Badarayana: Brahmasutra, Adhyaya 2
with Govindananda's Ratnaprabhavyakhya,
a subcommentary on Samkara's Sarirakamimamsabhasya

[Sutra text added!]



Input by members of the Sansknet project
(www.sansknet.org)


This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks.
These and other irregularities cannot be standardized at present.


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!



REFERENCE SYSTEM:
BBs_n,n.n = Badarayana-Brahmasutra_Adhyaya,Pada.Sutra
BsRp_n,n.n.n = Brahmasutra-Ratnaprabhavyakhya_Adhyaya,Pada.Adhikarana.Sutra

#<...># = BOLD



#<atha dvitãyo 'dhyàyaþ />#

saccidànandaråpàya kçùõàyàkliùñakàriõe /
namo vedàntavedyàya gurave buddhisàkùiõe //1//

sàükhyàdismçtiyuktibhirna calito vedàntasiddhàntago nirmålairvividhàgamairavidito vyomàdijanmàpyayaþ /
utpattyantavivarjita÷citivapurvyàpi ca kartàü÷ako liïgena prathito 'pi nàmatanukçttaü jànakã÷aü bhaje //2//



____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.1.1þ




____________________________________________________________________________________________



smçtyanavakà÷adoùaprasaïga iti cen nànyasmçtyanavakà÷adoùaprasaïgàt  | BBs_2,1.1 |



'nàmaråpe vyàkaravàõi'iti ÷ruternàmatanukçdapi saüj¤àmårtivyàkartàpi liïga÷arãropàdhinà karteti aü÷a iti ca prathitaþ prasiddho yastaü pratyagabhinnaü paramàtmànaü målaprakçtiniyantàraü bhaje ityarthaþ /
smçtiprasaïgàtpårvottaràdhyàyayorviùayaviùayibhàvasaügatiü vaktuü vçttaü kãrtayati-#<prathame 'dhyàya iti />#
janmàdisåtramàrabhya jagadutpattyàdikàraõaü brahmeti pratipàditaü, '÷àstradçùñyà tu'ityàdisåtreùu sa evàdvitãyaþ sarvàtmetyuktaü, 'ànumànikam'ityàdinà kàraõàntarasyà÷rautatvaü dar÷itamityarthaþ /
evaü prathamàdhyàyasyàrthamanådya tasmin viùaye virodhaparihàraviùayiõaü dvitãyàdhyàyasyàrthaü pàda÷aþ saükùipya kathayati-#<idànãmiti />#
atra prathamapàde samanvayasya sàükhyàdismçtiyuktibhirvirodhaparihàraþ kriyate /
dvitãyapàde sàükhyàdyàgamànàü bhràntimålatvamavirodhàya kathyate /
tçtãyapàde prativedàntaü sçùñi÷rutãnàü jãvàtma÷rutãnàü ca vyomàdimahàbhåtànàü janmalayakramàdikathanenàvirodhaþ pratipàdyate /
caturthapàde liïga÷arãra÷rutãnàmavirodha ityarthaþ /
ayamevàrthaþ /
sukhabodhàrthaü ÷lokena saügçhãtaþ-'dvitãye smçtitarkàbhyàmavirodho 'nyaduùñatà /
bhåtabhoktç÷ruterliïga÷ruterapyaviruddhatà //
'iti /
tatràj¤àte viùaye virodha÷aïkàsamàdhyayogàtsamanvayàdhyàyànantaryamavirodhàdhyàyasya yuktam /
tatra prathamàdhikaraõatàtparyamàha-#<prathamamiti />#
÷raute samanvaye virodhaniràsàrthatvàdasya pàdasya ÷ruti÷àstràdhyàyasaügatayaþ svamatasthàpanàtmakatvàtsarveùàmadhikaraõànàmetatpàdasaügatiþ /
atra pårvapakùe smçtivirodhàduktasamanvayàsiddhiþ phalaü, siddhànte tatsiddhiriti vivekaþ /
tatra brahmaõyuktavedàntasamanvayo viùayaþ /
sa kiü sàükhyasmçtyà virudhyate na veti smçtipràmàõyàpràmàõyàbhyàü saüdehe pårvapakùamàha-#<yaduktamiti />#
tantryante vyutpàdyante tattvànyaneneti tantraü ÷àstraü kapiloktam, anyà÷ca pa¤ca÷ikhàdibhiþ proktàþ, evaü sati vedàntànàmadvayabrahmasamanvaye nirarthakàþ syurityarthaþ /
tàsàmapi brahmàrthakakatvamastãtyavirodha ityata àha-#<tàsu hãti />#
nanu sàükhyasmçtipràmàõyàya pradhànavàdagrahe manvàdismçtãnàmapràmàõyaü syàdityà÷aïkya tàsàü dharme sàvakà÷atvàtpramàõyaü syàdityàha-#<manvàdãti />#
tarhi sàükhyàdismçtãnàmapi dharme tàtparyeõa pràmàõyamastu, tattvaü tu brahmaivetyavirodha ityata àha-#<naivamiti />#
tattve vikalpanànupapatterniravakà÷asmçtyanusàreõa ÷rutivyàkhyànamucitaü, sàvakà÷aniravakà÷ayorniravakà÷aü balãya iti nyàyàdityàha-#<tasmàditi />#
÷rutivirodhe smçtyapràmàõyasyeùñatvàtpårvapakùo na yukta iti ÷aïkate-#<kathamiti />#
ye svàtantryeõa ÷rutyarthaü j¤àtuü ÷aknuvanti teùàmayaü pårvapakùo na bhavet, sàükhyavçddheùu ÷raddhàlånàü tu bhavedityàha-#<bhavediti />#
teùàmatãndriyàrthaj¤ànavattvàcca tatra ÷raddhà syàdityàha-#<kapilaprabhçtãnàü ceti />#
'àdau yo jàyamànaü ca kapilaü janayedçùim /
prasåtaü bibhçyàjj¤ànaistaü pa÷yetparame÷varam //
'iti ÷rutiyojanà /
yathà sàükhyasmçtivirodhàdbrahmavàdastyàjya iti tvayocyate tathà smçtyantaravirodhàtpradhànavàdàstyàjya iti mayocyata iti siddhàntayati-#<tasya samàdhiriti />#
tasmàdbrahmaõaþ sakà÷àdavyaktaü màyàyàü lãnam /
såkùmàtmakaü jagaditi yàvat /
itihàsavàkyànyuktvà puràõasaümatimàha-#<ata÷ceti />#
prabhavatyasmàditi prabhavo janmahetuþ /
pralãyate tasminniti pralayo layàdhiùñhànam /
tasmàt karturã÷varàt kàyà brahmàdayaþ prabhavanti /
sa eva målamupàdànam /
kiü pariõàmi, na, ÷à÷vatikaþ kåñasthaþ /
ataþ sa nitya ityarthaþ /
nanu ÷rutivirodhaþ kimiti nokta ityata àha-#<smçtibaleneti />#
smçtãnàü mitho virodhe kathaü tattvanirõayaþ, tatràha-#<dar÷itaü tviti />#
÷rutibhireva tattvanirõaya ityarthaþ /
smçtãnàü kà gatirityata àha-#<vipratipattau ceti />#
vastutattve smçtãnàü mitho virodhe vastuni vikalpàyogàt këpta÷rutimålàþ smçtayaþ pramàõaü, itaràstu kalpya÷rutimålà na pramàõamityarthaþ /
këpta÷rutivirodhe smçtirna pramàõamityatraþ jaiminãyanyàyamàha-#<taduktamiti />#
'audumbarãü spçùñvodgàyet'iti pratyakùa÷rutiviruddhà 'sà sarvà veùñayitavyà'iti smçtirmànaü na veti saüdehe, måla÷rutyanumànànmànamiti pràpte siddhàntaþ-këpta÷rutivirodhe smçtipràmàõyamanapekùamapekùà÷ånyam /
heyamiti yàvat /
hi yato 'sati virodhe ÷rutyanumànaü bhavati, atra tu virodhe sati ÷rutyanumànàyogànmålàbhàvàt sarvaveùñanasmçtirapramàõamityarthaþ /
astu sàükhyasmçtiþ pratyakùamåletyata àha-#<na ceti />#
yoginàü siddhimahimnàtãndriyaj¤ànaü saübhàvayituü ÷akyamiti ÷aïkyate-#<÷akyamiti />#
kapilàdibhiþ kilàdau vedapràmàõyaü ni÷citya tadarthasya dharmasyànuùñhànena siddhiþ saüpàdità, tayà siddhyà praõãtasmçtyanusàreõànàdi÷rutipãóà na yuktopajãvyavirodhàditi pariharati-#<na /
siddherapãti /
ati÷aïkitumiti />#
÷rutãnàü mukhyàrthamatikramyopacaritàrthatvaü ÷aïkituü na ÷akyata ityarthaþ /
svataþsiddhervedo nopajãvya iticet na /
anã÷varasya svataþsiddhau mànàbhàvàt /
aïgãkçtyàpyàha-#<siddheti />#
siddhànàü vacanamà÷ritya vedàrthakalpanàyàmapi siddhoktãnàü mitho virodhe ÷rutyà÷ritamanvàdyuktibhireva vedàrthanirõayo yukta ityarthaþ /
÷rutiråpà÷rayaü vinà siddhoktimàtraü na tattvanirõayakàraõamityakùaràrthaþ /
nanu mandamateþ sàükhyasmçtau ÷raddhà bhavati tasya matirvedàntamàrge kathamàneyetyata àha-#<paratantretyàdinà />#
nanu ÷rutyà kapilasya sarvaj¤atvoktestanmate ÷raddhà durvàretyata àha-#<yà tviti />#
kapila÷abdamàtreõa sàükhyakartà ÷rauta iti bhràntirayuktà, tasya dvaitavàdinaþ sarvaj¤atvàyogàt /
atra ca sarvaj¤ànasaübhçtatvena ÷rutaþ kapilo vàsudevàü÷a eva /
sa hi sarvàtmatvaj¤ànaü vaidikaü sàükhyamupadi÷atãti sarvaj¤a iti bhàvaþ /
prataptuþ pradàhakasya /
ki¤ca yaþ kapilaü j¤ànairbibharti tamã÷varaü pa÷yediti vidhãyate, tathà cànyàrthasya ã÷varapratipatti÷eùasya kapilasarvaj¤atvasya dar÷anamanuvàdastasya mànàntareõa pràpti÷ånyasya svàrthasàdhakatvàyogànnànuvàdamàtràtsarvaj¤àtvaprasiddhirityàha-#<anyàrtheti />#
dvaitavàdinaþ kapilasya ÷rautatvaü nirasya brahmavàdino manoþ ÷rautatvamàha-#<bhavati ceti />#
itihàse 'pi kàpilamatanindàpårvakamadvaitaü dar÷itamityàha-#<mahàbhàrate 'pãti />#
puruùà àtmànaþ kiü vastuto bhinnà uta sarvadç÷yànàü pratyagàtmaþ eka iti vimar÷àrthaþ /
bahånàü puruùàkàràõàü dehànàü yathaikà yonirupàdànaü pçthvã tathà taü puruùamàtmànaü vi÷vaü sarvopàdànatvena sarvàtmakaü sarvaj¤àtvàdiguõaiþ saüpannaü kathayiùyàmi /
vi÷ve sarve lokaprasiddhà devatiryaïmanuùyàdãnàü mårdhàno 'syaiveti vi÷vamårdhà, ekasyaiva sarvakùetreùu pratibimbabhàvena praviùñatvàt /
evaü vi÷vayujatvàdiyojanà /
sarvabhåteùveka÷caratyavagacchati /
sarvatra ityarthaþ /
svairacàrã svatantraþ /
nàsya niyantà ka÷cidasti /
sarve÷vara ityarthaþ /
#<yathàsukhamiti />#
vi÷okànandasvaråpa iti yàvat /
kàpilatantrasya vedamålasmçtivirodhamuktvà sàkùàdvedavirodhamàha-#<÷ruti÷ceti />#
yasmi¤j¤ànakàle kevalaü svatantraprakçtikalpanayaiva vedaviruddhaü na kintvàtmabhedakalpanayàpãti siddhamiti saübandhaþ /
smçtivirodhe vedasyaivàpràmàõyaü kiü na syàdityata àha-#<vedasya hãti />#
vedasya pramàõyaü svataþsiddhamapauruùeyatvàt /
pauruùeyavàkyànàü svàrthasmçtitanmålànubhavayoþ kalpanayà pramàõyaü j¤eyamiti vyavahitaü parataþpràmàõyamiti viprakarùaþ /
÷rutismçtyorvi÷eùa ityakùaràrthaþ /
samayorvirodhe hi niravakà÷ena sàvakà÷aü bàdhyam /
iha svataþparataþpramàõyayorvaiùamyàjjhañiti ni÷citapràmàõyena cànupasaüjàtavirodhinà vedavàkyena viruddhasmçtereva bàdha iti bhàvaþ /
#<tasmàditi />#
vi÷eùàdityarthaþ /
bhràntimålatvasaübhavàditi bhàvaþ //1//



END BsRp_2,1.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.1.2þ


itareùàü cànupalabdheþ  | BBs_2,1.2 |



mahadahaïkàrau tàvadaprasiddhau, ahaïkàraprakçtikatvena tanmàtràõyapyaprasiddhàni smartuü na ÷akyanta ityàha-#<itareùàü ceti />#
nanu 'mahataþ paramavyaktam'iti÷rutiprasiddhàni mahadàdãnãtyata àha-#<yadapãti />#
såtratàtparyamàha-#<kàryeti />#
sàükhyasmçtermahadàdiùviva pradhàne 'pi pràmàõyaü neti ni÷cãyata ityarthaþ /
sàükhyasmçterbàdhe 'pi taduktayuktãnàü kathaü bàdha ityata àha-#<tarketi //2//>#



END BsRp_2,1.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.2.3þ


etena yogaþ pratyuktaþ  | BBs_2,1.3 |



brahmaõyuktasamanvayaþ pradhànavàdiyogasmçtyà virudhyate na veti saüdehe pårvanyàyamatidi÷ati-#<etena yogaþ pratyuktaþ />#
atide÷atvàtpårvavatsaügatyàdikaü draùñavyam /
pårvatrànuktaniràsaü pårvapakùamàha-#<astihyatreti />#
nididhyàsanaü yogaþ /
trãõi urogrãvà÷iràüsyunnatàni yasmi¤÷arãre tantryunnatam trirunnatamitipàñha÷cecchàndasaþ /
yu¤jãteti ÷eùaþ /
na kevalaü yoge vidhiþ kintu yogasya j¤àpakànyarthavàdavàkyànyapi santãtyàha-#<liïgàni ceti />#
tàü pårvoktàü dhàraõàü yogavido yogaü paramaü tapa iti manyante /
uktàmetàü brahmavidyàü yogividhiü dhyànaprakàraü ca mçtyuprasàdànnaciketà labdhà brahma pràpta iti saübandhaþ /
yodasmçtiþ pradhànàditattvàü÷e 'pi pramàõatvena svãkàryàü /
saüpratipannaþ pràmàõikor'thaikade÷o yogaråpo yasyàstattvàdityarthaþ /
'aùñakàþ kartavyàþ' 'gururanugantavyaþ'ityàdismçtãnàü vedàviruddhàrthakatvànmåla÷rutyanumànena pràmàõyamuktaü pramàõalakùaõe /
evaü yogasmçteryoge pràmàõyàttattvàü÷e 'pi pràmàõyamiti pårvapakùamanådya siddhàntayati-#<iyamiti />#
nanu bauddhàdismçtayo 'tra kimiti na niràkçtà ityata àha-#<satãùvapãti />#
tàsàü pratàrakatvena prasiddhatvàda÷iùñaiþ pa÷upràyairgçhãtatvàdvedabàhyatvàccàtropekùeti bhàvaþ /
#<tatkàraõamiti />#
teùàü prakçtànàü kàmànàü kàraõaü sàükhyayogàbhyàü vivekadhyànàbhyàmabhipannaü pratyaktayà pràptaü devaü j¤àtvà sarvapà÷airavidyàdibhirmucyata ityarthaþ /
samålatve smçtidvayasya niràsaþ kimiti kçta ityata àha-#<niràkaraõaü tviti />#
iti hetoþ /
kçtamiti ÷eùaþ /
#<pratyàsatteriti />#
÷rutisthasàükhyayoga÷abdayoþ sajàtãya÷rutyarthagràhitvàditi yàvat /
kiü sarvàü÷eùu smçtyapràmàõyaü, netyàha-#<yena tvaü÷eneti />#
brahmavàdasya kaõabhakùàdibhirvirodhamà÷aïkyàtidi÷ati-#<eteneti />#
÷rutivirodhenetyarthaþ /
upakàrakabàdho na yukta ityà÷aïkya yoü'÷a upakàrakaþ sa na bàdhyaþ kintu tattvàü÷a ityàha-#<tànyapãti />#
tarko 'numànaü,

tadanugràhiko yuktirupapattiþ //3//



END BsRp_2,1.2.3

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.3.4þ


na vilakùaõatvàd asya tathàtvaü ca ÷abdàt  | BBs_2,1.4 |



smçtãnàmapràmàõyàttàbhiþ samanvayasya na virodha iti siddhàntalakùaõatvàdvçttànuvàdenàsyàdhikaraõasya tàtparyamàha-#<brahmàsyeti />#
pårvapakùamàkùipati-#<kutaþpunariti />#
anavakà÷e hetumàha-#<nanu dharma iveti />#
mànàntarànapekùe vedaikasamadhigamye brahmaõyanumànàtmakatarkasyàprave÷aþ /
tenàkùepasyànavakà÷o bhinnaviùayatvàttarkavedayorityarthaþ /
siddhasya mànàntaragamyatvàdekaviùayatvàdvirodha iti pårvapakùaü samarthayate-#<bhavedayamiti />#
avaùñambho dçùñàntaþ /
nanvekaviùayatvena virodhe 'pi ÷rutivirodhànmànàntarameva bàdhyatàmityata àha-#<yathà ceti />#
prabala÷rutyà durbala÷rutibàdhavanniravakà÷amànàntareõa lakùaõàvçttyà sàvakà÷a÷rutinayanaü yuktamityarthaþ /
ki¤ca brahmasàkùàtkàrasya mokùahetutve pradhànasyàntaraïgaü tarkastasyàparokùadçùñàntagocaratvena pradhànavadaparokùàrthaviùayatvàt /
÷abdastu parokùàrthakatvàdbahiraïgamatastarkeõa bàdhya ityàha-#<dçùñeti />#
aitihyamàtreõa /
parokùatayeti yàvat /
anubhavasya pràdhànyaü dar÷ayati-#<anubhavàvasànaü ceti />#
'naiùà tarkeõa matiþ'ityarthavàdena tarkasya niùedhamà÷aïkya vidhivirodhànmaivamityàha-#<÷rutirapãti />#
evaü pårvapakùaü saübhàvya cetanabrahmakàraõavàdivedàntasamanvayaþ, kùityàdikaü na cetanaprakçtikaü, kàryadravyatvàt, ghañavaditi sàükhyayoganyàyena virudhyate na veti saüdehe smçtermålàbhàvàddurbalatve 'pyanumànasya vyàptimålatvena pràbalyàttena virudhyata iti pratyudàharaõena pårvapakùayati-#<na vilakùaõatvàditi />#
pårvottarapakùayoþ samanvayàsiddhi, tatsiddhi÷ceti pårvavatphalam /
jaganna brahmaprakçtikaü, tadvilakùaõatvàt, yadyadvilakùaõaü tanna tatprakçtikaü, yathà mçdvilakùaõà rucakàdaya ityarthaþ /
sukhaduþkhamohàþ sattvarajastamàüsi /
tathà ca jagat sukhaduþkhamohàtmakaü sàmànyaprakçtikaü, tadanvitatvàt, yaditthaü tattathà yathà mçdanvità ghañàdaya ityàha-#<mçdaiveti />#
vilakùaõatvaü sàdhayati-#<brahmavilakùaõatvaü ceti />#
yathà hi eka eva strãpiõóaþ patisapatnyupapatãnàü prãtiparitàpaviùàdàdãnkaroti, evamanye 'pi bhàvà draùñavyàþ /
tatra prãtiþ sukhaü, paritàpaþ ÷okaþ, viùàdo bhramaþ, àdipadàdràgàdigrahaþ /
ubhayo÷cetanatvena sàmyàdupakàryopakàrakabhàvo na syàdityayuktaü, svàmibhçtyayorvyabhicàràditi ÷aïkate-#<nanu cetanamapãti />#
bhçtyadehasyaiva svàmicetanopakàrakatvànna vyabhicàra ityàha-#<netyàdinà />#
utkarùàpakarùa÷ånyatvàccetanànàü mitho nopakàrakatvamityàha-#<nirati÷ayà iti />#
tasmàdupakàrakatvàt /
÷rutacetanaprakçtikatvabalena jagaccetanamevetyekade÷imatamutthàpayati-#<yo 'pãti />#
ghañàde÷cetanatvamanupalabdhibàdhitamityata àha-#<avibhàvanaü tviti />#
antaþkaraõànyapariõàmatvàtsato 'pi caitanyasyànupalabdhirityartha /
antaþkaraõàdanyasya vçttyuparàgada÷àyàmeva caitanyàbhivyaktirnànyadeti bhàvaþ /
vçttyabhàve caitanyànabhivyaktau dçùñàntaþ-#<yatheti />#
àtmànàtmano÷cetanatve svasvàmibhàvaþ kuta ityata àha-#<etasmàdeveti />#
sàmye 'pi pràtisvikasvaråpavi÷eùàt ÷eùitve dçùñàntaþ-#<yathà ceti />#
cetanàcetanabhedaþ kathamityata àha-#<pravibhàgeti />#

caitanyàbhivyaktyanabhivyaktibhyàmityarthaþ /
sarvasya cetanatvamekade÷yuktamaïgãkçtya sàükhyaþ pariharati-#<tenàpi katha¤ciditi />#
aïgãkàraü tyaktvà såtra÷eùeõa pariharati-#<na cetyàdinà />#

itaraccetanàcetanatvaråpam /
vailakùaõyaü tathàtva÷abdàrthaþ /
÷rutàrthàpattiþ ÷abdena bàdhyeti bhàvaþ //4//



END BsRp_2,1.3.4

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.3.5þ


abhimànivyapade÷as tu vi÷eùànugatibhyàm  | BBs_2,1.5 |



÷rutisàhàyyànna bàdhyetyuttarasåtravyàvartyaü ÷aïkate-#<nanviti />#
mçdàdãnàü vaktçtvàdi÷rutestadabhimàniviùayatvàt, tathà 'vij¤ànaü càvij¤ànaü ca'iti cetanàcetanavibhàga÷abdasyopacaritàrthatvaü na yuktamiti sàükhyaþ samàdhatte-#<abhimànãti />#
saüvadanaü vivàdaþ /
na bhåtamàtramindriyamàtraü và cetanatvena vyapadi÷yate /
lokavedaprasiddhavibhàgabàdhàyogàdityarthaþ /
vi÷eùapadasyàrthàntaramàha-#<api ceti />#
ahaü÷reyase svasva÷reùñhatvàya pràõà vivadamànà ityuktapràõànàü cetanavàcidevatàpadena vi÷eùitatvàt pràõàdipadairabhimànivyapade÷a ityarthaþ /
pràõe niþ÷reyasaü ÷raiùñhyaü viditvà pràõàdhãnà jàtà ityarthaþ /
anugatiü bahudhà vyàcaùñe-#<anugatà÷ceti />#
tasmai pràõàya, baliharaõaü vàgàdibhiþ svãyavasiùñhatvàdiguõasamarpaõaü kçtam /
tejaàdinàmãkùaõaü tvayaivekùatyadhikaraõe cetananiùñhatayà vyàkhyàtaü draùñavyamityarthaþ /
yasmànnàsti jagata÷cetanatvaü tasmàditi pårvapakùopasaühàraþ //5//



END BsRp_2,1.3.5

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.3.6þ


dç÷yate tu  | BBs_2,1.6 |



kiü yatki¤cidvailakùaõyaü hetuþ, bahuvailakùaõyaü và /
àdye vyabhicàramàha-#<nàyamekàntaþ /
dç÷yate hãti />#
hetorasattvànna vyabhicàra iti ÷aïkate-#<nanviti />#
yatki¤cidvailakùaõyamastãti vyabhicàra ityàha-#<ucyata iti />#
÷arãrasya ke÷àdãnàü ca pràõitvàpràõitvaråpaü vailakùaõyamastãtyarthaþ /
dvitãye 'pi tatraiva vyabhicàramàha-#<mahàniti />#
pariõàmikaþ /
ke÷àdãnàü svagatapariõàmàtmaka ityarthaþ /
ki¤ca yayoþ prakçtivikàrabhàvastayoþ sàdç÷yaü vadatà vaktavyaü kimàtyantikaü yatki¤cidveti /
àdye doùamàha-#<atyanteti />#
dvitãyamà÷aïkya brahmajagatorapi tatsattvàtprakçtivikçtitvasiddhirityàha-#<athetyàdinà />#
vilakùaõatvaü vikalpya dåùaõàntaramàha-#<vilakùaõatvenetyàdinà />#
jagati samastasya brahmasvabhàvasya cetanatvàderananuvartanànna brahmakàryamiti pakùe sarvasàmye prakçtivikàratvamityuktaü syàt, tadasaügatamityàha-#<prathama iti /
tçtãye tu dçùñàntàbhàva iti />#
naca jaganna brahmaprakçtikamacetanatvàdavidyàvaditi dçùñànto 'stãti vàcyaü, anàditvasyopàdhitvàt /
naca dhvaüse sàdhyàvyàpakatà, tasyàpi kàryasaüskàràtmakasya bhàvatvena brahmaprakçtikatvàdabhàvatvàgrahe cànàdibhàvatvasyopàdhitvàditi /
saüprati kalpatrayasàdhàraõaü doùamàha-#<àgameti />#
pårvoktamanådya brahmaõaþ ÷uùkatarkaviùayatvàsaübhavànna tarkeõàkùepa ityàha-#<yattåktamityàdinà />#
liïgasàdç÷yapadapravçttinimittànàmabhàvàdanumànopamàna÷abdànàmagocaraþ /
brahma lakùaõayà vedaikavedyamityarthaþ /
eùà brahmaõi matistarkeõa svatantreõa nàpaneyà na saüpàdanãyà /
yadvà kutarkeõa na bàdhanãyà /
kutàrkikàdanyenaiva vedavidàcàryeõa proktà matiþ suj¤ànàyànubhavàya phalàya bhavati /
he preùñha, priyatameti naciketasaü prati mçtyorvacanam /
iyaü vividhà sçùñiryataþ à samantàdbabhåva taü ko addhà sàkùàdveda /
tiùñhatu vedanaü, ka iha loke taü pravocat pràvocat /
chàndaso dãrghalopaþ /
yathàvadvaktàpi nàstãtyarthaþ /
prabhavaü janma na viduþ mama sarvàditvena janmàbhàvàt /
miùeõa mananavidhivyàjena /
÷uùkaþ ÷rutyanapekùaþ /
÷rutyà tattve ni÷cite satyanu pa÷càt puruùadoùasyàsaübhàvanàderniràsàya gçhãtaþ ÷rutyanugçhãtaþ /
tamàha-#<svapnànteti />#
jãvasyàvasthàvato dehàdiprapa¤cayuktasya niùprapa¤cabrahmaikyamasaübhavi, dvaitagràhipràmàõavirodhàdbrahmaõa÷càdvitãyatvamayuktamityevaü ÷rautàrthàsaübhàvanàyàü, tanniràsàya sarvasvàsvasthàsvàtmano 'nugatasya vyabhicàriõãbhiravasthàbhirananvàgatatvamasaüspçùñatvamavasthànàü svàbhàvikatve brahmyauùõàvadàtmavyabhicàràyogàt suùuptau prapa¤cabhràntyabhàve 'satà somya'ityuktàbhedadar÷anànniùprapa¤cabrahmaikyasaübhavaþ, yathà ghañàdayo mçdabhinnàstathà jagadbrahmàbhinnaü tajjatvàdityàdistarka à÷rãyata ityarthaþ /
ito 'nyàdç÷atarkasyàtra brahmaõyaprave÷àdasya cànukålatvànna tarkeõàkùepàvakà÷a iti bhàvaþ /
brahmaõi ÷uùkatarkasyàprave÷aþ /
såtrasaümata ityàha-#<tarkàpratiùñhànàditi />#
vipralambhakatvamapramàpakatvam /
yaduktaü ekade÷inà sarvasya jagata÷cetanatvoktau vibhàga÷rutyanupapattiriti dåùaõaü sàükhyena /
tanna /
tatra tenaikade÷inà vibhàga÷rute÷caitanyàbhivyaktyanabhivyaktibhyàü yojayituü ÷akyatvàt /
sàükhyasya tvidaü dåùaõaü vajralepàyate, pradhànakàryatve sarvasyàcetanatvena cetanàcetanakàryavibhàgàsaübhavàdityàha-#<yo 'pãtyàdinà />#
siddhànte cetanàcetanavailakùaõyàïgãkàre kathaü brahmaõaþ prakçtitvamityata àha-#<pratyuktatvàditi />#
aprayojakatvavyabhicàràbhyàü nirastatvàdityarthaþ //6//



END BsRp_2,1.3.6

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.3.7þ


asad iti cen na pratiùedhamàtratvàt  | BBs_2,1.7 |



kàryamutpatteþ pràgasadeva syàt, svaviruddhakàraõàtmanà sattvàyogàdityapasiddhàntàpattimà÷aïkya mithyàtvàtkàryasya kàlatraye 'pi kàraõàtmanà sattvamaviruddhamiti samàdhatte-#<asaditicedityàdinà />#
asatyàditi sattvapratiùedho nirarthaka ityarthaþ /
kàryasatyatvàbhàve ÷rutimàha-#<sarvaü tamiti />#
mithyàtvamajànataþ ÷aïkàmanådya pariharati-#<nanvityàdinà /
vistareõa caitaditi />#
mithyàtvamityarthaþ //7//



END BsRp_2,1.3.7

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.3.8þ


apãtau tadvatprasaïgàd asama¤jasam  | BBs_2,1.8 |



satkàryavàdasiddhyarthaü kàryàbhede kàraõasyàpi kàryavada÷uddhyàdiprasaïga iti ÷aïkàsåtraü vyàcaùñe-#<atràheti />#
pratisaüsçjyamànapadasya vyàkhyà-#<kàraõeti />#
yathà jale lãyamànaü lavaõadravyaü jalaü dåùayati tadvadityarthaþ /
såtrasya yojanàntaramàha-#<apiceti />#
sarvasya kàryasyàpãtau kàraõavadekaråpatvaprasaïga ityarthaþ /
arthàntaramàha-#<apiceti />#
karmàdãnàmutpattinimittànàü pralaye 'pi bhoktçõàmutpattau tadvadeva muktànàmapyutpattiprasaïgàdityarthaþ /
÷aïkàpårvakaü vyàkhyàntaramàha-#<atheti />#
yadi layakàle 'pikàryaü kàraõàdvibhaktaü tarhi sthitikàlavallayàbhàvaprasaïgàtkàryeõa dvaitàpatte÷càsama¤jasamidaü dar÷anamityarthaþ //8//



END BsRp_2,1.3.8

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.3.9þ


na tu dçùñàntabhàvàt  | BBs_2,1.9 |



apãtau jagat svakàraõaü na dåùayati, kàraõe lãnatvàt, mçdàdiùu nãlaghañàdivaditi siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<naivetyàdinà />#
apigacchat lãyamànam /
vibhàgàvasthà sthitikàlaþ /
#<tvatpakùasyeti />#
madhurajalaü lavaõasyàkàraõamityadçùñàntaþ /
ki¤ca dåùakatve kàryasya sthitiþ syàllavaõavadityàha-#<apãtireveti />#
asati kàrye taddharmeõa kàraõasya yogo na saübhavati /
dharmyasattve dharmàõàmapyasattvàditi bhàvaþ /
nanu satkàryavàde laye 'pi kàryasya kàraõàbhedena sattvàddåùakatvaü syàdityata àha-#<ananyatve 'pãti />#
kalpitasyàdhiùñhànadharmavattvamabhedànna tvadhiùñhànasya kalpitakàryadharmavattvaü tasya kàryàtpçthaksattvàdityarthaþ /
ki¤càpãtàviti vi÷eùaõaü vyarthamiti pratibandyà samàdhatte-#<atyalpaü ceti />#
pariõàmadçùñàntaü vyàkhyàya vivartadçùñàntaü vyàcaùñe-#<asti ceti />#
màyàvyanupàdànamityarucyà dçùñàntàntaramàha-#<yatheti />#
astyeva svapnakàle dçùñaþ saüsarga ityata àha-#<prabodheti />#
jàgratsuùuptyoþ svapnenàtmano 'spar÷àt tatkàle 'pyaspar÷a ityarthaþ /
yadyaj¤asya jãvasyàvasthàbhirasaüsargastadà sarvaj¤asya kiü vàcyamiti dàrùñàntikamàha-#<evamiti />#
yadvà jàgajjanmasthitilayà ã÷varasyàvasthàtrayam /
tadasaïgitve vçddhasaümatimàha-#<atroktamiti />#
yadà tattvamasãtyupade÷akàle prabudhyate màyànidràü tyajati tadà janmalayasthityavasthà÷ånyamadvaitamã÷varamàtmatvenànubhavatãtyarthaþ /
phalitamàha-#<tatreti />#
dvitãyamasàma¤jasyamanådya tenaiva såtreõa pariharati-#<yatpunariti />#
suùuptàvaj¤ànasattve punarvibhàgotpattau ca mànamàha-#<÷ruti÷ceti />#
sati brahmaõyekãbhåya na vidurityaj¤ànoktiþ /
iha suùupteþ pràk prabodhe yena jàtyàdinà vibhaktà bhavanti tadà punarutthànakàle tathaiva bhavantãti vibhàgoktiþ /
nanu suùuptau punarvibhàga÷aktyaj¤ànasattve 'pi sarvapralaye tatsattvaü kuta ityata àha-#<yathà hãti />#
yathà suùuptau paramàtmani sarvakàryàõàmavibhàge 'pi punarvibhàgahetvaj¤àna÷aktirasti evamapãtau mahàpralaye 'pi mithyàbhåtàj¤ànasaübandhàtpunaþ sçùñivibhàga÷aktiranumàsyate /
yataþ sthitàvidànãü mithyàj¤ànakàryo vibhàgavyavahàrastattvabodhàbhàvàt svapnavadabàdhito dç÷yate, ataþ kàryadar÷anàtkàraõasattvasiddhirityarthaþ /
aj¤ànàü jãvànàü mahàpralaye 'pyaj¤àna÷aktiniyamàtpunarjanmaniyama iti bhàvaþ /
#<eteneti />#
janmakàraõaj¤àna÷aktyabhàvenetyarthaþ //9//



END BsRp_2,1.3.9

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.3.10þ


svapakùadoùàc ca  | BBs_2,1.10 |



vailakùaõyàdãnàü sàükhyapakùe 'pi doùatvànnàsmàbhistanniràsaprayàsaþ kàrya ityàha-#<svapakùeti />#
såtraü vyàcaùñe-#<sveti />#
pràduþùyuþ pràdurbhaveyuþ /
#<ata eveti />#
satyakàryasya viruddhakàraõàtmanà sattvàyogàt sàükhyasyaivàyaü doùo na kàryamithyàtvavàdina iti mantavyam /
'apãtau'iti såtroktadoùacatuùñayamàha-#<tathàpãtàviti />#
kàryavatpradhànasya råpàdimattvaprasaïgaþ /
idaü karmàdikamasyopàdànaü bhogyamasya netyaniyamaþ /
baddhamuktavyavasthà ca /
yadi vyavasthàrthaü muktànàü bhedàþ saüghàtavi÷eùàþ pradhàne lãyante baddhànàü bhedàstu na lãyanta ityucyate tarhyalãnànàü puruùavatkàryatvavyàghàta ityarthaþ //10//



END BsRp_2,1.3.10

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.3.11þ


tarkàpratiùñhànàd apy anyathànumeyam iti ced evam apy anirmokùaprasaïgaþ  | BBs_2,1.11 |



ki¤ca tarkasya saübhàvitadoùatvàttena nirdeùavedàntasamanvayo na bàdhya ityàha-#<tarkàpratiùñhànàdapãti />#
puruùamatãnàü vicitratve 'pi kapilasya sarvaj¤atvàttadãyatarke vi÷vàsa iti ÷aïkate-#<atheti />#
'kapilo yadi sarvaj¤aþ kaõàdo neti kà pramà'iti nyàyena pariharati-#<evamapãti />#
såtramadhyastha÷aïkàbhàgaü vyàcaùñe-#<athocyeteti />#

vilakùaõatvàditarkàõàmapratiùñhitatve 'pi vyàptipakùadharmatàsaüpannaþ ka÷cittarkaþ pratiùñhito bhaviùyati tena pradhànamanumeyamityarthaþ /
nanu so 'pyapratiùñhitaþ tarkajàtãyatvàt vilakùaõatvàdivadityata àha-#<nahãti />#
tarkajàtãyatvàditi tarkaþ pratiùñhito na và /
àdye 'traivàpratiùñhitatvasàdhyàbhàvàdvayabhicàraþ /
dvitãye 'pi na sarvatarkàõàmapratiùñhitatvaü hetvabhàvàdityabhisaüdhimànàha-#<etadapãti />#
ki¤cànàgatapàka iùñasàdhanaü, pàkatvàt, atãtapàkavadityàdiùñasàdhanànumànàtmakatarkasya pravçttinivçttivyavahàrahetutvànnàpratiùñhetyàha-#<sarvatarketi />#
adhvà viùayaþ pàkabhojanàdirviùabhakùaõàdi÷ca, tatsàmànyena pàkatvàdinànàgataviùaye pàkàdau sukhaduþkhahetutvànumityà pravçttyàdirityarthaþ /
ki¤ca pårvottaramãmàüsayostarkeõaiva vàkyatàtparyanirõayasya kriyamàõatvàttarkaþ pratiùñhita ityàha-#<÷rutyartheti />#
manurapi keùà¤cittarkàõàü pratiùñhàü manyata ityàha-#<manuriti />#
dharmasya ÷uddhiradharmàdbhedanirõayaþ /
kasyacittarkasyàpratiùñhitatvamaïgãkaroti-#<ayameveti />#
sarvatarkàõàü pratiùñhàyàü pårvapakùa eva na syàditi bhàvaþ /
pårvapakùatarkavatsiddhàntatarko 'pyapratiùñhitaþ, tarkatvàvi÷eùàditi vadantamupahasati-#<nahãti />#
kvacittarkasya pratiùñhàyàmapi jagatkàraõavi÷eùe tarkasya svàtantryaü nàstãti såtra÷eùaü vyàcaùñe-#<yadyapãtyàdinà />#
atigambhãratvaü brahmaõo vedànyamànàgamyatvam /
bhàvasya jagatkàraõasya yàthàtmyamadvayatvam /
muktinibandhanaü muktyàlambanam /
brahmaõo vedànyamànàgamyatvaü dar÷ayati-#<råpàditi />#
avimokùo muktyabhàva ityarthàntaramàha-#<apicetyàdinà />#
ekaråpavastuj¤ànasya samyagj¤ànatve 'pi tarkajanyatvaü kiü na syàdityata àha-#<tatraivaü satãti />#
tarkotthaj¤ànànàü mitho vipratipatterna samyagj¤ànatvam /
samyagj¤àne vipratipattyayogàdityarthaþ /
ekaråpeõànavasthito viùayo yasya tattarkaprabhavaü kathaü samyagj¤ànaü bhavediti yojanà /
nanu sàükhyasya ÷reùñhatvàtta¤j¤ànaü samyagityà÷aïkya hetvasiddhimàha-#<naca pradhàneti />#
nanu sarvatàrkikairmilitvà ni÷citatarkotthà matirmuktiheturityata àha-#<naca ÷akyanta iti />#
tasmàt tarkotthaj¤ànànmuktyayogàt tarkeõa vedàntasamanvayabàdho na yuktaþ, tadbàdhe samyagj¤ànàlàbhenànirmokùaprasaïgàditi såtràü÷àrthamupasaüharati-#<ato 'nyatreti />#
samanvayasya tarkeõàvirodhe phalitamadhikaraõàrthamupasaüharati-#<ata àgameti># //11//



END BsRp_2,1.3.11

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.4.12þ


etena ÷iùñàparigrahà api vyàkhyàtàþ  | BBs_2,1.12 |



brahma jagadupàdànamiti bruvan vedàntasamanvayo viùayaþ /
sa kiü yadvibhu tanna dravyopàdànamiti vai÷eùikàdinyàyena virudhyate na veti saüdehe sàükhyavçddhànàü tarkàku÷alamatitve 'pi vai÷eùikàdãnàü tarkamatiku÷alatvaprasiddhestadãyanyàyasyàbàdhitatvàdvirudhyata iti pratyudàharaõena pràpte 'tidi÷ati-#<eteneti />#
phalaü pårvavat /
nanu sàükhyamatasyopade÷astàrkikamatasyàtide÷aþ kimiti kçto vaiparãtyasyàpi saübhavàdityà÷aïkya pårvottaràdhikaraõayorupade÷àtide÷abhàve kàraõamàha-#<vaidikasyeti />#

satkàryatvàtmàsaïgatvasvaprakà÷atvàdyaü÷airvedànta÷àstrasya pratyàsannaþ /
pradhànavàdaþ ÷iùñairdebalàdibhiþ satkàryatvàü÷ena svãkçta iti prabalatvàdupade÷aþ /
aõvàdivàdànàü nirmålatvena durbalatvena durbalatvàdatide÷a iti bhàvaþ /
kiü niràkaraõakàraõamiti praùñavyaü nàstãtyàha-#<tulyatvàditi />#
kàraõamevàha-#<tulyamiti />#
yaduktaü vibhutvànna dravyopàdànaü brahmeti, tatra pakùasàdhakatvena ÷ruterupajãvyatvàttayà bàdhaþ /
mahàparimàõavattvasya sarvasaüyogikatvaråpavibhutvasya nirguõe  brahmaõyasiddhe÷ceti draùñavyam /
ataþ samanvayasya tàrkikanyàyena na virodha iti siddham //12//



END BsRp_2,1.4.12

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.5.13þ


bhoktràpatter avibhàga÷ cet syàl lokavat  | BBs_2,1.13 |



advitãyàdbrahmaõo jagatsargàdivàdã vedàntasamanvayo viùayaþ /
sa kiü yanmitho bhinnaü tannàdvitãyakàraõàbhinnaü yathà mçttantujau ghañapañhàviti tarkasahitabhedapratyakùàdinà virudhyate na veti saüdehe brahmaõi tarkasyàpratiùñhitatve 'pi jagadbhede pratiùñhitatvàdvirudhyata iti pårvapakùayati-#<bhokràpatteriti />#
virodhàdadvaitàsiddhiþ pårvapakùaphalaü, siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ /
anapekùa÷rutyàsvàrthanirõayàttarkeõàkùepo na yukta ityuktamiti ÷aïkate-#<yadyapãti />#
mànàntaràyogya÷rutyarthe bhavatyanàkùepaþ /
yastvadvitãyabrahmàbhedàdbhåjalàdãnàmabhedo brahmopàdànakatva÷rutiviùayaþ sa 'àdityo yåpaþ'ityarthavàdàrthavanmànàntarayogya eveti dvaitapramàõerapahriyata iti samàdhatte-#<tathàpãti />#
anyaparatvaü gauõàrthakatvam /
svaviùaye jagadbhede tarkasya pratiùñhitatvàttenàkùepa ityàha-#<tarko 'pãti />#
tarkàderdvaite pràmàõye 'pi tataþ samanvayavirodhe kimàyàtamiti ÷aïkate-#<kimata iti />#
pårvapakùã samàdhatte-#<ata iti />#
tarkàdeþ pràmàõyàt dvaitabàdhakatvaü ÷ruterayuktamityadvaitasamanvayabàdho yukta ityarthaþ /
iyamarthaü ÷aïkàpårvakaü sphuñayati-#<kathamityàdinà />#
nanu bhoktçbhogyayormitha ekatvaü kenoktamityà÷aïkya ÷rutàrthàpattyetyàha-#<tayo÷ceti />#
tayorekabrahmàbheda÷ravaõàdekatvaü kalpyate, ekasmàdabhinnayorbhede ekasyàpi bhedàpatteþ /
tata÷ca bhedo bàdhyetetyarthaþ /
iùñàpattiü vàrayati-#<na càsyeti />#
÷rutergauõàrthatvena sàvakà÷atvànniravakà÷advaitamànabàdho na yukta ityarthaþ /
nanu vibhàgasyàdhunikatvàdanadyàdvaita÷rutyà bàdha ityata àha-#<yatheti />#
atãtànàgatakàlau bhoktràdivibhàgà÷rayau, kàlatvàt, vartamànakàlavadityanumànàdvibhàgo 'nàdyananta ityarthaþ /
evaü pràpte pariõàmadçùñàntenàpàtataþ siddhàntamàha-#<syàllokavaditi />#
dçùñànte 'pi kathamekasamudràbhinnànàü pariõàmànàü mitho bhedaþ, kathaü và teùàü bhede satyekasmàdabhinnatvamityà÷aïkya na hi dçùñenupapattiriti nyàyenàha-#<naceti />#
evaü bhoktçbhogyayormitho bhedo brahmàbheda÷cetyàha-#<evamiheti />#
jãvasya brahmavikàratvàbhàvàddçùñàntavaiùamyamiti ÷aïkate-#<yadyapãti />#
aupàdhikaü janmàstãti taraïgàdisàmyamàha-#<tathàpãti />#
vibhàgo janma /
yadvà tathàpãti÷abdenaivoktaþ parihàraþ /
nanu bhoktuþ pratidehaü vibhàgaþ kathamityata àha-#<kàryamanupraviùñasyeti />#
aupàdhikavibhàge phalitamupasaüharati-#<ityata iti />#
ekabrahmabhinnatve 'pi  bhoktràdestaraïgàdivadbhedàïgãkàrànna dvaitamànenàdvaitasamanvayasya virodha ityarthaþ //13//



