Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 1 with Samkara's Sarirakamimamsabhasya Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamÃdhyÃye prathama÷ pÃda÷ / (atra pÃde spa«ÂabrahmaliÇgayuktÃnÃæ vÃkyÃnÃæ vicÃra÷) 1 jij¤ÃsÃdhikaraïam / sÆ. 1 vedÃntamÅmÃæsÃÓÃstrasya vyÃcikhyÃsitasyedamÃdimaæ sÆtram- athÃto brahmajij¤Ãsà | BBs_1,1.1 | tatrÃthÃbda ÃnantaryÃrtha÷ parig­hyate nÃdhikÃrÃrtha÷, brahmajij¤ÃsÃyÃ÷ anadhikÃryatvÃt / maÇgalasya ca vÃkyÃrthe samanvayÃbhÃvÃt / arthÃntaraprayukta eva Órutyà maÇgalaprayojano bhavati / pÆrvaprak­tÃpek«ÃyÃÓca phalata ÃnantaryÃvyatirekÃt / sati cÃnantaryÃrthatve yathà dharmajij¤Ãsà pÆrvav­ttaæ vedÃdhyayanaæ niyamenÃpek«ata evaæ brahmajij¤ÃsÃpi yatpÆrvav­ttaæ niyamenÃpek«ate tadvaktavyam / svÃdhyÃyÃnantaryaæ tu samÃnam / nanviha karmÃvabodhanÃrthaæ viÓe«a÷ / na / dharmajij¤ÃsÃyÃ÷ prÃgapyadhÅtavedÃntasya brahmajij¤Ãsopapatte÷ / yathÃca h­dayÃdyavadÃnÃnÃmÃnantaryaniyama÷, kramasya vivak«itatvÃnna tatheha kramo vivak«ita÷, Óe«aÓe«itve 'dhik­tÃdhikÃre và pramÃïÃbhÃvÃt, dharmabrahmajij¤Ãsayo÷ phalajij¤ÃsasyabhedÃcca / abhyudayaphalaæ dharmaj¤Ãnaæ taccÃnu«ÂhÃnÃpek«am / ni÷Óreyasaphalaæ tu brahmavij¤Ãnaæ na cÃnu«ÂhÃnÃntarÃpek«am / bhavyaÓca dharmo jij¤Ãsyo na j¤ÃnakÃle 'sti, puru«avyÃpÃratantratvÃt / iha tu bhÆtaæ brahma jij¤Ãsyaæ nityatvÃnna puru«avyÃpÃratantram / codanÃprav­ttibhedÃcca / yà hi codanà dharmasya lak«aïaæ sà svavi«aye niyu¤jÃnaiva puru«amavabodhayati / brahmacodanà tu puru«amavabodhayatyeva kevalaæ, avabodhasya codanÃjanyatvÃnna puru«o 'vabodhe niyujyate / yathÃk«Ãrthasaænikar«eïÃrthÃvabodhe tadvat / tasmÃtkimapi vaktavyaæ yadanantaraæ brahmajij¤ÃsopadiÓyata iti / ucyate- nityÃnityavastuviveka÷, ihÃmutrÃrthabhogavirÃga÷, ÓamadamÃdisÃdhanasaæpat, mumuk«utvaæ ca / te«u hi satsu prÃgapi dharmajij¤ÃsÃyà Ærdhvaæ ca Óakyate brahmajij¤Ãsituæ j¤Ãtuæ ca na viparyaye / tasmÃdathÃbdena yathoktasÃdhanasaæpattyÃnantaryamupadiÓyate / ata÷Óabdo hetvartha÷ / yasmÃdveda evÃgnihotrÃdÅnÃæ Óreya÷sÃdhanÃnÃmanityaphalatÃæ darÓayati- 'tadyatheha karmacito loka÷ k«Åyata evamevÃmutra puïyacito loka÷ k«Åyate' (chÃndo.8.1.6) ityÃdi÷ / tathà brahmavij¤ÃnÃdapi paraæ puru«Ãrthaæ darÓayati- 'brahmavidÃpnoti param' ityÃdi÷ (taitti.2.1) tasmÃdyathoktasÃdhanasaæpattyanantaraæ brahmajij¤Ãsà kartavyà / brahmaïo jij¤Ãsà brahmajij¤Ãsà / brahma ca vak«yamÃïalak«aïaæ 'janmÃdyasya yata÷' iti / ata eva na brahmaÓabdasya jÃtyÃdyarthÃntaramÃÓaÇkitavyam / brahmaïa iti karmaïi«a«ÂhÅ na Óe«e, jij¤ÃsÃpek«yatvÃjjij¤ÃsÃyÃ÷, jij¤ÃsyÃntarÃnirdeÓÃcca / nanu Óe«a«a«ÂhÅparigrahe 'pi brahmaïo jij¤ÃsÃkarmatvaæ na virudhyate, saæbandhasÃmÃnyasya viÓe«ani«ÂhatvÃt / evamapi pratyak«aæ brahmaïa÷ karmatvamuts­jya sÃmÃnyadvÃreïa parok«aæ karmatvaæ kalpayato vyartha prayÃsa÷ syÃt / na vyartha÷, brahmÃÓritÃÓe«avicÃrapratij¤ÃnÃrthatvÃditi cenna, pradhÃnaparigrahe tadapek«itÃnÃmarthÃk«iptatvÃt / brahma hi j¤ÃnenÃptumi«ÂatamatvÃtpradhÃnam / tasminpradhÃne jij¤ÃsÃkarmaïi parig­hÅte yairjij¤Ãsitairvinà brahma jij¤Ãsitaæ na bhavati tÃnyarthÃk«iptÃnyeveti na p­thaksÆtrayitavyÃni / yathà rÃjÃsau gacchatÅtyukte saparivÃrasya rÃj¤o gamanamuktaæ bhavati tadvat / ÓrutyanugamÃcca / 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' (taitti.3.1) ityÃdyÃ÷ Órutaya÷, 'tadvijij¤Ãsasva tadbrahma' iti pratyak«ameva brahmaïo jij¤ÃsÃkarmatvaæ darÓayanti / tacca karmaïi «a«ÂhÅparigrahe sÆtreïÃnugataæ bhavati / tasmÃdbrahmaïa iti karmaïi«a«ÂhÅ // j¤Ãtumicchà jij¤Ãsà / avagatiparyantaæ j¤Ãnaæ sanvÃcyÃyà icchÃyÃ÷ / karmaphalavi«ayatvÃdicchÃyÃ÷ / j¤Ãnena hi pramÃïenÃvagantumi«Âaæ brahma / brahmÃvagatirhi puru«Ãrtha÷, ni÷Óe«asaæsÃrabÅjÃvidyÃdyanarthanibarhaïÃt / tasmÃdbrahma vijij¤Ãsitavyam // tatpunarbrahma prasiddhamaprasddhaæ và syÃt / yadi prasiddhaæ na jij¤Ãsitavyam / athÃprasiddhaæ naiva Óakyaæ jij¤Ãsitumiti / ucyate- asti tÃvadbrahma nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃvaæ, sarvaj¤aæ, sarvaÓaktisamanvitam / brahmaÓabdasya hi vyutpÃdyamÃnasya nityaÓuddhatvÃdayor'thÃ÷ pratÅyante, b­haterdhÃtorarthÃnugamÃt / sarvasyÃtmatvÃcca brahmÃstitvaprasiddhi÷ / sarvo hyÃtmÃstitvaæ pratyeti, na nÃhamasmÅti / yadi hi nÃtmÃstitvaprasiddhi÷ syÃt sarvo loko nÃhamasmÅti pratÅyÃt / Ãtmà ca brahma / yadi tarhi loke brahmÃtmatvena prasiddhamasti tato j¤Ãtamevetyajij¤Ãsyatvaæ punarÃpannam / na / tadviÓe«aæ prati vipratipatte÷ / dehamÃtraæ caitanyaviÓi«ÂamÃtmeti prak­tà janà laukÃyatikÃÓca pratipannÃ÷ / indriyÃïyeva cetanÃnyÃtmetyapare / mana ityanye / vij¤ÃnamÃtraæ k«aïikamityeke / ÓÆnyamityapare / asti dehÃdivyatirikta÷ saæsÃrÅ kartÃ, bhoktetyapare / bhoktaiva kevalaæ na kartetyeke / asti tadvyatirikta ÅÓvara÷ sarvaj¤a÷ sarvÃktiriti kecit / Ãtmà sa bhokturityapare / evaæ bahavo vipratipannà yuktivÃkyatadÃbhÃsasamÃÓrayÃ÷ santa÷ / tatrÃvicÃrya yatki¤citpratipadyamÃno ni÷ÓreyasÃtpratihanyetÃnarthaæ ceyÃt / tasmÃtbrahmajij¤ÃsopanyÃsamukhena vedÃntavÃkyamÅmÃæsà tadavirodhitarkopakaraïà ni÷Óreyasaprayojanà prastÆyate // 1 // ---------------------- FN: adhikaraïamiti- vi«aya÷ saædeha÷ saægati÷ pÆrvapak«a÷ siddhÃnta ityekaikamadhikaraïaæ pa¤cÃvayavaæ j¤eyam / tataÓca j¤ÃnajanyacikÅr«ayà yatnesati yÃgÃdidharmo bhavati / brahmaïo hi niv­ttÃvaraïatvena phalarÆpatvaæ tajj¤Ãnopayogitayà caturthisamÃsa e«itavya÷ 'caturthÅ tadarthe' ityÃdineti kecit / yaccÃpnoti yadÃdatte yaccÃtti vi«ayÃniha / yaccÃsya saætato bhÃvastasmÃdÃtmeti bhaïyate / vipratipatt­parigaïanam-ÓÆnyavÃdo mÃdhyamikÃnÃæ, k«aïikij¤ÃnavÃdo yogÃcÃrÃïÃæ, j¤ÃnÃkÃrÃnumeyak«aïikabÃhyÃrthavÃda÷ sautrÃntikÃnÃæ, k«aïikabÃhyÃrthavÃdo vaibhëikÃïÃæ, dehÃrthavÃdaÓcÃrvÃkÃïÃæ, dehÃtiriktadehapariïÃmavÃdo digambarÃïÃmityÃdyÆhyam / ____________________________________________________________________________________________ 2 janmÃdyÃdhikaraïam / sÆ. 2. brahmajij¤Ãsitavyamityuktam / kiælak«aïaæ punastadbrahmetyata Ãha bhagavÃnsÆtrakÃra÷- janmÃdyasya yata÷ | BBs_1,1.2 | janmotpattirÃdirasyeti tadguïasaævij¤Ãno bahuvrÅhi÷ / janmasthitibhaÇgaæ samÃsÃrtha÷ / janmanaÓcÃditvaæ ÓrutinirdeÓÃpek«aæ vastuv­ttÃpek«aæ ca / ÓrutinirdeÓastÃvat 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' (taitti.3.1) ityasminvÃkye janmasthitipralayÃnÃæ kramadarÓanÃt / vastuv­ttamapi, janmanà labdhasattÃkasya dharmiïa÷ sthitiprayasaæbhavÃt / asyeti pratyak«ÃdisaænidhÃpitasya dharmiïa idamà nirdeÓa÷ / «a«ÂhÅ janmÃdidharmasaæbandhÃrthà / yata iti kÃraïanirdeÓa÷ asya jagato nÃmarÆpÃbhyÃæ vyÃk­tasyÃnekakart­bhokt­saæyuktasya pratiniyatadeÓakÃlanimittakriyÃphalÃÓrayasya manasÃpyacintyaracanÃrÆpasya janmasthitibhaÇgaæ yata÷ sarvaj¤ÃtsarvaÓakte÷ kÃraïÃdbhavati tadbrahmeti vÃkyaÓe«a÷ / anye«Ãmapi bhÃvavikÃrÃïÃæ tri«vevÃntarbhÃva iti janmasthitinÃÓÃnÃmiha grahaïam / yÃskaparipaÂhitÃnÃæ tu 'jÃyate 'sti' ityÃdÅnÃæ grahaïe te«Ãæ jagata÷ sthitkÃle saæbhÃvyamÃnatvÃnmÆlakÃraïÃdutpattisthitinÃÓÃæ jagato na g­hÅtÃ÷ syurityÃÓaÇkyeta, tanmà ÓaÇkÅti yotpattirbrahmastatraiva sthiti÷ pralayaÓca ta eva g­hyante // na yathoktaviÓe«aïasya jagato yathoktaviÓe«aïamÅÓvaraæ muktvÃnyata÷ pradhÃnÃdacetanÃdaïubhyo 'bhÃvÃtsaæsÃriïo và utpattyÃdi saæbhÃvayituæ Óakyam / naca svabhÃvata÷, viÓi«ÂadeÓakÃlanimittÃnÃmihopÃdÃnÃt / etadevÃnumÃnaæ saæsÃrivyatirikteÓvarÃstitvÃdisÃdhanaæ manyanta ÅÓvarakÃraïina÷ / nanvihÃpi tadevopanyastaæ janmÃdisÆtre / na / vedÃntavÃkyakusumagrathanÃrthatvÃtsÆtrÃïÃm / vedÃntavÃkyÃni hi sÆtrairudÃh­tya vicÃryante / vÃkyÃrthavicÃraïÃdhyavasÃnaniv­ttà / satsu tu vedÃntavÃkye«u jagato janmÃdikÃraïavÃdi«u tadarthagrahaïadÃr¬hÃyÃnumÃnamapi vedÃntavÃkyÃvirodhi pramÃïaæ bhavanna nivÃryate, Órutyaiva ca sahÃyatvena tarkasyÃbhyupetatvÃt / tathÃhi- 'Órotavyo mantavya÷' (b­ha. 2.4.5) iti Óruti÷ 'paï¬ito medhÃvÅ gandhÃrÃnevopasaæpadyetaivamevehÃcÃryavÃnpuru«o veda' (chÃndo.6.14.2) iti ca puru«abuddhisÃhÃyyamÃtmanor dÃyati / na dharmajij¤ÃsÃyÃmiva ÓrutyÃdayo 'nubhavÃdayaÓca yathÃsaæbhavamiha pramÃïaæ anubhavÃvasÃnatvÃdbhÆtavastuvi«ayatvÃcca brahmaj¤Ãnasya / kartavye hi vi«aye nÃnubhavÃpek«ÃstÅti ÓrutyÃdÅnÃmeva prÃmÃïyaæ syÃtpuru«ÃdhÅnÃtmalÃbhatvÃcca kartavyasya / kartumakartumanyathà và kartuæ Óakyaæ laukikaæ vaidikaæ ca karma, yathÃÓvena gacchati, padbhyÃmanyathà vÃ, na và gacchatÅti / tathà 'atirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti, nÃtirÃtre «o¬aÓinaæ g­hïÃti', 'udite juhoti, anudite juhoti' iti vidhiprati«edhÃÓcÃtrÃrthavanta÷ syu÷, vikalpotsargÃpavÃdÃÓca / natu vastvevaæ naivamasti nÃstÅti và vikalpyate / vikalpanÃstu puru«abuddhyapek«Ã÷ / na vastuyÃthÃtmyaj¤Ãnaæ puru«abuddhyapek«am / kiæ tarhi vastutantrameva tat / nahi sthÃïÃvekasmisthÃïurvà puru«o 'nyo veti tattvaj¤Ãnaæ bhavati / tatra puru«o 'nyo veti mithyÃj¤Ãnam / sthÃïureveti tattvaj¤Ãnaæ,vastutantratvÃt / evaæ bhÆtavastuvi«ayÃïÃæ prÃmÃïyaæ vastutantram / tatraivaæ sati brahmaj¤Ãnamapi vastutantrameva, bhÆtavastu vi«ayatvÃt / nanu bhÆtavastutve brahmaïa÷ pramÃïÃntaravi«ayatvameveti vedÃntavÃkyavicÃraïÃnarthikaiva prÃptà / na / indriyÃvi«ayatvena saæbandhÃgrahaïÃt / svabhÃvato vi«ayavi«ayÃïÅndriyÃïi, na brahmavi«ayÃïi / sati hÅndriyavi«ayatve brahmaïa-, idaæ brahmaïà saæbaddhaæ kÃryamiti g­hyeta / kÃryamÃtrameva tu g­hyamÃïaæ kiæ brahmaïà saæbaddhaæ kimanyena kenacidvà saæbaddhamiti na Óakyaæ niÓcetum / tasmÃjanmÃdisÆtraæ nÃnumÃnopanyÃsÃrthaæ, kiæ tarhi vedÃntavÃkyaprardÃnÃrtham / kiæ punastadvedÃntavÃkyaæ yatsÆtreïaiha lilak«ayi«itam / 'bh­gurvai vÃruïi÷ / varuïaæ pitaramupasasÃra / adhÅhi bhagavo brahmeti' / ityupakramya- 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante / yena jÃtÃni jÅvanti / yatprayantyabhisaæviÓanti / tadvijij¤Ãsasva / tadbrahmeti' / (taitti. 3.1) / tasya ca nirïayavÃkyam- 'ÃnandÃddhyeva khalvimÃni bhÆtÃni jÃyante / Ãnandena jÃtÃni jÅvanti / Ãnandaæ prayantyabhisaæviÓanti' / (taitti. 3.6) anyÃnyÃpyeva¤jÃtÅyakÃni vÃkyÃni nityÃÓuddhabuddhamuktasvabhÃvasarvaj¤asvarÆpakÃraïavi«ayÃïyudÃhartavyÃni // 2 // ---------------------- FN: 'idaæ sarvamas­jata yadidaæ ki¤ca' iti pratyak«am / ____________________________________________________________________________________________ 3 ÓÃstrayonitvÃdhikaraïam / sÆ. 3 jagatkÃraïatvaprardÃnena sarvaj¤aæ brahmetyupak«iptaæ tadeva dra¬hayannÃha- ÓÃstrayonitvÃt | BBs_1,1.3 | mahata ­gvedÃde÷ ÓÃstrasyÃnekavidyÃsthÃnopab­æhitasya pradÅpavatsarvÃrthÃvadyotina÷ sarvaj¤akalpasya yoni÷ kÃraïaæbrahma / nahÅd­Óasya ÓÃstrasyargvedÃdik«aïasya sarvaj¤aguïÃnvitasya sarvaj¤Ãdanyata÷ saæbhavo 'sti / yadyadvistarÃrthaæ ÓÃstraæ yasmÃtpuru«aviÓe«Ãtsaæbhavati, yathà vyÃkaraïÃdi pÃïinyÃderj¤eyaikadeÓÃrthamapi sa tato 'pyadhikataravij¤Ãna iti prasiddhaæ loke / kimu vaktavyamanekaÓÃkhÃbhedabhinnasya devatiryaÇmanu«yavarïÃÓramadipravibhÃgahetor ­gvedÃdyÃkhyasya sarvaj¤ÃnÃkarasyÃprayatnenaiva lÅlÃnyayena puru«ani÷ÓvÃsavadyasmÃnmahato bhÆtÃdyone÷ saæbhava÷, 'asya mahato bhÆtasya ni÷Óvasitametadyad­gveda÷' (b­ha. 2.4.10) ityÃdiÓrute÷ / tasya mahato bhÆtasya niratiÓayaæ sarvaj¤atvaæ sarvaÓaktimattvaæ ceti / athavà yathokta ­gvedÃdiÓÃstraæ yoni÷ kÃraïaæ pramÃïamasya brahmaïo yathÃvatsvarÆpÃdhigame / ÓÃstrÃdeva praïÃïÃjjagato janmÃdikÃraïaæ brahmÃdhigamyata ityabhiprÃya÷ / ÓÃstramudÃh­taæ pÆrvasÆtre- 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' ityÃdi / kimarthaæ tarhÅdaæ sÆtraæ, yÃvatà pÆrvasÆtra evaiva¤jÃtÅyakaæ ÓÃstramudÃharatà ÓÃstrayonitvaæ brahmaïo darÓitam / ucyate- tatra pÆrvasÆtrÃk«areïa spa«Âaæ ÓÃstrasyÃnupÃdÃnÃjjanmÃdi kevalamanumÃnamupanyastamityÃÓaÇkyeta tÃmÃÓaÇkÃæ nirvartayitumidaæ sÆtraæ pravav­te ÓÃstrayonitvÃditi // 3 // ---------------------- FN: upab­æhaïÅyÃÓcatvÃro vedÃ÷ tatra / purÃïÃni s­«ÂyÃdipratipÃdakavÃkyÃni parak­tipurÃkalparÆpÃnarthavÃdÃæÓca prÃdhÃnyenopab­æhayanti prasaÇgÃdadvaitabhÃgaæ karmabhÃgaæ ca / nyÃyaÓÃstraæ tu pramÃïaprameyalak«aïÃnirÆpaïena padÃrthÃnvivicya j¤Ãpayadupab­æhayati / pÆrvottaramÅmÃæse tu tÃtparyanirïayadvÃropayukte / dharmaÓÃstraæ Órutamanusm­tiæ và vidhibhÃgamupab­æhayati / Óik«Ã sthÃnakaraïÃdinirÆpaïadvÃrà svÃdhyÃyo 'dhyetavya iti vidhyarthamupab­æhayati / kalpÃstu prayoganirÆpaïÃrthamupayuktÃ÷ / vyÃkaraïaæ tÃvadasminnarthe idaæ padaæ sÃdhviti padÃrthÃnvyÃkaroti / niruktaæ te«u te«u pade«u yaugikamarthaæ pradarÓayati / chanda÷ÓÃstraæ vedagatÃngÃyatryÃdichandÃn lak«aïamukhena viÓadayati / jyoti«aæ paurïamÃsyÃæ jayeddetÃmÃvÃsyÃyÃmamÃvÃsyayà yajetetyÃdinopÃttaæ kÃlaviÓe«aæ vyavasthÃpayati / tathÃca tattaddeÓavyÃkhyÃnÃya bahavo mahar«aya÷ purÃïÃdinibandhapraïetÃro yatra prav­ttÃstasya mahattvaæ vyaktameva / vistararÆpor'tho dharmo yasyeti vigraha÷ / vist­tamityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ 4 samanvayÃdhikaraïam / sÆ. 4 kathaæ punarbrahmaïa÷ sÃstrapramÃïakatvamucyate, yÃvatÃ, ' ÃmnÃyasya kriyÃrthatvÃdÃnarthakyamatadarthÃnÃm' / (jai.sÆ. 1.2.1) iti kriyÃparatvaæ ÓÃstrasya pradarÓitim / ato vedÃntÃnÃmÃnarthakyaæ, akriyÃrthatvÃt / kart­devatÃdiprakÃÓanÃrthatvena và kriyÃvidhiÓe«atvaæ, upÃsanÃdikriyÃntavidhÃnÃrthatvaæ và / nahi parini«ÂhitavastupratipÃdanaæ saæbhavati, pratyak«Ãdivi«ayatvÃtparini«Âhitavastuna÷ / tatpratipÃdane ca heyopÃdeyarahite puru«ÃrthÃbhÃvÃt / ata eva 'so 'rodÅt' ityevamÃdinÃmÃnarthakyaæ mà bhÆditi 'vidhinà tvekavÃkyatvÃtstutyarthena vidhinà syu÷' / (jai.sÆ. 1.2.7) iti stÃvakatvenÃrthavattvamuktam / mantrÃïÃæ ca 'i«e tvÃ' ityÃdÅnÃæ kriyÃtatsÃdhanÃbhidhÃyitvena karmasamavÃyitvamuktam / na Dvacidapi vedavÃkyÃnÃæ vidhisaæsparÓamantareïÃrthavattà d­«Âopapannà và / na ca parini«Âhite vastusvarÆpe vidhi÷ saæbhavati, kriyÃvi«ayatvÃdvidhe÷ / tasmÃtkarmÃpek«itakart­svarÆpadevatÃdiprakÃÓanena kriyÃvidhiÓe«atvaæ vedÃntÃnÃm / atha prakaraïÃntarabhayÃnnaitadabhyupagamyate tathÃpi svavÃkyagatopÃsanÃdikarmaparatvam / tasÃmÃnna brahmaïa÷ ÓÃstrayonitvamiti prÃpte ucyate- ---------------------- FN: ÃmnÃyasyeti pÆrvapak«am / asyÃrtha÷ - ÃmnÃyasya vedasya kriyÃpratipÃdanaparatvÃdatadarthÃnÃmakriyÃrthÃnÃæ 'so 'rodÅ' dityÃdivÃkyÃnÃmÃnarthakatvaæ / tasmÃdanityamaniyataæ vedÃnÃæ prÃmÃïyamucyate / tadbhÆtÃnÃæ kriyÃrthena samanvaya iti siddhÃnta÷ / tatte«u vedavÃkye«u bhÆtÃnÃæ siddÃrthapratipÃdakavÃkyÃnÃæ kriyÃrthena kriyÃpratipÃdakavÃkyena 'barhi«i rajataæ na deyaæ, paÓunà yajete' tyÃdinà sahÃnvaya÷ / tathÃca nindyatvÃdyarthapÆraïenÃnvaye k­te kriyÃparatvasiddhyà prÃmÃïyaæ siddham / siddhavastuj¤ÃnÃtphalabhÃvÃdevetyartha÷ / tat tu samanvayÃt | BBs_1,1.4 | tu Óabda÷ pÆrvapak«avyÃv­ttyartha÷ / tadbrahma sarvaj¤aæ sarvaÓakti jagadutpatti sthitilayakÃraïaæ vedÃntaÓÃstrÃdevÃvagamyate / katham, samanvayÃt / sarve«u hi vedÃnte«u vÃkyÃni tÃtparyeïaitasyÃrthasya pratipÃdakatvena samanugatÃni / 'sadeva somyedamagra ÃsÅt' / 'ekamevÃdvitÃyam' / (chÃndo. 6.2.1) 'ÃtmÃvà idameka evÃgra ÃsÅt' / (aita. 2.1.1.1) 'tadetadbrahmÃpÆrvamanaparamanantaramabÃhyam' / 'ayamÃtamà brahma sarvÃnubhÆ÷' / (b­ha. 2.5.19) 'brahmaivedamam­taæ purastÃt' / (muï¬a. 2.2.11) ityÃdÅni / naca tadgatÃnÃæ padÃnÃæ brahmasvarÆpavi«aye niÓcite samanvaye 'vagamyamÃner'thÃntarakalpanà yuktÃ, ÓrutihÃnanyaÓrutakalpanÃprasaÇgÃt / naca te«Ãæ kart­svarÆpapratipÃdanaparatÃvasÅyate, 'tatkena kaæ payet' (b­ha. 2.4.13) ityÃdi kriyÃkÃrakaphalanirÅkaraïaÓrute÷ / naca parini«ÂhitavastusvarÆpatve 'pi pratyak«Ãdivi«ayatvaæ brahmaïa÷, 'tattvamasi' (chÃndo. 6.8.7) iti brahmÃtmabhÃvasya ÓÃstramantareïÃnavagamyamÃnatvÃt / yattu heyopÃdeyarahitatvÃdupadeÓÃnarthakyamiti, nai«a do«a÷, heyopÃdeyÃÓÆnyabrahmÃtmatÃvagamÃdeva sarvakleÓaprÃhÃïÃtpuru«Ãrthasiddhe÷ / devatÃdipratipÃdanÃsya tu svavÃkyagatopÃsanÃrthatve 'pi na kaÓcidvirodha÷ / natu tathà brahmaïa upÃsanÃvidhiÓe«itvaæ saæbhavati, ekatve heyopÃdeyÃÓÆnyatayà kriyÃkÃrakÃdidvaitavij¤Ãnopamardepapatte÷ / nahyekatvavij¤Ãnenonmathitasya dvaitavij¤Ãnasya puna÷ saæbhavo 'sti, yenopÃsanÃvidhiÓe«itvaæ brahmaïa÷ pratipadyeta / yadyapyanyatra vedavÃkyÃnÃæ vÅdhisaæsparÓamantareïa pramÃïatvaæ na d­«Âaæ, tathÃpyÃtmavij¤Ãnasya phalaparyantatvÃnna tadvi«ayasya ÓÃstrasya prÃmÃïyaæ Óakyaæ pratyÃkhyÃtum / na cÃnumÃnagamyaæ ÓÃstraprÃmÃïyaæ, yenÃnyatra d­«Âaæ nidarÓanamapek«eta / tasmÃtsiddhaæ brahmaïa÷ ÓÃstrapramÃïakatvam / atrÃpare pratyavatipha«Âhante- yadyapi ÓÃstrapramÃïakaæ brahma tathÃpi pratipattividhivi«ayataiva ÓÃstreïa brahma samarpyate / yathà yÆpÃhavahanÅyÃdÅnyalaukikÃnyapi vidhiÓa«atayà ÓÃstreïa samarpyante tadvat / kuta etat / prav­ttiniv­ttiprayojanatvÃcchÃstrasya / tathÃhi ÓÃstratÃtparyavida Ãhu÷- 'd­«Âo hi tasyÃrtha÷ karmÃvabodhanam' iti / 'codaneti kriyÃyÃ÷ pravartakaæ vacanam' / 'tasya j¤ÃnamupadeÓa÷'- (jai.sÆ. 1.1.5) 'tadbhÆtÃnÃæ kriyÃrthena samÃmnÃya÷'- (jai.sÆ. 1.1.25) 'ÃmnÃyasya kriyÃrthatvÃdÃnarthakyamatadarthÃnÃm-' (jai.sÆ. 1.2.1) itica / ata÷ puru«aæ Dvacidvi«ayaviÓe«e pravartayatkutaÓcidvi«ayaviÓe«ÃnnivartayaccÃrthavacchÃstram / tacche«atayà cÃnyadupayuktam / tatsÃmÃnyÃdvedÃntÃnÃmapi tathaivÃrthavattvaæ syÃt / sati ca vidhiparatve yathà svargÃdikÃmasyÃgnihotrÃdisÃdhanaæ vidhÅyata evamam­tatvakÃmasya brahmaj¤Ãnaæ vidhÅyata iti yuktam / nanviha jij¤Ãsyavailak«aïyamuktam- karmakÃï¬e bhavyo dharmo jij¤Ãsya iha tu bhÆtaæ nityaniv­ttaæ brahma jij¤Ãsyamiti / tatra dharmaj¤ÃnaphalÃdanu«ÂhÃnÃpek«Ãdvilak«aïaæ brahmaj¤Ãnaphalaæ bhavitumarhati / nÃrhatyevaæ bhavitum / kÃryavidhiprayukttasyaiva brahmaïa÷ pratipÃdyamÃnatvÃt / 'Ãtmà và are dra«Âavya÷' (b­ha. 2.4.5) iti / 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ-so 'nvevya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' (chÃndo. 8.7.1) 'ÃtmetyovopÃsÅta' (b­ha.1.4.7) 'ÃtmÃnameva lokamupÃsata' (b­ha. 1.4.15) / 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muï¬a. 3.2.9) ityÃdividhÃne«u satsu ko 'sÃvÃtmà kiæ tadbrahma ityÃkÃÇk«ÃyÃæ tatsvarÆpasamarpaïena sarve vedÃntà upayuktÃ÷- 'nitya÷ sarvaj¤a÷ sarvagato nityat­pto nityÃÓuddhabuddhamuktasvabhÃvo vij¤ÃnamÃnandaæ brahma. ityevamÃdaya÷ / tadupÃsanÃcca ÓÃstrad­«Âo 'pi mok«a÷ phalaæ bhavi«yatÅti / kartavyavidhyananupraveÓe vastumÃtrakathane hÃnopÃdÃnasaæbhavÃt, saptadvÅpà vasumatÅ, rÃjÃsau gacchatÅtyÃdivÃkyavadvedÃntavÃkyÃnÃmÃnarthakyameva syÃt / nanu vastumÃtrakathane 'pi rajuriyaæ nÃyaæ sarpa ityÃdau bhrÃntijanitabhÅtinivartanenÃrthavattvaæ d­«Âaæ tathehÃpyasaæsÃryÃtmavastukathanena saæsÃritvabhrÃntinivartanenÃrthavattvaæ syÃt / syÃdetadevaæ, yadi rajusvarÆpaÓravaïa iva sarpabhrÃnti÷, saæsÃritvabhrÃntirbrahmasvarÆpaÓravaïamÃtreïa nivarteta / natu nivartate, Órutabrahmaïo 'pi yathÃpÆrvaæ sukhadu÷khÃdisaæsÃridharmadarÓanÃt, 'Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavya÷' (b­ha. 2.4.5) iti ca ÓravaïottarakÃlayormanananididhyÃsanayorvidhirdarÓanÃt / tasmÃtpratipattividhivi«ayatayaiva ÓÃstrapramÃïakaæ brahmÃbhyupagantavyamiti / atrÃbhidhÅyate- na / karmabrahmavidyÃphalayorvailak«aïyÃt / ÓÃrÅraæ vÃcikaæ mÃnasaæ ca karma Órutism­tisiddhaæ dharmÃkhyaæ, yadvi«ayà jij¤Ãsà 'athÃto dharmajij¤ÃsÃ' (jai.sÆ. 1.1.1) iti sÆtritÃ, adharmo 'pi hiæsÃdi÷ prati«edhacodanÃlak«aïatvÃjjij¤Ãsya÷ parihÃrÃya / tayoÓcodanÃlak«aïayorarthÃnarthayordharmÃdharmayo÷ phale pratyak«e sukhadu÷khe ÓarÅravÃÇmanobhirevopabhujyamÃne vi«ayendriyasaæyogajanye brahmÃdi«u sthÃvarÃnte«u prasiddhe / manu«yatvÃdÃrabhya brahmÃnte«u dehavatsu sukhatÃratamyamanuÓrÆyate / tataÓca taddhetordharmasya tÃratamyaæ gamyate / dharmatÃratamyÃdadhikÃritÃratamyam / prasiddhaæ cÃrthitvasÃrmathyÃdik­tamadhikÃritÃratamyam / tathÃca yÃgÃdyanu«ÂhÃyinÃmeva vidyÃsamÃdhiviÓe«Ãduttareïa pathà gamanaæ, kevalairi«ÂÃpÆrtadattasÃdhanairdhÆmÃdikrameïa dak«iïena pathà gamanaæ, tatrÃpi sukhatÃratamyaæ tatsÃdhanatÃratamyaæ ca ÓÃstrÃt 'yÃvatsaæpÃtamu«itvÃ' (chÃndo. 5.10.5) ityasmÃdgamyate / tathà manu«yÃdi«u nÃrakasthÃvarÃnte«u sukhalavaÓcodanÃlak«aïadharmasÃdhya eveti gamyate tÃratamyena vartamÃna÷ / tathordhvagate«vadhogate«u ca dehavatsu du÷khatÃratamyardÃnÃttaddhetoradharmasya prati«edhacodanÃk«aïasya tadanu«ÂhÃyinÃæ ca tÃratamye gamyate / evamavidyÃdido«avatÃæ dharmÃdharmatÃratamyanimittaæ ÓarÅropÃdÃnapÆrvakaæ sukhadu÷khatÃratamyanimittaæ saæsÃrarÆpaæ Órutism­tinyÃyaprasiddham / tathÃca sm­ti÷- 'na ha vai saÓarÅrasya sata÷ priyÃpriyayorapahatirasti' iti yathÃvarïitaæ saæsÃrarÆpamanuvadati / aÓarÅraæ vÃva santaæ na priyÃpriye sp­Óata÷' (chÃndo. 8.12.1) iti priyÃpriyasparÓanaprati«edhÃccodanÃlak«aïadharmakÃryatvaæ mok«ÃkhyasyÃÓarÅratvasya prati«idhyata iti gamyate / dharmakÃryatve hi priyÃpriyasparÓanaprati«edho nopapadyate / aÓarÅratvameva dharmakÃryamiticenna, tasya svÃbhÃvikatvÃt / 'aÓarÅraæ ÓarÅreÓvanavasthe«vavasthitam / mahÃntaæ vibhumÃtmÃnaæ matvà dhÅro na Óocati' (kÃÂha. 1.2.21) 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' (muï¬a. 2.1.2) 'asaÇgo hyayaæ puru«a÷' (b­ha. 4.3.15) ityÃdiÓrutibhya÷ / ata evÃnu«Âheyakarmaphalavilak«aïaæ mok«ÃkhyamaÓarÅratvaæ nityamiti siddham / tatra ki¤citpariïÃmi nityaæ yasminvikriyamÃïe 'pi tadevedamiti buddhirna vihanyate / yathà p­thivyÃdijagannityatvavÃdinÃm / yathà ca sÃækhyÃnÃæ guïÃ÷ / idaæ tu pÃramÃrthikaæ, kÆÂasthanityaæ, vyomavatsarvavyÃpi, sarvavikriyÃrahitaæ, nityat­ptaæ, niravayavaæ, svaya¤jyoti÷svabhÃvam / yatra dharmÃdharmÅ saha kÃryeïa kÃlatrayaæ ca nopÃvartete / tadedÃrÅratvaæ mok«Ãkhyam / 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃdanyatrÃsmÃtk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca' (ka. 2.14) ityÃdiÓrutibhya÷ / atastadbrahma yasyeyaæ jij¤Ãsà prastutÃ, tadyadi kartavyo«atvenopadiyeta, tena ca kartavyena sÃdhyaÓcenmok«o 'bhyupagamyeta, anitya eva syÃt / tatraivaæ sati yathoktakarmaphale«veva tÃratamyÃvasthite«vanitye«u kaÓcidatiÓayo mok«a iti prasajyeta, nityaÓca mok«a÷ sarvairmok«avÃdibhirabhyupagamyate, ato na kartavyaÓe«atvena brahmopadeÓo yukta÷ / apica 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muï¬a. 3.2.9) 'k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmind­«Âe parÃpare' (muï¬a. 2.2.8) / 'Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn / na bibheti kutaÓcayana' (taitti. 2.9) / 'abhayaæ vai janaka prÃpto 'si' (b­ha. 4.2.4) 'tadÃtmÃnamevÃvedehaæ brahmÃsmÅti tasmÃttatsarvamabhavat' / (vÃjasaneyabrÃhmaïopa. 1.4.10) 'tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupayata÷' (Å(?). 7) ityevamÃdyÃ÷ Órutayo brahmavidyÃnantaraæ mok«aæ darÓayantyo madhye kÃryÃntaraæ vÃrayanti / tathà 'tadvaitatpaÓayann­«irvÃmadeva÷ pratipede 'haæ manurabhavaæ sÆryaÓca' (b­ha. 1.4.10)iti brahmadarÓanasarvÃtmabhÃvayormadhye kartavyÃntaravÃraïÃyodÃhÃryam / yathà ti«ÂhangÃyatÅti ti«ÂhatigÃyatyayormadhye tatkart­kaæ kÃryÃntaraæ nÃstÅti gamyate / 'tvaæ hi na÷ pità yo 'smÃkamavidyÃyÃ÷ paraæ pÃraæ tÃrayasi' (pra. 6.8) 'Órutaæ hyeva me bhagavadd­Óebhyastarati ÓokamÃtmaviditi so 'haæ bhagava÷ ÓocÃmi tvaæ mà bhagavacchokasya pÃraæ tÃrayatu' (chÃndo. 7.1.3) 'tasmai m­ditaka«ÃyÃya tamasa÷ pÃraæ darÓayati bhagavÃnsanatkumÃra÷' (chÃndo. 7.26.2) iti caivamÃdyÃ÷ Órutayo mok«apratibandhaniv­ttimÃtramevÃtmaj¤Ãnasya phalaæ darÓayanti / tathÃcÃryapraïÅtaæ nyÃyopab­æhitaæ sÆtram- 'du÷khajanmaprav­ttido«amithyÃj¤ÃnÃnÃmuttarottarÃpÃye tadanantarÃpÃyÃdapavarga÷' (nyÃ. sÆ. 1.1.2) iti / mithyÃj¤ÃnÃpÃyaÓca brahmÃtmaikatvavij¤ÃnÃdbhavati / nacedaæ brahmÃtmaikatvavij¤Ãnaæ saæpadrÆpam / yathà 'anantaæ vai mano 'nantà viÓvedevà anantameva sa tena lokaæ jayati' (b­ha. 3.1.9) iti / na cÃdhyÃsarÆpam / yathà 'mano brahmetyupÃsÅta' (chÃndo. 3.18.1) 'Ãdityo brahmetyÃde÷Óa÷' (chÃndo. 3.19.1) iti ca mana ÃdityÃdi«u brahmad­«ÂadhyÃsa÷ / nÃpi viÓi«ÂakriyÃyoganimittaæ 'vÃyurvÃva saævarga÷' 'prÃïo vÃva saævarga÷' (chÃndo. 4.3.1) itivat / nëvÃjyÃvek«aïÃdikarmavatkarmÃÇgasaæskÃrarÆpam / saæpadÃdirÆpe hi brahmÃtmaikatvavij¤Ãne 'bhyupagamyamÃne 'tatvamasi' (chÃndo. 6.8.7) 'ahaæ brahmÃsmi' (b­ha. 14.10) 'ayamÃtmà brahma' (b­ha. 2.5.19) ityevamÃdÅnÃæ vÃkyÃnÃæ brahmÃtmaikatvavastupratipÃdanapara÷ padasamanvaya÷ pŬyeta / 'bhidyate h­dayagranthiÓichadyante sarvasaæÓayÃ÷' (muï¬a. 2.2.8) iti caivamÃdÅnyavidyÃniv­ttiphalaÓravaïÃnyuparudhyeran / 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muï¬a. 3.2.9) iti caivamÃdÅni tadbhÃvÃpattivacanÃni saæpadÃdipak«e na sÃma¤jasyenopapadyeran / tasmÃnna saæpadÃdirÆpaæ brahmÃtmaikatvavij¤Ãnam / ato na puru«avyÃpÃratantrà brahmavidyà / kiæ tarhi pratyak«ÃdipramÃïavi«ayavastuj¤Ãnavadvastutantrà / evaæbhÆtasya brahmaïastaj j¤Ãnasya ca na kayÃcidyuktyà Óakya÷ kÃryÃnupraveÓa÷ kalpayitum / naca vidikriyÃkarmatvena kÃryÃnupraveÓo brahmaïa÷, 'anyadeva tadviditÃdatho aviditÃdadhi' (kena. 1.3) iti vidikriyÃkarmatvaprati«edhÃt, 'yenedaæ sarvaæ vijÃnÃti taæ kena vijÃnÅyÃt' (b­ha. 2.4.13) iti ca / tathopÃstikriyÃkarmatvaprati«edho 'pi bhavati- yadvÃcÃnabhyuditaæ yena vÃgabhyudyate ityavi«ayatvaæ brahmaïa upanyasya, 'tadeva brahma tvaæ viddhi nedaæ yadidamupÃsate' (kena. 1.4) iti / avi«ayatve brahmaïa÷ ÓÃstrayonitvÃnupapattiriticet / na / avidyÃkalpitabhedaniv­ttiparatvÃcchÃstrasya / nahi ÓÃstramidantayà vi«ayabhÆtaæ brahma pratipipÃdayi«ati / kiæ tarhi, pratyagÃtmatvenÃvi«ayatayà pratipÃdayavidyÃkalpitaæ vedya-vedit­-vedanÃdibhedamapanayati / tathÃca ÓÃstram- 'yasyÃmataæ tasya mataæ, mataæ yasya na veda sa÷ / avij¤Ãtaæ vijÃnatÃæ vij¤ÃtamavijÃnatÃm' (kena. 2.3) 'na d­«Âerdra«ÂÃraæ paÓye÷', 'na vij¤Ãtervij¤ÃtÃraæ vijÃnÅyÃ÷' (b­ha. 3.4.2) iti caivamÃdi / ato 'vidyÃkalpitasaæsÃritvanivartanena nityamuktÃtmasvarÆpasamarpaïÃnna mok«asyÃnityatvado«a÷ / yasya tÆtpÃdyo mok«astasya mÃnasaæ, vÃcikaæ, kÃyikaæ và kÃryamapek«ata iti yuktam / tathà vikÃryatve ca tayo÷ pak«ayormok«asya dhruvamanityatvam / nahi dadhyÃdi vikÃryaæ, utpÃdyaæ và dhaÂÃdi, nityaæ d­«Âaæ loke / nacÃpyatvenÃpi kÃryÃpek«Ã, svÃtmasvarÆpatve satyanÃpyatvÃt / svarÆpavyatiriktatve 'pi brahmaïo nÃpyatvaæ, sarvagatatvena nityÃptasvarÆpatvÃtsarveïa brahmaïa÷, ÃkÃÓasyeva / nÃpi saæskÃryo mok«a÷, yena vyÃpÃramapek«eta / saæskÃro hi nÃma saæskÃryasya guïÃdhÃnena và syÃddo«Ãpanayanena và / na tÃvadguïÃdhÃnena saæbhavati, anÃdheyÃtiÓayabrahmasvarÆpatvÃnmok«asya / nÃpi do«Ãpanayanena, nityÃÓuddhabrahmasvarÆpatvÃnmok«asya / svÃtmadharma eva saæsthirobhÅto mok«a÷ kriyayÃtmani saæskriyamÃïe 'bhivyajyate, yathÃ'darÓe nighar«aïakriyayà saæskrayamÃïe bhÃsvaratvaæ dharma iticet / na / kriyÃÓrayatvÃnupapatterÃtmana÷ / yadÃÓrayà kriyà tamavikurvatÅ naivÃtmÃnaæ labhate / yadyÃtmà kriyayà vikriyetÃnityatvamÃtmana÷ prasajyeta / 'avikÃryo 'yamucyate' iti caivamÃdÅni vÃkyÃni bÃdhyeran / taccÃni«Âam / tasmÃnna svÃÓrayà kriyÃ'tmÃna÷ saæbhavati / anyÃÓrayÃyÃstu kriyÃyà avi«ayatvÃnna tayÃtmà saæskriyate / nanu dehÃÓrayayà snÃnÃcamanayaj¤opavÅtÃdikayà kriyayà dehÅ saæskriyamÃïo d­«Âa÷ / na / dehÃdisaæhatasyaivÃvidyÃg­hÅtasyÃtmÃna÷ saæskriyamÃïatvÃt / pratyak«aæ hi snÃnÃcamanÃderdehasamavÃyitvam / tayà dehÃÓrayayà tatsaæhata eva kaÓcidavidyayÃtmatvena parig­hÅta÷ saæskriyata iti yuktam / yathà dehÃÓrayacikitsÃnimittena dhÃtusÃmyena tatsaæhatasya tadabhimÃnina Ãrogyaphalaæ, ahamaroga iti yatra buddhirutpadyate / evaæ snÃnÃcamanayaj¤opavÅtÃdinà ahaæ Óuddha÷ saæsk­ta iti yatra buddhirutpadyate sa saæskriyate / sa ca dehena saæhata eva / tenaiva hyahaÇkartrÃhaæpratyayavi«ayeïa pratyayinà sarvÃ÷ kriyà nirvartyante / tatphalaæ ca sa evÃÓnÃti, 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdvattyanÃÓnannanyo abhicÃkÃÓÅti' (muï¬a. 3.1.1) iti mantravarïÃt / 'Ãtmendriyamanoyuktaæ bhoktetyÃhurmanÅ«iïa÷' (kÃÂha. 1.3.4) iti ca / tathÃca 'eko deva÷sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmà / karmÃdhyak«a÷ sarvabhÆtÃdhivÃsa÷ sÃk«Å cetà kevalo nirguïaÓca' (ÓvetÃ. 6.11) iti / sa paryagÃcchukramakÃyamantraïamastrÃviraæÓuddhamapÃpaviddham / (Å(?). 8) iti ca / etau mantrÃvanÃdheyÃtiÓayatÃæ nityaÓuddhatÃæ ca brahmaïo darÓayata÷ / brahmabhÃvaÓca mok«a÷ / tasmÃnna saæskÃryo 'pi mok«a÷ / ato 'nyanmok«aæ prati kriyÃnupraveÓadvÃraæ na Óakyaæ kenaciddarÓayitum / tasmÃt j¤Ãnamekaæ muktvà kriyÃyà gandhamÃtrasyÃpyanupraveÓa iha nopapadyate / nanu j¤Ãnaæ nÃma mÃnasÅ kriyà / na / vailak«aïyÃt / kriyà hi nÃma sà yatra vastusvarÆpanirapek«aiva codyate, puru«acittavyÃpÃrÃdhÅnà ca / yathà yasyai devatÃyai havirg­hÅtaæ syÃttÃæ manasà dhyÃyedv«aÂkari«yan iti / 'saædhyÃæ manasà dyÃyet' (ai.brÃ. 3.8.1) iti caivamÃdi«u / dhyÃnaæ cintanaæ yadyapi mÃnasaæ tathÃpi puru«eïa kartumakartumanyathà và kartuæ Óakyaæ, puru«atantratvÃt / j¤Ãnaæ tu pramÃïajanyam / pramÃïaæ ca yathÃbhÆtavastuvi«ayamato j¤Ãnaæ kartumakartumanyathà và kartumaÓakyaæ, kevalaæ vastutantrameva tat / na codanÃtantram // nÃpi puru«atantram / tasmÃnmÃnasatve 'pi j¤Ãnasya mahadvailak«aïyam / yathÃca 'puru«o vÃva gautamÃgni÷', 'yo«Ã vÃva gautamÃgni÷ (chÃndo. 5.7,8.1) ityatra yo«itpuru«ayoragnibuddhirmÃnasÅ bhavati / kevacodanÃjanyatvÃtkriyaiva sà puru«atantrà ca / yà tu prasiddhe 'gnÃvagnibuddhirna sà codanÃtantrà / nÃpi puru«atantrà / kiæ tarhi pratyak«avastutantraiveti j¤Ãnamevaitanna kriyà / evaæ sarvapramÃïavi«ayavastu«u veditavyam / tatraivaæ sati yathÃbhÆtabrahmÃtmavi«ayamapi j¤Ãnaæ na codanÃtantram / tadvi«aye liÇÃgÃdaya÷ ÓrÆyamÃïà apyaniyojyavi«ayatvÃtkuïÂhÅbhavantyupalÃdi«u prayuktak«urataik«ïyÃdivat, aheyÃnupÃdeyavastuvi«ayatvÃt / kimarthÃni tarhi 'Ãtmà vÃre dra«yavya÷ Órotavya÷' ityÃdÅni vidhicchÃyÃni vacanÃni / svÃbhÃvikaprav­ttivi«ayavimukhÅkaraïÃrthÃnÅti brÆma÷ / yo hi bahirmukha÷ pravartate puru«a÷ i«Âaæ me bhÆyÃdadani«Âaæ mÃbhÆditi, naca tatrÃtyantikaæ puru«Årthaæ labhate, tamÃtyantikapuru«Ãrthavächinaæ svÃbhÃvikakÃryakaraïasaæghÃtaprav­ttigocarÃdvimukhÅk­tya pratyagÃtmasrotastayà pravartayanti 'Ãtmà và are dra«Âavya÷' ityÃdÅni / tasyÃtmÃnve«aïÃya prav­ttasyÃheyamanupÃdeyaæ cÃtmatattvamupadiÓyate / 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­ha. 2.4.6) 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet kena kaæ vijÃnÅyÃt vÅj¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt' (b­ha. 4.5.15) 'ayamÃtmà brahma' (b­ha. 2.5.19) ityÃdibhi÷ / yadapyakartavyapradhÃnamÃtmaj¤Ãnaæ hÃnÃyopÃdÃnÃya và na bhavatÅti, tattathaivetyabhyupagamyate / alaÇkÃro hyayamasmÃkaæ yadbrahmÃtmÃvagatau satyÃæ sarvakartavyatÃhÃni÷ k­tak­tyatà ceti / tathÃca Óruti÷- 'ÃtmÃnaæ cedvijÃnÅyÃdayamastÅti pÆru«a÷ / kimicchankasya kÃmÃya ÓarÅramanusaæjvaret' // (b­ha. 4.4.12) iti / 'etadbuddhvà buddhimÃnsyÃtk­tak­tyaÓca bhÃrata' / (bha.gÅ. 15.20) iti sm­ti÷ / tasmÃnna pratipattividhivi«ayatayà brahmaïa÷ samarpaïam / yadapi kecidÃhu÷- 'prav­ttiniv­ttividhitacche«avyatirekeïa kevalavastuvÃdÅ vedabhÃgo nÃsti' iti tanna, aupani«adasya puru«asya puru«asyÃnanyaÓe«atvÃt / yo 'sÃvupani«atsvevÃdhigata÷ puru«o 'saæsÃrÅ brahma utpÃdyÃdicaturvidhadravyavilak«aïa÷ svaprakaraïastho 'nanyoÓe«a÷, nÃsau nÃsti nÃdhigamyata iti và Óakyaæ vaditum, 'sa e«a neti netyÃtmÃ' (b­ha. 3.9.26) ityÃmaÓabdÃt, ÃtmanaÓca pratyÃkhyÃtumaÓakyatvÃt, ya eva nirÃkartà tasyaivÃtmatvÃt / nanvÃtmÃhaæpratyayavi«ayatvÃdupani«atsveva vij¤Ãyata ityanupapannam / na / tatsÃk«itvena pratyuktatvÃt / nahyahaæpratyayavi«ayakart­vyatirekeïa tatsÃk«Å sarvabhÆtastha÷ sama eka÷ kÆÂasthanitya÷ puru«o vidhikÃï¬e tarkasamaye và kenacidadhigata÷ sarvasyÃtmÃ, ata÷ sa na kenacitpratyÃkhyÃtuæ Óakyo vidhiÓe«atvaæ và netum / asmatvÃdeva ca sarve«Ãæ na heyo nÃpyupÃdeya÷ / sarvaæ hi vinaÓyadvikÃrajÃtaæ puru«Ãntaæ vinaÓyati / puru«o vinÃÓahetvÃbhÃvÃdavinÃÓÅ, vikriyÃhetvabhÃvÃcca, kÆÂasthanitya÷, ata eva nityÃÓuddhabuddhamuktasvabhÃva÷ / tasmÃt 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂà sà parà gati÷' (kÃÂha. 1.3.11) 'taæ tvaupani«adaæ puru«aæ p­cchÃmi' (b­ha. 3.9.23) iti caupani«adatvaviÓe«aïaæ puru«asyopani«atsu prÃdhÃnyena prakÃÓyamÃnatva upapadyate / ato bhÆtavastuparo vedabhÃgo nÃstÅti vacanaæ sÃhasamÃtram / yadapi ÓÃstratÃtparyavidÃmanukramaïam- 'd­«Âo hi tasyÃrtha÷ karmÃvabodhanam' ityevamÃdi, taddharmajij¤ÃsÃvi«ayatvÃdvidhiprati«edhÃÓÃstrÃbhiprÃyaæ dra«Âavyam / apica 'ÃmnÃyasya kriyÃrthatvÃdÃnarthakyamatarthÃnÃm' ityetadekÃntenÃbhyupagacchatÃæ bhÆtopadeÓÃnÃrthakyaprasaÇga÷ / prav­tti niv­ttividhitacche«avyatirekeïa bhÆtaæ cedvastÆpadiÓati bhavyÃrthatvena, kÆÂasthanityaæ bhÆtaæ nopadiÓatÅti ko hetu÷ / nahi bhÆtamupadiÓyamÃnaæ kriyà bhavati / akriyÃtve 'pi bhÆtasya kriyÃsÃdhanatvÃtkriyÃrthaæ eva bhÆtopadeÓa iti cet / nai«a do«a÷ / kriyÃrthatve 'pi kriyÃtivartanaÓaktimadvastÆpadi«Âameva / kriyÃrthatvaæ tu prayojanaæ tasya / na caitÃvatà vastvanupadi«Âaæ bhavati / yadi nÃmopadi«Âaæ kiæ tava tena syÃditi / ucyate- anavagatÃtmavastÆpadeÓaÓca tathaiva bhavitumarhati / tadavagatyà mithyÃj¤Ãnasya saæsÃrahetorniv­tti÷ prayojanaæ kriyata ityavÃÓi«Âamarthavattvaæ kriyÃsÃdhanavastÆpadeÓena / apica 'brÃhmaïo na hantavya÷' iti caivamÃdyà niv­ttirupadiÓyate / naca sà kriyà / nÃpi kriyÃsÃdhanam / akriyÃrthÃnÃmupadeÓo 'narthakaÓcet 'brÃhmaïo na hantavya÷' ityÃdiniv­ttyupadeÓÃnÃmÃnarthakyaæ prÃptam / taccÃni«Âam / naca svÃbhÃvaprÃptahantyarthÃnurÃgeïa na¤a÷ ÓakyamaprÃptakriyÃrthatvaæ kalpayituæ, hananakriyÃniv­ttyaudÃsÅnyavyatirekeïa / na¤aÓcai«a svabhÃvo yatsvasaæbandhino 'bhÃvaæ bodhayatÅti / abhÃvabuddhiÓcaudÃsÅnyakÃraïam / sà ca dagdhendhanÃgnivatsvayamevopÃÓÃmyati / tasmÃtprasaktakriyÃniv­ttyaudÃsÅnyameva 'brÃhmaïo na hantavya÷' ityÃdi«u prati«edhÃrthaæ manyÃmahe, anyatra prajÃpatitrÃtÃdibhya÷ / tasmÃtpuru«ÃrthÃnupayogyupÃkhyÃnÃdibhÆtÃrthavÃdavi«ayamÃnarthakyÃbhidhÃnaæ dra«Âavyam / yadapyuktaæ- kartavyavidhyanupraveÓamantareïa vastumÃtramucyamÃnamÃnarthakaæ syÃt 'saptadvÅpà vasumatÅ' tyÃdivaditi, tatparih­tam / rajuriyaæ nÃyaæ sarpa iti vastumÃtrakathane 'pi prayojanasya d­«ÂatvÃt / nanu Órutabrahmaïo 'pi yathÃpÆrvaæ saæsÃritvardÃnÃnna rajusvarÆpakathanavadarthavattvamityuktam / atrocyate- nÃvagatabrahmÃtmabhÃvasya yathÃpÆrvaæ saæsÃritvaæ Óakyaæ darÓayituæ va vedapramÃïajanitabrahmÃtmabhÃvavirodhÃt / nahi ÓarÅrÃdyÃtmÃbhimÃnino du÷khabhayÃdimattvaæ d­«Âamiti tasyaiva vedapramÃïajanitabrahmÃtmÃvagame tadabhimÃnaniv­ttau tadeva mithyÃj¤Ãnanimittaæ du÷khabhayÃdimattvaæ bhavatÅti Óakyaæ kalpayitum / nahi dhanino g­hasthasya dhanÃbhimÃnino dhanÃpahÃranimittaæ du÷khaæ d­«Âamiti tasyaiva pravrajitasya dhanÃbhimÃnarahitasya tadeva dhanÃpahranimittaæ du÷khaæ bhavati / naca kuï¬alina÷ kuï¬alitvÃbhimÃnanimittaæ sukhaæ d­«Âamiti tasyaiva kuï¬alaviyuktasya kuï¬alitvÃbhimÃnanimittaæ sukhaæ bhavati / taduktaæ ÓrutyÃ- 'ÃrÅraæ vÃva santaæ na priyÃpriye sp­Óata÷' (chÃndo. 8.12.1) iti / ÓarÅre patite 'ÓarÅratvaæ syÃt, na jÅvata iti cenna, saÓarÅratvasya mithyÃj¤ÃnanimittattvÃt / na hyÃtmana÷ ÓarÅrÃtmÃbhimÃnalak«aïaæ mithyÃj¤Ãnaæ muktvÃnyata÷ saÓarÅratvaæ Óakyaæ kalpayitum / nityamaÓarÅratvamakarmanimittattvÃdityavocÃma / tatk­tadharmÃdharmanimittaæ saÓarÅratvamiti cenna, ÓarÅrasaæbandhasyÃsiddhatvÃddharmÃdharmayorÃtmak­tatvÃsiddhe÷ / ÓarÅrasaæbandhasya dharmÃdharmayostatk­tatvasya cetaretarÃÓrayatvaprasaÇgÃdandhaparamparai«ÃnÃditvakalpanà / kriyÃsamavÃyÃbhÃvÃccÃmtana÷ kart­tvÃnupapatte÷ / saænidhÃnamÃtreïa rÃjaprabh­tÅnÃæ d­«Âaæ kartavyamiti cenna, dhanadÃnÃdyupÃrjitabh­tyasaæbandhatvÃtte«Ãæ kart­tvopapatte÷ / na tvÃtmano dhanadÃnÃdivaccharÅrÃdibhi÷ svasvÃmisaæbandhanimittaæ ki¤cicchakyaæ kalpayitum / mithyÃbhimÃnastu pratyak«a÷ saæbandhahetu÷ / etena yajamÃnatvamÃtmano vyÃkhyÃtam / atrÃhu÷- dehÃdivyatiriktasyÃtmana ÃtmÅye dehÃdÃvabhimÃno gauïo na mithyeti cenna, prasiddhavastubhedasya gauïatvamukhyatvaprasiddhe÷ / yasya hi prasiddho vastubheda÷, yathà kesarÃdimÃnÃk­tiviÓe«o 'nvayavyatirekÃbhyÃæ siæhaÓabdapratyayabhÃÇmukhyo 'nya÷ prasiddha÷ tataÓcÃnya÷ puru«a÷ prÃyikai÷ krauryaÓauryÃdibhi÷ siæhaguïai÷ saæpanna÷ siddha÷, tasya puru«e siæhaÓabdapratyayau gauïau bhavato nÃprasiddhavastubhedasya / tasya tvanyatrÃnyaÓabdapratyayau bhrÃntinimittÃveva bhavato na gauïau / yathà mandÃndhakÃre sthÃïurayamityag­hyamÃïaviÓe«e puru«aÓabdapratyayau sthÃïuvi«ayau, yathÃvà ÓuktikÃyÃmakasmÃdrajatamiti niÓcitau Óabdapratyayau, tadvaddehÃdisaæghÃte 'hamiti nirupacÃreïa ÓabdapratyayÃvÃtmÃnÃtmÃvivekenotpadyamÃnau kathaæ gauïau Óakyau vaditum / ÃtmÃnÃtmavivekinÃmapi paï¬itÃnÃmajÃvipÃlÃnÃmivÃviviktau Óabdapratyayau bhavata÷ / tasmÃddehÃdivyatiriktÃtmÃstitvavÃdinÃæ dehÃdÃvahaæpratyayo mithyaiva na gauïa÷ / tasmÃnmithyÃpratyayanimittatvÃtsaÓarÅratvasya, siddhaæ jÅvato 'pi vidu«o 'ÓarÅratvam / tathÃca brahmavidvi«ayà Óruti÷- ' tadyathÃhinirlvayanÅ valmÅke m­tà pratyastà ÓayÅtaivamevedaæ ÓarÅraæ Óete / athÃyamaÓarÅro 'm­ta÷ prÃïo brahmaiva teja eva' (b­ha. 4.4.7) iti / 'sacak«uracak«uriva sakarïo 'karïa iva savÃgavÃgiva samanà amanà iva saprÃïo 'prÃïa iva' iti ca / sm­tirapi ca- 'sthitapraj¤asyakà bhëÃ' (bha.gÅ. 2.54) ityÃdyà sthitapraj¤alak«aïÃnyÃcak«Ãïà vidu«a÷ sarvaprav­ttyasaæbandhaæ darÓayati / tasmÃnnÃvagatabrahmÃtmabhÃvasya yathÃpÆrvaæ saæsÃritvam / yasya tu yathÃpÆrvaæ saæsÃritvaæ nÃsÃvavagatabrahmÃtmabhÃva ityanavadyam / yatpunaruktaæ ÓravaïÃtparÃcÅnayormanananididhyÃsanayordarÓanÃdvadhiÓe«atvaæ brahmaïo na svarÆpaparyavasÃyitvamiti / na / avagatyarthatvÃnmanananididhyÃsanayo÷ / yadi hyavagataæ brahmÃnyatra viniyujyeta bhavettadà vidhiÓe«itvam / natu tadasti, manananididhyÃsanayorapi ÓravaïavadavagatyarthatvÃt / tasmÃnna pratapattividhivi«ayatayà ÓÃstrapramÃïakatvaæ brahmaïa÷ saæbhavatÅtyata÷ svatantrameva brahma ÓÃstrapramÃïakaæ vedÃntavÃkyasamanvayÃditi siddham / eva¤ca sati 'athÃto brahmajij¤ÃsÃ' iti tadvi«aya÷ p­thakÓÃstramÃrambha upapadyate / pratipattividhiparatve hi 'athÃto dharmajij¤Ãse'tyevÃrabdhatvÃnna p­thakÓÃstramÃrabhyeta / ÃrabhyamÃïaæ caivamÃrabhyeta - 'athÃta÷ pariÓi«Âadharmajij¤Ãseti' ' athÃta÷ kratvarthapuru«Ãrthayorjij¤ÃsÃ' (jai. 4.1.1) itivat / brahmÃtmaikyÃvagatistvapratij¤Ãteti tadartho yukta÷ ÓÃstrÃrambha÷- 'athÃto brahmajij¤ÃsÃ' iti / tasmÃdahaæ brahmÃsmÅtyetadavasÃnà eva sarve vi«aya÷ sarvÃïi cetarÃïi pramÃïÃni / nahyaheyÃnupÃdeyÃdvaitÃtmÃvagatau nirvi«ayÃïyapramÃt­kÃïi ca pramÃïÃni bhavitumarhantÅti / apicÃhu÷- 'gauïamithyÃtmano 'sattve putradehÃdibÃdhanÃt / sadbrahmÃtmÃhamityevaæ bodhe kÃryaæ kathaæ bhavet // anve«ÂavyÃtmavij¤ÃnÃtprÃkpramÃt­tvamÃtmana÷ / anvi«Âa÷ syÃtpramÃtaiva pÃpmado«Ãdivarjita÷ // dehÃtmapratyayo yadvatpramÃïatvena kalpita÷ / laukikaæ tadvadevedaæ pramÃïaæ tvÃ'tmaniÓcayÃt' iti // 4 // iti catu÷sÆtrÅ samÃptà / ---------------------- FN: pÆrvapak«iïà kriyÃÓe«atayà brahma pratipÃdyata ityuktaæ tadvyÃv­ttyarthamiti bhÃva÷ / pÆrïatayà juhÆdvÃrà kratuÓe«atÃvÃdÃtmano 'pi j¤ÃnadvÃrà karmaÓe«atvÃttadarthà vedÃntÃstadvidhiÓe«Ã bhavi«yantÅtyÃÓaÇkyÃha tatkeneti / pratipattikarma pradhÃnakarmaÓe«ÃÇgaæ / yatha pradhÃnacaruhomottaraæ tenaiva dravyeïa svi«Âak­dbalidÃnÃdi / yathÃvà ÓrÃddhe piï¬apradÃnapÆjottaraæ piï¬ÃnÃæ gaÇgÃdipravÃhe prak«epa÷ / anunapraveÓo 'saæbandha÷ / pratipattervidhirniyogastasya vi«ayabhÆtÃæ pratipattipratyavacchedakatvema vi«ayatayetyartha÷ / agnyÃdidevatoddeÓena puro¬ÃÓÃdidravyotsargo yÃga÷ / aÓarÅraæ videhaæ, priyÃpriye sukhadu÷khe / k­tÃk­tÃditi / k­tÃt kÃryÃt, ak­tÃt kÃraïÃt / tat brahma, avet viditavat / valkalÃdivaccittara¤jako rÃgÃdika«Ãyo m­dita÷ k«Ãlita÷ vinÃÓito yasya j¤ÃnavairÃgyÃbhyÃsak«Ãrajalena tasmai / adhyÃsa÷ ÓÃstrato 'tasmiæstaddhÅ÷ / ÃdeÓa upadeÓa÷ / pralayakÃle vÃyuragnyÃdÅnsaæv­ïoti saæharatÅti saævarga÷, svÃpakÃle prÃïo vÃgÃdÅnsaæharatÅti saæhÃrakriyÃyogÃtsaævarga÷ / tat viditÃjj¤Ãnavi«ayÃdanyadbhinnam / atho api aviditÃdaj¤Ãnavi«ayÃdapi adhi anyat / yadvÃcà ÓabdenÃnabhyuditamaprakÃÓitaæ, yena bhmaïà sà vÃgabhyadyate prakÃÓyate / 'niv­ttivi«ayatvÃt' bhÃ.pÃ. / svÃtmano dharmÃnÃÓrayatve 'pi nityo dharmo mok«Ãkhyo bhavi«yatÅtyabhiprÃyeïa dharmaÓabda÷, svarÆpaparo và / anyo jÅvÃtmà / pippalaÇkarmaphalam / abhicÃkaÓÅti prakÃÓate / karmÃdhyak«a÷ karmaphalapradÃtà / Óukramiti bÃhyÃÓuddhiviraha ukta÷ / avraïamasnÃviramityeva kÃyani«edhe siddhe punastanni«edho lÅlÃdh­tavi«aïvÃdivigrahasyÃpyan­tatÃpratipÃdanÃrtha÷ / tathÃca - 'mÃyà hye«Ã mayà s­«Âà yanmÃæ paÓyasi nÃrada / sarvabhÆtaguïairyuktaæ maivaæ mÃæ dra«ÂumarhasÅ' ti / ÓarÅropÃdÃnabhÆtÃvidyÃrÃhityÃya Óuddhamiti / tannimittarÃhityÃyÃpÃpaviddhamiti / atrÃnupraveÓa÷ saæbandha÷ / mayedaæ kÃryamityavagatimÃn hi niyojyo bhavati / k­tisÃdhyaÓca vidhivi«ayo bhavati / j¤Ãnasya ca k­tyasÃdhyatvÃnnobhayamÃtmaj¤Ãnaæ bhavatÅti bhÃva÷ / vidhicchÃyÃni prasiddhayÃgÃdividhitulyÃni / pratyagÃtmani srotaÓcittav­ttipravÃha÷ / 'k­taæ k­tyaæ prÃpaïÅyaæ prÃptamityeva tu«yati' pa¤ca. / anusaæjvaret ÓarÅraæ paritapyamÃnamanutapyeta / pramÃpramÃrÆpadhÅmÃtravi«aya÷ pratipattiÓabda÷ / Ã. / 'yaccÃpnoti yadÃdatte yaccÃtti vi«ayÃniha / yaccÃsya saætato bhÃvastasmÃdÃtmeti bhaïyate' iti / ahaæpratyayavi«aya aupani«ada÷ puru«a÷ / ahaæpratyayavi«ayo ya÷ kartà kÃryakaraïasaæghÃtopahito jÅvÃtmà tadvyatirekeïa / 'ityevamÃdyÃ' bhÃ.pÃ. / baÂorvratamityupakrÃntaæ 'nek«etodyantamÃdityaæ' ityÃdi prajÃpativratam / vidhyanupraveÓo vidhisaæbandha÷ / kÆÂasthasya k­tyayogÃnna kart­tvamityartha÷ / Óabda÷ ÓÃbdavodhaÓcetyartha÷ / nirupacÃreïa guïaj¤Ãnaævinà / ÓravaïamananakuÓalatÃmÃtreïa paï¬itÃnÃæ anutpannasÃk«ÃtkÃrÃïÃmitiyÃvat / ahinirlvayanÅ sarpatvak valmÅkÃdau pratyastà nik«iptà m­tà sarpeïa tyaktÃbhimÃnà vartata evamityÃdyÆhyam / brahmasÃk«ÃtkÃro 'vagatistadarthatvÃt / vidhiÓe«atvena brahmÃrpaïe 'pi / athÃta iti t­tÅye ÓrutyÃdibhi÷ Óe«aÓe«itve siddhe satyanantaraæ Óe«iïaiva Óe«asya prayuktisaæbhavÃtkonÃma kratave kovà puru«ÃrtÃyeti jij¤Ãsà prav­ttà caturthÃdau / tasmÃt j¤Ãnasya prameyapramÃt­bÃdhakatvÃbhÃvÃt / gaumeti / putradÃrÃdi«vÃtmÃbhimÃno gauïa÷ tatra bhedÃnubhavÃt / dehendriyÃdi«apa tvabhedÃnubhavÃnna gauïa÷ kintu mithyà / tadubhayÃtmano 'satve putradehÃdibÃdhanÃt- gauïÃtmano 'satve putrakalatrÃdibÃdhanaæ, mithyÃtmano 'satve dehendriyÃdibÃdhanaæ ca / tathÃca lokayÃtrakÃryaæ sadbrahmÃhamiti bodhakÃryaæ- advaitasÃk«ÃtkÃraÓca kathaæ bhavet / anve«ÂavyÃtmavij¤ÃnÃt- 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ', so 'nve«Âavya÷ iti tadvij¤ÃnÃtpÆrvamÃtmano mÃt­tvaæ pramÃprameyapramÃïavibhÃgaÓca / tena tadabhÃve kÃryaæ notpadyata ityartha÷ / ÃtmaniÓcayÃt ÃbrahmasvarÆpasÃk«ÃtkÃrÃdityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ 5 Åk«atyadhikaraïam / sÆ. 5 - 11 evaæ tÃvadvedÃntavÃkyÃnÃæ brahmÃtmÃvagatiprayojanÃnÃæ brahmÃtmani tÃtparyeïa samanvitÃnÃmantareïÃpi kÃryÃnupraveÓaæ, brahmaïi paryavasÃnamuktam / brahma ca sarvaj¤aæ sarvaÓakti jagadutpattisthitinÃÓakÃraïamityuktam / sÃækhyÃdayastu parini«Âhitaæ vastu pramÃïÃntaragamyameveti manyamÃnÃ÷ pradhÃnÃdÅni kÃraïÃntarÃïyanumimÃnÃstatparatayaiva vedÃntavÃkyÃni yojayanti / sarve«veva vedÃntavÃkye«u s­«Âivi«aye«vanumÃnenaiva kÃryeïa kÃraïaæ lilak«ayi«itam / pradhÃnapuru«asaæyogà nityÃnumeyà iti sÃækhyà manyante / kÃïÃdÃstvetebhya eva vÃkyebhya ÅÓvaraæ nimittakÃraïamanumimate aïÆæÓca samavÃyikÃraïam / evamanye 'pi tÃrkikà vÃkyÃbhÃsayuktyÃbhÃsÃva«ÂambhÃ÷ pÆrvapak«avÃdina ihotti«Âante / tatra padavÃkyapramÃïaj¤enÃcÃryeïa vedÃntavÃkyÃnÃæ brahmÃvagatiparatvadarÓanÃya vÃkyÃbhÃsayuktÃbhÃsavipratipattaya÷ pÆrvapak«Åk­tya nirÃkriyante / tatra sÃækhyÃ÷ pradhÃnaæ triguïamacetanaæ jagata÷ kÃraïamiti manyamÃnà Ãhu÷- yÃni vedÃntavÃkyÃni sarvaj¤asya sarvaÓakterbrahmaïo jagatkÃraïatvaæ darÓayantÅtyavocastÃni pradhÃnakÃraïapak«e 'pi yojayituæ Óakyante / sarvaÓaktitvaæ tÃvatpradhÃnasyÃpi svavikÃravi«ayamupapadyate / evaæ sarvaj¤atvamapyupapadyate / katham / yattu j¤Ãnaæ manyase sa sattvadharma÷ , 'sattvÃtsaæjÃyate j¤Ãnam' (gÅ. 14.17) iti sm­te÷ / tena ca sattvadharmeïa j¤Ãnena kÃryakÃraïavanta÷ puru«Ã÷ sarvaj¤Ã yogina÷ prasiddhÃ÷ / sattvasya hi niratiÓayotkar«e sarvaj¤atvaæ prasiddham / na kevalasyÃkÃryakÃraïasya puru«opalabdhimÃtrasya sarvaj¤atvaæ ki¤cijj¤atvaæ và kalpayituæ Óakyam / triguïatvÃttu pradhÃnasya sarvaj¤ÃnakÃraïabhÆtaæ sattvaæ pradhÃnÃvasthÃyÃmapi vidyata iti pradhÃnasyÃcetanasyaiva sata÷ sarvaj¤atvamupacaryate / vedÃntavÃkye«vavaÓyaæ ca tvayÃpi sarvaj¤aæ brahmÃbhyupagacchatà sarvaj¤ÃnÃktimattvenaiva sarvaj¤atvamupagantavyam / nahi sarvavi«ayaæ j¤Ãnaæ kurvadeva brahma vartate / tathÃhi- j¤Ãnasya nityatve j¤ÃnakriyÃæ prati svÃtantryaæ brahmaïo hÅyeta / athÃnityaæ taditi j¤ÃnakriyÃyà uparametÃpi brahma, tadà sarvaj¤ÃnÃktimattvenaiva sarvaj¤atvamÃpatati / apica prÃgutpatte÷ sarvakÃrakÃÓÆnyaæ brahme«yate tvayà / naca j¤ÃnasÃdhanÃnÃæ ÓarÅrendriyÃdÅnÃmabhÃve j¤Ãnotpatti÷ kasyacidupapannà / apica pradhÃnasyanekÃtmakasya pariïÃmÃsaæbhavÃtkÃraïatvopapattirm­dÃdivat, nÃsaæhatasyaikÃtmakasya brahmaïa ityevaæ prÃptaæ idaæ sÆtramÃrabhyate- ---------------------- FN: kÃryasaæbandhaævinÃpi anumeyà iti / buddhau ya÷ pratibimba÷ sa tÃd­ÓabimbapÆrvaka÷ pratibimbatvÃt / darpaïe mukhÃbhÃsÃdityanumÃnam / vyÃkaraïamÅmÃæsÃnyÃyÃ÷ padavÃkyapramÃïÃni / vÃkyÃbhÃse«u yuktyÃbhÃse«u ca vipratipattirye«Ãæ te / j¤ÃnakriyÃæprati j¤ÃdhÃtvarthaæprati, svÃtantryaæ kart­tvam / Ãdipadena j¤eyaj¤ÃtrÃdisaægraha÷ / pradhÃnÃde÷ kÃraïatvaæ tarkapÃde yuktibhirnirasyati / brahmaïa÷ kÃraïatvaæ sm­tipÃde samarthyate / Åk«ater nÃÓabdam | BBs_1,1.5 | na sÃækhyaparikalpitamacetanaæ pradhÃnaæ jagata÷ kÃraïaæ Óakyaæ vedÃnte«vÃÓrayitum / aÓabdaæ hi tat / kathamaÓabdatvaæ, Åk«ate÷- Åk«it­tvaÓravaïÃtkÃraïasya / katham / evaæhi ÓrÆyate- 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' / (chÃndo. 