Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 2 with Samkara's Sarirakamimamsabhasya Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ dvitãyo 'dhyàyaþ / [dvitãye avirodhàkhyàdhyàye prathamapàde sàükhyayogakàraõàdàdismçtibhiþ sàükhyàdiprayuktatarkai÷ca vedàntasamanvayavirodhaparihàraþ] ____________________________________________________________________________________________ 1 smçtyadhikaraõam / så. 1-2 prathame 'dhyàye sarvaj¤aþ sarve÷varaþ jagata utpattikàraõaü, mçtsuvarõàdaya iva ghañarucakàdãnàm / utpannasya jagato niyantçtvena stithikàraõaü, màyàvãva màyàyàþ / prasàritasya ca jagataþ punaþ svàtmanyevopasaühàrakàraõaü, avaniriva caturvidhasya bhåtagràmasya / sa eva ca sarveùàü na àtmetyetadvedàntavàkyasamanvayapratipàdanena pratipàditam / pradhànàdikàraõavàdà÷cà÷abdatvena niràkçtàþ / idànãü svapakùe smçtinyàyavirodhaparihàraþ, pradhànàdivàdànàü ca nyàyàbhàsopabçühitatvaü, prativedàntaü ca sçùñyàdiprakriyàyà avigãtatvamisyarthajàtasya pratipàdanàya dvitãyo 'dhyàya àrabhyate / tatra prathamaü tàvatsmçtivirodhamupanyasya pariharati- smçtyanavakà÷adoùaprasaïga iti cen nànyasmçtyanavakà÷adoùaprasaïgàt | BBs_2,1.1 | yaduktaü brahmaiva sarvaj¤aü jagataþ kàraõamiti, tadayuktam / kutaþ smçtyanavakà÷adoùaprasaïgàt / smçti÷ca tantràkhyà paramarùipraõãtà ÷iùñaparigçhãtà anyà÷ca tadanusãriõyaþ smçtayaþ, evaü satyanavàkà÷àþ prasajyeran / tàsu hyacetanaü pradhànaü svatantraü jagataþ kàraõamupanibadhyate / manvàdisamçtayastàvaccodanàlakùaõenàgnihotràdinà dharmajàtenàpekùitamarthaü samarpayantyaþsàvakà÷à bhavanti / asya varõasyàsminkàle 'nena vidhànaünopanayanaü, ãdç÷a÷càcàraþ, itthaü vedàdhyayanaü, itthaü sahadharmacàriõãsaüyoga iti / tathà puruùàrthà÷ca varõà÷ramadharmànnànàvidhànvidadhati / naivaü kapilàdismçtãnàmanuùñheye viùaye 'vakà÷o 'sti / mokùasàdhanameva hi samyagdar÷anamadhikçtya tàþ praõãtàþ / yadi tatràpyanavakà÷àþ syurànarthakyamevàsàü prasajyeta / tasmàttadavirodhena vedàntà vyàkhyàtavyàþ / kathaü punarãkùatyàdibhyo hetubhyo brahmaiva sarvaj¤aü jagataþ kàraõamityavadhàritaþ ÷rutyarthaþ smçtyanavakà÷adoùaprasaïgena punaràkùipyate / bhavadeyamanàkùepaþ svatantrapraj¤ànàm / paratantrapraj¤àstu pràyeõa janàþ svàtantryeõa ÷rutyarthamavadhàrayituma÷aknuvantaþ prakhyàtapraõetçkàsu smçtiùvavalamberan / tadbalena ca ÷rutyarthaü pratipitseran / asmatkçte ca vyàkhyàne na vi÷vasyurbahumànàtsmçtãnàü praõetçùu / kapilaprabhçtãnàü càrùaü j¤ànamapratihataü smaryate / ÷ruti÷ca bhavati- 'çùiü prasåtaü kapilaü yastamagre j¤ànairbibharti jàyamànaü ca pa÷yet' (÷ve. 5.2) iti / tasmànnaiùàü matamayathàrthaü ÷akyaü saübhàvayitum / tarkàvaùñambhena caiter'thaü pratiùñhàpayanti / tasmàdapi smçtibalena vedàntà vyàkhyeyà iti punaràkùepaþ / tasya samàdhiþ nànyasmçtyanavakà÷adoùaprasaïgàditi / yadi smçtyanavakà÷adoùaprasaïgene÷varakàraõavàda àkùipyeta, evamapyanyà ã÷varakàraõavàdinyaþ smçtayo 'navakà÷àþ prasajyeran / tà udàhariùyàmaþ - 'yattatsåkùmamavij¤eyam' iti paraü brahma prakçtya 'sa hyantaràtmà bhåtànàü kùetraj¤a÷ceti kathyate' iti coktvà 'tasmàdavyaktamutpannaü triguõaü dvijasattama' ityàha / tathànyatràpi 'avyaktaü puruùe brahmannirguõe saüpralãyate' ityàha / 'ata÷ca saükùepamimaü ÷çõudhvaü nàràyaõaþ sarvamidaü puràõaþ / sa sargakàle ca karoti sarvaü saühàrakàle ca tadatti bhåyaþ' iti puràõe / bhagavadgãtàsu ca- 'ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayastathà' (bha.gã. 7.6) iti / paramàtmànameva ca prakçtyàpastamabaþ pañhati- 'tasmàtkàyàþ prabhavanti sarve sa målaü ÷à÷vatikaþ sa nityaþ (dha.så. 1.8.23.2) iti / evamaneka÷aþ smçti÷vapã÷varaþ kàraõatvenopàdànatvena ca prakà÷yate / samçtibalena pratyavatiùñamànasya smçtibalenaivottaraü vakùyàmãtyato 'yamanyasmçtyanavakà÷adoùopanyàsaþ / dar÷itaü tu ÷rutãnàmã÷varakàraõavàdaü prati tàtparyam / vipratipattau ca smçtãnàmava÷yakartavye 'nyataraparigrahe 'nyataraparityàge ca ÷rutyanusàriõyaþ smçtayaþ pramàõamanapekùyà itaràþ / taduktaü pramàõalakùaõe- 'virodhe tvanapekùaü syàdasti hyanumànam' (jai.så. 1.3.3) iti / nacàtãndriyànartha¤÷rutimantareõa ka÷cidupalabhata iti ÷akyaü saübhàvayituü nimittàbhàvàt / ÷akyaü kapilàdãnàü siddhànàmapratihataj¤ànatvàditi cet / na / siddherapi sàpekùatvàt / dharmànuùñhànàpekùà hi siddhiþ / sa ca dharma÷codanàlakùaõaþ / tata÷ca pårvasiddhàyà÷codanàyà artho na pa÷cimasiddhapuruùavacanava÷enàti÷aïkituü ÷akyate / siddhavyapà÷rayakalpanàyàmapi bahutvàtsiddhànàü pradra÷itena prakàreõa smçtivipratipattau satyàü na ÷rutivyapà÷rayàdanyannirõayakàraõamasti / paratantrapraj¤asyàpi nàkasmàtsmçtivi÷eùaviùayaþ pakùapàto yuktaþ / kasyacitkvacitpakùapàte sati puruùamativau÷varåpyeõa tattvàvyavasthànaprasaïgàt / tasmàttasyàpi smçtivipratipattyupanyàsena smçtyanusàràviùayavivecanena ca sanmàrge praj¤à saügrahaõãyà / yà tu ÷rutiþ kapilasya j¤ànàti÷ayaü pradar÷ayantã pradar÷ità na tayà ÷rutiviruddhamapi kàpilaü mataü ÷raddhàtuü ÷akyaü, kàpilamiti ÷rutisàmànyamàtratvàt / anyasya ca kapilasya sagaraputràõàü pratapturvàsudevanàmnaþ smaraõàt / anyàrthadar÷anasya ca pràptirahitasyàsàdhakatvàt / bhavati cànyà manormàhàtmyaü prakhyàpayantã ÷rutiþ - 'yadvai ki¤ca manuravadattadbheùajam' (tai.saü 2.2.10.2) iti / manunà ca 'sarvabhåteùu càtmànaü sarvabhåtàni càtmani / saüpa÷yannàtmayàjã vai svàràjyamadhigacchati // ' (12.11) iti sarvàtmatvadar÷anaü pra÷aüsatà kàpilaü mataü nindyata iti gamyate / kapilo hi na sarvàtmatvadar÷anamanumanyate, àtmabhedàbhyupagamàt / mahàbhàrate 'pi ca 'bahavaþ puruùà brahmannutàho eka eva tu' iti vicàrya 'bahavaþ puruùà ràjansàükhyayogavicàriõàm' iti parapakùamupanyasya tadvyudàsena- 'bahånàü puruùàõàü hi yathaikà yonirucyate / tathà taü puruùaü vi÷vamàkhyàsyàmi guõàdhikam // ' ityupakramya 'mamàntaràtmà tava ca ye cànye dehasaüsthitàþ / sarveùàü sàkùibhåto 'sau na gràhyaþ kenacitkvacit // vi÷vamårdhà vi÷vabhujo visvapàdàkùinàsikaþ / eka÷carati bhåteùu svairacàrã yathàsukham // ' iti sarvàtmataiva nirdhàrità / ÷ruti÷ca sarvàtmatàyàü bhavati- 'yasminsarvàõi bhåtànyàtmaivàbhådvijànataþ / tatra ko mohaþ kaþ ÷okaþ ekatvamanupa÷yataþ' (ã. 7) ityevaüvidhà / ata÷ca siddhamàtmabhedakalpanayàpi kapilasya tantraü vedaviruddhaü vedànusàrimanuvacanaviruddhaü ca, na kevalaü svatantraprakçtikalpanayaiveti / vedasya hi nirapekùaü svàrthe pràmàõyaü raveriva råpaviùaye / puruùavacasàü tu målàntaràpekùaü vaktusmçtivyavahitaü ceti viprakarùaþ / tasmàdvedaviruddhe viùaye smçtyanavakà÷aprasaïgo na doùaþ //1// ---------------------- FN: 'dvitãye smçtitarkàbhyàmavirodho 'nyaduùñatà / bhåtabhoktç÷ruterliïga÷ruterapyaviruddhatà' iti saügraha÷lokaþ / paramarùiþ kapilaþ / anyà àsuripa¤ca÷ikhàdipraõãtàþ / upacaritaü ÷rutyarthaü pratipadyerannityarthaþ / såkùmatvamatãndriyatvam / avij¤eyatvaü pramàõàntaràvagàhyatvam / kàyà brahmàdayaþ / ÷à÷vatikaþ kåñasthaþ / ÷rutivirodhe smçtipràmàõyaü anapekùaü heyam / hi yato 'sati virodhe ÷rutyanumànaü bhavati / pratapturdàhakasya / vi÷ve mårdhano 'syaiva sarvatra pratibimbitatvàt / evaü vi÷vabhujàdau yojyam / ____________________________________________________________________________________________ kuta÷ca smçtyanavakà÷aprasaïgo na doùaþ - itareùàü cànupalabdheþ | BBs_2,1.2 | pradhànàditaràõi yàni pradhànapariõàmatvaü na samçtau kalpitàni mahadàdãni na tàni vede loke vopalabhyante / bhåtendriyàõi tàvallokavedaprasiddhatvàcchakyante smartum / alokavedaprasiddhatvàttu mahadàdãnàü ùaùñhasyevendriyàrthasya na smçtiravakalpate / yadapi kvacittatparamiva ÷ravaõamavabhàsate tadapyatatparaü vyàkhyàtam 'ànumànikamapyekeùàm' (bra. 1.4.1) ityatra / kàryasmçterapràmàõyàtkàraõasmçterapyapràmàõyaü yuktamityabhipràyaþ / tasmàdapi na smçtyanavakà÷aprasaïgo doùaþ / tarkàvaùñambhaü tu 'na vilakùaõatvàt' (bra. 2.1.4) ityàrabhyonmathiùyati // 2 // ____________________________________________________________________________________________ 2 yogapratyuktyadhikaraõam / så. 3 etena yogaþ pratyuktaþ | BBs_2,1.3 | etena sàükhyasmçtipratyàkhyànena yogasmçtirapi pratyàkhyàtà draùñavyetyatidi÷ati / tatràpi ÷rutivirodhena pradhànaü svatantrameva kàraõaü, mahadàdãni ca kàryàõyalokavedaprasiddhàni kalpyante / nanvevaü sati samànanyàyatvàtpårveõaivaitadgataü kimarthaü punaratidi÷yate / asti hyatràbhyadhikà÷aïkà / samyagdar÷anàbhyupàyo hi yogo vede vihitaþ '÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ' (bç. 2.4.5) iti / 'tryunnataü sthàpya samaü ÷arãram' (÷ve. 2.8) ityàdinà càsanàdikalpanàpuraþsaraü bahuprapa¤caü yogavidhànaü ÷vetà÷vataropaniùadi dç÷yate / liïgàni ca vaidikàni yogaviùayàõi sahasra÷a upalabhyante 'tàü yogamiti manyante sthiràmindriyadhàraõàm' (kà. 2.6.18) iti 'vidyàmetàü yogavidhiü ca kçtsnam (kà. 2.6.18) iti caivamàdãni / yoga÷àstre 'pi 'atha tattvadar÷anopàyo yogaþ' iti samyagdar÷anàbhyupàyatvenaiva yogoïgãkriyate / ataþ saüpratipannàrthaikade÷atvàdaùñakàdismçtivadyogasmçtirapyanapavadanãyà bhaviùyatãti / iyamapyadhikà ÷aïkàtide÷ena nivartyate / arthaikade÷asaüpratipattàvapyarthaikade÷avipratipatteþ pårvoktàyà dar÷anàt / satãùvapyadhyàtmaviùayàsu bahvãùu smçtiùu sàükhyayogasmçtyoreva niràkaraõe yatnaþ kçtaþ / sàükhyayogau hi paramapuruùàrthasàdhanatvena loke prakhyàtau, ÷iùñai÷ca parigçhãtau, liïgena na ÷rautenopabçühitau / 'tatkàraõaü sàükhyayogàbhipannaü j¤àtvà devaü mucyate sarvapà÷aiþ' (÷vaü. 6.13) iti / niràkaraõaü tu na sàükhyaj¤ànena vedanirapekùeõa yogamàrgeõa và niþ÷reyasamadhigamyata iti / ÷rutirhi vaidikàdàtmaikatvavij¤ànàdanyanniþ÷reyasasàdhanaü vàrayati 'tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷vaü. 3.8) iti / dvaitino hi te sàükhyà yogà÷ca nàtmaikatvadar÷inaþ / yattu dar÷anamuktaü 'tatkàraõaü sàükhyayogàbhipannam' iti, vaidikameva tatra j¤ànaü dhyànaü ca sàükhyayoga÷abdàbhyàmabhilapyate pratyàsatterityavagantavyam / yena tvaü÷ena na virudhyete teneùñameva sàükhyayogasmçtyoþ sàvakà÷atvam / tadyathà- 'asaïgo hyayaü puruùaþ' (bç. 4.3.16) ityevamàdi÷rutiprasiddhameva puruùasya vi÷uddhatvaü nirguõapuruùaniråpaõena sàükhyairabhyupagamyate / tathàca yogairapi 'atha parivràóvivarõavàsà muõóo 'parigrahaþ' (jàbà. 5) ityevamàdi ÷rutiprasiddhameva nivçttiniùñhatvaü pravrajyàdyupade÷enànugamyate / etena sarvàõi tarkasmaraõàni prativaktavyàni / tànyapi tarkopapattibhyàü tattvaj¤ànàyopakurvantãti cedupakurvantu nàma / tattvaj¤ànaü tu vedàntavàkyebhya eva bhavati 'nàvedavinmanute taü bçhantam' (tai. brà. 3.12.9.7) 'taü tvaupaniùadaü puruùaü pçcchàmi' (bç. 3.9.23) ityevamàdi÷rutibhyaþ // 3 // ---------------------- FN: trãõi urogrãva÷iràüsyunnatàni yasmi¤÷arãre tattryunnatam / tarko 'numànamanugràhyaü mànam / upapattiranugràhikà yuktiriti bhedaþ / ____________________________________________________________________________________________ vilakùaõatvàdhikaraõam / så. 4-12 na vilakùaõatvàd asya tathàtvaü ca ÷abdàt | BBs_2,1.4 | brahmàsya jagato nimittakàraõaü prakçti÷cetyasya pakùasyàkùepaþ smçtinimittaþ parihçtaþ / tarkanimitta idànãmàkùepaþ parihriyate / kutaþ punarasminnavadhàrita àgamàrthe tarkanimittasyàkùepasyàvakà÷aþ / nanu dharma iva brahmaõyanapekùa àgamo bhavitumarhati / bhavedayamavaùñambho yadi pramàõàntarànavagàhya àgamamàtraprameyo 'yamarthaþ syàdanuùñheyaråpa iva dharmaþ / pariniùpannaråpaü tu brahmàvagamyate / pariniùpanne ca vastuni pramàõàntaràõàmastyavakà÷o yathà pçthivyàdiùu / yathàca ÷rutãnàü parasparavirodhe satyekava÷enetarà nãyante, evaü pramàõàntaravirodhe 'pi tadva÷enaiva ÷rutirnãyeta / dçùñasàmyena càdçùñamarthaü samarthayantã yuktiranubhavasya saünikçùyate / viprakçùyate tu ÷rutiraitihyamàtreõa svàrthàbhidhànàt / anubhavàvasànaü ca brahmavij¤ànamavidyàyà nivartakaü mokùasàdhanaü ca dçùñaphalatayeùyate / ÷rutirapi- '÷rotavyo mantavyaþ' iti ÷ravaõavyatirekeõa mananaü vidadhatã tarkamapyatràdartavyaü dar÷ayati / atastarkanimittaþ punaràkùepaþ kriyate 'na vilakùaõatvàdasya' iti / yaduktaü cetanaü brahma jagataþ kàraõaü prakçtiriti / tannopapadyate / kasmàt / vilakùaõatvàdasya vikàrasya prakçtyàþ / idaü hi brahmakàryatvenàbhipreyamàõaü jagat brahmavilakùaõamacetanama÷uddhaü ca dç÷yate / brahma ca jagadvilakùaõaü cetanaü ÷uddhaü ca ÷råyate / naca vilakùaõatvaü prakçtivikàrabhàvo dçùñaþ / nahi rucakàdayo vikàrà mçtprakçtikà bhavanti ÷aràvàdayo và suvarõaprakçtikàþ / mçdaiva tu mçdànvità vikàràþ kriyante suvarõena ca suvarõànvitàþ / tathedamapi jagadacetanaü sukhaduþkhamohànvitaü sadacetanasyaiva sukhaduþkhamohàtmakasya kàraõasya kàryaü bhavitumarhatãti na vilakùaõasya brahmaõaþ / brahmavilakùaõaü càsya jagato '÷uddhyacetanatvadar÷anàdavagantavyam / a÷uddhaü hi jagatsukhaduþkhamohàtmakatayà prãtiparitàpaviùàdàdihetutvàtsvarganarakàdyuccàvacaprapa¤catvàcca / acetanaü cedaü jagaccetanaü prati kàryakàraõabhàvenopakaraõabhàvopagamàt / nahi sàmye satyupakàryopakàrakabhàvo bhavati / nahi pradãpau parasparasyopakurutaþ / nanu cetanamapi kàryakàraõaü svàmibhçtyanyàyena bhokturupakariùyati / na / svàmibhçtyayorapyacetanàü÷asyaiva cetanaü pratyupakàrakatvàt / yo hyekasya cetanasya parigraho buddhyàdicetanabhàgaþ sa evànyasya cetanasyopakaroti natu svayameva cetana÷cetanàntarasyopakarotyapakaroti và / nirati÷ayà hyakartàra÷cetanà iti sàükhyà manyante / tasmàdacetanaü kàryakàraõam / naca kàùñaloùñàdãnàü cetanatve kiü citpramàõamasti / prasiddha÷càyaü cetanàcetanavibhàgo loke / tasmàdbrahmavilakùaõatvànnedaü jagattatprakçtikam / yo 'pi ka÷cidàcakùãta ÷rutvà jagata÷cetanaprakçtikatàü tadbalenaiva samastaü jagaccetanamavagamayiùyàmi / prakçtiråpasya vikàre 'nvayadar÷anàt / avibhàvanaü tu caitanyasya pariõàmavi÷eùàdbhaviùyati / yathà spaùñacaitanyànàmapyàtmanàü svàpamårcchàdyavasthàsu caitanyaü na vibhàvyata evaü kàùñhaloùñàdãnàmapi caitanyaü na vibhàvayiùyate / etasmàdeva ca vibhàvitàvibhàvitatvakçtàdvi÷eùàdråpàdibhàvàbhàvàbhyàü ca kàryakàraõànàmàtmanàü ca cetanatvàvi÷eùe 'pi guõapradhànabhàvo na virotsyate / yathà ca pàrthivatvàvi÷eùe 'pi màüsasåpaudanàdãnàü pratyàtmavartino vi÷eùàtparasparopakàritvaü bhavatyevamihàpi bhaviùyati / pravibhàgaprasiddhirapyata eva na virotsyata iti / tenàpi katha¤ciccetanàcetanatvalakùaõaü vilakùaõatvaü parihriyeta / ÷uddhya÷uddhitvalakùaõaü tu vilakùaõatvaü naiva parihriyate / nacetaradapi vilakùaõatvaü parihartuü ÷akyata ityàha- tathàtvaü ca ÷abdàditi / anavagamyamànamevaü hãdaü loke samastasya vastuna÷cetanatvaü cetanaprakçtikatva÷ravaõàcchabda÷araõatayà kevalayotprekùata, tacca ÷abdenaiva virudhyate / yataþ ÷abdàdapi tathàtvamavagamyate / tathàtvamiti prakçtivilakùaõatvaü kathayati / ÷abda eva 'vij¤ànaü càvij¤ànaü ca' (te. 2.6) iti kasyacidvibhàgasyàcetanatàü ÷ràvayaü÷cetanàdbrahmaõo vilakùaõamacetanaü jagacchràvayati // 4 // ---------------------- FN: avaùñambho dçùñàntaþ / aitihyamàtreõa parokùatayeti yàvat / sukhaduþkhamohàþ sattvarajastamàüsi / upajanàpàyavaddharmayogo 'ti÷ayastadabhàvo nirati÷ayatvam / itaraccetanàcetanatvaråpam / ____________________________________________________________________________________________ nanu cetanatvamapi kvacidacetanatvàbhimatànàü bhåtendriyàõàü ÷råyate / yathà 'mçdabravãt' 'àpo 'bruvan' ( ÷a.pa.brà. 6.1.3.2.4) iti, 'tatteja aikùata' 'tà àpa aikùanta' (chà. 6.2.3,4) iti caivamàdyà bhåtaviùayà cetanatva÷rutiþ / indriyaviùayàpi 'te heme pràõà ahaü÷reyase vivadamànà brahma jagmuþ' (bç. 6.1.7) iti, 'te ha vàcamåcustvaü na udgàyeti' (bç. 1.3.2) ityevamàdyendriyaviùayeti / ata uttaraü pañhati- abhimànivyapade÷as tu vi÷eùànugatibhyàm | BBs_2,1.5 | tu÷abda à÷aïkàmapanudati / na khalu mçdabravãdityeva¤jàtãyakayà ÷rutyà bhåtendriyàõàü cetanatvamà÷aïkanãyam / yato 'bhimànivyapade÷a eùaþ / mçdàdyabhimàninyo vàgàdyabhimàninya÷ca cetanà devatà vadanasaüvadanàdiùu cetanociteùu vyavahàreùu vyapadi÷yante na bhåtendriyamàtram / kasmàt / vi÷eùànugatibhyàm / vi÷eùo hi bhoktçõàü bhåtendriyàõàü ca cetanàcetanapravibhàgalakùaõaþ pràgabhihitaþ / sarvacetanatàyàü càsau nopapadyeta / apica kauùãtakinaþ pràõasaüvàde karaõamàtrà÷aïkàvinivçttaye 'dhiùñhàtçcetanaparigrahàya devatà÷abdena vi÷iùanti- 'età ha vai devatà ahaü÷reyase vivadamànàþ' iti / 'tà và etàþ sarvà devatàþ pràõe niþ÷reyasaü viditvà' (2.14) iti ca / anugatà÷ca sarvatràbhimàninya÷cetanàdevatà mantràrthavàdetihàsapuràõàdibhyo 'vagamyante / 'agnirvàgbhåtvà mukhaü pràvi÷at' (ai.à. 2.4.2.4) ityevamàdikà ca ÷rutiþ karaõeùvanugràhikàü devatàmanugatàü dar÷ayati / pràõasaüvàdavàkya÷eùe ca 'te ha pràõàþ prajàpatiü pitarametyocuþ' (chà. 5.1.7) iti ÷reùñhatvanirdhàraõàya prajàpatigamanaü, tadvacanàcaikaikotkramaõenànvayavyatirkàbhyàü pràõa÷raiùñhyapratipattiþ / 'tasmai baliharaõam' (bç. 6.1.13) iti caiva¤jàtãyako 'smadàdiùviva vyavahàro 'nugamyamàno 'bhimànivyapade÷aü draóhayati / 'tatteja aikùata' ityapi parasyà eva devatàyà adhiùñàtryàþ svavikàreùvanugatàyà iyamãkùà vyapadi÷yata iti draùñavyam / tasmàdvilakùaõamevedaü brahmaõo jagat / vilakùaõatvàcca na brahmaprakçtikamityàkùipte pratividhatte // 5 // ---------------------- FN: saüvadanaü vivàdaþ / vi÷iüùanti vàgàdãnpràõàdãniti ÷eùaþ / ahaü÷reyase svasva÷reùñhatvàya / niþ÷reyasaü ÷raiùñhyam / ____________________________________________________________________________________________ dç÷yate tu | BBs_2,1.6 | tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati / yaduktaü vilakùaõatvànnedaü jagadbrahmaprakçtikamiti / nàyamekàntaþ / dç÷yate hi loke cetanatvena prasiddhebhyaþ puruùàdibhyo vilakùaõànàü ke÷anakhàdãnàmutpattiþ, acetanatvena ca prasiddhebhyo gomayàdibhyo vç÷cikàdãnàm / nanvacetanànyeva puruùàdi÷arãràõyacetanànàü ke÷anakhàdãnàü kàraõàni, acetanànyeva ca vç÷cikàdi÷arãràõyacetanànàü gomayàdãnàü kàryàõãti / ucyate- evamapi ki¤cidacetanaü cetanasyàyatanabhàvamupagacchati ki¤cinnetyastyeva vailakùaõyam / mahàü÷càyaü pàriõàmikaþ svabhàvaviprakarùaþ puruùàdãnàü ke÷anakhàdãnàü ca svaråpàdibhedàt / tathà gomayàdãnàü vç÷cikàdãnàü ca / atyantasàråpye ca prakçtivikàrabhàva eva pralãyeta / athocyetàsti ka÷citpàrthivatvàdisvabhàvaþ puruùàdãnàü ke÷anakhàdiùvanuvartamàno gomayàdãnàü vç÷cikàdiùviti / brahmaõo 'pi tarhi sattàlakùaõaþ svabhàva àkà÷àdiùvanuvartamànodç÷yate / vilakùaõatvena ca kàraõena brahmaprakçtitvaü jagato dåùayatà kima÷eùasya brahmasvabhàvasyànanuvartanaü vilakùaõatvamabhipreyata uta yasya kasyacidasya caitanyasyeti vaktavyam / prathame vikalpe samastaprakçtivikàrocchedaprasaïgaþ / nahyasatyati÷aye prakçtivikàra iti bhavati / dvitãye càsiddhatvam / dç÷yate hi sattàlakùaõo brahmasvabhàva àkà÷àdiùvanuvartamàna ityuktam / tçtãye tu dçùñàntàbhàvaþ / kiü hi yaccaitanyenànanvitaü tadabrahmaprakçtikaü dçùñamiti brahmavàdinaü pratyudàhriyeta / samastasya vastujàyasya brahmaprakçtitvàbhyupagamàt / àgamavirodhastu prasiddha eva / cetanaü brahmajagataþ kàraõaü prakçti÷cetyàgamatàtparyasya prasàdhitatvàt / yattåktaü pariniùpannatvàdbrahmaõi pramàõàntaràõi saübhaveyuriti / tadapi manorathamàtram / råpàdyabhàvàddhi nàyamarthaþ pratyakùasya gocaraþ / liïgàdyabhàvàcca nànumànàdãnàm / àgamamàtrasamadhigamya eva tvayamartho dharmavat / tathàca ÷rutiþ - 'naiùà tarkeõa matiràpaneyà proktànyenaiva suj¤ànàya preùñha' (kà. 1.2.9) iti / 'ko addhà veda ka iha pravocat' / 'iyaü visçùñiryata àbabhåva' (ç.saü 1.30.6) iti caite çcau siddhànàmapã÷varàõàü durbodhatàü jagatkàraõasya dar÷ayataþ / smçtirapi bhavati- 'acintyàþ khalu ye bhàvà na tàüstarkeõa yojayet' iti / 'avyakto 'yamacintyo 'yamavikàryoyamucyate' (gã. 2.25) iti ca / 'na me viduþ suragaõàþ prabhavaü na maharùayaþ / ahamàdirhi devànàü maharùãõàü ca sarva÷aþ' (gã. 10.2) iti caiva¤jàtãyakà / yadapi ÷ravaõavyatirekeõa mananaü vidadhacchabda eva tarkamapyàdartavyaü dar÷ayatãtyuktam / nànena miùeõa ÷uùkatarkasyàtràtmalàbhaþ saübhavati / ÷rutyanugçhãta eva hyatra tarko 'nubhavàïgatvenà÷rãyate / svapnàntabuddhàntayorubhayoritaretaravyabhicàràdàtmano 'nanvàgatatvaü, saüprasàde ca prapa¤caparityàgena sadàtmanà saüpatterniùprapa¤casadàtmatvaü, prapa¤casya brahmaprabhavatvàtkàryakàraõànanyatvanyàyena brahmàvyatireka ityeva¤jàtãyakaþ / 'tarkàpratiùñhànàt' (bra. 2.1.11) iti ca kevalasya tarkasyavipralambhakatvaü dar÷ayiùyati / yo 'pi cetanakàraõa÷ravaõabalenaiva samastasya jagata÷cetanatàmutprekùate tasyàpi vij¤ànaü càvij¤ànaü ca iti cetanàcetanavibhàga÷ravaõaü vibhàvanàvibhàvanàbhyàü caitanyasya ÷akyata eva yojayitum / parasyaiva tvidamapi vibhàga÷ravaõaü na yujyate / katham / paramakàraõasya hyatra samastajagadàtmanà samavasthànaü ÷ràvyate 'vij¤ànaü càvij¤ànaü càbhavat' iti / tatra yathà cetanasyàcetanabhàvo nopapadyate vilakùaõatvàt, evamacetanasyàpi cetanabhàvo nopapadyate / pratyuktatvàttu vilakùaõatvasya yathà÷rutyaiva kàraõaü grahãtavyaü bhavati // 6 // ---------------------- FN: pàriõàmikastattatke÷àdigatapariõàmàtmaka ityarthaþ / eùà vedànta÷àstrajanyà matistarkeõa svamatyåhamàtreõàpaneyà bàdhàrhà na / yadvà tarkeõa pràptavyà netyarthaþ / kintu anyena nipuõenàcàryeõa proktaprabodhità satã suj¤ànàya sàkùàtkàràya bhavati / he preùñha priyatameti nàciketasaüprati yamasaübodhanam / iyaü visçùñiràkà÷àdisçùñiþ kutaþ kasmàjjàtà kasmàcca sthitiü pràptetyaddhà tattvena ko veda, na ko 'pi / kaþ pravocat na ko 'pi pravaktàbhåt / vipralambhakatvaü arthavi÷eùàvyavasthàpakatvam / ____________________________________________________________________________________________ asad iti cen na pratiùedhamàtratvàt | BBs_2,1.7 | yadi cetanaü ÷uddhaü ÷abdavihãnaü ca brahma tadviparåtasyàcetanasyà÷uddhasya ÷abdàdimata÷ca kàryasya kàraõamiùyetàsattarhi kàryaü pràgutpatteriti prasajyeta / aniùñaü caitatsatkàryavàdinastaveti cet / naiùa doùaþ / pratiùedhamàtratvàt / pratiùedhamàtraü hãdaü nàsya pratiùedhasya pratiùedhyamasti / nahyayaü pratiùedhaþ pràgutpatteþ sattvaü kàryasya pratiùeddhuü ÷aknoti / katham / yathaiva hãdànàmapãdaü kàryaü kàraõàtmanà sadevaü pràgutpatterapãti gamyate / nahãdànàmapãdaü kàryaü kàraõàtmànamantareõa svatantramevàsti / 'sarvaü taü paràdàdyo 'nyatràtmanaþ sarvaü veda' (bç. 2.4.6) ityàdi÷ravaõàt / kàraõàtmanà tu sattvaü kàryasya pràgutpatteravi÷iùñam / nanu ÷abdàdihãnaü brahmajagataþ kàraõam / bàóham / natu ÷abdàdimatkàryaü kàraõàtmanà hãnaü pràgutpatteridànãü vàsti / tena na ÷akyate vaktuü pràgutpatterasatkàryamiti / vistareõa caitatkàryakàraõànanyatvavàde vakùyàmaþ // 7 // ____________________________________________________________________________________________ apãtau tadvatprasaïgàd asama¤jasam | BBs_2,1.8 | atràha- yadi sthaulyasàvayavatvàcetanatvaparicchinnatvà÷uddhyàdidharmakaü kàryaü brahmakàraõamabhyupagamyeta tadapãtau pralaye pratisaüsçjyamànaü kàryaü kàraõàvibhàgamàpadyamànaü kàraõamàtmãyena dharmeõa dåùayedityapãtau kàraõasyàpi brahmaõaþ kàryasyevà÷uddhyàdiråpaprasaïgàtsarvaj¤aü brahma jagatkàraõamityasama¤jasamidamaupaniùadaü dar÷anam / apica samastasya vibhàgasyàvibhàgapràpteþ punarutpattau niyamakàraõàbhàvàdbhoktçbhogyàdivibhàgenotpattirna pràpnotãtyasama¤jasam / apica bhoktçõàü pareõa brahmaõàvibhàgaü gatànàü karmàdinimittapralaye 'pi punarutpattàvabhyupagamyamànàyàü muktànàmapi punaruttattiprasaïgàdasama¤jasam / athedaü jagadapãtàvapi vibhaktameva pareõa brahmaõàvatiùñheta, evamapyapãtã÷ca na saübhavati, kàraõàvyatiriktaü ca kàryaü na saübhavatãtyasama¤jasameveti // 8 // atrocyate- ____________________________________________________________________________________________ na tu dçùñàntabhàvàt | BBs_2,1.9 | naivàsmadãye dar÷ane ki¤cidasàma¤jasyamasti / yattàvadabhihitaü kàraõamapigacchatkàryaü kàraõamàtmãyena dharmeõa dåùayediti, tadadåùaõam / kasmàt / dçùñàntàbhàvàt / santi hi dçùñàntà yathà kàraõamapigacchatkàryaü kàraõamàtmãyena dharmeõa na dåùayati / tadyathà ÷aràvàdayo mçtprakçtikà vikàrà vibhàgàvasthàyàmuccàvacamadhyamaprabhedàþ santaþ punaþ prakçtimapigacchanto na tàmàtmãyena dharmeõa saüsçjanti / rucakàdaya÷ca suvarõavikàrà apãtau na suvarõamàtmãyena dharmeõa saüsçjanti / pçthivãvikàra÷caturvidho bhåtagràmo na pçthivãmapãtàvàtmãyena dharmeõa saüsçjati / tvatpakùasya tu na ka÷ciddçùñànto 'sti / apãtireva hi na saübhavedyadi kàraõe kàryaü svadharmeõaivàvatiùñheta / ananyatve 'pi kàryakàraõayoþ kàryasya kàraõàtmatvaü natu kàraõasya kàryàtmatvaü 'àrambhaõa÷abdàdibhyaþ' iti vakùyàmaþ (bra.så. 2.1.14) / atyalpaü cedamucyate kàryamapãtàvàtmãyena dharmeõa kàraõaü saüsçjediti / sthitàvapi samàno 'yaü prasaïgaþ, kàryakàraõayorananyatvàbhyupagamàt / 'idaü sarva yadayamàtmà' (bç. 2.4.6), 'àtmaivedaü sarvam' (chà. 7.25.2), 'brahmaivedamamçtaü purastàt' (mu. 2.2.11), 'sarvaü khalvidaü brahma' (chà. 3.14.1) ityevamàdyàbhirhi ÷rutibhiravi÷eùeõa triùvapi kàleùu kàryasya kàraõànanyatvaü ÷ràvyate / tatra yaþ parihàraþ kàryasya taddharmàõàü càvidyàdhyàropitatvànna taiþ kàraõaü saüsçjyata iti, apãtàvapi sa samànaþ / asti càyamaparo dçùñànto yathà svayaü prasàritayà màyayà màyàvã triùvapi kàleùu na saüspa÷yate, avastutvàt, evaü paramàtmàpi saüsàramàyayà na saüspç÷yata iti / yathà ca svapnadçgekaþ svapnadar÷anamàyayà na saüspç÷yata iti / prabodhasaüpradàyorananvàgatatvàt / evamavasthàtrayasàkùyeko 'vyabhicàryavasthàtrayeõa vyabhicàriõà na saüspç÷yate / màyàmàtraü hyetadyatparamàtmano 'vasthàtrayàtmanàvabhàsanaü rajjvà iva sarpàdibhàveneti / atroktaü vedàntàrthasaüpradàyavidbhiràcàryaiþ - 'anàdimàyayà supto yadà jãvaþ prabudhyate / ajamanidramasvapnamadvaitaü budhyate tadà' (gauóapà. kàri. 1.16) iti / tatra yaduktamapãtau kàraõasyàpi kàryasyeva sthaulyàdidoùaprasaïga ityetadayuktam / yatpunaretaduktaü samastasya vibhàgasyàvibhàgapràpteþ punarvibhàgenotpattau niyamakàraõaü nopapadyata iti / ayamapyadoùaþ / dçùñàntabhàvàdeva / yathàhi suùuptisamàdhyàdàvapi satyàü svàbhàvikyàmavibhàgapràptau mithyàj¤ànasyànapoditatvàtpårvavatpunaþ prabodhe vibhàgo bhavatyevamihàpi bhaviùyati / ÷ruti÷càtra bhavati- 'imàþ sarvàþ prajàþ sati saüpadya na viduþ sati saüpadyàmaha iti ta iha vyàghro và siüho và vçko và varàho và kãño và pataïgo và daü÷o và ma÷ako và yadyadbhavanti tadà bhavanti' (chà. 6.9.2,3) iti / yathà hyavibhàge 'pi paramàtmani mithyàj¤ànapratibaddho vibhàgavyavahàraþ svapnavadavyàhataþ sthito dç÷yate, evamapãtàvapi mithyàj¤ànapratibaddhaiva vibhàga÷aktiranumàsyate / etena muktànàü punarutpattiprasaïgaþ pratyuktaþ / samyagj¤ànena mithyàj¤ànasyàpoditatvàt / yaþ punarayamante 'paro vikalpa utprekùito 'thedaü jagadapãtàvapi vibhaktameva pareõa brahmaõàvatiùñheteti, so 'pyanabhyupagamàdeva pratiùiddhaþ / tasmàtsama¤jasamidamaupaniùadaü dar÷anam // 9 // ---------------------- FN: apigacchat lãyamànam / vibhàgàvasthà sthitikàlaþ / sati brahmaõi ekãbhåya na vidurityaj¤ànoktiþ / iha suùupteþ pràk prabodhe yena jàtyàdinà vibhaktà bhavanti tadà punarutthànakàle tathaiva bhavantãti vibhàgoktiþ / ____________________________________________________________________________________________ svapakùadoùàc ca | BBs_2,1.10 | svapakùe caite prativàdinaþ sàdhàraõà doùàþ pràduùyuþ / kathamityucyate / yattàvadabhihitaü vilakùaõatvànnedaü jagadbrahmaprakçtikamiti, pradhànaprakçtikatàyàmapi samànametat, ÷abdàdihãnàtpradhànàcchabdàdimato jagata utpattyabhyupagamàt / ata eva ca vilakùaõakàryotpattyabhyupagamàtsamànaþ pràgutpatterasatkàryavàdaprasaïgaþ / tathàpãtau kàryasya kàraõavibhàgàbhyupagamàttadvatprasaïgo 'pi samànaþ / tathà mçditasarvavi÷eùeùu vikàreùvapãtàvavibhàgàtmatàü gateùvidamasya puruùasyopàdànamidamasyeti pràkpralayàtpratipuruùaü ye niyatà bhedà na te tathaiva punarutpatau niyantuü ÷akyante kàraõàbhàvàt / vinaiva kàraõena niyame 'bhyupagamyamàne kàraõàbhàvasàmyànmuktànàmapi punarbandhaprasaïgaþ / atha kecidbhedà apãtàvavibhàgamàpadyante kenacinneti cet / ye nàpadyante teùàü pradhànakàryatvaü na pràpnotãtyevamete doùàþ sàdhàraõatvànnànyatarasminpakùe codayitavyà bhavantãtyadoùatàmevaiùàü draóhayati / ava÷yà÷rayitavyatvàt // 10 // ---------------------- FN: pràduùyuþ pràdurbhaveyuþ / ____________________________________________________________________________________________ tarkàpratiùñhànàd apy anyathànumeyam iti ced evam apy anirmokùaprasaïgaþ | BBs_2,1.11 | ita÷ca nàgamagamyer'the kevalena tarkeõa pratyavasthàtavyam / yasminniràgamàþ puruùotprekùàmàtranibandhanàstarkà apratiùñhità bhavanti / utprekùàyà niraï ku÷atvàt / tathàhi kai÷cidabhiyuktairyatnenotprekùitàstarkà abhiyuktarairanyairàbhàsyamànà dç÷yante / tairapyutprekùitàþ santastato 'nyairàbhàsyanta iti na pratiùñhitatvaü tarkàõàü ÷akyamà÷rayituü, puruùamativairåpyàt / atha kasyacitprasiddhamàhàtmyasya kapilasya cànyasya và saümatastarkaþ pratiùñhita ityà÷rãyeta / evamapyapratiùñhitatvameva / prasiddhamàhàtmyànumatànàmapi tãrthakaràõàü kapilakaõabhukprabhçtãnàü parasparavipratipattidar÷anàt / atocyetànyathà vayamanumàsyàmahe yathà nàpratiùñhàdoùo bhaviùyati / nahi pratiùñhitastarka eva nàstãti ÷akyate vaktum / etadapi hi tarkàõàmapratiùñhitatvaü tarkeõaiva pratiùñhàpyate / keùà¤cittarkàõàmapratiùñhitatvadar÷anenànyeùàmapi tajjàtãyakànàü tarkàõàmapratiùñhitatvàt / sarvatarkàpratiùñhàyàü ca lokavyavahàrocchedaprasaïgaþ / atãtavartamànàdhvasàmyena hyanàgate 'pyadhvani sukhaduþkhapràptiparihàràya pravartamàno loko dç÷yate / ÷rutyarthavipratipattau càrthàbhàsaniràkaraõena samyagarthanirdhàraõaü tarkeõaiva vàkyavçttiniråpaõaråpeõa kriyate / manurapi caivaü manyate- 'pratyakùamanumànaü ca ÷àstraü ca vividhàgamam / trayaü suviditaü kàryaü dharma÷uddhimabhãpsità // ' iti / 'àrùaü dharmopade÷aü ca veda÷àstravirodhinà / yastarkeõànusaüdhatte sa dharmaü veda netaraþ // ' (12.105,106) iti ca bruvan / ayameva tarkasyàlaïkàro yadapratiùñhitatvaü nàma / evaühi tàvadyattarkaparityàgena niravadyastarkaþ pratipattavyo bhavati / nahi pårvajo måóha àsãdityàtmanàpi måóhena bhavitavyamiti ki¤cidasti pramàõam / tasmànna tarkàpratiùñhànaü doùa iti cet, evamapyavimokùaprasaïgaþ / yadyapi kvacidviùaye tarkasya pratiùñhitatvamupalakùyate tathàpi prakçte tàvadviùaye prasajyata evàpratiùñhitatvadoùàdanirmokùastarkasya / nahãdamatigambhãraü bhàvayàthàtmyaü muktinibandhanamàgamamantareõotprekùitumapi ÷akyam / råpàdyabhàvàddhi nàyamarthaþ pratyakùagocaraþ, liïgàdyabhàvàcca nànumànàdãnàmiti càvocàma / apica samyagj¤ànànmokùa iti sarveùàü mokùavàdinàmabhyupagamaþ / tacca samyagj¤ànamekaråpaü vastutantratvàt / ekaråpeõa hyavasthito yor'thaþ sa paramàrthaþ / loke tadviùayaü j¤ànaü samyagj¤ànamityucyate yathàgniruùõà iti / tatraivaü sati samgj¤àne puruùàõàü vipratipattiranupapannà / tarkaj¤ànànàü tvanyonyavirodhàtprasiddhà vipratipattiþ / yaddhi kenacittàrkikeõedameva samyagj¤ànamiti pratipàditaü tadapareõa vyutthàpyate, tenàpi pratiùñhàpitaü tato 'pareõa vyutthàpyata iti prasiddhaü loke / kathamekaråpànavasthitaviùayaü tarkaprabhavaü samyagj¤ànaü bhavet / naca pradhànavàdã tarkavidàmuttama iti sarvàstàrkikaiþ parigçhãto yena tadãyaü mataü samyagj¤ànamiti pratipadyemahi / naca ÷akyante 'tãtànàgatavartamànàstàrkikà ekasminde÷e kàle ca samàhartuü yena tanmatirekaråpaikàrthaviùayà samyaïmatiriti syàta / vedasya tu nityatve vij¤ànotpattihetutve ca sati vyavasthitàrthaviùayatvopapattestajjanitasya j¤ànasya samyaktvamatãtànàgatavartamànaiþ sarvairapi tàrkikairapahnotuma÷akyam / ataþ siddhamasyaivaupaniùadasya j¤ànasya samyagj¤ànatvam / ato 'nyatra samyagj¤ànatvànupapatteþ saüsàràvimokùa eva prasajyeta / ata àgamava÷enàgamànusàritarkava÷ena ca cetanaü brahmajagataþ kàraõaü prakçti÷ceti sthitam // 11 // ---------------------- FN: tarkasya kaivalyamanugràhyàgamaràhityam / dharmasya ÷uddhiradharmàdbhedanirõayaþ / atigamabhãratvamàgamàtirmekàmànàyogyatvam / bhàvayàthàtmyaü kàraõagatamadvitãyatvam / muktinibandhanaü paramànandasaccidekatànatvam / ____________________________________________________________________________________________ 4 ÷iùñaparigrahàdhikaraõam / så. 12 etena ÷iùñàparigrahà api vyàkhyàtàþ | BBs_2,1.12 | vaidikasya dar÷anasya pratyàsannatvàdgurutaratarkabalopetatvàdvedànusàribhi÷ca kai÷cicchiùñhaiþ kenacidaü÷ena parigçhãtatvàtpradhànakàraõavàdaü tàvadvyapà÷ritya yastarkanimitta àkùepo vedàntavàkyeùådbhàvitaþ sa parihçtaþ / idànãmaõvàdivàdavyapà÷rayeõàpi kai÷cinmandamatibhirvedàntavàkyeùu punastarkanimitta àkùepa à÷aïkyata ityataþ pradhànamallanibarhaõanyàyenàtidi÷ati / parigçhyanta iti parigrahàþ na parigrahà aparigrahàþ ÷iùñànàmaparigrahàþ / etena prakçtena pradhànakàraõavàdaniràkaraõakàraõena ÷iùñairmanuvyàsaprabhçtibhiþ kenacidaü÷aünàparigçhãtà ye 'õvàdikàraõavàdàste 'pi pratiùiddhatayà vyàkhyàtà niràkçtà draùñavyàþ tulyatvànniràkaraõakàraõasya nàtra punarà÷aïkitavyaü ki¤cidasti / tulyamàtràpi paramagambhãrasya jagatkàraõasya tarkànavagàhyatvaü tarkasyàpratiùñhitatvamanyathànumàne 'pyavimokùa àgamavirodha÷cetyeva¤jàtãyakaü niràkaraõam // 12 // ____________________________________________________________________________________________ 5 bhoktràpattyàdhikaraõam / så. 13 bhoktràpatter avibhàga÷ cet syàl lokavat | BBs_2,1.13 | anyathà punarbrahmakàraõavàdastarkabalenaivàkùipyate / yadyapi ÷rutiþ pramàõaü svaviùaye bhavati tathàpi pramàõàntareõa viùayàpahàre 'nyaparà bhavitumarti / yathà mantràrthavàdau / tarke 'pi svaviùayàdanyatràpratiùñhitaþ syàt yathà dharmàdharmayoþ / kimato yadyevam / ata idamayuktaü yatpramàõàntaraprasiddhàrthabàdhanaü ÷ruteþ / kathaü punaþ pramàõàntaraprasiddhor'thaþ ÷rutyà bàdhyata iti / atrocyate- prasiddho hyayaü bhoktçbhogyavibhàgo loke bhoktà cetanaþ ÷àrãro bhogyàþ ÷abdàdayo viùayà iti / yathà bhoktà devadatto bhojya odana iti / tasya ca vibhàgasyàbhàvaþ prasajyeta yadi bhoktà bhogyabhàvamàpadyeta / bhogyaü và bhoktçbhàvamàpadyeta / tayo÷cetaretarabhàvàpattiþ paramakàraõàdbrahmaõo 'nanyatvàtprasajyeta / nacàsya prasiddhasya vibhàgasya bàdhanaü yuktam / yathà tvadyatve bhoktçbhogyayorvibhàgo dçùñastathàtãtànàgatayorapi kalpayitavyaþ / tasmàtprasiddhasyàsya bhoktçbhogyavibhàgasyàbhàvaprasaïgàdayuktamidaü brahmakàraõatàvadhàraõamiti cetka÷ciccodayettaü pratibråyàt- syàllokavaditi / upapadyata evàyamasmatpakùe 'pi vibhàgaþ evaü loke dçùñatvàt / tathàhi- samudràdudakàtmano 'nanyatve 'pi tadvikàràõàü phenavãcãtaraïgàdãnàmitaretaravibhàga itaretarasaü÷leùàdilakùaõa÷ca vyavahàra upalabhyate / naca samudràdudakàtmano 'nanyatve 'pi tadvikàràõàü phenataraïgàdãnàmitaretarabhàvàpattirbhavati / naca teùàmitaretarabhàvànàpattàvapi samudràtmano 'nyatvaü bhavati / evamihàpi naca bhoktçbhogyayoritaretarabhàvàpattiþ, naca parasmàdbrahmaõo 'nyatvaü bhaviùyati / yadyapi bhoktà na brahmaõo vikàraþ / 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (tai. 2.6) iti sraùñurevàvikçtasya kàryànuprave÷ena bhoktçtva÷ravaõàt, tathàpi kàryamanupraviùñasyàstyupàdhinimitto vibhàga àkà÷asyeva ghañàdyupàdhinimitta ityataþ paramakàraõabrahmaõo 'nanyatvaü'pyupapadyate bhoktçbhogyalakùaõo vibhàgaþ samudrataraïgàdinyàyenetyuktam // 13 // ---------------------- FN: anyaparatvaü gauõàrthakatvam / vibhàgo janma / yadvà tathàpãti÷abdenaivoktaþ parihàraþ / ____________________________________________________________________________________________ 6 àrambhaõàdhikaraõam / så. 14-20 tadananyatvam àrambhaõa÷abdàdibhyaþ | BBs_2,1.14 | abhyupagamya cemaü vyàvahàrikaü bhoktçbhogyalakùaõaü vibhàgaü syàllokavaditi parihàroùa'bhihitaþ / natvayaü vibhàgaþ paramàrthato 'sti yasmàttayoþ kàryakàraõayorananyatvamavagamyate / kàryamàkà÷àdikaü bahuprapa¤caü jagat, kàraõaü paraübrahma, tasmàtkàraõàtparamàrthato 'nanyatvaü vyatirekeõàbhàvaþ kàryasyàvagamyate / kutaþ / àrambhaõa÷abdàdibhyaþ / àrambhaõa÷abdastàvat / ekavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratij¤àya dçùñàntàpekùàyàmucyate- 'yathà somyaikena mçtpiõóena sarvaü mçnmayaü vij¤àtaü syàdvàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam' (chà. 6.1.1) iti / etaduktaü bhavati- ekena mçtpiõóena paramàrthato mçdàtmanà vij¤àtena sarvaü mçnmayaü ghaña÷aràvoda¤canàdikaü mçdàtmakatvàvi÷eùàdvij¤àtaü bhavet / yato vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü vàcaiva kevalamastãtyàrabhyate / vikàro ghañaþ ÷aràva uda¤canaü ceti / natu vastuvçttena vikàro nàma ka÷cidasti / nàmadheyamàtraü hyetadançtaü mçttiketyeva satyamiti / eùa brahmaõo dçùñàntaþ àmnàtaþ / tatra ÷rutàdvàcàrambhaõa÷abdàddàrùñàntike 'pi brahmavyatirekeõa kàryajàtasyàbhàva iti gamyate / puna÷ca tejobannànàü brahmakàryatàmuktvà tejobannakàryàõàü tejobannavyatirekeõàbhàvaü bravãti- 'apàgàdagneragnitvaü vàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü trãõi råpàõãtyeva satyam' (chà. 6.4.1) ityàdinà / àrambhaõa÷abdàdibhya ityàdi÷abdàt 'aitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyaü sa àtmà tattvamasi' (chà. 6.8.7), 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6), 'brahmaivedaü sarvam' (mu. 2.2.11), 'àtmaivedaü sarvam' (chà. 7.25.2), 'neha nànàsti ki¤cana' (bç.4.4.19) ityevamàdyapyàtmaikatvapratipàdanaparaü vacanajàtamudàhartavyam / nacànyathaikavij¤ànena sarvavij¤ànaü saüpadyate / tasmàdyathà ghañakarakàdyàkà÷ànàü mahàkà÷ànanyatvaü, yathàca mçgatçùõikodakàdãnàmåùaràdibhyo 