Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 1 with Samkara's Sarirakamimamsabhasya Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamàdhyàye prathamaþ pàdaþ / (atra pàde spaùñabrahmaliïgayuktànàü vàkyànàü vicàraþ) 1 jij¤àsàdhikaraõam / så. 1 vedàntamãmàüsà÷àstrasya vyàcikhyàsitasyedamàdimaü såtram- athàto brahmajij¤àsà | BBs_1,1.1 | tatràthàbda ànantaryàrthaþ parigçhyate nàdhikàràrthaþ, brahmajij¤àsàyàþ anadhikàryatvàt / maïgalasya ca vàkyàrthe samanvayàbhàvàt / arthàntaraprayukta eva ÷rutyà maïgalaprayojano bhavati / pårvaprakçtàpekùàyà÷ca phalata ànantaryàvyatirekàt / sati cànantaryàrthatve yathà dharmajij¤àsà pårvavçttaü vedàdhyayanaü niyamenàpekùata evaü brahmajij¤àsàpi yatpårvavçttaü niyamenàpekùate tadvaktavyam / svàdhyàyànantaryaü tu samànam / nanviha karmàvabodhanàrthaü vi÷eùaþ / na / dharmajij¤àsàyàþ pràgapyadhãtavedàntasya brahmajij¤àsopapatteþ / yathàca hçdayàdyavadànànàmànantaryaniyamaþ, kramasya vivakùitatvànna tatheha kramo vivakùitaþ, ÷eùa÷eùitve 'dhikçtàdhikàre và pramàõàbhàvàt, dharmabrahmajij¤àsayoþ phalajij¤àsasyabhedàcca / abhyudayaphalaü dharmaj¤ànaü taccànuùñhànàpekùam / niþ÷reyasaphalaü tu brahmavij¤ànaü na cànuùñhànàntaràpekùam / bhavya÷ca dharmo jij¤àsyo na j¤ànakàle 'sti, puruùavyàpàratantratvàt / iha tu bhåtaü brahma jij¤àsyaü nityatvànna puruùavyàpàratantram / codanàpravçttibhedàcca / yà hi codanà dharmasya lakùaõaü sà svaviùaye niyu¤jànaiva puruùamavabodhayati / brahmacodanà tu puruùamavabodhayatyeva kevalaü, avabodhasya codanàjanyatvànna puruùo 'vabodhe niyujyate / yathàkùàrthasaünikarùeõàrthàvabodhe tadvat / tasmàtkimapi vaktavyaü yadanantaraü brahmajij¤àsopadi÷yata iti / ucyate- nityànityavastuvivekaþ, ihàmutràrthabhogaviràgaþ, ÷amadamàdisàdhanasaüpat, mumukùutvaü ca / teùu hi satsu pràgapi dharmajij¤àsàyà årdhvaü ca ÷akyate brahmajij¤àsituü j¤àtuü ca na viparyaye / tasmàdathàbdena yathoktasàdhanasaüpattyànantaryamupadi÷yate / ataþ÷abdo hetvarthaþ / yasmàdveda evàgnihotràdãnàü ÷reyaþsàdhanànàmanityaphalatàü dar÷ayati- 'tadyatheha karmacito lokaþ kùãyata evamevàmutra puõyacito lokaþ kùãyate' (chàndo.8.1.6) ityàdiþ / tathà brahmavij¤ànàdapi paraü puruùàrthaü dar÷ayati- 'brahmavidàpnoti param' ityàdiþ (taitti.2.1) tasmàdyathoktasàdhanasaüpattyanantaraü brahmajij¤àsà kartavyà / brahmaõo jij¤àsà brahmajij¤àsà / brahma ca vakùyamàõalakùaõaü 'janmàdyasya yataþ' iti / ata eva na brahma÷abdasya jàtyàdyarthàntaramà÷aïkitavyam / brahmaõa iti karmaõiùaùñhã na ÷eùe, jij¤àsàpekùyatvàjjij¤àsàyàþ, jij¤àsyàntarànirde÷àcca / nanu ÷eùaùaùñhãparigrahe 'pi brahmaõo jij¤àsàkarmatvaü na virudhyate, saübandhasàmànyasya vi÷eùaniùñhatvàt / evamapi pratyakùaü brahmaõaþ karmatvamutsçjya sàmànyadvàreõa parokùaü karmatvaü kalpayato vyartha prayàsaþ syàt / na vyarthaþ, brahmà÷rità÷eùavicàrapratij¤ànàrthatvàditi cenna, pradhànaparigrahe tadapekùitànàmarthàkùiptatvàt / brahma hi j¤ànenàptumiùñatamatvàtpradhànam / tasminpradhàne jij¤àsàkarmaõi parigçhãte yairjij¤àsitairvinà brahma jij¤àsitaü na bhavati tànyarthàkùiptànyeveti na pçthaksåtrayitavyàni / yathà ràjàsau gacchatãtyukte saparivàrasya ràj¤o gamanamuktaü bhavati tadvat / ÷rutyanugamàcca / 'yato và imàni bhåtàni jàyante' (taitti.3.1) ityàdyàþ ÷rutayaþ, 'tadvijij¤àsasva tadbrahma' iti pratyakùameva brahmaõo jij¤àsàkarmatvaü dar÷ayanti / tacca karmaõi ùaùñhãparigrahe såtreõànugataü bhavati / tasmàdbrahmaõa iti karmaõiùaùñhã // j¤àtumicchà jij¤àsà / avagatiparyantaü j¤ànaü sanvàcyàyà icchàyàþ / karmaphalaviùayatvàdicchàyàþ / j¤ànena hi pramàõenàvagantumiùñaü brahma / brahmàvagatirhi puruùàrthaþ, niþ÷eùasaüsàrabãjàvidyàdyanarthanibarhaõàt / tasmàdbrahma vijij¤àsitavyam // tatpunarbrahma prasiddhamaprasddhaü và syàt / yadi prasiddhaü na jij¤àsitavyam / athàprasiddhaü naiva ÷akyaü jij¤àsitumiti / ucyate- asti tàvadbrahma nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàvaü, sarvaj¤aü, sarva÷aktisamanvitam / brahma÷abdasya hi vyutpàdyamànasya nitya÷uddhatvàdayor'thàþ pratãyante, bçhaterdhàtorarthànugamàt / sarvasyàtmatvàcca brahmàstitvaprasiddhiþ / sarvo hyàtmàstitvaü pratyeti, na nàhamasmãti / yadi hi nàtmàstitvaprasiddhiþ syàt sarvo loko nàhamasmãti pratãyàt / àtmà ca brahma / yadi tarhi loke brahmàtmatvena prasiddhamasti tato j¤àtamevetyajij¤àsyatvaü punaràpannam / na / tadvi÷eùaü prati vipratipatteþ / dehamàtraü caitanyavi÷iùñamàtmeti prakçtà janà laukàyatikà÷ca pratipannàþ / indriyàõyeva cetanànyàtmetyapare / mana ityanye / vij¤ànamàtraü kùaõikamityeke / ÷ånyamityapare / asti dehàdivyatiriktaþ saüsàrã kartà, bhoktetyapare / bhoktaiva kevalaü na kartetyeke / asti tadvyatirikta ã÷varaþ sarvaj¤aþ sarvàktiriti kecit / àtmà sa bhokturityapare / evaü bahavo vipratipannà yuktivàkyatadàbhàsasamà÷rayàþ santaþ / tatràvicàrya yatki¤citpratipadyamàno niþ÷reyasàtpratihanyetànarthaü ceyàt / tasmàtbrahmajij¤àsopanyàsamukhena vedàntavàkyamãmàüsà tadavirodhitarkopakaraõà niþ÷reyasaprayojanà praståyate // 1 // ---------------------- FN: adhikaraõamiti- viùayaþ saüdehaþ saügatiþ pårvapakùaþ siddhànta ityekaikamadhikaraõaü pa¤càvayavaü j¤eyam / tata÷ca j¤ànajanyacikãrùayà yatnesati yàgàdidharmo bhavati / brahmaõo hi nivçttàvaraõatvena phalaråpatvaü tajj¤ànopayogitayà caturthisamàsa eùitavyaþ 'caturthã tadarthe' ityàdineti kecit / yaccàpnoti yadàdatte yaccàtti viùayàniha / yaccàsya saütato bhàvastasmàdàtmeti bhaõyate / vipratipattçparigaõanam-÷ånyavàdo màdhyamikànàü, kùaõikij¤ànavàdo yogàcàràõàü, j¤ànàkàrànumeyakùaõikabàhyàrthavàdaþ sautràntikànàü, kùaõikabàhyàrthavàdo vaibhàùikàõàü, dehàrthavàda÷càrvàkàõàü, dehàtiriktadehapariõàmavàdo digambaràõàmityàdyåhyam / ____________________________________________________________________________________________ 2 janmàdyàdhikaraõam / så. 2. brahmajij¤àsitavyamityuktam / kiülakùaõaü punastadbrahmetyata àha bhagavànsåtrakàraþ- janmàdyasya yataþ | BBs_1,1.2 | janmotpattiràdirasyeti tadguõasaüvij¤àno bahuvrãhiþ / janmasthitibhaïgaü samàsàrthaþ / janmana÷càditvaü ÷rutinirde÷àpekùaü vastuvçttàpekùaü ca / ÷rutinirde÷astàvat 'yato và imàni bhåtàni jàyante' (taitti.3.1) ityasminvàkye janmasthitipralayànàü kramadar÷anàt / vastuvçttamapi, janmanà labdhasattàkasya dharmiõaþ sthitiprayasaübhavàt / asyeti pratyakùàdisaünidhàpitasya dharmiõa idamà nirde÷aþ / ùaùñhã janmàdidharmasaübandhàrthà / yata iti kàraõanirde÷aþ asya jagato nàmaråpàbhyàü vyàkçtasyànekakartçbhoktçsaüyuktasya pratiniyatade÷akàlanimittakriyàphalà÷rayasya manasàpyacintyaracanàråpasya janmasthitibhaïgaü yataþ sarvaj¤àtsarva÷akteþ kàraõàdbhavati tadbrahmeti vàkya÷eùaþ / anyeùàmapi bhàvavikàràõàü triùvevàntarbhàva iti janmasthitinà÷ànàmiha grahaõam / yàskaparipañhitànàü tu 'jàyate 'sti' ityàdãnàü grahaõe teùàü jagataþ sthitkàle saübhàvyamànatvànmålakàraõàdutpattisthitinà÷àü jagato na gçhãtàþ syurityà÷aïkyeta, tanmà ÷aïkãti yotpattirbrahmastatraiva sthitiþ pralaya÷ca ta eva gçhyante // na yathoktavi÷eùaõasya jagato yathoktavi÷eùaõamã÷varaü muktvànyataþ pradhànàdacetanàdaõubhyo 'bhàvàtsaüsàriõo và utpattyàdi saübhàvayituü ÷akyam / naca svabhàvataþ, vi÷iùñade÷akàlanimittànàmihopàdànàt / etadevànumànaü saüsàrivyatirikte÷varàstitvàdisàdhanaü manyanta ã÷varakàraõinaþ / nanvihàpi tadevopanyastaü janmàdisåtre / na / vedàntavàkyakusumagrathanàrthatvàtsåtràõàm / vedàntavàkyàni hi såtrairudàhçtya vicàryante / vàkyàrthavicàraõàdhyavasànanivçttà / satsu tu vedàntavàkyeùu jagato janmàdikàraõavàdiùu tadarthagrahaõadàróhàyànumànamapi vedàntavàkyàvirodhi pramàõaü bhavanna nivàryate, ÷rutyaiva ca sahàyatvena tarkasyàbhyupetatvàt / tathàhi- '÷rotavyo mantavyaþ' (bçha. 2.4.5) iti ÷rutiþ 'paõóito medhàvã gandhàrànevopasaüpadyetaivamevehàcàryavànpuruùo veda' (chàndo.6.14.2) iti ca puruùabuddhisàhàyyamàtmanor dàyati / na dharmajij¤àsàyàmiva ÷rutyàdayo 'nubhavàdaya÷ca yathàsaübhavamiha pramàõaü anubhavàvasànatvàdbhåtavastuviùayatvàcca brahmaj¤ànasya / kartavye hi viùaye nànubhavàpekùàstãti ÷rutyàdãnàmeva pràmàõyaü syàtpuruùàdhãnàtmalàbhatvàcca kartavyasya / kartumakartumanyathà và kartuü ÷akyaü laukikaü vaidikaü ca karma, yathà÷vena gacchati, padbhyàmanyathà và, na và gacchatãti / tathà 'atiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti, nàtiràtre ùoóa÷inaü gçhõàti', 'udite juhoti, anudite juhoti' iti vidhipratiùedhà÷càtràrthavantaþ syuþ, vikalpotsargàpavàdà÷ca / natu vastvevaü naivamasti nàstãti và vikalpyate / vikalpanàstu puruùabuddhyapekùàþ / na vastuyàthàtmyaj¤ànaü puruùabuddhyapekùam / kiü tarhi vastutantrameva tat / nahi sthàõàvekasmisthàõurvà puruùo 'nyo veti tattvaj¤ànaü bhavati / tatra puruùo 'nyo veti mithyàj¤ànam / sthàõureveti tattvaj¤ànaü,vastutantratvàt / evaü bhåtavastuviùayàõàü pràmàõyaü vastutantram / tatraivaü sati brahmaj¤ànamapi vastutantrameva, bhåtavastu viùayatvàt / nanu bhåtavastutve brahmaõaþ pramàõàntaraviùayatvameveti vedàntavàkyavicàraõànarthikaiva pràptà / na / indriyàviùayatvena saübandhàgrahaõàt / svabhàvato viùayaviùayàõãndriyàõi, na brahmaviùayàõi / sati hãndriyaviùayatve brahmaõa-, idaü brahmaõà saübaddhaü kàryamiti gçhyeta / kàryamàtrameva tu gçhyamàõaü kiü brahmaõà saübaddhaü kimanyena kenacidvà saübaddhamiti na ÷akyaü ni÷cetum / tasmàjanmàdisåtraü nànumànopanyàsàrthaü, kiü tarhi vedàntavàkyaprardànàrtham / kiü punastadvedàntavàkyaü yatsåtreõaiha lilakùayiùitam / 'bhçgurvai vàruõiþ / varuõaü pitaramupasasàra / adhãhi bhagavo brahmeti' / ityupakramya- 'yato và imàni bhåtàni jàyante / yena jàtàni jãvanti / yatprayantyabhisaüvi÷anti / tadvijij¤àsasva / tadbrahmeti' / (taitti. 3.1) / tasya ca nirõayavàkyam- 'ànandàddhyeva khalvimàni bhåtàni jàyante / ànandena jàtàni jãvanti / ànandaü prayantyabhisaüvi÷anti' / (taitti. 3.6) anyànyàpyeva¤jàtãyakàni vàkyàni nityà÷uddhabuddhamuktasvabhàvasarvaj¤asvaråpakàraõaviùayàõyudàhartavyàni // 2 // ---------------------- FN: 'idaü sarvamasçjata yadidaü ki¤ca' iti pratyakùam / ____________________________________________________________________________________________ 3 ÷àstrayonitvàdhikaraõam / så. 3 jagatkàraõatvaprardànena sarvaj¤aü brahmetyupakùiptaü tadeva draóhayannàha- ÷àstrayonitvàt | BBs_1,1.3 | mahata çgvedàdeþ ÷àstrasyànekavidyàsthànopabçühitasya pradãpavatsarvàrthàvadyotinaþ sarvaj¤akalpasya yoniþ kàraõaübrahma / nahãdç÷asya ÷àstrasyargvedàdikùaõasya sarvaj¤aguõànvitasya sarvaj¤àdanyataþ saübhavo 'sti / yadyadvistaràrthaü ÷àstraü yasmàtpuruùavi÷eùàtsaübhavati, yathà vyàkaraõàdi pàõinyàderj¤eyaikade÷àrthamapi sa tato 'pyadhikataravij¤àna iti prasiddhaü loke / kimu vaktavyamaneka÷àkhàbhedabhinnasya devatiryaïmanuùyavarõà÷ramadipravibhàgahetor çgvedàdyàkhyasya sarvaj¤ànàkarasyàprayatnenaiva lãlànyayena puruùaniþ÷vàsavadyasmànmahato bhåtàdyoneþ saübhavaþ, 'asya mahato bhåtasya niþ÷vasitametadyadçgvedaþ' (bçha. 2.4.10) ityàdi÷ruteþ / tasya mahato bhåtasya nirati÷ayaü sarvaj¤atvaü sarva÷aktimattvaü ceti / athavà yathokta çgvedàdi÷àstraü yoniþ kàraõaü pramàõamasya brahmaõo yathàvatsvaråpàdhigame / ÷àstràdeva praõàõàjjagato janmàdikàraõaü brahmàdhigamyata ityabhipràyaþ / ÷àstramudàhçtaü pårvasåtre- 'yato và imàni bhåtàni jàyante' ityàdi / kimarthaü tarhãdaü såtraü, yàvatà pårvasåtra evaiva¤jàtãyakaü ÷àstramudàharatà ÷àstrayonitvaü brahmaõo dar÷itam / ucyate- tatra pårvasåtràkùareõa spaùñaü ÷àstrasyànupàdànàjjanmàdi kevalamanumànamupanyastamityà÷aïkyeta tàmà÷aïkàü nirvartayitumidaü såtraü pravavçte ÷àstrayonitvàditi // 3 // ---------------------- FN: upabçühaõãyà÷catvàro vedàþ tatra / puràõàni sçùñyàdipratipàdakavàkyàni parakçtipuràkalparåpànarthavàdàü÷ca pràdhànyenopabçühayanti prasaïgàdadvaitabhàgaü karmabhàgaü ca / nyàya÷àstraü tu pramàõaprameyalakùaõàniråpaõena padàrthànvivicya j¤àpayadupabçühayati / pårvottaramãmàüse tu tàtparyanirõayadvàropayukte / dharma÷àstraü ÷rutamanusmçtiü và vidhibhàgamupabçühayati / ÷ikùà sthànakaraõàdiniråpaõadvàrà svàdhyàyo 'dhyetavya iti vidhyarthamupabçühayati / kalpàstu prayoganiråpaõàrthamupayuktàþ / vyàkaraõaü tàvadasminnarthe idaü padaü sàdhviti padàrthànvyàkaroti / niruktaü teùu teùu padeùu yaugikamarthaü pradar÷ayati / chandaþ÷àstraü vedagatàngàyatryàdichandàn lakùaõamukhena vi÷adayati / jyotiùaü paurõamàsyàü jayeddetàmàvàsyàyàmamàvàsyayà yajetetyàdinopàttaü kàlavi÷eùaü vyavasthàpayati / tathàca tattadde÷avyàkhyànàya bahavo maharùayaþ puràõàdinibandhapraõetàro yatra pravçttàstasya mahattvaü vyaktameva / vistararåpor'tho dharmo yasyeti vigrahaþ / vistçtamityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ 4 samanvayàdhikaraõam / så. 4 kathaü punarbrahmaõaþ sàstrapramàõakatvamucyate, yàvatà, ' àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàm' / (jai.så. 1.2.1) iti kriyàparatvaü ÷àstrasya pradar÷itim / ato vedàntànàmànarthakyaü, akriyàrthatvàt / kartçdevatàdiprakà÷anàrthatvena và kriyàvidhi÷eùatvaü, upàsanàdikriyàntavidhànàrthatvaü và / nahi pariniùñhitavastupratipàdanaü saübhavati, pratyakùàdiviùayatvàtpariniùñhitavastunaþ / tatpratipàdane ca heyopàdeyarahite puruùàrthàbhàvàt / ata eva 'so 'rodãt' ityevamàdinàmànarthakyaü mà bhåditi 'vidhinà tvekavàkyatvàtstutyarthena vidhinà syuþ' / (jai.så. 1.2.7) iti stàvakatvenàrthavattvamuktam / mantràõàü ca 'iùe tvà' ityàdãnàü kriyàtatsàdhanàbhidhàyitvena karmasamavàyitvamuktam / na Dvacidapi vedavàkyànàü vidhisaüspar÷amantareõàrthavattà dçùñopapannà và / na ca pariniùñhite vastusvaråpe vidhiþ saübhavati, kriyàviùayatvàdvidheþ / tasmàtkarmàpekùitakartçsvaråpadevatàdiprakà÷anena kriyàvidhi÷eùatvaü vedàntànàm / atha prakaraõàntarabhayànnaitadabhyupagamyate tathàpi svavàkyagatopàsanàdikarmaparatvam / tasàmànna brahmaõaþ ÷àstrayonitvamiti pràpte ucyate- ---------------------- FN: àmnàyasyeti pårvapakùam / asyàrthaþ - àmnàyasya vedasya kriyàpratipàdanaparatvàdatadarthànàmakriyàrthànàü 'so 'rodã' dityàdivàkyànàmànarthakatvaü / tasmàdanityamaniyataü vedànàü pràmàõyamucyate / tadbhåtànàü kriyàrthena samanvaya iti siddhàntaþ / tatteùu vedavàkyeùu bhåtànàü siddàrthapratipàdakavàkyànàü kriyàrthena kriyàpratipàdakavàkyena 'barhiùi rajataü na deyaü, pa÷unà yajete' tyàdinà sahànvayaþ / tathàca nindyatvàdyarthapåraõenànvaye kçte kriyàparatvasiddhyà pràmàõyaü siddham / siddhavastuj¤ànàtphalabhàvàdevetyarthaþ / tat tu samanvayàt | BBs_1,1.4 | tu ÷abdaþ pårvapakùavyàvçttyarthaþ / tadbrahma sarvaj¤aü sarva÷akti jagadutpatti sthitilayakàraõaü vedànta÷àstràdevàvagamyate / katham, samanvayàt / sarveùu hi vedànteùu vàkyàni tàtparyeõaitasyàrthasya pratipàdakatvena samanugatàni / 'sadeva somyedamagra àsãt' / 'ekamevàdvitàyam' / (chàndo. 6.2.1) 'àtmàvà idameka evàgra àsãt' / (aita. 2.1.1.1) 'tadetadbrahmàpårvamanaparamanantaramabàhyam' / 'ayamàtamà brahma sarvànubhåþ' / (bçha. 2.5.19) 'brahmaivedamamçtaü purastàt' / (muõóa. 2.2.11) ityàdãni / naca tadgatànàü padànàü brahmasvaråpaviùaye ni÷cite samanvaye 'vagamyamàner'thàntarakalpanà yuktà, ÷rutihànanya÷rutakalpanàprasaïgàt / naca teùàü kartçsvaråpapratipàdanaparatàvasãyate, 'tatkena kaü payet' (bçha. 2.4.13) ityàdi kriyàkàrakaphalanirãkaraõa÷ruteþ / naca pariniùñhitavastusvaråpatve 'pi pratyakùàdiviùayatvaü brahmaõaþ, 'tattvamasi' (chàndo. 6.8.7) iti brahmàtmabhàvasya ÷àstramantareõànavagamyamànatvàt / yattu heyopàdeyarahitatvàdupade÷ànarthakyamiti, naiùa doùaþ, heyopàdeyà÷ånyabrahmàtmatàvagamàdeva sarvakle÷apràhàõàtpuruùàrthasiddheþ / devatàdipratipàdanàsya tu svavàkyagatopàsanàrthatve 'pi na ka÷cidvirodhaþ / natu tathà brahmaõa upàsanàvidhi÷eùitvaü saübhavati, ekatve heyopàdeyà÷ånyatayà kriyàkàrakàdidvaitavij¤ànopamardepapatteþ / nahyekatvavij¤ànenonmathitasya dvaitavij¤ànasya punaþ saübhavo 'sti, yenopàsanàvidhi÷eùitvaü brahmaõaþ pratipadyeta / yadyapyanyatra vedavàkyànàü vãdhisaüspar÷amantareõa pramàõatvaü na dçùñaü, tathàpyàtmavij¤ànasya phalaparyantatvànna tadviùayasya ÷àstrasya pràmàõyaü ÷akyaü pratyàkhyàtum / na cànumànagamyaü ÷àstrapràmàõyaü, yenànyatra dçùñaü nidar÷anamapekùeta / tasmàtsiddhaü brahmaõaþ ÷àstrapramàõakatvam / atràpare pratyavatiphaùñhante- yadyapi ÷àstrapramàõakaü brahma tathàpi pratipattividhiviùayataiva ÷àstreõa brahma samarpyate / yathà yåpàhavahanãyàdãnyalaukikànyapi vidhi÷aùatayà ÷àstreõa samarpyante tadvat / kuta etat / pravçttinivçttiprayojanatvàcchàstrasya / tathàhi ÷àstratàtparyavida àhuþ- 'dçùño hi tasyàrthaþ karmàvabodhanam' iti / 'codaneti kriyàyàþ pravartakaü vacanam' / 'tasya j¤ànamupade÷aþ'- (jai.så. 1.1.5) 'tadbhåtànàü kriyàrthena samàmnàyaþ'- (jai.så. 1.1.25) 'àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatadarthànàm-' (jai.så. 1.2.1) itica / ataþ puruùaü Dvacidviùayavi÷eùe pravartayatkuta÷cidviùayavi÷eùànnivartayaccàrthavacchàstram / taccheùatayà cànyadupayuktam / tatsàmànyàdvedàntànàmapi tathaivàrthavattvaü syàt / sati ca vidhiparatve yathà svargàdikàmasyàgnihotràdisàdhanaü vidhãyata evamamçtatvakàmasya brahmaj¤ànaü vidhãyata iti yuktam / nanviha jij¤àsyavailakùaõyamuktam- karmakàõóe bhavyo dharmo jij¤àsya iha tu bhåtaü nityanivçttaü brahma jij¤àsyamiti / tatra dharmaj¤ànaphalàdanuùñhànàpekùàdvilakùaõaü brahmaj¤ànaphalaü bhavitumarhati / nàrhatyevaü bhavitum / kàryavidhiprayukttasyaiva brahmaõaþ pratipàdyamànatvàt / 'àtmà và are draùñavyaþ' (bçha. 2.4.5) iti / 'ya àtmàpahatapàpmà-so 'nvevyaþ sa vijij¤àsitavyaþ' (chàndo. 8.7.1) 'àtmetyovopàsãta' (bçha.1.4.7) 'àtmànameva lokamupàsata' (bçha. 1.4.15) / 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muõóa. 3.2.9) ityàdividhàneùu satsu ko 'sàvàtmà kiü tadbrahma ityàkàïkùàyàü tatsvaråpasamarpaõena sarve vedàntà upayuktàþ- 'nityaþ sarvaj¤aþ sarvagato nityatçpto nityà÷uddhabuddhamuktasvabhàvo vij¤ànamànandaü brahma. ityevamàdayaþ / tadupàsanàcca ÷àstradçùño 'pi mokùaþ phalaü bhaviùyatãti / kartavyavidhyananuprave÷e vastumàtrakathane hànopàdànasaübhavàt, saptadvãpà vasumatã, ràjàsau gacchatãtyàdivàkyavadvedàntavàkyànàmànarthakyameva syàt / nanu vastumàtrakathane 'pi rajuriyaü nàyaü sarpa ityàdau bhràntijanitabhãtinivartanenàrthavattvaü dçùñaü tathehàpyasaüsàryàtmavastukathanena saüsàritvabhràntinivartanenàrthavattvaü syàt / syàdetadevaü, yadi rajusvaråpa÷ravaõa iva sarpabhràntiþ, saüsàritvabhràntirbrahmasvaråpa÷ravaõamàtreõa nivarteta / natu nivartate, ÷rutabrahmaõo 'pi yathàpårvaü sukhaduþkhàdisaüsàridharmadar÷anàt, '÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ' (bçha. 2.4.5) iti ca ÷ravaõottarakàlayormanananididhyàsanayorvidhirdar÷anàt / tasmàtpratipattividhiviùayatayaiva ÷àstrapramàõakaü brahmàbhyupagantavyamiti / atràbhidhãyate- na / karmabrahmavidyàphalayorvailakùaõyàt / ÷àrãraü vàcikaü mànasaü ca karma ÷rutismçtisiddhaü dharmàkhyaü, yadviùayà jij¤àsà 'athàto dharmajij¤àsà' (jai.så. 1.1.1) iti såtrità, adharmo 'pi hiüsàdiþ pratiùedhacodanàlakùaõatvàjjij¤àsyaþ parihàràya / tayo÷codanàlakùaõayorarthànarthayordharmàdharmayoþ phale pratyakùe sukhaduþkhe ÷arãravàïmanobhirevopabhujyamàne viùayendriyasaüyogajanye brahmàdiùu sthàvarànteùu prasiddhe / manuùyatvàdàrabhya brahmànteùu dehavatsu sukhatàratamyamanu÷råyate / tata÷ca taddhetordharmasya tàratamyaü gamyate / dharmatàratamyàdadhikàritàratamyam / prasiddhaü càrthitvasàrmathyàdikçtamadhikàritàratamyam / tathàca yàgàdyanuùñhàyinàmeva vidyàsamàdhivi÷eùàduttareõa pathà gamanaü, kevalairiùñàpårtadattasàdhanairdhåmàdikrameõa dakùiõena pathà gamanaü, tatràpi sukhatàratamyaü tatsàdhanatàratamyaü ca ÷àstràt 'yàvatsaüpàtamuùitvà' (chàndo. 5.10.5) ityasmàdgamyate / tathà manuùyàdiùu nàrakasthàvarànteùu sukhalava÷codanàlakùaõadharmasàdhya eveti gamyate tàratamyena vartamànaþ / tathordhvagateùvadhogateùu ca dehavatsu duþkhatàratamyardànàttaddhetoradharmasya pratiùedhacodanàkùaõasya tadanuùñhàyinàü ca tàratamye gamyate / evamavidyàdidoùavatàü dharmàdharmatàratamyanimittaü ÷arãropàdànapårvakaü sukhaduþkhatàratamyanimittaü saüsàraråpaü ÷rutismçtinyàyaprasiddham / tathàca smçtiþ- 'na ha vai sa÷arãrasya sataþ priyàpriyayorapahatirasti' iti yathàvarõitaü saüsàraråpamanuvadati / a÷arãraü vàva santaü na priyàpriye spç÷ataþ' (chàndo. 8.12.1) iti priyàpriyaspar÷anapratiùedhàccodanàlakùaõadharmakàryatvaü mokùàkhyasyà÷arãratvasya pratiùidhyata iti gamyate / dharmakàryatve hi priyàpriyaspar÷anapratiùedho nopapadyate / a÷arãratvameva dharmakàryamiticenna, tasya svàbhàvikatvàt / 'a÷arãraü ÷arãre÷vanavastheùvavasthitam / mahàntaü vibhumàtmànaü matvà dhãro na ÷ocati' (kàñha. 1.2.21) 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' (muõóa. 2.1.2) 'asaïgo hyayaü puruùaþ' (bçha. 4.3.15) ityàdi÷rutibhyaþ / ata evànuùñheyakarmaphalavilakùaõaü mokùàkhyama÷arãratvaü nityamiti siddham / tatra ki¤citpariõàmi nityaü yasminvikriyamàõe 'pi tadevedamiti buddhirna vihanyate / yathà pçthivyàdijagannityatvavàdinàm / yathà ca sàükhyànàü guõàþ / idaü tu pàramàrthikaü, kåñasthanityaü, vyomavatsarvavyàpi, sarvavikriyàrahitaü, nityatçptaü, niravayavaü, svaya¤jyotiþsvabhàvam / yatra dharmàdharmã saha kàryeõa kàlatrayaü ca nopàvartete / tadedàrãratvaü mokùàkhyam / 'anyatra dharmàdanyatràdharmàdanyatràsmàtkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca' (ka. 2.14) ityàdi÷rutibhyaþ / atastadbrahma yasyeyaü jij¤àsà prastutà, tadyadi kartavyoùatvenopadiyeta, tena ca kartavyena sàdhya÷cenmokùo 'bhyupagamyeta, anitya eva syàt / tatraivaü sati yathoktakarmaphaleùveva tàratamyàvasthiteùvanityeùu ka÷cidati÷ayo mokùa iti prasajyeta, nitya÷ca mokùaþ sarvairmokùavàdibhirabhyupagamyate, ato na kartavya÷eùatvena brahmopade÷o yuktaþ / apica 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muõóa. 3.2.9) 'kùãyante càsya karmàõi tasmindçùñe paràpare' (muõóa. 2.2.8) / 'ànandaü brahmaõo vidvàn / na bibheti kuta÷cayana' (taitti. 2.9) / 'abhayaü vai janaka pràpto 'si' (bçha. 4.2.4) 'tadàtmànamevàvedehaü brahmàsmãti tasmàttatsarvamabhavat' / (vàjasaneyabràhmaõopa. 1.4.10) 'tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupayataþ' (ã(?). 7) ityevamàdyàþ ÷rutayo brahmavidyànantaraü mokùaü dar÷ayantyo madhye kàryàntaraü vàrayanti / tathà 'tadvaitatpa÷ayannçùirvàmadevaþ pratipede 'haü manurabhavaü sårya÷ca' (bçha. 1.4.10)iti brahmadar÷anasarvàtmabhàvayormadhye kartavyàntaravàraõàyodàhàryam / yathà tiùñhangàyatãti tiùñhatigàyatyayormadhye tatkartçkaü kàryàntaraü nàstãti gamyate / 'tvaü hi naþ pità yo 'smàkamavidyàyàþ paraü pàraü tàrayasi' (pra. 6.8) '÷rutaü hyeva me bhagavaddç÷ebhyastarati ÷okamàtmaviditi so 'haü bhagavaþ ÷ocàmi tvaü mà bhagavacchokasya pàraü tàrayatu' (chàndo. 7.1.3) 'tasmai mçditakaùàyàya tamasaþ pàraü dar÷ayati bhagavànsanatkumàraþ' (chàndo. 7.26.2) iti caivamàdyàþ ÷rutayo mokùapratibandhanivçttimàtramevàtmaj¤ànasya phalaü dar÷ayanti / tathàcàryapraõãtaü nyàyopabçühitaü såtram- 'duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràpàyàdapavargaþ' (nyà. så. 1.1.2) iti / mithyàj¤ànàpàya÷ca brahmàtmaikatvavij¤ànàdbhavati / nacedaü brahmàtmaikatvavij¤ànaü saüpadråpam / yathà 'anantaü vai mano 'nantà vi÷vedevà anantameva sa tena lokaü jayati' (bçha. 3.1.9) iti / na càdhyàsaråpam / yathà 'mano brahmetyupàsãta' (chàndo. 3.18.1) 'àdityo brahmetyàdeþ÷aþ' (chàndo. 3.19.1) iti ca mana àdityàdiùu brahmadçùñadhyàsaþ / nàpi vi÷iùñakriyàyoganimittaü 'vàyurvàva saüvargaþ' 'pràõo vàva saüvargaþ' (chàndo. 4.3.1) itivat / nàùvàjyàvekùaõàdikarmavatkarmàïgasaüskàraråpam / saüpadàdiråpe hi brahmàtmaikatvavij¤àne 'bhyupagamyamàne 'tatvamasi' (chàndo. 6.8.7) 'ahaü brahmàsmi' (bçha. 14.10) 'ayamàtmà brahma' (bçha. 2.5.19) ityevamàdãnàü vàkyànàü brahmàtmaikatvavastupratipàdanaparaþ padasamanvayaþ pãóyeta / 'bhidyate hçdayagranthi÷ichadyante sarvasaü÷ayàþ' (muõóa. 2.2.8) iti caivamàdãnyavidyànivçttiphala÷ravaõànyuparudhyeran / 'brahma veda brahmaiva bhavati' (muõóa. 3.2.9) iti caivamàdãni tadbhàvàpattivacanàni saüpadàdipakùe na sàma¤jasyenopapadyeran / tasmànna saüpadàdiråpaü brahmàtmaikatvavij¤ànam / ato na puruùavyàpàratantrà brahmavidyà / kiü tarhi pratyakùàdipramàõaviùayavastuj¤ànavadvastutantrà / evaübhåtasya brahmaõastaj j¤ànasya ca na kayàcidyuktyà ÷akyaþ kàryànuprave÷aþ kalpayitum / naca vidikriyàkarmatvena kàryànuprave÷o brahmaõaþ, 'anyadeva tadviditàdatho aviditàdadhi' (kena. 1.3) iti vidikriyàkarmatvapratiùedhàt, 'yenedaü sarvaü vijànàti taü kena vijànãyàt' (bçha. 2.4.13) iti ca / tathopàstikriyàkarmatvapratiùedho 'pi bhavati- yadvàcànabhyuditaü yena vàgabhyudyate ityaviùayatvaü brahmaõa upanyasya, 'tadeva brahma tvaü viddhi nedaü yadidamupàsate' (kena. 1.4) iti / aviùayatve brahmaõaþ ÷àstrayonitvànupapattiriticet / na / avidyàkalpitabhedanivçttiparatvàcchàstrasya / nahi ÷àstramidantayà viùayabhåtaü brahma pratipipàdayiùati / kiü tarhi, pratyagàtmatvenàviùayatayà pratipàdayavidyàkalpitaü vedya-veditç-vedanàdibhedamapanayati / tathàca ÷àstram- 'yasyàmataü tasya mataü, mataü yasya na veda saþ / avij¤àtaü vijànatàü vij¤àtamavijànatàm' (kena. 2.3) 'na dçùñerdraùñàraü pa÷yeþ', 'na vij¤àtervij¤àtàraü vijànãyàþ' (bçha. 3.4.2) iti caivamàdi / ato 'vidyàkalpitasaüsàritvanivartanena nityamuktàtmasvaråpasamarpaõànna mokùasyànityatvadoùaþ / yasya tåtpàdyo mokùastasya mànasaü, vàcikaü, kàyikaü và kàryamapekùata iti yuktam / tathà vikàryatve ca tayoþ pakùayormokùasya dhruvamanityatvam / nahi dadhyàdi vikàryaü, utpàdyaü và dhañàdi, nityaü dçùñaü loke / nacàpyatvenàpi kàryàpekùà, svàtmasvaråpatve satyanàpyatvàt / svaråpavyatiriktatve 'pi brahmaõo nàpyatvaü, sarvagatatvena nityàptasvaråpatvàtsarveõa brahmaõaþ, àkà÷asyeva / nàpi saüskàryo mokùaþ, yena vyàpàramapekùeta / saüskàro hi nàma saüskàryasya guõàdhànena và syàddoùàpanayanena và / na tàvadguõàdhànena saübhavati, anàdheyàti÷ayabrahmasvaråpatvànmokùasya / nàpi doùàpanayanena, nityà÷uddhabrahmasvaråpatvànmokùasya / svàtmadharma eva saüsthirobhãto mokùaþ kriyayàtmani saüskriyamàõe 'bhivyajyate, yathà'dar÷e nigharùaõakriyayà saüskrayamàõe bhàsvaratvaü dharma iticet / na / kriyà÷rayatvànupapatteràtmanaþ / yadà÷rayà kriyà tamavikurvatã naivàtmànaü labhate / yadyàtmà kriyayà vikriyetànityatvamàtmanaþ prasajyeta / 'avikàryo 'yamucyate' iti caivamàdãni vàkyàni bàdhyeran / taccàniùñam / tasmànna svà÷rayà kriyà'tmànaþ saübhavati / anyà÷rayàyàstu kriyàyà aviùayatvànna tayàtmà saüskriyate / nanu dehà÷rayayà snànàcamanayaj¤opavãtàdikayà kriyayà dehã saüskriyamàõo dçùñaþ / na / dehàdisaühatasyaivàvidyàgçhãtasyàtmànaþ saüskriyamàõatvàt / pratyakùaü hi snànàcamanàderdehasamavàyitvam / tayà dehà÷rayayà tatsaühata eva ka÷cidavidyayàtmatvena parigçhãtaþ saüskriyata iti yuktam / yathà dehà÷rayacikitsànimittena dhàtusàmyena tatsaühatasya tadabhimànina àrogyaphalaü, ahamaroga iti yatra buddhirutpadyate / evaü snànàcamanayaj¤opavãtàdinà ahaü ÷uddhaþ saüskçta iti yatra buddhirutpadyate sa saüskriyate / sa ca dehena saühata eva / tenaiva hyahaïkartràhaüpratyayaviùayeõa pratyayinà sarvàþ kriyà nirvartyante / tatphalaü ca sa evà÷nàti, 'tayoranyaþ pippalaü svàdvattyanà÷nannanyo abhicàkà÷ãti' (muõóa. 3.1.1) iti mantravarõàt / 'àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõaþ' (kàñha. 1.3.4) iti ca / tathàca 'eko devaþsarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà / karmàdhyakùaþ sarvabhåtàdhivàsaþ sàkùã cetà kevalo nirguõa÷ca' (÷vetà. 6.11) iti / sa paryagàcchukramakàyamantraõamastràviraü÷uddhamapàpaviddham / (ã(?). 8) iti ca / etau mantràvanàdheyàti÷ayatàü nitya÷uddhatàü ca brahmaõo dar÷ayataþ / brahmabhàva÷ca mokùaþ / tasmànna saüskàryo 'pi mokùaþ / ato 'nyanmokùaü prati kriyànuprave÷advàraü na ÷akyaü kenaciddar÷ayitum / tasmàt j¤ànamekaü muktvà kriyàyà gandhamàtrasyàpyanuprave÷a iha nopapadyate / nanu j¤ànaü nàma mànasã kriyà / na / vailakùaõyàt / kriyà hi nàma sà yatra vastusvaråpanirapekùaiva codyate, puruùacittavyàpàràdhãnà ca / yathà yasyai devatàyai havirgçhãtaü syàttàü manasà dhyàyedvùañkariùyan iti / 'saüdhyàü manasà dyàyet' (ai.brà. 3.8.1) iti caivamàdiùu / dhyànaü cintanaü yadyapi mànasaü tathàpi puruùeõa kartumakartumanyathà và kartuü ÷akyaü, puruùatantratvàt / j¤ànaü tu pramàõajanyam / pramàõaü ca yathàbhåtavastuviùayamato j¤ànaü kartumakartumanyathà và kartuma÷akyaü, kevalaü vastutantrameva tat / na codanàtantram // nàpi puruùatantram / tasmànmànasatve 'pi j¤ànasya mahadvailakùaõyam / yathàca 'puruùo vàva gautamàgniþ', 'yoùà vàva gautamàgniþ (chàndo. 5.7,8.1) ityatra yoùitpuruùayoragnibuddhirmànasã bhavati / kevacodanàjanyatvàtkriyaiva sà puruùatantrà ca / yà tu prasiddhe 'gnàvagnibuddhirna sà codanàtantrà / nàpi puruùatantrà / kiü tarhi pratyakùavastutantraiveti j¤ànamevaitanna kriyà / evaü sarvapramàõaviùayavastuùu veditavyam / tatraivaü sati yathàbhåtabrahmàtmaviùayamapi j¤ànaü na codanàtantram / tadviùaye liïàgàdayaþ ÷råyamàõà apyaniyojyaviùayatvàtkuõñhãbhavantyupalàdiùu prayuktakùurataikùõyàdivat, aheyànupàdeyavastuviùayatvàt / kimarthàni tarhi 'àtmà vàre draùyavyaþ ÷rotavyaþ' ityàdãni vidhicchàyàni vacanàni / svàbhàvikapravçttiviùayavimukhãkaraõàrthànãti bråmaþ / yo hi bahirmukhaþ pravartate puruùaþ iùñaü me bhåyàdadaniùñaü màbhåditi, naca tatràtyantikaü puruùãrthaü labhate, tamàtyantikapuruùàrthavà¤chinaü svàbhàvikakàryakaraõasaüghàtapravçttigocaràdvimukhãkçtya pratyagàtmasrotastayà pravartayanti 'àtmà và are draùñavyaþ' ityàdãni / tasyàtmànveùaõàya pravçttasyàheyamanupàdeyaü càtmatattvamupadi÷yate / 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bçha. 2.4.6) 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet kena kaü vijànãyàt vãj¤àtàramare kena vijànãyàt' (bçha. 4.5.15) 'ayamàtmà brahma' (bçha. 2.5.19) ityàdibhiþ / yadapyakartavyapradhànamàtmaj¤ànaü hànàyopàdànàya và na bhavatãti, tattathaivetyabhyupagamyate / alaïkàro hyayamasmàkaü yadbrahmàtmàvagatau satyàü sarvakartavyatàhàniþ kçtakçtyatà ceti / tathàca ÷rutiþ- 'àtmànaü cedvijànãyàdayamastãti påruùaþ / kimicchankasya kàmàya ÷arãramanusaüjvaret' // (bçha. 4.4.12) iti / 'etadbuddhvà buddhimànsyàtkçtakçtya÷ca bhàrata' / (bha.gã. 15.20) iti smçtiþ / tasmànna pratipattividhiviùayatayà brahmaõaþ samarpaõam / yadapi kecidàhuþ- 'pravçttinivçttividhitaccheùavyatirekeõa kevalavastuvàdã vedabhàgo nàsti' iti tanna, aupaniùadasya puruùasya puruùasyànanya÷eùatvàt / yo 'sàvupaniùatsvevàdhigataþ puruùo 'saüsàrã brahma utpàdyàdicaturvidhadravyavilakùaõaþ svaprakaraõastho 'nanyo÷eùaþ, nàsau nàsti nàdhigamyata iti và ÷akyaü vaditum, 'sa eùa neti netyàtmà' (bçha. 3.9.26) ityàma÷abdàt, àtmana÷ca pratyàkhyàtuma÷akyatvàt, ya eva niràkartà tasyaivàtmatvàt / nanvàtmàhaüpratyayaviùayatvàdupaniùatsveva vij¤àyata ityanupapannam / na / tatsàkùitvena pratyuktatvàt / nahyahaüpratyayaviùayakartçvyatirekeõa tatsàkùã sarvabhåtasthaþ sama ekaþ kåñasthanityaþ puruùo vidhikàõóe tarkasamaye và kenacidadhigataþ sarvasyàtmà, ataþ sa na kenacitpratyàkhyàtuü ÷akyo vidhi÷eùatvaü và netum / asmatvàdeva ca sarveùàü na heyo nàpyupàdeyaþ / sarvaü hi vina÷yadvikàrajàtaü puruùàntaü vina÷yati / puruùo vinà÷ahetvàbhàvàdavinà÷ã, vikriyàhetvabhàvàcca, kåñasthanityaþ, ata eva nityà÷uddhabuddhamuktasvabhàvaþ / tasmàt 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñà sà parà gatiþ' (kàñha. 1.3.11) 'taü tvaupaniùadaü puruùaü pçcchàmi' (bçha. 3.9.23) iti caupaniùadatvavi÷eùaõaü puruùasyopaniùatsu pràdhànyena prakà÷yamànatva upapadyate / ato bhåtavastuparo vedabhàgo nàstãti vacanaü sàhasamàtram / yadapi ÷àstratàtparyavidàmanukramaõam- 'dçùño hi tasyàrthaþ karmàvabodhanam' ityevamàdi, taddharmajij¤àsàviùayatvàdvidhipratiùedhà÷àstràbhipràyaü draùñavyam / apica 'àmnàyasya kriyàrthatvàdànarthakyamatarthànàm' ityetadekàntenàbhyupagacchatàü bhåtopade÷ànàrthakyaprasaïgaþ / pravçtti nivçttividhitaccheùavyatirekeõa bhåtaü cedvaståpadi÷ati bhavyàrthatvena, kåñasthanityaü bhåtaü nopadi÷atãti ko hetuþ / nahi bhåtamupadi÷yamànaü kriyà bhavati / akriyàtve 'pi bhåtasya kriyàsàdhanatvàtkriyàrthaü eva bhåtopade÷a iti cet / naiùa doùaþ / kriyàrthatve 'pi kriyàtivartana÷aktimadvaståpadiùñameva / kriyàrthatvaü tu prayojanaü tasya / na caitàvatà vastvanupadiùñaü bhavati / yadi nàmopadiùñaü kiü tava tena syàditi / ucyate- anavagatàtmavaståpade÷a÷ca tathaiva bhavitumarhati / tadavagatyà mithyàj¤ànasya saüsàrahetornivçttiþ prayojanaü kriyata ityavà÷iùñamarthavattvaü kriyàsàdhanavaståpade÷ena / apica 'bràhmaõo na hantavyaþ' iti caivamàdyà nivçttirupadi÷yate / naca sà kriyà / nàpi kriyàsàdhanam / akriyàrthànàmupade÷o 'narthaka÷cet 'bràhmaõo na hantavyaþ' ityàdinivçttyupade÷ànàmànarthakyaü pràptam / taccàniùñam / naca svàbhàvapràptahantyarthànuràgeõa na¤aþ ÷akyamapràptakriyàrthatvaü kalpayituü, hananakriyànivçttyaudàsãnyavyatirekeõa / na¤a÷caiùa svabhàvo yatsvasaübandhino 'bhàvaü bodhayatãti / abhàvabuddhi÷caudàsãnyakàraõam / sà ca dagdhendhanàgnivatsvayamevopà÷àmyati / tasmàtprasaktakriyànivçttyaudàsãnyameva 'bràhmaõo na hantavyaþ' ityàdiùu pratiùedhàrthaü manyàmahe, anyatra prajàpatitràtàdibhyaþ / tasmàtpuruùàrthànupayogyupàkhyànàdibhåtàrthavàdaviùayamànarthakyàbhidhànaü draùñavyam / yadapyuktaü- kartavyavidhyanuprave÷amantareõa vastumàtramucyamànamànarthakaü syàt 'saptadvãpà vasumatã' tyàdivaditi, tatparihçtam / rajuriyaü nàyaü sarpa iti vastumàtrakathane 'pi prayojanasya dçùñatvàt / nanu ÷rutabrahmaõo 'pi yathàpårvaü saüsàritvardànànna rajusvaråpakathanavadarthavattvamityuktam / atrocyate- nàvagatabrahmàtmabhàvasya yathàpårvaü saüsàritvaü ÷akyaü dar÷ayituü va vedapramàõajanitabrahmàtmabhàvavirodhàt / nahi ÷arãràdyàtmàbhimànino duþkhabhayàdimattvaü dçùñamiti tasyaiva vedapramàõajanitabrahmàtmàvagame tadabhimànanivçttau tadeva mithyàj¤ànanimittaü duþkhabhayàdimattvaü bhavatãti ÷akyaü kalpayitum / nahi dhanino gçhasthasya dhanàbhimànino dhanàpahàranimittaü duþkhaü dçùñamiti tasyaiva pravrajitasya dhanàbhimànarahitasya tadeva dhanàpahranimittaü duþkhaü bhavati / naca kuõóalinaþ kuõóalitvàbhimànanimittaü sukhaü dçùñamiti tasyaiva kuõóalaviyuktasya kuõóalitvàbhimànanimittaü sukhaü bhavati / taduktaü ÷rutyà- 'àrãraü vàva santaü na priyàpriye spç÷ataþ' (chàndo. 8.12.1) iti / ÷arãre patite '÷arãratvaü syàt, na jãvata iti cenna, sa÷arãratvasya mithyàj¤ànanimittattvàt / na hyàtmanaþ ÷arãràtmàbhimànalakùaõaü mithyàj¤ànaü muktvànyataþ sa÷arãratvaü ÷akyaü kalpayitum / nityama÷arãratvamakarmanimittattvàdityavocàma / tatkçtadharmàdharmanimittaü sa÷arãratvamiti cenna, ÷arãrasaübandhasyàsiddhatvàddharmàdharmayoràtmakçtatvàsiddheþ / ÷arãrasaübandhasya dharmàdharmayostatkçtatvasya cetaretarà÷rayatvaprasaïgàdandhaparamparaiùànàditvakalpanà / kriyàsamavàyàbhàvàccàmtanaþ kartçtvànupapatteþ / saünidhànamàtreõa ràjaprabhçtãnàü dçùñaü kartavyamiti cenna, dhanadànàdyupàrjitabhçtyasaübandhatvàtteùàü kartçtvopapatteþ / na tvàtmano dhanadànàdivaccharãràdibhiþ svasvàmisaübandhanimittaü ki¤cicchakyaü kalpayitum / mithyàbhimànastu pratyakùaþ saübandhahetuþ / etena yajamànatvamàtmano vyàkhyàtam / atràhuþ- dehàdivyatiriktasyàtmana àtmãye dehàdàvabhimàno gauõo na mithyeti cenna, prasiddhavastubhedasya gauõatvamukhyatvaprasiddheþ / yasya hi prasiddho vastubhedaþ, yathà kesaràdimànàkçtivi÷eùo 'nvayavyatirekàbhyàü siüha÷abdapratyayabhàïmukhyo 'nyaþ prasiddhaþ tata÷cànyaþ puruùaþ pràyikaiþ kraurya÷auryàdibhiþ siühaguõaiþ saüpannaþ siddhaþ, tasya puruùe siüha÷abdapratyayau gauõau bhavato nàprasiddhavastubhedasya / tasya tvanyatrànya÷abdapratyayau bhràntinimittàveva bhavato na gauõau / yathà mandàndhakàre sthàõurayamityagçhyamàõavi÷eùe puruùa÷abdapratyayau sthàõuviùayau, yathàvà ÷uktikàyàmakasmàdrajatamiti ni÷citau ÷abdapratyayau, tadvaddehàdisaüghàte 'hamiti nirupacàreõa ÷abdapratyayàvàtmànàtmàvivekenotpadyamànau kathaü gauõau ÷akyau vaditum / àtmànàtmavivekinàmapi paõóitànàmajàvipàlànàmivàviviktau ÷abdapratyayau bhavataþ / tasmàddehàdivyatiriktàtmàstitvavàdinàü dehàdàvahaüpratyayo mithyaiva na gauõaþ / tasmànmithyàpratyayanimittatvàtsa÷arãratvasya, siddhaü jãvato 'pi viduùo '÷arãratvam / tathàca brahmavidviùayà ÷rutiþ- ' tadyathàhinirlvayanã valmãke mçtà pratyastà ÷ayãtaivamevedaü ÷arãraü ÷ete / athàyama÷arãro 'mçtaþ pràõo brahmaiva teja eva' (bçha. 4.4.7) iti / 'sacakùuracakùuriva sakarõo 'karõa iva savàgavàgiva samanà amanà iva sapràõo 'pràõa iva' iti ca / smçtirapi ca- 'sthitapraj¤asyakà bhàùà' (bha.gã. 2.54) ityàdyà sthitapraj¤alakùaõànyàcakùàõà viduùaþ sarvapravçttyasaübandhaü dar÷ayati / tasmànnàvagatabrahmàtmabhàvasya yathàpårvaü saüsàritvam / yasya tu yathàpårvaü saüsàritvaü nàsàvavagatabrahmàtmabhàva ityanavadyam / yatpunaruktaü ÷ravaõàtparàcãnayormanananididhyàsanayordar÷anàdvadhi÷eùatvaü brahmaõo na svaråpaparyavasàyitvamiti / na / avagatyarthatvànmanananididhyàsanayoþ / yadi hyavagataü brahmànyatra viniyujyeta bhavettadà vidhi÷eùitvam / natu tadasti, manananididhyàsanayorapi ÷ravaõavadavagatyarthatvàt / tasmànna pratapattividhiviùayatayà ÷àstrapramàõakatvaü brahmaõaþ saübhavatãtyataþ svatantrameva brahma ÷àstrapramàõakaü vedàntavàkyasamanvayàditi siddham / eva¤ca sati 'athàto brahmajij¤àsà' iti tadviùayaþ pçthak÷àstramàrambha upapadyate / pratipattividhiparatve hi 'athàto dharmajij¤àse'tyevàrabdhatvànna pçthak÷àstramàrabhyeta / àrabhyamàõaü caivamàrabhyeta - 'athàtaþ pari÷iùñadharmajij¤àseti' ' athàtaþ kratvarthapuruùàrthayorjij¤àsà' (jai. 4.1.1) itivat / brahmàtmaikyàvagatistvapratij¤àteti tadartho yuktaþ ÷àstràrambhaþ- 'athàto brahmajij¤àsà' iti / tasmàdahaü brahmàsmãtyetadavasànà eva sarve viùayaþ sarvàõi cetaràõi pramàõàni / nahyaheyànupàdeyàdvaitàtmàvagatau nirviùayàõyapramàtçkàõi ca pramàõàni bhavitumarhantãti / apicàhuþ- 'gauõamithyàtmano 'sattve putradehàdibàdhanàt / sadbrahmàtmàhamityevaü bodhe kàryaü kathaü bhavet // anveùñavyàtmavij¤ànàtpràkpramàtçtvamàtmanaþ / anviùñaþ syàtpramàtaiva pàpmadoùàdivarjitaþ // dehàtmapratyayo yadvatpramàõatvena kalpitaþ / laukikaü tadvadevedaü pramàõaü tvà'tmani÷cayàt' iti // 4 // iti catuþsåtrã samàptà / ---------------------- FN: pårvapakùiõà kriyà÷eùatayà brahma pratipàdyata ityuktaü tadvyàvçttyarthamiti bhàvaþ / pårõatayà juhådvàrà kratu÷eùatàvàdàtmano 'pi j¤ànadvàrà karma÷eùatvàttadarthà vedàntàstadvidhi÷eùà bhaviùyantãtyà÷aïkyàha tatkeneti / pratipattikarma pradhànakarma÷eùàïgaü / yatha pradhànacaruhomottaraü tenaiva dravyeõa sviùñakçdbalidànàdi / yathàvà ÷ràddhe piõóapradànapåjottaraü piõóànàü gaïgàdipravàhe prakùepaþ / anunaprave÷o 'saübandhaþ / pratipattervidhirniyogastasya viùayabhåtàü pratipattipratyavacchedakatvema viùayatayetyarthaþ / agnyàdidevatodde÷ena puroóà÷àdidravyotsargo yàgaþ / a÷arãraü videhaü, priyàpriye sukhaduþkhe / kçtàkçtàditi / kçtàt kàryàt, akçtàt kàraõàt / tat brahma, avet viditavat / valkalàdivaccittara¤jako ràgàdikaùàyo mçditaþ kùàlitaþ vinà÷ito yasya j¤ànavairàgyàbhyàsakùàrajalena tasmai / adhyàsaþ ÷àstrato 'tasmiüstaddhãþ / àde÷a upade÷aþ / pralayakàle vàyuragnyàdãnsaüvçõoti saüharatãti saüvargaþ, svàpakàle pràõo vàgàdãnsaüharatãti saühàrakriyàyogàtsaüvargaþ / tat viditàjj¤ànaviùayàdanyadbhinnam / atho api aviditàdaj¤ànaviùayàdapi adhi anyat / yadvàcà ÷abdenànabhyuditamaprakà÷itaü, yena bhmaõà sà vàgabhyadyate prakà÷yate / 'nivçttiviùayatvàt' bhà.pà. / svàtmano dharmànà÷rayatve 'pi nityo dharmo mokùàkhyo bhaviùyatãtyabhipràyeõa dharma÷abdaþ, svaråpaparo và / anyo jãvàtmà / pippalaïkarmaphalam / abhicàka÷ãti prakà÷ate / karmàdhyakùaþ karmaphalapradàtà / ÷ukramiti bàhyà÷uddhiviraha uktaþ / avraõamasnàviramityeva kàyaniùedhe siddhe punastanniùedho lãlàdhçtaviùaõvàdivigrahasyàpyançtatàpratipàdanàrthaþ / tathàca - 'màyà hyeùà mayà sçùñà yanmàü pa÷yasi nàrada / sarvabhåtaguõairyuktaü maivaü màü draùñumarhasã' ti / ÷arãropàdànabhåtàvidyàràhityàya ÷uddhamiti / tannimittaràhityàyàpàpaviddhamiti / atrànuprave÷aþ saübandhaþ / mayedaü kàryamityavagatimàn hi niyojyo bhavati / kçtisàdhya÷ca vidhiviùayo bhavati / j¤ànasya ca kçtyasàdhyatvànnobhayamàtmaj¤ànaü bhavatãti bhàvaþ / vidhicchàyàni prasiddhayàgàdividhitulyàni / pratyagàtmani srota÷cittavçttipravàhaþ / 'kçtaü kçtyaü pràpaõãyaü pràptamityeva tuùyati' pa¤ca. / anusaüjvaret ÷arãraü paritapyamànamanutapyeta / pramàpramàråpadhãmàtraviùayaþ pratipatti÷abdaþ / à. / 'yaccàpnoti yadàdatte yaccàtti viùayàniha / yaccàsya saütato bhàvastasmàdàtmeti bhaõyate' iti / ahaüpratyayaviùaya aupaniùadaþ puruùaþ / ahaüpratyayaviùayo yaþ kartà kàryakaraõasaüghàtopahito jãvàtmà tadvyatirekeõa / 'ityevamàdyà' bhà.pà. / bañorvratamityupakràntaü 'nekùetodyantamàdityaü' ityàdi prajàpativratam / vidhyanuprave÷o vidhisaübandhaþ / kåñasthasya kçtyayogànna kartçtvamityarthaþ / ÷abdaþ ÷àbdavodha÷cetyarthaþ / nirupacàreõa guõaj¤ànaüvinà / ÷ravaõamananaku÷alatàmàtreõa paõóitànàü anutpannasàkùàtkàràõàmitiyàvat / ahinirlvayanã sarpatvak valmãkàdau pratyastà nikùiptà mçtà sarpeõa tyaktàbhimànà vartata evamityàdyåhyam / brahmasàkùàtkàro 'vagatistadarthatvàt / vidhi÷eùatvena brahmàrpaõe 'pi / athàta iti tçtãye ÷rutyàdibhiþ ÷eùa÷eùitve siddhe satyanantaraü ÷eùiõaiva ÷eùasya prayuktisaübhavàtkonàma kratave kovà puruùàrtàyeti jij¤àsà pravçttà caturthàdau / tasmàt j¤ànasya prameyapramàtçbàdhakatvàbhàvàt / gaumeti / putradàràdiùvàtmàbhimàno gauõaþ tatra bhedànubhavàt / dehendriyàdiùapa tvabhedànubhavànna gauõaþ kintu mithyà / tadubhayàtmano 'satve putradehàdibàdhanàt- gauõàtmano 'satve putrakalatràdibàdhanaü, mithyàtmano 'satve dehendriyàdibàdhanaü ca / tathàca lokayàtrakàryaü sadbrahmàhamiti bodhakàryaü- advaitasàkùàtkàra÷ca kathaü bhavet / anveùñavyàtmavij¤ànàt- 'ya àtmàpahatapàpmà', so 'nveùñavyaþ iti tadvij¤ànàtpårvamàtmano màtçtvaü pramàprameyapramàõavibhàga÷ca / tena tadabhàve kàryaü notpadyata ityarthaþ / àtmani÷cayàt àbrahmasvaråpasàkùàtkàràdityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ 5 ãkùatyadhikaraõam / så. 5 - 11 evaü tàvadvedàntavàkyànàü brahmàtmàvagatiprayojanànàü brahmàtmani tàtparyeõa samanvitànàmantareõàpi kàryànuprave÷aü, brahmaõi paryavasànamuktam / brahma ca sarvaj¤aü sarva÷akti jagadutpattisthitinà÷akàraõamityuktam / sàükhyàdayastu pariniùñhitaü vastu pramàõàntaragamyameveti manyamànàþ pradhànàdãni kàraõàntaràõyanumimànàstatparatayaiva vedàntavàkyàni yojayanti / sarveùveva vedàntavàkyeùu sçùñiviùayeùvanumànenaiva kàryeõa kàraõaü lilakùayiùitam / pradhànapuruùasaüyogà nityànumeyà iti sàükhyà manyante / kàõàdàstvetebhya eva vàkyebhya ã÷varaü nimittakàraõamanumimate aõåü÷ca samavàyikàraõam / evamanye 'pi tàrkikà vàkyàbhàsayuktyàbhàsàvaùñambhàþ pårvapakùavàdina ihottiùñante / tatra padavàkyapramàõaj¤enàcàryeõa vedàntavàkyànàü brahmàvagatiparatvadar÷anàya vàkyàbhàsayuktàbhàsavipratipattayaþ pårvapakùãkçtya niràkriyante / tatra sàükhyàþ pradhànaü triguõamacetanaü jagataþ kàraõamiti manyamànà àhuþ- yàni vedàntavàkyàni sarvaj¤asya sarva÷akterbrahmaõo jagatkàraõatvaü dar÷ayantãtyavocastàni pradhànakàraõapakùe 'pi yojayituü ÷akyante / sarva÷aktitvaü tàvatpradhànasyàpi svavikàraviùayamupapadyate / evaü sarvaj¤atvamapyupapadyate / katham / yattu j¤ànaü manyase sa sattvadharmaþ , 'sattvàtsaüjàyate j¤ànam' (gã. 14.17) iti smçteþ / tena ca sattvadharmeõa j¤ànena kàryakàraõavantaþ puruùàþ sarvaj¤à yoginaþ prasiddhàþ / sattvasya hi nirati÷ayotkarùe sarvaj¤atvaü prasiddham / na kevalasyàkàryakàraõasya puruùopalabdhimàtrasya sarvaj¤atvaü ki¤cijj¤atvaü và kalpayituü ÷akyam / triguõatvàttu pradhànasya sarvaj¤ànakàraõabhåtaü sattvaü pradhànàvasthàyàmapi vidyata iti pradhànasyàcetanasyaiva sataþ sarvaj¤atvamupacaryate / vedàntavàkyeùvava÷yaü ca tvayàpi sarvaj¤aü brahmàbhyupagacchatà sarvaj¤ànàktimattvenaiva sarvaj¤atvamupagantavyam / nahi sarvaviùayaü j¤ànaü kurvadeva brahma vartate / tathàhi- j¤ànasya nityatve j¤ànakriyàü prati svàtantryaü brahmaõo hãyeta / athànityaü taditi j¤ànakriyàyà uparametàpi brahma, tadà sarvaj¤ànàktimattvenaiva sarvaj¤atvamàpatati / apica pràgutpatteþ sarvakàrakà÷ånyaü brahmeùyate tvayà / naca j¤ànasàdhanànàü ÷arãrendriyàdãnàmabhàve j¤ànotpattiþ kasyacidupapannà / apica pradhànasyanekàtmakasya pariõàmàsaübhavàtkàraõatvopapattirmçdàdivat, nàsaühatasyaikàtmakasya brahmaõa ityevaü pràptaü idaü såtramàrabhyate- ---------------------- FN: kàryasaübandhaüvinàpi anumeyà iti / buddhau yaþ pratibimbaþ sa tàdç÷abimbapårvakaþ pratibimbatvàt / darpaõe mukhàbhàsàdityanumànam / vyàkaraõamãmàüsànyàyàþ padavàkyapramàõàni / vàkyàbhàseùu yuktyàbhàseùu ca vipratipattiryeùàü te / j¤ànakriyàüprati j¤àdhàtvarthaüprati, svàtantryaü kartçtvam / àdipadena j¤eyaj¤àtràdisaügrahaþ / pradhànàdeþ kàraõatvaü tarkapàde yuktibhirnirasyati / brahmaõaþ kàraõatvaü smçtipàde samarthyate / ãkùater nà÷abdam | BBs_1,1.5 | na sàükhyaparikalpitamacetanaü pradhànaü jagataþ kàraõaü ÷akyaü vedànteùvà÷rayitum / a÷abdaü hi tat / kathama÷abdatvaü, ãkùateþ- ãkùitçtva÷ravaõàtkàraõasya / katham / evaühi ÷råyate- 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' / (chàndo. 