6.2.1) ityupakramya 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeyeti tattejo 's­jata' (chÃndo. 6.2.3) iti / tatredaæÓabdavÃcyaæ nÃmarÆpavyÃk­taæ jagatprÃgutpatte÷ sadÃtmanÃvadhÃrya tasyaiva prak­tasya sacchabdavÃcyasyek«aïapÆrvakaæ teja÷prabh­te÷ sra«Â­tvaæ darÓayati / tathÃnyatra- 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅt / nÃnyatki¤cana mi«at / sa Åk«ata lokÃnnu s­jà iti / sa imÃælokÃnas­jata' (aita. 1.1.1) itÅk«ÃpÆrvikÃmeva s­«ÂimÃca«Âe / Dvacicca «o¬a«akalaæ puru«aæ prastutyÃha- 'sa Åk«Ã¤cakre / sa prÃïamas­jata' (praÓna. 6.3) iti / Åk«ateriti ca dhÃtvarthanirdeÓo 'bhipreta÷, yajateritivat / na dhÃtunirdeÓa÷ / tena 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavidyasya j¤Ãnamayaæ tapa÷ / tasmÃdetadbrahma nÃma rÆpamannaæ na jÃyate' (muï¬a. 1.1.9) ityevamÃdÅnyapi sarvaj¤eÓvarakÃraïaparÃïi vÃkyÃnudÃhartavyÃni / yattÆktaæ sattvadharmeïa j¤Ãnena sarvaj¤aæ pradhÃnaæ bhavi«yatÅti, tannopapadyate / nahi pradhÃnÃvasthÃyÃæ guïasÃmyÃtsattvadharmo j¤Ãnaæ saæbhavati / nanÆktaæ sarvaj¤ÃnaÓaktimattvena sarvaj¤aæ bhavi«yatÅti / tadapi nopapadyate / yadi guïasÃmye sati sattvavyapÃÓrayÃæ j¤ÃnÃktimÃÓritya sarvaj¤aæ pradhÃnamucyeta kÃmaæ rajastamovyapÃÓrayÃmapi j¤ÃnapratibandhakaÓaktimÃÓritya ki¤cijj¤amucyeta / apica nÃsÃk«ikà sattvav­ttirjÃnÃtinÃbhidhÅyete / na cÃcetanasya pradhÃnasya sÃk«itvamasti / tasmÃdanupapannaæ pradhÃnasya sarvaj¤atvam / yoginÃæ tu cetanatvÃtsattvotkar«animittaæ sarvaj¤atvamupapannamityanudÃharaïam / atha puna÷ sÃk«inimittamÅk«it­tvaæ kalpyeta, yathÃgninimittamaya÷piï¬Ãderdagdh­tvam / tathÃsati yannimittamÅk«it­tvaæ pradhÃnasya tadeva sarvaj¤aæ mukhyaæ brahma jagata÷ kÃraïamiti yuktam / yatpunaruktaæ brahmaïo 'pi na mukhyaæ sarvaj¤atvamupapadyate, nityaj¤Ãnakriyatve j¤ÃnakriyÃæprati svÃtantryÃsaæbhavÃditi / atrocyate- idaæ tÃvadbhavÃnpra«Âavya÷, kathaæ nityaj¤Ãnakriyatve sarvaj¤atvahÃniriti / yasya hi sarvavi«ayÃvabhÃsanak«amaæ j¤Ãnaæ nityamasti so 'sarvaj¤a iti viprati«iddham / anityatve hi j¤Ãnasya kadÃcijjÃnÃti kadÃcinnajÃnÃtÅtyasarvaj¤atvamapi syÃt / nÃsau j¤Ãnanityatve do«o 'sti j¤Ãnanityatve j¤Ãnavi«aya÷ svÃtantryavyapadeÓo nopapadyata iti cenna, pratatau«ïyaprakÃÓe 'pi savitari dahati prakÃÓayatÅti svÃtantryavyapadeÓadarÓanÃt / nanu saviturdÃhyaprakÃÓasaæyoge sati dahati prakÃÓayatÅti vyapadeÓa÷ syÃt, natu brahmaïa÷ prÃgutpatterj¤Ãnakarmasaæyogo 'stÅti vi«amo d­«ÂÃnta÷ / na / asatyapi karmaïi savità prakÃÓata iti kart­tvavyapadeÓadarÓanÃt / evamasatyapi j¤Ãnakarmaïi brahmaïa÷ 'tadaik«ata' iti kart­tvavyapadeÓopapatterna vai«amyam / karmÃpek«ÃyÃæ tu brahmaïÅk«it­tvaÓrutaya÷ sutarÃmupapannÃ÷ / kiæ punastatkarma, yatprÃgutpatterÅÓvaraj¤Ãnasya vi«ayo bhavatÅti / tattvÃnyatvÃbhyÃmanirvacanÅye nÃmarÆpe avyÃk­te vyÃcikÅr«ite iti brÆma÷ / yatprasÃdÃddhi yoginÃmapyatÅtÃnÃgatavi«ayaæ pratyak«aæ j¤Ãnamicchanti yogaÓÃstravida÷, kimu vaktavyaæ tasya nityasiddhasyeÓvarasya s­«Âisthitisaæh­tivi«ayaæ nityaj¤Ãnaæ bhavatÅti / yadapyuktaæ prÃgutpatterbrahmaïa÷ ÓarÅrÃdisaæbandhamantareïek«it­tvamanupapannamiti, na taccodyamavatarati, savit­prakÃÓavadbrahmaïo j¤ÃnasvarÆpanityatve j¤ÃnasÃdhanÃpek«Ãnupapatte÷ / apicÃvidyÃdimata÷ saæsÃriïa÷ ÓarÅrÃdyapek«Ã j¤Ãnotpatti÷ syÃnna j¤ÃnapratibandhakÃraïarahitasyeÓvarasya / mantrau cemÃvÅÓvarasya ÓarÅrÃdyanapek«atÃmanÃvaraïaj¤ÃnatÃæ ca darÓayata÷- 'na tasya kÃryaæ karaïaæ ca vidyate na tatsamaÓcÃbhyadhikaÓca d­Óyate / parÃsya Óaktirvividhaiva ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ j¤Ãnabalakriyà ca' (ÓvetÃ. 6.8) iti / 'apÃïipÃdo javano grahÅtà paÓyatyacak«u÷ sa Ó­ïotyakarïa÷ / sa vetti vedyaæ na ca tasyÃsti vettà tamÃhuragryaæ puru«aæ mahÃntam' (ÓvetÃ. 3.19) iti ca / nanu nÃsti tÃvaj j¤ÃnapratibandhakÃraïavÃnÅÓvarÃdanya÷ saæsÃrÅ, 'nÃnyo 'stÅ dra«Âà nÃnyo 'to 'stÅ vij¤ÃtÃ' (b­ha. 3.7.23) iti Órute÷ / tatra kimidamucyate saæsÃriïa÷ ÓarÅrÃdyapek«Ã j¤ÃnotpattirneÓvarasyeti / atrocyate - satyaæ, neÓvarÃdanya÷ saæsÃrÅ / tathÃpi dehÃdisaæghÃtopÃdhisaæbandha ityata eva, ghaÂakarakagiriguhÃdyupÃdhisaæbandha iva vyomna÷ / tatk­taÓca ÓabdapratyayavyavahÃro lokasya d­«Âo ghaÂacchidraæ karakÃdicchidramityÃdirÃkÃÓÃvyatireke 'pi tatk­tà cÃkÃÓe ghaÂÃkÃÓÃdibhedamithyÃbuddhird­«Âà / tathehÃpi dehÃdisaæghÃtopÃdhisaæbandhÃvivekak­teÓvarasaæsÃribhedamithyÃbuddhi÷ / d­Óyate cÃtmana eva sato dehÃdisaæghÃte 'nÃtmanyÃtmatvÃbhiniveÓo mithyÃbuddhimÃtreïa pÆrveïa / sati caivaæ saæsÃritve dehÃdyapek«amÅk«it­tvamupapannaæ saæsÃriïa÷ / yadapyuktaæ pradhÃnasyÃnekÃtmakatvÃnm­dÃdivatkÃraïatvopapattirnÃsaæhatasya brahmaïa iti, tatpradhÃnasyÃÓabdatvenaiva pratyuktam / yathà tu tarkeïÃpi brahmaïa eva kÃraïatvaæ nirvo¬huæ Óakyate na pradhÃnÃdÅnÃæ tathà prapa¤cayi«yati- 'na vilak«aïatvÃdasya'- (bra. 2.1.4) ityevamÃdinà // 5 // ____________________________________________________________________________________________ atrÃha- yaduktaæ nÃcetanaæ pradhÃnaæ jagatkÃraïamÅk«it­tvÃditi tadanyathÃpyupapadyate, acetane 'pi cetanavadupacÃradarÓanÃt / yathà pratyÃsannapatanatÃæ nadyÃ÷ kÆlasyÃlak«ya kÆlaæ pipÃti«atÅtyacetane 'pi kÆle cetanavadupacÃro d­«Âa÷, tadvadacetano 'pi pradhÃne pratyÃsannasarge cetanavadupacÃro bhavi«yati 'tadaik«ata' iti / yathà loke kaÓciccetana÷ snÃtvà bhuktvà cÃparÃhne grÃmaæ rathena gami«yÃmÅtÅk«itvÃnantaraæ tathaiva niyamena pravartate, tathà pradhÃnamapi mahadÃdyÃkÃreïa niyamena pravartate / tasmÃccetanavadupacaryate / kasmÃtpuna÷ kÃraïÃdvihÃya mukhyamÅk«it­tvamaupacÃrikaæ kalpyate, 'tatteja aik«ata', 'tà Ãpa aik«anta' (chÃndo. 6.2.3,4) iti cÃcetanayorapyaptejasoÓcetanavadupacÃradarÓanÃt / tasmÃtkart­kamapÅk«aïamaupacÃrikamiti gamyate, 'upacÃraprÃye vacanÃt' iti / evaæ prÃpta idaæ sÆtramÃrabhyate- ---------------------- FN: sÃmÃnyata÷ sarve jÃnÃtÅti sarvaj¤a÷ / tattadviÓe«adharmaghaÂÃdipuraskÃreïa sarve vettÅti sarvavit / etadbrahma jÃyamÃnaæ hiraïyagarbhÃkhyaæ kÃryam / sÃækhyÅyaæ svamatasamÃdhÃnamupanyasya dÆ«ayati- yattÆktamiti / acetanasyÃj¤Ãt­tvaæ tacchabdÃrtha÷ / seÓvarasÃækhyamatamÃha- atheti / pratatetyasya saætatetyartha÷ / asatyapi avivak«itepi / prak­tyarthavatpratyayÃrthasyÃpi bÃdhÃbhÃvÃtsutarÃmityuktam / kÃryaæ ÓarÅram, karaïamindriyajÃtam / abhiniveÓo mithyÃbhimÃna÷ / gauïaÓcennÃtmaÓabdÃt | BBs_1,1.6 | yaduktaæ pradhÃnamacetanaæ sacchabdavÃcyaæ tasminnaupacÃrika Åk«ati÷, aptejasoriveti, tadasat / kasmÃt, ÃtmaÓabdÃt / 'sadeva somyedamagra ÃsÅt' ityupakramya 'tadaik«ata tattejo 's­jata' (chÃndo. 6.2.1,3) iti ca tejo 'bannÃnÃæ s­«Âimuktvà tadeva prak­taæ sadÅk«it­, tÃni ca tejo 'bannÃni, devatÃÓabdena parÃm­ÓyÃha- 'seyaæ devataik«ata hantÃhamimÃstisro devatà anena jÅvenÃtmanÃnupravaÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃndo. 6.3.2) iti / tatra yadi pradhÃnamacetanaæ guïav­ttyek«it­ kalpyeta tadeva prak­tatvÃtseyaæ devateti parÃm­Óyeta / na tadà devatà jÅvÃtmaÓabdenÃbhidadhyÃt / jÅvo hi nÃma cetana÷ ÓarÅrÃdhyak«a÷ prÃïÃnÃæ dhÃrayitÃ, tatprasiddhernirvacanÃcca / sa kathamacetanasya pradhÃnasyÃtmà bhavet / Ãtmà hi nÃma svarÆpam / nÃcetanasya pradhÃnasya cetano jÅva÷ svarÆpaæ bhavitumarhati / atha tu cetanaæ brahma mukhyamÅk«it­ parig­hyate tasya jÅvavi«aya ÃtmaÓabdaprayoga upapadyate / tathà 'sa ya e«o 'ïimaitadÃtmyamidaæ sarvaæ tatsatyaæ sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' (chÃndo. 6.14.3) ityatra 'sa ÃtmÃ' iti prak­taæ sadaïimÃnamÃtmÃnamÃtmaÓabdenopadiÓya 'tattvamasi Óvetaketo' iti cetanasya ÓvetaketorÃtmatvenopadiÓati, aptejasostu vi«ayatvÃdacetanatvaæ, nÃmarÆpavyÃkaraïÃdau ca prayojyatvenaiva nirdeÓÃt, nacÃtmaÓabdavatki¤cinmukhyatve kÃraïamastÅti yuktaæ kÆlavadgauïatvamÅk«it­tvasya / tayorapi ca sadadhi«ÂhitatvÃpek«amevek«it­tvam / satastvÃtmaÓabdÃnna gauïamÅk«it­tvamityuktam // 6 // ____________________________________________________________________________________________ athocyetÃcetane 'pi pradhÃne bhavatyÃtmÃbda÷, Ãtmana÷ sarvÃrthakÃritvÃt, yathà rÃj¤a÷ sarvÃrthakÃriïi bh­tye bhavatyÃtmaÓabdo mamÃtmà bhadrasena iti / pradhÃnaæ hi puru«asyÃtmano bhogÃpavargo kurvadupakaroti, rÃj¤a iva bh­tya÷ saædhivigrahÃdi«u vartamÃna÷ / athavaika evÃtmaÓabdaÓcetanÃcetanavi«ayo bhavi«yati, bhÆtÃtmendriyÃtmeti ca prayogadarÓanÃt / yathaika eva jyoti÷Óabda÷ kratujvalanavi«aya÷ / tatra kuta etadÃtmaÓabdÃdÅk«ateragauïatvamityata uttaraæ paÂhati- ---------------------- FN: anena pÆrvas­«ÂyanubhÆtena prÃïadh­tihetunÃmÃtmanà sadrÆpeïa yathoktà devatÃ÷ sargÃnantaraæ praviÓya nÃma rÆpaæ ceti vispa«ÂamÃsamantÃtkaravÃïÅti parà devatek«itavatÅtyartha÷ / kÆlasya guïav­ttyà pipati«ÃvadyuktamaptejasorgauïamÅk«it­tvamityartha÷ / tanni«Âhasya mok«opadeÓÃt | BBs_1,1.7 | na pradhÃnamacetanamÃtmaÓabdÃlambanaæ bhavitumarhati, 'sa ÃtmÃ' iti prak­taæ sadaïimÃnamÃdÃya 'tattvamasi Óvetaketo' iti cetanasya Óvetaketormok«ayitavyasya tanni«ÂhamupadiÓya 'ÃcÃryavÃnpuru«o veda' 'tasya tÃvadeva ciraæ yÃvanna vimok«ye 'tha saæpatsye' (chÃndo. 6.14.2) iti mok«opadeÓÃt / yadi hyacetanaæ pradhÃnaæ sacchabdavÃcyaæ tadasÅti grÃhayenmumuk«uæ cetanaæ santamacetano 'sÅti tadà viparÅtavÃdÅ ÓÃstraæ puru«asyÃnarthÃyetyapramÃïaæ syÃt / natu nirde«aæ ÓÃstramapramÃïaæ kalpayituæ yuktam / yadi cÃj¤asya sato mumuk«oracetanamanÃtmÃnamÃtmetyupadiÓetpramÃïabhÆtaæ ÓÃstraæ sa ÓraddhadhÃnatayÃndhagolÃÇgÆlanyÃyena tadÃtmad­«Âiæ na parityajet, tadvyatiriktaæ cÃtmÃnaæ na pratipadyeta, tathà sati puru«ÃrthÃdvihanyetÃnarthaæ na ­cchet / tasmÃdyathà svargÃdyarthino 'gnihotrÃdisÃdhanaæ yathÃbhÆtamupadiÓati tathà mumuk«orapi 'sa Ãtmà tattvamasi Óvetaketo' iti yathÃbhÆtamevÃtmÃnamupaduÓatÅti yuktam / eva¤ca sati taptaparaÓugrahaïamok«ad­«ÂÃntena satyÃbhisandhasya mok«opadeÓa upapadyate / anyathà hyamukhye sadÃtmatattvopadeÓe 'ahamukthamasmÅti vidyÃt' (ai. Ãra. 2.1.2.6) itivatsaæpanmÃtramidamanityaphalaæ syÃt / tatra mok«opadeÓo nopapadyeta / tasmÃnna sadaïimanyÃtmaÓabdasya gauïatvam / bh­tye tu svÃmibh­tyabhedasya pratyak«atvÃdupapanno gauïa ÃtmaÓabdo mamÃtmà bhadrasena iti / apica Dvacidgauïa÷ Óabdo d­«Âa iti naitÃvatà ÓabdapramÃïaker'tho gauïÅ kalpanà nyÃyyÃ, sarvatrÃnÃÓvÃsaprasaÇgÃt / yattÆktaæ cetanÃcetanayo÷ sÃdhÃraïa ÃtmÃbda÷ kratujvalanayoriva jyoti÷Óabda iti, tanna, anekÃrthatvÃsyÃnyÃyyatvÃt / tasmÃccetanavi«aya eva mukhya ÃtmaÓabdaÓcetanatvopacÃrÃdbhÆtÃdi«u prayujyate bhÆtÃtmendriyÃtmeti ca / sÃdhÃraïatve 'pyÃtmaÓabdasya na prakaraïamupapadaæ và ki¤cinniÓcÃyakamantareïÃnyatarav­ttità nirdhÃrayituæ Óakyate / nacÃtrÃcetanasya niÓcÃyakaæ ki¤citkÃraïamasti / prak­taæ tu sadÅk«it­, saænihitaÓcetana÷ Óvetaketu÷ nahi cetanasya Óvetaketoracetana Ãtmà saæbhavatÅtyavocÃma / tasmÃccetanavi«aya ihÃtmaÓabda iti niÓcÅyate / jyoti÷Óabdo 'pi laukikena prayogeïa jvalana eva rƬhor'thavÃdakalpitena tu jvalanasÃd­Óyena kratau prav­tta ityad­«ÂÃnta÷ / athavà pÆrvasÆtra evÃtmaÓabdaæ nirastasamastagauïatvasÃdhÃraïatvaÓaÇkatayà vyÃkhyÃya tata÷ svatantra eva pradhÃnakÃraïanirÃkaraïaheturvyÃkhyeya÷ 'tanni«Âhasya mok«opadeÓÃt' iti / tasmÃnnÃcetanaæ pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam // 7 // ---------------------- FN: atrottamapuru«astÆbhayatra prathamapuru«e chÃndasavat / tadà cetanaæ santaæ mumuk«umacetano 'sÅtibruvacchÃstraæ viparÅtavÃdibhÆtvà puæso 'narthÃyetik­tvà syÃdapramÃïamiti yojanà / atra vihatirmuktibhÃktvÃbhÃva÷ / 'yathà satyÃbhisaædhastaptaæ paraÓuæ sa na dahyate 'tha mucyate' iti / ukthaæ prÃïa÷ / mahÃvÃkyotthaæ j¤Ãnamidamucyate / ____________________________________________________________________________________________ kutaÓca na pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam / heyatvÃvacanÃcca | BBs_1,1.8 | yadyÃnÃtmaiva pradhÃnaæ sacchabdavÃcyaæ 'sa Ãtmà tattvamasi' itÅhopadi«Âaæ syÃtsa tadupadeÓaÓravaïÃdanÃtmaj¤atayà tanni«Âho mà bhÆditi mukhyamÃtmÃnamupadidik«ustasya heyatvaæ brÆyÃt / yathÃrundhatÅæ didarÓayi«ustatsamÅpasthÃæ sthÆlÃæ tÃrÃmamukhyÃæ prathamamarundhatiti grÃhayitvà tÃæ pratyÃkhyÃya paÓcÃdarundhatÅmeva grÃhayati tadvannÃyamÃtmeti brÆyÃt / nacaivamavocat / sanmÃtrÃtmÃvagatini«Âhaiva hi «a«ÂhaprapÃÂhakaparisamÃptird­Óyate / caÓabda÷ [pratij¤ÃvirodhÃt | BBs_1,1.8a |] pratij¤ÃvirodhÃbhyuccayapradarÓanÃrtha÷ / satyapi heyatvavacane pratij¤Ãvirodha÷ prasajyeta / kÃraïavij¤ÃnÃddhi sarvaæ vij¤Ãtamiti pratij¤Ãtam / 'uta tamÃdeÓamaprÃk«yo yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtamiti kathaæ nu bhagava÷ sa ÃdeÓo bhavatÅti yathà somyaikena m­tpiï¬ena sarvaæ m­nmayaæ vij¤Ãtaæ syÃdvÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam' / 'evaæ somya sa ÃdeÓo bhavati' (chÃndo. 6.1.1,3) iti vÃkyopakrame ÓravaïÃt / naca sacchabdavÃcye pradhÃne bhogyavargakÃraïe heyatvenÃheyatvena và vij¤Ãte bhokt­vargo vij¤Ãto bhavati, apradhÃnavikÃratvÃdbhokt­vargasya / tasmÃnna pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam // 8 // ____________________________________________________________________________________________ kutaÓca na pradhÃnaæ sacchabdavÃcyam- he Óvetaketo, uta api Ãdisyata ityÃdeÓastaæ ÓÃstrÃcÃryoktigamyaæ vastvaprÃk«ya÷ p­«ÂavÃnasyÃcÃryam / vÃcÃrabhyamÃïamuccÃryamÃïaæ nÃmadheyameva vikÃro na tu ghaÂaÓarÃvÃdinÃmÃtirikto m­di vikÃro vastuto 'sti paramÃrthato m­ttikaiva tu satyaæ vastvastÅti / svÃpyayÃt | BBs_1,1.9 | tadeva sacchabdavÃcyaæ kÃraïaæ prak­tya ÓrÆyate- 'yatraitatpuru«a÷ svapiti nÃma satà somya tadà saæpanno bhavati svamapÅto bhavati tasmÃdenaæ svapitÅtyÃcak«ate svaæ hyapÅto bhavati' (chÃndo. 6.8.1) iti / e«Ã Óruti÷ svapitÅtyetatpuru«asya lokaprasiddhaæ nÃma nirvakti / svaÓabdenehÃtmocyate / ya÷ prak­ta÷ sacchabdavÃcyastamapÅto bhavatyapigato bhavatÅtyartha÷ / apipÆrvasyaiterlaryÃrthatvaæ prasiddhaæ, prabhavÃpyayÃvityutpattipralayayo÷ prayogadarÓanÃt / mana÷pracÃropÃdhiviÓe«asaæbandhÃdindriyÃrthÃng­hyaæstadviÓe«Ãpanno jÅvo jÃgarti / tadvÃsanÃviÓi«Âa÷ svapnÃnpaÓyanmana÷ÓabdavÃcyo bhavati / sa upÃdhidvayoparame su«uptÃvasthÃmupÃdhik­taviÓe«ÃbhÃvÃtsvÃtmani pralÅna iveti 'svaæ hyapÅto bhavati' ityucyate / yathà h­dayaÓabdanirvacanaæ Órutvà darÓitam- 'sa và e«a Ãtmà h­di tasyaitadeva niruktaæ h­dyayamiti tasmÃdh­dayamiti' (chÃndo. 8.3.3) iti / yathÃvÃÓanÃyodanyÃÓabdaprav­ttimÆlaæ darÓayati Óruti÷- 'Ãpa eva tadaÓitaæ nayante' 'teja eva tatpÅtaæ nayante' (chÃ. 6. 8. 3,5) iti ca / evaæ svamÃtmÃnaæ sacchabdavÃcyamapÅto bhavatÅtÅmamarthaæ svapitinÃmanirvacanena darÓayati / naca cetana ÃtmÃcetanaæ pradhÃnaæ svarÆpatvena pratipadyeta / yadi puna÷ pradhÃnamevÃtmÅyÃtvÃtsvÃÓabdenaivocyeta, evamapi cetano 'cetanamapyetÅti viruddhamÃpadyeta / Órutyantaraæ ca - 'prÃj¤enÃtmanà saæpari«vakto na bÃhyaæ ki¤cana veda nÃntaram' / (b­ha. 4.3.21) iti su«uptÃvasthÃyÃæ cetane 'pyayaæ darÓayati / ato yasminnapyaya÷ sarve«Ãæ cetanÃnÃæ taccetanaæ sacchabdavÃcyaæ jagata÷ kÃraïaæ na pradhÃnam // 9 // ---------------------- FN: yatra suptau puæsa÷ svapitÅtyetannÃma bhavati tadà puru«a÷ satà saæpannastenaikÅbhÆta iti yojanà / ____________________________________________________________________________________________ kutaÓca na pradhÃnaæ jagata÷ kÃraïam- gatisÃmÃnyÃt | BBs_1,1.10 | yadi tÃrkikasamaya iva vedÃnte«vapi bhinnà kÃraïÃvagatirabhavi«yatkvaciccetanaæ brahma jagata÷ kÃraïaæ Dvacidanyadeveti, tata÷ kadÃcitpradhÃnakÃraïavÃdÃnurodhenÃpÅk«atyÃdiÓravaïamakalpayi«yat / natvetadasti / samÃnaiva hi sarve«u vedÃnte«u cetanakÃraïÃvagati÷ / 'yathÃgnerjvalata÷ sarvà diÓo visphuliÇgà viprati«ÂherannevamevaitasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïà yathÃyatanaæ viprati«Âhante prÃïebhyo devà devebhyo lokÃ÷' (kau. 3.3) iti / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) iti / 'Ãtmata evedaæ sarvam' (chÃndo. 7.26.1) iti / 'Ãtmana e«a prÃïo jÃyate' (pra. 3.3) iti cÃtmana÷ kÃraïatvaæ darÓayanti sarve vedÃntÃ÷ / ÃtmaÓabdaÓca cetanavacana ityavocÃma / mahacca prÃmÃïyakÃraïametadyadvedÃntavÃkyÃnÃæ cetanakÃraïatve samÃnagatitvaæ, cak«urÃdÅnÃmiva rÆpÃdi«u / ato gatisÃmÃnyÃtsarvaj¤aæ brahma jagata÷ kÃraïam // 10 // ---------------------- FN: gatiravagati÷ / viprati«Âheran nÃnÃgatitvena diÓo daÓÃpi pras­tÃ÷ syurityartha÷ / aj¤Ãtaj¤Ãpakatvaæ prÃmÃïyam / ____________________________________________________________________________________________ kutaÓca sarvaj¤aæ brahma jagata÷ kÃraïam- ÓrutatvÃc ca | BBs_1,1.11 | svaÓabdenaiva ca sarvaj¤a ÅÓvaro jagata÷ kÃraïamiti ÓrÆyate ÓvetÃÓvatarÃïÃæ mantropani«adi sarvaj¤amÅÓvaraæ prak­tya 'sa kÃraïaæ karaïÃdhipÃdhipo na cÃsya kaÓcijjanità na cÃdhipa÷' (Óve. 6.9) iti / tasmÃt sarvaj¤aæ brahma jagata÷ kÃraïaæ, nÃcetanaæ pradhÃnamanyadveti siddham // 11 // ---------------------- FN: kÃraïÃdhipà jÅvaste«Ãmadhipa÷ / vastutantraæ bhavejj¤Ãnaæ karmatantramupÃsanam / ÃvistarÃmatiÓayena prakaÂam / ____________________________________________________________________________________________ 6 ÃnandamayÃdhikaraïam / sÆ. 12-19 'janmÃdyasya yata÷' ityÃrabhya 'ÓrutatvÃcca' ityevamantai÷ sÆtrairyÃnyudÃh­tÃni vedÃntavÃkyÃni te«Ãæ sarvaj¤a÷ sarvaÓaktirÅÓvaro jagato janmasthitilayakÃraïamityetasyÃrthasya pratipÃdakatvaæ nyÃyapÆrvakaæ pratipÃditam / gatisÃmÃnyopanyÃsena ca sarve vedÃntÃÓcetanakÃraïavÃdina iti vyÃkhyÃtam / ata÷ parasya granthasya kimutthÃnamiti / ucyate- dvirÆpaæ hi brahmÃvagamyate, nÃmarÆpavikÃrabhedopÃdhiviÓi«Âaæ, tadviparÅtaæ ca sarvopÃdhivivarjitam / 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyati yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­ha. 4.5.15) 'yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃtha yatrÃnyatpaÓyatyanyacch­ïotyanyadvijÃnÃti tadalpaæ vo vai bhÆmà tadam­tamatha yadalpaæ tanmartyam' (chÃndo. 7.24.1) 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste' (tai.Ã. 3.12.7) 'ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntaæ niravadyaæ nira¤janam / am­tasya paraæ setuæ dagdhendhanamivÃnalam' (Óve. 6.19) 'neti neti' (b­. 2.3.6) iti 'asthÆlamanaïu' (b­. 3.8.8) 'nyÆnamanyatsthÃnaæ saæpÆrïamanyat' iti caivaæ sahasraÓo vidyÃvidyÃvi«ayabhedena brahmaïo dvirÆpatÃæ darÓayanti vÃkyÃni / tatrÃvidyÃvasthÃyÃæ brahmaïa upÃsyopÃsakÃdik«aïa÷ sarvo vyavahÃra÷ / tatra kÃnicidbrahmaïa upÃsanÃnyabhyudayÃrthÃni, kÃnicitkramamuktyarthÃni, kÃnicitkarmasam­ddhyarthÃni / te«Ãæ guïaviÓe«opÃdhibhedena bheda÷ / eka eva tu paramÃtmeÓvarastaistairguïaviÓe«airviÓi«Âa upÃsyo yadyapi bhavati tathÃpi yathÃguïopÃsanameva phalÃni bhidyante / 'taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati' iti Órute÷, 'yathÃkraturasmiæloke puru«o bhavati tatheta÷ pretya bhavati' (chÃ. 3.14.1) iti ca / sm­teÓca- 'yaæ yaæ vÃpi smaranbhÃvaæ tyajatyante kalevaram / taæ tamevaiti kaunteya sadà tadbhÃvabhÃvita÷ //' (gÅ. 8.6) iti / yadyapyeka Ãtmà sarvabhÆte«u sthÃvarajaÇgame«u gƬhastathÃpi cittopÃdhiviÓe«atÃratamyÃdÃtmana÷ kÆÂasthanityasyaikarÆpasyÃpyuttarottaramÃvi«k­tasya tÃratamyamaiÓvaryaÓaktiviÓe«ai÷ ÓrÆyate- 'tasya ya ÃtmÃnamÃvistarÃæ veda' (ai.Ã. 2.3.2.1) ityatra / sm­tÃvapi- 'yadyadvibhÆtimatsarvaæ ÓrÅmadÆrjitameva và / tattadevÃvagaccha tvaæ mama tejoæ'Óasaæbhavam /' (gÅ. 10.41) iti / yatra yatra vibhÆtyÃdyatiÓaya÷ sa sa ÅÓvara ityupÃsyatayà codyate / evamihÃpyÃdityamaï¬ale hiraïmaya÷ puru«a÷ sarvapÃpmodayaliÇgÃtpara eveti vak«yati / evaæ 'ÃkÃÓastalliÇgÃt' (bra. 1.1.22) ityÃdi«u dra«Âavyam / evaæ sadyomuktikÃraïamapyÃtmaj¤ÃnamupÃdhiviÓe«advÃreïopadiÓyamÃnamapyavivak«itopÃdhisaæbandhaviÓe«aæ parÃparavi«ayatvena saædihyamÃnaæ vÃkyagatiparyÃlocanayà nirïetavyaæ bhavati / yathehaiva tÃvat 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' iti / evamekamapi brahmÃpek«itopÃdhisaæbandhaæ nirastopÃdhisaæbandhaæ copÃsyatvena j¤eyatvena ca vedÃnte«ÆpadiÓyata iti pradarÓayituæ paro grantha Ãrabhyate / yacca 'gatisÃmÃnyÃt' ityacetanakÃraïanirÃkaraïamuktaæ tadapi vÃkyÃntarÃïi brahmavi«ayÃïi vyÃcak«Ãïena brahmaviparÅtakÃraïani«edhena prapa¤cyate- Ãnandamayo 'bhyÃsÃt | BBs_1,1.12 | taittirÅyake 'nnamayaæ, prÃïamayaæ, manomayaæ, vij¤Ãnamayaæ,cÃnukramyÃmnÃyate- 'tasmÃdvà etasmÃdvij¤ÃnamayÃt / anyo 'ntara ÃtmÃnandamaya÷' (tai. 2.5) iti / tatra saæÓaya÷- kimihÃnandamayaÓabdena parameva brahmocyate yatprak­tam 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1) iti, kiævÃnnamayÃdibrahmaïor'thÃntaramiti / kiæ tÃvatprÃptaæ brahmaïor'thÃntaramamukhya ÃtmÃnandamaya÷ syÃt / kasmÃt / annamayÃdyamukhyÃtmapravÃhapatitatvÃt / athÃpi syÃtsarvÃntaratvÃdÃnandamayo mukhya evÃtmeti / na syÃtpriyÃdyavayavayogÃccharÅratvaÓravaïÃcca / mukhyaÓcedÃtmÃnandamaya÷ syÃnna priyÃdisaæsparÓa÷ syÃt / iha tu 'tasya priyameva Óira÷' ityÃdi ÓrÆyate / ÓÃrÅratvaæ ca ÓrÆyate- 'tasyai«a eva ÓÃrÅra Ãtmà / ya÷ pÆrvasya' iti / tasya pÆrvasya vij¤Ãnamayasyai«a eva ÓÃrÅra Ãtmà ya e«a Ãnandamaya ityartha÷ / naca saÓarÅrasya sata÷ priyÃpriyasaæspÃrÓo vÃrayituæ Óakya÷ / tasmÃtsaæsÃryevÃnandamaya Ãtmetyavaæ prÃpta idamucyate- 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' / para evÃtmÃnandamayo bhavitumarhati / kuta÷ / abhyÃsÃt / parasminneva hyÃtmanyÃnandaÓabdo bahuk­tvo 'bhyasyate / Ãnandamayaæ prastutya 'raso vai sa÷' iti tasyaiva rasatvamuktvocyate- 'rasaæhyevÃyaæ labdhvÃ'nandÅ bhavati' iti, 'ko hyevÃnyÃtka÷ prÃïyÃt / yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt / e«a hyevÃnandayÃti' / (tai. 2.7) 'sai«Ãnandasya mÅmÃæsà bhavati', ' etamÃnandamayamÃtmÃnamupasaækrÃmati', 'Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn na bibheti kutaÓcana' (tai. 2.8,9) iti / 'Ãnando brahmeti vyajÃnÃt' (tai. 3.6) iti ca / Órutyantare ca 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' (b­. 3.9.28) iti brahmaïyevÃnandaÓabdo d­«Âa÷ / evamÃnandaÓabdasya bahuk­tvo brahmaïyabhyÃsÃdÃnandamaya Ãtmà brahmeti gamyate / yattÆktamannamayÃdyamukhyÃtmapravÃhapatitatvÃdÃnandamayasyÃpyamukhyatvamiti, nÃsau do«a÷ / Ãnandamayasya sarvÃntaratvÃt / mukhyameva hyÃtmÃnamupadidik«u ÓÃstraæ lokabuddhimanusarat, annamayaæ ÓarÅramanÃtmÃnamatyantamƬhÃnÃmÃtmatvena prasiddhamanÆdya mÆ«Ãni«iktadrutatÃmrÃdipratimÃvattato 'nantaraæ tato 'ntaramityevaæ pÆrveïa pÆrveïa samÃnamuttaramuttaramanÃtmÃnamÃtmeti grÃhayat, pratipattisaukaryÃpek«ayà sarvÃntaraæ mukhyamÃnandamayamÃtmÃnamupadideÓeti Óli«Âataram / yathÃrundhatÅnidarÓane barhvÅ«vapi tÃrÃsvamukhyÃsvarundhatÅ«u darÓitÃsu yÃntyà pradarÓyate sà mukhyaivÃrundhatÅ bhavati, evamihÃpyÃnandamayasya sarvÃntaratvÃnmukhyamÃtmatvam / yattu brÆ«e, priyÃdÅnÃæ ÓirastvÃdikalpanÃnupapannà mukhyasyÃtmana iti, ÃtÅtÃnantaropÃdhijanità sà na svÃbhÃvikÅtyado«a÷ / ÓÃrÅratvamapyÃnandamayasyÃnnamayÃdiÓarÅraparamparayà pradarÓyamÃnatvÃt, na puna÷ sÃk«Ãdeva ÓÃrÅratvaæ saæsÃrivat, tasmÃdÃndamaya÷ para evÃtmà // 12 // ---------------------- FN: tasya ni«kalatvaÓrutyà niraæÓatvÃdityartha÷ / kovÃnyÃccalet, ko và viÓi«ya prÃïyÃjjÅvet / ÃnandayÃti ÃnandayatÅtyartha÷ / upasaækramaïaæ prÃpti÷ brahmaïa÷ svarÆpamiti Óe«a÷ / lokabuddhe÷ sthÆlagrÃhitÃmanusaradityartha÷ / ihÃpi amukhyapravÃhe patitasyÃpi / ____________________________________________________________________________________________ vikÃraÓabdÃn neti cen na prÃcuryÃt | BBs_1,1.13 | atrÃha- nÃnandamaya÷ para Ãtmà bhavitumarhati / kasmÃt, vikÃraÓabdÃt / prak­tivacanÃdayamanya÷ Óabdo vikÃravacana÷ samadhigata÷, Ãnandamaya iti mayaÂo vikÃrthatvÃt / tasmÃdannamayÃdiÓabdavadvikÃravi«aya evÃnandamayaÓabda iticet, na / prÃcuryÃrthe 'pi mayaÂa÷ smaraïÃt / 'tatprak­tavacane mayaÂ' (pÃ. 5.4.21) iti hi pracuratÃyÃmapi maya smaryate / yathà 'annamayo yaj¤a÷' ityannapracura ucyate, evamÃnandapracuraæ brahmÃnandamaya ucyate / Ãnandapracuratvaæ ca brahmaïo manu«yatvÃdÃrabhyottarasminnuttarasminsthÃne Óataguïa Ãnanda ityuktvà brahmÃnandasya niratiÓayatvÃvadhÃraïÃt / tasmÃtprÃcuryÃrthe maya // 13 // ____________________________________________________________________________________________ taddhetuvyapadeÓÃc ca | BBs_1,1.14 | itaÓca prÃcuryÃrthe maya / yasmÃdÃnandahetutvaæ brahmaïo vyapadiÓati Óruti÷- 'e«a hyevÃnandayÃti' iti / ÃnandayatÅtyartha÷ / yo hyanyÃnÃnandayati sa pracurÃnanda iti prasiddhaæ bhavati / yathà loke yo 'nye«Ãæ dhanikatvamÃpÃdayati sa pracuradhana iti gamyate, tadvat / tasmÃtprÃcuryÃrthe 'pi mayaÂa÷ saæbhavÃdÃnandamaya÷ para evÃtmà // 14 // ____________________________________________________________________________________________ mÃntravarïikameva ca gÅyate | BBs_1,1.15 | itaÓcÃnandamaya÷ para evÃtmà / yasmÃt 'brahmavidÃpnoti param' ityupakramya 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1) ityasminmantre yatprak­taæ brahma satyaj¤ÃnÃnantaviÓe«aïairnirdharitaæ, yasmÃdÃkÃÓÃdikrameïa sthÃvarajaÇgamÃni bhÆtÃnyajÃyanta, yacca bhÆtÃni s­«Âvà tÃnyanupraviÓya guhÃyÃmavasthitaæ, sarvÃntaraæ, yasya vij¤ÃnÃya 'anyo 'ntara ÃtmÃnyo 'ntara ÃtmÃ' iti prakrÃntaæ tanmÃntravarïikameva brahmeha gÅyate 'anyo 'ntara ÃtmÃnandamaya÷' (tai. 2.5) iti / mantrabrÃhmaïayoÓcaikÃrthatvaæ yuktaæ, avirodhÃt / anyathà hi prak­tahÃnÃprak­taprakriye syÃtÃm / na cÃnnamayÃdibhya ivÃnandamayÃdanyo 'ntara ÃtmÃbhidhÅyate / etanni«Âhaiva ca 'sai«Ã bhÃrgavÅ vÃruïÅ vidyÃ' (tai. 3.6) tasmÃdÃnandamaya÷ para evÃtmà //15 // ---------------------- FN: yasmÃdityasya tasmÃditi vyavahitena saæbandha÷ / yannirdhÃritaæ tadeveha gÅyata iti yojanà / ekÃrthatvesatyupÃyopeyatvayogÃdityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ netaro 'nupapatte÷ | BBs_1,1.16 | itaÓcÃnandamaya÷ para evÃtmà / netara÷ / itara ÅÓvarÃdanya÷ saæsÃrÅ jÅva ityartha÷ / na jÅva ÃnandamayaÓabdenÃbhidhÅyate / kasmÃt / anupapatte÷ / Ãnandamayaæ hi prak­tya ÓrÆyate- 'so 'kÃmayata / bahu syÃæ prajÃyeyeti / sa tapo 'tapyata / sa tapastaptvà / idaæsarvamas­jata / yadidaæ ki¤ca' (tai. 2.6) iti / tatra prÃkÓarÅrÃdyutpatterabhidhyÃnaæ s­jyamÃnÃnÃæ ca vikÃrÃïÃæ sra«Âuravyatireka÷ sarvavikÃras­«ÂiÓca, na parasmÃdÃtmano 'nyatropapadyate // 16 // ____________________________________________________________________________________________ bhedavyapadeÓÃc ca | BBs_1,1.17 | itaÓca nÃnandamaya÷ saæsÃrÅ / yasmÃdÃnandamayÃdhikÃre- 'raso vai sa÷ / rasaæhyevÃyaæ labdhvÃnandÅ bhavati' (tai. 2.7) iti jÅvÃnandamayau bhedena vyapadiÓati / nahi labdhaiva labdhavyo bhavati / kathaæ tarhi 'ÃtmÃnve«Âavya÷', 'ÃtmalÃbhÃnna paraæ vidyate' iti Órutism­tÅ, yÃvatà na labdhaiva labdhavyo bhavatÅtyuktam / bìham / tathÃpyÃtmano 'pracyutÃtmabhÃsyaiva satastatvÃnavabodhanimitto dehÃdi«vanÃtmasvÃtmatvaniÓcayo laukiko d­«Âa÷ / tena dehÃdibhÆtasyÃtmano 'pyÃtmÃnanvi«Âo 'nve«Âavyo 'labdho labdhavyo 'Óruta÷ Órotavyo 'mato mantavyo 'vij¤Ãto vij¤Ãtavya ityÃdibhedavyapadeÓa upapadyate / prati«idhyata eva tu paramÃrthata÷ sarvaj¤ÃtparameÓvarÃdanyo dra«Âà Órotà và 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23) ityÃdinà / parameÓvarastvavidyÃkalpitÃccharÅrÃtkart­bhokt­vij¤ÃnÃtmÃkhyÃdanya÷ / yathà mÃyÃvinaÓcarmakha¬gadharÃtsÆtreïÃkÃÓamadhirohata÷ sa eva mÃyÃvÅ paramÃrtharÆpo bhÆmi«Âho 'nya÷ / yathÃvà dhaÂÃkÃÓÃdupÃdhiparicchinnÃdanupÃdhiraparicchinna ÃkÃÓo 'nya÷ / Åd­Óaæ ca vij¤ÃnÃtmaparamÃtmabhedamÃÓritya 'netaro 'nupapatte÷', 'bhedavyapadeÓÃcca' ityuktam // 17 // ---------------------- FN: adhikÃra÷ prakaraïam / sa Ãnandamayo rasa÷ sÃra÷ / akhaï¬aikarasasya / lokÃdanapeto laukiko 'prÃmÃïika÷ / ____________________________________________________________________________________________ kÃmÃc ca nÃnumÃnÃpek«Ã | BBs_1,1.18 | ÃnandamayÃdhikÃre ca 'so 'kÃmayata bahusyÃæ prajÃyeya' (tai. 2.6) iti kÃmayit­tvanirdeÓÃnnÃnumÃnikamapi sÃækhyaparikalpitamacetanaæ pradhÃnamÃnandamayatvena kÃraïatvena vÃpek«itavyam / 'Åk«aternÃÓabdam' (bra. 1.1.5) iti nirÃk­tamapi pradhÃnaæ pÆrvasÆtrodÃh­tÃæ kÃmayit­tvaÓrutimÃÓritya prasaÇgÃtpunarnirÃkriyate gatisÃmÃnyaprapa¤canÃya // 18 // ____________________________________________________________________________________________ asminn asya ca tadyogaæ ÓÃsti | BBs_1,1.19 | itaÓca na pradhÃne jÅve vÃnandamayaÓabda÷ / yasmÃdasminnÃnandamaye prak­ta Ãtmani pratibuddhasyÃsya jÅvasya tadyogaæ ÓÃsti / tadÃtmanà yogastadyoga÷, tadbhÃvÃpatti÷ / muktirityartha÷ / tadyogaæ ÓÃsti ÓÃstraæ- 'yadà hyevai«a etasminnad­Óye 'nÃtmye 'nirukte 'nilayane 'bhayaæ prati«ÂhÃæ vindate / atha so 'bhayaæ gato bhavati / yadà hyevai«a etasminnudaramantaraæ kurute / atha tasya bhayaæ bhavati' (tai. 2.7) iti / etaduktaæ bhavati- yadaitasminnÃnandamaye 'lpamapyantaramatÃdÃtmyarÆpaæ paÓyati tadà saæsÃrabhayÃnna nivartate / yadà tvetasminnÃnandamaye nirantaraæ tÃdÃtmyena pratiti«Âhati tadà saæsÃrabhayÃnnivartata iti / tacca paramÃtmaparigrahe ghaÂate, na pradhÃnaparigrahe jÅvaparigrahe và / tasmÃdÃnandamaya÷ paramÃtmeti sthitam / idaæ tviha vaktavyam- 'sa và e«a puru«o 'nnarasamaya÷' / 'tasmÃdvà etasmÃdannarasamayÃt / anyo 'ntara Ãtmà prÃïamaya÷' tasmÃt 'anyo 'ntara Ãtmà manomaya÷' tasmÃt 'anyo 'ntara Ãtmà vij¤Ãnamaya÷' (tai. 2.1,2,3,4) iti ca vikÃrÃrthe mayaÂpravÃhe satyÃnandamaya evÃkasmÃdardhajaratÅyanyÃyena kathamiva mayaÂa÷ prÃcuryarthÃtvaæ brahmavi«ayatvaæ cÃÓrÅyata iti / mÃntravarïikabrahmÃdhikÃrÃditi cet, na / annamayÃdÅnÃmapi tarhi brahmatvaprasaÇga÷ / atrÃha- yuktamannamayÃdÅnÃmabrahmatvaæ, tasmÃttasmÃdÃntarasyÃntarasyÃnyasyÃnyasyÃtmana ucyamÃnatvÃt ÃnandamayÃttu na kaÓcidanya Ãntara Ãtmocyate, tenÃnandamayasya brahmatvam, anyathà prak­tahÃnÃprak­taprakriyÃprasaÇgÃditi / atrocyate- yadyapyannamayÃdibhya ivÃnandamayÃdanyo 'ntara Ãtmeti na ÓrÆyate tathÃpi nÃnandamayasya brahmatvaæ, yata Ãnandamayaæ prak­tya ÓrÆyate- 'tasya priyameva Óira÷ / modo dak«iïa÷ pak«a÷ / pramoda uttara÷ pak«a÷ / Ãnanda Ãtmà / brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' (tai. 2.5) iti / tatra yadbrahma mantravarïe prak­tam- 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' iti, tadiha 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityucyate / tadvijij¤Ãpayi«ayaivÃnnamayÃdaya ÃnandamayaparyantÃ÷ pa¤ca koÓÃ÷ kalpyante / tatra kuta÷ prak­tahÃnÃprak­taprakriyÃprasaÇga÷ / nanvÃnandamayasyÃvayavatvena 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityucyate, annamayÃdÅnÃmiva 'idaæ pucchaæ prati«ÂhÃ' ityÃdi / tatra kathaæ brahmaïa÷ svapradhÃnatvaæ Óakyaæ vij¤Ãtum / prak­tatvÃditi brÆma÷ / nanvÃnandamayÃvayavatvenÃpi brahmaïi vij¤ÃyamÃne na prak­tatvaæ hÅyate, Ãnandamayasya brahmatvÃditi / atrocyate- tathà sati tadeva brahmÃnandamaya ÃtmÃvayavÅ tadeva ca brahmapucchaæ prati«ÂhÃvayava ityasÃma¤jasyaæ syÃt / anyataraparigrahe tu yuktaæ 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityatraiva brahmanirdeÓa ÃÓrayituæ, brahmaÓabdasaæyogÃt / nÃnandamayavÃkye brahmaÓabdasaæyogÃbhÃvÃditi / apica brahma pucchaæ prati«Âhà ityuktatvedamucyate- 'tadapye«a Óloko bhavati / asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaæ tato viduriti' (tai. 2.6) asmiæÓca Óloke 'nanuk­«yÃnandamayaæ, brahmaïa eva bhÃvÃbhÃvavedanayorguïado«ÃbhidhÃnÃdgamyate 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityatra brahmaïa eva svapradhÃnatvamiti / na cÃnandamayasyatmano bhÃvÃbhÃvÃÓaÇkà yuktÃ, priyamodÃdiviÓe«asyÃnandamayasya sarvalokaprasiddhatvÃt / kathaæ puna÷ svapradhÃnaæ sadbrahma, Ãnandamayasya pucchatvena nirdiÓyate- 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' iti / nai«a do«a÷ / pucchavatpucchaæ , prati«Âhà parÃyaïamekanŬaæ laukikasyÃnandajÃtasya brahmÃnanda ityetadanena vivak«yate, nÃvayavatvaæ, 'etasyaivÃnandasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃmupajÅvanti' (b­ha. 4.3.32) iti ÓrutyantarÃt / apica Ãnandamayasya brahmatve priyÃdyavayavatvena saviÓe«aæ brahmÃbhyupagantavyam / nirviÓe«aæ tu brahma vÃkyaÓe«e ÓrÆyate, vÃÇmanasayoragocaratvÃbhidhÃnÃt- ' yato vÃco nivartante / aprÃpya manasà saha / Ãnandaæ brahmaïo vidvÃn / na bibheti kutaÓcaneti' (tai. 2.9) / apica Ãnandapracura ityukte du÷khÃstitvamapi gamyate prÃcuryasya loke pratiyogyalpatvÃpek«atvÃt / tathÃca sati, 'yatra nÃnyatpaÓti nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃ' (chÃ. 7.24.1) iti bhÆmni brahmaïi tadvyatiriktÃbhÃvaÓrutirÆparudhyeta / pratiÓarÅraæ ca priyÃdibhedÃdÃnandamayasyÃpi bhinnatvam / brahma tu na pratiÓarÅraæ bhidyate, 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (taitti. 2.1) ityÃnantaÓrute÷, 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' (Óve. 6.11) iti ca ÓrutyantarÃt / nacÃnandamayasyÃbhyÃsa÷ ÓrÆyate / prÃtipadikÃrthamÃtrameva hi sarvatrÃbhyasyate- 'raso vai sa÷, rasaæhyevÃyaæ labdhvÃnandÅ bhavati, ko hyevÃnyÃtka÷ prÃïyÃt, yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt' / 'sai«Ãnandasya mÅmÃæsà bhavati' / 'Ãnandaæ brahmaïo vidvÃnna bibheti kutaÓcaneti' (tai.2.7.8.9) 'Ãnando brahmeti vyajÃnÃt' (tai. 6.6) iti ca / yadica ÃnandamayaÓabdasya brahmavi«ayatvaæ niÓcitaæ bhavet, tata uttare«vÃnandamÃtraprayoge«vapyÃnandamayÃbhyÃsa÷ kalpyeta / na tvÃnandamayasya brahmatvamasti, priyaÓirastvÃdibhirhetubhirityavocÃma / tasmÃcchrutyantare 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' (b­. 3.9.28) ityÃnandaprÃtipadikasya brahmaïi prayogadarÓanÃt, 'yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt' ityÃdirbrahmavi«aya÷ prayogo na tvÃnandamayÃbhyÃsa ityavagantavyam / yatsvayaæ maya¬antasyaivÃnandaÓabdasyÃbhyÃsa÷ - 'etamÃnandamayÃtmÃnamupasaækrÃmati' (tai. 2.8) iti, na tasya brahmavi«ayatvamasti, vikÃrÃtmanÃmevÃnnamayÃdÅnÃmanÃtmanÃmupasaækramitavyÃnÃæ pravÃhe paÂhitatvÃt / nanvÃnandamayasyopasaækramitavyasyÃnnamayÃdivadbrahmatve sati naiva vidu«o brahmaprÃptiphalaæ nirdi«Âaæ bhavet / nai«a do«a÷ / ÃnandamayopasaækramaïanirdeÓenaiva pucchaprati«ÂhÃbhÆtabrahmaprÃpte÷ phalasyanirdi«ÂatvÃt / 'tadapye«a Óloko bhavati / yato vÃco nivartante' ityadinà ca prapa¤cyamÃnatvÃt / yà tvÃnandamayasaænidhÃne 'so 'kÃmayata bahusyÃæ prajÃyeyeti' iyaæ ÓrutirudÃh­tà sà 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityanena saænihitatareïa brahmaïà saæbadhyamÃnà nÃnandamayasya brahmatÃæ pratibodhayati / tadapek«atvÃccottarasya granthasya 'raso vai sa÷' ityÃdernÃnandamayavi«ayatà / nanu 'so 'kÃmayata' iti brahmaïi puæliÇganirdeÓo nopapadyate / nÃyaæ do«a÷ / 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' ityatra puæliÇgenÃpyÃtmaÓabdena brahmaïa÷ prak­tatvÃt / yà tu bhÃrgavÅ vÃruïÅ vidyà 'Ãnando brahmeti vyajÃnÃt' iti tasyÃæ maya¬aÓravaïÃt, priyaÓirastvÃdyaÓravaïÃcca yuktamÃnandasya brahmatvam / tasmÃdaïumÃtramapi viÓe«amanÃÓritya na svata eva priyaÓirastvÃdi brahmaïa upapadyate / naceha saviÓe«aæ brahma pratipipÃdayi«itaæ, vÃÇmanasagocarÃtikramaÓrute÷ / tasmÃdannamayÃdi«vivÃnandamaye 'pi vikÃrÃrtha eva maya¬vij¤eyo na prÃcuryÃrtha÷ / sÆtrÃïi tvevaæ vyÃkhyeyÃni- 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityatra kimÃnandamayÃvayavatvena brahma vivak«yata uta svapradhÃnatveneti / pucchaÓabdÃdavayavatveneti prÃpta ucyate- 'Ãnandamayo 'bhyÃsÃt' Ãnandamaya Ãtmetyatra 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' iti svapradhÃnameva brahmopadiÓyate, abhyasÃt / 'asanneva sa bhavati' ityasminnigamanÃÓloke brahmaïa eva kevalasyÃbhyasyamÃnatvÃt / vikÃraÓabdÃnneti cenna prÃcuryÃt / vikÃraÓabdenÃvayavaÓabdo 'bhipreta÷ / pucchamityavayavaÓabdÃnna svapradhÃnatvaæ brahmaïa iti yaduktaæ, tasya parihÃro vaktavya÷ / atrocyate- nÃyaæ do«a÷, prÃcuryÃdapyavayavaÓabdopapatte÷ / prÃcuryaæ prÃyÃpatti÷, avayavaprÃye vacanamityartha÷ / annamayÃdÅnÃæ hi ÓiraÃdi«u pucchÃntevavayave÷«Ækte tvÃnandamayasyÃpi ÓiraÃdÅnyavayavÃntarÃïyuktvÃvayavaprÃyÃpattyà 'brahma pucchaæ prati«ÂhÃ' ityÃha, nÃvayavavivak«ayà / yatkÃraïamabhyÃsÃditi svapradhÃnatvaæ brahmaïa÷ samarthitam / 'taddhetuvyapadeÓÃcca' / sarvasya vikÃrajÃtasya sÃnandamayasya kÃraïatvena brahma vyapadiÓyate- idaæ sarvamas­jata / yadidaæ ki¤ca (tai. 2.6) iti / naca kÃraïaæ sat brahma svavikÃrasyÃnandamayasya mukhyayà v­ttyÃvayava upapadyate / aparÃïyapi sÆtrÃïi yathÃsaæbhavaæ pucchavÃkyanirdi«Âasyaiva brahmaïa upapÃdakÃni dra«ÂavyÃni // 19// ---------------------- FN: anÃtmye sasaæbandhitayÃdhyastendriyajÃtenÃpa¤cÃk­tabhÆtakÃryeïÃtmyena tÃdÃtmyÃdihÅne, anirukte nik­«yocyanta iti niruktÃni bhÆtasÆk«mÃïi taiÓcÃbhedavarjite, ni÷Óe«alayasthÃnaæ nilayanaæ mÃyà tacchÆnye / udaramiti ut api aramalpam antaraæ bhedam / ÃnandamayÃttviti brahmaïyÃntaratvamaÓrutaæ pucchatvaæ tu Órutamityartha÷ / pucchamityÃdhÃratvamÃtraæ prati«Âheti / ekanŬamadhi«ÂhÃnaæ sopÃdÃnasya jagata÷ / yato yasmÃt vÃca÷ Óaktiv­ttyà tamaprakÃÓyaiva nivartante / pratiyogÅ virodhÅ tasyÃtmatvamapek«ate / yathà vipramayo grÃma ityatra ÓÆdralpatvam / upakramaïaæ bÃdha÷ / upasaækratimitavyÃnÃæ vivekena tyÃjyÃnÃm / prÃyÃpattiravayavakramasya buddhau prÃpti÷ / ____________________________________________________________________________________________ antaradhikaraïam / 20-21 antas taddharmopadeÓÃt | BBs_1,1.20 | idamÃmnÃyate- 'atha ya e«o 'ntarÃditye hiraïmaya÷ puru«o d­Óyate hiraïyaÓmaÓrurhiraïyakeÓa ÃpraïakhÃtsarvaæ eva suvarïa÷' 'tasya yathà kapyÃsaæ puï¬arÅkamevamak«iïÅ tasyoditi nÃma sa sarvebhya÷ pÃpmabhya udita udeti ha vai sarvebhya÷ pÃpmabhyo ya evaæ veda' 'ityadhidaivatam' ( chÃ. 1.6.7.8) / 'athÃdhyÃtmam' 'atha ya e«o 'ntarapak«iïi puru«o d­Óyate' (chÃ. 1.7.1.5) ityÃdi / tatra saæÓaya÷- kiæ vidyÃkarmÃtiÓayavaÓÃtprÃptotkar«a÷ kaÓcitsaæsÃrÅ sÆryamaï¬ale cak«u«i copÃsyÃtvena ÓrÆyate kiævà nityasiddha÷ parameÓvara iti / kiæ tÃvatprÃptaæ, saæsÃrÅti / kuta÷ rÆpavattvaÓravaïÃt / Ãdityapuru«e tÃvat 'hiraïyaÓmaÓru÷' ityÃdi rÆpamudÃh­tam / ak«ipuru«e 'pi tadevÃtideÓena prÃpyate- 'tasyaitasya tadeva rÆpaæ yadamu«ya rÆpam' iti / naca parameÓvarasya rÆpavattvaæ yuktam, 'aÓabdarmaspÃmarÆpamavyayam' (kÃ. 1.3.15) iti Órute÷, ÃdhÃraÓravaïÃcca- 'ya e«o 'ntarÃditye', 'ya e«o 'ntarak«iïi' iti / nahyanÃdhÃrasya svamahimaprati«Âhasya sarvavyÃpina÷ parameÓvarasyÃdhÃra upadiÓyeta / 'sa bhagava÷ kasminprati«Âhita iti sve mahimni' (chÃ. 7.24.1) iti / 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷' iti ca ÓrutÅ bhavata÷ / aiÓvaryamaryÃdÃÓruteÓca / ' sa e«a ye cÃmu«mÃtparäco lokÃste«Ãæ ce«Âe devakÃmÃnÃæ ca' (chÃæ 1.6.8) ityÃdityapuru«asyaiÓvaryamaryÃdà / 'sa e«a ye caitasmÃdarväco lokÃste«Ãæ ce«Âe manu«yakÃmÃnÃæ ca' ityak«ipuru«asya / naca parameÓvarasya maryÃdÃvadaiÓvaryaæ yuktam, 'e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatire«a bhÆtapÃla e«a seturvidhÃraïa e«Ãæ lokÃnÃmasaæbhedÃya' (b­. 4.4.22) ityaviÓe«aÓrute÷ / tasmÃnnÃk«yÃdityayoranta÷ parameÓvara ityevaæ prÃpte brÆma÷- 'antastaddharmopadeÓÃt' iti, 'ya e«o 'ntarÃditye' 'ya e«o 'ntarak«iïi' iti ca ÓrÆyamÃïa÷ puru«a÷ parameÓvara eva, na saæsÃrÅ / kuta÷, taddharmopadeÓÃt / tasya hi parameÓvarasya dharmà ihopadi«ÂÃ÷ / tadyathÃ- 'tasyoditi nÃma' iti ÓrÃvayitvà asyÃdityapuru«asya nÃma 'sa e«a sarvebhya÷ pÃpmabhya udita÷' iti sarvapÃpmÃpagamena nirvakti / tadeva ca k­tanirvacanaæ nÃmÃk«ipuru«asyÃpyatidiÓati- 'yannÃma tannÃma' iti / sarvapÃpmÃpagamaÓca paramÃtmana eva ÓrÆyate- 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' (chÃæ. 8.7.1) ityÃdau / tathà cÃk«u«e puru«e 'saivarktatsamÃsa tadukthaæ tadyajustadbrahma' ity­ksamÃsÃdyÃtmakatÃæ nirdhÃrayati / sà ca parameÓvarasyopapadyate, sarvakÃraïatvÃtsarvÃtmakatvopapatte÷ / p­thivyagnyÃdyÃtmake cÃdhidaivataæ ­ksÃme, vÃkprÃïÃdyÃtmake cÃdhyÃtmamanukramyÃha- 'tasyarkca sÃma ca ge«ïau' ityadhidaivatam / tathÃdhyÃtmamapi- ' yÃvamu«ya ge«ïau tau ge«ïau' iti / tacca sarvÃtmana evopapadyate / tadya ime vÅïÃyÃæ gÃyantyetaæ te gÃyanti tasmÃtte dhanasanaya÷' (chÃ. 1.7.6) iti ca laukike«vapi gÃne«vasyaiva gÅyamÃnatvaæ darÓayati / tacca parameÓvaraparigrahe dhaÂate, 'yadyadvibhÆtimatsattvaæ ÓrÅmadÆrjitameva và / tattadevÃvagaccha tvaæ mama tejoæÓasaæbhavam / (10.41) iti bhagavadgÅtÃdarÓanÃt / lokakÃmeÓitit­tvamapi niraÇ kuÓaæ ÓrÆyamÃïaæ parameÓvaraæ gamayati / yattÆktaæ hiraïyaÓmaÓrutvÃdirÆpaÓravaïaæ parameÓvare nopapadyata iti, atra brÆma÷- syÃtparameÓvarasyÃpÅcchÃvaÓÃnmÃyÃmayaæ rÆpaæ sÃdhakÃnugrahÃrtham / 'mÃyà hye«Ã mayà s­«Âà yanmÃæ paÓyasi nÃrada / sarvabhÆtaguïairyuktaæ maivaæ mÃæ j¤Ãtumarhasi' iti smaraïÃt / apica yatra tu nirastasarvaviÓe«aæ pÃrameÓvaraæ rÆpamupadiÓyate, bhavati tatra ÓÃstram- 'ÓabdarmasparÓamarÆpamavyayam' ityÃdi / sarvakÃraïattvÃttu vikÃradharmairapi kaiÓcidviÓi«Âa÷ parameÓvara upÃsyatvena nirdiÓyate- 'sarvakarmà sarvakÃma÷ sarvagandha÷ sarvarasa÷' (chÃæ 3.14.2) ityÃdinà / tathà hiraïyaÓmaÓrutvÃdinirdeÓo 'pi bhavi«yati / yadapyÃdhÃraÓravaïÃnna parameÓvara iti, atrocyate- svamahimaprati«ÂhasyÃpyÃdhÃraviÓe«opadeÓa upÃsanÃrtho bhavi«yati, sarvagatatvÃdbrahmaïo vyomavatsarvÃntaratvopapatte÷ / aiÓvaryamaryÃdÃÓravaïamapyadhyÃtmÃdhidaivatavibhÃgÃpek«amupÃsanÃrthameva / tasmÃtparameÓvara evÃk«yÃdityayorantarupadiÓyate // 20 // ---------------------- FN: antarÃditye Ãdityamaï¬alamadhye / hiraïmayo jyotirmaya÷ / aprÃïakhÃnnakhÃgramabhivyÃpya / kapermarkaÂasyÃsa÷ p­«Âa(puccha) bhÃgo 'tyantatejasvÅ tattulyaæ puï¬arÅkaæ yathÃtyantadÅptimattathÃsya devasyÃk«iïÅ prak­«ÂadÅptimatÅ, tasya uditÅti udita udgata÷ sakÃryasarvapÃpÃsp­«Âa ityartha÷ / sa e«a ityÃdhidaivikapuru«okti÷ / amu«mÃdÃdityÃdÆrdhvagà ye lokÃste«ÃmÅÓità ye ca devÃnÃæ kÃmà bhogÃste«Ãæ cetyartha÷ / yau sarvÃtmaka­ksÃmÃtmakau tÃvamu«yÃdityarathasya ge«ïau pÃdaparvaïÅ / saniryäcÃyÃæ / ____________________________________________________________________________________________ bhedavyapadeÓÃc cÃnya÷ | BBs_1,1.21 | asti cÃdityÃdiÓarÅrÃbhimÃnibhyo jÅvebhyo 'nya ÅÓvaro 'ntaryÃmÅ, 'ya Ãditye ti«ÂhannÃdityÃntaro yamÃdityo na veda yasyÃditya÷ ÓarÅraæ ya Ãdityamantaro yamayatye«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' (b­. 3.7.9) iti Órutyantare bhedavyapadeÓÃt / tatra hi 'ÃdityÃdantaro yamÃdityo na veda' iti vediturÃdityÃdvij¤ÃnÃtmano 'ntaryÃmÅ spa«Âaæ nirdiÓyate / sa evehÃpyantarÃditye puru«o bhavitumarhati, ÓrutisÃmÃnyÃt / tasmÃtparameÓvara evehopadiÓyata iti siddham / ____________________________________________________________________________________________ 8 ÃkÃÓÃdhikaraïam / sÆ. 22 ÃkÃÓas talliÇgÃt | BBs_1,1.22 | idamÃmananti- 'asya lokasya kà gatirityÃkÃÓa iti hovÃca sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyanta ÃkÃÓaæ pratyastaæ yantyÃkÃÓo hyevaibhyo jyÃyÃnÃkÃÓa÷ parÃyaïam' (chÃndo. 1.9.1) iti / tatra saæÓaya÷- kimÃkÃÓaÓabdena paraæ brahmÃbhidhÅyata uta bhÆtÃkÃÓamiti / kuta÷ saæÓaya÷, ubhayatra prayogadarÓanÃt / bhÆtaviÓe«e tÃvatsuprasiddho lokavedayorÃkÃÓaÓabda÷ / brahmaïyapi kvacitprayujyamÃno d­Óyate / yatra vÃkyaÓe«avaÓÃdasÃdhÃraïaÓravaïÃdvà nirdhÃritaæ brahma bhavati, yathÃ- 'yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt' (tai. 2.7) iti 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chÃ. 8.14.1) iti caivamÃdau / ata÷ saæÓaya÷ / kiæ punaratra yuktaæ, bhÆtÃkÃÓamiti / kuta÷, taddhi prasiddhatareïa prayogeïa ÓÅghraæ buddhimÃrohati / nacÃyamÃkÃÓaÓabda ubhayo÷ sÃdhÃraïa÷ Óakyo vij¤Ãtuæ, anekÃrthatvaprasaÇgÃt / tasmÃdbrahmaïi gauïa ÃkÃÓaÓabdo bhavitumarhati / vibhutvÃdibhirhi bahubhirdharmai÷ sad­ÓamÃkÃÓena brahma bhavati / naca mukhyasaæbhave gauïor'tho grahaïamarhati / saæbhavati ceha mukhyasyaivÃkÃÓasya grahaïam / nanu bhÆtÃkÃÓaparigrahe vÃkyaÓe«o nopapadyate- 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante' ityÃdi÷ / nai«a do«a÷ / bhÆtÃkÃÓasyÃpi vÃyvÃdikrameïa kÃraïatvopapatte÷ / vij¤Ãyate hi- 'tasmÃdvà etasmÃdÃtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷ / ÃkÃÓÃdvÃyu÷ / vÃyoragni÷' (tai. 2.1) ityÃdi / jyÃyastvaparÃyaïatve api bhÆtÃntarÃpek«ayopapadyete bhÆtÃkÃÓasyÃpi / tasmÃdÃkÃÓaÓabdena bhÆtÃkÃÓasya grahaïamityevaæ prÃpte brÆma÷- 'ÃkÃÓastalliÇgÃt' ÃkÃÓaÓabdena brahmaïo grahaïaæ yuktam / kuta÷, talliÇgÃt / parasya hi brahmaïa idaæ liÇgam- 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante' iti / parasmÃddhi brahmaïo bhÆtÃnÃmutpattiriti vedÃnte«u maryÃdà / nanu bhÆtÃkÃÓasyÃpi vÃyvÃdikrameïa kÃraïatvaæ darÓitam / satyaæ darÓitam / tathÃpi mulakÃraïasya brahmaïo 'parigrahÃdÃkÃÓÃdevetyavadhÃraïaæ, sarvÃïÅti ca bhÆtaviÓe«aïaæ nÃnukÆlaæ syÃt / tathà 'ÃkÃÓaæ pratyastaæ yanti' iti brahmaliÇgaæ 'ÃkÃÓo hyevaibhyo jyÃyÃnÃkÃÓa÷ parÃyaïam' iti ca jyÃyastvaparÃyaïatve / jyÃyastvaæ hyÃnÃpek«ikaæ paramÃtmanyevaikasminnÃmnÃtam- 'jyÃyÃnp­thivyà jyÃyamantarik«ÃjjyÃyÃndivo jyÃyÃnebhyo lokebhya÷' (chÃæ 3.14.3) iti / tathà parÃyaïatvamapi paramakÃraïatvÃtparamÃtmanyevopapannataram / ÓrutiÓca bhavati- 'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma rÃterdÃtu÷ parÃyaïam' (b­. 3.9.28) iti / api cÃntavattvado«eïa ÓÃlÃvatyasya pak«aæ ninditvÃ, anantaæ ki¤cidvaktukÃmena jaivalinà ÃkÃÓa÷ parig­hÅta÷, taæ cÃkÃÓamudgÅthe saæpÃdyopasaæharati- 'sa e«a parovarÅyÃnudgÅtha÷ sa e«o 'nanta÷' (chÃæ 1.9.2) iti / taccÃnantyaæ brahmaliÇgam / yatpunaruktaæ bhÆtÃkÃÓaæ prasiddhibalena prathamataraæ pratÅyata iti, atra brÆma÷- prathamataraæ pratÅtamapi sat vÃkyaÓe«agatÃnbrahmaguïÃnd­«Âvà na parig­hyate / darÓitaÓca brahmaïyapyÃkÃÓaÓabda÷- 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ' ityÃdau / tathÃkÃÓaparyÃyavÃcinÃmapi brahmaïi prayogo d­Óyate- '­co ak«are parame vyomandevà adhi viÓve ni«edu÷' (­.saæ 1.164.39) 'sai«Ã bhÃrgavÅ vÃruïÅ vidyà parame vyomanprati«ÂhitÃ' (tai. 3.6) 'oæ kaæ brahma khaæbrahma' (chÃæ 4.10.5) 'khaæ purÃïam' (b­. 