Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 2 with Govindananda's Ratnaprabhavyakhya, a subcommentary on Samkara's Sarirakamimamsabhasya [Sutra text added!] Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE SYSTEM: BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra BsRp_n,n.n.n = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra #<...># = BOLD ## saccidÃnandarÆpÃya k­«ïÃyÃkli«ÂakÃriïe / namo vedÃntavedyÃya gurave buddhisÃk«iïe //1// sÃækhyÃdism­tiyuktibhirna calito vedÃntasiddhÃntago nirmÆlairvividhÃgamairavidito vyomÃdijanmÃpyaya÷ / utpattyantavivarjitaÓcitivapurvyÃpi ca kartÃæÓako liÇgena prathito 'pi nÃmatanuk­ttaæ jÃnakÅÓaæ bhaje //2// ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.1.1þ ____________________________________________________________________________________________ sm­tyanavakÃÓado«aprasaÇga iti cen nÃnyasm­tyanavakÃÓado«aprasaÇgÃt | BBs_2,1.1 | 'nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi'iti ÓruternÃmatanuk­dapi saæj¤ÃmÆrtivyÃkartÃpi liÇgaÓarÅropÃdhinà karteti aæÓa iti ca prathita÷ prasiddho yastaæ pratyagabhinnaæ paramÃtmÃnaæ mÆlaprak­tiniyantÃraæ bhaje ityartha÷ / sm­tiprasaÇgÃtpÆrvottarÃdhyÃyayorvi«ayavi«ayibhÃvasaægatiæ vaktuæ v­ttaæ kÅrtayati-## janmÃdisÆtramÃrabhya jagadutpattyÃdikÃraïaæ brahmeti pratipÃditaæ, 'ÓÃstrad­«Âyà tu'ityÃdisÆtre«u sa evÃdvitÅya÷ sarvÃtmetyuktaæ, 'ÃnumÃnikam'ityÃdinà kÃraïÃntarasyÃÓrautatvaæ darÓitamityartha÷ / evaæ prathamÃdhyÃyasyÃrthamanÆdya tasmin vi«aye virodhaparihÃravi«ayiïaæ dvitÅyÃdhyÃyasyÃrthaæ pÃdaÓa÷ saæk«ipya kathayati-## atra prathamapÃde samanvayasya sÃækhyÃdism­tiyuktibhirvirodhaparihÃra÷ kriyate / dvitÅyapÃde sÃækhyÃdyÃgamÃnÃæ bhrÃntimÆlatvamavirodhÃya kathyate / t­tÅyapÃde prativedÃntaæ s­«ÂiÓrutÅnÃæ jÅvÃtmaÓrutÅnÃæ ca vyomÃdimahÃbhÆtÃnÃæ janmalayakramÃdikathanenÃvirodha÷ pratipÃdyate / caturthapÃde liÇgaÓarÅraÓrutÅnÃmavirodha ityartha÷ / ayamevÃrtha÷ / sukhabodhÃrthaæ Ólokena saæg­hÅta÷-'dvitÅye sm­titarkÃbhyÃmavirodho 'nyadu«Âatà / bhÆtabhokt­ÓruterliÇgaÓruterapyaviruddhatà // 'iti / tatrÃj¤Ãte vi«aye virodhaÓaÇkÃsamÃdhyayogÃtsamanvayÃdhyÃyÃnantaryamavirodhÃdhyÃyasya yuktam / tatra prathamÃdhikaraïatÃtparyamÃha-## Óraute samanvaye virodhanirÃsÃrthatvÃdasya pÃdasya ÓrutiÓÃstrÃdhyÃyasaægataya÷ svamatasthÃpanÃtmakatvÃtsarve«ÃmadhikaraïÃnÃmetatpÃdasaægati÷ / atra pÆrvapak«e sm­tivirodhÃduktasamanvayÃsiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte tatsiddhiriti viveka÷ / tatra brahmaïyuktavedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa kiæ sÃækhyasm­tyà virudhyate na veti sm­tiprÃmÃïyÃprÃmÃïyÃbhyÃæ saædehe pÆrvapak«amÃha-## tantryante vyutpÃdyante tattvÃnyaneneti tantraæ ÓÃstraæ kapiloktam, anyÃÓca pa¤caÓikhÃdibhi÷ proktÃ÷, evaæ sati vedÃntÃnÃmadvayabrahmasamanvaye nirarthakÃ÷ syurityartha÷ / tÃsÃmapi brahmÃrthakakatvamastÅtyavirodha ityata Ãha-## nanu sÃækhyasm­tiprÃmÃïyÃya pradhÃnavÃdagrahe manvÃdism­tÅnÃmaprÃmÃïyaæ syÃdityÃÓaÇkya tÃsÃæ dharme sÃvakÃÓatvÃtpramÃïyaæ syÃdityÃha-## tarhi sÃækhyÃdism­tÅnÃmapi dharme tÃtparyeïa prÃmÃïyamastu, tattvaæ tu brahmaivetyavirodha ityata Ãha-## tattve vikalpanÃnupapatterniravakÃÓasm­tyanusÃreïa ÓrutivyÃkhyÃnamucitaæ, sÃvakÃÓaniravakÃÓayorniravakÃÓaæ balÅya iti nyÃyÃdityÃha-## Órutivirodhe sm­tyaprÃmÃïyasye«ÂatvÃtpÆrvapak«o na yukta iti ÓaÇkate-## ye svÃtantryeïa Órutyarthaæ j¤Ãtuæ Óaknuvanti te«Ãmayaæ pÆrvapak«o na bhavet, sÃækhyav­ddhe«u ÓraddhÃlÆnÃæ tu bhavedityÃha-## te«ÃmatÅndriyÃrthaj¤ÃnavattvÃcca tatra Óraddhà syÃdityÃha-## 'Ãdau yo jÃyamÃnaæ ca kapilaæ janayed­«im / prasÆtaæ bibh­yÃjj¤Ãnaistaæ paÓyetparameÓvaram // 'iti Órutiyojanà / yathà sÃækhyasm­tivirodhÃdbrahmavÃdastyÃjya iti tvayocyate tathà sm­tyantaravirodhÃtpradhÃnavÃdÃstyÃjya iti mayocyata iti siddhÃntayati-## tasmÃdbrahmaïa÷ sakÃÓÃdavyaktaæ mÃyÃyÃæ lÅnam / sÆk«mÃtmakaæ jagaditi yÃvat / itihÃsavÃkyÃnyuktvà purÃïasaæmatimÃha-## prabhavatyasmÃditi prabhavo janmahetu÷ / pralÅyate tasminniti pralayo layÃdhi«ÂhÃnam / tasmÃt karturÅÓvarÃt kÃyà brahmÃdaya÷ prabhavanti / sa eva mÆlamupÃdÃnam / kiæ pariïÃmi, na, ÓÃÓvatika÷ kÆÂastha÷ / ata÷ sa nitya ityartha÷ / nanu Órutivirodha÷ kimiti nokta ityata Ãha-## sm­tÅnÃæ mitho virodhe kathaæ tattvanirïaya÷, tatrÃha-## Órutibhireva tattvanirïaya ityartha÷ / sm­tÅnÃæ kà gatirityata Ãha-## vastutattve sm­tÅnÃæ mitho virodhe vastuni vikalpÃyogÃt kÊptaÓrutimÆlÃ÷ sm­taya÷ pramÃïaæ, itarÃstu kalpyaÓrutimÆlà na pramÃïamityartha÷ / kÊptaÓrutivirodhe sm­tirna pramÃïamityatra÷ jaiminÅyanyÃyamÃha-## 'audumbarÅæ sp­«ÂvodgÃyet'iti pratyak«aÓrutiviruddhà 'sà sarvà ve«ÂayitavyÃ'iti sm­tirmÃnaæ na veti saædehe, mÆlaÓrutyanumÃnÃnmÃnamiti prÃpte siddhÃnta÷-kÊptaÓrutivirodhe sm­tiprÃmÃïyamanapek«amapek«ÃÓÆnyam / heyamiti yÃvat / hi yato 'sati virodhe ÓrutyanumÃnaæ bhavati, atra tu virodhe sati ÓrutyanumÃnÃyogÃnmÆlÃbhÃvÃt sarvave«Âanasm­tirapramÃïamityartha÷ / astu sÃækhyasm­ti÷ pratyak«amÆletyata Ãha-## yoginÃæ siddhimahimnÃtÅndriyaj¤Ãnaæ saæbhÃvayituæ Óakyamiti ÓaÇkyate-#<Óakyamiti /># kapilÃdibhi÷ kilÃdau vedaprÃmÃïyaæ niÓcitya tadarthasya dharmasyÃnu«ÂhÃnena siddhi÷ saæpÃditÃ, tayà siddhyà praïÅtasm­tyanusÃreïÃnÃdiÓrutipŬà na yuktopajÅvyavirodhÃditi pariharati-## ÓrutÅnÃæ mukhyÃrthamatikramyopacaritÃrthatvaæ ÓaÇkituæ na Óakyata ityartha÷ / svata÷siddhervedo nopajÅvya iticet na / anÅÓvarasya svata÷siddhau mÃnÃbhÃvÃt / aÇgÅk­tyÃpyÃha-## siddhÃnÃæ vacanamÃÓritya vedÃrthakalpanÃyÃmapi siddhoktÅnÃæ mitho virodhe ÓrutyÃÓritamanvÃdyuktibhireva vedÃrthanirïayo yukta ityartha÷ / ÓrutirÆpÃÓrayaæ vinà siddhoktimÃtraæ na tattvanirïayakÃraïamityak«arÃrtha÷ / nanu mandamate÷ sÃækhyasm­tau Óraddhà bhavati tasya matirvedÃntamÃrge kathamÃneyetyata Ãha-## nanu Órutyà kapilasya sarvaj¤atvoktestanmate Óraddhà durvÃretyata Ãha-## kapilaÓabdamÃtreïa sÃækhyakartà Órauta iti bhrÃntirayuktÃ, tasya dvaitavÃdina÷ sarvaj¤atvÃyogÃt / atra ca sarvaj¤Ãnasaæbh­tatvena Óruta÷ kapilo vÃsudevÃæÓa eva / sa hi sarvÃtmatvaj¤Ãnaæ vaidikaæ sÃækhyamupadiÓatÅti sarvaj¤a iti bhÃva÷ / prataptu÷ pradÃhakasya / ki¤ca ya÷ kapilaæ j¤Ãnairbibharti tamÅÓvaraæ paÓyediti vidhÅyate, tathà cÃnyÃrthasya ÅÓvarapratipattiÓe«asya kapilasarvaj¤atvasya darÓanamanuvÃdastasya mÃnÃntareïa prÃptiÓÆnyasya svÃrthasÃdhakatvÃyogÃnnÃnuvÃdamÃtrÃtsarvaj¤ÃtvaprasiddhirityÃha-## dvaitavÃdina÷ kapilasya Órautatvaæ nirasya brahmavÃdino mano÷ ÓrautatvamÃha-## itihÃse 'pi kÃpilamatanindÃpÆrvakamadvaitaæ darÓitamityÃha-## puru«Ã ÃtmÃna÷ kiæ vastuto bhinnà uta sarvad­ÓyÃnÃæ pratyagÃtma÷ eka iti vimarÓÃrtha÷ / bahÆnÃæ puru«ÃkÃrÃïÃæ dehÃnÃæ yathaikà yonirupÃdÃnaæ p­thvÅ tathà taæ puru«amÃtmÃnaæ viÓvaæ sarvopÃdÃnatvena sarvÃtmakaæ sarvaj¤ÃtvÃdiguïai÷ saæpannaæ kathayi«yÃmi / viÓve sarve lokaprasiddhà devatiryaÇmanu«yÃdÅnÃæ mÆrdhÃno 'syaiveti viÓvamÆrdhÃ, ekasyaiva sarvak«etre«u pratibimbabhÃvena pravi«ÂatvÃt / evaæ viÓvayujatvÃdiyojanà / sarvabhÆte«vekaÓcaratyavagacchati / sarvatra ityartha÷ / svairacÃrÅ svatantra÷ / nÃsya niyantà kaÓcidasti / sarveÓvara ityartha÷ / ## viÓokÃnandasvarÆpa iti yÃvat / kÃpilatantrasya vedamÆlasm­tivirodhamuktvà sÃk«ÃdvedavirodhamÃha-#<ÓrutiÓceti /># yasmi¤j¤ÃnakÃle kevalaæ svatantraprak­tikalpanayaiva vedaviruddhaæ na kintvÃtmabhedakalpanayÃpÅti siddhamiti saæbandha÷ / sm­tivirodhe vedasyaivÃprÃmÃïyaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## vedasya pramÃïyaæ svata÷siddhamapauru«eyatvÃt / pauru«eyavÃkyÃnÃæ svÃrthasm­titanmÆlÃnubhavayo÷ kalpanayà pramÃïyaæ j¤eyamiti vyavahitaæ parata÷prÃmÃïyamiti viprakar«a÷ / Órutism­tyorviÓe«a ityak«arÃrtha÷ / samayorvirodhe hi niravakÃÓena sÃvakÃÓaæ bÃdhyam / iha svata÷parata÷pramÃïyayorvai«amyÃjjhaÂiti niÓcitaprÃmÃïyena cÃnupasaæjÃtavirodhinà vedavÃkyena viruddhasm­tereva bÃdha iti bhÃva÷ / ## viÓe«Ãdityartha÷ / bhrÃntimÆlatvasaæbhavÃditi bhÃva÷ //1// END BsRp_2,1.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.1.2þ itare«Ãæ cÃnupalabdhe÷ | BBs_2,1.2 | mahadahaÇkÃrau tÃvadaprasiddhau, ahaÇkÃraprak­tikatvena tanmÃtrÃïyapyaprasiddhÃni smartuæ na Óakyanta ityÃha-## nanu 'mahata÷ paramavyaktam'itiÓrutiprasiddhÃni mahadÃdÅnÅtyata Ãha-## sÆtratÃtparyamÃha-## sÃækhyasm­termahadÃdi«viva pradhÃne 'pi prÃmÃïyaæ neti niÓcÅyata ityartha÷ / sÃækhyasm­terbÃdhe 'pi taduktayuktÅnÃæ kathaæ bÃdha ityata Ãha-## END BsRp_2,1.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.2.3þ etena yoga÷ pratyukta÷ | BBs_2,1.3 | brahmaïyuktasamanvaya÷ pradhÃnavÃdiyogasm­tyà virudhyate na veti saædehe pÆrvanyÃyamatidiÓati-## atideÓatvÃtpÆrvavatsaægatyÃdikaæ dra«Âavyam / pÆrvatrÃnuktanirÃsaæ pÆrvapak«amÃha-## nididhyÃsanaæ yoga÷ / trÅïi urogrÅvÃÓirÃæsyunnatÃni yasmi¤ÓarÅre tantryunnatam trirunnatamitipÃÂhaÓcecchÃndasa÷ / yu¤jÅteti Óe«a÷ / na kevalaæ yoge vidhi÷ kintu yogasya j¤ÃpakÃnyarthavÃdavÃkyÃnyapi santÅtyÃha-## tÃæ pÆrvoktÃæ dhÃraïÃæ yogavido yogaæ paramaæ tapa iti manyante / uktÃmetÃæ brahmavidyÃæ yogividhiæ dhyÃnaprakÃraæ ca m­tyuprasÃdÃnnaciketà labdhà brahma prÃpta iti saæbandha÷ / yodasm­ti÷ pradhÃnÃditattvÃæÓe 'pi pramÃïatvena svÅkÃryÃæ / saæpratipanna÷ prÃmÃïikor'thaikadeÓo yogarÆpo yasyÃstattvÃdityartha÷ / 'a«ÂakÃ÷ kartavyÃ÷' 'gururanugantavya÷'ityÃdism­tÅnÃæ vedÃviruddhÃrthakatvÃnmÆlaÓrutyanumÃnena prÃmÃïyamuktaæ pramÃïalak«aïe / evaæ yogasm­teryoge prÃmÃïyÃttattvÃæÓe 'pi prÃmÃïyamiti pÆrvapak«amanÆdya siddhÃntayati-## nanu bauddhÃdism­tayo 'tra kimiti na nirÃk­tà ityata Ãha-## tÃsÃæ pratÃrakatvena prasiddhatvÃdaÓi«Âai÷ paÓuprÃyairg­hÅtatvÃdvedabÃhyatvÃccÃtropek«eti bhÃva÷ / ## te«Ãæ prak­tÃnÃæ kÃmÃnÃæ kÃraïaæ sÃækhyayogÃbhyÃæ vivekadhyÃnÃbhyÃmabhipannaæ pratyaktayà prÃptaæ devaæ j¤Ãtvà sarvapÃÓairavidyÃdibhirmucyata ityartha÷ / samÆlatve sm­tidvayasya nirÃsa÷ kimiti k­ta ityata Ãha-## iti heto÷ / k­tamiti Óe«a÷ / ## ÓrutisthasÃækhyayogaÓabdayo÷ sajÃtÅyaÓrutyarthagrÃhitvÃditi yÃvat / kiæ sarvÃæÓe«u sm­tyaprÃmÃïyaæ, netyÃha-## brahmavÃdasya kaïabhak«ÃdibhirvirodhamÃÓaÇkyÃtidiÓati-## Órutivirodhenetyartha÷ / upakÃrakabÃdho na yukta ityÃÓaÇkya yoæ'Óa upakÃraka÷ sa na bÃdhya÷ kintu tattvÃæÓa ityÃha-## tarko 'numÃnaæ, tadanugrÃhiko yuktirupapatti÷ //3// END BsRp_2,1.2.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.3.4þ na vilak«aïatvÃd asya tathÃtvaæ ca ÓabdÃt | BBs_2,1.4 | sm­tÅnÃmaprÃmÃïyÃttÃbhi÷ samanvayasya na virodha iti siddhÃntalak«aïatvÃdv­ttÃnuvÃdenÃsyÃdhikaraïasya tÃtparyamÃha-## pÆrvapak«amÃk«ipati-## anavakÃÓe hetumÃha-## mÃnÃntarÃnapek«e vedaikasamadhigamye brahmaïyanumÃnÃtmakatarkasyÃpraveÓa÷ / tenÃk«epasyÃnavakÃÓo bhinnavi«ayatvÃttarkavedayorityartha÷ / siddhasya mÃnÃntaragamyatvÃdekavi«ayatvÃdvirodha iti pÆrvapak«aæ samarthayate-## ava«Âambho d­«ÂÃnta÷ / nanvekavi«ayatvena virodhe 'pi ÓrutivirodhÃnmÃnÃntarameva bÃdhyatÃmityata Ãha-## prabalaÓrutyà durbalaÓrutibÃdhavanniravakÃÓamÃnÃntareïa lak«aïÃv­ttyà sÃvakÃÓaÓrutinayanaæ yuktamityartha÷ / ki¤ca brahmasÃk«ÃtkÃrasya mok«ahetutve pradhÃnasyÃntaraÇgaæ tarkastasyÃparok«ad­«ÂÃntagocaratvena pradhÃnavadaparok«Ãrthavi«ayatvÃt / Óabdastu parok«ÃrthakatvÃdbahiraÇgamatastarkeïa bÃdhya ityÃha-## aitihyamÃtreïa / parok«atayeti yÃvat / anubhavasya prÃdhÃnyaæ darÓayati-## 'nai«Ã tarkeïa mati÷'ityarthavÃdena tarkasya ni«edhamÃÓaÇkya vidhivirodhÃnmaivamityÃha-#<ÓrutirapÅti /># evaæ pÆrvapak«aæ saæbhÃvya cetanabrahmakÃraïavÃdivedÃntasamanvaya÷, k«ityÃdikaæ na cetanaprak­tikaæ, kÃryadravyatvÃt, ghaÂavaditi sÃækhyayoganyÃyena virudhyate na veti saædehe sm­termÆlÃbhÃvÃddurbalatve 'pyanumÃnasya vyÃptimÆlatvena prÃbalyÃttena virudhyata iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«ayati-## pÆrvottarapak«ayo÷ samanvayÃsiddhi, tatsiddhiÓceti pÆrvavatphalam / jaganna brahmaprak­tikaæ, tadvilak«aïatvÃt, yadyadvilak«aïaæ tanna tatprak­tikaæ, yathà m­dvilak«aïà rucakÃdaya ityartha÷ / sukhadu÷khamohÃ÷ sattvarajastamÃæsi / tathà ca jagat sukhadu÷khamohÃtmakaæ sÃmÃnyaprak­tikaæ, tadanvitatvÃt, yaditthaæ tattathà yathà m­danvità ghaÂÃdaya ityÃha-## vilak«aïatvaæ sÃdhayati-## yathà hi eka eva strÅpiï¬a÷ patisapatnyupapatÅnÃæ prÅtiparitÃpavi«ÃdÃdÅnkaroti, evamanye 'pi bhÃvà dra«ÂavyÃ÷ / tatra prÅti÷ sukhaæ, paritÃpa÷ Óoka÷, vi«Ãdo bhrama÷, ÃdipadÃdrÃgÃdigraha÷ / ubhayoÓcetanatvena sÃmyÃdupakÃryopakÃrakabhÃvo na syÃdityayuktaæ, svÃmibh­tyayorvyabhicÃrÃditi ÓaÇkate-## bh­tyadehasyaiva svÃmicetanopakÃrakatvÃnna vyabhicÃra ityÃha-## utkar«Ãpakar«aÓÆnyatvÃccetanÃnÃæ mitho nopakÃrakatvamityÃha-## tasmÃdupakÃrakatvÃt / Órutacetanaprak­tikatvabalena jagaccetanamevetyekadeÓimatamutthÃpayati-## ghaÂÃdeÓcetanatvamanupalabdhibÃdhitamityata Ãha-## anta÷karaïÃnyapariïÃmatvÃtsato 'pi caitanyasyÃnupalabdhirityartha / anta÷karaïÃdanyasya v­ttyuparÃgadaÓÃyÃmeva caitanyÃbhivyaktirnÃnyadeti bhÃva÷ / v­ttyabhÃve caitanyÃnabhivyaktau d­«ÂÃnta÷-## ÃtmÃnÃtmanoÓcetanatve svasvÃmibhÃva÷ kuta ityata Ãha-## sÃmye 'pi prÃtisvikasvarÆpaviÓe«Ãt Óe«itve d­«ÂÃnta÷-## cetanÃcetanabheda÷ kathamityata Ãha-## caitanyÃbhivyaktyanabhivyaktibhyÃmityartha÷ / sarvasya cetanatvamekadeÓyuktamaÇgÅk­tya sÃækhya÷ pariharati-## aÇgÅkÃraæ tyaktvà sÆtraÓe«eïa pariharati-## itaraccetanÃcetanatvarÆpam / vailak«aïyaæ tathÃtvaÓabdÃrtha÷ / ÓrutÃrthÃpatti÷ Óabdena bÃdhyeti bhÃva÷ //4// END BsRp_2,1.3.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.3.5þ abhimÃnivyapadeÓas tu viÓe«ÃnugatibhyÃm | BBs_2,1.5 | ÓrutisÃhÃyyÃnna bÃdhyetyuttarasÆtravyÃvartyaæ ÓaÇkate-## m­dÃdÅnÃæ vakt­tvÃdiÓrutestadabhimÃnivi«ayatvÃt, tathà 'vij¤Ãnaæ cÃvij¤Ãnaæ ca'iti cetanÃcetanavibhÃgaÓabdasyopacaritÃrthatvaæ na yuktamiti sÃækhya÷ samÃdhatte-## saævadanaæ vivÃda÷ / na bhÆtamÃtramindriyamÃtraæ và cetanatvena vyapadiÓyate / lokavedaprasiddhavibhÃgabÃdhÃyogÃdityartha÷ / viÓe«apadasyÃrthÃntaramÃha-## ahaæÓreyase svasvaÓre«ÂhatvÃya prÃïà vivadamÃnà ityuktaprÃïÃnÃæ cetanavÃcidevatÃpadena viÓe«itatvÃt prÃïÃdipadairabhimÃnivyapadeÓa ityartha÷ / prÃïe ni÷Óreyasaæ Órai«Âhyaæ viditvà prÃïÃdhÅnà jÃtà ityartha÷ / anugatiæ bahudhà vyÃca«Âe-## tasmai prÃïÃya, baliharaïaæ vÃgÃdibhi÷ svÅyavasi«ÂhatvÃdiguïasamarpaïaæ k­tam / tejaÃdinÃmÅk«aïaæ tvayaivek«atyadhikaraïe cetanani«Âhatayà vyÃkhyÃtaæ dra«Âavyamityartha÷ / yasmÃnnÃsti jagataÓcetanatvaæ tasmÃditi pÆrvapak«opasaæhÃra÷ //5// END BsRp_2,1.3.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.3.6þ d­Óyate tu | BBs_2,1.6 | kiæ yatki¤cidvailak«aïyaæ hetu÷, bahuvailak«aïyaæ và / Ãdye vyabhicÃramÃha-## hetorasattvÃnna vyabhicÃra iti ÓaÇkate-## yatki¤cidvailak«aïyamastÅti vyabhicÃra ityÃha-## ÓarÅrasya keÓÃdÅnÃæ ca prÃïitvÃprÃïitvarÆpaæ vailak«aïyamastÅtyartha÷ / dvitÅye 'pi tatraiva vyabhicÃramÃha-## pariïÃmika÷ / keÓÃdÅnÃæ svagatapariïÃmÃtmaka ityartha÷ / ki¤ca yayo÷ prak­tivikÃrabhÃvastayo÷ sÃd­Óyaæ vadatà vaktavyaæ kimÃtyantikaæ yatki¤cidveti / Ãdye do«amÃha-## dvitÅyamÃÓaÇkya brahmajagatorapi tatsattvÃtprak­tivik­titvasiddhirityÃha-## vilak«aïatvaæ vikalpya dÆ«aïÃntaramÃha-## jagati samastasya brahmasvabhÃvasya cetanatvÃderananuvartanÃnna brahmakÃryamiti pak«e sarvasÃmye prak­tivikÃratvamityuktaæ syÃt, tadasaægatamityÃha-## naca jaganna brahmaprak­tikamacetanatvÃdavidyÃvaditi d­«ÂÃnto 'stÅti vÃcyaæ, anÃditvasyopÃdhitvÃt / naca dhvaæse sÃdhyÃvyÃpakatÃ, tasyÃpi kÃryasaæskÃrÃtmakasya bhÃvatvena brahmaprak­tikatvÃdabhÃvatvÃgrahe cÃnÃdibhÃvatvasyopÃdhitvÃditi / saæprati kalpatrayasÃdhÃraïaæ do«amÃha-#<Ãgameti /># pÆrvoktamanÆdya brahmaïa÷ Óu«katarkavi«ayatvÃsaæbhavÃnna tarkeïÃk«epa ityÃha-## liÇgasÃd­Óyapadaprav­ttinimittÃnÃmabhÃvÃdanumÃnopamÃnaÓabdÃnÃmagocara÷ / brahma lak«aïayà vedaikavedyamityartha÷ / e«Ã brahmaïi matistarkeïa svatantreïa nÃpaneyà na saæpÃdanÅyà / yadvà kutarkeïa na bÃdhanÅyà / kutÃrkikÃdanyenaiva vedavidÃcÃryeïa proktà mati÷ suj¤ÃnÃyÃnubhavÃya phalÃya bhavati / he pre«Âha, priyatameti naciketasaæ prati m­tyorvacanam / iyaæ vividhà s­«Âiryata÷ à samantÃdbabhÆva taæ ko addhà sÃk«Ãdveda / ti«Âhatu vedanaæ, ka iha loke taæ pravocat prÃvocat / chÃndaso dÅrghalopa÷ / yathÃvadvaktÃpi nÃstÅtyartha÷ / prabhavaæ janma na vidu÷ mama sarvÃditvena janmÃbhÃvÃt / mi«eïa mananavidhivyÃjena / Óu«ka÷ Órutyanapek«a÷ / Órutyà tattve niÓcite satyanu paÓcÃt puru«ado«asyÃsaæbhÃvanÃdernirÃsÃya g­hÅta÷ Órutyanug­hÅta÷ / tamÃha-## jÅvasyÃvasthÃvato dehÃdiprapa¤cayuktasya ni«prapa¤cabrahmaikyamasaæbhavi, dvaitagrÃhiprÃmÃïavirodhÃdbrahmaïaÓcÃdvitÅyatvamayuktamityevaæ ÓrautÃrthÃsaæbhÃvanÃyÃæ, tannirÃsÃya sarvasvÃsvasthÃsvÃtmano 'nugatasya vyabhicÃriïÅbhiravasthÃbhirananvÃgatatvamasaæsp­«ÂatvamavasthÃnÃæ svÃbhÃvikatve brahmyau«ïÃvadÃtmavyabhicÃrÃyogÃt su«uptau prapa¤cabhrÃntyabhÃve 'satà somya'ityuktÃbhedadarÓanÃnni«prapa¤cabrahmaikyasaæbhava÷, yathà ghaÂÃdayo m­dabhinnÃstathà jagadbrahmÃbhinnaæ tajjatvÃdityÃdistarka ÃÓrÅyata ityartha÷ / ito 'nyÃd­ÓatarkasyÃtra brahmaïyapraveÓÃdasya cÃnukÆlatvÃnna tarkeïÃk«epÃvakÃÓa iti bhÃva÷ / brahmaïi Óu«katarkasyÃpraveÓa÷ / sÆtrasaæmata ityÃha-## vipralambhakatvamapramÃpakatvam / yaduktaæ ekadeÓinà sarvasya jagataÓcetanatvoktau vibhÃgaÓrutyanupapattiriti dÆ«aïaæ sÃækhyena / tanna / tatra tenaikadeÓinà vibhÃgaÓruteÓcaitanyÃbhivyaktyanabhivyaktibhyÃæ yojayituæ ÓakyatvÃt / sÃækhyasya tvidaæ dÆ«aïaæ vajralepÃyate, pradhÃnakÃryatve sarvasyÃcetanatvena cetanÃcetanakÃryavibhÃgÃsaæbhavÃdityÃha-## siddhÃnte cetanÃcetanavailak«aïyÃÇgÅkÃre kathaæ brahmaïa÷ prak­titvamityata Ãha-## aprayojakatvavyabhicÃrÃbhyÃæ nirastatvÃdityartha÷ //6// END BsRp_2,1.3.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.3.7þ asad iti cen na prati«edhamÃtratvÃt | BBs_2,1.7 | kÃryamutpatte÷ prÃgasadeva syÃt, svaviruddhakÃraïÃtmanà sattvÃyogÃdityapasiddhÃntÃpattimÃÓaÇkya mithyÃtvÃtkÃryasya kÃlatraye 'pi kÃraïÃtmanà sattvamaviruddhamiti samÃdhatte-## asatyÃditi sattvaprati«edho nirarthaka ityartha÷ / kÃryasatyatvÃbhÃve ÓrutimÃha-## mithyÃtvamajÃnata÷ ÓaÇkÃmanÆdya pariharati-## mithyÃtvamityartha÷ //7// END BsRp_2,1.3.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.3.8þ apÅtau tadvatprasaÇgÃd asama¤jasam | BBs_2,1.8 | satkÃryavÃdasiddhyarthaæ kÃryÃbhede kÃraïasyÃpi kÃryavadaÓuddhyÃdiprasaÇga iti ÓaÇkÃsÆtraæ vyÃca«Âe-## pratisaæs­jyamÃnapadasya vyÃkhyÃ-## yathà jale lÅyamÃnaæ lavaïadravyaæ jalaæ dÆ«ayati tadvadityartha÷ / sÆtrasya yojanÃntaramÃha-## sarvasya kÃryasyÃpÅtau kÃraïavadekarÆpatvaprasaÇga ityartha÷ / arthÃntaramÃha-## karmÃdÅnÃmutpattinimittÃnÃæ pralaye 'pi bhokt­ïÃmutpattau tadvadeva muktÃnÃmapyutpattiprasaÇgÃdityartha÷ / ÓaÇkÃpÆrvakaæ vyÃkhyÃntaramÃha-## yadi layakÃle 'pikÃryaæ kÃraïÃdvibhaktaæ tarhi sthitikÃlavallayÃbhÃvaprasaÇgÃtkÃryeïa dvaitÃpatteÓcÃsama¤jasamidaæ darÓanamityartha÷ //8// END BsRp_2,1.3.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.3.9þ na tu d­«ÂÃntabhÃvÃt | BBs_2,1.9 | apÅtau jagat svakÃraïaæ na dÆ«ayati, kÃraïe lÅnatvÃt, m­dÃdi«u nÅlaghaÂÃdivaditi siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## apigacchat lÅyamÃnam / vibhÃgÃvasthà sthitikÃla÷ / ## madhurajalaæ lavaïasyÃkÃraïamityad­«ÂÃnta÷ / ki¤ca dÆ«akatve kÃryasya sthiti÷ syÃllavaïavadityÃha-## asati kÃrye taddharmeïa kÃraïasya yogo na saæbhavati / dharmyasattve dharmÃïÃmapyasattvÃditi bhÃva÷ / nanu satkÃryavÃde laye 'pi kÃryasya kÃraïÃbhedena sattvÃddÆ«akatvaæ syÃdityata Ãha-## kalpitasyÃdhi«ÂhÃnadharmavattvamabhedÃnna tvadhi«ÂhÃnasya kalpitakÃryadharmavattvaæ tasya kÃryÃtp­thaksattvÃdityartha÷ / ki¤cÃpÅtÃviti viÓe«aïaæ vyarthamiti pratibandyà samÃdhatte-## pariïÃmad­«ÂÃntaæ vyÃkhyÃya vivartad­«ÂÃntaæ vyÃca«Âe-## mÃyÃvyanupÃdÃnamityarucyà d­«ÂÃntÃntaramÃha-## astyeva svapnakÃle d­«Âa÷ saæsarga ityata Ãha-## jÃgratsu«uptyo÷ svapnenÃtmano 'sparÓÃt tatkÃle 'pyasparÓa ityartha÷ / yadyaj¤asya jÅvasyÃvasthÃbhirasaæsargastadà sarvaj¤asya kiæ vÃcyamiti dÃr«ÂÃntikamÃha-## yadvà jÃgajjanmasthitilayà ÅÓvarasyÃvasthÃtrayam / tadasaÇgitve v­ddhasaæmatimÃha-## yadà tattvamasÅtyupadeÓakÃle prabudhyate mÃyÃnidrÃæ tyajati tadà janmalayasthityavasthÃÓÆnyamadvaitamÅÓvaramÃtmatvenÃnubhavatÅtyartha÷ / phalitamÃha-## dvitÅyamasÃma¤jasyamanÆdya tenaiva sÆtreïa pariharati-## su«uptÃvaj¤Ãnasattve punarvibhÃgotpattau ca mÃnamÃha-#<ÓrutiÓceti /># sati brahmaïyekÅbhÆya na vidurityaj¤Ãnokti÷ / iha su«upte÷ prÃk prabodhe yena jÃtyÃdinà vibhaktà bhavanti tadà punarutthÃnakÃle tathaiva bhavantÅti vibhÃgokti÷ / nanu su«uptau punarvibhÃgaÓaktyaj¤Ãnasattve 'pi sarvapralaye tatsattvaæ kuta ityata Ãha-## yathà su«uptau paramÃtmani sarvakÃryÃïÃmavibhÃge 'pi punarvibhÃgahetvaj¤ÃnaÓaktirasti evamapÅtau mahÃpralaye 'pi mithyÃbhÆtÃj¤ÃnasaæbandhÃtpuna÷ s­«ÂivibhÃgaÓaktiranumÃsyate / yata÷ sthitÃvidÃnÅæ mithyÃj¤ÃnakÃryo vibhÃgavyavahÃrastattvabodhÃbhÃvÃt svapnavadabÃdhito d­Óyate, ata÷ kÃryadarÓanÃtkÃraïasattvasiddhirityartha÷ / aj¤ÃnÃæ jÅvÃnÃæ mahÃpralaye 'pyaj¤ÃnaÓaktiniyamÃtpunarjanmaniyama iti bhÃva÷ / ## janmakÃraïaj¤ÃnaÓaktyabhÃvenetyartha÷ //9// END BsRp_2,1.3.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.3.10þ svapak«ado«Ãc ca | BBs_2,1.10 | vailak«aïyÃdÅnÃæ sÃækhyapak«e 'pi do«atvÃnnÃsmÃbhistannirÃsaprayÃsa÷ kÃrya ityÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## prÃdu÷«yu÷ prÃdurbhaveyu÷ / ## satyakÃryasya viruddhakÃraïÃtmanà sattvÃyogÃt sÃækhyasyaivÃyaæ do«o na kÃryamithyÃtvavÃdina iti mantavyam / 'apÅtau'iti sÆtroktado«acatu«ÂayamÃha-## kÃryavatpradhÃnasya rÆpÃdimattvaprasaÇga÷ / idaæ karmÃdikamasyopÃdÃnaæ bhogyamasya netyaniyama÷ / baddhamuktavyavasthà ca / yadi vyavasthÃrthaæ muktÃnÃæ bhedÃ÷ saæghÃtaviÓe«Ã÷ pradhÃne lÅyante baddhÃnÃæ bhedÃstu na lÅyanta ityucyate tarhyalÅnÃnÃæ puru«avatkÃryatvavyÃghÃta ityartha÷ //10// END BsRp_2,1.3.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.3.11þ tarkÃprati«ÂhÃnÃd apy anyathÃnumeyam iti ced evam apy anirmok«aprasaÇga÷ | BBs_2,1.11 | ki¤ca tarkasya saæbhÃvitado«atvÃttena nirde«avedÃntasamanvayo na bÃdhya ityÃha-## puru«amatÅnÃæ vicitratve 'pi kapilasya sarvaj¤atvÃttadÅyatarke viÓvÃsa iti ÓaÇkate-## 'kapilo yadi sarvaj¤a÷ kaïÃdo neti kà pramÃ'iti nyÃyena pariharati-## sÆtramadhyasthaÓaÇkÃbhÃgaæ vyÃca«Âe-## vilak«aïatvÃditarkÃïÃmaprati«Âhitatve 'pi vyÃptipak«adharmatÃsaæpanna÷ kaÓcittarka÷ prati«Âhito bhavi«yati tena pradhÃnamanumeyamityartha÷ / nanu so 'pyaprati«Âhita÷ tarkajÃtÅyatvÃt vilak«aïatvÃdivadityata Ãha-## tarkajÃtÅyatvÃditi tarka÷ prati«Âhito na và / Ãdye 'traivÃprati«ÂhitatvasÃdhyÃbhÃvÃdvayabhicÃra÷ / dvitÅye 'pi na sarvatarkÃïÃmaprati«Âhitatvaæ hetvabhÃvÃdityabhisaædhimÃnÃha-## ki¤cÃnÃgatapÃka i«ÂasÃdhanaæ, pÃkatvÃt, atÅtapÃkavadityÃdi«ÂasÃdhanÃnumÃnÃtmakatarkasya prav­ttiniv­ttivyavahÃrahetutvÃnnÃprati«ÂhetyÃha-## adhvà vi«aya÷ pÃkabhojanÃdirvi«abhak«aïÃdiÓca, tatsÃmÃnyena pÃkatvÃdinÃnÃgatavi«aye pÃkÃdau sukhadu÷khahetutvÃnumityà prav­ttyÃdirityartha÷ / ki¤ca pÆrvottaramÅmÃæsayostarkeïaiva vÃkyatÃtparyanirïayasya kriyamÃïatvÃttarka÷ prati«Âhita ityÃha-#<Órutyartheti /># manurapi ke«Ã¤cittarkÃïÃæ prati«ÂhÃæ manyata ityÃha-## dharmasya ÓuddhiradharmÃdbhedanirïaya÷ / kasyacittarkasyÃprati«ÂhitatvamaÇgÅkaroti-## sarvatarkÃïÃæ prati«ÂhÃyÃæ pÆrvapak«a eva na syÃditi bhÃva÷ / pÆrvapak«atarkavatsiddhÃntatarko 'pyaprati«Âhita÷, tarkatvÃviÓe«Ãditi vadantamupahasati-## kvacittarkasya prati«ÂhÃyÃmapi jagatkÃraïaviÓe«e tarkasya svÃtantryaæ nÃstÅti sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## atigambhÅratvaæ brahmaïo vedÃnyamÃnÃgamyatvam / bhÃvasya jagatkÃraïasya yÃthÃtmyamadvayatvam / muktinibandhanaæ muktyÃlambanam / brahmaïo vedÃnyamÃnÃgamyatvaæ darÓayati-## avimok«o muktyabhÃva ityarthÃntaramÃha-## ekarÆpavastuj¤Ãnasya samyagj¤Ãnatve 'pi tarkajanyatvaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## tarkotthaj¤ÃnÃnÃæ mitho vipratipatterna samyagj¤Ãnatvam / samyagj¤Ãne vipratipattyayogÃdityartha÷ / ekarÆpeïÃnavasthito vi«ayo yasya tattarkaprabhavaæ kathaæ samyagj¤Ãnaæ bhavediti yojanà / nanu sÃækhyasya Óre«ÂhatvÃtta¤j¤Ãnaæ samyagityÃÓaÇkya hetvasiddhimÃha-## nanu sarvatÃrkikairmilitvà niÓcitatarkotthà matirmuktiheturityata Ãha-## tasmÃt tarkotthaj¤ÃnÃnmuktyayogÃt tarkeïa vedÃntasamanvayabÃdho na yukta÷, tadbÃdhe samyagj¤ÃnÃlÃbhenÃnirmok«aprasaÇgÃditi sÆtrÃæÓÃrthamupasaæharati-## samanvayasya tarkeïÃvirodhe phalitamadhikaraïÃrthamupasaæharati-## //11// END BsRp_2,1.3.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.4.12þ etena Ói«ÂÃparigrahà api vyÃkhyÃtÃ÷ | BBs_2,1.12 | brahma jagadupÃdÃnamiti bruvan vedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yadvibhu tanna dravyopÃdÃnamiti vaiÓe«ikÃdinyÃyena virudhyate na veti saædehe sÃækhyav­ddhÃnÃæ tarkÃkuÓalamatitve 'pi vaiÓe«ikÃdÅnÃæ tarkamatikuÓalatvaprasiddhestadÅyanyÃyasyÃbÃdhitatvÃdvirudhyata iti pratyudÃharaïena prÃpte 'tidiÓati-## phalaæ pÆrvavat / nanu sÃækhyamatasyopadeÓastÃrkikamatasyÃtideÓa÷ kimiti k­to vaiparÅtyasyÃpi saæbhavÃdityÃÓaÇkya pÆrvottarÃdhikaraïayorupadeÓÃtideÓabhÃve kÃraïamÃha-## satkÃryatvÃtmÃsaÇgatvasvaprakÃÓatvÃdyaæÓairvedÃntaÓÃstrasya pratyÃsanna÷ / pradhÃnavÃda÷ Ói«ÂairdebalÃdibhi÷ satkÃryatvÃæÓena svÅk­ta iti prabalatvÃdupadeÓa÷ / aïvÃdivÃdÃnÃæ nirmÆlatvena durbalatvena durbalatvÃdatideÓa iti bhÃva÷ / kiæ nirÃkaraïakÃraïamiti pra«Âavyaæ nÃstÅtyÃha-## kÃraïamevÃha-## yaduktaæ vibhutvÃnna dravyopÃdÃnaæ brahmeti, tatra pak«asÃdhakatvena ÓruterupajÅvyatvÃttayà bÃdha÷ / mahÃparimÃïavattvasya sarvasaæyogikatvarÆpavibhutvasya nirguïe brahmaïyasiddheÓceti dra«Âavyam / ata÷ samanvayasya tÃrkikanyÃyena na virodha iti siddham //12// END BsRp_2,1.4.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.5.13þ bhoktrÃpatter avibhÃgaÓ cet syÃl lokavat | BBs_2,1.13 | advitÅyÃdbrahmaïo jagatsargÃdivÃdÅ vedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yanmitho bhinnaæ tannÃdvitÅyakÃraïÃbhinnaæ yathà m­ttantujau ghaÂapaÂhÃviti tarkasahitabhedapratyak«Ãdinà virudhyate na veti saædehe brahmaïi tarkasyÃprati«Âhitatve 'pi jagadbhede prati«ÂhitatvÃdvirudhyata iti pÆrvapak«ayati-## virodhÃdadvaitÃsiddhi÷ pÆrvapak«aphalaæ, siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / anapek«aÓrutyÃsvÃrthanirïayÃttarkeïÃk«epo na yukta ityuktamiti ÓaÇkate-## mÃnÃntarÃyogyaÓrutyarthe bhavatyanÃk«epa÷ / yastvadvitÅyabrahmÃbhedÃdbhÆjalÃdÅnÃmabhedo brahmopÃdÃnakatvaÓrutivi«aya÷ sa 'Ãdityo yÆpa÷'ityarthavÃdÃrthavanmÃnÃntarayogya eveti dvaitapramÃïerapahriyata iti samÃdhatte-## anyaparatvaæ gauïÃrthakatvam / svavi«aye jagadbhede tarkasya prati«ÂhitatvÃttenÃk«epa ityÃha-## tarkÃderdvaite prÃmÃïye 'pi tata÷ samanvayavirodhe kimÃyÃtamiti ÓaÇkate-## pÆrvapak«Å samÃdhatte-## tarkÃde÷ prÃmÃïyÃt dvaitabÃdhakatvaæ ÓruterayuktamityadvaitasamanvayabÃdho yukta ityartha÷ / iyamarthaæ ÓaÇkÃpÆrvakaæ sphuÂayati-## nanu bhokt­bhogyayormitha ekatvaæ kenoktamityÃÓaÇkya ÓrutÃrthÃpattyetyÃha-## tayorekabrahmÃbhedaÓravaïÃdekatvaæ kalpyate, ekasmÃdabhinnayorbhede ekasyÃpi bhedÃpatte÷ / tataÓca bhedo bÃdhyetetyartha÷ / i«ÂÃpattiæ vÃrayati-## ÓrutergauïÃrthatvena sÃvakÃÓatvÃnniravakÃÓadvaitamÃnabÃdho na yukta ityartha÷ / nanu vibhÃgasyÃdhunikatvÃdanadyÃdvaitaÓrutyà bÃdha ityata Ãha-## atÅtÃnÃgatakÃlau bhoktrÃdivibhÃgÃÓrayau, kÃlatvÃt, vartamÃnakÃlavadityanumÃnÃdvibhÃgo 'nÃdyananta ityartha÷ / evaæ prÃpte pariïÃmad­«ÂÃntenÃpÃtata÷ siddhÃntamÃha-## d­«ÂÃnte 'pi kathamekasamudrÃbhinnÃnÃæ pariïÃmÃnÃæ mitho bheda÷, kathaæ và te«Ãæ bhede satyekasmÃdabhinnatvamityÃÓaÇkya na hi d­«Âenupapattiriti nyÃyenÃha-## evaæ bhokt­bhogyayormitho bhedo brahmÃbhedaÓcetyÃha-## jÅvasya brahmavikÃratvÃbhÃvÃdd­«ÂÃntavai«amyamiti ÓaÇkate-## aupÃdhikaæ janmÃstÅti taraÇgÃdisÃmyamÃha-## vibhÃgo janma / yadvà tathÃpÅtiÓabdenaivokta÷ parihÃra÷ / nanu bhoktu÷ pratidehaæ vibhÃga÷ kathamityata Ãha-## aupÃdhikavibhÃge phalitamupasaæharati-## ekabrahmabhinnatve 'pi bhoktrÃdestaraÇgÃdivadbhedÃÇgÅkÃrÃnna dvaitamÃnenÃdvaitasamanvayasya virodha ityartha÷ //13// END BsRp_2,1.5.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.6.14þ tadananyatvam ÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷ | BBs_2,1.14 | pÆrvasminneva pÆrvapak«e vivartavÃdena mukhyaæ samÃdhÃnamÃha-## samÃnavi«ayatvaæ saægatiæ vadannubhayo÷ parihÃrayo÷ pariïÃmavivartÃÓrayatvenÃrthabhedamÃha-## pratyak«ÃdÅnÃma utsargikaprÃmÃïyamaÇgÅk­tya sthÆlabuddhisamÃdhÃnÃrthaæ pariïÃmad­«ÂÃntena bhedÃbhedÃvuktau, saæpratyaÇgÅk­taæ prÃmÃïyaæ, tattvÃvedakatvÃtpracyÃvya vyÃvahÃrikatve sthÃpyate, tathÃca mithyÃdvaitagrÃhipramÃïairadvaitaÓruterna bÃdha÷, ekasyÃæ rajjvÃæ daï¬asragÃdidvaitadarÓanÃdityayaæ mukhya÷ parihÃra iti bhÃva÷ / evamadvaitasamanvayasyÃvirodhÃrthaæ dvaitasya mithyÃtvaæ sÃdhayati-## svarÆpaikye kÃryakÃraïatvavyÃghÃta ityata Ãha-## kÃraïÃtp­thaksattvaÓÆnyatvaæ kÃryasya sÃdhyate naikyamityartha÷ / vÃgÃrabhyaæ nÃmamÃtraæ vikÃro na kÃraïÃtp­thagastÅtyevakÃrÃrtha iti Órutiæ yojayati-## ÃrambhaïaÓabdÃrthÃntaramÃha-## apÃgÃdagnitvamapagataæ kÃraïamÃtratvÃt / trÅïi tejobannÃnÃæ rÆpÃïi rÆpatanmÃtrÃtmakÃni satyam / te«Ãmapi sanmÃtratvÃtsadeva Ói«yata ityabhiprÃya÷ / jÅvagajatorbrahmÃnyatve pratij¤ÃbÃdha ityÃha-## tayorananyatve krameïa d­«ÂÃntÃvÃha-## pratij¤ÃbalÃdityartha÷ / d­«Âaæ prÃtÅtikaæ na«Âamanityaæ yatsvarÆpaæ tadrÆpeïÃnupÃkhyatvÃtsattÃsphÆrtiÓÆnyatvÃdananyatvamiti saæbandha÷ / ÓuddhÃdvaitaæ svamatamuktvà bhedÃbhedamatamutthÃpayati-## anekÃbhi÷ ÓaktibhistadadhÅnaprak­tibhi÷ pariïÃmairyuktamityartha÷ / bhedÃbhedamate sarvavyavasthÃsiddhiratyantÃbhede dvaitamÃnabÃdha ityabhimanyamÃno dÆ«ayati-## evakÃravÃcÃrambhaïaÓabdÃbhyÃæ vikÃrasattÃni«edhÃtpariïÃmavÃda÷ ÓrutibÃhya ityartha÷ / ki¤ca saæsÃrasya satyatve tadviÓi«Âasya jÅvasya brahmaikyopadeÓo na syÃdvirodhÃdityÃha-## ekatvaæ j¤ÃnakarmasamuccayasÃdhyamityupadeÓÃrthamityÃÓaÇkyà asÅtipadavirodhÃnmaivamityÃha-## atastattvaj¤ÃnabÃdhyatvÃtsaæsÃritvaæ mithyetyÃha-## svata÷-siddhopadeÓÃdityartha÷ / yaduktaæ vyavahÃrÃrthaæ nÃnÃtvaæ satyamiti, tatkiæ j¤ÃnÃdÆrdhvaæ vyavahÃrÃrthaæ prÃgvà / nÃdya ityÃha-## svabhÃvo 'trÃvidyà tayà k­ta÷ svÃbhÃvika÷ / j¤ÃnÃdÆrdhvaæ pramÃt­tvÃdivyavahÃrasyÃbhÃvÃnnÃnÃtvaæ na kalpyamityartha÷ / na dvitÅya÷, j¤ÃnÃtprÃkkalpitanÃnÃtvena vyavahÃropapattau nÃnÃtvasya satyatvÃsiddhe÷ / yattu pramÃt­tvÃdivyavahÃra÷ satya eva mok«ÃvasthÃyÃæ nivartata iti, tannetyÃha-## saæsÃrasatyatve tadavasthÃyÃæ jÅvasya brahmatvaæ na syÃt, bhedÃbhedayorekadaikatra virodhÃt / ato 'saæsÃribrahmÃbhedasya sadÃtanatvÃvagamÃtsaæsÃro 'pi mithyaivetyartha÷ / ki¤ca yathà loke kaÓcit taskarabuddhyà bhaÂairg­hÅto 'n­tavÃdÅ cettaptaparaÓuæ g­hïÃti sa dahyate badhyate ca, tathà nÃnÃtvavÃdÅ dahyate satyavÃdÅ cenna dahyate mucyate ca / tathaitadÃtmyamidaæ sarvamityekatvadarÓÅ mucyata iti Órutad­«ÂÃntenaikatvaæ satyaæ nÃnÃtvaæ mithyetyÃha-## vyavahÃragocaro nÃnÃtvavyavahÃrÃÓraya÷ / nÃnÃtvanindayÃpyekatvameva satyamityÃha-## ki¤cÃsminbhedÃbhedamate jÅvasya brahmÃbhedaj¤ÃnÃdbhedaj¤Ãnaniv­ttermuktiri«Âà sà na yuktÃ, bhedaj¤Ãnasya bhramatvÃnabhyupagamÃt, pramÃyÃ÷ pramÃntarÃbÃdhyatvÃdityÃha-## vaiparÅtyasyÃpi saæbhavÃditi bhÃva÷ / idÃnÅæ pratyak«ÃdiprÃmÃïyÃnyathÃnupapattyà nÃnÃtvasya satyatvamiti pÆrvapak«abÅjamudghÃÂayati-## ekatvasyaikÃnta÷ kaivalyam / vyÃhanyerannapramÃïÃni syu÷ / upajÅvyapratyak«ÃdiprÃmÃïyÃya vedÃntÃnÃæ bhedÃbhedaparatvamucitamiti bhÃva÷ / nanu karmakÃrakÃïÃæ yajamÃnÃdÅnÃæ vidyÃkÃrakÃïÃæ Ói«yÃdÅnÃæ ca kalpitabhedamÃÓritya karmaj¤ÃnakÃï¬ayo÷ prav­tte÷ svaprameyasya dharmÃderabÃdhÃtprÃmÃïyamavyÃhatamityÃÓaÇkyÃha-## dhÆlikalpitadhÆmenÃnumitasya vahneriva prameyabÃdhÃpatteriti bhÃva÷ / tatra dvaitavi«aye pratyak«ÃdÅnÃæ yÃvadbÃdhaæ vyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyamupapadyata ityÃha-## satyatvaæ bÃdhÃbhÃva÷ / bÃdho mithyÃtvaniÓcaya÷ / vastuto mithyÃtve 'pi vikÃre«u tanniÓcayÃbhÃvena pratyak«ÃdivyavahÃropapattÃvuktad­«ÂÃntaæ viv­ïoti-## evaæ dvaitapramÃïÃnÃæ vyavahÃrakÃle bÃdhaÓÆnyÃrthabodhakatvaæ vyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyamupapÃdya dvaitapramÃïÃnÃæ vedÃntÃnÃæ sarvakÃle«u bÃdhaÓÆnyabrahmabodhakatvaæ tÃttvikaæ prÃmÃïyamupapÃdayitumuktaÓaÇkÃmanuvadati-## kimasatyÃtsatyaæ na jÃyate, kimuta satyasya j¤Ãnaæ na / Ãdya i«Âa eva / nahi vayaæ vÃkyotthaj¤Ãnaæ satyamityaÇgÅkurma÷ / aÇgÅk­tyÃpi d­«ÂÃntamÃha-## sarpeïÃda«ÂasyÃpi da«ÂatvabhrÃntikalpitavi«ÃtsatyamaraïamÆrcchÃdidarÓanÃdasatyÃt satyaæ na jÃyata ityaniyama ityartha÷ / d­«ÂÃntÃntaramÃha-## asatyÃtsarpodarÃde÷ satyasya daæÓanasnÃnÃdij¤Ãnasya kÃryasya darÓanÃdvyabhicÃra ityartha÷ / yathÃÓrutamÃdÃya ÓaÇkate-## uktamarthaæ prakaÂayati-## avagatirv­tti÷ ghaÂÃdivatsatyÃpi prÃtibhÃsikasvapnad­«Âavastuna÷ phalaæ caitanyaæ và v­ttyabhivyaktamavagatiÓabdÃrtha÷ / prasaÇgÃddehÃtmavÃdo 'pi nirasta ityÃha-## svapnasthÃvagate÷ svapnadehadharmatva utthitasya mayà tÃd­Óa÷ svapno 'vagata ityabÃdhitÃvagatipratisaædhÃnaæ na syÃt / ato dehabhede 'pyanusaædhÃnadarÓanÃddehÃnyo 'nusaædhÃtetyartha÷ / asatyÃtsatyasya j¤Ãnaæ na jÃyata iti dvitÅyaniyamasya Órutyà vyabhicÃramÃha-## naca striyo mithyÃtve 'pi taddarÓanÃtsatyÃdeva satyÃyÃ÷ sam­tdherj¤Ãnamiti vÃcyam, vi«ayaviÓi«Âatvena darÓanasyÃpi mithyÃtvÃtprak­te 'pi satye brahmaïi mithyÃvedÃnugatacaitanyäj¤ÃnasaæbhavÃcceti bhÃva÷ / asatyÃtsatyasye«Âasya j¤ÃnamuktvÃni«Âasya j¤ÃnamÃha-## asatyÃtsatyasya j¤Ãne d­«ÂÃntÃntaramÃha-## rekhÃsvakÃratvÃdibhrÃntyà satyà akÃrÃdayo j¤Ãyanta iti prasiddhamityartha÷ / evamasatyÃtsatyasya janmoktyà tadarthakriyÃkÃri tatsatyamiti niyamo bhagna÷, an­tÃtsatyasya j¤Ãnoktyà yadan­takaraïagamyaæ tadbÃdhyaæ kÆÂaliÇgÃnumitavahnivaditi vyÃptirbhagnà / tathà ca kalpitÃnÃmapi vedÃntÃnÃæ satyabrahmabodhakatvaæ saæbhavatÅti tÃttvikaæ prÃmÃïyamiti bhÃva÷ / yaduktaæ ekatvanÃnÃtvavyavahÃrasiddhaye ubhayaæ satyamiti, tanna / bhedasya lokasiddhasyÃpÆrvaphalavadabhedavirodhena satyatvakalpanÃyogÃt / ki¤ca yadyubhayorekadà vyavahÃra÷ syÃt tadà syÃdapi satyatvam / naivamasti / ekatvaj¤Ãnena carameïÃnapek«eïa nÃnÃtvasya ni÷Óe«aæ bÃdhÃt, Óuktij¤Ãneneva rajatasyetyÃha-## nanÆpajÅvyadvaitapramÃïavirodhÃdekatvÃvagatirnotpadyata ityata Ãha-## tat kilÃtmatattvamasya piturvÃkyÃt Óvetaketurvij¤ÃtavÃniti j¤Ãnotpatte÷ ÓrutatvÃtsÃmagrÅsattvÃccetyartha÷ / vyÃvahÃrikaguruÓi«yÃdibhedamupajÅvya j¤ÃyamÃnavÃkyÃrthÃvagate÷ pratyak«Ãdigataæ vyÃvahÃrikaæ prÃmÃïyamupajÅvyaæ, tacca pÃramÃrthikaikatvÃvagatyà na virudhyate / kintu tayà virodhÃdanupajÅvyaæ pratyak«ÃdestÃttvikaæ prÃmÃïyaæ bÃdhyata iti bhÃva÷ / ki¤caikatvÃvagate÷ phalavatpramÃtvÃnni«phalo dvaitabhramo bÃdhya ityÃha-## nanu sarvasya dvaitasya mithyÃtve svapno mithyà jÃgrata satyamityÃdirlaukiko vyavahÃra÷, satyaæ cÃn­taæ ca satyamabhavaditi vaidikaÓca kathamityÃÓaÇkya yathà svapne idaæ satyamidaman­tamiti tÃtkÃlikabÃdhÃbÃdhÃbhyÃæ vyavahÃrastathà dÅrghasvapna'pÅtyuktasvapnad­«ÂÃntaæ smÃrayati-## vyavahÃrÃrthe nÃnÃtvaæ satyamiti kalpanamasaægatamityupasaæharati-## nedaæ kalpitaæ, kintu Órutamiti ÓaÇkate-## kÃryakÃraïayorananyatvÃæÓe 'yaæ d­«ÂÃnta÷, na pariïÃmitve, brahmaïa÷ kÆÂasthatvaÓrutivirodhÃditi pariharati-## s­«Âau pariïÃmitvaæ pralaye tadrÃhitya ca krameïÃviruddhamiti d­«ÂÃntena ÓaÇkate-## kÆÂasthasya kadÃcidapi vikriyà na yuktà kÆÂasthatvavyÃghÃtÃdityÃha-## kÆÂasthatvÃsiddhimÃÓaÇkyÃha-## kÆÂasthasya niravayavasya pÆrvarÆpatyÃgenÃvasthÃntarÃtmakapariïÃmÃyogÃcchuktirajatavadvivarta eva prapa¤ca iti bhÃva÷ / ki¤ca ni«phalasya jagata÷ phalavanni«prapa¤cabrahmadhÅÓe«atvenÃnuvÃdÃnna satyatetyÃha-## 'taæ yathà yathopÃsate tadeva bhavati'iti Óruterbrahmaïa÷ pariïÃmitvavij¤ÃnÃttatprÃptirvidu«a÷ phalamityÃÓaÇkyÃha-## 'brahmavidÃpnoti param'iti ÓrutakÆÂasthanityamok«aphalasaæbhave du÷khÃnityapariïÃmitvaphalakalpanÃyogÃditi bhÃva÷ / nanu pÆrvaæ 'janmÃdyasya yata÷'iti ÅÓvarakÃraïapratij¤Ã k­tà / adhunà tadananyatvamityantÃbhedapratipÃdane ÅÓitrÅÓitavyabhedÃbhÃvÃttadvirodha÷ syÃditi ÓaÇkate-## kalpitadvaitamapek«yeÓvaratvÃdikaæ paramÃrthato 'nanyatvamityavirodhamÃha-## avidyÃtmake cidÃtmani lÅne nÃmarÆpe eva bÅjaæ tasya vyÃkaraïaæ sthÆlÃtmanà s­«Âistadapek«atvÃdÅÓvaratvÃderna virodha ityartha÷ / saæg­hÅtÃrthaæ viv­ïoti-## nÃmarÆpayorÅÓvaratvaæ vakyumaÓakyaæ ja¬atvÃt / nÃpÅÓvarÃdanyatvaæ kalpitasya p­thaksattÃsphÆrtyorabhÃvÃdityartha÷ / saæskÃrÃtmakanÃmarÆpayoravidyaikyavivak«ayà brÆte-## nÃmarÆpe cedÅÓvarasyÃtmabhÆte tarhÅÓvaro ja¬a ityata Ãha-## anyatve vyÃkaraïe ca ÓrutimÃha-#<ÃkÃÓa ityÃdinà /># avidyÃdyupÃdhinà kalpitabhedena bimbasthÃnasyeÓvaratvaæ, pratibimbabhÆtÃnÃæ jÅvÃnÃæ niyamyatvamityÃha-## na cÃtra nÃnÃjÅvà bhëyoktà iti bhramitavyaæ, buddhyÃdisaæghÃtabhedena bhedokte÷ / avidyÃpratibimbastveka eva jÅva ityuktam / paramÃrthata ÅÓvaratvÃdidvaitÃbhÃve ÓrutimÃha-## kathaæ tarhi kart­tvÃdikamityata Ãha-## anÃdyavidyaiva kart­tvÃdirÆpeïa pravartata ityartha÷ / bhaktÃbhaktayo÷ pÃpasuk­tanÃÓakatvÃdÅÓvarasya vÃstavamÅÓvaratvamityata Ãha-## na saæharatÅtyartha÷ / tena svarÆpaj¤ÃnÃvaraïena kartÃhamÅÓvaro me niyantetyevaæ bhramanti / uktÃrtha÷ sÆtrakÃrasaæmata ityÃha-## na kevalaæ laukikavyavahÃrÃrthaæ pariïÃmaprakriyÃÓrayaïaæ kintÆpÃsanÃrthaæ cetyÃha-## taduktam-'k­païÃdhÅ÷ pariïÃmamudÅk«ate k«ayitakalma«adhÅstu vivartatÃm'iti //14// END BsRp_2,1.6.