6.2.1) ityupakramya 'tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti tattejo 'sçjata' (chàndo. 6.2.3) iti / tatredaü÷abdavàcyaü nàmaråpavyàkçtaü jagatpràgutpatteþ sadàtmanàvadhàrya tasyaiva prakçtasya sacchabdavàcyasyekùaõapårvakaü tejaþprabhçteþ sraùñçtvaü dar÷ayati / tathànyatra- 'àtmà và idameka evàgra àsãt / nànyatki¤cana miùat / sa ãkùata lokànnu sçjà iti / sa imàülokànasçjata' (aita. 1.1.1) itãkùàpårvikàmeva sçùñimàcaùñe / Dvacicca ùoóaùakalaü puruùaü prastutyàha- 'sa ãkùà¤cakre / sa pràõamasçjata' (pra÷na. 6.3) iti / ãkùateriti ca dhàtvarthanirde÷o 'bhipretaþ, yajateritivat / na dhàtunirde÷aþ / tena 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavidyasya j¤ànamayaü tapaþ / tasmàdetadbrahma nàma råpamannaü na jàyate' (muõóa. 1.1.9) ityevamàdãnyapi sarvaj¤e÷varakàraõaparàõi vàkyànudàhartavyàni / yattåktaü sattvadharmeõa j¤ànena sarvaj¤aü pradhànaü bhaviùyatãti, tannopapadyate / nahi pradhànàvasthàyàü guõasàmyàtsattvadharmo j¤ànaü saübhavati / nanåktaü sarvaj¤àna÷aktimattvena sarvaj¤aü bhaviùyatãti / tadapi nopapadyate / yadi guõasàmye sati sattvavyapà÷rayàü j¤ànàktimà÷ritya sarvaj¤aü pradhànamucyeta kàmaü rajastamovyapà÷rayàmapi j¤ànapratibandhaka÷aktimà÷ritya ki¤cijj¤amucyeta / apica nàsàkùikà sattvavçttirjànàtinàbhidhãyete / na càcetanasya pradhànasya sàkùitvamasti / tasmàdanupapannaü pradhànasya sarvaj¤atvam / yoginàü tu cetanatvàtsattvotkarùanimittaü sarvaj¤atvamupapannamityanudàharaõam / atha punaþ sàkùinimittamãkùitçtvaü kalpyeta, yathàgninimittamayaþpiõóàderdagdhçtvam / tathàsati yannimittamãkùitçtvaü pradhànasya tadeva sarvaj¤aü mukhyaü brahma jagataþ kàraõamiti yuktam / yatpunaruktaü brahmaõo 'pi na mukhyaü sarvaj¤atvamupapadyate, nityaj¤ànakriyatve j¤ànakriyàüprati svàtantryàsaübhavàditi / atrocyate- idaü tàvadbhavànpraùñavyaþ, kathaü nityaj¤ànakriyatve sarvaj¤atvahàniriti / yasya hi sarvaviùayàvabhàsanakùamaü j¤ànaü nityamasti so 'sarvaj¤a iti vipratiùiddham / anityatve hi j¤ànasya kadàcijjànàti kadàcinnajànàtãtyasarvaj¤atvamapi syàt / nàsau j¤ànanityatve doùo 'sti j¤ànanityatve j¤ànaviùayaþ svàtantryavyapade÷o nopapadyata iti cenna, pratatauùõyaprakà÷e 'pi savitari dahati prakà÷ayatãti svàtantryavyapade÷adar÷anàt / nanu saviturdàhyaprakà÷asaüyoge sati dahati prakà÷ayatãti vyapade÷aþ syàt, natu brahmaõaþ pràgutpatterj¤ànakarmasaüyogo 'stãti viùamo dçùñàntaþ / na / asatyapi karmaõi savità prakà÷ata iti kartçtvavyapade÷adar÷anàt / evamasatyapi j¤ànakarmaõi brahmaõaþ 'tadaikùata' iti kartçtvavyapade÷opapatterna vaiùamyam / karmàpekùàyàü tu brahmaõãkùitçtva÷rutayaþ sutaràmupapannàþ / kiü punastatkarma, yatpràgutpatterã÷varaj¤ànasya viùayo bhavatãti / tattvànyatvàbhyàmanirvacanãye nàmaråpe avyàkçte vyàcikãrùite iti bråmaþ / yatprasàdàddhi yoginàmapyatãtànàgataviùayaü pratyakùaü j¤ànamicchanti yoga÷àstravidaþ, kimu vaktavyaü tasya nityasiddhasye÷varasya sçùñisthitisaühçtiviùayaü nityaj¤ànaü bhavatãti / yadapyuktaü pràgutpatterbrahmaõaþ ÷arãràdisaübandhamantareõekùitçtvamanupapannamiti, na taccodyamavatarati, savitçprakà÷avadbrahmaõo j¤ànasvaråpanityatve j¤ànasàdhanàpekùànupapatteþ / apicàvidyàdimataþ saüsàriõaþ ÷arãràdyapekùà j¤ànotpattiþ syànna j¤ànapratibandhakàraõarahitasye÷varasya / mantrau cemàvã÷varasya ÷arãràdyanapekùatàmanàvaraõaj¤ànatàü ca dar÷ayataþ- 'na tasya kàryaü karaõaü ca vidyate na tatsama÷càbhyadhika÷ca dç÷yate / paràsya ÷aktirvividhaiva ÷råyate svàbhàvikã j¤ànabalakriyà ca' (÷vetà. 6.8) iti / 'apàõipàdo javano grahãtà pa÷yatyacakùuþ sa ÷çõotyakarõaþ / sa vetti vedyaü na ca tasyàsti vettà tamàhuragryaü puruùaü mahàntam' (÷vetà. 3.19) iti ca / nanu nàsti tàvaj j¤ànapratibandhakàraõavànã÷varàdanyaþ saüsàrã, 'nànyo 'stã draùñà nànyo 'to 'stã vij¤àtà' (bçha. 3.7.23) iti ÷ruteþ / tatra kimidamucyate saüsàriõaþ ÷arãràdyapekùà j¤ànotpattirne÷varasyeti / atrocyate - satyaü, ne÷varàdanyaþ saüsàrã / tathàpi dehàdisaüghàtopàdhisaübandha ityata eva, ghañakarakagiriguhàdyupàdhisaübandha iva vyomnaþ / tatkçta÷ca ÷abdapratyayavyavahàro lokasya dçùño ghañacchidraü karakàdicchidramityàdiràkà÷àvyatireke 'pi tatkçtà càkà÷e ghañàkà÷àdibhedamithyàbuddhirdçùñà / tathehàpi dehàdisaüghàtopàdhisaübandhàvivekakçte÷varasaüsàribhedamithyàbuddhiþ / dç÷yate càtmana eva sato dehàdisaüghàte 'nàtmanyàtmatvàbhinive÷o mithyàbuddhimàtreõa pårveõa / sati caivaü saüsàritve dehàdyapekùamãkùitçtvamupapannaü saüsàriõaþ / yadapyuktaü pradhànasyànekàtmakatvànmçdàdivatkàraõatvopapattirnàsaühatasya brahmaõa iti, tatpradhànasyà÷abdatvenaiva pratyuktam / yathà tu tarkeõàpi brahmaõa eva kàraõatvaü nirvoóhuü ÷akyate na pradhànàdãnàü tathà prapa¤cayiùyati- 'na vilakùaõatvàdasya'- (bra. 2.1.4) ityevamàdinà // 5 // ____________________________________________________________________________________________ atràha- yaduktaü nàcetanaü pradhànaü jagatkàraõamãkùitçtvàditi tadanyathàpyupapadyate, acetane 'pi cetanavadupacàradar÷anàt / yathà pratyàsannapatanatàü nadyàþ kålasyàlakùya kålaü pipàtiùatãtyacetane 'pi kåle cetanavadupacàro dçùñaþ, tadvadacetano 'pi pradhàne pratyàsannasarge cetanavadupacàro bhaviùyati 'tadaikùata' iti / yathà loke ka÷ciccetanaþ snàtvà bhuktvà càparàhne gràmaü rathena gamiùyàmãtãkùitvànantaraü tathaiva niyamena pravartate, tathà pradhànamapi mahadàdyàkàreõa niyamena pravartate / tasmàccetanavadupacaryate / kasmàtpunaþ kàraõàdvihàya mukhyamãkùitçtvamaupacàrikaü kalpyate, 'tatteja aikùata', 'tà àpa aikùanta' (chàndo. 6.2.3,4) iti càcetanayorapyaptejaso÷cetanavadupacàradar÷anàt / tasmàtkartçkamapãkùaõamaupacàrikamiti gamyate, 'upacàrapràye vacanàt' iti / evaü pràpta idaü såtramàrabhyate- ---------------------- FN: sàmànyataþ sarve jànàtãti sarvaj¤aþ / tattadvi÷eùadharmaghañàdipuraskàreõa sarve vettãti sarvavit / etadbrahma jàyamànaü hiraõyagarbhàkhyaü kàryam / sàükhyãyaü svamatasamàdhànamupanyasya dåùayati- yattåktamiti / acetanasyàj¤àtçtvaü tacchabdàrthaþ / se÷varasàükhyamatamàha- atheti / pratatetyasya saütatetyarthaþ / asatyapi avivakùitepi / prakçtyarthavatpratyayàrthasyàpi bàdhàbhàvàtsutaràmityuktam / kàryaü ÷arãram, karaõamindriyajàtam / abhinive÷o mithyàbhimànaþ / gauõa÷cennàtma÷abdàt | BBs_1,1.6 | yaduktaü pradhànamacetanaü sacchabdavàcyaü tasminnaupacàrika ãkùatiþ, aptejasoriveti, tadasat / kasmàt, àtma÷abdàt / 'sadeva somyedamagra àsãt' ityupakramya 'tadaikùata tattejo 'sçjata' (chàndo. 6.2.1,3) iti ca tejo 'bannànàü sçùñimuktvà tadeva prakçtaü sadãkùitç, tàni ca tejo 'bannàni, devatà÷abdena paràmç÷yàha- 'seyaü devataikùata hantàhamimàstisro devatà anena jãvenàtmanànuprava÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chàndo. 6.3.2) iti / tatra yadi pradhànamacetanaü guõavçttyekùitç kalpyeta tadeva prakçtatvàtseyaü devateti paràmç÷yeta / na tadà devatà jãvàtma÷abdenàbhidadhyàt / jãvo hi nàma cetanaþ ÷arãràdhyakùaþ pràõànàü dhàrayità, tatprasiddhernirvacanàcca / sa kathamacetanasya pradhànasyàtmà bhavet / àtmà hi nàma svaråpam / nàcetanasya pradhànasya cetano jãvaþ svaråpaü bhavitumarhati / atha tu cetanaü brahma mukhyamãkùitç parigçhyate tasya jãvaviùaya àtma÷abdaprayoga upapadyate / tathà 'sa ya eùo 'õimaitadàtmyamidaü sarvaü tatsatyaü sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' (chàndo. 6.14.3) ityatra 'sa àtmà' iti prakçtaü sadaõimànamàtmànamàtma÷abdenopadi÷ya 'tattvamasi ÷vetaketo' iti cetanasya ÷vetaketoràtmatvenopadi÷ati, aptejasostu viùayatvàdacetanatvaü, nàmaråpavyàkaraõàdau ca prayojyatvenaiva nirde÷àt, nacàtma÷abdavatki¤cinmukhyatve kàraõamastãti yuktaü kålavadgauõatvamãkùitçtvasya / tayorapi ca sadadhiùñhitatvàpekùamevekùitçtvam / satastvàtma÷abdànna gauõamãkùitçtvamityuktam // 6 // ____________________________________________________________________________________________ athocyetàcetane 'pi pradhàne bhavatyàtmàbdaþ, àtmanaþ sarvàrthakàritvàt, yathà ràj¤aþ sarvàrthakàriõi bhçtye bhavatyàtma÷abdo mamàtmà bhadrasena iti / pradhànaü hi puruùasyàtmano bhogàpavargo kurvadupakaroti, ràj¤a iva bhçtyaþ saüdhivigrahàdiùu vartamànaþ / athavaika evàtma÷abda÷cetanàcetanaviùayo bhaviùyati, bhåtàtmendriyàtmeti ca prayogadar÷anàt / yathaika eva jyotiþ÷abdaþ kratujvalanaviùayaþ / tatra kuta etadàtma÷abdàdãkùateragauõatvamityata uttaraü pañhati- ---------------------- FN: anena pårvasçùñyanubhåtena pràõadhçtihetunàmàtmanà sadråpeõa yathoktà devatàþ sargànantaraü pravi÷ya nàma råpaü ceti vispaùñamàsamantàtkaravàõãti parà devatekùitavatãtyarthaþ / kålasya guõavçttyà pipatiùàvadyuktamaptejasorgauõamãkùitçtvamityarthaþ / tanniùñhasya mokùopade÷àt | BBs_1,1.7 | na pradhànamacetanamàtma÷abdàlambanaü bhavitumarhati, 'sa àtmà' iti prakçtaü sadaõimànamàdàya 'tattvamasi ÷vetaketo' iti cetanasya ÷vetaketormokùayitavyasya tanniùñhamupadi÷ya 'àcàryavànpuruùo veda' 'tasya tàvadeva ciraü yàvanna vimokùye 'tha saüpatsye' (chàndo. 6.14.2) iti mokùopade÷àt / yadi hyacetanaü pradhànaü sacchabdavàcyaü tadasãti gràhayenmumukùuü cetanaü santamacetano 'sãti tadà viparãtavàdã ÷àstraü puruùasyànarthàyetyapramàõaü syàt / natu nirdeùaü ÷àstramapramàõaü kalpayituü yuktam / yadi càj¤asya sato mumukùoracetanamanàtmànamàtmetyupadi÷etpramàõabhåtaü ÷àstraü sa ÷raddhadhànatayàndhagolàïgålanyàyena tadàtmadçùñiü na parityajet, tadvyatiriktaü càtmànaü na pratipadyeta, tathà sati puruùàrthàdvihanyetànarthaü na çcchet / tasmàdyathà svargàdyarthino 'gnihotràdisàdhanaü yathàbhåtamupadi÷ati tathà mumukùorapi 'sa àtmà tattvamasi ÷vetaketo' iti yathàbhåtamevàtmànamupadu÷atãti yuktam / eva¤ca sati taptapara÷ugrahaõamokùadçùñàntena satyàbhisandhasya mokùopade÷a upapadyate / anyathà hyamukhye sadàtmatattvopade÷e 'ahamukthamasmãti vidyàt' (ai. àra. 2.1.2.6) itivatsaüpanmàtramidamanityaphalaü syàt / tatra mokùopade÷o nopapadyeta / tasmànna sadaõimanyàtma÷abdasya gauõatvam / bhçtye tu svàmibhçtyabhedasya pratyakùatvàdupapanno gauõa àtma÷abdo mamàtmà bhadrasena iti / apica Dvacidgauõaþ ÷abdo dçùña iti naitàvatà ÷abdapramàõaker'tho gauõã kalpanà nyàyyà, sarvatrànà÷vàsaprasaïgàt / yattåktaü cetanàcetanayoþ sàdhàraõa àtmàbdaþ kratujvalanayoriva jyotiþ÷abda iti, tanna, anekàrthatvàsyànyàyyatvàt / tasmàccetanaviùaya eva mukhya àtma÷abda÷cetanatvopacàràdbhåtàdiùu prayujyate bhåtàtmendriyàtmeti ca / sàdhàraõatve 'pyàtma÷abdasya na prakaraõamupapadaü và ki¤cinni÷càyakamantareõànyataravçttità nirdhàrayituü ÷akyate / nacàtràcetanasya ni÷càyakaü ki¤citkàraõamasti / prakçtaü tu sadãkùitç, saünihita÷cetanaþ ÷vetaketuþ nahi cetanasya ÷vetaketoracetana àtmà saübhavatãtyavocàma / tasmàccetanaviùaya ihàtma÷abda iti ni÷cãyate / jyotiþ÷abdo 'pi laukikena prayogeõa jvalana eva råóhor'thavàdakalpitena tu jvalanasàdç÷yena kratau pravçtta ityadçùñàntaþ / athavà pårvasåtra evàtma÷abdaü nirastasamastagauõatvasàdhàraõatva÷aïkatayà vyàkhyàya tataþ svatantra eva pradhànakàraõaniràkaraõaheturvyàkhyeyaþ 'tanniùñhasya mokùopade÷àt' iti / tasmànnàcetanaü pradhànaü sacchabdavàcyam // 7 // ---------------------- FN: atrottamapuruùaståbhayatra prathamapuruùe chàndasavat / tadà cetanaü santaü mumukùumacetano 'sãtibruvacchàstraü viparãtavàdibhåtvà puüso 'narthàyetikçtvà syàdapramàõamiti yojanà / atra vihatirmuktibhàktvàbhàvaþ / 'yathà satyàbhisaüdhastaptaü para÷uü sa na dahyate 'tha mucyate' iti / ukthaü pràõaþ / mahàvàkyotthaü j¤ànamidamucyate / ____________________________________________________________________________________________ kuta÷ca na pradhànaü sacchabdavàcyam / heyatvàvacanàcca | BBs_1,1.8 | yadyànàtmaiva pradhànaü sacchabdavàcyaü 'sa àtmà tattvamasi' itãhopadiùñaü syàtsa tadupade÷a÷ravaõàdanàtmaj¤atayà tanniùñho mà bhåditi mukhyamàtmànamupadidikùustasya heyatvaü bråyàt / yathàrundhatãü didar÷ayiùustatsamãpasthàü sthålàü tàràmamukhyàü prathamamarundhatiti gràhayitvà tàü pratyàkhyàya pa÷càdarundhatãmeva gràhayati tadvannàyamàtmeti bråyàt / nacaivamavocat / sanmàtràtmàvagatiniùñhaiva hi ùaùñhaprapàñhakaparisamàptirdç÷yate / ca÷abdaþ [pratij¤àvirodhàt | BBs_1,1.8a |] pratij¤àvirodhàbhyuccayapradar÷anàrthaþ / satyapi heyatvavacane pratij¤àvirodhaþ prasajyeta / kàraõavij¤ànàddhi sarvaü vij¤àtamiti pratij¤àtam / 'uta tamàde÷amapràkùyo yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtamiti kathaü nu bhagavaþ sa àde÷o bhavatãti yathà somyaikena mçtpiõóena sarvaü mçnmayaü vij¤àtaü syàdvàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam' / 'evaü somya sa àde÷o bhavati' (chàndo. 6.1.1,3) iti vàkyopakrame ÷ravaõàt / naca sacchabdavàcye pradhàne bhogyavargakàraõe heyatvenàheyatvena và vij¤àte bhoktçvargo vij¤àto bhavati, apradhànavikàratvàdbhoktçvargasya / tasmànna pradhànaü sacchabdavàcyam // 8 // ____________________________________________________________________________________________ kuta÷ca na pradhànaü sacchabdavàcyam- he ÷vetaketo, uta api àdisyata ityàde÷astaü ÷àstràcàryoktigamyaü vastvapràkùyaþ pçùñavànasyàcàryam / vàcàrabhyamàõamuccàryamàõaü nàmadheyameva vikàro na tu ghaña÷aràvàdinàmàtirikto mçdi vikàro vastuto 'sti paramàrthato mçttikaiva tu satyaü vastvastãti / svàpyayàt | BBs_1,1.9 | tadeva sacchabdavàcyaü kàraõaü prakçtya ÷råyate- 'yatraitatpuruùaþ svapiti nàma satà somya tadà saüpanno bhavati svamapãto bhavati tasmàdenaü svapitãtyàcakùate svaü hyapãto bhavati' (chàndo. 6.8.1) iti / eùà ÷rutiþ svapitãtyetatpuruùasya lokaprasiddhaü nàma nirvakti / sva÷abdenehàtmocyate / yaþ prakçtaþ sacchabdavàcyastamapãto bhavatyapigato bhavatãtyarthaþ / apipårvasyaiterlaryàrthatvaü prasiddhaü, prabhavàpyayàvityutpattipralayayoþ prayogadar÷anàt / manaþpracàropàdhivi÷eùasaübandhàdindriyàrthàngçhyaüstadvi÷eùàpanno jãvo jàgarti / tadvàsanàvi÷iùñaþ svapnànpa÷yanmanaþ÷abdavàcyo bhavati / sa upàdhidvayoparame suùuptàvasthàmupàdhikçtavi÷eùàbhàvàtsvàtmani pralãna iveti 'svaü hyapãto bhavati' ityucyate / yathà hçdaya÷abdanirvacanaü ÷rutvà dar÷itam- 'sa và eùa àtmà hçdi tasyaitadeva niruktaü hçdyayamiti tasmàdhçdayamiti' (chàndo. 8.3.3) iti / yathàvà÷anàyodanyà÷abdapravçttimålaü dar÷ayati ÷rutiþ- 'àpa eva tada÷itaü nayante' 'teja eva tatpãtaü nayante' (chà. 6. 8. 3,5) iti ca / evaü svamàtmànaü sacchabdavàcyamapãto bhavatãtãmamarthaü svapitinàmanirvacanena dar÷ayati / naca cetana àtmàcetanaü pradhànaü svaråpatvena pratipadyeta / yadi punaþ pradhànamevàtmãyàtvàtsvà÷abdenaivocyeta, evamapi cetano 'cetanamapyetãti viruddhamàpadyeta / ÷rutyantaraü ca - 'pràj¤enàtmanà saüpariùvakto na bàhyaü ki¤cana veda nàntaram' / (bçha. 4.3.21) iti suùuptàvasthàyàü cetane 'pyayaü dar÷ayati / ato yasminnapyayaþ sarveùàü cetanànàü taccetanaü sacchabdavàcyaü jagataþ kàraõaü na pradhànam // 9 // ---------------------- FN: yatra suptau puüsaþ svapitãtyetannàma bhavati tadà puruùaþ satà saüpannastenaikãbhåta iti yojanà / ____________________________________________________________________________________________ kuta÷ca na pradhànaü jagataþ kàraõam- gatisàmànyàt | BBs_1,1.10 | yadi tàrkikasamaya iva vedànteùvapi bhinnà kàraõàvagatirabhaviùyatkvaciccetanaü brahma jagataþ kàraõaü Dvacidanyadeveti, tataþ kadàcitpradhànakàraõavàdànurodhenàpãkùatyàdi÷ravaõamakalpayiùyat / natvetadasti / samànaiva hi sarveùu vedànteùu cetanakàraõàvagatiþ / 'yathàgnerjvalataþ sarvà di÷o visphuliïgà vipratiùñherannevamevaitasmàdàtmanaþ sarve pràõà yathàyatanaü vipratiùñhante pràõebhyo devà devebhyo lokàþ' (kau. 3.3) iti / 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) iti / 'àtmata evedaü sarvam' (chàndo. 7.26.1) iti / 'àtmana eùa pràõo jàyate' (pra. 3.3) iti càtmanaþ kàraõatvaü dar÷ayanti sarve vedàntàþ / àtma÷abda÷ca cetanavacana ityavocàma / mahacca pràmàõyakàraõametadyadvedàntavàkyànàü cetanakàraõatve samànagatitvaü, cakùuràdãnàmiva råpàdiùu / ato gatisàmànyàtsarvaj¤aü brahma jagataþ kàraõam // 10 // ---------------------- FN: gatiravagatiþ / vipratiùñheran nànàgatitvena di÷o da÷àpi prasçtàþ syurityarthaþ / aj¤àtaj¤àpakatvaü pràmàõyam / ____________________________________________________________________________________________ kuta÷ca sarvaj¤aü brahma jagataþ kàraõam- ÷rutatvàc ca | BBs_1,1.11 | sva÷abdenaiva ca sarvaj¤a ã÷varo jagataþ kàraõamiti ÷råyate ÷vetà÷vataràõàü mantropaniùadi sarvaj¤amã÷varaü prakçtya 'sa kàraõaü karaõàdhipàdhipo na càsya ka÷cijjanità na càdhipaþ' (÷ve. 6.9) iti / tasmàt sarvaj¤aü brahma jagataþ kàraõaü, nàcetanaü pradhànamanyadveti siddham // 11 // ---------------------- FN: kàraõàdhipà jãvasteùàmadhipaþ / vastutantraü bhavejj¤ànaü karmatantramupàsanam / àvistaràmati÷ayena prakañam / ____________________________________________________________________________________________ 6 ànandamayàdhikaraõam / så. 12-19 'janmàdyasya yataþ' ityàrabhya '÷rutatvàcca' ityevamantaiþ såtrairyànyudàhçtàni vedàntavàkyàni teùàü sarvaj¤aþ sarva÷aktirã÷varo jagato janmasthitilayakàraõamityetasyàrthasya pratipàdakatvaü nyàyapårvakaü pratipàditam / gatisàmànyopanyàsena ca sarve vedàntà÷cetanakàraõavàdina iti vyàkhyàtam / ataþ parasya granthasya kimutthànamiti / ucyate- dviråpaü hi brahmàvagamyate, nàmaråpavikàrabhedopàdhivi÷iùñaü, tadviparãtaü ca sarvopàdhivivarjitam / 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yati yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bçha. 4.5.15) 'yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmàtha yatrànyatpa÷yatyanyacchçõotyanyadvijànàti tadalpaü vo vai bhåmà tadamçtamatha yadalpaü tanmartyam' (chàndo. 7.24.1) 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste' (tai.à. 3.12.7) 'niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam / amçtasya paraü setuü dagdhendhanamivànalam' (÷ve. 6.19) 'neti neti' (bç. 2.3.6) iti 'asthålamanaõu' (bç. 3.8.8) 'nyånamanyatsthànaü saüpårõamanyat' iti caivaü sahasra÷o vidyàvidyàviùayabhedena brahmaõo dviråpatàü dar÷ayanti vàkyàni / tatràvidyàvasthàyàü brahmaõa upàsyopàsakàdikùaõaþ sarvo vyavahàraþ / tatra kànicidbrahmaõa upàsanànyabhyudayàrthàni, kànicitkramamuktyarthàni, kànicitkarmasamçddhyarthàni / teùàü guõavi÷eùopàdhibhedena bhedaþ / eka eva tu paramàtme÷varastaistairguõavi÷eùairvi÷iùña upàsyo yadyapi bhavati tathàpi yathàguõopàsanameva phalàni bhidyante / 'taü yathà yathopàsate tadeva bhavati' iti ÷ruteþ, 'yathàkraturasmiüloke puruùo bhavati tathetaþ pretya bhavati' (chà. 3.14.1) iti ca / smçte÷ca- 'yaü yaü vàpi smaranbhàvaü tyajatyante kalevaram / taü tamevaiti kaunteya sadà tadbhàvabhàvitaþ //' (gã. 8.6) iti / yadyapyeka àtmà sarvabhåteùu sthàvarajaïgameùu gåóhastathàpi cittopàdhivi÷eùatàratamyàdàtmanaþ kåñasthanityasyaikaråpasyàpyuttarottaramàviùkçtasya tàratamyamai÷varya÷aktivi÷eùaiþ ÷råyate- 'tasya ya àtmànamàvistaràü veda' (ai.à. 2.3.2.1) ityatra / smçtàvapi- 'yadyadvibhåtimatsarvaü ÷rãmadårjitameva và / tattadevàvagaccha tvaü mama tejoü'÷asaübhavam /' (gã. 10.41) iti / yatra yatra vibhåtyàdyati÷ayaþ sa sa ã÷vara ityupàsyatayà codyate / evamihàpyàdityamaõóale hiraõmayaþ puruùaþ sarvapàpmodayaliïgàtpara eveti vakùyati / evaü 'àkà÷astalliïgàt' (bra. 1.1.22) ityàdiùu draùñavyam / evaü sadyomuktikàraõamapyàtmaj¤ànamupàdhivi÷eùadvàreõopadi÷yamànamapyavivakùitopàdhisaübandhavi÷eùaü paràparaviùayatvena saüdihyamànaü vàkyagatiparyàlocanayà nirõetavyaü bhavati / yathehaiva tàvat 'ànandamayo 'bhyàsàt' iti / evamekamapi brahmàpekùitopàdhisaübandhaü nirastopàdhisaübandhaü copàsyatvena j¤eyatvena ca vedànteùåpadi÷yata iti pradar÷ayituü paro grantha àrabhyate / yacca 'gatisàmànyàt' ityacetanakàraõaniràkaraõamuktaü tadapi vàkyàntaràõi brahmaviùayàõi vyàcakùàõena brahmaviparãtakàraõaniùedhena prapa¤cyate- ànandamayo 'bhyàsàt | BBs_1,1.12 | taittirãyake 'nnamayaü, pràõamayaü, manomayaü, vij¤ànamayaü,cànukramyàmnàyate- 'tasmàdvà etasmàdvij¤ànamayàt / anyo 'ntara àtmànandamayaþ' (tai. 2.5) iti / tatra saü÷ayaþ- kimihànandamaya÷abdena parameva brahmocyate yatprakçtam 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1) iti, kiüvànnamayàdibrahmaõor'thàntaramiti / kiü tàvatpràptaü brahmaõor'thàntaramamukhya àtmànandamayaþ syàt / kasmàt / annamayàdyamukhyàtmapravàhapatitatvàt / athàpi syàtsarvàntaratvàdànandamayo mukhya evàtmeti / na syàtpriyàdyavayavayogàccharãratva÷ravaõàcca / mukhya÷cedàtmànandamayaþ syànna priyàdisaüspar÷aþ syàt / iha tu 'tasya priyameva ÷iraþ' ityàdi ÷råyate / ÷àrãratvaü ca ÷råyate- 'tasyaiùa eva ÷àrãra àtmà / yaþ pårvasya' iti / tasya pårvasya vij¤ànamayasyaiùa eva ÷àrãra àtmà ya eùa ànandamaya ityarthaþ / naca sa÷arãrasya sataþ priyàpriyasaüspàr÷o vàrayituü ÷akyaþ / tasmàtsaüsàryevànandamaya àtmetyavaü pràpta idamucyate- 'ànandamayo 'bhyàsàt' / para evàtmànandamayo bhavitumarhati / kutaþ / abhyàsàt / parasminneva hyàtmanyànanda÷abdo bahukçtvo 'bhyasyate / ànandamayaü prastutya 'raso vai saþ' iti tasyaiva rasatvamuktvocyate- 'rasaühyevàyaü labdhvà'nandã bhavati' iti, 'ko hyevànyàtkaþ pràõyàt / yadeùa àkà÷a ànando na syàt / eùa hyevànandayàti' / (tai. 2.7) 'saiùànandasya mãmàüsà bhavati', ' etamànandamayamàtmànamupasaükràmati', 'ànandaü brahmaõo vidvàn na bibheti kuta÷cana' (tai. 2.8,9) iti / 'ànando brahmeti vyajànàt' (tai. 3.6) iti ca / ÷rutyantare ca 'vij¤ànamànandaü brahma' (bç. 3.9.28) iti brahmaõyevànanda÷abdo dçùñaþ / evamànanda÷abdasya bahukçtvo brahmaõyabhyàsàdànandamaya àtmà brahmeti gamyate / yattåktamannamayàdyamukhyàtmapravàhapatitatvàdànandamayasyàpyamukhyatvamiti, nàsau doùaþ / ànandamayasya sarvàntaratvàt / mukhyameva hyàtmànamupadidikùu ÷àstraü lokabuddhimanusarat, annamayaü ÷arãramanàtmànamatyantamåóhànàmàtmatvena prasiddhamanådya måùàniùiktadrutatàmràdipratimàvattato 'nantaraü tato 'ntaramityevaü pårveõa pårveõa samànamuttaramuttaramanàtmànamàtmeti gràhayat, pratipattisaukaryàpekùayà sarvàntaraü mukhyamànandamayamàtmànamupadide÷eti ÷liùñataram / yathàrundhatãnidar÷ane barhvãùvapi tàràsvamukhyàsvarundhatãùu dar÷itàsu yàntyà pradar÷yate sà mukhyaivàrundhatã bhavati, evamihàpyànandamayasya sarvàntaratvànmukhyamàtmatvam / yattu bråùe, priyàdãnàü ÷irastvàdikalpanànupapannà mukhyasyàtmana iti, àtãtànantaropàdhijanità sà na svàbhàvikãtyadoùaþ / ÷àrãratvamapyànandamayasyànnamayàdi÷arãraparamparayà pradar÷yamànatvàt, na punaþ sàkùàdeva ÷àrãratvaü saüsàrivat, tasmàdàndamayaþ para evàtmà // 12 // ---------------------- FN: tasya niùkalatva÷rutyà niraü÷atvàdityarthaþ / kovànyàccalet, ko và vi÷iùya pràõyàjjãvet / ànandayàti ànandayatãtyarthaþ / upasaükramaõaü pràptiþ brahmaõaþ svaråpamiti ÷eùaþ / lokabuddheþ sthålagràhitàmanusaradityarthaþ / ihàpi amukhyapravàhe patitasyàpi / ____________________________________________________________________________________________ vikàra÷abdàn neti cen na pràcuryàt | BBs_1,1.13 | atràha- nànandamayaþ para àtmà bhavitumarhati / kasmàt, vikàra÷abdàt / prakçtivacanàdayamanyaþ ÷abdo vikàravacanaþ samadhigataþ, ànandamaya iti mayaño vikàrthatvàt / tasmàdannamayàdi÷abdavadvikàraviùaya evànandamaya÷abda iticet, na / pràcuryàrthe 'pi mayañaþ smaraõàt / 'tatprakçtavacane mayañ' (pà. 5.4.21) iti hi pracuratàyàmapi mayañ smaryate / yathà 'annamayo yaj¤aþ' ityannapracura ucyate, evamànandapracuraü brahmànandamaya ucyate / ànandapracuratvaü ca brahmaõo manuùyatvàdàrabhyottarasminnuttarasminsthàne ÷ataguõa ànanda ityuktvà brahmànandasya nirati÷ayatvàvadhàraõàt / tasmàtpràcuryàrthe mayañ // 13 // ____________________________________________________________________________________________ taddhetuvyapade÷àc ca | BBs_1,1.14 | ita÷ca pràcuryàrthe mayañ / yasmàdànandahetutvaü brahmaõo vyapadi÷ati ÷rutiþ- 'eùa hyevànandayàti' iti / ànandayatãtyarthaþ / yo hyanyànànandayati sa pracurànanda iti prasiddhaü bhavati / yathà loke yo 'nyeùàü dhanikatvamàpàdayati sa pracuradhana iti gamyate, tadvat / tasmàtpràcuryàrthe 'pi mayañaþ saübhavàdànandamayaþ para evàtmà // 14 // ____________________________________________________________________________________________ màntravarõikameva ca gãyate | BBs_1,1.15 | ita÷cànandamayaþ para evàtmà / yasmàt 'brahmavidàpnoti param' ityupakramya 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1) ityasminmantre yatprakçtaü brahma satyaj¤ànànantavi÷eùaõairnirdharitaü, yasmàdàkà÷àdikrameõa sthàvarajaïgamàni bhåtànyajàyanta, yacca bhåtàni sçùñvà tànyanupravi÷ya guhàyàmavasthitaü, sarvàntaraü, yasya vij¤ànàya 'anyo 'ntara àtmànyo 'ntara àtmà' iti prakràntaü tanmàntravarõikameva brahmeha gãyate 'anyo 'ntara àtmànandamayaþ' (tai. 2.5) iti / mantrabràhmaõayo÷caikàrthatvaü yuktaü, avirodhàt / anyathà hi prakçtahànàprakçtaprakriye syàtàm / na cànnamayàdibhya ivànandamayàdanyo 'ntara àtmàbhidhãyate / etanniùñhaiva ca 'saiùà bhàrgavã vàruõã vidyà' (tai. 3.6) tasmàdànandamayaþ para evàtmà //15 // ---------------------- FN: yasmàdityasya tasmàditi vyavahitena saübandhaþ / yannirdhàritaü tadeveha gãyata iti yojanà / ekàrthatvesatyupàyopeyatvayogàdityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ netaro 'nupapatteþ | BBs_1,1.16 | ita÷cànandamayaþ para evàtmà / netaraþ / itara ã÷varàdanyaþ saüsàrã jãva ityarthaþ / na jãva ànandamaya÷abdenàbhidhãyate / kasmàt / anupapatteþ / ànandamayaü hi prakçtya ÷råyate- 'so 'kàmayata / bahu syàü prajàyeyeti / sa tapo 'tapyata / sa tapastaptvà / idaüsarvamasçjata / yadidaü ki¤ca' (tai. 2.6) iti / tatra pràk÷arãràdyutpatterabhidhyànaü sçjyamànànàü ca vikàràõàü sraùñuravyatirekaþ sarvavikàrasçùñi÷ca, na parasmàdàtmano 'nyatropapadyate // 16 // ____________________________________________________________________________________________ bhedavyapade÷àc ca | BBs_1,1.17 | ita÷ca nànandamayaþ saüsàrã / yasmàdànandamayàdhikàre- 'raso vai saþ / rasaühyevàyaü labdhvànandã bhavati' (tai. 2.7) iti jãvànandamayau bhedena vyapadi÷ati / nahi labdhaiva labdhavyo bhavati / kathaü tarhi 'àtmànveùñavyaþ', 'àtmalàbhànna paraü vidyate' iti ÷rutismçtã, yàvatà na labdhaiva labdhavyo bhavatãtyuktam / bàóham / tathàpyàtmano 'pracyutàtmabhàsyaiva satastatvànavabodhanimitto dehàdiùvanàtmasvàtmatvani÷cayo laukiko dçùñaþ / tena dehàdibhåtasyàtmano 'pyàtmànanviùño 'nveùñavyo 'labdho labdhavyo '÷rutaþ ÷rotavyo 'mato mantavyo 'vij¤àto vij¤àtavya ityàdibhedavyapade÷a upapadyate / pratiùidhyata eva tu paramàrthataþ sarvaj¤àtparame÷varàdanyo draùñà ÷rotà và 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23) ityàdinà / parame÷varastvavidyàkalpitàccharãràtkartçbhoktçvij¤ànàtmàkhyàdanyaþ / yathà màyàvina÷carmakhaógadharàtsåtreõàkà÷amadhirohataþ sa eva màyàvã paramàrtharåpo bhåmiùñho 'nyaþ / yathàvà dhañàkà÷àdupàdhiparicchinnàdanupàdhiraparicchinna àkà÷o 'nyaþ / ãdç÷aü ca vij¤ànàtmaparamàtmabhedamà÷ritya 'netaro 'nupapatteþ', 'bhedavyapade÷àcca' ityuktam // 17 // ---------------------- FN: adhikàraþ prakaraõam / sa ànandamayo rasaþ sàraþ / akhaõóaikarasasya / lokàdanapeto laukiko 'pràmàõikaþ / ____________________________________________________________________________________________ kàmàc ca nànumànàpekùà | BBs_1,1.18 | ànandamayàdhikàre ca 'so 'kàmayata bahusyàü prajàyeya' (tai. 2.6) iti kàmayitçtvanirde÷ànnànumànikamapi sàükhyaparikalpitamacetanaü pradhànamànandamayatvena kàraõatvena vàpekùitavyam / 'ãkùaternà÷abdam' (bra. 1.1.5) iti niràkçtamapi pradhànaü pårvasåtrodàhçtàü kàmayitçtva÷rutimà÷ritya prasaïgàtpunarniràkriyate gatisàmànyaprapa¤canàya // 18 // ____________________________________________________________________________________________ asminn asya ca tadyogaü ÷àsti | BBs_1,1.19 | ita÷ca na pradhàne jãve vànandamaya÷abdaþ / yasmàdasminnànandamaye prakçta àtmani pratibuddhasyàsya jãvasya tadyogaü ÷àsti / tadàtmanà yogastadyogaþ, tadbhàvàpattiþ / muktirityarthaþ / tadyogaü ÷àsti ÷àstraü- 'yadà hyevaiùa etasminnadç÷ye 'nàtmye 'nirukte 'nilayane 'bhayaü pratiùñhàü vindate / atha so 'bhayaü gato bhavati / yadà hyevaiùa etasminnudaramantaraü kurute / atha tasya bhayaü bhavati' (tai. 2.7) iti / etaduktaü bhavati- yadaitasminnànandamaye 'lpamapyantaramatàdàtmyaråpaü pa÷yati tadà saüsàrabhayànna nivartate / yadà tvetasminnànandamaye nirantaraü tàdàtmyena pratitiùñhati tadà saüsàrabhayànnivartata iti / tacca paramàtmaparigrahe ghañate, na pradhànaparigrahe jãvaparigrahe và / tasmàdànandamayaþ paramàtmeti sthitam / idaü tviha vaktavyam- 'sa và eùa puruùo 'nnarasamayaþ' / 'tasmàdvà etasmàdannarasamayàt / anyo 'ntara àtmà pràõamayaþ' tasmàt 'anyo 'ntara àtmà manomayaþ' tasmàt 'anyo 'ntara àtmà vij¤ànamayaþ' (tai. 2.1,2,3,4) iti ca vikàràrthe mayañpravàhe satyànandamaya evàkasmàdardhajaratãyanyàyena kathamiva mayañaþ pràcuryarthàtvaü brahmaviùayatvaü cà÷rãyata iti / màntravarõikabrahmàdhikàràditi cet, na / annamayàdãnàmapi tarhi brahmatvaprasaïgaþ / atràha- yuktamannamayàdãnàmabrahmatvaü, tasmàttasmàdàntarasyàntarasyànyasyànyasyàtmana ucyamànatvàt ànandamayàttu na ka÷cidanya àntara àtmocyate, tenànandamayasya brahmatvam, anyathà prakçtahànàprakçtaprakriyàprasaïgàditi / atrocyate- yadyapyannamayàdibhya ivànandamayàdanyo 'ntara àtmeti na ÷råyate tathàpi nànandamayasya brahmatvaü, yata ànandamayaü prakçtya ÷råyate- 'tasya priyameva ÷iraþ / modo dakùiõaþ pakùaþ / pramoda uttaraþ pakùaþ / ànanda àtmà / brahma pucchaü pratiùñhà' (tai. 2.5) iti / tatra yadbrahma mantravarõe prakçtam- 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' iti, tadiha 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityucyate / tadvijij¤àpayiùayaivànnamayàdaya ànandamayaparyantàþ pa¤ca ko÷àþ kalpyante / tatra kutaþ prakçtahànàprakçtaprakriyàprasaïgaþ / nanvànandamayasyàvayavatvena 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityucyate, annamayàdãnàmiva 'idaü pucchaü pratiùñhà' ityàdi / tatra kathaü brahmaõaþ svapradhànatvaü ÷akyaü vij¤àtum / prakçtatvàditi bråmaþ / nanvànandamayàvayavatvenàpi brahmaõi vij¤àyamàne na prakçtatvaü hãyate, ànandamayasya brahmatvàditi / atrocyate- tathà sati tadeva brahmànandamaya àtmàvayavã tadeva ca brahmapucchaü pratiùñhàvayava ityasàma¤jasyaü syàt / anyataraparigrahe tu yuktaü 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityatraiva brahmanirde÷a à÷rayituü, brahma÷abdasaüyogàt / nànandamayavàkye brahma÷abdasaüyogàbhàvàditi / apica brahma pucchaü pratiùñhà ityuktatvedamucyate- 'tadapyeùa ÷loko bhavati / asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaü tato viduriti' (tai. 2.6) asmiü÷ca ÷loke 'nanukçùyànandamayaü, brahmaõa eva bhàvàbhàvavedanayorguõadoùàbhidhànàdgamyate 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityatra brahmaõa eva svapradhànatvamiti / na cànandamayasyatmano bhàvàbhàvà÷aïkà yuktà, priyamodàdivi÷eùasyànandamayasya sarvalokaprasiddhatvàt / kathaü punaþ svapradhànaü sadbrahma, ànandamayasya pucchatvena nirdi÷yate- 'brahma pucchaü pratiùñhà' iti / naiùa doùaþ / pucchavatpucchaü , pratiùñhà paràyaõamekanãóaü laukikasyànandajàtasya brahmànanda ityetadanena vivakùyate, nàvayavatvaü, 'etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvanti' (bçha. 4.3.32) iti ÷rutyantaràt / apica ànandamayasya brahmatve priyàdyavayavatvena savi÷eùaü brahmàbhyupagantavyam / nirvi÷eùaü tu brahma vàkya÷eùe ÷råyate, vàïmanasayoragocaratvàbhidhànàt- ' yato vàco nivartante / apràpya manasà saha / ànandaü brahmaõo vidvàn / na bibheti kuta÷caneti' (tai. 2.9) / apica ànandapracura ityukte duþkhàstitvamapi gamyate pràcuryasya loke pratiyogyalpatvàpekùatvàt / tathàca sati, 'yatra nànyatpa÷ti nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmà' (chà. 7.24.1) iti bhåmni brahmaõi tadvyatiriktàbhàva÷rutiråparudhyeta / prati÷arãraü ca priyàdibhedàdànandamayasyàpi bhinnatvam / brahma tu na prati÷arãraü bhidyate, 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (taitti. 2.1) ityànanta÷ruteþ, 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà' (÷ve. 6.11) iti ca ÷rutyantaràt / nacànandamayasyàbhyàsaþ ÷råyate / pràtipadikàrthamàtrameva hi sarvatràbhyasyate- 'raso vai saþ, rasaühyevàyaü labdhvànandã bhavati, ko hyevànyàtkaþ pràõyàt, yadeùa àkà÷a ànando na syàt' / 'saiùànandasya mãmàüsà bhavati' / 'ànandaü brahmaõo vidvànna bibheti kuta÷caneti' (tai.2.7.8.9) 'ànando brahmeti vyajànàt' (tai. 6.6) iti ca / yadica ànandamaya÷abdasya brahmaviùayatvaü ni÷citaü bhavet, tata uttareùvànandamàtraprayogeùvapyànandamayàbhyàsaþ kalpyeta / na tvànandamayasya brahmatvamasti, priya÷irastvàdibhirhetubhirityavocàma / tasmàcchrutyantare 'vij¤ànamànandaü brahma' (bç. 3.9.28) ityànandapràtipadikasya brahmaõi prayogadar÷anàt, 'yadeùa àkà÷a ànando na syàt' ityàdirbrahmaviùayaþ prayogo na tvànandamayàbhyàsa ityavagantavyam / yatsvayaü mayaóantasyaivànanda÷abdasyàbhyàsaþ - 'etamànandamayàtmànamupasaükràmati' (tai. 2.8) iti, na tasya brahmaviùayatvamasti, vikàràtmanàmevànnamayàdãnàmanàtmanàmupasaükramitavyànàü pravàhe pañhitatvàt / nanvànandamayasyopasaükramitavyasyànnamayàdivadbrahmatve sati naiva viduùo brahmapràptiphalaü nirdiùñaü bhavet / naiùa doùaþ / ànandamayopasaükramaõanirde÷enaiva pucchapratiùñhàbhåtabrahmapràpteþ phalasyanirdiùñatvàt / 'tadapyeùa ÷loko bhavati / yato vàco nivartante' ityadinà ca prapa¤cyamànatvàt / yà tvànandamayasaünidhàne 'so 'kàmayata bahusyàü prajàyeyeti' iyaü ÷rutirudàhçtà sà 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityanena saünihitatareõa brahmaõà saübadhyamànà nànandamayasya brahmatàü pratibodhayati / tadapekùatvàccottarasya granthasya 'raso vai saþ' ityàdernànandamayaviùayatà / nanu 'so 'kàmayata' iti brahmaõi puüliïganirde÷o nopapadyate / nàyaü doùaþ / 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' ityatra puüliïgenàpyàtma÷abdena brahmaõaþ prakçtatvàt / yà tu bhàrgavã vàruõã vidyà 'ànando brahmeti vyajànàt' iti tasyàü mayaóa÷ravaõàt, priya÷irastvàdya÷ravaõàcca yuktamànandasya brahmatvam / tasmàdaõumàtramapi vi÷eùamanà÷ritya na svata eva priya÷irastvàdi brahmaõa upapadyate / naceha savi÷eùaü brahma pratipipàdayiùitaü, vàïmanasagocaràtikrama÷ruteþ / tasmàdannamayàdiùvivànandamaye 'pi vikàràrtha eva mayaóvij¤eyo na pràcuryàrthaþ / såtràõi tvevaü vyàkhyeyàni- 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityatra kimànandamayàvayavatvena brahma vivakùyata uta svapradhànatveneti / puccha÷abdàdavayavatveneti pràpta ucyate- 'ànandamayo 'bhyàsàt' ànandamaya àtmetyatra 'brahma pucchaü pratiùñhà' iti svapradhànameva brahmopadi÷yate, abhyasàt / 'asanneva sa bhavati' ityasminnigamanà÷loke brahmaõa eva kevalasyàbhyasyamànatvàt / vikàra÷abdànneti cenna pràcuryàt / vikàra÷abdenàvayava÷abdo 'bhipretaþ / pucchamityavayava÷abdànna svapradhànatvaü brahmaõa iti yaduktaü, tasya parihàro vaktavyaþ / atrocyate- nàyaü doùaþ, pràcuryàdapyavayava÷abdopapatteþ / pràcuryaü pràyàpattiþ, avayavapràye vacanamityarthaþ / annamayàdãnàü hi ÷iraàdiùu pucchàntevavayaveþùåkte tvànandamayasyàpi ÷iraàdãnyavayavàntaràõyuktvàvayavapràyàpattyà 'brahma pucchaü pratiùñhà' ityàha, nàvayavavivakùayà / yatkàraõamabhyàsàditi svapradhànatvaü brahmaõaþ samarthitam / 'taddhetuvyapade÷àcca' / sarvasya vikàrajàtasya sànandamayasya kàraõatvena brahma vyapadi÷yate- idaü sarvamasçjata / yadidaü ki¤ca (tai. 2.6) iti / naca kàraõaü sat brahma svavikàrasyànandamayasya mukhyayà vçttyàvayava upapadyate / aparàõyapi såtràõi yathàsaübhavaü pucchavàkyanirdiùñasyaiva brahmaõa upapàdakàni draùñavyàni // 19// ---------------------- FN: anàtmye sasaübandhitayàdhyastendriyajàtenàpa¤càkçtabhåtakàryeõàtmyena tàdàtmyàdihãne, anirukte nikçùyocyanta iti niruktàni bhåtasåkùmàõi tai÷càbhedavarjite, niþ÷eùalayasthànaü nilayanaü màyà tacchånye / udaramiti ut api aramalpam antaraü bhedam / ànandamayàttviti brahmaõyàntaratvama÷rutaü pucchatvaü tu ÷rutamityarthaþ / pucchamityàdhàratvamàtraü pratiùñheti / ekanãóamadhiùñhànaü sopàdànasya jagataþ / yato yasmàt vàcaþ ÷aktivçttyà tamaprakà÷yaiva nivartante / pratiyogã virodhã tasyàtmatvamapekùate / yathà vipramayo gràma ityatra ÷ådralpatvam / upakramaõaü bàdhaþ / upasaükratimitavyànàü vivekena tyàjyànàm / pràyàpattiravayavakramasya buddhau pràptiþ / ____________________________________________________________________________________________ antaradhikaraõam / 20-21 antas taddharmopade÷àt | BBs_1,1.20 | idamàmnàyate- 'atha ya eùo 'ntaràditye hiraõmayaþ puruùo dç÷yate hiraõya÷ma÷rurhiraõyake÷a àpraõakhàtsarvaü eva suvarõaþ' 'tasya yathà kapyàsaü puõóarãkamevamakùiõã tasyoditi nàma sa sarvebhyaþ pàpmabhya udita udeti ha vai sarvebhyaþ pàpmabhyo ya evaü veda' 'ityadhidaivatam' ( chà. 1.6.7.8) / 'athàdhyàtmam' 'atha ya eùo 'ntarapakùiõi puruùo dç÷yate' (chà. 1.7.1.5) ityàdi / tatra saü÷ayaþ- kiü vidyàkarmàti÷ayava÷àtpràptotkarùaþ ka÷citsaüsàrã såryamaõóale cakùuùi copàsyàtvena ÷råyate kiüvà nityasiddhaþ parame÷vara iti / kiü tàvatpràptaü, saüsàrãti / kutaþ råpavattva÷ravaõàt / àdityapuruùe tàvat 'hiraõya÷ma÷ruþ' ityàdi råpamudàhçtam / akùipuruùe 'pi tadevàtide÷ena pràpyate- 'tasyaitasya tadeva råpaü yadamuùya råpam' iti / naca parame÷varasya råpavattvaü yuktam, 'a÷abdarmaspàmaråpamavyayam' (kà. 1.3.15) iti ÷ruteþ, àdhàra÷ravaõàcca- 'ya eùo 'ntaràditye', 'ya eùo 'ntarakùiõi' iti / nahyanàdhàrasya svamahimapratiùñhasya sarvavyàpinaþ parame÷varasyàdhàra upadi÷yeta / 'sa bhagavaþ kasminpratiùñhita iti sve mahimni' (chà. 7.24.1) iti / 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ' iti ca ÷rutã bhavataþ / ai÷varyamaryàdà÷rute÷ca / ' sa eùa ye càmuùmàtparà¤co lokàsteùàü ceùñe devakàmànàü ca' (chàü 1.6.8) ityàdityapuruùasyai÷varyamaryàdà / 'sa eùa ye caitasmàdarvà¤co lokàsteùàü ceùñe manuùyakàmànàü ca' ityakùipuruùasya / naca parame÷varasya maryàdàvadai÷varyaü yuktam, 'eùa sarve÷vara eùa bhåtàdhipatireùa bhåtapàla eùa seturvidhàraõa eùàü lokànàmasaübhedàya' (bç. 4.4.22) ityavi÷eùa÷ruteþ / tasmànnàkùyàdityayorantaþ parame÷vara ityevaü pràpte bråmaþ- 'antastaddharmopade÷àt' iti, 'ya eùo 'ntaràditye' 'ya eùo 'ntarakùiõi' iti ca ÷råyamàõaþ puruùaþ parame÷vara eva, na saüsàrã / kutaþ, taddharmopade÷àt / tasya hi parame÷varasya dharmà ihopadiùñàþ / tadyathà- 'tasyoditi nàma' iti ÷ràvayitvà asyàdityapuruùasya nàma 'sa eùa sarvebhyaþ pàpmabhya uditaþ' iti sarvapàpmàpagamena nirvakti / tadeva ca kçtanirvacanaü nàmàkùipuruùasyàpyatidi÷ati- 'yannàma tannàma' iti / sarvapàpmàpagama÷ca paramàtmana eva ÷råyate- 'ya àtmàpahatapàpmà' (chàü. 8.7.1) ityàdau / tathà càkùuùe puruùe 'saivarktatsamàsa tadukthaü tadyajustadbrahma' ityçksamàsàdyàtmakatàü nirdhàrayati / sà ca parame÷varasyopapadyate, sarvakàraõatvàtsarvàtmakatvopapatteþ / pçthivyagnyàdyàtmake càdhidaivataü çksàme, vàkpràõàdyàtmake càdhyàtmamanukramyàha- 'tasyarkca sàma ca geùõau' ityadhidaivatam / tathàdhyàtmamapi- ' yàvamuùya geùõau tau geùõau' iti / tacca sarvàtmana evopapadyate / tadya ime vãõàyàü gàyantyetaü te gàyanti tasmàtte dhanasanayaþ' (chà. 1.7.6) iti ca laukikeùvapi gàneùvasyaiva gãyamànatvaü dar÷ayati / tacca parame÷varaparigrahe dhañate, 'yadyadvibhåtimatsattvaü ÷rãmadårjitameva và / tattadevàvagaccha tvaü mama tejoü÷asaübhavam / (10.41) iti bhagavadgãtàdar÷anàt / lokakàme÷ititçtvamapi niraï ku÷aü ÷råyamàõaü parame÷varaü gamayati / yattåktaü hiraõya÷ma÷rutvàdiråpa÷ravaõaü parame÷vare nopapadyata iti, atra bråmaþ- syàtparame÷varasyàpãcchàva÷ànmàyàmayaü råpaü sàdhakànugrahàrtham / 'màyà hyeùà mayà sçùñà yanmàü pa÷yasi nàrada / sarvabhåtaguõairyuktaü maivaü màü j¤àtumarhasi' iti smaraõàt / apica yatra tu nirastasarvavi÷eùaü pàrame÷varaü råpamupadi÷yate, bhavati tatra ÷àstram- '÷abdarmaspar÷amaråpamavyayam' ityàdi / sarvakàraõattvàttu vikàradharmairapi kai÷cidvi÷iùñaþ parame÷vara upàsyatvena nirdi÷yate- 'sarvakarmà sarvakàmaþ sarvagandhaþ sarvarasaþ' (chàü 3.14.2) ityàdinà / tathà hiraõya÷ma÷rutvàdinirde÷o 'pi bhaviùyati / yadapyàdhàra÷ravaõànna parame÷vara iti, atrocyate- svamahimapratiùñhasyàpyàdhàravi÷eùopade÷a upàsanàrtho bhaviùyati, sarvagatatvàdbrahmaõo vyomavatsarvàntaratvopapatteþ / ai÷varyamaryàdà÷ravaõamapyadhyàtmàdhidaivatavibhàgàpekùamupàsanàrthameva / tasmàtparame÷vara evàkùyàdityayorantarupadi÷yate // 20 // ---------------------- FN: antaràditye àdityamaõóalamadhye / hiraõmayo jyotirmayaþ / apràõakhànnakhàgramabhivyàpya / kapermarkañasyàsaþ pçùña(puccha) bhàgo 'tyantatejasvã tattulyaü puõóarãkaü yathàtyantadãptimattathàsya devasyàkùiõã prakçùñadãptimatã, tasya uditãti udita udgataþ sakàryasarvapàpàspçùña ityarthaþ / sa eùa ityàdhidaivikapuruùoktiþ / amuùmàdàdityàdårdhvagà ye lokàsteùàmã÷ità ye ca devànàü kàmà bhogàsteùàü cetyarthaþ / yau sarvàtmakaçksàmàtmakau tàvamuùyàdityarathasya geùõau pàdaparvaõã / saniryà¤càyàü / ____________________________________________________________________________________________ bhedavyapade÷àc cànyaþ | BBs_1,1.21 | asti càdityàdi÷arãràbhimànibhyo jãvebhyo 'nya ã÷varo 'ntaryàmã, 'ya àditye tiùñhannàdityàntaro yamàdityo na veda yasyàdityaþ ÷arãraü ya àdityamantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ' (bç. 3.7.9) iti ÷rutyantare bhedavyapade÷àt / tatra hi 'àdityàdantaro yamàdityo na veda' iti vedituràdityàdvij¤ànàtmano 'ntaryàmã spaùñaü nirdi÷yate / sa evehàpyantaràditye puruùo bhavitumarhati, ÷rutisàmànyàt / tasmàtparame÷vara evehopadi÷yata iti siddham / ____________________________________________________________________________________________ 8 àkà÷àdhikaraõam / så. 22 àkà÷as talliïgàt | BBs_1,1.22 | idamàmananti- 'asya lokasya kà gatirityàkà÷a iti hovàca sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyanta àkà÷aü pratyastaü yantyàkà÷o hyevaibhyo jyàyànàkà÷aþ paràyaõam' (chàndo. 