5.1) iti caivamÃdau / vÃkyopakrame 'pi vartamÃnasyÃkÃÓaÓabdasya vÃkyaÓe«avaÓÃdyuktà brahmavi«ayatvÃvadhÃraïà / 'agniradhÅte 'nuvÃkam' iti hi vÃkyopakramagato 'pyagniÓabdo mÃïavakavi«ayo d­Óyate / tasmÃdÃkÃÓaÓabdaæ brahmeti siddham // 22 // ---------------------- FN: veditu÷ pramÃtu÷, vij¤ÃnÃtmana÷ anta÷karaïopahitÃt / asyeti ÓÃlÃvatyo brÃhmaïo jaivarÃjaæ p­cchati / nirvahità utpattisthitihetu÷, te nÃmarÆpe yadantarà yasmÃdanye yasya và madhye sta÷ tannÃmarÆpÃsp­«Âaæ brahmeti vÃkyo«ÃdatrÃkÃÓo brahmetyartha÷ / rÃterdhanasya dÃtu÷ yajamÃnasya / deÓato 'nantatvaæ paratvaæ, guïata utk­«Âatvaæ varÅyastvaæ, kÃlato vastutaÓcÃparicchinnatvamÃnantyam / parebhya÷ svarÃdibhyo 'tiÓayena Órai«Âhyaæ và parovarÅyastvam / vyoman vyomni, parame prak­«Âe, aÓrare kÆÂasthe brahmaïi, ­co ­gupak«itÃ÷ sarve vedà j¤ÃpakÃ÷ santi / yasminnak«are viÓvedevà adhini«eduradhi«ÂhitÃ÷ / ____________________________________________________________________________________________ 9 prÃïÃdhikaraïam / sÆ. 23 ata eva prÃïa÷ | BBs_1,1.23 | udgÅthe- 'prastotaryà devatà prastÃvamanvÃyattÃ' ityupakramya ÓrÆyate- katamà sà devateti prÃïà iti hovÃca sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃni prÃïamevÃbhisaæviÓanti prÃïamabhyujjihate sai«Ã devatà prastÃvamanvÃyattÃ' (chÃæ. 1.11.4,5) iti / tatra saæÓayanirïayau pÆrvavadeva dra«Âavyau / 'prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' (chÃæ. 6.8.2) 'prÃïasya prÃïam' (b­. 4.4.18) iti caivamÃdau brahmavi«aya÷ prÃïaÓabdo d­Óyate, vÃyuvikÃre tu prasiddhataro lokavedayo÷, ata iha prÃïaÓabdena katarasyopÃdÃnaæ yuktamiti bhavati saæÓaya÷ / kiæ punaratra yuktam / vÃyuvikÃrasya pa¤cav­tte÷ prÃïasyopÃdÃnaæ yuktam / tatra hi prasiddhatara÷ prÃïaÓabda ityavocÃma / nanu pÆrvavadihÃpi talliÇgÃdbrahmaïa eva grahaïaæ yuktam / ihÃpi vÃkyaÓe«e bhÆtÃnÃæ saæveÓanodgamanaæ pÃrameÓvaraæ karma pratÅyate / na / mukhyo 'pi prÃïe bhÆtasaæveÓanodgamanasya darÓanÃt / evaæ hyÃmnÃyate- 'yadà vai puru«a÷ svapiti prÃïaæ tarhi vÃgapyete prÃïaæ cak«u÷ prÃïaæ mana÷ sa yadà prabudhyate prÃïadevÃdhi punarjÃyante' (Óa.brÃ. 10.3.3.6) iti. pratyak«aæ caitatsvÃpakÃle prÃïav­ttÃvaparilupyamÃnÃyÃmindriyav­ttaya÷ parilupyante prabodhakÃle ca prÃdurbhavantÅti / indriyasÃratvÃcca bhÆtÃnÃmaviruddho mukhye prÃïe 'pi bhÆtasaæveÓanodgamanavÃdÅ vÃkyaÓe«a÷ / apicÃdityo 'nnaæ codgÅthapratihÃrayordevate prastÃvadevatÃyÃ÷ prÃïasyantaraæ nirdiÓyete / naca tayorbrahmatvamasti, tatsÃmÃnyÃcca prÃïasyÃpi na brahmatvamityevaæ prÃpte sÆtrakÃra Ãha- 'ata eva prÃïa÷' iti / 'talliÇgÃt' iti pÆrvasÆtre nirdi«Âam / ata eva talliÇgÃtprÃïaÓabdamapi paraæ brahma bhavitumarhati / prÃïasyÃpi hi brahmaliÇgasaæbandha÷ ÓrÆyate- 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃni prÃïamevÃbhisaæviÓanti prÃïamabhyujjihate' (chÃæ 1.115) iti / prÃïanimittau sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmutpattipralayÃvucyamÃnau prÃïasya brahmatÃæ gamayata÷ / nanÆktaæ mukhyaprÃïaparigrahe 'pi saæveÓanod gamanadarÓanamaviruddhaæ, svÃpaprabodhayordarÓanÃditi / atrocyate- svÃpaprabodhayorindriyÃïÃmeva kevalÃnÃæ prÃïÃÓrayaæ saæveÓanodgamanaæ d­Óyate, na sarve«Ãæ bhÆtÃnÃm / ihatu sendriyÃïÃæ saÓarÅrÃïÃæ ca jÅvÃvi«ÂÃnÃæ bhÆtÃnÃæ, 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃni' iti Órute÷ / yadÃpi bhÆtaÓrutirmahÃbhÆtavi«ayà parig­hyate tadÃpi brahmaliÇgatvamaviruddham / nanu sahÃpi vi«ayairindriyÃïÃæ svÃpaprabodhayo÷ prÃïe 'pyayaæ prÃïÃcca prabhavaæ Ó­ïuma÷- 'yadà supta÷svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati tadainaæ vÃksarvairnÃmabhi÷ sahÃpyeti' (kau. 3.3) iti / tatrÃpi talliÇgÃtprÃïaÓabdaæ brahmaiva / yatpunarannÃdityasaænidhÃnÃtprÃïasyÃbrahmatvamiti, tadayuktam / vÃkyaÓe«abalena prÃïaÓabdasya brahmavi«ayatÃæ pratÅyamÃnÃyÃæ saænidhÃnasyÃki¤citkaratvÃt / yatpuna÷ prÃïaÓabdasya pa¤cav­ttau prasiddhataratvaæ, tadÃkÃÓaÓabdasyeva pratividheyam / tasmÃtsiddhaæ prastÃvadevatÃyÃ÷ prÃïasya brahmatvam / atra kecidudÃharanti- 'prÃïasya prÃïam', 'prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' iti ca / tadayuktam / ÓabdabhedÃtprakaraïÃcca saæÓayÃnupapatte÷ / yathà pitu÷ piteti prayoge 'nya÷ pità «a«ÂÅnirdi«Âo 'nya÷ prathamÃnirdi«Âa÷ pitu÷ piteti gamyate, tadvat 'prÃïasya prÃïam' iti ÓabdabhedÃtprasiddhÃtprÃïÃdanya÷ prÃïasya prÃïa iti niÓcÅyate / nahi sa eva tasyeti bhedanirdeÓÃrhe bhavati / yasya ca prakaraïe yo nirdiÓyate nÃmÃntareïÃpi sa eva tatra prakaraïÅ nirdi«Âa iti gamyate / yathà jyoti«ÂomÃdhikÃre- 'vasante vasante jyoti«Ã yajeta' ityatra jyoti÷Óabdo jyoti«Âomavi«ayo bhavati, tathà parasya brahmaïa÷ prakaraïe 'prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' iti Óruta÷ prÃïaÓabdo vÃyuvikÃramÃtraæ kathamavagamayet / ata÷ saæÓayavi«ayatvÃnnaitadudÃharaïaæ yuktam / prastÃvadevatÃyÃæ tu prÃïe saæÓayapÆrvapak«anirïayà upapÃditÃ÷ // 23 // ---------------------- FN: cÃkrÃyaïar«irdhanÃrthÅ rÃj¤o yaj¤aæ gatvovÃca- he prastota÷, yà devatà prastÃvaæ sÃmabhaktimanvÃyattÃnugatà / saæveÓanodgamanaæ layodayau / tarhi tasyÃmavasthÃyÃæ, vÃk anuktakarmendriyopalak«aïam, cak«u÷Órotre tÃd­gbuddhÅndriyÃïÃæ, buddhirapi manasà lak«yate / bhÆte«vindriyÃïi sÆk«matvÃdbhokt­sÃmÅpyÃcca sÃrÃïi ataste«Ãæ layodayoktyetare«Ãmapi tatsiddhe÷ Óe«aghaÂanetyartha÷ / vÃkyÃtsaænidhÃnaæ durlabhamityartha÷ / prÃïa÷ paramÃtmà bandhanamÃÓraya÷ svarÆpaæ yasyeti vigraha÷ / ____________________________________________________________________________________________ jyotiÓcaraïÃdhikaraïam / sÆ. 24-27 jyotiÓ caraïÃbhidhÃnÃt | BBs_1,1.24 | idamÃmananti- 'atha yadata÷ paro jyotirdÅpyate viÓvata÷p­«Âe«u sarvata÷p­«Âe«vanuttame«Ættame«u loke«vidaæ vÃva tadyadidamasminnanta÷puru«e jyoti÷' (chÃ. 3.13.7) iti / tatra saæÓaya÷-kimiha jyoti÷ÓabdenÃdityÃdi jyotirabhidhÅyate kiævà paramÃtmeti / arthÃntaravi«ayasyÃpi Óabdasya talliÇgÃdabrahmavi«ayatvamuktam / iha tu talliÇgamevÃsti nÃstÅti vicÃryate / kiæ tÃvatprÃptam / ÃdityÃdikameva jyoti÷Óabdena parig­hyata iti / kuta÷, prasiddhe÷ / tamo jyotiriti hÅmau Óabdau parasparapratidvandvÅ vÅ«ayau prasiddhau / cak«urv­tternirodhakaæ ÓÃrvarÃdikaæ tama ucyate / tasyà evÃnugrÃhakamÃdityÃdikaæ jyoti÷ / tathà 'dÅpyate' itÅyamapi ÓrutirÃdityÃdivi«ayà prasiddhà / nahi rÆpÃdihÅnaæ brahma 'dÅpyate' iti mukhyÃæ Órutirmahati / dyumaryÃdatvaÓruteÓca / nahi carÃcarabÅjasya brahmaïa÷ sarvÃtmakasya dyaurmaryÃdà yuktà / kÃryasya tu jyoti«a÷ paricchinnasya dyaurmaryÃdà syÃt / 'paro divo jyoti÷' iti ca brÃhmaïam / nanu kÃryasyÃpi jyoti«a÷ sarvatra gamyamÃnatvÃddyumaryÃdÃvattvamasama¤jasam / astu tarhyatriv­tk­taæ teja÷ prathamajam / na / atriv­tk­tasya tejasa÷ prayojanÃbhÃvÃditi / idameva prayojanaæ yadupÃsyatvamiti cet / na / prayojanÃntaraprayuktasyaivÃdityaderupÃsyatvadarÓanÃt / 'tÃsÃæ triv­taæ triv­tamekaikÃæ karavÃïi' (chÃ. 6.3.3) iti cÃviÓe«aÓrute÷ / nacÃtriv­tk­tasyÃpi tejaso dyumaryÃdatvaæ prasiddham / astu tarhi triv­tk­tamevat tejo jyoti÷Óabdam / nanÆktamarvÃgapi divo 'vagamyate 'gnyÃdikaæ jyotiriti / nai«a do«a÷ / sarvatrÃpi gamyamÃnasya jyoti«a÷ 'paro diva÷' ityupÃsanÃrtha÷ pradeÓaviÓe«aparigraho na virudhyate / natu ni«pradeÓasyÃpi brahmaïa÷ pradeÓaviÓe«akalpanà bhÃginÅ / 'sarvata÷p­«Âe«vanuttame«Ættame«u loke«u' iti cÃdhÃrabahutvaÓruti÷ kÃrye jyoti«yupapadyatetarÃm / 'idaæ vÃva tadyadidamasminnÃnta÷ puru«e jyoti÷' (chÃ. 3.13.7) iti ca kauk«eye jyotira«i paraæ jyotiradhyasyamÃnaæ d­Óyate / sÃrÆpyanimittÃÓcÃdhyasà bhavanti / yathÃ- 'tasya bhÆriti Óira ekametadak«aram' (b­. 5.5.3) iti / kauk«eyasya tu jyoti«a÷ prasiddhamabrahmatvam / 'tasyai«Ã d­«Âi÷' (chÃ. 3.13.7) 'tasyai«Ã Óruti÷' iti cau«ïyagho«aviÓi«Âatvasya ÓravaïÃt / 'tadetadd­«Âaæ ca Órutaæ cepyupÃsÅta' iti ca Órute÷ / 'cak«u«ya÷ Óruto bhavati ya evaæ veda' (chÃ. 3.13.8) iti cÃlpaphalaÓravaïÃdabrahmatvam / mahate hi phalÃya brahmopÃsanami«yate / nacÃnyadapi ki¤citsvavÃkye prÃïÃkÃÓavajjyoti«o 'sti brahmaliÇgam / naca pÆrvasminnapi vÃkye brahma nirdi«Âamasti, 'gÃyatrÅ và idaæ sarvaæ bhÆtam' iti chandonirdeÓÃt / athÃpi katha¤citpÆrvasminvÃkye brahma nirdi«Âaæ syÃdevamapi na tasyeha pratyabhij¤Ãnamasti / tatra hi 'tripÃdasyÃm­taæ divi' (3.12.1,6) iti dyauradhikaraïatvena ÓrÆyate / atra puna÷ 'paro divo jyoti÷' iti dyaurmaryÃdÃtvena / tasmÃtprÃk­taæ jyotiriha grÃhyamityevaæ prÃpte brÆma÷-jyotiriha brahma grÃhyam / kuta÷. caraïÃbhidhÃnÃt / pÃdÃbhidhÃnÃdityartha÷ / pÆrvasminhi vÃkye catu«pÃdbrahma nirdi«Âam- 'tÃvÃnasya mahimà tato jyÃyÃæÓca pÆru«a÷ / pÃdo 'sya sarvà bhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' (chÃ. 3.12.6) ityanena mantreïa / tatra yaccatu«pÃdo brahmaïastripÃdam­taæ dyusaæbandhirÆpaæ nirdi«Âaæ tadeveha dyusaæbandhÃnnirdi«Âamiti pratyabhij¤Ãyate / tatparityajya prÃk­taæ jyoti÷ kalpayata÷ prak­tahÃnÃprak­taprakriye prasajyeyÃtÃm / na kevalaæ pÆrvavÃkyÃjjyotirvÃkya eva brahmÃnuv­tti÷, parasyÃmapi ÓÃï¬ilyavidyayÃmanuvarti«yate brahma / tasmÃdiha jyotiriti brahma pratipattavyam / yattÆktam- 'jyotiradÅpyate' iti caitau Óabdau kÃrye jyoti«i prasiddhÃviti / nÃyaæ do«a÷ / prakaraïÃdbrahmÃvagame satyanayo÷ ÓabdayoraviÓe«akatvÃt / dÅpyamÃnakÃryajyotirupalak«ite brahmaïyapi prayogasaæbhavÃt / 'yena sÆryastapati tejaseddha÷' (tai.brÃ. 3.12.9.7) iti ca mantravarïÃt / yadvà nÃyaæ jyoti÷ÓabdaÓcak«urv­tterevÃnugrÃhake tejasi vartate, anyatrÃpi prayogadarÓanÃt / 'vÃcaivÃyaæ jyoti«Ãste' (b­. 4.3.5), 'mano jyotirju«atÃm' (tai.brÃ. 1.6.3.3) iti ca, tasmÃdyadyatkasyacidavabhÃsakaæ tattajyoti÷ÓabdenÃbhidhÅyate / tathà sati brahmaïo 'pi caitanyarÆpasya samastajagadavabhÃsahetutvÃdupapanno jyoti÷Óabda÷ / 'tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' (kau. 2.5.15) 'taddevà jyoti«Ãæ jyotirÃyurhepÃsate 'm­tam' (b­. 4.4.16) ityÃdiÓrutibhyaÓca / yadapyuktaæ dyumaryÃdatvaæ sarvagatasya brahmaïo nopapadyata iti / atrocyate- sarvagatasyÃpi brahmaïa upÃsanÃrtha÷ pradeÓaviÓe«aparigraho na virudhyate / nanuktaæ ni«pradeÓasya brahmaïa÷ pradeÓaviÓe«akalpanà nopapadyata iti / nÃyaæ do«a÷ / ni«pradeÓasyÃpi brahmaïa upÃdhiviÓe«asaæbandhÃtpradeÓaviÓe«akalpanopapatte÷ / tathÃhi- Ãdityo, cak«u«i, h­daye, iti pradeÓaviÓe«asaæbandhÃni brahmaïa upÃsanÃni ÓrÆyante / etena 'viÓvata÷p­«Âhe«u' ityÃdhÃrabahutvamupapÃditam / yadapyetaduktaæ, au«ïyagho«Ãnumite kauk«eye kÃrye jyoti«yadhyasyamÃnatvÃtparamapi diva÷ kÃryaæ jyotireveti / tadapyayuktam / parasyÃpi brahïaïo nÃmÃdipratÅkatvatkauk«eyajyoti«pratÅkatvopapatte÷ / 'd­«Âaæ ca Órutaæ cetyupÃsÅta' iti tu pratÅkadvÃrakaæ d­«Âatvaæ Órutatvaæ ca bhavi«yati / yadapyalpaphalaÓravaïÃnna brahmeti, tadapyanupapannam / nahÅyate phalÃya brahmÃÓrayaïÅyaæ, iyate neti niyamaheturasti / yatra hi nirastasarvaviÓe«asaæbandhaæ paraæ brahmÃtmatvenopadiÓyate, tatraikarÆpameva phalaæ mok«a ityavagamyate / yatra tu guïaviÓe«asaæbandhaæ pratÅkaviÓe«asaæbandhaæ và brahmopadiÓyate, tatra saæsÃragocarÃïyevoccÃvacÃni phalÃni d­Óyante- 'annÃdo vasudÃno vidante vasu ya evaæ veda' (b­. 4.4.24) ityÃdyÃsu Óruti«u / yadyapi na svavÃkye ki¤cijjyoti«o brahmaliÇgamasti tathÃpi pÆrvasminvÃkye d­ÓyamÃnaæ grahÅtavyaæ bhavati / taduktaæ sÆtrakÃreïa- 'jyotiÓcaraïÃbhidhÃnÃt' iti kathaæ punarvÃkyÃntaragatena brahmasaænidhÃnena jyoti÷Óruti÷ svavi«ayÃcchakyà pracyÃvayitum / nai«a do«a÷ / 'yadata÷ paro jyoti÷' iti prathamatarapaÂhitena yacchabdena sarvanÃmnà dyusaæbnandhÃtpratyabhij¤ÃyamÃne pÆrvavÃkyanirdi«Âe brahmaïi svasÃmÃrthyena parÃm­«Âe satyarthÃjjyoti÷ÓabdasyÃpi brahmavi«ayatvopapatte÷ / tasmÃdiha jyotiriti brahma pratipattavyam // 24 // ---------------------- FN: gÃyatryupÃdhibrahmopÃstyanantaramupÃstyantaroktyartho 'thaÓabda÷ / ato dyulokÃtpara÷parastÃdyajjyotirdÅpyate tadidamiti jÃÂhare jyoti«yadhyasyate / viÓvasmÃtprÃïivargÃt sarvasmÃdbhÆrÃdilokÃcca p­«Âe«ÆparÅtyartha÷ / nahÅti rÆpÃdimata÷ sÃvayavasyaiva dÅptiyogÃdityartha÷ / yattejobannÃbhyÃmasaæp­ktaæ tadatrivatk­tamucyate / prayojanÃntaraæ tamonÃÓÃdikam / tÃsÃæ tejobannÃnÃmekaikaæ dvidhà vibhajya punaÓcekaikaæ bhÃgaæ dvedhà k­tvà svabhÃgÃditarabhÃgayornik«ipya triv­tkaraïaæ saæpadyate / bhÃginÅ yuktà / ekatvasÃmyÃdbhÆrityasminnak«are prajÃpate÷ Óirod­«Âiruktà tathÃtrÃpi sÃrÆpyaæ vÃcyaæ anyathÃdhyÃsÃsiddhe÷ / e«Ã d­«Âiryadetadu«ïimÃnaæ sparÓena vijÃnÃti / e«Ã ÓrutiryatkarïÃvapidhÃya ninadamiva Ó­ïotÅti Óe«a÷ / cak«u«yo darÓanÅya÷ / Óruto viÓruta÷ / prÃk­taæ prak­terjÃtaæ, kÃryamiti yÃvat / brahmaïo vyavacchidya teja÷samarpakatvaæ viÓe«akatvaæ tadabhÃvo 'viÓe«akatvaæ, aviÓe«akatvÃdbrahmavyÃvartakatvÃdityartha÷ / pramityarthatvena upÃstyarthatvena và maryÃdÃvattvam / diva÷ paramapÅtyanvaya÷ / kauk«eyakaæ hi jyotirjÅvabhÃvenÃnupravi«Âasya paramÃtmano vikÃra÷ jÅvÃbhÃve dehasya ÓaithilyÃt jÅvataÓcau«ïyÃjjÃyate / tasmÃtpratÅkopÃsanamupapannam / jÅvarÆpeïÃnnamattÅtyannÃda÷, annasyÃsamantÃddÃtà và / vasu hiraïyaæ karmaphalaæ dadÃtÅti vasudÃna iti guïaviÓe«asaæbandha÷ / sarvanÃmnà svasÃmarthyena svasya sarvanÃmna÷ sÃmartyaæ saænihitavÃcitvaæ tadbalena parÃm­«Âe satÅti yojanà / ____________________________________________________________________________________________ chando 'bhidhÃnÃn neti cen na tathà ceto'rpaïanigadÃt tathà hi darÓanam | BBs_1,1.25 | atha yaduktaæ pÆrvasminnapi vÃkye na brahmabhihitamiti, 'gÃyatrÅ và idaæ sarvaæ bhÆtaæ yadidaæ ki¤ca' (chÃæ. 3.12.1) iti gÃyatryÃkhyasya chandaso 'bhihitatvÃditi, tatparihartavyam / kathaæ punaÓchandobhidhÃnÃnna brahmÃbhihitamiti Óakyate vaktuæ, yÃvatà 'tÃvÃnasya mahimÃ' ityetasyÃm­ci catu«pÃdbrahma darÓitam / naitadasti / 'gÃyatrÅ và idaæ sarvam' iti gÃyatrÅmupakramya tÃmeva bhÆtap­thivÅÓarÅrah­dayavÃkyapramÃïabhedairvyakhyÃya 'sai«Ã catu«pÃdà «a¬vidhà gÃyatrÅ tadetad­cÃbhyanuktaæ tÃvÃnasya mahimÃ' iti tasyÃmeva vyÃkhyÃtarÆpÃyÃæ gÃyatryÃmudÃh­to mantra÷ kathamakasmÃdbrahma catu«pÃdabhidadhyÃt / yo 'pi tatra 'yadvai tadbrahma' (chÃ. 3.12.5,6) iti brahmaÓabda÷ so 'pi chandasa÷ prak­tatvÃcchandovi«aya eva 'ya etÃmevaæ brahmopani«adaæ veda' (chÃæ 3.11.3) ityatra hi vedopani«adamiti vyÃcak«ate, tasmÃcchandobhidhÃnÃnna brahmaïa÷ prak­tatvamiticet / nai«a do«a÷ / 'tathà cetorpaïanigahÃt' tathà gÃyatryÃkhyacchandodvÃreïa tadanugate brahmaïi cetasor'païaæ cittasamÃdhÃnamanena brahmaïavÃkyena nigadyate- 'gÃyatrÅ và idaæ sarvam' iti / nahyak«arasaæniveÓamÃtrÃyà gÃyatryÃ÷ sarvÃtmakatvaæ saæbhavati / tasmÃdyÃdgÃyatryÃkhyavikÃre 'nugataæ jagatkÃraïaæ brahma tadiha sarvamityucyate / yathà 'sarvaæ khalvidaæ brahma' (chÃ. 3.14.1) iti / kÃryaæ ca kÃraïÃdavyatiriktamiti vak«yÃma÷- 'tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷' (bra. 2.1.14) ityatra / tathÃnyatrÃpi vikÃradvÃreïa brahmaïa upÃsanaæ d­Óyate- 'etaæ hyeva bahv­cà mahatyukthe mÅmÃæsanta etamagnÃvadhvaryava etaæ mahÃvrate chandogÃ÷' (ai.Ã. 3.23.12) iti / tasmÃdasti chandobhidhÃne 'pi pÆrvasminvÃkye catu«pÃdbrahma nirdi«Âam / tadeva jyotirvÃkye 'pi parÃm­Óyata upÃsanÃntaravidhÃnÃya / apara Ãha- sÃk«Ãdeva gÃyatrÅÓabdena brahma pratipÃdyate, saækhyÃsÃmÃnyÃt / yathà gÃyatrÅ catu«padà «a¬ak«arai÷ pÃdaistathà brahma catu«pÃt / tathÃnyatrÃpi chandobhidhÃyÅ Óabdor'thÃntare saækhyÃsÃmÃnyÃtprayujyamÃno d­Óyate / tadyathÃ- 'te và ete pa¤cÃnye pa¤cÃnye daÓa santastatk­tam' ityupakramyÃha 'sai«Ã virìannÃdi' (chÃ. 4.3.8) iti / asminpak«e brahmaivÃbhihitamiti na chandobhidhÃnam / sarvathÃpyasti pÆrvasminvÃkye prak­taæ brahma // 25 // ---------------------- FN: ya etÃæ prak­tÃæ brahmopani«adaæ vedarahasyaæ madhuvidyÃrÆpaæ veda tasyodayÃstamayarahitabrahmaprÃptirbhavatÅtyartha÷ / etam­gvedino mahatyukthe Óastre upÃsate, adhvaryavo yajurvedina÷ kratau chandogÃ÷ sÃmavedino mahÃvrate kratau / saævargavidyÃyÃæ adhidaivamagnisÆryacandrÃmbhÃæsi vÃyau lÅyate / adhyatmaæ vÃk cak«u÷Órotramanasi prÃïamapiyanti / te và ete pa¤cÃnye ÃdhidaivikÃ÷, pa¤cÃnye ÃdhyÃtmikÃste militvà daÓa santa÷ k­tamityucyate / k­taæ dyÆtam / ____________________________________________________________________________________________ bhÆtÃdipÃdavyapadeÓopapatteÓ caivam | BBs_1,1.26 | itaÓcaivamabhyupagantavyamiti, pÆrvasminvÃkye prak­taæ brahmeti / yato bhÆtÃdÅnpÃdÃnvyapadiÓati / bhÆtap­thivÅÓarÅrah­dayÃni hi nirdiÓyÃha- 'sai«Ã catu«padà «a¬vidhà gÃyatrÅ' iti / nahi brahmÃnÃÓrayaïe kevalasya chandaso bhÆtÃdaya÷ pÃdà upapadyante / apica brahmÃnÃÓrayaïe neyam­ksaæbodhyeta- 'tÃvÃnasya' iti / anayà hi ­cà svarasena brahmaivÃbhidhÅyate, 'pÃdo 'sya sarvà bhÆtÃni tripÃdasyÃm­taæ divi' (chÃ. 3.12.5) iti sarvÃtmatvopapatte÷ / puru«asÆkte 'pÅyam­gbrahmaparatayaiva samÃmnÃyate / sm­tiÓca brahmaïa evaærÆpatÃæ darÓayati- 'vi«ÂabhyÃhamidaæ k­tsnamekÃæÓena sthito jagat' (bhaga. 10.42) iti / 'yadvai tadbrahma' (chÃ. 3.12.7) iti ca nirdeÓa evaæ sati mukhyÃrtha upapadyate / 'pa¤ca brahmapuru«Ã÷' (chÃ. 3.13.6) iti ca h­dayasu«i«u brahmapuru«aÓrutirbrahmasaæbandhitÃyÃæ vivak«itÃyÃæ saæbhavati / tasmÃdasti pÆrvasminvÃkye brahma prak­tam / tadeva brahma jyotirvÃkye dyusaæbandhÃtpratyabhij¤ÃyamÃnaæ parÃm­Óyata iti sthitam // 26 // ---------------------- FN: bhÆtap­thivÅÓarÅrah­dayavÃkprÃïa iti «aÂprakÃrà gÃyatryÃkhyasya brahmaïa÷ ÓrÆyante / su«ayaÓchidrÃïi / ____________________________________________________________________________________________ upadeÓabhedÃn neti cen nobhayasminn apy avirodhÃt | BBs_1,1.27 | yadapyetaduktaæ pÆrvatra- 'tripÃdasyÃm­taæ divi' iti saptamyà dyaurÃdhÃratvenopadi«Âà iti, puna÷ 'atha yadata÷ paro diva÷' iti pa¤camyà maryÃdÃtvena, tasmÃdupadeÓabhedÃnna tasyeha pratyabhij¤Ãnamasti, tatparihartavyam / atrocyate- nÃyaæ do«a÷, ubhayasminnapyavirodhÃt / ubhayasminnapi saptamyante pa¤camyante copadeÓe na pratyabhij¤Ãnaæ virudhyate / yathà loke v­k«Ãgrasaæbaddho 'pi Óyena ubhayathopadiÓyamÃno d­Óyate, v­k«Ãgre Óyeno v­k«ÃgrÃtparata÷ Óyena iti ca / evaæ divyeva sadbrahma diva÷ paramityupadiÓyate / apara Ãha- yathà loke v­k«ÃgreïÃsaæbaddho 'pi Óyena ubhayathopadiÓyamÃno d­Óyate, v­k«Ãgre Óyeno v­k«ÃgrÃtpurata÷ Óyena iti ca / evaæ ca diva÷ paramapi sadbrahma divÅtyupadiÓyate / tasmÃdasti pÆrvanirdi«Âasya brahmaïa iha pratyabhij¤Ãnam / ata÷ parameva brahma jyoti÷Óabdamiti siddham // 27 // ____________________________________________________________________________________________ pratardanÃdhikaraïam / sÆ. 28-31 prÃïas tathÃnugamÃt | BBs_1,1.28 | asti kau«ÅtakibrÃhmaïopani«adÅndrapratardanÃkhyÃyikÃ- 'pratardano ha vai daivodÃsirindrasya priyaæ dhÃmopajagÃma yuddhena ca pauru«eïa ca' ityÃrabhyÃmnÃtà / tasyÃæ ÓrÆyate- 'sa hovÃca praïo 'smi praj¤Ãtmà taæ mÃmÃyuram­tamityupÃ÷sva' iti / tathottaratrÃpi 'atha khalu prÃïa eva praj¤Ãtmedaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' (ko. 1.1,2,3) iti / tathà 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' ityÃdi / ante ca 'sa e«a prÃïa eva praj¤ÃtmÃnando 'jaro 'm­ta÷' (ko. 3.8) ityÃdi / tatra saæÓaya÷- kimiha prÃïaÓabdena vÃyumÃtramabhidhÅyata upa devatÃtmeti, jÅvo 'thavà paraæ brahmeti / nanu 'ata eva prÃïa÷' ityatra varïitaæ prÃïaÓabdasya brahmaparatvam / ihÃpi ca brahmaliÇgamasti- 'Ãnando 'jaro 'm­ta÷' ityÃdi / kathamiha puna÷ saæÓaya÷ saæbhavati / anekaliÇgadarÓanÃditi brÆma÷ / na kevalamiha brahmaliÇgamevopalabhyate / santi hÅtaraliÇgÃnyapi / 'mÃmeva vijÃnÅhi' (kau. 3.1) itÅndrasya vacanaæ devatÃtmaliÇgam / idaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayatÅti prÃïaliÇgam / 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' ityÃdi jÅvaliÇgam / ata upapanna÷ saæÓaya÷ / tatra prasiddhervÃyu÷ prÃïa iti prÃpta ucyate-prÃïaÓabdaæ brahma vij¤eyam / kuta÷, tathÃnugamÃt / tathÃhi- paurvÃparyeïa paryalocyamÃne vÃkye padÃrthÃnÃæ samanvayo brahmapratipÃdanapara upalabhyate / upakrame tÃvat, 'varaæ v­ïÅ«va' itÅndreïokta÷ pratardana÷ paramaæ puru«Ãrthaæ varamupacik«epa- 'tvameva me v­ïÅÓva yaæ tvaæ manu«yÃya hitatamaæ manyase' iti / tasmai hitatamatvenopadiÓyamÃna÷ prÃïa÷ kathaæ paramÃtmà na syÃt / nahyanyatra paramÃtmaj¤ÃnÃddhitatamaprÃptirasti / 'tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (ÓvetÃ. 3.8) ityÃdiÓrutibhya÷ / tathà 'sa yo mÃæ veda na ha vai tasya kenacana karmaïà loko mÅyate na steyena na bhrÆïahatyayÃ' (kau. 3.1) ityÃdi ca brahmaparigrahe ghaÂate / brahmavij¤Ãnena hi sarvakarmak«aya÷ prasiddha÷- 'k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmind­«Âe parÃvare' (mu. 2.2.8) ityÃdyÃsu Óruti«u / praj¤Ãtmatvaæ ca brahmapak«a evopapadyate / nahyacetanasya vÃyo÷ praj¤Ãtmatvaæ saæbhavati / tathopasaæhÃre 'pi 'Ãnando 'jaro 'm­ta÷' ityÃnandatvÃdÅni na brahmaïo 'nyatra samyak saæbhavati / 'sa na sÃdhunà karmaïà bhÆyÃnbhavati no evÃsÃdhunà karmaïà kanÅyÃne«a hyeva sÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokasya unninÅ«ate / e«a u bhavÃsÃdhu karma kÃrayati taæ yamebhyo lokebhyo 'dho ninÅ«ate' iti, 'e«a lokÃdhipatire«a lokeÓa÷' (kau. 3.8) iti ca / sarvametatparasmaninbrahmaïyÃÓrÅyamÃïe 'nugantuæ Óakyate na mukhye prÃïe / tasmÃtprÃïo brahma // 28 // ---------------------- FN: brahmapratipÃdanaparatvenaiva padÃnÃmanvayad­«Âerityartha÷ / sa netyÃdinà dharmÃdyasp­«Âatvaæ tatkÃrayit­tvaæ tadÅÓit­tvaæ ca sarvamuktam / ____________________________________________________________________________________________ na vaktur ÃtmopadeÓÃd iti ced adhyÃtmasaæbandhabhÆmà hy asmin | BBs_1,1.29 | yaduktaæ prÃïo brahmeti, tadÃk«ipyate / na paraæ brahma prÃïaÓabdam / kasmÃt, vakturÃtmopadeÓÃt / vaktà hÅndro nÃma kaÓcidvigrahavÃndevatÃviÓe«a÷ svamÃtmÃnaæ pratardanÃyÃcacak«e- 'mÃmeva vijÃnÅhi' ityupakramya 'prÃïo 'smi praj¤ÃtmÃ' ityahaÇkÃravÃdena / sa e«a vakturÃtmatvenopadiÓyamÃna÷ prÃïa÷ kathaæ brahma syÃt / nahi brahmaïo vakt­tvaæ saæbhavati 'avÃgamanÃ÷' (b­ha / 3.8.8) ityÃdiÓrutibhya÷ / tathà vigrahasaæbandhibhireva brahmaïyasaæbhavadbhirdharmairÃtmÃnaæ tu«ÂÃva- 'triÓÅr«Ãïaæ tvëÂramahanamarunmukhÃnyatŤÓÃlÃv­kebhya÷ prÃyaccham' ityevamÃdibhi÷ / prÃïatvaæ cendrasya balavatvÃdupapadyate / 'prÃïo vai balam' iti hi vij¤Ãyate / balasya cendro devatà prasiddhà / 'yà ca kÃcidbalak­tirindrakarmaiva ta' diti hi vadanti / praj¤Ãtmatvamapyapratihataj¤ÃnatvÃddevatÃtmana÷ saæbhavati / apratihataj¤Ãnà devatà iti hi vadanti / niÓcite caivaæ devatÃtmopadeÓe hitatamatvÃdivacanÃni yathÃsaæbhavaæ tadvi«ayÃïyeva yojayitavyÃni / tasmÃdukturindrasyÃtmopadeÓÃnna prÃïo brahmetyÃk«ipya pratisamÃdhÅyate- 'adhyÃtmasaæbhandhabhÆmà hyasmin' iti / adhyÃtmasaæbandha÷ pratyagÃtmasaæbandhasya bhÆmÃbÃhulyasminnadhyÃya upalabhyate / 'yÃvaddhyasmi¤sarÅre prÃïo vasati tÃvadÃyu÷' iti prÃïasyaiva praj¤Ãtmana÷ pratyagbhÆtasyÃyu«yapradhÃnopasaæhÃrayo÷ svÃtantryaæ darÓayati na devatÃviÓe«asya parÃcÅnasya / tathÃstitve ca prÃïÃnÃæ ni÷ÓreyasamityadhyÃtmamevendriyÃÓrayaæ prÃïaæ darÓayati / tathà 'prÃïa eva praj¤Ãtmedaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' (kau. 3.3) iti, 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' iti cepakramya 'tadyathà rathasyÃre«u nemirarpità nÃbhÃvarà arpità evamevaità bhÆtamÃtrÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃsvarpitÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃ÷ prÃïe 'rpitÃ÷ sa e«a prÃïa eva praj¤ÃtmÃnando 'jaro 'm­ta÷' iti vi«ayondriyavyavahÃrÃnabhibhÆtaæ pratyagÃtmÃnamevopasaæharati / 'sa ma Ãtmeti vidyÃt' iti copasaæhÃra÷ pratyagÃtmaparigrahe sÃdhurna parÃcÅnaparigrahe / 'ayamÃtmà brahma sarvÃnabhÆ÷' (b­ha. 2.5.19) iti ca Órutyantaram / tasmÃdadhyÃtmasaæbandhabÃhulyÃdbrahmopadeÓa evÃyaæ na devatÃtmopadeÓa÷ // 29 // kathaæ tarhi vakturÃtmopadeÓa÷- ---------------------- FN: tva«Â­putraæ viÓvarÆpaæ brÃhmaïaæ ahanaæ, arunmukhÃn rauti yathÃrthaæ ÓabdayatÅti rut vedÃntavÃkyaæ tanmukhe ye«Ãæ te runmukhÃstebhyo 'nyÃnvedÃntabahirmukhÃnyatÅn sÃlÃv­kebhyo 'raïyaÓvabhyo dattavÃnasmi / yasyÃre«u neminÃbhyormadhyasthaÓalÃkÃsu cakropÃntarÆpà nemirarpitÃ, nÃbhau cakrapiï¬ikÃyÃmarà arpitÃ÷ evaæ bhÆtÃni p­thivyÃdÅni pa¤ca mÅyanta iti mÃtrà bhogyÃ÷ ÓabdÃdaya÷ pa¤ceti daÓa bhÆtamÃtrÃ÷ / ____________________________________________________________________________________________ ÓÃstrad­«Âyà tÆpadeÓo vÃmadevavat | BBs_1,1.30 | indro nÃma devatÃtmÃnaæ svamÃtmÃnaæ paramÃtmatvenÃhameva paraæ brahmetyÃr«eïa darÓanena yathÃÓÃstraæ paÓyannupadiÓati sma- 'mÃmeva vijÃnÅhi' iti / yathà 'taddhaitatpaÓyann­«irvÃmadeva÷ pratipede 'haæ manurabhavaæ sÆryaÓca' iti tadvat / 'tadyo yo devÃnÃæ pratyabudhyata sa eva tadabhavat' (b­. 1.4.10) iti Órute÷ / yatpunaruktaæ 'mÃmeva vijÃnÅhi' ityuktvà vigrahadharmairindra ÃtmÃnaæ tu«ÂÃva tvëÂravadhÃdibhiriti, tatparihartavyam / atrocyate- na tvëÂravadhÃdÅnÃæ vij¤eyendrastutyarthatvenopanyÃso yasmÃdevaÇkarmÃhaæ tasmÃnmÃæ vijÃnÅhÅti / kathaæ tarhi / vij¤Ãnastutyarthatvena / yatkÃraïaæ tvëÂravadhÃdÅni sÃhasÃnyupanyasya pareïa vij¤ÃnastutimanusaædadhÃti- 'tasya me tatra lobha ca na mÅyate sa yo mÃæ veda na ha vai tasya kena ca karmaïà loko mÅyate' ityÃdinà / etaduktaæ bhavati- yasmÃdÅd­ÓÃnyapi krÆrÃïi karmÃïi k­tavato mama brahmabhÆtasya lomÃpi na hiæsyate, sa yo 'nyo 'pi mÃæ veda na tasya kenacidapi karmaïà loko hiæsyata iti / vij¤eyaæ tu brahmaiva 'prÃïo 'smi praj¤ÃtmÃ' iti vak«yamÃïam / tasmÃdbrahmavÃkyametat // 30 // ____________________________________________________________________________________________ jÅvamukhyaprÃïaliÇgÃn neti cen nopÃsÃtraividhyÃdÃÓritatvÃd iha tadyogÃt | BBs_1,1.31 | yadyapyadhyÃtmasaæbandhabhÆmadarÓanÃnna parÃcÅnasya devatÃtmana upadeÓa÷ tathÃpi na brahmavÃkyaæ bhavitumarhati / kuta÷, jÅvaliÇgÃnmukhyaprÃïaliÇgÃcca / jÅvasya tÃvadasminvÃkye vispa«Âaæ liÇgamupalabhyate 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' ityÃdi / atra hi vÃgÃdibhi÷ karaïairvyÃp­tasya kÃryakaraïÃdhyak«asya jÅvasya vij¤eyatvamabhidhÅyate / tathà mukhyaprÃïaliÇgamapi- 'atha khalu prÃïa eva praj¤Ãtmedaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' iti / ÓarÅradhÃraïaæ ca mukhyaprÃïasya dharma÷, prÃïasaævÃde vÃgÃdÅnprÃïÃnprak­tya- 'tÃnvari«Âha÷ prÃïa uvÃca mà mohamÃpadyathÃhamevaitatpa¤cadhÃtmÃnaæ pravibhajyaitadprÃïamava«Âabhya vidhÃrayÃmi' (pra. 2.3) iti ÓravaïÃt / ye tu imaæ ÓarÅraæ parig­hya iti paÂhanti te«Ãmimaæ jÅvamindriyagrÃmaæ và parig­hya ÓarÅramutthÃpayatÅti vyÃkhyeyam / praj¤Ãtmatvamapi jÅve tÃvaccetanatvÃdupapannam / mukhye 'pi prÃïe praj¤ÃsÃdhanaprÃïÃntarÃÓrayatvÃdupapannameva / jÅvamukhyaprÃïaparigrahe ca prÃïapraj¤Ãtmano÷ sahav­ttitvenÃbhedanirdeÓa÷ svarÆpeïa ca bhedanirdeÓa ityubhayayà nirdeÓa upapadyate- 'yo vai prÃïa÷ sà praj¤Ã yà vai praj¤Ã sa prÃïa÷ saha hyetÃvasmi¤ÓarÅre vasata÷ sahotkrÃmata÷' iti / brahmaparigrahe tu kiæ kasmadbhidyeta / tasmÃdihajÅvamukhyaprÃïayorantara ubhau và pratÅyeyÃtÃæ na brahmeti cet, naitadevaæ, upÃsÃtraividyÃt / evaæ sati trividhamupÃsanaæ prasajyeta- jÅvopÃsane mukhyaprÃïopÃsanaæ brahmopÃsanaæ ceti / nacaitadekasminvÃkye 'bhyupagantuæ yuktam / upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ hi vÃkyaikatvamavagamyate / 'mÃmeva vijÃnÅhi' ityupakramya 'prÃïo 'smi praj¤Ãtmà taæ mÃmÃyuram­tamityupÃ÷sva' ityuktvÃnte 'sa e«a prÃïa eva praj¤ÃtmÃnando 'jaro 'm­ta÷' ityekarÆpÃvupakramopasaæhÃrau d­Óyete / tatrÃrthaikatvaæ yuktamÃÓrayitum / naca brahmaliÇgamanyaparatvena pariïetuæ Óakyam / daÓÃnÃæ bhÆtamÃtrÃïÃæ praj¤ÃmÃtrÃïÃæ ca brahmaïo 'nyatrÃrpaïÃnupapatte÷ / ÃÓritatÃvÃccÃnyatrÃpi brahmaliÇgavaÓÃtprÃïaÓabdasya brahmaïi v­tte÷ / ihÃpi ca hitatamopanyÃsÃdibrahmaliÇgayogÃdbrahmopadeÓa evÃyamiti gamyate / yattu mukhyaprÃïaliÇgaæ darÓitam- 'idaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' iti, tadasat / prÃïavyÃpÃrasyÃpi paramÃtmÃyattatvÃtparamÃtmanyupacarituæ ÓakyatvÃt / 'na prÃïena nÃpÃnena martyo jÅvati kaÓcana / itareïa tu jÅvanti yasminnetÃvupÃÓritau' (kÃÂha. 2.5.5) iti Órute÷ / yadapi na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt ityÃdi jÅvaliÇgaæ darÓitaæ tadapi na brahmapak«aæ nivÃrayati / nahi jÅvo nÃmÃtyantabhinno brahmaïa÷, 'tattvamasi', 'ahaæ brahmÃsmi' ityÃdiÓrutibhya÷ / buddhyÃdyupÃdhik­taæ tu viÓe«amÃÓritya brahmaiva sa¤jÅva÷ kartà bhoktà cetyucyate / tasyopÃdhik­taviÓe«aparityÃgena svarÆpaæ brahma darÓayituæ 'na vÃcaæ vijij¤ÃsÅta vaktÃraæ vidyÃt' ityÃdinà pratyagÃtmÃbhimukhÅkaraïÃrthamupadeÓo na virudhyate / 'yadvÃcÃnabhyuditaæ yena vÃgabhyudyate / tadeva brahma tvaæ viddhi nedaæ yadidamupÃsate // ' (ke. 1.4) ityÃdi ca Órutyantaraæ vacanÃdikriyÃvyÃp­tasyaivÃtmano brahmatvaæ darÓayati / yatpunaretaduktam- 'saha hyetÃvasmi¤ÓarÅre vasata÷ sahotkrÃmata÷' iti prÃïapraj¤ÃtmanorbhedadarÓanaæ brahmavÃde nopapadyata iti / nai«a do«a÷ / j¤ÃnakriyÃÓaktidvayÃÓrayayorbuddhiprÃïayo÷ pratyagÃtmopÃdhibhÆtayorabhedanirdeÓopapatte÷ upÃdhidvayopahitasya tu pratyagÃtmana÷ svarÆpeïÃbheda ityata÷ prÃïa eva praj¤ÃtmetyekÅkaraïamaviruddham / athavà nopÃsÃtraividhyÃdÃÓritatvÃdiha tadyogÃt ityasyÃyamanyor'tha÷- na brahmavÃkyo 'pi jÅvamukhyaprÃïaliÇgaæ virudhyate / katham, upÃsÃtraividhyÃt / trividhamiha brahmopÃsane vivak«itaæ prÃïadharmeïa praj¤Ãdharmeïa svadharmeïa ca / tatra 'Ãyuram­tamupÃ÷svÃyu÷ prÃïa÷' iti, 'idaæ ÓarÅraæ parig­hyotthÃpayati' iti, 'tasmÃdetadevokthamupÃsÅta' iti ca prÃïadharma÷ / 'atha yathÃsyai praj¤Ãyai sarvÃïi bhÆtÃnyekÅbhavanti tadvyÃkhyÃsyÃma÷' ityupakramya 'vÃgevÃsyà ekamaÇgamadÆduhattasyai nÃma parastÃtprativihità bhÆtamÃtrà praj¤ayà vÃcaæ samÃruhya vÃcà sarvÃïi nÃmÃnyÃpnoti' ityÃdi÷ praj¤Ãdharma÷ / tà và età daÓaiva bhÆtamÃtrà adhipraj¤aæ daÓa praj¤ÃmÃtrà adhibhÆtam / yaddhi bhÆtamÃtrà na syurna praj¤ÃmÃtrÃ÷ syu÷ / yaddhi praj¤ÃmÃtrà na syurna bhÆtamÃtrÃ÷ syu÷ / nahyantarato rÆpaæ ki¤cana siddhyet / no etannÃnà / 'tadyathà rathasyÃre«u nemirarpità nÃbhÃvarà arpità evamevaità bhÆtamÃtrÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃsvarpitÃ÷ praj¤ÃmÃtrÃ÷ prÃïe 'rpitÃ÷ sa e«a prÃïa eva praj¤ÃtmÃ' ityÃdirbrahmadharma÷ / tasmÃdbrahma evaitadupÃdhidvayadharmeïa svadharmeïa caikamupÃsanaæ trividhaæ vivak«itam / anyatrÃpi 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' (chÃ. 3.14.2) ityÃdÃvupÃdhidharmeïa brahmaïa upÃsanamÃÓritam / ihÃpi tadyujyate vÃkyasyopakramopasaæhÃrÃbhyÃmekÃrthatvÃvagamÃtprÃïapraj¤ÃbrahmaliÇgÃvagamÃcca / tasmÃdbrahmavÃkyametaditi siddham // 31 // iti ÓrÅmacchÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye ÓrÅÓaÇkarabhagavatpÃdak­tau prathamÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ // 1 // ---------------------- FN: yathÃyogaæ ki¤cidatra jÅvavÃkyaæ ki¤cinmukhyaprÃïavÃkyaæ ki¤cidbrahmavÃkyamityartha÷ / prÃïasaævÃde- vÃgÃdaya÷ sarve pratyekamÃtmana÷ Órai«Âhyaæ manyamÃnÃstannirdidhÃrayi«ayà prajÃpatimupajagmu÷ / sa tÃnuvÃca yasminnutkrÃnte ÓarÅraæ pÃpi«Âhataramiva bhavati sa va÷ Óre«Âha iti / tata÷ krameïa vÃgÃdi«ÆtkrÃnte«vapi ÓarÅraæ svasthamasthat / mukhyaprÃïasyoccikrami«ÃyÃæ sarve«Ãæ vyÃkulatve / vari«Âha÷ prÃïo 'bravÅdahameva pa¤cadhà prÃïÃpÃnÃdibhÃvenÃtmÃnaæ vibhajya etadbhÃti gacchatÅti vÃnaæ tadeva bÃïamasthiraæ ÓarÅramava«ÂabhyÃÓrityeti / pa¤ca ÓabdÃdaya÷ pa¤ca p­thivyÃdaya iti daÓa bhÆtamÃtrÃ÷ / pa¤ca buddhÅndriyÃïi pa¤ca buddhaya iti daÓa praj¤ÃmÃtrÃ÷ / anyatra 'ata eva prÃïa' ityÃdau / yena caitanyena vÃgabhyudyate preryate vadanasÃmarthyamÃpadyate tadeva vÃgÃderagamyaæ brahma / upÃseti svatantrÃïÃæ trayÃïÃmupÃstau vÃkyabheda÷, natvekasyaiva brahmaïastaddharmeïetyartha÷ / tasyÃyu«Âvaæ jÅvanasya tadadhÅnatvÃt / utthÃpayatÅtyukthamiti prÃïadharma÷ / atheti jÅvadharma÷ / ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamÃdhyÃye dvitÅya÷ pÃda÷ / [atrÃspa«ÂabrahmaliÇgayuktavÃkyÃnÃmupÃsyabrahmavi«ayÃïÃæ vicÃra÷] / 1 sarvatra prasiddhyadhikaraïam / sÆ. 1-8 prathame pÃde 'janmÃdyasya yata÷' ityÃkÃÓÃde÷ samastasya jagato janmÃdikÃraïaæ brahmetyuktam / tasya samastajagatkÃraïasya brahmaïo vyÃpitvaæ, nityatvaæ, sarvaj¤atvaæ, sarvaÓaktitvaæ, sarvÃtmatvamityeva¤jÃtÅyakà dharmà uktà eva bhavanti / arthÃntaraprasiddhÃnÃæ ca ke«Ã¤cicchabdÃnÃæ brahmavi«ayatvahetupratipÃdanena kÃnicidvÃkyÃni spa«ÂabrahmaliÇgÃni saædihyamÃnÃni brahmaparatayà nirïÅtÅni / punarapyanyÃni vÃkyÃnyaspa«ÂabrahmaliÇgÃni saædihyante- kiæ paraæ brahma pratipÃdayantyÃhosvidarthÃntaraæ ki¤cidasti / tannirïayÃya dvitÅyat­tÅyau pÃdÃvÃrabhyete / ____________________________________________________________________________________________ sarvatra prasiddhopadeÓÃt | BBs_1,2.1 | idamÃmnÃyate- 'sarvaæ khalvidaæ brahma tajjalÃniti ÓÃnta upÃsÅta / atha khalu kratumaya÷ puru«o yathÃkraturasmiælloke puru«o bhavati tatheta÷ pretya bhavati sa kratuæ kurvÅta', 'manomaya÷ prÃïaÓarÅro bhÃrÆpa÷' (chÃ. 3.14.1,2) ityÃdi / tatra saæÓaya÷- kimiha manomayatvÃdibhirdharmai÷ ÓÃrÅra ÃtmopÃsyatvenopadiÓyata Ãhosvitparaæ brahmeti / kiæ tÃvatprÃptam / ÓÃrÅra iti / kuta÷, tasya hi kÃryakaraïÃdhipate÷ prasiddho manaÃdibhi÷ saæbandho na parasya brahmaïa÷, 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' (mu. 2.1.2) ityÃdiÓrutibhya÷ / nanu 'sarvaæ khalvidaæ brahma' iti svaÓabdenaiva brahmopÃttaæ, kathamiha ÓÃrÅra ÃtmopÃsya ÃÓaÇkyate / nai«a do«a÷ / nedaæ vÃkyaæ brahmopÃsanÃvidhiparaæ kiæ tarhi Óamavidhiparam / yatkÃraïaæ 'sarvaæ khalvidaæ brahma tajjalÃniti ÓÃnta upÃsÅta' ityÃha / etaduktaæ bhavati- yasmÃtsarvamidaæ vikÃrajÃtaæ brahmaiva, tajjatvÃttallatvÃttadanatvÃcca / naca sarvasyaikÃtmatve rÃgÃdaya÷ saæbhavanti, tasmÃcchÃnta upÃsÅteti / naca Óamavidhiparatve satyanena vÃkyena brahmopÃsanaæ niyantuæ Óakyate / upÃsanaæ tu 'sa kratuæ kurvÅta' ityanena vidhÅyate / kratu÷ saækalpo dhyÃnamityartha÷ / tasya ca vi«ayatvaæna ÓrÆyate- 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' iti jÅvaliÇgam / ato brÆmo jÅvavi«ayametadupÃsanamiti / 'sarvakarmà sarvakÃma÷' ityÃdyapi ÓrÆyamÃïaæ paryÃyeïa jÅvavi«ayamupapadyate / 'e«a ma ÃtmÃntarh­daye 'ïÅyÃnvrÅhervà yavÃdvÃ' iti ca h­dayÃyatanatvamaïÅyastvaæ cÃrÃgramÃtrasya jÅvasyÃvakalpate nÃparicchinnasya brahmaïa÷ / nanu 'jyÃyÃnp­thivyÃ' ityÃdyapi na paricchinne 'vakalpata iti / atra brÆma÷- na tÃvadaïÅyastvaæ jyÃyastvaæ cobhayamekasminsamÃÓrayituæ Óakyaæ, virodhÃt / anyatarÃÓrayaïe ca prathamaÓrutatvÃdaïÅyastvaæ yuktamÃÓrayituæ, jyÃyastvaæ tu brahmabhÃvÃpek«ayà bhavi«yatÅti / niÓcite ca jÅvavi«ayatve yadante brahmasaækÅrtanaæ 'etadbrahma' (chÃ. 3.14.4) iti, tadapi prak­taparÃmarÓÃrthatvÃjjÅvavi«ayameva / tasmÃnmanomayatvÃdibhirdharmairupÃsyam / kuta÷, sarvatra prasiddhopadeÓÃt / yatsarve«u vedÃnte«u prasiddhaæ brahmaÓabdasyÃlambanaæ jagatkÃraïaæsa iha ca 'sarvaæ khalvidaæ brahma' iti vÃkyopakrame Órute, tadeva manomayatvÃdidharmairviÓi«ÂamupadiÓyata iti yuktam / eva¤ca prak­tahÃnÃprak­taprakriye na bhavi«yata÷ / nanu vÃkyopakrame Óamavidhivivak«ayà brahma nirdi«Âaæ na svavivak«ayetyuktam / atrocyate- yadyapi Óamavidhivivak«ayà brahma nirdi«Âaæ tathÃpi manomayatvÃdi«ÆpadiÓyamÃne«u tadeva brahma saænihitaæ bhavati / jÅstu na saænihito naca svaÓabdenopÃtta iti vai«amyam // 1 // ---------------------- FN.:tasmin jÃyata iti tajjaæ, tasmin iti tallaæ, tasminnaniti ce«Âata iti tadanaæ tajjaæ catallaæ ca tadanaæ ceti tajjalÃn / ÓÃkapÃrthivÃdinyÃyena madhyamasya tacchabdasya lopa÷ / tajjalÃnamiti vaktavye chÃndaso 'vayavalopa÷ / vibhaktivyatyayena manomayaæ prÃïaÓarÅraæ bhÃrÆpaæ dhyÃyedityartha÷ / yata evamÃha tasmÃcchamavidhiparamityartha÷ / totraprotÃya÷ÓalÃkÃgraparimÃïasyetyartha÷ / prÃïa÷ ÓarÅramasyeti samÃsagatasarvanÃmnà saænihitÃrthena prak­taæ brahma hitvà jÅvamaprak­tamicchata÷ prak­tahÃniraprak­taprakriyÃcetyartha÷ / vai«amyaæ jÅvabrahmaïoriti Óe«a÷ / ____________________________________________________________________________________________ vivak«itaguïopapatteÓ ca | BBs_1,2.2 | vaktumi«Âà vivak«itÃ÷ / yadyapyapauru«eye vede vakturabhÃvÃnneccÃrtha÷ saæbhavati tathÃpyupÃdÃnena phalenopacaryate / loke hi yacchabdÃbhihitamupÃdeyaæ bhavati tadvivak«itamityucyate, yadanupÃdeyaæ tadavivak«itamiti / tadamavede 'pyupÃdeyatvenÃbhihitaæ vivak«itaæ bhavati, itaradavivak«itam / upÃdÃnÃnupÃdÃne tu vedavÃkyatÃtparyÃbhyÃmavagamyate / tadiha ye vivak«ità guïà upÃsanÃyÃmupÃdeyatvenopadi«ÂÃ÷ satyasaækalpaprabh­tayaste parasminbrahmaïyupapadyante / satyasaækalpatvaæ hi s­«ÂisthitisaæhÃre«vapratibaddhaÓaktitvÃtparamÃtmana evÃvakalpate / paramÃtmaguïatvena ca 'ya ÃtmÃpah­tapÃpmÃ' (chÃ. 8.7.1) ityatra 'satyakÃma÷ satyasaækalpa' iti Órutam / ÃkÃÓÃtmetyÃdinÃkÃÓavadÃtmÃsyetyartha÷ / sarvagatatvÃdibhirdharïai÷ saæbhavatyÃkÃÓena sÃmyaæ brahmaïa÷ / 'jyÃyÃnp­thivyÃ÷' ityÃdinà caitadeva darÓayati / yadÃpyÃkÃÓa Ãtmà yasyeti vyÃkhyÃyacate, tadapi saæbhavati sarvajagatkÃraïasya sarvÃtmano brahma ÃkÃÓÃtmatvam / ata eva 'sarvakarmÃ' ityÃdi / evamihopÃsyatayà vivak«ità guïà brahmaïyupapadyante / yattÆktaæ 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' iti jÅvaliÇgaæ na tadbrahmaïyupapadyata iti, tadapi brahmaïyupapadyata iti brÆma÷ / sarvÃtmatvÃddhi brahmaïo jÅvasaæbandhÅni manomayatvÃdÅni brahmasaæbandhÅni bhavanti / tathÃca brahmavi«aye Órutism­tÅ bhavata÷- 'tvaæ strÅ tvaæ kumÃra uta và kumÃrÅ / tvaæ jÅrïo daï¬ena va¤casi tvaæ jÃto bhavasi viÓvatomukha÷' (Óve. 4.3) iti, sarvata÷pÃïipÃdaæ tatsarvatok«iÓiromukham / sarvata÷Órutimalloke sarvamÃv­tya ti«Âhati (gÅ. 13.13) iti ca / 'aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' iti Óruti÷ Óuddhabrahmavi«ayÃ, iyaæ tu 'manomaya÷ prÃïaÓarÅra÷' iti saguïabrahmavi«ayeti viÓe«a÷ / ato vivak«itaguïopapatte÷ parameva brahmehopÃsyatvenopadi«Âamiti gamyate // 2 // ---------------------- FN: upÃdÃnÃnupÃdÃne parigrahaparityÃgau / tÃttaryaæ nÃma phalavadarthapratÅtyanukÆtvaæ Óabdadharma÷ / upakramÃdinà j¤ÃnÃttayoravagama ityartha÷ / jÅrïa÷ sthaviro bhÆtvà yodaï¬ena va¤cati gacchati, tathà yo jÃta÷ bÃla÷ so 'pi tvameva / ____________________________________________________________________________________________ anupapattes tu na ÓÃrÅra÷ | BBs_1,2.3 | pÆrveïa sutreïa brahmaïi vivak«itÃnÃæ guïÃnÃmupapattiruktà / anena tu ÓÃrÅre te«Ãmanupapattirucyate / tuÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ / brahmaivoktena nyÃyena manomayatvÃdiguïaæ, natu ÓÃrÅro jÅvo manomayatvÃdiguïa÷ / yatkÃraïaæ 'satyasaækalpa÷, ÃkÃÓÃtmÃ, avÃkÅ, anÃdara÷, jyÃyÃnp­thivyÃ' iti caiva¤jÃtÅyakà guïà na ÓÃrÅra äjasyenopapadyante / ÓÃrÅra iti ÓarÅre bhava ityartha÷ / nanvÅÓvaro 'pi ÓarÅre bhavati / satyam / ÓarÅre bhavati natu ÓarÅra eva bhavati, 'jyÃyÃnp­thivyà jyÃyÃnantarik«Ãt', 'ÃkÃÓavatsarvagataÓca nitya÷' iti ca vyÃpitatvaÓravaïÃt / jÅvastu ÓarÅra eva bhavati, tasya bhogÃdhi«ÂhÃnÃccharÅrÃdanyatra v­ttyabhÃvÃt // 3 // ---------------------- FN: vÃgeva vÃka÷ so 'syÃstÅti vÃkÅ na vÃkÅ avÃkÅ vÃgÃdisarvendriyarahita÷ / ÃptakÃmatvÃnna kutracitadÃdaro 'stÅtyanÃdara÷ / ____________________________________________________________________________________________ karmakart­vyapadeÓÃc ca | BBs_1,2.4 | itaÓca na ÓÃrÅro manomayatvÃdiguïa÷, yasmÃtkarmakart­vyapadeÓo bhavati 'etamita÷ pretyÃbhisaæbhavitÃsmi' (chÃ. 3.14.4) iti / etamiti prak­taæ manomayatvÃdiguïamupÃsyamÃtmÃnaæ karmatvena prÃpyatvena vyapadiÓati / abhisaæbhavitÃsmÅti ÓÃrÅramupÃsakaæ kart­tvena prÃpakatvena / abhisaæbhavitÃsmÅti / prÃptÃsmÅtyartha÷ / naca satyÃæ gatÃvekasya karmakart­vyapadeÓo yukta÷ / tathopÃsyopÃsakabhÃvo 'pi bhedÃdhi«ÂhÃna eva / tasmÃdapi na ÓÃrÅro manomayatvÃdiviÓi«Âa÷ // 4 // ---------------------- FN: etamiti prÃpakatvena vyapadiÓatÅti saæbandha÷ / ____________________________________________________________________________________________ ÓabdaviÓe«Ãt | BBs_1,2.5 | itaÓca ÓÃrÅrÃdanyo manomayatvÃdiguïa÷, yasmÃcchabdaviÓe«o bhavati samÃnaprakaraïe Órutyantari- 'yathÃvrÅhirvà yavo và Óyamako và ÓyamÃkataï¬ulo vaivamayamantarÃtmanpuru«o hiraïmaya÷' (Óata. brÃ. 10.6.3.2) iti / ÓÃrÅrasyatno ya÷ Óabdo 'bhidhÃyaka÷ saptamyanto 'ntarÃtmanniti tasmÃdviÓi«Âo 'nya÷ prathamÃnta÷ puru«aÓabdo manomayatvÃdiviÓi«ÂasyÃtmano 'bhidhÃyaka÷ / tasmÃttayorbhedo 'dhigamyate // 5 // ---------------------- FN: samÃnaprakaraïatvamekavidyÃvi«ayatvÃm / antarÃtmanniti chÃndaso vibhaktilopa÷ / antarÃtmanÅtyartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ sm­teÓ ca | BBs_1,2.6 | sm­tiÓca ÓÃrÅraparamÃtmanorbhedaæ darÓayati- 'ÅÓvara÷ sarvabhÆtÃnÃæ h­ddeÓer'juna ti«Âati / bhrÃmayansarvabhÆtÃni yantrÃrƬhÃni mÃyayÃ' / (gÅ. 18.61) ityÃdyà / atrÃha- ka÷ punarayaæ ÓÃrÅro nÃma paramÃtmano 'nya÷, ya÷ prati«idhyate 'anupapattestu na ÓÃrÅra÷' ityÃdinà / Órutistu- 'nÃnyo 'to 'sti dra«Âà ÓrotÃ' (b­ha. 3.7.23) ityeva¤jÃtÅyakà paramÃtmano 'nyamÃtmÃnaæ vÃrayati / tathà sm­tirapi- 'k«etraj¤aæ cÃpi mÃæ viddhi sarvak«etre«u bhÃrata' (gÅ. 13.2) ityeva¤jÃtÅyaketi / atrocyate- satyametat / para evÃtmà dehendriyamanobuddhyupÃdhibhi÷ paricchidyamÃno bÃlai÷ ÓÃrÅra ityupacaryate / yathà ghaÂakarakÃdyupÃdhivaÓÃdaparicchinnamapi nabha÷ paricchinnavadavabhÃsate, tadvat / tadapek«ayà ca karmakart­tvÃdibhedavyavahÃro na virudhyate prÃk 'tattvamasi' ityÃtmaikatvopadeÓaghaïÃt / g­hÅte tvÃtmaikatve bandhamok«ÃdisarvavyavahÃraparisamÃptireva syÃt // 6 // ---------------------- FN: tadapek«ayà aupÃdhikabhedÃpek«ayà / ____________________________________________________________________________________________ arbhakaustvÃt tadvyapadeÓÃc ca neti cen na nicÃyyatvÃd evaæ vyomavac ca | BBs_1,2.7 | arbhakamalpamoko nŬaæ, 'e«a ma ÃtmÃntarh­daye' iti paricchinnÃyatanatvÃt, svaÓabdena ca 'aïÅyÃnvrÅhervà yavÃdvÃ' ityaïÅyastvavyapadeÓÃt, ÓÃrÅra evÃrÃgramÃtro jÅva ihopadiÓyate, na karvagata÷ paramÃtmeti yaduktaæ tatparihartavyam / atrocyate- nÃyaæ do«a÷ / na tÃvatparicchinnadeÓasya sarvagatatvavyapadeÓa÷ kathamapyupapadyate / sarvagatasya tu sarvadeÓe«u vidyamÃnatvÃtparicchinnadeÓavyapadeÓo 'pi kayÃcidapek«ayà saæbhavati / yathà samastavasudhÃdhipatirapi hi sannayodhyÃdhipatiriti vyapadiÓyate kayà punarapek«ayà sarvagata÷ sannÅÓvaror'bhakaukà aïÅyÃæÓca vyapadiÓyata iti / nicÃyyatvÃdevamiti brÆma÷ / evamaïÅyastvÃdiguïagaïopeta ÅÓvarastatra h­dayapuï¬arÅke nicÃyyo dra«Âavya upadiÓyate / yathà ÓÃlagrÃme hari÷ / tatrÃsya buddhivij¤Ãnaæ grÃhakam / sarvagato 'pÅÓvarastatropÃsyamÃna÷ prasÅdati / vyomavaccaitaddra«Âavyam / yathà sarvagatamapi sadvyoma sÆcÅpÃÓÃdyapek«ÃyÃrbhakauko 'ïÅyaÓca vyapadiÓyate, evaæ brahmÃpi / tadevaæ nicÃyyatvÃpek«aæ brahmaïor'bhakaukastvamaïÅyastvaæ ca na pÃramÃrthikam / tatra yadaÓaÇkyate, h­dayÃyatanatvÃdbrahmaïo h­dayÃyatanÃnÃæ ca pratiÓarÅraæ bhinnatvÃdbhinnÃyatanÃnÃæ ca ÓukÃdÅnÃmanekatvasÃvayavatvÃnityatvÃdido«adarÓanÃdbrahmaïo 'pi tatprasaÇga iti, tadapi parih­taæ bhavati // 7 // ---------------------- FN: arbhakaÓabdasya ÓiÓuvi«ayatvani«edhÃrthamalpamiti paryÃyatvokti / kathamapi brahmabhÃvapek«e 'pi / nicÃyyatvÃddra«ÂavyatvÃt / ____________________________________________________________________________________________ saæbhogaprÃptir iti cen na vaiÓe«yÃt | BBs_1,2.8 | vyemavatsarvagatasya brahmaïa÷ sarvaprÃïih­dayasaæbandhÃt, cidrÆpatayà ca ÓÃrÅrÃdaviÓi«ÂatvÃt, sukhadu÷khÃdisaæbhogo 'pyaviÓi«Âa÷ prasajyeta / ekatvÃcca / nahi parasmÃdÃtmano 'nya÷ kaÓcidÃtmà saæsÃrÅ vidyate, 'nÃnyo 'to 'sti vij¤ÃtÃ' (b­. 3.7.23) ityÃdiÓrutibhya÷ / tasmÃtparasyeva saæsÃrasaæbhogaprÃptiriti cet, na vaiÓe«yÃt / na tÃvatsarvaprÃïih­dayasaæbandhÃccharÅravadbrahïa÷ saæbhogaprasaÇga÷, vaiÓe«yÃt / viÓe«o hi bhavati ÓÃrÅraparameÓvarayo÷ / eka÷ kartà bhoktà dharmÃdharmasÃdhana÷ sukhadu÷khÃdimÃæÓca / ekastadviparÅto 'pahatapÃpmatvÃdiguïa÷ / etasmÃdanayorviÓe«Ãdekasya bhogo netarasya / yadi ca saænidhÃnamÃtreïa vastuÓaktimanÃÓritya kÃryasaæbandho 'bhyupagamyeta, ÃkÃÓÃdÅnÃmapi dÃhÃdiprasaÇga÷ / sarvagatÃnekÃtmavÃdinÃmapi samÃvetau codyaparihÃrau / yadapyekatvÃdbrahmaïa ÃtmÃntarÃbhÃvÃccharÅrasya bhogena brahïo bhogaprasaÇga iti / atra vadÃma÷- idaæ tÃvaddevÃnÃæpriya÷ pra«Âavya÷ / kathamayaæ tvayÃtmÃntarÃbhÃvo 'dhyavasita iti / 'tattavamasi' 'ahaæ brahmÃsmi' 'nÃnyo 'to 'sti vij¤ÃtÃ' ityÃdiÓÃstrebhya iti cet, yathÃÓÃstraæ tarhi ÓÃstrÅyor'tha÷ pratipattavyo na tatrÃrdhajaratÅyaæ labhyam / ÓÃstraæ ca tattvamasi ityapahatapÃpmatvÃdiviÓe«aïaæ brahma ÓÃrÅrasyÃtmatvenopadiÓacchÃrÅrasyaiva tÃvadupabhokt­tvaæ vÃrayati / kutastadupabhogena brahmaïa upabhogaprasaÇga÷ / athÃg­hÅtaæ ÓÃrÅrasya brahmaïaikatvaæ tadà mithyÃj¤Ãnanimitta÷ ÓÃrÅrasyopabhoga÷, na tena paramÃrtharÆpasya brahmaïa÷ saæsparÓa÷ / nahi bÃlaistalamalinatÃdibhirvyomni vikalpyamÃne talamalitÃdiviÓi«Âameva paramÃrthato vyoma bhavati / tadÃha- na vaiÓe«yÃditi / naikatve 'pi ÓÃrÅrasyopabhogena brahmaïa upabhogaprasaÇga÷, vaiÓe«yÃt / viÓe«o hi bhavati mithyÃj¤Ãnasamyagj¤anayo÷ / mithyÃj¤Ãnakalpita upabhoga÷, samyagj¤Ãnad­«Âamekatvam / naca mithyÃj¤Ãnakalpitenopabhogena samyagj¤Ãnad­«Âaæ vastu saæsp­Óyate / tasmÃnnopabhogagandho 'pi Óakya ÅÓvarasya kalpayitum // 8 // ---------------------- FN: dharmÃdharmattvamupÃdhirityartha÷ / ayameva viÓe«o vaiÓe«yaæ / svÃrthe «ya¤ pratyaya÷ / viÓe«asyÃtiÓayÃrtho và / dharmÃde÷ svÃÓraye phalahetutvamatiÓayastasmÃditi sutrÃrtha÷ / vibhavo bahavaÓcÃtmana iti vÃdinÃm / ardheti / ardhaæmukhamÃtraæ jaratyà buddhÃyÃ÷ kÃmayate nÃÇÃgÃnÅti so 'yamardhajaratÅnyÃya÷ / manomayatvÃdiviÓi«ÂasyaiveÓvarasya dhyÃnÃrthaæ hÃrdatve 'pi nirde«atvÃttasminneva ÓÃï¬ilyavidyÃvidye sarvaæ ityÃdivÃkyaæ samanvitamityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ 2 antradhikaraïam / 9-10 attà carÃcaragrahaïÃt | BBs_1,2.9 | kaÂhavallÅ«u paÂhyate- 'yasya brahma ca k«atraæ cobhe bhavata odana÷ / m­tyÆryasyopasevanaæ ka ityà veda yatra sa÷' (1.2.24) iti / atra kaÓcidodanopasecanasÆcito 'ttà pratÅyate / tatra kimagnirattà syÃt, uta jÅva÷, athavà paramÃtmeti saæÓaya÷ / viÓe«ÃnavadhÃraïÃt / trayÃïÃæ cÃgnijÅvaparamÃtmanÃmasmingranthe praÓnopanyÃsopalabdhe÷ / kiæ tÃvatprÃptam / agniratteti / kuta÷, 'agnirannÃda÷' (b­. 