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.6.15þ bhÃve copalabdhe÷ | BBs_2,1.15 | evaæ tadananyatve pratyak«Ãdivirodhaæ parih­tyÃnumÃnamÃha-## kÃraïasya bhÃve sattve upalabdhau ca kÃryasya sattvÃdupalabdheÓcÃnanyatvamiti sÆtrÃrtha÷ / ghaÂo m­dananya÷, m­tsattvopalabdhik«aïaniyatasattvopalabdhimattvÃt m­dvat / anyatve 'pyayaæ hetu÷ kiæ na syÃdityaprayojakatvamÃÓaÇkya nirasyati-## m­dghaÂayoranyatve gavÃÓvayoriva hetÆcchitti÷ syÃdityartha÷ / gavaÓvayornimittanaimittikatvÃbhÃvÃddhetvabhÃva÷ / ato m­dghaÂayostena hetunà nimittÃdibhÃva÷ sidhyati nÃnanyatvamityarthÃntaratÃmÃÓaÇkÃyaha-## na copÃdÃnopÃdeyabhÃvenÃrthÃntaratÃ, m­dd­«ÂÃnte tadbhÃvÃbhÃve 'pi hetusattvÃdanyatve gavÃÓvattadbhÃvÃyogÃcceti bhÃva÷ / kulÃlaghaÂayornimittÃdibhÃve satyapyanyatvÃt, kulÃlasattvaniyatopalabdhirghaÂasya naivetyak«arÃrtha÷ / yathÃÓrutasÆtrasthahetorvyabhicÃraæ ÓaÇkate-## agnibhÃva eva dhÆmopalabdhiriti niyamÃtmako hetustatra nÃstÅtyÃha-## avicchinnamÆladÅrdharekhÃvasthadhÆme niyamo 'stÅti vyabhicÃra ityÃÓaÇkate-## tadbhÃvaniyatabhÃvatve sati tadbuddhyanuraktabuddhivi«ayatvasya hetorvivak«itatvÃnna vyabhicÃra ityÃha-## ÃlokabuddhyanuraktabuddhigrÃhye rÆpe vyabhicÃranirÃsÃya satyantam / ÃlokÃbhÃve 'pi ghaÂÃdirÆpasattvÃnna vyabhicÃra÷ / uktadhÆmaviÓe«asyÃgnibuddhiæ vinÃpyupalambhÃnna tatra vyabhicÃra ityartha÷ / tathà ca tayo÷ kÃryakÃraïayorbhÃvena sattayÃnuraktÃæ sahak­tÃmiti bhëyÃrtha÷ / yadvà / tadbhÃva÷ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ tadvi«ayakabuddhigrÃhyatvaæ hetuæ vadÃma÷ / m­dghaÂa iti sÃmÃnÃdhikaraïyabuddhidarÓanÃdagnidhÆrma ityadarÓanÃdityartha÷ / anumÃnÃrthatvena sÆtraæ vyÃkhyÃya pÃÂhÃntareïa pratyak«aparatayà vyÃca«Âe-## pÆrvasÆtroktÃrambhaïaÓabdasamuccayÃrthaÓcakÃra÷ / na caika÷ paÂa iti pratyak«aæ paÂasya tantubhya÷ p­thaksattve pramÃïaæ, ap­thaksattÃkamithyÃkÃryavi«ayatvenÃpyupapatte÷ / ata ÃtÃnavitÃnasaæyogavantastantava eva paÂa iti pratyak«opalabdhe÷ sattvÃdananyatvamityartha÷ / paÂanyÃyaæ tantvÃdÃvatidiÓati-## pratyak«opalabdhyà tattatkÃrye kÃraïamÃtraæ pariÓi«yata ityartha÷ / yatra pratyak«aæ nÃsti tatra kÃrye vimatakÃraïÃdabhinnaæ, kÃryatvÃt, paÂavadityanumeyamityÃha-## kÃraïapariÓe«e pradhÃnÃdikaæ pariÓi«yatÃæ, na brahmetyata Ãha-ta## brahmaïi vedÃntÃnÃæ sarve«Ãæ tÃtparyasyoktatvÃttadevÃdvitÅyaæ pariÓi«yate na kÃraïÃntaramaprÃmÃïikatvÃditi bhÃva÷ //15// END BsRp_2,1.6.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.6.16þ satvÃc cÃparasya | BBs_2,1.16 | idaæ jagat sadÃtmaiveti sÃmÃnÃdhikaraïyaÓrutyà s­«Âe÷ prÃkkÃryasya kÃraïÃtmanà sattvaæ Órutaæ, tadanyathÃnupapattyotpannasyÃpi jagata÷ kÃraïÃdananyatvamityÃha sÆtrakÃra÷## Órutyarthe yuktimapyÃha-## ghaÂÃdikaæ prÃg m­dÃdyÃtmanà vartate tata utpadyamÃnatvÃt sÃmÃnyato vyatirekeïa sikatÃbhyastailavadityartha÷ / kÃraïavatkÃryasyÃpi sattvÃt sattvabhede mÃnÃbhÃvÃt kÃryasya kÃraïÃdabhinnasattÃkatvamiti sÆtrasyÃrthÃntaramÃha-## idÃnÅæ sata÷ kÃryasya prÃguttarakÃlayorasattvÃyogÃt sattvÃvyabhicÃra÷ / tacca sattvaæ sarvÃnusyÆtacinmÃtramekam / tadabhedena satÅ m­t san ghaÂa iti bhÃsamÃnayo÷ kÃryakÃraïayorananyatvamityartha÷ //16// END BsRp_2,1.6.16 START BsRp_2,1.6.16þ na caivaæ ghaÂapaÂayorapyaikasattvÃbhedÃdananyatvaæ syÃditi vÃcyaæ, vastuta ekasattvÃtmanÃnanyatvasye«ÂatvÃt / tarhi m­dghaÂayo÷ ko viÓe«a÷ / tÃdÃtmyamiti brÆma÷ / vastuta÷ sarvatra sattaikye 'pi ghaÂapaÂayorabhedena sattÃyà bhinnatvÃnna tÃdÃtmyaæ, kÃryakÃraïayorbhedasya sattÃbhedakatvÃbhÃvÃdabhinnasattÃkatvaæ tÃdÃtmyamiti viÓe«a÷ //16// END BsRp_2,1.6.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.6.17þ asadvyapadeÓÃn neti cen na dharmÃntareïa vÃkyaÓe«Ãt | BBs_2,1.17 | uktaæ kÃryasya prÃk kÃraïÃtmanà sattvamasiddhamityÃÓaÇkya samÃdhatte-## 'aktÃ÷ Óarkarà upadadhyÃt'ityupakrame kenÃktà iti saædehe 'tejo vai gh­tam'iti vÃkyaÓe«Ãddh­teneti yathà niÓcaya÷ evamatrÃpi 'tatsat'iti vÃkyaÓe«ÃtsanniÓcaya ityartha÷ / ÃsÅdityatÅtakÃlasaæbandhokteÓcÃsadavyÃk­tameva na ÓÆnyamityÃha-## uktanyÃyaæ vÃkyÃntare 'tidiÓati-## kriyamÃïatvaviÓe«aïaæ ÓÆnyasyÃsaæbhavÅti bhÃva÷ //17// END BsRp_2,1.6.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.6.18þ yukte÷ ÓabdÃntarÃc ca | BBs_2,1.18 | sattvÃnanyatvayorhetvantaramÃha sÆtrakÃra÷-## dadhyÃdyarthinÃæ k«ÅrÃdau prav­ttyanyathÃnupapattiryuktistayà kÃryasya prÃkkÃraïÃnanyatvena sattvaæ sidhyatÅtyartha÷ / asato 'pi kÃryasya tasmÃdutpatte÷ kÃraïatvadhiyà tatra prav­ttirityanyathopapattimÃÓaÇkyÃha-## asata utpattyabhÃvÃdutpattau và sarvasmÃtsarvotpattiprasaÇgÃttattadupÃdÃnaviÓe«e prav­ttirna syÃdityartha÷ / taduktaæ sÃækhyav­ddhai÷-'asadakaraïÃdupÃdÃnagrahaïÃtsarvasaæbhavÃbhÃvÃt / Óaktasya ÓakyakaraïÃtkÃraïabhÃvÃcca satkÃryam'iti / Óaktasya kÃraïasya ÓakyakÃryakÃritvÃcchaktivi«ayasya kÃryasya sattvamasato 'ÓakyatvÃt / ki¤ca satkÃraïÃbhedÃtkÃryaæ sadityuttarÃrdhÃrtha÷ / kÃryasyÃsattve 'pi kutaÓcidatiÓayÃtprav­ttiniyamopapattiriti ÓaÇkate-## atiÓaya÷ kÃryadharma÷ kÃraïadharmo và / Ãdye dharmitvÃtprÃgavasthÃrÆpasya kÃryasya sattvaæ durvÃramityÃha-## dvitÅye 'pi kÃryasattvamÃyÃtÅtyÃha-#<ÓaktiÓceti /># kÃryakÃraïÃbhyÃmanyà kÃryavadasati và Óaktirna kÃryaniyÃmikÃ, yasya kasyacidanyasya naraÓ­Çgasya và niyÃmakatvaprasaÇgÃdanyatvÃsattvayo÷ ÓaktÃvanyatra cÃviÓe«Ãt / tasmÃt kÃraïÃtmanà lÅnaæ kÃryamevÃbhivyaktiniyÃmakatayà Óaktiritye«Âavyaæ, tata÷ satkÃryasiddhirityartha÷ / ki¤ca kÃryakÃraïayoranyatve m­dghaÂau bhinnau santÃviti bhedabuddhi÷ syÃdityÃha-## tayoranyatve 'pi samavÃyaÓÃttathà buddhirnodetÅtyÃÓaÇkya samavÃyaæ dÆ«ayati-## samavÃya÷ samavÃyibhi÷ saæbaddhona na và / Ãdye sa saæbandha÷ kiæ samavÃya÷ uta svarÆpam / Ãdye samavÃyÃnavasthà / dvitÅye m­dghaÂayorapi svarÆpasaæbandhÃdevopapatte÷ samavÃyÃsiddhi÷ / asaæbaddha iti pak«e do«amÃha-## dravyaguïÃdÅnÃæ viÓi«ÂadhÅvirahaprasaÇga÷ / asaæbaddhasya viÓi«ÂadhÅniyÃmakatvÃyogÃdityartha÷ / viÓi«ÂadhÅniyÃmako hi saæbandha÷, na tasya niyÃmakÃntarÃpek«Ã, anavasthÃnÃt, ata÷ svaparanirvÃhaka÷ samavÃya iti ÓaÇkate-## saæbadhyate / svasya svasaæbandhinaÓca viÓi«Âadhiyaæ karotÅtyartha÷ / pratibandyà dÆ«ayati-## yattu guïatvÃtsaæyogasya samavÃyÃpek«Ã na saæbandhatvÃditi, tanna, dharmatvÃt, samavÃyasyÃpi saæbandhÃntarÃpatterasaæbaddhasyÃÓvatvasya godharmatvÃdarÓanÃt / ki¤ca 'ni«pÃpatvÃdayo guïÃ÷'iti Órutism­tyÃdi«u 'vyavahÃrÃdi«Âadharmo guïa÷'iti paribhëayà samÃyasyÃpi guïatvÃcca / 'jÃtiviÓe«o guïatvam'iti paribhëà tu samavÃyasidhyuttarakÃlÅnÃ, nityÃnekasamavetà jÃtiriti j¤Ãnasya samavÃyaj¤ÃnÃdhÅnatvÃt / ata÷ samavÃyasiddhe÷ prÃk saæyogasya guïatvamasiddhamiti dik / ki¤ca pratÅtyanusÃreïa vastu svÅkÃryamanyathà gopratiteraÓva ÃlambanamityasyÃpi suvacatvÃt / tathà ca m­dghaÂa ityabhedapratÅterabheda eva svÅkÃrya÷, tÃbhyÃmatyantabhinnasya samavÃyasya tanniyÃmakatvÃsaæbhavÃdityÃha-## evaæ pratÅtyanusÃreïa kÃryasya kÃraïÃtmanà sattvaæ, svarÆpeïa tu mithyÃtmityuktam / v­ttyanirÆpaïÃcca tasya mithyÃtvamityÃha-## tatrÃdyamanÆdyavayavina÷ paÂÃdestantvÃdi«vavayave«u tritvÃdivatsvarÆpeïa v­ttirutÃvayavaÓa iti vikalpÃdyaæ dÆ«ayati-## vyÃsajyav­ttivastupratyak«asya yÃvadÃÓrayapratyak«ajanyatvÃt saæv­tapaÂÃderyÃvadavayavÃnÃmapratyak«atvÃdapratyak«atvaæ prasajyetetyartha÷ / dvitÅyaæ ÓaÇkate-## yathà haste koÓe cÃvayavaÓa÷ khaÇgo vartamÃno hastamÃtragrahe 'pi g­hyate, evaæ yatki¤cidavayavagraheïÃvayavino grahasaæbhave 'pyavayavÃnÃmanavasthà syÃditi dÆ«ayati-## ÃdyadvitÅyamudbhÃvya dÆ«ayati-## ekasmiæstantau paÂav­ttikÃle tantvantare v­ttirna syÃt, v­ttÃvanekatvÃpatterityartha÷ / yathà yugapadanekavyakti«u v­ttÃvapi jÃteranekatvado«o nÃsti tathÃvayavina ityÃÓaÇkate-## jÃtivadavayavino v­ttirasiddhà anubhavÃbhÃviditi pariharati-## do«ÃntaramÃha-## adhikÃrÃtsaæbandhÃt / yathà devadatta÷ svakÃryamadhyayanaæ grÃme 'raïye và karoti, yathà gauravayavÅ svakÃryaæ k«ÅrÃdikaæ Ó­ÇgapucchÃdÃvapi kuryÃdityartha÷ / evaæ v­ttyanirÆpaïÃdanirvÃcyatvaæ kÃryasya darÓitam / saæpratyasatkÃryavÃde do«ÃntaramÃha-## yathà ghaÂaÓcalatÅtyukte calanakriyÃæ pratyÃÓrayatvarÆpaæ kart­tvaæ ghaÂasya bhÃti tathà paÂo jÃyata iti janikriyÃkart­tvamanubhÆyate / ato janikartu÷ jane÷ prÃksattvaæ vÃcyam / karturasattve kriyÃyà apyasattvÃpatterityartha÷ / janeranubhavasiddhe 'pi sakart­katve kriyÃtvenÃnumÃnamÃha-## asato ghaÂasyotpattau kart­tvÃsaæbhave 'pi kulÃlÃde÷ sattvÃtkart­tvamityÃÓaÇkayÃha-## ghaÂotpattivadasatkapÃlÃdyutpattirityatidiÓati-## ÓaÇkÃmanÆdya do«amÃha-## anubhavavirodhamityartha÷ / utpattirbhÃvasyÃdya vikriyeti svamatena kÃryasattvamÃnÅtaæ, saæprati kÃryasyotpattirnÃma svakÃraïe samavÃya÷svasmin sattÃsamavÃyo veti tÃrkikamatamÃÓaÇkate-## tanmatenÃpi kÃryasya sattvamÃvaÓyakaæ, asata÷ saæbandhitvÃyogÃdityÃha-## asatorveti d­«ÂÃntokti÷ / nanu naraÓ­ÇgÃdivatkÃryaæ sarvadà sarvatrÃsanna bhavati kintÆtpatte÷ prÃk dhvaæsÃnantaraæ cÃsat madhye tu sadeveti vai«amyÃtsaæbandhitvopapattirityÃÓaÇkyÃha-## atrÃbhÃvabdà asacchabdÃparaparyÃyà vyÃkhyeyÃ÷ / asata÷ kÃlenÃsaæbandhÃtprÃktvaæ na yuktamityartha÷ / nanu kÃrakavyÃpÃrÃdÆrdhvabhÃvina÷ kÃryasya vandhyÃputratulyatvaæ kathamityata Ãha-## kÃryÃbhÃvo 'satkÃryamityartha ityupÃpatsvata upapannamabhavi«yadityanvaya÷ / kastarhi nirïaya÷, tatrÃha-## 'nÃsato vidyate bhÃva÷'iti sm­teriti bhÃva÷ / satkÃryavÃde kÃrakavaiyarthyaæ ÓaÇkate-## siddhakÃraïÃnanyatvÃcca kÃryasya siddhatvamityÃha-## anirvÃcyakÃryÃtmanà kÃraïasyÃbhivyaktyartha÷ kÃrakavyÃpÃra ityÃha-## kÃryasatyatvamicchatÃæ sÃækhyÃnÃæ satkÃryavÃde kÃrakavaiyarthyaæ do«a Ãpatati, abhivyakterapi sattvÃt / advaitavÃdinÃæ tvaghaÂitaghaÂhanÃvabhÃsanacaturamÃyÃmahimnà svapnavadyathÃdarÓanaæ sarvamupapannam / vicÃryamÃïe sarvamayuktaæ, yuktatve dvaitÃpatteriti mukhyaæ samÃdhÃnaæ samÃdhÃnÃntarÃbhÃvÃt / nanu kÃraïÃdbhinnamasadevotpadyata iti samÃdhÃnaæ kiæ na syÃdityÃÓaÇkyÃsatpak«asya dÆ«aïamuktaæ smaretyÃha-## ata÷ kÃraïÃdbhedÃbhedÃbhyÃæ durnirÆpasya sadasadvilak«aïasyÃnirvÃcyÃbhivyaktiranirvÃcyakÃrakavyÃpÃrÃïÃæ phalamiti pak«a eva ÓreyÃniti bhÃva÷ / nanu m­dyad­«Âa÷ p­thubudhnatvÃdyavasthÃviÓe«o ghaÂe d­Óyate / tathÃca ghaÂo m­dbhinna÷, tadviruddhaviÓe«avattvÃt, v­k«avadityata Ãha-## vastuto 'nyatvaæ satyo bheda÷ / hetorvyabhicÃrasthalÃntaramÃha-## pratyahaæ pitrÃdidehasyÃvasthÃbhede 'pi janmanÃÓayorabhÃvÃdabhedo yukta÷ / dÃr«ÂÃntike tu m­dÃdinÃÓe sati ghaÂÃdikaæ jÃyata iti janmavinÃÓarÆpaviruddhadharmavattvÃtkÃryakÃraïayorabhedo na yukta iti ÓaÇkate-## kÃraïasya nÃÓÃbhÃvÃddhetvasiddhiriti pariharati-## dadhighaÂÃdikÃryÃnvitatvena k«Åram­dÃdÅnÃæ pratyak«atvÃnnÃÓÃsiddhirityartha÷ / nanu yatrÃnvayo d­Óyate tatra hetvasiddhÃvapi yatrÃÇkurÃdau vaÂabÅjÃdÅnÃmanvayo na d­Óyate tatra hetusattvÃdvasatvanyatvaæ syÃdityata Ãha-## tatrÃpyaÇkurÃdau bÅjÃdyavayavÃnÃmanvayÃnna sta eva janmavinÃÓau kintvavayÃntaropacayÃpacayÃbhyÃæ tadvyavahÃra ityartha÷ / astÆpacayÃpacayaliÇgena vastubhedÃnumÃnaæ tato 'sata utpatti÷ sato nÃÓa ityÃÓaÇkya vyabhicÃramÃha-## pit­dehe 'pi bhedasattvÃnna vyabhicÃra ityatra bÃdhakamÃha-## kÃraïasya sarvakÃrye«vanvayakathanenetyartha÷ / svapak«e do«aæ parih­tya parapak«e prasa¤jayati-## asata÷ kÃryasya kÃrakavyÃpÃrÃhitÃtiÓayÃÓrayatvÃyogÃdavi«ayatve 'pi m­dÃdervi«ayatvaæ syÃditi ÓaÇkate-## samavÃyikÃraïÃtkÃryaæ bhinnamabhinnaæ veti vikalpÃdyaæ nirasyati-## dvitÅyamÃÓaÇkye«ÂÃpattimÃha-## kÃryÃïÃmavÃntarakÃraïÃnanyatvamupasaæharati-## paramakÃraïÃnanyatvaæ phalitamÃha-## asatkÃryavÃde pratij¤ÃbÃdha÷ syÃdityÃha-## //18// END BsRp_2,1.6.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.6.19þ paÂavac ca | BBs_2,1.19 | kÃryamupÃdÃnadbhinnaæ tadupalabdhÃvapyanupalabhyamÃnatvÃt tato 'dhikaparimÃïatvÃcca maÓakÃdiva ÓaÓaka ityatra vyabhicÃrÃrthaæ sÆtram-## dvitÅyahetorvyabhicÃraæ sphuÂayati-## ÃyÃmo dairghyam //19// END BsRp_2,1.6.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.6.20þ yathà ca prÃïÃdi÷ | BBs_2,1.20 | tatraiva vilak«aïakÃryakÃritvaæ kÃryamupÃdÃnÃdbhinnaæ, bhinnakÃryakaratvÃt, saæmatavat iti hetumÃÓaÇkya vyabhicÃramÃha sÆtrakÃra÷-## evaæ jÅvajagaterbrahmÃnanyatvÃtpratij¤ÃsiddhirityadhikaraïÃrthamupapasaæharati-## //20// END BsRp_2,1.6.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.7.21þ itaravyapadeÓÃd dhitÃkaraïÃdido«aprasakti÷ | BBs_2,1.21 | jÅvÃbhinnaæ brahma jagatkÃraïamitivadanvedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa yadi tÃd­gbrahmajagajjanayettarhi svÃni«Âaæ narakÃdikaæ na janayet svatantracetanatvÃditi nyÃyena virudhyate na veti saædehe pÆrvoktajÅvÃnanyatvamupajÅvya jÅvado«Ã brahmaïi prasajyeranniti pÆrvapak«asÆtraæ g­hÅtvà vyÃca«Âe-## pÆrvapak«e jÅvÃbhinne samanvayÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti phalam / hitÃkaraïetyatra na¤vyatyÃsenÃhitakaraïaæ do«o vyÃkhyÃta÷ / Ãdipadoktaæ bhrÃntyÃdikamÃpÃdayati-## //21// END BsRp_2,1.7.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.7.22þ adhikaæ tu bhedanirdeÓÃt | BBs_2,1.22 | jÅveÓayorabhedÃjjÅvajagaterde«Ã brahmaïi syu÷ brahmagatÃÓca s­«ÂisaæhÃraÓaktisarvasmart­tvÃdayo guïà jÅve syu÷ / na ce«ÂÃpatti÷ / jÅvasya svaÓarÅre 'pi saæhÃrasÃmarthyÃdarÓanÃditi prÃpte siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## jÅveÓvarayorloke bimbapratibimbayoriva kalpitabhedÃÇgÅkÃrÃddharmavyavastheti siddhÃntagranthÃrtha÷ / yadi vayaæ jÅvaæ sra«ÂÃraæ brÆmastadà do«Ã÷ prasajyante natu taæ brÆma ityanvaya÷ / ki¤cÃbhedÃj¤ÃnÃdÆrdhvaæ và do«Ã ÃpÃdyante, pÆrvaæ và / nÃdya ityÃha-## uktaæ mithyÃj¤Ãnavij­mbhitatvaæ sphuÂayati-## kart­tvÃdibuddhidharmÃdhyÃse dehadharmÃdhyÃsaæ d­«ÂÃntayati-## dvitÅyaæ pratyÃha-## j¤ÃnÃdÆrdhvaæ sra«Â­tvÃdidharmÃïÃæ bÃdhÃt pÆrvaæ ca kalpitabhedena vyavasthopapatterna ki¤cidavadyamityartha÷ //22// END BsRp_2,1.7.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.7.23þ aÓmÃdivac ca tadanupapatti÷ | BBs_2,1.23 | nanvakhaï¬aikarÆpe brahmaïi kathaæ jÅveÓvaravaicitryaæ, kathaæ ca tatkÃryavaicitryamityanupapattiæ d­«ÂÃntai÷ pariharati sÆtrakÃra÷-## kiæpÃko mahÃtÃlaphalam / tattatkÃryasaæskÃrarÆpÃnÃdiÓaktibhedÃdvaicitryamiti bhÃva÷ / sÆtrasthacakÃrÃrthamÃha-#<ÓruteÓceti /># brahma jÅvagatado«avat, jÅvÃbhinnatvÃt, jÅvavadityÃdyanumÃnaæ svata÷pramÃïaniravadyatvÃdiÓrutibÃdhitam / ki¤ca kart­tvabhokt­tvÃdivikÃrasya mithyÃtvÃjjÅvasyaiva tÃvaddo«o nÃsti kuto bimbasthÃnÅyasyÃÓe«aviÓe«adarÓina÷ parameÓvarasya do«aprasakti÷ / yattu brahma na vicitrakÃryaprak­ti, ekarÆpÃtvÃt, vyatirekeïa m­ttantvÃdivaditi / tanna / ekarÆpe snapnad­ÓÅva vicitrad­ÓyavastuvaicitryadarÓanena vyabhicÃrÃdityartha÷ / tasmÃt pratyagabhinne brahmaïi samanvayasyÃvirodha iti siddham //23// END BsRp_2,1.7.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.8.24þ upasaæhÃradarÓanÃn neti cen na k«Åravad dhi | BBs_2,1.24 | ## asahÃyÃdbrahmaïo jagatsargaæ bruvan samanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yadasahÃyaæ tanna kÃraïamiti laukikanyÃyena virudhyate na veti saædehe pÆrvamaupÃdhikajÅvabhedÃdbrahmaïi jÅvado«Ã na prasajyanta ityuktam, saæprati upÃdhito 'pi vibhaktaæ brahmaïa÷ prerakÃdikaæ sahakÃri nÃsti ÅÓanÃnÃtvÃbhÃvÃditi pratyudÃharaïena pÆrvapak«asÆtrÃæÓaæ vyÃca«Âe-## phalaæ pÆrvavat / kÃrakÃïÃmupasaæhÃro melanam / uktanyÃyasya k«ÅrÃdau vyabhicÃra iti siddhÃntayati-## Óuddhasya brahmaïo 'kÃraïatvami«Âameva / viÓi«ÂasyeÓvarasya tu mÃyaiva sahÃya iti bhÃvenÃha-## k«ÅrasyÃpyÃta¤canÃdisahÃyo 'stÅtyasahÃyatvahetorna vyabhicÃra ityÃÓaÇkya sahÃyÃbhÃve 'pi yasya kasyacitpariïÃmasya k«Åre darÓanÃdvyabhicÃratÃdavasthyamityÃha-## tarhi sahÃyo vyartha÷, tatrÃha-## nanu tvÃryate k«Åraæ dadhibhÃvÃya Óaighryaæ kÃryata iti kimarthaæ kalpyate, svato 'Óaktaæ k«Åraæ sahÃyena Óaktaæ kriyata iti kiæ na syÃt, tatrÃha-## Óaktasya sahÃyasaæpadà kiæ kÃryamityatrÃha-## sahÃyaviÓe«ÃbhÃve kaÓcidvikÃra÷ k«Årasya bhavati, tatra Ãta¤canaprak«epau«ïyÃbhyÃæ tÆttamadadhibhÃvasÃmarthyaæ vyajyata ityartha÷ / tarhi Óaktivya¤jako 'pi sahÃyo brahmaïo vÃcya÷, tatrÃha-## nirapek«amÃyÃÓaktikamityartha÷ / tÃd­ÓaÓaktau mÃnamÃha-#<ÓrutiÓceti># //24// END BsRp_2,1.8.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.8.25þ devÃdivad api loke | BBs_2,1.25 | nanu brahma na kÃraïaæ cetanatve satyasahÃyatvÃnm­dÃdiÓÆnyakulÃlÃdivaditi na k«ÅrÃdau vyabhicÃra iti sÆtravyÃvartyÃæ ÓaÇkÃmÃha-## tasyÃpi hetordevÃdau vyabhicÃra ityÃha-## lokyate j¤Ãyater'tho 'neneti loko mantrÃrthavÃdÃdiÓÃstraæ v­ddhavyavahÃraÓca / abhidhyÃnaæ saækalpa÷ / nanu devÃdyÆrïanÃbhÃntad­«ÂÃnte«u ÓarÅre«u cetanatvaæ nÃsti, balÃkÃpadminÅcetanayorgarbhaprasthÃnakart­tve meghaÓabda÷ ÓarÅraæ ca sahÃyo 'sti, ato viÓi«Âahetorna vyabhicÃra iti ÓaÇkate-## vyabhicÃro 'stÅti pariharati-## ayaæ do«a÷ d­«ÂÃntavai«amyÃkhya÷ / atra hi hetau cetanatvamahandhÅvi«ayatvarÆpaæ cittÃdÃtmyÃpannadehasÃdhÃraïaæ grÃhyaæ na tu mukhyÃtmatvaæ, tava kulÃlad­«ÂÃnte sÃdhanavaikalyÃpatte÷ / asahÃyatvaæ ca cetanasya svÃtiriktahetuÓÆnyatvaæ, tadubhayaæ devÃdi«vastÅti vyabhicÃra÷, dehasya svÃnta÷pÃtitvena svÃtiriktatvÃbhÃvÃt / tathà ca kulÃlavailak«aïyaæ devÃdÅnÃæ ghaÂÃdikÃrye svÃtiriktÃnapek«atvÃt / devavailak«aïyaæ brahmaïa÷ dehasyÃpyanapek«aïÃt / naradevÃdÅnÃæ kÃryÃrambhe nÃrastyekarÆpà sÃmagrÅ / ÓrÆyate hi mahÃbhÃrate ÓrÅk­«ïasya saækalpamÃtreïa draupadyÃ÷ paÂaparamparotpatti÷ / ata÷ siddhamasahÃyasyÃpi brahmaïa÷ kÃraïatvam //25// END BsRp_2,1.8.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.9.26þ k­tsnaprasaktir niravayavatvaÓabdakopo và | BBs_2,1.26 | ## k«Årad­«ÂÃntena brahma pariïÃmÅti bhramotpattyà pÆrvapak«e prÃpte ÓÃstrÃrtho vivarto na pariïÃma iti nirïayÃrthamidamadhikaraïamiti pÆrvÃdhikaraïenottarÃdhikaraïasya kÃryatvaæ saægatimÃha-## niravayavÃdbrahmaïo jagatsargaæ vadan samanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yanniravayavaæ tanna pariïÃmÅti nyÃyena virudhyate na veti saædehe virudhyata iti pÆrvapak«asÆtraæ vyÃca«Âe-## brahma pariïÃmÅti vadatà vaktavyaæ brahma niravayavaæ sÃvayavaæ và / Ãdye sarvasya brahmaïa÷ pariïÃmÃtmanà sthiti÷ syÃdityuktaæ vyatirekad­«ÂÃntena viv­ïoti-## paryaïaæsyat pariïato 'bhavi«yat / ekadeÓaÓcÃvÃsthÃsyadapariïato 'bhavi«yat / uktaÓrutibhyo niravayavatvasiddhe÷ phalitaæ do«amÃha-## yadà pariïÃmavyatirekeïa mÆlabrahmÃtmà nÃsti tadÃtmà dra«Âavya ityupadeÓor'thaÓÆnya÷ syÃditi do«ÃntaramÃha-## brahmaïa÷ pariïÃmÃtmanà janmanÃÓÃÇgÅkÃre 'ajo 'mara÷'iti ÓrutivirodhaÓcetyÃha-## sÃvayavatvapak«amÃÓaÇkya sÆtraÓe«eïa pariharati-## //26// END BsRp_2,1.9.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.9.27þ Órutes tu ÓabdamÆlatvÃt | BBs_2,1.27 | pariïÃmapak«o durghaÂa iti yaduktaæ tadasmÃdi«Âameveti vivartavÃdena siddhÃntayati-#<Óruteriti /># svapak«e pÆrvoktado«advayaæ nÃstÅti sÆtrayojanayà darÓayati-## Åk«it­tvena vyÃkart­tvena cek«aïÅyavyÃkartavyaprapa¤cÃt p­thagÅÓvarasattvaÓruterna k­tsnaprasaktirityÃha-## nyÆnÃdhikabhÃvenÃpi p­thaksattvaæ ÓrutamityÃha-## itaÓcÃstyavik­taæ brahmetyÃha-## 'sa và e«a Ãtmà h­di'iti Óruterasti d­ÓyÃtiriktaæ brahma / 'tadà 'iti su«uptikÃlarÆpaviÓe«aïÃccetyartha÷ / liÇgÃntaramÃha-## bhrÆmyÃdervikÃrasyendriyagocaratvÃt 'na cak«u«Ã g­hyate'ityÃdiÓrutyà brahmaïastatprati«edhÃdavÃÇmanasagocaratvaÓruteÓcÃsti kÆÂasthaæ brahmetyartha÷ / k­tsnaprasaktido«o nÃstÅtyuktvà dvitÅyado«o 'pi nÃstÅtyÃha-## nanu brahma kÃryÃtmanÃpyasti, p­thagapyasti cet sÃvayavatvaæ durvÃraæ, niravayavasyaikasya dvidhà sattvÃyogÃt, ato yaddvidhÃbhÆtaæ tatsÃvayamiti tarkaviruddhaæ brahmaïo niravayavatvamiti vivartamajÃnata÷ ÓaÇkÃæ gƬhÃÓaya eva pariharati-#<ÓabdamÆlaæ ceti /># yadà laukikÃnÃæ pratyak«ad­«ÂÃnÃmapi Óaktiracintyà tadà Óabdaikasamadhigamyasya brahmaïa÷ kimu vaktavyam / ato brahmaïo niravayavatvaæ dvidhÃbhÃvaÓcetyubhayaæ yathÃÓabdamabhyupagantavyam / na tarkeïa bÃdhanÅyamityartha÷ / prak­tibhya÷ pratyak«ad­«ÂavastusvabhÃvebhyo yatparaæ vilak«aïaæ kevalopadeÓagamyaæ tadacintyasvarÆpamiti sm­tyartha÷ / ÃÓayÃnavabodhena ÓaÇkate-## yadvà brahma pariïÃmÅtyekadeÓinÃmiyaæ siddhÃntasÆtravyÃkhyà darÓità tÃmÃk«ipati-## Óabdasya yogyatÃj¤ÃnasÃpek«atvÃdityartha÷ / nanu brahma sÃvayavaæ niravayavaæ veti vikalpÃÓrayaïe sarvaÓrutisamÃdhÃnaæ syÃdityata Ãha-## niravayavatve brahmaïa÷ prak­titvaÓrutivirodha÷, sÃvayavatve niravayavatvaÓabdavirodha÷, vikalpaÓca vastunyayukta÷, ata÷ prakÃrÃntarÃnupalambhÃcchrutÅnÃæ prÃmÃïyaæ durghaÂamiti prÃpte svÃÓayamuddhÃÂayati-## niravayavasya vastuna÷ kÆÂasthasyÃpyavidyayà kalpitanÃmarÆpavikÃrÃÇgÅkÃrÃddurghaÂatvado«o nÃsti / vÃstavakauÂasthyasya kalpitavikÃraprak­titvenÃvirodhÃdityartha÷ / rÆpabhedÃÇgÅkÃre sÃvayavatvaæ syÃdityÃÓaÇkyoktaæ viv­ïoti-## k­tsnaprasaktiæ nirasya do«Ãntaraæ nirasyati-## nanu ÓrutipratipÃdyasya pariïÃmasya kathaæ mithyÃtmatvaæ, tatrÃha-## ni«prapa¤cabrahmÃdhÅÓe«atvena s­«ÂiranÆdyate na pratipÃdyata ityasak­dÃveditam, ato vivartavÃde na kaÓciddo«a ityupasaæharati-## //27// END BsRp_2,1.9.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.9.28þ Ãtmani caivaæ vicitrÃÓ ca hi | BBs_2,1.28 | pÆrvÃvasthÃnÃÓenÃvasthÃntaraæ pariïÃma÷, yathà dugdhasya dadhibhÃva÷ / pÆrvarÆpÃnupamardenÃvasthÃntaraæ vivarta÷, yathà Óukte÷ rajatabhÃva÷ / tatra brahmaïo vivartopÃdÃnatvaæ svapnasÃk«id­«ÂÃntena dra¬hayanmÃyÃvÃdaæ sphuÂayati sÆtrakÃra÷-#<Ãtmani ceti /># rathayogÃ÷ aÓvÃ÷ //28// END BsRp_2,1.9.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.9.29þ svapak«ado«Ãc ca | BBs_2,1.29 | ki¤ca k­tsnaprasaktyÃdÅnÃæ sÃækhyÃdipak«e 'pi do«atvÃnnÃsmÃn pratyudbhÃvanÅyatvaæ, 'yaÓcobhayo÷ samo do«a÷'iti nyÃyÃdityÃha sÆtrakÃra÷-## pradhÃnasya niravayavatve k­tsnaprasakti÷ sÃvayavatve ca niravayavatvÃbhyupagamavirodha ityatra ÓaÇkate-## kiæ sÃmyÃvasthà guïÃnÃæ vikÃra÷, samudÃyo và / Ãdye tasyà na mÆlaprak­titvaæ, vikÃratvÃt / dvitÅye prapa¤cÃbhÃva÷, samudÃyasyÃvastutvena mÆlÃbhÃvÃt / atha niravayavà guïà eva vividhapariïÃmÃnÃæ prak­tiriti cet, tarhi k­tsnaprasaktermÆlocchedo durvÃra ityabhipretya pariharati-## iti yato 'ta÷samÃnatvÃnna vayaæ paryanuyojyà ityanvaya÷ / pratyekaæ sattvÃdikamitaraguïadvayasacivaæ niravayavaæ yadyupÃdÃnaæ tarhi k­tsnasyopÃdÃnasya kÃryarÆpatvaprasaktermÆloccheda ityukterniravayavatvasÃdhakatarkasyÃbhÃsatvÃdguïÃnÃæ sÃvayavatvameva pariïÃmitvena m­dÃdivadato na k­tsnaprasaktirekadeÓapariïÃmasaæbhavÃditi ÓaÇkate-## etaddo«ÃbhÃve 'pi do«Ãntaraæ syÃditi pariharati-## nanu guïÃnÃmavayavÃstantuvadÃrambhakà na bhavanti kintu kÃryavaicitryÃnumitÃstadgatÃ÷ Óaktaya ityÃÓaÇkya mÃyikaÓaktibhirbrahmaïo 'pi sÃvayavatvaæ tulyamityÃha-## aïuvÃde 'pi do«asÃmyamÃha-## sÃækhyavaddo«a÷ samÃna iti saæbandha÷ / niravayavayo÷ paramÃïvo÷ saæyogo vyÃpyav­ttiravyÃpyav­ttirvà / Ãdye tatkÃryasya dvyaguïakasyaikaparamÃïumÃtratvÃpatti÷ prathimno 'dhikaparimÃïasyÃnupapatte÷ / na hyaïoraïvantareïoparyadha÷ pÃrÓvataÓca vyÃptau tato 'dhikadravyaæ saæbhavati÷ dvitÅye paramÃïvo÷ sÃvayavatvÃpattirityartha÷ / nanu tvaæ cora ityukte tvamapi cora itivaddo«asÃmyoktirayuktetyata Ãha-## uktaæ hi mÃyÃvÃde svapnavatsarvaæ sÃma¤jasyam, ato niravayave brahmaïi samanvayasyÃvirodha iti siddham //29// END BsRp_2,1.9.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.10.30þ sarvopetà ca taddarÓanÃt | BBs_2,1.30 | ## mÃyÃÓaktimato brahmaïo jagatsargaæ vadata÷ samanvayasyÃÓarÅrasya na mÃyeti nyÃyena virodho 'sti na veti saædehe nyÃyasyÃnÃbhÃsatvÃdastÅti pÆrvapak«e pÆrvoktaÓaktimattvasamarthanÃdekavi«ayatvaæ saægatiæ vadan siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## pÆrvottarapak«ayorvirodhÃvirodhau phalamityuktamevÃpÃdasamÃpteravagantavyam / abhyÃtta÷ abhito vyÃpta÷ / avÃkÅ vÃgindriyaÓÆnya÷ / anÃdaro ni«kÃma÷ //30// END BsRp_2,1.10.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.10.31þ vikaraïatvÃn neti cet tad uktam | BBs_2,1.31 | pÆrvapak«anyÃyamanÆdya dÆ«ayati-## devÃdicetanÃnÃæ ÓaktÃnÃmapi dehabhimÃne satyeva kart­tvaæ d­«Âaæ tadabhÃve su«upte tanna d­«Âaæ, ato brahmaïa÷ Óaktatve 'pyadehatvÃnna kart­tvam / nÃpyadehasya Óakti÷ saæbhavatÅti ÓaÇkÃrtha÷ / vikaraïasya jÅvasya kart­tvÃsaæbhave 'pÅÓvarasya saæbhavatÅti, 'devÃdivadapi loke'ityatroktam / tatra ÓarÅrasya kalpitasya mÃyÃÓrayatvÃyogÃnnirviÓe«acinmÃtrasyaiva mÃyÃdhi«ÂhÃnatvaæ yuktamiti samÃdhÃnÃrtha÷ //31// END BsRp_2,1.10.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.11.32þ na prayojanavattvÃt | BBs_2,1.32 | ## pariv­ptÃdbrahmaïo jagatsargaæ vadan samanvayo vi«aya÷ / sa kimabhrÃntaÓcetano ya÷ sa ni«phalaæ vastu na racayatÅti nyÃyena virudhyate na veti saædehe pÆrvamadehasyÃpi ÓrutibalÃt Óaktatvoktyà kart­tvamuktaæ tadÃk«epasaægatyà pÆrvapak«asÆtraæ vyÃca«Âe-## ÅÓvarasya phalÃbhÃve 'pi paraprayojanÃya s­«Âau prav­ttirastvityÃÓaÇkya ÓrutimÃha-## yà prek«Ãvatprav­tti÷ sà svaphalÃrtheti lokaprasiddhi÷ / naca dayÃluprav­ttau vyabhicÃra÷, tasyÃpi paradu÷khÃsahanaprayuktasvacittavyÃkulatÃniv­ttyarthitvÃditi bhÃva÷ / ki¤ca gurutarÃyÃsasya phalaæ vÃcyamityÃha-## tarhyastÅÓvarasyÃpi prav­tti÷ svÃrthetyata Ãha-## asvÃrthatve prav­ttyabhÃva÷ pÆrvokta÷ syÃdityartha÷ / ÅÓvara÷ prek«ÃvÃnna bhavatÅtyÃÓaÇkya ÓrutivirodhamÃha-## buddheraparÃdho vivekÃbhÃva÷ //32// END BsRp_2,1.11.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.11.33þ lokavat tu lÅlÃkaivalyam | BBs_2,1.33 | uktanyÃyasya rÃj¤Ãæ lÅlÃyÃæ vyabhicÃra iti siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## vyatiriktaæ / lÅlÃtiriktam / krŬÃrÆpà vihÃrà ye«u ramyadeÓe«u te«vityartha÷ / kadÃcidrÃjÃdÅnÃæ lÅlÃyà api ki¤cit phalaæ sukhollÃsÃdikaæ saæbhÃvyeta tathÃpi ni÷ÓvÃsÃdau prek«Ãvatprav­ttitvamasti na tu svasya tatroddeÓyaæ phalaæ ki¤cidastÅti vyabhicÃrasthalÃntaramÃha-## prÃïasya svabhÃvaÓcalatvaæ prÃrabdhaæ vocchvÃsÃdihetu÷, ÅÓvarasya svabhÃva÷ kÃlakarmasahitamÃyà / nanvÅÓvarasya jagadracanÃyÃ÷ kevalalÅlÃtvaæ kimityucyate, phalameva ki¤cit, kalpyatÃæ, tatrÃha-## ÃptakÃmatvavyÃghÃtÃdityartha÷ / nanvÅÓvarastÆ«ïÅæ kimiti na ti«Âhati, kimiti svasyÃphalÃæ pare«Ãæ du÷khÃvahÃæ s­«Âiæ karoti, tatrÃha-## kÃladharmÃdisÃmÃgryÃæ satyÃæ s­«ÂeraparihÃryatvÃdityartha÷ / yaduktaæ gurutarÃyÃsatvÃt phalaæ vÃcyamiti, tatra hetvasiddhimÃha-## alpaprav­tterapi phalaæ vÃcyaæ loke tathÃdarÓanÃdityÃditarkasyÃgamabÃdhamÃha-## s­«ÂiÓruteraprav­ttirnÃsti, sarvaj¤atvaÓruterunmattatà nÃstÅti vibhÃga÷ / svapnas­«ÂivadasyÃ÷ s­«ÂermÃyÃmÃtratvÃnna phalÃpek«etyÃha-## naca ni«phalas­«ÂiÓrutÅnÃmÃnarthakyaæ, saphalabrahmadhÅÓe«atvenÃrthavattvÃdiyuktaæ na vismartavyamityartha÷ //33// END BsRp_2,1.11.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.12.34þ vai«amyanairgh­ïye na sÃpek«atvÃt tathà hi darÓayati | BBs_2,1.34 | ## nirde«Ãdbrahmaïo jagatsargaæ bruvan samanvayo vi«aya÷ / sa kiæ yo vi«amakÃrÅ sa do«avÃniti nyÃyena virudhyate na veti saædehe pÆrvatra lÅlayà yatsra«Â­tvamuktaæ tadeva karmÃdisÃpek«asya na yuktamanÅÓvaratvÃpatte÷, nirapek«atve rÃgÃdido«ÃpatterityÃk«epasaægatyà pÆrvapak«ayati-## brahmaiva jagatkÃraïamiti janmÃdisÆtre pratij¤Ãtor'tha÷ / p­thagjana÷ pÃmara÷, 'niravadyaæ nira¤janam'iti Óruti÷, 'na me dve«yo 'sti na priya÷'iti sm­ti÷ / svacchatvÃdÅtyÃdipadena kÆÂasthatvÃgraha÷, svacchatvÃdiÓcÃsÃvÅÓvarasvabhÃvaÓceti vigraha÷ / nimittamanapek«ya vi«amakÃritve vai«amyÃdido«a÷ syÃt, na tvanapek«atvamÅÓvarasyÃstÅti siddhÃntayati-## naca sÃpek«atve anÅÓvaratvaæ, sevÃmapek«ya phaladÃtari rÃj¤ÅÓvaratvÃnapÃyÃt / nanu tarhi dharmÃdharmÃbhyÃmeva vicitrà s­«Âirastu kimÅÓvareïetyata Ãha-#<ÅÓvarastu parjanyavaditi /># sÃdhÃraïahetusahitasyaivÃsÃdhÃraïaheto÷ kÃryakÃritvÃnneÓvaravaiyarthyaæ, anyathà parjanyavaiyarthyaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / yaæ janamunninÅ«ate Ærdhvaæ netumicchati taæ sÃdhu kÃrayatye«a ÅÓvara ityanvaya÷ / naca ka¤cijjanaæ sÃdhu ka¤cidasÃdhu karma kÃrayato vai«amyaæ tadavasthamiti vÃcyaæ, anÃdipÆrvÃrjitasÃdhvasÃdhuvÃsanayà svabhÃvena janasya tattatkarmasu prav­ttÃvÅÓvarasya sÃdhÃraïahetutvÃt / ato 'navadya ÅÓvara iti bhÃva÷ //34// END BsRp_2,1.12.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.12.35þ na karmÃvibhÃgÃd iti cen nÃnÃditvÃd | BBs_2,1.35 | prathamasargasya vai«amyahetukarmÃbhÃvÃdekarÆpatvaæ syÃt, tathà tathà taduttarakalpÃnÃmapÅtyÃk«ipya samÃdhatte sÆtrakÃra÷-## prathamas­«Âe÷ paÓcÃdbhÃvikarmak­taæ vai«amyamityÃÓaÇkyÃnyonyÃÓrayamÃha-## Ãdyà s­«Âirityupalak«aïam / ÃdÃvekarÆpatve madhye vi«amakarmotpattau hetvabhÃvenottaras­«ÂÅnÃmapi tulyatvasya durvÃratvÃditi dra«Âavyam / parihÃra÷ sugama÷ //35// END BsRp_2,1.12.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.12.36þ upapadyate cÃpy upalabhyate ca | BBs_2,1.36 | prathama÷ sarga÷ kaÓcinnÃstÅtyatra pramÃïaæ p­cchati-## upapattisahataÓrutyÃdikaæ pramÃïamiti sÆtravyÃkhyayà darÓayati-## hetuæ vinaiva sÃrgÃÇgÅkÃre j¤ÃnakarmakÃï¬avaiyarthyaæ syÃdityartha÷ / nanu sukhÃdivai«amye ÅÓvaro 'vidyà và heturastvityÃÓaÇkya krameïa dÆ«ayati-## kastarhi hetu÷, tatrÃha-## rÃgadvai«amohÃ÷ kleÓÃste«Ãæ vÃsanÃbhirÃk«iptÃni karmÃïi dharmÃdharmavyÃmiÓrarÆpÃïi, tadapek«Ã tvavidyà sukhÃdisargavaicitryahetu÷ / tasmÃdavidyÃsahakÃricatvena kleÓakarmaïÃmanÃdipravÃho 'ÇgÅkartavya iti bhÃva÷ / ki¤ca s­«Âe÷ sÃditve prathamaÓarÅrasyotpattirna saæbhavati, hetvabhÃvÃt / naca karma hetu÷, ÓarÅrÃtprÃkkarmÃsaæbhavÃt / tasmÃt karmaÓarÅrayoranyonyÃÓrayaparihÃrÃya sarvaireva vÃdibhi÷ saæsÃrasyÃnÃditvamaÇgÅkÃryamityÃha-## sargapramukhe s­«ÂyÃdau prÃganavadhÃritaprÃïo 'pi san pratyagÃtmà bhÃvidhÃraïanimittena jÅvaÓabdenocyatÃmityatrÃha-## 'g­hastha÷ sad­ÓÅæ bhÃryÃmupeyÃt'ityÃdÃvagatyà bhÃviv­ttyÃÓrayaïamiti bhÃva÷ / asya saæsÃrav­k«asya svarÆpaæ satyaæ mithyà vetyupadeÓaæ vinà nopalabhyate / j¤Ãnaæ vinÃnto 'pi nÃsti / nÃpyÃdirupalabhyate, asattvÃdeva / naca saæprati«Âhà madhye sthiti÷, d­«Âana«ÂasvarÆpatvÃditi gÅtÃvÃkyÃrtha÷ / saæsÃrasyÃnÃditve 'pi mithyÃtvÃt 'ekamevÃdvitÅyam'ityavadhÃraïamupapannam / tasmÃnniravadye brahmaïi samanvayÃvirodha iti siddham //36// END BsRp_2,1.12.