Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 4 with Govindananda's Ratnaprabhavyakhya, a subcommentary on Samkara's Sarirakamimamsabhasya [Sutra text added!] Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsRp_n,n.n.n = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra #<...># = BOLD ## yajj¤ÃnÃjjÅvato muktirukrÃntigativarjità / labhyate tatparaæ brahma rÃmanÃmÃsmi nirbhayam //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.1.1þ ____________________________________________________________________________________________ Ãv­ttir asak­dupadeÓÃt | BBs_4,1.1 | oæ / #<Ãv­ttirasak­dupadeÓÃt /># sÃdhanaæ nirÆpya phalaæ nirÆpyata ityadhyÃyayorhatuphalabhÃvaæ saægatimÃha-## phalaprÃsaÇgenotkrÃntirarcirÃdimÃrgaÓca vicÃryata ityÃha-## pÆrvaæ sÃk«Ãdeva Órutyuktaæ saænyÃsÃdi sÃdhanaæ cintitaæ, saæprati phalÃrthÃpattigamyamÃv­ttyÃdikamadyÃÓle«ÃdhikaraïÃtprÃk cintyate, tadÃrabhya jÅvanmuktistato dvitÅyapÃde utkrÃntist­tÅye arcirÃdimÃrgasya gantavyasya ca nirïayaÓcaturthe j¤ÃnopÃsanayo÷ phalanirïaya iti pÃdÃrthaviveka÷ / ÃdyÃdhikaraïasya ÓravaïÃdisÃdhanaæ vi«ayamanÆdya dvedhÃnu«ÂhÃnadarÓanÃtsaæÓayamÃha-#<Ãtmà và iti /># ÓrautÃtmadhÅsÃdhanaphalavicÃrÃtmakatvÃtsarvÃdhikaraïÃnÃæ ÓrutiÓÃstrÃdhyÃyasaægataya uktÃ÷ / tattatpadÃrthasaæbandhÃttattatpÃdasaÇgati÷ / mok«e viÓe«ÃbhÃvavacchravaïÃdÃvÃv­ttiviÓe«o nÃstÅti d­«ÂÃntalak«aïÃvÃntarasaægatyà pÆrvapak«amÃha-## atra pÆrva pak«e ÓravaïÃde÷ prayÃjavadad­«ÂÃrthatvÃtsak­danu«ÂhÃnaæ phalaæ, siddhÃnte tvavaghÃtavadd­«ÂÃrthatvÃdyÃvatphalamÃv­ttiriti bheda÷ / asak­dupadeÓÃnyathÃnupapattyà sÃdhanÃv­ttau ÓÃstrasya tÃtparyamiti ÓaÇkate-## ÓravaïÃdÅnÃæ samuccayasidhyarthatvenÃsak­dukteranyathopapatternÃv­ttau tÃtparyamityÃha-## saguïasÃk«ÃtkÃrasÃdhane«vapyanÃv­ttimÃha-## yadyapyasak­dupadeÓa Ãv­ttisamuccayayoranyatarasÆcakatvenÃnyathÃsiddha÷, tathÃpi d­«Âe saæbhavatyad­«ÂamÃtrakalpanÃnupapatte÷ ÓravaïÃderÃv­ttidvÃrà sÃk«ÃtkÃraphalasya «a¬jÃdau d­«ÂatvÃdasak­duktirÃv­ttiæ sÆcayati d­«ÂÃrthatvÃditi nyÃyÃnugrahÃdityÃha-## dhyÃnasya tvÃv­ttervedopÃsÅteti Óabde ÓrutatvÃnna kevalÃrthikatvamityÃha-## astyupÃstiÓabdasyÃv­ttivÃcitvaæ tathÃpi vedetiÓabdoktavedane«vahaÇgrahe«u kathamÃv­ttisiddhirityata Ãha-## ÓabdayorekÃrthatvamudÃharati-## sa raikvo yadveda tatprÃïatattvaæ raikvÃdanyo 'pi ya÷ kaÓcidveda tatphale sarvamantarbhavatÅtyetadukte itthaæ mayotk­«Âatvena sa raikva ukta iti haæsaæ prati haæsÃntaravacanaæ, tacchrutvà raikvaæ gatvovÃca jÃnaÓruti÷, he bhagava÷, etÃæ raikvaviditÃæ devatÃæ me 'nuÓÃdhi mahyamupadiÓetyartha÷ / evaæ saguïanirguïasÃk«ÃtkÃrasÃdhanadhyÃnasyÃv­tti÷ ÓrautÅ cÃrthasiddhà ca d­«ÂÃrthatvÃt, Óravaïamananayostvasak­dupadeÓÃdarthasiddhaivÃv­ttiriti viÓe«a÷ //1// END BsRp_4,1.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.1.2þ liÇgÃc ca | BBs_4,1.2 | ÃdityasyaikasyaivodgÅthe saæpÃdyopÃsanÃnmama tvameka eva putro 'sÅti kau«Åtaki÷ putramuvÃca, atastvaæ tathà mÃk­thÃ÷ kintu bahÆn raÓmÅnÃdityaæ ca paryÃvartayatÃt p­thagÃvartayasvetyartha÷ / talopaÓchÃndasa÷ / atra paryÃv­ttiÓabdÃtsiddhavadudgÅthadhyÃnasyÃv­ttiruktà tato dhyÃnatvasÃmÃnyÃtphalaparyantatvasÃmÃnyÃdvà liÇgÃtsarvatra ÓravaïamananadhyÃne«vÃv­ttisiddhirityÃha-## evaæ tÃvatsaguïanirguïasÃk«ÃtkÃrasÃdhane«vÃv­ttiruktà tatra saguïadhyÃnÃderÃv­ttimaÇgÅk­tya nirguïaÓravaïÃdi«vÃv­ttimÃk«ipati-## vÃkyaæ nirguïasÃk«ÃtkÃrajanane Óaktaæ na vÃ, Ãdye sak­cchrutavÃkyÃtsÃk«ÃtkÃrasiddherÃv­ttirv­thetyuktvà dvitÅyaæ ÓaÇkate-## aÓaktasyÃv­ttÃvapi phalÃnupapattirityÃha-## tathÃpÅti svato 'Óaktasya yuktisÃhityÃcchaktÃvapÅtyartha÷ / vÃkyayuktibhyÃæ parok«aj¤Ãne jÃte 'pyaparok«aj¤ÃnÃrthamÃv­ttiriti ÓaÇkate-## tayo÷ parok«aj¤ÃnahetutvasvÃbhÃvyÃdÃv­ttÃvapi na sÃk«ÃtkÃra÷ syÃditi pariharati-## yadi tayo÷ sÃk«ÃtkÃrasÃmarthyaæ yadi và parok«aj¤ÃnasÃmarthyamubhayathÃpyÃv­ttyanapek«etyÃha-## pramÃt­vaicitryÃdapyÃv­ttyaniyama ityÃha-## prameyasyÃnaæÓatvÃcca tathetyÃha-## dvividho hyadhikÃrÅ syÃtkaÓcijjanmÃntarÃbhyÃsÃnnirastasamastÃsaæbhÃvanÃdipratibandha÷ kaÓcittu pratibandhavÃniti / tatrÃdyaæ pratyÃv­tterÃnarthakyami«Âaæ, dvitÅyasya tu pratibandhanirÃsÃya tadapek«eti samÃdhatte-## Ãv­tte÷ pratibandhÃnirÃsÃrthatve liÇgamÃha-## yathà «a¬jÃdisvarabhedasÃk«ÃtkÃraÓaktamapi ÓrotramabhyÃsamapek«ate tathà brahmÃtmasÃk«ÃtkÃraÓaktaæ vÃkyaæ tadapek«amityanubhavamÃÓrityÃha-## tattvaæpadalak«yÃrthasya durbodhatvÃdaj¤ÃnaprayuktasaæÓayÃdipratibandhasaæbhavÃttaddhvaæsÃyÃv­tt ire«Âavyeti vÃcyalak«yavivekapÆrvakamÃha-## yaduktamanaæÓatvÃtprameyasyÃv­ttyÃnarthakyamiti, tatrÃha-## ÃropitÃæÓanirÃsÃya na me deho nendriyamityabhyÃso yukta ityartha÷ / vÃkyÃrthaj¤Ãne sati kathamabhyÃsaniyama÷, pramÃïaj¤ÃnasyÃbhyÃsÃyogÃjj¤Ãnina÷ ÓravaïÃdiniyamÃyogÃccetyata Ãha-## j¤ÃnÃtprÃgeva ÓravaïÃdivyÃpÃraniyamanaæ kriyata ityartha÷ / adhikaæ ÓaÇkitumuktamanuvadati-## adhikaæ ÓaÇkate-## du÷khitvapratyak«avirodhÃdvÃkyÃdaikyadhÅrnodetÅtyartha÷ / pratyak«asya bhrÃntitvÃdavirodha ityÃha-## du÷khÃdayo nÃtmadharmÃ÷ d­ÓyatvÃddehÃdivat, nÃpyÃtmasvarÆpÃ÷ Ãtmani satyapyananuv­ttitvÃdvyatirekeïa caitanyavadityartha÷ / nirdu÷khe cidÃtmani du÷khÃdidhiyo bhrÃntitvÃdvÃkyÃrthÃnubhavo na virudhyata ityÃha-## anubhave jÃte 'pyÃv­ttyÃdyanu«ÂhÃnaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## rati÷ kÃma÷ ÃtmakÃmatayà t­ptirvi«ayat­«ïÃk«aya÷ tena saæto«e ÃtmÃnandÃnubhava iti bheda÷ / nanvÃv­ttau niyogÃtprav­ttirvÃcyà tathà ca niyuktatvabuddherakartrÃtmadhÅrna syÃdityata Ãha-## Ãv­ttyabhyupagame 'pyakartÃhamityanubhavÃtpracyÃvya gururanyo và niyogÃnna pravartayeduktado«Ãdityartha÷ / kathaæ tarhi prav­ttirityata Ãha-## apratibhÃnÃdasaæbhÃvanÃdinetyartha÷ / Ói«yabuddhyanusÃreïa trotavyÃdivacobhi÷ pradhÃnasiddhyarthamÃv­ttyÃdau pravartayedityartha÷ //2// END BsRp_4,1.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.2.3þ Ãtmeti tÆpagacchanti grÃhayanti ca | BBs_4,1.3 | #<Ãtmeti tÆpagacchanti grÃhyanti ca /># pÆrvatra dhyÃnÃderÃv­ttiruktà tÃmupajÅvya tattvaj¤ÃnÃrthaæ dhyÃnÃv­ttikÃle kimahaæ brahmeti dhyÃtavyamuta matsvÃmÅÓvara ityaikyabhedamÃnÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## ÓabdÃdeva pramita ityÃdÃvayamÃtmà brahmetyÃdyabhedaÓrutibhiraikyanirïayÃtsaæÓayamÃk«ipati-## bhedaÓrutyanugrahÃdbhedapratyak«ÃdiprÃbalyamÃlambya saæÓaya ityÃha-## abhedaÓrutÅnÃæ gauïatvamukhyatve ubhayatra phalaæ, yadyapyayaæ pratyak«ÃdivirodhaparihÃro dvitÅyÃdhyÃyasaægatastathÃpyaikyaÓruteraviruddhatvaniÓcayasya samÃdhÃvantaraÇgatvÃdiha saægati÷ / viruddhayoraikyad­«ÂirasiddhetyÃha-## ki¤ca kimÅÓvarasya jÅvamÃtratvamaikyaæ jÅvasyeÓvaramÃtratvaæ veti vikalpya krameïa dÆ«ayati-#<ÅÓvarasya cetyÃdinà /># ekatvaÓrutiprÃmÃïyÃyaikyadhyÃnaæ kÃryamiti ÓaÇkate-## ekatvadhyÃnamasmadi«Âameva / ekatvaæ tu nÃstÅtyÃha-## abhedaÓrutÅnÃæ phalavadapÆrvÃrthatÃtparyeïa gauïatvÃyogÃdbhedaÓrutÅnÃæ kalpitabhedÃnuvÃditvÃtpratyak«Ãderapi tadvi«ayatvÃdvimbapratibimbayoriva viruddhadharmÃïÃæ mithyÃtvÃnmukhyamaikyamiti siddhÃnyayati-## ÅÓvarasya jÅvatvaæ na pratipÃdyaæ yeneÓvarÃbhÃva÷ syÃtkintu jÅvasyeÓvaratvam / na caivamadhikÃryabhÃva÷ / ekatvaprabodhÃtprÃgadhikÃribhedÃÇgÅkÃrÃdityÃha-## vedþasatyatvaÓraddhÃlu÷ ÓaÇkate-## varïe«u kramasvarayorabhÃvÃdupalabdhadhvanisthayorÃropo vÃcyastathà cÃropitakramasvaraviÓi«ÂavarïÃtmakavedasya mithyÃtvaæ durvÃraæ, vÃdinÃæ satyatvÃgrahastvavidyÃvij­mbhita iti vedasatyatvÃbhÃvo na do«a ityÃha-## avidyÃmÃk«ipati-## praÓnaliÇgena tvayyeva tasyÃ÷ siddhestvadÃk«epÃnupapattirityÃha-## aj¤ÃnamÆlatvÃtpraÓnÃderiti bhÃva÷ / sarvaj¤Ãbhinne mayi kathamaj¤Ãnamiti ÓaÇkate-## abhedaj¤ÃnÃtprÃk cinmÃtrasya tavaivÃj¤ÃnÃÓrayatvamanubhavasiddhÃj¤ÃnasyÃpalÃpÃyogÃt / j¤Ãne tvanirvÃcyasya tasya bÃdhÃnnÃÓrayÃpek«etyÃha-## anir«Ãcyatvena do«Ãntaramapi nirastamityÃha-## //3// END BsRp_4,1.2.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.3.4þ na pratÅke na hi sa÷ | BBs_4,1.4 | ## ubhayathà dhyÃnasaæbhavÃtsaæÓaya÷ / yathà brahmaïyabhedasattavÃdahaÇgraha ukta evaæ pratÅke«vapi brahmavikÃratayà jÅvÃbhinnabrahmÃbhinnatvÃjjÅvÃbhedasattvenÃhaÇgraha÷ kÃrya iti d­«ÂÃntena pÆrvapak«a÷ / atra pratÅkopÃstÅnÃmahaÇgrahopÃstibhiraviÓe«a÷ / siddhÃnte tu viÓe«asiddhiriti phalam / etadÃrabhyÃdhikaraïatrayasya prÃsaÇgikÅ pÃdasaÇgati÷, brahmaikyadhyÃnaprasaÇgÃgatatvÃditi viveka÷ / kiæ pratÅke«vÃtmatvÃnubhavabalÃdahaÇgraha uta vastuto jÅvÃbhedasattvÃt / nÃdya ityÃha-## nÃnubhavatÅtyartha÷ / dvitÅyamapyasiddhyà dÆ«ayati-## vikÃrasya brahmaïà svarÆpaikyÃyogÃdbÃdhenaikyaæ vÃcyaæ pratÅkabÃdhe copÃstividhirna syÃdityartha÷ / ki¤ca kart­tvÃdyabÃdhenopÃstividhiprav­ttirvÃcyà bÃdhe tadayogÃt / tathÃca bÃdhamÆlabrahmaikyaj¤Ãnaæ dvÃrÅk­tya pratÅke«vahaÇgrahopÃstikalpanà na yuktÃ, bÃdhavirodhÃdityÃha-## ato jÅvapratÅkayo÷ svarÆpabhedÃdahaÇgrahe vidhyaÓravaïÃcca nÃhaÇgraha iti phalitamÃha-## yathà rucakasvastikayo÷ suvarïÃtmanaikye 'pi mitho naikyaæ tathà jÅvapratÅkayo÷ brahmÃtmanaikye 'pi bheda÷ sama÷ / yadica dharmivyatirekeïa tayorabhÃvaniÓcayÃdvastvaikyaæ tadopÃsanoccheda ukta ityartha÷ //4// END BsRp_4,1.3.