'nanyatvaü dçùñanaùñasvaråpatvàtsvaråpeõànupàkhyatvàt, evamasya bhogyabhoktràdiprapa¤cajàtasya brahmavyatirekeõàbhàva iti draùñavyam / nanvanekàtmakaü brahma, yathà vçkùo 'neka÷àkha evamaneka÷aktipravçttiyuktaü brahma / ata ekatvaü nànàtvaü cobhayamapi satyameva / yathà vçkùa ityanekatvaü ÷àkhà iti nànàtvam / yathàca samudràtmanaikatvaü phenataraïgàdyàtmanà nànàtvam / yathàca mçdàtmanaikatvaü ghaña÷aràvàdyàtmanà nànàtvam / tatraikatvàü÷ena j¤ànànmokùavyavahàraþ setsyati / nànàtvàü÷ena tu karmakàõóà÷rayau laukikavaidikavyavahàrau setsyata iti / eva¤ca mçdàdidçùñàntà anuråpà bhaviùyantãti / naivaü syàt / 'mçttiketyeva satyam' iti prakçtimàtrasya dçùñànte satyatvàvadhàraõàt / vàcàrambhaõa÷abdena ca vikàrajàtasyànçtatvàbhidhànàt / dàrùñàntike 'pi 'aitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyam' iti ca paramakàraõasyaivaikasya satyatvàvadhàraõàt 'sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' iti ca ÷àrãrasya brahmabhàvopade÷àt / svayaü prasiddhaü hyetaccharãrasya brahmàtmatvamupadi÷yate na yatnàntaraprasàdhyam / ata÷cedaü ÷àstrãyaü brahmàtmatvamavagamyamànaü svàbhàvikasya ÷àrãràtmatvasya bàdhakaü saüpadyate, rajjvàdibuddhaya iva sarpàdibuddhãnàm / bàdhite ca ÷àrãràtmatvasya tadà÷rayaþ samastaþ svàbhàviko vyavahàro bàdhito bhavati yatprasiddhaye nànàtvàü÷o 'paro brahmaõaþ kalpyeta / dar÷ayati ca- 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdinà brahmàtmatvadar÷inaü prati samastasya kriyàkàrakaphalalakùaõasya vyavahàrasyàbhàvam / nacàyaü vyavahàràbhàvoùa'vasthàvi÷eùanibaddho 'bhidhãyata iti yuktaü vaktum, 'tattvamasi' iti brahmàtmabhàvasyànavasthàvi÷eùanibandhanatvàt / taskaradçùñàntena cànçtàbhisaüdhasya bandhanaü satyàbhisaüdhasya ca mokùaü dar÷ayannekatvamevaikaü pàramàrthikaü dar÷ayati (chà. 6.16) / mithyàj¤ànavijçmbhitaü ca nànàtvam / ubhayasatyatàyàü hi kathaü vyavahàragocaro 'pi janturançtàbhisaüdha ityucyeta / 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati' (bç. 4.4.19) iti ca bhedadçùñimapavadannevaitaddar÷ayati / nacàsmindar÷ane j¤ànànmokùa ityupapadyate, samyagj¤anàpanodyasya kasyacinmithyàj¤ànasya saüsàrakàraõatvenànabhyupagamàt / ubhayasatyatàyàü hi kathamekatvavij¤ànena nànàtvaj¤ànamapanudyata ityucyate / nanvekatvaikàntàbhyupagame nànàtvàbhàvatpratyakùàdãni laukikàni pramàõàni vyàhanyerannirviùayatvàt, sthàõvàdiùviva puruùàdij¤ànàni / tathà vidhipratiùedha÷àstramapi bhedàpekùatvàttadabhàve vyàhanyeta, mokùa÷àstrasyàpi ÷iùya÷àsitràdibhedàpekùatvàttadabhàve vyàghàtaþ syàt / kathaü cànçtena mokùa÷àstreõa pratipàditasyàtmaikatvasya satyatvamupapadyeteti / atrocyate- naiùa doùaþ / sarvavyavahàràõàmeva pràgbrahmàtmatàvij¤ànàtsatyatvopapatteþ / svapnavyavahàrasyeva pràkprabodhàt / yàvaddhi na satyàtmaikatvapratipattistàvatpramàõaprameyaphalalakùaõeùu vikàreùvançtatvabuddhirna kasyacidutpadyate / vikàràneva tvahaü mametyavidyàyàmàtmãyena bhàvena sarvo jantuþ pratipadyate svàbhàvikãü brahmàtmatàü hitvà / tasmàtpràgbrahmàtmatàpratibodhàdupapannaþ sarvo laukiko vaidika÷ca vyavahàraþ / yathà suptasya pràkçtasya janasya svapna uccàvacànbhàvànpa÷yato ni÷citameva pratyakùàbhimataü vij¤ànaü bhavati pràkprabodhàt, naca pratyakùàbhàsàbhipràyastatkàle bhavati, tadvat / kathaü tvasatyena vedàntavàkyena satyasya brahmàtmatvasya pratipattirupapadyeta / nahi rajjusarpeõa dçùño mriyate / nàpi mçgatçùõikàmbhasà pànàvagàhanàdiprayojanaü kriyata iti / naiùa doùaþ / ÷aïkàviùàdinimittamaraõàdikàryopalabdheþ / svapnadar÷anàvasthasya ca sarpadaü÷anodakasnànàdikàryadar÷anàt / tatkàryamapyançtameveti cedbråyàt / tatra bråmaþ- yadyapi svapnadar÷anàvasthasya sarpadaü÷anodakasnànàdikàryamançtaü tathàpi tadavagatiþ satyameva phalaü, pratibuddhasyàpyabàdhyamànatvàt / nahi svapnàdutthitaþ svapnadçùñaü sarpadaü÷anodakasnànàdikàryaü mithyeti manyamànastadavagatimapi mithyeti manyate ka÷cit / etena svapnadç÷o 'vagatyabàdhanena dehamàtràtmavàdo dåùito veditavyaþ / tathàca ÷rutiþ - 'yadà karmasu kàmyeùu striyaü svapneùu pa÷yati / samçddhiü tatra jànãyàttasminsvapnanidar÷ane' (chà. 5.2.9) ityasatyena svapnadar÷anena satyàyàþ samçddheþ pratipattiü dar÷ayati / tathà pratyakùadar÷aneùu keùucidariùñeùu jàteùu 'na ciramiva jãviùyatãti vidyàt' ityuktvà 'atha svapnàþ puruùaü kçùõaü kçùõadantaü pa÷yati sa enaü hanti' ityàdinà tena tenàsatyenaiva svapnadar÷anena satyaü maraõaü såcyata iti dar÷ayati / prasiddhaü cedaü loke 'nvayavyatirekaku÷alànàmãdç÷ena svapnadar÷anena sàdhvàgamaþ såcyata ãdç÷enàsàdhvàgama iti / tathàkàràdisatyàkùarapratipattirddaùñà rekhànçtàkùarapratipatteþ / apicàntyamidaü pramàõamàtmaikatvasya pratipàdakaü nàtaþ paraü ki¤cidàkàïkùyamasti / yathàhi loke yajetetyukte kiü kena kathamityàkàïkùyate naivaü 'tattvamasi' 'ahaü brahmàsmi' ityukte ki¤cidanyadàkàïkùyamasti, sarvàtmaikatvaviùayatvàvagateþ / sati hyasminnava÷iùyamàõer'the àkàïkùà syàt / natvàtmaikatvavyatirekeõàva÷iùyamàõo 'nyor'tho 'sti ya àkàïkùyeta / na ceyamavagatirnopapadyata iti ÷akyaü vaktum, 'taddhàsya vijaj¤au' (chà. 6.16.3) ityàdi÷rutibhyaþ / avagatisàdhanànàü ca ÷ravaõàdãnàü vedànuvacanàdãnàü ca vidhànàt / naceyamavagatiranarthikà bhràntirveti ÷akyaü vaktum / avidyànivçttiphaladar÷anàt, bàdhakaj¤ànàntaràbhàvàcca / pràkcàtmaikatvàvagateravyàhataþ sarvaþ satyànçtavyavahàro laukiko vaidika÷cetyavocàma / tasmàdantyena pramàõena pratipàdita àtmaikatve samastasya pràcãnasya bhedavyavahàrasya bàdhitatvànnànekàtmakabrahmakalpanàvakà÷o 'sti / nanu mçdàdidçùñàntapraõayanàtpariõàmavadbrahma ÷àstrasyàbhimatamiti gamyate / pariõàmino hi mçdàdayor'thà loke samadhigatà iti / netyucyate / 'sa và eùa mahàjana àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.4.25) 'sa eùa neti netyàtmà' (bç. 3.9.23), 'asthålamanaõu' (bç. 3.8.8) ityàdyàbhyaþ sarvavikriyàpratiùedha÷rutibhyo brahmaõaþ kåñasthatvàvagamàt / nahyekasya brahmaõaþ pariõàmadharmatvaü tadrahitatvaü ca ÷kyaü pratipattum / sthitigativatsyàditi cet / na / kåñasthasyeti vi÷eùaõàt / nahi kåñasthasya brahmaõaþ sthitigativadanekadharmà÷rayatvaü saübhavati / kåñasthaü ca nityaü brahma sarvavikriyàpratiùedhàdityavocàma / naca yathà brahmaõa àtmaikatvadar÷anaü mokùasàdhanamevaü jagadàkàrapariõàmitvadar÷anamapi svatantrameva kasmaicitphalàyàbhipreyate / pramàõàbhàvàt / kåñasthabrahmàtmavij¤ànàdeva hi phalaü dar÷ayati ÷àstram- 'sa eùa neti netyàtmà' ityupakramya 'abhayaü vai janaka pràpto 'si' (bç. 4.2.4) ityeva¤jàtãyakam / tatraitatsiddhaü bhavati- brahmaprakaraõe sarvadharmavi÷eùarahitabrahmadar÷anàdeva phalasiddhau satyàü yattatràphalaü ÷råyate brahmaõo jagadàkàrapariõàmitvàdi tadbrahmadar÷anopàyatvenaiva viniyujyate, phalavatsaünidhàvaphalaü tadaïgamitivat / natu svatantraü phalàya kalpyata iti / nahi pariõàmavattvavij¤ànàtpariõàmavattvamàtmanaþ phalaü syàditi vaktuü yuktaü, kåñasthanityatvànmokùasya / kåñasthabrahmàtmavàdina ekatvaikàntyàdã÷itrã÷itavyàbhàva ã÷varakàraõapratij¤àvirodha iti cet / na / avidyàtmakanàmaråpabãjavyàkaraõàpekùatvàtsarvaj¤atvasya / 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityàdivàkyebhyo nitya÷uddhabuddhamuktasvaråpàtsarvaj¤àtsarva÷akterã÷varàjjagajjanisthi tipralayà nàcetanàtpradhànàdanyasmàdvetyeùor'thaþ pratij¤àtaþ 'janmàdyasya yataþ' (bra.så. 1.1.4) iti / sà pratij¤à tadavasthaiva na tadviruddhor'thaþ punarihocyate / kathaü nocyate 'tyantamàtmana ekatvamadvitãyatvaü ca bruvatà / ÷ruõu yathà nocyate / sarvaj¤asye÷varasyàtmabhåta ivàvidyàkalpite nàmaråpe tattvànyatvàbhyàmanirvacanãye saüsàraprapa¤cabãjabhåte sarvaj¤asye÷varasya màyà÷aktiþ prakçtiriti ca ÷rutismçtyorabhilapyete / tàbhyàmanyaþ sarvaj¤a ã÷varaþ 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chà. 8.14.1) iti ÷ruteþ / 'nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2), 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste' (tai. à. 3.12.7), 'ekaü bãjaü bahudhà yaþ karoti' (÷vaü. 6.12) ityàdi÷rutibhya÷ca / evamavidyàkçtanàmaråpopàdhyanurodhã÷varo bhavati, vyomeva ghañakarakàdyupàdhyanurodhi / sa ca svàtmabhåtàneva ghañàkà÷asthànãyànavidyàpratyupasthàpitanàmaråpakçtakàryakaraõasaüghàtànurodhino jãvàkhyànvij¤ànàtmanaþ pratãùñe vyavahàraviùaye / tadevamavidyàtmakopàdhiparicchedàpekùameve÷varasye÷varatvaü sarvaj¤atvaü sarva÷aktitvaü ca na paramàrthato vidyàyàpàstasarvopàdhisvaråpa àtmanã÷itrã÷itavyasarvaj¤atvàdivyavahàra upapadyate / tathàcoktam- 'yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmà' (chà. 7.24.1) iti 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdinà ca / evaü paramàrthàvasthàyàü sarvavyavahàràbhàvaü vadanti vedàntàþ sarve / tathe÷varagãtàsvapi- 'na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ / na karmaphalasaüyogaü svabhàvastu pravartate // nàdatte kasyacitpàpaü na caiva sukçtaü vibhuþ / aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantavaþ' (gã. 5.14.-15) iti paramàrthàvasthàyàmã÷itrã÷itavyàdivyavahàràbhàvaþ pradar÷yate / vyavahàràvasthàyàü tåktaþ ÷rutàvapã÷varàdivyavahàraþ 'eùa sarve÷vara eùa bhåtàdhipatireùa bhåtapàla eùa seturvidhàraõa eùàü lokànàmasaübhedàya' (bç. 4.4.22) iti / tathàce÷varagãtàsvapi- 'ã÷varaþ sarvabhåtànàü hçdde÷er'juna tiùñhati / bhràmayansarvabhåtàni yantràråóhàni màyayà' (gã. 18.61) iti / såtrakàro 'pi paramàrthàbhipràyeõa tadanyatvamityàha / vyavahàràbhipràyeõa tu syàllokavaditi mahàsamudrasthànãyatàü brahmaõaþ kathayati / apratyàkhyàyaiva kàryaprapa¤caü pariõàmaprakriyàü cà÷rayati saguõopàsaneùåpayokùyata iti // 14 // ---------------------- FN: dçùñaü pràtãtikaü naùñhamanityaü yatsvaråpaü tadråpeõànupàkhyatvàtsattàsphårti÷ånyatvàdananyatvamiti saübandhaþ / svabhàvo 'tràvidyà tayà kçtaþ svàbhàvikaþ / ekatvasyaikàntaþ kaivalyam / vyàhanyerannapramàõàni syuþ / satyatvaü bàdhà bhàvaþ / bàdho mityàtvani÷cayaþ / rekhàsvakàratvàdibhràntyà satyà akàràdayo j¤àyanta iti prasiddham / ____________________________________________________________________________________________ bhàve copalabdheþ | BBs_2,1.15 | ita÷ca kàraõàdananyatvaü kàryasya, yatkàraõaü bhàva eva kàraõasya kàryamupalabhyate, nàbhàve / tadyathà satyàü mçdi ghaña upalabhyate satsu ca tantuùu pañaþ / naca niyamenànyabhàve 'nyasyopalabdhirdçùñà / nahya÷vo goranyaþ san gorbhàva evopalabhyate / naca kulàlabhàva eva ghaña upalabhyate / satyapi nimittanaimittikabhàve 'nyatvàt / nanvanyasya bhàve 'pyanyasyopalabdhirniyatà dç÷yate, yathàgnibhàve dhåmasyeti / netyucyate / uddhàpite 'pyagnau gopàlaghuñikàdidhàritasya dhåmasya dç÷yamànatvàt / atha dhåmaü kayàcidavasthayà vi÷iüùyàdãdç÷o dhåmo nàsatyàgnau bhavatãti / naivamapi ka÷ciddoùaþ tadbhàvànuraktàü hi buddhiü kàryakàraõayorananyatve hetuü vayaü vadàmaþ / nacàsàvagnidhåmayorvidyate / bhàvàccopalabdheriti và såtram / na kevalaü ÷abdàdeva kàryakàraõayorananyatvaü, pratyakùopalabdhibhàvàcca tayorananyatvamityarthaþ / bhavatihi pratyakùopalabdhiþ kàryakàraõayorananyatve / tadyathà- tantusaüsthàne pañe tantuvyatirekeõa paño nàma kàryaü naivopalabhyate kevalàstu tantava àtànavitànavantaþ pratyakùamupalabhyante, tathà tantuùvaü÷avoü'÷uùu tadavayavàþ / anayà pratyakùopalabdhyà lohita÷uklakçùõàni trãõi tato råpàõi vàyumàtramàkà÷amàtraü cetyanumeyam / (chà. 6.4) tataþ paraü brahmaikamevàdvitãyaü, tatra sarvapramàõànàü niùñhàmavocàma // 15 // ---------------------- FN: kàraõasya bhàve sattve upalabdhau ca kàryasya sattvàdupalabdhe÷cànanyatvamiti såtràrthaþ / ____________________________________________________________________________________________ satvàc càparasya | BBs_2,1.16 | ita÷ca kàraõàtkàryasyànanyatvaü, yatkàraõaü pràgutpatteþ kàraõàtmanaiva kàraõe sattvamavarakàlãnasya kàryasya ÷råyate / 'sadeva somyedamagra àsãt' (chà. 6.2.1), 'àtmà và idameka evàgra àsãt' (ai.à. 2.4.1.1) ityàdàvidaü÷abdagçhãtasya kàryasya kàraõena sàmànàdhikaraõyàt / yacca yadàtmanà yatra na vartate na tattata utpadyate, yathà sikatàbhyastailam / tasmàtpràgutpatterananyatvàdutpannamapyananyadeva kàraõàtkàryamityavagamyate / yathàca kàraõaü brahma triùu kàleùu sattvaü na vyabhicaratyevaü kàryamapi jagattriùu kàleùu sattvaü na vyabhicarati / ekaü ca punaþ sattvamato 'pyananyatvaü kàraõàtkàryasya // 16 // ____________________________________________________________________________________________ asadvyapade÷àn neti cen na dharmàntareõa vàkya÷eùàt | BBs_2,1.17 | nanu kvacidasattvamapi pràgutpatteþ kàryasya vyapadi÷ati ÷rutiþ - 'asadevedamagra àsãt (chà. 3.19.1) iti, 'asadvà idamagra àsãt' (tai. 2.7.1) iti ca / tasmàdasadvyapade÷ànna pràgutpatteþ kàryasya sattvamiti cet / neti bråmaþ / nahyayamatyantàsatvàbhipràyeõa pràgutpatteþ kàryasyàsadvyapade÷aþ,kiü tarhi vyàkçtanàmaråpatvàddharmàdavyàkçtanàmaråpatvaü dharmàntaraü tena dharmàntareõàyamasadvyapade÷aþ pràgutpatteþ sata eva kàryasya kàraõaråpeõànanyasya / kathametadavagamyate / vàkya÷eùàt / yadupakrame saüdigdhàrthaü vàkyaü taccheùànni÷cãyate / iha ca tàvat 'asadevedamagra àsãt' ityasacchabdenopakrame nirdiùñaü yattadeva punastacchabdena paràmç÷ya saditi vi÷inaùñi 'tatsadàsãt' iti / asata÷ca pårvàparakàlàsaübandhàdàsãcchabdànupapatte÷ca / 'asadvà idamagra àsãt' ityatràpi 'tadàtmànaü svayamakuruta' iti vàkya÷eùe vi÷eùaõànnàtyantàsattvam / tasmàddharmàntareõaivàyamasadvyapade÷aþ pràgutpatteþ kàryasya / nàmaråpavyàkçtaü hi vastu sacchabdàrhaü loke prasiddham / ataþ pràïnàmaråpavyàkaraõàdasadivàsãdivàsãdityupacaryate // 17 // ---------------------- FN: agre ÷ånyamàsãcchånyàdeva jagatabhåditi pårvaþ pakùaþ / ràddhànte tu idaü jagadagre sçùñeþ pràgasadavyàkçtanàmaråpatvàdasattulyamatisåkùmaü brahmaivàsãt / tato brahmaõaþ sat vyàkçtanàmaråpaü jagadajàyateti / ____________________________________________________________________________________________ yukteþ ÷abdàntaràc ca | BBs_2,1.18 | yukte÷ca pràgutpatteþ kàryasya sattvamananyatvaü ca kàraõàdavagamyate, ÷abdàntaràcca / yuktistàvadvarõyate- dadhighañarucakàdyarthibhiþ pratiniyatàni kàraõàni kùãramçttikàsuvarõàdãnyupàdãyamànàni loke dç÷yante / nahi dadhyarthibhirmçttikopàdãyate na ghañàrthibhiþ kùãraü tadasatkàryavàde nopapadyeta / avi÷iùñe hi pràgutpatteþ sarvasya sarvatràsatve kasmàtkùãràdeva dadhyutpadyate na mçttikàyàþ mçttikàyà eva ca ghaña utpadyate na kùãràt / athàvi÷iùñe 'pi pràgasattve kùãra eva dadhnaþ ka÷cidati÷ayo na mçttikàyàü, mçttikàyàmeva ca ghañasya ka÷cidati÷ayo na kùãra ityucyeta, tarhyati÷ayavattvàtpràgavasthàyà asatkàryavàdahàniþ satkàryavàdasiddhi÷ca / ÷akti÷ca kàraõasya kàryaniyamàrthà kalpamànà nànyàsatã và kàryaü niyacchet / asattvàvi÷eùàdanyatvàvi÷eùàcca / tasmàtkàraõasyàtmabhåtà ÷aktiþ ÷akte÷càtmabhåtaü kàryam / apica kàryakàraõayordravyaguõàdãnàü cà÷vamahiùavadbhedabuddhyabhàvàttàdàtmyamabhyupagantavyam / samavàyakalpanàyàmapi samavàyasya samavàyibhiþ saübandhe 'bhyupagamyamàne tasya tasyànyonyaþ saübandhaþ kalpayitavya ityanavasthàprasaïgaþ / anabhyupagamyamàne ca vicchedaprasaïgaþ / atha samavàyaþ svayaü saübandharåpatvàdanapekùyaivàparaü saübandhaü saübadhyate, saüyogo 'pi tarhi svayaü saübandharåpatvàdanapekùyaiva samavàyaü saübadhyeta / tàdàtmyapratãte÷ca dravyaguõàdãnàü samavàyakalpanànarthakyam / kathaü ca kàryamavayavidravyaü kàraõeùvavayavadravyeùu vartamànaü vartate / kiü samasteùvavayaveùu vartetota pratyavayavam / yadi tàvatsamasteùu varteta tato 'vayavyanupalabdhiþ prasajyeta, samastàvayavasamanikarùasyà÷akyatvàt / nahi bahutvaü samasteùvà÷rayeùu vartamànaü vyastà÷rayagrahaõena gçhyate / athàvayava÷aþ samasteùu varteta tadàpyarambhakàvayavavyatirekeõàvayavino 'vayavàþ kalpyeran yairàrambhakeùvavayaveùvavayava÷o 'vayavã varteta ko÷àvayavavyatiriktairhyavayavairasiþ ko÷aü vyàpnoti / anavasthà caivaü prasajyeta / teùu teùvayavayaveùu vartayitumanyeùàmavayavànàü kalpanãyatvàt / atha pratyavayavaü varteta tadaikatra vyàpàre.'nyatràvyàpàraþ syàt / nahi devadattaþ snughne saünidhãyamànastadahareva pàñaliputre 'pi saünidhãyeta / yugapadanekatra vçttàvanekatvaprasaïgaþ syàt / devadattayaj¤adattayoriva srughnàpàñaliputranivàsinoþ / gotvàdivatpratyekaü parisamàpterna doùa iti cet / na / tathà pratãtyabhàvàt / yadi gotvàdivatpratyekaü parisamàpto 'vayavã syàdyathà gotvaü prativyakti pratyakùaü gçhyata evamavayavyapi pratyavayavaü pratyakùaü gçhyeta / nacaivaü niyataü gçhyate / pratyekaparisamàptau càvayavinaþ kàryeõàdhikàràttasya caikatvàcchçïgeõàpi stanakàryaü kuryàdurasà ca pçùñhakàryam / nacaivaü dç÷yate / pràgutpatte÷ca kàryasyàsattva utpattirakartçkà niràtmikà ca syàt / utpacatti÷ca nàma kriyà, sà sakartçkaiva bhavitumarhati gatyàdivat / kriyà ca nàma syàdakartçkà ceti vipratiùidhyeta / ghañasya cetpattirucyamànà na ghañakartçkà kiü tarihyanyakartçketi kalpyà syàt / tathà kapàlàdãnàmapyutpattirucyamànànyakartçkaiva kalpyeta / tathàca sati ghaña utpadyata ityukte kulàlàdãnàmapyutpadyamànatà pratãyate / utpannatàpratãte÷ca / atha svakàraõasattàsaübandha evotpattiràtmalàbha÷ca kàryasyeti cet, kathamalabdhàtmakaü saübadhyeteti vaktavyam / satorhi dvayoþ saübandhaþ saübhavati na sadasatorasatorvà / abhàvasya ca nirupàkhyatvàtpràgutpatteriti maryàdàkaraõamanupapannam / satàü hi loke kùetragçhàdãnàü maryàdà dçùñà nàbhàvasya / nahi vandhyàputro ràjà babhåva pràkpårõavarmaõo 'bhiùekàdityeva¤jàtãyakena maryàdàkàraõena nirupàkhyo vandhyàputro ràjà babhåva pràkpårõavarmaõo 'bhiùekàdityeva¤jàtãyakena maryàdàkaraõena nirupàkhyo vandhyaputro ràjà babhåva bhavati bhaviùyatãti và vi÷eùyate / yadi ca vandyàputro 'pi kàrakavyàpàràdårdhvamabhaviùyattata idamapyupàtsyata kàryàbhàvo 'pi kàrakavyàpàràdårdhvaü bhaviùyatãti / vayaü tu pa÷yàmo vandyàputrasya kàryàbhàvasya càbhàvatvàvi÷eùàdyathà vandhyàputraþ kàrakavyàpàràdårdhvaü na bhaviùyatyevaü kàryàbhàvo 'pi kàrakavyàpàràdårdhvaü na bhaviùyatãti / nanvevaü sati kàrakavyàpàro 'narthakaþ prasajyeta / yathaiva hi pràksiddhatvàtkàraõasvaråpasiddhaye na ka÷cidvyàpriyate / evaü pràksiddhatvàttadananyatvàcca kàryasya svaråpasiddhaye 'pi na ka÷cidvyàpriyeta / vyàpriyate ca / ataþ kàrakavyàpàràrthavattvàya manyàmahe pràgutpatterabhàva / kàryasyeti / naiùa doùaþ / yataþ kàryàkàreõa kàraõaü vyavastàpayataþ kàrakavyàpàrasyàrthavattvamapapadyate / kàryàkàro 'pi kàraõasyàtmabhåta evànàtmabhåtasyànàrabhyatvàdityabhàõi / naca vi÷eùadar÷anamàtreõa vastvanyatvaü bhavati / nahi devadattaþ saükocitahastapàdaþ prasàritahastapàda÷ca vi÷eùaõa dç÷yamàno 'pi vastvanyatvaü gacchati, sa eveti pratyabhij¤ànàt / tathà pratidinamanekasaüsthànànàmapi pitràdãnàü na vastvanyatvaü bhavati, mama pità mama bhràtà mama putra iti pratyabhij¤ànàt / janmocchedànantaritatvàttatra yuktaü nànyatreti cet / na / kùãràdãnàmapi dadhyàdyàkàrasaüsthànasya pratyakùatvàt / adç÷yamànànàmapi vañadhànàdãnàü samànajàtãyàvayavàntaropacitànàmaï kuràdibhàvena dar÷anagocaratàpattau janmasaüj¤à / teùàmevàyavànàmapacayava÷àdadar÷anàpattàvucchedasaüj¤à / tatredçgjanmocchedàntaritatvàccedasataþ sattvapattistathà sati garbhavàsina uttàna÷àyina÷ca bhedaprasaïgaþ / tathàca bàlyayauvanasthàvireùvapi bhedaprasaïgaþ, pitràdivyavahàralopaprasaïga÷ca / etena kùaõabhaïgavàdaþ prativaditavyaþ / yasyapunaþ pràgutpatterasatkàryaü tasya nirviùayaþ kàrakavyàpàraþ syàt / abhàvasya viùayatvànupapatteràkà÷ahananaprayojanakhaógàdyanekàyudhaprayuktivat / samavàyikàraõaviùayaþ kàrakavyàpàraþ syàditi cet / na / anyaviùayeõa kàrakavyàpàreõànyaniùpatteratiprasaïgàt / samavàyikàraõasyaivàtmàti÷ayaþ kàryamiti cet / na / satkàryatàpatteþ / tasmàtkùãràdãnyeva dravyàõi dadhyàdibhàvenàvatiùñhamànàni kàryàkhyàü labhanta iti na kàraõàdanyatkàryaü varùa÷atenàpi ÷akyaü ni÷cetum / tathà målakàraõamevàntyàtkàryàttena tena kàryàkàreõa nañavatsarvavyavahàràspadatvaü pratipadyate / evaü yukteþ kàryasya pràgutpatteþ sattvamananyatvaü ca kàraõàdavagamyate / ÷abdàntaràccaitadavagamyate / pårvasåtre 'sadvyapade÷inaþ ÷abdasyodàhçtatvàttato 'nyaþ sadvyapade÷ã ÷abdaþ ÷abdàntaram- 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' ityàdi / 'taddhaika àhurasadevedamagra àsãt' iti càsatpakùamupakùipya 'kathamasataþ sajjàyeta' ityàkùipya 'sadeva somyedamagra àsãt' (chà. 6.2.1) ityavadhàrayati / tatredaü÷abdavàcyasya kàryasya pràgutpatteþ sacchabdavàcyena kàraõena sàmànàdhikaraõyasya ÷råyamàõatvàtsattvànanyatve prasiddhyataþ / yadi tu pràgutpatterasatkàryaü syàtpa÷càccotpadyamànaü kàraõe samaveyàttadànyakàraõàtsyàt / tatra 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' (chà. 6.1.3) itãyaü pratij¤à pãóyeta / sattvànanyatvàvagatestviyaü pratij¤à samarthyate // 18 // ---------------------- FN: ati÷ayaþ kàryadharmaþ kàraõadharmo và / kàryàbhàvo 'satkàryamityarthaþ upàpatsyata upapannamabhaviùyadityanvayaþ / vastvantaratvaü paramàrthato bhinnatvam / etena kàraõasya sarvakàryeùvanvayakathanena / vivartavàdaü vyaktãkartuü nañavadityudàharaõam / ____________________________________________________________________________________________ pañavac ca | BBs_2,1.19 | yathà ca saüveùñitaþ paño na vyaktaü gçhyate kimayaü pañaþ kiü vànyaddravyamiti / sa eva prasàrito yatsaüveùñitaü dravyaü tatpaña eveti prasàraõenàbhivyakto gçhyate / yathàca saüveùñanasamaye paña iti gçhyamàõe 'pi na vi÷iùñàyàmavistàro gçhyate sa eva prasàraõasamaye vi÷iùñàyàmavistàro gçhyate na saüveùñitaråpàdanyo 'yaü bhinnaþ paña iti / evaü tantvàdikàraõàvasthaü pañàdikàryamaspaùñaü sat turãvemakuvindàdikàrakavyàpàradibhirvyaktaü spaùñaü gçhyate / ataþ saüveùñitaprasãritapañanyàyenaivànanyatkàraõàtkàryamityarthaþ // 19 // ---------------------- FN: àyàmo dairghyam / ____________________________________________________________________________________________ yathà ca pràõàdiþ | BBs_2,1.20 | yathà ca loke pràõàpànàdiùu pràõabhedeùu pràõàyàmena niruddheùu kàraõamàtreõa råpeõa vartamàneùu jãvanamàtraü kàryaü nivartyate nàku¤canaprasàraõàdikaü kàryàntaram / teùveva pràõabhedeùu punaþ pravçtteùu jãvanàdadhikamàku¤canapràsàraõàdikamapi kàryàntaraü nirvartyate / naca pràõabhedànàü prabhedavataþ pràõàdanyatvaü, samãraõasvabhàvàvi÷eùàt / evaü kàryasya kàraõàdananyatvam / ata÷ca kçtsnasya jagato brahmakàryatvàttadananyatvàcca siddhaiùà ÷rautã pratij¤à 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtam' (chà. 6.1.1) iti // 20 // ____________________________________________________________________________________________ 7 itaravyapade÷àdhikaraõam / så. 21-23 itaravyapade÷àd dhitàkaraõàdidoùaprasaktiþ | BBs_2,1.21 | anyathà puna÷cetanakàraõavàda àkùipyate / cetanàddhi jagatprakriyàyàmà÷rãyamàõàyàü hitàkaraõàdayo doùàþ prasajyante / kutaþ / itaravyapade÷àt / itarasya ÷àrãrasya brahmàtmatvaü vyapadi÷ati ÷rutiþ - 'sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' (chà. 6.8.7) iti prabodhanàt / yadvà / itarasya ca brahmaõaþ ÷àrãràtmatvaü vyapadi÷ati 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (tai. 2.6) iti sraùñurevàvikçtasya brahmaõaþ kàryànuprave÷ena ÷àrãràtmatvapradar÷anàt / 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2) iti ca parà devatà jãvamàtma÷abdena vyapadi÷antã na brahmaõo bhinnaþ ÷àrãra iti dar÷ayati / tasmàdyadbrahmaõaþ sraùñçtvaü taccharãrasyaiveti / ataþ sa svatantraþ kartà san hitamevàtmanaþ saumanasyakaraü kuryànnàhitaü janmamaraõajaràrogàdyanekànarthajàlam / nahi ka÷cidaparatantro bandhanàgàramàtmanaþ kçtvànupravi÷ati / naca svayamatyantanirmalaþ sannatyantamalinaü dehamàtmatvenopeyàt / kçtamapi katha¤cidyadduþkhakaraü tadicchayà jahyàt / sukhakaraü copàdadãta / smarecca mayedaü jagadbimbaü vicitraü viracitamiti / sarvo hi lokaþ spaùñaü kàryaü kçtvà smarati mayedaü kçtamiti / yathàca màyàvã svayaü prasàritàü màyàmicchayànàyàsenaivopasaüharati, evaü ÷àrãro 'pãmàü sçùñimupasaüharet / svamapi tàvaccharãraü ÷àrãro na ÷aknotyanàyàsenopasaühartum / evaü hitakriyàdyadar÷anàdanyàyyà cetamàjjagatprakriyeti gamyate // 21 // ____________________________________________________________________________________________ adhikaü tu bhedanirde÷àt | BBs_2,1.22 | tu÷abdaþ pakùaü vyàvartayati / yatsarvaj¤aü sarva÷akti brahma nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü ÷àrãràdadhikamanyat, tadvayaü jagataþ sraùñç bråmaþ / na tasminhitàkaraõàdayo doùàþ prasajyante / nahi tasya hitaü ki¤citkartavyamastyahitaü và parihartavyaü, nityamuktasvabhàvàt / naca tasya j¤ànapratibandhaþ ÷aktipratibandho và kvacidapyasti, sarvaj¤atvàtsarva÷aktitvàcca / ÷àrãrastvanevaüvidhastasminprasajyante hitàkaraõàdayo doùàþ / natu taü vayaü jagataþ sraùñàraü bråmaþ / kuta etat / bhedanirde÷àt / 'àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ'' (bç. 2.4.5), 'so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' (chà. 8.7.1), 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) '÷àrãra àtmà pràj¤enàtmanànvàråóhaþ' (bç. 4.3.35) ityeva¤jàtãyakaþ kartçkarmàdibhedanirde÷o jãvàdadhikaü brahma dar÷ayati / nanvabhedanirde÷o 'pi dar÷itaþ 'tattvamasi' ityeva¤jàtãyakaþ / kathaü bhedàbhedau viruddhau saübhaveyàtàm / naiùa doùaþ / àkà÷aghañàkà÷anyàyenobhayasaübhavasya tatra tatra pratiùñhapitatvàt / apica yadà tattvamasãtyeva¤jàtãyakenàbhedanirde÷enàbhedaþ pratibodhito bhavatyapagataü bhavati tadà jãvasya saüsàritvaü brahmaõa÷ca sraùñçtvaü, samastasya mithyàj¤ànavijçmbhitasya bhedavyavahàrasya samyagj¤ànena bàdhitatvàt / tatra kuta eva sçùñiþ kuto và hitàkaraõàdayo doùàþ / avidyàpratyupasthàpitanàmaråpakçtakàryakaraõasaüghàtopàdhyavivekakçtà hi bhràntirhitàkaraõàdilakùaõaþ saüsàro natu paramàrthato 'stãtyasakçdavocàma / janmamaraõacchedanabhedanàdyabhimànavat / abàdhite tu bhedavyavahàre 'se 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' ityeva¤jàtãyakena bhedanirde÷enàvagamyamànaü brahmaõo 'dhikatvaü hitàkaraõàdidoùaprasaktiü niruõaddhi // 22 // ____________________________________________________________________________________________ a÷màdivac ca tadanupapattiþ | BBs_2,1.23 | yathà ca loke pçthivãtvasàmànyànvitànàmapya÷manàü kecinmahàrhà maõayo vajravaióåryàdayo 'nye madhyamavãryàþ såryakàntàdayo 'nye prahãõàþ ÷vavàyasaprakùepaõàrhàþ pàùàõà ityanekavidhaü vaicitryaü dç÷yate / yathà caikapçthivãvyapà÷rayàõàmapi bãjànàü bahuvidhaü patrapuùpaphalagandharasàdivaicitryaü candanakiüpàkàdiùåpalakùyate / yathà caikasyàpyannarasasya lohitàdãni ke÷alomàdãni ca vicitràõi kàryàõi bhavanti / evamekasyàpi brahmaõo jãvapràj¤apçthaktvaü kàryavaicitryaü copapadyata ityastadanupapattiþ / paraparikalpitadoùànupapattirtyarthaþ / ÷rute÷ca pràmàõyàdvikàrasya ca vàcàrambhaõamàtratvàtsvapnadç÷yabhàvavaicitryavaccetyabhyuccayaþ // 23 // ---------------------- FN: kiüpàko mahàtàlaphalam / ____________________________________________________________________________________________ 8 upasaühàradar÷anàdhikaraõam. så. 24-25 upasaühàradar÷anàn neti cen na kùãravad dhi | BBs_2,1.24 | cetanaü brahmaikamadvitãyaü jagataþ kàraõamiti yaduktaü tannopapadyate / kasmàt / upasaühàradar÷anàt / iha hi loke kulàlàdayo ghañapañàdãnàü kartàro mçddaõóacakrasåtràdyanekakàrakopasaühàreõa saügçhãtasàdhanàþ santastattatkàryaü kurvàõà dç÷yante / brahma càsahàyaü tavàbhipretaü tasya sàdhanàntarànupasaügrahe sati kathaü sraùñçtvamupapadyeta / tasmànna brahma jagatkàraõamiti cet / naiùa doùaþ / yataþ kùãravaddravyasvabhàvavi÷eùàdupapadyate / yathà hi loke kùãraü jalaü và svayameva dadhihimabhàvena pariõamate 'napekùya bàhyaü sàdhanaü tathehàpi bhaviùyati / nanu kùãràdyapi dadhyàdibhàvena pariõàmamànapekùata eva bàhyaü sàdhanamauùõyàdikaü kathamucyate kùãravaddhãti / naiùa doùaþ / svayamapi hi kùãraü yàü ca yàvatãü ca pariõàmamàtramanubhavati tàvatyeva tvàryate tvauùõyàdinà dadhibhàvàya / yadi ca svayaü dadhibhàva÷ãlatà na syànnaivauùõyàdinàpi balàddadhibhàvamàpadyeta / nahi vàyuràkà÷o vauùõyadinà balàddadhibhàvamàpadyate / sàdanasàmagryà ca tasya pårõatà saüpàdyate / paripårõa÷aktikaü tu brahma / na tasyànyena kenacitpårõatà saüpàdayitavyà / ÷ruti÷ca bhavati- 'na tasya kàryaü kàraõaü ca vidyate na tatsama÷càbhyadhika÷ca dç÷yate / paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ca // ' (÷ve. 6.2) iti / tasmàdekasyàpi brahmaõo vicitra÷aktiyogàtkùãràdivadvicitrapariõàma upapadyate // 24 // ---------------------- FN: kàrakàõàmupasaühàro melanam / tvàryate ÷aighryaü kàryate kùãraü dadhibhàvamauùõyàdinà / ____________________________________________________________________________________________ devàdivad api loke | BBs_2,1.25 | syàdetat / upapadyate kùãràdãnàmacetanànàmanapekùyàpi bàhyaü sàdhanaü dadhyàdibhàvaþ, dçùñatvàt / cetanàþ punaþ kulàlàdayaþ sàdhanasàmagrãmapekùyaiva tasmai kàryàya pravartamànà dç÷yante / kathaü brahma cetanaü sadasahàyaü pravarteteti / devàdivaditi bråmaþ / yathà loke devàþ pitara çùaya ityevamàdayo mahàprabhàvà÷cetanà api santo 'napekùyaiva ki¤cidbàhyaü sàdhanamai÷varyavi÷eùayogàdabhidhyànamàtreõa svata eva bahåni nànàsaüsthàni ÷arãrãõi pràsàdàdãni ca rathàdãni ca nirmimàõà upalabhyante mantràrthavàdetihàsapuràõapràmàõyàt / tantunàbha÷ca svata eva tantånsçjati / balàkà càntareõaiva ÷ukraü garbhaü dhatte / padminã cànapekùya ki¤citprastànasàdhanaü sarontaràtsarontaraü pratiùñhate / evaü cetanamapi brahmànapekùya bàhyaü sàdhanaü svata eva jagatsrakùyati / sa yadi bråyàdya ete devàdayo brahmaõo dçùñàntà upàttàste dàrùñràntikena brahmaõà na samànà bhavanti / ÷arãrameva hyacetanaü devàdãnàü ÷arãràntaràdivibhåtyutpàdana upàdànaü natu cetana àtmà / tantunàbhyà ca kùudratarajantubhakùaõàllàlà kañhinatàmàpadyamànà tanturbhavati / balàkà ca stanayitnurava÷ravaõàdgarbhaü dhatte / padminã ca cetanaprayuktà satyacetanevaiva ÷arãreõa sarontaropasarpaõe vyàpriyate / tasmànaite brahmaõo dçùñàntà iti / taü prati bråyànnàyaü doùaþ / kulàlàdidçùñàntavailakùaõyamàtrasya vivakùitatvàditi / yathà hi kulàlàdãnàü devàdãnàü ca samàne cetanatve kulàlàdayaþ kàryàrambhe bàhyaü sàdhanamapekùante na devàdayaþ, tathà brahma cetanamapi na bàhyaü sàdhanamapekùiùyata ityetadvàkyaü devàdyudàharaõena vivakùyàmaþ / tasmàdyathaikasya sàmarthyaü dçùñaü tathà sarveùàmeva bhavitumarhatãti nàstyekànta ityabhipràyaþ // 25 // ---------------------- FN: lokyate j¤àyater'thoneneti loko mantràrthavàdàdi÷àstraü vçddhavyavahàra÷ca / abhidhyànaü saükalpaþ / yathà bhàrate ÷rãkçùõasya saükalpamàtreõa draupadyàþ pañaparamparotpattiþ tathà asahàyasyàpi brahmaõaþ kàraõatvam / ____________________________________________________________________________________________ 9 kçtsnaprasaktyadhikaraõam / så. 26-29 kçtsnaprasaktir niravayavatva÷abdakopo và | BBs_2,1.26 | cetanamekamadvitãyaü brahma kùãràdivaddevàdivaccànapekùya bàhyasàdhanaü svayaü pariõamamànaü jagataþ kàraõamiti sthitam / ÷àstràrthapari÷uddhaye tu punaràkùipati / kçtsnaprasaktiþ kçtsnasya brahmaõaþ kàryaråpeõa pariõàmaþ pràpnoti, niravayavatvàt / yadi brahma pathivyàdivatsàvayavamabhaviùyattato 'syaikade÷aþ paryaõaüsyadekade÷a÷càvàsthàsyat / niravayavaü tu brahma ÷rutibhyo 'vagamyate- 'niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam' (÷ve. 6.19), 'divyo hyamårtaþ puruùaþ sabàhyàbhyantarohyajaþ' (mu. 2.1.2), 'idaü mahadbhåtamanantamapàraü vij¤ànaghana eva' (bç. 2.4.12), 'sa eùa neti netyàtmà' (bç. 3.9.26), 'asthålamanaõu' (bç. 3.8.8) ityàdyàbhyaþ sarvavi÷eùapratiùedhinãbhyaþ / tata÷caikade÷apariõàmasaübhavàtkçtsnapariõàmaprasaktau satyàü målocchedaþ prasajyeta / draùñavyatopade÷ànarthakyaü càpannamayatnadraùñatvàtkàryasya, tadvyatiriktasya ca brahmaõo 'saübhavàt ajatvàdi÷abdakopa÷ca / athaitaddoùaparijihãrùayà sàvayavameva brahmàbhyupagamyeta tathàpi ye niravayavatvasya pratipàdakàþ ÷abdà udàhçtàste prakuùyeyuþ / sàvayavatve cànityatvaprasaïga iti / sarvathàyaü pakùo na ghañayituü ÷akyata ityàkùipati // 26 // ---------------------- FN: paryaõaüsyat pariõato 'bhaviùyat / ekade÷a÷càvasthàsyadapariõato 'bhaviùyat / ____________________________________________________________________________________________ ÷rutes tu ÷abdamålatvàt | BBs_2,1.27 | tu÷abdenàkùepaü pariharati / na khalvasmatpakùe ka÷cidapi doùo 'sti / na tàvatkçtsnaprasaktirasti / kutaþ / ÷ruteþ / yathaiva hi brahmaõo jagadutpattiþ ÷råyata evaü vikàravyatirekeõàpi brahmaõo 'vastànaü ÷råyate, prakçtivikàrayorbhedena vyapade÷àt 'seyaü devataikùata hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2) iti, 'tàvànasya mahimà tato jyàyàü÷ca puruùaþ / pàdo 'sya sarvà bhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chà. 3.12.6) iti caiva¤jàtãyakàt / tathà hçdayàyatanatvavacanàtsatsaüpattivacanàcca / yadi ca kçtsnaü brahma kàryàbhàvenopayuktaü syàt 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.81) iti suùuptigataü vi÷eùaõamanupapannaü syàt / vikçtena brahmaõà nityasaüpannatvàdivikçtasya ca brahmaõo 'bhàvàt / tathendriyagocaratvapratiùedhàdbrahmaõo vikàrasya cendriyagocaratvopapatteþ / tasmàdastyavikçtaü brahma / naca niravayavatva÷abdakopo 'sti, ÷råyamàõatvàdeva niravayavatvasyàpyabhyupagamyamànatvàt / ÷abdamålaü ca brahma ÷abdapramàõakaü nendriyàdipramàõakaü tadyathà÷abdamabhyupagantavyam / ÷abda÷cobhayamapi brahmaõaþ pratipàdayatyakçtsnaprasaktiü niravayavatvaü ca / laukikànàmapi maõimantrauùadhiprabhçtãnàü de÷akàlanimittavaicitryava÷àcchaktayo viruddhànekakàryaviùayà dç÷yante / tà api tàvannopade÷amantareõa kevalena tarkeõàvagantuü ÷akyante 'sya vastuna etàvatya etatsahàya etadviùayà etatprayojanà÷ca ÷aktaya iti / kimutàcintyasvabhàvasya brahmaõo råpaü vinà ÷abdena na niråpyeta / tathàcàhuþ pauràõikàþ - 'acintyàþ khalu ye bhàvà na tàüstarkeõa yojayet / prakçtibhyaþ paraü yacca tadacintyasya lakùaõam // ' iti tasmàcchabdamåla evàtãndriyàrthayàthàtmyàdhigamaþ / nanu ÷abdenàpi na ÷akyate viruddhor'thaþ pratyàyayituü niravayavaü ca brahma pariõamate naca kçtsnamiti / yadi niravayavaü brahma syànnaiva pariõameta / kçtsnameva và pariõameta / atha kenacidråpeõa pariõameta kenaciccàvatiùñheteti råpabhedakalpanàtsàvayavameva prasajyeta / kriyàviùaye hi 'atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti' 'nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti' ityeva¤jàtãyakàyàü virodhapratãtàvapi vikalpà÷rayaõaü virodhaparihàrakàraõaü bhavati puruùatantratvàccànuùñhànasya / iha tu vikalpà÷rayaõenàpi na virodhaparihàraþ saübhavatyapuruùatantratvàdvastunaþ tasmàddurghañametaditi / naiùa doùaþ / avidyàkalpitaråpabhedàbhyupagamàt / nahyavidyàkalpitena råpabhedena sàvayavaü vastu saüpadyate / nahi timiropahatanayanenàneka iva candramà dç÷yamàno 'neka eva bhavati / avidyàkalpitena ca nàmaråpalakùaõena råpabhedena vyàkçtàvyàkçtàtmakena tattvànyatvàbhyàmanirvacanãyena brahma pariõàmàdisarvavyavahàràspadatvaü pratipadyate / pàramàrthikena ca råpeõa sarvavyavahàràtãtamapariõamatavatiùñhate / vàcàrambhaõamàtratvàccàvidyàkalpitasya nàmaråpabhedasyeti na niravayavatvaü brahmaõaþ kupyati / naceyaü pariõàma÷rutiþ pariõàmapratipàdanàrthà, tatpratipattau phalànavagamàt / sarvavyavahàrahãnabrahmàtmabhàvapratipàdanàrthà tveùà, tatpratiphalàvagamàt / 'sa eùa neti netyàtmà' ityupakramyàha- 'abhayaü vai janaka pràpto 'si' (bç. 4.2.4) iti / tasmàdasmatpakùe na ka÷cidapi doùaprasaïgo 'sti // 27 // ____________________________________________________________________________________________ àtmani caivaü vicitrà÷ ca hi | BBs_2,1.28 | apica naivàtra vivaditavyaü kathamekasminbrahmaõi svaråpànupamardenaivànekàkàrà sçùñiþ syàditi / yata àtmanyapyekasminsvapnadç÷i svaråpànupamardenaivànekàkàrà sçùñiþ pañhyate- 'na tatra rathà na rathayogo na panthàno bhavantyatha rathàrathayogànpathaþ sçjate' ( bç. 4.3.10) ityàdinà / loke 'pi devàdiùu màyàvyàdiùu ca svapnaråpànupamardenaiva vicitrà hastya÷vàdisçùñayo dç÷yante / tathaikasminnapi brahmaõi svaråpànupamardenaivànekàkàrà sçùñirbhaviùyatãti // 28 // ____________________________________________________________________________________________ svapakùadoùàc ca | BBs_2,1.29 | pareùàmapyeùa samànaþ svapakùe doùaþ / pradhànavàdino 'pi hi niravayavamaparicchinnaü ÷abdàdihãnaü pradhànaü sàvavasya paricchinnasya ÷abdàdimataþ kàryasya kàraõamiti svapakùaþ / tatràpi kçtsnaprasaktirniravayavatvàtpradhànasya pràpnoti niravayavatvàbhyupagamakopo và / nanu naiva tairniravayavaü pradhànamabhyupagamyate, sattvarajastamàüsi trayo guõà nityàsteùàü sàmyàvasthà pradhàne tairevàvayavaistatsàvayavamiti / naiva¤jàtãyakena sàvayavatvena prakçto doùaþ parihartuü pàryate / yataþ sattvarajastamasàmapyekaikasya samànaü niravayavatvam / ekaikameva cetaradvayànugçhãtaü sajàtãyasya prapa¤casyopàdànamiti samànatvàtsvapakùadoùaprasaïgasya / tarkapratiùñhànàtsàvayavatvameveti cet / evavamapyanityatvàdidoùaprasaïgaþ / atha ÷aktaya eva kàryavaicitryasåcità avayavà ityabhipràyaþ / tàstu brahmavàdino 'pyava÷iùñàþ / tathàõuvàdino 'pyaõuraõvantareõa saüyujyamàno niravayavatvàdyadi kàrtsyena saüyujyeta tataþ prathimànupapatteraõumàtratvaprasaïgaþ / athaikade÷ena saüyujyeta tathàpi niravayavatvàbhyupagamakopa iti svapakùe 'pi samàna eùa doùaþ / samànatvàcca nànyanyatarasminneva pakùa upakùeptavyo bhavati / parihçtastu brahmavàdinà svapakùe doùaþ // 29 // ---------------------- FN: vai÷eùikàõàü hyaõubhyàü saüyujya hyaõukamekamàrabhyate, taistribhirhyaõukaistryaõukamekamàrabhyata iti prakriyà / ____________________________________________________________________________________________ 10 sarvopetàdhikaraõam / så. 30-31 sarvopetà ca taddar÷anàt | BBs_2,1.30 | ekasyàpi brahmaõo vicitra÷aktiyogàdupapadyate vicitro vikàraprapa¤ca ityuktam / tatpunaþ kathamavagamyate paraü brahmeti / taducyate / sarvopetà ca taddar÷anàt / sarva÷aktiyuktà ca parà devatetyabhyupagantavyam / kutaþ / taddar÷anàt / yathàhi dar÷ayati ÷rutiþ sarva÷aktiyogaü parasyà devatàyàþ - 'sarvakarmà sarvakàmaþ sarvagandhaþ sarvarasaþ sarvamidamabhyàtto 'vàkyanàdaraþ' (chà. 3.14.4), 'satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 8.7.1), 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' (muõóa. 