Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 4
with Govindananda's Ratnaprabhavyakhya,
a subcommentary on Samkara's Sarirakamimamsabhasya

[Sutra text added!]



Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org)


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!



REFERENCE SYSTEM:
BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra
BsRp_n,n.n.n = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra

#<...># = BOLD





#<atha caturtho 'dhyàyaþ />#


yajj¤ànàjjãvato muktirukràntigativarjità /
labhyate tatparaü brahma ràmanàmàsmi nirbhayam //1//



____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.1.1þ




____________________________________________________________________________________________



àvçttir asakçdupade÷àt  | BBs_4,1.1 |



oü /
#<àvçttirasakçdupade÷àt />#
sàdhanaü niråpya phalaü niråpyata ityadhyàyayorhatuphalabhàvaü saügatimàha-#<tçtãya iti />#
phalapràsaïgenotkràntirarciràdimàrga÷ca vicàryata ityàha-#<prasaïgeti />#
pårvaü sàkùàdeva ÷rutyuktaü saünyàsàdi sàdhanaü cintitaü, saüprati phalàrthàpattigamyamàvçttyàdikamadyà÷leùàdhikaraõàtpràk cintyate, tadàrabhya jãvanmuktistato dvitãyapàde utkràntistçtãye arciràdimàrgasya gantavyasya ca nirõaya÷caturthe j¤ànopàsanayoþ phalanirõaya iti pàdàrthavivekaþ /
àdyàdhikaraõasya ÷ravaõàdisàdhanaü viùayamanådya dvedhànuùñhànadar÷anàtsaü÷ayamàha-#<àtmà và iti />#
÷rautàtmadhãsàdhanaphalavicàràtmakatvàtsarvàdhikaraõànàü ÷ruti÷àstràdhyàyasaügataya uktàþ /
tattatpadàrthasaübandhàttattatpàdasaïgatiþ /
mokùe vi÷eùàbhàvavacchravaõàdàvàvçttivi÷eùo nàstãti dçùñàntalakùaõàvàntarasaügatyà pårvapakùamàha-#<kiü tàvaditi />#
atra pårva pakùe ÷ravaõàdeþ prayàjavadadçùñàrthatvàtsakçdanuùñhànaü phalaü, siddhànte tvavaghàtavaddçùñàrthatvàdyàvatphalamàvçttiriti bhedaþ /
asakçdupade÷ànyathànupapattyà sàdhanàvçttau ÷àstrasya tàtparyamiti ÷aïkate-#<nanvasakçditi />#
÷ravaõàdãnàü samuccayasidhyarthatvenàsakçdukteranyathopapatternàvçttau tàtparyamityàha-#<evamapãti />#
saguõasàkùàtkàrasàdhaneùvapyanàvçttimàha-#<sakçditi />#
yadyapyasakçdupade÷a àvçttisamuccayayoranyatarasåcakatvenànyathàsiddhaþ, tathàpi dçùñe saübhavatyadçùñamàtrakalpanànupapatteþ ÷ravaõàderàvçttidvàrà sàkùàtkàraphalasya ùaójàdau dçùñatvàdasakçduktiràvçttiü såcayati dçùñàrthatvàditi nyàyànugrahàdityàha-#<na dar÷anaparyavasànatvàditi />#
dhyànasya tvàvçttervedopàsãteti ÷abde ÷rutatvànna kevalàrthikatvamityàha-#<apiceti />#
astyupàsti÷abdasyàvçttivàcitvaü tathàpi vedeti÷abdoktavedaneùvahaïgraheùu kathamàvçttisiddhirityata àha-#<vidyupàstyo÷ceti />#
÷abdayorekàrthatvamudàharati-#<kvaciditi />#
sa raikvo yadveda tatpràõatattvaü raikvàdanyo 'pi yaþ ka÷cidveda tatphale sarvamantarbhavatãtyetadukte itthaü mayotkçùñatvena sa raikva ukta iti haüsaü prati haüsàntaravacanaü, tacchrutvà raikvaü gatvovàca jàna÷rutiþ, he bhagavaþ, etàü raikvaviditàü devatàü me 'nu÷àdhi mahyamupadi÷etyarthaþ /
evaü saguõanirguõasàkùàtkàrasàdhanadhyànasyàvçttiþ ÷rautã càrthasiddhà ca dçùñàrthatvàt, ÷ravaõamananayostvasakçdupade÷àdarthasiddhaivàvçttiriti vi÷eùaþ //1//



END BsRp_4,1.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.1.2þ


liïgàc ca  | BBs_4,1.2 |



àdityasyaikasyaivodgãthe saüpàdyopàsanànmama tvameka eva putro 'sãti kauùãtakiþ putramuvàca, atastvaü tathà màkçthàþ kintu bahån ra÷mãnàdityaü ca paryàvartayatàt pçthagàvartayasvetyarthaþ /
talopa÷chàndasaþ /
atra paryàvçtti÷abdàtsiddhavadudgãthadhyànasyàvçttiruktà tato dhyànatvasàmànyàtphalaparyantatvasàmànyàdvà liïgàtsarvatra ÷ravaõamananadhyàneùvàvçttisiddhirityàha-#<liïgàcceti />#
evaü tàvatsaguõanirguõasàkùàtkàrasàdhaneùvàvçttiruktà tatra saguõadhyànàderàvçttimaïgãkçtya nirguõa÷ravaõàdiùvàvçttimàkùipati-#<atràhetyàdinà />#
vàkyaü nirguõasàkùàtkàrajanane ÷aktaü na và, àdye sakçcchrutavàkyàtsàkùàtkàrasiddheràvçttirvçthetyuktvà dvitãyaü ÷aïkate-#<sakçditi />#
a÷aktasyàvçttàvapi phalànupapattirityàha-#<neti />#
tathàpãti svato '÷aktasya yuktisàhityàcchaktàvapãtyarthaþ /
vàkyayuktibhyàü parokùaj¤àne jàte 'pyaparokùaj¤ànàrthamàvçttiriti ÷aïkate-#<athàpi syàditi />#
tayoþ parokùaj¤ànahetutvasvàbhàvyàdàvçttàvapi na sàkùàtkàraþ syàditi pariharati-#<nàsakçdapãti />#
yadi tayoþ sàkùàtkàrasàmarthyaü yadi và parokùaj¤ànasàmarthyamubhayathàpyàvçttyanapekùetyàha-#<tasmàditi />#
pramàtçvaicitryàdapyàvçttyaniyama ityàha-#<naceti />#
prameyasyànaü÷atvàcca tathetyàha-#<apiceti />#
dvividho hyadhikàrã syàtka÷cijjanmàntaràbhyàsànnirastasamastàsaübhàvanàdipratibandhaþ ka÷cittu pratibandhavàniti /
tatràdyaü pratyàvçtterànarthakyamiùñaü, dvitãyasya tu pratibandhaniràsàya tadapekùeti samàdhatte-#<atrocyata iti />#
àvçtteþ pratibandhàniràsàrthatve liïgamàha-#<tathàhãti />#
yathà ùaójàdisvarabhedasàkùàtkàra÷aktamapi ÷rotramabhyàsamapekùate tathà brahmàtmasàkùàtkàra÷aktaü vàkyaü tadapekùamityanubhavamà÷rityàha-#<nahi dçùñe 'nupapannaü nàmeti />#
tattvaüpadalakùyàrthasya durbodhatvàdaj¤ànaprayuktasaü÷ayàdipratibandhasaübhavàttaddhvaüsàyàvçtt ireùñavyeti vàcyalakùyavivekapårvakamàha-#<apicetyàdinà />#
yaduktamanaü÷atvàtprameyasyàvçttyànarthakyamiti, tatràha-#<yadyapãti />#
àropitàü÷aniràsàya na me deho nendriyamityabhyàso yukta ityarthaþ /
vàkyàrthaj¤àne sati kathamabhyàsaniyamaþ, pramàõaj¤ànasyàbhyàsàyogàjj¤àninaþ ÷ravaõàdiniyamàyogàccetyata àha-#<tattviti />#
j¤ànàtpràgeva ÷ravaõàdivyàpàraniyamanaü kriyata ityarthaþ /
adhikaü ÷aïkitumuktamanuvadati-#<yeùàmiti />#
adhikaü ÷aïkate-#<satyamiti />#
duþkhitvapratyakùavirodhàdvàkyàdaikyadhãrnodetãtyarthaþ /
pratyakùasya bhràntitvàdavirodha ityàha-#<netyàdinà />#
duþkhàdayo nàtmadharmàþ dç÷yatvàddehàdivat, nàpyàtmasvaråpàþ àtmani satyapyananuvçttitvàdvyatirekeõa caitanyavadityarthaþ /
nirduþkhe cidàtmani duþkhàdidhiyo bhràntitvàdvàkyàrthànubhavo na virudhyata ityàha-#<tasmàditi />#
anubhave jàte 'pyàvçttyàdyanuùñhànaü kiü na syàdityata àha-#<na caivamiti />#
ratiþ kàmaþ àtmakàmatayà tçptirviùayatçùõàkùayaþ tena saütoùe àtmànandànubhava iti bhedaþ /
nanvàvçttau niyogàtpravçttirvàcyà tathà ca niyuktatvabuddherakartràtmadhãrna syàdityata àha-#<tatràpãti />#
àvçttyabhyupagame 'pyakartàhamityanubhavàtpracyàvya gururanyo và niyogànna pravartayeduktadoùàdityarthaþ /
kathaü tarhi pravçttirityata àha-#<yastviti />#
apratibhànàdasaübhàvanàdinetyarthaþ /
÷iùyabuddhyanusàreõa trotavyàdivacobhiþ pradhànasiddhyarthamàvçttyàdau pravartayedityarthaþ //2//



END BsRp_4,1.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.2.3þ


àtmeti tåpagacchanti gràhayanti ca  | BBs_4,1.3 |



#<àtmeti tåpagacchanti gràhyanti ca />#
pårvatra dhyànàderàvçttiruktà tàmupajãvya tattvaj¤ànàrthaü dhyànàvçttikàle kimahaü brahmeti dhyàtavyamuta matsvàmã÷vara ityaikyabhedamànàbhyàü saü÷ayamàha-#<ya iti />#
÷abdàdeva pramita ityàdàvayamàtmà brahmetyàdyabheda÷rutibhiraikyanirõayàtsaü÷ayamàkùipati-#<kathamiti />#
bheda÷rutyanugrahàdbhedapratyakùàdipràbalyamàlambya saü÷aya ityàha-#<ucyata iti />#
abheda÷rutãnàü gauõatvamukhyatve ubhayatra phalaü, yadyapyayaü pratyakùàdivirodhaparihàro dvitãyàdhyàyasaügatastathàpyaikya÷ruteraviruddhatvani÷cayasya samàdhàvantaraïgatvàdiha saügatiþ /
viruddhayoraikyadçùñirasiddhetyàha-#<nàhamiti />#
ki¤ca kimã÷varasya jãvamàtratvamaikyaü jãvasye÷varamàtratvaü veti vikalpya krameõa dåùayati-#<ã÷varasya cetyàdinà />#
ekatva÷rutipràmàõyàyaikyadhyànaü kàryamiti ÷aïkate-#<anyatve 'pãti />#
ekatvadhyànamasmadiùñameva /
ekatvaü tu nàstãtyàha-#<kàmamiti />#
abheda÷rutãnàü phalavadapårvàrthatàtparyeõa gauõatvàyogàdbheda÷rutãnàü kalpitabhedànuvàditvàtpratyakùàderapi tadviùayatvàdvimbapratibimbayoriva viruddhadharmàõàü mithyàtvànmukhyamaikyamiti siddhànyayati-#<evamityàdinà />#
ã÷varasya jãvatvaü na pratipàdyaü yene÷varàbhàvaþ syàtkintu jãvasye÷varatvam /
na caivamadhikàryabhàvaþ /
ekatvaprabodhàtpràgadhikàribhedàïgãkàràdityàha-#<yatpunaruktamityàdinà />#
vedþasatyatva÷raddhàluþ ÷aïkate-#<pratyakùàdyabhàva iti />#
varõeùu kramasvarayorabhàvàdupalabdhadhvanisthayoràropo vàcyastathà càropitakramasvaravi÷iùñavarõàtmakavedasya mithyàtvaü durvàraü, vàdinàü satyatvàgrahastvavidyàvijçmbhita iti vedasatyatvàbhàvo na doùa ityàha-#<neti />#
avidyàmàkùipati-#<kasyeti />#
pra÷naliïgena tvayyeva tasyàþ siddhestvadàkùepànupapattirityàha-#<yastvamiti />#
aj¤ànamålatvàtpra÷nàderiti bhàvaþ /
sarvaj¤àbhinne mayi kathamaj¤ànamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
abhedaj¤ànàtpràk cinmàtrasya tavaivàj¤ànà÷rayatvamanubhavasiddhàj¤ànasyàpalàpàyogàt /
j¤àne tvanirvàcyasya tasya bàdhànnà÷rayàpekùetyàha-#<yadyevamiti />#
anirùàcyatvena doùàntaramapi nirastamityàha-#<yo 'pãti># //3//