END BsRp_2,1.5.13

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.6.14þ


tadananyatvam àrambhaõa÷abdàdibhyaþ  | BBs_2,1.14 |



pårvasminneva pårvapakùe vivartavàdena mukhyaü samàdhànamàha-#<tadànanyatvamiti />#
samànaviùayatvaü saügatiü vadannubhayoþ parihàrayoþ pariõàmavivartà÷rayatvenàrthabhedamàha-#<abhyupagamyeti />#
pratyakùàdãnàma utsargikapràmàõyamaïgãkçtya sthålabuddhisamàdhànàrthaü pariõàmadçùñàntena bhedàbhedàvuktau, saüpratyaïgãkçtaü pràmàõyaü, tattvàvedakatvàtpracyàvya vyàvahàrikatve sthàpyate, tathàca mithyàdvaitagràhipramàõairadvaita÷ruterna bàdhaþ, ekasyàü rajjvàü daõóasragàdidvaitadar÷anàdityayaü mukhyaþ parihàra iti bhàvaþ /
evamadvaitasamanvayasyàvirodhàrthaü dvaitasya mithyàtvaü sàdhayati-#<yasmàttayoriti />#
svaråpaikye kàryakàraõatvavyàghàta ityata àha-#<vyatirekeõeti />#
kàraõàtpçthaksattva÷ånyatvaü kàryasya sàdhyate naikyamityarthaþ /
vàgàrabhyaü nàmamàtraü vikàro na kàraõàtpçthagastãtyevakàràrtha iti ÷rutiü yojayati-#<etaduktamiti />#
àrambhaõa÷abdàrthàntaramàha-#<puna÷ceti />#
apàgàdagnitvamapagataü kàraõamàtratvàt /
trãõi tejobannànàü råpàõi råpatanmàtràtmakàni satyam /
teùàmapi sanmàtratvàtsadeva ÷iùyata ityabhipràyaþ /
jãvagajatorbrahmànyatve pratij¤àbàdha ityàha-#<na cànyatheti />#
tayorananyatve krameõa dçùñàntàvàha-#<tasmàdyatheti />#
pratij¤àbalàdityarthaþ /
dçùñaü pràtãtikaü naùñamanityaü yatsvaråpaü tadråpeõànupàkhyatvàtsattàsphårti÷ånyatvàdananyatvamiti saübandhaþ /
÷uddhàdvaitaü svamatamuktvà bhedàbhedamatamutthàpayati-#<nanviti />#
anekàbhiþ ÷aktibhistadadhãnaprakçtibhiþ pariõàmairyuktamityarthaþ /
bhedàbhedamate sarvavyavasthàsiddhiratyantàbhede dvaitamànabàdha ityabhimanyamàno dåùayati-#<naivaü syàditi />#
evakàravàcàrambhaõa÷abdàbhyàü vikàrasattàniùedhàtpariõàmavàdaþ ÷rutibàhya ityarthaþ /
ki¤ca saüsàrasya satyatve tadvi÷iùñasya jãvasya brahmaikyopade÷o na syàdvirodhàdityàha-#<sa àtmeti />#
ekatvaü j¤ànakarmasamuccayasàdhyamityupade÷àrthamityà÷aïkyà asãtipadavirodhànmaivamityàha-#<svayamiti />#
atastattvaj¤ànabàdhyatvàtsaüsàritvaü mithyetyàha-#<ata÷ceti />#
svataþ-siddhopade÷àdityarthaþ /
yaduktaü vyavahàràrthaü nànàtvaü satyamiti, tatkiü j¤ànàdårdhvaü vyavahàràrthaü pràgvà /
nàdya ityàha-#<bàdhite ceti />#
svabhàvo 'tràvidyà tayà kçtaþ svàbhàvikaþ /
j¤ànàdårdhvaü pramàtçtvàdivyavahàrasyàbhàvànnànàtvaü na kalpyamityarthaþ /
na dvitãyaþ, j¤ànàtpràkkalpitanànàtvena vyavahàropapattau nànàtvasya satyatvàsiddheþ /
yattu pramàtçtvàdivyavahàraþ satya eva mokùàvasthàyàü nivartata iti, tannetyàha-#<na càyamiti />#
saüsàrasatyatve tadavasthàyàü jãvasya brahmatvaü na syàt, bhedàbhedayorekadaikatra virodhàt /
ato 'saüsàribrahmàbhedasya sadàtanatvàvagamàtsaüsàro 'pi mithyaivetyarthaþ /
ki¤ca yathà loke ka÷cit taskarabuddhyà bhañairgçhãto 'nçtavàdã cettaptapara÷uü gçhõàti sa dahyate badhyate ca, tathà nànàtvavàdã dahyate satyavàdã cenna dahyate mucyate ca /
tathaitadàtmyamidaü sarvamityekatvadar÷ã mucyata iti ÷rutadçùñàntenaikatvaü satyaü nànàtvaü mithyetyàha-#<taskareti />#
vyavahàragocaro nànàtvavyavahàrà÷rayaþ /
nànàtvanindayàpyekatvameva satyamityàha-#<mçtyoriti />#
ki¤càsminbhedàbhedamate jãvasya brahmàbhedaj¤ànàdbhedaj¤ànanivçttermuktiriùñà sà na yuktà, bhedaj¤ànasya bhramatvànabhyupagamàt, pramàyàþ pramàntaràbàdhyatvàdityàha-#<na càsminniti />#
vaiparãtyasyàpi saübhavàditi bhàvaþ /
idànãü pratyakùàdipràmàõyànyathànupapattyà nànàtvasya satyatvamiti pårvapakùabãjamudghàñayati-#<nanvityàdinà />#
ekatvasyaikàntaþ kaivalyam /
vyàhanyerannapramàõàni syuþ /
upajãvyapratyakùàdipràmàõyàya vedàntànàü bhedàbhedaparatvamucitamiti bhàvaþ /
nanu karmakàrakàõàü yajamànàdãnàü vidyàkàrakàõàü ÷iùyàdãnàü ca kalpitabhedamà÷ritya karmaj¤ànakàõóayoþ pravçtteþ svaprameyasya dharmàderabàdhàtpràmàõyamavyàhatamityà÷aïkyàha-#<kathaü cànçteneti />#
dhålikalpitadhåmenànumitasya vahneriva prameyabàdhàpatteriti bhàvaþ /
tatra dvaitaviùaye pratyakùàdãnàü yàvadbàdhaü vyàvahàrikaü pràmàõyamupapadyata ityàha-#<atrocyata ityàdinà />#
satyatvaü bàdhàbhàvaþ /
bàdho mithyàtvani÷cayaþ /
vastuto mithyàtve 'pi vikàreùu tanni÷cayàbhàvena pratyakùàdivyavahàropapattàvuktadçùñàntaü vivçõoti-#<yathà suptasya pràkçtasyeti />#
evaü dvaitapramàõànàü vyavahàrakàle bàdha÷ånyàrthabodhakatvaü vyàvahàrikaü pràmàõyamupapàdya dvaitapramàõànàü vedàntànàü sarvakàleùu bàdha÷ånyabrahmabodhakatvaü tàttvikaü pràmàõyamupapàdayitumukta÷aïkàmanuvadati-#<kathaü tvasatyeneti />#
kimasatyàtsatyaü na jàyate, kimuta satyasya j¤ànaü na /
àdya iùña eva /
nahi vayaü vàkyotthaj¤ànaü satyamityaïgãkurmaþ /
aïgãkçtyàpi dçùñàntamàha-#<naiùa doùa iti />#
sarpeõàdaùñasyàpi daùñatvabhràntikalpitaviùàtsatyamaraõamårcchàdidar÷anàdasatyàt satyaü na jàyata ityaniyama ityarthaþ /
dçùñàntàntaramàha-#<svapneti />#
asatyàtsarpodaràdeþ satyasya daü÷anasnànàdij¤ànasya kàryasya dar÷anàdvyabhicàra ityarthaþ /
yathà÷rutamàdàya ÷aïkate-#<tatkàryamapãti />#
uktamarthaü prakañayati-#<tatra bråma ityàdinà />#
avagatirvçttiþ ghañàdivatsatyàpi pràtibhàsikasvapnadçùñavastunaþ phalaü caitanyaü và vçttyabhivyaktamavagati÷abdàrthaþ /
prasaïgàddehàtmavàdo 'pi nirasta ityàha-#<eteneti />#
svapnasthàvagateþ svapnadehadharmatva utthitasya mayà tàdç÷aþ svapno 'vagata ityabàdhitàvagatipratisaüdhànaü na syàt /
ato dehabhede 'pyanusaüdhànadar÷anàddehànyo 'nusaüdhàtetyarthaþ /
asatyàtsatyasya j¤ànaü na jàyata iti dvitãyaniyamasya ÷rutyà vyabhicàramàha-#<tathàca ÷rutiriti />#
naca striyo mithyàtve 'pi taddar÷anàtsatyàdeva satyàyàþ samçtdherj¤ànamiti vàcyam, viùayavi÷iùñatvena dar÷anasyàpi mithyàtvàtprakçte 'pi satye brahmaõi mithyàvedànugatacaitanyà¤j¤ànasaübhavàcceti bhàvaþ /
asatyàtsatyasyeùñasya j¤ànamuktvàniùñasya j¤ànamàha-#<tatheti />#
asatyàtsatyasya j¤àne dçùñàntàntaramàha-#<tathàkàràdãti />#
rekhàsvakàratvàdibhràntyà satyà akàràdayo j¤àyanta iti prasiddhamityarthaþ /
evamasatyàtsatyasya janmoktyà tadarthakriyàkàri tatsatyamiti niyamo bhagnaþ, ançtàtsatyasya j¤ànoktyà yadançtakaraõagamyaü tadbàdhyaü kåñaliïgànumitavahnivaditi vyàptirbhagnà /
tathà ca kalpitànàmapi vedàntànàü satyabrahmabodhakatvaü saübhavatãti  tàttvikaü pràmàõyamiti bhàvaþ /
yaduktaü ekatvanànàtvavyavahàrasiddhaye ubhayaü satyamiti, tanna /
bhedasya lokasiddhasyàpårvaphalavadabhedavirodhena satyatvakalpanàyogàt /
ki¤ca yadyubhayorekadà vyavahàraþ syàt tadà syàdapi satyatvam /
naivamasti /
ekatvaj¤ànena carameõànapekùeõa nànàtvasya niþ÷eùaü bàdhàt, ÷uktij¤àneneva rajatasyetyàha-#<api càntyamiti />#
nanåpajãvyadvaitapramàõavirodhàdekatvàvagatirnotpadyata ityata àha-#<na ceyamiti />#
tat kilàtmatattvamasya piturvàkyàt ÷vetaketurvij¤àtavàniti j¤ànotpatteþ ÷rutatvàtsàmagrãsattvàccetyarthaþ /
vyàvahàrikaguru÷iùyàdibhedamupajãvya j¤àyamànavàkyàrthàvagateþ pratyakùàdigataü vyàvahàrikaü pràmàõyamupajãvyaü, tacca pàramàrthikaikatvàvagatyà na virudhyate /
kintu tayà virodhàdanupajãvyaü pratyakùàdestàttvikaü pràmàõyaü bàdhyata iti bhàvaþ /
ki¤caikatvàvagateþ phalavatpramàtvànniùphalo dvaitabhramo bàdhya ityàha-#<na ceyamiti />#
nanu sarvasya dvaitasya mithyàtve svapno mithyà jàgrata satyamityàdirlaukiko vyavahàraþ, satyaü cànçtaü ca satyamabhavaditi vaidika÷ca kathamityà÷aïkya yathà svapne idaü satyamidamançtamiti tàtkàlikabàdhàbàdhàbhyàü vyavahàrastathà dãrghasvapna'pãtyuktasvapnadçùñàntaü smàrayati-#<pràkceti />#
vyavahàràrthe nànàtvaü satyamiti kalpanamasaügatamityupasaüharati-#<tasmàditi />#
nedaü kalpitaü, kintu ÷rutamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
kàryakàraõayorananyatvàü÷e 'yaü dçùñàntaþ, na pariõàmitve, brahmaõaþ kåñasthatva÷rutivirodhàditi pariharati-#<netyucyata iti />#
sçùñau pariõàmitvaü pralaye tadràhitya ca krameõàviruddhamiti dçùñàntena ÷aïkate-#<sthitãti />#
kåñasthasya kadàcidapi vikriyà na yuktà kåñasthatvavyàghàtàdityàha-#<neti />#
kåñasthatvàsiddhimà÷aïkyàha-#<kåñasthasyeti />#
kåñasthasya niravayavasya pårvaråpatyàgenàvasthàntaràtmakapariõàmàyogàcchuktirajatavadvivarta eva prapa¤ca iti bhàvaþ /
ki¤ca niùphalasya jagataþ phalavanniùprapa¤cabrahmadhã÷eùatvenànuvàdànna satyatetyàha-#<naca yathetyàdinà />#
'taü yathà yathopàsate tadeva bhavati'iti ÷ruterbrahmaõaþ pariõàmitvavij¤ànàttatpràptirviduùaþ phalamityà÷aïkyàha-#<nahi pariõàmavattveti />#
'brahmavidàpnoti param'iti ÷rutakåñasthanityamokùaphalasaübhave duþkhànityapariõàmitvaphalakalpanàyogàditi bhàvaþ /
nanu pårvaü 'janmàdyasya yataþ'iti ã÷varakàraõapratij¤à kçtà /
adhunà tadananyatvamityantàbhedapratipàdane ã÷itrã÷itavyabhedàbhàvàttadvirodhaþ syàditi ÷aïkate-#<kåñastheti />#
kalpitadvaitamapekùye÷varatvàdikaü paramàrthato 'nanyatvamityavirodhamàha-#<netyàdinà />#
avidyàtmake cidàtmani lãne nàmaråpe eva bãjaü tasya vyàkaraõaü sthålàtmanà sçùñistadapekùatvàdã÷varatvàderna virodha ityarthaþ /
saügçhãtàrthaü vivçõoti-#<tasmàdityàdinà /
tatvànyatvàbhyàmiti />#
nàmaråpayorã÷varatvaü vakyuma÷akyaü jaóatvàt /
nàpã÷varàdanyatvaü kalpitasya pçthaksattàsphårtyorabhàvàdityarthaþ /
saüskàràtmakanàmaråpayoravidyaikyavivakùayà bråte-#<màyeti />#
nàmaråpe cedã÷varasyàtmabhåte tarhã÷varo jaóa ityata àha-#<tàbhyàmanya iti />#
anyatve vyàkaraõe ca ÷rutimàha-#<àkà÷a ityàdinà />#
avidyàdyupàdhinà kalpitabhedena bimbasthànasye÷varatvaü, pratibimbabhåtànàü jãvànàü niyamyatvamityàha-#<sa ca svàtmabhåtàniti />#
na càtra nànàjãvà bhàùyoktà iti bhramitavyaü, buddhyàdisaüghàtabhedena bhedokteþ /
avidyàpratibimbastveka eva jãva ityuktam /
paramàrthata ã÷varatvàdidvaitàbhàve ÷rutimàha-#<tathà ceti />#
kathaü tarhi kartçtvàdikamityata àha-#<svabhàvastviti />#
anàdyavidyaiva kartçtvàdiråpeõa pravartata ityarthaþ /
bhaktàbhaktayoþ pàpasukçtanà÷akatvàdã÷varasya vàstavamã÷varatvamityata àha-#<nàdatta iti />#
na saüharatãtyarthaþ /
tena svaråpaj¤ànàvaraõena kartàhamã÷varo me niyantetyevaü bhramanti /
uktàrthaþ såtrakàrasaümata ityàha-#<såtrakàro 'pãti />#
na kevalaü laukikavyavahàràrthaü pariõàmaprakriyà÷rayaõaü kintåpàsanàrthaü cetyàha-#<pariõàmaprakriyàü ceti />#
taduktam-'kçpaõàdhãþ pariõàmamudãkùate kùayitakalmaùadhãstu vivartatàm'iti //14//



END BsRp_2,1.6.14

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.6.15þ


bhàve copalabdheþ  | BBs_2,1.15 |



evaü tadananyatve pratyakùàdivirodhaü parihçtyànumànamàha-#<bhàve ceti />#
kàraõasya bhàve sattve upalabdhau ca kàryasya sattvàdupalabdhe÷cànanyatvamiti såtràrthaþ /
ghaño mçdananyaþ, mçtsattvopalabdhikùaõaniyatasattvopalabdhimattvàt mçdvat /
anyatve 'pyayaü hetuþ kiü na syàdityaprayojakatvamà÷aïkya nirasyati-#<naceti />#
mçdghañayoranyatve gavà÷vayoriva hetåcchittiþ syàdityarthaþ /
gava÷vayornimittanaimittikatvàbhàvàddhetvabhàvaþ /
ato mçdghañayostena hetunà nimittàdibhàvaþ  sidhyati nànanyatvamityarthàntaratàmà÷aïkàyaha-#<naca kulàleti />#
na copàdànopàdeyabhàvenàrthàntaratà, mçddçùñànte tadbhàvàbhàve 'pi hetusattvàdanyatve gavà÷vattadbhàvàyogàcceti bhàvaþ /
kulàlaghañayornimittàdibhàve satyapyanyatvàt, kulàlasattvaniyatopalabdhirghañasya naivetyakùaràrthaþ /
yathà÷rutasåtrasthahetorvyabhicàraü ÷aïkate-#<nanviti />#
agnibhàva eva dhåmopalabdhiriti niyamàtmako hetustatra nàstãtyàha-#<neti />#
avicchinnamåladãrdharekhàvasthadhåme niyamo 'stãti vyabhicàra ityà÷aïkate-#<atheti />#
tadbhàvaniyatabhàvatve sati tadbuddhyanuraktabuddhiviùayatvasya hetorvivakùitatvànna vyabhicàra ityàha-#<naivamiti />#

àlokabuddhyanuraktabuddhigràhye råpe vyabhicàraniràsàya satyantam /
àlokàbhàve 'pi ghañàdiråpasattvànna vyabhicàraþ /
uktadhåmavi÷eùasyàgnibuddhiü vinàpyupalambhànna tatra vyabhicàra ityarthaþ /
tathà ca tayoþ kàryakàraõayorbhàvena sattayànuraktàü sahakçtàmiti bhàùyàrthaþ /
yadvà /
tadbhàvaþ sàmànàdhikaraõyaü tadviùayakabuddhigràhyatvaü hetuü vadàmaþ /
mçdghaña iti sàmànàdhikaraõyabuddhidar÷anàdagnidhårma ityadar÷anàdityarthaþ /
anumànàrthatvena såtraü vyàkhyàya pàñhàntareõa pratyakùaparatayà vyàcaùñe-#<bhàvàcceti />#
pårvasåtroktàrambhaõa÷abdasamuccayàrtha÷cakàraþ /
na caikaþ paña iti pratyakùaü pañasya tantubhyaþ pçthaksattve pramàõaü, apçthaksattàkamithyàkàryaviùayatvenàpyupapatteþ /
ata àtànavitànasaüyogavantastantava eva paña iti pratyakùopalabdheþ sattvàdananyatvamityarthaþ /
pañanyàyaü tantvàdàvatidi÷ati-#<tathetyàdinà />#
pratyakùopalabdhyà tattatkàrye kàraõamàtraü pari÷iùyata ityarthaþ /
yatra pratyakùaü nàsti tatra kàrye vimatakàraõàdabhinnaü, kàryatvàt, pañavadityanumeyamityàha-#<anayeti />#
kàraõapari÷eùe pradhànàdikaü pari÷iùyatàü, na brahmetyata àha-ta#<tra sarveti />#
brahmaõi vedàntànàü sarveùàü tàtparyasyoktatvàttadevàdvitãyaü pari÷iùyate na kàraõàntaramapràmàõikatvàditi bhàvaþ //15//



END BsRp_2,1.6.15

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.6.16þ


satvàc càparasya  | BBs_2,1.16 |



idaü jagat sadàtmaiveti sàmànàdhikaraõya÷rutyà sçùñeþ pràkkàryasya kàraõàtmanà sattvaü ÷rutaü, tadanyathànupapattyotpannasyàpi jagataþ kàraõàdananyatvamityàha såtrakàraþ#<sattvàcceti />#
÷rutyarthe yuktimapyàha-#<yacca yadàtmaneti />#
ghañàdikaü pràg mçdàdyàtmanà vartate tata utpadyamànatvàt sàmànyato vyatirekeõa sikatàbhyastailavadityarthaþ /
kàraõavatkàryasyàpi sattvàt sattvabhede mànàbhàvàt kàryasya kàraõàdabhinnasattàkatvamiti såtrasyàrthàntaramàha-#<yathà ceti />#
idànãü sataþ kàryasya pràguttarakàlayorasattvàyogàt sattvàvyabhicàraþ /
tacca sattvaü sarvànusyåtacinmàtramekam /
tadabhedena satã mçt san ghaña iti bhàsamànayoþ kàryakàraõayorananyatvamityarthaþ //16//



END BsRp_2,1.6.16

START BsRp_2,1.6.16þ

na caivaü ghañapañayorapyaikasattvàbhedàdananyatvaü syàditi vàcyaü, vastuta ekasattvàtmanànanyatvasyeùñatvàt /
tarhi mçdghañayoþ ko vi÷eùaþ /
tàdàtmyamiti bråmaþ /
vastutaþ sarvatra sattaikye 'pi ghañapañayorabhedena sattàyà bhinnatvànna tàdàtmyaü, kàryakàraõayorbhedasya sattàbhedakatvàbhàvàdabhinnasattàkatvaü tàdàtmyamiti vi÷eùaþ //16//



END BsRp_2,1.6.16

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.6.17þ


asadvyapade÷àn neti cen na dharmàntareõa vàkya÷eùàt  | BBs_2,1.17 |



uktaü kàryasya pràk kàraõàtmanà sattvamasiddhamityà÷aïkya samàdhatte-#<asaditi />#
'aktàþ ÷arkarà upadadhyàt'ityupakrame kenàktà iti saüdehe 'tejo vai ghçtam'iti vàkya÷eùàddhçteneti yathà ni÷cayaþ evamatràpi 'tatsat'iti vàkya÷eùàtsanni÷caya ityarthaþ /
àsãdityatãtakàlasaübandhokte÷càsadavyàkçtameva na ÷ånyamityàha-#<asata÷ca pårvàpareti />#
uktanyàyaü vàkyàntare 'tidi÷ati-#<asadveti />#
kriyamàõatvavi÷eùaõaü ÷ånyasyàsaübhavãti bhàvaþ //17//



END BsRp_2,1.6.17

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.6.18þ


yukteþ ÷abdàntaràc ca  | BBs_2,1.18 |



sattvànanyatvayorhetvantaramàha såtrakàraþ-#<yukteriti />#
dadhyàdyarthinàü kùãràdau pravçttyanyathànupapattiryuktistayà kàryasya pràkkàraõànanyatvena sattvaü sidhyatãtyarthaþ /
asato 'pi kàryasya tasmàdutpatteþ kàraõatvadhiyà tatra pravçttirityanyathopapattimà÷aïkyàha-#<avi÷iùñe hãti />#
asata utpattyabhàvàdutpattau và  sarvasmàtsarvotpattiprasaïgàttattadupàdànavi÷eùe pravçttirna syàdityarthaþ /
taduktaü sàükhyavçddhaiþ-'asadakaraõàdupàdànagrahaõàtsarvasaübhavàbhàvàt /
÷aktasya ÷akyakaraõàtkàraõabhàvàcca satkàryam'iti /
÷aktasya kàraõasya ÷akyakàryakàritvàcchaktiviùayasya kàryasya sattvamasato '÷akyatvàt /
ki¤ca satkàraõàbhedàtkàryaü sadityuttaràrdhàrthaþ /
kàryasyàsattve 'pi kuta÷cidati÷ayàtpravçttiniyamopapattiriti ÷aïkate-#<atheti />#
ati÷ayaþ kàryadharmaþ kàraõadharmo và /
àdye dharmitvàtpràgavasthàråpasya kàryasya sattvaü durvàramityàha-#<tarhyati÷ayavattvàditi />#
dvitãye 'pi kàryasattvamàyàtãtyàha-#<÷akti÷ceti />#
kàryakàraõàbhyàmanyà kàryavadasati và ÷aktirna kàryaniyàmikà, yasya kasyacidanyasya nara÷çïgasya và niyàmakatvaprasaïgàdanyatvàsattvayoþ ÷aktàvanyatra càvi÷eùàt /
tasmàt kàraõàtmanà lãnaü kàryamevàbhivyaktiniyàmakatayà ÷aktirityeùñavyaü, tataþ satkàryasiddhirityarthaþ /
ki¤ca kàryakàraõayoranyatve mçdghañau bhinnau santàviti bhedabuddhiþ syàdityàha-#<apiceti />#
tayoranyatve 'pi samavàya÷àttathà buddhirnodetãtyà÷aïkya samavàyaü dåùayati-#<samavàyeti />#
samavàyaþ samavàyibhiþ saübaddhona na và /
àdye sa saübandhaþ kiü samavàyaþ uta svaråpam /
àdye samavàyànavasthà /
dvitãye mçdghañayorapi svaråpasaübandhàdevopapatteþ samavàyàsiddhiþ /
asaübaddha iti pakùe doùamàha-#<anabhyupagamyamàna iti />#
dravyaguõàdãnàü vi÷iùñadhãvirahaprasaïgaþ /
asaübaddhasya vi÷iùñadhãniyàmakatvàyogàdityarthaþ /
vi÷iùñadhãniyàmako hi saübandhaþ, na tasya niyàmakàntaràpekùà, anavasthànàt, ataþ svaparanirvàhakaþ samavàya iti ÷aïkate-#<atheti />#
saübadhyate /
svasya svasaübandhina÷ca vi÷iùñadhiyaü karotãtyarthaþ /
pratibandyà dåùayati-#<saüyogo 'pãti />#
yattu guõatvàtsaüyogasya samavàyàpekùà na saübandhatvàditi, tanna, dharmatvàt, samavàyasyàpi saübandhàntaràpatterasaübaddhasyà÷vatvasya godharmatvàdar÷anàt /
ki¤ca 'niùpàpatvàdayo guõàþ'iti ÷rutismçtyàdiùu 'vyavahàràdiùñadharmo guõaþ'iti paribhàùayà samàyasyàpi guõatvàcca /
'jàtivi÷eùo guõatvam'iti paribhàùà tu samavàyasidhyuttarakàlãnà, nityànekasamavetà jàtiriti j¤ànasya samavàyaj¤ànàdhãnatvàt /
ataþ samavàyasiddheþ pràk saüyogasya guõatvamasiddhamiti dik /
ki¤ca pratãtyanusàreõa vastu svãkàryamanyathà gopratitera÷va àlambanamityasyàpi suvacatvàt /
tathà ca mçdghaña ityabhedapratãterabheda eva svãkàryaþ, tàbhyàmatyantabhinnasya samavàyasya tanniyàmakatvàsaübhavàdityàha-#<tàdàtmyeti />#
evaü pratãtyanusàreõa kàryasya kàraõàtmanà sattvaü, svaråpeõa tu mithyàtmityuktam /
vçttyaniråpaõàcca tasya mithyàtvamityàha-#<kathaü ceti />#
tatràdyamanådyavayavinaþ pañàdestantvàdiùvavayaveùu tritvàdivatsvaråpeõa vçttirutàvayava÷a iti vikalpàdyaü dåùayati-#<yadãtyàdinà />#
vyàsajyavçttivastupratyakùasya yàvadà÷rayapratyakùajanyatvàt saüvçtapañàderyàvadavayavànàmapratyakùatvàdapratyakùatvaü prasajyetetyarthaþ /
dvitãyaü ÷aïkate-#<atheti />#
yathà haste ko÷e càvayava÷aþ khaïgo vartamàno hastamàtragrahe 'pi gçhyate, evaü yatki¤cidavayavagraheõàvayavino grahasaübhave 'pyavayavànàmanavasthà syàditi dåùayati-#<tadàpãti />#
àdyadvitãyamudbhàvya dåùayati-#<atha pratyavayavamityàdinà />#
ekasmiüstantau pañavçttikàle tantvantare vçttirna syàt, vçttàvanekatvàpatterityarthaþ /
yathà yugapadanekavyaktiùu vçttàvapi jàteranekatvadoùo nàsti tathàvayavina ityà÷aïkate-#<gotveti />#
jàtivadavayavino vçttirasiddhà anubhavàbhàviditi pariharati-#<na /
tatheti />#
doùàntaramàha-#<pratyeketi />#
adhikàràtsaübandhàt /
yathà devadattaþ svakàryamadhyayanaü gràme 'raõye và karoti, yathà gauravayavã svakàryaü kùãràdikaü ÷çïgapucchàdàvapi kuryàdityarthaþ /
evaü vçttyaniråpaõàdanirvàcyatvaü kàryasya dar÷itam /
saüpratyasatkàryavàde doùàntaramàha-#<pràgiti />#
yathà ghaña÷calatãtyukte calanakriyàü pratyà÷rayatvaråpaü kartçtvaü ghañasya bhàti tathà paño jàyata iti janikriyàkartçtvamanubhåyate /
ato janikartuþ janeþ pràksattvaü vàcyam /
karturasattve kriyàyà apyasattvàpatterityarthaþ /
janeranubhavasiddhe 'pi sakartçkatve kriyàtvenànumànamàha-#<utpatti÷ceti />#
asato ghañasyotpattau kartçtvàsaübhave 'pi kulàlàdeþ sattvàtkartçtvamityà÷aïkayàha-#<ghañasya ceti />#
ghañotpattivadasatkapàlàdyutpattirityatidi÷ati-#<tatheti />#
÷aïkàmanådya doùamàha-#<tathà ceti />#
anubhavavirodhamityarthaþ /
utpattirbhàvasyàdya vikriyeti svamatena kàryasattvamànãtaü, saüprati kàryasyotpattirnàma svakàraõe samavàyaþsvasmin sattàsamavàyo veti tàrkikamatamà÷aïkate-#<atheti />#
tanmatenàpi kàryasya sattvamàva÷yakaü, asataþ saübandhitvàyogàdityàha-#<kathamiti />#
asatorveti dçùñàntoktiþ /
nanu nara÷çïgàdivatkàryaü sarvadà sarvatràsanna bhavati kintåtpatteþ pràk dhvaüsànantaraü càsat madhye tu sadeveti vaiùamyàtsaübandhitvopapattirityà÷aïkyàha-#<abhàvasyeti />#

atràbhàvabdà asacchabdàparaparyàyà vyàkhyeyàþ /
asataþ kàlenàsaübandhàtpràktvaü na yuktamityarthaþ /
nanu kàrakavyàpàràdårdhvabhàvinaþ kàryasya vandhyàputratulyatvaü kathamityata àha-#<yadi ceti />#
kàryàbhàvo 'satkàryamityartha ityupàpatsvata upapannamabhaviùyadityanvayaþ /
kastarhi nirõayaþ, tatràha-#<vayaü tviti />#
'nàsato vidyate bhàvaþ'iti smçteriti bhàvaþ /
satkàryavàde kàrakavaiyarthyaü ÷aïkate-#<nanviti />#
siddhakàraõànanyatvàcca kàryasya siddhatvamityàha-#<tadananyatvàcceti />#
anirvàcyakàryàtmanà kàraõasyàbhivyaktyarthaþ kàrakavyàpàra ityàha-#<naiùa doùa iti />#
kàryasatyatvamicchatàü sàükhyànàü satkàryavàde kàrakavaiyarthyaü doùa àpatati, abhivyakterapi sattvàt /
advaitavàdinàü tvaghañitaghañhanàvabhàsanacaturamàyàmahimnà svapnavadyathàdar÷anaü sarvamupapannam /
vicàryamàõe sarvamayuktaü, yuktatve dvaitàpatteriti mukhyaü samàdhànaü samàdhànàntaràbhàvàt /
nanu kàraõàdbhinnamasadevotpadyata iti samàdhànaü kiü na syàdityà÷aïkyàsatpakùasya dåùaõamuktaü smaretyàha-#<kàryàkàro 'pãti />#
ataþ kàraõàdbhedàbhedàbhyàü durniråpasya sadasadvilakùaõasyànirvàcyàbhivyaktiranirvàcyakàrakavyàpàràõàü phalamiti pakùa eva ÷reyàniti bhàvaþ /
nanu mçdyadçùñaþ pçthubudhnatvàdyavasthàvi÷eùo ghañe dç÷yate /
tathàca ghaño mçdbhinnaþ, tadviruddhavi÷eùavattvàt, vçkùavadityata àha-#<naceti />#
vastuto 'nyatvaü satyo bhedaþ /
hetorvyabhicàrasthalàntaramàha-#<tathà pratidinamiti />#
pratyahaü pitràdidehasyàvasthàbhede 'pi janmanà÷ayorabhàvàdabhedo yuktaþ /
dàrùñàntike tu mçdàdinà÷e sati ghañàdikaü jàyata iti janmavinà÷aråpaviruddhadharmavattvàtkàryakàraõayorabhedo na yukta iti ÷aïkate-#<janmeti />#
kàraõasya nà÷àbhàvàddhetvasiddhiriti pariharati-#<neti />#
dadhighañàdikàryànvitatvena kùãramçdàdãnàü pratyakùatvànnà÷àsiddhirityarthaþ /
nanu yatrànvayo dç÷yate tatra hetvasiddhàvapi yatràïkuràdau  vañabãjàdãnàmanvayo na dç÷yate tatra hetusattvàdvasatvanyatvaü syàdityata àha-#<adç÷yeti />#
tatràpyaïkuràdau bãjàdyavayavànàmanvayànna sta eva janmavinà÷au kintvavayàntaropacayàpacayàbhyàü tadvyavahàra ityarthaþ /
aståpacayàpacayaliïgena vastubhedànumànaü tato 'sata utpattiþ sato nà÷a ityà÷aïkya vyabhicàramàha-#<tatredçgiti />#
pitçdehe 'pi bhedasattvànna vyabhicàra ityatra bàdhakamàha-#<pitràdãti /
eteneti />#
kàraõasya sarvakàryeùvanvayakathanenetyarthaþ /
svapakùe doùaü parihçtya parapakùe prasa¤jayati-#<yasya punariti />#
asataþ kàryasya kàrakavyàpàràhitàti÷ayà÷rayatvàyogàdaviùayatve 'pi mçdàderviùayatvaü syàditi ÷aïkate-#<samavàyãti />#
samavàyikàraõàtkàryaü bhinnamabhinnaü veti vikalpàdyaü nirasyati-#<netyàdinà />#
dvitãyamà÷aïkyeùñàpattimàha-#<samavàyãti />#
kàryàõàmavàntarakàraõànanyatvamupasaüharati-#<tasmàditi />#
paramakàraõànanyatvaü phalitamàha-#<tathà måleti />#
asatkàryavàde pratij¤àbàdhaþ syàdityàha-#<yadi tu pràgutpatteriti># //18//



END BsRp_2,1.6.18

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.6.19þ


pañavac ca  | BBs_2,1.19 |



kàryamupàdànadbhinnaü tadupalabdhàvapyanupalabhyamànatvàt tato 'dhikaparimàõatvàcca ma÷akàdiva ÷a÷aka ityatra vyabhicàràrthaü såtram-#<pañavacceti />#
dvitãyahetorvyabhicàraü sphuñayati-#<yathà ca saüveùñaneti />#
àyàmo dairghyam //19//



END BsRp_2,1.6.19

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.6.20þ


yathà ca pràõàdiþ  | BBs_2,1.20 |



tatraiva vilakùaõakàryakàritvaü kàryamupàdànàdbhinnaü, bhinnakàryakaratvàt, saümatavat iti hetumà÷aïkya vyabhicàramàha såtrakàraþ-#<yathà ca pràõàdãti />#
evaü jãvajagaterbrahmànanyatvàtpratij¤àsiddhirityadhikaraõàrthamupapasaüharati-#<ata÷ca kçtsnasyeti># //20//



END BsRp_2,1.6.20

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.7.21þ


itaravyapade÷àd dhitàkaraõàdidoùaprasaktiþ  | BBs_2,1.21 |



jãvàbhinnaü brahma jagatkàraõamitivadanvedàntasamanvayo viùayaþ /
sa yadi tàdçgbrahmajagajjanayettarhi svàniùñaü narakàdikaü na janayet svatantracetanatvàditi nyàyena virudhyate na veti saüdehe pårvoktajãvànanyatvamupajãvya jãvadoùà brahmaõi prasajyeranniti pårvapakùasåtraü gçhãtvà vyàcaùñe-#<itaravyapade÷àdityàdinà />#
pårvapakùe jãvàbhinne samanvayàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti phalam /
hitàkaraõetyatra na¤vyatyàsenàhitakaraõaü doùo vyàkhyàtaþ /
àdipadoktaü bhràntyàdikamàpàdayati-#<naca svayamityàdinà># //21//



END BsRp_2,1.7.21

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.7.22þ


adhikaü tu bhedanirde÷àt  | BBs_2,1.22 |



jãve÷ayorabhedàjjãvajagaterdeùà brahmaõi syuþ brahmagatà÷ca sçùñisaühàra÷aktisarvasmartçtvàdayo guõà jãve syuþ /
na ceùñàpattiþ /
jãvasya sva÷arãre 'pi saühàrasàmarthyàdar÷anàditi pràpte siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<tu÷abda ityàdinà />#
jãve÷varayorloke bimbapratibimbayoriva kalpitabhedàïgãkàràddharmavyavastheti siddhàntagranthàrthaþ /
yadi vayaü jãvaü sraùñàraü bråmastadà doùàþ prasajyante natu taü bråma ityanvayaþ /
ki¤càbhedàj¤ànàdårdhvaü và doùà àpàdyante, pårvaü và /
nàdya ityàha-#<apiceti />#
uktaü mithyàj¤ànavijçmbhitatvaü sphuñayati-#<avidyeti />#
kartçtvàdibuddhidharmàdhyàse dehadharmàdhyàsaü dçùñàntayati-#<janmeti />#
dvitãyaü pratyàha-#<abàdhite tviti />#
j¤ànàdårdhvaü sraùñçtvàdidharmàõàü bàdhàt pårvaü ca kalpitabhedena vyavasthopapatterna ki¤cidavadyamityarthaþ //22//



END BsRp_2,1.7.22

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.7.23þ


a÷màdivac ca tadanupapattiþ  | BBs_2,1.23 |



nanvakhaõóaikaråpe brahmaõi kathaü jãve÷varavaicitryaü, kathaü ca tatkàryavaicitryamityanupapattiü dçùñàntaiþ pariharati såtrakàraþ-#<a÷màdivacceti />#
kiüpàko mahàtàlaphalam /
tattatkàryasaüskàraråpànàdi÷aktibhedàdvaicitryamiti bhàvaþ /
såtrasthacakàràrthamàha-#<÷rute÷ceti />#
brahma jãvagatadoùavat, jãvàbhinnatvàt, jãvavadityàdyanumànaü svataþpramàõaniravadyatvàdi÷rutibàdhitam /
ki¤ca kartçtvabhoktçtvàdivikàrasya mithyàtvàjjãvasyaiva tàvaddoùo nàsti kuto bimbasthànãyasyà÷eùavi÷eùadar÷inaþ parame÷varasya doùaprasaktiþ /
yattu brahma na vicitrakàryaprakçti, ekaråpàtvàt, vyatirekeõa mçttantvàdivaditi /
tanna /
ekaråpe snapnadç÷ãva vicitradç÷yavastuvaicitryadar÷anena vyabhicàràdityarthaþ /
tasmàt pratyagabhinne brahmaõi samanvayasyàvirodha iti siddham //23//



END BsRp_2,1.7.23

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.8.24þ


upasaühàradar÷anàn neti cen na kùãravad dhi  | BBs_2,1.24 |



#<upasaühàradar÷anàt />#
asahàyàdbrahmaõo jagatsargaü bruvan samanvayo viùayaþ /
sa kiü yadasahàyaü tanna kàraõamiti laukikanyàyena virudhyate na veti saüdehe pårvamaupàdhikajãvabhedàdbrahmaõi jãvadoùà na prasajyanta ityuktam, saüprati upàdhito 'pi vibhaktaü brahmaõaþ prerakàdikaü sahakàri nàsti ã÷anànàtvàbhàvàditi pratyudàharaõena pårvapakùasåtràü÷aü vyàcaùñe-#<cetanamityàdinà />#
phalaü pårvavat /
kàrakàõàmupasaühàro melanam /
uktanyàyasya kùãràdau vyabhicàra iti siddhàntayati-#<naiùa doùa iti />#
÷uddhasya brahmaõo 'kàraõatvamiùñameva /
vi÷iùñasye÷varasya tu màyaiva sahàya iti bhàvenàha-#<bàhyamiti />#
kùãrasyàpyàta¤canàdisahàyo 'stãtyasahàyatvahetorna vyabhicàra ityà÷aïkya sahàyàbhàve 'pi yasya kasyacitpariõàmasya kùãre dar÷anàdvyabhicàratàdavasthyamityàha-#<nanvityàdinà />#
tarhi sahàyo vyarthaþ, tatràha-#<tvàryata iti />#
nanu tvàryate kùãraü dadhibhàvàya ÷aighryaü kàryata iti kimarthaü kalpyate, svato '÷aktaü kùãraü sahàyena ÷aktaü kriyata iti kiü na syàt, tatràha-#<yadi ceti />#
÷aktasya sahàyasaüpadà kiü kàryamityatràha-#<sàdhaneti />#
sahàyavi÷eùàbhàve ka÷cidvikàraþ kùãrasya bhavati, tatra àta¤canaprakùepauùõyàbhyàü tåttamadadhibhàvasàmarthyaü vyajyata ityarthaþ /
tarhi ÷aktivya¤jako 'pi sahàyo brahmaõo vàcyaþ, tatràha-#<paripårõoti />#
nirapekùamàyà÷aktikamityarthaþ /
tàdç÷a÷aktau mànamàha-#<÷ruti÷ceti># //24//



END BsRp_2,1.8.24

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.8.25þ


devàdivad api loke  | BBs_2,1.25 |



nanu brahma na kàraõaü cetanatve satyasahàyatvànmçdàdi÷ånyakulàlàdivaditi na kùãràdau vyabhicàra iti såtravyàvartyàü ÷aïkàmàha-#<syadetaditi />#
tasyàpi hetordevàdau vyabhicàra ityàha-#<devàdivaditi />#
lokyate j¤àyater'tho 'neneti loko mantràrthavàdàdi÷àstraü vçddhavyavahàra÷ca /
abhidhyànaü saükalpaþ /
nanu devàdyårõanàbhàntadçùñànteùu ÷arãreùu cetanatvaü nàsti, balàkàpadminãcetanayorgarbhaprasthànakartçtve megha÷abdaþ ÷arãraü ca sahàyo 'sti, ato vi÷iùñahetorna vyabhicàra iti ÷aïkate-#<sa yadi bråyàdityàdinà />#
vyabhicàro 'stãti pariharati-#<taü prati bråyàditi />#

ayaü doùaþ dçùñàntavaiùamyàkhyaþ /
atra hi hetau cetanatvamahandhãviùayatvaråpaü cittàdàtmyàpannadehasàdhàraõaü gràhyaü na tu mukhyàtmatvaü, tava kulàladçùñànte sàdhanavaikalyàpatteþ /
asahàyatvaü ca cetanasya svàtiriktahetu÷ånyatvaü, tadubhayaü devàdiùvastãti vyabhicàraþ, dehasya svàntaþpàtitvena svàtiriktatvàbhàvàt /
tathà ca kulàlavailakùaõyaü devàdãnàü ghañàdikàrye svàtiriktànapekùatvàt /
devavailakùaõyaü brahmaõaþ dehasyàpyanapekùaõàt /
naradevàdãnàü kàryàrambhe nàrastyekaråpà sàmagrã /
÷råyate hi mahàbhàrate ÷rãkçùõasya saükalpamàtreõa draupadyàþ pañaparamparotpattiþ /
ataþ siddhamasahàyasyàpi brahmaõaþ kàraõatvam //25//



END BsRp_2,1.8.25

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.9.26þ


kçtsnaprasaktir niravayavatva÷abdakopo và  | BBs_2,1.26 |



#<kçtsnaprasaktiþ />#
kùãradçùñàntena brahma pariõàmãti bhramotpattyà pårvapakùe pràpte ÷àstràrtho vivarto na pariõàma iti nirõayàrthamidamadhikaraõamiti pårvàdhikaraõenottaràdhikaraõasya kàryatvaü saügatimàha-#<cetanamiti />#
niravayavàdbrahmaõo jagatsargaü vadan samanvayo viùayaþ /
sa kiü yanniravayavaü tanna pariõàmãti nyàyena virudhyate na veti saüdehe virudhyata iti pårvapakùasåtraü vyàcaùñe-#<kçtsneti />#
brahma pariõàmãti vadatà vaktavyaü brahma niravayavaü sàvayavaü và /
àdye sarvasya brahmaõaþ pariõàmàtmanà sthitiþ syàdityuktaü vyatirekadçùñàntena vivçõoti-#<yadi brahmetyàdinà />#
paryaõaüsyat pariõato 'bhaviùyat /
ekade÷a÷càvàsthàsyadapariõato 'bhaviùyat /
ukta÷rutibhyo niravayavatvasiddheþ phalitaü doùamàha-#<tata÷ceti />#
yadà pariõàmavyatirekeõa målabrahmàtmà nàsti tadàtmà draùñavya ityupade÷or'tha÷ånyaþ  syàditi doùàntaramàha-#<draùñavyateti />#
brahmaõaþ pariõàmàtmanà janmanà÷àïgãkàre 'ajo 'maraþ'iti ÷rutivirodha÷cetyàha-#<ajatvàdãti />#
sàvayavatvapakùamà÷aïkya såtra÷eùeõa pariharati-#<athetyàdinà># //26//



END BsRp_2,1.9.26

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.9.27þ


÷rutes tu ÷abdamålatvàt  | BBs_2,1.27 |



pariõàmapakùo durghaña iti yaduktaü tadasmàdiùñameveti vivartavàdena siddhàntayati-#<÷ruteriti />#
svapakùe pårvoktadoùadvayaü nàstãti såtrayojanayà dar÷ayati-#<tu÷abdenetyàdinà />#
ãkùitçtvena vyàkartçtvena cekùaõãyavyàkartavyaprapa¤càt pçthagã÷varasattva÷ruterna kçtsnaprasaktirityàha-#<seyaü devateti />#
nyånàdhikabhàvenàpi pçthaksattvaü ÷rutamityàha-#<tàvàniti />#
ita÷càstyavikçtaü brahmetyàha-#<tatheti />#
'sa và eùa àtmà hçdi'iti ÷ruterasti dç÷yàtiriktaü brahma /
'tadà 'iti suùuptikàlaråpavi÷eùaõàccetyarthaþ /
liïgàntaramàha-#<tathendriyeti />#
bhråmyàdervikàrasyendriyagocaratvàt 'na cakùuùà gçhyate'ityàdi÷rutyà brahmaõastatpratiùedhàdavàïmanasagocaratva÷rute÷càsti kåñasthaü brahmetyarthaþ /
kçtsnaprasaktidoùo nàstãtyuktvà dvitãyadoùo 'pi nàstãtyàha-#<naceti />#
nanu brahma kàryàtmanàpyasti, pçthagapyasti cet sàvayavatvaü durvàraü, niravayavasyaikasya dvidhà sattvàyogàt, ato yaddvidhàbhåtaü tatsàvayamiti tarkaviruddhaü brahmaõo niravayavatvamiti vivartamajànataþ ÷aïkàü gåóhà÷aya eva pariharati-#<÷abdamålaü ceti />#
yadà laukikànàü pratyakùadçùñànàmapi ÷aktiracintyà tadà ÷abdaikasamadhigamyasya brahmaõaþ kimu vaktavyam /
ato brahmaõo niravayavatvaü dvidhàbhàva÷cetyubhayaü yathà÷abdamabhyupagantavyam /
na tarkeõa bàdhanãyamityarthaþ /
prakçtibhyaþ pratyakùadçùñavastusvabhàvebhyo yatparaü vilakùaõaü kevalopade÷agamyaü tadacintyasvaråpamiti smçtyarthaþ /
à÷ayànavabodhena ÷aïkate-#<nanu ÷abdenàpãti />#
yadvà brahma pariõàmãtyekade÷inàmiyaü siddhàntasåtravyàkhyà dar÷ità tàmàkùipati-#<nanviti />#
÷abdasya yogyatàj¤ànasàpekùatvàdityarthaþ /
nanu brahma sàvayavaü niravayavaü veti vikalpà÷rayaõe sarva÷rutisamàdhànaü syàdityata àha-#<kriyeti />#
niravayavatve brahmaõaþ prakçtitva÷rutivirodhaþ, sàvayavatve niravayavatva÷abdavirodhaþ, vikalpa÷ca vastunyayuktaþ, ataþ prakàràntarànupalambhàcchrutãnàü pràmàõyaü durghañamiti pràpte svà÷ayamuddhàñayati-#<naiùa doùa iti />#
niravayavasya vastunaþ kåñasthasyàpyavidyayà kalpitanàmaråpavikàràïgãkàràddurghañatvadoùo nàsti /
vàstavakauñasthyasya kalpitavikàraprakçtitvenàvirodhàdityarthaþ /
råpabhedàïgãkàre sàvayavatvaü syàdityà÷aïkyoktaü vivçõoti-#<nahãtyàdinà />#
kçtsnaprasaktiü  nirasya doùàntaraü nirasyati-#<vàcàrambhaõeti />#
nanu ÷rutipratipàdyasya pariõàmasya kathaü mithyàtmatvaü, tatràha-#<na ceyamiti />#
niùprapa¤cabrahmàdhã÷eùatvena sçùñiranådyate na pratipàdyata ityasakçdàveditam, ato vivartavàde na ka÷ciddoùa ityupasaüharati-#<tasmàditi># //27//



END BsRp_2,1.9.27

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.9.28þ


àtmani caivaü vicitrà÷ ca hi  | BBs_2,1.28 |



pårvàvasthànà÷enàvasthàntaraü pariõàmaþ, yathà dugdhasya dadhibhàvaþ /
pårvaråpànupamardenàvasthàntaraü vivartaþ, yathà ÷ukteþ rajatabhàvaþ /
tatra brahmaõo vivartopàdànatvaü svapnasàkùidçùñàntena draóhayanmàyàvàdaü sphuñayati såtrakàraþ-#<àtmani ceti />#
rathayogàþ a÷vàþ //28//



END BsRp_2,1.9.28

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.9.29þ


svapakùadoùàc ca  | BBs_2,1.29 |



ki¤ca kçtsnaprasaktyàdãnàü sàükhyàdipakùe 'pi doùatvànnàsmàn pratyudbhàvanãyatvaü, 'ya÷cobhayoþ samo doùaþ'iti nyàyàdityàha såtrakàraþ-#<svapakùeti />#
pradhànasya niravayavatve kçtsnaprasaktiþ sàvayavatve ca niravayavatvàbhyupagamavirodha ityatra ÷aïkate-#<nanviti />#
kiü sàmyàvasthà guõànàü vikàraþ, samudàyo và /
àdye tasyà na målaprakçtitvaü, vikàratvàt /
dvitãye prapa¤càbhàvaþ, samudàyasyàvastutvena målàbhàvàt /
atha niravayavà guõà eva vividhapariõàmànàü prakçtiriti cet, tarhi kçtsnaprasaktermålocchedo durvàra ityabhipretya pariharati-#<naivamityàdinà />#
iti yato 'taþsamànatvànna vayaü paryanuyojyà ityanvayaþ /
pratyekaü sattvàdikamitaraguõadvayasacivaü niravayavaü yadyupàdànaü tarhi kçtsnasyopàdànasya kàryaråpatvaprasaktermåloccheda ityukterniravayavatvasàdhakatarkasyàbhàsatvàdguõànàü sàvayavatvameva pariõàmitvena mçdàdivadato na kçtsnaprasaktirekade÷apariõàmasaübhavàditi ÷aïkate-#<tarketi />#
etaddoùàbhàve 'pi doùàntaraü  syàditi pariharati-#<evamapãti />#
nanu guõànàmavayavàstantuvadàrambhakà na bhavanti kintu kàryavaicitryànumitàstadgatàþ ÷aktaya ityà÷aïkya màyika÷aktibhirbrahmaõo 'pi sàvayavatvaü tulyamityàha-#<athetyàdinà />#
aõuvàde 'pi doùasàmyamàha-#<tatheti />#
sàükhyavaddoùaþ samàna iti saübandhaþ /
niravayavayoþ paramàõvoþ saüyogo vyàpyavçttiravyàpyavçttirvà /
àdye tatkàryasya dvyaguõakasyaikaparamàõumàtratvàpattiþ prathimno 'dhikaparimàõasyànupapatteþ /
na hyaõoraõvantareõoparyadhaþ pàr÷vata÷ca vyàptau tato 'dhikadravyaü saübhavatiþ dvitãye paramàõvoþ sàvayavatvàpattirityarthaþ /
nanu tvaü cora ityukte tvamapi cora itivaddoùasàmyoktirayuktetyata àha-#<parihçtastviti />#
uktaü hi màyàvàde svapnavatsarvaü sàma¤jasyam, ato niravayave brahmaõi samanvayasyàvirodha iti siddham //29//



