tathÃpi pratij¤oparodha eva syÃt / k«aïikÃ÷ sarve saæskÃrà itÅyaæ pratij¤oparudhyeta // 21 // ____________________________________________________________________________________________ pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhÃprÃptir avicchedÃt | BBs_2,2.22 | apica vainÃÓikÃ÷ kalpayanti buddhibodhyaæ trayÃdanyatsaæsk­taæ k«aïikaæ ceti / tadapi ca k«ayaæ pratisaækhyÃpratisaækhÃyÃnirodhÃvakÃÓaæ cetyÃcak«ate / trayamapi caitadavastvabhÃvamÃtraæ nirupÃkhyamiti manyante, buddhipÆrvaka÷ kila vinÃÓo bhÃvÃnÃæ pratisaækhyÃnirodho nÃma bhëyate, tadviparÅto 'pratisaækhyÃnirodha÷ ÃvaraïabhÃvamÃtramÃkÃÓamiti / te«ÃmÃkÃÓaæ parastÃtpratyÃkhyÃsyati / nirodhadvayamidÃnÅæ pratyÃca«Âe / pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhayoraprÃpti÷ / asaæbhava ityartha÷ / kasmÃt / avicchedÃt / etau hi pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhau saætÃnagocarau và syÃtÃæ bhÃvagocarau và / na tÃvatsaætÃnagocarau saæbhavata÷ / sarve«vapi saætÃne«u saætÃninÃmavicchinnena hetuphalabhÃvena saætÃnavicchedasyÃsaæbhavÃt / nÃpi bhÃvagocarau saæbhavata÷ / nahi bhÃvÃnÃæ niranvayo nirupÃkhyo vinÃÓa÷ saæbhavati, sarvÃsvapyavasthÃsu pratyabhij¤ÃnabalenÃnvayyavicchedadarÓanÃt / aspa«Âapratyabhij¤ÃnÃsvapyavasthÃsu kvacidd­«ÂenÃnvayyavicchedenÃnyatrÃpi tadanumÃnÃt / tasmÃtparaparikalpitasya nirodhadvayasyÃnupapatti÷ // 22 // ---------------------- FN: nirupÃkhyaæ ni÷svarÆpam / pratÅpà pratukÆla÷ saækhyà santaæ bhÃvamasantaæ karomÅtyevaærÆpà buddhi÷ pratisaækhyà tayà nirodha÷ / ____________________________________________________________________________________________ ubhayathà ca do«Ãt | BBs_2,2.23 | yo 'yamavidyÃdinirodha÷ pratisaækhyÃnirodhÃnta÷pÃtÅ paraparikalpita÷, sa samyagj¤ÃnÃdvà saparikarÃtsyÃtsvayameva và / pÆrvasminvikalpe nihartukavinÃÓÃbhyupagamahÃniprasaÇga÷ / uttarasmiæstu mÃrgopadeÓÃnarthakyaprasaÇga÷ / evamubhayathÃpi do«aprasaÇgÃdasama¤jasamidaæ darÓanam // 23 // ---------------------- FN: parikarà yamaniyamÃdayastatsahitÃt / sarvaæ du÷khaæ k«aïikamiti bhÃvanopadeÓo mÃrgopadeÓa÷ / ____________________________________________________________________________________________ ÃkÃÓe cÃviÓe«Ãt | BBs_2,2.24 | yacca te«ÃmevÃbhipretaæ nirodhadvayamÃkÃÓaæ ca nirupÃkhyamiti, tatra nirodhadvayasya nirupÃkhyatvaæ purastÃnnirÃk­tam / ÃkÃÓasyedÃnÅæ nirÃkriyate / ÃkÃÓe cÃyukto nirupÃkhyatvÃbhyupagama÷ / pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhayoriva vastutvapratipatteraviÓe«Ãt / ÃgamaprÃmÃïyÃttÃvat 'Ãtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityÃdiÓrutibhya ÃkÃÓasya ca vastutvaprÃpti÷ / vipratipannÃnprati tu ÓabdaguïÃnumeyatvaæ vaktavyaæ, gandhÃdÅnÃæ guïÃnÃæ p­thivyÃdivastvÃÓrayatvadarÓanÃt / api cÃvaraïÃbhÃvamÃtramÃkÃÓamicchatÃmekasminsuparïe patatyÃvaraïasya vidyamÃnatvÃtsuparïÃntarasyotpitsato 'navakÃÓatvaprasaÇga÷ / yatrÃvaraïÃbhÃvastatra pati«yatÅti cet / yenÃvaraïabhÃvo viÓe«yate tattarhi vastubhÆtamevÃkÃÓaæ manyamÃnasya saugatasya svÃbhyupagamavirodha÷ prasajyeta / saugate hi samaye 'p­thivÅ bhagava÷ kiæsaæniÓcayÃ' ityasminprativacanapravÃhe p­thivyÃdÅnÃmante vÃyu÷ 'kiæsaæniÓcaya÷' ityasya praÓnasya prativacanaæ bhavati 'vÃyurÃkÃÓasaæniÓcaya÷' iti / tadÃkÃÓasyÃvastutve na sama¤jasaæ syÃt / tasmÃdapyayuktamÃkÃÓasyÃvastutvam / apica nirodhadvayamÃkÃÓaæ ca trayamapyetannirÆpÃkhyamavastu nityaæ ceti viprati«iddham / nahyavastuno nityatvamanityatvaæ và saæbhavati, vastvÃÓrayatvÃddharmadharmivyavahÃrasya / dharmadharmibhÃve hi ghaÂÃdivadvastutvameva syÃnna nirupÃkhyatvam // 24 // ---------------------- FN: pati«yati saæcari«yatÅtyartha÷ / kiæ samyak niÓcaya ÃÓrayo 'syà iti kiæ saæniÓcayà / ____________________________________________________________________________________________ anusm­teÓ ca | BBs_2,2.25 | apica vainÃÓika÷ sarvasya vastuna÷ k«aïikatÃmabhyupayannupalabdhurapi k«aïikatÃmabhyupeyÃt / naca sà saæbhavati / anusm­te÷ anubhavamupalabdhimanÆtpadyamÃnaæ smaraïamevÃnusm­ti÷ / sà copalabdhyekakart­kà satÅ saæbhavati / puru«Ãntaropalabdhivi«aye puru«Ãntarasya sm­tyadarÓanÃt / kathaæ hyahamado 'drÃk«amidaæ paÓyÃmÅti ca pÆrvottaradarÓinyekasminnasati pratyaya÷ syÃt / apica darÓanasmaraïayo÷ kartaryekasminpratyak«a÷ pratyabhij¤Ãpratyaya÷ sarvasya lokasya prasiddho 'hamado 'drÃk«amidaæ paÓyÃmÅti / yadi hi tayorbhinna÷ kartà syÃttato 'haæ smÃrÃmyadrÃk«Ådanya iti pratÅyÃt / natvevaæ pratyeti kaÓcit / yatraivaæ pratyayastatra darÓanasmaraïayorbhinnameva kartÃraæ sarvaloko 'vagacchati, smarÃmyahamasÃvado 'drÃk«Åditi / iha tvahamado 'drÃk«amiti darÓanasmaraïayorvinÃÓiko 'pyÃtmÃnamevaikaæ kartÃramavagacchati / na nÃhamityÃtmano darÓanaæ nirv­ttaæ nihnute yathÃgniranu«ïo 'prakÃÓa iti và / tatraivaæ satyekasya darÓanasmaraïalak«aïadvayasaæbandhe k«aïikatvÃbhyupagamahÃniraparihÃryà vainÃÓikasya syÃt / tathÃnantaramanantarÃmÃtmana eva pratipattiæ pratyabhijÃnannekakart­kÃmottamÃducchvÃsÃdatÅtÃÓca pratipattÅrà janmana Ãtmaikakart­kÃ÷ pratisaædadhÃna÷ kathaæ k«aïabhaÇgavÃdÅ vainÃÓiko nÃpapeta sa yadi brÆyÃtsÃd­ÓyÃdetatsamapatsyata iti / taæ pratibrÆyÃt / tenedaæ sad­Óamiti dvayÃyattatvÃtsÃd­Óyasya, k«aïabhaÇgavÃdina÷ sad­ÓayordvayorvastunorgrahÅturekasyÃbhÃvÃt, sÃd­Óyanimittaæ pratisaædhÃnamiti mithyÃpralÃpa eva syÃt / syÃccetpÆrvottarayo÷ k«aïayo÷ sÃd­Óyasya grahÅtaika÷, tathÃsatyekasya k«aïadvayÃvastha4nÃtk«aïikatvapratij¤Ã pŬyeta / tenedaæ sad­Óamiti pratyayÃntaramevedaæ na pÆrvottarak«aïadvayagrahaïanimittamiticet / na / tenedamiti / bhinnapadÃrthopÃdÃnÃt / pratyayÃntarameva cetsÃd­Óyavi«ayaæ syÃttenedaæ sad­Óamiti vÃkyaprayogo 'narthaka÷ syÃt / sÃd­Óyamityeva prayoga÷ prÃpnuyÃt / yadà hi lokaprasiddha÷ padÃrtha÷ parÅk«akairna parig­hyate tadà svapak«asiddhi÷ parapak«ado«o vobhayamapyucyamÃnaæ parÅk«akÃïÃmÃtmanaÓca yathÃrthatvena na buddhisaætÃnamÃrohati / evamevai«or'tha iti niÓcitaæ yattadeva vaktavyam / tato 'nyaducyamÃnaæ bahupralÃpitvamÃtmana÷ kevalaæ prakhyÃpayet / nacÃyaæ sÃd­ÓyÃtsaævyavahÃro yukta÷ / tadbhÃvÃvagamÃttatsad­ÓabhÃvÃnavagamÃcca / bhavedapi kadÃcidbÃhyavastuni vipralambhasaæbhavÃttadevedaæ syÃttatsad­Óaæ veti saædeha÷ / upalabdhari tu saædeho 'pi na kadÃcidbhavati sa evÃhaæ syÃæ tatsad­Óo veti / ya evÃhaæpÆrvedyuradrÃk«aæ sa evÃhamadya smarÃmÅti niÓcitatadbhÃvopalambhÃt / tasmÃdapyanupapanno vainÃÓikasamaya÷ // 25 // ____________________________________________________________________________________________ nÃsato 'd­«ÂatvÃt | BBs_2,2.26 | itaÓcÃnupapanno vainÃÓikasamaya÷, yata÷ sthiramanuyÃyikÃraïamanabhyupagacchatÃmabhÃvÃdbhÃvotpattirityetadÃpadyate / darÓayanti cÃbhÃvÃdbhÃvotpattim- 'nÃnupam­dya prÃdurbhÃvÃt' iti / vina«ÂÃddhi kila bÅjÃdaÇ kura utpadyate, tathà vina«ÂÃtk«ÅrÃddadhi, m­tpiï¬Ãcca ghaÂa÷ / kÆÂastÃccetkÃraïÃtkÃryamutpadyetÃviÓe«Ãtsarvaæ sarvata utpadyeta / tasmÃdabhÃvagrastebhyo bÅjÃdibhyo 'Ç kurÃdÅnÃmutpadyamÃnatvÃdabhÃvÃdbhÃvotpattiriti manyante / tatredamucyate- 'nÃsato 'd­«ÂatvÃt' iti / nÃbhÃvÃdbhÃva utpadyate / yadyabhÃvÃdbhÃva utpadyetÃbhÃvatvÃviÓe«ÃtkÃraïaviÓe«Ãbhyupagamo 'narthaka÷ syÃt / nahi bÅjÃdÅnÃmupam­ditÃnÃæ yo 'bhÃvastasyÃbhÃvasya ÓaÓavi«ÃïÃdÅnÃæ ca ni÷svabhÃvatvÃviÓe«ÃdabhÃvatve kaÓcidviÓe«o 'sti, yena bÅjÃdevÃÇ kuro jÃyate k«ÅrÃdeva dadhÅtyeva¤jÃtÅyaka÷ kÃraïiÓe«aïÃdibhyupagamor'thavÃnsyÃt / nirviÓe«asya tvabhÃvasya kÃraïatvÃbhyupagame ÓaÓavi«ÃïÃdibhyo 'pyaÇ kurÃdayo jÃyeran / nacaivaæ d­Óyate / yadi punarabhÃvasyÃpi viÓe«o 'bhyupagamyetotpalÃdÅnÃmiva nÅlatvÃdistato viÓe«avattvÃdevÃbhÃvasya bhÃvatvamutpalÃdivatprasajyeta / nÃpyabhÃva÷ kasyacidutpattihetu÷ syÃt, abhÃvatvÃdeva, ÓaÓavi«ÃïÃdivat / ÃbhÃvÃcca bhÃvotpattÃvabhÃvÃnvitameva sarvaæ kÃryaæ syÃt / nacaivaæ d­Óyate / sarvasya ca vastuna÷ svena svena rÆpeïa bhÃvÃtmanaivopalabhyamÃnatvÃt / naca m­dÃnvitÃ÷ ÓarÃvÃdayo bhÃvastantvÃdivikÃrÃ÷ kenacidabhyupagamyante / m­dvikÃrÃneva tu m­dÃnvitÃnbhÃvÃælloka÷ pratyeti / yattÆktaæ svarÆpopamardamantareïa kasyacitkÆÂasthasya vastuna÷ kÃraïatvÃmupapatterabhÃvÃdbhÃvotpattirbhavitumarhatÅti / tadduruktam / sthirasvabhÃvÃnÃmeva suvarïÃdÅnÃæ pratyabhij¤ÃyamÃnÃnÃæ rucakÃdikÃryakÃraïabhÃvadarÓanÃt / ye«vapi bÅjÃdi«u svarÆpopamarde lak«yate te«varapi nÃsÃvupam­dyamÃnà pÆrvÃvasthottarÃvasthÃyÃ÷ kÃraïamabhyupagamyate, anupam­dyamÃnÃmevÃnuyÃyinÃæ bÅjÃdyavayavÃnÃmaÇ kurÃdikÃraïabhÃvÃbhyupagamÃt / tasmÃdasadbhya÷ ÓaÓavi«ÃïÃdibhya÷ sadutpattyadarÓanÃtsadbhyaÓca suvarïÃdibhya÷ sadutpattidarÓanÃdanupapanno 'yamabhÃvÃdbhÃvotpattyabhyupagama÷ / apica caturbhiÓcittacaittà utpadyante, paramÃïubhyaÓca bhÆtabhautikalak«aïa÷ samudÃya utpadyata ityabhyupagamya punarabhÃvÃdbhÃvotpattiæ kalpayadbhirabhyupagatamapahnuvÃnairvainÃÓikai÷ sarvo loka ÃkulÅkriyate // 26 // ____________________________________________________________________________________________ udÃsÅnÃnÃm api caivaæ siddhi÷ | BBs_2,2.27 | yadi cÃbhÃvÃdbhÃvotpattirabhyupagamyeta, evaæsatyudÃsÅnÃnÃmanÅhamÃnÃnÃæpi janÃnÃmabhimatasiddhi÷ syÃt / abhÃvasya sulabhatvÃt / k­«Åvalasya k«etrakarmaïyaprayatamÃnasyÃpi sasyani«patti÷ syÃt / kulÃlasya ca m­tsaæskriyÃyÃmaprayatamÃnasyÃpyamatrotpatti÷ / tantuvÃyasyÃpi tantÆnatanvÃnasyÃpi tanvÃnasyeva vastralÃbha÷ / svargÃpavargayoÓca na kaÓcitkatha¤citsamÅheta / nacaitadyujyate 'bhyupagamyate và kenacit / tasmÃdapyanupapanno 'yamabhÃvÃdbhÃvotpattyabhyupagama÷ // 27 // ---------------------- FN: anÅhamÃnÃnÃæ prayatnaÓÆnyÃnÃm / amatraæ ghaÂÃdipÃtram / ____________________________________________________________________________________________ 5 abhÃvÃdhikaraïam / sÆ. 28-32 nÃbhÃva upalabdhe÷ | BBs_2,2.28 | evaæ bÃhyÃrtavÃdamÃÓritya samudÃyÃprÃptyÃdi«u dÆ«aïe«ÆdbhÃvite«u vij¤ÃnavÃdÅ bauddha idÃnÅæ pratyavati«Âhite / ke«Ã¤citkila bÃhye vastunyabhiniveÓamÃlak«ya tadanurodhena bÃhyÃrthavÃdaprakriyeyaæ virocità / nÃsau sugatÃbhiprÃya÷ / tasya tu vij¤ÃnaikaskandhavÃda evÃbhipreta÷ / tasmiæÓca vij¤ÃnavÃde buddhyÃrƬhena rÆpeïÃntastha eva pramÃïaprameyavyavahÃra÷ sarva upapadyate / satyapi bÃhyerthe buddhyÃrohamantareïa pramÃïaprameyaphalavyavahÃrÃnavatÃrÃt / kathaæ punaravagamyate 'ntastha evÃyaæ sarvavyavahÃro na vij¤Ãnavyatirikto bÃhyor'tho 'stÅti / tadasaæbhavÃdityÃha / sa hi bÃhyortho 'bhyupagamyamÃna÷ paramÃïavo và syustatsamÆhà và stambhÃdaya÷ syu÷ / tatra na tÃvatparamÃïava÷ stambhÃdipratyayaparicchedyà bhavitumarhanti (paramÃïvÃbhÃsaj¤ÃnÃnutpatte÷) / nÃpi tatsamÆhÃ÷ stambhÃdaya÷, te«Ãæ paramÃïubhyo 'nyatvÃnanyatvÃbhyÃæ nirÆpayitumaÓakyatvÃt / evaæ jÃtyÃdÅnapi pratyak«Åta / apicÃnubhÃvamÃtreïa sÃdhÃraïÃtmano j¤Ãnasya jÃyamÃnasya yo 'yaæ prativi«ayaæ pak«apÃta÷ stambhaj¤Ãnaæ ku¬yaj¤Ãnaæ ghaÂaj¤Ãnaæ paÂaj¤Ãnamiti, nÃsau j¤ÃnagataviÓe«amantareïopapadyata ityavaÓyaæ vi«ayasÃrÆpyaæ j¤ÃnasyÃÇgÅkartavyam / aÇgÅk­te ca tasminvi«ayÃkÃrasya j¤ÃnenaivÃvaruddhatvÃdapÃrthikà bÃhyÃrthasadbhÃvakalpanà / apica sahopalambhaniyamÃdabhedo vi«ayavij¤ÃnayorÃpatati / nahyanayorekasyÃnupalambhe 'nyasyopalambho 'sti / nacaitatsvabhÃvaviveke yuktaæ, pratibandhakÃraïÃbhÃvÃt / tasmÃdapyarthÃbhÃva÷ / svapnÃdivaccedaæ dra«Âavyam / yathÃhi svapnamÃyÃmarÅcyudakagandharvanagarÃdipratyayà vinaiva bÃhyenÃrthena grÃhyagrÃhakÃkÃrà bhavanti, evaæ jÃgaritagocarà api stambhÃdipratyayà bhavitumarhantÅtyavagamyate / pratyayatvÃviÓe«Ãt / kathaæ punarasati bÃhyÃrthe pratyayavaicitryamupapadyate / vÃsanÃvaicitryÃdityÃha / anÃdau hi saæsÃre bÅjÃÇ kuravadvij¤ÃnÃnÃæ vÃsanÃnÃæ cÃnyonyanimittanaimittikabhÃvena vaicitryaæ na viprati«idhyate / apicÃnvayavyatirekÃbhyÃæ vÃsanÃnimittameva j¤Ãnavaicitryamityavagamyate / svapnÃdi«vantareïÃpyarthaæ vÃsanÃnimittasya j¤ÃnavaicitryasyobhÃbhyÃmapyÃvÃbhyÃmabhyupagamyamÃnatvÃt / antareïa tu vÃsanÃmarthanimittasya j¤Ãnavaicitryasya mayÃnabhyupagamyamÃnatvÃt / tasmÃdapyabhÃvo bÃhyÃrthasyeti / evaæ prÃpte brÆma÷ - 'nÃbhÃva upalabdhe÷' iti / na khalvabhÃvo bÃhyasyÃrthasyÃdhyavasÃtuæ Óakyate / kasmÃt / upalabdhe÷ / upalabhyate hi pratipratyayaæ bÃhyor'tha÷ stambha÷ ku¬yaæ ghaÂa÷ paÂa iti / nacopalabhyamÃnasyaivÃbhÃvo bhavitumarhati / yathà hi kaÓcidbhu¤jÃno bhujitasÃdhyÃyÃæ t­ptau svayamanubhÆyamÃnÃyÃmevaæ brÆyÃnnÃhaæ bhu¤je na và t­pyÃmÅti, tadvadindriyasaænikar«eïa svayamupalabhamÃna eva bÃhyamarthaæ nÃhamupalabhe naca so 'stÅti bruvankathamupÃdeyavacana÷ syÃt / nanu nÃhamahaæ bravÅmi na ka¤cidarthamupalabha iti kiæ tÆpalabdhivyatiriktaæ nopalabha iti bravÅmi / bìhamevaæ bravÅ«i niraÇ kuÓatvÃtte tuï¬asya / natu yaktyupetaæ bravÅ«i / yata upalabdhivyatireko 'pi balÃdarthasyÃbhyupagantavya upalabdhereva / nahi kaÓcidupalabdhimeva stambha÷ ku¬yaæ cetyupalabhate / upalabdhivi«ayatvenaiva tu stambhaku¬yÃdÅnsarve laukikà upalabhante yatpratyÃcak«Ãïà api bÃhyÃrthameva vyÃcak«ate yadantarj¤eyarÆpaæ tadbahirvadavabhÃsata iti / te 'pi sarvalokaprasiddhÃæ bahiravabhÃsamÃnÃæ saævidaæ pratilabhamÃnÃ÷ pratyÃkhyÃtukÃmÃÓca bÃhyamarthaæ bahirvadati vatkÃraæ kurvanti / itarathà hi kasmÃdbahirvadati brÆyu÷ / nahi vi«ïumitro vandhyÃputravadavabhÃsata iti kaÓcidÃcak«Åta / tasmÃdyathÃnubhavaæ tattvamabhyupagacchadbhirbahirevÃvabhÃsata iti yuktamabhyupagantuæ natu bahirvadavabhÃsata iti / nanu bÃhyÃrthasyÃsaæbhavÃdbahirvadavabhÃsata ityadhyavasitam / nÃyaæ sÃdhuradhyavasÃyo yata÷ pramÃïaprav­ttyaprav­ttipÆrvakau saæbavÃsaæbhavÃvavadhÃryete na puna÷ saæbhavÃsaæbhavapÆrvike pramÃïaprav­ttyaprav­ttÅ / yaddhi pratyak«ÃdÅnÃmanyatamenÃpi pramÃïenopalabhyate tatsaæbhavati / yattu na kenacidapi pramÃïenopalabhyate tanna saæbhavati / iha tu yathÃsvaæ sarvaireva pramÃïairbÃhyor'tha upalabhyamÃna÷ kathaæ vyatirekÃvyatirekÃdivikalpairna saæbhavatÅtyucyetopalabdhereva / naca j¤Ãnasya vi«ayasÃrÆpyÃdvi«ayanÃÓo bhavati, asati vi«aye vi«ayasÃrÆpyÃnupapatte÷, bahirupalabdheÓca vi«ayasya / ata eva sahopalambhaniyamo 'pi pratyayavi«ayayorupÃyopeyabhÃvahetuko nÃbhedahetuka ityabyupagantavyam / apica ghaÂaj¤Ãnaæ paÂaj¤Ãnamiti viÓe«aïayoreva ghaÂapaÂayorbhedo na viÓe«yasya j¤Ãnasya / dvÃbhyÃæ ca bheda etasya siddho bhavatyekasmÃcca dvayo÷ / tasmÃdarthaj¤Ãnayorbheda÷ / tathà ghaÂadarÓanaæ ghaÂasmaraïamityatrÃpi pratipattavyam / atrÃpi hi viÓe«yayoreva darÓanasmaraïayorbhedo na viÓe«aïas ghaÂasya / yathà k«Åragandha÷ k«Årarasa iti viÓe«yayoreva gandharasayorbhedo na viÓe«aïasya k«Årasya tadvat / apica dvayorvij¤Ãnayo÷ pÆrvottarakÃlayo÷ svasaævedanenaivopak«ÅïayoritaretaragrÃhyagrÃhakatvÃnupapatti÷ / tataÓca vij¤Ãnabhedapratij¤Ã k«aïikatvÃdidharmapratij¤Ã svalak«aïasÃmÃnyalak«aïavÃsyavÃsakatvÃvidyopaplavasadasaddharmabandhamok«Ãdipratij¤ÃÓca svaÓÃstragatÃstà hÅyeran / ki¤cÃnyat / vij¤Ãnaæ vij¤Ãnamityabhyupagacchatà bÃhyortha÷ stambha÷ ku¬yamityeva¤jÃtÅyaka÷ tasmÃnnÃbhyupagamyata eveti yuktamabhyupagantum / atha vij¤Ãnaæ prakÃÓÃtmakatvÃtpradÅpavatsvayamevÃnubhÆyate na tathà bÃhyo 'pyartha iti cet / atyantaviruddhÃæ svÃtmani kriyÃmabhyupagacchasyagnirÃtmÃnaæ dahatÅtivat, aviruddhaæ tu lokaprasiddhaæ svÃtmavyatiriktena vij¤Ãnena bÃhyor'thonubhÆyata iti necchÃsyaho pÃï¬ityaæ mahaddarÓitam / nacÃrthÃvyatiriktamapi vij¤Ãnaæ svayamevÃnubhÆyate, svÃtmani kriyÃvirodhÃdeva / nanu vij¤Ãnasya svarÆpavyatiriktagrÃhyatve tadapyanena grÃhyaæ tadapyanyenetyanavasthà prÃpnoti / apica pradÅpavadavabhÃsÃtmakatvÃjj¤Ãnasya j¤ÃnÃntaraæ kalpayata÷ samatvÃdavabhÃsyÃvabhÃsakabhÃvÃnupapatte÷ kalpanÃnarthakyamiti / tadubhayamapyasat / vij¤ÃnagtahaïamÃtra eva vij¤ÃnasÃk«iïo grahaïÃkÃÇk«ÃnutpÃdÃdÃnavastÃÓaÇkÃnupapatte÷ / sÃk«ipratyayayoÓca svabhÃvavai«amyÃdupalabdhrupalabhyabhÃvopapatte÷ / svayaæsiddhasya ca sÃk«iïo 'pratyÃkhyeyatvÃt / ki¤cÃnyat / pradÅpavadvij¤ÃnamavabhÃsakÃntaranirapek«aæ svayameva prathata iti bruvatÃpramÃïagamyaæ vij¤Ãnamanavagant­kamityuktaæ syÃt / ÓilÃghanamadhyasthapradÅpasahasraprathanavat / bìhamevam, anubhavarÆpatvÃttu vij¤Ãnasye«Âo na÷ pak«astvayÃnuj¤Ãyata iti cet / na / anyasyÃvagantuÓcak«u÷sÃdhanasya pradÅpÃdiprathanadarÓanÃt / ato vij¤ÃnasyÃpyavabhÃsyatvÃviÓe«ÃtsatyevÃnyasminnavagantari prathanaæ pradÅpavadityavagamyate / sÃk«iïo 'vagantu÷ svayaæsiddhatÃmupak«ipatà svayaæ prathate vij¤Ãnamitye«a eva mama pak«astvayà vÃcoyuktyantareïÃÓrita iti cet / na / vij¤ÃnasyotpattipradhvaæsÃnekatvÃdiviÓe«avattvÃbhyupagamÃt / ata÷ pradÅpavadvij¤ÃnasyÃpi vyatiriktÃvagamyatvamasmÃbhi÷ prasÃdhitam // 28 // ---------------------- FN: pak«apÃto vi«ayaviÓe«avaiÓi«ÂyavyavahÃra÷ / avidyopaplavo 'vidyÃsaæsarga÷ / ____________________________________________________________________________________________ vaidharmyÃc ca na svapnÃdivat | BBs_2,2.29 | yaduktaæ bÃhyÃrthapalÃyinà svapnÃdipratyayavajijÃgaritagocarà api stambhÃdipratyayà vinaiva bÃhyenÃrthena bhaveyu÷ pratyayatvÃviÓe«Ãditi / tatprativaktavyam / atrocyate- na svapnÃdipratyayavajjÃgratpratyayà bhavitumarhanti / kasmÃt / vaidharmyÃt / vaidharmyaæ hi bhavati svapnajÃgaritayo÷ / kiæ punarvaidharmyam / bÃdhÃbÃdhÃviti brÆma÷ / bÃdhyate hi svapnopalabdhaæ vastu pratibuddhasya mithyà mayopalabdho mahÃjanasamÃgama iti, nahyasti mama mahÃjanasamÃgamo nidrÃlagnaæ tu me mano babhÆva tenai«Ã bhrÃntirudbabhÆveti / evaæ mÃyÃdi«vapi bhavati yatÃvidhaæ bÃdha÷ / naivaæ jÃgaritopalabdhaæ vastu stambhÃdikaæ kasyäcidapyavasthÃyÃæ bÃdhyate / apica sam­tire«Ã yatsvapnadarÓanam / upalabdhistu jÃgaritadarÓanam / sm­tyupalabdhayoÓca pratyak«amantaraæ svayamanubhÆyater'thaviprayogasaæyogÃtmakami«Âaæ putraæ smarÃmi nopalabha upalabdhumicchÃmÅti / tatraivaæsati na Óakyate vaktuæ mithyà jÃgaritopalabdhirÆpalabdhitvÃtsvapnopalabdhivadityubhayorantaraæ svayamanubhavatà / naca svÃnubhavÃpalÃpa÷ prÃj¤amÃnibhiryukta÷ kartum / apicÃnubhavavirodhaprasaÇgÃjjÃgaritapratyayÃnÃæ svato nirÃlambanatÃæ vaktumaÓaknuvatà svapnapratyayasÃdharmyÃdvaktumi«yate / naca yo yasya svato dharmo na saæbhavati so 'nyasya sÃdharmyÃttasya saæbhavi«yati / nahyagniru«ïo 'nubhÆyamÃna udakasÃdharmyÃcchÅto bhavi«yati / darÓitaæ tu vaidharmyaæ svapnajÃgaritayo÷ // 29 // ---------------------- FN: nidrÃlagnimiti karaïado«ÃbhidhÃnam / saæskÃramÃtrajaæ hi vij¤Ãnaæ sam­ti÷ / pramÃïajo 'nubhava upalabdhi÷ / ____________________________________________________________________________________________ na bhÃvo 'nupalabdhe÷ | BBs_2,2.30 | yadapyuktaæ vinÃpyarthena j¤Ãnavaicitryaæ vÃsanÃvaicitryÃdevÃvakalpyata iti / tatprativaktavyam / atrocyate- nabhÃvo vÃsanÃnÃmupapadyeta tvatpak«e 'nupalabdherbÃhyÃnÃmarthÃnÃm / arthopalabdhinimittà hi pratyarthaæ nÃnÃrÆpà vÃsanà bhavanti / anupalabhyamÃne«u tvarthe«u kiænimittà vicitrà vÃsanà bhaveyu÷ / anÃditve 'pyandhaparaæparÃnyÃyenÃprati«ÂhaivÃnavasthà vyavahÃralopinÅ syÃnnÃbhiprÃyasiddhi÷ / yÃvapyanyavyatirekÃvarthÃpalÃpinopanyastau vÃsanÃnimittamevedaæ j¤ÃnajÃtaæ nÃrthanimittamiti, tÃvapyevaæsati pratyuktau dra«Âavyau / vinÃr'thopalabdhyà vÃsanÃnupapatte÷ / apica vinÃpi vÃsanÃbhirarthopalabdhyupagamÃdvinà tvarthopalabdhyà vÃsanotpattyanabhyupagamÃdarthasadbhÃvamevÃnvayavyatirekÃvapi prati«ÂhÃpayata÷ / apica vÃsanà nÃma saæskÃraviÓe«Ã÷ / saæskÃrÃÓca nÃÓrayamantareïÃvakalpyante / evaæ loke d­«ÂatvÃt / naca tava vÃsanÃÓraya÷ kaÓcidasti pramÃïato 'nupalabdhe÷ // 30 // ---------------------- FN: bhÃva utpatti÷ sattà và / ____________________________________________________________________________________________ k«aïikatvÃc ca | BBs_2,2.31 | yadapyÃlayavij¤Ãnaæ nÃma vÃsanÃÓrayatvena parikalpitaæ tadapi k«aïikatvÃbhyupagamÃdanavasthitasvarÆpaæ satprav­ttivij¤Ãnavanna vÃsanÃnÃmadhikaraïaæ bhavitumarhati / nahi kÃlatrayasaæbandhinyekasminnanvayinyasati kÆÂasthe và sarvÃrthadarÓini / deÓakÃlanimittÃpek«avÃsanÃdhÃnasm­tipratisaædhÃnÃdivyavahÃra÷ saæbhavati / sthirasvarÆpatve tvÃlayavij¤Ãnasya siddhÃntahÃni÷ / apica vij¤ÃnavÃde 'pi k«aïikatvÃbhyupagamasya samÃnatvÃdyÃni bÃhyÃrthavÃde k«aïikatvanibandhanÃni dÆ«aïÃnyudbhÃvitÃni 'uttarotpÃde ca pÆrvanirodhÃt' ityevamÃdÅni tÃnÅhÃpyanusaædhÃtavyÃni / evametau dvÃvapi vainÃÓikapak«au nirÃk­tau bÃhyÃrthavÃdipak«o vij¤ÃnavÃdipak«aÓca / ÓÆnyavÃdipak«astu sarvapramÃïaviprati«iddha iti tannirÃkaraïÃya nÃdara÷ kriyate / nahyayaæ sarvapramÃïaprasiddho lokavyavahÃro 'nyattattvamanadhigamya Óakyate 'pahnotumapavÃdÃbhÃva utsargaprasiddhe÷ // 31 // ---------------------- FN: nÃdara÷ kriyate sÆtrÃntarÃïi na racyanta etÃnyevÃv­ttyà yojayante / ____________________________________________________________________________________________ sarvathÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.32 | kiæ bahunà / sarvaprakÃreïa yathÃyathÃyaæ vainÃÓikasamaya upapattimattvÃya parÅk«yate tathÃtathà sikatÃkÆpavadvidÅryata eva / na käcidapyatropapattiæ paÓyÃma÷ / ataÓcÃnupapanno vainÃÓikatantravyavahÃra÷ / apica bÃhyÃrthavij¤ÃnaÓÆnyavÃdatrayamitaretaraviruddhamupadiÓatà sugatena spa«ÂÅk­tamÃtmano 'saæbaddhapralÃpitvaæ, pradve«o