1.9.1) iti / tatra saü÷ayaþ- kimàkà÷a÷abdena paraü brahmàbhidhãyata uta bhåtàkà÷amiti / kutaþ saü÷ayaþ, ubhayatra prayogadar÷anàt / bhåtavi÷eùe tàvatsuprasiddho lokavedayoràkà÷a÷abdaþ / brahmaõyapi kvacitprayujyamàno dç÷yate / yatra vàkya÷eùava÷àdasàdhàraõa÷ravaõàdvà nirdhàritaü brahma bhavati, yathà- 'yadeùa àkà÷a ànando na syàt' (tai. 2.7) iti 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma' (chà. 8.14.1) iti caivamàdau / ataþ saü÷ayaþ / kiü punaratra yuktaü, bhåtàkà÷amiti / kutaþ, taddhi prasiddhatareõa prayogeõa ÷ãghraü buddhimàrohati / nacàyamàkà÷a÷abda ubhayoþ sàdhàraõaþ ÷akyo vij¤àtuü, anekàrthatvaprasaïgàt / tasmàdbrahmaõi gauõa àkà÷a÷abdo bhavitumarhati / vibhutvàdibhirhi bahubhirdharmaiþ sadç÷amàkà÷ena brahma bhavati / naca mukhyasaübhave gauõor'tho grahaõamarhati / saübhavati ceha mukhyasyaivàkà÷asya grahaõam / nanu bhåtàkà÷aparigrahe vàkya÷eùo nopapadyate- 'sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante' ityàdiþ / naiùa doùaþ / bhåtàkà÷asyàpi vàyvàdikrameõa kàraõatvopapatteþ / vij¤àyate hi- 'tasmàdvà etasmàdàtmana àkà÷aþ saübhåtaþ / àkà÷àdvàyuþ / vàyoragniþ' (tai. 2.1) ityàdi / jyàyastvaparàyaõatve api bhåtàntaràpekùayopapadyete bhåtàkà÷asyàpi / tasmàdàkà÷a÷abdena bhåtàkà÷asya grahaõamityevaü pràpte bråmaþ- 'àkà÷astalliïgàt' àkà÷a÷abdena brahmaõo grahaõaü yuktam / kutaþ, talliïgàt / parasya hi brahmaõa idaü liïgam- 'sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante' iti / parasmàddhi brahmaõo bhåtànàmutpattiriti vedànteùu maryàdà / nanu bhåtàkà÷asyàpi vàyvàdikrameõa kàraõatvaü dar÷itam / satyaü dar÷itam / tathàpi mulakàraõasya brahmaõo 'parigrahàdàkà÷àdevetyavadhàraõaü, sarvàõãti ca bhåtavi÷eùaõaü nànukålaü syàt / tathà 'àkà÷aü pratyastaü yanti' iti brahmaliïgaü 'àkà÷o hyevaibhyo jyàyànàkà÷aþ paràyaõam' iti ca jyàyastvaparàyaõatve / jyàyastvaü hyànàpekùikaü paramàtmanyevaikasminnàmnàtam- 'jyàyànpçthivyà jyàyamantarikùàjjyàyàndivo jyàyànebhyo lokebhyaþ' (chàü 3.14.3) iti / tathà paràyaõatvamapi paramakàraõatvàtparamàtmanyevopapannataram / ÷ruti÷ca bhavati- 'vij¤ànamànandaü brahma ràterdàtuþ paràyaõam' (bç. 3.9.28) iti / api càntavattvadoùeõa ÷àlàvatyasya pakùaü ninditvà, anantaü ki¤cidvaktukàmena jaivalinà àkà÷aþ parigçhãtaþ, taü càkà÷amudgãthe saüpàdyopasaüharati- 'sa eùa parovarãyànudgãthaþ sa eùo 'nantaþ' (chàü 1.9.2) iti / taccànantyaü brahmaliïgam / yatpunaruktaü bhåtàkà÷aü prasiddhibalena prathamataraü pratãyata iti, atra bråmaþ- prathamataraü pratãtamapi sat vàkya÷eùagatànbrahmaguõàndçùñvà na parigçhyate / dar÷ita÷ca brahmaõyapyàkà÷a÷abdaþ- 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità' ityàdau / tathàkà÷aparyàyavàcinàmapi brahmaõi prayogo dç÷yate- 'çco akùare parame vyomandevà adhi vi÷ve niùeduþ' (ç.saü 1.164.39) 'saiùà bhàrgavã vàruõã vidyà parame vyomanpratiùñhità' (tai. 3.6) 'oü kaü brahma khaübrahma' (chàü 4.10.5) 'khaü puràõam' (bç. 5.1) iti caivamàdau / vàkyopakrame 'pi vartamànasyàkà÷a÷abdasya vàkya÷eùava÷àdyuktà brahmaviùayatvàvadhàraõà / 'agniradhãte 'nuvàkam' iti hi vàkyopakramagato 'pyagni÷abdo màõavakaviùayo dç÷yate / tasmàdàkà÷a÷abdaü brahmeti siddham // 22 // ---------------------- FN: vedituþ pramàtuþ, vij¤ànàtmanaþ antaþkaraõopahitàt / asyeti ÷àlàvatyo bràhmaõo jaivaràjaü pçcchati / nirvahità utpattisthitihetuþ, te nàmaråpe yadantarà yasmàdanye yasya và madhye staþ tannàmaråpàspçùñaü brahmeti vàkyoùàdatràkà÷o brahmetyarthaþ / ràterdhanasya dàtuþ yajamànasya / de÷ato 'nantatvaü paratvaü, guõata utkçùñatvaü varãyastvaü, kàlato vastuta÷càparicchinnatvamànantyam / parebhyaþ svaràdibhyo 'ti÷ayena ÷raiùñhyaü và parovarãyastvam / vyoman vyomni, parame prakçùñe, a÷rare kåñasthe brahmaõi, çco çgupakùitàþ sarve vedà j¤àpakàþ santi / yasminnakùare vi÷vedevà adhiniùeduradhiùñhitàþ / ____________________________________________________________________________________________ 9 pràõàdhikaraõam / så. 23 ata eva pràõaþ | BBs_1,1.23 | udgãthe- 'prastotaryà devatà prastàvamanvàyattà' ityupakramya ÷råyate- katamà sà devateti pràõà iti hovàca sarvàõi ha và imàni bhåtàni pràõamevàbhisaüvi÷anti pràõamabhyujjihate saiùà devatà prastàvamanvàyattà' (chàü. 1.11.4,5) iti / tatra saü÷ayanirõayau pårvavadeva draùñavyau / 'pràõabandhanaü hi somya manaþ' (chàü. 6.8.2) 'pràõasya pràõam' (bç. 4.4.18) iti caivamàdau brahmaviùayaþ pràõa÷abdo dç÷yate, vàyuvikàre tu prasiddhataro lokavedayoþ, ata iha pràõa÷abdena katarasyopàdànaü yuktamiti bhavati saü÷ayaþ / kiü punaratra yuktam / vàyuvikàrasya pa¤cavçtteþ pràõasyopàdànaü yuktam / tatra hi prasiddhataraþ pràõa÷abda ityavocàma / nanu pårvavadihàpi talliïgàdbrahmaõa eva grahaõaü yuktam / ihàpi vàkya÷eùe bhåtànàü saüve÷anodgamanaü pàrame÷varaü karma pratãyate / na / mukhyo 'pi pràõe bhåtasaüve÷anodgamanasya dar÷anàt / evaü hyàmnàyate- 'yadà vai puruùaþ svapiti pràõaü tarhi vàgapyete pràõaü cakùuþ pràõaü manaþ sa yadà prabudhyate pràõadevàdhi punarjàyante' (÷a.brà. 10.3.3.6) iti. pratyakùaü caitatsvàpakàle pràõavçttàvaparilupyamànàyàmindriyavçttayaþ parilupyante prabodhakàle ca pràdurbhavantãti / indriyasàratvàcca bhåtànàmaviruddho mukhye pràõe 'pi bhåtasaüve÷anodgamanavàdã vàkya÷eùaþ / apicàdityo 'nnaü codgãthapratihàrayordevate prastàvadevatàyàþ pràõasyantaraü nirdi÷yete / naca tayorbrahmatvamasti, tatsàmànyàcca pràõasyàpi na brahmatvamityevaü pràpte såtrakàra àha- 'ata eva pràõaþ' iti / 'talliïgàt' iti pårvasåtre nirdiùñam / ata eva talliïgàtpràõa÷abdamapi paraü brahma bhavitumarhati / pràõasyàpi hi brahmaliïgasaübandhaþ ÷råyate- 'sarvàõi ha và imàni bhåtàni pràõamevàbhisaüvi÷anti pràõamabhyujjihate' (chàü 1.115) iti / pràõanimittau sarveùàü bhåtànàmutpattipralayàvucyamànau pràõasya brahmatàü gamayataþ / nanåktaü mukhyapràõaparigrahe 'pi saüve÷anod gamanadar÷anamaviruddhaü, svàpaprabodhayordar÷anàditi / atrocyate- svàpaprabodhayorindriyàõàmeva kevalànàü pràõà÷rayaü saüve÷anodgamanaü dç÷yate, na sarveùàü bhåtànàm / ihatu sendriyàõàü sa÷arãràõàü ca jãvàviùñànàü bhåtànàü, 'sarvàõi ha và imàni bhåtàni' iti ÷ruteþ / yadàpi bhåta÷rutirmahàbhåtaviùayà parigçhyate tadàpi brahmaliïgatvamaviruddham / nanu sahàpi viùayairindriyàõàü svàpaprabodhayoþ pràõe 'pyayaü pràõàcca prabhavaü ÷çõumaþ- 'yadà suptaþsvapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati tadainaü vàksarvairnàmabhiþ sahàpyeti' (kau. 3.3) iti / tatràpi talliïgàtpràõa÷abdaü brahmaiva / yatpunarannàdityasaünidhànàtpràõasyàbrahmatvamiti, tadayuktam / vàkya÷eùabalena pràõa÷abdasya brahmaviùayatàü pratãyamànàyàü saünidhànasyàki¤citkaratvàt / yatpunaþ pràõa÷abdasya pa¤cavçttau prasiddhataratvaü, tadàkà÷a÷abdasyeva pratividheyam / tasmàtsiddhaü prastàvadevatàyàþ pràõasya brahmatvam / atra kecidudàharanti- 'pràõasya pràõam', 'pràõabandhanaü hi somya manaþ' iti ca / tadayuktam / ÷abdabhedàtprakaraõàcca saü÷ayànupapatteþ / yathà pituþ piteti prayoge 'nyaþ pità ùaùñãnirdiùño 'nyaþ prathamànirdiùñaþ pituþ piteti gamyate, tadvat 'pràõasya pràõam' iti ÷abdabhedàtprasiddhàtpràõàdanyaþ pràõasya pràõa iti ni÷cãyate / nahi sa eva tasyeti bhedanirde÷àrhe bhavati / yasya ca prakaraõe yo nirdi÷yate nàmàntareõàpi sa eva tatra prakaraõã nirdiùña iti gamyate / yathà jyotiùñomàdhikàre- 'vasante vasante jyotiùà yajeta' ityatra jyotiþ÷abdo jyotiùñomaviùayo bhavati, tathà parasya brahmaõaþ prakaraõe 'pràõabandhanaü hi somya manaþ' iti ÷rutaþ pràõa÷abdo vàyuvikàramàtraü kathamavagamayet / ataþ saü÷ayaviùayatvànnaitadudàharaõaü yuktam / prastàvadevatàyàü tu pràõe saü÷ayapårvapakùanirõayà upapàditàþ // 23 // ---------------------- FN: càkràyaõarùirdhanàrthã ràj¤o yaj¤aü gatvovàca- he prastotaþ, yà devatà prastàvaü sàmabhaktimanvàyattànugatà / saüve÷anodgamanaü layodayau / tarhi tasyàmavasthàyàü, vàk anuktakarmendriyopalakùaõam, cakùuþ÷rotre tàdçgbuddhãndriyàõàü, buddhirapi manasà lakùyate / bhåteùvindriyàõi såkùmatvàdbhoktçsàmãpyàcca sàràõi atasteùàü layodayoktyetareùàmapi tatsiddheþ ÷eùaghañanetyarthaþ / vàkyàtsaünidhànaü durlabhamityarthaþ / pràõaþ paramàtmà bandhanamà÷rayaþ svaråpaü yasyeti vigrahaþ / ____________________________________________________________________________________________ jyoti÷caraõàdhikaraõam / så. 24-27 jyoti÷ caraõàbhidhànàt | BBs_1,1.24 | idamàmananti- 'atha yadataþ paro jyotirdãpyate vi÷vataþpçùñeùu sarvataþpçùñeùvanuttameùåttameùu lokeùvidaü vàva tadyadidamasminnantaþpuruùe jyotiþ' (chà. 3.13.7) iti / tatra saü÷ayaþ-kimiha jyotiþ÷abdenàdityàdi jyotirabhidhãyate kiüvà paramàtmeti / arthàntaraviùayasyàpi ÷abdasya talliïgàdabrahmaviùayatvamuktam / iha tu talliïgamevàsti nàstãti vicàryate / kiü tàvatpràptam / àdityàdikameva jyotiþ÷abdena parigçhyata iti / kutaþ, prasiddheþ / tamo jyotiriti hãmau ÷abdau parasparapratidvandvã vãùayau prasiddhau / cakùurvçtternirodhakaü ÷àrvaràdikaü tama ucyate / tasyà evànugràhakamàdityàdikaü jyotiþ / tathà 'dãpyate' itãyamapi ÷rutiràdityàdiviùayà prasiddhà / nahi råpàdihãnaü brahma 'dãpyate' iti mukhyàü ÷rutirmahati / dyumaryàdatva÷rute÷ca / nahi caràcarabãjasya brahmaõaþ sarvàtmakasya dyaurmaryàdà yuktà / kàryasya tu jyotiùaþ paricchinnasya dyaurmaryàdà syàt / 'paro divo jyotiþ' iti ca bràhmaõam / nanu kàryasyàpi jyotiùaþ sarvatra gamyamànatvàddyumaryàdàvattvamasama¤jasam / astu tarhyatrivçtkçtaü tejaþ prathamajam / na / atrivçtkçtasya tejasaþ prayojanàbhàvàditi / idameva prayojanaü yadupàsyatvamiti cet / na / prayojanàntaraprayuktasyaivàdityaderupàsyatvadar÷anàt / 'tàsàü trivçtaü trivçtamekaikàü karavàõi' (chà. 6.3.3) iti càvi÷eùa÷ruteþ / nacàtrivçtkçtasyàpi tejaso dyumaryàdatvaü prasiddham / astu tarhi trivçtkçtamevat tejo jyotiþ÷abdam / nanåktamarvàgapi divo 'vagamyate 'gnyàdikaü jyotiriti / naiùa doùaþ / sarvatràpi gamyamànasya jyotiùaþ 'paro divaþ' ityupàsanàrthaþ prade÷avi÷eùaparigraho na virudhyate / natu niùprade÷asyàpi brahmaõaþ prade÷avi÷eùakalpanà bhàginã / 'sarvataþpçùñeùvanuttameùåttameùu lokeùu' iti càdhàrabahutva÷rutiþ kàrye jyotiùyupapadyatetaràm / 'idaü vàva tadyadidamasminnàntaþ puruùe jyotiþ' (chà. 3.13.7) iti ca kaukùeye jyotiraùi paraü jyotiradhyasyamànaü dç÷yate / sàråpyanimittà÷càdhyasà bhavanti / yathà- 'tasya bhåriti ÷ira ekametadakùaram' (bç. 5.5.3) iti / kaukùeyasya tu jyotiùaþ prasiddhamabrahmatvam / 'tasyaiùà dçùñiþ' (chà. 3.13.7) 'tasyaiùà ÷rutiþ' iti cauùõyaghoùavi÷iùñatvasya ÷ravaõàt / 'tadetaddçùñaü ca ÷rutaü cepyupàsãta' iti ca ÷ruteþ / 'cakùuùyaþ ÷ruto bhavati ya evaü veda' (chà. 3.13.8) iti càlpaphala÷ravaõàdabrahmatvam / mahate hi phalàya brahmopàsanamiùyate / nacànyadapi ki¤citsvavàkye pràõàkà÷avajjyotiùo 'sti brahmaliïgam / naca pårvasminnapi vàkye brahma nirdiùñamasti, 'gàyatrã và idaü sarvaü bhåtam' iti chandonirde÷àt / athàpi katha¤citpårvasminvàkye brahma nirdiùñaü syàdevamapi na tasyeha pratyabhij¤ànamasti / tatra hi 'tripàdasyàmçtaü divi' (3.12.1,6) iti dyauradhikaraõatvena ÷råyate / atra punaþ 'paro divo jyotiþ' iti dyaurmaryàdàtvena / tasmàtpràkçtaü jyotiriha gràhyamityevaü pràpte bråmaþ-jyotiriha brahma gràhyam / kutaþ. caraõàbhidhànàt / pàdàbhidhànàdityarthaþ / pårvasminhi vàkye catuùpàdbrahma nirdiùñam- 'tàvànasya mahimà tato jyàyàü÷ca påruùaþ / pàdo 'sya sarvà bhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chà. 3.12.6) ityanena mantreõa / tatra yaccatuùpàdo brahmaõastripàdamçtaü dyusaübandhiråpaü nirdiùñaü tadeveha dyusaübandhànnirdiùñamiti pratyabhij¤àyate / tatparityajya pràkçtaü jyotiþ kalpayataþ prakçtahànàprakçtaprakriye prasajyeyàtàm / na kevalaü pårvavàkyàjjyotirvàkya eva brahmànuvçttiþ, parasyàmapi ÷àõóilyavidyayàmanuvartiùyate brahma / tasmàdiha jyotiriti brahma pratipattavyam / yattåktam- 'jyotiradãpyate' iti caitau ÷abdau kàrye jyotiùi prasiddhàviti / nàyaü doùaþ / prakaraõàdbrahmàvagame satyanayoþ ÷abdayoravi÷eùakatvàt / dãpyamànakàryajyotirupalakùite brahmaõyapi prayogasaübhavàt / 'yena såryastapati tejaseddhaþ' (tai.brà. 3.12.9.7) iti ca mantravarõàt / yadvà nàyaü jyotiþ÷abda÷cakùurvçtterevànugràhake tejasi vartate, anyatràpi prayogadar÷anàt / 'vàcaivàyaü jyotiùàste' (bç. 4.3.5), 'mano jyotirjuùatàm' (tai.brà. 1.6.3.3) iti ca, tasmàdyadyatkasyacidavabhàsakaü tattajyotiþ÷abdenàbhidhãyate / tathà sati brahmaõo 'pi caitanyaråpasya samastajagadavabhàsahetutvàdupapanno jyotiþ÷abdaþ / 'tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti' (kau. 2.5.15) 'taddevà jyotiùàü jyotiràyurhepàsate 'mçtam' (bç. 4.4.16) ityàdi÷rutibhya÷ca / yadapyuktaü dyumaryàdatvaü sarvagatasya brahmaõo nopapadyata iti / atrocyate- sarvagatasyàpi brahmaõa upàsanàrthaþ prade÷avi÷eùaparigraho na virudhyate / nanuktaü niùprade÷asya brahmaõaþ prade÷avi÷eùakalpanà nopapadyata iti / nàyaü doùaþ / niùprade÷asyàpi brahmaõa upàdhivi÷eùasaübandhàtprade÷avi÷eùakalpanopapatteþ / tathàhi- àdityo, cakùuùi, hçdaye, iti prade÷avi÷eùasaübandhàni brahmaõa upàsanàni ÷råyante / etena 'vi÷vataþpçùñheùu' ityàdhàrabahutvamupapàditam / yadapyetaduktaü, auùõyaghoùànumite kaukùeye kàrye jyotiùyadhyasyamànatvàtparamapi divaþ kàryaü jyotireveti / tadapyayuktam / parasyàpi brahõaõo nàmàdipratãkatvatkaukùeyajyotiùpratãkatvopapatteþ / 'dçùñaü ca ÷rutaü cetyupàsãta' iti tu pratãkadvàrakaü dçùñatvaü ÷rutatvaü ca bhaviùyati / yadapyalpaphala÷ravaõànna brahmeti, tadapyanupapannam / nahãyate phalàya brahmà÷rayaõãyaü, iyate neti niyamaheturasti / yatra hi nirastasarvavi÷eùasaübandhaü paraü brahmàtmatvenopadi÷yate, tatraikaråpameva phalaü mokùa ityavagamyate / yatra tu guõavi÷eùasaübandhaü pratãkavi÷eùasaübandhaü và brahmopadi÷yate, tatra saüsàragocaràõyevoccàvacàni phalàni dç÷yante- 'annàdo vasudàno vidante vasu ya evaü veda' (bç. 4.4.24) ityàdyàsu ÷rutiùu / yadyapi na svavàkye ki¤cijjyotiùo brahmaliïgamasti tathàpi pårvasminvàkye dç÷yamànaü grahãtavyaü bhavati / taduktaü såtrakàreõa- 'jyoti÷caraõàbhidhànàt' iti kathaü punarvàkyàntaragatena brahmasaünidhànena jyotiþ÷rutiþ svaviùayàcchakyà pracyàvayitum / naiùa doùaþ / 'yadataþ paro jyotiþ' iti prathamatarapañhitena yacchabdena sarvanàmnà dyusaübnandhàtpratyabhij¤àyamàne pårvavàkyanirdiùñe brahmaõi svasàmàrthyena paràmçùñe satyarthàjjyotiþ÷abdasyàpi brahmaviùayatvopapatteþ / tasmàdiha jyotiriti brahma pratipattavyam // 24 // ---------------------- FN: gàyatryupàdhibrahmopàstyanantaramupàstyantaroktyartho 'tha÷abdaþ / ato dyulokàtparaþparastàdyajjyotirdãpyate tadidamiti jàñhare jyotiùyadhyasyate / vi÷vasmàtpràõivargàt sarvasmàdbhåràdilokàcca pçùñeùåparãtyarthaþ / nahãti råpàdimataþ sàvayavasyaiva dãptiyogàdityarthaþ / yattejobannàbhyàmasaüpçktaü tadatrivatkçtamucyate / prayojanàntaraü tamonà÷àdikam / tàsàü tejobannànàmekaikaü dvidhà vibhajya puna÷cekaikaü bhàgaü dvedhà kçtvà svabhàgàditarabhàgayornikùipya trivçtkaraõaü saüpadyate / bhàginã yuktà / ekatvasàmyàdbhårityasminnakùare prajàpateþ ÷irodçùñiruktà tathàtràpi sàråpyaü vàcyaü anyathàdhyàsàsiddheþ / eùà dçùñiryadetaduùõimànaü spar÷ena vijànàti / eùà ÷rutiryatkarõàvapidhàya ninadamiva ÷çõotãti ÷eùaþ / cakùuùyo dar÷anãyaþ / ÷ruto vi÷rutaþ / pràkçtaü prakçterjàtaü, kàryamiti yàvat / brahmaõo vyavacchidya tejaþsamarpakatvaü vi÷eùakatvaü tadabhàvo 'vi÷eùakatvaü, avi÷eùakatvàdbrahmavyàvartakatvàdityarthaþ / pramityarthatvena upàstyarthatvena và maryàdàvattvam / divaþ paramapãtyanvayaþ / kaukùeyakaü hi jyotirjãvabhàvenànupraviùñasya paramàtmano vikàraþ jãvàbhàve dehasya ÷aithilyàt jãvata÷cauùõyàjjàyate / tasmàtpratãkopàsanamupapannam / jãvaråpeõànnamattãtyannàdaþ, annasyàsamantàddàtà và / vasu hiraõyaü karmaphalaü dadàtãti vasudàna iti guõavi÷eùasaübandhaþ / sarvanàmnà svasàmarthyena svasya sarvanàmnaþ sàmartyaü saünihitavàcitvaü tadbalena paràmçùñe satãti yojanà / ____________________________________________________________________________________________ chando 'bhidhànàn neti cen na tathà ceto'rpaõanigadàt tathà hi dar÷anam | BBs_1,1.25 | atha yaduktaü pårvasminnapi vàkye na brahmabhihitamiti, 'gàyatrã và idaü sarvaü bhåtaü yadidaü ki¤ca' (chàü. 3.12.1) iti gàyatryàkhyasya chandaso 'bhihitatvàditi, tatparihartavyam / kathaü puna÷chandobhidhànànna brahmàbhihitamiti ÷akyate vaktuü, yàvatà 'tàvànasya mahimà' ityetasyàmçci catuùpàdbrahma dar÷itam / naitadasti / 'gàyatrã và idaü sarvam' iti gàyatrãmupakramya tàmeva bhåtapçthivã÷arãrahçdayavàkyapramàõabhedairvyakhyàya 'saiùà catuùpàdà ùaóvidhà gàyatrã tadetadçcàbhyanuktaü tàvànasya mahimà' iti tasyàmeva vyàkhyàtaråpàyàü gàyatryàmudàhçto mantraþ kathamakasmàdbrahma catuùpàdabhidadhyàt / yo 'pi tatra 'yadvai tadbrahma' (chà. 3.12.5,6) iti brahma÷abdaþ so 'pi chandasaþ prakçtatvàcchandoviùaya eva 'ya etàmevaü brahmopaniùadaü veda' (chàü 3.11.3) ityatra hi vedopaniùadamiti vyàcakùate, tasmàcchandobhidhànànna brahmaõaþ prakçtatvamiticet / naiùa doùaþ / 'tathà cetorpaõanigahàt' tathà gàyatryàkhyacchandodvàreõa tadanugate brahmaõi cetasor'paõaü cittasamàdhànamanena brahmaõavàkyena nigadyate- 'gàyatrã và idaü sarvam' iti / nahyakùarasaünive÷amàtràyà gàyatryàþ sarvàtmakatvaü saübhavati / tasmàdyàdgàyatryàkhyavikàre 'nugataü jagatkàraõaü brahma tadiha sarvamityucyate / yathà 'sarvaü khalvidaü brahma' (chà. 3.14.1) iti / kàryaü ca kàraõàdavyatiriktamiti vakùyàmaþ- 'tadananyatvamàrambhaõa÷abdàdibhyaþ' (bra. 2.1.14) ityatra / tathànyatràpi vikàradvàreõa brahmaõa upàsanaü dç÷yate- 'etaü hyeva bahvçcà mahatyukthe mãmàüsanta etamagnàvadhvaryava etaü mahàvrate chandogàþ' (ai.à. 3.23.12) iti / tasmàdasti chandobhidhàne 'pi pårvasminvàkye catuùpàdbrahma nirdiùñam / tadeva jyotirvàkye 'pi paràmç÷yata upàsanàntaravidhànàya / apara àha- sàkùàdeva gàyatrã÷abdena brahma pratipàdyate, saükhyàsàmànyàt / yathà gàyatrã catuùpadà ùaóakùaraiþ pàdaistathà brahma catuùpàt / tathànyatràpi chandobhidhàyã ÷abdor'thàntare saükhyàsàmànyàtprayujyamàno dç÷yate / tadyathà- 'te và ete pa¤cànye pa¤cànye da÷a santastatkçtam' ityupakramyàha 'saiùà viràóannàdi' (chà. 4.3.8) iti / asminpakùe brahmaivàbhihitamiti na chandobhidhànam / sarvathàpyasti pårvasminvàkye prakçtaü brahma // 25 // ---------------------- FN: ya etàü prakçtàü brahmopaniùadaü vedarahasyaü madhuvidyàråpaü veda tasyodayàstamayarahitabrahmapràptirbhavatãtyarthaþ / etamçgvedino mahatyukthe ÷astre upàsate, adhvaryavo yajurvedinaþ kratau chandogàþ sàmavedino mahàvrate kratau / saüvargavidyàyàü adhidaivamagnisåryacandràmbhàüsi vàyau lãyate / adhyatmaü vàk cakùuþ÷rotramanasi pràõamapiyanti / te và ete pa¤cànye àdhidaivikàþ, pa¤cànye àdhyàtmikàste militvà da÷a santaþ kçtamityucyate / kçtaü dyåtam / ____________________________________________________________________________________________ bhåtàdipàdavyapade÷opapatte÷ caivam | BBs_1,1.26 | ita÷caivamabhyupagantavyamiti, pårvasminvàkye prakçtaü brahmeti / yato bhåtàdãnpàdànvyapadi÷ati / bhåtapçthivã÷arãrahçdayàni hi nirdi÷yàha- 'saiùà catuùpadà ùaóvidhà gàyatrã' iti / nahi brahmànà÷rayaõe kevalasya chandaso bhåtàdayaþ pàdà upapadyante / apica brahmànà÷rayaõe neyamçksaübodhyeta- 'tàvànasya' iti / anayà hi çcà svarasena brahmaivàbhidhãyate, 'pàdo 'sya sarvà bhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chà. 3.12.5) iti sarvàtmatvopapatteþ / puruùasåkte 'pãyamçgbrahmaparatayaiva samàmnàyate / smçti÷ca brahmaõa evaüråpatàü dar÷ayati- 'viùñabhyàhamidaü kçtsnamekàü÷ena sthito jagat' (bhaga. 10.42) iti / 'yadvai tadbrahma' (chà. 3.12.7) iti ca nirde÷a evaü sati mukhyàrtha upapadyate / 'pa¤ca brahmapuruùàþ' (chà. 3.13.6) iti ca hçdayasuùiùu brahmapuruùa÷rutirbrahmasaübandhitàyàü vivakùitàyàü saübhavati / tasmàdasti pårvasminvàkye brahma prakçtam / tadeva brahma jyotirvàkye dyusaübandhàtpratyabhij¤àyamànaü paràmç÷yata iti sthitam // 26 // ---------------------- FN: bhåtapçthivã÷arãrahçdayavàkpràõa iti ùañprakàrà gàyatryàkhyasya brahmaõaþ ÷råyante / suùaya÷chidràõi / ____________________________________________________________________________________________ upade÷abhedàn neti cen nobhayasminn apy avirodhàt | BBs_1,1.27 | yadapyetaduktaü pårvatra- 'tripàdasyàmçtaü divi' iti saptamyà dyauràdhàratvenopadiùñà iti, punaþ 'atha yadataþ paro divaþ' iti pa¤camyà maryàdàtvena, tasmàdupade÷abhedànna tasyeha pratyabhij¤ànamasti, tatparihartavyam / atrocyate- nàyaü doùaþ, ubhayasminnapyavirodhàt / ubhayasminnapi saptamyante pa¤camyante copade÷e na pratyabhij¤ànaü virudhyate / yathà loke vçkùàgrasaübaddho 'pi ÷yena ubhayathopadi÷yamàno dç÷yate, vçkùàgre ÷yeno vçkùàgràtparataþ ÷yena iti ca / evaü divyeva sadbrahma divaþ paramityupadi÷yate / apara àha- yathà loke vçkùàgreõàsaübaddho 'pi ÷yena ubhayathopadi÷yamàno dç÷yate, vçkùàgre ÷yeno vçkùàgràtpurataþ ÷yena iti ca / evaü ca divaþ paramapi sadbrahma divãtyupadi÷yate / tasmàdasti pårvanirdiùñasya brahmaõa iha pratyabhij¤ànam / ataþ parameva brahma jyotiþ÷abdamiti siddham // 27 // ____________________________________________________________________________________________ pratardanàdhikaraõam / så. 28-31 pràõas tathànugamàt | BBs_1,1.28 | asti kauùãtakibràhmaõopaniùadãndrapratardanàkhyàyikà- 'pratardano ha vai daivodàsirindrasya priyaü dhàmopajagàma yuddhena ca pauruùeõa ca' ityàrabhyàmnàtà / tasyàü ÷råyate- 'sa hovàca praõo 'smi praj¤àtmà taü màmàyuramçtamityupàþsva' iti / tathottaratràpi 'atha khalu pràõa eva praj¤àtmedaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' (ko. 1.1,2,3) iti / tathà 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' ityàdi / ante ca 'sa eùa pràõa eva praj¤àtmànando 'jaro 'mçtaþ' (ko. 3.8) ityàdi / tatra saü÷ayaþ- kimiha pràõa÷abdena vàyumàtramabhidhãyata upa devatàtmeti, jãvo 'thavà paraü brahmeti / nanu 'ata eva pràõaþ' ityatra varõitaü pràõa÷abdasya brahmaparatvam / ihàpi ca brahmaliïgamasti- 'ànando 'jaro 'mçtaþ' ityàdi / kathamiha punaþ saü÷ayaþ saübhavati / anekaliïgadar÷anàditi bråmaþ / na kevalamiha brahmaliïgamevopalabhyate / santi hãtaraliïgànyapi / 'màmeva vijànãhi' (kau. 3.1) itãndrasya vacanaü devatàtmaliïgam / idaü ÷arãraü parigçhyotthàpayatãti pràõaliïgam / 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' ityàdi jãvaliïgam / ata upapannaþ saü÷ayaþ / tatra prasiddhervàyuþ pràõa iti pràpta ucyate-pràõa÷abdaü brahma vij¤eyam / kutaþ, tathànugamàt / tathàhi- paurvàparyeõa paryalocyamàne vàkye padàrthànàü samanvayo brahmapratipàdanapara upalabhyate / upakrame tàvat, 'varaü vçõãùva' itãndreõoktaþ pratardanaþ paramaü puruùàrthaü varamupacikùepa- 'tvameva me vçõã÷va yaü tvaü manuùyàya hitatamaü manyase' iti / tasmai hitatamatvenopadi÷yamànaþ pràõaþ kathaü paramàtmà na syàt / nahyanyatra paramàtmaj¤ànàddhitatamapràptirasti / 'tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷vetà. 3.8) ityàdi÷rutibhyaþ / tathà 'sa yo màü veda na ha vai tasya kenacana karmaõà loko mãyate na steyena na bhråõahatyayà' (kau. 3.1) ityàdi ca brahmaparigrahe ghañate / brahmavij¤ànena hi sarvakarmakùayaþ prasiddhaþ- 'kùãyante càsya karmàõi tasmindçùñe paràvare' (mu. 2.2.8) ityàdyàsu ÷rutiùu / praj¤àtmatvaü ca brahmapakùa evopapadyate / nahyacetanasya vàyoþ praj¤àtmatvaü saübhavati / tathopasaühàre 'pi 'ànando 'jaro 'mçtaþ' ityànandatvàdãni na brahmaõo 'nyatra samyak saübhavati / 'sa na sàdhunà karmaõà bhåyànbhavati no evàsàdhunà karmaõà kanãyàneùa hyeva sàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokasya unninãùate / eùa u bhavàsàdhu karma kàrayati taü yamebhyo lokebhyo 'dho ninãùate' iti, 'eùa lokàdhipatireùa loke÷aþ' (kau. 3.8) iti ca / sarvametatparasmaninbrahmaõyà÷rãyamàõe 'nugantuü ÷akyate na mukhye pràõe / tasmàtpràõo brahma // 28 // ---------------------- FN: brahmapratipàdanaparatvenaiva padànàmanvayadçùñerityarthaþ / sa netyàdinà dharmàdyaspçùñatvaü tatkàrayitçtvaü tadã÷itçtvaü ca sarvamuktam / ____________________________________________________________________________________________ na vaktur àtmopade÷àd iti ced adhyàtmasaübandhabhåmà hy asmin | BBs_1,1.29 | yaduktaü pràõo brahmeti, tadàkùipyate / na paraü brahma pràõa÷abdam / kasmàt, vakturàtmopade÷àt / vaktà hãndro nàma ka÷cidvigrahavàndevatàvi÷eùaþ svamàtmànaü pratardanàyàcacakùe- 'màmeva vijànãhi' ityupakramya 'pràõo 'smi praj¤àtmà' ityahaïkàravàdena / sa eùa vakturàtmatvenopadi÷yamànaþ pràõaþ kathaü brahma syàt / nahi brahmaõo vaktçtvaü saübhavati 'avàgamanàþ' (bçha / 3.8.8) ityàdi÷rutibhyaþ / tathà vigrahasaübandhibhireva brahmaõyasaübhavadbhirdharmairàtmànaü tuùñàva- 'tri÷ãrùàõaü tvàùñramahanamarunmukhànyatã¤÷àlàvçkebhyaþ pràyaccham' ityevamàdibhiþ / pràõatvaü cendrasya balavatvàdupapadyate / 'pràõo vai balam' iti hi vij¤àyate / balasya cendro devatà prasiddhà / 'yà ca kàcidbalakçtirindrakarmaiva ta' diti hi vadanti / praj¤àtmatvamapyapratihataj¤ànatvàddevatàtmanaþ saübhavati / apratihataj¤ànà devatà iti hi vadanti / ni÷cite caivaü devatàtmopade÷e hitatamatvàdivacanàni yathàsaübhavaü tadviùayàõyeva yojayitavyàni / tasmàdukturindrasyàtmopade÷ànna pràõo brahmetyàkùipya pratisamàdhãyate- 'adhyàtmasaübhandhabhåmà hyasmin' iti / adhyàtmasaübandhaþ pratyagàtmasaübandhasya bhåmàbàhulyasminnadhyàya upalabhyate / 'yàvaddhyasmi¤sarãre pràõo vasati tàvadàyuþ' iti pràõasyaiva praj¤àtmanaþ pratyagbhåtasyàyuùyapradhànopasaühàrayoþ svàtantryaü dar÷ayati na devatàvi÷eùasya paràcãnasya / tathàstitve ca pràõànàü niþ÷reyasamityadhyàtmamevendriyà÷rayaü pràõaü dar÷ayati / tathà 'pràõa eva praj¤àtmedaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' (kau. 3.3) iti, 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' iti cepakramya 'tadyathà rathasyàreùu nemirarpità nàbhàvarà arpità evamevaità bhåtamàtràþ praj¤àmàtràsvarpitàþ praj¤àmàtràþ pràõe 'rpitàþ sa eùa pràõa eva praj¤àtmànando 'jaro 'mçtaþ' iti viùayondriyavyavahàrànabhibhåtaü pratyagàtmànamevopasaüharati / 'sa ma àtmeti vidyàt' iti copasaühàraþ pratyagàtmaparigrahe sàdhurna paràcãnaparigrahe / 'ayamàtmà brahma sarvànabhåþ' (bçha. 2.5.19) iti ca ÷rutyantaram / tasmàdadhyàtmasaübandhabàhulyàdbrahmopade÷a evàyaü na devatàtmopade÷aþ // 29 // kathaü tarhi vakturàtmopade÷aþ- ---------------------- FN: tvaùñçputraü vi÷varåpaü bràhmaõaü ahanaü, arunmukhàn rauti yathàrthaü ÷abdayatãti rut vedàntavàkyaü tanmukhe yeùàü te runmukhàstebhyo 'nyànvedàntabahirmukhànyatãn sàlàvçkebhyo 'raõya÷vabhyo dattavànasmi / yasyàreùu neminàbhyormadhyastha÷alàkàsu cakropàntaråpà nemirarpità, nàbhau cakrapiõóikàyàmarà arpitàþ evaü bhåtàni pçthivyàdãni pa¤ca mãyanta iti màtrà bhogyàþ ÷abdàdayaþ pa¤ceti da÷a bhåtamàtràþ / ____________________________________________________________________________________________ ÷àstradçùñyà tåpade÷o vàmadevavat | BBs_1,1.30 | indro nàma devatàtmànaü svamàtmànaü paramàtmatvenàhameva paraü brahmetyàrùeõa dar÷anena yathà÷àstraü pa÷yannupadi÷ati sma- 'màmeva vijànãhi' iti / yathà 'taddhaitatpa÷yannçùirvàmadevaþ pratipede 'haü manurabhavaü sårya÷ca' iti tadvat / 'tadyo yo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavat' (bç. 1.4.10) iti ÷ruteþ / yatpunaruktaü 'màmeva vijànãhi' ityuktvà vigrahadharmairindra àtmànaü tuùñàva tvàùñravadhàdibhiriti, tatparihartavyam / atrocyate- na tvàùñravadhàdãnàü vij¤eyendrastutyarthatvenopanyàso yasmàdevaïkarmàhaü tasmànmàü vijànãhãti / kathaü tarhi / vij¤ànastutyarthatvena / yatkàraõaü tvàùñravadhàdãni sàhasànyupanyasya pareõa vij¤ànastutimanusaüdadhàti- 'tasya me tatra lobha ca na mãyate sa yo màü veda na ha vai tasya kena ca karmaõà loko mãyate' ityàdinà / etaduktaü bhavati- yasmàdãdç÷ànyapi kråràõi karmàõi kçtavato mama brahmabhåtasya lomàpi na hiüsyate, sa yo 'nyo 'pi màü veda na tasya kenacidapi karmaõà loko hiüsyata iti / vij¤eyaü tu brahmaiva 'pràõo 'smi praj¤àtmà' iti vakùyamàõam / tasmàdbrahmavàkyametat // 30 // ____________________________________________________________________________________________ jãvamukhyapràõaliïgàn neti cen nopàsàtraividhyàdà÷ritatvàd iha tadyogàt | BBs_1,1.31 | yadyapyadhyàtmasaübandhabhåmadar÷anànna paràcãnasya devatàtmana upade÷aþ tathàpi na brahmavàkyaü bhavitumarhati / kutaþ, jãvaliïgànmukhyapràõaliïgàcca / jãvasya tàvadasminvàkye vispaùñaü liïgamupalabhyate 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' ityàdi / atra hi vàgàdibhiþ karaõairvyàpçtasya kàryakaraõàdhyakùasya jãvasya vij¤eyatvamabhidhãyate / tathà mukhyapràõaliïgamapi- 'atha khalu pràõa eva praj¤àtmedaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' iti / ÷arãradhàraõaü ca mukhyapràõasya dharmaþ, pràõasaüvàde vàgàdãnpràõànprakçtya- 'tànvariùñhaþ pràõa uvàca mà mohamàpadyathàhamevaitatpa¤cadhàtmànaü pravibhajyaitadpràõamavaùñabhya vidhàrayàmi' (pra. 2.3) iti ÷ravaõàt / ye tu imaü ÷arãraü parigçhya iti pañhanti teùàmimaü jãvamindriyagràmaü và parigçhya ÷arãramutthàpayatãti vyàkhyeyam / praj¤àtmatvamapi jãve tàvaccetanatvàdupapannam / mukhye 'pi pràõe praj¤àsàdhanapràõàntarà÷rayatvàdupapannameva / jãvamukhyapràõaparigrahe ca pràõapraj¤àtmanoþ sahavçttitvenàbhedanirde÷aþ svaråpeõa ca bhedanirde÷a ityubhayayà nirde÷a upapadyate- 'yo vai pràõaþ sà praj¤à yà vai praj¤à sa pràõaþ saha hyetàvasmi¤÷arãre vasataþ sahotkràmataþ' iti / brahmaparigrahe tu kiü kasmadbhidyeta / tasmàdihajãvamukhyapràõayorantara ubhau và pratãyeyàtàü na brahmeti cet, naitadevaü, upàsàtraividyàt / evaü sati trividhamupàsanaü prasajyeta- jãvopàsane mukhyapràõopàsanaü brahmopàsanaü ceti / nacaitadekasminvàkye 'bhyupagantuü yuktam / upakramopasaühàràbhyàü hi vàkyaikatvamavagamyate / 'màmeva vijànãhi' ityupakramya 'pràõo 'smi praj¤àtmà taü màmàyuramçtamityupàþsva' ityuktvànte 'sa eùa pràõa eva praj¤àtmànando 'jaro 'mçtaþ' ityekaråpàvupakramopasaühàrau dç÷yete / tatràrthaikatvaü yuktamà÷rayitum / naca brahmaliïgamanyaparatvena pariõetuü ÷akyam / da÷ànàü bhåtamàtràõàü praj¤àmàtràõàü ca brahmaõo 'nyatràrpaõànupapatteþ / à÷ritatàvàccànyatràpi brahmaliïgava÷àtpràõa÷abdasya brahmaõi vçtteþ / ihàpi ca hitatamopanyàsàdibrahmaliïgayogàdbrahmopade÷a evàyamiti gamyate / yattu mukhyapràõaliïgaü dar÷itam- 'idaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' iti, tadasat / pràõavyàpàrasyàpi paramàtmàyattatvàtparamàtmanyupacarituü ÷akyatvàt / 'na pràõena nàpànena martyo jãvati ka÷cana / itareõa tu jãvanti yasminnetàvupà÷ritau' (kàñha. 2.5.5) iti ÷ruteþ / yadapi na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt ityàdi jãvaliïgaü dar÷itaü tadapi na brahmapakùaü nivàrayati / nahi jãvo nàmàtyantabhinno brahmaõaþ, 'tattvamasi', 'ahaü brahmàsmi' ityàdi÷rutibhyaþ / buddhyàdyupàdhikçtaü tu vi÷eùamà÷ritya brahmaiva sa¤jãvaþ kartà bhoktà cetyucyate / tasyopàdhikçtavi÷eùaparityàgena svaråpaü brahma dar÷ayituü 'na vàcaü vijij¤àsãta vaktàraü vidyàt' ityàdinà pratyagàtmàbhimukhãkaraõàrthamupade÷o na virudhyate / 'yadvàcànabhyuditaü yena vàgabhyudyate / tadeva brahma tvaü viddhi nedaü yadidamupàsate // ' (ke. 1.4) ityàdi ca ÷rutyantaraü vacanàdikriyàvyàpçtasyaivàtmano brahmatvaü dar÷ayati / yatpunaretaduktam- 'saha hyetàvasmi¤÷arãre vasataþ sahotkràmataþ' iti pràõapraj¤àtmanorbhedadar÷anaü brahmavàde nopapadyata iti / naiùa doùaþ / j¤ànakriyà÷aktidvayà÷rayayorbuddhipràõayoþ pratyagàtmopàdhibhåtayorabhedanirde÷opapatteþ upàdhidvayopahitasya tu pratyagàtmanaþ svaråpeõàbheda ityataþ pràõa eva praj¤àtmetyekãkaraõamaviruddham / athavà nopàsàtraividhyàdà÷ritatvàdiha tadyogàt ityasyàyamanyor'thaþ- na brahmavàkyo 'pi jãvamukhyapràõaliïgaü virudhyate / katham, upàsàtraividhyàt / trividhamiha brahmopàsane vivakùitaü pràõadharmeõa praj¤àdharmeõa svadharmeõa ca / tatra 'àyuramçtamupàþsvàyuþ pràõaþ' iti, 'idaü ÷arãraü parigçhyotthàpayati' iti, 'tasmàdetadevokthamupàsãta' iti ca pràõadharmaþ / 'atha yathàsyai praj¤àyai sarvàõi bhåtànyekãbhavanti tadvyàkhyàsyàmaþ' ityupakramya 'vàgevàsyà ekamaïgamadåduhattasyai nàma parastàtprativihità bhåtamàtrà praj¤ayà vàcaü samàruhya vàcà sarvàõi nàmànyàpnoti' ityàdiþ praj¤àdharmaþ / tà và età da÷aiva bhåtamàtrà adhipraj¤aü da÷a praj¤àmàtrà adhibhåtam / yaddhi bhåtamàtrà na syurna praj¤àmàtràþ syuþ / yaddhi praj¤àmàtrà na syurna bhåtamàtràþ syuþ / nahyantarato råpaü ki¤cana siddhyet / no etannànà / 'tadyathà rathasyàreùu nemirarpità nàbhàvarà arpità evamevaità bhåtamàtràþ praj¤àmàtràsvarpitàþ praj¤àmàtràþ pràõe 'rpitàþ sa eùa pràõa eva praj¤àtmà' ityàdirbrahmadharmaþ / tasmàdbrahma evaitadupàdhidvayadharmeõa svadharmeõa caikamupàsanaü trividhaü vivakùitam / anyatràpi 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' (chà. 3.14.2) ityàdàvupàdhidharmeõa brahmaõa upàsanamà÷ritam / ihàpi tadyujyate vàkyasyopakramopasaühàràbhyàmekàrthatvàvagamàtpràõapraj¤àbrahmaliïgàvagamàcca / tasmàdbrahmavàkyametaditi siddham // 31 // iti ÷rãmacchàrãrakamãmàüsàbhàùye ÷rã÷aïkarabhagavatpàdakçtau prathamàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ // 1 // ---------------------- FN: yathàyogaü ki¤cidatra jãvavàkyaü ki¤cinmukhyapràõavàkyaü ki¤cidbrahmavàkyamityarthaþ / pràõasaüvàde- vàgàdayaþ sarve pratyekamàtmanaþ ÷raiùñhyaü manyamànàstannirdidhàrayiùayà prajàpatimupajagmuþ / sa tànuvàca yasminnutkrànte ÷arãraü pàpiùñhataramiva bhavati sa vaþ ÷reùñha iti / tataþ krameõa vàgàdiùåtkrànteùvapi ÷arãraü svasthamasthat / mukhyapràõasyoccikramiùàyàü sarveùàü vyàkulatve / variùñhaþ pràõo 'bravãdahameva pa¤cadhà pràõàpànàdibhàvenàtmànaü vibhajya etadbhàti gacchatãti vànaü tadeva bàõamasthiraü ÷arãramavaùñabhyà÷rityeti / pa¤ca ÷abdàdayaþ pa¤ca pçthivyàdaya iti da÷a bhåtamàtràþ / pa¤ca buddhãndriyàõi pa¤ca buddhaya iti da÷a praj¤àmàtràþ / anyatra 'ata eva pràõa' ityàdau / yena caitanyena vàgabhyudyate preryate vadanasàmarthyamàpadyate tadeva vàgàderagamyaü brahma / upàseti svatantràõàü trayàõàmupàstau vàkyabhedaþ, natvekasyaiva brahmaõastaddharmeõetyarthaþ / tasyàyuùñvaü jãvanasya tadadhãnatvàt / utthàpayatãtyukthamiti pràõadharmaþ / atheti jãvadharmaþ / ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ / [atràspaùñabrahmaliïgayuktavàkyànàmupàsyabrahmaviùayàõàü vicàraþ] / 1 sarvatra prasiddhyadhikaraõam / så. 1-8 prathame pàde 'janmàdyasya yataþ' ityàkà÷àdeþ samastasya jagato janmàdikàraõaü brahmetyuktam / tasya samastajagatkàraõasya brahmaõo vyàpitvaü, nityatvaü, sarvaj¤atvaü, sarva÷aktitvaü, sarvàtmatvamityeva¤jàtãyakà dharmà uktà eva bhavanti / arthàntaraprasiddhànàü ca keùà¤cicchabdànàü brahmaviùayatvahetupratipàdanena kànicidvàkyàni spaùñabrahmaliïgàni saüdihyamànàni brahmaparatayà nirõãtãni / punarapyanyàni vàkyànyaspaùñabrahmaliïgàni saüdihyante- kiü paraü brahma pratipàdayantyàhosvidarthàntaraü ki¤cidasti / tannirõayàya dvitãyatçtãyau pàdàvàrabhyete / ____________________________________________________________________________________________ sarvatra prasiddhopade÷àt | BBs_1,2.1 | idamàmnàyate- 'sarvaü khalvidaü brahma tajjalàniti ÷ànta upàsãta / atha khalu kratumayaþ puruùo yathàkraturasmiülloke puruùo bhavati tathetaþ pretya bhavati sa kratuü kurvãta', 'manomayaþ pràõa÷arãro bhàråpaþ' (chà. 3.14.1,2) ityàdi / tatra saü÷ayaþ- kimiha manomayatvàdibhirdharmaiþ ÷àrãra àtmopàsyatvenopadi÷yata àhosvitparaü brahmeti / kiü tàvatpràptam / ÷àrãra iti / kutaþ, tasya hi kàryakaraõàdhipateþ prasiddho manaàdibhiþ saübandho na parasya brahmaõaþ, 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' (mu. 2.1.2) ityàdi÷rutibhyaþ / nanu 'sarvaü khalvidaü brahma' iti sva÷abdenaiva brahmopàttaü, kathamiha ÷àrãra àtmopàsya à÷aïkyate / naiùa doùaþ / nedaü vàkyaü brahmopàsanàvidhiparaü kiü tarhi ÷amavidhiparam / yatkàraõaü 'sarvaü khalvidaü brahma tajjalàniti ÷ànta upàsãta' ityàha / etaduktaü bhavati- yasmàtsarvamidaü vikàrajàtaü brahmaiva, tajjatvàttallatvàttadanatvàcca / naca sarvasyaikàtmatve ràgàdayaþ saübhavanti, tasmàcchànta upàsãteti / naca ÷amavidhiparatve satyanena vàkyena brahmopàsanaü niyantuü ÷akyate / upàsanaü tu 'sa kratuü kurvãta' ityanena vidhãyate / kratuþ saükalpo dhyànamityarthaþ / tasya ca viùayatvaüna ÷råyate- 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' iti jãvaliïgam / ato bråmo jãvaviùayametadupàsanamiti / 'sarvakarmà sarvakàmaþ' ityàdyapi ÷råyamàõaü paryàyeõa jãvaviùayamupapadyate / 'eùa ma àtmàntarhçdaye 'õãyànvrãhervà yavàdvà' iti ca hçdayàyatanatvamaõãyastvaü càràgramàtrasya jãvasyàvakalpate nàparicchinnasya brahmaõaþ / nanu 'jyàyànpçthivyà' ityàdyapi na paricchinne 'vakalpata iti / atra bråmaþ- na tàvadaõãyastvaü jyàyastvaü cobhayamekasminsamà÷rayituü ÷akyaü, virodhàt / anyatarà÷rayaõe ca prathama÷rutatvàdaõãyastvaü yuktamà÷rayituü, jyàyastvaü tu brahmabhàvàpekùayà bhaviùyatãti / ni÷cite ca jãvaviùayatve yadante brahmasaükãrtanaü 'etadbrahma' (chà. 3.14.4) iti, tadapi prakçtaparàmar÷àrthatvàjjãvaviùayameva / tasmànmanomayatvàdibhirdharmairupàsyam / kutaþ, sarvatra prasiddhopade÷àt / yatsarveùu vedànteùu prasiddhaü brahma÷abdasyàlambanaü jagatkàraõaüsa iha ca 'sarvaü khalvidaü brahma' iti vàkyopakrame ÷rute, tadeva manomayatvàdidharmairvi÷iùñamupadi÷yata iti yuktam / eva¤ca prakçtahànàprakçtaprakriye na bhaviùyataþ / nanu vàkyopakrame ÷amavidhivivakùayà brahma nirdiùñaü na svavivakùayetyuktam / atrocyate- yadyapi ÷amavidhivivakùayà brahma nirdiùñaü tathàpi manomayatvàdiùåpadi÷yamàneùu tadeva brahma saünihitaü bhavati / jãstu na saünihito naca sva÷abdenopàtta iti vaiùamyam // 1 // ---------------------- FN.:tasmin jàyata iti tajjaü, tasmin iti tallaü, tasminnaniti ceùñata iti tadanaü tajjaü catallaü ca tadanaü ceti tajjalàn / ÷àkapàrthivàdinyàyena madhyamasya tacchabdasya lopaþ / tajjalànamiti vaktavye chàndaso 'vayavalopaþ / vibhaktivyatyayena manomayaü pràõa÷arãraü bhàråpaü dhyàyedityarthaþ / yata evamàha tasmàcchamavidhiparamityarthaþ / totraprotàyaþ÷alàkàgraparimàõasyetyarthaþ / pràõaþ ÷arãramasyeti samàsagatasarvanàmnà saünihitàrthena prakçtaü brahma hitvà jãvamaprakçtamicchataþ prakçtahàniraprakçtaprakriyàcetyarthaþ / vaiùamyaü jãvabrahmaõoriti ÷eùaþ / ____________________________________________________________________________________________ vivakùitaguõopapatte÷ ca | BBs_1,2.2 | vaktumiùñà vivakùitàþ / yadyapyapauruùeye vede vakturabhàvànneccàrthaþ saübhavati tathàpyupàdànena phalenopacaryate / loke hi yacchabdàbhihitamupàdeyaü bhavati tadvivakùitamityucyate, yadanupàdeyaü tadavivakùitamiti / tadamavede 'pyupàdeyatvenàbhihitaü vivakùitaü bhavati, itaradavivakùitam / upàdànànupàdàne tu vedavàkyatàtparyàbhyàmavagamyate / tadiha ye vivakùità guõà upàsanàyàmupàdeyatvenopadiùñàþ satyasaükalpaprabhçtayaste parasminbrahmaõyupapadyante / satyasaükalpatvaü hi sçùñisthitisaühàreùvapratibaddha÷aktitvàtparamàtmana evàvakalpate / paramàtmaguõatvena ca 'ya àtmàpahçtapàpmà' (chà. 8.7.1) ityatra 'satyakàmaþ satyasaükalpa' iti ÷rutam / àkà÷àtmetyàdinàkà÷avadàtmàsyetyarthaþ / sarvagatatvàdibhirdharõaiþ saübhavatyàkà÷ena sàmyaü brahmaõaþ / 'jyàyànpçthivyàþ' ityàdinà caitadeva dar÷ayati / yadàpyàkà÷a àtmà yasyeti vyàkhyàyacate, tadapi saübhavati sarvajagatkàraõasya sarvàtmano brahma àkà÷àtmatvam / ata eva 'sarvakarmà' ityàdi / evamihopàsyatayà vivakùità guõà brahmaõyupapadyante / yattåktaü 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' iti jãvaliïgaü na tadbrahmaõyupapadyata iti, tadapi brahmaõyupapadyata iti bråmaþ / sarvàtmatvàddhi brahmaõo jãvasaübandhãni manomayatvàdãni brahmasaübandhãni bhavanti / tathàca brahmaviùaye ÷rutismçtã bhavataþ- 'tvaü strã tvaü kumàra uta và kumàrã / tvaü jãrõo daõóena va¤casi tvaü jàto bhavasi vi÷vatomukhaþ' (÷ve. 4.3) iti, sarvataþpàõipàdaü tatsarvatokùi÷iromukham / sarvataþ÷rutimalloke sarvamàvçtya tiùñhati (gã. 13.13) iti ca / 'apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' iti ÷rutiþ ÷uddhabrahmaviùayà, iyaü tu 'manomayaþ pràõa÷arãraþ' iti saguõabrahmaviùayeti vi÷eùaþ / ato vivakùitaguõopapatteþ parameva brahmehopàsyatvenopadiùñamiti gamyate // 2 // ---------------------- FN: upàdànànupàdàne parigrahaparityàgau / tàttaryaü nàma phalavadarthapratãtyanukåtvaü ÷abdadharmaþ / upakramàdinà j¤ànàttayoravagama ityarthaþ / jãrõaþ sthaviro bhåtvà yodaõóena va¤cati gacchati, tathà yo jàtaþ bàlaþ so 'pi tvameva / ____________________________________________________________________________________________ anupapattes tu na ÷àrãraþ | BBs_1,2.3 | pårveõa sutreõa brahmaõi vivakùitànàü guõànàmupapattiruktà / anena tu ÷àrãre teùàmanupapattirucyate / tu÷abdo 'vadhàraõàrthaþ / brahmaivoktena nyàyena manomayatvàdiguõaü, natu ÷àrãro jãvo manomayatvàdiguõaþ / yatkàraõaü 'satyasaükalpaþ, àkà÷àtmà, avàkã, anàdaraþ, jyàyànpçthivyà' iti caiva¤jàtãyakà guõà na ÷àrãra à¤jasyenopapadyante / ÷àrãra iti ÷arãre bhava ityarthaþ / nanvã÷varo 'pi ÷arãre bhavati / satyam / ÷arãre bhavati natu ÷arãra eva bhavati, 'jyàyànpçthivyà jyàyànantarikùàt', 'àkà÷avatsarvagata÷ca nityaþ' iti ca vyàpitatva÷ravaõàt / jãvastu ÷arãra eva bhavati, tasya bhogàdhiùñhànàccharãràdanyatra vçttyabhàvàt // 3 // ---------------------- FN: vàgeva vàkaþ so 'syàstãti vàkã na vàkã avàkã vàgàdisarvendriyarahitaþ / àptakàmatvànna kutracitadàdaro 'stãtyanàdaraþ / ____________________________________________________________________________________________ karmakartçvyapade÷àc ca | BBs_1,2.4 | ita÷ca na ÷àrãro manomayatvàdiguõaþ, yasmàtkarmakartçvyapade÷o bhavati 'etamitaþ pretyàbhisaübhavitàsmi' (chà. 3.14.4) iti / etamiti prakçtaü manomayatvàdiguõamupàsyamàtmànaü karmatvena pràpyatvena vyapadi÷ati / abhisaübhavitàsmãti ÷àrãramupàsakaü kartçtvena pràpakatvena / abhisaübhavitàsmãti / pràptàsmãtyarthaþ / naca satyàü gatàvekasya karmakartçvyapade÷o yuktaþ / tathopàsyopàsakabhàvo 'pi bhedàdhiùñhàna eva / tasmàdapi na ÷àrãro manomayatvàdivi÷iùñaþ // 4 // ---------------------- FN: etamiti pràpakatvena vyapadi÷atãti saübandhaþ / ____________________________________________________________________________________________ ÷abdavi÷eùàt | BBs_1,2.5 | ita÷ca ÷àrãràdanyo manomayatvàdiguõaþ, yasmàcchabdavi÷eùo bhavati samànaprakaraõe ÷rutyantari- 'yathàvrãhirvà yavo và ÷yamako và ÷yamàkataõóulo vaivamayamantaràtmanpuruùo hiraõmayaþ' (÷ata. brà. 10.6.3.2) iti / ÷àrãrasyatno yaþ ÷abdo 'bhidhàyakaþ saptamyanto 'ntaràtmanniti tasmàdvi÷iùño 'nyaþ prathamàntaþ puruùa÷abdo manomayatvàdivi÷iùñasyàtmano 'bhidhàyakaþ / tasmàttayorbhedo 'dhigamyate // 5 // ---------------------- FN: samànaprakaraõatvamekavidyàviùayatvàm / antaràtmanniti chàndaso vibhaktilopaþ / antaràtmanãtyarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ smçte÷ ca | BBs_1,2.6 | smçti÷ca ÷àrãraparamàtmanorbhedaü dar÷ayati- 'ã÷varaþ sarvabhåtànàü hçdde÷er'juna tiùñati / bhràmayansarvabhåtàni yantràråóhàni màyayà' / (gã. 18.61) ityàdyà / atràha- kaþ punarayaü ÷àrãro nàma paramàtmano 'nyaþ, yaþ pratiùidhyate 'anupapattestu na ÷àrãraþ' ityàdinà / ÷rutistu- 'nànyo 'to 'sti draùñà ÷rotà' (bçha. 3.7.23) ityeva¤jàtãyakà paramàtmano 'nyamàtmànaü vàrayati / tathà smçtirapi- 'kùetraj¤aü càpi màü viddhi sarvakùetreùu bhàrata' (gã. 13.2) ityeva¤jàtãyaketi / atrocyate- satyametat / para evàtmà dehendriyamanobuddhyupàdhibhiþ paricchidyamàno bàlaiþ ÷àrãra ityupacaryate / yathà ghañakarakàdyupàdhiva÷àdaparicchinnamapi nabhaþ paricchinnavadavabhàsate, tadvat / tadapekùayà ca karmakartçtvàdibhedavyavahàro na virudhyate pràk 'tattvamasi' ityàtmaikatvopade÷aghaõàt / gçhãte tvàtmaikatve bandhamokùàdisarvavyavahàraparisamàptireva syàt // 6 // ---------------------- FN: tadapekùayà aupàdhikabhedàpekùayà / ____________________________________________________________________________________________ arbhakaustvàt tadvyapade÷àc ca neti cen na nicàyyatvàd evaü vyomavac ca | BBs_1,2.7 | arbhakamalpamoko nãóaü, 'eùa ma àtmàntarhçdaye' iti paricchinnàyatanatvàt, sva÷abdena ca 'aõãyànvrãhervà yavàdvà' ityaõãyastvavyapade÷àt, ÷àrãra evàràgramàtro jãva ihopadi÷yate, na karvagataþ paramàtmeti yaduktaü tatparihartavyam / atrocyate- nàyaü doùaþ / na tàvatparicchinnade÷asya sarvagatatvavyapade÷aþ kathamapyupapadyate / sarvagatasya tu sarvade÷eùu vidyamànatvàtparicchinnade÷avyapade÷o 'pi kayàcidapekùayà saübhavati / yathà samastavasudhàdhipatirapi hi sannayodhyàdhipatiriti vyapadi÷yate kayà punarapekùayà sarvagataþ sannã÷varor'bhakaukà aõãyàü÷ca vyapadi÷yata iti / nicàyyatvàdevamiti bråmaþ / evamaõãyastvàdiguõagaõopeta ã÷varastatra hçdayapuõóarãke nicàyyo draùñavya upadi÷yate / yathà ÷àlagràme hariþ / tatràsya buddhivij¤ànaü gràhakam / sarvagato 'pã÷varastatropàsyamànaþ prasãdati / vyomavaccaitaddraùñavyam / yathà sarvagatamapi sadvyoma såcãpà÷àdyapekùàyàrbhakauko 'õãya÷ca vyapadi÷yate, evaü brahmàpi / tadevaü nicàyyatvàpekùaü brahmaõor'bhakaukastvamaõãyastvaü ca na pàramàrthikam / tatra yada÷aïkyate, hçdayàyatanatvàdbrahmaõo hçdayàyatanànàü ca prati÷arãraü bhinnatvàdbhinnàyatanànàü ca ÷ukàdãnàmanekatvasàvayavatvànityatvàdidoùadar÷anàdbrahmaõo 'pi tatprasaïga iti, tadapi parihçtaü bhavati // 7 // ---------------------- FN: arbhaka÷abdasya ÷i÷uviùayatvaniùedhàrthamalpamiti paryàyatvokti / kathamapi brahmabhàvapekùe 'pi / nicàyyatvàddraùñavyatvàt / ____________________________________________________________________________________________ saübhogapràptir iti cen na vai÷eùyàt | BBs_1,2.8 | vyemavatsarvagatasya brahmaõaþ sarvapràõihçdayasaübandhàt, cidråpatayà ca ÷àrãràdavi÷iùñatvàt, sukhaduþkhàdisaübhogo 'pyavi÷iùñaþ prasajyeta / ekatvàcca / nahi parasmàdàtmano 'nyaþ ka÷cidàtmà saüsàrã vidyate, 'nànyo 'to 'sti vij¤àtà' (bç. 3.7.23) ityàdi÷rutibhyaþ / tasmàtparasyeva saüsàrasaübhogapràptiriti cet, na vai÷eùyàt / na tàvatsarvapràõihçdayasaübandhàccharãravadbrahõaþ saübhogaprasaïgaþ, vai÷eùyàt / vi÷eùo hi bhavati ÷àrãraparame÷varayoþ / ekaþ kartà bhoktà dharmàdharmasàdhanaþ sukhaduþkhàdimàü÷ca / ekastadviparãto 'pahatapàpmatvàdiguõaþ / etasmàdanayorvi÷eùàdekasya bhogo netarasya / yadi ca saünidhànamàtreõa vastu÷aktimanà÷ritya kàryasaübandho 'bhyupagamyeta, àkà÷àdãnàmapi dàhàdiprasaïgaþ / sarvagatànekàtmavàdinàmapi samàvetau codyaparihàrau / yadapyekatvàdbrahmaõa àtmàntaràbhàvàccharãrasya bhogena brahõo bhogaprasaïga iti / atra vadàmaþ- idaü tàvaddevànàüpriyaþ praùñavyaþ / kathamayaü tvayàtmàntaràbhàvo 'dhyavasita iti / 'tattavamasi' 'ahaü brahmàsmi' 'nànyo 'to 'sti vij¤àtà' ityàdi÷àstrebhya iti cet, yathà÷àstraü tarhi ÷àstrãyor'thaþ pratipattavyo na tatràrdhajaratãyaü labhyam / ÷àstraü ca tattvamasi ityapahatapàpmatvàdivi÷eùaõaü brahma ÷àrãrasyàtmatvenopadi÷acchàrãrasyaiva tàvadupabhoktçtvaü vàrayati / kutastadupabhogena brahmaõa upabhogaprasaïgaþ / athàgçhãtaü ÷àrãrasya brahmaõaikatvaü tadà mithyàj¤ànanimittaþ ÷àrãrasyopabhogaþ, na tena paramàrtharåpasya brahmaõaþ saüspar÷aþ / nahi bàlaistalamalinatàdibhirvyomni vikalpyamàne talamalitàdivi÷iùñameva paramàrthato vyoma bhavati / tadàha- na vai÷eùyàditi / naikatve 'pi ÷àrãrasyopabhogena brahmaõa upabhogaprasaïgaþ, vai÷eùyàt / vi÷eùo hi bhavati mithyàj¤ànasamyagj¤anayoþ / mithyàj¤ànakalpita upabhogaþ, samyagj¤ànadçùñamekatvam / naca mithyàj¤ànakalpitenopabhogena samyagj¤ànadçùñaü vastu saüspç÷yate / tasmànnopabhogagandho 'pi ÷akya ã÷varasya kalpayitum // 8 // ---------------------- FN: dharmàdharmattvamupàdhirityarthaþ / ayameva vi÷eùo vai÷eùyaü / svàrthe ùya¤ pratyayaþ / vi÷eùasyàti÷ayàrtho và / dharmàdeþ svà÷raye phalahetutvamati÷ayastasmàditi sutràrthaþ / vibhavo bahava÷càtmana iti vàdinàm / ardheti / ardhaümukhamàtraü jaratyà buddhàyàþ kàmayate nàïàgànãti so 'yamardhajaratãnyàyaþ / manomayatvàdivi÷iùñasyaive÷varasya dhyànàrthaü hàrdatve 'pi nirdeùatvàttasminneva ÷àõóilyavidyàvidye sarvaü ityàdivàkyaü samanvitamityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ 2 antradhikaraõam / 9-10 attà caràcaragrahaõàt | BBs_1,2.9 | kañhavallãùu pañhyate- 'yasya brahma ca kùatraü cobhe bhavata odanaþ / mçtyåryasyopasevanaü ka ityà veda yatra saþ' (1.2.24) iti / atra ka÷cidodanopasecanasåcito 'ttà pratãyate / tatra kimagnirattà syàt, uta jãvaþ, athavà paramàtmeti saü÷ayaþ / vi÷eùànavadhàraõàt / trayàõàü càgnijãvaparamàtmanàmasmingranthe pra÷nopanyàsopalabdheþ / kiü tàvatpràptam / agniratteti / kutaþ, 'agnirannàdaþ' (bç. 1.4.6) iti ÷rutiprasiddhibhyàm / jãvo vàttà syàt, 'tayoranyaþ pippalaü svàdvatti' iti dar÷anàt / na paramàtmà, 'ana÷nannanyo 'abhicàka÷ãti' (muõóa. 