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,1.13.37þ sarvadharmopapatteÓ ca | BBs_2,1.37 | ## nirguïasya brahmaïo jagadupÃdanatvavÃdivedÃntasamanvayo vi«aya÷ sa kiæ yannirguïaæ tannopÃdÃnaæ yathà rÆpamiti nyÃyena virudhyate na veti saædehe, bhavatvÅÓvarasya vi«amas­«Âinimittatvaæ tatprayojakasya karmaïa÷ sattvÃt, natÆpÃdÃnatvaæ tadvyÃpakasya saguïatvasyÃbhÃvÃditi pratyudÃharaïena prÃpte siddhÃntasÆtratÃtparyamÃha-## vivartopÃdÃnatvaæ nirguïasyÃpyaviruddhaæ, aj¤Ãtatvasya bhramÃdhi«ÂhÃnatvaprayojakasya sattvÃt, saguïatvaæ tvavyÃpakaæ ÓabdÃdiguïe«u nityatvÃdibhramadarÓanÃditi bhÃva÷ / yadyapi sarvaj¤atvaæ sarvaÓaktitvaæ ca loke kÃraïadharmatvenÃprasiddhaæ tathÃpi yo yasya kartà sa tasya sarvasya j¤Ãtà ÓaktaÓceti prasiddham, ÅÓvarasyapi sarvakart­tvaÓravaïÃtprasiddhyanusÃreïÃrthÃnniratiÓayasarvaj¤atvaæ sarvaÓaktitvaæ ca sidhyatÅtyabhisaædhÃyÃha-## kart­tvopÃdÃnatvakathane sarvaÓaÇkÃpaÇkak«ÃlanÃyoktam / tasmÃdaupani«adasiddhÃnte na kaÓciddo«a iti siddham //37// END BsRp_2,1.13.37 iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ dvitÅyasyÃdhyÃyasya prathamapÃda÷ samÃpta÷ //1// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## sÃækhyatÃrkikabauddhÃÓca jainÃ÷ pÃÓupatÃdaya÷ / yasya tattvaæ na jÃnanti taæ vande raghupuÇgavam //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.1þ racanÃnupapatteÓ ca nÃnumÃnaæ | BBs_2,2.1 | brahmaïi sarvadharmopapattivat pradhÃne 'pi tadupapattimÃÓaÇkya nirÃca«Âe-## nanu mumuk«ÆïÃæ vÃkyÃrthanirïayapratibandhanirÃsÃya vedÃntÃnÃæ tÃtparyaæ niÓcetumidaæ ÓÃstramÃrabdhaæ tacca nirde«atayà niÓcitaæ, tata÷ parapak«anirÃsÃtmako 'yaæ pÃdo 'smin ÓÃstre na saægata÷, tannirÃsasya mumak«vanapek«itatvÃdityÃk«ipati-## / parapak«anirÃkaraïaæ vinÃsvapak«asthairyÃyogÃttatkartavyamityÃha-## / tarhi svapak«asthÃpanÃtprÃgeva parapak«apratyÃkhyÃnaæ kÃryamityata Ãha-## / vedÃntatÃtparyanirïayasya phalavajj¤ÃnakaraïÃntarbhÃvÃdabhyarhitatvam / nanu rÃgadve«akaraïatvÃt paramatanirÃkaraïaæ na kÃryamiti ÓaÇkate-## / tattvanirïayapradhÃnà khalviyaæ kathÃrabdhÃ, tattvanirïayaÓca paramate«vaÓraddhÃæ vinà na sidhyati, sà ca te«u bhrÃntimÆlatvaniÓcayaæ vinà na sidhyati, sa ca imaæ pÃdaæ vinà neti svasiddhÃntasaærak«aïÃrthatvÃtpradhÃnasidhyarthatvÃdayaæ pÃdo 'smin ÓÃstre saægata÷, saægatatvÃdvÅtarÃgeïÃpi kartavya ityabhisaædhÃyoktÃÇgÅkÃreïa samÃdhatte-## / apadeÓena vyÃjena / mandamatÅnÃm te«u ÓraddhÃnimittÃni bahÆni santÅti tannirÃsÃya yatna÷ kriyata ityartha÷ / svamataÓraddhÃparamatadve«au tu pradhÃnasiddhyarthatvÃdaÇgÅk­tau / nÃpyayaæ dve«a÷ / parapak«atvabuddhyà hi nirÃso dve«amÃvahati na tu tattavanirïayecchayà k­ta iti mantavyam / paunaruktyam ÓaÇkate-## / pÆrvaæ sÃækhyÃdÅnÃæ ÓrutyarthÃnugrÃhakartakanirÃsÃdaÓrautatvamuktam, saæprati Órutyanapek«ÃstadÅyÃ÷ svatantrà yuktayo nirasyanta ityarthabhedÃnna punaruktirityÃha-##iti / pradhÃnamacetanaæ jagadupÃdÃnamiti sÃækhyasiddhÃnto 'tra vi«aya÷ sa kiæ pramÃïamÆlo bhrÃntimÆlo veti saædehe 'sarvadharmopapatteÓca'ityuktadharmÃïÃæ pradhÃne saæbhavÃttadevopÃdÃnamityÃk«epasaægatyà pramÃïamÆlatvaæ darÓayan pÆravapak«amÃha-##iti / svasiddhÃntaj¤Ãnasya paramatanirÃsaæ pratyupajÅvyatvÃt pÃdayo÷saægati÷ / paramatanirÃsÃtmakatmÃtsarve«ÃmadhikaraïÃnÃmetatpÃdasaægati÷ / pÆrvapak«e pramÃïamÆlamatavirodhÃduktaÓrutyarthasamanvayÃsiddhi÷ phalaæ, siddhÃnte tatsiddhirityÃpÃdaæ dra«Âavyam / mÆlaÓrautasamanvayadÃr¬hyÃrthatvÃdasya pÃdasya Órutisaægatiriti viveka÷ / bhidyanta iti bhedà vikÃrÃ÷, ye vikÃrà yenÃnvitÃste tatprak­tikà iti vyÃptimÃha-## / sarvaæ kÃryaæ sukhadu÷khamohÃtmakavastuprak­tikaæ, tadanvitatvÃt, ghaÂÃdivadityanumÃnamÃha-## kimarthaæ pradhÃnaæ pariïamate, tatrÃha-## / artho bhogÃpavargarÆpa÷, tadarthaæ svabhÃvata eva pravartate na tu kenaciccetanena preryata ityartha÷ / taduktam-'puru«Ãrtha eva heturna kenacitkÃryate karaïam'iti / anumÃnÃntarÃïi tairuktÃni smÃrayati-## / uktaæ hi-'bhedÃnÃæ parimÃïÃt samanvayÃcchaktita÷ prav­tteÓca / kÃraïakÃryavibhÃgÃdavibhÃgÃdvaiÓvarÆpyasya // 'iti / atra kÃrikÃyÃæ samanvayÃditi liÇgaæ vyÃkhyÃtam / Ói«ÂÃni vyÃkhyÃyante / tathà hi-k«ityÃdÅnÃæ bhedÃnÃæ kÃraïamavyaktamasti, parimitatvÃt, ghaÂavat / na ca d­«ÂÃnte sÃdhyavaikalyaæ, ghaÂotpatte÷ prÃganabhivyaktaghaÂÃdirÆpakÃryaviÓi«Âatvena m­do 'pyavyaktatvÃt / tathà ghaÂÃdÅnÃæ kÃraïaÓaktita÷ prav­ttermahadÃdikÃryÃïÃmapi kÃraïaÓaktita÷ prav­ttirvÃcyÃ, tacchaktimatkÃraïamavyaktam / ki¤ca kÃraïÃtkÃryasya vibhÃgo janma d­Óyate k«iterm­ttikà jÃyate tato ghaÂa iti / evamavibhÃga÷ prÃtilomyena pralayo d­Óyate ghaÂasya m­ttikÃyÃæ laya÷ tasyÃ÷ k«itau k«iterapsu apÃæ tejasÅti / etau vibhÃgÃvibhÃgau vaiÓvarÆpyasya vicitrasya bhÃvajÃtasya d­ÓyamÃnau p­thakpak«Åk­tau kvacitkÃraïe viÓrÃntau vibhÃgatvÃdavibhÃgatvÃcca m­di ghaÂavibhÃgÃvibhÃgavadityartha÷ / siddhÃntayati-## / kimanumÃnairacetanaprak­tikatvaæ jagata÷ sÃdhyate, svatantrÃcetanaprak­tikatvaæ và / Ãdye siddhasÃdhanatÃ, asmÃbhiranÃditriguïamÃyÃÇgÅkÃrÃt / dvitÅye ghaÂÃdid­«ÂÃnte sÃdhyÃprasiddhirityÃha-## / svatantramacetanaæ prak­tirityetadd­«ÂÃntabalena tadà nirÆpyeta yadi d­«ÂÃnta÷ kvacitsyÃt / nanu d­«Âa÷ kvacidityanvaya÷ / svatantrapadÃrthamÃha-## / parakÅyasya sÃdhyasyÃprasiddhimuktvà satpratipak«aæ vaktuæ yadvicitraracanÃtmakaæ kÃryaæ taccetanÃdhi«ÂhitÃcetanaprak­tikamiti vyÃptimÃha-## / idaæ jagadccetanÃdhi«citÃcetanaprak­tikaæ, kÃryatvÃt, gehavaditi prayoga÷ / vipak«e vicitraracanÃnupapattirÆpaæ sÆtroktaæ bÃdhakatarkaæ vaktuæ jagato vaicitryamÃha-## / bÃhyaæ p­thivyÃdi bhogyam, ÃdhyÃtmikaæ ÓarÅrÃdi ca bhogÃdhi«chÃnamiti vibhÃga÷ / pratiniyato 'sÃdhÃraïo 'vayavÃnÃæ vinyÃso racanà yasya tadityartha÷ / itthaæ vicitraæ jagaccetanÃnadhi«Âhità ja¬aprak­ti÷ kathaæ racayet / na kathamapÅtyartha÷ / yaccetanÃnadhi«Âhitamacetanaæ tanna kÃryakÃrÅti vyÃptimuktatarkamÆlabhÆtÃmÃha-## / cetanÃprerite«u lo«ÂÃdi«u kÃryakÃritvÃdarÓanÃdityartha÷ / ki¤cÃnÃdija¬aprak­tiÓcetanÃdhi«ÂitÃ, pariïÃmitvÃt, m­dÃdivadityÃha-## / nanu m­dÃdid­«ÂÃnte dvayamapyastyacetanatvaæ cetanÃdhi«Âhitatvaæ ceti, tatra pariïÃmitvahetoracetanatvameva vyÃpakaæ m­dÃdisvarÆpatvenÃntaraÇgatvÃt, natu cetanÃdhi«Âhitatvaæ vyÃpakaæ, tasya m­dÃdibÃhyakulÃlÃdisÃpek«atvena bahiraÇgatvÃt, tathà ca pariïÃmitve 'pi mÆlaprak­teracetanatvadharmeïaiva yogo na cetanÃdhi«ÂitatvenetyÃÓaÇkya ni«edhati-## / mahÃnasad­«ÂÃnte 'ntaraÇgasyÃpi mahÃnasasvarÆpasya dhÆmavyÃpakatvaæ nÃsti tadbhinnasya bahiraÇgasyÃpi vahnestadastÅtyantaraÇgatvaæ vyÃpakatve prayojakaæ na bhavatÅti bhÃva÷ / ki¤ca yadacetanaæ taccetanÃdhi«Âhitameva pariïamata ityaÇgÅkÃre bÃdhakÃbhÃvÃt pratyuta ÓrutyanugrahÃcca tathÃÇgÅkÃryamityÃha-## / sukhadu÷khamohÃnvayÃditi hetorasiddhidyotanÃrthaæ sÆtre cakÃra ityÃha-## / nÃnumÃnaæ yuktamityartha÷ / ÃdiÓabda÷ parimÃïÃdigrahÃrtha÷ / ÓbdÃdÅnÃæ bÃhyatvÃnubhavÃdÃntarasukhÃdyÃtmakatvamasiddhaæ tannimittatvÃcca / nahi nimittanaimittikayorabhedena yogo 'sti, daï¬aghaÂayoradarÓanÃdityartha÷ / ki¤ca yadi ghaÂe m­dvatsukhÃdikaæ ÓabdÃdyanvitaæ syÃt tarhi sarvairaviÓe«eïa sukhÃdikamupalabhyeta ghaÂe m­dvat / na tathopalabdhirastÅti yogyÃnupalabdhyà hetvabhÃvaniÓcaya ityÃha-#<ÓabdÃdÅti># / vi«ayasyaikatve 'pi puru«avÃsanÃvaicitryÃt kasyacitsukhabuddhi÷ kasyaciddu÷khabuddhi÷ kasyacinmohabuddhird­Óyate 'to vi«ayÃ÷ sukhÃdyÃtmakà na bhavantÅtyartha÷ / evaæ samanvayÃditi hetuæ dÆ«ayitvà parimÃïÃdihetÆn dÆ«ayati-## / buddhyÃdÅnÃæ parimitatvena saæsargapÆrvakatvasiddhau saæs­«ÂÃnyanekÃni sattvarajastamÃmasi siddhyanti, ekasmin saæsargÃsaæbhavÃnna brahmasiddhiriti sÃækhyasya bhÃva÷ / kimidaæ parimitatvaæ, na tÃvaddeÓata÷ pariccheda÷, pak«ÃntargatÃkÃÓe tasyÃbhÃvena bhÃvÃsiddhe÷ / nÃpi kÃlata÷ pariccheda÷, sÃækhyai÷ kÃlasyÃnaÇgÅkÃrÃt, avidyÃguïasaæsargeïa siddhasÃdhanÃcca / nÃpi vastuta÷ pariccheda÷, sattvÃdÅnÃæ parasparaæ bhinnatve satyapi sÃdhyÃbhÃvena vyabhicÃrÃdityÃha-## / yaduktaæ kÃryakÃraïavibhÃgo yatra samÃpyate tatpradhÃnamiti / tanna / brahmaïi mÃyÃyÃæ và samÃptisaæbhavÃt / naca ya÷ kÃryasya vibhÃga÷ sa cetanÃnadhi«ÂhitÃcetane samÃpta iti vyÃptirasti, sarvatrÃcetane«u cetanÃdhi«ÂÃnadarÓanÃdityÃha-## / etenÃvibhÃgo 'pi vyÃkhyÃta÷ / yattu yatparimitaæ tadavyaktaprak­tipÆrvakamiti vyÃptyantaraæ, tasyÃpi guïe«vanÃdi«u parimite«u vyabhicÃra÷ / etena sad­Óayoreva prak­tivikÃrabhÃvÃdacetanavikÃrÃïÃnacetanameva prak­tiriti nirastam / cetanÃdhi«ÂhitÃcetanaprak­tikatve 'pi sÃd­Óyopapatte÷, 'na vilak«aïatvÃt'ityatra sÃd­Óyaniyamasya nirastatvÃcca / evaæ cetanÃdhÅnakÃraïaÓaktita÷ kÃryaprav­ttisaæbhavÃt Óaktita÷ prav­ttiliÇgamanyathÃsiddhamiti bhÃva÷ //1// END BsRp_2,2.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.2þ prav­tteÓ ca | BBs_2,2.2 | svatantramacetanaæ kÃraïatvena nÃnumÃtavyaæ, tasya s­«Âyarthaæ-##anupapatteriti cakÃreïÃnupapattipadamanu«ajya sÆtraæ yojanÅyam / racanÃprav­ttyo÷ ko bheda ityÃÓaÇkya prav­ttisvarÆpamÃha-## / guïÃnÃæ kila sÃmyÃvasthà tattvÃnÃæ pralaya÷, tadà na ki¤cit kÃryaæ bhavati pralayÃbhÃvaprasaÇgÃt / kintvÃdau sÃmyapracyutirÆpaæ vai«amyaæ bhavati, tata÷ kasyacidguïasyÃÇgitvamudbhÆtatvena prÃdhÃnyaæ kasyacidaÇgatvaæ Óe«atvamityaÇgÃÇgibhÃvo bhavati, tasmin sati mahadÃdikÃryotpÃdanÃtmikà prav­tti÷, tayà vividhakÃryavinyÃso racaneti bheda ityartha÷ / guïÃnÃæ prav­ttiÓcetanÃdhi«ÂhÃnapÆrvikÃ, prav­ttitvÃt, rathÃdiprav­ttivadityÃha-## / vipak«e svatantre prav­tyanupapattirityartha÷ / kecittu bhedÃnÃæ prav­ttiÓaktimatvÃccetanÃnadhi«ÂhatÃcetanaprak­tikatvamiti Óaktita÷ prav­ttiriti liÇgaæ vyÃcak«ate / asyÃpi guïe«u vyabhicÃra÷ / kÃryatvaviÓe«aïe ca viruddhatÃ, prav­ttiÓaktimatve sati kÃryatvasya ghaÂÃdi«u cetanÃdhi«Âitaprak­tikatvenoktasÃdhyaviruddhena vyÃptidarÓanÃditi 'prav­tteÓca'iti sÆtreïa j¤Ãpitam / nanu loke svatantrÃcetanÃnÃæ prav­tyadarÓane 'pi pradhÃne sà prav­tti÷ sidhyatu, tatrÃha-## / anumÃnaÓaraïasya tava d­«Âantaæ vinÃtÅndriyÃrthasiddhyayogÃditi bhÃva÷ / nanu pradhÃnasya prav­ttiæ khaï¬ayatà cetanasya s­«Âau prav­ttirvÃcyà sà na yukteti sÃækhya÷ ÓaÇkate-## / Óuddhacetanasya prav­ttyayogamaÇgÅkaroti-## / tarhi kevalasyÃcetanasya prav­ttisiddhiranyathà s­«ÂyayogÃt / , tatrÃha-## / kevalasya cetanasyÃprav­ttÃvapi cetanÃcetanayormitha÷ saæbandhÃts­«Âiprav­ttiriti bhÃva÷ / imaæ vedÃntasiddhÃntaæ sÃækhyo dÆ«ayati-## / sarvà prav­ttiracetanÃÓrayaiva d­«Âà / na tvacetanasaæbandhenÃpicetanasya kvacitprav­ttird­«Âà / tasmÃnna cetanÃts­«Âirityartha÷ / matadvayaæ Órutvà madhyastha÷ p­cchati-## ## / yasminnacetane rathÃdau prav­ttird­«Âà tasyaiva sà na cetanastatra heturiti kiæ sÃækhyamataæ sÃdhu uta yena cetanenÃÓvÃdinà prav­ttistatprayuktà seti vedÃntimataæ và sÃdhviti praÓnÃrtha÷ / sÃækhya Ãha-## / ## / prav­ttitadÃÓrayayorityartha÷ / d­«ÂÃÓrayeïaiva prav­tterupapattÃvad­«Âacetanaprav­ttirna kalpyeti bhÃva÷ / Ãtmano 'pratyak«atve kathaæ siddhi÷, tatrÃha-## / jÅvaddehasya rathÃdibhyo vailak«aïyaæ prÃïÃdisatvaæ liÇgaæ d­«Âamiti k­tvà cetanasya siddhirityanvaya÷ / jÅvaddeha÷ sÃtmaka÷ prÃïÃdimatvÃt, vyatirekeïa rathÃdivadityÃtmasiddhirityartha÷ / dehaprav­tti÷ svÃÓrayÃdanyena j¤Ãnavatà sahabhÆtÃ, prav­ttitvÃt, rathaprav­ttivadityanumÃnÃntarasÆcanÃya prav­ttyÃÓrayetyuktam, sadbhÃvasiddhireva na pravartakatvamityevakÃrÃrtha÷ / anumitasya sadbhÃvamÃtreïa prav­ttihetutve sarvatrÃkÃÓasyÃpi hetutvaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / Ãtmano 'pratyak«atve cÃrvÃkÃïÃæ bhramo 'pi liÇgamityÃha-## / apratyak«atvÃdevetyartha÷ / dehÃnyÃtmana÷ pratyak«atve bhramÃsaæbhavÃditi bhÃva÷ / ## / prav­tticaitanyayoriti Óe«a÷ / prav­ttiæ pratyÃÓrayatvamacetanasyaivetyuktamaÇgÅk­tya cetanasya prayojakatvaæ siddhÃntÅ sÃdhayati-## / rathÃdiprav­ttÃvaÓvÃdicetanasyÃnvayavyatireko sphuÂau tÃbhyÃæ cetanasya pravartakatvaæ bÃhyÃnÃmapi saæmatamityÃha-## / ya÷ pravartaka÷ sa÷ svayaæ prav­ttimÃnaÓvÃdivaditi vyÃpterÃtmani vyÃpakÃbhÃvÃnna pravartakatvamiti kaÓcicchaÇkate-## / maïyÃdau vyabhicÃrÃnna vyÃptiriti pariharati-## / vastuta ekatve 'pi kalpitaæ dvaitaæ pravartyamastÅtyÃha-## / ## / avidyakalpite nÃmarÆpaprapa¤ce tayaivÃvidyÃrÆpayà mÃyayà ya ÃveÓaÓcidÃtmana÷ kalpita÷ saæbandhastasya vaÓa÷ sÃmarthyaæ tenÃntaryÃmitvÃdikamÅÓvasyetyuktatvÃnna codyÃvasara ityartha÷ //2// END BsRp_2,2.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.3þ payo 'mbuvac cet tatrÃpi | BBs_2,2.3 | anÃdija¬asya prav­ttiÓcetanÃdinÃ, prav­ttitvÃt, rathÃdiprav­ttivaditi sthitam / tatra k«ÅrÃdau vyabhicÃramÃÓaÇkya tasyÃpi pak«asamatvenoktÃnumÃnÃdÃgamena ca sÃdhyasiddhirna vyabhicÃra iti sÆtraæ vyÃca«Âe-## / ## / sÃdhyavatà pak«eïatulyatvÃdityartha÷ / ## / na vyabhicÃrabhÆmiriti yÃvat / k«Åre pravartakatvena dhenvÃde÷ sattvÃcca na vyabhicÃra ityÃha-## / ## / anumÃnÃgamÃbhyÃmiti Óe«a÷ / sÆtrakÃrasya 'k«Åravaddhi' 'tatrÃpi'iti ca vaktu÷ pÆrvÃparavirodhamÃÓaÇkya lokad­«Âyà ÓÃstrad­«Âyà ca sÆtradvayamityavirodhamÃha-## //3// END BsRp_2,2.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.4þ vyatirekÃnavasthiteÓ cÃnapek«atvÃt | BBs_2,2.4 | astu pradhÃnasyÃpi dharmÃdi karma puru«o và pravartaka ityÃÓaÇkya sÆtraæ prav­ttaæ, tadvyÃca«Âe-## / pradhÃnavyatirekeïa karmaïo 'navasthite÷ puru«asyodÃsÅnatvÃt kadÃcits­«Âiprav­tti÷ kadÃcitpralaya ityayuktamityartha÷ / karmaïo 'pi pradhÃnÃtmakasyÃcetanatvÃt sadÃsatvÃcca na kÃdÃcitkaprav­ttiniyÃmakatvamiti bhÃva÷ //4// END BsRp_2,2.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.5þ anyatrÃbhÃvÃc ca na t­ïÃdivat | BBs_2,2.5 | punarapi d­«ÂÃntabalÃt pradhÃnasya svata eva kÃdÃcitkaprav­ttirityÃÓaÇkya ni«edhati sÆtrakÃra÷-## / p­cchati-## / uttaram-## / dhenvÃdinimittÃntaramastÅti siddhÃntayati-## ## / prahÅïaæ na«Âam / yaduktaæ k«Årasya svecchayà saæpÃdayitumaÓakyatvÃtsvÃbhÃvikatvamiti, tatrÃha-## //5// END BsRp_2,2.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.6þ abhyupagame 'py arthÃbhÃvÃt | BBs_2,2.6 | pradhÃnasya na svata÷prav­tti÷, svata÷prabh­tyabhyupagame puru«ÃrthasyÃpek«ÃbhÃvaprasaÇgÃdityekor'tha÷ / tatre«ÂÃpattiæ nirasyati-## / uktaprasaÇgasye«Âatve pratij¤ÃhÃni÷ syÃdityartha÷ / arthÃsaæbhavÃnna svata÷prav­ttirityarthÃntaraæ ÓaÇkÃpÆrvakamÃha-## / prayojanamapek«itaæ cedvaktavyamityÃha-## / kÆÂasthe puru«e svata÷sukhÃdirÆpasyÃtiÓayasyÃdhÃtumaÓakyatvÃdadhyÃsÃnaÇgÅkÃrÃcca bhogo na yukta÷ / kiæ ca pradhÃnaprav­tterbhogÃrthatve mok«ahetuvivekakhyÃtyabhÃvÃdanirmok«aprasaÇgaÓca, apavargÃrthatve svarÆpÃvasthÃnarÆpamukte÷ svata÷siddhatvÃt prav­ttivaiyarthyaæ, bhogÃbhÃvaprasaÇgaÓcetyartha÷ / t­tÅyaæ dÆ«ayati-## / mÅyante bhujyanta iti mÃtrà bhogyÃ÷ / autsukyaniv­ttyarthaæ yathà kriyÃsu pravartate loka÷ puru«asya vimok«Ãrthaæ pravartate tadvadavyaktamiti kÃrikoktaæ dÆ«ayati-## / autsukyamicchÃviÓe«a÷ kevalaja¬asyÃtmano và na yukta ityartha÷ / asti puru«asya d­kÓaktiÓcidrÆpatvÃt, asti ca pradhÃnasya sargaÓaktistriguïatvÃt, tayo÷ Óaktyord­Óyas­«ÂÅ vinà sÃrthakyÃyogÃt pradhÃnasya s­«Âau prav­ttiriti cet / na / ÓaktyornityatvÃt s­«ÂinityatvÃpattirityÃha-## //6// END BsRp_2,2.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.7þ puru«ÃÓmavad iti cet tathÃpi | BBs_2,2.7 | puru«asya pravartakatvaæ nirastamapi d­«ÂÃntena punarÃÓaÇkya ni«edhati-## / pradhÃnasya svÃtantryaæ puru«asyaudÃsÅnyaæ cÃbhyupetaæ tyajyata iti vadantaæ sÃækhyaæpratyÃha-## / puru«asya parispanda÷ prayatnaguïo và nÃstÅti vaktuæ hetudvayam / pradhÃnapuru«ayornityatvÃdvyÃpitvÃcca nitya÷ saænidhi÷, aÓmanastu parimÃrjanam­jutvena sthÃpanamanityasaænidhiÓceti vyÃpÃro 'stÅtyanupanyÃsa÷, samad­«ÂÃntopanyÃso na bhavatÅtyartha÷ / nanu cijja¬ayordra«Â­d­ÓyabhÃvayogyatÃsti, tayà tadbhÃva÷ saæbandha ityata Ãha-## / cijja¬atvarÆpÃyà yogyatÃyà nityatvÃtsaæbandhanityatvÃpattirityartha÷ / yathà svatantrapradhÃnaprav­ttipak«o bhogo 'pavarga ubhayaæ và phalamiti vikalpya dÆ«ita÷, evaæ puru«ÃdhÅnapradhÃnaprav­ttipak«o 'pi phalÃbhÃvena dÆ«aïÅya ityÃha-## / siddhÃnte paramÃtmana udÃsÅnasya kathaæ pravartakatvamityÃÓaÇkyÃha-## / sÃækhyamate ubhayaæ viruddhaæ satyatvÃt / asmanmate kalpitÃkalpitayoravirodha ityatiÓaya÷ //7// END BsRp_2,2.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.8þ aÇgitvÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.8 | kiæ pradhÃnÃvasthà kÆÂasthavannityÃ, uta vikÃriïÅ / Ãdye do«amÃha-## / aÇgÃÇgibhÃve sÃmyasvarÆpanÃÓa÷ syÃt, tata÷ kauÂasthyabhaÇga iti bhayÃdaÇgÃÇgitvÃnupapatte÷ s­«Âyanupapattirityartha÷ / dvitÅyaæ dÆ«ayati-## / cirakÃlasthitasya sÃmyasya cyutau nimittaæ vÃcyaæ tannÃstÅtyartha÷ //8// END BsRp_2,2.1.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.9þ anyathÃnumitau ca j¤aÓaktiviyogÃt | BBs_2,2.9 | guïÃnÃæ mitho 'napek«asvabhÃvatvÃnna svato vai«amyamityuktam, tatra hetvasiddhimÃÓaÇkya sÆtrakÃra÷ pariharati-## / anapek«asvabhÃvÃdanyathà sÃpek«atvena guïÃnÃmanumÃnÃtpÆrvasÆtrokto do«o na prasajyate / na caivamapasiddhÃnta÷, kÃryÃnusÃreïa guïasvabhÃvÃÇgÅkÃrÃdityÃha-## / pÆrvasÆtroktÃÇgÃÇgitvÃnupapattido«ÃbhÃvamaÇgÅk­tya pariharati-## / kÃryÃrthaæ j¤ÃnaÓaktikalpane brahmavÃda÷ syÃdityartha÷ / aÇgÅkÃraæ tyajati-## //9// END BsRp_2,2.1.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.1.10þ viprati«edhÃc cÃsama¤jasam | BBs_2,2.10 | sÆtraæ vyÃca«Âe-## / tvaÇmÃtrameva j¤ÃnendriyamekamanekaÓabdÃdij¤ÃnakÃraïaæ, pa¤ca karmendriyÃïi manaÓceti saptendriyÃïi, j¤ÃnendriyÃïi pa¤ca karmendriyÃïi pa¤ÂamanaÓcetyekÃdaÓa / buddhirahaÇkÃro mana iti trÅïi / ekamiti buddhireva / evaæ pÆrvÃparavirodhÃditi vyÃkhyÃya Órutism­tiviprati«edhÃccetyarthÃntaramÃha-## / tasmÃdbhrÃntimÆlatvÃtsÃækhyaÓÃstrasya tena nirde«avedÃntasamanvayasya na virodha iti siddham / svamatÃsÃma¤jasyamasahamÃna÷ sÃækhya÷ pratyavati«Âhate-## / tapyo jÅvastÃpaka÷ saæsÃrastayorbhedÃnaÇgÅkÃrÃllokaprasiddhastapyatÃpakabhÃvo lupyetetyartha÷ / viv­ïoti-## / tathà ca bhedavyavahÃralopa ityasama¤jasamityartha÷ / nanu tayorupÃdÃnaikye 'pi mitho bhedo 'styeva yathaikavahnyÃtmakayorau«ïyaprakÃÓayo÷, ato na vyavahÃralopa ityÃÓaÇkya vahneriva tÃbhyÃmÃtmanomok«o na syÃdityÃha-## / nanu satyapi dharmiïi svabhÃvanÃÓo mok«a upapadyate, satyeva jale vÅcyÃdinÃÓadarÓanÃdityÃÓaÇkya d­«ÂÃntÃsiddhimÃha-## / ki¤ca bhedÃÇgÅkÃre 'pasiddhÃnta÷, anaÇgÅkÃre lekaprasiddhibÃdha ityÃha-## / artho hyarjanÃlÃbhÃdinÃrthinaæ tÃpayatÅti tÃpaka÷, arthÅ tapyastayorabhede bÃdhakamÃha-## / arthino 'nyasyÃrthasyÃbhÃvÃdarthitvÃbhÃvavadarthÃdanyasyÃrthino 'sattvÃdarthatvÃbhÃva÷prasajyetetyÃha-## / prasaÇgasye«Âatvaæ nirÃkaroti-## / arthatvaæ hi kÃmanÃvi«ayatvaæ, tacca kÃmyÃdanyasya kÃmayiturasatvÃnna syÃt / na hi svasya svÃrthatvamasti kÃmyasyaiva kÃmayit­tvÃyogÃt / tasmÃdbhedo 'ÇgÅkÃrya ityartha÷ / itaÓca bheda ityÃha-## / tathÃnarthÃnarthinÃvapi bhinnÃvityanvaya÷ / arthÃnarthayo÷ svarÆpoktipÆrvakaæ tÃpakatvaæ sphuÂayati-## / advaitamate mukterayogamuktvà svamate yogamÃha-## tayà tapyayà buddhyà puru«asya saæyoga÷ svasvÃmibhÃvastasya heturanÃdiravivekastasya parihÃro vivekastasmÃnnityamuktasyÃpi puru«asya katha¤cidupacÃrÃnmok«opapattirityartha÷ / yathà yoddh­gatau jayaparÃjayau rÃjanyupacaryete tathà puru«Ãdatyantabhinnabuddhigatau bandhamok«au puru«e upacaryete / taduktam-'saiva ca badhyate mucyate ca'iti / siddhÃntayati-## / kiæ paramÃrthad­«Âyà tapyatÃpakabhÃvÃnupapattirucyate, vyavahÃrad­«Âyà và / nÃdya ityÃdyÃha-## / ## / do«atvamiti Óe«a÷ / tasyà ado«atvaæ viv­ïoti-## / etattvÃttvikaæ vi«ayavi«ayitvaæ na tvastÅtyartha÷ / yatra tapyatÃpakabhÃvo d­«Âastatraiveti vyavahÃrapak«amÃdÃya siddhÃntÅ brÆte-kiæ## ## / dehasya tapyatve dehÃtmavÃdÃpattiriti ÓaÇkate-## / acetanasyaiva dehasya taptirneti vadatà sÃækhyena vaktavyaæ kiæ cetanasya kevalasya tapti÷, kiævà dehasaæhatasya, uta tapte÷, Ãhosvit sattvasya / nÃdya ityÃha-## / na dvitÅyat­tÅyavityÃha-## / caturthaæ ÓaÇkate-## / sattavarajasostapyatÃpakatve puru«asya bandhÃbhÃvÃcchÃstrÃrambhavaiyarthyamiti pariharati-## / ## / asaÇgatve 'pi puru«asya tapyasattvapratibimbatvÃttaptiriti ÓaÇkate-## / tarhi jalacandrasya calanavanmithyaiva taptirityasmatpak«a Ãgata ityÃha-## / ivaÓabdamÃtreïa kathaæ mithyà taptyavagama iti cettaducyate-ivaÓabdastapyabuddhisattvasÃd­Óyaæ brÆte, tacca sÃd­Óyaæ puru«asya tapyatvarÆpaæ cet kalpitameva vastutastaptyabhÃvÃdityupapÃdayati-## / puru«o vastutastaptiÓÆnyaÓcedivaÓabdo na do«Ãya mithyÃtaptiparatvÃdityartha÷ / mithyÃsÃd­Óyameva do«a iti cet, netyÃha-## / savi«ayatvaæ nirvi«ayatvaæ cevaÓabdÃrtha÷ kalpita eva dra«Âavya÷ / sÃækhyasyÃvidyake tapyatÃpakatve sati mamÃpi ki¤cinna du«yati kintu d­«Âameva saæpannamityartha÷ / yadi mithyÃtapyatvÃÇgÅkÃre 'pasiddhÃnta÷ syÃditi bhÅtyà satyaæ tapyatvaæ puru«asyocyate tathÃpyapasiddhÃnta÷, kauÂasthyahÃnÃt / anirmok«aÓca, satyasyÃtmavanniv­ttayogÃdityÃha-## / ki¤ca rajaso nityatvÃddu÷khasÃtatyamityÃha-## / atra sÃækhya÷ ÓaÇkate-## / sattvaæ puru«o và tapyaÓakti÷, tÃpakaÓaktistu raja÷, nimittamavivekÃtmakadarÓanaæ tamastena sahita÷ sanimitta÷ saæyega÷ puru«asya guïasvÃmitvarÆpastadapek«atvÃdityartha÷ / mok«astaptyabhÃva÷ / nimittasya niv­ttyabhÃvÃnna mok«a iti siddhÃntÅ pariharati-## / tamaso niv­ttyabhÃve 'pivivekenoparamÃnmok«a ityata Ãha-## / 'calaæ guïav­ttam'ityaÇgÅkÃrÃditi bhÃva÷ / parapak«e bandhamok«Ãnupapattimuktvà svapak«amupasaæharati-## / vastuta ekatvena bandhÃbhÃvÃnna muktyabhÃvaÓaÇkÃvasara÷ / vyavahÃrastu bhedÃÇgÅkÃrÃttapyatÃpakabhÃvo bandha÷ tattvaj¤ÃnÃttanniv­ttiÓcopapadyata iti na codyÃvasara ityartha÷ //10// END BsRp_2,2.1.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.2.11þ mahaddÅrghavad và hrasvaparimaï¬alÃbhyÃm | BBs_2,2.11 | v­ttÃnuvÃdena 'mahaddÅrghavat'iti svamatasthÃpanÃtmakÃdhikaraïasya saægatimÃha-## / yadyapi sÃækhyamatanirÃsÃnantaraæ paramÃïuvÃdo nirÃkartavya÷ svamatasthÃpanasya sm­tipÃde saægatatvÃt tathÃpi pÆrvatra pradhÃnaguïÃnÃæ sukhÃdÅnÃæ jagatyananvayÃtpradhÃnasyÃnupÃdÃnatvamuktaæ, tathà brahmaguïacaitanyÃnanvayÃdbrahmaïo 'pi nopÃdÃnatvamiti do«o d­«ÂÃntasaægatilÃbhÃdatra samÃdhÅyata ityartha÷ / cetanÃdbrahmaïo jagatsargavÃdÅ vedÃntasamanvayo vi«aya÷ / sa kiæ ya÷ samavÃyikÃraïaguïa÷ sa kÃryadravye svasamÃnajÃtÅyaguïÃrambhakastantuÓauklyavaditi nyÃyena virudhyate na veti saædehe nyÃyasyÃvyabhicÃrÃdvirudhyata iti prÃpte vyabhicÃrÃnna tadvirodha iti siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## / yadyapi 'na vilak«aïatvÃt'ityatra cetanÃdacetanasarga÷ sÃdhitastathÃpi vaiÓe«ikanyÃyasya tadÅyaprakriyayà vyabhicÃroktyarthatvÃdasya sÆtrasya na gatÃrthatà / pralayakÃle paramÃïavo niÓcalà asaæyuktÃsti«Âhanti sargakÃle cÃd­«ÂavadÃtmasaæyogÃtte«u karma bhavati, tena saæyogÃddravyÃntaras­«Âirbhavati, kÃraïaguïÃ÷ kÃrye guïÃntaramÃnabhanta iti sÃmÃnyena prakriyÃmuktvà viÓe«atastÃmÃha-## / paramÃïu÷ parimaï¬ala÷, tadgataæ parimÃïaæ pÃrimÃï¬alyamityucyate, tacca svasamÃnajÃtÅyaguïÃrambhakaæ na bhavatÅtyuktanyÃyasya vyabhicÃra iti bhÃva÷ / vyabhicÃrasthalÃntaramÃha-## / dve dve iti Óabdadvayaæ paÂhitavyam, evaæ sati caturbhirdvyaïukaiÓcaturaïukÃrambha upapadyate, yathÃÓrute tu dvÃbhyÃæ dvyaïukÃbhyÃæ mahataÓcaturaïukasyÃrambho na yujyate, kÃraïagataæ mahatvaæ bahutvaæ và vinà kÃrye mahatvÃyogÃditi mantavyam / prakaÂÃrthakÃrÃstu yaddvÃbhyÃæ dvyaïukÃbhyÃmÃrabdhaæ kÃrye mahatvaæ d­Óyate tasya hetu÷ pracayo nÃma praÓithilÃvayavasaæyoga iti rÃvaïapraïÅte bhëye d­Óyata iti cirantanavaiÓe«ikad­«Âyedaæ bhëyamityÃhu÷ / sarvathÃpi dvyaïukagatahrasvatvÃïutvaparimÃïayoranÃrambhakatvÃdvyabhicara÷ / yadyapi tÃrkikà dvÃbhyÃmeva paramÃïubhyÃæ dvyaïukaæ tribhirdvyaïukaistryaïukamiti kalpayanti tathÃpi tarkasyÃprati«ÂhÃnÃnna niyama iti matvà brÆte-## / kÃrakaguïÃ÷ ÓuklÃdaya÷ samÃnajÃtÅyaguïÃrambhakÃ÷, kÃryadravyaparimÃïaæ tu na kÃraïaparimÃïÃrabhyaæ kintu kÃraïagatasaækhyÃrabhyamiti prakriyà tulyetyartha÷ / evaæ prakriyÃæ darÓayayitvà sÆtraæ yojayan vyabhicÃramÃha-## paramÃïubhya eva mahaddÅrghaæ cetyaniyataprakriyÃmÃÓrityoktam / niyataprakriyÃmÃÓritya vyabhicÃramÃha-## / aïuhrasvebhyo dvyaïukebhyo 'ïudravyaæ na jÃyate hrasvamapi na jÃyata iti vyabhicÃra ityartha÷ / sÆtre vÃÓabdaÓcÃrtho 'nuktÃïusamuccayÃrtha÷ / tathà ca hrasvaparimaï¬alÃbhyÃæ dvyaïukaparamÃïubhyÃæ mahaddÅrghÃïuvaccetanÃdacetanaæ jÃyata iti sÆtrayojanà / tatra hrasvÃnmahaddÅrghaæ tryaïukaæ parimaï¬alÃdaïu dvyaïukamiti vibhÃga÷ / d­«cÃntavai«amyaæ ÓaÇkate-## / acetanaiva virodhiguïa ityata Ãha-## / kÃryadravyasya parimÃïÃntarÃkrÃntatvamaÇgÅk­tya vivak«itÃæÓasÃmyamÃha-## / aÇgÅkÃraæ tyajati-## / utpannaæ hi parimÃïÃntaraæ virodhi bhavati, tadutpatte÷ prÃgvirodhyabhÃvÃt dvyaïuke pÃrimÃï¬alyÃrambha÷ kiæ na syÃdityartha÷ / nanu virodhiparimÃïena sahaiva dravyaæ jÃyata ityata Ãha-#<ÃrabdhamapÅti># / sahotpattÃvapasiddhÃnta÷ / ato virodhyabhÃva÷ siddha iti bhÃva÷ / aïutvÃdyÃrambhe vyagratvÃt pÃrimÃï¬alyÃde÷ svasamÃnaguïÃnÃrambhakatvamityÃÓaÇkya ni«edhati-## / vyagratvamanyathÃsiddham / tatra hetu÷-## / anyahetukatve sÆtrÃïyudÃharati-## / kÃraïÃnÃæ dvyaïukÃnÃæ bahutvÃt tryaïuke mahatvaæ m­do mahatvÃt ghaÂe mahatvaæ, dvitÆlapiï¬Ãrabdhe 'tisthÆlatÆlapiï¬e pracayÃdavayavasaæyogaviÓe«Ãnmahatvamityartha÷ / mahatvaviruddhamaïutvaæ paramÃïugatadvitvasaækhyayà dvyaïuke bhavatÅtyÃha-## / yanmahatvasyÃsamavÃyikÃraïaæ tadeva mahatvasamÃnÃdhikaraïasya dÅrghatvasya, yaccÃïutvasyÃsamavÃyi kÃraïaæ tadevÃïutvÃvinÃbhÆtah­svatvasyÃsamavÃyikÃraïamityatidiÓati-## / ato mahatvÃdÃvahetutvÃtpÃrimÃï¬alyÃdÅnÃæ vyagratvasiddhamiti bhÃva÷ / te«Ãæ saænidhiviÓe«ÃbhÃvÃnna samÃnaguïÃrambhakatvamityapi na vÃcyamityÃha-## / pÃrimÃï¬alyÃdÅnÃmapi bahutvÃdivatsamavÃyikÃraïagatatvÃviÓe«Ãdityartha÷ / te«ÃmanÃrambhakatve kÃryadravyasya virodhiguïÃkrÃntatvaæ vyagratvamasaænidhirvà na heturityuktiphalamÃha-## / yattu kÃraïaguïa÷ svasamÃnaguïÃrambhaka iti vyÃpte÷ sÃmÃnyaguïe«u pÃrimÃï¬alyÃdi«u vyabhicÃre 'pi yo dravyasamavÃyikÃraïagato viÓe«aguïa÷ sa svasamÃnajÃtÅyaguïÃrambhaka iti vyÃpteÓcaitanyasya viÓe«aguïatvÃdÃrambhakatvaæ durvÃramiti, tanmandaæ, citrapaÂahetutantugate«u nÅlÃdirÆpe«uvijÃtÅyacitrarÆpahetu«u vyabhicÃrÃccaitanyasyÃtmatvena guïatvÃbhÃvÃcceti mantavyam / tasmÃccetanÃdvijÃtÅyÃrambho yukta iti sthitam / tatrodÃhaïÃntaramÃha-## / nanu cetanaæ brahma kÃryopÃdÃnatvÃddravyaæ, tanna vilak«aïasyopÃdÃnamiti prak­te ki¤ciddravyameva vilak«aïakÃryakaramudÃhartavyam, na saæyogasya guïasyodÃharaïamiti ÓaÇkate-## / guïÃt dravyavaccetanÃdacetanÃrambha iti vilak«aïÃrambhakatvÃæÓe 'yaæ d­«ÂÃnta iti pariharati-## / aniyama÷ kaïÃdasaæmata ityÃha-## / etÃvatà kathamaniyama÷, tatrÃha-## / navilak«aïatvanyÃyena punaruktyabhÃve 'tideÓÃdhikaraïena punaruktiriti ÓaÇkate-## / samÃnaguïÃrambhaniyamasya pÃrimÃï¬alyÃdid­«ÂÃntena bhaÇgÃrthamasyÃrambha ityÃha-## / tasyaivÃtideÓasyetyartha÷ //11// END BsRp_2,2.2.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.3.12þ ubhayathÃpi na karmÃtastadabhÃva÷ | BBs_2,2.12 | vaiÓe«ikamataparÅk«ÃmÃrabhate-## / nÃsya prÃsaÇgikena pÆrvÃdhikaraïena saægatirapek«iteti manvÃna÷ pradhÃnasyeÓvarÃnadhi«ÂhitasyÃkÃraïatve 'pi paramÃïÆnÃæ tadadhi«ÂhitÃnÃæ kÃraïatvamastviti pratyudÃharaïasaægatyà sÃækhyÃdhikaraïÃnantaryamasya vadaæstÃtparyamÃha-## / dvyaïukÃdikrameïa paramÃïubhirjagadÃrabhyata iti vaiÓe«ikarÃddhÃnto 'tra vi«aya÷ / sa kiæ mÃnamÆlo bhrÃntimÆlo veti saædehe pÆrvapak«ayati-## / tai÷ paÂÃdibhi÷ sÃmÃnyaæ k«ityÃde÷ kÃryardravyatvaæ tenetyartha÷ / vimataæ sÃvayavaæ k«ityÃdikaæ svanyÆnaparimÃïasaæyogasacivÃnekadravyÃrabdhaæ, kÃryadravyatvÃt, paÂÃdivaditi prayoga÷ / sve«ÂaparamÃïusiddhyarthÃni sÃdhyaviÓe«aïÃni / nanvetÃvatà kathaæ paramÃïusiddhi÷, tatrÃha-## / vimataæ sÃvayavatvaæ pak«atÃvacchedakaæ yato nivartate sa nyÆnaparimÃïasyÃpakar«asya paryantatvenÃvasÃnabhÆmitvenÃvagata÷ paramÃïurityartha÷ / yÃvatsÃvayavamanumÃnaprav­tte÷ dvyaïukanyÆnadryaæ niravayavaæ siddhyatÅti bhÃva÷ / jagannityatvavÃdÃt kÃryadravyatvahetvasiddhiriti vadantaæ pratyÃha-## / vimatamÃdyantavat, sÃvayavatvÃt, paÂavadityartha÷ / hetorasiddhiæ nirasyÃprayojakatvaæ nirasyati-## / te katividhà ityÃkÃÇk«ÃyÃæmÃha-## / pralaye cai«Ãmapi nÃÓÃnna jagatkÃraïatvamityÃÓaÇkyÃha-## / avayavÃnÃæ vibhÃgÃnnÃÓÃnnÃvayavino nÃÓa÷ / paramÃïÆnÃæ niravayavatvenÃvayavavibhÃgÃdernÃÓahetorasaæbhavÃnna nÃÓa ityartha÷ / te«Ãæ nityatve phalitaæ s­«ÂikramamÃha-## / evaæ kÃïÃdamatasya mÃnamÆlatvÃttena vedÃntasamanvayasya virodhÃdasiddhiriti pÆrvapak«e phalam / tasya bhrÃntimÆlatvÃdavirodha iti siddhÃntayati-## / pralaye vibhaktÃnÃæ paramÃïÆnÃmanyatarakarmaïo 'bhayakarmaïà và saæyogo vÃcya÷, karmaïaÓca nimittaæ prayatnÃdikaæ d­«Âaæ, yathà prayatnavadÃtmakasaæyogÃddehace«ÂÃ, vÃyvÃdyabhighÃtÃdv­k«Ãdicalanaæ, hastanodanÃdi«vÃdigamanaæ, tadvadaïukarmaïo d­«Âaæ nimittamabhyupagamyate na và / dvitÅye karmÃnutpatti÷ nÃdya÷, prayatnÃde÷ s­«ÂyuttarakÃlÅnatvÃdityubhayathÃpi na karma saæbhavati / ata÷ karmÃsaæbhavÃttasya saæyogapÆrvakadvyaïukÃdisargasyÃbhÃva iti sÆtrÃrtha÷ / sthirasya vegavaddravyasaæyogÃviÓe«o 'bhighÃta÷ sa eva calasya nodanamiti bheda÷ / d­«ÂanimittÃbhÃve 'pyad­«ÂavadÃtmasaæyogÃdaïu«u karmeti ÓaÇkate-## / vikalpapura÷saraæ dÆ«ayati-## / ja¬ÃtmavadaïorÃÓrayatvaæ ki na syÃditi matvà vikalpa÷ k­ta iti mantavyam / atrÃpi sÆtraæ yojayati-## / jÅvÃdhi«Âhitamad­«Âaæ nimittamastvityata Ãha-#<ÃtmanaÓceti># / acetanatvÃnnÃdhi«ÂhÃt­tvamiti Óe«a÷ / bhinneÓvarasyÃdhi«ÂhÃt­tvamagre nirÃkari«yate / acetanatvamad­«ÂasyakarmanimittatvÃbhÃve heturukta÷ / hetvantaramÃha-#<ÃtmasamavÃyitveti># / gurutvavadad­«Âamapi svÃÓrayasaæyukte kriyÃheturiti ÓaÇkate-## / vibhusaæyogasyÃïu«u sadà sattvÃt kriyÃsÃtatye pralayÃbhÃva÷ syÃditi dÆ«ayati-## / kÃdÃcitkaprav­tterad­«ÂaniyamyatvÃyoge 'pÅÓvarÃnniyama ityata Ãha-## / yajj¤Ãnaæ taccharÅrajanyamiti vyÃptivirodhena nityaj¤ÃnÃsiddhestadguïa ÅÓvaro nÃsti, astitve 'pi sadà sattvÃnna niyÃmakatvamiti bhÃva÷ / sÆtrÃrthaæ nigamayati-## / saæyogasya hetutvaæ khaï¬ayitvà svarÆpaæ khaï¬ayati-## / saæyogasya vyÃpyav­ttitve ekasminnitarasyÃntarbhÃvÃtkÃryasya p­thutvÃyogÃt sarvaæ kÃryaæ paramÃïumÃtraæ syÃdityartha÷ / ki¤ca sÃæÓadravye saæyogasyaikÃæÓav­ttitvaæ d­«Âaæ tadvirodhÃdvyÃpyav­ttitvaæ na kalpyamityÃha-## / paramÃïo÷ saæyoga ekadeÓena cediti saæbandha÷ / digbhedena kalpitapradeÓasthasaæyogasyÃpi kalpitatvÃttata÷ kÃryaæ notpadyeta, utpannaæ và mithyà syÃdityapasiddhÃnta ityartha÷ / kÃïÃdÃnÃæ sargapratyuktau sÆtraæ yojayitvà pralayanirÃse 'pi sÆtraæ yojayati-## / paramÃïÆnÃæ karmaïà saæyogÃtsarga÷, vibhÃgÃtpralaya iti prakriyà na yuktÃ, yugapadanantaparamÃïÆnÃæ vibhÃge niyatasyÃbhighÃtÃderd­«Âasya nimittasyÃsattvÃt dharmÃdharmarÆpÃd­«Âasya sukhadu÷khÃrthatvena sukhadu÷kaÓÆnyapralayaprayojakatvÃyogÃnnÃd­«Âanimittena karmaïà vibhÃga÷ saæbhavati / tathà ca d­«ÂÃd­«ÂanimittayorasattvÃdubhayathÃpi saæyogÃrthatvena vibhÃgÃrthatvena ca karma nÃsti, ata÷ karmÃbhÃvÃttayo÷ saæyogavibhÃgapÆrvakayo÷ sargapralayayorabhÃva iti sÆtrayojanà //12// END BsRp_2,2.3.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.3.13þ samavÃyÃbhyupagamÃc ca sÃmyÃd anavasthite÷ | BBs_2,2.13 | ## / aïuvÃdÃsaæbhava iti yogyatayà saæbadhyate dvyaïukasamavÃyayo÷ paramÃïubhinnatvasÃmyÃt dvyaïukavatsamavÃyasyÃpi samavÃyÃntaramityanavasthitirityartha÷ / nanviha tantu«u paÂa ityÃdiviÓi«ÂadhÅniyÃmaka÷ samavÃyo na saæbandhÃntaramapek«ate, svarÆpeïaiva nityasaæbaddhatvÃditi ÓaÇkate-## / saæyogasyÃpi svarÆpasaæbandhopapatte÷ samavÃyo na syÃditi dÆ«ayati-## / saæbandhibhinnatvÃccedapek«Ã samavÃyasyÃpi tulyà / ## / guïatvÃbhÃve 'pi karmasÃmÃnyÃdÅnÃæ samavÃyÃÇgÅkÃrÃdguïatvaæ samavÃyitve na vyÃpakam / nÃpi vyÃpyaæ, guïasyÃpi samavÃyavatsvarÆpasaæbandhasaæbhavena vyÃptyanukÆlatarkÃbhÃvÃt / tasmÃt saæbandhibhinnatvameva saæbandhÃntarÃpek«ÃyÃæ kÃraïaæ, tasya samavÃye 'pi tulyatvÃdanavasthà durvÃrà / sà ca mÆlak«ayakÃrÅ / tayà samavÃyÃsiddhau samavetadvyaïukÃsiddhirityartha÷ //13// END BsRp_2,2.3.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.3.14þ nityam eva ca bhÃvÃt | BBs_2,2.14 | sÆtraæ vyÃca«Âe-## / anubhavasvabhÃvatve naimittikÅ prav­ttirvÃcyÃ, nimittaæ ca kÃlÃd­«ÂÃdikaæ nityasaænihitamiti nityameva prav­ttiprasaÇga÷, tasyÃnimittatve prav­ttyabhÃva ityartha÷ //14// END BsRp_2,2.3.