END BsRp_2,1.9.29

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.10.30þ


sarvopetà ca taddar÷anàt  | BBs_2,1.30 |



#<sarvopetà />#
màyà÷aktimato brahmaõo jagatsargaü vadataþ samanvayasyà÷arãrasya na màyeti nyàyena virodho 'sti na veti saüdehe nyàyasyànàbhàsatvàdastãti pårvapakùe pårvokta÷aktimattvasamarthanàdekaviùayatvaü saügatiü vadan siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<ekasyetyàdinà />#
pårvottarapakùayorvirodhàvirodhau phalamityuktamevàpàdasamàpteravagantavyam /
abhyàttaþ abhito vyàptaþ /
avàkã vàgindriya÷ånyaþ /
anàdaro niùkàmaþ //30//



END BsRp_2,1.10.30

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.10.31þ


vikaraõatvàn neti cet tad uktam  | BBs_2,1.31 |



pårvapakùanyàyamanådya dåùayati-#<vikaraõatvàditi />#
devàdicetanànàü ÷aktànàmapi dehabhimàne satyeva kartçtvaü dçùñaü tadabhàve suùupte tanna dçùñaü, ato brahmaõaþ ÷aktatve 'pyadehatvànna kartçtvam /
nàpyadehasya ÷aktiþ saübhavatãti ÷aïkàrthaþ /
vikaraõasya jãvasya kartçtvàsaübhave 'pã÷varasya saübhavatãti, 'devàdivadapi loke'ityatroktam /
tatra ÷arãrasya kalpitasya màyà÷rayatvàyogànnirvi÷eùacinmàtrasyaiva màyàdhiùñhànatvaü yuktamiti samàdhànàrthaþ //31//



END BsRp_2,1.10.31

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.11.32þ


na prayojanavattvàt  | BBs_2,1.32 |



#<na prayojanavattvàt />#
parivçptàdbrahmaõo jagatsargaü vadan samanvayo viùayaþ /
sa kimabhrànta÷cetano yaþ sa niùphalaü vastu na racayatãti nyàyena virudhyate na veti saüdehe pårvamadehasyàpi ÷rutibalàt ÷aktatvoktyà kartçtvamuktaü tadàkùepasaügatyà pårvapakùasåtraü vyàcaùñe-#<anyathetyàdinà />#
ã÷varasya phalàbhàve 'pi paraprayojanàya sçùñau pravçttirastvityà÷aïkya ÷rutimàha-#<bhavati ceti />#
yà prekùàvatpravçttiþ sà svaphalàrtheti lokaprasiddhiþ /
naca dayàlupravçttau vyabhicàraþ, tasyàpi paraduþkhàsahanaprayuktasvacittavyàkulatànivçttyarthitvàditi bhàvaþ /
ki¤ca gurutaràyàsasya phalaü vàcyamityàha-#<gurutareti />#
tarhyastã÷varasyàpi pravçttiþ svàrthetyata àha-#<yadãyamapãti />#
asvàrthatve pravçttyabhàvaþ pårvoktaþ syàdityarthaþ /
ã÷varaþ prekùàvànna bhavatãtyà÷aïkya ÷rutivirodhamàha-#<athetyàdinà />#
buddheraparàdho vivekàbhàvaþ //32//



END BsRp_2,1.11.32

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.11.33þ


lokavat tu lãlàkaivalyam  | BBs_2,1.33 |



uktanyàyasya ràj¤àü lãlàyàü vyabhicàra iti siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<tu÷abdeneti />#
vyatiriktaü /
lãlàtiriktam /
krãóàråpà vihàrà yeùu ramyade÷eùu teùvityarthaþ /
kadàcidràjàdãnàü lãlàyà api ki¤cit phalaü sukhollàsàdikaü saübhàvyeta tathàpi niþ÷vàsàdau prekùàvatpravçttitvamasti na tu svasya tatrodde÷yaü phalaü ki¤cidastãti vyabhicàrasthalàntaramàha-#<yathà ceti />#
pràõasya svabhàva÷calatvaü pràrabdhaü vocchvàsàdihetuþ, ã÷varasya svabhàvaþ kàlakarmasahitamàyà /
nanvã÷varasya jagadracanàyàþ kevalalãlàtvaü kimityucyate, phalameva ki¤cit, kalpyatàü, tatràha-#<nahãti />#
àptakàmatvavyàghàtàdityarthaþ /
nanvã÷varaståùõãü kimiti na tiùñhati, kimiti svasyàphalàü pareùàü duþkhàvahàü sçùñiü karoti, tatràha-#<naca svabhàva iti />#
kàladharmàdisàmàgryàü satyàü sçùñeraparihàryatvàdityarthaþ /
yaduktaü gurutaràyàsatvàt phalaü vàcyamiti, tatra hetvasiddhimàha-#<yadyapãtyàdinà />#
alpapravçtterapi phalaü vàcyaü loke tathàdar÷anàdityàditarkasyàgamabàdhamàha-#<yadi nàmeti />#
sçùñi÷ruterapravçttirnàsti, sarvaj¤atva÷ruterunmattatà nàstãti vibhàgaþ /
svapnasçùñivadasyàþ sçùñermàyàmàtratvànna phalàpekùetyàha-#<na ceyamiti />#
naca niùphalasçùñi÷rutãnàmànarthakyaü, saphalabrahmadhã÷eùatvenàrthavattvàdiyuktaü na vismartavyamityarthaþ //33//



END BsRp_2,1.11.33

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.12.34þ


vaiùamyanairghçõye na sàpekùatvàt tathà hi dar÷ayati  | BBs_2,1.34 |



#<vaiùamyanairghçõye na />#
nirdeùàdbrahmaõo jagatsargaü bruvan samanvayo viùayaþ /
sa kiü yo viùamakàrã sa doùavàniti nyàyena virudhyate na veti saüdehe pårvatra lãlayà yatsraùñçtvamuktaü tadeva karmàdisàpekùasya na yuktamanã÷varatvàpatteþ, nirapekùatve ràgàdidoùàpatterityàkùepasaügatyà pårvapakùayati-#<puna÷cetyàdinà />#
brahmaiva jagatkàraõamiti janmàdisåtre pratij¤àtor'thaþ /
pçthagjanaþ pàmaraþ, 'niravadyaü nira¤janam'iti ÷rutiþ, 'na me dveùyo 'sti na priyaþ'iti smçtiþ /
svacchatvàdãtyàdipadena kåñasthatvàgrahaþ, svacchatvàdi÷càsàvã÷varasvabhàva÷ceti vigrahaþ /
nimittamanapekùya viùamakàritve vaiùamyàdidoùaþ syàt, na tvanapekùatvamã÷varasyàstãti siddhàntayati-#<evaü pràpta ityàdinà />#
naca sàpekùatve anã÷varatvaü, sevàmapekùya phaladàtari ràj¤ã÷varatvànapàyàt /
nanu tarhi dharmàdharmàbhyàmeva vicitrà sçùñirastu kimã÷vareõetyata àha-#<ã÷varastu parjanyavaditi />#
sàdhàraõahetusahitasyaivàsàdhàraõahetoþ kàryakàritvànne÷varavaiyarthyaü, anyathà parjanyavaiyarthyaprasaïgàditi bhàvaþ /
yaü janamunninãùate årdhvaü netumicchati taü sàdhu kàrayatyeùa ã÷vara ityanvayaþ /
naca ka¤cijjanaü sàdhu ka¤cidasàdhu karma kàrayato vaiùamyaü tadavasthamiti vàcyaü, anàdipårvàrjitasàdhvasàdhuvàsanayà svabhàvena janasya tattatkarmasu pravçttàvã÷varasya sàdhàraõahetutvàt /
ato 'navadya ã÷vara iti bhàvaþ //34//



END BsRp_2,1.12.34

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.12.35þ


na karmàvibhàgàd iti cen nànàditvàd  | BBs_2,1.35 |



prathamasargasya vaiùamyahetukarmàbhàvàdekaråpatvaü syàt, tathà tathà taduttarakalpànàmapãtyàkùipya samàdhatte såtrakàraþ-#<na karmeti />#
prathamasçùñeþ pa÷càdbhàvikarmakçtaü vaiùamyamityà÷aïkyànyonyà÷rayamàha-#<sçùñyuttareti />#
àdyà sçùñirityupalakùaõam /
àdàvekaråpatve madhye viùamakarmotpattau hetvabhàvenottarasçùñãnàmapi tulyatvasya durvàratvàditi draùñavyam /
parihàraþ sugamaþ //35//



END BsRp_2,1.12.35

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.12.36þ


upapadyate càpy upalabhyate ca  | BBs_2,1.36 |



prathamaþ sargaþ ka÷cinnàstãtyatra pramàõaü pçcchati-#<kathaü punariti />#
upapattisahata÷rutyàdikaü pramàõamiti såtravyàkhyayà dar÷ayati-#<upapadyata iti />#
hetuü vinaiva sàrgàïgãkàre j¤ànakarmakàõóavaiyarthyaü syàdityarthaþ /
nanu sukhàdivaiùamye ã÷varo 'vidyà và heturastvityà÷aïkya krameõa dåùayati-#<nace÷vara ityàdinà />#
kastarhi hetuþ, tatràha-#<ràgàdãti />#
ràgadvaiùamohàþ kle÷àsteùàü vàsanàbhiràkùiptàni karmàõi dharmàdharmavyàmi÷raråpàõi, tadapekùà tvavidyà sukhàdisargavaicitryahetuþ /
tasmàdavidyàsahakàricatvena kle÷akarmaõàmanàdipravàho 'ïgãkartavya iti bhàvaþ /
ki¤ca sçùñeþ sàditve prathama÷arãrasyotpattirna saübhavati, hetvabhàvàt /
naca karma hetuþ, ÷arãràtpràkkarmàsaübhavàt /
tasmàt karma÷arãrayoranyonyà÷rayaparihàràya sarvaireva vàdibhiþ saüsàrasyànàditvamaïgãkàryamityàha-#<naceti />#
sargapramukhe sçùñyàdau pràganavadhàritapràõo 'pi san pratyagàtmà bhàvidhàraõanimittena jãva÷abdenocyatàmityatràha-#<naca dhàrayiùyatãti />#
'gçhasthaþ sadç÷ãü bhàryàmupeyàt'ityàdàvagatyà bhàvivçttyà÷rayaõamiti bhàvaþ /
asya saüsàravçkùasya svaråpaü satyaü mithyà vetyupade÷aü vinà nopalabhyate /
j¤ànaü vinànto 'pi nàsti /
nàpyàdirupalabhyate, asattvàdeva /
naca saüpratiùñhà madhye sthitiþ, dçùñanaùñasvaråpatvàditi gãtàvàkyàrthaþ /
saüsàrasyànàditve 'pi mithyàtvàt 'ekamevàdvitãyam'ityavadhàraõamupapannam /
tasmànniravadye brahmaõi samanvayàvirodha iti siddham //36//



END BsRp_2,1.12.36

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,1.13.37þ


sarvadharmopapatte÷ ca  | BBs_2,1.37 |



#<sarvadharmopapatte÷ca />#
nirguõasya brahmaõo jagadupàdanatvavàdivedàntasamanvayo viùayaþ sa kiü yannirguõaü tannopàdànaü yathà råpamiti nyàyena virudhyate na veti saüdehe, bhavatvã÷varasya viùamasçùñinimittatvaü tatprayojakasya karmaõaþ sattvàt, natåpàdànatvaü tadvyàpakasya saguõatvasyàbhàvàditi pratyudàharaõena pràpte siddhàntasåtratàtparyamàha-#<cetanamiti />#
vivartopàdànatvaü nirguõasyàpyaviruddhaü, aj¤àtatvasya bhramàdhiùñhànatvaprayojakasya sattvàt, saguõatvaü tvavyàpakaü ÷abdàdiguõeùu nityatvàdibhramadar÷anàditi bhàvaþ /
yadyapi sarvaj¤atvaü sarva÷aktitvaü ca loke kàraõadharmatvenàprasiddhaü tathàpi yo yasya kartà sa tasya sarvasya j¤àtà ÷akta÷ceti prasiddham, ã÷varasyapi sarvakartçtva÷ravaõàtprasiddhyanusàreõàrthànnirati÷ayasarvaj¤atvaü sarva÷aktitvaü ca sidhyatãtyabhisaüdhàyàha-#<sarvaj¤aü sarva÷aktãti /
mahàmàyamiti />#
kartçtvopàdànatvakathane sarva÷aïkàpaïkakùàlanàyoktam /
tasmàdaupaniùadasiddhànte na ka÷ciddoùa iti siddham //37//



END BsRp_2,1.13.37

iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü dvitãyasyàdhyàyasya prathamapàdaþ samàptaþ //1//



#<// iti dvitãyàdhyàyasya sàükhyayogakàõàdàdismçtibhiþ sàükhyàdiprayuktatarkai÷ca vedàntasamanvayavirodhaparihàràkhyaþ prathamaþ pàdaþ >#//



____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________




#<dvitãyàdhyàye dvitãyaþ pàdaþ  //>#


sàükhyatàrkikabauddhà÷ca jainàþ pà÷upatàdayaþ  /
yasya tattvaü na jànanti taü vande raghupuïgavam  //1//



____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.1þ


racanànupapatte÷ ca nànumànaü  | BBs_2,2.1 |



brahmaõi sarvadharmopapattivat pradhàne 'pi tadupapattimà÷aïkya niràcaùñe-#<racanànupapatte÷ca nànumànam  />#
nanu mumukùåõàü vàkyàrthanirõayapratibandhaniràsàya vedàntànàü tàtparyaü ni÷cetumidaü ÷àstramàrabdhaü tacca nirdeùatayà ni÷citaü, tataþ parapakùaniràsàtmako 'yaü pàdo 'smin ÷àstre na saügataþ, tanniràsasya mumakùvanapekùitatvàdityàkùipati-#<yadyapãti>#  /
parapakùaniràkaraõaü vinàsvapakùasthairyàyogàttatkartavyamityàha-#<tathàpãti>#  /
tarhi svapakùasthàpanàtpràgeva parapakùapratyàkhyànaü kàryamityata àha-#<vedàntàrtheti>#  /
vedàntatàtparyanirõayasya phalavajj¤ànakaraõàntarbhàvàdabhyarhitatvam  /
nanu ràgadveùakaraõatvàt paramataniràkaraõaü na kàryamiti ÷aïkate-#<nanviti>#  /
tattvanirõayapradhànà khalviyaü kathàrabdhà,

tattvanirõaya÷ca paramateùva÷raddhàü vinà na sidhyati, sà ca teùu bhràntimålatvani÷cayaü vinà na sidhyati, sa ca imaü pàdaü vinà neti svasiddhàntasaürakùaõàrthatvàtpradhànasidhyarthatvàdayaü pàdo 'smin ÷àstre saügataþ, saügatatvàdvãtaràgeõàpi kartavya ityabhisaüdhàyoktàïgãkàreõa samàdhatte-#<bàóhamityàdinà>#  /
apade÷ena vyàjena  /
mandamatãnàm teùu ÷raddhànimittàni bahåni santãti tanniràsàya yatnaþ kriyata ityarthaþ  /
svamata÷raddhàparamatadveùau tu pradhànasiddhyarthatvàdaïgãkçtau  /
nàpyayaü dveùaþ  /
parapakùatvabuddhyà hi niràso dveùamàvahati na tu tattavanirõayecchayà kçta iti mantavyam  /
paunaruktyam ÷aïkate-#<nanvãkùateriti>#  /
pårvaü sàükhyàdãnàü ÷rutyarthànugràhakartakaniràsàda÷rautatvamuktam, saüprati ÷rutyanapekùàstadãyàþ svatantrà yuktayo nirasyanta ityarthabhedànna punaruktirityàha-#<taducyata>#iti  /
pradhànamacetanaü jagadupàdànamiti sàükhyasiddhànto 'tra viùayaþ sa kiü pramàõamålo bhràntimålo veti saüdehe 'sarvadharmopapatte÷ca'ityuktadharmàõàü pradhàne saübhavàttadevopàdànamityàkùepasaügatyà pramàõamålatvaü dar÷ayan påravapakùamàha-#<tatra sàkhyà>#iti  /
svasiddhàntaj¤ànasya paramataniràsaü pratyupajãvyatvàt pàdayoþsaügatiþ  /
paramataniràsàtmakatmàtsarveùàmadhikaraõànàmetatpàdasaügatiþ  /
pårvapakùe pramàõamålamatavirodhàdukta÷rutyarthasamanvayàsiddhiþ phalaü, siddhànte tatsiddhirityàpàdaü draùñavyam  /
måla÷rautasamanvayadàróhyàrthatvàdasya pàdasya ÷rutisaügatiriti vivekaþ  /
bhidyanta iti bhedà vikàràþ, ye vikàrà yenànvitàste tatprakçtikà iti vyàptimàha-#<yatheti>#  /
sarvaü kàryaü sukhaduþkhamohàtmakavastuprakçtikaü, tadanvitatvàt, ghañàdivadityanumànamàha-#<tatheti  />#
kimarthaü pradhànaü pariõamate, tatràha-#<cetanasyeti>#  /
artho bhogàpavargaråpaþ, tadarthaü svabhàvata eva pravartate na tu kenaciccetanena preryata ityarthaþ  /
taduktam-'puruùàrtha eva heturna kenacitkàryate karaõam'iti  /
anumànàntaràõi tairuktàni smàrayati-#<tatheti>#  /
uktaü hi-'bhedànàü parimàõàt samanvayàcchaktitaþ pravçtte÷ca  /
kàraõakàryavibhàgàdavibhàgàdvai÷varåpyasya //
'iti  /
atra kàrikàyàü samanvayàditi liïgaü vyàkhyàtam  /
÷iùñàni vyàkhyàyante  /
tathà hi-kùityàdãnàü bhedànàü kàraõamavyaktamasti, parimitatvàt, ghañavat  /
na ca dçùñànte sàdhyavaikalyaü, ghañotpatteþ pràganabhivyaktaghañàdiråpakàryavi÷iùñatvena mçdo 'pyavyaktatvàt  /
tathà ghañàdãnàü kàraõa÷aktitaþ pravçttermahadàdikàryàõàmapi kàraõa÷aktitaþ pravçttirvàcyà, tacchaktimatkàraõamavyaktam  /
ki¤ca kàraõàtkàryasya vibhàgo janma dç÷yate kùitermçttikà jàyate tato ghaña iti  /
evamavibhàgaþ pràtilomyena pralayo dç÷yate ghañasya mçttikàyàü layaþ tasyàþ kùitau kùiterapsu apàü tejasãti  /
etau vibhàgàvibhàgau vai÷varåpyasya vicitrasya bhàvajàtasya dç÷yamànau pçthakpakùãkçtau kvacitkàraõe vi÷ràntau vibhàgatvàdavibhàgatvàcca mçdi ghañavibhàgàvibhàgavadityarthaþ  /
siddhàntayati-#<tatra vadàma iti>#  /
kimanumànairacetanaprakçtikatvaü jagataþ sàdhyate, svatantràcetanaprakçtikatvaü và  /
àdye siddhasàdhanatà, asmàbhiranàditriguõamàyàïgãkàràt  /
dvitãye ghañàdidçùñànte sàdhyàprasiddhirityàha-#<yadãti>#  /
svatantramacetanaü prakçtirityetaddçùñàntabalena tadà niråpyeta yadi dçùñàntaþ kvacitsyàt  /
nanu dçùñaþ kvacidityanvayaþ  /
svatantrapadàrthamàha-#<cetanànadhiùñitamiti>#  /
parakãyasya sàdhyasyàprasiddhimuktvà satpratipakùaü vaktuü yadvicitraracanàtmakaü kàryaü taccetanàdhiùñhitàcetanaprakçtikamiti vyàptimàha-#<geheti>#  /
idaü jagadccetanàdhiùcitàcetanaprakçtikaü, kàryatvàt, gehavaditi prayogaþ  /
vipakùe vicitraracanànupapattiråpaü såtroktaü bàdhakatarkaü vaktuü jagato vaicitryamàha-#<tatheti>#  /
bàhyaü pçthivyàdi bhogyam, àdhyàtmikaü ÷arãràdi ca bhogàdhiùchànamiti vibhàgaþ  /
pratiniyato 'sàdhàraõo 'vayavànàü vinyàso racanà yasya tadityarthaþ  /
itthaü vicitraü jagaccetanànadhiùñhità jaóaprakçtiþ kathaü racayet  /
na kathamapãtyarthaþ  /
yaccetanànadhiùñhitamacetanaü tanna kàryakàrãti vyàptimuktatarkamålabhåtàmàha-#<loùñeti>#  /
cetanàpreriteùu loùñàdiùu kàryakàritvàdar÷anàdityarthaþ  /
ki¤cànàdijaóaprakçti÷cetanàdhiùñità, pariõàmitvàt, mçdàdivadityàha-#<mçditi>#  /
nanu mçdàdidçùñànte dvayamapyastyacetanatvaü cetanàdhiùñhitatvaü ceti, tatra pariõàmitvahetoracetanatvameva vyàpakaü mçdàdisvaråpatvenàntaraïgatvàt, natu cetanàdhiùñhitatvaü vyàpakaü, tasya mçdàdibàhyakulàlàdisàpekùatvena bahiraïgatvàt, tathà ca pariõàmitve 'pi målaprakçteracetanatvadharmeõaiva yogo na cetanàdhiùñitatvenetyà÷aïkya niùedhati-#<naceti>#  /
mahànasadçùñànte 'ntaraïgasyàpi mahànasasvaråpasya dhåmavyàpakatvaü nàsti tadbhinnasya bahiraïgasyàpi vahnestadastãtyantaraïgatvaü vyàpakatve prayojakaü na bhavatãti bhàvaþ  /
ki¤ca yadacetanaü taccetanàdhiùñhitameva pariõamata ityaïgãkàre bàdhakàbhàvàt pratyuta ÷rutyanugrahàcca tathàïgãkàryamityàha-#<na caivaü satãti>#  /
sukhaduþkhamohànvayàditi hetorasiddhidyotanàrthaü såtre cakàra ityàha-#<anvayàdyanupapatte÷ceti>#  /
nànumànaü yuktamityarthaþ  /
àdi÷abdaþ parimàõàdigrahàrthaþ  /
÷bdàdãnàü bàhyatvànubhavàdàntarasukhàdyàtmakatvamasiddhaü tannimittatvàcca  /
nahi nimittanaimittikayorabhedena yogo 'sti, daõóaghañayoradar÷anàdityarthaþ  /
ki¤ca yadi ghañe mçdvatsukhàdikaü ÷abdàdyanvitaü syàt tarhi sarvairavi÷eùeõa sukhàdikamupalabhyeta ghañe mçdvat  /
na tathopalabdhirastãti yogyànupalabdhyà hetvabhàvani÷caya ityàha-#<÷abdàdãti>#  /
viùayasyaikatve 'pi puruùavàsanàvaicitryàt kasyacitsukhabuddhiþ kasyacidduþkhabuddhiþ kasyacinmohabuddhirdç÷yate 'to viùayàþ sukhàdyàtmakà na bhavantãtyarthaþ  /
evaü samanvayàditi hetuü dåùayitvà parimàõàdihetån dåùayati-#<tatheti>#  /
buddhyàdãnàü parimitatvena saüsargapårvakatvasiddhau saüsçùñànyanekàni sattvarajastamàmasi siddhyanti, ekasmin saüsargàsaübhavànna brahmasiddhiriti sàükhyasya bhàvaþ  /
kimidaü parimitatvaü, na tàvadde÷ataþ paricchedaþ, pakùàntargatàkà÷e tasyàbhàvena bhàvàsiddheþ  /
nàpi kàlataþ paricchedaþ, sàükhyaiþ kàlasyànaïgãkàràt,

avidyàguõasaüsargeõa siddhasàdhanàcca  /
nàpi vastutaþ paricchedaþ, sattvàdãnàü parasparaü bhinnatve satyapi sàdhyàbhàvena vyabhicàràdityàha-#<sattveti>#  /
yaduktaü kàryakàraõavibhàgo yatra samàpyate tatpradhànamiti  /
tanna  /
brahmaõi màyàyàü và samàptisaübhavàt  /
naca yaþ kàryasya vibhàgaþ sa cetanànadhiùñhitàcetane samàpta iti vyàptirasti, sarvatràcetaneùu cetanàdhiùñànadar÷anàdityàha-#<kàryeti>#  /
etenàvibhàgo 'pi vyàkhyàtaþ  /
yattu yatparimitaü tadavyaktaprakçtipårvakamiti vyàptyantaraü, tasyàpi guõeùvanàdiùu parimiteùu vyabhicàraþ  /
etena sadç÷ayoreva prakçtivikàrabhàvàdacetanavikàràõànacetanameva prakçtiriti nirastam  /
cetanàdhiùñhitàcetanaprakçtikatve 'pi sàdç÷yopapatteþ, 'na vilakùaõatvàt'ityatra sàdç÷yaniyamasya nirastatvàcca  /
evaü cetanàdhãnakàraõa÷aktitaþ kàryapravçttisaübhavàt ÷aktitaþ pravçttiliïgamanyathàsiddhamiti bhàvaþ  //1//

 

END BsRp_2,2.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.2þ


pravçtte÷ ca  | BBs_2,2.2 |



svatantramacetanaü kàraõatvena nànumàtavyaü, tasya sçùñyarthaü-#<pravçtteþ>#anupapatteriti cakàreõànupapattipadamanuùajya såtraü yojanãyam  /
racanàpravçttyoþ ko bheda ityà÷aïkya pravçttisvaråpamàha-#<sàmyeti>#  /
guõànàü kila sàmyàvasthà tattvànàü pralayaþ, tadà na ki¤cit kàryaü bhavati pralayàbhàvaprasaïgàt  /
kintvàdau sàmyapracyutiråpaü vaiùamyaü bhavati, tataþ kasyacidguõasyàïgitvamudbhåtatvena pràdhànyaü kasyacidaïgatvaü ÷eùatvamityaïgàïgibhàvo bhavati, tasmin sati mahadàdikàryotpàdanàtmikà pravçttiþ, tayà vividhakàryavinyàso racaneti bheda ityarthaþ  /
guõànàü pravçtti÷cetanàdhiùñhànapårvikà, pravçttitvàt, rathàdipravçttivadityàha-#<sàpãti>#  /
vipakùe svatantre pravçtyanupapattirityarthaþ  /
kecittu bhedànàü pravçtti÷aktimatvàccetanànadhiùñhatàcetanaprakçtikatvamiti ÷aktitaþ pravçttiriti liïgaü vyàcakùate  /
asyàpi guõeùu vyabhicàraþ  /
kàryatvavi÷eùaõe ca viruddhatà, pravçtti÷aktimatve sati kàryatvasya ghañàdiùu cetanàdhiùñitaprakçtikatvenoktasàdhyaviruddhena vyàptidar÷anàditi 'pravçtte÷ca'iti såtreõa j¤àpitam  /
nanu loke svatantràcetanànàü pravçtyadar÷ane 'pi pradhàne sà pravçttiþ sidhyatu, tatràha-#<dçùñàcceti>#  /
anumàna÷araõasya tava dçùñantaü vinàtãndriyàrthasiddhyayogàditi bhàvaþ  /
nanu pradhànasya pravçttiü khaõóayatà cetanasya sçùñau pravçttirvàcyà sà na yukteti sàükhyaþ ÷aïkate-#<nanviti>#  /
÷uddhacetanasya pravçttyayogamaïgãkaroti-#<satyamiti>#  /
tarhi kevalasyàcetanasya pravçttisiddhiranyathà sçùñyayogàt  /
, tatràha-#<tathàpãti>#  /
kevalasya cetanasyàpravçttàvapi cetanàcetanayormithaþ saübandhàtsçùñipravçttiriti bhàvaþ  /
imaü vedàntasiddhàntaü sàükhyo dåùayati-#<na tviti>#  /
sarvà pravçttiracetanà÷rayaiva dçùñà  /
na tvacetanasaübandhenàpicetanasya kvacitpravçttirdçùñà  /
tasmànna cetanàtsçùñirityarthaþ  /
matadvayaü ÷rutvà madhyasthaþ pçcchati-#<kiü># #<punariti>#  /
yasminnacetane rathàdau pravçttirdçùñà tasyaiva sà na cetanastatra heturiti kiü sàükhyamataü sàdhu uta yena cetanenà÷vàdinà pravçttistatprayuktà seti vedàntimataü và sàdhviti pra÷nàrthaþ  /
sàükhya àha-#<nanviti>#  /
#<ubhayoþ>#  /
pravçttitadà÷rayayorityarthaþ  /
dçùñà÷rayeõaiva pravçtterupapattàvadçùñacetanapravçttirna kalpyeti bhàvaþ  /
àtmano 'pratyakùatve kathaü siddhiþ, tatràha-#<pravçttãti>#  /
jãvaddehasya rathàdibhyo vailakùaõyaü pràõàdisatvaü liïgaü dçùñamiti kçtvà cetanasya siddhirityanvayaþ  /
jãvaddehaþ sàtmakaþ pràõàdimatvàt, vyatirekeõa rathàdivadityàtmasiddhirityarthaþ  /
dehapravçttiþ svà÷rayàdanyena j¤ànavatà sahabhåtà, pravçttitvàt,

rathapravçttivadityanumànàntarasåcanàya pravçttyà÷rayetyuktam,

sadbhàvasiddhireva na pravartakatvamityevakàràrthaþ  /
anumitasya sadbhàvamàtreõa pravçttihetutve sarvatràkà÷asyàpi hetutvaprasaïgàditi bhàvaþ  /
àtmano 'pratyakùatve càrvàkàõàü bhramo 'pi liïgamityàha-#<ata eveti>#  /
apratyakùatvàdevetyarthaþ  /
dehànyàtmanaþ pratyakùatve bhramàsaübhavàditi bhàvaþ  /
#<dar÷anàt>#  /
pravçtticaitanyayoriti ÷eùaþ  /
pravçttiü pratyà÷rayatvamacetanasyaivetyuktamaïgãkçtya cetanasya prayojakatvaü siddhàntã sàdhayati-#<tadabhidhãyata iti>#  /
rathàdipravçttàva÷vàdicetanasyànvayavyatireko sphuñau tàbhyàü cetanasya pravartakatvaü bàhyànàmapi saümatamityàha-#<laukàyatikànàmapãti>#  /
yaþ pravartakaþ saþ svayaü pravçttimàna÷vàdivaditi vyàpteràtmani vyàpakàbhàvànna pravartakatvamiti ka÷cicchaïkate-#<nanviti>#  /
maõyàdau vyabhicàrànna vyàptiriti pariharati-#<neti>#  /
vastuta ekatve 'pi kalpitaü dvaitaü pravartyamastãtyàha-#<na>#  /
#<avidyeti>#  /
avidyakalpite nàmaråpaprapa¤ce tayaivàvidyàråpayà màyayà ya àve÷a÷cidàtmanaþ kalpitaþ saübandhastasya va÷aþ sàmarthyaü tenàntaryàmitvàdikamã÷vasyetyuktatvànna codyàvasara ityarthaþ  //2//

 

END BsRp_2,2.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.3þ


payo 'mbuvac cet tatràpi  | BBs_2,2.3 |



anàdijaóasya pravçtti÷cetanàdinà, pravçttitvàt, rathàdipravçttivaditi sthitam  /
tatra kùãràdau vyabhicàramà÷aïkya tasyàpi pakùasamatvenoktànumànàdàgamena ca sàdhyasiddhirna vyabhicàra iti såtraü vyàcaùñe-#<syàdetadityàdinà>#  /
#<sàdhyapakùeti>#  /
sàdhyavatà pakùeõatulyatvàdityarthaþ  /
#<anupanyàsaþ>#  /
na vyabhicàrabhåmiriti yàvat  /
kùãre pravartakatvena dhenvàdeþ sattvàcca na vyabhicàra ityàha-#<cetanàyà÷ceti>#  /
#<upadar÷itam>#  /
anumànàgamàbhyàmiti ÷eùaþ  /
såtrakàrasya 'kùãravaddhi' 'tatràpi'iti ca vaktuþ pårvàparavirodhamà÷aïkya lokadçùñyà ÷àstradçùñyà ca såtradvayamityavirodhamàha-#<upasaühàreti>#  //3//

 

END BsRp_2,2.1.3

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.4þ


vyatirekànavasthite÷ cànapekùatvàt  | BBs_2,2.4 |



astu pradhànasyàpi dharmàdi karma puruùo và pravartaka ityà÷aïkya såtraü pravçttaü, tadvyàcaùñe-#<sàükhyànàmityàdinà>#  /
pradhànavyatirekeõa karmaõo 'navasthiteþ puruùasyodàsãnatvàt kadàcitsçùñipravçttiþ kadàcitpralaya ityayuktamityarthaþ  /
karmaõo 'pi pradhànàtmakasyàcetanatvàt sadàsatvàcca na kàdàcitkapravçttiniyàmakatvamiti bhàvaþ  //4//

 

END BsRp_2,2.1.4

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.5þ


anyatràbhàvàc ca na tçõàdivat  | BBs_2,2.5 |



punarapi dçùñàntabalàt pradhànasya svata eva kàdàcitkapravçttirityà÷aïkya niùedhati såtrakàraþ-#<anyatretyàdinà>#  /
pçcchati-#<kathamiti>#  /
uttaram-#<nimittàntareti>#  /
dhenvàdinimittàntaramastãti siddhàntayati-#<atrocyata># #<iti>#  /
prahãõaü naùñam  /
yaduktaü kùãrasya svecchayà saüpàdayituma÷akyatvàtsvàbhàvikatvamiti, tatràha-#<naca yathàkàmamiti>#  //5//

 

END BsRp_2,2.1.5

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.6þ


abhyupagame 'py arthàbhàvàt  | BBs_2,2.6 |



pradhànasya na svataþpravçttiþ, svataþprabhçtyabhyupagame puruùàrthasyàpekùàbhàvaprasaïgàdityekor'thaþ  /

tatreùñàpattiü nirasyati-#<ityataþ pradhànamiti>#  /
uktaprasaïgasyeùñatve pratij¤àhàniþ syàdityarthaþ  /
arthàsaübhavànna svataþpravçttirityarthàntaraü ÷aïkàpårvakamàha-#<sa yadãtyàdinà>#  /
prayojanamapekùitaü cedvaktavyamityàha-#<tathàpãti>#  /
kåñasthe puruùe svataþsukhàdiråpasyàti÷ayasyàdhàtuma÷akyatvàdadhyàsànaïgãkàràcca bhogo na yuktaþ  /
kiü ca pradhànapravçtterbhogàrthatve mokùahetuvivekakhyàtyabhàvàdanirmokùaprasaïga÷ca, apavargàrthatve svaråpàvasthànaråpamukteþ svataþsiddhatvàt pravçttivaiyarthyaü, bhogàbhàvaprasaïga÷cetyarthaþ  /
tçtãyaü dåùayati-#<ubhayàrthateti>#  /
mãyante bhujyanta iti màtrà bhogyàþ  /
autsukyanivçttyarthaü yathà kriyàsu pravartate lokaþ puruùasya vimokùàrthaü pravartate tadvadavyaktamiti kàrikoktaü dåùayati-#<naceti>#  /
autsukyamicchàvi÷eùaþ kevalajaóasyàtmano và na yukta ityarthaþ  /
asti puruùasya dçk÷akti÷cidråpatvàt, asti ca pradhànasya sarga÷aktistriguõatvàt, tayoþ ÷aktyordç÷yasçùñã vinà sàrthakyàyogàt pradhànasya sçùñau pravçttiriti cet  /
na  /
÷aktyornityatvàt sçùñinityatvàpattirityàha-#<dçk÷aktãti>#  //6//

 

END BsRp_2,2.1.6

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.7þ


puruùà÷mavad iti cet tathàpi  | BBs_2,2.7 |



puruùasya pravartakatvaü nirastamapi dçùñàntena punarà÷aïkya niùedhati-#<puruùà÷mavaditi cettathàpi>#  /
pradhànasya svàtantryaü puruùasyaudàsãnyaü càbhyupetaü tyajyata iti vadantaü sàükhyaüpratyàha-#<kathaü ceti>#  /
puruùasya parispandaþ prayatnaguõo và nàstãti vaktuü hetudvayam  /
pradhànapuruùayornityatvàdvyàpitvàcca nityaþ saünidhiþ, a÷manastu parimàrjanamçjutvena sthàpanamanityasaünidhi÷ceti vyàpàro 'stãtyanupanyàsaþ, samadçùñàntopanyàso na bhavatãtyarthaþ  /
nanu cijjaóayordraùñçdç÷yabhàvayogyatàsti, tayà tadbhàvaþ saübandha ityata àha-#<yogyateti>#  /
cijjaóatvaråpàyà yogyatàyà nityatvàtsaübandhanityatvàpattirityarthaþ  /
yathà svatantrapradhànapravçttipakùo bhogo 'pavarga ubhayaü và phalamiti vikalpya dåùitaþ, evaü puruùàdhãnapradhànapravçttipakùo 'pi phalàbhàvena dåùaõãya ityàha-#<pårvavacceti>#  /
siddhànte paramàtmana udàsãnasya kathaü pravartakatvamityà÷aïkyàha-#<paramàtmeti>#  /
sàükhyamate ubhayaü viruddhaü satyatvàt  /
asmanmate kalpitàkalpitayoravirodha ityati÷ayaþ  //7//

 

END BsRp_2,2.1.7

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.8þ


aïgitvànupapatte÷ ca  | BBs_2,2.8 |



kiü pradhànàvasthà kåñasthavannityà, uta vikàriõã  /
àdye doùamàha-#<tasyàmiti>#  /
aïgàïgibhàve sàmyasvaråpanà÷aþ syàt, tataþ kauñasthyabhaïga iti bhayàdaïgàïgitvànupapatteþ sçùñyanupapattirityarthaþ  /
dvitãyaü dåùayati-#<bàhyasyeti>#  /
cirakàlasthitasya sàmyasya cyutau nimittaü vàcyaü tannàstãtyarthaþ  //8//

 

END BsRp_2,2.1.8

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.9þ


anyathànumitau ca j¤a÷aktiviyogàt  | BBs_2,2.9 |



guõànàü mitho 'napekùasvabhàvatvànna svato vaiùamyamityuktam, tatra hetvasiddhimà÷aïkya såtrakàraþ pariharati-#<anyatheti>#  /
anapekùasvabhàvàdanyathà sàpekùatvena guõànàmanumànàtpårvasåtrokto doùo na prasajyate  /
na caivamapasiddhàntaþ, kàryànusàreõa guõasvabhàvàïgãkàràdityàha-#<calaü guõavçttamiti>#  /

pårvasåtroktàïgàïgitvànupapattidoùàbhàvamaïgãkçtya pariharati-#<evamapãti>#  /
kàryàrthaü j¤àna÷aktikalpane brahmavàdaþ syàdityarthaþ  /
aïgãkàraü tyajati-#<vaiùamyeti>#  //9//

 

END BsRp_2,2.1.9

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.1.10þ


vipratiùedhàc càsama¤jasam  | BBs_2,2.10 |



såtraü vyàcaùñe-#<paraspareti>#  /
tvaïmàtrameva j¤ànendriyamekamaneka÷abdàdij¤ànakàraõaü, pa¤ca karmendriyàõi mana÷ceti saptendriyàõi, j¤ànendriyàõi pa¤ca karmendriyàõi pa¤ñamana÷cetyekàda÷a  /
buddhirahaïkàro mana iti trãõi  /
ekamiti buddhireva  /
evaü pårvàparavirodhàditi vyàkhyàya ÷rutismçtivipratiùedhàccetyarthàntaramàha-#<prasiddha iti>#  /
tasmàdbhràntimålatvàtsàükhya÷àstrasya tena nirdeùavedàntasamanvayasya na virodha iti siddham  /
svamatàsàma¤jasyamasahamànaþ sàükhyaþ pratyavatiùñhate-#<atràheti>#  /
tapyo jãvastàpakaþ saüsàrastayorbhedànaïgãkàràllokaprasiddhastapyatàpakabhàvo lupyetetyarthaþ  /
vivçõoti-#<ekaü hãti>#  /
tathà ca bhedavyavahàralopa ityasama¤jasamityarthaþ  /
nanu tayorupàdànaikye 'pi mitho bhedo 'styeva yathaikavahnyàtmakayorauùõyaprakà÷ayoþ, ato na vyavahàralopa ityà÷aïkya vahneriva tàbhyàmàtmanomokùo na syàdityàha-#<yadi cetyàdinà>#  /
nanu satyapi dharmiõi svabhàvanà÷o mokùa upapadyate, satyeva jale vãcyàdinà÷adar÷anàdityà÷aïkya dçùñàntàsiddhimàha-#<yo 'pãti>#  /
ki¤ca bhedàïgãkàre 'pasiddhàntaþ, anaïgãkàre lekaprasiddhibàdha ityàha-#<prasiddha÷ceti>#  /
artho hyarjanàlàbhàdinàrthinaü tàpayatãti tàpakaþ, arthã tapyastayorabhede bàdhakamàha-#<yadãti>#  /
arthino 'nyasyàrthasyàbhàvàdarthitvàbhàvavadarthàdanyasyàrthino 'sattvàdarthatvàbhàvaþprasajyetetyàha-#<tathàrthasyàpãti>#  /

prasaïgasyeùñatvaü niràkaroti-#<na caitadastãti>#  /
arthatvaü hi kàmanàviùayatvaü, tacca kàmyàdanyasya kàmayiturasatvànna syàt  /
na hi svasya svàrthatvamasti kàmyasyaiva kàmayitçtvàyogàt  /
tasmàdbhedo 'ïgãkàrya ityarthaþ  /
ita÷ca bheda ityàha-#<saübandhãti>#  /
tathànarthànarthinàvapi bhinnàvityanvayaþ  /
arthànarthayoþ svaråpoktipårvakaü tàpakatvaü sphuñayati-#<arthino 'nukåla iti>#  /
advaitamate mukterayogamuktvà svamate yogamàha-#<jàtyantareti  />#
tayà tapyayà buddhyà puruùasya saüyogaþ svasvàmibhàvastasya heturanàdiravivekastasya parihàro vivekastasmànnityamuktasyàpi puruùasya katha¤cidupacàrànmokùopapattirityarthaþ  /
yathà yoddhçgatau jayaparàjayau ràjanyupacaryete tathà puruùàdatyantabhinnabuddhigatau bandhamokùau puruùe upacaryete  /
taduktam-'saiva ca badhyate mucyate ca'iti  /
siddhàntayati-#<atreti>#  /
kiü paramàrthadçùñyà tapyatàpakabhàvànupapattirucyate, vyavahàradçùñyà và  /
nàdya ityàdyàha-#<na>#  /
#<ekatvàdeveti>#  /
doùatvamiti ÷eùaþ  /
tasyà adoùatvaü vivçõoti-#<bhavedityàdinà>#  /
etattvàttvikaü viùayaviùayitvaü na tvastãtyarthaþ  /
yatra tapyatàpakabhàvo dçùñastatraiveti vyavahàrapakùamàdàya siddhàntã bråte-kiü#<na># #<pa÷yasãti>#  /
dehasya tapyatve dehàtmavàdàpattiriti ÷aïkate-#<nanviti>#  /
acetanasyaiva dehasya taptirneti vadatà sàükhyena vaktavyaü kiü cetanasya kevalasya taptiþ, kiüvà dehasaühatasya, uta tapteþ, àhosvit sattvasya  /
nàdya ityàha-#<ucyata iti>#  /
na dvitãyatçtãyavityàha-#<nàpãtyàdinà>#  /
caturthaü ÷aïkate-#<sattvamiti>#  /
sattavarajasostapyatàpakatve puruùasya bandhàbhàvàcchàstràrambhavaiyarthyamiti pariharati-#<na>#  /
#<tàbhyàmiti>#  /
asaïgatve 'pi puruùasya tapyasattvapratibimbatvàttaptiriti ÷aïkate-#<sattveti>#  /
tarhi jalacandrasya calanavanmithyaiva taptirityasmatpakùa àgata ityàha-#<paramàrthata iti>#  /
iva÷abdamàtreõa kathaü mithyà taptyavagama iti cettaducyate-iva÷abdastapyabuddhisattvasàdç÷yaü bråte, tacca sàdç÷yaü puruùasya tapyatvaråpaü cet kalpitameva vastutastaptyabhàvàdityupapàdayati-#<na cediti>#  /
puruùo vastutastapti÷ånya÷cediva÷abdo na doùàya mithyàtaptiparatvàdityarthaþ  /
mithyàsàdç÷yameva doùa iti cet, netyàha-#<nahãti>#  /
saviùayatvaü nirviùayatvaü ceva÷abdàrthaþ kalpita eva draùñavyaþ  /
sàükhyasyàvidyake tapyatàpakatve sati mamàpi ki¤cinna duùyati kintu dçùñameva saüpannamityarthaþ  /
yadi mithyàtapyatvàïgãkàre 'pasiddhàntaþ syàditi bhãtyà satyaü tapyatvaü puruùasyocyate tathàpyapasiddhàntaþ, kauñasthyahànàt  /
anirmokùa÷ca, satyasyàtmavannivçttayogàdityàha-#<athetyàdinà>#  /
ki¤ca rajaso nityatvàdduþkhasàtatyamityàha-#<nityatveti>#  /
atra sàükhyaþ ÷aïkate-#<tapyeti>#  /
sattvaü puruùo  và tapya÷aktiþ, tàpaka÷aktistu rajaþ, nimittamavivekàtmakadar÷anaü tamastena sahitaþ sanimittaþ saüyegaþ puruùasya guõasvàmitvaråpastadapekùatvàdityarthaþ  /
mokùastaptyabhàvaþ  /
nimittasya nivçttyabhàvànna mokùa iti siddhàntã pariharati-#<neti>#  /
tamaso nivçttyabhàve 'pivivekenoparamànmokùa ityata àha-#<guõànàü ceti>#  /
'calaü guõavçttam'ityaïgãkàràditi bhàvaþ  /
parapakùe bandhamokùànupapattimuktvà svapakùamupasaüharati-#<aupaniùadasya tviti>#  /
vastuta ekatvena bandhàbhàvànna muktyabhàva÷aïkàvasaraþ  /
vyavahàrastu bhedàïgãkàràttapyatàpakabhàvo bandhaþ tattvaj¤ànàttannivçtti÷copapadyata iti na codyàvasara ityarthaþ  //10//

 