và prajÃsu viruddhÃrthapratipattyà vimuhyeyurimÃ÷ prajà iti / sarvathÃpyanÃdaraïÅyo 'yaæ sugatasamaya÷ ÓreyaskÃmairityabhiprÃya÷ // 32 // ---------------------- FN: vedabÃhyà atra prajà grÃhyÃ÷ / ____________________________________________________________________________________________ 6 ekasminnasaæbhavÃdhikaraïam / sÆ. 33-36 naikasminn asaæbhavÃt | BBs_2,2.33 | nirasta÷ sugatasamaya÷ / vivasanasamaya idÃnÅæ nirasyate / sapta cai«Ãæ padÃrthÃ÷ saæmatà jÅvÃjÅvÃsravasaævaranirjarabandhamok«Ã nÃma / saæk«epatastu dvÃveva padÃrthau jÅvÃjÅvÃkhyau / yathÃyogaæ tayorevetarÃntarbhÃvÃditi manyante / tayorimamaparaæ prapa¤camÃcak«ate pa¤cÃstikÃyà nÃma- jÅvÃstikÃya÷ pudgalÃstikÃyo dharmÃstikÃyo 'dharmÃstikÃya ÃkÃÓÃstikÃyaÓceti / sarve«Ãmapye«ÃmavÃntaraprabhedÃnbahuvidhÃnsvasamayaparikalpitÃnvarïayanti / sarvatra cemaæ saptabhaÇgÅnayaæ nÃma nyÃyamavatÃrayanti / syÃdasti, syÃnnÃsti, syÃdasti ca nÃsti ca, syÃdavaktavya÷, syÃdasti cÃvaktavyaÓca, syÃnnÃsti cÃvaktavyaÓca, syÃdasti ca nÃsti cÃvaktavyaÓceti / evamevaikatvanityatvÃdi«vapÅmaæ saptabhaÇgÅnayaæ yojayanti / atrÃcak«mahe- nÃyamabhyupagamo yukta iti kuta÷ / ekasminnasaæbhavÃt / nahyekasmindharmiïi yugapatsadasattvÃdiviruddhadharmasamÃveÓa÷ saæbhavati ÓÅto«ïavat / ya ete saptapadÃrthà nirdhÃrità etÃvanta evaærÆpÃÓceti te tathaiva và syurnaiva và tathà syu÷ / itarathà hi tathà và syuratathà vetyanirdhÃritarÆpaæ j¤Ãnaæ saæÓayaj¤ÃnavadapramÃïameva syÃt / nanvanekÃtmakaæ vastviti nirdhÃritarÆpameva j¤ÃnamutpadyamÃnaæ saæÓayaj¤ÃnavannÃpramÃïaæ bhavitumarhati / neti brÆma÷ / niraÇ kuÓaæ hyanekÃntatvaæ sarvavastu«u pratijÃnÃnasya nirdhÃraïasyÃpi vastutvaviÓe«ÃtsyÃditi syÃnavnÃstÅtyÃdivikalpopanipÃtÃdinirdhÃraïÃtmakataiva syÃt / evaæ nirdhÃrayiturnirdhÃraïaphalasya ca syÃtpak«e 'stità syÃcca pak«e nÃstÅti / evaæsati kathaæ pramÃïabhÆta÷ saæstÅrthakara÷ pramÃïaprameyapramÃt­pramita«vanirdhÃritÃsÆpade«Âuæ ÓaknuyÃt / kathaæ và tadabhiprÃyÃnusÃriïastadupadi«Âer'the 'nirdhÃritarÆpe pravarteran / aikÃntikaphalatvanirdhÃraïe hi sati tatsÃdhanÃnu«ÂhÃnÃya sarvo loko 'nÃkula÷ pravartate nÃnyathà / ataÓcÃnirdhÃrtÃrthaæ ÓÃstraæ praïayanmattonmattavadanupÃdeyavacana÷ syÃt / tathà pa¤cÃnÃmastikÃyÃnÃæ pa¤catvasaækhyÃsti và nÃsti veti vikalpyamÃnà syÃttÃvadekasminpak«e, pak«Ãntare tu na syÃdityato nyÆnasaækhyÃtvamadhikasaækhyÃtvaæ và prÃpnuyÃt / nacai«Ãæ padÃrthÃnÃmavaktavyatvaæ saæbhavati / avaktavyÃÓcennocyeran / ucyante cÃvaktavyÃÓceti viprati«iddham / ucyamÃnÃÓca tathaivÃvadhÃryante nÃvadhÃryanta iti ca / tathà tadavadhÃraïaphalaæ samyagdarÓanamasti và nÃsti vÃ, evaæ tadviparÅtamasamyagdarÓanamapyasti và nÃsti veti pralapanmattonmattapak«asyaiva syÃnna pratyÃyitavyapak«asya / svargÃpavargayoÓca pak«e bhÃva÷ pak«e cÃbhÃvastathà pak«e nityatà pak«e cÃnityatetyanavadhÃraïÃyÃæ prav­ttyanupapatti÷ / anÃdisiddhajÅvaprabh­tÅnÃæ ca svaÓÃstrÃvadh­tasvabhÃvÃnÃmayathÃvadh­tasvabhÃvatvaprasaÇga÷ / evaæ jÅvÃdi«u padÃrthe«vekasmindharmiïi sattvÃsattvayorviruddhayordharmayorasaæbhavÃtsattve caikasmindharme 'sattvasya dharmÃntarasyÃsaæbhavÃdasattve caivaæ sattvasyÃsaæbhavÃdasaægatamidamÃrhataæ matam / etenaikÃnekanityÃnityavyatiriktÃvyatiriktÃdyanekÃntÃbhyupagamà nirÃk­tà mantavyÃ÷ / yattu pudgalasaæj¤akebhyo 'ïubhya÷ saægÃtÃ÷ saæbhavantÅti kalpayanti tatpÆrveïaivÃïuvÃdanirÃkaraïena nirÃk­taæ bhavatÅtyato na p­thaktannirÃkaraïÃya prayatyate // 33 // ---------------------- FN: jÅvÃjÅvau bhokt­bhogyau, vi«ayÃbhimukhyenenidriyÃïÃæ prav­ttirÃsrava÷, tÃæ saæv­ïotÅti saævaro yamaniyamÃdi÷, nirjarayati nÃÓayati kalma«amiti nirjarastaptaÓilÃrohaïÃdi÷, bandha÷ karma, mok«a÷ karmapÃÓanÃÓe satyalokÃkÃÓapravi«Âasya satatordhvagamanam / astikÃyaÓabda÷ sÃæketika÷ padÃrthavÃcÅ / jÅvaÓcÃsÃvastikÃyaÓceti vigraha÷ / pÆryante gantÅti pudgalÃ÷ paramÃïusaæghÃ÷ kÃyÃ÷ / saptÃnÃæstitvÃdÅnÃæ bhaÇgÃnÃæ samÃhÃra÷ saptabhaÇgÅ tasyà nayo nyÃya÷ / ____________________________________________________________________________________________ evaæ cÃtmÃkÃrtsnyam | BBs_2,2.34 | yathaikasmindharmiïi viruddhadharmÃsaæbhavo do«a÷ syÃdvÃde prasakta evamÃtmano 'pi jÅvasyÃkÃrtsnyamaparo do«a÷ prasajyeta / katham / ÓarÅraparamÃtmÃïo hi jÅva ityÃrhatà manyante / ÓarÅraparimÃïatÃyÃæ ca satyÃmak­tsno 'sarvagata÷ paricchinna Ãtmetyato ghaÂÃdivadanityatvamÃtmana÷ prasajyeta / ÓarÅrÅïÃæ cÃnavasthitaparimÃïatvÃnmanu«yajÅvo manu«yaÓarÅraparimÃïo bhÆtvà puna÷ kenacitkarmavipÃkena hastijanma prÃpnuvanna k­tsnaæ hastiÓarÅraæ vyÃpnuyÃt / puttikÃjanma ca prÃpmuvanna k­tsna÷ puttikÃÓarÅre saæmÅyeta / samÃna e«a ekasminnapi janmani kaumÃrayauvanasthavire«u do«a÷ / syÃdetat / antÃvayavo jÅvastasya ta evÃvayavà alpe ÓarÅre saækuceyurmahati ca vikuceyuriti / te«Ãæ punaranantÃnÃæ jÅvÃvayavÃnÃæ samÃnadeÓatvaæ pratihanyate và naveti vaktavyam / pratighÃte tÃvannÃnantÃvayavÃ÷ paricchinne deÓe saæmÅyeran / apratighÃte 'pyekÃvayavadeÓatvopapatte÷ sarve«ÃmavayavÃnÃæ prathimÃnupapatterjÅvasyÃïumÃtratvaprasaÇga÷ syÃt / apica ÓarÅramÃtraparicchinnÃnÃæ jÅvÃvayavÃnÃmÃnantyaæ notprek«itumapi Óakyam // 34 // ---------------------- FN: karmavipÃka÷ karmaïÃmabhivyakti÷ / ____________________________________________________________________________________________ atha prayÃyeïa b­haccharÅrapratipattau kecijjÅvÃvayavà upagacchanti tanuÓarÅrapratipattau ca kecidapagacchantÅtyucyeta tatrÃpyucyate- na ca paryÃyÃd apy avirodho vikÃrÃdibhya÷ | BBs_2,2.35 | naca paryÃyeïÃpyavayavopagamÃpagamÃbhyÃmetaddehaparimÃïatvaæ jÅvasyÃvirodhenopapÃdayituæ Óakyate / kuta÷ / vikÃrÃdido«aprasaÇgÃt / avayavopagamÃpagamÃbhyÃæ hyaniÓamÃpÆryamÃïasyÃpak«ÅyamÃïasya ca jÅvasya vikriyÃvattvaæ tÃvadaparihÃryam, vikriyÃvattve ca carmÃdivadanityaæ prasajyeta / tataÓca bandhamok«Ãbhyupagamo bÃdhyeta karmëÂakaparive«Âitasya jÅvasyÃlÃbuvatsaæsÃrasÃgare nimagnasya bandhanocchedÃdÆrdhvagÃmitvaæ bhavatÅti / ki¤cÃnyat / ÃgacchatÃmapagacchatÃæ cÃvayavÃnÃmÃgamÃpÃyadharmavattvÃdevÃnÃmÃtvaæ ÓarÅrÃdivat / tataÓcÃvasthita÷ kaÓcidavayava Ãtmeti syÃt / naca sa nirÆpayituæ Óakyate 'yamasÃviti / ki¤cÃnyat / ÃgacchantaÓcaite jÅvÃvayavÃ÷ kuta÷ prÃdurbhavantyapagacchantaÓca kva và lÅyanta iti vaktavyam / nahi bhÆtebhya÷ prÃdurbhaveyurbhÆte«u ca nilÅyeran, abhautikatvÃjjÅvasya / nÃpi kaÓcidanya÷ sÃdhÃraïo 'sÃdhÃraïo và jÅvÃnÃmavayavÃdhÃro nirÆpyate pramÃïÃbhÃvÃt / ki¤cÃnyat / anavadh­tasvarÆpaÓcaivaæsatyÃtmà syÃt / ÃgacchatÃmapagacchatÃæ cÃvayavÃnÃmaniyataparimÃïatvÃt / ata evamÃdido«aprasaÇgÃnna paryÃyeïÃpyavayavopagamÃpagamÃvÃtmana ÃÓrayituæ Óakyate / athavà pÆrveïa sÆtreïa ÓarÅraparimÃïasyÃtmana upacitÃpacitaÓarÅrÃntarapratipattÃvakÃrtsnyaprasa¤janadvÃreïÃnityatÃyÃæ coditÃyÃæ puna÷ paryÃyeïa parimÃïÃnavasthÃne 'pi srota÷saætÃnanityatÃnyÃyenÃtmano nityatà syÃt / yathà raktapaÂÃnÃæ vij¤ÃnÃnavasthÃne 'pi tatsaætÃnanityatà tadvaddhisicÃmapÅtyÃÓaÇkyÃnena sÆtreïottaramucyate / saætÃnasya tÃvadavastutve nairÃtmyavÃdaprasaÇga÷ / vastutve 'pyÃtmano vikÃrÃdido«aprasaÇgÃdasya pak«asyÃnupapattiriti // 35 // ---------------------- FN: dehabhedena parimÃïasyÃtmanaÓcÃnavasthÃne 'pi nÃÓe 'pi srota÷pravÃha÷ / vigataæ sig vastraæ visico digambarÃste«Ãmityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ antyÃvasthiteÓ cobhayanityatvÃd aviÓe«a÷ | BBs_2,2.36 | apicÃntyasya mok«ÃvasthÃbhÃvino jÅvaparimÃïasya nityatvami«yate jainai÷ / tadvatpÆrvayorapyavidyamadhyamayorjÅvaparimÃïayornityatvaprasaÇgÃdaviÓe«aprasaÇga÷ syÃt / ekaÓarÅraparimÃïataiva syÃnnopacitÃpacitaÓarÅrÃntaraprÃpti÷ / athavÃntyasya jÅvaparimÃïasyÃvasthitatvÃtpÆrvayorapyavasthayoravasthitaparimÃïa eva jÅva÷ syÃt, tataÓcÃviÓe«eïa sarvadaivÃïurmahÃnvà jÅvo 'bhyupagantavyo na ÓarÅraparimÃïa÷ / ataÓca saugatavadÃrhatamapi matamasaægatamityupek«itavyam // 36 // patyadhikaraïam / sÆ. 37-41 ____________________________________________________________________________________________ patyur asÃma¤jasyÃt | BBs_2,2.37 | idÃnÅæ kevalÃdhi«ÂhÃtrÅÓvarakÃraïavÃda÷ prati«idhyate / tatkathamavagamyate / 'prak­tiÓca pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt' 'abhidhyopadeÓÃcca' (bra. 1.4.23,24) ityatra prak­tibhÃvenÃdhi«ÂhÃt­bhÃvena cobhayasvabhÃvasyeÓvarasya svayamevÃcÃryeïa prati«ÂhÃpitatvÃt / yadi punaraviÓe«eïeÓvarakÃraïavÃdamÃtramiha prati«idhyeta pÆrvottaravirodhÃdvyÃhatÃbhivyÃhÃra÷ sÆtrakÃra ityetadÃpadyeta / tasmÃdaprak­tiradhi«ÂhÃtà kevalaæ nimittakÃraïamÅÓvara itye«a pak«o vedÃntavihitabrahmaikatvapratipak«atvÃdyatnenÃtra prati«idhyate / sà ceyaæ vedabÃhyeÓvarakalpanÃnekaprakÃrà / kecittÃvatsÃækhyayogavyapÃÓrayÃ÷ kalpayanti pradhÃnapuru«ayoradhi«ÂhÃtà kevalaæ nimittakÃraïamÅÓvara itaretaravilak«aïÃ÷ pradhÃnapuru«eÓvarà iti / mÃheÓvarÃstu manyante kÃryakÃraïayogavidhidu÷khÃntÃ÷ pa¤ca padÃrthÃ÷ paÓupatineÓvareïa paÓupÃÓavimok«aïÃyopadi«ÂÃ÷ paÓupatirÅÓvaro nimittakÃraïamiti varïayanti / tathà vaiÓe«ikÃdayo 'pi kecitkatha¤citsvaprakriyÃnusÃreïa nimittakÃraïamÅÓvara iti varïayanti / ata uttaramucyate- 'patyurasÃma¤jasyÃt' iti / patyurÅÓvarasya pradhÃnapuru«ayoradhi«ÂhÃt­tvena jagatkÃraïatvaæ nopapadyate / kasmÃt / asÃma¤syÃt / kiæ punarasÃma¤jasyam / hÅnamadhyamottamabhÃvena hi prÃïibhedÃnvidadhata ÅÓvarasya rÃgadve«Ãdido«aprasakterasmadÃdivadanÅÓvaratvaæ prasajyeta / prÃïikarmÃpek«itatvÃdado«a iti cet / na / karmeÓvarayo÷ pravartyapravartayit­tve itaretarÃÓrayado«aprasaÇgÃt / nÃnÃditvÃditi cet / na / vartamÃnakÃlavadatÅte«vapi kÃle«vitaretarÃÓrayado«ÃviÓe«ÃdandhaparamparÃnyÃyÃpatte÷ / apica 'pravartanÃlak«aïà do«Ã÷' (nyÃyasÆ. 1.1.18) iti nyÃyavitsamaya÷ / nahi kaÓcidado«aprayukta÷ svÃrthe parÃrthe và pravartamÃno d­Óyate / svÃrthaprayukta eva ca sarvo jana÷ parÃrthe 'pi pravartata ityevamapyasÃma¤jasyaæ, svÃrthavattvÃdÅÓvarasyÃnÅÓvaratvaprasaÇgÃt / puru«aviÓe«atvÃbhyupagamÃcceÓvarasya puru«asya caudÃsÅnyÃbhyupagamÃdasÃma¤jasyam // 37 // ---------------------- FN: sÃækhyayogavyapÃÓrayÃ÷ hiraïyagarbhapata¤jaliprabh­taya÷ / mÃheÓvarÃÓcatvÃra÷ - ÓaivÃ÷, pÃÓupatÃ÷, kÃruïikasiddhÃntina÷, kÃpÃlikÃÓceti / paÓavo jÅvÃste«Ãæ pÃÓo bandhastannÃÓÃyetyartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ saæbandhÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.38 | punarapyasmäjasyameva / nahi pradhÃnapuru«avyatirikta ÅÓvaro 'ntareïasaæbandhaæ pradhÃnapuru«ayorÅÓità / na tÃvatsaæyogalak«aïa÷ saæbandha÷ saæbhavati, pradhÃnapuru«eÓvarÃïÃæ sarvagatatvÃnniravayavatvÃcca / nÃpi samavÃyalak«aïa÷ saæbandha÷, ÃÓrayÃÓrayibhÃvÃnirÆpaïÃt / nÃpyanya÷ kaÓcitkÃryagamya÷ saæbandha÷ Óakyate kalpayituæ, kÃryakÃraïabhÃvasyaivÃdyÃpyasiddhatvÃt / brahmavÃdina÷ kathamiti cet / na / tasya tÃdÃtmyalak«aïasaæbandhopapatte÷ / apicÃgamabalena brahmavÃdÅ kÃraïÃdisvarÆpaæ nirÆpayatÅti nÃvaÓyaæ tasya yathÃd­«Âameva sarvamabhyupagantavyamiti niyamo 'sti / parasya tu d­«ÂÃntabalena kÃraïÃdisvarÆpaæ nirÆpayato yathÃd­«Âameva sarvamabhyupagantavyamityayamastyatiÓaya÷ / parasyÃpi sarvaj¤apraïÅtÃgamasadbhÃvÃtsamÃnamÃgamabalamiti cet / na / itaretarÃÓrayatvaprasaÇgÃdÃgamapratyayatvÃtsarvaj¤atvasiddhi÷ sarvaj¤apratyayÃccÃgamasiddhiriti / tasmÃdanupapannà sÃækhyayogavÃdinÃmÅÓvarakalpanà / evamanyÃsvapi vedabrahmÃsvÅÓvarakalpanÃsu yathÃsaæbhavamasÃma¤jasyaæ yojayitavyam // 38 // ____________________________________________________________________________________________ adhi«ÂhÃnÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.39 | itaÓcÃnupapattistÃrkikaparikalpitasyeÓvarasya / sa hi parikalpyamÃna÷ kumabhakÃra iva m­dÃdÅni pradhÃnÃdÅnyadhi«ÂhÃya pravartayet / nacaivamupapadyate / nahyapratyak«aæ rÆpÃdihÅnaæ ca pradhÃnamÅÓvarasyÃdhi«Âheyaæ saæbhavati m­dÃdivailak«aïyÃt // 39 // ____________________________________________________________________________________________ karaïavac cen na bhogÃdibhya÷ | BBs_2,2.40 | / syÃdetat / yathà karaïagrÃmaæ cak«urÃdikamapratyak«aæ rÆpÃdihÅnaæ ca puru«o 'dhiti«Âhatyevaæ pradhÃnamapÅÓvaro 'dhi«ÂhÃsyatÅti / tathÃpi nopapadyate / bhogÃdidarÓanÃddhi karaïagrÃmasyÃdhi«Âhitatvaæ gamyate / nacÃtra bhogÃdayo d­Óyante / karaïagrÃmasÃmye vÃbhyupagamyamÃne saæsÃriïÃmiveÓvarasyÃpi bhogÃdaya÷ prasajyeran / anyathà và sÆtradvayaæ vyÃkhyÃyate- adhi«ÂhÃnÃnupapatteÓca itaÓcÃnupapattistÃrkikaparikalpisyeÓvarasya / sÃdhi«ÂhÃno hi loke saÓarÅro rÃjà rëÂrasyeÓvaro d­Óyate na niradhi«ÂhÃna÷ / ataÓca tadd­«ÂÃntavaÓenÃd­«ÂamÅÓvaraæ kalpayitumicchata ÅÓvarasyapi ki¤ciccharÅraæ karaïÃyatanaæ varïayitavyaæ syÃt / naca tadvarïayituæ Óakyate / s­«ÂyuttarakÃlabhÃvitvÃccharÅrasya prÃks­«Âestadanupapatte÷ / niradhi«ÂhÃnatve ceÓvarasya pravartakatvÃnupapatti÷ / evaæ loke d­«ÂatvÃt / 'karaïavaccenna bhogÃdibhya÷' / atha lokadarÓanÃnusÃreïeÓvarasyÃpi ki¤citkÃraïÃnÃmÃyatanaæ ÓarÅraæ kÃmena kalpyeta / evamapi nopapadyate / saÓarÅratve hi sati saæsÃrivadbhogÃdiprasaÇgÃdÅÓvarasyÃpyanÅÓvaratvaæ prasajyeta // 40 // ---------------------- FN: bhoga÷ sukhadu÷khÃnubhava÷ / ÃdipadÃdvi«ayÃnubhavagraha÷ / karaïÃnyatra santÅti karaïavaccharÅram / ____________________________________________________________________________________________ antavattvam asarvaj¤atà và | BBs_2,2.41 | itaÓcÃnupapattistÃrkikaparikalpitasyeÓvarasya / sa hi sarvaj¤astairabhyupagamyate 'nantaÓca / anantaæ ca pradhÃnamanantÃÓca puru«Ã mitho bhinnà abhyupagamyate / tatra sarvaj¤eÓvareïa pradhÃnasya puru«ÃïÃmÃtmanaÓceyattà paricchidyeta và na và paricchidyeta / ubhayathÃpi do«o 'nu«akta eva / katham / pÆrvasmiæstÃvadvikalpa iyattÃparicchinnatvÃtpradhÃnapuru«eÓvarÃïÃmantavattvamavaÓyaæ bhÃvyevaæ loke d­«ÂatvÃt / yaddhi loka iyattÃparicchinnaæ vastu paÂÃdi tadantavadd­«Âaæ tathà pradhÃnapuru«eÓvaratrayamapÅyattÃparicchinnatvÃdantavatsyÃt / saækhyÃparimÃïaæ tÃvatpradhÃnapuru«eÓvaratrayarÆpeïa paricchinnam / svarÆpaparimÃïamapi tadgatamÅÓvareïa paricchidyeteti / puru«agatà ca mahÃsaækhyà / tataÓceyattÃparicchinnÃnÃæ madhye ye saæsÃriïa÷ saæsÃrÃnmucyante te«Ãæ saæsÃro 'ntavÃnsaæsÃritvaæ ca te«Ãmantavat / evamitare«vapi krameïa mucyamÃne«u saæsÃrasya saæsÃriïÃæ cÃntavattvaæ syÃt / pradhÃnaæ ca savikÃraæ puru«ÃrthamÅÓvarasyÃdhi«Âheyaæ saæsÃritvenÃbhimataæ tacchÆnyatÃyÃmÅÓvara÷ kimadhiti«Âhet / kiævi«aye và sarvaj¤ateÓvarate syÃtÃm / pradhÃnapuru«eÓvarÃïÃæ caivamantavattve satyÃdimattvaprasaÇga÷ / Ãdyantavattve ca ÓÆnyavÃdaprasaÇga÷ / atha mà bhÆde«a do«a ityuttaro vikalpo 'bhyupagamyeta na pradhÃnasya puru«ÃïÃmÃtmanaÓceyatteÓvareïa paricchidyata iti, tata ÅÓvarasya sarvaj¤atvÃbhyupagamahÃniraparo do«a÷ prasajyeta / tasmÃdapyasaægatastÃrkikaparig­hÅta ÅÓvarakÃraïavÃda÷ // 41 // ---------------------- FN: saækhyà và parimÃïaæ veyattà / ____________________________________________________________________________________________ 8 utpattyasaæbhavÃdhikaraïam / sÆ. 42-45 utpattyasaæbhavÃt | BBs_2,2.42 | ye«Ãmaprak­tiradhi«ÂhÃtà kevalanimittakÃraïamÅÓvaro 'bhimataste«Ãæ pak«a÷ pratyÃkhyÃta÷ / ye«Ãæ puna÷ prak­tiÓcÃdhi«ÂhÃtà cobhayÃtmakaæ kÃraïamÅÓvaro 'bhimataste«Ãæ pak«a÷ pratyÃkhyÃyayate / nanu ÓrutisamÃÓrayaïenÃpyevaærÆpa eveÓvara÷ prÃÇnirdhÃrita÷ prak­tiÓcÃdhi«ÂhÃtà ceti / ÓrutyanusÃriïÅ ca sm­ti÷ pramÃïamiti sthiti÷ / tatkasya hetore«a pak«a÷ pratyÃcikhyÃsita iti / ucyate- yadyapyevajÃtÅyakoæ'Óa÷ samÃnatvÃnna visaævÃdagocaro bhavattyastitvaæÓÃntaraæ visaævÃdasthÃnamityatastatpratyÃkhyÃnÃyÃramabha÷ / tatra bhÃgavatà manyante / bhagavÃnevaiko vÃsudevo nira¤janaj¤ÃnasvarÆpa÷ paramÃrthatattvaæ, sa caturdhÃtmÃnaæ pravibhajya prati«Âhito vÃsudevavyÆharÆpeïa saækar«aïavyÆharÆpeïa pradyumnavyÆharÆpeïÃniruddhavyÆharÆpeïa ca / vÃsudevo nÃma paramÃtmocyate / saækar«aïo nÃma jÅva÷ / pradyumno nÃma mana÷ / aniruddho nÃmÃhaÇkÃra÷ / te«Ãæ vÃsudeva÷ parà parak­tiritare saækar«aïÃdaya÷ kÃryam / tamitthaæbhÆtaæ parameÓvaraæ bhagavantamabhigamanopÃdÃnejyÃsvÃdhyÃyayogairvar«aÓatami«Âvà k«ÅïakleÓo bhagavantameva pratipadyata iti / tatra yattÃvaducyeta yo 'sau nÃrÃyaïa÷ paro 'vyaktÃtprasiddha÷ paramÃtmà sarvÃtmà sa ÃtmÃnÃtmÃnamanekadhà vyÆhyÃvasthita iti, tanna nirÃkriyate, 'sa ekadhà bhavati tridhà bhavati' (chÃ. 7.26.2) ityÃdiÓrutibhya÷ paramÃtmano 'nekadhÃbhÃvasyÃdhigatatvÃt / yadapi tasya bhagavato 'bhigamanÃdilak«aïamÃrÃdhanamajasramananyacittatayÃbhipreyate, tadapi na prati«idhyate / Órutism­tyorÅÓvarapraïidhÃnasya prasiddhatvÃt / yatpunaridamucyate vÃsudevÃtsaækar«aïa utpadyate saækar«aïÃcca pradyumna÷ pradyumnÃccÃniruddha iti / atra brÆma÷ - na vÃsudevasaæj¤akÃtparamÃtmana÷ saækar«aïasaæj¤akasya jÅvasyotpatti÷ saæbhavati / anityatvÃdido«aprasaÇgÃt / utpattimattve hi jÅvasyÃnityatvÃdayo do«Ã÷ prasajyeran / tataÓca naivÃsya bhagavatprÃptirmok«a÷ syÃt / kÃraïaprÃptau kÃryasya pravilayaprasaÇgÃt / prati«edhi«yati cÃcÃryo jÅvasyotpattim- 'nÃtmÃÓruternityatvÃcca tÃbhya÷' (bra.sÆ. 2.3.17) iti / tasmÃdasaægatai«Ã kalpanà / ---------------------- FN: vyÆho mÆrti÷ / vÃkkÃyacetasÃmavadhÃnapÆrvakaæ devatÃg­hagamanamabhigamanam, pÆjÃdravyÃïÃmarjanamupÃdÃnam, ijyà pÆjÃ, svÃdhyÃyo '«ÂÃk«arÃdijapa÷, yogo dhyÃnam / ____________________________________________________________________________________________ na ca kartu÷ karaïam | BBs_2,2.43 | itaÓcÃsaægatai«Ã kalpanà / yasmÃnna hi loke karturdevadattÃde÷ karaïaæ paraÓvÃdyutpadyamÃnaæ d­Óyate / varïayanti ca bhÃgavatÃ÷ karturjÅvÃtsaækar«aïasaæj¤akÃtkaraïaæ mana÷ pradyumnasaæj¤akamutpadyate / kart­jÃcca tasmÃdaniruddhasaæj¤ako 'haÇkÃra utpadyata iti / nacaitadd­«ÂÃntamantareïÃdhyavasÃtuæ Óaknuma÷ / nacaivaæbhÆtÃæ ÓrutimupalabhÃmahe // 43 // ____________________________________________________________________________________________ vij¤ÃnÃdibhÃve và tadaprati«edha÷ | BBs_2,2.44 | athÃpi syÃnna caite saækar«aïÃdayo jÅvÃdibhÃvenÃbhipreyante kiæ tarhÅÓvarà evaite sarve j¤ÃnaiÓvaryaÓaktibalavÅryatejobhiraiÓvaryairdharmairanvità abhyupagamyante vÃsudevà evaite sarve nirde«Ã niradhi«ÂhÃna niravadyÃÓceti / tasmÃnnÃyaæ yathÃvarïita utpattyasaæbhavo do«a÷ prÃpnotÅti / atrocyate- evamapi tadaprati«edha utpattyasaæbhavasyÃprati«edha÷ prÃpnotyevÃmutpattyasaæbhavo do«a÷ prakÃrÃntareïetyabhiprÃya÷ / katham / yadi tÃvadayamabhiprÃya÷ parasparabhinnà evaite vÃsudevÃdayaÓcatvÃra ÅÓvarÃstulyadharmÃïo nai«ÃmekÃtmakatvamastÅti, tato 'nekeÓvarakalpanÃnÃrthakyam, ekenaiveÓvareïeÓvarakÃryasiddhe÷ / siddhÃntahÃniÓca / bhagavÃnekaiko vÃsudeva÷ paramÃrthatattvamityabhyupagamÃt / athÃyamabhiprÃya ekasyaiva bhagavata ete catvÃro vyÆhÃstulyadharmÃïa iti, tathÃpi tadavastha evotpattyasaæbhava÷ / nahi vÃsudevÃtsaækar«aïasyotpatti÷ saæbhavati saækar«aïÃcca pradyumnasya pradyumnÃccÃniruddhasya, atiÓayÃbhÃvÃt / bhavitavyaæ hi kÃryakÃraïayoratiÓayena yathà m­dghaÂayo÷ / nahyasatyatiÓaye kÃryaæ kÃraïamityavakalpate / naca pa¤carÃtrasiddhÃntibhirvÃsudevÃdi«vekasminsarve«u và j¤ÃnaiÓvaryÃditÃratamyak­ta÷ kaÓcidbhedo 'bhyupagamyate / vÃsudevà eva hi sarve vyÆhà nirviÓe«Ã i«yante / nacaite bhagavadvyÆhÃÓcatu÷saækhyÃyÃmevÃvati«Âheran, brahmÃdistambaparyantasya samastasyaiva jagato bhagavadvyÆhatvÃvagamÃt // 44 // ---------------------- FN: nirde«Ã rÃgÃdiÓÆnyÃ÷, niradhi«ÂhÃnà prak­tyajanyÃ÷, niravadyà nÃÓÃdirahità ityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ viprati«edhÃc ca | BBs_2,2.45 | viprati«edhaÓcÃsmi¤chÃstre bahuvidha upalabhyate guïaguïitvakalpanÃdilak«aïa÷ / j¤ÃnaiÓvaryaÓaktibalavÅryatejÃæsi guïÃ÷, ÃtmÃna evaite bhagavanto vÃsudevà ityÃdidarÓanÃt / vedaviprati«edhaÓca bhavati / catur«u vede«u paraæ Óreyo 'labdhvà ÓÃï¬ilya idaæ ÓÃstramadhigatavÃnityÃdivedanindÃdarÓanÃt / tasmÃdasaægatai«Ã kalpaneti siddham // 45 // iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye dvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ samÃpta÷ // 2 // iti dvitÅyÃdhyÃyasya sÃækhyÃdimatÃnÃæ du«ÂatvapradarÓanaæ nÃma dvitÅya÷ pÃda÷ // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ dvitÅyÃdhyÃye t­tÅya÷ pÃda÷ / atra pÃde pa¤camahÃbhÆtajÅvÃdiÓrutÅnÃæ virodhaparihÃra÷ 1 viyadadhikaraïam / sÆ. 1-7 na viyadaÓrute÷ | BBs_2,3.1 | vedÃnte«u tatra tatra bhinnaprasthÃnà utpattiÓrutaya upalabhyante / kecidÃkÃÓasyotpattimÃmananti, kecinna / tathà kecidvÃyorutpattimÃmananti, kecinna / evaæ jÅvasya prÃïÃnÃæ ca / evameva kramÃdidvÃrako 'pi viprati«edha÷ Órutyantare«Æpalak«yate / viprati«edhÃcca parapak«ÃïÃmanapek«itatvaæ sthÃpitaæ tadvatsvapak«asyÃpi viprati«edhÃdevÃnapek«itatvamÃÓaÇkyetetyata÷ sarvavedÃntagatas­«ÂiÓrutyarthanirmalatvÃya para÷ papra¤ca Ãrabhyate / tadarthanirmalatve ca phalaæ yathoktÃÓaÇkÃniv­ttireva / tatra prathamaæ tÃvadÃkÃÓamÃÓritya cintyate kimasyÃkÃÓasyotpattirastyuta nÃstÅti / tatra tÃvatpratipadyate- 'na viyadaÓrute÷' iti / na khalvÃkÃÓamutpadyate / kasmÃt / aÓrute÷ / nahyasyotpattiprakaraïe Óravaïamasti / chÃndogye hi 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) iti