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.3.15þ rÆpÃdimattvÃc ca viparyayo darÓanÃt | BBs_2,2.15 | kiæ ca paramÃïava÷ samavÃyikÃraïavanta÷ kÃraïÃpek«ayà sthÆlà anityÃÓca, rÆpavattvÃt rasavattvÃdgandhavattvÃt sparÓavattvÃt ghaÂavaditi sÆtraæ yojayituæ paraprakriyÃmÃha-## / nanvatra paramÃïutvaæ pak«atÃvacchedakaæ tadviruddhaæ sthÆlatvaæ kathaæ sÃdhyata iti cet / na / vÃyutvatejastvÃde÷ p­thagavacchedakatvÃt / na cÃprayojakatÃ, kÃraïaÓÆnyatve nityatve cÃtmavadrÆpÃdimattvÃyogÃt / naca tarhi vÃyu÷ kÃraïavÃniti p­thaksÃdhane rÆpÃdihetÆnÃæ bhÃgÃsiddhyabhÃve 'pi siddhasÃdhanatà syÃditi vÃcyaæ, yatra sparÓastatkÃraïaæ, yatra rÆpaæ tatsakÃraïamiti vyÃptigrahakÃle vÃyutvÃdyavacchedena sÃdhyasiddhyabhÃvÃditi bhÃva÷ / paramÃïavo nityÃ÷, sattve satyakÃraïavattvÃt / Ãtmavaditi satpratipak«amutthÃpya viÓe«yÃsiddhyà dÆ«ayati-## / sattvaæ bhÃvatvaæ prÃgabhÃvanirÃsÃrtham / nityatvaprati«edha÷ sapratiyogika÷, abhÃvatvÃt, ghaÂÃbhÃvÃvaditi nityasya kvacitsiddhau kÃryamanityamiti viÓe«ata÷ kÃrye nityatvaprati«edhÃt kÃraïabhÆtaparamÃïu«u nityatvaæ sidhyati, anyathà pratiyogyabhÃve prati«edhÃnupapatteriti kaïÃdoktamanÆdyÃnyathÃsiddhyà dÆ«ayati-## / kÃrye nityatvaprati«edhavyavahÃramaÇgÅk­tya brahmaïi pratiyogiprasiddhiruktà / vastutastu viÓe«avyavahÃra evÃsiddha÷, kÃraïanityatvasya pramÃïÃntareïa j¤Ãnaæ vinà kÃryamanityamiti vyavahÃrayogÃdityÃha-## / yadi pramÃïÃntaraæ kÃraïanityatve syÃttadÃyaæ vyavahÃra÷ samÆlo bhavati, tato mÆlaj¤ÃnÃtprÃgvyavahÃramÃtrÃnna vastusiddhi÷, vaÂe yak«avyavahÃrÃdapi tatsiddhiprasaÇgÃt mÆlaj¤Ãne tu tenaiva aÓe«asiddhervyavahÃropanyÃsavaiyarthyamiti bhÃva÷ / evaæ paramÃïunityatve kÃïÃdasÆtradvayaæ nirasya t­tÅyaæ nirasyati-## / satÃmaïÆnÃæ d­ÓyamÃnasathÆlakÃryÃïÃæ pratyak«eïa kÃraïaj¤Ãnamavidyeti yadi sÆtrÃrtha÷, tarhyapratyak«akÃraïatvaæ nityatve hetu÷ syÃt / tanna dvyaïuke vyabhicÃrÃdityartha÷ / yadyÃrambhakadravyaÓÆnyatvaæ hetuviÓe«eïaæ tadà viÓe«yavaiyarthyamÃpadyeta, punaruktiÓcetyÃha-## / paramÃïavo nityÃ÷, nÃÓakÃnupalambhÃt, Ãtmavaditi sÆtrÃrthamÃÓaÇkate-## / tantvÃdyavayavÃnÃæ vibhÃgÃnnÃÓÃdvà paÂhÃdinÃÓo d­«Âa÷, tacca dvayaæ niravayavÃïÆnÃæ nÃstÅti nityatvamityartha÷ / pariïÃmavÃdamÃÓrityÃïÆnÃæ nÃÓakaæ ki¤citsaæbhavatÅti pariharati-## / avayavÃnÃæ saæyogena dravyÃntarotpattirÃraæbha iti yadi mataæ syÃt, tadà dravyavinÃÓo dvÃbhyÃmevetiniyama÷ syÃt / nÃrambhe mÃnamasti saæyuktatantvanyavapaÂÃdarÓanÃt / ata÷ kÃraïameva svato nirviÓe«aæ viÓe«avadavasthÃtmanà kÃryamityanubhavabalÃdÃstheyam / tathà cÃïÆnÃmapyavidyÃpariïÃmarÆpÃïÃæ pralayanimittena kÃlÃdinà piï¬ÃtmakasvarÆpatirobhÃvena kÃraïabhÃvÃpattirvinÃÓa upapadyate / yathÃgnisaæparkÃdgh­takÃÂhinyamavayavasaæyogasyÃvayavÃnÃæ ca nÃÓaæ vinaiva lÅyate tadvat / naca kÃÂhinyasya saæyogaviÓe«aïatvena guïatvÃdravyanÃÓe 'nudÃharaïatvamiti ÓaÇkyaæ, guïavaddravyasyÃpi kutaÓcidvinÃÓa ityaæÓenodaharaïÃt, guïaparibhëÃyÃÓcÃtantratvÃt / vastutastu gh­taæ kaÂhinaæ dravamityanusyÆtagh­tapariïÃmaviÓe«o dravyameva kÃÂhinyam / naca dravyatve 'pyavayavavibhÃgÃdeva tasya nÃÓa iti vÃcyaæ, gh­tasya pariïÃmina ekatvena vibhÃgÃsaæbhavÃt, paramÃïukÃÂhinyanÃÓe tadasaæbhavÃcceti bhÃva÷ / ki¤ca pralaye nÃsÅdrajo nÃnyat ki¤canetyaïÆnÃæ nÃÓasiddhi÷ / tasmÃnna te«Ãæ paramakÃraïatvamityupasaæharati-## //15// END BsRp_2,2.3.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.3.16þ ubhayathà ca do«Ãt | BBs_2,2.16 | yadyasmÃdadhikaguïavattattasmÃtsthÆlamiti vyÃptimuktvà vikalpayati-## / pÃrthiva÷ paramÃïÆradhikaguïastata ekaikanyÆnaguïà jalÃdiparamÃïava iti kalpyate, na và / Ãdye do«amÃha-## / mÆrtyupacayÃt sthaulyÃdityartha÷ / pÃrthivo 'ïurÃpyÃt sthÆla÷, adhikaguïatvÃt, ghaÂavadityevaæ prayoktavya÷ / aprayojakatvaæ nirasyati-## / d­«Âavirodha÷ syÃditi bhÃva÷ / neti pak«e sarve«ÃmÃïÆnÃæ sÃmyÃrthamekaikaguïavattvaæ và syÃccaturguïavatvaæ và / ubhayathÃpi do«amÃha-## //16// END BsRp_2,2.3.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.3.17þ aparigrahÃc cÃtyantam anapek«Ã | BBs_2,2.17 | na kevalamaïuvÃdasyÃyuktatvÃdupek«Ã kintu Ói«Âabahi«k­tatvÃdgranthator'thataÓcÃgrÃhyatvamityÃha-## / cakÃrÃrthaæ prapa¤cayitumupakramate-## / atyantabhedaj¤ÃpakamÃha-## / dravyaguïakarmaïÃæ dravyaguïatvakarmatvajÃtayo lak«aïÃni, guïÃÓrayatvÃdyupÃdhayo vÃ, nirguïatve sati jÃtimadakriyatvaæ guïalak«aïam, saæyogavibhÃgayornirapek«akÃraïaæ karma, nityamekamanekasamavetaæ sÃmÃnyam, nityadravyav­ttayo viÓe«Ã÷, nitya÷ saæbandha÷ samavÃya iti bhinnÃni lak«aïÃni / tairmitho 'tyantabhedasiddhirityartha÷ / ## / tena viruddho yo dharmadharmibhÃva÷ / guïÃdayo nadravyadharmÃ÷ syu÷, tato 'tyantabhinnatvÃt, ÓaÓakuÓÃdivadityartha÷ / bhedÃbÃdhakatvamupanyasyÃbhedamÃha-## / guïÃdi«u tadadhÅnatvaæ tÃvadanvayavyatirekasiddhaæ, tathà ca guïÃdayo dravyÃbhinnÃ÷, dravyÃdhÅnatvÃt, yadyasmÃdbhinnaæ tanna tadadhÅnaæ, yathà ÓaÓabhinna÷ kuÓa ityartha÷ / abhede dravyaæ guïa iti Óabdapratyayabheda÷ kathaæ, tatrÃha-## / kalpitabhedo 'pyastÅtyÃÓaya÷ / anyathÃtyantabhedavadatyantÃbhede 'pi dharmadharmitvÃyogÃditi mantavyam / astu guïÃdÅnÃæ dravyatÃdÃtmyamiti vadantaæ tÃrkikamanyaæ pratyÃha-## / sÃækhyo 'tra vedÃntÅ grÃhya÷ / yadvà kÃpilasyÃpi tÃdÃtmyasiddhÃnta iti sÃækhyagrahaïam / yadyapi tadadhÅnatvaæ taddharmatvaæ, tacca dhÆme nÃsti, agniæ vinÃpi bhÃvÃt, tathÃpi tatkÃryatvaæ tadadhÅnatvaæ matvà vyabhicÃraæ ÓaÇkate-## / kÃryatvamanyatvaæ cÃÇgÅkaroti-## / tathÃpi tÃdÃtmyena pratÅyamÃnatvasya hetorvivak«itatvÃnna vyabhicÃra ityÃÓaya÷ / asya hetoranyathÃsiddhimÃÓaÇkate-## / guïÃdÅnÃæ dravyeïÃbhedÃbhÃve 'pyayutasiddhatvena tÃdÃtmyapratÅtisiddhirityartha÷ / dÆ«ayituæ vikalpayati-## / Óauklyasya paÂani«ÂhatvÃt paÂasya tantudeÓatvÃt paÂaÓauklyayorap­thagdeÓatvÃbhÃvÃcchukla÷ paÂa iti sÃmÃnÃdhikaraïyapratÅtirna syÃdityÃdyaæ dÆ«ayati-## ## / kÃïÃdasÆtradvayaæ vyÃca«Âe-## / svabhÃvo hi svarÆpaæ tasyÃp­thaktve 'smadi«ÂÃbhedasiddhirityÃha-## / abhede yuktimÃha-##-guïasyetyartha÷ / evaæ «aÂpadÃrthà atyantabhinnà iti siddhÃnto 'nubhavavirodhena dÆ«ita÷ / siddhÃntÃntaraæ dÆ«ayati-## / ayutasiddhatvaæ kimubhayorutÃnyatarasya / nÃdya ityÃha-## / dvitÅyamÃÓaÇkya dÆ«ayati-## / kÃraïasya p­thaksiddhatve 'kÃryamap­thaksiddhamityuktamupetya saæbandho 'siddhasya siddhasya veti vikalpyÃdyaæ dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / satoraprÃptayo÷ prÃpti÷ saæyoga ityabhyupagamÃttantupaÂayorapi saæyogÃpattirityapasiddhÃnta÷ syÃdityartha÷ / sadyojÃtapaÂasya kriyÃbhÃvÃt kathaæ saæyoga÷, tatrÃha-## / ki¤ca saæbandhasyÃpi saæbandhe 'navasthÃnÃdasaæbaddhasyÃniyÃmakatvÃt saæbandho 'pi durnirÆpa ityÃha-## / saæbandha÷ saæbandhibhinna÷, tadvilak«aïaÓabdadhÅgamyatvÃt, vastvantaravaditi ÓaÇkate-## / kalpitabhedasÃdhane siddhasÃdhanatÃ, vastubhedasÃdhane tu vyabhicÃra iti samÃdhatte-## / svarÆpeïaiva manu«yÃdiÓabdabhÃgeva putrÃdyapek«ayà pitetyÃdivilak«aïaÓabdadhÅgamyo bhavati, naca bhidyata iti vyabhicÃra ityartha÷ / phalitamÃha-## / vilak«aïaÓabdadhÅgamyatvÃdityupalabdhighaÂitena-lak«aïena siÇgena prÃptasya vastvantarasya saæyogÃde÷ saæbandhivyatirekeïÃnupalabdherabhÃvo niÓcÅyata ityartha÷ / na hyaÇgulidvayasya nairantaryÃtirekeïa saæyoga upalabhyate / samavÃyastu na kasyÃpi kvacidapyanubhavamÃrohatÅti bhÃva÷ / saæbandhasya saæbandhyabhede saæbandhina÷ sadà sattvÃtsarvadà saæbandhabuddhiprasaÇga iti ÓaÇkÃæ ni«edhati-## / parÃpek«ayà nairantaryÃvasthÃyÃmaÇgulyo÷ rÆparÆpiïoÓca saæbandhidhÅ÷ na svata ityuktamityartha÷ / pÆrvaæ paramÃïvo÷ saæyoganirÃsena dvyaïukÃdis­«ÂirnirastÃ, saæpratyad­«ÂavadÃtmanÃïÆnÃæ saæyogo 'ïu«u kriyÃhetu÷ Ãtmamano÷ saæyogo buddhyÃdyasamavÃyikÃraïaæ nirasyate-## nirastamapi kalpitapradeÓapak«amatiprasaÇgÃkhyado«Ãntaraæ vaktuæ punarudbhÃvayati-## / kalpanamÆha÷ / ÆhitÃrthÃ÷ santo 'santo và / dvitÅye na saæyogasiddhi÷ svasvÃbhÃvayorekatra v­ttyavacchedakÃsattvÃt / Ãdye tÆhamÃtreïa sarvÃrthasiddhiprasaÇga÷, Æhasya svÃdhÅnatvÃt / prabhÆtatvaæ niravadhitvaæ tatsaæbhavÃccetyartha÷ / yadyÆhÃtsarvasiddhistadà padÃrthabandhamuktiniyamà lupyerannityÃha-## / saæyogaæ dÆ«ayitvà samavÃyaæ dÆ«ayati-## / tanmate dÆ«aïÃntaramucyata ityartha÷ / saæÓle«a÷ saægraha÷ / yata ekÃkar«aïenÃparÃkar«aïaæ tasyÃnupapattirityartha÷ / dvyaïukaæ niravayavÃsamavetaæ, sÃvayavatvÃt, ÃkÃÓÃsamavetabhÆmivaditi bhÃva÷ / nanu dvyaïukasyÃsamavetatve tadÃÓritatvaæ na syÃt, saæbandhaæ vinà tadayogÃt / naca saæyogÃdÃÓritatvaæ kÃryadravyasya prak­tyasaæyogÃditi ÓaÇkate-## / prak­tivikÃrayorabhedÃdÃÓrayÃÓrayibhÃvÃnupapattiri«Âeti pariharati-## / bhedÃttadbhÃva iti vadantaæ pratyÃha-## / kathaæ tarhi kÃryasya kÃraïÃÓritatvavyavahÃra÷ kalpitabhedÃdityÃha-## / paramÃïÆnÃæ niravayavatvamapyayuktamityÃha-## paramÃïava÷ sÃvayavÃ÷, alpatvÃt, ghaÂavat / vipak«e te«Ãæ digbhedÃvadhitvaæ na syÃdÃtmavadityartha÷ / nanuparamÃïvapek«ayà yo 'yaæ prÃcÅ dak«iïetyÃdidigbhedavyavahÃrastadavadhitvena ye 'vayavÃstvayocyante ta eva mama paramÃïavaste 'pi sÃvayavÃÓcet tadavayavà eveti evaæ yata÷ paraæ na vibhÃga÷ sa eva niravayava÷ paramÃïuriti ÓaÇkati-## / pariharati-## / ## / ayamartha÷-yatsavÃtmanÃvibhÃgÃyogyaæ vastu sa paramÃïuriti yadyucyeta tarhi brahmaïa eva paramÃïusaæj¤Ã k­tà syÃt, tadanyasyÃlpasya digvibhÃgÃrhatvenÃvayavavibhÃgÃvaÓyaæ bhÃvÃt / yadi p­thivyÃdijÃtÅyo 'lpaparimÃïaviÓrÃntibhÆmirya÷ sa paramÃïurityucyeta tarhi tasya na mÆlakÃraïatvaæ, vinÃÓitvÃt, ghaÂavat / naca hetvasiddhi÷, aïavo vinÃÓina÷, p­thivyÃdijÃtÅyatvÃt, ghaÂavaditi sÃdhanÃditi / saæprati niravayavadravyasya nÃÓahetvabhÃvÃdÃtmavadavinÃÓa ityÃÓaÇkya pÆrvoktaæ parihÃraæ smÃrayati-## / brahmÃtiriktasyÃj¤ÃnikatvÃcca dravyasya niravayavatvamasiddham / nimittÃd­«ÂÃdinÃÓÃdvinÃÓa÷ pralaye saæbhavati, muktau j¤ÃnÃdaj¤ÃnanÃÓe tatkÃryÃïunÃÓasaæbhava iti bhÃva÷ / yaduktaæ yatkÃryadravyaæ tatsaæyogasacivÃnekadravyÃrabdhamiti, tannetyÃha-## / kaivalyaæ pradhÃnyam / kÃryadravyasthitÃvapi hetvÃtsaæyogasya k«ÅrÃraæbhakasaæyogÃddadhyÃrambhakaæ na saæyogÃntaraæ, tathà ca dadhyÃdau vyabhicÃrÃnna vyÃptirityartha÷ / ki¤ca yatkÃryadravyaæ taddravyÃrambhamityeva vyÃptirastu lÃghavÃt, na tu saæyogasacivasvanyÆnaparimÃïenekadravyÃrambhamiti, gauravÃt, dÅrghavist­tadukÆlÃrabdharajjau nyÆnaparimÃïÃyÃæ vyabhicÃrÃcca / naca rajjurna dravyÃntaramiti vÃcyam, avayavimÃtraviplavÃpÃtÃt / ki¤ca niravayavadravyatvasyaikÃtmav­ttitve lÃghavÃnna niravayavÃnekÃïusiddhi÷ / yattvaïutvatÃratamyaviÓrÃntibhÆmitvena tatsiddhiriti / tanna / tryaïukatvenoktatruÂi«u viÓrÃnte÷ / naca ta eva truÂinÃmÃno jagaddhateva iti vÃcyam, p­thivÅtvÃdinà sÃvayavatvÃnityatvayoranumÃnÃt / na cÃvayavatvasya kvacidviÓrÃntau paramÃïusiddhiraviÓrÃntÃvanavastheti vÃcyam, mÃyÃyÃæ brahmaïi vÃvayavatvaviÓrÃntisaæbhavÃt / ato na ki¤cidaïusadbhÃve pramÃïam / niravayavÃnÃæ saæyogasamavÃyayorasaæbhavÃtsamavetadvyaïukÃdyÃrambhakatvÃyoga ityÃdi bÃdhakamuktameva / saæprati 'aparigrahÃcca'iti sÆtravÃkyaÓe«aæ pÆrayannadhikaraïÃrthamupasaæharati-## / tasmÃdbhrÃntimÆlena vaiÓe«ikamatenavedÃntatÃtparyasyÃvirodha iti siddham //17// END BsRp_2,2.3.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.18þ samudÃya ubhayahetuke 'pi tadaprÃpti÷ | BBs_2,2.18 | vaiÓe«ikaæ nirasya vainÃÓikaæ nirasyati-## / parimÃïabhedena dehÃderÃÓutaravinÃÓÃÇgÅkÃrÃdardhavainÃÓiko vaiÓe«ikastasya nirÃsÃnantaraæ sarvak«aïikavÃdÅ buddhistho nirasyata iti prasaÇgasaægatimÃha-## / 'nÃbhÃva upalabdhe÷'iti nirasanÅyasiddhÃntÃdatra nirasyasiddhÃntasya bhedaæ vaktuæ tatsiddhÃntaæ vibhajate-## / nanu sugataproktÃgamasyaikyÃt kuto bahuprakÃratÃ, tatrÃha-## / ekasyaivÃgamavyÃkhyÃtu÷ Ói«yasyÃvasthÃbhedena vuddhibhedÃt, mandamadhyamottamadhiyÃæ Ói«yÃïÃæ và bhedÃdbahuprakÃratetyartha÷ / tÃneva prakÃrÃnÃha-## / sautrÃntiko vaibhëiko yogÃcÃrÅ mÃdhyamikaÓceti catvÃra÷ Ói«yÃ÷ / te«vÃdyayorbÃhyÃrthÃnÃæ parok«atvÃparok«atvavivÃde 'pyastitvasaæpratipattestayo÷ siddhÃntamekÅk­tya nirasyata ityÃha-## / bhÆtaæ bhautikaæ bÃhyaæ, cittaæ caittaæ ca kÃmÃdyÃntaramiti vibhÃga÷ / tatra saædihyate kiæ mÃnamÆlo bhrÃntimÆlo vÃyaæ siddhÃnta iti / tatra pramÃïamÆla iti pÆrvapak«ayan siddhÃntaæ tadÅyaæ darÓayati-## / sthira÷ prapa¤co brahmahetuka iti vedÃntasiddhÃntasya mÃnamÆlak«aïikasiddhÃntavirodhÃdasiddhi÷ pÆrvapak«e phalaæ, siddhÃnte tadavirodha iti j¤eyam / p­thivyÃdibhÆtacatu«Âayaæ vi«ayendriyÃtmakaæ bhautikaæ ca paramÃïusamudÃya eva nÃvayavyantaramiti matvà paramÃïÆn vibhajate-## / caturvidhà ityartha÷ / khara÷ kaÂhinastatsvabhÃvÃ÷ pÃrthivÃ÷ paramÃïava÷, snigdhà ÃpyÃ÷, u«ïÃstaijasÃ÷, Åraïaæ calanasvabhÃvo vÃyavyÃnÃmiti / bÃhyasamudÃyamuktvÃdhyÃtmikasamudÃyamÃha-## / savi«ayendriyÃïi rÆpaskandha÷ vi«ayÃïÃæ bÃhyatve 'pi dehasthendriyagrÃhyatvÃdÃdhyÃtmikatvam, ahamahamityÃlayavij¤ÃnapravÃho vij¤Ãnaskandha÷, sukhÃdyanubhavo vedanÃskandha÷, gauraÓva ityevaæ nÃmaviÓi«Âasavikalpakapratyaya÷ saæj¤Ãskandha÷, rÃgadve«amohadharmÃdharmÃ÷ saæskÃraskandha÷ / tatra vij¤ÃnaskandhaÓcittamÃtmeti gÅyate / anye catvÃra÷ skandhÃÓcaittÃste«Ãæ saæghÃta ÃdhyÃtmika÷ / sakalalokayÃtrÃnirvÃhaka ityartha÷ / avayavÃtiriktÃvayavyanupalabdheravayavÃ÷ Ói«yante, yatsat tatk«aïikaæ, yathà vidyuditi te«Ãæ k«aïikatvamiti mÃnamÆlo 'yaæ siddhÃnta iti prÃpte siddhÃntasÆtraæ yojayati-## / sargÃdau paramÃïÆnÃæ ca skandhÃnÃæ ca svata÷saæghÃtastÃvanna saæbhavati, acetanatvÃt / nÃpi cittÃkhyamabhijvalanaæ vij¤Ãnaæ samudÃyahetu÷, saæghÃte dehÃkÃre jÃte vij¤Ãnaæ vij¤Ãne jÃte saæghÃta ityanyonyÃÓrayÃt / naca k«aïikavij¤ÃnÃdanya÷ kaÓcijjÅva ÅÓvaro và tvayÃbhyupagamyate ya÷ saæghÃtakartà bhavet / naca kartÃramanapek«yÃïava÷ skandhÃÓca svayameva saæghÃtÃrthaæ pravartanta iti vÃcyam, anirmok«aprasaÇgÃt / nanvÃlayavij¤ÃnasaætÃna÷ saæhantÃstvityata Ãha-#<ÃÓayasyeti># / ÃÓerate 'smin rÃgÃdaya ityÃÓaya÷ saætÃna÷, sa kiæ saætÃnibhyo 'nyo vij¤Ãnibhyo 'nyo 'nanyo và / Ãdye 'pi sthira÷ k«aïiko và / nÃdya÷, asmadi«ÂanityÃtmavÃdaprasaÇgÃt / dvitÅye do«amÃha-## / k«aïikasya janmÃtiriktavyÃpÃro nÃsti, tasmÃttasya paramÃïvÃdimelanÃrthaæ prav­ttiranupapannà / k«aïikatvavyÃghÃtdityartha÷ / etenÃnanya÷ saætÃna iti pak«o nirasta÷, k«aïikasya melakatvÃnupapatte÷ / tasmÃt saæhanturasattvÃt saæghÃtÃnupapattirityartha÷ //18// END BsRp_2,2.4.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.19þ itaretarapratyayatvÃd iti cen notpattimÃtranimittatvÃt | BBs_2,2.19 | saæhanturabhÃve 'pi saæghÃtopapattimÃÓaÇkya ni«edhati-## / kÃryaæ pratyayate gacchatÅti pratyaya÷ kÃraïam / avidyÃdibhirevÃrthÃt saæghÃtasiddhau vyavahÃropapattirityartha÷ / avidyÃdÅnÃha-## / k«aïike«u sthiratvabuddhiravidyÃ, tato rÃgadve«amohÃ÷ saæskÃrà bhavanti, tebhyo garbhasthasyÃdyaæ vij¤Ãnamutpadyate, tasmÃccÃlayavij¤ÃnÃt p­thivyÃdicatu«Âayaæ nÃmÃÓrayatvÃnnÃma bhavati / tato rÆpaæ sitÃsitÃtmakaæ ÓukraÓoïitaæ ni«padyate / garbhasya kalakalabudbudÃvasthà nÃmarÆpaÓabdÃrtha iti ni«kar«a÷ / vij¤Ãnaæ p­thivyÃdicatu«Âayaæ rÆpaæ ceti «a¬ÃyatanÃni yasyendriyajÃtasya tat «a¬Ãyatanaæ, nÃmarÆpendriyÃïÃæ mitha÷ saæyoga÷ sparÓa÷, tata÷ sukhÃdikà vedanÃ, tayà punarvi«ayat­«ïÃ, tayà prav­ttirÆpÃdÃnaæ, tena bhavatyasmÃjjanmeti bhavo dharmÃdi÷, tato jÃtirdehajanma pa¤caskandhasamudÃya iti yÃvat / jÃtÃnÃæ skandhÃnÃæ paripÃko jarÃskandha÷, maraïaæ nÃÓa÷, mriyamÃïasya putrÃdisnehÃdantardÃha÷ Óoka÷, tena hà putretyÃdivilÃpa÷ paridevanÃ, ani«ÂÃnubhavo du÷khaæ, tenaæ durmanastà mÃnasÅ vyathÃ, itiÓabdo mÃnÃpamÃnÃdikleÓasaægrahÃrtha÷ / na kevalaæ sugatÃnÃmevÃvidyÃdaya÷ saæmatÃ÷, kintu sarvavÃdinÃmapÅtyÃha-## / avidyÃdihetukà janmÃdayo janmÃdihetukÃÓcÃvidyÃdaya iti mitho hetuhetumadbhÃvÃdarthÃtsaæghÃtasiddhiriti ÓaÇkÃmupasaæharati-## / siddhÃntabhÃgaæ vyÃca«Âe-## / avidyÃdÅnÃmuttarottarahetutvamaÇgÅk­tya saæghÃtahetvabhÃvÃt saæghÃto na syÃdityukte pÆrvoktaæ smÃrayati-## / kimavidyÃdaya÷ saæghÃtasya gamakà utotpÃdakà iti vikalpyÃdye saæghÃtasyotpÃdakaæ ki¤cidvÃcyaæ, tannÃstÅtyÃha-## / ÃÓrayÃÓrayibhÆte«viti bhokt­viÓe«aïam / ad­«ÂÃÓraye«vityartha÷ / yadà sthire«vaïu«u saæghÃtayogye«u kart­«u cÃd­«ÂasahÃye«u satsu j¤ÃnÃbhÃvamÃtreïa saæhatikart­tvÃyogÃtsaæghÃtÃpatternimittaæ nÃstÅtyuktaæ tadà k«aïikapak«e tannÃstÅti kimu vaktavyamityÃha-## / ÃÓrayÃÓraya÷ saæghÃtakartà tacchÆnye«vityartha÷ / 'ÃÓrayÃÓrayiÓÆnye«u'iti pÃÂhe upakÃryopakÃrakatvaÓÆnye«vityartha÷ / dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / saæghÃtasyÃvidyÃdÅnÃæ cotpattÃvanyonyÃÓraya÷ syÃditi dÆ«ayati-## / svÃbhÃvika÷ khalvayaæ saæghÃtÃnÃæ hetuhetumadbhÃvena pravÃho na saæhantÃramapek«ate, pÆrvasaæghÃtÃÓrayà avidyÃdaya uttarasaæghÃtapravartakà iti nÃnyonyÃÓrayado«o 'pÅtyÃÓaÇkate-## / svabhÃvasya niyamÃniyamayorapasiddhÃntÃpÃta÷ syÃditi parihÃrÃrtha÷ / pÆryate galati ceti pudgalo deha÷ / ki¤ca bhoktu÷ k«aïikatvapak«e bhogÃpavargavyavahÃro 'pi durghaÂa ityÃha-## / yo yadicchati sa tatkÃle nÃsti cedicchÃvyarthÃ, asti cet k«aïikatvabhaÇga ityartha÷ / prak­taæ saæghÃtanirÃsamupasaæharati-## //19// END BsRp_2,2.4.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.20þ uttarotpÃde ca pÆrvanirodhÃt | BBs_2,2.20 | dvividho hi kÃryasamutpÃda÷ sugatasaæmato hetvadhÅna÷ kÃraïasamudÃyÃdhÅnaÓceti / tatrÃvidyÃta÷ saæskÃrastato vij¤ÃnamityevaærÆpa÷ prathama÷, p­thivyÃdisamudÃyÃtkÃya ityevaæ dvitÅya÷ / tatrÃdyamaÇgÅk­tya dvitÅya÷ saæghÃtakartrabhÃvena dÆ«ita÷ / saæpratyÃdyaæ dÆ«ayati sÆtrakÃra÷-## / k«aïikor'tha÷ k«aïika ityucyate / nirudhyamÃnatvaæ vinÃÓakasÃænidhyaæ, niruddhatvamatÅtatvam / nanu kÃryakÃle vinÃÓavyÃptatve 'pi pÆrvak«aïe sattvÃt k«aïikÃrthasya hetutvamak«atamiti ÓaÇkate-## / sadrÆpa ityartha÷ / kiæ hetorutpattyatirikta÷ kÃryotpÃdanÃkhyo vyÃpÃra÷, anatirikto và / nÃdya ityuktyà dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / bhÃva utpatti÷ / uktaæ hi 'bhÆtirye«Ãæ kriyà saiva kÃrakaæ saiva cocyata'iti / ye«Ãæ k«aïikÃbhÃvÃnÃæ yà bhÆti÷ saiva kriyà kÃrakaæ cetyartha÷ / na«ÂasyÃpi nimittattvaæ syÃnvopÃdÃnatvaæ, tathà ca m­dÃderghaÂÃdikÃlÃsattve ghaÂÃdyanutpatti÷ / sattve ca k«aïikatvahÃniriti pariharati-## / prathamapak«ektado«aæ dra¬hayati-## / vastuno janmadhvaæsÃnirÆpÃïÃcca na k«aïikatvamityÃha-## / tayo÷ svarÆpatve vastunyantarbhÃvÃdvastuno 'nÃdyanantatvamityapi dra«Âavyam / dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / viÓe«amevÃha-## / dÆ«ayati-## / tÃbhyÃæ saæsarge vastuna÷ k«aïikatvabhaÇga÷ syÃt / saæsarga eva nÃstÅti t­tÅyakalpamutthÃpya dÆ«ayati-## //20// END BsRp_2,2.4.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.21þ asati pratij¤oparodho yaugapadyamanyathà | BBs_2,2.21 | sÆtraæ vyÃkhyÃtuæ v­ttaæ smÃrayati-## / kiæ kÃryotpattirnirhetukà sahetukà và / Ãdye pratij¤ÃhÃnirityÃha-## / vi«ayakaraïasahakÃrisaæskÃrÃÓcaturvidhà hetavastÃn pratÅtya prÃpya cittaæ rÆpÃdivij¤Ãnaæ caittÃÓcittÃtmakÃ÷ sukhÃdayaÓca jÃyanta iti pratij¤Ãrtha÷ / yathà nÅlavij¤Ãnasya nÅlavastvÃlambanapratyayo vi«aya÷, cak«u÷ karaïamadhipatipratyaya÷, sahakÃripratyaya Ãloka÷, samanantarapÆrvapratyaya÷ saæskÃra iti bheda÷ / pratij¤ÃhÃniæ puru«ado«amuktvà vastudo«amapyÃha-## / sahetukatvapak«e 'nvayikÃraïasya m­dÃde÷ kÃryasahabhÃvÃpattyà k«aïikatvapratij¤ÃhÃniriti sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe-## / samyak kriyanta iti saæskÃrÃ÷ / Ãdyantavanto bhÃvà ityartha÷ //21// END BsRp_2,2.4.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.22þ pratisaækhyÃpratisaækhyÃnirodhÃprÃptir avicchedÃt | BBs_2,2.22 | evamÃdyasÆtrÃbhyÃæ samudÃyo nirasta÷ / uttarasÆtrÃbhyÃæ kÃryakÃraïabhÃvak«aïikatve niraste / saæprati tadabhimataæ dvividhaæ vinÃÓaæ dÆ«ayati-## / saæsk­tamutpÃdyaæ buddhibodhyaæ prameyamÃtraæ, trayÃttuccharÆpÃdanyadityartha÷ / kiæ tatrayaæ, tadÃha-## / nirupÃkhyaæ ni÷svarÆpam / pratÅpà pratikÆlà saækhyà santaæ bhÃvamasantaæ karomÅtyevaærÆpà buddhi÷ pratisaækhyÃ, tayà nirodha÷ kasyacidbhÃvasya bhavati / abuddhipÆrvakastu stambhÃdÅnÃæ svarasabhaÇgurÃïÃmityÃha-## / parakriyÃmuktvà sÆtraæ vyÃca«Âe-## / bhÃvÃ÷ saætÃnina÷ / saætÃno nÃma bhÃvÃnÃæ hetuphalabhÃvena pravÃha÷, tasmin saætÃne caramak«aïa÷ k«aïÃntaraæ karoti và na và / Ãdye caramatvavyÃghÃta÷, saætÃnÃvicchedÃt / dvitÅye caramasyÃsattvaprasaæga÷, arthakriyÃkÃritvaæ sattvamiti svasiddhÃntÃt, caramasyÃsattve pÆrve«ÃmapyasattvaprasaÇga÷, arthakriyÃÓÆnyatvÃt / tasmÃt saætÃnasya vicchedÃsaæbhavÃnnirodhÃprÃptirityÃha-## / na dvitÅya ityÃha-## / ghaÂakapÃlacÆrïÃdyavasthÃsuseyaæ m­diti pratyabhij¤ÃnÃdanvayibhÃvasya m­dÃdernÃtyantikavinÃÓa ityartha÷ / bÅjasyÃÇkurÃdi«u pratyabhij¤ÃnÃdarÓanÃdanvayino viccheda ityata Ãha-## / aÇkurÃdayo 'nusyÆtÃnvayibhÃvasthÃ÷, kÃryatvÃtpaÂavadityanvayyavicchedasiddhirityartha÷ / yasmÃdbhÃvÃnÃæ sthÃyitvaæ tasmÃtpratik«aïa(?)nirodhÃsaæbhava ityupasaæhÃra÷ //22// END BsRp_2,2.4.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.23þ ubhayathà ca do«Ãt | BBs_2,2.23 | avidyÃdÅnÃæ pratisaækhyÃnirodhaæ tadabhimataæ dÆ«ayati-## / yamaniyamÃdaya÷ parikarÃ÷ / sarvaæ du÷khaæ k«aïikamiti bhÃvanopadeÓo mÃrgopadeÓa÷ //23// END BsRp_2,2.4.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.24þ ÃkÃÓe cÃviÓe«Ãt | BBs_2,2.24 | #<ÃgamaprÃmÃïyÃditi># / tatrÃkÃÓasya kÃryatvoktyà ghaÂÃdivadvastutvaæ prasidhyatÅtyartha÷ / nanvÃgamaprÃmÃïye vipratipannÃnsugatÃnpratyÃkÃÓasya vastutvaæ kathaæ sidhyatÅtyata Ãha-## Óabdo vastuni«Âha÷ guïatvÃt, gandhÃdivadityanumÃnÃdÃkÃÓasya vastutvaæ sidhyati / p­thivyÃdya«ÂadravyÃïÃæ ÓrotragrÃhyaguïÃÓrayatvÃyogÃdityartha÷ / ÃkÃÓasya bhÃvatvaæ prasÃdhyÃbhÃvatvaæ dÆ«ayati-## / yathaikaghaÂasattve 'pi ghaÂasÃmÃnyÃbhÃvo nÃsti tathaikapak«isattve 'pi mÆrtadravyasÃmÃnyÃbhÃvÃtmakÃkÃÓo nÃstyeveti pak«yantarasaæcÃro na syÃdityartha÷ / deÓaviÓe«ÃvacchedenÃvaraïÃbhÃvo 'stÅtyÃÓaÇkyÃbhÃvÃvacchedakadeÓaviÓe«a evÃkÃÓo nÃbhÃva ityÃha-## / pati«yati / pak«Å saæcari«yatÅtyartha÷ / ÃkÃÓasyÃvastutvaæ svagranthaviruddhaæ cetyÃha-## / kiæ samyak niÓraya ÃÓrayo 'syà iti kiæsaæniÓrayà / avastuna÷ ÓaÓavi«ÃïasyÃÓrayatvÃdarÓanÃditi / vyÃghÃtÃntaramÃha-## / dhvaæsÃpratiyogitÃkhyo dharmo nityatvaæ nÃsati saæbhavati / dharmiïo 'sattvavyÃghÃtÃdityartha÷ //24// END BsRp_2,2.4.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.25þ anusm­teÓ ca | BBs_2,2.25 | Ãtmana÷ k«aïikatvaæ dÆ«ayati-## / anubhavajanyasm­tiranusm­tistasyÃmanubhavasamÃnÃÓrayatvÃttadubhayÃÓrayÃtmana÷ sthÃyitvamityartha÷ / k«aïikatve j¤ÃnadvayÃnusaædhÃnaæ ca na syÃdityÃha-## / pÆrvadarÓanakarturadrÃk«amitismaraïakartaikyapratyabhij¤ÃnÃccÃtmÃna÷ sthÃyitvamityÃha-## / yo 'hamada÷ pÆrvamadrÃk«aæ sa evÃhamadya tatsmarÃmÅti pratyabhij¤ÃnÃkÃro dra«Âavya÷ / ##j¤ÃnÃntarasaæbandhakathanaæ, yo 'hamadrÃk«aæ so 'haæ paÓyÃmÅti pratyabhij¤ÃntaradyotanÃrtham / vipak«e bÃdhakamÃha-## / dra«Â­smartrorbhede 'haæ smarÃmi anyo 'drÃk«Åditi pratÅti÷ syÃdityatra d­«ÂÃntamÃha-## pratyayamÃha-## smarÃmyahamanyo 'drÃk«Åditi pratyayo yatra tatra bhinnameva kartÃraæ loko 'vagacchatÅtyavivÃdamityartha÷ / prak­tapratyabhij¤ÃyÃæ tÃd­Óabhedapratyayasya bÃdhakasyÃdarÓanÃdÃtmasthÃyitvaæ durvÃramityÃha-## / yathÃgnerau«ïyÃdikaæ na bÃdhate kaÓcittathà nÃhamadrÃk«amiti pÆrvadarÓanaæ na nihnuta ityanena bÃdhÃbhÃvÃt pratyabhij¤Ã prametyuktaæ bhavati / tathà dra«Â­smartroraikye sati sthÃyitvaæ phalitamityÃha-## / k«aïadvayasaæbandhe 'pyÃtmanast­tÅyak«aïe bhaÇgo 'stviti vadantaæ pratyÃha-## / vartamÃnadaÓÃmÃrabhyottamÃducchvÃsÃdÃmaraïÃdanantarÃmanantarÃæ svasyaiva pratipattimÃtmaikakart­kÃæ pratyabhijÃnannà janmanaÓcÃvartamÃnadaÓÃparyantamatÅtÃ÷ pratipattÅ÷ svakart­kÃ÷##sanniti yojanà / dÅpajvÃlÃsvivÃtmani pratyabhij¤Ãnaæ sÃd­Óyado«Ãditi ÓaÇkate-## / sÃd­Óyaj¤Ãnasya dharmipratiyogij¤ÃnÃdhÅnatvÃt sthirasya j¤ÃturasattvÃnna sÃd­Óyaj¤Ãnaæ saæbhavati, sattve vÃpasiddhÃnta÷ syÃditi pariharati-## / syÃdetat / na sÃd­Óyapratyaya÷ pÆrvottaravastÆdayaj¤ÃnajanyastaddvayasÃd­ÓyÃvagÃhÅ, kiæ tarhi kaÓcide«a vikalpa÷ svÃkÃrameva bÃhyatvena vi«ayÅkurvÃïa÷ k«aïÃntarÃsparÓÅ, ato na sthiradra«Ârapek«eti ÓaÇkate-## / atra vaktavyaæ sÃd­Óyapratyaye tenedaæ sad­Óamiti vastutrayaæ bhÃsate na veti / neti vadata÷ svÃnubhavavirodha÷ / ki¤cÃrthabhedÃbhÃvÃt padatrayaprayogo na syÃt / tasmÃt padatrayeïa mitha÷saæs­«ÂabhinnÃrthabhÃnÃdabhÃnamasiddhamiti pariharati-## / atha bhÃsate vastutrayaæ tacca pratyayÃbhinnameva na bÃhyamiti cet / na / trayÃïÃmekapratyayÃbhede mitho 'pyabhedÃpatte÷ / i«ÂÃpattiriti bruvÃïaæ vij¤ÃnavÃdinaæ pratyÃha-## / vastutrayaæ j¤eyaæ sÃd­ÓyapratyayÃdbhinnaæ sarvalokaprasiddhaæ taccennÃÇgÅkriyate sthÃyidra«Â­prasaÇgabhayena, tarhi tattadÃkÃrÃïÃæ k«aïikavij¤ÃnÃnÃæ mitho vÃrtÃnabhij¤atvÃdekasmin dharmiïi viruddhÃnekapak«asphuraïÃtmakavipratipattyasaæbhavÃt svapak«asÃdhanÃdivyavahÃro lupyeta, ato yathÃnubhavaæ j¤Ãnaj¤eyabhedo 'ÇgÅkÃrya÷ / tathà ca tenedaæ sad­Óamiti bÃhyÃrthayorj¤ÃnapÆrvakaæ sÃd­Óyaæ jÃnata Ãtmana÷ sthÃyitvaæ durvÃramityartha÷ / nanu santyeva bÃhyÃrthÃ÷ k«aïikasvalak«aïà nirvikalpakagrÃhyÃ÷, savikalpÃdhyavaseyÃstu sthÃyitvasÃd­ÓyÃdayo bÃhyÃ÷ kalpità avabhÃsante, ato vipratipattyÃdivyavahÃra iti bÃhyÃrthavÃdamÃÓaÇkya nirasyati-## / yat pramÃïasiddhaæ tadeva vaktavyam / na hi k«aïikatve ki¤cit pramÃïamasti / na cedÃnÅæ ghaÂa iti pratyak«amavartamÃnakÃlÃsattvaæ ghaÂasya gocarayadvartamÃnak«aïamÃtrasatvarÆpe k«aïikatve mÃnamiti vÃcyam, tasya vartamÃnatvamÃtragocaratvena kÃlÃntarÃsattvÃsiddhe÷ / naca yatsat tatk«aïikamiti vyÃptirasti, vidyudÃderapi dvitrik«aïasthÃyitvena d­«ÂÃntÃbhÃvÃt / naca sthÃyinamanumÃtÃramantareïÃnumÃnaæ saæbhavati / tasmÃdamÃnasiddhÃrthavaktà tathÃgato 'Óraddheyavacana ityartha÷ / ki¤ca sÃd­Óyaæ pratyabhij¤ÃyÃæ do«ayatà nimittaæ vi«ayatayà và / Ãdye 'pi svarÆpasat j¤Ãtaæ và / nÃdya÷, mandÃndhakÃre ÓuktimÃtragrahe ÓvaityÃj¤Ãne 'pi rÆpyÃbhedabhramÃpatte÷ / na dvitÅya÷, sthÃyij¤ÃtÃraæ vinà tajj¤ÃnÃsaæbhavasyoktatvÃt / nÃpi vi«ayatayà nimittamityÃha-## / so 'hamityullekhÃttenÃhaæ sad­Óa ityanullekhÃdityartha÷ / so 'hamiti pratyabhij¤Ãyà bhramatvaæ nirasya saæÓayatvaæ nirasyati-## / ja¬Ãrthe pratyabhij¤Ãte 'pi bÃdhasaæbhÃvanayà saæÓaya÷ kadÃcit syÃnnÃtmanÅtyartha÷ / asaædigghÃviparyastapratyabhij¤ÃvirodhÃdÃtmak«aïikatvamatamatyantÃsaægatamityupasaæharati-## //25// END BsRp_2,2.4.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.26þ nÃsato 'd­«ÂatvÃt | BBs_2,2.26 | abhÃva÷ ÓaÓavi«ÃïavadatyantÃsannityaÇgÅk­tya m­dÃdinÃÓÃdasato ghaÂÃdikaæ jÃyate iti sugatà vadanti, taddÆ«ayati-## / na kevalaæ balÃdÃpadyate kintu svayaæ darÓayanti ca / dvau na¤au prak­tÃrthaæ gamayata÷ / m­dÃdikamupam­dya ghaÂÃde÷ prÃdurbhÃvÃditÅmamarthamÃha-## / kÃraïavinÃÓÃt kÃryajanmetyatra yuktimÃha-## / vinÃÓaÓÆnyÃt / nityÃdityartha÷ / nityasya niratiÓayasya kÃryaÓaktatve tatkÃryÃïi sarvÃïyekasminneva k«aïe syu÷, tathà cottarak«aïe kÃryÃbhÃvÃdasattvÃpatti÷ / naca sahakÃrik­tÃtiÓayakramÃtkÃryakrama iti yuktam / atiÓayasyÃtiÓayÃntarÃpek«ÃyÃmanavasthÃnÃt / anapek«ÃyÃæ kÃryasyÃpyatiÓayÃnapek«atvena sahakÃrivaiyarthyÃt / tasmÃnna sthÃyibhavÃt kÃryajanmetyartha÷ / k«aïikabhÃvasya hetutvam 'uttarotpÃde ca'ityatra nirastam / abhÃvasya hetutvanirÃsÃrthaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-## / yadi bÅjÃbhÃvasyÃbhÃvÃntarÃdviÓe«a÷ syÃt, tadà viÓe«avadabhÃvadvÃrà bÅjÃdevÃÇkura iti laukÃyatikÃnÃmabhyupagamor'thavÃnsyÃt, na so 'stÅtyÃha-## / sÆtraæ yojayati-## / ÓaÓavi«ÃïÃde÷ kÃryakÃritvasyÃd­«ÂatvÃnnÃbhÃvasyÃsato hetutvamityartha÷ / astvabhÃvasyÃpi viÓe«a ityata Ãha-## / abhÃvasya hetutve 'tiprasaÇga iti tarkamuktvÃnumÃnamÃha-## / abhÃvo na hetu÷, asattvÃt / saæmatavadityartha÷ / abhÃvo na prak­ti÷, kÃryÃnanvitatvÃt, yathà ÓarÃvÃdyananvitastanturna ÓarÃvÃdiprak­tiriti tarkapÆrvakamÃha-## / ato 'nvitatvÃnm­dÃdirbhÃva eva prak­tirityÃha-## / sthÃyina÷ kÃraïatvÃyogamuktamanÆdya dÆ«ayati-## / anubhavabalÃtsthirasvabhÃvÃnÃmeva sahakÃrisaænidhikrameïa kÃryakramahetutvamaÇgÅkÃryam / naca Óaktasya sahakÃryapek«Ã na yukteti vÃcyaæ, yato 'ÓaktasyÃpi nÃpek«etyasahakÃri viÓvaæ syÃt / tata÷ svarïÃdau svato 'tiÓayaÓÆnye 'gnitÃpÃdisahakÃrik­tÃtiÓayakramÃdrucakÃdikÃryakrama÷ / na cÃtiÓayasyÃtiÓayÃntarÃnapek«atve kÃryasyÃpyanapek«eti vÃcyaæ, paÂasya m­danapek«atve kÃryatvÃviÓe«ÃdghaÂasyÃpi m­danapek«ÃprasaÇgÃdanvayavyatirekÃbhyÃmapek«Ã sahakÃri«vapi tulyà / yaduktaæ kÃryÃbhÃvadaÓÃyÃæ kÃraïasyÃsattvÃpattiriti / tanna / akÃraïasyÃpi bÃdhÃbhÃvena sattvopapatte÷ / na hyarthakriyÃkÃritvameva sattvam, asatastadayogena sattvasya tato bhedÃt / sate hyarthakriyÃkÃritvaæ nÃsata÷ / ata÷ kÃraïatÃvacchedakamabÃdhitasvarÆpÃtmakaæ sattvaæ kÃraïatvÃdbhinnameva / tasmÃdanusyÆtasthirabhÃvÃnÃæ hetutvamupapannamiti bhÃva÷ / pÆrvÃparavirodhamapyÃha-## //26// END BsRp_2,2.4.26 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.4.27þ udÃsÅnÃnÃm api caivaæ siddhi÷ | BBs_2,2.27 | abhÃvÃdutpattau ÓaÓavi«ÃïÃdapyutpatti÷ syÃdityuktam / atiprasaÇgÃntaramÃha-## / ##prayatnaÓÆnyÃnÃm / ##ghaÂÃdipÃtram / ##vyÃpÃrayata÷ / tasmÃdbhrÃntimÆlena k«aïikabÃhyÃrthavÃdena kÆÂasthanityabrahmasamanvayasya na virodha iti siddham //27// END BsRp_2,2.4.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.5.28þ nÃbhÃva upalabdhe÷ | BBs_2,2.28 | ## / akhaï¬anirviÓe«aæ brahma vij¤Ãnaæ bÃhyÃrthopÃdÃnaæ vadatÃæ vedÃntÃnÃæ bhinnaæ sÃkÃraæ k«aïikaæ vij¤Ãnaæ na tato 'nyor'tho 'stÅti yogÃcÃramatena virudhyate na veti tanmatasya mÃnabhrÃntimÆlatvÃbhyÃæ saæÓaye pÆrvoktabÃhyÃrthavÃdanirÃsamupajÅvya pÆrvapak«amÃha-## / pÆrvottarapak«ayorvirodhÃvirodhau phalam / nanvekasya sugatÃgamasya kathaæ bÃhyÃrthasattvÃsattvayostÃtparyaæ virodhÃdityÃÓaÇkyÃdhikÃribhedÃdavirodha iti vadan vij¤ÃnavÃdina÷ sugatÃbhiprÃyaj¤atvena mandÃdhikÃribhyo bÃhyÃrthavÃdibhya÷ Órai«ÂhyamÃha-## / uktaæ ca dharmakÅrtinÃ-'deÓanà lokanÃthÃnÃæ sattvÃÓayavaÓÃnugÃ÷'iti / sugatÃnÃmupadeÓÃ÷ Ói«yamatyanusÃriïa ityartha÷ / nanvasati bÃhyÃrthe mÃnameyavyavahÃra÷ kathaæ, tatrÃha-## / vij¤Ãnameva kalpitanÅlÃdyÃkÃratvena prameyam, avabhÃsÃtmanà mÃnaphalaæ, ÓaktyÃtmanà mÃnaæ, ÓaktyÃÓrayatvÃkÃreïa pramÃteti bhedakalpanayà vyavahÃra ityartha÷ / mukhya eva bheda÷ kiæ na syÃdata Ãha-## / nahi buddhyanÃrƬhasya nÅlÃde÷ prameyatvavyavahÃro 'sti / ato buddhyÃrƬhÃkÃra eva prameyaæ na bÃhyamityartha÷ / bÃhyÃrthÃsattve praÓnapÆrvakaæ yuktÅrupanyasyati-## / j¤eyaæ j¤ÃnÃtirekeïÃsat, tadatirekeïÃsaæbhavÃt, naraÓ­ÇgavadityÃha-## / asaæbhavaæ viv­ïoti-## / paramÃïavaÓcedekasthÆlastambha iti j¤Ãnaæ na syÃt / samÆhastvasannityartha÷ / avayavyabhÃve 'pi jÃtyÃdayo bÃhyÃrthÃ÷ syu÷, tatrÃha-## / jÃtiguïakarmaïÃæ dharmiïa÷ sakÃÓÃdabhede 'tyantabhede và dharmivaddharmyantaravacca na dharmadharmibhÃva÷ / bhedÃbhedau ca viruddhÃviti na santi jÃtyÃdyarthà ityartha÷ / ki¤ca j¤Ãnasya j¤eyasÃrÆpyarÆpaviÓe«asaæbandhÃbhÃve sarvavi«ayatvÃpatterviÓe«o 'ÇgÅkÃrya÷, tathÃca j¤ÃnagataviÓe«asyaiva j¤Ãnena vi«ayÅkaraïÃnna bÃhyÃrthasiddhirmÃnÃbhÃvÃdgauravÃccetyÃha-## / pak«apÃto vi«ayaviÓe«avaiÓi«ÂyavyavahÃra÷ / ki¤ca j¤eyaæ j¤ÃnÃbhinnaæ, j¤Ãnopalambhak«aïaniyatopalambhagrÃhyatvÃt, j¤ÃnavadityÃha-## / j¤ÃnÃrthayovÃstavabhede 'pi sahopalambhanaæ syÃt, graihyagrÃhakabhÃvÃdityata Ãha-## / k«aïikaj¤ÃnasyÃrthena saæbandhahetvabhÃvÃnna grÃhyagrÃhakabhÃva ityartha÷ / ki¤ca jÃgradvij¤Ãnaæ na bÃhyÃlambanaæ, vij¤ÃnatvÃt, svapnÃdij¤ÃnavadityÃha-## / vij¤ÃnÃnÃæ vaicitryÃnupapattibÃdhitamanumÃnamiti ÓaÇkate-## / anyathopapattyà pariharati-## / anÃdisaætÃnÃntargatapÆrvaj¤Ãnameva vÃsanÃ, tadvaÓÃdanekak«aïavyavadhÃne 'pi nÅlÃdyÃkÃraj¤Ãnavaicitryaæ bhavati, yathà bÅjavÃsanayà kÃrpÃsaraktatvaæ tadvadityartha÷ / ubhayavÃdisaæmatatvÃcca vÃsanà eva j¤Ãnavaicitryahetavo na bÃhyÃrthà ityÃha-## / k«aïikavij¤ÃnamÃtravÃdasya mÃnamÆlatvÃttena nityavij¤ÃnavÃdo virudhyata iti prÃpte siddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## / kiæ bÃhyÃrthasyÃnupalabdherabhÃva uta j¤ÃnÃdbhedenÃnupalabdhe÷ / nÃdya ityukta## / dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / j¤Ãnaj¤eyayorvi«ayivi«ayabhÃvena bhedasya sÃk«ipratyak«asiddhatvÃtpratyak«aviruddhamabhedÃbhidhÃnamityÃha-## / tvadvacanÃdapi jano bÃhyÃrthaæ j¤ÃnÃdbhedenaivopalabhata ityÃha-## / bÃhyÃrthasyÃtyantÃsattve pratyak«opalambhÃyogÃt, d­«ÂÃntatvÃtsaæbhavÃcca bahirvacchabdo na syÃdityÃha-## abÃdhitabhedÃnubhavÃdevakÃro yukto na vatkÃra ityÃha-## / j¤eyÃrtho j¤ÃnÃtirekeïÃsannasaæbhavÃdityuktabÃdhÃdvatkaraïamiti ÓaÇkate-## / ko 'sÃvasaæbhava÷, asattvaæ và asattvaniÓcayo và ayuktatvaæ và utkaÂakoÂikasaæÓayÃtmakasaæbhavasyÃbhÃvo và / nÃdya÷, sÃdhyÃbhedÃt / na dvitÅya÷, sthÆlau ghaÂastambhÃviti samÆhÃlambane sthÆlatvadvitvaghaÂatvastambhatvarÆpaviruddhadharmavatorarthayorasthÆlÃdekasmÃdvayÃvagÃhivij¤ÃnÃdbhedasattvaniÓcaye nÃsaæbhavÃsiddharityÃha-## / saæbhava÷ sattÃniÓcaya÷ pramÃïÃdhÅna÷ / asaæbhavo 'sattvaniÓcaya÷ pramÃïÃbhÃvÃdhÅno na vaiparÅtyamiti vyavasthÃmeva sphuÂayati-## uktavyavasthÃyÃ÷ phalaæ bÃhyÃrthasya pratyak«Ãdibhi÷ saæbhavaæ vadanneva t­tÅyaæ dÆ«ayati-## / pramÃïaniÓcitabÃhyÃrthasya stambhÃde÷ paramÃïubhyo bhedÃbhedavikalpairayuktatvamÃtreïÃsattvaniÓcayo na yukta÷, tvatpak«e 'pyayuktatvasya tulyatvÃt / na hyasthÆlasyaikasya vij¤Ãnasya sthÆlÃnekasamÆhÃlambanasya vi«ayÃbhedo yukta÷, sthÆlatvÃnekaprasaÇgÃt / na ce«ÂÃpatti÷, samÆhÃlambanocchede vij¤ÃnÃnÃæ mitho vÃrtÃnabhij¤atayà vi«ayadvitvÃdivyavahÃralopÃpatte÷ / tasmÃdayuktatve 'pi yathÃnubhavaæ vyavahÃrayogyor'tha÷ svÅkÃrya÷ / na caturtha÷, niÓcite tÃd­ÓasaæbhavasyÃnupayogÃt / tasya kvacit pramÃïaprav­tte÷ pÆrvÃÇgatvÃditi bhÃva÷ / yaccoktaæ j¤ÃnagatÃrthasÃrÆpyasyaiva j¤ÃnÃlambanatvopapatterbahirarthÃbhÃva iti, tatrÃha-## / yattu gauravamuktaæ, tanna dÆ«aïaæ, prÃmÃïikatvÃdityÃha-## / yata eva j¤ÃnÃrthayorbheda÷ sarvaloke sÃk«yanubhavasiddha÷, ata eva sahopalambhaniyamo 'pi nÃbhedasÃdhaka ityÃha-## / yathà cÃk«u«adravyarÆpasyÃlokopalambhaniyatopalabdhikatve 'pi nÃlokÃbheda÷, tathÃrthasya na j¤ÃnÃbheda÷, bhede 'pi grÃhyagrÃhakabhÃvena niyamepapatte÷ / naca j¤Ãnasya k«aïikatvÃt svabhinnagrÃhyasaæbandhÃyoga÷, sthÃyitvÃditi bhÃva÷ / vij¤ÃnamanekÃrthebhyo bhinnam, ekatvÃt, gotvavaditi satpratipak«amÃha-## / naca hetvasiddha÷, j¤Ãnaæ j¤ÃnamityekÃkÃrapratÅterj¤ÃnaikyaniÓcayÃt / naca sà jÃtivi«ayÃ, vyaktibhedÃniÓcayÃdityÃha-## / ghaÂÃdeÓcaitanyÃdbhedamuktvà v­ttij¤ÃnÃdbhedamÃha-## / ghaÂo dvÃbhyÃæ bhinna÷ ekatvÃt, k«Åravadityartha÷ / j¤ÃnabhinnÃrthÃnaÇgÅkÃre svaÓÃstravyavahÃralopaæ bÃdhakamÃha-## / kramikayo÷ svaprakÃÓayo÷ k«aïikaj¤Ãnayormitho grÃhyagrÃhakatvamayuktamanabhyupagataæ ca / tathà ca tayorbhedapratij¤Ã na yuktÃ, dharmipratiyoginormitha÷ pareïa cÃgraheïa bhedagrahÃyogÃt / tathÃca tayorbhedagrÃhaka÷ sthÃyyÃtmà tadbhinna evai«Âavya÷ / evaæ pak«asÃdhyahetud­«ÂÃntabhedÃbhÃve idaæ k«aïikamasaditi pratij¤Ã na yuktà / sarvato vyÃv­ttaæ vyaktimÃtratvaæ svalak«aïam, anekÃnugataæ sÃmÃnyamatadvyÃv­ttirÆpamiti pratij¤Ã na yuktÃ, sarvÃnekÃrthÃnÃæ j¤ÃnamÃtratve mitha÷ pareïavà durj¤ÃnatvÃt uttaranÅlaj¤Ãnaæ vÃsyaæ pÆrvanÅlaj¤Ãnaæ vÃsakamiti pratij¤Ã na yuktÃ, tayorbhinnasya j¤ÃturabhÃvÃt / kicÃvidyopaplavo 'vidyÃsaæsarga÷, tena nÅlamiti saddharma÷, naravi«Ãïamityasaddharma÷, amÆrtamiti sadasaddharma÷, sato vij¤ÃnasyÃsato naravi«Ãïasya vÃmÆrtatvÃdipratij¤Ã durlabhÃ, anekÃrthaj¤ÃnasÃdhyatvÃt / aj¤ÃnenÃsya bandho j¤ÃnenÃsya mok«a iti ca pratij¤Ã bahvarthaj¤ÃnasÃdhyà / Ãdipadena sÃmÃnyata i«Âaæ grÃhyamani«Âaæ tyÃjyamiti Ói«yahitepadeÓo 'nekaj¤ÃnasÃdhyo g­hÅta÷ / tasmÃt pratij¤ÃdivyavahÃrÃya grÃhyagrÃhakabhedo 'ÇgÅkÃrya ityartha÷ / j¤ÃnÃrthayobhede yuktayantaramastÅtyÃha-## / j¤ÃnavadarthasyÃpyanubhavÃviÓe«ÃtsvÅkÃro yukta ityartha÷ / svavi«ayatvÃdvij¤Ãnaæ svÅkriyate nÃrtha÷ paragrÃhyatvÃditi ÓaÇkate-## / viruddhaæ svÅk­tyÃviruddhaæ tyajatà bauddhatanayena mau¬hyaæ darÓitamityÃha-## / j¤Ãnaæ svavedyamityaÇgÅk­tya maurkhyamÃpÃditaæ, vastuta÷ svavedyatvamayuktamityÃha-## / kartari kriyÃæ prati guïabhÆte pradhÃnatvÃkhyakarmatvÃyogÃtsvakart­kavedanakarmatvamasadityartha÷ / naca svavi«ayatvamÃtraæ svavedyatvamiti vÃcyam, abhede vi«ayavi«ayitvasyÃpyasaæbhavÃditi bhÃva÷ / j¤Ãnasya svavedyatvÃbhÃve do«advayaæ syÃditi ÓaÇkate-## / anavasthà ca sÃmyaæ ceti do«advayaæ pariharati-## / anityaj¤Ãnasya janmÃdimatvena ghaÂavajja¬asya svena svÅyajanmÃdigrahÃyogÃdasti grÃhakÃkÃÇk«Ã, sÃk«iïastu sattÃyÃæ sphÆrtau ca nirapek«atvÃnnÃnavasthà / nÃpi sÃmyam / cijja¬atvavai«amyÃdityartha÷ / sÃk«Å kvetyata Ãha-## / nirapek«asya sÃk«iïo 'sattve k«aïikavij¤ÃnabhedÃsiddhe÷ so 'ÇgÅkÃrya ityartha÷ / anityaj¤ÃnasvarÆpasÃdhakatvÃcca sÃk«Å svÅkÃrya ityÃha-## / vij¤Ãnaæ j¤ÃnÃntarÃpek«amiti bruvatà tasyÃprÃmÃïikatvamuktaæ syÃt, svayaæ prathata iti bruvatà j¤Ãt­ÓÆnyatvaæ coktà syÃt, tathÃca j¤Ãt­j¤ÃnÃvi«ayatvÃcchilÃsthapradÅpavadasadeva vij¤Ãnaæ syÃt / atastatsÃk«ye«Âavya ityartha÷ / vij¤Ãnasya svÃnyaj¤Ãt­ÓÆnyatvami«Âameva tvayÃpÃdyate na cÃsattvÃpatti÷ j¤ÃtrabhÃvÃditi vÃcyaæ, svasyaiva j¤Ãt­tvÃditi ÓÃkya÷ ÓaÇkate-## / abhede j¤Ãt­j¤eyatvÃyogÃjj¤ÃtrantaramÃvaÓyakamiti pariharati-## / vimataæ vij¤Ãnaæ svÃtiriktavedyaæ, vedyatvÃt, dehavadityartha÷ / atirikta÷ sÃk«Å kimanyavedya÷ svavedyo và / Ãdye 'navasthà / dvitÅye vij¤ÃnavÃda eva bhaÇgyantareïokta÷ syÃditiÓaÇkate-## / tvayà vij¤Ãnaæ janmavinÃÓayuktamucyate / ata÷ kÃryasya ja¬atvaniyamÃtsvÃtiriktavedyatvamasmÃbhi÷ sÃdhitaæ, kÆÂasthacidÃtmano grÃhakÃnapek«atvÃnnÃnavastheti coktamato mahadvailak«aïyamÃvayoreti pariharati-## / ## //28// END BsRp_2,2.5.