END BsRp_2,2.1.10

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.2.11þ


mahaddãrghavad và hrasvaparimaõóalàbhyàm  | BBs_2,2.11 |



vçttànuvàdena 'mahaddãrghavat'iti svamatasthàpanàtmakàdhikaraõasya saügatimàha-#<pradhàneti>#  /
yadyapi sàükhyamataniràsànantaraü paramàõuvàdo niràkartavyaþ svamatasthàpanasya smçtipàde saügatatvàt tathàpi pårvatra pradhànaguõànàü sukhàdãnàü jagatyananvayàtpradhànasyànupàdànatvamuktaü, tathà brahmaguõacaitanyànanvayàdbrahmaõo 'pi nopàdànatvamiti doùo dçùñàntasaügatilàbhàdatra samàdhãyata ityarthaþ  /
cetanàdbrahmaõo jagatsargavàdã vedàntasamanvayo viùayaþ  /
sa kiü yaþ samavàyikàraõaguõaþ sa kàryadravye svasamànajàtãyaguõàrambhakastantu÷auklyavaditi nyàyena virudhyate na veti saüdehe nyàyasyàvyabhicàràdvirudhyata iti pràpte vyabhicàrànna tadvirodha iti siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<eùetyàdinà>#  /
yadyapi 'na vilakùaõatvàt'ityatra cetanàdacetanasargaþ sàdhitastathàpi vai÷eùikanyàyasya tadãyaprakriyayà vyabhicàroktyarthatvàdasya såtrasya na gatàrthatà  /
pralayakàle paramàõavo ni÷calà asaüyuktàstiùñhanti sargakàle càdçùñavadàtmasaüyogàtteùu karma bhavati, tena saüyogàddravyàntarasçùñirbhavati, kàraõaguõàþ kàrye guõàntaramànabhanta iti sàmànyena prakriyàmuktvà vi÷eùatastàmàha-#<yadà dvàviti>#  /
paramàõuþ parimaõóalaþ, tadgataü parimàõaü pàrimàõóalyamityucyate, tacca svasamànajàtãyaguõàrambhakaü na bhavatãtyuktanyàyasya vyabhicàra iti bhàvaþ  /
vyabhicàrasthalàntaramàha-#<yadàpi dve iti>#  /
dve dve iti ÷abdadvayaü pañhitavyam, evaü sati caturbhirdvyaõukai÷caturaõukàrambha upapadyate, yathà÷rute tu dvàbhyàü dvyaõukàbhyàü mahata÷caturaõukasyàrambho na yujyate, kàraõagataü mahatvaü bahutvaü và vinà kàrye mahatvàyogàditi mantavyam  /
prakañàrthakàràstu yaddvàbhyàü dvyaõukàbhyàmàrabdhaü kàrye mahatvaü dç÷yate tasya hetuþ pracayo nàma pra÷ithilàvayavasaüyoga iti ràvaõapraõãte bhàùye dç÷yata iti cirantanavai÷eùikadçùñyedaü bhàùyamityàhuþ  /
sarvathàpi dvyaõukagatahrasvatvàõutvaparimàõayoranàrambhakatvàdvyabhicaraþ  /
yadyapi tàrkikà dvàbhyàmeva paramàõubhyàü dvyaõukaü tribhirdvyaõukaistryaõukamiti kalpayanti tathàpi tarkasyàpratiùñhànànna niyama iti matvà bråte-#<yadàpi bahava iti>#  /
kàrakaguõàþ ÷uklàdayaþ samànajàtãyaguõàrambhakàþ, kàryadravyaparimàõaü tu na kàraõaparimàõàrabhyaü kintu kàraõagatasaükhyàrabhyamiti prakriyà tulyetyarthaþ  /
evaü prakriyàü dar÷ayayitvà såtraü yojayan vyabhicàramàha-#<tadevamiti  />#
paramàõubhya eva mahaddãrghaü cetyaniyataprakriyàmà÷rityoktam  /
niyataprakriyàmà÷ritya vyabhicàramàha-#<yathà veti>#  /
aõuhrasvebhyo dvyaõukebhyo 'õudravyaü na jàyate hrasvamapi na jàyata iti vyabhicàra ityarthaþ  /
såtre và÷abda÷càrtho 'nuktàõusamuccayàrthaþ  /
tathà ca hrasvaparimaõóalàbhyàü dvyaõukaparamàõubhyàü mahaddãrghàõuvaccetanàdacetanaü jàyata iti såtrayojanà  /
tatra hrasvànmahaddãrghaü tryaõukaü parimaõóalàdaõu dvyaõukamiti vibhàgaþ  /
dçùcàntavaiùamyaü ÷aïkate-#<atha manyasa iti>#  /
acetanaiva virodhiguõa ityata àha-#<na hyacetaneti>#  /
kàryadravyasya parimàõàntaràkràntatvamaïgãkçtya vivakùitàü÷asàmyamàha-#<maivamiti>#  /
aïgãkàraü tyajati-#<naceti>#  /
utpannaü hi parimàõàntaraü virodhi bhavati, tadutpatteþ pràgvirodhyabhàvàt dvyaõuke pàrimàõóalyàrambhaþ kiü na syàdityarthaþ  /
nanu virodhiparimàõena sahaiva dravyaü jàyata ityata àha-#<àrabdhamapãti>#  /
sahotpattàvapasiddhàntaþ  /
ato virodhyabhàvaþ siddha iti bhàvaþ  /
aõutvàdyàrambhe vyagratvàt pàrimàõóalyàdeþ svasamànaguõànàrambhakatvamityà÷aïkya niùedhati-#<naceti>#  /
vyagratvamanyathàsiddham  /
tatra hetuþ-#<parimàõantarasyeti>#  /
anyahetukatve såtràõyudàharati-#<kàraõeti>#  /
kàraõànàü dvyaõukànàü bahutvàt tryaõuke mahatvaü mçdo mahatvàt ghañe mahatvaü, dvitålapiõóàrabdhe 'tisthålatålapiõóe pracayàdavayavasaüyogavi÷eùànmahatvamityarthaþ  /
mahatvaviruddhamaõutvaü paramàõugatadvitvasaükhyayà dvyaõuke bhavatãtyàha-#<taditi>#  /
yanmahatvasyàsamavàyikàraõaü tadeva mahatvasamànàdhikaraõasya dãrghatvasya, yaccàõutvasyàsamavàyi kàraõaü tadevàõutvàvinàbhåtahçsvatvasyàsamavàyikàraõamityatidi÷ati-#<eteneti>#  /
ato mahatvàdàvahetutvàtpàrimàõóalyàdãnàü vyagratvasiddhamiti bhàvaþ  /
teùàü saünidhivi÷eùàbhàvànna samànaguõàrambhakatvamityapi na vàcyamityàha-#<naceti>#  /
pàrimàõóalyàdãnàmapi bahutvàdivatsamavàyikàraõagatatvàvi÷eùàdityarthaþ  /
teùàmanàrambhakatve kàryadravyasya virodhiguõàkràntatvaü vyagratvamasaünidhirvà na heturityuktiphalamàha-#<tasmàditi>#  /
yattu kàraõaguõaþ svasamànaguõàrambhaka iti vyàpteþ sàmànyaguõeùu pàrimàõóalyàdiùu vyabhicàre 'pi yo dravyasamavàyikàraõagato vi÷eùaguõaþ sa svasamànajàtãyaguõàrambhaka iti vyàpte÷caitanyasya vi÷eùaguõatvàdàrambhakatvaü durvàramiti, tanmandaü, citrapañahetutantugateùu nãlàdiråpeùuvijàtãyacitraråpahetuùu vyabhicàràccaitanyasyàtmatvena guõatvàbhàvàcceti mantavyam  /
tasmàccetanàdvijàtãyàrambho yukta iti sthitam  /
tatrodàhaõàntaramàha-#<saüyogàcceti>#  /
nanu cetanaü brahma kàryopàdànatvàddravyaü, tanna vilakùaõasyopàdànamiti prakçte ki¤ciddravyameva vilakùaõakàryakaramudàhartavyam, na saüyogasya guõasyodàharaõamiti ÷aïkate-#<dravya iti>#  /
guõàt dravyavaccetanàdacetanàrambha iti vilakùaõàrambhakatvàü÷e 'yaü dçùñànta iti pariharati-#<neti>#  /
aniyamaþ kaõàdasaümata ityàha-#<såtrakàro 'pãti>#  /
etàvatà kathamaniyamaþ, tatràha-#<etaduktamiti>#  /
navilakùaõatvanyàyena punaruktyabhàve 'tide÷àdhikaraõena punaruktiriti ÷aïkate-#<nanvatide÷a iti>#  /
samànaguõàrambhaniyamasya pàrimàõóalyàdidçùñàntena bhaïgàrthamasyàrambha ityàha-#<satyamiti>#  /
tasyaivàtide÷asyetyarthaþ  //11//

 

END BsRp_2,2.2.11

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.3.12þ


ubhayathàpi na karmàtastadabhàvaþ  | BBs_2,2.12 |



vai÷eùikamataparãkùàmàrabhate-#<ubhayathàpi na karmàtastadabhàvaþ>#  /
nàsya pràsaïgikena pårvàdhikaraõena saügatirapekùiteti manvànaþ pradhànasye÷varànadhiùñhitasyàkàraõatve 'pi paramàõånàü tadadhiùñhitànàü kàraõatvamastviti pratyudàharaõasaügatyà sàükhyàdhikaraõànantaryamasya vadaüstàtparyamàha-#<itànãmiti>#  /
dvyaõukàdikrameõa paramàõubhirjagadàrabhyata iti vai÷eùikaràddhànto 'tra viùayaþ  /
sa kiü mànamålo bhràntimålo veti saüdehe pårvapakùayati-#<sa ceti>#  /
taiþ pañàdibhiþ sàmànyaü kùityàdeþ kàryardravyatvaü tenetyarthaþ  /
vimataü sàvayavaü kùityàdikaü svanyånaparimàõasaüyogasacivànekadravyàrabdhaü, kàryadravyatvàt, pañàdivaditi prayogaþ  /
sveùñaparamàõusiddhyarthàni sàdhyavi÷eùaõàni  /
nanvetàvatà kathaü paramàõusiddhiþ, tatràha-#<sa càyamiti>#  /
vimataü sàvayavatvaü pakùatàvacchedakaü yato nivartate sa nyånaparimàõasyàpakarùasya paryantatvenàvasànabhåmitvenàvagataþ paramàõurityarthaþ  /
yàvatsàvayavamanumànapravçtteþ dvyaõukanyånadryaü niravayavaü siddhyatãti bhàvaþ  /
jagannityatvavàdàt kàryadravyatvahetvasiddhiriti vadantaü pratyàha-#<sarvaü ceti>#  /
vimatamàdyantavat, sàvayavatvàt, pañavadityarthaþ  /
hetorasiddhiü nirasyàprayojakatvaü nirasyati-#<naceti>#  /
te katividhà ityàkàïkùàyàümàha-#<tànãti>#  /
pralaye caiùàmapi nà÷ànna jagatkàraõatvamityà÷aïkyàha-#<teùàü ceti>#  /
avayavànàü vibhàgànnà÷ànnàvayavino nà÷aþ  /
paramàõånàü niravayavatvenàvayavavibhàgàdernà÷ahetorasaübhavànna nà÷a ityarthaþ  /
teùàü nityatve phalitaü sçùñikramamàha-#<tata iti>#  /
evaü kàõàdamatasya mànamålatvàttena vedàntasamanvayasya virodhàdasiddhiriti pårvapakùe phalam  /
tasya bhràntimålatvàdavirodha iti siddhàntayati-#<tatredamiti>#  /
pralaye vibhaktànàü paramàõånàmanyatarakarmaõo 'bhayakarmaõà và saüyogo vàcyaþ, karmaõa÷ca nimittaü prayatnàdikaü dçùñaü, yathà prayatnavadàtmakasaüyogàddehaceùñà, vàyvàdyabhighàtàdvçkùàdicalanaü, hastanodanàdiùvàdigamanaü, tadvadaõukarmaõo dçùñaü nimittamabhyupagamyate na và  /
dvitãye karmànutpattiþ nàdyaþ, prayatnàdeþ sçùñyuttarakàlãnatvàdityubhayathàpi na karma saübhavati  /
ataþ karmàsaübhavàttasya saüyogapårvakadvyaõukàdisargasyàbhàva iti såtràrthaþ  /
sthirasya vegavaddravyasaüyogàvi÷eùo 'bhighàtaþ sa eva calasya nodanamiti bhedaþ  /
dçùñanimittàbhàve 'pyadçùñavadàtmasaüyogàdaõuùu karmeti ÷aïkate-#<athàdçùñamiti>#  /
vikalpapuraþsaraü dåùayati-#<tatpunariti>#  /
jaóàtmavadaõorà÷rayatvaü ki na syàditi matvà vikalpaþ kçta iti mantavyam  /
atràpi såtraü yojayati-#<ubhayatheti>#  /
jãvàdhiùñhitamadçùñaü nimittamastvityata àha-#<àtmana÷ceti>#  /
acetanatvànnàdhiùñhàtçtvamiti ÷eùaþ  /
bhinne÷varasyàdhiùñhàtçtvamagre niràkariùyate  /
acetanatvamadçùñasyakarmanimittatvàbhàve heturuktaþ  /

hetvantaramàha-#<àtmasamavàyitveti>#  /
gurutvavadadçùñamapi svà÷rayasaüyukte kriyàheturiti ÷aïkate-#<adçùñavadeti>#  /
vibhusaüyogasyàõuùu sadà sattvàt kriyàsàtatye pralayàbhàvaþ syàditi dåùayati-#<saübandheti>#  /
kàdàcitkapravçtteradçùñaniyamyatvàyoge 'pã÷varànniyama ityata àha-#<niyàmakàntareti>#  /
yajj¤ànaü taccharãrajanyamiti vyàptivirodhena nityaj¤ànàsiddhestadguõa ã÷varo nàsti, astitve 'pi sadà sattvànna niyàmakatvamiti bhàvaþ  /
såtràrthaü nigamayati-#<tadevamiti>#  /
saüyogasya hetutvaü khaõóayitvà svaråpaü khaõóayati-#<saüyoga÷càõoriti>#  /
saüyogasya vyàpyavçttitve ekasminnitarasyàntarbhàvàtkàryasya pçthutvàyogàt sarvaü kàryaü paramàõumàtraü syàdityarthaþ  /
ki¤ca sàü÷adravye saüyogasyaikàü÷avçttitvaü dçùñaü tadvirodhàdvyàpyavçttitvaü na kalpyamityàha-#<dçùñeti>#  /
paramàõoþ saüyoga ekade÷ena cediti saübandhaþ  /
digbhedena kalpitaprade÷asthasaüyogasyàpi kalpitatvàttataþ kàryaü notpadyeta, utpannaü và mithyà syàdityapasiddhànta ityarthaþ  /
kàõàdànàü sargapratyuktau såtraü yojayitvà pralayaniràse 'pi såtraü yojayati-#<thà ceti>#  /
paramàõånàü karmaõà saüyogàtsargaþ, vibhàgàtpralaya iti prakriyà na yuktà, yugapadanantaparamàõånàü vibhàge niyatasyàbhighàtàderdçùñasya nimittasyàsattvàt dharmàdharmaråpàdçùñasya sukhaduþkhàrthatvena sukhaduþka÷ånyapralayaprayojakatvàyogànnàdçùñanimittena karmaõà vibhàgaþ saübhavati  /
tathà ca dçùñàdçùñanimittayorasattvàdubhayathàpi saüyogàrthatvena vibhàgàrthatvena ca karma nàsti, ataþ karmàbhàvàttayoþ saüyogavibhàgapårvakayoþ sargapralayayorabhàva iti såtrayojanà  //12//


END BsRp_2,2.3.12

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.3.13þ


samavàyàbhyupagamàc ca sàmyàd anavasthiteþ  | BBs_2,2.13 |



#<samavàyàbhyupagamàcca tadabhàvaþ>#  /
aõuvàdàsaübhava iti yogyatayà saübadhyate dvyaõukasamavàyayoþ paramàõubhinnatvasàmyàt dvyaõukavatsamavàyasyàpi samavàyàntaramityanavasthitirityarthaþ  /
nanviha tantuùu paña ityàdivi÷iùñadhãniyàmakaþ samavàyo na saübandhàntaramapekùate, svaråpeõaiva nityasaübaddhatvàditi ÷aïkate-#<nanviheti>#  /

saüyogasyàpi svaråpasaübandhopapatteþ samavàyo na syàditi dåùayati-#<neti>#  /
saübandhibhinnatvàccedapekùà samavàyasyàpi tulyà  /
#<guõaparibhàùàyà÷ceti>#  /
guõatvàbhàve 'pi karmasàmànyàdãnàü samavàyàïgãkàràdguõatvaü samavàyitve na vyàpakam  /
nàpi vyàpyaü, guõasyàpi samavàyavatsvaråpasaübandhasaübhavena vyàptyanukålatarkàbhàvàt  /
tasmàt saübandhibhinnatvameva saübandhàntaràpekùàyàü kàraõaü, tasya samavàye 'pi tulyatvàdanavasthà durvàrà  /
sà ca målakùayakàrã  /
tayà samavàyàsiddhau samavetadvyaõukàsiddhirityarthaþ  //13//

 

END BsRp_2,2.3.13

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.3.14þ


nityam eva ca bhàvàt  | BBs_2,2.14 |



såtraü vyàcaùñe-#<apiceti>#  /
anubhavasvabhàvatve naimittikã pravçttirvàcyà, nimittaü ca kàlàdçùñàdikaü nityasaünihitamiti nityameva pravçttiprasaïgaþ, tasyànimittatve pravçttyabhàva ityarthaþ  //14//

 

END BsRp_2,2.3.14

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.3.15þ


råpàdimattvàc ca viparyayo dar÷anàt  | BBs_2,2.15 |



kiü ca paramàõavaþ samavàyikàraõavantaþ kàraõàpekùayà sthålà anityà÷ca, råpavattvàt rasavattvàdgandhavattvàt spar÷avattvàt ghañavaditi såtraü yojayituü paraprakriyàmàha-#<sàvayavànàmityàdinà>#  /

nanvatra paramàõutvaü pakùatàvacchedakaü tadviruddhaü sthålatvaü kathaü sàdhyata iti cet  /
na  /
vàyutvatejastvàdeþ pçthagavacchedakatvàt  /
na càprayojakatà, kàraõa÷ånyatve nityatve càtmavadråpàdimattvàyogàt  /
naca tarhi vàyuþ kàraõavàniti pçthaksàdhane råpàdihetånàü bhàgàsiddhyabhàve 'pi siddhasàdhanatà syàditi vàcyaü, yatra spar÷astatkàraõaü, yatra råpaü tatsakàraõamiti vyàptigrahakàle vàyutvàdyavacchedena sàdhyasiddhyabhàvàditi bhàvaþ  /
paramàõavo nityàþ, sattve satyakàraõavattvàt  /
àtmavaditi satpratipakùamutthàpya vi÷eùyàsiddhyà dåùayati-#<yacca nityatva iti>#  /
sattvaü bhàvatvaü pràgabhàvaniràsàrtham  /
nityatvapratiùedhaþ sapratiyogikaþ, abhàvatvàt, ghañàbhàvàvaditi nityasya kvacitsiddhau kàryamanityamiti vi÷eùataþ kàrye nityatvapratiùedhàt kàraõabhåtaparamàõuùu nityatvaü sidhyati, anyathà pratiyogyabhàve pratiùedhànupapatteriti kaõàdoktamanådyànyathàsiddhyà dåùayati-#<yadapãti>#  /
kàrye nityatvapratiùedhavyavahàramaïgãkçtya brahmaõi pratiyogiprasiddhiruktà  /
vastutastu vi÷eùavyavahàra evàsiddhaþ, kàraõanityatvasya pramàõàntareõa j¤ànaü vinà kàryamanityamiti vyavahàrayogàdityàha-#<naca ÷abdeti>#  /
yadi pramàõàntaraü kàraõanityatve syàttadàyaü vyavahàraþ samålo bhavati, tato målaj¤ànàtpràgvyavahàramàtrànna vastusiddhiþ, vañe yakùavyavahàràdapi tatsiddhiprasaïgàt målaj¤àne tu tenaiva a÷eùasiddhervyavahàropanyàsavaiyarthyamiti bhàvaþ  /
evaü paramàõunityatve kàõàdasåtradvayaü nirasya tçtãyaü nirasyati-#<yadapãti>#  /
satàmaõånàü dç÷yamànasathålakàryàõàü pratyakùeõa kàraõaj¤ànamavidyeti yadi såtràrthaþ, tarhyapratyakùakàraõatvaü nityatve hetuþ syàt  /
tanna dvyaõuke vyabhicàràdityarthaþ  /
yadyàrambhakadravya÷ånyatvaü hetuvi÷eùeõaü tadà vi÷eùyavaiyarthyamàpadyeta, punarukti÷cetyàha-#<athetyàdinà>#  /
paramàõavo nityàþ, nà÷akànupalambhàt, àtmavaditi såtràrthamà÷aïkate-#<athàpãti>#  /
tantvàdyavayavànàü vibhàgànnà÷àdvà pañhàdinà÷o dçùñaþ, tacca dvayaü niravayavàõånàü nàstãti nityatvamityarthaþ  /
pariõàmavàdamà÷rityàõånàü nà÷akaü ki¤citsaübhavatãti pariharati-#<neti>#  /
avayavànàü saüyogena dravyàntarotpattiràraübha iti yadi mataü syàt, tadà dravyavinà÷o dvàbhyàmevetiniyamaþ syàt  /
nàrambhe mànamasti saüyuktatantvanyavapañàdar÷anàt  /
ataþ kàraõameva svato nirvi÷eùaü vi÷eùavadavasthàtmanà kàryamityanubhavabalàdàstheyam  /
tathà càõånàmapyavidyàpariõàmaråpàõàü pralayanimittena kàlàdinà piõóàtmakasvaråpatirobhàvena kàraõabhàvàpattirvinà÷a upapadyate  /
yathàgnisaüparkàdghçtakàñhinyamavayavasaüyogasyàvayavànàü ca nà÷aü vinaiva lãyate tadvat  /
naca kàñhinyasya saüyogavi÷eùaõatvena guõatvàdravyanà÷e 'nudàharaõatvamiti ÷aïkyaü, guõavaddravyasyàpi kuta÷cidvinà÷a ityaü÷enodaharaõàt, guõaparibhàùàyà÷càtantratvàt  /
vastutastu ghçtaü kañhinaü dravamityanusyåtaghçtapariõàmavi÷eùo dravyameva kàñhinyam  /
naca dravyatve 'pyavayavavibhàgàdeva tasya nà÷a iti vàcyaü, ghçtasya pariõàmina ekatvena vibhàgàsaübhavàt, paramàõukàñhinyanà÷e tadasaübhavàcceti bhàvaþ  /
ki¤ca pralaye nàsãdrajo nànyat ki¤canetyaõånàü nà÷asiddhiþ  /
tasmànna teùàü paramakàraõatvamityupasaüharati-#<tasmàditi>#  //15//

 

END BsRp_2,2.3.15

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.3.16þ


ubhayathà ca doùàt  | BBs_2,2.16 |



yadyasmàdadhikaguõavattattasmàtsthålamiti vyàptimuktvà vikalpayati-#<tadvaditi>#  /
pàrthivaþ paramàõåradhikaguõastata ekaikanyånaguõà jalàdiparamàõava iti kalpyate, na và  /
àdye doùamàha-#<kalpyamàna iti>#  /
mårtyupacayàt sthaulyàdityarthaþ  /
pàrthivo 'õuràpyàt sthålaþ, adhikaguõatvàt, ghañavadityevaü prayoktavyaþ  /
aprayojakatvaü nirasyati-#<na càntareõeti>#  /
dçùñavirodhaþ syàditi bhàvaþ  /
neti pakùe sarveùàmàõånàü sàmyàrthamekaikaguõavattvaü và syàccaturguõavatvaü và  /
ubhayathàpi doùamàha-#<akalpyamàne tvityàdinà>#  //16//

 

END BsRp_2,2.3.16

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.3.17þ


aparigrahàc càtyantam anapekùà  | BBs_2,2.17 |



na kevalamaõuvàdasyàyuktatvàdupekùà kintu ÷iùñabahiùkçtatvàdgranthator'thata÷càgràhyatvamityàha-#<aparigrahàcceti >#  /
cakàràrthaü prapa¤cayitumupakramate-#<api ceti>#  /
atyantabhedaj¤àpakamàha-#<bhinnalakùaõàniti>#  /
dravyaguõakarmaõàü dravyaguõatvakarmatvajàtayo lakùaõàni, guõà÷rayatvàdyupàdhayo và, nirguõatve sati jàtimadakriyatvaü guõalakùaõam, saüyogavibhàgayornirapekùakàraõaü karma, nityamekamanekasamavetaü sàmànyam, nityadravyavçttayo vi÷eùàþ, nityaþ saübandhaþ samavàya iti bhinnàni lakùaõàni  /
tairmitho 'tyantabhedasiddhirityarthaþ  /
#<tathàtvamatyantabhinnatvam>#  /
tena viruddho yo dharmadharmibhàvaþ  /
guõàdayo nadravyadharmàþ syuþ, tato 'tyantabhinnatvàt, ÷a÷aku÷àdivadityarthaþ  /
bhedàbàdhakatvamupanyasyàbhedamàha-#<atha bhavatãti>#  /
guõàdiùu tadadhãnatvaü tàvadanvayavyatirekasiddhaü, tathà ca guõàdayo dravyàbhinnàþ, dravyàdhãnatvàt, yadyasmàdbhinnaü tanna tadadhãnaü, yathà ÷a÷abhinnaþ ku÷a ityarthaþ  /
abhede dravyaü guõa iti ÷abdapratyayabhedaþ kathaü, tatràha-#<dravyamiti>#  /
kalpitabhedo 'pyastãtyà÷ayaþ  /
anyathàtyantabhedavadatyantàbhede 'pi dharmadharmitvàyogàditi mantavyam  /
astu guõàdãnàü dravyatàdàtmyamiti vadantaü tàrkikamanyaü pratyàha-#<tathà satãti>#  /
sàükhyo 'tra vedàntã gràhyaþ  /
yadvà kàpilasyàpi tàdàtmyasiddhànta iti sàükhyagrahaõam  /
yadyapi tadadhãnatvaü taddharmatvaü, tacca dhåme nàsti, agniü vinàpi bhàvàt, tathàpi tatkàryatvaü tadadhãnatvaü matvà vyabhicàraü ÷aïkate-#<nanviti>#  /
kàryatvamanyatvaü càïgãkaroti-#<satyamiti>#  /
tathàpi tàdàtmyena pratãyamànatvasya hetorvivakùitatvànna vyabhicàra ityà÷ayaþ  /
asya hetoranyathàsiddhimà÷aïkate-#<guõàdãnàmiti>#  /
guõàdãnàü dravyeõàbhedàbhàve 'pyayutasiddhatvena tàdàtmyapratãtisiddhirityarthaþ  /
dåùayituü vikalpayati-#<tatpunariti>#  /
÷auklyasya pañaniùñhatvàt pañasya tantude÷atvàt paña÷auklyayorapçthagde÷atvàbhàvàcchuklaþ paña iti sàmànàdhikaraõyapratãtirna syàdityàdyaü dåùayati-#<apçthagde÷atva># #<iti>#  /
kàõàdasåtradvayaü vyàcaùñe-#<tantavo hãti>#  /
svabhàvo hi svaråpaü tasyàpçthaktve 'smadiùñàbhedasiddhirityàha-#<apçthaktvabhàvatva iti>#  /
abhede yuktimàha-#<tasyeti>#-guõasyetyarthaþ  /
evaü ùañpadàrthà atyantabhinnà iti siddhànto 'nubhavavirodhena dåùitaþ  /
siddhàntàntaraü dåùayati-#<yuteti>#  /
ayutasiddhatvaü kimubhayorutànyatarasya  /
nàdya ityàha-#<pràgiti>#  /
dvitãyamà÷aïkya dåùayati-#<athetyàdinà>#  /
kàraõasya pçthaksiddhatve 'kàryamapçthaksiddhamityuktamupetya saübandho 'siddhasya siddhasya veti vikalpyàdyaü dvitãyaü ÷aïkate-#<siddhaü bhåtveti>#  /
satorapràptayoþ pràptiþ saüyoga ityabhyupagamàttantupañayorapi saüyogàpattirityapasiddhàntaþ syàdityarthaþ  /
sadyojàtapañasya kriyàbhàvàt kathaü saüyogaþ, tatràha-#<yatheti>#  /
ki¤ca saübandhasyàpi saübandhe 'navasthànàdasaübaddhasyàniyàmakatvàt saübandho 'pi durniråpa ityàha-#<nàpãti>#  /
saübandhaþ saübandhibhinnaþ, tadvilakùaõa÷abdadhãgamyatvàt, vastvantaravaditi ÷aïkate-#<saübandhãti>#  /
kalpitabhedasàdhane siddhasàdhanatà, vastubhedasàdhane tu vyabhicàra iti samàdhatte-#<na  /
ekatve 'pãti>#  /
svaråpeõaiva manuùyàdi÷abdabhàgeva putràdyapekùayà pitetyàdivilakùaõa÷abdadhãgamyo bhavati, naca bhidyata iti vyabhicàra ityarthaþ  /
phalitamàha-#<ityupalabdhãti>#  /
vilakùaõa÷abdadhãgamyatvàdityupalabdhighañitena-lakùaõena siïgena pràptasya vastvantarasya saüyogàdeþ saübandhivyatirekeõànupalabdherabhàvo ni÷cãyata ityarthaþ  /
na hyaïgulidvayasya nairantaryàtirekeõa saüyoga upalabhyate  /
samavàyastu na kasyàpi kvacidapyanubhavamàrohatãti bhàvaþ  /
saübandhasya saübandhyabhede saübandhinaþ sadà sattvàtsarvadà saübandhabuddhiprasaïga iti ÷aïkàü niùedhati-#<nàpãti>#  /
paràpekùayà nairantaryàvasthàyàmaïgulyoþ råparåpiõo÷ca saübandhidhãþ na svata ityuktamityarthaþ  /
pårvaü paramàõvoþ saüyoganiràsena dvyaõukàdisçùñirnirastà, saüpratyadçùñavadàtmanàõånàü saüyogo 'õuùu kriyàhetuþ àtmamanoþ saüyogo buddhyàdyasamavàyikàraõaü nirasyate-#<tathàõvàtmeti  />#
nirastamapi kalpitaprade÷apakùamatiprasaïgàkhyadoùàntaraü vaktuü punarudbhàvayati-#<kalpità iti>#  /
kalpanamåhaþ  /
åhitàrthàþ santo 'santo và  /
dvitãye na saüyogasiddhiþ svasvàbhàvayorekatra vçttyavacchedakàsattvàt  /
àdye tåhamàtreõa sarvàrthasiddhiprasaïgaþ, åhasya svàdhãnatvàt  /
prabhåtatvaü niravadhitvaü tatsaübhavàccetyarthaþ  /
yadyåhàtsarvasiddhistadà padàrthabandhamuktiniyamà lupyerannityàha-#<na cetyàdinà>#  /
saüyogaü dåùayitvà samavàyaü dåùayati-#<ki¤cànyaditi>#  /
tanmate dåùaõàntaramucyata ityarthaþ  /
saü÷leùaþ saügrahaþ  /
yata ekàkarùaõenàparàkarùaõaü tasyànupapattirityarthaþ  /
dvyaõukaü niravayavàsamavetaü, sàvayavatvàt, àkà÷àsamavetabhåmivaditi bhàvaþ  /
nanu dvyaõukasyàsamavetatve tadà÷ritatvaü na syàt, saübandhaü vinà tadayogàt  /
naca saüyogàdà÷ritatvaü kàryadravyasya prakçtyasaüyogàditi ÷aïkate-#<kàryeti>#  /
prakçtivikàrayorabhedàdà÷rayà÷rayibhàvànupapattiriùñeti pariharati-#<neti>#  /
bhedàttadbhàva iti vadantaü pratyàha-#<itaretarà÷rayatvàditi>#  /
kathaü tarhi kàryasya kàraõà÷ritatvavyavahàraþ kalpitabhedàdityàha-#<kàraõasyaiveti>#  /
paramàõånàü niravayavatvamapyayuktamityàha-#<ki¤ceti  />#
paramàõavaþ sàvayavàþ, alpatvàt, ghañavat  /
vipakùe teùàü digbhedàvadhitvaü na syàdàtmavadityarthaþ  /
nanuparamàõvapekùayà yo 'yaü pràcã dakùiõetyàdidigbhedavyavahàrastadavadhitvena ye 'vayavàstvayocyante ta eva mama paramàõavaste 'pi sàvayavà÷cet tadavayavà eveti evaü yataþ paraü na vibhàgaþ sa eva niravayavaþ paramàõuriti ÷aïkati-#<yàüstvamiti>#  /
pariharati-#<na>#  /
#<sthåleti>#  /
ayamarthaþ-yatsavàtmanàvibhàgàyogyaü vastu sa paramàõuriti yadyucyeta tarhi brahmaõa eva paramàõusaüj¤à kçtà syàt, tadanyasyàlpasya digvibhàgàrhatvenàvayavavibhàgàva÷yaü bhàvàt  /
yadi pçthivyàdijàtãyo 'lpaparimàõavi÷ràntibhåmiryaþ sa paramàõurityucyeta tarhi tasya na målakàraõatvaü,  vinà÷itvàt, ghañavat  /
naca hetvasiddhiþ, aõavo vinà÷inaþ, pçthivyàdijàtãyatvàt, ghañavaditi sàdhanàditi  /
saüprati niravayavadravyasya nà÷ahetvabhàvàdàtmavadavinà÷a ityà÷aïkya pårvoktaü parihàraü smàrayati-#<vina÷yanta ityàdinà>#  /
brahmàtiriktasyàj¤ànikatvàcca dravyasya niravayavatvamasiddham  /
nimittàdçùñàdinà÷àdvinà÷aþ pralaye saübhavati, muktau j¤ànàdaj¤ànanà÷e tatkàryàõunà÷asaübhava iti bhàvaþ  /
yaduktaü yatkàryadravyaü tatsaüyogasacivànekadravyàrabdhamiti, tannetyàha-#<tathà kàryàrambho 'pãti>#  /
kaivalyaü pradhànyam  /

kàryadravyasthitàvapi hetvàtsaüyogasya kùãràraübhakasaüyogàddadhyàrambhakaü na saüyogàntaraü, tathà ca dadhyàdau vyabhicàrànna vyàptirityarthaþ  /
ki¤ca yatkàryadravyaü taddravyàrambhamityeva vyàptirastu làghavàt, na tu saüyogasacivasvanyånaparimàõenekadravyàrambhamiti, gauravàt, dãrghavistçtadukålàrabdharajjau nyånaparimàõàyàü vyabhicàràcca  /
naca rajjurna dravyàntaramiti vàcyam, avayavimàtraviplavàpàtàt  /
ki¤ca niravayavadravyatvasyaikàtmavçttitve làghavànna niravayavànekàõusiddhiþ  /
yattvaõutvatàratamyavi÷ràntibhåmitvena tatsiddhiriti  /
tanna  /
tryaõukatvenoktatruñiùu vi÷rànteþ  /
naca ta eva truñinàmàno jagaddhateva iti vàcyam, pçthivãtvàdinà sàvayavatvànityatvayoranumànàt  /
na càvayavatvasya kvacidvi÷ràntau paramàõusiddhiravi÷ràntàvanavastheti vàcyam, màyàyàü brahmaõi vàvayavatvavi÷ràntisaübhavàt  /
ato na ki¤cidaõusadbhàve pramàõam  /
niravayavànàü saüyogasamavàyayorasaübhavàtsamavetadvyaõukàdyàrambhakatvàyoga ityàdi bàdhakamuktameva  /
saüprati 'aparigrahàcca'iti såtravàkya÷eùaü pårayannadhikaraõàrthamupasaüharati-#<tadevamiti>#  /
tasmàdbhràntimålena vai÷eùikamatenavedàntatàtparyasyàvirodha iti siddham  //17//

 

END BsRp_2,2.3.17

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.18þ


samudàya ubhayahetuke 'pi tadapràptiþ  | BBs_2,2.18 |



vai÷eùikaü nirasya vainà÷ikaü nirasyati-#<samudàya iti>#  /
parimàõabhedena dehàderà÷utaravinà÷àïgãkàràdardhavainà÷iko vai÷eùikastasya niràsànantaraü sarvakùaõikavàdã buddhistho nirasyata iti prasaïgasaügatimàha-#<vai÷eùiketi>#  /
'nàbhàva upalabdheþ'iti nirasanãyasiddhàntàdatra nirasyasiddhàntasya bhedaü vaktuü tatsiddhàntaü vibhajate-#<sa ceti>#  /
nanu sugataproktàgamasyaikyàt kuto bahuprakàratà, tatràha-#<pratipattãti>#  /
ekasyaivàgamavyàkhyàtuþ ÷iùyasyàvasthàbhedena vuddhibhedàt, mandamadhyamottamadhiyàü ÷iùyàõàü và bhedàdbahuprakàratetyarthaþ  /

tàneva prakàrànàha-#<tatreti>#  /
sautràntiko vaibhàùiko yogàcàrã màdhyamika÷ceti catvàraþ ÷iùyàþ  /
teùvàdyayorbàhyàrthànàü parokùatvàparokùatvavivàde 'pyastitvasaüpratipattestayoþ siddhàntamekãkçtya nirasyata ityàha-#<tatra ye sarvàstitveti>#  /
bhåtaü bhautikaü bàhyaü, cittaü caittaü ca kàmàdyàntaramiti vibhàgaþ  /
tatra saüdihyate kiü mànamålo bhràntimålo vàyaü siddhànta iti  /
tatra pramàõamåla iti pårvapakùayan siddhàntaü tadãyaü dar÷ayati-#<tatra bhåtamiti>#  /
sthiraþ prapa¤co brahmahetuka iti vedàntasiddhàntasya mànamålakùaõikasiddhàntavirodhàdasiddhiþ pårvapakùe phalaü, siddhànte tadavirodha iti j¤eyam  /
pçthivyàdibhåtacatuùñayaü viùayendriyàtmakaü bhautikaü ca paramàõusamudàya eva nàvayavyantaramiti matvà paramàõån vibhajate-#<catuùñaye ceti>#  /
caturvidhà ityarthaþ  /
kharaþ kañhinastatsvabhàvàþ pàrthivàþ paramàõavaþ, snigdhà àpyàþ, uùõàstaijasàþ, ãraõaü calanasvabhàvo vàyavyànàmiti  /
bàhyasamudàyamuktvàdhyàtmikasamudàyamàha-#<tatheti>#  /
saviùayendriyàõi råpaskandhaþ viùayàõàü bàhyatve 'pi dehasthendriyagràhyatvàdàdhyàtmikatvam, ahamahamityàlayavij¤ànapravàho vij¤ànaskandhaþ, sukhàdyanubhavo vedanàskandhaþ, gaura÷va ityevaü nàmavi÷iùñasavikalpakapratyayaþ saüj¤àskandhaþ, ràgadveùamohadharmàdharmàþ saüskàraskandhaþ  /
tatra vij¤ànaskandha÷cittamàtmeti gãyate  /
anye catvàraþ skandhà÷caittàsteùàü saüghàta àdhyàtmikaþ  /
sakalalokayàtrànirvàhaka ityarthaþ  /
avayavàtiriktàvayavyanupalabdheravayavàþ ÷iùyante, yatsat tatkùaõikaü, yathà vidyuditi teùàü kùaõikatvamiti mànamålo 'yaü siddhànta iti pràpte siddhàntasåtraü yojayati-#<yo 'yamiti>#  /
sargàdau paramàõånàü ca skandhànàü ca svataþsaüghàtastàvanna saübhavati, acetanatvàt  /
nàpi cittàkhyamabhijvalanaü vij¤ànaü samudàyahetuþ, saüghàte dehàkàre jàte vij¤ànaü vij¤àne jàte saüghàta ityanyonyà÷rayàt  /
naca kùaõikavij¤ànàdanyaþ ka÷cijjãva ã÷varo và tvayàbhyupagamyate yaþ saüghàtakartà bhavet  /
naca kartàramanapekùyàõavaþ skandhà÷ca svayameva saüghàtàrthaü pravartanta iti vàcyam, anirmokùaprasaïgàt  /
nanvàlayavij¤ànasaütànaþ saühantàstvityata àha-#<à÷ayasyeti>#  /
à÷erate 'smin ràgàdaya ityà÷ayaþ saütànaþ, sa kiü saütànibhyo 'nyo vij¤ànibhyo 'nyo 'nanyo và  /
àdye 'pi sthiraþ kùaõiko và  /
nàdyaþ, asmadiùñanityàtmavàdaprasaïgàt  /
dvitãye doùamàha-#<kùaõikatveti>#  /
kùaõikasya janmàtiriktavyàpàro nàsti, tasmàttasya paramàõvàdimelanàrthaü pravçttiranupapannà  /
kùaõikatvavyàghàtdityarthaþ  /
etenànanyaþ saütàna iti pakùo nirastaþ, kùaõikasya melakatvànupapatteþ  /
tasmàt saühanturasattvàt saüghàtànupapattirityarthaþ  //18//

 

END BsRp_2,2.4.18

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.19þ


itaretarapratyayatvàd iti cen notpattimàtranimittatvàt  | BBs_2,2.19 |



saühanturabhàve 'pi saüghàtopapattimà÷aïkya niùedhati-#<itareti>#  /
kàryaü pratyayate gacchatãti pratyayaþ kàraõam  /
avidyàdibhirevàrthàt saüghàtasiddhau vyavahàropapattirityarthaþ  /
avidyàdãnàha-#<te ceti>#  /
kùaõikeùu sthiratvabuddhiravidyà, tato ràgadveùamohàþ saüskàrà bhavanti, tebhyo garbhasthasyàdyaü vij¤ànamutpadyate, tasmàccàlayavij¤ànàt pçthivyàdicatuùñayaü nàmà÷rayatvànnàma bhavati  /
tato råpaü sitàsitàtmakaü ÷ukra÷oõitaü niùpadyate  /
garbhasya kalakalabudbudàvasthà nàmaråpa÷abdàrtha iti niùkarùaþ  /
vij¤ànaü pçthivyàdicatuùñayaü råpaü ceti ùaóàyatanàni yasyendriyajàtasya tat ùaóàyatanaü, nàmaråpendriyàõàü mithaþ saüyogaþ spar÷aþ, tataþ sukhàdikà vedanà, tayà punarviùayatçùõà, tayà pravçttiråpàdànaü, tena bhavatyasmàjjanmeti bhavo dharmàdiþ, tato jàtirdehajanma pa¤caskandhasamudàya iti yàvat  /
jàtànàü skandhànàü paripàko jaràskandhaþ, maraõaü nà÷aþ, mriyamàõasya putràdisnehàdantardàhaþ ÷okaþ, tena hà putretyàdivilàpaþ paridevanà, aniùñànubhavo duþkhaü, tenaü durmanastà mànasã vyathà, iti÷abdo mànàpamànàdikle÷asaügrahàrthaþ  /
na kevalaü sugatànàmevàvidyàdayaþ saümatàþ, kintu sarvavàdinàmapãtyàha-#<sarveùàmiti>#  /
avidyàdihetukà janmàdayo janmàdihetukà÷càvidyàdaya iti mitho hetuhetumadbhàvàdarthàtsaüghàtasiddhiriti ÷aïkàmupasaüharati-#<tadevamiti>#  /
siddhàntabhàgaü vyàcaùñe-#<tanneti>#  /
avidyàdãnàmuttarottarahetutvamaïgãkçtya saüghàtahetvabhàvàt saüghàto na syàdityukte pårvoktaü smàrayati-#<nanviti>#  /
kimavidyàdayaþ saüghàtasya gamakà utotpàdakà iti vikalpyàdye saüghàtasyotpàdakaü ki¤cidvàcyaü, tannàstãtyàha-#<atrocyate, yadãti>#  /
à÷rayà÷rayibhåteùviti bhoktçvi÷eùaõam  /
adçùñà÷rayeùvityarthaþ  /
yadà sthireùvaõuùu saüghàtayogyeùu kartçùu càdçùñasahàyeùu satsu j¤ànàbhàvamàtreõa saühatikartçtvàyogàtsaüghàtàpatternimittaü nàstãtyuktaü tadà kùaõikapakùe tannàstãti kimu vaktavyamityàha-#<kimiti>#  /

à÷rayà÷rayaþ saüghàtakartà tacchånyeùvityarthaþ  /
'à÷rayà÷rayi÷ånyeùu'iti pàñhe upakàryopakàrakatva÷ånyeùvityarthaþ  /
dvitãyaü ÷aïkate-#<athàyamiti>#  /
saüghàtasyàvidyàdãnàü cotpattàvanyonyà÷rayaþ syàditi dåùayati-#<kathamiti>#  /
svàbhàvikaþ khalvayaü saüghàtànàü hetuhetumadbhàvena pravàho na saühantàramapekùate, pårvasaüghàtà÷rayà avidyàdaya uttarasaüghàtapravartakà iti nànyonyà÷rayadoùo 'pãtyà÷aïkate-#<atha manyasa iti>#  /
svabhàvasya niyamàniyamayorapasiddhàntàpàtaþ syàditi parihàràrthaþ  /
påryate galati ceti pudgalo dehaþ  /
ki¤ca bhoktuþ kùaõikatvapakùe bhogàpavargavyavahàro 'pi durghaña ityàha-#<api ceti>#  /
yo yadicchati sa tatkàle nàsti cedicchàvyarthà, asti cet kùaõikatvabhaïga ityarthaþ  /
prakçtaü saüghàtaniràsamupasaüharati-#<tasmàditi>#  //19//

 

END BsRp_2,2.4.19

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.20þ


uttarotpàde ca pårvanirodhàt  | BBs_2,2.20 |



dvividho hi kàryasamutpàdaþ sugatasaümato hetvadhãnaþ kàraõasamudàyàdhãna÷ceti  /
tatràvidyàtaþ saüskàrastato vij¤ànamityevaüråpaþ prathamaþ, pçthivyàdisamudàyàtkàya ityevaü dvitãyaþ  /
tatràdyamaïgãkçtya dvitãyaþ saüghàtakartrabhàvena dåùitaþ  /
saüpratyàdyaü dåùayati såtrakàraþ-#<uttareti>#  /
kùaõikor'thaþ kùaõika ityucyate  /
nirudhyamànatvaü vinà÷akasàünidhyaü, niruddhatvamatãtatvam  /
nanu kàryakàle vinà÷avyàptatve 'pi pårvakùaõe sattvàt kùaõikàrthasya hetutvamakùatamiti ÷aïkate-#<ayaü bhàveti>#  /
sadråpa ityarthaþ  /
kiü hetorutpattyatiriktaþ kàryotpàdanàkhyo vyàpàraþ, anatirikto và  /
nàdya ityuktyà dvitãyaü ÷aïkate-#<atheti>#  /
bhàva utpattiþ  /
uktaü hi 'bhåtiryeùàü kriyà saiva kàrakaü saiva cocyata'iti  /
yeùàü kùaõikàbhàvànàü yà bhåtiþ saiva kriyà kàrakaü cetyarthaþ  /
naùñasyàpi nimittattvaü syànvopàdànatvaü, tathà ca mçdàderghañàdikàlàsattve ghañàdyanutpattiþ  /
sattve ca kùaõikatvahàniriti pariharati-#<tathàpãtyàdinà>#  /
prathamapakùektadoùaü draóhayati-#<vinaiveti>#  /
vastuno janmadhvaüsàniråpàõàcca na kùaõikatvamityàha-#<api ceti>#  /
tayoþ svaråpatve vastunyantarbhàvàdvastuno 'nàdyanantatvamityapi draùñavyam  /
dvitãyaü ÷aïkate-#<athàstãti>#  /
vi÷eùamevàha-#<utpàdeti>#  /
dåùayati-#<evamapãti>#  /
tàbhyàü saüsarge vastunaþ kùaõikatvabhaïgaþ syàt  /
saüsarga eva nàstãti tçtãyakalpamutthàpya dåùayati-#<athàtyanteti>#  //20//

 

END BsRp_2,2.4.20

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.21þ


asati pratij¤oparodho yaugapadyamanyathà  | BBs_2,2.21 |



såtraü vyàkhyàtuü vçttaü smàrayati-#<kùaõabhaïgeti>#  /
kiü kàryotpattirnirhetukà sahetukà và  /
àdye pratij¤àhànirityàha-#<athàsatyevetyàdinà>#  /
viùayakaraõasahakàrisaüskàrà÷caturvidhà hetavastàn pratãtya pràpya cittaü råpàdivij¤ànaü caittà÷cittàtmakàþ sukhàdaya÷ca jàyanta iti pratij¤àrthaþ  /
yathà nãlavij¤ànasya nãlavastvàlambanapratyayo viùayaþ, cakùuþ karaõamadhipatipratyayaþ, sahakàripratyaya àlokaþ, samanantarapårvapratyayaþ saüskàra iti bhedaþ  /
pratij¤àhàniü puruùadoùamuktvà vastudoùamapyàha-#<nirhetukàyàü ceti>#  /
sahetukatvapakùe 'nvayikàraõasya mçdàdeþ kàryasahabhàvàpattyà kùaõikatvapratij¤àhàniriti såtra÷eùaü vyàcaùñe-#<athottarakùaõetyàdinà>#  /
samyak kriyanta iti saüskàràþ  /
àdyantavanto bhàvà ityarthaþ  //21//

 

END BsRp_2,2.4.21

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.22þ


pratisaükhyàpratisaükhyànirodhàpràptir avicchedàt  | BBs_2,2.22 |



evamàdyasåtràbhyàü samudàyo nirastaþ  /
uttarasåtràbhyàü kàryakàraõabhàvakùaõikatve niraste  /
saüprati tadabhimataü dvividhaü vinà÷aü dåùayati-#<pratisaükhyeti>#  /
saüskçtamutpàdyaü buddhibodhyaü prameyamàtraü, trayàttuccharåpàdanyadityarthaþ  /
kiü tatrayaü, tadàha-#<tadapãti>#  /
nirupàkhyaü niþsvaråpam  /
pratãpà pratikålà saükhyà santaü bhàvamasantaü karomãtyevaüråpà buddhiþ pratisaükhyà, tayà nirodhaþ kasyacidbhàvasya bhavati  /

abuddhipårvakastu stambhàdãnàü svarasabhaïguràõàmityàha-#<tadviparãta iti>#  /
parakriyàmuktvà såtraü vyàcaùñe-#<teùàmiti>#  /
bhàvàþ saütàninaþ  /
saütàno nàma bhàvànàü hetuphalabhàvena pravàhaþ, tasmin saütàne caramakùaõaþ kùaõàntaraü karoti và na và  /
àdye caramatvavyàghàtaþ, saütànàvicchedàt  /
dvitãye caramasyàsattvaprasaügaþ, arthakriyàkàritvaü sattvamiti svasiddhàntàt, caramasyàsattve pårveùàmapyasattvaprasaïgaþ, arthakriyà÷ånyatvàt  /
tasmàt saütànasya vicchedàsaübhavànnirodhàpràptirityàha-#<na tàvaditi>#  /
na dvitãya ityàha-#<nàpãti>#  /
ghañakapàlacårõàdyavasthàsuseyaü mçditi pratyabhij¤ànàdanvayibhàvasya mçdàdernàtyantikavinà÷a ityarthaþ  /
bãjasyàïkuràdiùu pratyabhij¤ànàdar÷anàdanvayino viccheda ityata àha-#<aspaùñeti>#  /
aïkuràdayo 'nusyåtànvayibhàvasthàþ, kàryatvàtpañavadityanvayyavicchedasiddhirityarthaþ  /
yasmàdbhàvànàü sthàyitvaü tasmàtpratikùaõa(?)nirodhàsaübhava ityupasaühàraþ  //22//

 

END BsRp_2,2.4.22

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.23þ


ubhayathà ca doùàt  | BBs_2,2.23 |



avidyàdãnàü pratisaükhyànirodhaü tadabhimataü dåùayati-#<ubhayatheti>#  /
yamaniyamàdayaþ parikaràþ  /
sarvaü duþkhaü kùaõikamiti bhàvanopade÷o màrgopade÷aþ  //23//

 