1.4.6) iti ÓrutiprasiddhibhyÃm / jÅvo vÃttà syÃt, 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdvatti' iti darÓanÃt / na paramÃtmÃ, 'anaÓnannanyo 'abhicÃkaÓÅti' (muï¬a. 3.1.1) iti darÓanÃdityevaæ prÃpte brÆma÷- attÃtra paramÃtmà bhavitumarhati / kuta÷, carÃcaragrahaïÃt / carÃcaraæ hi sthÃvarajaÇgamaæ m­tyupasecanamihÃdyÃtvena pratÅyate, tÃd­Óasya cÃdyasya na paramÃtmano 'nya÷ kÃrtsyenÃttà saæbhavati / paramÃtmà tu vikÃrajÃtaæ saæharansarvamattÅtyupapadyate / nanviha carÃcaragrahaïaæ nopalabhyate, kathaæ siddhavaccarÃcaragrahaïaæ hetutvenopÃdÅyate / nai«a do«a÷ / m­tyupasecanatvena sarvasya prÃïinikÃyasya pratÅyamÃnatvÃt, brahmak«atrayoÓca prÃdhÃnyÃtpradarÓanÃrthatvopapatte÷ / yattu paramÃtmano 'pi nÃtt­tvaæ saæbhavati, 'anaÓnannanyo 'abhicÃkaÓÅti' iti darÓanÃditi / atrocyate- karmaphalabhogasyaprati«edhakametaddarÓanaæ, tasya saænihitatvÃt / na vikÃrasaæhÃrasya prati«edhakaæ, sarvavedÃnte«u s­«ÂisthitisaæhÃrakÃraïatvena brahmaïa÷ prasiddhatvÃt / tasmÃtparamÃtmÃtmaivehÃttà bhavitumarhati // 9 // FN: yasya paramÃtmano brahma k«atraæ cobhe jÃtÅ prasiddhÃnnavadodanau bhavata÷, yasya m­tyu÷ sarvamÃraka÷ sannupasecanamodanamiÓragh­vatti«Âhati, yatra so 'ttà kÃraïÃtmà vartate, taæ nirviÓe«amÃtmÃnaæ 'nÃvirato duÓcaritÃt' iti mantroktopÃyavÃnyathà veda itthà itthamanyastadrahito na vedetyartha÷ / pradarÓanamupalak«aïam / naca brahk«atre evÃtra vivak«ite, m­tyÆpasecanena prÃïabh­nmÃtropasthÃpanÃt / prÃïi«u pradhÃnatvena ca brahmak«atropanyÃsasyopapatte÷ / ____________________________________________________________________________________________ prakaraïÃc ca | BBs_1,2.10 | itaÓca paramÃtmaivehÃttà bhavitumarhati, yatkÃraïaæ prakaraïamidaæ paramatmana÷, 'na jÃyate mriyate và vipaÓcit' (kÃÂha. 1.2.18) ityÃdi prak­tagrahaïaæ ca nyÃyyam / 'ka itthà veda yatra sa÷' iti ca durvij¤Ãnatvaæ paramÃtmaliÇgam // 10 // ____________________________________________________________________________________________ 3 guhÃpravi«ÂÃdhikaraïam / sÆ. 11-12 guhÃæ pravi«ÂÃv ÃtmÃnau hi taddarÓanÃt | BBs_1,2.11 | kaÂhavallÅ«veva paÂhyate- '­taæ pibantau loke guhÃæ pravi«Âau parame parÃrdhe / chÃyÃtapau brahmavido vadanti pa¤Âagnayo ye ca triïÃciketÃ÷' (kÃÂha. 1.3.1) iti / tatra saæÓaya÷, kimiha buddhijÅvau nirdi«ÂÃvuta jÅvaparamÃtmÃnÃviti / yadi buddhijÅvau, tato buddhipradhÃnÃtkÃryakaraïasaæghÃtÃdvilak«aïo jÅva÷ pratipÃdito bhavati / tadapÅha pratipÃditavyaæ, 'yeyaæ prete vicikitsà manu«ye 'stÅtyeke nÃyamastÅti caike / etadvidyÃmanuÓi«ÂastvayÃhaæ varÃïÃme«a varast­tÅya÷' (kÃÂha. 1.1.20) iti p­«ÂatvÃt / atha jÅvaparamÃtmÃnau tato jÅvÃdvilak«aïa÷ paramÃtmà pratipÃdito bhavati / tadapÅha pratipÃdayitavyaæ, 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmadanyatrÃsmÃtk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca yattatpaÓyasi tadvada' (kÃÂha. 1.2.14) iti p­«ÂatvÃt / atrÃhÃk«eptÃ- ubhÃpyetau pak«au na saæbhavata÷ / kasmÃt, ­tapÃnaæ karmaphalopabhoga÷, suk­tasya loke, iti ca dvivacanena dvayo÷ pÃnaæ darÓayati Óruti÷ / ato buddhik«etraj¤apak«astÃvanna saæbhavati / ata eva k«etraj¤aparamÃtmapak«o 'pi na saæbhavati, cetane 'pi paramÃtmani ­tapÃnÃsaæbhavÃt / 'anaÓ nannanyo 'abhicÃkaÓÅti' iti mantravarïÃditi / atrocyate- nai«a do«a÷ / chatriïo gacchantÅtyekenÃpi chatriïà bahÆnÃæ chatritvopacÃradarÓanÃt / evamekenÃpi pibatà dvau pibantÃvucyete / yadvà jÅvastÃvatpibati, ÅÓvarastu pÃyayati / pÃyayannapi pibatÅtyucyate / pÃcayitaryapi prakt­tvaprasiddhidarÓanÃt / buddhik«etraj¤aparigraho 'pi saæbhavati, karaïe kart­tvopacÃrÃt / edhÃæsi pacantÅti prayogadarÓanÃt / nacÃdhyatmÃdhikÃre 'nyau kaucidhÃv­taæ pibantau saæbhavata÷ / tasmÃdbuddhijÅvau syÃtÃæ, jÅvaparamÃtmÃnau veti saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptaæ. buddhik«etraj¤Ãviti / kuta÷, 'guhÃæ pravi«Âau' iti viÓe«aïÃt / yadi ÓarÅraæ guhÃ, yadi và h­dayaæ, ubhayathÃpi buddhik«etraj¤au guhÃæ pravi«ÂÃvupapadyete / naca sati saæbhavesarvagatasya brahmaïo viÓi«ÂadeÓatvaæ yuktaæ kalpayitum / 'suk­tasya loke' iti ca karmagocarÃnatikramaæ darÓayati / paramÃtmà tu na suk­tasya và du«k­tasya và gocare vartate, 'na karmaïà vardhate no kanÅyÃn' iti Órute÷ / 'chÃyÃtapau' iti ca tetanÃcetanayornirdeÓa upapadyate / chÃyÃtapavatparasparavilak«aïatvÃt / tasmÃdbuddhik«etraj¤ÃvihocyeyÃtÃmityevaæ prÃpte brÆma÷- vij¤ÃnÃtmaparamÃtmÃnÃvihocyeyÃtÃm / kasmÃt, ÃtmÃnau hi tÃvubhÃvapi cetanau samÃnasvabhÃvau / saækhyÃÓravaïe ca samÃnasvabhÃve«veva loke pratÅtird­Óyate / asya gordvitÅyo 'nve«Âavya ityukte gaureva dvitÅyo 'nvi«yate, nÃÓva÷ puru«o và / tadiha ­tapÃnena liÇgena niÓcite vij¤ÃnÃtmani dvitÅyÃnve«aïÃyÃæ samÃnasvabhÃvaÓcetana÷ paramÃtmaiva pratÅyate / nanÆktaæ guhÃhitatvadarÓanÃnna paramÃtmà pratyetavya iti / guhÃhitatvadarÓanÃdeva paramÃtmÃpratyetavya iti vadÃma÷ / guhÃhitatvaæ tu Órutism­ti«vasak­tparamÃtmana eva d­Óyate- 'guhÃhitaæ gahvare«Âhaæ purÃïam' (kÃÂha. 1.2.12) 'yo veda nihitaæ guhÃyÃæ parame vyoman' (tai. 2.1) 'ÃtmÃnamanviccha guhÃæ pravi«Âam' ityÃdyÃsu / sarvagatasyÃpi brahmaïa upalabdhyartho deÓaviÓe«opadeÓo na virudhyata ityedapyuktameva / suk­talokavartitvaæ tu chatritvavadekasminnapi vartamÃnamubhayoraviruddham / chÃyÃtapÃvityapyaviruddham / chÃyÃtapavatparasparavilak«aïatvÃtsaæsÃritvÃsaæsÃritvayo÷ / avidyÃk­tatvÃtsaæsÃritvasya / pÃramÃrthikatvÃccÃsaæsÃritvasya / tasmÃdvij¤ÃnÃtmaparamÃtamÃnau guhÃæ pravi«Âau g­hyete // 11// kutaÓca vij¤ÃnÃtmaparamÃtmÃnau g­hyete- ---------------------- FN: ­taæ satyaæ karmaphalaæ pibantau, bhu¤jÃnau suk­tasya loke samyagarjitasyÃd­«Âasya kÃrye dehe vartamÃno parasya brahmaïor'dhaæ sthÃnamarhatÅti parÃrdhaæ h­dayaæ tasminparame Óre«Âhe yà guhà nabhok«aïà tÃæ praviÓya sathitau chÃyÃtapavanmitho viruddhau, tau ca brahmavida÷ karmiïaÓca vadanti / trirnÃciketo 'gniÓcito yaiste 'pi vadanti / manu«ye prete m­tesati yeyaæ vicikitsà saæÓaya÷ / paralokabhoktÃstÅtyeke nÃstÅti cÃnye / tvayopadi«Âo 'hametattatvaæ j¤ÃtumicchÃmÅtyartha÷ / anyatra dharmÃdharmÃbhyÃmanyatra, asmÃtk­tÃk­tÃt dharmÃdharmÃsp­«Âaæ, k­tÃk­tÃt kÃryakÃraïÃdbhinnaæ yat tadbrahma / yadveti / svÃtantryalak«aïaæ hi kart­tvaæ tacca pÃturiva pÃyayiturapyastÅti so 'pi kartà / ataevÃhurya÷ kÃrayati so 'pi karteti / guhÃhitaæ buddhau sthitaæ gahvare 'nekÃnarthasaækule dehe sthitaæ, purÃïamÃdipuru«am / parame vyoman Óre«Âhe hÃrdÃkÃÓe tatra guhÃyÃæ buddau / anviccha vicÃraya / ____________________________________________________________________________________________ viÓe«aïÃc ca | BBs_1,2.12 | viÓe«aïaæ ca vij¤ÃnÃtmaparamÃtmanoreva bhavati / 'ÃtmÃnaæ rathinaæ viddhi ÓarÅraæ rathameva tu' (kÃ. 1.3.3) ityÃdinà pareïa granthena rathirathÃdirÆpakakalpanayà vij¤ÃnÃtnÃæ rathinaæ saæsÃramok«ayorgantÃraæ kalpayati / 'so 'dhvana÷ pÃramÃpnoti tadvi«ïo÷ paramaæ padam' / (kÃ. 1.3.9) iti ca paramÃtmÃnaæ gantavyam / tathà 'taæ durdarÓa gƬhamanupravi«Âhaæ purÃïam / adhyÃtmayogÃdhigamena devaæ matvà dhÅro har«aÓokau jahÃti' (kÃ. 1.2.12) iti pÆrvasminnapi granthe mant­mantavyatvenaitÃveva viÓe«itau / prakaraïaæ ceda paramÃtmana÷ / brahmavido vadanti iti ca vakt­viÓe«opÃdanaæ paramÃtmaparigrahe ghaÂate / tasmÃdiha jÅvaparamÃtmÃnÃvucyeyÃtÃm / e«a eva nyÃya÷ 'dvà suparïà sayujà sakhÃyÃ' (muï¬a. 3.1.1) ityevamÃdi«vapi / tatrÃpi hyadhyÃtmÃdhikÃrÃnna prÃk­tau suparïÃvucyete / tayoranya÷ pippalaæ svÃditti ityadanaliÇgÃdvij¤ÃnÃtmà bhavati / anaÓ nannanyo 'bhicÃkaÓÅti ityanaÓanacetanÃbhyÃæ paramÃtmà / anantare ca mantre tÃveva dra«Â­dra«ÂavyabhÃvena viÓina«Âi- 'samÃne v­k«e puru«o nimagno 'nÅÓayà Óocati muhyamÃna÷ / ju«Âaæ yadà paÓyatyanyamÅÓamasya mahimÃnamiti vÅtaÓoka÷' (muï¬a. 3.1.2) iti / apara Ãha- 'dvà suparïÃ' iti neyam­gasyÃdhikaraïasya siddhÃntaæ bhajate, paiÇgirahasyabrÃhmaïenÃnyathà vyÃkhyÃtatvÃt / 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdittÅti sattvamanaÓ nannanyo 'bhicÃkaÓÅtÅtyanaÓ nannanyo 'bhipaÓyati j¤astÃvetau sattvak«etraj¤au' iti / sattvaÓabdotÅtyanaÓ nannanyo 'bhipaÓyati yaducyate, tanna, sattvak«etraj¤aÓabdayoranta÷karaïaÓarÅraparatayà prasiddhatvÃt / tatraiva ca vyÃkhyÃtatvÃt- 'tadetatsattvaæ yena svapnaæ paÓyati, atha yo 'yaæ ÓÃrÅra upadra«Âà sa k«etraj¤astÃvetau sattvak«etraj¤au' iti / nÃpyasyÃdhikaraïasya pÆrvapak«aæ bhajate / nahyatra ÓÃrÅra÷ k«etraj¤a÷ kart­tvabhokt­tvÃdinà saæsÃradharmeïopeto vivak«yate / kathaæ tarhi sarvasaæsÃradharmÃtÅto brahmabhÃvaÓcaitanyamÃtrasvarÆpa÷ 'anaÓ nannanyo 'bhicÃkaÓÅti', 'anaÓ nannanyo 'bhicÃkaÓÅti j¤a÷' iti vacanÃt / 'tattvamasi' 'k«etraj¤aæ cÃpi mÃæ viddhi' (gÅ. 13.2) ityÃdiÓrutism­tibhyaÓca / tÃvatà ca vidyopasaæhÃradarÓanamelamevÃvakalpate, tÃvetau sattvak«etraj¤au na ha và evaævidi ki¤cana raca Ãdhvaæsate ityÃdi / kathaæ punarasminpak«e tayoranya÷ pippalaæ svÃdittÅti sattvam ityacetane sattve bhokt­tvÃvacanamti / ucyate- neyaæ Órutiracetanasya sattvasya bhokt­tvaæ vak«yÃmÅti prav­ttà / kiæ tarhi cetanasya k«etraj¤asyÃbhokt­tvaæ brahmasbhÃvatÃæ ca vak«yÃmÅti / tadarthaæ sukhÃdivikriyÃvati sattve bhokt­tvamadhyÃropayati / idaæ hi kart­tvaæ bhokt­tvaæ ta sattvak«etraj¤ayoritaretisvabhÃvÃvivekak­taæ kalpyate / paramÃrthatastu nÃnyatarasyÃpi saæbhavati, acetanatvÃtsattvasya, avikriyatvÃcca k«etraj¤asya / avidyÃpratyupasthÃpitasvabhÃvatvÃcca sattvasya sutarÃæ na saæbhavati / tathÃca Óruti÷- 'yatra và anyadiva syÃttatrÃnyo 'nyatpaÓyet' ityÃdinà svapnad­«ÂahastyÃdivyavahÃravadavidyÃvi«aya eva kart­tvÃdivyavahÃraæ darÓayati / 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdinà ca vivekina÷ kart­tvÃdivyavaharÃbhÃvam darÓayati // 12 // ---------------------- FN: sa iti jÅva÷ sarvanÃmÃrtha÷ / adhvana÷ saæsÃramÃrgasya / durdarÓe durj¤Ãnaæ, tata eva gƬhamanupravi«Âaæ gahanatÃæ gatamÅÓvaram adhyÃtmaprayoga÷ pratyagÃtmanyeva cittasamÃdhÃnaæ tenÃdhigamo mahÃvÃkyajà v­ttistayà viditvetyartha÷ / sahaiva yujyete niyamyaniyÃmakatveneti sayujau / anÅÓayà svasyeÓvaratvÃpratÅtyà / ju«Âaæ dhyÃnÃdinà sevitaæ yadà dhyÃnaparipÃkadaÓÃyÃmÅÓamanyaæ viÓi«ÂarÆpÃdbhinnaæ pasyati / sattvaæ buddhi÷ / tÃvatà mantravyÃkhyÃmÃtreïa / raja÷ avidyÃ, Ãdhvaæsate, saæÓli«ati / anyadivÃbhÃsabhÆtaæ nÃnÃtvaæ d­«Âaæ syÃttatra avidyakabuddhyÃdisaæbandhÃdanyo bhÆtvÃnyacak«u«Ã paÓyet / tatrÃvidyÃyÃm / yatra tu vidyÃvasthÃyÃm / ____________________________________________________________________________________________ 4 antaradhikaraïam / sÆ. 13-17 antara upapatte÷ | BBs_1,2.13 | 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyata e«a Ãtmeti hovÃcaitadam­tamabhayametadbrahmeti / etadyapyasminsarpirvodakaæ và si¤cati vartmani eva gacchati' (chÃ. 4.15.1) ityÃdi Óra8yate / tatra saæÓaya÷ kimayaæ pratibimbÃtmak«yadhikaraïo nirdiÓyate 'thavà vij¤ÃnÃtmà uta devatÃtmendriyasyÃdhi«ÂhÃtÃthaveÓvara iti / kiæ tÃvatprÃptam, chÃyÃtmà puru«apratirÆpà iti / kuta÷, tasya d­ÓyamÃnatvaprasiddhe÷ / 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyate' iti ca prasiddavadupadeÓÃt / vij¤ÃnÃtmano vÃyaæ nirdeÓa iti yuktam / sa hi cak«u«Ã rÆpaæ paÓyaæÓcak«u«i saænihito bhavati / ÃtmaÓabdaÓcÃsminpak«e 'nukÆlo bhavati / Ãdityapuru«o và cak«u«o 'nugrÃhaka÷ pratÅyate, 'raÓmibhire«o 'sminprati«Âhita÷' (b­. 5.5.2) iti Órute÷ / am­tatvÃdÅnÃæ ca devatÃtnyapi katha¤citsaæbhavÃt / neÓvara÷, sthÃnaviÓe«anirdeÓÃdityevaæ prÃpte brÆma÷ / parameÓvara evÃk«iïyabhyantara÷ puru«a ihopadi«Âa iti / kasmÃt, upapatte÷ / upapadyate hi parameÓvare guïajÃtamihopadiÓyamÃnam / Ãtmatvaæ tÃvanmukhyayà v­ttyà parameÓvara upapadyate / 'sa Ãtmà tattvamasi' iti Órute÷ / am­tatvÃbhayatve ca tasminnasak­cchrutau ÓrÆyete / tathà parameÓvarÃnurÆpametadak«isthÃnam / yathÃhi parameÓvara÷ sarvado«airalipta÷, apahatapÃpmatvÃdiÓravaïÃt / tathÃk«isthÃnaæ sarvaleparahimupadi«Âaæ, 'tadyadyapyasminsarpirvodakaæ và si¤cati vartmani eva gacchati' iti Órute÷ / saæyadvÃmatvÃdiguïopadeÓaÓca tasminnavakalpate / 'etaæ saæyaddhÃma ityÃcak«ate etaæ hi sarvÃïi vÃmÃnyabhisaæyanti' / 'e«a u eva vÃmanÅre«a hi sarvÃïi vÃmÃni nayati' / ' e«a u eva bhÃmÃnÅre«a hi sarve«u loke«u bhÃti' (chÃ. 4.15.2,3,4) iti ca / ata upapatterantara÷ parameÓvara÷ // 13 // ---------------------- FN: vartmani pak«masthÃne / prasiddhavadupadeÓaÓcak«u«atvoktireva / ihetyak«ipuru«okti÷ / saæyaddhÃmeti / vÃmÃni karmaphalÃnyetamak«ipuru«aæ hetumÃÓritya abhisaæyantyutpadyante / vÃmanÅrvÃmÃni ÓobhanÃni lokaæ prÃpayati / bhÃmanÅrbhÃmÃni bhÃnÃni sarvatra nayatÅti / ____________________________________________________________________________________________ sthÃnÃdivyapadeÓÃc ca | BBs_1,2.14 | kathaæ punarÃkaÓavatsarvagatasya brahmaïo 'k«yalpasthÃnamupapadyata iti / atrocyate- bhavede«ÃnavakÊpti÷, yadyetadevaikaæ sthÃnamasya nirdi«Âaæ bhavet / santi hyanyÃnyapi p­thivyÃdÅni sthÃnÃnyasya nirdi«ÂÃni- 'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan' (b­. 3.7.3) ityÃdinà / te«u hi cak«urapi nirdi«Âam- 'yaÓcak«u«i ti«Âhan' iti / 'sthÃnÃdivyapadeÓÃt' ityÃdigrahaïenaitaddarÓayati- na kevalaæ sthÃnamevaikamanucitaæ brahmaïo nirdiÓyamÃnaæ d­Óyate, kiæ tarhi nÃmarÆpamityeva¤jÃtÅyakamapyanÃmarÆpasya brahmaïo 'nucitaæ nirdiÓyamÃnaæ d­Óyate- 'tasyoditi nÃma' 'hiraïyaÓmaÓru÷' (chÃ. 1.6.7,6) ityÃdi / nirguïamapi sadbrahma nÃmarÆpagatairguïai÷ saguïamupÃsanÃrthaæ tatra tatropadiÓyata ityetadapyuktameva / sarvagatasyÃpi brahmaïa upalabdhyarthaæ sthÃnaviÓe«o na virudhyate, ÓÃlagrÃma iva vi«ïorityetadapyuktameva // 14 // ---------------------- FN: sthÃnÃdanyÃdayo ye«Ãæ te sthÃnÃdayo nÃmarÆpaprakÃrÃste«Ãæ vyapadeÓÃtsarvaÇgatasyaikasthÃnaniyamo nÃvakalpate / ____________________________________________________________________________________________ sukhaviÓi«ÂÃbhidhÃnÃd eva ca | BBs_1,2.15 | apica naivÃtra vivaditavyaæ, kiæ brahmÃsminvÃkye 'bhidhÅyate na veti / sukhaviÓi«ÂÃbhidhÃnameva brahmatvaæ siddham / sukhaviÓi«Âaæ hi brahma yadvÃkyopakrame prakrÃntaæ 'prÃïo brahma kaæ brahma khaæ brahma' iti tadevehÃbhihitaæ, prak­taparigrahasya nyÃyyatvÃt / 'ÃcÃryastu te gatiæ vaktÃ' (chÃ. 4 14.1) iti ca gatimÃtrÃbhidhÃnapratij¤ÃnÃt / kathaæ punarvÃkyopakrame sukhaviÓi«Âaæ brahma vij¤Ãyata iti / ucyate- 'prÃïo brahma kaæ brahma khaæ brahma' ityetadagnÅnÃæ vacanaæ Órutvopakosala uvÃca- 'vijÃnÃmyahaæ yatprÃïo brahma kaæ ca tu khaæ ca na vijÃnÃmi' iti / tatredaæ prativacanam- 'yadvÃva kaæ tadeva khaæ yadeva khaæ tadeva kaæ' (chÃ. 4.10.5) iti / tatra khaæÓabdo bhÆtÃkÃÓe nirƬho loke / yadi tasya viÓe«aïatvena kaæÓabda÷ sukhavÃcÅ nopÃdÅyeta / tathà sati kevale bhÆtÃkÃÓe brahmaÓabdo nÃmÃdi«viva pratÅkÃbhiprÃyeïa prayukta iti pratÅti÷ syÃt / tathà kaæÓabdasya vi«ayendriyasaæparkajanite sÃmaye sukhe prasiddhatvÃt, yadi tasya khaæÓabdo viÓe«aïatvena nopÃdÅyeta, laukikaæ sukhaæ brahmeti pratÅti÷ syÃt / itaretaraviÓe«atau tu kaÇkhaæÓabdau sukhÃtmakaæ brahma gamayata÷ / tatra dvitÅye brahmaÓabde 'nupÃdÅyamÃne kaæ khaæ brahmetyevocyamÃne kaæÓabdasya viÓe«aïatvenaivopayuktatvÃtasukhasya guïasyÃdhyeyatvaæ syÃt, tanmà bhÆdityubhayo÷ kaÇkhaæÓabdayorbrahmaÓabdaÓirastvaæ 'kaæ brahma khaæ brahma' iti / i«Âaæ hi sukhasyÃpi guïasya guïavaddhyeyatvam / tadevaæ vÃkyopakrame sukhaviÓi«Âaæ brahmopadi«Âam / pratyekaæ ca gÃrhapatyÃdayo 'gnaya÷ svaæ svaæ mahimÃnamupadiÓya 'e«Ã somya te 'smadvidyÃtmavidyà ca' ityupasaæharanta÷ pÆrvatra brahma nirdi«Âamiti j¤Ãpayanti / 'ÃcÃryastu te gatiæ vaktÃ' iti ca gatimÃtrÃbhidhÃnapratij¤ÃnamarthÃntaravivak«Ãæ vÃrayati / 'yathà pu«karapalÃÓà Ãpo na Óli«yanta evamevaævidi pÃpaæ karma na Óli«yate' (chÃ. 4.14.3) iti cÃk«isthÃnaæ puru«aæ vijÃnata÷ pÃpenÃnupaghÃtaæ bruvannak«isthÃnasya puru«asya brahmatvaæ darÓayati / tasmÃtprak­tasyaiva brahmaïo 'k«isthÃnatÃæ saæyadvÃmatvÃdiguïatÃæ coktvÃrcirÃdikÃæ tadvido gatiæ vak«yÃmÅtyupakramate- 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyata e«a Ãtmeti hovÃca' (chÃ. 4.15.1) iti // 15 // ---------------------- FN: pratÅko nÃmÃÓrayÃntarapratyayasyÃÓrayÃntare prak«epa÷ / k«ayità pÃratantryÃdirvà Ãmayastatsahita ityartha÷ / tadarthayorviÓe«itatvÃtchabdÃvapi viÓe«itÃvucyete / viÓe«aïatvena svasya bhÆtatvavyÃvartakatvena / brahmapadaæ Óiro yayoste brahmaÓirasÅ tayorbhÃvo brahmaÓirastvam / ____________________________________________________________________________________________ Órutopani«atkagatyabhidhÃnÃc ca | BBs_1,2.16 | itaÓcÃk«isthÃna÷ puru«a÷ parameÓvara÷, yasmÃcchrutopani«atkasya Órutarahasyavij¤Ãnasya brahmavido yà gatirdevayÃnÃkhyà prasiddhà Órutau- 'athottareïa tapasà brahmacaryeïa Óraddhayà vidyayÃtmÃnamanvi«yÃdityamabhijayanta etadvai prÃïÃnÃmÃyatanametadam­tamabhayametatparÃyaïametasmÃnna punarÃvartante' (praÓna. 1.10) iti / sm­tÃvapi- 'agnirjyotiraha÷ Óukla÷ «aïmÃsà uttarÃyaïam / tatra prayÃtà gacchanti brahma brahmavido janÃ÷' (gÅ. 8.24) iti / saivÃhÃk«ipuru«avido 'bhidhÅyamÃnà d­Óyate / 'atha yadu caivÃsmi¤chavyaæ kurvanti yadi ca nÃrci«amevÃbhisaæbhavanti' ityupakramya 'ÃdityÃccandramasaæ candramaso vidyutaæ tatpuru«o 'mÃnava÷ sa enÃnbrahma gamayatyeva devapatho brahmapatha etena pratipadyamÃnà imaæ mÃnavamÃvarte nÃvartante' (chÃ. 4.17.5) iti / tadiha brahmavidvi«ayà prasiddhayà gatyÃk«isthÃnasya brahmatvaæ niÓcÅyate // 16 // ---------------------- FN: dehapÃtÃnantaryamathaÓabdÃrtha÷ / etat vya«Âisama«ÂikÃraïÃtmakaæ hairaïyagarbhaæ padam / asminnupÃsake m­te putrÃdaya÷ Óavyaæ Óavasaæbandhi saæskÃrÃdikarma kurvanti / mÃnavaæ mano÷ sarge, Ãvarte janmamaraïÃdyÃv­ttiyuktam / ____________________________________________________________________________________________ anavasthiter asaæbhavÃc ca netara÷ | BBs_1,2.17 | yatpunaruktaæ chÃyÃtmÃ, vij¤ÃnÃtmÃ, devatÃtmà và syÃdak«isthÃna iti / atrocyate- na chÃyÃtmÃdiritara iha grahaïamarhati / kasmÃt, anavasthite÷ / na tÃvacchÃyÃtmanaÓcak«u«i nityamavasthÃnaæ saæbhavati / yadaiva hi kaÓcitpuru«aÓcak«urÃsÅdati tadà cak«u«i puru«acchÃyà d­Óyate, apagate tasminna d­Óyate / 'ya e«o 'k«iïi puru«a÷' iti ca Óruti÷ saænidhÃnÃtsvacak«u«i d­ÓyamÃnaæ puru«amupÃsyatvenopadiÓati / nacopÃsanÃkÃle chÃyÃkaraæ ka¤citpuru«aæ cak«u÷samÅpe saænidhÃpyopÃsta iti yuktaæ kalpayitum / 'asyaiva ÓarÅrasya nÃÓamanve«a naÓyati' (chÃ. 8.9.1) iti ÓrutiÓchÃyÃtmano 'pyanavasthitatvaæ darÓayati / asaæbhavÃcca tasminnam­tatvÃdÅnÃæ guïÃnÃæ na chÃyÃtmani pratÅti÷ / tathà vij¤ÃnÃtmano 'pi sÃdhÃraïe k­tsnaÓarÅrendriyasaæbandhe sati cak«u«yevÃvasthitatvaæ vaktuæ na Óakyam / brahmaïastu vyÃpino 'pi d­«Âa upalabdhyartho h­dayÃdideÓaviÓe«asaæbandha÷ / samÃnaÓca vij¤ÃnÃtmanyapyam­tatvÃdÅnÃæ guïÃnÃmasaæbandha÷ / yadyapi vij¤ÃnÃtmà paramÃtmano 'nanya eva, tathÃpyavidyÃkÃmakarmak­taæ tasminmartyatvamadhyaropitaæ bhayaæ cetyam­tatvÃbhayatve nopapadyete / saæyadvÃmatvÃdayaÓcaitasminnanaiÓvaryÃdanupapannà eva / devatÃtmanastu 'raÓmibhire«o 'sminprati«Âhita÷' iti Óruteryadyapi cak«u«yavasthÃnaæ syÃttathÃpyÃtmatvaæ tÃvanna saæbhavati, parÃgrÆpatvÃt / am­tatvÃdayo 'pi na saæbhavanti, utpattipralayaÓravaïÃt / amaratvamapi devÃnÃæ cirakÃlÃvasthÃnÃpek«am / aiÓvaryamapi parameÓvarÃyattaæ na svÃbhÃvikam / bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate bhÅ«odeti sÆrya÷ / bhÅ«ÃsmÃdagniÓcendraÓca m­tyurdhÃvati pa¤cama÷' (tai. 2.8) iti mantravarïÃt / tasmÃtparameÓvara evÃyamak«isthÃna÷ pratyetavya÷ / asmiæÓca pak«e d­Óyata iti prasiddhavadupÃdÃnaæ ÓÃstrÃdyapek«aæ vidvadvi«ayaæ prarocanÃrthamiti vyÃkhyeyam // 17 // ---------------------- FN.:asya chÃyÃkarasya bimbasya / parÃk bÃhyaæ jagat / bhÅ«Ã bhayena, asmÃt brahmaïa÷, pavate calati / uktÃpek«ayà pa¤camo m­tyu÷ samÃptÃyu«Ãæ nikaÂe dhÃvatÅtyartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ 5 antaryÃmyadhikaraïam / sÆ. 18-20 antaryÃmyadhidaivÃdhilokÃdi«u taddharmavyapadeÓÃt | BBs_1,2.18 | 'ya imaæ ca lokaæ paraæ ca lokaæ sarvÃïi ca bhÆtÃni yo 'ntaro yamayati' ityupakramya ÓrÆyate- 'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhanp­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅmantaro yamayatye«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' (b­ha. 3.7.1,2) ityÃdi / atrÃdhidaivatamadhilokamadhivedamadhiyaj¤amadhibhÆtamadhyÃtmaæ ca kaÓcidantaravasthito yamayitÃntaryÃmÅti ÓrÆyate / sa kimadhidaivÃdyabhimÃnÅ devatÃtmà kaÓcitkiævà prÃptÃïimÃdyaiÓvarya÷ kaÓcidyogÅ kiævà paramÃtmà kiævÃrthÃntaraæ ki¤cidityapÆrvasaæj¤ÃdarÓanÃtmasaæÓaya÷ / kiæ tÃvanna÷ pratibhÃti, saæj¤ayà aprasiddhatvÃtsaæj¤ino 'pyasiddhenÃrthÃntareïa kenacidbhavitavyamiti / athavà nÃnirÆpitarÆpamarthÃntaraæ Óakyamastyabhyupagantum / antaryÃmiÓabdaÓcÃntaryamanayogena prav­tto nÃtyantamaprasiddha÷ / tasmÃtp­thivyÃdyabhimÃnÅ kaÓciddevo 'ntaryÃmÅ syÃt / tathÃca ÓrÆyate- 'p­thivyeva yasyÃyatanamagnirloko mano jyoti÷' (b­. 3.9.10) ityÃdi / sa ca kÃryakÃraïavattvÃtp­thivyÃdÅnantasti«ÂhanyamayatÅti yuktaæ devatÃtmano yamayit­tvam / yogino và kasyacitsiddhasya sarvÃnupraveÓena yamayit­tvaæ syÃt, natu paramÃtmà pratÅyeta, akÃryakaraïatvÃdityevaæ prÃpta idamucyate- yo 'ntaryÃmyadhidaivÃdi«u ÓrÆyate sa paramÃtmaiva syÃnnÃnya iti / kuta÷, taddharmavyapadeÓÃt / tasya hi paramÃtmano dharmà iha nirdiÓyamÃnà d­Óyante / p­thivyÃdi tÃvadadhidaivatÃdibhedabhinnaæ samastaæ vikÃrajÃtamantasti«ÂanyamayatÅti paramÃtmano yamayit­tvaæ dharma upapadyate / sarvavikÃrakÃraïatve sati sarvaÓaktyupapatte÷ / e«a ta 'ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' iti cÃtmatvÃm­tatve mukhye paramÃtmana upapadyete / 'yaæ p­thivÅ na veda' iti ca p­thivÅdevatÃyà avij¤eyamantaryÃmiïaæ bruvandevatÃtmano 'nyamantaryÃmiïaæ darÓayati / 'p­thivÅ devatà hyahamasmi p­thivÅtyatmÃnaæ vijÃnÅyÃt' / tathà 'ad­«Âo 'Óruta÷' ityÃdivyapadeÓo rÆpÃdivihÅnatvÃtparamÃtmana upapadyata iti / yattvakÃryakaraïasya paramÃtmano yamayit­tvaæ nopapadyata iti / nai«a do«a÷ / yÃnniyacchati tatkÃryakaraïaireva, tasya kÃryakaraïattvopapatte÷ / tasyÃpyanyo niyantetyanavasthÃdo«aÓca na saæbhavati, bhedÃbhÃvÃt / bhede hi satyanavasthÃdo«opapatti÷ / tasmÃtparamÃtmaivÃntaryÃmÅ // 18 // ---------------------- FN: Ãyatanaæ ÓarÅraæ, lokyate 'neneti lokacak«u÷, jyotirmana÷ / ____________________________________________________________________________________________ na ca smÃrtam ataddharmÃbhilÃpÃt | BBs_1,2.19 | syÃdetat / ad­«ÂatvÃdayo dharmÃ÷ sÃækhyasm­tikalpitasya pradhÃnasyÃpyupapadyante, rÆpÃdihÅnatayà tasya tairabhyupagamÃt / 'apratarkyamavij¤eyaæ prasuptamiva sarvata÷' (manu. 1.5) iti hi smaranti, tasyÃpi niyant­tvaæ sarvavikÃrakÃraïatvÃdupapadyate / tasmÃtpradhÃnamantaryÃmiÓabdaæ syÃt / 'Åk«aternÃÓabdam' (bra. 1.1.5) ityatra nirÃk­tamapi satpradhÃnamihÃd­«ÂatvÃdivyapadeÓasaæbhavena punarÃÓaÇkyate / ata uttaramucyate- naca smÃrte pradhÃnamantaryÃmiÓabdaæ bhavitumarhati / kasmÃt,ataddharmÃbhilÃpÃt / yadyapyad­«ÂatvÃdivyapadeÓa÷ pradhÃnasyasaæbhavati tathÃpi na dra«Â­tvÃdivyapeÓa÷ saæbhavati, pradhÃnasyÃcetanatvena tairabhyupagamÃt / 'ad­«Âo dra«ÂÃÓruta÷ ÓrotÃmato mantÃvij¤Ãto vij¤ÃtÃ' (b­ha. 3.7.23) iti hi vÃkyaÓe«a iha bhavati / Ãtmatvamapi na pradhÃnasyopapadyate / 19 // yadi pradhÃnamÃtmatvadra«Â­tvÃdyasaæbhavÃnnÃntaryÃmyabhyupagamyate, ÓÃrÅrastarhyantaryÃmÅ bhavatu / ÓÃrÅro hi cetanatvÃddra«Âà Órotà mantà vij¤Ãtà ca bhavati, Ãtmà ca pratyaktvÃt / am­taÓca, dharmÃdharmaphalopabhogopapatte÷ / ad­«ÂatvÃdayaÓca dharmÃ÷ ÓÃrÅre parasiddhÃ÷ darÓanÃdikriyÃyÃ÷ kartari prav­ttivirodhÃt / 'na d­«Âerdra«ÂÃraæ paÓye÷' (b­. 3.4.2) ityÃdiÓrutibhyaÓca / tasya ca kÃryakaraïasaæghÃtamantaryamayituæ ÓÅlaæ, bhokt­tvÃt / tasmÃcchÃrÅro 'ntaryÃmÅtyata uttaraæ paÂhati- ---------------------- FN: am­taÓceti vinÃÓino dehÃntarabhogÃnupapatterityartha÷ / kartarÅti kriyÃyÃæ guïa÷ kartÃ, pradhÃnaæ karma, tatraikasyÃæ kriyÃyÃmekasya guïatvapradhÃnatvayorvirodhÃnna kartu÷ karmatvamityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ ÓarÅraÓ cobhaye 'pi hi bhedenainam adhÅyate | BBs_1,2.20 | neti pÆrvasÆtrÃdanuvartate / ÓÃrÅraÓca nÃntaryÃmÅ«yate / kasmÃt / yadyapi dra«Â­tvÃdayo dharmastasya saæbhavanti tathÃpi ghaÂÃkÃÓavadupÃdhiparicchinnatvÃnna kÃrtsyena p­thivyÃdi«vantaravasthÃtuæ niyantuæ ca Óaknoti / apicobhaye 'pi hi ÓÃkhina÷ kÃïvà mÃdhyandinÃnÃÓcÃntaryÃmiïo bhedenainaæ ÓÃrÅraæ p­thivyÃdivadadhi«ÂhÃnatvena niyamyatvena cÃdhÅyate- 'yo vij¤Ãne ti«Âhan' (b­. 3.7.22) iti kÃïvÃ÷ / 'ya Ãtmani ti«Âhan' iti mÃdhyandinÃ÷ / 'ya Ãtmani ti«Âhan' ityasminstÃvatpÃÂhe bhavatyÃtmaÓabda÷ ÓÃrÅrasya vÃcaka÷ / 'yo vij¤Ãne ti«Âhan' ityasminnapi pÃÂhe vij¤ÃnaÓabdena ÓÃrÅra ucyate / vij¤Ãnamayo hi ÓÃrÅra÷ / tasmÃcchÃrÅradanya ÅÓvaro 'ntaryÃmÅti siddham / kathaæ punarekasmindehe dvau dra«ÂÃravupapadyete, yaÓcÃyamÅÓvaro 'ntaryÃmÅ yaÓcÃyamitara÷ ÓÃrÅra÷ / kà punarihÃnupapatti÷ / 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' ityÃdi Órutivacanaæ virudhyeta / atra hi prak­tÃdantaryÃmiïo 'nyaæ dra«ÂÃraæ, ÓrotÃraæ, mantÃraæ, vij¤ÃtÃraæ cÃtmÃnaæ prati«edhati / niyantrantaraprati«edhÃrthametadvacanamiticet, na, niyantrantarÃprasaÇgÃdaviÓe«aÓravaïÃcca / atrocyate- avidyÃpratyupasthÃpitakÃryakaraïopÃdhinimitto 'yaæ ÓÃrÅrÃntaryÃmiïorbhedavyapadeÓo na pÃramÃrthika÷ / eko hi pratyagÃtmà bhavati, na dvau pratyagÃtmÃnau saæbhavata÷ / ekasyaiva tu bhedavyavahÃra upÃdhik­to yathà ghaÂÃkÃÓo mahÃkÃÓa iti / tataÓca j¤Ãt­j¤eyÃdibhedaÓrutaya÷ pratyak«ÃdÅni ca pramÃïÃni saæsÃrÃnubhavo vidhiprati«edhaÓÃstraæ ceti sarvametadupapadyate / tathÃca Óruti÷ 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyati' itvavidyÃvi«aye sarve vyavahÃraæ darÓayati / 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' iti vidyÃvi«aye sarve vyavahÃraæ vÃrayati // 20 // ____________________________________________________________________________________________ ad­ÓyatvÃdhikaraïam / sÆ. 21-23 ad­ÓyatvÃdiguïako dharmokte÷ | BBs_1,2.21 | 'atha parà yayà tadak«aramadhigamyate', 'yattadadreÓyamagrÃhyamagotramavarïamacak«u÷Órotraæ tadapÃïipÃdaæ nityaæ vibhuæ sarvagataæ susÆk«maæ tadavyayaæ yadbhÆtayoniæ paripaÓyanti dhÅrÃ÷' (muï¬a. 1.1.5,6) iti ÓrÆyate / tatra saæÓaya÷- kimayamadreÓyatvÃdiguïako bhÆtayoni÷ pradhÃnaæ syÃduta ÓÃrÅra ÃhosvitparameÓvara iti / tatra pradhÃnamacetanaæ bhÆtayoniriti yuktaæ, acetanÃnÃmeva tadd­«ÂÃntatvenopÃdÃnÃt / 'yathorïanÃbhi÷ s­jate g­hyate ca yathà p­thivyÃmo«adha÷ saæbhavanti / yathà sata÷ puru«otkeÓalomÃni tathÃk«arÃtsaæbhavatÅha viÓvam' (muï¬a. 1.1.7) iti / nanÆrïanÃbhi÷ puru«aÓca cetanÃviha d­«ÂÃntatvenopÃttau / neti brÆma÷ / nahi kevalasya cetanasya tatra sÆtrayonitvaæ keÓalomayonitvaæ cÃsti / cetanÃdhi«Âhitaæ hyacetanamÆrïanÃbhiÓarÅraæ sÆtrasya yoni÷, puru«aÓarÅraæ ca keÓalomnÃmiti prasiddham / apica pÆrvatrÃd­«ÂatvÃdyabhilëasaæbhave 'pi dra«Â­tvÃdyabhilëÃsaæbhavÃnna pradhÃnamabhyupagatam / iha tvad­ÓyatvÃdayo dharmÃ÷ pradhÃne saæbhavanti / nacÃtra virudhyamÃno dharma÷ kaÓcidabhilapyate / nanu 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' (muï¬a. 1.1.9) ityayaæ vÃkyaÓe«o 'cetane pradhÃne na saæbhavanti, kathaæ pradhÃnaæ bhÆtayoni÷ pratij¤Ãyata iti / atrocyate- 'yayà tadak«aramadhigamyate' 'yattadadreÓyam' ityak«araÓabdenÃd­ÓyatvÃdiguïakaæ bhÆtayoniæ ÓrÃvayitvà punarante ÓrÃvayi«yati- 'ak«arÃtparata÷ para÷' (muï¬a. 2.1.2) iti / tatra ya÷ paro 'k«arÃcchruta÷ sa sarvaj¤a÷ sarvavitsaæbhavi«yati / pradhÃnameva tvak«araÓabdanirdi«Âaæ bhÆtayoni÷ / yadà tu yoniÓabdo nimittavÃcÅ tadà ÓÃrÅro 'pi bhÆtayoni÷ syÃt, dharmÃdharmÃbhyÃæ bhÆtajÃtasyopÃrjanÃditi / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate- yoyamad­ÓyatvÃdiguïako bhÆtayoni÷ sa parameÓvara eva syÃnnÃnya iti / kathametadavagamyate / dharmokte÷ / parameÓvarasya hi dharma ihocyamÃno d­Óyate- 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' iti / nahi pradhÃnasyÃcetanasya ÓÃrÅrasya vopÃdhiparicchinnad­«Âe÷ sarvaj¤atvaæ sarvavittvaæ và saæbhavati / nanvak«araÓabdanirdi«ÂÃdbhÆtayone÷ parasyaiva tatsarvaj¤atvaæ ca na bhÆtayonivi«ayamityuktam / atrocyate- naivaæ saæbhavati / yatkÃraïaæ 'ak«arÃtsaæbhavatÅha viÓvam' iti prak­taæ bhÆtayonimiha jÃyamÃnaprak­titvena nirdiÓyÃnantaramapi jÃyamÃnaprak­titvenaiva sarvaj¤aæ nirdiÓati- 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavidyasya j¤Ãnamayaæ tapa÷ / tasmÃdetadbrahma nÃma rÆpamannaæ ca jÃyate' iti / tasmÃnnirdeÓasÃmyena pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃtprak­tasyaivÃk«arasya bhÆtayone÷ sarvaj¤atvaæ sarvavittvaæ ca dharma ucyata iti gamyate / 'ak«arÃtparata÷ para÷' ityatrÃpi na prak­tÃdbhÆtayonerak«arÃtpara÷ kaÓcidabhidhÆyate / kathametadavagamyate / 'yenÃk«araæ puru«aæ veda satyaæ provÃca tÃæ tattvato brahmavidyÃm' (muï¬a. 1.2.13) iti prak­tya tasyaivÃk«arasya bhÆtayonerad­ÓyatvÃdiguïakasya vaktavyatvena pratij¤ÃtatvÃt / kathaæ tarhi 'ak«arÃtparata÷ para÷' iti vyapadiÓyata iti, uttarasÆtre tadvak«yÃma÷ / apicÃtra dve vidye veditavye ukte- 'parà caivÃparà ca' iti / tatrÃparÃm­gvedÃdilak«aïÃæ vidyÃmuktvà bravÅti- 'atha parà yayà tadak«aramadhigamyate ityÃdi / tatra parasyà vidyÃyà vi«ayatvenÃk«araæ Órutam / yadi puna÷ parameÓvarÃdanyadad­ÓyatvÃdiguïakamak«araæ parikalpyeta neyaæ parà vidyà syÃt / parÃparavibhÃgo hyayaæ vidyayorabhyudayani÷Óreyasaphalatayà parikalpyate / naca pradhÃnavidyà ni÷Óreyasaphalà kenacidabhyupagamyate / tisraÓca vidyÃ÷ pratij¤Ãyeran, tvatpak«e 'k«arÃdbhÆtayone÷ parasya paramÃtmana÷ pratipÃdyamÃnatvÃt / dve eva tu vidye veditavye iha nirdi«Âe / 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' (muï¬a. 1.1.3) iti caikavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnÃpek«aïaæ sarvÃtmake brahmaïi vivak«yamÃïe 'vakalpyate, nÃcetanamÃtraikÃyatane pradhÃne, bhogyavyatirikte và bhoktari / apica 'sa brahmavidyÃæ sarvavidyÃprati«ÂhÃmatharvÃya jye«ÂhaputrÃya prÃha' (muï¬a. 1.1.1) iti brahmavidyÃæ prÃdhÃnyenopakramya parÃparavibhÃgena parÃæ vidyÃmak«arÃdhigamanÅæ darÓayaæstayà brahmavidyÃtvaæ darÓayati / sà ca brahmavidyÃsamÃkhyà tadadhigamyasyÃk«arasyÃbrahmatve bÃdhità syÃt / aparargvedÃdilak«aïà karmavidyà brahmavidyopakrama upanyasyate brahmavidyÃpraÓaæsÃyai / 'plavà hyete ad­¬hà yaj¤arÆpà a«ÂÃdaÓoktamavaraæ ye«u karma / etacchreyo yo 'bhinandanti mƬhà jarÃm­tyuæ te punarevÃpiyanti' (muï¬a. 1.2.7) ityevamÃdinindÃvacanÃt / ninditvà cÃparÃæ vidyÃæ tato viraktasya paravidyÃdhikÃraæ darÓayati- 'parÅk«ya lokÃnkarmacitÃnbrÃhmaïo nirvedamÃyÃnnÃstyak­ta÷ k­tena / tadvij¤ÃnÃrthaæ sa gurumevÃbhigacchetsamitpÃïi÷ Óretriyaæ brahmani«Âham' (muï¬a. 1.2.12) iti / yattÆktamacetanÃnÃæ p­thivyÃdÅnÃæ d­«ÂÃntatvenopÃdÃnÃddÃr«ÂÃntikenÃpyacetanena bhÆtayoninà bhavitavyamiti / tadayuktam / nahi d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayoratyantasÃmyena bhavitavyamiti niyamo 'sti / apica sthÆlÃ÷ p­thivyÃdayo d­«ÂÃntatvenopÃttà iti na sthÆla eva dÃr«ÂÃntiko bhÆtayonirabhyupagamyate / tasmÃdad­ÓyatvÃdiguïako bhÆtayoni÷ parameÓvara eva // 21 // ---------------------- FN: adreÓyamad­Óyaæ j¤Ãnendriyai÷, agrÃhyaæ karmendriyai÷ / ÆrïanÃbhirlÆtÃkÅÂa÷ / pÆrvatra pÆrvasminnadhikaraïe / nahÅti / 'aktÃ÷ Óarkarà upadadhÃtÅ' tyatra 'tejo vai gh­taæ' iti Óe«ÃnnirïayavadatrÃpi ad­ÓyavÃde÷ Óe«Ãnnirïaya÷ / yena j¤ÃnenÃk«araæ prak­taæ bhÆtayoniæ puru«aæ satyaæ veda / sarvavidyÃnÃæ prati«Âhà samÃptiryasyÃm / plavante gacchanti asthÃyina iti plavÃ÷ / a«ÂÃdaÓeti «o¬aÓÃrtvija÷ yajamÃna÷ patnÅ cetya«ÂÃdaÓa / ye«Æktaæ avaramanityaæ karma yaj¤a÷ / apiyanti prÃpnuvanti / pratyak«Ãdinà karmasÃdhyÃællokÃnanityatayà j¤Ãtvà nirvedaæ vairÃgyaæ gacchet / kuta÷, k­tena karmaïà ak­to mok«o nÃsti / ____________________________________________________________________________________________ viÓe«aïabhedavyapadeÓÃbhyÃæ ca netarau | BBs_1,2.22 | itaÓca parameÓvara eva bhÆtayonirnetarau ÓÃrÅra÷ pradhÃnaæ và / kasmÃt / viÓe«aïabhedavyapadeÓÃbhyÃm / viÓina«Âi hi prak­taæ bhÆtayoniæ ÓÃrÅrÃdvilak«aïatvena- ' divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sabÃhyÃbhyantaro hyaja÷ / aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhra÷' (muï¬a. 2.1.2) iti / nahyetaddivyÃdiviÓe«aïamavidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆpaparicchedÃbhimÃninastaddharmÃnsvÃtmani kalpayata÷ ÓÃrÅrasyopapadyate / tasmÃtsÃk«Ãdaupani«ada÷ puru«a ihocyate / tathà pradhÃnÃdapi prak­taæ bhÆtayoniæ bhedena vyapadiÓati- 'ak«arÃtparata÷ para÷' iti / ak«aramavyÃk­taæ nÃmarÆpabÅjaÓaktirÆpaæ bhÆtasÆk«mamÅÓvarÃÓrayaæ tasyaivopÃdhibhÆtaæ sarvasmÃdvikÃrÃtparo yo 'vikÃrastasmÃtparata÷ para iti bhedena vyapadeÓÃtparamÃtmÃnamiha vivak«itaæ darÓayati / nÃtra pradhÃnaæ nÃma ki¤citsvatantraæ tattvamabhyupagamya tasmÃdbhedavyapadeÓa ucyate / kiæ tarhi yadi pradhÃnamapi kalpyamÃnaæ ÓrutyavirodhenÃvyÃk­tÃdiÓabdavÃcyaæ bhÆtasÆk«maæ parikalpyeta parikalpyatÃm / tasmÃdbhedavyapadeÓÃtparameÓvaro bhÆtayonirityetadiha pratipÃdyate // 22 // kutaÓca parameÓvaro bhÆtayoni÷- ---------------------- FN: aÓnoti vyÃpnoti svavikÃrajÃtamityak«aram / avyÃk­tamavyaktam / nÃmarÆpayorbÅjamÅÓvarastasya ÓaktirÆpam / ____________________________________________________________________________________________ rÆpopanyÃsÃc ca | BBs_1,2.23 | apica 'ak«arÃtparata÷ para÷' ityasyÃnantaram 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷' iti prÃïaprabh­tÅnÃæ p­thivÅparyantÃnÃæ tatvÃnÃæ sargamuktvà tasyaiva bhÆtayone÷ sarvavikÃrÃtmakaæ rÆpamupanyasyamÃnaæ paÓyÃma÷- 'agnirmÆrdhà cak«u«Å candrasÆryau diÓa÷ Órotre vÃgviv­tÃÓca vedÃ÷ / vÃyu÷ prÃïo h­dayaæ viÓvamasya padbhyÃæ p­thivÅ hye«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' (muï¬a. 2.1.4) iti / tacca parameÓvarasyaivocitaæ, sarvavikÃrakÃraïatvÃt / na ÓÃrÅrasya tanumahimna÷ / nÃpi pradhÃnasyÃyaæ rÆpopanyÃsa÷ saæbhavati, sarvabhÆtÃntarÃtmatvÃsaæbhavÃt / tasmÃtparameÓvara eva bhÆtayonirnetarÃviti gamyate / kathaæ punarbhÆtayonerayaæ rÆpopanyÃsa iti gamyate, prakaraïÃt, 'e«a÷' iti ca prak­tÃnukar«aïÃt / bhÆtayoniæ hi prak­tya 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷', 'e«a sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' iti vacanaæ bhÆtayonivi«ayameva bhavati / yathopÃdhyÃyaæ prak­tyaitasmÃdadhÅ«vai«a vedavedÃÇgapÃraga iti vacanamupÃdhyÃyavi«ayaæ bhavati tadvat / kathaæ punarad­ÓyatvÃdiguïakasya bhÆtayonervigrahavadrÆpaæ saæbhavati / sarvÃtmatvavivak«ayedamucyate natu vigrahavattvavivak«ayetyado«a÷ / 'ahamannamahamannÃda÷' (tai. 3.10.6) ityÃdivat / anye punarmanyante- nÃyaæ bhÆtayone rÆpopanyÃsa÷, jÃyamÃnatvenopanyÃsÃt / 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca / khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïÅ' iti hi pÆrvatra prÃïÃdip­thivyantaæ tattvajÃtaæ jÃyamÃnatvena niradik«at / uttaratrÃpi ca 'tasmÃdagni÷ samidho yaÓca sÆrya÷' ityevamÃdi, 'ataÓca sarvà o«adhayo rasÃÓca' ityevamantaæ jÃyamÃnatvenaiva nirdek«yati / ihaiva kathamakasmÃdantarÃle bhÆtayone rÆpamupanyaset / sarvÃtmatvamapi s­«Âiæ parisamÃpyopadek«yati- 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma' (muï¬a. 2.1.10) ityÃdinà / Órutism­tyoÓca trailokyaÓarÅrasya prajÃpaterjanmÃdi nirdiÓyamÃnamupalabhÃmahe- 'hiraïyagarbha÷ samavartatÃgne bhÆtasya jÃta÷ patireka ÃsÅt / sa dÃdhÃra p­thivÅ dyÃmutemÃæ kasmai devÃya havi«Ã vidhema' (­.sa. 10.121.1) iti / samavartatetyajÃyatetyartha÷ / tathà 'sa vai puru«a ucyate / Ãdikartà sa bhÆtÃnÃæ brahmÃgre samavartata' iti ca / vikÃrapuru«asyÃpi sarvabhÆtÃntarÃtmatvaæ saæbhavati, prÃïÃtmanà sarvabhÆtÃnÃmadhyÃtmamavasthÃnÃt / asminpak«e 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma' ityÃdi sarvarÆpopanyÃsa÷ parameÓvarapratipattiheturiti vyÃkhyeyam // 23 // ---------------------- FN: agnirdyuloka÷ viv­tà veda vÃk, padbhyÃæ pÃdau / tanumahimno 'lpaÓakte÷ / yaÓca sÆryo dyulokÃgne÷ samidha iva bhÃsaka÷ / hiraïyagarbha÷ agre samavartata / jÃta÷ san bhÆtagrÃmasyaika÷ patirbabhÆveti Óe«a÷ / kasmai prajÃpataye / vidhema paricarema / ____________________________________________________________________________________________ vaiÓvÃnarÃdhikaraïam / sÆ. 24-32 vaiÓvÃnara÷ sÃdhÃraïaÓabdaviÓe«Ãt | BBs_1,2.24 | 'ko na Ãtmà kiæ brahma' iti, 'ÃtmÃnamevemaæ vaiÓvÃnaraæ saæpratyadhye«i tameva no brÆhi' (chÃ. 5.11.1,6) iti copakramya dyusÆryavÃyvÃkÃÓavÃrip­thivÅnÃæ sutejastvÃdiguïayogamekaikopÃsananindayà ca vaiÓvÃnaraæ pratye«Ãæ mÆrdhÃdibhÃvamupadiÓyÃmnÃyate- 'yastvetamevaæ prÃdeÓamÃtramabhivimÃnamÃtmÃnaæ vaiÓvÃnaramupÃ÷se sa sarve«u loke«u bhÆte«u sarve«vÃtmasvannamatti tasya ha và etasyÃtmano vaiÓvÃnarasya mÆrdhaiva sutejÃÓcak«urviÓvarÆpa÷ prÃïa÷ p­thagvartmÃtmà saædeho bahulo bastireva rayi÷ p­thivyeva pÃdÃvura eva vedirlomÃni barhirh­dayaæ gÃrhapatyo mano 'nvÃhÃryapacana ÃsyamÃvahanÅya÷' (chÃ. 5.18.2) ityÃdi / tatra saæÓaya÷- kiæ vaiÓvÃnaraÓabdena jÃÂharo 'gnirupadiÓyata uta bhÆtÃgniratha tadabhimÃninÅ devatà athavà ÓÃrÅra ÃhosvitparameÓvara iti / kiæ punaratra saæÓayakÃraïam / vaiÓvÃnara iti jÃÂharabhÆtÃgnidevatÃnÃæ sÃdhÃraïaÓabdaprayogÃdÃtmeti ca ÓÃrÅraparameÓvarayo÷ / tatra kasyopÃdÃnaæ nyÃyyaæ kasya và hÃnamiti bhavati saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam, jÃÂharo 'gniriti / kuta÷ / tatra hi viÓe«aïa kvacitprayogo d­Óyate- 'ayamagnirvaiÓvÃnaro yo 'yamanta÷ puru«e yenedamannaæ pacyate yadidamadyate' (b­ha. 5.9) ityÃdau / agnimÃtraæ và syÃt, sÃmÃnyenÃpi prayogadarÓanÃt 'viÓvasmà agniæ bhuvanÃya devà vaiÓvÃnaraæ ketumahnÃmak­ïvan' (­.saæ. 10.88.12) ityÃdau / agniÓarÅrà và devatà syÃt, tasyÃmapi prayogadarÓanÃt 'vaiÓvÃnarasya sumatau syÃma rÃjà hi kaæ bhuvanÃnÃmabhiÓrÅ÷' (­.saæ. 1.18.1) ityevamÃdyÃyÃ÷ ÓruterdevatÃyÃmaiÓvaryÃdyupetÃyÃæ saæbhavÃt / athÃtmaÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃdupakrame ca 'ko na Ãtmà kiæ brahma' iti kevalÃtmaÓabdaprayogÃdÃtmaÓabdavaÓena ca vaiÓvÃnaraÓabda÷ pariïeya ityucyate, tathÃpi ÓÃrÅra Ãtmà syÃt, tasya bhaukt­tvena vaiÓvÃnarasaænikar«Ãt / prÃdeÓamÃtramiti ca viÓe«aïasya tasminnupÃdhiparicchinne saæbhavÃt / tasmÃnneÓvaro vaiÓvÃnara ityevaæ prÃpte tata idamucyate- vaiÓvÃnara÷ paramÃtmà bhavitumarhatÅti / kuta÷, sÃdhÃraïaÓabdaviÓe«Ãt / sÃdhÃraïaÓabdayorviÓe«a÷ sÃdhÃraïaÓabdaviÓe«a÷ / yadyapyetÃvubhÃvapyÃtmavaiÓvÃnaraÓabdau sÃdhÃraïaÓabdau, vaiÓvÃnaraÓabdastu trayasya sÃdhÃraïa÷, ÃtmaÓabdaÓca dvayasya tathÃpi viÓe«o d­Óyate, yena parameÓvaraparatvaæ tayorabhyupagamyate, 'tasya ha và etasyÃmÃtmano vaiÓvÃnarasya mÆrdhaiva sutejÃ÷' ityÃdi / atra hi parameÓvara eva dyumÆrdhatvÃdiviÓi«Âo 'vasthÃntaragata÷ pratyagÃtmatvenopanyasta ÃdhyÃnÃyeti gamyate, kÃraïatvÃt / kÃraïasya hi sarvÃbhi÷ kÃryagatÃbhiravasthÃbhiravasthÃvattvÃddyulokÃdyavayavatvamupapadyate / 'sa sarve«u loke«u sarve«u bhÆte«u sarve«vÃtmasvannamatti' iti ca sarvalokÃdyÃÓrayaæ phalaæ ÓrÆyamÃïaæ paramakÃraïaparigrahe saæbhavati / 'evaæ hÃsya sarve pÃpmÃna÷ pradÆyante' (chÃ. 5.24.3) iti ca tadvida÷ sarvapÃpmapradÃhaÓravaïam / 'ko na Ãtmà kiæ brahma' iti cÃtmabrahmaÓabdÃbhyÃmupakrama ityevametÃni liÇgÃni parameÓvaramevÃvagamayanti / tasmÃtparameÓvara eva vaiÓvÃnara÷ // 24 // ---------------------- FN: ko na iti / prÃcÅnaÓÃlasatyayaj¤endradyumnajanabu¬ilÃ÷ sametyetthaæ mÅmÃæsÃæ cakru÷ kekayarÃjaæ gatvà / adhye«i smarasi / ÃbhimukhyenÃparok«atayà viÓvaæ mimÅte jÃnÃtÅtyabhivimÃnastam / saædeho dehasya madhyabhÃga÷ / rayirdhanam / viÓvasmai bhuvanÃya vaiÓvÃnaramagnimahnÃæ ketuæ cihnaæ sÆryamak­ïvandevÃ÷ / tadudaye dinavyavahÃrÃt / vaiÓvÃnarasya devasya sumatau Óobhanabuddhau vayaæ syÃma bhavema / tasyÃsmadva«ayà sumatirbhavatvityartha÷ / avasthÃntaramadhyÃtmamadhidaivamityevaærÆpam / yathÃgnau nik«iptami«ÅkÃtÆlaæ dahyate evaæ hÃsya vidu«a÷ / ____________________________________________________________________________________________ smaryamÃïam anumÃnaæ syÃd iti | BBs_1,2.25 | itaÓca parameÓvara eva vaiÓvÃnara÷, yasmÃtparameÓvarasyaivÃgnirÃsyaæ dyaurmÆrdhetÅd­Óaæ trailokyÃtmakaæ rÆpaæ smaryate- 'yasyÃgnirÃsyaæ dyaurmÆrdhà khaæ nÃbhiÓcaraïau k«iti÷ / sÆryaÓcak«urdiÓa÷ Órotraæ tasmai lokÃtmane nama÷ // ' iti / etatsmaryamÃïaæ rÆpaæ mÆlabhÆtÃæ ÓrutimanumÃpayadasya vauÓvÃnaraÓabdasya parameÓvaraparatve 'numÃnaæ liÇgaæ gamakaæ syÃdityartha÷ / itiÓdo hetvartha÷ / yasmÃdidaæ gamakaæ tasmÃdapi vaiÓvÃnara÷ paramÃtmaivetyartha÷ / yadyapi stutiriyaæ 'tasmai lokÃtmane nama÷' iti / stutitvamapi nÃsati mÆlabhÆte vedavÃkye samÃyagÅd­Óena rÆpeïa saæbhavati / 'dyÃæ mÆrdhÃnaæ yasya viprà vadanti khaæ vai nÃbhiæ candrasÆryau ca netre / diÓa÷ Órotre viddhi pÃdau k«itiæ ca so 'cintyÃtmà sarvabhÆtapraïetà // ' ityeva¤jÃtÅyakà ca sm­tirihodÃhartavyà // 25 // ____________________________________________________________________________________________ ÓabdÃdibhyo 'nta÷prati«ÂhÃnÃc ca neti cen na tathà d­«ÂyupadeÓÃd asambhavÃt puru«amapi cainam adhÅyate | BBs_1,2.26 | atrÃha- na parameÓvaro vaiÓvanaro bhavitumarhati / kuta÷, ÓabdÃdibhyo 'nta÷prati«ÂhÃnÃcca / ÓabdastÃvadvaiÓvÃnaraÓabdo na parameÓvare saæbhavati, arthÃntare rƬhatvÃt / tathÃgniÓabda÷ 'sa e«o 'gnirvaiÓvÃnara÷' iti / ÃdiÓabdÃt 'h­dayaæ gÃrhapatya÷' (chÃ. 5.18.2) ityÃdyagnitretÃprakalpanam / 'tadyadbuktaæ prathamamÃgacchettaddhomÅyam' (chÃ. 5.10.1) ityÃdinà ca prÃïÃhutyadhikaraïatÃsaækÅrtanam / etebhyo hetubhyo jÃÂharo vaiÓvÃnara÷ pratyetavya÷ / tathÃnta÷prati«ÂhÃnamapi ÓrÆyate- 'puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti / tacca jÃÂhare saæbhavati / yadapyuktaæ- mÆrdhaiva sutejà ityÃderviÓe«ÃtkÃraïÃtparamÃtmà vaiÓvÃnara iti / atra brÆma÷- kuto hye«a nirïaya÷, yadubhayathÃpi viÓe«apratibhÃne sati parameÓvaravi«aya eva viÓe«a ÃÓrayaïÅyo na jÃÂharavi«aya iti / athavà bhÆtÃgnerantarbahiÓcÃvati«ÂhamÃnasyai«a nirdeÓo bhavi«yati / tasyÃpi hi dyulokÃdisaæbandho mantravarïÃdavagamyate- 'yo bhÃnunà p­thivÅ dyÃmutemÃmÃtatÃna rodasÅ antarik«am' (­.sa. 10.88.3) ityÃdau / athavà taccharÅrÃyà devatÃyà aiÓvaryayogÃddyulokÃdyavayavatvaæ bhavi«yati / tasmÃnna parameÓvaro vaiÓvÃnara iti / atrocyate- na tathÃd­«ÂyupadeÓÃditi / na ÓabdÃdibhya÷ kÃraïebhya÷ parameÓvarasya pratyÃkhyÃnaæ yuktam / kuta÷, tathà jÃÂharÃparityÃgena d­«ÂyupadeÓÃt / parameÓvarad­«Âirhi jÃÂhare vaiÓvÃnara ihopadiÓyate, 'mano brahmetyupÃsÅta' (chÃ. 3.18.1) ityÃdivat / athavà jÃÂharavaiÓvÃnaropÃdhibhi÷ parameÓvara iha dra«ÂavyatvenopadiÓyate, 'manomaya÷ prÃïaÓarÅro bhÃrÆpa÷' (chÃ. 3.14.2) ityÃdivat / yadi ceha parameÓvaro na vivak«yeta kevala eva jÃÂharo 'gnirvivak«yeta tato mÆrdhaiva sutejà ityÃdirviÓe«asyÃsaæbhava eva syÃt / yathà tu devatÃbhÆtÃgnivyapÃÓrayeïÃpyayaæ viÓe«a upapÃdayituæ na Óakyate tathottarasÆtre vak«yÃma÷ / yadi ca kevala eva jÃÂharo vivak«yeta, puru«e 'nta÷prati«Âhitatvaæ kevalaæ tasya syÃnna tu puru«atvam / puru«amapi cainamadhÅyate vÃjasaneyina÷- 'sa e«o 'gnirvaiÓvÃnaro yatpuru«a÷ sa yo haitamevamagniæ vaiÓvÃnaraæ puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' (Óa.brÃ. 10.6.1.11) iti / parameÓvarasya tu sarvÃtmatvÃtpuru«atvaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitatvaæ cobhayamupapadyate / ye tu 'puru«avidhamapi cainamadhÅyate' iti sÆtrÃvayavaæ paÂhanti, te«Ãme«or'tha÷- kevalajÃÂharaparigrahe puru«e 'nta÷prati«Âhitatvaæ kevalaæ syÃnna puru«avidhatvam / puru«avidhamapi cainamadhÅyate vÃjasaneyina÷- 'puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti / puru«avidhatvaæ ca prakaraïÃdyadadhidaivataæ dyumÆrdhatvÃdi p­thivÅprati«ÂhitatvÃntaæ, yaccÃdhyÃtmaæ prasiddhaæ mÆrdhatvÃdi cubukaprati«ÂhitatvÃntaæ tatparig­hyate // 26 // ---------------------- FN: bhaktamannaæ homÅyaæ homasÃdhanaæ tena prÃïÃgnihotraæ kÃryamityartha÷ / imÃæ p­thivÅmuta dyÃmapi dyÃvÃp­thivyÃveva rodasÅ yo bhÃnurÆpeïÃtatÃna vyÃptavÃn / antarik«aæ ca tayormadhyamÃtatÃna sa devo dyulokÃdyavayavo dhyeya ityartha÷ / yat ya÷ / puru«a÷ pÆrïa÷ / yo veda sa sarvatra bhuÇkte / ____________________________________________________________________________________________ ata eva na devatà bhÆtaæ ca | BBs_1,2.27 | yatpunaruktaæ bhÆtÃgnerapi mantravarïe dyulokÃdisaæbandhadarÓanÃnmÆrdhaiva sutejà ityÃdyavayavakalpanaæ tasyaiva bhavi«yatÅti, yaccharÅrÃyà devatÃyà vaiÓvaryayogÃditi, tatparihartavyam / atrocyate- ata evoktebhyo hetubhyo na devatà vaiÓvÃnara÷ / tathÃbhÆtÃgnirapi na vaiÓvÃnara÷ / nahi bhÆtÃgnerau«ïyaprakÃÓamÃtrÃtmakasya dyumÆrdhatvÃdikalpanopapadyate, vikÃrasya vikÃrÃntarÃtmatvÃsaæbhavÃt / tathà devatÃyÃ÷ satyapyaiÓvaryayoge na dyumÆrdhatvÃdikalpanà saæbhavati / akÃraïatvÃtparameÓvarÃdhÅnaiÓvaryatvÃcca / ÃtmaÓabdÃsaæbhavaÓca sarve«ve«u pak«e«u sthita eva // 27 // ____________________________________________________________________________________________ sÃk«Ãd apy avirodhaæ jaimini÷ | BBs_1,2.28 | pÆrve jÃÂharÃgnipratÅko jÃÂharÃgnyupÃdhiko và parameÓvara upÃsya ityuktamanta÷prati«ÂhitatvÃdyanurodhena / idÃnÅæ tu vinaiva pratÅkopÃdhikalpanÃbhyÃæ sÃk«Ãdapi parameÓvaropÃsanaparigrahe na kaÓcidvirodha iti jaiminirÃcÃryo manyante / nanu jÃÂharÃgnyaparigrahe 'nta÷prati«Âhitatvavacanaæ ÓabdadÅni ca kÃraïÃni virudhyeranniti / atrocyate- anta÷prati«Âhitatvavacanaæ tÃvanna virudhyate / nahÅha 'puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti jÃÂharÃgnyabhiprÃyeïedamucyate / tasyÃprak­tatvÃdasaæÓabditatvÃcca / kathaæ tarhi yatprak­taæ mÆrdhÃdicubukÃnte«u puru«Ãvayave«u puru«avidhitvaæ kalpitaæ tadabhiprÃyeïedamucyate- 'puru«avidhaæ puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti / yathà v­k«e ÓÃkhÃæ prati«ÂhitÃæ paÓyatÅti tadvat / athavà ya÷ prak­ta÷ paramÃtmÃdhyÃtmamadhidaivataæ ca puru«avidhitvopÃdhistasya yatkevalaæ sÃk«irÆpaæ tadabhiprÃyeïedamucyate- 'puru«e 'nta÷prati«Âhitaæ veda' iti / niÓcite ca pÆrvÃparÃlocanavaÓena paramÃtmaparigrahe tadvi«aya eva vaiÓvÃnaraÓabda÷ kenacidyogena varti«yate / viÓvaÓcÃyaæ naraÓceti, viÓve«Ãæ vÃyaæ nara÷, viÓve và narà asyeti viÓvÃnara÷, paramÃtmÃ, sarvÃtmatvÃt / viÓvÃnara eva vaiÓvÃnara÷ / taddhito 'nanyÃrtha÷, rÃk«asavÃyasÃdivat / agniÓabdo 'pyagraïÅtvÃdiyogÃÓrayaïena paramÃtmavi«aya eva bhavi«yati / gÃrhapatyÃdikalpanaæ prÃïÃhutyadhikaraïatvaæ ca paramÃtmano 'pi sarvÃtmatvÃdupapadyate // 28 // kathaæ puna÷ parameÓvaraparigrahe prÃdeÓamÃtraÓrutirupapadyata iti tÃæ vyÃkhyÃtumÃrabhate- ---------------------- FN: anta÷prati«Âhitatvaæ mÃdhyasthyaæ sÃk«itvamityartha÷ / atra nare 'saæj¤ÃyÃ' miti pÆrvapadasya dÅrghatvam / ananyÃrthatvaæ prak­tyarthÃtiriktÃrthaÓÆnyatvam / ____________________________________________________________________________________________ abhivyakter ity ÃÓmarathya÷ | BBs_1,2.29 | atimÃtrasyÃpi parameÓvarasya prÃdeÓamÃtratvamabhivyaktinimittaæ syÃt / abhivyajyate kila prÃdeÓamÃtraparimÃïa÷ parameÓvara upÃsakÃnÃæ k­te / pradeÓe«u và h­dayÃdi«ÆpalabdhisthÃne«u viÓe«aïÃbhivyajyate / ata÷ parameÓvare 'pi prÃdeÓamÃtraÓrutirabhivyakterupapadyata ityÃÓmarathya ÃcÃryo manyate // 29 // ---------------------- FN: atikrÃntà mÃtrÃ÷ parimÃïaæ yasya tasyeti yÃvat / pradeÓe«u và mÅyata iti prÃdeÓamÃtra÷ / ____________________________________________________________________________________________ anusm­ter bÃdari÷ | BBs_1,2.30 | prÃdeÓamÃtrah­dayaprati«Âhena vÃyaæ manasÃnusmaryate tena prÃdeÓamÃtra ityucyate / yathà prasthamitÃyavÃ÷ prasthà ityucyante tadvat / yadyapi ca yave«u svagatameva parimÃïaæ prasthasaæbandhÃdvyajyate / naceha parameÓvaragataæ ki¤citparimÃïamasti yaddh­dayasaæbandhÃdvyajyate / tathÃpi prayuktÃyÃ÷ pradeÓamÃtraÓrute÷ saæbhavati yathÃkatha¤cidanusmaraïamÃlambanamityucyate / prÃdeÓamÃtratvena vÃyamaprÃdeÓamÃtro 'pyanusmaraïÅya÷ prÃdeÓamÃtraÓrutyarthavattÃyai / evamanusm­tinimittà parameÓvare prÃdeÓamÃtraÓrutiriti bÃdarirÃcÃryo manyate // 30 // ---------------------- FN: prÃdeÓena manasà mÅyata iti và / prayuktÃyÃstadarthe vartamÃnÃyÃ÷ / ____________________________________________________________________________________________ saæpatter iti jaiminis tathà hi darÓayati | BBs_1,2.31 | saæpattinimittà và syÃtprÃdeÓamÃtraÓruti÷ / kuta÷ / tathÃhi- samÃnaprakaraïaæ vÃjasaneyibrÃhmaïaæ dyuprabh­tÅnp­thivÅparyantÃæstrailokyÃtmano vaiÓvÃnarasyÃvayavÃnadhyÃtmamÆrdhaprabh­ti«u cubukaparyante«u dehÃvayave«u saæpÃdayatprÃdeÓamÃtrasaæpattiæ parameÓvarasya darÓayati- 'prÃdeÓamÃtramiva ha vai devÃ÷ suvidità abhisaæpannÃstathà nu va etÃnvak«yÃmi yathà prÃdeÓamÃtramevÃbhisaæpÃdayi«yÃmÅti / sa hovÃca mÆrdhÃnamupadiÓannuvÃcai«a và ati«Âhà vaiÓvÃnara iti / cak«u«Å upadiÓannuvÃcai«a vai sutejà vaiÓvÃnara iti / nÃsike upadiÓannuvÃcai«a vai p­thagvartmÃtmà vaiÓvÃnara iti / mukhyamÃkÃÓamupadiÓannuvÃcai«a vai bahulo vaiÓvanara iti / mukhyà apa upadiÓannuvÃcai«a vai rayirvaiÓvÃnara iti / cubukamupadiÓannuvÃcai«a vai prati«ÂhÃ' iti / cubukamityadharaæ mukhaphalakamucyate / yadyapi vÃjasaneyake dyaurati«ÂhÃtvaguïÃsamÃmnÃyata ÃdityaÓca sutejastvaguïa÷ / chÃndogye punardyai÷ sutejastvaguïà samÃmnÃyata ÃdityaÓca viÓvarÆpaguïa÷ / tathÃpi naitÃvatà viÓe«eïa ki¤ciddhÅyate, prÃdeÓamÃtraÓruteraviÓe«Ãt / sarvaÓÃkhÃpratyayatvÃcca / saæpattinimittÃæ prÃdeÓamÃtraÓrutiæ yuktatarÃæ jaimnirÃcÃryo manyate // 31 // ____________________________________________________________________________________________ Ãmananti cainam asmin | BBs_1,2.32 | Ãmananti cainaæ parameÓvaramasminmÆrdhacubukÃntarÃle jÃbÃlÃ÷- 'ya e«o 'nto 'vyakta Ãtmà so 'vimukte prati«Âhita iti / so 'vimukta÷ kasminprati«Âhita iti / varaïÃyÃæ nÃsyÃæ ca madhye prati«Âhita iti / kà vai varaïà kà ca nÃsÅti' / tatra cemÃmeva nÃsikÃæ varaïà nÃsÅti nirucya yà sarvÃïÅndriyak­tÃni pÃpÃni vÃrayatÅti sà varaïÃ, sarvÃïÅndriyak­tÃni pÃpÃni nÃÓayatÅti sà nÃsÅti / punarÃmananti- 'ka tamaccÃsya sthÃnaæ bhavatÅti / bhruvordhÃraïasya ca ya÷ saædhi÷ sa e«a dyulokasya parasya ca saædhirbhavatÅti' (jÃbÃ. 1) / tasmÃdupapannà parameÓvare prÃdeÓamÃtraÓruti÷ / abhivimÃnaÓruti÷ pratyagÃtmatvÃbhiprÃyà / pratyagÃtmatayà sarvai÷ prÃïibhirabhivimÅyata ityabhimÃna÷ / abhigato vÃyaæ pratyagÃtmatvÃdvimÃnaÓca mÃnaviyogÃdityabhivimÃna÷ / abhivimimÅyate và sarve jagatkÃraïatvÃdityabhivimÃna÷ / tasmÃtparameÓvaro vaiÓvÃnara iti siddham // 32 // iti ÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // 2 // ---------------------- FN: avimukte avidyopÃdhikalpitÃvacchede jÅvÃtmi bhedakalpanayà prati«Âhita upÃsya÷ / varaïà bhrÆ÷ / vimÅyate j¤Ãyate / abhivimÅmÅte nirmimÅte / ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamÃdhyÃye t­tÅya÷ pÃda÷ / [atrÃspa«ÂabrahmaliÇgÃnÃæ prÃyo j¤eyabrahmavi«ayÃïÃæ vicÃra÷ / evaæ pÃdatrayeïÃpi vÃkyavicÃra÷] 1 dyubhvÃdyadhikaraïam / sÆ. 1-7 dyubhvÃdyÃyatanaæ svaÓabdÃt | BBs_1,3.1 | idaæ ÓrÆyate- 'yasmindyau÷ p­thivÅ cÃntarik«amotaæ mana÷ saha prÃïaiÓca sarvai÷ / tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnamanyà vÃco vimucyathÃm­tasyai«a setu÷' (muï¬a. 2.2.5) iti / atra yadetaddyuprabh­tÅnÃmotatvavacanÃdÃyatanaæ ki¤cidavagamyate, tatkiæ paraæ brahma syÃdÃhosvidarthÃntaramiti saædihyate / tatrÃrthÃntaraæ kimapyÃyatanaæ syÃditi prÃptam / kasmÃt, 'am­tasyai«a setu÷' iti ÓravaïÃt / pÃravÃnhi loke setu÷ prakhyÃta÷ / naca parasya brahmaïa÷ pÃravattvaæ Óakyamabhyupagantuæ, 'anantamapÃram' (b­ha. 2.4.12) iti ÓravaïÃt / arthÃntare cÃyatane parig­hyamÃïe sm­tiprasiddhaæ pradhÃnaæ parigrahÅtavyaæ, tasya kÃraïatvÃdÃyatanatvopapatte÷ / Órutiprasiddho và vÃyu÷ syÃt, 'vÃyurvai gautama tatsÆtraæ vÃyunà vai gautama sÆtreïÃyaæ ca loka÷ sarvÃïi ca bhÆtÃni saæd­bdhÃni bhavanti' (b­ha. 3.7.2) iti vÃyorapi vidhÃraïatvaÓravaïÃt / ÓÃrÅro và syÃt / tasyÃpi bhokt­tvÃdbhogyaæ prapa¤caæ pratyÃyatanatvopapatterityevaæ prÃpta idamÃha- dyubhvÃdyÃyatanamiti / dyauÓca bhÆÓca dyubhuvau dyubhuvÃvÃdÅ yasya tadidaæ dyubhvÃdi / yadetadasminvÃkye dyau÷ p­thivyantarik«aæ mana÷ prÃïà ityevamasmÃkaæ jagadotatvena nirdi«Âaæ tasyÃyatanaæ paraæ brahma bhavitumarhati / kuta÷ / svaÓabdÃt, ÃtmaÓabdÃdityartha÷ / ÃtmaÓabdo hÅha bhavati- 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnam' iti / ÃtmaÓabdaÓca paramÃtmaparigrahe samyagavakalpate nÃrthÃntaraparigrahe / kvacicca svaÓabdenaiva brahmaïa Ãyatanatvaæ ÓrÆyate-' sanmÆlÃ÷ somyemÃ÷ sarvÃ÷ prajÃ÷ sadÃyatanÃ÷ satprati«ÂhÃ÷' (chÃ. 6.8.4) iti / svaÓabdenaiva ceha purastÃdupari«ÂÃcca brahma saækÅrtyate- 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma tapo brahma parÃm­tam' iti / 'brahmaivedamam­taæ purastÃdbrahma paÓcÃdbrahma dak«iïaÓcottareïa' (muï¬a. 2.2.11) iti ca / tatra tvÃyatanÃyatanayadbhÃvaÓravaïÃt / sarvaæ brahmeti ca sÃmÃnÃdhikaraïyÃt / yathÃnekÃtmako v­k«a÷ ÓÃkhà skandho mÆlaæ cetyevaæ nÃnÃraso vicitra ÃtmetyÃÓaÇkà saæbhavati, tÃæ nivartayituæ sÃvadhÃraïamÃha- 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnam' iti / etaduktaæ bhavati- na kÃryaprapa¤caviÓi«Âo vicitra Ãtmà vij¤eya÷ / kintarhyavidyÃk­taæ kÃryaprapa¤caæ vidyayà pravilÃpayantastamevaikamÃyatanabhÆtamÃtmÃnaæ jÃnathaikarasamiti / yathà yasmÃnnÃste devadattastadÃnayetyukta ÃsanamevÃnayati na devadattam / tadvadÃyatanabhÆtasyaivaikarasasyÃtmano vij¤eyatvamupadiÓyate / vikÃrÃn­tÃbhisaædhasya cÃpavÃda÷ ÓrÆyate- 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati' (kÃ. 2.4.11) iti / sarvaæ brahmeti tu sÃmÃnÃdhikaraïyaæ prapa¤capravilÃpanÃrthaæ nÃnekarasatÃpratipÃdanÃrtham / 'sa yathà saindhavaghano 'nantaro 'bÃhya÷ k­tsno rasaghana evaivaæ và are 'yamÃtmÃnantaro 'bÃhya÷ k­tsna÷ praj¤Ãnaghana eva' (b­ha. 4.5.13) ityekarasatÃÓravaïÃt / tasmÃddyubhvÃdyÃyatanaæ paraæ brahma / yattÆktaæ, setuÓrute÷ setoÓca pÃravattvopapatterbrahmaïor'thÃntareïa dyubhvÃdyÃyatanena bhavitavyamiti / atrocyate- vidhÃraïatvamÃtramatra setuÓrutyà vivak«yate na pÃravattvÃdi / nahi m­ddÃrumayo loke seturd­«Âa ityatrÃpi m­ddÃrumaya evaseturabhyupagamyate / setuÓabdÃrtho 'pi vidhÃraïatvamÃtrameva na pÃravattvÃdi «i¤o bandhanakarmaïa÷ setuÓabdavyutpatte÷ / apara Ãha- 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnam' iti yadetatsaækÅrtitamÃtmaj¤Ãnaæ, yaccaitat 'anyà vÃco vimu¤catha' iti vÃgvimocanaæ, tadatrÃm­tatvasÃdhanatvÃt, 'am­tasyai«a setu÷' iti setuÓrutyà saækÅrtyate na tu dyubhvÃdyÃyatanam / tatra yaduktaæ setuÓruterbrahmaïor'thÃntareïa dyubhvÃdyÃyatanena bhÃvyamityetadayuktam // 1 // ---------------------- FN: am­tasyeti ÓravaïÃt seturiti ÓravaïÃditi yojanà / seturiti ÓravaïÃditi vyÃca«Âhe- pÃravÃnhÅti / saæd­bdhani saægrathitÃni / sÃmÃnÃdhikaraïyÃt vicitra Ãtmeti saæbandha÷ / vikÃre 'n­te kalpite abhisaædho 'bhimÃno yasya / sinoti badhnÃtÅti setu÷ / padÃrthaikadeÓo vidhÃraïamityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ muktopas­pyavyapadeÓÃc ca | BBs_1,3.2 | itaÓca parameva brahma dyubhvÃdyÃyatanam / yasmÃnmuktopas­pyatÃsya vyapadiÓyamÃnà d­Óyate / muktairupas­pyam muktopas­pyam / dehÃdi«vanÃtmasvahamasmÅtyÃtmabuddhiravidyÃ, tatastatpÆjanÃdau rÃgastatparibhavÃdau dve«astaducchedadarÓanÃdbhayaæ mohaÓcetyevamayamanantabhedo 'narthavrÃta÷ saætata÷ sarve«Ãæ na÷ pratyak«a÷ / tadviparyayeïÃvidyÃrÃgadve«Ãdido«amuktairupas­pyaæ gamyametaditi dyubhvÃdyÃyatanaæ prak­tya vyapadeÓo bhavati / katham, 'bhidyate h­dayagranthiÓchidyante sarvasaæÓayÃ÷ / k«Åyante cÃsya karmÃïi tasmind­«Âe parÃvare' (muï¬a. 2.2.8) ityuktvà bravÅti- 'tathà vidvÃnnÃmarÆpÃdvimukta÷ parÃtparaæ puru«amupaiti divyam' (muï¬a. 3.2.7) iti / brahmaïaÓca muktopas­pyatvaæ prasiddhaæ ÓÃstre- 'yadà sarve pramucyante kÃmà ye 'sya h­di ÓritÃ÷ / atha martyo 'm­to bhavatyatra brahma samaÓnute' (b­ha. 4.4.7) ityevamÃdau / pradhÃnÃdÅnÃæ tu na kvacinmuktopas­pyamasti prasiddham / apica 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnamanyà vÃco vimu¤cathÃm­tasyaiva setu÷' iti vÃgvimokapÆrvakaæ vij¤eyatvamiha dyubhvÃdyÃyatanasyocyate / tacca Órutyantare brahmaïo d­«Âam- 'tameva dhÅro vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvati brÃhmaïa÷ / nÃnudhyÃyÃdvahƤÓabdÃnvÃco viglÃpanaæ hi tat' (b­ha. 4.4.21) iti / tasmÃdapi dyubhvÃdyÃyatanaæ paraæ brahma // 2 // ---------------------- FN: praj¤Ã vÃkyÃrthadhÅ÷ / brÃhmaïapadamanuktadvijopalak«aïam / ____________________________________________________________________________________________ nÃnumÃnam atacchabdÃt | BBs_1,3.3 | yathà brahmaïa÷ pratipÃdaka÷ vaiÓe«iko heturukto naivamarthÃntarasya vaiÓe«iko hetu÷ pratipÃdako 'stÅtyÃha / nÃnumÃnikaæ sÃækhyasm­tiparikalpitaæ pradhÃnamiha dyubhvÃdyÃyatanatvena pratipattavyam / kasmÃt, atacchabdÃt / tasyÃcetanasya pradhÃnasya pratipÃdaka÷ Óabdastacchabda÷, na tacchabdo 'tacchabda÷ / na hyatrÃcetanasya pradhÃnasya pratipÃdaka÷ kaÓcicchabdo 'sti, yenÃcetanaæ pradhÃnaæ kÃraïatvenÃyatanatvena vÃvagamyeta / tadviparÅtasya cetanasya pratipÃdakaÓabdo 'trÃsti- 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' (muï¬a.1.1.9) ityÃdi÷ / ata eva na vÃyurapÅha dyubhvÃdyÃtanatvenÃÓrÅyate // 3 // ____________________________________________________________________________________________ prÃïabh­c ca | BBs_1,3.4 | yadyapi prÃïabh­to vij¤ÃnÃtmana Ãtmatvaæ cetanatvaæ ca saæbhavati tathÃpyupÃdhiparicchinnaj¤Ãnasya sarvaj¤atvÃdyasaæbhave satyasmÃdevÃtacchabdÃtprÃïabh­dapi na dyubhvÃdyÃyatanÃÓrayitavya÷ / nacopÃdhiparicchinnasyÃvibho÷ prÃïabh­to dyubhvÃdyÃyatanatvamapi samyaksaæbhavati / p­thagyogakaraïamuttarÃrtham // 4 // ____________________________________________________________________________________________ kutaÓca na prÃïabh­ddyabhvÃdyÃyatanatvenÃÓritavya÷- bhedavyapadeÓÃt | BBs_1,3.5 | bhedavyapadeÓaÓceha bhavati- 'tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnam' iti j¤eyaj¤Ãt­bhÃvena / tatra prÃïabh­ttÃvanmumuk«utvÃj j¤ÃtÃ, pariÓe«ÃdÃtmaÓabdavÃcyaæ brahma dyubhvÃdyÃyatanamiti gamyate, na prÃïabh­t // 5 // kutaÓca na prÃïabh­ddyubhvÃdyÃyatanatvenÃÓrayitavya÷- ____________________________________________________________________________________________ prakaraïÃt | BBs_1,3.6 | prakaraïaæ cedaæ paramÃtmana÷ / 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' (mu. 1.1.3) ityekavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnÃpek«aïÃt / paramÃtmani hi sarvÃtmake vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ syÃnna kevale prÃïabh­ti // 6 // kutaÓca na prÃïabh­¬yubhvÃdyÃyatanatvenÃÓrayitavya÷- ____________________________________________________________________________________________ sthityadanÃbhyÃæ ca | BBs_1,3.7 | dyubhvÃdyÃyatanaæ ca prak­tya 'dvà supraïà sayujà sakhÃyÃ' (mu. 3.1.1) ityatra sthityadane nirdiÓyete / 'tayoranya÷ pippalaæ svÃdvatti' itikarmaphalÃÓanaæ, 'anaÓnannanyo 'bhicÃkaÓÅti' ityaudÃsÅnyenÃvasthÃnaæ ca / tÃbhyÃæ ca sthityadanÃbhyÃmÅÓvarak«etraj¤au tatra g­hyete / yadi ceÓvaro dyubhvÃdyÃyatanatvena vivak«itastatastasya prak­tasyeÓvarasya k«etraj¤Ãtp­thagvacanamavakalpate / anyathà hyaprak­tavacanamÃkasmikamasaæbaddhaæ syÃt / nanu tavÃpi k«etraj¤asyeÓvarÃtp­thagvacanamÃkasmikameva prasajyeta / na / tasyÃvivak«itatvÃt / k«etraj¤au hi kart­tvena bhokt­tvena ca pratiÓarÅraæ buddhyÃdyupÃdhisaæbaddho lokata eva prasijaddho nÃsau Órutyà tÃtparyeïa vivak«yate / ÅÓvarastu lokato 'prasiddhatvÃcchrutyà tÃtparyeïa vivak«yata iti na tasyÃkasmikaæ vacanaæ yuktam / 'guhÃæ pravi«ÂÃvÃtmÃnau hi' ityatrÃpyetaddarÓitaæ 'dvà suparïÃ' ityasyÃm­cÅÓvarak«etraj¤Ãvucyete iti / yadÃpi paiÇgyupani«atk­tena vyÃkhyÃnenÃsyÃm­ci sattvak«etraj¤Ãvucyete tadÃpi na virodha÷ kaÓcit / katham / prÃïabh­ddhÅha ghaÂÃdicchidravatsattvÃdyupÃdhyabhimÃnitvena pratiÓarÅraæ g­hyamÃïo dyubhvÃdyÃyatanaæ na bhavatÅti ni«idhyate / yastu sarvaÓarÅre«ÆpÃdhibhirvinopalak«yate na bhavatÅti ni«idhyate / yastu sarvaÓarÅre«ÆpÃdhibhirvinopalak«yate paramÃtmaiva sa bhavati / yathà ghaÂÃdicchidrÃïi ghaÂÃdibhirupÃdhibhirvinopalak«yamÃïÃni mahÃkÃÓa eva bhavanti, tadvatprÃïabh­ta÷ parasmÃdanyatvÃnupapatte÷ prati«edho nopapadyate / tasmÃtsattvÃdyupÃdhyabhimÃnina eva dyubhvÃdyÃyatanatvaprati«edha÷ / tasmÃtparameva brahma dyubhvÃdyÃyatanam / tadetat 'ad­ÓyatvÃdiguïako dharmokte÷' ityanenaiva siddham / tasyaiva hi bhÆtayonivÃkyasya madhya idaæ paÂhitam 'yasmindyau÷ p­thivÅ cÃntarik«am' iti / prapa¤cÃrthaæ tu punarupanyastam // 7 // ____________________________________________________________________________________________ 2 bhÆmÃdhikaraïam / sÆ. 8-9 bhÆmà saæprasÃdÃd adhyupadeÓÃt | BBs_1,3.8 | idaæ samÃmananti- 'bhÆmà tveva vidij¤Ãsitavya iti bhÆmÃnaæ bhagavo vijij¤Ãsa iti / yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃtha yatrÃnyatpaÓyatyanyacch­ïotyanyadvijÃnÃti tadalpam' (chÃ. 7.23,24) ityÃdi / tatra saæÓaya÷ / bhÆmeti tÃvadbahutvamabhidhÅyate, 'bahorlopo bhÆ ca baho÷' (pÃ. 6.4.158) iti bhÆmaÓabdasya bhÃvapratyayÃntatÃsmÃraïÃt / kimÃtmakaæ punastadbahutvamiti viÓe«ÃkÃÇk«ÃyÃæ 'prÃïo và ÃÓÃbhÆyÃn' (chÃ. 7.15.1) iti saænidhÃnÃtprÃïo bhÆmeti pratibhÃti / tathà 'Órutaæ hyeva me bhagavadd­Óebhyastarati ÓokamÃtmaviditi so 'haæ bhagava÷ ÓocÃmi taæ mà bhagaväÓokasya pÃraæ tÃrayatu' (chÃæ. 7.1.3) iti prakaraïotthÃnÃtparamÃtmà bhÆmetyapi pratibhÃti / tatra kasyopÃdanaæ nyÃyyaæ kasya và hÃnamiti bhavati saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / prÃïo bhÆmeti / kasmÃt / bhÆya÷ praÓnaprativacanaparaæparÃdarÓanÃt / yathà hi 'asti bhagavo nÃmno bhÆya÷' iti, 'vÃgvÃva nÃmno bhÆyasÅ' iti / tathà 'asti bhagavo nÃmno bhÆya÷' iti, mano vÃva vÃco bhÆya÷' iti ca nÃmÃdibhyo hyà prÃïÃdbhÆya÷praÓnaprativacanapravÃha÷ prav­tta÷ / naivaæ prÃïÃtparaæ bhÆya÷praÓnaprativacanaæ d­Óyate 'sti bhagava÷ prÃïÃdbhÆya ityÃdo vÃva prÃïÃdbhÆya iti / prÃïameva tu nÃmÃdibhya ÃÓÃntebhyo bhÆyÃsaæ 'prÃïo và ÃÓÃyà bhÆyÃn' ityÃdinà saprapa¤camuktvà prÃïadarÓinaÓcÃtivÃditvam- 'ativÃdyasÅtyativÃdyasmÅti brÆyÃnnÃpahnuvÅta' ityabhyanuj¤Ãya 'e«a tu và ativadati ya÷ satyenÃtivadati' iti prÃïavratamativÃditvamanuk­«yÃparityajyaiva prÃïaæ satyÃdiparamparayà bhÆmÃnamavatÃrayanprÃïameva bhÆmÃnaæ manyanta iti gamyate / kathaæ puna÷ prÃïe bhÆmani vyÃkhyÃyamÃne 'yatra nÃnyatpaÓyati' ityetadbhÆmno lak«aïaparaæ vacanaæ vyÃkhyÃyeteti / ucyate- su«uptyavasthÃyÃæ prÃïagraste«u karaïe«u darÓanÃdivyavahÃraniv­ttidarÓanÃtsaæbhavati prÃïasyÃpi 'yatra nÃnyatpaÓyati' ityetallak«aïam / tathÃca Óruti÷ 'na Ó­ïoti na paÓyati' ityÃdinà sarvakaraïavyÃpÃrapratyastamayarÆpÃæ su«uptyavasthÃmuktvà 'prÃïÃgnaya evaitasminpure jÃgrati' (pra. 4.2.3) iti tasyÃmevÃvasthÃyÃæ pa¤cav­tte÷ prÃïasya jÃgaraïaæ bruvatÅ prÃïapradhÃnÃæ su«uptyavasthÃæ darÓayati / yaccaitadbhÆmna÷ sukhatvaæ Órutam- 'yo vai bhÆmà tatsukham' (chÃ. 7.23) iti, tadapyaviruddham / 'atrai«a deva÷ svapnÃnna paÓyatyatha yadetasmi¤ÓarÅre sukhaæ bhavati' (pra. 4.6) iti su«uptyavasthÃyÃmeva sukhaÓravaïÃt / yacca 'yo vai bhÆmà tadam­tam' (chÃ. 7.24.1) iti tadapi prÃïasyÃviruddhaæ, 'prÃïo và am­tam' (kau. 3.2) iti Órute÷ / kathaæ puna÷ prÃïaæ bhÆmÃnaæ manyamÃnasya tarati ÓokamÃtmavit ityÃtmavividi«ayà prakaraïasyotthÃnamupapadyate / prÃïa evehÃtmà vivak«ita iti brÆma÷ / tathÃhi-' prÃïo ha pità prÃïo mÃtà prÃïo bhrÃtà prÃïa÷ svasà prÃïa ÃcÃrya÷ prÃïo brÃhmaïa÷' (chÃ. 7.15.1) iti prÃïameva sarvÃtmÃnaæ karoti / 'yathà và arà nÃbhau samarpità evamasminprÃïe sarvaæ samarpitam' iti ca sarvÃtmatvÃranÃbhinidarÓanÃbhyÃæ ca saæbhavati vaipulyÃtmikà bhÆmarÆpatà prÃïasya / tasmÃtprÃïo bhÆmetyevaæ prÃptam / tata idamucyate- paramÃtmaiveha bhÆmà bhavitumarhati na prÃïa÷ / kasmÃt / saæprasÃdÃdadhyupadeÓÃt / saæprasÃda iti su«uptaæ sthÃnamucyate, samyakprasÅdatyasminniti nirvacanÃt / b­hadÃraïyake ca svapnajÃgaritasthÃnÃbhyÃæ saha pÃÂhÃt tasyÃæ ca saæprasÃdÃvasthÃyÃæ prÃïo jÃgartÅti prÃïo 'tra saæprasÃdo 'bhipreyate / prÃïÃdÆrdhvaæ bhÆmna upadiÓyamÃnatvÃdityartha÷ / prÃïa eva cedbhÆmÃsyÃtsa eva tasmÃdÆrdhvamupadiÓyetetyaÓli«ÂamevaitatsyÃt / nahi nÃmaiva nÃmno bhÆya iti nÃmna Ærdhvamupadi«Âam / kiæ tarhi nÃmno 'nyadarthÃntaramupadi«Âaæ vÃgÃkhyam- 'vÃgvÃva nÃmno bhÆyasÅ' iti / tathà vÃgÃdibhyo 'pyà prÃïÃdarthÃntarameva tatra tatrordhvamupadi«Âam / tadvatprÃïÃdÆrdhvamupadiÓyamÃno bhÆmà prÃïÃdarthÃntarabhÆto bhavitumarhati / nanviha nÃsti praÓno 'sti bhagava÷ prÃïÃdbhÆya iti, nÃpi prativacanamasti prÃïÃdvÃva bhÆyo 'stÅti, kathaæ prÃïÃdadhi bhÆmopadiÓyate / prÃïavi«ayameva cÃtivÃditvÃmuttaratrÃnuk­«yamÃïaæ paÓyÃma÷- 'e«a tu và ativadati ya÷ satyenÃtivadati' iti / tasmÃnnÃsti prÃdadhyupadeÓa iti / atrocyate- na tÃvatprÃïavi«ayasyaivÃtivÃditvasyaitadanukar«aïamiti Óakyaæ vaktuæ, viÓe«avÃdÃt 'ya÷ satyenÃtivadati' iti / nanu viÓe«avÃdo 'pyayaæ prÃïavi«aya eva bhavi«yati / katham / yathai«o 'gnihotrÅ ya÷ satyaæ vadatÅtyukte na satyavadanenÃgnihotritvaæ, kena tarhi, agnihotreïaiva / satyavadanaæ tvagnihotriïo viÓe«a ucyate / tathà 'e«a tu và ativadati ya÷ satyenÃtivadati' ityukte na satyavadanenÃtivÃditvam, kena tarhi, prak­tena prÃïavij¤Ãnenaiva / satyavadanaæ tu prÃïavido viÓe«o vivak«yata iti / neti brÆma÷ / ÓrutyarthaparityÃgaprasaÇgÃt / Órutyà hyatra satyavadanenÃtivÃditvaæ pratÅyate- 'ya÷satyenÃtivadati so 'tivadati' iti / nÃtra prÃïavij¤Ãnasya saækÅrtanamasti / prakaraïÃttu prÃïavij¤Ãnaæ saæbadhyeta / tatra prakaraïÃnurodhena Óruti÷ parityaktà syÃt / prak­tavyÃv­ttyarthaÓca tuÓabdo na saægacchate 'e«a tu và ativadati' iti / 'satyaæ tveva vijij¤Ãsitavyam' (chÃ. 7.16) iti ca prayatnÃntarakaraïamarthÃntaravivak«Ãæ sÆcayati / tasmÃdyathaikavedapraÓaæsÃyÃæ prak­tÃyÃme«a tu mahÃbrÃhmaïo yaÓcaturo vedÃnadhÅta ityekavedebhyor'thÃntarabhÆtaÓcaturveda÷ praÓasyate tÃd­getaddra«Âavyam / naca praÓnaprativacanarÆpayaivÃrthÃntaravivak«ayà bhavitavyamiti niyamo 'sti / prak­tasaæbandhÃsaæbhavakÃritatvÃdarthÃntaravivak«ÃyÃ÷ / tatra prÃïÃntamanuÓÃsanaæ Órutvà tÆ«ïÅbhÆtaæ nÃradaæ svayameva sanatkumÃro vyutpÃdayati / yatprÃïavij¤Ãnena vikÃrÃn­tavi«ayeïÃtivÃditvamanativÃditvameva tat 'e«a tu và ativadati ya÷ satyenÃtivadati' iti / tatra satyamiti paraæ brahmocyate, paramÃrtharÆpatvÃt / 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai. 2.1) iti ca ÓrutyantarÃt / tathà vyutpÃditÃya nÃradÃya 'so 'haæ bhagava÷ satyenÃtivadÃni' ityevaæ prav­ttÃya vij¤ÃnÃdisÃdhanaparamparayà bhÆmÃnamupadiÓati / tatra yatprÃïÃdadhi satyaæ vaktavyaæ pratij¤Ãtaæ tadeveha bhÆmetyucyata iti gamyate / tasmÃdasti prÃïÃdadhi bhÆmna upadeÓa ityata÷ prÃïÃdanya÷ paramÃtmà bhÆmà bhavitumarhati / eva¤cehÃtmavividi«ayà prakaraïasyotthÃnamupapannaæ bhavi«yati / prÃïa evehÃtmà vivak«ita ityetadapi nopapadyate / nahi prÃïasya mukhyayà v­ttyÃtmatvamasti / nacÃnyatra paramÃtmaj¤ÃnÃcchokaviniv­ttirasti, 'nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (Óve. 6.15) iti ÓrutyantarÃt / 'taæ mà bhagaväÓokasya pÃraæ tÃrayatu' (chÃ. 7.1.3) iti copakramyopasaæharati- 'tasmai m­ditaka«ÃyÃya tamasa÷ pÃraæ darÓayati bhagavÃnsanatkumÃra÷' (chÃ. 7.26.2) iti / tama iti ÓokÃdikÃraïamavidyocyate / prÃïÃnte cÃnuÓÃsane na prÃïasyÃnyÃyattatocyeta / 'Ãtmata÷ prÃïa÷' (chÃ. 7.26.2) iti ca brÃhmaïam / prakaraïÃnte paramÃtmavivak«Ã bhavi«yati, 'bhÆmà tu prÃïa eveti cet' na / 'sa bhagava÷ kasminprati«Âhita iti sve mahimni' (chÃ. 7.24.1) ityÃdinà bhÆmna evà prakaraïasamÃpteranukar«aïÃt / vaipulyÃtmikà ca bhÆmarÆpatà sarvakÃraïatvÃtparamÃtmana÷ sutarÃmupapadyate // 8// ---------------------- FN: vyavahÃrÃtitaæ pÆrïaæ vastu bhÆmà / bhagavadd­Óebhyo yu«matsad­Óebhya÷ / deva÷ buddhyÃdyupÃdhiko jÅva÷ / prakaraïÃttu saæbadhyeta ativÃditve hetutveneti Óe«a÷ / prayatnÃntaraæ vicÃra÷ / vij¤Ãnamatra nididhyÃsanÃdi / ____________________________________________________________________________________________ dharmopapatteÓ ca | BBs_1,3.9 | apica ye bhÆmni ÓrÆyante dharmÃste paramÃtmanyupapadyante / 'yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacch­ïoti nÃnyadvajÃnÃti sa bhÆmÃ' iti darÓanÃdivyavahÃrÃbhÃvaæ bhÆmÃnyavagamayati / paramÃtmani cÃyaæ darÓanÃdivyavahÃrÃbhÃvo 'vagata÷ / 'yatra tvasya sarvamÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' (b­. 4.5.15) ityÃdiÓrutyantarÃt / yo 'pyasau su«uptÃvasthÃyÃæ darÓanÃdivyavahÃrÃbhÃva ukta÷ so 'pyÃtmana evÃsaÇgatvavivak«ayokto na prÃïasvabhÃvavivak«ayÃ, paramÃtmaprakaraïÃt / yadapi tasyÃmavasthÃyÃæ sukhamuktaæ, tadapyÃtmana eva sukharÆpatvavivak«ayoktam / yata Ãha- 'e«o 'sya parama Ãnanda etasyaivÃnandasyÃnyÃni bhÆtÃni mÃtrÃmupajÅvanti' (b­. 4.3.32) iti / ihÃpi 'yo vai bhÆmà tatsukhaæ nÃlpe sukhamasti bhÆmaiva sukham' iti sÃmayasukhanirÃkaraïena brahmaiva sukhaæ bhÆmÃnaæ darÓayati / 'yo vai bhÆmà tadam­tam' ityam­tatvamapÅha ÓrÆyamÃïaæ paramakÃraïaæ gamayati / vikÃrÃïÃm­tatvasyÃpek«ikatvÃt, 'ato 'nyadÃrtam' (b­. 3.4.2) iti ca ÓrutyantarÃt / tathÃca satyatvaæ svamahimaprati«Âhitatvaæ sarvagatatvaæ sarvÃttmatvamiti caite dharmÃ÷ ÓrÆyamÃïÃ÷ paramÃtmanyevopapadyante nÃnyatra / tasmÃdbhÆmeti siddham // 9 // ---------------------- FN: ukto na Ó­ïotÅtyÃdinà / Ãmayena du÷khena sahitaæ sÃmayam / Ãrte naÓvaram / ____________________________________________________________________________________________ 3 ak«arÃdhikaraïam / sÆ. 10-12 ak«aram ambarÃntadh­te÷ | BBs_1,3.10 | 'kasminnu khalvÃkÃÓa otaÓca protaÓceti / sa hovÃcaitadvai tadak«araæ gÃrgi brÃhmaïà abhivadantyasthÆlamanaïu' (b­. 3.8.7,8)ityÃdi ÓrÆyate / tatra saæÓaya÷- kimak«araÓabdena varïa ucyate kiævà parameÓvara iti / tatrÃk«arasamÃmnÃya ityÃdÃvak«araÓabdasya varïe prasiddhatvÃt prasiddhyatikramasya cÃyuktatvÃt 'oÇkÃra evedaæ sarvam' (chÃ. 2.23.3) ityÃdau ca Órutyantare varïasyÃpyupÃsyatvena sarvÃtmakatvÃvadhÃraïÃt, varïa evÃk«araÓabda iti, evaæ prÃpta ucyate- para evÃtmÃk«araÓabdavÃcya÷ / kasmÃt / ambarÃntadh­te÷- p­thivyÃderÃkÃÓÃntasya vikÃrajÃtasya dhÃraïÃt / tatra hi p­thivyÃde÷ samastavikÃrajÃtasya kÃlatrayavibhaktasya 'ÃkÃÓa eva tadotaæ ca protaæ ca' ityÃkÃÓe prati«Âhitatvamuktvà 'kasminnu khalvÃkÃÓa otaÓca protaÓca' ityanena praÓnenedamak«aramavatÃritam / tathÃcopasaæh­tam- 'etasminnu khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa otaÓca protaÓca' iti / naceyamambarÃntadh­tirbrahmaïo 'nyatra saæbhavati / yadapi 'oÇkÃra evedaæ sarvam' iti tadapi brahmapratipattisÃdhanatvÃtstutyarthaæ dra«Âavyam / tasmÃnna k«aratyaÓnute ceti nityatvÃvyÃpitatvÃbhyÃmak«araæ parameva brahma // 10 // 'syÃdetat kÃryasya cetkÃraïÃdhÅnatvamambarÃntadh­tirabhyupagamyate, pradhÃnakÃraïavÃdino 'pÅyamupapadyate / kathamambarÃntadh­terbrahmatvapratipatti÷' / ata uttaraæ paÂhati- ---------------------- FN: 'rƬhiryogamapaharati' iti nyÃyenÃha- prasiddhÅti / ____________________________________________________________________________________________ sà ca praÓÃsanÃt | BBs_1,3.11 | sà cÃmbarÃntadh­ti÷ parameÓvarasyaiva karma / kasmÃt / praÓÃsanÃt / praÓÃsanaæ hÅha ÓrÆyate- 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandramasau vidh­tau ti«Âhata÷' (b­. 3.8.9) ityÃdi / praÓÃsanaæ ca pÃrameÓvaraæ karma / nÃcetanasya pradhÃnasya praÓÃsanaæ bhavati / na hyacetanÃnÃæ ghaÂÃdikÃraïÃnÃæ m­dÃdÅnÃæ ghaÂÃdivi«ayaæ praÓÃsanamasti // 11 // ____________________________________________________________________________________________ anyabhÃvavyÃv­tteÓca | BBs_1,3.12 | anyabhÃvavyÃv­tteÓca kÃraïÃdbrahmaivÃk«araÓabdavÃcyam / tasyaivÃmbarÃntadh­ti÷ karma nÃnyasya kasya cit / kimidamanyabhÃvavyÃv­tteriti / anyasya bhÃvo 'nyabhÃvasyasmÃdvyÃv­ttiranyabhÃvavyÃv­ttiriti / etaduktaæ bhavati- yadanyadbrahmaïo 'k«araÓabdavÃcyamihÃÓaÇkyate tadbhÃvÃdidamambarÃntavidhÃraïamak«araæ vyÃvartayati Óruti÷- 'tadvà etadak«araæ gÃrgyad­«Âaæ da«ÂraÓrutaæ Órotramataæ mantravij¤Ãtaæ vij¤Ãt­' (b­. 3.8.11) iti / tatrÃd­«ÂatvÃdivyapadeÓa÷ pradhÃnasyÃpi saæbhavati / dra«Â­tvÃdivyapadeÓastu na saæbhavatyacenatvÃt / tathà 'nÃnyadato 'sti dra«Â­ nÃnyadatosti Órot­ nÃnyadato 'sti mant­ nÃnyadato 'sti vij¤Ãt­' ityÃtmabhedaprati«edhÃt na ÓÃrÅrasyÃpyupÃdhimato 'k«araÓabdavÃcyatvam / 'acak«u«kamaÓrotramavÃgamana÷' (b­. 3.8.8) iti copÃdhimattÃprati«edhÃt / nahi nirupÃdhika÷ ÓÃrÅro nÃma bhavati / tasmÃtparameva brahmÃk«aramiti niÓcaya÷ // 12 // ____________________________________________________________________________________________ 4 Åk«atikarmavyapadeÓÃdhikaraïam / sÆ. 13 Åk«atikarmavyapadeÓÃt sa÷ | BBs_1,3.13 | 'etadvai satyakÃma paraæ cÃparaæ ca brahma yadoÇkÃrastasmÃdvidvÃnetenaivÃyatanenaikataramanveti iti prak­tya ÓrÆyate- 'ya÷ punaretaæ trimÃtreïomithyetenaivÃk«areïa paraæ puru«amabhidhyÃyÅta' (pra. 5.2,5) iti / kimasminvÃkye paraæ brahmÃbhidhyÃtavyamudiÓyata Ãhosvidaparamiti / etenaivÃyatanena paramaparaæ caikataramanvetÅti prak­tatvÃtsaæÓaya÷ / tatrÃparamidaæ brahmeti prÃptam / kasmÃt / 'sa tejasi sÆrye saæpanna÷'' 'sa sÃmabhirunnÅyate brahmalokam' iti ca tadvido deÓaparicchinnasya phalasyocyamÃnatvÃt / nahi parabrahmaviddeÓaparicchinnaæ phalamaÓnuvÅteti yuktam, sarvagatatvÃtparasya brahmaïa÷ / nanvÃparabrahmaparigrahe paraæ puru«amiti viÓe«aïaæ nopapadyate / nai«a do«a÷ / piï¬Ãpek«ayà prÃïasya paratvopapatte÷ / ityevaæ prÃpte 'bhidhÅyate- parameva brahmehÃbhidhyÃtavyamupadiÓyate / kasmÃt / Åk«atikarmavyapadeÓÃt / Åk«atirdarÓanam / darÓanavyÃpyamÅk«atikarmà / Åk«atikarmatvenÃsyÃbhidhyÃtavyasya puru«asya vÃkyaÓe«e vyapadeÓo bhavati- 'sa etasmÃjjÅvaghanÃtparÃtparaæ puriÓayaæ pura«amÅk«ate' iti / tatrÃbhidhyÃyateratathÃbhÆtamapi vastu karma bhavati / manorathakalpitasyÃpyabhidhyÃyatikarmatvÃt / Åk«atestu tathÃbhÆtameva vastu loke karma d­«Âamityata÷ paramÃtmaivÃyaæ samyagdarÓanavi«ayabhÆta Åk«atikarmatvena vyadi«Âa iti gamyate / sa eva ceha parapuru«aÓabdÃbhyÃmabhidhyÃtavya÷ pratyabhij¤Ãyate / nanvabhidhyÃne para÷ puru«a ukta÷, Åk«aïe tu parÃtpara÷, kathamitara itaratra pratyabhij¤Ãyata iti / atrocyate- parapuru«aÓabdau tÃvadubhayatra sÃdhÃraïau / nacÃtra jÅvanaghanaÓabdena prak­to 'bhidhyÃtavya÷ para÷ puru«a÷ parÃm­Óyate, yena tasmÃtparÃtparo 'yamÅk«itavya÷ puru«o 'nya÷ syÃt / kastarhi jÅvaghana iti / ucyate- ghano mÆrti÷ / jÅvalak«aïo ghano jÅvaghana÷ / saindhavakhilyavadya÷ paramÃtmano jÅvarÆpa÷ khilyabhÃva upÃdhik­ta÷ paraÓca vi«ayendriyebhya÷ so 'tra jÅvaghana iti / apara Ãha- 'sa sÃmabhirunnÅyate brahmalokam' ityatÅtÃnantaravÃkyanirdi«Âo yo brahmaloka÷ paraÓca lokÃntarebhya÷ so 'trajÅvaghana ityucyate / jÅvÃnÃæ hi sarve«Ãæ karaïapariv­tÃnÃæ sarvakaraïÃtmani hiraïyagarbhe brahmalokanivÃsini saæghÃtopapatterbhavati brahmaloko jÅvaghana÷ / tasmÃtparo ya÷ paramÃtmek«aïakarmabhÆta÷ sa evÃbhidhyÃne 'pi karmabhÆta iti gamyate / paraæ puru«amiti ca viÓe«aïaæ paramÃtmaparigraha evÃvakalpate / paro hi puru«a÷ paramÃtmaiva bhavati yasmÃtparaæ ki¤cidanyannÃsti, 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhà sà parà gati÷' iti ca ÓrutyantarÃt / 'paraæ cÃparaæ ca brahma yadoÇkÃra÷' iti ca vibhajyÃnantaramoÇkÃreïa paraæ puru«amabhidhyÃtavyaæ bruvanparameva brahmaparaæ puru«aæ gamayati / 'yathà pÃdodarastvacà vinirmucyata evaæ ha vai sa pÃpmanà vinirmucyate' iti pÃpmavinirmokaphalavacanaæ paramÃtmÃnamihÃbhidhyÃtavyaæ sÆcayati / atha yaduktaæ paramÃtmÃbhidhyÃyino na deÓaparicchinnaphalaæ yujyata iti / atrocyate- trimÃtreïoÇkÃreïÃlambanena paramÃtmÃnamabhidhyÃyata÷ phalaæ brahmalokaprÃpti÷ krameïa ca samyagdarÓanotpattiriti kramamuktyabhiprÃyametadbhavi«yatÅtyado«a÷ // 13 // ---------------------- FN: paraæ nirviÓe«am, aparaæ kÃryaæ, Ãyatanena prÃptisÃdhanena, anveti prÃpnoti / aparaæ brahma hiraïyagarbha÷ / piï¬a÷ sthÆlo viràtadapek«ayà sÆtrasya paratvamti samÃdhyartha÷ / vyÃpyaæ vi«aya÷ / saindhavÃkhilyo lavaïapiï¬a÷, khilyabhÃvo 'lpatvam / pÃdodara÷ sarpa÷ / ____________________________________________________________________________________________ 5 daharÃdhikaraïam / sÆ. 14-21 dahara uttarebhya÷ | BBs_1,3.14 | 'atha yadidamasminbrahmapure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓastasminyadantastadanve«Âavyaæ tadbhÃva vijij¤Ãsitavyam' / (chÃ. 8.1.1) ityÃdivÃkyaæ samÃmnÃyate / tatra yo 'yaæ dahare h­dayapuïrÅke dahara ÃkÃÓa÷ Óruta÷ sa kiæ bhÆtÃkÃÓo 'thavà vij¤ÃnÃtmÃ'thavà paramÃtmeti saæÓayyate / kuta÷ saæÓaya÷ / ÃkÃÓabrahmapuraÓabdÃbhyÃm / ÃkÃÓaÓabdo hyayaæ bhÆtÃkÃÓe parasmiæÓca prayujyamÃno d­Óyate / tatra kiæ bhÆtÃkÃÓa eva dahara÷ syÃtkiævà para iti saæÓaya÷ / tathà brahmapuramiti kiæ jÅvo 'tra brahmanÃmà tasyedaæ puraæ ÓarÅraæ brahmapuramathavà parasyaiva brahmaïa÷ puraæ brahmapuramiti / tatra jÅvasya parasya vÃnyatarasya purasvÃmino daharÃkÃÓatve saæÓaya÷ / tatrÃkÃÓaÓabdasya bhÆtÃkÃÓe rƬhatvÃdbhÆtÃkÃÓa eva daharaÓabda iti prÃptam / tasya ca daharÃyatanÃpek«ayà daharatvam / 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarhadaya ÃkÃÓa÷' iti ca bÃhyÃyantarabhÃvak­tabhedasyopamÃnopameyabhÃva÷ dyÃvÃp­thivyÃdi ca tasminnanta÷ samÃhitaæ, avakÃÓÃtmanÃkÃÓasyaikatvÃt / athavà jÅvo dahara iti prÃptam, brahmapuraÓabdÃt / jÅvasya hÅdaæ puraæ saccharÅraæ brahmapuramityucyate / tasya svakarmaïopÃrjitatvÃt / bhaktyà ca tasya brahmaÓabdavÃcyatvam / nahi parasya brahmaïa÷ ÓarÅreïa svasvÃmibhÃva÷ saæbandho 'sti / tatra purasvÃmina÷ puraikadeÓe 'vasthÃnaæ d­«Âaæ yathà rÃj¤a÷ / manaupÃdhikaÓca jÅva÷, manaÓca prÃyeïa h­daye prati«Âhitamityato jÅvasyaivedaæ h­daye 'ntaravasthÃnaæ syÃt / daharatvamapi tasyaiva ÃrÃgropamitatvÃdavakalpate / ÃkÃÓopamitatvÃdi ca brahmÃbhedavivak«ayà bhavi«yati / nacÃtra daharasyÃkÃÓasyÃnve«yatvaæ vijij¤Ãsitavyatvaæ ca ÓrÆyate / 'tasminyadanta÷' iti paraviÓe«aïatvenopÃdÃnÃditi / ata uttaraæ brÆma÷- parameÓvara evÃtra daharÃkÃÓo bhavitumarhati na bhÆtÃkÃÓo jÅvo và / kasmÃt / uttarebhyo vÃkyaÓe«agatebhyo hetubhya÷ / tathÃhi- anve«Âavyatayà vihitasya daharasyÃkÃÓasya 'taæ cedbrÆyu÷' ityupakramya 'kiæ tadatra vidyate yadanve«Âavyaæ yadbhÃva vijij¤Ãsitavyam' ityevamÃk«epapÆrvakaæ pratisamÃdhÃnavacanaæ bhavati / 'sa brÆyÃdyavÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa ubhe asmindyÃvÃp­thivÅ antareva samÃhite' (chÃ. 8.1.3) ityÃdi / tatra puï¬arÅkadaharatvena prÃptadaharatvasyÃkÃÓasya prasiddhÃkÃÓaupamyena daharatvaæ nivartayanbhÆtÃkÃÓatvaæ daharasyÃkÃÓasya nivartayatÅti gamyate / yadyapyÃkÃÓaÓabdo bhÆtÃkÃÓe rƬhastathÃpi tenaiva tasyopamà nopapadyata iti bhÆtÃkÃÓaÓaÇkà nivartità bhavati / nanvekasyÃpyÃkÃÓasya bÃhyÃbhyantaratvakalpitena bhedenopamÃnopameyabhÃva÷ saæbhavatÅtyuktam / naivaæ saæbhavati / agatikà hÅyaæ gati÷, yatkÃlpanikabhedÃÓrayaïam / apica kalpayitvÃpi bhedamupamÃnopameyabhÃvaæ varïayata÷ paricchinnatvÃdabhyantarÃkÃÓasya na bÃhyÃkÃÓaparimÃïatvamupapadyeta / nanu parameÓvarasyÃpi 'jyÃyÃnÃkÃÓÃt' (Óata. brÃ. 10.6.6.2) iti ÓrutyantarÃnnaivÃkÃÓaparimÃïatvamupapadyate / nai«a do«a÷ / puï¬arÅkave«ÂanaprÃptadaharatvaniv­ttiparatvÃdvÃkyasya na tÃvattvapratipÃdanaparatvam / ubhayapratipÃdane hi vÃkyaæ bhidyeta / naca kalpitabhede piï¬arÅkave«Âita ÃkÃÓaikadeÓe dyÃvÃp­thivyÃdÅnÃmanta÷samÃdhÃnamupapadyate / 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vim­tyurvÅÓoko vijighatso 'pipÃsa÷ satyakÃma÷ satyasaækalpa÷' iti cÃtmatvÃpahatapÃpmatvÃdayaÓca guïà na bhÆtÃkÃÓe saæbhavanti / yadyapyÃtmaÓabdo jÅve saæbhavati tathÃpÅtarebhya÷ kÃraïebhyo jÅvÃÓaÇkÃpi nivartità bhavati / nahyupÃdhiparicchinnasyÃrÃgropamitasya jÅvasya puï¬arÅkave«Âhanak­taæ daharatvaæ Óakyaæ nivartayitum / brahmÃbhedavivak«ayà jÅvasya sarvagatatvÃdi vivak«yeteti cet / yadÃtmatayà jÅvasya sarvagatatvÃdi vivak«yeta tasyaiva brahmaïa÷ sÃk«ÃtsarvagatatvÃdivivak«yatÃmiti yuktam / yadapyuktaæ brahmapuramiti jÅvena parasyopalak«itatvÃdrÃj¤a iva jÅvasyaivedaæ purasvÃmina÷ puraikadeÓavartitvamastviti / atra brÆma÷- parasyaivedaæ brahmaïa÷ puraæ saccharÅraæ brahmapuramityucyate, brahmaÓabdasya tasminmukhyatvÃt / tasyÃpyasti pureïÃnena saæbandha÷, upalabdhyadhi«ÂhÃnatvÃt / 'sa etasmÃjjÅvaghanÃtparÃtparaæ puriÓayaæ puru«amÅk«ate' (praæ 5.5) 'sa và ayaæ puru«a÷ sarvÃsu pÆr«u puriÓaya÷' (b­. 2.5.18) ityÃdiÓrutibhya÷ / athavà jÅvapura evÃsminbrahma saænihitamupalak«yate / yathà ÓÃlagrÃme vi«ïa÷ saænihita iti tadvat / 'tadyatheha karmacito loka÷ k«Åyata evamevÃmutra puïyacito loka÷ k«Åyate' (chÃ. 8.1.6) iti ca karmaïÃmantavatphalamuktvà 'atha ya ihÃtmÃnamanuvidya vrajatyetÃæÓca satyÃnkÃmÃnste«Ãæ sarve«u loke«u kÃmacÃro bhavati' iti prak­tadaharÃkÃÓavij¤ÃnasyÃnantaphalatvaæ vadanparamÃtmatvamasya sÆcayati / yadapyetaduktaæ, na daharasyÃkÃÓasyÃnve«Âavyatvaæ vijij¤Ãsitavyaæ ca Órutaæ, paraviÓe«aïatvenopÃdÃnÃditi atra brÆma÷- yadyÃkÃÓo nÃnve«Âavyatvenokta÷ syÃt 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarhadaya ÃkÃÓa÷' ityÃdyÃkÃÓasvarÆpapradarÓanaæ nopayujyate / nanvetadapyantarvartivastusadbhÃvapradarÓanÃyaiva pradarÓyate / 'taæ cedbrÆyuryadidamasminbrahmapure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷ kiæ tadatra vidyate yadanve«Âavyaæ yadbhÃva vijij¤Ãsitavyam' ityÃk«ipya parihÃrÃvasara ÃkÃÓaupamyopakrameïa dyÃvÃp­thivyÃdÅnÃmanta÷samÃhitatvadarÓanÃt / naitadevam / evaæ hi sati yadanta÷samÃhitaæ dyÃvÃp­thivyÃdi tadanve«Âavyaæ vijij¤Ãsitavyaæ cokta syÃt / tatra vÃkyaÓe«o nopapadyeta / 'asminkÃmÃ÷ samÃhitÃ÷' 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmÃ' iti hi prak­taæ dyÃvÃp­thivyÃdisamÃdhÃnÃdhÃramÃkÃÓamÃk­«ya 'atha ya ihÃtmÃnamanuvidya vrajantyetÃæÓca satyÃnkÃmÃn' iti samuccayÃrthena caÓabdenÃtmÃnaæ kÃmÃdhÃrÃÓritÃæÓca kÃmÃnvij¤eyÃnvÃkyaÓe«o darÓayati / tasmÃdvÃkyopakrame 'pi dahara evÃkÃÓo h­dayapuï¬arÅkÃdhi«ÂhÃna÷ sahÃnta÷sthai÷ samÃhitai÷ p­thivyÃdibhi÷ satyaiÓca kÃmairvij¤eya ukta iti gamyate / sa coktebhyo hetubhya÷ parameÓvara iti // 14 // ---------------------- FN: brahmapuraæ ÓarÅraæ, daharaæ sÆk«maæ, puï¬arÅkaæ tadÃkÃratvÃtprak­taæ h­dayameva / tatra parasya saænidherveÓmaÓabda÷ / bhaktyà caitanyaguïayogena / vigatà jighatsà jagdhumicchà yasya / babhuk«ÃÓÆnya ityartha÷ / daharatvaæ alpatvam / Ãdipadaæ sarvÃdhÃratvÃdisaægrahÃrtham / pÆr«u ÓarÅre«u, puri h­daye và Óete iti puru«a÷ / anuvidya dhyÃyenÃnubhÆya / samÃhitÃ÷ prati«ÂhitÃ÷ / ____________________________________________________________________________________________ gatiÓabdÃbhyÃæ tathà hi d­«Âaæ liÇgaæ ca | BBs_1,3.15 | dahara÷ parameÓvara uttarebhyo hetubhya ityuktam / ta evottare hetava idÃnÅæ prapa¤cyante / itaÓca parameÓvara eva dahara÷, yasmÃddaharavÃkyaÓe«e parameÓvarasyaiva pratipÃdakau gatiÓabdau bhavata÷- 'imÃ÷ sarvÃ÷ prajà aharahargacchantya etaæ brahmalokaæ na vindanti' (chÃ. 8.3.2) iti / tatra prak­taæ daharaæ brahmalokaÓabdenÃbhidhÃya tadvi«ayà gati÷ prajÃÓabdavÃcyÃnÃæ jÅvÃnÃmabhidhÅyamÃnà daharasya brahmatÃæ gamayati / tathà hyaharaharjÅvÃnÃæ su«uptavasthÃyÃæ brahmavi«ayaæ gamanaæ d­«Âaæ Órutyantare- 'satà somya tadà saæpanno bhavati' (chÃ. 6.8.1) ityevamÃdau / loke 'pi kila gìhaæ su«uptamÃcak«ate brahmÅbhÆto brahmatÃæ gata iti / tathà brahmalokaÓabdo 'pi prak­te dahare prayujyamÃno jÅvabhÆtÃkÃÓaÓaÇkÃæ nivartayanbrahmatÃmasya gamayati / nanu kamalÃsanalokamapi brahmalokaÓabdo gamayet / gamayedyadi brahmaïo loka iti «a«ÂhÅsamÃsav­ttyà vyutpÃdyeta / sÃmÃnÃdhikaraïav­ttyà tu vyutpÃdyamÃno brahmaiva loko brahmaloka iti parameva brahma gamayi«yati / etadeva cÃhararbrahmalokagamanaæ d­«Âaæ brahmaÓabdasya sÃmÃnÃdhikaraïyav­ttiparigrahe liÇgam / nahyaharaharimÃ÷ prajÃ÷ kÃryabrahmalokaæ satyalokÃkhyaæ gacchantÅti Óakyaæ kalpayitum // 15 // ____________________________________________________________________________________________ dh­teÓ ca mahimno 'syÃsminn upalabdhe÷ | BBs_1,3.16 | dh­teÓca heto÷ parameÓvara evÃyaæ dahara÷ / katham / 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' iti hi prak­tyÃkÃÓaupamyapÆrvakaæ tasminsarvasamÃdhÃnamuktvà tÃæ sminneva cÃtmaÓabdaæ prayujyÃpahatapÃpmatvÃdiguïayogaæ copaduÓya tamevÃnativ­ttaprakaraïaæ nirdiÓati- 'atha ya Ãtmà sa seturvidh­tire«alokÃnÃmasaæbhedÃya' (chÃ. 8.4.1) iti / tatra vidh­tirityÃtmaÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃdvidhÃrayitocyate, ktica÷ kartari smaraïÃt / yathodakasaætÃnasya vidhÃrayità loke setu÷ k«etrasaæpadÃmasaæbhedÃya, evamayamÃtmÃtmai«ÃmadhyÃtmÃdibhedabhinnÃnÃæ lokÃnÃæ varïÃÓramÃdÅnÃæ ca vidhÃrità seturasaæbhedÃyÃsaækarÃyeti / evamiha prak­te dahare vidhÃraïalak«aïaæ mahimÃnaæ darÓayati / ayaæ ca mahimà parameÓvara eva ÓrutyantarÃdupalabhyate 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandramasau vidh­tau ti«Âhata÷' ityÃde÷ / tathÃnyatrÃpi niÓcite parameÓvaravÃkye ÓrÆyate- 'e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatire«a bhÆtapÃla e«a seturvidhÃraïa e«Ãæ lokÃnÃmasaæbhedÃya' iti / evaæ dh­teÓca heto÷ parameÓvara evÃyaæ dahara÷ // 16 // ---------------------- FN: seturasaækarahetu÷ / ____________________________________________________________________________________________ prasiddheÓ ca | BBs_1,3.17 | itaÓca parameÓvara eva 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' ityucyate / yatkÃraïamÃkÃÓaÓabda÷ parameÓvare prasiddha÷ / 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ' (chÃ. 8.1.4), 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante' (chÃ. 1.9.1) ityÃdiprayogadarÓanÃt / jÅve tu na kvacidÃkÃÓaÓabda÷ prayujyamÃno d­Óyate / bhÆtÃkÃÓastu satyÃmapyÃkÃÓaÓabdaprasiddhÃvupamÃnopameyabhÃvÃdyasaæbhavÃnna grahÅtavya ityuktam // 17 // ---------------------- FN: à samÃntÃtkÃÓate dÅpyata ityÃkÃÓa÷ svaya¤jyotirÅÓvara÷ / ____________________________________________________________________________________________ itaraparÃmarÓÃt sa iti cen nÃsaæbhavÃt | BBs_1,3.18 | yadi vÃkyaÓe«abalena dahara iti parameÓvara÷ parig­hyetÃstÅtarasyÃpi jÅvasya vÃkyaÓe«e parÃmarÓa÷ - 'atha ya e«a saæprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya paraæ jyotirÆpasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyata e«a Ãtmeti hovÃca' (chÃ. 8.3.4) iti / atra hi saæprasÃdaÓabda÷ Órutyantare su«uptÃvasthÃyÃæ d­«ÂatvÃttadavasthÃvantaæ jÅvaæ ÓaknotyupasthÃpayituæ nÃrthÃntaram / tathà ÓarÅravyapÃÓrayasyeva jÅvasya ÓarÅrÃtsamutthÃnaæ saæbhavati / yathÃkÃÓavyapÃÓrayÃïÃæ vÃyvÃdÅnÃmÃkÃÓÃtsamutthÃnaæ tadvat / yathà cÃd­«Âo 'pi loke parameÓvaravi«aya ÃkÃÓaÓabda÷ parameÓvaradharmasamabhivyÃhÃrÃt 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahitÃ' ityevamÃdau parameÓvaravi«ayo 'bhyupagata evaæ jÅvavi«ayo 'pi bhavi«yati / tasmÃditaraparÃmarÓÃt 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa' ityatra sa eva jÅva ucyate iti cet / naitadevaæ syÃt / kasmÃt. asaæbhavÃt / nahi jÅvo buddhyÃdyupÃdhiparicchedÃbhimÃnÅ sannÃkÃÓenopamÅyeta / nacopÃdhidharmÃnabhimanyamÃnasyÃpahatapÃpmatvÃdayo dharmÃ÷ saæbhavanti / prapa¤citaæ caitatprathamasÆtre / atirekÃÓaÇkÃparihÃrÃyÃtra tu punarupanyastam / paÂhi«yati copari«ÂÃt 'anyÃrthaÓca parÃmarÓa÷' (bra. 1.3.20) iti // 18 // ---------------------- FN: samyakprasÅdatyasmi¤jÅvo vi«ayendriyasaæyogajanitaæ kÃlu«yaæ jahÃtÅti su«upti÷ saæprasÃdo jÅvasyÃvasthÃbheda÷ / 'saæprasÃde ratvà caritvÃ' iti b­hadÃraïyakasthaæ Órutyantaram / upÃdhidharmÃ÷ pÃpmÃdaya÷ / ____________________________________________________________________________________________ uttarÃc ced ÃvirbhÆtasvarÆpas tu | BBs_1,3.19 | itaraparÃmarÓÃdyà jÅvÃÓaÇkà jÃtà sÃsaæbhavÃnnirÃk­tà / athedÃnÅæ m­tasyevÃm­tasekÃtpuna÷ samutthÃnaæ jÅvÃÓaÇkÃyÃ÷ kriyate uttarasmÃtprajÃpatyÃdvÃkyÃt / tatrahi 'ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' ityapahatapÃpmatvÃdiguïakamÃtmÃnamanve«Âavyaæ vijij¤Ãsitavyaæ ca pratij¤Ãya 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyata e«a ÃtmÃ' (chÃ. 8.7.4) iti bruvannak«isthaæ dra«ÂÃraæ jÅvamÃtmÃnaæ nirdiÓati / 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi' (chÃ. 8.9.3) iti ca tameva puna÷ puna÷ parÃm­Óya 'ya e«a svapne mahÅyamÃnaÓcaratye«a ÃtmÃ' (chÃ. 8.10.1) iti 'tadyatraitatsupta÷ samasta÷ saæprasanna÷ svapnaæ na vijÃnÃtye«a ÃtmÃ' iti ca jÅvamevÃvasthÃntaragataæ vyÃca«Âe / tasyaiva cÃpahatapÃpmatvÃdi darÓayati- 'etadam­tamabhayametadbrahma' iti / nÃhaæ khalvayamevaæ saæpratyÃtmÃnaæ jÃnÃtyayamahamasmÅti no evemÃni bhÆtÃni' (chÃ. 8.11.1,2) iti ca su«uptÃvasthÃyÃæ do«amupalabhya 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi no evÃnyatraitasmÃt iti copakramya ÓarÅrasaæbandhanindÃpÆrvakaæ 'e«a saæprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate sa uttama÷ puru«a÷' iti jÅvameva ÓarÅrÃtsamutthitamuttamapuru«aæ darÓayati / tasmÃdasti saæbhavo jÅve pÃrameÓvarÃïÃæ dharmÃïÃm / ata÷ 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' iti jÅva evokta iti cetkaÓcidbrÆyÃt, taæ prati brÆyÃt- 'ÃvirbhÆtasvarÆpastu' iti / tuÓabda÷ pÆrvapak«avyÃv­ttyartha÷ / nottarasmÃdapi vÃkyÃdiha jÅvasyÃÓaÇkà saæbhavatÅtyartha÷ / kasmÃt / yatastatrÃpyÃvirbhÆtasvarÆpo jÅvo vivak«yate / ÃvirbhÆtaæ svarÆpamasyetyÃvirbhÆtasvarÆpa÷ / bhÆtapÆrvagatyà jÅvavacanam / etaduktaæ bhavati- 'ya e«o 'k«iïi ityak«ilak«itaæ dra«ÂÃraæ nirdiÓyodaÓarÃvabrÃhmaïenainaæ ÓarÅrÃtmatÃyà vyutthÃpya 'etaæ tveva te' iti puna÷punastameva vyÃkhyÃyeyatvenÃk­«ya svapnasu«uptopanyÃsakrameïa 'paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate' iti yadasya pÃramÃrthikaæ svarÆpaæ paraæ brahma tadrÆpatayainaæ jÅvaæ vyÃca«Âe na jaivena rÆpeïa / yatparaæ jyotirÆpasaæpattavyaæ Órutaæ tatparaæ brahma / taccÃpahatapÃpmatvÃdidharmakaæ, tadeva ca jÅvasya pÃramÃrthikaæ svarÆpaæ 'tattvamasi' ityÃdiÓÃstrebhya÷, netaradupÃdhikalpitam / yÃvadeva hi sthÃïÃviva puru«abuddhiæ dvaitalak«aïÃmavidyÃæ nivartayankÆÂasthanityad­ksvarÆpamÃtmÃnamahaæ brahmÃsmÅti na pratipadyate tÃvajjÅvasya jÅvatvam / yadà tu dehendriyamanobuddhisaæghÃtÃdvyutthÃpya Órutyà pratibodhyate, nÃsi tvaæ dehendriyamanobuddhisaæghÃta÷, nÃsi saæsÃrÅ, kiæ tarhi tadyatsatyaæ sa Ãtmà caitanyamÃtrasvarÆpastattvamasÅti, tadà kÆcasthanityad­ksvarÆpamÃtmÃnaæ pratibudadhyÃsmÃccharÅrÃdyabhimÃnÃtsamutti«Âhansa eva kÆÂasthanityad­ksvarÆpa Ãtmà bhavati / 'sa yo ha vai tatparamaæ brahma veda brahmaiva bhavati' (muï¬a. 3.2.1) ityÃdiÓrutibhya÷ / tadeva cÃsya pÃramÃrthikaæ svarÆpaæ yena ÓarÅrÃtsamutthÃya svena rÆpeïÃbhini«padyate / kathaæ puna÷ svaæ ca rÆpaæ svenaiva ni«padyata iti saæbhavati kÆÂasthanityasya suvarïÃdÅnÃæ tu dravyÃntarasaæparkÃdabhibhÆtasvarÆpÃïÃmanabhivyaktÃsÃdhÃraïaviÓe«ÃïÃæ k«Ãraprak«epÃdibhi÷ ÓodhyamÃnÃnÃæ svarÆpeïÃbhini«patti÷ syÃt / tathà nak«atrÃdÅnÃmahanyabhibhÆtaprakÃÓÃnÃmabhibhÃvakaviyoge rÃtrau svarÆpeïÃbhini«patti÷ syÃt / natu tathÃtmacaitanyajyoti«o nityasya kenacidabhibhava÷ saæbhavatyasaæsargitvÃdvyomna iva, d­«ÂavirodhÃcca / d­«ÂiÓrutimativij¤Ãtayo hi jÅvasya svarÆpam / tacca ÓarÅrÃdasamutthitasyÃpi jÅvasya sadà ni«pannameva d­Óyate / sarvo hi jÅva÷ paÓyanÓ­ïvanmanvÃno vijÃnanvyavaharatyanyathà vyavahÃrÃnupapatte÷ / tacceccharÅrÃtsamutthitasya ni«padyeta prÃksamutthÃnÃdd­«Âo vyavahÃro virudhyeta / ata÷ kimÃtmakamidaæ ÓarÅrÃtsamutthÃnaæ, kimÃtmikà và svarÆpeïÃbhini«pattiriti / atrocyate- prÃgvivekavij¤Ãnotpatte÷ ÓarÅrendriyamanobuddhivi«ayavedanopÃdhibhiraviviktamiva jÅvasya d­«ÂyÃdijyoti÷svarÆpaæ bhavati / yathà Óuddhasya sphaÂikasya svÃcchyaæ Óauklyaæ ca svarÆpaæ prÃgvivekagrahaïÃdraktanÅlÃdyupÃdhibhiraviviktamiva bhavati / pramÃïajanitavivekagrahaïÃttu parÃcÅna÷ sphaÂika÷ svÃcchyena Óauklyena ca svenarÆpeïÃbhini«padyata ityucyate prÃgapi tathaiva san / tathà dehÃdyupÃdhyaviviktasyaiva sato jÅvasya Órutik­taæ vivekavij¤Ãnaæ ÓarÅrÃtsamutthÃnaæ vivekavij¤Ãnaphalaæ svarÆpeïÃbhini«patti÷ kevalÃtmasvarÆpÃvagati÷ / tathà vivekÃvivekamÃtreïaivÃtmano 'ÓarÅratvaæ saÓarÅratvaæ ca, mantravarïÃt 'aÓarÅraæ ÓarÅre«u' (kÃ. 1.2.22) iti, 'ÓarÅrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate' (gÅ.13.31) iti ca saÓarÅratvÃÓarÅratvaviÓe«ÃbhÃvasmaraïÃt / tasmÃdvivekavij¤ÃnÃbhÃvÃdanÃvirbhÆtasvarÆpa÷ sanvivekavij¤ÃnÃdÃvirbhÆtasvarÆpa ityucyate / natvÃnyÃd­ÓÃvÃvirbhÃvÃnÃvirbhÃvau svarÆpasya saæbhavata÷ svarÆpatvÃdeva / evaæ mithyÃj¤Ãnak­ta eva jÅvaparameÓvarayorbhedo na vastuk­ta÷, vyomavadasaÇgatvÃviÓe«Ãt / kutaÓcidevaæ pratipattavyam / yato 'ya e«o 'k«iïi puru«o d­Óyate' ityupadiÓya 'etadam­tamabhayametadbrahma' ityupadiÓati / yo 'k«iïi prasiddho dra«Âà dra«Â­tvena vibhÃvyate so 'm­tÃbhayalak«aïÃdbrahmaïo 'nyaÓcetsyÃttato 'm­tÃbhayabrahmasÃmÃnÃdh ikaraïyaæ na syÃt / nÃpi praticchÃyÃtmÃyamak«ilak«ito nirdiÓyate, prajÃpaterm­«ÃvÃditvaprasaÇgÃt / tathà dvitÅye 'pi paryÃye 'ya e«a÷ svapne mahÅyamÃnaÓcarati' iti na prathamaparyÃyanirdi«ÂÃdak«ipuru«Ãddra«Âuranyo nirdi«Âa÷, 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi' ityupakramÃt / ki¤cÃhamadya svapne hastinamadrÃk«aæ nedÃnÅæ taæ paÓyÃmÅti d­«Âameva pratibuddha÷ pratyÃca«Âe / dra«ÂÃraæ tu tameva pratyabhijÃnÃti ya evÃhaæ svapnamadrÃk«aæ sa evÃhaæ jÃgaritaæ paÓyamÅti / tathà t­tÅye 'pi paryÃye 'nahi khalvayamevaæ saæpratyÃtmÃnaæ jÃnÃtyayamahamasmÅti no evemÃni bhÆtÃni iti su«uptÃvasthÃyÃæ viÓe«avij¤ÃnÃbhÃvameva darÓayati na vij¤ÃtÃraæ prati«edhati / yattu tatra 'vinÃÓamevÃpÅto bhavati' iti tadapi viÓe«avij¤ÃnavinÃÓÃbhiprÃyameva na vij¤Ãt­vinÃÓÃbhiprÃyam / 'nahi vij¤Ãturvij¤Ãterviparilopo vidyate 'vinÃÓitvÃt' (b­. 