END BsRp_4,1.2.3

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.3.4þ


na pratãke na hi saþ  | BBs_4,1.4 |



#<na pratãke nahi saþ />#
ubhayathà dhyànasaübhavàtsaü÷ayaþ /
yathà brahmaõyabhedasattavàdahaïgraha ukta evaü pratãkeùvapi brahmavikàratayà jãvàbhinnabrahmàbhinnatvàjjãvàbhedasattvenàhaïgrahaþ kàrya iti dçùñàntena pårvapakùaþ /
atra pratãkopàstãnàmahaïgrahopàstibhiravi÷eùaþ /
siddhànte tu vi÷eùasiddhiriti phalam /
etadàrabhyàdhikaraõatrayasya pràsaïgikã pàdasaïgatiþ, brahmaikyadhyànaprasaïgàgatatvàditi vivekaþ /
kiü pratãkeùvàtmatvànubhavabalàdahaïgraha uta vastuto jãvàbhedasattvàt /
nàdya ityàha-#<nahi sa iti />#
nànubhavatãtyarthaþ /
dvitãyamapyasiddhyà dåùayati-#<yatpunariti />#
vikàrasya brahmaõà svaråpaikyàyogàdbàdhenaikyaü vàcyaü pratãkabàdhe copàstividhirna syàdityarthaþ /
ki¤ca kartçtvàdyabàdhenopàstividhipravçttirvàcyà bàdhe tadayogàt /
tathàca bàdhamålabrahmaikyaj¤ànaü dvàrãkçtya pratãkeùvahaïgrahopàstikalpanà na yuktà, bàdhavirodhàdityàha-#<naca brahmaõa iti />#
ato jãvapratãkayoþ svaråpabhedàdahaïgrahe vidhya÷ravaõàcca nàhaïgraha iti phalitamàha-#<ata÷ceti />#
yathà rucakasvastikayoþ suvarõàtmanaikye 'pi mitho naikyaü tathà jãvapratãkayoþ brahmàtmanaikye 'pi bhedaþ samaþ /
yadica dharmivyatirekeõa tayorabhàvani÷cayàdvastvaikyaü tadopàsanoccheda ukta ityarthaþ //4//



END BsRp_4,1.3.4

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.4.5þ


brahmadçùñir utkarùàt  | BBs_4,1.5 |



#<brahmadçùñirutkarùàt />#
ekaviùayatvaü saügatiþ /
pra÷napårvakaü saü÷ayabãjamàha-#<kuta ityàdinà />#
sàmànàdhikaraõyaü ÷rutaü tanna tàvanmukhyaü, brahmavikàrayorgavà÷vayorivàbhedàyogàt /
nàpi prakçtivikàrabhàvanibandhanaü, vàkyasya vikàrabàdhena brahmaparatvàpàtàt /
na ceùñàpattiþ /
nàma brahmetyupàsãteti vidhi÷rutivirodhàt, parimitanàmagrahaõànarthakyàpàtàcca /
brahmaparatve sarvaü brahmeti vaktavyatvàt /
ataþ pari÷eùàdadhyàsa eva sàmànàdhikaraõyakàraõam adhyàse ca niyàmakàbhàvàtsaü÷aya ityarthaþ /
utkçùñanikçùñayornikçùñamapyupàsyaü phalavattvàditi nyàyo niyàmaka ityaruceràha-#<athaveti />#
atra vikàradçùñibhirbrahmopàstisiddhiþ phalaü, siddhànte tu vikàradçùñyà brahmaõa upàsyatve nikarùapràptau satyàü phalavattvàsiddhervikàrà evotkçùñabrahmadçùñyopàsyà iti phalam /
ki¤ca laukikanyàyàviruddhàrthasaübhave viruddhàrtho na gràhyaþ pratyavàyaprasaïgàt /
ki¤ca prathama÷rutànàmàdityàdipadànàmasaüjàtavirodhitayà mukhyàrthatvagraho nyàyyaþ, brahma÷abde ca dçùñilakùaõàgrahaþ, tathà càdityàdayo brahmadçùñyopàsyà ityeva vàkyàrtha ityàha-#<pràthamyàcceti />#
brahma÷abdasyaiva dçùñyarthatve hetvantaramàha-#<itiparatvàditi />#
iti÷abda÷iraskaþ ÷abdaþ samabhivyàhçtakriyàlakùaka iti loke prasiddhamityarthaþ /
dvitãyà÷rute÷càdityàdãnàmevopàstikarmatvamityàha-#<vàkya÷eùo 'pãti />#
utkçùñamevopàsyamiti nyàyamuktamanuvadati-#<yattåktamiti />#
dvitãyeti÷rutibhyàü laukikanyàyàccoktanyàyabàdha ityàha-#<taditi />#
brahmaõo 'nupàsyatve kathaü phaladàtçtvaü, tatràha-#<phalaü tviti />#
ki¤ca yaddçùñyà vikàrasyotkarùaþ tasya brahmaõo vi÷eùaõatve 'pyupàsyatvaü càtãtyàha-#<ãdç÷aü ceti># //5//



END BsRp_4,1.4.5

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.5.6þ


àdityàdimataya÷ càïga upapatteþ  | BBs_4,1.6 |



#<àdityàdi />#
pçthivyagnyantarãkùàdityadyusaüj¤eùu lokeùu hiïkàraprastàvodgãthapratãhàranidhanairaü÷aiþ pa¤càü÷aü, sàma, tairevàdiriti upadrava iti ca bhaktidvayàdhikaiþ saptàü÷a sàmeti bhedaþ /
ata vi÷eùàj¤ànàtsaü÷ayaþ /
pårvavadutkarùanavadhàraõàdaniyama iti pratyudàharaõena pårvapakùamàha-#<tatreti />#
siddharåpàdityàdibhyaþ karmaråpodgãthàdãnàü phalasaünikarùeõotkarùàdbrahmavadvi÷eùaõatve niyama iti dçùñàntena mukhyaü pårvapakùamàha-#<athaveti />#
tattatpakùasiddhireva pårvottarapakùaphalaü mantavyam /
ki¤cànaïgeùvevàïgadçùñirityatra teùvaïgavàcipadaprayogaü liïgamàha-#<tathàceyameveti />#
tadetadagnyàkhyaü sàma etasyàü pçthivãråpàyàmçcyadhyåóhamuparisthitamityarthaþ /
çci sàmavatpçthivyàmagnirdç÷yate, ataþ sàmyàtpçthivyevargagniþ sàmeti dhyànaü vihitaü, tatra yadi çksàmàtmakayoþ karmàïgayoþ pçthivyagnidçùñhiþ syàt, tadà pçthivyagnyorçksàmapadaprayogo na syàdityatra dçùñàntamàha-#<kùattarãti />#
ataþ prayogànyathànupapattya pçthivyagnyorçsàmadçùñirityarthaþ /
viùayasaptamyà caivamevetyàha-#<apiceti />#
gàyatrasaüj¤aü sàma /
ki¤ca pårvàdhikaraõasiddhàntanyàyenàpyevamityàha-#<prathameti />#
anaïgabuddhyàïgànyupàsyànãti siddhàntayati-#<evamiti />#
upàstãnàü hi karmasamçddhiþ phalaü ÷råyate, sà ca tàbhiraïgeùu saüskriyamàõeùåpapadyate, aïgànàü samçddhyanukålaprakçtakarmàpårvajanakatvàdityarthaþ /
nanu yatropàstãnàü prakçtakarmàpårvasaünikçùñàïgadvàràpekùaü phalaü ÷rutaü tatra phalopapattaye 'ïgànàmupàsyatvaü bhavatu tadanapekùalokàdiphaleùu tåpàsaneùu kathamupàsyaviveka iti ÷aïkate-#<bhavatviti />#
yathà svatantrapa÷uphalasyàpi godohanasya aïgadvàràpekùayaiva phalamiùñaü tadvallokàdiphaleùåpàsaneùvapi karmàpårvàïgadvàraiva phalakalpanà yuktà, karmàdhikçtasyaivàïgà÷ritopàsaneùvadhikàràt, ato 'ïgànàmevopàsyatvamiti samàdhatte-#<teùvapãti />#
utkarùànavadhàraõàdaniyama ityuktaü nirasyati-#<phalàtmeti />#
upakramabalàccàïgamupàsyamityàha-#<apiceti />#
rasatamatvàdþiguõàdyupasaükhyànamityarthaþ /
dvitãyaü pårvapakùaü dåùayati-#<yattåktamityàdinà />#
karmabhåyaü karmàtmakatvaü pràpyetyarthaþ /
siddhàdityàdyàtmanà karmaõàü dçùñau karmatvahàniþ syàdityata àha-#<àdityàdibhàveneti />#
màõavake 'gnidçùñivadudgãthàdiùvàdityàdidhiyàü gauõatvànna karmatvàbhibhàvakatvamityaïgeùvanaïgatvadhãraviruddhetyà÷ayaþ /
prayogànupapattimuktàü nirasyati-#<tadetaditi />#
lakùaõàbãjaü saübandhamàha-#<lakùaõà ceti />#
gaïgàyàü ghoùa ityatra saünikçùñasaüyogasaübandhena tãralakùaõà, agnirmàõavaka ityatràgniniùñha÷ucitvàdiguõavattvaråpaparamparàsaübandhena lakùaõà dçùñà, tathà càtra çksàmayoþ pçthivyàgnidçùñipakùe 'pi çksàmapadàbhyàü svavàcyàrthe draùñavyatàkhyaparamparàsaübandhena pçthivyagnilakùaõà yuktetyarthaþ /
nanu pratãkavàcipadasya dhyeye arthe lakùaõà na yuktà, kùatçpadasya ràjanyaprayogàditi ÷aïkate-#<tatra yadyapãti />#
tathàpi çksàmasaübandhàtpçthivyagnyorevaitasyàmçcyadhyåóhaü sàmeti mukhyayoþ pçthaguktestadetasyàmityatràpi tayorgrahe punaruktiþ syàt, ataþ pratãkàbhedadçùñyà pçthivyagnyoþ pratãkasaünidhànàttayoreva pratãkapadaprayogaþ kçtastabhedadàróhyàyetyarthaþ /
tarhi kùattç÷abdo 'pi ràjani syàdityata àha-#<kùatriti />#
sthitaprayogasya nimittaü kimapi vàcyaü na tu nimittamastãti prayoga àpàdya iti bhàvaþ /
kùattà såtaþ, tasya kàryaü rathacaryàdi yadà ràjeva karoti tadà kùattç÷abdo ràjanyapyastãtyakùaràrthaþ /
çgàdàveva pçthivyàdidçùñirityatra hetvantaramàha-#<iyamiti />#
saptamyà lokànàmupàsyatvamuktaü nirasyati-#<tathà lokeùviti />#
sàmàtmanà lokànupàsãteti dvitãyàsaptamyorbhaïgastvayà kàryastato varaü lokàtmanà sàmopàsãteti saptamãmàtrabhaïga ityarthaþ /
eteneti ekavibhaktibhaïgalàghavena pràõàtmanà gàyatraü sàmopàsyamiti vyàkhyàtamityarthaþ /
nanu vibhaktisàmye kathaü nirõayastatràha-#<yatràpãti />#
'sàmna upàsanaü sàdhu'ityupakramya pçthivã hiïgàra ityàdinà hiïgàràdipa¤càvayavasya sàmna upàsanamuktvà 'iti tu pa¤cavidhasyopàsanam'ityupasaühçtya, atheti saptavidhasya sàmna upàsanaü prakramya prapa¤citamataþ sàmna evopàsyatvamityarthaþ /
yaduktaü pràthamyàtpçthivyàderåpàsyatvamiti, tatràha-#<etasmàdeveti />#
yadyapi hiïkàrodde÷ena pçthivãtvavidherudde÷yasya prathamanirde÷o vàcyastathàpyuktanyàyabalàdvyatyayo gràhya ityarthaþ //6//



END BsRp_4,1.5.6

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.6.7þ


àsãnaþ saübhavàt  | BBs_4,1.7 |



#<àsãnaþ saübhavàt />#
karmaõa utthitenopaviùñena vànekadhànuùñhànadar÷anàtsaü÷ayaþ karmàïgà÷ritopàsanànàmàsananiyamànapekùàõàmanuùñhànaprakàra uktastadvadaïgànà÷ritopàsaneùvapyaniyama iti pårvapakùayati-#<tatreti />#
atràsanàbhyàsàsiddhiþ, siddhànte tu manodehayorbhinnatve 'pi dehacà¤calye manaso 'navasthànasya anubhavasiddhatvànmanovyàpàreùåpàsaneùu dehasthairyàrthamàsananiyamàpekùeti phalabhedaþ /
tiùñhata utthitasya //7//



END BsRp_4,1.6.7

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.6.8þ


dhyànàc ca  | BBs_4,1.8 |



ki¤ca dhyàtàra àsãna eva syuþ dhyàyati÷abdàrhatvàdbakàdivadityàha-#<dhyànàcceti># //8//



END BsRp_4,1.6.8

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.6.9þ


acalatvaü càpekùya  | BBs_4,1.9 |



atraiva ÷rautaü dçùñàntamàha-#<acalatvaü ceti># //9//



END BsRp_4,1.6.9

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.6.10þ


smaranti ca  | BBs_4,1.10 |



brahmasya ÷àrãrasya càsanasya smaraõànniyama ityàha-#<smaranti ceti># //10//



END BsRp_4,1.6.10

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.7.11þ


yatraikàgratà tatràvi÷eùàt  | BBs_4,1.11 |



#<yatraikàgratà tatràvi÷eùàt />#
teùvevàïgànà÷ritopàsaneùu pràcyàdidi÷i tãrthàdide÷e pradoùàdikàle niyamo 'sti na vetyubhayathàsaübhavàtsaü÷ayaþ /
ekaviùayatvaü saügatiråpàstãnàü vihitatvàdyàgàdivadasti digàdiniyama iti pårvapakùaþ /
atra digàdiùvàdaraþ phalaü siddhànte tvanàdaraþ /
dhyeye cittaikàgryasya pràdhànyàtpradhànàkùiptade÷àdigrahaõasyocitatvàdivivekaþ /
#<arthalakùaõa eveti />#
aikàgryaphalaliïgaka evetyarthaþ /
pràcãnapravaõe pràgde÷e nimnasthàne vai÷vadevaü kuryàditivadatra digàdivi÷eùo na ÷råyate ato 'numànamaprayojakamiti bhàvaþ /
vi÷eùà÷ravaõamasiddhamiti ÷aïkate-#<nanu vi÷eùamapãti />#
÷arkaràþ såkùmapàùàõàþ /
jalà÷rayavarjanaü ÷ãtanivçttyartham /
cakùuþpãóano ma÷akaþ /
vàcanikaü samade÷àdiniyamamaïgãkçtya cittaikàgryaviruddheùu de÷àdigateùu pràcãnapravaõatvàdiùvanàdara iti suhçdbhàvena såtrakçdupadi÷ati /
de÷àdyàgrahe cittavikùepàtsamàdhibhaïgaþ syàtsa màbhåditi //11//