3.1.1) iti dar÷anàdityevaü pràpte bråmaþ- attàtra paramàtmà bhavitumarhati / kutaþ, caràcaragrahaõàt / caràcaraü hi sthàvarajaïgamaü mçtyupasecanamihàdyàtvena pratãyate, tàdç÷asya càdyasya na paramàtmano 'nyaþ kàrtsyenàttà saübhavati / paramàtmà tu vikàrajàtaü saüharansarvamattãtyupapadyate / nanviha caràcaragrahaõaü nopalabhyate, kathaü siddhavaccaràcaragrahaõaü hetutvenopàdãyate / naiùa doùaþ / mçtyupasecanatvena sarvasya pràõinikàyasya pratãyamànatvàt, brahmakùatrayo÷ca pràdhànyàtpradar÷anàrthatvopapatteþ / yattu paramàtmano 'pi nàttçtvaü saübhavati, 'ana÷nannanyo 'abhicàka÷ãti' iti dar÷anàditi / atrocyate- karmaphalabhogasyapratiùedhakametaddar÷anaü, tasya saünihitatvàt / na vikàrasaühàrasya pratiùedhakaü, sarvavedànteùu sçùñisthitisaühàrakàraõatvena brahmaõaþ prasiddhatvàt / tasmàtparamàtmàtmaivehàttà bhavitumarhati // 9 // FN: yasya paramàtmano brahma kùatraü cobhe jàtã prasiddhànnavadodanau bhavataþ, yasya mçtyuþ sarvamàrakaþ sannupasecanamodanami÷raghçvattiùñhati, yatra so 'ttà kàraõàtmà vartate, taü nirvi÷eùamàtmànaü 'nàvirato du÷caritàt' iti mantroktopàyavànyathà veda itthà itthamanyastadrahito na vedetyarthaþ / pradar÷anamupalakùaõam / naca brahkùatre evàtra vivakùite, mçtyåpasecanena pràõabhçnmàtropasthàpanàt / pràõiùu pradhànatvena ca brahmakùatropanyàsasyopapatteþ / ____________________________________________________________________________________________ prakaraõàc ca | BBs_1,2.10 | ita÷ca paramàtmaivehàttà bhavitumarhati, yatkàraõaü prakaraõamidaü paramatmanaþ, 'na jàyate mriyate và vipa÷cit' (kàñha. 1.2.18) ityàdi prakçtagrahaõaü ca nyàyyam / 'ka itthà veda yatra saþ' iti ca durvij¤ànatvaü paramàtmaliïgam // 10 // ____________________________________________________________________________________________ 3 guhàpraviùñàdhikaraõam / så. 11-12 guhàü praviùñàv àtmànau hi taddar÷anàt | BBs_1,2.11 | kañhavallãùveva pañhyate- 'çtaü pibantau loke guhàü praviùñau parame paràrdhe / chàyàtapau brahmavido vadanti pa¤ñagnayo ye ca triõàciketàþ' (kàñha. 1.3.1) iti / tatra saü÷ayaþ, kimiha buddhijãvau nirdiùñàvuta jãvaparamàtmànàviti / yadi buddhijãvau, tato buddhipradhànàtkàryakaraõasaüghàtàdvilakùaõo jãvaþ pratipàdito bhavati / tadapãha pratipàditavyaü, 'yeyaü prete vicikitsà manuùye 'stãtyeke nàyamastãti caike / etadvidyàmanu÷iùñastvayàhaü varàõàmeùa varastçtãyaþ' (kàñha. 1.1.20) iti pçùñatvàt / atha jãvaparamàtmànau tato jãvàdvilakùaõaþ paramàtmà pratipàdito bhavati / tadapãha pratipàdayitavyaü, 'anyatra dharmàdanyatràdharmadanyatràsmàtkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca yattatpa÷yasi tadvada' (kàñha. 1.2.14) iti pçùñatvàt / atràhàkùeptà- ubhàpyetau pakùau na saübhavataþ / kasmàt, çtapànaü karmaphalopabhogaþ, sukçtasya loke, iti ca dvivacanena dvayoþ pànaü dar÷ayati ÷rutiþ / ato buddhikùetraj¤apakùastàvanna saübhavati / ata eva kùetraj¤aparamàtmapakùo 'pi na saübhavati, cetane 'pi paramàtmani çtapànàsaübhavàt / 'ana÷ nannanyo 'abhicàka÷ãti' iti mantravarõàditi / atrocyate- naiùa doùaþ / chatriõo gacchantãtyekenàpi chatriõà bahånàü chatritvopacàradar÷anàt / evamekenàpi pibatà dvau pibantàvucyete / yadvà jãvastàvatpibati, ã÷varastu pàyayati / pàyayannapi pibatãtyucyate / pàcayitaryapi praktçtvaprasiddhidar÷anàt / buddhikùetraj¤aparigraho 'pi saübhavati, karaõe kartçtvopacàràt / edhàüsi pacantãti prayogadar÷anàt / nacàdhyatmàdhikàre 'nyau kaucidhàvçtaü pibantau saübhavataþ / tasmàdbuddhijãvau syàtàü, jãvaparamàtmànau veti saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptaü. buddhikùetraj¤àviti / kutaþ, 'guhàü praviùñau' iti vi÷eùaõàt / yadi ÷arãraü guhà, yadi và hçdayaü, ubhayathàpi buddhikùetraj¤au guhàü praviùñàvupapadyete / naca sati saübhavesarvagatasya brahmaõo vi÷iùñade÷atvaü yuktaü kalpayitum / 'sukçtasya loke' iti ca karmagocarànatikramaü dar÷ayati / paramàtmà tu na sukçtasya và duùkçtasya và gocare vartate, 'na karmaõà vardhate no kanãyàn' iti ÷ruteþ / 'chàyàtapau' iti ca tetanàcetanayornirde÷a upapadyate / chàyàtapavatparasparavilakùaõatvàt / tasmàdbuddhikùetraj¤àvihocyeyàtàmityevaü pràpte bråmaþ- vij¤ànàtmaparamàtmànàvihocyeyàtàm / kasmàt, àtmànau hi tàvubhàvapi cetanau samànasvabhàvau / saükhyà÷ravaõe ca samànasvabhàveùveva loke pratãtirdç÷yate / asya gordvitãyo 'nveùñavya ityukte gaureva dvitãyo 'nviùyate, nà÷vaþ puruùo và / tadiha çtapànena liïgena ni÷cite vij¤ànàtmani dvitãyànveùaõàyàü samànasvabhàva÷cetanaþ paramàtmaiva pratãyate / nanåktaü guhàhitatvadar÷anànna paramàtmà pratyetavya iti / guhàhitatvadar÷anàdeva paramàtmàpratyetavya iti vadàmaþ / guhàhitatvaü tu ÷rutismçtiùvasakçtparamàtmana eva dç÷yate- 'guhàhitaü gahvareùñhaü puràõam' (kàñha. 1.2.12) 'yo veda nihitaü guhàyàü parame vyoman' (tai. 2.1) 'àtmànamanviccha guhàü praviùñam' ityàdyàsu / sarvagatasyàpi brahmaõa upalabdhyartho de÷avi÷eùopade÷o na virudhyata ityedapyuktameva / sukçtalokavartitvaü tu chatritvavadekasminnapi vartamànamubhayoraviruddham / chàyàtapàvityapyaviruddham / chàyàtapavatparasparavilakùaõatvàtsaüsàritvàsaüsàritvayoþ / avidyàkçtatvàtsaüsàritvasya / pàramàrthikatvàccàsaüsàritvasya / tasmàdvij¤ànàtmaparamàtamànau guhàü praviùñau gçhyete // 11// kuta÷ca vij¤ànàtmaparamàtmànau gçhyete- ---------------------- FN: çtaü satyaü karmaphalaü pibantau, bhu¤jànau sukçtasya loke samyagarjitasyàdçùñasya kàrye dehe vartamàno parasya brahmaõor'dhaü sthànamarhatãti paràrdhaü hçdayaü tasminparame ÷reùñhe yà guhà nabhokùaõà tàü pravi÷ya sathitau chàyàtapavanmitho viruddhau, tau ca brahmavidaþ karmiõa÷ca vadanti / trirnàciketo 'gni÷cito yaiste 'pi vadanti / manuùye prete mçtesati yeyaü vicikitsà saü÷ayaþ / paralokabhoktàstãtyeke nàstãti cànye / tvayopadiùño 'hametattatvaü j¤àtumicchàmãtyarthaþ / anyatra dharmàdharmàbhyàmanyatra, asmàtkçtàkçtàt dharmàdharmàspçùñaü, kçtàkçtàt kàryakàraõàdbhinnaü yat tadbrahma / yadveti / svàtantryalakùaõaü hi kartçtvaü tacca pàturiva pàyayiturapyastãti so 'pi kartà / ataevàhuryaþ kàrayati so 'pi karteti / guhàhitaü buddhau sthitaü gahvare 'nekànarthasaükule dehe sthitaü, puràõamàdipuruùam / parame vyoman ÷reùñhe hàrdàkà÷e tatra guhàyàü buddau / anviccha vicàraya / ____________________________________________________________________________________________ vi÷eùaõàc ca | BBs_1,2.12 | vi÷eùaõaü ca vij¤ànàtmaparamàtmanoreva bhavati / 'àtmànaü rathinaü viddhi ÷arãraü rathameva tu' (kà. 1.3.3) ityàdinà pareõa granthena rathirathàdiråpakakalpanayà vij¤ànàtnàü rathinaü saüsàramokùayorgantàraü kalpayati / 'so 'dhvanaþ pàramàpnoti tadviùõoþ paramaü padam' / (kà. 1.3.9) iti ca paramàtmànaü gantavyam / tathà 'taü durdar÷a gåóhamanupraviùñhaü puràõam / adhyàtmayogàdhigamena devaü matvà dhãro harùa÷okau jahàti' (kà. 1.2.12) iti pårvasminnapi granthe mantçmantavyatvenaitàveva vi÷eùitau / prakaraõaü ceda paramàtmanaþ / brahmavido vadanti iti ca vaktçvi÷eùopàdanaü paramàtmaparigrahe ghañate / tasmàdiha jãvaparamàtmànàvucyeyàtàm / eùa eva nyàyaþ 'dvà suparõà sayujà sakhàyà' (muõóa. 3.1.1) ityevamàdiùvapi / tatràpi hyadhyàtmàdhikàrànna pràkçtau suparõàvucyete / tayoranyaþ pippalaü svàditti ityadanaliïgàdvij¤ànàtmà bhavati / ana÷ nannanyo 'bhicàka÷ãti ityana÷anacetanàbhyàü paramàtmà / anantare ca mantre tàveva draùñçdraùñavyabhàvena vi÷inaùñi- 'samàne vçkùe puruùo nimagno 'nã÷ayà ÷ocati muhyamànaþ / juùñaü yadà pa÷yatyanyamã÷amasya mahimànamiti vãta÷okaþ' (muõóa. 3.1.2) iti / apara àha- 'dvà suparõà' iti neyamçgasyàdhikaraõasya siddhàntaü bhajate, paiïgirahasyabràhmaõenànyathà vyàkhyàtatvàt / 'tayoranyaþ pippalaü svàdittãti sattvamana÷ nannanyo 'bhicàka÷ãtãtyana÷ nannanyo 'bhipa÷yati j¤astàvetau sattvakùetraj¤au' iti / sattva÷abdotãtyana÷ nannanyo 'bhipa÷yati yaducyate, tanna, sattvakùetraj¤a÷abdayorantaþkaraõa÷arãraparatayà prasiddhatvàt / tatraiva ca vyàkhyàtatvàt- 'tadetatsattvaü yena svapnaü pa÷yati, atha yo 'yaü ÷àrãra upadraùñà sa kùetraj¤astàvetau sattvakùetraj¤au' iti / nàpyasyàdhikaraõasya pårvapakùaü bhajate / nahyatra ÷àrãraþ kùetraj¤aþ kartçtvabhoktçtvàdinà saüsàradharmeõopeto vivakùyate / kathaü tarhi sarvasaüsàradharmàtãto brahmabhàva÷caitanyamàtrasvaråpaþ 'ana÷ nannanyo 'bhicàka÷ãti', 'ana÷ nannanyo 'bhicàka÷ãti j¤aþ' iti vacanàt / 'tattvamasi' 'kùetraj¤aü càpi màü viddhi' (gã. 13.2) ityàdi÷rutismçtibhya÷ca / tàvatà ca vidyopasaühàradar÷anamelamevàvakalpate, tàvetau sattvakùetraj¤au na ha và evaüvidi ki¤cana raca àdhvaüsate ityàdi / kathaü punarasminpakùe tayoranyaþ pippalaü svàdittãti sattvam ityacetane sattve bhoktçtvàvacanamti / ucyate- neyaü ÷rutiracetanasya sattvasya bhoktçtvaü vakùyàmãti pravçttà / kiü tarhi cetanasya kùetraj¤asyàbhoktçtvaü brahmasbhàvatàü ca vakùyàmãti / tadarthaü sukhàdivikriyàvati sattve bhoktçtvamadhyàropayati / idaü hi kartçtvaü bhoktçtvaü ta sattvakùetraj¤ayoritaretisvabhàvàvivekakçtaü kalpyate / paramàrthatastu nànyatarasyàpi saübhavati, acetanatvàtsattvasya, avikriyatvàcca kùetraj¤asya / avidyàpratyupasthàpitasvabhàvatvàcca sattvasya sutaràü na saübhavati / tathàca ÷rutiþ- 'yatra và anyadiva syàttatrànyo 'nyatpa÷yet' ityàdinà svapnadçùñahastyàdivyavahàravadavidyàviùaya eva kartçtvàdivyavahàraü dar÷ayati / 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdinà ca vivekinaþ kartçtvàdivyavaharàbhàvam dar÷ayati // 12 // ---------------------- FN: sa iti jãvaþ sarvanàmàrthaþ / adhvanaþ saüsàramàrgasya / durdar÷e durj¤ànaü, tata eva gåóhamanupraviùñaü gahanatàü gatamã÷varam adhyàtmaprayogaþ pratyagàtmanyeva cittasamàdhànaü tenàdhigamo mahàvàkyajà vçttistayà viditvetyarthaþ / sahaiva yujyete niyamyaniyàmakatveneti sayujau / anã÷ayà svasye÷varatvàpratãtyà / juùñaü dhyànàdinà sevitaü yadà dhyànaparipàkada÷àyàmã÷amanyaü vi÷iùñaråpàdbhinnaü pasyati / sattvaü buddhiþ / tàvatà mantravyàkhyàmàtreõa / rajaþ avidyà, àdhvaüsate, saü÷liùati / anyadivàbhàsabhåtaü nànàtvaü dçùñaü syàttatra avidyakabuddhyàdisaübandhàdanyo bhåtvànyacakùuùà pa÷yet / tatràvidyàyàm / yatra tu vidyàvasthàyàm / ____________________________________________________________________________________________ 4 antaradhikaraõam / så. 13-17 antara upapatteþ | BBs_1,2.13 | 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yata eùa àtmeti hovàcaitadamçtamabhayametadbrahmeti / etadyapyasminsarpirvodakaü và si¤cati vartmani eva gacchati' (chà. 4.15.1) ityàdi ÷ra8yate / tatra saü÷ayaþ kimayaü pratibimbàtmakùyadhikaraõo nirdi÷yate 'thavà vij¤ànàtmà uta devatàtmendriyasyàdhiùñhàtàthave÷vara iti / kiü tàvatpràptam, chàyàtmà puruùapratiråpà iti / kutaþ, tasya dç÷yamànatvaprasiddheþ / 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yate' iti ca prasiddavadupade÷àt / vij¤ànàtmano vàyaü nirde÷a iti yuktam / sa hi cakùuùà råpaü pa÷yaü÷cakùuùi saünihito bhavati / àtma÷abda÷càsminpakùe 'nukålo bhavati / àdityapuruùo và cakùuùo 'nugràhakaþ pratãyate, 'ra÷mibhireùo 'sminpratiùñhitaþ' (bç. 5.5.2) iti ÷ruteþ / amçtatvàdãnàü ca devatàtnyapi katha¤citsaübhavàt / ne÷varaþ, sthànavi÷eùanirde÷àdityevaü pràpte bråmaþ / parame÷vara evàkùiõyabhyantaraþ puruùa ihopadiùña iti / kasmàt, upapatteþ / upapadyate hi parame÷vare guõajàtamihopadi÷yamànam / àtmatvaü tàvanmukhyayà vçttyà parame÷vara upapadyate / 'sa àtmà tattvamasi' iti ÷ruteþ / amçtatvàbhayatve ca tasminnasakçcchrutau ÷råyete / tathà parame÷varànuråpametadakùisthànam / yathàhi parame÷varaþ sarvadoùairaliptaþ, apahatapàpmatvàdi÷ravaõàt / tathàkùisthànaü sarvaleparahimupadiùñaü, 'tadyadyapyasminsarpirvodakaü và si¤cati vartmani eva gacchati' iti ÷ruteþ / saüyadvàmatvàdiguõopade÷a÷ca tasminnavakalpate / 'etaü saüyaddhàma ityàcakùate etaü hi sarvàõi vàmànyabhisaüyanti' / 'eùa u eva vàmanãreùa hi sarvàõi vàmàni nayati' / ' eùa u eva bhàmànãreùa hi sarveùu lokeùu bhàti' (chà. 4.15.2,3,4) iti ca / ata upapatterantaraþ parame÷varaþ // 13 // ---------------------- FN: vartmani pakùmasthàne / prasiddhavadupade÷a÷cakùuùatvoktireva / ihetyakùipuruùoktiþ / saüyaddhàmeti / vàmàni karmaphalànyetamakùipuruùaü hetumà÷ritya abhisaüyantyutpadyante / vàmanãrvàmàni ÷obhanàni lokaü pràpayati / bhàmanãrbhàmàni bhànàni sarvatra nayatãti / ____________________________________________________________________________________________ sthànàdivyapade÷àc ca | BBs_1,2.14 | kathaü punaràka÷avatsarvagatasya brahmaõo 'kùyalpasthànamupapadyata iti / atrocyate- bhavedeùànavakëptiþ, yadyetadevaikaü sthànamasya nirdiùñaü bhavet / santi hyanyànyapi pçthivyàdãni sthànànyasya nirdiùñàni- 'yaþ pçthivyàü tiùñhan' (bç. 3.7.3) ityàdinà / teùu hi cakùurapi nirdiùñam- 'ya÷cakùuùi tiùñhan' iti / 'sthànàdivyapade÷àt' ityàdigrahaõenaitaddar÷ayati- na kevalaü sthànamevaikamanucitaü brahmaõo nirdi÷yamànaü dç÷yate, kiü tarhi nàmaråpamityeva¤jàtãyakamapyanàmaråpasya brahmaõo 'nucitaü nirdi÷yamànaü dç÷yate- 'tasyoditi nàma' 'hiraõya÷ma÷ruþ' (chà. 1.6.7,6) ityàdi / nirguõamapi sadbrahma nàmaråpagatairguõaiþ saguõamupàsanàrthaü tatra tatropadi÷yata ityetadapyuktameva / sarvagatasyàpi brahmaõa upalabdhyarthaü sthànavi÷eùo na virudhyate, ÷àlagràma iva viùõorityetadapyuktameva // 14 // ---------------------- FN: sthànàdanyàdayo yeùàü te sthànàdayo nàmaråpaprakàràsteùàü vyapade÷àtsarvaïgatasyaikasthànaniyamo nàvakalpate / ____________________________________________________________________________________________ sukhavi÷iùñàbhidhànàd eva ca | BBs_1,2.15 | apica naivàtra vivaditavyaü, kiü brahmàsminvàkye 'bhidhãyate na veti / sukhavi÷iùñàbhidhànameva brahmatvaü siddham / sukhavi÷iùñaü hi brahma yadvàkyopakrame prakràntaü 'pràõo brahma kaü brahma khaü brahma' iti tadevehàbhihitaü, prakçtaparigrahasya nyàyyatvàt / 'àcàryastu te gatiü vaktà' (chà. 4 14.1) iti ca gatimàtràbhidhànapratij¤ànàt / kathaü punarvàkyopakrame sukhavi÷iùñaü brahma vij¤àyata iti / ucyate- 'pràõo brahma kaü brahma khaü brahma' ityetadagnãnàü vacanaü ÷rutvopakosala uvàca- 'vijànàmyahaü yatpràõo brahma kaü ca tu khaü ca na vijànàmi' iti / tatredaü prativacanam- 'yadvàva kaü tadeva khaü yadeva khaü tadeva kaü' (chà. 4.10.5) iti / tatra khaü÷abdo bhåtàkà÷e niråóho loke / yadi tasya vi÷eùaõatvena kaü÷abdaþ sukhavàcã nopàdãyeta / tathà sati kevale bhåtàkà÷e brahma÷abdo nàmàdiùviva pratãkàbhipràyeõa prayukta iti pratãtiþ syàt / tathà kaü÷abdasya viùayendriyasaüparkajanite sàmaye sukhe prasiddhatvàt, yadi tasya khaü÷abdo vi÷eùaõatvena nopàdãyeta, laukikaü sukhaü brahmeti pratãtiþ syàt / itaretaravi÷eùatau tu kaïkhaü÷abdau sukhàtmakaü brahma gamayataþ / tatra dvitãye brahma÷abde 'nupàdãyamàne kaü khaü brahmetyevocyamàne kaü÷abdasya vi÷eùaõatvenaivopayuktatvàtasukhasya guõasyàdhyeyatvaü syàt, tanmà bhådityubhayoþ kaïkhaü÷abdayorbrahma÷abda÷irastvaü 'kaü brahma khaü brahma' iti / iùñaü hi sukhasyàpi guõasya guõavaddhyeyatvam / tadevaü vàkyopakrame sukhavi÷iùñaü brahmopadiùñam / pratyekaü ca gàrhapatyàdayo 'gnayaþ svaü svaü mahimànamupadi÷ya 'eùà somya te 'smadvidyàtmavidyà ca' ityupasaüharantaþ pårvatra brahma nirdiùñamiti j¤àpayanti / 'àcàryastu te gatiü vaktà' iti ca gatimàtràbhidhànapratij¤ànamarthàntaravivakùàü vàrayati / 'yathà puùkarapalà÷à àpo na ÷liùyanta evamevaüvidi pàpaü karma na ÷liùyate' (chà. 4.14.3) iti càkùisthànaü puruùaü vijànataþ pàpenànupaghàtaü bruvannakùisthànasya puruùasya brahmatvaü dar÷ayati / tasmàtprakçtasyaiva brahmaõo 'kùisthànatàü saüyadvàmatvàdiguõatàü coktvàrciràdikàü tadvido gatiü vakùyàmãtyupakramate- 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yata eùa àtmeti hovàca' (chà. 4.15.1) iti // 15 // ---------------------- FN: pratãko nàmà÷rayàntarapratyayasyà÷rayàntare prakùepaþ / kùayità pàratantryàdirvà àmayastatsahita ityarthaþ / tadarthayorvi÷eùitatvàtchabdàvapi vi÷eùitàvucyete / vi÷eùaõatvena svasya bhåtatvavyàvartakatvena / brahmapadaü ÷iro yayoste brahma÷irasã tayorbhàvo brahma÷irastvam / ____________________________________________________________________________________________ ÷rutopaniùatkagatyabhidhànàc ca | BBs_1,2.16 | ita÷càkùisthànaþ puruùaþ parame÷varaþ, yasmàcchrutopaniùatkasya ÷rutarahasyavij¤ànasya brahmavido yà gatirdevayànàkhyà prasiddhà ÷rutau- 'athottareõa tapasà brahmacaryeõa ÷raddhayà vidyayàtmànamanviùyàdityamabhijayanta etadvai pràõànàmàyatanametadamçtamabhayametatparàyaõametasmànna punaràvartante' (pra÷na. 1.10) iti / smçtàvapi- 'agnirjyotirahaþ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam / tatra prayàtà gacchanti brahma brahmavido janàþ' (gã. 8.24) iti / saivàhàkùipuruùavido 'bhidhãyamànà dç÷yate / 'atha yadu caivàsmi¤chavyaü kurvanti yadi ca nàrciùamevàbhisaübhavanti' ityupakramya 'àdityàccandramasaü candramaso vidyutaü tatpuruùo 'mànavaþ sa enànbrahma gamayatyeva devapatho brahmapatha etena pratipadyamànà imaü mànavamàvarte nàvartante' (chà. 4.17.5) iti / tadiha brahmavidviùayà prasiddhayà gatyàkùisthànasya brahmatvaü ni÷cãyate // 16 // ---------------------- FN: dehapàtànantaryamatha÷abdàrthaþ / etat vyaùñisamaùñikàraõàtmakaü hairaõyagarbhaü padam / asminnupàsake mçte putràdayaþ ÷avyaü ÷avasaübandhi saüskàràdikarma kurvanti / mànavaü manoþ sarge, àvarte janmamaraõàdyàvçttiyuktam / ____________________________________________________________________________________________ anavasthiter asaübhavàc ca netaraþ | BBs_1,2.17 | yatpunaruktaü chàyàtmà, vij¤ànàtmà, devatàtmà và syàdakùisthàna iti / atrocyate- na chàyàtmàdiritara iha grahaõamarhati / kasmàt, anavasthiteþ / na tàvacchàyàtmana÷cakùuùi nityamavasthànaü saübhavati / yadaiva hi ka÷citpuruùa÷cakùuràsãdati tadà cakùuùi puruùacchàyà dç÷yate, apagate tasminna dç÷yate / 'ya eùo 'kùiõi puruùaþ' iti ca ÷rutiþ saünidhànàtsvacakùuùi dç÷yamànaü puruùamupàsyatvenopadi÷ati / nacopàsanàkàle chàyàkaraü ka¤citpuruùaü cakùuþsamãpe saünidhàpyopàsta iti yuktaü kalpayitum / 'asyaiva ÷arãrasya nà÷amanveùa na÷yati' (chà. 8.9.1) iti ÷ruti÷chàyàtmano 'pyanavasthitatvaü dar÷ayati / asaübhavàcca tasminnamçtatvàdãnàü guõànàü na chàyàtmani pratãtiþ / tathà vij¤ànàtmano 'pi sàdhàraõe kçtsna÷arãrendriyasaübandhe sati cakùuùyevàvasthitatvaü vaktuü na ÷akyam / brahmaõastu vyàpino 'pi dçùña upalabdhyartho hçdayàdide÷avi÷eùasaübandhaþ / samàna÷ca vij¤ànàtmanyapyamçtatvàdãnàü guõànàmasaübandhaþ / yadyapi vij¤ànàtmà paramàtmano 'nanya eva, tathàpyavidyàkàmakarmakçtaü tasminmartyatvamadhyaropitaü bhayaü cetyamçtatvàbhayatve nopapadyete / saüyadvàmatvàdaya÷caitasminnanai÷varyàdanupapannà eva / devatàtmanastu 'ra÷mibhireùo 'sminpratiùñhitaþ' iti ÷ruteryadyapi cakùuùyavasthànaü syàttathàpyàtmatvaü tàvanna saübhavati, paràgråpatvàt / amçtatvàdayo 'pi na saübhavanti, utpattipralaya÷ravaõàt / amaratvamapi devànàü cirakàlàvasthànàpekùam / ai÷varyamapi parame÷varàyattaü na svàbhàvikam / bhãùàsmàdvàtaþ pavate bhãùodeti såryaþ / bhãùàsmàdagni÷cendra÷ca mçtyurdhàvati pa¤camaþ' (tai. 2.8) iti mantravarõàt / tasmàtparame÷vara evàyamakùisthànaþ pratyetavyaþ / asmiü÷ca pakùe dç÷yata iti prasiddhavadupàdànaü ÷àstràdyapekùaü vidvadviùayaü prarocanàrthamiti vyàkhyeyam // 17 // ---------------------- FN.:asya chàyàkarasya bimbasya / paràk bàhyaü jagat / bhãùà bhayena, asmàt brahmaõaþ, pavate calati / uktàpekùayà pa¤camo mçtyuþ samàptàyuùàü nikañe dhàvatãtyarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ 5 antaryàmyadhikaraõam / så. 18-20 antaryàmyadhidaivàdhilokàdiùu taddharmavyapade÷àt | BBs_1,2.18 | 'ya imaü ca lokaü paraü ca lokaü sarvàõi ca bhåtàni yo 'ntaro yamayati' ityupakramya ÷råyate- 'yaþ pçthivyàü tiùñhanpçthivyà antaro yaü pçthivã na veda yasya pçthivã ÷arãraü yaþ pçthivãmantaro yamayatyeùa ta àtmàntaryàmyamçtaþ' (bçha. 3.7.1,2) ityàdi / atràdhidaivatamadhilokamadhivedamadhiyaj¤amadhibhåtamadhyàtmaü ca ka÷cidantaravasthito yamayitàntaryàmãti ÷råyate / sa kimadhidaivàdyabhimànã devatàtmà ka÷citkiüvà pràptàõimàdyai÷varyaþ ka÷cidyogã kiüvà paramàtmà kiüvàrthàntaraü ki¤cidityapårvasaüj¤àdar÷anàtmasaü÷ayaþ / kiü tàvannaþ pratibhàti, saüj¤ayà aprasiddhatvàtsaüj¤ino 'pyasiddhenàrthàntareõa kenacidbhavitavyamiti / athavà nàniråpitaråpamarthàntaraü ÷akyamastyabhyupagantum / antaryàmi÷abda÷càntaryamanayogena pravçtto nàtyantamaprasiddhaþ / tasmàtpçthivyàdyabhimànã ka÷ciddevo 'ntaryàmã syàt / tathàca ÷råyate- 'pçthivyeva yasyàyatanamagnirloko mano jyotiþ' (bç. 3.9.10) ityàdi / sa ca kàryakàraõavattvàtpçthivyàdãnantastiùñhanyamayatãti yuktaü devatàtmano yamayitçtvam / yogino và kasyacitsiddhasya sarvànuprave÷ena yamayitçtvaü syàt, natu paramàtmà pratãyeta, akàryakaraõatvàdityevaü pràpta idamucyate- yo 'ntaryàmyadhidaivàdiùu ÷råyate sa paramàtmaiva syànnànya iti / kutaþ, taddharmavyapade÷àt / tasya hi paramàtmano dharmà iha nirdi÷yamànà dç÷yante / pçthivyàdi tàvadadhidaivatàdibhedabhinnaü samastaü vikàrajàtamantastiùñanyamayatãti paramàtmano yamayitçtvaü dharma upapadyate / sarvavikàrakàraõatve sati sarva÷aktyupapatteþ / eùa ta 'àtmàntaryàmyamçtaþ' iti càtmatvàmçtatve mukhye paramàtmana upapadyete / 'yaü pçthivã na veda' iti ca pçthivãdevatàyà avij¤eyamantaryàmiõaü bruvandevatàtmano 'nyamantaryàmiõaü dar÷ayati / 'pçthivã devatà hyahamasmi pçthivãtyatmànaü vijànãyàt' / tathà 'adçùño '÷rutaþ' ityàdivyapade÷o råpàdivihãnatvàtparamàtmana upapadyata iti / yattvakàryakaraõasya paramàtmano yamayitçtvaü nopapadyata iti / naiùa doùaþ / yànniyacchati tatkàryakaraõaireva, tasya kàryakaraõattvopapatteþ / tasyàpyanyo niyantetyanavasthàdoùa÷ca na saübhavati, bhedàbhàvàt / bhede hi satyanavasthàdoùopapattiþ / tasmàtparamàtmaivàntaryàmã // 18 // ---------------------- FN: àyatanaü ÷arãraü, lokyate 'neneti lokacakùuþ, jyotirmanaþ / ____________________________________________________________________________________________ na ca smàrtam ataddharmàbhilàpàt | BBs_1,2.19 | syàdetat / adçùñatvàdayo dharmàþ sàükhyasmçtikalpitasya pradhànasyàpyupapadyante, råpàdihãnatayà tasya tairabhyupagamàt / 'apratarkyamavij¤eyaü prasuptamiva sarvataþ' (manu. 1.5) iti hi smaranti, tasyàpi niyantçtvaü sarvavikàrakàraõatvàdupapadyate / tasmàtpradhànamantaryàmi÷abdaü syàt / 'ãkùaternà÷abdam' (bra. 1.1.5) ityatra niràkçtamapi satpradhànamihàdçùñatvàdivyapade÷asaübhavena punarà÷aïkyate / ata uttaramucyate- naca smàrte pradhànamantaryàmi÷abdaü bhavitumarhati / kasmàt,ataddharmàbhilàpàt / yadyapyadçùñatvàdivyapade÷aþ pradhànasyasaübhavati tathàpi na draùñçtvàdivyape÷aþ saübhavati, pradhànasyàcetanatvena tairabhyupagamàt / 'adçùño draùñà÷rutaþ ÷rotàmato mantàvij¤àto vij¤àtà' (bçha. 3.7.23) iti hi vàkya÷eùa iha bhavati / àtmatvamapi na pradhànasyopapadyate / 19 // yadi pradhànamàtmatvadraùñçtvàdyasaübhavànnàntaryàmyabhyupagamyate, ÷àrãrastarhyantaryàmã bhavatu / ÷àrãro hi cetanatvàddraùñà ÷rotà mantà vij¤àtà ca bhavati, àtmà ca pratyaktvàt / amçta÷ca, dharmàdharmaphalopabhogopapatteþ / adçùñatvàdaya÷ca dharmàþ ÷àrãre parasiddhàþ dar÷anàdikriyàyàþ kartari pravçttivirodhàt / 'na dçùñerdraùñàraü pa÷yeþ' (bç. 3.4.2) ityàdi÷rutibhya÷ca / tasya ca kàryakaraõasaüghàtamantaryamayituü ÷ãlaü, bhoktçtvàt / tasmàcchàrãro 'ntaryàmãtyata uttaraü pañhati- ---------------------- FN: amçta÷ceti vinà÷ino dehàntarabhogànupapatterityarthaþ / kartarãti kriyàyàü guõaþ kartà, pradhànaü karma, tatraikasyàü kriyàyàmekasya guõatvapradhànatvayorvirodhànna kartuþ karmatvamityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ ÷arãra÷ cobhaye 'pi hi bhedenainam adhãyate | BBs_1,2.20 | neti pårvasåtràdanuvartate / ÷àrãra÷ca nàntaryàmãùyate / kasmàt / yadyapi draùñçtvàdayo dharmastasya saübhavanti tathàpi ghañàkà÷avadupàdhiparicchinnatvànna kàrtsyena pçthivyàdiùvantaravasthàtuü niyantuü ca ÷aknoti / apicobhaye 'pi hi ÷àkhinaþ kàõvà màdhyandinànà÷càntaryàmiõo bhedenainaü ÷àrãraü pçthivyàdivadadhiùñhànatvena niyamyatvena càdhãyate- 'yo vij¤àne tiùñhan' (bç. 3.7.22) iti kàõvàþ / 'ya àtmani tiùñhan' iti màdhyandinàþ / 'ya àtmani tiùñhan' ityasminstàvatpàñhe bhavatyàtma÷abdaþ ÷àrãrasya vàcakaþ / 'yo vij¤àne tiùñhan' ityasminnapi pàñhe vij¤àna÷abdena ÷àrãra ucyate / vij¤ànamayo hi ÷àrãraþ / tasmàcchàrãradanya ã÷varo 'ntaryàmãti siddham / kathaü punarekasmindehe dvau draùñàravupapadyete, ya÷càyamã÷varo 'ntaryàmã ya÷càyamitaraþ ÷àrãraþ / kà punarihànupapattiþ / 'nànyo 'to 'sti draùñà' ityàdi ÷rutivacanaü virudhyeta / atra hi prakçtàdantaryàmiõo 'nyaü draùñàraü, ÷rotàraü, mantàraü, vij¤àtàraü càtmànaü pratiùedhati / niyantrantarapratiùedhàrthametadvacanamiticet, na, niyantrantaràprasaïgàdavi÷eùa÷ravaõàcca / atrocyate- avidyàpratyupasthàpitakàryakaraõopàdhinimitto 'yaü ÷àrãràntaryàmiõorbhedavyapade÷o na pàramàrthikaþ / eko hi pratyagàtmà bhavati, na dvau pratyagàtmànau saübhavataþ / ekasyaiva tu bhedavyavahàra upàdhikçto yathà ghañàkà÷o mahàkà÷a iti / tata÷ca j¤àtçj¤eyàdibheda÷rutayaþ pratyakùàdãni ca pramàõàni saüsàrànubhavo vidhipratiùedha÷àstraü ceti sarvametadupapadyate / tathàca ÷rutiþ 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yati' itvavidyàviùaye sarve vyavahàraü dar÷ayati / 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' iti vidyàviùaye sarve vyavahàraü vàrayati // 20 // ____________________________________________________________________________________________ adç÷yatvàdhikaraõam / så. 21-23 adç÷yatvàdiguõako dharmokteþ | BBs_1,2.21 | 'atha parà yayà tadakùaramadhigamyate', 'yattadadre÷yamagràhyamagotramavarõamacakùuþ÷rotraü tadapàõipàdaü nityaü vibhuü sarvagataü susåkùmaü tadavyayaü yadbhåtayoniü paripa÷yanti dhãràþ' (muõóa. 1.1.5,6) iti ÷råyate / tatra saü÷ayaþ- kimayamadre÷yatvàdiguõako bhåtayoniþ pradhànaü syàduta ÷àrãra àhosvitparame÷vara iti / tatra pradhànamacetanaü bhåtayoniriti yuktaü, acetanànàmeva taddçùñàntatvenopàdànàt / 'yathorõanàbhiþ sçjate gçhyate ca yathà pçthivyàmoùadhaþ saübhavanti / yathà sataþ puruùotke÷alomàni tathàkùaràtsaübhavatãha vi÷vam' (muõóa. 1.1.7) iti / nanårõanàbhiþ puruùa÷ca cetanàviha dçùñàntatvenopàttau / neti bråmaþ / nahi kevalasya cetanasya tatra såtrayonitvaü ke÷alomayonitvaü càsti / cetanàdhiùñhitaü hyacetanamårõanàbhi÷arãraü såtrasya yoniþ, puruùa÷arãraü ca ke÷alomnàmiti prasiddham / apica pårvatràdçùñatvàdyabhilàùasaübhave 'pi draùñçtvàdyabhilàùàsaübhavànna pradhànamabhyupagatam / iha tvadç÷yatvàdayo dharmàþ pradhàne saübhavanti / nacàtra virudhyamàno dharmaþ ka÷cidabhilapyate / nanu 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' (muõóa. 1.1.9) ityayaü vàkya÷eùo 'cetane pradhàne na saübhavanti, kathaü pradhànaü bhåtayoniþ pratij¤àyata iti / atrocyate- 'yayà tadakùaramadhigamyate' 'yattadadre÷yam' ityakùara÷abdenàdç÷yatvàdiguõakaü bhåtayoniü ÷ràvayitvà punarante ÷ràvayiùyati- 'akùaràtparataþ paraþ' (muõóa. 2.1.2) iti / tatra yaþ paro 'kùaràcchrutaþ sa sarvaj¤aþ sarvavitsaübhaviùyati / pradhànameva tvakùara÷abdanirdiùñaü bhåtayoniþ / yadà tu yoni÷abdo nimittavàcã tadà ÷àrãro 'pi bhåtayoniþ syàt, dharmàdharmàbhyàü bhåtajàtasyopàrjanàditi / evaü pràpte 'bhidhãyate- yoyamadç÷yatvàdiguõako bhåtayoniþ sa parame÷vara eva syànnànya iti / kathametadavagamyate / dharmokteþ / parame÷varasya hi dharma ihocyamàno dç÷yate- 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' iti / nahi pradhànasyàcetanasya ÷àrãrasya vopàdhiparicchinnadçùñeþ sarvaj¤atvaü sarvavittvaü và saübhavati / nanvakùara÷abdanirdiùñàdbhåtayoneþ parasyaiva tatsarvaj¤atvaü ca na bhåtayoniviùayamityuktam / atrocyate- naivaü saübhavati / yatkàraõaü 'akùaràtsaübhavatãha vi÷vam' iti prakçtaü bhåtayonimiha jàyamànaprakçtitvena nirdi÷yànantaramapi jàyamànaprakçtitvenaiva sarvaj¤aü nirdi÷ati- 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavidyasya j¤ànamayaü tapaþ / tasmàdetadbrahma nàma råpamannaü ca jàyate' iti / tasmànnirde÷asàmyena pratyabhij¤àyamànatvàtprakçtasyaivàkùarasya bhåtayoneþ sarvaj¤atvaü sarvavittvaü ca dharma ucyata iti gamyate / 'akùaràtparataþ paraþ' ityatràpi na prakçtàdbhåtayonerakùaràtparaþ ka÷cidabhidhåyate / kathametadavagamyate / 'yenàkùaraü puruùaü veda satyaü provàca tàü tattvato brahmavidyàm' (muõóa. 1.2.13) iti prakçtya tasyaivàkùarasya bhåtayoneradç÷yatvàdiguõakasya vaktavyatvena pratij¤àtatvàt / kathaü tarhi 'akùaràtparataþ paraþ' iti vyapadi÷yata iti, uttarasåtre tadvakùyàmaþ / apicàtra dve vidye veditavye ukte- 'parà caivàparà ca' iti / tatràparàmçgvedàdilakùaõàü vidyàmuktvà bravãti- 'atha parà yayà tadakùaramadhigamyate ityàdi / tatra parasyà vidyàyà viùayatvenàkùaraü ÷rutam / yadi punaþ parame÷varàdanyadadç÷yatvàdiguõakamakùaraü parikalpyeta neyaü parà vidyà syàt / paràparavibhàgo hyayaü vidyayorabhyudayaniþ÷reyasaphalatayà parikalpyate / naca pradhànavidyà niþ÷reyasaphalà kenacidabhyupagamyate / tisra÷ca vidyàþ pratij¤àyeran, tvatpakùe 'kùaràdbhåtayoneþ parasya paramàtmanaþ pratipàdyamànatvàt / dve eva tu vidye veditavye iha nirdiùñe / 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' (muõóa. 1.1.3) iti caikavij¤ànena sarvavij¤ànàpekùaõaü sarvàtmake brahmaõi vivakùyamàõe 'vakalpyate, nàcetanamàtraikàyatane pradhàne, bhogyavyatirikte và bhoktari / apica 'sa brahmavidyàü sarvavidyàpratiùñhàmatharvàya jyeùñhaputràya pràha' (muõóa. 1.1.1) iti brahmavidyàü pràdhànyenopakramya paràparavibhàgena paràü vidyàmakùaràdhigamanãü dar÷ayaüstayà brahmavidyàtvaü dar÷ayati / sà ca brahmavidyàsamàkhyà tadadhigamyasyàkùarasyàbrahmatve bàdhità syàt / aparargvedàdilakùaõà karmavidyà brahmavidyopakrama upanyasyate brahmavidyàpra÷aüsàyai / 'plavà hyete adçóhà yaj¤aråpà aùñàda÷oktamavaraü yeùu karma / etacchreyo yo 'bhinandanti måóhà jaràmçtyuü te punarevàpiyanti' (muõóa. 1.2.7) ityevamàdinindàvacanàt / ninditvà càparàü vidyàü tato viraktasya paravidyàdhikàraü dar÷ayati- 'parãkùya lokànkarmacitànbràhmaõo nirvedamàyànnàstyakçtaþ kçtena / tadvij¤ànàrthaü sa gurumevàbhigacchetsamitpàõiþ ÷retriyaü brahmaniùñham' (muõóa. 1.2.12) iti / yattåktamacetanànàü pçthivyàdãnàü dçùñàntatvenopàdànàddàrùñàntikenàpyacetanena bhåtayoninà bhavitavyamiti / tadayuktam / nahi dçùñàntadàrùñàntikayoratyantasàmyena bhavitavyamiti niyamo 'sti / apica sthålàþ pçthivyàdayo dçùñàntatvenopàttà iti na sthåla eva dàrùñàntiko bhåtayonirabhyupagamyate / tasmàdadç÷yatvàdiguõako bhåtayoniþ parame÷vara eva // 21 // ---------------------- FN: adre÷yamadç÷yaü j¤ànendriyaiþ, agràhyaü karmendriyaiþ / årõanàbhirlåtàkãñaþ / pårvatra pårvasminnadhikaraõe / nahãti / 'aktàþ ÷arkarà upadadhàtã' tyatra 'tejo vai ghçtaü' iti ÷eùànnirõayavadatràpi adç÷yavàdeþ ÷eùànnirõayaþ / yena j¤ànenàkùaraü prakçtaü bhåtayoniü puruùaü satyaü veda / sarvavidyànàü pratiùñhà samàptiryasyàm / plavante gacchanti asthàyina iti plavàþ / aùñàda÷eti ùoóa÷àrtvijaþ yajamànaþ patnã cetyaùñàda÷a / yeùåktaü avaramanityaü karma yaj¤aþ / apiyanti pràpnuvanti / pratyakùàdinà karmasàdhyàüllokànanityatayà j¤àtvà nirvedaü vairàgyaü gacchet / kutaþ, kçtena karmaõà akçto mokùo nàsti / ____________________________________________________________________________________________ vi÷eùaõabhedavyapade÷àbhyàü ca netarau | BBs_1,2.22 | ita÷ca parame÷vara eva bhåtayonirnetarau ÷àrãraþ pradhànaü và / kasmàt / vi÷eùaõabhedavyapade÷àbhyàm / vi÷inaùñi hi prakçtaü bhåtayoniü ÷àrãràdvilakùaõatvena- ' divyo hyamårtaþ puruùaþ sabàhyàbhyantaro hyajaþ / apràõo hyamanàþ ÷ubhraþ' (muõóa. 2.1.2) iti / nahyetaddivyàdivi÷eùaõamavidyàpratyupasthàpitanàmaråpaparicchedàbhimàninastaddharmànsvàtmani kalpayataþ ÷àrãrasyopapadyate / tasmàtsàkùàdaupaniùadaþ puruùa ihocyate / tathà pradhànàdapi prakçtaü bhåtayoniü bhedena vyapadi÷ati- 'akùaràtparataþ paraþ' iti / akùaramavyàkçtaü nàmaråpabãja÷aktiråpaü bhåtasåkùmamã÷varà÷rayaü tasyaivopàdhibhåtaü sarvasmàdvikàràtparo yo 'vikàrastasmàtparataþ para iti bhedena vyapade÷àtparamàtmànamiha vivakùitaü dar÷ayati / nàtra pradhànaü nàma ki¤citsvatantraü tattvamabhyupagamya tasmàdbhedavyapade÷a ucyate / kiü tarhi yadi pradhànamapi kalpyamànaü ÷rutyavirodhenàvyàkçtàdi÷abdavàcyaü bhåtasåkùmaü parikalpyeta parikalpyatàm / tasmàdbhedavyapade÷àtparame÷varo bhåtayonirityetadiha pratipàdyate // 22 // kuta÷ca parame÷varo bhåtayoniþ- ---------------------- FN: a÷noti vyàpnoti svavikàrajàtamityakùaram / avyàkçtamavyaktam / nàmaråpayorbãjamã÷varastasya ÷aktiråpam / ____________________________________________________________________________________________ råpopanyàsàc ca | BBs_1,2.23 | apica 'akùaràtparataþ paraþ' ityasyànantaram 'etasmàjjàyate pràõaþ' iti pràõaprabhçtãnàü pçthivãparyantànàü tatvànàü sargamuktvà tasyaiva bhåtayoneþ sarvavikàràtmakaü råpamupanyasyamànaü pa÷yàmaþ- 'agnirmårdhà cakùuùã candrasåryau di÷aþ ÷rotre vàgvivçtà÷ca vedàþ / vàyuþ pràõo hçdayaü vi÷vamasya padbhyàü pçthivã hyeùa sarvabhåtàntaràtmà' (muõóa. 2.1.4) iti / tacca parame÷varasyaivocitaü, sarvavikàrakàraõatvàt / na ÷àrãrasya tanumahimnaþ / nàpi pradhànasyàyaü råpopanyàsaþ saübhavati, sarvabhåtàntaràtmatvàsaübhavàt / tasmàtparame÷vara eva bhåtayonirnetaràviti gamyate / kathaü punarbhåtayonerayaü råpopanyàsa iti gamyate, prakaraõàt, 'eùaþ' iti ca prakçtànukarùaõàt / bhåtayoniü hi prakçtya 'etasmàjjàyate pràõaþ', 'eùa sarvabhåtàntaràtmà' iti vacanaü bhåtayoniviùayameva bhavati / yathopàdhyàyaü prakçtyaitasmàdadhãùvaiùa vedavedàïgapàraga iti vacanamupàdhyàyaviùayaü bhavati tadvat / kathaü punaradç÷yatvàdiguõakasya bhåtayonervigrahavadråpaü saübhavati / sarvàtmatvavivakùayedamucyate natu vigrahavattvavivakùayetyadoùaþ / 'ahamannamahamannàdaþ' (tai. 3.10.6) ityàdivat / anye punarmanyante- nàyaü bhåtayone råpopanyàsaþ, jàyamànatvenopanyàsàt / 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca / khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõã' iti hi pårvatra pràõàdipçthivyantaü tattvajàtaü jàyamànatvena niradikùat / uttaratràpi ca 'tasmàdagniþ samidho ya÷ca såryaþ' ityevamàdi, 'ata÷ca sarvà oùadhayo rasà÷ca' ityevamantaü jàyamànatvenaiva nirdekùyati / ihaiva kathamakasmàdantaràle bhåtayone råpamupanyaset / sarvàtmatvamapi sçùñiü parisamàpyopadekùyati- 'puruùa evedaü vi÷vaü karma' (muõóa. 2.1.10) ityàdinà / ÷rutismçtyo÷ca trailokya÷arãrasya prajàpaterjanmàdi nirdi÷yamànamupalabhàmahe- 'hiraõyagarbhaþ samavartatàgne bhåtasya jàtaþ patireka àsãt / sa dàdhàra pçthivã dyàmutemàü kasmai devàya haviùà vidhema' (ç.sa. 10.121.1) iti / samavartatetyajàyatetyarthaþ / tathà 'sa vai puruùa ucyate / àdikartà sa bhåtànàü brahmàgre samavartata' iti ca / vikàrapuruùasyàpi sarvabhåtàntaràtmatvaü saübhavati, pràõàtmanà sarvabhåtànàmadhyàtmamavasthànàt / asminpakùe 'puruùa evedaü vi÷vaü karma' ityàdi sarvaråpopanyàsaþ parame÷varapratipattiheturiti vyàkhyeyam // 23 // ---------------------- FN: agnirdyulokaþ vivçtà veda vàk, padbhyàü pàdau / tanumahimno 'lpa÷akteþ / ya÷ca såryo dyulokàgneþ samidha iva bhàsakaþ / hiraõyagarbhaþ agre samavartata / jàtaþ san bhåtagràmasyaikaþ patirbabhåveti ÷eùaþ / kasmai prajàpataye / vidhema paricarema / ____________________________________________________________________________________________ vai÷vànaràdhikaraõam / så. 24-32 vai÷vànaraþ sàdhàraõa÷abdavi÷eùàt | BBs_1,2.24 | 'ko na àtmà kiü brahma' iti, 'àtmànamevemaü vai÷vànaraü saüpratyadhyeùi tameva no bråhi' (chà. 5.11.1,6) iti copakramya dyusåryavàyvàkà÷avàripçthivãnàü sutejastvàdiguõayogamekaikopàsananindayà ca vai÷vànaraü pratyeùàü mårdhàdibhàvamupadi÷yàmnàyate- 'yastvetamevaü pràde÷amàtramabhivimànamàtmànaü vai÷vànaramupàþse sa sarveùu lokeùu bhåteùu sarveùvàtmasvannamatti tasya ha và etasyàtmano vai÷vànarasya mårdhaiva sutejà÷cakùurvi÷varåpaþ pràõaþ pçthagvartmàtmà saüdeho bahulo bastireva rayiþ pçthivyeva pàdàvura eva vedirlomàni barhirhçdayaü gàrhapatyo mano 'nvàhàryapacana àsyamàvahanãyaþ' (chà. 5.18.2) ityàdi / tatra saü÷ayaþ- kiü vai÷vànara÷abdena jàñharo 'gnirupadi÷yata uta bhåtàgniratha tadabhimàninã devatà athavà ÷àrãra àhosvitparame÷vara iti / kiü punaratra saü÷ayakàraõam / vai÷vànara iti jàñharabhåtàgnidevatànàü sàdhàraõa÷abdaprayogàdàtmeti ca ÷àrãraparame÷varayoþ / tatra kasyopàdànaü nyàyyaü kasya và hànamiti bhavati saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptam, jàñharo 'gniriti / kutaþ / tatra hi vi÷eùaõa kvacitprayogo dç÷yate- 'ayamagnirvai÷vànaro yo 'yamantaþ puruùe yenedamannaü pacyate yadidamadyate' (bçha. 5.9) ityàdau / agnimàtraü và syàt, sàmànyenàpi prayogadar÷anàt 'vi÷vasmà agniü bhuvanàya devà vai÷vànaraü ketumahnàmakçõvan' (ç.saü. 10.88.12) ityàdau / agni÷arãrà và devatà syàt, tasyàmapi prayogadar÷anàt 'vai÷vànarasya sumatau syàma ràjà hi kaü bhuvanànàmabhi÷rãþ' (ç.saü. 1.18.1) ityevamàdyàyàþ ÷ruterdevatàyàmai÷varyàdyupetàyàü saübhavàt / athàtma÷abdasàmànàdhikaraõyàdupakrame ca 'ko na àtmà kiü brahma' iti kevalàtma÷abdaprayogàdàtma÷abdava÷ena ca vai÷vànara÷abdaþ pariõeya ityucyate, tathàpi ÷àrãra àtmà syàt, tasya bhauktçtvena vai÷vànarasaünikarùàt / pràde÷amàtramiti ca vi÷eùaõasya tasminnupàdhiparicchinne saübhavàt / tasmànne÷varo vai÷vànara ityevaü pràpte tata idamucyate- vai÷vànaraþ paramàtmà bhavitumarhatãti / kutaþ, sàdhàraõa÷abdavi÷eùàt / sàdhàraõa÷abdayorvi÷eùaþ sàdhàraõa÷abdavi÷eùaþ / yadyapyetàvubhàvapyàtmavai÷vànara÷abdau sàdhàraõa÷abdau, vai÷vànara÷abdastu trayasya sàdhàraõaþ, àtma÷abda÷ca dvayasya tathàpi vi÷eùo dç÷yate, yena parame÷varaparatvaü tayorabhyupagamyate, 'tasya ha và etasyàmàtmano vai÷vànarasya mårdhaiva sutejàþ' ityàdi / atra hi parame÷vara eva dyumårdhatvàdivi÷iùño 'vasthàntaragataþ pratyagàtmatvenopanyasta àdhyànàyeti gamyate, kàraõatvàt / kàraõasya hi sarvàbhiþ kàryagatàbhiravasthàbhiravasthàvattvàddyulokàdyavayavatvamupapadyate / 'sa sarveùu lokeùu sarveùu bhåteùu sarveùvàtmasvannamatti' iti ca sarvalokàdyà÷rayaü phalaü ÷råyamàõaü paramakàraõaparigrahe saübhavati / 'evaü hàsya sarve pàpmànaþ pradåyante' (chà. 5.24.3) iti ca tadvidaþ sarvapàpmapradàha÷ravaõam / 'ko na àtmà kiü brahma' iti càtmabrahma÷abdàbhyàmupakrama ityevametàni liïgàni parame÷varamevàvagamayanti / tasmàtparame÷vara eva vai÷vànaraþ // 24 // ---------------------- FN: ko na iti / pràcãna÷àlasatyayaj¤endradyumnajanabuóilàþ sametyetthaü mãmàüsàü cakruþ kekayaràjaü gatvà / adhyeùi smarasi / àbhimukhyenàparokùatayà vi÷vaü mimãte jànàtãtyabhivimànastam / saüdeho dehasya madhyabhàgaþ / rayirdhanam / vi÷vasmai bhuvanàya vai÷vànaramagnimahnàü ketuü cihnaü såryamakçõvandevàþ / tadudaye dinavyavahàràt / vai÷vànarasya devasya sumatau ÷obhanabuddhau vayaü syàma bhavema / tasyàsmadvaùayà sumatirbhavatvityarthaþ / avasthàntaramadhyàtmamadhidaivamityevaüråpam / yathàgnau nikùiptamiùãkàtålaü dahyate evaü hàsya viduùaþ / ____________________________________________________________________________________________ smaryamàõam anumànaü syàd iti | BBs_1,2.25 | ita÷ca parame÷vara eva vai÷vànaraþ, yasmàtparame÷varasyaivàgniràsyaü dyaurmårdhetãdç÷aü trailokyàtmakaü råpaü smaryate- 'yasyàgniràsyaü dyaurmårdhà khaü nàbhi÷caraõau kùitiþ / sårya÷cakùurdi÷aþ ÷rotraü tasmai lokàtmane namaþ // ' iti / etatsmaryamàõaü råpaü målabhåtàü ÷rutimanumàpayadasya vau÷vànara÷abdasya parame÷varaparatve 'numànaü liïgaü gamakaü syàdityarthaþ / iti÷do hetvarthaþ / yasmàdidaü gamakaü tasmàdapi vai÷vànaraþ paramàtmaivetyarthaþ / yadyapi stutiriyaü 'tasmai lokàtmane namaþ' iti / stutitvamapi nàsati målabhåte vedavàkye samàyagãdç÷ena råpeõa saübhavati / 'dyàü mårdhànaü yasya viprà vadanti khaü vai nàbhiü candrasåryau ca netre / di÷aþ ÷rotre viddhi pàdau kùitiü ca so 'cintyàtmà sarvabhåtapraõetà // ' ityeva¤jàtãyakà ca smçtirihodàhartavyà // 25 // ____________________________________________________________________________________________ ÷abdàdibhyo 'ntaþpratiùñhànàc ca neti cen na tathà dçùñyupade÷àd asambhavàt puruùamapi cainam adhãyate | BBs_1,2.26 | atràha- na parame÷varo vai÷vanaro bhavitumarhati / kutaþ, ÷abdàdibhyo 'ntaþpratiùñhànàcca / ÷abdastàvadvai÷vànara÷abdo na parame÷vare saübhavati, arthàntare råóhatvàt / tathàgni÷abdaþ 'sa eùo 'gnirvai÷vànaraþ' iti / àdi÷abdàt 'hçdayaü gàrhapatyaþ' (chà. 5.18.2) ityàdyagnitretàprakalpanam / 'tadyadbuktaü prathamamàgacchettaddhomãyam' (chà. 5.10.1) ityàdinà ca pràõàhutyadhikaraõatàsaükãrtanam / etebhyo hetubhyo jàñharo vai÷vànaraþ pratyetavyaþ / tathàntaþpratiùñhànamapi ÷råyate- 'puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti / tacca jàñhare saübhavati / yadapyuktaü- mårdhaiva sutejà ityàdervi÷eùàtkàraõàtparamàtmà vai÷vànara iti / atra bråmaþ- kuto hyeùa nirõayaþ, yadubhayathàpi vi÷eùapratibhàne sati parame÷varaviùaya eva vi÷eùa à÷rayaõãyo na jàñharaviùaya iti / athavà bhåtàgnerantarbahi÷càvatiùñhamànasyaiùa nirde÷o bhaviùyati / tasyàpi hi dyulokàdisaübandho mantravarõàdavagamyate- 'yo bhànunà pçthivã dyàmutemàmàtatàna rodasã antarikùam' (ç.sa. 10.88.3) ityàdau / athavà taccharãràyà devatàyà ai÷varyayogàddyulokàdyavayavatvaü bhaviùyati / tasmànna parame÷varo vai÷vànara iti / atrocyate- na tathàdçùñyupade÷àditi / na ÷abdàdibhyaþ kàraõebhyaþ parame÷varasya pratyàkhyànaü yuktam / kutaþ, tathà jàñharàparityàgena dçùñyupade÷àt / parame÷varadçùñirhi jàñhare vai÷vànara ihopadi÷yate, 'mano brahmetyupàsãta' (chà. 3.18.1) ityàdivat / athavà jàñharavai÷vànaropàdhibhiþ parame÷vara iha draùñavyatvenopadi÷yate, 'manomayaþ pràõa÷arãro bhàråpaþ' (chà. 3.14.2) ityàdivat / yadi ceha parame÷varo na vivakùyeta kevala eva jàñharo 'gnirvivakùyeta tato mårdhaiva sutejà ityàdirvi÷eùasyàsaübhava eva syàt / yathà tu devatàbhåtàgnivyapà÷rayeõàpyayaü vi÷eùa upapàdayituü na ÷akyate tathottarasåtre vakùyàmaþ / yadi ca kevala eva jàñharo vivakùyeta, puruùe 'ntaþpratiùñhitatvaü kevalaü tasya syànna tu puruùatvam / puruùamapi cainamadhãyate vàjasaneyinaþ- 'sa eùo 'gnirvai÷vànaro yatpuruùaþ sa yo haitamevamagniü vai÷vànaraü puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' (÷a.brà. 10.6.1.11) iti / parame÷varasya tu sarvàtmatvàtpuruùatvaü puruùe 'ntaþpratiùñhitatvaü cobhayamupapadyate / ye tu 'puruùavidhamapi cainamadhãyate' iti såtràvayavaü pañhanti, teùàmeùor'thaþ- kevalajàñharaparigrahe puruùe 'ntaþpratiùñhitatvaü kevalaü syànna puruùavidhatvam / puruùavidhamapi cainamadhãyate vàjasaneyinaþ- 'puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti / puruùavidhatvaü ca prakaraõàdyadadhidaivataü dyumårdhatvàdi pçthivãpratiùñhitatvàntaü, yaccàdhyàtmaü prasiddhaü mårdhatvàdi cubukapratiùñhitatvàntaü tatparigçhyate // 26 // ---------------------- FN: bhaktamannaü homãyaü homasàdhanaü tena pràõàgnihotraü kàryamityarthaþ / imàü pçthivãmuta dyàmapi dyàvàpçthivyàveva rodasã yo bhànuråpeõàtatàna vyàptavàn / antarikùaü ca tayormadhyamàtatàna sa devo dyulokàdyavayavo dhyeya ityarthaþ / yat yaþ / puruùaþ pårõaþ / yo veda sa sarvatra bhuïkte / ____________________________________________________________________________________________ ata eva na devatà bhåtaü ca | BBs_1,2.27 | yatpunaruktaü bhåtàgnerapi mantravarõe dyulokàdisaübandhadar÷anànmårdhaiva sutejà ityàdyavayavakalpanaü tasyaiva bhaviùyatãti, yaccharãràyà devatàyà vai÷varyayogàditi, tatparihartavyam / atrocyate- ata evoktebhyo hetubhyo na devatà vai÷vànaraþ / tathàbhåtàgnirapi na vai÷vànaraþ / nahi bhåtàgnerauùõyaprakà÷amàtràtmakasya dyumårdhatvàdikalpanopapadyate, vikàrasya vikàràntaràtmatvàsaübhavàt / tathà devatàyàþ satyapyai÷varyayoge na dyumårdhatvàdikalpanà saübhavati / akàraõatvàtparame÷varàdhãnai÷varyatvàcca / àtma÷abdàsaübhava÷ca sarveùveùu pakùeùu sthita eva // 27 // ____________________________________________________________________________________________ sàkùàd apy avirodhaü jaiminiþ | BBs_1,2.28 | pårve jàñharàgnipratãko jàñharàgnyupàdhiko và parame÷vara upàsya ityuktamantaþpratiùñhitatvàdyanurodhena / idànãü tu vinaiva pratãkopàdhikalpanàbhyàü sàkùàdapi parame÷varopàsanaparigrahe na ka÷cidvirodha iti jaiminiràcàryo manyante / nanu jàñharàgnyaparigrahe 'ntaþpratiùñhitatvavacanaü ÷abdadãni ca kàraõàni virudhyeranniti / atrocyate- antaþpratiùñhitatvavacanaü tàvanna virudhyate / nahãha 'puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti jàñharàgnyabhipràyeõedamucyate / tasyàprakçtatvàdasaü÷abditatvàcca / kathaü tarhi yatprakçtaü mårdhàdicubukànteùu puruùàvayaveùu puruùavidhitvaü kalpitaü tadabhipràyeõedamucyate- 'puruùavidhaü puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti / yathà vçkùe ÷àkhàü pratiùñhitàü pa÷yatãti tadvat / athavà yaþ prakçtaþ paramàtmàdhyàtmamadhidaivataü ca puruùavidhitvopàdhistasya yatkevalaü sàkùiråpaü tadabhipràyeõedamucyate- 'puruùe 'ntaþpratiùñhitaü veda' iti / ni÷cite ca pårvàparàlocanava÷ena paramàtmaparigrahe tadviùaya eva vai÷vànara÷abdaþ kenacidyogena vartiùyate / vi÷va÷càyaü nara÷ceti, vi÷veùàü vàyaü naraþ, vi÷ve và narà asyeti vi÷vànaraþ, paramàtmà, sarvàtmatvàt / vi÷vànara eva vai÷vànaraþ / taddhito 'nanyàrthaþ, ràkùasavàyasàdivat / agni÷abdo 'pyagraõãtvàdiyogà÷rayaõena paramàtmaviùaya eva bhaviùyati / gàrhapatyàdikalpanaü pràõàhutyadhikaraõatvaü ca paramàtmano 'pi sarvàtmatvàdupapadyate // 28 // kathaü punaþ parame÷varaparigrahe pràde÷amàtra÷rutirupapadyata iti tàü vyàkhyàtumàrabhate- ---------------------- FN: antaþpratiùñhitatvaü màdhyasthyaü sàkùitvamityarthaþ / atra nare 'saüj¤àyà' miti pårvapadasya dãrghatvam / ananyàrthatvaü prakçtyarthàtiriktàrtha÷ånyatvam / ____________________________________________________________________________________________ abhivyakter ity à÷marathyaþ | BBs_1,2.29 | atimàtrasyàpi parame÷varasya pràde÷amàtratvamabhivyaktinimittaü syàt / abhivyajyate kila pràde÷amàtraparimàõaþ parame÷vara upàsakànàü kçte / prade÷eùu và hçdayàdiùåpalabdhisthàneùu vi÷eùaõàbhivyajyate / ataþ parame÷vare 'pi pràde÷amàtra÷rutirabhivyakterupapadyata ityà÷marathya àcàryo manyate // 29 // ---------------------- FN: atikràntà màtràþ parimàõaü yasya tasyeti yàvat / prade÷eùu và mãyata iti pràde÷amàtraþ / ____________________________________________________________________________________________ anusmçter bàdariþ | BBs_1,2.30 | pràde÷amàtrahçdayapratiùñhena vàyaü manasànusmaryate tena pràde÷amàtra ityucyate / yathà prasthamitàyavàþ prasthà ityucyante tadvat / yadyapi ca yaveùu svagatameva parimàõaü prasthasaübandhàdvyajyate / naceha parame÷varagataü ki¤citparimàõamasti yaddhçdayasaübandhàdvyajyate / tathàpi prayuktàyàþ prade÷amàtra÷ruteþ saübhavati yathàkatha¤cidanusmaraõamàlambanamityucyate / pràde÷amàtratvena vàyamapràde÷amàtro 'pyanusmaraõãyaþ pràde÷amàtra÷rutyarthavattàyai / evamanusmçtinimittà parame÷vare pràde÷amàtra÷rutiriti bàdariràcàryo manyate // 30 // ---------------------- FN: pràde÷ena manasà mãyata iti và / prayuktàyàstadarthe vartamànàyàþ / ____________________________________________________________________________________________ saüpatter iti jaiminis tathà hi dar÷ayati | BBs_1,2.31 | saüpattinimittà và syàtpràde÷amàtra÷rutiþ / kutaþ / tathàhi- samànaprakaraõaü vàjasaneyibràhmaõaü dyuprabhçtãnpçthivãparyantàüstrailokyàtmano vai÷vànarasyàvayavànadhyàtmamårdhaprabhçtiùu cubukaparyanteùu dehàvayaveùu saüpàdayatpràde÷amàtrasaüpattiü parame÷varasya dar÷ayati- 'pràde÷amàtramiva ha vai devàþ suvidità abhisaüpannàstathà nu va etànvakùyàmi yathà pràde÷amàtramevàbhisaüpàdayiùyàmãti / sa hovàca mårdhànamupadi÷annuvàcaiùa và atiùñhà vai÷vànara iti / cakùuùã upadi÷annuvàcaiùa vai sutejà vai÷vànara iti / nàsike upadi÷annuvàcaiùa vai pçthagvartmàtmà vai÷vànara iti / mukhyamàkà÷amupadi÷annuvàcaiùa vai bahulo vai÷vanara iti / mukhyà apa upadi÷annuvàcaiùa vai rayirvai÷vànara iti / cubukamupadi÷annuvàcaiùa vai pratiùñhà' iti / cubukamityadharaü mukhaphalakamucyate / yadyapi vàjasaneyake dyauratiùñhàtvaguõàsamàmnàyata àditya÷ca sutejastvaguõaþ / chàndogye punardyaiþ sutejastvaguõà samàmnàyata àditya÷ca vi÷varåpaguõaþ / tathàpi naitàvatà vi÷eùeõa ki¤ciddhãyate, pràde÷amàtra÷ruteravi÷eùàt / sarva÷àkhàpratyayatvàcca / saüpattinimittàü pràde÷amàtra÷rutiü yuktataràü jaimniràcàryo manyate // 31 // ____________________________________________________________________________________________ àmananti cainam asmin | BBs_1,2.32 | àmananti cainaü parame÷varamasminmårdhacubukàntaràle jàbàlàþ- 'ya eùo 'nto 'vyakta àtmà so 'vimukte pratiùñhita iti / so 'vimuktaþ kasminpratiùñhita iti / varaõàyàü nàsyàü ca madhye pratiùñhita iti / kà vai varaõà kà ca nàsãti' / tatra cemàmeva nàsikàü varaõà nàsãti nirucya yà sarvàõãndriyakçtàni pàpàni vàrayatãti sà varaõà, sarvàõãndriyakçtàni pàpàni nà÷ayatãti sà nàsãti / punaràmananti- 'ka tamaccàsya sthànaü bhavatãti / bhruvordhàraõasya ca yaþ saüdhiþ sa eùa dyulokasya parasya ca saüdhirbhavatãti' (jàbà. 1) / tasmàdupapannà parame÷vare pràde÷amàtra÷rutiþ / abhivimàna÷rutiþ pratyagàtmatvàbhipràyà / pratyagàtmatayà sarvaiþ pràõibhirabhivimãyata ityabhimànaþ / abhigato vàyaü pratyagàtmatvàdvimàna÷ca mànaviyogàdityabhivimànaþ / abhivimimãyate và sarve jagatkàraõatvàdityabhivimànaþ / tasmàtparame÷varo vai÷vànara iti siddham // 32 // iti ÷rãmacchaïkarabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye prathamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ // 2 // ---------------------- FN: avimukte avidyopàdhikalpitàvacchede jãvàtmi bhedakalpanayà pratiùñhita upàsyaþ / varaõà bhråþ / vimãyate j¤àyate / abhivimãmãte nirmimãte / ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ / [atràspaùñabrahmaliïgànàü pràyo j¤eyabrahmaviùayàõàü vicàraþ / evaü pàdatrayeõàpi vàkyavicàraþ] 1 dyubhvàdyadhikaraõam / så. 1-7 dyubhvàdyàyatanaü sva÷abdàt | BBs_1,3.1 | idaü ÷råyate- 'yasmindyauþ pçthivã càntarikùamotaü manaþ saha pràõai÷ca sarvaiþ / tamevaikaü jànatha àtmànamanyà vàco vimucyathàmçtasyaiùa setuþ' (muõóa. 