END BsRp_2,2.4.23

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.24þ


àkà÷e càvi÷eùàt  | BBs_2,2.24 |



#<àgamapràmàõyàditi>#  /
tatràkà÷asya kàryatvoktyà ghañàdivadvastutvaü prasidhyatãtyarthaþ  /
nanvàgamapràmàõye vipratipannànsugatànpratyàkà÷asya vastutvaü kathaü sidhyatãtyata àha-#<vipratipannàniti  />#
÷abdo vastuniùñhaþ guõatvàt, gandhàdivadityanumànàdàkà÷asya vastutvaü sidhyati  /
pçthivyàdyaùñadravyàõàü ÷rotragràhyaguõà÷rayatvàyogàdityarthaþ  /
àkà÷asya bhàvatvaü prasàdhyàbhàvatvaü dåùayati-#<api ceti>#  /
yathaikaghañasattve 'pi ghañasàmànyàbhàvo nàsti tathaikapakùisattve 'pi mårtadravyasàmànyàbhàvàtmakàkà÷o nàstyeveti pakùyantarasaücàro na syàdityarthaþ  /
de÷avi÷eùàvacchedenàvaraõàbhàvo 'stãtyà÷aïkyàbhàvàvacchedakade÷avi÷eùa evàkà÷o nàbhàva ityàha-#<yatretyàdinà>#  /
patiùyati  /
pakùã saücariùyatãtyarthaþ  /
àkà÷asyàvastutvaü svagranthaviruddhaü cetyàha-#<api ceti>#  /
kiü samyak ni÷raya à÷rayo 'syà iti kiüsaüni÷rayà  /
avastunaþ ÷a÷aviùàõasyà÷rayatvàdar÷anàditi  /
vyàghàtàntaramàha-#<apiceti>#  /
dhvaüsàpratiyogitàkhyo dharmo nityatvaü nàsati saübhavati  /
dharmiõo 'sattvavyàghàtàdityarthaþ  //24//

 

END BsRp_2,2.4.24

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.25þ


anusmçte÷ ca  | BBs_2,2.25 |



àtmanaþ kùaõikatvaü dåùayati-#<anusmçteriti>#  /
anubhavajanyasmçtiranusmçtistasyàmanubhavasamànà÷rayatvàttadubhayà÷rayàtmanaþ sthàyitvamityarthaþ  /
kùaõikatve j¤ànadvayànusaüdhànaü ca na syàdityàha-#<kathaü hyahamiti>#  /
pårvadar÷anakarturadràkùamitismaraõakartaikyapratyabhij¤ànàccàtmànaþ sthàyitvamityàha-#<api ceti>#  /
yo 'hamadaþ pårvamadràkùaü sa evàhamadya tatsmaràmãti pratyabhij¤ànàkàro draùñavyaþ  /
#<idaü pa÷yàmãti >#j¤ànàntarasaübandhakathanaü, yo 'hamadràkùaü so 'haü pa÷yàmãti pratyabhij¤àntaradyotanàrtham  /
vipakùe bàdhakamàha-#<yadi hãti>#  /
draùñçsmartrorbhede 'haü smaràmi anyo 'dràkùãditi pratãtiþ syàdityatra dçùñàntamàha-#<yatraivamiti  />#
pratyayamàha-#<smaràmãti  />#
smaràmyahamanyo 'dràkùãditi pratyayo yatra tatra bhinnameva kartàraü loko 'vagacchatãtyavivàdamityarthaþ  /
prakçtapratyabhij¤àyàü tàdç÷abhedapratyayasya bàdhakasyàdar÷anàdàtmasthàyitvaü durvàramityàha-#<iha tvahamada iti>#  /
yathàgnerauùõyàdikaü na bàdhate ka÷cittathà nàhamadràkùamiti pårvadar÷anaü na nihnuta ityanena bàdhàbhàvàt pratyabhij¤à prametyuktaü bhavati  /
tathà draùñçsmartroraikye sati sthàyitvaü phalitamityàha-#<tatraivaü satãti>#  /
kùaõadvayasaübandhe 'pyàtmanastçtãyakùaõe bhaïgo 'stviti vadantaü pratyàha-#<tatheti>#  /
vartamànada÷àmàrabhyottamàducchvàsàdàmaraõàdanantaràmanantaràü svasyaiva pratipattimàtmaikakartçkàü pratyabhijànannà janmana÷càvartamànada÷àparyantamatãtàþ pratipattãþ svakartçkàþ#<pratisaüdadhànaþ>#sanniti yojanà  /
dãpajvàlàsvivàtmani pratyabhij¤ànaü sàdç÷yadoùàditi ÷aïkate-#<sa iti>#  /
sàdç÷yaj¤ànasya dharmipratiyogij¤ànàdhãnatvàt sthirasya j¤àturasattvànna sàdç÷yaj¤ànaü saübhavati, sattve vàpasiddhàntaþ syàditi pariharati-#<tamityàdinà>#  /
syàdetat  /
na sàdç÷yapratyayaþ pårvottaravastådayaj¤ànajanyastaddvayasàdç÷yàvagàhã, kiü tarhi ka÷cideùa vikalpaþ svàkàrameva bàhyatvena viùayãkurvàõaþ kùaõàntaràspar÷ã, ato na sthiradraùñrapekùeti ÷aïkate-#<tenedamiti>#  /
atra vaktavyaü sàdç÷yapratyaye tenedaü sadç÷amiti vastutrayaü bhàsate na veti  /
neti vadataþ svànubhavavirodhaþ  /
ki¤càrthabhedàbhàvàt padatrayaprayogo na syàt  /
tasmàt padatrayeõa mithaþsaüsçùñabhinnàrthabhànàdabhànamasiddhamiti pariharati-#<na teneti>#  /
atha bhàsate vastutrayaü tacca pratyayàbhinnameva na bàhyamiti cet  /
na  /
trayàõàmekapratyayàbhede mitho 'pyabhedàpatteþ  /
iùñàpattiriti bruvàõaü vij¤ànavàdinaü pratyàha-#<yadà hãti>#  /
vastutrayaü j¤eyaü sàdç÷yapratyayàdbhinnaü sarvalokaprasiddhaü taccennàïgãkriyate sthàyidraùñçprasaïgabhayena, tarhi tattadàkàràõàü kùaõikavij¤ànànàü mitho vàrtànabhij¤atvàdekasmin dharmiõi viruddhànekapakùasphuraõàtmakavipratipattyasaübhavàt svapakùasàdhanàdivyavahàro lupyeta, ato yathànubhavaü j¤ànaj¤eyabhedo 'ïgãkàryaþ  /
tathà ca tenedaü sadç÷amiti bàhyàrthayorj¤ànapårvakaü sàdç÷yaü jànata àtmanaþ sthàyitvaü durvàramityarthaþ  /
nanu santyeva bàhyàrthàþ kùaõikasvalakùaõà nirvikalpakagràhyàþ, savikalpàdhyavaseyàstu sthàyitvasàdç÷yàdayo bàhyàþ kalpità avabhàsante, ato vipratipattyàdivyavahàra iti bàhyàrthavàdamà÷aïkya nirasyati-#<evameveti>#  /
yat pramàõasiddhaü tadeva vaktavyam  /
na hi kùaõikatve ki¤cit pramàõamasti  /
na cedànãü ghaña iti pratyakùamavartamànakàlàsattvaü ghañasya gocarayadvartamànakùaõamàtrasatvaråpe kùaõikatve mànamiti vàcyam, tasya vartamànatvamàtragocaratvena kàlàntaràsattvàsiddheþ  /
naca yatsat tatkùaõikamiti vyàptirasti, vidyudàderapi dvitrikùaõasthàyitvena dçùñàntàbhàvàt  /
naca sthàyinamanumàtàramantareõànumànaü saübhavati  /
tasmàdamànasiddhàrthavaktà tathàgato '÷raddheyavacana ityarthaþ  /
ki¤ca sàdç÷yaü pratyabhij¤àyàü doùayatà nimittaü viùayatayà và  /
àdye 'pi svaråpasat j¤àtaü và  /
nàdyaþ, mandàndhakàre ÷uktimàtragrahe ÷vaityàj¤àne 'pi råpyàbhedabhramàpatteþ  /
na dvitãyaþ, sthàyij¤àtàraü vinà tajj¤ànàsaübhavasyoktatvàt  /
nàpi viùayatayà nimittamityàha-#<naceti>#  /
so 'hamityullekhàttenàhaü sadç÷a ityanullekhàdityarthaþ  /
so 'hamiti pratyabhij¤àyà bhramatvaü nirasya saü÷ayatvaü nirasyati-#<bhavediti>#  /
jaóàrthe pratyabhij¤àte 'pi bàdhasaübhàvanayà saü÷ayaþ kadàcit syànnàtmanãtyarthaþ  /
asaüdigghàviparyastapratyabhij¤àvirodhàdàtmakùaõikatvamatamatyantàsaügatamityupasaüharati-#<tasmàditi>#  //25//

 

END BsRp_2,2.4.25

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.26þ


nàsato 'dçùñatvàt  | BBs_2,2.26 |



abhàvaþ ÷a÷aviùàõavadatyantàsannityaïgãkçtya mçdàdinà÷àdasato ghañàdikaü jàyate iti sugatà vadanti, taddåùayati-#<nàsata iti>#  /
na kevalaü balàdàpadyate kintu svayaü dar÷ayanti ca  /
dvau na¤au prakçtàrthaü gamayataþ  /
mçdàdikamupamçdya ghañàdeþ pràdurbhàvàditãmamarthamàha-#<vinaùñàditi>#  /
kàraõavinà÷àt kàryajanmetyatra yuktimàha-#<kåñasthàditi>#  /
vinà÷a÷ånyàt  /
nityàdityarthaþ  /
nityasya nirati÷ayasya kàrya÷aktatve tatkàryàõi sarvàõyekasminneva kùaõe syuþ, tathà cottarakùaõe kàryàbhàvàdasattvàpattiþ  /
naca sahakàrikçtàti÷ayakramàtkàryakrama iti yuktam  /
ati÷ayasyàti÷ayàntaràpekùàyàmanavasthànàt  /
anapekùàyàü kàryasyàpyati÷ayànapekùatvena sahakàrivaiyarthyàt  /
tasmànna sthàyibhavàt kàryajanmetyarthaþ  /
kùaõikabhàvasya hetutvam 'uttarotpàde ca'ityatra nirastam  /
abhàvasya hetutvaniràsàrthaü såtraü vyàcaùñe-#<tatredamiti>#  /
yadi bãjàbhàvasyàbhàvàntaràdvi÷eùaþ syàt, tadà vi÷eùavadabhàvadvàrà bãjàdevàïkura iti laukàyatikànàmabhyupagamor'thavànsyàt, na so 'stãtyàha-#<yeneti>#  /
såtraü yojayati-#<nirvi÷eùasyeti>#  /
÷a÷aviùàõàdeþ kàryakàritvasyàdçùñatvànnàbhàvasyàsato hetutvamityarthaþ  /
astvabhàvasyàpi vi÷eùa ityata àha-#<yadãti>#  /
abhàvasya hetutve 'tiprasaïga iti tarkamuktvànumànamàha-#<nàpãti>#  /
abhàvo na hetuþ, asattvàt  /
saümatavadityarthaþ  /
abhàvo na prakçtiþ, kàryànanvitatvàt, yathà ÷aràvàdyananvitastanturna ÷aràvàdiprakçtiriti tarkapårvakamàha-#<abhàvàcceti>#  /
ato 'nvitatvànmçdàdirbhàva eva prakçtirityàha-#<mçditi>#  /
sthàyinaþ kàraõatvàyogamuktamanådya dåùayati-#<yattåktamityàdinà>#  /
anubhavabalàtsthirasvabhàvànàmeva sahakàrisaünidhikrameõa kàryakramahetutvamaïgãkàryam  /
naca ÷aktasya sahakàryapekùà na yukteti vàcyaü, yato '÷aktasyàpi nàpekùetyasahakàri vi÷vaü syàt  /
tataþ svarõàdau svato 'ti÷aya÷ånye 'gnitàpàdisahakàrikçtàti÷ayakramàdrucakàdikàryakramaþ  /
na càti÷ayasyàti÷ayàntarànapekùatve kàryasyàpyanapekùeti vàcyaü, pañasya mçdanapekùatve kàryatvàvi÷eùàdghañasyàpi mçdanapekùàprasaïgàdanvayavyatirekàbhyàmapekùà sahakàriùvapi tulyà  /
yaduktaü kàryàbhàvada÷àyàü kàraõasyàsattvàpattiriti  /
tanna  /
akàraõasyàpi bàdhàbhàvena sattvopapatteþ  /
na hyarthakriyàkàritvameva sattvam, asatastadayogena sattvasya tato bhedàt  /
sate hyarthakriyàkàritvaü nàsataþ  /
ataþ kàraõatàvacchedakamabàdhitasvaråpàtmakaü sattvaü kàraõatvàdbhinnameva  /
tasmàdanusyåtasthirabhàvànàü hetutvamupapannamiti bhàvaþ  /
pårvàparavirodhamapyàha-#<apiceti>#  //26//

 

END BsRp_2,2.4.26

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.4.27þ


udàsãnànàm api caivaü siddhiþ  | BBs_2,2.27 |



abhàvàdutpattau ÷a÷aviùàõàdapyutpattiþ syàdityuktam  /
atiprasaïgàntaramàha-#<udàsãnànàmiti>#  /
#<anãhamànànàü >#prayatna÷ånyànàm  /
#<amatraü >#ghañàdipàtram  /
#<tanvànasya>#vyàpàrayataþ  /
tasmàdbhràntimålena kùaõikabàhyàrthavàdena kåñasthanityabrahmasamanvayasya na virodha iti siddham  //27//

 

END BsRp_2,2.4.27

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.5.28þ


nàbhàva upalabdheþ  | BBs_2,2.28 |



#<nàbhàva upalabdheþ>#  /
akhaõóanirvi÷eùaü brahma vij¤ànaü bàhyàrthopàdànaü vadatàü vedàntànàü bhinnaü sàkàraü kùaõikaü vij¤ànaü na tato 'nyor'tho 'stãti yogàcàramatena virudhyate na veti tanmatasya mànabhràntimålatvàbhyàü saü÷aye pårvoktabàhyàrthavàdaniràsamupajãvya pårvapakùamàha-#<evamityàdinà>#  /
pårvottarapakùayorvirodhàvirodhau phalam  /
nanvekasya sugatàgamasya kathaü bàhyàrthasattvàsattvayostàtparyaü virodhàdityà÷aïkyàdhikàribhedàdavirodha iti vadan vij¤ànavàdinaþ sugatàbhipràyaj¤atvena mandàdhikàribhyo bàhyàrthavàdibhyaþ ÷raiùñhyamàha-#<keùà¤ciditi>#  /
uktaü ca dharmakãrtinà-'de÷anà lokanàthànàü sattvà÷ayava÷ànugàþ'iti  /
sugatànàmupade÷àþ ÷iùyamatyanusàriõa ityarthaþ  /
nanvasati bàhyàrthe mànameyavyavahàraþ kathaü, tatràha-#<tasminniti>#  /
vij¤ànameva kalpitanãlàdyàkàratvena prameyam, avabhàsàtmanà mànaphalaü, ÷aktyàtmanà mànaü, ÷aktyà÷rayatvàkàreõa pramàteti bhedakalpanayà vyavahàra ityarthaþ  /
mukhya eva bhedaþ kiü na syàdata àha-#<satyapãti>#  /
nahi buddhyanàråóhasya nãlàdeþ prameyatvavyavahàro 'sti  /
ato buddhyàråóhàkàra eva prameyaü na bàhyamityarthaþ  /
bàhyàrthàsattve pra÷napårvakaü yuktãrupanyasyati-#<kathamityàdinà>#  /
j¤eyaü j¤ànàtirekeõàsat, tadatirekeõàsaübhavàt, nara÷çïgavadityàha-#<tadasaübhavàditi>#  /
asaübhavaü vivçõoti-#<sa hãti>#  /
paramàõava÷cedekasthålastambha iti j¤ànaü na syàt  /
samåhastvasannityarthaþ  /
avayavyabhàve 'pi jàtyàdayo bàhyàrthàþ syuþ, tatràha-#<evamiti>#  /
jàtiguõakarmaõàü dharmiõaþ sakà÷àdabhede 'tyantabhede và dharmivaddharmyantaravacca na dharmadharmibhàvaþ  /
bhedàbhedau ca viruddhàviti na santi jàtyàdyarthà ityarthaþ  /
ki¤ca j¤ànasya j¤eyasàråpyaråpavi÷eùasaübandhàbhàve sarvaviùayatvàpattervi÷eùo 'ïgãkàryaþ, tathàca j¤ànagatavi÷eùasyaiva j¤ànena viùayãkaraõànna bàhyàrthasiddhirmànàbhàvàdgauravàccetyàha-#<apiceti>#  /
pakùapàto viùayavi÷eùavai÷iùñyavyavahàraþ  /
ki¤ca j¤eyaü j¤ànàbhinnaü, j¤ànopalambhakùaõaniyatopalambhagràhyatvàt, j¤ànavadityàha-#<apiceti>#  /
j¤ànàrthayovàstavabhede 'pi sahopalambhanaü syàt, graihyagràhakabhàvàdityata àha-#<na caitaditi>#  /
kùaõikaj¤ànasyàrthena saübandhahetvabhàvànna gràhyagràhakabhàva ityarthaþ  /
ki¤ca jàgradvij¤ànaü na bàhyàlambanaü, vij¤ànatvàt, svapnàdij¤ànavadityàha-#<svapneti>#  /
vij¤ànànàü vaicitryànupapattibàdhitamanumànamiti ÷aïkate-#<kathamiti>#  /
anyathopapattyà pariharati-#<vàsaneti>#  /
anàdisaütànàntargatapårvaj¤ànameva vàsanà, tadva÷àdanekakùaõavyavadhàne 'pi nãlàdyàkàraj¤ànavaicitryaü bhavati, yathà bãjavàsanayà kàrpàsaraktatvaü tadvadityarthaþ  /
ubhayavàdisaümatatvàcca vàsanà eva j¤ànavaicitryahetavo na bàhyàrthà ityàha-#<apiceti>#  /
kùaõikavij¤ànamàtravàdasya mànamålatvàttena nityavij¤ànavàdo virudhyata iti pràpte siddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<nàbhàva ityàdinà>#  /
kiü bàhyàrthasyànupalabdherabhàva uta j¤ànàdbhedenànupalabdheþ  /
nàdya ityukta#<mupalabdheriti>#  /
dvitãyaü ÷aïkate-#<nanu nàhamiti>#  /
j¤ànaj¤eyayorviùayiviùayabhàvena bhedasya sàkùipratyakùasiddhatvàtpratyakùaviruddhamabhedàbhidhànamityàha-#<bàóhamityàdinà>#  /
tvadvacanàdapi jano bàhyàrthaü j¤ànàdbhedenaivopalabhata ityàha-#<ata÷ceti>#  /
bàhyàrthasyàtyantàsattve pratyakùopalambhàyogàt, dçùñàntatvàtsaübhavàcca bahirvacchabdo na syàdityàha-#<itaratheti  />#
abàdhitabhedànubhavàdevakàro yukto na vatkàra ityàha-#<tasmàditi>#  /
j¤eyàrtho j¤ànàtirekeõàsannasaübhavàdityuktabàdhàdvatkaraõamiti ÷aïkate-#<nanviti>#  /
ko 'sàvasaübhavaþ, asattvaü và asattvani÷cayo và ayuktatvaü và utkañakoñikasaü÷ayàtmakasaübhavasyàbhàvo và  /
nàdyaþ, sàdhyàbhedàt  /
na dvitãyaþ, sthålau ghañastambhàviti samåhàlambane sthålatvadvitvaghañatvastambhatvaråpaviruddhadharmavatorarthayorasthålàdekasmàdvayàvagàhivij¤ànàdbhedasattvani÷caye nàsaübhavàsiddharityàha-#<nàyaü sàdhuriti>#  /
saübhavaþ sattàni÷cayaþ pramàõàdhãnaþ  /
asaübhavo 'sattvani÷cayaþ pramàõàbhàvàdhãno na vaiparãtyamiti vyavasthàmeva sphuñayati-#<yaddhãti  />#
uktavyavasthàyàþ phalaü bàhyàrthasya pratyakùàdibhiþ saübhavaü vadanneva tçtãyaü dåùayati-#<iheti>#  /
pramàõani÷citabàhyàrthasya stambhàdeþ paramàõubhyo bhedàbhedavikalpairayuktatvamàtreõàsattvani÷cayo na yuktaþ, tvatpakùe 'pyayuktatvasya tulyatvàt  /
na hyasthålasyaikasya vij¤ànasya sthålànekasamåhàlambanasya viùayàbhedo yuktaþ, sthålatvànekaprasaïgàt  /
na ceùñàpattiþ, samåhàlambanocchede vij¤ànànàü mitho vàrtànabhij¤atayà viùayadvitvàdivyavahàralopàpatteþ  /
tasmàdayuktatve 'pi yathànubhavaü vyavahàrayogyor'thaþ svãkàryaþ  /
na caturthaþ, ni÷cite tàdç÷asaübhavasyànupayogàt  /
tasya kvacit pramàõapravçtteþ pårvàïgatvàditi bhàvaþ  /
yaccoktaü j¤ànagatàrthasàråpyasyaiva j¤ànàlambanatvopapatterbahirarthàbhàva iti, tatràha-#<naceti>#  /
yattu gauravamuktaü, tanna dåùaõaü, pràmàõikatvàdityàha-#<vahiriti>#  /
yata eva j¤ànàrthayorbhedaþ sarvaloke sàkùyanubhavasiddhaþ, ata eva sahopalambhaniyamo 'pi nàbhedasàdhaka ityàha-#<ata eveti>#  /
yathà càkùuùadravyaråpasyàlokopalambhaniyatopalabdhikatve 'pi nàlokàbhedaþ, tathàrthasya na j¤ànàbhedaþ, bhede 'pi gràhyagràhakabhàvena niyamepapatteþ  /
naca j¤ànasya kùaõikatvàt svabhinnagràhyasaübandhàyogaþ, sthàyitvàditi bhàvaþ  /
vij¤ànamanekàrthebhyo bhinnam, ekatvàt, gotvavaditi satpratipakùamàha-#<api ceti>#  /
naca hetvasiddhaþ, j¤ànaü j¤ànamityekàkàrapratãterj¤ànaikyani÷cayàt  /
naca sà jàtiviùayà, vyaktibhedàni÷cayàdityàha-#<navi÷eùyasyeti>#  /
ghañàde÷caitanyàdbhedamuktvà vçttij¤ànàdbhedamàha-#<tatheti>#  /
ghaño dvàbhyàü bhinnaþ ekatvàt, kùãravadityarthaþ  /
j¤ànabhinnàrthànaïgãkàre sva÷àstravyavahàralopaü bàdhakamàha-#<api ceti>#  /
kramikayoþ svaprakà÷ayoþ kùaõikaj¤ànayormitho gràhyagràhakatvamayuktamanabhyupagataü ca  /
tathà ca tayorbhedapratij¤à na yuktà, dharmipratiyoginormithaþ pareõa càgraheõa bhedagrahàyogàt  /
tathàca tayorbhedagràhakaþ sthàyyàtmà tadbhinna evaiùñavyaþ  /
evaü pakùasàdhyahetudçùñàntabhedàbhàve idaü kùaõikamasaditi pratij¤à na yuktà  /
sarvato vyàvçttaü vyaktimàtratvaü svalakùaõam, anekànugataü sàmànyamatadvyàvçttiråpamiti pratij¤à na yuktà, sarvànekàrthànàü j¤ànamàtratve mithaþ pareõavà durj¤ànatvàt uttaranãlaj¤ànaü vàsyaü pårvanãlaj¤ànaü vàsakamiti pratij¤à na yuktà, tayorbhinnasya j¤àturabhàvàt  /
kicàvidyopaplavo 'vidyàsaüsargaþ, tena nãlamiti saddharmaþ, naraviùàõamityasaddharmaþ, amårtamiti sadasaddharmaþ, sato vij¤ànasyàsato naraviùàõasya vàmårtatvàdipratij¤à durlabhà, anekàrthaj¤ànasàdhyatvàt  /
aj¤ànenàsya bandho j¤ànenàsya mokùa iti ca pratij¤à bahvarthaj¤ànasàdhyà  /
àdipadena sàmànyata iùñaü gràhyamaniùñaü tyàjyamiti ÷iùyahitepade÷o 'nekaj¤ànasàdhyo gçhãtaþ  /
tasmàt pratij¤àdivyavahàràya gràhyagràhakabhedo 'ïgãkàrya ityarthaþ  /
j¤ànàrthayobhede yuktayantaramastãtyàha-#<ki¤cànyaditi>#  /
j¤ànavadarthasyàpyanubhavàvi÷eùàtsvãkàro yukta ityarthaþ  /
svaviùayatvàdvij¤ànaü svãkriyate nàrthaþ paragràhyatvàditi ÷aïkate-#<atha vij¤ànamiti>#  /
viruddhaü svãkçtyàviruddhaü tyajatà bauddhatanayena mauóhyaü dar÷itamityàha-#<atyanteti>#  /
j¤ànaü svavedyamityaïgãkçtya maurkhyamàpàditaü, vastutaþ svavedyatvamayuktamityàha-#<naceti>#  /
kartari kriyàü prati guõabhåte pradhànatvàkhyakarmatvàyogàtsvakartçkavedanakarmatvamasadityarthaþ  /
naca svaviùayatvamàtraü svavedyatvamiti vàcyam, abhede viùayaviùayitvasyàpyasaübhavàditi bhàvaþ  /
j¤ànasya svavedyatvàbhàve doùadvayaü syàditi ÷aïkate-#<nanviti>#  /
anavasthà ca sàmyaü ceti doùadvayaü pariharati-#<tadubhayamapãti>#  /
anityaj¤ànasya janmàdimatvena ghañavajjaóasya svena svãyajanmàdigrahàyogàdasti gràhakàkàïkùà, sàkùiõastu sattàyàü sphårtau ca nirapekùatvànnànavasthà  /
nàpi sàmyam  /
cijjaóatvavaiùamyàdityarthaþ  /
sàkùã kvetyata àha-#<svayaüsiddhasyeti>#  /
nirapekùasya sàkùiõo 'sattve kùaõikavij¤ànabhedàsiddheþ so 'ïgãkàrya ityarthaþ  /
anityaj¤ànasvaråpasàdhakatvàcca sàkùã svãkàrya ityàha-#<ki¤ceti>#  /
vij¤ànaü j¤ànàntaràpekùamiti bruvatà tasyàpràmàõikatvamuktaü syàt, svayaü prathata iti bruvatà j¤àtç÷ånyatvaü coktà syàt, tathàca j¤àtçj¤ànàviùayatvàcchilàsthapradãpavadasadeva vij¤ànaü syàt  /
atastatsàkùyeùñavya ityarthaþ  /
vij¤ànasya svànyaj¤àtç÷ånyatvamiùñameva tvayàpàdyate na càsattvàpattiþ j¤àtrabhàvàditi vàcyaü, svasyaiva j¤àtçtvàditi ÷àkyaþ ÷aïkate-#<bàóhamiti>#  /
abhede j¤àtçj¤eyatvàyogàjj¤àtrantaramàva÷yakamiti pariharati-#<neti>#  /
vimataü vij¤ànaü svàtiriktavedyaü, vedyatvàt, dehavadityarthaþ  /
atiriktaþ sàkùã kimanyavedyaþ svavedyo và  /
àdye 'navasthà  /
dvitãye vij¤ànavàda eva bhaïgyantareõoktaþ syàditi÷aïkate-#<sàkùiõa iti>#  /
tvayà vij¤ànaü janmavinà÷ayuktamucyate  /
ataþ kàryasya jaóatvaniyamàtsvàtiriktavedyatvamasmàbhiþ sàdhitaü, kåñasthacidàtmano gràhakànapekùatvànnànavastheti coktamato mahadvailakùaõyamàvayoreti pariharati-#<na>#  /
#<vij¤ànasyeti>#  //28//

 

END BsRp_2,2.5.28

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.5.29þ


vaidharmyàc ca na svapnàdivat  | BBs_2,2.29 |



evaü vedyavij¤ànavadarthasyàpyupalabdherna bàhyàrthàbhàva ityuktam  /
saüprati jàgradvij¤ànaü svapnàdivij¤ànavanna bàhyàlambanamityanumànaü dåùayati-#<vaidharmyàcceti>#  /
kimatra nirviùayatvaü sàdhyamuta pàramàrthikaviùaya÷ånyatvam, athavà vyàvahàrikaviùaya÷ånyatvam  /
nàdyaþ, svapnàdivibhramàõàmapi mithyàrthàlambanatvena dçùñànte sàdhyavaikalyàt  /
na dvitãyaþ, siddhasàdhanàditi såtrasthacakàràrthaþ  /
tçtãye tu vyavahàrada÷àyàü bàdhitàrthagràhitvamupàdhirityàha-#<bàdhyate hãtyàdinà>#  /
#<nidràglànamiti>#  /
karaõadoùoktiþ  /
sàdhanavyàpakatvaniràsàyàha-#<nacaivamiti>#  /
ki¤ca pramàõajànubhava upalabdhiþ pakùo 'pramàõajaü svapnaj¤ànaü dçùñànta iti vaidharmyàntaram  /
paramatena svapnasya smçtitvamaïgãkçtyàha-#<api ceti>#  /
smçtipratyakùopalabdhyorvaidharmyàntaramàha-#<arthaviprayoreti>#  /
asaübandha÷càvartamàna÷ca smçterartho viùaya iti niràlambanatvamapyasyàþ kadàcidbhavet, na saüprayuktavaryamànàrtamàtragràhiõyà upalabdheriti bhàvaþ  /
pårvoktapramàõàpramàõajatvavaidharmyoktiphalamàha-#<tatraivaüsatãti>#  /
vaidharmye satãtyarthaþ  /
apramàõajatvopàdherniràlambanatvànumànaü na yuktamiti bhàvaþ  /
vaidharmyàsiddhiü nirasyati-#<naceti>#  /
bàdhamapyàha-#<apiceti>#  /
vastuto ghañàdyanubhavasya niràlambanatvaü dharmo di syàttadà kiü dçùñàntàgraheõa, pratyakùato 'pi vaktuü ÷akyatvàt  /
nahi vahnerauùõyaü dçùñàntena vaktavyam  /
yadi na vastuto dharmo 'sti tadà kiü dçùñàntena, bàdhitasya dçùñàntasahasreõàpi duþsàdhyatvàt  /
ataþ svato niràlambanatvoktau sàlambanatvànubhavabàdhabhiyà tvayànumàtumàrabdhaü tathàpi bàdho na mu¤catãtyarthaþ  /
uktopàdhirapi na vismartavya ityàha-#<dar÷itaü tviti>#  //29//

 

END BsRp_2,2.5.29

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.5.30þ


na bhàvo 'nupalabdheþ  | BBs_2,2.30 |



såtravyàvartyaü smàrayitvà dåùayati-#<yadapyuktamityàdinà>#  /
bhàva utpattiþ  sattà và  /
nanu bàhyàrthànupalabdhàvapi pårvapårvavàsanàbalàduttarottaravij¤ànavaicitryamastu bãjàïkuravadanàditvàdityata àha-#<anàditve 'pãti>#  /
bãjàdaïkuro dçùña ityadçùñe 'pi tajjàtãyayoþ kàryakàraõabhàvakalpanà yuktà, iha tvarthànubhavanirapekùavàsanotpatteràdàveva kalpyatvàdanàditvakalpanà nirmåleti nàbhipretadhãvaicitryasiddhirityarthaþ  /
nanu nirapekùavàsanànàü sattve dhãvaicitryamasattve tu neti svapne dçùñamiti samålànavasthetyata àha-#<yàviti>#  /
vàsanànàü bàhyàrthànubhavakàryatve sati nairapekùyàsiddhernànvayàdidçùñirityarthaþ  /
kàryatvagràhakaü vyatirekamàha-#<vineti>#  /
arthànubhavakàryàõàü vàsanànàü tadanapekùatvàyogànna tvaduktànvayàdidçùñirityuktam  /
abhinavàrthopalabdhivaicitryasya vàsanàü vinàpi bhàvena vyatirekavyabhicàràcca na kvàpi vàsanàmàtrakçtaü dhãvaicitryaü kintvarthànubhave sati vàsanàsati netyanvayavyatirekàbhyàü vàsanàmålànubhavàvacchedakàrthakçtameveti bàhyàrthasadbhàvasiddhirityàha-#<apiceti>#  /
yaþ saüskàraþ sa sà÷rayo loke dçùñaþ yathà vegàdiriùvàdyà÷rayaþ, ato vij¤ànasaüskàràõàü na bhàva à÷rayànupalabdherityarthàntaramàha-#<apiceti>#  //30//
 

END BsRp_2,2.5.30

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.5.31þ


kùaõikatvàc ca  | BBs_2,2.31 |



astvàlayavij¤ànamà÷raya ityata àha-#<kùaõikatvàcceti>#  /
såtraü vyàcaùñe-#<yadapãti>#  /
sahotpannayoþ savyetaraviùàõavadà÷rayà÷rayibhàvàyogàt, paurvàparye càdheyakùaõe 'sata àdhàratvàyogàt, sattve kùaõikatvavyàghàtànnàdhàratvamàlayavij¤ànasya kùaõikatvànnãlàdivij¤ànavadityarthaþ  /
astu tarhyàlayavij¤ànasaütànà÷rayà vàsanetyata àha-#<nahãti>#  /
savikàraþ kåñastho và sthàyyàtmà yadi nàsti tadà saütànasyàvastutvàdde÷àdyapekùayà yadvàsanànàmàdhànaü nikùepo ye ca smçtipratyabhij¤e ya÷ca tanmålo vyavahàraþ, tatsarvaü na saübhavatãtyarthaþ  /
yadi vyavahàràrthamàtmasthàyitvaü tadàpasiddhànta ityàha-#<sthireti>#  /
såtramatide÷àrthatvenàpi vyàcaùñe-#<apiceti>#  /
matadvayaniràsamupasaüharati-#<evamiti>#  /
j¤ànaj¤eyàtmakasya sarvasya sattvàsattvàbhyàü vicàràsahatvàcchånyatàva÷iùyata iti màdhyamikapakùasyàpi mànamålatvamà÷aïkaya såtrakàraþ kimiti na niràcakàretyata àha-#<÷ånyeti>#  /
àdaraþ pçthaksåtràrambho na kriyate  /
etànyeva tanmataniràsàrthatvenàpi yojyanta ityarthaþ  /
tathàhi-j¤ànàrthayornàbhàvaþ, pramàõata upalabdheþ  /
nanu jàgratsvapnau j¤ànàrtha÷ånyau, avasthàtvàt, suùuptivadityata àha-'vaidharmyàcca na svapnàdivat'  /
svapna àdiryasyàþ suùuptestadannetaràvasthayoþ ÷ånyatvam, upalabdhyanupalabdhivaidharmyalakùaõàbàdhitaj¤ànàrthopalabdhibàdhàt  /
suùuptàvapyàtmaj¤ànasattvena sàdhyavaikalyàcca nànumànamityarthaþ  /
ki¤ca niradhiùñhànaniùedhàyogàdadhiùñhànameva tattvaü vàcyaü, tasya tvante na bhàvaþ  /
mànato 'nupalabdherityàha-'na bhàvo 'nupalabdheþ'  /
tadarthamàha-#<na hyayamiti>#  /
yadbhàti tannàsadityutsargataþ prapa¤casya na ÷ånyatvam  /
bàdhàbhàvàdityarthaþ  /
naca sattvàsattvàbhyàü vicàràsahatvàcchånyatvam  /
mithyàtvasaübhavàditi bhàvaþ  /
'kùaõikatvàcca'iti såtraü 'kùaõikatvopade÷àcca'iti pañhanãyam  /
÷ånyatvaviruddhakùaõikatvopade÷àdasaügatapralàpã sugata ityarthaþ  //31//

 

END BsRp_2,2.5.31

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.5.32þ


sarvathànupapatte÷ ca  | BBs_2,2.32 |



sugatamatàsàügatyamupasaüharati-#<sarvatheti>#  /
sarvaj¤asya kathaü viruddhapralàpaþ, tatràha-#<pradveùo veti>#  /
vedabàhyà atra prajà gràhyàþ  /
ato bhràntyekamålasugatasiddhàntena vedàntasiddhàntasya na virodha iti siddham  //32//

 

END BsRp_2,2.5.32

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.6.33þ


naikasminn asaübhavàt  | BBs_2,2.33 |



#<naikasminnasaübhavàt>#  /
muktakacchamate niraste muktàmbaràõàü mataü buddhisthaü bhavati tannirasyata iti prasaïgasaïgatimàha-#<nirasta iti>#  /
ekaråpaü brahmeti vaidikasiddhàntasyànaikàntavàdena virodho 'sti na veti tadvàdasya mànabhràntimålatvàbhyàü saüdehe mànamålatvàdvirodha iti pårvapakùaphalamabhisaüdhàyatanmatamupanyasyati-#<sapta ceti>#  /
jãvàjãvau bhoktçbhogyau, viùayàbhimukhyenendriyàõàü pravçttirà÷ravaþ, tàü saüvçõoti iti saüvaro yamaniyamàdiþ, nirjarayati nà÷ayati kalmaùamiti nirjarastapta÷ilàrohaõàdiþ, bandhaþ karma, mokùaþ karmapà÷anà÷e satyalokàkà÷apraviùñasya satatordhvagamanam  /
nanvàstravàdãnàü bhogyàntarbhàvàtkathaü saptatvamityata àha-#<saükùepatastviti>#  /
saükùepavistaràbhyàmuktàrtheùu madhyamarãtyà vistaràntaramàha-#<tayoriti>#  /
astikàya÷abdaþ sàüketikaþ padàrthavàcã  /
jãva÷càsàvastikàya÷cetyevaü vigrahaþ  /
påryante glantãti pudgalàþ paramàõusaüghàþ kàyàþ, samyakpravçttyanumeyo dharmaþ, årdhvagamana÷ãlasya jãvasya dehe sthitiheturadharmaþ, àvaraõàbhàva àkà÷a ityarthaþ  /
pa¤capadàrthànàmavàntarabhedamàha-#<sarveùàmiti>#  /
ayamarthaþ-jãvàstikàyastrividhaþ-ka÷cijjãvo nityasiddhor'hanmukhyaþ, kecitsàüpratikamuktàþ, kecidbaddhà iti  /
pudgalàstikàyaþ ùoóhà-pçthivyàdãni catvàri bhåtàni, sthàvaraü jaïgamaü ceti  /
pravçttisthitiliïgau dharmàdharmàvuktau  /
àkà÷àstikàyo dvividhaþ-lokàkà÷aþ sàüsàrikaþ, alokàkà÷o muktà÷raya iti  /
bandhàkhyaü karmàùñavidham-catvàri ghàtikarmàõi catvàryaghàtãni  /
tatra j¤ànàvaraõãyaü dar÷anàvaraõãyaü mohanãyamantaràyaü ceti ghàtikarmàõi  /
tattvaj¤ànànna muktiriti j¤ànamàdyaü karma, àrhatatantra÷ravaõànna muktiriti j¤ànam dvitãyaü, bahuùu tãrthakarapradar÷iteùu mokùamàrgeùu vi÷eùànavadhàraõaü mohanãyaü, mokùamàrgapravçttivighnakaraõamantaràyam, imàni catvàri ÷reyohantçtvàghàtikarmàõi  /
athàghàtãni catvàri karmàõi vedanãyaü nàmikaü gotrikamàyuùkamiti  /
mama veditavyaü tattvamastãtyabhimàno vedanãyam, etannàmàhamasmãtyabhimàno nàmikam, ahamatra bhavato de÷ikasyàrhataþ ÷iùyavaü÷e praviùño 'smãtyabhimàno gotrikam, ÷arãrasthityarthaü karma àyuùkam  /
athavà ÷ukra÷oõitami÷ritamàyuùkaü, tasya tattvaj¤ànànukåladehapariõàma÷aktirgotrikaü, ÷aktasya tasya dravãbhàvàtmakakalalàvasthàyà budbudàvasthàyà÷càrambhakaþ kriyàvi÷eùo nàmikaü, sakriyasya bãjasya jàñharàgnivàyubhyàmãùadghanãbhàvo vedanãyaü, tattvavedanànukålatvàt  /
tànyetàni tattvàvedaka÷uklapudgalàrthatvàghàtãni  /
tadetatkarmàùñakaü janmàrthatvàdbandha àsravàdidvàreti  /
iyaü prakriyà mànya÷ånyeti dyotayati-#<svasamayaparikalpitàniti  />#
svãyatantrasaüketamàtrakalpitànityarthaþ padàrthànàmuktànàmanaikàntatvaü vadantãtyàha-#<sarvatreti>#  /
astitvanàstitvàdiviruddhadharmadvayamàdàya vastumàtre nyàyaü yojayanti  /
saptànàmastitvàdãnàü bhaïgànàü samàhàraþ saptabhaïgã, tasyà nayo nyàyaþ  /
ghañàderhi sarvàtmanà sadaikaråpatve pràpyàtmanàpyastyeva sa iti tatpràptaye yatno na syàt  /
ato ghañatvàdiråpeõa katha¤cidasti, pràpyatvàdiråpeõa katha¤cinnàstãtyevamanekaråpatvaü vastumàtrasyàstheyamiti bhàvaþ  /
ke te saptabhaïgàþ, tànàha-#<syàdastãti>#  /
syàdityavyayaü tiïantapratiråpakaü katha¤cidarthakam  /
syàdasti  /
katha¤cidastãtyarthaþ  /
evamagne 'pi  /
tatra vastuno 'stitvavà¤chàyàü syàdastãtyàdyo bhaïgaþ pravartate  /
nàstitvavà¤chàyàü syànnàstãti dvitãyo bhaïgaþ  /
krameõobhayavà¤chàyàü syàdasti ca nàsti ceti tçtãyo bhaïgaþ  /
yugapadubhayavà¤chàyàmasti nàstãti ÷abdadvayasya sakçdvakttuma÷akyatvàt syàdavaktavya iti caturtho bhaïgaþ  /
àdyacaturthabhaïgayorvà¤chàyàü syàdasti càvaktavya÷ceti pa¤camo bhaïgaþ  /
dvitãyacaturthecchàyàü syànnàsti càvaktavya÷ceti ùaùñho bhaïgaþ  /
tçtãyacaturthecchàyàü syàdasti càvaktavya÷ceti saptamo bhaïga iti vibhàgaþ  /
evamekatvamanekatvaü ceti dvayamàdàya syàdekaþ syàdeko 'neka÷ca syàdavaktavyaþ syàdeko vaktavyaþ syàdaneko 'vaktavyaþ syàdeko 'neka÷càvaktavya÷ceti, tathà syànnityaþ syàdanitya ityàdyåhyam  /
evamanekaråpatve vastuni pràptityàgàdivyavahàraþ saübhavati, ekaråpatve sarvaü sarvatra sarvadàstyeveti vyavahàravilopàpattiþ syàt, tasmàdanaikàntaü sarvamityekaråpabrahmavàdabàdha iti pràpte siddhàntayati-#<atreti>#  /
yadasti tat sarvatra sarvadàstyeva yathà brahmàtmà  /
na caivaü tatpràptaye yatno na syàditi vàcyam, apràptibhràntyà yatnasaübhavàt  /
yannàsti tannàstyeva, yathà ÷a÷aviùàõàdi  /
prapa¤caståbhayavilakùaõa evetyekàntavàda eva yukto nànaikàntavàdaþ  /
tathàhi-kiü yenàkàreõa vastunaþ sattvaü tenaivàkàreõàsattvamutàkàràntareõa  /
dvitãye vastuna àkàràntaramevàsaditi vastunaþ sadaikaråpatvameva  /
nahi dårasthagràmasya pràpterasattve gràmo 'pyasan bhavati, pràpyàsattve pràptiyatnànupapatteþ  /
ato yathàvyavahàraü prapa¤casyaikaråpatvamàstheyam  /
nàdya ityàha-#<nàyamiti>#  /
nanu vimatamanaikàtmakaü, vastutvàt, nàrasiühavaditi cet  /
na  /
ghaña idànãmastyevetyanubhavabàdhàt  /
ki¤ca jãvàdipadàrthànàü saptatvaü jãvatvàdiråpaü càstyeva nàstyeveti ca niyatamutàniyatam  /
àdye vyabhicàra ityàha-#<ya iti>#  /
dvitãye padàrthani÷cayo na syàdityàha-#<itaratheti>#  /
anaikàntaü sarvamityeva ni÷caya iti ÷aïkate-#<nanviti>#  /
tasya ni÷cayaråpatvaü niyatamaniyataü và  /
àdye vastutvasya tasminnevaikaråpe ni÷caye vyabhicàraþ  /
dvitãye tasya saü÷ayatvaü syàdityàha-#<neti bråma iti>#  /
pramàyàmuktanyàyaü pramàtràdàvatidi÷ati-#<evamiti>#  /
nirdhàraõaü phalaü yasya pramàõàdestasyetyarthaþ  /
ityevaü sarvatrànirdhàraõe satyupade÷o niùkampapravçtti÷ca na syàdityàha-#<evaüsatãti>#  /
anaikàntavàde astikàyapa¤catvamapi na syàdityàha-#<tathà pa¤cànàmiti>#  /
yaduktamavaktavyatvaü tat kiü kenàpi ÷abdenàvàcyatvamuta sakçdaneka÷abdàvàcyatvam  /
nàdyaþ, vyàghàtàdityàha-#<na caiùàmiti>#  /
ucyante ca  /
avaktavyàdipadairiti ÷eùaþ  /
na dvitãyaþ, sakçdekavaktçmukhajàneka÷abdànàmaprasiddherniùedhàyogàt, ÷eùasyàpi mukhabhedàt  /
na càrthasya yugapadviruddhadharmavà¤chàyàü vakturmåkatvamàtramavaktavyapadena vivakùitamiti vàcyaü, tàdç÷avà¤chàyà evànutpattiriti  /
ki¤ca viruddhànekapralàpitvàdarhannanàpta ityàha-#<ucyamànà÷cetyàdinà>#  /
iti ca pralapannityanvayaþ  /
arhanniti ÷eùaþ  /
anàptapakùasyaivàntargataþ syànnàptapakùasyetyarthaþ  /

ita÷càsaügato 'naikàntavàda ityàha-#<svargeti  />#
ki¤cànàdisiddhor'hanmuniþ, anye tu hetvanuùñhànànmucyante, ananuùñhànàdbadhyanta ityàrhatatantràvadhçtasvabhàvànàü trividhajãvànàü traividhyaniyamo 'pi na syàdityàha-#<anàdãti>#  /
prapa¤citaü såtràrthaü nigamayati-#<evamiti>#  /
#<eteneti>#  /
sattvàsattvayorekatra niràsenetyarthaþ  /
paramàõusaüghàtàþ pçthivyàdaya iti  /
digambarasiddhàntaþ kimiti såtrakçtopekùitaþ, tatràha-#<yattviti>#  //33//

 

END BsRp_2,2.6.35

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.6.34þ


evaü càtmàkàrtsnyam  | BBs_2,2.34 |



jãvasya dehaparimàõatàü dåùayati-#<evaü ceti>#  /
akàrtsnyaü madhyamaparimàõatvam  /
tenànityatvaü syàdityarthaþ  /
arthàntaramàha-#<÷arãràõàü ceti>#  /
vipàkaþ karmaõàmabhivyaktiþ  /
jãvasya kçtsnagaja÷arãravyàpitvamakàrtsnyam  /
÷arãraikade÷o nirjãvaþ syàdityarthaþ  /
puttikàdehe kçtsno jãvo na pravi÷et  /
dehàdbahirapi jãvaþ syàdityarthaþ  /
ki¤ca bàladehamàtra àtmà tataþ sthåle yuvadehe kvacit syàditi kçtsnadehaþ sajãvo na syàdityàha-#<samàna iti>#  /
yathà dãpàvayavànàü ghañe saükoco gehe vikàsastathà jãvàvayavànàmiti dehamànatvaniyamaü ÷aïkate-#<syàditi>#  /
dãpàü÷avajjãvàü÷à bhinnade÷à ekade÷à veti vikalpyàdye 'lpadehàdbahirapi jãvaþ syàditi dåùayati-#<teùàmityàdinà>#  /
dãpasya tu na ghañàdbahiþ sattvamadhikàvayavànàü vinà÷àt  /
dvitãyaü dåùayati-#<apratighàta iti>#  /
avayavànàü nityatvaü càsiddhamalpatvàddãpàü÷avadityàha-#<apiceti>#  //34//

 