sacchabdavÃcyaæ brahma prak­tya 'tadaik«ata', 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) iti ca pa¤cÃnÃæ mahÃbhÆtÃnÃæ madhyamaæ teja ÃdiÇk­tvà trayÃïÃæ tejobannÃnÃmutpatti÷ ÓrÃvyate / ÓrutiÓca na÷ pramÃïamatÅndriyÃrthavij¤Ãnotpattau / nacÃtra ÓrutirastyÃkÃÓasyotpattipratipÃdinÅ / tasmÃnnÃstyÃkÃÓasyotpattiriti // 1 // ____________________________________________________________________________________________ asti tu | BBs_2,3.2 | tuÓabda÷ pak«Ãntaraparigrahe / mà nÃmÃkÃÓasya chÃndogye bhÆdutpatti÷, Órutyantare tvasti / taittirÅyakà hi samÃmananti- 'satyaæ j¤Ãnamantaæ brahma' iti prak­tya 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) iti / tataÓca Órutyorviprati«edha÷ kvacitteja÷pramukhà s­«Âi÷ kvacidÃkÃÓapramukheti / nanvekavÃkyatÃnayo÷ Órutyoryuktà / satyam / sà yuktà natu sÃvagantuæ Óakyate / kuta÷ / 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) iti sak­cchrutasya sra«Âu÷ sra«Âavyadvayena saæbandhÃnupapatte÷, 'tattejo 's­jata', 'tadÃkÃÓamas­jata' iti / nanu sak­cchrutasyÃpi kartu÷ kartavyadvayena saæbandho d­Óyate,yathà sÆpaæ paktvaudanaæ pacatÅti, evaæ tadÃkÃÓaæ s­«Âvà tattejo 's­jatÅti yojayi«yÃmi / naivaæ yujyate / prathamajatvaæ hi chÃndogye tejaso 'vagamyate taittirÅyake cÃkÃÓasya / nacobhayo÷ prathamajatvaæ saæbhavati / etenetaraÓrutyak«aravirodho 'pi vyÃkhyÃta÷ / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityatrÃpi tasmÃdÃkÃÓa÷ saæbhÆtastasmÃtteja÷ saæbhÆtamiti sak­cchrutasyÃpÃdÃnasya saæbhavanasya ca viyattejobhyÃæ yugapatsaæbandhÃnupapatte÷ / 'vÃyoragni÷' (tai. 2.1) iti ca p­thagÃmnÃnÃt // 2 // asminviprati«edhe kaÓcidÃha- ____________________________________________________________________________________________ gauïyasaæbhavÃt | BBs_2,3.3 | nÃsti viyata utpattiraÓrutereva / yà tvitarà viyadutpattivÃdinÅ ÓrutirudÃh­tà sà gauïÅ bhavitumarhati / kasmÃt / asaæbhavÃt / nahyÃkÃÓasyotpatti÷ saæbhÃvayituæ Óakyà ÓrÅmatkaïabhugabhiprÃyÃnusÃri«u jÅvatsu / te hi kÃraïasÃmÃgryasaæbhavÃdakÃÓasyotpattiæ vÃrayanti / samavÃyyasamavÃyinimittakÃraïebhyo hi kila sarvamutpadyamÃnaæ samutpadyate / dravyasya caikajÃtÅyakamanekaæ ca dravyaæ samavÃyikÃraïaæ bhavati / nacÃkÃÓasyaikajÃtÅyakamanekaæ ca dravyamÃrambhakamasti, yasminsamavÃyikÃraïe satyasamavÃyikÃraïe ca tatsaæyoga ÃkÃÓa utpadyeta / tadabhÃvÃttu tadanugrahaprav­ttaæ nimittakÃraïaæ dÆrÃpetamevÃkÃÓasya bhavati / utpattimatÃæ ca teja÷prabh­tÅnÃæ pÆrvottarakÃyorviÓe«a÷ saæbhÃvyate prÃgutpatte÷ prakÃÓÃdikÃryaæ na babhÆva paÓcÃcca bhavatÅti / ÃkÃÓasya punarna pÆrvottarakÃlayorviÓe«a÷ saæbhÃvayituæ Óakyate / kiæ hi prÃgutpatteranavakÃÓamasu«iramacchidraæ babhÆveti Óakyate 'dhyavasÃtum / p­thivyÃdivaidharmyÃcca vibhutvÃdilak«aïÃdÃkÃÓasyÃjatvasiddhi÷ / tasmÃdyathà loka ÃkÃÓaæ kurvÃkÃÓo jÃta ityeva¤jÃtÅyako gauïa÷ prayogo bhavati, yathÃca ghaÂÃkÃÓa÷ karakÃkÃÓo g­hÃkÃÓa ityekasyÃpyÃkÃÓasyaiva¤jÃtÅyako bhedavyapadeÓo gauïo bhavati, vede 'pi 'ÃraïyÃnÃkÃÓe«vÃlabheran' iti, evamutpattiÓrutirapi gauïÅ dra«Âavyà // 3 // ____________________________________________________________________________________________ ÓabdÃcca | BBs_2,3.4 | Óabda÷ khalvÃkÃÓasyÃjatvaæ khyÃpayati / yata Ãha- 'vÃyuÓcÃntarik«aæ caitadam­tam' (b­. 2.3.3) iti / nahyam­tasyotpattirupapadyate / ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷ iti cÃkÃÓena brahma sarvagatatvanityatvÃbhyÃæ dharmÃbhyÃmupamimÃna ÃkÃÓasyÃpi tau dharmau sÆcayati / naca tÃd­Óasyotpattirupapadyate / 'sa yathÃnanto 'yamÃkÃÓa evamananta Ãtmà veditavya÷' iti codÃharaïam / 'ÃkÃÓaÓarÅraæ brahma' (tai. 1.6.2), 'ÃkÃÓa ÃtmÃ' (tai. 1.7.1) iti ca / nahyÃkÃÓasyotpattimattve brahmaïastena viÓe«eïa saæbhavati nÅlenevotpalasya / tasmÃnnityamevÃkÃÓena sÃdhÃraïaæ brahmeti gamyate // 4 // ____________________________________________________________________________________________ syÃc caikasya brahmaÓabdavat | BBs_2,3.5 | idaæ padottaraæ sÆtram / syÃdetat / kathaæ punarekasya saæbhÆtaÓabdasya 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityasminnadhikÃre pare«u teja÷prabh­ti«vanuvartamÃnasya mukhyatvaæ saæbhavatyÃkÃÓe ca gauïatvamiti / ata uttaramucyate- syÃccaikasyÃpi saæbhÆtaÓabdasya vi«ayaviÓe«avaÓÃdgauïo mukhyasya prayogo brahmaÓabdavat / yathaikasyÃpi brahmaÓabdasya 'tapasà brahma vijij¤Ãsasva, tapo brahma' (tai. 3.2) ityasminnadhikÃre 'nnÃdi«u gauïa÷ prayoga Ãnande ca mukhya÷ / yathà ca tapasi brahmavij¤ÃnasÃdhane brahmaÓabdo bhaktyà prayujyate '¤jasà tu vij¤eye brahmaïi tadvat / kathaæ punaranutpattau nabhasa÷ 'ekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) itÅyaæ pratij¤Ã samarthyate / nanu nabhasà dvitÅyena sadvitÅyaæ brahma prÃpnoti / kathaæ ca brahmaïi vidite sarvaæ viditaæ syÃditi / taducyate- ekameveti tÃvatsvakÃryÃpek«ayopapadyate / yathà loke kaÓcitkumbhakÃrakule pÆrvedyurm­ddaï¬acakrÃdÅni copalabhyÃparedyuÓca nÃnÃvidhÃnyamatrÃïi prasÃritÃnyupalabhya brÆyÃnm­devaikÃkinÅ pÆrvedyurÃsÅditi sa ca tayÃvadhÃraïayà m­tkÃryajÃtameva pÆrvedyurnÃsÅdityabhipreyÃnna daï¬acakrÃdi, tadvadadvitÅyaÓrutiradhi«ÂhÃtrÃntaraæ vÃrayati / yathà m­do 'matraprak­te÷ kumbhakÃro 'dhi«ÂhÃtà d­Óyate naivaæ brahmaïo jagatprak­teranyo 'dhik­tÃstÅti / naca nabhasÃpi dvitÅyena sadvitÅyaæ brahma prasajyate / lak«aïÃnyatvanimittaæ hi nÃnÃtvam / naca prÃgutpatterbrahmanabhasorlak«aïÃnyatvamasti k«Årodakayoriva saæs­«ÂyorvyÃpitvÃmÆrtatvadidharmasÃmÃnyÃt / sargakÃle tu brahma jagadutpÃdayituæ yatate stimitamitaravatti«Âati / tenÃnyatvamavasÅyate / tathÃca 'ÃkÃÓaÓarÅraæ brahma' (tai. 1.6.2) ityÃdiÓrutibhyo 'pi brahmÃkÃÓayorabhedopacÃrasiddhi÷ / ata eva ca brahmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnasiddhi÷ / apica sarvaæ kÃryamutpadyamÃnamÃkÃÓenÃvyatiriktadeÓakÃlamevotpadyate, brahmaïà cÃvyatiriktadeÓakÃlamevÃkÃÓaæ bhavatÅti, ato brahmaïà tatkÃryeïa ca vij¤Ãtena sahavij¤ÃtamevÃkÃÓaæ bhavati / yathà k«ÅrapÆrïe ghaÂe katicidabbindava÷ prak«iptÃ÷ santa÷ k«Åragrahaïenaiva g­hÅtà bhavanti, nahi k«ÅraprahaïÃdabbindavugrahaïaæ pariÓi«yate, evaæ brahmaïà tatkÃryaiÓcÃvyatiriktadeÓakÃlatvÃdg­hÅtameva brahmagrahaïena nabho bhavati / tasmÃdbhÃktaæ nabhasa÷ saæbhavaÓravaïamiti // 5 // ---------------------- FN: abhedopacÃro bhakti÷ / kulaæ g­ham / amatrÃïi ghaÂÃdÅni / ____________________________________________________________________________________________ evaæ prÃpta idamÃha - pratij¤ÃhÃnir avyatirekÃc chabdebhya÷ | BBs_2,3.6 | 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' (chÃ. 6.1.1) iti, 'Ãtmani khalvare d­«Âe Órute mate vij¤Ãta idaæ sarvaæ viditam' (b­. 4.5.6) iti, 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' (muï¬a. 1.1.3) iti, 'na kÃcana maddhahirdhà vidyÃsti' iti caivaærÆpà prativedÃntaæ pratij¤Ã vij¤Ãyate / tasyÃ÷ pratij¤Ãyà evamahÃniranuparodha÷ syÃt, yadyavyatireka÷ k­tsnasya vastujÃtasya vij¤eyÃdbrahmaïa÷ syÃt / vyatireke hi satyekavij¤Ãnena sarvaæ vij¤Ãyata itÅyaæ pratij¤Ã hrÅyeta / sa cÃvyatireka evamupapadyate yadi k­tsnaæ vastujÃtamekasmÃdbrahmaïa utpadyeta / ÓabdebhyaÓca prak­tivikÃrÃvyatirekanyÃyenaiva pratij¤Ãsiddhiravagamyate / tathÃhi- 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' iti pratij¤Ãya m­dÃdid­«ÂÃntai÷ kÃryakÃraïÃbhedapratipÃdanaparai÷ pratij¤ai«Ã samarthyate / tatsÃdhanÃyaiva cottare ÓabdÃ÷ 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1), 'tadaik«ata', 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) ityevaæ kÃryajÃtaæ brahmaïa÷ pradarÓyÃvyatirekaæ pradarÓayanti- 'aitadÃtmyamidaæ sarvam' (chÃ. 6.8.7) ityÃrabhyÃprapÃÂhakaparisamÃpte÷ / tadyadyÃkÃÓaæ na brahmakÃryaæ syÃnna brahmaïi vij¤Ãta ÃkÃÓaæ vij¤Ãyeta, tataÓca pratij¤ÃhÃni÷ syÃt / naca pratij¤ÃhÃnyà vedasyÃprÃmÃïyaæ yuktaæ kartum / tathÃhi- prativedÃntaæ te te ÓabdÃstena tena d­«ÂÃntena tÃmeva pratij¤Ãæ khyapayanti 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6),' brahmaivedamam­taæ purastÃt' (muï¬a. 2.2.11) ityevamÃdaya÷ / tasmÃjjvalanÃdivadeva gaganamapyutpadyate / yaduktamaÓruterna viyadutpadyata iti, tadayuktaæ, viyadutpattivi«ayaÓrutyantarasya darÓitatvÃt 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) iti / satyaæ darÓitam / viruddhaæ tu 'tattejo 's­jata' ityanena Órutyantareïa / na / ekavÃkyatvÃtsarvaÓrutÅnÃm / bhavatyekavÃkyatvamaviruddhÃnÃm / iha tu virodha ukta÷, sak­cchrutasya sra«Âu÷ sra«ÂavyadvayasaæbandhÃsaæbhavÃddvayoÓca prathamajatvÃsaæbhavÃdvikalpÃsaæbhavÃcceti / nai«a do«a÷ / teja÷sargasya taittirÅyake t­tÅyatvaÓravaïÃt 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷ / ÃkÃÓÃdvÃyu÷ / vÃyoragni÷' (tai. 2.1) iti / aÓakyà hÅyaæ Órutiranyathà pariïetum / Óakyà tu pariïetuæ chÃndogyaÓrutistadÃkÃÓaæ vÃyuæ ca s­«Âvà 'tattejo 's­jata' iti / nahÅyaæ ÓrutistejojanipradhÃnà satÅ ÓrutyantaraprasiddhÃmÃkÃÓasyotpattiæ vÃrayituæ Óaknoti / ekasya vÃkyasya vyÃpÃradvayÃsaæbhavÃt / sra«Âvà tveko 'pi krameïÃnekaæ sra«Âavyaæ s­jet / ityekavÃkyatvakalpanÃyÃæ saæbhavatyÃæ na viruddhÃrthatvena ÓrutirhÃtavyà / nacÃsmÃbhi÷ sak­cchrutasya sra«Âu÷ sra«Âavyadvayasaæbandho 'bhipreyate ÓrutyantaravaÓena sra«ÂavyÃntaropasaægrahÃt / yathÃca 'sarvaæ khalvidaæ brahma tajjalÃn' (chÃ. 3.14.1) ityatra sÃk«Ãdeva sarvasya vastujÃtasya brahmajatvaæ ÓrÆyamÃïaæ na pradeÓÃntaravihitaæ teja÷pramukhamutpattikramaæ vÃrayati, evaæ tejaso 'pi brahmajatvaæ ÓrÆyamÃïaæ na Órutyantaravihitaæ nabha÷pramukhamutpattikramaæ vÃrayitumarhati / nanu ÓamavidhÃnÃrthametadvÃkyam, 'tajjalÃniti ÓÃnta upÃsÅta' iti Órute÷, naitats­«ÂivÃkyaæ, tasmÃdetanna pradeÓÃntarasiddhaæ kramamuparoddhumarhatÅti / 'tattejo 's­jata' ityetats­«ÂivÃkyam / tasmÃdatra yathÃÓruti kramo grahÅtavya iti / netyucyate / nahi teja÷prÃthamyÃnurodhena Órutyantaraprasiddho viyatpadÃrtha÷ parityaktavyo bhavati, padÃrthadharmatvÃtkramasya / apica 'tattejo 's­jata' iti nÃtra kramasya vÃcaka÷ kaÓcicchabdo 'sti / arthÃttu kramo 'vagamyate / sa ca 'vÃyoragni÷' ityanena Órutyantaraprasiddhena krameïa nivÃryate / vikalpasamuccayau tu viyattejaso÷ prathamajatvavi«ayÃvasaæbhavÃnabhyupagamÃbhyÃæ nivÃritau / tasmÃnnÃsti Órutyorviprati«edha÷ / apica chÃndogye 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' ityetÃæ pratij¤Ãæ vÃkyopakrame ÓrutÃæ samarthayitumasamÃmnÃtamapi viyadutpattÃvupasaækhyÃtavyaæ, kimaÇga punastaittirÅyake samÃmnÃtaæ nabho na saæg­hyate / yaccoktamÃkÃÓasya sarveïÃnanyadeÓakÃlatvÃdbrahmaïà tatkÃryaiÓca saha viditameva tadbhavatyato na pratij¤Ã hÅyate, naca 'ekamevÃdvitÅyam' iti Órutikopo bhavati, k«Årodakavadbrahmanabhasoravyatirekopapatteriti / atrocyate / na k«ÅrodakanyÃyenedamekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ netavyam / m­dÃdid­«ÂÃntapraïayanÃddhi prak­tivikÃranyÃyenaivedaæ sarvavij¤Ãnaæ netavyamiti gamyate / k«ÅrodakanyÃyena ca sarvavij¤Ãnaæ kalpyamÃnaæ na samyagvij¤Ãnaæ syÃt / nahi k«Åraj¤Ãnag­hÅtasyodakasya samyagvij¤Ãnag­hÅtamasti / naca vedasya puru«ÃïÃmiva mÃyÃlÅkava¤canÃdibhirarthÃvadhÃraïamupapadyate / sÃvadhÃraïà ceyam / 'ekamevÃdvitÅyam' iti Óruti÷ k«ÅrodakanyÃyena nÅyamÃnà pŬyeta / naca svakÃryÃpek«ayedaæ vastvekadeÓavi«ayaæ sarvavij¤ÃnamekamevÃdvitÅyatÃvadhÃraïaæ ceti nyÃyyaæ, m­dÃdi«vapi hi tatsaæbhavÃnna tadapÆrvavadupanyasitavyaæ bhavati 'Óvetaketo yannu somyedaæ mahÃmanà anÆcÃnamÃnÅ stabdho 'syuta tamÃdeÓamaprÃk«yo 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' (chÃ. 6.1.1) ityÃdinà / tasmÃdaÓe«avastuvi«ayamevedaæ sarvavij¤Ãnaæ sarvasya brahmakÃryatÃpek«ayopanyasyata iti dra«Âavyam // 6 // yatpunaretaduktamasaæbhavÃd gauïÅ ganasyotpattiÓrutiriti / atra brÆma÷ - ____________________________________________________________________________________________ yÃvadvikÃraæ tu vibhÃgo lokavat | BBs_2,3.7 | tuÓabdo 'saæbhavÃÓaÇkÃvyÃv­ttyartha÷ / na khalvÃkÃÓotpattÃvasaæbhavÃÓaÇkà kartavyà / yato yÃvatki¤cidvikÃrajÃtaæ d­Óyate ghaÂaghaÂikoda¤canÃdi và kaÂakakeyÆrakuï¬alÃdi và sÆcÅnÃrÃcanistriæÓÃdi và tÃvÃneva vibhÃgo loke lak«yate / natvavik­taæ ki¤citkutaÓcidvibhaktamupalabhyate / vibhÃgaÓcÃkÃÓasya p­thivyÃdibhyo 'vagamyate / tasmÃtso 'pi vikÃro bhavitumarhati / etena dikkÃlamana÷paramÃïvÃdÅnÃæ kÃryatvaæ vyÃkhyÃtam / nanvÃtmÃpyÃkÃÓÃdibhyo vibhakta iti tasyÃpi kÃryatvaæ ghaÂÃdivatprÃpnoti / na / 'Ãtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) iti Órute÷ / yadi hyÃtmÃpi vikÃra÷ syÃttasmÃtparamanyanna ÓrutamityÃkÃÓÃdi sarvaæ kÃryaæ nirÃtmakamÃtmana÷ kÃryatve syÃt / tathÃca ÓÆnyavÃda÷ prasajyeta / ÃtmatvÃccÃtmano nirÃkaraïaÓaÇkÃnupapatti÷ / nahyÃtmÃgantuka÷ kasyacit, svayaæsiddhatvÃt / nahyÃtmÃtmana÷ pramÃïamapek«ya sidhyati / tasya hi pratyak«ÃdÅni pramÃïÃnyaprasiddhaprameyasiddhaya upÃdÅyante / nahyÃkÃÓÃdaya÷ padÃrdhÃ÷ pramÃïanirapek«Ã÷ svayaæsiddhÃ÷ kenacidabhyupagamyante / Ãtmà tu pramÃïÃdivyavahÃrÃÓrayatvÃtprÃgeva pramÃïÃdivyavahÃrÃtsidhyati / nacedd­Óasya nirÃkaraïaæ saæbhavati / Ãgantukaæ hi vastu nirÃkriyate na svarÆpam / ya eva hi nirÃkartà tadeva tasya svarÆpam / nahyagnerau«ïyamagninà nirÃkriyate / tathÃhamevedÃnÅæ jÃnÃmi vartamÃnaæ vastvahamevÃtÅtamatÅtataraæ cÃj¤Ãsi«amahamevÃnÃgatamanÃgatataraæ ca j¤ÃsyÃmÅtyatÅtÃnÃgatavartamÃnabhÃvenÃnyathÃbhavatyapi j¤Ãtavye na j¤ÃturanyathÃbhÃvo 'sati, sarvadà vartamÃnasvabhÃvatvÃt / tathà bhasmÅbhavatyapi dehe cÃtmana ucchedo vartamÃnasvabhÃvÃdanyathÃsvabhÃvatvaæ và na saæbhÃvayituæ Óakyam / evamapratyÃkhyeyasvabhÃvatvÃdevÃkÃryatvamÃtmana÷ kÃryatvaæ cÃkÃÓasya / yattÆktaæ samÃnajÃtÅyamanekaæ kÃraïadravyaæ vyomno nÃstÅti, tatpratyucyate- na tÃvatsamÃnajÃtÅyamevÃrabhate na bhinnajÃtÅyamiti niyamo 'sti / nahi tantÆnÃæ tatsaæyogÃnÃæ ca samÃnajÃtÅyatvamasti, dravyaguïatvÃbhyupagamÃt / naca nimittakÃraïÃnÃmapi turÅvemÃdÅnÃæ samÃnajÃtÅyatvaniyamo 'sti / syÃdetat / samavÃyikÃraïavi«aya eva samÃnajÃtÅyatvÃbhyupagamo na kÃraïÃntaravi«aya iti / tadapyanaikÃntikam / sÆtragobÃlairhyanekajÃtÅyairekà rajju÷ s­jyamÃnà d­Óyate / tathà sÆtrairÆrïÃdibhiÓca vicitrÃnkambalÃnvitanvate / sattvadravyatvÃdyapek«ayà và samÃnajÃtÅyatve kalpyamÃne niyamÃnarthakyaæ, sarvasya sarveïa samÃnajÃtÅyakatvÃt / nÃpyanekamevÃrabhate naikamiti niyamo 'sti / aïumanasorÃdyakarmÃrambhÃbhyupagamÃt / ekaiko hi paramÃïirmanaÓcÃyaæ karmÃrabhate na dravyÃntarai÷ saæhatyetyabhyupagamyate / dravyÃrambha evÃnekÃrambhakatvaniyama iti cet / na / pariïÃmÃbhyupagamÃt / bhavede«a niyamo yadi saæyogasacivaæ dravyaæ dravyÃntarasyÃrambhakamabhyupagamyeta / tadeva tu dravyaæ viÓe«avadavasthÃntaramÃpadyamÃnaæ kÃryaæ nÃmÃbhyupagamyate / tacca kvacidanekaæ pariïamate m­dbÅjÃdyaÇ kurÃdibhÃvena / kvacidekaæ pariïamate k«ÅrÃdi dadhyÃdibhÃvena / neÓvaraÓÃsanamastyanekameva kÃraïaæ kÃryaæ janayatÅti / ata÷ ÓrutiprÃmÃïyÃdekasmÃdbrahmaïa ÃkÃÓÃdimahÃbhÆtotpattikrameïa jagajjÃtamiti niÓcÅyate / tathÃcoktam- 'upasaæhÃradarÓanÃnneti cenna k«Åravaddhi' (bra. sÆ. 2.1.14) iti / yaccoktamÃkÃÓasyotpattau na pÆrvottarakÃlayorviÓe«a÷ saæbhÃvayituæ Óakyata iti / tadayuktam / yenaiva hi viÓe«eïa p­thivyÃdibhyo vyatiricyamÃnaæ nabha÷ svarÆpavadidÃnÅmadhyavasÅyate sa eva viÓe«a÷ prÃgutpatternÃsÅditi gamyate / yathà ca brahma na sthÆlÃdibhi÷ p­thivyÃdisvabhÃvai÷ svabhÃvavat, 'asthÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) ityÃdiÓrutibhya÷, evamÃkÃÓasvabhÃvenÃpi na svabhÃvavadanÃkÃÓamiti Óruteravagamyate / tasmÃtprÃgutpatteranÃkÃÓamiti sthitam / yadapyuktaæ p­thivyÃdivaidharmyÃdÃkÃÓasyÃjatvamiti / tadapyasat / Órutivirodhe satyutpattyasaæbhavÃnumÃnasyÃbhÃsatvopapatte÷ / utpattyanumÃnasya ca darÓitatvÃt / anityamÃkÃÓamanityaguïÃÓrayatvÃdghaÂÃdivadityÃdiprayogasaæbhavÃcca / ÃtmanyanaikÃntikamiti cet / na / tasyaupani«adaæ pratyanityaguïÃÓrayatvÃsiddhe÷ / vibhutvÃdÅnÃæ cÃkÃÓasyotpattivÃdinaæ pratyasiddhatvÃt / yaccoktametacchabdÃcceti, tatrÃm­tatvaÓrutistÃvadviyatyam­tà divaukasa itivaddra«Âavyà / utpattipralayayorupapÃditatvÃt / 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷' ityapi prasiddhamahattvenÃkÃÓenopamÃnaæ kriyate niratiÓayamahattvÃya nÃkÃÓasamatvÃya / yathe«uriva savità dhÃvatÅti k«ipragatitvÃyocyate ne«utulyagatitvÃya tadvat / etenÃnantatvopamÃnaÓrutirvyÃkhyÃtà / 'jyÃyÃnÃkÃÓÃt' ityÃdiÓrutibhyaÓca brahmaïa ÃkÃÓasyonaparimÃïatvasiddhi÷ / 'na tasya pratimÃsti' (Óve. 4.19) iti ca brahmaïo 'nupamÃnatvaæ darÓayati / 'ato 'nyadÃrtam' (b­. 3.4.2) iti ca brahmaïo 'nye«ÃmÃkÃÓÃdÅnÃmÃrtatvaæ darÓayati / tapasi brahmaÓabdavadÃkÃÓasya janmaÓrutergauïatvamityetadÃkÃÓasaæbhavaÓrutyanumÃnÃbhyÃæ parih­tam / tasmÃdbrahmakÃryaæ viyaditi siddham // 7 // ---------------------- FN: dravyÃntarai÷ samavÃyibhi÷ / ÓabdÃÓrayatvaæ viÓe«a÷ / ____________________________________________________________________________________________ 2 mÃtariÓvÃdhikaïam / sÆ. 8 etena mÃtariÓvà vyÃkhyÃta÷ | BBs_2,3.8 | atideÓo 'yam / etena viyadvyÃkhyÃnena mÃtariÓvÃpi viyadÃÓrayo vÃyurvyÃkhyÃta÷ / tatrÃpyete yathÃyogaæ pak«Ã racayitavyÃ÷ / na vÃyurutpadyate chÃndogÃnÃmutpattiprakaraïe 'nÃmnÃnÃdityeka÷ pak«a÷ / asti tu taittirÅyÃïÃmutpattiprakaraïa ÃmnÃnam 'ÃkÃÓÃdvÃyu÷' (tai. 2.1) iti pak«Ãntaram / tataÓca Órutyorviprati«edhe sati gauïÅ vÃyorutpattiÓrutisaæbhavÃdityaparo 'bhiprÃya÷ / asaæbhavaÓca 'sai«Ãnastamità devatà yadvÃyu÷' (b­. 1.5.22) ityastamayaprati«edhÃt, am­tatvÃdiÓravaïÃcca / pratij¤ÃnuparodhÃdyÃvadvikÃraæ ca vibhÃgÃbhyupagamÃdutpadyate vÃyuriti siddhÃnta÷ / astamayaprati«edho 'paravidyÃvi«aya Ãpek«ika÷ / agnyÃdÅnÃmiva vÃyorastamayÃbhÃvÃt // k­tapratividhÃnaæ cÃm­tatvÃdiÓravaïam / nanu vÃyorÃkÃÓasya ca tulyayorutpattiprakaraïe ÓravaïÃÓravaïayorekamevÃdhikaraïamubhayavi«ayamastu kimatideÓenÃsati viÓe«a iti / ucyate- satyamevametat / tathÃpi mandadhiyÃæ ÓabdamÃtrak­tÃÓaÇkÃniv­ttyartho 'yamatideÓa÷ kriyate / saævargavidyÃdi«u hyupÃsyatayà vÃyormahÃbhÃgatvaÓravaïÃt, astamayaprati«edhÃdibhyaÓca bhavati nityatvÃÓaÇkà kasyaciditi // 8 // ____________________________________________________________________________________________ 3 asaæbhavÃdhikaraïam / sÆ. 9 asaæbhavas tu sato 'nupapatte÷ | BBs_2,3.9 | viyatpavanayorasaæbhÃvyamÃnajanmanorapyutpattimupaÓrutya brahmaïo 'pi bhavetkutaÓcidutpattiriti syÃtkasyacinmati÷ / tathà vikÃrebhya evÃkÃÓÃdibhya uttare«Ãæ vikÃrÃïÃmutpattimupaÓrutyÃkÃÓasyÃpi vikÃrÃdeva brahmaïa utpattiriti kaÓcinmanyeta / tÃmÃÓaÇkÃmapanetumidaæ sÆtram- 'asaæbhavastu' iti / na khalu brahmaïa÷ sadÃtmakasya kutaÓcidanyata÷ saæbhava utpattirÃÓaÇkitavyà / kasmÃt / anupapatte÷ / sanmÃtraæ hi brahma / na tasya sanmÃtrÃdevotpatti÷ saæbhavati, asatyatiÓaye prak­tivikÃrabhÃvÃnupapatte÷ / nÃpi sadviÓe«Ãdd­«ÂaviparyayÃt / sÃmÃnyÃddhi viÓe«Ã utpadyamÃnà d­Óyante m­dÃderghaÂÃdayo natu viÓe«ebhya÷ sÃmÃnyam / nÃpyasato nirÃtmakatvÃt / 'kathamasata÷ sajjÃyeta' (chÃ. 8.7.1) iti cÃk«epaÓravaïÃt / 'sa kÃraïaæ karaïÃdhipÃdhipo na cÃsya kaÓcijjanità na cÃdhipa÷' (Óve. 6.9) iti ca brahmaïo janayitÃraæ vÃrayati / vivatvapavanayo÷ punarutpatti÷ pradarÓità natu brahmaïa÷ sÃstÅti vai«amyam / naca vikÃrebhyo vikÃrÃntarotpattidarÓanÃdbrahmaïo 'pi vikÃratvaæ bhavitumarhatÅti mÆlaprak­tyanabhyupagame 'navastÃprasaÇgÃt / yà mÆlaprak­tirabhyupagamyate tadeva ca no brahmetyavirodha÷ // 9 // ____________________________________________________________________________________________ 4 tejo 'dhikaraïam / sÆ. 10 tejo 'tas tathà hy Ãha | BBs_2,3.10 | chÃndogye sanmÆlatvaæ tejasa÷ ÓrÃvitaæ, taittirÅyake tu vÃyumÆlatvaæ, tatra tejoyoniæ prati Órutivipratipattau satyÃæ prÃptaæ tÃvadbrahmayonikaæ teja iti / kuta÷ / 'sadeva' ityupakramya 'tattejo 's­jata' ityupadeÓÃt / sarvavij¤Ãnapratij¤ÃyÃÓca brahmaprabhavatve sarvasya saæbhavÃt / 'tajjalÃn' (chÃ. 8.7.1) iti cÃviÓe«aÓrute÷ 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷' (muï¬a. 2.1.3) iti copakramya Órutyantare sarvasyÃviÓe«eïa brahmajatvopadeÓÃt / taittirÅyake ca 'sa tapastaptvà / idaæ sarvamas­jata / yadidaæ ki¤ca' (tai. 3.6.1) ityaviÓe«aÓravaïÃt / tasmÃt 'vÃyoragni÷' iti kramopadeÓo dra«Âavyo vÃyoranantaramagni÷ saæbhÆta iti / evaæ prÃpta ucyate- tejo 'to mÃtariÓvano jÃyata iti / kasmÃt / tathÃhyÃha- 'vÃyoragni÷' iti / avyavahite hi tejaso brahmajatve satyasati vÃyujatve vÃyoragniritÅyaæ Óruti÷ kadarthità syÃt / nanu kramÃrthai«Ã bhavi«yatÅtyuktam / neti brÆma÷ - 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1.1) iti purastÃtsaæbhavatyapÃdÃnasyÃtmana÷ pa¤camÅnirdeÓÃtsa, tasyaiva ca saæbhavaterihÃdhikÃrÃt, parastÃdapi ca tadadhikÃre 'p­thivyà o«adhaya÷' (tai. 2.1.1) ityapÃdÃnapa¤camÅdarÓanÃdvÃyoragnirityapÃdÃnapa¤camyevai«eti gamyate / apica vÃyorÆrdhvamagni÷ saæbhÆta iti kalpya upapadÃrthayoga÷ kÊptastu kÃrakÃrthayogo vÃyoragni saæbhÆta iti / tasmÃde«Ã ÓrutirvÃyuyonitvaæ tejaso 'vagamayati / nanvitarÃpi Órutirbrahmayonitvaæ tejaso 'vagamayati 'tattejo 's­jata' iti / na / tasyÃ÷ pÃramparyajatve 'pyavirodÃt / yadÃpi hyÃkÃÓaæ vÃyuæ ca s­«Âvà vÃyubhÃvÃpannaæ brahma tejo 's­jateti kalpyate, tadÃpi brahmajatvaæ tejaso na virudhyate / yathà tasyÃ÷ Órutaæ tasyà dadhi tasyà Ãmik«etyÃdi / darÓayati ca brahmaïo vikÃrÃtmanÃvastÃnaæ 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' (tai. 2.7.1) iti / tathÃceÓvarasmaraïaæ bhavati- 'buddirj¤Ãnamasaæmoha÷' (bha.gÅ. 10.4) ityÃdyanukramya 'bhavati bhÃvà bhÆtÃnÃæ matta eva p­thagvidhÃ÷' (bha.gÅ. 10.5) iti / yadyapi buddhyÃdaya÷ svakÃraïebhya÷ pratyak«aæ bhavanto d­Óyante tathÃpi sarvasya bhÃvajÃtasya sÃk«Ãtpraïìyà veÓvaravaæÓyatvÃt / etenÃkramavats­«ÂivÃdinya÷ Órutayo vyÃkhyÃtÃ÷ / tÃsÃæ sarvathopapatte÷ / kramavats­«ÂivÃdinÅnÃæ tvanyathÃnupapatte÷ / pratij¤Ãpi sadvaæÓyatvamÃtramapek«ate nÃvyavahitajanyatvamityavirodha÷ // 10 // ---------------------- FN: kadarthità pŬità bÃdhiteti yÃvat / tadadhikÃre saæbhÆtyadhikÃre / tasyà dheno÷ Órutaæ taptaæ k«Åraæ sÃk«ÃtkÃryaæ, dadhyÃdikaæ tu pÃramparyajamityartha÷ / dadhisaæs­«Âaæ kaÂhinak«ÅramÃmik«Ã / praïìyà paramparayà / ____________________________________________________________________________________________ 5 abadhikaraïam / sÆ. 11 Ãpa÷ | BBs_2,3.11 | 'atastathÃhyÃha' ityanuvartate / Ãpo 'tastejaso jÃyante / kasmÃt / tathÃhyÃha- 'tadapo 's­jata' iti 'agnerÃpa÷' iti ca vacane nÃsti saæÓaya÷ / tejasastu s­«Âiæ vyÃkhyÃya p­thivyà vyÃkhyÃsyannapo 'ntariyÃmityÃpa iti sÆtrayÃæbabhÆva // 11 // ____________________________________________________________________________________________ 6 p­thivyadhikÃrÃdhikaraïam / sÆ. 12 p­thivy adhikÃrarÆpaÓabdÃntarebhya÷ | BBs_2,3.12 | 'tà Ãpa aik«anta bahvaya÷ syÃma prajÃyemahÅti tà annamas­janta' (chÃ. 6.2.4) iti ÓrÆyate / tatra saæÓaya÷ - kimanenÃnnaÓabdena vrÅhiyavÃdyabhyavahÃryai caudanÃdyucyate kiæ và p­thivÅti / tatra prÃptaæ tÃvadvrÅhiyavÃdyodanÃdi và parigrahÅtavyamiti / tatra hyannaÓabda÷ prasiddho loke vÃkyaÓe«o 'pyetamarthamupodvalayati / 'tasmÃdyatra kvaca var«ati tadeva bhÆyi«Âamannaæ bhavatÅti' / vrÅhiyavÃdyeva hi sati var«aïe bahu bhavati na p­thivÅti / evaæ prÃpte brÆma÷ p­thivyeveyamannaÓabdenÃdbhyo jÃyamÃnà vivak«yata iti / kasmÃt / adhikÃrÃdrÆpÃcchabdÃntarÃcca / adhikÃrastÃvat- 'tattejo 's­jata' 'tadapo 's­jata' iti mahÃbhÆtavi«ayo vartate / tatra kramaprÃptÃæ p­thivÅæ mahÃbhÆtaæ vilaÇghya nÃkasmÃdvrÅhyÃdiparigraho nyÃyya÷ / tathà rÆpamapi vÃkyaÓe«e p­thivyanuguïaæ d­Óyate 'yatk­«ïaæ tadannasya' iti / nahyodanÃderabhyavahÃryasya k­«ïatvaniyamo 'sti / nÃpi vrÅhyÃdÅnÃm / nanu p­thivyà api naiva k­«ïatvaniyamo 'sti paya÷pÃï¬urasyÃÇgÃrarohitasya ca k«etrasya darÓanÃt / nÃyaæ do«a÷ / bÃhulyÃpek«atvÃt / bhÆyi«Âhaæ hi p­thivyÃ÷ k­«ïaæ rÆpaæ na tathà Óvetarohite / paurÃïikà api p­thivÅcchÃyÃæ ÓarvarÅmupadiÓanti / sà ca k­«ïÃbhÃsetyata÷ k­«ïaæ rÆpaæ p­thivyà iti Óli«yate / Órutyantaramapi samÃnÃdhikÃramadbhya÷ p­thivÅti bhavati / 'tadyadapÃæ Óara ÃsÅttatsamahanyata sà p­thivyabhavat' (b­. 