2.2.5) iti / atra yadetaddyuprabhçtãnàmotatvavacanàdàyatanaü ki¤cidavagamyate, tatkiü paraü brahma syàdàhosvidarthàntaramiti saüdihyate / tatràrthàntaraü kimapyàyatanaü syàditi pràptam / kasmàt, 'amçtasyaiùa setuþ' iti ÷ravaõàt / pàravànhi loke setuþ prakhyàtaþ / naca parasya brahmaõaþ pàravattvaü ÷akyamabhyupagantuü, 'anantamapàram' (bçha. 2.4.12) iti ÷ravaõàt / arthàntare càyatane parigçhyamàõe smçtiprasiddhaü pradhànaü parigrahãtavyaü, tasya kàraõatvàdàyatanatvopapatteþ / ÷rutiprasiddho và vàyuþ syàt, 'vàyurvai gautama tatsåtraü vàyunà vai gautama såtreõàyaü ca lokaþ sarvàõi ca bhåtàni saüdçbdhàni bhavanti' (bçha. 3.7.2) iti vàyorapi vidhàraõatva÷ravaõàt / ÷àrãro và syàt / tasyàpi bhoktçtvàdbhogyaü prapa¤caü pratyàyatanatvopapatterityevaü pràpta idamàha- dyubhvàdyàyatanamiti / dyau÷ca bhå÷ca dyubhuvau dyubhuvàvàdã yasya tadidaü dyubhvàdi / yadetadasminvàkye dyauþ pçthivyantarikùaü manaþ pràõà ityevamasmàkaü jagadotatvena nirdiùñaü tasyàyatanaü paraü brahma bhavitumarhati / kutaþ / sva÷abdàt, àtma÷abdàdityarthaþ / àtma÷abdo hãha bhavati- 'tamevaikaü jànatha àtmànam' iti / àtma÷abda÷ca paramàtmaparigrahe samyagavakalpate nàrthàntaraparigrahe / kvacicca sva÷abdenaiva brahmaõa àyatanatvaü ÷råyate-' sanmålàþ somyemàþ sarvàþ prajàþ sadàyatanàþ satpratiùñhàþ' (chà. 6.8.4) iti / sva÷abdenaiva ceha purastàdupariùñàcca brahma saükãrtyate- 'puruùa evedaü vi÷vaü karma tapo brahma paràmçtam' iti / 'brahmaivedamamçtaü purastàdbrahma pa÷càdbrahma dakùiõa÷cottareõa' (muõóa. 2.2.11) iti ca / tatra tvàyatanàyatanayadbhàva÷ravaõàt / sarvaü brahmeti ca sàmànàdhikaraõyàt / yathànekàtmako vçkùaþ ÷àkhà skandho målaü cetyevaü nànàraso vicitra àtmetyà÷aïkà saübhavati, tàü nivartayituü sàvadhàraõamàha- 'tamevaikaü jànatha àtmànam' iti / etaduktaü bhavati- na kàryaprapa¤cavi÷iùño vicitra àtmà vij¤eyaþ / kintarhyavidyàkçtaü kàryaprapa¤caü vidyayà pravilàpayantastamevaikamàyatanabhåtamàtmànaü jànathaikarasamiti / yathà yasmànnàste devadattastadànayetyukta àsanamevànayati na devadattam / tadvadàyatanabhåtasyaivaikarasasyàtmano vij¤eyatvamupadi÷yate / vikàrànçtàbhisaüdhasya càpavàdaþ ÷råyate- 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati' (kà. 2.4.11) iti / sarvaü brahmeti tu sàmànàdhikaraõyaü prapa¤capravilàpanàrthaü nànekarasatàpratipàdanàrtham / 'sa yathà saindhavaghano 'nantaro 'bàhyaþ kçtsno rasaghana evaivaü và are 'yamàtmànantaro 'bàhyaþ kçtsnaþ praj¤ànaghana eva' (bçha. 4.5.13) ityekarasatà÷ravaõàt / tasmàddyubhvàdyàyatanaü paraü brahma / yattåktaü, setu÷ruteþ seto÷ca pàravattvopapatterbrahmaõor'thàntareõa dyubhvàdyàyatanena bhavitavyamiti / atrocyate- vidhàraõatvamàtramatra setu÷rutyà vivakùyate na pàravattvàdi / nahi mçddàrumayo loke seturdçùña ityatràpi mçddàrumaya evaseturabhyupagamyate / setu÷abdàrtho 'pi vidhàraõatvamàtrameva na pàravattvàdi ùi¤o bandhanakarmaõaþ setu÷abdavyutpatteþ / apara àha- 'tamevaikaü jànatha àtmànam' iti yadetatsaükãrtitamàtmaj¤ànaü, yaccaitat 'anyà vàco vimu¤catha' iti vàgvimocanaü, tadatràmçtatvasàdhanatvàt, 'amçtasyaiùa setuþ' iti setu÷rutyà saükãrtyate na tu dyubhvàdyàyatanam / tatra yaduktaü setu÷ruterbrahmaõor'thàntareõa dyubhvàdyàyatanena bhàvyamityetadayuktam // 1 // ---------------------- FN: amçtasyeti ÷ravaõàt seturiti ÷ravaõàditi yojanà / seturiti ÷ravaõàditi vyàcaùñhe- pàravànhãti / saüdçbdhani saügrathitàni / sàmànàdhikaraõyàt vicitra àtmeti saübandhaþ / vikàre 'nçte kalpite abhisaüdho 'bhimàno yasya / sinoti badhnàtãti setuþ / padàrthaikade÷o vidhàraõamityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ muktopasçpyavyapade÷àc ca | BBs_1,3.2 | ita÷ca parameva brahma dyubhvàdyàyatanam / yasmànmuktopasçpyatàsya vyapadi÷yamànà dç÷yate / muktairupasçpyam muktopasçpyam / dehàdiùvanàtmasvahamasmãtyàtmabuddhiravidyà, tatastatpåjanàdau ràgastatparibhavàdau dveùastaducchedadar÷anàdbhayaü moha÷cetyevamayamanantabhedo 'narthavràtaþ saütataþ sarveùàü naþ pratyakùaþ / tadviparyayeõàvidyàràgadveùàdidoùamuktairupasçpyaü gamyametaditi dyubhvàdyàyatanaü prakçtya vyapade÷o bhavati / katham, 'bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ / kùãyante càsya karmàõi tasmindçùñe paràvare' (muõóa. 2.2.8) ityuktvà bravãti- 'tathà vidvànnàmaråpàdvimuktaþ paràtparaü puruùamupaiti divyam' (muõóa. 3.2.7) iti / brahmaõa÷ca muktopasçpyatvaü prasiddhaü ÷àstre- 'yadà sarve pramucyante kàmà ye 'sya hçdi ÷ritàþ / atha martyo 'mçto bhavatyatra brahma sama÷nute' (bçha. 4.4.7) ityevamàdau / pradhànàdãnàü tu na kvacinmuktopasçpyamasti prasiddham / apica 'tamevaikaü jànatha àtmànamanyà vàco vimu¤cathàmçtasyaiva setuþ' iti vàgvimokapårvakaü vij¤eyatvamiha dyubhvàdyàyatanasyocyate / tacca ÷rutyantare brahmaõo dçùñam- 'tameva dhãro vij¤àya praj¤àü kurvati bràhmaõaþ / nànudhyàyàdvahå¤÷abdànvàco viglàpanaü hi tat' (bçha. 4.4.21) iti / tasmàdapi dyubhvàdyàyatanaü paraü brahma // 2 // ---------------------- FN: praj¤à vàkyàrthadhãþ / bràhmaõapadamanuktadvijopalakùaõam / ____________________________________________________________________________________________ nànumànam atacchabdàt | BBs_1,3.3 | yathà brahmaõaþ pratipàdakaþ vai÷eùiko heturukto naivamarthàntarasya vai÷eùiko hetuþ pratipàdako 'stãtyàha / nànumànikaü sàükhyasmçtiparikalpitaü pradhànamiha dyubhvàdyàyatanatvena pratipattavyam / kasmàt, atacchabdàt / tasyàcetanasya pradhànasya pratipàdakaþ ÷abdastacchabdaþ, na tacchabdo 'tacchabdaþ / na hyatràcetanasya pradhànasya pratipàdakaþ ka÷cicchabdo 'sti, yenàcetanaü pradhànaü kàraõatvenàyatanatvena vàvagamyeta / tadviparãtasya cetanasya pratipàdaka÷abdo 'tràsti- 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' (muõóa.1.1.9) ityàdiþ / ata eva na vàyurapãha dyubhvàdyàtanatvenà÷rãyate // 3 // ____________________________________________________________________________________________ pràõabhçc ca | BBs_1,3.4 | yadyapi pràõabhçto vij¤ànàtmana àtmatvaü cetanatvaü ca saübhavati tathàpyupàdhiparicchinnaj¤ànasya sarvaj¤atvàdyasaübhave satyasmàdevàtacchabdàtpràõabhçdapi na dyubhvàdyàyatanà÷rayitavyaþ / nacopàdhiparicchinnasyàvibhoþ pràõabhçto dyubhvàdyàyatanatvamapi samyaksaübhavati / pçthagyogakaraõamuttaràrtham // 4 // ____________________________________________________________________________________________ kuta÷ca na pràõabhçddyabhvàdyàyatanatvenà÷ritavyaþ- bhedavyapade÷àt | BBs_1,3.5 | bhedavyapade÷a÷ceha bhavati- 'tamevaikaü jànatha àtmànam' iti j¤eyaj¤àtçbhàvena / tatra pràõabhçttàvanmumukùutvàj j¤àtà, pari÷eùàdàtma÷abdavàcyaü brahma dyubhvàdyàyatanamiti gamyate, na pràõabhçt // 5 // kuta÷ca na pràõabhçddyubhvàdyàyatanatvenà÷rayitavyaþ- ____________________________________________________________________________________________ prakaraõàt | BBs_1,3.6 | prakaraõaü cedaü paramàtmanaþ / 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' (mu. 1.1.3) ityekavij¤ànena sarvavij¤ànàpekùaõàt / paramàtmani hi sarvàtmake vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü syànna kevale pràõabhçti // 6 // kuta÷ca na pràõabhçóyubhvàdyàyatanatvenà÷rayitavyaþ- ____________________________________________________________________________________________ sthityadanàbhyàü ca | BBs_1,3.7 | dyubhvàdyàyatanaü ca prakçtya 'dvà supraõà sayujà sakhàyà' (mu. 3.1.1) ityatra sthityadane nirdi÷yete / 'tayoranyaþ pippalaü svàdvatti' itikarmaphalà÷anaü, 'ana÷nannanyo 'bhicàka÷ãti' ityaudàsãnyenàvasthànaü ca / tàbhyàü ca sthityadanàbhyàmã÷varakùetraj¤au tatra gçhyete / yadi ce÷varo dyubhvàdyàyatanatvena vivakùitastatastasya prakçtasye÷varasya kùetraj¤àtpçthagvacanamavakalpate / anyathà hyaprakçtavacanamàkasmikamasaübaddhaü syàt / nanu tavàpi kùetraj¤asye÷varàtpçthagvacanamàkasmikameva prasajyeta / na / tasyàvivakùitatvàt / kùetraj¤au hi kartçtvena bhoktçtvena ca prati÷arãraü buddhyàdyupàdhisaübaddho lokata eva prasijaddho nàsau ÷rutyà tàtparyeõa vivakùyate / ã÷varastu lokato 'prasiddhatvàcchrutyà tàtparyeõa vivakùyata iti na tasyàkasmikaü vacanaü yuktam / 'guhàü praviùñàvàtmànau hi' ityatràpyetaddar÷itaü 'dvà suparõà' ityasyàmçcã÷varakùetraj¤àvucyete iti / yadàpi paiïgyupaniùatkçtena vyàkhyànenàsyàmçci sattvakùetraj¤àvucyete tadàpi na virodhaþ ka÷cit / katham / pràõabhçddhãha ghañàdicchidravatsattvàdyupàdhyabhimànitvena prati÷arãraü gçhyamàõo dyubhvàdyàyatanaü na bhavatãti niùidhyate / yastu sarva÷arãreùåpàdhibhirvinopalakùyate na bhavatãti niùidhyate / yastu sarva÷arãreùåpàdhibhirvinopalakùyate paramàtmaiva sa bhavati / yathà ghañàdicchidràõi ghañàdibhirupàdhibhirvinopalakùyamàõàni mahàkà÷a eva bhavanti, tadvatpràõabhçtaþ parasmàdanyatvànupapatteþ pratiùedho nopapadyate / tasmàtsattvàdyupàdhyabhimànina eva dyubhvàdyàyatanatvapratiùedhaþ / tasmàtparameva brahma dyubhvàdyàyatanam / tadetat 'adç÷yatvàdiguõako dharmokteþ' ityanenaiva siddham / tasyaiva hi bhåtayonivàkyasya madhya idaü pañhitam 'yasmindyauþ pçthivã càntarikùam' iti / prapa¤càrthaü tu punarupanyastam // 7 // ____________________________________________________________________________________________ 2 bhåmàdhikaraõam / så. 8-9 bhåmà saüprasàdàd adhyupade÷àt | BBs_1,3.8 | idaü samàmananti- 'bhåmà tveva vidij¤àsitavya iti bhåmànaü bhagavo vijij¤àsa iti / yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvijànàti sa bhåmàtha yatrànyatpa÷yatyanyacchçõotyanyadvijànàti tadalpam' (chà. 7.23,24) ityàdi / tatra saü÷ayaþ / bhåmeti tàvadbahutvamabhidhãyate, 'bahorlopo bhå ca bahoþ' (pà. 6.4.158) iti bhåma÷abdasya bhàvapratyayàntatàsmàraõàt / kimàtmakaü punastadbahutvamiti vi÷eùàkàïkùàyàü 'pràõo và à÷àbhåyàn' (chà. 7.15.1) iti saünidhànàtpràõo bhåmeti pratibhàti / tathà '÷rutaü hyeva me bhagavaddç÷ebhyastarati ÷okamàtmaviditi so 'haü bhagavaþ ÷ocàmi taü mà bhagavà¤÷okasya pàraü tàrayatu' (chàü. 7.1.3) iti prakaraõotthànàtparamàtmà bhåmetyapi pratibhàti / tatra kasyopàdanaü nyàyyaü kasya và hànamiti bhavati saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptam / pràõo bhåmeti / kasmàt / bhåyaþ pra÷naprativacanaparaüparàdar÷anàt / yathà hi 'asti bhagavo nàmno bhåyaþ' iti, 'vàgvàva nàmno bhåyasã' iti / tathà 'asti bhagavo nàmno bhåyaþ' iti, mano vàva vàco bhåyaþ' iti ca nàmàdibhyo hyà pràõàdbhåyaþpra÷naprativacanapravàhaþ pravçttaþ / naivaü pràõàtparaü bhåyaþpra÷naprativacanaü dç÷yate 'sti bhagavaþ pràõàdbhåya ityàdo vàva pràõàdbhåya iti / pràõameva tu nàmàdibhya à÷àntebhyo bhåyàsaü 'pràõo và à÷àyà bhåyàn' ityàdinà saprapa¤camuktvà pràõadar÷ina÷càtivàditvam- 'ativàdyasãtyativàdyasmãti bråyànnàpahnuvãta' ityabhyanuj¤àya 'eùa tu và ativadati yaþ satyenàtivadati' iti pràõavratamativàditvamanukçùyàparityajyaiva pràõaü satyàdiparamparayà bhåmànamavatàrayanpràõameva bhåmànaü manyanta iti gamyate / kathaü punaþ pràõe bhåmani vyàkhyàyamàne 'yatra nànyatpa÷yati' ityetadbhåmno lakùaõaparaü vacanaü vyàkhyàyeteti / ucyate- suùuptyavasthàyàü pràõagrasteùu karaõeùu dar÷anàdivyavahàranivçttidar÷anàtsaübhavati pràõasyàpi 'yatra nànyatpa÷yati' ityetallakùaõam / tathàca ÷rutiþ 'na ÷çõoti na pa÷yati' ityàdinà sarvakaraõavyàpàrapratyastamayaråpàü suùuptyavasthàmuktvà 'pràõàgnaya evaitasminpure jàgrati' (pra. 4.2.3) iti tasyàmevàvasthàyàü pa¤cavçtteþ pràõasya jàgaraõaü bruvatã pràõapradhànàü suùuptyavasthàü dar÷ayati / yaccaitadbhåmnaþ sukhatvaü ÷rutam- 'yo vai bhåmà tatsukham' (chà. 7.23) iti, tadapyaviruddham / 'atraiùa devaþ svapnànna pa÷yatyatha yadetasmi¤÷arãre sukhaü bhavati' (pra. 4.6) iti suùuptyavasthàyàmeva sukha÷ravaõàt / yacca 'yo vai bhåmà tadamçtam' (chà. 7.24.1) iti tadapi pràõasyàviruddhaü, 'pràõo và amçtam' (kau. 3.2) iti ÷ruteþ / kathaü punaþ pràõaü bhåmànaü manyamànasya tarati ÷okamàtmavit ityàtmavividiùayà prakaraõasyotthànamupapadyate / pràõa evehàtmà vivakùita iti bråmaþ / tathàhi-' pràõo ha pità pràõo màtà pràõo bhràtà pràõaþ svasà pràõa àcàryaþ pràõo bràhmaõaþ' (chà. 7.15.1) iti pràõameva sarvàtmànaü karoti / 'yathà và arà nàbhau samarpità evamasminpràõe sarvaü samarpitam' iti ca sarvàtmatvàranàbhinidar÷anàbhyàü ca saübhavati vaipulyàtmikà bhåmaråpatà pràõasya / tasmàtpràõo bhåmetyevaü pràptam / tata idamucyate- paramàtmaiveha bhåmà bhavitumarhati na pràõaþ / kasmàt / saüprasàdàdadhyupade÷àt / saüprasàda iti suùuptaü sthànamucyate, samyakprasãdatyasminniti nirvacanàt / bçhadàraõyake ca svapnajàgaritasthànàbhyàü saha pàñhàt tasyàü ca saüprasàdàvasthàyàü pràõo jàgartãti pràõo 'tra saüprasàdo 'bhipreyate / pràõàdårdhvaü bhåmna upadi÷yamànatvàdityarthaþ / pràõa eva cedbhåmàsyàtsa eva tasmàdårdhvamupadi÷yetetya÷liùñamevaitatsyàt / nahi nàmaiva nàmno bhåya iti nàmna årdhvamupadiùñam / kiü tarhi nàmno 'nyadarthàntaramupadiùñaü vàgàkhyam- 'vàgvàva nàmno bhåyasã' iti / tathà vàgàdibhyo 'pyà pràõàdarthàntarameva tatra tatrordhvamupadiùñam / tadvatpràõàdårdhvamupadi÷yamàno bhåmà pràõàdarthàntarabhåto bhavitumarhati / nanviha nàsti pra÷no 'sti bhagavaþ pràõàdbhåya iti, nàpi prativacanamasti pràõàdvàva bhåyo 'stãti, kathaü pràõàdadhi bhåmopadi÷yate / pràõaviùayameva càtivàditvàmuttaratrànukçùyamàõaü pa÷yàmaþ- 'eùa tu và ativadati yaþ satyenàtivadati' iti / tasmànnàsti pràdadhyupade÷a iti / atrocyate- na tàvatpràõaviùayasyaivàtivàditvasyaitadanukarùaõamiti ÷akyaü vaktuü, vi÷eùavàdàt 'yaþ satyenàtivadati' iti / nanu vi÷eùavàdo 'pyayaü pràõaviùaya eva bhaviùyati / katham / yathaiùo 'gnihotrã yaþ satyaü vadatãtyukte na satyavadanenàgnihotritvaü, kena tarhi, agnihotreõaiva / satyavadanaü tvagnihotriõo vi÷eùa ucyate / tathà 'eùa tu và ativadati yaþ satyenàtivadati' ityukte na satyavadanenàtivàditvam, kena tarhi, prakçtena pràõavij¤ànenaiva / satyavadanaü tu pràõavido vi÷eùo vivakùyata iti / neti bråmaþ / ÷rutyarthaparityàgaprasaïgàt / ÷rutyà hyatra satyavadanenàtivàditvaü pratãyate- 'yaþsatyenàtivadati so 'tivadati' iti / nàtra pràõavij¤ànasya saükãrtanamasti / prakaraõàttu pràõavij¤ànaü saübadhyeta / tatra prakaraõànurodhena ÷rutiþ parityaktà syàt / prakçtavyàvçttyartha÷ca tu÷abdo na saügacchate 'eùa tu và ativadati' iti / 'satyaü tveva vijij¤àsitavyam' (chà. 7.16) iti ca prayatnàntarakaraõamarthàntaravivakùàü såcayati / tasmàdyathaikavedapra÷aüsàyàü prakçtàyàmeùa tu mahàbràhmaõo ya÷caturo vedànadhãta ityekavedebhyor'thàntarabhåta÷caturvedaþ pra÷asyate tàdçgetaddraùñavyam / naca pra÷naprativacanaråpayaivàrthàntaravivakùayà bhavitavyamiti niyamo 'sti / prakçtasaübandhàsaübhavakàritatvàdarthàntaravivakùàyàþ / tatra pràõàntamanu÷àsanaü ÷rutvà tåùõãbhåtaü nàradaü svayameva sanatkumàro vyutpàdayati / yatpràõavij¤ànena vikàrànçtaviùayeõàtivàditvamanativàditvameva tat 'eùa tu và ativadati yaþ satyenàtivadati' iti / tatra satyamiti paraü brahmocyate, paramàrtharåpatvàt / 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai. 2.1) iti ca ÷rutyantaràt / tathà vyutpàditàya nàradàya 'so 'haü bhagavaþ satyenàtivadàni' ityevaü pravçttàya vij¤ànàdisàdhanaparamparayà bhåmànamupadi÷ati / tatra yatpràõàdadhi satyaü vaktavyaü pratij¤àtaü tadeveha bhåmetyucyata iti gamyate / tasmàdasti pràõàdadhi bhåmna upade÷a ityataþ pràõàdanyaþ paramàtmà bhåmà bhavitumarhati / eva¤cehàtmavividiùayà prakaraõasyotthànamupapannaü bhaviùyati / pràõa evehàtmà vivakùita ityetadapi nopapadyate / nahi pràõasya mukhyayà vçttyàtmatvamasti / nacànyatra paramàtmaj¤ànàcchokavinivçttirasti, 'nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷ve. 6.15) iti ÷rutyantaràt / 'taü mà bhagavà¤÷okasya pàraü tàrayatu' (chà. 7.1.3) iti copakramyopasaüharati- 'tasmai mçditakaùàyàya tamasaþ pàraü dar÷ayati bhagavànsanatkumàraþ' (chà. 7.26.2) iti / tama iti ÷okàdikàraõamavidyocyate / pràõànte cànu÷àsane na pràõasyànyàyattatocyeta / 'àtmataþ pràõaþ' (chà. 7.26.2) iti ca bràhmaõam / prakaraõànte paramàtmavivakùà bhaviùyati, 'bhåmà tu pràõa eveti cet' na / 'sa bhagavaþ kasminpratiùñhita iti sve mahimni' (chà. 7.24.1) ityàdinà bhåmna evà prakaraõasamàpteranukarùaõàt / vaipulyàtmikà ca bhåmaråpatà sarvakàraõatvàtparamàtmanaþ sutaràmupapadyate // 8// ---------------------- FN: vyavahàràtitaü pårõaü vastu bhåmà / bhagavaddç÷ebhyo yuùmatsadç÷ebhyaþ / devaþ buddhyàdyupàdhiko jãvaþ / prakaraõàttu saübadhyeta ativàditve hetutveneti ÷eùaþ / prayatnàntaraü vicàraþ / vij¤ànamatra nididhyàsanàdi / ____________________________________________________________________________________________ dharmopapatte÷ ca | BBs_1,3.9 | apica ye bhåmni ÷råyante dharmàste paramàtmanyupapadyante / 'yatra nànyatpa÷yati nànyacchçõoti nànyadvajànàti sa bhåmà' iti dar÷anàdivyavahàràbhàvaü bhåmànyavagamayati / paramàtmani càyaü dar÷anàdivyavahàràbhàvo 'vagataþ / 'yatra tvasya sarvamàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' (bç. 4.5.15) ityàdi÷rutyantaràt / yo 'pyasau suùuptàvasthàyàü dar÷anàdivyavahàràbhàva uktaþ so 'pyàtmana evàsaïgatvavivakùayokto na pràõasvabhàvavivakùayà, paramàtmaprakaraõàt / yadapi tasyàmavasthàyàü sukhamuktaü, tadapyàtmana eva sukharåpatvavivakùayoktam / yata àha- 'eùo 'sya parama ànanda etasyaivànandasyànyàni bhåtàni màtràmupajãvanti' (bç. 4.3.32) iti / ihàpi 'yo vai bhåmà tatsukhaü nàlpe sukhamasti bhåmaiva sukham' iti sàmayasukhaniràkaraõena brahmaiva sukhaü bhåmànaü dar÷ayati / 'yo vai bhåmà tadamçtam' ityamçtatvamapãha ÷råyamàõaü paramakàraõaü gamayati / vikàràõàmçtatvasyàpekùikatvàt, 'ato 'nyadàrtam' (bç. 3.4.2) iti ca ÷rutyantaràt / tathàca satyatvaü svamahimapratiùñhitatvaü sarvagatatvaü sarvàttmatvamiti caite dharmàþ ÷råyamàõàþ paramàtmanyevopapadyante nànyatra / tasmàdbhåmeti siddham // 9 // ---------------------- FN: ukto na ÷çõotãtyàdinà / àmayena duþkhena sahitaü sàmayam / àrte na÷varam / ____________________________________________________________________________________________ 3 akùaràdhikaraõam / så. 10-12 akùaram ambaràntadhçteþ | BBs_1,3.10 | 'kasminnu khalvàkà÷a ota÷ca prota÷ceti / sa hovàcaitadvai tadakùaraü gàrgi bràhmaõà abhivadantyasthålamanaõu' (bç. 3.8.7,8)ityàdi ÷råyate / tatra saü÷ayaþ- kimakùara÷abdena varõa ucyate kiüvà parame÷vara iti / tatràkùarasamàmnàya ityàdàvakùara÷abdasya varõe prasiddhatvàt prasiddhyatikramasya càyuktatvàt 'oïkàra evedaü sarvam' (chà. 2.23.3) ityàdau ca ÷rutyantare varõasyàpyupàsyatvena sarvàtmakatvàvadhàraõàt, varõa evàkùara÷abda iti, evaü pràpta ucyate- para evàtmàkùara÷abdavàcyaþ / kasmàt / ambaràntadhçteþ- pçthivyàderàkà÷àntasya vikàrajàtasya dhàraõàt / tatra hi pçthivyàdeþ samastavikàrajàtasya kàlatrayavibhaktasya 'àkà÷a eva tadotaü ca protaü ca' ityàkà÷e pratiùñhitatvamuktvà 'kasminnu khalvàkà÷a ota÷ca prota÷ca' ityanena pra÷nenedamakùaramavatàritam / tathàcopasaühçtam- 'etasminnu khalvakùare gàrgyàkà÷a ota÷ca prota÷ca' iti / naceyamambaràntadhçtirbrahmaõo 'nyatra saübhavati / yadapi 'oïkàra evedaü sarvam' iti tadapi brahmapratipattisàdhanatvàtstutyarthaü draùñavyam / tasmànna kùaratya÷nute ceti nityatvàvyàpitatvàbhyàmakùaraü parameva brahma // 10 // 'syàdetat kàryasya cetkàraõàdhãnatvamambaràntadhçtirabhyupagamyate, pradhànakàraõavàdino 'pãyamupapadyate / kathamambaràntadhçterbrahmatvapratipattiþ' / ata uttaraü pañhati- ---------------------- FN: 'råóhiryogamapaharati' iti nyàyenàha- prasiddhãti / ____________________________________________________________________________________________ sà ca pra÷àsanàt | BBs_1,3.11 | sà càmbaràntadhçtiþ parame÷varasyaiva karma / kasmàt / pra÷àsanàt / pra÷àsanaü hãha ÷råyate- 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryàcandramasau vidhçtau tiùñhataþ' (bç. 3.8.9) ityàdi / pra÷àsanaü ca pàrame÷varaü karma / nàcetanasya pradhànasya pra÷àsanaü bhavati / na hyacetanànàü ghañàdikàraõànàü mçdàdãnàü ghañàdiviùayaü pra÷àsanamasti // 11 // ____________________________________________________________________________________________ anyabhàvavyàvçtte÷ca | BBs_1,3.12 | anyabhàvavyàvçtte÷ca kàraõàdbrahmaivàkùara÷abdavàcyam / tasyaivàmbaràntadhçtiþ karma nànyasya kasya cit / kimidamanyabhàvavyàvçtteriti / anyasya bhàvo 'nyabhàvasyasmàdvyàvçttiranyabhàvavyàvçttiriti / etaduktaü bhavati- yadanyadbrahmaõo 'kùara÷abdavàcyamihà÷aïkyate tadbhàvàdidamambaràntavidhàraõamakùaraü vyàvartayati ÷rutiþ- 'tadvà etadakùaraü gàrgyadçùñaü daùñra÷rutaü ÷rotramataü mantravij¤àtaü vij¤àtç' (bç. 3.8.11) iti / tatràdçùñatvàdivyapade÷aþ pradhànasyàpi saübhavati / draùñçtvàdivyapade÷astu na saübhavatyacenatvàt / tathà 'nànyadato 'sti draùñç nànyadatosti ÷rotç nànyadato 'sti mantç nànyadato 'sti vij¤àtç' ityàtmabhedapratiùedhàt na ÷àrãrasyàpyupàdhimato 'kùara÷abdavàcyatvam / 'acakùuùkama÷rotramavàgamanaþ' (bç. 3.8.8) iti copàdhimattàpratiùedhàt / nahi nirupàdhikaþ ÷àrãro nàma bhavati / tasmàtparameva brahmàkùaramiti ni÷cayaþ // 12 // ____________________________________________________________________________________________ 4 ãkùatikarmavyapade÷àdhikaraõam / så. 13 ãkùatikarmavyapade÷àt saþ | BBs_1,3.13 | 'etadvai satyakàma paraü càparaü ca brahma yadoïkàrastasmàdvidvànetenaivàyatanenaikataramanveti iti prakçtya ÷råyate- 'yaþ punaretaü trimàtreõomithyetenaivàkùareõa paraü puruùamabhidhyàyãta' (pra. 5.2,5) iti / kimasminvàkye paraü brahmàbhidhyàtavyamudi÷yata àhosvidaparamiti / etenaivàyatanena paramaparaü caikataramanvetãti prakçtatvàtsaü÷ayaþ / tatràparamidaü brahmeti pràptam / kasmàt / 'sa tejasi sårye saüpannaþ'' 'sa sàmabhirunnãyate brahmalokam' iti ca tadvido de÷aparicchinnasya phalasyocyamànatvàt / nahi parabrahmavidde÷aparicchinnaü phalama÷nuvãteti yuktam, sarvagatatvàtparasya brahmaõaþ / nanvàparabrahmaparigrahe paraü puruùamiti vi÷eùaõaü nopapadyate / naiùa doùaþ / piõóàpekùayà pràõasya paratvopapatteþ / ityevaü pràpte 'bhidhãyate- parameva brahmehàbhidhyàtavyamupadi÷yate / kasmàt / ãkùatikarmavyapade÷àt / ãkùatirdar÷anam / dar÷anavyàpyamãkùatikarmà / ãkùatikarmatvenàsyàbhidhyàtavyasya puruùasya vàkya÷eùe vyapade÷o bhavati- 'sa etasmàjjãvaghanàtparàtparaü puri÷ayaü puraùamãkùate' iti / tatràbhidhyàyateratathàbhåtamapi vastu karma bhavati / manorathakalpitasyàpyabhidhyàyatikarmatvàt / ãkùatestu tathàbhåtameva vastu loke karma dçùñamityataþ paramàtmaivàyaü samyagdar÷anaviùayabhåta ãkùatikarmatvena vyadiùña iti gamyate / sa eva ceha parapuruùa÷abdàbhyàmabhidhyàtavyaþ pratyabhij¤àyate / nanvabhidhyàne paraþ puruùa uktaþ, ãkùaõe tu paràtparaþ, kathamitara itaratra pratyabhij¤àyata iti / atrocyate- parapuruùa÷abdau tàvadubhayatra sàdhàraõau / nacàtra jãvanaghana÷abdena prakçto 'bhidhyàtavyaþ paraþ puruùaþ paràmç÷yate, yena tasmàtparàtparo 'yamãkùitavyaþ puruùo 'nyaþ syàt / kastarhi jãvaghana iti / ucyate- ghano mårtiþ / jãvalakùaõo ghano jãvaghanaþ / saindhavakhilyavadyaþ paramàtmano jãvaråpaþ khilyabhàva upàdhikçtaþ para÷ca viùayendriyebhyaþ so 'tra jãvaghana iti / apara àha- 'sa sàmabhirunnãyate brahmalokam' ityatãtànantaravàkyanirdiùño yo brahmalokaþ para÷ca lokàntarebhyaþ so 'trajãvaghana ityucyate / jãvànàü hi sarveùàü karaõaparivçtànàü sarvakaraõàtmani hiraõyagarbhe brahmalokanivàsini saüghàtopapatterbhavati brahmaloko jãvaghanaþ / tasmàtparo yaþ paramàtmekùaõakarmabhåtaþ sa evàbhidhyàne 'pi karmabhåta iti gamyate / paraü puruùamiti ca vi÷eùaõaü paramàtmaparigraha evàvakalpate / paro hi puruùaþ paramàtmaiva bhavati yasmàtparaü ki¤cidanyannàsti, 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ' iti ca ÷rutyantaràt / 'paraü càparaü ca brahma yadoïkàraþ' iti ca vibhajyànantaramoïkàreõa paraü puruùamabhidhyàtavyaü bruvanparameva brahmaparaü puruùaü gamayati / 'yathà pàdodarastvacà vinirmucyata evaü ha vai sa pàpmanà vinirmucyate' iti pàpmavinirmokaphalavacanaü paramàtmànamihàbhidhyàtavyaü såcayati / atha yaduktaü paramàtmàbhidhyàyino na de÷aparicchinnaphalaü yujyata iti / atrocyate- trimàtreõoïkàreõàlambanena paramàtmànamabhidhyàyataþ phalaü brahmalokapràptiþ krameõa ca samyagdar÷anotpattiriti kramamuktyabhipràyametadbhaviùyatãtyadoùaþ // 13 // ---------------------- FN: paraü nirvi÷eùam, aparaü kàryaü, àyatanena pràptisàdhanena, anveti pràpnoti / aparaü brahma hiraõyagarbhaþ / piõóaþ sthålo viràñ tadapekùayà såtrasya paratvamti samàdhyarthaþ / vyàpyaü viùayaþ / saindhavàkhilyo lavaõapiõóaþ, khilyabhàvo 'lpatvam / pàdodaraþ sarpaþ / ____________________________________________________________________________________________ 5 daharàdhikaraõam / så. 14-21 dahara uttarebhyaþ | BBs_1,3.14 | 'atha yadidamasminbrahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma daharo 'sminnantaràkà÷astasminyadantastadanveùñavyaü tadbhàva vijij¤àsitavyam' / (chà. 8.1.1) ityàdivàkyaü samàmnàyate / tatra yo 'yaü dahare hçdayapuõrãke dahara àkà÷aþ ÷rutaþ sa kiü bhåtàkà÷o 'thavà vij¤ànàtmà'thavà paramàtmeti saü÷ayyate / kutaþ saü÷ayaþ / àkà÷abrahmapura÷abdàbhyàm / àkà÷a÷abdo hyayaü bhåtàkà÷e parasmiü÷ca prayujyamàno dç÷yate / tatra kiü bhåtàkà÷a eva daharaþ syàtkiüvà para iti saü÷ayaþ / tathà brahmapuramiti kiü jãvo 'tra brahmanàmà tasyedaü puraü ÷arãraü brahmapuramathavà parasyaiva brahmaõaþ puraü brahmapuramiti / tatra jãvasya parasya vànyatarasya purasvàmino daharàkà÷atve saü÷ayaþ / tatràkà÷a÷abdasya bhåtàkà÷e råóhatvàdbhåtàkà÷a eva dahara÷abda iti pràptam / tasya ca daharàyatanàpekùayà daharatvam / 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhadaya àkà÷aþ' iti ca bàhyàyantarabhàvakçtabhedasyopamànopameyabhàvaþ dyàvàpçthivyàdi ca tasminnantaþ samàhitaü, avakà÷àtmanàkà÷asyaikatvàt / athavà jãvo dahara iti pràptam, brahmapura÷abdàt / jãvasya hãdaü puraü saccharãraü brahmapuramityucyate / tasya svakarmaõopàrjitatvàt / bhaktyà ca tasya brahma÷abdavàcyatvam / nahi parasya brahmaõaþ ÷arãreõa svasvàmibhàvaþ saübandho 'sti / tatra purasvàminaþ puraikade÷e 'vasthànaü dçùñaü yathà ràj¤aþ / manaupàdhika÷ca jãvaþ, mana÷ca pràyeõa hçdaye pratiùñhitamityato jãvasyaivedaü hçdaye 'ntaravasthànaü syàt / daharatvamapi tasyaiva àràgropamitatvàdavakalpate / àkà÷opamitatvàdi ca brahmàbhedavivakùayà bhaviùyati / nacàtra daharasyàkà÷asyànveùyatvaü vijij¤àsitavyatvaü ca ÷råyate / 'tasminyadantaþ' iti paravi÷eùaõatvenopàdànàditi / ata uttaraü bråmaþ- parame÷vara evàtra daharàkà÷o bhavitumarhati na bhåtàkà÷o jãvo và / kasmàt / uttarebhyo vàkya÷eùagatebhyo hetubhyaþ / tathàhi- anveùñavyatayà vihitasya daharasyàkà÷asya 'taü cedbråyuþ' ityupakramya 'kiü tadatra vidyate yadanveùñavyaü yadbhàva vijij¤àsitavyam' ityevamàkùepapårvakaü pratisamàdhànavacanaü bhavati / 'sa bråyàdyavànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhçdaya àkà÷a ubhe asmindyàvàpçthivã antareva samàhite' (chà. 8.1.3) ityàdi / tatra puõóarãkadaharatvena pràptadaharatvasyàkà÷asya prasiddhàkà÷aupamyena daharatvaü nivartayanbhåtàkà÷atvaü daharasyàkà÷asya nivartayatãti gamyate / yadyapyàkà÷a÷abdo bhåtàkà÷e råóhastathàpi tenaiva tasyopamà nopapadyata iti bhåtàkà÷a÷aïkà nivartità bhavati / nanvekasyàpyàkà÷asya bàhyàbhyantaratvakalpitena bhedenopamànopameyabhàvaþ saübhavatãtyuktam / naivaü saübhavati / agatikà hãyaü gatiþ, yatkàlpanikabhedà÷rayaõam / apica kalpayitvàpi bhedamupamànopameyabhàvaü varõayataþ paricchinnatvàdabhyantaràkà÷asya na bàhyàkà÷aparimàõatvamupapadyeta / nanu parame÷varasyàpi 'jyàyànàkà÷àt' (÷ata. brà. 10.6.6.2) iti ÷rutyantarànnaivàkà÷aparimàõatvamupapadyate / naiùa doùaþ / puõóarãkaveùñanapràptadaharatvanivçttiparatvàdvàkyasya na tàvattvapratipàdanaparatvam / ubhayapratipàdane hi vàkyaü bhidyeta / naca kalpitabhede piõóarãkaveùñita àkà÷aikade÷e dyàvàpçthivyàdãnàmantaþsamàdhànamupapadyate / 'eùa àtmàpahatapàpmà vijaro vimçtyurvã÷oko vijighatso 'pipàsaþ satyakàmaþ satyasaükalpaþ' iti càtmatvàpahatapàpmatvàdaya÷ca guõà na bhåtàkà÷e saübhavanti / yadyapyàtma÷abdo jãve saübhavati tathàpãtarebhyaþ kàraõebhyo jãvà÷aïkàpi nivartità bhavati / nahyupàdhiparicchinnasyàràgropamitasya jãvasya puõóarãkaveùñhanakçtaü daharatvaü ÷akyaü nivartayitum / brahmàbhedavivakùayà jãvasya sarvagatatvàdi vivakùyeteti cet / yadàtmatayà jãvasya sarvagatatvàdi vivakùyeta tasyaiva brahmaõaþ sàkùàtsarvagatatvàdivivakùyatàmiti yuktam / yadapyuktaü brahmapuramiti jãvena parasyopalakùitatvàdràj¤a iva jãvasyaivedaü purasvàminaþ puraikade÷avartitvamastviti / atra bråmaþ- parasyaivedaü brahmaõaþ puraü saccharãraü brahmapuramityucyate, brahma÷abdasya tasminmukhyatvàt / tasyàpyasti pureõànena saübandhaþ, upalabdhyadhiùñhànatvàt / 'sa etasmàjjãvaghanàtparàtparaü puri÷ayaü puruùamãkùate' (praü 5.5) 'sa và ayaü puruùaþ sarvàsu pårùu puri÷ayaþ' (bç. 2.5.18) ityàdi÷rutibhyaþ / athavà jãvapura evàsminbrahma saünihitamupalakùyate / yathà ÷àlagràme viùõaþ saünihita iti tadvat / 'tadyatheha karmacito lokaþ kùãyata evamevàmutra puõyacito lokaþ kùãyate' (chà. 8.1.6) iti ca karmaõàmantavatphalamuktvà 'atha ya ihàtmànamanuvidya vrajatyetàü÷ca satyànkàmànsteùàü sarveùu lokeùu kàmacàro bhavati' iti prakçtadaharàkà÷avij¤ànasyànantaphalatvaü vadanparamàtmatvamasya såcayati / yadapyetaduktaü, na daharasyàkà÷asyànveùñavyatvaü vijij¤àsitavyaü ca ÷rutaü, paravi÷eùaõatvenopàdànàditi atra bråmaþ- yadyàkà÷o nànveùñavyatvenoktaþ syàt 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhadaya àkà÷aþ' ityàdyàkà÷asvaråpapradar÷anaü nopayujyate / nanvetadapyantarvartivastusadbhàvapradar÷anàyaiva pradar÷yate / 'taü cedbråyuryadidamasminbrahmapure daharaü puõóarãkaü ve÷ma daharo 'sminnantaràkà÷aþ kiü tadatra vidyate yadanveùñavyaü yadbhàva vijij¤àsitavyam' ityàkùipya parihàràvasara àkà÷aupamyopakrameõa dyàvàpçthivyàdãnàmantaþsamàhitatvadar÷anàt / naitadevam / evaü hi sati yadantaþsamàhitaü dyàvàpçthivyàdi tadanveùñavyaü vijij¤àsitavyaü cokta syàt / tatra vàkya÷eùo nopapadyeta / 'asminkàmàþ samàhitàþ' 'eùa àtmàpahatapàpmà' iti hi prakçtaü dyàvàpçthivyàdisamàdhànàdhàramàkà÷amàkçùya 'atha ya ihàtmànamanuvidya vrajantyetàü÷ca satyànkàmàn' iti samuccayàrthena ca÷abdenàtmànaü kàmàdhàrà÷ritàü÷ca kàmànvij¤eyànvàkya÷eùo dar÷ayati / tasmàdvàkyopakrame 'pi dahara evàkà÷o hçdayapuõóarãkàdhiùñhànaþ sahàntaþsthaiþ samàhitaiþ pçthivyàdibhiþ satyai÷ca kàmairvij¤eya ukta iti gamyate / sa coktebhyo hetubhyaþ parame÷vara iti // 14 // ---------------------- FN: brahmapuraü ÷arãraü, daharaü såkùmaü, puõóarãkaü tadàkàratvàtprakçtaü hçdayameva / tatra parasya saünidherve÷ma÷abdaþ / bhaktyà caitanyaguõayogena / vigatà jighatsà jagdhumicchà yasya / babhukùà÷ånya ityarthaþ / daharatvaü alpatvam / àdipadaü sarvàdhàratvàdisaügrahàrtham / pårùu ÷arãreùu, puri hçdaye và ÷ete iti puruùaþ / anuvidya dhyàyenànubhåya / samàhitàþ pratiùñhitàþ / ____________________________________________________________________________________________ gati÷abdàbhyàü tathà hi dçùñaü liïgaü ca | BBs_1,3.15 | daharaþ parame÷vara uttarebhyo hetubhya ityuktam / ta evottare hetava idànãü prapa¤cyante / ita÷ca parame÷vara eva daharaþ, yasmàddaharavàkya÷eùe parame÷varasyaiva pratipàdakau gati÷abdau bhavataþ- 'imàþ sarvàþ prajà aharahargacchantya etaü brahmalokaü na vindanti' (chà. 8.3.2) iti / tatra prakçtaü daharaü brahmaloka÷abdenàbhidhàya tadviùayà gatiþ prajà÷abdavàcyànàü jãvànàmabhidhãyamànà daharasya brahmatàü gamayati / tathà hyaharaharjãvànàü suùuptavasthàyàü brahmaviùayaü gamanaü dçùñaü ÷rutyantare- 'satà somya tadà saüpanno bhavati' (chà. 6.8.1) ityevamàdau / loke 'pi kila gàóhaü suùuptamàcakùate brahmãbhåto brahmatàü gata iti / tathà brahmaloka÷abdo 'pi prakçte dahare prayujyamàno jãvabhåtàkà÷a÷aïkàü nivartayanbrahmatàmasya gamayati / nanu kamalàsanalokamapi brahmaloka÷abdo gamayet / gamayedyadi brahmaõo loka iti ùaùñhãsamàsavçttyà vyutpàdyeta / sàmànàdhikaraõavçttyà tu vyutpàdyamàno brahmaiva loko brahmaloka iti parameva brahma gamayiùyati / etadeva càhararbrahmalokagamanaü dçùñaü brahma÷abdasya sàmànàdhikaraõyavçttiparigrahe liïgam / nahyaharaharimàþ prajàþ kàryabrahmalokaü satyalokàkhyaü gacchantãti ÷akyaü kalpayitum // 15 // ____________________________________________________________________________________________ dhçte÷ ca mahimno 'syàsminn upalabdheþ | BBs_1,3.16 | dhçte÷ca hetoþ parame÷vara evàyaü daharaþ / katham / 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' iti hi prakçtyàkà÷aupamyapårvakaü tasminsarvasamàdhànamuktvà tàü sminneva càtma÷abdaü prayujyàpahatapàpmatvàdiguõayogaü copadu÷ya tamevànativçttaprakaraõaü nirdi÷ati- 'atha ya àtmà sa seturvidhçtireùalokànàmasaübhedàya' (chà. 8.4.1) iti / tatra vidhçtirityàtma÷abdasàmànàdhikaraõyàdvidhàrayitocyate, kticaþ kartari smaraõàt / yathodakasaütànasya vidhàrayità loke setuþ kùetrasaüpadàmasaübhedàya, evamayamàtmàtmaiùàmadhyàtmàdibhedabhinnànàü lokànàü varõà÷ramàdãnàü ca vidhàrità seturasaübhedàyàsaükaràyeti / evamiha prakçte dahare vidhàraõalakùaõaü mahimànaü dar÷ayati / ayaü ca mahimà parame÷vara eva ÷rutyantaràdupalabhyate 'etasya và akùarasya pra÷àsane gàrgi såryàcandramasau vidhçtau tiùñhataþ' ityàdeþ / tathànyatràpi ni÷cite parame÷varavàkye ÷råyate- 'eùa sarve÷vara eùa bhåtàdhipatireùa bhåtapàla eùa seturvidhàraõa eùàü lokànàmasaübhedàya' iti / evaü dhçte÷ca hetoþ parame÷vara evàyaü daharaþ // 16 // ---------------------- FN: seturasaükarahetuþ / ____________________________________________________________________________________________ prasiddhe÷ ca | BBs_1,3.17 | ita÷ca parame÷vara eva 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' ityucyate / yatkàraõamàkà÷a÷abdaþ parame÷vare prasiddhaþ / 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità' (chà. 8.1.4), 'sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante' (chà. 1.9.1) ityàdiprayogadar÷anàt / jãve tu na kvacidàkà÷a÷abdaþ prayujyamàno dç÷yate / bhåtàkà÷astu satyàmapyàkà÷a÷abdaprasiddhàvupamànopameyabhàvàdyasaübhavànna grahãtavya ityuktam // 17 // ---------------------- FN: à samàntàtkà÷ate dãpyata ityàkà÷aþ svaya¤jyotirã÷varaþ / ____________________________________________________________________________________________ itaraparàmar÷àt sa iti cen nàsaübhavàt | BBs_1,3.18 | yadi vàkya÷eùabalena dahara iti parame÷varaþ parigçhyetàstãtarasyàpi jãvasya vàkya÷eùe paràmar÷aþ - 'atha ya eùa saüprasàdo 'smàccharãràtsamutthàya paraü jyotiråpasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyata eùa àtmeti hovàca' (chà. 8.3.4) iti / atra hi saüprasàda÷abdaþ ÷rutyantare suùuptàvasthàyàü dçùñatvàttadavasthàvantaü jãvaü ÷aknotyupasthàpayituü nàrthàntaram / tathà ÷arãravyapà÷rayasyeva jãvasya ÷arãràtsamutthànaü saübhavati / yathàkà÷avyapà÷rayàõàü vàyvàdãnàmàkà÷àtsamutthànaü tadvat / yathà càdçùño 'pi loke parame÷varaviùaya àkà÷a÷abdaþ parame÷varadharmasamabhivyàhàràt 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità' ityevamàdau parame÷varaviùayo 'bhyupagata evaü jãvaviùayo 'pi bhaviùyati / tasmàditaraparàmar÷àt 'daharo 'sminnantaràkà÷a' ityatra sa eva jãva ucyate iti cet / naitadevaü syàt / kasmàt. asaübhavàt / nahi jãvo buddhyàdyupàdhiparicchedàbhimànã sannàkà÷enopamãyeta / nacopàdhidharmànabhimanyamànasyàpahatapàpmatvàdayo dharmàþ saübhavanti / prapa¤citaü caitatprathamasåtre / atirekà÷aïkàparihàràyàtra tu punarupanyastam / pañhiùyati copariùñàt 'anyàrtha÷ca paràmar÷aþ' (bra. 1.3.20) iti // 18 // ---------------------- FN: samyakprasãdatyasmi¤jãvo viùayendriyasaüyogajanitaü kàluùyaü jahàtãti suùuptiþ saüprasàdo jãvasyàvasthàbhedaþ / 'saüprasàde ratvà caritvà' iti bçhadàraõyakasthaü ÷rutyantaram / upàdhidharmàþ pàpmàdayaþ / ____________________________________________________________________________________________ uttaràc ced àvirbhåtasvaråpas tu | BBs_1,3.19 | itaraparàmar÷àdyà jãvà÷aïkà jàtà sàsaübhavànniràkçtà / athedànãü mçtasyevàmçtasekàtpunaþ samutthànaü jãvà÷aïkàyàþ kriyate uttarasmàtprajàpatyàdvàkyàt / tatrahi 'ya àtmàpahatapàpmà' ityapahatapàpmatvàdiguõakamàtmànamanveùñavyaü vijij¤àsitavyaü ca pratij¤àya 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yata eùa àtmà' (chà. 8.7.4) iti bruvannakùisthaü draùñàraü jãvamàtmànaü nirdi÷ati / 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi' (chà. 8.9.3) iti ca tameva punaþ punaþ paràmç÷ya 'ya eùa svapne mahãyamàna÷caratyeùa àtmà' (chà. 8.10.1) iti 'tadyatraitatsuptaþ samastaþ saüprasannaþ svapnaü na vijànàtyeùa àtmà' iti ca jãvamevàvasthàntaragataü vyàcaùñe / tasyaiva càpahatapàpmatvàdi dar÷ayati- 'etadamçtamabhayametadbrahma' iti / nàhaü khalvayamevaü saüpratyàtmànaü jànàtyayamahamasmãti no evemàni bhåtàni' (chà. 8.11.1,2) iti ca suùuptàvasthàyàü doùamupalabhya 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi no evànyatraitasmàt iti copakramya ÷arãrasaübandhanindàpårvakaü 'eùa saüprasàdo 'smàccharãràtsamutthàya paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate sa uttamaþ puruùaþ' iti jãvameva ÷arãràtsamutthitamuttamapuruùaü dar÷ayati / tasmàdasti saübhavo jãve pàrame÷varàõàü dharmàõàm / ataþ 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' iti jãva evokta iti cetka÷cidbråyàt, taü prati bråyàt- 'àvirbhåtasvaråpastu' iti / tu÷abdaþ pårvapakùavyàvçttyarthaþ / nottarasmàdapi vàkyàdiha jãvasyà÷aïkà saübhavatãtyarthaþ / kasmàt / yatastatràpyàvirbhåtasvaråpo jãvo vivakùyate / àvirbhåtaü svaråpamasyetyàvirbhåtasvaråpaþ / bhåtapårvagatyà jãvavacanam / etaduktaü bhavati- 'ya eùo 'kùiõi ityakùilakùitaü draùñàraü nirdi÷yoda÷aràvabràhmaõenainaü ÷arãràtmatàyà vyutthàpya 'etaü tveva te' iti punaþpunastameva vyàkhyàyeyatvenàkçùya svapnasuùuptopanyàsakrameõa 'paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate' iti yadasya pàramàrthikaü svaråpaü paraü brahma tadråpatayainaü jãvaü vyàcaùñe na jaivena råpeõa / yatparaü jyotiråpasaüpattavyaü ÷rutaü tatparaü brahma / taccàpahatapàpmatvàdidharmakaü, tadeva ca jãvasya pàramàrthikaü svaråpaü 'tattvamasi' ityàdi÷àstrebhyaþ, netaradupàdhikalpitam / yàvadeva hi sthàõàviva puruùabuddhiü dvaitalakùaõàmavidyàü nivartayankåñasthanityadçksvaråpamàtmànamahaü brahmàsmãti na pratipadyate tàvajjãvasya jãvatvam / yadà tu dehendriyamanobuddhisaüghàtàdvyutthàpya ÷rutyà pratibodhyate, nàsi tvaü dehendriyamanobuddhisaüghàtaþ, nàsi saüsàrã, kiü tarhi tadyatsatyaü sa àtmà caitanyamàtrasvaråpastattvamasãti, tadà kåcasthanityadçksvaråpamàtmànaü pratibudadhyàsmàccharãràdyabhimànàtsamuttiùñhansa eva kåñasthanityadçksvaråpa àtmà bhavati / 'sa yo ha vai tatparamaü brahma veda brahmaiva bhavati' (muõóa. 