END BsRp_4,1.7.11

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.8.12þ


à prayàõàt tatràpi hi dçùñam  | BBs_4,1.12 |



#<àpràyaõàt />#
vyavahitenàsya saübandhamàha-#<àvçttiriti />#
aniyojye brahmaõyàtmatvapratipattiryasya tasya viduùa ityarthaþ /
ahaïgrahopàsaneùvanuùñhànasyobhayathàdçùñeþ saü÷ayamàha-#<yàni punariti />#
yathà digàdiniyamasyàvidheranàdarastadvadàmaraõamupàsyàvçtteravidhànàdiniyamþa iti pårvapakùaþ /
maraõaparyantamàvçttiriti siddhàntayati-#<evamiti />#
upàstãnàü karmaõàü càntyakàle pràptavyaphalasphårtidvàrà phalahetutve mànamàha-#<savij¤àna iti />#
bhàvanàmayaü vij¤ànaü phalasphuraõaü tena sahitaþ savij¤àno vij¤ànasphuritaphalaü vij¤ànamityarthaþ /
yasmiülloke cittaü saükalpo 'syeti yaccittastena saükalpitena lokena saha phalasphårtyanantaraü manaþ pràõe lãyate iti yàvat /
teja udànaþ /
àtmà jãvaþ /
jalaukàdçùñànta÷rute÷ca bhàviphalasphårtirastãtyarthaþ /
astvidamantyaphalaü vij¤ànaü karmaõamivàdçùñadvàropàstãnàü tataþ kuta àmaraõamàvçttirityata àha-#<pratyayàstviti />#
upàstipratyayànàü dhàràvàhikatayà svaråpànivçttirevàntyaü vij¤ànaü, natvadçùñadvàrakamanyadapekùitaü sarvabhàvànàmeva svasàmànajàtãyadvàrànapekùatayà pratyayànàü pratyayàntarapekùàyogàt, karmaõàü tu dçùñadvàràntyadhãphalatvànupapatteþ adçùñadvàrakalpaneti bhàvaþ /
kraturdhyànam /
upàsaka etantrayam 'akùitamasi', 'acyutamasi', 'pràõasaü÷itamasi'iti mantratrayaü maraõakàle 'pi smaredityarthaþ //12//



END BsRp_4,1.8.12

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.9.13þ


tadadhigama uttarapårvàghayor a÷leùavinà÷au tadvyapade÷àt  | BBs_4,1.13 |



yathopàsakànàü yàvajjãvaü kartavyamasti na tathàtmavidàmiti karmakùayalakùaõàü jãvanmuktimàha-#<tadadhigama iti />#
j¤ànasàdhaneùu phalàdhikyàrthaü phalàdhyàye 'pi sàdhanavicàraþ kçtaþ, saüprati phalàdhyàyasthà phalacintà kriyata ityàha-#<gata iti />#
karmaõàü phalàntatva÷àstràjj¤ànanà÷yatva÷àstràcca saü÷ayaþ, pårvapakùe j¤ànino 'pi saücitapàpabhogànantaraü muktiþ, siddhànte tu j¤ànasamakàlaü pàpanà÷àjjãvanmuktiriti phalam /
na hiüsyàdityàdiniùedha÷rutyà duritàdçùñasya duþkhadàyinã ÷aktiradhigatà /
'nàbhuktaü kùãyate karma'iti ca smaranti /
ataþ phalàntameva pàpaü na madhye na÷yatãti pårvapakùaþ /
nanu tarhi tannà÷àrthaü pràya÷cittavidhirna syàditi cet /
na /
yathà àhitàgnergçhadàhe nimitte sati 'agnaye kùàmavate puroóà÷amaùñàkapàlaü nirvapet'iti iùñividhistadvaddoùe nimittamàtre sati pràya÷cittavidherdeùanà÷àrthatvàsiddheþ /
nanu viùama upanyàsaþ, yuktaü gçhadàhasya siddhatvàdayogyatvàccàphalatayà nimittamàtratvaü doùavànpràya÷cittaü kuryàdityatra tu malinaþ snàyàditivaddoùapadasya nivçttidvàrà phalaparatvasaübhavàt 'tarati brahmahatyàü yo '÷vamedhena yajate'iti pràya÷cittàtpàpanivçtti÷rute÷càyuktaü pràya÷cittasya naimittikatvamityata àha-#<apiceti />#
j¤ànasya doùanà÷àrthatayà vidhànaü nàsti 'kùãyante càsya karmàõi'ityàderj¤ànastàvakamàtratvàdityarthaþ /
karmabhogànantaraü de÷akàlàntare mokùo bhaviùyati ÷àstrapràmàõyàdityàha-#<netyucyata iti />#
j¤ànàtkarmakùayasyàpårvatvànmànàntaraviruddhatvàcca tatparànekavàkyànàü stàvakatvàyogàttasyàstitvamiti siddhàntayati-#<evamityàdinà />#
pàpakriyàto 'pårvànutpattira÷leùaþ /
saguõabrahmavidyàyàü vyapade÷amuktvà nirguõàyàü tamàha-#<ayamapara iti />#
paroktaü dåùayati-#<yaduktamityàdinà />#
vidhiniùedha÷àstraü 'nàbhuktaü kùãyate'ityàdi, smçti÷ca karmaõaþ phala÷aktau pramàõamataþ ÷aktasyàpi kuta÷cinnà÷àïgãkàreõa ÷àstravirodha ityarthaþ /
tattvaj¤ànamàtmanya÷eùaduritanà÷akaü tanmåladhyàsabàdhakatvàtsvapnaduritamålakartçtvàdhyàsabàdhakajàgradbodhþavadityàha-#<tathàpyakartràtmabodhàditi />#
÷rutàrthameva yuktyà draóhayati-#<a÷leùa iti ceti />#
målàdhyàsànutpatteþ pàpasyà÷leùaþ, tannà÷àttadvinà÷a ityarthaþ /
adhyàsàbhàve vidvadanubhavamàha-#<pårveti />#
mokùa÷àstrabalàcca j¤ànàtkarmakùayasiddhirityàha-#<evameveti />#
j¤ànàtkarmakùaye satyevetyarthaþ /
mokùasya karmaphalasàmyamuktaü nirasyati-#<naceti># //12//



END BsRp_4,1.9.13

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.10.14þ


itarasyàpy evam asaü÷leùaþ pàte tu  | BBs_4,1.14 |



#<itarasyàpi-tu />#
atide÷atvànna saügatyàdyapekùà /
j¤ànàtpuõyaü kùãyate na veti pårvavatsaüdehe j¤ànaü tu na puõyanà÷akaü ÷àstrãyatvàtpuõyavadityadhikà÷aïkàmuktvàtide÷aü vyàcaùñe-#<dharmasyetyàdinà />#
j¤ànaü puõyanà÷akaü samålavidyàghàtitvàditi nyàyopetàgamabàdhitamanumànamiti bhàvaþ /
nanu kùãyante cetyavi÷eùa÷rutiþ pàpaviùayà sarvaü pàpmànaü taratãti vi÷eùa÷ruterityata àha-#<yatràpi kevala iti />#
pàpapuõyakùayaparàdhikaraõadvayasya phalamàha-#<pàte tviti># //14//



END BsRp_4,1.10.14

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.11.15þ


anàrabdhakàrye eva tu pårve tadavadheþ  | BBs_4,1.15 |



#<anàrabdhakàrye eva tu />#
uktakarmakùayaü viùayãkçtya kùãyante cetyavi÷eùa÷rutestasya tàvadeva ciramiti ÷rute÷ca saü÷ayamàha-#<pårvayoriti />#
jãvanmuktyasiddhistatsiddhi÷cetyubhayatra phalam /
pårvasiddhàntanyàyena pårvapakùapràptau uktotsargataþ karmakùatiþ pràrabdhànyakarmaviùayetyapavàdaü siddhànyati-#<evamiti />#
sàmi÷abdor'dhavàcakaþ /
pràrabdhàdyàvanna vimucyate tàvàneva vilambastanmokùe brahma saüpadyata iti ÷rutyarthaþ /
dehapàtàvadhiliïgàttattvavidàü yàj¤avalkyàdãnàü dehadhàraõa÷rutismçtiliïgàcca pràrabdhakarmaõastattvaj¤ànaü prati hetutvenopajãvyatvàcca pràbalyasiddhestatpratibaddhaü tattvaj¤ànaü tatsiddhyarthamavidyàü÷aü vikùepa÷aktyàkhyaü vihàyàvarakàvidyàü÷aü nà÷ayatãtyàha-#<ucyate-na-tàvaditi />#
vikùepakàvidyàle÷a eva tatsaüskàraþ /
÷iùyànprati jãvanmuktau svànubhavamàha-#<apica naiveti># //15//



END BsRp_4,1.11.15

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.12.16þ


agnihotràdi tu tatkàryàyaiva taddar÷anàt  | BBs_4,1.16 |



#<agnihotràdi tu />#
nityaü naimittikaü karma j¤ànànna÷yati na veti saüdehe ubhe puõyapàpe taratãtyavi÷eùa÷ruterna÷yatãtyà÷aïkyottarasyàpãtyuktàtide÷asya nityàdyatiriktakàmyapuõyaviùayatvenàtràpavàdaü siddhàntayati-#<puõyasyetyàdinà />#
atra pårvapakùe j¤ànàrthaü nityàdyanuùñhànàsiddhiþ païkakùàlananyàyàt, siddhànte tu j¤ànetpattyarthatvàttatsiddhiriti vivekaþ /
atra bhàùye j¤ànakarmaõoþ sàkùàdekakàryatvaü paramatenoktvà sàkùàtpàramparyàbhyàü mokùahetutvaü svamatamuktamiti mantavyam /
ata eveti j¤ànàdårdhvaü karmàbhàvàtpårvakarmaviùayamityarthaþ /
nirguõavidyàyàþ karmasàhityaü tçptiü prati bhojanasya làïgaleneva dar÷itaü, saüprati saguõavidyàparatvena såtrasyà¤jasyamàha-#<saguõàsviti># //16//



END BsRp_4,1.12.16

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.12.17þ


ato 'nyàpi hy ekeùàm ubhayoþ  | BBs_4,1.17 |



uttarasåtràrthaü gçhõàti-#<kimityàdinà />#
yatpràrabdhàdanyatkàmyaü puõyaü pàpaü ca tadeva vidvatsuhçddviùatoþ svasamànajàtãyaü karma janayati svayaü ca j¤ànànna÷yatãti bhàvaþ //17//



END BsRp_4,1.12.17

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.13.18þ


yad eva vidyayeti hi  | BBs_4,1.18 |



#<yadeva vidyayeti hi />#
uktanityàdikaü viùayamupajãvya sabãjaü saü÷ayamuktvà pårvapakùamàha-#<vidyàsaüyuktameveti />#
atra pårvapakùe karmàïgopàstihãnakarmaõo j¤ànàrthatvàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ /
bhavatu vidyàvi÷iùñasya karmaõo j¤ànaü prati ÷ãghrakàritvàkhyaþ ka÷cidati÷ayo vidyàsàmarthyàt /
naitàvatà kevalasya vaiyarthyaü vividiùà÷rutivirodhàt /
naca tatra ÷rutau yaj¤àdi÷abdànàü vidyopetakarmaparatayà saükoco yuktaþ /
hi yataþ /
'yadeva vidyayà'iti ÷rutiþ kevalasyàpi vãryavattvaü gamayatãti siddhàntagranthàrthaþ //18//



END BsRp_4,1.13.18

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,1.14.19þ


bhogena tv itare kùapayitvàtha saüpadyate  | BBs_4,1.19 |



#<bhogena tvitare kùapayitvà saüpadyate />#
tattvavidatra viùayaþ, sa kiü pràrabdhakùayànantaraü saüsaratyuta neti nimittabhàvàbhàvàbhyàü saü÷aye siddhàntamupakramate-#<anàrabdheti />#
anàrabdhakarmaõaþ kùayoktàvàrabdhasya kathaü kùaya ityàkàïkùàyàmasyotthànàtsaïgatiþ /
pårvapakùe videhakaivalyàsiddhiþ siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ /
dehapàtottaramapi tattvavitsaüsarati saüsàrayogyatvàdyathà dehapàtàtpårvamityanàrabdhàdhikaraõadçùñàntena pårvapakùamàha-#<nanviti />#
bhoganimittakarmàbhàvàddhetvasiddhiþ /
yattu saücitaü karmàntaraü tanna nimittaü phalasya, dagdhamålatvàt /
avidyàdayo hi kle÷àþ karmaõastatphalasya ca målam /
taduktaü yoga÷àstre 'kle÷amålaþ karmà÷ayaþ sati måle tàdvipàkaþ'iti /
tacca målaü j¤ànàgninà dagdhamiti kutaþ punaþ saüsàrastasmàddehapàte kaivalyamiti siddham //19//



END BsRp_4,1.14.19

#<iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau bhàùyaratnaprabhàyàü caturthasyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ //1//>#