1.2.2) iti ca / p­thivyÃstu vrÅhyÃderutpattiæ darÓayati- 'p­thivyà o«adhaya o«adhÅbhyo 'nnam' iti ca / evamadhikÃrÃdi«u p­thivyÃ÷ pratipÃdake«u satsu kuto vrÅhyÃdipratipatti÷ / prasiddhirapyadhikÃrÃdibhireva bÃdhyate / vÃkyaÓe«o 'pi pÃrthivatvÃdannÃdyasya taddvÃreïa p­thivyà evÃdbhya÷ prabhavatvaæ sÆcayatÅti dra«Âavyam / tasmÃtp­thivÅyamannaÓabdeti // 12 // ---------------------- FN: tattatra s­«ÂikÃle yadapÃæ Óara÷maï¬avadghanÅbhÃva ÃsÅtsa eva samahanyata kaÂhina÷ saæghÃto 'bhÆt / ____________________________________________________________________________________________ 7 tadabhidhyÃnÃdhikaraïam / sÆ. 13 tadabhidhyÃnÃd eva tu talliÇgÃt sa÷ | BBs_2,3.13 | kimimÃni viyadÃdÅni bhÆtÃni svayameva svavikÃrÃns­jantyÃhosvatparameÓvara eva tena tenÃtmanÃvati«ÂhamÃno 'bhidhyÃyaæstaæ taæ vikÃraæ s­jatÅti saædehe sati prÃptaæ tÃvatsvayameva s­jantÅti / kuta÷ / 'ÃkÃÓÃdvÃyurvÃyoragni÷' ityÃdisvÃtantryaÓravaïÃt / nanvacetanÃnÃæ svatantrÃïÃæ prav­tti÷ prati«iddhà / nai«a do«a÷ / 'tatteja aik«ata tà Ãpa aik«anta' (chÃ. 6.2.4) iti ca bhÆtÃnÃmapi cetanatvaÓravaïÃditi / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate- sa eva parameÓvarastena tenÃtmanÃvati«ÂhamÃno 'bhidhyÃyaæstaæ taæ vikÃraæ s­jatÅti / kuta÷ / talliÇgÃt / tathÃhi ÓÃstram- 'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan p­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅmantaro yamayati' (b­. 3.7.3) ityeva¤jÃtÅyakaæ sÃdhyak«Ãïameva bhÆtÃnÃæ prav­ttiæ darÓayati / tathà so 'kÃmayata bahu syÃæ prajÃyeya iti prastutya 'sacca tyaccÃbhavat / tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' (tai. 2.6.1) iti ca tasyaiva ca sarvÃtmabhÃvaæ darÓayati / yattvÅk«aïaÓravaïamaptejasostatparameÓvarÃveÓavaÓÃdeva dra«Âavyam 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23) itÅk«itrantaraprati«edhÃt, prak­tatvÃcca sata Åk«itu÷ 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeya' ityatra // 13 // ---------------------- FN: parameÓvarasyÃntaryÃmibhÃvenÃveÓa÷ saæbandhastadvaÓÃdbhÆte«vÅk«aïaæ Óravaïaæ naitÃvatà te«Ãæ cetanatvaæ svÃtantryaæ vetyartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ 8 viparyayÃdhikaraïam / sÆ. 14 viparyayeïa tu kramo 'ta upapadyate ca | BBs_2,3.14 | bhÆtÃnÃmutpattikramaÓcintita÷ / athedÃnÅmapyayakramaÓcintyate / kimaniyatena krameïÃpyaya utpattikrameïÃthavà tadviparÅteneti / trayo 'pi cotpattisthitipralayà bhÆtÃnÃæ brahmÃyattÃ÷ ÓrÆyante- 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante / yena jÃtÃni jÅvanti yatprayantyabhisaæviÓanti' (tai. 3.1.1) iti / tatrÃniyamo 'viÓe«Ãditi prÃptam / athavotpatte÷ kramasya ÓrutatvÃpralayasyÃpi kramÃkÃÇk«iïa÷ sa eva krama÷ syÃditi / evaæ prÃptaæ tato brÆma÷ viparyayeïa tu pralayakramo 'ta utpattikramÃdbhavitumarhati / tathÃhi loke d­Óyate yena krameïa sopÃnamÃrƬhastato viparÅtena krameïÃvarohatÅti / apica d­Óyate m­do jÃtaæ ghaÂaÓarÃvÃdyapyayakÃle m­dbhÃvamapyetyadbhyaÓca jÃtaæ himakarakÃdyabbhÃvamapyetÅti / ataÓcopapadyata etat / yadp­thivyadbhyo jÃtà satÅ sthitikÃlavyatikrÃntÃvapo 'pÅyÃdÃpaÓca tejaso jÃtÃ÷ satyastejo 'pÅyu÷ / evaæ krameïa sÆk«maæ sÆk«mataraæ cÃnantaramanantaraæ kÃraïamapÅtya sarvaæ kÃryajÃtaæ paramakÃraïaæ paramasÆk«maæ ca brahmÃpyetÅti veditavyam / nahi svakÃraïavyatikrameïa kÃraïakÃraïe kÃryÃpyayo nyÃyya÷ / sm­tÃvapyutpattikramaviparyayeïaivÃpyayakramastatra tatra darÓita÷ - 'jagatprati«Âhà devar«e p­thivyapsu pralÅyate / jyoti«yÃpa÷ pralÅyante jyotirvÃyau pralÅyate' ityevamÃdau / utpattikramastÆtpattÃveva ÓrutatvÃnnÃpyaye bhavitumarhati / nacÃsÃvayogyatvÃdapyayenÃkÃÇk«yate / nahi kÃrye dhriyamÃïe kÃraïasyÃpyayo yukta÷ kÃraïÃpyaye kÃryasyÃvasthÃnÃnupapatte÷ / kÃryÃpyaye tu kÃraïasyÃvasthÃnaæ yuktaæ m­dÃdi«vevaæ d­«ÂatvÃt // 14 // ---------------------- FN: krameïa paramparayà / ____________________________________________________________________________________________ 9 antarÃvij¤ÃnÃdhikaraïam / sÆ. 15 antarà vij¤ÃnamanasÅ krameïa talliÇgÃd iti cen nÃviÓe«Ãt | BBs_2,3.15 | bhÆtÃnÃmutpattipralayÃvanulomapratilomakramÃbhyÃæ bhavata ityuktam / ÃtmÃdirutpatti÷ pralayaÓcÃtmÃnta ityapyuktam / sendriyasya tu manaso buddheÓca sadbhÃva÷ prasiddha÷ Órutism­tyo÷ / 'buddhiæ tu sÃrathiæ viddhi mana÷ pragrahameva ca / indriyÃïi hayÃnÃhu÷' (kaÂha. 3.3) ityÃdiliÇgebhya÷ / tayorapi kasmiÓcidantarÃle krameïotpattipralayÃvupasaægrÃhyau, sarvasya vastujÃtasya brahmajatvÃbhyupagamÃt / apicÃtharvaïa utpattiprakaraïe bhÆtÃnÃmÃtmanaÓcÃntarÃle karaïÃnyanukramyante / 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca / khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïÅ' (muïa¬a. 2.1.3) iti / tasmÃtpÆrvoktotpattipralayakramabhaÇgaprasaÇgo bhÆtÃnÃmiti cet / na / aviÓe«Ãt / yadi tÃvadbhautikÃni karaïÃni tato bhÆtotpattipralayÃbhyÃmevai«Ãmutpattipralayau bhavata iti naitayo÷ kramÃntaraæ m­gyam / bhavati ca bhautikatve liÇgaæ karaïÃnÃm / 'annamayaæ hi somya mana o«adhaya÷ prÃïastejomayÅ vÃk' (chÃ. 6.5.4) ityevajÃtÅyakam / vyapadeÓo 'pi kvacidbhÆtÃnÃæ karaïÃnÃæ ca brÃhmaïaparivrÃjakanyÃyena netavya÷ / atha tvabhautikÃni karaïÃni tathÃpi bhÆtotpattikramo na karaïairviÓe«yate prathamaæ karaïÃnyutpadyante caramaæ bhÆtÃni prathamaæ và bhÆtÃnyutpadyante caramaæ và karaïÃnÅti / Ãtharvaïe tu samÃmnÃyakramamÃtraæ karaïÃnÃæ bhÆtÃnÃæ ca / na tatrotpattikrama ucyate / tathÃnyatrÃpi p­thageva bhÆtakramÃtkaraïakrama ÃmnÃyate- 'prajÃpatirvà idamagra ÃsÅtsa ÃtmÃnamaik«ata sa mano 's­jata tanmana evÃsÅttadÃtmÃnamaik«ata tadvÃcamas­jata' ityÃdinà / tasmÃnnÃsti bhÆtotpattikramasya bhaÇga÷ // 15 // ---------------------- FN: anyaparÃ÷ Óabdà liÇgÃnÅtyucyante / idaæ sthÆlamutpatte÷ prÃk prajÃpati÷ sÆtrÃtmà ÃsÅt / ____________________________________________________________________________________________ 10 carÃcaravyapÃÓrayÃdhikaraïam / sÆ. 16 carÃcaravyapÃÓrayas tu syÃt tadvyapadeÓo bhÃktas tadbhÃvabhÃvitvÃt | BBs_2,3.16 | sto jÅvasyÃpyutpattipralayau, jÃto devadatto m­to devadatta ityevajÃtÅyakÃllaukikavyapadeÓÃt jÃtakarmÃdisaæskÃravidhÃnÃcceti syÃtkasyacdbhrÃntistÃmapanudÃma÷ / na jÅvasyotpattipralayau sta÷, ÓÃstraphalasaæbandhopapatte÷ / ÓarÅrÃnuvinÃÓini hi jÅve ÓarÅrÃntakagate«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃrÃrthau vidhiprati«edhÃvanartakau syÃtÃm / ÓrÆyate ca- 'jÅvÃpetaæ vÃva kiledaæ mriyate na jÅvo mriyate' (chÃ. 6.11.3) iti / nanu laukiko janmamaraïavyapadeÓo jÅvasya darÓita÷ / satyaæ darÓita÷ / bhÃktastve«a jÅvasya janmamaraïavyapadeÓa÷ / kimÃÓraya÷ punarayaæ mukhyo yadapek«ayà bhÃkta iti / ucyate- carÃcaravyapÃÓraya÷ / sthÃvarajaÇgamaÓarÅravi«ayau janmamaraïaÓabdau / sthÃvarajaÇgamÃni hi bhÆtÃni jÃyante ca mriyante cÃtastadvi«ayau janmamaraïaÓabdau mukhyau santau tatsthe jÅvÃtmanyupacaryate, tadbhÃvabhÃvitvÃt / ÓarÅraprÃdurbhÃvatirobhÃvayorhi satorjanmamaraïaÓabdau bhavato nÃsato÷ / nahi ÓarÅrasaæbandhÃdanyatra jÅvo jÃto m­to và kenacillak«yate / 'sa và ayaæ puru«o jÃyamÃna÷ ÓarÅramabhisaæpadyamÃna÷ sa utkrÃman mriyamÃïa÷ (b­. 4.3.8) iti ca ÓarÅrasaæyogaviyoganimittÃveva janmamaraïaÓabdau darÓayati / jÃtakarmÃdividhÃnamapi dehaprÃdurbhÃvÃpek«ameva dra«Âavyam / abhÃvÃjjÅvaprÃdurbhÃvasya / jÅvasya parasmÃdÃtmana utpattirviyadÃdÅnÃmivÃsti nÃsti vetyetaduttareïa sÆtreïa vak«yati / dehÃÓrayau tÃvajjÅvasya sthÆlÃvutpattipralayau na sta ityetadanena sÆtreïÃvocat // 16 // ---------------------- FN: jÅvÃpetaæ jÅvena tyaktamidaæ ÓarÅram / ____________________________________________________________________________________________ 11 ÃtmÃdhiraïam / sÆ. 17 nÃtmà Óruter nityatvÃc ca tÃbhya÷ | BBs_2,3.17 | astyÃtmà jÅvÃkhya÷ ÓarÅrendriyapa¤jarÃdhyak«a÷ karmaphalasaæbandhÅ / sa kiæ vyomÃdivadutpadyate brahmaïa Ãhosvidbrahmavadeva notpadyata iti ÓrutivipratipatterviÓaya÷ / kÃsucicchruti«vagnivisphuliÇgÃdinidarÓanairjÅvÃtmana÷ parasmÃdbrahmaïa utpattirÃmnÃyate, kÃsucittvavik­tasya parasya brahmaïa÷ kÃryapraveÓena jÅvabhÃvo vij¤Ãyate nacotpattirÃmnÃyata iti / tatra prÃptaæ tÃvadutpadyate jÅva iti / kuta÷ / pratij¤ÃnuparodhÃdeva / ekasminvidite sarvamidaæ viditam itÅyaæ pratij¤Ã sarvasya vastujÃtasya brahmaprabhavatve sati noparudhyeta / tattvÃntaratve tu jÅvasya pratij¤eyamuparudhyeta / nacÃvik­ta÷ paramÃtmaiva jÅva iti Óakyate vij¤Ãtuæ, lak«aïabhedÃt / apah­tapÃpmatvÃdidharmako hi paramÃtmÃ, tadviparÅto hi jÅva÷ / vibhÃgÃccÃsya vikÃratvasiddhi÷ / yÃvÃnhyÃkÃÓÃdi÷ pravibhakta÷ sa sarvo vikÃrastasya cÃkÃÓÃderutpatti÷ samadhigatà / jÅvÃtmÃpi puïyÃpuïyakarmà sukhadu÷khayukpratiÓarÅraæ pravibhakta iti tasyÃpi prapa¤cotpattyavasara utpattirbhavitumarhati / apica 'yathÃgne÷ k«udrà visphuliÇgà vyuccÃrantyevamevÃsmÃdÃtmana÷ sarve prÃïÃ÷' (b­. 2.1.20) iti prÃïÃderbhogyajÃtasya s­«Âiæ Ói«Âvà 'sarva eva Ãtmano vyuccaranti' iti bhokt­ïÅmÃtmanÃæ p­thaks­«Âiæ ÓÃsti / 'yathà sudÅptÃtpÃvakÃdvisphuliÇgÃ÷ sahasraÓa÷ prabhavante sarÆpÃ÷ / tathÃk«arÃdvividhÃ÷ somya bhÃvÃ÷ prajÃyante tatra caivÃpiyanti' (muï¬a. 2.1.1) iti ca jÅvÃtmanÃmutpattipralayÃvucyete / sarÆpavacanÃt, jÅvÃtmÃno hi paramÃtmanà sarÆpà bhavanti caitanyayogÃt / naca kvacidaÓravaïamanyatra Órutaæ vÃrayitumarhati / ÓrutyantaragatasyÃpyaviruddhasyÃdhikasyÃrthasya sarvatropasaæhartavyatvÃt / praveÓaÓrutirapyevaæ sati vikÃrabhÃvÃpattyaiva vyÃkhyÃtavyÃ, 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' ityÃdivat / tasmÃdutpadyate jÅva iti / evaæ prÃpte brÆma÷ - nÃtmà jÅva utpadyata iti / kasmÃt / aÓrute÷ / nahyasyotpattiprakaraïe Óravaïamasti bhÆya÷su pradeÓe«u / nanu kvacidaÓravaïamanyatra Órutaæ na vÃrayitÅtyuktam / satyamuktam / utpattireva tvasya na saæbhavatÅti vadÃma÷ / kasmÃt / nityatvÃcca tÃbhya÷ / caÓabdÃdajatvÃdibhyaÓca / nityatvaæ hyasya Órutibhyo 'vagamyate tathÃjatvamavikÃritvamavik­tasyaiva brahmaïo jÅvÃtmanÃvasthÃnaæ brahmÃtmanà ceti / nacaivaærÆpasyotpattirupapadyate / tÃ÷ kÃ÷ Órutaya÷ / 'na jÅvo mriyate' (chÃ. 6.11.3), 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 4.4.22), 'na jÃyate mriyate và vipaÓcit' (kaÂhaæ 2.18), 'ajo nitya÷ ÓÃÓvato 'yaæ purÃïa÷' (kaÂha. 2.18). 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (tai. 2.6.1), 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2), 'sa e«a iha pravi«Âa à nakhÃgrebhya÷' (b­. 1.4.7), 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) 'ahaæ brahmÃsmi' (b­. 1.4.19), 'ayamÃtmà brahma sarvÃnubhÆ÷' (b­. 2.5.19) ityevamÃdyà nityatvavÃdinya÷ satyo jÅvasyotpattiæ pratibadhnanti / nanu pravibhaktatvÃdvikÃro vikÃratvÃccotpadyata ityuktam / atrocyate- nÃsya pravibhÃga÷ svato 'sti / 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' (Óve. 6.11) iti Órute÷ / buddhyÃdyapÃdhinimittaæ tvasya pravibhÃgapratibhÃnamÃkÃÓasyeva ghaÂÃdisaæbandhanimittam / tathÃca ÓÃstram- 'sa và ayamÃtmà brahma vij¤Ãnamayo manomaya÷ prÃïamayaÓcak«urmaya÷ Órotramaya÷' (b­. 4.4.5) ityevamÃdi brahmaïa evÃvik­tasya sato 'pyekasyÃnekabuddhyÃdimayatvaæ darÓayati / tanmayatvaæ cÃsya viviktasvarÆpÃnabhivyaktyà taduparaktasvarÆpatvaæ strÅmayo jÃlma ityÃdivaddra«Âavyam / yadapi kvacidasyotpattipralayaÓravaïaæ tadapyata evopÃdhisaæbandhÃnnetavyam / upÃdhyutpattyÃsyotpattistatpralayena ca pralaya iti / tathÃca darÓayati- 'praj¤Ãnaghana evaitebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃnyevÃnu vinaÓyati na pretya saæj¤Ãsti' (b­. 4.5.13) iti / tathopÃdhipralaya evÃyaæ nÃtmavilaya ityetadapyatraiva 'mà bhagavÃnmohÃntamÃpÅpadanna và ahamimaæ vijÃnÃmi na pretya saæj¤Ãsti' iti praÓnapÆrvakaæ pratipÃdayati- 'na và are 'haæ mohaæ bravÅmyavinÃÓÅ và are 'yamÃtmÃnucchittidharmà mÃtrÃsaæsargastvasya bhavati' (b­. 4.5.14) iti / pratij¤Ãnuparodho 'pyavik­tasyaiva brahmaïo jÅvabhÃvÃbhyupagamÃt / lak«aïabhedo 'pyanayorupÃdhinimitta eva / 'ata Ærdhvaæ vimok«Ãyaiva brÆhi' (b­. 4.3.15) iti ca prak­tasyaiva vij¤ÃnamayasyÃtmana÷ sarvasaæsÃradharmapratyÃkhyÃnena paramÃtmabhÃvapratipÃdanÃt / tasmÃnaivÃtmotpadyate pravilÅyate ceti // 17 // ---------------------- FN: uparodho bÃdha÷ / sarÆpaÓabdo jÅvavÃcÅti Óe«a÷ / jÃlma÷ kÃmaja¬a÷ / sa yathà strÅparatantra÷ strÅmayo vpadiÓyate / etebhyo dehÃtmanà pariïatebhyo bhÆtebhya÷ sÃmyenotthÃya janitvà tÃnyeva lÅyamÃnÃnyanu paÓcÃdvinaÓyati / mohaæ mohakaraæ vÃkyam / ____________________________________________________________________________________________ 12 j¤Ãdhikaraïam / sÆ. 18 j¤o 'ta eva | BBs_2,3.18 | sa kiæ kaïabhujÃnÃmivÃgantukacaitanya÷ svato 'cetana ÃhosvitsÃækhyÃnÃmiva nityacaitanyasvarÆpa eveti vÃdivipratipatte÷ saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / ÃgantukamÃtmanaÓcaitanyamÃtmamana÷saæyogajamagnighaÂasaæyogajaroh itÃdiguïavaditi prÃptam / nityacaitanyatve hi suptamÆrcchitagrahÃvi«ÂÃnÃmapi cÃtanyaæ syÃt / te p­«ÂÃ÷ santo na ki¤cidvayamacetayÃmahÅti jalpanti svasthÃÓca cetayamÃnà d­Óyante / ata÷ kÃdÃcitkacaitanyatvÃdÃgantukacaitanya Ãtmeti / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate- j¤o nityacaitanyo 'yamÃtmÃta eva, yasmÃdeva notpadyate parameva brahmÃvik­tamupÃdhisaæparkÃjjÅvabhÃvenÃvati«Âhate / parasya hi brahmaïaÓcaitanyasvarÆpatvamÃmnÃtam- 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' (b­. 3.9.28), 'satyaæ j¤Ãnamantaæ brahma' (tai. 2.1.1), 'anantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghana eva' (b­. 4.5.13), ityÃdi«u Óruti«u / tadeva cetparaæ brahma jÅvastasmÃjjÅvasyÃpi nityacaitanyasvarÆpatvamagnyau«ïyaprakÃÓavaditi gamyate / vij¤ÃnamayaprakriyÃyÃæ ca Órutayo bhavanti- asupta÷ 'suptÃnabhicÃkaÓÅti' (b­. 4.3.11) 'atrÃyaæ puru«a÷ svaya¤jyotirbhavati' (b­. 4.3.9) iti, 'nahi vij¤Ãturnirvij¤ÃterviparilÃpo vidyate' (b­. 4.3.30) ityevaærÆpÃ÷ / 'atha yo vededaæ jighrÃïÅti sa ÃtmÃ' (chÃ. 8.12.4) iti ca sarvai÷ karaïadvÃrairidaæ vededaæ vedeti vij¤ÃnenÃnusaædhÃnÃttadrÆpatvasiddhi÷ / nityasvarÆpacaitanyatve ghrÃïÃdyÃnarthakyamiti cet / na / gandhÃdivi«ayaviÓe«aparicchedÃrthatvÃt / tathÃhi darÓayati- 'gandhÃya ghrÃïam' ityÃdi / yattu suptÃdayo na cetayanta iti tasya Órutyaiva parihÃro 'bhihita÷ / su«uptaæ prak­tya 'yadvai tanna paÓyati paÓyanvai tanna paÓyati- nahi dra«Âurdda«Âerviparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃnna tu taddvitÅyamasti tato 'nyadvibhaktaæ yatpaÓyet' (b­. 4.3.23) ityÃdinà / etaduktaæ bhavati- vi«ayÃbhÃvÃdiyamacetayamÃnatà na caitanyÃbhÃvÃditi / yathà viyadÃÓrayasya prakÃÓasya prakÃÓyabhÃvÃdanabhivyaktirna svarÆpÃbhÃvÃttadvat / vaiÓe«ikÃditarkaÓca Órutivirodha ÃbhÃsÅbhavati / tasmÃnnityacaitanyasvarÆpa evÃtmeti niÓcinuma÷ // 18 // ---------------------- FN: svayamasupto bhÃsamÃna evÃtmà suptÃnvÃgÃdÅnuparavyÃpÃrÃnabhicÃkaÓÅti abhipaÓyati / paricchedo v­tti÷ / gandhÃya tadgocarÃnta÷karaïav­ttaye / ____________________________________________________________________________________________ 13 utkrÃntigatyadhikaraïam / sÆ. 19-32 utkrÃntigatyÃgatÅnÃm | BBs_2,3.19 | idÃnÅæ tu kiæparimÃïo jÅva iti cintyate / kimaïuparimÃïa uta madhyamaparimÃïa ÃhosvinmahÃparimÃïa iti / nanu ca nÃtmotpadyate nityacaitanyaÓyÃyamityuktam / ataÓca para evÃtmà jÅva ityÃpatati / parasyà cÃtmano 'nantaratvamÃmnÃtaæ, tatra kuto jÅvasya parimÃïacintÃvatÃra iti / ucyate- satyametat / utkrÃntigatyÃhagatiÓravaïÃni tu jÅvasya paricchedaæ prÃpayanti / svaÓabdena cÃsya kvacidaïuparimÃïatvamÃmnÃyate / tasya sarvasyÃnÃkulatvopapÃdÃnÃyÃyamÃrambha÷ / tatra prÃptaæ tÃvadutkrÃntigatyÃgatÅnÃæ ÓravaïÃtparicchinno 'ïuparimÃïo jÅva iti / utkrÃntistÃvat- 'sa yadÃsmÃccharÅrÃdutkrÃmati sahaivaitai÷ sarvairutkrÃmati' (kau«Åta. 3.3) iti / gatirapi 'ye vai ke cÃsmÃllokÃtprayanti candramasameva te sarve gacchanti' (kau«Åta. 1.2) iti / Ãgatirapi 'tasmÃllokÃtpunaraityasmai lokÃya karmaïe' (b­. 4.4.6) iti / ÃsÃmutkrÃntigatyÃgatÅnÃæ ÓravaïÃtparicchinnastÃvajjÅva iti prÃpnoti / nahi vibhoÓcalanamavakalpata iti / sati ca paricchede ÓarÅraparimÃïatvasyÃrhataparÅk«ÃyÃæ nirastatvÃdaïurÃtmeti gamyate // 19 // ____________________________________________________________________________________________ svÃtmanà cottarayo÷ | BBs_2,3.20 | utkrÃnti÷ kadÃcidacalato 'pi grÃmasvÃmyaniv­ttivaddehasvÃmyaniv­ttyà karmak«ayeïÃvakalpeta / uttare tu gatyÃgatÅ nÃcalata÷ saæbhavata÷ / svÃtmanà hi tayo÷ saæbandho bhavati, game÷ kart­sthakriyÃtvÃt / amadhyamaparimÃïasya ca gatyÃgatÅ aïutva eva saæbhavata÷ / satyoÓca gatyÃgatyorutkrÃntirapyapas­ptireva dehÃditi pratÅyate / nahyanapas­tya dehÃdgatyÃgatÅ syÃtÃm / dehapradeÓÃnÃæ cotkrÃntÃvapÃdÃnatvavacanÃt / 'cak«u«o và mÆrdhno vÃnyebhyo và ÓarÅradeÓebhya÷' (b­. 4.4.2) iti / 'sa etÃstejomÃtrÃ÷ samabhyÃdadÃno h­dayamevÃnvavakrÃmati' (b­. 4.4.1), 'ÓukramÃdÃya punaraiti sthÃnam' (b­. 4.3.11) iti cottare 'pi ÓarÅre ÓarÅrasya gatyÃgatÅ bhavata÷ / tasmÃdapyasyÃïutvasiddhi÷ // 20 // ---------------------- FN: apÃdÃnatvamavadhitvam / ____________________________________________________________________________________________ nÃïuratacchruter iti cen netarÃdhikÃrÃt | BBs_2,3.21 | athÃpi syÃnnÃïurayamÃtmà / kasmÃt / atacchrute÷ / aïutvaviparÅtaparimÃïaÓravaïÃdityartha÷ / 'sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u (b­. 4.4.12), 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷', 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1.1) ityeva¤jÃtÅyakà hi ÓrutirÃtmano 'ïutve viprati«idhyeteti cet / nai«a do«a÷ / kasmÃt / itarÃdhikÃrÃt / parasya hyÃtmana÷ prakriyÃyÃme«Ã parimÃïÃntaraÓruti÷ / parasyaivÃtmana÷ prÃdhÃnyena vedÃnte«u veditavyatvena prak­tatvÃt / viraja÷ para ÃkÃÓÃdityevaævidhÃcca parasyaivÃtmanastatra tatra viÓe«ÃdhikÃrÃt / nanu 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' (b­. 