3.2.1) ityàdi÷rutibhyaþ / tadeva càsya pàramàrthikaü svaråpaü yena ÷arãràtsamutthàya svena råpeõàbhiniùpadyate / kathaü punaþ svaü ca råpaü svenaiva niùpadyata iti saübhavati kåñasthanityasya suvarõàdãnàü tu dravyàntarasaüparkàdabhibhåtasvaråpàõàmanabhivyaktàsàdhàraõavi÷eùàõàü kùàraprakùepàdibhiþ ÷odhyamànànàü svaråpeõàbhiniùpattiþ syàt / tathà nakùatràdãnàmahanyabhibhåtaprakà÷ànàmabhibhàvakaviyoge ràtrau svaråpeõàbhiniùpattiþ syàt / natu tathàtmacaitanyajyotiùo nityasya kenacidabhibhavaþ saübhavatyasaüsargitvàdvyomna iva, dçùñavirodhàcca / dçùñi÷rutimativij¤àtayo hi jãvasya svaråpam / tacca ÷arãràdasamutthitasyàpi jãvasya sadà niùpannameva dç÷yate / sarvo hi jãvaþ pa÷yan÷çõvanmanvàno vijànanvyavaharatyanyathà vyavahàrànupapatteþ / tacceccharãràtsamutthitasya niùpadyeta pràksamutthànàddçùño vyavahàro virudhyeta / ataþ kimàtmakamidaü ÷arãràtsamutthànaü, kimàtmikà và svaråpeõàbhiniùpattiriti / atrocyate- pràgvivekavij¤ànotpatteþ ÷arãrendriyamanobuddhiviùayavedanopàdhibhiraviviktamiva jãvasya dçùñyàdijyotiþsvaråpaü bhavati / yathà ÷uddhasya sphañikasya svàcchyaü ÷auklyaü ca svaråpaü pràgvivekagrahaõàdraktanãlàdyupàdhibhiraviviktamiva bhavati / pramàõajanitavivekagrahaõàttu paràcãnaþ sphañikaþ svàcchyena ÷auklyena ca svenaråpeõàbhiniùpadyata ityucyate pràgapi tathaiva san / tathà dehàdyupàdhyaviviktasyaiva sato jãvasya ÷rutikçtaü vivekavij¤ànaü ÷arãràtsamutthànaü vivekavij¤ànaphalaü svaråpeõàbhiniùpattiþ kevalàtmasvaråpàvagatiþ / tathà vivekàvivekamàtreõaivàtmano '÷arãratvaü sa÷arãratvaü ca, mantravarõàt 'a÷arãraü ÷arãreùu' (kà. 1.2.22) iti, '÷arãrastho 'pi kaunteya na karoti na lipyate' (gã.13.31) iti ca sa÷arãratvà÷arãratvavi÷eùàbhàvasmaraõàt / tasmàdvivekavij¤ànàbhàvàdanàvirbhåtasvaråpaþ sanvivekavij¤ànàdàvirbhåtasvaråpa ityucyate / natvànyàdç÷àvàvirbhàvànàvirbhàvau svaråpasya saübhavataþ svaråpatvàdeva / evaü mithyàj¤ànakçta eva jãvaparame÷varayorbhedo na vastukçtaþ, vyomavadasaïgatvàvi÷eùàt / kuta÷cidevaü pratipattavyam / yato 'ya eùo 'kùiõi puruùo dç÷yate' ityupadi÷ya 'etadamçtamabhayametadbrahma' ityupadi÷ati / yo 'kùiõi prasiddho draùñà draùñçtvena vibhàvyate so 'mçtàbhayalakùaõàdbrahmaõo 'nya÷cetsyàttato 'mçtàbhayabrahmasàmànàdh ikaraõyaü na syàt / nàpi praticchàyàtmàyamakùilakùito nirdi÷yate, prajàpatermçùàvàditvaprasaïgàt / tathà dvitãye 'pi paryàye 'ya eùaþ svapne mahãyamàna÷carati' iti na prathamaparyàyanirdiùñàdakùipuruùàddraùñuranyo nirdiùñaþ, 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi' ityupakramàt / ki¤càhamadya svapne hastinamadràkùaü nedànãü taü pa÷yàmãti dçùñameva pratibuddhaþ pratyàcaùñe / draùñàraü tu tameva pratyabhijànàti ya evàhaü svapnamadràkùaü sa evàhaü jàgaritaü pa÷yamãti / tathà tçtãye 'pi paryàye 'nahi khalvayamevaü saüpratyàtmànaü jànàtyayamahamasmãti no evemàni bhåtàni iti suùuptàvasthàyàü vi÷eùavij¤ànàbhàvameva dar÷ayati na vij¤àtàraü pratiùedhati / yattu tatra 'vinà÷amevàpãto bhavati' iti tadapi vi÷eùavij¤ànavinà÷àbhipràyameva na vij¤àtçvinà÷àbhipràyam / 'nahi vij¤àturvij¤àterviparilopo vidyate 'vinà÷itvàt' (bç. 4.3.30) iti ÷rutyantaràt / tathà caturthe 'pi paryàye 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi no evànyatraitasmàt' ityupakramya 'maghavanmartyaü và idaü ÷arãram' ityàdinà prapa¤cena ÷arãràdupàdhisaübandhapratyàkhyànena saüprasàda÷abdoditaü jãvaü 'svena råpeõàbhiniùpadyate' iti brahmasvaråpàpannaü dar÷ayanna parasmàdbrahmaõo 'mçtàbhayasvaråpàdanyaü jãvaü dar÷ayati / kecittu paramàtmavivakùàyàü 'etaü tveva te' iti jãvàkarùaõamanyàyyaü manyamànà etameva vàkyopakramasåcitamapahatapàpmatvàdiguõakamàtmànaü te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmãti kalpayanti / teùàmetamiti saünihitàvalambinã sarvanàma÷rutirviprakçùyeta / bhåyaþ÷ruti÷coparudhyeta, paryàyàntaràbhihitasya paryàyàntare 'nabhidhãyamànatvàt / 'etaü tveva te' iti ca pratij¤àya pràkcaturthàtparyàyàdanyamanyaü vyàcakùàõasya prajàpateþ pratàrakatvaü prasajyeta / tasmàdyadavidyàpratyupasthàpitapàramàrthikaü jaivaü råpaü kartçbhoktçràgadveùàdidoùakaluùitamanekànarthayogi tadvilayanena tadviparãtamapahatapàpmatvàdiguõakaü pàrame÷varaü svaråpaü vidyayà pratipàdyate, sarpàdivilayaneneva rajjvàdãn / apare tu vàdinaþ pàramàrthikameva jaivaü råpamiti manyante 'smadãyà÷ca kecit / teùàü sarveùàmàtmaikatvasamyagdar÷anapratipakùabhåtànàü pratibodhàyedaü ÷àrãrakamàrabdham / eka eva parame÷varaþ kåñasthanityo vij¤ànadhàturavidyayà màyayà màyàvivadanekadhà vibhàvyate nànyo vij¤ànadhàturastãti / yattvidaü parame÷varavàkye jãvamà÷aïkhya pratiùedhati såtrakàraþ - 'nàsaübhavàt' (bra.1.3.18) ityàdinà / tatràyamabhipràyaþ - nitya÷uddhabuddhamuktasvabhàve kåñasthanitye ekasminnasaïge paramàtmani tadviparãtaü jaivaü råpaü vyomnãva talamalàdiparikalpitam / tadàtmaikatvapratipàdanaparairvàkyairnyàyopetairdvaitavàdapratiùedhai÷càpaneùyàmãti paramàtmano jãvàdanyatvaü draóhayati / jãvasya tu na parasmàdanyatvaü pratipipàdayiùati kiü tvanuvadatyevàvidyàkalpitaü lokaprasiddhaü jãvabhedam / evaü hi svàbhàvikakartçtvabhoktçtvànuvàdena pravçttàþ karmavidhayo na virudhyanta iti manyate / pratipàdyaü tu ÷àstràrthamàtmaikatvameva dar÷ayati- '÷àstradçùñyà tåpade÷o vàmadevavat' (bra. 1.1.30) ityàdinàvarõi÷càsmàbhirvidvadbhedena karmavidhivirodhaparihàraþ // 19 // ---------------------- mahãyamàno vàsanàmayairviùayaiþ påjyamàna iti svapnaparyàye, tadyatreti suùuptiparyàye ca jãvameva prajàpatirvyàcaùña ityanvayaþ / aheti nipàtaþ khede / etasmàtprakçtàdàtmano 'nyatra anyam / uda÷aràveti udakapårõe ÷aràve pratibimbàtmànaü dehaü svasyàj¤àtaü yattanmahyaü vàcyamityuktaþ ÷rutyarthaþ / vyutthàpya vicàrya / abhiniùpadyata ityatra etaduktaü bhavatãti saübandhaþ / abhibhàvakaþ sauràlokàstadviyoge / vedanà harùa÷okàdayaþ / vivekavij¤ànaü tvaüpadàrtha÷odhanam / anyàdç÷au satyau / aü÷àdi÷ånyatvamasaïgatvam / ayaü suùuptaþ, saüprati suùuptau, ahaü àtmànaü ahaïkàràspadamàtmànaü na jànàti / nahãti àtmànaþ svabhàvabhåtavij¤àpternànyathàbhàvo yogyatvàdityarthaþ / vilayanena ÷odhanena / vidyayà mahàvàkyena / vàkyàni tattvamasyàdãni jãvabrahmaõo÷caitanyàvi÷eùàttadàkàreõàkàràntareõa và bhedàyogo nyàyaþ / nehanànenetyàdayo dvaitavàdaniùedhàþ / ____________________________________________________________________________________________ anyàrtha÷ ca paràmar÷aþ | BBs_1,3.20 | atha yo daharavàkya÷eùe jãvaparàmar÷o dar÷itaþ - 'atha ya eùa saüprasàdaþ' (chà. 8.3.4) ityàdi, sa dahare parame÷vare vyàkhyàyamàne na jãvopàsanopade÷o na prakçtavi÷eùopade÷a ityarthakatvaü pràpnotãti / ata àha- anyàrtho 'yaü jãvaparàmar÷au na jãvasvaråpaparyavasàyã kiü tarhi parame÷varasvaråpaparyavasàyã / katham / saüprasàda÷abdodito jãvo jàgaritavyavahàre dehendriyapa¤jaràdhyakùo bhåtvà tadvàsanànirmitàü÷ca svapnànnàóãcaro 'nubhåya ÷ràntaþ ÷araõaü prepsurubhayaråpàdapi ÷arãràbhimànàtsamutthàya suùuptàvasthàyàü paraü jyotiràkà÷a÷abditaü paraü brahmopasaüpadya vi÷eùavij¤ànavattvaü ca parityajya svena råpeõàbhiniùpadyate / yadasyopasaüpattavyaü paraü jyotiryena svena råpeõàyamabhiniùpadyate sa eùa àtmàpahatapàpmatvàdiguõa upàsya ityevamartho 'yaü jãvaparàmar÷aþ parame÷varavàdino 'pyupapadyate // 20 // ____________________________________________________________________________________________ alpa÷ruter iti cet tad uktam | BBs_1,3.21 | yadapyuktam, 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' ityàkà÷asyàlpatvaü ÷råyamàõaü parame÷vare nopapadyate, jãvasya tvàràgropanimitasyàlpatvamavakalpata iti tasya parihàro vaktavyaþ / ukto hyasya parihàraþ parame÷varasyàpekùikamalpatvamavakalpata iti 'arbhakaukastvàttadvyapade÷àcca neti cenna nicàyyatvàdevaü vyomavacca' (bra. 1.2.7) ityatra / sa eveha parihàro 'nusaüdhàtavya iti såcayati / ÷rutyaiva cedamalpatvaü pratyuktaü prasiddhenàkà÷enopamimànayà 'yàvànvà ayamàkà÷astàvàneùo 'ntarhçdaya àkà÷aþ' iti // 21 // ____________________________________________________________________________________________ 6 anukçtyadhikaraõam. så. 22-23 anukçtes tasya ca | BBs_1,3.22 | 'na tatra såryo bhàti na candratàrakaü nemà vidyuto bhànti kuto 'yamàgniþ / tameva bhàntamanubhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti' (mu. 2.210) iti samàmananti / yatra yaü bhàntamanubhàti sarvaü yasya ca bhàsà sarvamidaü vibhàti sa kiü tejodhàtuþ ka÷ciduta pràj¤a àtmeti vicikitsàyàü tejodhàturiti tàvatpràptam / kutaþ, tejodhàtånàmeva suryàdãnàü bhànapratiùedhàt / tejaþsvabhàvakaü hi candratàrakàdi tejaþsvabhàvaka eva suryo bhàsamàne 'hani na bhàsata iti prasiddham / tathà saha såryeõa sarvamidaü candratàrakàdi yasminna bhàsate so 'pi tejaþsvabhàva eva ka÷cidityavagamyate / anubhànamapi tejaþsvabhàvaka evo 'papadyate, samànasvabhàvakeùvanukàradar÷anàt / gacchantamanugacchatãtivat / tasmàttejodhàtuþ ka÷cidityevaü pràpte bråmaþ - pràj¤a evàtmà bhavitumarhati / kasmàt / anukçteþ / anukaraõamanukçtiþ / yadetat 'tameva bhàntamanubhàti sarvam' ityanubhànaü, tatpràj¤aparigrahe 'vakalpate / 'bhàråpaþ satyasaükalpaþ' (chà. 3.14.2) iti hi pràj¤amàtmànamàmananti / na tu tejodhàtuü ka¤citsåryàdayo 'nubhàntãti prasiddham / samatvàcca tejodhàtånàü såryàdãnàü na tejodhàtumanyaü pratyapekùàsti yaü bhàntamanubhàyuþ / nahi pradãpaþ pradãpàntaramanubhàti / yadapyuktaü samànasvabhàvakeùvanukàro dç÷yata iti / nàyamekànto niyamaþ / bhinnasvabhàvakeùvapi hyanukàro dç÷yate / yathà sutapto 'yaþpiõóo 'gnyanukçtiragniü dahantamanudahati, bhaumaü và rajo vàyuü vahantamanuvahantãti / anukçterityanubhànamasåsucat / tasya ceti caturthaü pàdamasya ÷lokasya såcayati / 'tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti' iti tadhetukaü bhànaü såryàderucyamànaü pràj¤amàtmànaü gamayati / 'taddevà jyotiùàü jyotiràyurhepàsate 'mçtam' (bç. 4.4.16) iti hi pràj¤amàtmànamàmananti / tejontareõa suryàditejo vibhàtãtyaprasiddhaü viruddhaü ca, tejontareõa tejontarasya pratidhàtàt / athavà na såryàdãnameva ÷lokaparipañhitànàmidaü taddhetukaü vibhànamucyate / kiü tarhi 'sarvamidam' ityavi÷eùa÷ruteþ sarvasyaivàsya nàmaråpakriyàkàrakaphalajàtasya yàbhivyaktiþ sà brahmajyotiþsattànimittà / yathà såryàdijyotiþsattànimittà sarvasya råpajàtasyàbhivyaktistadvat / 'na tatra såryo bhàti' iti ca tatra÷abdamàharanprakçtagrahaõaü dar÷ayati / prakçtaü ca brahma 'yasmindyauþ pçthivã càntarikùamotam' (mu. 2.2.5) ityàdinà / anantaraü ca 'hiraõmaye pare ko÷e virajaü brahma niùphalam / tacchubhraü jyotiùàü jyotistadyadàtmavido viduþ' iti / kathaü tajjyotiùàü jyotirityata idamutthitam-'na tatra såryo bhàti' iti / yadapyuktaü såryàdãnàü tejasàü bhànapratiùedhastejodhàtàvevanyasminnavakalpate sårya ivetareùàmiti / tatra tu sa eva tejodhàturanyo na saübhavatãtyupapàditam / brahmaõyapi caiùàü bhànapratiùedho 'vakalpate / yato yadupalabhante tatsarvaü brahmaõaiva jyotiùopalabhyate, brahma tu nànyena jyotiùopalabhyate svayaü jyotiþsvaråpatvàt, yena såryàdayastasminbhàyuþ / brahma hyànyadvyanakti natu brahmànyena vyajyate / 'àtmanaivàyaü jyotiùàste' (bç. 4.3.6), 'àgçhyo nahi gçhyate' (bç. 4.2.4) ityàdi÷rutibhyaþ // 22 // ---------------------- FN: tatra tàrakàntaràõi candràdi ca na bhàti taü na bhàsayatãti yàvat / pràj¤atvaü svaprakà÷akatvaü bhàsakatvàrthamuktam / anukàraþ anubhànam / virajaü àgantukamala÷ånyam / ÷ubhraü naisargikamala÷ånyam / ____________________________________________________________________________________________ api ca smaryate | BBs_1,3.23 | apicedçgråpatvaü pràj¤asyaivaitmanaþ smaryate bhagavadgãtàsu- 'na tadbhàsayate såryo na ÷a÷àï ko na pàvakaþ / yadgatvà na nivartante taddhàma paramaü mama' (15.6) iti, 'yadàdityagataü tejo jagadbhàsayate 'khilam / yaccandramasi yaccàgnau tattejo viddhi màmakam' (15.12) iti ca // 23 // ____________________________________________________________________________________________ 7 pramitàdhikaraõam / så. 24-25 ÷abdàd eva pramitaþ | BBs_1,3.24 | 'aïguùñamàtraþ puruùaþ madhya àtmani tiùñhati' iti ÷råyate / tathà aïguùñamàtraþ puruùo jyotirivàdhåmakaþ / ã÷àno bhåtabhavyasya sa evàdya sa u ÷va etadvai tat' (kà. 2.4.13) iti ca / tatra yo 'yamaïguùñhamàtraþ puruùaþ ÷råyate sa kiü vij¤ànàtmà kiüvà paramàtmeti saü÷ayaþ / tatra parimàõopade÷àttàvadvij¤ànàtmeti pràptam / nahyanantàyàmavistàrasya paramàtmano 'ïguùñhaparimàõamupapadyate / vij¤ànàtmananaståpàdhimattvàtsaübhavati kayàcitkalpanayàïguùñhamàtratvam / smçte÷ca- 'atha satyavataþ kàyàtpà÷abaddhaü va÷aü gatam / aïguùñhamàtraü puruùaü ni÷cakarùaü yamo balàt' // (ma.bhà. 3.297.17) iti / nahi parame÷varo balàdyamena niùkraùñuü ÷akyastena tatra saüsàryaïguùñhamàtro ni÷citaþ sa evehàpãtyevaü pràpte bråmaþ - paramàtmaivàyamaïguùñhamàtraparimitaþ puruùo bhavitumarhati / kasmàt, ÷abdàt, 'ã÷àno bhåtabhavyasya' iti / nahyanyaþ parame÷varàdbhåtabhavyasya niraï ku÷amã÷ità / 'etadvai tat' iti ca prakçtaü pçùñamihànusaüdadhàti / etadvai tadyatpçùñaü brahmetyarthaþ / pçùñaü ceha brahma 'anyatra dharmàdanyatràdharmàdanyatràsmàtkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca yattatpa÷yasi tadvada' (kà. 1.2.14) iti ÷abdàdevetyabhidhàna÷rutereve÷àna iti parame÷varo 'yaü gamyata ityarthaþ // 24 // kathaü punaþ sarvagatasya paramàtmanaþ parimàõopade÷a ityatra bråmaþ - ---------------------- FN: àtmani dehe madhye hçdayasapranãtyarthaþ / bhåtabhavyagrahaõaü bhavato 'pi pradar÷anàrtham kàlatrayaniyantetyarthaþ / kayàciditi hçdayakamalako÷asya jãvopalabdhisthànasyàïguùñhamàtratayetyarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ hçdyapekùayà tu manuùyàdhikàratvàt | BBs_1,3.25 | sarvagatasyàpi paramàtmano hçdaye 'vasthànamapekùyàïguùñhamàtratvamidamucyate / àkà÷asyeva vaü÷aparvàpekùamaratrimàtratvam / nahya¤jasàtimàtrasya paramàtmano 'ïguùñhamàtratvamupapadyate / na cànyaþ paramàtmana iha grahaõamarhatã÷àna÷abdàdibhya ityuktam / nanu pratipràõibhedaü hçdayànàmanavasthitatvàdapekùamapyaïguùñhamàtratvaü nopapadyata ityata uttaramucyate- manuùyàdhikàratvàditi / ÷àstraü hyavi÷eùapravçttamapi manuùyànevàdhikaroti, ÷aktatvàdarthitvàdaparyudastatvàdupanayanàdi÷àstràcceti varõitametadadhikàralakùaõe (jai. 6.1) / manuùyàõàü ca niyataparimàõaþ kàyaþ / aucityena niyataparimàõameva caiùàmaïguùñhamàtraü hçdayam / ato manuùyàdhikàratvàcchàstrasya manuùyahçdayàvasthànàpekùamaïguùñhamàtratvamupapannaü paramàtmanaþ / yadapyuktaü parimàõopade÷àtsmçte÷ca saüsàryevàyamaïguùñamàtraþ pratyetavya iti, tatpratyucyate- 'sa àtmà tattvamasi' ityàdivatsaüsàriõa eva sato 'ïguùñhamàtrasya brahmatvamidamupadi÷yata iti / dviråpà hi vedàntavàkyànàü pravçttiþ, kvacitparamàtmasvaråpaniråpaõaparà kvacidvij¤ànàtmanaþ paramàtmaikatvopade÷aparà / tadatra vij¤ànàtmanaþ paramàtmanaikatvamupadi÷yate nàïguùñhamàtratvaü kasyacit / etamevàrthaü pareõa sphuñãkariùyati- 'aïguùñhamàtraþ puruùo 'ntaràtmà sadà janànàü hçdaye saüniviùñaþ / taü svàccharãràtpravçhenmu¤jàdiveùikàü dhairyeõa / taü vidyàcchukramamçtam' (kà. 2.6.17) iti //25 // ---------------------- FN: sakaniùñhaþ karo 'ratniþ / atra manuùya÷abdastraivarõikaparaþ / '÷ådro yaj¤e 'navakëptaþ' iti paryudàsàt, upanãyata, tamadhyàpayãta, iti ÷ådràdhikàravàraõam / ÷arãràtsthålàtsåkùmàcca taü jãvaü pravçhetpçthakkaryàt / dhairyeõa ÷amàdineti yàvat / ____________________________________________________________________________________________ 8 devatàdhikaraõam / så. 26-33 tadupary api bàdaràyaõaþ saübhavàt | BBs_1,3.26 | aïguùñhamàtra÷rutirmanuùyahçdayàpekùayà manuùyàdhikàratvàcchàstrasyetyuktaü, tatprasaïgenedamucyate / bàóhaü manuùyàdhikàreti ÷àstram / natu manuùyànevetãha brahmaj¤àne niyamo 'sti / teùàü manuùyàõàmupariùñàdye devàdayastànapyadhikaroti ÷àstramiti bàdaràyaõa àcàryo manyante / kasmàt / saübhavàt / saübhavati hi teùàmapyarthitvàdyadhikàrakàraõam / tatràrthitvaü tàvanmokùaviùayaü devàdãnàmapi saübhavati vikàraviùayavibhåtyanityatvàlocanàdinimittam / tathà sàmarthyamapi teùàü saübhavati, mantràrthavàdetihàsapuràõalokebhyo vigrahavattvàdyavagamàt / naca teùàü ka÷citpratiùedho 'sti / nacopanayana÷àstreõaiùàmadhikàro nivartyeta, upanayanasya vedàdhyayanàrthatvàt / teùàü ca svayaüpratibhàtavedatvàt / apicaiùàü vidyàgrahaõàrthaü brahmacaryàdi dar÷ayati- 'eka÷ataü ha vai varùàõi maghavànprajàpatau brahmacaryamuvàsa' (chà. 8.11.3), 'bhçgurvai vàruõiþ / varuõaü pitaramupasasàra / adhãhi bhagavo brahma' (tai. 3.1) ityàdi / yadapi karmasvanadhikàrakàraõamuktam- 'na devànàü devatàntaràbhàvàt' iti, 'na çùãõàmàrùeyàntaràbhàvàt' (jai.6.1.6,7) iti / na tadvidyàsvasti / nahãndràdãnàü vidyàsvadhakriyamàõànàmindràdyudde÷ena ki¤citkçtyamasti / naca bhçgvàdãnàü bhçgvàdisagotratayà / tasmàddevàdãnàmapi vidyàsvadhikàraþ kena vàryate / devàdyadhikàre 'pyaïguùñamàtra÷rutiþ svàïguùñhàpekùayà na virudhyate // 26 // ---------------------- FN: devànàü karmasu nàdhikàraþ, devatàntaràõàmudde÷yànàmabhàvàditi prathamasåtràrthaþ / çùãõàmapi na, çùyàntaràbhàvàdçùiyukte karmaõya÷akteriti dvitãyasåtràrthaþ / tat asàmarthyaråpaü kàraõam / ____________________________________________________________________________________________ virodhaþ karmaõãti cen nànekapratipatter dar÷anàt | BBs_1,3.27 | syàdetat, yadi vigrahavattvàdyabhyupagamena devàdãnàü vidyàsvadhikàro varõyeta vigrahavattvàdçtvigàdindràdãnàmapi svaråpasaünidhànena karmàïgabhàvo 'bhyupagamyeta / tadà ca virodhaþ karmaõi syàt / nahãndràdãnàü svaråpasaünidhànena yàge 'ïgabhàvo dç÷yate / naca saübhavati / bahuùu yàgeùu yugapadekasyendrasya svaråpasaünidhànatànupapatteriti cet / nàyamasti virodhaþ / kasmàt / anekapratipatteþ / ekasyàpi devatàtmano yugapadanekasvaråpapratipattiþ saübhavati / kathametadavagamyate / dar÷anàt / tathàhi-'kati devàþ' ityupakramya 'traya÷ca trã ca ÷atà traya÷ca trã ca sahasrà' iti nirucya 'katama te' ityasyàü pçcchàyàm 'mahimàna evaiùàmete trayastriü÷attveva devàþ' (bç. 3.9.1,2) iti nirbruvatã ÷rutirekaikasya devatàtmano yugapadanekaråpatàü dar÷ayati / tathà trayastriü÷ato 'pi ùaóàdyantarbhàvakrameõa 'katama eko deva iti pràõaþ' iti pràõaikaråpatàü devànàü dar÷ayantã tasyaikasya pràõasya yugapadanekaråpatàü dar÷ayati / tathà smçtirapi- 'àtmano vai ÷arãràõi bahåni bharatarùabha // yogã kuryàdbalaü pràpya tai÷ca sarvairmahãü caret // pràpnuyàdviùayànkai÷cidugraü tapa÷caret // saükùipecca punastàni såryo ra÷migaõàniva' // ityeva¤jàtãyakà pràptàõimàdyai÷varyàõàü yoginàmapi yugapadaneka÷arãrayogaü dar÷ayati / kimu vaktavyamàjànasiddhànàü devànàm / anekaråpapratipattisaübhavàccaikaikà devatà bahubhã råpairàtmànaü pravibhajya bahuùu yàgeùu yugapadaïgabhàvaü gacchatãti / parai÷ca na dç÷yate 'ntardhànàdikriyàyogàdityupapadyate // anekapratipatterdar÷anàdityasyàparà vyàkhyà- vigrahavatàmapi karmàïgabhàvacodanàsvanekà pratipattirdç÷yate / kvacideko 'pi vigrahavànanekatra yugapadaïgabhàvaü na gacchati, yathà bahubhirbhojayadbhirnaiko bràhmaõo yugapadbhojyate / kvaciccaiko 'pi vigrahavànanekatra yugapadaïgabhàvaü gacchati, yathà bahubhirnamaskurvàõaireko bràhmaõo yugapannamaskriyate / tadvadihodde÷aparityàgàtmakatvàdyàgasya vigrahavatãmapyekàü devatàmuddi÷ya bahavaþ svaü svaü dravyaü yugapatparityakùyantãti vigrahavattve 'pi devatànàü na ki¤citkarmaõi virudhyate // 27// ---------------------- FN: dar÷anàt ÷rutipràmàõyàt / vai÷vadeva÷àstrasya hi nividi kati devà ityupakramya ÷àkalyàya yàj¤avalkyena traya÷cettyuttaram / nivinnàma ÷asyamànadevatàsaükhyàvàcakàni mantrapadàni / balaü yogasiddhim / 'aõimà mahimà caiva garimà pràptirã÷ità / pràkamyaü ca va÷itvaü ca tatra kàmàvasàyità' ityaõimàdyàþ / àjànasiddhànàü janmanaiva pràpti÷ayànàm / ____________________________________________________________________________________________ ÷abda iti cen nàtaþ prabhavàt pratyakùànumànàbhyàm | BBs_1,3.28 | mà nàma vigrahavattve devàdãnàmabhyupagamyamàne karmaõi ka÷cidvirodhaþ prasa¤ji / ÷abde tu virodhaþ prasajyeta / katham / autpattikaü hi ÷abdasyàrthena saübandhamà÷ritya 'anapekùatvàt' iti vedasya pràmàõyaü sthàpitam / idànãü tu vigrahavatã devatàbhyupagamyamànà yadyapyai÷varyayogàdyugapadanekakarmasaübandhãni havãüùi bhu¤jãta tathàpi vigrahayogàdasmadàdivajjananamaraõavatã seti nityasya ÷abdasya nityenàrthena nitye saübandhepratãyamàne yadvaidike ÷abde pràmàõyaü sthitaü tasya virodhaþ syàditi cet / nàyamapyasti virodhaþ / kasmàt / ataþ prabhavàt / ata eva hi vaidikàcchabdàdevàdikaü jagatprabhavati / nanu janmàdyasya yataþ (bra. 1.1.2) ityatra brahmaprabhavatvaü jagato 'vadhàritaü, kathamiha ÷abdaprabhavatvamucyate / apica yadi nàma vaidikàcchabdàdasya prabhavo 'bhyupagataþ, kathametàvatà virodhaþ ÷abde parihçtaþ yàvatà vasavo rudrà àdityà vi÷vedevà maruta ityeter'thà anityà evotpattimattvàt / tadanityatve ca tadvàcinàü vaidikànàü vasvàdi÷abdànàmanityatvaü kena nivàryate / prasiddhaü hi loke devadattasya putra utpanne yaj¤adatta iti tasya nàma kriyata iti / tasmàdvirodha eva ÷abda iti cet / na / gavàdi÷abdàrthasaübandhanityatvadar÷anàt / nahi gavàdivyaktãnàmutpattimattve tadàkçtãnãmapyutpattimattvaü syàt / dravyaguõakarmaõàü hi vyaktaya evotpadyante nàkçtayaþ / àkçtibhi÷ca ÷abdànàü saübandho na vyaktibhiþ / vyaktãnàmànantyàtsaübandhagrahaõànupapatteþ / vyaktiùåtpadyamànàsvapyàkçtãnàü nityatvàcca gavàdi÷abdeùu ka÷cidvirodho dç÷yate / tathà devàdivyaktiprabhavàbhyupagame 'pyàkçtinityatvànna ka÷cidvasvàdi÷abdeùu virodha iti draùñavyam / àkçtivi÷eùastu devàdãnàü mantràrthavàdàdibhyo vigrahavattvàdyavagamàdavagantavyaþ / sthànavi÷eùasaübandhanimittà÷cendràdi÷abdàþ senàpatyàdi÷abdavat / tata÷ca yo yastattatsthànamadhirohati sa sa indràdi÷abdairabhidhãyata iti na doùo bhavati / nacedaü ÷abdaprabhavatvaü brahmaprabhavatvavadupàdànakàraõàbhipràyeõocyate / kathaü tarhi sthite vàcakàtmanà nitye ÷abde nityàrthasaübandhini ÷abdavyavahàrayogyàrthavyaktiniùpattirataþ prabhava ityucyate kathaü punaravagamyate ÷abdàtprabhavati jagaditi / pratyakùànumànàbhyàm / pratyakùaü ÷rutiþ, pràmàõyaü pratyanapekùatvàt / anumànaü smçtiþ, pràmàõyaü prati sàpekùatvàt / te hi ÷abdapårvo sçùñiü dar÷ayataþ / 'ete iti vai prajàpatirdevànasçjatàsçgramiti manuùyànindava iti pitçüstiraþ pavitramiti grahànà÷ava iti stotraü vi÷vànãti ÷astramabhisaubhagetyanyàþ prajàþ' iti ÷rutiþ / tathànyatràpi 'sa manasà vàcaü mithunaü samabhavat' (bç. 1.2.4) ityàdinà tatratatra ÷abdapårvikà sçùñiþ ÷ràvyate / smçtirapi- 'anàdinidhanà nityà vàgutsçùñà svayaübhuvà / àdau vedamayã divyà yataþ sarvà pravçttayaþ' // iti / utsargo 'pyayaü vàcaþ saüpradàyapravartanàtmako draùñavyaþ, anàdinidhanàyà anyàdç÷asyotsargasyàsaübhavàt / tathà 'nàma råpaü ca bhåtànàü karmaõàü ca pravartanam / veda÷abdebhya evàdau nirmame sa mahe÷varaþ' // (manu. 1.21) iti / ' sarveùàü tu sa nàmàni karmàõi ca pçthakpçthak / veda÷abdebhya evàdau pçthaksaüsthà÷ca nirmame' // iti ca / apica cikãrùitamarthamanutiùñhaüstasya vàcakaü ÷abdaü pårvaü smçtvà pa÷càttamarthamanuùñhatãti sarveùàü naþ pratyakùametat / tathà prajàpaterapi sraùñuþ sçùñeþ pårvaü vaidikàþ ÷abdà manasi pràdurbabhåvuþ, pa÷càttadanugatànarthànsasarjeti gamyate / tathàca ÷rutiþ - 'sa bhåriti vyàhàratsa bhåmimasçjata' (tai.brà. 2.2.4.2) ityevamàdikà bhåràdi÷abdebhya eva manasi pràdurbhåtebhyo bhåràdilokànsçùñàndar÷ayati / kimàtmakaü punaþ ÷abdamabhipretyedaü ÷abdaprabhavatvamucyate / sphoñamityàha / varõapakùe hi teùàmutpannapradhvaüsitvànnityebhyaþ ÷abdebhyo devàdivyaktãnàü prabhava ityanupapannaü syàt / utpannadhvaüsina÷ca varõàþ, pratyuccàraõamanyathà cànyathà ca pratãyamànatvàt / tathàhi- adç÷yamàno 'pi puruùavi÷eùo 'dhyayanadhvani÷ravaõàdeva vi÷eùato nirdhàryate devadatto 'yamadhãte yaj¤adatto 'yamadhãte iti / nacàyaü varõaviùayo 'nyathàtvapratyayo mithyàj¤ànaü, bàdhakapratyayàbhàvàt / naca varõebhyor'thàvagatiryuktà / na hyekaiko varõor'thaü pratyàyayet, vyabhicàràt / naca varõasamudàyapratyayo 'sti, kramavattvàdvarõànàm / pårvapårvavarõànubhavajanitasaüskàrasahito 'ntyo varõor'thaü pratyàyayiùyatãti yadyucyeta / tanna / saübandhagrahaõàpekùo hi ÷abdaþ svayaü pratãyamànor'thaü pratyàyayeddhåmàdivat / naca pårvapårvavarõànubhavajanitasaüskàrasahitasyàntyavarõasya pratãtirasti, apratyakùatvàtsaüskàràõàm / kàryapratyàyitaiþ saüskàraiþ sahito 'ntyo varõorthaü pratyàyayiùyatãti cet / na / saüskàrakàryasyàpi smaraõasya kramavartitvàt / tasmàtsphoña eva ÷abdaþ / sa caicaikavarõapratyayàhitasaüskàrabãje 'ntyavarõapratyayajanitapari pàke pratyayinyekapratyayaviùayatayà jhañiti pratyavabhàsate / nacàyamekapratyayo varõaviùayà smçtiþ / varõànàmanekatvàdekapratyayaviùayatvànupapatteþ / tasya ca pratyuccàraõaü pratyabhij¤àyamànatvànnityatvam / bhedapratyayasya varõaviùayatvàt / tasmànnityàcchabdasphoñaråpàdabhidhàyakàtkriyàkàrakaphalalakùaõaü jagadabhidheyabhåtaü prabhavatãti / varõà eva tu na ÷abdaþ iti bhagavànupavarùaþ. nanåtpannapradhvaüsitvaü varõànmuktaü, tanna / ta eveti pratyabhij¤ànàt / sàdç÷yàtpratbhij¤ànaü ke÷àdiùviveti cet / na / pratyabhij¤ànasya pramàõàntareõa bàdhànupapatteþ / pratyabhij¤ànamàkçtinimittamiti cet / na / vyaktipratyabhij¤ànàt / yadi hi pratyuccàraõaü gavàdivyaktivadanyà anyà varõavyaktayaþ pratãyeraüstata àkçtinimittaü pratyabhij¤ànaü syàt / natvetadasti / varõavyaktaya eva hi pratyuccàraõaü pratyabhij¤àyante / dvirgo÷abda uccàrita iti hi pratipattirna tu dvau go÷abdàviti / nanu varõà apyuccàraõabhedena bhinnaþ pratãyante devadattayaj¤adattayoradhyayanadhvani÷ravaõàdeva bhedapratãterityuktam / atràbhidhãyate- sati varõaviùaye ni÷cite pratyabhij¤àne saüyogavibhàgàbhivyaïgyatvàdvarõànàmabhivya¤jakavaicitryanimitto 'yaü varõaviùayo vicitraþ pratyayo na svaråpanimittaþ / apica varõavyaktibhedavàdinàpi pratyabhij¤ànasiddhaye varõàkçtayaþ kalpayitavyàþ / tàsu ca paropàdhiko bhedapratyaya ityabhyupagantavyam / tadvaraü varõavyaktiùveva paropàdhiko bhedapratyayaþ svaråpanimittaü ca pratyabhij¤ànamiti kalpanàlàghavam / eùa eva ca varõaviùayasya bhedapratyayasya bàdhakaþ pratyayo yatpratyabhij¤ànam / kathaü hyekasminkàlaü bahånàmuccàrayatàmeka eva sangakàro yugapadanekaråpaþ syàt / udàtta÷cànudàtta÷ca svarita÷ca sànunàsika÷ca niranunàsika÷ceti / athavà dhvanikçto 'yaü pratyayabhedo na varõakçta ityadoùaþ / kaþ punarayaü dhvanirnàma / yo dåràdàkarõayato varõavivekamapratipadyamànasya karõapathamavatarati / pratyàsãdata÷ca pañumañutvàdibhedaü varõeùvàsa¤jayati / tannibandhanà÷codàttàdayo vi÷eùà na varõasvaråpanibandhanàþ, varõànàü pratyuccàràõaü pratyabhij¤àyamànatvàt / eva¤ca sati sàlambanà udàttàdipratyayà bhaviùyanti / itaradhà hi varõànàü pratyabhij¤àyamànànàü nirbhedatvàtsaüyogavibhàgakçtà udàttàdivi÷eùàþ kalperan / saüyogavibhàgànàü càpratyakùatvàcca tadà÷rayà vi÷eùà varõeùvadhyavasituü ÷akyanta ityato niràlambanà evaita udàttàdipratyayàþ syuþ / apica naivaitadabhiniveùñavyamudàttàdibhedena varõànàü pratyabhij¤àyamànànàü bhedo bhavediti / nahyanyasya bhedenànyasyàbhidyamànasya bhedo bhavitumarhati / nahi vyaktibhedena jàtiü bhinnàü manyante / varõebhya÷càrthapratãteþ saübhavàtsphoñakalpanànarthikà / na kalpayàmyahaü sphoñaü pratyakùameva tvenamavagacchàmi, ekaikavarõagrahaõàhitasaüskàràyàü buddhau jhañiti pratyava åbhàsanàditi cet / na / asyà api buddhervarõaviùayatvàt / ekaikavarõagrahaõottarakàlà hãyamekà buddhirgauriti samastavarõaviùayà nàrthàntaraviùayà / kathametadavagamyate / yato 'syàmapi buddhau gakàràdayo varõà anuvartante natu dakàràdayaþ / yadi hyasyà buddhergakàràdibhyor'thàntaraü sphoño viùayaþ syàttato dakàràdaya iva gakàràdayo 'pyasyà buddhervyàvarteran / natu tathàsti / tasmàdiyamekabuddhirvarõaviùayaiva smçtiþ / nanvanekatvàdvarõànàü naikabuddhiviùayatopapadyata ityuktaü, tatpratibråmaþ - saübhavatyanekasyàpyekabuddhiviùayatvaü, paï ktirvanaü senà da÷a ÷ataü sahasramityàdidar÷anàt / yà tu gaurityeko 'yaü ÷abda iti buddhiþ, sà bahuùveva varõeùvekàrthàvacchedanibandhanaupacàrikã vanasenàdibuddhivadeva / atràha- yadi varõà eva sàmastyenaikabuddhiviùayatàmàpadyamànàþ padaü syustato jàrà ràjà kapiþ pikaþ ityàdiùu padavi÷eùapratipattirna syàt / ta eva hi varõà itaratra cetaratra ca pratyavabhàsanta iti / atra vadàmaþ - satyapi samastavarõapratyavamar÷e yathà kramànurodhinya eva pipãlikàþ paï ktibuddhimàrohanti, evaü kramànurodhana eva varõàþ padabuddhimàrokùyanti / tatra varõànàmavi÷eùe 'pi kramavi÷eùakçtà padavi÷eùapratipattirna virudhyate / vçddhavyavahàre ceme varõàþ kramàdyanugçhãtà gçhãtàrthavi÷eùasaübandhàþ santaþ svavyavahàro 'pyekaikavarõagrahaõànantaraü samastapratyavamar÷inyàü buddhau tàdç÷à eva pratyavabhàsamànàstaü tamarthamavyabhicàreõa pratyàyayiùyantãti varõavàdino laghãyasã kalpanà / sphoñavàdinastu dçùñahàniradçùñakalpanà ca / varõà÷ceme krameõa gçhyamàõàþ sphoñaü vya¤jayanti sa sphoñor'thaü vyanaktãti garãyasã kalpanà syàt, athàpi nàma pratyuccàraõamanye 'nye varõàþ syuþ, tathàpi pratyabhij¤àlambanabhàvena varõasàmànyànàmava÷yàbhyupagantavyatvàdyà varõeùvarthapratipàdanaprakriyà racità sà sàmànyeùu saücàrayitavyà / tata÷ca nityebhyaþ ÷abdebhyo devàdivyaktãnàü prabhava ityaviruddham // 28 // ---------------------- FN: autpattikaü svàbhàvikaü / vasutvàdijàtivàcakàcchabdàttajjàtãyàü cikãrùitàü vyakti buddhàvàlikhya tasyàþ prabhavanaü, tadidaü tatprabhavatvam / àkçtãnàü jàtãnàm / 'ete asçgramindavastiraþ pavitramà÷avaþ / vi÷vànyabhisaubhagà' iti / etanmantrasthaiþ padaiþ smçtvà brahmà devàdãnasçjata / tatra saünihitavàcakaitacchabdo devànàü karaõeùvanugràhakatvena saünihitànàü smàrakaþ / asçk rudhiraü tatpradhànadeharamaõànmanuùyàõàmagra÷abdasmàrakaþ / candrasthànàü pitçõàmindu÷abdaþ smàrakaþ / pavitraü somaü svàntavistaraskurvatàü grahàõàü tiraþpavitra÷abdaþ smàrakaþ / ç.(?).uco÷nuvatàü stotràõàmà÷u÷abdaþ stotrànantaraü prayogaü vi÷atàü ÷astràõàü vi÷va÷abdaþ / saüpradàyo guru÷iùyaparaüparàdhyayanam / saüsthà avasthàþ / varõaråpaü tadatiriktasphoñaråpaü veti kiü÷abdàrthaþ / sphuñate varõairvyajyata iti sphoño varõàbhivyaïgyor'thastasya vya¤jako gavàdi÷abdo nityastamabhipretyedamucyata iti pårveõànvayaþ / vyabhicàràdekasmàdvarõàdarthapratãtyadar÷anàt varõàntaravaiyarthyapratãtyadar÷anàccetyarthaþ / ekaiketi yathà ratnatattvaü bahubhi÷càkùuùapratyayaiþ sphuñaü bhàsate tathà gavàdipadasphoño gakàràdyekaikavarõakçtapratyayaiþ sphoñaviùayairàhitàþ saüskàrà bãjaü yasmin citte tasmin antyavarõakçtapratyayena janitaþ paripàko 'ntyaþ saüskàro yasminpratyayini citte ekaü gauriti padamiti pratyayaþ pratyakùastadviùayatayà spaùñamavabhàsata ityarthaþ / vapanànantaraü ta eveme ke÷à iti dhãrbhràntiriti yuktam, bhedadhãvirodhàt / tàlvàdide÷aiþkoùñhasthavàyusaüyogavibhàgàbhyàü vicitràbhyàü vyaïgyatvàdvarõeùu vaicitryadhãrityarthaþ / yo 'vatarati sa dhvaniriti ÷eùaþ / varõàtiriktaþ ÷abdaþ dhvanirityarthaþ / pratyuccàraõaü varõà anuvartante dhvanirvyàvartata iti bhedaþ / apratyakùatvaü a÷ràvaõatvam / yathà khaõóamuõóàdiviruddhànekavyaktiùvabhinnaü gotvaü tathà dhvaniùu varõà abhinnà evetyarthaþ / udàttàdirdhvanistadbhedena hetunà varõànàmapãti yojanà / arthàvacchedor'thaü ni÷cayaþ / pratyavamar÷aþ smçtiþ / vyutpattida÷à vçddhavyavahàraþ / kramàdityàdi÷abdena saükhyà gçhyate / svasvavyavahàro madhyamavçddhasya pravçttyavasthà / tàdç÷atvaü vyutpattida÷àdçùñakramàdyanugçhãtatvam / dçùñaü varõànàmarthabodhakatvaü, adçùñaþ sphoñaþ / ____________________________________________________________________________________________ ata eva ca nityatvam | BBs_1,3.29 | svatantrasya karturasmaraõàdibhiþ sthite vedasya nityatve devàdivyaktiprabhavàbhyupagamena tasya virodhamà÷aïkya 'ataþ prabhavàt' iti parihçtyedànãü tadeva vedanityatvaü sthitaü draóhayati- ata eva ca nityatvamiti / ata eva niyatàkçterdevàderjagato veda÷abdaprabhavatvàdveda÷abde nityatvamapi pratyetavyam / tathàca mantravarõaþ - 'yaj¤ena vàcaþ padavãyamàyàntàmanvavindannçùiùu praviùñàm (ç.sa. 10.71.3) iti sthitàmeva vàcamanuvinnàü dar÷ayati / vedavyàsa÷caivameva smarati- 'yugànte 'ntarhitànvedànsetihàsànmaharùayaþ / lebhire tapasà pårvamanuj¤àtàþ svayaübhuvà' iti // 29 // ---------------------- FN: yaj¤ena pårvasukçtena karmaõà vàco vedasya padavãyaü màrgayogyatàü grahaõayogyatàü àyannàptavantaþ, tataþstàü vàcamçùiùu praviùñàü vidyamànàü anvavindannanulabdhavanto yàj¤ikà itiyàvat / anuvinànnàmupalabdhàm / pårvamavàntarakalpàdau / ____________________________________________________________________________________________ samànanàmaråpatvàccàvçttàvapyavirodho dar÷anàt smçte÷ ca | BBs_1,3.30 | athàpi syàt / yadi pa÷vàdivyaktivaddevàdivyaktayo 'pi saütatyaivotpadyerannirudhyeraü÷ca tato 'bhidhànàbhidheyàbhidhàtçvyavahàràvicchedàtsaübandhanityatvena virodhaþ ÷abde parihriyeta / yadà tu khalu sakalaü trailokyaü parityaktanàmaråpaü nirlepaü pralãyate prabhavati càbhinavamiti ÷rutismçtivàdà vadanti tadà kathamavirodha iti / tatredamabhidhãyate- samànanàmaråpatvàditi tadàpi saüsàrasyànàditvaü tàvadabhyupagantavyam / pratipàdayiùyati càcàryaþ saüsàrasyànàditvaü - 'upapadyate càpyupalabhyate' ca (bra. 2.1.36) iti / anàdau ca saüsàre yathà svàpaprabodhayoþ pralayaprabhava÷ravaõe 'pi pårvaprabodhavaduktaprabodhe 'pi vyavahàrànna ka÷cidvirodhaþ, evaü kalpàntaraprabhavapralayayoriti draùñavyam / svàpaprabodhayo÷ca pralayaprabhavau ÷råyete- 'yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati tadenaü vàksarvairnàbhiþ sahàpyeti cakùuþ sarvai råpaiþ sahàpyeti ÷rotraü sarvaiþ ÷abdaiþ sahàpyeti manaþ sarvairdhyànaiþ sahàphayeti sa yadà pratibudhyate yathàgnerjjvalataþ sarvà di÷o visphuliïgà vipratiùñherannevamevaitasmàdàtmanaþ sarve pràõà yathàtanaü vipratiùñante pràõebhyo devà devebhyo lokàþ (kau. 3.3) iti / syàdetat / svàpe puruùàntaravyavahàràvicchedàtsvayaü ca suptaprabuddhasya pårvaprabodhavyavahàrànusaüdhànasaübhavàdaviruddham / mahàpralaye tu sarvavyavahàrocchedàjjanmàntaravyavahàravacca kalpàntaravyavahàrasyànusaüdhàtuma÷akyatvàdvaiùamyamiti / naiùa doùaþ / satyapi sarvavyavahàrocchedini mahàpralaye parame÷varànugrahàdã÷varàõàü hiraõyagarbhàdãnàü kalpàntaravyavahàrànusaüdhànopapatteþ / yadyapi pràkçtàþ pràõino na janmàntaravyavahàramanusamadadhànà dç÷yanta iti, tathàpi na pràkçtavadã÷varàõàü bhavitavyam / tathàhi pràõitvàvi÷eùe 'pi manuùyàdistambaparyanteùu j¤ànai÷varyàdipratibandhaþ pareõa pareõa bhåyànbhavandç÷yate, tathà manuùyàdistambaparyanteùu hiraõyagarbhaparyanteùu j¤ànai÷varyàdyabhivyaktirapi pareõa pareõa bhåyasã bhavatãtyetacchrutismçtivàdeùvasakçdanu÷råyamàõaü na ÷akyaü vaditum / tata÷càtãtakalpànuùñhitaprakçùñaj¤ànakarmaõàmã÷varàõàü hiraõyagarbhàdãnàü vartamànakalpàdau pràdurbhavatàü parame÷rànugçhãtànàü suptapratibuddhatvakalpàntaravyavahàrànusaüdhànopapattiþ / tathàca ÷rutiþ - 'yo brahmaõaü vidadhàti pårvaü yo vai vedàü÷ca prahiõoti tasmai / taü ha devamàtmabuddhiprakà÷aü mumukùurvai ÷araõamahaü prapadye' (÷ve, 6.18) iti / smaranti ca ÷aunakàdayaþ 'madhucchandaþprabhçtibhirçùibhirdar÷itayyo dçùñàþ' iti / prativedaü caivameva kàõóarùyàdayaþ smaryante / ÷rutirapyçùij¤ànapårvakameva mantreõànuùñhànaü dar÷ayati- 'yo havà aviditàrùeyacchandodaivatabràhmaõena mantreõa yajayati vàdhyàpayati và sthàõuü vacrchati gartaü và pratipadyate'' (sarvànu. pari.) ityupakramya tasmàdetàni mantre mantre vidyàt' iti / pràõinàü ca sukhapràptaye dharmo vidhãyate / duþkhaparihàràya càdharmaþ pratiùidhyate / dçùñànu÷ravikasukhaduþkhaviùayau ca ràgadveùau bhavato na vilakùaõaviùayàvityato dharmàdharmaphalabhåtottarà sçùñirniùpadyamànà pårvasçùñisadç÷yeva niùpadyate / smçti÷ca bhavati- 'teùàü ye yàni karmàõi pràksçùñyàü pratipedire / tànyeva te prapadyante sçjyamànàþ punaþ punaþ // hiüsràhiüsre mçdukråre dharmàdharmàvçtànçte / tadbhàvitàþ prapadyante tasmàttattasya rocate' // iti / pralãyamànamapi cedaü jagacchaktya÷eùameva pralãyate / ÷aktimålameva ca prabhavati / itarathàkasmikatvaprasaüïàt / nacànekàkàràþ ÷aktayaþ ÷akyàþ kalpayitum / tata÷ca vicchidya vicchidyàpyudbhavatàü bhåràdilokapravàhàõàü, devatiryaïmanuùyalakùaõànàü ca pràõinikàyapravàhàõàü, varõà÷ramadharmaphalavyavasthànàü cànàdau saüsàre niyatatvamindriyaviùayasaübandhaniyatatvavatpratyetavyam / nahãndriyaviùayasaübandhàdervyavahàrasya pratisargamanyathàtvaü ùaùñhendriyaviùayakalpaü ÷akyamutprekùitum / ata÷ca sarvakalpànàü tulyavyavahàratvàtkalpàntavyavahàrànusaüdhànakùamatvàcce÷varàõàü samànanàmaråpà eva pratisargaü vi÷eùàþ pràdurbhavanti / samànanàmaråpatvàccàvçttàvapi mahàsargamahàpralayakùaõàyàü jagato 'bhyupagamyamànàyàü na ka÷cicchabdapràmàõyàdivirodhaþ / samànanàmaråpatàü ca ÷rutismçtã dar÷ayataþ - 'såryàcandramasau dhàtà yathàpårvamakalpayat / divaü ca pçthivã càntarikùamatho svaþ' (ç.saü. 10. 190.3) iti / yathà pårvasminkalpe såryàcandramaþprabhçti jagatkëptaü tathàsminnapi kalpe parame÷varo 'kalpayadityarthaþ / tathà 'agnirvà akàmayata annàdo devànàüsyàmiti / sa etamagnaye kçttikàbhyaþ puroóà÷amaùñàkapàlaü niravapat' (tai.brà. 3.1.4.1) iti nakùatreùñividhau yo 'gnirniravapadyasmai vàgnaye niravapattayoþ samànanàmaråpatàü dar÷ayatãtyeva¤jàtãyakà ÷rutirihodàhartavyà / smçtirapi- 'çùãõàü nàmadheyàni yà÷ca vedeùu dçùñayaþ / ÷arvaryante prasåtànàü tànyevaibhyo dadàtyajaþ // yathartuùvçtuliïgàni nànàråpàõi paryaye / dç÷yante tàni tànyeva tathà bhàvà yugàdiùu // yathàbhimànino 'tãtàstulyaste sàüpratairiha / devà devairatàtairhi råpairnàmabhireva ca // ' ityevajàtãyakà draùñavyà // 30 // ---------------------- FN: abhidhàtç÷abdenàdhyàpakàdhyetàràvuktau / tadàpi mahàpralayamahàsargàïgãkàre 'pãti yàvat / yadepyupakramàdatha÷abdaþ tadetyarthaþ / pràõaþ paramàtmà tatra jãva ekãbhavati enaü pràõaü sa jãvaþ tadaitãti ÷eùaþ / tasmàt pràõàtmanaþ, àyatanaü golakam / iti÷abdo yadyapãtyanena saübadhyate / 'hiraõyagarbhaþ samavartate'tyàdayaþ ÷rutivàdàþ, 'j¤ànamapratimaü yasye'tyàdayaþ smçtivàdàþ / prahiõoti gamayati tasya buddhau vedanàvirbhàvayati / çgvedo da÷amaõóalàtmakaþ maõóalànàü da÷atayamàtràstãti tatra bhavà çco dà÷atayyaþ / arùeya çùiyogaþ, chando gàyatryàdi, daivatagnyàdi, bràhmaõaü viniyogaþ etànyaviditàni yasminmantre, sthàõuü sthàvaraü, gartaü narakam / teùàü pràõinàü madhye / tànyeva tajjàtãyànyeva / ùaùñhendriyaü manaþ 'manaþùaùñhànãndriyàõã'ti smçteþ / nakùatrabahutvàdbahuvacanam kçttikàdevàyàgnaye, aùñasu kapàleùu pacanãyaü havirniruptavàn / deveùviti viùayasaptamã / ÷arvaryante pralayànte / çturliïgàni navapallavàdãni / paryaye ghañãyantravadàvçttau / bhàvàþ padàrthàþ / ____________________________________________________________________________________________ madhvàdiùv asaübhavàd anadhikàraü jaiminiþ | BBs_1,3.31 | iha devàdãnàmapi brahmavidyàyàmastyadhikàra iti yatpratij¤àtaü tatparyàvartyate / devàdãnàmanadhikàraü jaiminiràcàryo manyante / kasmàt / madhvàdiùvasaübhavàt / brahmavidyàyàmadhikàràbhyupagame hi vidyàtvàvi÷eùànmadhvàdividyàsvapyadhikàro 'bhyupagamyeta / nacaivaü saübhavati / katham / 'asau và àdityo devamadhu' (chà. 3.1.1) ityatra manuùyà àdityaü madhvadhyàsenopasãran / devàdiùu hyupàsakeùyabhyupagamyamàneùvàdityaþ kamanyamàdityamupàsãta / puna÷càdityavyapà÷rayàõi pa¤ca rohitàdãnyamçtànyupakramya vasavo rudrà àdityà marutaþ sàdhyà÷ca pa¤ca devagaõàþ krameõa tattatamçtamupajãvantãtyupadi÷ya 'sa ya etadevamamçtaü veda vasånàmevaiko bhåtvàgninaiva mukhenaitadevàmçtaü dçùñvà tçpyati' ityàdinà vasvàdyupajãvyànyamçtàni vijànatàü vasvàdimahimapràptiü dar÷ayati / vasvàdayastu kànanyànvasvàdãnamçtopajãvino vijànãyuþ / kaü vànyaü vasvàdimahimànaü prepseyuþ / 'tathà agniþ pàdo vàyuþ pàda àdityaþ pàdo di÷aþ pàdaþ' (chà. 3.18.2), 'vàyurvàva saüvargaþ'' (chà. 4.3.1) 'àdityo brahmetyàde÷aþ' (chà. 3.11.1) ityàdiùu devatàtmopàsaneùu na teùàmeva devatàtmànamadhikàraþ saübhavati / tathà 'imàveva gotamabharadvàjà vayameva gotamo 'yaü bharadvàjaþ' (bç. 2.2.4) ityàdiùvipyçùisaübandheùåpàsaneùu na teùàmevarùãõàmadhikàraþ saübhavati // 31 // kuta÷ca devàdãnàmadhikàraþ - ---------------------- FN: pa¤ceti caturvedokarmàõi praõava÷cati pa¤ca kusumàni tebhyaþ somàjyàdidravyàõi hutàni rohitàdãni lohitaü, ÷uklaü, kçùõaü, paraü kçùõaü, madhye kùobhata iva, ityuktàni pa¤ca rohitàdãnyamçtàni tattanmantrabhàgaiþ pràgàdyårdhvàntapa¤cadigavasthitàbhiràdityara÷minàóãbhirmadhvaùåpasthitacchidraråpàbhiràdityamaõóalamànãtàni ya÷astejaindriyavãryànnàtmanà pariõatàni pa¤cadikùu sthitairvasvàdibhirupajãvyànãti dhyàyanto vasvàdipràptiruktetyarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ jyotiùi bhàvàc ca | BBs_1,3.32 | yadidaü jyotirmaõóalaü dyusthànamahoràtràbhyàü bambhramajjagadavabhàsayati tasminnàdityàdayo devatàvacanàþ ÷abdàþ prayujyante / lokaprasiddharvàkya÷eùaprasiddhe÷ca / naca jyotirmaõóalasya hçdayàdinà vigraheùu cetanayàrthitvàdinà và yogo 'vagantuü ÷akyate mçtàdivadacetanatvàvagamàt / etenàgnyàdayo vyàkhyàtàþ / syàdetat / mantràrthavàdetihàsapuràõalokebhyo devàdànàü vigrahavattvàdyavagamàdayamadoùa iti / netyucyate / nahi tàvalloko nàma ki¤citsvatantraü pramàõamasti / pratyakùàdibhya eva hyavicàritavi÷eùebhyaþ pramàõebhyaþ prasiddhyanartho lokàtprasidhyatãtyucyate / nacàtra pratyakùàdãnàmanyatamaü pramàõamasti / itihàsapuràõamapi pauruùeyatvàtpramàõàntaramålamàkàïkùati / arthavàdà api vidhinaikavàkyatvàtstutyarthàþ santo na pàrthagarthyena devàdãnàü vigrahàdisadbhàve kàraõabhàvaü pratipadyante / mantrà api ÷rutyàdiviniyuktàþ prayogasamavàyino 'bhidhànàrthà na kasyacidarthasya pramàõamityàcakùate / tasmàdabhàvo devàdãnàmadhikàrasya // 32 // ---------------------- FN: 'vajrahastaþ purandaraþ' ityàdayo mantràþ 'so 'rodãt' ityàdayor'thavàdàþ, 'iùñànbhogànhi vo devà' ityàdãtihàsapuràõàni, loke 'pi yamaü daõóahastaü, indraü vajrahastaü, likhantãti vigrahàdipa¤cakasadbhàvàdanadhikàradoùo nàstãtyarthaþ / 'vigraho haviùàü bhoga ai÷varyaü ca prasannatà / phalapradànamityetatpa¤cakam vigrahàdikam' iti / ____________________________________________________________________________________________ bhàvaü tu bàdaràyaõo 'sti hi | BBs_1,3.33 | tu÷abdaþ pårvapakùaü vyavartayati / bàdaràyaõastvàcàryo bhàvamadhikàrasya devàdãnàmapi manyante / yadyapi madhvàdividyàsu devatàdivyàmi÷ràsvàsaübhavo 'dhikàrasya tathàpyasti hi ÷uddhàyàü brahmavidyàyàü saübhavaþ / arthitvasàmarthyapratiùedhàdyapekùatvàdadhikàrasya / naca kvacidasaübhava ityetàvatà yatra saübhavastatràpyadhikàro 'podyeta / manuùyàõàmapi na sarveùàü bràhmaõàdãnàü sarveùu ràjasåyàdiùvadhikàraþ saübhavati / tatra yo nyàyaþ so 'tràpi bhaviùyati / brahmavidyàü ca prakçtya bhavati dar÷anaü ÷rautaü devàdyadhikàrasya såcakam- 'tadyo yo devànàü pratyabudhyata sa eva tadabhavattatharùãõàü tathà manuùyàõàm' (bç. 1.4.10) iti / 'te hocurhanta tamàtmànamanvicchàmo yamàtmànamanviùya sarvàü÷ca lokànàpnoti sarvàü÷ca kàmàn' iti / 'indro ha vai devànàmabhipravràja virocana'suràõàm' (chà. 8.7.2) ityàdi ca / samàrtamapi gandharvayàj¤avalkyasaüvàdàdi / yadapyuktaü jyotiùi bhàvàcceti / atra bråmaþ jyotiràdiviùayà api àdityàdayo devatàvacanàþ ÷abdà÷cetanàvantamai÷varyàdyupetaü taü taü devatàtmànaü samarpayanti, mantràrthavàdàdiùu tathà vyavahàràt / asti hyai÷varyayogàddevatànàü jyotiràdyàtmabhi÷càvasthàtuü yatheùñaü ca taü taü vigrahaü grahãtuü sàmarthyam / tathàhi ÷råyate subrahmaõyàrthavàde- medhàtithermeùeti / 'medhàtithiü ha kàõvàyanamindro meùo bhåtvà jahàra' (ùaóviü÷a. brà. 1.1) iti / smaryate ca- 'àdityaþ puruùo bhåtvà kuntãmupajagàma ha' iti / mçdàdiùvapi cetanà adhiùñhitàro 'bhyupagamyante- mçdabravãdàpobruvannityàdidar÷anàt / jyotiràdestu bhåtadhàtoràdityàdiùvacetanatvamabhyupagamyate / cetanàstvadhiùñhitàro devatàtmano mantràrthavàdàdivyavahàràdityuktam / yadapyuktaü mantràrthavàdayoranyàyàrthatvànna devatàvigrahàdiprakà÷anasàmarthyamiti / atra bråmaþ - pratyayàpratyayau hi sadbhàvàsadbhàvayoþ kàraõaü, nànyarthatvamananyàrthatvaü và / tathàhyanyàrthamapi prasthitaþ pathi patitaü tçõaparõàdyastãtyeva pratipadyate / atràha- viùama upanyàsaþ / tatra hi tçõaparõàdiviùayaü pratyakùaü pravçttamasti yena tadastitvaü pratipadyate / atra punarvidhyudde÷aikavàkyabhàvena stutyarther'thavàdena pàrthagarthyena vçttàntaviùayà pravçttiþ ÷akyàdhyavasàtum / nahi 'na suràü pibet' iti na¤vati vàkye padatrayasaübandhàtsuràpànapratiùedha evaikor'tho 'vagamyate / na punaþ suràü pibediti padadvayasaübandhàtsuràpànavidhirapãti / atrocyate- viùama upanyàsaþ / yuktaü yatsuràpànapratiùedhe padànvayasyaikatvàdavàntaravàkyàrthasyàgrahaõam / vidhyudde÷àrthavàdayostvarthavàdasthàni padàni pçthaganvayavçttàntaviùayaü pratipadyànantaraü kaimarthyava÷ena kàmaü vidheþ stàvakatvaü pratipadyante / yathàhi- 'vàyavyaü ÷vetamàlabheta bhåtikàmaþ' ityatra vidhyudde÷avartinàü vàyavyàdipadànàü vidhinà saübandhaþ, naivaü 'vàyurvai kùepiùñhà devatà vàyumeva svena bhàgadheyenopadhàvati sa evainaü bhåtiü gamayati' ityeùàmarthavàdagatànàü padànàm / nahi bhavati vàyurvà àlabheteti kùepiùñhà devatà và àlabhetetyàdi / vàyusvabhàvasaükãrtanena tvavàntaramanvayaü pratipadyaivaü vi÷iùñadaivatyamidaü karmeti vidhiü stuvanti / tadyatra so 'vàntaravàkyàrthaþ pramàõàntaragocaro bhavati tatra tadanuvàdenarthavàdaþ pravartate / yatra pramàõàntaraviruddhastatra guõavàdena / yatra tu tadubhayaü nàsti tatra kiü pramàõàntaràbhàvàdguõavàdaþ syàdàhosvitpramàõàntaràvirodhàdvidyamànavàda