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.4.5þ brahmad­«Âir utkar«Ãt | BBs_4,1.5 | ## ekavi«ayatvaæ saægati÷ / praÓnapÆrvakaæ saæÓayabÅjamÃha-## sÃmÃnÃdhikaraïyaæ Órutaæ tanna tÃvanmukhyaæ, brahmavikÃrayorgavÃÓvayorivÃbhedÃyogÃt / nÃpi prak­tivikÃrabhÃvanibandhanaæ, vÃkyasya vikÃrabÃdhena brahmaparatvÃpÃtÃt / na ce«ÂÃpatti÷ / nÃma brahmetyupÃsÅteti vidhiÓrutivirodhÃt, parimitanÃmagrahaïÃnarthakyÃpÃtÃcca / brahmaparatve sarvaæ brahmeti vaktavyatvÃt / ata÷ pariÓe«ÃdadhyÃsa eva sÃmÃnÃdhikaraïyakÃraïam adhyÃse ca niyÃmakÃbhÃvÃtsaæÓaya ityartha÷ / utk­«Âanik­«Âayornik­«ÂamapyupÃsyaæ phalavattvÃditi nyÃyo niyÃmaka ityarucerÃha-## atra vikÃrad­«ÂibhirbrahmopÃstisiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte tu vikÃrad­«Âyà brahmaïa upÃsyatve nikar«aprÃptau satyÃæ phalavattvÃsiddhervikÃrà evotk­«Âabrahmad­«ÂyopÃsyà iti phalam / ki¤ca laukikanyÃyÃviruddhÃrthasaæbhave viruddhÃrtho na grÃhya÷ pratyavÃyaprasaÇgÃt / ki¤ca prathamaÓrutÃnÃmÃdityÃdipadÃnÃmasaæjÃtavirodhitayà mukhyÃrthatvagraho nyÃyya÷, brahmaÓabde ca d­«Âilak«aïÃgraha÷, tathà cÃdityÃdayo brahmad­«ÂyopÃsyà ityeva vÃkyÃrtha ityÃha-## brahmaÓabdasyaiva d­«Âyarthatve hetvantaramÃha-## itiÓabdaÓiraska÷ Óabda÷ samabhivyÃh­takriyÃlak«aka iti loke prasiddhamityartha÷ / dvitÅyÃÓruteÓcÃdityÃdÅnÃmevopÃstikarmatvamityÃha-## utk­«ÂamevopÃsyamiti nyÃyamuktamanuvadati-## dvitÅyetiÓrutibhyÃæ laukikanyÃyÃccoktanyÃyabÃdha ityÃha-## brahmaïo 'nupÃsyatve kathaæ phaladÃt­tvaæ, tatrÃha-## ki¤ca yadd­«Âyà vikÃrasyotkar«a÷ tasya brahmaïo viÓe«aïatve 'pyupÃsyatvaæ cÃtÅtyÃha-#<Åd­Óaæ ceti># //5// END BsRp_4,1.4.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.5.6þ ÃdityÃdimatayaÓ cÃÇga upapatte÷ | BBs_4,1.6 | #<ÃdityÃdi /># p­thivyagnyantarÅk«Ãdityadyusaæj¤e«u loke«u hiÇkÃraprastÃvodgÅthapratÅhÃranidhanairaæÓai÷ pa¤cÃæÓaæ, sÃma, tairevÃdiriti upadrava iti ca bhaktidvayÃdhikai÷ saptÃæÓa sÃmeti bheda÷ / ata viÓe«Ãj¤ÃnÃtsaæÓaya÷ / pÆrvavadutkar«anavadhÃraïÃdaniyama iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«amÃha-## siddharÆpÃdityÃdibhya÷ karmarÆpodgÅthÃdÅnÃæ phalasaænikar«eïotkar«ÃdbrahmavadviÓe«aïatve niyama iti d­«ÂÃntena mukhyaæ pÆrvapak«amÃha-## tattatpak«asiddhireva pÆrvottarapak«aphalaæ mantavyam / ki¤cÃnaÇge«vevÃÇgad­«Âirityatra te«vaÇgavÃcipadaprayogaæ liÇgamÃha-## tadetadagnyÃkhyaæ sÃma etasyÃæ p­thivÅrÆpÃyÃm­cyadhyƬhamuparisthitamityartha÷ / ­ci sÃmavatp­thivyÃmagnird­Óyate, ata÷ sÃmyÃtp­thivyevargagni÷ sÃmeti dhyÃnaæ vihitaæ, tatra yadi ­ksÃmÃtmakayo÷ karmÃÇgayo÷ p­thivyagnid­«Âhi÷ syÃt, tadà p­thivyagnyor­ksÃmapadaprayogo na syÃdityatra d­«ÂÃntamÃha-## ata÷ prayogÃnyathÃnupapattya p­thivyagnyor­sÃmad­«Âirityartha÷ / vi«ayasaptamyà caivamevetyÃha-## gÃyatrasaæj¤aæ sÃma / ki¤ca pÆrvÃdhikaraïasiddhÃntanyÃyenÃpyevamityÃha-## anaÇgabuddhyÃÇgÃnyupÃsyÃnÅti siddhÃntayati-## upÃstÅnÃæ hi karmasam­ddhi÷ phalaæ ÓrÆyate, sà ca tÃbhiraÇge«u saæskriyamÃïe«Æpapadyate, aÇgÃnÃæ sam­ddhyanukÆlaprak­takarmÃpÆrvajanakatvÃdityartha÷ / nanu yatropÃstÅnÃæ prak­takarmÃpÆrvasaænik­«ÂÃÇgadvÃrÃpek«aæ phalaæ Órutaæ tatra phalopapattaye 'ÇgÃnÃmupÃsyatvaæ bhavatu tadanapek«alokÃdiphale«u tÆpÃsane«u kathamupÃsyaviveka iti ÓaÇkate-## yathà svatantrapaÓuphalasyÃpi godohanasya aÇgadvÃrÃpek«ayaiva phalami«Âaæ tadvallokÃdiphale«ÆpÃsane«vapi karmÃpÆrvÃÇgadvÃraiva phalakalpanà yuktÃ, karmÃdhik­tasyaivÃÇgÃÓritopÃsane«vadhikÃrÃt, ato 'ÇgÃnÃmevopÃsyatvamiti samÃdhatte-## utkar«ÃnavadhÃraïÃdaniyama ityuktaæ nirasyati-## upakramabalÃccÃÇgamupÃsyamityÃha-## rasatamatvÃdþiguïÃdyupasaækhyÃnamityartha÷ / dvitÅyaæ pÆrvapak«aæ dÆ«ayati-## karmabhÆyaæ karmÃtmakatvaæ prÃpyetyartha÷ / siddhÃdityÃdyÃtmanà karmaïÃæ d­«Âau karmatvahÃni÷ syÃdityata Ãha-#<ÃdityÃdibhÃveneti /># mÃïavake 'gnid­«ÂivadudgÅthÃdi«vÃdityÃdidhiyÃæ gauïatvÃnna karmatvÃbhibhÃvakatvamityaÇge«vanaÇgatvadhÅraviruddhetyÃÓaya÷ / prayogÃnupapattimuktÃæ nirasyati-## lak«aïÃbÅjaæ saæbandhamÃha-## gaÇgÃyÃæ gho«a ityatra saænik­«Âasaæyogasaæbandhena tÅralak«aïÃ, agnirmÃïavaka ityatrÃgnini«ÂhaÓucitvÃdiguïavattvarÆpaparamparÃsaæbandhena lak«aïà d­«ÂÃ, tathà cÃtra ­ksÃmayo÷ p­thivyÃgnid­«Âipak«e 'pi ­ksÃmapadÃbhyÃæ svavÃcyÃrthe dra«ÂavyatÃkhyaparamparÃsaæbandhena p­thivyagnilak«aïà yuktetyartha÷ / nanu pratÅkavÃcipadasya dhyeye arthe lak«aïà na yuktÃ, k«at­padasya rÃjanyaprayogÃditi ÓaÇkate-## tathÃpi ­ksÃmasaæbandhÃtp­thivyagnyorevaitasyÃm­cyadhyƬhaæ sÃmeti mukhyayo÷ p­thaguktestadetasyÃmityatrÃpi tayorgrahe punarukti÷ syÃt, ata÷ pratÅkÃbhedad­«Âyà p­thivyagnyo÷ pratÅkasaænidhÃnÃttayoreva pratÅkapadaprayoga÷ k­tastabhedadÃr¬hyÃyetyartha÷ / tarhi k«att­Óabdo 'pi rÃjani syÃdityata Ãha-## sthitaprayogasya nimittaæ kimapi vÃcyaæ na tu nimittamastÅti prayoga ÃpÃdya iti bhÃva÷ / k«attà sÆta÷, tasya kÃryaæ rathacaryÃdi yadà rÃjeva karoti tadà k«att­Óabdo rÃjanyapyastÅtyak«arÃrtha÷ / ­gÃdÃveva p­thivyÃdid­«Âirityatra hetvantaramÃha-## saptamyà lokÃnÃmupÃsyatvamuktaæ nirasyati-## sÃmÃtmanà lokÃnupÃsÅteti dvitÅyÃsaptamyorbhaÇgastvayà kÃryastato varaæ lokÃtmanà sÃmopÃsÅteti saptamÅmÃtrabhaÇga ityartha÷ / eteneti ekavibhaktibhaÇgalÃghavena prÃïÃtmanà gÃyatraæ sÃmopÃsyamiti vyÃkhyÃtamityartha÷ / nanu vibhaktisÃmye kathaæ nirïayastatrÃha-## 'sÃmna upÃsanaæ sÃdhu'ityupakramya p­thivÅ hiÇgÃra ityÃdinà hiÇgÃrÃdipa¤cÃvayavasya sÃmna upÃsanamuktvà 'iti tu pa¤cavidhasyopÃsanam'ityupasaæh­tya, atheti saptavidhasya sÃmna upÃsanaæ prakramya prapa¤citamata÷ sÃmna evopÃsyatvamityartha÷ / yaduktaæ prÃthamyÃtp­thivyÃderÆpÃsyatvamiti, tatrÃha-## yadyapi hiÇkÃroddeÓena p­thivÅtvavidheruddeÓyasya prathamanirdeÓo vÃcyastathÃpyuktanyÃyabalÃdvyatyayo grÃhya ityartha÷ //6// END BsRp_4,1.5.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.6.7þ ÃsÅna÷ saæbhavÃt | BBs_4,1.7 | #<ÃsÅna÷ saæbhavÃt /># karmaïa utthitenopavi«Âena vÃnekadhÃnu«ÂhÃnadarÓanÃtsaæÓaya÷ karmÃÇgÃÓritopÃsanÃnÃmÃsananiyamÃnapek«ÃïÃmanu«ÂhÃnaprakÃra uktastadvadaÇgÃnÃÓritopÃsane«vapyaniyama iti pÆrvapak«ayati-## atrÃsanÃbhyÃsÃsiddhi÷, siddhÃnte tu manodehayorbhinnatve 'pi dehacäcalye manaso 'navasthÃnasya anubhavasiddhatvÃnmanovyÃpÃre«ÆpÃsane«u dehasthairyÃrthamÃsananiyamÃpek«eti phalabheda÷ / ti«Âhata utthitasya //7// END BsRp_4,1.6.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.6.8þ dhyÃnÃc ca | BBs_4,1.8 | ki¤ca dhyÃtÃra ÃsÅna eva syu÷ dhyÃyatiÓabdÃrhatvÃdbakÃdivadityÃha-## //8// END BsRp_4,1.6.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.6.9þ acalatvaæ cÃpek«ya | BBs_4,1.9 | atraiva Órautaæ d­«ÂÃntamÃha-## //9// END BsRp_4,1.6.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.6.10þ smaranti ca | BBs_4,1.10 | brahmasya ÓÃrÅrasya cÃsanasya smaraïÃnniyama ityÃha-## //10// END BsRp_4,1.6.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.7.11þ yatraikÃgratà tatrÃviÓe«Ãt | BBs_4,1.11 | ## te«vevÃÇgÃnÃÓritopÃsane«u prÃcyÃdidiÓi tÅrthÃdideÓe prado«ÃdikÃle niyamo 'sti na vetyubhayathÃsaæbhavÃtsaæÓaya÷ / ekavi«ayatvaæ saægatirÆpÃstÅnÃæ vihitatvÃdyÃgÃdivadasti digÃdiniyama iti pÆrvapak«a÷ / atra digÃdi«vÃdara÷ phalaæ siddhÃnte tvanÃdara÷ / dhyeye cittaikÃgryasya prÃdhÃnyÃtpradhÃnÃk«iptadeÓÃdigrahaïasyocitatvÃdiviveka÷ / ## aikÃgryaphalaliÇgaka evetyartha÷ / prÃcÅnapravaïe prÃgdeÓe nimnasthÃne vaiÓvadevaæ kuryÃditivadatra digÃdiviÓe«o na ÓrÆyate ato 'numÃnamaprayojakamiti bhÃva÷ / viÓe«ÃÓravaïamasiddhamiti ÓaÇkate-## ÓarkarÃ÷ sÆk«mapëÃïÃ÷ / jalÃÓrayavarjanaæ ÓÅtaniv­ttyartham / cak«u÷pŬano maÓaka÷ / vÃcanikaæ samadeÓÃdiniyamamaÇgÅk­tya cittaikÃgryaviruddhe«u deÓÃdigate«u prÃcÅnapravaïatvÃdi«vanÃdara iti suh­dbhÃvena sÆtrak­dupadiÓati / deÓÃdyÃgrahe cittavik«epÃtsamÃdhibhaÇga÷ syÃtsa mÃbhÆditi //11// END BsRp_4,1.7.