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.5.29þ vaidharmyÃc ca na svapnÃdivat | BBs_2,2.29 | evaæ vedyavij¤ÃnavadarthasyÃpyupalabdherna bÃhyÃrthÃbhÃva ityuktam / saæprati jÃgradvij¤Ãnaæ svapnÃdivij¤Ãnavanna bÃhyÃlambanamityanumÃnaæ dÆ«ayati-## / kimatra nirvi«ayatvaæ sÃdhyamuta pÃramÃrthikavi«ayaÓÆnyatvam, athavà vyÃvahÃrikavi«ayaÓÆnyatvam / nÃdya÷, svapnÃdivibhramÃïÃmapi mithyÃrthÃlambanatvena d­«ÂÃnte sÃdhyavaikalyÃt / na dvitÅya÷, siddhasÃdhanÃditi sÆtrasthacakÃrÃrtha÷ / t­tÅye tu vyavahÃradaÓÃyÃæ bÃdhitÃrthagrÃhitvamupÃdhirityÃha-## / ## / karaïado«okti÷ / sÃdhanavyÃpakatvanirÃsÃyÃha-## / ki¤ca pramÃïajÃnubhava upalabdhi÷ pak«o 'pramÃïajaæ svapnaj¤Ãnaæ d­«ÂÃnta iti vaidharmyÃntaram / paramatena svapnasya sm­titvamaÇgÅk­tyÃha-## / sm­tipratyak«opalabdhyorvaidharmyÃntaramÃha-## / asaæbandhaÓcÃvartamÃnaÓca sm­terartho vi«aya iti nirÃlambanatvamapyasyÃ÷ kadÃcidbhavet, na saæprayuktavaryamÃnÃrtamÃtragrÃhiïyà upalabdheriti bhÃva÷ / pÆrvoktapramÃïÃpramÃïajatvavaidharmyoktiphalamÃha-## / vaidharmye satÅtyartha÷ / apramÃïajatvopÃdhernirÃlambanatvÃnumÃnaæ na yuktamiti bhÃva÷ / vaidharmyÃsiddhiæ nirasyati-## / bÃdhamapyÃha-## / vastuto ghaÂÃdyanubhavasya nirÃlambanatvaæ dharmo di syÃttadà kiæ d­«ÂÃntÃgraheïa, pratyak«ato 'pi vaktuæ ÓakyatvÃt / nahi vahnerau«ïyaæ d­«ÂÃntena vaktavyam / yadi na vastuto dharmo 'sti tadà kiæ d­«ÂÃntena, bÃdhitasya d­«ÂÃntasahasreïÃpi du÷sÃdhyatvÃt / ata÷ svato nirÃlambanatvoktau sÃlambanatvÃnubhavabÃdhabhiyà tvayÃnumÃtumÃrabdhaæ tathÃpi bÃdho na mu¤catÅtyartha÷ / uktopÃdhirapi na vismartavya ityÃha-## //29// END BsRp_2,2.5.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.5.30þ na bhÃvo 'nupalabdhe÷ | BBs_2,2.30 | sÆtravyÃvartyaæ smÃrayitvà dÆ«ayati-## / bhÃva utpatti÷ sattà và / nanu bÃhyÃrthÃnupalabdhÃvapi pÆrvapÆrvavÃsanÃbalÃduttarottaravij¤Ãnavaicitryamastu bÅjÃÇkuravadanÃditvÃdityata Ãha-## / bÅjÃdaÇkuro d­«Âa ityad­«Âe 'pi tajjÃtÅyayo÷ kÃryakÃraïabhÃvakalpanà yuktÃ, iha tvarthÃnubhavanirapek«avÃsanotpatterÃdÃveva kalpyatvÃdanÃditvakalpanà nirmÆleti nÃbhipretadhÅvaicitryasiddhirityartha÷ / nanu nirapek«avÃsanÃnÃæ sattve dhÅvaicitryamasattve tu neti svapne d­«Âamiti samÆlÃnavasthetyata Ãha-## / vÃsanÃnÃæ bÃhyÃrthÃnubhavakÃryatve sati nairapek«yÃsiddhernÃnvayÃdid­«Âirityartha÷ / kÃryatvagrÃhakaæ vyatirekamÃha-## / arthÃnubhavakÃryÃïÃæ vÃsanÃnÃæ tadanapek«atvÃyogÃnna tvaduktÃnvayÃdid­«Âirityuktam / abhinavÃrthopalabdhivaicitryasya vÃsanÃæ vinÃpi bhÃvena vyatirekavyabhicÃrÃcca na kvÃpi vÃsanÃmÃtrak­taæ dhÅvaicitryaæ kintvarthÃnubhave sati vÃsanÃsati netyanvayavyatirekÃbhyÃæ vÃsanÃmÆlÃnubhavÃvacchedakÃrthak­tameveti bÃhyÃrthasadbhÃvasiddhirityÃha-## / ya÷ saæskÃra÷ sa sÃÓrayo loke d­«Âa÷ yathà vegÃdiri«vÃdyÃÓraya÷, ato vij¤ÃnasaæskÃrÃïÃæ na bhÃva ÃÓrayÃnupalabdherityarthÃntaramÃha-## //30// END BsRp_2,2.5.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.5.31þ k«aïikatvÃc ca | BBs_2,2.31 | astvÃlayavij¤ÃnamÃÓraya ityata Ãha-## / sÆtraæ vyÃca«Âe-## / sahotpannayo÷ savyetaravi«ÃïavadÃÓrayÃÓrayibhÃvÃyogÃt, paurvÃparye cÃdheyak«aïe 'sata ÃdhÃratvÃyogÃt, sattve k«aïikatvavyÃghÃtÃnnÃdhÃratvamÃlayavij¤Ãnasya k«aïikatvÃnnÅlÃdivij¤Ãnavadityartha÷ / astu tarhyÃlayavij¤ÃnasaætÃnÃÓrayà vÃsanetyata Ãha-## / savikÃra÷ kÆÂastho và sthÃyyÃtmà yadi nÃsti tadà saætÃnasyÃvastutvÃddeÓÃdyapek«ayà yadvÃsanÃnÃmÃdhÃnaæ nik«epo ye ca sm­tipratyabhij¤e yaÓca tanmÆlo vyavahÃra÷, tatsarvaæ na saæbhavatÅtyartha÷ / yadi vyavahÃrÃrthamÃtmasthÃyitvaæ tadÃpasiddhÃnta ityÃha-## / sÆtramatideÓÃrthatvenÃpi vyÃca«Âe-## / matadvayanirÃsamupasaæharati-## / j¤Ãnaj¤eyÃtmakasya sarvasya sattvÃsattvÃbhyÃæ vicÃrÃsahatvÃcchÆnyatÃvaÓi«yata iti mÃdhyamikapak«asyÃpi mÃnamÆlatvamÃÓaÇkaya sÆtrakÃra÷ kimiti na nirÃcakÃretyata Ãha-#<ÓÆnyeti># / Ãdara÷ p­thaksÆtrÃrambho na kriyate / etÃnyeva tanmatanirÃsÃrthatvenÃpi yojyanta ityartha÷ / tathÃhi-j¤ÃnÃrthayornÃbhÃva÷, pramÃïata upalabdhe÷ / nanu jÃgratsvapnau j¤ÃnÃrthaÓÆnyau, avasthÃtvÃt, su«uptivadityata Ãha-'vaidharmyÃcca na svapnÃdivat' / svapna ÃdiryasyÃ÷ su«uptestadannetarÃvasthayo÷ ÓÆnyatvam, upalabdhyanupalabdhivaidharmyalak«aïÃbÃdhitaj¤ÃnÃrthopalabdhibÃdhÃt / su«uptÃvapyÃtmaj¤Ãnasattvena sÃdhyavaikalyÃcca nÃnumÃnamityartha÷ / ki¤ca niradhi«ÂhÃnani«edhÃyogÃdadhi«ÂhÃnameva tattvaæ vÃcyaæ, tasya tvante na bhÃva÷ / mÃnato 'nupalabdherityÃha-'na bhÃvo 'nupalabdhe÷' / tadarthamÃha-## / yadbhÃti tannÃsadityutsargata÷ prapa¤casya na ÓÆnyatvam / bÃdhÃbhÃvÃdityartha÷ / naca sattvÃsattvÃbhyÃæ vicÃrÃsahatvÃcchÆnyatvam / mithyÃtvasaæbhavÃditi bhÃva÷ / 'k«aïikatvÃcca'iti sÆtraæ 'k«aïikatvopadeÓÃcca'iti paÂhanÅyam / ÓÆnyatvaviruddhak«aïikatvopadeÓÃdasaægatapralÃpÅ sugata ityartha÷ //31// END BsRp_2,2.5.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.5.32þ sarvathÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.32 | sugatamatÃsÃægatyamupasaæharati-## / sarvaj¤asya kathaæ viruddhapralÃpa÷, tatrÃha-## / vedabÃhyà atra prajà grÃhyÃ÷ / ato bhrÃntyekamÆlasugatasiddhÃntena vedÃntasiddhÃntasya na virodha iti siddham //32// END BsRp_2,2.5.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.6.33þ naikasminn asaæbhavÃt | BBs_2,2.33 | ## / muktakacchamate niraste muktÃmbarÃïÃæ mataæ buddhisthaæ bhavati tannirasyata iti prasaÇgasaÇgatimÃha-## / ekarÆpaæ brahmeti vaidikasiddhÃntasyÃnaikÃntavÃdena virodho 'sti na veti tadvÃdasya mÃnabhrÃntimÆlatvÃbhyÃæ saædehe mÃnamÆlatvÃdvirodha iti pÆrvapak«aphalamabhisaædhÃyatanmatamupanyasyati-## / jÅvÃjÅvau bhokt­bhogyau, vi«ayÃbhimukhyenendriyÃïÃæ prav­ttirÃÓrava÷, tÃæ saæv­ïoti iti saævaro yamaniyamÃdi÷, nirjarayati nÃÓayati kalma«amiti nirjarastaptaÓilÃrohaïÃdi÷, bandha÷ karma, mok«a÷ karmapÃÓanÃÓe satyalokÃkÃÓapravi«Âasya satatordhvagamanam / nanvÃstravÃdÅnÃæ bhogyÃntarbhÃvÃtkathaæ saptatvamityata Ãha-## / saæk«epavistarÃbhyÃmuktÃrthe«u madhyamarÅtyà vistarÃntaramÃha-## / astikÃyaÓabda÷ sÃæketika÷ padÃrthavÃcÅ / jÅvaÓcÃsÃvastikÃyaÓcetyevaæ vigraha÷ / pÆryante glantÅti pudgalÃ÷ paramÃïusaæghÃ÷ kÃyÃ÷, samyakprav­ttyanumeyo dharma÷, ÆrdhvagamanaÓÅlasya jÅvasya dehe sthitiheturadharma÷, ÃvaraïÃbhÃva ÃkÃÓa ityartha÷ / pa¤capadÃrthÃnÃmavÃntarabhedamÃha-## / ayamartha÷-jÅvÃstikÃyastrividha÷-kaÓcijjÅvo nityasiddhor'hanmukhya÷, kecitsÃæpratikamuktÃ÷, kecidbaddhà iti / pudgalÃstikÃya÷ «o¬hÃ-p­thivyÃdÅni catvÃri bhÆtÃni, sthÃvaraæ jaÇgamaæ ceti / prav­ttisthitiliÇgau dharmÃdharmÃvuktau / ÃkÃÓÃstikÃyo dvividha÷-lokÃkÃÓa÷ sÃæsÃrika÷, alokÃkÃÓo muktÃÓraya iti / bandhÃkhyaæ karmëÂavidham-catvÃri ghÃtikarmÃïi catvÃryaghÃtÅni / tatra j¤ÃnÃvaraïÅyaæ darÓanÃvaraïÅyaæ mohanÅyamantarÃyaæ ceti ghÃtikarmÃïi / tattvaj¤ÃnÃnna muktiriti j¤ÃnamÃdyaæ karma, ÃrhatatantraÓravaïÃnna muktiriti j¤Ãnam dvitÅyaæ, bahu«u tÅrthakarapradarÓite«u mok«amÃrge«u viÓe«ÃnavadhÃraïaæ mohanÅyaæ, mok«amÃrgaprav­ttivighnakaraïamantarÃyam, imÃni catvÃri Óreyohant­tvÃghÃtikarmÃïi / athÃghÃtÅni catvÃri karmÃïi vedanÅyaæ nÃmikaæ gotrikamÃyu«kamiti / mama veditavyaæ tattvamastÅtyabhimÃno vedanÅyam, etannÃmÃhamasmÅtyabhimÃno nÃmikam, ahamatra bhavato deÓikasyÃrhata÷ Ói«yavaæÓe pravi«Âo 'smÅtyabhimÃno gotrikam, ÓarÅrasthityarthaæ karma Ãyu«kam / athavà ÓukraÓoïitamiÓritamÃyu«kaæ, tasya tattvaj¤ÃnÃnukÆladehapariïÃmaÓaktirgotrikaæ, Óaktasya tasya dravÅbhÃvÃtmakakalalÃvasthÃyà budbudÃvasthÃyÃÓcÃrambhaka÷ kriyÃviÓe«o nÃmikaæ, sakriyasya bÅjasya jÃÂharÃgnivÃyubhyÃmÅ«adghanÅbhÃvo vedanÅyaæ, tattvavedanÃnukÆlatvÃt / tÃnyetÃni tattvÃvedakaÓuklapudgalÃrthatvÃghÃtÅni / tadetatkarmëÂakaæ janmÃrthatvÃdbandha ÃsravÃdidvÃreti / iyaæ prakriyà mÃnyaÓÆnyeti dyotayati-## svÅyatantrasaæketamÃtrakalpitÃnityartha÷ padÃrthÃnÃmuktÃnÃmanaikÃntatvaæ vadantÅtyÃha-## / astitvanÃstitvÃdiviruddhadharmadvayamÃdÃya vastumÃtre nyÃyaæ yojayanti / saptÃnÃmastitvÃdÅnÃæ bhaÇgÃnÃæ samÃhÃra÷ saptabhaÇgÅ, tasyà nayo nyÃya÷ / ghaÂÃderhi sarvÃtmanà sadaikarÆpatve prÃpyÃtmanÃpyastyeva sa iti tatprÃptaye yatno na syÃt / ato ghaÂatvÃdirÆpeïa katha¤cidasti, prÃpyatvÃdirÆpeïa katha¤cinnÃstÅtyevamanekarÆpatvaæ vastumÃtrasyÃstheyamiti bhÃva÷ / ke te saptabhaÇgÃ÷, tÃnÃha-## / syÃdityavyayaæ tiÇantapratirÆpakaæ katha¤cidarthakam / syÃdasti / katha¤cidastÅtyartha÷ / evamagne 'pi / tatra vastuno 'stitvavächÃyÃæ syÃdastÅtyÃdyo bhaÇga÷ pravartate / nÃstitvavächÃyÃæ syÃnnÃstÅti dvitÅyo bhaÇga÷ / krameïobhayavächÃyÃæ syÃdasti ca nÃsti ceti t­tÅyo bhaÇga÷ / yugapadubhayavächÃyÃmasti nÃstÅti Óabdadvayasya sak­dvakttumaÓakyatvÃt syÃdavaktavya iti caturtho bhaÇga÷ / ÃdyacaturthabhaÇgayorvächÃyÃæ syÃdasti cÃvaktavyaÓceti pa¤camo bhaÇga÷ / dvitÅyacaturthecchÃyÃæ syÃnnÃsti cÃvaktavyaÓceti «a«Âho bhaÇga÷ / t­tÅyacaturthecchÃyÃæ syÃdasti cÃvaktavyaÓceti saptamo bhaÇga iti vibhÃga÷ / evamekatvamanekatvaæ ceti dvayamÃdÃya syÃdeka÷ syÃdeko 'nekaÓca syÃdavaktavya÷ syÃdeko vaktavya÷ syÃdaneko 'vaktavya÷ syÃdeko 'nekaÓcÃvaktavyaÓceti, tathà syÃnnitya÷ syÃdanitya ityÃdyÆhyam / evamanekarÆpatve vastuni prÃptityÃgÃdivyavahÃra÷ saæbhavati, ekarÆpatve sarvaæ sarvatra sarvadÃstyeveti vyavahÃravilopÃpatti÷ syÃt, tasmÃdanaikÃntaæ sarvamityekarÆpabrahmavÃdabÃdha iti prÃpte siddhÃntayati-## / yadasti tat sarvatra sarvadÃstyeva yathà brahmÃtmà / na caivaæ tatprÃptaye yatno na syÃditi vÃcyam, aprÃptibhrÃntyà yatnasaæbhavÃt / yannÃsti tannÃstyeva, yathà ÓaÓavi«ÃïÃdi / prapa¤castÆbhayavilak«aïa evetyekÃntavÃda eva yukto nÃnaikÃntavÃda÷ / tathÃhi-kiæ yenÃkÃreïa vastuna÷ sattvaæ tenaivÃkÃreïÃsattvamutÃkÃrÃntareïa / dvitÅye vastuna ÃkÃrÃntaramevÃsaditi vastuna÷ sadaikarÆpatvameva / nahi dÆrasthagrÃmasya prÃpterasattve grÃmo 'pyasan bhavati, prÃpyÃsattve prÃptiyatnÃnupapatte÷ / ato yathÃvyavahÃraæ prapa¤casyaikarÆpatvamÃstheyam / nÃdya ityÃha-## / nanu vimatamanaikÃtmakaæ, vastutvÃt, nÃrasiæhavaditi cet / na / ghaÂa idÃnÅmastyevetyanubhavabÃdhÃt / ki¤ca jÅvÃdipadÃrthÃnÃæ saptatvaæ jÅvatvÃdirÆpaæ cÃstyeva nÃstyeveti ca niyatamutÃniyatam / Ãdye vyabhicÃra ityÃha-## / dvitÅye padÃrthaniÓcayo na syÃdityÃha-## / anaikÃntaæ sarvamityeva niÓcaya iti ÓaÇkate-## / tasya niÓcayarÆpatvaæ niyatamaniyataæ và / Ãdye vastutvasya tasminnevaikarÆpe niÓcaye vyabhicÃra÷ / dvitÅye tasya saæÓayatvaæ syÃdityÃha-## / pramÃyÃmuktanyÃyaæ pramÃtrÃdÃvatidiÓati-## / nirdhÃraïaæ phalaæ yasya pramÃïÃdestasyetyartha÷ / ityevaæ sarvatrÃnirdhÃraïe satyupadeÓo ni«kampaprav­ttiÓca na syÃdityÃha-## / anaikÃntavÃde astikÃyapa¤catvamapi na syÃdityÃha-## / yaduktamavaktavyatvaæ tat kiæ kenÃpi ÓabdenÃvÃcyatvamuta sak­danekaÓabdÃvÃcyatvam / nÃdya÷, vyÃghÃtÃdityÃha-## / ucyante ca / avaktavyÃdipadairiti Óe«a÷ / na dvitÅya÷, sak­dekavakt­mukhajÃnekaÓabdÃnÃmaprasiddherni«edhÃyogÃt, Óe«asyÃpi mukhabhedÃt / na cÃrthasya yugapadviruddhadharmavächÃyÃæ vakturmÆkatvamÃtramavaktavyapadena vivak«itamiti vÃcyaæ, tÃd­ÓavächÃyà evÃnutpattiriti / ki¤ca viruddhÃnekapralÃpitvÃdarhannanÃpta ityÃha-## / iti ca pralapannityanvaya÷ / arhanniti Óe«a÷ / anÃptapak«asyaivÃntargata÷ syÃnnÃptapak«asyetyartha÷ / itaÓcÃsaægato 'naikÃntavÃda ityÃha-## ki¤cÃnÃdisiddhor'hanmuni÷, anye tu hetvanu«ÂhÃnÃnmucyante, ananu«ÂhÃnÃdbadhyanta ityÃrhatatantrÃvadh­tasvabhÃvÃnÃæ trividhajÅvÃnÃæ traividhyaniyamo 'pi na syÃdityÃha-## / prapa¤citaæ sÆtrÃrthaæ nigamayati-## / ## / sattvÃsattvayorekatra nirÃsenetyartha÷ / paramÃïusaæghÃtÃ÷ p­thivyÃdaya iti / digambarasiddhÃnta÷ kimiti sÆtrak­topek«ita÷, tatrÃha-## //33// END BsRp_2,2.6.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.6.34þ evaæ cÃtmÃkÃrtsnyam | BBs_2,2.34 | jÅvasya dehaparimÃïatÃæ dÆ«ayati-## / akÃrtsnyaæ madhyamaparimÃïatvam / tenÃnityatvaæ syÃdityartha÷ / arthÃntaramÃha-#<ÓarÅrÃïÃæ ceti># / vipÃka÷ karmaïÃmabhivyakti÷ / jÅvasya k­tsnagajaÓarÅravyÃpitvamakÃrtsnyam / ÓarÅraikadeÓo nirjÅva÷ syÃdityartha÷ / puttikÃdehe k­tsno jÅvo na praviÓet / dehÃdbahirapi jÅva÷ syÃdityartha÷ / ki¤ca bÃladehamÃtra Ãtmà tata÷ sthÆle yuvadehe kvacit syÃditi k­tsnadeha÷ sajÅvo na syÃdityÃha-## / yathà dÅpÃvayavÃnÃæ ghaÂe saækoco gehe vikÃsastathà jÅvÃvayavÃnÃmiti dehamÃnatvaniyamaæ ÓaÇkate-## / dÅpÃæÓavajjÅvÃæÓà bhinnadeÓà ekadeÓà veti vikalpyÃdye 'lpadehÃdbahirapi jÅva÷ syÃditi dÆ«ayati-## / dÅpasya tu na ghaÂÃdbahi÷ sattvamadhikÃvayavÃnÃæ vinÃÓÃt / dvitÅyaæ dÆ«ayati-## / avayavÃnÃæ nityatvaæ cÃsiddhamalpatvÃddÅpÃæÓavadityÃha-## //34// END BsRp_2,2.6.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.6.35þ na ca paryÃyÃd apy avirodho vikÃrÃdibhya÷ | BBs_2,2.35 | evaæ jÅvÃvayavà nityà itimate dehamÃnatvaæ nirastam / saæprati jÅvasya kecideva kÆÂasthà avayavà anye tvÃgamÃpÃyina iti ÓaÇkate-## / b­hattanukÃyÃptau jÅvasyÃvayavÃgamÃpÃyÃbhyÃæ dehamÃnatvamityartha÷ / sÆtreïa pariharati-## / ÃgamÃpÃyau paryÃya÷ / kimÃgamÃpÃyinÃmavayavÃnÃmÃtmatvamasti na và / Ãdye Ãha-## / ko 'sau bandhamok«Ãbhyupagama ityata Ãha-## / vyÃkhyÃtametat / Ãdye kalpe do«Ãntaraæ vadan kalpÃntaramÃdÃya dÆ«ayati-## / avaÓi«ÂakÆÂasthÃvayavasya durj¤ÃnatvÃdÃtmaj¤ÃnÃbhÃvÃnna muktirityartha÷ / yathà dÅpÃvayavanÃmÃkÃrastejastathÃtmÃvayavanÃmÃkÃrakÃraïÃbhÃvÃnnÃgamÃpÃyau yuktÃvityÃha-## / sarvajÅvasÃdhÃraïa÷ pratijÅvamasÃdhÃraïo vetyartha÷ / ki¤cÃtmana ÃgamÃpÃyiÓÅlÃvayavatve sati kiyanta ÃyÃntyavayavÃ÷ kiyanto 'payantÅtyaj¤ÃnÃdÃtmaniÓcayÃbhÃvÃdanirmok«a÷ syÃdityÃha-## / api cÃvayavÃrabdhÃvayavitve jÅvasyÃnityatvam, avayavasamÆhatve cÃsattvaæ, Ãtmatvasya yÃvadavayavav­ttitve yatki¤cidavayavÃpÃye 'pi sadya÷ ÓarÅrasyÃcetanatvaæ, gotvavatpratyekaæ samÃptÃvekasmi¤charÅra ÃtmanÃnÃtvaæ syÃdato na dehaparimÃïatvasÃvayavatve Ãtmana ityupasaæharati-## / sÆtrasyÃrthÃntaramÃha-## / sthÆlasÆk«maÓarÅraprÃptÃvakÃrtsnyoktidvÃreïÃtmÃnityatÃyÃmuktÃyÃæ sugatavatsaætÃnarÆpeïÃtmanityatÃmÃÓaÇkyÃnenottaramucyata ityanvaya÷ / paryÃyeïetyasya vyÃkhyÃ## / dehabhedena parimÃïasyÃtmanaÓcÃnavasthÃne 'pi nÃÓe 'pi / srota÷ pravÃha÷ / tadÃtmakasyÃtmavyaktisaætÃnasya nityatayÃtmanityatà syÃdityatra d­«ÂÃntamÃha-## / sig vastraæ vigataæ yebhyaste visico digambarÃste«Ãmityartha÷ / paryÃyÃt saætÃnÃdapyÃtmanityatvasyÃvirodha iti na ca / kuta÷ / vikÃrÃdibhya÷ / saætÃnasyÃvastuna÷ Ãtmatve ÓÆnyavÃda÷, saætÃnasya vastutve saætÃnyatireke ca kÆÂasthÃtmavÃda÷, anatireke janmÃdivikÃro vinÃÓo muktyabhÃva ityuktado«aprasaÇgÃt saætÃnÃtmapak«o 'nupapanna iti sÆtrÃrtha÷ //35// END BsRp_2,2.6.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.6.36þ antyÃvasthiteÓ cobhayanityatvÃd aviÓe«a÷ | BBs_2,2.36 | yaæ sthÆlaæ và sÆk«maæ và dehaæ g­hïÃti taddehaparimÃïa eva jÅva iti niyamaæ dÆ«ayati-## / antyaÓarÅraparimÃïasyÃvasthiternityatvadarÓanÃdubhayorÃdyamadhyamaparimÃïayornityatvaprasaÇgÃdaviÓe«astrayÃïÃæ nityaparimÃïÃnÃæ sÃmyaæ syÃdviruddhaparimÃïÃnÃmekatrÃyogÃditi sÆtrayojanà / ÃdyamadhyamaparimÃïe nitye, ÃtmaparimÃïatvÃt, antyaparimÃïavat / na cÃprayojakatÃ, parimÃïanÃÓe satyÃtmano 'pi nÃÓÃdantyaparimÃïanityatvÃyogÃditi bhÃva÷ / parimÃïatrayasÃmyÃpÃdÃnaphalamÃha-## / antyaÓarÅrasÃmÃnyeva pÆrvaÓarÅrÃïi syu÷, vi«amaÓarÃraprÃptÃvÃtmana÷statparimÃïatve parimÃïatrayasÃmyÃnumÃnavirodhÃdityartha÷ / pÆrvaæ kÃlatraye parimÃïatrayamaÇgÅk­tyÃntyad­«ÂÃntena nityatvamanumÃya sÃmyamÃpÃditam / saæpratyantyasya muktaparimÃïasyÃïutvasthÆlatvayoranyataratvenÃvasthitestadevÃntyamÃdyamadhyamakÃlayorapi nityatvÃtsyÃt prÃgasato nityatvÃyogÃt, tathà cÃviÓe«a÷ kÃlatraye 'pi jÅvaparimÃïÃbheda ityÃha-## / tasmÃdbhrÃntyekaÓaraïak«apaïakasiddhÃntenÃvirodha÷ samanvayasyeti siddham //36// END BsRp_2,2.6.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.7.37þ patyur asÃma¤jasyÃt | BBs_2,2.37 | ## / lu¤citakeÓamatanirasanÃnantaraæ jaÂÃdhÃriÓaivamataæ buddhisthaæ nirÃkriyata iti prasaÇgasaægatimÃha-## sÃmÃnyata ÅÓvaranirÃsa evÃtra kiæ na syÃditi ÓaÇkate-## svoktivirodhÃnmaivamityÃha-## / prati«ÂhÃpitatvÃt kevalanimitteÓvaraprati«edho 'vagamyata ityanvaya÷ / vyÃhatoviruddho 'bhivyÃhÃra uktiryasya sa tathà / advitÅyabrahmaprak­tikaæ jagaditi vadato vedÃntasamanvayasya kartaiveÓvaro naprak­tiriti ÓaivÃdimatena virodho 'sti na veti saædehe tanmatasya mÃnamÆlatvÃdvirodhe sati vedÃntoktadvayabrahmÃsiddhiriti phalamabhipretya satvÃsatvayorekatrÃsaæbhavavat kart­tvopÃdÃnatvayorapyekatrÃsaæbhavÃt kartaiveÓvara iti pÆrvapak«aæ kurvannavÃntaramatabhedamÃha-## / seÓvara÷ sÃækhyÃ÷ sÃækhyaÓabdÃrtha÷ / catvÃro mÃdeÓvarÃ÷-ÓaivÃ÷ pÃÓupatÃ÷ kÃruïikasiddhÃntina÷ kÃpÃlikÃÓceti / sarvo 'pyamÅ maheÓvaraproktÃgamÃnugÃmitvÃnmÃheÓvarà ucyante / kÃryaæ mahadÃdikaæ, kÃraïaæ pradhÃnamÅÓvaraÓca, yoga÷ samÃdhi÷, vidhistri«avaïasnÃnÃdi÷ , du÷khÃnto mok«a iti pa¤ca padÃrthÃ÷ / paÓavo jÅvÃste«Ãæ pÃÓo bandhastannÃÓÃyetyartha÷ / pÃÓupatÃgamapramÃïyÃt paÓupatirnimittameveti matamuktvÃnumÃnikeÓvaramatamÃha-## / vimataæ sakart­kaæ, kÃryatvÃt, ghaÂavaditi vaiÓe«ikÃ÷ kartÃramÅÓvaraæ sÃdhayanti / karmaphalaæ saparikarÃbhij¤adÃt­kaæ, kÃlÃntarabhÃviphalatvÃt, sevÃphalavaditi gautamà digambarÃÓca / j¤ÃnaiÓvaryotkar«a÷ kvacidviÓrÃnta÷, sÃtiÓayatvÃt, parimÃïavaditi sÃækhyasaugatapÃta¤jalà iti matvoktam-## / siddhÃntayati-## / ÃgamÃdinà nirde«eÓvarasiddhe÷ kathaæ do«avatvamityÃha-## / na tÃvat svasvÃgamÃdÅÓvaranirïaya÷, ÃgamÃnÃæ nirmÆlatvenÃprÃmÃïyÃt / naca sarvaj¤Ãnaæ mÆlaæ, tatra mÃnÃbhÃvÃt / na cÃgama eva mÃnam, ÃgamamÃnatvaniÓcaye mÆlaniÓcayastanniÓcaye tanniÓcaya ityanyonyÃÓrayÃt / naca puru«avacasÃæ svatomÃnatvaæ yuktaæ, mitho virodhena tattvÃvyavasthÃnÃcca / nÃpyanumÃnÃdÅÓvara÷ sarvaj¤a÷ kartaiveti nirïaya÷ saæbhavati, anumÃnasya d­«ÂÃnusÃritvena d­«ÂaviparÅtÃrthÃsÃdhakatvÃt / tathÃca loke yÃd­ÓÃ÷ kartÃro d­«ÂÃntÃd­Óà eva jagatkartÃro rÃgadve«Ãdimanta÷ sidhyeyu÷ / yadi loke vicitraprÃsÃdÃdikarturekatvÃdyadarÓane 'pi jagatkartari lÃghavÃdekatvaæ nityaj¤Ãnaæ nirde«atvaæ ca kalpyeta, tarhi dravyopÃdÃnatvamapi kalpyatÃæ, karturevopÃdÃnatvena lÃghavÃt, anyathà svatantrapradhÃnaparamÃïvÃdyupÃdÃnakalpanÃgauravÃt / ad­«ÂatvÃccetkarturdravyopÃdÃnatvÃsiddhirekatvÃdikamapi na sidhyet / asmÃkaæ tvapauru«eyatayà svata÷siddhapramÃïabhÃvayà Órutyà svaprameyabodhane d­«ÂÃntÃnapek«ayà bhavatyeva laukikakart­viparÅtÃdvitÅyakartrupÃdÃnÃtmakasarvaj¤anirde«eÓvaranirïaya÷ / nirïÅte ca tasmin dharmigrÃhakamÃnabÃdhÃnna rÃgÃdido«ÃpÃdÃnasyÃvakÃÓa ityÃnumÃnikeÓvaravÃdibhyo vai«amyaæ, tadabhipretyÃÓrautasyeÓvarasyÃsÃma¤jasyamÃha-## / yadi karturupÃdÃnatvamad­«ÂatvÃnna kalpyate tarhi nirde«atvasyÃpyad­«ÂatvÃdyo vi«amakÃrÅ sa do«avÃniti vyÃptid­«ÂeÓca jagatkartà do«avÃn syÃt / na cÃtra dharmigrÃhakÃnumÃnabÃdha÷, kÃryatvaliÇgasya kart­mÃtrasÃdhakatvena nirde«atvÃdÃvudÃsÅnatvÃt / na cotkar«asamà jÃti÷, vyÃpakadharmÃpÃdÃnÃt, do«ÃbhÃve tadvyÃpyavi«amakart­tvÃyogÃcca / d­«ÂÃntasthÃvyÃpakadharmÃïÃæ pak«e ÃpÃdanaæ hyutkar«asamà jÃti÷ / yathà Óabdo yadi k­takatvena hetunà ghaÂavadanitya÷ syÃttarhi tenaiva hetunà sÃvayavo 'pi syÃditi / na hyanityatvasya vyÃpakaæ sÃvayavatvaæ gandhÃdau vyabhicÃrÃditi bhÃva÷ / nanu prÃïikarmaprerita ÅÓvaro vi«amaphalÃn prÃïina÷ karoti na svecchayeti ÓaÇkate-## / ja¬asya karmaïa÷ prerakatvÃyogÃnmaivamityÃha-## / na ceÓvarapreritaæ karmeÓvarasya prerakamiti vÃcyamityÃha-## / atÅtakarmaïà prerita ÅÓvaro vartamÃnaæ karma tatphalÃya prerayatÅtyanÃditvÃtpreryaprerakabhÃvasya nÃnupapattiriti ÓaÇkate-## / atÅtakarmaïo 'pi ja¬atvÃnneÓvaraprerakatà / naca tadapÅÓvareïa preritaæ sadÅÓvaraæ prerayati, uktÃnyonyÃÓrayÃt / tato 'pyatÅtakarmapreriteÓvarapreritaæ tadeveÓvaraæ vartamÃne karmaïi phaladÃnÃya prerayati cet / na / mÃnahÅnÃyà mÆlak«ayÃvahÃyà anavasthÃyÃ÷ prasaÇgÃt / ata÷ karmanirapek«a eveÓvaro vi«amasra«ÂetyasÃma¤jasyaæ durvÃramityartha÷ / yattu phaladÃne ÅÓvarasya karma nimittamÃtraæ na prerakamiti noktado«a iti / tanna / vi«amakarmakÃrayiturÅÓvarasya do«avattvÃnapÃyÃt, pÆrvakarmÃpek«ayà karmakÃrayit­tve coktÃprÃmÃïikÃnavasthÃnÃt / asmÃkaæ tu 'e«a hyeva sÃdhvasÃdhu kÃrayati'iti, 'niravadyam'iti ca ÓrutimÆlaæ pÆrvakarmÃpek«Ãkalpanamiti vai«amyam / ki¤ca paramatÃnusÃreïÃpÅÓvarasya rÃgÃdimattvaæ prÃpnotÅtyÃha-## / pravartakatvaliÇgÃddo«Ã iti tÃrkikÃïÃæ sthiti÷, tathÃceÓvara÷ svÃrthe rÃgÃdimÃn, pravartakatvÃt, saæmatavat / naca kÃruïike vyabhicÃra÷, paradu÷khaprayuktasvadu÷khaniv­ttyarthitvÃttasyetyartha÷ / udÃsÅna÷ pravartaka iti ca vyÃh­tamiti yogÃnpratyÃha-## //37// END BsRp_2,2.7.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.7.38þ saæbandhÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.38 | pradhÃnavÃde do«ÃntaramÃha sÆtrakÃra÷-## / ÅÓvareïÃsaæbaddhasya pradhÃnÃde÷ preryatvÃyogÃtsaæbandho vÃcya÷ / sa ca saæyega÷ samavÃyo và nÃstÅtyartha÷ / kÃryabalÃt preraïayogyÃtvÃkhya÷ saæbandha÷ kalpyatÃmityata Ãha-## / ÅÓvarapreritapradhÃnakÃryaæ jagaditi siddhaæ cet saæbandhakalpanà syÃt / taccÃdyÃpyasiddhamityartha÷ / mÃyÃbrahmaïostvanirvÃcyatÃdÃtmyasaæbandha÷, 'devÃtmaÓaktim'iti Órute÷ / ki¤ca vedasyÃpÆrvÃrthatvÃnna lokad­«Âam­tkulÃlasaæbandho vaidikenÃnusartavya÷ / ÃnumÃnikena tvanusartavya iti viÓe«amÃha-## / sarvaj¤asyÃgamaprÃmÃïyasya ca j¤aptÃvanyonyÃÓraya÷, anumÃnÃtsarvaj¤asiddhernirastatvÃt / na hyamanaskasya j¤Ãnaæ saæbhavati, j¤Ãnaæ manojanyamiti vyÃptivirodhÃnnityaj¤ÃnakalpanÃnavakÃÓÃditi bhÃva÷ / pradhÃnavatparamÃïÆnÃmapi niravayaveÓvareïa saæyogÃdyasattvÃtpreryatvÃyoga÷ , prerakatve ceÓvarasya do«avattvamityÃha-## //38// END BsRp_2,2.7.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.7.39þ adhi«ÂhÃnÃnupapatteÓ ca | BBs_2,2.39 | ÅÓvarasya pradhÃnÃdipreraïÃnupapatteÓcÃsÃma¤jasyamityÃha sÆtrakÃra÷-## / pradhÃnÃdikaæ cetanasyÃnadhi«Âheyaæ, apratyak«atvÃt, ÅÓvaravat, vyatirekeïa m­gÃdivaccetyartha÷ //39// END BsRp_2,2.7.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.7.40þ karaïavac cen na bhogÃdibhya÷ | BBs_2,2.40 | cak«urÃdau vyabhicÃramÃÓaÇkya ni«edhati-## / rÆpamudbhÆtaæ nÃstÅtyapratyak«atvaæ sphuÂayati-## / svabhogÃhetutve satÅti viÓe«aïÃnna vyabhicÃra ityÃha-## / bhoga÷ sukhadu÷khÃnubhava÷ / ÃdipadÃdvi«ayÃnubhavagraha÷ / naca yadyenÃdhi«Âheyaæ tattadÅyabhogahetutve sati pratyak«amiti vyatirekavyÃptau karaïe«u vyabhicÃratÃdavasthyamiti vÃcyaæ, bhogÃhetutvaviÓi«ÂÃpratyak«atvasya hetutvÃt, karaïe«u ca viÓe«aïÃbhÃvena viÓi«Âasya hetorabhÃvÃt / naca viÓe«yavaiyarthyaæ, parÃrthapÃcakÃdhi«ÂheyakëÂhÃdau vyabhicÃrÃt / naca pradhÃnÃderÅÓvarapratyak«atvÃdviÓe«yÃsiddhi÷, atÅndriyatvarÆpÃpratyak«atvasya sattvÃdityabhiprÃya÷ / jÅve karaïak­tà bhogadayo d­Óyante, ÅÓvare tu pradhÃnak­tÃste na d­Óyanta ityak«arÃrtha÷ / vipak«e do«aæ vadannaprayojakatvaæ hetornirasyati-## / pradhÃnÃde÷ preryatvÃÇgÅkÃre prerakabhogahetutvaæ syÃt / atÅndriyasya preryasya bhogahetutvaniyamÃdityartha÷ / sÆtradvayasyÃrthÃntaramÃha-## / ya÷ pravartakaÓcetana÷ sa ÓarÅrÅti loke vyÃptid­«ÂerÅÓvarasya ca ÓarÅrÃnupapatterna pravartakatvamiti sÆtrÃrthamÃha-## / kimataæ seÓvaraæ, kÃryatvÃt, rëÂravaditi kalpayato rÃjavatsaÓarÅra eveÓvara÷ syÃdityuktam / tatre«ÂÃpattiæ nirasyati-## / naca nityaæ ÓarÅraæ sargÃtprÃgapi saæbhavatÅti vÃcyaæ, ÓarÅrasya bhautikatvaniyamÃdityartha÷ / astvaÓarÅra eveÓvara ityata Ãha-## ## / jÅvasyaiva ÓarÅraæ bhautikamÅÓvarasya tu svecchÃnirmitaæ prÃgapi syÃdityÃÓaÇkÃæ nirasyati-## / karaïÃnyatra santÅti karaïavaccharÅram / icchÃmayaÓarÅrakalpanaivÃnupapannÃ, mÃnÃbhÃvÃdd­«ÂabhautikatvaniyamavirodhÃcceti mantavyam //40// END BsRp_2,2.7.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.7.41þ antavattvam asarvaj¤atà và | BBs_2,2.41 | evamÅÓvarasya Óu«katarkeïa kart­tvanirïayo netyupapÃdya nityatvasarvaj¤atvanirïayo 'pi na saæbhavatÅtyÃha sÆtrakÃra÷-## / pradhÃnapuru«eÓvaratrayamanityaæ, iyattÃparicchinnatvÃt ghaÂavadityÃha-## / saækhyà và parimÃïaæ veyattà / tathÃca niÓcitasaækhyatvÃnniÓcitaparimÃïatvÃcceti hetudvayam / yadyapi saækhyÃvatvamÃtraæ hetu÷ saæbhavati tathÃpi sarvaj¤aniÓcayena hetvasiddhinirÃsaæ dyotayituæ niÓcitapadam / tatrÃdyahetorasiddhirnÃstÅtyÃha-## / saækhyÃsvarÆpamityartha÷ / dvitÅyahetuæ sÃdhayati-## / pradhÃnÃdayo niÓcitaparimÃïÃ÷, vastuto bhinnatvÃt, ghaÂavadityartha÷ / nanu pradhÃnapuru«eÓvarÃstraya iti j¤Ãte 'pi jÅvÃnÃmÃnantyÃtkathaæ saækhyÃniÓcaya÷, tatrÃha-## / jÅvasaækhyÃpÅÓvareïa niÓcÅyate / aniÓcaye sarvaj¤atvÃyogÃdityartha÷ / hetusiddhe÷ phalamÃha-## / mëarÃÓivatke«Ã¤cijjÅvÃnÃæ saæghastadbandhaÓca naÓyedityevaæ sarvamukteridÃnÅæ ÓÆnyaæ jagatsyÃdityartha÷ / nityasyÃnavaÓe«Ãditi bhÃva÷ / nanu ÅÓvara÷ Ói«yatÃmiti cet / na / tasyÃpi bhinnitvenÃntavattvÃt / ki¤ceÓitavyÃbhÃvÃdÅÓvarÃbhÃva÷ syÃdityÃha-## / do«ÃntaramÃha-## / iyattÃniÓcayÃbhÃvÃnna ÓÆnyateti dvitÅyaæ ÓaÇkate-## / iyattà nÃsti na niÓcÅyate cetyartha÷ / pradÃnÃdaya÷ saækhyÃparimÃïavanta÷, dravyatvÃt, mëÃdivadityanumÃnÃdÃdastÅyattÃ, tadaj¤Ãne syÃdasarvaj¤atÃ, iyattÃyÃæ cÃntavattvamapyak«atamiti pariharati-## / tasmÃt kevalakartrÅÓvaravÃdasya nirmÆlatvÃnna tartrupÃdÃnÃdvayeÓvarasamanvayavirodha iti siddham //41// END BsRp_2,2.7.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.8.42þ utpattyasaæbhavÃt | BBs_2,2.42 | pa¤capadÃrthavÃdimÃheÓvaramatanirÃsÃnantaraæ caturvyÆhavÃdaæ buddhisthaæ nirasyati-## / adhikaraïatÃtparyamÃha-## / adhikaraïÃrambhamÃk«ipati-## / vedÃviruddhÃæÓamaÇgÅk­tya vedaviruddhaæ jÅvotpattyaæÓaæ nirÃkartumadhikaraïÃrambha ityÃha-## / atra bhÃgavatapa¤carÃtrÃgamo vi«aya÷ / sa kiæ jÅvotpattyÃdyaæÓe mÃnaæ naveti saædehe bÃdhÃnupalambhÃnmÃnamiti pÆrvapak«ayati-## / pÆrvapak«e tadÃgamavirodhÃjjÅvÃbhinnabrahmasamanvayÃsiddhi÷, siddhÃnte tadaæÓe tasyÃmÃnatvÃdavirodhÃttatsiddhiriti phalabheda÷ / sÃvayavatvaæ nirasyati-## / kathaæ tarhyadvitÅye vÃsudeve mÆrtibheda÷, tatrÃha-## / vyÆho mÆrti÷ / saviÓe«aæ ÓÃstrÃrthamuktvà sahetuæ puru«ÃrthamÃha-## / yathoktavyÆhavantaæ sarvaprak­tiæ nira¤janaæ vij¤ÃnarÆpaæ paramÃtmÃnamiti yÃvat / vÃkkÃyacetasÃmavadhÃnapÆrvakaæ devatÃg­hagamanamabhigamanam / pÆjÃdravyÃïÃmarjanamupÃdÃnam / ijyà pÆjà / svÃdhyÃyo '«ÂÃk«arÃdi japa÷ / yogo dhyÃnam / tatrÃviruddhÃæÓamupÃdatte-## / 'samÃhita÷ ÓraddhÃvitto bhÆtvÃ'iti, 'taæ yathà yathopÃsate'ityÃdyà ca Óruti÷ / 'matkarmak­nmatparama÷'ityÃdyà sm­ti÷ / viruddhÃæÓamanÆdya dÆ«ayati-## / k­tahÃnyÃdido«a ÃdiÓabdÃrtha÷ / nyÃyopetayà 'aja ÃtmÃ'ityÃdiÓrutyà pa¤carÃtrÃgamasyotpattyaæÓe mÃnatvÃbhÃvaniÓcayÃjjÅvÃbhinnabrahmasamanvayasthairyamiti bhÃva÷ //42// END BsRp_2,2.8.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.8.43þ na ca kartu÷ karaïam | BBs_2,2.43 | jÅvasyotpattiæ nirasya jÅvÃnmanasa utpattiæ nirasyati-## / yasmÃt kartu÷ karaïotpattirna d­Óyate tasmÃdasaægatà kalpanetyanvaya÷ / siddhÃnÃæ karaïÃnÃæ prayoktà karteti prasiddhyartho hiÓabda÷ / varïanaæ nirmÆlamityÃha-## / nanu loke kaÓcicchilpivara÷ kuÂhÃraæ nirmÃya tena v­k«aæ chinattÅti d­«Âamiti cet / satyam / Óilpno hastÃdikaraïÃntarasattvÃtkuÂhÃrakart­tvaæ yuktaæ, jÅvasya tu karaïÃntarÃsattvÃnna manasa÷ kart­tvam / vinaiva karaïaæ kart­tve và manovaiyarthyamiti bhÃva÷ //43// END BsRp_2,2.8.43 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.8.44þ vij¤ÃnÃdibhÃve và tadaprati«edha÷ | BBs_2,2.44 | saækar«aïÃdÅnÃmutpattyasaæbhave 'pi vyÆhacatu«Âayaæ syÃditi sÆtravyÃvartyamÃÓaÇkate-## / j¤ÃnaiÓvaryayo÷ ÓaktirÃntaraæ sÃmarthyaæ, balaæ ÓarÅrasÃmarthyaæ, vÅryaæ Óauryaæ, teja÷ prÃgalbhyametairanvità yasmÃtsaækar«aïÃdayastasmÃdÅÓvarà evetyartha÷ / sarve«ÃmÅÓvaratve pa¤carÃtroktimÃha-## / nirde«Ã rÃgÃdiÓÆnyÃ÷ / niradhi«ÂhÃnÃ÷ prak­tyajanyÃ÷ / niravadyà nÃÓÃdirahità ityartha÷ / ÅÓvaratvÃjjanmÃsaæbhavo guïa evetyÃha-## sÆtreïa siddhÃntayati-## caturïÃmÅÓvaratvena vij¤ÃnaÓakyÃdibhÃve 'pÅtyartha÷ / prakÃrÃntaraæ p­cchati-## / kiæ catvÃra÷ svatantrà bhinnà eva utaikasya vikÃratvenÃbhinnÃ÷ / ÃdyamanÆdya dÆ«ayati-## / dvitÅye vikÃrÃ÷ prak­titulyà và nyÆnà và / ÃdyamutthÃpya ni«edhati-## / nyÆnatvapak«e 'pasiddhÃntamÃha-## / yadi nyÆnà api bhagavato vyÆhÃstadà catu«ÂvavyÃghÃta ityÃha-## //44// END BsRp_2,2.8.44 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,2.8.45þ viprati«edhÃc ca | BBs_2,2.45 | itaÓca jÅvotpattivÃda upek«ya ityÃha sÆtrakÃra÷-## / svasyaiva guïatvaæ guïitvaæ ca viruddham / ÃdipadÃt pradyumnÃniruddhau bhinnÃvÃtmana ityuktvÃtmana evaite iti viruddhoktigraha÷ / pÆrvÃparavirodhÃdasÃægatyamiti sÆtrÃrthamuktvÃrthÃntaramÃha-## / ekasyÃpi tantrÃk«arasyÃdhyetà caturvedibhyo 'dhika iti nindÃdipadÃrtha÷ / tasmÃnmitho viruddhÃbhi÷ pauru«eyakalpanÃbhirnÃpauru«eyavedÃntasamanvayavirodha iti siddham //45// END BsRp_2,2.8.45 iti ÓrÅparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //2// ## ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## viyadÃdividhÃtÃraæ sÅtÃsyÃbjamadhuvratam / nityaciddhivaÓvakartrÃtmÃbhinnaæ sarveÓvaraæ bhaje //1// ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.1.1þ na viyadaÓrute÷ | BBs_2,3.1 | jÅvasyÃnutpattiprasaÇgenÃkÃÓasyÃpyutpattyasaæbhavamÃÓaÇkya pariharannÃdÃvekadeÓitamÃha-## viyatprÃïÃpÃdayorarthaæ saæk«ipan pÆrvapÃdena saægatimÃha-## bhinnopakramatvamevÃha-## bhÆtabhokt­ÓrutÅnÃæ mithovirodhaÓaÇkÃnirÃso viyatpÃdÃrtha÷ / liÇgaÓarÅraÓrutÅnÃæ tannirÃsa÷ prÃïapadÃrtha÷ / yathà mithovirodhÃt pÆrvÃparavirodhÃcca parapak«Ã upek«yÃstathà Órutipak«o 'pi upek«ya iti ÓaÇkotthÃne pÃdadvayasyÃrambhÃt pÆrvapÃdena d­«ÂÃntasaægatiriti samudÃyÃrtha÷ / ÃkÃÓavÃyvorutpattimÃmananti taittirÅyakÃ÷ / nÃmananti chandogÃ÷ / jÅvasya prÃïÃnÃæ cotpattiæ 'sarva eta Ãtmano vyuccaranti'iti vÃjina÷ / 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷'ityÃtharvaïikÃÓcÃmananti nÃnye / evamÃkÃÓapÆrvikà kvacics­«Âi÷, kvacitteja pÆrviketi kramavirodha÷ / ÃdipadÃt 'sa imÃællokÃnas­jata'ityakrama÷, kvacitsapta prÃïÃ÷, kvacida«ÂÃvityÃdi saækhyÃdvÃrakaÓca virodho grÃhya÷ / prapa¤ca÷ pÃdadvayam / tathÃca pÃdadvayasya ÓrutÅnÃæ mithovirodhanirÃsÃrthatvÃcchrutiÓÃstrÃdhyÃyasaægataya÷ siddhÃ÷ / atrÃkÃÓasyotpattyanutpattiÓrutyormithoviridho 'sti na veti vÃkyabhedaikavÃkyatvÃbhyÃæ saædehe yadyutpattistadà vÃkyabhedena virodhÃdaprÃmÃïyamanayo÷ Órutyoriti pÆrvapak«ayi«yannÃdÃvanutpattik«amekadeÓi g­hïÃtÅtyÃha-## utpattiÓrutirmukhyà nÃstÅti gƬhÃbhisaædhi÷ //1// END BsRp_2,3.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.1.2þ asti tu | BBs_2,3.2 | saæprati pÆrvapak«ayati sÆtrakÃra÷-## ekavÃkyatvena prÃmÃïyasaæbhave kimiti ÓrutyoraprÃmÃïyamiti ÓaÇkate-## ekavÃkyatvÃsaæbhavÃdaprÃmÃïyaæ yuktamityÃha-## ekasya yugapatkÃryadvayÃsaæbandhe 'pi krameïa saæbandhasaæbhavÃdekavÃkyateti mukhyasiddhÃntÅ ÓaÇkate-## aprÃmÃïyavÃdÅ dÆ«ayati-## kramo na yujyate dvayo÷ ÓrutaprÃthamyabhaÇgÃpatterityartha÷ / ekasmÃddvidalabÅjÃddaladvayavadastÆbhayaæ prathamajamityata Ãha-## vÃyoragniriti kramaÓrutibhaÇgÃditi Óe«a÷ / chÃndogyaÓrutestittiriÓrutiviruddhÃrthatvamuktvà tittiriÓrutestadviruddhÃrthatvamÃha-## etatpadÃrthamÃha-## chÃndogye 'pi Órutaæ tejasa÷ prÃthamyamatra duryojyamityartha÷ / ki¤ca satpadÃrtha Ãtmà chÃndogye tejasa upÃdÃnaæ ÓrÆyate, atra tu vÃyuriti naikavÃkyatetyÃha-## //2// END BsRp_2,3.