#<// iti caturthasyàdhyàya jãvanmukti niråpaõàkhyaþ prathamaþ pàdaþ >#//


____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________



#<caturthàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ />#


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.1.1þ


vàïmanasi dar÷anàc chabdàc ca  | BBs_4,2.1 |



#<vàïmanasi dar÷anàcchabdhàcca />#
j¤ànaphaloktyanantaramupàsanaphalaü brahmalokasthaü vaktavyaü taccàrciràdimàrgapràpyaü, màrgapràpti÷cotkràntisàdhyà tasmàdupàstiphalakùiptotkràntipàdasyàstyàdhyàyasaügatiþ /
yuktaü càsya pårvapàdànantaryaü j¤ànaphaloktyanantaraü vaktavyopàstiphalenàkùiptatvàdityàha-#<atheti />#
j¤ànina ivopàsakasyàpyutkràntirnetyata àha-#<samàneti />#
vidvànupàsakaþ, tasyànupàsakavadutkràntirasti, aj¤atvàditi vakùyata ityarthaþ /
prayato mriyamàõasyetyarthaþ /
vàkpadasya karaõabhàvavyutpattibhyàü karaõatadvçttyorlayabhànàtsaü÷ayaþ /
pårvapakùe karaõànàü svaråpalayànmçtamàtrasya muktiþ, siddhànte tu saüsàrasiddhiþ /
anupàdàne manasi vàcastattvalayàyogena vyàpàramàtropa÷amàditi vivekaþ /
såtre vçttipadàdhyàhàraþ kathamiti ÷aïkate-#<kathamiti />#
uttaratra hi såtrakçttattvavida indriyàõàü svaråpalayaü vakùyati tadbalàdihàdhyàhàra ucitaþ /
aj¤asyàpi indriyalayasàmye vakùyamàõavi÷eùoktyayogàditi samàdhyarthaþ /
prakçtàveva vikàralaya iti nyàyaviruddhàrthaü ÷rutirapi na bråta iti siddhàntayati-#<atatprakçtitvàditi />#
nyàyasya niravakà÷atvàdbalãyastvaü ÷abdasya tåktirvàgitivyutpattyà lakùaõayà và sàvakà÷atvamiti dyotayituü ÷abdàccetyuktam //1//



END BsRp_4,2.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.1.2þ


ata eva ca sarvàõyanu  | BBs_4,2.2 |



vàcyuktaü nyàyaü cakùuràdiùvatidi÷ati-#<eta eveti />#
upa÷àntadehauùõyastasmàdutkramaõàdårdhvaü punarbhavaü pratipadyata iti ÷rutyarthaþ /
indriya÷abdasya ÷rutisthasya vçttiparatayopapatteþ /
sarvendriyavçttilaya÷cediùñastarhi vàïmanasãti pçthaksåtraü kimarthamityata àha-#<sarveùàü karaõànàmiti># //2//



END BsRp_4,2.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.2.3þ


tanmanaþ pràõa uttaràt  | BBs_4,2.3 |



#<tanmanaþ pràõa uttaràt />#
vàkyakramàdarthakramàccàdhikaraõakramaþ /
÷rutinyàyàbhyàü saü÷ayaþ pårvaü prabalanyàyavirodhàdvàgiti ÷ruterbàdhaþ /
kçtaþ iha tvabàtmakapràõasya annàtmakamanaþprakçtitvena prakçtau vikàralaya iti nyàyànugrahànna manaþ÷rutirbàdhyeti pårvapakùaphalaü pårvavat, siddhàntastvabannayoþ prakçtivikçtibhàve 'pi na tadvikàrayoþ pràõamanasostadbhàvo himaghañayorapi tadbhàvaprasaïgàdato nyàyavirodhàtpårvavacchrutirbàdhyeti vivekaþ /
àgçhãtà bàhyendriyavçttayo yena tattathà lãnendriyavçttikaü mano 'pi vçttilayenaiva pràõe lãyata ityarthaþ /
evamapãti /
pràõasyàbvikàratvapakùe 'pãtyarthaþ /
tasmàditi pràõasya sàkùànmanaþprakçtibhàvànmanaþ÷abdo vçttiü lakùayatãtyarthaþ //3//



END BsRp_4,2.2.3

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.3.4þ


so 'dhyakùe tadupagamàdibhyaþ  | BBs_4,2.4 |



#<so 'dhyakùe tadupagamàdibhyaþ />#
uktanyàyasiddhaü pràõasyàpi vçttilayamupajãvya 'pràõastejasi'iti ÷ruteråpagamàdi÷rute÷ca saü÷ayamuktvà jãve layaü vinàpi upagamàdisaübhava iti pårvapakùayati-#<sthitamityàdinà />#
atra tejaþ÷abdasya mukhyatvaü, siddhànte tu bhåtopahita jãvalakùakatvamiti matvà såtraü yojayati-#<sa prakçta ityàdinà />#
aj¤ànakarmavàsanopàdhika ityarthaþ /
taü jãvaü prati pràõànàmupagamànugamanàvasthàna÷rutibhya iti hetvarthaþ /
yathà yàtrecchàvantaü ràjànaü bhçtyà upagacchantyevameva paralokaü jigamiùuü jãvaü sarve pràõà abhimukhyenàyàntãtyupagamaþ ÷rutaþ /
tamutkràmantamityanugamanaü ÷rutam /
jãve pràõàvasthàna÷rutimàha-#<savij¤àna iti />#
jãvasya pràptavyaphalàvagamàya hi vij¤ànasàhitya÷rutyàþ mukhyapràõasahitakaraõànàü jãve sthitirbhàtãtyarthaþ //4//



END BsRp_4,2.3.4

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.3.5þ


bhåteùu tacchruteþ  | BBs_4,2.5 |



yadyapi pràõasya tejasyavyavadhànena layaþ ÷rutastathàpyubhaya÷rutyanugrahàya pràõo jãve lãyate, jãvadvàrà ca tadupàdhiùu tejaàdibhåteùviti ÷rutyarthasphuñãkaraõàrthaü såtraü gçhõàti-#<kathaü tarhãti />#
naca layaü vinàpi jãvaü pratyipagamàdisaübhavàttejaþ ÷rutirmukhyàstviti vàcyaü, jãvaü pratyàgatya pràõasya nirvyàpàratvena sthiterevàtra layatvàditi bhàvaþ /
bhåteùu jãvasthitiþ kiü balàdvyàkhyàyata ityà÷aïkya 'so 'dhyakùe'iti såtrodàhçta÷rutibalàdityàha-#<nanvityàdinà />#
pràõasya jãvadvàrà bhåtapràptau dçùñàntamàha-#<yo 'pi hãti># //


END BsRp_4,2.3.5

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.3.6þ


naikasmin dar÷ayato hi  | BBs_4,2.6 |



sthåladehàrambhàya pa¤cãkçtabhåtànyàva÷yakànãti raühatyadhikaraõe vyàkhyàtam /
aõvyaþ såkùmàþ, mãyanta iti màtràþ paricchinnàþ, pràïmokùàdavinà÷inyaþ, da÷àrdhànàü pa¤cànàü bhåtànàü såkùmabhàgà iti yàvat /
jãvasya bhåtà÷rayatvaü karmà÷rayatva÷rutiviruddhamityà÷aïkya karma nimittatvenà÷rayaþ, bhåtàni tu dehopàdànatvenetyubhayamaviruddhamityàha-#<nanu cetyàdinà />#
tau yàj¤avalkyàrtabhàgau yajjãvàdhàramåcatustatkarmeti ÷rutervacanam //6//



END BsRp_4,2.3.6

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.4.7þ


samànà càsçtyupakramàd amçtatvaü cànupoùya  | BBs_4,2.7 |



evaü bàhyendriyàõàü manasi prathamaü vçttilayalàbhàttato manovçtteþ pràõe layaþ pràõavçtterbhåtopahitajãve laya ityutkràntivyavasthoktà /
sàca sarvapràõiùu tulyetyàha-#<samànà cànupoùya />#
'puruùasya prayato vàïmanasi'ityavi÷eùa÷ruteþ 'vidyayàmçtama÷nute'iti ÷rute÷ca saü÷ayamàha-#<seyamiti />#
vi÷ayànànàü saüdihànànàmityarthaþ /
pårvapakùe saguõabrahmavidasaübandhitvamutkràntervi÷eùaþ sàdhyate /
tato 'nåtkrànta upàsako muktima÷nuta iti phalaü, siddhànte tåtkrànto brahmalokabhàgãti phalabhedaþ /
pårvapakùamàkùipya samàdhatte-#<nanu vidyetyàdinà />#

vidyayàmçtamiti ÷rutinirguõavidyàvatparà /
na tasya pràõà utkràmantãti pratiùedho 'pi tadviùayaþ /
ataþ saguõavido 'pyaj¤asyaivotkràntiriti siddhàntayati-#<evamiti />#
sçtirmàrgastasyopakramo 'rciþpràptistataþ pràktanà utkràntistulyà, tata upàsako mårdhanyanàóãdvàràrciràdimàrgaü pràpnoti nànya iti vi÷eùaþ /
yattu daharopàsakasyàmçtatvaü ÷rutaü 'tayordhvamàyannamçtatvameti'iti tadàpekùikameva na mukhyaü 'yaü kàmaü kàmayate so 'sya saükalpàdeva samuttiùñhati'iti bhoga÷ravaõàdityàha-#<anupoùya cedamiti />#
uùa dàha iti dhàtoridaü råpam //7//



END BsRp_4,2.4.7

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.5.8þ


tadàpãteþ saüsàravyapade÷àt  | BBs_4,2.8 |



#<tadàpãteþ />#
pårvodàhçtotkràntivàkya÷eùaü vyàkhyàya liïgà÷rayapa¤cabhåtànàü kimàtyantiko brahmaõi laya utànàtyantika iti layasyobhayathàdar÷anàtsaü÷ayamàha-#<kãdç÷ã punariyamiti />#
pårvatràpekùikamamçtatvamityuktaü tadayuktamityàkùepàtsaügatiþ pårvapakùe mçtamàtrasya muktisiddhiþ, siddhànte tu karmavidyà÷àstrabalàtsàva÷eùalayasiddhiriti vivekaþ //8//



END BsRp_4,2.5.8

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.5.9þ


såkùmaü pramàõata÷ ca tathopalabdheþ  | BBs_4,2.9 |



nanu liïgàtmakasya tejasaþ kathaü såkùmatamanàóãdvàrà gatiþ kuto và kenacinmårtena pratighàto nàsti kuto và na dç÷yata ityata àha-#<såkùmamiti># //9//



END BsRp_4,2.5.9

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.5.10þ


nopamardenàtaþ  | BBs_4,2.10 |



pramàõasaukùmyàdgatiranudbhåtaspar÷aråpavattvàkhyasvacchatvàdapratighàtànupalabdhã ityarthaþ //10//



END BsRp_4,2.5.10

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.6.11þ


asyaiva copapatter åùmà  | BBs_4,2.11 |



liïgasadbhàve cauùõyaliïgakànumànamàha-#<asyaiva ceti># //11//



END BsRp_4,2.6.11

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.6.12þ


pratiùedhàd iti cen na ÷àrãràt  | BBs_4,2.12 |



#<pratiùedhàditi cenna ÷àrãràt />#
pårvamanupoùyeti padena dagdhà÷eùakle÷asya nirguõaj¤ànina utkràntyàdyabhàvaþ /
såcitastasyàtràkùipya samàdhànàdvyavahitenàsya saügatirityàha-#<amçtatvaü ceti />#
sakàmasya saüsàroktyanantaraü niùkàmasya muktiprakaraõàrtho 'tha÷abdaþ àtmakàmatvàt pårõànandàtmavittvàdàptakàmaþ pràptaparamànandaþ, ato niùkàmaþ anabhivyaktàntaravàsanàtmakakàma÷ånyaþ, tasmàdakàmaþ vyaktabahiùkàmarahitaþ, ãdç÷o yo 'kàmayamànastasyetyanvayaþ /
j¤ànina utkràntirasti na veti pa¤camãùaùñhã÷rutibhyàü saüdehe siddhànti÷aïkàniràsapårvakaü pårvapakùayati-#<netyàdinà># //12//



END BsRp_4,2.6.12


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.6.13-14þ


spaùño hyekeùàm  | BBs_4,2.13 |

smaryate ca  | BBs_4,2.14 |



kàõva÷rutau tàvattasyeti sarvanàmnà prakçtaü j¤àninaü paràmç÷ya saübandhasàmànyamuktaü tatra màdhyandina÷àkhàyàü tasmàdityapàdànatvaråpavi÷eùa ukto gràhyastathàca jãvàtpràõotkràntipratiùedho bhàti na dehàttacchabdena dehasyànuktestasmàjj¤ànino 'pyutkràntirastãti j¤ànavaiyarthyamiti pårvapakùaphalam /
siddhànte tatsàrthakyamàha-#<spaùño hãti />#
atra puruùa÷abdavàcyo deha evasmàdityutkràntyavadhirucyate /
sa÷abdaparàmçùñasya prakçtasya puruùasyocchvayanàdidharmakasya jãvatvàyogàdityarthaþ /
ucchvayati bàhyavàyupåraõàdvardhate, àdhmàyati àrdrabherãvacchabdaü karotãtyarthaþ /
yeùàü pa¤camãpàñhasteùàü yadyapi dehinaþ pràdhànyaü tathàpi dehadehinorabhedàttasmàditi dehaü paràmç÷ya tadàpàdana evotkràntipratiùedha iti vyàkhyeyam /
tatsàmànyadukta÷rutyàsya pàñhasyaikàrthatvàditi yojanà /
idànãü kàõvapàñhasyànuguõyamàha-#<yeùàü tu ùaùñhãpàñha iti />#
saübandhavi÷eùàkàïkùàyàü bhoktà pràõànàü bhogopakaraõatvavi÷eùo 'traiva pràõamayo manomayaþ iti pårva÷rutyukto gràhyaþ /
na ÷àkhàntarasthamapàdànatvaü gràhyaü jãvàdutkrànterapràptàyàþ pratiùedhàyogàt /
ato vidvatsaübandhipràõànàmutkràntyapàdànàpekùàyàü cakùuùño và mårdhnovetyuktadehaprade÷à eva gràhyaþ /
tathàcàyamarthaþ-tasya viduùo bhogopakaraõàtmakàþ pràõàþ dehaprade÷ebhyo notkràmantãti /
evaü ca pràptotkràntiniùedhàrthatvaü vàkyasyeti sarvaü caturasram /
apiceti spaùñàrtham /
samyagàtmabhàvena bhåtàni pa÷yataþ apadasya pràpyapadarahitasya padaiùiõo devà api màrge muhyanti màrgaü na jànanti tadabhàvàditi smçtiyojanà /
samçtyantaravirodhaü ÷aïkate-#<nanu gatirapãti />#
saguõavidyàbalenaiùà gatiriti pariharati-#<sa÷arãrasyeti />#
nanu tarhi 'tayordhvamàyannamçtatvameti', 'sa evaitànbrahma gamayati'ityàdi÷rutãnàü kà gatiþ, tatràha-#<gatãti># //13 //  //14//