iti pratãti÷araõairvidyamànavàda à÷rayaõãyo na guõavàdaþ / etena mantro vyàkhyàtaþ / apica vidhibhirevendràdidaivatyàni havãüùi codayadbhirapekùitamindràdãnàü svaråpam / nahi svaråparahità indràdaya÷cetasyàropayituü ÷akyante / naca cetasyanàråóhàyai tasyai tasyai devatàyai haviþ pradàtuü ÷akyate / ÷ràvayati ca- 'yasyai devatàyai havirgçhãtaü syàttàü dhyàyedvaùañkariùyan' (ai.brà. 3.8.1) iti / naca ÷abdamàtramarthasvaråpaü saübhavati, ÷abdàrthayorbhedàt / tatra yàdç÷aü mantràrthavàdayorindràdãnàü svaråpamavagataü na tattàdç÷aü ÷abdapramàõakena pratyàkhyatuü yuktam / itihàsapuràõamapi vyàkhyàtena màrgeõa saübhavanmantràrthavàdamålatvàtprabhavati devatàvigrahàdi sàdhayitim / pratyakùàdimålamapi saübhavati / bhavati hyasmàkamapratyakùamapi cirantanànàü pratyakùam / tathàca vyàsàdayo devàdibhiþ pratyakùaü vyavaharantãti smaryate / yastu bråyàdidànãntanànàmiva pårveùàmapi nàsti devàdibhirvyavahartuü sàmarthyamiti sa jagadvaicitryaü pratiùedhet / idànãmiva ca nànyadapi sàrvabhaumaþ kùatriyo 'stãti bråyàt / tata÷ca ràjasåyàdicodanoparundhyàt / idànãmiva ca kàlàntare 'pyavyavasthitapràyànvarõà÷ramadharmànpratijànãta / tata÷ca vyavasthàvidhàyi ÷àstramanarthakaü syàt / tasmàddharmotkarùava÷àccirantanà devàdibhiþ pratyakùaü vyavajahnuriti ÷liùyate / apica smaranti- 'svàdhyàyàdiùñadevatàsaüprayogaþ' (yo.så. 2.44) ityàdi / yogo 'pyaõimàdyai÷varyarpràptiphalaþ smaryamàõo na ÷akyate sàhasamàtreõa pratyàkhyàtum / ÷ruti÷ca yogamàhàtmyaü prakhyàpayati- 'pçthivyaptejo 'nilakhe samutthite pa¤càtmake yogaguõe pravçtte / na tasya rogo na jarà na mçtyuþ pràptasya yogàgnimayaü ÷arãram'' (÷vaü. 2.12) iti / çùãõàmapi mantrabràhmaõadar÷inàü sàmarthyaü nàsmadãyena sàmarthyenopamàtuü yuktam / tasmàtsamålamitihàsapuràõam / lokaprasiddhirapi na sati saübhave niràlambanàdhyavasàtuü yuktà / tasmàdupapanno mantràdibhyo devàdãnàü vigrahavattvàdyavagamaþ / tata÷càrthitvàdisaübhavàdupapanno devàdãnàmapi brahmavidyàyàmadhikàraþ / kramamuktidar÷anànyapyevamevopapadyante // 33 // ---------------------- FN: yataþ sarveùàü sarvatràdhikàro na saübhavati tato na càpodyetetyanvayaþ / tadbrahma yo devànàü madhye pratyaktvenàbudhyata / àdigrahaõenetihàsapuràõadharma÷àstràõi gçhyante / vidhyudde÷o vidhivàkyaü tadekavàkyatayà / vçttànto bhåtàrthaþ / ÷liùyate yujyate / mantrajapàddevatàsàünidhyaü tatsaübhàùaõaü ceti såtràrthaþ / ____________________________________________________________________________________________ apa÷ådràdhikaraõam / så. 34-38 ÷ugasya tadanàdara÷ravaõàt tadàdravaõàt såcyate hi | BBs_1,3.34 | yathà manuùyàdhikàraniyamamapodya devàdãnàmapi vidyàsvadhikàra uktastathaiva dvijàtyadhikàraniyamàpavàdena ÷ådrasyàpyadhikàraþ syàdityetàmà÷aïkàü nivartayitumidamadhikaraõamàrabhyate / tatra ÷ådrasyàpyadhikàraþ syàdasti tàvatpràptam / arthitvasàmarthyayoþ saübhavàt / 'tasmàcchådroyaj¤e 'navakëptaþ' (tai.saü. 8.1.1.6) itivat '÷ådro vidyàyàmanavakëptaþ' iti ca niùedhà÷ravaõàt / yacca karmasvanadhikàrakàraõaü ÷ådrasyànagnitvaü na tadvidyàsvavikàrasyàpavàdakaü liïgam / nahyàhavanãyàdirahitena vidyà vedituü na ÷akyate / bhavati ca liïgaü ÷ådràdhikàrasyopoddhalakam / saüvargavidyàyàü hi jàna÷rutiü pautràyaõaü ÷u÷råùuü ÷ådra÷abdena paràmç÷ati- 'aha hàretvà ÷ådra tavaiva saha gobhirastu' (chàü 4.2.3) iti / viduraprabhçtaya÷ca ÷ådrayoniprabhavà api vi÷iùñavij¤ànasaüpannàþ smaryante / tasmàdadhikriyate ÷ådro vidyàsviti / evaü pràpte bråmaþ - na ÷ådrasyàdhikàraþ, vedàdhyayanàbhàvàt / adhãtavedo hi viditavedàrtho vedàrtheùvadhikriyate / naca ÷ådrasya vedàdhyayanamasti, upanayanapårvakatvàdvedàdhyayanasya / upanayanasya ca varõatrayaviùayatvàt / yattvarthitvaü na tadasati sàmarthye 'dhikàrakàraõaü bhavati / sàmarthyamapi na lokikaü kevalamadhikàrakàraõaü bhavati / ÷àstrãyer'the ÷àstrãyasya sàmarthyasyàpekùitatvàt / ÷àstrãyasya ca sàmarthyasyàdhyayananiràkaraõena niràkçtatvàt / yaccedaü '÷ådro yaj¤e 'navakëptaþ' iti tannyàyapårvakatvàdvidyàyàmapyanavakëptatvaü dyotayati, nyàyasya sàdhàraõatvàt / yatpunaþ saüvargavidyàyàü ÷ådra÷abda÷ravaõaü liïgaü manyase, na talliïgaü nyàyàbhàvàt / nyàyokte hi liïgadar÷anaü dyotakaü bhavati / nacàtra nyàyo 'sti / kàmaü càyaü ÷ådra÷abdaþ saüvargavidyàyàmevaikasyàü ÷ådramadhikuryàt, tadviùayatvàt, na sarvàsu vidyàsu / arthavàdasthàttu na kvacidapyayaü ÷ådramadhikartumutsahate / ÷akyate càyaü ÷ådra÷abdo 'dhikçtavaùayo yojayitum / kathamityucyate- 'kambara enametatsantaü sayugvànamiva raikvamàttha'' (chà. 4.1.3) ityasmàddhaüsavàkyàdàtmano 'nàdaraü ÷rutavato jàna÷ruteþ pautràyaõasya ÷ugutpede, tàmçùãraikvaþ ÷ådra÷abdenànena såcayaübabhåvàtmanaþ parokùaj¤atàkhyàpanàyeti gamyate / jàti÷ådrasyànadhikàràt / kathaü punaþ ÷ådra÷abdena ÷ugutpannà såcyata iti / ucyate- tadàdravaõàt / ÷ucamabhidudràva, ÷ucà vàbhidudruve, ÷ucà và raikvamabhidudràveti ÷ådraþ / avayavàrthasaübhavàdråóhàrthasya càsaübhavàt / dç÷yate càyamartho 'syàmàkhyàyikàyàm // 34 // ---------------------- FN: anavakëpto 'samarthaþ tasmàdanagnitvàt / aheti nipàtaþ khedàrthaþ / hàreõa niùkeõa itvàgantà ratho hàretvà saca gobhiþ saha he ÷ådra, tavaivàstu kimalpenànena mama gàrhyasthyànupayogineti bhàvaþ / yaj¤etyupalakùaõaü vidyàyàmanavakëpta ityasya / 'niùàdasthapatiü yàjayet' iti niùàdasthapati÷codyate, ÷ådraþ saüvargavidyàyàm / kaü u are iti padacchedaþ / u ÷abdopyarthaþ / yugvà gantrã ÷akañã tathà saha sthitaü raikvamivaitadvacanamàttha / ____________________________________________________________________________________________ kùatriyatvagate÷ cottaratra caitrarathena liïgàt | BBs_1,3.35 | ita÷ca na jàti÷ådro jàna÷rutiþ / yatkàraõaü prakaraõaniråpaõena kùatriyatvamasyottaratra caitrarathenàbhipratàriõà kùatriyeõa samabhivyàhàràdgamyate / uttaratra hi saüvargavidyàvàkya÷eùe caitrarathirabhipratàrã kùatriyaþ saükãrtyate- ' atha ha ÷aunakaü ca kapoyamabhipratàraõaü ca kàkùaseniü pariviùyamàõau brahmacàrã vibhikùe' (chà. 4.3.5) iti / caitrarathitvaü càbhipratàriõaþ kàpeyayogàdavagantavyam / kàpeyayogo hi citrarathasyàvagataþ 'etena vai citrarathaü kàpeyà ayàjayan' (tàõóa.brà. 20.12.5) iti / samànànvayànàü ca pràyeõa samànànvayà yàjakà bhavanti / 'tasmàccaitrarathirnàmakaþ kùatrapatirajàyata' iti ca kùatrapatitvàvagamàtkùatriyatvamasyàvagantavyam / tena kùatriyeõàbhipratàriõà saha samànàyàü vidyayàyàü saükãrtanaü jàna÷ruterapi kùatriyatvaü såcayati / samànànàmeva hi pràyeõa samabhivyàhàrà bhavanti / kùattçpreùaõàdyai÷varyayogàcca jàna÷ruteþ kùatriyatvàvagatiþ / ato na ÷ådrasyàdhikàraþ // 35 // ---------------------- FN: saüvargavidyàvidhyanantaramarthavàdàrambhàrtho 'thàbdaþ / ha ÷abdo vçttàntàvadyotã / ÷unakaputraü kapigotraü purohitamabhipratàrinàmakam / kùattà såtastasya raikvànveùaõàya preùaõam / ____________________________________________________________________________________________ saüskàraparàmar÷àt tadabhàvàbhilàpàc ca | BBs_1,3.36 | ita÷ca na ÷ådrasyàdhikàraþ, yadvidyàprade÷eùåpanayanàdayaþ saüskàràþ paràmç÷yante- 'taü hopaninye' (÷a.brà. 11.5.3.13) / ' adhãhi bhagava iti hopasasàda' (chà. 7.1.1) ' brahmaparà brahmaniùñhàþ paraü brahmànveùamàõà eùa ha vai tatsarvaü vakùyatãti te ha samitpàõayo bhagavantaü pippalàdamupasannàþ' (pra. 1.1) iti ca / ' tànhànupanãyaiva' (chà. 5.11.7) ityapi pradar÷itaivopanayanapràptirbhavati / ÷ådrasya saüskàràbhàvo 'bhilapyate, '÷ådra÷caturtho varõa ekajàtiþ' (manu. 10.4) ityekajàtitvasmaraõàt / 'na ÷ådro pàtakaü ki¤cinna ca saüskàramarhati' (manu. 10.12.6) ityàdibhi÷ca // 36 // ---------------------- FN: adhãhi upadi÷eti yàvat / brahmaparà vedapàragàþ / paraü nirguõaü brahma / upàsannà upàgatàþ / anupanãyaiveti hãnavarõenottamavarõà anupanãyaivopadeùñavyà ityàcàraj¤àpanàrthamityarthaþ / ekajàtiranupanãtaþ / ____________________________________________________________________________________________ tadabhàvanirdhàraõe ca pravçtteþ | BBs_1,3.37 | ita÷ca na ÷ådrasyàdhikàraþ / yatsatyavacanena ÷ådratvàbhàve nirdhàrite jàbàlaü gautama upanetumanu÷àsituü ca pravavçte 'naitadbràhmaõo vivaktumarhati samidhaü somyàharopa tvà neùye na satyàdagàþ' (chà. 4.4.5) iti ÷rutiliïgàt // 37 // ---------------------- FN: nàhaü gotraü vedmi na màtà vetti parantu tathoktam upanayanàrthamàcàryaü gatvà satyakàmo jàbàlo 'smãti bråhãtyanena satyavacanena / ____________________________________________________________________________________________ ÷ravaõàdhyayanàrthapratiùedhàt smçte÷ ca | BBs_1,3.38 | ita÷ca na ÷ådrasyàdhikàraþ / yadasya smçteþ ÷ravaõàdhyayanàrthapratiùedho bhavati / veda÷ravaõapratiùedho vedàdhyayanapratiùedhastadarthaj¤ànànuùñhànayo÷ca pratiùedhaþ ÷ådrasya smaryate / ÷ravaõapratiùedhastàvat 'athàsya vedamupa÷çõvatastrapujatubhyàü ÷rotrapratipåraõam' iti / 'padyu ha và etacchma÷ànaü yacchådrastasmàcchådrasamãpe nàdhyetavyam' iti ca / ata evàdhyayanapratiùedhaþ / yasya hi samãpe 'pi nàdhyetavyaü bhavati sa kathama÷rutamadhãyãta / bhavati ca vedoccàraõe jihvàcchedo dhàraõe ÷arãrabheda iti / ata eva càrthàdarthaj¤ànànuùñhànayoþ pratiùedho bhavati 'na ÷ådrasya matiü dadyàt' iti, 'dvijàtãnàmadhyayanamijyà dànam' iti ca / yeùàü punaþ pårvakçtasaüskàrava÷àdviduradharmavyàdhaprabhçtãnàü j¤ànotpattisteùàü na ÷akyate phalapràptiþ pratiùeddhuü, j¤ànasyaikàntikaphalatvàt / '÷ràvayeccaturo varõàn' iti cetihàsapuràõàdhigame càturvarõyasyàdhikàrasmaraõàt / vedapårvakastu nàstyadhikàraþ ÷ådràõàmiti sthitam // 38// ---------------------- FN: trapujatubhyàü saütàpadrutàbhyàü sãsalàkùàbhyàm / padyu pàdayuktaü / saücàrasamarthamiti yàvat / matirvedàrthaj¤ànam / ____________________________________________________________________________________________ 10 kampanàdhikaraõam / så. 39 kampanàt | BBs_1,3.39 | avasitaþ pràsaïgiko 'dhikàravicàraþ / prakçtàmevedànãü vàkyàrthavicàraõàü pravartayiùyàmaþ / 'yadidaü ki¤ca jagatsarvaü pràõa ejati niþsçtam / mahadbhayaü vajramudyataü ya etadviduramçtàste bhavanti' (kà. 2.6.2) iti / etadvàkyaü 'ejç kampane' iti dhàtvarthànugamàllakùitam / asminvàkye sarvamidaü jagatpràõà÷rayaü spandate, mahacca ki¤cidbhayakàraõaü vajra÷abditamudyataü, tadvij¤ànàccàmçtatvapràptiriti ÷råyate / tatra ko 'sau pràõaþ kiü tadbhayànakaü vajramityapratipattervicàre kriyamàõe pràptaü tàvatprasiddheþ pa¤cavçttirvàyuþ pràõa iti / prasiddhereva cà÷anirvajraü syàt / vàyo÷cedaü màhàtmyaü saükãrtyate / katham / sarvamidaü jagatpa¤cavçttau vàyau pràõa÷abdite pratiùñhàyaijati / vàyunimittameva ca mahadbhayànakaü vajramudyamyate / vàyau hi parjanyabhàvena vivartamàne vidyutstanayitruvçùñya÷anayo vivartanta ityàcakùate / vàyuvij¤ànàdeva cedamamçtatvam / tathàhi ÷rutyantaram- 'vàyureva vyaùñirvàyuþ samaùñirapa punarmçtyuü jayati ya evaü veda' iti / tasmàdvàyurayamiha pratipattavya iti / evaü pràpte bråmaþ- brahmaivedamiha pratipattavyam / kutaþ / pårvottaràlocanàt / pårvottarayorhi granthabhàgayorbrahmaivanirdi÷yamànamupalabhàmahe / ihaiva kathamakasmàdantaràle vàyuü nirdi÷yamànaü pratipadyemahi / pårvatra tàvat 'tadeva ÷ukraü tadbrahma tadevàmçtamucyate / tasmiüllokàþ ÷ritàþ sarve tadu nàtyeti ka÷cana' (kà. 2.6.1) iti brahma nirdiùñaü, tadevehàpi saünidhànàt jagatsarvaü pràõa ejatãti ca lokà÷rayavattvapratyabhij¤ànànnirdiùñamiti gamyate / pràõa÷abdo 'pyayaü prayuktaþ, 'pràõasya pràõam' (bç. 4.4.18) iti dar÷anàt / ejayitçtvamapãdaü paramàtmana evopapadyate na vàyumàtrasya / tathàcoktam- 'na pràõena nàpànena martyo jãvati ka÷cana / itareõa tu jãvanti yasminnetàvupà÷ritau' (kà. 2.5.5) iti / uttaratràpi 'bhayàdasyàgnistapati bhayàttapati såryaþ / bhayàdindra÷ca vàyu÷ca mçtyurdhàvati pa¤camaþ' (kà. 2.6.3) iti brahmaiva nirdekùyate na vàyuþ / savàyukasya jagato bhayahetutvàbhidhànàt / tadevehàpi saünidhànànmahadbhayaü, vajramudyatamiti ca bhayahetutvapratyabhij¤ànànnirdiùñamiti gamyate / vajra÷abdo 'pyayaü bhayahetutvasàmànyàtprayuktaþ / yathàhi vajramudyataü mamaiva ÷irasi nipatedyadyahamasya ÷àsanaü na kuryàmityanena bhayena jano niyamena ràjàdi÷àsane pravartata evamidamagnivàyusåryàdikaü jagadasmàdeva brahmaõo bibhyanniyamena svavyàpàre pravartata iti bhayànakaü vajropamitaü brahma / tathàca brahmaviùayaü ÷rutyantaram- 'bhãùàsmàdvàtaþ pavate / bhãùodeti såryaþ / bhãùàsmàdagni÷cendra÷ca / mçtyurdhàvati pa¤camaþ' (tai. 8.1) iti / amçtatvaphala÷ravaõàdapi brahmaivedamiti gamyate / brahmaj¤ànàddhyamçtatvapràptiþ / 'tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' (÷ve. 6.15) iti mantravarõàt / yattu vàyuvij¤ànàtkvacidamçtatvamabhihitaü tadàpekùikam / tatraiva prakaõàntarakaraõena paramàtmànamabhidhàya 'anto 'nyadàrtam' (bç. 3.4) iti vàyvàderàrtatvàbhidhànàt / prakaraõàdapyatra paramàtmani÷cayaþ / anyatra dharmàdanyatràdharmàdanyatràsmatkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca yattatpa÷yasi tadvada (kà. 1.2.14) iti paramàtmanaþ pçùñatvàt // 39 // ---------------------- FN: bhãùà bhãtyà / asmàdbrahmaõo nimittàditi yàvat / pa¤cànàü grahaõaü brahmàdistambàntacaràcaropalakùaõàrtham / 'apapunarmçtyuü jayati' iti ÷rutyà hyapamçtyorvijaya ukto na tu paramamçtyuvijaya ityàpekùikatvam / ____________________________________________________________________________________________ 11 jyotiradhikaraõam / så. 40 jyotir dar÷anàt | BBs_1,3.40 | 'eùa saüprasàdo 'smàccharãràtsamutthàya paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate' (chà. 8.12.3) iti ÷råyate / tatra saü÷ayyate, kiü jyotiþ÷abdaü cakùurviùayatamopahaü tejaþ kiüvà paraü brahmeti / kiü tàvatpràptam / prasiddhameva tejo jyotiþ÷abdamiti / kutaþ / tatra jyotiþ÷abdasya råóhatvàt / 'jyotiþ÷caraõàbhidhànàt' (bra.så / 1.1.24) ityatra hi prakaraõàjyotiþ÷abdaþ svàrthaü parityajya brahmaõi vartate / naceha tadvatki¤citsvàrthaparityàge kàraõaü dç÷yate / tathàca nàóãkhaõóe- 'atha yatraitadasmàccharãràdutkràmatyathaitaireva ra÷mibhirårdhvamàkramate' (chà. 8.6.5) iti mumukùoràdityapràptirabhihità / tasmàtprasiddhameva tejo jyotiþ÷abdamiti / evaü pràpte bråmaþ - parameva brahma jyotiþ÷abdam / kasmàt / dar÷anàt / tasya hãha prakaraõe vaktavyatvenànuvçttirdç÷yate, ' ya àtmàpahatapàpmà' (chà. 8.7.1) ityapahatapàpmatvàdiguõakasyàtmanaþ prakaraõàdàvanveùñavyatvena vijij¤àsitavyatvena ca pratij¤ànàt / 'etaü tveva te bhåyo 'nuvyàkhyàsyàmi' (chà. 8.9.3) iti cànusaüdhànàt / 'a÷arãraü vàvasantaü na priyàpriye spç÷ataþ'(chà. 8.12.1) iti cà÷arãratàyai jyotiþsaüpatterasyàbhidhànàt / brahmabhàvàccànyatrà÷arãratànupapatteþ 'paraü jyotiþ' 'sa uttamaþ puruùaþ' (chà. 8.12.3) iti ca vi÷eùaõàt / yattåktaü mumukùoràdityapràptirabhihiteti / nàsàvàtyantiko mokùo gatyutkràntisaübandhàt / nahyàtyantike mokùe gatyutkràntã sta iti vakùyàmaþ // 40 // ---------------------- FN: 'atha yà età hçdayasya nàóyaþ' ityàdi nàóãkhaõóaþ / tatràdityagrahànurodhena mumukùostatpràptirabhihiteti saübandhaþ / ____________________________________________________________________________________________ 12 arthàntaratvavyapade÷àdhikaraõam / så. 41 àkà÷o 'rthàntaratvàdivyapade÷àt | BBs_1,3.41 | 'àkà÷o vai nàma nàmaråpayornirvahità te yadantarà tadbrahma tadamçtaü sa àtmà' (chà. 8.14.1) iti ÷råyate / tatkimàkà÷asabdaü paraü brahma kiüvà prasiddhameva bhåtàkà÷amiti vicàre bhåtaparigraho yuktaþ / àkà÷a÷abdasya tasminråóhatvàt, nàmaråpanirvahaõasya càvakà÷àdànadvàreõa tasminyojayituü ÷akyatvàt, sraùñçtvàde÷ca spaùñasya brahmaliïgasyà÷ravaõàditi / evaü pràpta idamucyate- parameva brahmehàkà÷a÷abdaü bhavitumarhati / kasmàt / arthàntaratvàdivyapade÷àt / 'te yadantarà tadbrahma' iti hi nàmaråpàbhyàmarthàntarabhåtamàkà÷aü vyapadi÷ati / naca brahmaõo 'nyannàmaråpàbhyàmarthàntaraü saübhavati' sarvasya vikàrajàtasya nàmaråpàbhyàmeva vyàkçtatvàt / nàmaråpayorapi nirvahaõaü niraï ku÷aü na brahmaõo 'nyatra saübhavati / 'anena jãvenàtmanànupravi÷yanàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2) ityàdibrahmakartçtva÷ravaõàt / nanu jãvasyàpi pratyakùaü nàmaråpaviùayaü nirvoóhutvamasti / bàóhamasti / abhedastviha vivakùitaþ / nàmaråpanirvahaõàbhidhànàdeva ca sraùñçtvàdi brahmaliïgamabhihitaü bhavati / 'tadbrahma tadamçtaü sa àtmà' (chà. 8.14) iti ca brahmavàdasya liïgàni / 'àkà÷astalliïgàt' (bra. 1.1.22) ityasyaivàyaü prapa¤caþ // 41 // ---------------------- FN: nàmaråpe ÷abdàthà tadantaþpàtinastadbhinnatvaü tatkartçtvaü càyuktamityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ 13 suùuptyutkràntyadhikaraõam / så. 42-43 suùuptyutkràntyor bhedena | BBs_1,3.42 | vyapade÷àdityanuvartate / bçhadàraõyake ùaùñe prapàñhake 'katama àtmeti yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu hçdyantarjyotiþ puruùaþ' (bç. 4.3.7) ityupakramya bhåyànàtmaviùayaþ prapa¤caþ kçtaþ / tatkiü saüsàrisvaråpamàtrànvàkhyànaparaü vàkyamutàsaüsàrisvaråpapratipàdanaparamiti saü÷ayaþ / kiü tàvatpràptam / saüsàrisvaråpamàtraviùayameveti / kutaþ / upakramopasaühàràbhyàm / upakrame 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' iti ÷àrãraliïgàt / upasaühàre ca sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' (bç. 4.4.22) iti tadaparityàgàt, madhye 'pi buddhàntàdyavasthopanyàsena tasyaiva prapa¤canàditi / evaü pràpte bråmaþ - parame÷varopade÷aparamevedaü vàkyaü na ÷àrãramàtrànvàkhyànaparam / kasmàt / suùuptàvutkràntau ca ÷arãràdbhedena parame÷varasya vyapade÷àt / suùuptau tàvat 'ayaü puruùaþ pràj¤enàtmanà saüpariùvakto na bàhyaü ki¤cana veda nàntaram' (bç. 4.3.21) iti ÷àrãràdbhedena parame÷varaü vyapadi÷ati / tatra puruùaþ ÷àrãraþ syàttasya veditçtvàt / bàhyàbhyantaravedanaprasaïge sati tatpratiùedhasaübhavàt / pràj¤aþ parame÷varaþ, sarvaj¤atvalakùaõayà praj¤ayà nityamaviyogàt / tathotkràntàvapi 'ayaü ÷àrãra àtmà pràj¤enàtmanànvàråóha utsarjanyàti' (bç. 4.3.35) iti jãvàdbhedena parame÷varaü vyapadi÷ati / tatràpi ÷àrãro jãvaþ syàccharãrasvàmitvàt / pràj¤astu sa eva parame÷varaþ / tasmàtsuùuptyutkràntyorbhedena vyapade÷àtparame÷vara evàtra vivakùata iti gamyate / yaduktamàdyantamadhyeùu ÷àrãraliïgàttatparatvamasya vàkyasyeti / atra bråmaþ - upakrametàvat 'yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu iti na saüsàrisvaråpaü vivakùitaü kiü tarhyanådya saüsàrisvaråpaü pareõa brahmaõàsyaikatàü vivakùati / yato 'dhyàyatãva lelàyatãva' ityevamàdyuttaragranthapravçttiþ saüsàridharmaniràkaraõaparà lakùyate / tathopasaühàre 'pi yathopakramamevopasaüharati- 'sa và eùa mahànaja àtmà yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu' iti / yo 'yaü vij¤ànamayaþ pràõeùu saüsàrã lakùyate sa và eùa mahànaja àtmà parame÷vara evàsmàbhiþ pratipàdita ityarthaþ / yastu madhye buddhàntàdyavasthopanyàsàtsaüsàrisvaråpavivakùàü manyante, na pràcãmapi di÷aü prasthàpitaþ pratãcãmapi di÷aü pratiùñheta / yato na buddhàntàdyavasthopanyàsenàvasthàvattvaü saüsàritvaü và vivakùati, kiü tarhyavasthàrahitatvasaüsàritvaü ca / kathametadavagamyate / yat 'ata årdhve vimokùàyaiva bråhi' iti pade pade pçcchati / yacca 'ananvàgatastena bhavatyasaïgo hyayaü puruùaþ' (bç. 4.3.14,15) iti pade pade prativakti / 'ananvàgataü puõyenànanvàgataü pàpena tãrõo hi tadà sarvà¤÷okànhçdayasya bhavati' (bç. 43.22) iti ca / tasmàdasaüsàrisvaråpapratipàdanaparamevaitadvàkyamityavagantavyam // 42 // ---------------------- FN: vij¤ànaü buddhistanmayastatpràyaþ / pràõeùviti saptamã vyatirekàrthà / pràõabuddhibhyàü bhinna ityarthaþ / buddhànto jàgradavasthà / anvàråóho 'dhiùñhitaþ / utsarjanghorà¤÷abdanmu¤can / buddhau dhyàyantyàmàtmà dhyàyatãva, calantyàü calatãva / bhavatãti yasmàtprativakti tasmàdavagamyata iti yojanà / tenàvasthàdharmeõànanvàgato 'spçùño bhavati asattvàt / ata urdhvaü kàmàdivivekànantaram / ____________________________________________________________________________________________ patyàdi÷abdebhyaþ | BBs_1,3.43 | ita÷càsaüsàrisvaråpapratipàdanaparamevaitadvàkyamityavagantavyam / yadasminvàkye patyàdayaþ ÷abdà asaüsàrisvaråpapratipàdanaparàþ saüsàrisvabhàvapratiùedhanà÷ca bhavanti / 'sarvasya va÷ã sarvasye÷ànaþ sarvasyàdhipatiþ' ityeva¤jàtãyakà asaüsàrisvabhàvapratipàdanaparàþ / 'sa na sàdhunà karmaõà bhåyànno evàsàdhunà kanãyàn' ityeva¤jàtãyakàþ saüsàrisvabhàvapratiùedhanàþ / tasmàdasaüsàrã parame÷vara ihokta ityavagamyate // 43 // iti ÷rãmacchaïkarabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye prathamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ // 3 // ---------------------- FN: va÷ã svatantraþ / ã÷àno niyamana÷aktimàn / ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ prathamàdhyàye caturthaþ pàdaþ / [atra pradhànaviùayatvena saüduhyamànànàmavyaktàjàdipadànàü cintanam] 1 ànumànikàdhikaraõam / så. 1-7 ànumànikam apy ekeùàm iti cen na ÷arãra-råpaka-vinyasta-gçhãter dar÷ayati ca | BBs_1,4.1 | brahmajij¤àsàü pratij¤àya brahmaõo lakùaõamuktam- 'janmàdyasya yataþ' (bra. 1.1.2) iti / tallakùaõaü pradhànasyàpi samànamityà÷aïkya tada÷abdatvena niràkçtam- 'ãkùaternà÷abdam' (bra. 1.1.5) iti / gatismànyaü ca vedàntavàkyànàü brahmakàraõavàdaü prati vidyate na pradhànakàraõavàdaü pratãti prapa¤citaü gatena granthena / idaü tvidànãmava÷iùñamà÷aïkùyate- yaduktaü pradhànasyà÷abdatvaü tadasiddhaü, kàsucicchàsvàsu pradhànasamarpaõàbhàsànàü ÷abdanàü ÷råyamàõatvàt / ataþ pradhànasya kàraõatvaü vedasiddhameva mahadbhiþ paramarùibhiþ kapilaprabhçtibhiþ parigçhãtamiti prasajyate / tadyàvatteùàü ÷abdànàmanyaparatvaü na pratipàdyate tàvatsarvaj¤aü brahma jagataþ kàraõamiti pratipàditamapyàkulãbhavet / atasteùàmanyaparatvaü dar÷ayituü paraþ saüdarbhaþ pravartate / ànumànikamapyanumànaniråpitamapi pradhànamekeùàü ÷àkhinàü ÷abdavadupalabhyate / kàñhake hi pañhyate- 'mahataþ paramavyaktamavyaktàtpuruùaþ paraþ' (1.3.11) iti / tatra ya eva yannàmàno yatkramàcca mahadavyaktapuruùàþ smçtiprasiddhàsta eveha pratyabhij¤àyante / tatràvyaktamiti smçtiprasiddheþ, ÷abdàdihãnatvàcca na vyaktamavyaktamiti vyutpattisaübhavàt, smçtiprasiddhaü pradhànamabhidhãyate / tasya ÷abdavattvàda÷abdatvamanupapannam / tadeva ca jagataþ kàraõaü ÷rutismçtinyàyaprasiddhibhya iti cet / naitadevam / nahyetatkàñakaü vàkyaü smçtinyàyaprasiddhayormahadavyaktayorastitvaparam / nahyatra yàdç÷aü smçtiprasiddhaü svatantraü kàraõaü triguõaü pradhànaü tàdç÷aü pratyabhij¤àyate / ÷abdamàtraü hyatràvyaktamitipratyabhij¤àyate / sa ca ÷abdo na vyaktamavyaktamiti yaugikatvàdanyasminnapi såkùme sudurlakùye ca prayujyate / nacàyaü kasmiü÷cidråóhaþ / yà tu pradhànavàdinàü råóhiþ sà teùàmeva pàribhàùikã satã na vedàrthaniråpaõe kàraõabhàvaü pratipadyate / naca kramamàtrasàmànyàtsamànàrthapratipattirbhavatyasati tadråpapratyabhij¤àne / nahya÷vasthàne gàü pa÷yanna÷vo 'yamityamåóho 'dhyavasyati / prakaraõaniråpaõàyàü càtra na paraparikalpitaü pradhànaü pratãyate / ÷arãraråpakavinyasgçhãteþ / ÷arãraü hyatra ratharåpakavinyastamavyakta÷abdena parigçhyate / kutaþ / prakaraõàtpari÷eùàcca / tathàhyanantaràtãto grantha àtma÷arãravàdinàü rathirathàdiråpakakëptiü dar÷ayati- 'àtmànaü rathinaü viddhi ÷arãraü rathameva tu / buddhiü tu sàrathiü viddhi manaþ pragrahameva ca // indriyàõi hayànàhurviùayàüsteùu gocaràn / àtmendriyamanoyuktaü bhoktetyàhurmanãùiõaþ // ' (kà. 1.3.3,4) iti / tai÷cendriyàdibhirasaüyataiþ saüsàramadhigacchati / saüyataistvadhvanaþ pàraü tadviùõoþ paramaü padamàpnoti dar÷ayitvà, kiü tadadhvanaþ pàraü viùõoþ paramaü padamityasyàmàkàïkùàyàü, tebhya eva prakçtebhya indriyàdibhyaþ paratvena paramàtmànamadhvanaþ pàraü viùõoþ paramaü padaü dar÷ayati- 'indriyebhyaþ parà hyarthà arthebhya÷ca paraü manaþ / manasastu parà buddhirbuddheràtmà mahànparaþ / mahataþ paramavyaktamavyaktàtpuruùaþ paraþ / puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ' (kà. 1.3.10,11) iti / tatra ya evendriyàdayaþ pårvasyàü ratharåpakakalpanàyàma÷vàdibhàvena prakçtàsta eveha parigçhyante prakçtahànàprakçtaprakriyàparihàràya / tatrendriyamanobuddhayastàvatpårvatreha ca samàna÷abdà eva / arthà ye ÷abdàdayo viùayà indriyahayagocaratvena nirdiùñàsteùàü cendriyebhyaþ paratvam / 'indriyàõàü grahatvaü viùayàõàmatigrahatvam' (bç. 3.2) iti ÷rutiprasiddheþ / viùayebhya÷ca manasaþ paratvaü, manomålatvàdviùayendriyavyavahàrasya / manasastu parà buddhiþ / buddhiü hyàruhya bhogyajàtaü bhoktàramupasarpati / buddheràtmà mahànparaþ, yaþ sa 'àtmànaü rathinaü viddhi' iti rathitvenopakùiptaþ / kutaþ / àtma÷abdàt / bhoktu÷ca bhogopakaraõàtparatvopapatteþ / mahattvaü càsya svàmitvàdupapannam / athavà 'mano mahàntamatirbrahmà pårbuddhiþ khyatirã÷varaþ / praj¤à saüvicciti÷caiva smçti÷ca paripañhyate // ' iti smçteþ, 'yo brahmàõaü vidadhàti pårvaü yo vai vedàü÷ca prahiõoti tasmai' (÷ve. / 6.18) iti ca ÷ruteryà prathamajasya hiraõyagarbhasya buddhiþ sà sarvàsàü buddhãnàü parà pratiùñhà / seha mahànàtmetyucyate / sà ca pårvatra buddhigrahaõenaiva gçhãtà satã hirugãhopadi÷yate / tasyà apyasmàdãyàbhyo buddhibhyaþ paratvopapatteþ / etasmiüstu pakùe paramàtmaviùayeõaiva pareõa puruùagrahaõena rathina àtmano grahaõaü draùñavyam / paramàrthataþ paramàtmavij¤ànàtmanorbhedàbhàvàt / tadevaü ÷arãramevaikaü pari÷iùyate / itaràõãndriyàdãni prakçtànyeva paramapadadidar÷ayiùayà samanukràmanpari÷iùyamàõenehàntyenàvyakta÷abdena pari÷iùyamàõaü prakçtaü ÷arãraü dar÷ayatãti gamyate / ÷arãrendriyamanobuddhiviùayavedanàsaüyuktasya hyavidyàvato bhoktuþ ÷arãràdãnàü rathàdiråpakakalpanayà saüsàramokùagatiniråpaõena pratyagàtmabrahmàvagatiriha vivakùità / tathàca 'eùa sarveùu bhåteùu gåóhàtmà na prakà÷ate / dç÷yate tvagryayà buddhyà såkùmayà såkùmadar÷ibhiþ' // (kà. 1.3.12) iti vaiùõavasya paramapadasya duravagamatvamuktvà tadavagamàrthaü yogaü dar÷ayati- 'yacchedvàïmanasã pràj¤astadyacchejj¤àna àtmani / j¤ànamàtmani mahati niyacchettadyacchecchànta àtmani' // (kà. 1.3.13) iti / etaduktaü bhavati- vàcaü manasi saüyacchet vàgàdibàhyendriyavyàpàramutsçjya manomàtreõàvatiùñheta / mano 'pi viùayavikalpàbhimikhaü vikalpadoùadar÷anena j¤àna÷abdoditàyàü buddhàvadhyavasàyasvabhàvàyàü dhàrayet / tàmapi buddhiü mahatyàtmani bhoktaryagryàyàü và buddhau såkùmatàpàdanena niyacchet / mahàntaü tvàtmànaü ÷ànta àtmani prakaraõavati parasminpuruùe parasyàü kàùñhàyàü pratiùñhàpayediti ca / tadevaü pårvàparàlocanàyàü nàstyatra paraparikalpitasya pradhànasyàvakà÷aþ // 1 // ---------------------- FN: pradhànasya vaidika÷abda÷ånyatvena / ava÷iùñamanà÷aïkitamaniràkçtaü ca / pratãtyà pradhànàrpakatve 'pi vastuto neti vaktumàbhàsapadam / api÷abdàdeka÷abdàcca brahmàïgãkàreõa pårvapakùo vicàra÷càyaü kvàcitka iti såcitam / smàrtakramaråóhibhyàmavyakta÷abdaþ pradhànaparaþ / ajàmekàü ityàdyà ÷rutiþ / 'hetuþ prakçtirucyate' ityàdyà smçtiþ / 'yadalpaü tajjaóaprakçtikaü' iti nyàyaþ / tato brahmaiva jagatkàraõamiti matakùatiriti bhàvaþ / råpakakëptiþ sàdç÷yakalpanà / pragraho '÷vara÷anà / teùu hayeùu / gocaràn màrgàn / àtmà dehaþ / gçhõanti puruùapa÷uü badhnàtãti grahà indriyàõi / tebhyaþ ÷reùñhà atigrahà viùayàþ / paratvaü ÷raiùñhyàbhipràyaü natvàntaratveneti bhàvaþ / buddheþ paraþ pratyabhij¤àyata iti ÷eùaþ / hiruk pçthak / vedanà sukhàdyanubhavaþ / vàgityatra dvitãyàlopa÷chàndasaþ manasã iti dãrgha÷ca / agryà samàdhiparipàkajà / ____________________________________________________________________________________________ såkùmaü tu tadarhatvàt | BBs_1,4.2 | uktametatprakaraõaparã÷eùàbhyàü ÷arãramavyakta÷abdaþ na pradhànamiti / idamidànãmà÷aïkyate- kathamavyakta÷abdàrhatvaü ÷arãrasya, yàvatà sthålatvàtspçùñataramidaü ÷arãraü vyakta÷abdàrhamaspaùñavacanastvavyakta÷abda iti / ata uttaramucyate- såkùmaü tviha kàraõàtmanà ÷arãraü vivakùyate såkùmasyàvyakta÷abdàrhatvàt / yadyapi sthålamidaü ÷arãraü na svayamavyakta÷abdamarhati, tathàpi tasya tvàrambhakaü bhåtasåkùmamavyakta÷abdamarhati / prakçti÷abda÷ca vikàre dçùñaþ / yathà 'gobhiþ ÷rãõãta matsaram' (ç.sa. 9.46.4) iti ÷ruti÷ca- 'tadbhedaü tarhyavyàkçtamàsãt' (bç. 1.4.7) itãdameva vyàkçtanàmaråpavibhinnaü jagatpràgavasthàyàü parityaktavyàkçtanàmaråpaü bãja÷aktyavasthamavyakta÷abdayogaü dar÷ayati // 2 // ---------------------- FN: prakçtervikàràõàmananyatvàtprakçteravyaktatvaü vikàre upacaryate / gobhirgovikàraiþ payobhiþ matsaraü somaü ÷rãõãta mi÷ritaü kuryàt / tat ha kila tarhi pràgavasthàyàmidaü jagadavyàkçtaü avyaktamàsãt / ____________________________________________________________________________________________ tadadhãnatvàd arthavat | BBs_1,4.3 | atràha- yadi jagadidamanabhivyaktanàmaråpaü bãjàtmakaü pràgavasthamavyakta÷abdàrhamabhyupagamyeta, tadàtmanà ca ÷arãrasyàpyavyakta÷abdàrhatvaü pratij¤àyeta, sa eva tarhi pradhànakàraõavàda evaü satyàpadyeta / asyaiva jagataþ pràgavasthàyàþ pradhànatvenàbhyupagamàditi / atrocyate- yadi vayaü svatantràü kà¤citpràgavasthàü jagataþ kàraõatvenàbhyupagacchema, prasa¤jyema tadà pradhànakàraõavàdam / parame÷varàdhãnà tviyamasmàbhiþ pràgavasthà jagato 'bhyupagamyate na svatantrà / sà càva÷yàbhyupagantavyà / arathavatã hi sà / nahi tayà vinà parame÷varasya sraùñçtvaü siddhayati / ÷aktirahitasya tasya pravçttyanupapatteþ / muktànàü ca punaranutpattiþ / kutaþ / vidyayà tasyà bãja÷akterdàhàt / avidyàtmikà hi bãja÷aktiravyakta÷abdanirde÷yà parame÷varà÷rayà màyàmayã mahàsuptiþ, yasyàü svaråpapratibodharahitàþ ÷erate saüsàriõo jãvàþ / tadetadavyaktaü kvacidàkà÷a÷abdanirdiùñam- 'etasminnu khalvakùare gàrgyàkà÷a ota÷ca prota÷ca' (bç. 3.8.11) iti ÷ruteþ / kvacidakùara÷abdoditam- 'akùaràtparataþ paraþ' (mu. 2.1.2) iti ÷ruteþ / kvacinmàyeti såcitam- 'màyàü tu prakçtiü vidyànmàyinaü tu mahe÷varam' (÷ve. 4.10) iti mantravarõàt / avyaktà hi sà màyà, tattvànyatvaniråpaõasyà÷akyatvàt / tadidaü 'mahataþ paramavyaktam' ityuktamavyaktaprabhavatvànmahataþ, yadà hairaõyagarbhã buddhirmahàn / yadà tu jãvo mahàüstadàpyavyaktàdhãnatvàjjãvabhàvasya mahataþ paramavyaktamityuktam / avidyà hyavyaktam / avidyàvattvenaiva jãvasya sarvaþ saüvyavahàraþ saütato vartate / mahataþ paratvamabhedopacàràttadvikàre ÷arãre parikalpyate / satyapi ÷arãravadindriyàdãnàü tadvikàratvàvi÷eùe ÷arãrasyaivàbhedopacàràdavyakta÷abdena grahaõaü, indriyàdãnàü sva÷abdaireva gçhãtatvàtpari÷iùñatvàcca ÷arãrasya / anye tu varõayanti- dvividhaü hi ÷arãraü sthålaü såkùmaü ca / sthålaü yadidamupalabhyate / såkùmaü yaduttaratra vakùyate- 'tadantarapratipattau raühati saüpariùvaktaþ pra÷naniråpaõàbhyàm' (bç. 3.1.1) iti / taccobhayamapi ÷arãramavi÷eùàtpårvatra rathatvena saükãrtitam / iha tu såkùmamavyakta÷abdena parigçhyate / såkùmasyàvyakta÷abdàrhatvàt / tadadhãnatvàcca bandhamokùavyavahàrasya jãvàttasya paratvam / yathàrthàdhãnatvàdindriyavyàpàrasyendriyebhyaþ paratvamarthànàmiti / taistvetadvaktavyaü, avi÷eùeõa ÷arãradvayasya pårvatra rathatvena saükãrtitatvàtsamànayoþ prakçtapari÷iùñatvayoþ kathaü såkùmameva ÷arãramiha gçhyate na punaþ sthålamapãti / àmnàtasyàrthaü pratipattuü prabhavàmo nàmnàtaü paryanuyoktum / àmnàtaü càvyaktapadaü såkùmameva pratipàdayituü ÷aknoti netaradvyaktatvàttasyeti cet / na / ekavàkyatàdhãnatvàdarthapratipatteþ / nahãme pårvottare àmnàte ekavàkyatàmanàpadya ka¤cidarthaü pratipàdayataþ, parakçtahànàprakçtaprakriyàprasaïgàt / nacàkàïkùàmantareõaikavàkyatàpratipattirasti / tatràva÷iùñàyàü ÷arãradvayasya gràhyatvàkàïkùàyàü yathàkàïkùaü saübandhe 'nabhyupagamyamàna ekavàkyataiva bàdhità bhavati kuta àmnàtasyàrthapratipattiþ / nacaivaü mantavyaü duþ÷odhatvàtsåkùmasyaiva ÷arãrasyeha grahaõaü, sthålasya tu dçùñabãbhatsatayà su÷odhatvàdagrahaõamiti / yato naiveha ÷odhanaü kasyacidvivakùyate / nahyatra ÷odhanavidhàyi ki¤cidàkhyàtamasti / anantaranirdiùñatvàttu kiü tadviùõoþ paramaü padamitãdamiha vivakùyate / tathàhãdamasmàtparamidamasmàtparamityuktvà 'puruùànna paraü ki¤cit' ityàha / sarvathàpi tvànumànikanirakaraõopapattestathà nàmàstu, na naþ ki¤cicchidyate // 3 // ---------------------- FN: tarhi tadà / màyàmayã prasiddhamàyopamità / buddhyàdyupàdhibhedàjjãvà iti bahåktiþ / anavacchinnatvàdàkà÷atvaü, tattvaj¤ànaü vinànivçtterakùaratvaü, vicitrakàryatvànmàyàtvamiti bhedaþ / tat avyaktam / gobalãvardapadavadetaddraùñavyam / ekàrthabodhakànàü ÷abdànàü mitha àkàïkùyaikasyàü buddhàvaråóhatvamekavàkyatà / gràhyatvàkàïkùà ekavàkyatà / dçùñà bãbhatsà ghçõà yasmin tasya bhàvastattà tayetyarthaþ / sarvathà sthålasåkùmayoranyataragrahe 'pãti yàvat / ____________________________________________________________________________________________ j¤eyatvàvacanàc ca | BBs_1,4.4 | j¤eyatvena ca sàükhyaiþ pradhànaü smaryate guõapuruùàntaraj¤ànàtkaivalyamitivadbhiþ / nahi guõasvaråpamaj¤àtvà guõebhyaþ puruùasyàntaraü ÷akyaü j¤àtumiti / kvacicca vibhåtivi÷eùapràptaye pradhànaü j¤eyamiti smaranti / nacedagihàvyaktaü j¤eyatvenocyate / padamàtraü hyavyakta÷abdaþ / nehàvyaktaü j¤àtavyamupàsitavyaü ceti vàkyamasti / nacànupadiùñapadàrthaj¤ànaü puruùàrthamiti ÷akyaü pratipattum / tasmàdapi nàvyakta÷abdena pradhànamabhidhãyate / asmàkaü tu ratharåpakakëpta÷arãràdyanusaraõena viùõoreva paramaü padaü dar÷ayitumayamupanyàsa ityanavadyam // 4 // ____________________________________________________________________________________________ vadatãti cen na pràj¤o hi prakaraõàt | BBs_1,4.5 | atràha sàükhyaþ - j¤eyatvàvacanàt ityasiddham / katham / ÷råyate hyuttaratràvyakta÷abdoditasya pradhànasya j¤eyatvavacanam- 'a÷abdamaspar÷amaråpamavyayaü tathàrasaü nityamagandhavacca yat / anàdyanantaü mahataþ paraü dhruvaü nicàyya taü mçtyumukhàtpramucyate' // (kà. 2.3.15) iti / atra hi yàdç÷aü ÷abdàdihãnaü pradhànaü mahataþ paraü smçtau niråpitaü tàdç÷ameva nicàyyatvena nirdiùñaü, tasmàtpradhànamevedaü, tadeva càvyakta÷abdanirdiùñamiti / atra bråmaþ - neha pradhànaü nicàyyatvena nirdiùñam / pràj¤o hãha paramàtmà nicàyyatveta nirdiùñaü iti gamyate / kutaþ / prakaraõàt / pràj¤asya hi prakaraõaü vitataü vartate / 'puruùànna paraü ki¤citsà kàùñhà sà parà gatiþ' ityàdinirde÷àt, 'eùa sarveùu bhåteùu gåóhotmà na prakà÷ate' iti ca durj¤àtatvavacanena tasyaiva j¤eyatvàkàïkùaõàt / 'yacchedvàïmanasã pràj¤aþ' iti ca tajj¤ànàyaiva vàgàdisaüyamasya vihitatvàt / mçtyumukhapramokùaõaphalatvàcca / nahi pradhànamàtraü nicàyya mçtyumukhàtpramucyata iti sàükhyairiùyate / cetanàtmavij¤ànàddhi mçtyumukhàtpramucyate iti teùàmabhyupagamaþ / sarveùu vedànteùu pràj¤asyaivàtmano '÷abdàdidharmatvamabhilapyate / tasmànna pradhànasyàtra j¤eyatvamavyakta÷abdanirdiùñatvaü và // 5 // ---------------------- FN: a÷abdamityàdiùu pratyekaü nitya÷abdaþ saübadhyate / ____________________________________________________________________________________________ trayàõàm eva caivam upanyàsaþ pra÷na÷ ca | BBs_1,4.6 | ita÷ca na pradhànasyàvyakta÷abdavàcyatvaü j¤eyatvaü và / yasmàntrayàõàmeva padàrthànmagnijãvaparamàtmanàmasmingranthe kañhavallãùu varapradhànasàmarthyàdvaktavyatopanyàso dç÷yate / tadviùaya eva ca pra÷naþ / nàto 'nyasya pra÷na upanyàso vàsti / tatra tàvat 'sa tvamagniü svargyamadhyeùi mçtyo prabråhi taü ÷raddadhànàya mahyam' (kà. 1.1.13) ityagniviùayaþ pra÷naþ / 'yeyaü prete' vicikitsà manuùye 'stãtyeke nàyamastãti caike / etadvidyàmanu÷iùñastvayàhaü varàõàmeùa varastçtãyaþ // ' (kà. 1.1.20) iti jãvaviùayaþ pra÷naþ / 'anyatra dharmàdantràdharmànyatràsmatkçtàkçtàt / anyatra bhåtàcca bhavyàcca yattatpa÷yasi tadvada // ' (kà. 1.2.14) iti paramàtmaviùayaþ / prativacanamapi 'lokàdimamagniü tamuvàca tasmai yà iùñakàyàvatãrvà yathà và' (kà. 1.1.15) ityagniviùayam / 'hanta ta idaü pravakùyàmi guhyaü brahma sanàtanam / yathà ca maraõaü pràpya àtmà bhavati gautama / yonimanye prapadyante ÷arãratvàya dehinaþ / sthàõumanye 'nusaüyanti yathàkarma yathà÷rutam' (kà. 2.5.6,7) iti / vyavahitaü jãvaviùayam / 'na jàyate mriyate và vipa÷cit' (kà. 1.2.18) ityàdibahuprapa¤caü paramàtmaviùayam / naivaü pradhànaviùayaþ pra÷no 'sti / apçùñatvàccànupanyasanãyatvaü tasyeti / atràha- yo 'yamàtmaviùayaþ pra÷no yeyaü prete vicikitsà manuùye 'stãti, kiü sa evàyam 'anyatra dharmàdanyatràdharmàt' iti punaranukçùyate, kiüvà tato 'nyo 'yamapårvaþ pra÷na utthàpyata iti / kicàtaþ / sa evàyaü pra÷naþ punaranukçùyata iti yadyucyeta, dvayoràtmaviùayayoþ pra÷nayorekatàpatteragniviùaya àtmaviùaya÷ca dvàveva pra÷nàvityato na vaktavyaü trayàõàü pra÷nopanyàsàviti / athànyo 'yamapårvaþ pra÷naþ utthàpyata ityucyeta tato yathaiva varapradànavyatirekeõa pra÷nakalpanàyàmadoùa evaü pra÷na vyatirekeõàpi pradhànopanyàsakalpanàyàmadoùaþ syàditi / atrocyate- naivaü vayamiha varapradànavyatirekeõa pra÷naü ka¤citkalpayàmo vàkyopakramasàmarthyàt / varapradànopakramà hi mçtyunaciketaþsaüvàdaråpà vàkyapravçttiràsamàpteþ kañhavallãnàü lakùyate / mçtyuþ kila nàciketase pitrà prahitàya trãnvarànpradadau / naciketàþ kila teùàü prathamena vareõa saumanasyaü vavre / dvitãyenàgnividyàm, tçtãyenàtmavidyàm, 'yeyaü prete' iti 'varàõàmeva varastçtãyaþ' (kà. 1.1.20) iti liïgàt / tatra yadyanyatra dharmàdityanyo 'yamapårvaþ pra÷na utthàpyeta tato varapradànavyatirekeõàpi pra÷nakalpanàdvàkyaü bàdhyetha / nanu praùñhavyabhedàdapårvo 'yaü pra÷no bhavitumarhati / pårvo hi pra÷no jãvaviùayaþ / yoyaü prete vicikitsà manuùye 'sti nàstãti vicikitsàbhidhànàt / jãva÷ca dharmàdigocaratvànnànyatra dharmàditi pra÷namarhati / pràj¤astu dharmàdyatãtatvàdanyatra anyatra dharmàditi pra÷namarhati / pra÷nacchàyà ca na samànà lakùyate / pårvasyàstitvanàstitvaviùayatvàduttarasya dharmàdyatãtavastuviùayatvàt / tasmàtpratyabhij¤ànàbhàvàtpra÷nabhedaþ / na pårvasyaivottaratrànukarùaõamiti cet / na / jãvapràj¤ayorekatvàbhyupagamàt / bhavetpraùñavyabhedàtpra÷nabhedo yadyanyo jãvaþ pràj¤àtsyàt / na tvanyatvamasti / tattvamasãtyàdi÷rutyantarebhyaþ / iha cànyatra dharmàdityasya pra÷nasya prativacanaü 'na jàyate mriyate và vipa÷cit' iti janmamaraõapratiùedhena pratipàdyamànaü ÷àrãraparame÷varayorabhedaü dar÷ayati / sati hi prasaïge pratiùedho bhàgã bhavati / prasaïga÷ca janmamaraõayoþ ÷arãrasaüspar÷àcchàrãrasya bhavati na parame÷varasya / tathà- 'svapnàntaü jàgaritàntaü cobhau yenànupa÷yati / mahàntaü vibhumàtmànaü matvà dhãro na ÷ocati // (kà. 2.4.4) iti svapnajàgaritadç÷o jãvasyaiva mahattvavibhutvavi÷eùaõasya mananena ÷okavicchedaü dar÷ayanna pràj¤àdanyo jãva iti dar÷ayati / pràj¤avij¤ànàddhi ÷okaviccheda iti vedàntasiddhàntaþ / tathàgre- 'yadeveha tadamutra yadamutra tadanviha / mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ya iha nàneva pa÷yati / ' (kà.2.4.10) iti jãvapràj¤abhedadçùñimapavadati / tathà jãvavãùayasyàstitvanàstitvapra÷nasyànantaram 'anyaü varaü naciketo vçõãùva' ityàrabhya mçtyunà taistaiþ kàmaiþ pralobhyamàno 'pi naciketà yadà na cacàla, tadainaü mçtyurabhyudayanãþ÷reyasavibhàgapradar÷anena vidyàvidyàvibhàgapradar÷anena ca 'vidyàbhãpsinaü naciketasaü manye na tvà kàmà bahavo 'lolupanta' (kà.1.2.4) iti pra÷asya pra÷namapi tadãyaü pra÷aüsanyaduvàca- 'taü durdar÷aü gåóhamanupraviùñhaü guhàhitaü gahvareùñhaü puràõam / adhyàtmayogàdhigamena devaü matvà dhãro harùa÷okau jahàti // ' (kà.1.2.12) iti, tenàpi jãvapràj¤ayorabheda eveha vivakùata iti gamyate / yatpra÷nanimittàü ca pra÷aüsàü mahatãü mçtyoþ pratyapadyata naciketà yadi taü vihàya pra÷aüsànantaramanyameva pra÷namupakùipedasthàna eva sà sarvà pra÷aüsà prasàrità syàt / tasmàt 'yeyaü prete' ityasyaiva pra÷nasyaitadanukarùaõam 'anyatra dharmàt' iti / yattu pra÷nacchàyàvailakùaõyamuktaü tadadåùaõam / tadãyasyaiva vi÷eùasya punaþ pçcchyamànatvàt / pårvatra hi dehàdivyatiriktasyàtmano 'stitvaü pçùñamuttaratra tu tasyaivàsaüsàritvaü pçcchyata iti yàvaddhyavidyà na nivartate tàvaddharmàdigocaratvaü jãvasya jãvatvaü ca na nivartate / tannivçttau tu pràj¤a eva tattvamasãti ÷rutyà pratyàyyate / nacàvidyàvattve tadapagame ca vastunaþ ka÷cidvi÷eùo 'sti / yathà ka÷citsaütamase patitàü kà¤cidrajjumahiü manyamàno bhãto vepamànaþ palàyate, taü càparo bråyànmà bhaùãrnàyamahã rajjureveti / sa ca tadupa÷rutyàhikçtaü bhayamutsçjedvepathuü palàyanaü ca / natvahibuddhikàle tadapagamakàle ca vastunaþ ka÷cidvi÷eùaþ syàt / tathaivaitadapi draùñavyam / tata÷ca 'na jàyate mriyate và' ityevamàdyapi bhavatyastitvapra÷nasya prativacanam / såtraü tvavidyàkalpitajãvapràj¤abhedàpekùayà yojayitavyam / ekatve 'pi hyàtmaviùayasya pra÷nasya pràyaõàvasthàyàü dehavyatiriktàstitvamàtravicikitsànàtkartçtvàdisaüsàrasvabhàvànapohanàcca pårvasya paryàyasya jãvaviùayatvamutprekùyate / uttarasya tu dharmàdyatyayasaükãrtanàtpràj¤aviùayatvamiti / tata÷ca yuktàgnijãvaparamàtmakalpanà / pradhànakalpanàyàü tu na varapradànaü na pra÷no na prativacanamiti vaiùamyam // 6 // ---------------------- FN: mçtyunà naciketasaüprati trãnvarànavçõãùvetyuktestrayàõàmeva pra÷no naciketasà kçtaþ / upanyàsa÷ca mçtyunà kçtaþ / he mçtyo, sa mahyaü dattavarastvaü svargahetumagnimadhyeùi smarasi / prete mçte / dehàdanyo 'sti naveti saü÷ayo.'sti ata etadàtmatattvamasaüdigdhaü jànãyàmityarthaþ / ÷rutamupanyàsam / varapradhànamupakramo yasyàþ sà / prahitàya yamalokaü prati preùitàya / gocaratvàda÷rayatvàt / bhàgã yuktaþ / anto 'vasthà / yena sàkùiõà pramàtà pa÷yati tamàtmànamiti saübandhaþ / iha dehe yaccaitanyaü tadevàmutra såryàdau / yasmin pra÷no yatpra÷nastaü vihàyetyarthaþ / vi÷eùoktisamàptàviti÷abdaþ / ____________________________________________________________________________________________ mahadvac ca | BBs_1,4.7 | yathà mahacchabdaþ sàükhyaiþ sattàmàtre 'pi prathamaje prayukte na tameva vaidike 'pi prayoge 'bhidhatte / 'buddheràtmà mahànparaþ' (kà. 1.3.10), 'mahàntaü vibhumàtmànam' (kà. 1.2.22) 'vedàhametaü puruùaü mahàntam' (÷ve. 3.8) ityevamàdàvàtma÷abdaprayogàdibhyo hetubhyaþ / tathàvyakta÷abdo 'pi na vaidike prayoge pradhànamabhidhàtumarhati / ata÷ca nàsyànumànikasya ÷abdavattvam // 7 // ____________________________________________________________________________________________ 2 camasàdhikaraõam / så. 8-10 camasavadavi÷eùàt | BBs_1,4.8 | punarapi pradhànavàdya÷abdatvaü pradhànasyàsiddhamityàha / kasmàt / mantravarõàt- 'ajàmekàü lohita÷uklakçùõàü bahvãþ prajàþ sçjamànàü saråpàþ / ajo hyeko juùamàõo 'nu÷ete jahàtyenàü bhuktabhogàmajo 'nyaþ' (÷ve. 4.5) iti / atra hi mantre lohita÷uklakçùõa÷abdai rajaþsattvatamàüsyabhidhãyante / lohitaü rajo ra¤janàtmakatvàt / ÷uklaü sattvaü prakà÷àtmakatvàt / kçùõaü tama àvaraõàtkatvàt / teùàü sàmyàvasthàvayavadharmairvyapadi÷yate lohita÷uklakçùõamiti / na jàyata iti càjà syàt, 'målaprakçtiravikçtiþ' ityabhyupagamàt / nanvajà÷abda÷chàgàyàü råóhaþ / bàóham / sà tu råóhiriha nà÷rayituü ÷akyà, vidyàprakaraõàt / sà ca vahnãþ prajàstraiguõyànvità janayati / tàü prakçtimaja ekaþ puruùo juùamàõaþ prãyamàõaþ sevamàno vànu÷ete / tàmevàvidyàyàtmatvenopagamya sukhã duþkhã måóho 'hamityavivekatayà saüsarati / anyaþ punarajaþ puruùe utpannavivekaj¤àno virakto jahàtyenàü prakçtiü bhuktabhogàü kçtabhogàpavargàü parityajati / mucyata ityarthaþ / tasmàcchrutimålaiva pradhànàdikalpanàmiti / evaü pràpte bråmaþ - nànena mantreõa ÷rutimattva sàükhyavàdasya ÷akyamà÷rayitum / nahyayaü mantraþ svàtantryeõa ka¤cidapi vàdaü samarthayitumutsahate / sarvatràpi yayà kayàcitkalpanayàjàtvàdisaüpàdanopapatteþ / sàükhyavàda evehàbhipreta iti vi÷eùàvadhàraõakàraõàbhàvàt / camasavat / yathàhi arvàgbala÷camasa årdhvabudhnaþ (bç. 2.2.3) ityasminamantre svàtantryeõàyaü nàmàsau camaso 'bhipreta iti na ÷akyate niråpayitum / sarvatràpi yathàkatha¤cidarvàgbilatvàdikalpanopapatteþ / evamihàpyavi÷eùo 'jàmekàmityasya mantrasya / nàsminmantre pradhànamevàjàbhipreteti ÷akyate niyantum // 8 // tatra tu 'idaü tacchira eùa hyarvàgbila÷camasa årdhvabudhnaþ' iti vàkya÷eùàccamasavi÷eùapratipattirbhavati / iha punaþ keyamajà pratipattavyeti / atra bråmaþ - ---------------------- FN: ajàmekàü- na jàyata ityajà tàü mulaprakçtiü lohita÷uklakçùõàü rajaþsatvamoguõàü saråpàstriguõàtmikàþ prajà janayantãü eko 'jo jãvastàü ÷abdàdiviùayaråpatàpannàü juùamàõaþ sannanu÷ete nirantaraü muhyati / jãvena bhukto bhogo yasyàü yasyà và tàü jãvena bhujyamànàmanyaþ paramàtmà jahàti nàsyàmàsaktiü karoti / avayavàþ pradhànasya raja àdayasteùàü dharmà ra¤jakatvàdayastaiþ / prajàyanta iti prajà mahadàdayaþ / traiguõyaü sukhaduþkhamohàþ / atràtmatvaü tàdàtmyam / ÷abdàdyupalabdhirbhogaþ / guõapuruùànyatàdhãrapavçjyate 'nenetyapavargaþ / ____________________________________________________________________________________________ jyotirupakramà tu tathà hy adhãyata eke | BBs_1,4.9 | parame÷varàdutpannà jyotiþpramukhà tejobannalakùaõà caturvidhasya bhåtagràmasya prakçtibhåteyamajà pratipattavyà / tu÷abdo 'vadhàõàrthaþ / bhåtatrayalakùaõaiveyamajà vij¤eyà na guõatrayalakùaõà / kasmàt / tathàhyeke ÷àkhinastejobannànàü parame÷varàdutpattimàmnàya teùàmeva rohitàdiråpatàmàmananti- 'yadagre rohitaü råpaü tejastadråpaü yacchukraü tadapàü yatkçùõaü tadannasya' iti / tànyeveha tejobannàni pratyabhij¤àyante rohitàdi÷abdasàmànyàt / rohitàdãnàü ca ÷abdànàü råpavi÷eùeùu mukhyatvàdbhàktatvàcca guõaviùayatvasya / asaüdigdhena ca saüdigdhasya nigamanaü nyàyyaü manyante / tathehàpi 'brahmavàdino vadanti / kiïkàraõaü brahma' (÷ve. 1.1) ityupakramya 'te dyànayogànugatà apa÷yandevàtma÷aktiü svaguõairnigåóhàm' (÷ve. 1.3) iti pàrame÷varyàþ ÷akteþ samastajagadvidhàyinyà vàkyopakrame 'vagamàt / vàkya÷eùe 'pi 'màyàü tu prakçti vidyànmàyinaü tu mahe÷varam' iti 'yo yoniü yonimadhitiùñhatyekaþ' (÷ve. 4.10,11) iti ca tasyà evàvagamànna svatantrà kàcitprakçtiþ pradhànaü nàmajàmantreõàmnàyata iti ÷akyate vaktum / prakaraõàttu saiva daivã ÷aktiravyàkçtanàmaråpà nàmaråpayoþ pràgavasthànenàpi mantreõàmnàyata ityucyate / tasyà÷ca svavikàraviùayeõa trairåpyeõa trairåpyamuktam // 9 // kathaü punastejobannàtmanà trairåpyeõa triråpàjà pratipattuü ÷akyate / yàvatà na tàvattejobanneùvajàkçtirasti / naca tejobannànàü jàti÷ravaõàdajàtinimitto 'pyajà÷abdaþ saübhavatãti / ata uttaraü pañhati- ---------------------- FN: ÷àkhina÷chandogàþ / te brahmavàdino 'nayà rãtyà vimç÷ya dyànayogenànugatàþ paramàtmànamanu praviùñàþ / avidyà÷aktiryoniþ sà ca pratijãvaü nànetyuktamato vãpsopapannà / ____________________________________________________________________________________________ kalpanopade÷àc ca madhvàdivadavirodhaþ | BBs_1,4.10 | nàyamajàkçtinimitto 'jà÷abdaþ / nàpi yaugikaþ / kiü tarhi kalpanopade÷o 'yam / ajàråpakakëptistejobannalakùaõàyà÷caràcarayonerupadi÷yate / yathàhi loke yadçcchayà kàcidajà rohita÷uklakçùõaõavarõà syàdbahubarkarà saråpabarkarà ca tàü ca ka÷cidajo juùamàõo 'nu÷ayãta, ka÷ciccainàü bhuktabhogàü juhyàt, evamiyamapi tejobannalakùaõà bhåtaprakçtistrivarõà bahu saråpaü caràcaralakùaõaü vikàrajàtaü janayati aviduùà ca kùetraj¤enopabhujyate viduùà ta parityajata iti / nacedamà÷aïkitavyamekaþ kùetraj¤o 'nu÷ete 'nyo jahàtãtyataþ kùetraj¤abhedaþ pàramàrthikaþ pareùàmiùñaþ pràpnotãti / nahãyaü kùetraj¤abhedapratipipàdayiùà kintu bandhamokùavyavasthàpratipipàdayiùà tveùà / prasiddhaü tu bhedamanudya bandhamokùavyavasthà pratipàdyate / bhedaståpàdhinimitto mithyàj¤ànakalpito na pàramàrthikaþ / 'eko devaþ sarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà' ityàdi÷rutibhyaþ / madhvàdivat / yathà 'àdityasyàmadhuno madhutvam' (chà. 3.1), 'vàcà÷càdhenordhenutvam (bç. 5.8), 'dyulokàdãnàü cànagnãnàmagnitvam' (bç. 8.2.9) ityeva¤jàtãyakaü kalpyate, evamidamanajàyà ajàtvaü kalpyata ityarthaþ / tasmàdavirodhastejobanneùvajà÷abdaprayogasya // 10 // ---------------------- FN: bahubarkarà bahu÷àvà / barkaro bàlapa÷uþ / ____________________________________________________________________________________________ 3 sàükhyopasaügrahàdikaraõam / så. 11-13 na saükhyopasaügrahàdapi nànàbhàvàd atirekàc ca | BBs_1,4.11 | evaü parigçhãte 'pyajàmantre punaranyasmànmantràtsàükhyaþ pratyavatiùñhate / 'yasminpa¤ca pa¤cajanà àkà÷a÷ca pratiùñhitaþ / tameva manya àtmànaü vidvànbrahmàmçto 'mçtam' (bç. 4.4.17) iti / asminmantre pa¤ca pa¤cajanà iti pa¤casaükhyàviùayàparà pa¤casaükhyà ÷råyate pa¤cadvaya÷abdadar÷anàt / ta ete pa¤capa¤cakàþ pa¤caviü÷atiþ saüpadyante / tathà pa¤caviü÷atisaükhyayà yàvantaþ saükhyeyà àkàïkùyantelatàvantyeva ca tattvàni sàükhyaiþ saükhyàyante- 'målaprakçtiravikçtirmahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta / ùoóa÷aka÷ca vikàro na prakçtirna vikçtiþ puruùaþ' (sàükhyakà. 