4.4.22) iti ÓÃrÅra eva mahattvasaæbandhitvena pratinirdiÓyate / ÓÃstrad­«Âyà tve«a nirdeÓo vÃmadevavaddra«Âavya÷ / tasmÃtprÃj¤avi«ayatvÃtparimÃïÃntaraÓravaïasya ca jÅvasyÃïutvaæ virudhyate // 21 // ---------------------- FN: itarÃdhikÃrÃt brahmaprakaraïÃt / ____________________________________________________________________________________________ svaÓabdonmÃnÃbhyÃæ ca | BBs_2,3.22 | itaÓcÃïurÃtmà yata÷ sÃk«ÃdevÃsyÃïutvavÃcÅ Óabda÷ ÓrÆyate- 'e«o 'ïurÃtmà cetasà veditavyo yasminprÃïa÷ pa¤cadhà saæviveÓa' (muï¬a. 3.1.9) iti / prÃïasaæbandhÃcca jÅva evÃyamaïurabhihita iti gamyate / tathonmÃnamapi jÅvasyÃïimÃnaæ gamayati- 'bÃlÃgraÓatabhÃgasya Óatadhà kalpitasya ca / bhÃgo jÅva÷ sa vij¤eya÷' (Óve. 5.8) iti / 'ÃrÃgramÃtro hyavaro«api d­«Âa÷' (Óve. 5.8) iti conmÃnÃntaram // 22 // nanvaïutve satyekadeÓasthasya sakaladehagatopalabdhirvirudhyate / d­Óyate ca jÃhnavÅhradanimagnÃnÃæ sarvÃÇgaÓaityopalabdhirnidÃghasamaye ca sakalaÓarÅraparitÃpopalabdhiriti / ---------------------- FN: uddh­tyamÃnamunmÃnam / bÃla÷ keÓa÷ / totraprotÃya÷ÓalÃkÃgramarÃgraæ tasmÃduddh­tà mÃtrà mÃnaæ yasya sa jÅvastathà / ____________________________________________________________________________________________ ata uttaraæ paÂhati- avirodhaÓ candanavat | BBs_2,3.23 | yathà hi haricandanabindu÷ ÓarÅraikadeÓasaæbaddho 'pi sansakaladehavyapinamÃhlÃdaæ karotyevamÃtmÃpi dehaikadeÓebhya÷ sakaladehavyÃpinÅmupalabdhiæ kari«yati / tvaksaæbandhanÃccÃsya sakalaÓarÅragatà vedanà na virudhyate / tvagÃtmanorhi saæbandha÷ k­tsnÃyÃæ tvaci vartate tvakca k­tsnaÓarÅravyÃpinÅti // 23 // ____________________________________________________________________________________________ avasthitivaiÓe«yÃd iti cen nÃbhyupagamÃd dh­di hi | BBs_2,3.24 | atrÃha yaduktamavirodhaÓcandanavaditi, tadayuktaæ d­«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikayoratulyatvÃt / siddhe hyÃtmano dehaikadeÓasthatve candanad­«ÂÃnto bhavati / pratyak«aæ tu candanasyÃvasthitivaiÓe«yamekadeÓasthatvaæ sakaladehÃhlÃdanaæ ca / Ãtmana÷ puna÷ sakaladehopalabdhimÃtraæ pratyak«aæ naikadeÓavartitvam / anumeyaæ tu taditi yadapyucyeta / nacÃtrÃnumÃnaæ saæbhavati / kimÃtmana÷ sakalaÓarÅragatà vedanà tvagindriyasyeva sakaladehavyÃpina÷ sata÷ kiævà vibhornabhasa ivÃhosviccandanabindorivÃïorekadeÓasthasyeti saæÓayÃnativ­tteriti / atrocyate- nÃyaæ do«a÷ / kasmÃt / abhyupagamÃt / abhyupagamyate hyÃtmano 'pi candanasyeva dehaikadeÓav­ttitvamavasthitivaiÓe«yam / kathamityucyate / h­di hye«a Ãtmà paÂhyate vedÃnta«u / 'h­di hye«a ÃtmÃ' (praÓna. 3.6), 'sa và e«a Ãtmà h­di' (chÃ. 8.3.3), 'katama Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u h­dyantarjyoti÷ puru«a÷' (b­. 4.3.7) ityÃdyupadeÓebhya÷ / tasmÃdd­«ÂÃntadÃr«ÂrÃntikayoravai«amyÃdyuktamevaitadavirodhaÓcandanavaditi // 24 // ____________________________________________________________________________________________ guïÃdvà lokavat | BBs_2,3.25 | caitanyaguïavyÃptervÃïorapi sato jÅvasya sakaladehavyÃpi kÃryaæ na virudhyate / yathà loke maïipradÅpaprabh­tÅnÃmapavarakaikadeÓavartinÃmapi prabhÃpavarakavyÃpinÅ satÅ k­tsne 'pavarake kÃryaæ karoti tadvat / syÃtkadÃciccandanasya sÃvayavatvÃtsÆk«mÃvayavavisarpaïenÃpi sakaladeha ÃhlÃdayit­tvaæ va tvaïorjÅvasyÃvayavÃ÷ santi yairayaæ sakaladehaæ viprasarpedityÃÓaÇkya guïÃdvà lokavadityuktam // 25 // kathaæ punarguïo guïivyatirekeïÃnyatra varteta / nahi paÂasya Óuklo guïa÷ paÂavyatirekeïÃnyatra vartamÃno d­Óyate / pradÅpabhÃvadbhavediti cet / na / tasyà api dravyatvÃbhyupagamÃt / nibi¬Ãvayavaæ hi tejodravyaæ pradÅpa÷ / praviralÃvayavaæ tu tejodravyameva prabheti / ata uttaraæ paÂhati- ____________________________________________________________________________________________ vyatireko gandhavat | BBs_2,3.26 | yathà guïasyÃpi sato gandhasya gandhavaddravyavyatirekeïa v­ttirbhavati / aprÃpte«vapi kusumÃdi«u gandhavatsu kusumagandhopalabdhe÷ / evamaïorapi sato jÅvasya caitanyaguïavyatireko bhavi«yati / ataÓcÃnaikÃntikametadguïatvÃdrÆpÃdivadÃÓrayaviÓle«Ãnupapattiriti / guïasyaiva sato gandhasyÃÓrayaviÓle«adarÓanÃt / gandhasyÃpi sahaivÃÓrayeïa viÓle«a iti cet / na / yasmÃnmÆladravyÃdviÓle«itasya k«ayaprasaÇgÃt / ak«ÅyamÃïamapi tatpÆrvÃvasthÃto gamyate / anyathà tatpÆrvÃvasthairgurutvÃdibhirhÅyeta / syÃdetat / gandhÃÓrayÃïÃæ viÓli«ÂÃnÃmavayavÃnÃmalpatvÃtsannapi viÓe«o nopalak«yate / sÆk«mà hi gandhaparamÃïava÷ sarvato vipras­ptà gandhabuddhimutpÃdayanti nÃsikÃpuÂamanupraviÓanta iti cet / na / atÅndriyatvÃtparamÃïÆnÃæ sphuÂagandhopalabdheÓca nÃgakesarÃdi«u / naca loke pratÅtirgandhavaddravyamÃghrÃtamiti / gandha evÃghrÃta iti tu laukikÃ÷ pratÅyanti / rÆpÃdi«vÃÓrayavyatirekÃnupalabdhergandhasyÃpyayukta ÃÓrayavyatireka iti cet / na / pratyak«atvÃdanumÃnÃprav­tte÷ / tasmÃdyadyathà loke d­«Âaæ tattathaivÃnumantavyaæ nirÆpakairnÃnyathà / nahi raso guïo jihvayopalabhyata ityato rÆpÃdayo 'pi guïà jihvÃyaivopalabhyeragniriti niyantuæ Óakyate // 26 // ---------------------- FN: guïasya dravyavyatireka ÃÓrayaviÓle«a÷ / ____________________________________________________________________________________________ tathà ca darÓayati | BBs_2,3.27 | h­dayÃyatanatvamaïuparimÃïatvaæ cÃtmano 'bhidhÃya tasyaiva 'à lomasya à nakhÃgrebhya÷' (chÃ. 8.8.1) iti caitanyena guïena samastaÓarÅravyÃpitvaæ darÓayati // 27 // ____________________________________________________________________________________________ p­thagupadeÓÃt | BBs_2,3.28 | 'praj¤ayà ÓarÅraæ samÃruhya' (kau«Å. 3.6) iti cÃtmapraj¤ayo÷ kart­karaïabhÃvena p­thagupadeÓÃccaitanyaguïenaivÃsya ÓarÅravyÃpità gamyate / 'tade«Ãæ prÃïÃnÃæ vij¤Ãnena vij¤ÃnamÃdÃya' (b­. 2.1.17) iti ca kartu÷ ÓÃrÅratp­thagvij¤ÃnasyopadeÓa etamevÃbhiprÃyamupodbalayati / tasmÃdaïurÃtmeti // 28 // ---------------------- FN: vij¤ÃnamindriyÃïÃæ j¤ÃnaÓaktiæ vij¤Ãnena caitanyaguïenÃdÃya Óeta ityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ evaæ prÃpte brÆma÷ - tadguïasÃratvÃt tu tadvyapadeÓa÷ prÃj¤avat | BBs_2,3.29 | tuÓabda÷ pak«aæ vyavartayati / naitadastyaïurÃtmeti / utpattyaÓravaïÃddhi parasyaiva tu brahmaïa÷ praveÓaÓravaïÃttÃdÃtmyopadeÓÃcca parameva brahma jÅva ityuktam / parameva cedbrahma jÅvastasmÃdyÃvatparaæ brahma tÃvÃneva jÅvo bhavitumarhati / parasya ca brahmaïo vibhutvamÃmnÃtam / tasmÃdvibhurjÅva÷ / tathÃca 'sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' (b­. 4.4.22) ityeva¤jÃtÅyakà jÅvavi«ayà vibhutvavÃdÃ÷ ÓrautÃ÷ smÃrtÃÓca samarthità bhavanti / nacÃïorjÅvasya sakalaÓarÅragatà vedanopapadyate / tvaksaæbandhÃtsyÃditi cet / na / kaïÂakatodane 'pi sakalaÓarÅragataiva vedanà prasajyeta / tvakkaïÂakayorhi saæyoga÷ k­tsnÃyÃæ tvaci vartate tvakca k­tsnaÓarÅravyÃpinÅti / pÃdatala eva tu kaïÂakanunno vedanÃæ prati labhate / nacÃïorguïavyÃptirupapadyate, guïasya guïideÓatvÃt / guïatvameva hi guïinamanÃÓritya guïasya hÅyeta / pradÅpaprabhÃyÃÓca dravyÃntaratvaæ vyÃkhyÃtam / gandho 'pi guïatvÃbhyupagamÃtsÃÓraya eva saæcaritumarhati / anyathà guïatvahÃniprasaÇgÃt / tathÃcoktaæ dvaipÃyanena- 'upalabhyÃpsu cedgandaæ kecidbrÆyuranaipuïÃ÷ / p­thivyÃmeva taæ vidyÃdapo vÃyuæ ca saæÓritam' iti / yadi ca caitanyaæ jÅvasya samastaæ ÓarÅraæ vyÃpnuyÃnnÃïurjÅva÷ syÃt / caitanyameva hyasya svarÆpamagnerivau«ïyaprakÃÓau / nÃtra guïaguïivibhÃgo vidyata iti ÓarÅraparimÃïatvaæ ca pratyÃkhyÃtam / pariÓe«ÃdvibhurjÅva÷ / kathaæ tarhyaïutvÃdivyapadeÓa ityata Ãha- tad guïasÃratvÃttu tadvyapadeÓa÷ iti / tasyà buddherguïÃstadguïà icchà dve«a÷ sukhaæ du÷khamityevamÃdayastadguïÃ÷ sÃra÷ pradhÃnaæ yasyÃtmana÷ saæsÃritve saæbhavati sa tadguïasÃrastasya bhÃvastadguïasÃratvam / nahi buddherguïairvinà kevalasyÃtmana÷ saæsÃritvamasti / buddhyupÃdhirdharmÃdhyÃsanimittaæ hi kart­tvabhokt­tvÃdilak«aïaæ saæsÃritvamakart­rabhoktuÓcÃsaæsÃriïo nityamuktasya sata Ãtmana÷ / tasmÃttadguïasÃratvÃdbuddhiparimÃïenÃsya parimÃïavyapadeÓa÷ / tadutkrÃntyÃdibhiÓcÃsyotkrÃntyadivyapadeÓo na svata÷ / tathÃca- 'bÃlÃgraÓatabhÃgasya Óatadhà kalpitasya ca / bhÃgo jÅva÷ sa vij¤eya÷ sa cÃnantyÃya kalpate' (Óve. 5.9) ityaïutvaæ jÅvasyoktvà tasyaiva punarÃnantyamÃha / taccaivameva sama¤jasaæ syÃdyadyaupacÃrikamaïutvaæ jÅvasya bhavetpÃramÃrthikaæ cÃnantyam / nahyubhayaæ mukhyamavakalpeta / nacÃnantyamaupacÃrikamiti Óakyaæ vij¤Ãtuæ, sarvopani«atsu brahmÃtmabhÃvasya pratipÃdayi«itatvÃt / tathetarasminnapyunmÃne 'buddherguïenÃtmaguïena caiva ÃrÃgramÃtro hyavaro 'pi d­«Âa÷' (Óve. 6.8) iti ca buddhiguïasaæbandhenaivÃrÃgramÃtratÃæ ÓÃsti na svenaivÃtmanà / 'e«o 'ïurÃtmà cetasà veditavya÷' (muï¬a. 3.1.9) ityatrÃpi na jÅvasyÃïuparimÃïatvaæ Ói«yate, parasyaivÃtmanaÓcak«urÃdyanavagrÃhyatvena j¤ÃnaprasÃdagamyatvena ca prak­tatvÃt / jÅvasyÃpi ca mukhyÃïuparimÃïatvÃnupapatte÷ / tasmÃddurj¤ÃnatvÃbhiprÃyamidamaïutvavacanamupÃdhyabhiprÃyaæ và dra«Âavyam / tathà 'praj¤ayà ÓarÅraæ samÃruhya' (kau«Å. 3.6) ityeva¤jÃtÅyake«vapi bhedopadeÓe«u buddhyauvopÃdhibhÆtayà jÅva÷ ÓarÅraæ samÃruhyetyevaæ yojayitavyam / vyapadeÓamÃtraæ vÃ, ÓilÃputrakasya ÓarÅramityavadat / nahyatra guïaguïivibhÃgo 'pi vidyata ityuktam / h­dayÃyatanatvavacanamapi buddhereva tadÃyatanatvÃt / tathotkrÃntyÃdÅnÃmapyupÃdhyÃyattatÃæ darÓayati- 'kasminnvahamutkrÃnta utkrÃnto bhavi«yÃmi kasminvà prati«Âhite prati«ÂhÃsyÃmÅti' (praÓna. 6.3) 'sa prÃïamas­jata' (pra. 6.4) iti / utkrÃntyabhÃve hi gatyÃgatyorapyabhÃvo vij¤Ãyate / nahyanapas­pasya dehÃdgatyÃgatÅ syÃtÃm / evamupÃdhiguïasÃratvÃjjÅvasyÃïutvÃdivyapadeÓa÷ prÃj¤avat / yathà prÃj¤asya paramÃtmana÷ saguïe«ÆpÃsane«ÆpÃdhiguïasÃratvÃdaïÅyastvÃdivyapadeÓa÷- 'aïÅyÃnvrÅhervà yavÃdvÃ' (chÃ. 3.1.14.2) 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷ satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 3.14.2) ityevaæprakÃrastadvat / syÃdetadyadi buddhiguïasÃratvÃdÃtmana÷ saæsÃritvaæ kalpyeta, tato buddhyÃtmanorbhinnayo÷ saæyogÃvasÃnamavaÓyaæbhÃvÅtyato buddhiviyoge satyÃtmano vibhaktasyÃnÃlak«yatvÃdasattvamasaæsÃritvaæ và prasajyeteti // 29 // ata uttaraæ paÂhati- ____________________________________________________________________________________________ yÃvadÃtmabhÃvitvÃc ca na do«as taddarÓanÃt | BBs_2,3.30 | neyamanantaranirdi«Âado«aprÃptirÃÓaÇkanÅyà / kasmÃt / yÃvadÃtmabhÃvitvÃdbuddhisaæyogasya / yÃvadayamÃtmà saæsÃrÅ bhavati, yÃvadasya samyagdarÓanena saæsÃritvaæ na nivartate, tÃvadasya buddhyà saæyogo na ÓÃmyati / yÃvadeva cÃyaæ buddhyupÃdhisaæbandhastÃvajjÅvasya jÅvatvaæ saæsÃritvaæ ca / paramÃrthatastu na jÅvo nÃma buddhyupÃdhisaæbandhaparikalpitasvarÆpavyatirekeïÃsti / nahi nityamuktasvarÆpÃtsarvaj¤ÃdÅÓvarÃdanyaÓcetano dhÃturdvitÅyo vedÃntÃrthanirÆpaïÃyÃmupalabhyate / 'nÃnyo 'to 'sti dra«Âà Órotà mantà vij¤ÃtÃ' (b­. 3.7.23), 'nÃnyadato 'sti dra«Â­ Órot­ mant­ vij¤Ãt­' (chÃ. 6.8.7), 'tattvamasi' (chÃ. 6.1.6), 'ahaæ brahmÃsmi' (b­. 1.4.7) ityÃdiÓrutebhya÷ / kathaæ punaravagamyate yÃvadÃtmabhÃvÅ buddhisaæyoga iti / taddarÓanÃdityÃha / tathÃhi ÓÃstraæ darÓayati- 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u h­dyantarjyoti÷ puru«a÷ sa samÃna÷ sannubhau lokÃvanusaæcarati dhyÃyatÅva lelÃyatÅva' (b­. 4.3.4) ityÃdi / tatra vij¤Ãnamaya iti buddhimaya ityetaduktaæ bhavati / pradeÓÃntare 'vij¤Ãnamayo manomaya÷ prÃïamayaÓcak«urmaya÷ Órotramaya÷' iti vij¤Ãnamayasya manaÃdibhi÷ saha pÃÂhÃt / buddhimayatvaæ ca tadguïasÃratvamevÃbhipreyate / yathà loke strÅmayo devadatta iti strÅrÃgÃdipradhÃno 'bhidhÅyate tadvat / 'sa samÃna÷ sannubhau lokÃvanusaæcarati' iti ca lokÃntaragamane 'pyaviyogaæ buddhyà darÓayati / kena samÃnastasyaivabuddhyeti gamyate saænidhÃnÃt / tacca darÓayati - 'dhyÃyatÅva lelÃyatÅva' (b­. 4.3.7) iti / etaduktaæ bhavati- nÃyaæ svato dhyÃyati, nÃpi calati, dhyÃyantyÃæ buddhau dhyÃyatÅva calantyÃæ buddhau calatÅveti / apica mithyÃj¤Ãnapura÷saro 'yamÃtmano buddhyupÃdhisaæbandha÷ / naca mithyÃj¤Ãnasya samyagj¤ÃnÃdanyatra niv­ttirastÅtyato yÃvadbrahmÃtmatÃnavabodhasyÃvadayaæ buddhyupÃdhisaæbandho na ÓÃmyati / darÓayati ca- 'vedÃhametaæ puru«aæ mahÃntamÃdityavarïaæ tamasa÷ purastÃt / tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (Óve. 3.8) iti // 30 // ---------------------- FN: vij¤Ãnamayo buddhipracura÷ / Ãdityavarïaæ svaprakÃÓam / tamasa÷ parastÃdaj¤ÃnÃsp­«Âam / satà paramÃtmanà / ____________________________________________________________________________________________ nanu su«uptapralayayorna Óakyate buddhisaæbandhaæ Ãtmano 'bhyupagantum / 'satà somya tadà saæpanno bhavati svamapÅto bhavati' (chÃ. 6.8.1) iti vacanÃt / k­tsnavikÃrapralayÃbhyupagamÃcca / tatkathaæ yÃvadÃtmabhÃvitvaæ buddhisaæbandhasyetyatrocyate- puæstvÃdivat tv asya sato 'bhivyaktiyogÃt | BBs_2,3.31 | yathà loke puæstvÃdÅni bÅjÃtmanà vidyamÃnÃnyeva bÃlyÃdi«vanupalabhyamÃnÃnyavidyamÃnavadabhipreyamÃïÃni yauvanÃdi«vÃvirbhavanti, nÃvidyamÃnÃnyutpadyante «aï¬ÃdÅnÃmapi tadutpattiprasaÇgÃt, evamayamapi buddhisaæbandha÷ ÓaktyÃtmanà vidyamÃna eva su«uptapralayayo÷ puna÷ prabodhaprasavayorÃvirbhavati / evaæ hyetadyujyate / nahyÃkasmikÅ kasyacidutpatti÷ saæbhavati / atiprasaÇgÃt / darÓayati ca su«uptÃdutthÃnamavidyÃtmakabÅjasadbhÃvakÃritam- 'sati saæpadya na vidu÷ sati saæpadyamÃha' iti ta iha vyÃghro và saæho vÃ' (chÃ. 6.9.3) ityÃdinà / tasmÃtsiddhametadyÃvadÃtmabhÃvÅ buddhyÃdyupÃdhisaæbandha iti // 31 // ____________________________________________________________________________________________ nityopalabdhyanupalabdhiprasaÇgo 'nyataraniyamo vÃnyathà | BBs_2,3.32 | taccÃtmana upÃdhibhÆtamanta÷karaïaæ mano buddhirvij¤Ãnaæ ctitamiti cÃnekadhà tatra tatrÃbhilapyate / kvacicca v­ttivibhÃgena saæÓayÃdiv­ttikaæ mana ityucyate, niÓcayÃdiv­ttikaæ buddhiriti / taccaivaæbhÆtamanta÷karaïamavaÓyamastÅtyabhyupagantavyam / anyathà hyanabhyupagamyamÃne tasminnityopalabdhyanupalabdhiprasaÇga÷ syÃt / Ãtmendriyavi«ayÃïÃmupalabdhisÃdhanÃnÃæ saænidhÃne sati nityamevopalabdhi÷ prasajyeta / atha satyapi hetusamavadhÃne phalÃbhÃvastato nityamevÃnupalabdhi÷ prasajyeta / nacaivaæ d­Óyate / athavÃnyatarasyÃtmana indriyasya và Óaktipratibandho 'bhyupagantavya÷ / nacÃtmana÷ Óaktipratibandha÷ saæbhavati / avikriyatvÃt / nÃpÅndriyasya / nahi tasya pÆrvottarayo÷ k«aïayorapratibaddhaÓaktikasya sato 'kasmÃcchakti÷ pratibadhyeta / tasmÃdyasyÃvadhÃnÃnavadhÃnÃbhyÃmupalabdhyanupalabdhÅ bhavatastanmana÷ / tathÃca Óruti÷ - 'anyatrÃtmanà abhÆvaæ nÃdarÓamanyatramanà abhÆvaæ nÃÓrau«am' (b­. 1.5.3) iti, 'manasà hyeva paÓyati manasà ӭïoti' (b­. 1.5.3) iti / kÃmÃdayaÓcÃsya v­ttaya iti darÓayati 'kÃma÷ saækalpo vicikitsà ÓraddhÃÓraddhà dh­tiradh­tirhÅrbhÅrityetatsarvaæ mana eva' (b­. 1.5.3) iti / tasmÃdyuktametat / 'tadguïasÃratvÃttadvyapadeÓa÷' iti // 32 // 14 kartrÃdhikaraïam / sÆ. 33-40 ____________________________________________________________________________________________ kartà ÓÃstrÃrthavattvÃt | BBs_2,3.33 | tadguïasÃratvÃdhikÃreïaivÃparo 'pi jÅvadharma÷ prapa¤cyate / kartà cÃyaæ jÅva÷ syÃt / kasmÃt / ÓÃstrÃrthatvÃt / eva¤ca 'yajeta' 'juhuyÃt' 'dadyÃt' ityevaævidhaæ vidiÓÃstramarthavadbhavati / anyathà tadanarthakaæ syÃt / taddhi kartu÷ sata÷ kartavyaviÓe«amupadiÓati / nacÃsati kart­tve tadupapadyeta / tathedamapi ÓÃstramarthavadbhavati e«a hi dra«Âà Órotà mantà boddhà kartà vij¤ÃnÃtmà puru«a÷ (pra. 5.9) iti // 33 // ____________________________________________________________________________________________ vihÃropadeÓÃt | BBs_2,3.34 | itaÓca jÅvasya kart­tvaæ, yajjÅvaprakriyÃyÃæ saædhye sthÃne vihÃramupadiÓati- 'sa Åyate 'm­to yatra kÃmam' (b­. 4.3.12) iti, 'sve ÓarÅre yathÃkÃmaæ parivartate' (b­. 2.1.18) iti ca // 34 // ---------------------- FN: saædhye sthÃne svapnÃvasthÃnam / Åyate gacchati / ____________________________________________________________________________________________ upÃdÃnÃt | BBs_2,3.35 | itaÓcÃsya kart­tvaæ, yajjÅvaprakriyÃyÃmeva karaïÃnÃmupÃdÃnaæ saækÅrtayati- 'tade«Ãæ prÃïÃnÃæ vij¤Ãnena vij¤ÃnamÃdÃya' (b­. 21.1.17) iti, 'prÃïÃng­hÅtvÃ' (b­. 2.1.18) iti ca // 35 // ---------------------- FN: prÃïÃnÃmindryÃïÃæ vij¤Ãnena buddhyà vij¤Ãnaæ grahaïaÓaktimÃdÃya svÃpe jÅvo h­dayametÅti yojanà / ____________________________________________________________________________________________ vyapadeÓÃc ca kriyÃyÃæ na cen nirdeÓaviparyaya÷ | BBs_2,3.36 | itaÓca jÅvasya kart­tvaæ, yadasya laukikÅ«u vaidikÅ«u ca kriyÃsu kart­tvaæ vyapadiÓati ÓÃstram- 'vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute karmÃïi tanute 'pi ca' (tai. 2.5.1) iti / nanu vij¤Ãnacchabdo buddhau samadhigata÷ / kathamanena jÅvasya kart­tvaæ sÆcyata iti / netyucyate / jÅvasyaivai«a nirdeÓo na buddhe÷ / na cejjÅvasya syÃnnirdeÓaviparyaya÷ syÃt / vij¤Ãnenetyevaæ niradek«yÃt / tathà hyanyatra buddhivivak«ÃyÃæ vij¤ÃnaÓabdasya karaïavibhaktinirdeÓo d­Óyate 'tade«Ãæ prÃïÃnÃæ vij¤Ãnena vij¤ÃnamÃdÃya' (b­. 2.1.17) iti / iha tu ' vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute' (tai. 2.5.1) iti kart­samÃnÃdhikaraïanirdeÓÃdbuddhivyatiriktasyaivÃtmana÷ kart­tvaæ sÆcyata ityado«a÷ // 36 // atrÃha- yadi buddhivyatirikto jÅva÷ kartà syÃtsa svatantra÷ sanpriyaæ hitaæ caivÃtmano niyamena saæpÃdayenna viparÅtam / viparÅtamapi tu saæpÃdayannupalabhyate / naca svatantrasyÃtmana Åd­ÓÅ prav­ttiraniyamenopapadyata iti / ata uttaraæ paÂhati- ____________________________________________________________________________________________ upalabdhivadaniyama÷ | BBs_2,3.37 | yathÃyamÃtmopalabdhiæ prati svatantro 'pyaniyamene«Âamani«Âaæ copalabhata evamaniyamenaive«Âamani«Âaæ ca saæpÃdayi«yati / upalabdhÃvapyasvÃtantryamupalabdhihetÆpÃdÃnopalambhÃditi cet / na / vi«ayaprakalpanÃmÃtraprayojanatvÃdupalabdhihetÆnÃm / upalabdhau tvananyÃpek«atvamÃtmanaÓcaitanyayogÃt / apicÃrthakriyÃyÃmapi nÃtyantamÃtmana÷ svÃtantryamasti deÓakÃlanimittaviÓe«Ãpek«atvÃt / naca sahÃyÃpek«asya kartu÷ kart­tvaæ nivartate / bhavati hyedhodakÃdyapek«asyÃpi paktu÷ pakt­tvam / sahakÃrivaicitryÃcce«ÂÃni«ÂÃrthakriyÃyÃmaniyamena prav­ttirÃtmano na virudhyate // 37 // ____________________________________________________________________________________________ ÓaktiviparyayÃt | BBs_2,3.38 | itaÓca vij¤Ãnavyatirikto jÅva÷ kartà bhavitumarhati / yadi purvij¤ÃnaÓabdavÃcyà buddhireva kartrÅ syÃttata÷ Óaktiviparyaya÷ syÃt / karaïaÓaktirbuddherhÅyeta kart­ÓaktiÓcÃpadyeta / satyÃæ ca buddhe÷ kart­Óaktau tasyà evÃhaæpratyayavi«ayatvamabhyupagantavyam / ahaÇkÃrapÆrvikÃyà eva prav­tte÷ sarvatra darÓanÃt / ahaæ gacchÃmyahamÃgacchÃmyahaæ bhu¤jo 'haæ pibÃmÅti ca / tasyÃÓca kart­ÓaktiyuktÃyÃ÷ sarvÃrthakÃrÅ karaïamanyatkalpayitavyam / Óakto 'pi hi sankartà karaïamupÃdÃya kriyÃsu pravartamÃno d­Óyata iti / tataÓca saæj¤ÃmÃtre vivÃda÷ syÃnna vastubheda÷ kaÓcit / karaïavyatiriktasya kart­tvÃbhyupagamÃt // 38 // ____________________________________________________________________________________________ samÃdhyabhÃvÃc ca | BBs_2,3.39 | yo 'pyayamaupani«adÃtmapratipattiprayojana÷ samÃdhirupadi«Âo vedÃnte«u- 'Ãtmà và are dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyasitavya so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' (b­. 2.4.5), 'Ãtmetyevaæ dhyÃyatha ÃtmÃnam' (muï¬a. 2.2.6) ityevaælak«aïa÷, so 'pyasatyÃtmana÷ kart­tve nopapadyeta / tasmÃdapyasya kart­tvasiddhi÷ // 39 // 15 tak«Ãdhikaraïam // sÆ. 40 ____________________________________________________________________________________________ yathà ca tak«obhayathà | BBs_2,3.40 | evaæ tÃvacchÃstrÃrthavattvÃdibhirhetubhi÷ kart­tvaæ ÓÃrÅrasya pradarÓitaæ, tatpuna÷ svÃbhÃvikaæ và syÃdupÃdhinimittaæ veti cintyate / tatraitaireva ÓÃstrÃrthavattvÃdibhirhetubhi÷ svÃbhÃvikaæ kart­tvamapavÃdahetvabhÃvÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ / na svÃbhÃvikaæ kart­tvamÃtmana÷ saæbhavati, anirmok«aprasaÇgÃt / kart­tvasvabhÃve hyÃtmano na kart­tvÃnnirmok«a÷ saæbhavati, agnerivau«ïyÃt / naca kart­tvÃdanirmuktasyÃsti puru«Ãrthasiddhi÷, kart­tvasya du÷kharÆpatvÃt / nanu sthitÃyÃmapi kart­tvaÓaktau kart­tvakÃryaparihÃrÃtpuru«Ãrtha÷ setsyati / tatparihÃraÓca nimittaparihÃrÃt / yathÃgnerdahanaÓaktiyuktasyÃpi këÂhaviyogÃddahanakÃryÃbhÃvÃt / na / nimittÃnÃmapi Óaktilak«aïena saæbandhena saæbaddhÃnÃmatyantaparihÃrÃsaæbhavÃt / nanu mok«asÃdhanavidhÃnÃnmok«a÷ setsyati / na / sÃdhanÃyattasyÃnityatvÃt / apica nityaÓuddhabuddhamuktÃtmapratipÃdanÃnmok«asiddhirabhimatà / tÃd­gÃtmapratipÃdanaæ ca na svÃbhÃvike kart­tve 'vakalpeta / tasmÃdupÃdhidharmÃdhyÃsenaivÃtmana÷ kart­tvaæ na svÃbhÃvikam / tathÃca Óruti÷ - 'dhyÃyatÅva lelÃyatÅva' (b­. 4.3.7) iti / 'Ãtmendriyamanoyuktaæ bhoktetyÃhurmanÅ«iïa÷(kaïÂha. 3.4) iti copÃdhisaæp­ktasyaivÃtmano bhoktetyÃdiviÓe«alÃbhaæ darÓayati / nahi vivekinÃæ parasmÃdanyo jÅvo nÃma kartà bhoktà và vidyate / 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 4.3.23) ityÃdiÓravaïÃt / para eva tarhi saæsÃrÅ kartà bhoktà ca prasajyeta, parasmÃdanyaÓceccitimäjÅva÷ kartà buddhyÃdisaæghÃtavyatirikto na syÃt / na / avidyÃpratyupasthÃpitatvÃtkart­tvabhokt­tvayo÷ / tathÃca ÓÃstram- 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyati' (b­. 