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.1.3þ gauïyasaæbhavÃt | BBs_2,3.3 | evaæ ÓrutyorvirodhÃdaprÃmÃïyamiti pÆrvapak«e prÃpte sa eva viyadanutpattivÃdi svamatena prÃmÃïyaæ brÆta ityÃha-## evamÃdhyÃyasamÃpteradhikaraïe«u prathamaæ virodhÃcchrutyaprÃmÃïyamiti pÆrvapak«aphalaæ tata ekadeÓisiddhÃnta÷, paÓcÃnmukhyasiddhÃnte ÓrutÅnÃmavirodhenaika vÃkyatayà brahmaïi samanvayasiddhiriti phalaæ kramaÓcetyavagantavyam / tatra Órutyorvirodhe satyadhyayanavidhyupÃttayoraprÃmÃïyayogÃdviyadutpattyasaæbhavarÆpatakrÃnug­hÅtacchÃndogyaÓrutirmukhyÃrthà itarà gauïÅtyavirodha ityekadeÓimataæ viv­ïoti-## ÃkÃÓo notpadyate sÃmagrÅÓÆnyatvÃt, Ãtmavat / na cÃvidyÃbrahmaïo÷ sattvÃddhetvasiddhi÷, vijÃtÅyatvenÃnayorÃrambhakatvÃyogÃdasaæyuktatvÃcca / saæyoga eva hi dravyasyÃsamavÃyikÃraïamata÷ samavÃyyasamavÃyinorabhÃvÃnna hetvasiddhirityartha÷ / prÃgabhÃvaÓÆnyatvÃccÃtmavadÃkÃÓo notpadyata ityÃha-## prakÃÓaÓcÃk«u«Ãnubhava÷ / ÃdipadÃttamodhvaæsapÃkayorgrahaïam / mÆrtadravyÃÓrayatvaæ hyakÃÓasya kÃryaæ, tacca pralaye 'pyasti paramÃïvÃÓrayatvÃt / ato na prÃgabhÃva ityartha÷ / prÃgabhÃvasattvaæ sphuÂayati-## sthÆlÃÓrayo 'vakÃÓa÷ sÆk«mÃÓrayacchidramaïvÃÓraya÷ su«iramiti bheda÷ / ki¤cÃtmavadÃkÃÓo na jÃyate, vibhutvÃt, asparÓadravyatvÃccetyÃha-## tasmÃduktatarkabalÃdgauïÅ dra«Âavyetyanvaya÷ / bhedoktergauïatve vaidikodÃharaïamÃha-## ÃkÃÓe«viti bhedavyapadeÓo gauïa iti saæbandha÷ //3// END BsRp_2,3.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.1.4þ ÓabdÃcca | BBs_2,3.4 | na kevalaæ tarkÃdÃkÃÓasyÃnutpatti÷, kintu Órutito 'pÅtyÃha-sÆtrakÃra÷-#<ÓabdÃcceti /># nityabhÃvasyÃnÃditvÃditi / bhÃva÷ / Ãtmeti ca Óabda ihodÃharaïamityanvaya÷ / ÃkÃÓa÷ ÓarÅramasyeti bahuvrÅhiïÃtyantasÃmyabhÃnÃdbrahmavadÃkÃÓasyÃnÃditvamityartha÷ //4// END BsRp_2,3.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.1.5þ syÃc caikasya brahmaÓabdavat | BBs_2,3.5 | ## ÓaÇkottaramiti yÃvat / tÃnyeva ÓaÇkÃpadÃni paÂhati-##prakaraïe / yathaikasminbrahmaprakaraïe 'annaæ brahma''Ãnando brahma'iti vÃkyayorbrahmaÓabdasyÃnne gauïatvamÃnande mukhyatà tathaikavÃkyasthasyaikasyÃpi saæbhÆtaÓabdasya guïamukhyÃrthabhedo yogyatÃbalÃdityÃha-## udÃharaïÃntaramÃha-## abhedopacÃro bhakti÷ / mukhyasiddhÃntyÃk«ipati-## sa evÃk«epadvayaæ spa«Âayati-## advitÅyatvaÓrutibÃdha÷ sarvavij¤Ãnapratij¤ÃbÃdhaÓcetyartha÷ / prathamÃk«epaæ d­«ÂÃntena pariharati-## kÃryarÆpadvitÅyaÓÆnyatvaæ prÃgavasthÃyÃmavadhÃraïaÓrutyÃrtha ityartha÷ / kule g­he / amatrÃïi ghaÂÃdÅni pÃtrÃïi / ekamevetyavadhÃraïavyÃvartyaæ kÃryamiti vyÃkhyÃyÃdvitÅyapadavyÃvartyamÃha-## ÃkÃÓasya dvitÅyatvamaÇgÅk­tyÃdvitÅyÃdipadasaækoca÷ k­ta÷, tadapi nÃstÅtyÃha-## dharmasÃmye brahmanabhaso÷ kathaæ bheda÷, tatrÃha-## dharmasÃmyÃdadvitÅyatvopacÃra ityarthe ÓrutimÃha-## dvitÅyamÃk«epaæ pariharati-## abhedopacÃrÃdevetyartha÷ / nabhaso brahmatatkÃryÃbhyÃsabhinnadeÓakÃlatvÃcca tajj¤Ãne tajj¤ÃnamityÃha-## //5// END BsRp_2,3.1.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.1.6þ pratij¤ÃhÃnir avyatirekÃc chabdebhya÷ | BBs_2,3.6 | evamÃkÃÓasyÃnutpattau sarvaÓrutÅnÃmavirodha ityekadeÓisiddhÃnta÷ prÃptastaæ mukhyasiddhÃntÅ dÆ«ayati-## ahÃnirabÃdha÷ / sÃmayajuratharvaïaÓÃkhÃbhedaj¤ÃpanÃrthà iti ÓabdÃ÷ / ## Ãtmabhinnaæ j¤eyaæ nÃstÅtyartha÷ / nanu sarvasya brahmÃvyatirekÃtpratij¤Ãyà ahÃnirityastu, tathÃpi jÅvÃdivadanutpannasyÃpi nabhaso brahmaïi kalpitatvenÃvyatirekÃtpratij¤Ãsiddhi÷ kiæ na syÃt, kimutpattyetyata Ãha-#<ÓabdebhyaÓceti /># avyatireka eva nyÃyastenetyartha÷ / ayaæ bhÃva÷-jÅvasya tÃvadÃtmatvÃdbrahmÃvyatireka÷ / aj¤Ãnatatsaæbandhayo÷ kalpitatvenÃvyatireka÷ / svatantrÃj¤ÃnÃyogÃdaj¤ÃnÃnyaja¬adravyasya tu kÃryatvenaivÃvyatirekasiddhi÷, tasyÃkÃryatve pradhÃnavatsvÃtantryÃdavyatirekÃyogÃt / tathÃhurnyÃyavida÷-'nityadravyÃïi svatantrÃïi bhinnÃnyanÃÓritÃni'iti / tasmÃtpratij¤Ãsiddhaye ÃkÃÓasya kÃryatvenaivÃvyatireko vÃcya iti d­«ÂÃntas­«ÂisÃrvÃtmyaÓabdÃnÃha-## yaju«i dundubhyÃdid­«ÂÃntenÃtharvaïe ÆrïanÃbhyÃdid­«ÂÃntenetyartha÷ / yaju«i pratij¤ÃsÃdhakà 'idaæ sarvam'itiÓabdÃ÷, Ãtharvaïe 'brahmaivedam'iti Óabdà iti bhÃva÷ / evamÃkÃÓotpattikathanÃdekadeÓimate dÆ«ite ÓrutyaprÃmÃïyavÃdÅ svoktaæ smÃrayati-## mukhyasiddhÃntyÃha-## 'tattejo 's­jata'iti sak­cchrutasya sra«ÂurÃkÃÓatejobhyÃæ yugapatsaæbandhe tittirikramabÃdhÃt, krameïÃkÃÓaæ s­«Âvà tejo 's­jateti saæbandhe teja÷prÃthamyabhaÇgaprasaÇgÃt, vastuni vikalpÃsaæbhavena tayo÷ ÓÃkhÃbhedena prÃthamyavyavasthÃyà ayogÃt, naikavÃkyateti prÃpte mukhya eva dÆ«ayati-## aprÃmÃïyakalpanÃdvaramapauru«eyaÓrutÅnÃmekavÃkyatvena prÃmÃïyakalpanaæ, taccaikavÃkyatvaæ balavacchrutyà durbalaÓrute÷ kalpyaæ, balavatÅ ca tittiriÓruti÷, prak­tipa¤camyà paurvÃparyÃkhyakramasya ÓrutatvÃt / chÃndogyaÓrutistu durbalÃ, teja÷prÃthamyaÓrutyabhÃvÃt / teja÷sargamÃtraæ tu Órutaæ t­tÅyatvena pariïeyamityekavÃkyatetyartha÷ / yaduktamekadeÓinà chÃndogyaÓrutyÃkÃÓotpattirvÃryata iti tannirastam / ki¤ca sà Óruti÷ kiæ tejojanmaparÃ, uta tejojanma viyadanucpattiÓcetyubhayaparà / Ãdye na tadvÃraïamityÃha-## avirodhÃdityartha÷ / na dvitÅya÷, ÓrutyantaravirodhenobhayaparatvakalpanÃyogÃdvÃkyabhedÃpatteÓcetyÃha-## nanvekasya sra«ÂuranekÃrthasaæbandhavadvÃkyasyÃpyanekÃrthatà kiæ na syÃdityata Ã-## ekasya karturanekÃrthasaæbandho d­«Âa÷ / na tvekasya vÃkyasya nÃnÃrthatvaæ d­«Âam / nÃnÃrthakaprayoge tu paya ÃnayetyÃdÃvÃv­ttyà vÃkyabheda eva / Ãnayanasya jalak«ÅrÃbhyÃæ p­thaksaæbandhÃdityartha÷ / phalitamÃha-## ekasya ÓabdasyÃv­ttiæ vinÃnekÃrthatvaæ nÃsti cedas­jateti Óabdasya chÃndogya upasaæh­tÃkÃÓÃdisaæbandhÃrthamÃv­ttido«a÷ syÃdityata Ãha-## chÃndogyasthatejojanma ÃkÃÓÃdijanmapÆrvakaæ, tejojanmatvÃt, tittiristhatejojanmavadityÃkÃÓÃdijanmopasaæhÃre 'tadÃkÃÓamas­jata'iti vÃkyÃntarasyaiva kalpanÃnnÃv­ttido«a ityartha÷ / Órutyantarastha÷ krama÷ Órutyantare grÃhya ityatra d­«ÂÃntamÃha-## s­«Âau tÃtparyÃtÃtparyÃbhyÃæ d­«ÂÃntaÓrutivai«amyaæ ÓaÇkate-## teja÷prÃthamyasvÅkÃre ÃkÃÓasargo dharmi taddharma÷ prÃthamyaæ ceti dvayaæ Órutaæ bÃdhanÅyamiti gauravam, ÃkÃÓaprÃthamye tvÃrthikateja÷ sargaprÃthamyamÃtrabÃdha iti lÃghavamiti matvÃha-## ki¤ca pradhÃnadharmityÃgÃdvaraæ guïabhÆtasya teja÷prÃthamyasya dharmasya tyÃga ityÃha-## ki¤ca kiæ s­«ÂiparaÓrutisiddhatvÃtteja÷prÃthamyaæ g­hyata uta prathamasthÃne tejasa÷ sargaÓrutyÃrthÃtprÃthamyabhÃnÃt / nÃdya ityÃha-## dvitÅyamanÆdya dÆ«ayati-## yaduktaæ vastuni vikalpÃsaæbhavÃdubhayo÷ prÃthamyaæ ÓÃkhÃbhedena vyavasthitaæ na bhavati, nÃpyubhayordvidalÃÇkuravatsamuccityotpattyà prÃthamyaæ vÃyoragniriti kramabÃdhÃpÃtÃditi, tadi«ÂamevetyÃha-## na kevalaæ Órutidevyoravirodha÷ sauhÃrdaæ cÃstÅtyÃha-## viyadupasaægrÃhyamityanvaya÷ / viyadanutpattivÃdinoktamanÆdya pratij¤Ãyà advitÅyaÓruteÓca mukhyÃrthatÃtparyÃvagamÃnna gauïÃrthateti dÆ«ayati-## prak­tivikÃranyÃyastadananyatvanyÃya÷ / udakaæ k«Årasthamapi k«Åraj¤ÃnÃnna g­hyate bhedÃditi bhÃva÷ / mÃstu samyagj¤Ãnaæ ÓruterbhrÃntimÆlatvasaæbhavÃdityÃÓaÇkyÃpauru«eyatvÃnmaivamityÃha-## mÃyà bhrÃntistayÃlÅkaæ mithyÃbhëaïaæ tena va¤canamayathÃrthabodhanam / ÃdipadÃdvipralipsÃpramÃdakaraïÃpÃÂavÃni g­hyante / pratij¤ÃmukhyatvamabhidhÃyÃdvitÅyaÓrutimukhyatÃmÃha-## sarvadvaitani«edhaparetyartha÷ / ubhayagauïatve 'dbhutavadupanyÃso m­dÃdid­«ÂÃntaistatsÃdhanaæ ca na syÃditi do«ÃntaramÃha-## //6// END BsRp_2,3.1.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.1.7þ yÃvadvikÃraæ tu vibhÃgo lokavat | BBs_2,3.7 | kÃryameva vastvekadeÓa ÃkÃÓo notpadyate sÃmagrÅÓÆnyatvÃdityatra ÃkÃÓo vikÃra÷ vibhaktatvÃt ghaÂÃdivaditi satpratipak«amÃha-## yo vibhakta÷ sa vikÃra ityanvayamuktvà yastvavikÃra÷ sa na vibhakto yathÃtmeti vyatirikavyÃptimÃha-## digÃdi«u vyabhicÃramÃÓaÇkya pak«asamatvÃnmaivamityÃha-## vibhaktatvenetyartha÷ / Ãtmani vyabhicÃraæ ÓaÇkate-## dharmisamÃnasattÃkavibhÃgasya hetutvÃtparamÃrthÃtmani vibhÃgasya kalpitatvena bhinnasattÃkatvÃnna vyabhicÃra ityÃha-## atra cÃj¤ÃnÃnyadravyatvaæ viÓe«aïam, ato nÃj¤ÃnatatsaæbandhÃdau vyabhicÃra÷ / nanvÃtmà kÃrya÷, vibhaktatvÃt, vastutvÃdvÃ, ghaÂavadityÃbhÃsatulyamidamanumÃnamityÃÓaÇkyÃtmana÷ paramakÃraïatvena Órutasya kÃryatve ÓÆnyatÃprasaÇga iti bÃdhakasattvÃttasyÃbhÃvatvaæ, nÃtra ki¤cidbÃdhakamasti pratyuta ÃkÃÓasyÃkÃryatve nityÃnekadravyakalpanà Órautapratij¤ÃhÃnyÃdayo bÃdhakÃ÷ santÅti nÃbhÃsatulyatetyÃha-#<Ãtmana iti /># i«ÂaprasaÇga iti vadantaæ pratyÃha-#<ÃtmÃtvÃditi /># ÃtmÃbhÃva÷ kenacijj¤Ãyate na và / Ãdye yo j¤Ãtà sa pariÓi«yata iti na ÓÆnyatà / dvitÅye 'pi na ÓÆnyatà mÃnÃbhÃvÃdityartha÷ / ki¤ca yaddhi kÃryaæ sattÃsphÆrtyoranyÃpek«aæ tannirÃkÃryam, Ãtmà tvakÃrtho nirapek«atvÃnna bÃdhayogya ityÃha-## kasyacitkÃraïasyÃgantuka÷ kÃryo na hi / sattÃsphÆrtyo÷ siddhyorananyÃyattatvÃdityak«arÃrtha÷ / tatra sphÆrterananyÃyattatvaæ viv­ïoti-## yaduktaæ sureÓvarÃcÃryai÷-'pramÃtà ca pramÃïaæ ca prameyaæ pramitistathà / yasya prasÃdÃtsidhyanti tatsiddhau kimapek«yate / 'iti / yathà ÓrutirÃha-'puru«a÷ svayaæ jyoti÷', 'tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti'iti ca / nanvÃtmana÷ svata÷ siddho pramÃïavaiyarthyaæ, tatrÃha-## nanu prameyasyÃpi svaprakÃÓatvaæ kiæ na syÃdityata Ãha-## ato na pramÃïavaiyarthyamiti bhÃva÷ / ÃtmÃpi mÃnÃdhÅnasiddhika÷ kiæ na syÃdityata Ãha-#<Ãtmà tviti /># ayamartha÷-niÓcitasattÃkaæ hi j¤Ãnaæ prameyasattÃniÓcÃyakaæ, gehe ghaÂo d­«Âo na veti j¤ÃnasaæÓaye na d­«Âa iti vyatirekaniÓcaye cÃrthasvarÆpaniÓcayÃt / j¤ÃnasattÃniÓcayaÓca na svata÷, kÃryasya svaprakÃÓatvÃyogÃt / nÃpi j¤ÃnÃntarÃt anavasthÃnÃt / ata÷ sÃk«iïaiva j¤ÃnasattÃniÓcayo vÃcya÷ / tatra sÃk«iïaÓcejj¤ÃnÃdhÅnasattÃniÓcaya÷, anyonyÃÓraya÷ syÃt / ata÷ sarvasÃdhakatvÃdÃtmà svata÷ siddha iti / svaprakÃÓasyÃpi bÃdha÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## ja¬aæ hi parÃyattaprakÃÓatvÃdÃgantukaæ bÃdhayogyaæ na prakÃÓÃtmasvarÆpaæ, tasya sarvabÃdhasÃk«isvarÆpasya nirÃkartrantarÃbhÃvÃt, svasya ca svanirÃkart­tvÃyogÃt / nahi sunipuïenÃpi svÃbhÃvo dra«Âuæ Óakyata ityartha÷ / evaæ svata÷ sphÆrtitvÃdÃtmà na bÃdhya ityuktvà svata÷ sattÃkatvÃcca na bÃdhya ityÃha-## j¤Ãnaj¤eyayo÷ sattÃvyabhicÃre 'pi j¤Ãtu÷ sadaikarÆpatvÃnna sattÃvyabhicÃra ityartha÷ / mÃstu jÅvato j¤ÃturanyathÃsvabhÃva÷, m­tasya tu syÃdityata Ãha-## ucchedo vinÃÓa÷ / anyathÃsvabhÃvatvaæ mithyÃtvaæ và saæbhÃvayitumapi na Óakyam, ahamasmÅtyanubhavasiddhasatsvabhÃvasya bÃdhakÃbhÃvÃdityartha÷ / evamÃtmana÷ ÓÆnyatvavirÃsena ÓÆnyatÃprasaÇgasyÃni«Âatvamuktaæ, tataÓcÃtmana÷ kÃryatvanumÃnamÃbhÃsa ityÃha-## akÃryÃtmana÷ siddhau tasyÃvidyÃsahitasyopÃdÃnasyad­«ÂÃdinimittasya ca sattvÃdÃkÃÓÃnutpattiheto÷ sÃmagrÅÓÆnyatvasya svarÆpÃsiddheruktasatpratipak«abÃdhÃccÃkÃÓasya kÃryatvaæ niravadyamityÃha-## ÃtmÃvidyayorvijÃtÅyatvÃnnÃkÃÓÃrambhakatvamityuktamanÆdya nirasyati-## kiæ kÃraïamÃtrasya sÃjÃtyaniyama uta samavÃyina÷ / tatrÃdyaæ nirasya dvitÅyaæ ÓaÇkate-## kiæ samavÃyitÃvacchedakadharmeïa sÃjÃtyamuta sattvÃdinà / nÃdya ityÃha-## naca rajjavÃdi na dravyÃntaramiti vÃcyaæ, paÂÃderapi tathÃtvÃpÃtÃt / dvitÅyo 'smadi«Âa÷, ÃtmÃvidyayorvastutvena sÃjÃtyÃdityÃha-## upÃdÃnasya sÃjÃtyaniyamaæ nirasya saæyuktÃnekatvaniyamamadvitÅyasyÃsaÇgasyÃpyÃtmana upÃdÃnatvasiddhaye nirasyati-## kimÃrambhakamÃtrasyÃyaæ niyama uta dravyÃrambhakasya / nÃdya ityÃha-## ddhvayaïukasya j¤Ãnasya cÃsamavÃyikÃraïasaæyogajanakamÃdyaæ karma / yadyapyad­«ÂavadÃtmasaæyukte aïumanasÅ ÃdyakarmÃrambhake tathÃpi karmasamavÃyina ekatvÃdanekatvaniyamabhaÇga ityÃha-## dravyÃntarai÷ / samavÃyibhirityartha÷ / dvitÅyamutthÃpyÃrambhavÃdÃnaÇgÅkÃreïa dÆ«ayati-## na tvabhyupagamyate tasmÃnnai«a niyama iti Óe«a÷ / yattu k«ÅraparamÃïu«u rasÃntarotpattau taireva dadhyÃrambha iti / tanna / k«ÅranÃÓe mÃnÃbhÃvÃt, rasavaddadhno 'pyekadravyÃrabhyatvasaæbhavÃcca, dravyaguïasaæketasya pauru«eyasya ÓrutyarthanirïayÃhetatutvÃditi bhÃva÷ / loke kartu- sahÃyadarÓanÃdasahÃyÃdbrahmaïa÷ kathaæ sarga iti, tatrÃha-## prÃgabhÃvaÓÆnyatvaheturapyasiddha ityÃha-## ÓabdÃÓrayatvaæ viÓe«a÷ / ÓabdÃdimÃnÃkÃÓa÷ pralaye nÃsti, 'nÃsÅdrajo no vyoma'iti Órute÷ / nanvÃkÃÓÃbhÃve kÃÂhinyaæ syÃditi cet / suÓik«ito 'yaæ naiyÃyikatanaya÷ / na hyÃkÃÓÃbhÃvastaddharmo và kÃÂhinyaæ kintu mÆrtadravyaviÓe«astasaæyogaviÓe«o và kÃÂhinyaæ, tacca pralaye nÃstÅti bhÃva÷ / 'ÃkÃÓaÓarÅraæ brahma'iti Óruteragnyau«ïyavadbrahmasvabhÃvasyÃkÃÓasya sati brahmaïi kathamabhÃva÷, tatrÃha-## vibhutvÃdÃkÃÓasamaæ brahmeti Órutyartha÷ / vibhutvÃtsparÓadravyatvaniravayavadravyatvaliÇgÃnÃæ vibhaktatvÃdiliÇgasahitÃgamabÃdhamÃha-## dharmivikÃrabhÃve guïanÃÓo na syÃditi tarkÃrthamanityapadam / guïÃÓrayatvameva hetu÷ / tacca svasamÃnasattÃkaguïavattvam, ato nirguïÃtmani na vyabhicÃra÷ / bhÆtatvamÃdiÓabdartha÷ / svarÆpÃsiddhimapyÃha-## sarvamÆrtadravyasaæyoga÷ parimÃïaviÓe«o và vibhutvaæ nirguïÃtmani d­«ÂÃnte nÃsti / saæyogasya sÃvayavatvaniyatasyÃjatvasÃdhyaviruddhatà ca / svarÆpopacayarÆpaæ tu vibhutvamÃtmÃkÃÓayorna samaæ, 'jyÃyÃnÃkÃÓÃt'iti Órute÷ / kvacidÃkÃÓasÃmyaæ tu brahmaïo yatki¤ciddharmasaæbandhena vyapadiÓyate / asaktatvena và / pa¤cÅkaraïÃdasparÓatvamasiddhaæ, kÃryadravyatvÃnniravayavatvamapyasiddhaæ, dravyatvajÃtiÓcÃtmanyasiddhetyartha÷ / nitya ityaæÓena sÃmyaæ na vivak«itam / nanu 'sa yathÃnanto 'yamÃkÃÓa evamananta ÃtmÃ'iti Órutirnityatvenaiva sÃmyaæ brÆte, netyÃha-## ÃkÃÓasya kÃryatvenÃnityatvÃdityartha÷ / ÓrutistvÃpek«ikÃnantyadvÃrà mukhyÃnantyaæ bodhayatÅti bhÃva÷ / nyÆnatvÃccÃkÃÓasya na mukhyopamÃnatvamityÃha-## mukhyopamÃnÃsattve Óruti÷-'na tasya'iti / tasmÃdÃkÃÓasyopamÃnatvamÃtreïa nityatvaæ nÃstÅti bhÃva÷ / anityatvenÃsattve ÓrutimÃha-## yattvekasyaiva saæbhÆtaÓabdasya gauïatvaæ mukhyatvaæ ceti / tanna / ÃkÃÓe 'pi tasya mukhyatvasaæbhavÃdityÃha-## balavattittiriÓrutyà chÃndogyaÓruternayanÃdekavÃkyatayà sra«Âari brahmÃtmani samanvaya ityupasaæharati-## //7// END BsRp_2,3.1.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.2.8þ etena mÃtariÓvà vyÃkhyÃta÷ | BBs_2,3.8 | ## atideÓatvÃnna p­thaksaægatyÃdyapek«Ã / 'tattejo 's­jata'iti Órute÷ / 'ÃkÃÓÃdvÃyu÷'iti Órutyà virodho 'sti na veti ekavÃkyatvabhÃvÃbhÃvabhyÃæ saæÓaye gauïapak«apÆrvapak«asiddhÃntapak«ÃnatidiÓati-## pÆrvatra hyÃkÃÓÃnantaryaæ tejasa÷ sthÃpitaæ, tatra vÃyutejasostulyavadÃnantarye vÃyoragniriti kramaÓrutibÃdhÃtpaurvÃparye teja÷prÃthamyabhaÇgÃnnaikavÃkyateti pÆrvapak«e gauïavÃdyabhiprÃyamÃha-## astamayaprati«edho mukhyotpattyasaæbhave liÇgam / 'vÃyuÓcÃntarik«aæ caitadam­tam'iti tasyaiva liÇgasyÃbhyÃsa÷ / 'vÃyureva vya«Âi÷ sama«ÂiÓca'iti sarvÃtmatvaliÇgÃntaramÃdipadÃrtha÷ / tathà saævargavidyÃyÃæ 'vÃyurhyevaitÃnsarvÃnagnyÃdÅnsaæharati'iti ÓabdamÃtreïaiÓvaryaÓravaïaæ liÇgÃntaraæ grÃhyam / etairliÇgairvÃyuranÃdyananta iti pratÅterutpattirgauïÅtyavirodha÷ Órutyoriti prÃpte pratipipÃdayi«itapratij¤ÃÓruterbalÅyastvÃttatsÃdhakÃnÃæ tatra tatra vÃyÆtpattivÃkyÃnÃæ bhÆyastvÃduktavibhaktatvÃdiliÇgÃnugrahÃcca mukhyaiva vÃyorutpatti÷, tathÃcÃkÃÓaæ vÃyuæ ca s­«Âvà tejo 's­jateti ÓrutyorekavÃkyatayà brahmaïi samanvaya÷ / liÇgÃni tÆpÃsyavÃyustÃvakatvÃdÃpek«ikatayà vyÃkhyeyÃnÅti mukhyasiddhÃntamÃha-## k­taæ pratividhÃnamÃpek«ikatvena samÃdhÃnaæ yasya tattathà / adhikaraïÃrambhamÃk«ipyoktÃmadhikÃÓaÇkamÃha-## 'vÃyurhyevaitÃnsavÃrnsaæv­Çkte'ityÃdiÓabdamÃtraæ ÓaÇkÃmÆlaæ nÃrtha iti dyotanÃrthaæ mÃtrapadam / tÃmeva ÓaÇkÃmÃha-## vya«Âisama«ÂyupÃsti÷ 'vÃyuæ diÓÃæ vatsaæ veda'ityupÃstiÓcÃdiÓabdÃrtha÷ //8// END BsRp_2,3.2.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.3.9þ asaæbhavas tu sato 'nupapatte÷ | BBs_2,3.9 | asaæbhavastu sato 'nupapatte÷ / 'anÃdyanantaæ mahata÷ paraæ dhruvam', 'na cÃsya kaÓcijjanitÃ'ityÃdi brahmÃnÃditvaÓrutÅnÃæ 'tvaæ jÃto bhavasi viÓvatomukha÷'ityutpattiÓrutyà virodho 'sti na vetyekavÃkyatvabhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ saædehe 'sti virodha iti pÆrvapak«e yathà vÃyvÃderam­tatvÃdikamutpattiÓrutibalÃdÃpek«ikaæ tathà brahmÃnÃditvamÃpek«ikamiti d­«ÂÃntasaægatyà ekadeÓipak«aæ prÃpayati-## brahma kutaÓcijjÃyate, kÃraïatvÃt, ÃkÃÓavÃdityanumÃnÃnugrahÃjjanmaÓrutirbalÅyasÅtyÃha-## na cÃnÃdikÃraïÃbhÃvenÃnavasthà bÅjÃÇkuravadanÃditvopapatte÷ / tathÃca dÅpÃddÅpavadbrahmÃntarÃdbrahmÃntarotpatti÷, utpattiÓrutyà cÃnÃditvaÓrutirneyetyanÃdyanantabrahmasamanvayÃsiddhiriti prÃpte mukhyasiddhÃntamÃha-## brahma na ca jÃyate, kÃraïaÓÆnyatvÃt, naravi«Ãïavat, vyatirekeïa ghaÂavaccetyanumÃnÃnugrahÃdvipak«ecÃkÃraïakakÃryavÃdaprasaÇgÃdbrahmÃnÃditvaÓrutayo balÅyasya iti kÃraïatvaliÇgabÃdhÃjjanmaÓruti÷ kÃryÃbhedena vyÃkhyeyetyanÃdyanantabrahmasamanvayasiddhiriti siddhÃntaphalam / na hetvasiddhi÷, kÃraïasyÃnirÆpaïÃt / tathÃhi-kiæ sanmÃtrasya brahmaïa÷ sanmÃtrameva sÃmÃnyaæ kÃraïaæ sadviÓe«o và asadvà / na tredhÃpÅtyÃha-## dÅpastu dÅpÃntare nimittamityanudÃharaïam / viyatpavanayorbrahmaïaÓca vibhaktatvÃvibhaktatvÃbhyÃæ kÃraïabhÃvÃbhyÃæ ca vai«amyam / kÃraïatvaliÇgasyÃprÃmÃïikÃnavasthà / tarkeïÃpi bÃdhamÃha-## kÃraïasyÃnabhyupagame yad­cchÃvÃdaprasaÇga÷, anÃdikÃraïÃnabhyupagame 'navasthÃprasaÇga÷, tadabhyupagame brahmavÃdaprasaÇga÷, kÃraïÃntarasya pradhÃnÃdernirÃsÃditi bhÃva÷ //9// END BsRp_2,3.3.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.4.10þ tejo 'tas tathà hy Ãha | BBs_2,3.10 | ## 'tattejo 's­jata'iti 'vÃyoragni÷'iti ca Órutyorvirodho 'sti na veti saædehe sÃmÃnyÃtsÃmÃnyotpattyasaæbhave 'pi brahmavÃyvo÷ sÃmÃnyostejorÆpaviÓe«opÃdÃnatvasaæbhavÃttulyabalatayÃsti virodha iti pratyudÃharaïena pÆrvapak«a÷ / sarvatrÃdhyÃyasamÃpterekavÃkyatvÃsaæbhavÃsaæbhavau saæÓayabÅjam / pÆrvapak«e ÓrutÅnÃæ virodhÃdaprÃmÃïyaæ phalaæ, siddhÃnte prÃmÃïyamityuktaæ na vismartavyam / evaæ pÆrvapak«e kÃryamÃtrasya vivartatvÃtkalpitasya vÃyosteja÷kalpanÃdhi«ÂhÃnatvÃyogÃdbrahmaiva tejasa upÃdÃnaæ sarvakÃryÃïÃæ brahmaivopÃdÃnamityarthe ÓrutÅnÃæ bhÆyastvÃcca tadanurodhÃdvÃyoriti kramÃrthà pa¤camÅtyavirodha ityekadeÓisiddhÃntaæ prÃpayati-## ÓrutÅnÃæ virodhamÃtropanyÃsena pÆrvapak«a÷, apasiddhÃntevirodhÃttÃvadekadeÓipak«a iti j¤eyam / tadubhayamapi mukhyasiddhÃntÃpek«ayà pÆrvapak«atvena vyavahriyate / siddhÃntayati-## bÃdhitÃrtheti yÃvat / vÃyosteja÷prak­titvaæ pa¤camÅÓrutyà nirdhÃritaæ, naca kalpitasyopÃdÃnatvÃsaæbhava÷, adhi«ÂhÃnatvÃsaæbhave 'pi m­dÃdivatpariïÃmitvasaæbhavÃt, svatastu brahmaïaÓchÃndogye sra«Â­tvamÃtraæ Órutaæ nopÃdÃnatvam / naca 'bahu syÃm'iti kÃryÃbhede k«aïiliÇgÃdupÃdÃnatvasiddhi÷ liÇgÃcchruterbalÅyastvena Órutyavirodhena liÇgasya neyatvÃt / nayanaæ cetthaæ vÃyorbrahmÃnanyatvÃdvÃyujasyÃpi tejaso brahmaprak­tikatvamaviruddhamiti siddhÃntagranthÃÓaya÷ / ## vÃyoragni÷ saæbhÆta iti vÃkye saæbandhÃdityartha÷ / tadadhikÃre saæbhÆtyadhikÃre / nirapek«akÃrakavibhakterÆpapadasÃpek«avibhaktyapek«ayà prabalatvÃcca na kramÃrthà pa¤camÅtyÃha-## Ærdhvamanantaramiti vopapadaæ vinà pa¤camÅmÃtrÃtkramo na bhÃtÅti kalpya upapadÃrthayoga÷ / prak­tyÃkhyÃpÃdÃnakÃrakaæ tu nirapek«apa¤camyà bhÃti / viÓe«ato 'tra prakaraïÃdapÃdÃnÃrthatvaæ pa¤camyÃ÷ kÊptaæ kÊptena ca kalpyaæ sati virodhe bÃdhyamiti sthitirityartha÷ / pÃramparyajatvamevÃha-## tasyà dheno÷ Ó­taæ taptaæ k«Åraæ sÃk«ÃtkÃryaæ, dadhyÃdikaæ tu pÃramparyajamityartha÷ / dadhisaæs­«Âaæ kaÂhinak«ÅramÃmik«Ã / brahmaïe vÃyubhÃve mÃnamÃha-## pÃramparyajasyÃpi tajjatvavyapadeÓe sm­timÃha-## anta÷karaïÃdibhyo jÃyamÃnabuddhyÃdÅnÃæ matta evetyavadhÃraïaæ kathamityÃÓaÇkyÃha-## pranìyà paraæparayeÓvaravaæÓyatvÃttajjatvÃtparamakÃraïÃntaranirÃsÃrthamavadhÃraïaæ yuktamiti Óe«a÷ / etatpadÃrthamÃha-## 'tajjalÃn'ityÃdyuktaÓrutÅnÃæ sÃk«Ãtpranìyà và brahmajatvamÃtreïopapatterityartha÷ / akramaÓrutÅnÃæ balavatkramaÓrutyanusÃreïekavÃkyatvÃdviyadvÃyudvÃrà teja÷-kÃraïe brahmaïi iti siddham //10// END BsRp_2,3.4.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.5.11þ Ãpa÷ | BBs_2,3.11 | #<Ãpa÷ /># atideÓo 'yam / tathà hyÃtharvaïe muï¬akagranthe 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïica / khaæ vÃyurjyotirÃpa÷ p­thivÅ viÓvasya dhÃriïÅ'iti mantre 'pÃæ brahmajatvaæ Órutam / 'agnerÃpa÷'iti Órutyà tasya virodho 'sti na veti saædehe tulyatvÃdasti virodha iti pÆrvapak«e apÃmagnidÃhyatvena virodhÃdagnijatvÃsaæbhavÃtkramÃrthà pa¤camÅtyavirodha ityadhikÃÓaÇkyÃmuktejonyÃyamatidiÓya vyÃca«Âe-## pratyak«avirodhe kathamapÃmagnijatvanirïaya÷, tatrÃha-## triv­tk­tayoraptejasorvirodhe 'pyagnerÃpa iti vacanÃdatÅndriyayostayornÃsti virodha iti nirïÅyata ityartha÷ / na kevalaæ Órutyavirodhaj¤ÃnÃyÃyamatideÓa÷ kintu pa¤cabhÆcatotpattikramanirïayÃrthaæ cetyÃha-## tasmÃttejobhÃvÃpanne brahmaïi Órutisamanvaya iti siddham //11// END BsRp_2,3.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.6.12þ p­thivy adhikÃrarÆpaÓabdÃntarebhya÷ | BBs_2,3.12 | ## vi«ayamuktvÃnnaÓabdamahÃbhÆtaprakaraïÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## abhyavahÃryaæ bhak«yam / atra Órutau yadyannamodanÃdikaæ tadà 'adbhya÷ p­thivÅ'iti Órutyà virodha÷, yadi p­thivÅ tadà na virodha iti phalaæ bodhyam / atp­thivyo÷ kÃryakÃraïabhÃvÃdadhikaraïasaægati÷ / annaÓrutiv­«ÂibhavanatvaliÇgÃbhyÃæ pÆrvapak«a÷ / tadeva tatraiveti Órutyartha÷ / tathÃca kvacidannaæ kvacidadbhaya÷ p­thivÅ tato 'nnamiti virodhÃnnaikavÃkyateti prÃpte siddhÃntayati-## adhikÃra÷ prakaraïam / rÆpaæ liÇgam / paya÷ k«Åraæ tadvatpÃï¬uraæ Óvetam, aÇgÃravadrohitaæ raktam / ÓabdÃntaraÓabditaæ sthÃnaæ vyÃca«Âe-#<ÓrutyantaramapÅti /># abÃnantaryaæ p­thivyÃ÷ sthÃnaæ Órutyantarasiddhaæ tenÃpyannasya p­thivÅtvamityartha÷ / tattatra s­«ÂikÃle yadapÃæ Óara÷ yo maï¬avaddhanÅbhÃva ÃsÅtsa eva samahanyata kaÂhina÷ saæghÃto 'bhÆt sÃpÃæ kaÂhinà pariïati÷ p­thivyabhavaditi Órutyartha÷ / vrÅhyÃdyannasarga÷ kasminsthÃna iti vivak«ÃyÃmÃha-## pa¤camÅyam / v­«ÂibhavatvaliÇgasahitÃnnaÓrute÷ kathaæ prakaraïaliÇgasthÃnairbÃdha ityÃÓaÇkyÃha-## prabaladurbalapramÃïasaænipÃte bahÆnÃæ durbalÃnÃmatyantabÃdhÃdvaraæ prabalapramÃïasyÃlpabÃdhena katha¤cinnayanamiti nyÃyena ÓrutiliÇgayorannamÃtrani«Âhatvaæ bÃdhitvÃnnÃnannÃtmakap­thivÅni«Âhatvaæ nÅyate / tÃbhyÃmannamÃtragrahe prakaraïÃdÅnÃæ p­thivÅmÃtravi«ayÃïÃmatyantabÃdhÃpatteriti bhÃva÷ / annasya v­«ÂijatvoktidvÃrà p­thivyà abjanyatvaæ sÆcyate / p­thivyabjÃ, p­thivÅtvÃt, annavadityanumÃnÃdityak«arÃrtha÷ / evaæ tittiriÓrutyanusÃreïa chandogaÓruternayanÃdaviruddho bhÆtas­«ÂiÓrutÅnÃæ brahmaïi samanvaya iti siddham //12// END BsRp_2,3.6.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.7.13þ tadabhidhyÃnÃd eva tu talliÇgÃt sa÷ | BBs_2,3.13 | saæprati tÃni bhÆtÃnyÃÓrityÃÓrayÃÓrayibhÃvasaægatyà te«Ãæ svÃtantryamÃÓaÇkya ni«edhati-## uktabhÆtÃnyÃÓritya saæÓayapÆrvapak«au darÓayati-## saæÓayabÅjÃnuktau pÆrvottarapak«ayuktayo bÅjamiti j¤eyam / nanvatra bhÆtÃnÃæ kiæ svÃtantryeïopÃdÃnatvamÃÓaÇkyate kart­tvaæ và / nÃdya÷, 'racanÃnupapatte÷'ityÃdinyÃyavirodhÃditi ÓaÇkate-## na dvitÅya÷, acetanatvÃditi bhÃva÷ / yathà manu«yÃdiÓabdaistattaddehÃbhimÃnino jÅvà ucyante tathà 'ÃkÃÓÃdvÃyu÷'ityÃdiÓrutÃvÃkÃÓÃdiÓabdaistattadbhÆtÃbhimÃnidevatà ucyante, tÃsÃæ svakÃrye vÃyvÃdau kart­tvasaæbhavÃnnirapek«animittatvaæ pa¤camyartha÷ / evaæ 'tadÃtmÃnaæ svayamakuruta'iti Órutau svayamiti viÓe«aïÃdbrahmaïo 'nyÃnapek«asarvakart­tvasaæbhavÃnnirapek«animittatvaæ Órutam / tathÃca mithonirapek«eÓvarabhÆtakart­ÓrutyorvirodhÃnna brahmaïi samanvaya iti saphalaæ pÆrvapak«amÃha-## bhÆtÃnÃæ tadabhimÃnidevatÃnÃmityartha÷ / yathà ÃkÃÓÃdibhÃvÃpannabrahmaïa÷ sarvopÃdÃnatvaæ tathà tadabhimÃnidevatÃjÅvabhÃvamÃpannabrahmaïa÷ kart­tvamiti paramparayà ÅÓvarakart­tvaÓrutyavirodha÷ / svayamiti viÓe«aïamÅÓvarÃntaranirÃsÃrthaæ na jÅvabhÃvÃpek«ÃnirÃsÃrthamityekadeÓisiddhÃnta ÆhanÅya÷ / mukhyasiddhÃntamÃha-## ÃkÃÓÃdiÓabdairna devatÃlak«aïà mukhyÃrthe bÃdhakÃbhÃvÃt pa¤camyaÓca prak­titvÃrthÃstatra rƬhataratvÃt, tathà cÃcetanÃnÃæ bhÆtÃnÃæ kart­tvameva nÃsti, kuta ÅÓvarÃnapek«akart­tvam / yadyapi devatÃnÃæ kart­tvaæ saæbhavati tathÃpÅÓvaraniyamyatvaÓravaïÃccetanÃnÃmapi na svÃtantryaæ, kimu vÃcyamacetanÃnÃæ bhÆtÃnÃæ na svÃtantryamiti matvoktam-## tattadacetanÃtmanÃvasthitasya brahmaïa upÃdÃnatve 'pi jÅvavyÃv­tteÓvaratvÃkÃreïaiva sÃk«Ãtsarvakart­tvaæ na jÅvatvadvÃrà tasya sarvaniyant­tvÃlliÇgÃdityartha÷ / prakaraïÃcca sÃk«Ãtsarvakart­tvamityÃha-## pÆrvoktamanÆdya nirasyati-## parameÓvarasyÃntaryÃmibhÃvenÃveÓa÷ saæbandhastadvaÓÃdbhÆte«vÅk«aïaÓravaïaæ naitÃvatà te«Ãæ cetanatvaæ svÃtantryaæ vetyartha÷ / anena 'tadabhidhyÃnÃt'iti padaæ vyÃkhyÃtam / itthaæ sÆtrayojanÃ-sa ÅÓvarastattadÃtmanà sthito 'pi sÃk«Ãdeva sarvakartà tasyÃntaryÃmitvaliÇgÃt / jÅvatvadvÃrà kart­tvaæ nÃma jÅvasyaiva kart­tvamityantaryÃmiïa÷ kart­tvÃsiddherantaryÃmitvÃyogÃttadabhidhyÃnÃdÅÓvarek«aïÃdeva bhÆte«u Órutek«aïopapatteÓceti / tatteja aik«ateti Óruta Åk«ità paramÃtmaivetyatra Órutyantaraæ prakaraïaæ cÃha-## tasmÃdÅÓvarapadÃrthalopaprasaÇgeneÓvarÃdanyasya svÃtantryÃbhÃvÃnneÓvarakart­tvaÓruterbhÆtaÓrutyà virodha iti siddham //13// END BsRp_2,3.7.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.8.14þ viparyayeïa tu kramo 'ta upapadyate ca | BBs_2,3.14 | ## yadyapyatra Órutivirodho na parihriyata ityasaægatistathÃpyutpattikrame nirÆpite layakramo buddhistho vicÃryata iti prÃsaÇgikyÃveva pÃdÃvÃntarasaægatÅ iti matvÃha-## atrotpattikramÃdviparÅtakramanirïayÃtsiddhÃnte bhÆtÃnÃæ prÃtilemyena layadhyÃnapÆrvakaæ pratyagbrahmaïi mana÷samÃdhÃnaæ phalaæ, pÆrvapak«e tu kÃraïanÃÓe sati kÃryanÃÓa iti sarvalayÃdhÃrabrahmÃsiddheruktasamÃdhyasiddhiriti bheda÷ / sati mahÃbhÆtÃnÃæ laye kramacintà sa eva nÃstÅti kecittÃnpratyÃha-## aniyama ityanÃsthayoktaæ Órautasya pralayasya kramÃkÃÇk«ÃyÃæ Órauta utpattikrama eva grÃhya÷, ÓrautatvenÃntaraÇgatvÃdityevaæ pÆrvapak«a÷ / sati kÃraïe kÃryaæ naÓyatÅti loke d­Óyate / tathÃca Órauto 'pyutpattikramo laye na g­hyate kintu laukikakrama eva g­hyate Óruterlokad­«ÂapadÃrthabodhÃdhÅnatvena ÓrautÃdapi laukikasyÃntaraÇgatvÃdyogyatvÃcca / kÃraïameva hi kÃryasya svarÆpamiti tadananyatvanyÃyena sthÃpitam / na hi svarÆpanÃÓe kÃryasya k«aïamapi sthitiryuktà tasmÃdayogya utpattikramo layasya na grÃhya÷ laukikakramÃvarodhena nirÃkÃÇk«ÃtvÃditi siddhÃntayati-## krameïa paramparayà sarvakÃryalayÃdhÃratvaæ brahmaïa÷ kimityÃÓrÅyate, sÃk«Ãdeva tatkiæ na syÃdityata Ãha-## ghaÂanÃÓe m­danupalabdhiprasaÇgÃdityartha÷ / 'vÃyuÓca lÅyate vyomni taccÃvyakte pralÅyate'iti sm­tiÓe«a ÃdipadÃrtha÷ / 'yogyatÃdhÅna÷ saæbandha÷'iti nyÃyÃdayogyakrabÃdha iti siddham //14// END BsRp_2,3.8.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.9.15þ antarà vij¤ÃnamanasÅ krameïa talliÇgÃd iti cen nÃviÓe«Ãt | BBs_2,3.15 | ## uktabhÆtotpattilayakramamupajÅvya sa kiæ karaïotpattikrameïa virudhyate na veti karaïÃnÃmabhautikatvabhautikatvÃbhyÃæ saædehe v­ttÃnuvÃdapÆrvakaæ pÆrvapak«amÃha-## karaïÃnyeva na santÅti vadantaæ pratyÃha-## 'manasastu parà buddhiryo buddhe÷ paratastu sa÷', 'ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïyanye'iti sm­tirdra«Âavyà / anyaparÃ÷ ÓabdÃ÷ liÇgÃnÅtyucyante / karaïÃnÃæ kramÃkÃÇk«ÃmÃha-## ÃkÃÇk«ÃyÃæÓrutisiddha÷ kramo grÃhya ityÃha-## vij¤Ãyate 'neneti vij¤Ãnaæ sendriyà buddhi÷ / Ãtmano bhÆtÃnÃæ cÃntarà madhye talliÇgÃts­«ÂivÃkyÃt 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷'ityÃdirÆpÃdvij¤ÃnamanasÅ anukramyete / tathÃca karaïakrameïa pÆrvoktakramabhaÇga iti ÓaÇkÃsÆtrÃæÓÃrtha÷ / naca karaïÃnÃæ bhautikatvÃdbhÆtÃnantaryamiti vÃcyaæ, te«Ãæ bhautikatve mÃnÃbhÃvÃt / tathà cÃtmana÷ prathamamÃkÃÓasya janma paÓcÃdvÃyorityuktakramasyÃtmana÷ karaïÃni tato bhÆtÃnÅti krameïa virodha iti tittiryatharvaïaÓrutyorvirodhÃnna brahmaïi samanvaya iti pÆrvapak«aphalam / siddhÃntayati-## 'Ãtmana ÃkÃÓa÷'ityÃdi tittiriÓrutau pa¤camyÃ÷ kÃryakÃraïabhÃvenÃrthata÷ kramo bhÃti / na tasyÃtharvaïapÃÂhena bÃdha÷ arthakramavirodhikramaviÓe«asyÃÓrute÷ pÃÂhakramasyÃrthakramadhÅÓe«asya Óe«ibÃdhakatvÃyogÃdita÷ ÓrutyarthakramÃvirodhena pÃÂhasya neyatvÃdbhÆtÃnantaryaæ karaïÃnÃmityartha÷ / ki¤ca bhautikatvÃtte«Ãæ tadÃnantaryamityÃha-## naca prÃïasyÃbvikÃratvÃyogÃdannamayamityÃdimayaÂo na vikÃrÃrthateti vÃcyaæ, karaïÃnÃæ vibhaktatvena kÃryatayà kÃraïÃkÃÇk«ÃyÃmannamayamityÃdiÓruterÃkÃÇk«itoktyarthamasati bÃdhake mayaÂo vikÃrÃrthatÃyà yuktatvÃt / prÃcuryÃrthatve tvanÃkÃÇk«itoktiprasaÇgÃcchrutyaiva tejobannaprÃÓena vÃkprÃïamanasÃæ v­ddhistadabhÃve tannÃÓa iti vikÃratvasya darÓitatvÃnna vivÃdÃvasara÷ / yadvà sthÆlabhÆtÃdhÅnà te«Ãæ v­ddhirvikÃro maya¬artha÷ ÓrÆyamÃïo bhautikatve liÇgaæ prÃïendriyamanÃæsi bhautikÃni bhÆtÃdhÅnav­ddhimattvÃddehavaditi bhÃva÷ / nanu te«Ãæ bhautikatve kathamÃtharvaïe p­thak tajjanmakathanaæ bhÆtajanmoktyaiva tajjanmasiddherityata Ãha-## prau¬havÃdena te«ÃmabhautikatvamupetyÃpi ÓrutyavirodhamÃha-## karaïÃnÃæ bhÆtÃnÃæ ca pÆrvÃparatve mÃnÃbhÃvÃnnoktabhÆtakramabhaÇga÷ / na cÃtharvaïavÃkyaæ mÃnaæ pÃÂhamÃtratvÃdityartha÷ / tarhi kathaæ kramanirïaya÷, tatrÃha-## idaæ sthÆlamutpatte÷ prÃk prajÃpati÷ sÆtrÃtmÃsÅt atra sÆk«mabhÆtÃtmakaprajÃpattisarga÷ prathamastato manaÃdisarga iti kramo bhÃtÅti bhÃva÷ / eva¤ca bhÆtakaraïotpattiÓrutyoravirodhÃdbrahmaïi samanvayasiddhiriti siddhÃntaphalaæ nigamayati-## //15// END BsRp_2,3.9.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.10.16þ carÃcaravyapÃÓrayas tu syÃt tadvyapadeÓo bhÃktas tadbhÃvabhÃvitvÃt | BBs_2,3.16 | ## evaæ tÃvattatpadavÃcyakÃraïanirïayÃya bhÆtaÓrutÅnÃæ virodho nirasta÷ idÃnÅmà pÃdamÃptestvaæpadÃrthaÓuddhyai jÅvaÓrutÅnÃæ virodho nirasyate / iha jÅvo 'na jÃyate mriyate'ityÃdiÓruterjÃte«ÂiÓrÃddhaÓÃstreïa virodho 'sti na veti saædehe virodho 'stÅti prÃpte laukikajanmÃdivyapadeÓasahÃyÃjjÃte«ÂyÃdiÓÃstreïa jÅvÃjatvÃdiÓrutirbÃdhyata iti pÆrvapak«ayati-## tathÃca karaïotpattikrameïa bhÆtakramasya bÃdhÃbhÃve 'pi jÅvotpattikrameïa bÃdha÷ syÃditi pratyudÃharaïasaægati÷ / pÆrvapak«e jÅvabrahmaikyÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / cetanajanmÃdyuddeÓena cetanasya tasya janmÃntarÅyaphalasÃdhanaæ jÃtakarmÃdisaæskÃro vidhÅyate / tathà coddeÓyavidheyayormithovirodhe sati 'vidheyÃvirodhenoddeÓyaæ neyam'iti nyÃyÃjjanmÃdikaæ dehopÃdhikaæ na svata iti siddhÃntayati-## jÅvÃpetaæ jÅvena tyaktamidaæ ÓarÅram / janmÃdivyapadeÓaÓcarÃcaradehavi«ayo mukhya÷ / jÅve tu bhÃkto gauïa aupÃdhikajanmÃdivi«aya÷ syÃdupÃdhijanmabhÃve bhÃvÃdasatyabhÃvÃditi sÆtrÃrtha÷ / jÅvasyaupÃdhikajanmam­tyau ÓrutimapyÃha-## jÃyamÃnapadÃrthamÃha-#<ÓarÅramiti /># mriyamÃïatvaæ vyÃca«Âe-## nanÆttaratra jÅvasya janmÃdi nirasyate, atrÃpi tannirÃse punaruktirityÃÓaÇkyÃha-## tadevaæ jÃte«ÂyÃdiÓÃstrasyaupÃdhikajanmÃdivi«ayatvÃnna jÅvÃdyajanyatvaÓrutivirodha iti siddham //16// END BsRp_2,3.10.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.11.17þ nÃtmà Óruter nityatvÃc ca tÃbhya÷ | BBs_2,3.17 | ## agnervisphuliÇgavadetasmÃparamÃtmana÷ sarve jÅvÃtmÃno vyuccaranti ityÃdijÅvotpattiÓrutÅnÃæ 'sa e«a iha pravi«Âa ÃnakhÃgrebhya÷' 'aja ÃtmÃ'ityÃdyanutpattiÓrutÅnÃæ ca mithovirodhÃtsaæÓaye mà bhÆtÃæ dehajanmanÃÓayorjÅvajanmanÃÓau, dehÃntarabhogyasvargÃdihetuvidhyÃdyasaæbhavÃt, kalpÃdyantayornabhasa iva jÅvasya tau kiæ na syÃtÃæ tatsaæbhavÃditi pratyudÃharaïena pÆrvapak«amÃha-## phalaæ pÆrvavat / uparodho bÃdha÷ / nanvavik­taæ brahmaivÃtra pravi«Âaæ jÅvo na tattvÃntaramiti pratij¤Ãsiddhi÷, tatrÃha-## jÅva÷ parasmÃdbhinna÷, viruddhadharmavattvÃdbhinnasyÃvikÃratve pratij¤ÃbÃdha iti tarkopetavibhaktatvaliÇgÃnug­hÅtotpattiÓruterbalÅyastvÃtpraveÓaÓrutirjÅvarÆpavikÃrÃtmanà pravi«Âa ÅÓvara iti vyÃkhyeyeti samudÃyÃrtha÷ / ## d­«ÂÃntaÓruterbhÃvà jÅvà iti niÓcÅyate / nanu 'Ãtmana ÃkÃÓa÷ saæbhÆta÷'ityÃdau jÅvasyotpattyaÓravaïÃdanupatti÷, tatrÃha-## evaæ vikÃratve sati vikÃraprapa¤cÃtmanà svÃtmÃnamakurutetivadvikÃrajÅvÃtmanà praveÓa ityartha÷ / ajatvÃdiÓruti÷ kalpamadhye jÅvasyÃnutpattyÃdivi«ayÃ, tattvamasÅti ÓrutiÓca m­da, ghaÂa ityabhedavÃkyavadvyÃkhyeyeti prÃpte siddhÃntayati-## dharmivatsatyo vibhÃgo heturaupÃdhiko và / nÃdya÷, asiddherityÃha-## dvitÅye jÅvasya na svato vikÃratvasiddhi÷, aprayojakatvÃdityÃha-## aupÃdhikabhede mÃnamÃha-## mayaÂo vikÃrÃrthatvamÃÓaÇkyÃha-## jÃlma÷ kÃmaja¬a÷ strÅparatantra÷ / strÅmaya itivajjÅvasya svarÆpÃj¤ÃnÃdbuddhyÃdiparatantratvena bhedakart­tvÃdibhÃktvÃtprÃcuryÃrthe mayaÂprayoga ityartha÷ / liÇgaæ nirasya tadanugrÃhyaÓrutergatimÃha-## jÅvasyaupÃdhikajanmanÃÓayo÷ ÓrutimÃha-## etebhyo dehÃtmana pariïatebhyo bhÆtebhya÷ sÃmyenotthÃya janitvà tÃnyeva lÅyamÃnÃnyanu paÓcÃdvinaÓyati / pretyaupÃdhikamaraïÃnantaraæ saæj¤Ã nÃstÅtyartha÷ / nanu praj¤Ãnaghana÷, saæj¤Ã nÃstÅti ca viruddhamityata Ãha-## upÃdhilayÃdviÓe«aj¤ÃnÃbhÃva eva saæj¤ÃbhÃvo nÃtmasvarÆpavij¤ÃnÃbhÃva ityuttaraæ pratipÃdayati Órutirityanvaya÷ / atraivÃtmani vij¤Ãnaghane pretyasaæj¤Ã nÃstÅtyuktyà mà mohÃntaæ mohamadhyaæ bhrÃntimÃpÅpadadÃpÃditavÃnimamarthaæ na jÃnÃmi brÆhi tvadukterarthamiti maitreyÅpraÓnÃrtha÷ / munirÃha-## mohaæ mohakaraæ vÃkyamucchitti÷ pÆrvÃvasthÃnÃÓo dharmo 'syetyucchittidharmà pariïÃmÅ sa netyanucchittidharmÃpariïÃmÅ, tasmÃdavinÃÓÅtyartha÷ / tarhi na pretya saæj¤eti kathamuktaæ, tatrÃha-## mÃtrÃbhirvi«ayairasaæsargÃttathoktamityartha÷ / bimbapratibimbayoriva viruddhÃdharmabhedo 'dhyasta ityatra hetumÃha-## jÅvasya vikÃritve muktyayogÃttattvamasÅti vÃkyamakhaï¬anÃrthamiti ca vaktavyaæ, tathÃca phalavatpradhÃnavÃkyÃpek«itajÅvanityatvaÓrutÅnÃæ balavattvÃdutpattyÃdhikamadhyastamanuvadantyutpattyÃdiÓrutaya ityavirodha iti siddham //17// END BsRp_2,3.11.