1.1.9), 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgisåryàcandramasau vidhçtau tiùñhataþ' (bç. 3.8.9) ityeva¤jàtãyakà // 30 // ---------------------- FN: abhyàttaþ abhitovyàptaþ / avàkã vàgindriya÷ånyaþ / anàdaro niùkàmaþ / ____________________________________________________________________________________________ vikaraõatvàn neti cet tad uktam | BBs_2,1.31 | syàdetat vikaraõàü paràü devatàü ÷àsti ÷àstram- 'acakùuùkama÷rotramavàgamanàþ' (bç.3.8.8) ityeva¤jàtãyakam / kathaü sà sarva÷aktiyuktàpi satã kàryàya prabhavet / devàdayo hi cetanàþ sarva÷aktiyuktà api santa àdhyatmikakàryakaraõasaüpannà eva tasmaitasmai kàryàya prabhavanto vij¤àyante / katha¤ca 'neti neti' (bç. 3.9.23) iti pratiùiddhasarvavi÷eùàyà devatàyàþ sarva÷aktiyogaþ saübhavediti cet / yadatra vaktavyaü tatpurastàdevoktam / ÷ratyavagàhyamevedamatigambhãraü brahma na tarkàvagàhyam / naca yathaikasya sàmarthyaü dçùñaü tathànyasyàpi sàmarthyena bhavitavyamiti niyamo 'stãti / pratiùiddhasarvavi÷eùasyàpi brahmaõaþ sarva÷aktiyogaþ saübhavatãtyetadapyavidyàkalpitaråpabhedopanyàsenoktameva / tathàca ÷àstram- 'apàõipàdo javano grahãtà pa÷yatyacakùuþ sa ÷çõotyakarõaþ' (÷vaü. 3.19) ityakaraõasyàpi brahmaõaþ sarvasàmarthyayogaü dar÷ayati // 31 // ____________________________________________________________________________________________ 11 prayojanavattvàdhikaraõam. så. 32-33 na prayojanavattvàt | BBs_2,1.32 | anyathà puna÷cetanakartçtvaü jagata àkùipati / na khalu cetanaþ paramàtmedaü jagadbimbaü viracayitumarhati / kutaþ / prayojanavattvàtpravçttãnàm / cetano hi loke buddhipårvakàrã puruùaþ pravartamàno na mandopakramàmapi tàvatpravçttimàtmaprayojanànupayoginàmàrabhamàõo dçùñaþ / kimuta gurutarasaürambhàm / bhavati ca lokaprasiddhyanuvàdinã ÷rutiþ- 'na và are sarvasya kàmàya sarvaü priyaü bhavatyàtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavati' (bç. 2.4.5) iti gurutarasaürambhà ceyaü pravçttiryaduccàvacaprapa¤caü jagadbimbaü viracayitavyam / yadãyamapi pravçtti÷cetanasya paramàtmana àtmaprayojanopayoginã parikalpyeta paritçptitvaü paramàtmanaþ ÷råyamàõaü bàdhyeta / prayojanàbhàve và pravçttyabhàvo 'pi syàt / atha cetano 'pi sannunmatto buddhyaparàdhàdantareõaivàtmaprayojanaü pravartamàno dçùñastathà paramàtmàpi pravartiùyata ityucyeta / tathà sati sarvaj¤atvaü paramàtmanaþ ÷råyamàõaü bàdhyeta / tasmàda÷liùñà cetanàtsçùñiriti // 32 // ---------------------- FN: buddhyaparàdho vivekàbhàvaþ / ____________________________________________________________________________________________ lokavat tu lãlàkaivalyam | BBs_2,1.33 | tu÷abdenàkùepaü pariharati / yathà loke kasyacidàptaiùaõasya và vyatiriktaü ki¤citprayojanamabhisaüdhàya kevalaü lãlàråpàþ pravçttayaþ krãóàvihàreùu bhavanti, yathà cocchvàsapra÷vàsàdayo 'nabhisaüdhàya bàhyaü ki¤citprayojanaü svabhàvàdeva saübhavanti evamã÷varasyàpyanapekùya ki¤citprayojanàntaraü svabhàvàdeva kevalaü lãlàråpà pravçttirbhaviùyati / na hã÷varasya prayojanàntaraü niråpyamàõaü nyàyataþ ÷rutito và saübhavati / naca svabhàvaþ paryanuyoktuü ÷akyate / yadyapyasmàkamiyaü jagadbimbaviracanà gurutarasaürambhevàbhàti tathàpi parame÷varasya lãlaiva kevaleyaü, aparimita÷aktitvàt / yadi nàma loke lãlàsvapi ki¤citsåkùmaü prayojanamutprekùyeta tathàpi naivàtra ki¤citprayojanamutprekùituü ÷akyate, àptakàma÷ruteþ / nàpyapravçttirunmattapravçttirvà, sçùñi÷ruteþ, sarvaj¤a÷rute÷ca / naceyaü paramàrthaviùayà sçùñi÷rutiþ avidyàkalpitanàmaråpavyavahàragocaratvàt, brahmàtmabhàvapratipàdanaparatvàccetyetadapi naiva vismartavyam // 33 // ---------------------- FN: vyatiriktaü lãlàyàþ sakà÷àditi yàvat / sçùñi÷ruterapravçttirnàsti, sarvaj¤atva÷ruterunmattatà nàstãti vibhàgaþ / ____________________________________________________________________________________________ vaiùamyanairghçõyàdhikaraõam / så. 34-36 vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàt tathà hi dar÷ayati | BBs_2,1.34 | puna÷ca jagajjanmàdihetutvamã÷varasyàkùipyate sthåõànikhanananyàyena pratij¤àtasyàrthasya dçóhãkaraõàya / ne÷varo jagataþ kàraõamupapadyate / kutaþ / vaiùamyanairghçõyaprasaïgàt / kàü÷cidatyantasukhabhàjaþ karoti devàdãn, kàü÷cidatyantaduþkhabhàjaþ pa÷vàdãn, kàü÷cinmadhyamabhogabhàjo manuùyàdãnãtyevaü viùamàü sçùñiü nirmimàõasyai÷varasya pçthagjanasyeva ràgadveùopapatteþ / ÷rutismçtyavadhàritasvacchatvàdã÷varasvabhàvavilopaþ prasajyeta / tathà khalajanairapi jugupsitaü nirghçõatvamatikråratvaü duþkhayogavidhànàtsarvaprajopasaühàràcca prasajyeta / tasmàdvaiùamyanairghçõyaprasaïgànne÷varaþ kàraõamityevaü pràpte bråmaþ - vaiùamyanairghçõye ne÷varasya prasajyete / kasmàt / sàpekùatvàt / yadi hi nirapekùaþ kevala ã÷varo viùamàü sçùñiü nirmimãte syàtàmetau doùau vaiùamyaü nairghçõyaü ca / natu nirapekùasya nirmàtçtvamasti / sàpekùo hã÷varo viùamàü sçùñiü nirmimãte / kimapekùata iti cet / dharmàdharmàvapekùata iti vadàmaþ / ataþ sçjyamànapràõidharmàdharmàpekùà viùamà sçùñiriti nàyamã÷lavarasyàparàdhaþ / ã÷varastu parjanyavaddraùñavyaþ / yathàhi parjanyo vrãhiyavàdisçùñau sàdhàraõaü kàraõaü bhavati, vrãhiyavàdivaiùamye tu tattadbãjagatànyevàsàdhàraõàni sàmarthyàni kàraõàni bhavanti, evamã÷varo devamanuùyàdisçùñau sàdhàraõaü kàraõaü kùavati / devamanuùyàdivaiùamye tu tattajjãvagatànyevàsàdhàraõàni karmàõi kàraõàni bhavantyevamã÷varaþ sàpekùatvànna vaiùamyanairghçõyàbhyàü duùyati / kathaü punaravagamyate sàpekùa ã÷varo nãcamadhyamottamaü saüsàraü nirmimãta iti / tathàhi dar÷ayati ÷rutiþ - 'eùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokebhya unninãùata eùa u evàsàdhu karma kàrayati taü yamadho ninãùate' (kau.brà. 3.8) iti / 'puõyo vai puõyena karmaõà bhavati pàpaþ pàpena' (bç. 3.2.13) iti ca / smçtirapi pràõikarmavi÷eùàpekùameve÷varasyànugrahãtatvaü ca dar÷ayati- 'ye yathà màü prapadyante tàüstathaiva bhajàmyaham' (bha.gã. 4.11) ityeva¤jàtãyakà // 34 // ---------------------- FN: pçthagjanaþ pàmaraþ / yaü janumunninãùate årdhvaü netumicchati taü sàdhu kàrayatyeùa ã÷vara ityanvayaþ / ____________________________________________________________________________________________ na karmàvibhàgàd iti cen nànàditvàd | BBs_2,1.35 | 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) iti pràksçùñeravibhàgàvadhàraõànnàsti karma yadapekùya viùamà sçùñiþ syàt / sçùñyuttarakàlaü hi ÷arãràdivibhàgàpekùaü karma, karmàpekùa÷ca ÷arãràdivibhàga itãtaretarà÷rayatvaü prasajyeta / ato vibhàgàdårdhvaü karmàpekùa ã÷varaþ pravartatàü nàma / pràgvibhàgàdvaicitryanimittasya karmaõo 'bhàvàttulyaivàdyà sçùñiþ pràpnotãti cet / naiùa doùaþ / anàditvàtsaüsàrasya / bhavedeùa doùo yadyàdimànsaüsàraþ syàt / anàdau tu saüsàre bãjàï kuravaddhetumadbhàvena karmaõaþ sargavaiùamyasya ca pravçttirna virudhyate // 35 // ____________________________________________________________________________________________ kathaü punaravagamyate 'nàdireùa saüsàra iti / ata uttaraü pañhati - upapadyate càpy upalabhyate ca | BBs_2,1.36 | upapadyate ca saüsàrasyànàditvam / àdimattve hi saüsàrasyàkasmàdudbhåtermuktànàmapi punaþ saüsàrodbhåtiprasaïgaþ, akçtàbhyàgamaprasaïga÷ca, sukhaduþkhàdivaiùamyasya nirnimittatvàt / nace÷varo vaiùamyaheturityuktam / nacàvidyà kevalà vaiùamyasya kàraõaü, ekaråpatvàt / ràgàdikle÷avàsanàkùiptakarmàpekùà tvavidyà vaiùamyakarã syàt / naca karmàntareõa ÷arãraü saübhavati, naca ÷arãramantareõa karma saübhavatãtãtaretarà÷rayatvaprasaïgaþ / anàditve tu bãjàï kuranyàyenopapatterna ka÷ciddoùo bhavati / upalabhyate ca saüsàrasyànàditvaü ÷rutismçtyoþ / ÷rutau tàvat 'anena jãvenàtmanà' (chà. 6.3.2) iti sargapramukhe ÷àrãramàtmànaü jãva÷abdena pràõadhàraõanimittenàbhilapannanàdiþ saüsàra iti dar÷ayati / àdimattve tu pràganavadhàritapràõaþ san kathaü pràõàdadhàraõanimittena jãva÷abdena sargapramukhe 'bhilapyeta / naca dhàrayiùyatãtyato 'bhilapyeta / anàgatàddhi saündhàdatãtaþ saübandho balavànbhavati, abhiniùpannatvàt / 'såryàcandramasau dhàtà yathàpårvamakalpayat' (ç.saü 10.190.3) iti ca mantravarõaþ pårvakalpasadbhàvaü dar÷ayati / smçtàvapyanàditvaü saüsàrasyopalabhyate- 'na råpamasyeha tathopalabhyate nànto na càdirna ca saüpratiùñhà' (gã. 15.3) iti / puràõe càtãtànàgatànàü ca kalpanàü na parimàõamastãti sthàpitam // 36 // ____________________________________________________________________________________________ 13 sarvadharmopapattyadhikaraõam. så. 37 sarvadharmopapatte÷ ca | BBs_2,1.37 | cetanaü brahma jagataþ kàraõaü prakçti÷cetyasminnavadhàrite vedàrthe parairupakùiptànvilakùaõatvàdãndoùànparyahàrùãdàcàryaþ / idànãü parapakùapratiùedhapradhànaü prakaraõaü pràripsamàõaþ svapakùaparigrahapradhànaü prakaraõamupasaüharati / yasmàdasminbrahmaõi kàraõe parigçhyamàõe pradar÷itena prakàreõa sarve kàraõadharmà upapadyante 'sarvaj¤aü sarva÷akti mahàmàyaü ca brahma' iti, tasmàdanati÷aïkanãyamidamaupaniùadaü dar÷anamiti // 37 // iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷aïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye dvitãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ samàptaþ // 1 // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ racanànupapatte÷ ca nànumànaü | BBs_2,2.1 | yadyapãdaü vedàntavàkyànàmaidaüparyaü niråpayituü ÷àstraü pravçttaü na tark÷àstravat devalàbhir yuktibhiþ kaücit siddhàntaü sàdhayituü dåùayituü và pravçttam / tathàpi vedàntavàkyam api vyàcakùàõaiþ samyagdar÷anapratipakùabhåtàni sàükhyàdidar÷anàni niràkaraõãyàõãti tadarthaþ paraþ pàdaþ pravartate / vedàntàrthanirõayasya ca samyagdar÷anàrthatvàt tannirõayena svapakùasthàpanaü prathamaü kçtaü taddyabhyarhitaü parapakùapratyàkhyànàd iti / nanu mumukùåõàü mokùasàdhanatvena samyagdar÷ananiråpaõàya svapakùasthàpanam eva kevalaü kartuü yuktaü kiü parapakùaniràkaraõena paradveùakareõa / bàóham evam / tathàpi mahàjanaparigçhãtàni mahànti sàükhyàditantràõi samyagdar÷anàpade÷ena pravçttànyupalabhya bhavet keùàücin mandamatãnàm etàny api samyagdar÷anàyopadeyànãtyapekùà / tathà yuktagàóhatvasaübhavena sarvaj¤abhàùitatvàcca ÷raddhà ca teùvityatastadasàratopapàdanàya prayatyate / nanu 'ãkùaternà÷abdam' (bra,så. 1.1.5), 'kàmàcca nànumànàpekùà' (bra,så. 1.1.18) 'etena sarve vyàkhyàtà vyàkhyàtàþ' (bra,så. 1.4.28) iti ca pårvatràpi sàükhyàdipakùapratikùepaþ kçtaþ, kiü punaþ kçtakaraõeneti / taducyate- sàükhyàdayaþ svapakùasthàpanàya vedàntavàkyànyapyudàhçtya svapakùànuguõenaiva yojayanto vyàcakùate, teùàü yadvyàkhyànaü tadvyàkhyanàbhàsaü na samyagvyakhyànamityetàvatpårvaü kçtam / iha tu vàkyanirapekùaþ svatantrastadyuktipratiùedhaþ kriyata ityeùa vi÷eùaþ / tatra sàükhyà manyante- yathà ghaña÷aràvàdayo bhedà mçdàtmanànvãyamànà mçdàtmakasàmànyapårvakà loke dçùñàþ, tathà sarva eva bàhyàdhyàtmikà bhedàþ sukhaduþkhamohàtmatayànvãyamànàþ sukhaduþkhamohàtmakasàmànyapårvikà bhavitumarhanti / yattatsukhaduþkhamohàtmakaü sàmànyaü tatttriguõaü pradhànaü mçdvadacetanaü cetanasya puruùàrthaü sàdhayituü svabhàvenaiva vicitreõa vikàràtmanà vivartata iti / tathà pariõàmàdibhirapi liïgaistadeva pradhànamanuminute / tatra vadàmaþ - yadi dçùñàntabalenaivaitanniråpyeta, nàcetanaü loke cetanànadhiùñhitaü svatantraü ki¤cidvi÷iùñapuruùàrthanirvartanasamarthànvikàrànviracayaddçùñam / gehapràsàda÷ayanàsanavihàrabhåmyàdayo hi loke praj¤àvadbhiþ ÷ilpibhiryathàkàlaü sukhaduþkhapràptiparihàrayogyà racità dç÷yante / tathedaü jagadakhilaü pçthivyàdi nànàkarmaphalopabhogayogyaü bàhyam, àdhyatmikaü ca ÷arãràdi nànàjàtyanvitaü pratiniyatàvayavavinyàsamanekakarmaphalànubhavàdhiùñhànaü dç÷yamànaü praj¤àvadbhiþ saübhàvitatamaiþ ÷ilpibhirmanasàpyàlocayituma÷akyaü sat kathamacetanaü pradhànaü racayet / loùñapàùàõàdiùvadçùñatvàt / mçdàdiùvapi kumabhakàràdyadhiùñhiteùu vi÷iùñàkàrà racanà dç÷yate tadvatpradhànasyàpi cetanàntaràdiùñhitatvaprasaïgaþ / naca mçdàdyupàdànasvaråpavyapà÷rayeõaiva dharmeõa målakàraõamavadhàraõãyaü na bàhyakumbhakàràdivyapà÷rayeõeti ki¤cinniyàmakamasti / nacaivaü sati ki¤cidvirudhyate, pratyuta ÷rutiranugçhyate cetanakàraõasamarpaõàt / ato racanànupapatte÷ca hetornàcetanaü jagatkàraõamanumantavyaü bhavati / anvayàdyanupapatte÷ceti ca÷abdena hetorasiddhiü samuccinoti / nahi bàhyàdhyàtmikànàü bhedànàü sukhaduþkhamohàtmakatayànvaya upapadyate, sukhàdãnàü càntaratvapratãteþ, ÷abdàdãnàü càtadråpatvapratãteþ / tannimittatvapratãte÷ca / ÷abdàdyavi÷eùe 'pi ca bhàvanàvi÷eùàtsukhàdivi÷eùopalabdheþ / tathà parimitànàü bhedànàü målàï kuràdãnàü saüsargapårvakatvaü dçùñvà bàhyàdhyàtmikànàü bhedànàü parimitatvàtsaüsargapårvakatvamanumimànasya sattvarajastamasàmapi saüsargapãrvakatvaprasaïgaþ parimitatvavi÷eùàt / kàryakàraõabhàvastu prekùàpårvakanirmitànàü ÷ayanàsanàdãnàü dçùña iti na kàryakàraõabhàvàdbàhyàdhyàtmikànàü bhedànàmacetanapårvakatvaü ÷akyaü kalpayitum // 1 // ---------------------- FN: apade÷ena vyàjena / ____________________________________________________________________________________________ pravçtte÷ ca | BBs_2,2.2 | àstàü tàvadiyaü racanà / tatsiddhyarthà yà pravçttiþ sàmyàvasthànàtpracyutiþ sattvarajastamasàmaïgàïgibhàvaråpàpattirvi÷iùñakàryàbhimukhapravçttità sàpi nàcetanasya pradhànasya svatantrasyopapadyate, mçdàdiùvadar÷anàdrathàdiùu ca / nahi mçdàdayo rathàdayo và svayamacetanàþ santa÷cetanaiþ kulàlàdibhira÷vàdibhirvànadhiùñhità vi÷iùñakàryàbhimukhapravçttayo dç÷yante dçùñàccàdçùñisiddhiþ / ataþ pravçttyanupapatterapi hetornàcetanaü jagatkàraõamanumàtavyaü bhavati / nanu cetanasyàpi pravçttiþ kevalasya na dçùñà / satyametat / tathàpi cetanasaüyuktasya rathàderacetanasya pravçttidçùñà / natvacetanasaüyuktasya cetanasya pravçttirdçùñà / kiü punaratra yuktam / yasminpravçttirdçùñà tasya sota yatasaüyuktasya dçùñà tasya seti / nanu yasmindç÷yate pravçttistasyaiva seti yuktamubhayoþ pratyakùatvàt / natu pravçttyà÷rayatvena kevala÷cetano rathàdivatpratyakùaþ / pravçtyà÷rayadehàdisaüyuktasyaiva tu cetanasya sadbhàvasiddhiþ kevalàcetanarathàdivailakùaõyaü jãvadehasya dçùñamiti / ata eva ca pratyakùe dehe sati dar÷anàdasati càdar÷anàddehasyaiva caitanyamapãti laukàyatikàþ pratipannàþ / tasmàdacetanasyaiva pravçttiriti / tadabhidhãyate- na bråmo yasminnacetane pravçttirdç÷yate na tasya seti / bhavatu tasyaiva sà / sà tu cetanàdbhavatãti bråmaþ / tadbhàve bhàvàttadabhàve càbhàvàt / yathà kàùñhàdivyapà÷rayàpi dàhaprakà÷alakùaõà vikriyànupalabhyamànàpi ca kevale jvalane jvalanàdeva bhavati, tatsaüyoge dar÷anàttadviyoge càdar÷anàttadvat / laukàyatikànàmapi cetana eva deho 'cetanànàü rathàdãnàü pravartako dçùña ityavipratiùiddhaü cetanasya pravartakatvam / nanu tava dehàdisaüyuktasyàpyàtmano vij¤ànasvaråpamàtravyatirekeõa pravçttyanupapatteranupapannaü pravartakatvamiti cet / na / ayaskàntavadråpàdivacca pravçttirahitasyàpi pravartakatvopapatteþ / yathàyaskànto maõiþ svayaü pravçttirahito 'pyayasaþ pravartako bhavati / yathà và råpàdayo viùayàþ svayaü pravçttirahità api cakùuràdãnàü pravartakàbhavanti / evaü pravçttirahito 'pã÷varaþ sarvagataþ sarvàtmà sarvaj¤aþ sarva÷akti÷ca san sarvaü pravartayedityupapannam / ekatvàtpravartyàbhàve pravartakatvànupapattiriti cet / na / avidyàpratyupasthàpitanàmaråpamàyàve÷ava÷enàsakçtpratyuktatvàt / tasmàtsaübhavati pravçttiþ sarvaj¤akàraõatve natvacetanakàraõatve // 2 // ---------------------- FN: ubhayoþ pravçttitadà÷rayayoþ / ____________________________________________________________________________________________ payo 'mbuvac cet tatràpi | BBs_2,2.3 | syàdetat / yathà kùãramacetanaü svabhàvenaiva vatsavivçddhyarthaü pravartate, yathàca jalamacetanaü svabhàvenaiva lokopakàràya syandata evaü pradhànamacetanaü svabhàvenaiva puruùàrthasiddhaye pravartiùyata iti / naitatsàdhåcyate / yatastatràpi payombuno÷cetanàdhiùñhitayoreva pravçttirityanumimãmahe / ubhayavàdiprasiddhe rathàdavacetane kevale pravçttyadar÷anàt / ÷àstraü ca 'yo 'psu tiùñhan yo 'po 'ntaro yamayati' (bç. 3.7.4), 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi pràcyonyà nadyaþ syandante' (bç. 3.8.9) ityeva¤jàtãyakaü samastasya lokaparispanditasye÷varàdhiùñhitatàü ÷ràvayati / tasmàtsàdhyapakùanikùiptatvàtpayombuvadityanupanyàsaþ / cetanàyà÷ca dhenvàþ snehecchayà payasaþ pravartakatvopapatteþ / vatsacoùaõena ca payasa àkçùyamàõatvàt / nacàmbuno 'pyatyantamanapekùà, nimnabhåmyàdyapekùatvàtsyandanasya / cetanàpekùatvaü tu sarvatropadar÷itam / 'upasaühàradar÷anànneti cenna kùãravaddhi' (bra.så. 2.1.24) ityatra tu bàhyanimittanirapekùamapi svà÷rayaü kàryaü bhavatãtyetallokadçùñyà nidar÷itam / ÷àstradçùñyà tu punaþ sarvatraive÷varàpekùatvamàpadyamànaü na paràõudyate // 3 // ---------------------- FN: sàdhyavattà pakùeõa tulyatvàt / anupanyàsaþ na vicàrabhåmiþ / ____________________________________________________________________________________________ vyatirekànavasthite÷ cànapekùatvàt | BBs_2,2.4 | sàükhyànàü trayo guõàþ sàmyenàvatiùñhamànàþ pradhànam / natu tadvyatirekeõa pradhànasya pravartakaü nivartakaü và ki¤cidbàhyamapekùyamavastitamasti / puruùastådàsãno na pravartako na nivartaka ityato 'napekùaü pradhànaü, anapekùatvàcca kadàcitpradhànaü mahadàdyàkàreõa pariõamate kadàcinna pariõamata ityetadayuktam / ã÷varasya tu sarvaj¤atvàtsarva÷aktitvànmahàmàyatvàcca pravçttyapravçttã na virudhyete // 4 // ____________________________________________________________________________________________ anyatràbhàvàc ca na tçõàdivat | BBs_2,2.5 | syàdetat / yathà tçõapallavodàdi nimittàntaranirapekùaü svabhàvàdeva kùãràdyàkàreõa pariõamata evaü pradhànamapi mahadàdyàkàreõa pariõaüsyata iti / kathaü ca nimittàntaranirapekùaü tçõàdãti gamyate / nimittàntarànupalambhàt / yadi hi ki¤cinnimittamupalabhemahi tato yathàkàmaü tena tçõàdyupàdàya kùãraü saüpàdayemahi, natu saüpàdayàmahe / tasmàtsvàbhàvikastçõàdeþ pariõàmastathà pradhànasyàpi syàditi / atrocyate- bhavettçõàdivatsvàbhàvikaþ pradhànasyàpi paraõàmo yadi tçõàderapi svàbhàvikaþ pariõàmo 'bhyupagamyeta / natvabhyupagamyate, nimittàntaropalabdheþ / kathaü nimittàntaropalabdhiþ, anyatràbhàvàt / dhenvaiva hyupayuktaü tçõàdi kùãro bhavati na prahãõamanaóudàdyupayuktaü và / yadi hi nirnimittametatsyàddhenu÷arãrasaübandhàdanyatràpi tçõàdi kùãrãbhavet / naca yathàkàmaü mànuùairna ÷akyaü saüpàdayitumityetàvatà nirnimittaü bhavati / bhavati hi ki¤citkàryaü mànuùasaüpàdyaü ki¤ciddaivasaüpàdyam / manuùyà api ÷aknuvatyevocitenopàyena tçõàdyupàdàya kùãraü saüpàdayitum / prabhåtaü hi kùãraü kàmayamànàþ prabhåtaü ghàsaü dhenuü càrayanti / tata÷ca prabhåtaü kùãraü labhante / tasmànna tçõàdivatsvàbhàvikaþ pradhànasya pariõàmaþ // 5 // ---------------------- FN: prahãõaü naùñam / ____________________________________________________________________________________________ abhyupagame 'py arthàbhàvàt | BBs_2,2.6 | svàbhàvikã pradhànapravçttirna bhavatãti sthàpitam / athàpi nàma bhavataþ ÷raddhàmanurudhyamànàþ svàbhàvikãmeva pradhànasya pravçttimabhyupagacchema tathàpi doùo 'nuùajyetaiva / kutaþ / arthàbhàvàt / yadi tàvatsvàbhàvikã pradhànasya pravçttirna ki¤cidanyadihàpekùata ityucyeta tato yathaiva sahakàri ki¤cinnàpekùata evaü prayojanamapi ki¤cinnàpekùiùyate ityataþ pradhànaü puruùasyàrthaü sàdhayituü pravartata itãyaü pratij¤à hãyeta / sa yadi bråyàtsahakàryeva kevalaü nàpekùate na prayojanamapãti / tathàpi pradhànapravçtteþ prayojanaü vivektavyaü bhogo và syàdapavargo vobhayaü veti / bhoga÷cetkãdç÷o 'nàdheyàti÷ayasya puruùasya bhogo bhavet / anirmokùaprasaïga÷ca apavarga÷cetpràgapi pravçtterapavargasya siddhatvàtpravçttiranarthikà syàt / ÷abdàdyanupalabdhiprasaïga÷ca / ubhayàrthatàbhyupagame 'pi bhoktavyànàü pradhànamàtràõàmànantyàdanirmokùaprasaïga eva / nacautsukyanivçttyarthà pravçttiþ / nahi pradhànasyàcetanasyautsukyaü saübhavati / naca puraùasya nirmalasya niùkalasyautsukyam / dçk÷aktisarga÷aktivaiyarthyabhayàccetpravçttistarhi dçk÷aktyanucchedavatsarga÷aktyanucchedàtsaüsàrànucchedàdanirmokùaprasaïga eva / tasmàtpradhànasya puruùàrthà pravçttirityetadayuktam // 6 // ---------------------- FN: arthàbhàvàt puruùàrthàbhàvaprasaïgàt / sukhaduþkha pràptiparihàraråpàti÷aya÷ånyasya / mãyante bhujyante iti màtrà bhogàþ / ____________________________________________________________________________________________ puruùà÷mavad iti cet tathàpi | BBs_2,2.7 | syàdetat / yathà ka÷citpuruùo dçk÷aktisaüpannaþ pravçtti÷aktihãnaþ païguraparaü puruùaü pravçtti÷aktisaüpannaü dçk÷aktihãnamandhamadhiùñhàya pravartayati / yathà vàyaskànto '÷mà svayamapravartamàno 'pyayaþ pravartayati / evaü puruùaþ pradhànaü pravartayiùyatãti dçùñàntapratyayena punaþ pratyavasthànam / atrocyate- tathàpi naiva doùànnirmokùo 'sti / abhyupetahànaü tàvaddoùa àpatati / pradhànasya svatantrasya pravçttyabhyupagamàt, puruùasya na pravartakatvànabhyupagamàt / kathaü codàsãnaþ puruùaþ pradhànaü pravartayet / païgurapi hyandhaü vàgàdibhiþ puruùaü pravartayati / naivaü puruùasya ka÷cidapi pravartanavyàpàro 'sti, niùkriyatvàcca / nàpyayaskàntavatsaünidhimàtreõa pravartayet / saünidhinityatvena pravçttinityatvaprasaïgàt / ayaskàntasya tvanityasaünidherasti svavyàpàraþ saünidhiþ, parimàrjanàdyapekùà càsyastãtyanupanyàsaþ puruùà÷mavaditi / tathà pradhànasyàcaitanyàtpuruùasya caudàsãnyàttçtãyasya ca tayoþ saübandhayiturabhàvàtsaübandhànupapattiþ / yogyatànimitte ca saübandhe yogyatànucchedàdanirmokùaprasaïgaþ / pårvavaccehàpyarthàbhàvo vikalpayitavyaþ / paramàtmanastu svaråpavyapà÷rayamaudàsãnyaü màyàvyapà÷rayaü ca pravartakatvamityastyati÷ayaþ // 7 // ____________________________________________________________________________________________ aïgitvànupapatte÷ ca | BBs_2,2.8 | ita÷ca na pradhànasya pravçttiravalpate / yaddhi sattvarajastamasàmànyonyaguõapradhànabhàvamutsçjya sàmyena svaråpamàtreõàvasthànaü sà pradhànàvasthà / tasyàmavasthàyàmanapekùasvaråpàõàü svaråpapraõà÷abhayàtparasparaü pratyaïgibhàvànupapatteþ / bàhyasya ca kasyacitkùobhayiturabhàvàdguõavaiùamyanimitto mahadàdyutpàdo na syàt // 8 // ____________________________________________________________________________________________ anyathànumitau ca j¤a÷aktiviyogàt | BBs_2,2.9 | athàpi syàdanyathà vayamanumimãmahe yathà nàyamanantaro doùaþ prasajyeta / nahyanapekùasvabhàvàþ kåñasthà÷càsmàbhirguõà abhyupagamyante pramàõàbhàvàt / kàryava÷ena tu guõànàü svabhàvo 'bhyupagamyate / yathà yathà kàryotpàda upapadyate tathà tathaiùàü svabhàvo 'bhyupagamyate / calaü guõavçttamiti càstyabhyupagamaþ / tasmàtsàmyàvasthàyàmapi vaiùamyopagamayogyà eva guõà avatiùñhanta iti / evamapi pradhànasya j¤a÷aktiviyogàdracanànupapattyàdayaþ pårvoktà doùàstadavasthà eva / j¤a÷aktimapi tvanumimànaþ prativàditvànnivarteta / cetanamekamanekaprapa¤casya jagata upàdànamiti brahmavàdaprasaïgàt / vaiùamyopagamayogyà api guõàþ sàmyàvasthàyàü nimittàbhàvànnaiva vaiùamyaü bhajeran / bhajamànà và nimittàbhàvàvi÷eùàtsarvadaiva vaiùamyaü bhajeranniti prasajyata evàyamanantaro 'pi doùaþ // 9 // ____________________________________________________________________________________________ vipratiùedhàc càsama¤jasam | BBs_2,2.10 | parasparaviruddha÷càyaü sàükhyànàmabhyupagamaþ / kvacitsaptendriyàõyanukràmanti, kvacidekàda÷a / tathà kvacinmahatastanmàtrasargamupadi÷anti, kvacidahaïkãràt / tathà kvacittrãõyantaþkaraõàni varõayanti kvacidekamiti / prasiddha eva tu ÷rutye÷varakàraõavàdinyà virodhastadanuvartinyà ca smçtyà / tasmàdapyasama¤jasaü sàükhyànàü dar÷anamiti / atràha- nanvaupaniùadànàmapyasama¤jasameva dar÷anaü tapyatàpakayorjàtyantarabhàvànabhyupagamàt / ekaü hi brahma sarvàtmakaü sarvasya prapa¤casya kàraõamabhyupagacchatàmekasyaivàtmano vi÷eùau tapyatàpakau na jàtyantarabhåtàvityabhyupagantavyaü syàt / yadi cetau tapyatàpakàvekasyàtmano vi÷eùau syàtàü sa tàbhyàü tapyatàpakàbhyàü na nirmucyata iti tàpopa÷àntaye samyagdar÷anamupadi÷acchàstramanarthakaü syàt / nahyauùõyaprakà÷adharmakasya pradãpasya tadavasthasyaiva tàbhyàü nirmokùa upapadyate / yo 'pijalataraïgavãcãphenàdyupanyàsaþ, tatràpi jalàtmana ekasya vãcyàdanyo vi÷eùà àvirbhàvatirobhàvaråpeõa nityà eveti samàno jalàtmano vãcyàdibhiranirmokùaþ / prasiddha÷càyaü tapyatàpakayorjàtyantarabhàvo loke / tathàhi- arthã càrtha÷cànyonyabhinnau labhyete / yadyarthinaþ svato 'nyor'tho na syàt, yasyàrthino yadviùayamarthitvaü sa tasyàrtho nityasiddha eveti na tasya tadviùayamarthitvaü syàt, yathà prakà÷àtmanaþ pradãpasya prakà÷àkhyortho nityasiddha eveti na tasya tadviùayamarthitvaü bhavati / apràpte hyarthe 'rthino 'rthitvaü syàditi / tathàrthàsyàpyarthatvaü na syàt / yadi syàtsvàrthatvameva syàt / nacaitadasti / saübandhi÷abdo hyetàvarthã càrtha÷ceti / dvayo÷ca saübandhinoþ saübandhaþ syànnaikasyaiva / tasmàdbhinnàvetàvarthàrthinau / tathànarthànarthinàvapi / arthino 'nukålor'thaþ pratikålo 'narthastàbhyàmekaparyàyeõobhàbhyàü saübadhyate / tatràrthasyàlpãyastvàdbhåyastvàccànarthasyobhàvapyarthànarthàvanarthaü eveti tàpakaþ sa ucyate / tapyastu puruùo ya ekaþ paryàyeõobhàbhyàü saübadhyata iti tayostapyatàpakayorekàtmatàyàü mokùànupapattiþ / jàtyantarabhàve tu tatsaüyogahetuparihàràtsyàdapi kadàcinmokùopapattiriti / atrocyate- na / ekatvàdeva tapyatàpakabhàvànupapatteþ / bhavedeùa doùo yadyekàtmatàyàü tapyatàpakàvànyonyasya viùayaviùayibhàvaü pratipadyeyàtàm / natvetadastyekatvàdeva / nahyagnirekaþ sansvamàtmànaü dahati prakà÷ayati và satyapyauùõyaprakà÷àdidharmabhede pariõàmitve ca / kiü kåñasthe brahmaõyekasmiüstapyatàpakabhàvaþ saübhavet / kva punarayaü tapyatàpakabhàvaþ syàditi / ucyate- kiü na pa÷yasi karmabhåto jãvaddehastapyastàpakaþ saviteti / nanu taptirnàma duþkhaü sà cetayiturnàcetanasya dehasya / yadi hi dehasyaiva taptiþ syàtsà dehanà÷e svayameva na÷yatãti tannà÷àya sàdhanaü naiùitavyaü syàditi / ucyate- dehàbhàve 'pi kevalasya cetanasya taptirna dçùñà / naca tvayàpi taptirnàma vikriyà cetayituþ kevalasyeùyate / nàpi dehacetanayoþ saühatatvama÷uddhyàdidoùaprasaïgàt / naca taptereva taptimabhyupagacchati / kathaü tavàpi tapyatàpakabhàvaþ sattvaü tapyaü tàpakaü raja iti cet / na / tàbhyàü cetanasya saühatatvànupapatteþ / sattvànurodhitvàccetano 'pi tapyata iveti cet, paramàrthatastarhi naiva tapyata ityàpatatãva÷abdaprayogàt / na cettapyate neva÷abdo doùàya / nahi óuõóubhaþ sarpaü ivetyetàvatà saviùo bhavati / sarpo và óuõóubha ivetyetàvatà nirviùo bhavati / ata÷càvidyàkçto 'yaü tapyatàpakabhàvo na pàramàrthika ityabhyupagantavyamiti / naivaü sati mamàpi ki¤cidduùyati / atha pàramàrthikameva cetanasya tapyatvamabhyupagacchasi tavaiva sutaràmanirmokùaþ prasajyeta , nityatvàbhyupagamàcca tàpakasya / tapyatàpaka÷aktyornityatve 'pi sanimittasaüyogàpekùatvàpatteþ saüyoganimittàdar÷ananivçttàvàtyantikaþ saüyogoparamaþ, tata÷càtyantiko mokùa upapanna iti cet / na / adar÷anasya tamaso nityatvàbhyupagamàt / guõànàü codbhàvàbhibhavayoraniyatatvàdaniyataþ saüyoganimittoparama iti viyogasyàpyaniyatatvàtsàükhyasyaivànirmokùo 'parihàryaþ syàt / aupaniùadasya tvàtmaikatvàbhyupagamàdekasya ca viùayaviùayibhàvànupapattervikàrabhedasya ca vàcàrambhaõamàtratva÷ravaõàdanirmokùa÷aïkà svapne 'pi nopajàyate / vyavahàre tu yatra yathà dçùñastapyatàpakabhàvastatra tathaiva sa iti na codayitavyaþ parihartavyo và bhavati // 10 // ---------------------- FN: tvaóyàtrameva hi buddhãndriyamanekaråpàdigrahaõasamarthamekaü, sarmendriyàõi pa¤ca, saptamaü ca mana iti saptendriyàõi / j¤ànendriyàõi pa¤ca karmendriyàõi pa¤ca mana÷cetyekàda÷a / buddhirahaïkàro mana iti tràõi / ekamiti buddhireva / ____________________________________________________________________________________________ 2 mahaddãrghàdhikaraõam / så. 11 pradhànakàraõavàdo niràkçtaþ / paramàõukàraõavàda idànãü niràkartavyaþ / tatràdau tàvadyo 'õuvàdinà brahmavàdini doùa utprekùyate sa pratisamàdhãyate / tatràyaü vai÷eùikàõàmabhyupagamaþ - kàraõadravyasamavàyino guõàþ kàryadravye samànajàtãyaü guõàntaramàrabhante, ÷uklebhyastantubhyaþ ÷uklasya pañasya prasavadar÷anàttadviparyayàdar÷anàcca / tasmàccetanasya brahmaõo jagatkàraõatve 'bhyupagamyamàne kàrye 'pi jagati cetanyaü samaveyàt / tadadar÷anàttu na cetanaü brahma jagatkàraõaü bhavitumarhatãti / imamabhyupagamaü tadãyayaiva prakriyayà vyabhicàrayati- ____________________________________________________________________________________________ mahaddãrghavad và hrasvaparimaõóalàbhyàm | BBs_2,2.11 | eùà teùàü prakriyà- paramàõavaþ kila ka¤citkàlamanàrabdhakàryà yathàyogaü råpàdimantaþ pàrimaõóalyaparimàõa÷ca tiùñhanti / te ca pa÷càdadçùñàdipuraþsaràþ saüyogasacivà÷ca santo dvyaõukàdikrameõa kçtsnaü kàryajàtamàrabhante / kàraõaguõà÷ca kàrye guõàntaram / yadà dvau paramàõå dvyaõukamàrabhete tadà paramàõugatà råpàdiguõavi÷eùàþ ÷uklàdayo dvyaõuke ÷aklàdãnaparànàrabhante / paramàõuguõavi÷eùastu pàrimàõóalyaü na dvyaõuke pàrimàõóalyamaparamàrabhate, dvyaõukasya parimàõàntarayogàbhyupagamàt / aõutvahrasvatve hi dvyamukavartinã parimàõe varõayanti / yadàpi dve dvyaõuke caturaõukamàrabhete tadàpi samànaü dvyaõukasamavàyinàü ÷uklàdãnàmàrambhakatvam / aõutvahrasvatve tu dvyaõukasamavàyinã api naivàrabhete, caturaõukasya mahattvàdãrghatvaparimàõayogàbhyupagamàt / yadàpi bahavaþ paramàõavo bahåni và dvyaõukàni dvyaõukasahito và paramàõuþ kàryamàrabhate tadàpi samànaiùà yojanà / tadevaü yathà paramàõoþ parimaõóalàtsato 'õu hrasvaü ca dvyaõukaü jàyate mahaddãrghaü ca tryaõukàdi na parimaõóalam, yathà và dvyaõukàdaõorhrasvàcca sato mahaddãrghaü ca tryaõukaü jàyate nàõu no hrasvam, evaü cetanàdbrahmaõo 'cetanaü jagajjaniùyata ityabyupagame kiü tava cchinnam / atha manyase virodhinà parimàõàntareõàkràntaü kàryadravyaü dvyaõukàdãtyato nàrambhakàõi kàraõagatàni pàrimaõóalyàdãnãtyabhyupagacchàmi, natu cetanàvirodhinà guõàntareõa jagata àkràntatvamasti, yena kàraõagatà cetanà kàrye cetanàntaraü nàrabheta / nahyacetanà nàma cetanàvirodhã ka÷cidguõo 'sti, cetanàpratiùedhamàtratvàt / tasmàtpàrimàõóalyàdivaiùamyàtpràpnoti cetanàyà àrambhakatvamiti / naivaü maüsthàþ / yathà kàraõe vidyamànànàmapi pàrimàõóalyàdinàmanàrambhakatvamevaü caitanyasyàpãtyasyàü÷asya samànatvàt / naca parimàõàntarakràntatvaü pàrimàõóalyàdãnàmàrambhakatvopapatteþ / àrabdhamapi kàryadravyaü pràgguõàrambhàtkùaõamàtramaguõaü tiùñhatãtyabhyupagamàt / naca parimàõàntaràrambhe vyagràõi pàrimàõóalyàdãnãtyataþ svasamànajàtãyaü parimàõàntaraü nàrabhante parimàõàntarasyànyahetutvàbhyupagamàt / 'kàraõabahutvàtkàraõamahatvàtpracayavi÷eùàcca mahat' (vai. så. 7.1.9) 'tadviparãtamaõu' (7.1.10 ) 'etena dãrghatvahrasvatve vyàkhyàte' (7.1.17) iti hi kàõabhujàni såtràõi / naca saünidhànavi÷eùàtkuta÷ctkàraõabahutvàdãnyevàrabhante na pàrimàõóalyàdãnãtyucyeta, dravyàntare guõàntare vàrabhyamàõe sarveùàmeva kàraõaguõànàü svà÷rayasamavàyavi÷eùàt / tasmàtsvabhàvàdeva pàrimàõóalyàdãnàmanàrambhakatvaü, tathà cetanàyà apãti draùñavyam / saüyogàcca dravyàdãnàü vilakùaõànàmutpattidar÷anàtsamànajàtãyotpattivyabhicàraþ / dravye prakçte guõodàharaõamayuktamiti cet / na / dçùñàntena vilakùaõàrambhamàtrasya vivakùitatvàt / naca dravyasya dravyamevodàhartavyaü guõasya và guõa eveti ka÷cinniyame heturasti / såtrakàro 'pi bhavatàü dravyasya guõamudàjahàra- 'pratyakùàpratyakùàõàmapratyakùatvàtsaüyogasya pa¤càtmakaü na vidyate' (vai. så. 4.2.2) iti / yathà pratyakùàpratyakùayorbhåmyàkà÷ayoþ samavayansaüyogo 'pratyakùa evaü pratyakùàpratyakùeùu pa¤casu bhåteùu samavayaccharãramapratyakùaü syàt / pratyakùaü hi ÷arãram / tasmànna pà¤cabhautikamiti / etaduktaü bhavati- guõa÷ca saüyogo dravyaü ÷arãram / 'dç÷yate tu' (bra. så. 2.1.6) iti càtràpi vilakùaõotpattiþ prapa¤cità / nanvevaü sati tenaivaitadgatam / neti bråmaþ / tatsàükhyaü pratyuktam, etattu vai÷eùikaü prati / nanvatide÷o 'pi samànanyàyatayà kçtaþ 'etena ÷iùñàparigrahà api vyàkhyàtàþ' (bra.så. 2.1.12) iti / satyametat / tasyaiva tvayaü vai÷eùikaprakriyàrambhe tatprakriyànugatena nidar÷anena prapa¤caþ kçtaþ // 11 // ---------------------- FN: paramàõuþ parimaõóalaþ tadgataü parimàõaü pàrimàõóalyam / dve dve iti pañhitavyam / ____________________________________________________________________________________________ 3 paramàõujagadakàraõatvàdhikaraõam / så. 12-17 ubhayathàpi na karmàtastadabhàvaþ | BBs_2,2.12 | idànãü paramàõukàraõavàdaü niràkaroti / sa ca vàda itthaü samuttiùñhata- pañàdãni hi loke sàvayavàni dravyàõi svànugateraiva saüyogasacivaistantvàdibhirdravyairàrabhyamàõàni dçùñàni / tatsàmànyena yàvatki¤citsàvayavaü tatsarvaü svànugateraiva saüyogasacivaistairdravyairàrabdhamiti gamyate / sa càyamavayavàvayavivibhàgo yato nivartate so 'pakarùaparyantagataþ paramàõuþ / sarvaü cedaü jagadgirisamudràdikaü sàvayavaü, sàvayavatvàccàdyantavat / nacàkàraõena kàryeõa bhavitavyamityataþ paramàõavo jagataþ kàraõamiti kaõabhugabhipràyaþ / tànãmàni catvàri bhåtàni bhåmyudakatejaþpavanàkhyàni sàvayavànyupalabhya caturvidhàþ paramàõavaþ parikalpyante teùàü càpakarùaparyantagatatvena parato vibhàgàsaübhavàdvana÷yatàü pçthivyàdãnàü paramàõuparyanto vibhàgo bhavati sa pralayakàlaþ / tataþ sargakàle ca vàyavãyeùvaõuùvadçùñàpekùaü karmotpadyate tatkarma svà÷rayamaõumaõvantareõa saüniyukti tato dvyaõukàdikrameõa vàyurutpadyate / evamagnirevamàpa evaü pçthivã / evameva ÷arãraü sendriyamiti / evaü sarvamidaü jagadaõubhyaþ saübhavati / aõugatebhya÷ca råpàdibhyo dvyaõukàdigatàni råpàdãni saübhavanti tantupañanyàyeneti kàõàdà manyante / tatredamabhidhãyate- vibhàgàvasthànàü tàvadaõånàü saüyogaþ karmàpekùo 'bhyupagantavyaþ, karmavatàü tantvàdãnàü saüyogadar÷anàt / karmaõa÷ca kàryatvànnimittaü kimapyabhyupagantavyam / anabhyupagame nimittàbhàvànnàõuùvàdyaü karmasyàt / abhyupagame 'pi yadi prayatno 'bhighàtàdirvà (athà)yathàdçùñaü kimapi karmaõo nimittamabhyupagamyeta tasyàsaübhavànnaivàõuùvàdyaü karma syàt / nahi tasyàmavasthàyàmàtmaguõaþ prayatnaþ saübhavati ÷arãràbhàvàt / ÷arãrapratiùñhe hi manasyàtmanaþ saüyoge satyàtmaguõaþ prayatno jàyate / etenàbhighàtàdyapi dçùñaü nimittaü pratyàkhyatavyam / sargottarakàlaü hi tatsarvaü nàdyasya karmaõo nimittaü saübhavati / athàdçùñamàdyasya karmaõo nimittamityucyeta tatpunaràtmasamavàyi và syàdaõusamavàyi và / ubhayathàpi nàdçùñanimittamaõuùu karmàvakalpetàdçùñasyàcetanatvàt / nahyacetanaü cetanenànadhiùñhitaü svatantraü pravartate pravartayati veti sàükhyaprakriyàyàmabhihitam / àtmana÷cànutpannacaitanyasya tasyàmavasthàyàmacetanatvàt / àtmasamavàyitvàbhyupagamàcca nàdçùñamaõuùu karmaõo nimittaü syàdasaübandhàt / adçùñavatà puruùeõàstyaõånàü saübandha iti cet, saübandhasàtatyàtpravçttisàtatyaprasaïgo niyàmakàntaràbhàvàt / tadevaü niyatasya kasyacitkarmanimittasyàbhàvànnàõuùvàdyaü karma syàt / karmàbhàvàttanibandhanaþ saüyogo na syàt / saüyogàbhàvàcca tannibandhanaü dvyaõukàdi kàryajàtaü na syàt / saüyoga÷càõoraõvantareõa sarvàtmanà và syàdekade÷ena và / sarvàtmanà cedupacayànupapatteraõumàtratvaprasaïgo dçùñaviparyayaprasaïga÷ca / prade÷avato dravyasya prade÷avatà dravyàntareõa saüyogasya dçùñatvàt / ekade÷ena cetsàvayavatvaprasaïgaþ / paramàõånàü kalpitàþ prade÷àþ syuriti cet / kalpitànàmavastutvàdavastveva saüyoga iti vastunaþ kàryasyàsamavàyikàraõaü na syàt / asati càsamavàyikàraõe dvyaõukàdikàryadravyaü notpadyeta / yathàcàdisarge nimittàbhàvàtsaüyogotpattyarthaü karma nàõånàü saübhavatyevaü mahàpralaye 'pi vibhàgotpattyarthaü karma naivàõånàü saübhavet / nahi tatràpi ki¤cinniyataü tannimittaü dçùñamasti / adçùñamapi bhogaprasiddhyarthaü na pralayaprasiddhyarthamityato nimittàbhàvànna syàdaõånàü saüyogotpattyarthaü vibhàgotpattyarthaü và karma / ata÷ca saüyogavibhàgàbhàvàttadàyattayoþ sargapralayayorabhàvaþ prasajyeta / tasmàdanupapanno 'yaü paramàõukàraõavàdaþ // 12 // ---------------------- FN: svànugataiþ svasaübaddhaiþ / saübandha÷càdhàryàdhàrabhåtaþ pratyayahetuþ samudàyaþ / ____________________________________________________________________________________________ samavàyàbhyupagamàc ca sàmyàd anavasthiteþ | BBs_2,2.13 | samavàyàbhyupagamàcca tadabhàva iti prakçtenàõuvàdaniràkaraõena