END BsRp_4,2.6.13-14


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.7.15þ


tàni pare tathà hy àha  | BBs_4,2.15 |



#<tàni pare tathàhyàha />#
pårvatra gatiniùedhena vidvatkalànàü ghràõàdãnàmatraiva laya uktaþ /
tamupajãvya sa kiü  tattatkalàprakçtiùu pçthivyàdiùu syàduta paramàtmanãti ÷rutidvayadar÷anàtsaü÷ayaþ kàryaþ /
tatra sàkùàtprakçtau vikàralaya iti nyàyànugçhãtayà 'gatàþ kalàþ'iti ÷rutyà pårvapakùamagre vadannàdau siddhàntamàha-#<tànãti />#
yathà nadyaþ samudraü pràpya lãyante evamevàsya paritaþ sarvatra brahmadraùñurimàþ pràõa÷raddhàdyàþ puruùàyaõàþ puruùe kalpitàþ puruùameva j¤eyaü pràpya layaü gacchantãtyarthaþ /
manaþpràõayorekãkaraõena kalànàü pa¤cada÷atvam /
pratiùñhà iti dvitãyàbahuvacanam /
svasya prakçtãþ pçthivyàdyà ityarthaþ /
vastugatyà vidvaddçùñyà paramàtmani kalàlaye 'pi lokadçùñyà pratiùñhàsu layoktiraviruddhà /
tathàca kalàþ svaprakçtiùu vilàpya tàbhiþ saha puruùe lãyante iti ÷rutidvayatàtparyam //15//



END BsRp_4,2.7.15

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.8.16þ


avibhàgo vacanàt  | BBs_4,2.16 |



#<avibhàgo vacanàt />#
uktalayamupajãvya layasya dvedhàdar÷anàtsaü÷ayamàha-#<sa punariti />#
muktyasiddhistatsiddhi÷cetyubhayatra phalam /
ava÷eùo målakàraõe ÷aktyàtmanà sthitiþ /
punarjanmayogyateti yàvat /
vimataþ kalàlayaþ sàva÷eùaþ, kalàlayatvàtsuùuptivaditi pårvapakùaþ /
vimato nirava÷eùaþ, vidyàkçtatvàdrajjvà vidyayà sarpalayavaditi yuktyupeta÷rutyà siddhàntayati-#<bravãtãti />#
nàmaråpe ÷aktyàtmake api bhidyete ityarthaþ //16//



END BsRp_4,2.8.16

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.9.17þ


tadokograjvalanaü tatprakà÷itadvàro vidyàsàmarthyàt taccheùagatyanusmçtiyogàc ca hàrdànugçhãtàþ ÷atàdhikayà  | BBs_4,2.17 |



#<tadokograjvalanam />#
sçtermàrgasyopakramo nàóãprave÷aniyamastaü vaktuü såtrabhàgavyàkhyàdvàràdhikaraõaviùayamàha-#<tasyeti />#
sa mumårùustejomàtrà indriyàõi /
tasya hçdayasyàgraü nàóãmukhaü tasya jvalanaü bhàviphalasphuraõaü pradyotàkhyam /
cakùuùo vetyaniyama÷rutestayorghvamàyanniti vi÷eùa÷rute÷ca saü÷ayaþ-kimupàsako 'pyanupàsakavadyena kenaciddvàreõa nirgacchati uta mårdhanyanàóyaiveti /
atra pårvapakùe vidyàkçtàti÷ayàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti vivekaþ /
vacanàdavibhàgavadaniyama iti pràpte siddhàntayati-#<àcaùña iti />#
yena kenacinmàrgeõa nirgatasyàpi brahmalokapràptau vidya÷eùatvena màrgànusmçtividheþ kevalàdçùñàrthatvaü syàdato 'nvahaü smçtenaiva màrgeõa gamanaü yuktamiti bhàvaþ /
hàrdaü brahma /
viùvaï nànàvidhà anyà nàóyo 'nyeùàmityarthaþ /
suùumnàkhyà nàóã hçdayàt nirgatà dakùiõàkùitàlukaõñhàntastananàsikàmadhyàbhittidvàrà brahmarandhraü pràptà såryara÷mibhirekãkçtà brahmalokamàrga upàsakasyeti sthitam //17//



END BsRp_4,2.9.17

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.10.18þ


ra÷myanusàrã  | BBs_4,2.18 |



#<ra÷myanusàrã />#
prakaraõa÷odhanapårvakamupàsakasya ra÷myanusàritvaü viùayamàha-#<astãtyàdinà />#
atha pràrabdhànte etadutkramaõaü yadà syàdatha tadà etaireva nàóãsaübaddhai ra÷mibhirutkràmatãtyarthaþ /
atra saübandhasya kàlavi÷eùà÷ravaõàdràtrau ra÷myabhàvàcca saü÷ayamàha-#<tatkimiti />#
pårvoktanàóãsaübaddhara÷mãnàmatropajãvyatvàtsaügatiþ /
pårvapakùe ràtrau mçtasya ra÷mipràptyarthaü såryodayapratãkùàsti, siddhànte nàstãti matvà siddhàntaü pratijànãte-#<avi÷eùeõeti># //18//



END BsRp_4,2.10.18

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.10.19þ


ni÷i neti cen na sambandhasya yàvaddehabhàvitvàd dar÷ayati ca  | BBs_4,2.19 |



pårvapakùabãjamupanyasya dåùayati-#<ni÷ãtyàdinà />#
÷irà nàóyaþ pratàyante vistçtà bhavanti sçptàþ saübaddhàþ /
÷rutasaübandhasya ràtrau sattve yuktimàha-#<nidàgheti />#
tarhi hemantàdiràtriùvauùõyopalabdhiþ syàdityata àha-#<stoketi />#
savità ràtràvapyahardadhàtãti dhàraõàbhidhànaü stokara÷myanuvçttyabhipràyamevetyarthaþ /
ki¤ca yadi ràtrau mçtasya ra÷miyogaü vinaivordhvagatiþ syàttadà ra÷mi÷ruterdivàmçtaviùayatayà saükocaþ syàdårdhvagatyabhàve ca vidyàyàmapravçttiþ syàt /
naca pratãkùayordhvagatiriti vàcyaü, ra÷myudayàtpràgdehadàhe àdityapratãkùàvaiyardhyàpàtàdapratãkùà÷rutivirodhàcca /
tasmàdyadàkadàcinmçtasya ra÷mipràptyà jhañiti brahmalokapràptiriti //19//


END BsRp_4,2.10.19

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.10.20þ


ata÷ càyane 'pi dakùiõe  | BBs_4,2.20 |



evaü dakùiõàyane mçto vidvànvidyàphalamàpnoti na veti vidyàyà nityavatphala÷ruteruttaràyaõaprà÷astya÷àstràcca saüdehe pårvoktahetånatidi÷ati-#<ata÷càyane 'pi dakùiõe />#
pårvapakùamà÷aïkyàpanudati-#<uttaràyaõetyàdinà />#
aj¤ànàmuttaràyaõe daivànmaraõaü cetpra÷astamityabhij¤àbhivacanaråpàcàraparipàlanàrthaü bhãùmasya pratãkùà /
ùaõmàsàniti ÷rutiståttaràyaõadevatàpareti vakùyate /
tathàca devatàyàþ sadà sattvàdvidyayà dakùiõàyanakàle 'pi tatpràptiraviruddheti bhàvaþ //20//



END BsRp_4,2.10.20

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,2.11.21þ


yoginaþ prati ca smaryete smàrte caite  | BBs_4,2.21 |



smçtibalàtkàlapràdhànyaü ÷aïkate-#<nanu ceti />#
÷rautadaharàdyupàsakasyàsmàbhiþ kàlànapekùoktà, smàrtayoginàü tu kàlàpekùà smçtàvucyata ityavirodhamàha-#<yogina iti />#
yogã daharàdyupàsaka eva smçtyuktaþ kiü na syàdityata àha-#<smàrte ceti />#
bhagavadàràdhanabuddhyànuùñhitaü karma yogaþ 'anà÷ritaþ karmaphalaü kàryaü karma karoti yaþ /
sa saünyàsã ca yogã ca'iti smçteþ /
dhàraõàpårvako 'kartçtvànubhavaþ sàükhyaü, 'indriyàõãndriyàrtheùu vartanta iti dhàrayan'iti smçteþ /
nanu ÷rutismçtyorbhinnàrthatvamayuktaü pratyabhij¤àvirodhàditi ÷aïkate-#<nanvagniriti />#
kàlàgrahiõaü prati bhinnàrthatvamuktam /
yadi tu ÷rautàrthapratyabhij¤ayà kàla÷abdo devatàparastarhyaikàrthyameveti samàdhyarthaþ /
tasmàdvidyàsàmarthyàtsarvadaiva diùñhaïgatasya upàsakasya phalapràptiriti siddham //21//


END BsRp_4,2.11.21

iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandakçtau ÷rãmacchàrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü caturthadhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //2//



#<// iti caturthasyàdhyàyasyotkràntigatiniråpaõàkhyo dvitãyaþ pàdaþ >#//


____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________



#<caturthe 'dhyàye tçtãyaþ pàdaþ />#


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.1.1þ


arciràdinà tatprathiteþ  | BBs_4,3.1 |



evamutkràntiü niråpya tatsàdhyaü màrgaü gantavyaü ca niråpayituü pàdamàrabhate-#<arciràdinà tatprathiteþ />#
vçttànuvàdapårvakamàdyàdhikaraõasya viùayaü màrgamàha-#<àsçtãti />#
virajà virajasaþ niùpàpà ityartha /
÷rutivipratipattyà saü÷ayaþ /
pårvaü yadàkadàcinmçtasyàpi phalapràptiruktà tadvadyena kenacinmàrgeõa gatiriti pårvapakùaphalaü vikalpaþ, siddhànte màrgaikyamiti vivekaþ /
upàsanàbhedàttaccheùatvena dhyeyànàü màrgàõàü bhedaþ, evakàràcca /
ki¤ca màrgabhede satyasmàdayaü màrgastvarayà pràpaka iti yuktaü na màrgaikya ityarthaþ /
upàsanàbhede 'pyupàsyabrahmaikyavanmàrgaikyaviruddhamiti siddhàntayati-#<evamiti />#
tasya màrgasya prasiddhatvàditi hetvarthaþ /
ye cetyavi÷eùa÷rutira÷rutagatividyàviùayayeti màrgabhedaü ÷aïkate-#<syàdetaditi />#
ekasyaiva màrgasyànekànyàgnyàdãni vi÷eùaõànãtyukte làghavànna màrgabhedaþ /
pratyabhij¤ànàcceti samàdhyarthaþ /
gantavyaikyaü vivçõoti-#<tathàhãti />#
paràvato dãrghàyuùo hiraõyagarbhasya parà dãrghàþ samàþ saüvatsarànvasanti kàryabrahmaõo yà jitiþ  sarvatra jayaþ, vyuùñirvyàptistàü labhata ityarthaþ /
evaü gantavyaikyavatpratyabhij¤ayà màrgaikyani÷cayàtprakaraõabhedo 'prayojaka ityuktaü saüpratyevakàratvaràvacanayorgatimàha-#<yattvityàdinà />#
ràtrau spaùñara÷myabhàvàdviduùo ra÷myayogapràptau tanniràsàrthamevakàro nànyavyàvçttyarthaþ /
yathà laukikamàrge vilambastathà arciràdau neti tvaràvacanopapattirityarthaþ /
màrgaikye liïgamàha-#<apiceti />#
÷ubhamàrgabàhulye tçtãyasthànoktirna syàditi bhàvaþ /
uttaramàrgaikye 'pyarciràdineti /
vi÷eùaõe ko heturityata àha-#<bhåyàüsãti># //1//



END BsRp_4,3.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.2.2þ


vàyum abdàd avi÷eùavi÷eùàbhyàm  | BBs_4,3.2 |



uktaü màrgasyaikyamupajãvya parvakramamàha-#<vàyumabdàt />#
arciràdiùvasmàdayamanantara iti krameõa vi÷eùaõavi÷eùyabhàva ucyata ityadhikaraõasya tàtparyamuktvà viùayamàha-#<sa etamiti />#
atràgnyanantaraü pañhito vàyurviùayaþ /
sa kiü arciràtmakàgneranantaramuta saüvatsaràtpara iti pàñhàdvakùyamàõavi÷eùa÷rute÷ca saü÷aye siddhàntamevopakramate-#<ucyata iti />#
puruùaþ upàsako 'smàllokàddehàtpraiti nirgacchati tasmai pràptàya puruùàya sa vàyustatra svàtmani vijihãte chidraü karoti, tena vàyudattena rathacakrachidratulyena dvàreõordhvamàdityaü gacchatãti ÷rutyarthaþ /
idànãü pårvapakùamàha-#<kasmàtpunariti />#
pàñhabalàdarciùo 'nantaro vàyurityarthaþ /
kauùãtakinàü pàñhamàtraü, na kramavi÷eùavàcã ka÷cicchabdo 'sti /
kàõvànàü tu tenetyårdhvamiti ca ÷abdàbhyàü kramani÷cayàtpàñhabàdha iti siddhàntàrthaþ /
astvarciràdimàrge chàndogyasthe saüvatsarapàñhàdvàyorabdàtparatvaü, vàji÷rutisthe tu saüvatsarasyà÷ruteþ kathamabdàtparo vàyurityata àha-#<vàjeti />#
tarhi devalokàdvàyumiti såtraü syàdityata àha-#<vàyumabdàditi tviti />#
saüvatsarasya màsàvayavitvànmàsànantaryaü saüvatsaràtparo devalokastataþ paro vàyurvàyoþ para àditya iti ÷rutidvaye kramo niùpannaþ /
teneti tçtãyà÷rutyà vàyoràdityapårvatvàvagamàditi, såtre tu vàyupadaü devalokapårvakavàyuparamiti sthitam //2//