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.12.18þ j¤o 'ta eva | BBs_2,3.18 | ## 'ÃtmaivÃsya jyoti÷'ityÃdyÃtmasvaprakÃÓatvaÓrutÅnÃæ 'paÓyaæÓcak«u÷ Ó­ïva¤cchrotram'ityanityaj¤ÃnavattvaÓrutibhirvirodho 'tra nirasyate / asya lokasya cak«urdra«Âà Órotraæ Órotetyartha÷ / prÃguktajÅvÃnutpattihetumÃdÃya svaprakÃÓatvasÃdhanÃddhetusÃdhyabhÃva÷ saægati÷ / anutpattau hi svaprakÃÓaæ brahmaivopahitaæ jÅva iti jÅvasya svaprakÃÓatà sidhyati / na caivaæ gatÃrthatÃ, anutpannasyÃpi jÅvasya svaprakÃÓatve j¤ÃnasÃdhanavaiyarthyamiti tarkasahitÃnityaj¤ÃnaÓrutibalena svaprakÃÓatvaÓruterbÃdhyatayà brahmÃnyatvaÓaÇkÃyÃæ tadaikyayogyatÃyai svaprakÃÓatvasyÃtra sÃdhanÃt / tathÃca pÆrvapak«e jÅvasya brahmaikyÃyogyatà siddhÃnte tadyogyatetyÃpÃdasamÃpte÷ phalamavagantavyam / i«ÂÃpattiæ nirÃca«Âe-## sÃdhanÃdhÅnaj¤ÃnatvÃnna svaprakÃÓo jÅvo vyatirekeïeÓvaravadityÃha-## yathÃÓrute bhëye heto÷ sÃdhyÃviÓe«a iti mantavyam / ato jÅvasya svaprakÃÓatvaÓrutirbÃdhyeti prÃpte siddhÃntayati-## cecchabdo niÓcayÃrtha÷ / na kevala svaprakÃÓabrahmÃbhedÃjjÅvasya svaprakÃÓatà kintu Órutito 'pÅtyÃha-## yo 'yaæ vij¤Ãnamaya iti prakaraïa ityartha÷ / asupta÷ svayaæ bhÃsamÃna evÃtmà saptÃælluptavyÃpÃrÃnvÃgÃdÅnabhilak«ya cÃkaÓÅti / suptÃrthÃnpaÓyatÅti yÃvat / atra svapne vij¤Ãturbuddhisattvasya sÃk«iïo vij¤ÃtervinÃÓo nÃstÅtyartha÷ / ghrÃïÃdijanyagandhÃdij¤ÃnÃnusaædhÃnasiddhaye Ãtmano j¤ÃnarÆpatvaæ vÃcyamiti ÓrutyantareïÃha-## Ãtmano nityacidrÆpatve 'pi svato 'saÇgatayà gandhÃdyasaæbandhÃttatsaæbandhaghaÂanÃtmakav­ttyarthÃni j¤ÃnasÃdhanÃnÅti na te«Ãæ vaiyarthyamityÃha-## paricchedo v­tti÷ / gandhÃya tadgocarÃnta÷-karaïav­ttaye ityartha÷ / suptÃdyavasthÃtmasattve 'pi caitanyÃbhÃvÃnnÃtmà cidrÆpa ityuktaæ dÆ«ayati-## tattadÃsu«uptau na paÓyatÅti yattatpaÓyannevÃluptaj¤Ãna eva sanna paÓyatÅtyatra hetu÷-## nÃÓÃyogyatvÃdityartha÷ / kimiti na paÓyatÅtyata Ãha-## v­tte÷ sÃdhanÃdhÅnatvoktyà svarÆpaj¤ÃnasyÃsÃdhanÃdhÅnatvaæ heturasiddha ityuktam / sÃdhanavaiyarthyatarko 'pi nirasta÷ / Ó­ïvannityÃdyanityaj¤ÃnaÓrutÅnÃæ v­ttivi«ayatvaæ vyÃkhyÃtam / Ãtmà na j¤Ãnaæ, dravyatvÃt, ityÃditarkÃÓcÃgamabÃdhitÃ÷ / phalavatpradhÃnavÃkyÃpek«itasvaprakÃÓatvÃgamasya balavattvÃt / ki¤ca niravayavÃtmano mana÷-saæyogÃnnÃnityaj¤Ãnaguïatà samavÃyÃbhÃvÃcca na svasamavetaj¤Ãnavedyatà karmakart­tvavirodhÃcca / ki¤ca j¤Ãnatvasyaikav­ttitve lÃghavÃdÃtmaiva j¤Ãnaæ v­tteÓca mana÷pariïÃmatvaÓrutyà 'kÃma÷ saækalpa÷'ityÃdyayà ja¬atvÃnnÃsmÃkaæ j¤ÃnadvaividhyagauravamityanavadyamÃtmana÷ svaprakÃÓatvamiti siddham //18// END BsRp_2,3.12.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.19þ utkrÃntigatyÃgatÅnÃm | BBs_2,3.19 | svaprakÃÓatvÃdÃtmasvarÆpÃdÅ«adbahi«Âhaæ parimÃïamevÃÓritÃÓrayatvenÃntarbahirbhÃvena và saægatyà vicÃrayati-## vi«ayasaæÓayau darÓayati-## nÃtmÃÓruterityÃdinà gatÃrthatvamasyÃÓaÇkyÃtmÃïutvaÓrutÅnÃæ mahattvaÓrutÅnÃæ cÃvirodhakathanÃrthamasyÃdhikaraïasyÃrambha ityÃha-## na kevalaæ ÓrutotkrÃntyÃdyanupapattyÃtmano 'ïutvaæ kintve«o 'ïurÃtmeti ÓrutyÃpÅtyÃha-## pÆrvapak«e jÅvasyÃïutvÃdbrahmaikyÃsiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti matvà sÆtraæ vyÃkurvanpÆrvapak«amÃha-## Óruteraïuriti uttarasÆtrÃdÃk­«ya sÆtraæ pÆritam / utkrÃnti÷ ÓrÆyata iti Óe«a÷ / sa mumÆr«u÷ jÅva etairbuddhyÃdibhistasmÃccandralokÃdimaæ lokaæ prati karma kartumÃyÃtÅtyartha÷ //19// END BsRp_2,3.13.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.20þ svÃtmanà cottarayo÷ | BBs_2,3.20 | utkrÃntirÃtmano dehÃnnirgamo na bhavati yenÃïutvaæ syÃt kintu svÃmitvaniv­ttiriti kecit / tadaÇgÅk­tyÃpyaïutvamÃvaÓyakamityÃha-## utkrÃnteruttarayorgatyÃgatyayo÷ svÃtmanà kartrà saæbandhÃdaïutvamiti sÆtrayojanà / pÃkÃnÃÓrayasya pakt­tvavadratyanÃÓrayasyÃpi gant­tvokti÷ kiæ na syÃdityata Ãha-## gamanasya kartari saæyogavibhÃgarÆpÃtiÓayahetutvÃtkrartrÃÓritatvaæ lokasiddhamityartha÷ / jÅvo 'ïuramadhyamaparimÃïatve sati gatimattvÃtparamÃïuvadityÃha-## aÇgÅkÃraæ tyajati-## na svÃmyaniv­ttimÃtramutkrÃntirityartha÷ / dehÃnnirgama evotkrÃntirityatra liÇgÃntaramÃha-## apÃdÃnatvamavadhitvam / anyebhyo và mukhÃdibhya e«a Ãtmà ni«krÃmatÅti Óe«a÷ / ki¤ca dehamadhye 'pi jÅvasya gatyÃgatiÓruteraïutvamityÃha-## indriyÃïi g­hïansvÃpÃdau h­dayaæ sa jÅvo gacchati Óukraæ prakÃÓakamindriyagrÃmamÃdÃya punarjÃgaritasthÃnamÃgacchatÅtyartha÷ //20// END BsRp_2,3.13.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.21þ nÃïuratacchruter iti cen netarÃdhikÃrÃt | BBs_2,3.21 | ## brahmaprakaraïÃt / nanu mahattvaÓrute÷ kathaæ paraprakaraïasthatvamityata Ãha-## yà vedÃntaÓruti÷ sà paraprakaraïasthetyutsargÃttasyÃstatsthatvaæ brahmÃrabhyÃdhÅtatvÃccetyÃha-## nirde«a ityartha÷ / vij¤ÃnamayaÓrutyà prakaraïaæ bÃdhyamiti ÓaÇkate-## aïorjÅvasya brahmaïà bhedabhedÃÇgÅkÃrÃcchÃstrÅyÃbhedad­«Âyà mahattvokti÷, yathà vÃmadevasyÃhaæ manuriti sarvÃtmatvoktirityavirodhamÃha-#<ÓÃstreti># //21// END BsRp_2,3.13.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.22þ svaÓabdonmÃnÃbhyÃæ ca | BBs_2,3.22 | evamutkrÃntyÃdiÓrutyÃïutvamanumitaæ, tatra ÓrutimapyÃha-## bÃlÃgrÃduddh­ta÷ Óatatamo bhÃgastasmÃdapyuddh­ta÷ Óatatamo bhÃgo jÅva iti, uddh­tya mÃnamunmÃnamatyantÃlpatvamityartha÷ / bÃla÷ keÓa÷, totraprotÃya÷ÓalÃkÃgramÃrÃgram / tasmÃduddh­tà mÃtrà mÃnaæ yasya sa jÅvastathà //22// END BsRp_2,3.13.22 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.23þ avirodhaÓ candanavat | BBs_2,3.23 | ÃtmasaæyuktÃyÃstvaco dehavyÃpisparÓopalabdhikaraïasya mahimnÃtmanovyÃpikÃryakÃritvamaviruddham / ## saæbandhasya tvagavayavini«ÂhatvÃdavayavinaÓcaikatvÃdÃtmasaæyogasya k­tsnatvaÇni«Âhatetyartha÷ //23// END BsRp_2,3.13.23 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.24þ avasthitivaiÓe«yÃd iti cen nÃbhyupagamÃd dh­di hi | BBs_2,3.24 | ## natu siddhamityatulyatetyartha÷ / viÓe«a eva vaiÓe«yam / candanabindoralpatvasya pratyak«atvÃttvagvyÃptyà vyÃpikÃryakÃritvakalpanà yuktÃ, jÅvasya tvaïutve saædehÃddhyÃpikÃryad­«Âyà vyÃpitvakalpanameva yuktam / vyÃpikÃryÃÓrayo vyÃpÅtyutsargÃditi sÆtraÓaÇkÃbhÃgÃrtha÷ / ÃtmÃlpa÷, vyÃpikÃryakÃritvÃt, candanabinduvadityanumÃnamayuktaæ, tvagÃdau vyabhicÃrÃdityÃha-## pÆrvoktaÓrutibhirjÅvasyÃïutvaniÓcayÃddh­disthatvaÓrutibhirekadeÓasthatvaniÓcayÃcca na d­«ÂÃntavai«amyamiti parihÃrabhÃgÃrthamÃha-## //24// END BsRp_2,3.13.24 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.25þ guïÃdvà lokavat | BBs_2,3.25 | Ãtmavattaddharmaj¤ÃnasyÃpyaïutvaæ svata÷, kÃdÃcitkaæ tu dehaparimÃïatvamityuktvà svata eva vyÃpitvamiti matÃntaramÃha-## vÃÓabdena candanad­«ÂÃntÃparite«a÷ sÆcitastamÃha-## //25// END BsRp_2,3.13.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.26þ vyatireko gandhavat | BBs_2,3.26 | uttarasÆtravyÃvartyaæ ÓaÇkate-## j¤Ãnaæ na guïivyatiriktadeÓavyÃpi, guïatvÃt, rÆpavat, naca prabhÃyÃæ vyabhicÃrastasyà api dravyatvÃditi prÃpte gandhe vyabhicÃramÃha-## guïasya dravyavyatireka ÃÓrayaviÓle«a÷ / nanu viÓli«ÂÃvayavÃnÃmalpatvÃdravyak«ayo na bhÃtÅtyata Ãha-## apiravadhÃraïe pÆrvÃvasthÃliÇgenÃk«ÅyamÃïameva tadravyamanumÅyata ityartha÷ / vimatamaviÓli«ÂÃvayavaæ, pÆrvÃvasthÃto gurutvÃdyapacayahÅnatvÃt, saæmatavaditi bhÃva÷ / ÓaÇkate-## viÓli«ÂÃnÃmalpatvÃdityupalak«aïaæ, avayavÃntarÃïÃæ praveÓÃdityapi dra«Âavyam / viÓe«o 'vayavÃnÃæ viÓle«apraveÓarÆpa÷ sannapi na j¤Ãyate, tathÃca gurutvÃpacayo na bhavatÅti hetoranyathÃsiddhiriti ÓaÇkÃrtha÷ / Ãgacchanto 'vayavÃ÷ paramÃïavastrasareïavo vÃ, nÃdya÷, tadgatarÆpavadgandhasyÃpyanupalabdhiprasaÇgÃditi pariharati-## dvitÅyaæ pratyÃha-## trasareïugandhaÓcetsphuÂo na syÃdityartha÷ / ato gandhasya pu«pÃdisthasyaiva guïavyatireko vÃcya iti bhÃva÷ / gandho na guïiviÓli«Âa÷ guïatvÃt, rÆpavaditi ÓaÇkate-## viÓle«asya pratyak«atvÃdbÃdha ityÃha-## //26// END BsRp_2,3.13.25 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.27þ tathà ca darÓayati | BBs_2,3.27 | ÃtmanaÓcaitanyaguïenaiva dehavyÃptirityatra ÓrutimÃha sÆtrakÃra÷-## tadvyÃca«Âe-## //27// END BsRp_2,3.13.27 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.28þ p­thagupadeÓÃt | BBs_2,3.28 | tatraiva ÓrutyantarÃrthaæ sÆtram-## vij¤ÃnamindriyÃïÃæ j¤ÃnaÓaktiæ vij¤Ãnena caitanyaguïenÃdÃya Óeta ityartha÷ / etaæ caitanyaguïavyÃptigocaramabhiprÃyam //28// END BsRp_2,3.13.28 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.29þ tadguïasÃratvÃt tu tadvyapadeÓa÷ prÃj¤avat | BBs_2,3.29 | tatrÃtmÃïutvavibhutvaÓrutÅnÃæ virodhÃdaprÃmÃïyaprÃptÃvaïutvaæ jÅvasya vibhutvamÅÓvarasyetyavirodha ityekadeÓipak«o darÓita÷ / taæ dÆ«ayansiddhÃntasÆtraæ vyÃca«Âe-## tasmÃdbrahmÃbhinnatvÃdvibhurjÅva÷ brahmavadityanumÃnÃnug­hite Órutism­ti Ãha-## nitya÷ sarvagata÷ sthÃïurityÃdyÃ÷ smÃrtavÃdÃ÷ / etena jÅvasya brahmabedaj¤Ãne 'ïutvÃbhÃvadhÅstasyÃæ tadityanyonyÃÓraya iti nirastam / pradhÃnamahÃvÃkyÃnuguïaÓrutism­tibhiraïutvÃbhÃvaniÓcayÃnantaramabhedaj¤ÃnÃtpradhÃnavÃkyavirodhe guïabhÆtÃïutvaÓrutÅnÃmaupÃdhikÃïutvavi«ayatvakalpanÃt / 'guïe tvanyÃyyakalpanÃ'iti nyÃyÃditi bhÃva÷ / ki¤ca sarvadehavyÃpiÓaityÃnubhavÃnyathÃnupapattyÃïutvaÓrutayo 'dhyastÃïutvavi «ayatvena katha¤cidarthavÃdà neyÃ÷ / laukikanyÃyÃdapi te«Ãæ durbalatvÃditi matvÃha-## ÓaÇkate-## yadyaïvÃtmasaæbandhasya tvagvyÃptyà dehavyÃpinÅ vedanà syÃttarhyatiprasaÇga iti dÆ«ayati-## prasaÇgasye«Âhatvaæ nirasyati-## tasmÃdalpamahato÷ saæyogo na mahadvyÃpÅ, kaïÂakasaæyogasya dehavyÃptyadarÓanÃt, tathÃcÃïvÃtmasaæyogastvagekadeÓastha eveti dehavyÃpivedanÃnupapatti÷ / naca siddhÃnte tvagÃtmasaæbandhasya vyÃpitvÃtkaïÂakasaæbandhe dehavyÃpivedanÃprasaÇga iti vÃcyam / yÃvatÅ vi«ayasaæbaddhà tvak tÃvadvyÃpyÃtmasaæbandhastÃvadvyÃpivedanÃheturiti niyamÃt / na caivaæ vi«ayatvaksaæbandha eva taddheturastu kimÃtmavyÃptyeti vÃcyam / vedanà hi sukhaæ du÷khaæ tadanubhavaÓca, na cai«Ãæ vyÃpakÃnÃæ kÃryÃïÃmalpamupÃdÃnaæ saæbhavati kÃryasyopÃdÃnÃdviÓle«Ãnupapatte÷ / na cai«Ãæ vyÃpakatvamasiddhaæ, sÆryataptasya gaÇgÃnimagnasya sarvÃÇgavyÃpidu÷khasukhÃnubhavasya durapahnavatvÃt / yaduktaæ guïasyÃpi guïiviÓle«o gandhavaditi, tannetyÃha-## gandho nÃÓrayÃdviÓli«Âa÷, guïatvÃt, rÆpavadityatrÃgamamÃha-## naca pratyak«abÃdha÷, gandhasya pratyak«atve 'pi nirÃÓrayatvasyÃpratyak«atvÃnmahatÃæ trasareïÆnÃmanudbhÆtasparÓÃnÃmudbhÆtagandhÃnÃmÃgamanÃtsphuÂagandhopalambhasaæbhava÷, avayavÃntarapraveÓÃnna sahasà mÆladravyak«aya iti bhÃva÷ / pÆrvaæ caitanyasya guïatvamupetya tadvyÃptyà guïyÃtmÃïutvaæ nirastaæ, saæprati tasya guïatvamasiddhamityÃha-## utsÆtraæ vibhutvaæ prasÃdhyÃïutvÃdyuktergatipradarÓanÃrthaæ sÆtraæ vyÃca«Âe-## 'antarà vij¤ÃnamanasÅ h­di hi'iti ca prak­tà buddhiryogyatvÃttacchabdena parÃm­Óyate / buddhiguïÃnÃmÃtmanyadhyÃsÃdaïutvÃdyuktirna svata÷, ÃnantyaÓrutivirodhÃdityÃha-## akÃryakÃraïadravyasamÃnÃdhikaraïatayà tattvamasÅti vÃkyasya so 'yamiti vÃkyavadakhaï¬ÃbhedÃrthatvÃdÃnantyaæ satyamaïutvamadhyastamityartha÷ / uktaæ caitadaÇgu«ÂhÃdhikaraïe 'pratipÃdyaviruddhamuddeÓyagataviÓe«aïamavivak«itam'iti / bÃlÃgravÃkyamÃrÃgravÃkyaæ cetyunmÃnadvayamuktam / tatrÃdyaæ nirasya dvitÅyaæ nirasyati-## buddherguïena nimittenÃtmanyadhyasto guïo bhavati tenÃtmaguïenÃdhyastenaivÃrÃgraparimÃïo 'pak­«ÂaÓca jÅvo d­«Âa÷ svatastvananta evetyartha÷ / 'na cak«u«Ã g­hyate nÃpi vÃcà nÃnyairdevaistapasà karmaïà và / j¤ÃnaprasÃdena viÓuddhasattvastatastu taæ paÓyati ni«kalaæ dhyÃyamÃna÷'ityuktvà 'e«o 'ïurÃtmÃ'ityukta÷ para eva, yadi jÅvastathÃpyadhyastÃïutvamaïuÓabdÃrtha ityÃha-## yaduktaæ p­thagupadeÓÃccaitanyaguïenaivÃtmano dehavyÃptiriti, tatrÃha-## buddhi÷ praj¤etyartha÷ / yadi caitanyaæ praj¤Ã tadà bhedopacÃra ityÃha-## nanu caitanyaæ guïa iti bhedo mukhyo 'stu, netyÃha-## nirguïatvaÓruterityartha÷ / anyadapi pÆrvoktaæ buddhyÃdyupÃdhikamityÃha-## sautraæ d­«ÂÃntaæ viv­ïoti-## asattvamityÃpÃtata÷ / asaæsÃritvamÃpÃdyam / Óe«aæ subodham //29// END BsRp_2,3.13.29 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.30þ yÃvadÃtmabhÃvitvÃc ca na do«as taddarÓanÃt | BBs_2,3.30 | nanu svata÷ saæsÃritvamastu kiæ buddhyupÃdhinetyata Ãha-## samÃno buddhitÃdÃtmyÃpanna÷ san vij¤Ãnaæ brahma tanmayo vikÃro 'ïurityartha÷ / kiæ na syÃdityata Ãha-## vij¤Ãnamayo buddhipracura ityartha÷ / kena samÃna ityÃkÃÇk«ÃyÃmiti Óe«a÷ / ÓrutibalÃdbuddheryÃvatsaæsÃryÃtmabhÃvitvamuktaæ, sati mÆle kÃryasya viyogÃsaæbhavÃcceti yuktyÃpyÃha-## samyagj¤ÃnÃdeva buddhyÃdibandhadhvaæsa ityatra ÓrutimÃha-## m­tyumatyetÅtyanvaya÷ / Ãdityavarïaæ svaprakÃÓam / tamasa÷ parastÃdaj¤ÃnÃsp­«Âamityartha÷ //30// END BsRp_2,3.13.30 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.31þ puæstvÃdivat tv asya sato 'bhivyaktiyogÃt | BBs_2,3.31 | yÃvadÃtmabhÃvitvasyÃsiddhiæ ÓaÇkate-## su«uptau buddhisattve brahmasaæpattirna syÃt / pralaye tatsattve pralayavyÃhatirityartha÷ / sthÆlasÆk«mÃtmanà buddheryÃvadÃtmabhÃvitvamastÅtyÃha-## puæstvaæ reta÷ / Ãdipadena ÓmaÓvÃdigraha÷ / asya buddhisaæbandhasyetyartha÷ / svÃpe bÅjÃtmanà sato buddhayÃde÷ prabodhe 'bhivyaktirityatra ÓrutimÃha-## na vidurityavidyÃtmakabÅjasadbhÃvokta÷ / te vyÃghrÃdaya÷ punarÃvirbhavanti ityabhivyaktinirdeÓa÷ //31// END BsRp_2,3.13.31 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.13.32þ nityopalabdhyanupalabdhiprasaÇgo 'nyataraniyamo vÃnyathà | BBs_2,3.32 | buddhisadbhÃve mÃnamÃha sÆtrakÃra÷-## 'manasà hyeva paÓyati, 'buddhiÓca na vice«Âati,' 'vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute,' 'cetasà veditavya÷,' 'cittaæ ca cetayitavyam'iti tatra tatra Óruti«u manaÃdipadavÃcyaæ tÃvadbuddhidravyaæ prasiddhamityartha÷ / kathamekasyÃnekadhokti÷, tatrÃha-## garvav­ttiko 'haÇkÃro vij¤Ãnaæ citpradhÃnaæ sm­tipradhÃnaæ và cittamityapi dra«Âavyam / yadyapi sÃk«ipratyak«asiddhamanta÷karaïaæ ÓrutyanÆditaæ ca tathÃpi pratyak«aÓrutyorvivadamÃnaæ prati vyÃsaÇgÃnupapattyà tatsÃdhayati-## sÆtraæ yojayati-## pa¤cendriyÃïÃæ pa¤cavi«ayasaæbandhe sati nityaæ yugapatpa¤copalabdhaya÷ syu÷, mano 'tiriktasÃmagryÃ÷ sattvÃt / yadi satyÃmapi sÃmagryÃmupalabdhyabhÃvastarhi sadaivÃnupalabdhiprasaÇga ityartha÷ / ata÷ kÃdÃcitkopalabdhiniyÃmakaæ mana e«Âavyamiti bhÃva÷ / nanu satyapi kÃragrisaæyoge dÃhakÃdÃcitkatvavadupalabdhikÃdÃcitkatvamastu kiæ manasetyÃÓaÇkyÃnyataraniyamo vetyetadvyÃca«Âe-## satyÃæ sÃmagryÃæ nityopalabdhirvÃÇgÅkÃryà anyatarasya kÃraïasya kenapicchaktipratibandhaniyamo vÃÇgÅkÃrya÷, yathà maïinÃgniÓaktipratibandha iti vÃkÃrÃrtha÷ / astu pratibandha ityata Ãha-## na cendriyasyaivÃstu Óaktipratibandha iti vÃcyam / pratibandhakÃbhÃvÃt / naca d­«ÂasÃmagryÃæ satyÃmad­«Âaæ pratibandhakamiti yuktamatiprasaÇgÃt / naca vyÃsaÇga÷, pratibandhakamano 'sattve tasyÃsaæbhavÃt / tathÃhi-rasÃdÅnÃæ sahopalabdhiprÃptau rasabubhutsÃrÆpo vyÃsaÇgo rÆpÃdyupalabdhipratibandhako vÃcya÷, sa ca guïatvÃdrÆpavadguïyÃÓraya÷, tatrÃtmano 'saÇganirguïakÆÂasthasya guïitvÃyogÃnmana eva guïitvenai«Âavyamiti vyÃsaÇgÃnupapattyà mana÷siddhi÷ / etadabhipretyopasaæharati-## avadhÃnaæ bubhutsà / na cÃnicchato 'pi durgandhÃdyupalambhÃnna bubhutsopalabdhirniyÃmiketi vÃcyam, anekavi«ayasaænidhau kvacideva tasyà niyÃmakatvÃÇgÅkÃrÃt / te«Ãæ mate punaricchÃdÅnÃmÃtmadharmatvaæ te«Ãæ mano durlabhamiti mantavyam / icchÃdidharmiïevÃtmanà vyÃsaÇgopapatte÷ / saæprati vyÃsaÇgasya mÃnasatve ÓrutimÃha-## na kevalaæ vyÃsaÇgÃnmana÷siddhi÷, kintu kÃmÃdyÃÓrayatvenÃpÅtyÃha-## buddhe÷ prÃmÃïiktavoktiphalamÃha-## //32// END BsRp_2,3.13.32 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.14.33þ kartà ÓÃstrÃrthavattvÃt | BBs_2,3.33 | evamÃtmanyaïutvÃdhyÃsoktyà svÃbhÃvikaæ mahattvaæ sthÃpitam / saæprati tato bahi«Âhaæ kart­tvaæ sÃdhayati-## sa nityaÓcidrÆpo mahÃnÃtmà kartà na vetyasaÇgatvaÓrutÅnÃæ vidhyÃdiÓrutÅnÃæ ca vipratipattyà saæÓaye buddhikart­tvenaiva vidhyÃdiÓÃstropapatterakartÃtmeti sÃækhyapak«aprÃptau siddhÃntayannaiva tadguïasÃratvoktyÃtmani kart­tvÃdhyÃsasyÃpi siddhatvÃtpunaruktimÃÓaÇkya sÃækhyapak«anirÃsÃrthamÃtmanikart­tvÃdhyÃsaprapa¤canÃnna punaruktirityÃha-## adhikÃra÷ prasaÇga÷ / vastuto 'saÇgatvam / avidyÃta÷ kart­tvamityasaÇgatvakart­tvaÓrutÅnÃmavirodhokte÷ kart­tvavicÃrÃtmakÃdhikaraïatrayasya pÃdasaægati÷ / ÓrutÅnÃæ mitho virodhÃvirodhau pÆrvottarapak«ayo÷ phalam / yadvÃtra pÆrvapak«e bandhÃbhÃvÃcchÃstravaiyarthyaæ phalaæ, siddhÃnte kart­tvÃdisaæbandhasattvÃcchÃstrÃrthavatteti bheda÷ / nanu buddhikart­tvena ÓÃstrÃrthavattÃstu kiæ jÅvakart­tvena tatrÃha-## mayedaæ kartavyamiti bodhasamarthasya cetanasyaiva kart­tvaæ vÃcyaæ na tvacetanÃyà buddhe÷ / kiæ ca bhokturÃtmana eva kart­tà vÃcyà 'ÓÃstraphalaæ prayoktari'iti nyÃyÃditi bhÃva÷ //33// END BsRp_2,3.14.33 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.14.34þ vihÃropadeÓÃt | BBs_2,3.34 | saædhyaæ sthÃnaæ svapna÷ / am­ta÷ sa Ãtmà yathe«ÂamÅyate gacchatÅti vihÃropadeÓÃt, Ãtmà kartà //34// END BsRp_2,3.14.34 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.14.35þ upÃdÃnÃt | BBs_2,3.35 | prÃïÃnÃæ madhye vij¤Ãnena buddhyà vij¤ÃnasamarthamindriyajÃtamÃdÃya Óete iti prÃïÃn g­hÅtvà parivartata iti upÃdÃnakart­tvamÃtmana÷ akart­tve upÃdÃnÃnupapatteriti bhÃva÷ //35// END BsRp_2,3.14.35 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.14.36þ vyapadeÓÃc ca kriyÃyÃæ na cen nirdeÓaviparyaya÷ | BBs_2,3.36 | vij¤ÃnaÓabdo jÅvasya nirdeÓo na cet tadà prathamÃnirdeÓÃdviparyaya÷ / karaïadyotit­tÅyayà nirdeÓa÷ syÃt / tasmÃdiha Órutau tanuta ityÃkhyÃtena kart­vÃcinà vij¤Ãnapadasya sÃmÃnÃdhikaraïyanirdeÓÃtkriyÃyÃmÃtmana÷ kart­tvaæ sÆcyata iti sÆtrabhëyayorartha÷ //36// END BsRp_2,3.14.36 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.14.37þ upalabdhivadaniyama÷ | BBs_2,3.37 | sÆtrÃntaramavatÃrayati-## jÅva÷ svatantraÓcedi«Âameva kuryÃdasvatantraÓcenna kartÃ, 'svatantra÷ kartÃ'iti nyÃyÃdityartha÷ / satyapi svÃtantrye kÃrakavaicitryÃdaniyatà prav­ttiriti sÆtreïa pariharati-## d­«ÂÃntÃsaæpratipattyà ÓaÇkate-## cak«urÃdÅnÃæ caitanyena vi«ayasaæbandhÃrthatvÃtsvasaæbandhopalabdhau cÃtmanaÓcaitanyasvabhÃvatvena svÃtantryÃdd­«ÂÃntasiddhirityÃha-## nanvÃtmà vi«ayasaæbandhÃya karaïÃnyapek«ate cetkathaæ svatantra ityÃÓaÇkyamÃha-## svÃtantryaæ nÃma na svÃnyÃnapek«atvam, ÅÓvarasyÃpi prÃïikarmÃpek«atvenÃsvÃtantryaprasaÇgÃt / kiæ tu svetarakÃrakaprayokt­tve sati kÃrakÃpreryatvaæ svÃtantryaæ tena svatantro 'pi jÅva i«ÂasÃdhanatvabhrÃntyani«ÂasÃdhanamapyanuti«ÂhatÅtyaniyatà prav­tti÷ svÃtantryaæ cetyaviruddhamityartha÷ //37// END BsRp_2,3.14.37 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.14.38þ ÓaktiviparyayÃt | BBs_2,3.38 | jÅvasya kart­tve hetvantarÃrthaæ sÆtram-#<ÓaktÅti /># buddhe÷ karaïaÓaktiviparÅtà kart­Óakti÷ syÃdityartha÷ / tata÷ kiæ, tatrÃha-## yo 'handhÅgamya÷ / sa kartà sa eva jÅvo yattadapek«itaæ karaïaæ tanmana iti jÅvakart­tvasiddhiriti bhÃva÷ //38// END BsRp_2,3.14.38 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.14.39þ samÃdhyabhÃvÃc ca | BBs_2,3.39 | j¤ÃnasÃdhanavidhyanyathÃnupapattyÃpyÃtmana÷ kart­tvaæ vÃcyamityÃha-## muktiphalabhoktureva tadupÃyasamÃdhikart­tvaæ yuktam, anyathÃtmano 'kart­tve buddherapi abhoktryÃ÷ kart­tvÃyogÃtsamÃdhyabhÃvaprasaÇga ityartha÷ //39// END BsRp_2,3.14.39 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.15.40þ yathà ca tak«obhayathà | BBs_2,3.40 | ## uktamÃtmana÷ kart­tvamupajÅvya saæÓayapÆrvapak«ÃvÃha-## sÃækhyanirÃsenÃtmana÷ kart­tve sÃdhite bÃdhakÃbhÃvÃt tatsatyamiti mÅmÃæsakÃdipak«a÷ prÃpta÷ / na cÃsaÇgatvÃgamena bÃdha÷, ahaæ kartetyanubhavasahitakart­tvaÓrutibalena tasyÃgamasya stÃvakatvÃditi prÃpta utsÆtrameva siddhÃntayati-## yaduktaæ bÃdhakÃbhÃvÃditi tadasiddhamityÃha-## nanu kart­tvaæ nÃma kriyÃÓaktirmuktÃvapyasti tathÃpi ÓaktikÃryasya kriyÃrÆpaÓakyasyÃbhÃvÃnmukte÷ puru«Ãrthatvasiddhiriti ÓaÇkate-## satyÃæ Óaktau kathaæ kÃryaparihÃra÷, tatrÃha-## muktau Óaktisattve kÃryamapi syÃt, ÓakyÃbhÃve ÓaktyayogÃt / asti hi pralaye 'pi kÃryaæ punarudbhavayogyaæ sÆk«maæ Óakyaæ, tathÃca Óaktyà dharmÃdinimitte÷ sahitakÃryÃk«epÃnmuktilopa iti pariharati-## sanimittasya kÃryasya Óakyatvena Óaktyà saæbandhÃnnamittÃnÃmapi paramparayà Óaktisaæbandhitvamuktaæ mantavyam / saæbandhena saæbandhinetyartha÷ / yadvà Óaktirlak«aïamÃk«epakaæ yasya kÃryasya tena kÃryeïa ya÷ saæbandhasteneti vyadhikaraïe t­tÅye / nanu narasya karmaïà devatvavacchÃstrabalÃtkarturevÃkart­tÃsiddhiriti ÓaÇkate-## j¤ÃnÃdakart­tvÃkhyamok«atkart­tvamÃvidyakaæ svÃdyato j¤Ãnamaj¤Ãnasyaiva nivartakam / yadi karmaïà mok«a÷. tatrÃha-## Ãtmana÷ svÃbhÃvikaæ kart­tvamabhayupagamyÃnirmok«a ukta÷ / saæpratyasaÇganirvikÃratvÃnekaÓrutivyÃkopÃttanna svÃbhÃvikamityÃha-## nacÃbhyastÃnekaÓrutÅnÃæ stÃvakatvakalpanaæ yuktaæ, na cÃhaæ kartetyanubhavo virudhyate, tasya satyamithyodÃsÅnakart­tvÃvagÃhino 'dhyÃsatvenÃpyupapatterityartha÷ / kart­tvasyÃdhyastatve ÓrutimÃha-## vidvadanubhavabÃdhitaæ ca kart­tvamityÃha-## buddhyÃdisaæghÃtÃdvyatirikto yadi parasmÃdanyaÓcetano na syÃttadà para eva saæsÃrÅ prasajyeta, taccÃni«Âaæ, parasya nityamuktatvavyÃghÃtÃditi ÓaÇkate-## na vayaæ Óuddhasya ciddhÃto÷ parasya bandhaæ vadÃma÷, kintu tasyaivÃvidyÃbuddhyÃdiprativimbitasyÃvidyayà bhinnasya jÅvatvaæ prÃptasya bandhamok«Ãviti brÆma÷ / kalpitabhedo 'pi loke bimbapratibimbayordharmavyavasthÃpako d­«Âa iti pariharati-## avidyopahito bandho na ÓÆddhÃtmanÅtyatra ÓrutimÃha-## kart­tvasya buddhyupÃdhyanvayavyatirekÃnuvidhÃyitvÃcchruteÓca na svÃbhÃvikatvamityÃha-## Ãtmaiva kÃmyate ÃnandatvÃdityÃtmakÃmaæ svarÆpaæ svÃtiriktakÃmyÃsattvÃdakÃmaæ, ÃtmakÃmatvÃdakÃmatvÃccÃptakÃmaæ viÓokatvÃccetyÃha-#<Óoketi /># ÓokÃntaraæ du÷khÃsp­«Âamityartha÷ / tasyaiva su«uptÃtmarÆpasya paramapuru«ÃrthatÃmÃha-##// gati÷ prÃpyaæ, saæpadaiÓvaryaæ loko bogyaæ sukhaæ, caitasmÃdanyatrÃstÅtyartha÷ / Ãtmà svato 'kartà buddhyÃdyupÃdhinà tu kartetyubhayathÃbhÃva ukta÷ / tatrÃrthe sÆtraæ yojayati-## saæprasÃda÷ su«upti÷ / yathà sphaÂikasya lauhityaæ kusumÃdyupÃdhikaæ tathÃtmana÷ kart­tvaæ buddhyÃdyupÃdhikamanvayavyatirekÃbhyÃæ siddham / naca tau buddherÃtmakart­tve karaïatvavi«ayau nopÃdÃnatvavi«ayÃviti yuktaæ, karaïatvÃt kÃryÃnvayyupÃdÃnatvasyÃntaraÇgatayà citsaævalitabuddhestÃbyÃmupÃdÃnatvasyaiva siddhe÷, evaæ cidabhedenÃdhyastabuddhyÃkhyÃhaÇkÃrasya kart­tvopÃdÃnatvena mahÃvÃkyasaæmatiÓceti bhÃva÷ / nanu tak«Ã svahastÃdinà vÃsyÃdipreraïaÓaktatvÃtsvata÷ kartà Ãtmà tu niravayavatvÃdaÓakta iti d­«ÂÃntavai«amyamÃÓaÇkyaupÃdhikakart­tvÃæÓena vivak«itena sÃmyamÃha-## ÓÃstreïÃnÆdyamÃnaæ kart­tvaæ svÃbhÃvikameva kiæ na syÃdityata Ãha-## upÃdhyabhÃvakÃle Órutaæ kart­tvaæ svÃbhÃvikameveti ÓaÇkate-## ki¤ca karaïairviÓi«Âasya kart­tve te«Ãæ kartrantarbhÃvÃtte«vapi kart­vibhakti÷ syÃt / na caivamasti tata÷ kevalÃtmana÷ kart­tvamityÃha-## svapnavihÃre tÃvadupÃdhyabhÃvo 'siddha ityÃha-## vihÃrasya mithyÃtvÃttatkart­tvamapi mithyetyÃha-## jak«at bhu¤jÃna iva / kaïatvaviÓi«Âasya kart­tve karaïe«u kart­vibhakti÷ syÃt, na karaïavibhaktirityuktaæ pratyÃha-## kart­«vapi karaïavibhaktirna virudhyate d­«ÂatvÃt / asti ca kart­tvaprayoga÷, 'vij¤Ãnaæ yaj¤aæ tanute'ityÃdÃviti bhÃva÷ / upÃdÃnasya sakart­katvamaÇgÅk­tya kevalÃtmana÷ kart­tvaæ nirastam / idÃnÅæ tasyÃkriyatvÃnna kartrapek«etyÃha-## pÆrvaæ vij¤Ãnaæ jÅva ityaÇgÅk­tya jÅvasya kart­tve tanuta iti ÓrutiruktÃ, saæprati tayà ÓrutyÃnupahitÃtmana÷ kart­tvamiti prÃptau vij¤Ãnaæ buddhireva tasyà evÃtra kart­tvamucyate / tadupahitÃtmana÷ kart­tvasiddhaya ityabhipretyÃha-## 'yo 'yaæ vij¤Ãnamaya÷'ityÃdiÓruti«u vij¤Ãnabdasya buddhau prasiddhatvÃdatra ca manomayakoÓÃnantaraæ paÂhitatvÃcchraddhÃdiliÇgÃcca buddhireva vij¤Ãnamityartha÷ / tatraiva liÇgÃntaramÃha-## 'mahadyak«aæ prathamajam'ityÃdiÓrutau hiraïyagarbhabrahmÃtmakabuddherjye«Âhatvokteratra devairindriyairÆpÃsyamÃnaæ jye«Âhaæ brahma vij¤Ãnaæ buddhirevetyartha÷ / yak«aæ pÆjyam / ki¤ca Órutyantare yaj¤asya buddhikÃryatvokteratrÃpi yaj¤akart­vij¤Ãnaæ buddhirityÃha-## cittena dhyÃtvà vÃcà mantroktyà yaj¤o jÃyate tataÓcittasya vÃca÷ pÆrvottarabhÃvo yaj¤a ityartha÷ / yaccoktaæ buddhe÷ kart­tve ÓaktivaiparÅtyaprasaÇga iti / tanna viklidyante taï¬ulÃ÷, jvalanti këÂhÃni, bibharti sthÃlÅti svasvavyÃpÃre«u sarvakÃrakÃïÃæ kart­tvasvÅkÃrÃdityÃha-## tarhi buddhyÃdÅnÃæ kart­tve karaïatvavÃrtà te«u na syÃdityata Ãha-## yathà këÂhÃnÃæ svavyÃpÃre kart­tve 'pi pÃkÃpek«ayà karaïatvaæ tathà buddhyÃdÅnÃmadhyavasÃyasaækalpÃdikriyÃkart­tve 'pyupalabdhyapek«ayà karaïatvamityartha÷ / nanu tarhyupalabdhi÷ kasya vyÃpÃra ityÃha-## tarhi tasyÃmÃtmà kevala÷ kartà syÃt, yasya yo vyÃpÃra÷ sa tasya karteti sthiterityata Ãha-## upalabdhernityatve buddhyÃdÅnÃæ kathaæ karaïatvamuktamiti ceducyate-akhaï¬asÃk«icaitanyaæ buddhiv­ttibhirbhinnaæ sadvi«ayÃvÃcchinnatvena jÃyate, tathÃca vi«ayÃvacchinnacaitanyÃkhyopalabdhau buddhyÃdÅnÃæ karaïatvaæ buddhyÃdyupahitÃtmana÷ kart­tvaæ na kevalasya, naca buddhereva tatkart­tvaæ caitanyasya ja¬avyÃpÃratvÃyogÃditi bhÃva÷ / yaccoktaæ buddhe÷ kart­tve sa evÃhandhÅgamyo jÅva iti tasya karaïÃntaraæ kalpanÅyaæ, tathÃca nÃmamÃtre vivÃda iti tatra kevalÃtmana÷ kart­tvamuktamiti bhrÃntiæ nirasyati-## sÃækhyanirÃsÃrthaæ buddhyabhedenÃdhyastacidÃtmakÃhaÇkÃragataæ kart­tvaæ yaduktaæ tadahandhÅgamyasya buddhiviÓi«ÂÃtmana eva na kevalasya sÃk«iïo bhavitumarhati, d­Óyadharmasya sÃk«isvabhÃvatvÃyogÃt / evaæ viÓi«ÂÃtmana÷ kart­tve viÓe«aïÅbhÆtÃyà ja¬abuddhereva karaïatvopapatterna karaïÃntarakalpanÃprasaÇga÷ / adhyÃsaæ vinà kevalabuddhikart­tvavÃdinastu karaïÃntaraprasaÇgo durvÃra ityartha÷ / evaæ ÓÃstrÃrthavattvÃdihetÆnÃmÃtmana÷ kart­tvamÃtrasÃdhakatve 'pi svÃbhÃvikakart­tvasÃdhanasÃmarthyÃbhÃvÃdadhyastameva kart­tvaæ vidhyÃdikart­tvaÓrutÅnÃmupajÅvyam / tasmÃdasaÇgatvavidhyÃdikart­tvaÓrutÅnÃmavirodha iti siddham //40// END BsRp_2,3.15.40 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.16.41þ parÃt tu tacchrute÷ | BBs_2,3.41 | ## yathà sphaÂike lauhityÃdhyÃse lohitadravyaæ karaïaæ tenÃyaæ sphaÂiko lohita ityanubhavÃt, tathà kÃmÃdipariïÃmibuddhirÃtmani kart­tvÃdyadhyÃse karaïamityuktam / tadadhyastaæ kart­tvamupajÅvya jÅvasya kÃrakasaæpannatvÃdÅÓvarasya kÃrayit­tvaÓruteÓca saæÓayamÃha-## atra 'e«a hyeva'ityÃdiÓrutÅnÃæ kart­svÃtantryadyotakavidhyÃdiÓrutibhirvirodhasamÃdhÃnÃtpÃdasaægati÷ / karmamÅmÃæsakamatena pÆrvapak«ayati-## buddhyÃdikÃrakasaæpattÃvÅÓvaravyatireke kart­tvavyatirekÃnupalabdherneÓvara÷ prayojaka÷ / ki¤ca prayojakatve nairgh­ïyÃdiprasaÇga ityÃha-## dattottaramidaæ codyamiti ÓaÇkate-## pÆrvaæ jÅvasya dharmÃdharmavattvaæ siddhavatk­tya tatsÃpek«atvÃdvi«amajagatkart­tvamaviruddhamityuktaæ saæprati ÅÓvarÃdhÅnatve jÅvasya kart­tve siddhe dharmÃdharmavattvasiddhi÷, tadvattvasiddhau tatsÃpek«akÃrayit­tvasiddhi÷, ÅÓvarasya kÃrayit­tve siddhe jÅvasya kart­tvasiddhiriti cakrakÃpatte÷ karmasÃpek«atvaæ na saæbhavatÅtyucyata ityÃha-## astu karmÃnapek«asya pravartakatvaæ, tatrÃha-## anapek«asya pravartakatve dharmavato narÃn du÷khenÃdharmavata÷ sukhena yojayet, kÃruïikatve và sarve sukhena ekarÆpÃ÷ syuruti jagadvaicitryaæ vidhyÃdiÓÃstraæ ca na syÃt / tasmÃdvidhyÃdiÓÃstrÃrthavattvÃya rÃgadve«Ãyattaæ svata eva jÅvasya kart­tvaæ vÃcyaæ, tathÃca kÃrayit­tvaÓrutivirodha÷ / ÅÓvarastÃvikà và sà Órutiriti prÃpte siddhÃntayati-## yathà candanÃdisÃmagryÃæ satyÃæ dharmavyatirike sukhavyatirekagrahÃbhÃve 'pi 'puïyo vai puïyena karmaïà bhavati'ityÃdiÓÃstraprÃmÃïyÃdeva dharmasya hetutvasiddhi÷, evamÅÓvarasyÃpi ÓÃstrabalÃtkÃrayit­tvasiddhiriti bhÃva÷ //41// END BsRp_2,3.16.41 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.16.42þ k­taprayatnÃpek«as tu vihitaprati«iddhÃvaiyarthyÃdibhya÷ | BBs_2,3.42 | dharmÃdharmÃbhyÃmeva phalavai«amyasiddheralamÅÓvareïetyÃÓaÇkya bÅjairevÃÇkuravai«amyasiddhe÷ parjanyavaiyarthyaæ syÃt / yadi viÓe«ahetÆnÃæ sÃdhÃraïahetvapek«atvÃnna vaiyarthyaæ tarhi ÅÓvarasyÃpi sÃdhÃraïahetutvÃnna vaiyarthyamityÃha-## d­«ÂÃntaæ viv­ïoti-## atidÅrghavallÅgranthayo gucchÃ÷ pu«pastabakà vÃ, gulmÃstu hrasvavallya iti bheda÷ / kimÅÓvarasya kÃrayit­tve jÅvasya kart­tvaæ na syÃdityÃpÃdyate uta cakrakÃpattirvà / nÃdya ityÃha-## adhyÃpakÃdhÅnasya baÂormukhyÃdhyayanakart­tvadarÓanÃditi bhÃva÷ / cakrakaæ nirasyati-## anavadyaæ jÅvasya kart­tvamÅÓvarasya kÃrayit­tvaæ ceti Óe«a÷ / ÅÓvarasya sÃpek«atve vidhyÃdiÓÃstraprÃmÃïyÃnyathÃnupapattiæ pramÃïayati-## evaæ sÃpek«atve satyavaiyarthyaæ bhavati, anyathÃnapek«atve vaiyarthyaæ prapa¤cayati-#<ÅÓvara iti /># tayo÷ sthÃne sa eva niyujyeta abhi«icyeta / tayo÷ kÃryaæ sa eva kuryÃditi yÃvat / tathÃca jÅvasya nirapek«eÓvaraparatantratvÃdvidhyÃdiÓÃstramaki¤citkaramanarthakaæ syÃditi saæbandha÷ / puru«akÃra÷ prayatna÷ / ÃdiÓabdÃrthamÃha-## pÆrvoktade«o 'k­tÃbhyÃgamÃdi÷ / tasmÃt karmasÃpek«eÓvarasya kÃrayit­tvÃt 'e«a hyeva'ityÃdiÓrutervidhyÃdiÓrutyavirodha iti siddham //42// END BsRp_2,3.16.42 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.43þ aæÓo nÃnÃvyapadeÓÃd anyathà cÃpi dÃÓakitavÃditvam adhÅyata eke | BBs_2,3.43 | ## nitya÷ svaprakÃÓo 'naïurakartà jÅva'iti ÓodhitatvaæpadÃrthasyÃtra brahmaikyasÃdhanena bhedÃbhedaÓrutÅnÃæ virodhasamÃdhÃnÃtpÃdasaægati÷ / pÆrvapak«e pratyagabhinnabrahmasiddhi÷, siddhÃnte tatsiddhiriti bheda÷ / pÆrvoktopakÃryopakÃrakabhÃvÃk«iptaæ jÅveÓayo÷ saæbandhaæ vi«ayÅk­tya dvividhad­«ÂÃntadarÓanÃtsaæÓayamÃha-## prasiddhasvasvÃmitvasaæbandhasaæbhavÃdya÷ kaÓcit saæbandha ityaniyamo na yukta ityarucerÃha-## anena 'ya Ãtmani ti«Âhan'ityÃdiÓrutiprasiddhabhedakoÂirdarÓità / evaæ tattvamasÅtyÃdiÓrutisiddhà bhedakoÂirdra«ÂavyÃ, tathÃca bhedÃbhedaÓrutÅnÃæ samabalatvÃdvirodhe sati saæbandhÃniÓcayÃtsaæbandhÃpek«asya pÆrvoktopakÃryÃpakÃrakabhÃvasyÃsiddhirityÃk«epÃtsaægati÷ / lokasiddhÃnarthÃtmakabhedÃnuvÃditvena bhedaÓrutÅnÃæ durbalatvÃdaj¤ÃtaphalavadabhedaÓrutyanusÃreïa prakalpitabhedanibandhanoæ'ÓÃæÓibhÃva÷ saæbandha iti siddhÃntayati-## agne÷ sÃæÓatve 'pi ni«kaleÓvarasya kathaæ sÃæÓatvamata Ãha-## jÅva ityanu«aÇga÷ / bheda eva cetsvasvÃmibhÃvo yukto nÃæÓÃæÓibhÃva iti ÓaÇkate-## abhedasyÃpi sattvÃdaæÓÃæÓibhÃva ityÃha-## va¤casi gacchasi yadÃste yo nÃmarÆpe nirmÃya praviÓya vyavaharanvartate taæ vidvÃnam­to bhavatÅti Órutyartha÷ / ÓrutisiddhÃbhede yuktimÃha-## jÅvo brahmaiva cetanatvÃt brahmavadityartha÷ //43// END BsRp_2,3.17.43 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.44þ mantravarïÃc ca | BBs_2,3.44 | asya sahasraÓÅr«apuru«asya tÃvÃnprapa¤co mahimà vibhÆti÷ puru«astasmÃtprapa¤cÃt jyÃyÃnmahattara÷ / bhÆtÃni dehino jÅvà ityatra niyÃmakamÃha-## tÅrthÃni ÓÃstroktakarmÃïi, tebhyo 'nyatra sarvaprÃïihiæsÃmakurvanbrahmalokamÃpnotÅtyartha÷ / atra bhÆtaÓabdasya prÃïi«u prayogÃtsÆtroktamantre 'pi tatheti bhÃva÷ / bhÆtÃnÃæ pÃdatve 'pyaæÓatvaæ kuta÷, tatrÃha-## //44// END BsRp_2,3.17.44 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.45þ api ca smaryate | BBs_2,3.45 | jÅvasya puru«asÆktamantroktabhagavadaæÓatve bhagavadgÅtÃmudÃharati sÆtrakÃra÷-## atyantabhinneÓitrÅÓitavyabhÃvaprasiddhe÷ ÅÓitavyajÅvasya kathamÅÓvarÃæÓatvamityÃÓaÇkya kalpitabhedenÃpÅÓitavyatvopapatte÷, ananyathÃsiddhÃbhedaÓÃstrabalÃdaæÓatvamityÃha-## aupÃdhike ÅÓvarasya niyant­tve jÅva eva tanniyantà kiæ na syÃdityata Ãha-## nitarÃæ hÅna÷ ÓarÅrÃdyupÃdhi÷, Ãj¤ÃnikopÃdhitÃratamyÃdÅÓeÓitavyavyavasthÃ, na vastuta÷ / taduktaæ sureÓvarÃcÃryai÷-'ÅÓeÓitavyasaæbandha÷ pratyagaj¤Ãnahetuja÷ / samyagj¤Ãne tamodhvastÃvÅÓvarÃïÃmapÅÓvara÷ // 'iti //45// END BsRp_2,3.17.45 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.46þ prakÃÓÃdivan naivaæ para÷ | BBs_2,3.46 | uttarasÆtramavatÃrayati-## ÅÓvara÷ svÃæÓadu÷khairdu÷khÅ, aæÓitvÃt, devadattavadityartha÷ / tata÷ kiæ, tatrÃha-## j¤ÃnÃtsarvÃæÓadu÷khasama«ÂiprÃptyapek«ayà saæsÃro varaæ tatra svadu÷khamÃtrÃnubhavÃdityartha÷ / naivaæpara iti pratij¤Ãnaæ vibhajate-## devadattad­«ÂÃnte bhrÃntikÃmakarmarÆpadu÷khasÃmagrÅmattvamupÃdhi÷, tadabhÃvÃnneÓvarasya du÷khitvaprÃpti÷ / uktaæ caitadabhede 'pi bimbapratibimbayordharmavyavastheti bhÃva÷ / du÷khasya bhrÃntik­tatvaæ prapa¤cayati-## bhrÃntau satyÃæ du÷khamityanvayamuktvà bhrÃntyabhÃve du÷khÃbhÃvadarÓanÃcca bhrÃntik­taæ du÷khamiti niÓcÅyata ityÃha-## itare«vabhimÃnaÓÆnye«vityartha÷ / jÅvasyÃpi samyagj¤Ãne du÷khÃbhÃvo d­«Âa÷ kimu vÃcyaæ nityasarvaj¤eÓvarasyetyÃha-## evamaæÓitve heto÷ sopÃdhikatvamuktvà yoæ'ÓÅ sa vastuta÷ svÃæÓadharmavÃnitÅ vyÃptiæ sthalatraye vyabhicÃrayati-## vastuta÷ svÃæÓadu÷khitvasÃdhyasya devadattad­«ÂÃnte vaikalyamapyÃha-## kalpitadu÷khitvasÃdhyaæ tu bhrÃntyÃdyabhÃvÃdÅÓvare nÃstÅtyuktam / ki¤ca jÅvasyeÓvarasya và vastuto du÷khitvÃnumÃnaæ na yuktamÃgamabÃdhÃdityÃha-## du÷khitve tadbhÃvopadeÓo na syÃdityartha÷ //46// END BsRp_2,3.17.46 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.47þ smaranti ca | BBs_2,3.47 | sm­tyÃpyanumÃnaæ bÃdhyamityÃha-## sÆtraæ vyÃca«Âe-## tatra jÅvaparayormadhye karmÃtmà karmÃÓrayo jÅva÷ / daÓendriyÃïi pa¤ca prÃïÃ÷ mano buddhiÓceti saptadaÓasaækhyÃko rÃÓirliÇgam / sÆtre caÓabda÷ / ÓrutisamuccayÃrtha ityÃha-## yathÃditya÷ prÃkÃÓyado«airna lipyate tathetyartha÷ / yato bÃhyo 'saÇgastasmÃnna lipyate evamaæÓitvak­tamÅÓvare do«aæ nirasyÃæÓa ityuktaæ jÅvasyÃæÓatvaæ dehÃdyupÃdhikamiti sphuÂayitumatyantasvarÆpaikyamÃdÃyÃk«ipati-## kathaæ tarhi ityanvaya÷ / tadbhedÃdaæÓabhedÃt / niravayavabrahmaïo mukhyÃæÓo na saæbhavatÅti vadatà siddhÃntinà bhedo nÃstÅtyuktaæ bhavati, bhedÃbhÃve cÃæÓÃæÓitvÃbhÃvÃdanuj¤ÃdibhedavyavahÃrÃnupapattirityÃk«epÃbhiprÃya÷ / na vayaæ bhedasyÃsattvaæ naraÓ­ÇgavadbrÆma÷, kintu mithyÃtvaæ vadÃma÷ / tathà ca dehÃdyupÃdhibhedenÃæÓajÅvÃnÃmÃbrahmabodhÃtkalpitabhedÃdbhedavyavahÃropapatti riti sÆtreïa samÃdhatte-## //47// END BsRp_2,3.17.47 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.48þ anuj¤ÃparihÃrau dehasambandhÃj jyotirÃdivat | BBs_2,3.48 | nanu bhrÃnte÷ kutaÓcinniv­ttau vyavahÃraviccheda÷ syÃdityata Ãha-## pratatà saætatÃ, viÓe«o bheda÷ / aniyojyatvÃdbrahmavida÷ ÓÃstrÃnarthakyami«ÂamityÃha-## niyogavi«ayadvaitÃbhÃvÃdÃtmanyasÃdhye niyogÃnupapatterna brahmavinniyojya ityartha÷ / nanvÃmu«mikaphalahetuke karmaïi dehabhinnÃtmavivekina evÃdhikÃro vÃcya÷ / tathÃca brahmavinniyojya÷, vivekitvÃt, karmÃdhikÃrivaditi ÓaÇkate-#<ÓarÅravyatireketi /># parok«avivekasyÃparok«abhramÃvirodhitvÃtkarmi ïo dehÃbhedabhramo 'sti, tathÃca bhrama upÃdhiriti pariharati-## yathà vyoma dehÃdbhinnaæ tadvadahamityapaÓyata÷ bhrÃntasyetyartha÷ / brahmavinna niyojya÷, abhrÃntatvÃt, su«uptavadityÃha-## dehÃdi«vasaæhatatvadarÓina÷ saæhatatvadarÓanaÓÆnyasya bhedabhrÃntirahitasya su«uptasyeti yÃvat / aj¤asyÃpi bhrÃntyabhÃvakÃle niyojyatvaæ na d­«Âaæ kimu vÃcyamÃtmavida ityartha÷ / aniyojyatve bÃdhakamÃÓaÇkya pariharati-## vi«ayavairÃgyasya j¤ÃnÃrthamabhyastasya j¤ÃnÃnantaramanuv­ttyà vi«aye«u pravartakarÃganiv­tternÃtiprasaÇga ityartha÷ / taduktaæ bhagavatà 'raso 'pyasya paraæ d­«Âvà nivartate'iti / evamanuj¤ÃdiprasaÇgenÃniyojyaæ, vidu«a uktvà prak­timupasaæharati-## ekasyÃpyupÃdhibhedÃdanuj¤ÃparihÃrayord­«ÂÃntamÃha-## kravyaæ mÃæsamattÅti kravyÃdaÓuci÷ ÓmaÓÃnÃgnirityartha÷ //48// END BsRp_2,3.17.48 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.49þ asantateÓ cÃvyatikara÷ | BBs_2,3.49 | ÓaÇkottaratvena sÆtraæ vyÃca«Âe-## yadyapi sthÆladehasaæbandhÃdupÃdÃnaparityÃgau syÃtÃæ tathÃpyanyak­takarmaphalamitareïÃpi bhujyeteti karmaphalavyatikara÷ sÃækaryaæ syÃddehaviÓi«Âasya svargÃdibhogÃyogenÃviÓi«ÂÃtmana ekasyaiva bhokt­tvÃt / tasmÃtsvargÅ narakÅ ceti vyavasthÃsiddhaye ÃtmasvarÆpabhedo vÃcya iti ÓaÇkÃrtha÷ / bhavettadà sÃækaryaæ yadyanupahitÃtmana eva bhokt­tvaæ syÃt / na tvetadasti / 'tadguïasÃratvÃt'ityatra mok«asyÃpi, buddhyupahitasyaiva kart­tvÃdisthÃpanÃt, tathÃca buddhe÷ paradehÃsaæbandhÃttadupahitajÅvasya nÃsti paradehasaæbandha iti buddhibhedena bhokt­bhedÃnna karmÃdisÃækaryamiti samÃdhÃnÃrtha÷ //49// END BsRp_2,3.17.49 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.50þ ÃbhÃsa eva ca | BBs_2,3.50 | aæÓetyÃdyasÆtre jÅvasyÃæÓatvaæ ghaÂÃkÃÓasyevopÃdhyavacchetabuddhyoktaæ, saæprati evakÃreïÃvacchedapak«Ãruciæ sÆcayan 'rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆva'ityÃdiÓrutisiddhaæpratibimbapak«amupanyasyati bhagavÃn sÆtrakÃra÷-#<ÃbhÃsa eva ceti /># paramÃtmaivÃnupahito jÅvo na bhavati, upÃdhyanubhavÃt / nÃpi tato bhinna÷, 'sa e«a iha pravi«Âa÷'ityÃdyabhedaÓrutism­tivirodhÃt / tasmÃdavidyÃtatkÃryabuddhyÃdipratibimba eva jÅva ityartha÷ / asmin pak«e buddhipratibimbabhedÃtsvargÅ nÃrakÅtyÃdivyavasthà jÅvatvasyÃvidyakatvÃdvidyayà mok«aÓcetyupapadyata ityÃha-## yastvayaæ bhÃskarasya pralÃpa÷ pratibimbasya nopÃdhisaæs­«Âatayà kalpitatvaæ kintu svarÆpeïaiva, ata÷ kalpitapratibimbasya muktau sthityayogÃnna jÅvatvamiti sa siddhÃntarahasyÃj¤Ãnak­ta ityupek«aïÅya÷ / yadi darpaïe mukhaæ Óuktau rajatavatkalpitaæ syÃttadà nedaæ rajatamiti svarÆpabÃdhavannedaæ mukhamiti bÃdha÷ syÃt / ato nÃsti darpaïe mukhamiti saæsargamÃtrabÃdhÃnmadÅyaæ mukhamevedamityabÃdhitamukhÃbhedÃnubhavÃtsaæs­«Âatvenaiva kalpitatvaæ praveÓavÃkyaiÓcÃvik­tabrahmaïa eva pratibimbabhÃvÃkhyapraveÓokterna svarÆpakalpanÃ, parÃkrÃntaæ cÃtra darpaïaÂÅkÃyÃmÃcÃryairityuparamyate / evaæ svamate svarÆpaikye 'pyupahitajÅvabhedÃdasÃækaryamuktaæ, saæprati sÆtre cakÃrasÆcitaæ pare«Ãæ, sÃækaryaæ vaktumupakramate-## buddhisukhadu÷khecchÃdve«aprayatnadharmÃdhamrabhÃvanà navÃtmaviÓe«aguïÃ÷, saænidhÃnÃdÅtyÃdipadÃdaudÃsÅnyamuktam / sÃækhya÷ svÃbhiprÃyaæ ÓaÇkate-## sarve«Ãæ puæsÃæ prak­tisÃænidhyÃdyaviÓe«e 'pi prak­tireva pratipuru«aæ niyamena bhogÃpavargÃrthaæ pravartate, tathà coddeÓyapuru«Ãrthaniyatà pradhÃnaprav­ttiriti bhogÃdivyavasthÃ, anyathà niyataprav­ttyanaÇgÅkÃre svamÃhÃtmyakhyÃpanÃrthà pradhÃnasya prav­ttirityuddeÓyavighÃta÷ syÃdityartha÷ / ja¬apradhÃnasyoddeÓyavivekÃbhÃvÃtpuru«ÃrthasyÃpyanÃgatasyÃcetanasyÃniyÃmakatvÃnna vyavasthÃ, mÃnayuktiÓÆnyatvÃdityÃha-## yo hi niyÃmakabhÃvenoddeÓyavighÃtamÃpÃdayati taæ prati tasyaivÃpÃdanami«Âamiti bhÃva÷ / tÃrkikamate 'pi bhogÃdisÃækaryamityÃha-## heturmana÷saæyoga÷, phalaæ sukhÃdi, yadÃtmÃd­«Âak­to yo mana÷saæyoga÷ sa tadÃtmana eva sukhÃdiheturiti vyavasthÃæ ÓaÇkate-## sÆtreïa pariharati-## //50// END BsRp_2,3.17.50 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.51þ ad­«ÂÃniyamÃt | BBs_2,3.51 | ##mana÷saæyogavadad­«ÂasyÃpi sarvÃtmasÃdharaïatvÃnna vyavasthetyartha÷ / rÃgÃdiniyamÃttajjÃd­«Âaniyama ityÃÓaÇkyottaratvena sÆtraæ g­hïÃti-## //51// END BsRp_2,3.17.51 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.52þ abhisandhyÃdi«v api caivam | BBs_2,3.52 | aniyama uktado«a÷ / ÃtmÃntarapradeÓasya paradehe antarbhÃvÃdvyavastheti ÓaÇkÃrtha÷ //52// END BsRp_2,3.17.52 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,3.17.53þ pradeÓÃd iti cen nÃntarbhÃvÃt | BBs_2,3.53 | kiæ manasà saæyuktÃtmaivÃtmana÷ pradeÓa÷ / uta kalpita÷ / Ãdye sarvÃtmanÃæ sarvadehe«u antarbhÃvÃdavyavasthà / dvitÅyaæ dÆ«ayati-## sarvÃtmasÃænidhye sati kasyacideva pradeÓa÷ kalpayitumaÓakya÷ / niyÃmakabhÃvÃdityartha÷ / pradeÓakalpanÃmaÇgÅk­tyÃpyÃha-## kÃryamabhisaædhyÃdikaæ yasyÃtmano yaccharÅraæ tatra tasyaiva bhoga iti vyavasthÃmÃÓaÇkyÃha-#<ÓarÅramapÅti /># pradeÓapak«e do«ÃntaramÃha-## yasminnÃtmapradeÓe 'd­«Âotpatti÷ sa kiæ cala÷ sthito và / nÃdya÷, acaleæ'ÓinyaæÓasya calanavibhÃgayorasaæbhavÃdaïvÃtmavÃdÃpÃtÃcca / dvitÅye tasminneva pradeÓe parasyÃpi bhogadarÓanÃdad­«ÂamastÅtyekenÃpi ÓarÅreïa dvayorÃtmanorbhogaprasaÇga÷ / yadyÃtmabhedÃtpradeÓayorbhedastadÃpi tayorekadehÃntarbhÃvÃdbhogasÃækaryaæ tadavasthaæ sÃvayavÃtmavÃdaprapaÇgaÓca / ki¤ca yattu yatrÃtmana÷ pradeÓe ÓarÅrÃdisaæyogÃdad­«Âamutpannaæ tattatraivÃcalapradeÓe sthitamiti svargÃdiÓarÅrÃvacchinnÃtmanyad­«ÂÃbhÃvÃdbhogo na syÃdata÷ pradeÓabhedo na vyavasthÃpaka÷ / yattvatrotpannamad­«Âaæ svÃÓraye yatra kvacidbhogaheturiti svargÃdibhogasiddhiriti / tanna / bhogaÓarÅraddÆrasthÃd­«Âe mÃnÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / yadapi kecidÃhu÷-manasa ekatve 'pyÃtmanÃæ bhedena saæyogavyaktÅnÃæ bhedÃtkayÃcitsaæyogavyaktyà kasmiæÓcedevÃtmanyad­«ÂÃdikamityasÃækaryamiti / tanna / saæyogavyaktÅnÃæ vaijÃtyÃbhÃvena sarvÃsÃmevaikadehÃnta÷sthasarvÃtmasvad­«ÂahetutvÃpatte÷ / tathÃca sarvÃtmanÃmekasmin dehe bhokt­tvaæ durvÃram / ki¤ca bahÆnÃæ vibhutvamaÇgÅk­tya sÃækaryamuktaæ, saæprati kart­ïÃæ vibhutvamasiddhamahamihaivÃsmi ityalpatvÃnubhavÃnmÃnÃbhÃvÃccetyÃha-## ki¤ca bahÆnÃæ vibhutve samÃnadeÓatvaæ vÃcyaæ, taccÃyuktamad­«ÂatvÃdityÃha-## nanu rÆparasÃdÅnÃmekaghaÂasthatvaæ d­«Âamiti cet, nÃyamasmatsaæmato d­«ÂÃnta÷ / rÆpasya tejomÃtratvÃdrasasya jalamÃtratvÃdgandhasya p­thivÅmÃtratvÃdityevaæ tattadguïasya svasvadharmyaæÓenÃbhedÃttejaÃdidharmyatiriktaghaÂÃbhÃvÃt / ki¤cÃtmanÃæ bahutvamapyasiddhaæ, ÃtmatvarÆpalak«aïasyÃbhedÃt, tathÃca devadattÃtmà yaj¤adattÃtmano na bhinna÷ ÃtmatvÃt, yaj¤adattÃtmavat / atra vaiÓe«ika÷ ÓaÇkate-antyaviÓe«eti / nityadravyamÃtrav­ttayo viÓe«Ãste ca svayaæ svÃÓrayavyÃvartakà eva na sve«Ãæ vyÃvartakamapek«anta ityantyà ucyante / tathÃca viÓe«arÆpalak«aïabhedÃdbhavatyÃtmabheda ityartha÷ / na tÃvadÃtmanyanÃtmana÷ sakÃÓÃdbhedaj¤ÃnÃrthà viÓe«akalpanÃ, ÃtmatvÃdevÃnÃtmabhedasiddhe÷ / nÃpyÃtmanÃæ mitho bhedaj¤ÃnÃrthaæ tatkalpanÃ, ÃtmabhedasyÃdyÃpyasiddhe÷ / naca viÓe«abhedakalpanÃdevÃtmabhedakalpanà yuktÃ, Ãtmabhedaj¤aptÃvÃtmasu viÓe«abhedasiddhistatsiddhau tajj¤aptirityanyonyÃÓrayÃditi parihÃrÃrtha÷ / yattu bahÆnÃæ vibhutve ÃkÃÓadikkÃlà d­«ÂÃnta iti so 'pyasaæmata ityÃha-#<ÃkÃÓÃdÅnÃmiti /># vibhutvasyaikav­ttitve lÃghavÃnna vibhubheda÷ / yathaikasminnÃkÃÓe bherÅvÅïÃdibhedena tÃramandrÃdiÓabdavyavasthà evamekasminnapyÃtmani buddhyupÃdhibhedena sukhÃdivyavasthopapatterÃtmabhede 'pi vyavasthÃnupapatteruktatvÃnmudhà bhedakalpanetyupasaæharati-## evaæ bhÆtabhokt­ÓrutÅnÃæ virodhÃbhÃvÃdbrahmaïyadvaye samanvaya iti siddham //53// END BsRp_2,3.17.53 iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ //3// ##// ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ## ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.1.1þ tathà prÃïÃ÷ | BBs_2,4.1 | pÆrvÃdhikaraïe kartu÷ svarÆpaæ vicÃrya tadupakaraïÃnÃmindriyÃïÃmutpatti sÃdhayati-## bhÆtabhokt­vicÃrÃnantaraæ bhautikaprÃïavicÃra iti hetuhetumadbhÃvaæ pÃdayo÷ saægatimÃha-## tameva viprati«edhamÃha-## yadyapi prÃïÃnÃmanutpattau ekavij¤Ãnapratij¤ÃnupapatterviyadadhikaraïanyÃyÃtte«Ãmutpatti÷ sidhyati tathÃpi pralaye prÃïasadbhÃvaÓrutergatikathanÃrthametadadhikaraïamityapaunaruktyam / atra prÃïà vi«ayÃ÷ / te kimutpadyante na veti ÓrutÅnÃæ vipratipattyà saæÓaye tÃsÃæ samabalatvÃdanirïaya ityaprÃmÃïyamiti pÆrvapak«aphalaæ, tatra gauïavÃdÅ samÃdhÃnamÃha-## prÃïÃnÃæ pralaye sadbhÃvaÓruterniravakÃÓatvena balÅyastvÃdutpattiÓrutirjÅvotpattiÓrutivadgauïÅtyavirodha ityartha÷ / apramÃïapak«avadgauïapak«o 'pi mukhyasiddhÃntina÷ pÆrvapak«a eveti j¤ÃpanÃrthamathavetyuktam / mukhyasiddhÃntyÃha-## tathÃÓabdamÃk«ipati-## Ãnulomyamäjasyamityartha÷ / sÃmyaæ sphuÂayati-## dÆ«aïavatprÃïà ityananvitam / yadyapyad­«ÂavatprÃïà apyaniyatà iti sÆtramanveti tathÃpi punaruktam / jÅvavatprÃïà notpadyanta iti sÆtrÃrthaÓcedapasiddhÃnta ityÃk«epÃrtha÷ / samÃdhatte-## d­«ÂÃnto dÃr«ÂÃntikasaænihito vÃcya ityaÇgÅk­tyaikavÃkyasthatvena sÃænidhyamuktam / saæprati nÃyaæ niyama÷ / jaimininà bhagavatà vyavahitad­«ÂÃntasyÃÓritatvÃdityÃha-## asti t­tÅyÃdhyÃye 'Óvapratigrahe«Âyadhikaraïaæ, tasyedaæ vi«ayavÃkyaæ, 'yÃvato 'ÓvÃnpratig­hïÅyÃttÃvato vÃruïÃæÓcatu«kapÃlÃnnirvapet'ityetaduttarÃdhikaraïe kimiyaæ vÃruïÅ«ÂirdÃturuta pratigrahÅturiti viÓaye 'pratig­hïÅyÃt'iti Órute÷ pratigrahÅturityÃÓaÇkya 'prajÃpatirvaruïÃyÃÓvamanayat'ityupakrame dÃt­kÅrtanÃlliÇgÃdaÓvadÃtureveti sthÃsyati, ata÷ pratig­hïÅyÃdityasya padasyÃÓvÃn ya÷ pratigrÃhayedityartha÷ dadyÃditi yÃvat / 'yo 'ÓvadÃtà sa vÃruïÅmi«Âiæ kuryÃt'iti vÃkyÃrthe sthite cintÃ-aÓvadÃnanimitteyami«Âi÷ kiæ laukike 'ÓvadÃne vaidike veti / tatra 'na kesariïo dadÃti', iti ni«iddhalaukikÃÓvadÃne do«asaæbhavÃttannirÃsÃrtheyami«Âiriti do«Ãttvi«Âirlaukike syÃditi sÆtreïa prÃpte siddhÃnta÷-'atra hi varuïo và etaæ g­hïÃti yo 'Óvaæ pratig­hïÃti'iti dÃturde«aæ saækÅrtye«Âirvihità / varuïaÓabdo jalodarÃkhyaroge rƬha÷ / naca laukike 'ÓvadÃne 'yaæ rogo bhavati iti prasiddham / nacÃnenaiva vÃkyena prasiddhi÷ / dÃne do«astannirÃsÃrthà ce«Âiritivadator'thabhede vÃkyabhedÃt / naca v­ïotÅti vyutpattyà varuïaÓabdo ni«edhÃtikramak­tado«ÃnuvÃdaka iti yuktaæ, rƬhityÃgÃpÃtÃt / tattyÃge ca vaidike 'pi dÃne 'ÓvatyÃgajanyadu÷khaæ prÃptamuktavyutpattyà Óaknotyanuvadituæ, tasmÃtprÃptÃnuvÃdyarthavÃdo 'yamiti yaj¤asaæbandhinyaÓvadÃne iyami«Âirityevaæ vicÃryoktam-## somapÃne kriyamÃïe vyÃpadvamanaæ yadi syÃttadà 'etaæ saumendraæ ÓyÃmÃkaæ caruæ nirvapet'iti ÓrÆyate / tatrÃÓvapratigrahe«ÂyadhikaraïapÆrvapak«anyÃyo bahusÆtravyavahitastadvaditi parÃm­Óyate, tadvallaukike dhÃtusÃmyÃrthaæ pÅtasomasya vamane 'yaæ caru÷ syÃdvamananimittendriyaÓo«Ãkhyado«asya d­«Âasya 'indriyeïa vÅryeïa vy­dhyate ya÷ somaæ vamati'ityanuvÃdÃditi pÆrvapak«asÆtrÃrtha÷ / vaidike tu somapÃne Óe«apratipatterjÃtatvÃdvamane 'pina do«a iti siddhÃnta÷ / loke vamanak­tendriyaÓo«asya dhÃtusÃmyakaratvena guïatvÃnna do«atà / vede tu 'mà me vÃÇnÃbhimatigÃ÷'iti sÃmyagjaraïÃrthamantraliÇgÃdvamane karmavaiguïyÃttasya do«atà / tasmÃdvaidikasomavamane saumendraÓcaruriti sthitamityevamÃdi«u sÆtre«vityartha÷ //1// END BsRp_2,4.1.1 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.1.2þ gauïyasaæbhavÃt | BBs_2,4.2 | nanu pratij¤Ãpi gauïÅ kaæ na syÃdityata Ãha-## upakramopasaæhÃrÃbhyÃæ pratipipÃdayi«itÃdvitÅyatvapratij¤Ãnurodhena prÃïotpattirmukhyaiveti bhÃva÷ / muï¬akavacchrutyantare 'pi pratij¤ÃdarÓanÃtsà mukhyetyÃha-## e«Ã pratij¤Ã prÃïotpattimukhyatve hetutvena dra«Âavyetyartha÷ / idÃnÅæ pralaye prÃïasatvaÓrutergatiæ praÓnapÆrvakamÃha-## nedaæ vÃkyaæ mahÃpralaye paramakÃraïasya brahmaïa÷ prÃïavattvaparaæ kintvavÃntarapralaye hiraïyagarbhÃkhyÃvÃntaraprak­tirÆpaprÃïasadbhÃvaparamityartha÷ / nanu hiraïyagarbharÆpavikÃrasya sattve kathaæ tadà vikÃrÃsattvakathanaæ, tatrÃha-## svasya kÃryabrahmaïo yatkÃryaæ sthÆlaæ tasyotpattirityartha÷ / nanu yathÃÓruti mahÃpralaye prÃïasadbhÃvarÆpaæ liÇgaæ prÃïÃnutpattisÃdhakaæ kimityavÃntarapralayaparatayà nÅyata iti cet 'etasmÃjjÃyate prÃïa÷'ityÃdi prabalajanmaÓrutibalÃditi vadÃma÷ / nanu vikÃrasya brahmaïa÷ kathaæ prak­titvamityata Ãha-## 'hiraïyagarbhe÷ samavartatÃgre'ityÃdiÓrutau 'Ãdikartà sa bhÆtÃnÃæ'ityÃdi sm­tau ca vikÃrÃtmanÃmapi mÆlakÃraïÃvasthÃrÆpÃïÃæ brahmavirìÃdÅnÃæ prak­tivikÃrabhÃvena prasiddhirasti / pÆrvÃpek«ayà / vikÃrasyÃpyuttarÃpek«ayà prak­titvamityartha÷ / kecidviyadadhikaraïÃnurodhenedaæ sÆtraæ vyÃcak«ate tÃndÆ«ayati-## //2// END BsRp_2,4.1.2 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.1.3þ tatprÃkÓruteÓ ca | BBs_2,4.3 | tasya jÃyata iti padasyÃkÃÓÃdi«u mukhyasya pÃÂhÃpek«ayà prÃcÅne«u prÃïe«u Órutermukhyaæ janmeti sÆtrayojanÃ-## tenÃkÃÓÃdijanmanà sÃmÃnyamekaÓabdoktatvaæ tasmÃdityartha÷ / ekasminvÃkye ekasya Óabdasya kvacinmukhyatvaæ kvacidgauïatvamiti vairÆpyaæ na yuktamiti nyÃyamanyatrÃpyatidiÓati-## //3// END BsRp_2,4.1.3 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.1.4þ tatpÆrvakatvÃd vÃca÷ | BBs_2,4.4 | yaccoktaæ chÃndogye 'pi prÃïÃnÃmutpattirna ÓrÆyata iti, tatrÃha-## atra sÆtre vÃkpadaæ prÃïamanasorupalak«aïam / vÃkprÃïamanasÃæ tejobatrapÆrvakatvokteraÓravaïamasiddhamiti yojanà / tairvÃgÃdibhiÓcak«urÃdÅnÃæ sÃmÃnyaæ karaïatvaæ tatsÃmÃnyÃdityartha÷ / atra maya¬vikÃre mukhya iti pak«e vartata eva prÃïÃnÃæ brahmakÃryatvaæ tejobannÃnÃæ brahmavikÃratvÃt / yadi prÃïasya vÃyorjalavikÃratvÃyogÃttadadhÅnasthitikatvamÃtreïa bhaktastathÃpi prÃïÃnÃæ vikÃratve bhÆtÃdhÅnasthitikatvaæ liÇgaæ mayaÂoktamiti siddhaæ brahmakÃryatvaæ 'sa prÃïamas­jata'ityÃdiÓrutyantare spa«Âaæ brahmakÃryatvokteÓca / tasmÃtprÃïÃnÃmutpattiÓrutÅnÃæ sadbhÃvaÓrutyavirodhÃtkÃraïe brahmaïi samanvaya iti siddham / liÇgaÓarÅravicÃrÃtmakÃdhikaraïÃnÃæ liÇgÃttvaæpadÃrthabhedadhÅ÷ phalamiti dra«Âavyam //4// END BsRp_2,4.1.4 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.2.5þ sapta gater viÓe«itatvÃc ca | BBs_2,4.5 | evaæ janmalabdhasattÃkÃnÃæ prÃïÃnÃmupajÅvyopajÅvakatvasaægatyà sÃækhyÃæ nirïetuæ ÓrutÅnÃæ virodhÃtsaæÓaye pÆrvapak«ayati-## viÓaya÷ saæÓaya÷ / indriyÃïyatra vi«aya÷ / pa¤ca dhÅndriyÃïi vÃÇmanaÓceti sapta prÃïà eta eva hastena sahëÂau / grahatvaæ bandhakatvaæ / g­hïanti badhnantÅti grahà indriyÃïi te«Ãæ bandhakatvaæ vi«ayÃdhÅnamityatigrahÃ÷ grahÃnatikrÃntà vi«ayà ityartha÷ / dve Órotre dve cak«u«i dve ghrÃïe vÃkceti sapta ÓÅr«ïi bhavÃ÷ prÃïà dvÃvaväcau pÃyÆpasthau ceti nava, j¤ÃnakarmendriyÃïi daÓeme puru«e dehe prÃïÃ÷ Ãtmà mana ekÃdaÓa prÃïà iti siddhÃntakoÂiruktà / eta eva h­dayÃkhyayà buddhyà sahadvÃdaÓa / ahaÇkÃreïa saha trayodaÓa / Órutita÷ saptatvÃvagaterye ÓÅr«aïyÃ÷ sapta te prÃïà iti ÓÅr«aïyoddeÓena prÃïatvaviÓe«aïÃdvà ÓÅr«aïyÃnÃæ prÃïatvaÓabditÃ, indriyatvaparisaækhyayà saptaiva prÃïà iti sÆtrayojanà / saptatvaæ vÅpsÃviruddhamiti ÓaÇkate-## guhÃyÃæ h­daye Óerata iti guhÃÓayÃ÷ / svasthÃne«u nihità nik«iptà ityartha÷ / cittena caturdaÓatvaæ mantavyam / pÆrvapak«Å pariharati-## //5// END BsRp_2,4.2.5 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.2.6þ hastÃdayas tu sthite 'to naivam | BBs_2,4.6 | siddhÃntinÃpyekÃdaÓasu manov­ttibhedÃnniÓcayÃtmikà buddhi÷, garvÃtmako 'haÇkÃra÷, smaraïÃtmakaæ cittamiti dvÃdaÓÃdisaækhyÃntarbhÃvanÅyà / tato varaæ prÃthamikasaptatve 'ntarbhÃva÷ lÃghavÃditi prÃpte siddhÃntayati-## ÃdÃnena karmaïà g­hÅta saæbaddha÷ / saæbandhamevÃha-## ato 'dhikasaækhyÃyà nyÆnÃyÃmantarbhÃvÃyogÃtsaptaiva prÃïÃ÷ syurlÃghavÃnurodhÃdityevaæ na mantavyamityanvaya÷ / tarhi katÅndriyÃïÅtyÃkÃÇk«ayÃmÃha-## 'ÓrutÅnÃæ mitho virodhe sati mÃnÃntarÃnug­hÅtà ÓrutirbalÅyasÅ'iti nyÃyena kÃryaliÇgÃnumÃnÃnug­hÅtaikÃdaÓaprÃïaÓrutyanusÃreïÃnyÃ÷ Órutayo neyà ityabhisaædhÃyÃha-## ekÃdaÓakÃryaliÇgÃnyÃha-#<Óabdeti /># traya÷ kÃlÃstraikÃlyaæ tadvi«ayà v­ttiryasya tatraikÃlyav­tti / indriyÃntarÃïÃæ vartamÃnamÃtragrÃhitvÃdatÅtÃdij¤ÃnÃya mano 'ÇgÅkÃryamityartha÷ / viÓe«itatvÃdityuktaæ nirasyati-## ÃdÃnÃdÅnÃæ ÓrotrÃdibhyo 'tyantavaijÃtyÃdityartha / te«Ãæ tadv­ttitve badhirÃdÅnÃmÃdÃnÃdi na syÃditi bhÃva÷ / kathaæ tarhi chidre prÃïaÓabda ityÃÓaÇkya lak«aïayetyÃha-## 'sapta prÃïÃ÷ prabhavanti'ityupÃsanÃrtham / 'a«Âau grahÃ'iti ÓrutistÆpalak«aïÃrthà / pÃyÆpasthapÃdÃnÃmapi bandhakatvÃviÓe«Ãditi vivektavyam / nanvidaæ sÆtravyÃkhyÃnamasaægataæ pa¤cadhÅndriyÃvÃÇmanasÃæ saptatvÃvagati÷ ÓÅr«aïyÃnÃæ caturïÃæ viÓe«itatvamiti hetorvaiyadhikaraïyÃduktaparisaækhyÃdo«ÃccetyarucerÃha-## indriyÃïi katÅti saædehe pÆrvapak«asÆtraæ yojayati-## taæ jÅvÃtmÃnaæ ye prÃïÃ÷ saha gacchanti te«Ãmeva bhogahetutvÃdindriyatvamityartha÷ / vipannÃvasthÃyÃmeva cÃk«upaÓcak«u«i sthito 'nugrÃhakasÆryÃæÓarÆpa÷ puru«a÷ parÃÇ paryÃvartate bahirdeÓÃtsvÃæÓinaæ surye pratigacchati / atha tadÃnÅmayaæ mumÆr«urarÆpaj¤o bhavati / devÃæÓe devaæ pravi«Âe liÇgÃæÓaÓcak«urh­daye manasaikÅbhavati tadÃyaæ na paÓyatÅti pÃrÓvasthà Ãhurityartha÷ / ÃdipadÃt 'na jighrati na vadati na ramayate na Ó­ïoti na manute na sp­Óati na vijÃnÃti'iti g­hyate / saptÃnÃmeva jÅvena saha gatirityasiddhaæ, grahatvaÓrutyà hastÃdÅnÃmapi gatipratÅteriti siddhÃntayati-## hastÃdibandhasya prÃÇmok«Ãtsahagatau sm­timÃha-## prÃïÃdipa¤cakaæ bhÆtasÆk«mapa¤cakaæ j¤Ãnendriyapa¤cakaæ karmendriyapa¤cakamanta÷karaïacatu«Âayamavidyà kÃma÷ karma ceti purya«ÂakamÃtmano j¤ÃpakatvÃlliÇgaæ sati saæbhave sarvaÓrutisaækoco na yukta ityÃha-## tasmÃtsaækhyÃÓrutÅnÃmavirodhÃdekÃdaÓendriyakÃraïe brahmaïi samanvaya iti siddham //6// END BsRp_2,4.2.6 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.3.7þ aïavaÓ ca | BBs_2,4.7 | ## 'prÃïÃ÷ sarve 'nantÃ÷'iti ÓruterindriyÃïÃæ vibhutvÃtte«ÃmutkrÃntirasiddhà kintu tattaddehe te«ÃmabhivyaktirÆpÃ÷ prÃdeÓikyo v­ttaya÷ santi na tÃsÃmutkrÃntyÃdiriti sÃækhyÃnÃmÃk«epa÷, tatsaægatyà prÃïÃ÷ kiæparimÃïà iti saædehe siddhÃntayati-## utpattisaækhyÃnirïayÃnantaraæ parimÃïaæ nirÆpyata ityartha÷ / anudbhÆtarÆpasparÓatvaæ sÆk«matvam / paricchedo 'lpatvam / buddhyÃdÅnÃæ vibhutve tadupÃdhikamÃtmano 'ïutvÃdikaæ na siddhyedityuktanyÃyavirodhamÃha-## uktÃk«epamanÆdya nirasyati-## ÃnantyaÓruterupÃsanÃrthatvÃnnotkrÃntyÃdiÓrutÅnÃæ tayà virodha iti siddham //7// END BsRp_2,4.3.7 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.4.8þ Óre«ÂhaÓ ca | BBs_2,4.8 | #<Óre«ÂhaÓca /># atideÓatvÃnna saægatyÃdyapek«Ã / 'tathà prÃïÃ÷'ityuktanyÃyo 'trÃtidiÓyate / nanu prÃïo jÃyate na veti saæÓayÃbhÃvÃdatideÓo na yukta ityÃk«ipati-## niÓcitamahÃpralaye prÃïasadbhÃvaÓrutyÃdhikÃæ ÓaÇkÃmÃha-## 'nÃsadÃsÅt'ityÃrabhyÃdhÅta ityartha÷ / tarhi tadà pralayakÃle m­tyurmÃrako m­tyumatkÃryaæ và nÃsÅt, am­taæ ca devabhogyaæ nÃsÅt, rÃtryÃ÷ praketaÓcihnarÆpaÓcandra÷ ahna÷ praketa÷ sÆryaÓca nÃstÃæ, svadhayà sahetyanvaya÷ / pit­bhyo deyamannaæ svadhà / yadvà svena dh­tà mÃyà svadhà tayà saha tadekaæ brahmÃnÅdÃsÅditi paramÃrtha÷ / atrÃnÅditi tacce«ÂÃæ k­tavaditi pÆrvapak«Ãrtha÷ / tasmÃdbrahmaïa÷ para÷ paramutk­«Âamanyacca kimapi na babhÆvetyartha÷ / parihÃra÷ subodha÷ nanu Óre«ÂhaÓabdasya prÃïe prasiddhyabhÃvÃtkathaæ sÆtramiti, tatrÃha-#<Óre«Âha iti ceti /># Órutiæ vyÃca«Âe-## pÆyeta pÆyaæ bhavet / na saæbhavettadgarbho na bhavedityartha÷ / vÃgÃdijÅvanahetutvaæ prÃïasya guïa÷ / evamÃnÅcchrutyavirodhÃtprÃïotpattiÓrutÅnÃæ brahmaïi samanvaya iti siddham //8// END BsRp_2,4.4.8 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.5.9þ na vÃyukriye p­thagupadeÓÃt | BBs_2,4.9 | indriyÃïi vicÃrya tadvyÃpÃrÃtprÃïaæ p­thakkartumutpattiratidi«Âà / saæpratyutpannaprÃïasvarÆpaæ p­thakkaroti-## mukhya÷ prÃïa÷ kiæ vÃyumÃtramuta karaïÃnÃæ sÃdhÃraïavyÃpÃra ÃhosvittattvÃntaramiti vÃyuprÃïayorbhedÃbhedaÓrutÅnÃæ mithovirodhÃtsaæÓaye pÆrvapak«amÃha-## dvitÅyaæ sÃækhyapÆrvapak«amÃha-## siddhÃntatvena sÆtramÃdatte-## manorÆpabrahmaïo vÃkprÃïacak«u÷ÓrotraiÓcatu«pÃttvaæ ÓrutÃvuktaæ, tatra prÃïo vÃyunÃdhidaivikena bhÃtyabhivya¤jyate abhivyakta÷ saæstapati / kÃryak«amo bhavatÅtyartha÷ / Óruti«u tatra tatra prÃïasya vÃgÃdÅnÃæ ca mitha÷ saævÃdaliÇgena p­thagutpattiliÇgena cendriyatadabhinnavyÃpÃrebhyo 'pi bhinnatvamityÃha-## prÃïasyendriyav­ttitvaæ Órutyà nirasya yuktyÃpi nirasyati-## yà cak«u÷-sÃdhyà v­tti÷ saiva na ÓrotrÃdisÃdhyÃ, karaïÃnÃæ pratyekamekaikarÆpagrahÃdiv­ttÃvaiva hetutvÃt / naca samudÃyasya v­tti÷ saæbhavati tasyÃsattvÃdityartha÷ / prÃïÃbhÃvÃditi / ÓrotrÃdÅnÃmekaprÃïanÃkhyav­ttyanukÆlaparispande«u mÃnÃbhÃvÃt, ÓravaïÃdÅnÃmaparispandatvena vijÃtÅyÃnÃæ, parispandarÆpaprÃïanÃnanukÆlatvÃdavÃntaravyÃpÃrÃbhÃvÃnna samastakaraïav­tti÷ prÃïa ityartha÷ / ki¤ca prÃïasya v­ttitve vÃgÃdÅnÃmeva prÃdhÃnyaæ vÃcyaæ, naitadastÅtyÃha-## yathà m­do ghaÂo na vastvantaraæ nÃpi m­ïmÃtraæ tadvikÃratvÃt, tathà vÃyorvikÃra÷ prÃïa ityabhedaÓrutergatimÃha-## dehaæ prÃpta÷ pa¤cÃvastho vikÃrÃtmanà sthito vÃyureva prÃïa ityartha÷ //9// END BsRp_2,4.5.9 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.5.10þ cak«urÃdivat tu tatsahaÓi«ÂyÃdibhya÷ | BBs_2,4.10 | prÃïasya karaïav­ttitvÃbhÃve jÅvavadbhokt­tvaæ syÃditi ÓaÇkate-## prÃïo na bhoktÃ, bhogopakaraïatvÃt, cak«urÃdivaditi sÆtrÃrthamÃha-## yathà b­hadrathantarayo÷ sarvatra sahaprayujyamÃnatvena sÃmatvena và sÃmyÃtsahapÃÂhastathà karaïai÷ sahopakaraïatvena sÃmyÃtprÃïasya pÃÂha iti na hetvasiddhirityartha÷ / ki¤ca prÃïo na bhoktÃ, sÃvayavatvÃt, ja¬atvÃdbhautikatvÃcca, dehavat //10// END BsRp_2,4.5.10 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.5.11þ akaraïatvÃc ca na do«as tathà hi darÓayati | BBs_2,4.11 | nanu yadbhogopakaraïaæ tatsavi«ayaæ d­«Âaæ yathà cak«urÃdikaæ, prÃïasya tu nirvi«ayatvÃdasÃdhÃraïakÃryabhÃvÃcca nopakaraïatvamiti ÓaÇkate-## uktavyÃpte÷ ÓarÅre vyabhicÃrÃddehendriyadhÃraïotkrÃntyÃdyasÃdhÃraïakÃryasatvÃcca nirvi«ayasyÃpi prÃïasya ÓarÅravadbhogopakaraïatvamak«ataæ na tu cak«urÃdivajj¤Ãnakarmakaraïatvamasti yena savi«ayatvaæ syÃditi pariharati-## ahaæÓreyasi svasya Óre«ÂhatÃnimittam / vyÆdire vivÃdaæ cakrire-## mÆkÃdibhÃvena sthitamityartha÷ / avaraæ nÅcaæ, kulÃyaæ dehÃkhyaæ g­haæ, prÃïena rak«a¤jÅva÷ svapitÅtyartha÷-## tena prÃïena yadaÓnÃti jÅvastvena prÃïak­tÃÓaneneti yÃvat / evaæÓrute÷ prÃïasyÃsÃdhÃraïaæ kÃryamastÅtyuktam //11// END BsRp_2,4.5.11 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.5.12þ pa¤cav­ttir manovat vyapadiÓyate | BBs_2,4.12 | tatraiva hetvantarÃrthe sÆtraæ vyÃca«Âe-## v­ttiravasthà / agnimanthanÃdikaæ vÅryavatkarma / kÃmÃdiv­ttivajj¤Ãne 'pi pa¤catvaniyamo nÃstÅtyaruciæ svayamevodbhÃvya pak«Ãntaraæ g­hïÃti-## pramÃïaæ pramiti÷ viparyayo bhrama÷ / ÓaÓavi«ÃïÃdij¤Ãnaæ vikalpa÷ / tÃmasÅ v­ttirnidrà / sm­ti÷ prasiddhà / bhramandriyoravidyÃv­ttitvÃnna manov­ttitvamityarucyà svamatamÃha-## sÆtrasyÃrthÃntaramÃha-## tadevaæ prÃïavÃyorbhedÃbhedaÓrutyoravirodha iti siddham //12// END BsRp_2,4.5.12 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.6.13þ aïuÓ ca | BBs_2,4.13 | evaæ mukhyaprÃïasyotpattiæ svarÆpaæ coktvà parimÃïasaædehe 'ïutvamupadiÓati-## adhikÃÓaÇkÃmÃha-## plu«irmaÓakÃdapi sÆk«mo jantu÷ puttiketyucyate / nÃgo hastÅ / prÃïa utkrÃmatÅti ÓrutyÃlpatvaæ prÃïasya bhÃtÅ, samo 'nena sarveïeti, Órutyà vibhutvamiti virodhe ÃdhyÃtmikaprÃïasyÃlpatvamÃdhidaivikasya vibhutvamiti vi«ayabhedÃcchrutyoravirodha iti samÃdhatte-## ki¤copakrame prÃïasya plu«yÃdisamatvenÃlpatvokte÷ sama ebhistribhirlokairiti virìdehasÃmyam / samo 'neneti sÆtrÃtmatvamiti vi«ayavyavasthà susthetyÃha-## aïavaÓcetyatra sarve 'nantà iti indriyÃnantyamupÃsanÃrthamiti samÃhitam, atra tu prÃïavibhutvamÃdhidaivikamiti samÃdhÃnÃntarokterapaunaruktyam / anye tu prasaÇgÃttatra sÃækhyÃk«epo nirasta÷, atra tu Órutivirodho nirasta ityapaunaruktyamÃhu÷ //13// END BsRp_2,4.6.13 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.7.14þ jyotirÃdyadhi«ÂhÃnaæ tu tadÃmananÃt | BBs_2,4.14 | pÆrvaæ prÃïasyÃdhyÃtmikÃdhidaivikavibhÃgenÃpyaïutvavibhutvavyavasthoktà tatprasaÇgenÃdhyÃtmikÃnÃæ prÃïÃnÃmÃdhidaivikÃdhÅnatvamÃha-## 'vÃcà hi nÃmÃnyabhivadati cak«u«Ã rÆpÃïi paÓyati'iti t­tÅyÃÓrutyÃnvayavyatirekavatyà vÃgÃdÅnÃæ nirapek«asÃdhanatvoktivirodhÃt 'agnirvÃgbhÆtvÃ'ityÃdiÓrutiste«ÃmacetanÃgnyÃdyupÃdÃnakatvaparà na tu te«Ãmadhi«ÂhÃt­devatÃparà / naca svakÃrye ÓaktÃnÃmapi vÃgÃdÅnÃmacetanatvÃdadhi«ÂhÃtrapek«Ã na virudhyata iti vÃcyaæ, jÅvasyÃdhi«ÂhÃt­tvÃt / ki¤ca devatÃnÃmadhi«ÂhÃt­tve jÅvavadbhokt­tvamasmin dehe syÃt, tathà caikatrÃnekabhokt­ïÃæ virodhÃddurbalasya jÅvasya bhokt­tvaæ na syÃditi pÆrvapak«Ãrtha÷ / siddhÃntayati-## agnirvÃgbhÆtvÃdityaÓcak«urbhÆtveti ca tadbhÃvo 'trÃgryÃdidevatÃdhi«ÂheyatvarÆpa eva saæbandho na tadupÃdÃnakatvarÆpo dÆrasthÃdityamaï¬alÃdermukhasthacak«urÃdyupÃdÃnatvÃtsaæbhavÃdityÃha-## vÃyu÷ prÃïÃdhi«ÂhÃtà bhÆtvà nÃsÃpuÂe prÃviÓaditi vyÃkhyeyamityÃha-## bhÃti dÅpyate, tapati svakÃryaæ karotÅtyartha÷ / etasminnadhi«ÂhÃtradhi«ÂheyatvarÆpÃrthe liÇgÃntaramÃha-## sa prÃïo vÃcaæ prathamÃmudgÅthakarmaïi pradhÃnÃman­tÃdipÃpmarÆpaæ m­tyumatÅtyÃvahanm­tyunà muktÃæ k­tvà agnidevatÃtmatvaæ prÃpitavÃnityartha÷ / ki¤ca m­tasyÃgniæ vÃgapyeti vÃtaæ prÃïa÷ cak«urÃdityamityÃdiÓrutirapyadhi«ÂhÃtradhi«Âheyatvasaæbandhaæ dyotayatÅtyÃha-## nanu ÓakaÂÃdÅnÃæ balÅvardÃdipreritÃnÃæ prav­ttird­«ÂÃ, k«ÅrÃdÅnÃæ tvanadhi«ÂhitÃnÃmapi dadhyÃdiprav­ttird­Óyate, tathà cobhayathÃsaæbhave kathaæ niÓcaya÷, tatrÃha-## uktado«ÃntaranirÃsÃya sÆtramavatÃrayati-## //14// END BsRp_2,4.7.14 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.7.15þ prÃïavatà ÓabdÃt | BBs_2,4.15 | #<ÓÃrÅreïaiveti /># bhoktreti Óe«a÷ / saæbandho bhokt­bhogyabhÃva÷ / atha dehe prÃïapraveÓÃnantaraæ yatra golake etacchidramanupravi«Âaæ cak«urindriyaæ tatra cak«u«yabhimÃnÅ sa Ãtmà cÃk«u«a÷ tasya rÆpadarÓanÃya cak«u÷ yadyapyÃtmà karaïÃnyepak«ate tathÃpi j¤eyaj¤ÃnatadÃÓrayÃhaÇkÃrÃnyo veda sa Ãtmà cidrÆpa eva, karaïÃni tu gandhÃdiprav­ttaye 'pek«yante na caitanyÃyeti Órutyartha÷ / ki¤ca yo 'haæ rÆpamadrÃk«aæ sa evÃhaæ Ó­ïomÅti pratisaædhÃnÃdeka÷ ÓÃrÅra eva bhoktà na bahavo devà ityÃha-## //15// END BsRp_2,4.7.15 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.7.16þ tasya ca nityatvÃt | BBs_2,4.16 | kadÃciddevÃnÃmatrabhokt­tvaæ kadÃcijjÅvasyetyaniyamo 'stvityÃÓaÇkya svakarmÃrjite dehe jÅvasya bhokt­tvaniyamÃnmaivamityÃha-sÆtrakÃra÷-## utkramÃïÃdi«u jÅvasya prÃïÃvyabhicÃrÃttasyaiva prÃïasvÃmitvaæ, devatÃnÃæ tu parasvÃmikarathasÃrathivadadhi«ÂhÃt­tvamÃtramiti vyÃkhyÃntaramÃha-#<ÓÃrÅreïaiva ca nitya iti /># yathà pradÅpÃdi÷ karaïopakÃrakatayà karaïapak«asyÃntargatastathà devÃ÷ karaïopakÃriïa eva na bhoktÃra ityartha÷ / jÅvasyÃd­«ÂadvÃrà karaïÃdhi«ÂhÃt­tvÃdrathasvÃmivadbhokt­tvaæ, devÃnÃæ tu karaïopakÃrÃbhij¤Ãtayà sÃrathivadadhi«ÂhÃt­tvamiti na jÅvenÃnyathÃsiddhi÷ / devÃnÃmadhi«ÂhÃt­tvenÃsmindehe bhokt­tvÃnumÃnaæ tu 'na ha vai devÃn pÃpaæ gacchati'ityuktaÓrutibÃdhitam / tasmÃt 'cak«u«Ã hi rÆpÃïi paÓyati'iti Órute÷ sÃdhanatvamÃtrabodhitvÃdagnirvÃgbhÆtvetyÃdyadhi«ÂhÃt­devatÃpek«ÃbodhakaÓrutibhiravirodha iti siddham //16// END BsRp_2,4.7.16 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.8.17þ ta indriyÃïi tadvyapadeÓÃd anyatra Óre«ÂhÃt | BBs_2,4.17 | satsvindriye«u tadadhi«ÂhÃt­devatÃcintÃ, tÃnyeva prÃïav­ttivyatirekeïa na santÅtyÃk«epaæ pratyÃha-## prÃïÃdindriyÃïÃæ bhedÃbhedaÓrutibhyÃæ saæÓayaæ vadan pÆrvapak«ayati-## hanta idÃnÅmasyaiva mukhyaprÃïasya sarve vayaæ svarÆpaæ bhavÃmeti saækalpya te vÃgÃdayastathÃbhavannityabhedaÓrutyartha÷ / te prÃïÃdabhinnÃ÷, prÃïapadavÃcyatvÃt, prÃïavadityÃha-## te prÃïÃ÷ Óre«ÂhÃdanyatra anye iti pratij¤Ãrthatvena padatrayaæ vyÃca«Âe-## tadvyapadeÓÃdityatra taccabda÷ pratij¤ÃtÃnyatvaæ parÃm­Óati / prÃïà indriyÃïÅtyaparyÃyaÓabdÃbhyÃmanyatvokteriti hetÆpapÃdanÃrthatvena punastÃni sÆtrapadÃni yojayati-## sÆtrasya viÓvatomukhatvÃdubhayÃrthatvamalaÇkÃra eva na dÆ«aïam / etena pratij¤ÃdhyÃhÃra÷ tacchabdasyÃprak­tabhedaparÃmarÓitvaæ ceti do«advayamapÃstam / ÓabdabhedÃdvastubhedasÃdhane 'tiprasaÇgaæ ÓaÇkate-## prÃïavanmanaso 'pi indriyebhyo bheda÷ syÃdityartha÷ / aparyÃyasaæj¤ÃbhedÃtsvatantrasaæj¤ivastubheda ityutsarga÷ / sa ca 'mana÷ «a«ÂhÃnÅndriyÃïi'ityÃdism­tibÃdhÃnmanasyapodyate, prÃïe tu bÃdhakÃbhÃvÃdutsargasiddhiriti samÃdhatte-## mana indriyÃïi ceti bhedoktirgobalÅvardanyÃyena neyà / siddhÃnte manasa÷ pramopÃdÃnatvÃdÃtmavadanindriyatvami«Âaæ tato notsargabÃdha iti kecit / ki¤ca 'etasmÃjjÃyate prÃïo mana÷ sarvendriyÃïi ca'iti p­thagjanmavyapadeÓÃtsvatantravastubheda ityÃha-## ekasmin vÃkye prÃïa indriyaÓabdamaikyÃllabhate punaruktibhayÃnna labhate ceti vyÃghÃta ityartha÷ //17// END BsRp_2,4.8.17 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.8.18þ bhedaÓrute÷ | BBs_2,4.18 | evaæ bhedenÃparyÃyasaæj¤ÃbhyÃmukte÷ p­thagjanokteÓceti tadvyapadeÓÃditi heturvyÃkhyÃta÷ / bhedaÓruteriti sÆtreïa prakaraïabhedo heturukta iti na paunaruktyam / te ha devÃ÷ ÓÃstrÅyendriyamanov­ttirÆpà asurÃïÃæ pÃpav­ttirÆpÃïÃæ jayÃrthamudgÅthakarmaïi prathamaæ vyÃp­tÃæ vÃcamÆcustanna udgÃyÃsuranÃÓÃrthamiti tathÃstvityaÇgÅk­tyodgÃyantÅæ vÃcaman­tÃdido«eïa vidhvaæsitavantosurà ityevaæ krameïa sarve«vindriye«u pÃpagraste«u paÓcÃdatheti prakaraïaæ vicchidya prasiddhamÃsye bhavamÃsanyaæ mukhyaæ prÃïamÆcustanna tadgÃyeti tena prÃïenodagÃtrà nirvi«ayatayà saÇgado«aÓÆnyenÃsurà na«Âà ityasurÃïÃæ vidhvaæsino mukhyaprÃïasyokterbhedasiddhirityÃha-## tÃni trÅïyanyÃnyÃtmane svÃrthaæ prajÃpati÷ k­tavÃnityartha÷ //18// END BsRp_2,4.8.18 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.8.19þ vailak«aïyÃc ca | BBs_2,4.19 | viruddhadharmavattvÃcca bheda ityÃha-## m­tyurÃsaÇgado«a÷ / vÃgdadhre vrataæ dh­tavatÅtyartha÷ / bahubhirbhedaliÇgairvirodhÃdvÃgÃdÅnÃæ prÃïarÆpabhavanaæ prÃïÃdhÅnasthitikatvarÆpaæ vyÃkhyeyam / etadeva prÃïaÓabdasyendriye«u lak«aïÃbÅjaæ Órutau 'tasmÃdeta etenÃkhyÃyanta'iti parÃm­«Âam, iti na bhedÃbhedaÓrutyorvirodha iti siddham //19// END BsRp_2,4.8.19 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.9.20þ saæj¤ÃmÆrtikÊptis tu triv­tkurvata upadeÓÃt | BBs_2,4.20 | utpattirutpÃdaneti ca kÃryakartrorvyÃpÃrau prasiddhau tatra jagadutpattiÓrutivirodha÷ atÅtena pÃdadvayaina nirasta÷, saæpratyutpÃdanaÓrutivirodho nirasyate / tatrÃpi sÆk«mabhÆtotpÃdanaæ pÃrameÓvarameveti Óruti«vavipratipannaæ, sthÆlabhÆtotpÃdane tvasti Órutivipratipattiriti tannirÃsÃrthamÃha-## nÃmarÆpabhedÃtkaraïabhinna÷ prÃïa ityuktaæ, tatprasaÇgena sthÆlanÃmarÆpakÊpti÷ kiÇkart­keti cintyata ityavÃntarasaægati÷ / prakriyà prakaraïaæ / Åk«aïamevÃha-## hanta idÃnÅæ devatÃ÷ sÆk«mà anupraviÓyeti saæbandha÷ / tÃsÃæ tis­ïÃæ devatÃnÃmekaikÃæ devatÃæ tejobannÃtmanà tryÃtmikÃæ kari«yÃmÅti Óruti÷ pa¤cÅkaraïopalak«aïÃrthà / chÃndogye 'pyÃkÃÓavÃyvorupasaæhÃrasyoktatvÃt / evaæ sthÆlÅk­te«u bhÆte«u prÃïinÃæ vyavahÃra÷ setsyatÅti paradevatÃyÃstÃtparyam / jÅvenetipadasya vyÃkaravÃïÅtyanena saæbandhasaæbhavÃsaæbhavÃbhyÃæ saæÓayamÃha-## pÆrvapak«e jÅvasyaiva bhautikasra«Â­tvÃdbrahmaïa÷ sarvasra«Â­tvÃsiddhi÷ siddhÃnte tatsiddhiriti phalam / jÅvenetyasya vyÃkaravÃïÅtipradhÃnakriyÃpadena saæbandha iti pÆrvapak«amÃha-## paradevatÃyà akart­tve kathamuttamapuru«aprayoga ityÃÓaÇkya prayojakatvÃtkart­tvopacÃra ityÃha-## siddhÃntayati-## pratijÃtÅtyartha÷ / anena sthÆlasarvasarge jÅvasyÃsÃmarthyaæ dyotitam / tathÃca padÃnvayasya padÃrthayogyatÃdhÅnatvÃjjÅvarÆpeïa praviÓyÃhameva vyÃkaravÃïÅtyanvaya÷ / na tu jÅvena vyÃkaravÃïÅti / nanu tarhi praveÓakriyà jÅvakart­kà vyÃkaraïamÅÓvarakart­kamiti kart­bhedÃt k­tvÃpratyayo na syÃdityata Ãha-## vastutastu sÆryo jale pravi«Âa iti pratibimbabhÃvÃkhyapraveÓe sÆryasyaiva kart­tvaprayogÃjjÅvÃtmanà praveÓe 'pÅÓvara eva karteti k­tvÃÓrutiryukteti bodhyam / nanvabhedaÓcejjÅva eva vyÃkartà kiæ na syÃdityÃÓaÇkya kalpanayà bhinnasya tasyÃÓaktatvÃcchrutivirodhÃcca maivamityÃha-## pratyekaæ mahÃbhÆtasargasya prÃguktatvÃdiha vyÃkaraïavÃkye yatnapÆrvakaæ sthÅlabhautikasarga ucyata iti pÃÂhavyatyayena sÆtrasÆcitaæ ÓrutyarthamÃha-## ÅÓvarak­taæ tryÃtmatvamiti kva d­«Âamityata Ãha-## idÃnÅæ nÃmarÆpavyÃkaraïe kramamÃha-## yadyapi 'ata÷ prabhavÃt'ityatra vedaÓabdapÆrvikÃrthas­«Âiruktà tathÃpyavyaktÃtsm­tÃcchabdÃdarthas­«Âau satyÃæ sphuÂanÃmasaæbandhÃbhivyaktiratroktetyavirodha÷ / nanvagnyÃdÅnÃæ taijasÃnÃmeva ÓrutÃvudÃharaïadbhÆjalayosatryÃtmakatvaæ na vivak«itamityata Ãha-## upakrame tÃsÃæ madhya iti Óe«a÷ / yatkapotarÆpÃdikaæ k­«ïatvÃdiviÓe«ÃkÃreïa vij¤Ãtamiva bhavati taddevatÃnÃæ samudÃyarÆpamityartha÷ //20// END BsRp_2,4.9.20 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.9.21þ mÃæsÃdi bhaumaæ yathÃÓabdamitarayoÓ ca | BBs_2,4.21 | bÃhyaæ triv­tkaraïamuktvÃdhyÃtmikamaparaæ pÆrvoktavilak«aïaæ tadannuttarasÆtramavatÃrayati-## puru«aÓarÅraæ prÃpyaikaikà triv­dbhavati kÃryatrayÃtmanà bhavatÅtyartha÷ / uttarasÆtreïÃÓaÇkitaæ do«aæ nirasitumÃdau ÓaÇkÃvi«ayamÃdhyÃtmikatriv­tkaraïaæ darÓayatÅti bhëyÃrtha÷ / nanvannamayaæ mÃæsÃdi kathaæ bhaumamityata Ãha-## prÃïasya vÃyorapkÃryatvamaupacÃrikaæ dra«Âavyam //21// END BsRp_2,4.9.21 ____________________________________________________________________________________________ START BsRp_2,4.9.22þ vaiÓe«yÃt tu tadvÃdas tadvÃda÷ | BBs_2,4.22 | evaæ vi«ayamuktvà do«aæ ÓaÇkate-## taduttaratvena sÆtraæ vyÃca«Âe-## svabhÃvÃdhikyaæ vaiÓe«yaæ kimarthe k­tamityata Ãha-## evaæ sm­tinyÃyamatÃntaraÓrutibhiravirodho brahmaïi vedÃntatÃtparyasyeti siddham //22// END BsRp_2,4.9.22 iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅmadgovindÃnandabhagavatpÃdak­tau ÓÃrÅrakamÅmÃæsÃvyÃkhyÃyÃæ bhëyaratnaprabhÃyÃæ dvitÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //4// ##// ##//