saübadhyate / dvàbhyàü càõubhyàü dvyaõukamutpadyamànamatyantabhinnamaõubhyàmaõvoþ samavaitãtyabhyupagamyate bhavatà / nacaivamabhyupagacchatà ÷akyate 'õukàraõatà samarthayitum / kutaþ / sàmyàdanavasthiteþ / yathaiva hyaõubhyàmatyantabhinnaü sadvyaõukaü samavàyalakùaõena saübandhena tàbhyàü saübadhyata evaü samavàyo 'pi samavàyibhyo 'tyantabhinnaþ sansamavàyalakùaõenànyenaiva saüvandhena samavàyibhiþ saübadhyetàtyantabhedasàmyàt / tata÷ca tasya tasyànyonyaþ saübandhaþ kalpayitavya ityanavasthaiva prasajyeta / nanviha pratyayagràhyaþ samavàyo nityasaübaddha eva samavàyibhirgçhyate nàsaübaddhaþ saübandhàntaràpekùo và / tata÷ca na tasyànyaþ saübandhaþ kalpayitavyo yenànavasthà prasajyeteti / netyucyate / saüyogo 'pyevaü sati saüyogibhirnityasaübaddha eveti samavàyavannànyaü saübandhamapekùeta / athàrthàntaratvàtsaüyogaþ saübandhàntaramapekùeta, samavoyo 'pi tarhyarthàntaratvàtsaübandhàntaramapekùeta / naca guõatvàtsaüyogaþ saübandhàntaramapekùate na samavàyo 'guõatvàditi yujyate vaktum / apekùàkàraõasya tulyatvàt / guõaparibhàùàyà÷càtantratvàt / tasmàdarthàntaraü samavàyamabhyupagacchataþ prasajyetaivànavasthà / prasajyamànàyàü cànavasthàyàmekàsiddhau sarvàsiddherdvàbhyàmaõubhyàü dvyaõuka naivotpadyeta / tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ // 13 // ____________________________________________________________________________________________ nityam eva ca bhàvàt | BBs_2,2.14 | apicàõavaþ pravçttisvabhàvà và nivçttisvabhàvà vobhayasvabhàvà vànubhayasvabhàvà vàbhyupagamyante gatyantaràbhàvàt / caturdhàpi nopapadyate / pravçttisvabhàvatve nityameva pravçtterbhàvàtpralayàbhàvaprasaïgaþ / nivçttisvabhàvatve 'pi nityameva nivçtterbhàvàtsargàbhàvaprasaïgaþ / ubhayasvabhàvatvaü ca virodhàdasama¤jasam / anubhayasvabhàvatve tu nimittava÷àtpravçttinivçttyorabhyupagamyamànayoradçùñàdernimittasya nityasaünidhànànnityapravçttiprasaïgàt / atantratve 'pyadçùñàderanityàpravçttiprasaïgàt / tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ // 14 // ____________________________________________________________________________________________ råpàdimattvàc ca viparyayo dar÷anàt | BBs_2,2.15 | sàvayavànàü dravyàõàmavayavava÷o vibhajyamànànàü yataþ paro vibhàgo na saübhavati te caturvidhà råpàdimantaþ paramàõava÷caturvidhasya råpàdimato bhåtabhautikasyàrambhakà nityà÷ceti yadvai÷eùikà abhyupagacchanti sa teùàmabhyupagamo niràlambana eva / yato råpàdimattvàtparamàõånàmaõutvanityatvaviparyayaþ prasajyeta / paramakàraõàpekùayà sthålatvamanityatvaü ca teùàmabhipretaviparãtamàpadyetetyarthaþ / kutaþ / evaü loke dçùñatvàt / yadi loke råpàdimadvastu tatsvakàraõàpekùayà sthålamanityaü ca dçùñam / tadyathà pañastantånapekùya sthåle 'nitya÷ca bhavati tantava÷caü÷ånapekùya sthålà anityà÷ca bhavanti, tathàcàmã paramàõavo råpàdimantastairabhyupagamyante, tasmàtte 'pi kàraõavantastadapekùayà sthålà anityà÷ca pràpnuvanti / yacca nityatve kàraõaü tairuktam- 'sadakàraõavannityam' (vai. så. 4.1.1) iti / tadapyevaü satyaõuùu na saübhavati / uktena prakàreõàõånàmapi kàraõavattvopapatteþ / yadapi nityatve dvitãyaü kàraõamuktam- 'anityamiti ca vi÷eùataþ pratiùedhàbhàvaþ' (vai. så. 4.1.4) iti / tadapi nàva÷yaü paramàõånàü nityatvaü sàdhayati / asati hi yasminkasmiü÷cinnitye vastuni nitya÷abdena na¤aþ samàso nopapadyate / na punaþ paramàõunityatvamevàpekùyate / taccàstyeva nityaü paramakàraõaü brahma / naca ÷abdàrthavyavahàramàtreõa kasyacidarthasya prasiddhirbhavati, pramàõàntarasiddhayoþ ÷abdàrthayorvyavahàràvatàràt / yadapi nityatve tçtãyaü kàraõamuktam- 'avidyà ca' (vai. så. 4.1.5) iti, tadyadyevaü vivrãyate satàü paridç÷yamànakàryàõàü kàraõànàü pratyakùeõàgrahaõamavidyeti, tato dvyaõukanityatàpyàpadyeta / athàdravyatve satãti vi÷eùyeta tathàpyakàraõavattvameva nityatànimittamàdyeta / tasya ca pràgevoktatvàt 'avidyà ca' iti punaruktaü syàt / athàpi kàraõavibhàgàtkàraõavinà÷àccanyasya tçtãyasya vinà÷ahetorasaübhavo 'vidyà sà paramàõånàü nityatvaü khyapayatãti vyàkhyàyeta / nàva÷yaü vina÷yadvastu dvàbhyàmeva hetubhyàü vinaùñumarhatiti niyamo 'sti / saüyogasacive hyanekasmiü÷ca dravye dravyàntarasyàrambhake 'bhyupagamyamàna etadevaü syàt / yadà tvapàstavi÷eùaü sàmànyàtmakaü kàraõaü vi÷eùavadavasthàntaramàpadyamànamàrambhakamabhyupagamyate tadà ghçtakàñhinyavilayanavanmårtyavasthàvilayanenàpi vinà÷a upapadyate / tasmàdråpàdimattvàtsyàdabhipretaviparyayaþ paramàõånàm / tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ // 15 // ____________________________________________________________________________________________ ubhayathà ca doùàt | BBs_2,2.16 | gandharasaråpaspar÷aguõà sthålà pçthivã, råparasaspar÷aguõàþ såkùmà àpaþ, råpaspar÷aguõaü såkùmataraü tejaþ, spar÷aguõaþ såkùmatamo vàyurityevametàni catvàri bhåtànyupacitàpacitaguõàni sthålasåkùmatarasåkùmatamatàratamyopetàni ca loke lakùyante / tadvatparamàõavo 'pyupacitàpacitaguõàþ kalpyeranna và / ubhayathàpi ca doùànuùaïgo 'parihàrya eva syàt / kalpyamàne tàvadupacitàpacitaguõatva upacitaguõànàü mårtyupacayàdaparamàõutvaprasaïgaþ / nacàntareõàpi mårtyupacayaü guõopacayo bhavatãtyucyate, kàryeùu bhåteùu guõopacaye mårtyupacayadar÷anàt / akalpyamàne tåpacitàpacitaguõatve paramàõutvasàmyaprasiddhaye yadi tàvatsarvaü ekaikaguõà eva kalpyeraüstatastejasi spar÷asyopalabdhirna syàt, apsu råpaspar÷ayoþ, pçthivyàü ca rasaråpaspar÷ànàü, kàraõaguõapårvakatvàtkàryaguõànàm / atha sarve caturguõà eva kalpyetan, tato 'psvapi gandhasyopalabdhiþ syàt, tejasi gandharasayoþ, vàyau gandharåparasànàm / nacaivaü dç÷yate / tasmàdapyanupapannaþ paramàõukàraõavàdaþ // 16 // ---------------------- FN: mårtyupacayàt sthaulyàdityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ aparigrahàc càtyantam anapekùà | BBs_2,2.17 | pradhànakàraõavàdo vedavidbhirapi kai÷cinmanvàdibhiþ satkàryatvàdyaü÷opajãvanàbhipràyeõopanibaddhaþ / ayaü tu paramàõukàraõavàdo na kai÷cidapi ÷iùñaiþ kenacidapyaü÷ena parigçhãta ityatyantamevànàdaraõãyo vedavàdibhiþ / apica vai÷eùikàstantràrthabhåtànùañpadàrthàndravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàkhyànatyantabhinnànbhinnalakùaõànabhyupagacchanti / yathà manuùyo '÷vaþ ÷a÷a iti / tathàtvaü càbhyupagamya tadviruddhaü dravyàdhãnatvaü ÷eùàõamabhyupagacchanti / tannopapadyate / katham / yathà hi loke ÷a÷aku÷apalà÷aprabhçtãnàmatyantabhinnànàü satàü netaretaràdhãnatvaü bhavati, evaü dravyàdãnàmatyantabhinnatvànnaiva dravyàdhãnatvaü guõàdãnàü bhavitumarhati / atha bhavati dravyàdhãnatvaü guõàdãnàü tato dravyabhàve bhàvàddravyàbhàve 'bhàvàddravyameva saüsthànàdibhedàdaneka÷abdapratyayabhàgbhavati / yathà devadatta eka eva sannavasthàntarayogàdaneka÷abdapratyayabhàgbhavati tadvat / tathà sati sàükhyasiddhàntaprasaïgaþ svasiddhàntavirodha÷càpadyeyàtàm / nanvagneranyasyàpi sato dhåmasyàgnyadhãnatvaü dç÷yate / satyaü dç÷yate / bhedapratãtestu tatràgnidhåmayoranyatvaü ni÷cãyate / iha tu ÷uklaþ kambalo rohiõã dhenurnãlamutpalamiti dravyasyaiva tasya tasya tena tena vi÷eùeõa pratãyamànatvànnaiva dravyaguõayoragnidhåmayoriva bhedapratãtirasti / tasmàddravyàtmakatà guõasya / etena karmasàmànyavi÷eùasamavàyànàü dravyàtmakatà vyàkhyàtà / guõà(dã)nàü dravyàdhãnatvaü dravyaguõayorayutasiddhatvàditi yaducyeta, tatpunarayutasiddhatvamapçthagde÷atvaü và syàdapçthakkàlatvaü vàpçthaksvabhàvatvaü và / sarvathàpi nopapadyate / apçthakagde÷atve tàvatsvàbhyupagamo virudhyeta / katham / tantvàrabdho hi pañaùñantude÷o 'bhyupagamyate na pañade÷aþ / pañasya tu guõàþ ÷uklatvàdayaþ pañade÷à abhyupagamyante na tantude÷àþ / tathàcàhuþ - 'dravyàõi dravyàntaramàrabhante guõà÷ca guõàntaram' (vai. så. 1.1.10) iti / tantavo hi kàraõadravyàõi kàryadravyaü pañamàrabhante / tantugatà÷ca guõàþ ÷uklàdayaþ kàryadravye pañe ÷uklàdiguõàntaramàrabhanta iti hi te 'bhyupagacchanti / so 'bhyupagamo dravyaguõayorapçthagde÷atve 'bhyupagamyamàne bàdhyeta / athàpçthakkàlatvamayutasiddatvamucyeta, savyadakùiõayorapi goviùàõayorayutasiddhatvaü prasajyeta / tathàpçthaksvabhàvatve tvayutasiddhatvena dravyaguõayoràtmabhedaþ saübhavati, tasya tàdàtmyenaiva pratãyamànatvàt / yutasiddhayoþ saübandhaþ saüyogo 'pyutasiddhayostu samavàya ityayamabhyupagamo mçùaiva teùàü, pràksiddhasya kàryàtkàraõasyàyutasiddhatvànupapatteþ / athànyataràpekùa evàyamabhyupagamaþ syàdayutasiddhasya kàryasya kàraõena saübandhaþ samavàya iti, evamapi pràgsiddhasyàlabdhàtmakasya kàryasya kàraõena saübandho nopapadyate dvayàyattatvàtsaübandhasya / siddhaü bhåtvà saübadhyata iti cet, pràkkàraõasaübandhàtkàryasya siddhàvabhyupagamyamànàyàmayutasiddhyabhàvàtkàryakàraõayoþ saüyogavibhàgau na vidyete itãdaü duruktaü syàt / yathà cetpannamàtrasyàkriyasya kàryadravyasya vibhubhiràkà÷àdibhirdravyàntaraiþ saübandhaþ saüyoga evàbhyupagamyate na samavàya evaü kàraõadravyeõàpi saübandhaþ saüyoga eva syànna samavàyaþ / nàpi saüyogasya samavàyasya và saübandhavyatirekeõàstitve ki¤citpramàõamasti / saübandha÷abdapratyayavyatirekeõa saüyogasamavàya÷abdapratyayadar÷anàttayorastitvamiti cet / na / ekatve 'pi svaråpabàhyaråpàpekùayàneka÷abdapratyayadar÷anàt / yathaiko 'pi san devadatto loke svaråpaü saübandhiråpaü càpekùyàneka÷abdapratyayabhàgbhavati, manuùyo bràhmaõaþ ÷rotriyo vadànyo bàlo yuvà sthaviraþ pità putraþ pautro bhràtà jàmàteti, yathà caikàpi satã rekhà sthànànnyatvena nivi÷amànaikada÷a÷atasahasràdi÷abdapratyayabhedamanubhavati, tathàsaübandhinoreva saübandha÷abdapratyayavyatirekeõa saüyogasamavàya÷abdapratyayàrhatvaü na vyatiriktavastvastitvena , ityupalabdilakùaõapràptasyànupalabdherabhàvo vastvantarasya / nàpi saübandadhiviùayatve saübandha÷abdapratyayayoþ saütatabhàvaprasaïgaþ / svaråpàhyaråpàpekùayetyuktottaratvàt / tathàõvàtmamanasàmaprade÷atvànna saüyogaþ saübhavati, prade÷avato dravyasya prade÷avatà dravyàntareõa saüyogadar÷anàt / kalpitàþ prade÷à aõvàtmamanasàü bhaviùyantãti cet / na / avidyàmànàrthakalpanàyàü sarvàrthasiddhiprasaïgàt / iyànevàvidyamàno viruddho 'viruddho vàrthaþ kalpanãyo nàto 'dhika iti niyamahetvabhàvàt / kalpanàyà÷ca svàyattatvàtprabhåtatvasaübhavàcca / naca vai÷eùikaiþ kalpitebhyaþ ùaóbhyaþ padàrthebhyo 'nye 'dhikàþ ÷ataü sahasraü vàrthà na kalpayitavyà iti nivàrako heturasti / tasmàdyasmai yasmai yadyadrocate tattatsiddhyet / ka÷citkçpàluþ pràõinàü duþkhabahulaü saüsàra eva màbhåditi kalpayet / anyo và vyasanã muktànàmapi punarutpattiü kalpayet / kastayornivàrakaþ syàt / ki¤cànyat / dvàbhyàü paramàõubhyàü niravayavàbhyàü sàvayavasya dvyaõukasyàkà÷eneva saü÷leùànupapattiþ / nahyàkà÷asya pçthivyàdãnàü ca jatukàùñhavatsaü÷leùo 'sti / kàryakàraõadravyayorà÷rità÷rayabhàvo 'nyathà nopapadyata ityava÷yaü kalpyaþ samavàya iti cet / na / itaretarà÷rayatvàt / kàryakàraõayorhi bhedasiddhàvà÷rità÷rayabhàvasiddhirà÷rità÷rayabhàvasiddhau ca tayorbhedasiddhiþ kuõóabadaravaditaretarà÷rayatà syàt / nahi kàryakàraõayorbheda à÷rità÷rayabhàvo và vedàntavàdibhirabhyupagamyate, kàraõasyaiva saüsthànamàtraü kàryamityabhyupagamàt / ki¤cànyat / paramàõånàü paricchinnatvàdyàvatyo di÷aþ ùaóaùñau da÷a và tàvadbhiravayavaiþ sàvayavàste syuþ sàvayavatvàdanityà÷ceti nityatvaniravayavatvàbhyupagamo bàdhyeta / yàüstvaü digbhedabhedino 'vayavànkalpayasi ta eva paramàõava iti cet / na / sthålasåkùmatàratamyakrameõàparamakàraõàdvinà÷opapatteþ / yathà pçthivã dvyaõukàdyapekùayà sthålatamà vastubhåtàpi vina÷yati, tataþ såkùmaü såkùmataraü ca pçthivyekajàtãyakaü vina÷yati, tato dvyaõukaü, tathà paramàõavo 'pi pçthivyekajàtãyakatvàdvina÷yeyuþ / vina÷yanto 'pyavayavavibhàgenaiva vina÷yantãti cet / nàyaü doùaþ / yato ghçtakàñhinyavilayanavadapi vinà÷opapattimavocàma / yathà hi ghçtasuvarõàdãnàmavibhajyamànàvayavànàmapyagnisaüyogàddravabhàvàpattyà kàñhanyavinà÷o bhavati, evaü paramàõånàmapi paramakàraõabhàvàpattyà mårtyàdivinà÷o bhaviùyati / tathà kàryarambho 'pi nàvayavasaüyogenaiva kevalena bhavati, kùãrajalàdãnàmantareõàpyavayavasaüyogàntaraü dadhihimàdikàryàrambhadar÷anàt / tadevamasàrataratarkasaüdçbdhatvàdã÷varakàraõa÷rutiviruddhatvàcchruti pravaõai÷ca ÷iùñairmanvàdibhiraparigçhãtatvàdatyantamevànapekùàsminparamàõukàraõavàde kàryà ÷reyorthibhiriti vàkya÷eùaþ // 17 // ---------------------- FN: tathàtvamatyantabhinnatvam / sàükhyo 'travedàntã gràhyaþ / yadvà kàpilasyàpi tàdàtmyasiddhànta iti sàükhyagrahaõam / prabhåtatvasaübhavànniravadhitvasaübhavàt / saü÷leùaþ saügraha ekàkarùaõenàparàkarùaõaü tasyànupapattirityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ 4 samudàyàdhikaraõam . så. 18-27 samudàya ubhayahetuke 'pi tadapràptiþ | BBs_2,2.18 | vai÷eùikaràddhànto duryuktiyogàdvedavirodhàcchiùñàparigrahàcca nàpekùitavya ityuktam / sor'dhavainà÷ika iti vainà÷ikatvasàmyàtsarvavainà÷ikaràddhànto nataràmapekùitavya itãdamidànãmupapàdayàmaþ / sa ca bahuprakàraþ pratipattibhedàdvineyabhedàdvà / tatraite trayo vàdino bhavanti- kecitsarvàstitvavàdinaþ, kecidvij¤ànàstitvamàtravàdinaþ, anye punaþ sarva÷ånyatvavàdina iti / tatra te sarvàstitvavàdino bàhyamàntaraü ca vastvabhyupagacchanti bhåtaü bhautikaü ca cittaü caittaü ca, tàüstàvatpratibråmaþ / tatra bhåtaü pçthivãdhàtvàdayaþ / bhautikaü råpàdayaùcakùuràdaya÷ca / catuùñaye ca pçthivyàdiparamàõavaþ svarasnehoùõasvabhàvàste pçthivyàdibhàvena saühanyanta iti manyante / tathà råpavij¤ànavedanàsaüj¤àsaüskàrasaüj¤akàþ pa¤caskandhàþ / te 'pyadhyàtmaü sarvavyavahàràspadabhàvena saühanyanta iti manyante / tatredamabhidhãyate- yo 'yamubhayahetuka ubhayaprakàraþ samudàyaþ pareùàmabhipreto 'õuhetuka÷ca bhåtabhautikasaühatiråpaþ skandhahetuka÷ca pa¤caskandhãråpaþ tasminnubhayahetuke 'pi samudàye 'bhipreyamàõe tadapràptiþ syàtsamudàyàpràptiþ / samudàyabhàvànupapattirityarthaþ / kutaþ / samudàyinàmacetanatvàt / cittàbhijjvalanasya ca samudàyasiddhyadhãnatvàt / anyasya ca kasyaciccetanasya bhoktuþ pra÷àsiturvà sthirasya saühanturanabhyupagamàt nirapekùapravçttyabhyupagame ca pravçttyanuparamaprasaïgàt / à÷ayasyàpyanyatvànanyatvàbhyàmaniråpyatvàt / kùaõikatvàbhyupagamàcca nirvyàpàratvàtpravçttyanupapatteþ / tasmàtsamudàyànupapattiþ / samudàyànupapattau ca tadà÷rayà lokayàtrà lupyeta // 18 // ---------------------- FN: bhåte bhautikaü bàhyam, cittaü caittaü ca kàmàdyantaramiti vibhàgaþ / catuùñaye caturvidhàþ / svaràþ kañhinàþ pàrthivàþ paramàõavaþ, snigdhà àpyàþ, uùõastaijasàþ, ãraõaü calanaü svabhàvo vàyavyànàmiti / savi÷eùendriyàõi råpaskandhaþ, ahamahamityàlayavij¤ànapravàho vij¤ànaskandhaþ, sukhàdyanubhavo vedàntaskandhaþ, gaura÷va ityevaünàmavi÷iùñasavikalpapratyayaþ saüj¤àskandhaþ, ràgadveùamohadharmàþ saüskàraskandhaþ / à÷erate 'smin ràgàdaya ityà÷ayaþ saütànaþ / ____________________________________________________________________________________________ itaretarapratyayatvàd iti cen notpattimàtranimittatvàt | BBs_2,2.19 | yadyapi bhoktà pra÷àsità và ka÷ciccetanaþ saühantà sthiro nàbhyupagamyate tathàpyavidyàdãnàmitaretarakàraõatvàdupapadyate lokayàtrà / tasyàü copapadyamànàyàü và ki¤cidaparamapekùitavyamasti / te càvidyàdayo 'vidyà saüskàro vij¤ànaü nàma råpaü ùaóàyatanaü spar÷à vedanà tçùõà upàdànaü bhavo jàtirjarà maraõaü ÷okaþ paridevanà duþkhaü durmanastetyeva¤jàtãyakà itaretarahetukàþ saugate samaye kvacitsaükùiptà nirdiùñàþ kvacitprapa¤citàþ / sarveùàmapyayamavidyàdikalàpo 'pratyàkhyeyaþ / tadevamavidyàdikalàpe parasparanimittanaimittikabhàvena ghañãyantravadani÷amàvartamàner'thàkùipta upapannaþ saüghàta iti cet / tanna / kasmàt / utpattimàtranimittatvàt / bhavedupapannaþ saüghàto yadi saüghàtasya ki¤cinnimittamavagamyeta / na tvavagamyate / yata itaretarapratyayatve 'pyavidyàdãnàü pårvapårvamuttarottarasyotpattimàtranimittaü bhavedbhavenna tu saüghàtotpatteþ ki¤cinnimittaü saübhavati / nanvavidyàdibhirarthàdàkùipyate saüghàta ityuktam / atrocyate- yadi tàvadayamabhipràyo 'vidyàdayaþ saüghàtamantareõàtmànamalabhamànà apekùante saüghàtamiti, tatastasya saüghàtasya nimittaü vaktavyam / tacca nityeùvapyaõuùvabhyupagamyamàneùvà÷rayà÷rayibhåteùu ca bhokteùu satsu na saübhavatãtyuktaü vai÷eùikaparãkùàyàm / kimaïga punaþ kùaõikeùvapyaõuùu bhoktçrahiteùvà÷rayi÷ånyeùu vàbhyupagamyamàneùu saübhavet / athàyamabhipràyo 'vidyàdaya eva saüghàtasya nimittamiti, kathaü tamevà÷rityàtmànaü labhamànàstasyaiva nimittaü syuþ / atha manyase saüghàtà evànàdau saüsàre saütatyànuvartante tadà÷rayà÷càvidyàdaya iti, tadapi saüdhàtàtsaüghàtàntaramutpadyamànaü, niyamena và sadç÷amevotpadyeta, aniyamena và sadç÷aü visadç÷aü votpadyeta / niyamàbhyupagame manuùyapudgalasya devatiryagyoninàrakapràptyabhàvaþ pràpnuyàt / aniyamàbhyupagame 'pi manuùyapudgalaþ kadàcitkùaõena hastã bhåtvà devo và punarmanuùyo và bhavediti pràpnuyàt / ubhayamapyabhyupagamaviruddham / apica yadbhogàrthaþ saüghàtaþ syàtsa nàsti sthiro bhokteti tavàbhyupagamaþ / tata÷ca bhogo bhogàrtha eva sa nànyena pràrthanãyaþ / tathà mokùo mokùàrthaü eveti mumukùuõà nànyena bhavitavyam / anyena cetpràrthyetobhayaü bhogamokùakàlàvasthàyinà tena bhavitavyam / avasthàyitve kùaõikatvàbhyupagamavirodhaþ / tasmàditaretarotpattimàtranimittatvamavidyàdãnàü yadi bhavedbhavatu nàma natu saüghàtaþ siddhyet / bhoktrabhàvàdityabhipràyaþ // 19 // ---------------------- FN: kàryaü prati ayate gacchatãti pratyayaþ kàraõam / vij¤ànaü pçthivyàdicatuùñayaü råpaü ceti ùaóàyatanàni yasyendriyajàtasya tatùaóàyatanam / tçùõyà vàkkàyaceùñopàdànam / hà putra, tàtetyàdipralàpaþ paridevanà / à÷rayetyàdi bhoktçvi÷eùaõaü adçùñà÷rayeùvityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ uttarotpàde ca pårvanirodhàt | BBs_2,2.20 | uktametadavidyàdãnàmutpattimàtranimittatvànna saüghàtasiddhirastãti / tadapi tåtpattimàtranimittatvaü na saübhavatãtidamidànãmupapàdyate / kùaõabhaïgavàdino 'yamabhyupagama uttarasminkùaõa utpadyamàne pårvaþ kùaõo nirudhyata iti / nacaivamabhyupagacchatà pårvottarayoþ kùaõayorhetuphalabhàvaþ ÷akyate saüpàdayitum / nirudhyamànasya niruddhasya và pårvakùaõasyàbhàvagrastatvàduttarakùaõahetutvànupapatteþ / atha bhàvabhåtaþ pariniùpannàvasthaþ pårvakùaõa uttarakùaõasya heturityabhipràyastathàpi nopapadyate / bhàvabhåtasya punarvyàpàrakalpanàyàü kùaõàntarasaübandhaprasaïgàt / atha bhàva evàsya vyàpàra ityabhipràyastathàpi naivopapadyate / hetusvabhàvànuparaktasya phalasyetpattyasaübhavàt / svabhàvoparàgàbhyupagame ca hetusvabhàvasya phalakàlàvasthàyitve sati kùaõabhaïgàbhyupagamatyàgaprasaïgaþ / vinaiva và svabhàvoparàgeõa hetu phalabhàvamabhyupagacchataþ sarvatra tatpràpteratiprasaïgaþ / apicotpàdanirodhau nàma vastunaþ svaråpameva và syàtàmavasthàntaraü và vastvantarameva và / sarvathàpi nopapadyate / yadi tàvadvastunaþ svaråpamevotpàdanirodhau syàtàü tato vastu÷abda utpàdanirodha÷abdau ca paryàyàþ pràpnuyuþ / asthàsti ka÷cidvi÷eùa iti manyetotpàdanirodha÷abdàbhyàü madhyavartino vastuna àdyantàkhye avasthe abhilapyete iti, evamapyàdyàntamadhyakùaõatrayasaübandhitvàdvastunaþ kùaõikatvàbhyupagamahàniþ / athàtyantavyatiriktàvevotpàdanirodhau vastunaþ syàtàma÷vamahiùavat, tato vastu utpàdanirodhàbhyàmasaüsçùñamiti vastunaþ ÷à÷vatatvaprasaïgaþ / yadi ca dar÷anàdar÷ane vastuna utpàdanirodhau syàtàm, evamapi draùñçdharmau tau na vastudharmàviti vastunaþ ÷à÷vatatvaprasaïga eva / tasmàdapyasaügataü saugataü matam // 20 // ---------------------- FN: nirudhyamànatvaü vinà÷akasàünidhyam / niruddhatvamatãtatvam / ____________________________________________________________________________________________ asati pratij¤oparodho yaugapadyamanyathà | BBs_2,2.21 | kùaõabhaïgavàde pårvakùaõo nirodhagrastatvànnottarasya kùaõasya heturbhavatãtyuktam / athàsatyeva hetau phalotpattiü bråyàt, tataþ pratij¤oparodhaþ syàt / caturvidhànhetånpratãtya cittacaittà utpadyanta itãyaü pratij¤à hãyeta / nirhetukàyàü cotpattàvapratibandhàtsarvaü sarvatrotpadyeta / athottarakùaõotpattiryàvattàvadavatiùñhate pårvakùaõa iti bråyàttato yaugapadyaü hetuphalayoþ syàt / tathàpi pratij¤oparodha eva syàt / kùaõikàþ sarve saüskàrà itãyaü pratij¤oparudhyeta // 21 // ____________________________________________________________________________________________ pratisaükhyàpratisaükhyànirodhàpràptir avicchedàt | BBs_2,2.22 | apica vainà÷ikàþ kalpayanti buddhibodhyaü trayàdanyatsaüskçtaü kùaõikaü ceti / tadapi ca kùayaü pratisaükhyàpratisaükhàyànirodhàvakà÷aü cetyàcakùate / trayamapi caitadavastvabhàvamàtraü nirupàkhyamiti manyante, buddhipårvakaþ kila vinà÷o bhàvànàü pratisaükhyànirodho nàma bhàùyate, tadviparãto 'pratisaükhyànirodhaþ àvaraõabhàvamàtramàkà÷amiti / teùàmàkà÷aü parastàtpratyàkhyàsyati / nirodhadvayamidànãü pratyàcaùñe / pratisaükhyàpratisaükhyànirodhayorapràptiþ / asaübhava ityarthaþ / kasmàt / avicchedàt / etau hi pratisaükhyàpratisaükhyànirodhau saütànagocarau và syàtàü bhàvagocarau và / na tàvatsaütànagocarau saübhavataþ / sarveùvapi saütàneùu saütàninàmavicchinnena hetuphalabhàvena saütànavicchedasyàsaübhavàt / nàpi bhàvagocarau saübhavataþ / nahi bhàvànàü niranvayo nirupàkhyo vinà÷aþ saübhavati, sarvàsvapyavasthàsu pratyabhij¤ànabalenànvayyavicchedadar÷anàt / aspaùñapratyabhij¤ànàsvapyavasthàsu kvaciddçùñenànvayyavicchedenànyatràpi tadanumànàt / tasmàtparaparikalpitasya nirodhadvayasyànupapattiþ // 22 // ---------------------- FN: nirupàkhyaü niþsvaråpam / pratãpà pratukålaþ saükhyà santaü bhàvamasantaü karomãtyevaüråpà buddhiþ pratisaükhyà tayà nirodhaþ / ____________________________________________________________________________________________ ubhayathà ca doùàt | BBs_2,2.23 | yo 'yamavidyàdinirodhaþ pratisaükhyànirodhàntaþpàtã paraparikalpitaþ, sa samyagj¤ànàdvà saparikaràtsyàtsvayameva và / pårvasminvikalpe nihartukavinà÷àbhyupagamahàniprasaïgaþ / uttarasmiüstu màrgopade÷ànarthakyaprasaïgaþ / evamubhayathàpi doùaprasaïgàdasama¤jasamidaü dar÷anam // 23 // ---------------------- FN: parikarà yamaniyamàdayastatsahitàt / sarvaü duþkhaü kùaõikamiti bhàvanopade÷o màrgopade÷aþ / ____________________________________________________________________________________________ àkà÷e càvi÷eùàt | BBs_2,2.24 | yacca teùàmevàbhipretaü nirodhadvayamàkà÷aü ca nirupàkhyamiti, tatra nirodhadvayasya nirupàkhyatvaü purastànniràkçtam / àkà÷asyedànãü niràkriyate / àkà÷e càyukto nirupàkhyatvàbhyupagamaþ / pratisaükhyàpratisaükhyànirodhayoriva vastutvapratipatteravi÷eùàt / àgamapràmàõyàttàvat 'àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityàdi÷rutibhya àkà÷asya ca vastutvapràptiþ / vipratipannànprati tu ÷abdaguõànumeyatvaü vaktavyaü, gandhàdãnàü guõànàü pçthivyàdivastvà÷rayatvadar÷anàt / api càvaraõàbhàvamàtramàkà÷amicchatàmekasminsuparõe patatyàvaraõasya vidyamànatvàtsuparõàntarasyotpitsato 'navakà÷atvaprasaïgaþ / yatràvaraõàbhàvastatra patiùyatãti cet / yenàvaraõabhàvo vi÷eùyate tattarhi vastubhåtamevàkà÷aü manyamànasya saugatasya svàbhyupagamavirodhaþ prasajyeta / saugate hi samaye 'pçthivã bhagavaþ kiüsaüni÷cayà' ityasminprativacanapravàhe pçthivyàdãnàmante vàyuþ 'kiüsaüni÷cayaþ' ityasya pra÷nasya prativacanaü bhavati 'vàyuràkà÷asaüni÷cayaþ' iti / tadàkà÷asyàvastutve na sama¤jasaü syàt / tasmàdapyayuktamàkà÷asyàvastutvam / apica nirodhadvayamàkà÷aü ca trayamapyetanniråpàkhyamavastu nityaü ceti vipratiùiddham / nahyavastuno nityatvamanityatvaü và saübhavati, vastvà÷rayatvàddharmadharmivyavahàrasya / dharmadharmibhàve hi ghañàdivadvastutvameva syànna nirupàkhyatvam // 24 // ---------------------- FN: patiùyati saücariùyatãtyarthaþ / kiü samyak ni÷caya à÷rayo 'syà iti kiü saüni÷cayà / ____________________________________________________________________________________________ anusmçte÷ ca | BBs_2,2.25 | apica vainà÷ikaþ sarvasya vastunaþ kùaõikatàmabhyupayannupalabdhurapi kùaõikatàmabhyupeyàt / naca sà saübhavati / anusmçteþ anubhavamupalabdhimanåtpadyamànaü smaraõamevànusmçtiþ / sà copalabdhyekakartçkà satã saübhavati / puruùàntaropalabdhiviùaye puruùàntarasya smçtyadar÷anàt / kathaü hyahamado 'dràkùamidaü pa÷yàmãti ca pårvottaradar÷inyekasminnasati pratyayaþ syàt / apica dar÷anasmaraõayoþ kartaryekasminpratyakùaþ pratyabhij¤àpratyayaþ sarvasya lokasya prasiddho 'hamado 'dràkùamidaü pa÷yàmãti / yadi hi tayorbhinnaþ kartà syàttato 'haü smàràmyadràkùãdanya iti pratãyàt / natvevaü pratyeti ka÷cit / yatraivaü pratyayastatra dar÷anasmaraõayorbhinnameva kartàraü sarvaloko 'vagacchati, smaràmyahamasàvado 'dràkùãditi / iha tvahamado 'dràkùamiti dar÷anasmaraõayorvinà÷iko 'pyàtmànamevaikaü kartàramavagacchati / na nàhamityàtmano dar÷anaü nirvçttaü nihnute yathàgniranuùõo 'prakà÷a iti và / tatraivaü satyekasya dar÷anasmaraõalakùaõadvayasaübandhe kùaõikatvàbhyupagamahàniraparihàryà vainà÷ikasya syàt / tathànantaramanantaràmàtmana eva pratipattiü pratyabhijànannekakartçkàmottamàducchvàsàdatãtà÷ca pratipattãrà janmana àtmaikakartçkàþ pratisaüdadhànaþ kathaü kùaõabhaïgavàdã vainà÷iko nàpapeta sa yadi bråyàtsàdç÷yàdetatsamapatsyata iti / taü pratibråyàt / tenedaü sadç÷amiti dvayàyattatvàtsàdç÷yasya, kùaõabhaïgavàdinaþ sadç÷ayordvayorvastunorgrahãturekasyàbhàvàt, sàdç÷yanimittaü pratisaüdhànamiti mithyàpralàpa eva syàt / syàccetpårvottarayoþ kùaõayoþ sàdç÷yasya grahãtaikaþ, tathàsatyekasya kùaõadvayàvastha4nàtkùaõikatvapratij¤à pãóyeta / tenedaü sadç÷amiti pratyayàntaramevedaü na pårvottarakùaõadvayagrahaõanimittamiticet / na / tenedamiti / bhinnapadàrthopàdànàt / pratyayàntarameva cetsàdç÷yaviùayaü syàttenedaü sadç÷amiti vàkyaprayogo 'narthakaþ syàt / sàdç÷yamityeva prayogaþ pràpnuyàt / yadà hi lokaprasiddhaþ padàrthaþ parãkùakairna parigçhyate tadà svapakùasiddhiþ parapakùadoùo vobhayamapyucyamànaü parãkùakàõàmàtmana÷ca yathàrthatvena na buddhisaütànamàrohati / evamevaiùor'tha iti ni÷citaü yattadeva vaktavyam / tato 'nyaducyamànaü bahupralàpitvamàtmanaþ kevalaü prakhyàpayet / nacàyaü sàdç÷yàtsaüvyavahàro yuktaþ / tadbhàvàvagamàttatsadç÷abhàvànavagamàcca / bhavedapi kadàcidbàhyavastuni vipralambhasaübhavàttadevedaü syàttatsadç÷aü veti saüdehaþ / upalabdhari tu saüdeho 'pi na kadàcidbhavati sa evàhaü syàü tatsadç÷o veti / ya evàhaüpårvedyuradràkùaü sa evàhamadya smaràmãti ni÷citatadbhàvopalambhàt / tasmàdapyanupapanno vainà÷ikasamayaþ // 25 // ____________________________________________________________________________________________ nàsato 'dçùñatvàt | BBs_2,2.26 | ita÷cànupapanno vainà÷ikasamayaþ, yataþ sthiramanuyàyikàraõamanabhyupagacchatàmabhàvàdbhàvotpattirityetadàpadyate / dar÷ayanti càbhàvàdbhàvotpattim- 'nànupamçdya pràdurbhàvàt' iti / vinaùñàddhi kila bãjàdaï kura utpadyate, tathà vinaùñàtkùãràddadhi, mçtpiõóàcca ghañaþ / kåñastàccetkàraõàtkàryamutpadyetàvi÷eùàtsarvaü sarvata utpadyeta / tasmàdabhàvagrastebhyo bãjàdibhyo 'ï kuràdãnàmutpadyamànatvàdabhàvàdbhàvotpattiriti manyante / tatredamucyate- 'nàsato 'dçùñatvàt' iti / nàbhàvàdbhàva utpadyate / yadyabhàvàdbhàva utpadyetàbhàvatvàvi÷eùàtkàraõavi÷eùàbhyupagamo 'narthakaþ syàt / nahi bãjàdãnàmupamçditànàü yo 'bhàvastasyàbhàvasya ÷a÷aviùàõàdãnàü ca niþsvabhàvatvàvi÷eùàdabhàvatve ka÷cidvi÷eùo 'sti, yena bãjàdevàï kuro jàyate kùãràdeva dadhãtyeva¤jàtãyakaþ kàraõi÷eùaõàdibhyupagamor'thavànsyàt / nirvi÷eùasya tvabhàvasya kàraõatvàbhyupagame ÷a÷aviùàõàdibhyo 'pyaï kuràdayo jàyeran / nacaivaü dç÷yate / yadi punarabhàvasyàpi vi÷eùo 'bhyupagamyetotpalàdãnàmiva nãlatvàdistato vi÷eùavattvàdevàbhàvasya bhàvatvamutpalàdivatprasajyeta / nàpyabhàvaþ kasyacidutpattihetuþ syàt, abhàvatvàdeva, ÷a÷aviùàõàdivat / àbhàvàcca bhàvotpattàvabhàvànvitameva sarvaü kàryaü syàt / nacaivaü dç÷yate / sarvasya ca vastunaþ svena svena råpeõa bhàvàtmanaivopalabhyamànatvàt / naca mçdànvitàþ ÷aràvàdayo bhàvastantvàdivikàràþ kenacidabhyupagamyante / mçdvikàràneva tu mçdànvitànbhàvàüllokaþ pratyeti / yattåktaü svaråpopamardamantareõa kasyacitkåñasthasya vastunaþ kàraõatvàmupapatterabhàvàdbhàvotpattirbhavitumarhatãti / tadduruktam / sthirasvabhàvànàmeva suvarõàdãnàü pratyabhij¤àyamànànàü rucakàdikàryakàraõabhàvadar÷anàt / yeùvapi bãjàdiùu svaråpopamarde lakùyate teùvarapi nàsàvupamçdyamànà pårvàvasthottaràvasthàyàþ kàraõamabhyupagamyate, anupamçdyamànàmevànuyàyinàü bãjàdyavayavànàmaï kuràdikàraõabhàvàbhyupagamàt / tasmàdasadbhyaþ ÷a÷aviùàõàdibhyaþ sadutpattyadar÷anàtsadbhya÷ca suvarõàdibhyaþ sadutpattidar÷anàdanupapanno 'yamabhàvàdbhàvotpattyabhyupagamaþ / apica caturbhi÷cittacaittà utpadyante, paramàõubhya÷ca bhåtabhautikalakùaõaþ samudàya utpadyata ityabhyupagamya punarabhàvàdbhàvotpattiü kalpayadbhirabhyupagatamapahnuvànairvainà÷ikaiþ sarvo loka àkulãkriyate // 26 // ____________________________________________________________________________________________ udàsãnànàm api caivaü siddhiþ | BBs_2,2.27 | yadi càbhàvàdbhàvotpattirabhyupagamyeta, evaüsatyudàsãnànàmanãhamànànàüpi janànàmabhimatasiddhiþ syàt / abhàvasya sulabhatvàt / kçùãvalasya kùetrakarmaõyaprayatamànasyàpi sasyaniùpattiþ syàt / kulàlasya ca mçtsaüskriyàyàmaprayatamànasyàpyamatrotpattiþ / tantuvàyasyàpi tantånatanvànasyàpi tanvànasyeva vastralàbhaþ / svargàpavargayo÷ca na ka÷citkatha¤citsamãheta / nacaitadyujyate 'bhyupagamyate và kenacit / tasmàdapyanupapanno 'yamabhàvàdbhàvotpattyabhyupagamaþ // 27 // ---------------------- FN: anãhamànànàü prayatna÷ånyànàm / amatraü ghañàdipàtram / ____________________________________________________________________________________________ 5 abhàvàdhikaraõam / så. 28-32 nàbhàva upalabdheþ | BBs_2,2.28 | evaü bàhyàrtavàdamà÷ritya samudàyàpràptyàdiùu dåùaõeùådbhàviteùu vij¤ànavàdã bauddha idànãü pratyavatiùñhite / keùà¤citkila bàhye vastunyabhinive÷amàlakùya tadanurodhena bàhyàrthavàdaprakriyeyaü virocità / nàsau sugatàbhipràyaþ / tasya tu vij¤ànaikaskandhavàda evàbhipretaþ / tasmiü÷ca vij¤ànavàde buddhyàråóhena råpeõàntastha eva pramàõaprameyavyavahàraþ sarva upapadyate / satyapi bàhyerthe buddhyàrohamantareõa pramàõaprameyaphalavyavahàrànavatàràt / kathaü punaravagamyate 'ntastha evàyaü sarvavyavahàro na vij¤ànavyatirikto bàhyor'tho 'stãti / tadasaübhavàdityàha / sa hi bàhyortho 'bhyupagamyamànaþ paramàõavo và syustatsamåhà và stambhàdayaþ syuþ / tatra na tàvatparamàõavaþ stambhàdipratyayaparicchedyà bhavitumarhanti (paramàõvàbhàsaj¤ànànutpatteþ) / nàpi tatsamåhàþ stambhàdayaþ, teùàü paramàõubhyo 'nyatvànanyatvàbhyàü niråpayituma÷akyatvàt / evaü jàtyàdãnapi pratyakùãta / apicànubhàvamàtreõa sàdhàraõàtmano j¤ànasya jàyamànasya yo 'yaü prativiùayaü pakùapàtaþ stambhaj¤ànaü kuóyaj¤ànaü ghañaj¤ànaü pañaj¤ànamiti, nàsau j¤ànagatavi÷eùamantareõopapadyata ityava÷yaü viùayasàråpyaü j¤ànasyàïgãkartavyam / aïgãkçte ca tasminviùayàkàrasya j¤ànenaivàvaruddhatvàdapàrthikà bàhyàrthasadbhàvakalpanà / apica sahopalambhaniyamàdabhedo viùayavij¤ànayoràpatati / nahyanayorekasyànupalambhe 'nyasyopalambho 'sti / nacaitatsvabhàvaviveke yuktaü, pratibandhakàraõàbhàvàt / tasmàdapyarthàbhàvaþ / svapnàdivaccedaü draùñavyam / yathàhi svapnamàyàmarãcyudakagandharvanagaràdipratyayà vinaiva bàhyenàrthena gràhyagràhakàkàrà bhavanti, evaü jàgaritagocarà api stambhàdipratyayà bhavitumarhantãtyavagamyate / pratyayatvàvi÷eùàt / kathaü punarasati bàhyàrthe pratyayavaicitryamupapadyate / vàsanàvaicitryàdityàha / anàdau hi saüsàre bãjàï kuravadvij¤ànànàü vàsanànàü cànyonyanimittanaimittikabhàvena vaicitryaü na vipratiùidhyate / apicànvayavyatirekàbhyàü vàsanànimittameva j¤ànavaicitryamityavagamyate / svapnàdiùvantareõàpyarthaü vàsanànimittasya j¤ànavaicitryasyobhàbhyàmapyàvàbhyàmabhyupagamyamànatvàt / antareõa tu vàsanàmarthanimittasya j¤ànavaicitryasya mayànabhyupagamyamànatvàt / tasmàdapyabhàvo bàhyàrthasyeti / evaü pràpte bråmaþ - 'nàbhàva upalabdheþ' iti / na khalvabhàvo bàhyasyàrthasyàdhyavasàtuü ÷akyate / kasmàt / upalabdheþ / upalabhyate hi pratipratyayaü bàhyor'thaþ stambhaþ kuóyaü ghañaþ paña iti / nacopalabhyamànasyaivàbhàvo bhavitumarhati / yathà hi ka÷cidbhu¤jàno bhujitasàdhyàyàü tçptau svayamanubhåyamànàyàmevaü bråyànnàhaü bhu¤je na và tçpyàmãti, tadvadindriyasaünikarùeõa svayamupalabhamàna eva bàhyamarthaü nàhamupalabhe naca so 'stãti bruvankathamupàdeyavacanaþ syàt / nanu nàhamahaü bravãmi na ka¤cidarthamupalabha iti kiü tåpalabdhivyatiriktaü nopalabha iti bravãmi / bàóhamevaü bravãùi niraï ku÷atvàtte tuõóasya / natu yaktyupetaü bravãùi / yata upalabdhivyatireko 'pi balàdarthasyàbhyupagantavya upalabdhereva / nahi ka÷cidupalabdhimeva stambhaþ kuóyaü cetyupalabhate / upalabdhiviùayatvenaiva tu stambhakuóyàdãnsarve laukikà upalabhante yatpratyàcakùàõà api bàhyàrthameva vyàcakùate yadantarj¤eyaråpaü tadbahirvadavabhàsata iti / te 'pi sarvalokaprasiddhàü bahiravabhàsamànàü saüvidaü pratilabhamànàþ pratyàkhyàtukàmà÷ca bàhyamarthaü bahirvadati vatkàraü kurvanti / itarathà hi kasmàdbahirvadati bråyuþ / nahi viùõumitro vandhyàputravadavabhàsata iti ka÷cidàcakùãta / tasmàdyathànubhavaü tattvamabhyupagacchadbhirbahirevàvabhàsata iti yuktamabhyupagantuü natu bahirvadavabhàsata iti / nanu bàhyàrthasyàsaübhavàdbahirvadavabhàsata ityadhyavasitam / nàyaü sàdhuradhyavasàyo yataþ pramàõapravçttyapravçttipårvakau saübavàsaübhavàvavadhàryete na punaþ saübhavàsaübhavapårvike pramàõapravçttyapravçttã / yaddhi pratyakùàdãnàmanyatamenàpi pramàõenopalabhyate tatsaübhavati / yattu na kenacidapi pramàõenopalabhyate tanna saübhavati / iha tu yathàsvaü sarvaireva pramàõairbàhyor'tha upalabhyamànaþ kathaü vyatirekàvyatirekàdivikalpairna saübhavatãtyucyetopalabdhereva / naca j¤ànasya viùayasàråpyàdviùayanà÷o bhavati, asati viùaye viùayasàråpyànupapatteþ, bahirupalabdhe÷ca viùayasya / ata eva sahopalambhaniyamo 'pi pratyayaviùayayorupàyopeyabhàvahetuko nàbhedahetuka ityabyupagantavyam / apica ghañaj¤ànaü pañaj¤ànamiti vi÷eùaõayoreva ghañapañayorbhedo na vi÷eùyasya j¤ànasya / dvàbhyàü ca bheda etasya siddho bhavatyekasmàcca dvayoþ / tasmàdarthaj¤ànayorbhedaþ / tathà ghañadar÷anaü ghañasmaraõamityatràpi pratipattavyam / atràpi hi vi÷eùyayoreva dar÷anasmaraõayorbhedo na vi÷eùaõas ghañasya / yathà kùãragandhaþ kùãrarasa iti vi÷eùyayoreva gandharasayorbhedo na vi÷eùaõasya kùãrasya tadvat / apica dvayorvij¤ànayoþ pårvottarakàlayoþ svasaüvedanenaivopakùãõayoritaretaragràhyagràhakatvànupapattiþ / tata÷ca vij¤ànabhedapratij¤à kùaõikatvàdidharmapratij¤à svalakùaõasàmànyalakùaõavàsyavàsakatvàvidyopaplavasadasaddharmabandhamokùàdipratij¤à÷ca sva÷àstragatàstà hãyeran / ki¤cànyat / vij¤ànaü vij¤ànamityabhyupagacchatà bàhyorthaþ stambhaþ kuóyamityeva¤jàtãyakaþ tasmànnàbhyupagamyata eveti yuktamabhyupagantum / atha vij¤ànaü prakà÷àtmakatvàtpradãpavatsvayamevànubhåyate na tathà bàhyo 'pyartha iti cet / atyantaviruddhàü svàtmani kriyàmabhyupagacchasyagniràtmànaü dahatãtivat, aviruddhaü tu lokaprasiddhaü svàtmavyatiriktena vij¤ànena bàhyor'thonubhåyata iti necchàsyaho pàõóityaü mahaddar÷itam / nacàrthàvyatiriktamapi vij¤ànaü svayamevànubhåyate, svàtmani kriyàvirodhàdeva / nanu vij¤ànasya svaråpavyatiriktagràhyatve tadapyanena gràhyaü tadapyanyenetyanavasthà pràpnoti / apica pradãpavadavabhàsàtmakatvàjj¤ànasya j¤ànàntaraü kalpayataþ samatvàdavabhàsyàvabhàsakabhàvànupapatteþ kalpanànarthakyamiti / tadubhayamapyasat / vij¤ànagtahaõamàtra eva vij¤ànasàkùiõo grahaõàkàïkùànutpàdàdànavastà÷aïkànupapatteþ / sàkùipratyayayo÷ca svabhàvavaiùamyàdupalabdhrupalabhyabhàvopapatteþ / svayaüsiddhasya ca sàkùiõo 'pratyàkhyeyatvàt / ki¤cànyat / pradãpavadvij¤ànamavabhàsakàntaranirapekùaü svayameva prathata iti bruvatàpramàõagamyaü vij¤ànamanavagantçkamityuktaü syàt / ÷ilàghanamadhyasthapradãpasahasraprathanavat / bàóhamevam, anubhavaråpatvàttu vij¤ànasyeùño naþ pakùastvayànuj¤àyata iti cet / na / anyasyàvagantu÷cakùuþsàdhanasya pradãpàdiprathanadar÷anàt / ato vij¤ànasyàpyavabhàsyatvàvi÷eùàtsatyevànyasminnavagantari prathanaü pradãpavadityavagamyate / sàkùiõo 'vagantuþ svayaüsiddhatàmupakùipatà svayaü prathate vij¤ànamityeùa eva mama pakùastvayà vàcoyuktyantareõà÷rita iti cet / na / vij¤ànasyotpattipradhvaüsànekatvàdivi÷eùavattvàbhyupagamàt / ataþ pradãpavadvij¤ànasyàpi vyatiriktàvagamyatvamasmàbhiþ prasàdhitam // 28 // ---------------------- FN: pakùapàto viùayavi÷eùavai÷iùñyavyavahàraþ / avidyopaplavo 'vidyàsaüsargaþ / ____________________________________________________________________________________________ vaidharmyàc ca na svapnàdivat | BBs_2,2.29 | yaduktaü bàhyàrthapalàyinà svapnàdipratyayavajijàgaritagocarà api stambhàdipratyayà vinaiva bàhyenàrthena bhaveyuþ pratyayatvàvi÷eùàditi / tatprativaktavyam / atrocyate- na svapnàdipratyayavajjàgratpratyayà bhavitumarhanti / kasmàt / vaidharmyàt / vaidharmyaü hi bhavati svapnajàgaritayoþ / kiü punarvaidharmyam / bàdhàbàdhàviti bråmaþ / bàdhyate hi svapnopalabdhaü vastu pratibuddhasya mithyà mayopalabdho mahàjanasamàgama iti, nahyasti mama mahàjanasamàgamo nidràlagnaü tu me mano babhåva tenaiùà bhràntirudbabhåveti / evaü màyàdiùvapi bhavati yatàvidhaü bàdhaþ / naivaü