END BsRp_4,3.2.2

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.3.3þ


tañito 'dhi varuõaþ saübandhàt  | BBs_4,3.3 |



evaü kauùãtakibhiragnyanantaraü pañhitasya vàyoþ sthànamuktvà vàyvanantaraü pañhitasya varuõasyàrciràdimàrge sthànamàha-#<taóito 'dhi varuõaþ saübandhàt />#
pañhito varuõàdirmàrgaparvatvena saübadhyate na veti saüdehe 'rciùo 'harityàdi pa¤camyàrciràdãnàü krameõa màrgaparvatayà baddhatvàdvàyoriva sthànavi÷eùa÷rutyabhàvàdalabdhasthàno varuõàdirna saübadhyata iti pràpte siddhàntamàha-#<àdityàditi />#
apàü vidyutkàryatvena saübandhe mànamàha-#<vidyotata iti />#
varuõasyàbdvàrà vidyusaübandhàt 'àgantukànàmante nive÷aþ'iti nyàyàycca vidyudànantarye sati yathàpàñhamindraprajàpatyoþ krama ityarthaþ //3//



END BsRp_4,3.3.3

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.4.4þ


àtivàhikàs talliïgàt  | BBs_4,3.4 |



evamarciràdãnàü kramaü niråpya svaråpaü niråpayati-#<àtivàhikàstalliïgàt />#
cihnanirde÷asàmyàlloka÷abdànnetçtvaliïgàcca saü÷ayaþ /
àdyapakùadvayaü pårvapakùaþ /
arciràdayo vidyudantà÷cetanà netàra÷càmànavapuråùeõa netrà saha pañhitatvàditi siddhàntayati-#<evamityàdinà />#
yathà÷rutyamànavasyàstu netçtvaü nàrciràdãnàmiti ÷aïkate-#<tadvacanamiti />#
puruùasyàmànavatvaü netçtvaü cetyubhayaparatve vàkyabhedaþ syàdato 'rciràdipadairnetàra eva mànavàþ prakçtàþ prakaraõabalàdvidyudanantaraü mànavasya netuþ pràptau prakaraõapràptanetçtvànuvàdenàmànavatvamekameva pratipàdyata iti vaktavyamityàha-#<neti />#
netçprakaraõànaïgãkàre tvamànavaþ puruùo gamayatãti vàkyaü bhidyeta amànavatvavannetçtvasyàpyapràpteriti bhàvaþ /
netçtvànuvàdaliïgasyànugràhakanyàyaparaü såtraü gçhõàti-#<nanviti># //4//



END BsRp_4,3.4.4

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.4.5þ


ubhayavyàmohàt tat siddheþ  | BBs_4,3.5 |



yadyanetàro 'cetanà evàrciràdayastarhi màrgatadgantrorubhayorapi vyàmohàdaj¤atvàdårdhvagatirna syàdataþ svayaü prayatna÷ånya÷cetanàntareõa neya iti laukikanyàyànugrahàttatsiddhernetçtvasiddheruktaliïgaü nyàyopedamiti såtràrthaþ /
pårvapakùadvayaü dåùayati-#<anavasthitatvàdityàdinà />#
arciraharàdãnàmasthiratvàdràtryàdau mçtasya pratãkùà nàstãtyuktatvàcca na màrgacihnatvaü bhogyatvaü và, devatàtve tvasthiratvadoùo nàstãtyarthaþ /
yattåpade÷asvàrasyàccihnatvaü bhàtãti, tatràha-#<arciùo 'hariti />#
cihnatvanetçtvasaü÷ayàcca vàkya÷eùànnirõaya ityàha-#<apiceti />#
yaduktaü loka÷abdàdbhogyatvamiti tannetyàha-#<saüpiõóiteti />#
såtràntaraü gçhõàti-#<kathaü punariti># //5//



END BsRp_4,3.4.5

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.4.6þ


vaidyutenaiva tatas tacchruteþ  | BBs_4,3.6 |



àmànavo vidyullokamàgato vaidyutastenetyarthaþ /
÷rutau vaidyutàllokàdityarthaþ /
÷rutyà varuõàdãnàü netçtvàbhàve 'pyanugràhakatvena màrgàntarbhàva iti bhàvaþ //6//



END BsRp_4,3.4.6

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.5.7þ


kàryaü bàdarirasya gatyupapatteþ  | BBs_4,3.7 |



evaü màrgaü niråpya gantavyaü cintayati-#<kàryaü bàdarirasya gatyupapatteþ />#
paraü brahma gantavyamiti pårvapakùe màrgasya muktyarthatà kàryaü brahmeti siddhànte bhogàrthateti matvà prathamaü siddhàntamàha-#<tatra kàryameveti />#
sarvagatasyàpi prade÷àntaravi÷iùñatvenàkà÷asya gantavyatvaü, dçùñaü, brahmaõastu pratyaktvànna kathamapi gantavyatetyarthaþ //7//



END BsRp_4,3.5.7

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.5.8þ


vi÷eùitatvàc ca  | BBs_4,3.8 |



brahmalokeùviti bahuvacanaloka÷abdàdhàrasaptamã÷rutibhirgantavyasya parasmàdvyàvçttatvàcca na paraü gantavyamityàha-#<vi÷eùitatvàcceti />#
parabrahmaõi bhogyatvopacàràdgauõã loka÷rutirityarthaþ /
napuüsakabrahma÷abdena kàraõavàcinà kàryaü lakùyate gantavyatvanyàyopetabahuvacanàdyaneka÷rutyanugrahàyaþ /
na cànàvçttiliïgàtparasya gantavyatà, kramamuktyà liïgasyànyathàsiddheriti bhàvaþ //8//



END BsRp_4,3.5.8

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.5.9-12þ


sàmãpyàt tu tadvyapade÷aþ  | BBs_4,3.9 |

kàryàtyaye tadadhyakùeõa sahàtaþ param abhidhànàt  | BBs_4,3.10 |
smçte÷ ca  | BBs_4,3.11 |

paraü jaiminir mukhyatvàt  | BBs_4,3.12 |



pratisaücaro mahàpralayaþ, tasminpràpte parasya hiraõyagarbhasyànte samaùñiliïga÷arãraråpavikàràvasàne brahmalokanivàsinaþ kutàtmànaþ ÷uddhadhiyastatrotpannasamyagdhiyaþ sarve brahmaõà mucyamànena saha paraü padaü pravi÷antãti yojanà /
evaü siddhàntamuktvà tena nirastaü pårvapakùamàha-#<kaü punarityàdinà># //9 //  //10 //  //11 //  //12//



END BsRp_4,3.5.9-12


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.5.13þ


dar÷anàc ca  | BBs_4,3.13 |



daharavidyàyàü kañhavallãùu parabrahmaprakaraõe ca tayordhvamàyanniti gatirdar÷ità //13//



END BsRp_4,3.5.13

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.5.14þ


na ca kàrye pratipattyabhisaüdhiþ  | BBs_4,3.14 |



evaü brahma÷rutyamçtatvaliïgàbhyàü prakaraõàcca paraviùayà gatirityuktaü, saüprati prajàpateþ sabhàü ve÷ma pràpnuyàmiti upàsakasya maraõakàle kàryapràptisaükalpa÷ruterna paraü gantavyamiti ÷aïkàü nirasyati-#<naca kàrya iti />#
parasya prakçtatvàt, ya÷aþpadasya paramàtmanàmatvaprasiddhyà ya÷aþpadenàtmoktiþ /
ya÷a àtmà bràhmaõànàmahaü bhavàmi, tathà ràj¤àü ya÷o vi÷àü ya÷a iti sàrvàtmyaliïgàcca parapràptisaükalpa evàyamityarthaþ /
astu ve÷mapratipattãcchà parabrahmaviùayà tathàpi sà kathaü gatipårvikà syàdityata àha-#<sà ceti />#
tattatra brahmaloke vidyàvidhãnenàparàjità pårasti brahmaõo hiraõyagarbhasya tenaiva prabhuõàü vimitaü nirmitaü hiraõmayaü ve÷màsti tatpratipadyate vidvàniti daharavidyàyàü gatipårvikà ve÷mapràptiruktà /
tena parabrahmaõyapi ve÷mapratipatti÷abdasàmànyàdgatipårvakatvaü tasyàþ sidhyatãtyarthaþ /
ki¤ca pada gatàviti dhàtupàñhàdve÷ma prapadye ityatra màrgàpekùà bhàtãtyàha-#<paderapãti />#
pårvapakùamupasaüharati-#<tasmàditi />#
àdya eva siddhàntapakùa iti dçóhãkartumupasaükramate-#<tàviti />#
brahma÷abdamukhyatvàdihetånàmàbhàsatvþaü sphuñayati-#<nahãti />#
gantavyatvasya brahmalokeùviti bahuvacanàdeþ saükalpàdeva gandhàdidivyabhoga÷rute÷ca parabrahmaõyasaübhavànmukhyàrthatyàga ityarthaþ /
yadyapyetadvai satyakàma paraü càparaü ca brahmetyàdi÷rutiùu prayogasàmyàdbrahma÷abda ubhayatra råóhatayà mukhyaþeva tathàpi pårõe parasminnavayavàrthasya nirati÷ayamahattvasya làbhàdaparabrahmaõyamukhya ityaïgãkçtamiti mantavyam /
yaduktaü kañhavallãùu prakaraõabalàdgatiþ paraviùayeti, tatràha-#<pareti />#
yathà vidyàsaübaddhasuùumnàstutyarthaü tadasaübaddhanàóyantarakãrtanaü tathà paravidyàstutyarthaü tatprakaraõe 'pyaparavidyà÷rayagatikãrtanaü yujyate, gatiü vinàpi hi paravidyà nirati÷ayaphalà tasyàü tvaparavidyàphalaü gatisàdhyamantarbhavatãti stutilàbhàdityarthaþ /
yadapyuktaü pràptisaükalpo 'pi prakçtaparaviùaya iti tannetyàha-#<prajàpateriti />#
prajàpatisabhàve÷ma÷rutibhistatsaüghàtàtmakavàkyena ca prakaraõaü, bàdhyaü, ya÷o 'hamiti sàrvàtmyaü tåpàsanàrthamaparabrahmaõyupayujyata ityartha /
svapakùamuktvà paramataü dåùayati-#<kecidityàdinà />#
sarvagatasya svàtmabhåtasyàpi brahmaõaþ saüsàrade÷àdde÷àntareõa tatkàlàtkàlàntareõa vi÷iùñatayà gantavyatvaü syàditi pçthivãvayodçùñàntàbhyàü ÷aïkate-#<nanviti />#
yatnaü vinaiva pràptamananyatvam, avasthàtadvatorabhedàtsvàtmabhåtatvam /
nanu yuktaü bhåvayasoþ pràptayorapi de÷àntarakàlàntaravi÷iùñatvena gantavyatvaü tayorgantçbhinnatvàt, brahmaõastu gantrabhinnasya kathaü gantavyatvaü tatràha-#<sarva÷aktãti />#
yà pràptà bhåþ sà na gantavyà yacca gantavyaü de÷àntaraü tattvapràptamiti kutaþ pràptasya gantavyatà vayaso 'pi kàlàntare 'bhivyaktimàtraü na gantavyatvamiti vastugatiþ /
aïgãkçtya vi÷iùñabhåvayasorgantavyatàü parabrahmaõo de÷akàlavai÷iùñyàbhàvànna katha¤cidapi gantavyatetyàha-#<netyàdinà />#
'anàdimatparaü brahma'ityàdyà smçtirdç÷yavi÷eùasya dç÷i kalpitatvàddçgàtmano nirvi÷eùateti nyàyaþ /
saguõameva brahma såtràtmàpekùayà paraü gantavyaü, nirvi÷eùaü tu nàstyeveti ÷aïkate-#<jagadutpattãti />#
kiü nirvi÷eùasyàsattvaü mànabhàvàtsavi÷eùa÷rutivirodhàdvà /
nàdya ityàha-#<neti />#
dvitãyaü ÷aïkate-#<utpattyàdãti />#
savi÷eùa÷rutãnàü nirvi÷eùa÷ruti÷eùatvànna virodha ityàha-#<neti />#
nirvi÷eùa÷rutãnàmeva savi÷eùa÷ruti÷eùatvaü kiü na syàdityàha-#<kasmàditi />#
tàsàü svàrthe phalavattvena niràkàïkùatvàccheùità vi÷eùa÷rutãnàü tvaphalatvànniùedhyavi÷eùasamarpaõàdidvàreõa ÷eùatvaü phalavatsaünidhàvaphalaü tadaïgamiti nyàyàdityàha-u#<cyata ityàdinà />#
na kevalaü nyàyàccheùatà kintu ÷rutyàpãtyàha-#<pratyakùaü tviti />#
tatra målakàraõe brahmaõyetacchuïgaü jagadàtmakaü kàryamutpannamityupakramya tena ÷uïgena tanmålamanvicchetyupasaühàre sata eva j¤eyatvamuktaü chàndogye /
tathà taittirãyake 'pi jagajjanmàdyanuvàdena brahmaõa eva j¤eyatvaü dar÷itamataþ sçùñi÷rutãnàü ÷rutyaiva nirvi÷eùadhã÷eùatà bhàtãtyarthaþ /
evaü brahmaõo nirvi÷eùatvànna gantavyateti phalitamàha-#<evamiti />#
spaùñaniùedhàcca parasya na gantavyatetyàha-#<na tasyeti />#
evaü gantavyàlocanayà gatiü nirasya gantràlocanayàpi nirasyati-#<gatikalpanàyàü cetyàdinà />#
bhedàbhedena dvau kalpàvatyantabhedastçtãyaþ kalpaþ /
nanvatyantàbhedakalpaþ kimiti noktaþ, tatràha-#<atyanteti />#
kalpatraye kiü dåùaõamiti pçcchati-#<yadyevamiti />#
kalpadvaye 'pi doùàntaramàha-#<vikàràvayavapakùayo÷ceti />#
vikàràvayavaråpajãvavi÷iùñasyaþ brahmaõaþ sthiratvàjjãvànàü gatyàgatã na syàtàm /
nahyacalàtisthålapàùàõasthayormaõóåkapàùàõàvayavayo÷calanamastãtyathraþ /
asmàkaü tvaj¤ànàtkalpitopàdhibhirgatyàgativibhrama iti bhàvaþ /
tçtãyakalpamanådya vikalpya dåùayati-#<athetyàdinà />#
abheda÷rutivirodharåpo doùo mama nàstãti bhedàbhedavàdyàha-#<vikàràvayavayoriti />#
bhinnayorabhedo mukhyo na yukto virodhàditi pariharati-#<neti />#
ki¤ca pakùatrayamapyayuktaü saüsàritvasya tàttvikajãvabhàvasya nà÷e tàttvivajãvasvaråpanà÷aprasaïgàt /
nacàsmàbhiriva tvayà brahmàtmatvaü jãvasya tàttvikaråpamaïgãkçtaü yadasya saüsàranà÷e 'pi na na÷yedityàha-#<sarveùviti />#
nanu kiü brahmatvena, saüsàràbhàvaþ kila mokùaþ sa ca karmàbhàvamàtreõa setsyatãti kramajaóànàü matamudbhàvya nirasyati-#<yattvityàdinà /
taditi />#
evaüvçttaü mokùaheturityasminnarthe mànàbhàvàdityarthaþ /
tarka eva mànamityata àha-#<na caitattarkayitumiti />#
nanu tavàpyetattarkamàtramekasmi¤janmanyanekaviruddhaphalànàü karmaõàü bhogàyogàdastyava÷iùñaü karma janmàntarasya nimittamityà÷aïkya tatra mànamàha-#<karma÷eùasadbhàvasiddhi÷ceti />#
santvanàrabdhaphalàni puõyapàpàni teùàü nityàdyanuùñhànena kùayànna janmàntaramiti ÷aïkate-#<syàdetaditi />#
puõyena puõyasya na nà÷aþ avirodhàdanyathàtiprasaïgàt /
pàpasyàpi sarvàtmanà puõyanà÷yatve mànaü nàstãti saücitapuõyapàpàbhyàü janmàntaraü durvàramityàha-#<tannetyàdinà />#
kriyamàõanityàdinàpi janma syàt, karmaõà pitçloka ityavi÷eùa÷ruteþ, smçte÷cetyàha-#<naca nityeti />#
pratyavàyaniràsàrthe nityàdyàcàre satyanu pa÷càtphalàntaraü niùpadyata ityatra dçùñàntaþ /
#<tadyatheti />#
nirmite àropite satãtyarthaþ /
tathàpi kàmyàdikarmasattàni÷cayo nàstyata àha-#<saü÷ayitavyaü tviti />#
j¤ànaü vinà dehapàte mokùa eveti ni÷cayàlàbhàttvatpakùe kùatiriti bhàvaþ /
brahmabhinnasya jãvasyaü kartçtvàdisvabhàvasya mokùà÷àpi na yuktetyàha-#<naceti />#
kartçtvàdiråpaü kàryaü na svabhàvaþ kintu tacchaktiriti ÷aïkate-#<syàdetaditi />#
kàryagamyàyàþ ÷akteþ kàryasyàtyantànutpàde sattvamayuktamataþ ÷aktisattve tadviùayasya kàryasyàdçùñade÷akàlàdinimittànàü càtmanà ÷aktidvàrà nityasaübaddhatvànmokùo na syàditi pariharati-#<taccetyàdinà />#