3) iti / tayà ÷rutiprasiddhayà pa¤caviü÷atisaükhyayà teùàü smçtiprasiddhànàü pa¤caviü÷atitattvànàmupasaügrahàtpràptaü punaþ ÷rutimattvameva pradhànàdãnàm / tato bråmaþ - na saükhyopasaügrahàdapi pradhànàdãnàü ÷rutimattvaü pratyà÷à kartavyà / kasmàt / nànàbhàvàt / nànà hyetàni pa¤caviü÷atistattvàni / naiùàü pa¤ca÷aþ pa¤ca÷aþ sàdhàraõo dharmo 'sti, yena pa¤caviü÷aterantaràle paràþ pa¤ca pa¤casaükhyà nive÷eran / nahyekanibandhanamantareõa nànàbhåteùu dvitvàdikàþ saükhyà nivi÷ante / athocyeta pa¤caviü÷atisaükhyaiveyamavayavadvàreõa lakùyate, yathà 'pa¤ca sapta ca varùàõi na vavarùa ÷atakratuþ' iti dvàda÷avàrùikãmanàvçùñiü kathayanti tadvaditi / tadapi nopapadyate / ayamevàsminpakùe doùo yallakùaõà÷rayaõãyà syàt / para÷càtra pa¤ca÷abdo jana÷abdena samastaþ pa¤cajanà iti, pàribhàùikeõa svareõaikapadatvani÷cayàt / prayogàntare ca 'pa¤cànàü tvà pa¤cajanànàm' (tai. 1.6.2.2) ityaikapadyaikasvaryaikavibhaktikatvàvagamàt / samastasya na vãpsà pa¤ca pa¤ceti / naca pacakadvayagrahaõaü pa¤ca pa¤ceti / naca pa¤casaükhyàyà ekasyàþ pa¤casaükhyayà parayà vi÷eùaõaü pa¤ca pa¤cakà iti / upasarjanasya vi÷eùaõenàsaüyogàt / nanvàpannapa¤casaükhyakà janà eva punaþ pa¤casaükhyayà vi÷eùyamàõàþ pa¤caviü÷atiþ pratyeùyante / yathà pa¤ca pa¤capålya iti pa¤cavaü÷atipålàþ pratãyante tadvat / neti bråmaþ / yuktaü yatpa¤capålã÷abdasya samàhàràbhipràyatvàtkatãti satyàü bhedàkàïkùàyàü pa¤ca pa¤capålya iti vi÷eùaõam / iha tu pa¤ca pa¤ca janà ityàdita eva bhedopàdànàtkatãtyasatyàü bhedàkàïkùàyàü na pa¤ca pa¤cajanà iti vi÷eùaõaü bhavet / bhavadapãdaü vi÷eùaõaü pa¤casaükhyàyà eva bhavet, tatra cokto doùaþ / tasmàtpa¤ca pa¤cajanà iti na pa¤caviü÷atitattvàbhipràyam / atirekàcca na pa¤caviü÷atitattvàbhipràyam / atirekàcca na pa¤caviü÷atitattvàbhipràyam / atireko hi bhavatyàtmàkà÷àbhyàü pa¤caviü÷atisaükhyàyàþ / àtmà tàvadiha pratiùñhàü pratyàdhàratvena nirdiùñaþ / yasminniti saptamisåcitasya ''tameva manya àtmànam' ityàtmatvenànukarùaõàt / àtmà ca cetanaþ puruùaþ / sa ca pa¤caviü÷atàvantargata eveti na tasyaivàdhàratvamàdheyatvaü ca yujyate / arthàntaraparigrahe ca tattvasaükhyàtirekaþ siddhàntaviruddhaþ prasajyeta / tathà 'àkà÷a÷ca pratiùñhitaþ' ityàkà÷asyàpi pa¤caviü÷atavantargatasya na pçthagupàdànaü nyàyyam / arthàntaraparigrahe coktaü dåùaõam / kathaü ca saükhyàmàtra÷ravaõe satya÷rutànàü pa¤caviü÷atitattvànàmupasaügrahaþ pratãyate / jana÷abdasya tatveùvaråóhatvàt / arthàntaropasaügrahe 'pi saükhyopapatteþ / kathaü tarhi pa¤ca pa¤cajanà iti / ucyate- 'diksaükhye saüj¤àyàm' (pà. så. 2.1.50) iti vi÷eùaõasmaraõàtsaüj¤àyàmeva pa¤ca÷abdasya jana÷abdena samàsaþ tata÷ca råóhatvàbhipràyeõaiva kecitpa¤cajanà nàma vivakùyante na sàükhyatattvàbhipràyeõa / te katãtyasyàmàkàïkùàyàü punaþ pa¤ceti prayujyate / pa¤cajanà nàma ye kecitte ca pa¤caivetyarthaþ / saptarùayaþ sapteti yathà // 11 // ke punaste pa¤cajanà nàmeti, taducyate- ---------------------- FN: målaprakçtiravikçtiþ anyasya kasyacidvikàro na / mahadahaïkàrapa¤catanmàtràõi sapta prakçtivikçtayaþ / mahànahaïkàrasya prakçtirmålaprakçtervikçtiþ / ahaïkàro 'pi tàmasastanmàtràõàü prakçtiþ / sàttvikastvekàda÷endriyàõàü tanmàtràõyàkà÷àdãnàü sthålànàü prakçtayaþ / pa¤cabhåtànyekàda÷endriyàõi ùoóa÷ako gaõo vikàra eva / pçthivyàdãnàü ghañàdiprakçtitve 'pi tattvàntaràprakçtitvàdvikçtaya eva / puruùastu kauñasthyàtprakçtivikçtitvavirahãtyarthaþ / bhedo vi÷eùaõam / atireka àdhikyam / uktadoùaþ saükhyàdhikyam / ____________________________________________________________________________________________ pràõàdayo vàkya÷eùàt | BBs_1,4.12 | 'yasminapa¤ca pa¤cajanàþ' ityata uttarasminmantre brahmasvaråpaniråpaõàya pràõàdayaþ pa¤ca nirdiùñàþ - 'pràõasya pràõamuta cakùuùa÷cakùuruta ÷rotrasya ÷rotramannasyànnaü manaso ye mano viduþ' iti / te 'tra vàkya÷eùagatàþ saünidhànàtpa¤cajanà vivakùyante / kathaü punaþ pràõàdiùu jana÷abdaprayogaþ / tattveùu và kathaü jana÷abdaprayogaþ / samàne tu prasiddhyatikrame vàkya÷eùava÷àtpràõàdaya eva gpahãtavyà bhavanti / janasaübandhàcca pràõàdayo jana÷abdabhàjo bhavanti / janavacana÷ca puruùa÷abdaþ pràõeùu prayuktaþ 'te và ete pa¤ca brahmapuruùàþ' (chà. 3.13.6) ityatra / 'pràõo ha pità pràõo ha màtà' (chà.7.15.1) ityàdi ca bràhmaõam / samàsabalàcca masudàyasya råóhatvamaviruddham / kathaü punarasati prathamprayoge råóhiþ ÷akyà÷rayitum / ÷akyodbhidàdivadityàha / prasiddhàrthasaünidhàne hyaprasiddhàrthaþ ÷abdaþ prayujyamànaþ samabhivyàhàràttadviùayo niyamyate, yathà 'udbhidà yajeta' 'yåpaü chinatti' 'vediü karoti' iti / tathàyamapi pa¤cajana÷abdaþ samàsànvàkhyànàdavagatasaüj¤àbhàvaþ saüj¤yàkàïkùã vàkya÷eùasamabhivyàhçteùu pràõàdiùu vartiùyate / kai÷cittu devàþ pitaro gandharvà asurà rakùàüsi ca pa¤ca pa¤cajanà vyàkhyàtàþ / anyai÷ca catvàro varõà niùàdapa¤camàþ parigçhãtàþ / kvacicca 'yatpà¤cajanyayà vi÷à' (ç.saü. 8.53.7) iti prajàparaþ prayogaþ pa¤cajana÷abdasya dç÷yate / tatparigpahe 'pãha na ka÷cidvarodhaþ / àcàryastu na pa¤cavi÷atestattvànamiha pratãtirastãtyevaüparatayà 'pràõàdayo vàkya÷eùàt' iti jagàda // 12 // bhaveyustàvatpràõàdayaþ pa¤cajanà màdhyandinànàü ye 'nnaü pràõàdiùvàmananti / kàõvànàü tu kathaü pràõàdayaþ pa¤cajanà bhaveyurye 'nnaü pràõàdiùu nàmanantãti / ata uttaraü pañhati- ---------------------- FN: uta÷abdoùapyarthaþ / ye pràõàdiprerakaü tatsàkùiõamàtmànaü viduste brahmavida ityarthaþ / janavàcakaþ ÷abdo jana÷abdaþ pa¤cajana÷abda iti yàvat / ÷ådràyàü bràhmaõàjjàto niùàdaþ / ____________________________________________________________________________________________ jyotiùaikeùàm asatyanne | BBs_1,4.13 | asatyapi kàõvànàmanne jyotiùà teùàü pa¤casaükhyà påryeta / te 'pi hi 'yasminpa¤ca pa¤cajanàþ ityataþ pårvasminmantre brahmasvaråpaniråpaõàyaiva jyotiradhãyate- 'taddevà jyotiùàü jyotiþ' iti / kathaü punarubhayeùàmapi tulyavadidaü jyotiþ pañhyamànaü samànamantragatayà pa¤casaükhyayà keùà¤cidgrçhyate keùà¤cinneti / apekùàbhedàdityàha / màdhyandinànàü hi samànamantrapañhitapràõàdipa¤cajanalàbhànnàsminmantràntarapañhite jyotiùvapekùà bhavati / tadalàbhàttu kàõvànàü bhavatyapekùà / apekùàbhedàcca samàne 'pi mantre jyotiùo grahaõàgrahaõe / yathà samàne 'pyatiràtre vacanabhedàtùoóaùino grahaõàgrahaõe tadvat / tadevaü na tàvacchrutiprasiddhiþ kàcitpradhànaviùayàsti / smçtinyàyaprasiddhã tu parihariùyete // 13 // ---------------------- FN: atra ùoóa÷igrahaõàgrahaõavadvàkyabhedàjjyotiùo vikalpaþ / ____________________________________________________________________________________________ 4 kàraõatvàdhikaraõam. så. 14-15 kàraõatvena càkà÷àdiùu yathàvyapadiùñokteþ | BBs_1,4.14 | pratipàditaü brahmaõo lakùaõam / pratipàditaü ca brahmaviùayaü gatisàmànyaü vedàntavàkyànàm / pratipàditaü ca pradhànasyà÷abdatvam / tatredamaparamà÷aïkate- na janmàdikaraõatvaü brahmaõo brahmaviùayaü và gatisàmànyaü vedàntavàkyànàü pratipattuü ÷akyam / kasmàt / vigànadar÷anàt / prativedàntaü hyanyànyà sçùñirupalabhyate kramàdivaicitryàt / tathàhi- kvacit 'àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ' (tai. 2.1) ityàkà÷àdikàsçùñaràmnàyate / kvacittejàdikà- 'tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.3) iti / kvacitpràõàdikà- 'sa pràõamasçjata pràõàcchraddhàm' (pra. 6.4) iti kvacidakrameõaiva lokànàmutpattiràmnàyate- sa imàüllokànasçjata / ambho marãcãrmaramàpaþ (ai. u. 4.2.1) iti / tathà kvacidasatpårvikà sçùñiþ pañhyate- 'asadvà idamagra àsãttato vai sadàjayata' (tai. 2.7) iti / asadevedamagra àsãttatsadàsãttatsamabhavat (chà. 3.19.1) iti ca / kvacidasadvàdaniràkaraõena satpårvikà prakriyà pratij¤àyate- 'taddhaika àhurasadevedamagra àsãt' ityupakramya 'kutastu khalu somyaivaü syàditi hovàca kathamasataþ sajjàyeteti sattveva somyedamagra àsãt' (chà. 6.2.1,2) iti / kvacitsvayaïkartçkaiva vyàkriyà jagato nigadyate- 'taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãttannàmaråpàbhyàmeva vyàkriyata' (bç. 1.4.7) iti / evamanekadhà vipratipattirvastuni ca vikalpasyànupapatterna vedàntavàkyànàü jagatkàraõàvadhàraõaparatà nyàyyà / smçtinyàyaprasiddhàyàü tu kàraõàntaraparigraho nyàyya iti / evaü pràpte bråmaþ - satyapi prativedàntaü sçjyamàneùvàkà÷àdiùu kramàdidvàrake vigàne na sraùñari ki¤cidvigànamasti / kutaþ / yathà vyapadiùñokteþ / yathàbhåto hyekasminvedànte sarvaj¤aþ sarve÷varaþ sarvàtmaiko 'dvitãyaþ kàraõatvena vyapadiùñastathàbhåta eva vedàntàntareùvapi vyapadi÷yate / tadyathà- 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai.2.1) iti / atra tàvajj¤àna÷abdena pareõa ca tadviùayeõa kàmayitçtvavacanena cetanaü brahma nyaråpayadaparaprayojyatvene÷varaü kàraõamabravãt / tadviùayeõaiva pareõàtma÷abdena ÷arãràdiko÷aparaüparayà càntaranuprave÷anena sarveùàmantaþ pratyagàtmànaü niradhàrayat / 'bahu syà prajàyeya'(tai. 2.6) iti càtmaviùayeõa bahubhavanànu÷aüsanena sçjyamànànàü vikàràõàü sraùñurabhedamabhàùata / tathà 'idaü sarvamasçjata yadidaü ki¤ca' (tai.2.6) iti samastajagatsçùñinirde÷ena pràkhsçùñeradvitãyaü sraùñàramàcaùñe / tadatra yallakùaõaü brahma kàraõatvena vij¤àtaü tallakùaõamevànyatràpi vij¤àyate- 'sadeva semyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' 'tadaikùata bahu syàü prajàyeyeti / tattejo 'sçjata' (chà. 6.2.1,3) iti / tathà 'àtmà và idameka evàgra àsãnnànyaki¤cana miùat / sa ãkùata lokànnu sçjai' (ai.u. 4.1.1,2) iti ca / eva¤jàtãyakasya kàraõasvaråpaniråpaõaparasya vàkyajàtasya prativedàntamavigãtàrthatvàt / kàryaviùayaü tu vigànaü dç÷yate kvacidàkà÷àdikà sçùñiþ kvacittejàdiketyeva¤jàtãyakam / naca kàryaviùayeõa vigànena kàraõamapi brahma sarvavedànteùvavigãtamadhigamyamànamavivakùitaü bhavitumarhatãti ÷akyate vaktum / atiprasaïgàt / samàdhasyati càcàryaþ kàryaviùayamapi vigànaü 'na viyada÷ruteþ' (bra.så. 2.3.1) ityàrabhya bhavedapi kàryasya vigãtatvamapratipàdyatvàt / nahyayaü sçùñyàdiprapa¤caþ pratipàdayiùitaþ / nahi tatpratibaddhaþ kvacitpuruùàrtho dç÷yate ÷råyate và / naca kalpayituü ÷akyate, upakramopasaühàràbhyàü tatra tatra brahmaviùayairvàkyaiþ sàkamekavàkyatàyà gamyamànatvàt / dar÷ayati ca sçùñyàdiprapa¤casya brahmapratipattyarthatàm- 'annena somya ÷uïgenàpo målamanvicchadbhiþ somya ÷uïgena tejo mulamanviccha tejasà somya ÷uïgena sanmålamanviccha' (chà.6.8.4) iti / mçdàdidçùñàntai÷ca kàryasya kàraõenàbhedaü vadituü sçùñyàdiprapa¤caþ ÷ràvyata iti gamyate / tathàca saüpradàyavido vadanti- 'mçllohavisphuliïgàdyaiþ sçùñiryà coditànyathà / upàyaþ so 'vatàràya nàsti bhedaþ katha¤cana // ' (màõóå. 3.15) iti / brahmapratipattipratibaddhaü tu phalaü ÷råyate- 'brahmavidàpnoti param' (tai. 2.1) 'tarati ÷okamàtmavit' (chà. 7.1.3) 'tameva viditvàtimçtyumeti'' (÷vaü. 3.8) iti / pratyakùàvagamaü cedaü phalam / 'tattvamasi' ityasaüsàryàtmatvapratipattau satyàü saüsàryàtmatvavyàvçtteþ // 14 // yatpunaþ kàraõaviùayaü vigànaü dar÷itam- 'asadvà idamagra àsãt' ityàdi tatparihartavyam / atrocyate- ---------------------- FN: àdigrahaõàdakramo 'pi gçhyate / aümaya÷arãrapracurasvargaloko 'mbhaþ÷abdàrthaþ / såryara÷mivyàpto 'ntarikùaloko marãcayaþ / maro maraõadharmà martyaþ / abbahulàþ pàtàlaloka àpa iti ÷rutyarthaþ / prakriyà sçùñiþ / tat tatra kàraõe / eke bàhyàþ / tadviùayeõa brahmaviùayeõa / miùat savyàpàram / aviruddhàrthakatvàt / ÷uïgena kàryeõa / anyathànyatheti vãpsà draùñavyà / avatàràya brahmadhãjanmane / atastadanyathàtve 'pi brahmaõi na bhedaþ / j¤eye vigànaü na / ____________________________________________________________________________________________ samàkarùàt | BBs_1,4.15 | 'asadvà idamagra àsãt' (tai. 2.7) iti nàtràsanniràtmakaü kàraõatvena ÷ràvyate / yataþ 'asanneva sa bhavati / asadbrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaü tato viduþ' ityasadvàdàpavàdenàstitvalakùaõaü brahmànnamayàdiko÷aparamparayà pratyagàtmànaü nirdhàrya 'so 'kàmayata' iti tameva prakçtaü samàkçùya saprapa¤càü sçùñiü tasmàcchràvayitvà 'tatsatyamityàcakùate' iti copasaühçtya 'tadapyeùa ÷loko bhavati' iti tasminneva prakçter'the ÷lokamimamudàharati- 'asadvà idamagra àsãt' iti / yadi tvasanniràtmakamasmi¤chloke 'bhipreyeta tato 'nyasamàkarùaõe 'nyasyodàharaõàdasaübaddhaü vàkyamàpadyeta / tasmànnàmaråpavyàkçtavastuviùayaþ pràyeõa sacchabdaþ prasiddha iti tadvyàkaraõàbhàvàpekùayà pràgutpatteþ sadeva brahmàsadivàsãdityupacaryate / eùaiva 'asadevedamagra àsãt' (chà. 3.19.1) ityatràpi yojanà / 'tatsadàsãt' iti samàkarùaõàt / atyantàbhàvàbhyupagame hi tatsadàsãditi kiü samàkçùyeta / 'taddhaika àhurasadevedamagra àsãt' (chà. 6.2.1) ityatràpi na ÷rutyantaràbhipràyeõàyamekãyamatopanyàsaþ / kriyàyàmiva vastuni vikalpasyàsaübhavàt / tasmàcchrutiparigçhãtasatpakùadàróhyàyaivàyaü mandamatiparikalpitasyàsatpakùasyopanyasya niràsa iti draùñavyam / 'taddhedaü tarhyavyàkçtamàsãt' (bç. 1.4.7) ityatràpi na niradhyakùasya jagato vyàkaraõaü kathyate, 'sa eùa iha praviùña ànakhàgrebhyaþ' ityadhyakùasya vyàkçtakàryànuprave÷itvena samàkarùàt / niradhyakùe vyàkaraõàbhyupagame hyanantareõa prakçtàvalambanà sa ityanena sarvanàmnà kaþ kàryànuprave÷itvena samàkçùyeta / cetanasya càyàmàtmanaþ ÷arãre 'nuprave÷aþ ÷råyate / praviùñasya cetanatva÷ravaõàt 'pa÷yaü÷cakùuþ ÷çõva¤÷rotraü manvàno manaþ' iti / apica yàdç÷amidamadyatve nàmaråpàbhyàü vyàkriyamàõaü jagatsàdhyakùaü vyàkriyata evamàdisarge 'pãti gamyate / dçùñaviparãtakalpanànupapatteþ / ÷rutyantaramapi 'anena jãvenàtmanànupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6. 3.2) iti sàdhyakùàmeva jagato vyàkriyàü dar÷ayati / vyàkriyata ityapi karmakartari lakàraþ satyeva parame÷vare vyàkartari saukaryamapekùya draùñavyaþ / yathà låyate kedàraþ svayameveti satyeva pårõake lavitari / yadvà karmaõyevaiùa lakàror'thàkùiptaü kartàramapekùya draùñavyaþ / yathà gamyate gràma iti // 15 // ---------------------- FN: tat tatra brahmaõi / ÷loko mantraþ / adhyakùaþ kartà / cakùurdraùñà, ÷rotraü ÷rotà, mano mantetyucyate / adyatve idànãm / ____________________________________________________________________________________________ 5 bàlakyàdhikaraõam / så. 16-18 jagadvàcitvàt | BBs_1,4.16 | kauùãtakibràhmaõe bàlàkyajàta÷atrusaüvàde ÷råyate- 'yo vai bàlàka eteùàü kartà yasya vai tatkarma sa veditavyaþ' (kau. brà. 4.19) iti / tatra kiü jãvo veditavyatvenopadi÷yata uta mukhyaþ pràõa uta paramàtmeti vi÷ayaþ / kiü tàvatpràptam / pràõa iti / kutaþ / 'yasya vaitatkarma' iti ÷ravaõàt / parispandalakùaõasya ca karmaõaþ pràõà÷rayatvàt / vàkya÷eùe ca 'athàsminpràõa evaikadhà bhavati' iti pràõa÷abdadar÷anàt / pràõa÷abdasya ca mukhye pràõe prasiddhatvàt / ye caite purastàddhàlàkinà 'àditye puruùa÷candramasi puruùaþ' ityevamàdayaþ puruùà nirdiùñàsteùàmapi bhavati pràõaþ kartà pràõàvasthàvi÷eùatvàdityàdidevatàtmanàm / 'katama eko deva iti pràõa iti sa brahma tyadityàcakùate (bç. 3.9.9) iti ÷rutyantaraprasiddheþ / jãvo vàyamiha veditavyatayopadi÷yate / tasyàpi dharmàdharmalakùaõaü karma ÷akyate ÷ràvayitum 'yasya vaitatkarma' iti / so 'pi bhoktçtvàdbhogopakaraõabhåtànàmeteùàü puruùàõàü kartopapadyate / vàkya÷eùe ca jãvaliïgamavagamyate / yatkàraõaü veditavyatayopanyastasya puruùàõàü karturvedanàyopetaü bàlàkiü prati bubodhayiùurajàta÷atruþ suptaü puruùamàmantryàmantraõa÷abdà÷ravaõàtpràõàdãnàmabhoktçtvaü pratibodhya yaùñighàtotthànàtpràõàdivyatiriktaü jãvaü bhoktàraü pratibodhayati / tathà parastàdapi jãvaliïgamavagamyate- 'tadyathà ÷reùñhã svairbhuïkte yathà và svàþ ÷reùñhina bhu¤jantyevamevaiùa praj¤àtmaitairàtmabhirbhuïkte evamevaita àtmàna etamàtmànaü bhu¤janti' (kau. brà. 4.20) iti / pràõabhçttvàcca jãvasyopapannaü pràõa÷abdatvam / tasmàjjãvamukhyapràõayoranyatara iha grahaõãyo na parame÷varaþ, talliïgànavagamàditi / evaü pràpte bråmaþ - parame÷vara evàyameteùàü puruùàõàü kartà syàt / kasmàt / upakramasàmarthyàt / iha hi bàlàkirajàta÷atruõà saha 'brahma te bravàõi' iti saüvaditumupacakrame / sa ca katicidàdityàdyadhikaraõànpuruùànamukhyabrahmadçùñibhàja uktvà tåùõãü babhåva / tamajàta÷atruþ 'mçùà vai khalu mà saüvadiùñà brahma te bravàõi' ityamukhya brahmavàditayàpodya tatkartàramanyaü veditavyatayopacikùepa / yadi so 'pyamukhyabrahmadçùñibhàk syàdupakramo bàdhyeta / tasmàtparame÷vara evàyaü bhavitumarhati / kartçtvaü caiteùàü puruùàõàü na parame÷varàdanyasya svàtantryeõàvakalpate / 'yasya vaitatkarma' ityapi nàyaü parispandalakùaõasya dharmàdharmalakùaõasya và karmaõo nirde÷aþ / tayoranyatarasyàpyaprakçtatvàt / asaü÷abditatvàcca / nàpi puruùàõàmayaü nirde÷aþ / eteùàü puruùàõàü kartetyeva teùàü nirdiùñatvàt / liïgavacanavigànàcca nàpi puruùaviùayasya karotyarthasya kriyàphalasya vàyaü nirde÷aþ, kartç÷abdenaiva tayorapapàttatvàt / pàri÷eùyàtpratyakùasaünihitaü jagatsarvanàmnaitacchabdena nirdi÷yate / kriyata iti ca tadaiva jagatkarma / nanu jagadapyaprakçtamasaü÷abditaü ca / satyametat / tathàpyasati vi÷eùopàdàne sàdhàraõenàrthena saünidhànena saünihitavastumàtrasyàyaü nirde÷a iti gamyate na vi÷iùñasya kasyacit / vi÷eùasaünidhànàbhàvàt / pårvatra ca jagadekade÷abhåtànàü puruùàõàü vi÷eùopàdànadavi÷eùitaü jagadevehopàdãyata iti gamyate / etaduktaü bhavati- ya eteùàü puruùàõàü jagadekade÷abhåtànàü kartà, kimanena vi÷eùeõa, yasya kçtsnameva jagadavi÷eùitaü karmeti / và÷abda ekade÷àvacchinnakartçtvavyàvçttyarthaþ / ye bàlàkinà brahmatvàbhimatàþ puruùàþ kãrtitàsteùàmabrahmatvakhyàpanàya vi÷eùopàdànam / evaü bràhmaõaparivràjakanyàyena sàmànyavi÷eùàbhyàü jagataþ kartà veditavyatayopadi÷yate / parame÷vara÷ca sarvajagataþ kartà sarvavedànteùvavadhàritaþ // 16 // ---------------------- FN.:etajjagadyasya karma / kriyata iti vyutpattyà kàryamityarthaþ / sa pràõaþ / tyat parokùam / yatkàraõaü yasmàjjãvaü bodhayati tasmàdasti suptotthàpanaü jãvaliïgamiti yojanà / bràhmaõa bhojayitavyàþ parivràjaka÷cetyukte sàmànyavi÷eùàbhyàü saünihitasarvabràhmaõavat / ____________________________________________________________________________________________ jãvamukhyapràõaliïgàn neti cet tadvyàkhyàtam | BBs_1,4.17 | ata yaduktaü vàkya÷eùagatàjjãvaliïgànmukhyapràõaliïgàcca tayorevànyatarasyeha grahaõaü nyàyyaü na parame÷varasyeti / tatparihartavyam / yatrocyate- parihçtaü caitat 'nopàsàtraividhyàdà÷ritatvàdiha tadyogàt' (bra. så. 1.1.31) ityatra / trividhaü hyatropàsanamevaü sati prasajjyeta jãvopàsanaü mukhyapràõopàsanaü brahmopàsanaü ceti / na caitannyàyyam / upakramopasaühàràbhyàü hi brahviùayatvamasya vàkyasyàvagamyate / tatropakramasya tàvadbrahmaviùayatvaü dar÷itam / upasaühàrasyàpi nirati÷ayaphala÷ravaõàdbrahmaviùayatvaü dç÷yate- 'sarvànpàpmano 'pahçtya sarveùàü ca bhåtànàü ÷raiùñhyaü svàràjyamàdhipatyaü paryeti ya evaü veda' iti / nanvevaü sati pratardanavàkyanirõayenaivedamapi vàkyaü nirõãyeta / na nirõãyate / 'yasya caitatkarma' ityasya brahmaviùayatvena tatrànirdhàritatvàt / tasmàdatra jãvamukhyapràõa÷aïkà punarutpadyamànà nirvartyate / pràõa÷abdo 'pi brahmaviùayo dçùñaþ 'pràõabandhanaü hi somya manaþ' (chà. 6.8.2) ityatra / jãliïgamapyupakramopasaühàrayorbrahmaviùayatvàdabhedàbhipràyeõa yojayitavyam // 17 // ---------------------- FN.:÷raiùñhyaü guõàdhikyam, àdhipatyaü niyanitçtvam, svàràjyamaniyamyatvamiti bhedaþ / ____________________________________________________________________________________________ anyàrthaü tu jaiminiþ pra÷navyàkhyànàbhyàm api caivam eke | BBs_1,4.18 | apica naivàtra vivaditavyaü jãvapradhànaü vedaü vàkyaü syàdbrahmapradhànaü veti / yato 'nyàrthaü jãvaparàmar÷aü brahmapratipattyarthamasminvàkye jaiminiràcàryo manyante / kasmàt / pra÷navyàkhyànàbhyàm / pra÷nastàvatsuùuptapuruùapratibodhanena pràõàdivyatirikte jãve pratibodhite punarjãvavyatiriktaviùayo dç÷yate- 'kvaiùa etadbàlàke puruùo '÷ayiùña kva và etadabhåtkuta etadàgàt' (kau.brà. 4.19) iti / prativacanamapi 'yadà suptaþ svapnaü na ka¤cana pa÷yatyathàsminpràõa evaikadhà bhavati' ityàdi 'etasmàdàtmanaþ pràõà yathàyatanaü vipratiùñhante pràõebhyo devà devebhyo lokàþ' (kau.brà. 4.20) iti ca / suùuptikàle ca pareõa brahmaõà jãva ekatàü gacchati / parasmàcca brahmaõaþ pràõàdikaü jagajjàyata iti vedàntamaryàdà / tasmàdyatràsya jãvasya niþsaübodhatàsvacchatàråpaþ svàpa upàdhijanitavi÷eùavij¤ànarahitaü svaråpaü, yatastaddhaü÷aråpamàgamanaü, so 'tra paramàtmà veditavyatayà ÷ràvita iti gamyate / apicaivameke ÷àkhino vàjasaneyino 'sminneva bàlàkyajàta÷atrusaüvàde spaùñaü vij¤ànamaya÷abdena jãvamàmnàya tadvyatiriktaü paramàtmànamàmananti- 'ya eùa vij¤ànamayapuruùaþ kvaiùa tadàbhåtkuta etadàgàt' (bç. 2.1.16) iti pra÷ne / prativacane 'pi 'ya eùo 'ntarhçdaya àkà÷astasmi¤÷ete' iti / àkà÷a÷abda÷ca paramàtmani prayuktaþ 'daharo 'sminnantaràkà÷aþ' (chà. 8.1.1) ityatra / 'sarva eta àtmano vyuccaranti' iti copàdhimatàmàtmanàmanyato vyuccaraõamàmanantaþ paramàtmànameva kàraõatvenàmanantãti gamyate / pràõanaràkaraõasyàpi suùuptapuruùotthàpanena pràõàdivyatiriktopade÷o 'bhyuccayaþ // 18 // ---------------------- FN: niþsaübodhatà vi÷eùadhã÷ånyatà / svacchatà vikùepamala÷ånyatvam / ____________________________________________________________________________________________ 6 vàkyànvayàdhikaraõam / så. 19-22 vàkyànvayàt | BBs_1,4.19 | bçhadàraõyake maitreyãbràhmaõe 'dhãyate- 'na và are patyuþ kàmàya' ityupakramya 'na và are sarvasya kàmàya sarvaü priyaü bhavatyàtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavatyàtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyo maitreyyàtmano và are dar÷anena ÷ravaõena matyà vij¤ànenedaü sarvaü viditam' / (bç. 4.5.6) iti, tatraitadvicikitsyate- kiü vij¤ànàtmaivàyaü draùñavya÷rotavyatvàdiråpeõopadi÷yata àhosvitparamàtmeti / kutaþ punareùà vicikitsà / priyasaüsåcitenàtmanà bhokatropakramàdvij¤ànatmopade÷a iti / kiü tàvatpràptam / vij¤ànàtmopade÷a iti / kasmàt / upakramasàmarthyàt / patijàyàputravittàdikaü hi bhogyabhåtaü sarvaü jagadàtmàrthatayà priyaü bhavatãti priyasaüsåcitaü bhoktàramàtmànamukramyànantaramidamàtmano dar÷anàdyupadi÷yamànaü kasyànyasyàtmanaþ syàt / madhye 'pi 'idaü mahadbhåtamanantamapàraü vij¤ànaghana evaitebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànuvina÷yati na pretya saüj¤àsti' iti prakçtasyaiva mahato bhåtasya draùñavyasya bhåtebhyaþ samutthànaü vij¤ànàtmabhàvena bruvanvij¤ànàtmanaü evedaü draùñavyatvaü dar÷ayati / tathà 'vij¤àtàramare kena vijànãyàt' iti kartçvacanena ÷abdenopasaüharanvij¤ànàtmànamevehopadiùñaü dar÷ayati / tasmàdàtmavij¤ànena sarvavij¤ànaü bhoktrarthatvàdbhogyajàtasyaupacàrikaü draùñavyamiti / evaü pràpte bråmaþ paramàtmopade÷a evàyam / kasmàt / vàkyànvayàt / vàkyaü hãdaü paurvàparyeõàvekùyamàõaü paramàtmànaüprati anvitàvayavaü lakùyate / kathamiti, tadupapàdyate- 'amçtatvasya tu nà÷àsti vittena' iti yàj¤avalkyàdupa÷rutya 'yenàhaü nàmçtà syàü kimahaü tena kuryàü yadeva bhagavànveda tadeva me bråhi' ityamçtatvamà÷àsànàya maitreyyà yàj¤avalkya àtmavij¤ànamidamupadi÷ati / nacànyatra paramàtmavij¤ànàdamçtvamastãti ÷rutismçtivàdà vadanti / tathà càtmavij¤ànena sarvavij¤ànamucyamànaü nànyatra paramakàraõavij¤ànànmukhyamavakalpate / nacaitadaupacàrikamà÷rayituü ÷akyaü, yatkàraõamàtmavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratij¤àyànantareõa granthena tadevopapàdayati- 'brahma taü paràdàdyo 'nyatràtmano brahma veda' ityàdinà / yo hi brahmakùatràdikaü jagadàtmanonyatra svàtantryeõa labdhasadbhàvaü pa÷yati taü mithyàdar÷inaü tadeva mithyàdçùñaü brahmakùatràdikaü jagatparàkarotãti bhedadçùñimapodya 'idaü sarvaü yadayamàtmà' iti sarvasya vastujàtasyàtmàvyatirekamavatàrayati / dundubhyàdidçùñàntai÷ca (bç. 4.5.8) tamevàvyatirekaü draóhayati / 'asya mahato bhåtasya niþ÷vasitametadyadçgvedaþ' ( bç. 4.5.11) ityàdinà ca prakçtasyàtmano nàmaråpakarmaprapa¤cakàraõatàü vyàcakùàõaþ paramàtmànamenaü gamayati / tathaivaikàyanaprakriyàyàmapi (bç. 4.5.12) saviùayasya sendriyasya sàntaþkaraõasya prapa¤casyaikàyanamanantaramabàhyaü kçtsnaü praj¤ànaghanaü vyàcakùàõaþ paramàtmànamenaü gamayati / tasmàtparamàtmana evàyaü dar÷anàdyupade÷a iti gamyate // 19 // yatpunaruktaü priyasaüsåcitopakramàdvij¤ànàtmana evàyaü dar÷anàdyupade÷a iti, atra bråmaþ - ---------------------- FN: idaü pratyak / mahadaparicchinnam / bhåtaü satyam / anantaü nityam / apàraü sarvagataü cedekarasam / vij¤àtàraü vij¤ànakartàram / na vittena tatsàdhyena karmaõetyarthaþ / 'nànyaþ panthà', 'na karmaõà' ityàdayaþ ÷rutivàdàþ / 'j¤ànàdeva tu kaivalyaü' ityàdayaþ smçtivàdàþ / paràkaroti ÷reyomàrgàndbhraü÷ayati / çgvedàdikaü nàma, iùñaü hutamiti karma, ayaü ca loka iti råpam / prakriyà prakaraõam / ____________________________________________________________________________________________ pratij¤àsiddher liïgam à÷marathyaþ | BBs_1,4.20 | astyatra pratij¤à 'àtmani vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati' 'idaü sarvaü yadayamàtmà' iti ca / tasyàþ pratij¤àyàþ siddhiü såcayatyetalliïgaü yatpriyasaüsåcitasyàtmano draùñavyatvàdisaükãrtanam / yadi hi vij¤ànàtmà paramàtmano 'nyaþ syàttataþ paramàtmavij¤àne 'pi vij¤ànàtmà na vij¤àta ityekavij¤ànena sarvavij¤ànaü yatpratij¤àtaü taddhãyeta / tasmàtpratij¤àsiddhyarthaü vij¤ànàtmaparamàtmanorabhedàü÷enopakramaõamityà÷marathya àcàryo manyate // 20 // ____________________________________________________________________________________________ utkramiùyata evaü bhàvàd ity auóulomiþ | BBs_1,4.21 | vij¤ànàtmana eva dehendriyamanobuddhisaüghàtopàdhisaüparkàtkaluùãbhåtasya j¤ànadhyànàdisàdhanànuùñhànàsaüprasannasya dehàdisaüghàtàdutkramiùyataþ paramàtmaikyopapatteridamabhedenopakramaõamityauóulomiràcàryo manyate / ÷ruti÷caivaü bhavati- 'eùa saüprasàdo 'smàccharãràtsamutthàya paraü jyotirupasaüpadya svena råpeõàbhiniùpadyate' (chà. 8.12.3) iti / kvacicca jãvà÷rayamapi nàmaråpaü nadãnidar÷anena j¤àpayati- 'yathà nadyaþ syandamànàþ samudre 'staü gacchanti nàmaråpe vihàya / tathà vidvànnàmaråpàdvimuktaþ paràtparaü puruùamupaiti divyam' (muõóa. 3.2.8) iti / yathà loke nadyaþ svà÷rayameva nàmaråpaü vihàya samudramupayantyevaü jãvo 'pi svà÷rayameva nàmaråpaü vihàya paraü puruùamupaitãti hi tatràrthaþ pratãyate dçùñàntadàrùñàntikayostulyatàyai // 21 // ---------------------- FN: samutthànamutkràntiþ / ____________________________________________________________________________________________ avasthiter iti kà÷akçtsnaþ | BBs_1,4.22 | asyaiva paramàtmano 'nenàpi vij¤ànàtmabhàvenàvasthànàdupapannamidamabhedenopakramaõamiti kà÷akçtsna àcàryo manyate / tathàca bràhmaõam- 'anena jãvenàtmanàmupravi÷ya nàmaråpe vyàkaravàõi' (chà. 6.3.2) ityeva¤jàtãyakaü parasyaivàtmano jãvabhàvenàvasthànaü dar÷ayati / mantravarõa÷ca- 'sarvàõi råpàõi vicitya dhãro nàmàni kçtvàbhivadanyadàste (tai.à. 3.12.7) ityeva¤jàtãyakàþ / naca tejaþ prabhçtãnàü sçùñau jãvasya pçthaksçùñiþ, ÷rutà, yena parasmàdàtmano 'nyastadvikàro jãvaþ syàt / kà÷akçtsnasyàcàryasyàvikçtaþ parame÷varo jãvo nànya iti matam / à÷marathyasya tu yadyapi jãvasya parasmàdananyatvamabhipretaü, tathàpi pratij¤àsiddheriti sàpekùatvàbhidhànàtkàryakàraõabhàvaþ kiyànapyabhipreta iti gamyate / auóulomipakùe punaþ spaùñamevàvasthàntaràpekùau bhedàbhedau gamyete tatra kà÷akçtsnãyaü mataü ÷rutyanusàrãti gamyate, pratipàdayiùitàrthànusàràt 'tattvamasi' ityàdi÷rutibhyaþ / eva¤ca sati tajj¤ànàdamçtatvamavakalpate / vikàràtmakatve hi jãvasyàbhyupagamyamàne vikàrasya prakçtisaübandhe pralayaprasaïgànna tajj¤ànàdamçtamavakalpeta / ata÷ca svà÷rayasya nàmaråpasyàsaübhavàdupàdhyà÷rayaü nàmaråpaü jãva upacaryate / ata evotpattirapi jãvasya kvacidagnivisphuliïgodàharaõena ÷ràvyamàõopàdhyà÷rayaiva veditavyà / yadapyuktaü prakçtasyaiva mahato bhåtasya draùñavyasya bhåtebhyaþ samutthànaü vij¤ànàtmabhàvena dar÷ayanvij¤ànàtmana evedaü draùñavyatvaü dar÷ayatãti, tatràpiyameva trisåtrã yojayitavyà / 'pratij¤àsiddherliïgamà÷marathyaþ' / idamatra pratij¤àtam- 'àtmani vidite sarvaü viditaü bhavati' 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6) iti ca / upapàditaü ca, sarvasya nàmaråpakarmaprapa¤casyaikaprasavatvàdekapralayatvàcca dundubhyàdidçùñàntai÷ca kàryakàraõayoravyatirekapratipàdanàt / tasyà eva pratij¤àyàþ siddhiü såcatyetalliïgaü yanmahato bhåtasya draùñavyasya bhåtebhyaþ samutthànaü vij¤ànàtmabhàvena kathitamityà÷marathya àcàryo manyate / abhede hi satyekavij¤ànena sarvavij¤ànaü pratij¤àtamavakalpayata iti / 'utkramiùyata evaübhàvàdityauóulomiþ' / utkramiùyato vij¤ànàtmano j¤ànadhyànàdisàmarthyàtsaüprasannasya pareõàtmanaikyasaübhavàdidamabhedàbhidhànamityauóulomiràcàryo manyate / 'avasthiteriti kà÷akçtsnaþ' / asyaiva paramàtmano 'nenàpi vij¤ànàtmabhàvenàvasthànàdupapannamidamabhedàbhidhànamiti kà÷akçtsna àcàryo manyate / nanåcchedàbhidhànametat 'etebhyo bhåtebhyaþ samutthàya tànyevànuvina÷yati na pretya saüj¤àsti' (bç. 2.4.12) iti, kathamedabhedàbhidhànam / naiùa doùaþ / vi÷eùavij¤ànavinà÷àbhipràyametadvinà÷àbhidhànaü nàtmocchedàbhipràyam / 'atraiva mà bhagavànamåmuhanna pretya saüj¤àsti' iti paryanuyujya svayameva ÷rutyàrthàntarasya dar÷itatvàt- 'na và are 'haü mohaü bravãmyavinà÷ã và are 'yamàtmànucchittidharmà màtràsaüsargastvasya bhavati' iti / etaduktaü bhavati- kåñasthanitya evàyaü vij¤ànaghana àtmà nàsyocchedaprasaïgo 'sti / màtràbhistvasya bhåtendriyalakùaõàbhiravidyàkçtàbhirasaüsargo vidyayà bhavati / saüsargàbhàve ca prakçtasya vi÷eùavij¤ànasyàbhàvànna pretya saüj¤àstãtyuktamiti / yadapyuktam- 'vij¤àtàramare kena vijànãyàt' iti kartçvacanena ÷abdenopasaühàràdvij¤ànàtmana evedaü draùñavyamiti, tadapi kà÷akçtsnãyenaiva dar÷anena parihapaõãyam / apica 'yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraü pa÷yati' (bç. 2.4.13) ityàrabhyàvidyàviùaye tasyaiva dar÷anàdilakùaõaü vi÷eùaj¤ànaü prapa¤cya 'yatra tvasya sarvàmàtmaivàbhåttatkena kaü pa÷yet' ityàdinà vidyàviùaye tasyaiva dar÷anàdilakùaõasya vi÷eùavij¤ànasyàbhàvamabhidadhàti / puna÷ca viùayàbhàve 'pi àtmànaü vijànãyàt ityà÷aïkya 'vij¤àtàramare kena vijànãyàt' ityàha / tata÷ca vi÷eùavij¤ànàbhàvopapàdànaparatvàdvàkyasya vij¤ànadhàtureva kevalaþ saünbhåtapårvagatyà kartçvacanena tçcà nirdiùña iti gamyate / dar÷itaü tu purastàtkà÷akçtsnãyasya pakùasya ÷rutimattvam / ata÷ca vij¤ànàtparamàtmanoravidyàpratyupasthàpitanàmaråparacitadehàdyupàdhinim itto bhedo na pàramàrthika ityeùor'thaþ sarvairvedàntavàdibhirabhyupagantavyaþ / 'sadeva somyedamagra àsãdekamevàdvitãyam' (chà. 6.2.1) 'àtmaivedaü sarvam' (chà. 7.25.2),' brahmaivedaü sarvam' (muõóa. 2.2.11), 'idaü sarvaü yadayamàtmà' (bç. 2.4.6), 'nànyo 'to 'sti draùñà' (bç. 3.7.23), 'nànyadato 'sti draùñç' (bç. 3.8.11) ityevaüråpàbhyaþ ÷rutibhyaþ / smçtibhya÷ca 'vàsudevaþ sarvamiti' (gã. 7.19), 'kùetraj¤aü càpi màü viddhi sarvakùetreùu bhàrata' (gã. 13.2), 'samaü sarveùu bhåteùu tiùñhantaü parame÷varam' (gã. 13.27) ityevaüråpàbhyaþ / bhedadar÷anàpavàdàcca 'anyo 'sàvanyo 'hamasmãti na sa veda yathà pa÷uþ' (bç. 1.4.10), 'mçtyoþ sa mçtyumàpnoti ca iha nàneva pa÷yati' (bç. 4.4.19) ityeva¤jàtãyakàt / 'sa và eùa mahànaja àtmàjaro 'maro 'mçto 'bhayo brahma' (bç. 4.425) iti càtmani sarvavikriyàpratiùedhàt / anyathà ca mumukùåõàü nirapavàdavij¤ànànupapatteþ, suni÷citàrthatvànupapatte÷ca / nirapavàdaü hi vij¤ànaü sarvàkàïkùànivartakamàtmaviùayamiùyate, 'vedàntavij¤ànasunu÷citàrthàþ' (muõóa. 3.2.6) iti ca ÷ruteþ / 'tatra ko mohaþ kaþ ÷oka ekatvamanupa÷yataþ' (ã÷à. 7) iti ca / ÷thitapraj¤alakùaõasmçte÷ca (gã. 2.54) / sthite ca kùetraj¤aparamàtmaikatvaviùaya samyagdar÷ane kùetraj¤aþ paramàtmeti nàmamàtrabhaidàt, kùetraj¤o 'yaü paramàtmano bhinnaþ paramàtmàyaü kùetraj¤àdbhinna ityeva¤jàtãyaka àtmabhaidaviùayo nirbandho nirarthakaþ / eko hyayamàtmà nàmamàtrabhedena bahudhàbhidhãyata iti / nahi 'satyaü j¤ànamantaü brahma / yo veda nihitaü guhàyàm' (tai. 2.1) iti kà¤cidevaikàü guhàmadhikçtyaitaduktam / naca brahmaõo 'nyo guhàyàü nihito 'sti, 'tatsçùñvà tadevànupràvi÷at' (tai. 2.6) iti sraùñureva prave÷a÷ravaõàt / ye tu nirbandhaü kurvanti te vedàntàrthaü bàdhamànàþ ÷reyodvàraü samyagdar÷anameva bàdhante / kçtakamanityaü ca mokùaü kalpayanti / nyàyena ca na saügacchanta iti // 22 // ---------------------- FN: dhãro sarvaj¤aþ / råpàõi caràcaràõi ÷arãràõi / vicitya nirmàya teùàü nàmàni kçtvà tatrànupravi÷yàbhivadannabhivadanàdi kurvan / mohaü mohakaraü vàkyam / ucchittirnà÷astadvànna bhavitãtyanucchittidharmà / kà¤cit jãvasthànàdanyàm / ye tu à÷marathyaprabhçtayaþ / ____________________________________________________________________________________________ prakçtyadhikaraõam / så. 23-27 prakçti÷ ca pratij¤àdçùñàntànuparodhàt | BBs_1,4.23 | yathàbhyudayahetutvàddharmo jij¤àsya evaü niþ÷reyasahetutvàdbrahma jij¤àsyamityuktam / brahma ca 'janmàdyasya yataþ' (bra. 1.1.2) iti lakùitam / tacca lakùaõaü ghañarucakàdãnàü mçtsuvarõàdivatprakçtitve kulàlasuvarõakàràdivannimittatve ca samànamityato bhavati vimar÷aþ, kimàtmakaü punarbrahmaõaþ kàraõatvaü syàditi / tatra nimittakàraõameva tàvatkevalaü syàditi pratibhàti / kasmàt / ãkùàpårvakakartçtva÷ravaõàt / ãkùàpårvakaü hi brahmaõaþ kartçtvamavagamyate- 'sa ãkùà¤cakre' (pra. 6.3) 'sa pràõamasçjata' (pra. 6.4) ityadi÷rutibhyaþ / ãkùàpårvakaü ca kartçtvaü nimittakàraõeùveva kulàlàdiùu dçùñam / anekakàrakapårvikà ca kriyàphalasiddhirloke dçùñà / sa ca nyàya àdikartaryapi yuktaþ saükramayitum / ã÷varatvaprasiddhe÷ca / ã÷varàõàü hi ràjavaivasvatàdãnàü nimittakàraõatvameva kevalaü pratãyate tadvatparame÷varasyàpi nimittakàraõatvameva yuktaü pratipattum / kàryaü cedaü jagatsàvayavamacetanama÷uddhaü ca dç÷yate, kàraõenàpi tasya tàdç÷enaiva bhavitavyaü, kàryakàraõayoþ sàråpyadar÷anàt / brahma ca naivaülakùaõamavagamyate 'niùkalaü niùkriyaü ÷àntaü niravadyaü nira¤janam' (÷ve. 6.19) ityàdi÷rutibhyaþ / pàri÷eùyàdbrahmaõo 'nyadupàdànakàraõama÷uddhyàdiguõakaü smçtiprasiddhamabhyupagantavyam / brahmakàraõatva÷ruternimittatvamàtre paryavasànàditi / evaü pràpte bråmaþ prakçti÷copàdànakàraõaü ca brahmàbhyupagantavyaü nimittakàraõaü ca / na kevalaü nimittakàraõameva / kasmàt / pratij¤àdçùñàntànuparodhàt / evaü pratij¤àdçùñàntau ÷rautau noparudhyete / pratij¤à tàvat- 'uta tamàde÷amapràkùyo yenà÷rutaü ÷rutaü bhavatyamataü matamavij¤àtaü vij¤àtam' (chà. 6.1.2) iti / tatra caikena vij¤àtena sarvamandavij¤àtamapi vij¤àtaü bhavatãti pratãyate / taccopàdànakàraõavij¤àne sarvavij¤ànaü saübhavatyupàdànakàraõavyatirekàtkàryasya / nimittakàraõàvyatirekàstu kàryasya nàsti, loke takùõaþ pràsàdavyatirekadar÷anàt / dçùñànto 'pi yathà 'somyaikena mçtpiõóena sarvaü mçnmayaü vij¤àtaü syàdvàcàrambhaõaü vikàro nàmadheyaü mçttiketyeva satyam' ityupàdànakàraõagocara evamàmnàyate / tathà 'ekena lohamaõinà sarvaü lohamayaü vij¤àtaü syàt' 'ekena nakhanikçntanena sarvaü kàrùõàyasaü vij¤àtaü syàt' (chà. 6.1.4,5,6) iti ca / tathànyatràpi 'kasminnu bhagavo vij¤àte sarvamidaü vij¤àtaü bhavati (muõóa. 1.1.2) iti pratij¤à / 'yathà pçthivyàmoùadhayaþ saübhavanti' ( muõóa. 1.1.7) iti dçùñàntaþ / tathà 'àtmani kalvare dçùñe ÷rute mate vij¤àta idaü sarvaü viditam' iti pratij¤à / 'sa yathà dundubherhanyamànasya na bàhyà¤÷abdà¤÷aknuyàdgrahaõàya dundubhestu grahaõena dundubhyàghàtasya và ÷abdo gçhãtaþ' (bç. 4.5.6,7) iti dçùñàntaþ / evaü yathàsaübhavaü prativedàntaü pratij¤àdçùñàntau prakçtitvasàdhanau pratyetavyau / yata itãyaü pa¤camã 'yato và imàni bhåtàni jàyante' ityatra 'janikartuþ prakçtiþ' (pà.så. 1.4.30) iti vi÷eùasmaraõàtprakçtilakùaõa evàpàdàne draùñavyà / nimittatvaü tvadhiùñhàtrantaràbhàvàdadhigantavyam / yathà hi loke mçtsuvarõàdikamupàdànakàraõaü kulàlasuvarõakàràdãnadhiùñhàtçnapekùya pravartate naivaü brahmaõa upàdànakàraõasya sato 'nyo 'dhiùñhàtàpekùyo 'sti, pràgutpatterekamevàdvitãyamityavadhàraõàt / adhiùñhàtrantaràbhàvo 'pi pratij¤àdçùñàntànuparodhàdevodito veditavyaþ / adhiùñhàtari hyupàdànàdanyasminnabhyupagamyamàne punarapyekavij¤ànena sarvavij¤ànasyàsaübhavàtpratij¤àdçùñàntoparodha eva syàt / tasmàdadhiùñhàtrantaràbhàvàdàtmanaþ kartçtvamupàdànàntaràbhàvàcca prakçtitvam // 23 // kuta÷càtmanaþ kartçtvaprakçtitve- ---------------------- FN: vimar÷aþ saü÷ayaþ / niùkalaü niravayavam, niùkriyamacalam, ÷àntamapariõàmi, niravadyaü nirastasamastadoùam / lohaü suvarõam / nakhanikçntanaü kàrùõàyasakçtanakhalavana÷astraü lohapiõóo và / dundubhyàghàtasya janakasya janyatayà saübandhã và ÷abdo vi÷eùa÷abda ityarthaþ / ____________________________________________________________________________________________ abhidhyopade÷àc ca | BBs_1,4.24 | abhidhyopade÷a÷càtmanaþ kartçtvaprakçtitve gamayati 'so 'kàmayata bahu syàü prajàyeyeti' 'tadaikùata bahu syàü prajàyeya' iti ca / tatràbhidhyànapårvikàyàþ svàtantryapravçtteþ karteti gamyate / bahu syàmiti pratyagàtmaviùayatvàdbahubhavanàbhidhyànasyaprakçtirityapi gamyate // 24 // ---------------------- FN: abhidhyà sçùñisaükalpaþ / ____________________________________________________________________________________________ sàkùàc cobhayàmnànàt | BBs_1,4.25 | prakçtitvasyàyamabhyuccayaþ / ita÷ca prakçtirbrahma, yatkàraõaü sàkùàdbrahmaiva kàraõamupàdàyobhau prabhavapralayàvàmnàyate- 'sarvàõi ha và imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante / àkà÷aü pratyastaü yanti' (chà. 1.9.1) iti / yaddhi yasmàtprabhavati yasmiü÷ca pralãyate tattasyopàdànaü prasiddham / yathà vrãhiyavàdãnàü pçthivã / sàkùàdite sàkùàditi copàdànàntarànupàdànaü dar÷ayatyàkà÷àdeveti / pratyastamaya÷ca nopàdànàdanyatra kàryasya dçùñaþ // 25 // ---------------------- FN: abhyuccayo hetvantaram / ____________________________________________________________________________________________ àtmakçteþ pariõàmàt | BBs_1,4.26 | ita÷ca prakçtirbrahma, yatkàraõaü brahmaprakriyàyàm 'tadàtmànaü svayamakuruta' (tai. 2.7) ityàtmanaþ karmatvaü kartçtvaü ta dar÷ayati / àtmànamiti karmatvaü, svayamakuruteti kartçtvam / kathaü punaþ pårvasiddhasya sataþ kartçtvena vyavasthitasya kriyamàõatvaü ÷akyaü saüpàdayitum / pariõàmàditi bråmaþ / pårvasiddho 'pi hi sannàtmà vi÷eùeõa vikàràtmanà pariõamayàmàsàtmànamiti / vikàràtmanà ca pariõàmo mçdàdyàsu prakçtiùåpalabdhaþ / svayamiti ca vi÷eùaõànnimittàntarànapekùatvamapi pratãyate / pariõàmàditi và pçthaksåtram / tasyaiùor'thaþ - ita÷ca prakçtirbrahma, yatkàraõaü brahmaõa eva vikàràtmanà pariõàmaþ sàmànàdhikaraõyenàmnàyate 'sacca tyaccàbhavat / niruktaü càniruktaü ca' (tai. 2.6) ityàdineti // 26 // ---------------------- FN: sat pratyakùaü bhåtatrayam, tyat parokùaü bhåtadvayam, niruktaü vaktuü ÷akyaü ghañàdi, aniruktaü vaktuma÷akyaü kapotaråpàdikam / ____________________________________________________________________________________________ yoni÷ ca hi gãyate | BBs_1,4.27 | ita÷ca prakçtirbrahma yonirityapi pañhyate vedànteùu 'kartàramã÷aü puruùaü brahmayonim' (muõóa. 3.1.3) iti, 'yadbhåtayoni paripa÷yanti dhãràþ' (muõóa. 1.16) iti ca / yoni÷abda÷ca prakçtivacanaþ samadhigato loke 'pçthivã yoniroùadhivanaspatãnàm' iti / strãyonerapyastyevàyavadvàreõa garbhaü pratyupàdànakàraõatvam / kacitsthànavacano 'pi yoni÷abdo dçùñaþ - 'yoniùña indra niùade akàri' (ç.saü. 1.104.1) iti / vàkya÷eùàttvatra prakçtivacanatà parigçhyate 'yathorõanàbhiþ sçjate gçhyate ca' (muõóa. 1.1.7) ityeva¤jàtãyakàt / evaü prakçtitvaü brahmaõaþ prasiddham / yatpunaridamuktamãkùàpårvakaü kartçtvaü nimittakàraõeùveva kulàlàdiùu loke dçùñaü nopàdàneùvityàdi, tatpratyucyate- na lokavadiha bhavitavyam / nahyayamanumànagamyor'thaþ / ÷abdagamyatvàttvasyàrthasya yathà÷abdamiha bhavitavyam / ÷abda÷cekùiturã÷varasya prakçtitvaü pratidayatàtyavocàma / puna÷caitatsarvaü vistareõa prativakùyàmaþ // 27 // ---------------------- FN: kartàraü kriyà÷aktimantam, ã÷aü niyantàram, puruùaü pratya¤cam, brahma pårõam, yoniü prakçtim / he indra, te tava niùade upave÷anàya yoniþ sthànaü mayà akàri kçtam / ____________________________________________________________________________________________ 8 sarvavyàkhyànàdhikaraõam / så. 28 etena sarve vyàkhyàtà vyàkhyàtàþ | BBs_1,4.28 | 'ãkùaternà÷abdam' (bra.så. 1.1.5) ityàrabhya pradhànakàraõavàdaþ såtraireva punaþ punarà÷aïkya niràkçtaþ, tasya hi pakùasyopodbalakàni kànicilliïgàbhàsàni vedànteùvàpàtena mandamatãnpratibhàntãti / sa ca kàryakàraõananyatvàbhyupagamàtpratyàsanno vedàntavàdasya / devalaprabhçtibhi÷ca kai÷ciddharmasåtrakàraiþ svagrantheùvà÷ritaþ, tena tatpratiùedhe yatno 'tãva kçto nàõvàdikàraõavàdapratiùedhe / te 'pi tu brahmakàraõavàdapakùasya pratipakùatvàtpratiùeddhavyàþ / teùàmapyupodvalakaü vaidikaü ki¤cilliïgamàpàtena mandamatãnprati bhàyàditi / ataþ pradhànamallanibarhaõanyàyenàtidi÷ati- etena pradhànakàraõavàdapratiùedhanyàyakalàpena sarve 'õvàdikàraõavàdà api pratiùiddhatayà vyàkhyàtà veditavyàþ / teùàmapi pradhànavada÷abdatvàcchabdavirodhitvàcceti / vyàkhyàtà vyàkhyàtà iti padàbhyàso 'dhyàyaparisamàptiü dyotayati // 28 // ____________________________________________________________________________________________ iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmacchaïkarabhagavatpåjyapàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàbhàùye prathamàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ samàptaþ // 4 // iti ÷rãmadbrahmasåtra÷àï karabhàùye samanvayàkhyaþ prathamo 'dhyàyaþ // 1 //