jàgaritopalabdhaü vastu stambhàdikaü kasyà¤cidapyavasthàyàü bàdhyate / apica samçtireùà yatsvapnadar÷anam / upalabdhistu jàgaritadar÷anam / smçtyupalabdhayo÷ca pratyakùamantaraü svayamanubhåyater'thaviprayogasaüyogàtmakamiùñaü putraü smaràmi nopalabha upalabdhumicchàmãti / tatraivaüsati na ÷akyate vaktuü mithyà jàgaritopalabdhiråpalabdhitvàtsvapnopalabdhivadityubhayorantaraü svayamanubhavatà / naca svànubhavàpalàpaþ pràj¤amànibhiryuktaþ kartum / apicànubhavavirodhaprasaïgàjjàgaritapratyayànàü svato niràlambanatàü vaktuma÷aknuvatà svapnapratyayasàdharmyàdvaktumiùyate / naca yo yasya svato dharmo na saübhavati so 'nyasya sàdharmyàttasya saübhaviùyati / nahyagniruùõo 'nubhåyamàna udakasàdharmyàcchãto bhaviùyati / dar÷itaü tu vaidharmyaü svapnajàgaritayoþ // 29 // ---------------------- FN: nidràlagnimiti karaõadoùàbhidhànam / saüskàramàtrajaü hi vij¤ànaü samçtiþ / pramàõajo 'nubhava upalabdhiþ / ____________________________________________________________________________________________ na bhàvo 'nupalabdheþ | BBs_2,2.30 | yadapyuktaü vinàpyarthena j¤ànavaicitryaü vàsanàvaicitryàdevàvakalpyata iti / tatprativaktavyam / atrocyate- nabhàvo vàsanànàmupapadyeta tvatpakùe 'nupalabdherbàhyànàmarthànàm / arthopalabdhinimittà hi pratyarthaü nànàråpà vàsanà bhavanti / anupalabhyamàneùu tvartheùu kiünimittà vicitrà vàsanà bhaveyuþ / anàditve 'pyandhaparaüparànyàyenàpratiùñhaivànavasthà vyavahàralopinã syànnàbhipràyasiddhiþ / yàvapyanyavyatirekàvarthàpalàpinopanyastau vàsanànimittamevedaü j¤ànajàtaü nàrthanimittamiti, tàvapyevaüsati pratyuktau draùñavyau / vinàr'thopalabdhyà vàsanànupapatteþ / apica vinàpi vàsanàbhirarthopalabdhyupagamàdvinà tvarthopalabdhyà vàsanotpattyanabhyupagamàdarthasadbhàvamevànvayavyatirekàvapi pratiùñhàpayataþ / apica vàsanà nàma saüskàravi÷eùàþ / saüskàrà÷ca nà÷rayamantareõàvakalpyante / evaü loke dçùñatvàt / naca tava vàsanà÷rayaþ ka÷cidasti pramàõato 'nupalabdheþ // 30 // ---------------------- FN: bhàva utpattiþ sattà và / ____________________________________________________________________________________________ kùaõikatvàc ca | BBs_2,2.31 | yadapyàlayavij¤ànaü nàma vàsanà÷rayatvena parikalpitaü tadapi kùaõikatvàbhyupagamàdanavasthitasvaråpaü satpravçttivij¤ànavanna vàsanànàmadhikaraõaü bhavitumarhati / nahi kàlatrayasaübandhinyekasminnanvayinyasati kåñasthe và sarvàrthadar÷ini / de÷akàlanimittàpekùavàsanàdhànasmçtipratisaüdhànàdivyavahàraþ saübhavati / sthirasvaråpatve tvàlayavij¤ànasya siddhàntahàniþ / apica vij¤ànavàde 'pi kùaõikatvàbhyupagamasya samànatvàdyàni bàhyàrthavàde kùaõikatvanibandhanàni dåùaõànyudbhàvitàni 'uttarotpàde ca pårvanirodhàt' ityevamàdãni tànãhàpyanusaüdhàtavyàni / evametau dvàvapi vainà÷ikapakùau niràkçtau bàhyàrthavàdipakùo vij¤ànavàdipakùa÷ca / ÷ånyavàdipakùastu sarvapramàõavipratiùiddha iti tanniràkaraõàya nàdaraþ kriyate / nahyayaü sarvapramàõaprasiddho lokavyavahàro 'nyattattvamanadhigamya ÷akyate 'pahnotumapavàdàbhàva utsargaprasiddheþ // 31 // ---------------------- FN: nàdaraþ kriyate såtràntaràõi na racyanta etànyevàvçttyà yojayante / ____________________________________________________________________________________________ sarvathànupapatte÷ ca | BBs_2,2.32 | kiü bahunà / sarvaprakàreõa yathàyathàyaü vainà÷ikasamaya upapattimattvàya parãkùyate tathàtathà sikatàkåpavadvidãryata eva / na kà¤cidapyatropapattiü pa÷yàmaþ / ata÷cànupapanno vainà÷ikatantravyavahàraþ / apica bàhyàrthavij¤àna÷ånyavàdatrayamitaretaraviruddhamupadi÷atà sugatena spaùñãkçtamàtmano 'saübaddhapralàpitvaü, pradveùo và prajàsu viruddhàrthapratipattyà vimuhyeyurimàþ prajà iti / sarvathàpyanàdaraõãyo 'yaü sugatasamayaþ ÷reyaskàmairityabhipràyaþ // 32 // ---------------------- FN: vedabàhyà atra prajà gràhyàþ / ____________________________________________________________________________________________ 6 ekasminnasaübhavàdhikaraõam / så. 33-36 naikasminn asaübhavàt | BBs_2,2.33 | nirastaþ sugatasamayaþ / vivasanasamaya idànãü nirasyate / sapta caiùàü padàrthàþ saümatà jãvàjãvàsravasaüvaranirjarabandhamokùà nàma / saükùepatastu dvàveva padàrthau jãvàjãvàkhyau / yathàyogaü tayorevetaràntarbhàvàditi manyante / tayorimamaparaü prapa¤camàcakùate pa¤càstikàyà nàma- jãvàstikàyaþ pudgalàstikàyo dharmàstikàyo 'dharmàstikàya àkà÷àstikàya÷ceti / sarveùàmapyeùàmavàntaraprabhedànbahuvidhànsvasamayaparikalpitànvarõayanti / sarvatra cemaü saptabhaïgãnayaü nàma nyàyamavatàrayanti / syàdasti, syànnàsti, syàdasti ca nàsti ca, syàdavaktavyaþ, syàdasti càvaktavya÷ca, syànnàsti càvaktavya÷ca, syàdasti ca nàsti càvaktavya÷ceti / evamevaikatvanityatvàdiùvapãmaü saptabhaïgãnayaü yojayanti / atràcakùmahe- nàyamabhyupagamo yukta iti kutaþ / ekasminnasaübhavàt / nahyekasmindharmiõi yugapatsadasattvàdiviruddhadharmasamàve÷aþ saübhavati ÷ãtoùõavat / ya ete saptapadàrthà nirdhàrità etàvanta evaüråpà÷ceti te tathaiva và syurnaiva và tathà syuþ / itarathà hi tathà và syuratathà vetyanirdhàritaråpaü j¤ànaü saü÷ayaj¤ànavadapramàõameva syàt / nanvanekàtmakaü vastviti nirdhàritaråpameva j¤ànamutpadyamànaü saü÷ayaj¤ànavannàpramàõaü bhavitumarhati / neti bråmaþ / niraï ku÷aü hyanekàntatvaü sarvavastuùu pratijànànasya nirdhàraõasyàpi vastutvavi÷eùàtsyàditi syànavnàstãtyàdivikalpopanipàtàdinirdhàraõàtmakataiva syàt / evaü nirdhàrayiturnirdhàraõaphalasya ca syàtpakùe 'stità syàcca pakùe nàstãti / evaüsati kathaü pramàõabhåtaþ saüstãrthakaraþ pramàõaprameyapramàtçpramitaùvanirdhàritàsåpadeùñuü ÷aknuyàt / kathaü và tadabhipràyànusàriõastadupadiùñer'the 'nirdhàritaråpe pravarteran / aikàntikaphalatvanirdhàraõe hi sati tatsàdhanànuùñhànàya sarvo loko 'nàkulaþ pravartate nànyathà / ata÷cànirdhàrtàrthaü ÷àstraü praõayanmattonmattavadanupàdeyavacanaþ syàt / tathà pa¤cànàmastikàyànàü pa¤catvasaükhyàsti và nàsti veti vikalpyamànà syàttàvadekasminpakùe, pakùàntare tu na syàdityato nyånasaükhyàtvamadhikasaükhyàtvaü và pràpnuyàt / nacaiùàü padàrthànàmavaktavyatvaü saübhavati / avaktavyà÷cennocyeran / ucyante càvaktavyà÷ceti vipratiùiddham / ucyamànà÷ca tathaivàvadhàryante nàvadhàryanta iti ca / tathà tadavadhàraõaphalaü samyagdar÷anamasti và nàsti và, evaü tadviparãtamasamyagdar÷anamapyasti và nàsti veti pralapanmattonmattapakùasyaiva syànna pratyàyitavyapakùasya / svargàpavargayo÷ca pakùe bhàvaþ pakùe càbhàvastathà pakùe nityatà pakùe cànityatetyanavadhàraõàyàü pravçttyanupapattiþ / anàdisiddhajãvaprabhçtãnàü ca sva÷àstràvadhçtasvabhàvànàmayathàvadhçtasvabhàvatvaprasaïgaþ / evaü jãvàdiùu padàrtheùvekasmindharmiõi sattvàsattvayorviruddhayordharmayorasaübhavàtsattve caikasmindharme 'sattvasya dharmàntarasyàsaübhavàdasattve caivaü sattvasyàsaübhavàdasaügatamidamàrhataü matam / etenaikànekanityànityavyatiriktàvyatiriktàdyanekàntàbhyupagamà niràkçtà mantavyàþ / yattu pudgalasaüj¤akebhyo 'õubhyaþ saügàtàþ saübhavantãti kalpayanti tatpårveõaivàõuvàdaniràkaraõena niràkçtaü bhavatãtyato na pçthaktanniràkaraõàya prayatyate // 33 // ---------------------- FN: jãvàjãvau bhoktçbhogyau, viùayàbhimukhyenenidriyàõàü pravçttiràsravaþ, tàü saüvçõotãti saüvaro yamaniyamàdiþ, nirjarayati nà÷ayati kalmaùamiti nirjarastapta÷ilàrohaõàdiþ, bandhaþ karma, mokùaþ karmapà÷anà÷e satyalokàkà÷apraviùñasya satatordhvagamanam / astikàya÷abdaþ sàüketikaþ padàrthavàcã / jãva÷càsàvastikàya÷ceti vigrahaþ / påryante gantãti pudgalàþ paramàõusaüghàþ kàyàþ / saptànàüstitvàdãnàü bhaïgànàü samàhàraþ saptabhaïgã tasyà nayo nyàyaþ / ____________________________________________________________________________________________ evaü càtmàkàrtsnyam | BBs_2,2.34 | yathaikasmindharmiõi viruddhadharmàsaübhavo doùaþ syàdvàde prasakta evamàtmano 'pi jãvasyàkàrtsnyamaparo doùaþ prasajyeta / katham / ÷arãraparamàtmàõo hi jãva ityàrhatà manyante / ÷arãraparimàõatàyàü ca satyàmakçtsno 'sarvagataþ paricchinna àtmetyato ghañàdivadanityatvamàtmanaþ prasajyeta / ÷arãrãõàü cànavasthitaparimàõatvànmanuùyajãvo manuùya÷arãraparimàõo bhåtvà punaþ kenacitkarmavipàkena hastijanma pràpnuvanna kçtsnaü hasti÷arãraü vyàpnuyàt / puttikàjanma ca pràpmuvanna kçtsnaþ puttikà÷arãre saümãyeta / samàna eùa ekasminnapi janmani kaumàrayauvanasthavireùu doùaþ / syàdetat / antàvayavo jãvastasya ta evàvayavà alpe ÷arãre saükuceyurmahati ca vikuceyuriti / teùàü punaranantànàü jãvàvayavànàü samànade÷atvaü pratihanyate và naveti vaktavyam / pratighàte tàvannànantàvayavàþ paricchinne de÷e saümãyeran / apratighàte 'pyekàvayavade÷atvopapatteþ sarveùàmavayavànàü prathimànupapatterjãvasyàõumàtratvaprasaïgaþ syàt / apica ÷arãramàtraparicchinnànàü jãvàvayavànàmànantyaü notprekùitumapi ÷akyam // 34 // ---------------------- FN: karmavipàkaþ karmaõàmabhivyaktiþ / ____________________________________________________________________________________________ atha prayàyeõa bçhaccharãrapratipattau kecijjãvàvayavà upagacchanti tanu÷arãrapratipattau ca kecidapagacchantãtyucyeta tatràpyucyate- na ca paryàyàd apy avirodho vikàràdibhyaþ | BBs_2,2.35 | naca paryàyeõàpyavayavopagamàpagamàbhyàmetaddehaparimàõatvaü jãvasyàvirodhenopapàdayituü ÷akyate / kutaþ / vikàràdidoùaprasaïgàt / avayavopagamàpagamàbhyàü hyani÷amàpåryamàõasyàpakùãyamàõasya ca jãvasya vikriyàvattvaü tàvadaparihàryam, vikriyàvattve ca carmàdivadanityaü prasajyeta / tata÷ca bandhamokùàbhyupagamo bàdhyeta karmàùñakapariveùñitasya jãvasyàlàbuvatsaüsàrasàgare nimagnasya bandhanocchedàdårdhvagàmitvaü bhavatãti / ki¤cànyat / àgacchatàmapagacchatàü càvayavànàmàgamàpàyadharmavattvàdevànàmàtvaü ÷arãràdivat / tata÷càvasthitaþ ka÷cidavayava àtmeti syàt / naca sa niråpayituü ÷akyate 'yamasàviti / ki¤cànyat / àgacchanta÷caite jãvàvayavàþ kutaþ pràdurbhavantyapagacchanta÷ca kva và lãyanta iti vaktavyam / nahi bhåtebhyaþ pràdurbhaveyurbhåteùu ca nilãyeran, abhautikatvàjjãvasya / nàpi ka÷cidanyaþ sàdhàraõo 'sàdhàraõo và jãvànàmavayavàdhàro niråpyate pramàõàbhàvàt / ki¤cànyat / anavadhçtasvaråpa÷caivaüsatyàtmà syàt / àgacchatàmapagacchatàü càvayavànàmaniyataparimàõatvàt / ata evamàdidoùaprasaïgànna paryàyeõàpyavayavopagamàpagamàvàtmana à÷rayituü ÷akyate / athavà pårveõa såtreõa ÷arãraparimàõasyàtmana upacitàpacita÷arãràntarapratipattàvakàrtsnyaprasa¤janadvàreõànityatàyàü coditàyàü punaþ paryàyeõa parimàõànavasthàne 'pi srotaþsaütànanityatànyàyenàtmano nityatà syàt / yathà raktapañànàü vij¤ànànavasthàne 'pi tatsaütànanityatà tadvaddhisicàmapãtyà÷aïkyànena såtreõottaramucyate / saütànasya tàvadavastutve nairàtmyavàdaprasaïgaþ / vastutve 'pyàtmano vikàràdidoùaprasaïgàdasya pakùasyànupapattiriti // 35 // ---------------------- FN: dehabhedena parimàõasyàtmana÷cànavasthàne 'pi nà÷e 'pi srotaþpravàhaþ / vigataü sig vastraü visico digambaràsteùàmityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ antyàvasthite÷ cobhayanityatvàd avi÷eùaþ | BBs_2,2.36 | apicàntyasya mokùàvasthàbhàvino jãvaparimàõasya nityatvamiùyate jainaiþ / tadvatpårvayorapyavidyamadhyamayorjãvaparimàõayornityatvaprasaïgàdavi÷eùaprasaïgaþ syàt / eka÷arãraparimàõataiva syànnopacitàpacita÷arãràntarapràptiþ / athavàntyasya jãvaparimàõasyàvasthitatvàtpårvayorapyavasthayoravasthitaparimàõa eva jãvaþ syàt, tata÷càvi÷eùeõa sarvadaivàõurmahànvà jãvo 'bhyupagantavyo na ÷arãraparimàõaþ / ata÷ca saugatavadàrhatamapi matamasaügatamityupekùitavyam // 36 // patyadhikaraõam / så. 37-41 ____________________________________________________________________________________________ patyur asàma¤jasyàt | BBs_2,2.37 | idànãü kevalàdhiùñhàtrã÷varakàraõavàdaþ pratiùidhyate / tatkathamavagamyate / 'prakçti÷ca pratij¤àdçùñàntànuparodhàt' 'abhidhyopade÷àcca' (bra. 1.4.23,24) ityatra prakçtibhàvenàdhiùñhàtçbhàvena cobhayasvabhàvasye÷varasya svayamevàcàryeõa pratiùñhàpitatvàt / yadi punaravi÷eùeõe÷varakàraõavàdamàtramiha pratiùidhyeta pårvottaravirodhàdvyàhatàbhivyàhàraþ såtrakàra ityetadàpadyeta / tasmàdaprakçtiradhiùñhàtà kevalaü nimittakàraõamã÷vara ityeùa pakùo vedàntavihitabrahmaikatvapratipakùatvàdyatnenàtra pratiùidhyate / sà ceyaü vedabàhye÷varakalpanànekaprakàrà / kecittàvatsàükhyayogavyapà÷rayàþ kalpayanti pradhànapuruùayoradhiùñhàtà kevalaü nimittakàraõamã÷vara itaretaravilakùaõàþ pradhànapuruùe÷varà iti / màhe÷varàstu manyante kàryakàraõayogavidhiduþkhàntàþ pa¤ca padàrthàþ pa÷upatine÷vareõa pa÷upà÷avimokùaõàyopadiùñàþ pa÷upatirã÷varo nimittakàraõamiti varõayanti / tathà vai÷eùikàdayo 'pi kecitkatha¤citsvaprakriyànusàreõa nimittakàraõamã÷vara iti varõayanti / ata uttaramucyate- 'patyurasàma¤jasyàt' iti / patyurã÷varasya pradhànapuruùayoradhiùñhàtçtvena jagatkàraõatvaü nopapadyate / kasmàt / asàma¤syàt / kiü punarasàma¤jasyam / hãnamadhyamottamabhàvena hi pràõibhedànvidadhata ã÷varasya ràgadveùàdidoùaprasakterasmadàdivadanã÷varatvaü prasajyeta / pràõikarmàpekùitatvàdadoùa iti cet / na / karme÷varayoþ pravartyapravartayitçtve itaretarà÷rayadoùaprasaïgàt / nànàditvàditi cet / na / vartamànakàlavadatãteùvapi kàleùvitaretarà÷rayadoùàvi÷eùàdandhaparamparànyàyàpatteþ / apica 'pravartanàlakùaõà doùàþ' (nyàyaså. 1.1.18) iti nyàyavitsamayaþ / nahi ka÷cidadoùaprayuktaþ svàrthe paràrthe và pravartamàno dç÷yate / svàrthaprayukta eva ca sarvo janaþ paràrthe 'pi pravartata ityevamapyasàma¤jasyaü, svàrthavattvàdã÷varasyànã÷varatvaprasaïgàt / puruùavi÷eùatvàbhyupagamàcce÷varasya puruùasya caudàsãnyàbhyupagamàdasàma¤jasyam // 37 // ---------------------- FN: sàükhyayogavyapà÷rayàþ hiraõyagarbhapata¤jaliprabhçtayaþ / màhe÷varà÷catvàraþ - ÷aivàþ, pà÷upatàþ, kàruõikasiddhàntinaþ, kàpàlikà÷ceti / pa÷avo jãvàsteùàü pà÷o bandhastannà÷àyetyarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ saübandhànupapatte÷ ca | BBs_2,2.38 | punarapyasmà¤jasyameva / nahi pradhànapuruùavyatirikta ã÷varo 'ntareõasaübandhaü pradhànapuruùayorã÷ità / na tàvatsaüyogalakùaõaþ saübandhaþ saübhavati, pradhànapuruùe÷varàõàü sarvagatatvànniravayavatvàcca / nàpi samavàyalakùaõaþ saübandhaþ, à÷rayà÷rayibhàvàniråpaõàt / nàpyanyaþ ka÷citkàryagamyaþ saübandhaþ ÷akyate kalpayituü, kàryakàraõabhàvasyaivàdyàpyasiddhatvàt / brahmavàdinaþ kathamiti cet / na / tasya tàdàtmyalakùaõasaübandhopapatteþ / apicàgamabalena brahmavàdã kàraõàdisvaråpaü niråpayatãti nàva÷yaü tasya yathàdçùñameva sarvamabhyupagantavyamiti niyamo 'sti / parasya tu dçùñàntabalena kàraõàdisvaråpaü niråpayato yathàdçùñameva sarvamabhyupagantavyamityayamastyati÷ayaþ / parasyàpi sarvaj¤apraõãtàgamasadbhàvàtsamànamàgamabalamiti cet / na / itaretarà÷rayatvaprasaïgàdàgamapratyayatvàtsarvaj¤atvasiddhiþ sarvaj¤apratyayàccàgamasiddhiriti / tasmàdanupapannà sàükhyayogavàdinàmã÷varakalpanà / evamanyàsvapi vedabrahmàsvã÷varakalpanàsu yathàsaübhavamasàma¤jasyaü yojayitavyam // 38 // ____________________________________________________________________________________________ adhiùñhànànupapatte÷ ca | BBs_2,2.39 | ita÷cànupapattistàrkikaparikalpitasye÷varasya / sa hi parikalpyamànaþ kumabhakàra iva mçdàdãni pradhànàdãnyadhiùñhàya pravartayet / nacaivamupapadyate / nahyapratyakùaü råpàdihãnaü ca pradhànamã÷varasyàdhiùñheyaü saübhavati mçdàdivailakùaõyàt // 39 // ____________________________________________________________________________________________ karaõavac cen na bhogàdibhyaþ | BBs_2,2.40 | / syàdetat / yathà karaõagràmaü cakùuràdikamapratyakùaü råpàdihãnaü ca puruùo 'dhitiùñhatyevaü pradhànamapã÷varo 'dhiùñhàsyatãti / tathàpi nopapadyate / bhogàdidar÷anàddhi karaõagràmasyàdhiùñhitatvaü gamyate / nacàtra bhogàdayo dç÷yante / karaõagràmasàmye vàbhyupagamyamàne saüsàriõàmive÷varasyàpi bhogàdayaþ prasajyeran / anyathà và såtradvayaü vyàkhyàyate- adhiùñhànànupapatte÷ca ita÷cànupapattistàrkikaparikalpisye÷varasya / sàdhiùñhàno hi loke sa÷arãro ràjà ràùñrasye÷varo dç÷yate na niradhiùñhànaþ / ata÷ca taddçùñàntava÷enàdçùñamã÷varaü kalpayitumicchata ã÷varasyapi ki¤ciccharãraü karaõàyatanaü varõayitavyaü syàt / naca tadvarõayituü ÷akyate / sçùñyuttarakàlabhàvitvàccharãrasya pràksçùñestadanupapatteþ / niradhiùñhànatve ce÷varasya pravartakatvànupapattiþ / evaü loke dçùñatvàt / 'karaõavaccenna bhogàdibhyaþ' / atha lokadar÷anànusàreõe÷varasyàpi ki¤citkàraõànàmàyatanaü ÷arãraü kàmena kalpyeta / evamapi nopapadyate / sa÷arãratve hi sati saüsàrivadbhogàdiprasaïgàdã÷varasyàpyanã÷varatvaü prasajyeta // 40 // ---------------------- FN: bhogaþ sukhaduþkhànubhavaþ / àdipadàdviùayànubhavagrahaþ / karaõànyatra santãti karaõavaccharãram / ____________________________________________________________________________________________ antavattvam asarvaj¤atà và | BBs_2,2.41 | ita÷cànupapattistàrkikaparikalpitasye÷varasya / sa hi sarvaj¤astairabhyupagamyate 'nanta÷ca / anantaü ca pradhànamanantà÷ca puruùà mitho bhinnà abhyupagamyate / tatra sarvaj¤e÷vareõa pradhànasya puruùàõàmàtmana÷ceyattà paricchidyeta và na và paricchidyeta / ubhayathàpi doùo 'nuùakta eva / katham / pårvasmiüstàvadvikalpa iyattàparicchinnatvàtpradhànapuruùe÷varàõàmantavattvamava÷yaü bhàvyevaü loke dçùñatvàt / yaddhi loka iyattàparicchinnaü vastu pañàdi tadantavaddçùñaü tathà pradhànapuruùe÷varatrayamapãyattàparicchinnatvàdantavatsyàt / saükhyàparimàõaü tàvatpradhànapuruùe÷varatrayaråpeõa paricchinnam / svaråpaparimàõamapi tadgatamã÷vareõa paricchidyeteti / puruùagatà ca mahàsaükhyà / tata÷ceyattàparicchinnànàü madhye ye saüsàriõaþ saüsàrànmucyante teùàü saüsàro 'ntavànsaüsàritvaü ca teùàmantavat / evamitareùvapi krameõa mucyamàneùu saüsàrasya saüsàriõàü càntavattvaü syàt / pradhànaü ca savikàraü puruùàrthamã÷varasyàdhiùñheyaü saüsàritvenàbhimataü tacchånyatàyàmã÷varaþ kimadhitiùñhet / kiüviùaye và sarvaj¤ate÷varate syàtàm / pradhànapuruùe÷varàõàü caivamantavattve satyàdimattvaprasaïgaþ / àdyantavattve ca ÷ånyavàdaprasaïgaþ / atha mà bhådeùa doùa ityuttaro vikalpo 'bhyupagamyeta na pradhànasya puruùàõàmàtmana÷ceyatte÷vareõa paricchidyata iti, tata ã÷varasya sarvaj¤atvàbhyupagamahàniraparo doùaþ prasajyeta / tasmàdapyasaügatastàrkikaparigçhãta ã÷varakàraõavàdaþ // 41 // ---------------------- FN: saükhyà và parimàõaü veyattà / ____________________________________________________________________________________________ 8 utpattyasaübhavàdhikaraõam / så. 42-45 utpattyasaübhavàt | BBs_2,2.42 | yeùàmaprakçtiradhiùñhàtà kevalanimittakàraõamã÷varo 'bhimatasteùàü pakùaþ pratyàkhyàtaþ / yeùàü punaþ prakçti÷càdhiùñhàtà cobhayàtmakaü kàraõamã÷varo 'bhimatasteùàü pakùaþ pratyàkhyàyayate / nanu ÷rutisamà÷rayaõenàpyevaüråpa eve÷varaþ pràïnirdhàritaþ prakçti÷càdhiùñhàtà ceti / ÷rutyanusàriõã ca smçtiþ pramàõamiti sthitiþ / tatkasya hetoreùa pakùaþ pratyàcikhyàsita iti / ucyate- yadyapyevajàtãyakoü'÷aþ samànatvànna visaüvàdagocaro bhavattyastitvaü÷àntaraü visaüvàdasthànamityatastatpratyàkhyànàyàramabhaþ / tatra bhàgavatà manyante / bhagavànevaiko vàsudevo nira¤janaj¤ànasvaråpaþ paramàrthatattvaü, sa caturdhàtmànaü pravibhajya pratiùñhito vàsudevavyåharåpeõa saükarùaõavyåharåpeõa pradyumnavyåharåpeõàniruddhavyåharåpeõa ca / vàsudevo nàma paramàtmocyate / saükarùaõo nàma jãvaþ / pradyumno nàma manaþ / aniruddho nàmàhaïkàraþ / teùàü vàsudevaþ parà parakçtiritare saükarùaõàdayaþ kàryam / tamitthaübhåtaü parame÷varaü bhagavantamabhigamanopàdànejyàsvàdhyàyayogairvarùa÷atamiùñvà kùãõakle÷o bhagavantameva pratipadyata iti / tatra yattàvaducyeta yo 'sau nàràyaõaþ paro 'vyaktàtprasiddhaþ paramàtmà sarvàtmà sa àtmànàtmànamanekadhà vyåhyàvasthita iti, tanna niràkriyate, 'sa ekadhà bhavati tridhà bhavati' (chà. 7.26.2) ityàdi÷rutibhyaþ paramàtmano 'nekadhàbhàvasyàdhigatatvàt / yadapi tasya bhagavato 'bhigamanàdilakùaõamàràdhanamajasramananyacittatayàbhipreyate, tadapi na pratiùidhyate / ÷rutismçtyorã÷varapraõidhànasya prasiddhatvàt / yatpunaridamucyate vàsudevàtsaükarùaõa utpadyate saükarùaõàcca pradyumnaþ pradyumnàccàniruddha iti / atra bråmaþ - na vàsudevasaüj¤akàtparamàtmanaþ saükarùaõasaüj¤akasya jãvasyotpattiþ saübhavati / anityatvàdidoùaprasaïgàt / utpattimattve hi jãvasyànityatvàdayo doùàþ prasajyeran / tata÷ca naivàsya bhagavatpràptirmokùaþ syàt / kàraõapràptau kàryasya pravilayaprasaïgàt / pratiùedhiùyati càcàryo jãvasyotpattim- 'nàtmà÷ruternityatvàcca tàbhyaþ' (bra.så. 2.3.17) iti / tasmàdasaügataiùà kalpanà / ---------------------- FN: vyåho mårtiþ / vàkkàyacetasàmavadhànapårvakaü devatàgçhagamanamabhigamanam, påjàdravyàõàmarjanamupàdànam, ijyà påjà, svàdhyàyo 'ùñàkùaràdijapaþ, yogo dhyànam / ____________________________________________________________________________________________ na ca kartuþ karaõam | BBs_2,2.43 | ita÷càsaügataiùà kalpanà / yasmànna hi loke karturdevadattàdeþ karaõaü para÷vàdyutpadyamànaü dç÷yate / varõayanti ca bhàgavatàþ karturjãvàtsaükarùaõasaüj¤akàtkaraõaü manaþ pradyumnasaüj¤akamutpadyate / kartçjàcca tasmàdaniruddhasaüj¤ako 'haïkàra utpadyata iti / nacaitaddçùñàntamantareõàdhyavasàtuü ÷aknumaþ / nacaivaübhåtàü ÷rutimupalabhàmahe // 43 // ____________________________________________________________________________________________ vij¤ànàdibhàve và tadapratiùedhaþ | BBs_2,2.44 | athàpi syànna caite saükarùaõàdayo jãvàdibhàvenàbhipreyante kiü tarhã÷varà evaite sarve j¤ànai÷varya÷aktibalavãryatejobhirai÷varyairdharmairanvità abhyupagamyante vàsudevà evaite sarve nirdeùà niradhiùñhàna niravadyà÷ceti / tasmànnàyaü yathàvarõita utpattyasaübhavo doùaþ pràpnotãti / atrocyate- evamapi tadapratiùedha utpattyasaübhavasyàpratiùedhaþ pràpnotyevàmutpattyasaübhavo doùaþ prakàràntareõetyabhipràyaþ / katham / yadi tàvadayamabhipràyaþ parasparabhinnà evaite vàsudevàdaya÷catvàra ã÷varàstulyadharmàõo naiùàmekàtmakatvamastãti, tato 'neke÷varakalpanànàrthakyam, ekenaive÷vareõe÷varakàryasiddheþ / siddhàntahàni÷ca / bhagavànekaiko vàsudevaþ paramàrthatattvamityabhyupagamàt / athàyamabhipràya ekasyaiva bhagavata ete catvàro vyåhàstulyadharmàõa iti, tathàpi tadavastha evotpattyasaübhavaþ / nahi vàsudevàtsaükarùaõasyotpattiþ saübhavati saükarùaõàcca pradyumnasya pradyumnàccàniruddhasya, ati÷ayàbhàvàt / bhavitavyaü hi kàryakàraõayorati÷ayena yathà mçdghañayoþ / nahyasatyati÷aye kàryaü kàraõamityavakalpate / naca pa¤caràtrasiddhàntibhirvàsudevàdiùvekasminsarveùu và j¤ànai÷varyàditàratamyakçtaþ ka÷cidbhedo 'bhyupagamyate / vàsudevà eva hi sarve vyåhà nirvi÷eùà iùyante / nacaite bhagavadvyåhà÷catuþsaükhyàyàmevàvatiùñheran, brahmàdistambaparyantasya samastasyaiva jagato bhagavadvyåhatvàvagamàt // 44 // ---------------------- FN: nirdeùà ràgàdi÷ånyàþ, niradhiùñhànà prakçtyajanyàþ, niravadyà nà÷àdirahità ityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ vipratiùedhàc ca | BBs_2,2.45 | vipratiùedha÷càsmi¤chàstre bahuvidha upalabhyate guõaguõitvakalpanàdilakùaõaþ / j¤ànai÷varya÷aktibalavãryatejàüsi guõàþ, àtmàna evaite bhagavanto vàsudevà ityàdidar÷anàt / vedavipratiùedha÷ca bhavati / caturùu vedeùu paraü ÷reyo 'labdhvà ÷àõóilya idaü ÷àstramadhigatavànityàdivedanindàdar÷anàt / tasmàdasaügataiùà kalpaneti siddham // 45 // iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye dvitãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ samàptaþ // 2 // iti dvitãyàdhyàyasya sàükhyàdimatànàü duùñatvapradar÷anaü nàma dvitãyaþ pàdaþ // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ dvitãyàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ / atra pàde pa¤camahàbhåtajãvàdi÷rutãnàü virodhaparihàraþ 1 viyadadhikaraõam / så. 1-7 na viyada÷ruteþ | BBs_2,3.1 | vedànteùu tatra tatra bhinnaprasthànà utpatti÷rutaya upalabhyante / kecidàkà÷asyotpattimàmananti, kecinna / tathà kecidvàyorutpattimàmananti, kecinna / evaü jãvasya pràõànàü ca / evameva kramàdidvàrako 'pi vipratiùedhaþ ÷rutyantareùåpalakùyate / vipratiùedhàcca parapakùàõàmanapekùitatvaü sthàpitaü tadvatsvapakùasyàpi vipratiùedhàdevànapekùitatvamà÷aïkyetetyataþ sarvavedàntagatasçùñi÷rutyarthanirmalatvàya paraþ papra¤ca àrabhyate / tadarthanirmalatve ca phalaü yathoktà÷aïkànivçttireva / tatra prathamaü tàvadàkà÷amà÷ritya cintyate kimasyàkà÷asyotpattirastyuta nàstãti / tatra tàvatpratipadyate- 'na viyada÷ruteþ' iti / na khalvàkà÷amutpadyate / kasmàt / a÷ruteþ / nahyasyotpattiprakaraõe ÷ravaõamasti / chàndogye hi 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) iti sacchabdavàcyaü brahma prakçtya 'tadaikùata', 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) iti ca pa¤cànàü mahàbhåtànàü madhyamaü teja àdiïkçtvà trayàõàü tejobannànàmutpattiþ ÷ràvyate / ÷ruti÷ca naþ pramàõamatãndriyàrthavij¤ànotpattau / nacàtra ÷rutirastyàkà÷asyotpattipratipàdinã / tasmànnàstyàkà÷asyotpattiriti // 1 // ____________________________________________________________________________________________ asti tu | BBs_2,3.2 | tu÷abdaþ pakùàntaraparigrahe / mà nàmàkà÷asya chàndogye bhådutpattiþ, ÷rutyantare tvasti / taittirãyakà hi samàmananti- 'satyaü j¤ànamantaü brahma' iti prakçtya 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) iti / tata÷ca ÷rutyorvipratiùedhaþ kvacittejaþpramukhà sçùñiþ kvacidàkà÷apramukheti / nanvekavàkyatànayoþ ÷rutyoryuktà / satyam / sà yuktà natu sàvagantuü ÷akyate / kutaþ / 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) iti sakçcchrutasya sraùñuþ sraùñavyadvayena saübandhànupapatteþ, 'tattejo 'sçjata', 'tadàkà÷amasçjata' iti / nanu sakçcchrutasyàpi kartuþ kartavyadvayena saübandho dç÷yate,yathà såpaü paktvaudanaü pacatãti, evaü tadàkà÷aü sçùñvà tattejo 'sçjatãti yojayiùyàmi / naivaü yujyate / prathamajatvaü hi chàndogye tejaso 'vagamyate taittirãyake càkà÷asya / nacobhayoþ prathamajatvaü saübhavati / etenetara÷rutyakùaravirodho 'pi vyàkhyàtaþ / 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityatràpi tasmàdàkà÷aþ saübhåtastasmàttejaþ saübhåtamiti sakçcchrutasyàpàdànasya saübhavanasya ca viyattejobhyàü yugapatsaübandhànupapatteþ / 'vàyoragniþ' (tai. 2.1) iti ca pçthagàmnànàt // 2 // asminvipratiùedhe ka÷cidàha- ____________________________________________________________________________________________ gauõyasaübhavàt | BBs_2,3.3 | nàsti viyata utpattira÷rutereva / yà tvitarà viyadutpattivàdinã ÷rutirudàhçtà sà gauõã bhavitumarhati / kasmàt / asaübhavàt / nahyàkà÷asyotpattiþ saübhàvayituü ÷akyà ÷rãmatkaõabhugabhipràyànusàriùu jãvatsu / te hi kàraõasàmàgryasaübhavàdakà÷asyotpattiü vàrayanti / samavàyyasamavàyinimittakàraõebhyo hi kila sarvamutpadyamànaü samutpadyate / dravyasya caikajàtãyakamanekaü ca dravyaü samavàyikàraõaü bhavati / nacàkà÷asyaikajàtãyakamanekaü ca dravyamàrambhakamasti, yasminsamavàyikàraõe satyasamavàyikàraõe ca tatsaüyoga àkà÷a utpadyeta / tadabhàvàttu tadanugrahapravçttaü nimittakàraõaü dåràpetamevàkà÷asya bhavati / utpattimatàü ca tejaþprabhçtãnàü pårvottarakàyorvi÷eùaþ saübhàvyate pràgutpatteþ prakà÷àdikàryaü na babhåva pa÷càcca bhavatãti / àkà÷asya punarna pårvottarakàlayorvi÷eùaþ saübhàvayituü ÷akyate / kiü hi pràgutpatteranavakà÷amasuùiramacchidraü babhåveti ÷akyate 'dhyavasàtum / pçthivyàdivaidharmyàcca vibhutvàdilakùaõàdàkà÷asyàjatvasiddhiþ / tasmàdyathà loka àkà÷aü kurvàkà÷o jàta ityeva¤jàtãyako gauõaþ prayogo bhavati, yathàca ghañàkà÷aþ karakàkà÷o gçhàkà÷a ityekasyàpyàkà÷asyaiva¤jàtãyako bhedavyapade÷o gauõo bhavati, vede 'pi 'àraõyànàkà÷eùvàlabheran' iti, evamutpatti÷rutirapi gauõã draùñavyà // 3 // ____________________________________________________________________________________________ ÷abdàcca | BBs_2,3.4 | ÷abdaþ khalvàkà÷asyàjatvaü khyàpayati / yata àha- 'vàyu÷càntarikùaü caitadamçtam' (bç. 2.3.3) iti / nahyamçtasyotpattirupapadyate / àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ iti càkà÷ena brahma sarvagatatvanityatvàbhyàü dharmàbhyàmupamimàna àkà÷asyàpi tau dharmau såcayati / naca tàdç÷asyotpattirupapadyate / 'sa yathànanto 'yamàkà÷a evamananta àtmà veditavyaþ' iti codàharaõam / 'àkà÷a÷arãraü brahma' (tai. 1.6.2), 'àkà÷a àtmà' (tai. 1.7.1) iti ca / nahyàkà÷asyotpattimattve brahmaõastena vi÷eùeõa saübhavati nãlenevotpalasya / tasmànnityamevàkà÷ena sàdhàraõaü brahmeti gamyate // 4 // ____________________________________________________________________________________________ syàc caikasya brahma÷abdavat | BBs_2,3.5 | idaü padottaraü såtram / syàdetat / kathaü punarekasya saübhåta÷abdasya 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityasminnadhikàre pareùu tejaþprabhçtiùvanuvartamànasya mukhyatvaü saübhavatyàkà÷e ca gauõatvamiti / ata uttaramucyate- syàccaikasyàpi saübhåta÷abdasya viùayavi÷eùava÷àdgauõo mukhyasya prayogo brahma÷abdavat / yathaikasyàpi brahma÷abdasya 'tapasà brahma vijij¤àsasva, tapo brahma' (tai. 3.2) ityasminnadhikàre 'nnàdiùu gauõaþ prayoga ànande ca mukhyaþ / yathà ca tapasi brahmavij¤ànasàdhane brahma÷abdo bhaktyà prayujyate '¤jasà tu vij¤eye brahmaõi tadvat / kathaü punaranutpattau nabhasaþ 'ekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) itãyaü pratij¤à samarthyate / nanu nabhasà dvitãyena sadvitãyaü brahma pràpnoti / kathaü ca brahmaõi vidite sarvaü viditaü syàditi / taducyate- ekameveti tàvatsvakàryàpekùayopapadyate / yathà loke ka÷citkumbhakàrakule pårvedyurmçddaõóacakràdãni copalabhyàparedyu÷ca nànàvidhànyamatràõi prasàritànyupalabhya bråyànmçdevaikàkinã pårvedyuràsãditi sa ca tayàvadhàraõayà mçtkàryajàtameva pårvedyurnàsãdityabhipreyànna daõóacakràdi, tadvadadvitãya÷rutiradhiùñhàtràntaraü vàrayati / yathà mçdo 'matraprakçteþ kumbhakàro 'dhiùñhàtà dç÷yate naivaü brahmaõo jagatprakçteranyo 'dhikçtàstãti / naca nabhasàpi dvitãyena sadvitãyaü brahma prasajyate / lakùaõànyatvanimittaü hi nànàtvam / naca pràgutpatterbrahmanabhasorlakùaõànyatvamasti kùãrodakayoriva saüsçùñyorvyàpitvàmårtatvadidharmasàmànyàt / sargakàle tu brahma jagadutpàdayituü yatate stimitamitaravattiùñati / tenànyatvamavasãyate / tathàca 'àkà÷a÷arãraü brahma' (tai. 1.6.2) ityàdi÷rutibhyo 'pi brahmàkà÷ayorabhedopacàrasiddhiþ / ata eva ca brahmavij¤ànena sarvavij¤ànasiddhiþ / apica sarvaü kàryamutpadyamànamàkà÷enàvyatiriktade÷akàlamevotpadyate, brahmaõà càvyatiriktade÷akàlamevàkà÷aü bhavatãti, ato brahmaõà tatkàryeõa ca vij¤àtena sahavij¤àtamevàkà÷aü bhavati / yathà kùãrapårõe ghañe katicidabbindavaþ prakùiptàþ santaþ kùãragrahaõenaiva gçhãtà bhavanti, nahi kùãraprahaõàdabbindavugrahaõaü pari÷iùyate, evaü brahmaõà tatkàryai÷càvyatiriktade÷akàlatvàdgçhãtameva brahmagrahaõena nabho bhavati / tasmàdbhàktaü nabhasaþ saübhava÷ravaõamiti // 5 // ---------------------- FN: abhedopacàro bhaktiþ / kulaü gçham / amatràõi ghañàdãni / ____________________________________________________________________________________________ evaü pràpta idamàha - pratij¤àhànir avyatirekàc chabdebhyaþ | BBs_2,3.6 | 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtam' (chà. 6.1.1) iti, 'àtmani khalvare dçùñe ÷rute mate vij¤àta idaü sarvaü viditam' (bç. 4.5.6) iti, 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' (muõóa. 1.1.3) iti, 'na kàcana maddhahirdhà vidyàsti' iti caivaüråpà prativedàntaü pratij¤à vij¤àyate / tasyàþ pratij¤àyà evamahàniranuparodhaþ syàt, yadyavyatirekaþ kçtsnasya vastujàtasya vij¤eyàdbrahmaõaþ syàt / vyatireke hi satyekavij¤ànena sarvaü vij¤àyata itãyaü pratij¤à hrãyeta / sa càvyatireka evamupapadyate yadi kçtsnaü vastujàtamekasmàdbrahmaõa utpadyeta / ÷abdebhya÷ca prakçtivikàràvyatirekanyàyenaiva pratij¤àsiddhiravagamyate / tathàhi- 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' iti pratij¤àya mçdàdidçùñàntaiþ kàryakàraõàbhedapratipàdanaparaiþ pratij¤aiùà samarthyate / tatsàdhanàyaiva cottare ÷abdàþ 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1), 'tadaikùata', 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) ityevaü kàryajàtaü brahmaõaþ pradar÷yàvyatirekaü pradar÷ayanti- 'aitadàtmyamidaü sarvam' (chà. 6.8.7) ityàrabhyàprapàñhakaparisamàpteþ / tadyadyàkà÷aü na brahmakàryaü syànna brahmaõi vij¤àta àkà÷aü vij¤àyeta, tata÷ca pratij¤àhàniþ syàt / naca pratij¤àhànyà vedasyàpràmàõyaü yuktaü kartum / tathàhi- prativedàntaü te te ÷abdàstena tena dçùñàntena tàmeva pratij¤àü khyapayanti 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6),' brahmaivedamamçtaü purastàt' (muõóa. 