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.8.12þ à prayÃïÃt tatrÃpi hi d­«Âam | BBs_4,1.12 | #<ÃprÃyaïÃt /># vyavahitenÃsya saæbandhamÃha-#<Ãv­ttiriti /># aniyojye brahmaïyÃtmatvapratipattiryasya tasya vidu«a ityartha÷ / ahaÇgrahopÃsane«vanu«ÂhÃnasyobhayathÃd­«Âe÷ saæÓayamÃha-## yathà digÃdiniyamasyÃvidheranÃdarastadvadÃmaraïamupÃsyÃv­tteravidhÃnÃdiniyamþa iti pÆrvapak«a÷ / maraïaparyantamÃv­ttiriti siddhÃntayati-## upÃstÅnÃæ karmaïÃæ cÃntyakÃle prÃptavyaphalasphÆrtidvÃrà phalahetutve mÃnamÃha-## bhÃvanÃmayaæ vij¤Ãnaæ phalasphuraïaæ tena sahita÷ savij¤Ãno vij¤Ãnasphuritaphalaæ vij¤Ãnamityartha÷ / yasmiælloke cittaæ saækalpo 'syeti yaccittastena saækalpitena lokena saha phalasphÆrtyanantaraæ mana÷ prÃïe lÅyate iti yÃvat / teja udÃna÷ / Ãtmà jÅva÷ / jalaukÃd­«ÂÃntaÓruteÓca bhÃviphalasphÆrtirastÅtyartha÷ / astvidamantyaphalaæ vij¤Ãnaæ karmaïamivÃd­«ÂadvÃropÃstÅnÃæ tata÷ kuta ÃmaraïamÃv­ttirityata Ãha-## upÃstipratyayÃnÃæ dhÃrÃvÃhikatayà svarÆpÃniv­ttirevÃntyaæ vij¤Ãnaæ, natvad­«ÂadvÃrakamanyadapek«itaæ sarvabhÃvÃnÃmeva svasÃmÃnajÃtÅyadvÃrÃnapek«atayà pratyayÃnÃæ pratyayÃntarapek«ÃyogÃt, karmaïÃæ tu d­«ÂadvÃrÃntyadhÅphalatvÃnupapatte÷ ad­«ÂadvÃrakalpaneti bhÃva÷ / kraturdhyÃnam / upÃsaka etantrayam 'ak«itamasi', 'acyutamasi', 'prÃïasaæÓitamasi'iti mantratrayaæ maraïakÃle 'pi smaredityartha÷ //12// END BsRp_4,1.8.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.9.13þ tadadhigama uttarapÆrvÃghayor aÓle«avinÃÓau tadvyapadeÓÃt | BBs_4,1.13 | yathopÃsakÃnÃæ yÃvajjÅvaæ kartavyamasti na tathÃtmavidÃmiti karmak«ayalak«aïÃæ jÅvanmuktimÃha-## j¤ÃnasÃdhane«u phalÃdhikyÃrthaæ phalÃdhyÃye 'pi sÃdhanavicÃra÷ k­ta÷, saæprati phalÃdhyÃyasthà phalacintà kriyata ityÃha-## karmaïÃæ phalÃntatvaÓÃstrÃjj¤ÃnanÃÓyatvaÓÃstrÃcca saæÓaya÷, pÆrvapak«e j¤Ãnino 'pi saæcitapÃpabhogÃnantaraæ mukti÷, siddhÃnte tu j¤ÃnasamakÃlaæ pÃpanÃÓÃjjÅvanmuktiriti phalam / na hiæsyÃdityÃdini«edhaÓrutyà duritÃd­«Âasya du÷khadÃyinÅ Óaktiradhigatà / 'nÃbhuktaæ k«Åyate karma'iti ca smaranti / ata÷ phalÃntameva pÃpaæ na madhye naÓyatÅti pÆrvapak«a÷ / nanu tarhi tannÃÓÃrthaæ prÃyaÓcittavidhirna syÃditi cet / na / yathà ÃhitÃgnerg­hadÃhe nimitte sati 'agnaye k«Ãmavate puro¬ÃÓama«ÂÃkapÃlaæ nirvapet'iti i«Âividhistadvaddo«e nimittamÃtre sati prÃyaÓcittavidherde«anÃÓÃrthatvÃsiddhe÷ / nanu vi«ama upanyÃsa÷, yuktaæ g­hadÃhasya siddhatvÃdayogyatvÃccÃphalatayà nimittamÃtratvaæ do«avÃnprÃyaÓcittaæ kuryÃdityatra tu malina÷ snÃyÃditivaddo«apadasya niv­ttidvÃrà phalaparatvasaæbhavÃt 'tarati brahmahatyÃæ yo 'Óvamedhena yajate'iti prÃyaÓcittÃtpÃpaniv­ttiÓruteÓcÃyuktaæ prÃyaÓcittasya naimittikatvamityata Ãha-## j¤Ãnasya do«anÃÓÃrthatayà vidhÃnaæ nÃsti 'k«Åyante cÃsya karmÃïi'ityÃderj¤ÃnastÃvakamÃtratvÃdityartha÷ / karmabhogÃnantaraæ deÓakÃlÃntare mok«o bhavi«yati ÓÃstraprÃmÃïyÃdityÃha-## j¤ÃnÃtkarmak«ayasyÃpÆrvatvÃnmÃnÃntaraviruddhatvÃcca tatparÃnekavÃkyÃnÃæ stÃvakatvÃyogÃttasyÃstitvamiti siddhÃntayati-## pÃpakriyÃto 'pÆrvÃnutpattiraÓle«a÷ / saguïabrahmavidyÃyÃæ vyapadeÓamuktvà nirguïÃyÃæ tamÃha-## paroktaæ dÆ«ayati-## vidhini«edhaÓÃstraæ 'nÃbhuktaæ k«Åyate'ityÃdi, sm­tiÓca karmaïa÷ phalaÓaktau pramÃïamata÷ ÓaktasyÃpi kutaÓcinnÃÓÃÇgÅkÃreïa ÓÃstravirodha ityartha÷ / tattvaj¤ÃnamÃtmanyaÓe«aduritanÃÓakaæ tanmÆladhyÃsabÃdhakatvÃtsvapnaduritamÆlakart­tvÃdhyÃsabÃdhakajÃgradbodhþavadityÃha-## ÓrutÃrthameva yuktyà dra¬hayati-## mÆlÃdhyÃsÃnutpatte÷ pÃpasyÃÓle«a÷, tannÃÓÃttadvinÃÓa ityartha÷ / adhyÃsÃbhÃve vidvadanubhavamÃha-## mok«aÓÃstrabalÃcca j¤ÃnÃtkarmak«ayasiddhirityÃha-## j¤ÃnÃtkarmak«aye satyevetyartha÷ / mok«asya karmaphalasÃmyamuktaæ nirasyati-## //12// END BsRp_4,1.9.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.10.14þ itarasyÃpy evam asaæÓle«a÷ pÃte tu | BBs_4,1.14 | ## atideÓatvÃnna saægatyÃdyapek«Ã / j¤ÃnÃtpuïyaæ k«Åyate na veti pÆrvavatsaædehe j¤Ãnaæ tu na puïyanÃÓakaæ ÓÃstrÅyatvÃtpuïyavadityadhikÃÓaÇkÃmuktvÃtideÓaæ vyÃca«Âe-## j¤Ãnaæ puïyanÃÓakaæ samÆlavidyÃghÃtitvÃditi nyÃyopetÃgamabÃdhitamanumÃnamiti bhÃva÷ / nanu k«Åyante cetyaviÓe«aÓruti÷ pÃpavi«ayà sarvaæ pÃpmÃnaæ taratÅti viÓe«aÓruterityata Ãha-## pÃpapuïyak«ayaparÃdhikaraïadvayasya phalamÃha-## //14// END BsRp_4,1.10.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.11.15þ anÃrabdhakÃrye eva tu pÆrve tadavadhe÷ | BBs_4,1.15 | ## uktakarmak«ayaæ vi«ayÅk­tya k«Åyante cetyaviÓe«aÓrutestasya tÃvadeva ciramiti ÓruteÓca saæÓayamÃha-## jÅvanmuktyasiddhistatsiddhiÓcetyubhayatra phalam / pÆrvasiddhÃntanyÃyena pÆrvapak«aprÃptau uktotsargata÷ karmak«ati÷ prÃrabdhÃnyakarmavi«ayetyapavÃdaæ siddhÃnyati-## sÃmiÓabdor'dhavÃcaka÷ / prÃrabdhÃdyÃvanna vimucyate tÃvÃneva vilambastanmok«e brahma saæpadyata iti Órutyartha÷ / dehapÃtÃvadhiliÇgÃttattvavidÃæ yÃj¤avalkyÃdÅnÃæ dehadhÃraïaÓrutism­tiliÇgÃcca prÃrabdhakarmaïastattvaj¤Ãnaæ prati hetutvenopajÅvyatvÃcca prÃbalyasiddhestatpratibaddhaæ tattvaj¤Ãnaæ tatsiddhyarthamavidyÃæÓaæ vik«epaÓaktyÃkhyaæ vihÃyÃvarakÃvidyÃæÓaæ nÃÓayatÅtyÃha-## vik«epakÃvidyÃleÓa eva tatsaæskÃra÷ / Ói«yÃnprati jÅvanmuktau svÃnubhavamÃha-## //15// END BsRp_4,1.11.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.12.16þ agnihotrÃdi tu tatkÃryÃyaiva taddarÓanÃt | BBs_4,1.16 | ## nityaæ naimittikaæ karma j¤ÃnÃnnaÓyati na veti saædehe ubhe puïyapÃpe taratÅtyaviÓe«aÓruternaÓyatÅtyÃÓaÇkyottarasyÃpÅtyuktÃtideÓasya nityÃdyatiriktakÃmyapuïyavi«ayatvenÃtrÃpavÃdaæ siddhÃntayati-## atra pÆrvapak«e j¤ÃnÃrthaæ nityÃdyanu«ÂhÃnÃsiddhi÷ paÇkak«ÃlananyÃyÃt, siddhÃnte tu j¤ÃnetpattyarthatvÃttatsiddhiriti viveka÷ / atra bhëye j¤Ãnakarmaïo÷ sÃk«ÃdekakÃryatvaæ paramatenoktvà sÃk«ÃtpÃramparyÃbhyÃæ mok«ahetutvaæ svamatamuktamiti mantavyam / ata eveti j¤ÃnÃdÆrdhvaæ karmÃbhÃvÃtpÆrvakarmavi«ayamityartha÷ / nirguïavidyÃyÃ÷ karmasÃhityaæ t­ptiæ prati bhojanasya lÃÇgaleneva darÓitaæ, saæprati saguïavidyÃparatvena sÆtrasyäjasyamÃha-## //16// END BsRp_4,1.12.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.12.17þ ato 'nyÃpi hy eke«Ãm ubhayo÷ | BBs_4,1.17 | uttarasÆtrÃrthaæ g­hïÃti-## yatprÃrabdhÃdanyatkÃmyaæ puïyaæ pÃpaæ ca tadeva vidvatsuh­ddvi«ato÷ svasamÃnajÃtÅyaæ karma janayati svayaæ ca j¤ÃnÃnnaÓyatÅti bhÃva÷ //17// END BsRp_4,1.12.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.13.18þ yad eva vidyayeti hi | BBs_4,1.18 | ## uktanityÃdikaæ vi«ayamupajÅvya sabÅjaæ saæÓayamuktvà pÆrvapak«amÃha-## atra pÆrvapak«e karmÃÇgopÃstihÅnakarmaïo j¤ÃnÃrthatvÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / bhavatu vidyÃviÓi«Âasya karmaïo j¤Ãnaæ prati ÓÅghrakÃritvÃkhya÷ kaÓcidatiÓayo vidyÃsÃmarthyÃt / naitÃvatà kevalasya vaiyarthyaæ vividi«ÃÓrutivirodhÃt / naca tatra Órutau yaj¤ÃdiÓabdÃnÃæ vidyopetakarmaparatayà saækoco yukta÷ / hi yata÷ / 'yadeva vidyayÃ'iti Óruti÷ kevalasyÃpi vÅryavattvaæ gamayatÅti siddhÃntagranthÃrtha÷ //18// END BsRp_4,1.13.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,1.14.19þ bhogena tv itare k«apayitvÃtha saæpadyate | BBs_4,1.19 | ## tattvavidatra vi«aya÷, sa kiæ prÃrabdhak«ayÃnantaraæ saæsaratyuta neti nimittabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ saæÓaye siddhÃntamupakramate-## anÃrabdhakarmaïa÷ k«ayoktÃvÃrabdhasya kathaæ k«aya ityÃkÃÇk«ÃyÃmasyotthÃnÃtsaÇgati÷ / pÆrvapak«e videhakaivalyÃsiddhi÷ siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / dehapÃtottaramapi tattvavitsaæsarati saæsÃrayogyatvÃdyathà dehapÃtÃtpÆrvamityanÃrabdhÃdhikaraïad­«ÂÃntena pÆrvapak«amÃha-## bhoganimittakarmÃbhÃvÃddhetvasiddhi÷ / yattu saæcitaæ karmÃntaraæ tanna nimittaæ phalasya, dagdhamÆlatvÃt / avidyÃdayo hi kleÓÃ÷ karmaïastatphalasya ca mÆlam / taduktaæ yogaÓÃstre 'kleÓamÆla÷ karmÃÓaya÷ sati mÆle tÃdvipÃka÷'iti / tacca mÆlaæ j¤ÃnÃgninà dagdhamiti kuta÷ puna÷ saæsÃrastasmÃddehapÃte kaivalyamiti siddham //19// END BsRp_4,1.14.19 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.1.1þ vÃÇmanasi darÓanÃc chabdÃc ca | BBs_4,2.1 | ## j¤ÃnaphaloktyanantaramupÃsanaphalaæ brahmalokasthaæ vaktavyaæ taccÃrcirÃdimÃrgaprÃpyaæ, mÃrgaprÃptiÓcotkrÃntisÃdhyà tasmÃdupÃstiphalak«iptotkrÃntipÃdasyÃstyÃdhyÃyasaægati÷ / yuktaæ cÃsya pÆrvapÃdÃnantaryaæ j¤Ãnaphaloktyanantaraæ vaktavyopÃstiphalenÃk«iptatvÃdityÃha-## j¤Ãnina ivopÃsakasyÃpyutkrÃntirnetyata Ãha-## vidvÃnupÃsaka÷, tasyÃnupÃsakavadutkrÃntirasti, aj¤atvÃditi vak«yata ityartha÷ / prayato mriyamÃïasyetyartha÷ / vÃkpadasya karaïabhÃvavyutpattibhyÃæ karaïatadv­ttyorlayabhÃnÃtsaæÓaya÷ / pÆrvapak«e karaïÃnÃæ svarÆpalayÃnm­tamÃtrasya mukti÷, siddhÃnte tu saæsÃrasiddhi÷ / anupÃdÃne manasi vÃcastattvalayÃyogena vyÃpÃramÃtropaÓamÃditi viveka÷ / sÆtre v­ttipadÃdhyÃhÃra÷ kathamiti ÓaÇkate-## uttaratra hi sÆtrak­ttattvavida indriyÃïÃæ svarÆpalayaæ vak«yati tadbalÃdihÃdhyÃhÃra ucita÷ / aj¤asyÃpi indriyalayasÃmye vak«yamÃïaviÓe«oktyayogÃditi samÃdhyartha÷ / prak­tÃveva vikÃralaya iti nyÃyaviruddhÃrthaæ Órutirapi na brÆta iti siddhÃntayati-## nyÃyasya niravakÃÓatvÃdbalÅyastvaæ Óabdasya tÆktirvÃgitivyutpattyà lak«aïayà và sÃvakÃÓatvamiti dyotayituæ ÓabdÃccetyuktam //1// END BsRp_4,2.