4.3.30) iti ÓrutyantarÃt / tathà caturthe 'pi paryÃye 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi no evÃnyatraitasmÃt' ityupakramya 'maghavanmartyaæ và idaæ ÓarÅram' ityÃdinà prapa¤cena ÓarÅrÃdupÃdhisaæbandhapratyÃkhyÃnena saæprasÃdaÓabdoditaæ jÅvaæ 'svena rÆpeïÃbhini«padyate' iti brahmasvarÆpÃpannaæ darÓayanna parasmÃdbrahmaïo 'm­tÃbhayasvarÆpÃdanyaæ jÅvaæ darÓayati / kecittu paramÃtmavivak«ÃyÃæ 'etaæ tveva te' iti jÅvÃkar«aïamanyÃyyaæ manyamÃnà etameva vÃkyopakramasÆcitamapahatapÃpmatvÃdiguïakamÃtmÃnaæ te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmÅti kalpayanti / te«Ãmetamiti saænihitÃvalambinÅ sarvanÃmaÓrutirviprak­«yeta / bhÆya÷ÓrutiÓcoparudhyeta, paryÃyÃntarÃbhihitasya paryÃyÃntare 'nabhidhÅyamÃnatvÃt / 'etaæ tveva te' iti ca pratij¤Ãya prÃkcaturthÃtparyÃyÃdanyamanyaæ vyÃcak«Ãïasya prajÃpate÷ pratÃrakatvaæ prasajyeta / tasmÃdyadavidyÃpratyupasthÃpitapÃramÃrthikaæ jaivaæ rÆpaæ kart­bhokt­rÃgadve«Ãdido«akalu«itamanekÃnarthayogi tadvilayanena tadviparÅtamapahatapÃpmatvÃdiguïakaæ pÃrameÓvaraæ svarÆpaæ vidyayà pratipÃdyate, sarpÃdivilayaneneva rajjvÃdÅn / apare tu vÃdina÷ pÃramÃrthikameva jaivaæ rÆpamiti manyante 'smadÅyÃÓca kecit / te«Ãæ sarve«ÃmÃtmaikatvasamyagdarÓanapratipak«abhÆtÃnÃæ pratibodhÃyedaæ ÓÃrÅrakamÃrabdham / eka eva parameÓvara÷ kÆÂasthanityo vij¤ÃnadhÃturavidyayà mÃyayà mÃyÃvivadanekadhà vibhÃvyate nÃnyo vij¤ÃnadhÃturastÅti / yattvidaæ parameÓvaravÃkye jÅvamÃÓaÇkhya prati«edhati sÆtrakÃra÷ - 'nÃsaæbhavÃt' (bra.1.3.18) ityÃdinà / tatrÃyamabhiprÃya÷ - nityaÓuddhabuddhamuktasvabhÃve kÆÂasthanitye ekasminnasaÇge paramÃtmani tadviparÅtaæ jaivaæ rÆpaæ vyomnÅva talamalÃdiparikalpitam / tadÃtmaikatvapratipÃdanaparairvÃkyairnyÃyopetairdvaitavÃdaprati«edhaiÓcÃpane«yÃmÅti paramÃtmano jÅvÃdanyatvaæ dra¬hayati / jÅvasya tu na parasmÃdanyatvaæ pratipipÃdayi«ati kiæ tvanuvadatyevÃvidyÃkalpitaæ lokaprasiddhaæ jÅvabhedam / evaæ hi svÃbhÃvikakart­tvabhokt­tvÃnuvÃdena prav­ttÃ÷ karmavidhayo na virudhyanta iti manyate / pratipÃdyaæ tu ÓÃstrÃrthamÃtmaikatvameva darÓayati- 'ÓÃstrad­«Âyà tÆpadeÓo vÃmadevavat' (bra. 1.1.30) ityÃdinÃvarïiÓcÃsmÃbhirvidvadbhedena karmavidhivirodhaparihÃra÷ // 19 // ---------------------- mahÅyamÃno vÃsanÃmayairvi«ayai÷ pÆjyamÃna iti svapnaparyÃye, tadyatreti su«uptiparyÃye ca jÅvameva prajÃpatirvyÃca«Âa ityanvaya÷ / aheti nipÃta÷ khede / etasmÃtprak­tÃdÃtmano 'nyatra anyam / udaÓarÃveti udakapÆrïe ÓarÃve pratibimbÃtmÃnaæ dehaæ svasyÃj¤Ãtaæ yattanmahyaæ vÃcyamityukta÷ Órutyartha÷ / vyutthÃpya vicÃrya / abhini«padyata ityatra etaduktaæ bhavatÅti saæbandha÷ / abhibhÃvaka÷ saurÃlokÃstadviyoge / vedanà har«aÓokÃdaya÷ / vivekavij¤Ãnaæ tvaæpadÃrthaÓodhanam / anyÃd­Óau satyau / aæÓÃdiÓÆnyatvamasaÇgatvam / ayaæ su«upta÷, saæprati su«uptau, ahaæ ÃtmÃnaæ ahaÇkÃrÃspadamÃtmÃnaæ na jÃnÃti / nahÅti ÃtmÃna÷ svabhÃvabhÆtavij¤ÃpternÃnyathÃbhÃvo yogyatvÃdityartha÷ / vilayanena Óodhanena / vidyayà mahÃvÃkyena / vÃkyÃni tattvamasyÃdÅni jÅvabrahmaïoÓcaitanyÃviÓe«ÃttadÃkÃreïÃkÃrÃntareïa và bhedÃyogo nyÃya÷ / nehanÃnenetyÃdayo dvaitavÃdani«edhÃ÷ / ____________________________________________________________________________________________ anyÃrthaÓ ca parÃmarÓa÷ | BBs_1,3.20 | atha yo daharavÃkyaÓe«e jÅvaparÃmarÓo darÓita÷ - 'atha ya e«a saæprasÃda÷' (chÃ. 8.3.4) ityÃdi, sa dahare parameÓvare vyÃkhyÃyamÃne na jÅvopÃsanopadeÓo na prak­taviÓe«opadeÓa ityarthakatvaæ prÃpnotÅti / ata Ãha- anyÃrtho 'yaæ jÅvaparÃmarÓau na jÅvasvarÆpaparyavasÃyÅ kiæ tarhi parameÓvarasvarÆpaparyavasÃyÅ / katham / saæprasÃdaÓabdodito jÅvo jÃgaritavyavahÃre dehendriyapa¤jarÃdhyak«o bhÆtvà tadvÃsanÃnirmitÃæÓca svapnÃnnìÅcaro 'nubhÆya ÓrÃnta÷ Óaraïaæ prepsurubhayarÆpÃdapi ÓarÅrÃbhimÃnÃtsamutthÃya su«uptÃvasthÃyÃæ paraæ jyotirÃkÃÓaÓabditaæ paraæ brahmopasaæpadya viÓe«avij¤Ãnavattvaæ ca parityajya svena rÆpeïÃbhini«padyate / yadasyopasaæpattavyaæ paraæ jyotiryena svena rÆpeïÃyamabhini«padyate sa e«a ÃtmÃpahatapÃpmatvÃdiguïa upÃsya ityevamartho 'yaæ jÅvaparÃmarÓa÷ parameÓvaravÃdino 'pyupapadyate // 20 // ____________________________________________________________________________________________ alpaÓruter iti cet tad uktam | BBs_1,3.21 | yadapyuktam, 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' ityÃkÃÓasyÃlpatvaæ ÓrÆyamÃïaæ parameÓvare nopapadyate, jÅvasya tvÃrÃgropanimitasyÃlpatvamavakalpata iti tasya parihÃro vaktavya÷ / ukto hyasya parihÃra÷ parameÓvarasyÃpek«ikamalpatvamavakalpata iti 'arbhakaukastvÃttadvyapadeÓÃcca neti cenna nicÃyyatvÃdevaæ vyomavacca' (bra. 1.2.7) ityatra / sa eveha parihÃro 'nusaædhÃtavya iti sÆcayati / Órutyaiva cedamalpatvaæ pratyuktaæ prasiddhenÃkÃÓenopamimÃnayà 'yÃvÃnvà ayamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarh­daya ÃkÃÓa÷' iti // 21 // ____________________________________________________________________________________________ 6 anuk­tyadhikaraïam. sÆ. 22-23 anuk­tes tasya ca | BBs_1,3.22 | 'na tatra sÆryo bhÃti na candratÃrakaæ nemà vidyuto bhÃnti kuto 'yamÃgni÷ / tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' (mu. 2.210) iti samÃmananti / yatra yaæ bhÃntamanubhÃti sarvaæ yasya ca bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti sa kiæ tejodhÃtu÷ kaÓciduta prÃj¤a Ãtmeti vicikitsÃyÃæ tejodhÃturiti tÃvatprÃptam / kuta÷, tejodhÃtÆnÃmeva suryÃdÅnÃæ bhÃnaprati«edhÃt / teja÷svabhÃvakaæ hi candratÃrakÃdi teja÷svabhÃvaka eva suryo bhÃsamÃne 'hani na bhÃsata iti prasiddham / tathà saha sÆryeïa sarvamidaæ candratÃrakÃdi yasminna bhÃsate so 'pi teja÷svabhÃva eva kaÓcidityavagamyate / anubhÃnamapi teja÷svabhÃvaka evo 'papadyate, samÃnasvabhÃvake«vanukÃradarÓanÃt / gacchantamanugacchatÅtivat / tasmÃttejodhÃtu÷ kaÓcidityevaæ prÃpte brÆma÷ - prÃj¤a evÃtmà bhavitumarhati / kasmÃt / anuk­te÷ / anukaraïamanuk­ti÷ / yadetat 'tameva bhÃntamanubhÃti sarvam' ityanubhÃnaæ, tatprÃj¤aparigrahe 'vakalpate / 'bhÃrÆpa÷ satyasaækalpa÷' (chÃ. 3.14.2) iti hi prÃj¤amÃtmÃnamÃmananti / na tu tejodhÃtuæ ka¤citsÆryÃdayo 'nubhÃntÅti prasiddham / samatvÃcca tejodhÃtÆnÃæ sÆryÃdÅnÃæ na tejodhÃtumanyaæ pratyapek«Ãsti yaæ bhÃntamanubhÃyu÷ / nahi pradÅpa÷ pradÅpÃntaramanubhÃti / yadapyuktaæ samÃnasvabhÃvake«vanukÃro d­Óyata iti / nÃyamekÃnto niyama÷ / bhinnasvabhÃvake«vapi hyanukÃro d­Óyate / yathà sutapto 'ya÷piï¬o 'gnyanuk­tiragniæ dahantamanudahati, bhaumaæ và rajo vÃyuæ vahantamanuvahantÅti / anuk­terityanubhÃnamasÆsucat / tasya ceti caturthaæ pÃdamasya Ólokasya sÆcayati / 'tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' iti tadhetukaæ bhÃnaæ sÆryÃderucyamÃnaæ prÃj¤amÃtmÃnaæ gamayati / 'taddevà jyoti«Ãæ jyotirÃyurhepÃsate 'm­tam' (b­. 4.4.16) iti hi prÃj¤amÃtmÃnamÃmananti / tejontareïa suryÃditejo vibhÃtÅtyaprasiddhaæ viruddhaæ ca, tejontareïa tejontarasya pratidhÃtÃt / athavà na sÆryÃdÅnameva ÓlokaparipaÂhitÃnÃmidaæ taddhetukaæ vibhÃnamucyate / kiæ tarhi 'sarvamidam' ityaviÓe«aÓrute÷ sarvasyaivÃsya nÃmarÆpakriyÃkÃrakaphalajÃtasya yÃbhivyakti÷ sà brahmajyoti÷sattÃnimittà / yathà sÆryÃdijyoti÷sattÃnimittà sarvasya rÆpajÃtasyÃbhivyaktistadvat / 'na tatra sÆryo bhÃti' iti ca tatraÓabdamÃharanprak­tagrahaïaæ darÓayati / prak­taæ ca brahma 'yasmindyau÷ p­thivÅ cÃntarik«amotam' (mu. 2.2.5) ityÃdinà / anantaraæ ca 'hiraïmaye pare koÓe virajaæ brahma ni«phalam / tacchubhraæ jyoti«Ãæ jyotistadyadÃtmavido vidu÷' iti / kathaæ tajjyoti«Ãæ jyotirityata idamutthitam-'na tatra sÆryo bhÃti' iti / yadapyuktaæ sÆryÃdÅnÃæ tejasÃæ bhÃnaprati«edhastejodhÃtÃvevanyasminnavakalpate sÆrya ivetare«Ãmiti / tatra tu sa eva tejodhÃturanyo na saæbhavatÅtyupapÃditam / brahmaïyapi cai«Ãæ bhÃnaprati«edho 'vakalpate / yato yadupalabhante tatsarvaæ brahmaïaiva jyoti«opalabhyate, brahma tu nÃnyena jyoti«opalabhyate svayaæ jyoti÷svarÆpatvÃt, yena sÆryÃdayastasminbhÃyu÷ / brahma hyÃnyadvyanakti natu brahmÃnyena vyajyate / 'ÃtmanaivÃyaæ jyoti«Ãste' (b­. 4.3.6), 'Ãg­hyo nahi g­hyate' (b­. 4.2.4) ityÃdiÓrutibhya÷ // 22 // ---------------------- FN: tatra tÃrakÃntarÃïi candrÃdi ca na bhÃti taæ na bhÃsayatÅti yÃvat / prÃj¤atvaæ svaprakÃÓakatvaæ bhÃsakatvÃrthamuktam / anukÃra÷ anubhÃnam / virajaæ ÃgantukamalaÓÆnyam / Óubhraæ naisargikamalaÓÆnyam / ____________________________________________________________________________________________ api ca smaryate | BBs_1,3.23 | apiced­grÆpatvaæ prÃj¤asyaivaitmana÷ smaryate bhagavadgÅtÃsu- 'na tadbhÃsayate sÆryo na ÓaÓÃÇ ko na pÃvaka÷ / yadgatvà na nivartante taddhÃma paramaæ mama' (15.6) iti, 'yadÃdityagataæ tejo jagadbhÃsayate 'khilam / yaccandramasi yaccÃgnau tattejo viddhi mÃmakam' (15.12) iti ca // 23 // ____________________________________________________________________________________________ 7 pramitÃdhikaraïam / sÆ. 24-25 ÓabdÃd eva pramita÷ | BBs_1,3.24 | 'aÇgu«ÂamÃtra÷ puru«a÷ madhya Ãtmani ti«Âhati' iti ÓrÆyate / tathà aÇgu«ÂamÃtra÷ puru«o jyotirivÃdhÆmaka÷ / ÅÓÃno bhÆtabhavyasya sa evÃdya sa u Óva etadvai tat' (kÃ. 2.4.13) iti ca / tatra yo 'yamaÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«a÷ ÓrÆyate sa kiæ vij¤ÃnÃtmà kiævà paramÃtmeti saæÓaya÷ / tatra parimÃïopadeÓÃttÃvadvij¤ÃnÃtmeti prÃptam / nahyanantÃyÃmavistÃrasya paramÃtmano 'Çgu«ÂhaparimÃïamupapadyate / vij¤ÃnÃtmananastÆpÃdhimattvÃtsaæbhavati kayÃcitkalpanayÃÇgu«ÂhamÃtratvam / sm­teÓca- 'atha satyavata÷ kÃyÃtpÃÓabaddhaæ vaÓaæ gatam / aÇgu«ÂhamÃtraæ puru«aæ niÓcakar«aæ yamo balÃt' // (ma.bhÃ. 3.297.17) iti / nahi parameÓvaro balÃdyamena ni«kra«Âuæ Óakyastena tatra saæsÃryaÇgu«ÂhamÃtro niÓcita÷ sa evehÃpÅtyevaæ prÃpte brÆma÷ - paramÃtmaivÃyamaÇgu«ÂhamÃtraparimita÷ puru«o bhavitumarhati / kasmÃt, ÓabdÃt, 'ÅÓÃno bhÆtabhavyasya' iti / nahyanya÷ parameÓvarÃdbhÆtabhavyasya niraÇ kuÓamÅÓità / 'etadvai tat' iti ca prak­taæ p­«ÂamihÃnusaædadhÃti / etadvai tadyatp­«Âaæ brahmetyartha÷ / p­«Âaæ ceha brahma 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃdanyatrÃsmÃtk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca yattatpaÓyasi tadvada' (kÃ. 1.2.14) iti ÓabdÃdevetyabhidhÃnaÓrutereveÓÃna iti parameÓvaro 'yaæ gamyata ityartha÷ // 24 // kathaæ puna÷ sarvagatasya paramÃtmana÷ parimÃïopadeÓa ityatra brÆma÷ - ---------------------- FN: Ãtmani dehe madhye h­dayasapranÅtyartha÷ / bhÆtabhavyagrahaïaæ bhavato 'pi pradarÓanÃrtham kÃlatrayaniyantetyartha÷ / kayÃciditi h­dayakamalakoÓasya jÅvopalabdhisthÃnasyÃÇgu«ÂhamÃtratayetyartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ h­dyapek«ayà tu manu«yÃdhikÃratvÃt | BBs_1,3.25 | sarvagatasyÃpi paramÃtmano h­daye 'vasthÃnamapek«yÃÇgu«ÂhamÃtratvamidamucyate / ÃkÃÓasyeva vaæÓaparvÃpek«amaratrimÃtratvam / nahya¤jasÃtimÃtrasya paramÃtmano 'Çgu«ÂhamÃtratvamupapadyate / na cÃnya÷ paramÃtmana iha grahaïamarhatÅÓÃnaÓabdÃdibhya ityuktam / nanu pratiprÃïibhedaæ h­dayÃnÃmanavasthitatvÃdapek«amapyaÇgu«ÂhamÃtratvaæ nopapadyata ityata uttaramucyate- manu«yÃdhikÃratvÃditi / ÓÃstraæ hyaviÓe«aprav­ttamapi manu«yÃnevÃdhikaroti, ÓaktatvÃdarthitvÃdaparyudastatvÃdupanayanÃdiÓÃstrÃcceti varïitametadadhikÃralak«aïe (jai. 6.1) / manu«yÃïÃæ ca niyataparimÃïa÷ kÃya÷ / aucityena niyataparimÃïameva cai«ÃmaÇgu«ÂhamÃtraæ h­dayam / ato manu«yÃdhikÃratvÃcchÃstrasya manu«yah­dayÃvasthÃnÃpek«amaÇgu«ÂhamÃtratvamupapannaæ paramÃtmana÷ / yadapyuktaæ parimÃïopadeÓÃtsm­teÓca saæsÃryevÃyamaÇgu«ÂamÃtra÷ pratyetavya iti, tatpratyucyate- 'sa Ãtmà tattvamasi' ityÃdivatsaæsÃriïa eva sato 'Çgu«ÂhamÃtrasya brahmatvamidamupadiÓyata iti / dvirÆpà hi vedÃntavÃkyÃnÃæ prav­tti÷, kvacitparamÃtmasvarÆpanirÆpaïaparà kvacidvij¤ÃnÃtmana÷ paramÃtmaikatvopadeÓaparà / tadatra vij¤ÃnÃtmana÷ paramÃtmanaikatvamupadiÓyate nÃÇgu«ÂhamÃtratvaæ kasyacit / etamevÃrthaæ pareïa sphuÂÅkari«yati- 'aÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«o 'ntarÃtmà sadà janÃnÃæ h­daye saænivi«Âa÷ / taæ svÃccharÅrÃtprav­henmu¤jÃdive«ikÃæ dhairyeïa / taæ vidyÃcchukramam­tam' (kÃ. 2.6.17) iti //25 // ---------------------- FN: sakani«Âha÷ karo 'ratni÷ / atra manu«yaÓabdastraivarïikapara÷ / 'ÓÆdro yaj¤e 'navakÊpta÷' iti paryudÃsÃt, upanÅyata, tamadhyÃpayÅta, iti ÓÆdrÃdhikÃravÃraïam / ÓarÅrÃtsthÆlÃtsÆk«mÃcca taæ jÅvaæ prav­hetp­thakkaryÃt / dhairyeïa ÓamÃdineti yÃvat / ____________________________________________________________________________________________ 8 devatÃdhikaraïam / sÆ. 26-33 tadupary api bÃdarÃyaïa÷ saæbhavÃt | BBs_1,3.26 | aÇgu«ÂhamÃtraÓrutirmanu«yah­dayÃpek«ayà manu«yÃdhikÃratvÃcchÃstrasyetyuktaæ, tatprasaÇgenedamucyate / bìhaæ manu«yÃdhikÃreti ÓÃstram / natu manu«yÃnevetÅha brahmaj¤Ãne niyamo 'sti / te«Ãæ manu«yÃïÃmupari«ÂÃdye devÃdayastÃnapyadhikaroti ÓÃstramiti bÃdarÃyaïa ÃcÃryo manyante / kasmÃt / saæbhavÃt / saæbhavati hi te«ÃmapyarthitvÃdyadhikÃrakÃraïam / tatrÃrthitvaæ tÃvanmok«avi«ayaæ devÃdÅnÃmapi saæbhavati vikÃravi«ayavibhÆtyanityatvÃlocanÃdinimittam / tathà sÃmarthyamapi te«Ãæ saæbhavati, mantrÃrthavÃdetihÃsapurÃïalokebhyo vigrahavattvÃdyavagamÃt / naca te«Ãæ kaÓcitprati«edho 'sti / nacopanayanaÓÃstreïai«ÃmadhikÃro nivartyeta, upanayanasya vedÃdhyayanÃrthatvÃt / te«Ãæ ca svayaæpratibhÃtavedatvÃt / apicai«Ãæ vidyÃgrahaïÃrthaæ brahmacaryÃdi darÓayati- 'ekaÓataæ ha vai var«Ãïi maghavÃnprajÃpatau brahmacaryamuvÃsa' (chÃ. 8.11.3), 'bh­gurvai vÃruïi÷ / varuïaæ pitaramupasasÃra / adhÅhi bhagavo brahma' (tai. 3.1) ityÃdi / yadapi karmasvanadhikÃrakÃraïamuktam- 'na devÃnÃæ devatÃntarÃbhÃvÃt' iti, 'na ­«ÅïÃmÃr«eyÃntarÃbhÃvÃt' (jai.6.1.6,7) iti / na tadvidyÃsvasti / nahÅndrÃdÅnÃæ vidyÃsvadhakriyamÃïÃnÃmindrÃdyuddeÓena ki¤citk­tyamasti / naca bh­gvÃdÅnÃæ bh­gvÃdisagotratayà / tasmÃddevÃdÅnÃmapi vidyÃsvadhikÃra÷ kena vÃryate / devÃdyadhikÃre 'pyaÇgu«ÂamÃtraÓruti÷ svÃÇgu«ÂhÃpek«ayà na virudhyate // 26 // ---------------------- FN: devÃnÃæ karmasu nÃdhikÃra÷, devatÃntarÃïÃmuddeÓyÃnÃmabhÃvÃditi prathamasÆtrÃrtha÷ / ­«ÅïÃmapi na, ­«yÃntarÃbhÃvÃd­«iyukte karmaïyaÓakteriti dvitÅyasÆtrÃrtha÷ / tat asÃmarthyarÆpaæ kÃraïam / ____________________________________________________________________________________________ virodha÷ karmaïÅti cen nÃnekapratipatter darÓanÃt | BBs_1,3.27 | syÃdetat, yadi vigrahavattvÃdyabhyupagamena devÃdÅnÃæ vidyÃsvadhikÃro varïyeta vigrahavattvÃd­tvigÃdindrÃdÅnÃmapi svarÆpasaænidhÃnena karmÃÇgabhÃvo 'bhyupagamyeta / tadà ca virodha÷ karmaïi syÃt / nahÅndrÃdÅnÃæ svarÆpasaænidhÃnena yÃge 'ÇgabhÃvo d­Óyate / naca saæbhavati / bahu«u yÃge«u yugapadekasyendrasya svarÆpasaænidhÃnatÃnupapatteriti cet / nÃyamasti virodha÷ / kasmÃt / anekapratipatte÷ / ekasyÃpi devatÃtmano yugapadanekasvarÆpapratipatti÷ saæbhavati / kathametadavagamyate / darÓanÃt / tathÃhi-'kati devÃ÷' ityupakramya 'trayaÓca trÅ ca Óatà trayaÓca trÅ ca sahasrÃ' iti nirucya 'katama te' ityasyÃæ p­cchÃyÃm 'mahimÃna evai«Ãmete trayastriæÓattveva devÃ÷' (b­. 3.9.1,2) iti nirbruvatÅ Órutirekaikasya devatÃtmano yugapadanekarÆpatÃæ darÓayati / tathà trayastriæÓato 'pi «a¬ÃdyantarbhÃvakrameïa 'katama eko deva iti prÃïa÷' iti prÃïaikarÆpatÃæ devÃnÃæ darÓayantÅ tasyaikasya prÃïasya yugapadanekarÆpatÃæ darÓayati / tathà sm­tirapi- 'Ãtmano vai ÓarÅrÃïi bahÆni bharatar«abha // yogÅ kuryÃdbalaæ prÃpya taiÓca sarvairmahÅæ caret // prÃpnuyÃdvi«ayÃnkaiÓcidugraæ tapaÓcaret // saæk«ipecca punastÃni sÆryo raÓmigaïÃniva' // ityeva¤jÃtÅyakà prÃptÃïimÃdyaiÓvaryÃïÃæ yoginÃmapi yugapadanekaÓarÅrayogaæ darÓayati / kimu vaktavyamÃjÃnasiddhÃnÃæ devÃnÃm / anekarÆpapratipattisaæbhavÃccaikaikà devatà bahubhÅ rÆpairÃtmÃnaæ pravibhajya bahu«u yÃge«u yugapadaÇgabhÃvaæ gacchatÅti / paraiÓca na d­Óyate 'ntardhÃnÃdikriyÃyogÃdityupapadyate // anekapratipatterdarÓanÃdityasyÃparà vyÃkhyÃ- vigrahavatÃmapi karmÃÇgabhÃvacodanÃsvanekà pratipattird­Óyate / kvacideko 'pi vigrahavÃnanekatra yugapadaÇgabhÃvaæ na gacchati, yathà bahubhirbhojayadbhirnaiko brÃhmaïo yugapadbhojyate / kvaciccaiko 'pi vigrahavÃnanekatra yugapadaÇgabhÃvaæ gacchati, yathà bahubhirnamaskurvÃïaireko brÃhmaïo yugapannamaskriyate / tadvadihoddeÓaparityÃgÃtmakatvÃdyÃgasya vigrahavatÅmapyekÃæ devatÃmuddiÓya bahava÷ svaæ svaæ dravyaæ yugapatparityak«yantÅti vigrahavattve 'pi devatÃnÃæ na ki¤citkarmaïi virudhyate // 27// ---------------------- FN: darÓanÃt ÓrutiprÃmÃïyÃt / vaiÓvadevaÓÃstrasya hi nividi kati devà ityupakramya ÓÃkalyÃya yÃj¤avalkyena trayaÓcettyuttaram / nivinnÃma ÓasyamÃnadevatÃsaækhyÃvÃcakÃni mantrapadÃni / balaæ yogasiddhim / 'aïimà mahimà caiva garimà prÃptirÅÓità / prÃkamyaæ ca vaÓitvaæ ca tatra kÃmÃvasÃyitÃ' ityaïimÃdyÃ÷ / ÃjÃnasiddhÃnÃæ janmanaiva prÃptiÓayÃnÃm / ____________________________________________________________________________________________ Óabda iti cen nÃta÷ prabhavÃt pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm | BBs_1,3.28 | mà nÃma vigrahavattve devÃdÅnÃmabhyupagamyamÃne karmaïi kaÓcidvirodha÷ prasa¤ji / Óabde tu virodha÷ prasajyeta / katham / autpattikaæ hi ÓabdasyÃrthena saæbandhamÃÓritya 'anapek«atvÃt' iti vedasya prÃmÃïyaæ sthÃpitam / idÃnÅæ tu vigrahavatÅ devatÃbhyupagamyamÃnà yadyapyaiÓvaryayogÃdyugapadanekakarmasaæbandhÅni havÅæ«i bhu¤jÅta tathÃpi vigrahayogÃdasmadÃdivajjananamaraïavatÅ seti nityasya Óabdasya nityenÃrthena nitye saæbandhepratÅyamÃne yadvaidike Óabde prÃmÃïyaæ sthitaæ tasya virodha÷ syÃditi cet / nÃyamapyasti virodha÷ / kasmÃt / ata÷ prabhavÃt / ata eva hi vaidikÃcchabdÃdevÃdikaæ jagatprabhavati / nanu janmÃdyasya yata÷ (bra. 1.1.2) ityatra brahmaprabhavatvaæ jagato 'vadhÃritaæ, kathamiha Óabdaprabhavatvamucyate / apica yadi nÃma vaidikÃcchabdÃdasya prabhavo 'bhyupagata÷, kathametÃvatà virodha÷ Óabde parih­ta÷ yÃvatà vasavo rudrà Ãdityà viÓvedevà maruta ityeter'thà anityà evotpattimattvÃt / tadanityatve ca tadvÃcinÃæ vaidikÃnÃæ vasvÃdiÓabdÃnÃmanityatvaæ kena nivÃryate / prasiddhaæ hi loke devadattasya putra utpanne yaj¤adatta iti tasya nÃma kriyata iti / tasmÃdvirodha eva Óabda iti cet / na / gavÃdiÓabdÃrthasaæbandhanityatvadarÓanÃt / nahi gavÃdivyaktÅnÃmutpattimattve tadÃk­tÅnÅmapyutpattimattvaæ syÃt / dravyaguïakarmaïÃæ hi vyaktaya evotpadyante nÃk­taya÷ / Ãk­tibhiÓca ÓabdÃnÃæ saæbandho na vyaktibhi÷ / vyaktÅnÃmÃnantyÃtsaæbandhagrahaïÃnupapatte÷ / vyakti«ÆtpadyamÃnÃsvapyÃk­tÅnÃæ nityatvÃcca gavÃdiÓabde«u kaÓcidvirodho d­Óyate / tathà devÃdivyaktiprabhavÃbhyupagame 'pyÃk­tinityatvÃnna kaÓcidvasvÃdiÓabde«u virodha iti dra«Âavyam / Ãk­tiviÓe«astu devÃdÅnÃæ mantrÃrthavÃdÃdibhyo vigrahavattvÃdyavagamÃdavagantavya÷ / sthÃnaviÓe«asaæbandhanimittÃÓcendrÃdiÓabdÃ÷ senÃpatyÃdiÓabdavat / tataÓca yo yastattatsthÃnamadhirohati sa sa indrÃdiÓabdairabhidhÅyata iti na do«o bhavati / nacedaæ Óabdaprabhavatvaæ brahmaprabhavatvavadupÃdÃnakÃraïÃbhiprÃyeïocyate / kathaæ tarhi sthite vÃcakÃtmanà nitye Óabde nityÃrthasaæbandhini ÓabdavyavahÃrayogyÃrthavyaktini«pattirata÷ prabhava ityucyate kathaæ punaravagamyate ÓabdÃtprabhavati jagaditi / pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm / pratyak«aæ Óruti÷, prÃmÃïyaæ pratyanapek«atvÃt / anumÃnaæ sm­ti÷, prÃmÃïyaæ prati sÃpek«atvÃt / te hi ÓabdapÆrvo s­«Âiæ darÓayata÷ / 'ete iti vai prajÃpatirdevÃnas­jatÃs­gramiti manu«yÃnindava iti pit­æstira÷ pavitramiti grahÃnÃÓava iti stotraæ viÓvÃnÅti ÓastramabhisaubhagetyanyÃ÷ prajÃ÷' iti Óruti÷ / tathÃnyatrÃpi 'sa manasà vÃcaæ mithunaæ samabhavat' (b­. 1.2.4) ityÃdinà tatratatra ÓabdapÆrvikà s­«Âi÷ ÓrÃvyate / sm­tirapi- 'anÃdinidhanà nityà vÃguts­«Âà svayaæbhuvà / Ãdau vedamayÅ divyà yata÷ sarvà prav­ttaya÷' // iti / utsargo 'pyayaæ vÃca÷ saæpradÃyapravartanÃtmako dra«Âavya÷, anÃdinidhanÃyà anyÃd­ÓasyotsargasyÃsaæbhavÃt / tathà 'nÃma rÆpaæ ca bhÆtÃnÃæ karmaïÃæ ca pravartanam / vedaÓabdebhya evÃdau nirmame sa maheÓvara÷' // (manu. 1.21) iti / ' sarve«Ãæ tu sa nÃmÃni karmÃïi ca p­thakp­thak / vedaÓabdebhya evÃdau p­thaksaæsthÃÓca nirmame' // iti ca / apica cikÅr«itamarthamanuti«Âhaæstasya vÃcakaæ Óabdaæ pÆrvaæ sm­tvà paÓcÃttamarthamanu«ÂhatÅti sarve«Ãæ na÷ pratyak«ametat / tathà prajÃpaterapi sra«Âu÷ s­«Âe÷ pÆrvaæ vaidikÃ÷ Óabdà manasi prÃdurbabhÆvu÷, paÓcÃttadanugatÃnarthÃnsasarjeti gamyate / tathÃca Óruti÷ - 'sa bhÆriti vyÃhÃratsa bhÆmimas­jata' (tai.brÃ. 2.2.4.2) ityevamÃdikà bhÆrÃdiÓabdebhya eva manasi prÃdurbhÆtebhyo bhÆrÃdilokÃns­«ÂÃndarÓayati / kimÃtmakaæ puna÷ Óabdamabhipretyedaæ Óabdaprabhavatvamucyate / sphoÂamityÃha / varïapak«e hi te«ÃmutpannapradhvaæsitvÃnnityebhya÷ Óabdebhyo devÃdivyaktÅnÃæ prabhava ityanupapannaæ syÃt / utpannadhvaæsinaÓca varïÃ÷, pratyuccÃraïamanyathà cÃnyathà ca pratÅyamÃnatvÃt / tathÃhi- ad­ÓyamÃno 'pi puru«aviÓe«o 'dhyayanadhvaniÓravaïÃdeva viÓe«ato nirdhÃryate devadatto 'yamadhÅte yaj¤adatto 'yamadhÅte iti / nacÃyaæ varïavi«ayo 'nyathÃtvapratyayo mithyÃj¤Ãnaæ, bÃdhakapratyayÃbhÃvÃt / naca varïebhyor'thÃvagatiryuktà / na hyekaiko varïor'thaæ pratyÃyayet, vyabhicÃrÃt / naca varïasamudÃyapratyayo 'sti, kramavattvÃdvarïÃnÃm / pÆrvapÆrvavarïÃnubhavajanitasaæskÃrasahito 'ntyo varïor'thaæ pratyÃyayi«yatÅti yadyucyeta / tanna / saæbandhagrahaïÃpek«o hi Óabda÷ svayaæ pratÅyamÃnor'thaæ pratyÃyayeddhÆmÃdivat / naca pÆrvapÆrvavarïÃnubhavajanitasaæskÃrasahitasyÃntyavarïasya pratÅtirasti, apratyak«atvÃtsaæskÃrÃïÃm / kÃryapratyÃyitai÷ saæskÃrai÷ sahito 'ntyo varïorthaæ pratyÃyayi«yatÅti cet / na / saæskÃrakÃryasyÃpi smaraïasya kramavartitvÃt / tasmÃtsphoÂa eva Óabda÷ / sa caicaikavarïapratyayÃhitasaæskÃrabÅje 'ntyavarïapratyayajanitapari pÃke pratyayinyekapratyayavi«ayatayà jhaÂiti pratyavabhÃsate / nacÃyamekapratyayo varïavi«ayà sm­ti÷ / varïÃnÃmanekatvÃdekapratyayavi«ayatvÃnupapatte÷ / tasya ca pratyuccÃraïaæ pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃnnityatvam / bhedapratyayasya varïavi«ayatvÃt / tasmÃnnityÃcchabdasphoÂarÆpÃdabhidhÃyakÃtkriyÃkÃrakaphalalak«aïaæ jagadabhidheyabhÆtaæ prabhavatÅti / varïà eva tu na Óabda÷ iti bhagavÃnupavar«a÷. nanÆtpannapradhvaæsitvaæ varïÃnmuktaæ, tanna / ta eveti pratyabhij¤ÃnÃt / sÃd­ÓyÃtpratbhij¤Ãnaæ keÓÃdi«viveti cet / na / pratyabhij¤Ãnasya pramÃïÃntareïa bÃdhÃnupapatte÷ / pratyabhij¤ÃnamÃk­tinimittamiti cet / na / vyaktipratyabhij¤ÃnÃt / yadi hi pratyuccÃraïaæ gavÃdivyaktivadanyà anyà varïavyaktaya÷ pratÅyeraæstata Ãk­tinimittaæ pratyabhij¤Ãnaæ syÃt / natvetadasti / varïavyaktaya eva hi pratyuccÃraïaæ pratyabhij¤Ãyante / dvirgoÓabda uccÃrita iti hi pratipattirna tu dvau goÓabdÃviti / nanu varïà apyuccÃraïabhedena bhinna÷ pratÅyante devadattayaj¤adattayoradhyayanadhvaniÓravaïÃdeva bhedapratÅterityuktam / atrÃbhidhÅyate- sati varïavi«aye niÓcite pratyabhij¤Ãne saæyogavibhÃgÃbhivyaÇgyatvÃdvarïÃnÃmabhivya¤jakavaicitryanimitto 'yaæ varïavi«ayo vicitra÷ pratyayo na svarÆpanimitta÷ / apica varïavyaktibhedavÃdinÃpi pratyabhij¤Ãnasiddhaye varïÃk­taya÷ kalpayitavyÃ÷ / tÃsu ca paropÃdhiko bhedapratyaya ityabhyupagantavyam / tadvaraæ varïavyakti«veva paropÃdhiko bhedapratyaya÷ svarÆpanimittaæ ca pratyabhij¤Ãnamiti kalpanÃlÃghavam / e«a eva ca varïavi«ayasya bhedapratyayasya bÃdhaka÷ pratyayo yatpratyabhij¤Ãnam / kathaæ hyekasminkÃlaæ bahÆnÃmuccÃrayatÃmeka eva sangakÃro yugapadanekarÆpa÷ syÃt / udÃttaÓcÃnudÃttaÓca svaritaÓca sÃnunÃsikaÓca niranunÃsikaÓceti / athavà dhvanik­to 'yaæ pratyayabhedo na varïak­ta ityado«a÷ / ka÷ punarayaæ dhvanirnÃma / yo dÆrÃdÃkarïayato varïavivekamapratipadyamÃnasya karïapathamavatarati / pratyÃsÅdataÓca paÂumaÂutvÃdibhedaæ varïe«vÃsa¤jayati / tannibandhanÃÓcodÃttÃdayo viÓe«Ã na varïasvarÆpanibandhanÃ÷, varïÃnÃæ pratyuccÃrÃïaæ pratyabhij¤ÃyamÃnatvÃt / eva¤ca sati sÃlambanà udÃttÃdipratyayà bhavi«yanti / itaradhà hi varïÃnÃæ pratyabhij¤ÃyamÃnÃnÃæ nirbhedatvÃtsaæyogavibhÃgak­tà udÃttÃdiviÓe«Ã÷ kalperan / saæyogavibhÃgÃnÃæ cÃpratyak«atvÃcca tadÃÓrayà viÓe«Ã varïe«vadhyavasituæ Óakyanta ityato nirÃlambanà evaita udÃttÃdipratyayÃ÷ syu÷ / apica naivaitadabhinive«ÂavyamudÃttÃdibhedena varïÃnÃæ pratyabhij¤ÃyamÃnÃnÃæ bhedo bhavediti / nahyanyasya bhedenÃnyasyÃbhidyamÃnasya bhedo bhavitumarhati / nahi vyaktibhedena jÃtiæ bhinnÃæ manyante / varïebhyaÓcÃrthapratÅte÷ saæbhavÃtsphoÂakalpanÃnarthikà / na kalpayÃmyahaæ sphoÂaæ pratyak«ameva tvenamavagacchÃmi, ekaikavarïagrahaïÃhitasaæskÃrÃyÃæ buddhau jhaÂiti pratyava ÆbhÃsanÃditi cet / na / asyà api buddhervarïavi«ayatvÃt / ekaikavarïagrahaïottarakÃlà hÅyamekà buddhirgauriti samastavarïavi«ayà nÃrthÃntaravi«ayà / kathametadavagamyate / yato 'syÃmapi buddhau gakÃrÃdayo varïà anuvartante natu dakÃrÃdaya÷ / yadi hyasyà buddhergakÃrÃdibhyor'thÃntaraæ sphoÂo vi«aya÷ syÃttato dakÃrÃdaya iva gakÃrÃdayo 'pyasyà buddhervyÃvarteran / natu tathÃsti / tasmÃdiyamekabuddhirvarïavi«ayaiva sm­ti÷ / nanvanekatvÃdvarïÃnÃæ naikabuddhivi«ayatopapadyata ityuktaæ, tatpratibrÆma÷ - saæbhavatyanekasyÃpyekabuddhivi«ayatvaæ, paÇ ktirvanaæ senà daÓa Óataæ sahasramityÃdidarÓanÃt / yà tu gaurityeko 'yaæ Óabda iti buddhi÷, sà bahu«veva varïe«vekÃrthÃvacchedanibandhanaupacÃrikÅ vanasenÃdibuddhivadeva / atrÃha- yadi varïà eva sÃmastyenaikabuddhivi«ayatÃmÃpadyamÃnÃ÷ padaæ syustato jÃrà rÃjà kapi÷ pika÷ ityÃdi«u padaviÓe«apratipattirna syÃt / ta eva hi varïà itaratra cetaratra ca pratyavabhÃsanta iti / atra vadÃma÷ - satyapi samastavarïapratyavamarÓe yathà kramÃnurodhinya eva pipÅlikÃ÷ paÇ ktibuddhimÃrohanti, evaæ kramÃnurodhana eva varïÃ÷ padabuddhimÃrok«yanti / tatra varïÃnÃmaviÓe«e 'pi kramaviÓe«ak­tà padaviÓe«apratipattirna virudhyate / v­ddhavyavahÃre ceme varïÃ÷ kramÃdyanug­hÅtà g­hÅtÃrthaviÓe«asaæbandhÃ÷ santa÷ svavyavahÃro 'pyekaikavarïagrahaïÃnantaraæ samastapratyavamarÓinyÃæ buddhau tÃd­Óà eva pratyavabhÃsamÃnÃstaæ tamarthamavyabhicÃreïa pratyÃyayi«yantÅti varïavÃdino laghÅyasÅ kalpanà / sphoÂavÃdinastu d­«ÂahÃnirad­«Âakalpanà ca / varïÃÓceme krameïa g­hyamÃïÃ÷ sphoÂaæ vya¤jayanti sa sphoÂor'thaæ vyanaktÅti garÅyasÅ kalpanà syÃt, athÃpi nÃma pratyuccÃraïamanye 'nye varïÃ÷ syu÷, tathÃpi pratyabhij¤ÃlambanabhÃvena varïasÃmÃnyÃnÃmavaÓyÃbhyupagantavyatvÃdyà varïe«varthapratipÃdanaprakriyà racità sà sÃmÃnye«u saæcÃrayitavyà / tataÓca nityebhya÷ Óabdebhyo devÃdivyaktÅnÃæ prabhava ityaviruddham // 28 // ---------------------- FN: autpattikaæ svÃbhÃvikaæ / vasutvÃdijÃtivÃcakÃcchabdÃttajjÃtÅyÃæ cikÅr«itÃæ vyakti buddhÃvÃlikhya tasyÃ÷ prabhavanaæ, tadidaæ tatprabhavatvam / Ãk­tÅnÃæ jÃtÅnÃm / 'ete as­gramindavastira÷ pavitramÃÓava÷ / viÓvÃnyabhisaubhagÃ' iti / etanmantrasthai÷ padai÷ sm­tvà brahmà devÃdÅnas­jata / tatra saænihitavÃcakaitacchabdo devÃnÃæ karaïe«vanugrÃhakatvena saænihitÃnÃæ smÃraka÷ / as­k rudhiraæ tatpradhÃnadeharamaïÃnmanu«yÃïÃmagraÓabdasmÃraka÷ / candrasthÃnÃæ pit­ïÃminduÓabda÷ smÃraka÷ / pavitraæ somaæ svÃntavistaraskurvatÃæ grahÃïÃæ tira÷pavitraÓabda÷ smÃraka÷ / ­.(?).ucoÓnuvatÃæ stotrÃïÃmÃÓuÓabda÷ stotrÃnantaraæ prayogaæ viÓatÃæ ÓastrÃïÃæ viÓvaÓabda÷ / saæpradÃyo guruÓi«yaparaæparÃdhyayanam / saæsthà avasthÃ÷ / varïarÆpaæ tadatiriktasphoÂarÆpaæ veti kiæÓabdÃrtha÷ / sphuÂate varïairvyajyata iti sphoÂo varïÃbhivyaÇgyor'thastasya vya¤jako gavÃdiÓabdo nityastamabhipretyedamucyata iti pÆrveïÃnvaya÷ / vyabhicÃrÃdekasmÃdvarïÃdarthapratÅtyadarÓanÃt varïÃntaravaiyarthyapratÅtyadarÓanÃccetyartha÷ / ekaiketi yathà ratnatattvaæ bahubhiÓcÃk«u«apratyayai÷ sphuÂaæ bhÃsate tathà gavÃdipadasphoÂo gakÃrÃdyekaikavarïak­tapratyayai÷ sphoÂavi«ayairÃhitÃ÷ saæskÃrà bÅjaæ yasmin citte tasmin antyavarïak­tapratyayena janita÷ paripÃko 'ntya÷ saæskÃro yasminpratyayini citte ekaæ gauriti padamiti pratyaya÷ pratyak«astadvi«ayatayà spa«ÂamavabhÃsata ityartha÷ / vapanÃnantaraæ ta eveme keÓà iti dhÅrbhrÃntiriti yuktam, bhedadhÅvirodhÃt / tÃlvÃdideÓai÷ko«ÂhasthavÃyusaæyogavibhÃgÃbhyÃæ vicitrÃbhyÃæ vyaÇgyatvÃdvarïe«u vaicitryadhÅrityartha÷ / yo 'vatarati sa dhvaniriti Óe«a÷ / varïÃtirikta÷ Óabda÷ dhvanirityartha÷ / pratyuccÃraïaæ varïà anuvartante dhvanirvyÃvartata iti bheda÷ / apratyak«atvaæ aÓrÃvaïatvam / yathà khaï¬amuï¬ÃdiviruddhÃnekavyakti«vabhinnaæ gotvaæ tathà dhvani«u varïà abhinnà evetyartha÷ / udÃttÃdirdhvanistadbhedena hetunà varïÃnÃmapÅti yojanà / arthÃvacchedor'thaæ niÓcaya÷ / pratyavamarÓa÷ sm­ti÷ / vyutpattidaÓà v­ddhavyavahÃra÷ / kramÃdityÃdiÓabdena saækhyà g­hyate / svasvavyavahÃro madhyamav­ddhasya prav­ttyavasthà / tÃd­Óatvaæ vyutpattidaÓÃd­«ÂakramÃdyanug­hÅtatvam / d­«Âaæ varïÃnÃmarthabodhakatvaæ, ad­«Âa÷ sphoÂa÷ / ____________________________________________________________________________________________ ata eva ca nityatvam | BBs_1,3.29 | svatantrasya karturasmaraïÃdibhi÷ sthite vedasya nityatve devÃdivyaktiprabhavÃbhyupagamena tasya virodhamÃÓaÇkya 'ata÷ prabhavÃt' iti parih­tyedÃnÅæ tadeva vedanityatvaæ sthitaæ dra¬hayati- ata eva ca nityatvamiti / ata eva niyatÃk­terdevÃderjagato vedaÓabdaprabhavatvÃdvedaÓabde nityatvamapi pratyetavyam / tathÃca mantravarïa÷ - 'yaj¤ena vÃca÷ padavÅyamÃyÃntÃmanvavindann­«i«u pravi«ÂÃm (­.sa. 10.71.3) iti sthitÃmeva vÃcamanuvinnÃæ darÓayati / vedavyÃsaÓcaivameva smarati- 'yugÃnte 'ntarhitÃnvedÃnsetihÃsÃnmahar«aya÷ / lebhire tapasà pÆrvamanuj¤ÃtÃ÷ svayaæbhuvÃ' iti // 29 // ---------------------- FN: yaj¤ena pÆrvasuk­tena karmaïà vÃco vedasya padavÅyaæ mÃrgayogyatÃæ grahaïayogyatÃæ ÃyannÃptavanta÷, tata÷stÃæ vÃcam­«i«u pravi«ÂÃæ vidyamÃnÃæ anvavindannanulabdhavanto yÃj¤ikà itiyÃvat / anuvinÃnnÃmupalabdhÃm / pÆrvamavÃntarakalpÃdau / ____________________________________________________________________________________________ samÃnanÃmarÆpatvÃccÃv­ttÃvapyavirodho darÓanÃt sm­teÓ ca | BBs_1,3.30 | athÃpi syÃt / yadi paÓvÃdivyaktivaddevÃdivyaktayo 'pi saætatyaivotpadyerannirudhyeraæÓca tato 'bhidhÃnÃbhidheyÃbhidhÃt­vyavahÃrÃvicchedÃtsaæbandhanityatvena virodha÷ Óabde parihriyeta / yadà tu khalu sakalaæ trailokyaæ parityaktanÃmarÆpaæ nirlepaæ pralÅyate prabhavati cÃbhinavamiti Órutism­tivÃdà vadanti tadà kathamavirodha iti / tatredamabhidhÅyate- samÃnanÃmarÆpatvÃditi tadÃpi saæsÃrasyÃnÃditvaæ tÃvadabhyupagantavyam / pratipÃdayi«yati cÃcÃrya÷ saæsÃrasyÃnÃditvaæ - 'upapadyate cÃpyupalabhyate' ca (bra. 2.1.36) iti / anÃdau ca saæsÃre yathà svÃpaprabodhayo÷ pralayaprabhavaÓravaïe 'pi pÆrvaprabodhavaduktaprabodhe 'pi vyavahÃrÃnna kaÓcidvirodha÷, evaæ kalpÃntaraprabhavapralayayoriti dra«Âavyam / svÃpaprabodhayoÓca pralayaprabhavau ÓrÆyete- 'yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati tadenaæ vÃksarvairnÃbhi÷ sahÃpyeti cak«u÷ sarvai rÆpai÷ sahÃpyeti Órotraæ sarvai÷ Óabdai÷ sahÃpyeti mana÷ sarvairdhyÃnai÷ sahÃphayeti sa yadà pratibudhyate yathÃgnerjjvalata÷ sarvà diÓo visphuliÇgà viprati«ÂherannevamevaitasmÃdÃtmana÷ sarve prÃïà yathÃtanaæ viprati«Âante prÃïebhyo devà devebhyo lokÃ÷ (kau. 3.3) iti / syÃdetat / svÃpe puru«ÃntaravyavahÃrÃvicchedÃtsvayaæ ca suptaprabuddhasya pÆrvaprabodhavyavahÃrÃnusaædhÃnasaæbhavÃdaviruddham / mahÃpralaye tu sarvavyavahÃrocchedÃjjanmÃntaravyavahÃravacca kalpÃntaravyavahÃrasyÃnusaædhÃtumaÓakyatvÃdvai«amyamiti / nai«a do«a÷ / satyapi sarvavyavahÃrocchedini mahÃpralaye parameÓvarÃnugrahÃdÅÓvarÃïÃæ hiraïyagarbhÃdÅnÃæ kalpÃntaravyavahÃrÃnusaædhÃnopapatte÷ / yadyapi prÃk­tÃ÷ prÃïino na janmÃntaravyavahÃramanusamadadhÃnà d­Óyanta iti, tathÃpi na prÃk­tavadÅÓvarÃïÃæ bhavitavyam / tathÃhi prÃïitvÃviÓe«e 'pi manu«yÃdistambaparyante«u j¤ÃnaiÓvaryÃdipratibandha÷ pareïa pareïa bhÆyÃnbhavand­Óyate, tathà manu«yÃdistambaparyante«u hiraïyagarbhaparyante«u j¤ÃnaiÓvaryÃdyabhivyaktirapi pareïa pareïa bhÆyasÅ bhavatÅtyetacchrutism­tivÃde«vasak­danuÓrÆyamÃïaæ na Óakyaæ vaditum / tataÓcÃtÅtakalpÃnu«Âhitaprak­«Âaj¤ÃnakarmaïÃmÅÓvarÃïÃæ hiraïyagarbhÃdÅnÃæ vartamÃnakalpÃdau prÃdurbhavatÃæ parameÓrÃnug­hÅtÃnÃæ suptapratibuddhatvakalpÃntaravyavahÃrÃnusaædhÃnopapatti÷ / tathÃca Óruti÷ - 'yo brahmaïaæ vidadhÃti pÆrvaæ yo vai vedÃæÓca prahiïoti tasmai / taæ ha devamÃtmabuddhiprakÃÓaæ mumuk«urvai Óaraïamahaæ prapadye' (Óve, 6.18) iti / smaranti ca ÓaunakÃdaya÷ 'madhucchanda÷prabh­tibhir­«ibhirdarÓitayyo d­«ÂÃ÷' iti / prativedaæ caivameva kÃï¬ar«yÃdaya÷ smaryante / Órutirapy­«ij¤ÃnapÆrvakameva mantreïÃnu«ÂhÃnaæ darÓayati- 'yo havà aviditÃr«eyacchandodaivatabrÃhmaïena mantreïa yajayati vÃdhyÃpayati và sthÃïuæ vacrchati gartaæ và pratipadyate'' (sarvÃnu. pari.) ityupakramya tasmÃdetÃni mantre mantre vidyÃt' iti / prÃïinÃæ ca sukhaprÃptaye dharmo vidhÅyate / du÷khaparihÃrÃya cÃdharma÷ prati«idhyate / d­«ÂÃnuÓravikasukhadu÷khavi«ayau ca rÃgadve«au bhavato na vilak«aïavi«ayÃvityato dharmÃdharmaphalabhÆtottarà s­«Âirni«padyamÃnà pÆrvas­«Âisad­Óyeva ni«padyate / sm­tiÓca bhavati- 'te«Ãæ ye yÃni karmÃïi prÃks­«ÂyÃæ pratipedire / tÃnyeva te prapadyante s­jyamÃnÃ÷ puna÷ puna÷ // hiæsrÃhiæsre m­dukrÆre dharmÃdharmÃv­tÃn­te / tadbhÃvitÃ÷ prapadyante tasmÃttattasya rocate' // iti / pralÅyamÃnamapi cedaæ jagacchaktyaÓe«ameva pralÅyate / ÓaktimÆlameva ca prabhavati / itarathÃkasmikatvaprasaæÇÃt / nacÃnekÃkÃrÃ÷ Óaktaya÷ ÓakyÃ÷ kalpayitum / tataÓca vicchidya vicchidyÃpyudbhavatÃæ bhÆrÃdilokapravÃhÃïÃæ, devatiryaÇmanu«yalak«aïÃnÃæ ca prÃïinikÃyapravÃhÃïÃæ, varïÃÓramadharmaphalavyavasthÃnÃæ cÃnÃdau saæsÃre niyatatvamindriyavi«ayasaæbandhaniyatatvavatpratyetavyam / nahÅndriyavi«ayasaæbandhÃdervyavahÃrasya pratisargamanyathÃtvaæ «a«Âhendriyavi«ayakalpaæ Óakyamutprek«itum / ataÓca sarvakalpÃnÃæ tulyavyavahÃratvÃtkalpÃntavyavahÃrÃnusaædhÃnak«amatvÃcceÓvarÃïÃæ samÃnanÃmarÆpà eva pratisargaæ viÓe«Ã÷ prÃdurbhavanti / samÃnanÃmarÆpatvÃccÃv­ttÃvapi mahÃsargamahÃpralayak«aïÃyÃæ jagato 'bhyupagamyamÃnÃyÃæ na kaÓcicchabdaprÃmÃïyÃdivirodha÷ / samÃnanÃmarÆpatÃæ ca Órutism­tÅ darÓayata÷ - 'sÆryÃcandramasau dhÃtà yathÃpÆrvamakalpayat / divaæ ca p­thivÅ cÃntarik«amatho sva÷' (­.saæ. 10. 190.3) iti / yathà pÆrvasminkalpe sÆryÃcandrama÷prabh­ti jagatkÊptaæ tathÃsminnapi kalpe parameÓvaro 'kalpayadityartha÷ / tathà 'agnirvà akÃmayata annÃdo devÃnÃæsyÃmiti / sa etamagnaye k­ttikÃbhya÷ puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ niravapat' (tai.brÃ. 3.1.4.1) iti nak«atre«Âividhau yo 'gnirniravapadyasmai vÃgnaye niravapattayo÷ samÃnanÃmarÆpatÃæ darÓayatÅtyeva¤jÃtÅyakà ÓrutirihodÃhartavyà / sm­tirapi- '­«ÅïÃæ nÃmadheyÃni yÃÓca vede«u d­«Âaya÷ / Óarvaryante prasÆtÃnÃæ tÃnyevaibhyo dadÃtyaja÷ // yathartu«v­tuliÇgÃni nÃnÃrÆpÃïi paryaye / d­Óyante tÃni tÃnyeva tathà bhÃvà yugÃdi«u // yathÃbhimÃnino 'tÅtÃstulyaste sÃæpratairiha / devà devairatÃtairhi rÆpairnÃmabhireva ca // ' ityevajÃtÅyakà dra«Âavyà // 30 // ---------------------- FN: abhidhÃt­ÓabdenÃdhyÃpakÃdhyetÃrÃvuktau / tadÃpi mahÃpralayamahÃsargÃÇgÅkÃre 'pÅti yÃvat / yadepyupakramÃdathaÓabda÷ tadetyartha÷ / prÃïa÷ paramÃtmà tatra jÅva ekÅbhavati enaæ prÃïaæ sa jÅva÷ tadaitÅti Óe«a÷ / tasmÃt prÃïÃtmana÷, Ãyatanaæ golakam / itiÓabdo yadyapÅtyanena saæbadhyate / 'hiraïyagarbha÷ samavartate'tyÃdaya÷ ÓrutivÃdÃ÷, 'j¤Ãnamapratimaæ yasye'tyÃdaya÷ sm­tivÃdÃ÷ / prahiïoti gamayati tasya buddhau vedanÃvirbhÃvayati / ­gvedo daÓamaï¬alÃtmaka÷ maï¬alÃnÃæ daÓatayamÃtrÃstÅti tatra bhavà ­co dÃÓatayya÷ / ar«eya ­«iyoga÷, chando gÃyatryÃdi, daivatagnyÃdi, brÃhmaïaæ viniyoga÷ etÃnyaviditÃni yasminmantre, sthÃïuæ sthÃvaraæ, gartaæ narakam / te«Ãæ prÃïinÃæ madhye / tÃnyeva tajjÃtÅyÃnyeva / «a«Âhendriyaæ mana÷ 'mana÷«a«ÂhÃnÅndriyÃïÅ'ti sm­te÷ / nak«atrabahutvÃdbahuvacanam k­ttikÃdevÃyÃgnaye, a«Âasu kapÃle«u pacanÅyaæ havirniruptavÃn / deve«viti vi«ayasaptamÅ / Óarvaryante pralayÃnte / ­turliÇgÃni navapallavÃdÅni / paryaye ghaÂÅyantravadÃv­ttau / bhÃvÃ÷ padÃrthÃ÷ / ____________________________________________________________________________________________ madhvÃdi«v asaæbhavÃd anadhikÃraæ jaimini÷ | BBs_1,3.31 | iha devÃdÅnÃmapi brahmavidyÃyÃmastyadhikÃra iti yatpratij¤Ãtaæ tatparyÃvartyate / devÃdÅnÃmanadhikÃraæ jaiminirÃcÃryo manyante / kasmÃt / madhvÃdi«vasaæbhavÃt / brahmavidyÃyÃmadhikÃrÃbhyupagame hi vidyÃtvÃviÓe«ÃnmadhvÃdividyÃsvapyadhikÃro 'bhyupagamyeta / nacaivaæ saæbhavati / katham / 'asau và Ãdityo devamadhu' (chÃ. 3.1.1) ityatra manu«yà Ãdityaæ madhvadhyÃsenopasÅran / devÃdi«u hyupÃsake«yabhyupagamyamÃne«vÃditya÷ kamanyamÃdityamupÃsÅta / punaÓcÃdityavyapÃÓrayÃïi pa¤ca rohitÃdÅnyam­tÃnyupakramya vasavo rudrà Ãdityà maruta÷ sÃdhyÃÓca pa¤ca devagaïÃ÷ krameïa tattatam­tamupajÅvantÅtyupadiÓya 'sa ya etadevamam­taæ veda vasÆnÃmevaiko bhÆtvÃgninaiva mukhenaitadevÃm­taæ d­«Âvà t­pyati' ityÃdinà vasvÃdyupajÅvyÃnyam­tÃni vijÃnatÃæ vasvÃdimahimaprÃptiæ darÓayati / vasvÃdayastu kÃnanyÃnvasvÃdÅnam­topajÅvino vijÃnÅyu÷ / kaæ vÃnyaæ vasvÃdimahimÃnaæ prepseyu÷ / 'tathà agni÷ pÃdo vÃyu÷ pÃda Ãditya÷ pÃdo diÓa÷ pÃda÷' (chÃ. 3.18.2), 'vÃyurvÃva saævarga÷'' (chÃ. 4.3.1) 'Ãdityo brahmetyÃdeÓa÷' (chÃ. 3.11.1) ityÃdi«u devatÃtmopÃsane«u na te«Ãmeva devatÃtmÃnamadhikÃra÷ saæbhavati / tathà 'imÃveva gotamabharadvÃjà vayameva gotamo 'yaæ bharadvÃja÷' (b­. 2.2.4) ityÃdi«vipy­«isaæbandhe«ÆpÃsane«u na te«Ãmevar«ÅïÃmadhikÃra÷ saæbhavati // 31 // kutaÓca devÃdÅnÃmadhikÃra÷ - ---------------------- FN: pa¤ceti caturvedokarmÃïi praïavaÓcati pa¤ca kusumÃni tebhya÷ somÃjyÃdidravyÃïi hutÃni rohitÃdÅni lohitaæ, Óuklaæ, k­«ïaæ, paraæ k­«ïaæ, madhye k«obhata iva, ityuktÃni pa¤ca rohitÃdÅnyam­tÃni tattanmantrabhÃgai÷ prÃgÃdyÆrdhvÃntapa¤cadigavasthitÃbhirÃdityaraÓminìÅbhirmadhva«ÆpasthitacchidrarÆpÃbhirÃdityamaï¬alamÃnÅtÃni yaÓastejaindriyavÅryÃnnÃtmanà pariïatÃni pa¤cadik«u sthitairvasvÃdibhirupajÅvyÃnÅti dhyÃyanto vasvÃdiprÃptiruktetyartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ jyoti«i bhÃvÃc ca | BBs_1,3.32 | yadidaæ jyotirmaï¬alaæ dyusthÃnamahorÃtrÃbhyÃæ bambhramajjagadavabhÃsayati tasminnÃdityÃdayo devatÃvacanÃ÷ ÓabdÃ÷ prayujyante / lokaprasiddharvÃkyaÓe«aprasiddheÓca / naca jyotirmaï¬alasya h­dayÃdinà vigrahe«u cetanayÃrthitvÃdinà và yogo 'vagantuæ Óakyate m­tÃdivadacetanatvÃvagamÃt / etenÃgnyÃdayo vyÃkhyÃtÃ÷ / syÃdetat / mantrÃrthavÃdetihÃsapurÃïalokebhyo devÃdÃnÃæ vigrahavattvÃdyavagamÃdayamado«a iti / netyucyate / nahi tÃvalloko nÃma ki¤citsvatantraæ pramÃïamasti / pratyak«Ãdibhya eva hyavicÃritaviÓe«ebhya÷ pramÃïebhya÷ prasiddhyanartho lokÃtprasidhyatÅtyucyate / nacÃtra pratyak«ÃdÅnÃmanyatamaæ pramÃïamasti / itihÃsapurÃïamapi pauru«eyatvÃtpramÃïÃntaramÆlamÃkÃÇk«ati / arthavÃdà api vidhinaikavÃkyatvÃtstutyarthÃ÷ santo na pÃrthagarthyena devÃdÅnÃæ vigrahÃdisadbhÃve kÃraïabhÃvaæ pratipadyante / mantrà api ÓrutyÃdiviniyuktÃ÷ prayogasamavÃyino 'bhidhÃnÃrthà na kasyacidarthasya pramÃïamityÃcak«ate / tasmÃdabhÃvo devÃdÅnÃmadhikÃrasya // 32 // ---------------------- FN: 'vajrahasta÷ purandara÷' ityÃdayo mantrÃ÷ 'so 'rodÅt' ityÃdayor'thavÃdÃ÷, 'i«ÂÃnbhogÃnhi vo devÃ' ityÃdÅtihÃsapurÃïÃni, loke 'pi yamaæ daï¬ahastaæ, indraæ vajrahastaæ, likhantÅti vigrahÃdipa¤cakasadbhÃvÃdanadhikÃrado«o nÃstÅtyartha÷ / 'vigraho havi«Ãæ bhoga aiÓvaryaæ ca prasannatà / phalapradÃnamityetatpa¤cakam vigrahÃdikam' iti / ____________________________________________________________________________________________ bhÃvaæ tu bÃdarÃyaïo 'sti hi | BBs_1,3.33 | tuÓabda÷ pÆrvapak«aæ vyavartayati / bÃdarÃyaïastvÃcÃryo bhÃvamadhikÃrasya devÃdÅnÃmapi manyante / yadyapi madhvÃdividyÃsu devatÃdivyÃmiÓrÃsvÃsaæbhavo 'dhikÃrasya tathÃpyasti hi ÓuddhÃyÃæ brahmavidyÃyÃæ saæbhava÷ / arthitvasÃmarthyaprati«edhÃdyapek«atvÃdadhikÃrasya / naca kvacidasaæbhava ityetÃvatà yatra saæbhavastatrÃpyadhikÃro 'podyeta / manu«yÃïÃmapi na sarve«Ãæ brÃhmaïÃdÅnÃæ sarve«u rÃjasÆyÃdi«vadhikÃra÷ saæbhavati / tatra yo nyÃya÷ so 'trÃpi bhavi«yati / brahmavidyÃæ ca prak­tya bhavati darÓanaæ Órautaæ devÃdyadhikÃrasya sÆcakam- 'tadyo yo devÃnÃæ pratyabudhyata sa eva tadabhavattathar«ÅïÃæ tathà manu«yÃïÃm' (b­. 