2.2.11) ityevamàdayaþ / tasmàjjvalanàdivadeva gaganamapyutpadyate / yaduktama÷ruterna viyadutpadyata iti, tadayuktaü, viyadutpattiviùaya÷rutyantarasya dar÷itatvàt 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) iti / satyaü dar÷itam / viruddhaü tu 'tattejo 'sçjata' ityanena ÷rutyantareõa / na / ekavàkyatvàtsarva÷rutãnàm / bhavatyekavàkyatvamaviruddhànàm / iha tu virodha uktaþ, sakçcchrutasya sraùñuþ sraùñavyadvayasaübandhàsaübhavàddvayo÷ca prathamajatvàsaübhavàdvikalpàsaübhavàcceti / naiùa doùaþ / tejaþsargasya taittirãyake tçtãyatva÷ravaõàt 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ / àkà÷àdvàyuþ / vàyoragniþ' (tai. 2.1) iti / a÷akyà hãyaü ÷rutiranyathà pariõetum / ÷akyà tu pariõetuü chàndogya÷rutistadàkà÷aü vàyuü ca sçùñvà 'tattejo 'sçjata' iti / nahãyaü ÷rutistejojanipradhànà satã ÷rutyantaraprasiddhàmàkà÷asyotpattiü vàrayituü ÷aknoti / ekasya vàkyasya vyàpàradvayàsaübhavàt / sraùñvà tveko 'pi krameõànekaü sraùñavyaü sçjet / ityekavàkyatvakalpanàyàü saübhavatyàü na viruddhàrthatvena ÷rutirhàtavyà / nacàsmàbhiþ sakçcchrutasya sraùñuþ sraùñavyadvayasaübandho 'bhipreyate ÷rutyantarava÷ena sraùñavyàntaropasaügrahàt / yathàca 'sarvaü khalvidaü brahma tajjalàn' (chà. 3.14.1) ityatra sàkùàdeva sarvasya vastujàtasya brahmajatvaü ÷råyamàõaü na prade÷àntaravihitaü tejaþpramukhamutpattikramaü vàrayati, evaü tejaso 'pi brahmajatvaü ÷råyamàõaü na ÷rutyantaravihitaü nabhaþpramukhamutpattikramaü vàrayitumarhati / nanu ÷amavidhànàrthametadvàkyam, 'tajjalàniti ÷ànta upàsãta' iti ÷ruteþ, naitatsçùñivàkyaü, tasmàdetanna prade÷àntarasiddhaü kramamuparoddhumarhatãti / 'tattejo 'sçjata' ityetatsçùñivàkyam / tasmàdatra yathà÷ruti kramo grahãtavya iti / netyucyate / nahi tejaþpràthamyànurodhena ÷rutyantaraprasiddho viyatpadàrthaþ parityaktavyo bhavati, padàrthadharmatvàtkramasya / apica 'tattejo 'sçjata' iti nàtra kramasya vàcakaþ ka÷cicchabdo 'sti / arthàttu kramo 'vagamyate / sa ca 'vàyoragniþ' ityanena ÷rutyantaraprasiddhena krameõa nivàryate / vikalpasamuccayau tu viyattejasoþ prathamajatvaviùayàvasaübhavànabhyupagamàbhyàü nivàritau / tasmànnàsti ÷rutyorvipratiùedhaþ / apica chàndogye 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' ityetàü pratij¤àü vàkyopakrame ÷rutàü samarthayitumasamàmnàtamapi viyadutpattàvupasaükhyàtavyaü, kimaïga punastaittirãyake samàmnàtaü nabho na saügçhyate / yaccoktamàkà÷asya sarveõànanyade÷akàlatvàdbrahmaõà tatkàryai÷ca saha viditameva tadbhavatyato na pratij¤à hãyate, naca 'ekamevàdvitãyam' iti ÷rutikopo bhavati, kùãrodakavadbrahmanabhasoravyatirekopapatteriti / atrocyate / na kùãrodakanyàyenedamekavij¤ànena sarvavij¤ànaü netavyam / mçdàdidçùñàntapraõayanàddhi prakçtivikàranyàyenaivedaü sarvavij¤ànaü netavyamiti gamyate / kùãrodakanyàyena ca sarvavij¤ànaü kalpyamànaü na samyagvij¤ànaü syàt / nahi kùãraj¤ànagçhãtasyodakasya samyagvij¤ànagçhãtamasti / naca vedasya puruùàõàmiva màyàlãkava¤canàdibhirarthàvadhàraõamupapadyate / sàvadhàraõà ceyam / 'ekamevàdvitãyam' iti ÷rutiþ kùãrodakanyàyena nãyamànà pãóyeta / naca svakàryàpekùayedaü vastvekade÷aviùayaü sarvavij¤ànamekamevàdvitãyatàvadhàraõaü ceti nyàyyaü, mçdàdiùvapi hi tatsaübhavànna tadapårvavadupanyasitavyaü bhavati '÷vetaketo yannu somyedaü mahàmanà anåcànamànã stabdho 'syuta tamàde÷amapràkùyo 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' (chà. 6.1.1) ityàdinà / tasmàda÷eùavastuviùayamevedaü sarvavij¤ànaü sarvasya brahmakàryatàpekùayopanyasyata iti draùñavyam // 6 // yatpunaretaduktamasaübhavàd gauõã ganasyotpatti÷rutiriti / atra bråmaþ - ____________________________________________________________________________________________ yàvadvikàraü tu vibhàgo lokavat | BBs_2,3.7 | tu÷abdo 'saübhavà÷aïkàvyàvçttyarthaþ / na khalvàkà÷otpattàvasaübhavà÷aïkà kartavyà / yato yàvatki¤cidvikàrajàtaü dç÷yate ghañaghañikoda¤canàdi và kañakakeyårakuõóalàdi và såcãnàràcanistriü÷àdi và tàvàneva vibhàgo loke lakùyate / natvavikçtaü ki¤citkuta÷cidvibhaktamupalabhyate / vibhàga÷càkà÷asya pçthivyàdibhyo 'vagamyate / tasmàtso 'pi vikàro bhavitumarhati / etena dikkàlamanaþparamàõvàdãnàü kàryatvaü vyàkhyàtam / nanvàtmàpyàkà÷àdibhyo vibhakta iti tasyàpi kàryatvaü ghañàdivatpràpnoti / na / 'àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) iti ÷ruteþ / yadi hyàtmàpi vikàraþ syàttasmàtparamanyanna ÷rutamityàkà÷àdi sarvaü kàryaü niràtmakamàtmanaþ kàryatve syàt / tathàca ÷ånyavàdaþ prasajyeta / àtmatvàccàtmano niràkaraõa÷aïkànupapattiþ / nahyàtmàgantukaþ kasyacit, svayaüsiddhatvàt / nahyàtmàtmanaþ pramàõamapekùya sidhyati / tasya hi pratyakùàdãni pramàõànyaprasiddhaprameyasiddhaya upàdãyante / nahyàkà÷àdayaþ padàrdhàþ pramàõanirapekùàþ svayaüsiddhàþ kenacidabhyupagamyante / àtmà tu pramàõàdivyavahàrà÷rayatvàtpràgeva pramàõàdivyavahàràtsidhyati / naceddç÷asya niràkaraõaü saübhavati / àgantukaü hi vastu niràkriyate na svaråpam / ya eva hi niràkartà tadeva tasya svaråpam / nahyagnerauùõyamagninà niràkriyate / tathàhamevedànãü jànàmi vartamànaü vastvahamevàtãtamatãtataraü càj¤àsiùamahamevànàgatamanàgatataraü ca j¤àsyàmãtyatãtànàgatavartamànabhàvenànyathàbhavatyapi j¤àtavye na j¤àturanyathàbhàvo 'sati, sarvadà vartamànasvabhàvatvàt / tathà bhasmãbhavatyapi dehe càtmana ucchedo vartamànasvabhàvàdanyathàsvabhàvatvaü và na saübhàvayituü ÷akyam / evamapratyàkhyeyasvabhàvatvàdevàkàryatvamàtmanaþ kàryatvaü càkà÷asya / yattåktaü samànajàtãyamanekaü kàraõadravyaü vyomno nàstãti, tatpratyucyate- na tàvatsamànajàtãyamevàrabhate na bhinnajàtãyamiti niyamo 'sti / nahi tantånàü tatsaüyogànàü ca samànajàtãyatvamasti, dravyaguõatvàbhyupagamàt / naca nimittakàraõànàmapi turãvemàdãnàü samànajàtãyatvaniyamo 'sti / syàdetat / samavàyikàraõaviùaya eva samànajàtãyatvàbhyupagamo na kàraõàntaraviùaya iti / tadapyanaikàntikam / såtragobàlairhyanekajàtãyairekà rajjuþ sçjyamànà dç÷yate / tathà såtrairårõàdibhi÷ca vicitrànkambalànvitanvate / sattvadravyatvàdyapekùayà và samànajàtãyatve kalpyamàne niyamànarthakyaü, sarvasya sarveõa samànajàtãyakatvàt / nàpyanekamevàrabhate naikamiti niyamo 'sti / aõumanasoràdyakarmàrambhàbhyupagamàt / ekaiko hi paramàõirmana÷càyaü karmàrabhate na dravyàntaraiþ saühatyetyabhyupagamyate / dravyàrambha evànekàrambhakatvaniyama iti cet / na / pariõàmàbhyupagamàt / bhavedeùa niyamo yadi saüyogasacivaü dravyaü dravyàntarasyàrambhakamabhyupagamyeta / tadeva tu dravyaü vi÷eùavadavasthàntaramàpadyamànaü kàryaü nàmàbhyupagamyate / tacca kvacidanekaü pariõamate mçdbãjàdyaï kuràdibhàvena / kvacidekaü pariõamate kùãràdi dadhyàdibhàvena / ne÷vara÷àsanamastyanekameva kàraõaü kàryaü janayatãti / ataþ ÷rutipràmàõyàdekasmàdbrahmaõa àkà÷àdimahàbhåtotpattikrameõa jagajjàtamiti ni÷cãyate / tathàcoktam- 'upasaühàradar÷anànneti cenna kùãravaddhi' (bra. så. 2.1.14) iti / yaccoktamàkà÷asyotpattau na pårvottarakàlayorvi÷eùaþ saübhàvayituü ÷akyata iti / tadayuktam / yenaiva hi vi÷eùeõa pçthivyàdibhyo vyatiricyamànaü nabhaþ svaråpavadidànãmadhyavasãyate sa eva vi÷eùaþ pràgutpatternàsãditi gamyate / yathà ca brahma na sthålàdibhiþ pçthivyàdisvabhàvaiþ svabhàvavat, 'asthålamanaõu' (bç. 3.8.8) ityàdi÷rutibhyaþ, evamàkà÷asvabhàvenàpi na svabhàvavadanàkà÷amiti ÷ruteravagamyate / tasmàtpràgutpatteranàkà÷amiti sthitam / yadapyuktaü pçthivyàdivaidharmyàdàkà÷asyàjatvamiti / tadapyasat / ÷rutivirodhe satyutpattyasaübhavànumànasyàbhàsatvopapatteþ / utpattyanumànasya ca dar÷itatvàt / anityamàkà÷amanityaguõà÷rayatvàdghañàdivadityàdiprayogasaübhavàcca / àtmanyanaikàntikamiti cet / na / tasyaupaniùadaü pratyanityaguõà÷rayatvàsiddheþ / vibhutvàdãnàü càkà÷asyotpattivàdinaü pratyasiddhatvàt / yaccoktametacchabdàcceti, tatràmçtatva÷rutistàvadviyatyamçtà divaukasa itivaddraùñavyà / utpattipralayayorupapàditatvàt / 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ' ityapi prasiddhamahattvenàkà÷enopamànaü kriyate nirati÷ayamahattvàya nàkà÷asamatvàya / yatheùuriva savità dhàvatãti kùipragatitvàyocyate neùutulyagatitvàya tadvat / etenànantatvopamàna÷rutirvyàkhyàtà / 'jyàyànàkà÷àt' ityàdi÷rutibhya÷ca brahmaõa àkà÷asyonaparimàõatvasiddhiþ / 'na tasya pratimàsti' (÷ve. 4.19) iti ca brahmaõo 'nupamànatvaü dar÷ayati / 'ato 'nyadàrtam' (bç. 3.4.2) iti ca brahmaõo 'nyeùàmàkà÷àdãnàmàrtatvaü dar÷ayati / tapasi brahma÷abdavadàkà÷asya janma÷rutergauõatvamityetadàkà÷asaübhava÷rutyanumànàbhyàü parihçtam / tasmàdbrahmakàryaü viyaditi siddham // 7 // ---------------------- FN: dravyàntaraiþ samavàyibhiþ / ÷abdà÷rayatvaü vi÷eùaþ / ____________________________________________________________________________________________ 2 màtari÷vàdhikaõam / så. 8 etena màtari÷và vyàkhyàtaþ | BBs_2,3.8 | atide÷o 'yam / etena viyadvyàkhyànena màtari÷vàpi viyadà÷rayo vàyurvyàkhyàtaþ / tatràpyete yathàyogaü pakùà racayitavyàþ / na vàyurutpadyate chàndogànàmutpattiprakaraõe 'nàmnànàdityekaþ pakùaþ / asti tu taittirãyàõàmutpattiprakaraõa àmnànam 'àkà÷àdvàyuþ' (tai. 2.1) iti pakùàntaram / tata÷ca ÷rutyorvipratiùedhe sati gauõã vàyorutpatti÷rutisaübhavàdityaparo 'bhipràyaþ / asaübhava÷ca 'saiùànastamità devatà yadvàyuþ' (bç. 1.5.22) ityastamayapratiùedhàt, amçtatvàdi÷ravaõàcca / pratij¤ànuparodhàdyàvadvikàraü ca vibhàgàbhyupagamàdutpadyate vàyuriti siddhàntaþ / astamayapratiùedho 'paravidyàviùaya àpekùikaþ / agnyàdãnàmiva vàyorastamayàbhàvàt // kçtapratividhànaü càmçtatvàdi÷ravaõam / nanu vàyoràkà÷asya ca tulyayorutpattiprakaraõe ÷ravaõà÷ravaõayorekamevàdhikaraõamubhayaviùayamastu kimatide÷enàsati vi÷eùa iti / ucyate- satyamevametat / tathàpi mandadhiyàü ÷abdamàtrakçtà÷aïkànivçttyartho 'yamatide÷aþ kriyate / saüvargavidyàdiùu hyupàsyatayà vàyormahàbhàgatva÷ravaõàt, astamayapratiùedhàdibhya÷ca bhavati nityatvà÷aïkà kasyaciditi // 8 // ____________________________________________________________________________________________ 3 asaübhavàdhikaraõam / så. 9 asaübhavas tu sato 'nupapatteþ | BBs_2,3.9 | viyatpavanayorasaübhàvyamànajanmanorapyutpattimupa÷rutya brahmaõo 'pi bhavetkuta÷cidutpattiriti syàtkasyacinmatiþ / tathà vikàrebhya evàkà÷àdibhya uttareùàü vikàràõàmutpattimupa÷rutyàkà÷asyàpi vikàràdeva brahmaõa utpattiriti ka÷cinmanyeta / tàmà÷aïkàmapanetumidaü såtram- 'asaübhavastu' iti / na khalu brahmaõaþ sadàtmakasya kuta÷cidanyataþ saübhava utpattirà÷aïkitavyà / kasmàt / anupapatteþ / sanmàtraü hi brahma / na tasya sanmàtràdevotpattiþ saübhavati, asatyati÷aye prakçtivikàrabhàvànupapatteþ / nàpi sadvi÷eùàddçùñaviparyayàt / sàmànyàddhi vi÷eùà utpadyamànà dç÷yante mçdàderghañàdayo natu vi÷eùebhyaþ sàmànyam / nàpyasato niràtmakatvàt / 'kathamasataþ sajjàyeta' (chà. 8.7.1) iti càkùepa÷ravaõàt / 'sa kàraõaü karaõàdhipàdhipo na càsya ka÷cijjanità na càdhipaþ' (÷ve. 6.9) iti ca brahmaõo janayitàraü vàrayati / vivatvapavanayoþ punarutpattiþ pradar÷ità natu brahmaõaþ sàstãti vaiùamyam / naca vikàrebhyo vikàràntarotpattidar÷anàdbrahmaõo 'pi vikàratvaü bhavitumarhatãti målaprakçtyanabhyupagame 'navastàprasaïgàt / yà målaprakçtirabhyupagamyate tadeva ca no brahmetyavirodhaþ // 9 // ____________________________________________________________________________________________ 4 tejo 'dhikaraõam / så. 10 tejo 'tas tathà hy àha | BBs_2,3.10 | chàndogye sanmålatvaü tejasaþ ÷ràvitaü, taittirãyake tu vàyumålatvaü, tatra tejoyoniü prati ÷rutivipratipattau satyàü pràptaü tàvadbrahmayonikaü teja iti / kutaþ / 'sadeva' ityupakramya 'tattejo 'sçjata' ityupade÷àt / sarvavij¤ànapratij¤àyà÷ca brahmaprabhavatve sarvasya saübhavàt / 'tajjalàn' (chà. 8.7.1) iti càvi÷eùa÷ruteþ 'etasmàjjàyate pràõaþ' (muõóa. 2.1.3) iti copakramya ÷rutyantare sarvasyàvi÷eùeõa brahmajatvopade÷àt / taittirãyake ca 'sa tapastaptvà / idaü sarvamasçjata / yadidaü ki¤ca' (tai. 3.6.1) ityavi÷eùa÷ravaõàt / tasmàt 'vàyoragniþ' iti kramopade÷o draùñavyo vàyoranantaramagniþ saübhåta iti / evaü pràpta ucyate- tejo 'to màtari÷vano jàyata iti / kasmàt / tathàhyàha- 'vàyoragniþ' iti / avyavahite hi tejaso brahmajatve satyasati vàyujatve vàyoragniritãyaü ÷rutiþ kadarthità syàt / nanu kramàrthaiùà bhaviùyatãtyuktam / neti bråmaþ - 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1.1) iti purastàtsaübhavatyapàdànasyàtmanaþ pa¤camãnirde÷àtsa, tasyaiva ca saübhavaterihàdhikàràt, parastàdapi ca tadadhikàre 'pçthivyà oùadhayaþ' (tai. 2.1.1) ityapàdànapa¤camãdar÷anàdvàyoragnirityapàdànapa¤camyevaiùeti gamyate / apica vàyorårdhvamagniþ saübhåta iti kalpya upapadàrthayogaþ këptastu kàrakàrthayogo vàyoragni saübhåta iti / tasmàdeùà ÷rutirvàyuyonitvaü tejaso 'vagamayati / nanvitaràpi ÷rutirbrahmayonitvaü tejaso 'vagamayati 'tattejo 'sçjata' iti / na / tasyàþ pàramparyajatve 'pyavirodàt / yadàpi hyàkà÷aü vàyuü ca sçùñvà vàyubhàvàpannaü brahma tejo 'sçjateti kalpyate, tadàpi brahmajatvaü tejaso na virudhyate / yathà tasyàþ ÷rutaü tasyà dadhi tasyà àmikùetyàdi / dar÷ayati ca brahmaõo vikàràtmanàvastànaü 'tadàtmànaü svayamakuruta' (tai. 2.7.1) iti / tathàce÷varasmaraõaü bhavati- 'buddirj¤ànamasaümohaþ' (bha.gã. 10.4) ityàdyanukramya 'bhavati bhàvà bhåtànàü matta eva pçthagvidhàþ' (bha.gã. 10.5) iti / yadyapi buddhyàdayaþ svakàraõebhyaþ pratyakùaü bhavanto dç÷yante tathàpi sarvasya bhàvajàtasya sàkùàtpraõàóyà ve÷varavaü÷yatvàt / etenàkramavatsçùñivàdinyaþ ÷rutayo vyàkhyàtàþ / tàsàü sarvathopapatteþ / kramavatsçùñivàdinãnàü tvanyathànupapatteþ / pratij¤àpi sadvaü÷yatvamàtramapekùate nàvyavahitajanyatvamityavirodhaþ // 10 // ---------------------- FN: kadarthità pãóità bàdhiteti yàvat / tadadhikàre saübhåtyadhikàre / tasyà dhenoþ ÷rutaü taptaü kùãraü sàkùàtkàryaü, dadhyàdikaü tu pàramparyajamityarthaþ / dadhisaüsçùñaü kañhinakùãramàmikùà / praõàóyà paramparayà / ____________________________________________________________________________________________ 5 abadhikaraõam / så. 11 àpaþ | BBs_2,3.11 | 'atastathàhyàha' ityanuvartate / àpo 'tastejaso jàyante / kasmàt / tathàhyàha- 'tadapo 'sçjata' iti 'agneràpaþ' iti ca vacane nàsti saü÷ayaþ / tejasastu sçùñiü vyàkhyàya pçthivyà vyàkhyàsyannapo 'ntariyàmityàpa iti såtrayàübabhåva // 11 // ____________________________________________________________________________________________ 6 pçthivyadhikàràdhikaraõam / så. 12 pçthivy adhikàraråpa÷abdàntarebhyaþ | BBs_2,3.12 | 'tà àpa aikùanta bahvayaþ syàma prajàyemahãti tà annamasçjanta' (chà. 6.2.4) iti ÷råyate / tatra saü÷ayaþ - kimanenànna÷abdena vrãhiyavàdyabhyavahàryai caudanàdyucyate kiü và pçthivãti / tatra pràptaü tàvadvrãhiyavàdyodanàdi và parigrahãtavyamiti / tatra hyanna÷abdaþ prasiddho loke vàkya÷eùo 'pyetamarthamupodvalayati / 'tasmàdyatra kvaca varùati tadeva bhåyiùñamannaü bhavatãti' / vrãhiyavàdyeva hi sati varùaõe bahu bhavati na pçthivãti / evaü pràpte bråmaþ pçthivyeveyamanna÷abdenàdbhyo jàyamànà vivakùyata iti / kasmàt / adhikàràdråpàcchabdàntaràcca / adhikàrastàvat- 'tattejo 'sçjata' 'tadapo 'sçjata' iti mahàbhåtaviùayo vartate / tatra kramapràptàü pçthivãü mahàbhåtaü vilaïghya nàkasmàdvrãhyàdiparigraho nyàyyaþ / tathà råpamapi vàkya÷eùe pçthivyanuguõaü dç÷yate 'yatkçùõaü tadannasya' iti / nahyodanàderabhyavahàryasya kçùõatvaniyamo 'sti / nàpi vrãhyàdãnàm / nanu pçthivyà api naiva kçùõatvaniyamo 'sti payaþpàõóurasyàïgàrarohitasya ca kùetrasya dar÷anàt / nàyaü doùaþ / bàhulyàpekùatvàt / bhåyiùñhaü hi pçthivyàþ kçùõaü råpaü na tathà ÷vetarohite / pauràõikà api pçthivãcchàyàü ÷arvarãmupadi÷anti / sà ca kçùõàbhàsetyataþ kçùõaü råpaü pçthivyà iti ÷liùyate / ÷rutyantaramapi samànàdhikàramadbhyaþ pçthivãti bhavati / 'tadyadapàü ÷ara àsãttatsamahanyata sà pçthivyabhavat' (bç. 1.2.2) iti ca / pçthivyàstu vrãhyàderutpattiü dar÷ayati- 'pçthivyà oùadhaya oùadhãbhyo 'nnam' iti ca / evamadhikàràdiùu pçthivyàþ pratipàdakeùu satsu kuto vrãhyàdipratipattiþ / prasiddhirapyadhikàràdibhireva bàdhyate / vàkya÷eùo 'pi pàrthivatvàdannàdyasya taddvàreõa pçthivyà evàdbhyaþ prabhavatvaü såcayatãti draùñavyam / tasmàtpçthivãyamanna÷abdeti // 12 // ---------------------- FN: tattatra sçùñikàle yadapàü ÷araþmaõóavadghanãbhàva àsãtsa eva samahanyata kañhinaþ saüghàto 'bhåt / ____________________________________________________________________________________________ 7 tadabhidhyànàdhikaraõam / så. 13 tadabhidhyànàd eva tu talliïgàt saþ | BBs_2,3.13 | kimimàni viyadàdãni bhåtàni svayameva svavikàrànsçjantyàhosvatparame÷vara eva tena tenàtmanàvatiùñhamàno 'bhidhyàyaüstaü taü vikàraü sçjatãti saüdehe sati pràptaü tàvatsvayameva sçjantãti / kutaþ / 'àkà÷àdvàyurvàyoragniþ' ityàdisvàtantrya÷ravaõàt / nanvacetanànàü svatantràõàü pravçttiþ pratiùiddhà / naiùa doùaþ / 'tatteja aikùata tà àpa aikùanta' (chà. 6.2.4) iti ca bhåtànàmapi cetanatva÷ravaõàditi / evaü pràpte 'bhidhãyate- sa eva parame÷varastena tenàtmanàvatiùñhamàno 'bhidhyàyaüstaü taü vikàraü sçjatãti / kutaþ / talliïgàt / tathàhi ÷àstram- 'yaþ pçthivyàü tiùñhan pçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãmantaro yamayati' (bç. 3.7.3) ityeva¤jàtãyakaü sàdhyakùàõameva bhåtànàü pravçttiü dar÷ayati / tathà so 'kàmayata bahu syàü prajàyeya iti prastutya 'sacca tyaccàbhavat / tadàtmànaü svayamakuruta' (tai. 2.6.1) iti ca tasyaiva ca sarvàtmabhàvaü dar÷ayati / yattvãkùaõa÷ravaõamaptejasostatparame÷varàve÷ava÷àdeva draùñavyam 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23) itãkùitrantarapratiùedhàt, prakçtatvàcca sata ãkùituþ 'tadaikùata bahu syàü prajàyeya' ityatra // 13 // ---------------------- FN: parame÷varasyàntaryàmibhàvenàve÷aþ saübandhastadva÷àdbhåteùvãkùaõaü ÷ravaõaü naitàvatà teùàü cetanatvaü svàtantryaü vetyarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ 8 viparyayàdhikaraõam / så. 14 viparyayeõa tu kramo 'ta upapadyate ca | BBs_2,3.14 | bhåtànàmutpattikrama÷cintitaþ / athedànãmapyayakrama÷cintyate / kimaniyatena krameõàpyaya utpattikrameõàthavà tadviparãteneti / trayo 'pi cotpattisthitipralayà bhåtànàü brahmàyattàþ ÷råyante- 'yato và imàni bhåtàni jàyante / yena jàtàni jãvanti yatprayantyabhisaüvi÷anti' (tai. 3.1.1) iti / tatràniyamo 'vi÷eùàditi pràptam / athavotpatteþ kramasya ÷rutatvàpralayasyàpi kramàkàïkùiõaþ sa eva kramaþ syàditi / evaü pràptaü tato bråmaþ viparyayeõa tu pralayakramo 'ta utpattikramàdbhavitumarhati / tathàhi loke dç÷yate yena krameõa sopànamàråóhastato viparãtena krameõàvarohatãti / apica dç÷yate mçdo jàtaü ghaña÷aràvàdyapyayakàle mçdbhàvamapyetyadbhya÷ca jàtaü himakarakàdyabbhàvamapyetãti / ata÷copapadyata etat / yadpçthivyadbhyo jàtà satã sthitikàlavyatikràntàvapo 'pãyàdàpa÷ca tejaso jàtàþ satyastejo 'pãyuþ / evaü krameõa såkùmaü såkùmataraü cànantaramanantaraü kàraõamapãtya sarvaü kàryajàtaü paramakàraõaü paramasåkùmaü ca brahmàpyetãti veditavyam / nahi svakàraõavyatikrameõa kàraõakàraõe kàryàpyayo nyàyyaþ / smçtàvapyutpattikramaviparyayeõaivàpyayakramastatra tatra dar÷itaþ - 'jagatpratiùñhà devarùe pçthivyapsu pralãyate / jyotiùyàpaþ pralãyante jyotirvàyau pralãyate' ityevamàdau / utpattikramaståtpattàveva ÷rutatvànnàpyaye bhavitumarhati / nacàsàvayogyatvàdapyayenàkàïkùyate / nahi kàrye dhriyamàõe kàraõasyàpyayo yuktaþ kàraõàpyaye kàryasyàvasthànànupapatteþ / kàryàpyaye tu kàraõasyàvasthànaü yuktaü mçdàdiùvevaü dçùñatvàt // 14 // ---------------------- FN: krameõa paramparayà / ____________________________________________________________________________________________ 9 antaràvij¤ànàdhikaraõam / så. 15 antarà vij¤ànamanasã krameõa talliïgàd iti cen nàvi÷eùàt | BBs_2,3.15 | bhåtànàmutpattipralayàvanulomapratilomakramàbhyàü bhavata ityuktam / àtmàdirutpattiþ pralaya÷càtmànta ityapyuktam / sendriyasya tu manaso buddhe÷ca sadbhàvaþ prasiddhaþ ÷rutismçtyoþ / 'buddhiü tu sàrathiü viddhi manaþ pragrahameva ca / indriyàõi hayànàhuþ' (kañha. 3.3) ityàdiliïgebhyaþ / tayorapi kasmi÷cidantaràle krameõotpattipralayàvupasaügràhyau, sarvasya vastujàtasya brahmajatvàbhyupagamàt / apicàtharvaõa utpattiprakaraõe bhåtànàmàtmana÷càntaràle karaõànyanukramyante / 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca / khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõã' (muõaóa. 2.1.3) iti / tasmàtpårvoktotpattipralayakramabhaïgaprasaïgo bhåtànàmiti cet / na / avi÷eùàt / yadi tàvadbhautikàni karaõàni tato bhåtotpattipralayàbhyàmevaiùàmutpattipralayau bhavata iti naitayoþ kramàntaraü mçgyam / bhavati ca bhautikatve liïgaü karaõànàm / 'annamayaü hi somya mana oùadhayaþ pràõastejomayã vàk' (chà. 6.5.4) ityevajàtãyakam / vyapade÷o 'pi kvacidbhåtànàü karaõànàü ca bràhmaõaparivràjakanyàyena netavyaþ / atha tvabhautikàni karaõàni tathàpi bhåtotpattikramo na karaõairvi÷eùyate prathamaü karaõànyutpadyante caramaü bhåtàni prathamaü và bhåtànyutpadyante caramaü và karaõànãti / àtharvaõe tu samàmnàyakramamàtraü karaõànàü bhåtànàü ca / na tatrotpattikrama ucyate / tathànyatràpi pçthageva bhåtakramàtkaraõakrama àmnàyate- 'prajàpatirvà idamagra àsãtsa àtmànamaikùata sa mano 'sçjata tanmana evàsãttadàtmànamaikùata tadvàcamasçjata' ityàdinà / tasmànnàsti bhåtotpattikramasya bhaïgaþ // 15 // ---------------------- FN: anyaparàþ ÷abdà liïgànãtyucyante / idaü sthålamutpatteþ pràk prajàpatiþ såtràtmà àsãt / ____________________________________________________________________________________________ 10 caràcaravyapà÷rayàdhikaraõam / så. 16 caràcaravyapà÷rayas tu syàt tadvyapade÷o bhàktas tadbhàvabhàvitvàt | BBs_2,3.16 | sto jãvasyàpyutpattipralayau, jàto devadatto mçto devadatta ityevajàtãyakàllaukikavyapade÷àt jàtakarmàdisaüskàravidhànàcceti syàtkasyacdbhràntistàmapanudàmaþ / na jãvasyotpattipralayau staþ, ÷àstraphalasaübandhopapatteþ / ÷arãrànuvinà÷ini hi jãve ÷arãràntakagateùñàniùñapràptiparihàràrthau vidhipratiùedhàvanartakau syàtàm / ÷råyate ca- 'jãvàpetaü vàva kiledaü mriyate na jãvo mriyate' (chà. 6.11.3) iti / nanu laukiko janmamaraõavyapade÷o jãvasya dar÷itaþ / satyaü dar÷itaþ / bhàktastveùa jãvasya janmamaraõavyapade÷aþ / kimà÷rayaþ punarayaü mukhyo yadapekùayà bhàkta iti / ucyate- caràcaravyapà÷rayaþ / sthàvarajaïgama÷arãraviùayau janmamaraõa÷abdau / sthàvarajaïgamàni hi bhåtàni jàyante ca mriyante càtastadviùayau janmamaraõa÷abdau mukhyau santau tatsthe jãvàtmanyupacaryate, tadbhàvabhàvitvàt / ÷arãrapràdurbhàvatirobhàvayorhi satorjanmamaraõa÷abdau bhavato nàsatoþ / nahi ÷arãrasaübandhàdanyatra jãvo jàto mçto và kenacillakùyate / 'sa và ayaü puruùo jàyamànaþ ÷arãramabhisaüpadyamànaþ sa utkràman mriyamàõaþ (bç. 4.3.8) iti ca ÷arãrasaüyogaviyoganimittàveva janmamaraõa÷abdau dar÷ayati / jàtakarmàdividhànamapi dehapràdurbhàvàpekùameva draùñavyam / abhàvàjjãvapràdurbhàvasya / jãvasya parasmàdàtmana utpattirviyadàdãnàmivàsti nàsti vetyetaduttareõa såtreõa vakùyati / dehà÷rayau tàvajjãvasya sthålàvutpattipralayau na sta ityetadanena såtreõàvocat // 16 // ---------------------- FN: jãvàpetaü jãvena tyaktamidaü ÷arãram / ____________________________________________________________________________________________ 11 àtmàdhiraõam / så. 17 nàtmà ÷ruter nityatvàc ca tàbhyaþ | BBs_2,3.17 | astyàtmà jãvàkhyaþ ÷arãrendriyapa¤jaràdhyakùaþ karmaphalasaübandhã / sa kiü vyomàdivadutpadyate brahmaõa àhosvidbrahmavadeva notpadyata iti ÷rutivipratipattervi÷ayaþ / kàsucicchrutiùvagnivisphuliïgàdinidar÷anairjãvàtmanaþ parasmàdbrahmaõa utpattiràmnàyate, kàsucittvavikçtasya parasya brahmaõaþ kàryaprave÷ena jãvabhàvo vij¤àyate nacotpattiràmnàyata iti / tatra pràptaü tàvadutpadyate jãva iti / kutaþ / pratij¤ànuparodhàdeva / ekasminvidite sarvamidaü viditam itãyaü pratij¤à sarvasya vastujàtasya brahmaprabhavatve sati noparudhyeta / tattvàntaratve tu jãvasya pratij¤eyamuparudhyeta / nacàvikçtaþ paramàtmaiva jãva iti ÷akyate vij¤àtuü, lakùaõabhedàt / apahçtapàpmatvàdidharmako hi paramàtmà, tadviparãto hi jãvaþ / vibhàgàccàsya vikàratvasiddhiþ / yàvànhyàkà÷àdiþ pravibhaktaþ sa sarvo vikàrastasya càkà÷àderutpattiþ samadhigatà / jãvàtmàpi puõyàpuõyakarmà sukhaduþkhayukprati÷arãraü pravibhakta iti tasyàpi prapa¤cotpattyavasara utpattirbhavitumarhati / apica 'yathàgneþ kùudrà visphuliïgà vyuccàrantyevamevàsmàdàtmanaþ sarve pràõàþ' (bç. 2.1.20) iti pràõàderbhogyajàtasya sçùñiü ÷iùñvà 'sarva eva àtmano vyuccaranti' iti bhoktçõãmàtmanàü pçthaksçùñiü ÷àsti / 'yathà sudãptàtpàvakàdvisphuliïgàþ sahasra÷aþ prabhavante saråpàþ / tathàkùaràdvividhàþ somya bhàvàþ prajàyante tatra caivàpiyanti' (muõóa. 2.1.1) iti ca jãvàtmanàmutpattipralayàvucyete / saråpavacanàt, jãvàtmàno hi paramàtmanà saråpà bhavanti caitanyayogàt / naca kvacida÷ravaõamanyatra ÷rutaü vàrayitumarhati / ÷rutyantaragatasyàpyaviruddhasyàdhikasyàrthasya sarvatropasaühartavyatvàt / prave÷a÷rutirapyevaü sati vikàrabhàvàpattyaiva vyàkhyàtavyà, 'tadàtmànaü svayamakuruta' ityàdivat / tasmàdutpadyate jãva iti / evaü pràpte bråmaþ - nàtmà jãva utpadyata iti / kasmàt / a÷ruteþ / nahyasyotpattiprakaraõe ÷ravaõamasti bhåyaþsu prade÷eùu / nanu kvacida÷ravaõamanyatra ÷rutaü na vàrayitãtyuktam / satyamuktam / utpattireva tvasya na saübhavatãti vadàmaþ / kasmàt / nityatvàcca tàbhyaþ / ca÷abdàdajatvàdibhya÷ca / nityatvaü hyasya ÷rutibhyo 'vagamyate tathàjatvamavikàritvamavikçtasyaiva brahmaõo jãvàtmanàvasthànaü brahmàtmanà ceti / nacaivaüråpasyotpattirupapadyate / tàþ kàþ ÷rutayaþ / 'na jãvo mriyate' (chà. 6.11.3), 'sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.4.22), 'na jàyate mriyate và vipa÷cit' (kañhaü 2.18), 'ajo nityaþ ÷à÷vato 'yaü puràõaþ' (kañha. 2.18). 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (tai. 2.6.1), 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2), 'sa eùa iha praviùña à nakhàgrebhyaþ' (bç. 1.4.7), 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) 'ahaü brahmàsmi' (bç. 1.4.19), 'ayamàtmà brahma sarvànubhåþ' (bç. 2.5.19) ityevamàdyà nityatvavàdinyaþ satyo jãvasyotpattiü pratibadhnanti / nanu pravibhaktatvàdvikàro vikàratvàccotpadyata ityuktam / atrocyate- nàsya pravibhàgaþ svato 'sti / 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà' (÷ve. 6.11) iti ÷ruteþ / buddhyàdyapàdhinimittaü tvasya pravibhàgapratibhànamàkà÷asyeva ghañàdisaübandhanimittam / tathàca ÷àstram- 'sa và ayamàtmà brahma vij¤ànamayo manomayaþ pràõamaya÷cakùurmayaþ ÷rotramayaþ' (bç. 4.4.5) ityevamàdi brahmaõa evàvikçtasya sato 'pyekasyànekabuddhyàdimayatvaü dar÷ayati / tanmayatvaü càsya viviktasvaråpànabhivyaktyà taduparaktasvaråpatvaü strãmayo jàlma ityàdivaddraùñavyam / yadapi kvacidasyotpattipralaya÷ravaõaü tadapyata evopàdhisaübandhànnetavyam / upàdhyutpattyàsyotpattistatpralayena ca pralaya iti / tathàca dar÷ayati- 'praj¤ànaghana evaitebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànu vina÷yati na pretya saüj¤àsti' (bç. 4.5.13) iti / tathopàdhipralaya evàyaü nàtmavilaya ityetadapyatraiva 'mà bhagavànmohàntamàpãpadanna và ahamimaü vijànàmi na pretya saüj¤àsti' iti pra÷napårvakaü pratipàdayati- 'na và are 'haü mohaü bravãmyavinà÷ã và are 'yamàtmànucchittidharmà màtràsaüsargastvasya bhavati' (bç. 4.5.14) iti / pratij¤ànuparodho 'pyavikçtasyaiva brahmaõo jãvabhàvàbhyupagamàt / lakùaõabhedo 'pyanayorupàdhinimitta eva / 'ata årdhvaü vimokùàyaiva bråhi' (bç. 4.3.15) iti ca prakçtasyaiva vij¤ànamayasyàtmanaþ sarvasaüsàradharmapratyàkhyànena paramàtmabhàvapratipàdanàt / tasmànaivàtmotpadyate pravilãyate ceti // 17 // ---------------------- FN: uparodho bàdhaþ / saråpa÷abdo jãvavàcãti ÷eùaþ / jàlmaþ kàmajaóaþ / sa yathà strãparatantraþ strãmayo vpadi÷yate / etebhyo dehàtmanà pariõatebhyo bhåtebhyaþ sàmyenotthàya janitvà tànyeva lãyamànànyanu pa÷càdvina÷yati / mohaü mohakaraü vàkyam / ____________________________________________________________________________________________ 12 j¤àdhikaraõam / så. 18 j¤o 'ta eva | BBs_2,3.18 | sa kiü kaõabhujànàmivàgantukacaitanyaþ svato 'cetana àhosvitsàükhyànàmiva nityacaitanyasvaråpa eveti vàdivipratipatteþ saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptam / àgantukamàtmana÷caitanyamàtmamanaþsaüyogajamagnighañasaüyogajaroh itàdiguõavaditi pràptam / nityacaitanyatve hi suptamårcchitagrahàviùñànàmapi càtanyaü syàt / te pçùñàþ santo na ki¤cidvayamacetayàmahãti jalpanti svasthà÷ca cetayamànà dç÷yante / ataþ kàdàcitkacaitanyatvàdàgantukacaitanya àtmeti / evaü pràpte 'bhidhãyate- j¤o nityacaitanyo 'yamàtmàta eva, yasmàdeva notpadyate parameva brahmàvikçtamupàdhisaüparkàjjãvabhàvenàvatiùñhate / parasya hi brahmaõa÷caitanyasvaråpatvamàmnàtam- 'vij¤ànamànandaü brahma' (bç. 3.9.28), 'satyaü j¤ànamantaü brahma' (tai. 2.1.1), 'anantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana eva' (bç. 4.5.13), ityàdiùu ÷rutiùu / tadeva cetparaü brahma jãvastasmàjjãvasyàpi nityacaitanyasvaråpatvamagnyauùõyaprakà÷avaditi gamyate / vij¤ànamayaprakriyàyàü ca ÷rutayo bhavanti- asuptaþ 'suptànabhicàka÷ãti' (bç. 4.3.11) 'atràyaü puruùaþ svaya¤jyotirbhavati' (bç. 4.3.9) iti, 'nahi vij¤àturnirvij¤àterviparilàpo vidyate' (bç. 4.3.30) ityevaüråpàþ / 'atha yo vededaü jighràõãti sa àtmà' (chà. 8.12.4) iti ca sarvaiþ karaõadvàrairidaü vededaü vedeti vij¤ànenànusaüdhànàttadråpatvasiddhiþ / nityasvaråpacaitanyatve ghràõàdyànarthakyamiti cet / na / gandhàdiviùayavi÷eùaparicchedàrthatvàt / tathàhi dar÷ayati- 'gandhàya ghràõam' ityàdi / yattu suptàdayo na cetayanta iti tasya ÷rutyaiva parihàro 'bhihitaþ / suùuptaü prakçtya 'yadvai tanna pa÷yati pa÷yanvai tanna pa÷yati- nahi draùñurddaùñerviparilopo vidyate 'vinà÷itvànna tu taddvitãyamasti tato 'nyadvibhaktaü yatpa÷yet' (bç. 4.3.23) ityàdinà / etaduktaü bhavati- viùayàbhàvàdiyamacetayamànatà na caitanyàbhàvàditi / yathà viyadà÷rayasya prakà÷asya prakà÷yabhàvàdanabhivyaktirna svaråpàbhàvàttadvat / vai÷eùikàditarka÷ca ÷rutivirodha àbhàsãbhavati / tasmànnityacaitanyasvaråpa evàtmeti ni÷cinumaþ // 18 // ---------------------- FN: svayamasupto bhàsamàna evàtmà suptànvàgàdãnuparavyàpàrànabhicàka÷ãti abhipa÷yati / paricchedo vçttiþ / gandhàya tadgocaràntaþkaraõavçttaye / ____________________________________________________________________________________________ 13 utkràntigatyadhikaraõam / så. 19-32 utkràntigatyàgatãnàm | BBs_2,3.19 | idànãü tu kiüparimàõo jãva iti cintyate / kimaõuparimàõa uta madhyamaparimàõa àhosvinmahàparimàõa iti / nanu ca nàtmotpadyate nityacaitanya÷yàyamityuktam / ata÷ca para evàtmà jãva ityàpatati / parasyà càtmano 'nantaratvamàmnàtaü, tatra kuto jãvasya parimàõacintàvatàra iti / ucyate- satyametat / utkràntigatyàhagati÷ravaõàni tu jãvasya paricchedaü pràpayanti / sva÷abdena càsya kvacidaõuparimàõatvamàmnàyate / tasya sarvasyànàkulatvopapàdànàyàyamàrambhaþ / tatra pràptaü tàvadutkràntigatyàgatãnàü ÷ravaõàtparicchinno 'õuparimàõo jãva iti / utkràntistàvat- 'sa yadàsmàccharãràdutkràmati sahaivaitaiþ sarvairutkràmati' (kauùãta. 3.3) iti / gatirapi 'ye vai ke càsmàllokàtprayanti candramasameva te sarve gacchanti' (kauùãta. 1.2) iti / àgatirapi 'tasmàllokàtpunaraityasmai lokàya karmaõe' (bç. 4.4.6) iti / àsàmutkràntigatyàgatãnàü ÷ravaõàtparicchinnastàvajjãva iti pràpnoti / nahi vibho÷calanamavakalpata iti / sati ca paricchede ÷arãraparimàõatvasyàrhataparãkùàyàü nirastatvàdaõuràtmeti gamyate // 19 // ____________________________________________________________________________________________ svàtmanà cottarayoþ | BBs_2,3.20 | utkràntiþ kadàcidacalato 'pi gràmasvàmyanivçttivaddehasvàmyanivçttyà karmakùayeõàvakalpeta / uttare tu gatyàgatã nàcalataþ saübhavataþ / svàtmanà hi tayoþ saübandho bhavati, gameþ kartçsthakriyàtvàt / amadhyamaparimàõasya ca gatyàgatã aõutva eva saübhavataþ / satyo÷ca gatyàgatyorutkràntirapyapasçptireva dehàditi pratãyate / nahyanapasçtya dehàdgatyàgatã syàtàm / dehaprade÷ànàü cotkràntàvapàdànatvavacanàt / 'cakùuùo và mårdhno vànyebhyo và ÷arãrade÷ebhyaþ' (bç. 4.4.2) iti / 'sa etàstejomàtràþ samabhyàdadàno hçdayamevànvavakràmati' (bç. 4.4.1), '÷ukramàdàya punaraiti sthànam' (bç. 4.3.11) iti cottare 'pi ÷arãre ÷arãrasya gatyàgatã bhavataþ / tasmàdapyasyàõutvasiddhiþ // 20 // ---------------------- FN: apàdànatvamavadhitvam / ____________________________________________________________________________________________ nàõuratacchruter iti cen netaràdhikàràt | BBs_2,3.21 | athàpi syànnàõurayamàtmà / kasmàt / atacchruteþ / aõutvaviparãtaparimàõa÷ravaõàdityarthaþ / 'sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu (bç. 4.4.12), 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ', 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1.1) ityeva¤jàtãyakà hi ÷rutiràtmano 'õutve vipratiùidhyeteti cet / naiùa doùaþ / kasmàt / itaràdhikàràt / parasya hyàtmanaþ prakriyàyàmeùà parimàõàntara÷rutiþ / parasyaivàtmanaþ pràdhànyena vedànteùu veditavyatvena prakçtatvàt / virajaþ para àkà÷àdityevaüvidhàcca parasyaivàtmanastatra tatra vi÷eùàdhikàràt / nanu 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' (bç. 4.4.22) iti ÷àrãra eva mahattvasaübandhitvena pratinirdi÷yate / ÷àstradçùñyà tveùa nirde÷o vàmadevavaddraùñavyaþ / tasmàtpràj¤aviùayatvàtparimàõàntara÷ravaõasya ca jãvasyàõutvaü virudhyate // 21 // ---------------------- FN: itaràdhikàràt brahmaprakaraõàt / ____________________________________________________________________________________________ sva÷abdonmànàbhyàü ca | BBs_2,3.22 | ita÷càõuràtmà yataþ sàkùàdevàsyàõutvavàcã ÷abdaþ ÷råyate- 'eùo 'õuràtmà cetasà veditavyo yasminpràõaþ pa¤cadhà saüvive÷a' (muõóa. 3.1.9) iti / pràõasaübandhàcca jãva evàyamaõurabhihita iti gamyate / tathonmànamapi jãvasyàõimànaü gamayati- 'bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya ca / bhàgo jãvaþ sa vij¤eyaþ' (÷ve. 5.8) iti / 'àràgramàtro hyavaroùapi dçùñaþ' (÷ve. 5.8) iti conmànàntaram // 22 // nanvaõutve satyekade÷asthasya sakaladehagatopalabdhirvirudhyate / dç÷yate ca jàhnavãhradanimagnànàü sarvàïga÷aityopalabdhirnidàghasamaye ca sakala÷arãraparitàpopalabdhiriti / ---------------------- FN: uddhçtyamànamunmànam / bàlaþ ke÷aþ / totraprotàyaþ÷alàkàgramaràgraü tasmàduddhçtà màtrà mànaü yasya sa jãvastathà / ____________________________________________________________________________________________ ata uttaraü pañhati- avirodha÷ candanavat | BBs_2,3.23 | yathà hi haricandanabinduþ ÷arãraikade÷asaübaddho 'pi sansakaladehavyapinamàhlàdaü karotyevamàtmàpi dehaikade÷ebhyaþ sakaladehavyàpinãmupalabdhiü kariùyati / tvaksaübandhanàccàsya sakala÷arãragatà vedanà na virudhyate / tvagàtmanorhi saübandhaþ kçtsnàyàü tvaci vartate tvakca kçtsna÷arãravyàpinãti // 23 // ____________________________________________________________________________________________ avasthitivai÷eùyàd iti cen nàbhyupagamàd dhçdi hi | BBs_2,3.24 | atràha yaduktamavirodha÷candanavaditi, tadayuktaü dçùñàntadàrùñràntikayoratulyatvàt / siddhe hyàtmano dehaikade÷asthatve candanadçùñànto bhavati / pratyakùaü tu candanasyàvasthitivai÷eùyamekade÷asthatvaü sakaladehàhlàdanaü ca / àtmanaþ punaþ sakaladehopalabdhimàtraü pratyakùaü naikade÷avartitvam / anumeyaü tu taditi yadapyucyeta / nacàtrànumànaü saübhavati / kimàtmanaþ sakala÷arãragatà vedanà tvagindriyasyeva sakaladehavyàpinaþ sataþ kiüvà vibhornabhasa ivàhosviccandanabindorivàõorekade÷asthasyeti saü÷ayànativçtteriti / atrocyate- nàyaü doùaþ / kasmàt / abhyupagamàt / abhyupagamyate hyàtmano 'pi candanasyeva dehaikade÷avçttitvamavasthitivai÷eùyam / kathamityucyate / hçdi hyeùa àtmà pañhyate vedàntaùu / 'hçdi hyeùa àtmà' (pra÷na. 3.6), 'sa và eùa àtmà hçdi' (chà. 8.3.3), 'katama àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdyantarjyotiþ puruùaþ' (bç. 4.3.7) ityàdyupade÷ebhyaþ / tasmàddçùñàntadàrùñràntikayoravaiùamyàdyuktamevaitadavirodha÷candanavaditi // 24 // ____________________________________________________________________________________________ guõàdvà lokavat | BBs_2,3.25 | caitanyaguõavyàptervàõorapi sato jãvasya sakaladehavyàpi kàryaü na virudhyate / yathà loke maõipradãpaprabhçtãnàmapavarakaikade÷avartinàmapi prabhàpavarakavyàpinã satã kçtsne 'pavarake kàryaü karoti tadvat / syàtkadàciccandanasya sàvayavatvàtsåkùmàvayavavisarpaõenàpi sakaladeha àhlàdayitçtvaü va tvaõorjãvasyàvayavàþ santi yairayaü sakaladehaü viprasarpedityà÷aïkya guõàdvà lokavadityuktam // 25 // kathaü punarguõo guõivyatirekeõànyatra varteta / nahi pañasya ÷uklo guõaþ pañavyatirekeõànyatra vartamàno dç÷yate / pradãpabhàvadbhavediti cet / na / tasyà api dravyatvàbhyupagamàt / nibióàvayavaü hi tejodravyaü pradãpaþ / praviralàvayavaü tu tejodravyameva prabheti / ata uttaraü pañhati- ____________________________________________________________________________________________ vyatireko gandhavat | BBs_2,3.26 | yathà guõasyàpi sato gandhasya gandhavaddravyavyatirekeõa vçttirbhavati / apràpteùvapi kusumàdiùu gandhavatsu kusumagandhopalabdheþ / evamaõorapi sato jãvasya caitanyaguõavyatireko bhaviùyati / ata÷cànaikàntikametadguõatvàdråpàdivadà÷rayavi÷leùànupapattiriti / guõasyaiva sato gandhasyà÷rayavi÷leùadar÷anàt / gandhasyàpi sahaivà÷rayeõa vi÷leùa iti cet / na / yasmànmåladravyàdvi÷leùitasya kùayaprasaïgàt / akùãyamàõamapi tatpårvàvasthàto gamyate / anyathà tatpårvàvasthairgurutvàdibhirhãyeta / syàdetat / gandhà÷rayàõàü vi÷liùñànàmavayavànàmalpatvàtsannapi vi÷eùo nopalakùyate / såkùmà hi gandhaparamàõavaþ sarvato viprasçptà gandhabuddhimutpàdayanti nàsikàpuñamanupravi÷anta iti cet / na / atãndriyatvàtparamàõånàü sphuñagandhopalabdhe÷ca nàgakesaràdiùu / naca loke pratãtirgandhavaddravyamàghràtamiti / gandha evàghràta iti tu laukikàþ pratãyanti / råpàdiùvà÷rayavyatirekànupalabdhergandhasyàpyayukta à÷rayavyatireka iti cet / na / pratyakùatvàdanumànàpravçtteþ / tasmàdyadyathà loke dçùñaü tattathaivànumantavyaü niråpakairnànyathà / nahi raso guõo jihvayopalabhyata ityato råpàdayo 'pi guõà jihvàyaivopalabhyeragniriti niyantuü ÷akyate // 26 // ---------------------- FN: guõasya dravyavyatireka à÷rayavi÷leùaþ / ____________________________________________________________________________________________ tathà ca dar÷ayati | BBs_2,3.27 | hçdayàyatanatvamaõuparimàõatvaü càtmano 'bhidhàya tasyaiva 'à lomasya à nakhàgrebhyaþ' (chà. 8.8.1) iti caitanyena guõena samasta÷arãravyàpitvaü dar÷ayati // 27 // ____________________________________________________________________________________________ pçthagupade÷àt | BBs_2,3.28 | 'praj¤ayà ÷arãraü samàruhya' (kauùã. 3.6) iti càtmapraj¤ayoþ kartçkaraõabhàvena pçthagupade÷àccaitanyaguõenaivàsya ÷arãravyàpità gamyate / 'tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàya' (bç. 2.1.17) iti ca kartuþ ÷àrãratpçthagvij¤ànasyopade÷a etamevàbhipràyamupodbalayati / tasmàdaõuràtmeti // 28 // ---------------------- FN: vij¤ànamindriyàõàü j¤àna÷aktiü vij¤ànena caitanyaguõenàdàya ÷eta ityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ evaü pràpte bråmaþ - tadguõasàratvàt tu tadvyapade÷aþ pràj¤avat | BBs_2,3.29 | tu÷abdaþ pakùaü vyavartayati / naitadastyaõuràtmeti / utpattya÷ravaõàddhi parasyaiva tu brahmaõaþ prave÷a÷ravaõàttàdàtmyopade÷àcca parameva brahma jãva ityuktam / parameva cedbrahma jãvastasmàdyàvatparaü brahma tàvàneva jãvo bhavitumarhati / parasya ca brahmaõo vibhutvamàmnàtam / tasmàdvibhurjãvaþ / tathàca 'sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' (bç. 4.4.22) ityeva¤jàtãyakà jãvaviùayà vibhutvavàdàþ ÷rautàþ smàrtà÷ca samarthità bhavanti / nacàõorjãvasya sakala÷arãragatà vedanopapadyate / tvaksaübandhàtsyàditi cet / na / kaõñakatodane 'pi sakala÷arãragataiva vedanà prasajyeta / tvakkaõñakayorhi saüyogaþ kçtsnàyàü tvaci vartate tvakca kçtsna÷arãravyàpinãti / pàdatala eva tu kaõñakanunno vedanàü prati labhate / nacàõorguõavyàptirupapadyate, guõasya guõide÷atvàt / guõatvameva hi guõinamanà÷ritya guõasya hãyeta / pradãpaprabhàyà÷ca dravyàntaratvaü vyàkhyàtam / gandho 'pi guõatvàbhyupagamàtsà÷raya eva saücaritumarhati / anyathà guõatvahàniprasaïgàt / tathàcoktaü dvaipàyanena- 'upalabhyàpsu cedgandaü kecidbråyuranaipuõàþ / pçthivyàmeva taü vidyàdapo vàyuü ca saü÷ritam' iti / yadi ca caitanyaü jãvasya samastaü ÷arãraü vyàpnuyànnàõurjãvaþ syàt / caitanyameva hyasya svaråpamagnerivauùõyaprakà÷au / nàtra guõaguõivibhàgo vidyata iti ÷arãraparimàõatvaü ca pratyàkhyàtam / pari÷eùàdvibhurjãvaþ / kathaü tarhyaõutvàdivyapade÷a ityata àha- tad guõasàratvàttu tadvyapade÷aþ iti / tasyà buddherguõàstadguõà icchà dveùaþ sukhaü duþkhamityevamàdayastadguõàþ sàraþ pradhànaü yasyàtmanaþ saüsàritve saübhavati sa tadguõasàrastasya bhàvastadguõasàratvam / nahi buddherguõairvinà kevalasyàtmanaþ saüsàritvamasti / buddhyupàdhirdharmàdhyàsanimittaü hi kartçtvabhoktçtvàdilakùaõaü saüsàritvamakartçrabhoktu÷càsaüsàriõo nityamuktasya sata àtmanaþ / tasmàttadguõasàratvàdbuddhiparimàõenàsya parimàõavyapade÷aþ / tadutkràntyàdibhi÷càsyotkràntyadivyapade÷o na svataþ / tathàca- 'bàlàgra÷atabhàgasya ÷atadhà kalpitasya ca / bhàgo jãvaþ sa vij¤eyaþ sa cànantyàya kalpate' (÷ve. 5.9) ityaõutvaü jãvasyoktvà tasyaiva punarànantyamàha / taccaivameva sama¤jasaü syàdyadyaupacàrikamaõutvaü jãvasya bhavetpàramàrthikaü cànantyam / nahyubhayaü mukhyamavakalpeta / nacànantyamaupacàrikamiti ÷akyaü vij¤àtuü, sarvopaniùatsu brahmàtmabhàvasya pratipàdayiùitatvàt / tathetarasminnapyunmàne 'buddherguõenàtmaguõena caiva àràgramàtro hyavaro 'pi dçùñaþ' (÷ve. 6.8) iti ca buddhiguõasaübandhenaivàràgramàtratàü ÷àsti na svenaivàtmanà / 'eùo 'õuràtmà cetasà veditavyaþ' (muõóa. 3.1.9) ityatràpi na jãvasyàõuparimàõatvaü ÷iùyate, parasyaivàtmana÷cakùuràdyanavagràhyatvena j¤ànaprasàdagamyatvena ca prakçtatvàt / jãvasyàpi ca mukhyàõuparimàõatvànupapatteþ / tasmàddurj¤ànatvàbhipràyamidamaõutvavacanamupàdhyabhipràyaü và draùñavyam / tathà 'praj¤ayà ÷arãraü samàruhya' (kauùã. 