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.1.2þ ata eva ca sarvÃïyanu | BBs_4,2.2 | vÃcyuktaæ nyÃyaæ cak«urÃdi«vatidiÓati-## upaÓÃntadehau«ïyastasmÃdutkramaïÃdÆrdhvaæ punarbhavaæ pratipadyata iti Órutyartha÷ / indriyaÓabdasya Órutisthasya v­ttiparatayopapatte÷ / sarvendriyav­ttilayaÓcedi«Âastarhi vÃÇmanasÅti p­thaksÆtraæ kimarthamityata Ãha-## //2// END BsRp_4,2.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.2.3þ tanmana÷ prÃïa uttarÃt | BBs_4,2.3 | ## vÃkyakramÃdarthakramÃccÃdhikaraïakrama÷ / ÓrutinyÃyÃbhyÃæ saæÓaya÷ pÆrvaæ prabalanyÃyavirodhÃdvÃgiti ÓruterbÃdha÷ / k­ta÷ iha tvabÃtmakaprÃïasya annÃtmakamana÷prak­titvena prak­tau vikÃralaya iti nyÃyÃnugrahÃnna mana÷ÓrutirbÃdhyeti pÆrvapak«aphalaæ pÆrvavat, siddhÃntastvabannayo÷ prak­tivik­tibhÃve 'pi na tadvikÃrayo÷ prÃïamanasostadbhÃvo himaghaÂayorapi tadbhÃvaprasaÇgÃdato nyÃyavirodhÃtpÆrvavacchrutirbÃdhyeti viveka÷ / Ãg­hÅtà bÃhyendriyav­ttayo yena tattathà lÅnendriyav­ttikaæ mano 'pi v­ttilayenaiva prÃïe lÅyata ityartha÷ / evamapÅti / prÃïasyÃbvikÃratvapak«e 'pÅtyartha÷ / tasmÃditi prÃïasya sÃk«Ãnmana÷prak­tibhÃvÃnmana÷Óabdo v­ttiæ lak«ayatÅtyartha÷ //3// END BsRp_4,2.2.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.3.4þ so 'dhyak«e tadupagamÃdibhya÷ | BBs_4,2.4 | ## uktanyÃyasiddhaæ prÃïasyÃpi v­ttilayamupajÅvya 'prÃïastejasi'iti ÓruterÆpagamÃdiÓruteÓca saæÓayamuktvà jÅve layaæ vinÃpi upagamÃdisaæbhava iti pÆrvapak«ayati-## atra teja÷Óabdasya mukhyatvaæ, siddhÃnte tu bhÆtopahita jÅvalak«akatvamiti matvà sÆtraæ yojayati-## aj¤ÃnakarmavÃsanopÃdhika ityartha÷ / taæ jÅvaæ prati prÃïÃnÃmupagamÃnugamanÃvasthÃnaÓrutibhya iti hetvartha÷ / yathà yÃtrecchÃvantaæ rÃjÃnaæ bh­tyà upagacchantyevameva paralokaæ jigami«uæ jÅvaæ sarve prÃïà abhimukhyenÃyÃntÅtyupagama÷ Óruta÷ / tamutkrÃmantamityanugamanaæ Órutam / jÅve prÃïÃvasthÃnaÓrutimÃha-## jÅvasya prÃptavyaphalÃvagamÃya hi vij¤ÃnasÃhityaÓrutyÃ÷ mukhyaprÃïasahitakaraïÃnÃæ jÅve sthitirbhÃtÅtyartha÷ //4// END BsRp_4,2.3.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.3.5þ bhÆte«u tacchrute÷ | BBs_4,2.5 | yadyapi prÃïasya tejasyavyavadhÃnena laya÷ ÓrutastathÃpyubhayaÓrutyanugrahÃya prÃïo jÅve lÅyate, jÅvadvÃrà ca tadupÃdhi«u tejaÃdibhÆte«viti ÓrutyarthasphuÂÅkaraïÃrthaæ sÆtraæ g­hïÃti-## naca layaæ vinÃpi jÅvaæ pratyipagamÃdisaæbhavÃtteja÷ ÓrutirmukhyÃstviti vÃcyaæ, jÅvaæ pratyÃgatya prÃïasya nirvyÃpÃratvena sthiterevÃtra layatvÃditi bhÃva÷ / bhÆte«u jÅvasthiti÷ kiæ balÃdvyÃkhyÃyata ityÃÓaÇkya 'so 'dhyak«e'iti sÆtrodÃh­taÓrutibalÃdityÃha-## prÃïasya jÅvadvÃrà bhÆtaprÃptau d­«ÂÃntamÃha-## // END BsRp_4,2.3.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.3.6þ naikasmin darÓayato hi | BBs_4,2.6 | sthÆladehÃrambhÃya pa¤cÅk­tabhÆtÃnyÃvaÓyakÃnÅti raæhatyadhikaraïe vyÃkhyÃtam / aïvya÷ sÆk«mÃ÷, mÅyanta iti mÃtrÃ÷ paricchinnÃ÷, prÃÇmok«ÃdavinÃÓinya÷, daÓÃrdhÃnÃæ pa¤cÃnÃæ bhÆtÃnÃæ sÆk«mabhÃgà iti yÃvat / jÅvasya bhÆtÃÓrayatvaæ karmÃÓrayatvaÓrutiviruddhamityÃÓaÇkya karma nimittatvenÃÓraya÷, bhÆtÃni tu dehopÃdÃnatvenetyubhayamaviruddhamityÃha-## tau yÃj¤avalkyÃrtabhÃgau yajjÅvÃdhÃramÆcatustatkarmeti Órutervacanam //6// END BsRp_4,2.3.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.4.7þ samÃnà cÃs­tyupakramÃd am­tatvaæ cÃnupo«ya | BBs_4,2.7 | evaæ bÃhyendriyÃïÃæ manasi prathamaæ v­ttilayalÃbhÃttato manov­tte÷ prÃïe laya÷ prÃïav­tterbhÆtopahitajÅve laya ityutkrÃntivyavasthoktà / sÃca sarvaprÃïi«u tulyetyÃha-## 'puru«asya prayato vÃÇmanasi'ityaviÓe«aÓrute÷ 'vidyayÃm­tamaÓnute'iti ÓruteÓca saæÓayamÃha-## viÓayÃnÃnÃæ saædihÃnÃnÃmityartha÷ / pÆrvapak«e saguïabrahmavidasaæbandhitvamutkrÃnterviÓe«a÷ sÃdhyate / tato 'nÆtkrÃnta upÃsako muktimaÓnuta iti phalaæ, siddhÃnte tÆtkrÃnto brahmalokabhÃgÅti phalabheda÷ / pÆrvapak«amÃk«ipya samÃdhatte-## vidyayÃm­tamiti ÓrutinirguïavidyÃvatparà / na tasya prÃïà utkrÃmantÅti prati«edho 'pi tadvi«aya÷ / ata÷ saguïavido 'pyaj¤asyaivotkrÃntiriti siddhÃntayati-## s­tirmÃrgastasyopakramo 'rci÷prÃptistata÷ prÃktanà utkrÃntistulyÃ, tata upÃsako mÆrdhanyanìÅdvÃrÃrcirÃdimÃrgaæ prÃpnoti nÃnya iti viÓe«a÷ / yattu daharopÃsakasyÃm­tatvaæ Órutaæ 'tayordhvamÃyannam­tatvameti'iti tadÃpek«ikameva na mukhyaæ 'yaæ kÃmaæ kÃmayate so 'sya saækalpÃdeva samutti«Âhati'iti bhogaÓravaïÃdityÃha-## u«a dÃha iti dhÃtoridaæ rÆpam //7// END BsRp_4,2.4.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.5.8þ tadÃpÅte÷ saæsÃravyapadeÓÃt | BBs_4,2.8 | ## pÆrvodÃh­totkrÃntivÃkyaÓe«aæ vyÃkhyÃya liÇgÃÓrayapa¤cabhÆtÃnÃæ kimÃtyantiko brahmaïi laya utÃnÃtyantika iti layasyobhayathÃdarÓanÃtsaæÓayamÃha-## pÆrvatrÃpek«ikamam­tatvamityuktaæ tadayuktamityÃk«epÃtsaægati÷ pÆrvapak«e m­tamÃtrasya muktisiddhi÷, siddhÃnte tu karmavidyÃÓÃstrabalÃtsÃvaÓe«alayasiddhiriti viveka÷ //8// END BsRp_4,2.5.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.5.9þ sÆk«maæ pramÃïataÓ ca tathopalabdhe÷ | BBs_4,2.9 | nanu liÇgÃtmakasya tejasa÷ kathaæ sÆk«matamanìÅdvÃrà gati÷ kuto và kenacinmÆrtena pratighÃto nÃsti kuto và na d­Óyata ityata Ãha-## //9// END BsRp_4,2.5.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.5.10þ nopamardenÃta÷ | BBs_4,2.10 | pramÃïasauk«myÃdgatiranudbhÆtasparÓarÆpavattvÃkhyasvacchatvÃdapratighÃtÃnupalabdhÅ ityartha÷ //10// END BsRp_4,2.5.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.6.11þ asyaiva copapatter Æ«mà | BBs_4,2.11 | liÇgasadbhÃve cau«ïyaliÇgakÃnumÃnamÃha-## //11// END BsRp_4,2.6.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.6.12þ prati«edhÃd iti cen na ÓÃrÅrÃt | BBs_4,2.12 | ## pÆrvamanupo«yeti padena dagdhÃÓe«akleÓasya nirguïaj¤Ãnina utkrÃntyÃdyabhÃva÷ / sÆcitastasyÃtrÃk«ipya samÃdhÃnÃdvyavahitenÃsya saægatirityÃha-## sakÃmasya saæsÃroktyanantaraæ ni«kÃmasya muktiprakaraïÃrtho 'thaÓabda÷ ÃtmakÃmatvÃt pÆrïÃnandÃtmavittvÃdÃptakÃma÷ prÃptaparamÃnanda÷, ato ni«kÃma÷ anabhivyaktÃntaravÃsanÃtmakakÃmaÓÆnya÷, tasmÃdakÃma÷ vyaktabahi«kÃmarahita÷, Åd­Óo yo 'kÃmayamÃnastasyetyanvaya÷ / j¤Ãnina utkrÃntirasti na veti pa¤camÅ«a«ÂhÅÓrutibhyÃæ saædehe siddhÃntiÓaÇkÃnirÃsapÆrvakaæ pÆrvapak«ayati-## //12// END BsRp_4,2.6.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.6.13-14þ spa«Âo hyeke«Ãm | BBs_4,2.13 | smaryate ca | BBs_4,2.14 | kÃïvaÓrutau tÃvattasyeti sarvanÃmnà prak­taæ j¤Ãninaæ parÃm­Óya saæbandhasÃmÃnyamuktaæ tatra mÃdhyandinaÓÃkhÃyÃæ tasmÃdityapÃdÃnatvarÆpaviÓe«a ukto grÃhyastathÃca jÅvÃtprÃïotkrÃntiprati«edho bhÃti na dehÃttacchabdena dehasyÃnuktestasmÃjj¤Ãnino 'pyutkrÃntirastÅti j¤Ãnavaiyarthyamiti pÆrvapak«aphalam / siddhÃnte tatsÃrthakyamÃha-## atra puru«aÓabdavÃcyo deha evasmÃdityutkrÃntyavadhirucyate / saÓabdaparÃm­«Âasya prak­tasya puru«asyocchvayanÃdidharmakasya jÅvatvÃyogÃdityartha÷ / ucchvayati bÃhyavÃyupÆraïÃdvardhate, ÃdhmÃyati ÃrdrabherÅvacchabdaæ karotÅtyartha÷ / ye«Ãæ pa¤camÅpÃÂhaste«Ãæ yadyapi dehina÷ prÃdhÃnyaæ tathÃpi dehadehinorabhedÃttasmÃditi dehaæ parÃm­Óya tadÃpÃdana evotkrÃntiprati«edha iti vyÃkhyeyam / tatsÃmÃnyaduktaÓrutyÃsya pÃÂhasyaikÃrthatvÃditi yojanà / idÃnÅæ kÃïvapÃÂhasyÃnuguïyamÃha-## saæbandhaviÓe«ÃkÃÇk«ÃyÃæ bhoktà prÃïÃnÃæ bhogopakaraïatvaviÓe«o 'traiva prÃïamayo manomaya÷ iti pÆrvaÓrutyukto grÃhya÷ / na ÓÃkhÃntarasthamapÃdÃnatvaæ grÃhyaæ jÅvÃdutkrÃnteraprÃptÃyÃ÷ prati«edhÃyogÃt / ato vidvatsaæbandhiprÃïÃnÃmutkrÃntyapÃdÃnÃpek«ÃyÃæ cak«u«Âo và mÆrdhnovetyuktadehapradeÓà eva grÃhya÷ / tathÃcÃyamartha÷-tasya vidu«o bhogopakaraïÃtmakÃ÷ prÃïÃ÷ dehapradeÓebhyo notkrÃmantÅti / evaæ ca prÃptotkrÃntini«edhÃrthatvaæ vÃkyasyeti sarvaæ caturasram / apiceti spa«ÂÃrtham / samyagÃtmabhÃvena bhÆtÃni paÓyata÷ apadasya prÃpyapadarahitasya padai«iïo devà api mÃrge muhyanti mÃrgaæ na jÃnanti tadabhÃvÃditi sm­tiyojanà / sam­tyantaravirodhaæ ÓaÇkate-## saguïavidyÃbalenai«Ã gatiriti pariharati-## nanu tarhi 'tayordhvamÃyannam­tatvameti', 'sa evaitÃnbrahma gamayati'ityÃdiÓrutÅnÃæ kà gati÷, tatrÃha-## //13 // //14// END BsRp_4,2.6.13-14 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.7.15þ tÃni pare tathà hy Ãha | BBs_4,2.15 | ## pÆrvatra gatini«edhena vidvatkalÃnÃæ ghrÃïÃdÅnÃmatraiva laya ukta÷ / tamupajÅvya sa kiæ tattatkalÃprak­ti«u p­thivyÃdi«u syÃduta paramÃtmanÅti ÓrutidvayadarÓanÃtsaæÓaya÷ kÃrya÷ / tatra sÃk«Ãtprak­tau vikÃralaya iti nyÃyÃnug­hÅtayà 'gatÃ÷ kalÃ÷'iti Órutyà pÆrvapak«amagre vadannÃdau siddhÃntamÃha-## yathà nadya÷ samudraæ prÃpya lÅyante evamevÃsya parita÷ sarvatra brahmadra«ÂurimÃ÷ prÃïaÓraddhÃdyÃ÷ puru«ÃyaïÃ÷ puru«e kalpitÃ÷ puru«ameva j¤eyaæ prÃpya layaæ gacchantÅtyartha÷ / mana÷prÃïayorekÅkaraïena kalÃnÃæ pa¤cadaÓatvam / prati«Âhà iti dvitÅyÃbahuvacanam / svasya prak­tÅ÷ p­thivyÃdyà ityartha÷ / vastugatyà vidvadd­«Âyà paramÃtmani kalÃlaye 'pi lokad­«Âyà prati«ÂhÃsu layoktiraviruddhà / tathÃca kalÃ÷ svaprak­ti«u vilÃpya tÃbhi÷ saha puru«e lÅyante iti ÓrutidvayatÃtparyam //15// END BsRp_4,2.7.