2.4.14) ityavidyÃvasthÃyÃæ kart­tvabhokt­tve darÓayitvà vidyÃvasthÃyÃæ te eva kart­tvabhokt­tve nivÃrayati- 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 2.4.14) iti / tathà svapnajÃgaritayorÃtmana upÃdhisaæparkak­taæ Óramaæ ÓyenasyevÃkÃÓe viparipatata÷ ÓrÃvayitvà tadabhÃvaæ su«uptau prÃj¤enÃtmanà saæpari«vaktasya ÓrÃvayati- 'tadvà asyaitadÃptakÃmamÃtmakÃmamakÃmaæ rÆpaæ ÓokÃntaram (b­. 4.3.21) ityÃrabhya e«Ãsya paramà gatire«Ãsya paramà saæpade«o 'sya paramo loka e«o 'syaparama Ãnanda÷ (b­. 4.3.32) ityupasaæhÃrÃt / tadetadÃhÃcÃrya÷ - yathà ca tak«obhayathà iti / tvarthe cÃyaæ ca÷ paÂhita÷ / naivaæ mantavyaæ svÃbhÃvikamevÃtmana÷ kart­tvamagnerivau«ïyamiti / yathà tu tak«Ã loke vÃsyÃdikaraïahasta÷ kartà du÷khÅ bhavati sa eva svag­haæ prÃpto vimuktavÃsyÃdikaraïa÷ svastho niv­tto nirvyÃpÃra÷ sukhÅ bhavatyevamavidyÃpratyupasthÃpitadvaitasaæp­kta Ãtmà svapnajÃgaritÃvasthayo÷ kartà du÷khÅ bhavati sa tacchramÃpanuttaye svamÃtmÃnaæ paraæ brahma praviÓya vimuktakÃryakaraïasaæghÃto 'kartà sukhÅ bhavati saæprasÃdÃvasthÃyÃm / tathà muktyavasthÃyÃmapyavidyÃdhvÃntaæ vidyÃpradÅpena vidhÆyÃtmaiva kevalo niv­tta÷ sukhÅ bhavati / tak«ad­«ÂÃntaÓcaitÃvatÃæ'Óena dra«Âavya÷ / tak«Ã hi viÓi«Âhe«u tak«aïÃdivyÃpÃre«vapek«yaiva pratiniyatÃni karaïÃni vÃsyÃdÅni kartà bhavati / svaÓarÅreïa tvakartaiva / evamayamÃtmà sarvavyÃpÃre«vapek«yaiva manaÃdÅni karaïÃni kartà bhavati, svÃtmanà tvakartaiveti / natvÃtmanasthak«ïa ivÃvayavÃ÷ santi yairhastÃdibhiriva vÃsyÃdÅni tak«Ã manaÃdÅni karaïÃnyÃtmopÃdadÅta nyasyedvà / yattÆktaæ ÓÃstrÃrthavattvÃdibhirhetubhi÷ svÃbhÃvikamÃtmana÷ kart­tvamiti / tanna / vidhiÓÃstraæ tÃvadyathÃprÃptaæ kart­tvamupÃdÃya kartavyaviÓe«amupadiÓati na kart­tvamÃtmana÷ pratipÃdayati / naca svÃbhÃvikamasya kart­tvamiti brahmÃtmatvopadeÓÃdityavocÃma / tasmÃdavidyÃk­taæ kart­tvamupÃdÃya vidhiÓÃstraæ pravarti«yate / kartà vij¤ÃnÃtmà puru«a ityeva¤jÃtÅyakamapi ÓÃstramanuvÃdarÆpatvÃdyathÃprÃpyamevÃvidyÃk­taæ kart­tvamanuvadi«yati / etena vihÃropÃdÃne parih­te / tayorapyanuvÃdarÆpatvÃt / nanu saædhye sthÃne prasupte«u karaïe«u sve ÓarÅre yathÃkÃmaæ parivartata iti vihÃra upadiÓyamÃna÷ kevalasyÃtmana÷ kart­tvamÃvahati / tathopÃdÃne 'pi 'tade«Ãæ prÃïÃnÃæ vij¤Ãnena vij¤ÃnamÃdÃya' iti karaïe«u karmakaraïavibhaktÅ ÓrÆyamÃïe kevalasyÃtmana÷ kart­tvaæ gamayata iti / atrocyate- na tÃvatsaædhye sthÃne 'tyantamÃtmana÷ karaïaviramaïamasti / 'sadhÅ÷ svapno bhÆtvemaæ lokamatikrÃmati' (b­.4.3.7) iti tatrÃpi dhÅsaæbandhaÓravaïÃt / tathÃca smaranti- 'indriyÃïÃmuparame mano 'nuparataæ yadi / sevate vi«ayÃneva tadvidyÃtsvapnadarÓanam' iti / 'kÃmÃdayaÓca manaso v­ttaya÷' iti Óruti÷ / tÃÓca svapne d­Óyante / tasmÃtsamanà eva svapne viharati / vihÃro 'pi ca tatratyo vÃsanÃmaya eva natu pÃramÃrthiko 'sti / tathÃca ÓrutirivÃkÃrÃnubaddhameva svapnavyÃpÃraæ varïayati- 'uteva strÅbhi÷ saha modamÃno jak«adutevÃpi bhayÃni paÓyan' (b­. 4.3.13) iti / laukikà api tathaiva svapnaæ kathayanti- Ãruk«amiva giriÓ­ÇgamadrÃk«amiva vanarÃjimiti / tathopÃdÃne 'pi yadyapi karaïe«u karmakaraïavibhaktinirdeÓastathÃpi tatsaæp­ktasyaivÃtmana÷ kart­tvaæ dra«Âavyam / kevale kart­tvÃsaæbhavasya darÓitatvÃt / bhavati ca loke 'nekaprakÃrà vivak«Ã yodhà yudhyante yodhai rÃjà yudhyata iti / apicÃsminnupÃdÃne karaïavyÃpÃroparamamÃtraæ vivak«yate na svÃtantryaæ kasyacidabuddhipÆrvakasyÃpi svÃpe karaïavyÃpÃroparamasya d­«ÂatvÃt / yastvayaæ vyapadeÓo darÓita÷ 'vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute' iti, sa buddhereva kart­tvaæ prÃpayati / vij¤ÃnaÓabdasya tatra prasiddhatvÃt / manonantaraæ pÃÂhÃcca / 'tasya Óraddhaiva Óira÷' (tai. 2.4) iti ca vij¤ÃnamayasyÃtmana÷ ÓraddhÃdyavayavatvasaækÅrtanÃt / ÓraddhÃdÅnÃæ ca buddhidharmatvaprasiddhe÷ / 'vij¤Ãnaæ devÃ÷ sarve brahma jye«ÂhamupÃsate' (tai. 2.5.1) iti ca vÃkyaÓe«Ãt / jye«Âhatvasya ca prathamajatvamasya buddhau prasiddhatvÃt / 'sa e«a vÃcaÓcittasyottarottarakramo yadyaj¤a÷' iti ca Órutyantare yaj¤asya vÃgbuddhisÃdhyatvÃvadhÃramÃt / naca buddhe÷ Óaktiviparyaya÷ karaïÃnÃæ kart­tvÃbhyupagame bhavati / sarvakÃrakÃïÃmeva svasvavyÃpÃre«u kart­tvasyÃvaÓyaæbhÃvitvÃt / upalabdhyapek«aæ tve«Ãæ karaïÃnÃæ karaïatvaæ, sà cÃtmana÷ / naca tasyÃmapyasya kart­tvamasti / nityolabdhisvarÆpatvÃt / ahaÇkÃrapÆrvakamapi kart­tvaæ nopalabdhurbhavitumarhati / ahaÇkÃrasyÃpyupalabhyamÃnatvÃt / nacaivaæ sati karaïÃntarakalpanÃprasaÇga÷ / buddhe÷ karaïatvÃbhyupagamÃt / samÃdhyabhÃvastu ÓÃstrÃrthattvenaiva parih­ta÷ / yathÃprÃptameva kart­tvamupÃdÃya samÃdhividhÃnÃt / tasmÃtkart­tvamapyÃtmana upÃdhinimittameveti sthitam // 40 // ---------------------- FN: ÓokÃntaraæ du÷khÃsp­«Âam / gati÷ prÃpyaæ, loko bhogyaæ sukham / anyairapreryatvaæ svasthatvam, mÃnasaprayatnarÃhityaæ nirv­tatvam, kÃyace«ÂÃÓÆnyatvaæ nirvyÃpÃratvam / saæprasÃda÷ su«upti÷ / jak«at bhu¤jÃnaiva / ____________________________________________________________________________________________ 16 parÃyattÃdhikaraïam / sÆ. 41-42 parÃt tu tacchrute÷ | BBs_2,3.41 | yadidamavidyÃvasthÃyÃmupÃdinibandhanaæ kart­tvaæ jÅvasyÃbhihitaæ, tatkimanapek«yeÓvaraæ bhavatyÃhosvidÅÓvarÃpek«amiti bhavati vicÃraïà / tatra prÃptaæ tÃvanneÓvaramapek«ate jÅva÷ kart­tva iti / kasmÃt / apek«ÃprayojanÃbhÃvÃt / ayaæ hi jÅva÷ svayameva rÃgadve«Ãdido«aprayukta÷ kÃrakÃntarasÃmagrÅsamapanna÷ kart­tvamanubhavituæ Óaknoti / tasya kimÅÓvara÷ kari«yati / naca loke prasiddhirasti k­«yÃdikÃsu kriyÃsvana¬udÃdivadÅÓvaro 'paro 'pek«itavya iti / kle«Ãtmakena ca kart­tvena jantÆnsaæs­jata ÅÓvarasya nairgh­ïyaæ prasajyeta, vi«amaphalaæ cai«Ãæ kart­tvaæ vidadhato vai«amyam / nanu 'vai«amyanairgh­ïye na sÃpek«atvÃt' (bra. 1.4.17) ityuktam / satyamuktam sati tvÅÓvarasya sÃpek«atvasaæbhave / sÃpek«atvaæ ceÓvarasya saæbhavati satorjantÆnÃæ dharmÃdharmayostayoÓca sadbhÃva÷ sati jÅvasya kart­tve / tadeva cetkart­tvamÅÓvarÃpek«aæ syÃtkiævi«ayamÅÓvarasya sÃpek«atvamucyeta / ak­tÃbhyÃgamaÓcaivaæ jÅvasya prasajyeta / tasmÃtsvata evÃsya kart­tvamiti / etÃæ prÃptiæ tuÓabdena vyÃvartya pratijÃnÅte- 'parÃt' iti / avidyÃvasthÃyÃæ kÃryakaraïasaæghÃtÃvivekadarÓino jÅvasyÃvidyÃtimirÃndhasya sata÷ parasmÃdÃtmana÷ karmÃdhyak«ÃtsarvabhÆtÃdhivÃsÃtsÃk«iïaÓcetayiturÅÓvarÃttadanuj¤ayà kart­tvabhokt­tvalak«aïasya saæsÃrasya siddhi÷, tadanugrahahetukenaiva ca vij¤Ãnena mok«asiddhirbhavitumarhati / kuta÷ / tacchrute÷ / yadyapi do«aprayukta÷ sÃmagrÅsaæpannaÓca jÅva÷, yadyapi ca loke k­«yÃdi«u karmasu neÓvarakÃraïatvaæ prasiddhaæ, tathÃpi sarvÃsveva prav­tti«vÅÓvaro hetukarteti ÓruteravasÅyate / tathÃhi Órutirbhavati- 'e«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokebhya unninÅyate / e«a hyevÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamadho ninÅ«ate' (kau«Å. 3.8) iti / 'ya Ãtmani ti«ÂhannÃtmÃnamantaro yamayati' iti caiva¤jÃtÅyakà // 41 // nanvevamÅÓvarasya kÃrayit­tve sati vai«amyanairghaïye syÃtÃmak­tÃbhyÃgamaÓca jÅvasyeti / netyucyate- ____________________________________________________________________________________________ k­taprayatnÃpek«as tu vihitaprati«iddhÃvaiyarthyÃdibhya÷ | BBs_2,3.42 | tuÓabdaÓcoditado«avyÃvartanÃrtha÷ / k­to ya÷ prayatno jÅvasya dharmÃdharmalak«aïastadapek«a evainamÅÓvara÷ kÃrayati / tataÓcaite codità do«Ã na prasajyante / jÅvak­tadharmÃdharmavai«amyÃpek«a eva tattatphalÃni vi«amaæ vibhajetparjanyavadÅÓvaro nimittatvamÃtreïa / yathà loke nÃnÃvidhÃnÃæ gucchagulmÃdÅnÃæ vrÅhiyavÃdÅnÃæ cÃsÃdhÃraïebhya÷ svasvabÅjebhyo jÃyamÃnÃnÃæ sÃdhÃraïaæ nimittaæ bhavati parjanya÷ / nahyasati parjanye rasapa«papalÃÓÃdivai«amyaæ te«Ãæ jÃyate, nÃpyasatsu svasvabÅje«u, evaæ jÅvak­taprayatnÃpek«a ÅÓvaraste«Ãæ ÓubhÃÓubhaæ vidadhyÃditi Óli«yate / nanu k­taprayatnÃpek«atvameva jÅvasya parÃyatte kart­tve nopapadyate / nai«a do«a÷ / parÃyatte 'pi hi kart­tve karotyeva jÅva÷ / kurvantaæ hi tamÅÓvara÷ kÃrayati / apica pÆrvaprayatnamapek«yedÃnÅæ kÃrayati pÆrvataraæ ca prayatnamapek«ya pÆrvamakÃrayadityanÃditvÃtsaæsÃrasyetyanavadyam / kathaæ punaravagamyate k­tapratnÃpek«a ÅÓvara iti / vihitaprati«iddhÃvaiyarthyÃdibhya ityÃha / evaæ hi 'svargakÃmo yajeta' 'brÃhmaïo na hantavya÷', ityeva¤jÃtÅyakasya vihitasya prati«iddhasya cÃvaiyarthyaæ bhavati / anyathà tadanarthakaæ syÃt / ÅÓvara eva vidhiprati«edhayorniyujyeta / atyantaparatantratvÃjjÅvasya / tathà vihitakÃriïamapyanarthena saæs­jetprati«iddhakÃriïamapyarthena / tataÓca prÃmÃïyaæ vedasyÃstamiyÃt / ÅÓvarasya cÃtyantÃnapek«atve laukikasyÃpi puru«akÃrasya vaiyarthyaæ tathà deÓakÃlanimittÃnÃæ pÆrvoktado«aprasaÇgaÓcetyeva¤jÃtÅyakaæ do«ajÃtamÃdigrahaïena darÓayati // 42 // 17 aæÓÃdhikaraïam / sÆ. 43-53 ____________________________________________________________________________________________ aæÓo nÃnÃvyapadeÓÃd anyathà cÃpi dÃÓakitavÃditvam adhÅyata eke | BBs_2,3.43 | jÅveÓvarayorupakÃryopakÃrabhÃva ukta÷ / sa ca saæbaddhayoreva loke d­«Âo yathà svÃmibh­tyayoryathà vÃgnivisphuliÇgayo÷ / tataÓca jÅveÓvarayorapyupakÃryopakÃrakabhÃvÃbhyupagamÃtkiæ svÃmibh­tyavatsaæbandha ÃhosvidagnivisphuliÇgavadityasyÃæ vicikitsÃyÃmaniyamo và prÃpnoti / athavà svÃmibh­tyaprakÃre«veveÓitrÅÓitavyabhÃvasya prasiddhatvÃttadvidha eva saæbandha iti prÃpnoti / ato bravÅtyaæÓa iti / jÅva ÅÓvasyÃæÓo bhavitumarhati, yathÃgnervisphuliÇga÷ / aæÓa ivÃæÓo nahi niravayavasya mukhyoæ'Óa÷ saæbhavati / kasmÃtpunarniravayavatvÃtsa eva na bhavati / nÃnÃvyapadeÓÃt / 'so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' (chÃ. 8.7.1) 'etameva viditvà munirbhavati' ' ya Ãtmani ti«ÂhannÃtmÃnamantaro yamayati' iti caiva¤jÃtÅyako bhedanirdeÓo nÃsati bhede yujyate / nanu cÃyaæ nÃnÃvyapadeÓa÷ sutarÃæ svÃmibh­tyasÃrÆpye yujyata ityata Ãha- anyathà cÃpÅti / naca nÃnÃvyapadeÓÃdeva kevalÃdaæÓatvapratipti÷ / kiæ tarhyanyathà cÃpi vyapadeÓo bhavatyanÃnÃtvasya pratipÃdaka÷ / tathÃhi- eke ÓÃkhino dÃÓakitavÃdibhÃvaæ brahmaïa ÃmanantyÃtharvaïikà brahmasÆkte- 'brahma dÃÓà brahma dÃsà brahmaiveme kitavÃ÷' ityÃdinà / dÃÓà ya ete kaivartÃ÷ prasiddhÃ÷, ye cÃmÅ dÃsÃ÷ svÃmi«vÃtmÃnamupak«apayanti, ye cÃnye kitavà dyÆtak­taste sarve brahmaiveti hÅnajantÆdÃharaïena sarve«Ãmeva nÃmarÆpak­takÃryakaraïasaæghÃtapravi«ÂÃnÃæ jÅvÃnÃæ brahmatvamÃha / tathÃnyatrÃpi brahmaprakriyÃyÃmevÃyamartha÷ prapa¤cyate- 'tvaæ strÅ tvaæ pumÃnasi tvaæ kumÃra uta và kumÃrÅ / tvaæ jÅrïo daï¬ena va¤casi tvaæ jÃto bhavasi viÓvatomukha÷' (Óve. 4.3) iti / 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste' iti ca / 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­ca 3.7.23) ityÃdiÓrutibhyaÓcÃsyÃrthasya siddhi÷ / caitanyaæ cÃviÓi«Âaæ jÅveÓvarayoryathÃgnivisphuliÇgayorau«ïyam / ato bhedÃbhedÃvagamÃbhyÃmaæÓatvÃvagama÷ // 43 // kutaÓcÃæÓatvÃvagama÷ - ____________________________________________________________________________________________ mantravarïÃc ca | BBs_2,3.44 | mantravarïaÓcaitamarthamavagamayati 'tÃvÃnasya mahimà tato jyÃyÃæÓca puru«a÷ / pÃdo 'sya sarvÃbhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' (chÃ. 3.12.6) iti / atra bhÆtaÓabdena jÅvapradhÃnÃni sthÃvarajaÇgamÃni nirdiÓati / 'ahiæsansarvabhÆtÃnyanyatra tÅrthebhya÷' iti prayogÃt / aæÓa÷ pÃdo bhÃga ityanarthÃntaram / tasmÃdapyaæÓatvÃvagama÷ // 44 // kutaÓcÃæÓatvÃvagama÷ - ____________________________________________________________________________________________ api ca smaryate | BBs_2,3.45 | ÅÓvaragÅtÃsvapi ceÓvaraæÓatvaæ jÅvasya smaryate- 'mamaivÃæÓo jÅvaloke jÅvabhÆta÷ sanÃtana÷' (15.7) iti / tasmÃdapyaæÓatvÃvagama÷ / yattÆktaæ svÃmibh­tyÃdi«veveÓitrÅÓitavyabhÃvo loke prasiddha iti / yadyapye«Ã loke prasiddhastathÃpi ÓÃstrÃttvatrÃæÓÃæÓitvamÅÓitrÅÓitavyabhÃvaÓca niÓcÅyate / niratiÓayopÃdhisaæpannaÓceÓvaro nihÅnopÃdhisaæpannäjÅvÃnpraÓÃstÅti na ki¤cidviprati«idhyate // 45 // atrÃha- nanu jÅvasyeÓvarÃæÓatvÃbhyupagame tadÅyena saæsÃradu÷khopabhogenÃæÓina ÅÓvarasyÃpi du÷khitvaæ syÃt / yathà loke hastapÃdÃdyanyatamÃÇgagatena du÷khenÃÇgino devadattasya du÷khitvaæ tadvat / tataÓca tatprÃptÃnÃæ mahattaraæ du÷khaæ prÃpnuyÃt / ato varaæ pÆrvÃvastha÷ saæsÃra evÃstviti samyagdarÓanÃnarthakyaprasaÇga÷ syÃditi / atrocyate- ____________________________________________________________________________________________ prakÃÓÃdivan naivaæ para÷ | BBs_2,3.46 | yathà jÅva÷ saæsÃradu÷khamanubhavati naivaæ para ÅÓvaro 'nubhavatÅti pratijÃnÅmahe / jÅvo hyavidyÃveÓavaÓÃddehÃdyÃtmabhÃvamiva gatvà tatk­tena du÷khena du÷khyahamityavidyayà k­taæ du÷khopabhogamabhimanyate / naivaæ parameÓvarasya dehÃdyÃtmabhÃvo du÷khÃbhimÃno vÃsti / jÅvasyÃpyavidyÃk­tanÃmarÆpanirv­ttadehendriyÃdyupÃdhyavivekabhramanimitta eva du÷khÃbhimÃno natu pÃramÃrthiko 'sti / yathÃca svadehagatadÃhacchedÃdinimittaæ du÷khaæ tadabhimÃnabhrÃntyÃnubhavati tathà putramitrÃdigocaramapi du÷khaæ tadabhimÃnabhrÃntyaivÃnubhavatyahameva putro 'hameva mitramityevaæ snehavaÓena putramitrÃdi«vabhiniviÓamÃna÷ / tataÓca niÓcitametadavagamyate- mithyÃbhimÃnabhramanimitta eva du÷khÃnubhava iti / vyatirekadarÓanÃccaivamavagamyate / tathÃhi- putramitrÃdimatsu bahu«Æpavi«Âe«u tatsaæbandhÃbhimÃni«vitare«u ca putro m­to mitraæ m­tamityevamÃdyudgho«ite ye«Ãmeva putramitrÃdimattvÃbhimÃnaste«Ãmeva tannimittaæ du÷khamutpadyate nÃbhimÃnahÅnÃnÃæ parivrÃjakÃdÅnÃm / ataÓca laukikasyÃpi puæsa÷ samyagdarÓanÃrthavattvaæ d­«Âaæ, kimuta vi«ayaÓÆnyÃdÃtmano 'nyadvastvantaramapaÓyato nityacaitanyamÃtrasvarÆpasyeti / tasmÃnnÃsti samyagdarÓanÃnarthakyaprasaÇga÷ / prakÃÓÃdivaditi nidarÓanopanyÃsa÷ / yathà prakÃÓa÷ sauraÓcÃndramaso và viyadvyÃpyavati«ÂhamÃno 'ÇgulyÃdyupÃdhisaæbandhÃtte«v­juvakrÃdibhÃvaæ pratipadyamÃne«u tattadbhÃvamiva pratipadyamÃno 'pi na paramÃrthatastadbhÃvaæ pratipadyate / yathà cÃkÃÓo ghaÂÃdi«u gacchatsu gacchanniva vibhÃvyamÃno 'pi na paramÃrthato gacchati, yathà codaÓarÃvÃdikampanÃttadgate sÆryapratibimbe kampamÃne 'pi na tadvÃnsÆrya÷ kampate, evamavidyÃpratyupasthÃpite buddhyÃdyupahite jÅvÃkhyeæ'Óe du÷khÃyamÃne 'pi na tadvÃnÅÓvaro du÷khÃyate / jÅvasyÃpi tu du÷khaprÃptiravidyÃnimittaivetyuktam / tathÃcÃvidyÃnimittajÅvabhÃvavyudÃsena brahmabhÃvameva jÅvasya pratipÃdayanti vedÃntÃ÷ 'tattvamasi' ityevamÃdaya÷, tasmÃnnÃsti jaivena du÷khena paramÃtmano du÷khitvaprasaÇga÷ // 46 // ---------------------- FN: itare«vabhimÃnaÓÆnye«u / ____________________________________________________________________________________________ smaranti ca | BBs_2,3.47 | smaranti ca vyÃsÃdayo yathà jaivena du÷khena na paramÃtmà du÷khÃyata iti / 'tatra ya÷ paramÃtmà hi sa nityo nirguïa÷ sm­ta÷ / na lipyate phalaiÓcÃpi padmapatramivÃmbhasà / karmÃtmà tvaparo yo 'sau mok«abandhanai÷ sa yujyate / sa saptadaÓakenÃpi rÃÓinà yujyate puna÷' iti / caÓabdÃtsamÃmananti ceti vÃkyaÓe«a÷ / 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdvattyanaÓnannanyo abhicÃkaÓÅti' (Óve. 4.6) iti / 'ekastathà sarvabhÆtÃntarÃtmà na lipyate lokadu÷khena bÃhya÷' (kaÂha. 5.11) iti ca // 47 // atrÃha- yadi tarhyeka eva sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmantarÃtmà syÃtkathamanuj¤ÃparihÃrau syÃtÃæ lokikau vaidikau ceti / nanu cÃæÓo jÅva ÅÓvarasyetyuktam / tadbhedÃccÃnuj¤ÃparihÃrau tadÃÓrayÃvavyatikÅrïÃvupapadyete kimatra codyata iti / ucyate- naitadevam / anaæÓitvamapi hi jÅvasyÃbhedavÃdinya÷ Órutaya÷ pratipÃdayanti- 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (te. 2.6.1), 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23), 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati' (b­. 4.4.19), 'tattvamasi' (chÃ. 6.8.7) 'ahaæ brahmÃsmi' (b­. 1.4.10) ityeva¤jÃtÅyakÃ÷ / nanu bhedÃbhedÃvagamÃbhyÃmaæÓatvaæ siddhyatÅtyuktam / syÃdetadevaæ yadyubhÃvapi bhedÃbhedau pratipipÃdayi«itau syÃtÃm, abheda eva tvatra pratipipÃdayi«ito brahmÃtmatvapratipattau puru«Ãrthasiddhe÷ / svabhÃvaprÃptastu bhedo 'nÆdyate / naca niravayavasya brahmaïo mukhyoæ'Óo jÅva÷ saæbhavatÅtyuktam / tasmÃtpara÷ evaika÷ sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmantarÃtmà jÅvabhÃvenÃvasthita ityato vaktavyÃnuj¤ÃparihÃropapatti÷ // 47 // ---------------------- FN: tatra jÅvaparayormadhye / karmÃtmà karmÃÓrayo jÅva÷ / saptadaÓakena daÓendrayÃïi pa¤ca prÃïa÷ mano buddiÓceti saptadaÓasaækhyÃko rÃÓirliÇgam / m­tyo÷ sa m­tyu - iha brahmaïi yo nÃneva kalpitabhedaÓÃli cetanÃcetanÃtmakaæ viÓvaæ paÓyati sa m­tyoranantaraæ m­tyuæ janmamaraïÃdiparamparÃrÆpaæ saæsÃraæ prÃpnotÅtyartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ tÃæ brÆma÷ - anuj¤ÃparihÃrau dehasambandhÃj jyotirÃdivat | BBs_2,3.48 | '­tau bhÃryÃmupeyÃt' ityanuj¤Ã / ''gurvÃÇganÃæ nopagacchet' iti parihÃra÷ / tathà 'agnÅ«omÅyaæ paÓuæ saæj¤apayet' ityanuj¤Ã / 'na hiæsyÃtsarvÃbhÆtÃni' iti parihÃra÷ / evaæ loke 'pi mitramupasevitavyamityanuj¤Ã / Óatru÷ parihartavya iti parihÃra÷ / evaæprakÃrÃvanuj¤ÃparihÃrÃvekatve 'pyÃtmano dehasaæbandhÃtsyÃtÃm / dehai÷ saæbandho dehasaæbandha÷ / ka÷ punardehasaæbandha÷ / dehÃdirayaæ saæghÃto 'hamevetyÃtmani viparÅtapratyayotpatti÷ / d­«Âà ca sà sarvaprÃïinÃmahaæ gacchÃmyahamÃgacchÃmyahamandho 'hamanandho 'haæ mƬho 'hamamƬha ityevamÃtmikà / nahyasyÃ÷ samyagdarÓanÃdanyannivÃrakamasti / prÃktu samyagdarÓanÃtpratatai«Ã bhrÃnti÷ sarvajantu«u / tadevamavidyÃnimittadehÃdyupÃdhisaæbandhak­tÃdviÓe«ÃdaikÃtmyÃbhyupagame 'pyanuj¤ÃparihÃrÃvavakalpyete / samyagdarÓinastarhyanuj¤ÃparihÃrÃnarthakyaæ prÃptam / na / tasyak­tÃrthatvÃnniyojyatvÃnupapatte÷ / heyopÃdeyayorhi niyojyo niyoktavya÷ syÃt / Ãtmanastvatiriktaæ heyamupÃdeyaæ và vastvapaÓyankathaæ niyujyeta / nacÃtmÃtmanyeva niyojya÷ syÃt / ÓarÅravyatirekadarÓina eva niyojyatvamiti cet / na / tatsaæhatatvÃbhimÃnÃt / satyaæ vyatirekadarÓino niyojyatvaæ tathÃpi vyomÃdivaddehÃdyasaæhatatvamapaÓyata evÃtmano niyojyatvÃbhimÃna÷ / nahi dehÃdyasaæhatatvadarÓina÷ kasyacidapi niyogo d­«Âa÷ / kimutaikÃtmyadarÓina÷ / naca niyogÃbhÃvÃtsamyagdarÓino yathe«Âace«ÂÃprasaÇga÷ / sarvatrÃbhimÃnasyaiva pravartakatvÃdibhimÃnÃbhÃvÃcca samyagdarÓina÷ / tasmÃddehasaæbandhÃdevÃnuj¤ÃparihÃrau / jyotirÃdivat / yathà jyoti«a ekatve 'pyagni÷ kravyÃtparihriyate netara÷ / yathÃca prakÃÓa ekasyÃpi savituramedhyadeÓasaæbaddha÷ parihriyate netara÷ ÓucibhÆmi«Âha÷ / yathà bhaumÃ÷ pradeÓà vajravai¬ÆryÃdaya upÃdÅyante / bhaumà api santo narakalevarÃdaya÷ parihriyante / yathà mÆtraparÅ«aæ gavÃæ pavitratayà parig­hyate tadeva jÃtyantare parivarjyate tadvat // 48 // ---------------------- FN: pratatà saætatà / viÓe«o bheda÷ / kravyaæ mÃæsamattÅti kravyÃt smÃÓÃnÃgni÷ / ____________________________________________________________________________________________ asantateÓ cÃvyatikara÷ | BBs_2,3.49 | syÃtÃæ nÃmÃnuj¤ÃpariharÃvekasyÃpyatmano dehaviÓe«ayogÃt / yatsvayaæ karmaphalasaæbandha÷ sa caikÃtmyÃbhyupagame vyatikÅryeta svÃmyekatvÃditi cet / naitadevam / asaætate÷ / nahi kart­bhokt­ÓcÃtmana÷ saætata÷ sarvai÷ ÓarÅrai÷ saæbandho 'sti / upÃdhitantro hi jÅva ityuktam / upÃdhyasaætÃnÃcca nÃsti jÅvasaætÃna÷ / tataÓca karmavyatikara÷ phalavyatikaro và na bhavi«yati // 49 // ____________________________________________________________________________________________ ÃbhÃsa eva ca | BBs_2,3.50 | ÃbhÃsa eva cai«a jÅva÷ parasyÃtmano jalasÆryakÃdivatpratipattavya÷ / na sa eva sÃk«Ãt / nÃpi vastvantaram / ataÓca yathà naikasmi¤jalasÆryake kampamÃne jalasÆryakÃntaraæ kampate, evaæ naikasmi¤jÅve karmaphalasaæbandhini jÅvÃntarasya tatsaæbandha÷ / evamapyavyatikara eva karmaphalayo÷ / ÃbhÃsasya cÃvidyÃk­tatvÃttadÃÓrayasya saæsÃrasyÃvidyÃk­tatvopapattiriti / tadvyudÃsena ca pÃramÃrthikasya brahmÃtmabhÃvasyopadeÓopapatti÷ / ye«Ãæ tu bahava ÃtmÃnaste ca sarve sarvagatÃste«Ãmevai«a vyatikara÷ prÃpnoti / katham / bahavo vibhavaÓcÃtmÃnaÓcaitanyamÃtrasvarÆpà nirguïà niratiÓayÃÓca tadarthaæ sÃdhÃraïaæ pradhÃnaæ tannimittai«Ãæ bhogÃpavargasiddhiriti sÃækhyÃ÷ / sati bahutve vibhutve ca ghaÂaku¬yÃdisamÃnà dravyamÃtrasvarÆpÃ÷ svato 'cetanà ÃtmanastadupakaraïÃni cÃïÆni manÃæsyacetanÃni / tatrÃtmadravyÃïÃæ manodravyÃïÃæ ca saæyogÃnnavecchÃdayo vaiÓe«ikà Ãtmaguïà utpadyante / te cÃvyatirekeïa pratyekamÃtmasu samavayanti sa saæsÃra÷ / te«Ãæ navÃnÃmÃtmaguïÃnÃmatyantÃnutpÃdo mok«a iti kÃïÃdÃ÷ / tatra sÃækhyÃnÃæ tÃvaccaitanyasvarÆpatvÃtsarvÃtmanÃæ saænidhÃnÃdyaviÓe«Ãccaikasya sukhadu÷khasaæbandhe sarve«Ãæ sukhadu÷khasaæbandha÷ prÃpnoti / syÃdetat / pradhÃnaprav­tte÷ paru«akaivalyÃrthatvÃdvyavasthà bhavi«yati / anyathà hi svavibhÆtikhyÃpanÃrthà pradhÃnaprav­tti÷ syÃt / tathÃcÃnirmok«a÷ prasajyeteti / naitatsÃram / nahyabhila«itasiddhinibandhanà vyavasthà Óakyà vij¤Ãtum / upapattyà tu kayÃcidvyavasthocyeta / asatyÃæ punarupapattau kÃmaæ mà bhÆdabhila«itaæ puru«akaivalyaæ, prÃpnoti tu vyavasthÃhetvabhÃvÃdvyatikara÷ / kÃïÃdÃnÃmapi yadaikenÃtmanà mana÷ saæyujyate tadÃtmÃntarairapi nÃntarÅyaka÷ saæyoga÷ syÃtsaænidhÃnÃdyaviÓe«Ãt / tataÓca hetvaviÓe«ÃtphalÃviÓe«a ityekasyÃtmana÷ sukhadu÷khayoge sarvÃtmanÃmapi samÃnaæ sukhadu÷khitvaæ prasajyeta // 50 // syÃdetat / ad­«Âanimitto niyamo bhavi«yatÅti / netyÃha- ____________________________________________________________________________________________ ad­«ÂÃniyamÃt | BBs_2,3.51 | bahu«vÃtmasvÃkÃÓavatsarvagate«u pratiÓarÅraæ bÃhyÃbhyantarÃviÓe«eïa saænihite«u manovÃkkÃyairdharmalak«aïamad­«Âamuparjyate / sÃækhyÃnÃæ tÃvattadanÃtmasamavÃyi pradhÃnavarti pradhÃnasÃdhÃraïyÃnna pratyÃtmaæ sukhadu÷khopabhogasya niyÃmakamupapadyate / kÃïÃdÃnÃmapi pÆrvavatsÃdhÃraïenÃtmamana÷saæyogena nirvartitasyÃd­«ÂasyÃpyasyaivÃtmana idamad­«Âamiti niyame hetvabhÃvÃde«a eva do«a÷ // 51 // syÃdetat / ahamidaæ phalaæ prÃpnavÃnÅdaæ pariharÃïÅtthaæ prayatà itthaæ karavÃïÅtyevaævidhà abhisaædhyÃdaya÷ pratyÃtmaæ pravartamÃnà ad­«ÂasyÃtmanÃæ ca svasvÃmibhÃvaæ niyaæsyantÅti / netyÃha- ____________________________________________________________________________________________ abhisandhyÃdi«v api caivam | BBs_2,3.52 | abhisaædhyÃdÅnÃmapi sÃdhÃraïenaivÃtmamana÷saæyogena sarvÃtmasaænidhau kriyamÃïÃnÃæ niyamahetutvÃnupapatteruktado«Ãnu«aÇga eva // 52 // ____________________________________________________________________________________________ pradeÓÃd iti cen nÃntarbhÃvÃt | BBs_2,3.53 | athocyeta vibhutve 'pyatmana÷ ÓarÅraprati«Âhena manasà saæyoga÷ ÓarÅrÃvacchinna evÃtmapradeÓe bhavi«yatÅti ata÷ pradeÓak­tà vyavasthÃbhisaædhyÃdÅnÃmad­«Âasya sukhadu÷khayoÓca bhavi«yatÅti / tadapi nopapadyate / kasmÃt / antarbhÃvÃt / vibhutvÃviÓe«Ãddhi sarva evÃtmÃna÷ sarvaÓarÅre«vantarbhavanti / tatra na vaiÓe«ikai÷ ÓarÅrÃvacchinno 'pyÃtmÃna÷ pradeÓa÷ kalpayituæ Óakya÷ / kalpyamÃno 'pyayaæ ni«pradeÓasyÃtmana÷ pradeÓa÷ kÃlpanikatvÃdeva na pÃramÃrthikaæ kÃryaæ niyantuæ Óaknoti / ÓarÅramapi sarvÃtmasaænidhÃvutpadyamÃnamasyaivÃtmano netare«Ãmiti na niyantuæ Óakyam / pradeÓaviÓe«Ãbhyupagame 'pi ca dvayorÃtmano÷ samÃnasukhadu÷khabhÃjo÷ kadÃcidekenaiva tÃvaccharÅreïopabhogasiddhi÷ syÃt / samÃnapradeÓasyÃpi dvayorÃtmanorad­«Âasya saæbhavÃt / tathÃhi- devadatto yasminpradeÓe sukhadu÷khamanvabhÆttasmÃtpradeÓÃdapakrÃnte taccharÅre yaj¤adattaÓarÅre ca taæ pradeÓamanuprÃpte tasyÃpÅtareïa samÃna÷ sukhadu÷khÃnubhavo d­Óyate sa na syÃdyadi devadattayaj¤adattayo÷ samÃnapradeÓamani«Âaæ na syÃt / svargÃdyanupabhogaprasaÇgaÓca pradeÓavÃdina÷ syÃt / brÃhmaïÃdiÓarÅrapradeÓe«vad­«Âani«patte÷ pradeÓÃntaravartitvÃcca svÃrgÃdyupabhogasya / sarvagatatvÃnupapattiÓca bahÆnÃmÃtmanÃæ, d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / vada tÃvattvaæ ke bahava÷ samÃnapradeÓÃÓceti / rÆpÃdaya iti cet / na / te«Ãmapi dharmyaæÓenÃbhedÃllak«aïabhedÃcca / natu bahÆnÃmÃtmanÃæ lak«aïabhedo 'sti / antyaviÓe«avaÓÃdbhedopapattiriticet / na / bhedakalpanÃya antyaviÓe«akalpanÃyÃÓcetaretarÃÓrayatvÃt / ÃkÃÓÃdÅnÃmapi vibhutvaæ brahmavÃdino 'siddhaæ kÃryatvÃbhyupagamÃt, tasmÃdÃtmaikatvapak«a eva sarvado«ÃbhÃva iti siddham // 53 // iti ÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓrÅÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ samÃpta÷ // 3 // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ dvitÅyÃdhyÃye caturtha÷ pÃda÷ / atra pÃde liÇgaÓarÅraÓrutÅnÃæ virodhaparihÃra÷ 1 prÃïotpattyadhikaraïam / sÆ. 1-4 tathà prÃïÃ÷ | BBs_2,4.1 | viyadÃdivi«aya÷ Órutiviprati«edhast­tÅyena pÃdena parih­ta÷ / caturthenedÃnÅæ prÃïavi«aya÷ parihriyate / 'tatra tÃvat tattejo 's­jata' (chÃndo. 6.2.3) iti, 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (taitti. 2.1.1) iti caivamÃdi«Ætpattiprakaraïe«u prÃïÃnÃmutpajirnÃmnÃyate kvaciccÃnutpattirevai«ÃmÃmnÃyate 'asadvà idamagra ÃsÅt' (tai. 2.7) 'tadÃhu÷ kiæ tadasadÃsÅdity­«ayo vÃva te 'gre 'sadÃsÅt / tadÃhu÷ ke te ­«aya iti / prÃïà vÃva ­«aya÷' ityatra prÃgutpatte÷ prÃïÃnÃæ sadbhÃvaÓravaïÃt / anyatra tu prÃïÃnÃmapyutpatti÷ paÂhyate- 'yathÃgnerjvalata÷ k«udrà visphuliÇgà vyuccarantyevamevaitasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïÃ÷' iti, 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca' (muï¬a. 2.1.3) iti, 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti tasmÃt' (mu. 2.1.8) iti, 'sa prÃïamas­jata prÃïÃcchraddhÃæ khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅndriyaæ mano 'nnam' (pra. 6.4) iti caivamÃdipradeÓe«u / tatra tatra Órutiviprati«edhÃdanyataranirdhÃraïakÃraïÃnirÆpaïÃccÃpratipatti÷ prÃpnoti / athavà prÃgutpatte÷ sadbhÃvaÓravaïÃdgauïÅ prÃïÃnÃmutpattiriti prÃpnoti / ata uttaramidaæ paÂhati- 'tathà prÃïÃ÷' iti / kathaæ punaratra tathetyak«arÃnulomyaæ prak­topamÃnÃbhÃvÃt / sarvagatÃtmabahutvavÃdidÆ«aïamatÅtÃnantarapÃdÃnte prak­taæ tattÃvannopamÃnaæ saæbhavati sÃd­ÓyÃbhÃvÃt / sÃd­Óye hi satyupamÃnaæ syÃt / yathà siæhastathà balavarmoti / ad­«ÂasÃmyapratipÃdanÃrthamiti yadyucyeta, yathÃd­«Âasya sarvÃtmasaænidhÃvutpadyamÃnasyÃniyatatvamevaæ prÃïÃnÃmapi sarvÃtmana÷ pratyaniyatatvamiti / tadapi dehÃniyamenaivoktatvÃtpunaruktaæ bhavet / naca jÅvena prÃïà upamÅyeransiddhÃntavirodhÃt / jÅvasya hyanutpattirÃkhyÃtà / prÃïÃnÃæ tÆtpattirvyÃcikhyÃsità / tasmÃttathetyasaæbaddhamiva pratibhÃti / na / udÃharaïopÃttenÃpyupamÃnena saæbandhopapatte÷ / atra prÃïotpattivÃdivÃkyajÃtamujadÃharaïam- 'etasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïÃ÷ sarve lokÃ÷ sarve devÃ÷ sarvÃïi bhÆtÃni vyuccaranti' (b­. 2.1.20) ityeva¤jÃtÅyakam / tatra yathà lokÃdaya÷ parasmÃdbrahmaïa utpadyante tathà prÃïà apÅtyartha÷ / tathÃ- 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïÅ' (muï¬a. 2.1.3) ityevamÃdi«vapi khÃdivatprÃïÃnÃmutpattiriti dra«Âavyam / athavà 'pÃnavyÃpacca tadvat' (jai.a. 3.4.15) ityevamÃdi«u vyavahitopamÃnasaæbandhasyÃpyÃÓritatvÃt / yathÃtÅtÃnantarapÃdÃdyuktà viyadÃdaya÷ parasya brahmaïo vikÃrÃ÷ samadhigatÃstathà prÃïà api parasya brahmaïo vikÃrà iti yojayitavyam / ka÷ puna÷ prÃïÃnÃæ vikÃratve hetu÷ / Órutatvameva / nanu ke«ucitpradeÓe«u na prÃïÃnÃmutpatti÷ ÓrÆyata ityuktaæ tadayuktam / pradeÓÃntare«u ÓravaïÃt / nahi kvacidaÓravaïamanyatra Órutaæ nivÃrayitumutsahate / tasmÃcchrutatvÃviÓe«ÃdÃkÃÓÃdivatprÃïà apyutpadyanta iti sÆktam // 1 // ---------------------- FN: prÃïavi«aya÷ prÃïotpattisaækhyÃtattvÃdivi«aya÷ / Ãnulomyamäjasyam / yathà t­tÅyÃdhyaye caturthapÃde«vapratigrahe«vadhikaraïapÆrvapak«anyÃyo bahusÆtravyavahito 'pi somavamane parÃm­Óyate tadvadatrÃpi j¤eyam / ____________________________________________________________________________________________ gauïyasaæbhavÃt | BBs_2,4.2 | yatpunaruktaæ prÃgutpatte÷ sadbhÃvaÓravaïÃdgauïÅ prÃïÃnÃmutpattiÓrutiriti / tatpratyÃha- gauïyasaæbhavÃditi / gauïyà asaæbhavo gauïyasaæbhava÷ / nahi prÃïÃnÃmutpattiÓrutirgauïÅ saæbhavati / pratij¤ÃhÃniprasaÇgÃt / 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' (muï¬a. 1.1.3) iti hyekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãya tatsÃdhanÃyedamÃmnÃyate- 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷' (muï¬a. 2.1.3) ityÃdi / sà ca pratij¤Ã prÃïÃde÷ samastasya jÃgato brahmavikÃratve sati prak­tivyatirekeïa vikÃrÃbhÃvÃtsiddhyati / gauïyÃæ tu prÃïÃnÃmutpattiÓrutau pratij¤eyaæ hÅyeta / tathÃca pratij¤ÃtÃrthamupasaæharati- 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma tapo brahma parÃm­tam' (muï¬a. 2.2.11) iti, 'brahmaivedaæ viÓvamidaæ vari«Âam' (muï¬a. 2.2.11) iti ca / tathà 'Ãtmano và are darÓanena Óravaïena matyà vij¤Ãnenedaæ sarvaæ viditam' ityeva¤jÃtÅyakÃsu Óruti«ve«aiva pratij¤Ã yojayitavyà / kathaæ puna÷ prÃgutpatte÷ prÃïÃnÃæ sadbhÃvaÓravaïam / naitanmÆlaprak­tivi«ayam / 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhro hyak«arÃtparata÷ para÷' (muï¬a, 2.1.2) iti mÆlaprak­te÷ prÃïÃdisamastaviÓe«arahitatvÃvadhÃraïÃt / avÃntaraprak­tivi«ayaæ tvetatsvavavikÃrÃpek«aæ pragutpatte÷ prÃïÃnÃæ sadbhÃvÃvadhÃraïamiti dra«Âavyam / vyÃk­tavi«ayÃïÃmapi bhÆyasÅnÃmavasthÃnÃæ Órutism­tyo÷ prak­tivikÃrabhÃvaprasiddhe÷ / viyadadhikaraïe hi 'gauïyasaæbhavÃt' iti pÆrvapak«asÆtratvÃdgauïÅ janmaÓrutirasaæbhavÃditi vyÃkhyÃtam / pratij¤ÃhÃnyà ca tatra siddhÃnto 'bhihita÷ / iha tu siddhÃntasÆtratvÃdgoïyà janmaÓruterasaæbhavÃditi vyÃkyÃtam / tadanurodena tvihÃpi gauïÅ janmaÓrutisaæbhavÃditi vyÃcak«Ãïai÷ pratij¤ÃhÃnirupek«ità syÃt // 2 // ____________________________________________________________________________________________ tatprÃkÓruteÓ ca | BBs_2,4.3 | itaÓcÃkÃÓÃdÅnÃmiva prÃïÃnÃmapi mukhyaiva janmaÓruti÷ / yajjÃyata ityekaæ janmavÃcipadaæ prÃïe«u prÃkÓrutaæ saduttare«vapyÃkÃÓÃdi«vanuvartate / 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷' (mu. 2.1.3) ityatrÃkÃÓÃdi«u mukhyaæ janmeti prati«ÂhÃpitaæ tatsÃmÃnyÃtprÃïe«vapi mukhyameva janma bhavitumarhati / nahyekasminprakaraïa ekasmiæÓca vÃkya eka÷ Óabda÷ sak­duccarito bahubhi÷ saæbadhyamÃna÷ kvacinmukhya÷ kvacidgauïa ityadhyavasÃtuæ Óakyam / vairÆpyaprasaÇgÃt / tathà 'sa prÃïamas­jata prÃïÃcchraddhÃm' (praÓna. 6.4) ityatrÃpi prÃïe«u Óruta÷ s­jati÷ pare«vapyutpattimatsu ÓraddhÃdi«vanu«ajyate / yatrÃpi paÓcacchruta utpattivacana÷ Óabda÷ pÆrvai÷ saæbadhyate tatrÃpye«a eva nyÃya÷ / yathà 'sarvÃïi bhÆtÃni vyuccaranti' ityayamante paÂhito vyuccarantiÓabda÷ pÆrvairapi prÃïÃdibhi÷ saæbadhyate // 3 // ____________________________________________________________________________________________ tatpÆrvakatvÃd vÃca÷ | BBs_2,4.4 | yadyapi 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) ityetasminprakaraïe prÃïÃnÃmutpattirna paÂhyate, tejobannÃnÃmeva ca trayÃïÃæ bhÆtÃnÃmutpattiÓravaïÃt / tathÃpi brahmaprak­tikatejobannapÅrvakatvÃbhidhÃnÃdvÃkprÃïamanasÃæ tatsÃmÃnyÃcca sarve«Ãmeva prÃïÃnÃæ brahmaprabhavatvaæ siddhaæ bhavati / tathÃhi- asminneva prakaraïe tejobannapÆrvakatvaæ vÃkprÃïamanasÃmÃmnÃyate- 'annamayaæ hi somya mana Ãpomaya÷ prÃïastejomayÅ vÃk' (chÃ. 6.5.4) iti / tatra yadi tÃvanmukhyamevai«ÃmannÃdimayatvaæ tato vartata eva brahmaprabhavatvam / atha bhÃktaæ tatÃpi brahmakart­kÃyÃæ nÃmarÆpavyÃkriyÃyÃæ ÓravaïÃt 'yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavati' (chÃ. 6.1.3) iti copakramÃt 'aitadÃtmyamidaæ sarvam' (chÃ. 6.8.7) iti copasaæhÃrÃcchrutyantaraprasiddheÓca brahmakÃryatvaprapa¤canÃrthameva manaÃdÅnÃmannÃdimayatvavacanamiti gamyate / tasmÃdapi prÃïÃnÃæ brahmavikÃratvasiddhi÷ // 4 // ____________________________________________________________________________________________ 2 saptagatyadhikaraïam / sÆ. 5-6 sapta gater viÓe«itatvÃc ca | BBs_2,4.5 | utpattivi«aya÷ Órutiviprati«edha÷ prÃïÃnÃæ parih­ta÷ / saækhyavi«aya idÃnÅæ parihriyate / tatra mukhyaæ prÃïamupari«ÂÃdvak«yati / saæprati tu katÅtare prÃïà iti saæpradhÃrayati / ÓrutivipratipatteÓcÃtra viÓaya÷ / kvacitsapta prÃïÃ÷ saækÅrtyante- 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti tasmÃt' (muï¬a. 2.1.8) iti / kvaciccëÂau prÃïà grahatvena guïena saækÅrtyante- ' a«Âau grahà a«ÂÃvatigrahÃ÷'' (b­. 3.2.1) iti / kvacinnava- 'sapta vai ÓÅr«aïyÃ÷ prÃïà dvÃvaväcau' (tai. saæ. 5.1.7.1) iti / kvaciddaÓa- 'nava vai puru«e prÃïà nÃbhirdaÓamÅ' iti / kvacidekÃdaÓa- 'daÓeme puru«e prÃïà ÃtmaikÃdaÓa÷' (b­. 3.9.4) iti / kvaciddvÃdaÓa- 'sarve«Ãæ sparÓÃnÃæ tvagekÃyanam' (b­. 2.4.11) ityatra / kvacittrayodaÓa 'cak«uÓca dra«Âavyaæ ca' (b­. 4.8) ityatra / evaæ hi vipratipannÃ÷ prÃïeyattÃæ prati Órutaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / saptaiva prÃïà iti / kuta÷ gate÷ / yatastÃvanto 'vagamyante- 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti tasmÃt' (muï¬a. 2.1.8) ityevaævidhÃsu Óruti«u / viÓe«itÃÓcaite 'sapta vai ÓÅr«aïyÃ÷ prÃïÃ÷' ityatra / nanu 'prÃïà guhÃÓayà nihitÃ÷ sapta sapta' (muï¬a. 2.1.8) iti vÅpsà ÓrÆyate, sà saptabhyo 'tiriktÃnprÃïÃngamayati / nai«a do«a÷ / puru«abhedÃbhiprÃyeyaæ vÅpsà pratipuru«aæ sapta sapta prÃïà iti, na tattvabhedÃbhiprÃyà sapta saptÃnye 'nye prÃïà iti / nanva«ÂatvÃdikÃpi saækhÃyà prÃïe«ÆdÃh­tà kathaæ saptaiva syu÷ / satyamudÃh­tà / virodhÃttvanyatamà saækyÃdhyavasÃtavyà / tatra stokakalpanÃnurodhÃtsaptasaækhyÃdhyavasÃnam / v­ttibhedÃpek«aæ ca saækhyÃntaraÓravaïamiti manyate // 5 // ---------------------- FN: viÓaya÷ saæÓaya÷ / grahatvaæ bandhakatvam / g­hïanti badhnantÅti grahà indriyÃïi / atigrahÃ÷ grahÃnatikrÃntà vi«ayà ityartha÷ / aväcau pÃyÆpasthau / gate÷ avagate÷ / ____________________________________________________________________________________________ atrocyate- hastÃdayas tu sthite 'to naivam | BBs_2,4.6 | hastÃdayastvapare saptabhyo 'tiriktÃ÷ prÃïÃ÷ ÓrÆyante- 'hastau vai graha÷ sa karmaïÃtigraheïa g­hÅto hastÃbhyÃæ hi karma karoti' (b­. 3.2.8) ityevamÃdyÃsu Óruti«u / sthite ca saptatvÃtireke saptatvamantarbhÃvÃcchakyate saæbhÃvayitum / hÅnÃdhikasaækhyÃvipratipattau hyadhikà saækhyà saægrÃhyà bhavati tasyÃæ hÅnÃntarbhavati natu hÅnÃyÃmadhikà / ataÓca naivaæ mantavyaæ stokakalpanÃnurodhÃtsaptaiva prÃïÃ÷ syuriti / uttarasaækhyÃnurodhÃttvekÃdaÓaiva te prÃïÃ÷ syu÷ / tathà codÃh­tà Óruti÷ - 'daÓeme puru«e prÃïà ÃtmaikÃdaÓa÷' (b­. 3.9.4) iti / ÃtmaÓabdena cÃtrÃnta÷karaïaæ parig­hyate, karaïÃdhikÃrÃt / nanvekÃdaÓatvÃdapyadhike dvÃdaÓatrayodaÓatve udÃh­te / satyamudÃh­te / nanvekÃdaÓÃbhya÷ kÃryajÃtebhyo 'dhikaæ kÃryajÃtamasti yadarthamadhikaæ karaïaæ kalpyeta / ÓabdasparÓarÆparasagandhavi«ayÃ÷ pa¤ca buddhibhedÃstadarthÃni pa¤ca buddhÅndriyÃïi / vacanÃdÃnaviharaïotsargÃnandÃ÷ pa¤ca karmabhedÃstadarthÃni ca pa¤ca karmendriyÃïi / sarvÃrthavi«ayaæ traikÃlyav­tti manatvekamanekav­ttikam / tadeva v­ttibhedÃt kvacidbhinnavadvyapadiÓyate- 'mano buddhiraÇaækÃraÓcittaæ ca' iti / tathÃca Óruti÷ kÃmÃdyà nÃnÃvidhà v­ttiranukramyÃha- 'etatsarvaæ mana eva' (b­. 1.5.3) iti / apica saptaiva ÓÅr«aïyÃnprÃïÃnabhimanyamÃnasya catvÃra eva prÃïà abhimatÃ÷ syu÷ / sthÃnabhedÃddhyete catvÃra÷ santa÷ sapta gaïyante 'dve Órotre dve cak«u«Å dve nÃsike ekà vÃk' iti / naca tÃvatÃmeva v­ttibhedà itare prÃïà iti Óakyate vaktuæ, hastÃdiv­ttÅnÃmatyantavijÃtÅyatvÃt / tathà 'nava vai puru«e prÃïà nÃbhirdaÓamÅ' ityatrÃpi dehacchidrabhedÃbhiprÃyeïaiva daÓa prÃïà ucyante na prÃïatattvabhedÃbhiprÃyeïa / nÃbhiddaÓamiti vacanÃt / nahi nÃbhirnÃma kaÓcitprÃïa÷ prasiddho 'sti / mukhyasya tu prÃïasya bhavati nÃbhirapyekaæ viÓe«Ãyatanamityato nÃbhirdaÓamÅtyucyate / kvacidupÃsanÃrthaæ katicitprÃïà gaïyante kvacitpradarÓanÃrtham / tadevaæ vicitre prÃïeyattÃmnÃne sati kva kiæparamÃmnÃnamiti vivektavyam / kÃryajÃtavaÓÃttvekÃdaÓÃtvÃmnÃnaæ prÃïavi«ayaæ pramÃïamiti sthitam / iyamaparà sÆtradvayayojanà / saptaiva prÃïÃ÷ syuryata÷ saptÃnÃmeva gati÷ ÓrÆyate- 'tamutkrÃmantaæ prÃïo 'nÆtkrÃmantaæ sarve prÃïà anÆtkrÃmanti' (b­. 4.4.2) ityatra / nanu sarvaÓabdo 'pyatra paÂhyate, tatkathaæ saptanÃmeva gati÷ pratij¤Ãyata iti / viÓe«itatvÃdityÃha / saptaiva hi prÃïÃÓcak«urÃdayastvakparyantà viÓe«ità iha prak­tÃ÷ 'sa yatraiva cÃk«u«a÷ puru«a÷ parÃÇparyÃvartate 'thÃrÆpaj¤o bhavati' (b­. 4.4.1) 'ekÅbhavati na paÓyatÅtyÃhu÷' (b­. 4.4.2) ityevamÃdinÃnukramaïena / prak­tagÃmÅ ca sarvaÓabdo bhavati yathà sarve brÃhmaïà bhojayitavyà iti ye nimantritÃ÷ prak­tà brÃhmaïÃsta eva sarvaÓabdenocyante nÃnye / evamihÃpi ye prak­tÃ÷ sapta prÃïÃsta eva sarvaÓabdenocyante nÃnya iti / nanvatra vij¤Ãnama«ÂamamanukrÃntaæ, kathaæ saptÃnÃmevÃnukramaïam / nai«a do«a÷ / manovij¤ÃnayostattvÃbhedÃdv­ttibhede 'pi saptatvopapatte÷ / tasmÃtsaptaiva prÃïà iti / evaæprÃpte brÆma÷ - hastÃdayastvapare saptabhyo 'tiriktÃ÷ prÃïÃ÷ pratÅyante-' hastau vai graha÷' (b­. 3.2.8) ityÃdiÓruti«u / grahatvaæ ca bandhanabhÃvo g­hyate,badhyate k«etraj¤o 'nena grahasaæj¤akena bandhaneneti / sa ca k«etraj¤o naikasminneva ÓarÅre badhyate, ÓarÅrÃntare«vi tulyatvÃdbandhanasya / tasmÃccharÅrÃntarasaæcÃrÅdaæ grahasaæj¤akaæ bandanamityarthÃduktaæ bhavati / tathÃca sm­ti÷ - purya«Âakena liÇgena prÃïÃdyena sa yujyate / tena baddhasya vai bandho mok«o muktasya tena ca / iti prÃÇmok«Ãdgrahasaæj¤akenÃnena bandhanenÃviyogaæ darÓayati / Ãtharvaïe ca vi«ayendriyÃnukramaïe cak«u«a dra«Âavyaæ ca ityatra tulyavaddhastÃdÅnÅndriyÃïi savi«ayÃïyanukrÃmati-' hastau cÃdÃtavyaæ copasthaÓcÃnandayitavyaæ ca pÃyuÓca visarjayitavyaæ ca pÃdau ca gantavyaæ ca' ( pra. 4.8) iti / tathà 'daÓeme puru«e prÃïà ÃtmaikÃdaÓaste yadÃsmÃccharÅrÃnmartyÃdutkrÃmantyatha rodayanti' (b­. 3.9.4) ityekÃdaÓÃnÃæ prÃïÃnÃmutkrÃntiæ darÓayati / sarvaÓabdo 'pi ca prÃïaÓabdena saæbadhyamÃno 'Óe«ÃnprÃïÃnabhidadhÃno darÓayati / sarvaÓabdo 'pi ca prÃïaÓabdena saæbadhyamÃno 'Óe«ÃnprÃïÃnabhidadhÃno na prakaraïavaÓena saptasvevÃvasthÃpayituæ Óakyate, prakaraïÃcchabdasya balÅyastvÃt / sarve brÃhmaïà bhojayitavyà ityatrÃpi sarve«ÃmevÃvanivartinÃæ brÃhmaïÃnÃæ grahaïaæ nyÃyyaæ, sarvaÓabdasÃmarthyÃt / sarvabhojanÃsaæbhavÃttu tatra nimantritamÃtravi«ayà sarvaÓabdasya v­ttirÃÓrità / iha tu na ki¤citsarvaÓabdÃrthasaækocane kÃraïamasti / tasmÃtsarvaÓabdenÃtrÃÓe«ÃïÃæ prÃïÃnÃæ parigraha÷ / pradarÓanÃrthe ca saptÃnÃmanukramaïamityanavadyam / tasmÃdekÃdaÓaiva prÃïÃ÷ Óabdata÷ kÃryataÓceti siddham // 6 // ---------------------- FN: guhÃyÃæ h­daye Óerata iti guhÃÓayÃ÷ svastÃne«u nihitÃ÷ nik«iptÃ÷ / karmaïà hastanirvartyÃdÃnena g­hÅta÷ saæbaddha÷ / traya÷ kÃlÃstraikÃlyaæ tadvi«aya v­ttiryasya tantraikÃlyav­tti / cak«urÃdayastvakparyantà utkrÃntau viÓe«itÃ÷ / iha utkrÃntiprakaraïe / prÃïÃdipa¤cakaæ bhÆtasÆk«mapa¤cakaæ j¤Ãnendriyapa¤cakaæ karmendriyapa¤cakaæ anta÷karaïacatu«Âayaæ avidyà kÃma÷ karma ceti paryu«Âakam / ____________________________________________________________________________________________ prÃïÃïutvÃdhikaraïam / sÆ. 7 aïavaÓ ca | BBs_2,4.7 | adhunà prÃïÃnÃmeva svabhÃvÃntaramabhyuccinoti / aïavaÓcaite prak­tÃ÷ prÃïÃ÷ pratipattavyÃ÷ / aïutvaæ cai«Ãæ sauk«myaparicchedau na paramÃïutulyatvaæ, k­tsnadehavyÃpikÃryÃnupapattiprasaÇgÃt / sÆk«mà ete prÃïÃ÷ sthÆlÃÓcetsyurmaraïakÃle ÓarÅrÃnnirgacchanto bilÃdahirivopalabhyeranmriyamÃïasya pÃrÓvasthai÷ / paricchinnÃÓcaite prÃïÃ÷ sarvagatÃÓcetsyurutkrÃntigatyÃgatiÓrutivyÃkopa÷ syÃt / tadguïasÃratvaæ ca jÅvasya na siddhyet / sarvagatÃnÃmapi v­ttilÃbha÷ ÓarÅradeÓe syÃditi cet / na. v­ttimÃtrasya karaïatvopapatte÷ / yadeva hyupalabdhisÃdhanaæ v­ttiranyadvà tasyaiva na÷ karaïatvaæ saæj¤ÃmÃtre vivÃda iti karaïÃnÃæ vyÃpitvakalpanà nirarthikà / tasmÃtsÆk«mÃ÷ paricchinnÃÓca prÃïà ityadhyavasyÃma÷ // 7 // ---------------------- FN: anudbhÆtarÆpasparÓatvaæ sÆk«matvam / paricchedo 'lpatvam / ____________________________________________________________________________________________ 4 prÃïaÓrai«ÂhyÃdhikaraïam / sÆ. 8 Óre«ÂhaÓ ca | BBs_2,4.8 | mukhyaÓca prÃïa itaraprÃïavadbrahmavikÃra ityatidiÓati / taccÃvise«eïaiva sarvaprÃïÃnÃæ brahmavikÃratvamÃkhyÃtam / 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca' (muï¬a. 2.1.3) iti sendriyamanovyatirekeïa prÃïasyotpattiÓravaïÃt / 'sa prÃïamas­jata' (pra. 6.4) ityÃdi ÓravaïebhyaÓca / kimartha÷ punaratideÓa÷, adhikÃÓaÇkÃpÃkaraïÃrtha÷ / nÃsadÃsÅye hi brahmapradhÃne sÆkte mantravarïo bhavati 'na m­tyurÃsÅdam­taæ na tarhi na rÃtryà ahnu ÃsÅtpraketa÷ / ÃnÅdavÃtaæ svadhayà tadekaæ tasmÃddhÃnyanna para÷ ki¤canÃsa' (­.saæ. 8.7.17) iti / ÃnÅditi prÃïakarmopÃdÃnÃtprÃgutpatte÷ santamiva prÃïaæ sÆcayati / tasmÃdaja÷ prÃïa iti jÃyate kasyacinmati÷ / tÃmatideÓenÃpanudati / ÃnÅcchabdo 'pi na prÃgutpatte÷ prÃïasadbhÃvaæ sÆcayati / avÃtamiti viÓe«aïÃt / 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' iti ca mulaprak­te÷ prÃïÃdisamastaviÓe«arahitatvasya darÓitatvÃt / tasmÃtkÃraïasadbhÃvapradarÓanÃrtha evÃyamÃnÅcchabda iti / Óre«Âha iti ca mukhyaæ prÃïamabhidadhÃti- 'prÃïo vÃva jye«ÂhaÓca Óre«ÂhaÓca' (chÃ. 5.1.1) iti ÓrutinirdeÓÃt / jye«ÂhaÓca prÃïa÷ Óukrani«ekakÃlÃdÃrabhya tasya v­ttilÃbhÃt / na cetasya tadÃnÅæ v­ttilÃbha÷ syÃdyonau ni«iktaæ Óukraæ pÆyeta na saæbhavedvà / ÓrotrÃdÅnÃæ tu karïaÓa«kulyÃdisthÃnavibhÃgani«pattau v­ttilÃbhÃnna jye«Âhatvam / Óre«ÂhaÓca prÃïo guïÃdhikyÃt, 'na vai Óak«yÃmastvad­te jÅvitum' (b­. 6.1.13) iti Órute÷ // 8 // ---------------------- FN: tarhi tadà pralayakÃle m­tyurmÃrako m­tyumatkÃryaæ và nÃsÅt, am­taæ devabhogyaæ nÃsÅt, rÃtryÃ÷ praketaÓcihnarÆpaÓcandra÷ aha÷ praketa÷ sÆryaÓca nÃstÃæ, svadhayà pit­deyÃgnena saha, ÃnÅt ce«ÂÃæ k­tavat / ____________________________________________________________________________________________ 5 vÃyukriyÃdhikaraïam / sÆ. 9-12 na vÃyukriye p­thagupadeÓÃt | BBs_2,4.9 | sa punarmukhya÷ prÃïa÷ kiæsvarÆpa itÅdÃnÅæ jij¤Ãsyate / tatra prÃptaæ tÃvacchrutervÃyu÷ prÃïa iti / evaæ hi ÓrÆyate- 'ya÷ prÃïa÷ sa vÃyu÷ sa e«a vÃyu÷ pa¤cavidha÷ prÃïo 'pÃno vyÃna udÃna÷ samÃna÷' iti / athavà tantrÃntarÅyÃbhiprÃyÃtsamastakaraïav­tti÷ prÃïa iti prÃptam / evaæ hi tantrÃntarÅyà Ãcak«ate- 'sÃmÃnyà karaïav­tti÷ prÃïÃdyà vÃyava÷ pa¤ce' ti / atrocyate- na vÃyu÷ prÃïo nÃpi karaïavyÃpÃra÷ / kuta÷ - p­thagupadeÓÃt / vÃyostÃvatprÃïasya p­thagupadeÓo bhavati- 'prÃïa eva brahmaïaÓcaÓcaturtha÷ pÃda÷ sa vÃyunà jyoti«Ã bhÃti ca tapati ca' (chÃndo. 