3.6) ityeva¤jàtãyakeùvapi bhedopade÷eùu buddhyauvopàdhibhåtayà jãvaþ ÷arãraü samàruhyetyevaü yojayitavyam / vyapade÷amàtraü và, ÷ilàputrakasya ÷arãramityavadat / nahyatra guõaguõivibhàgo 'pi vidyata ityuktam / hçdayàyatanatvavacanamapi buddhereva tadàyatanatvàt / tathotkràntyàdãnàmapyupàdhyàyattatàü dar÷ayati- 'kasminnvahamutkrànta utkrànto bhaviùyàmi kasminvà pratiùñhite pratiùñhàsyàmãti' (pra÷na. 6.3) 'sa pràõamasçjata' (pra. 6.4) iti / utkràntyabhàve hi gatyàgatyorapyabhàvo vij¤àyate / nahyanapasçpasya dehàdgatyàgatã syàtàm / evamupàdhiguõasàratvàjjãvasyàõutvàdivyapade÷aþ pràj¤avat / yathà pràj¤asya paramàtmanaþ saguõeùåpàsaneùåpàdhiguõasàratvàdaõãyastvàdivyapade÷aþ- 'aõãyànvrãhervà yavàdvà' (chà. 3.1.14.2) 'manomayaþ pràõa÷arãraþ sarvagandhaþ sarvarasaþ satyakàmaþ satyasaükalpaþ' (chà. 3.14.2) ityevaüprakàrastadvat / syàdetadyadi buddhiguõasàratvàdàtmanaþ saüsàritvaü kalpyeta, tato buddhyàtmanorbhinnayoþ saüyogàvasànamava÷yaübhàvãtyato buddhiviyoge satyàtmano vibhaktasyànàlakùyatvàdasattvamasaüsàritvaü và prasajyeteti // 29 // ata uttaraü pañhati- ____________________________________________________________________________________________ yàvadàtmabhàvitvàc ca na doùas taddar÷anàt | BBs_2,3.30 | neyamanantaranirdiùñadoùapràptirà÷aïkanãyà / kasmàt / yàvadàtmabhàvitvàdbuddhisaüyogasya / yàvadayamàtmà saüsàrã bhavati, yàvadasya samyagdar÷anena saüsàritvaü na nivartate, tàvadasya buddhyà saüyogo na ÷àmyati / yàvadeva càyaü buddhyupàdhisaübandhastàvajjãvasya jãvatvaü saüsàritvaü ca / paramàrthatastu na jãvo nàma buddhyupàdhisaübandhaparikalpitasvaråpavyatirekeõàsti / nahi nityamuktasvaråpàtsarvaj¤àdã÷varàdanya÷cetano dhàturdvitãyo vedàntàrthaniråpaõàyàmupalabhyate / 'nànyo 'to 'sti draùñà ÷rotà mantà vij¤àtà' (bç. 3.7.23), 'nànyadato 'sti draùñç ÷rotç mantç vij¤àtç' (chà. 6.8.7), 'tattvamasi' (chà. 6.1.6), 'ahaü brahmàsmi' (bç. 1.4.7) ityàdi÷rutebhyaþ / kathaü punaravagamyate yàvadàtmabhàvã buddhisaüyoga iti / taddar÷anàdityàha / tathàhi ÷àstraü dar÷ayati- 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdyantarjyotiþ puruùaþ sa samànaþ sannubhau lokàvanusaücarati dhyàyatãva lelàyatãva' (bç. 4.3.4) ityàdi / tatra vij¤ànamaya iti buddhimaya ityetaduktaü bhavati / prade÷àntare 'vij¤ànamayo manomayaþ pràõamaya÷cakùurmayaþ ÷rotramayaþ' iti vij¤ànamayasya manaàdibhiþ saha pàñhàt / buddhimayatvaü ca tadguõasàratvamevàbhipreyate / yathà loke strãmayo devadatta iti strãràgàdipradhàno 'bhidhãyate tadvat / 'sa samànaþ sannubhau lokàvanusaücarati' iti ca lokàntaragamane 'pyaviyogaü buddhyà dar÷ayati / kena samànastasyaivabuddhyeti gamyate saünidhànàt / tacca dar÷ayati - 'dhyàyatãva lelàyatãva' (bç. 4.3.7) iti / etaduktaü bhavati- nàyaü svato dhyàyati, nàpi calati, dhyàyantyàü buddhau dhyàyatãva calantyàü buddhau calatãveti / apica mithyàj¤ànapuraþsaro 'yamàtmano buddhyupàdhisaübandhaþ / naca mithyàj¤ànasya samyagj¤ànàdanyatra nivçttirastãtyato yàvadbrahmàtmatànavabodhasyàvadayaü buddhyupàdhisaübandho na ÷àmyati / dar÷ayati ca- 'vedàhametaü puruùaü mahàntamàdityavarõaü tamasaþ purastàt / tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷ve. 3.8) iti // 30 // ---------------------- FN: vij¤ànamayo buddhipracuraþ / àdityavarõaü svaprakà÷am / tamasaþ parastàdaj¤ànàspçùñam / satà paramàtmanà / ____________________________________________________________________________________________ nanu suùuptapralayayorna ÷akyate buddhisaübandhaü àtmano 'bhyupagantum / 'satà somya tadà saüpanno bhavati svamapãto bhavati' (chà. 6.8.1) iti vacanàt / kçtsnavikàrapralayàbhyupagamàcca / tatkathaü yàvadàtmabhàvitvaü buddhisaübandhasyetyatrocyate- puüstvàdivat tv asya sato 'bhivyaktiyogàt | BBs_2,3.31 | yathà loke puüstvàdãni bãjàtmanà vidyamànànyeva bàlyàdiùvanupalabhyamànànyavidyamànavadabhipreyamàõàni yauvanàdiùvàvirbhavanti, nàvidyamànànyutpadyante ùaõóàdãnàmapi tadutpattiprasaïgàt, evamayamapi buddhisaübandhaþ ÷aktyàtmanà vidyamàna eva suùuptapralayayoþ punaþ prabodhaprasavayoràvirbhavati / evaü hyetadyujyate / nahyàkasmikã kasyacidutpattiþ saübhavati / atiprasaïgàt / dar÷ayati ca suùuptàdutthànamavidyàtmakabãjasadbhàvakàritam- 'sati saüpadya na viduþ sati saüpadyamàha' iti ta iha vyàghro và saüho và' (chà. 6.9.3) ityàdinà / tasmàtsiddhametadyàvadàtmabhàvã buddhyàdyupàdhisaübandha iti // 31 // ____________________________________________________________________________________________ nityopalabdhyanupalabdhiprasaïgo 'nyataraniyamo vànyathà | BBs_2,3.32 | taccàtmana upàdhibhåtamantaþkaraõaü mano buddhirvij¤ànaü ctitamiti cànekadhà tatra tatràbhilapyate / kvacicca vçttivibhàgena saü÷ayàdivçttikaü mana ityucyate, ni÷cayàdivçttikaü buddhiriti / taccaivaübhåtamantaþkaraõamava÷yamastãtyabhyupagantavyam / anyathà hyanabhyupagamyamàne tasminnityopalabdhyanupalabdhiprasaïgaþ syàt / àtmendriyaviùayàõàmupalabdhisàdhanànàü saünidhàne sati nityamevopalabdhiþ prasajyeta / atha satyapi hetusamavadhàne phalàbhàvastato nityamevànupalabdhiþ prasajyeta / nacaivaü dç÷yate / athavànyatarasyàtmana indriyasya và ÷aktipratibandho 'bhyupagantavyaþ / nacàtmanaþ ÷aktipratibandhaþ saübhavati / avikriyatvàt / nàpãndriyasya / nahi tasya pårvottarayoþ kùaõayorapratibaddha÷aktikasya sato 'kasmàcchaktiþ pratibadhyeta / tasmàdyasyàvadhànànavadhànàbhyàmupalabdhyanupalabdhã bhavatastanmanaþ / tathàca ÷rutiþ - 'anyatràtmanà abhåvaü nàdar÷amanyatramanà abhåvaü nà÷rauùam' (bç. 1.5.3) iti, 'manasà hyeva pa÷yati manasà ÷çõoti' (bç. 1.5.3) iti / kàmàdaya÷càsya vçttaya iti dar÷ayati 'kàmaþ saükalpo vicikitsà ÷raddhà÷raddhà dhçtiradhçtirhãrbhãrityetatsarvaü mana eva' (bç. 1.5.3) iti / tasmàdyuktametat / 'tadguõasàratvàttadvyapade÷aþ' iti // 32 // 14 kartràdhikaraõam / så. 33-40 ____________________________________________________________________________________________ kartà ÷àstràrthavattvàt | BBs_2,3.33 | tadguõasàratvàdhikàreõaivàparo 'pi jãvadharmaþ prapa¤cyate / kartà càyaü jãvaþ syàt / kasmàt / ÷àstràrthatvàt / eva¤ca 'yajeta' 'juhuyàt' 'dadyàt' ityevaüvidhaü vidi÷àstramarthavadbhavati / anyathà tadanarthakaü syàt / taddhi kartuþ sataþ kartavyavi÷eùamupadi÷ati / nacàsati kartçtve tadupapadyeta / tathedamapi ÷àstramarthavadbhavati eùa hi draùñà ÷rotà mantà boddhà kartà vij¤ànàtmà puruùaþ (pra. 5.9) iti // 33 // ____________________________________________________________________________________________ vihàropade÷àt | BBs_2,3.34 | ita÷ca jãvasya kartçtvaü, yajjãvaprakriyàyàü saüdhye sthàne vihàramupadi÷ati- 'sa ãyate 'mçto yatra kàmam' (bç. 4.3.12) iti, 'sve ÷arãre yathàkàmaü parivartate' (bç. 2.1.18) iti ca // 34 // ---------------------- FN: saüdhye sthàne svapnàvasthànam / ãyate gacchati / ____________________________________________________________________________________________ upàdànàt | BBs_2,3.35 | ita÷càsya kartçtvaü, yajjãvaprakriyàyàmeva karaõànàmupàdànaü saükãrtayati- 'tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàya' (bç. 21.1.17) iti, 'pràõàngçhãtvà' (bç. 2.1.18) iti ca // 35 // ---------------------- FN: pràõànàmindryàõàü vij¤ànena buddhyà vij¤ànaü grahaõa÷aktimàdàya svàpe jãvo hçdayametãti yojanà / ____________________________________________________________________________________________ vyapade÷àc ca kriyàyàü na cen nirde÷aviparyayaþ | BBs_2,3.36 | ita÷ca jãvasya kartçtvaü, yadasya laukikãùu vaidikãùu ca kriyàsu kartçtvaü vyapadi÷ati ÷àstram- 'vij¤ànaü yaj¤aü tanute karmàõi tanute 'pi ca' (tai. 2.5.1) iti / nanu vij¤ànacchabdo buddhau samadhigataþ / kathamanena jãvasya kartçtvaü såcyata iti / netyucyate / jãvasyaivaiùa nirde÷o na buddheþ / na cejjãvasya syànnirde÷aviparyayaþ syàt / vij¤ànenetyevaü niradekùyàt / tathà hyanyatra buddhivivakùàyàü vij¤àna÷abdasya karaõavibhaktinirde÷o dç÷yate 'tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàya' (bç. 2.1.17) iti / iha tu ' vij¤ànaü yaj¤aü tanute' (tai. 2.5.1) iti kartçsamànàdhikaraõanirde÷àdbuddhivyatiriktasyaivàtmanaþ kartçtvaü såcyata ityadoùaþ // 36 // atràha- yadi buddhivyatirikto jãvaþ kartà syàtsa svatantraþ sanpriyaü hitaü caivàtmano niyamena saüpàdayenna viparãtam / viparãtamapi tu saüpàdayannupalabhyate / naca svatantrasyàtmana ãdç÷ã pravçttiraniyamenopapadyata iti / ata uttaraü pañhati- ____________________________________________________________________________________________ upalabdhivadaniyamaþ | BBs_2,3.37 | yathàyamàtmopalabdhiü prati svatantro 'pyaniyameneùñamaniùñaü copalabhata evamaniyamenaiveùñamaniùñaü ca saüpàdayiùyati / upalabdhàvapyasvàtantryamupalabdhihetåpàdànopalambhàditi cet / na / viùayaprakalpanàmàtraprayojanatvàdupalabdhihetånàm / upalabdhau tvananyàpekùatvamàtmana÷caitanyayogàt / apicàrthakriyàyàmapi nàtyantamàtmanaþ svàtantryamasti de÷akàlanimittavi÷eùàpekùatvàt / naca sahàyàpekùasya kartuþ kartçtvaü nivartate / bhavati hyedhodakàdyapekùasyàpi paktuþ paktçtvam / sahakàrivaicitryàcceùñàniùñàrthakriyàyàmaniyamena pravçttiràtmano na virudhyate // 37 // ____________________________________________________________________________________________ ÷aktiviparyayàt | BBs_2,3.38 | ita÷ca vij¤ànavyatirikto jãvaþ kartà bhavitumarhati / yadi purvij¤àna÷abdavàcyà buddhireva kartrã syàttataþ ÷aktiviparyayaþ syàt / karaõa÷aktirbuddherhãyeta kartç÷akti÷càpadyeta / satyàü ca buddheþ kartç÷aktau tasyà evàhaüpratyayaviùayatvamabhyupagantavyam / ahaïkàrapårvikàyà eva pravçtteþ sarvatra dar÷anàt / ahaü gacchàmyahamàgacchàmyahaü bhu¤jo 'haü pibàmãti ca / tasyà÷ca kartç÷aktiyuktàyàþ sarvàrthakàrã karaõamanyatkalpayitavyam / ÷akto 'pi hi sankartà karaõamupàdàya kriyàsu pravartamàno dç÷yata iti / tata÷ca saüj¤àmàtre vivàdaþ syànna vastubhedaþ ka÷cit / karaõavyatiriktasya kartçtvàbhyupagamàt // 38 // ____________________________________________________________________________________________ samàdhyabhàvàc ca | BBs_2,3.39 | yo 'pyayamaupaniùadàtmapratipattiprayojanaþ samàdhirupadiùño vedànteùu- 'àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyasitavya so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' (bç. 2.4.5), 'àtmetyevaü dhyàyatha àtmànam' (muõóa. 2.2.6) ityevaülakùaõaþ, so 'pyasatyàtmanaþ kartçtve nopapadyeta / tasmàdapyasya kartçtvasiddhiþ // 39 // 15 takùàdhikaraõam // så. 40 ____________________________________________________________________________________________ yathà ca takùobhayathà | BBs_2,3.40 | evaü tàvacchàstràrthavattvàdibhirhetubhiþ kartçtvaü ÷àrãrasya pradar÷itaü, tatpunaþ svàbhàvikaü và syàdupàdhinimittaü veti cintyate / tatraitaireva ÷àstràrthavattvàdibhirhetubhiþ svàbhàvikaü kartçtvamapavàdahetvabhàvàditi / evaü pràpte bråmaþ / na svàbhàvikaü kartçtvamàtmanaþ saübhavati, anirmokùaprasaïgàt / kartçtvasvabhàve hyàtmano na kartçtvànnirmokùaþ saübhavati, agnerivauùõyàt / naca kartçtvàdanirmuktasyàsti puruùàrthasiddhiþ, kartçtvasya duþkharåpatvàt / nanu sthitàyàmapi kartçtva÷aktau kartçtvakàryaparihàràtpuruùàrthaþ setsyati / tatparihàra÷ca nimittaparihàràt / yathàgnerdahana÷aktiyuktasyàpi kàùñhaviyogàddahanakàryàbhàvàt / na / nimittànàmapi ÷aktilakùaõena saübandhena saübaddhànàmatyantaparihàràsaübhavàt / nanu mokùasàdhanavidhànànmokùaþ setsyati / na / sàdhanàyattasyànityatvàt / apica nitya÷uddhabuddhamuktàtmapratipàdanànmokùasiddhirabhimatà / tàdçgàtmapratipàdanaü ca na svàbhàvike kartçtve 'vakalpeta / tasmàdupàdhidharmàdhyàsenaivàtmanaþ kartçtvaü na svàbhàvikam / tathàca ÷rutiþ - 'dhyàyatãva lelàyatãva' (bç. 4.3.7) iti / 'àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõaþ(kaõñha. 3.4) iti copàdhisaüpçktasyaivàtmano bhoktetyàdivi÷eùalàbhaü dar÷ayati / nahi vivekinàü parasmàdanyo jãvo nàma kartà bhoktà và vidyate / 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 4.3.23) ityàdi÷ravaõàt / para eva tarhi saüsàrã kartà bhoktà ca prasajyeta, parasmàdanya÷ceccitimà¤jãvaþ kartà buddhyàdisaüghàtavyatirikto na syàt / na / avidyàpratyupasthàpitatvàtkartçtvabhoktçtvayoþ / tathàca ÷àstram- 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yati' (bç. 2.4.14) ityavidyàvasthàyàü kartçtvabhoktçtve dar÷ayitvà vidyàvasthàyàü te eva kartçtvabhoktçtve nivàrayati- 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 2.4.14) iti / tathà svapnajàgaritayoràtmana upàdhisaüparkakçtaü ÷ramaü ÷yenasyevàkà÷e viparipatataþ ÷ràvayitvà tadabhàvaü suùuptau pràj¤enàtmanà saüpariùvaktasya ÷ràvayati- 'tadvà asyaitadàptakàmamàtmakàmamakàmaü råpaü ÷okàntaram (bç. 4.3.21) ityàrabhya eùàsya paramà gatireùàsya paramà saüpadeùo 'sya paramo loka eùo 'syaparama ànandaþ (bç. 4.3.32) ityupasaühàràt / tadetadàhàcàryaþ - yathà ca takùobhayathà iti / tvarthe càyaü caþ pañhitaþ / naivaü mantavyaü svàbhàvikamevàtmanaþ kartçtvamagnerivauùõyamiti / yathà tu takùà loke vàsyàdikaraõahastaþ kartà duþkhã bhavati sa eva svagçhaü pràpto vimuktavàsyàdikaraõaþ svastho nivçtto nirvyàpàraþ sukhã bhavatyevamavidyàpratyupasthàpitadvaitasaüpçkta àtmà svapnajàgaritàvasthayoþ kartà duþkhã bhavati sa tacchramàpanuttaye svamàtmànaü paraü brahma pravi÷ya vimuktakàryakaraõasaüghàto 'kartà sukhã bhavati saüprasàdàvasthàyàm / tathà muktyavasthàyàmapyavidyàdhvàntaü vidyàpradãpena vidhåyàtmaiva kevalo nivçttaþ sukhã bhavati / takùadçùñànta÷caitàvatàü'÷ena draùñavyaþ / takùà hi vi÷iùñheùu takùaõàdivyàpàreùvapekùyaiva pratiniyatàni karaõàni vàsyàdãni kartà bhavati / sva÷arãreõa tvakartaiva / evamayamàtmà sarvavyàpàreùvapekùyaiva manaàdãni karaõàni kartà bhavati, svàtmanà tvakartaiveti / natvàtmanasthakùõa ivàvayavàþ santi yairhastàdibhiriva vàsyàdãni takùà manaàdãni karaõànyàtmopàdadãta nyasyedvà / yattåktaü ÷àstràrthavattvàdibhirhetubhiþ svàbhàvikamàtmanaþ kartçtvamiti / tanna / vidhi÷àstraü tàvadyathàpràptaü kartçtvamupàdàya kartavyavi÷eùamupadi÷ati na kartçtvamàtmanaþ pratipàdayati / naca svàbhàvikamasya kartçtvamiti brahmàtmatvopade÷àdityavocàma / tasmàdavidyàkçtaü kartçtvamupàdàya vidhi÷àstraü pravartiùyate / kartà vij¤ànàtmà puruùa ityeva¤jàtãyakamapi ÷àstramanuvàdaråpatvàdyathàpràpyamevàvidyàkçtaü kartçtvamanuvadiùyati / etena vihàropàdàne parihçte / tayorapyanuvàdaråpatvàt / nanu saüdhye sthàne prasupteùu karaõeùu sve ÷arãre yathàkàmaü parivartata iti vihàra upadi÷yamànaþ kevalasyàtmanaþ kartçtvamàvahati / tathopàdàne 'pi 'tadeùàü pràõànàü vij¤ànena vij¤ànamàdàya' iti karaõeùu karmakaraõavibhaktã ÷råyamàõe kevalasyàtmanaþ kartçtvaü gamayata iti / atrocyate- na tàvatsaüdhye sthàne 'tyantamàtmanaþ karaõaviramaõamasti / 'sadhãþ svapno bhåtvemaü lokamatikràmati' (bç.4.3.7) iti tatràpi dhãsaübandha÷ravaõàt / tathàca smaranti- 'indriyàõàmuparame mano 'nuparataü yadi / sevate viùayàneva tadvidyàtsvapnadar÷anam' iti / 'kàmàdaya÷ca manaso vçttayaþ' iti ÷rutiþ / tà÷ca svapne dç÷yante / tasmàtsamanà eva svapne viharati / vihàro 'pi ca tatratyo vàsanàmaya eva natu pàramàrthiko 'sti / tathàca ÷rutirivàkàrànubaddhameva svapnavyàpàraü varõayati- 'uteva strãbhiþ saha modamàno jakùadutevàpi bhayàni pa÷yan' (bç. 4.3.13) iti / laukikà api tathaiva svapnaü kathayanti- àrukùamiva giri÷çïgamadràkùamiva vanaràjimiti / tathopàdàne 'pi yadyapi karaõeùu karmakaraõavibhaktinirde÷astathàpi tatsaüpçktasyaivàtmanaþ kartçtvaü draùñavyam / kevale kartçtvàsaübhavasya dar÷itatvàt / bhavati ca loke 'nekaprakàrà vivakùà yodhà yudhyante yodhai ràjà yudhyata iti / apicàsminnupàdàne karaõavyàpàroparamamàtraü vivakùyate na svàtantryaü kasyacidabuddhipårvakasyàpi svàpe karaõavyàpàroparamasya dçùñatvàt / yastvayaü vyapade÷o dar÷itaþ 'vij¤ànaü yaj¤aü tanute' iti, sa buddhereva kartçtvaü pràpayati / vij¤àna÷abdasya tatra prasiddhatvàt / manonantaraü pàñhàcca / 'tasya ÷raddhaiva ÷iraþ' (tai. 2.4) iti ca vij¤ànamayasyàtmanaþ ÷raddhàdyavayavatvasaükãrtanàt / ÷raddhàdãnàü ca buddhidharmatvaprasiddheþ / 'vij¤ànaü devàþ sarve brahma jyeùñhamupàsate' (tai. 2.5.1) iti ca vàkya÷eùàt / jyeùñhatvasya ca prathamajatvamasya buddhau prasiddhatvàt / 'sa eùa vàca÷cittasyottarottarakramo yadyaj¤aþ' iti ca ÷rutyantare yaj¤asya vàgbuddhisàdhyatvàvadhàramàt / naca buddheþ ÷aktiviparyayaþ karaõànàü kartçtvàbhyupagame bhavati / sarvakàrakàõàmeva svasvavyàpàreùu kartçtvasyàva÷yaübhàvitvàt / upalabdhyapekùaü tveùàü karaõànàü karaõatvaü, sà càtmanaþ / naca tasyàmapyasya kartçtvamasti / nityolabdhisvaråpatvàt / ahaïkàrapårvakamapi kartçtvaü nopalabdhurbhavitumarhati / ahaïkàrasyàpyupalabhyamànatvàt / nacaivaü sati karaõàntarakalpanàprasaïgaþ / buddheþ karaõatvàbhyupagamàt / samàdhyabhàvastu ÷àstràrthattvenaiva parihçtaþ / yathàpràptameva kartçtvamupàdàya samàdhividhànàt / tasmàtkartçtvamapyàtmana upàdhinimittameveti sthitam // 40 // ---------------------- FN: ÷okàntaraü duþkhàspçùñam / gatiþ pràpyaü, loko bhogyaü sukham / anyairapreryatvaü svasthatvam, mànasaprayatnaràhityaü nirvçtatvam, kàyaceùñà÷ånyatvaü nirvyàpàratvam / saüprasàdaþ suùuptiþ / jakùat bhu¤jànaiva / ____________________________________________________________________________________________ 16 paràyattàdhikaraõam / så. 41-42 paràt tu tacchruteþ | BBs_2,3.41 | yadidamavidyàvasthàyàmupàdinibandhanaü kartçtvaü jãvasyàbhihitaü, tatkimanapekùye÷varaü bhavatyàhosvidã÷varàpekùamiti bhavati vicàraõà / tatra pràptaü tàvanne÷varamapekùate jãvaþ kartçtva iti / kasmàt / apekùàprayojanàbhàvàt / ayaü hi jãvaþ svayameva ràgadveùàdidoùaprayuktaþ kàrakàntarasàmagrãsamapannaþ kartçtvamanubhavituü ÷aknoti / tasya kimã÷varaþ kariùyati / naca loke prasiddhirasti kçùyàdikàsu kriyàsvanaóudàdivadã÷varo 'paro 'pekùitavya iti / kleùàtmakena ca kartçtvena jantånsaüsçjata ã÷varasya nairghçõyaü prasajyeta, viùamaphalaü caiùàü kartçtvaü vidadhato vaiùamyam / nanu 'vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàt' (bra. 1.4.17) ityuktam / satyamuktam sati tvã÷varasya sàpekùatvasaübhave / sàpekùatvaü ce÷varasya saübhavati satorjantånàü dharmàdharmayostayo÷ca sadbhàvaþ sati jãvasya kartçtve / tadeva cetkartçtvamã÷varàpekùaü syàtkiüviùayamã÷varasya sàpekùatvamucyeta / akçtàbhyàgama÷caivaü jãvasya prasajyeta / tasmàtsvata evàsya kartçtvamiti / etàü pràptiü tu÷abdena vyàvartya pratijànãte- 'paràt' iti / avidyàvasthàyàü kàryakaraõasaüghàtàvivekadar÷ino jãvasyàvidyàtimiràndhasya sataþ parasmàdàtmanaþ karmàdhyakùàtsarvabhåtàdhivàsàtsàkùiõa÷cetayiturã÷varàttadanuj¤ayà kartçtvabhoktçtvalakùaõasya saüsàrasya siddhiþ, tadanugrahahetukenaiva ca vij¤ànena mokùasiddhirbhavitumarhati / kutaþ / tacchruteþ / yadyapi doùaprayuktaþ sàmagrãsaüpanna÷ca jãvaþ, yadyapi ca loke kçùyàdiùu karmasu ne÷varakàraõatvaü prasiddhaü, tathàpi sarvàsveva pravçttiùvã÷varo hetukarteti ÷ruteravasãyate / tathàhi ÷rutirbhavati- 'eùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokebhya unninãyate / eùa hyevàsàdhu karma kàrayati taü yamadho ninãùate' (kauùã. 3.8) iti / 'ya àtmani tiùñhannàtmànamantaro yamayati' iti caiva¤jàtãyakà // 41 // nanvevamã÷varasya kàrayitçtve sati vaiùamyanairghaõye syàtàmakçtàbhyàgama÷ca jãvasyeti / netyucyate- ____________________________________________________________________________________________ kçtaprayatnàpekùas tu vihitapratiùiddhàvaiyarthyàdibhyaþ | BBs_2,3.42 | tu÷abda÷coditadoùavyàvartanàrthaþ / kçto yaþ prayatno jãvasya dharmàdharmalakùaõastadapekùa evainamã÷varaþ kàrayati / tata÷caite codità doùà na prasajyante / jãvakçtadharmàdharmavaiùamyàpekùa eva tattatphalàni viùamaü vibhajetparjanyavadã÷varo nimittatvamàtreõa / yathà loke nànàvidhànàü gucchagulmàdãnàü vrãhiyavàdãnàü càsàdhàraõebhyaþ svasvabãjebhyo jàyamànànàü sàdhàraõaü nimittaü bhavati parjanyaþ / nahyasati parjanye rasapaùpapalà÷àdivaiùamyaü teùàü jàyate, nàpyasatsu svasvabãjeùu, evaü jãvakçtaprayatnàpekùa ã÷varasteùàü ÷ubhà÷ubhaü vidadhyàditi ÷liùyate / nanu kçtaprayatnàpekùatvameva jãvasya paràyatte kartçtve nopapadyate / naiùa doùaþ / paràyatte 'pi hi kartçtve karotyeva jãvaþ / kurvantaü hi tamã÷varaþ kàrayati / apica pårvaprayatnamapekùyedànãü kàrayati pårvataraü ca prayatnamapekùya pårvamakàrayadityanàditvàtsaüsàrasyetyanavadyam / kathaü punaravagamyate kçtapratnàpekùa ã÷vara iti / vihitapratiùiddhàvaiyarthyàdibhya ityàha / evaü hi 'svargakàmo yajeta' 'bràhmaõo na hantavyaþ', ityeva¤jàtãyakasya vihitasya pratiùiddhasya càvaiyarthyaü bhavati / anyathà tadanarthakaü syàt / ã÷vara eva vidhipratiùedhayorniyujyeta / atyantaparatantratvàjjãvasya / tathà vihitakàriõamapyanarthena saüsçjetpratiùiddhakàriõamapyarthena / tata÷ca pràmàõyaü vedasyàstamiyàt / ã÷varasya càtyantànapekùatve laukikasyàpi puruùakàrasya vaiyarthyaü tathà de÷akàlanimittànàü pårvoktadoùaprasaïga÷cetyeva¤jàtãyakaü doùajàtamàdigrahaõena dar÷ayati // 42 // 17 aü÷àdhikaraõam / så. 43-53 ____________________________________________________________________________________________ aü÷o nànàvyapade÷àd anyathà càpi dà÷akitavàditvam adhãyata eke | BBs_2,3.43 | jãve÷varayorupakàryopakàrabhàva uktaþ / sa ca saübaddhayoreva loke dçùño yathà svàmibhçtyayoryathà vàgnivisphuliïgayoþ / tata÷ca jãve÷varayorapyupakàryopakàrakabhàvàbhyupagamàtkiü svàmibhçtyavatsaübandha àhosvidagnivisphuliïgavadityasyàü vicikitsàyàmaniyamo và pràpnoti / athavà svàmibhçtyaprakàreùveve÷itrã÷itavyabhàvasya prasiddhatvàttadvidha eva saübandha iti pràpnoti / ato bravãtyaü÷a iti / jãva ã÷vasyàü÷o bhavitumarhati, yathàgnervisphuliïgaþ / aü÷a ivàü÷o nahi niravayavasya mukhyoü'÷aþ saübhavati / kasmàtpunarniravayavatvàtsa eva na bhavati / nànàvyapade÷àt / 'so 'nveùñavyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' (chà. 8.7.1) 'etameva viditvà munirbhavati' ' ya àtmani tiùñhannàtmànamantaro yamayati' iti caiva¤jàtãyako bhedanirde÷o nàsati bhede yujyate / nanu càyaü nànàvyapade÷aþ sutaràü svàmibhçtyasàråpye yujyata ityata àha- anyathà càpãti / naca nànàvyapade÷àdeva kevalàdaü÷atvapratiptiþ / kiü tarhyanyathà càpi vyapade÷o bhavatyanànàtvasya pratipàdakaþ / tathàhi- eke ÷àkhino dà÷akitavàdibhàvaü brahmaõa àmanantyàtharvaõikà brahmasåkte- 'brahma dà÷à brahma dàsà brahmaiveme kitavàþ' ityàdinà / dà÷à ya ete kaivartàþ prasiddhàþ, ye càmã dàsàþ svàmiùvàtmànamupakùapayanti, ye cànye kitavà dyåtakçtaste sarve brahmaiveti hãnajantådàharaõena sarveùàmeva nàmaråpakçtakàryakaraõasaüghàtapraviùñànàü jãvànàü brahmatvamàha / tathànyatràpi brahmaprakriyàyàmevàyamarthaþ prapa¤cyate- 'tvaü strã tvaü pumànasi tvaü kumàra uta và kumàrã / tvaü jãrõo daõóena va¤casi tvaü jàto bhavasi vi÷vatomukhaþ' (÷ve. 4.3) iti / 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste' iti ca / 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bçca 3.7.23) ityàdi÷rutibhya÷càsyàrthasya siddhiþ / caitanyaü càvi÷iùñaü jãve÷varayoryathàgnivisphuliïgayorauùõyam / ato bhedàbhedàvagamàbhyàmaü÷atvàvagamaþ // 43 // kuta÷càü÷atvàvagamaþ - ____________________________________________________________________________________________ mantravarõàc ca | BBs_2,3.44 | mantravarõa÷caitamarthamavagamayati 'tàvànasya mahimà tato jyàyàü÷ca puruùaþ / pàdo 'sya sarvàbhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chà. 3.12.6) iti / atra bhåta÷abdena jãvapradhànàni sthàvarajaïgamàni nirdi÷ati / 'ahiüsansarvabhåtànyanyatra tãrthebhyaþ' iti prayogàt / aü÷aþ pàdo bhàga ityanarthàntaram / tasmàdapyaü÷atvàvagamaþ // 44 // kuta÷càü÷atvàvagamaþ - ____________________________________________________________________________________________ api ca smaryate | BBs_2,3.45 | ã÷varagãtàsvapi ce÷varaü÷atvaü jãvasya smaryate- 'mamaivàü÷o jãvaloke jãvabhåtaþ sanàtanaþ' (15.7) iti / tasmàdapyaü÷atvàvagamaþ / yattåktaü svàmibhçtyàdiùveve÷itrã÷itavyabhàvo loke prasiddha iti / yadyapyeùà loke prasiddhastathàpi ÷àstràttvatràü÷àü÷itvamã÷itrã÷itavyabhàva÷ca ni÷cãyate / nirati÷ayopàdhisaüpanna÷ce÷varo nihãnopàdhisaüpannà¤jãvànpra÷àstãti na ki¤cidvipratiùidhyate // 45 // atràha- nanu jãvasye÷varàü÷atvàbhyupagame tadãyena saüsàraduþkhopabhogenàü÷ina ã÷varasyàpi duþkhitvaü syàt / yathà loke hastapàdàdyanyatamàïgagatena duþkhenàïgino devadattasya duþkhitvaü tadvat / tata÷ca tatpràptànàü mahattaraü duþkhaü pràpnuyàt / ato varaü pårvàvasthaþ saüsàra evàstviti samyagdar÷anànarthakyaprasaïgaþ syàditi / atrocyate- ____________________________________________________________________________________________ prakà÷àdivan naivaü paraþ | BBs_2,3.46 | yathà jãvaþ saüsàraduþkhamanubhavati naivaü para ã÷varo 'nubhavatãti pratijànãmahe / jãvo hyavidyàve÷ava÷àddehàdyàtmabhàvamiva gatvà tatkçtena duþkhena duþkhyahamityavidyayà kçtaü duþkhopabhogamabhimanyate / naivaü parame÷varasya dehàdyàtmabhàvo duþkhàbhimàno vàsti / jãvasyàpyavidyàkçtanàmaråpanirvçttadehendriyàdyupàdhyavivekabhramanimitta eva duþkhàbhimàno natu pàramàrthiko 'sti / yathàca svadehagatadàhacchedàdinimittaü duþkhaü tadabhimànabhràntyànubhavati tathà putramitràdigocaramapi duþkhaü tadabhimànabhràntyaivànubhavatyahameva putro 'hameva mitramityevaü snehava÷ena putramitràdiùvabhinivi÷amànaþ / tata÷ca ni÷citametadavagamyate- mithyàbhimànabhramanimitta eva duþkhànubhava iti / vyatirekadar÷anàccaivamavagamyate / tathàhi- putramitràdimatsu bahuùåpaviùñeùu tatsaübandhàbhimàniùvitareùu ca putro mçto mitraü mçtamityevamàdyudghoùite yeùàmeva putramitràdimattvàbhimànasteùàmeva tannimittaü duþkhamutpadyate nàbhimànahãnànàü parivràjakàdãnàm / ata÷ca laukikasyàpi puüsaþ samyagdar÷anàrthavattvaü dçùñaü, kimuta viùaya÷ånyàdàtmano 'nyadvastvantaramapa÷yato nityacaitanyamàtrasvaråpasyeti / tasmànnàsti samyagdar÷anànarthakyaprasaïgaþ / prakà÷àdivaditi nidar÷anopanyàsaþ / yathà prakà÷aþ saura÷càndramaso và viyadvyàpyavatiùñhamàno 'ïgulyàdyupàdhisaübandhàtteùvçjuvakràdibhàvaü pratipadyamàneùu tattadbhàvamiva pratipadyamàno 'pi na paramàrthatastadbhàvaü pratipadyate / yathà càkà÷o ghañàdiùu gacchatsu gacchanniva vibhàvyamàno 'pi na paramàrthato gacchati, yathà coda÷aràvàdikampanàttadgate såryapratibimbe kampamàne 'pi na tadvànsåryaþ kampate, evamavidyàpratyupasthàpite buddhyàdyupahite jãvàkhyeü'÷e duþkhàyamàne 'pi na tadvànã÷varo duþkhàyate / jãvasyàpi tu duþkhapràptiravidyànimittaivetyuktam / tathàcàvidyànimittajãvabhàvavyudàsena brahmabhàvameva jãvasya pratipàdayanti vedàntàþ 'tattvamasi' ityevamàdayaþ, tasmànnàsti jaivena duþkhena paramàtmano duþkhitvaprasaïgaþ // 46 // ---------------------- FN: itareùvabhimàna÷ånyeùu / ____________________________________________________________________________________________ smaranti ca | BBs_2,3.47 | smaranti ca vyàsàdayo yathà jaivena duþkhena na paramàtmà duþkhàyata iti / 'tatra yaþ paramàtmà hi sa nityo nirguõaþ smçtaþ / na lipyate phalai÷càpi padmapatramivàmbhasà / karmàtmà tvaparo yo 'sau mokùabandhanaiþ sa yujyate / sa saptada÷akenàpi rà÷inà yujyate punaþ' iti / ca÷abdàtsamàmananti ceti vàkya÷eùaþ / 'tayoranyaþ pippalaü svàdvattyana÷nannanyo abhicàka÷ãti' (÷ve. 4.6) iti / 'ekastathà sarvabhåtàntaràtmà na lipyate lokaduþkhena bàhyaþ' (kañha. 5.11) iti ca // 47 // atràha- yadi tarhyeka eva sarveùàü bhåtànàmantaràtmà syàtkathamanuj¤àparihàrau syàtàü lokikau vaidikau ceti / nanu càü÷o jãva ã÷varasyetyuktam / tadbhedàccànuj¤àparihàrau tadà÷rayàvavyatikãrõàvupapadyete kimatra codyata iti / ucyate- naitadevam / anaü÷itvamapi hi jãvasyàbhedavàdinyaþ ÷rutayaþ pratipàdayanti- 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (te. 2.6.1), 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23), 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati' (bç. 4.4.19), 'tattvamasi' (chà. 6.8.7) 'ahaü brahmàsmi' (bç. 1.4.10) ityeva¤jàtãyakàþ / nanu bhedàbhedàvagamàbhyàmaü÷atvaü siddhyatãtyuktam / syàdetadevaü yadyubhàvapi bhedàbhedau pratipipàdayiùitau syàtàm, abheda eva tvatra pratipipàdayiùito brahmàtmatvapratipattau puruùàrthasiddheþ / svabhàvapràptastu bhedo 'nådyate / naca niravayavasya brahmaõo mukhyoü'÷o jãvaþ saübhavatãtyuktam / tasmàtparaþ evaikaþ sarveùàü bhåtànàmantaràtmà jãvabhàvenàvasthita ityato vaktavyànuj¤àparihàropapattiþ // 47 // ---------------------- FN: tatra jãvaparayormadhye / karmàtmà karmà÷rayo jãvaþ / saptada÷akena da÷endrayàõi pa¤ca pràõaþ mano buddi÷ceti saptada÷asaükhyàko rà÷irliïgam / mçtyoþ sa mçtyu - iha brahmaõi yo nàneva kalpitabheda÷àli cetanàcetanàtmakaü vi÷vaü pa÷yati sa mçtyoranantaraü mçtyuü janmamaraõàdiparamparàråpaü saüsàraü pràpnotãtyarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ tàü bråmaþ - anuj¤àparihàrau dehasambandhàj jyotiràdivat | BBs_2,3.48 | 'çtau bhàryàmupeyàt' ityanuj¤à / ''gurvàïganàü nopagacchet' iti parihàraþ / tathà 'agnãùomãyaü pa÷uü saüj¤apayet' ityanuj¤à / 'na hiüsyàtsarvàbhåtàni' iti parihàraþ / evaü loke 'pi mitramupasevitavyamityanuj¤à / ÷atruþ parihartavya iti parihàraþ / evaüprakàràvanuj¤àparihàràvekatve 'pyàtmano dehasaübandhàtsyàtàm / dehaiþ saübandho dehasaübandhaþ / kaþ punardehasaübandhaþ / dehàdirayaü saüghàto 'hamevetyàtmani viparãtapratyayotpattiþ / dçùñà ca sà sarvapràõinàmahaü gacchàmyahamàgacchàmyahamandho 'hamanandho 'haü måóho 'hamamåóha ityevamàtmikà / nahyasyàþ samyagdar÷anàdanyannivàrakamasti / pràktu samyagdar÷anàtpratataiùà bhràntiþ sarvajantuùu / tadevamavidyànimittadehàdyupàdhisaübandhakçtàdvi÷eùàdaikàtmyàbhyupagame 'pyanuj¤àparihàràvavakalpyete / samyagdar÷inastarhyanuj¤àparihàrànarthakyaü pràptam / na / tasyakçtàrthatvànniyojyatvànupapatteþ / heyopàdeyayorhi niyojyo niyoktavyaþ syàt / àtmanastvatiriktaü heyamupàdeyaü và vastvapa÷yankathaü niyujyeta / nacàtmàtmanyeva niyojyaþ syàt / ÷arãravyatirekadar÷ina eva niyojyatvamiti cet / na / tatsaühatatvàbhimànàt / satyaü vyatirekadar÷ino niyojyatvaü tathàpi vyomàdivaddehàdyasaühatatvamapa÷yata evàtmano niyojyatvàbhimànaþ / nahi dehàdyasaühatatvadar÷inaþ kasyacidapi niyogo dçùñaþ / kimutaikàtmyadar÷inaþ / naca niyogàbhàvàtsamyagdar÷ino yatheùñaceùñàprasaïgaþ / sarvatràbhimànasyaiva pravartakatvàdibhimànàbhàvàcca samyagdar÷inaþ / tasmàddehasaübandhàdevànuj¤àparihàrau / jyotiràdivat / yathà jyotiùa ekatve 'pyagniþ kravyàtparihriyate netaraþ / yathàca prakà÷a ekasyàpi savituramedhyade÷asaübaddhaþ parihriyate netaraþ ÷ucibhåmiùñhaþ / yathà bhaumàþ prade÷à vajravaióåryàdaya upàdãyante / bhaumà api santo narakalevaràdayaþ parihriyante / yathà måtraparãùaü gavàü pavitratayà parigçhyate tadeva jàtyantare parivarjyate tadvat // 48 // ---------------------- FN: pratatà saütatà / vi÷eùo bhedaþ / kravyaü màüsamattãti kravyàt smà÷ànàgniþ / ____________________________________________________________________________________________ asantate÷ càvyatikaraþ | BBs_2,3.49 | syàtàü nàmànuj¤àpariharàvekasyàpyatmano dehavi÷eùayogàt / yatsvayaü karmaphalasaübandhaþ sa caikàtmyàbhyupagame vyatikãryeta svàmyekatvàditi cet / naitadevam / asaütateþ / nahi kartçbhoktç÷càtmanaþ saütataþ sarvaiþ ÷arãraiþ saübandho 'sti / upàdhitantro hi jãva ityuktam / upàdhyasaütànàcca nàsti jãvasaütànaþ / tata÷ca karmavyatikaraþ phalavyatikaro và na bhaviùyati // 49 // ____________________________________________________________________________________________ àbhàsa eva ca | BBs_2,3.50 | àbhàsa eva caiùa jãvaþ parasyàtmano jalasåryakàdivatpratipattavyaþ / na sa eva sàkùàt / nàpi vastvantaram / ata÷ca yathà naikasmi¤jalasåryake kampamàne jalasåryakàntaraü kampate, evaü naikasmi¤jãve karmaphalasaübandhini jãvàntarasya tatsaübandhaþ / evamapyavyatikara eva karmaphalayoþ / àbhàsasya càvidyàkçtatvàttadà÷rayasya saüsàrasyàvidyàkçtatvopapattiriti / tadvyudàsena ca pàramàrthikasya brahmàtmabhàvasyopade÷opapattiþ / yeùàü tu bahava àtmànaste ca sarve sarvagatàsteùàmevaiùa vyatikaraþ pràpnoti / katham / bahavo vibhava÷càtmàna÷caitanyamàtrasvaråpà nirguõà nirati÷ayà÷ca tadarthaü sàdhàraõaü pradhànaü tannimittaiùàü bhogàpavargasiddhiriti sàükhyàþ / sati bahutve vibhutve ca ghañakuóyàdisamànà dravyamàtrasvaråpàþ svato 'cetanà àtmanastadupakaraõàni càõåni manàüsyacetanàni / tatràtmadravyàõàü manodravyàõàü ca saüyogànnavecchàdayo vai÷eùikà àtmaguõà utpadyante / te càvyatirekeõa pratyekamàtmasu samavayanti sa saüsàraþ / teùàü navànàmàtmaguõànàmatyantànutpàdo mokùa iti kàõàdàþ / tatra sàükhyànàü tàvaccaitanyasvaråpatvàtsarvàtmanàü saünidhànàdyavi÷eùàccaikasya sukhaduþkhasaübandhe sarveùàü sukhaduþkhasaübandhaþ pràpnoti / syàdetat / pradhànapravçtteþ paruùakaivalyàrthatvàdvyavasthà bhaviùyati / anyathà hi svavibhåtikhyàpanàrthà pradhànapravçttiþ syàt / tathàcànirmokùaþ prasajyeteti / naitatsàram / nahyabhilaùitasiddhinibandhanà vyavasthà ÷akyà vij¤àtum / upapattyà tu kayàcidvyavasthocyeta / asatyàü punarupapattau kàmaü mà bhådabhilaùitaü puruùakaivalyaü, pràpnoti tu vyavasthàhetvabhàvàdvyatikaraþ / kàõàdànàmapi yadaikenàtmanà manaþ saüyujyate tadàtmàntarairapi nàntarãyakaþ saüyogaþ syàtsaünidhànàdyavi÷eùàt / tata÷ca hetvavi÷eùàtphalàvi÷eùa ityekasyàtmanaþ sukhaduþkhayoge sarvàtmanàmapi samànaü sukhaduþkhitvaü prasajyeta // 50 // syàdetat / adçùñanimitto niyamo bhaviùyatãti / netyàha- ____________________________________________________________________________________________ adçùñàniyamàt | BBs_2,3.51 | bahuùvàtmasvàkà÷avatsarvagateùu prati÷arãraü bàhyàbhyantaràvi÷eùeõa saünihiteùu manovàkkàyairdharmalakùaõamadçùñamuparjyate / sàükhyànàü tàvattadanàtmasamavàyi pradhànavarti pradhànasàdhàraõyànna pratyàtmaü sukhaduþkhopabhogasya niyàmakamupapadyate / kàõàdànàmapi pårvavatsàdhàraõenàtmamanaþsaüyogena nirvartitasyàdçùñasyàpyasyaivàtmana idamadçùñamiti niyame hetvabhàvàdeùa eva doùaþ // 51 // syàdetat / ahamidaü phalaü pràpnavànãdaü pariharàõãtthaü prayatà itthaü karavàõãtyevaüvidhà abhisaüdhyàdayaþ pratyàtmaü pravartamànà adçùñasyàtmanàü ca svasvàmibhàvaü niyaüsyantãti / netyàha- ____________________________________________________________________________________________ abhisandhyàdiùv api caivam | BBs_2,3.52 | abhisaüdhyàdãnàmapi sàdhàraõenaivàtmamanaþsaüyogena sarvàtmasaünidhau kriyamàõànàü niyamahetutvànupapatteruktadoùànuùaïga eva // 52 // ____________________________________________________________________________________________ prade÷àd iti cen nàntarbhàvàt | BBs_2,3.53 | athocyeta vibhutve 'pyatmanaþ ÷arãrapratiùñhena manasà saüyogaþ ÷arãràvacchinna evàtmaprade÷e bhaviùyatãti ataþ prade÷akçtà vyavasthàbhisaüdhyàdãnàmadçùñasya sukhaduþkhayo÷ca bhaviùyatãti / tadapi nopapadyate / kasmàt / antarbhàvàt / vibhutvàvi÷eùàddhi sarva evàtmànaþ sarva÷arãreùvantarbhavanti / tatra na vai÷eùikaiþ ÷arãràvacchinno 'pyàtmànaþ prade÷aþ kalpayituü ÷akyaþ / kalpyamàno 'pyayaü niùprade÷asyàtmanaþ prade÷aþ kàlpanikatvàdeva na pàramàrthikaü kàryaü niyantuü ÷aknoti / ÷arãramapi sarvàtmasaünidhàvutpadyamànamasyaivàtmano netareùàmiti na niyantuü ÷akyam / prade÷avi÷eùàbhyupagame 'pi ca dvayoràtmanoþ samànasukhaduþkhabhàjoþ kadàcidekenaiva tàvaccharãreõopabhogasiddhiþ syàt / samànaprade÷asyàpi dvayoràtmanoradçùñasya saübhavàt / tathàhi- devadatto yasminprade÷e sukhaduþkhamanvabhåttasmàtprade÷àdapakrànte taccharãre yaj¤adatta÷arãre ca taü prade÷amanupràpte tasyàpãtareõa samànaþ sukhaduþkhànubhavo dç÷yate sa na syàdyadi devadattayaj¤adattayoþ samànaprade÷amaniùñaü na syàt / svargàdyanupabhogaprasaïga÷ca prade÷avàdinaþ syàt / bràhmaõàdi÷arãraprade÷eùvadçùñaniùpatteþ prade÷àntaravartitvàcca svàrgàdyupabhogasya / sarvagatatvànupapatti÷ca bahånàmàtmanàü, dçùñàntàbhàvàt / vada tàvattvaü ke bahavaþ samànaprade÷à÷ceti / råpàdaya iti cet / na / teùàmapi dharmyaü÷enàbhedàllakùaõabhedàcca / natu bahånàmàtmanàü lakùaõabhedo 'sti / antyavi÷eùava÷àdbhedopapattiriticet / na / bhedakalpanàya antyavi÷eùakalpanàyà÷cetaretarà÷rayatvàt / àkà÷àdãnàmapi vibhutvaü brahmavàdino 'siddhaü kàryatvàbhyupagamàt, tasmàdàtmaikatvapakùa eva sarvadoùàbhàva iti siddham // 53 // iti ÷rãgovindabhagavatpåjyapàda÷iùya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷rã÷àrãrakamãmàüsàbhàùye dvitãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ samàptaþ // 3 // ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ dvitãyàdhyàye caturthaþ pàdaþ / atra pàde liïga÷arãra÷rutãnàü virodhaparihàraþ 1 pràõotpattyadhikaraõam / så. 1-4 tathà pràõàþ | BBs_2,4.1 | viyadàdiviùayaþ ÷rutivipratiùedhastçtãyena pàdena parihçtaþ / caturthenedànãü pràõaviùayaþ parihriyate / 'tatra tàvat tattejo 'sçjata' (chàndo. 6.2.3) iti, 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (taitti. 2.1.1) iti caivamàdiùåtpattiprakaraõeùu pràõànàmutpajirnàmnàyate kvaciccànutpattirevaiùàmàmnàyate 'asadvà idamagra àsãt' (tai. 2.7) 'tadàhuþ kiü tadasadàsãdityçùayo vàva te 'gre 'sadàsãt / tadàhuþ ke te çùaya iti / pràõà vàva çùayaþ' ityatra pràgutpatteþ pràõànàü sadbhàva÷ravaõàt / anyatra tu pràõànàmapyutpattiþ pañhyate- 'yathàgnerjvalataþ kùudrà visphuliïgà vyuccarantyevamevaitasmàdàtmanaþ sarve pràõàþ' iti, 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca' (muõóa. 