END BsRp_2,2.6.34

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.6.35þ


na ca paryàyàd apy avirodho vikàràdibhyaþ  | BBs_2,2.35 |



evaü jãvàvayavà nityà itimate dehamànatvaü nirastam  /
saüprati jãvasya kecideva kåñasthà avayavà anye tvàgamàpàyina iti ÷aïkate-#<atheti>#  /
bçhattanukàyàptau jãvasyàvayavàgamàpàyàbhyàü dehamànatvamityarthaþ  /
såtreõa pariharati-#<naceti>#  /
àgamàpàyau paryàyaþ  /
kimàgamàpàyinàmavayavànàmàtmatvamasti na và  /
àdye àha-#<vikàràdidoùeti>#  /
ko 'sau bandhamokùàbhyupagama ityata àha-#<karmàùñaketi>#  /
vyàkhyàtametat  /
àdye kalpe doùàntaraü vadan kalpàntaramàdàya dåùayati-#<ki¤ceti>#  /
ava÷iùñakåñasthàvayavasya durj¤ànatvàdàtmaj¤ànàbhàvànna muktirityarthaþ  /
yathà dãpàvayavanàmàkàrastejastathàtmàvayavanàmàkàrakàraõàbhàvànnàgamàpàyau yuktàvityàha-#<ki¤ceti>#  /
sarvajãvasàdhàraõaþ pratijãvamasàdhàraõo vetyarthaþ  /
ki¤càtmana àgamàpàyi÷ãlàvayavatve sati kiyanta àyàntyavayavàþ kiyanto 'payantãtyaj¤ànàdàtmani÷cayàbhàvàdanirmokùaþ syàdityàha-#<ki¤ceti>#  /
api càvayavàrabdhàvayavitve jãvasyànityatvam, avayavasamåhatve càsattvaü, àtmatvasya yàvadavayavavçttitve yatki¤cidavayavàpàye 'pi sadyaþ ÷arãrasyàcetanatvaü, gotvavatpratyekaü samàptàvekasmi¤charãra àtmanànàtvaü syàdato na dehaparimàõatvasàvayavatve àtmana ityupasaüharati-#<ata iti>#  /
såtrasyàrthàntaramàha-#<athaveti>#  /
sthålasåkùma÷arãrapràptàvakàrtsnyoktidvàreõàtmànityatàyàmuktàyàü    sugatavatsaütànaråpeõàtmanityatàmà÷aïkyànenottaramucyata ityanvayaþ  /
paryàyeõetyasya vyàkhyà#<srota iti>#  /
dehabhedena parimàõasyàtmana÷cànavasthàne 'pi nà÷e 'pi  /
srotaþ pravàhaþ  /

tadàtmakasyàtmavyaktisaütànasya nityatayàtmanityatà syàdityatra dçùñàntamàha-#<yatheti>#  /
sig vastraü vigataü yebhyaste visico digambaràsteùàmityarthaþ  /
paryàyàt saütànàdapyàtmanityatvasyàvirodha iti na ca  /
kutaþ  /
vikàràdibhyaþ  /
saütànasyàvastunaþ àtmatve ÷ånyavàdaþ, saütànasya vastutve saütànyatireke ca kåñasthàtmavàdaþ, anatireke janmàdivikàro vinà÷o muktyabhàva ityuktadoùaprasaïgàt saütànàtmapakùo 'nupapanna iti såtràrthaþ  //35//

 

END BsRp_2,2.6.35

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.6.36þ


antyàvasthite÷ cobhayanityatvàd avi÷eùaþ  | BBs_2,2.36 |



yaü sthålaü và såkùmaü và dehaü gçhõàti taddehaparimàõa eva jãva iti niyamaü dåùayati-#<antyeti>#  /
antya÷arãraparimàõasyàvasthiternityatvadar÷anàdubhayoràdyamadhyamaparimàõayornityatvaprasaïgàdavi÷eùastrayàõàü nityaparimàõànàü sàmyaü syàdviruddhaparimàõànàmekatràyogàditi såtrayojanà  /
àdyamadhyamaparimàõe nitye, àtmaparimàõatvàt, antyaparimàõavat  /
na càprayojakatà, parimàõanà÷e satyàtmano 'pi nà÷àdantyaparimàõanityatvàyogàditi bhàvaþ  /
parimàõatrayasàmyàpàdànaphalamàha-#<eketi>#  /
antya÷arãrasàmànyeva pårva÷arãràõi syuþ, viùama÷aràrapràptàvàtmanaþstatparimàõatve parimàõatrayasàmyànumànavirodhàdityarthaþ  /
pårvaü kàlatraye parimàõatrayamaïgãkçtyàntyadçùñàntena nityatvamanumàya sàmyamàpàditam  /
saüpratyantyasya muktaparimàõasyàõutvasthålatvayoranyataratvenàvasthitestadevàntyamàdyamadhyamakàlayorapi nityatvàtsyàt pràgasato nityatvàyogàt, tathà càvi÷eùaþ kàlatraye 'pi jãvaparimàõàbheda ityàha-#<athaveti>#  /
tasmàdbhràntyeka÷araõakùapaõakasiddhàntenàvirodhaþ samanvayasyeti siddham  //36//

 

END BsRp_2,2.6.36

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.7.37þ


patyur asàma¤jasyàt  | BBs_2,2.37 |



#<patyurasàma¤jasyàt>#  /
lu¤citake÷amatanirasanànantaraü jañàdhàri÷aivamataü buddhisthaü niràkriyata iti prasaïgasaügatimàha-#<idànãmiti  />#
sàmànyata ã÷varaniràsa evàtra kiü na syàditi ÷aïkate-#<taditi  />#
svoktivirodhànmaivamityàha-#<prakçti÷cetyàdinà>#  /
pratiùñhàpitatvàt kevalanimitte÷varapratiùedho 'vagamyata ityanvayaþ  /
vyàhatoviruddho 'bhivyàhàra uktiryasya sa tathà  /
advitãyabrahmaprakçtikaü jagaditi vadato vedàntasamanvayasya kartaive÷varo naprakçtiriti ÷aivàdimatena virodho 'sti na veti saüdehe tanmatasya mànamålatvàdvirodhe sati vedàntoktadvayabrahmàsiddhiriti phalamabhipretya satvàsatvayorekatràsaübhavavat kartçtvopàdànatvayorapyekatràsaübhavàt kartaive÷vara iti pårvapakùaü kurvannavàntaramatabhedamàha-#<sà ceti>#  /
se÷varaþ sàükhyàþ sàükhya÷abdàrthaþ  /
catvàro màde÷varàþ-÷aivàþ pà÷upatàþ kàruõikasiddhàntinaþ kàpàlikà÷ceti  /
sarvo 'pyamã mahe÷varaproktàgamànugàmitvànmàhe÷varà ucyante  /
kàryaü mahadàdikaü, kàraõaü pradhànamã÷vara÷ca, yogaþ samàdhiþ, vidhistriùavaõasnànàdiþ , duþkhànto mokùa iti pa¤ca padàrthàþ  /
pa÷avo jãvàsteùàü pà÷o bandhastannà÷àyetyarthaþ  /
pà÷upatàgamapramàõyàt pa÷upatirnimittameveti matamuktvànumànike÷varamatamàha-#<tatheti>#  /
vimataü sakartçkaü, kàryatvàt, ghañavaditi vai÷eùikàþ kartàramã÷varaü sàdhayanti  /
karmaphalaü saparikaràbhij¤adàtçkaü, kàlàntarabhàviphalatvàt, sevàphalavaditi gautamà digambarà÷ca  /
j¤ànai÷varyotkarùaþ kvacidvi÷ràntaþ, sàti÷ayatvàt, parimàõavaditi sàükhyasaugatapàta¤jalà iti matvoktam-#<kecitkatha¤ciditi>#  /
siddhàntayati-#<ata iti>#  /
àgamàdinà nirdeùe÷varasiddheþ kathaü doùavatvamityàha-#<kimiti>#  /
na tàvat svasvàgamàdã÷varanirõayaþ, àgamànàü nirmålatvenàpràmàõyàt  /
naca sarvaj¤ànaü målaü, tatra mànàbhàvàt  /
na càgama eva mànam, àgamamànatvani÷caye målani÷cayastanni÷caye tanni÷caya ityanyonyà÷rayàt  /
naca puruùavacasàü svatomànatvaü yuktaü, mitho virodhena tattvàvyavasthànàcca  /
nàpyanumànàdã÷varaþ sarvaj¤aþ kartaiveti nirõayaþ saübhavati, anumànasya dçùñànusàritvena dçùñaviparãtàrthàsàdhakatvàt  /
tathàca loke yàdç÷àþ kartàro dçùñàntàdç÷à eva jagatkartàro ràgadveùàdimantaþ sidhyeyuþ  /
yadi loke vicitrapràsàdàdikarturekatvàdyadar÷ane 'pi jagatkartari làghavàdekatvaü nityaj¤ànaü nirdeùatvaü ca kalpyeta, tarhi dravyopàdànatvamapi kalpyatàü, karturevopàdànatvena làghavàt, anyathà svatantrapradhànaparamàõvàdyupàdànakalpanàgauravàt  /
adçùñatvàccetkarturdravyopàdànatvàsiddhirekatvàdikamapi na sidhyet  /
asmàkaü tvapauruùeyatayà svataþsiddhapramàõabhàvayà ÷rutyà svaprameyabodhane dçùñàntànapekùayà bhavatyeva laukikakartçviparãtàdvitãyakartrupàdànàtmakasarvaj¤anirdeùe÷varanirõayaþ  /
nirõãte ca tasmin dharmigràhakamànabàdhànna ràgàdidoùàpàdànasyàvakà÷a ityànumànike÷varavàdibhyo vaiùamyaü, tadabhipretyà÷rautasye÷varasyàsàma¤jasyamàha-#<hãneti>#  /
yadi karturupàdànatvamadçùñatvànna kalpyate tarhi nirdeùatvasyàpyadçùñatvàdyo viùamakàrã sa doùavàniti vyàptidçùñe÷ca jagatkartà doùavàn syàt  /
na càtra dharmigràhakànumànabàdhaþ, kàryatvaliïgasya kartçmàtrasàdhakatvena nirdeùatvàdàvudàsãnatvàt  /
na cotkarùasamà jàtiþ, vyàpakadharmàpàdànàt, doùàbhàve tadvyàpyaviùamakartçtvàyogàcca  /
dçùñàntasthàvyàpakadharmàõàü pakùe àpàdanaü hyutkarùasamà jàtiþ  /
yathà ÷abdo yadi kçtakatvena hetunà ghañavadanityaþ syàttarhi tenaiva hetunà sàvayavo 'pi syàditi  /
na hyanityatvasya vyàpakaü sàvayavatvaü gandhàdau vyabhicàràditi bhàvaþ  /
nanu pràõikarmaprerita ã÷varo viùamaphalàn pràõinaþ karoti na svecchayeti ÷aïkate-#<pràõãti>#  /
jaóasya karmaõaþ prerakatvàyogànmaivamityàha-#<neti>#  /
na ce÷varapreritaü karme÷varasya prerakamiti vàcyamityàha-#<karmeti>#  /
atãtakarmaõà prerita ã÷varo vartamànaü karma tatphalàya prerayatãtyanàditvàtpreryaprerakabhàvasya nànupapattiriti ÷aïkate-#<nànàditvàditi>#  /
atãtakarmaõo 'pi jaóatvànne÷varaprerakatà  /
naca tadapã÷vareõa preritaü sadã÷varaü prerayati, uktànyonyà÷rayàt  /
tato 'pyatãtakarmaprerite÷varapreritaü tadeve÷varaü vartamàne karmaõi phaladànàya prerayati cet  /
na  /
mànahãnàyà målakùayàvahàyà anavasthàyàþ prasaïgàt  /
ataþ karmanirapekùa eve÷varo viùamasraùñetyasàma¤jasyaü durvàramityarthaþ  /
yattu phaladàne ã÷varasya karma nimittamàtraü na prerakamiti noktadoùa iti  /
tanna  /
viùamakarmakàrayiturã÷varasya doùavattvànapàyàt, pårvakarmàpekùayà karmakàrayitçtve coktàpràmàõikànavasthànàt  /
asmàkaü tu 'eùa hyeva sàdhvasàdhu kàrayati'iti, 'niravadyam'iti ca ÷rutimålaü pårvakarmàpekùàkalpanamiti vaiùamyam  /
ki¤ca paramatànusàreõàpã÷varasya ràgàdimattvaü pràpnotãtyàha-#<apiceti>#  /
pravartakatvaliïgàddoùà iti tàrkikàõàü sthitiþ, tathàce÷varaþ svàrthe ràgàdimàn, pravartakatvàt, saümatavat  /
naca kàruõike vyabhicàraþ, paraduþkhaprayuktasvaduþkhanivçttyarthitvàttasyetyarthaþ  /
udàsãnaþ pravartaka iti ca vyàhçtamiti yogànpratyàha-#<puruùeti>#  //37//

 

END BsRp_2,2.7.37

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.7.38þ


saübandhànupapatte÷ ca  | BBs_2,2.38 |



pradhànavàde doùàntaramàha såtrakàraþ-#<saübandheti>#  /
ã÷vareõàsaübaddhasya pradhànàdeþ preryatvàyogàtsaübandho vàcyaþ  /
sa ca saüyegaþ samavàyo và nàstãtyarthaþ  /
kàryabalàt preraõayogyàtvàkhyaþ saübandhaþ kalpyatàmityata àha-#<nàpyanya iti>#  /

ã÷varapreritapradhànakàryaü jagaditi siddhaü cet saübandhakalpanà syàt  /
taccàdyàpyasiddhamityarthaþ  /
màyàbrahmaõostvanirvàcyatàdàtmyasaübandhaþ, 'devàtma÷aktim'iti ÷ruteþ  /
ki¤ca vedasyàpårvàrthatvànna lokadçùñamçtkulàlasaübandho vaidikenànusartavyaþ  /
ànumànikena tvanusartavya iti vi÷eùamàha-#<apiceti>#  /
sarvaj¤asyàgamapràmàõyasya ca j¤aptàvanyonyà÷rayaþ, anumànàtsarvaj¤asiddhernirastatvàt  /
na hyamanaskasya j¤ànaü saübhavati, j¤ànaü manojanyamiti vyàptivirodhànnityaj¤ànakalpanànavakà÷àditi bhàvaþ  /
pradhànavatparamàõånàmapi niravayave÷vareõa saüyogàdyasattvàtpreryatvàyogaþ , prerakatve ce÷varasya doùavattvamityàha-#<evamanyàsvapãti>#  //38//

 

END BsRp_2,2.7.38

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.7.39þ


adhiùñhànànupapatte÷ ca  | BBs_2,2.39 |



ã÷varasya pradhànàdipreraõànupapatte÷càsàma¤jasyamityàha såtrakàraþ-#<adhiùñhàneti>#  /
pradhànàdikaü cetanasyànadhiùñheyaü, apratyakùatvàt, ã÷varavat, vyatirekeõa mçgàdivaccetyarthaþ  //39//

 

END BsRp_2,2.7.39

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.7.40þ


karaõavac cen na bhogàdibhyaþ  | BBs_2,2.40 |



cakùuràdau vyabhicàramà÷aïkya niùedhati-#<karaõavaditi>#  /
råpamudbhåtaü nàstãtyapratyakùatvaü sphuñayati-#<råpeti>#  /
svabhogàhetutve satãti vi÷eùaõànna vyabhicàra ityàha-#<tathàpãti>#  /
bhogaþ sukhaduþkhànubhavaþ  /
àdipadàdviùayànubhavagrahaþ  /
naca yadyenàdhiùñheyaü tattadãyabhogahetutve sati pratyakùamiti vyatirekavyàptau karaõeùu vyabhicàratàdavasthyamiti vàcyaü, bhogàhetutvavi÷iùñàpratyakùatvasya hetutvàt, karaõeùu ca vi÷eùaõàbhàvena vi÷iùñasya hetorabhàvàt  /
naca vi÷eùyavaiyarthyaü, paràrthapàcakàdhiùñheyakàùñhàdau vyabhicàràt  /
naca pradhànàderã÷varapratyakùatvàdvi÷eùyàsiddhiþ, atãndriyatvaråpàpratyakùatvasya sattvàdityabhipràyaþ  /
jãve karaõakçtà bhogadayo dç÷yante, ã÷vare tu pradhànakçtàste na dç÷yanta ityakùaràrthaþ  /
vipakùe doùaü vadannaprayojakatvaü hetornirasyati-#<karaõeti>#  /
pradhànàdeþ preryatvàïgãkàre prerakabhogahetutvaü syàt  /
atãndriyasya preryasya bhogahetutvaniyamàdityarthaþ  /
såtradvayasyàrthàntaramàha-#<anyathà veti>#  /
yaþ pravartaka÷cetanaþ sa ÷arãrãti loke vyàptidçùñerã÷varasya ca ÷arãrànupapatterna pravartakatvamiti såtràrthamàha-#<ita÷ceti>#  /
kimataü se÷varaü, kàryatvàt, ràùñravaditi kalpayato ràjavatsa÷arãra eve÷varaþ syàdityuktam  /
tatreùñàpattiü nirasyati-#<naca tadvarõayitumiti>#  /
naca nityaü ÷arãraü sargàtpràgapi saübhavatãti vàcyaü, ÷arãrasya bhautikatvaniyamàdityarthaþ  /
astva÷arãra eve÷vara ityata àha-#<niradhiùñhànatve># #<ceti>#  /
jãvasyaiva ÷arãraü bhautikamã÷varasya tu svecchànirmitaü pràgapi syàdityà÷aïkàü nirasyati-#<karaõavaditi>#  /
karaõànyatra santãti karaõavaccharãram  /
icchàmaya÷arãrakalpanaivànupapannà, mànàbhàvàddçùñabhautikatvaniyamavirodhàcceti mantavyam  //40//

 

END BsRp_2,2.7.40

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.7.41þ


antavattvam asarvaj¤atà và  | BBs_2,2.41 |



evamã÷varasya ÷uùkatarkeõa kartçtvanirõayo netyupapàdya nityatvasarvaj¤atvanirõayo 'pi na saübhavatãtyàha såtrakàraþ-#<antavatvamiti>#  /
pradhànapuruùe÷varatrayamanityaü, iyattàparicchinnatvàt ghañavadityàha-#<pårvasminniti>#  /
saükhyà và parimàõaü veyattà  /
tathàca ni÷citasaükhyatvànni÷citaparimàõatvàcceti hetudvayam  /
yadyapi saükhyàvatvamàtraü hetuþ saübhavati tathàpi sarvaj¤ani÷cayena hetvasiddhiniràsaü dyotayituü ni÷citapadam  /
tatràdyahetorasiddhirnàstãtyàha-#<saükhyàparimàõamiti>#  /
saükhyàsvaråpamityarthaþ  /
dvitãyahetuü sàdhayati-#<svaråpeti>#  /
pradhànàdayo ni÷citaparimàõàþ, vastuto bhinnatvàt, ghañavadityarthaþ  /
nanu pradhànapuruùe÷varàstraya iti j¤àte 'pi jãvànàmànantyàtkathaü saükhyàni÷cayaþ, tatràha-#<puruùeti>#  /
jãvasaükhyàpã÷vareõa ni÷cãyate  /
ani÷caye sarvaj¤atvàyogàdityarthaþ  /
hetusiddheþ phalamàha-#<tata÷ceti>#  /
màùarà÷ivatkeùà¤cijjãvànàü saüghastadbandha÷ca na÷yedityevaü sarvamukteridànãü ÷ånyaü jagatsyàdityarthaþ  /
nityasyànava÷eùàditi bhàvaþ  /
nanu ã÷varaþ ÷iùyatàmiti cet  /
na  /
tasyàpi bhinnitvenàntavattvàt  /
ki¤ce÷itavyàbhàvàdã÷varàbhàvaþ syàdityàha-#<pradhànamiti>#  /
doùàntaramàha-#<pradhàneti>#  /
iyattàni÷cayàbhàvànna ÷ånyateti dvitãyaü ÷aïkate-#<atheti>#  /
iyattà nàsti na ni÷cãyate cetyarthaþ  /
pradànàdayaþ saükhyàparimàõavantaþ, dravyatvàt, màùàdivadityanumànàdàdastãyattà, tadaj¤àne syàdasarvaj¤atà, iyattàyàü càntavattvamapyakùatamiti pariharati-#<tata iti>#  /
tasmàt kevalakartrã÷varavàdasya nirmålatvànna tartrupàdànàdvaye÷varasamanvayavirodha iti siddham  //41//

 

END BsRp_2,2.7.41

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.8.42þ


utpattyasaübhavàt  | BBs_2,2.42 |



pa¤capadàrthavàdimàhe÷varamataniràsànantaraü caturvyåhavàdaü buddhisthaü nirasyati-#<utpattyasaübhavàt>#  /
adhikaraõatàtparyamàha-#<yeùàmiti>#  /
adhikaraõàrambhamàkùipati-#<nanviti>#  /
vedàviruddhàü÷amaïgãkçtya vedaviruddhaü jãvotpattyaü÷aü niràkartumadhikaraõàrambha ityàha-#<ucyata iti>#  /
atra bhàgavatapa¤caràtràgamo viùayaþ  /
sa kiü jãvotpattyàdyaü÷e mànaü naveti saüdehe bàdhànupalambhànmànamiti pårvapakùayati-#<tatreti>#  /
pårvapakùe tadàgamavirodhàjjãvàbhinnabrahmasamanvayàsiddhiþ, siddhànte tadaü÷e tasyàmànatvàdavirodhàttatsiddhiriti phalabhedaþ  /
sàvayavatvaü nirasyati-#<nira¤janeti>#  /
kathaü tarhyadvitãye vàsudeve mårtibhedaþ, tatràha-#<sa iti>#  /
vyåho mårtiþ  /
savi÷eùaü ÷àstràrthamuktvà sahetuü puruùàrthamàha-#<tamitthaübhåtamiti>#  /
yathoktavyåhavantaü sarvaprakçtiü nira¤janaü vij¤ànaråpaü paramàtmànamiti yàvat  /
vàkkàyacetasàmavadhànapårvakaü devatàgçhagamanamabhigamanam  /
påjàdravyàõàmarjanamupàdànam  /
ijyà påjà  /
svàdhyàyo 'ùñàkùaràdi japaþ  /
yogo dhyànam  /
tatràviruddhàü÷amupàdatte-#<tatreti>#  /
'samàhitaþ ÷raddhàvitto bhåtvà'iti, 'taü yathà yathopàsate'ityàdyà ca ÷rutiþ  /
'matkarmakçnmatparamaþ'ityàdyà smçtiþ  /
viruddhàü÷amanådya dåùayati-#<yatpunariti>#  /
kçtahànyàdidoùa àdi÷abdàrthaþ  /
nyàyopetayà 'aja àtmà'ityàdi÷rutyà pa¤caràtràgamasyotpattyaü÷e mànatvàbhàvani÷cayàjjãvàbhinnabrahmasamanvayasthairyamiti bhàvaþ  //42//

 

END BsRp_2,2.8.42

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.8.43þ


na ca kartuþ karaõam  | BBs_2,2.43 |



jãvasyotpattiü nirasya jãvànmanasa utpattiü nirasyati-#<naca karturiti>#  /
yasmàt kartuþ karaõotpattirna dç÷yate tasmàdasaügatà kalpanetyanvayaþ  /
siddhànàü karaõànàü prayoktà karteti prasiddhyartho hi÷abdaþ  /
varõanaü nirmålamityàha-#<naveti>#  /
nanu loke ka÷cicchilpivaraþ kuñhàraü nirmàya tena vçkùaü chinattãti dçùñamiti cet  /
satyam  /
÷ilpno hastàdikaraõàntarasattvàtkuñhàrakartçtvaü yuktaü, jãvasya tu karaõàntaràsattvànna manasaþ kartçtvam  /
vinaiva karaõaü kartçtve và manovaiyarthyamiti bhàvaþ  //43//

 

END BsRp_2,2.8.43

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.8.44þ


vij¤ànàdibhàve và tadapratiùedhaþ  | BBs_2,2.44 |



saükarùaõàdãnàmutpattyasaübhave 'pi vyåhacatuùñayaü syàditi såtravyàvartyamà÷aïkate-#<athàpi syàditi>#  /
j¤ànai÷varyayoþ ÷aktiràntaraü sàmarthyaü, balaü ÷arãrasàmarthyaü, vãryaü ÷auryaü, tejaþ pràgalbhyametairanvità yasmàtsaükarùaõàdayastasmàdã÷varà evetyarthaþ  /
sarveùàmã÷varatve pa¤caràtroktimàha-#<vàsudevà eveti>#  /
nirdeùà ràgàdi÷ånyàþ  /
niradhiùñhànàþ prakçtyajanyàþ  /
niravadyà nà÷àdirahità ityarthaþ  /
ã÷varatvàjjanmàsaübhavo guõa evetyàha-#<tasmàditi  />#
såtreõa siddhàntayati-#<atreti  /
evamapi  />#
caturõàmã÷varatvena vij¤àna÷akyàdibhàve 'pãtyarthaþ  /
prakàràntaraü pçcchati-#<kathamiti>#  /
kiü catvàraþ svatantrà bhinnà eva utaikasya vikàratvenàbhinnàþ  /
àdyamanådya dåùayati-#<yadãtyàdinà>#  /
dvitãye vikàràþ prakçtitulyà và nyånà và  /
àdyamutthàpya niùedhati-#<athetyàdinà>#  /
nyånatvapakùe 'pasiddhàntamàha-#<naca pa¤ceti>#  /
yadi nyånà api bhagavato vyåhàstadà catuùñvavyàghàta ityàha-#<nacaita iti>#  //44//

 

END BsRp_2,2.8.44

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,2.8.45þ


vipratiùedhàc ca  | BBs_2,2.45 |



ita÷ca jãvotpattivàda upekùya ityàha såtrakàraþ-#<vipratiùedhàcceti>#  /
svasyaiva guõatvaü guõitvaü ca viruddham  /
àdipadàt pradyumnàniruddhau bhinnàvàtmana ityuktvàtmana evaite iti viruddhoktigrahaþ  /
pårvàparavirodhàdasàügatyamiti såtràrthamuktvàrthàntaramàha-#<vedeti>#  /
ekasyàpi tantràkùarasyàdhyetà caturvedibhyo 'dhika iti nindàdipadàrthaþ  /
tasmànmitho viruddhàbhiþ pauruùeyakalpanàbhirnàpauruùeyavedàntasamanvayavirodha iti siddham  //45//


END BsRp_2,2.8.45

iti ÷rãparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü dvitãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ  //2//



#<iti dvitãyàdhyàyasya sàükhyàdimatànàü duùñatvapradar÷anaü nàma dvitãyaþ pàdaþ >#


____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________


#<dvitãyàdhyàye tçtãyaþ pàdaþ />#


viyadàdividhàtàraü sãtàsyàbjamadhuvratam /
nityaciddhiva÷vakartràtmàbhinnaü sarve÷varaü bhaje //1//



____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.1.1þ


na viyada÷ruteþ  | BBs_2,3.1 |



jãvasyànutpattiprasaïgenàkà÷asyàpyutpattyasaübhavamà÷aïkya pariharannàdàvekade÷itamàha-#<na viyada÷ruteþ />#
viyatpràõàpàdayorarthaü saükùipan pårvapàdena saügatimàha-#<vedànteùviti />#
bhinnopakramatvamevàha-#<kecidityàdinà />#
bhåtabhoktç÷rutãnàü mithovirodha÷aïkàniràso viyatpàdàrthaþ /
liïga÷arãra÷rutãnàü tanniràsaþ pràõapadàrthaþ /
yathà mithovirodhàt pårvàparavirodhàcca parapakùà upekùyàstathà ÷rutipakùo 'pi upekùya iti ÷aïkotthàne pàdadvayasyàrambhàt pårvapàdena dçùñàntasaügatiriti samudàyàrthaþ /
àkà÷avàyvorutpattimàmananti taittirãyakàþ /
nàmananti chandogàþ /
jãvasya pràõànàü cotpattiü 'sarva eta àtmano vyuccaranti'iti vàjinaþ /
'etasmàjjàyate pràõaþ'ityàtharvaõikà÷càmananti nànye /
evamàkà÷apårvikà  kvacicsçùñiþ, kvacitteja pårviketi kramavirodhaþ /
àdipadàt 'sa imàüllokànasçjata'ityakramaþ, kvacitsapta pràõàþ, kvacidaùñàvityàdi saükhyàdvàraka÷ca virodho gràhyaþ /
prapa¤caþ pàdadvayam /
tathàca pàdadvayasya ÷rutãnàü mithovirodhaniràsàrthatvàcchruti÷àstràdhyàyasaügatayaþ siddhàþ /
atràkà÷asyotpattyanutpatti÷rutyormithoviridho 'sti na veti vàkyabhedaikavàkyatvàbhyàü saüdehe yadyutpattistadà vàkyabhedena virodhàdapràmàõyamanayoþ ÷rutyoriti pårvapakùayiùyannàdàvanutpattikùamekade÷i gçhõàtãtyàha-#<tatra tàvaditi />#
utpatti÷rutirmukhyà nàstãti gåóhàbhisaüdhiþ //1//



END BsRp_2,3.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.1.2þ


asti tu  | BBs_2,3.2 |



saüprati pårvapakùayati såtrakàraþ-#<asti tviti />#
ekavàkyatvena pràmàõyasaübhave kimiti ÷rutyorapràmàõyamiti ÷aïkate-#<nanvekavàkyateti />#
ekavàkyatvàsaübhavàdapràmàõyaü yuktamityàha-#<satyamityàdinà />#
ekasya yugapatkàryadvayàsaübandhe 'pi krameõa saübandhasaübhavàdekavàkyateti mukhyasiddhàntã ÷aïkate-#<nanu sakçditi />#
apràmàõyavàdã dåùayati-#<naivamiti />#
kramo na yujyate dvayoþ ÷rutapràthamyabhaïgàpatterityarthaþ /
ekasmàddvidalabãjàddaladvayavadaståbhayaü prathamajamityata àha-#<naceti />#
vàyoragniriti krama÷rutibhaïgàditi ÷eùaþ /
chàndogya÷rutestittiri÷rutiviruddhàrthatvamuktvà tittiri÷rutestadviruddhàrthatvamàha-#<eteneti />#
etatpadàrthamàha-#<tasmàditi />#
chàndogye 'pi ÷rutaü tejasaþ pràthamyamatra duryojyamityarthaþ /
ki¤ca satpadàrtha àtmà chàndogye tejasa upàdànaü ÷råyate, atra tu vàyuriti naikavàkyatetyàha-#<vàyoriti># //2//



END BsRp_2,3.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.1.3þ


gauõyasaübhavàt  | BBs_2,3.3 |



evaü ÷rutyorvirodhàdapràmàõyamiti pårvapakùe pràpte sa eva viyadanutpattivàdi svamatena pràmàõyaü bråta ityàha-#<asminniti />#
evamàdhyàyasamàpteradhikaraõeùu prathamaü virodhàcchrutyapràmàõyamiti pårvapakùaphalaü tata ekade÷isiddhàntaþ, pa÷cànmukhyasiddhànte ÷rutãnàmavirodhenaika vàkyatayà brahmaõi samanvayasiddhiriti phalaü krama÷cetyavagantavyam /
tatra ÷rutyorvirodhe satyadhyayanavidhyupàttayorapràmàõyayogàdviyadutpattyasaübhavaråpatakrànugçhãtacchàndogya÷rutirmukhyàrthà itarà gauõãtyavirodha ityekade÷imataü vivçõoti-#<nàstãtyàdinà />#
àkà÷o notpadyate sàmagrã÷ånyatvàt, àtmavat /
na càvidyàbrahmaõoþ sattvàddhetvasiddhiþ, vijàtãyatvenànayoràrambhakatvàyogàdasaüyuktatvàcca /
saüyoga eva hi dravyasyàsamavàyikàraõamataþ samavàyyasamavàyinorabhàvànna hetvasiddhirityarthaþ /
pràgabhàva÷ånyatvàccàtmavadàkà÷o notpadyata ityàha-#<utpattimatàü ceti />#
prakà÷a÷càkùuùànubhavaþ /

àdipadàttamodhvaüsapàkayorgrahaõam /
mårtadravyà÷rayatvaü hyakà÷asya kàryaü, tacca pralaye 'pyasti paramàõvà÷rayatvàt /
ato na pràgabhàva ityarthaþ /
pràgabhàvasattvaü sphuñayati-#<kiü hãti />#
sthålà÷rayo 'vakà÷aþ såkùmà÷rayacchidramaõvà÷rayaþ suùiramiti bhedaþ /
ki¤càtmavadàkà÷o na jàyate, vibhutvàt, aspar÷adravyatvàccetyàha-#<pçthivyàdãti />#
tasmàduktatarkabalàdgauõã draùñavyetyanvayaþ /
bhedoktergauõatve vaidikodàharaõamàha-#<vede 'pyàraõyàniti />#
àkà÷eùviti bhedavyapade÷o gauõa iti saübandhaþ //3//



END BsRp_2,3.1.3

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.1.4þ


÷abdàcca  | BBs_2,3.4 |



na kevalaü tarkàdàkà÷asyànutpattiþ, kintu ÷rutito 'pãtyàha-såtrakàraþ-#<÷abdàcceti />#
nityabhàvasyànàditvàditi /
bhàvaþ /
àtmeti ca ÷abda ihodàharaõamityanvayaþ /
àkà÷aþ ÷arãramasyeti bahuvrãhiõàtyantasàmyabhànàdbrahmavadàkà÷asyànàditvamityarthaþ //4//



END BsRp_2,3.1.4

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.1.5þ


syàc caikasya brahma÷abdavat  | BBs_2,3.5 |



#<padottaramiti />#
÷aïkottaramiti yàvat /
tànyeva ÷aïkàpadàni pañhati-#<syàdetaditi /
adhikàre >#prakaraõe /
yathaikasminbrahmaprakaraõe 'annaü brahma''ànando brahma'iti vàkyayorbrahma÷abdasyànne gauõatvamànande mukhyatà tathaikavàkyasthasyaikasyàpi saübhåta÷abdasya guõamukhyàrthabhedo yogyatàbalàdityàha-#<syàcceti />#
udàharaõàntaramàha-#<yathà ceti />#
abhedopacàro bhaktiþ /
mukhyasiddhàntyàkùipati-#<kathaü punariti />#
sa evàkùepadvayaü spaùñayati-#<nanviti />#
advitãyatva÷rutibàdhaþ sarvavij¤ànapratij¤àbàdha÷cetyarthaþ /
prathamàkùepaü dçùñàntena pariharati-#<ekameveti />#
kàryaråpadvitãya÷ånyatvaü pràgavasthàyàmavadhàraõa÷rutyàrtha ityarthaþ /
kule gçhe /
amatràõi ghañàdãni pàtràõi /
ekamevetyavadhàraõavyàvartyaü kàryamiti vyàkhyàyàdvitãyapadavyàvartyamàha-#<advitãya÷rutiriti />#
àkà÷asya dvitãyatvamaïgãkçtyàdvitãyàdipadasaükocaþ kçtaþ, tadapi nàstãtyàha-#<naca nabhasàpãti />#
dharmasàmye brahmanabhasoþ kathaü bhedaþ, tatràha-#<sargakàle tviti />#
dharmasàmyàdadvitãyatvopacàra ityarthe ÷rutimàha-#<tathà càka÷eti />#
dvitãyamàkùepaü pariharati-#<ata eveti />#
abhedopacàràdevetyarthaþ /
nabhaso brahmatatkàryàbhyàsabhinnade÷akàlatvàcca tajj¤àne tajj¤ànamityàha-#<apiceti># //5//



END BsRp_2,3.1.5

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.1.6þ


pratij¤àhànir avyatirekàc chabdebhyaþ  | BBs_2,3.6 |



evamàkà÷asyànutpattau sarva÷rutãnàmavirodha ityekade÷isiddhàntaþ pràptastaü mukhyasiddhàntã dåùayati-#<pratij¤eti />#
ahànirabàdhaþ /
sàmayajuratharvaõa÷àkhàbhedaj¤àpanàrthà iti ÷abdàþ /
#<na kàcaneti />#

àtmabhinnaü j¤eyaü nàstãtyarthaþ /
nanu sarvasya brahmàvyatirekàtpratij¤àyà ahànirityastu, tathàpi jãvàdivadanutpannasyàpi nabhaso brahmaõi kalpitatvenàvyatirekàtpratij¤àsiddhiþ kiü na syàt, kimutpattyetyata àha-#<÷abdebhya÷ceti />#
avyatireka eva nyàyastenetyarthaþ /
ayaü bhàvaþ-jãvasya tàvadàtmatvàdbrahmàvyatirekaþ /
aj¤ànatatsaübandhayoþ kalpitatvenàvyatirekaþ /
svatantràj¤ànàyogàdaj¤ànànyajaóadravyasya tu kàryatvenaivàvyatirekasiddhiþ, tasyàkàryatve pradhànavatsvàtantryàdavyatirekàyogàt /
tathàhurnyàyavidaþ-'nityadravyàõi svatantràõi bhinnànyanà÷ritàni'iti /
tasmàtpratij¤àsiddhaye àkà÷asya kàryatvenaivàvyatireko vàcya iti dçùñàntasçùñisàrvàtmya÷abdànàha-#<tathà hãti /
tena tena dçùñànteneti />#
yajuùi dundubhyàdidçùñàntenàtharvaõe årõanàbhyàdidçùñàntenetyarthaþ /
yajuùi pratij¤àsàdhakà 'idaü sarvam'iti÷abdàþ, àtharvaõe 'brahmaivedam'iti ÷abdà iti bhàvaþ /
evamàkà÷otpattikathanàdekade÷imate dåùite ÷rutyapràmàõyavàdã svoktaü smàrayati-#<satyaü dar÷itamiti />#
mukhyasiddhàntyàha-#<na /
eketi />#
'tattejo 'sçjata'iti  sakçcchrutasya sraùñuràkà÷atejobhyàü yugapatsaübandhe tittirikramabàdhàt, krameõàkà÷aü sçùñvà tejo 'sçjateti saübandhe tejaþpràthamyabhaïgaprasaïgàt, vastuni vikalpàsaübhavena tayoþ ÷àkhàbhedena pràthamyavyavasthàyà ayogàt, naikavàkyateti pràpte mukhya eva dåùayati-#<naiùa doùa iti />#
apràmàõyakalpanàdvaramapauruùeya÷rutãnàmekavàkyatvena pràmàõyakalpanaü, taccaikavàkyatvaü balavacchrutyà durbala÷ruteþ kalpyaü, balavatã ca tittiri÷rutiþ, prakçtipa¤camyà paurvàparyàkhyakramasya ÷rutatvàt /
chàndogya÷rutistu durbalà, tejaþpràthamya÷rutyabhàvàt /
tejaþsargamàtraü tu ÷rutaü tçtãyatvena pariõeyamityekavàkyatetyarthaþ /
yaduktamekade÷inà chàndogya÷rutyàkà÷otpattirvàryata iti tannirastam /
ki¤ca sà ÷rutiþ kiü tejojanmaparà, uta tejojanma viyadanucpatti÷cetyubhayaparà /
àdye na tadvàraõamityàha-#<nahãti />#
avirodhàdityarthaþ /
na dvitãyaþ, ÷rutyantaravirodhenobhayaparatvakalpanàyogàdvàkyabhedàpatte÷cetyàha-#<ekasyeti />#
nanvekasya sraùñuranekàrthasaübandhavadvàkyasyàpyanekàrthatà kiü na syàdityata à-#<sraùñà tviti />#
ekasya karturanekàrthasaübandho dçùñaþ /
na tvekasya vàkyasya nànàrthatvaü dçùñam /
nànàrthakaprayoge tu paya ànayetyàdàvàvçttyà vàkyabheda eva /
ànayanasya jalakùãràbhyàü pçthaksaübandhàdityarthaþ /
phalitamàha-#<ityeketi />#
ekasya ÷abdasyàvçttiü vinànekàrthatvaü nàsti cedasçjateti ÷abdasya chàndogya upasaühçtàkà÷àdisaübandhàrthamàvçttidoùaþ syàdityata àha-#<naceti />#
chàndogyasthatejojanma àkà÷àdijanmapårvakaü, tejojanmatvàt, tittiristhatejojanmavadityàkà÷àdijanmopasaühàre 'tadàkà÷amasçjata'iti vàkyàntarasyaiva kalpanànnàvçttidoùa ityarthaþ /
÷rutyantarasthaþ kramaþ ÷rutyantare gràhya ityatra dçùñàntamàha-#<yathàceti />#
sçùñau tàtparyàtàtparyàbhyàü dçùñànta÷rutivaiùamyaü ÷aïkate-#<nanvityàdinà />#
tejaþpràthamyasvãkàre àkà÷asargo dharmi taddharmaþ pràthamyaü ceti dvayaü ÷rutaü bàdhanãyamiti gauravam, àkà÷apràthamye tvàrthikatejaþ sargapràthamyamàtrabàdha iti làghavamiti matvàha-#<netyucyata iti />#
ki¤ca pradhànadharmityàgàdvaraü guõabhåtasya tejaþpràthamyasya dharmasya tyàga ityàha-#<nahãti />#
ki¤ca kiü sçùñipara÷rutisiddhatvàttejaþpràthamyaü gçhyata uta prathamasthàne tejasaþ sarga÷rutyàrthàtpràthamyabhànàt /
nàdya ityàha-#<apiceti />#
dvitãyamanådya dåùayati-#<arthàttviti />#
yaduktaü vastuni vikalpàsaübhavàdubhayoþ pràthamyaü ÷àkhàbhedena vyavasthitaü na bhavati,

nàpyubhayordvidalàïkuravatsamuccityotpattyà pràthamyaü vàyoragniriti kramabàdhàpàtàditi, tadiùñamevetyàha-#<vikalpeti />#
na kevalaü ÷rutidevyoravirodhaþ sauhàrdaü càstãtyàha-#<apiceti />#
viyadupasaügràhyamityanvayaþ /
viyadanutpattivàdinoktamanådya pratij¤àyà advitãya÷rute÷ca mukhyàrthatàtparyàvagamànna gauõàrthateti dåùayati-#<yaccoktamityàdinà />#
prakçtivikàranyàyastadananyatvanyàyaþ /
udakaü kùãrasthamapi kùãraj¤ànànna gçhyate bhedàditi bhàvaþ /
màstu samyagj¤ànaü ÷ruterbhràntimålatvasaübhavàdityà÷aïkyàpauruùeyatvànmaivamityàha-#<naca vedasyeti />#
màyà bhràntistayàlãkaü mithyàbhàùaõaü tena va¤canamayathàrthabodhanam /
àdipadàdvipralipsàpramàdakaraõàpàñavàni gçhyante /
pratij¤àmukhyatvamabhidhàyàdvitãya÷rutimukhyatàmàha-#<sàvadhàraõeti />#
sarvadvaitaniùedhaparetyarthaþ /
ubhayagauõatve 'dbhutavadupanyàso mçdàdidçùñàntaistatsàdhanaü ca na syàditi doùàntaramàha-#<nacetyàdinà># //6//



END BsRp_2,3.1.6

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.1.7þ


yàvadvikàraü tu vibhàgo lokavat  | BBs_2,3.7 |



kàryameva vastvekade÷a àkà÷o notpadyate sàmagrã÷ånyatvàdityatra àkà÷o vikàraþ vibhaktatvàt ghañàdivaditi satpratipakùamàha-#<yatpunarityàdinà />#
yo vibhaktaþ sa vikàra ityanvayamuktvà yastvavikàraþ sa na vibhakto yathàtmeti vyatirikavyàptimàha-#<na tvavikçtamiti />#
digàdiùu vyabhicàramà÷aïkya pakùasamatvànmaivamityàha-#<eteneti />#
vibhaktatvenetyarthaþ /
àtmani vyabhicàraü ÷aïkate-#<nanviti />#
dharmisamànasattàkavibhàgasya hetutvàtparamàrthàtmani vibhàgasya kalpitatvena bhinnasattàkatvànna vyabhicàra ityàha-#<neti />#
atra càj¤ànànyadravyatvaü vi÷eùaõam, ato nàj¤ànatatsaübandhàdau vyabhicàraþ /
nanvàtmà kàryaþ, vibhaktatvàt, vastutvàdvà, ghañavadityàbhàsatulyamidamanumànamityà÷aïkyàtmanaþ paramakàraõatvena ÷rutasya kàryatve ÷ånyatàprasaïga iti bàdhakasattvàttasyàbhàvatvaü, nàtra ki¤cidbàdhakamasti pratyuta àkà÷asyàkàryatve nityànekadravyakalpanà ÷rautapratij¤àhànyàdayo bàdhakàþ santãti nàbhàsatulyatetyàha-#<àtmana iti />#
iùñaprasaïga iti vadantaü pratyàha-#<àtmàtvàditi />#
àtmàbhàvaþ kenacijj¤àyate na và /
àdye yo j¤àtà sa pari÷iùyata iti na ÷ånyatà /
dvitãye 'pi na ÷ånyatà mànàbhàvàdityarthaþ /
ki¤ca yaddhi kàryaü sattàsphårtyoranyàpekùaü tanniràkàryam, àtmà tvakàrtho nirapekùatvànna bàdhayogya ityàha-#<nahyàtmetyàdinà />#
kasyacitkàraõasyàgantukaþ kàryo na hi /
sattàsphårtyoþ siddhyorananyàyattatvàdityakùaràrthaþ /
tatra sphårterananyàyattatvaü vivçõoti-#<nahãti />#
yaduktaü sure÷varàcàryaiþ-'pramàtà ca pramàõaü ca prameyaü pramitistathà /
yasya prasàdàtsidhyanti tatsiddhau kimapekùyate /
'iti /
yathà ÷rutiràha-'puruùaþ svayaü jyotiþ', 'tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti'iti ca /
nanvàtmanaþ svataþ siddho pramàõavaiyarthyaü, tatràha-#<tasyeti />#
nanu prameyasyàpi svaprakà÷atvaü kiü na syàdityata àha-#<nahãti />#
ato na pramàõavaiyarthyamiti bhàvaþ /
àtmàpi mànàdhãnasiddhikaþ kiü na syàdityata àha-#<àtmà tviti />#
ayamarthaþ-ni÷citasattàkaü hi j¤ànaü prameyasattàni÷càyakaü, gehe ghaño dçùño na veti j¤ànasaü÷aye na dçùña iti vyatirekani÷caye càrthasvaråpani÷cayàt /
j¤ànasattàni÷caya÷ca na svataþ, kàryasya svaprakà÷atvàyogàt /
nàpi j¤ànàntaràt anavasthànàt /
ataþ sàkùiõaiva j¤ànasattàni÷cayo vàcyaþ /
tatra sàkùiõa÷cejj¤ànàdhãnasattàni÷cayaþ, anyonyà÷rayaþ syàt /
ataþ sarvasàdhakatvàdàtmà svataþ siddha iti /
svaprakà÷asyàpi bàdhaþ kiü na syàdityata àha-#<naceti />#
jaóaü hi paràyattaprakà÷atvàdàgantukaü bàdhayogyaü na prakà÷àtmasvaråpaü, tasya sarvabàdhasàkùisvaråpasya niràkartrantaràbhàvàt, svasya ca svaniràkartçtvàyogàt /
nahi sunipuõenàpi svàbhàvo draùñuü ÷akyata ityarthaþ /
evaü svataþ sphårtitvàdàtmà na bàdhya ityuktvà svataþ sattàkatvàcca na bàdhya ityàha-#<tathàhameveti />#
j¤ànaj¤eyayoþ sattàvyabhicàre 'pi j¤àtuþ sadaikaråpatvànna sattàvyabhicàra ityarthaþ /
màstu jãvato j¤àturanyathàsvabhàvaþ, mçtasya tu syàdityata àha-#<tatheti />#
ucchedo vinà÷aþ /
anyathàsvabhàvatvaü mithyàtvaü và saübhàvayitumapi na ÷akyam, ahamasmãtyanubhavasiddhasatsvabhàvasya bàdhakàbhàvàdityarthaþ /
evamàtmanaþ ÷ånyatvaviràsena  ÷ånyatàprasaïgasyàniùñatvamuktaü, tata÷càtmanaþ kàryatvanumànamàbhàsa ityàha-#<evamiti />#
akàryàtmanaþ siddhau tasyàvidyàsahitasyopàdànasyadçùñàdinimittasya ca sattvàdàkà÷ànutpattihetoþ sàmagrã÷ånyatvasya svaråpàsiddheruktasatpratipakùabàdhàccàkà÷asya kàryatvaü niravadyamityàha-#<kàryatvaü ceti />#
àtmàvidyayorvijàtãyatvànnàkà÷àrambhakatvamityuktamanådya nirasyati-#<yattvityàdinà />#
kiü kàraõamàtrasya sàjàtyaniyama uta samavàyinaþ /
tatràdyaü nirasya dvitãyaü ÷aïkate-#<syàdetaditi />#
kiü samavàyitàvacchedakadharmeõa sàjàtyamuta sattvàdinà /
nàdya ityàha-#<tadapãti />#
naca rajjavàdi na dravyàntaramiti vàcyaü, pañàderapi tathàtvàpàtàt /
dvitãyo 'smadiùñaþ, àtmàvidyayorvastutvena sàjàtyàdityàha-#<sattveti />#
upàdànasya sàjàtyaniyamaü nirasya saüyuktànekatvaniyamamadvitãyasyàsaïgasyàpyàtmana upàdànatvasiddhaye nirasyati-#<nàpãtyàdinà />#
kimàrambhakamàtrasyàyaü niyama uta dravyàrambhakasya /
nàdya ityàha-#<aõviti />#
ddhvayaõukasya j¤ànasya càsamavàyikàraõasaüyogajanakamàdyaü karma /
yadyapyadçùñavadàtmasaüyukte aõumanasã àdyakarmàrambhake tathàpi karmasamavàyina ekatvàdanekatvaniyamabhaïga ityàha-#<ekaiko hãti />#
dravyàntaraiþ /
samavàyibhirityarthaþ /
dvitãyamutthàpyàrambhavàdànaïgãkàreõa dåùayati-#<dravyetyàdinà />#
na tvabhyupagamyate tasmànnaiùa niyama iti ÷eùaþ /
yattu kùãraparamàõuùu rasàntarotpattau taireva dadhyàrambha iti /
tanna /
kùãranà÷e mànàbhàvàt, rasavaddadhno 'pyekadravyàrabhyatvasaübhavàcca, dravyaguõasaüketasya pauruùeyasya ÷rutyarthanirõayàhetatutvàditi bhàvaþ /
loke kartu- sahàyadar÷anàdasahàyàdbrahmaõaþ kathaü sarga iti, tatràha-#<tathàcoktamiti />#
pràgabhàva÷ånyatvaheturapyasiddha ityàha-#<yaccoktamityàdinà />#
÷abdà÷rayatvaü vi÷eùaþ /
÷abdàdimànàkà÷aþ pralaye nàsti, 'nàsãdrajo no vyoma'iti ÷ruteþ /
nanvàkà÷àbhàve kàñhinyaü syàditi cet /
su÷ikùito 'yaü naiyàyikatanayaþ /
na hyàkà÷àbhàvastaddharmo và kàñhinyaü kintu mårtadravyavi÷eùastasaüyogavi÷eùo và kàñhinyaü, tacca pralaye nàstãti bhàvaþ /
'àkà÷a÷arãraü brahma'iti ÷ruteragnyauùõyavadbrahmasvabhàvasyàkà÷asya sati brahmaõi kathamabhàvaþ, tatràha-#<yathàceti />#
vibhutvàdàkà÷asamaü brahmeti ÷rutyarthaþ /
vibhutvàtspar÷adravyatvaniravayavadravyatvaliïgànàü vibhaktatvàdiliïgasahitàgamabàdhamàha-#<yadapãtyàdinà />#
dharmivikàrabhàve guõanà÷o na syàditi tarkàrthamanityapadam /
guõà÷rayatvameva hetuþ /
tacca svasamànasattàkaguõavattvam, ato nirguõàtmani na vyabhicàraþ /
bhåtatvamàdi÷abdarthaþ /

svaråpàsiddhimapyàha-#<vibhutvàdãnàü ceti />#
sarvamårtadravyasaüyogaþ parimàõavi÷eùo và vibhutvaü nirguõàtmani dçùñànte nàsti /
saüyogasya sàvayavatvaniyatasyàjatvasàdhyaviruddhatà ca /
svaråpopacayaråpaü tu vibhutvamàtmàkà÷ayorna samaü, 'jyàyànàkà÷àt'iti ÷ruteþ /
kvacidàkà÷asàmyaü tu brahmaõo yatki¤ciddharmasaübandhena vyapadi÷yate /
asaktatvena và /
pa¤cãkaraõàdaspar÷atvamasiddhaü, kàryadravyatvànniravayavatvamapyasiddhaü, dravyatvajàti÷càtmanyasiddhetyarthaþ /
nitya ityaü÷ena sàmyaü na vivakùitam /
nanu 'sa yathànanto 'yamàkà÷a evamananta àtmà'iti ÷rutirnityatvenaiva sàmyaü bråte,

netyàha-#<eteneti />#
àkà÷asya kàryatvenànityatvàdityarthaþ /
÷rutistvàpekùikànantyadvàrà mukhyànantyaü bodhayatãti bhàvaþ /
nyånatvàccàkà÷asya na mukhyopamànatvamityàha-#<jyàyàniti />#
mukhyopamànàsattve ÷rutiþ-'na tasya'iti /
tasmàdàkà÷asyopamànatvamàtreõa nityatvaü nàstãti bhàvaþ /
anityatvenàsattve ÷rutimàha-#<ato 'nyaditi />#
yattvekasyaiva saübhåta÷abdasya gauõatvaü mukhyatvaü ceti /
tanna /
àkà÷e 'pi tasya mukhyatvasaübhavàdityàha-#<tapasãti />#
balavattittiri÷rutyà chàndogya÷ruternayanàdekavàkyatayà sraùñari brahmàtmani samanvaya ityupasaüharati-#<tasmàditi># //7//