mokùasiddhyarthaü jãvasya brahmatvàïgãkàre saüsàrànupapattimà÷aïkyàj¤ànàdupapattimasakçduktàü smàrayati-#<parasmàdityàdinà />#
pràsaïgikaü parihçtya paramaü prakçtamupasaüharati-#<tadevamiti />#
nanu paravidyàyàmapyàpnotipadena gatiþ ÷rutetyata àha-#<brahmavidàpnotãti />#
vaiphalyàcca gaterna paraviùayatvamityàha-#<apiceti />#
anucintanapakùaü pratyàha-#<naca nityasiddhati />#
kathaü tarhi kai÷citparaviùayatvaü gateruktamityà÷aïkya bhràntetyàha-#<tatra paràpareti />#
pra÷napårvakaü paràparabrahmavibhàgaü vadannaparabrahmaõi gaterarthavattvamàha-#<kiü dve ityàdinà />#
vyàpino jãvasya kathaü gatistatràha-#<sarvagatatve 'pãti># //14//



END BsRp_4,3.5.14

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.6.15þ


apratãkàlambanàn nayatãti bàdaràyaõa ubhayathà ca doùàt tatkratu÷ ca  | BBs_4,3.15 |



evaü gantavyaü niråpya gantçnnirdhàrayati-#<apratãketi />#
'sa evainàn brahma gamayati'ityavi÷eùa÷ruteþ tatkratunyàyàcca /
saü÷ayamàha-#<idamiti />#
aniyamàdhikaraõe tattvavido 'nyatra sarvopàsakànàü màrgopasaühàra uktaþ, idànãmapatãkopàsakànàmeva màrgo na sarveùàü vikàropàsakànàmityubhayathàbhàvoktau pårvoktavirodhaþ syàt, tasmàdupàsakamàtrasyottaramàrgasiddhiriti pårvapakùaphalaü, siddhànte tåbhayathàbhàvasiddhiþ /
adoùàditi såtre paracchedaþ, avirodhàdityarthaþ /
aniyamaþ sarvàsàmiti såtre sarva÷abdasya pratãkopàsakànyaparatvàditi bhàvaþ /
yadyapi pratãkadhyàyinàü pitçyàõatçtãyasthànayoraprave÷àdarciràdimàrgo vàcyastathàpi teùàü vidyutparyantameva gamanamastu na brahmapràptirbrahmakratutvàbhàvàt /
yo yat dhyàyati sa tatpràpnoti hi tatkratunyàyaþ ÷rutimålaþ /
pratãkeùu ca nàmàdiùu dhyeyeùu brahmaõo guõatvàt, na brahmadhyàyitvamasti /
asya ca nyàyasya pa¤càgnividyàyàmàhatyavàdàtpratyakùavacanàdbàdha iùña iti såtrabhàùyàrthaþ //15//



END BsRp_4,3.6.15

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,3.6.16þ


vi÷eùaü ca dar÷ayati  | BBs_4,3.16 |



ki¤ca pratãkatàratamyena phalatàratamya÷ruterna pratãkadhyàyinàü brahmapràptirityàha-#<vi÷eùaü ceti />#
tasmàdasati vacane brahmadhyàyina eva brahmagantàra iti siddham //16//



END BsRp_4,3.6.16

#<iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatkçtau bhàùyaratnaprabhàyàü caturthàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //3//>#



#<// iti caturthasyàdhyàyasya saguõavidyàvato mçtasyottaramàrgàmidhànàkhyastçtãyaþ pàdaþ >#//


____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________



#<caturthe 'dhyàye caturthaþ pàdaþ />#


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.1.1þ


saüpadyàvirbhàvaþ svena ÷abdàt  | BBs_4,4.1 |



pårvapàde brahmopàsakànàü kàryabrahmapràptiruktà, saüprati teùàmai÷varyavi÷eùaü bràhmalaukikaü pàdasyottaràrdhena prapa¤cayiùyannàdàvabhyarhitaparavidyàpràpyaü nirvi÷eùabrahmabhàvamàha-#<saüpadyàvirbhàvaþ svena÷abdàt />#
nirguõavidyàphalavàkyamudàhçtya sva÷abdasya svãyàgantukaråpasvàtmaråpavàcitvàbhyàü saü÷ayamàha-#<evamiti />#
pårvapakùe mokùasya svargàdavi÷eùaþ, siddhànte vi÷eùa iti phalaü, tatra mokùa àgantukaþ, phalatvàtsvargavaditi nyàyopetayàbhiniùpatti÷rutyà pårvapakùamàha-#<kimityàdinà />#
sva÷abda÷rutibàdhito nyàyaþ abhiniùpatti÷ca sàkùàtkàravçttyabhipràyà bandhadhvaüsajanmanyaupacàrikveveti matvà siddhàntayati-#<evamiti />#
mokùasya phalatvena pràptàgantukatvaniràsàrthaþ sva÷abda iti yuktaü svãyavàcitve 'tvanarthakànuvàdaþ syàdityarthaþ //1//



END BsRp_4,4.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.1.2þ


muktaþ pratij¤ànàt  | BBs_4,4.2 |



såtràntaraü gçhõàti-#<kaþ punariti />#
jàgarite hyàndhyàdidehadharmavànbhavati svapne tu hata eva kenacit /
apica putràdinà÷àdroditãva bhavati, suùuptau tu vi÷eùàj¤ànàdvinaùña iveti, bandhada÷àyàü kaluùitàtmanà tiùñhati mokùe tu vigalitàkhiladuþkhaþ paritaþ pradyotamànapårõànandàtmanàvatiùñhata iti mahàn vi÷eùa ityarthaþ //2//



END BsRp_4,4.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.1.3þ


àtmà prakaraõàt  | BBs_4,4.3 |



#<kàryagocaramiti />#
kàryaü jyotiþpràptamityarthaþ /
kàryaü pràpto 'pi muktaþ kiü na syàdityata àha-#<na cànativçtta iti># //3//



END BsRp_4,4.1.3

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.2.4þ


avibhàgena dçùñatvàt  | BBs_4,4.4 |



#<avibhàgena dçùñatvàt />#
svaråpasthitamuktamupajãvya vàdivivàdàt brahmabhedàbhedasaü÷aye satyatyantabhedaü pårvapakùamuktvà siddhàntamàha-#<yasyeti># //4//



END BsRp_4,4.2.4

____________________________________________________________________________________________
START BsRp_4,4.3.5þ


bràhmeõa jaiminir upanyàsàdibhyaþ  | BBs_4,4.5 |



#<bràhmeõa jaiminiþ>#uktaü brahma svaråpamupajãvya sa kiü satyena sarvaj¤atvàdidharmeõa yuktastiùñhati uta dharmasya ÷a÷a÷çïgavadatyantàsattvàccinmàtràtmanà tiùñhati kiü và vastuta÷cinmàtro 'pi jãvàntaravyavahàradçùñyà kalpitasarvaj¤atvàdimàniti munivipratipatteþ saü÷aye satyàdyaü pårvapakùamàha-#<adhunetyàdinà />#
tattatpakùasiddhireva phalaü draùñavyam /
so 'nveùñavya itividhyartha udde÷o ya àtmetyàdiråpanyàsa÷abdàrthaþ /
àdipadàdvidhivyapade÷agrahaþ /
tatràj¤àtaj¤àpako vidhistamàha-#<tathà sa tatreti />#
sarvaj¤a ityàdistu vyapade÷o 'yaü hi nodde÷aþ vidhyabhàvànnàpi vidhiþ siddhavannirde÷àdityarthaþ //5//



END BsRp_4,4.3.5

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.3.6þ


cititanmàtreõa tadàtmakatvàd ity auóulomiþ  | BBs_4,4.6 |



satyatvàdidharmàõàü satyatvaü dåùayannatyantàsattvapakùamàha-#<cititanmàtreõeti />#
citi÷caitanyaü, ÷abdaj¤ànàdyo vikalpo 'sanpratyayastajjàþ atyantàsanta iti yàvat /
astvabhàvadharmàõàmasattvaü bhàvadharmàõàü tu sattvamityà÷aïkya teùàmapyaupàdhikatvàdasattvamityàha-#<satyakàmeti />#
cinmàtre mukte jakùaõàdi÷rutiþ kathaü tatràha-#<ata eva ceti />#
sarvadharmaniùedhàdevetyarthaþ //6//



END BsRp_4,4.3.6

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.3.7þ


evam apy upanyàsàt pårvabhàvàd avirodhaü bàdaràyaõaþ  | BBs_4,4.7 |



dharmàõàü satyatvamatyantàsattvaü ceti pakùadvayamayuktam /
advaita÷rutãnàü sarvaj¤atvàdi÷rutivyavahàrayo÷ca bàdhàpàtàdatastçtãyapakùaþ ÷reyàniti siddhàntayati-#<evamapãti />#
atra kecinmuhyanti-akhaõóacinmàtraj¤ànànmuktasyàj¤ànàbhàvàtkuta àj¤ànikadharmayoga iti, te itthaü bodhanãyàþ /
ye ã÷varadharmàsta eva cidàtmani mukte jãvàntarairvyavahriyante iti /
naca målàvidyaikyàttannà÷e kuto jãvàntaramiti vàcyaü, na vayaü tannà÷e jãvàntaravyavahàraü bråmaþ, kintu tadaü÷anà÷enàü÷àrabdhàdhyàtmika÷arãradvayàbhimànino muktàvaü÷àntaropàdhikà jãvà vyavahartàra iti vadàmaþ /
tarhi nànavidyàpakùa eva kuto nàdriyate jãvabhedasyàva÷yakatvàditi cet /
na /
prakçtinànàtvaü pratijãvaü prapa¤cabheda ityàdyapràmàõikànekàrthagauravàditi sarvavçddhasaümata ekàvidyàpakùa eva ÷reyàn, aü÷abhedena ca bandhamuktivyavastheti saükùepaþ //7//



END BsRp_4,4.3.7

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.4.8þ


saükalpàd eva tu tacchruteþ  | BBs_4,4.8 |



evaü paravidyàphalamuktamidànãmaparavidyàphalaü prapa¤cayati-#<saükalpàdeva tu tacchruteþ />#
evakàrasyàyogànyayogavyavacchedasàdhàraõyàtsaü÷ayaþ, brahmalokaü gatasyopàsakasya saükalpo yatnàntarasàpekùaþ, bhogasàmagrãsaükalpatvàdasmadàdisaükalpavat /
na caivakàravirodhaþ saükalpena sàmagryà ayogavyavacchedena saulabhyàrthatvàt, yatnànaïgãkàre bhogapuùñyasiddhe÷ceti pårvapakùàrthaþ /
atra lokavçttànusaraõaü phalaü, siddhànte tu vidyàbalena saükalpasyaiva bhogapuùñikaratvasiddhiriti bedaþ /
ki¤ca yadi bhogasaükalpànantaramapi yatnàntarasàdhyanimittàpekùà syàttarhi nimittapràpteþ pràgjàtasaükalpasya vandhyatvaü syàdbhoge vilambàttataþ satyasaükalpa÷ruterna yatnàntaràpekùetyàha-#<nimittàntaramapi tviti># //8//