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.8.16þ avibhÃgo vacanÃt | BBs_4,2.16 | ## uktalayamupajÅvya layasya dvedhÃdarÓanÃtsaæÓayamÃha-## muktyasiddhistatsiddhiÓcetyubhayatra phalam / avaÓe«o mÆlakÃraïe ÓaktyÃtmanà sthiti÷ / punarjanmayogyateti yÃvat / vimata÷ kalÃlaya÷ sÃvaÓe«a÷, kalÃlayatvÃtsu«uptivaditi pÆrvapak«a÷ / vimato niravaÓe«a÷, vidyÃk­tatvÃdrajjvà vidyayà sarpalayavaditi yuktyupetaÓrutyà siddhÃntayati-## nÃmarÆpe ÓaktyÃtmake api bhidyete ityartha÷ //16// END BsRp_4,2.8.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.9.17þ tadokograjvalanaæ tatprakÃÓitadvÃro vidyÃsÃmarthyÃt tacche«agatyanusm­tiyogÃc ca hÃrdÃnug­hÅtÃ÷ ÓatÃdhikayà | BBs_4,2.17 | ## s­termÃrgasyopakramo nìÅpraveÓaniyamastaæ vaktuæ sÆtrabhÃgavyÃkhyÃdvÃrÃdhikaraïavi«ayamÃha-## sa mumÆr«ustejomÃtrà indriyÃïi / tasya h­dayasyÃgraæ nìÅmukhaæ tasya jvalanaæ bhÃviphalasphuraïaæ pradyotÃkhyam / cak«u«o vetyaniyamaÓrutestayorghvamÃyanniti viÓe«aÓruteÓca saæÓaya÷-kimupÃsako 'pyanupÃsakavadyena kenaciddvÃreïa nirgacchati uta mÆrdhanyanìyaiveti / atra pÆrvapak«e vidyÃk­tÃtiÓayÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti viveka÷ / vacanÃdavibhÃgavadaniyama iti prÃpte siddhÃntayati-#<Ãca«Âa iti /># yena kenacinmÃrgeïa nirgatasyÃpi brahmalokaprÃptau vidyaÓe«atvena mÃrgÃnusm­tividhe÷ kevalÃd­«ÂÃrthatvaæ syÃdato 'nvahaæ sm­tenaiva mÃrgeïa gamanaæ yuktamiti bhÃva÷ / hÃrdaæ brahma / vi«vaÇ nÃnÃvidhà anyà nìyo 'nye«Ãmityartha÷ / su«umnÃkhyà nìŠh­dayÃt nirgatà dak«iïÃk«itÃlukaïÂhÃntastananÃsikÃmadhyÃbhittidvÃrà brahmarandhraæ prÃptà sÆryaraÓmibhirekÅk­tà brahmalokamÃrga upÃsakasyeti sthitam //17// END BsRp_4,2.9.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.10.18þ raÓmyanusÃrÅ | BBs_4,2.18 | ## prakaraïaÓodhanapÆrvakamupÃsakasya raÓmyanusÃritvaæ vi«ayamÃha-## atha prÃrabdhÃnte etadutkramaïaæ yadà syÃdatha tadà etaireva nìÅsaæbaddhai raÓmibhirutkrÃmatÅtyartha÷ / atra saæbandhasya kÃlaviÓe«ÃÓravaïÃdrÃtrau raÓmyabhÃvÃcca saæÓayamÃha-## pÆrvoktanìÅsaæbaddharaÓmÅnÃmatropajÅvyatvÃtsaægati÷ / pÆrvapak«e rÃtrau m­tasya raÓmiprÃptyarthaæ sÆryodayapratÅk«Ãsti, siddhÃnte nÃstÅti matvà siddhÃntaæ pratijÃnÅte-## //18// END BsRp_4,2.10.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.10.19þ niÓi neti cen na sambandhasya yÃvaddehabhÃvitvÃd darÓayati ca | BBs_4,2.19 | pÆrvapak«abÅjamupanyasya dÆ«ayati-## Óirà nìya÷ pratÃyante vist­tà bhavanti s­ptÃ÷ saæbaddhÃ÷ / Órutasaæbandhasya rÃtrau sattve yuktimÃha-## tarhi hemantÃdirÃtri«vau«ïyopalabdhi÷ syÃdityata Ãha-## savità rÃtrÃvapyahardadhÃtÅti dhÃraïÃbhidhÃnaæ stokaraÓmyanuv­ttyabhiprÃyamevetyartha÷ / ki¤ca yadi rÃtrau m­tasya raÓmiyogaæ vinaivordhvagati÷ syÃttadà raÓmiÓruterdivÃm­tavi«ayatayà saækoca÷ syÃdÆrdhvagatyabhÃve ca vidyÃyÃmaprav­tti÷ syÃt / naca pratÅk«ayordhvagatiriti vÃcyaæ, raÓmyudayÃtprÃgdehadÃhe ÃdityapratÅk«ÃvaiyardhyÃpÃtÃdapratÅk«ÃÓrutivirodhÃcca / tasmÃdyadÃkadÃcinm­tasya raÓmiprÃptyà jhaÂiti brahmalokaprÃptiriti //19// END BsRp_4,2.10.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.10.20þ ataÓ cÃyane 'pi dak«iïe | BBs_4,2.20 | evaæ dak«iïÃyane m­to vidvÃnvidyÃphalamÃpnoti na veti vidyÃyà nityavatphalaÓruteruttarÃyaïaprÃÓastyaÓÃstrÃcca saædehe pÆrvoktahetÆnatidiÓati-## pÆrvapak«amÃÓaÇkyÃpanudati-## aj¤ÃnÃmuttarÃyaïe daivÃnmaraïaæ cetpraÓastamityabhij¤ÃbhivacanarÆpÃcÃraparipÃlanÃrthaæ bhÅ«masya pratÅk«Ã / «aïmÃsÃniti ÓrutistÆttarÃyaïadevatÃpareti vak«yate / tathÃca devatÃyÃ÷ sadà sattvÃdvidyayà dak«iïÃyanakÃle 'pi tatprÃptiraviruddheti bhÃva÷ //20// END BsRp_4,2.10.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,2.11.21þ yogina÷ prati ca smaryete smÃrte caite | BBs_4,2.21 | sm­tibalÃtkÃlaprÃdhÃnyaæ ÓaÇkate-## ÓrautadaharÃdyupÃsakasyÃsmÃbhi÷ kÃlÃnapek«oktÃ, smÃrtayoginÃæ tu kÃlÃpek«Ã sm­tÃvucyata ityavirodhamÃha-## yogÅ daharÃdyupÃsaka eva sm­tyukta÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## bhagavadÃrÃdhanabuddhyÃnu«Âhitaæ karma yoga÷ 'anÃÓrita÷ karmaphalaæ kÃryaæ karma karoti ya÷ / sa saænyÃsÅ ca yogÅ ca'iti sm­te÷ / dhÃraïÃpÆrvako 'kart­tvÃnubhava÷ sÃækhyaæ, 'indriyÃïÅndriyÃrthe«u vartanta iti dhÃrayan'iti sm­te÷ / nanu Órutism­tyorbhinnÃrthatvamayuktaæ pratyabhij¤ÃvirodhÃditi ÓaÇkate-## kÃlÃgrahiïaæ prati bhinnÃrthatvamuktam / yadi tu ÓrautÃrthapratyabhij¤ayà kÃlaÓabdo devatÃparastarhyaikÃrthyameveti samÃdhyartha÷ / tasmÃdvidyÃsÃmarthyÃtsarvadaiva di«ÂhaÇgatasya upÃsakasya phalaprÃptiriti siddham //21// END BsRp_4,2.11.21 iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandak­tau ÓrÅmacchÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ caturthadhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //2// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.1.1þ arcirÃdinà tatprathite÷ | BBs_4,3.1 | evamutkrÃntiæ nirÆpya tatsÃdhyaæ mÃrgaæ gantavyaæ ca nirÆpayituæ pÃdamÃrabhate-## v­ttÃnuvÃdapÆrvakamÃdyÃdhikaraïasya vi«ayaæ mÃrgamÃha-#<Ãs­tÅti /># virajà virajasa÷ ni«pÃpà ityartha / Órutivipratipattyà saæÓaya÷ / pÆrvaæ yadÃkadÃcinm­tasyÃpi phalaprÃptiruktà tadvadyena kenacinmÃrgeïa gatiriti pÆrvapak«aphalaæ vikalpa÷, siddhÃnte mÃrgaikyamiti viveka÷ / upÃsanÃbhedÃttacche«atvena dhyeyÃnÃæ mÃrgÃïÃæ bheda÷, evakÃrÃcca / ki¤ca mÃrgabhede satyasmÃdayaæ mÃrgastvarayà prÃpaka iti yuktaæ na mÃrgaikya ityartha÷ / upÃsanÃbhede 'pyupÃsyabrahmaikyavanmÃrgaikyaviruddhamiti siddhÃntayati-## tasya mÃrgasya prasiddhatvÃditi hetvartha÷ / ye cetyaviÓe«aÓrutiraÓrutagatividyÃvi«ayayeti mÃrgabhedaæ ÓaÇkate-## ekasyaiva mÃrgasyÃnekÃnyÃgnyÃdÅni viÓe«aïÃnÅtyukte lÃghavÃnna mÃrgabheda÷ / pratyabhij¤ÃnÃcceti samÃdhyartha÷ / gantavyaikyaæ viv­ïoti-## parÃvato dÅrghÃyu«o hiraïyagarbhasya parà dÅrghÃ÷ samÃ÷ saævatsarÃnvasanti kÃryabrahmaïo yà jiti÷ sarvatra jaya÷, vyu«ÂirvyÃptistÃæ labhata ityartha÷ / evaæ gantavyaikyavatpratyabhij¤ayà mÃrgaikyaniÓcayÃtprakaraïabhedo 'prayojaka ityuktaæ saæpratyevakÃratvarÃvacanayorgatimÃha-## rÃtrau spa«ÂaraÓmyabhÃvÃdvidu«o raÓmyayogaprÃptau tannirÃsÃrthamevakÃro nÃnyavyÃv­ttyartha÷ / yathà laukikamÃrge vilambastathà arcirÃdau neti tvarÃvacanopapattirityartha÷ / mÃrgaikye liÇgamÃha-## ÓubhamÃrgabÃhulye t­tÅyasthÃnoktirna syÃditi bhÃva÷ / uttaramÃrgaikye 'pyarcirÃdineti / viÓe«aïe ko heturityata Ãha-## //1// END BsRp_4,3.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.2.2þ vÃyum abdÃd aviÓe«aviÓe«ÃbhyÃm | BBs_4,3.2 | uktaæ mÃrgasyaikyamupajÅvya parvakramamÃha-## arcirÃdi«vasmÃdayamanantara iti krameïa viÓe«aïaviÓe«yabhÃva ucyata ityadhikaraïasya tÃtparyamuktvà vi«ayamÃha-## atrÃgnyanantaraæ paÂhito vÃyurvi«aya÷ / sa kiæ arcirÃtmakÃgneranantaramuta saævatsarÃtpara iti pÃÂhÃdvak«yamÃïaviÓe«aÓruteÓca saæÓaye siddhÃntamevopakramate-## puru«a÷ upÃsako 'smÃllokÃddehÃtpraiti nirgacchati tasmai prÃptÃya puru«Ãya sa vÃyustatra svÃtmani vijihÅte chidraæ karoti, tena vÃyudattena rathacakrachidratulyena dvÃreïordhvamÃdityaæ gacchatÅti Órutyartha÷ / idÃnÅæ pÆrvapak«amÃha-## pÃÂhabalÃdarci«o 'nantaro vÃyurityartha÷ / kau«ÅtakinÃæ pÃÂhamÃtraæ, na kramaviÓe«avÃcÅ kaÓcicchabdo 'sti / kÃïvÃnÃæ tu tenetyÆrdhvamiti ca ÓabdÃbhyÃæ kramaniÓcayÃtpÃÂhabÃdha iti siddhÃntÃrtha÷ / astvarcirÃdimÃrge chÃndogyasthe saævatsarapÃÂhÃdvÃyorabdÃtparatvaæ, vÃjiÓrutisthe tu saævatsarasyÃÓrute÷ kathamabdÃtparo vÃyurityata Ãha-## tarhi devalokÃdvÃyumiti sÆtraæ syÃdityata Ãha-## saævatsarasya mÃsÃvayavitvÃnmÃsÃnantaryaæ saævatsarÃtparo devalokastata÷ paro vÃyurvÃyo÷ para Ãditya iti Órutidvaye kramo ni«panna÷ / teneti t­tÅyÃÓrutyà vÃyorÃdityapÆrvatvÃvagamÃditi, sÆtre tu vÃyupadaæ devalokapÆrvakavÃyuparamiti sthitam //2// END BsRp_4,3.2.