1.4.10) iti / 'te hocurhanta tamÃtmÃnamanvicchÃmo yamÃtmÃnamanvi«ya sarvÃæÓca lokÃnÃpnoti sarvÃæÓca kÃmÃn' iti / 'indro ha vai devÃnÃmabhipravrÃja virocana'surÃïÃm' (chÃ. 8.7.2) ityÃdi ca / samÃrtamapi gandharvayÃj¤avalkyasaævÃdÃdi / yadapyuktaæ jyoti«i bhÃvÃcceti / atra brÆma÷ jyotirÃdivi«ayà api ÃdityÃdayo devatÃvacanÃ÷ ÓabdÃÓcetanÃvantamaiÓvaryÃdyupetaæ taæ taæ devatÃtmÃnaæ samarpayanti, mantrÃrthavÃdÃdi«u tathà vyavahÃrÃt / asti hyaiÓvaryayogÃddevatÃnÃæ jyotirÃdyÃtmabhiÓcÃvasthÃtuæ yathe«Âaæ ca taæ taæ vigrahaæ grahÅtuæ sÃmarthyam / tathÃhi ÓrÆyate subrahmaïyÃrthavÃde- medhÃtitherme«eti / 'medhÃtithiæ ha kÃïvÃyanamindro me«o bhÆtvà jahÃra' («a¬viæÓa. brÃ. 1.1) iti / smaryate ca- 'Ãditya÷ puru«o bhÆtvà kuntÅmupajagÃma ha' iti / m­dÃdi«vapi cetanà adhi«ÂhitÃro 'bhyupagamyante- m­dabravÅdÃpobruvannityÃdidarÓanÃt / jyotirÃdestu bhÆtadhÃtorÃdityÃdi«vacetanatvamabhyupagamyate / cetanÃstvadhi«ÂhitÃro devatÃtmano mantrÃrthavÃdÃdivyavahÃrÃdityuktam / yadapyuktaæ mantrÃrthavÃdayoranyÃyÃrthatvÃnna devatÃvigrahÃdiprakÃÓanasÃmarthyamiti / atra brÆma÷ - pratyayÃpratyayau hi sadbhÃvÃsadbhÃvayo÷ kÃraïaæ, nÃnyarthatvamananyÃrthatvaæ và / tathÃhyanyÃrthamapi prasthita÷ pathi patitaæ t­ïaparïÃdyastÅtyeva pratipadyate / atrÃha- vi«ama upanyÃsa÷ / tatra hi t­ïaparïÃdivi«ayaæ pratyak«aæ prav­ttamasti yena tadastitvaæ pratipadyate / atra punarvidhyuddeÓaikavÃkyabhÃvena stutyarther'thavÃdena pÃrthagarthyena v­ttÃntavi«ayà prav­tti÷ ÓakyÃdhyavasÃtum / nahi 'na surÃæ pibet' iti na¤vati vÃkye padatrayasaæbandhÃtsurÃpÃnaprati«edha evaikor'tho 'vagamyate / na puna÷ surÃæ pibediti padadvayasaæbandhÃtsurÃpÃnavidhirapÅti / atrocyate- vi«ama upanyÃsa÷ / yuktaæ yatsurÃpÃnaprati«edhe padÃnvayasyaikatvÃdavÃntaravÃkyÃrthasyÃgrahaïam / vidhyuddeÓÃrthavÃdayostvarthavÃdasthÃni padÃni p­thaganvayav­ttÃntavi«ayaæ pratipadyÃnantaraæ kaimarthyavaÓena kÃmaæ vidhe÷ stÃvakatvaæ pratipadyante / yathÃhi- 'vÃyavyaæ ÓvetamÃlabheta bhÆtikÃma÷' ityatra vidhyuddeÓavartinÃæ vÃyavyÃdipadÃnÃæ vidhinà saæbandha÷, naivaæ 'vÃyurvai k«epi«Âhà devatà vÃyumeva svena bhÃgadheyenopadhÃvati sa evainaæ bhÆtiæ gamayati' itye«ÃmarthavÃdagatÃnÃæ padÃnÃm / nahi bhavati vÃyurvà Ãlabheteti k«epi«Âhà devatà và ÃlabhetetyÃdi / vÃyusvabhÃvasaækÅrtanena tvavÃntaramanvayaæ pratipadyaivaæ viÓi«Âadaivatyamidaæ karmeti vidhiæ stuvanti / tadyatra so 'vÃntaravÃkyÃrtha÷ pramÃïÃntaragocaro bhavati tatra tadanuvÃdenarthavÃda÷ pravartate / yatra pramÃïÃntaraviruddhastatra guïavÃdena / yatra tu tadubhayaæ nÃsti tatra kiæ pramÃïÃntarÃbhÃvÃdguïavÃda÷ syÃdÃhosvitpramÃïÃntarÃvirodhÃdvidyamÃnavÃda iti pratÅtiÓaraïairvidyamÃnavÃda ÃÓrayaïÅyo na guïavÃda÷ / etena mantro vyÃkhyÃta÷ / apica vidhibhirevendrÃdidaivatyÃni havÅæ«i codayadbhirapek«itamindrÃdÅnÃæ svarÆpam / nahi svarÆparahità indrÃdayaÓcetasyÃropayituæ Óakyante / naca cetasyanÃrƬhÃyai tasyai tasyai devatÃyai havi÷ pradÃtuæ Óakyate / ÓrÃvayati ca- 'yasyai devatÃyai havirg­hÅtaæ syÃttÃæ dhyÃyedva«aÂkari«yan' (ai.brÃ. 3.8.1) iti / naca ÓabdamÃtramarthasvarÆpaæ saæbhavati, ÓabdÃrthayorbhedÃt / tatra yÃd­Óaæ mantrÃrthavÃdayorindrÃdÅnÃæ svarÆpamavagataæ na tattÃd­Óaæ ÓabdapramÃïakena pratyÃkhyatuæ yuktam / itihÃsapurÃïamapi vyÃkhyÃtena mÃrgeïa saæbhavanmantrÃrthavÃdamÆlatvÃtprabhavati devatÃvigrahÃdi sÃdhayitim / pratyak«ÃdimÆlamapi saæbhavati / bhavati hyasmÃkamapratyak«amapi cirantanÃnÃæ pratyak«am / tathÃca vyÃsÃdayo devÃdibhi÷ pratyak«aæ vyavaharantÅti smaryate / yastu brÆyÃdidÃnÅntanÃnÃmiva pÆrve«Ãmapi nÃsti devÃdibhirvyavahartuæ sÃmarthyamiti sa jagadvaicitryaæ prati«edhet / idÃnÅmiva ca nÃnyadapi sÃrvabhauma÷ k«atriyo 'stÅti brÆyÃt / tataÓca rÃjasÆyÃdicodanoparundhyÃt / idÃnÅmiva ca kÃlÃntare 'pyavyavasthitaprÃyÃnvarïÃÓramadharmÃnpratijÃnÅta / tataÓca vyavasthÃvidhÃyi ÓÃstramanarthakaæ syÃt / tasmÃddharmotkar«avaÓÃccirantanà devÃdibhi÷ pratyak«aæ vyavajahnuriti Óli«yate / apica smaranti- 'svÃdhyÃyÃdi«ÂadevatÃsaæprayoga÷' (yo.sÆ. 2.44) ityÃdi / yogo 'pyaïimÃdyaiÓvaryarprÃptiphala÷ smaryamÃïo na Óakyate sÃhasamÃtreïa pratyÃkhyÃtum / ÓrutiÓca yogamÃhÃtmyaæ prakhyÃpayati- 'p­thivyaptejo 'nilakhe samutthite pa¤cÃtmake yogaguïe prav­tte / na tasya rogo na jarà na m­tyu÷ prÃptasya yogÃgnimayaæ ÓarÅram'' (Óvaæ. 2.12) iti / ­«ÅïÃmapi mantrabrÃhmaïadarÓinÃæ sÃmarthyaæ nÃsmadÅyena sÃmarthyenopamÃtuæ yuktam / tasmÃtsamÆlamitihÃsapurÃïam / lokaprasiddhirapi na sati saæbhave nirÃlambanÃdhyavasÃtuæ yuktà / tasmÃdupapanno mantrÃdibhyo devÃdÅnÃæ vigrahavattvÃdyavagama÷ / tataÓcÃrthitvÃdisaæbhavÃdupapanno devÃdÅnÃmapi brahmavidyÃyÃmadhikÃra÷ / kramamuktidarÓanÃnyapyevamevopapadyante // 33 // ---------------------- FN: yata÷ sarve«Ãæ sarvatrÃdhikÃro na saæbhavati tato na cÃpodyetetyanvaya÷ / tadbrahma yo devÃnÃæ madhye pratyaktvenÃbudhyata / ÃdigrahaïenetihÃsapurÃïadharmaÓÃstrÃïi g­hyante / vidhyuddeÓo vidhivÃkyaæ tadekavÃkyatayà / v­ttÃnto bhÆtÃrtha÷ / Óli«yate yujyate / mantrajapÃddevatÃsÃænidhyaæ tatsaæbhëaïaæ ceti sÆtrÃrtha÷ / ____________________________________________________________________________________________ apaÓÆdrÃdhikaraïam / sÆ. 34-38 Óugasya tadanÃdaraÓravaïÃt tadÃdravaïÃt sÆcyate hi | BBs_1,3.34 | yathà manu«yÃdhikÃraniyamamapodya devÃdÅnÃmapi vidyÃsvadhikÃra uktastathaiva dvijÃtyadhikÃraniyamÃpavÃdena ÓÆdrasyÃpyadhikÃra÷ syÃdityetÃmÃÓaÇkÃæ nivartayitumidamadhikaraïamÃrabhyate / tatra ÓÆdrasyÃpyadhikÃra÷ syÃdasti tÃvatprÃptam / arthitvasÃmarthyayo÷ saæbhavÃt / 'tasmÃcchÆdroyaj¤e 'navakÊpta÷' (tai.saæ. 8.1.1.6) itivat 'ÓÆdro vidyÃyÃmanavakÊpta÷' iti ca ni«edhÃÓravaïÃt / yacca karmasvanadhikÃrakÃraïaæ ÓÆdrasyÃnagnitvaæ na tadvidyÃsvavikÃrasyÃpavÃdakaæ liÇgam / nahyÃhavanÅyÃdirahitena vidyà vedituæ na Óakyate / bhavati ca liÇgaæ ÓÆdrÃdhikÃrasyopoddhalakam / saævargavidyÃyÃæ hi jÃnaÓrutiæ pautrÃyaïaæ ÓuÓrÆ«uæ ÓÆdraÓabdena parÃm­Óati- 'aha hÃretvà ÓÆdra tavaiva saha gobhirastu' (chÃæ 4.2.3) iti / viduraprabh­tayaÓca ÓÆdrayoniprabhavà api viÓi«Âavij¤ÃnasaæpannÃ÷ smaryante / tasmÃdadhikriyate ÓÆdro vidyÃsviti / evaæ prÃpte brÆma÷ - na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷, vedÃdhyayanÃbhÃvÃt / adhÅtavedo hi viditavedÃrtho vedÃrthe«vadhikriyate / naca ÓÆdrasya vedÃdhyayanamasti, upanayanapÆrvakatvÃdvedÃdhyayanasya / upanayanasya ca varïatrayavi«ayatvÃt / yattvarthitvaæ na tadasati sÃmarthye 'dhikÃrakÃraïaæ bhavati / sÃmarthyamapi na lokikaæ kevalamadhikÃrakÃraïaæ bhavati / ÓÃstrÅyer'the ÓÃstrÅyasya sÃmarthyasyÃpek«itatvÃt / ÓÃstrÅyasya ca sÃmarthyasyÃdhyayananirÃkaraïena nirÃk­tatvÃt / yaccedaæ 'ÓÆdro yaj¤e 'navakÊpta÷' iti tannyÃyapÆrvakatvÃdvidyÃyÃmapyanavakÊptatvaæ dyotayati, nyÃyasya sÃdhÃraïatvÃt / yatpuna÷ saævargavidyÃyÃæ ÓÆdraÓabdaÓravaïaæ liÇgaæ manyase, na talliÇgaæ nyÃyÃbhÃvÃt / nyÃyokte hi liÇgadarÓanaæ dyotakaæ bhavati / nacÃtra nyÃyo 'sti / kÃmaæ cÃyaæ ÓÆdraÓabda÷ saævargavidyÃyÃmevaikasyÃæ ÓÆdramadhikuryÃt, tadvi«ayatvÃt, na sarvÃsu vidyÃsu / arthavÃdasthÃttu na kvacidapyayaæ ÓÆdramadhikartumutsahate / Óakyate cÃyaæ ÓÆdraÓabdo 'dhik­tava«ayo yojayitum / kathamityucyate- 'kambara enametatsantaæ sayugvÃnamiva raikvamÃttha'' (chÃ. 4.1.3) ityasmÃddhaæsavÃkyÃdÃtmano 'nÃdaraæ Órutavato jÃnaÓrute÷ pautrÃyaïasya Óugutpede, tÃm­«Åraikva÷ ÓÆdraÓabdenÃnena sÆcayaæbabhÆvÃtmana÷ parok«aj¤atÃkhyÃpanÃyeti gamyate / jÃtiÓÆdrasyÃnadhikÃrÃt / kathaæ puna÷ ÓÆdraÓabdena Óugutpannà sÆcyata iti / ucyate- tadÃdravaïÃt / ÓucamabhidudrÃva, Óucà vÃbhidudruve, Óucà và raikvamabhidudrÃveti ÓÆdra÷ / avayavÃrthasaæbhavÃdrƬhÃrthasya cÃsaæbhavÃt / d­Óyate cÃyamartho 'syÃmÃkhyÃyikÃyÃm // 34 // ---------------------- FN: anavakÊpto 'samartha÷ tasmÃdanagnitvÃt / aheti nipÃta÷ khedÃrtha÷ / hÃreïa ni«keïa itvÃgantà ratho hÃretvà saca gobhi÷ saha he ÓÆdra, tavaivÃstu kimalpenÃnena mama gÃrhyasthyÃnupayogineti bhÃva÷ / yaj¤etyupalak«aïaæ vidyÃyÃmanavakÊpta ityasya / 'ni«Ãdasthapatiæ yÃjayet' iti ni«ÃdasthapatiÓcodyate, ÓÆdra÷ saævargavidyÃyÃm / kaæ u are iti padaccheda÷ / u Óabdopyartha÷ / yugvà gantrÅ ÓakaÂÅ tathà saha sthitaæ raikvamivaitadvacanamÃttha / ____________________________________________________________________________________________ k«atriyatvagateÓ cottaratra caitrarathena liÇgÃt | BBs_1,3.35 | itaÓca na jÃtiÓÆdro jÃnaÓruti÷ / yatkÃraïaæ prakaraïanirÆpaïena k«atriyatvamasyottaratra caitrarathenÃbhipratÃriïà k«atriyeïa samabhivyÃhÃrÃdgamyate / uttaratra hi saævargavidyÃvÃkyaÓe«e caitrarathirabhipratÃrÅ k«atriya÷ saækÅrtyate- ' atha ha Óaunakaæ ca kapoyamabhipratÃraïaæ ca kÃk«aseniæ parivi«yamÃïau brahmacÃrÅ vibhik«e' (chÃ. 4.3.5) iti / caitrarathitvaæ cÃbhipratÃriïa÷ kÃpeyayogÃdavagantavyam / kÃpeyayogo hi citrarathasyÃvagata÷ 'etena vai citrarathaæ kÃpeyà ayÃjayan' (tÃï¬a.brÃ. 20.12.5) iti / samÃnÃnvayÃnÃæ ca prÃyeïa samÃnÃnvayà yÃjakà bhavanti / 'tasmÃccaitrarathirnÃmaka÷ k«atrapatirajÃyata' iti ca k«atrapatitvÃvagamÃtk«atriyatvamasyÃvagantavyam / tena k«atriyeïÃbhipratÃriïà saha samÃnÃyÃæ vidyayÃyÃæ saækÅrtanaæ jÃnaÓruterapi k«atriyatvaæ sÆcayati / samÃnÃnÃmeva hi prÃyeïa samabhivyÃhÃrà bhavanti / k«att­pre«aïÃdyaiÓvaryayogÃcca jÃnaÓrute÷ k«atriyatvÃvagati÷ / ato na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷ // 35 // ---------------------- FN: saævargavidyÃvidhyanantaramarthavÃdÃrambhÃrtho 'thÃbda÷ / ha Óabdo v­ttÃntÃvadyotÅ / Óunakaputraæ kapigotraæ purohitamabhipratÃrinÃmakam / k«attà sÆtastasya raikvÃnve«aïÃya pre«aïam / ____________________________________________________________________________________________ saæskÃraparÃmarÓÃt tadabhÃvÃbhilÃpÃc ca | BBs_1,3.36 | itaÓca na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷, yadvidyÃpradeÓe«ÆpanayanÃdaya÷ saæskÃrÃ÷ parÃm­Óyante- 'taæ hopaninye' (Óa.brÃ. 11.5.3.13) / ' adhÅhi bhagava iti hopasasÃda' (chÃ. 7.1.1) ' brahmaparà brahmani«ÂhÃ÷ paraæ brahmÃnve«amÃïà e«a ha vai tatsarvaæ vak«yatÅti te ha samitpÃïayo bhagavantaæ pippalÃdamupasannÃ÷' (pra. 1.1) iti ca / ' tÃnhÃnupanÅyaiva' (chÃ. 5.11.7) ityapi pradarÓitaivopanayanaprÃptirbhavati / ÓÆdrasya saæskÃrÃbhÃvo 'bhilapyate, 'ÓÆdraÓcaturtho varïa ekajÃti÷' (manu. 10.4) ityekajÃtitvasmaraïÃt / 'na ÓÆdro pÃtakaæ ki¤cinna ca saæskÃramarhati' (manu. 10.12.6) ityÃdibhiÓca // 36 // ---------------------- FN: adhÅhi upadiÓeti yÃvat / brahmaparà vedapÃragÃ÷ / paraæ nirguïaæ brahma / upÃsannà upÃgatÃ÷ / anupanÅyaiveti hÅnavarïenottamavarïà anupanÅyaivopade«Âavyà ityÃcÃraj¤ÃpanÃrthamityartha÷ / ekajÃtiranupanÅta÷ / ____________________________________________________________________________________________ tadabhÃvanirdhÃraïe ca prav­tte÷ | BBs_1,3.37 | itaÓca na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷ / yatsatyavacanena ÓÆdratvÃbhÃve nirdhÃrite jÃbÃlaæ gautama upanetumanuÓÃsituæ ca pravav­te 'naitadbrÃhmaïo vivaktumarhati samidhaæ somyÃharopa tvà ne«ye na satyÃdagÃ÷' (chÃ. 4.4.5) iti ÓrutiliÇgÃt // 37 // ---------------------- FN: nÃhaæ gotraæ vedmi na mÃtà vetti parantu tathoktam upanayanÃrthamÃcÃryaæ gatvà satyakÃmo jÃbÃlo 'smÅti brÆhÅtyanena satyavacanena / ____________________________________________________________________________________________ ÓravaïÃdhyayanÃrthaprati«edhÃt sm­teÓ ca | BBs_1,3.38 | itaÓca na ÓÆdrasyÃdhikÃra÷ / yadasya sm­te÷ ÓravaïÃdhyayanÃrthaprati«edho bhavati / vedaÓravaïaprati«edho vedÃdhyayanaprati«edhastadarthaj¤ÃnÃnu«ÂhÃnayoÓca prati«edha÷ ÓÆdrasya smaryate / Óravaïaprati«edhastÃvat 'athÃsya vedamupaÓ­ïvatastrapujatubhyÃæ ÓrotrapratipÆraïam' iti / 'padyu ha và etacchmaÓÃnaæ yacchÆdrastasmÃcchÆdrasamÅpe nÃdhyetavyam' iti ca / ata evÃdhyayanaprati«edha÷ / yasya hi samÅpe 'pi nÃdhyetavyaæ bhavati sa kathamaÓrutamadhÅyÅta / bhavati ca vedoccÃraïe jihvÃcchedo dhÃraïe ÓarÅrabheda iti / ata eva cÃrthÃdarthaj¤ÃnÃnu«ÂhÃnayo÷ prati«edho bhavati 'na ÓÆdrasya matiæ dadyÃt' iti, 'dvijÃtÅnÃmadhyayanamijyà dÃnam' iti ca / ye«Ãæ puna÷ pÆrvak­tasaæskÃravaÓÃdviduradharmavyÃdhaprabh­tÅnÃæ j¤Ãnotpattiste«Ãæ na Óakyate phalaprÃpti÷ prati«eddhuæ, j¤ÃnasyaikÃntikaphalatvÃt / 'ÓrÃvayeccaturo varïÃn' iti cetihÃsapurÃïÃdhigame cÃturvarïyasyÃdhikÃrasmaraïÃt / vedapÆrvakastu nÃstyadhikÃra÷ ÓÆdrÃïÃmiti sthitam // 38// ---------------------- FN: trapujatubhyÃæ saætÃpadrutÃbhyÃæ sÅsalÃk«ÃbhyÃm / padyu pÃdayuktaæ / saæcÃrasamarthamiti yÃvat / matirvedÃrthaj¤Ãnam / ____________________________________________________________________________________________ 10 kampanÃdhikaraïam / sÆ. 39 kampanÃt | BBs_1,3.39 | avasita÷ prÃsaÇgiko 'dhikÃravicÃra÷ / prak­tÃmevedÃnÅæ vÃkyÃrthavicÃraïÃæ pravartayi«yÃma÷ / 'yadidaæ ki¤ca jagatsarvaæ prÃïa ejati ni÷s­tam / mahadbhayaæ vajramudyataæ ya etadviduram­tÃste bhavanti' (kÃ. 2.6.2) iti / etadvÃkyaæ 'ej­ kampane' iti dhÃtvarthÃnugamÃllak«itam / asminvÃkye sarvamidaæ jagatprÃïÃÓrayaæ spandate, mahacca ki¤cidbhayakÃraïaæ vajraÓabditamudyataæ, tadvij¤ÃnÃccÃm­tatvaprÃptiriti ÓrÆyate / tatra ko 'sau prÃïa÷ kiæ tadbhayÃnakaæ vajramityapratipattervicÃre kriyamÃïe prÃptaæ tÃvatprasiddhe÷ pa¤cav­ttirvÃyu÷ prÃïa iti / prasiddhereva cÃÓanirvajraæ syÃt / vÃyoÓcedaæ mÃhÃtmyaæ saækÅrtyate / katham / sarvamidaæ jagatpa¤cav­ttau vÃyau prÃïaÓabdite prati«ÂhÃyaijati / vÃyunimittameva ca mahadbhayÃnakaæ vajramudyamyate / vÃyau hi parjanyabhÃvena vivartamÃne vidyutstanayitruv­«ÂyaÓanayo vivartanta ityÃcak«ate / vÃyuvij¤ÃnÃdeva cedamam­tatvam / tathÃhi Órutyantaram- 'vÃyureva vya«ÂirvÃyu÷ sama«Âirapa punarm­tyuæ jayati ya evaæ veda' iti / tasmÃdvÃyurayamiha pratipattavya iti / evaæ prÃpte brÆma÷- brahmaivedamiha pratipattavyam / kuta÷ / pÆrvottarÃlocanÃt / pÆrvottarayorhi granthabhÃgayorbrahmaivanirdiÓyamÃnamupalabhÃmahe / ihaiva kathamakasmÃdantarÃle vÃyuæ nirdiÓyamÃnaæ pratipadyemahi / pÆrvatra tÃvat 'tadeva Óukraæ tadbrahma tadevÃm­tamucyate / tasmiællokÃ÷ ÓritÃ÷ sarve tadu nÃtyeti kaÓcana' (kÃ. 2.6.1) iti brahma nirdi«Âaæ, tadevehÃpi saænidhÃnÃt jagatsarvaæ prÃïa ejatÅti ca lokÃÓrayavattvapratyabhij¤ÃnÃnnirdi«Âamiti gamyate / prÃïaÓabdo 'pyayaæ prayukta÷, 'prÃïasya prÃïam' (b­. 4.4.18) iti darÓanÃt / ejayit­tvamapÅdaæ paramÃtmana evopapadyate na vÃyumÃtrasya / tathÃcoktam- 'na prÃïena nÃpÃnena martyo jÅvati kaÓcana / itareïa tu jÅvanti yasminnetÃvupÃÓritau' (kÃ. 2.5.5) iti / uttaratrÃpi 'bhayÃdasyÃgnistapati bhayÃttapati sÆrya÷ / bhayÃdindraÓca vÃyuÓca m­tyurdhÃvati pa¤cama÷' (kÃ. 2.6.3) iti brahmaiva nirdek«yate na vÃyu÷ / savÃyukasya jagato bhayahetutvÃbhidhÃnÃt / tadevehÃpi saænidhÃnÃnmahadbhayaæ, vajramudyatamiti ca bhayahetutvapratyabhij¤ÃnÃnnirdi«Âamiti gamyate / vajraÓabdo 'pyayaæ bhayahetutvasÃmÃnyÃtprayukta÷ / yathÃhi vajramudyataæ mamaiva Óirasi nipatedyadyahamasya ÓÃsanaæ na kuryÃmityanena bhayena jano niyamena rÃjÃdiÓÃsane pravartata evamidamagnivÃyusÆryÃdikaæ jagadasmÃdeva brahmaïo bibhyanniyamena svavyÃpÃre pravartata iti bhayÃnakaæ vajropamitaæ brahma / tathÃca brahmavi«ayaæ Órutyantaram- 'bhÅ«ÃsmÃdvÃta÷ pavate / bhÅ«odeti sÆrya÷ / bhÅ«ÃsmÃdagniÓcendraÓca / m­tyurdhÃvati pa¤cama÷' (tai. 8.1) iti / am­tatvaphalaÓravaïÃdapi brahmaivedamiti gamyate / brahmaj¤ÃnÃddhyam­tatvaprÃpti÷ / 'tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya' (Óve. 6.15) iti mantravarïÃt / yattu vÃyuvij¤ÃnÃtkvacidam­tatvamabhihitaæ tadÃpek«ikam / tatraiva prakaïÃntarakaraïena paramÃtmÃnamabhidhÃya 'anto 'nyadÃrtam' (b­. 3.4) iti vÃyvÃderÃrtatvÃbhidhÃnÃt / prakaraïÃdapyatra paramÃtmaniÓcaya÷ / anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃdanyatrÃsmatk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca yattatpaÓyasi tadvada (kÃ. 1.2.14) iti paramÃtmana÷ p­«ÂatvÃt // 39 // ---------------------- FN: bhÅ«Ã bhÅtyà / asmÃdbrahmaïo nimittÃditi yÃvat / pa¤cÃnÃæ grahaïaæ brahmÃdistambÃntacarÃcaropalak«aïÃrtham / 'apapunarm­tyuæ jayati' iti Órutyà hyapam­tyorvijaya ukto na tu paramam­tyuvijaya ityÃpek«ikatvam / ____________________________________________________________________________________________ 11 jyotiradhikaraïam / sÆ. 40 jyotir darÓanÃt | BBs_1,3.40 | 'e«a saæprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate' (chÃ. 8.12.3) iti ÓrÆyate / tatra saæÓayyate, kiæ jyoti÷Óabdaæ cak«urvi«ayatamopahaæ teja÷ kiævà paraæ brahmeti / kiæ tÃvatprÃptam / prasiddhameva tejo jyoti÷Óabdamiti / kuta÷ / tatra jyoti÷Óabdasya rƬhatvÃt / 'jyoti÷ÓcaraïÃbhidhÃnÃt' (bra.sÆ / 1.1.24) ityatra hi prakaraïÃjyoti÷Óabda÷ svÃrthaæ parityajya brahmaïi vartate / naceha tadvatki¤citsvÃrthaparityÃge kÃraïaæ d­Óyate / tathÃca nìÅkhaï¬e- 'atha yatraitadasmÃccharÅrÃdutkrÃmatyathaitaireva raÓmibhirÆrdhvamÃkramate' (chÃ. 8.6.5) iti mumuk«orÃdityaprÃptirabhihità / tasmÃtprasiddhameva tejo jyoti÷Óabdamiti / evaæ prÃpte brÆma÷ - parameva brahma jyoti÷Óabdam / kasmÃt / darÓanÃt / tasya hÅha prakaraïe vaktavyatvenÃnuv­ttird­Óyate, ' ya ÃtmÃpahatapÃpmÃ' (chÃ. 8.7.1) ityapahatapÃpmatvÃdiguïakasyÃtmana÷ prakaraïÃdÃvanve«Âavyatvena vijij¤Ãsitavyatvena ca pratij¤ÃnÃt / 'etaæ tveva te bhÆyo 'nuvyÃkhyÃsyÃmi' (chÃ. 8.9.3) iti cÃnusaædhÃnÃt / 'aÓarÅraæ vÃvasantaæ na priyÃpriye sp­Óata÷'(chÃ. 8.12.1) iti cÃÓarÅratÃyai jyoti÷saæpatterasyÃbhidhÃnÃt / brahmabhÃvÃccÃnyatrÃÓarÅratÃnupapatte÷ 'paraæ jyoti÷' 'sa uttama÷ puru«a÷' (chÃ. 8.12.3) iti ca viÓe«aïÃt / yattÆktaæ mumuk«orÃdityaprÃptirabhihiteti / nÃsÃvÃtyantiko mok«o gatyutkrÃntisaæbandhÃt / nahyÃtyantike mok«e gatyutkrÃntÅ sta iti vak«yÃma÷ // 40 // ---------------------- FN: 'atha yà età h­dayasya nìya÷' ityÃdi nìÅkhaï¬a÷ / tatrÃdityagrahÃnurodhena mumuk«ostatprÃptirabhihiteti saæbandha÷ / ____________________________________________________________________________________________ 12 arthÃntaratvavyapadeÓÃdhikaraïam / sÆ. 41 ÃkÃÓo 'rthÃntaratvÃdivyapadeÓÃt | BBs_1,3.41 | 'ÃkÃÓo vai nÃma nÃmarÆpayornirvahità te yadantarà tadbrahma tadam­taæ sa ÃtmÃ' (chÃ. 8.14.1) iti ÓrÆyate / tatkimÃkÃÓasabdaæ paraæ brahma kiævà prasiddhameva bhÆtÃkÃÓamiti vicÃre bhÆtaparigraho yukta÷ / ÃkÃÓaÓabdasya tasminrƬhatvÃt, nÃmarÆpanirvahaïasya cÃvakÃÓÃdÃnadvÃreïa tasminyojayituæ ÓakyatvÃt, sra«Â­tvÃdeÓca spa«Âasya brahmaliÇgasyÃÓravaïÃditi / evaæ prÃpta idamucyate- parameva brahmehÃkÃÓaÓabdaæ bhavitumarhati / kasmÃt / arthÃntaratvÃdivyapadeÓÃt / 'te yadantarà tadbrahma' iti hi nÃmarÆpÃbhyÃmarthÃntarabhÆtamÃkÃÓaæ vyapadiÓati / naca brahmaïo 'nyannÃmarÆpÃbhyÃmarthÃntaraæ saæbhavati' sarvasya vikÃrajÃtasya nÃmarÆpÃbhyÃmeva vyÃk­tatvÃt / nÃmarÆpayorapi nirvahaïaæ niraÇ kuÓaæ na brahmaïo 'nyatra saæbhavati / 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓyanÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2) ityÃdibrahmakart­tvaÓravaïÃt / nanu jÅvasyÃpi pratyak«aæ nÃmarÆpavi«ayaæ nirvo¬hutvamasti / bìhamasti / abhedastviha vivak«ita÷ / nÃmarÆpanirvahaïÃbhidhÃnÃdeva ca sra«Â­tvÃdi brahmaliÇgamabhihitaæ bhavati / 'tadbrahma tadam­taæ sa ÃtmÃ' (chÃ. 8.14) iti ca brahmavÃdasya liÇgÃni / 'ÃkÃÓastalliÇgÃt' (bra. 1.1.22) ityasyaivÃyaæ prapa¤ca÷ // 41 // ---------------------- FN: nÃmarÆpe ÓabdÃthà tadanta÷pÃtinastadbhinnatvaæ tatkart­tvaæ cÃyuktamityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ 13 su«uptyutkrÃntyadhikaraïam / sÆ. 42-43 su«uptyutkrÃntyor bhedena | BBs_1,3.42 | vyapadeÓÃdityanuvartate / b­hadÃraïyake «a«Âe prapÃÂhake 'katama Ãtmeti yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u h­dyantarjyoti÷ puru«a÷' (b­. 4.3.7) ityupakramya bhÆyÃnÃtmavi«aya÷ prapa¤ca÷ k­ta÷ / tatkiæ saæsÃrisvarÆpamÃtrÃnvÃkhyÃnaparaæ vÃkyamutÃsaæsÃrisvarÆpapratipÃdanaparamiti saæÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / saæsÃrisvarÆpamÃtravi«ayameveti / kuta÷ / upakramopasaæhÃrÃbhyÃm / upakrame 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' iti ÓÃrÅraliÇgÃt / upasaæhÃre ca sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' (b­. 4.4.22) iti tadaparityÃgÃt, madhye 'pi buddhÃntÃdyavasthopanyÃsena tasyaiva prapa¤canÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ - parameÓvaropadeÓaparamevedaæ vÃkyaæ na ÓÃrÅramÃtrÃnvÃkhyÃnaparam / kasmÃt / su«uptÃvutkrÃntau ca ÓarÅrÃdbhedena parameÓvarasya vyapadeÓÃt / su«uptau tÃvat 'ayaæ puru«a÷ prÃj¤enÃtmanà saæpari«vakto na bÃhyaæ ki¤cana veda nÃntaram' (b­. 4.3.21) iti ÓÃrÅrÃdbhedena parameÓvaraæ vyapadiÓati / tatra puru«a÷ ÓÃrÅra÷ syÃttasya vedit­tvÃt / bÃhyÃbhyantaravedanaprasaÇge sati tatprati«edhasaæbhavÃt / prÃj¤a÷ parameÓvara÷, sarvaj¤atvalak«aïayà praj¤ayà nityamaviyogÃt / tathotkrÃntÃvapi 'ayaæ ÓÃrÅra Ãtmà prÃj¤enÃtmanÃnvÃrƬha utsarjanyÃti' (b­. 4.3.35) iti jÅvÃdbhedena parameÓvaraæ vyapadiÓati / tatrÃpi ÓÃrÅro jÅva÷ syÃccharÅrasvÃmitvÃt / prÃj¤astu sa eva parameÓvara÷ / tasmÃtsu«uptyutkrÃntyorbhedena vyapadeÓÃtparameÓvara evÃtra vivak«ata iti gamyate / yaduktamÃdyantamadhye«u ÓÃrÅraliÇgÃttatparatvamasya vÃkyasyeti / atra brÆma÷ - upakrametÃvat 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u iti na saæsÃrisvarÆpaæ vivak«itaæ kiæ tarhyanÆdya saæsÃrisvarÆpaæ pareïa brahmaïÃsyaikatÃæ vivak«ati / yato 'dhyÃyatÅva lelÃyatÅva' ityevamÃdyuttaragranthaprav­tti÷ saæsÃridharmanirÃkaraïaparà lak«yate / tathopasaæhÃre 'pi yathopakramamevopasaæharati- 'sa và e«a mahÃnaja Ãtmà yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u' iti / yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷ prÃïe«u saæsÃrÅ lak«yate sa và e«a mahÃnaja Ãtmà parameÓvara evÃsmÃbhi÷ pratipÃdita ityartha÷ / yastu madhye buddhÃntÃdyavasthopanyÃsÃtsaæsÃrisvarÆpavivak«Ãæ manyante, na prÃcÅmapi diÓaæ prasthÃpita÷ pratÅcÅmapi diÓaæ prati«Âheta / yato na buddhÃntÃdyavasthopanyÃsenÃvasthÃvattvaæ saæsÃritvaæ và vivak«ati, kiæ tarhyavasthÃrahitatvasaæsÃritvaæ ca / kathametadavagamyate / yat 'ata Ærdhve vimok«Ãyaiva brÆhi' iti pade pade p­cchati / yacca 'ananvÃgatastena bhavatyasaÇgo hyayaæ puru«a÷' (b­. 4.3.14,15) iti pade pade prativakti / 'ananvÃgataæ puïyenÃnanvÃgataæ pÃpena tÅrïo hi tadà sarväÓokÃnh­dayasya bhavati' (b­. 43.22) iti ca / tasmÃdasaæsÃrisvarÆpapratipÃdanaparamevaitadvÃkyamityavagantavyam // 42 // ---------------------- FN: vij¤Ãnaæ buddhistanmayastatprÃya÷ / prÃïe«viti saptamÅ vyatirekÃrthà / prÃïabuddhibhyÃæ bhinna ityartha÷ / buddhÃnto jÃgradavasthà / anvÃrƬho 'dhi«Âhita÷ / utsarjanghoräÓabdanmu¤can / buddhau dhyÃyantyÃmÃtmà dhyÃyatÅva, calantyÃæ calatÅva / bhavatÅti yasmÃtprativakti tasmÃdavagamyata iti yojanà / tenÃvasthÃdharmeïÃnanvÃgato 'sp­«Âo bhavati asattvÃt / ata urdhvaæ kÃmÃdivivekÃnantaram / ____________________________________________________________________________________________ patyÃdiÓabdebhya÷ | BBs_1,3.43 | itaÓcÃsaæsÃrisvarÆpapratipÃdanaparamevaitadvÃkyamityavagantavyam / yadasminvÃkye patyÃdaya÷ Óabdà asaæsÃrisvarÆpapratipÃdanaparÃ÷ saæsÃrisvabhÃvaprati«edhanÃÓca bhavanti / 'sarvasya vaÓÅ sarvasyeÓÃna÷ sarvasyÃdhipati÷' ityeva¤jÃtÅyakà asaæsÃrisvabhÃvapratipÃdanaparÃ÷ / 'sa na sÃdhunà karmaïà bhÆyÃnno evÃsÃdhunà kanÅyÃn' ityeva¤jÃtÅyakÃ÷ saæsÃrisvabhÃvaprati«edhanÃ÷ / tasmÃdasaæsÃrÅ parameÓvara ihokta ityavagamyate // 43 // iti ÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye prathamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ // 3 // ---------------------- FN: vaÓÅ svatantra÷ / ÅÓÃno niyamanaÓaktimÃn / ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamÃdhyÃye caturtha÷ pÃda÷ / [atra pradhÃnavi«ayatvena saæduhyamÃnÃnÃmavyaktÃjÃdipadÃnÃæ cintanam] 1 ÃnumÃnikÃdhikaraïam / sÆ. 1-7 ÃnumÃnikam apy eke«Ãm iti cen na ÓarÅra-rÆpaka-vinyasta-g­hÅter darÓayati ca | BBs_1,4.1 | brahmajij¤ÃsÃæ pratij¤Ãya brahmaïo lak«aïamuktam- 'janmÃdyasya yata÷' (bra. 1.1.2) iti / tallak«aïaæ pradhÃnasyÃpi samÃnamityÃÓaÇkya tadaÓabdatvena nirÃk­tam- 'Åk«aternÃÓabdam' (bra. 1.1.5) iti / gatismÃnyaæ ca vedÃntavÃkyÃnÃæ brahmakÃraïavÃdaæ prati vidyate na pradhÃnakÃraïavÃdaæ pratÅti prapa¤citaæ gatena granthena / idaæ tvidÃnÅmavaÓi«ÂamÃÓaÇk«yate- yaduktaæ pradhÃnasyÃÓabdatvaæ tadasiddhaæ, kÃsucicchÃsvÃsu pradhÃnasamarpaïÃbhÃsÃnÃæ ÓabdanÃæ ÓrÆyamÃïatvÃt / ata÷ pradhÃnasya kÃraïatvaæ vedasiddhameva mahadbhi÷ paramar«ibhi÷ kapilaprabh­tibhi÷ parig­hÅtamiti prasajyate / tadyÃvatte«Ãæ ÓabdÃnÃmanyaparatvaæ na pratipÃdyate tÃvatsarvaj¤aæ brahma jagata÷ kÃraïamiti pratipÃditamapyÃkulÅbhavet / ataste«Ãmanyaparatvaæ darÓayituæ para÷ saædarbha÷ pravartate / ÃnumÃnikamapyanumÃnanirÆpitamapi pradhÃnameke«Ãæ ÓÃkhinÃæ Óabdavadupalabhyate / kÃÂhake hi paÂhyate- 'mahata÷ paramavyaktamavyaktÃtpuru«a÷ para÷' (1.3.11) iti / tatra ya eva yannÃmÃno yatkramÃcca mahadavyaktapuru«Ã÷ sm­tiprasiddhÃsta eveha pratyabhij¤Ãyante / tatrÃvyaktamiti sm­tiprasiddhe÷, ÓabdÃdihÅnatvÃcca na vyaktamavyaktamiti vyutpattisaæbhavÃt, sm­tiprasiddhaæ pradhÃnamabhidhÅyate / tasya ÓabdavattvÃdaÓabdatvamanupapannam / tadeva ca jagata÷ kÃraïaæ Órutism­tinyÃyaprasiddhibhya iti cet / naitadevam / nahyetatkÃÂakaæ vÃkyaæ sm­tinyÃyaprasiddhayormahadavyaktayorastitvaparam / nahyatra yÃd­Óaæ sm­tiprasiddhaæ svatantraæ kÃraïaæ triguïaæ pradhÃnaæ tÃd­Óaæ pratyabhij¤Ãyate / ÓabdamÃtraæ hyatrÃvyaktamitipratyabhij¤Ãyate / sa ca Óabdo na vyaktamavyaktamiti yaugikatvÃdanyasminnapi sÆk«me sudurlak«ye ca prayujyate / nacÃyaæ kasmiæÓcidrƬha÷ / yà tu pradhÃnavÃdinÃæ rƬhi÷ sà te«Ãmeva pÃribhëikÅ satÅ na vedÃrthanirÆpaïe kÃraïabhÃvaæ pratipadyate / naca kramamÃtrasÃmÃnyÃtsamÃnÃrthapratipattirbhavatyasati tadrÆpapratyabhij¤Ãne / nahyaÓvasthÃne gÃæ paÓyannaÓvo 'yamityamƬho 'dhyavasyati / prakaraïanirÆpaïÃyÃæ cÃtra na paraparikalpitaæ pradhÃnaæ pratÅyate / ÓarÅrarÆpakavinyasg­hÅte÷ / ÓarÅraæ hyatra ratharÆpakavinyastamavyaktaÓabdena parig­hyate / kuta÷ / prakaraïÃtpariÓe«Ãcca / tathÃhyanantarÃtÅto grantha ÃtmaÓarÅravÃdinÃæ rathirathÃdirÆpakakÊptiæ darÓayati- 'ÃtmÃnaæ rathinaæ viddhi ÓarÅraæ rathameva tu / buddhiæ tu sÃrathiæ viddhi mana÷ pragrahameva ca // indriyÃïi hayÃnÃhurvi«ayÃæste«u gocarÃn / Ãtmendriyamanoyuktaæ bhoktetyÃhurmanÅ«iïa÷ // ' (kÃ. 1.3.3,4) iti / taiÓcendriyÃdibhirasaæyatai÷ saæsÃramadhigacchati / saæyataistvadhvana÷ pÃraæ tadvi«ïo÷ paramaæ padamÃpnoti darÓayitvÃ, kiæ tadadhvana÷ pÃraæ vi«ïo÷ paramaæ padamityasyÃmÃkÃÇk«ÃyÃæ, tebhya eva prak­tebhya indriyÃdibhya÷ paratvena paramÃtmÃnamadhvana÷ pÃraæ vi«ïo÷ paramaæ padaæ darÓayati- 'indriyebhya÷ parà hyarthà arthebhyaÓca paraæ mana÷ / manasastu parà buddhirbuddherÃtmà mahÃnpara÷ / mahata÷ paramavyaktamavyaktÃtpuru«a÷ para÷ / puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhà sà parà gati÷' (kÃ. 1.3.10,11) iti / tatra ya evendriyÃdaya÷ pÆrvasyÃæ ratharÆpakakalpanÃyÃmaÓvÃdibhÃvena prak­tÃsta eveha parig­hyante prak­tahÃnÃprak­taprakriyÃparihÃrÃya / tatrendriyamanobuddhayastÃvatpÆrvatreha ca samÃnaÓabdà eva / arthà ye ÓabdÃdayo vi«ayà indriyahayagocaratvena nirdi«ÂÃste«Ãæ cendriyebhya÷ paratvam / 'indriyÃïÃæ grahatvaæ vi«ayÃïÃmatigrahatvam' (b­. 3.2) iti Órutiprasiddhe÷ / vi«ayebhyaÓca manasa÷ paratvaæ, manomÆlatvÃdvi«ayendriyavyavahÃrasya / manasastu parà buddhi÷ / buddhiæ hyÃruhya bhogyajÃtaæ bhoktÃramupasarpati / buddherÃtmà mahÃnpara÷, ya÷ sa 'ÃtmÃnaæ rathinaæ viddhi' iti rathitvenopak«ipta÷ / kuta÷ / ÃtmaÓabdÃt / bhoktuÓca bhogopakaraïÃtparatvopapatte÷ / mahattvaæ cÃsya svÃmitvÃdupapannam / athavà 'mano mahÃntamatirbrahmà pÆrbuddhi÷ khyatirÅÓvara÷ / praj¤Ã saæviccitiÓcaiva sm­tiÓca paripaÂhyate // ' iti sm­te÷, 'yo brahmÃïaæ vidadhÃti pÆrvaæ yo vai vedÃæÓca prahiïoti tasmai' (Óve. / 6.18) iti ca Óruteryà prathamajasya hiraïyagarbhasya buddhi÷ sà sarvÃsÃæ buddhÅnÃæ parà prati«Âhà / seha mahÃnÃtmetyucyate / sà ca pÆrvatra buddhigrahaïenaiva g­hÅtà satÅ hirugÅhopadiÓyate / tasyà apyasmÃdÅyÃbhyo buddhibhya÷ paratvopapatte÷ / etasmiæstu pak«e paramÃtmavi«ayeïaiva pareïa puru«agrahaïena rathina Ãtmano grahaïaæ dra«Âavyam / paramÃrthata÷ paramÃtmavij¤ÃnÃtmanorbhedÃbhÃvÃt / tadevaæ ÓarÅramevaikaæ pariÓi«yate / itarÃïÅndriyÃdÅni prak­tÃnyeva paramapadadidarÓayi«ayà samanukrÃmanpariÓi«yamÃïenehÃntyenÃvyaktaÓabdena pariÓi«yamÃïaæ prak­taæ ÓarÅraæ darÓayatÅti gamyate / ÓarÅrendriyamanobuddhivi«ayavedanÃsaæyuktasya hyavidyÃvato bhoktu÷ ÓarÅrÃdÅnÃæ rathÃdirÆpakakalpanayà saæsÃramok«agatinirÆpaïena pratyagÃtmabrahmÃvagatiriha vivak«ità / tathÃca 'e«a sarve«u bhÆte«u gƬhÃtmà na prakÃÓate / d­Óyate tvagryayà buddhyà sÆk«mayà sÆk«madarÓibhi÷' // (kÃ. 1.3.12) iti vai«ïavasya paramapadasya duravagamatvamuktvà tadavagamÃrthaæ yogaæ darÓayati- 'yacchedvÃÇmanasÅ prÃj¤astadyacchejj¤Ãna Ãtmani / j¤ÃnamÃtmani mahati niyacchettadyacchecchÃnta Ãtmani' // (kÃ. 1.3.13) iti / etaduktaæ bhavati- vÃcaæ manasi saæyacchet vÃgÃdibÃhyendriyavyÃpÃramuts­jya manomÃtreïÃvati«Âheta / mano 'pi vi«ayavikalpÃbhimikhaæ vikalpado«adarÓanena j¤ÃnaÓabdoditÃyÃæ buddhÃvadhyavasÃyasvabhÃvÃyÃæ dhÃrayet / tÃmapi buddhiæ mahatyÃtmani bhoktaryagryÃyÃæ và buddhau sÆk«matÃpÃdanena niyacchet / mahÃntaæ tvÃtmÃnaæ ÓÃnta Ãtmani prakaraïavati parasminpuru«e parasyÃæ këÂhÃyÃæ prati«ÂhÃpayediti ca / tadevaæ pÆrvÃparÃlocanÃyÃæ nÃstyatra paraparikalpitasya pradhÃnasyÃvakÃÓa÷ // 1 // ---------------------- FN: pradhÃnasya vaidikaÓabdaÓÆnyatvena / avaÓi«ÂamanÃÓaÇkitamanirÃk­taæ ca / pratÅtyà pradhÃnÃrpakatve 'pi vastuto neti vaktumÃbhÃsapadam / apiÓabdÃdekaÓabdÃcca brahmÃÇgÅkÃreïa pÆrvapak«o vicÃraÓcÃyaæ kvÃcitka iti sÆcitam / smÃrtakramarƬhibhyÃmavyaktaÓabda÷ pradhÃnapara÷ / ajÃmekÃæ ityÃdyà Óruti÷ / 'hetu÷ prak­tirucyate' ityÃdyà sm­ti÷ / 'yadalpaæ tajja¬aprak­tikaæ' iti nyÃya÷ / tato brahmaiva jagatkÃraïamiti matak«atiriti bhÃva÷ / rÆpakakÊpti÷ sÃd­Óyakalpanà / pragraho 'ÓvaraÓanà / te«u haye«u / gocarÃn mÃrgÃn / Ãtmà deha÷ / g­hïanti puru«apaÓuæ badhnÃtÅti grahà indriyÃïi / tebhya÷ Óre«Âhà atigrahà vi«ayÃ÷ / paratvaæ Órai«ÂhyÃbhiprÃyaæ natvÃntaratveneti bhÃva÷ / buddhe÷ para÷ pratyabhij¤Ãyata iti Óe«a÷ / hiruk p­thak / vedanà sukhÃdyanubhava÷ / vÃgityatra dvitÅyÃlopaÓchÃndasa÷ manasÅ iti dÅrghaÓca / agryà samÃdhiparipÃkajà / ____________________________________________________________________________________________ sÆk«maæ tu tadarhatvÃt | BBs_1,4.2 | uktametatprakaraïaparÅÓe«ÃbhyÃæ ÓarÅramavyaktaÓabda÷ na pradhÃnamiti / idamidÃnÅmÃÓaÇkyate- kathamavyaktaÓabdÃrhatvaæ ÓarÅrasya, yÃvatà sthÆlatvÃtsp­«Âataramidaæ ÓarÅraæ vyaktaÓabdÃrhamaspa«ÂavacanastvavyaktaÓabda iti / ata uttaramucyate- sÆk«maæ tviha kÃraïÃtmanà ÓarÅraæ vivak«yate sÆk«masyÃvyaktaÓabdÃrhatvÃt / yadyapi sthÆlamidaæ ÓarÅraæ na svayamavyaktaÓabdamarhati, tathÃpi tasya tvÃrambhakaæ bhÆtasÆk«mamavyaktaÓabdamarhati / prak­tiÓabdaÓca vikÃre d­«Âa÷ / yathà 'gobhi÷ ÓrÅïÅta matsaram' (­.sa. 9.46.4) iti ÓrutiÓca- 'tadbhedaæ tarhyavyÃk­tamÃsÅt' (b­. 1.4.7) itÅdameva vyÃk­tanÃmarÆpavibhinnaæ jagatprÃgavasthÃyÃæ parityaktavyÃk­tanÃmarÆpaæ bÅjaÓaktyavasthamavyaktaÓabdayogaæ darÓayati // 2 // ---------------------- FN: prak­tervikÃrÃïÃmananyatvÃtprak­teravyaktatvaæ vikÃre upacaryate / gobhirgovikÃrai÷ payobhi÷ matsaraæ somaæ ÓrÅïÅta miÓritaæ kuryÃt / tat ha kila tarhi prÃgavasthÃyÃmidaæ jagadavyÃk­taæ avyaktamÃsÅt / ____________________________________________________________________________________________ tadadhÅnatvÃd arthavat | BBs_1,4.3 | atrÃha- yadi jagadidamanabhivyaktanÃmarÆpaæ bÅjÃtmakaæ prÃgavasthamavyaktaÓabdÃrhamabhyupagamyeta, tadÃtmanà ca ÓarÅrasyÃpyavyaktaÓabdÃrhatvaæ pratij¤Ãyeta, sa eva tarhi pradhÃnakÃraïavÃda evaæ satyÃpadyeta / asyaiva jagata÷ prÃgavasthÃyÃ÷ pradhÃnatvenÃbhyupagamÃditi / atrocyate- yadi vayaæ svatantrÃæ käcitprÃgavasthÃæ jagata÷ kÃraïatvenÃbhyupagacchema, prasa¤jyema tadà pradhÃnakÃraïavÃdam / parameÓvarÃdhÅnà tviyamasmÃbhi÷ prÃgavasthà jagato 'bhyupagamyate na svatantrà / sà cÃvaÓyÃbhyupagantavyà / arathavatÅ hi sà / nahi tayà vinà parameÓvarasya sra«Â­tvaæ siddhayati / Óaktirahitasya tasya prav­ttyanupapatte÷ / muktÃnÃæ ca punaranutpatti÷ / kuta÷ / vidyayà tasyà bÅjaÓakterdÃhÃt / avidyÃtmikà hi bÅjaÓaktiravyaktaÓabdanirdeÓyà parameÓvarÃÓrayà mÃyÃmayÅ mahÃsupti÷, yasyÃæ svarÆpapratibodharahitÃ÷ Óerate saæsÃriïo jÅvÃ÷ / tadetadavyaktaæ kvacidÃkÃÓaÓabdanirdi«Âam- 'etasminnu khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa otaÓca protaÓca' (b­. 3.8.11) iti Órute÷ / kvacidak«araÓabdoditam- 'ak«arÃtparata÷ para÷' (mu. 2.1.2) iti Órute÷ / kvacinmÃyeti sÆcitam- 'mÃyÃæ tu prak­tiæ vidyÃnmÃyinaæ tu maheÓvaram' (Óve. 4.10) iti mantravarïÃt / avyaktà hi sà mÃyÃ, tattvÃnyatvanirÆpaïasyÃÓakyatvÃt / tadidaæ 'mahata÷ paramavyaktam' ityuktamavyaktaprabhavatvÃnmahata÷, yadà hairaïyagarbhÅ buddhirmahÃn / yadà tu jÅvo mahÃæstadÃpyavyaktÃdhÅnatvÃjjÅvabhÃvasya mahata÷ paramavyaktamityuktam / avidyà hyavyaktam / avidyÃvattvenaiva jÅvasya sarva÷ saævyavahÃra÷ saætato vartate / mahata÷ paratvamabhedopacÃrÃttadvikÃre ÓarÅre parikalpyate / satyapi ÓarÅravadindriyÃdÅnÃæ tadvikÃratvÃviÓe«e ÓarÅrasyaivÃbhedopacÃrÃdavyaktaÓabdena grahaïaæ, indriyÃdÅnÃæ svaÓabdaireva g­hÅtatvÃtpariÓi«ÂatvÃcca ÓarÅrasya / anye tu varïayanti- dvividhaæ hi ÓarÅraæ sthÆlaæ sÆk«maæ ca / sthÆlaæ yadidamupalabhyate / sÆk«maæ yaduttaratra vak«yate- 'tadantarapratipattau raæhati saæpari«vakta÷ praÓnanirÆpaïÃbhyÃm' (b­. 3.1.1) iti / taccobhayamapi ÓarÅramaviÓe«ÃtpÆrvatra rathatvena saækÅrtitam / iha tu sÆk«mamavyaktaÓabdena parig­hyate / sÆk«masyÃvyaktaÓabdÃrhatvÃt / tadadhÅnatvÃcca bandhamok«avyavahÃrasya jÅvÃttasya paratvam / yathÃrthÃdhÅnatvÃdindriyavyÃpÃrasyendriyebhya÷ paratvamarthÃnÃmiti / taistvetadvaktavyaæ, aviÓe«eïa ÓarÅradvayasya pÆrvatra rathatvena saækÅrtitatvÃtsamÃnayo÷ prak­tapariÓi«Âatvayo÷ kathaæ sÆk«mameva ÓarÅramiha g­hyate na puna÷ sthÆlamapÅti / ÃmnÃtasyÃrthaæ pratipattuæ prabhavÃmo nÃmnÃtaæ paryanuyoktum / ÃmnÃtaæ cÃvyaktapadaæ sÆk«mameva pratipÃdayituæ Óaknoti netaradvyaktatvÃttasyeti cet / na / ekavÃkyatÃdhÅnatvÃdarthapratipatte÷ / nahÅme pÆrvottare ÃmnÃte ekavÃkyatÃmanÃpadya ka¤cidarthaæ pratipÃdayata÷, parak­tahÃnÃprak­taprakriyÃprasaÇgÃt / nacÃkÃÇk«ÃmantareïaikavÃkyatÃpratipattirasti / tatrÃvaÓi«ÂÃyÃæ ÓarÅradvayasya grÃhyatvÃkÃÇk«ÃyÃæ yathÃkÃÇk«aæ saæbandhe 'nabhyupagamyamÃna ekavÃkyataiva bÃdhità bhavati kuta ÃmnÃtasyÃrthapratipatti÷ / nacaivaæ mantavyaæ du÷ÓodhatvÃtsÆk«masyaiva ÓarÅrasyeha grahaïaæ, sthÆlasya tu d­«ÂabÅbhatsatayà suÓodhatvÃdagrahaïamiti / yato naiveha Óodhanaæ kasyacidvivak«yate / nahyatra ÓodhanavidhÃyi ki¤cidÃkhyÃtamasti / anantaranirdi«ÂatvÃttu kiæ tadvi«ïo÷ paramaæ padamitÅdamiha vivak«yate / tathÃhÅdamasmÃtparamidamasmÃtparamityuktvà 'puru«Ãnna paraæ ki¤cit' ityÃha / sarvathÃpi tvÃnumÃnikanirakaraïopapattestathà nÃmÃstu, na na÷ ki¤cicchidyate // 3 // ---------------------- FN: tarhi tadà / mÃyÃmayÅ prasiddhamÃyopamità / buddhyÃdyupÃdhibhedÃjjÅvà iti bahÆkti÷ / anavacchinnatvÃdÃkÃÓatvaæ, tattvaj¤Ãnaæ vinÃniv­tterak«aratvaæ, vicitrakÃryatvÃnmÃyÃtvamiti bheda÷ / tat avyaktam / gobalÅvardapadavadetaddra«Âavyam / ekÃrthabodhakÃnÃæ ÓabdÃnÃæ mitha ÃkÃÇk«yaikasyÃæ buddhÃvarƬhatvamekavÃkyatà / grÃhyatvÃkÃÇk«Ã ekavÃkyatà / d­«Âà bÅbhatsà gh­ïà yasmin tasya bhÃvastattà tayetyartha÷ / sarvathà sthÆlasÆk«mayoranyataragrahe 'pÅti yÃvat / ____________________________________________________________________________________________ j¤eyatvÃvacanÃc ca | BBs_1,4.4 | j¤eyatvena ca sÃækhyai÷ pradhÃnaæ smaryate guïapuru«Ãntaraj¤ÃnÃtkaivalyamitivadbhi÷ / nahi guïasvarÆpamaj¤Ãtvà guïebhya÷ puru«asyÃntaraæ Óakyaæ j¤Ãtumiti / kvacicca vibhÆtiviÓe«aprÃptaye pradhÃnaæ j¤eyamiti smaranti / nacedagihÃvyaktaæ j¤eyatvenocyate / padamÃtraæ hyavyaktaÓabda÷ / nehÃvyaktaæ j¤ÃtavyamupÃsitavyaæ ceti vÃkyamasti / nacÃnupadi«ÂapadÃrthaj¤Ãnaæ puru«Ãrthamiti Óakyaæ pratipattum / tasmÃdapi nÃvyaktaÓabdena pradhÃnamabhidhÅyate / asmÃkaæ tu ratharÆpakakÊptaÓarÅrÃdyanusaraïena vi«ïoreva paramaæ padaæ darÓayitumayamupanyÃsa ityanavadyam // 4 // ____________________________________________________________________________________________ vadatÅti cen na prÃj¤o hi prakaraïÃt | BBs_1,4.5 | atrÃha sÃækhya÷ - j¤eyatvÃvacanÃt ityasiddham / katham / ÓrÆyate hyuttaratrÃvyaktaÓabdoditasya pradhÃnasya j¤eyatvavacanam- 'aÓabdamasparÓamarÆpamavyayaæ tathÃrasaæ nityamagandhavacca yat / anÃdyanantaæ mahata÷ paraæ dhruvaæ nicÃyya taæ m­tyumukhÃtpramucyate' // (kÃ. 2.3.15) iti / atra hi yÃd­Óaæ ÓabdÃdihÅnaæ pradhÃnaæ mahata÷ paraæ sm­tau nirÆpitaæ tÃd­Óameva nicÃyyatvena nirdi«Âaæ, tasmÃtpradhÃnamevedaæ, tadeva cÃvyaktaÓabdanirdi«Âamiti / atra brÆma÷ - neha pradhÃnaæ nicÃyyatvena nirdi«Âam / prÃj¤o hÅha paramÃtmà nicÃyyatveta nirdi«Âaæ iti gamyate / kuta÷ / prakaraïÃt / prÃj¤asya hi prakaraïaæ vitataæ vartate / 'puru«Ãnna paraæ ki¤citsà këÂhà sà parà gati÷' ityÃdinirdeÓÃt, 'e«a sarve«u bhÆte«u gƬhotmà na prakÃÓate' iti ca durj¤Ãtatvavacanena tasyaiva j¤eyatvÃkÃÇk«aïÃt / 'yacchedvÃÇmanasÅ prÃj¤a÷' iti ca tajj¤ÃnÃyaiva vÃgÃdisaæyamasya vihitatvÃt / m­tyumukhapramok«aïaphalatvÃcca / nahi pradhÃnamÃtraæ nicÃyya m­tyumukhÃtpramucyata iti sÃækhyairi«yate / cetanÃtmavij¤ÃnÃddhi m­tyumukhÃtpramucyate iti te«Ãmabhyupagama÷ / sarve«u vedÃnte«u prÃj¤asyaivÃtmano 'ÓabdÃdidharmatvamabhilapyate / tasmÃnna pradhÃnasyÃtra j¤eyatvamavyaktaÓabdanirdi«Âatvaæ và // 5 // ---------------------- FN: aÓabdamityÃdi«u pratyekaæ nityaÓabda÷ saæbadhyate / ____________________________________________________________________________________________ trayÃïÃm eva caivam upanyÃsa÷ praÓnaÓ ca | BBs_1,4.6 | itaÓca na pradhÃnasyÃvyaktaÓabdavÃcyatvaæ j¤eyatvaæ và / yasmÃntrayÃïÃmeva padÃrthÃnmagnijÅvaparamÃtmanÃmasmingranthe kaÂhavallÅ«u varapradhÃnasÃmarthyÃdvaktavyatopanyÃso d­Óyate / tadvi«aya eva ca praÓna÷ / nÃto 'nyasya praÓna upanyÃso vÃsti / tatra tÃvat 'sa tvamagniæ svargyamadhye«i m­tyo prabrÆhi taæ ÓraddadhÃnÃya mahyam' (kÃ. 1.1.13) ityagnivi«aya÷ praÓna÷ / 'yeyaæ prete' vicikitsà manu«ye 'stÅtyeke nÃyamastÅti caike / etadvidyÃmanuÓi«ÂastvayÃhaæ varÃïÃme«a varast­tÅya÷ // ' (kÃ. 1.1.20) iti jÅvavi«aya÷ praÓna÷ / 'anyatra dharmÃdantrÃdharmÃnyatrÃsmatk­tÃk­tÃt / anyatra bhÆtÃcca bhavyÃcca yattatpaÓyasi tadvada // ' (kÃ. 1.2.14) iti paramÃtmavi«aya÷ / prativacanamapi 'lokÃdimamagniæ tamuvÃca tasmai yà i«ÂakÃyÃvatÅrvà yathà vÃ' (kÃ. 1.1.15) ityagnivi«ayam / 'hanta ta idaæ pravak«yÃmi guhyaæ brahma sanÃtanam / yathà ca maraïaæ prÃpya Ãtmà bhavati gautama / yonimanye prapadyante ÓarÅratvÃya dehina÷ / sthÃïumanye 'nusaæyanti yathÃkarma yathÃÓrutam' (kÃ. 2.5.6,7) iti / vyavahitaæ jÅvavi«ayam / 'na jÃyate mriyate và vipaÓcit' (kÃ. 1.2.18) ityÃdibahuprapa¤caæ paramÃtmavi«ayam / naivaæ pradhÃnavi«aya÷ praÓno 'sti / ap­«ÂatvÃccÃnupanyasanÅyatvaæ tasyeti / atrÃha- yo 'yamÃtmavi«aya÷ praÓno yeyaæ prete vicikitsà manu«ye 'stÅti, kiæ sa evÃyam 'anyatra dharmÃdanyatrÃdharmÃt' iti punaranuk­«yate, kiævà tato 'nyo 'yamapÆrva÷ praÓna utthÃpyata iti / kicÃta÷ / sa evÃyaæ praÓna÷ punaranuk­«yata iti yadyucyeta, dvayorÃtmavi«ayayo÷ praÓnayorekatÃpatteragnivi«aya Ãtmavi«ayaÓca dvÃveva praÓnÃvityato na vaktavyaæ trayÃïÃæ praÓnopanyÃsÃviti / athÃnyo 'yamapÆrva÷ praÓna÷ utthÃpyata ityucyeta tato yathaiva varapradÃnavyatirekeïa praÓnakalpanÃyÃmado«a evaæ praÓna vyatirekeïÃpi pradhÃnopanyÃsakalpanÃyÃmado«a÷ syÃditi / atrocyate- naivaæ vayamiha varapradÃnavyatirekeïa praÓnaæ ka¤citkalpayÃmo vÃkyopakramasÃmarthyÃt / varapradÃnopakramà hi m­tyunaciketa÷saævÃdarÆpà vÃkyaprav­ttirÃsamÃpte÷ kaÂhavallÅnÃæ lak«yate / m­tyu÷ kila nÃciketase pitrà prahitÃya trÅnvarÃnpradadau / naciketÃ÷ kila te«Ãæ prathamena vareïa saumanasyaæ vavre / dvitÅyenÃgnividyÃm, t­tÅyenÃtmavidyÃm, 'yeyaæ prete' iti 'varÃïÃmeva varast­tÅya÷' (kÃ. 1.1.20) iti liÇgÃt / tatra yadyanyatra dharmÃdityanyo 'yamapÆrva÷ praÓna utthÃpyeta tato varapradÃnavyatirekeïÃpi praÓnakalpanÃdvÃkyaæ bÃdhyetha / nanu pra«ÂhavyabhedÃdapÆrvo 'yaæ praÓno bhavitumarhati / pÆrvo hi praÓno jÅvavi«aya÷ / yoyaæ prete vicikitsà manu«ye 'sti nÃstÅti vicikitsÃbhidhÃnÃt / jÅvaÓca dharmÃdigocaratvÃnnÃnyatra dharmÃditi praÓnamarhati / prÃj¤astu dharmÃdyatÅtatvÃdanyatra anyatra dharmÃditi praÓnamarhati / praÓnacchÃyà ca na samÃnà lak«yate / pÆrvasyÃstitvanÃstitvavi«ayatvÃduttarasya dharmÃdyatÅtavastuvi«ayatvÃt / tasmÃtpratyabhij¤ÃnÃbhÃvÃtpraÓnabheda÷ / na pÆrvasyaivottaratrÃnukar«aïamiti cet / na / jÅvaprÃj¤ayorekatvÃbhyupagamÃt / bhavetpra«ÂavyabhedÃtpraÓnabhedo yadyanyo jÅva÷ prÃj¤ÃtsyÃt / na tvanyatvamasti / tattvamasÅtyÃdiÓrutyantarebhya÷ / iha cÃnyatra dharmÃdityasya praÓnasya prativacanaæ 'na jÃyate mriyate và vipaÓcit' iti janmamaraïaprati«edhena pratipÃdyamÃnaæ ÓÃrÅraparameÓvarayorabhedaæ darÓayati / sati hi prasaÇge prati«edho bhÃgÅ bhavati / prasaÇgaÓca janmamaraïayo÷ ÓarÅrasaæsparÓÃcchÃrÅrasya bhavati na parameÓvarasya / tathÃ- 'svapnÃntaæ jÃgaritÃntaæ cobhau yenÃnupaÓyati / mahÃntaæ vibhumÃtmÃnaæ matvà dhÅro na Óocati // (kÃ. 2.4.4) iti svapnajÃgaritad­Óo jÅvasyaiva mahattvavibhutvaviÓe«aïasya mananena Óokavicchedaæ darÓayanna prÃj¤Ãdanyo jÅva iti darÓayati / prÃj¤avij¤ÃnÃddhi Óokaviccheda iti vedÃntasiddhÃnta÷ / tathÃgre- 'yadeveha tadamutra yadamutra tadanviha / m­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ya iha nÃneva paÓyati / ' (kÃ.2.4.10) iti jÅvaprÃj¤abhedad­«Âimapavadati / tathà jÅvavÅ«ayasyÃstitvanÃstitvapraÓnasyÃnantaram 'anyaæ varaæ naciketo v­ïÅ«va' ityÃrabhya m­tyunà taistai÷ kÃmai÷ pralobhyamÃno 'pi naciketà yadà na cacÃla, tadainaæ m­tyurabhyudayanÅ÷ÓreyasavibhÃgapradarÓanena vidyÃvidyÃvibhÃgapradarÓanena ca 'vidyÃbhÅpsinaæ naciketasaæ manye na tvà kÃmà bahavo 'lolupanta' (kÃ.1.2.4) iti praÓasya praÓnamapi tadÅyaæ praÓaæsanyaduvÃca- 'taæ durdarÓaæ gƬhamanupravi«Âhaæ guhÃhitaæ gahvare«Âhaæ purÃïam / adhyÃtmayogÃdhigamena devaæ matvà dhÅro har«aÓokau jahÃti // ' (kÃ.1.2.12) iti, tenÃpi jÅvaprÃj¤ayorabheda eveha vivak«ata iti gamyate / yatpraÓnanimittÃæ ca praÓaæsÃæ mahatÅæ m­tyo÷ pratyapadyata naciketà yadi taæ vihÃya praÓaæsÃnantaramanyameva praÓnamupak«ipedasthÃna eva sà sarvà praÓaæsà prasÃrità syÃt / tasmÃt 'yeyaæ prete' ityasyaiva praÓnasyaitadanukar«aïam 'anyatra dharmÃt' iti / yattu praÓnacchÃyÃvailak«aïyamuktaæ tadadÆ«aïam / tadÅyasyaiva viÓe«asya puna÷ p­cchyamÃnatvÃt / pÆrvatra hi dehÃdivyatiriktasyÃtmano 'stitvaæ p­«Âamuttaratra tu tasyaivÃsaæsÃritvaæ p­cchyata iti yÃvaddhyavidyà na nivartate tÃvaddharmÃdigocaratvaæ jÅvasya jÅvatvaæ ca na nivartate / tanniv­ttau tu prÃj¤a eva tattvamasÅti Órutyà pratyÃyyate / nacÃvidyÃvattve tadapagame ca vastuna÷ kaÓcidviÓe«o 'sti / yathà kaÓcitsaætamase patitÃæ käcidrajjumahiæ manyamÃno bhÅto vepamÃna÷ palÃyate, taæ cÃparo brÆyÃnmà bha«ÅrnÃyamahÅ rajjureveti / sa ca tadupaÓrutyÃhik­taæ bhayamuts­jedvepathuæ palÃyanaæ ca / natvahibuddhikÃle tadapagamakÃle ca vastuna÷ kaÓcidviÓe«a÷ syÃt / tathaivaitadapi dra«Âavyam / tataÓca 'na jÃyate mriyate vÃ' ityevamÃdyapi bhavatyastitvapraÓnasya prativacanam / sÆtraæ tvavidyÃkalpitajÅvaprÃj¤abhedÃpek«ayà yojayitavyam / ekatve 'pi hyÃtmavi«ayasya praÓnasya prÃyaïÃvasthÃyÃæ dehavyatiriktÃstitvamÃtravicikitsÃnÃtkart­tvÃdisaæsÃrasvabhÃvÃnapohanÃcca pÆrvasya paryÃyasya jÅvavi«ayatvamutprek«yate / uttarasya tu dharmÃdyatyayasaækÅrtanÃtprÃj¤avi«ayatvamiti / tataÓca yuktÃgnijÅvaparamÃtmakalpanà / pradhÃnakalpanÃyÃæ tu na varapradÃnaæ na praÓno na prativacanamiti vai«amyam // 6 // ---------------------- FN: m­tyunà naciketasaæprati trÅnvarÃnav­ïÅ«vetyuktestrayÃïÃmeva praÓno naciketasà k­ta÷ / upanyÃsaÓca m­tyunà k­ta÷ / he m­tyo, sa mahyaæ dattavarastvaæ svargahetumagnimadhye«i smarasi / prete m­te / dehÃdanyo 'sti naveti saæÓayo.'sti ata etadÃtmatattvamasaædigdhaæ jÃnÅyÃmityartha÷ / ÓrutamupanyÃsam / varapradhÃnamupakramo yasyÃ÷ sà / prahitÃya yamalokaæ prati pre«itÃya / gocaratvÃdaÓrayatvÃt / bhÃgÅ yukta÷ / anto 'vasthà / yena sÃk«iïà pramÃtà paÓyati tamÃtmÃnamiti saæbandha÷ / iha dehe yaccaitanyaæ tadevÃmutra sÆryÃdau / yasmin praÓno yatpraÓnastaæ vihÃyetyartha÷ / viÓe«oktisamÃptÃvitiÓabda÷ / ____________________________________________________________________________________________ mahadvac ca | BBs_1,4.7 | yathà mahacchabda÷ sÃækhyai÷ sattÃmÃtre 'pi prathamaje prayukte na tameva vaidike 'pi prayoge 'bhidhatte / 'buddherÃtmà mahÃnpara÷' (kÃ. 1.3.10), 'mahÃntaæ vibhumÃtmÃnam' (kÃ. 1.2.22) 'vedÃhametaæ puru«aæ mahÃntam' (Óve. 3.8) ityevamÃdÃvÃtmaÓabdaprayogÃdibhyo hetubhya÷ / tathÃvyaktaÓabdo 'pi na vaidike prayoge pradhÃnamabhidhÃtumarhati / ataÓca nÃsyÃnumÃnikasya Óabdavattvam // 7 // ____________________________________________________________________________________________ 2 camasÃdhikaraïam / sÆ. 8-10 camasavadaviÓe«Ãt | BBs_1,4.8 | punarapi pradhÃnavÃdyaÓabdatvaæ pradhÃnasyÃsiddhamityÃha / kasmÃt / mantravarïÃt- 'ajÃmekÃæ lohitaÓuklak­«ïÃæ bahvÅ÷ prajÃ÷ s­jamÃnÃæ sarÆpÃ÷ / ajo hyeko ju«amÃïo 'nuÓete jahÃtyenÃæ bhuktabhogÃmajo 'nya÷' (Óve. 4.5) iti / atra hi mantre lohitaÓuklak­«ïaÓabdai raja÷sattvatamÃæsyabhidhÅyante / lohitaæ rajo ra¤janÃtmakatvÃt / Óuklaæ sattvaæ prakÃÓÃtmakatvÃt / k­«ïaæ tama ÃvaraïÃtkatvÃt / te«Ãæ sÃmyÃvasthÃvayavadharmairvyapadiÓyate lohitaÓuklak­«ïamiti / na jÃyata iti cÃjà syÃt, 'mÆlaprak­tiravik­ti÷' ityabhyupagamÃt / nanvajÃÓabdaÓchÃgÃyÃæ rƬha÷ / bìham / sà tu rƬhiriha nÃÓrayituæ ÓakyÃ, vidyÃprakaraïÃt / sà ca vahnÅ÷ prajÃstraiguïyÃnvità janayati / tÃæ prak­timaja eka÷ puru«o ju«amÃïa÷ prÅyamÃïa÷ sevamÃno vÃnuÓete / tÃmevÃvidyÃyÃtmatvenopagamya sukhÅ du÷khÅ mƬho 'hamityavivekatayà saæsarati / anya÷ punaraja÷ puru«e utpannavivekaj¤Ãno virakto jahÃtyenÃæ prak­tiæ bhuktabhogÃæ k­tabhogÃpavargÃæ parityajati / mucyata ityartha÷ / tasmÃcchrutimÆlaiva pradhÃnÃdikalpanÃmiti / evaæ prÃpte brÆma÷ - nÃnena mantreïa Órutimattva sÃækhyavÃdasya ÓakyamÃÓrayitum / nahyayaæ mantra÷ svÃtantryeïa ka¤cidapi vÃdaæ samarthayitumutsahate / sarvatrÃpi yayà kayÃcitkalpanayÃjÃtvÃdisaæpÃdanopapatte÷ / sÃækhyavÃda evehÃbhipreta iti viÓe«ÃvadhÃraïakÃraïÃbhÃvÃt / camasavat / yathÃhi arvÃgbalaÓcamasa Ærdhvabudhna÷ (b­. 