3.18.4) iti / nahi vÃyureva san vÃyo÷ p­thagupadiÓyeta / tathà karaïav­tterapi p­thagupadeÓo bhavati, vÃgÃdÅni karaïÃnyanukramya tatra tatra p­thakprÃïasyÃnukramaïÃt / v­ttiv­ttimatoÓcÃbhedÃt / nahi karaïavyÃpÃra eva san karaïebhya÷ p­thagupadiÓyeta / tathà 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca / khaæ vÃyu÷' (mu. 2.1.3) ityevamÃdayo 'pi vÃyo÷ karaïebhyaÓca prÃïasya p­thagupadeÓà anusartavyÃ÷ / naca samastÃnÃæ karaïÃnÃmekà v­tti÷ saæbhavati, pratyekamekaikav­ttitvÃtsamudÃyasya cÃkÃrakatvÃt / nanu pa¤jaracÃlananyÃyenaitadbhavi«yati / yathaitapa¤jaravartina ekÃdaÓapak«iïa÷ pratyekaæ pratiniyatavyÃpÃrÃ÷ santa÷ saæbhÆyaikaæ pa¤jaraæ cÃlayanti, evamekaÓarÅravartina ekÃdaÓa prÃïÃ÷ pratyekaæ pratiniyatav­ttaya÷ santa÷ saæbhÆyaikÃæ prÃïÃkhyÃæ v­ttiæ pratilapsyanta iti / netyucyate / yuktaæ tatra pratyekav­ttibhiravÃntaravyÃpÃrai÷ pa¤jaracÃlanÃnurÆpairevopetÃ÷ pak«iïa÷ saæbhÆyaikaæ pa¤jaraæ cÃlayeyuriti / tathà d­«ÂatvÃt / iha tu ÓravaïÃdyavÃntaravyÃpÃropetÃ÷ prÃïa na saæbhÆya prÃïyuriti yuktam, pramÃïÃbhÃvÃt / atyantavijÃtÅyatvÃcca ÓravaïÃdibhya÷ prÃïanasya / tathà prÃïasya Óre«ÂhatvÃdyudgho«aïaæ guïabhÃvopagamaÓca taæ prati vÃgÃdÅnÃæ, na karaïav­ttimÃtre prÃïe 'vakalpate / tasmÃdanyo vÃyukriyÃbhyÃæ prÃïa÷ / kathaæ tarhÅyaæ Óruti÷ 'ya÷ prÃïa÷ sa vÃyu÷' iti / ucyate- vÃyurevÃyamadhyÃtmamÃpanna÷ pa¤cavyÆho viÓe«ÃtmanÃvati«ÂhamÃna÷ prÃïo nÃma bhaïyate na tattvÃntaraæ nÃpi vÃyumÃtram / ataÓcobhe api bhedÃbhedaÓrutÅ na virudhyete // 9 // syÃdetat / prÃïo 'pi tarhi jÅvavadasmi¤ÓarÅre svÃtantryaæ prÃpnoti / Óre«ÂhatvÃdguïabhÃvopagamÃcca taæ prati vÃgÃdÅnÃmindriyÃïÃm / tathÃhyanekavidhà vibhÆti÷ prÃïasya ÓrÃvyate- 'supte«u vÃgÃdi«u prÃïa eko hi jÃgarti prÃïa eko m­tyunÃnÃpta÷ prÃïa÷ saævargo vÃgÃdÅnsaæv­Ç kte prÃïa itarÃnprÃïÃnrak«ati mÃteva putrÃn' iti / tasmÃtprÃïasyÃpi jÅvavatsvÃtantryaprasaÇga÷ / taæ pariharati- ____________________________________________________________________________________________ cak«urÃdivat tu tatsahaÓi«ÂyÃdibhya÷ | BBs_2,4.10 | tuÓabda÷ prÃïasya jÅvavatsvÃtantryaæ vyavartayati / yathà cak«urÃdÅni rÃjaprak­tivajjÅvasya kart­tvaæ bhokt­tvaæ ca pratyupakaraïÃni na svatantrÃïi / tathà mukhyo 'pi prÃïo rÃjamantrivajjÅvasya sarvÃrthakaratvenopakaraïabhÆto na svatantra÷ / kuta÷ / tatsahaÓi«ÂyÃdibhya÷ / taiÓcak«urÃdibhi÷ sahaiva prÃïa÷ Ói«yate prÃïasaævÃdÃdi«u / samÃnadharmÃïÃæ ca saha ÓÃsanaæ yuktaæ b­hadrathantarÃdivat / ÃdiÓabdena saæhatatvÃcetanatvÃdÅnprÃïasya svÃtantryanirÃkaraïahetÆndarÓati // 10 // syÃdetat / yadi cak«urÃdivatprÃïasya jÅvaæ prati karaïabhÃvo 'bhÃyupagamyeta,vi«ayÃntaraæ rÆpÃdivatprasajyeta / rÆpÃdyÃlocanÃdibhirv­ttibhiryathÃsvaæ cak«urÃdÅnÃæ jÅvaæ prati karaïabhÃvo bhavati / apicaikÃdaÓaiva kÃryajÃtÃni rÆpÃlocanÃdÅni parigaïitÃni yadarthamekÃdaÓa prÃïÃ÷ saæg­hÅtÃ÷ natu dvÃdaÓamaparaæ kÃryajÃtamadhigamyate yadarthamayaæ dvÃdaÓa÷ prÃïa÷ pratij¤Ãyeteti / ata uttaraæ paÂhati- ____________________________________________________________________________________________ akaraïatvÃc ca na do«as tathà hi darÓayati | BBs_2,4.11 | na tÃvadvi«ayÃntaraprasaÇgo do«a÷ / akaraïatvÃtprÃïasya / nahi cak«urÃdivatprÃïasya vi«ayaparicchedena karaïatvamabhyupagamyate / nacÃsyaitÃvatà kÃryÃbhÃva eva / kasmÃt / tathÃhi Óruti÷ prÃïÃntare«vasaæbhÃvyamÃnaæ mukhyaprÃïasya vaiÓe«ikaæ kÃryaæ darÓayati prÃïasaævÃdÃdi«u- 'atha ha prÃïà ahaæÓreyasi vyÆdire' ityupakramya 'yasminva utkrÃnte ÓarÅraæ pÃpi«Âhataramiva d­Óyate sa va÷ Óre«Âha÷' (chÃ. 5.1.6,7) iti copanyasya pratyekaæ vÃgÃdyutkramaïena tadv­ttimÃtrahÅnaæ yathÃpÆrvaæ jÅvanaæ darÓayitvà prÃïoccikrami«ÃyÃæ vÃgÃdiÓaithilyÃpattiæ ÓarÅrapÃtaprasaÇgaæ ca darÓayantÅ Óruti÷ prÃïanimittÃæ ÓarÅrendriyasthitiæ darÓayati / 'tÃvanvari«Âha÷ prÃïa uvÃca mà mohamÃpadyathÃhamevaitatpa¤cadhÃtmÃnaæ pravibhajyaitadbÃïamava«Âabhya vidhÃrayÃmi, iti caitamevÃrthaæ ÓrutirÃha- 'prÃïena rak«annavaraæ kulÃyam' (b­. 4.3.12) iti ca supte«u cak«urÃdi«u prÃïanimittÃæ ÓarÅrarak«Ãæ darÓayati / 'yasmÃtkasmÃccÃÇgÃtprÃïa utkrÃmati tadaiva tacchu«yati' (b­. 1.3.19) / 'tena yadaÓnÃti yatpibati tenetarÃnprÃïÃnavati' iti ca prÃïanimittÃæ ÓarÅrendriyapu«Âiæ darÓayati / 'kasminnvahamutkrÃnta utkrÃnto bhavi«yÃmi kasminvà prati«Âhite prati«ÂhÃsyÃmi' iti, 'sa prÃïamas­jata' iti ca prÃïanimitte jÅvasyotkrÃntaprati«Âhe darÓayati // 11 // ---------------------- FN: ahaæÓreyasi svasya Óre«ÂhatÃnimittaæ, vyÆdire vivÃdaæ cakrire / aparaæ nÅcaæ, kulÃyaæ dehÃkhyaæ g­ham / ____________________________________________________________________________________________ pa¤cav­ttir manovat vyapadiÓyate | BBs_2,4.12 | itaÓcÃsti mukhyasya prÃïasya vaiÓe«ikaæ kÃryaæ, yatkÃraïaæ pa¤cav­ttirayaæ vyapadiÓyate Óruti«u 'prÃïo 'pÃno vyÃna udÃna÷ samÃna÷' (b­. 1.5.3) iti / v­ttibhedaÓcÃyaæ kÃryabhedÃpek«a÷ / prÃïa÷ prÃgv­ttirucchvÃsÃdikarmà / apÃnor'vÃgv­ttirniÓvÃsÃdikarmà / vyÃnastayo÷ saædhau vartamÃno vÅryavatkarmahetu÷ / udÃna Ærdhvav­ttirutkrÃntyÃdihetu÷ / samÃna÷ samaæ sarve«vaÇge«u yo 'nnarasÃnnayatÅti / evaæ pa¤cav­tti÷ prÃïo manovat / yathà manasa÷ pa¤ca v­ttaya evaæ prÃïasyÃpÅtyartha÷ / ÓrotrÃdinimittÃ÷ ÓabdÃdivi«ayà manasa÷ pa¤ca v­ttaya÷ prasiddhÃ÷, natu kÃma÷ saækalpa÷ ityÃdyÃ÷ paripaÂhitÃ÷ parig­hyeran / pa¤casaækhyÃtirekÃt / nanvatrÃpi ÓrotrÃdinirapek«Ã bhÆtabhavi«yadÃdivi«ayÃparà manaso v­ttirastÅti samÃna÷ pa¤casaækhyÃtireka÷ / evaæ tarhi 'paramatamaprati«iddhamanumataæ bhavati' iti nyÃyÃdihÃpi yogaÓÃstraprasiddhà manasa÷ pa¤cav­ttaya÷ parig­hyante 'pramÃïaviparyayavikalpanidrÃsm­taya÷' (pÃta. yoga. sÆ. 1.1.6) nÃma / bahuv­ttitvamÃtreïa và mana÷ prÃïasya nidarÓanamiti dra«Âavyam / jÅvopakaraïatvamapi prÃïasya pa¤cav­ttitvÃnmanovaditi yojayitavyam // 12 // ---------------------- FN: pramÃïaæ pramiti÷, viparyayo bhrama÷, Óabdaj¤ÃnÃnupÃtÅ vastuÓÆnyo vikalpa÷, tÃmasÅ v­ttirnidrà / ____________________________________________________________________________________________ 6 Óre«ÂhÃïutvÃdhikaraïam / sÆ. 13 aïuÓ ca | BBs_2,4.13 | aïuÓcÃyaæ mukhya÷ prÃïa÷ pratyetavya itaraprÃïavat / aïutvaæ cehÃpi sauk«myaparicchedau na paramÃïutulyatvam / pa¤cabhirv­ttibhi÷ k­tsnaÓarÅravyÃpitvÃt / sÆk«ma÷ prÃïa utkrÃntau pÃrÓvasthenÃnupalabhyamÃnatvÃt / paricchinnaÓcotkrÃntigatyÃgatiÓrutibhya÷ / nanu vibhutvamapi prÃïasya samÃmnÃyate- 'sama÷ plu«iïà samo maÓakena samo nÃgena sama ebhistribhirlokai÷ samo 'nena sarveïa (b­. 1.3.22) ityevamÃdipradeÓe«u / taducyate- Ãdhidaivikena sama«Âivya«ÂirÆpeïa hairaïyagarïeïa prÃïÃtmanaivaitadvibhutvamÃmnÃyate nÃdhyÃtmikena / apica sama÷ plu«iïetyÃdinà sÃmyavacanena pratiprÃïivartina÷ prÃïasya pariccheda eva pradarÓyate tasmÃdado«a÷ // 13 // ---------------------- FN: plu«irmaÓakÃdapi sÆk«mo jantu÷, nÃgo hastÅ / ____________________________________________________________________________________________ 7 jyotirÃdyadhikaraïam / sÆ. 14-16 jyotirÃdyadhi«ÂhÃnaæ tu tadÃmananÃt | BBs_2,4.14 | te puna÷ prak­tÃ÷ prÃïÃ÷ kiæ svamahimnaiva svasmai kÃryÃya prabhavantyÃhosviddevatÃdhi«ÂhitÃ÷ prabhavantÅti vicÃryate- tatra prÃptaæ tÃvadyathà svakÃryaÓaktiyogÃtsvamahimnaiva prÃïÃ÷ pravarteranniti / apica devatÃdhi«ÂhitÃnÃæ prÃïÃnÃæ prav­ttÃvabhyupagamyamÃnÃyÃæ tÃsÃmevÃdhi«ÂhÃtrÅïÃæ devatÃnÃæ bhokt­tvaprasaÇgÃccharÅrasya bhokt­tvaæ pralÅyeta / ata÷ svamahimnaivai«Ãæ prav­ttiriti / evaæ prÃptaæ idamucyate- jyotirÃdyadhi«ÂhÃnaæ tu iti / tuÓabdena pÆrvapak«o vyÃvartyate / jyotirÃdibhiragnyÃdyabhimÃninÅbhirdevatÃbhiradhi«Âhitaæ vÃgÃdi karaïajÃtaæ svakÃrye«u pravartata iti pratijÃnÅte / hetuæ vyÃca«Âe- tadÃmananÃditi / tathÃhyÃmananti- 'agnirvÃgbhÆtvà mukhaæ prÃviÓat' (aita. 2.4) ityÃdi / agneÓcÃyaæ vÃgbhÃvo mukhapraveÓaÓca devatÃtmanÃdhi«ÂhÃt­tvamaÇgÅk­tyocyate / nahi devatÃsaæbandhaæ pratyÃkhyÃyÃgnervÃci mukhe và kaÓcidviÓe«asaæbandho d­Óyate / tathà 'vÃyu÷ prÃïo bhÆtvà nÃsike prÃviÓat' (aita. 2.4) ityevamÃdyapi yaujayitavyam / tathÃnyatrÃpi vÃgeva brahmaïaÓcaturtha÷ pÃda÷ so 'gninà jyoti«Ã bhÃti ca tapati ca' (chÃ. 3.18.3) ityevamÃdinà vÃgÃdÅnÃmagnyÃdijyoti«ÂvÃdivacanenaitamevÃrthaæ dra¬hayati / 'sa vai vÃcameva prathamÃmatyavahatsà yadà m­tyumatyamucyata so 'gnirabhavat' (b­. 1.3.12) iti caivamÃdinà vÃgÃdÅnÃmagnyÃdibhÃvÃpattivacanenaitamevÃrthaæ dyotayati / sarvatra cÃdhyÃtmÃdhidaivatavibhÃgena vÃgÃdyagnyÃdyanukramaïamanayaiva pratyÃsattyà bhavati / sam­tÃvapi- 'vÃgadhyÃtmamiti prÃhurbrÃhmaïÃstattvadarÓina÷ / vaktavyamadhibhÆtaæ tu vahnistatrÃdhidaivacatam / ' ityÃdinà vÃgÃdÅnÃmagnyÃdidevatÃdhi«Âhitatvaæ saprapa¤caæ darÓitam / yaduktaæ svakÃryaÓaktiyogÃtsvamahimnaiva prÃïÃ÷ pravarteranniti / tadayuktam / ÓaktÃnÃmapi ÓakaÂÃdÅnÃmana¬udÃdyadhi«ÂhitÃnÃæ prav­ttidarÓanÃt / ubhayathopapattau cÃgamÃddevatÃdhi«Âhitatvameva niÓcÅyate // 14 // ---------------------- FN: bhÃti dÅpyate / tapati svakÃryaæ karoti / sa prÃïo vÃcaæ prathamÃmudgÅthakarmÃïi pradhÃnÃæ an­tÃdipÃpmarÆpaæ m­tyumatÅtyÃvahanm­tyunà muktÃæ k­tvà agnidevatÃtmatvaæ prÃpitavÃn / ____________________________________________________________________________________________ yadapyuktaæ devatÃnÃmevÃdhi«ÂhÃtrÅïÃæ bhokt­tvaprasaÇgo na ÓÃrÅrasyeti tatparihriyate- prÃïavatà ÓabdÃt | BBs_2,4.15 | satÅ«vapi prÃïÃnÃmadhi«ÂÃtrÅ«u devatÃsu prÃïavatà kÃryakaraïasaæghÃtasvÃminà ÓÃrÅreïaivai«Ãæ prÃïÃnÃæ saæbandha÷ Óruteravagamyate / tathÃhi Óruti÷ - 'atha yatraitadÃkÃÓamanuvi«aïïaæ cak«u÷ sa cÃk«u«a÷ puru«o darÓanÃya tak«uratha yo vededaæ jighrÃïÅti sa Ãtmà gandhÃya ghrÃïam' (chÃ. 8.124) ityeva¤jÃtÅyakà ÓÃrÅreïaiva prÃïÃnÃæ saæbandhaæ ÓrÃvayati / apicÃnekatvÃtpratikaraïamadhi«ÂhÃtrÅïÃæ devatÃnÃæ na bhokt­tvamasmi¤ÓarÅre 'vakalpate / eko hyevamasmi¤ÓarÅre ÓÃrÅro bhoktà pratisaædhÃnÃdisaæbhavÃdavagamyate // 15 // ---------------------- FN: atha dehe prÃgapraveÓÃnantaraæ yatra golake etacchidramanupravi«Âaæ cak«urindriyaæ tatra cak«u«yabhimÃnÅ sa Ãtmà cÃk«u«a÷ tasya rÆpadarÓanÃya cak«u÷ / ____________________________________________________________________________________________ tasya ca nityatvÃt | BBs_2,4.16 | tasya ca ÓÃrÅrasyÃsmi¤ÓarÅre bhokt­tvena nityatvena puïyapÃpopalepasaæbhavÃtsukhadu÷khopabhogasaæbhavÃcca na devatÃnÃm / tà hi parasminnaiÓvarye pade 'vati«ÂhamÃnà na hine 'smi¤ÓarÅre bhokt­tvaæ pratilabdhumarhanti / ÓrutiÓca bhavati- 'puïyamevÃmuæ gacchati na ha vai devÃnpÃpaæ gacchati' (b­. 1.5.3) iti ÓÃrÅreïaiva ca nitya÷ prÃïÃnÃæ saæbandha utkrÃntyÃdi«u tadanuv­ttidarÓanÃt / 'tamutkrÃmantaæ prÃïo 'nÆtkrÃmati prÃïamanÆtkrÃmantaæ sarve prÃïà anÆtkrÃmanti' (b­. 4.4.2) ityÃdiÓrutibhya÷ / tasmÃtsatÅ«vapi karaïÃnÃæ niyantrÅ«u devatÃsu na ÓÃrÅrasya bhokt­tvamapagacchati / karaïapak«asyaiva hi devatà na bhokt­pak«asyeti // 16 // ____________________________________________________________________________________________ 8 indriyÃdhikaraïam / sÆ. 17-19 ta indriyÃïi tadvyapadeÓÃd anyatra Óre«ÂhÃt | BBs_2,4.17 | mukhyaÓcaika itare caikÃdaÓa prÃïà anukrÃntÃ÷ / tatredamaparaæ saædihyate / kiæ mukhyasyaiva prÃïasya v­ttibhedà itare prÃïà ÃhosvittattvÃntarÃïÅti / kiæ tÃvatprÃptaæ, mukhyasyaivetare v­ttibhedà iti / kuta÷ - Órute÷ / tathÃhi ÓrutirmukhyamitarÃæÓca prÃïÃnsaænidhÃpya mukhyÃtmatÃmitare«Ãæ khyÃpayati- 'hantÃsyaiva sarve rÆpamasÃmeti ta etasyaiva sarve rÆpamabhavan' (b­. 1.5.21) iti / prÃïaikaÓabdatvÃccaikatvÃdhyavasÃya÷ / itarathà hyanyÃyyamanekÃrthatvaæ prÃïaÓabdasya prasajyeta / ekatra và mukhyatvamitaratra và lÃk«aïikatvÃmÃpadyeta / tasmÃdyathaikasyaiva prÃïasya prÃïÃdyÃ÷ pa¤ca v­ttaya evaæ vÃgÃdyà apyekÃdaÓeti / evaæ prÃpte brÆma÷ - tattvÃntarÃïyeva prÃïÃdvÃgÃdÅnÅti / kuta÷ - vyapadeÓÃbhÃvÃt / ko 'yaæ vyapadeÓabheda÷ / te prak­tÃ÷ prÃïÃ÷ Óre«Âhaæ varjayitvÃvaÓi«Âà ekÃdaÓenjadriyÃïÅtyucyante / ÓrutÃvevaæ vyapadeÓadarÓanÃt / 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca' (mu. 2.1.3) iti hyeva¤jÃtÅyake«u pradeÓe«u p­thakprÃïo vyapadiÓyate p­thaktcendriyÃïi / nanu manaso 'pyevaæ sati varjanamindriyatvena prÃïavatsyÃt, 'mana÷ sarvendriyÃïi ca' iti p­thagvyapadeÓadarÓanÃt / satyametat / sm­tau tvekÃdaÓendriyÃïÅti mano 'pÅndriyatvena ÓrotrÃdivatsaæg­hyate / prÃïasya tvindriyatvaæ na Órutau sm­tau và prasiddhamasti / vyapadeÓabhedaÓcÃyaæ tattvabhedapak«a upapadyate / tattvaikatve tu sa evaika÷ sanprÃïa indriyavyapadeÓaæ labhate na labhate ceti viprati«iddham / tasmÃttattvÃntarabhÆtà mukhyÃditare // 17 // ---------------------- FN: asyaiva mukhyaprÃïasya rÆpaæ asÃma bhavemeti saækalpya, te vÃgÃdaya÷ / ____________________________________________________________________________________________ kutaÓca tattavÃntarabhÆtÃ÷ - bhedaÓrute÷ | BBs_2,4.18 | bhedena vÃgÃdibhya÷ prÃïa÷ sarvatra ÓrÆyate- 'te ha vÃcamÆcu÷' (b­. 1.3.2) ityupakramya vÃgÃdÅnasurapÃpmavidhvastÃnupanyasyopasaæh­tya vÃgÃdiprakaraïam 'atha hemamÃsanyaæ prÃïamÆcu÷' ityasuravidhvaæsino mukhyasya prÃïasya p­thagupakramÃt / tathà 'mano vÃcaæ prÃïaæ tÃnyÃtmane 'kuruta' ityevamÃdyà api bhedaÓrutaya udÃhartavyÃ÷ / tasmÃdapi tattvÃntarabhÆtà mukhyÃditare // 18 // kutaÓca tattvÃntarabhÆtÃ÷ - ____________________________________________________________________________________________ vailak«aïyÃc ca | BBs_2,4.19 | vailak«aïyaæ ca bhavati mukhyasyetare«Ãæ ca / su«upte«u vÃgÃdi«u mukhya eko jÃgarti sa eva caiko m­tyunÃnÃpta ÃptÃstvitare / tasyaiva ca sthityukrÃntibhyÃæ dehadhÃraïapatanahetutvaæ nendriyÃïÃm / vi«ayÃlocanahetutvaæ cendriyÃïÃæ na prÃïasyeva¤jÃtÅyako bhÆyÃllak«aïabheda÷ prÃïendriyÃïÃm / tasmÃdapye«Ãæ tattvÃntarabhÃvasiddhi÷ / yaduktam- 'ta etasyaiva sarve rÆpamabhavan' (b­. 1.5.21) iti Órute÷ prÃïa evendriyÃïÅti, tadayuktam / tatrÃpi paurvÃparyÃlocanÃdbhedapratÅte÷ / tathÃhi- vadi«yÃmyevÃhamiti vÃgdadhre' (b­. 1.5.21) iti vÃgÃdÅnÅndriyÃïyanukramya 'tÃni m­tyu÷ Óramo bhÆtvopayeme tasmÃcchrÃmyatyeva vÃk' iti ca ÓramarÆpeïa m­tyunà grastatvaæ vÃgÃdÅnÃmabhidhÃya 'athemameva nÃpnodyo 'yaæ madhyama÷ prÃïa÷' (b­. 1.5.21) iti p­thakprÃïaæ m­tyunÃnabhibhÆtaæ tamanukrÃmati / 'ayaæ vai na÷ Óre«Âha÷' (b­. 1.5.21) iti ca Óre«ÂhatÃmasyÃvadhÃrayati / tasmÃttadavirodhena vÃgÃdi«u parispandalÃbhasya prÃïÃyattatvaæ tadrÆpabhavanaæ vÃgÃdÅnÃmiti mantavyaæ na tÃdÃtmyam / ata eva ca prÃïaÓabdasyendriye«u lÃk«aïikatvasiddhi÷ / tathÃca Óruti÷ - 'ta etasyaiva sarve rÆpamabhavan / tasmÃdeta etenÃkhyÃyante prÃïÃ÷' (b­. 1.5.21) iti mukhyaprÃïavi«ayasyaiva prÃïaÓabdasyendriye«u lÃk«aïikÅæ v­ttiæ darÓayati / tasmÃttattvÃntarÃïi prÃïÃdindriyÃïÅti // 19 // ---------------------- FN: m­tyurÃsaÇgado«a÷ / vÃdgagdhre dhÃraïÃbhiprÃyaæ cakre / ____________________________________________________________________________________________ 9 saæj¤ÃmÆrtikÊptyadhikaraïam / sÆ. 20-22 saæj¤ÃmÆrtikÊptis tu triv­tkurvata upadeÓÃt | BBs_2,4.20 | satprakriyÃyÃæ tejobannÃnÃæ s­«ÂimabhidhÃyopadiÓyate- 'seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïÅti / tÃsÃæ triv­taæ triv­tamekaikÃæ karavÃïÅti' (chÃ. 6.3.2) / tatra saæÓaya÷ - kiæ jÅvakart­kamidaæ nÃmarÆpavyÃkaraïamÃhosvitparameÓvarakart­kamiti / tatra prÃptaæ tÃvajjÅvakart­kamevedaæ nÃmarÆpavyÃkaraïamiti / kuta÷ - 'anena jÅvenÃtmanÃ' iti viÓe«aïÃt / yathà loke cÃreïÃhaæ parasainyamanupraviÓya saækalayÃnÅtyeva¤jÃtÅyake prayoge cÃrakart­kameva satsainyasaækalanaæ hetukart­tvÃdrÃjÃtmanyadhyÃropayati saækalayÃnÅtyuttamapuru«aprayogeïa, evaæ jÅvakart­kameva sannÃmarÆpavyÃkaraïaæ hetukart­tvÃddevatÃtmanyadhyÃropayati vyÃkaravÃïÅtyuttamapuru«aprayogeïa / apica ¬ittha¬avitthÃdi«u nÃmasu ghaÂaÓarÃvÃdi«u ca rÆpe«u jÅvasyaiva vyÃkart­tvaæ d­«Âam / tasmÃjjÅvakart­kamevedaæ nÃmarÆpavyÃkaraïamityevaæ prÃpte 'bhidhatte- 'saæj¤ÃmÆrtikÊptastu' iti / tuÓabdena pak«aæ vyÃvartayati / saæj¤ÃmÆrtikÊptiriti nÃmarÆpavyÃkriyetyetat / triv­tkurvata iti parameÓvaraæ lak«ayati, triv­tkaraïe tasya nirapavÃdakart­tvanirdeÓÃt / yeyaæ saæj¤ÃkÊptimÆrtikÊptiÓcÃgnirÃdityaÓcandramà vidyuditi, tathà kuÓakÃÓapalÃÓÃdi«u paÓum­gamanu«yÃdi«u ca pratyÃk­ti prativyakti cÃnekaprakÃrà / sà khalu parameÓvarasyaiva tejobannÃnÃæ nirmÃtu÷ k­tirbhavitumarhati / kuta÷ - upadeÓÃt / tathÃhi- 'seyaæ devataik«ata' ityupakramya 'vyÃkaravÃïi' ityuttamapuru«aprayogeïa parasyaiva brahmaïo vyÃkart­tvamihopadiÓyate / nanu jÅveneti viÓe«aïÃjjÅvakart­katvaæ vyÃkaraïasyÃdhyavasitam / naitadevam / jÅvenetyetadanupraviÓyetyanena saæbadhyata ÃnantaryÃt, na vyÃkaravÃïÅtyanena / tena hi saæbandhe vyÃkaravÃïÅtyayaæ devatÃvi«aya uttamapuru«a aupacÃrika÷ kalpyeta / naca girinadÅsamudrÃdi«u nÃnÃvidhe«u nÃmarÆpe«vanÅÓvarasya jÅvasya vyÃkaraïasÃmarthyamasti / ye«vapi cÃsti sÃmarthyaæ te«vapi parameÓvarÃyattameva tat / naca jÅvo nÃma parameÓvarÃdatyantabhinnaÓcÃra iva rÃj¤a÷, Ãtmaneti viÓe«aïÃt / upÃdhimÃtranibandhanatvÃcca jÅvabhÃvasya / tena, tatk­tamapi nÃmarÆpavyÃkaraïaæ parameÓvarak­tameva bhavati / parameÓvara eva ca nÃmarÆpayorvyÃkarteti sarvopani«atsiddhÃnta÷ / 'ÃkÃÓo ha vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ' (chÃ. 8.14.1) ityÃdiÓrutibhya÷ / tasmÃtparameÓvarasyaiva triv­tkurvata÷ karma nÃmarÆpayorvyÃkaraïam / triv­tkaraïapÆrvakamevedamiha nÃmarÆpavyÃkaraïaæ vivak«yate, pratyekaæ nÃmarÆpavyÃkaraïasya tejobannotpattivacanenaivoktatvÃt / tacca triv­tkaraïamagnyÃdityacandravidyutsu ÓrutirdarÓayati- 'yadagre rohitaæ rÆpaæ tejasastadrÆpaæ yacchuklaæ tadapÃæ yatk­«ïaæ tadannasya' (chÃ. 6.4.1) ityÃdinà / tatrÃgniritÅdaæ rÆpaæ vyÃkriyate / sati ca rÆpavyÃkaraïe vi«ayapratilambhÃdagniritÅdaæ nÃma vyÃkriyate / evamÃdityacandravidyutsvapi dra«Âavyam / anena cÃgnyÃdyudÃharaïena bhaumÃmbhasataijase«u tri«vapi dravye«vaviÓe«eïa triv­tkaraïamuktaæ bhavati / upakramopasaæhÃrayo÷ sÃdhÃraïatvÃt / tathÃhyaviÓe«eïaivopakrama÷ - 'imÃstisro devatÃstriv­dekaikà bhavati' (chÃ. 6.3.4) iti / aviÓe«eïaiva copasaæhÃra÷ - 'yadu rohitamivÃbhÆditi tejasastadrÆpam' ityevamÃdi÷ 'yadavij¤ÃtamivÃbhÆdityetÃsÃmeva devatÃnÃæ samÃsa iti' (chÃ. 6.4.6.7) evamanta÷ // 20 // ---------------------- FN: prakriyà prakaraïam / tÃsÃæ tis­ïÃmekaikÃæ devatÃæ tejobannÃtmanà tryÃtmikÃæ kari«yÃmÅti Óruti÷ pa¤cÅkaraïopalak«aïÃrthà / ____________________________________________________________________________________________ tÃsÃæ tis­ïÃæ devatÃnÃæ bahistriv­tk­tÃnÃæ satÅnÃmadhyÃtmamaparaæ triv­tkaraïamuktam- 'imÃstisro devatÃ÷ puru«aæ prÃpya triv­ttriv­dekaikà bhavati' (chÃ. 6.4.7) iti / tadidÃnÅmÃcÃryo yathÃÓrutyevopadarÓayatyÃÓaÇkitaæ ka¤ciddo«aæ parihari«yan- mÃæsÃdi bhaumaæ yathÃÓabdamitarayoÓ ca | BBs_2,4.21 | bhÆmestriv­tk­tÃyÃ÷ puru«eïopabhujyamÃnÃyà mÃæsÃdikÃryaæ yathÃÓabdaæ ni«padyate / tathÃhi Óruti÷ - 'annamaÓitaæ tredhà vidhÅyate tasya ya÷ sthavi«Âho dhÃtustatpurÅ«aæ bhavati yo madhyamastanmÃæsaæ yo 'ïi«Âhastanmana÷' (chÃ. 6.5.1) iti / triv­tk­tà bhÆmirevai«Ã vrÅhiyavÃdyannarÆpeïÃdyata ityabhiprÃya÷ / tasyÃÓca sthavi«Âhaæ rÆpaæ purÅ«abhÃvena bahirnirgacchati / madhyamamadhyÃtmaæ mÃæsaæ vardhayati / aïi«Âhaæ tu mana÷ / evamitarayoraptejasoryathÃÓabdaæ kÃryamavagantavyam / evaæ mÆtraæ lohitaæ prÃïaÓcÃpÃæ kÃryam / asthi majjà vÃktejasa iti // 21 // atrÃha- yadi sarvameva triv­tk­taæ bhÆtabhautikamaviÓe«aÓrute÷ 'tÃsa triv­taæ triv­tamekaikÃmakarot' iti / kiÇk­tastarhyayaæ viÓe«avyapadeÓa÷ 'idaæ teja imà Ãpa idamannam' iti / tathà 'adhyÃtmamidamannasyÃÓitasya kÃryaæ mÃæsÃdi / idamapÃæ pÅtÃnÃæ kÃryaæ lohitÃdi / idaæ tejaso 'Óitasya kÃryamasthyÃdi' iti / atrocyate- ____________________________________________________________________________________________ vaiÓe«yÃt tu tadvÃdas tadvÃda÷ | BBs_2,4.22 | tuÓabdena coditaæ do«amapanudati / viÓe«asya bhÃvo vaiÓe«yam / bhÆyastvamiti yÃvat / satyapi triv­tkaraïe kvacitkasyacidbhÆtadhÃtorbhÆyastvamupalabhyate 'agnestejobhÆyastvamudakasyÃbbhÆyastvaæ p­thivyà annabhÆyastvam' iti / vyavahÃraprasiddhyarthaæ cedaæ triv­tkaraïam / vyavahÃraÓca triv­tk­tarajjuvadekatvÃpattau satyÃæ na bhedena bhÆtatrayagocaro lokasya prasiddhyet / tasmÃtsatyapi triv­tkaraïe vaiÓe«yÃdeva tejobannaviÓe«avÃdo bhÆtabhautikavi«aya upapadyate / tadvÃdastadvÃda iti padÃbhyÃso 'dhyÃyaparisamÃptiæ dyotayati // 22 // ____________________________________________________________________________________________ iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye dvitÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // 4 // iti ÓrÅmadbrahmasÆtraÓÃÇkarabhëye 'virodhÃkhyo dvitÅyo 'dhyÃya÷ //