END BsRp_2,3.1.7

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.2.8þ


etena màtari÷và vyàkhyàtaþ  | BBs_2,3.8 |



#<etena màtari÷và vyàkhyàtaþ />#
atide÷atvànna pçthaksaügatyàdyapekùà /
'tattejo 'sçjata'iti ÷ruteþ /
'àkà÷àdvàyuþ'iti ÷rutyà virodho 'sti na veti ekavàkyatvabhàvàbhàvabhyàü saü÷aye gauõapakùapårvapakùasiddhàntapakùànatidi÷ati-#<tatràpãtyàdinà />#
pårvatra hyàkà÷ànantaryaü tejasaþ sthàpitaü, tatra vàyutejasostulyavadànantarye vàyoragniriti krama÷rutibàdhàtpaurvàparye tejaþpràthamyabhaïgànnaikavàkyateti pårvapakùe gauõavàdyabhipràyamàha-#<tata÷ceti />#
astamayapratiùedho mukhyotpattyasaübhave liïgam /
'vàyu÷càntarikùaü caitadamçtam'iti tasyaiva liïgasyàbhyàsaþ /
'vàyureva vyaùñiþ samaùñi÷ca'iti sarvàtmatvaliïgàntaramàdipadàrthaþ /
tathà saüvargavidyàyàü 'vàyurhyevaitànsarvànagnyàdãnsaüharati'iti ÷abdamàtreõai÷varya÷ravaõaü liïgàntaraü gràhyam /
etairliïgairvàyuranàdyananta iti pratãterutpattirgauõãtyavirodhaþ ÷rutyoriti pràpte pratipipàdayiùitapratij¤à÷ruterbalãyastvàttatsàdhakànàü tatra tatra vàyåtpattivàkyànàü bhåyastvàduktavibhaktatvàdiliïgànugrahàcca mukhyaiva vàyorutpattiþ, tathàcàkà÷aü vàyuü ca sçùñvà tejo 'sçjateti ÷rutyorekavàkyatayà brahmaõi samanvayaþ /
liïgàni tåpàsyavàyustàvakatvàdàpekùikatayà vyàkhyeyànãti mukhyasiddhàntamàha-#<pratij¤etyàdinà />#
kçtaü pratividhànamàpekùikatvena samàdhànaü yasya tattathà /
adhikaraõàrambhamàkùipyoktàmadhikà÷aïkamàha-#<nanvityàdinà />#
'vàyurhyevaitànsavàrnsaüvçïkte'ityàdi÷abdamàtraü ÷aïkàmålaü nàrtha iti dyotanàrthaü màtrapadam /
tàmeva ÷aïkàmàha-#<saüvargeti />#
vyaùñisamaùñyupàstiþ 'vàyuü di÷àü vatsaü veda'ityupàsti÷càdi÷abdàrthaþ //8//



END BsRp_2,3.2.8

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.3.9þ


asaübhavas tu sato 'nupapatteþ  | BBs_2,3.9 |



asaübhavastu sato 'nupapatteþ /
'anàdyanantaü mahataþ paraü dhruvam', 'na càsya ka÷cijjanità'ityàdi brahmànàditva÷rutãnàü 'tvaü jàto bhavasi vi÷vatomukhaþ'ityutpatti÷rutyà virodho 'sti na vetyekavàkyatvabhàvàbhàvàbhyàü saüdehe 'sti virodha iti pårvapakùe yathà vàyvàderamçtatvàdikamutpatti÷rutibalàdàpekùikaü tathà brahmànàditvamàpekùikamiti dçùñàntasaügatyà ekade÷ipakùaü pràpayati-#<viyaditi />#
brahma kuta÷cijjàyate, kàraõatvàt, àkà÷avàdityanumànànugrahàjjanma÷rutirbalãyasãtyàha-#<tatheti />#
na cànàdikàraõàbhàvenànavasthà bãjàïkuravadanàditvopapatteþ /
tathàca dãpàddãpavadbrahmàntaràdbrahmàntarotpattiþ, utpatti÷rutyà cànàditva÷rutirneyetyanàdyanantabrahmasamanvayàsiddhiriti pràpte mukhyasiddhàntamàha-#<tàmiti />#
brahma na ca jàyate, kàraõa÷ånyatvàt, naraviùàõavat, vyatirekeõa ghañavaccetyanumànànugrahàdvipakùecàkàraõakakàryavàdaprasaïgàdbrahmànàditva÷rutayo balãyasya iti kàraõatvaliïgabàdhàjjanma÷rutiþ kàryàbhedena vyàkhyeyetyanàdyanantabrahmasamanvayasiddhiriti siddhàntaphalam /
na hetvasiddhiþ, kàraõasyàniråpaõàt /
tathàhi-kiü sanmàtrasya brahmaõaþ sanmàtrameva sàmànyaü kàraõaü sadvi÷eùo và asadvà /
na tredhàpãtyàha-#<sanmàtraü hãtyàdinà />#
dãpastu dãpàntare nimittamityanudàharaõam /
viyatpavanayorbrahmaõa÷ca vibhaktatvàvibhaktatvàbhyàü kàraõabhàvàbhyàü ca vaiùamyam /
kàraõatvaliïgasyàpràmàõikànavasthà /
tarkeõàpi bàdhamàha-#<naca vikàrebhya ityàdinà />#
kàraõasyànabhyupagame yadçcchàvàdaprasaïgaþ, anàdikàraõànabhyupagame 'navasthàprasaïgaþ, tadabhyupagame brahmavàdaprasaïgaþ, kàraõàntarasya pradhànàderniràsàditi bhàvaþ //9//



END BsRp_2,3.3.9

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.4.10þ


tejo 'tas tathà hy àha  | BBs_2,3.10 |



#<tejo 'tastathàhyàha />#
'tattejo 'sçjata'iti 'vàyoragniþ'iti ca ÷rutyorvirodho 'sti na veti saüdehe sàmànyàtsàmànyotpattyasaübhave 'pi brahmavàyvoþ sàmànyostejoråpavi÷eùopàdànatvasaübhavàttulyabalatayàsti virodha iti pratyudàharaõena pårvapakùaþ /
sarvatràdhyàyasamàpterekavàkyatvàsaübhavàsaübhavau saü÷ayabãjam /
pårvapakùe ÷rutãnàü virodhàdapràmàõyaü phalaü, siddhànte pràmàõyamityuktaü na vismartavyam /
evaü pårvapakùe kàryamàtrasya vivartatvàtkalpitasya vàyostejaþkalpanàdhiùñhànatvàyogàdbrahmaiva tejasa upàdànaü sarvakàryàõàü brahmaivopàdànamityarthe ÷rutãnàü bhåyastvàcca tadanurodhàdvàyoriti kramàrthà pa¤camãtyavirodha ityekade÷isiddhàntaü pràpayati-#<pràptaü tàvadbrahmayonikaü teja ityàdinà />#
÷rutãnàü virodhamàtropanyàsena pårvapakùaþ, apasiddhàntevirodhàttàvadekade÷ipakùa iti j¤eyam /
tadubhayamapi mukhyasiddhàntàpekùayà pårvapakùatvena vyavahriyate /
siddhàntayati-#<evaü pràpta iti /
kadarthità />#
bàdhitàrtheti yàvat /
vàyostejaþprakçtitvaü pa¤camã÷rutyà nirdhàritaü, naca kalpitasyopàdànatvàsaübhavaþ, adhiùñhànatvàsaübhave 'pi mçdàdivatpariõàmitvasaübhavàt, svatastu brahmaõa÷chàndogye sraùñçtvamàtraü ÷rutaü nopàdànatvam /
naca 'bahu syàm'iti kàryàbhede kùaõiliïgàdupàdànatvasiddhiþ liïgàcchruterbalãyastvena ÷rutyavirodhena liïgasya neyatvàt /
nayanaü cetthaü vàyorbrahmànanyatvàdvàyujasyàpi tejaso brahmaprakçtikatvamaviruddhamiti siddhàntagranthà÷ayaþ /
#<ihàdhikàràditi />#
vàyoragniþ saübhåta iti vàkye saübandhàdityarthaþ /
tadadhikàre saübhåtyadhikàre /
nirapekùakàrakavibhakteråpapadasàpekùavibhaktyapekùayà prabalatvàcca na kramàrthà pa¤camãtyàha-#<apiceti />#
årdhvamanantaramiti vopapadaü vinà pa¤camãmàtràtkramo na bhàtãti kalpya upapadàrthayogaþ /
prakçtyàkhyàpàdànakàrakaü tu nirapekùapa¤camyà bhàti /
vi÷eùato 'tra prakaraõàdapàdànàrthatvaü pa¤camyàþ këptaü këptena ca kalpyaü sati virodhe bàdhyamiti sthitirityarthaþ /
pàramparyajatvamevàha-#<yadàpãti />#
tasyà dhenoþ ÷çtaü taptaü kùãraü sàkùàtkàryaü, dadhyàdikaü tu pàramparyajamityarthaþ /
dadhisaüsçùñaü kañhinakùãramàmikùà /
brahmaõe vàyubhàve mànamàha-#<dar÷ayati ceti />#
pàramparyajasyàpi tajjatvavyapade÷e smçtimàha-#<tathàceti />#
antaþkaraõàdibhyo jàyamànabuddhyàdãnàü matta evetyavadhàraõaü kathamityà÷aïkyàha-#<yadyapãtyàdinà />#
pranàóyà paraüparaye÷varavaü÷yatvàttajjatvàtparamakàraõàntaraniràsàrthamavadhàraõaü yuktamiti ÷eùaþ /

etatpadàrthamàha-#<tàsàmiti />#
'tajjalàn'ityàdyukta÷rutãnàü sàkùàtpranàóyà và brahmajatvamàtreõopapatterityarthaþ /
akrama÷rutãnàü balavatkrama÷rutyanusàreõekavàkyatvàdviyadvàyudvàrà tejaþ-kàraõe brahmaõi iti siddham //10//



END BsRp_2,3.4.10

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.5.11þ


àpaþ  | BBs_2,3.11 |



#<àpaþ />#
atide÷o 'yam /
tathà hyàtharvaõe muõóakagranthe 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõica /
khaü vàyurjyotiràpaþ pçthivã vi÷vasya dhàriõã'iti mantre 'pàü brahmajatvaü ÷rutam /
'agneràpaþ'iti ÷rutyà tasya virodho 'sti na veti saüdehe tulyatvàdasti virodha iti pårvapakùe apàmagnidàhyatvena virodhàdagnijatvàsaübhavàtkramàrthà pa¤camãtyavirodha ityadhikà÷aïkyàmuktejonyàyamatidi÷ya vyàcaùñe-#<ata iti />#
pratyakùavirodhe kathamapàmagnijatvanirõayaþ, tatràha-#<sati vacana iti />#
trivçtkçtayoraptejasorvirodhe 'pyagneràpa iti vacanàdatãndriyayostayornàsti virodha iti nirõãyata ityarthaþ /
na kevalaü ÷rutyavirodhaj¤ànàyàyamatide÷aþ kintu pa¤cabhåcatotpattikramanirõayàrthaü cetyàha-#<tejasastviti />#
tasmàttejobhàvàpanne brahmaõi ÷rutisamanvaya iti siddham //11//



END BsRp_2,3.5.11

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.6.12þ


pçthivy adhikàraråpa÷abdàntarebhyaþ  | BBs_2,3.12 |



#<pçthivyadhikàraråpa÷abdàntarebhyaþ />#
viùayamuktvànna÷abdamahàbhåtaprakaraõàbhyàü saü÷ayamàha-#<tà iti />#
abhyavahàryaü bhakùyam /
atra ÷rutau yadyannamodanàdikaü tadà 'adbhyaþ pçthivã'iti ÷rutyà virodhaþ, yadi pçthivã tadà na virodha iti phalaü bodhyam /
atpçthivyoþ kàryakàraõabhàvàdadhikaraõasaügatiþ /
anna÷rutivçùñibhavanatvaliïgàbhyàü pårvapakùaþ /
tadeva tatraiveti ÷rutyarthaþ /
tathàca kvacidannaü kvacidadbhayaþ pçthivã tato 'nnamiti virodhànnaikavàkyateti pràpte siddhàntayati-#<evaü pràpta iti />#
adhikàraþ prakaraõam /
råpaü liïgam /
payaþ kùãraü tadvatpàõóuraü ÷vetam, aïgàravadrohitaü raktam /
÷abdàntara÷abditaü sthànaü vyàcaùñe-#<÷rutyantaramapãti />#
abànantaryaü pçthivyàþ sthànaü ÷rutyantarasiddhaü tenàpyannasya pçthivãtvamityarthaþ /
tattatra sçùñikàle yadapàü ÷araþ yo maõóavaddhanãbhàva àsãtsa eva samahanyata kañhinaþ saüghàto 'bhåt sàpàü kañhinà pariõatiþ pçthivyabhavaditi ÷rutyarthaþ /
vrãhyàdyannasargaþ kasminsthàna iti vivakùàyàmàha-#<pçthivyàstviti />#
pa¤camãyam /
vçùñibhavatvaliïgasahitànna÷ruteþ kathaü prakaraõaliïgasthànairbàdha ityà÷aïkyàha-#<vàkya÷eùo 'pãti />#
prabaladurbalapramàõasaünipàte bahånàü durbalànàmatyantabàdhàdvaraü prabalapramàõasyàlpabàdhena katha¤cinnayanamiti nyàyena ÷rutiliïgayorannamàtraniùñhatvaü bàdhitvànnànannàtmakapçthivãniùñhatvaü nãyate /
tàbhyàmannamàtragrahe prakaraõàdãnàü pçthivãmàtraviùayàõàmatyantabàdhàpatteriti bhàvaþ /
annasya vçùñijatvoktidvàrà pçthivyà abjanyatvaü såcyate /
pçthivyabjà, pçthivãtvàt, annavadityanumànàdityakùaràrthaþ /
evaü tittiri÷rutyanusàreõa chandoga÷ruternayanàdaviruddho bhåtasçùñi÷rutãnàü brahmaõi samanvaya iti siddham //12//



END BsRp_2,3.6.12

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.7.13þ


tadabhidhyànàd eva tu talliïgàt saþ  | BBs_2,3.13 |



saüprati tàni bhåtànyà÷rityà÷rayà÷rayibhàvasaügatyà teùàü svàtantryamà÷aïkya niùedhati-#<tadabhidhyànàdeva tu talliïgàtsaþ />#
uktabhåtànyà÷ritya saü÷ayapårvapakùau dar÷ayati-#<kimimànãtyàdinà />#
saü÷ayabãjànuktau pårvottarapakùayuktayo bãjamiti j¤eyam /
nanvatra bhåtànàü kiü svàtantryeõopàdànatvamà÷aïkyate kartçtvaü và /
nàdyaþ, 'racanànupapatteþ'ityàdinyàyavirodhàditi ÷aïkate-#<nanviti />#
na dvitãyaþ, acetanatvàditi bhàvaþ /
yathà manuùyàdi÷abdaistattaddehàbhimànino jãvà ucyante tathà 'àkà÷àdvàyuþ'ityàdi÷rutàvàkà÷àdi÷abdaistattadbhåtàbhimànidevatà ucyante, tàsàü svakàrye vàyvàdau kartçtvasaübhavànnirapekùanimittatvaü pa¤camyarthaþ /
evaü 'tadàtmànaü svayamakuruta'iti ÷rutau svayamiti vi÷eùaõàdbrahmaõo 'nyànapekùasarvakartçtvasaübhavànnirapekùanimittatvaü ÷rutam /
tathàca mithonirapekùe÷varabhåtakartç÷rutyorvirodhànna brahmaõi samanvaya iti saphalaü pårvapakùamàha-#<naiùa doùa iti />#
bhåtànàü tadabhimànidevatànàmityarthaþ /
yathà àkà÷àdibhàvàpannabrahmaõaþ sarvopàdànatvaü tathà tadabhimànidevatàjãvabhàvamàpannabrahmaõaþ kartçtvamiti paramparayà ã÷varakartçtva÷rutyavirodhaþ /
svayamiti vi÷eùaõamã÷varàntaraniràsàrthaü na jãvabhàvàpekùàniràsàrthamityekade÷isiddhànta åhanãyaþ /
mukhyasiddhàntamàha-#<evaü pràpta iti />#
àkà÷àdi÷abdairna devatàlakùaõà mukhyàrthe bàdhakàbhàvàt pa¤camya÷ca prakçtitvàrthàstatra råóhataratvàt, tathà càcetanànàü bhåtànàü kartçtvameva nàsti, kuta ã÷varànapekùakartçtvam /
yadyapi devatànàü kartçtvaü saübhavati tathàpã÷varaniyamyatva÷ravaõàccetanànàmapi na svàtantryaü, kimu vàcyamacetanànàü bhåtànàü na svàtantryamiti matvoktam-#<talliïgàditi />#
tattadacetanàtmanàvasthitasya brahmaõa upàdànatve 'pi jãvavyàvçtte÷varatvàkàreõaiva sàkùàtsarvakartçtvaü na jãvatvadvàrà tasya sarvaniyantçtvàlliïgàdityarthaþ /
prakaraõàcca sàkùàtsarvakartçtvamityàha-#<tatheti />#
pårvoktamanådya nirasyati-#<yattviti />#
parame÷varasyàntaryàmibhàvenàve÷aþ saübandhastadva÷àdbhåteùvãkùaõa÷ravaõaü naitàvatà teùàü cetanatvaü svàtantryaü vetyarthaþ /
anena 'tadabhidhyànàt'iti padaü vyàkhyàtam /
itthaü såtrayojanà-sa ã÷varastattadàtmanà sthito 'pi sàkùàdeva sarvakartà tasyàntaryàmitvaliïgàt /
jãvatvadvàrà kartçtvaü nàma jãvasyaiva kartçtvamityantaryàmiõaþ kartçtvàsiddherantaryàmitvàyogàttadabhidhyànàdã÷varekùaõàdeva bhåteùu ÷rutekùaõopapatte÷ceti /
tatteja aikùateti ÷ruta ãkùità paramàtmaivetyatra ÷rutyantaraü prakaraõaü càha-#<nànya iti />#
tasmàdã÷varapadàrthalopaprasaïgene÷varàdanyasya svàtantryàbhàvànne÷varakartçtva÷ruterbhåta÷rutyà virodha iti siddham //13//



END BsRp_2,3.7.13

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.8.14þ


viparyayeõa tu kramo 'ta upapadyate ca  | BBs_2,3.14 |



#<viparyayeõa tu />#
yadyapyatra ÷rutivirodho na parihriyata ityasaügatistathàpyutpattikrame niråpite layakramo buddhistho vicàryata iti pràsaïgikyàveva pàdàvàntarasaügatã iti matvàha-#<bhåtànàmiti />#
atrotpattikramàdviparãtakramanirõayàtsiddhànte bhåtànàü pràtilemyena layadhyànapårvakaü pratyagbrahmaõi manaþsamàdhànaü phalaü, pårvapakùe tu kàraõanà÷e sati kàryanà÷a iti sarvalayàdhàrabrahmàsiddheruktasamàdhyasiddhiriti bhedaþ /
sati mahàbhåtànàü laye kramacintà sa eva nàstãti kecittànpratyàha-#<trayo 'pãti />#
aniyama ityanàsthayoktaü ÷rautasya pralayasya kramàkàïkùàyàü ÷rauta utpattikrama eva gràhyaþ, ÷rautatvenàntaraïgatvàdityevaü pårvapakùaþ /
sati kàraõe kàryaü na÷yatãti loke dç÷yate /
tathàca ÷rauto 'pyutpattikramo laye na gçhyate kintu laukikakrama eva gçhyate ÷ruterlokadçùñapadàrthabodhàdhãnatvena ÷rautàdapi laukikasyàntaraïgatvàdyogyatvàcca /
kàraõameva hi kàryasya svaråpamiti tadananyatvanyàyena sthàpitam /
na hi svaråpanà÷e kàryasya kùaõamapi sthitiryuktà tasmàdayogya utpattikramo layasya na gràhyaþ laukikakramàvarodhena niràkàïkùàtvàditi siddhàntayati-#<tato bråma ityàdinà />#
krameõa paramparayà sarvakàryalayàdhàratvaü brahmaõaþ kimityà÷rãyate, sàkùàdeva tatkiü na syàdityata àha-#<nahi svakàraõavyatikrameõeti />#
ghañanà÷e mçdanupalabdhiprasaïgàdityarthaþ /
'vàyu÷ca lãyate vyomni taccàvyakte pralãyate'iti smçti÷eùa àdipadàrthaþ /
'yogyatàdhãnaþ saübandhaþ'iti nyàyàdayogyakrabàdha iti siddham //14//



END BsRp_2,3.8.14

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.9.15þ


antarà vij¤ànamanasã krameõa talliïgàd iti cen nàvi÷eùàt  | BBs_2,3.15 |



#<antaràvi÷eùàt />#
uktabhåtotpattilayakramamupajãvya sa kiü karaõotpattikrameõa virudhyate na veti karaõànàmabhautikatvabhautikatvàbhyàü saüdehe vçttànuvàdapårvakaü pårvapakùamàha-#<bhåtànàmityàdinà />#
karaõànyeva na santãti vadantaü pratyàha-#<sendriyasyeti />#
'manasastu parà buddhiryo buddheþ paratastu saþ', '÷rotràdãnãndriyàõyanye'iti smçtirdraùñavyà /
anyaparàþ ÷abdàþ liïgànãtyucyante /
karaõànàü kramàkàïkùàmàha-#<tayoriti />#
àkàïkùàyàü÷rutisiddhaþ kramo gràhya ityàha-#<apiceti />#
vij¤àyate 'neneti vij¤ànaü sendriyà buddhiþ /
àtmano bhåtànàü càntarà madhye talliïgàtsçùñivàkyàt 'etasmàjjàyate pràõo manaþ'ityàdiråpàdvij¤ànamanasã anukramyete /
tathàca karaõakrameõa pårvoktakramabhaïga iti ÷aïkàsåtràü÷àrthaþ /
naca karaõànàü bhautikatvàdbhåtànantaryamiti vàcyaü, teùàü bhautikatve mànàbhàvàt /
tathà càtmanaþ prathamamàkà÷asya janma pa÷càdvàyorityuktakramasyàtmanaþ karaõàni tato bhåtànãti krameõa virodha iti tittiryatharvaõa÷rutyorvirodhànna brahmaõi samanvaya iti pårvapakùaphalam /
siddhàntayati-#<neti />#
'àtmana àkà÷aþ'ityàdi tittiri÷rutau pa¤camyàþ kàryakàraõabhàvenàrthataþ kramo bhàti /
na tasyàtharvaõapàñhena bàdhaþ arthakramavirodhikramavi÷eùasyà÷ruteþ pàñhakramasyàrthakramadhã÷eùasya ÷eùibàdhakatvàyogàditaþ ÷rutyarthakramàvirodhena pàñhasya neyatvàdbhåtànantaryaü karaõànàmityarthaþ /
ki¤ca bhautikatvàtteùàü tadànantaryamityàha-#<yadãti />#
naca pràõasyàbvikàratvàyogàdannamayamityàdimayaño na vikàràrthateti vàcyaü, karaõànàü vibhaktatvena kàryatayà kàraõàkàïkùàyàmannamayamityàdi÷ruteràkàïkùitoktyarthamasati bàdhake mayaño vikàràrthatàyà yuktatvàt /
pràcuryàrthatve tvanàkàïkùitoktiprasaïgàcchrutyaiva tejobannaprà÷ena vàkpràõamanasàü vçddhistadabhàve tannà÷a iti vikàratvasya dar÷itatvànna vivàdàvasaraþ /
yadvà sthålabhåtàdhãnà teùàü vçddhirvikàro mayaóarthaþ ÷råyamàõo bhautikatve liïgaü pràõendriyamanàüsi bhautikàni bhåtàdhãnavçddhimattvàddehavaditi bhàvaþ /
nanu teùàü bhautikatve kathamàtharvaõe pçthak tajjanmakathanaü bhåtajanmoktyaiva tajjanmasiddherityata àha-#<vyapade÷o 'pãti />#
prauóhavàdena teùàmabhautikatvamupetyàpi ÷rutyavirodhamàha-#<atha tviti />#
karaõànàü bhåtànàü ca pårvàparatve mànàbhàvànnoktabhåtakramabhaïgaþ /
na càtharvaõavàkyaü mànaü pàñhamàtratvàdityarthaþ /
tarhi kathaü kramanirõayaþ, tatràha-#<tatheti />#
idaü sthålamutpatteþ pràk prajàpatiþ såtràtmàsãt atra såkùmabhåtàtmakaprajàpattisargaþ prathamastato manaàdisarga iti kramo bhàtãti bhàvaþ /
eva¤ca bhåtakaraõotpatti÷rutyoravirodhàdbrahmaõi samanvayasiddhiriti siddhàntaphalaü nigamayati-#<tasmàditi># //15//



END BsRp_2,3.9.15

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.10.16þ


caràcaravyapà÷rayas tu syàt tadvyapade÷o bhàktas tadbhàvabhàvitvàt  | BBs_2,3.16 |



#<caràcarabhàvitvàt />#
evaü tàvattatpadavàcyakàraõanirõayàya bhåta÷rutãnàü virodho nirastaþ idànãmà pàdamàptestvaüpadàrtha÷uddhyai jãva÷rutãnàü virodho nirasyate /
iha jãvo 'na jàyate mriyate'ityàdi÷ruterjàteùñi÷ràddha÷àstreõa virodho 'sti na veti saüdehe virodho 'stãti pràpte laukikajanmàdivyapade÷asahàyàjjàteùñyàdi÷àstreõa jãvàjatvàdi÷rutirbàdhyata iti pårvapakùayati-#<sta iti />#
tathàca karaõotpattikrameõa bhåtakramasya bàdhàbhàve 'pi jãvotpattikrameõa bàdhaþ syàditi pratyudàharaõasaügatiþ /
pårvapakùe jãvabrahmaikyàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ /
cetanajanmàdyudde÷ena cetanasya tasya janmàntarãyaphalasàdhanaü jàtakarmàdisaüskàro vidhãyate /
tathà codde÷yavidheyayormithovirodhe sati 'vidheyàvirodhenodde÷yaü neyam'iti nyàyàjjanmàdikaü dehopàdhikaü na svata iti siddhàntayati-#<tàmityàdinà />#
jãvàpetaü jãvena tyaktamidaü ÷arãram /
janmàdivyapade÷a÷caràcaradehaviùayo mukhyaþ /
jãve tu bhàkto gauõa aupàdhikajanmàdiviùayaþ syàdupàdhijanmabhàve bhàvàdasatyabhàvàditi såtràrthaþ /
jãvasyaupàdhikajanmamçtyau ÷rutimapyàha-#<sa và iti />#
jàyamànapadàrthamàha-#<÷arãramiti />#
mriyamàõatvaü vyàcaùñe-#<utkràmanniti />#
nanåttaratra jãvasya janmàdi nirasyate, atràpi tanniràse punaruktirityà÷aïkyàha-#<jãvasyeti />#
tadevaü jàteùñyàdi÷àstrasyaupàdhikajanmàdiviùayatvànna jãvàdyajanyatva÷rutivirodha iti siddham //16//



END BsRp_2,3.10.16

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.11.17þ


nàtmà ÷ruter nityatvàc ca tàbhyaþ  | BBs_2,3.17 |



#<nàtmà÷ruternityatvàcca tàbhyaþ />#
agnervisphuliïgavadetasmàparamàtmanaþ sarve jãvàtmàno vyuccaranti ityàdijãvotpatti÷rutãnàü 'sa eùa iha praviùña ànakhàgrebhyaþ' 'aja àtmà'ityàdyanutpatti÷rutãnàü ca mithovirodhàtsaü÷aye mà bhåtàü dehajanmanà÷ayorjãvajanmanà÷au, dehàntarabhogyasvargàdihetuvidhyàdyasaübhavàt, kalpàdyantayornabhasa iva jãvasya tau kiü na syàtàü tatsaübhavàditi pratyudàharaõena pårvapakùamàha-#<tatra pràptaü tàvaditi />#
phalaü pårvavat /
uparodho bàdhaþ /
nanvavikçtaü brahmaivàtra praviùñaü jãvo na tattvàntaramiti pratij¤àsiddhiþ, tatràha-#<naceti />#
jãvaþ parasmàdbhinnaþ, viruddhadharmavattvàdbhinnasyàvikàratve pratij¤àbàdha iti tarkopetavibhaktatvaliïgànugçhãtotpatti÷ruterbalãyastvàtprave÷a÷rutirjãvaråpavikàràtmanà praviùña ã÷vara iti vyàkhyeyeti samudàyàrthaþ /
#<saråpeti />#
dçùñànta÷ruterbhàvà jãvà iti ni÷cãyate /
nanu 'àtmana àkà÷aþ saübhåtaþ'ityàdau jãvasyotpattya÷ravaõàdanupattiþ, tatràha-#<na ceti />#
evaü vikàratve sati vikàraprapa¤càtmanà svàtmànamakurutetivadvikàrajãvàtmanà prave÷a ityarthaþ /
ajatvàdi÷rutiþ kalpamadhye jãvasyànutpattyàdiviùayà, tattvamasãti ÷ruti÷ca mçda, ghaña ityabhedavàkyavadvyàkhyeyeti pràpte siddhàntayati-#<evamiti />#
dharmivatsatyo vibhàgo heturaupàdhiko và /
nàdyaþ, asiddherityàha-#<atrocyate nàsyeti />#
dvitãye jãvasya na svato vikàratvasiddhiþ, aprayojakatvàdityàha-#<buddhyàdãti />#
aupàdhikabhede mànamàha-#<tathàceti />#
mayaño vikàràrthatvamà÷aïkyàha-#<tanmayatvaü ceti />#
jàlmaþ kàmajaóaþ strãparatantraþ /
strãmaya itivajjãvasya svaråpàj¤ànàdbuddhyàdiparatantratvena bhedakartçtvàdibhàktvàtpràcuryàrthe mayañprayoga ityarthaþ /
liïgaü nirasya  tadanugràhya÷rutergatimàha-#<yadapãti />#
jãvasyaupàdhikajanmanà÷ayoþ ÷rutimàha-#<tatheti />#
etebhyo dehàtmana pariõatebhyo bhåtebhyaþ sàmyenotthàya janitvà tànyeva lãyamànànyanu pa÷càdvina÷yati /
pretyaupàdhikamaraõànantaraü saüj¤à nàstãtyarthaþ /
nanu praj¤ànaghanaþ, saüj¤à nàstãti ca viruddhamityata àha-#<tatheti />#
upàdhilayàdvi÷eùaj¤ànàbhàva eva saüj¤àbhàvo nàtmasvaråpavij¤ànàbhàva ityuttaraü pratipàdayati ÷rutirityanvayaþ /
atraivàtmani vij¤ànaghane pretyasaüj¤à nàstãtyuktyà mà mohàntaü mohamadhyaü bhràntimàpãpadadàpàditavànimamarthaü na jànàmi bråhi  tvadukterarthamiti maitreyãpra÷nàrthaþ /
muniràha-#<na và iti />#
mohaü mohakaraü vàkyamucchittiþ pårvàvasthànà÷o dharmo 'syetyucchittidharmà pariõàmã sa netyanucchittidharmàpariõàmã, tasmàdavinà÷ãtyarthaþ /
tarhi na pretya saüj¤eti kathamuktaü, tatràha-#<màtreti />#
màtràbhirviùayairasaüsargàttathoktamityarthaþ /
bimbapratibimbayoriva viruddhàdharmabhedo 'dhyasta ityatra hetumàha-#<ata årdhvamiti />#
jãvasya vikàritve muktyayogàttattvamasãti vàkyamakhaõóanàrthamiti ca vaktavyaü, tathàca phalavatpradhànavàkyàpekùitajãvanityatva÷rutãnàü balavattvàdutpattyàdhikamadhyastamanuvadantyutpattyàdi÷rutaya ityavirodha iti siddham //17//



END BsRp_2,3.11.17

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.12.18þ


j¤o 'ta eva  | BBs_2,3.18 |



#<j¤o 'ta eva />#
'àtmaivàsya jyotiþ'ityàdyàtmasvaprakà÷atva÷rutãnàü 'pa÷yaü÷cakùuþ ÷çõva¤cchrotram'ityanityaj¤ànavattva÷rutibhirvirodho 'tra nirasyate /
asya lokasya cakùurdraùñà ÷rotraü ÷rotetyarthaþ /
pràguktajãvànutpattihetumàdàya svaprakà÷atvasàdhanàddhetusàdhyabhàvaþ saügatiþ /
anutpattau hi svaprakà÷aü brahmaivopahitaü jãva iti jãvasya svaprakà÷atà sidhyati /
na caivaü gatàrthatà, anutpannasyàpi jãvasya svaprakà÷atve j¤ànasàdhanavaiyarthyamiti tarkasahitànityaj¤àna÷rutibalena svaprakà÷atva÷ruterbàdhyatayà brahmànyatva÷aïkàyàü tadaikyayogyatàyai svaprakà÷atvasyàtra sàdhanàt /
tathàca pårvapakùe jãvasya brahmaikyàyogyatà siddhànte tadyogyatetyàpàdasamàpteþ phalamavagantavyam /
iùñàpattiü niràcaùñe-#<te pçùñà iti />#
sàdhanàdhãnaj¤ànatvànna svaprakà÷o jãvo vyatirekeõe÷varavadityàha-#<ataþ kàdàcitketi />#
yathà÷rute bhàùye hetoþ sàdhyàvi÷eùa iti mantavyam /
ato jãvasya svaprakà÷atva÷rutirbàdhyeti pràpte siddhàntayati-#<evamiti />#
cecchabdo ni÷cayàrthaþ /
na kevala svaprakà÷abrahmàbhedàjjãvasya svaprakà÷atà kintu ÷rutito 'pãtyàha-#<vij¤ànamayeti />#
yo 'yaü vij¤ànamaya iti prakaraõa ityarthaþ /
asuptaþ svayaü bhàsamàna evàtmà saptàülluptavyàpàrànvàgàdãnabhilakùya càka÷ãti /
suptàrthànpa÷yatãti yàvat /
atra svapne vij¤àturbuddhisattvasya sàkùiõo vij¤àtervinà÷o nàstãtyarthaþ /

ghràõàdijanyagandhàdij¤ànànusaüdhànasiddhaye àtmano j¤ànaråpatvaü vàcyamiti ÷rutyantareõàha-#<atheti />#
àtmano nityacidråpatve 'pi svato 'saïgatayà gandhàdyasaübandhàttatsaübandhaghañanàtmakavçttyarthàni j¤ànasàdhanànãti na teùàü vaiyarthyamityàha-#<na gandheti />#
paricchedo vçttiþ /
gandhàya tadgocaràntaþ-karaõavçttaye ityarthaþ /
suptàdyavasthàtmasattve 'pi caitanyàbhàvànnàtmà cidråpa ityuktaü dåùayati-#<yatviti />#
tattadàsuùuptau na pa÷yatãti yattatpa÷yannevàluptaj¤àna eva sanna pa÷yatãtyatra hetuþ-#<nahãti />#
nà÷àyogyatvàdityarthaþ /
kimiti na pa÷yatãtyata àha-#<na tviti />#
vçtteþ sàdhanàdhãnatvoktyà svaråpaj¤ànasyàsàdhanàdhãnatvaü heturasiddha ityuktam /
sàdhanavaiyarthyatarko 'pi nirastaþ /
÷çõvannityàdyanityaj¤àna÷rutãnàü vçttiviùayatvaü vyàkhyàtam /
àtmà na j¤ànaü, dravyatvàt, ityàditarkà÷càgamabàdhitàþ /
phalavatpradhànavàkyàpekùitasvaprakà÷atvàgamasya balavattvàt /
ki¤ca niravayavàtmano manaþ-saüyogànnànityaj¤ànaguõatà samavàyàbhàvàcca na svasamavetaj¤ànavedyatà karmakartçtvavirodhàcca /
ki¤ca j¤ànatvasyaikavçttitve làghavàdàtmaiva j¤ànaü vçtte÷ca manaþpariõàmatva÷rutyà 'kàmaþ saükalpaþ'ityàdyayà jaóatvànnàsmàkaü j¤ànadvaividhyagauravamityanavadyamàtmanaþ svaprakà÷atvamiti siddham //18//



END BsRp_2,3.12.18

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.19þ


utkràntigatyàgatãnàm  | BBs_2,3.19 |



svaprakà÷atvàdàtmasvaråpàdãùadbahiùñhaü parimàõamevà÷rità÷rayatvenàntarbahirbhàvena và saügatyà vicàrayati-#<utkràntigatyàgatãnàm />#
viùayasaü÷ayau dar÷ayati-#<idànãmiti />#
nàtmà÷ruterityàdinà gatàrthatvamasyà÷aïkyàtmàõutva÷rutãnàü mahattva÷rutãnàü càvirodhakathanàrthamasyàdhikaraõasyàrambha ityàha-#<nanvityàdinà />#
na kevalaü ÷rutotkràntyàdyanupapattyàtmano 'õutvaü kintveùo 'õuràtmeti ÷rutyàpãtyàha-#<sva÷abdeneti />#
pårvapakùe jãvasyàõutvàdbrahmaikyàsiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti matvà såtraü vyàkurvanpårvapakùamàha-#<tatra pràptamityàdinà />#
÷ruteraõuriti uttarasåtràdàkçùya såtraü påritam /
utkràntiþ ÷råyata iti ÷eùaþ /
sa mumårùuþ jãva etairbuddhyàdibhistasmàccandralokàdimaü lokaü prati karma kartumàyàtãtyarthaþ //19//



END BsRp_2,3.13.19

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.20þ


svàtmanà cottarayoþ  | BBs_2,3.20 |



utkràntiràtmano dehànnirgamo na bhavati yenàõutvaü syàt kintu svàmitvanivçttiriti kecit /
tadaïgãkçtyàpyaõutvamàva÷yakamityàha-#<svàtmaneti />#
utkrànteruttarayorgatyàgatyayoþ svàtmanà kartrà saübandhàdaõutvamiti såtrayojanà /
pàkànà÷rayasya paktçtvavadratyanà÷rayasyàpi gantçtvoktiþ kiü na syàdityata àha-#<gameriti />#
gamanasya kartari saüyogavibhàgaråpàti÷ayahetutvàtkrartrà÷ritatvaü lokasiddhamityarthaþ /
jãvo 'õuramadhyamaparimàõatve sati gatimattvàtparamàõuvadityàha-#<amadhyameti />#
aïgãkàraü tyajati-#<satyo÷ceti />#
na svàmyanivçttimàtramutkràntirityarthaþ /
dehànnirgama evotkràntirityatra liïgàntaramàha-#<dehaprade÷ànàmiti />#
apàdànatvamavadhitvam /
anyebhyo và mukhàdibhya eùa àtmà niùkràmatãti ÷eùaþ /
ki¤ca dehamadhye 'pi jãvasya gatyàgati÷ruteraõutvamityàha-#<sa iti />#
indriyàõi gçhõansvàpàdau hçdayaü sa jãvo gacchati ÷ukraü prakà÷akamindriyagràmamàdàya punarjàgaritasthànamàgacchatãtyarthaþ //20//



END BsRp_2,3.13.20

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.21þ


nàõuratacchruter iti cen netaràdhikàràt  | BBs_2,3.21 |



#<itaràdhikàràt />#
brahmaprakaraõàt /
nanu mahattva÷ruteþ kathaü paraprakaraõasthatvamityata àha-#<parasyeti />#
yà vedànta÷rutiþ sà paraprakaraõasthetyutsargàttasyàstatsthatvaü brahmàrabhyàdhãtatvàccetyàha-#<viraja iti />#
nirdeùa ityarthaþ /
vij¤ànamaya÷rutyà prakaraõaü bàdhyamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
aõorjãvasya brahmaõà bhedabhedàïgãkàràcchàstrãyàbhedadçùñyà mahattvoktiþ, yathà vàmadevasyàhaü manuriti sarvàtmatvoktirityavirodhamàha-#<÷àstreti># //21//



END BsRp_2,3.13.21

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.22þ


sva÷abdonmànàbhyàü ca  | BBs_2,3.22 |



evamutkràntyàdi÷rutyàõutvamanumitaü, tatra ÷rutimapyàha-#<sva÷abdeti />#
bàlàgràduddhçtaþ ÷atatamo bhàgastasmàdapyuddhçtaþ ÷atatamo bhàgo jãva iti, uddhçtya mànamunmànamatyantàlpatvamityarthaþ /
bàlaþ ke÷aþ, totraprotàyaþ÷alàkàgramàràgram /
tasmàduddhçtà màtrà mànaü yasya sa jãvastathà //22//



END BsRp_2,3.13.22

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.23þ


avirodha÷ candanavat  | BBs_2,3.23 |



àtmasaüyuktàyàstvaco dehavyàpispar÷opalabdhikaraõasya mahimnàtmanovyàpikàryakàritvamaviruddham /
#<tvagàtmanoriti />#
saübandhasya tvagavayaviniùñhatvàdavayavina÷caikatvàdàtmasaüyogasya kçtsnatvaïniùñhatetyarthaþ //23//



END BsRp_2,3.13.23

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.24þ


avasthitivai÷eùyàd iti cen nàbhyupagamàd dhçdi hi  | BBs_2,3.24 |



#<siddhe hãti />#
natu siddhamityatulyatetyarthaþ /
vi÷eùa eva vai÷eùyam /
candanabindoralpatvasya pratyakùatvàttvagvyàptyà vyàpikàryakàritvakalpanà yuktà, jãvasya tvaõutve saüdehàddhyàpikàryadçùñyà vyàpitvakalpanameva yuktam /
vyàpikàryà÷rayo vyàpãtyutsargàditi såtra÷aïkàbhàgàrthaþ /
àtmàlpaþ, vyàpikàryakàritvàt, candanabinduvadityanumànamayuktaü, tvagàdau vyabhicàràdityàha-#<na càtrànumànamiti />#
pårvokta÷rutibhirjãvasyàõutvani÷cayàddhçdisthatva÷rutibhirekade÷asthatvani÷cayàcca na dçùñàntavaiùamyamiti parihàrabhàgàrthamàha-#<atrocyata iti># //24//



END BsRp_2,3.13.24

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.25þ


guõàdvà lokavat  | BBs_2,3.25 |



àtmavattaddharmaj¤ànasyàpyaõutvaü svataþ, kàdàcitkaü tu dehaparimàõatvamityuktvà svata eva vyàpitvamiti matàntaramàha-#<guõàdveti />#
và÷abdena candanadçùñàntàpariteùaþ såcitastamàha-#<syàditi># //25//



END BsRp_2,3.13.25

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.26þ


vyatireko gandhavat  | BBs_2,3.26 |



uttarasåtravyàvartyaü ÷aïkate-#<kathamiti />#
j¤ànaü na guõivyatiriktade÷avyàpi, guõatvàt, råpavat, naca prabhàyàü vyabhicàrastasyà api dravyatvàditi pràpte gandhe vyabhicàramàha-#<ata uttaramiti />#
guõasya dravyavyatireka à÷rayavi÷leùaþ /
nanu vi÷liùñàvayavànàmalpatvàdravyakùayo na bhàtãtyata àha-#<akùãyàmàõamapãti />#
apiravadhàraõe pårvàvasthàliïgenàkùãyamàõameva tadravyamanumãyata ityarthaþ /
vimatamavi÷liùñàvayavaü, pårvàvasthàto gurutvàdyapacayahãnatvàt, saümatavaditi bhàvaþ /
÷aïkate-#<syàdetaditi />#
vi÷liùñànàmalpatvàdityupalakùaõaü, avayavàntaràõàü prave÷àdityapi draùñavyam /
vi÷eùo 'vayavànàü vi÷leùaprave÷aråpaþ sannapi na j¤àyate, tathàca gurutvàpacayo na bhavatãti hetoranyathàsiddhiriti ÷aïkàrthaþ /
àgacchanto 'vayavàþ paramàõavastrasareõavo và, nàdyaþ, tadgataråpavadgandhasyàpyanupalabdhiprasaïgàditi pariharati-#<neti />#
dvitãyaü pratyàha-#<sphuñeti />#

trasareõugandha÷cetsphuño na syàdityarthaþ /
ato gandhasya puùpàdisthasyaiva guõavyatireko vàcya iti bhàvaþ /
gandho na guõivi÷liùñaþ guõatvàt, råpavaditi ÷aïkate-#<råpeti />#
vi÷leùasya pratyakùatvàdbàdha ityàha-#<neti># //26//



END BsRp_2,3.13.25

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.27þ


tathà ca dar÷ayati  | BBs_2,3.27 |



àtmana÷caitanyaguõenaiva dehavyàptirityatra ÷rutimàha såtrakàraþ-#<tathàca dar÷ayatãti />#
tadvyàcaùñe-#<hçdayeti># //27//



END BsRp_2,3.13.27

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.28þ


pçthagupade÷àt  | BBs_2,3.28 |



tatraiva ÷rutyantaràrthaü såtram-#<pçthagiti />#
vij¤ànamindriyàõàü j¤àna÷aktiü vij¤ànena caitanyaguõenàdàya ÷eta ityarthaþ /
etaü caitanyaguõavyàptigocaramabhipràyam //28//