2.2.3) ityasminamantre svÃtantryeïÃyaæ nÃmÃsau camaso 'bhipreta iti na Óakyate nirÆpayitum / sarvatrÃpi yathÃkatha¤cidarvÃgbilatvÃdikalpanopapatte÷ / evamihÃpyaviÓe«o 'jÃmekÃmityasya mantrasya / nÃsminmantre pradhÃnamevÃjÃbhipreteti Óakyate niyantum // 8 // tatra tu 'idaæ tacchira e«a hyarvÃgbilaÓcamasa Ærdhvabudhna÷' iti vÃkyaÓe«ÃccamasaviÓe«apratipattirbhavati / iha puna÷ keyamajà pratipattavyeti / atra brÆma÷ - ---------------------- FN: ajÃmekÃæ- na jÃyata ityajà tÃæ mulaprak­tiæ lohitaÓuklak­«ïÃæ raja÷satvamoguïÃæ sarÆpÃstriguïÃtmikÃ÷ prajà janayantÅæ eko 'jo jÅvastÃæ ÓabdÃdivi«ayarÆpatÃpannÃæ ju«amÃïa÷ sannanuÓete nirantaraæ muhyati / jÅvena bhukto bhogo yasyÃæ yasyà và tÃæ jÅvena bhujyamÃnÃmanya÷ paramÃtmà jahÃti nÃsyÃmÃsaktiæ karoti / avayavÃ÷ pradhÃnasya raja Ãdayaste«Ãæ dharmà ra¤jakatvÃdayastai÷ / prajÃyanta iti prajà mahadÃdaya÷ / traiguïyaæ sukhadu÷khamohÃ÷ / atrÃtmatvaæ tÃdÃtmyam / ÓabdÃdyupalabdhirbhoga÷ / guïapuru«ÃnyatÃdhÅrapav­jyate 'nenetyapavarga÷ / ____________________________________________________________________________________________ jyotirupakramà tu tathà hy adhÅyata eke | BBs_1,4.9 | parameÓvarÃdutpannà jyoti÷pramukhà tejobannalak«aïà caturvidhasya bhÆtagrÃmasya prak­tibhÆteyamajà pratipattavyà / tuÓabdo 'vadhÃïÃrtha÷ / bhÆtatrayalak«aïaiveyamajà vij¤eyà na guïatrayalak«aïà / kasmÃt / tathÃhyeke ÓÃkhinastejobannÃnÃæ parameÓvarÃdutpattimÃmnÃya te«Ãmeva rohitÃdirÆpatÃmÃmananti- 'yadagre rohitaæ rÆpaæ tejastadrÆpaæ yacchukraæ tadapÃæ yatk­«ïaæ tadannasya' iti / tÃnyeveha tejobannÃni pratyabhij¤Ãyante rohitÃdiÓabdasÃmÃnyÃt / rohitÃdÅnÃæ ca ÓabdÃnÃæ rÆpaviÓe«e«u mukhyatvÃdbhÃktatvÃcca guïavi«ayatvasya / asaædigdhena ca saædigdhasya nigamanaæ nyÃyyaæ manyante / tathehÃpi 'brahmavÃdino vadanti / kiÇkÃraïaæ brahma' (Óve. 1.1) ityupakramya 'te dyÃnayogÃnugatà apaÓyandevÃtmaÓaktiæ svaguïairnigƬhÃm' (Óve. 1.3) iti pÃrameÓvaryÃ÷ Óakte÷ samastajagadvidhÃyinyà vÃkyopakrame 'vagamÃt / vÃkyaÓe«e 'pi 'mÃyÃæ tu prak­ti vidyÃnmÃyinaæ tu maheÓvaram' iti 'yo yoniæ yonimadhiti«Âhatyeka÷' (Óve. 4.10,11) iti ca tasyà evÃvagamÃnna svatantrà kÃcitprak­ti÷ pradhÃnaæ nÃmajÃmantreïÃmnÃyata iti Óakyate vaktum / prakaraïÃttu saiva daivÅ ÓaktiravyÃk­tanÃmarÆpà nÃmarÆpayo÷ prÃgavasthÃnenÃpi mantreïÃmnÃyata ityucyate / tasyÃÓca svavikÃravi«ayeïa trairÆpyeïa trairÆpyamuktam // 9 // kathaæ punastejobannÃtmanà trairÆpyeïa trirÆpÃjà pratipattuæ Óakyate / yÃvatà na tÃvattejobanne«vajÃk­tirasti / naca tejobannÃnÃæ jÃtiÓravaïÃdajÃtinimitto 'pyajÃÓabda÷ saæbhavatÅti / ata uttaraæ paÂhati- ---------------------- FN: ÓÃkhinaÓchandogÃ÷ / te brahmavÃdino 'nayà rÅtyà vim­Óya dyÃnayogenÃnugatÃ÷ paramÃtmÃnamanu pravi«ÂÃ÷ / avidyÃÓaktiryoni÷ sà ca pratijÅvaæ nÃnetyuktamato vÅpsopapannà / ____________________________________________________________________________________________ kalpanopadeÓÃc ca madhvÃdivadavirodha÷ | BBs_1,4.10 | nÃyamajÃk­tinimitto 'jÃÓabda÷ / nÃpi yaugika÷ / kiæ tarhi kalpanopadeÓo 'yam / ajÃrÆpakakÊptistejobannalak«aïÃyÃÓcarÃcarayonerupadiÓyate / yathÃhi loke yad­cchayà kÃcidajà rohitaÓuklak­«ïaïavarïà syÃdbahubarkarà sarÆpabarkarà ca tÃæ ca kaÓcidajo ju«amÃïo 'nuÓayÅta, kaÓciccainÃæ bhuktabhogÃæ juhyÃt, evamiyamapi tejobannalak«aïà bhÆtaprak­tistrivarïà bahu sarÆpaæ carÃcaralak«aïaæ vikÃrajÃtaæ janayati avidu«Ã ca k«etraj¤enopabhujyate vidu«Ã ta parityajata iti / nacedamÃÓaÇkitavyameka÷ k«etraj¤o 'nuÓete 'nyo jahÃtÅtyata÷ k«etraj¤abheda÷ pÃramÃrthika÷ pare«Ãmi«Âa÷ prÃpnotÅti / nahÅyaæ k«etraj¤abhedapratipipÃdayi«Ã kintu bandhamok«avyavasthÃpratipipÃdayi«Ã tve«Ã / prasiddhaæ tu bhedamanudya bandhamok«avyavasthà pratipÃdyate / bhedastÆpÃdhinimitto mithyÃj¤Ãnakalpito na pÃramÃrthika÷ / 'eko deva÷ sarvabhÆte«u gƬha÷ sarvavyÃpÅ sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' ityÃdiÓrutibhya÷ / madhvÃdivat / yathà 'ÃdityasyÃmadhuno madhutvam' (chÃ. 3.1), 'vÃcÃÓcÃdhenordhenutvam (b­. 5.8), 'dyulokÃdÅnÃæ cÃnagnÅnÃmagnitvam' (b­. 8.2.9) ityeva¤jÃtÅyakaæ kalpyate, evamidamanajÃyà ajÃtvaæ kalpyata ityartha÷ / tasmÃdavirodhastejobanne«vajÃÓabdaprayogasya // 10 // ---------------------- FN: bahubarkarà bahuÓÃvà / barkaro bÃlapaÓu÷ / ____________________________________________________________________________________________ 3 sÃækhyopasaægrahÃdikaraïam / sÆ. 11-13 na saækhyopasaægrahÃdapi nÃnÃbhÃvÃd atirekÃc ca | BBs_1,4.11 | evaæ parig­hÅte 'pyajÃmantre punaranyasmÃnmantrÃtsÃækhya÷ pratyavati«Âhate / 'yasminpa¤ca pa¤cajanà ÃkÃÓaÓca prati«Âhita÷ / tameva manya ÃtmÃnaæ vidvÃnbrahmÃm­to 'm­tam' (b­. 4.4.17) iti / asminmantre pa¤ca pa¤cajanà iti pa¤casaækhyÃvi«ayÃparà pa¤casaækhyà ÓrÆyate pa¤cadvayaÓabdadarÓanÃt / ta ete pa¤capa¤cakÃ÷ pa¤caviæÓati÷ saæpadyante / tathà pa¤caviæÓatisaækhyayà yÃvanta÷ saækhyeyà ÃkÃÇk«yantelatÃvantyeva ca tattvÃni sÃækhyai÷ saækhyÃyante- 'mÆlaprak­tiravik­tirmahadÃdyÃ÷ prak­tivik­taya÷ sapta / «o¬aÓakaÓca vikÃro na prak­tirna vik­ti÷ puru«a÷' (sÃækhyakÃ. 3) iti / tayà Órutiprasiddhayà pa¤caviæÓatisaækhyayà te«Ãæ sm­tiprasiddhÃnÃæ pa¤caviæÓatitattvÃnÃmupasaægrahÃtprÃptaæ puna÷ Órutimattvameva pradhÃnÃdÅnÃm / tato brÆma÷ - na saækhyopasaægrahÃdapi pradhÃnÃdÅnÃæ Órutimattvaæ pratyÃÓà kartavyà / kasmÃt / nÃnÃbhÃvÃt / nÃnà hyetÃni pa¤caviæÓatistattvÃni / nai«Ãæ pa¤caÓa÷ pa¤caÓa÷ sÃdhÃraïo dharmo 'sti, yena pa¤caviæÓaterantarÃle parÃ÷ pa¤ca pa¤casaækhyà niveÓeran / nahyekanibandhanamantareïa nÃnÃbhÆte«u dvitvÃdikÃ÷ saækhyà niviÓante / athocyeta pa¤caviæÓatisaækhyaiveyamavayavadvÃreïa lak«yate, yathà 'pa¤ca sapta ca var«Ãïi na vavar«a Óatakratu÷' iti dvÃdaÓavÃr«ikÅmanÃv­«Âiæ kathayanti tadvaditi / tadapi nopapadyate / ayamevÃsminpak«e do«o yallak«aïÃÓrayaïÅyà syÃt / paraÓcÃtra pa¤caÓabdo janaÓabdena samasta÷ pa¤cajanà iti, pÃribhëikeïa svareïaikapadatvaniÓcayÃt / prayogÃntare ca 'pa¤cÃnÃæ tvà pa¤cajanÃnÃm' (tai. 1.6.2.2) ityaikapadyaikasvaryaikavibhaktikatvÃvagamÃt / samastasya na vÅpsà pa¤ca pa¤ceti / naca pacakadvayagrahaïaæ pa¤ca pa¤ceti / naca pa¤casaækhyÃyà ekasyÃ÷ pa¤casaækhyayà parayà viÓe«aïaæ pa¤ca pa¤cakà iti / upasarjanasya viÓe«aïenÃsaæyogÃt / nanvÃpannapa¤casaækhyakà janà eva puna÷ pa¤casaækhyayà viÓe«yamÃïÃ÷ pa¤caviæÓati÷ pratye«yante / yathà pa¤ca pa¤capÆlya iti pa¤cavaæÓatipÆlÃ÷ pratÅyante tadvat / neti brÆma÷ / yuktaæ yatpa¤capÆlÅÓabdasya samÃhÃrÃbhiprÃyatvÃtkatÅti satyÃæ bhedÃkÃÇk«ÃyÃæ pa¤ca pa¤capÆlya iti viÓe«aïam / iha tu pa¤ca pa¤ca janà ityÃdita eva bhedopÃdÃnÃtkatÅtyasatyÃæ bhedÃkÃÇk«ÃyÃæ na pa¤ca pa¤cajanà iti viÓe«aïaæ bhavet / bhavadapÅdaæ viÓe«aïaæ pa¤casaækhyÃyà eva bhavet, tatra cokto do«a÷ / tasmÃtpa¤ca pa¤cajanà iti na pa¤caviæÓatitattvÃbhiprÃyam / atirekÃcca na pa¤caviæÓatitattvÃbhiprÃyam / atirekÃcca na pa¤caviæÓatitattvÃbhiprÃyam / atireko hi bhavatyÃtmÃkÃÓÃbhyÃæ pa¤caviæÓatisaækhyÃyÃ÷ / Ãtmà tÃvadiha prati«ÂhÃæ pratyÃdhÃratvena nirdi«Âa÷ / yasminniti saptamisÆcitasya ''tameva manya ÃtmÃnam' ityÃtmatvenÃnukar«aïÃt / Ãtmà ca cetana÷ puru«a÷ / sa ca pa¤caviæÓatÃvantargata eveti na tasyaivÃdhÃratvamÃdheyatvaæ ca yujyate / arthÃntaraparigrahe ca tattvasaækhyÃtireka÷ siddhÃntaviruddha÷ prasajyeta / tathà 'ÃkÃÓaÓca prati«Âhita÷' ityÃkÃÓasyÃpi pa¤caviæÓatavantargatasya na p­thagupÃdÃnaæ nyÃyyam / arthÃntaraparigrahe coktaæ dÆ«aïam / kathaæ ca saækhyÃmÃtraÓravaïe satyaÓrutÃnÃæ pa¤caviæÓatitattvÃnÃmupasaægraha÷ pratÅyate / janaÓabdasya tatve«varƬhatvÃt / arthÃntaropasaægrahe 'pi saækhyopapatte÷ / kathaæ tarhi pa¤ca pa¤cajanà iti / ucyate- 'diksaækhye saæj¤ÃyÃm' (pÃ. sÆ. 2.1.50) iti viÓe«aïasmaraïÃtsaæj¤ÃyÃmeva pa¤caÓabdasya janaÓabdena samÃsa÷ tataÓca rƬhatvÃbhiprÃyeïaiva kecitpa¤cajanà nÃma vivak«yante na sÃækhyatattvÃbhiprÃyeïa / te katÅtyasyÃmÃkÃÇk«ÃyÃæ puna÷ pa¤ceti prayujyate / pa¤cajanà nÃma ye kecitte ca pa¤caivetyartha÷ / saptar«aya÷ sapteti yathà // 11 // ke punaste pa¤cajanà nÃmeti, taducyate- ---------------------- FN: mÆlaprak­tiravik­ti÷ anyasya kasyacidvikÃro na / mahadahaÇkÃrapa¤catanmÃtrÃïi sapta prak­tivik­taya÷ / mahÃnahaÇkÃrasya prak­tirmÆlaprak­tervik­ti÷ / ahaÇkÃro 'pi tÃmasastanmÃtrÃïÃæ prak­ti÷ / sÃttvikastvekÃdaÓendriyÃïÃæ tanmÃtrÃïyÃkÃÓÃdÅnÃæ sthÆlÃnÃæ prak­taya÷ / pa¤cabhÆtÃnyekÃdaÓendriyÃïi «o¬aÓako gaïo vikÃra eva / p­thivyÃdÅnÃæ ghaÂÃdiprak­titve 'pi tattvÃntarÃprak­titvÃdvik­taya eva / puru«astu kauÂasthyÃtprak­tivik­titvavirahÅtyartha÷ / bhedo viÓe«aïam / atireka Ãdhikyam / uktado«a÷ saækhyÃdhikyam / ____________________________________________________________________________________________ prÃïÃdayo vÃkyaÓe«Ãt | BBs_1,4.12 | 'yasminapa¤ca pa¤cajanÃ÷' ityata uttarasminmantre brahmasvarÆpanirÆpaïÃya prÃïÃdaya÷ pa¤ca nirdi«ÂÃ÷ - 'prÃïasya prÃïamuta cak«u«aÓcak«uruta Órotrasya ÓrotramannasyÃnnaæ manaso ye mano vidu÷' iti / te 'tra vÃkyaÓe«agatÃ÷ saænidhÃnÃtpa¤cajanà vivak«yante / kathaæ puna÷ prÃïÃdi«u janaÓabdaprayoga÷ / tattve«u và kathaæ janaÓabdaprayoga÷ / samÃne tu prasiddhyatikrame vÃkyaÓe«avaÓÃtprÃïÃdaya eva gpahÅtavyà bhavanti / janasaæbandhÃcca prÃïÃdayo janaÓabdabhÃjo bhavanti / janavacanaÓca puru«aÓabda÷ prÃïe«u prayukta÷ 'te và ete pa¤ca brahmapuru«Ã÷' (chÃ. 3.13.6) ityatra / 'prÃïo ha pità prÃïo ha mÃtÃ' (chÃ.7.15.1) ityÃdi ca brÃhmaïam / samÃsabalÃcca masudÃyasya rƬhatvamaviruddham / kathaæ punarasati prathamprayoge rƬhi÷ ÓakyÃÓrayitum / ÓakyodbhidÃdivadityÃha / prasiddhÃrthasaænidhÃne hyaprasiddhÃrtha÷ Óabda÷ prayujyamÃna÷ samabhivyÃhÃrÃttadvi«ayo niyamyate, yathà 'udbhidà yajeta' 'yÆpaæ chinatti' 'vediæ karoti' iti / tathÃyamapi pa¤cajanaÓabda÷ samÃsÃnvÃkhyÃnÃdavagatasaæj¤ÃbhÃva÷ saæj¤yÃkÃÇk«Å vÃkyaÓe«asamabhivyÃh­te«u prÃïÃdi«u varti«yate / kaiÓcittu devÃ÷ pitaro gandharvà asurà rak«Ãæsi ca pa¤ca pa¤cajanà vyÃkhyÃtÃ÷ / anyaiÓca catvÃro varïà ni«Ãdapa¤camÃ÷ parig­hÅtÃ÷ / kvacicca 'yatpäcajanyayà viÓÃ' (­.saæ. 8.53.7) iti prajÃpara÷ prayoga÷ pa¤cajanaÓabdasya d­Óyate / tatparigpahe 'pÅha na kaÓcidvarodha÷ / ÃcÃryastu na pa¤caviÓatestattvÃnamiha pratÅtirastÅtyevaæparatayà 'prÃïÃdayo vÃkyaÓe«Ãt' iti jagÃda // 12 // bhaveyustÃvatprÃïÃdaya÷ pa¤cajanà mÃdhyandinÃnÃæ ye 'nnaæ prÃïÃdi«vÃmananti / kÃïvÃnÃæ tu kathaæ prÃïÃdaya÷ pa¤cajanà bhaveyurye 'nnaæ prÃïÃdi«u nÃmanantÅti / ata uttaraæ paÂhati- ---------------------- FN: utaÓabdo«apyartha÷ / ye prÃïÃdiprerakaæ tatsÃk«iïamÃtmÃnaæ viduste brahmavida ityartha÷ / janavÃcaka÷ Óabdo janaÓabda÷ pa¤cajanaÓabda iti yÃvat / ÓÆdrÃyÃæ brÃhmaïÃjjÃto ni«Ãda÷ / ____________________________________________________________________________________________ jyoti«aike«Ãm asatyanne | BBs_1,4.13 | asatyapi kÃïvÃnÃmanne jyoti«Ã te«Ãæ pa¤casaækhyà pÆryeta / te 'pi hi 'yasminpa¤ca pa¤cajanÃ÷ ityata÷ pÆrvasminmantre brahmasvarÆpanirÆpaïÃyaiva jyotiradhÅyate- 'taddevà jyoti«Ãæ jyoti÷' iti / kathaæ punarubhaye«Ãmapi tulyavadidaæ jyoti÷ paÂhyamÃnaæ samÃnamantragatayà pa¤casaækhyayà ke«Ã¤cidgr­hyate ke«Ã¤cinneti / apek«ÃbhedÃdityÃha / mÃdhyandinÃnÃæ hi samÃnamantrapaÂhitaprÃïÃdipa¤cajanalÃbhÃnnÃsminmantrÃntarapaÂhite jyoti«vapek«Ã bhavati / tadalÃbhÃttu kÃïvÃnÃæ bhavatyapek«Ã / apek«ÃbhedÃcca samÃne 'pi mantre jyoti«o grahaïÃgrahaïe / yathà samÃne 'pyatirÃtre vacanabhedÃt«o¬a«ino grahaïÃgrahaïe tadvat / tadevaæ na tÃvacchrutiprasiddhi÷ kÃcitpradhÃnavi«ayÃsti / sm­tinyÃyaprasiddhÅ tu parihari«yete // 13 // ---------------------- FN: atra «o¬aÓigrahaïÃgrahaïavadvÃkyabhedÃjjyoti«o vikalpa÷ / ____________________________________________________________________________________________ 4 kÃraïatvÃdhikaraïam. sÆ. 14-15 kÃraïatvena cÃkÃÓÃdi«u yathÃvyapadi«Âokte÷ | BBs_1,4.14 | pratipÃditaæ brahmaïo lak«aïam / pratipÃditaæ ca brahmavi«ayaæ gatisÃmÃnyaæ vedÃntavÃkyÃnÃm / pratipÃditaæ ca pradhÃnasyÃÓabdatvam / tatredamaparamÃÓaÇkate- na janmÃdikaraïatvaæ brahmaïo brahmavi«ayaæ và gatisÃmÃnyaæ vedÃntavÃkyÃnÃæ pratipattuæ Óakyam / kasmÃt / vigÃnadarÓanÃt / prativedÃntaæ hyanyÃnyà s­«Âirupalabhyate kramÃdivaicitryÃt / tathÃhi- kvacit 'Ãtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷' (tai. 2.1) ityÃkÃÓÃdikÃs­«ÂarÃmnÃyate / kvacittejÃdikÃ- 'tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.3) iti / kvacitprÃïÃdikÃ- 'sa prÃïamas­jata prÃïÃcchraddhÃm' (pra. 6.4) iti kvacidakrameïaiva lokÃnÃmutpattirÃmnÃyate- sa imÃællokÃnas­jata / ambho marÅcÅrmaramÃpa÷ (ai. u. 4.2.1) iti / tathà kvacidasatpÆrvikà s­«Âi÷ paÂhyate- 'asadvà idamagra ÃsÅttato vai sadÃjayata' (tai. 2.7) iti / asadevedamagra ÃsÅttatsadÃsÅttatsamabhavat (chÃ. 3.19.1) iti ca / kvacidasadvÃdanirÃkaraïena satpÆrvikà prakriyà pratij¤Ãyate- 'taddhaika Ãhurasadevedamagra ÃsÅt' ityupakramya 'kutastu khalu somyaivaæ syÃditi hovÃca kathamasata÷ sajjÃyeteti sattveva somyedamagra ÃsÅt' (chÃ. 6.2.1,2) iti / kvacitsvayaÇkart­kaiva vyÃkriyà jagato nigadyate- 'taddhedaæ tarhyavyÃk­tamÃsÅttannÃmarÆpÃbhyÃmeva vyÃkriyata' (b­. 1.4.7) iti / evamanekadhà vipratipattirvastuni ca vikalpasyÃnupapatterna vedÃntavÃkyÃnÃæ jagatkÃraïÃvadhÃraïaparatà nyÃyyà / sm­tinyÃyaprasiddhÃyÃæ tu kÃraïÃntaraparigraho nyÃyya iti / evaæ prÃpte brÆma÷ - satyapi prativedÃntaæ s­jyamÃne«vÃkÃÓÃdi«u kramÃdidvÃrake vigÃne na sra«Âari ki¤cidvigÃnamasti / kuta÷ / yathà vyapadi«Âokte÷ / yathÃbhÆto hyekasminvedÃnte sarvaj¤a÷ sarveÓvara÷ sarvÃtmaiko 'dvitÅya÷ kÃraïatvena vyapadi«ÂastathÃbhÆta eva vedÃntÃntare«vapi vyapadiÓyate / tadyathÃ- 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai.2.1) iti / atra tÃvajj¤ÃnaÓabdena pareïa ca tadvi«ayeïa kÃmayit­tvavacanena cetanaæ brahma nyarÆpayadaparaprayojyatveneÓvaraæ kÃraïamabravÅt / tadvi«ayeïaiva pareïÃtmaÓabdena ÓarÅrÃdikoÓaparaæparayà cÃntaranupraveÓanena sarve«Ãmanta÷ pratyagÃtmÃnaæ niradhÃrayat / 'bahu syà prajÃyeya'(tai. 2.6) iti cÃtmavi«ayeïa bahubhavanÃnuÓaæsanena s­jyamÃnÃnÃæ vikÃrÃïÃæ sra«Âurabhedamabhëata / tathà 'idaæ sarvamas­jata yadidaæ ki¤ca' (tai.2.6) iti samastajagats­«ÂinirdeÓena prÃkhs­«ÂeradvitÅyaæ sra«ÂÃramÃca«Âe / tadatra yallak«aïaæ brahma kÃraïatvena vij¤Ãtaæ tallak«aïamevÃnyatrÃpi vij¤Ãyate- 'sadeva semyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeyeti / tattejo 's­jata' (chÃ. 6.2.1,3) iti / tathà 'Ãtmà và idameka evÃgra ÃsÅnnÃnyaki¤cana mi«at / sa Åk«ata lokÃnnu s­jai' (ai.u. 4.1.1,2) iti ca / eva¤jÃtÅyakasya kÃraïasvarÆpanirÆpaïaparasya vÃkyajÃtasya prativedÃntamavigÅtÃrthatvÃt / kÃryavi«ayaæ tu vigÃnaæ d­Óyate kvacidÃkÃÓÃdikà s­«Âi÷ kvacittejÃdiketyeva¤jÃtÅyakam / naca kÃryavi«ayeïa vigÃnena kÃraïamapi brahma sarvavedÃnte«vavigÅtamadhigamyamÃnamavivak«itaæ bhavitumarhatÅti Óakyate vaktum / atiprasaÇgÃt / samÃdhasyati cÃcÃrya÷ kÃryavi«ayamapi vigÃnaæ 'na viyadaÓrute÷' (bra.sÆ. 2.3.1) ityÃrabhya bhavedapi kÃryasya vigÅtatvamapratipÃdyatvÃt / nahyayaæ s­«ÂyÃdiprapa¤ca÷ pratipÃdayi«ita÷ / nahi tatpratibaddha÷ kvacitpuru«Ãrtho d­Óyate ÓrÆyate và / naca kalpayituæ Óakyate, upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ tatra tatra brahmavi«ayairvÃkyai÷ sÃkamekavÃkyatÃyà gamyamÃnatvÃt / darÓayati ca s­«ÂyÃdiprapa¤casya brahmapratipattyarthatÃm- 'annena somya ÓuÇgenÃpo mÆlamanvicchadbhi÷ somya ÓuÇgena tejo mulamanviccha tejasà somya ÓuÇgena sanmÆlamanviccha' (chÃ.6.8.4) iti / m­dÃdid­«ÂÃntaiÓca kÃryasya kÃraïenÃbhedaæ vadituæ s­«ÂyÃdiprapa¤ca÷ ÓrÃvyata iti gamyate / tathÃca saæpradÃyavido vadanti- 'm­llohavisphuliÇgÃdyai÷ s­«Âiryà coditÃnyathà / upÃya÷ so 'vatÃrÃya nÃsti bheda÷ katha¤cana // ' (mÃï¬Æ. 3.15) iti / brahmapratipattipratibaddhaæ tu phalaæ ÓrÆyate- 'brahmavidÃpnoti param' (tai. 2.1) 'tarati ÓokamÃtmavit' (chÃ. 7.1.3) 'tameva viditvÃtim­tyumeti'' (Óvaæ. 3.8) iti / pratyak«Ãvagamaæ cedaæ phalam / 'tattvamasi' ityasaæsÃryÃtmatvapratipattau satyÃæ saæsÃryÃtmatvavyÃv­tte÷ // 14 // yatpuna÷ kÃraïavi«ayaæ vigÃnaæ darÓitam- 'asadvà idamagra ÃsÅt' ityÃdi tatparihartavyam / atrocyate- ---------------------- FN: ÃdigrahaïÃdakramo 'pi g­hyate / aæmayaÓarÅrapracurasvargaloko 'mbha÷ÓabdÃrtha÷ / sÆryaraÓmivyÃpto 'ntarik«aloko marÅcaya÷ / maro maraïadharmà martya÷ / abbahulÃ÷ pÃtÃlaloka Ãpa iti Órutyartha÷ / prakriyà s­«Âi÷ / tat tatra kÃraïe / eke bÃhyÃ÷ / tadvi«ayeïa brahmavi«ayeïa / mi«at savyÃpÃram / aviruddhÃrthakatvÃt / ÓuÇgena kÃryeïa / anyathÃnyatheti vÅpsà dra«Âavyà / avatÃrÃya brahmadhÅjanmane / atastadanyathÃtve 'pi brahmaïi na bheda÷ / j¤eye vigÃnaæ na / ____________________________________________________________________________________________ samÃkar«Ãt | BBs_1,4.15 | 'asadvà idamagra ÃsÅt' (tai. 2.7) iti nÃtrÃsannirÃtmakaæ kÃraïatvena ÓrÃvyate / yata÷ 'asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaæ tato vidu÷' ityasadvÃdÃpavÃdenÃstitvalak«aïaæ brahmÃnnamayÃdikoÓaparamparayà pratyagÃtmÃnaæ nirdhÃrya 'so 'kÃmayata' iti tameva prak­taæ samÃk­«ya saprapa¤cÃæ s­«Âiæ tasmÃcchrÃvayitvà 'tatsatyamityÃcak«ate' iti copasaæh­tya 'tadapye«a Óloko bhavati' iti tasminneva prak­ter'the ÓlokamimamudÃharati- 'asadvà idamagra ÃsÅt' iti / yadi tvasannirÃtmakamasmi¤chloke 'bhipreyeta tato 'nyasamÃkar«aïe 'nyasyodÃharaïÃdasaæbaddhaæ vÃkyamÃpadyeta / tasmÃnnÃmarÆpavyÃk­tavastuvi«aya÷ prÃyeïa sacchabda÷ prasiddha iti tadvyÃkaraïÃbhÃvÃpek«ayà prÃgutpatte÷ sadeva brahmÃsadivÃsÅdityupacaryate / e«aiva 'asadevedamagra ÃsÅt' (chÃ. 3.19.1) ityatrÃpi yojanà / 'tatsadÃsÅt' iti samÃkar«aïÃt / atyantÃbhÃvÃbhyupagame hi tatsadÃsÅditi kiæ samÃk­«yeta / 'taddhaika Ãhurasadevedamagra ÃsÅt' (chÃ. 6.2.1) ityatrÃpi na ÓrutyantarÃbhiprÃyeïÃyamekÅyamatopanyÃsa÷ / kriyÃyÃmiva vastuni vikalpasyÃsaæbhavÃt / tasmÃcchrutiparig­hÅtasatpak«adÃr¬hyÃyaivÃyaæ mandamatiparikalpitasyÃsatpak«asyopanyasya nirÃsa iti dra«Âavyam / 'taddhedaæ tarhyavyÃk­tamÃsÅt' (b­. 1.4.7) ityatrÃpi na niradhyak«asya jagato vyÃkaraïaæ kathyate, 'sa e«a iha pravi«Âa ÃnakhÃgrebhya÷' ityadhyak«asya vyÃk­takÃryÃnupraveÓitvena samÃkar«Ãt / niradhyak«e vyÃkaraïÃbhyupagame hyanantareïa prak­tÃvalambanà sa ityanena sarvanÃmnà ka÷ kÃryÃnupraveÓitvena samÃk­«yeta / cetanasya cÃyÃmÃtmana÷ ÓarÅre 'nupraveÓa÷ ÓrÆyate / pravi«Âasya cetanatvaÓravaïÃt 'paÓyaæÓcak«u÷ Ó­ïva¤Órotraæ manvÃno mana÷' iti / apica yÃd­Óamidamadyatve nÃmarÆpÃbhyÃæ vyÃkriyamÃïaæ jagatsÃdhyak«aæ vyÃkriyata evamÃdisarge 'pÅti gamyate / d­«ÂaviparÅtakalpanÃnupapatte÷ / Órutyantaramapi 'anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6. 3.2) iti sÃdhyak«Ãmeva jagato vyÃkriyÃæ darÓayati / vyÃkriyata ityapi karmakartari lakÃra÷ satyeva parameÓvare vyÃkartari saukaryamapek«ya dra«Âavya÷ / yathà lÆyate kedÃra÷ svayameveti satyeva pÆrïake lavitari / yadvà karmaïyevai«a lakÃror'thÃk«iptaæ kartÃramapek«ya dra«Âavya÷ / yathà gamyate grÃma iti // 15 // ---------------------- FN: tat tatra brahmaïi / Óloko mantra÷ / adhyak«a÷ kartà / cak«urdra«ÂÃ, Órotraæ ÓrotÃ, mano mantetyucyate / adyatve idÃnÅm / ____________________________________________________________________________________________ 5 bÃlakyÃdhikaraïam / sÆ. 16-18 jagadvÃcitvÃt | BBs_1,4.16 | kau«ÅtakibrÃhmaïe bÃlÃkyajÃtaÓatrusaævÃde ÓrÆyate- 'yo vai bÃlÃka ete«Ãæ kartà yasya vai tatkarma sa veditavya÷' (kau. brÃ. 4.19) iti / tatra kiæ jÅvo veditavyatvenopadiÓyata uta mukhya÷ prÃïa uta paramÃtmeti viÓaya÷ / kiæ tÃvatprÃptam / prÃïa iti / kuta÷ / 'yasya vaitatkarma' iti ÓravaïÃt / parispandalak«aïasya ca karmaïa÷ prÃïÃÓrayatvÃt / vÃkyaÓe«e ca 'athÃsminprÃïa evaikadhà bhavati' iti prÃïaÓabdadarÓanÃt / prÃïaÓabdasya ca mukhye prÃïe prasiddhatvÃt / ye caite purastÃddhÃlÃkinà 'Ãditye puru«aÓcandramasi puru«a÷' ityevamÃdaya÷ puru«Ã nirdi«ÂÃste«Ãmapi bhavati prÃïa÷ kartà prÃïÃvasthÃviÓe«atvÃdityÃdidevatÃtmanÃm / 'katama eko deva iti prÃïa iti sa brahma tyadityÃcak«ate (b­. 3.9.9) iti Órutyantaraprasiddhe÷ / jÅvo vÃyamiha veditavyatayopadiÓyate / tasyÃpi dharmÃdharmalak«aïaæ karma Óakyate ÓrÃvayitum 'yasya vaitatkarma' iti / so 'pi bhokt­tvÃdbhogopakaraïabhÆtÃnÃmete«Ãæ puru«ÃïÃæ kartopapadyate / vÃkyaÓe«e ca jÅvaliÇgamavagamyate / yatkÃraïaæ veditavyatayopanyastasya puru«ÃïÃæ karturvedanÃyopetaæ bÃlÃkiæ prati bubodhayi«urajÃtaÓatru÷ suptaæ puru«amÃmantryÃmantraïaÓabdÃÓravaïÃtprÃïÃdÅnÃmabhokt­tvaæ pratibodhya ya«ÂighÃtotthÃnÃtprÃïÃdivyatiriktaæ jÅvaæ bhoktÃraæ pratibodhayati / tathà parastÃdapi jÅvaliÇgamavagamyate- 'tadyathà Óre«ÂhÅ svairbhuÇkte yathà và svÃ÷ Óre«Âhina bhu¤jantyevamevai«a praj¤ÃtmaitairÃtmabhirbhuÇkte evamevaita ÃtmÃna etamÃtmÃnaæ bhu¤janti' (kau. brÃ. 4.20) iti / prÃïabh­ttvÃcca jÅvasyopapannaæ prÃïaÓabdatvam / tasmÃjjÅvamukhyaprÃïayoranyatara iha grahaïÅyo na parameÓvara÷, talliÇgÃnavagamÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ - parameÓvara evÃyamete«Ãæ puru«ÃïÃæ kartà syÃt / kasmÃt / upakramasÃmarthyÃt / iha hi bÃlÃkirajÃtaÓatruïà saha 'brahma te bravÃïi' iti saævaditumupacakrame / sa ca katicidÃdityÃdyadhikaraïÃnpuru«Ãnamukhyabrahmad­«ÂibhÃja uktvà tÆ«ïÅæ babhÆva / tamajÃtaÓatru÷ 'm­«Ã vai khalu mà saævadi«Âà brahma te bravÃïi' ityamukhya brahmavÃditayÃpodya tatkartÃramanyaæ veditavyatayopacik«epa / yadi so 'pyamukhyabrahmad­«ÂibhÃk syÃdupakramo bÃdhyeta / tasmÃtparameÓvara evÃyaæ bhavitumarhati / kart­tvaæ caite«Ãæ puru«ÃïÃæ na parameÓvarÃdanyasya svÃtantryeïÃvakalpate / 'yasya vaitatkarma' ityapi nÃyaæ parispandalak«aïasya dharmÃdharmalak«aïasya và karmaïo nirdeÓa÷ / tayoranyatarasyÃpyaprak­tatvÃt / asaæÓabditatvÃcca / nÃpi puru«ÃïÃmayaæ nirdeÓa÷ / ete«Ãæ puru«ÃïÃæ kartetyeva te«Ãæ nirdi«ÂatvÃt / liÇgavacanavigÃnÃcca nÃpi puru«avi«ayasya karotyarthasya kriyÃphalasya vÃyaæ nirdeÓa÷, kart­Óabdenaiva tayorapapÃttatvÃt / pÃriÓe«yÃtpratyak«asaænihitaæ jagatsarvanÃmnaitacchabdena nirdiÓyate / kriyata iti ca tadaiva jagatkarma / nanu jagadapyaprak­tamasaæÓabditaæ ca / satyametat / tathÃpyasati viÓe«opÃdÃne sÃdhÃraïenÃrthena saænidhÃnena saænihitavastumÃtrasyÃyaæ nirdeÓa iti gamyate na viÓi«Âasya kasyacit / viÓe«asaænidhÃnÃbhÃvÃt / pÆrvatra ca jagadekadeÓabhÆtÃnÃæ puru«ÃïÃæ viÓe«opÃdÃnadaviÓe«itaæ jagadevehopÃdÅyata iti gamyate / etaduktaæ bhavati- ya ete«Ãæ puru«ÃïÃæ jagadekadeÓabhÆtÃnÃæ kartÃ, kimanena viÓe«eïa, yasya k­tsnameva jagadaviÓe«itaæ karmeti / vÃÓabda ekadeÓÃvacchinnakart­tvavyÃv­ttyartha÷ / ye bÃlÃkinà brahmatvÃbhimatÃ÷ puru«Ã÷ kÅrtitÃste«ÃmabrahmatvakhyÃpanÃya viÓe«opÃdÃnam / evaæ brÃhmaïaparivrÃjakanyÃyena sÃmÃnyaviÓe«ÃbhyÃæ jagata÷ kartà veditavyatayopadiÓyate / parameÓvaraÓca sarvajagata÷ kartà sarvavedÃnte«vavadhÃrita÷ // 16 // ---------------------- FN.:etajjagadyasya karma / kriyata iti vyutpattyà kÃryamityartha÷ / sa prÃïa÷ / tyat parok«am / yatkÃraïaæ yasmÃjjÅvaæ bodhayati tasmÃdasti suptotthÃpanaæ jÅvaliÇgamiti yojanà / brÃhmaïa bhojayitavyÃ÷ parivrÃjakaÓcetyukte sÃmÃnyaviÓe«ÃbhyÃæ saænihitasarvabrÃhmaïavat / ____________________________________________________________________________________________ jÅvamukhyaprÃïaliÇgÃn neti cet tadvyÃkhyÃtam | BBs_1,4.17 | ata yaduktaæ vÃkyaÓe«agatÃjjÅvaliÇgÃnmukhyaprÃïaliÇgÃcca tayorevÃnyatarasyeha grahaïaæ nyÃyyaæ na parameÓvarasyeti / tatparihartavyam / yatrocyate- parih­taæ caitat 'nopÃsÃtraividhyÃdÃÓritatvÃdiha tadyogÃt' (bra. sÆ. 1.1.31) ityatra / trividhaæ hyatropÃsanamevaæ sati prasajjyeta jÅvopÃsanaæ mukhyaprÃïopÃsanaæ brahmopÃsanaæ ceti / na caitannyÃyyam / upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ hi brahvi«ayatvamasya vÃkyasyÃvagamyate / tatropakramasya tÃvadbrahmavi«ayatvaæ darÓitam / upasaæhÃrasyÃpi niratiÓayaphalaÓravaïÃdbrahmavi«ayatvaæ d­Óyate- 'sarvÃnpÃpmano 'pah­tya sarve«Ãæ ca bhÆtÃnÃæ Órai«Âhyaæ svÃrÃjyamÃdhipatyaæ paryeti ya evaæ veda' iti / nanvevaæ sati pratardanavÃkyanirïayenaivedamapi vÃkyaæ nirïÅyeta / na nirïÅyate / 'yasya caitatkarma' ityasya brahmavi«ayatvena tatrÃnirdhÃritatvÃt / tasmÃdatra jÅvamukhyaprÃïaÓaÇkà punarutpadyamÃnà nirvartyate / prÃïaÓabdo 'pi brahmavi«ayo d­«Âa÷ 'prÃïabandhanaæ hi somya mana÷' (chÃ. 6.8.2) ityatra / jÅliÇgamapyupakramopasaæhÃrayorbrahmavi«ayatvÃdabhedÃbhiprÃyeïa yojayitavyam // 17 // ---------------------- FN.:Órai«Âhyaæ guïÃdhikyam, Ãdhipatyaæ niyanit­tvam, svÃrÃjyamaniyamyatvamiti bheda÷ / ____________________________________________________________________________________________ anyÃrthaæ tu jaimini÷ praÓnavyÃkhyÃnÃbhyÃm api caivam eke | BBs_1,4.18 | apica naivÃtra vivaditavyaæ jÅvapradhÃnaæ vedaæ vÃkyaæ syÃdbrahmapradhÃnaæ veti / yato 'nyÃrthaæ jÅvaparÃmarÓaæ brahmapratipattyarthamasminvÃkye jaiminirÃcÃryo manyante / kasmÃt / praÓnavyÃkhyÃnÃbhyÃm / praÓnastÃvatsu«uptapuru«apratibodhanena prÃïÃdivyatirikte jÅve pratibodhite punarjÅvavyatiriktavi«ayo d­Óyate- 'kvai«a etadbÃlÃke puru«o 'Óayi«Âa kva và etadabhÆtkuta etadÃgÃt' (kau.brÃ. 4.19) iti / prativacanamapi 'yadà supta÷ svapnaæ na ka¤cana paÓyatyathÃsminprÃïa evaikadhà bhavati' ityÃdi 'etasmÃdÃtmana÷ prÃïà yathÃyatanaæ viprati«Âhante prÃïebhyo devà devebhyo lokÃ÷' (kau.brÃ. 4.20) iti ca / su«uptikÃle ca pareïa brahmaïà jÅva ekatÃæ gacchati / parasmÃcca brahmaïa÷ prÃïÃdikaæ jagajjÃyata iti vedÃntamaryÃdà / tasmÃdyatrÃsya jÅvasya ni÷saæbodhatÃsvacchatÃrÆpa÷ svÃpa upÃdhijanitaviÓe«avij¤Ãnarahitaæ svarÆpaæ, yatastaddhaæÓarÆpamÃgamanaæ, so 'tra paramÃtmà veditavyatayà ÓrÃvita iti gamyate / apicaivameke ÓÃkhino vÃjasaneyino 'sminneva bÃlÃkyajÃtaÓatrusaævÃde spa«Âaæ vij¤ÃnamayaÓabdena jÅvamÃmnÃya tadvyatiriktaæ paramÃtmÃnamÃmananti- 'ya e«a vij¤Ãnamayapuru«a÷ kvai«a tadÃbhÆtkuta etadÃgÃt' (b­. 2.1.16) iti praÓne / prativacane 'pi 'ya e«o 'ntarh­daya ÃkÃÓastasmi¤Óete' iti / ÃkÃÓaÓabdaÓca paramÃtmani prayukta÷ 'daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷' (chÃ. 8.1.1) ityatra / 'sarva eta Ãtmano vyuccaranti' iti copÃdhimatÃmÃtmanÃmanyato vyuccaraïamÃmananta÷ paramÃtmÃnameva kÃraïatvenÃmanantÅti gamyate / prÃïanarÃkaraïasyÃpi su«uptapuru«otthÃpanena prÃïÃdivyatiriktopadeÓo 'bhyuccaya÷ // 18 // ---------------------- FN: ni÷saæbodhatà viÓe«adhÅÓÆnyatà / svacchatà vik«epamalaÓÆnyatvam / ____________________________________________________________________________________________ 6 vÃkyÃnvayÃdhikaraïam / sÆ. 19-22 vÃkyÃnvayÃt | BBs_1,4.19 | b­hadÃraïyake maitreyÅbrÃhmaïe 'dhÅyate- 'na và are patyu÷ kÃmÃya' ityupakramya 'na và are sarvasya kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavatyÃtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavatyÃtmà và are dra«Âavya÷ Órotavyo mantavyo nididhyÃsitavyo maitreyyÃtmano và are darÓanena Óravaïena matyà vij¤Ãnenedaæ sarvaæ viditam' / (b­. 4.5.6) iti, tatraitadvicikitsyate- kiæ vij¤ÃnÃtmaivÃyaæ dra«ÂavyaÓrotavyatvÃdirÆpeïopadiÓyata ÃhosvitparamÃtmeti / kuta÷ punare«Ã vicikitsà / priyasaæsÆcitenÃtmanà bhokatropakramÃdvij¤ÃnatmopadeÓa iti / kiæ tÃvatprÃptam / vij¤ÃnÃtmopadeÓa iti / kasmÃt / upakramasÃmarthyÃt / patijÃyÃputravittÃdikaæ hi bhogyabhÆtaæ sarvaæ jagadÃtmÃrthatayà priyaæ bhavatÅti priyasaæsÆcitaæ bhoktÃramÃtmÃnamukramyÃnantaramidamÃtmano darÓanÃdyupadiÓyamÃnaæ kasyÃnyasyÃtmana÷ syÃt / madhye 'pi 'idaæ mahadbhÆtamanantamapÃraæ vij¤Ãnaghana evaitebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃnyevÃnuvinaÓyati na pretya saæj¤Ãsti' iti prak­tasyaiva mahato bhÆtasya dra«Âavyasya bhÆtebhya÷ samutthÃnaæ vij¤ÃnÃtmabhÃvena bruvanvij¤ÃnÃtmanaæ evedaæ dra«Âavyatvaæ darÓayati / tathà 'vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt' iti kart­vacanena Óabdenopasaæharanvij¤ÃnÃtmÃnamevehopadi«Âaæ darÓayati / tasmÃdÃtmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ bhoktrarthatvÃdbhogyajÃtasyaupacÃrikaæ dra«Âavyamiti / evaæ prÃpte brÆma÷ paramÃtmopadeÓa evÃyam / kasmÃt / vÃkyÃnvayÃt / vÃkyaæ hÅdaæ paurvÃparyeïÃvek«yamÃïaæ paramÃtmÃnaæprati anvitÃvayavaæ lak«yate / kathamiti, tadupapÃdyate- 'am­tatvasya tu nÃÓÃsti vittena' iti yÃj¤avalkyÃdupaÓrutya 'yenÃhaæ nÃm­tà syÃæ kimahaæ tena kuryÃæ yadeva bhagavÃnveda tadeva me brÆhi' ityam­tatvamÃÓÃsÃnÃya maitreyyà yÃj¤avalkya Ãtmavij¤ÃnamidamupadiÓati / nacÃnyatra paramÃtmavij¤ÃnÃdam­tvamastÅti Órutism­tivÃdà vadanti / tathà cÃtmavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnamucyamÃnaæ nÃnyatra paramakÃraïavij¤ÃnÃnmukhyamavakalpate / nacaitadaupacÃrikamÃÓrayituæ Óakyaæ, yatkÃraïamÃtmavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤ÃyÃnantareïa granthena tadevopapÃdayati- 'brahma taæ parÃdÃdyo 'nyatrÃtmano brahma veda' ityÃdinà / yo hi brahmak«atrÃdikaæ jagadÃtmanonyatra svÃtantryeïa labdhasadbhÃvaæ paÓyati taæ mithyÃdarÓinaæ tadeva mithyÃd­«Âaæ brahmak«atrÃdikaæ jagatparÃkarotÅti bhedad­«Âimapodya 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' iti sarvasya vastujÃtasyÃtmÃvyatirekamavatÃrayati / dundubhyÃdid­«ÂÃntaiÓca (b­. 4.5.8) tamevÃvyatirekaæ dra¬hayati / 'asya mahato bhÆtasya ni÷Óvasitametadyad­gveda÷' ( b­. 4.5.11) ityÃdinà ca prak­tasyÃtmano nÃmarÆpakarmaprapa¤cakÃraïatÃæ vyÃcak«Ãïa÷ paramÃtmÃnamenaæ gamayati / tathaivaikÃyanaprakriyÃyÃmapi (b­. 4.5.12) savi«ayasya sendriyasya sÃnta÷karaïasya prapa¤casyaikÃyanamanantaramabÃhyaæ k­tsnaæ praj¤Ãnaghanaæ vyÃcak«Ãïa÷ paramÃtmÃnamenaæ gamayati / tasmÃtparamÃtmana evÃyaæ darÓanÃdyupadeÓa iti gamyate // 19 // yatpunaruktaæ priyasaæsÆcitopakramÃdvij¤ÃnÃtmana evÃyaæ darÓanÃdyupadeÓa iti, atra brÆma÷ - ---------------------- FN: idaæ pratyak / mahadaparicchinnam / bhÆtaæ satyam / anantaæ nityam / apÃraæ sarvagataæ cedekarasam / vij¤ÃtÃraæ vij¤ÃnakartÃram / na vittena tatsÃdhyena karmaïetyartha÷ / 'nÃnya÷ panthÃ', 'na karmaïÃ' ityÃdaya÷ ÓrutivÃdÃ÷ / 'j¤ÃnÃdeva tu kaivalyaæ' ityÃdaya÷ sm­tivÃdÃ÷ / parÃkaroti ÓreyomÃrgÃndbhraæÓayati / ­gvedÃdikaæ nÃma, i«Âaæ hutamiti karma, ayaæ ca loka iti rÆpam / prakriyà prakaraïam / ____________________________________________________________________________________________ pratij¤Ãsiddher liÇgam ÃÓmarathya÷ | BBs_1,4.20 | astyatra pratij¤Ã 'Ãtmani vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati' 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' iti ca / tasyÃ÷ pratij¤ÃyÃ÷ siddhiæ sÆcayatyetalliÇgaæ yatpriyasaæsÆcitasyÃtmano dra«ÂavyatvÃdisaækÅrtanam / yadi hi vij¤ÃnÃtmà paramÃtmano 'nya÷ syÃttata÷ paramÃtmavij¤Ãne 'pi vij¤ÃnÃtmà na vij¤Ãta ityekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ yatpratij¤Ãtaæ taddhÅyeta / tasmÃtpratij¤Ãsiddhyarthaæ vij¤ÃnÃtmaparamÃtmanorabhedÃæÓenopakramaïamityÃÓmarathya ÃcÃryo manyate // 20 // ____________________________________________________________________________________________ utkrami«yata evaæ bhÃvÃd ity au¬ulomi÷ | BBs_1,4.21 | vij¤ÃnÃtmana eva dehendriyamanobuddhisaæghÃtopÃdhisaæparkÃtkalu«ÅbhÆtasya j¤ÃnadhyÃnÃdisÃdhanÃnu«ÂhÃnÃsaæprasannasya dehÃdisaæghÃtÃdutkrami«yata÷ paramÃtmaikyopapatteridamabhedenopakramaïamityau¬ulomirÃcÃryo manyate / ÓrutiÓcaivaæ bhavati- 'e«a saæprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya paraæ jyotirupasaæpadya svena rÆpeïÃbhini«padyate' (chÃ. 8.12.3) iti / kvacicca jÅvÃÓrayamapi nÃmarÆpaæ nadÅnidarÓanena j¤Ãpayati- 'yathà nadya÷ syandamÃnÃ÷ samudre 'staæ gacchanti nÃmarÆpe vihÃya / tathà vidvÃnnÃmarÆpÃdvimukta÷ parÃtparaæ puru«amupaiti divyam' (muï¬a. 3.2.8) iti / yathà loke nadya÷ svÃÓrayameva nÃmarÆpaæ vihÃya samudramupayantyevaæ jÅvo 'pi svÃÓrayameva nÃmarÆpaæ vihÃya paraæ puru«amupaitÅti hi tatrÃrtha÷ pratÅyate d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayostulyatÃyai // 21 // ---------------------- FN: samutthÃnamutkrÃnti÷ / ____________________________________________________________________________________________ avasthiter iti kÃÓak­tsna÷ | BBs_1,4.22 | asyaiva paramÃtmano 'nenÃpi vij¤ÃnÃtmabhÃvenÃvasthÃnÃdupapannamidamabhedenopakramaïamiti kÃÓak­tsna ÃcÃryo manyate / tathÃca brÃhmaïam- 'anena jÅvenÃtmanÃmupraviÓya nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi' (chÃ. 6.3.2) ityeva¤jÃtÅyakaæ parasyaivÃtmano jÅvabhÃvenÃvasthÃnaæ darÓayati / mantravarïaÓca- 'sarvÃïi rÆpÃïi vicitya dhÅro nÃmÃni k­tvÃbhivadanyadÃste (tai.Ã. 3.12.7) ityeva¤jÃtÅyakÃ÷ / naca teja÷ prabh­tÅnÃæ s­«Âau jÅvasya p­thaks­«Âi÷, ÓrutÃ, yena parasmÃdÃtmano 'nyastadvikÃro jÅva÷ syÃt / kÃÓak­tsnasyÃcÃryasyÃvik­ta÷ parameÓvaro jÅvo nÃnya iti matam / ÃÓmarathyasya tu yadyapi jÅvasya parasmÃdananyatvamabhipretaæ, tathÃpi pratij¤Ãsiddheriti sÃpek«atvÃbhidhÃnÃtkÃryakÃraïabhÃva÷ kiyÃnapyabhipreta iti gamyate / au¬ulomipak«e puna÷ spa«ÂamevÃvasthÃntarÃpek«au bhedÃbhedau gamyete tatra kÃÓak­tsnÅyaæ mataæ ÓrutyanusÃrÅti gamyate, pratipÃdayi«itÃrthÃnusÃrÃt 'tattvamasi' ityÃdiÓrutibhya÷ / eva¤ca sati tajj¤ÃnÃdam­tatvamavakalpate / vikÃrÃtmakatve hi jÅvasyÃbhyupagamyamÃne vikÃrasya prak­tisaæbandhe pralayaprasaÇgÃnna tajj¤ÃnÃdam­tamavakalpeta / ataÓca svÃÓrayasya nÃmarÆpasyÃsaæbhavÃdupÃdhyÃÓrayaæ nÃmarÆpaæ jÅva upacaryate / ata evotpattirapi jÅvasya kvacidagnivisphuliÇgodÃharaïena ÓrÃvyamÃïopÃdhyÃÓrayaiva veditavyà / yadapyuktaæ prak­tasyaiva mahato bhÆtasya dra«Âavyasya bhÆtebhya÷ samutthÃnaæ vij¤ÃnÃtmabhÃvena darÓayanvij¤ÃnÃtmana evedaæ dra«Âavyatvaæ darÓayatÅti, tatrÃpiyameva trisÆtrÅ yojayitavyà / 'pratij¤ÃsiddherliÇgamÃÓmarathya÷' / idamatra pratij¤Ãtam- 'Ãtmani vidite sarvaæ viditaæ bhavati' 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6) iti ca / upapÃditaæ ca, sarvasya nÃmarÆpakarmaprapa¤casyaikaprasavatvÃdekapralayatvÃcca dundubhyÃdid­«ÂÃntaiÓca kÃryakÃraïayoravyatirekapratipÃdanÃt / tasyà eva pratij¤ÃyÃ÷ siddhiæ sÆcatyetalliÇgaæ yanmahato bhÆtasya dra«Âavyasya bhÆtebhya÷ samutthÃnaæ vij¤ÃnÃtmabhÃvena kathitamityÃÓmarathya ÃcÃryo manyate / abhede hi satyekavij¤Ãnena sarvavij¤Ãnaæ pratij¤Ãtamavakalpayata iti / 'utkrami«yata evaæbhÃvÃdityau¬ulomi÷' / utkrami«yato vij¤ÃnÃtmano j¤ÃnadhyÃnÃdisÃmarthyÃtsaæprasannasya pareïÃtmanaikyasaæbhavÃdidamabhedÃbhidhÃnamityau¬ulomirÃcÃryo manyate / 'avasthiteriti kÃÓak­tsna÷' / asyaiva paramÃtmano 'nenÃpi vij¤ÃnÃtmabhÃvenÃvasthÃnÃdupapannamidamabhedÃbhidhÃnamiti kÃÓak­tsna ÃcÃryo manyate / nanÆcchedÃbhidhÃnametat 'etebhyo bhÆtebhya÷ samutthÃya tÃnyevÃnuvinaÓyati na pretya saæj¤Ãsti' (b­. 2.4.12) iti, kathamedabhedÃbhidhÃnam / nai«a do«a÷ / viÓe«avij¤ÃnavinÃÓÃbhiprÃyametadvinÃÓÃbhidhÃnaæ nÃtmocchedÃbhiprÃyam / 'atraiva mà bhagavÃnamÆmuhanna pretya saæj¤Ãsti' iti paryanuyujya svayameva ÓrutyÃrthÃntarasya darÓitatvÃt- 'na và are 'haæ mohaæ bravÅmyavinÃÓÅ và are 'yamÃtmÃnucchittidharmà mÃtrÃsaæsargastvasya bhavati' iti / etaduktaæ bhavati- kÆÂasthanitya evÃyaæ vij¤Ãnaghana Ãtmà nÃsyocchedaprasaÇgo 'sti / mÃtrÃbhistvasya bhÆtendriyalak«aïÃbhiravidyÃk­tÃbhirasaæsargo vidyayà bhavati / saæsargÃbhÃve ca prak­tasya viÓe«avij¤ÃnasyÃbhÃvÃnna pretya saæj¤ÃstÅtyuktamiti / yadapyuktam- 'vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt' iti kart­vacanena ÓabdenopasaæhÃrÃdvij¤ÃnÃtmana evedaæ dra«Âavyamiti, tadapi kÃÓak­tsnÅyenaiva darÓanena parihapaïÅyam / apica 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraæ paÓyati' (b­. 2.4.13) ityÃrabhyÃvidyÃvi«aye tasyaiva darÓanÃdilak«aïaæ viÓe«aj¤Ãnaæ prapa¤cya 'yatra tvasya sarvÃmÃtmaivÃbhÆttatkena kaæ paÓyet' ityÃdinà vidyÃvi«aye tasyaiva darÓanÃdilak«aïasya viÓe«avij¤ÃnasyÃbhÃvamabhidadhÃti / punaÓca vi«ayÃbhÃve 'pi ÃtmÃnaæ vijÃnÅyÃt ityÃÓaÇkya 'vij¤ÃtÃramare kena vijÃnÅyÃt' ityÃha / tataÓca viÓe«avij¤ÃnÃbhÃvopapÃdÃnaparatvÃdvÃkyasya vij¤ÃnadhÃtureva kevala÷ saænbhÆtapÆrvagatyà kart­vacanena t­cà nirdi«Âa iti gamyate / darÓitaæ tu purastÃtkÃÓak­tsnÅyasya pak«asya Órutimattvam / ataÓca vij¤ÃnÃtparamÃtmanoravidyÃpratyupasthÃpitanÃmarÆparacitadehÃdyupÃdhinim itto bhedo na pÃramÃrthika itye«or'tha÷ sarvairvedÃntavÃdibhirabhyupagantavya÷ / 'sadeva somyedamagra ÃsÅdekamevÃdvitÅyam' (chÃ. 6.2.1) 'Ãtmaivedaæ sarvam' (chÃ. 7.25.2),' brahmaivedaæ sarvam' (muï¬a. 2.2.11), 'idaæ sarvaæ yadayamÃtmÃ' (b­. 2.4.6), 'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b­. 3.7.23), 'nÃnyadato 'sti dra«Â­' (b­. 3.8.11) ityevaærÆpÃbhya÷ Órutibhya÷ / sm­tibhyaÓca 'vÃsudeva÷ sarvamiti' (gÅ. 7.19), 'k«etraj¤aæ cÃpi mÃæ viddhi sarvak«etre«u bhÃrata' (gÅ. 13.2), 'samaæ sarve«u bhÆte«u ti«Âhantaæ parameÓvaram' (gÅ. 13.27) ityevaærÆpÃbhya÷ / bhedadarÓanÃpavÃdÃcca 'anyo 'sÃvanyo 'hamasmÅti na sa veda yathà paÓu÷' (b­. 1.4.10), 'm­tyo÷ sa m­tyumÃpnoti ca iha nÃneva paÓyati' (b­. 4.4.19) ityeva¤jÃtÅyakÃt / 'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃjaro 'maro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 4.425) iti cÃtmani sarvavikriyÃprati«edhÃt / anyathà ca mumuk«ÆïÃæ nirapavÃdavij¤ÃnÃnupapatte÷, suniÓcitÃrthatvÃnupapatteÓca / nirapavÃdaæ hi vij¤Ãnaæ sarvÃkÃÇk«ÃnivartakamÃtmavi«ayami«yate, 'vedÃntavij¤ÃnasunuÓcitÃrthÃ÷' (muï¬a. 3.2.6) iti ca Órute÷ / 'tatra ko moha÷ ka÷ Óoka ekatvamanupaÓyata÷' (ÅÓÃ. 7) iti ca / Óthitapraj¤alak«aïasm­teÓca (gÅ. 2.54) / sthite ca k«etraj¤aparamÃtmaikatvavi«aya samyagdarÓane k«etraj¤a÷ paramÃtmeti nÃmamÃtrabhaidÃt, k«etraj¤o 'yaæ paramÃtmano bhinna÷ paramÃtmÃyaæ k«etraj¤Ãdbhinna ityeva¤jÃtÅyaka Ãtmabhaidavi«ayo nirbandho nirarthaka÷ / eko hyayamÃtmà nÃmamÃtrabhedena bahudhÃbhidhÅyata iti / nahi 'satyaæ j¤Ãnamantaæ brahma / yo veda nihitaæ guhÃyÃm' (tai. 2.1) iti käcidevaikÃæ guhÃmadhik­tyaitaduktam / naca brahmaïo 'nyo guhÃyÃæ nihito 'sti, 'tats­«Âvà tadevÃnuprÃviÓat' (tai. 2.6) iti sra«Âureva praveÓaÓravaïÃt / ye tu nirbandhaæ kurvanti te vedÃntÃrthaæ bÃdhamÃnÃ÷ ÓreyodvÃraæ samyagdarÓanameva bÃdhante / k­takamanityaæ ca mok«aæ kalpayanti / nyÃyena ca na saægacchanta iti // 22 // ---------------------- FN: dhÅro sarvaj¤a÷ / rÆpÃïi carÃcarÃïi ÓarÅrÃïi / vicitya nirmÃya te«Ãæ nÃmÃni k­tvà tatrÃnupraviÓyÃbhivadannabhivadanÃdi kurvan / mohaæ mohakaraæ vÃkyam / ucchittirnÃÓastadvÃnna bhavitÅtyanucchittidharmà / käcit jÅvasthÃnÃdanyÃm / ye tu ÃÓmarathyaprabh­taya÷ / ____________________________________________________________________________________________ prak­tyadhikaraïam / sÆ. 23-27 prak­tiÓ ca pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt | BBs_1,4.23 | yathÃbhyudayahetutvÃddharmo jij¤Ãsya evaæ ni÷ÓreyasahetutvÃdbrahma jij¤Ãsyamityuktam / brahma ca 'janmÃdyasya yata÷' (bra. 1.1.2) iti lak«itam / tacca lak«aïaæ ghaÂarucakÃdÅnÃæ m­tsuvarïÃdivatprak­titve kulÃlasuvarïakÃrÃdivannimittatve ca samÃnamityato bhavati vimarÓa÷, kimÃtmakaæ punarbrahmaïa÷ kÃraïatvaæ syÃditi / tatra nimittakÃraïameva tÃvatkevalaæ syÃditi pratibhÃti / kasmÃt / Åk«ÃpÆrvakakart­tvaÓravaïÃt / Åk«ÃpÆrvakaæ hi brahmaïa÷ kart­tvamavagamyate- 'sa Åk«Ã¤cakre' (pra. 6.3) 'sa prÃïamas­jata' (pra. 6.4) ityadiÓrutibhya÷ / Åk«ÃpÆrvakaæ ca kart­tvaæ nimittakÃraïe«veva kulÃlÃdi«u d­«Âam / anekakÃrakapÆrvikà ca kriyÃphalasiddhirloke d­«Âà / sa ca nyÃya Ãdikartaryapi yukta÷ saækramayitum / ÅÓvaratvaprasiddheÓca / ÅÓvarÃïÃæ hi rÃjavaivasvatÃdÅnÃæ nimittakÃraïatvameva kevalaæ pratÅyate tadvatparameÓvarasyÃpi nimittakÃraïatvameva yuktaæ pratipattum / kÃryaæ cedaæ jagatsÃvayavamacetanamaÓuddhaæ ca d­Óyate, kÃraïenÃpi tasya tÃd­Óenaiva bhavitavyaæ, kÃryakÃraïayo÷ sÃrÆpyadarÓanÃt / brahma ca naivaælak«aïamavagamyate 'ni«kalaæ ni«kriyaæ ÓÃntaæ niravadyaæ nira¤janam' (Óve. 6.19) ityÃdiÓrutibhya÷ / pÃriÓe«yÃdbrahmaïo 'nyadupÃdÃnakÃraïamaÓuddhyÃdiguïakaæ sm­tiprasiddhamabhyupagantavyam / brahmakÃraïatvaÓruternimittatvamÃtre paryavasÃnÃditi / evaæ prÃpte brÆma÷ prak­tiÓcopÃdÃnakÃraïaæ ca brahmÃbhyupagantavyaæ nimittakÃraïaæ ca / na kevalaæ nimittakÃraïameva / kasmÃt / pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃt / evaæ pratij¤Ãd­«ÂÃntau Órautau noparudhyete / pratij¤Ã tÃvat- 'uta tamÃdeÓamaprÃk«yo yenÃÓrutaæ Órutaæ bhavatyamataæ matamavij¤Ãtaæ vij¤Ãtam' (chÃ. 6.1.2) iti / tatra caikena vij¤Ãtena sarvamandavij¤Ãtamapi vij¤Ãtaæ bhavatÅti pratÅyate / taccopÃdÃnakÃraïavij¤Ãne sarvavij¤Ãnaæ saæbhavatyupÃdÃnakÃraïavyatirekÃtkÃryasya / nimittakÃraïÃvyatirekÃstu kÃryasya nÃsti, loke tak«ïa÷ prÃsÃdavyatirekadarÓanÃt / d­«ÂÃnto 'pi yathà 'somyaikena m­tpiï¬ena sarvaæ m­nmayaæ vij¤Ãtaæ syÃdvÃcÃrambhaïaæ vikÃro nÃmadheyaæ m­ttiketyeva satyam' ityupÃdÃnakÃraïagocara evamÃmnÃyate / tathà 'ekena lohamaïinà sarvaæ lohamayaæ vij¤Ãtaæ syÃt' 'ekena nakhanik­ntanena sarvaæ kÃr«ïÃyasaæ vij¤Ãtaæ syÃt' (chÃ. 6.1.4,5,6) iti ca / tathÃnyatrÃpi 'kasminnu bhagavo vij¤Ãte sarvamidaæ vij¤Ãtaæ bhavati (muï¬a. 1.1.2) iti pratij¤Ã / 'yathà p­thivyÃmo«adhaya÷ saæbhavanti' ( muï¬a. 1.1.7) iti d­«ÂÃnta÷ / tathà 'Ãtmani kalvare d­«Âe Órute mate vij¤Ãta idaæ sarvaæ viditam' iti pratij¤Ã / 'sa yathà dundubherhanyamÃnasya na bÃhyäÓabdäÓaknuyÃdgrahaïÃya dundubhestu grahaïena dundubhyÃghÃtasya và Óabdo g­hÅta÷' (b­. 4.5.6,7) iti d­«ÂÃnta÷ / evaæ yathÃsaæbhavaæ prativedÃntaæ pratij¤Ãd­«ÂÃntau prak­titvasÃdhanau pratyetavyau / yata itÅyaæ pa¤camÅ 'yato và imÃni bhÆtÃni jÃyante' ityatra 'janikartu÷ prak­ti÷' (pÃ.sÆ. 1.4.30) iti viÓe«asmaraïÃtprak­tilak«aïa evÃpÃdÃne dra«Âavyà / nimittatvaæ tvadhi«ÂhÃtrantarÃbhÃvÃdadhigantavyam / yathà hi loke m­tsuvarïÃdikamupÃdÃnakÃraïaæ kulÃlasuvarïakÃrÃdÅnadhi«ÂhÃt­napek«ya pravartate naivaæ brahmaïa upÃdÃnakÃraïasya sato 'nyo 'dhi«ÂhÃtÃpek«yo 'sti, prÃgutpatterekamevÃdvitÅyamityavadhÃraïÃt / adhi«ÂhÃtrantarÃbhÃvo 'pi pratij¤Ãd­«ÂÃntÃnuparodhÃdevodito veditavya÷ / adhi«ÂhÃtari hyupÃdÃnÃdanyasminnabhyupagamyamÃne punarapyekavij¤Ãnena sarvavij¤ÃnasyÃsaæbhavÃtpratij¤Ãd­«ÂÃntoparodha eva syÃt / tasmÃdadhi«ÂhÃtrantarÃbhÃvÃdÃtmana÷ kart­tvamupÃdÃnÃntarÃbhÃvÃcca prak­titvam // 23 // kutaÓcÃtmana÷ kart­tvaprak­titve- ---------------------- FN: vimarÓa÷ saæÓaya÷ / ni«kalaæ niravayavam, ni«kriyamacalam, ÓÃntamapariïÃmi, niravadyaæ nirastasamastado«am / lohaæ suvarïam / nakhanik­ntanaæ kÃr«ïÃyasak­tanakhalavanaÓastraæ lohapiï¬o và / dundubhyÃghÃtasya janakasya janyatayà saæbandhÅ và Óabdo viÓe«aÓabda ityartha÷ / ____________________________________________________________________________________________ abhidhyopadeÓÃc ca | BBs_1,4.24 | abhidhyopadeÓaÓcÃtmana÷ kart­tvaprak­titve gamayati 'so 'kÃmayata bahu syÃæ prajÃyeyeti' 'tadaik«ata bahu syÃæ prajÃyeya' iti ca / tatrÃbhidhyÃnapÆrvikÃyÃ÷ svÃtantryaprav­tte÷ karteti gamyate / bahu syÃmiti pratyagÃtmavi«ayatvÃdbahubhavanÃbhidhyÃnasyaprak­tirityapi gamyate // 24 // ---------------------- FN: abhidhyà s­«Âisaækalpa÷ / ____________________________________________________________________________________________ sÃk«Ãc cobhayÃmnÃnÃt | BBs_1,4.25 | prak­titvasyÃyamabhyuccaya÷ / itaÓca prak­tirbrahma, yatkÃraïaæ sÃk«Ãdbrahmaiva kÃraïamupÃdÃyobhau prabhavapralayÃvÃmnÃyate- 'sarvÃïi ha và imÃni bhÆtÃnyÃkÃÓÃdeva samutpadyante / ÃkÃÓaæ pratyastaæ yanti' (chÃ. 1.9.1) iti / yaddhi yasmÃtprabhavati yasmiæÓca pralÅyate tattasyopÃdÃnaæ prasiddham / yathà vrÅhiyavÃdÅnÃæ p­thivÅ / sÃk«Ãdite sÃk«Ãditi copÃdÃnÃntarÃnupÃdÃnaæ darÓayatyÃkÃÓÃdeveti / pratyastamayaÓca nopÃdÃnÃdanyatra kÃryasya d­«Âa÷ // 25 // ---------------------- FN: abhyuccayo hetvantaram / ____________________________________________________________________________________________ Ãtmak­te÷ pariïÃmÃt | BBs_1,4.26 | itaÓca prak­tirbrahma, yatkÃraïaæ brahmaprakriyÃyÃm 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta' (tai. 2.7) ityÃtmana÷ karmatvaæ kart­tvaæ ta darÓayati / ÃtmÃnamiti karmatvaæ, svayamakuruteti kart­tvam / kathaæ puna÷ pÆrvasiddhasya sata÷ kart­tvena vyavasthitasya kriyamÃïatvaæ Óakyaæ saæpÃdayitum / pariïÃmÃditi brÆma÷ / pÆrvasiddho 'pi hi sannÃtmà viÓe«eïa vikÃrÃtmanà pariïamayÃmÃsÃtmÃnamiti / vikÃrÃtmanà ca pariïÃmo m­dÃdyÃsu prak­ti«Æpalabdha÷ / svayamiti ca viÓe«aïÃnnimittÃntarÃnapek«atvamapi pratÅyate / pariïÃmÃditi và p­thaksÆtram / tasyai«or'tha÷ - itaÓca prak­tirbrahma, yatkÃraïaæ brahmaïa eva vikÃrÃtmanà pariïÃma÷ sÃmÃnÃdhikaraïyenÃmnÃyate 'sacca tyaccÃbhavat / niruktaæ cÃniruktaæ ca' (tai. 2.6) ityÃdineti // 26 // ---------------------- FN: sat pratyak«aæ bhÆtatrayam, tyat parok«aæ bhÆtadvayam, niruktaæ vaktuæ Óakyaæ ghaÂÃdi, aniruktaæ vaktumaÓakyaæ kapotarÆpÃdikam / ____________________________________________________________________________________________ yoniÓ ca hi gÅyate | BBs_1,4.27 | itaÓca prak­tirbrahma yonirityapi paÂhyate vedÃnte«u 'kartÃramÅÓaæ puru«aæ brahmayonim' (muï¬a. 3.1.3) iti, 'yadbhÆtayoni paripaÓyanti dhÅrÃ÷' (muï¬a. 1.16) iti ca / yoniÓabdaÓca prak­tivacana÷ samadhigato loke 'p­thivÅ yoniro«adhivanaspatÅnÃm' iti / strÅyonerapyastyevÃyavadvÃreïa garbhaæ pratyupÃdÃnakÃraïatvam / kacitsthÃnavacano 'pi yoniÓabdo d­«Âa÷ - 'yoni«Âa indra ni«ade akÃri' (­.saæ. 1.104.1) iti / vÃkyaÓe«Ãttvatra prak­tivacanatà parig­hyate 'yathorïanÃbhi÷ s­jate g­hyate ca' (muï¬a. 1.1.7) ityeva¤jÃtÅyakÃt / evaæ prak­titvaæ brahmaïa÷ prasiddham / yatpunaridamuktamÅk«ÃpÆrvakaæ kart­tvaæ nimittakÃraïe«veva kulÃlÃdi«u loke d­«Âaæ nopÃdÃne«vityÃdi, tatpratyucyate- na lokavadiha bhavitavyam / nahyayamanumÃnagamyor'tha÷ / ÓabdagamyatvÃttvasyÃrthasya yathÃÓabdamiha bhavitavyam / ÓabdaÓcek«iturÅÓvarasya prak­titvaæ pratidayatÃtyavocÃma / punaÓcaitatsarvaæ vistareïa prativak«yÃma÷ // 27 // ---------------------- FN: kartÃraæ kriyÃÓaktimantam, ÅÓaæ niyantÃram, puru«aæ pratya¤cam, brahma pÆrïam, yoniæ prak­tim / he indra, te tava ni«ade upaveÓanÃya yoni÷ sthÃnaæ mayà akÃri k­tam / ____________________________________________________________________________________________ 8 sarvavyÃkhyÃnÃdhikaraïam / sÆ. 28 etena sarve vyÃkhyÃtà vyÃkhyÃtÃ÷ | BBs_1,4.28 | 'Åk«aternÃÓabdam' (bra.sÆ. 1.1.5) ityÃrabhya pradhÃnakÃraïavÃda÷ sÆtraireva puna÷ punarÃÓaÇkya nirÃk­ta÷, tasya hi pak«asyopodbalakÃni kÃnicilliÇgÃbhÃsÃni vedÃnte«vÃpÃtena mandamatÅnpratibhÃntÅti / sa ca kÃryakÃraïananyatvÃbhyupagamÃtpratyÃsanno vedÃntavÃdasya / devalaprabh­tibhiÓca kaiÓciddharmasÆtrakÃrai÷ svagranthe«vÃÓrita÷, tena tatprati«edhe yatno 'tÅva k­to nÃïvÃdikÃraïavÃdaprati«edhe / te 'pi tu brahmakÃraïavÃdapak«asya pratipak«atvÃtprati«eddhavyÃ÷ / te«Ãmapyupodvalakaæ vaidikaæ ki¤cilliÇgamÃpÃtena mandamatÅnprati bhÃyÃditi / ata÷ pradhÃnamallanibarhaïanyÃyenÃtidiÓati- etena pradhÃnakÃraïavÃdaprati«edhanyÃyakalÃpena sarve 'ïvÃdikÃraïavÃdà api prati«iddhatayà vyÃkhyÃtà veditavyÃ÷ / te«Ãmapi pradhÃnavadaÓabdatvÃcchabdavirodhitvÃcceti / vyÃkhyÃtà vyÃkhyÃtà iti padÃbhyÃso 'dhyÃyaparisamÃptiæ dyotayati // 28 // ____________________________________________________________________________________________ iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmacchaÇkarabhagavatpÆjyapÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃbhëye prathamÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ samÃpta÷ // 4 // iti ÓrÅmadbrahmasÆtraÓÃÇ karabhëye samanvayÃkhya÷ prathamo 'dhyÃya÷ // 1 //