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.3.3þ taÂito 'dhi varuïa÷ saæbandhÃt | BBs_4,3.3 | evaæ kau«Åtakibhiragnyanantaraæ paÂhitasya vÃyo÷ sthÃnamuktvà vÃyvanantaraæ paÂhitasya varuïasyÃrcirÃdimÃrge sthÃnamÃha-## paÂhito varuïÃdirmÃrgaparvatvena saæbadhyate na veti saædehe 'rci«o 'harityÃdi pa¤camyÃrcirÃdÅnÃæ krameïa mÃrgaparvatayà baddhatvÃdvÃyoriva sthÃnaviÓe«aÓrutyabhÃvÃdalabdhasthÃno varuïÃdirna saæbadhyata iti prÃpte siddhÃntamÃha-#<ÃdityÃditi /># apÃæ vidyutkÃryatvena saæbandhe mÃnamÃha-## varuïasyÃbdvÃrà vidyusaæbandhÃt 'ÃgantukÃnÃmante niveÓa÷'iti nyÃyÃycca vidyudÃnantarye sati yathÃpÃÂhamindraprajÃpatyo÷ krama ityartha÷ //3// END BsRp_4,3.3.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.4.4þ ÃtivÃhikÃs talliÇgÃt | BBs_4,3.4 | evamarcirÃdÅnÃæ kramaæ nirÆpya svarÆpaæ nirÆpayati-#<ÃtivÃhikÃstalliÇgÃt /># cihnanirdeÓasÃmyÃllokaÓabdÃnnet­tvaliÇgÃcca saæÓaya÷ / Ãdyapak«advayaæ pÆrvapak«a÷ / arcirÃdayo vidyudantÃÓcetanà netÃraÓcÃmÃnavapurÆ«eïa netrà saha paÂhitatvÃditi siddhÃntayati-## yathÃÓrutyamÃnavasyÃstu net­tvaæ nÃrcirÃdÅnÃmiti ÓaÇkate-## puru«asyÃmÃnavatvaæ net­tvaæ cetyubhayaparatve vÃkyabheda÷ syÃdato 'rcirÃdipadairnetÃra eva mÃnavÃ÷ prak­tÃ÷ prakaraïabalÃdvidyudanantaraæ mÃnavasya netu÷ prÃptau prakaraïaprÃptanet­tvÃnuvÃdenÃmÃnavatvamekameva pratipÃdyata iti vaktavyamityÃha-## net­prakaraïÃnaÇgÅkÃre tvamÃnava÷ puru«o gamayatÅti vÃkyaæ bhidyeta amÃnavatvavannet­tvasyÃpyaprÃpteriti bhÃva÷ / net­tvÃnuvÃdaliÇgasyÃnugrÃhakanyÃyaparaæ sÆtraæ g­hïÃti-## //4// END BsRp_4,3.4.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.4.5þ ubhayavyÃmohÃt tat siddhe÷ | BBs_4,3.5 | yadyanetÃro 'cetanà evÃrcirÃdayastarhi mÃrgatadgantrorubhayorapi vyÃmohÃdaj¤atvÃdÆrdhvagatirna syÃdata÷ svayaæ prayatnaÓÆnyaÓcetanÃntareïa neya iti laukikanyÃyÃnugrahÃttatsiddhernet­tvasiddheruktaliÇgaæ nyÃyopedamiti sÆtrÃrtha÷ / pÆrvapak«advayaæ dÆ«ayati-## arciraharÃdÅnÃmasthiratvÃdrÃtryÃdau m­tasya pratÅk«Ã nÃstÅtyuktatvÃcca na mÃrgacihnatvaæ bhogyatvaæ vÃ, devatÃtve tvasthiratvado«o nÃstÅtyartha÷ / yattÆpadeÓasvÃrasyÃccihnatvaæ bhÃtÅti, tatrÃha-## cihnatvanet­tvasaæÓayÃcca vÃkyaÓe«Ãnnirïaya ityÃha-## yaduktaæ lokaÓabdÃdbhogyatvamiti tannetyÃha-## sÆtrÃntaraæ g­hïÃti-## //5// END BsRp_4,3.4.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.4.6þ vaidyutenaiva tatas tacchrute÷ | BBs_4,3.6 | ÃmÃnavo vidyullokamÃgato vaidyutastenetyartha÷ / Órutau vaidyutÃllokÃdityartha÷ / Órutyà varuïÃdÅnÃæ net­tvÃbhÃve 'pyanugrÃhakatvena mÃrgÃntarbhÃva iti bhÃva÷ //6// END BsRp_4,3.4.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.5.7þ kÃryaæ bÃdarirasya gatyupapatte÷ | BBs_4,3.7 | evaæ mÃrgaæ nirÆpya gantavyaæ cintayati-## paraæ brahma gantavyamiti pÆrvapak«e mÃrgasya muktyarthatà kÃryaæ brahmeti siddhÃnte bhogÃrthateti matvà prathamaæ siddhÃntamÃha-## sarvagatasyÃpi pradeÓÃntaraviÓi«ÂatvenÃkÃÓasya gantavyatvaæ, d­«Âaæ, brahmaïastu pratyaktvÃnna kathamapi gantavyatetyartha÷ //7// END BsRp_4,3.5.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.5.8þ viÓe«itatvÃc ca | BBs_4,3.8 | brahmaloke«viti bahuvacanalokaÓabdÃdhÃrasaptamÅÓrutibhirgantavyasya parasmÃdvyÃv­ttatvÃcca na paraæ gantavyamityÃha-## parabrahmaïi bhogyatvopacÃrÃdgauïÅ lokaÓrutirityartha÷ / napuæsakabrahmaÓabdena kÃraïavÃcinà kÃryaæ lak«yate gantavyatvanyÃyopetabahuvacanÃdyanekaÓrutyanugrahÃya÷ / na cÃnÃv­ttiliÇgÃtparasya gantavyatÃ, kramamuktyà liÇgasyÃnyathÃsiddheriti bhÃva÷ //8// END BsRp_4,3.5.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.5.9-12þ sÃmÅpyÃt tu tadvyapadeÓa÷ | BBs_4,3.9 | kÃryÃtyaye tadadhyak«eïa sahÃta÷ param abhidhÃnÃt | BBs_4,3.10 | sm­teÓ ca | BBs_4,3.11 | paraæ jaiminir mukhyatvÃt | BBs_4,3.12 | pratisaæcaro mahÃpralaya÷, tasminprÃpte parasya hiraïyagarbhasyÃnte sama«ÂiliÇgaÓarÅrarÆpavikÃrÃvasÃne brahmalokanivÃsina÷ kutÃtmÃna÷ Óuddhadhiyastatrotpannasamyagdhiya÷ sarve brahmaïà mucyamÃnena saha paraæ padaæ praviÓantÅti yojanà / evaæ siddhÃntamuktvà tena nirastaæ pÆrvapak«amÃha-## //9 // //10 // //11 // //12// END BsRp_4,3.5.9-12 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.5.13þ darÓanÃc ca | BBs_4,3.13 | daharavidyÃyÃæ kaÂhavallÅ«u parabrahmaprakaraïe ca tayordhvamÃyanniti gatirdarÓità //13// END BsRp_4,3.5.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.5.14þ na ca kÃrye pratipattyabhisaædhi÷ | BBs_4,3.14 | evaæ brahmaÓrutyam­tatvaliÇgÃbhyÃæ prakaraïÃcca paravi«ayà gatirityuktaæ, saæprati prajÃpate÷ sabhÃæ veÓma prÃpnuyÃmiti upÃsakasya maraïakÃle kÃryaprÃptisaækalpaÓruterna paraæ gantavyamiti ÓaÇkÃæ nirasyati-## parasya prak­tatvÃt, yaÓa÷padasya paramÃtmanÃmatvaprasiddhyà yaÓa÷padenÃtmokti÷ / yaÓa Ãtmà brÃhmaïÃnÃmahaæ bhavÃmi, tathà rÃj¤Ãæ yaÓo viÓÃæ yaÓa iti sÃrvÃtmyaliÇgÃcca paraprÃptisaækalpa evÃyamityartha÷ / astu veÓmapratipattÅcchà parabrahmavi«ayà tathÃpi sà kathaæ gatipÆrvikà syÃdityata Ãha-## tattatra brahmaloke vidyÃvidhÅnenÃparÃjità pÆrasti brahmaïo hiraïyagarbhasya tenaiva prabhuïÃæ vimitaæ nirmitaæ hiraïmayaæ veÓmÃsti tatpratipadyate vidvÃniti daharavidyÃyÃæ gatipÆrvikà veÓmaprÃptiruktà / tena parabrahmaïyapi veÓmapratipattiÓabdasÃmÃnyÃdgatipÆrvakatvaæ tasyÃ÷ sidhyatÅtyartha÷ / ki¤ca pada gatÃviti dhÃtupÃÂhÃdveÓma prapadye ityatra mÃrgÃpek«Ã bhÃtÅtyÃha-## pÆrvapak«amupasaæharati-## Ãdya eva siddhÃntapak«a iti d­¬hÅkartumupasaækramate-## brahmaÓabdamukhyatvÃdihetÆnÃmÃbhÃsatvþaæ sphuÂayati-## gantavyatvasya brahmaloke«viti bahuvacanÃde÷ saækalpÃdeva gandhÃdidivyabhogaÓruteÓca parabrahmaïyasaæbhavÃnmukhyÃrthatyÃga ityartha÷ / yadyapyetadvai satyakÃma paraæ cÃparaæ ca brahmetyÃdiÓruti«u prayogasÃmyÃdbrahmaÓabda ubhayatra rƬhatayà mukhyaþeva tathÃpi pÆrïe parasminnavayavÃrthasya niratiÓayamahattvasya lÃbhÃdaparabrahmaïyamukhya ityaÇgÅk­tamiti mantavyam / yaduktaæ kaÂhavallÅ«u prakaraïabalÃdgati÷ paravi«ayeti, tatrÃha-## yathà vidyÃsaæbaddhasu«umnÃstutyarthaæ tadasaæbaddhanìyantarakÅrtanaæ tathà paravidyÃstutyarthaæ tatprakaraïe 'pyaparavidyÃÓrayagatikÅrtanaæ yujyate, gatiæ vinÃpi hi paravidyà niratiÓayaphalà tasyÃæ tvaparavidyÃphalaæ gatisÃdhyamantarbhavatÅti stutilÃbhÃdityartha÷ / yadapyuktaæ prÃptisaækalpo 'pi prak­taparavi«aya iti tannetyÃha-## prajÃpatisabhÃveÓmaÓrutibhistatsaæghÃtÃtmakavÃkyena ca prakaraïaæ, bÃdhyaæ, yaÓo 'hamiti sÃrvÃtmyaæ tÆpÃsanÃrthamaparabrahmaïyupayujyata ityartha / svapak«amuktvà paramataæ dÆ«ayati-## sarvagatasya svÃtmabhÆtasyÃpi brahmaïa÷ saæsÃradeÓÃddeÓÃntareïa tatkÃlÃtkÃlÃntareïa viÓi«Âatayà gantavyatvaæ syÃditi p­thivÅvayod­«ÂÃntÃbhyÃæ ÓaÇkate-## yatnaæ vinaiva prÃptamananyatvam, avasthÃtadvatorabhedÃtsvÃtmabhÆtatvam / nanu yuktaæ bhÆvayaso÷ prÃptayorapi deÓÃntarakÃlÃntaraviÓi«Âatvena gantavyatvaæ tayorgant­bhinnatvÃt, brahmaïastu gantrabhinnasya kathaæ gantavyatvaæ tatrÃha-## yà prÃptà bhÆ÷ sà na gantavyà yacca gantavyaæ deÓÃntaraæ tattvaprÃptamiti kuta÷ prÃptasya gantavyatà vayaso 'pi kÃlÃntare 'bhivyaktimÃtraæ na gantavyatvamiti vastugati÷ / aÇgÅk­tya viÓi«ÂabhÆvayasorgantavyatÃæ parabrahmaïo deÓakÃlavaiÓi«ÂyÃbhÃvÃnna katha¤cidapi gantavyatetyÃha-## 'anÃdimatparaæ brahma'ityÃdyà sm­tird­ÓyaviÓe«asya d­Ói kalpitatvÃdd­gÃtmano nirviÓe«ateti nyÃya÷ / saguïameva brahma sÆtrÃtmÃpek«ayà paraæ gantavyaæ, nirviÓe«aæ tu nÃstyeveti ÓaÇkate-## kiæ nirviÓe«asyÃsattvaæ mÃnabhÃvÃtsaviÓe«aÓrutivirodhÃdvà / nÃdya ityÃha-## dvitÅyaæ ÓaÇkate-## saviÓe«aÓrutÅnÃæ nirviÓe«aÓrutiÓe«atvÃnna virodha ityÃha-## nirviÓe«aÓrutÅnÃmeva saviÓe«aÓrutiÓe«atvaæ kiæ na syÃdityÃha-## tÃsÃæ svÃrthe phalavattvena nirÃkÃÇk«atvÃcche«ità viÓe«aÓrutÅnÃæ tvaphalatvÃnni«edhyaviÓe«asamarpaïÃdidvÃreïa Óe«atvaæ phalavatsaænidhÃvaphalaæ tadaÇgamiti nyÃyÃdityÃha-u## na kevalaæ nyÃyÃcche«atà kintu ÓrutyÃpÅtyÃha-## tatra mÆlakÃraïe brahmaïyetacchuÇgaæ jagadÃtmakaæ kÃryamutpannamityupakramya tena ÓuÇgena tanmÆlamanvicchetyupasaæhÃre sata eva j¤eyatvamuktaæ chÃndogye / tathà taittirÅyake 'pi jagajjanmÃdyanuvÃdena brahmaïa eva j¤eyatvaæ darÓitamata÷ s­«ÂiÓrutÅnÃæ Órutyaiva nirviÓe«adhÅÓe«atà bhÃtÅtyartha÷ / evaæ brahmaïo nirviÓe«atvÃnna gantavyateti phalitamÃha-## spa«Âani«edhÃcca parasya na gantavyatetyÃha-## evaæ gantavyÃlocanayà gatiæ nirasya gantrÃlocanayÃpi nirasyati-## bhedÃbhedena dvau kalpÃvatyantabhedast­tÅya÷ kalpa÷ / nanvatyantÃbhedakalpa÷ kimiti nokta÷, tatrÃha-## kalpatraye kiæ dÆ«aïamiti p­cchati-## kalpadvaye 'pi do«ÃntaramÃha-## vikÃrÃvayavarÆpajÅvaviÓi«Âasya÷ brahmaïa÷ sthiratvÃjjÅvÃnÃæ gatyÃgatÅ na syÃtÃm / nahyacalÃtisthÆlapëÃïasthayormaï¬ÆkapëÃïÃvayavayoÓcalanamastÅtyathra÷ / asmÃkaæ tvaj¤ÃnÃtkalpitopÃdhibhirgatyÃgativibhrama iti bhÃva÷ / t­tÅyakalpamanÆdya vikalpya dÆ«ayati-## abhedaÓrutivirodharÆpo do«o mama nÃstÅti bhedÃbhedavÃdyÃha-## bhinnayorabhedo mukhyo na yukto virodhÃditi pariharati-## ki¤ca pak«atrayamapyayuktaæ saæsÃritvasya tÃttvikajÅvabhÃvasya nÃÓe tÃttvivajÅvasvarÆpanÃÓaprasaÇgÃt / nacÃsmÃbhiriva tvayà brahmÃtmatvaæ jÅvasya tÃttvikarÆpamaÇgÅk­taæ yadasya saæsÃranÃÓe 'pi na naÓyedityÃha-## nanu kiæ brahmatvena, saæsÃrÃbhÃva÷ kila mok«a÷ sa ca karmÃbhÃvamÃtreïa setsyatÅti kramaja¬ÃnÃæ matamudbhÃvya nirasyati-## evaæv­ttaæ mok«aheturityasminnarthe mÃnÃbhÃvÃdityartha÷ / tarka eva mÃnamityata Ãha-## nanu tavÃpyetattarkamÃtramekasmi¤janmanyanekaviruddhaphalÃnÃæ karmaïÃæ bhogÃyogÃdastyavaÓi«Âaæ karma janmÃntarasya nimittamityÃÓaÇkya tatra mÃnamÃha-## santvanÃrabdhaphalÃni puïyapÃpÃni te«Ãæ nityÃdyanu«ÂhÃnena k«ayÃnna janmÃntaramiti ÓaÇkate-## puïyena puïyasya na nÃÓa÷ avirodhÃdanyathÃtiprasaÇgÃt / pÃpasyÃpi sarvÃtmanà puïyanÃÓyatve mÃnaæ nÃstÅti saæcitapuïyapÃpÃbhyÃæ janmÃntaraæ durvÃramityÃha-## kriyamÃïanityÃdinÃpi janma syÃt, karmaïà pit­loka ityaviÓe«aÓrute÷, sm­teÓcetyÃha-## pratyavÃyanirÃsÃrthe nityÃdyÃcÃre satyanu paÓcÃtphalÃntaraæ ni«padyata ityatra d­«ÂÃnta÷ / ## nirmite Ãropite satÅtyartha÷ / tathÃpi kÃmyÃdikarmasattÃniÓcayo nÃstyata Ãha-## j¤Ãnaæ vinà dehapÃte mok«a eveti niÓcayÃlÃbhÃttvatpak«e k«atiriti bhÃva÷ / brahmabhinnasya jÅvasyaæ kart­tvÃdisvabhÃvasya mok«ÃÓÃpi na yuktetyÃha-## kart­tvÃdirÆpaæ kÃryaæ na svabhÃva÷ kintu tacchaktiriti ÓaÇkate-## kÃryagamyÃyÃ÷ Óakte÷ kÃryasyÃtyantÃnutpÃde sattvamayuktamata÷ Óaktisattve tadvi«ayasya kÃryasyÃd­«ÂadeÓakÃlÃdinimittÃnÃæ cÃtmanà ÓaktidvÃrà nityasaæbaddhatvÃnmok«o na syÃditi pariharati-## mok«asiddhyarthaæ jÅvasya brahmatvÃÇgÅkÃre saæsÃrÃnupapattimÃÓaÇkyÃj¤ÃnÃdupapattimasak­duktÃæ smÃrayati-## prÃsaÇgikaæ parih­tya paramaæ prak­tamupasaæharati-## nanu paravidyÃyÃmapyÃpnotipadena gati÷ Órutetyata Ãha-## vaiphalyÃcca gaterna paravi«ayatvamityÃha-## anucintanapak«aæ pratyÃha-## kathaæ tarhi kaiÓcitparavi«ayatvaæ gateruktamityÃÓaÇkya bhrÃntetyÃha-## praÓnapÆrvakaæ parÃparabrahmavibhÃgaæ vadannaparabrahmaïi gaterarthavattvamÃha-## vyÃpino jÅvasya kathaæ gatistatrÃha-## //14// END BsRp_4,3.5.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.6.15þ apratÅkÃlambanÃn nayatÅti bÃdarÃyaïa ubhayathà ca do«Ãt tatkratuÓ ca | BBs_4,3.15 | evaæ gantavyaæ nirÆpya gant­nnirdhÃrayati-## 'sa evainÃn brahma gamayati'ityaviÓe«aÓrute÷ tatkratunyÃyÃcca / saæÓayamÃha-## aniyamÃdhikaraïe tattvavido 'nyatra sarvopÃsakÃnÃæ mÃrgopasaæhÃra ukta÷, idÃnÅmapatÅkopÃsakÃnÃmeva mÃrgo na sarve«Ãæ vikÃropÃsakÃnÃmityubhayathÃbhÃvoktau pÆrvoktavirodha÷ syÃt, tasmÃdupÃsakamÃtrasyottaramÃrgasiddhiriti pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tÆbhayathÃbhÃvasiddhi÷ / ado«Ãditi sÆtre paraccheda÷, avirodhÃdityartha÷ / aniyama÷ sarvÃsÃmiti sÆtre sarvaÓabdasya pratÅkopÃsakÃnyaparatvÃditi bhÃva÷ / yadyapi pratÅkadhyÃyinÃæ pit­yÃïat­tÅyasthÃnayorapraveÓÃdarcirÃdimÃrgo vÃcyastathÃpi te«Ãæ vidyutparyantameva gamanamastu na brahmaprÃptirbrahmakratutvÃbhÃvÃt / yo yat dhyÃyati sa tatprÃpnoti hi tatkratunyÃya÷ ÓrutimÆla÷ / pratÅke«u ca nÃmÃdi«u dhyeye«u brahmaïo guïatvÃt, na brahmadhyÃyitvamasti / asya ca nyÃyasya pa¤cÃgnividyÃyÃmÃhatyavÃdÃtpratyak«avacanÃdbÃdha i«Âa iti sÆtrabhëyÃrtha÷ //15// END BsRp_4,3.6.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,3.6.16þ viÓe«aæ ca darÓayati | BBs_4,3.16 | ki¤ca pratÅkatÃratamyena phalatÃratamyaÓruterna pratÅkadhyÃyinÃæ brahmaprÃptirityÃha-## tasmÃdasati vacane brahmadhyÃyina eva brahmagantÃra iti siddham //16// END BsRp_4,3.6.16 ## ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.1.1þ saæpadyÃvirbhÃva÷ svena ÓabdÃt | BBs_4,4.1 | pÆrvapÃde brahmopÃsakÃnÃæ kÃryabrahmaprÃptiruktÃ, saæprati te«ÃmaiÓvaryaviÓe«aæ brÃhmalaukikaæ pÃdasyottarÃrdhena prapa¤cayi«yannÃdÃvabhyarhitaparavidyÃprÃpyaæ nirviÓe«abrahmabhÃvamÃha-## nirguïavidyÃphalavÃkyamudÃh­tya svaÓabdasya svÅyÃgantukarÆpasvÃtmarÆpavÃcitvÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## pÆrvapak«e mok«asya svargÃdaviÓe«a÷, siddhÃnte viÓe«a iti phalaæ, tatra mok«a Ãgantuka÷, phalatvÃtsvargavaditi nyÃyopetayÃbhini«pattiÓrutyà pÆrvapak«amÃha-## svaÓabdaÓrutibÃdhito nyÃya÷ abhini«pattiÓca sÃk«ÃtkÃrav­ttyabhiprÃyà bandhadhvaæsajanmanyaupacÃrikveveti matvà siddhÃntayati-## mok«asya phalatvena prÃptÃgantukatvanirÃsÃrtha÷ svaÓabda iti yuktaæ svÅyavÃcitve 'tvanarthakÃnuvÃda÷ syÃdityartha÷ //1// END BsRp_4,4.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.1.2þ mukta÷ pratij¤ÃnÃt | BBs_4,4.2 | sÆtrÃntaraæ g­hïÃti-## jÃgarite hyÃndhyÃdidehadharmavÃnbhavati svapne tu hata eva kenacit / apica putrÃdinÃÓÃdroditÅva bhavati, su«uptau tu viÓe«Ãj¤ÃnÃdvina«Âa iveti, bandhadaÓÃyÃæ kalu«itÃtmanà ti«Âhati mok«e tu vigalitÃkhiladu÷kha÷ parita÷ pradyotamÃnapÆrïÃnandÃtmanÃvati«Âhata iti mahÃn viÓe«a ityartha÷ //2// END BsRp_4,4.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.1.3þ Ãtmà prakaraïÃt | BBs_4,4.3 | ## kÃryaæ jyoti÷prÃptamityartha÷ / kÃryaæ prÃpto 'pi mukta÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## //3// END BsRp_4,4.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.2.4þ avibhÃgena d­«ÂatvÃt | BBs_4,4.4 | ## svarÆpasthitamuktamupajÅvya vÃdivivÃdÃt brahmabhedÃbhedasaæÓaye satyatyantabhedaæ pÆrvapak«amuktvà siddhÃntamÃha-## //4// END BsRp_4,4.2.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.3.5þ brÃhmeïa jaiminir upanyÃsÃdibhya÷ | BBs_4,4.5 | ##uktaæ brahma svarÆpamupajÅvya sa kiæ satyena sarvaj¤atvÃdidharmeïa yuktasti«Âhati uta dharmasya ÓaÓaÓ­ÇgavadatyantÃsattvÃccinmÃtrÃtmanà ti«Âhati kiæ và vastutaÓcinmÃtro 'pi jÅvÃntaravyavahÃrad­«Âyà kalpitasarvaj¤atvÃdimÃniti munivipratipatte÷ saæÓaye satyÃdyaæ pÆrvapak«amÃha-## tattatpak«asiddhireva phalaæ dra«Âavyam / so 'nve«Âavya itividhyartha uddeÓo ya ÃtmetyÃdirÆpanyÃsaÓabdÃrtha÷ / ÃdipadÃdvidhivyapadeÓagraha÷ / tatrÃj¤Ãtaj¤Ãpako vidhistamÃha-## sarvaj¤a ityÃdistu vyapadeÓo 'yaæ hi noddeÓa÷ vidhyabhÃvÃnnÃpi vidhi÷ siddhavannirdeÓÃdityartha÷ //5// END BsRp_4,4.3.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.3.6þ cititanmÃtreïa tadÃtmakatvÃd ity au¬ulomi÷ | BBs_4,4.6 | satyatvÃdidharmÃïÃæ satyatvaæ dÆ«ayannatyantÃsattvapak«amÃha-## citiÓcaitanyaæ, Óabdaj¤ÃnÃdyo vikalpo 'sanpratyayastajjÃ÷ atyantÃsanta iti yÃvat / astvabhÃvadharmÃïÃmasattvaæ bhÃvadharmÃïÃæ tu sattvamityÃÓaÇkya te«ÃmapyaupÃdhikatvÃdasattvamityÃha-## cinmÃtre mukte jak«aïÃdiÓruti÷ kathaæ tatrÃha-## sarvadharmani«edhÃdevetyartha÷ //6// END BsRp_4,4.3.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.3.7þ evam apy upanyÃsÃt pÆrvabhÃvÃd avirodhaæ bÃdarÃyaïa÷ | BBs_4,4.7 | dharmÃïÃæ satyatvamatyantÃsattvaæ ceti pak«advayamayuktam / advaitaÓrutÅnÃæ sarvaj¤atvÃdiÓrutivyavahÃrayoÓca bÃdhÃpÃtÃdatast­tÅyapak«a÷ ÓreyÃniti siddhÃntayati-## atra kecinmuhyanti-akhaï¬acinmÃtraj¤ÃnÃnmuktasyÃj¤ÃnÃbhÃvÃtkuta Ãj¤Ãnikadharmayoga iti, te itthaæ bodhanÅyÃ÷ / ye ÅÓvaradharmÃsta eva cidÃtmani mukte jÅvÃntarairvyavahriyante iti / naca mÆlÃvidyaikyÃttannÃÓe kuto jÅvÃntaramiti vÃcyaæ, na vayaæ tannÃÓe jÅvÃntaravyavahÃraæ brÆma÷, kintu tadaæÓanÃÓenÃæÓÃrabdhÃdhyÃtmikaÓarÅradvayÃbhimÃnino muktÃvaæÓÃntaropÃdhikà jÅvà vyavahartÃra iti vadÃma÷ / tarhi nÃnavidyÃpak«a eva kuto nÃdriyate jÅvabhedasyÃvaÓyakatvÃditi cet / na / prak­tinÃnÃtvaæ pratijÅvaæ prapa¤cabheda ityÃdyaprÃmÃïikÃnekÃrthagauravÃditi sarvav­ddhasaæmata ekÃvidyÃpak«a eva ÓreyÃn, aæÓabhedena ca bandhamuktivyavastheti saæk«epa÷ //7// END BsRp_4,4.3.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.4.8þ saækalpÃd eva tu tacchrute÷ | BBs_4,4.8 | evaæ paravidyÃphalamuktamidÃnÅmaparavidyÃphalaæ prapa¤cayati-## evakÃrasyÃyogÃnyayogavyavacchedasÃdhÃraïyÃtsaæÓaya÷, brahmalokaæ gatasyopÃsakasya saækalpo yatnÃntarasÃpek«a÷, bhogasÃmagrÅsaækalpatvÃdasmadÃdisaækalpavat / na caivakÃravirodha÷ saækalpena sÃmagryà ayogavyavacchedena saulabhyÃrthatvÃt, yatnÃnaÇgÅkÃre bhogapu«ÂyasiddheÓceti pÆrvapak«Ãrtha÷ / atra lokav­ttÃnusaraïaæ phalaæ, siddhÃnte tu vidyÃbalena saækalpasyaiva bhogapu«Âikaratvasiddhiriti beda÷ / ki¤ca yadi bhogasaækalpÃnantaramapi yatnÃntarasÃdhyanimittÃpek«Ã syÃttarhi nimittaprÃpte÷ prÃgjÃtasaækalpasya vandhyatvaæ syÃdbhoge vilambÃttata÷ satyasaækalpaÓruterna yatnÃntarÃpek«etyÃha-## //8// END BsRp_4,4.4.