END BsRp_4,4.4.8

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.4.9þ


ata eva cànanyàdhipatiþ  | BBs_4,4.9 |



nanvã÷varàdhãnasya viduùaþ kathaü saükalpamàtràdbhogasiddhistatràha-#<ata eveti />#
ã÷varadharma eva viduùyàvirbhåta iti na saükalpabhaïga iti bhàvaþ //9//



END BsRp_4,4.4.9

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.5.10-11þ


abhàvaü bàdarir àha hy evam  | BBs_4,4.10 |

bhàvaü jaiminir vikalpàmananàt  | BBs_4,4.11 |




evakàravanmanaseti vi÷eùaõenànyayogavyavacchedàddehàdyabhàva iti pårvapakùayati-#<abhàvaü bàdariràha hyevam />#
atràpi vàdivivàdàtsaü÷ayaþ, tatra dehàdayo na santyeva sadà santyeveti ca pakùadvayaü pårvapakùaþ /

kàlabhedenecchayà santi na santi ceti siddhàntapakùo draùñavyaþ /
phalaü tu tattacchrutermukhyatvamiti vivekaþ //10 //  //11//


END BsRp_4,4.5.10
END BsRp_4,4.5.11


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.5.12-14þ


dvàda÷àhavad ubhayavidhaü bàdaràyaõo 'taþ  | BBs_4,4.12 |

tanvabhàve sandhyavad upapatteþ  | BBs_4,4.13 |

bhàve jàgradvat  | BBs_4,4.14 |



#<dvàda÷àhavaditi />#
ya evaüvidvàüsaþ satramupayanti ityupàyicodanàgamyatva÷ruterdvàda÷àhasya satratvaü, àsateti copayantãti và coditatvaü satralakùaõamiti sthitiþ /
tathà dvàda÷àhena prajàkàmaü yàjayediti yajaticodanàdar÷anànniyatakartçkatvàvagamena dviràtràdivadahãnatvaü cetyarthaþ //12 //  //13 //  //14//


END BsRp_4,4.5.12-14


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.5.15þ


pradãpavadàve÷as tathà hi dar÷ayati  | BBs_4,4.15 |



#<pradãpavadàve÷aþ />#
saükalpamàtrànnirmitadehànupajãvya teùåbhayathàdar÷anàtsaü÷ayamàha-#<bhàvamiti />#
anàdiliïga÷arãrasyaikasminneva ÷arãre bhàvànnirmitànekadeheùu bhogàsiddhiþ pårvapakùaphalaü, siddhànte tatsiddhiriti matvà såtraü vyàcaùñe-#<yathetyàdinà />#
sa ekadhà tridhà pa¤cadhetyàdi÷rutyà viduùa evànekadhàbhàva uktaþ /
vidvàüstu na deho nàpi cinmàtraþ /
kintu liïgopahitàtmà /
naca tasya liïgabhedaü vinànekatvaü saübhavati /
ataþ ÷rutibalàdekasyaivànàdiliïgasyànekadeheùu prave÷ena bheda eùñavyaþ /
yadyapi målapradãpasya vartyantareùåtpannadãpànàü càtyantabhedo 'sti liïgasya tu dehabhedakçto bhedo na svataþ, svato liïgabhede tadupahitajãvabhedàdanusaüdhànànupapatteþ /
àgantukànekaliïgasçùñàvasatkàryavàdàpàtàcca /
tathàpi pradãpatvajàtyaikyena vyaktiùvaikyàropàt dçùñàntadàrùñàntikayoþ sàmyaü dçùñavyam /
tathàca yathà pradãpo 'naikavartiùu pravi÷ati evaü vidyàyogabalàdvidvaliïgasya vyàpitvàdanekadeheùu yugapadàve÷a iti såtràrthaþ /
viduùo 'nekadhàtvaü ÷rutamanyathà na ghañata ityàha-#<naitaditi />#
ita÷ca sàtmakatvamityàha-#<naca niràtmakànàmiti />#
yadanàdi mana ekadehasthaü tadanusàrãõi dehàntarasthàpi manàüsi bhavanti tadavasthànàü tanniyamyatvasaübhavàditi /
atra yoga÷àstrasaümatimàha-#<eùaiveti />#
nirmàõacittànyasmitàmàtràtpravçttibhede prayojakaü cittamekamanekeùàmiti hi bhagavatpata¤jalinà såtritam /
yogino 'bhimànamàtrànnirmàõacittàni nirmàõadeheùu bhavanti, teùàü niyàmakamanàdicittamityarthaþ //15//



END BsRp_4,4.5.15

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.6.16þ


svàpyayasaüpatyor anyataràpekùam àviùkçtaü hi  | BBs_4,4.16 |



uttarasåtravyàvartya÷aïkàmàha-#<kathaü punariti />#
salilavatsalilaþ, svaccha ityarthaþ /
na tu taddvitãyamastãti kvacitsuùuptimadhikçtyoktaü 'tatkena kam'ityàdi kvacinmuktiü prakçtyoktam /
evaü vi÷eùaj¤ànàbhàvavacanaü suùuptimuktyanyataràpekùaü saguõopàsakasya bhogoktau na virudhyate bhinnaviùayatvàdityàha-#<svàpyayeti />#
tatraiva ÷rutau tadadhikàrava÷àtsuùuptyàdiprakaraõabalàt, uktavacanànàmanyataràpekùatvamàviùkçtaü hi yatastato 'vagamyata ityarthaþ /
atra samutthànàdivàkyaü muktiviùayaü yatra suptà iti suptiviùayamiti vibhàgaþ //16//



END BsRp_4,4.6.16

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.7.17þ


jagadvyàpàravarjaü prakaraõàd asaünihitatvàc ca  | BBs_4,4.17 |



#<jagadvyàpàravarjam />#
saükalpàdevetyàdinoktai÷varyasya jagatsçùñyàdivyatiriktaviùayatvenàtràpavàdàtsaügatiþ /
ubhayathà dar÷anàtsaü÷ayaþ /
ã÷varanànàtvaü pårvapakùaphalaü, siddhànte tu vidyàyoginàmã÷varaniyamyatvàdekasya nityasiddhasye÷varasyaiva jagatkartçtvasiddhiriti vivekaþ /
pralayàtsargasamaye yasyekùaõapårvaü kartçtvaü ÷rutau prakçtaü tasyaiva niyantçtvàdirjagadvyàpàraþ /
naddhyupàsakànàü dehaü vinekùaõaü saübhavati /
ki¤ce÷varasya nityasiddhatvàcchabdaikasamadhigamyatvàcca jagatsraùñçtvaü yuktaü, na tu tatprasàdalabdhasiddhãnàü jãvànàmityàha-#<nitya÷abdanibandhanatvàcceti />#
ki¤ca viduùàü samapràdhànye mitho virodhaþ /
ekaü pratyanyeùàü guõatve tveka eve÷vara ityàha-#<samanaskatvàditi># //17//



END BsRp_4,4.7.17

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.7.18þ


pratyakùopade÷àd iti cen nàdhikàrikamaõóalasthokteþ  | BBs_4,4.18 |



adhikàre niyojayatyàdityàdãnityàdhikàrikaþ, sa càsau maõóalastha÷ca tasya pràpyatvokterityarthaþ /
manasaspatiþ såryamaõóalàntaþsthaþ paramàtmà 'tat saviturvareõyaü bhargo devasya dhãmahi /
dhiyo yo naþ pracodayàt'iti ÷ruteþ /
tathàca yadi pårvaü niraïku÷aü svàràjyamuktaü syàttarhi ã÷varasyàgre pràpyatàü na bråyàt /
ato bhoge svàràjyaü na jagajjanmàdiùviti bhàvaþ /
vàkpatitvàdikamapã÷varàdhã÷varàdhãnamityàha-#<tadanusàreõeti />#
uktanyàyaü  kàmacàràdivàkyeùvatidi÷ati-#<evamiti># //18//



END BsRp_4,4.7.18

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.7.19þ


vikàràvarti ca tathà hi sthitim àha  | BBs_4,4.19 |


jagadvyàpàra upàsakapràpyaþ tadupàsyaniùñhatvàtsaükalpasiddhyàdivadityà÷aïkyopàsyasthanirguõasvaråpe vyabhicàramàha-#<vikàràvarti ceti># //19//



END BsRp_4,4.7.19

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.7.20þ


dar÷ayata÷ caivaü pratyakùànumàne  | BBs_4,4.20 |



nirguõasvaråpe pramàõamàha-#<dar÷ayata÷ceti />#
yathà j¤ànàbhàvànnirguõaü na pràptaü tathà dhyànàbhàvàjjagatsraùñçtvàdi na pràpyate /
dhyànàbhàva÷ca vidhyabhàvàditi bhàvaþ //20//



END BsRp_4,4.7.20

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.7.21þ


bhogamàtrasàmyaliïgàc ca  | BBs_4,4.21 |



tamupàsakaü brahmalokagatamàha-hiraõyagarbhaþ mayà khalvimà àpo amçtaråpà mãyante bhujyante tavàpyasau loko 'mçtodakalakùaõa ityarthaþ /
÷rutyantaramàha-#<sa yatheti />#
bhogasàmye sa dçùñànto yathetyarthaþ /
teno ityu÷abdo 'pyarthaþ /
salokatàmapãtyanvayaþ /
sàyujyaü samànadehatvaü krameõa muktirvà //21//



END BsRp_4,4.7.21

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_4,4.7.22þ


anàvçttiþ ÷abdàd anàvçttiþ ÷abdàt  | BBs_4,4.22 |



÷àstrasamàptiü såcayantsåtrakàraü påjayati-#<bhagavàniti />#
bhagavattvaü sarvaj¤atvam /
såtradvàrà ÷iùyàõàmàcàre sthàpanàdàcàryatvam /
bàdaràyaõapadena badarikà÷ramavàsoktyà nityasarvaj¤asya paramagurornàràyaõasya prasàdadyotanàttapraõãta÷àstre niravadyatàü dyotayati /
saguõavidyàyàþ sàti÷ayaphalatve 'pi tato nirguõavidyànàvçttirityàha-#<anàvçttiþ ÷abdàdanàvçttiþ ÷abdàt />#
ye brahmalokaü gacchanti te taü pràpya nàvartante iti saübandhaþ /
lokaü vi÷inaùñi-#<yasminniti />#
ito 'smàtpçthivãlokàttçtãyasyàü divi yo brahmalokastasminnara iti õya iti càrõakatulyau sudhàhçdàvityarthaþ /
airamannamayaü, madãyaü madakaraü saraþ, somasavanaþ amçtavarùã /
yadyapi teùàmiha na punaràvçttirimaü mànavamiti ca ÷rutiùvihemamiti vi÷eùaõàdasminkalpe brahmalokaü gatànàü kalpàntare àvçttirbhàti, tathàpã÷varopàstiü vinà pa¤càganividyà÷vamedhadçóhabrahmacaryàdisàdhanairye gatàsteùàü tattvaj¤ànaniyamàbhàvàdàvçttiþ syàt, ye tu daharàdã÷varopàstyà gatàsteùàü saguõavidyàphalakùaye 'pi niravagrahe÷varànugrahalabdhàtmaj¤ànànmuktiriti niyama ityabhipretyàha-#<antavattve 'pi tviti />#
nanvatra såtrakçtà saguõavidàmevànàvçttikrama ukto na nirguõavidàü tatra ko heturityà÷aïkya teùàmàvçtti÷aïkàbhàvàdityàha-#<samyagiti /
tadà÷rayaõeneti />#
saguõavidàmàvçttipràptau samyagdar÷anà÷rayaõenaivànàvçttiþ sàdhità, ataþ svata eva samyagdar÷inàmàvçtti÷aïkà neti kimu vàcyamityarthaþ /
yatràdhyàyasamàptistatra padamàtrasyàbhyàso dar÷itaþ, iha såtrasyaivàbhyàsàcchàstrasamàptirdyetyata ityàha-#<anàvçttiþ ÷abdàditi />#
evaü samanvayoktyà brahmàtmaikyasya vedàntapramàõakatvamavadhàrayituü vàkyàrthaj¤àne smçtitarkàdisarvaprakàravirodhaþ parihçtaþ, sàdhanasaüpatti÷ca dar÷ità, tasmàdvivekàdisàdhanasaüpannasya ÷ravaõàdyàvçttinirastasamastapratibandhasyàkhaõóàtmasaübodhàtsamålabandhadhvaüse satyàvirbhåtaniùkalaïkànantarasvaprakà÷acidànandàtmanàvasthànamiti siddham //22//


END BsRp_4,4.7.22





nànàvidhagranthajàtaü vãkùya samyagyathàmati /
÷àrãkasya bhàùyasya kçtà vyàkhyà satàü mude //1//

antaryàmã jagatsàkùã sarvakartà raghådvahaþ /
ato 'tra doùo '÷aïkyaþ syàdeùa hyeveti÷àsanàt //2//

vakùasyakùõo÷ca pàr÷ve karatalayugale kaustubhàbhàü dayàü ca sãtàü kodaõóadãkùàmabhayavarayutàü vãkùya   ràmàïgasaïgaþ /
svasyàþ kva syàditãyaü hçdi kçtamananà bhàùyaratnaprabhàkhyà, svàtmànandaikalubdhà raghuvaracaraõàmbhojayugmaü  prapannà //3//



iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmadgopàlasarasvatãpåjyapàda÷i ùya÷rãgovindànandabhagavatkçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü caturthàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ samàptaþ //


#<// iti caturthasyàdhyàyasya brahmapràpti-brahmalokasthitiniråpaõàkhya÷caturthaþ pàdaþ >#//


#<// iti ÷rãmadbrahmasåtra÷àïkarabhàùye phalàkhya÷caturtho 'dhyàyaþ >#//


#<// oü tatsat >#//