2.1.3) iti, 'sapta pràõàþ prabhavanti tasmàt' (mu. 2.1.8) iti, 'sa pràõamasçjata pràõàcchraddhàü khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivãndriyaü mano 'nnam' (pra. 6.4) iti caivamàdiprade÷eùu / tatra tatra ÷rutivipratiùedhàdanyataranirdhàraõakàraõàniråpaõàccàpratipattiþ pràpnoti / athavà pràgutpatteþ sadbhàva÷ravaõàdgauõã pràõànàmutpattiriti pràpnoti / ata uttaramidaü pañhati- 'tathà pràõàþ' iti / kathaü punaratra tathetyakùarànulomyaü prakçtopamànàbhàvàt / sarvagatàtmabahutvavàdidåùaõamatãtànantarapàdànte prakçtaü tattàvannopamànaü saübhavati sàdç÷yàbhàvàt / sàdç÷ye hi satyupamànaü syàt / yathà siühastathà balavarmoti / adçùñasàmyapratipàdanàrthamiti yadyucyeta, yathàdçùñasya sarvàtmasaünidhàvutpadyamànasyàniyatatvamevaü pràõànàmapi sarvàtmanaþ pratyaniyatatvamiti / tadapi dehàniyamenaivoktatvàtpunaruktaü bhavet / naca jãvena pràõà upamãyeransiddhàntavirodhàt / jãvasya hyanutpattiràkhyàtà / pràõànàü tåtpattirvyàcikhyàsità / tasmàttathetyasaübaddhamiva pratibhàti / na / udàharaõopàttenàpyupamànena saübandhopapatteþ / atra pràõotpattivàdivàkyajàtamujadàharaõam- 'etasmàdàtmanaþ sarve pràõàþ sarve lokàþ sarve devàþ sarvàõi bhåtàni vyuccaranti' (bç. 2.1.20) ityeva¤jàtãyakam / tatra yathà lokàdayaþ parasmàdbrahmaõa utpadyante tathà pràõà apãtyarthaþ / tathà- 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõã' (muõóa. 2.1.3) ityevamàdiùvapi khàdivatpràõànàmutpattiriti draùñavyam / athavà 'pànavyàpacca tadvat' (jai.a. 3.4.15) ityevamàdiùu vyavahitopamànasaübandhasyàpyà÷ritatvàt / yathàtãtànantarapàdàdyuktà viyadàdayaþ parasya brahmaõo vikàràþ samadhigatàstathà pràõà api parasya brahmaõo vikàrà iti yojayitavyam / kaþ punaþ pràõànàü vikàratve hetuþ / ÷rutatvameva / nanu keùucitprade÷eùu na pràõànàmutpattiþ ÷råyata ityuktaü tadayuktam / prade÷àntareùu ÷ravaõàt / nahi kvacida÷ravaõamanyatra ÷rutaü nivàrayitumutsahate / tasmàcchrutatvàvi÷eùàdàkà÷àdivatpràõà apyutpadyanta iti såktam // 1 // ---------------------- FN: pràõaviùayaþ pràõotpattisaükhyàtattvàdiviùayaþ / ànulomyamà¤jasyam / yathà tçtãyàdhyaye caturthapàdeùvapratigraheùvadhikaraõapårvapakùanyàyo bahusåtravyavahito 'pi somavamane paràmç÷yate tadvadatràpi j¤eyam / ____________________________________________________________________________________________ gauõyasaübhavàt | BBs_2,4.2 | yatpunaruktaü pràgutpatteþ sadbhàva÷ravaõàdgauõã pràõànàmutpatti÷rutiriti / tatpratyàha- gauõyasaübhavàditi / gauõyà asaübhavo gauõyasaübhavaþ / nahi pràõànàmutpatti÷rutirgauõã saübhavati / pratij¤àhàniprasaïgàt / 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' (muõóa. 1.1.3) iti hyekavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratij¤àya tatsàdhanàyedamàmnàyate- 'etasmàjjàyate pràõaþ' (muõóa. 2.1.3) ityàdi / sà ca pratij¤à pràõàdeþ samastasya jàgato brahmavikàratve sati prakçtivyatirekeõa vikàràbhàvàtsiddhyati / gauõyàü tu pràõànàmutpatti÷rutau pratij¤eyaü hãyeta / tathàca pratij¤àtàrthamupasaüharati- 'puruùa evedaü vi÷vaü karma tapo brahma paràmçtam' (muõóa. 2.2.11) iti, 'brahmaivedaü vi÷vamidaü variùñam' (muõóa. 2.2.11) iti ca / tathà 'àtmano và are dar÷anena ÷ravaõena matyà vij¤ànenedaü sarvaü viditam' ityeva¤jàtãyakàsu ÷rutiùveùaiva pratij¤à yojayitavyà / kathaü punaþ pràgutpatteþ pràõànàü sadbhàva÷ravaõam / naitanmålaprakçtiviùayam / 'apràõo hyamanàþ ÷ubhro hyakùaràtparataþ paraþ' (muõóa, 2.1.2) iti målaprakçteþ pràõàdisamastavi÷eùarahitatvàvadhàraõàt / avàntaraprakçtiviùayaü tvetatsvavavikàràpekùaü pragutpatteþ pràõànàü sadbhàvàvadhàraõamiti draùñavyam / vyàkçtaviùayàõàmapi bhåyasãnàmavasthànàü ÷rutismçtyoþ prakçtivikàrabhàvaprasiddheþ / viyadadhikaraõe hi 'gauõyasaübhavàt' iti pårvapakùasåtratvàdgauõã janma÷rutirasaübhavàditi vyàkhyàtam / pratij¤àhànyà ca tatra siddhànto 'bhihitaþ / iha tu siddhàntasåtratvàdgoõyà janma÷ruterasaübhavàditi vyàkyàtam / tadanurodena tvihàpi gauõã janma÷rutisaübhavàditi vyàcakùàõaiþ pratij¤àhànirupekùità syàt // 2 // ____________________________________________________________________________________________ tatpràk÷rute÷ ca | BBs_2,4.3 | ita÷càkà÷àdãnàmiva pràõànàmapi mukhyaiva janma÷rutiþ / yajjàyata ityekaü janmavàcipadaü pràõeùu pràk÷rutaü saduttareùvapyàkà÷àdiùvanuvartate / 'etasmàjjàyate pràõaþ' (mu. 2.1.3) ityatràkà÷àdiùu mukhyaü janmeti pratiùñhàpitaü tatsàmànyàtpràõeùvapi mukhyameva janma bhavitumarhati / nahyekasminprakaraõa ekasmiü÷ca vàkya ekaþ ÷abdaþ sakçduccarito bahubhiþ saübadhyamànaþ kvacinmukhyaþ kvacidgauõa ityadhyavasàtuü ÷akyam / vairåpyaprasaïgàt / tathà 'sa pràõamasçjata pràõàcchraddhàm' (pra÷na. 6.4) ityatràpi pràõeùu ÷rutaþ sçjatiþ pareùvapyutpattimatsu ÷raddhàdiùvanuùajyate / yatràpi pa÷cacchruta utpattivacanaþ ÷abdaþ pårvaiþ saübadhyate tatràpyeùa eva nyàyaþ / yathà 'sarvàõi bhåtàni vyuccaranti' ityayamante pañhito vyuccaranti÷abdaþ pårvairapi pràõàdibhiþ saübadhyate // 3 // ____________________________________________________________________________________________ tatpårvakatvàd vàcaþ | BBs_2,4.4 | yadyapi 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) ityetasminprakaraõe pràõànàmutpattirna pañhyate, tejobannànàmeva ca trayàõàü bhåtànàmutpatti÷ravaõàt / tathàpi brahmaprakçtikatejobannapãrvakatvàbhidhànàdvàkpràõamanasàü tatsàmànyàcca sarveùàmeva pràõànàü brahmaprabhavatvaü siddhaü bhavati / tathàhi- asminneva prakaraõe tejobannapårvakatvaü vàkpràõamanasàmàmnàyate- 'annamayaü hi somya mana àpomayaþ pràõastejomayã vàk' (chà. 6.5.4) iti / tatra yadi tàvanmukhyamevaiùàmannàdimayatvaü tato vartata eva brahmaprabhavatvam / atha bhàktaü tatàpi brahmakartçkàyàü nàmaråpavyàkriyàyàü ÷ravaõàt 'yenà÷rutaü ÷rutaü bhavati' (chà. 6.1.3) iti copakramàt 'aitadàtmyamidaü sarvam' (chà. 6.8.7) iti copasaühàràcchrutyantaraprasiddhe÷ca brahmakàryatvaprapa¤canàrthameva manaàdãnàmannàdimayatvavacanamiti gamyate / tasmàdapi pràõànàü brahmavikàratvasiddhiþ // 4 // ____________________________________________________________________________________________ 2 saptagatyadhikaraõam / så. 5-6 sapta gater vi÷eùitatvàc ca | BBs_2,4.5 | utpattiviùayaþ ÷rutivipratiùedhaþ pràõànàü parihçtaþ / saükhyaviùaya idànãü parihriyate / tatra mukhyaü pràõamupariùñàdvakùyati / saüprati tu katãtare pràõà iti saüpradhàrayati / ÷rutivipratipatte÷càtra vi÷ayaþ / kvacitsapta pràõàþ saükãrtyante- 'sapta pràõàþ prabhavanti tasmàt' (muõóa. 2.1.8) iti / kvaciccàùñau pràõà grahatvena guõena saükãrtyante- ' aùñau grahà aùñàvatigrahàþ'' (bç. 3.2.1) iti / kvacinnava- 'sapta vai ÷ãrùaõyàþ pràõà dvàvavà¤cau' (tai. saü. 5.1.7.1) iti / kvacidda÷a- 'nava vai puruùe pràõà nàbhirda÷amã' iti / kvacidekàda÷a- 'da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ' (bç. 3.9.4) iti / kvaciddvàda÷a- 'sarveùàü spar÷ànàü tvagekàyanam' (bç. 2.4.11) ityatra / kvacittrayoda÷a 'cakùu÷ca draùñavyaü ca' (bç. 4.8) ityatra / evaü hi vipratipannàþ pràõeyattàü prati ÷rutayaþ / kiü tàvatpràptam / saptaiva pràõà iti / kutaþ gateþ / yatastàvanto 'vagamyante- 'sapta pràõàþ prabhavanti tasmàt' (muõóa. 2.1.8) ityevaüvidhàsu ÷rutiùu / vi÷eùità÷caite 'sapta vai ÷ãrùaõyàþ pràõàþ' ityatra / nanu 'pràõà guhà÷ayà nihitàþ sapta sapta' (muõóa. 2.1.8) iti vãpsà ÷råyate, sà saptabhyo 'tiriktànpràõàngamayati / naiùa doùaþ / puruùabhedàbhipràyeyaü vãpsà pratipuruùaü sapta sapta pràõà iti, na tattvabhedàbhipràyà sapta saptànye 'nye pràõà iti / nanvaùñatvàdikàpi saükhàyà pràõeùådàhçtà kathaü saptaiva syuþ / satyamudàhçtà / virodhàttvanyatamà saükyàdhyavasàtavyà / tatra stokakalpanànurodhàtsaptasaükhyàdhyavasànam / vçttibhedàpekùaü ca saükhyàntara÷ravaõamiti manyate // 5 // ---------------------- FN: vi÷ayaþ saü÷ayaþ / grahatvaü bandhakatvam / gçhõanti badhnantãti grahà indriyàõi / atigrahàþ grahànatikràntà viùayà ityarthaþ / avà¤cau pàyåpasthau / gateþ avagateþ / ____________________________________________________________________________________________ atrocyate- hastàdayas tu sthite 'to naivam | BBs_2,4.6 | hastàdayastvapare saptabhyo 'tiriktàþ pràõàþ ÷råyante- 'hastau vai grahaþ sa karmaõàtigraheõa gçhãto hastàbhyàü hi karma karoti' (bç. 3.2.8) ityevamàdyàsu ÷rutiùu / sthite ca saptatvàtireke saptatvamantarbhàvàcchakyate saübhàvayitum / hãnàdhikasaükhyàvipratipattau hyadhikà saükhyà saügràhyà bhavati tasyàü hãnàntarbhavati natu hãnàyàmadhikà / ata÷ca naivaü mantavyaü stokakalpanànurodhàtsaptaiva pràõàþ syuriti / uttarasaükhyànurodhàttvekàda÷aiva te pràõàþ syuþ / tathà codàhçtà ÷rutiþ - 'da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aþ' (bç. 3.9.4) iti / àtma÷abdena càtràntaþkaraõaü parigçhyate, karaõàdhikàràt / nanvekàda÷atvàdapyadhike dvàda÷atrayoda÷atve udàhçte / satyamudàhçte / nanvekàda÷àbhyaþ kàryajàtebhyo 'dhikaü kàryajàtamasti yadarthamadhikaü karaõaü kalpyeta / ÷abdaspar÷aråparasagandhaviùayàþ pa¤ca buddhibhedàstadarthàni pa¤ca buddhãndriyàõi / vacanàdànaviharaõotsargànandàþ pa¤ca karmabhedàstadarthàni ca pa¤ca karmendriyàõi / sarvàrthaviùayaü traikàlyavçtti manatvekamanekavçttikam / tadeva vçttibhedàt kvacidbhinnavadvyapadi÷yate- 'mano buddhiraïaükàra÷cittaü ca' iti / tathàca ÷rutiþ kàmàdyà nànàvidhà vçttiranukramyàha- 'etatsarvaü mana eva' (bç. 1.5.3) iti / apica saptaiva ÷ãrùaõyànpràõànabhimanyamànasya catvàra eva pràõà abhimatàþ syuþ / sthànabhedàddhyete catvàraþ santaþ sapta gaõyante 'dve ÷rotre dve cakùuùã dve nàsike ekà vàk' iti / naca tàvatàmeva vçttibhedà itare pràõà iti ÷akyate vaktuü, hastàdivçttãnàmatyantavijàtãyatvàt / tathà 'nava vai puruùe pràõà nàbhirda÷amã' ityatràpi dehacchidrabhedàbhipràyeõaiva da÷a pràõà ucyante na pràõatattvabhedàbhipràyeõa / nàbhidda÷amiti vacanàt / nahi nàbhirnàma ka÷citpràõaþ prasiddho 'sti / mukhyasya tu pràõasya bhavati nàbhirapyekaü vi÷eùàyatanamityato nàbhirda÷amãtyucyate / kvacidupàsanàrthaü katicitpràõà gaõyante kvacitpradar÷anàrtham / tadevaü vicitre pràõeyattàmnàne sati kva kiüparamàmnànamiti vivektavyam / kàryajàtava÷àttvekàda÷àtvàmnànaü pràõaviùayaü pramàõamiti sthitam / iyamaparà såtradvayayojanà / saptaiva pràõàþ syuryataþ saptànàmeva gatiþ ÷råyate- 'tamutkràmantaü pràõo 'nåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti' (bç. 4.4.2) ityatra / nanu sarva÷abdo 'pyatra pañhyate, tatkathaü saptanàmeva gatiþ pratij¤àyata iti / vi÷eùitatvàdityàha / saptaiva hi pràõà÷cakùuràdayastvakparyantà vi÷eùità iha prakçtàþ 'sa yatraiva càkùuùaþ puruùaþ paràïparyàvartate 'thàråpaj¤o bhavati' (bç. 4.4.1) 'ekãbhavati na pa÷yatãtyàhuþ' (bç. 4.4.2) ityevamàdinànukramaõena / prakçtagàmã ca sarva÷abdo bhavati yathà sarve bràhmaõà bhojayitavyà iti ye nimantritàþ prakçtà bràhmaõàsta eva sarva÷abdenocyante nànye / evamihàpi ye prakçtàþ sapta pràõàsta eva sarva÷abdenocyante nànya iti / nanvatra vij¤ànamaùñamamanukràntaü, kathaü saptànàmevànukramaõam / naiùa doùaþ / manovij¤ànayostattvàbhedàdvçttibhede 'pi saptatvopapatteþ / tasmàtsaptaiva pràõà iti / evaüpràpte bråmaþ - hastàdayastvapare saptabhyo 'tiriktàþ pràõàþ pratãyante-' hastau vai grahaþ' (bç. 3.2.8) ityàdi÷rutiùu / grahatvaü ca bandhanabhàvo gçhyate,badhyate kùetraj¤o 'nena grahasaüj¤akena bandhaneneti / sa ca kùetraj¤o naikasminneva ÷arãre badhyate, ÷arãràntareùvi tulyatvàdbandhanasya / tasmàccharãràntarasaücàrãdaü grahasaüj¤akaü bandanamityarthàduktaü bhavati / tathàca smçtiþ - puryaùñakena liïgena pràõàdyena sa yujyate / tena baddhasya vai bandho mokùo muktasya tena ca / iti pràïmokùàdgrahasaüj¤akenànena bandhanenàviyogaü dar÷ayati / àtharvaõe ca viùayendriyànukramaõe cakùuùa draùñavyaü ca ityatra tulyavaddhastàdãnãndriyàõi saviùayàõyanukràmati-' hastau càdàtavyaü copastha÷cànandayitavyaü ca pàyu÷ca visarjayitavyaü ca pàdau ca gantavyaü ca' ( pra. 4.8) iti / tathà 'da÷eme puruùe pràõà àtmaikàda÷aste yadàsmàccharãrànmartyàdutkràmantyatha rodayanti' (bç. 3.9.4) ityekàda÷ànàü pràõànàmutkràntiü dar÷ayati / sarva÷abdo 'pi ca pràõa÷abdena saübadhyamàno '÷eùànpràõànabhidadhàno dar÷ayati / sarva÷abdo 'pi ca pràõa÷abdena saübadhyamàno '÷eùànpràõànabhidadhàno na prakaraõava÷ena saptasvevàvasthàpayituü ÷akyate, prakaraõàcchabdasya balãyastvàt / sarve bràhmaõà bhojayitavyà ityatràpi sarveùàmevàvanivartinàü bràhmaõànàü grahaõaü nyàyyaü, sarva÷abdasàmarthyàt / sarvabhojanàsaübhavàttu tatra nimantritamàtraviùayà sarva÷abdasya vçttirà÷rità / iha tu na ki¤citsarva÷abdàrthasaükocane kàraõamasti / tasmàtsarva÷abdenàtrà÷eùàõàü pràõànàü parigrahaþ / pradar÷anàrthe ca saptànàmanukramaõamityanavadyam / tasmàdekàda÷aiva pràõàþ ÷abdataþ kàryata÷ceti siddham // 6 // ---------------------- FN: guhàyàü hçdaye ÷erata iti guhà÷ayàþ svastàneùu nihitàþ nikùiptàþ / karmaõà hastanirvartyàdànena gçhãtaþ saübaddhaþ / trayaþ kàlàstraikàlyaü tadviùaya vçttiryasya tantraikàlyavçtti / cakùuràdayastvakparyantà utkràntau vi÷eùitàþ / iha utkràntiprakaraõe / pràõàdipa¤cakaü bhåtasåkùmapa¤cakaü j¤ànendriyapa¤cakaü karmendriyapa¤cakaü antaþkaraõacatuùñayaü avidyà kàmaþ karma ceti paryuùñakam / ____________________________________________________________________________________________ pràõàõutvàdhikaraõam / så. 7 aõava÷ ca | BBs_2,4.7 | adhunà pràõànàmeva svabhàvàntaramabhyuccinoti / aõava÷caite prakçtàþ pràõàþ pratipattavyàþ / aõutvaü caiùàü saukùmyaparicchedau na paramàõutulyatvaü, kçtsnadehavyàpikàryànupapattiprasaïgàt / såkùmà ete pràõàþ sthålà÷cetsyurmaraõakàle ÷arãrànnirgacchanto bilàdahirivopalabhyeranmriyamàõasya pàr÷vasthaiþ / paricchinnà÷caite pràõàþ sarvagatà÷cetsyurutkràntigatyàgati÷rutivyàkopaþ syàt / tadguõasàratvaü ca jãvasya na siddhyet / sarvagatànàmapi vçttilàbhaþ ÷arãrade÷e syàditi cet / na. vçttimàtrasya karaõatvopapatteþ / yadeva hyupalabdhisàdhanaü vçttiranyadvà tasyaiva naþ karaõatvaü saüj¤àmàtre vivàda iti karaõànàü vyàpitvakalpanà nirarthikà / tasmàtsåkùmàþ paricchinnà÷ca pràõà ityadhyavasyàmaþ // 7 // ---------------------- FN: anudbhåtaråpaspar÷atvaü såkùmatvam / paricchedo 'lpatvam / ____________________________________________________________________________________________ 4 pràõa÷raiùñhyàdhikaraõam / så. 8 ÷reùñha÷ ca | BBs_2,4.8 | mukhya÷ca pràõa itarapràõavadbrahmavikàra ityatidi÷ati / taccàviseùeõaiva sarvapràõànàü brahmavikàratvamàkhyàtam / 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca' (muõóa. 2.1.3) iti sendriyamanovyatirekeõa pràõasyotpatti÷ravaõàt / 'sa pràõamasçjata' (pra. 6.4) ityàdi ÷ravaõebhya÷ca / kimarthaþ punaratide÷aþ, adhikà÷aïkàpàkaraõàrthaþ / nàsadàsãye hi brahmapradhàne såkte mantravarõo bhavati 'na mçtyuràsãdamçtaü na tarhi na ràtryà ahnu àsãtpraketaþ / ànãdavàtaü svadhayà tadekaü tasmàddhànyanna paraþ ki¤canàsa' (ç.saü. 8.7.17) iti / ànãditi pràõakarmopàdànàtpràgutpatteþ santamiva pràõaü såcayati / tasmàdajaþ pràõa iti jàyate kasyacinmatiþ / tàmatide÷enàpanudati / ànãcchabdo 'pi na pràgutpatteþ pràõasadbhàvaü såcayati / avàtamiti vi÷eùaõàt / 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' iti ca mulaprakçteþ pràõàdisamastavi÷eùarahitatvasya dar÷itatvàt / tasmàtkàraõasadbhàvapradar÷anàrtha evàyamànãcchabda iti / ÷reùñha iti ca mukhyaü pràõamabhidadhàti- 'pràõo vàva jyeùñha÷ca ÷reùñha÷ca' (chà. 5.1.1) iti ÷rutinirde÷àt / jyeùñha÷ca pràõaþ ÷ukraniùekakàlàdàrabhya tasya vçttilàbhàt / na cetasya tadànãü vçttilàbhaþ syàdyonau niùiktaü ÷ukraü påyeta na saübhavedvà / ÷rotràdãnàü tu karõa÷aùkulyàdisthànavibhàganiùpattau vçttilàbhànna jyeùñhatvam / ÷reùñha÷ca pràõo guõàdhikyàt, 'na vai ÷akùyàmastvadçte jãvitum' (bç. 6.1.13) iti ÷ruteþ // 8 // ---------------------- FN: tarhi tadà pralayakàle mçtyurmàrako mçtyumatkàryaü và nàsãt, amçtaü devabhogyaü nàsãt, ràtryàþ praketa÷cihnaråpa÷candraþ ahaþ praketaþ sårya÷ca nàstàü, svadhayà pitçdeyàgnena saha, ànãt ceùñàü kçtavat / ____________________________________________________________________________________________ 5 vàyukriyàdhikaraõam / så. 9-12 na vàyukriye pçthagupade÷àt | BBs_2,4.9 | sa punarmukhyaþ pràõaþ kiüsvaråpa itãdànãü jij¤àsyate / tatra pràptaü tàvacchrutervàyuþ pràõa iti / evaü hi ÷råyate- 'yaþ pràõaþ sa vàyuþ sa eùa vàyuþ pa¤cavidhaþ pràõo 'pàno vyàna udànaþ samànaþ' iti / athavà tantràntarãyàbhipràyàtsamastakaraõavçttiþ pràõa iti pràptam / evaü hi tantràntarãyà àcakùate- 'sàmànyà karaõavçttiþ pràõàdyà vàyavaþ pa¤ce' ti / atrocyate- na vàyuþ pràõo nàpi karaõavyàpàraþ / kutaþ - pçthagupade÷àt / vàyostàvatpràõasya pçthagupade÷o bhavati- 'pràõa eva brahmaõa÷ca÷caturthaþ pàdaþ sa vàyunà jyotiùà bhàti ca tapati ca' (chàndo. 3.18.4) iti / nahi vàyureva san vàyoþ pçthagupadi÷yeta / tathà karaõavçtterapi pçthagupade÷o bhavati, vàgàdãni karaõànyanukramya tatra tatra pçthakpràõasyànukramaõàt / vçttivçttimato÷càbhedàt / nahi karaõavyàpàra eva san karaõebhyaþ pçthagupadi÷yeta / tathà 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca / khaü vàyuþ' (mu. 2.1.3) ityevamàdayo 'pi vàyoþ karaõebhya÷ca pràõasya pçthagupade÷à anusartavyàþ / naca samastànàü karaõànàmekà vçttiþ saübhavati, pratyekamekaikavçttitvàtsamudàyasya càkàrakatvàt / nanu pa¤jaracàlananyàyenaitadbhaviùyati / yathaitapa¤jaravartina ekàda÷apakùiõaþ pratyekaü pratiniyatavyàpàràþ santaþ saübhåyaikaü pa¤jaraü càlayanti, evameka÷arãravartina ekàda÷a pràõàþ pratyekaü pratiniyatavçttayaþ santaþ saübhåyaikàü pràõàkhyàü vçttiü pratilapsyanta iti / netyucyate / yuktaü tatra pratyekavçttibhiravàntaravyàpàraiþ pa¤jaracàlanànuråpairevopetàþ pakùiõaþ saübhåyaikaü pa¤jaraü càlayeyuriti / tathà dçùñatvàt / iha tu ÷ravaõàdyavàntaravyàpàropetàþ pràõa na saübhåya pràõyuriti yuktam, pramàõàbhàvàt / atyantavijàtãyatvàcca ÷ravaõàdibhyaþ pràõanasya / tathà pràõasya ÷reùñhatvàdyudghoùaõaü guõabhàvopagama÷ca taü prati vàgàdãnàü, na karaõavçttimàtre pràõe 'vakalpate / tasmàdanyo vàyukriyàbhyàü pràõaþ / kathaü tarhãyaü ÷rutiþ 'yaþ pràõaþ sa vàyuþ' iti / ucyate- vàyurevàyamadhyàtmamàpannaþ pa¤cavyåho vi÷eùàtmanàvatiùñhamànaþ pràõo nàma bhaõyate na tattvàntaraü nàpi vàyumàtram / ata÷cobhe api bhedàbheda÷rutã na virudhyete // 9 // syàdetat / pràõo 'pi tarhi jãvavadasmi¤÷arãre svàtantryaü pràpnoti / ÷reùñhatvàdguõabhàvopagamàcca taü prati vàgàdãnàmindriyàõàm / tathàhyanekavidhà vibhåtiþ pràõasya ÷ràvyate- 'supteùu vàgàdiùu pràõa eko hi jàgarti pràõa eko mçtyunànàptaþ pràõaþ saüvargo vàgàdãnsaüvçï kte pràõa itarànpràõànrakùati màteva putràn' iti / tasmàtpràõasyàpi jãvavatsvàtantryaprasaïgaþ / taü pariharati- ____________________________________________________________________________________________ cakùuràdivat tu tatsaha÷iùñyàdibhyaþ | BBs_2,4.10 | tu÷abdaþ pràõasya jãvavatsvàtantryaü vyavartayati / yathà cakùuràdãni ràjaprakçtivajjãvasya kartçtvaü bhoktçtvaü ca pratyupakaraõàni na svatantràõi / tathà mukhyo 'pi pràõo ràjamantrivajjãvasya sarvàrthakaratvenopakaraõabhåto na svatantraþ / kutaþ / tatsaha÷iùñyàdibhyaþ / tai÷cakùuràdibhiþ sahaiva pràõaþ ÷iùyate pràõasaüvàdàdiùu / samànadharmàõàü ca saha ÷àsanaü yuktaü bçhadrathantaràdivat / àdi÷abdena saühatatvàcetanatvàdãnpràõasya svàtantryaniràkaraõahetåndar÷ati // 10 // syàdetat / yadi cakùuràdivatpràõasya jãvaü prati karaõabhàvo 'bhàyupagamyeta,viùayàntaraü råpàdivatprasajyeta / råpàdyàlocanàdibhirvçttibhiryathàsvaü cakùuràdãnàü jãvaü prati karaõabhàvo bhavati / apicaikàda÷aiva kàryajàtàni råpàlocanàdãni parigaõitàni yadarthamekàda÷a pràõàþ saügçhãtàþ natu dvàda÷amaparaü kàryajàtamadhigamyate yadarthamayaü dvàda÷aþ pràõaþ pratij¤àyeteti / ata uttaraü pañhati- ____________________________________________________________________________________________ akaraõatvàc ca na doùas tathà hi dar÷ayati | BBs_2,4.11 | na tàvadviùayàntaraprasaïgo doùaþ / akaraõatvàtpràõasya / nahi cakùuràdivatpràõasya viùayaparicchedena karaõatvamabhyupagamyate / nacàsyaitàvatà kàryàbhàva eva / kasmàt / tathàhi ÷rutiþ pràõàntareùvasaübhàvyamànaü mukhyapràõasya vai÷eùikaü kàryaü dar÷ayati pràõasaüvàdàdiùu- 'atha ha pràõà ahaü÷reyasi vyådire' ityupakramya 'yasminva utkrànte ÷arãraü pàpiùñhataramiva dç÷yate sa vaþ ÷reùñhaþ' (chà. 5.1.6,7) iti copanyasya pratyekaü vàgàdyutkramaõena tadvçttimàtrahãnaü yathàpårvaü jãvanaü dar÷ayitvà pràõoccikramiùàyàü vàgàdi÷aithilyàpattiü ÷arãrapàtaprasaïgaü ca dar÷ayantã ÷rutiþ pràõanimittàü ÷arãrendriyasthitiü dar÷ayati / 'tàvanvariùñhaþ pràõa uvàca mà mohamàpadyathàhamevaitatpa¤cadhàtmànaü pravibhajyaitadbàõamavaùñabhya vidhàrayàmi, iti caitamevàrthaü ÷rutiràha- 'pràõena rakùannavaraü kulàyam' (bç. 4.3.12) iti ca supteùu cakùuràdiùu pràõanimittàü ÷arãrarakùàü dar÷ayati / 'yasmàtkasmàccàïgàtpràõa utkràmati tadaiva tacchuùyati' (bç. 1.3.19) / 'tena yada÷nàti yatpibati tenetarànpràõànavati' iti ca pràõanimittàü ÷arãrendriyapuùñiü dar÷ayati / 'kasminnvahamutkrànta utkrànto bhaviùyàmi kasminvà pratiùñhite pratiùñhàsyàmi' iti, 'sa pràõamasçjata' iti ca pràõanimitte jãvasyotkràntapratiùñhe dar÷ayati // 11 // ---------------------- FN: ahaü÷reyasi svasya ÷reùñhatànimittaü, vyådire vivàdaü cakrire / aparaü nãcaü, kulàyaü dehàkhyaü gçham / ____________________________________________________________________________________________ pa¤cavçttir manovat vyapadi÷yate | BBs_2,4.12 | ita÷càsti mukhyasya pràõasya vai÷eùikaü kàryaü, yatkàraõaü pa¤cavçttirayaü vyapadi÷yate ÷rutiùu 'pràõo 'pàno vyàna udànaþ samànaþ' (bç. 1.5.3) iti / vçttibheda÷càyaü kàryabhedàpekùaþ / pràõaþ pràgvçttirucchvàsàdikarmà / apànor'vàgvçttirni÷vàsàdikarmà / vyànastayoþ saüdhau vartamàno vãryavatkarmahetuþ / udàna årdhvavçttirutkràntyàdihetuþ / samànaþ samaü sarveùvaïgeùu yo 'nnarasànnayatãti / evaü pa¤cavçttiþ pràõo manovat / yathà manasaþ pa¤ca vçttaya evaü pràõasyàpãtyarthaþ / ÷rotràdinimittàþ ÷abdàdiviùayà manasaþ pa¤ca vçttayaþ prasiddhàþ, natu kàmaþ saükalpaþ ityàdyàþ paripañhitàþ parigçhyeran / pa¤casaükhyàtirekàt / nanvatràpi ÷rotràdinirapekùà bhåtabhaviùyadàdiviùayàparà manaso vçttirastãti samànaþ pa¤casaükhyàtirekaþ / evaü tarhi 'paramatamapratiùiddhamanumataü bhavati' iti nyàyàdihàpi yoga÷àstraprasiddhà manasaþ pa¤cavçttayaþ parigçhyante 'pramàõaviparyayavikalpanidràsmçtayaþ' (pàta. yoga. så. 1.1.6) nàma / bahuvçttitvamàtreõa và manaþ pràõasya nidar÷anamiti draùñavyam / jãvopakaraõatvamapi pràõasya pa¤cavçttitvànmanovaditi yojayitavyam // 12 // ---------------------- FN: pramàõaü pramitiþ, viparyayo bhramaþ, ÷abdaj¤ànànupàtã vastu÷ånyo vikalpaþ, tàmasã vçttirnidrà / ____________________________________________________________________________________________ 6 ÷reùñhàõutvàdhikaraõam / så. 13 aõu÷ ca | BBs_2,4.13 | aõu÷càyaü mukhyaþ pràõaþ pratyetavya itarapràõavat / aõutvaü cehàpi saukùmyaparicchedau na paramàõutulyatvam / pa¤cabhirvçttibhiþ kçtsna÷arãravyàpitvàt / såkùmaþ pràõa utkràntau pàr÷vasthenànupalabhyamànatvàt / paricchinna÷cotkràntigatyàgati÷rutibhyaþ / nanu vibhutvamapi pràõasya samàmnàyate- 'samaþ pluùiõà samo ma÷akena samo nàgena sama ebhistribhirlokaiþ samo 'nena sarveõa (bç. 1.3.22) ityevamàdiprade÷eùu / taducyate- àdhidaivikena samaùñivyaùñiråpeõa hairaõyagarõeõa pràõàtmanaivaitadvibhutvamàmnàyate nàdhyàtmikena / apica samaþ pluùiõetyàdinà sàmyavacanena pratipràõivartinaþ pràõasya pariccheda eva pradar÷yate tasmàdadoùaþ // 13 // ---------------------- FN: pluùirma÷akàdapi såkùmo jantuþ, nàgo hastã / ____________________________________________________________________________________________ 7 jyotiràdyadhikaraõam / så. 14-16 jyotiràdyadhiùñhànaü tu tadàmananàt | BBs_2,4.14 | te punaþ prakçtàþ pràõàþ kiü svamahimnaiva svasmai kàryàya prabhavantyàhosviddevatàdhiùñhitàþ prabhavantãti vicàryate- tatra pràptaü tàvadyathà svakàrya÷aktiyogàtsvamahimnaiva pràõàþ pravarteranniti / apica devatàdhiùñhitànàü pràõànàü pravçttàvabhyupagamyamànàyàü tàsàmevàdhiùñhàtrãõàü devatànàü bhoktçtvaprasaïgàccharãrasya bhoktçtvaü pralãyeta / ataþ svamahimnaivaiùàü pravçttiriti / evaü pràptaü idamucyate- jyotiràdyadhiùñhànaü tu iti / tu÷abdena pårvapakùo vyàvartyate / jyotiràdibhiragnyàdyabhimàninãbhirdevatàbhiradhiùñhitaü vàgàdi karaõajàtaü svakàryeùu pravartata iti pratijànãte / hetuü vyàcaùñe- tadàmananàditi / tathàhyàmananti- 'agnirvàgbhåtvà mukhaü pràvi÷at' (aita. 2.4) ityàdi / agne÷càyaü vàgbhàvo mukhaprave÷a÷ca devatàtmanàdhiùñhàtçtvamaïgãkçtyocyate / nahi devatàsaübandhaü pratyàkhyàyàgnervàci mukhe và ka÷cidvi÷eùasaübandho dç÷yate / tathà 'vàyuþ pràõo bhåtvà nàsike pràvi÷at' (aita. 2.4) ityevamàdyapi yaujayitavyam / tathànyatràpi vàgeva brahmaõa÷caturthaþ pàdaþ so 'gninà jyotiùà bhàti ca tapati ca' (chà. 3.18.3) ityevamàdinà vàgàdãnàmagnyàdijyotiùñvàdivacanenaitamevàrthaü draóhayati / 'sa vai vàcameva prathamàmatyavahatsà yadà mçtyumatyamucyata so 'gnirabhavat' (bç. 1.3.12) iti caivamàdinà vàgàdãnàmagnyàdibhàvàpattivacanenaitamevàrthaü dyotayati / sarvatra càdhyàtmàdhidaivatavibhàgena vàgàdyagnyàdyanukramaõamanayaiva pratyàsattyà bhavati / samçtàvapi- 'vàgadhyàtmamiti pràhurbràhmaõàstattvadar÷inaþ / vaktavyamadhibhåtaü tu vahnistatràdhidaivacatam / ' ityàdinà vàgàdãnàmagnyàdidevatàdhiùñhitatvaü saprapa¤caü dar÷itam / yaduktaü svakàrya÷aktiyogàtsvamahimnaiva pràõàþ pravarteranniti / tadayuktam / ÷aktànàmapi ÷akañàdãnàmanaóudàdyadhiùñhitànàü pravçttidar÷anàt / ubhayathopapattau càgamàddevatàdhiùñhitatvameva ni÷cãyate // 14 // ---------------------- FN: bhàti dãpyate / tapati svakàryaü karoti / sa pràõo vàcaü prathamàmudgãthakarmàõi pradhànàü ançtàdipàpmaråpaü mçtyumatãtyàvahanmçtyunà muktàü kçtvà agnidevatàtmatvaü pràpitavàn / ____________________________________________________________________________________________ yadapyuktaü devatànàmevàdhiùñhàtrãõàü bhoktçtvaprasaïgo na ÷àrãrasyeti tatparihriyate- pràõavatà ÷abdàt | BBs_2,4.15 | satãùvapi pràõànàmadhiùñàtrãùu devatàsu pràõavatà kàryakaraõasaüghàtasvàminà ÷àrãreõaivaiùàü pràõànàü saübandhaþ ÷ruteravagamyate / tathàhi ÷rutiþ - 'atha yatraitadàkà÷amanuviùaõõaü cakùuþ sa càkùuùaþ puruùo dar÷anàya takùuratha yo vededaü jighràõãti sa àtmà gandhàya ghràõam' (chà. 8.124) ityeva¤jàtãyakà ÷àrãreõaiva pràõànàü saübandhaü ÷ràvayati / apicànekatvàtpratikaraõamadhiùñhàtrãõàü devatànàü na bhoktçtvamasmi¤÷arãre 'vakalpate / eko hyevamasmi¤÷arãre ÷àrãro bhoktà pratisaüdhànàdisaübhavàdavagamyate // 15 // ---------------------- FN: atha dehe pràgaprave÷ànantaraü yatra golake etacchidramanupraviùñaü cakùurindriyaü tatra cakùuùyabhimànã sa àtmà càkùuùaþ tasya råpadar÷anàya cakùuþ / ____________________________________________________________________________________________ tasya ca nityatvàt | BBs_2,4.16 | tasya ca ÷àrãrasyàsmi¤÷arãre bhoktçtvena nityatvena puõyapàpopalepasaübhavàtsukhaduþkhopabhogasaübhavàcca na devatànàm / tà hi parasminnai÷varye pade 'vatiùñhamànà na hine 'smi¤÷arãre bhoktçtvaü pratilabdhumarhanti / ÷ruti÷ca bhavati- 'puõyamevàmuü gacchati na ha vai devànpàpaü gacchati' (bç. 1.5.3) iti ÷àrãreõaiva ca nityaþ pràõànàü saübandha utkràntyàdiùu tadanuvçttidar÷anàt / 'tamutkràmantaü pràõo 'nåtkràmati pràõamanåtkràmantaü sarve pràõà anåtkràmanti' (bç. 4.4.2) ityàdi÷rutibhyaþ / tasmàtsatãùvapi karaõànàü niyantrãùu devatàsu na ÷àrãrasya bhoktçtvamapagacchati / karaõapakùasyaiva hi devatà na bhoktçpakùasyeti // 16 // ____________________________________________________________________________________________ 8 indriyàdhikaraõam / så. 17-19 ta indriyàõi tadvyapade÷àd anyatra ÷reùñhàt | BBs_2,4.17 | mukhya÷caika itare caikàda÷a pràõà anukràntàþ / tatredamaparaü saüdihyate / kiü mukhyasyaiva pràõasya vçttibhedà itare pràõà àhosvittattvàntaràõãti / kiü tàvatpràptaü, mukhyasyaivetare vçttibhedà iti / kutaþ - ÷ruteþ / tathàhi ÷rutirmukhyamitaràü÷ca pràõànsaünidhàpya mukhyàtmatàmitareùàü khyàpayati- 'hantàsyaiva sarve råpamasàmeti ta etasyaiva sarve råpamabhavan' (bç. 1.5.21) iti / pràõaika÷abdatvàccaikatvàdhyavasàyaþ / itarathà hyanyàyyamanekàrthatvaü pràõa÷abdasya prasajyeta / ekatra và mukhyatvamitaratra và làkùaõikatvàmàpadyeta / tasmàdyathaikasyaiva pràõasya pràõàdyàþ pa¤ca vçttaya evaü vàgàdyà apyekàda÷eti / evaü pràpte bråmaþ - tattvàntaràõyeva pràõàdvàgàdãnãti / kutaþ - vyapade÷àbhàvàt / ko 'yaü vyapade÷abhedaþ / te prakçtàþ pràõàþ ÷reùñhaü varjayitvàva÷iùñà ekàda÷enjadriyàõãtyucyante / ÷rutàvevaü vyapade÷adar÷anàt / 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca' (mu. 2.1.3) iti hyeva¤jàtãyakeùu prade÷eùu pçthakpràõo vyapadi÷yate pçthaktcendriyàõi / nanu manaso 'pyevaü sati varjanamindriyatvena pràõavatsyàt, 'manaþ sarvendriyàõi ca' iti pçthagvyapade÷adar÷anàt / satyametat / smçtau tvekàda÷endriyàõãti mano 'pãndriyatvena ÷rotràdivatsaügçhyate / pràõasya tvindriyatvaü na ÷rutau smçtau và prasiddhamasti / vyapade÷abheda÷càyaü tattvabhedapakùa upapadyate / tattvaikatve tu sa evaikaþ sanpràõa indriyavyapade÷aü labhate na labhate ceti vipratiùiddham / tasmàttattvàntarabhåtà mukhyàditare // 17 // ---------------------- FN: asyaiva mukhyapràõasya råpaü asàma bhavemeti saükalpya, te vàgàdayaþ / ____________________________________________________________________________________________ kuta÷ca tattavàntarabhåtàþ - bheda÷ruteþ | BBs_2,4.18 | bhedena vàgàdibhyaþ pràõaþ sarvatra ÷råyate- 'te ha vàcamåcuþ' (bç. 1.3.2) ityupakramya vàgàdãnasurapàpmavidhvastànupanyasyopasaühçtya vàgàdiprakaraõam 'atha hemamàsanyaü pràõamåcuþ' ityasuravidhvaüsino mukhyasya pràõasya pçthagupakramàt / tathà 'mano vàcaü pràõaü tànyàtmane 'kuruta' ityevamàdyà api bheda÷rutaya udàhartavyàþ / tasmàdapi tattvàntarabhåtà mukhyàditare // 18 // kuta÷ca tattvàntarabhåtàþ - ____________________________________________________________________________________________ vailakùaõyàc ca | BBs_2,4.19 | vailakùaõyaü ca bhavati mukhyasyetareùàü ca / suùupteùu vàgàdiùu mukhya eko jàgarti sa eva caiko mçtyunànàpta àptàstvitare / tasyaiva ca sthityukràntibhyàü dehadhàraõapatanahetutvaü nendriyàõàm / viùayàlocanahetutvaü cendriyàõàü na pràõasyeva¤jàtãyako bhåyàllakùaõabhedaþ pràõendriyàõàm / tasmàdapyeùàü tattvàntarabhàvasiddhiþ / yaduktam- 'ta etasyaiva sarve råpamabhavan' (bç. 1.5.21) iti ÷ruteþ pràõa evendriyàõãti, tadayuktam / tatràpi paurvàparyàlocanàdbhedapratãteþ / tathàhi- vadiùyàmyevàhamiti vàgdadhre' (bç. 1.5.21) iti vàgàdãnãndriyàõyanukramya 'tàni mçtyuþ ÷ramo bhåtvopayeme tasmàcchràmyatyeva vàk' iti ca ÷ramaråpeõa mçtyunà grastatvaü vàgàdãnàmabhidhàya 'athemameva nàpnodyo 'yaü madhyamaþ pràõaþ' (bç. 1.5.21) iti pçthakpràõaü mçtyunànabhibhåtaü tamanukràmati / 'ayaü vai naþ ÷reùñhaþ' (bç. 1.5.21) iti ca ÷reùñhatàmasyàvadhàrayati / tasmàttadavirodhena vàgàdiùu parispandalàbhasya pràõàyattatvaü tadråpabhavanaü vàgàdãnàmiti mantavyaü na tàdàtmyam / ata eva ca pràõa÷abdasyendriyeùu làkùaõikatvasiddhiþ / tathàca ÷rutiþ - 'ta etasyaiva sarve råpamabhavan / tasmàdeta etenàkhyàyante pràõàþ' (bç. 1.5.21) iti mukhyapràõaviùayasyaiva pràõa÷abdasyendriyeùu làkùaõikãü vçttiü dar÷ayati / tasmàttattvàntaràõi pràõàdindriyàõãti // 19 // ---------------------- FN: mçtyuràsaïgadoùaþ / vàdgagdhre dhàraõàbhipràyaü cakre / ____________________________________________________________________________________________ 9 saüj¤àmårtikëptyadhikaraõam / så. 20-22 saüj¤àmårtikëptis tu trivçtkurvata upade÷àt | BBs_2,4.20 | satprakriyàyàü tejobannànàü sçùñimabhidhàyopadi÷yate- 'seyaü devataikùata hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõãti / tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõãti' (chà. 6.3.2) / tatra saü÷ayaþ - kiü jãvakartçkamidaü nàmaråpavyàkaraõamàhosvitparame÷varakartçkamiti / tatra pràptaü tàvajjãvakartçkamevedaü nàmaråpavyàkaraõamiti / kutaþ - 'anena jãvenàtmanà' iti vi÷eùaõàt / yathà loke càreõàhaü parasainyamanupravi÷ya saükalayànãtyeva¤jàtãyake prayoge càrakartçkameva satsainyasaükalanaü hetukartçtvàdràjàtmanyadhyàropayati saükalayànãtyuttamapuruùaprayogeõa, evaü jãvakartçkameva sannàmaråpavyàkaraõaü hetukartçtvàddevatàtmanyadhyàropayati vyàkaravàõãtyuttamapuruùaprayogeõa / apica óitthaóavitthàdiùu nàmasu ghaña÷aràvàdiùu ca råpeùu jãvasyaiva vyàkartçtvaü dçùñam / tasmàjjãvakartçkamevedaü nàmaråpavyàkaraõamityevaü pràpte 'bhidhatte- 'saüj¤àmårtikëptastu' iti / tu÷abdena pakùaü vyàvartayati / saüj¤àmårtikëptiriti nàmaråpavyàkriyetyetat / trivçtkurvata iti parame÷varaü lakùayati, trivçtkaraõe tasya nirapavàdakartçtvanirde÷àt / yeyaü saüj¤àkëptimårtikëpti÷càgniràditya÷candramà vidyuditi, tathà ku÷akà÷apalà÷àdiùu pa÷umçgamanuùyàdiùu ca pratyàkçti prativyakti cànekaprakàrà / sà khalu parame÷varasyaiva tejobannànàü nirmàtuþ kçtirbhavitumarhati / kutaþ - upade÷àt / tathàhi- 'seyaü devataikùata' ityupakramya 'vyàkaravàõi' ityuttamapuruùaprayogeõa parasyaiva brahmaõo vyàkartçtvamihopadi÷yate / nanu jãveneti vi÷eùaõàjjãvakartçkatvaü vyàkaraõasyàdhyavasitam / naitadevam / jãvenetyetadanupravi÷yetyanena saübadhyata ànantaryàt, na vyàkaravàõãtyanena / tena hi saübandhe vyàkaravàõãtyayaü devatàviùaya uttamapuruùa aupacàrikaþ kalpyeta / naca girinadãsamudràdiùu nànàvidheùu nàmaråpeùvanã÷varasya jãvasya vyàkaraõasàmarthyamasti / yeùvapi càsti sàmarthyaü teùvapi parame÷varàyattameva tat / naca jãvo nàma parame÷varàdatyantabhinna÷càra iva ràj¤aþ, àtmaneti vi÷eùaõàt / upàdhimàtranibandhanatvàcca jãvabhàvasya / tena, tatkçtamapi nàmaråpavyàkaraõaü parame÷varakçtameva bhavati / parame÷vara eva ca nàmaråpayorvyàkarteti sarvopaniùatsiddhàntaþ / 'àkà÷o ha vai nàma nàmaråpayornirvahità' (chà. 8.14.1) ityàdi÷rutibhyaþ / tasmàtparame÷varasyaiva trivçtkurvataþ karma nàmaråpayorvyàkaraõam / trivçtkaraõapårvakamevedamiha nàmaråpavyàkaraõaü vivakùyate, pratyekaü nàmaråpavyàkaraõasya tejobannotpattivacanenaivoktatvàt / tacca trivçtkaraõamagnyàdityacandravidyutsu ÷rutirdar÷ayati- 'yadagre rohitaü råpaü tejasastadråpaü yacchuklaü tadapàü yatkçùõaü tadannasya' (chà. 6.4.1) ityàdinà / tatràgniritãdaü råpaü vyàkriyate / sati ca råpavyàkaraõe viùayapratilambhàdagniritãdaü nàma vyàkriyate / evamàdityacandravidyutsvapi draùñavyam / anena càgnyàdyudàharaõena bhaumàmbhasataijaseùu triùvapi dravyeùvavi÷eùeõa trivçtkaraõamuktaü bhavati / upakramopasaühàrayoþ sàdhàraõatvàt / tathàhyavi÷eùeõaivopakramaþ - 'imàstisro devatàstrivçdekaikà bhavati' (chà. 6.3.4) iti / avi÷eùeõaiva copasaühàraþ - 'yadu rohitamivàbhåditi tejasastadråpam' ityevamàdiþ 'yadavij¤àtamivàbhådityetàsàmeva devatànàü samàsa iti' (chà. 6.4.6.7) evamantaþ // 20 // ---------------------- FN: prakriyà prakaraõam / tàsàü tisçõàmekaikàü devatàü tejobannàtmanà tryàtmikàü kariùyàmãti ÷rutiþ pa¤cãkaraõopalakùaõàrthà / ____________________________________________________________________________________________ tàsàü tisçõàü devatànàü bahistrivçtkçtànàü satãnàmadhyàtmamaparaü trivçtkaraõamuktam- 'imàstisro devatàþ puruùaü pràpya trivçttrivçdekaikà bhavati' (chà. 6.4.7) iti / tadidànãmàcàryo yathà÷rutyevopadar÷ayatyà÷aïkitaü ka¤ciddoùaü parihariùyan- màüsàdi bhaumaü yathà÷abdamitarayo÷ ca | BBs_2,4.21 | bhåmestrivçtkçtàyàþ puruùeõopabhujyamànàyà màüsàdikàryaü yathà÷abdaü niùpadyate / tathàhi ÷rutiþ - 'annama÷itaü tredhà vidhãyate tasya yaþ sthaviùñho dhàtustatpurãùaü bhavati yo madhyamastanmàüsaü yo 'õiùñhastanmanaþ' (chà. 6.5.1) iti / trivçtkçtà bhåmirevaiùà vrãhiyavàdyannaråpeõàdyata ityabhipràyaþ / tasyà÷ca sthaviùñhaü råpaü purãùabhàvena bahirnirgacchati / madhyamamadhyàtmaü màüsaü vardhayati / aõiùñhaü tu manaþ / evamitarayoraptejasoryathà÷abdaü kàryamavagantavyam / evaü måtraü lohitaü pràõa÷càpàü kàryam / asthi majjà vàktejasa iti // 21 // atràha- yadi sarvameva trivçtkçtaü bhåtabhautikamavi÷eùa÷ruteþ 'tàsa trivçtaü trivçtamekaikàmakarot' iti / kiïkçtastarhyayaü vi÷eùavyapade÷aþ 'idaü teja imà àpa idamannam' iti / tathà 'adhyàtmamidamannasyà÷itasya kàryaü màüsàdi / idamapàü pãtànàü kàryaü lohitàdi / idaü tejaso '÷itasya kàryamasthyàdi' iti / atrocyate- ____________________________________________________________________________________________ vai÷eùyàt tu tadvàdas tadvàdaþ | BBs_2,4.22 | tu÷abdena coditaü doùamapanudati / vi÷eùasya bhàvo vai÷eùyam / bhåyastvamiti yàvat / satyapi trivçtkaraõe kvacitkasyacidbhåtadhàtorbhåyastvamupalabhyate 'agnestejobhåyastvamudakasyàbbhåyastvaü pçthivyà annabhåyastvam' iti / vyavahàraprasiddhyarthaü cedaü trivçtkaraõam / vyavahàra÷ca trivçtkçtarajjuvadekatvàpattau satyàü na bhedena bhåtatrayagocaro lokasya prasiddhyet / tasmàtsatyapi trivçtkaraõe vai÷eùyàdeva tejobannavi÷eùavàdo bhåtabhautikaviùaya upapadyate / tadvàdastadvàda iti padàbhyàso 'dhyàyaparisamàptiü dyotayati // 22 // ____________________________________________________________________________________________ iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye dvitãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ // 4 // iti ÷rãmadbrahmasåtra÷àïkarabhàùye 'virodhàkhyo dvitãyo 'dhyàyaþ //