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.4.9þ ata eva cÃnanyÃdhipati÷ | BBs_4,4.9 | nanvÅÓvarÃdhÅnasya vidu«a÷ kathaæ saækalpamÃtrÃdbhogasiddhistatrÃha-## ÅÓvaradharma eva vidu«yÃvirbhÆta iti na saækalpabhaÇga iti bhÃva÷ //9// END BsRp_4,4.4.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.5.10-11þ abhÃvaæ bÃdarir Ãha hy evam | BBs_4,4.10 | bhÃvaæ jaiminir vikalpÃmananÃt | BBs_4,4.11 | evakÃravanmanaseti viÓe«aïenÃnyayogavyavacchedÃddehÃdyabhÃva iti pÆrvapak«ayati-## atrÃpi vÃdivivÃdÃtsaæÓaya÷, tatra dehÃdayo na santyeva sadà santyeveti ca pak«advayaæ pÆrvapak«a÷ / kÃlabhedenecchayà santi na santi ceti siddhÃntapak«o dra«Âavya÷ / phalaæ tu tattacchrutermukhyatvamiti viveka÷ //10 // //11// END BsRp_4,4.5.10 END BsRp_4,4.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.5.12-14þ dvÃdaÓÃhavad ubhayavidhaæ bÃdarÃyaïo 'ta÷ | BBs_4,4.12 | tanvabhÃve sandhyavad upapatte÷ | BBs_4,4.13 | bhÃve jÃgradvat | BBs_4,4.14 | ## ya evaævidvÃæsa÷ satramupayanti ityupÃyicodanÃgamyatvaÓruterdvÃdaÓÃhasya satratvaæ, Ãsateti copayantÅti và coditatvaæ satralak«aïamiti sthiti÷ / tathà dvÃdaÓÃhena prajÃkÃmaæ yÃjayediti yajaticodanÃdarÓanÃnniyatakart­katvÃvagamena dvirÃtrÃdivadahÅnatvaæ cetyartha÷ //12 // //13 // //14// END BsRp_4,4.5.12-14 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.5.15þ pradÅpavadÃveÓas tathà hi darÓayati | BBs_4,4.15 | ## saækalpamÃtrÃnnirmitadehÃnupajÅvya te«ÆbhayathÃdarÓanÃtsaæÓayamÃha-## anÃdiliÇgaÓarÅrasyaikasminneva ÓarÅre bhÃvÃnnirmitÃnekadehe«u bhogÃsiddhi÷ pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tatsiddhiriti matvà sÆtraæ vyÃca«Âe-## sa ekadhà tridhà pa¤cadhetyÃdiÓrutyà vidu«a evÃnekadhÃbhÃva ukta÷ / vidvÃæstu na deho nÃpi cinmÃtra÷ / kintu liÇgopahitÃtmà / naca tasya liÇgabhedaæ vinÃnekatvaæ saæbhavati / ata÷ ÓrutibalÃdekasyaivÃnÃdiliÇgasyÃnekadehe«u praveÓena bheda e«Âavya÷ / yadyapi mÆlapradÅpasya vartyantare«ÆtpannadÅpÃnÃæ cÃtyantabhedo 'sti liÇgasya tu dehabhedak­to bhedo na svata÷, svato liÇgabhede tadupahitajÅvabhedÃdanusaædhÃnÃnupapatte÷ / ÃgantukÃnekaliÇgas­«ÂÃvasatkÃryavÃdÃpÃtÃcca / tathÃpi pradÅpatvajÃtyaikyena vyakti«vaikyÃropÃt d­«ÂÃntadÃr«ÂÃntikayo÷ sÃmyaæ d­«Âavyam / tathÃca yathà pradÅpo 'naikavarti«u praviÓati evaæ vidyÃyogabalÃdvidvaliÇgasya vyÃpitvÃdanekadehe«u yugapadÃveÓa iti sÆtrÃrtha÷ / vidu«o 'nekadhÃtvaæ Órutamanyathà na ghaÂata ityÃha-## itaÓca sÃtmakatvamityÃha-## yadanÃdi mana ekadehasthaæ tadanusÃrÅïi dehÃntarasthÃpi manÃæsi bhavanti tadavasthÃnÃæ tanniyamyatvasaæbhavÃditi / atra yogaÓÃstrasaæmatimÃha-## nirmÃïacittÃnyasmitÃmÃtrÃtprav­ttibhede prayojakaæ cittamekamaneke«Ãmiti hi bhagavatpata¤jalinà sÆtritam / yogino 'bhimÃnamÃtrÃnnirmÃïacittÃni nirmÃïadehe«u bhavanti, te«Ãæ niyÃmakamanÃdicittamityartha÷ //15// END BsRp_4,4.5.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.6.16þ svÃpyayasaæpatyor anyatarÃpek«am Ãvi«k­taæ hi | BBs_4,4.16 | uttarasÆtravyÃvartyaÓaÇkÃmÃha-## salilavatsalila÷, svaccha ityartha÷ / na tu taddvitÅyamastÅti kvacitsu«uptimadhik­tyoktaæ 'tatkena kam'ityÃdi kvacinmuktiæ prak­tyoktam / evaæ viÓe«aj¤ÃnÃbhÃvavacanaæ su«uptimuktyanyatarÃpek«aæ saguïopÃsakasya bhogoktau na virudhyate bhinnavi«ayatvÃdityÃha-## tatraiva Órutau tadadhikÃravaÓÃtsu«uptyÃdiprakaraïabalÃt, uktavacanÃnÃmanyatarÃpek«atvamÃvi«k­taæ hi yatastato 'vagamyata ityartha÷ / atra samutthÃnÃdivÃkyaæ muktivi«ayaæ yatra suptà iti suptivi«ayamiti vibhÃga÷ //16// END BsRp_4,4.6.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.7.17þ jagadvyÃpÃravarjaæ prakaraïÃd asaænihitatvÃc ca | BBs_4,4.17 | ## saækalpÃdevetyÃdinoktaiÓvaryasya jagats­«ÂyÃdivyatiriktavi«ayatvenÃtrÃpavÃdÃtsaægati÷ / ubhayathà darÓanÃtsaæÓaya÷ / ÅÓvaranÃnÃtvaæ pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tu vidyÃyoginÃmÅÓvaraniyamyatvÃdekasya nityasiddhasyeÓvarasyaiva jagatkart­tvasiddhiriti viveka÷ / pralayÃtsargasamaye yasyek«aïapÆrvaæ kart­tvaæ Órutau prak­taæ tasyaiva niyant­tvÃdirjagadvyÃpÃra÷ / naddhyupÃsakÃnÃæ dehaæ vinek«aïaæ saæbhavati / ki¤ceÓvarasya nityasiddhatvÃcchabdaikasamadhigamyatvÃcca jagatsra«Â­tvaæ yuktaæ, na tu tatprasÃdalabdhasiddhÅnÃæ jÅvÃnÃmityÃha-## ki¤ca vidu«Ãæ samaprÃdhÃnye mitho virodha÷ / ekaæ pratyanye«Ãæ guïatve tveka eveÓvara ityÃha-## //17// END BsRp_4,4.7.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.7.18þ pratyak«opadeÓÃd iti cen nÃdhikÃrikamaï¬alasthokte÷ | BBs_4,4.18 | adhikÃre niyojayatyÃdityÃdÅnityÃdhikÃrika÷, sa cÃsau maï¬alasthaÓca tasya prÃpyatvokterityartha÷ / manasaspati÷ sÆryamaï¬alÃnta÷stha÷ paramÃtmà 'tat saviturvareïyaæ bhargo devasya dhÅmahi / dhiyo yo na÷ pracodayÃt'iti Órute÷ / tathÃca yadi pÆrvaæ niraÇkuÓaæ svÃrÃjyamuktaæ syÃttarhi ÅÓvarasyÃgre prÃpyatÃæ na brÆyÃt / ato bhoge svÃrÃjyaæ na jagajjanmÃdi«viti bhÃva÷ / vÃkpatitvÃdikamapÅÓvarÃdhÅÓvarÃdhÅnamityÃha-## uktanyÃyaæ kÃmacÃrÃdivÃkye«vatidiÓati-## //18// END BsRp_4,4.7.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.7.19þ vikÃrÃvarti ca tathà hi sthitim Ãha | BBs_4,4.19 | jagadvyÃpÃra upÃsakaprÃpya÷ tadupÃsyani«ÂhatvÃtsaækalpasiddhyÃdivadityÃÓaÇkyopÃsyasthanirguïasvarÆpe vyabhicÃramÃha-## //19// END BsRp_4,4.7.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.7.20þ darÓayataÓ caivaæ pratyak«ÃnumÃne | BBs_4,4.20 | nirguïasvarÆpe pramÃïamÃha-## yathà j¤ÃnÃbhÃvÃnnirguïaæ na prÃptaæ tathà dhyÃnÃbhÃvÃjjagatsra«Â­tvÃdi na prÃpyate / dhyÃnÃbhÃvaÓca vidhyabhÃvÃditi bhÃva÷ //20// END BsRp_4,4.7.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.7.21þ bhogamÃtrasÃmyaliÇgÃc ca | BBs_4,4.21 | tamupÃsakaæ brahmalokagatamÃha-hiraïyagarbha÷ mayà khalvimà Ãpo am­tarÆpà mÅyante bhujyante tavÃpyasau loko 'm­todakalak«aïa ityartha÷ / ÓrutyantaramÃha-## bhogasÃmye sa d­«ÂÃnto yathetyartha÷ / teno ityuÓabdo 'pyartha÷ / salokatÃmapÅtyanvaya÷ / sÃyujyaæ samÃnadehatvaæ krameïa muktirvà //21// END BsRp_4,4.7.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_4,4.7.22þ anÃv­tti÷ ÓabdÃd anÃv­tti÷ ÓabdÃt | BBs_4,4.22 | ÓÃstrasamÃptiæ sÆcayantsÆtrakÃraæ pÆjayati-## bhagavattvaæ sarvaj¤atvam / sÆtradvÃrà Ói«yÃïÃmÃcÃre sthÃpanÃdÃcÃryatvam / bÃdarÃyaïapadena badarikÃÓramavÃsoktyà nityasarvaj¤asya paramagurornÃrÃyaïasya prasÃdadyotanÃttapraïÅtaÓÃstre niravadyatÃæ dyotayati / saguïavidyÃyÃ÷ sÃtiÓayaphalatve 'pi tato nirguïavidyÃnÃv­ttirityÃha-## ye brahmalokaæ gacchanti te taæ prÃpya nÃvartante iti saæbandha÷ / lokaæ viÓina«Âi-## ito 'smÃtp­thivÅlokÃtt­tÅyasyÃæ divi yo brahmalokastasminnara iti ïya iti cÃrïakatulyau sudhÃh­dÃvityartha÷ / airamannamayaæ, madÅyaæ madakaraæ sara÷, somasavana÷ am­tavar«Å / yadyapi te«Ãmiha na punarÃv­ttirimaæ mÃnavamiti ca Óruti«vihemamiti viÓe«aïÃdasminkalpe brahmalokaæ gatÃnÃæ kalpÃntare Ãv­ttirbhÃti, tathÃpÅÓvaropÃstiæ vinà pa¤cÃganividyÃÓvamedhad­¬habrahmacaryÃdisÃdhanairye gatÃste«Ãæ tattvaj¤ÃnaniyamÃbhÃvÃdÃv­tti÷ syÃt, ye tu daharÃdÅÓvaropÃstyà gatÃste«Ãæ saguïavidyÃphalak«aye 'pi niravagraheÓvarÃnugrahalabdhÃtmaj¤ÃnÃnmuktiriti niyama ityabhipretyÃha-## nanvatra sÆtrak­tà saguïavidÃmevÃnÃv­ttikrama ukto na nirguïavidÃæ tatra ko heturityÃÓaÇkya te«ÃmÃv­ttiÓaÇkÃbhÃvÃdityÃha-## saguïavidÃmÃv­ttiprÃptau samyagdarÓanÃÓrayaïenaivÃnÃv­tti÷ sÃdhitÃ, ata÷ svata eva samyagdarÓinÃmÃv­ttiÓaÇkà neti kimu vÃcyamityartha÷ / yatrÃdhyÃyasamÃptistatra padamÃtrasyÃbhyÃso darÓita÷, iha sÆtrasyaivÃbhyÃsÃcchÃstrasamÃptirdyetyata ityÃha-## evaæ samanvayoktyà brahmÃtmaikyasya vedÃntapramÃïakatvamavadhÃrayituæ vÃkyÃrthaj¤Ãne sm­titarkÃdisarvaprakÃravirodha÷ parih­ta÷, sÃdhanasaæpattiÓca darÓitÃ, tasmÃdvivekÃdisÃdhanasaæpannasya ÓravaïÃdyÃv­ttinirastasamastapratibandhasyÃkhaï¬ÃtmasaæbodhÃtsamÆlabandhadhvaæse satyÃvirbhÆtani«kalaÇkÃnantarasvaprakÃÓacidÃnandÃtmanÃvasthÃnamiti siddham //22// END BsRp_4,4.7.22 nÃnÃvidhagranthajÃtaæ vÅk«ya samyagyathÃmati / ÓÃrÅkasya bhëyasya k­tà vyÃkhyà satÃæ mude //1// antaryÃmÅ jagatsÃk«Å sarvakartà raghÆdvaha÷ / ato 'tra do«o 'ÓaÇkya÷ syÃde«a hyevetiÓÃsanÃt //2// vak«asyak«ïoÓca pÃrÓve karatalayugale kaustubhÃbhÃæ dayÃæ ca sÅtÃæ kodaï¬adÅk«ÃmabhayavarayutÃæ vÅk«ya rÃmÃÇgasaÇga÷ / svasyÃ÷ kva syÃditÅyaæ h­di k­tamananà bhëyaratnaprabhÃkhyÃ, svÃtmÃnandaikalubdhà raghuvaracaraïÃmbhojayugmaæ prapannà //3// iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmadgopÃlasarasvatÅpÆjyapÃdaÓi «yaÓrÅgovindÃnandabhagavatk­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ caturthÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ samÃpta÷ // ##// ##// ##//