END BsRp_2,3.13.28

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.29þ


tadguõasàratvàt tu tadvyapade÷aþ pràj¤avat  | BBs_2,3.29 |



tatràtmàõutvavibhutva÷rutãnàü virodhàdapràmàõyapràptàvaõutvaü jãvasya vibhutvamã÷varasyetyavirodha ityekade÷ipakùo dar÷itaþ /
taü dåùayansiddhàntasåtraü vyàcaùñe-#<tu÷abda ityàdinà />#
tasmàdbrahmàbhinnatvàdvibhurjãvaþ brahmavadityanumànànugçhite ÷rutismçti àha-#<tathàca sa và eùa iti />#
nityaþ sarvagataþ sthàõurityàdyàþ smàrtavàdàþ /
etena jãvasya brahmabedaj¤àne 'õutvàbhàvadhãstasyàü tadityanyonyà÷raya iti nirastam /
pradhànamahàvàkyànuguõa÷rutismçtibhiraõutvàbhàvani÷cayànantaramabhedaj¤ànàtpradhànavàkyavirodhe guõabhåtàõutva÷rutãnàmaupàdhikàõutvaviùayatvakalpanàt /
'guõe tvanyàyyakalpanà'iti nyàyàditi bhàvaþ /
ki¤ca sarvadehavyàpi÷aityànubhavànyathànupapattyàõutva÷rutayo 'dhyastàõutvavi ùayatvena katha¤cidarthavàdà neyàþ /
laukikanyàyàdapi teùàü durbalatvàditi matvàha-#<na càõoriti />#
÷aïkate-#<tvagiti />#
yadyaõvàtmasaübandhasya tvagvyàptyà dehavyàpinã vedanà syàttarhyatiprasaïga iti dåùayati-#<neti />#
prasaïgasyeùñhatvaü nirasyati-#<pàdatala eveti />#
tasmàdalpamahatoþ saüyogo na mahadvyàpã, kaõñakasaüyogasya dehavyàptyadar÷anàt, tathàcàõvàtmasaüyogastvagekade÷astha eveti dehavyàpivedanànupapattiþ /
naca siddhànte tvagàtmasaübandhasya vyàpitvàtkaõñakasaübandhe dehavyàpivedanàprasaïga iti vàcyam /
yàvatã viùayasaübaddhà tvak tàvadvyàpyàtmasaübandhastàvadvyàpivedanàheturiti niyamàt /
na caivaü viùayatvaksaübandha eva taddheturastu kimàtmavyàptyeti vàcyam /
vedanà hi sukhaü duþkhaü tadanubhava÷ca, na caiùàü vyàpakànàü kàryàõàmalpamupàdànaü saübhavati kàryasyopàdànàdvi÷leùànupapatteþ /
na caiùàü vyàpakatvamasiddhaü, såryataptasya gaïgànimagnasya sarvàïgavyàpiduþkhasukhànubhavasya durapahnavatvàt /
yaduktaü guõasyàpi guõivi÷leùo gandhavaditi, tannetyàha-#<na càõoriti />#
gandho nà÷rayàdvi÷liùñaþ, guõatvàt, råpavadityatràgamamàha-#<tathà coktamiti />#
naca pratyakùabàdhaþ, gandhasya pratyakùatve 'pi nirà÷rayatvasyàpratyakùatvànmahatàü trasareõånàmanudbhåtaspar÷ànàmudbhåtagandhànàmàgamanàtsphuñagandhopalambhasaübhavaþ, avayavàntaraprave÷ànna sahasà måladravyakùaya iti bhàvaþ /
pårvaü caitanyasya guõatvamupetya tadvyàptyà guõyàtmàõutvaü nirastaü, saüprati tasya guõatvamasiddhamityàha-#<yadi ca caitanyamiti />#
utsåtraü vibhutvaü prasàdhyàõutvàdyuktergatipradar÷anàrthaü såtraü vyàcaùñe-#<kathamityàdinà />#
'antarà vij¤ànamanasã hçdi hi'iti ca prakçtà buddhiryogyatvàttacchabdena paràmç÷yate /
buddhiguõànàmàtmanyadhyàsàdaõutvàdyuktirna svataþ, ànantya÷rutivirodhàdityàha-#<tathàceti />#
akàryakàraõadravyasamànàdhikaraõatayà tattvamasãti vàkyasya so 'yamiti vàkyavadakhaõóàbhedàrthatvàdànantyaü satyamaõutvamadhyastamityarthaþ /
uktaü caitadaïguùñhàdhikaraõe 'pratipàdyaviruddhamudde÷yagatavi÷eùaõamavivakùitam'iti /
bàlàgravàkyamàràgravàkyaü cetyunmànadvayamuktam /
tatràdyaü nirasya dvitãyaü nirasyati-#<tathetarasminnapãti />#
buddherguõena nimittenàtmanyadhyasto guõo bhavati tenàtmaguõenàdhyastenaivàràgraparimàõo 'pakçùña÷ca jãvo dçùñaþ svatastvananta evetyarthaþ /
'na cakùuùà gçhyate nàpi vàcà nànyairdevaistapasà karmaõà và /
j¤ànaprasàdena vi÷uddhasattvastatastu taü pa÷yati niùkalaü dhyàyamànaþ'ityuktvà 'eùo 'õuràtmà'ityuktaþ para eva, yadi jãvastathàpyadhyastàõutvamaõu÷abdàrtha ityàha-#<jãvasyàpãti />#
yaduktaü pçthagupade÷àccaitanyaguõenaivàtmano dehavyàptiriti, tatràha-#<tathà praj¤ayeti />#
buddhiþ praj¤etyarthaþ /
yadi caitanyaü praj¤à tadà bhedopacàra ityàha-#<vyapade÷amàtraü veti />#
nanu caitanyaü guõa iti bhedo mukhyo 'stu, netyàha-#<na hyatreti />#
nirguõatva÷ruterityarthaþ /
anyadapi pårvoktaü buddhyàdyupàdhikamityàha-#<hçdayetyàdinà />#
sautraü dçùñàntaü vivçõoti-#<yatheti />#
asattvamityàpàtataþ /
asaüsàritvamàpàdyam /
÷eùaü subodham //29//



END BsRp_2,3.13.29

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.30þ


yàvadàtmabhàvitvàc ca na doùas taddar÷anàt  | BBs_2,3.30 |



nanu svataþ saüsàritvamastu kiü buddhyupàdhinetyata àha-#<yàvadeva càyamiti />#
samàno buddhitàdàtmyàpannaþ san vij¤ànaü brahma tanmayo vikàro 'õurityarthaþ /
kiü na syàdityata àha-#<prade÷àntara iti />#
vij¤ànamayo buddhipracura ityarthaþ /

kena samàna ityàkàïkùàyàmiti ÷eùaþ /
÷rutibalàdbuddheryàvatsaüsàryàtmabhàvitvamuktaü, sati måle kàryasya viyogàsaübhavàcceti yuktyàpyàha-#<apica mithyeti />#
samyagj¤ànàdeva buddhyàdibandhadhvaüsa ityatra ÷rutimàha-#<dar÷ayatãti />#
mçtyumatyetãtyanvayaþ /
àdityavarõaü svaprakà÷am /
tamasaþ parastàdaj¤ànàspçùñamityarthaþ //30//



END BsRp_2,3.13.30

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.31þ


puüstvàdivat tv asya sato 'bhivyaktiyogàt  | BBs_2,3.31 |



yàvadàtmabhàvitvasyàsiddhiü ÷aïkate-#<nanviti />#
suùuptau buddhisattve brahmasaüpattirna syàt /
pralaye tatsattve pralayavyàhatirityarthaþ /
sthålasåkùmàtmanà buddheryàvadàtmabhàvitvamastãtyàha-#<puüstveti />#
puüstvaü retaþ /
àdipadena ÷ma÷vàdigrahaþ /
asya buddhisaübandhasyetyarthaþ /
svàpe bãjàtmanà sato buddhayàdeþ prabodhe 'bhivyaktirityatra ÷rutimàha-#<dar÷ayatãti />#
na vidurityavidyàtmakabãjasadbhàvoktaþ /
te vyàghràdayaþ punaràvirbhavanti ityabhivyaktinirde÷aþ //31//



END BsRp_2,3.13.31

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.13.32þ


nityopalabdhyanupalabdhiprasaïgo 'nyataraniyamo vànyathà  | BBs_2,3.32 |



buddhisadbhàve mànamàha såtrakàraþ-#<nityeti />#
'manasà hyeva pa÷yati, 'buddhi÷ca na viceùñati,'

'vij¤ànaü yaj¤aü tanute,' 'cetasà veditavyaþ,' 'cittaü ca cetayitavyam'iti tatra tatra ÷rutiùu manaàdipadavàcyaü tàvadbuddhidravyaü prasiddhamityarthaþ /
kathamekasyànekadhoktiþ, tatràha-#<kvacicceti />#
garvavçttiko 'haïkàro vij¤ànaü citpradhànaü smçtipradhànaü và cittamityapi draùñavyam /
yadyapi sàkùipratyakùasiddhamantaþkaraõaü ÷rutyanåditaü ca tathàpi pratyakùa÷rutyorvivadamànaü prati vyàsaïgànupapattyà tatsàdhayati-#<taccetyàdinà />#
såtraü yojayati-#<anyatheti />#
pa¤cendriyàõàü pa¤caviùayasaübandhe sati nityaü yugapatpa¤copalabdhayaþ syuþ, mano 'tiriktasàmagryàþ sattvàt /
yadi satyàmapi sàmagryàmupalabdhyabhàvastarhi sadaivànupalabdhiprasaïga ityarthaþ /
ataþ kàdàcitkopalabdhiniyàmakaü mana eùñavyamiti bhàvaþ /
nanu satyapi kàragrisaüyoge dàhakàdàcitkatvavadupalabdhikàdàcitkatvamastu kiü manasetyà÷aïkyànyataraniyamo vetyetadvyàcaùñe-#<athaveti />#
satyàü sàmagryàü nityopalabdhirvàïgãkàryà anyatarasya kàraõasya kenapicchaktipratibandhaniyamo vàïgãkàryaþ, yathà maõinàgni÷aktipratibandha iti vàkàràrthaþ /
astu pratibandha ityata àha-#<naceti />#
na cendriyasyaivàstu ÷aktipratibandha iti vàcyam /
pratibandhakàbhàvàt /
naca dçùñasàmagryàü satyàmadçùñaü pratibandhakamiti yuktamatiprasaïgàt /
naca vyàsaïgaþ, pratibandhakamano 'sattve tasyàsaübhavàt /
tathàhi-rasàdãnàü sahopalabdhipràptau rasabubhutsàråpo vyàsaïgo råpàdyupalabdhipratibandhako vàcyaþ, sa ca guõatvàdråpavadguõyà÷rayaþ, tatràtmano 'saïganirguõakåñasthasya guõitvàyogànmana eva guõitvenaiùñavyamiti vyàsaïgànupapattyà manaþsiddhiþ /
etadabhipretyopasaüharati-#<tasmàditi />#
avadhànaü bubhutsà /
na cànicchato 'pi durgandhàdyupalambhànna bubhutsopalabdhirniyàmiketi vàcyam, anekaviùayasaünidhau kvacideva tasyà niyàmakatvàïgãkàràt /
teùàü mate punaricchàdãnàmàtmadharmatvaü teùàü mano durlabhamiti mantavyam /
icchàdidharmiõevàtmanà vyàsaïgopapatteþ /
saüprati vyàsaïgasya mànasatve ÷rutimàha-#<tathàceti />#
na kevalaü vyàsaïgànmanaþsiddhiþ, kintu kàmàdyà÷rayatvenàpãtyàha-#<kàmàdaya÷ceti />#
buddheþ pràmàõiktavoktiphalamàha-#<tasmàditi># //32//



END BsRp_2,3.13.32

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.14.33þ


kartà ÷àstràrthavattvàt  | BBs_2,3.33 |



evamàtmanyaõutvàdhyàsoktyà svàbhàvikaü mahattvaü sthàpitam /
saüprati tato bahiùñhaü kartçtvaü sàdhayati-#<kartà ÷àstràrthavattvàt />#
sa nitya÷cidråpo mahànàtmà kartà na vetyasaïgatva÷rutãnàü vidhyàdi÷rutãnàü ca vipratipattyà saü÷aye buddhikartçtvenaiva vidhyàdi÷àstropapatterakartàtmeti sàükhyapakùapràptau siddhàntayannaiva tadguõasàratvoktyàtmani kartçtvàdhyàsasyàpi siddhatvàtpunaruktimà÷aïkya sàükhyapakùaniràsàrthamàtmanikartçtvàdhyàsaprapa¤canànna punaruktirityàha-#<tadguõeti />#
adhikàraþ prasaïgaþ /
vastuto 'saïgatvam /
avidyàtaþ kartçtvamityasaïgatvakartçtva÷rutãnàmavirodhokteþ kartçtvavicàràtmakàdhikaraõatrayasya pàdasaügatiþ /
÷rutãnàü mitho virodhàvirodhau pårvottarapakùayoþ phalam /
yadvàtra pårvapakùe bandhàbhàvàcchàstravaiyarthyaü phalaü, siddhànte kartçtvàdisaübandhasattvàcchàstràrthavatteti bhedaþ /
nanu buddhikartçtvena ÷àstràrthavattàstu kiü jãvakartçtvena tatràha-#<taddhi kartuþ sata iti />#
mayedaü kartavyamiti bodhasamarthasya cetanasyaiva kartçtvaü vàcyaü na tvacetanàyà buddheþ /
kiü ca bhokturàtmana eva kartçtà vàcyà '÷àstraphalaü prayoktari'iti nyàyàditi bhàvaþ //33//



END BsRp_2,3.14.33

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.14.34þ


vihàropade÷àt  | BBs_2,3.34 |



saüdhyaü sthànaü svapnaþ /
amçtaþ sa àtmà yatheùñamãyate gacchatãti vihàropade÷àt, àtmà kartà //34//



END BsRp_2,3.14.34

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.14.35þ


upàdànàt  | BBs_2,3.35 |



pràõànàü madhye vij¤ànena buddhyà vij¤ànasamarthamindriyajàtamàdàya ÷ete iti pràõàn gçhãtvà parivartata iti upàdànakartçtvamàtmanaþ akartçtve upàdànànupapatteriti bhàvaþ //35//



END BsRp_2,3.14.35

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.14.36þ


vyapade÷àc ca kriyàyàü na cen nirde÷aviparyayaþ  | BBs_2,3.36 |



vij¤àna÷abdo jãvasya nirde÷o na cet tadà prathamànirde÷àdviparyayaþ /
karaõadyotitçtãyayà nirde÷aþ syàt /
tasmàdiha ÷rutau tanuta ityàkhyàtena kartçvàcinà vij¤ànapadasya sàmànàdhikaraõyanirde÷àtkriyàyàmàtmanaþ kartçtvaü såcyata iti såtrabhàùyayorarthaþ //36//



END BsRp_2,3.14.36

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.14.37þ


upalabdhivadaniyamaþ  | BBs_2,3.37 |



såtràntaramavatàrayati-#<atràheti />#
jãvaþ svatantra÷cediùñameva kuryàdasvatantra÷cenna kartà, 'svatantraþ kartà'iti nyàyàdityarthaþ /
satyapi svàtantrye kàrakavaicitryàdaniyatà pravçttiriti såtreõa pariharati-#<yatheti />#
dçùñàntàsaüpratipattyà ÷aïkate-#<upalabdhàvapãti />#
cakùuràdãnàü caitanyena viùayasaübandhàrthatvàtsvasaübandhopalabdhau càtmana÷caitanyasvabhàvatvena svàtantryàddçùñàntasiddhirityàha-#<neti />#
nanvàtmà viùayasaübandhàya karaõànyapekùate cetkathaü svatantra ityà÷aïkyamàha-#<apiceti />#
svàtantryaü nàma na svànyànapekùatvam, ã÷varasyàpi pràõikarmàpekùatvenàsvàtantryaprasaïgàt /
kiü tu svetarakàrakaprayoktçtve sati kàrakàpreryatvaü svàtantryaü tena svatantro 'pi jãva iùñasàdhanatvabhràntyaniùñasàdhanamapyanutiùñhatãtyaniyatà pravçttiþ svàtantryaü cetyaviruddhamityarthaþ //37//



END BsRp_2,3.14.37

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.14.38þ


÷aktiviparyayàt  | BBs_2,3.38 |



jãvasya kartçtve hetvantaràrthaü såtram-#<÷aktãti />#
buddheþ karaõa÷aktiviparãtà kartç÷aktiþ syàdityarthaþ /
tataþ kiü, tatràha-#<satyàü ca buddheriti />#
yo 'handhãgamyaþ /
sa kartà sa eva jãvo yattadapekùitaü karaõaü tanmana iti jãvakartçtvasiddhiriti bhàvaþ //38//



END BsRp_2,3.14.38

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.14.39þ


samàdhyabhàvàc ca  | BBs_2,3.39 |



j¤ànasàdhanavidhyanyathànupapattyàpyàtmanaþ kartçtvaü vàcyamityàha-#<samàdhãti />#
muktiphalabhoktureva tadupàyasamàdhikartçtvaü yuktam, anyathàtmano 'kartçtve buddherapi abhoktryàþ kartçtvàyogàtsamàdhyabhàvaprasaïga ityarthaþ //39//



END BsRp_2,3.14.39

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.15.40þ


yathà ca takùobhayathà  | BBs_2,3.40 |



#<yathà ca takùobhayathà />#
uktamàtmanaþ kartçtvamupajãvya saü÷ayapårvapakùàvàha-#<evaü tàvadityàdinà />#
sàükhyaniràsenàtmanaþ kartçtve sàdhite bàdhakàbhàvàt tatsatyamiti mãmàüsakàdipakùaþ pràptaþ /
na càsaïgatvàgamena bàdhaþ, ahaü kartetyanubhavasahitakartçtva÷rutibalena tasyàgamasya stàvakatvàditi pràpta utsåtrameva siddhàntayati-#<na svàbhàvikamiti />#
yaduktaü bàdhakàbhàvàditi tadasiddhamityàha-#<anirmokùeti />#
nanu kartçtvaü nàma kriyà÷aktirmuktàvapyasti tathàpi ÷aktikàryasya kriyàråpa÷akyasyàbhàvànmukteþ puruùàrthatvasiddhiriti ÷aïkate-#<nanu sthitàyàmiti />#
satyàü ÷aktau kathaü kàryaparihàraþ, tatràha-#<tatparihàra÷ceti />#
muktau ÷aktisattve kàryamapi syàt, ÷akyàbhàve ÷aktyayogàt /
asti hi pralaye 'pi kàryaü punarudbhavayogyaü såkùmaü ÷akyaü, tathàca ÷aktyà dharmàdinimitteþ sahitakàryàkùepànmuktilopa iti pariharati-#<na nimittànàmapãti />#
sanimittasya kàryasya ÷akyatvena ÷aktyà saübandhànnamittànàmapi paramparayà ÷aktisaübandhitvamuktaü mantavyam /
saübandhena saübandhinetyarthaþ /
yadvà ÷aktirlakùaõamàkùepakaü yasya kàryasya tena kàryeõa yaþ saübandhasteneti vyadhikaraõe tçtãye /
nanu narasya karmaõà devatvavacchàstrabalàtkarturevàkartçtàsiddhiriti ÷aïkate-#<nanviti />#
j¤ànàdakartçtvàkhyamokùatkartçtvamàvidyakaü svàdyato j¤ànamaj¤ànasyaiva nivartakam /
yadi karmaõà mokùaþ. tatràha-#<neti />#
àtmanaþ svàbhàvikaü kartçtvamabhayupagamyànirmokùa uktaþ /
saüpratyasaïganirvikàratvàneka÷rutivyàkopàttanna svàbhàvikamityàha-#<apiceti />#
nacàbhyastàneka÷rutãnàü stàvakatvakalpanaü yuktaü, na càhaü kartetyanubhavo virudhyate, tasya satyamithyodàsãnakartçtvàvagàhino 'dhyàsatvenàpyupapatterityarthaþ /
kartçtvasyàdhyastatve ÷rutimàha-#<tathàceti />#
vidvadanubhavabàdhitaü ca kartçtvamityàha-#<nahãti />#
buddhyàdisaüghàtàdvyatirikto yadi parasmàdanya÷cetano na syàttadà para eva saüsàrã prasajyeta, taccàniùñaü, parasya nityamuktatvavyàghàtàditi ÷aïkate-#<para eveti />#
na vayaü ÷uddhasya ciddhàtoþ parasya bandhaü vadàmaþ, kintu tasyaivàvidyàbuddhyàdiprativimbitasyàvidyayà bhinnasya jãvatvaü pràptasya bandhamokùàviti bråmaþ /
kalpitabhedo 'pi loke bimbapratibimbayordharmavyavasthàpako dçùña iti pariharati-#<nàvidyeti />#
avidyopahito bandho na ÷åddhàtmanãtyatra ÷rutimàha-#<tathàceti />#
kartçtvasya buddhyupàdhyanvayavyatirekànuvidhàyitvàcchrute÷ca na svàbhàvikatvamityàha-#<tathà svapneti />#
àtmaiva kàmyate ànandatvàdityàtmakàmaü svaråpaü svàtiriktakàmyàsattvàdakàmaü, àtmakàmatvàdakàmatvàccàptakàmaü vi÷okatvàccetyàha-#<÷oketi />#
÷okàntaraü duþkhàspçùñamityarthaþ /
tasyaiva suùuptàtmaråpasya paramapuruùàrthatàmàha-#<eùa iti >#//
gatiþ pràpyaü, saüpadai÷varyaü loko bogyaü sukhaü, caitasmàdanyatràstãtyarthaþ /
àtmà svato 'kartà buddhyàdyupàdhinà tu kartetyubhayathàbhàva uktaþ /
tatràrthe såtraü yojayati-#<tadetadàhetyàdinà />#
saüprasàdaþ suùuptiþ /
yathà sphañikasya lauhityaü kusumàdyupàdhikaü tathàtmanaþ kartçtvaü buddhyàdyupàdhikamanvayavyatirekàbhyàü siddham /
naca tau buddheràtmakartçtve karaõatvaviùayau nopàdànatvaviùayàviti yuktaü, karaõatvàt kàryànvayyupàdànatvasyàntaraïgatayà citsaüvalitabuddhestàbyàmupàdànatvasyaiva siddheþ, evaü cidabhedenàdhyastabuddhyàkhyàhaïkàrasya kartçtvopàdànatvena mahàvàkyasaümati÷ceti bhàvaþ /
nanu takùà svahastàdinà vàsyàdipreraõa÷aktatvàtsvataþ kartà àtmà tu niravayavatvàda÷akta iti dçùñàntavaiùamyamà÷aïkyaupàdhikakartçtvàü÷ena vivakùitena sàmyamàha-#<takùadçùñànta÷ceti />#

÷àstreõànådyamànaü kartçtvaü svàbhàvikameva kiü na syàdityata àha-#<naca svàbhàvikamiti />#
upàdhyabhàvakàle ÷rutaü kartçtvaü svàbhàvikameveti ÷aïkate-#<nanu saüdhya iti />#
ki¤ca karaõairvi÷iùñasya kartçtve teùàü kartrantarbhàvàtteùvapi kartçvibhaktiþ syàt /
na caivamasti tataþ kevalàtmanaþ kartçtvamityàha-#<tatheti />#
svapnavihàre tàvadupàdhyabhàvo 'siddha ityàha-#<na tàvatsaüdhya iti />#
vihàrasya mithyàtvàttatkartçtvamapi mithyetyàha-#<vihàro 'pãti />#
jakùat bhu¤jàna iva /
kaõatvavi÷iùñasya kartçtve karaõeùu kartçvibhaktiþ syàt, na karaõavibhaktirityuktaü pratyàha-#<bhavati ca loka iti />#
kartçùvapi karaõavibhaktirna virudhyate dçùñatvàt /
asti ca kartçtvaprayogaþ, 'vij¤ànaü yaj¤aü tanute'ityàdàviti bhàvaþ /
upàdànasya sakartçkatvamaïgãkçtya kevalàtmanaþ kartçtvaü nirastam /
idànãü tasyàkriyatvànna kartrapekùetyàha-#<apiceti />#
pårvaü vij¤ànaü jãva ityaïgãkçtya jãvasya kartçtve tanuta iti ÷rutiruktà, saüprati tayà ÷rutyànupahitàtmanaþ kartçtvamiti pràptau vij¤ànaü buddhireva tasyà evàtra kartçtvamucyate /
tadupahitàtmanaþ kartçtvasiddhaya ityabhipretyàha-#<yastviti />#
'yo 'yaü vij¤ànamayaþ'ityàdi÷rutiùu vij¤ànabdasya buddhau prasiddhatvàdatra ca manomayako÷ànantaraü pañhitatvàcchraddhàdiliïgàcca buddhireva vij¤ànamityarthaþ /
tatraiva liïgàntaramàha-#<vij¤ànaü devà iti />#
'mahadyakùaü prathamajam'ityàdi÷rutau hiraõyagarbhabrahmàtmakabuddherjyeùñhatvokteratra devairindriyairåpàsyamànaü jyeùñhaü brahma vij¤ànaü buddhirevetyarthaþ /
yakùaü påjyam /
ki¤ca ÷rutyantare yaj¤asya buddhikàryatvokteratràpi yaj¤akartçvij¤ànaü buddhirityàha-#<sa eùa iti />#
cittena dhyàtvà vàcà mantroktyà yaj¤o jàyate tata÷cittasya vàcaþ pårvottarabhàvo yaj¤a ityarthaþ /
yaccoktaü buddheþ kartçtve ÷aktivaiparãtyaprasaïga iti /
tanna viklidyante taõóulàþ, jvalanti kàùñhàni, bibharti sthàlãti svasvavyàpàreùu sarvakàrakàõàü kartçtvasvãkàràdityàha-#<naceti />#
tarhi buddhyàdãnàü kartçtve karaõatvavàrtà teùu na syàdityata àha-#<upalabdhãti />#
yathà  kàùñhànàü svavyàpàre kartçtve 'pi pàkàpekùayà karaõatvaü tathà buddhyàdãnàmadhyavasàyasaükalpàdikriyàkartçtve 'pyupalabdhyapekùayà karaõatvamityarthaþ /
nanu tarhyupalabdhiþ kasya vyàpàra ityàha-#<sà ceti />#
tarhi tasyàmàtmà kevalaþ kartà syàt, yasya yo vyàpàraþ sa tasya karteti sthiterityata àha-#<naceti />#
upalabdhernityatve buddhyàdãnàü kathaü karaõatvamuktamiti ceducyate-akhaõóasàkùicaitanyaü buddhivçttibhirbhinnaü sadviùayàvàcchinnatvena jàyate, tathàca viùayàvacchinnacaitanyàkhyopalabdhau buddhyàdãnàü karaõatvaü buddhyàdyupahitàtmanaþ kartçtvaü na kevalasya, naca buddhereva tatkartçtvaü caitanyasya jaóavyàpàratvàyogàditi bhàvaþ /
yaccoktaü buddheþ kartçtve sa evàhandhãgamyo jãva iti tasya karaõàntaraü kalpanãyaü, tathàca nàmamàtre vivàda iti tatra kevalàtmanaþ  kartçtvamuktamiti bhràntiü nirasyati-#<ahaïkàreti />#
sàükhyaniràsàrthaü buddhyabhedenàdhyastacidàtmakàhaïkàragataü kartçtvaü yaduktaü tadahandhãgamyasya buddhivi÷iùñàtmana eva na kevalasya sàkùiõo bhavitumarhati, dç÷yadharmasya sàkùisvabhàvatvàyogàt /
evaü vi÷iùñàtmanaþ kartçtve vi÷eùaõãbhåtàyà jaóabuddhereva karaõatvopapatterna karaõàntarakalpanàprasaïgaþ /
adhyàsaü vinà kevalabuddhikartçtvavàdinastu karaõàntaraprasaïgo durvàra ityarthaþ /
evaü ÷àstràrthavattvàdihetånàmàtmanaþ kartçtvamàtrasàdhakatve 'pi svàbhàvikakartçtvasàdhanasàmarthyàbhàvàdadhyastameva kartçtvaü vidhyàdikartçtva÷rutãnàmupajãvyam /
tasmàdasaïgatvavidhyàdikartçtva÷rutãnàmavirodha iti siddham //40//



END BsRp_2,3.15.40

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.16.41þ


paràt tu tacchruteþ  | BBs_2,3.41 |



#<paràttu tacchruteþ />#
yathà sphañike lauhityàdhyàse lohitadravyaü karaõaü tenàyaü sphañiko lohita ityanubhavàt, tathà kàmàdipariõàmibuddhiràtmani kartçtvàdyadhyàse karaõamityuktam /
tadadhyastaü kartçtvamupajãvya jãvasya kàrakasaüpannatvàdã÷varasya kàrayitçtva÷rute÷ca saü÷ayamàha-#<yadidamiti />#
atra 'eùa hyeva'ityàdi÷rutãnàü kartçsvàtantryadyotakavidhyàdi÷rutibhirvirodhasamàdhànàtpàdasaügatiþ /
karmamãmàüsakamatena pårvapakùayati-#<tatretyàdinà />#
buddhyàdikàrakasaüpattàvã÷varavyatireke kartçtvavyatirekànupalabdherne÷varaþ prayojakaþ /
ki¤ca prayojakatve nairghçõyàdiprasaïga ityàha-#<kle÷àtmakena ceti />#
dattottaramidaü codyamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
pårvaü jãvasya dharmàdharmavattvaü siddhavatkçtya tatsàpekùatvàdviùamajagatkartçtvamaviruddhamityuktaü saüprati ã÷varàdhãnatve jãvasya kartçtve siddhe dharmàdharmavattvasiddhiþ, tadvattvasiddhau tatsàpekùakàrayitçtvasiddhiþ, ã÷varasya kàrayitçtve siddhe jãvasya kartçtvasiddhiriti cakrakàpatteþ karmasàpekùatvaü na saübhavatãtyucyata ityàha-#<satyamiti />#
astu karmànapekùasya pravartakatvaü, tatràha-#<akçteti />#
anapekùasya pravartakatve dharmavato naràn duþkhenàdharmavataþ sukhena yojayet, kàruõikatve và sarve sukhena ekaråpàþ syuruti jagadvaicitryaü vidhyàdi÷àstraü ca na syàt /
tasmàdvidhyàdi÷àstràrthavattvàya ràgadveùàyattaü svata eva jãvasya kartçtvaü vàcyaü, tathàca kàrayitçtva÷rutivirodhaþ /
ã÷varastàvikà và sà ÷rutiriti pràpte siddhàntayati-#<etàmiti />#
yathà candanàdisàmagryàü satyàü dharmavyatirike sukhavyatirekagrahàbhàve 'pi 'puõyo vai puõyena karmaõà bhavati'ityàdi÷àstrapràmàõyàdeva dharmasya hetutvasiddhiþ, evamã÷varasyàpi ÷àstrabalàtkàrayitçtvasiddhiriti bhàvaþ //41//



END BsRp_2,3.16.41

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.16.42þ


kçtaprayatnàpekùas tu vihitapratiùiddhàvaiyarthyàdibhyaþ  | BBs_2,3.42 |



dharmàdharmàbhyàmeva phalavaiùamyasiddheralamã÷vareõetyà÷aïkya bãjairevàïkuravaiùamyasiddheþ parjanyavaiyarthyaü syàt /
yadi vi÷eùahetånàü sàdhàraõahetvapekùatvànna vaiyarthyaü tarhi ã÷varasyàpi sàdhàraõahetutvànna vaiyarthyamityàha-#<parjanyavaditi />#
dçùñàntaü vivçõoti-#<yatheti />#
atidãrghavallãgranthayo gucchàþ puùpastabakà và, gulmàstu hrasvavallya iti bhedaþ /
kimã÷varasya kàrayitçtve jãvasya kartçtvaü na syàdityàpàdyate uta cakrakàpattirvà /
nàdya ityàha-#<naiùa doùa iti />#
adhyàpakàdhãnasya bañormukhyàdhyayanakartçtvadar÷anàditi bhàvaþ /
cakrakaü nirasyati-#<apiceti />#
anavadyaü jãvasya kartçtvamã÷varasya kàrayitçtvaü ceti ÷eùaþ /
ã÷varasya sàpekùatve vidhyàdi÷àstrapràmàõyànyathànupapattiü pramàõayati-#<kathamityàdinà />#
evaü sàpekùatve satyavaiyarthyaü bhavati, anyathànapekùatve vaiyarthyaü prapa¤cayati-#<ã÷vara iti />#
tayoþ sthàne sa eva niyujyeta abhiùicyeta /
tayoþ kàryaü sa eva kuryàditi yàvat /
tathàca jãvasya nirapekùe÷varaparatantratvàdvidhyàdi÷àstramaki¤citkaramanarthakaü syàditi saübandhaþ /
puruùakàraþ prayatnaþ /
àdi÷abdàrthamàha-#<tatheti />#
pårvoktadeùo 'kçtàbhyàgamàdiþ /
tasmàt karmasàpekùe÷varasya kàrayitçtvàt 'eùa hyeva'ityàdi÷rutervidhyàdi÷rutyavirodha iti siddham //42//




END BsRp_2,3.16.42

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.43þ


aü÷o nànàvyapade÷àd anyathà càpi dà÷akitavàditvam adhãyata eke  | BBs_2,3.43 |



#<aü÷a-eke />#
nityaþ svaprakà÷o 'naõurakartà jãva'iti ÷odhitatvaüpadàrthasyàtra brahmaikyasàdhanena bhedàbheda÷rutãnàü virodhasamàdhànàtpàdasaügatiþ /
pårvapakùe pratyagabhinnabrahmasiddhiþ, siddhànte tatsiddhiriti bhedaþ /
pårvoktopakàryopakàrakabhàvàkùiptaü jãve÷ayoþ saübandhaü viùayãkçtya dvividhadçùñàntadar÷anàtsaü÷ayamàha-#<tata÷ceti />#
prasiddhasvasvàmitvasaübandhasaübhavàdyaþ ka÷cit saübandha ityaniyamo na yukta ityaruceràha-#<athaveti />#
anena 'ya àtmani tiùñhan'ityàdi÷rutiprasiddhabhedakoñirdar÷ità /
evaü tattvamasãtyàdi÷rutisiddhà bhedakoñirdraùñavyà, tathàca bhedàbheda÷rutãnàü samabalatvàdvirodhe sati saübandhàni÷cayàtsaübandhàpekùasya pårvoktopakàryàpakàrakabhàvasyàsiddhirityàkùepàtsaügatiþ /
lokasiddhànarthàtmakabhedànuvàditvena bheda÷rutãnàü durbalatvàdaj¤àtaphalavadabheda÷rutyanusàreõa prakalpitabhedanibandhanoü'÷àü÷ibhàvaþ saübandha iti siddhàntayati-#<ata ityàdinà />#
agneþ sàü÷atve 'pi niùkale÷varasya kathaü sàü÷atvamata àha-#<aü÷a iveti />#
jãva ityanuùaïgaþ /
bheda eva cetsvasvàmibhàvo yukto nàü÷àü÷ibhàva iti ÷aïkate-#<nanu ceti />#
abhedasyàpi sattvàdaü÷àü÷ibhàva ityàha-#<ata iti />#
va¤casi gacchasi yadàste yo nàmaråpe nirmàya pravi÷ya vyavaharanvartate taü vidvànamçto bhavatãti ÷rutyarthaþ /
÷rutisiddhàbhede yuktimàha-#<caitanyaü ceti />#
jãvo brahmaiva cetanatvàt brahmavadityarthaþ //43//



END BsRp_2,3.17.43

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.44þ


mantravarõàc ca  | BBs_2,3.44 |



asya sahasra÷ãrùapuruùasya tàvànprapa¤co mahimà vibhåtiþ puruùastasmàtprapa¤càt jyàyànmahattaraþ /
bhåtàni dehino jãvà ityatra niyàmakamàha-#<ahiüsanniti />#
tãrthàni ÷àstroktakarmàõi, tebhyo 'nyatra sarvapràõihiüsàmakurvanbrahmalokamàpnotãtyarthaþ /
atra bhåta÷abdasya pràõiùu prayogàtsåtroktamantre 'pi tatheti bhàvaþ /
bhåtànàü pàdatve 'pyaü÷atvaü kutaþ, tatràha-#<aü÷aþ pàda iti># //44//



END BsRp_2,3.17.44

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.45þ


api ca smaryate  | BBs_2,3.45 |



jãvasya puruùasåktamantroktabhagavadaü÷atve bhagavadgãtàmudàharati såtrakàraþ-#<apiceti />#
atyantabhinne÷itrã÷itavyabhàvaprasiddheþ ã÷itavyajãvasya kathamã÷varàü÷atvamityà÷aïkya kalpitabhedenàpã÷itavyatvopapatteþ, ananyathàsiddhàbheda÷àstrabalàdaü÷atvamityàha-#<yattvityàdinà />#
aupàdhike ã÷varasya niyantçtve jãva eva tanniyantà kiü na syàdityata àha-#<nirati÷ayeti />#
nitaràü hãnaþ ÷arãràdyupàdhiþ, àj¤ànikopàdhitàratamyàdã÷e÷itavyavyavasthà, na vastutaþ /
taduktaü sure÷varàcàryaiþ-'ã÷e÷itavyasaübandhaþ pratyagaj¤ànahetujaþ /
samyagj¤àne tamodhvastàvã÷varàõàmapã÷varaþ //
'iti //45//



END BsRp_2,3.17.45

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.46þ


prakà÷àdivan naivaü paraþ  | BBs_2,3.46 |



uttarasåtramavatàrayati-#<atràheti />#
ã÷varaþ svàü÷aduþkhairduþkhã, aü÷itvàt, devadattavadityarthaþ /
tataþ kiü, tatràha-#<tata÷ceti />#
j¤ànàtsarvàü÷aduþkhasamaùñipràptyapekùayà saüsàro varaü tatra svaduþkhamàtrànubhavàdityarthaþ /
naivaüpara iti pratij¤ànaü vibhajate-#<yathà jãva iti />#
devadattadçùñànte bhràntikàmakarmaråpaduþkhasàmagrãmattvamupàdhiþ, tadabhàvànne÷varasya duþkhitvapràptiþ /
uktaü caitadabhede 'pi bimbapratibimbayordharmavyavastheti bhàvaþ /
duþkhasya bhràntikçtatvaü prapa¤cayati-#<jãvasyàpãtyàdinà />#
bhràntau satyàü duþkhamityanvayamuktvà bhràntyabhàve duþkhàbhàvadar÷anàcca bhràntikçtaü duþkhamiti ni÷cãyata ityàha-#<vyatireketi />#
itareùvabhimàna÷ånyeùvityarthaþ /
jãvasyàpi samyagj¤àne duþkhàbhàvo dçùñaþ kimu vàcyaü nityasarvaj¤e÷varasyetyàha-#<ata÷ceti />#
evamaü÷itve hetoþ sopàdhikatvamuktvà yoü'÷ã sa vastutaþ svàü÷adharmavànitã vyàptiü sthalatraye vyabhicàrayati-#<prakà÷àdivaditi />#
vastutaþ svàü÷aduþkhitvasàdhyasya devadattadçùñànte vaikalyamapyàha-#<jãvasyeti />#
kalpitaduþkhitvasàdhyaü tu bhràntyàdyabhàvàdã÷vare nàstãtyuktam /
ki¤ca jãvasye÷varasya và vastuto duþkhitvànumànaü na yuktamàgamabàdhàdityàha-#<tathàceti />#
duþkhitve tadbhàvopade÷o na syàdityarthaþ //46//



END BsRp_2,3.17.46

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.47þ


smaranti ca  | BBs_2,3.47 |



smçtyàpyanumànaü bàdhyamityàha-#<smaranti ceti />#
såtraü vyàcaùñe-#<smàrantãti />#
tatra jãvaparayormadhye karmàtmà karmà÷rayo jãvaþ /
da÷endriyàõi pa¤ca pràõàþ mano buddhi÷ceti saptada÷asaükhyàko rà÷irliïgam /
såtre ca÷abdaþ /
÷rutisamuccayàrtha ityàha-#<ca÷abdàditi />#
yathàdityaþ pràkà÷yadoùairna lipyate tathetyarthaþ /
yato bàhyo 'saïgastasmànna lipyate evamaü÷itvakçtamã÷vare doùaü nirasyàü÷a ityuktaü jãvasyàü÷atvaü dehàdyupàdhikamiti sphuñayitumatyantasvaråpaikyamàdàyàkùipati-#<atràhetyàdinà />#
kathaü tarhi ityanvayaþ /
tadbhedàdaü÷abhedàt /
niravayavabrahmaõo mukhyàü÷o na saübhavatãti vadatà siddhàntinà bhedo nàstãtyuktaü bhavati, bhedàbhàve càü÷àü÷itvàbhàvàdanuj¤àdibhedavyavahàrànupapattirityàkùepàbhipràyaþ /
na vayaü bhedasyàsattvaü nara÷çïgavadbråmaþ, kintu mithyàtvaü vadàmaþ /
tathà ca dehàdyupàdhibhedenàü÷ajãvànàmàbrahmabodhàtkalpitabhedàdbhedavyavahàropapatti riti såtreõa samàdhatte-#<tàmityàdinà># //47//



END BsRp_2,3.17.47

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.48þ


anuj¤àparihàrau dehasambandhàj jyotiràdivat  | BBs_2,3.48 |



nanu bhrànteþ kuta÷cinnivçttau vyavahàravicchedaþ syàdityata àha-#<na hyasyà ityàdinà />#
pratatà saütatà, vi÷eùo bhedaþ /
aniyojyatvàdbrahmavidaþ ÷àstrànarthakyamiùñamityàha-#<na tasyeti />#
niyogaviùayadvaitàbhàvàdàtmanyasàdhye niyogànupapatterna brahmavinniyojya ityarthaþ /
nanvàmuùmikaphalahetuke karmaõi dehabhinnàtmavivekina evàdhikàro vàcyaþ /
tathàca brahmavinniyojyaþ, vivekitvàt, karmàdhikàrivaditi ÷aïkate-#<÷arãravyatireketi />#
parokùavivekasyàparokùabhramàvirodhitvàtkarmi õo dehàbhedabhramo 'sti, tathàca bhrama upàdhiriti pariharati-#<netyàdinà />#
yathà vyoma dehàdbhinnaü tadvadahamityapa÷yataþ bhràntasyetyarthaþ /
brahmavinna niyojyaþ, abhràntatvàt, suùuptavadityàha-#<nahãti />#
dehàdiùvasaühatatvadar÷inaþ saühatatvadar÷ana÷ånyasya bhedabhràntirahitasya suùuptasyeti yàvat /
aj¤asyàpi bhràntyabhàvakàle niyojyatvaü na dçùñaü kimu vàcyamàtmavida ityarthaþ /
aniyojyatve bàdhakamà÷aïkya pariharati-#<naceti />#
viùayavairàgyasya j¤ànàrthamabhyastasya j¤ànànantaramanuvçttyà viùayeùu pravartakaràganivçtternàtiprasaïga ityarthaþ /
taduktaü bhagavatà 'raso 'pyasya paraü dçùñvà nivartate'iti /
evamanuj¤àdiprasaïgenàniyojyaü, viduùa uktvà prakçtimupasaüharati-#<tasmàditi />#
ekasyàpyupàdhibhedàdanuj¤àparihàrayordçùñàntamàha-#<jyotiriti />#
kravyaü màüsamattãti kravyàda÷uciþ ÷ma÷ànàgnirityarthaþ //48//



END BsRp_2,3.17.48

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.49þ


asantate÷ càvyatikaraþ  | BBs_2,3.49 |



÷aïkottaratvena såtraü vyàcaùñe-#<syàtàmityàdinà />#
yadyapi sthåladehasaübandhàdupàdànaparityàgau syàtàü tathàpyanyakçtakarmaphalamitareõàpi bhujyeteti karmaphalavyatikaraþ sàükaryaü syàddehavi÷iùñasya svargàdibhogàyogenàvi÷iùñàtmana ekasyaiva bhoktçtvàt /
tasmàtsvargã narakã ceti vyavasthàsiddhaye àtmasvaråpabhedo vàcya iti ÷aïkàrthaþ /
bhavettadà sàükaryaü yadyanupahitàtmana eva bhoktçtvaü syàt /
na tvetadasti /
'tadguõasàratvàt'ityatra mokùasyàpi, buddhyupahitasyaiva kartçtvàdisthàpanàt, tathàca buddheþ paradehàsaübandhàttadupahitajãvasya nàsti paradehasaübandha iti buddhibhedena bhoktçbhedànna karmàdisàükaryamiti samàdhànàrthaþ //49//



END BsRp_2,3.17.49

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.50þ


àbhàsa eva ca  | BBs_2,3.50 |



aü÷etyàdyasåtre jãvasyàü÷atvaü ghañàkà÷asyevopàdhyavacchetabuddhyoktaü, saüprati evakàreõàvacchedapakùàruciü såcayan 'råpaü råpaü pratiråpo babhåva'ityàdi÷rutisiddhaüpratibimbapakùamupanyasyati bhagavàn såtrakàraþ-#<àbhàsa eva ceti />#
paramàtmaivànupahito jãvo na bhavati, upàdhyanubhavàt /
nàpi tato bhinnaþ, 'sa eùa iha praviùñaþ'ityàdyabheda÷rutismçtivirodhàt /
tasmàdavidyàtatkàryabuddhyàdipratibimba eva jãva ityarthaþ /
asmin pakùe buddhipratibimbabhedàtsvargã nàrakãtyàdivyavasthà jãvatvasyàvidyakatvàdvidyayà mokùa÷cetyupapadyata ityàha-#<ata÷cetyàdinà />#
yastvayaü bhàskarasya pralàpaþ pratibimbasya nopàdhisaüsçùñatayà kalpitatvaü kintu svaråpeõaiva, ataþ kalpitapratibimbasya muktau sthityayogànna jãvatvamiti sa siddhàntarahasyàj¤ànakçta ityupekùaõãyaþ /
yadi darpaõe mukhaü ÷uktau rajatavatkalpitaü syàttadà nedaü rajatamiti svaråpabàdhavannedaü mukhamiti bàdhaþ syàt /
ato nàsti darpaõe mukhamiti saüsargamàtrabàdhànmadãyaü mukhamevedamityabàdhitamukhàbhedànubhavàtsaüsçùñatvenaiva kalpitatvaü prave÷avàkyai÷càvikçtabrahmaõa eva pratibimbabhàvàkhyaprave÷okterna svaråpakalpanà, paràkràntaü càtra darpaõañãkàyàmàcàryairityuparamyate /
evaü svamate svaråpaikye 'pyupahitajãvabhedàdasàükaryamuktaü, saüprati såtre cakàrasåcitaü pareùàü, sàükaryaü vaktumupakramate-#<yeùamityàdinà />#
buddhisukhaduþkhecchàdveùaprayatnadharmàdhamrabhàvanà navàtmavi÷eùaguõàþ, saünidhànàdãtyàdipadàdaudàsãnyamuktam /
sàükhyaþ svàbhipràyaü ÷aïkate-#<syàdetaditi />#
sarveùàü puüsàü prakçtisàünidhyàdyavi÷eùe 'pi prakçtireva pratipuruùaü niyamena bhogàpavargàrthaü pravartate, tathà codde÷yapuruùàrthaniyatà pradhànapravçttiriti bhogàdivyavasthà, anyathà niyatapravçttyanaïgãkàre svamàhàtmyakhyàpanàrthà pradhànasya pravçttirityudde÷yavighàtaþ syàdityarthaþ /
jaóapradhànasyodde÷yavivekàbhàvàtpuruùàrthasyàpyanàgatasyàcetanasyàniyàmakatvànna vyavasthà, mànayukti÷ånyatvàdityàha-#<naitaditi />#
yo hi niyàmakabhàvenodde÷yavighàtamàpàdayati taü prati tasyaivàpàdanamiùñamiti bhàvaþ /
tàrkikamate 'pi bhogàdisàükaryamityàha-#<kàõàdànàmiti />#
heturmanaþsaüyogaþ, phalaü sukhàdi, yadàtmàdçùñakçto yo manaþsaüyogaþ sa tadàtmana eva sukhàdiheturiti vyavasthàü ÷aïkate-#<syàdetaditi />#
såtreõa pariharati-#<netyàheti># //50//



END BsRp_2,3.17.50

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.51þ


adçùñàniyamàt  | BBs_2,3.51 |



#<pårvavat>#manaþsaüyogavadadçùñasyàpi sarvàtmasàdharaõatvànna vyavasthetyarthaþ /
ràgàdiniyamàttajjàdçùñaniyama ityà÷aïkyottaratvena såtraü gçhõàti-#<syàdetadityàdinà># //51//



END BsRp_2,3.17.51

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.52þ


abhisandhyàdiùv api caivam  | BBs_2,3.52 |



aniyama uktadoùaþ /
àtmàntaraprade÷asya paradehe antarbhàvàdvyavastheti ÷aïkàrthaþ //52//



END BsRp_2,3.17.52

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,3.17.53þ


prade÷àd iti cen nàntarbhàvàt  | BBs_2,3.53 |



kiü manasà saüyuktàtmaivàtmanaþ prade÷aþ /
uta kalpitaþ /
àdye sarvàtmanàü sarvadeheùu antarbhàvàdavyavasthà /
dvitãyaü dåùayati-#<tatra na vai÷eùikairiti />#
sarvàtmasàünidhye sati kasyacideva prade÷aþ kalpayituma÷akyaþ /
niyàmakabhàvàdityarthaþ /
prade÷akalpanàmaïgãkçtyàpyàha-#<kalpyeti />#
kàryamabhisaüdhyàdikaü yasyàtmano yaccharãraü tatra tasyaiva bhoga iti vyavasthàmà÷aïkyàha-#<÷arãramapãti />#
prade÷apakùe doùàntaramàha-#<prade÷eti />#
yasminnàtmaprade÷e 'dçùñotpattiþ sa kiü calaþ sthito và /
nàdyaþ, acaleü'÷inyaü÷asya calanavibhàgayorasaübhavàdaõvàtmavàdàpàtàcca /
dvitãye tasminneva prade÷e parasyàpi bhogadar÷anàdadçùñamastãtyekenàpi ÷arãreõa dvayoràtmanorbhogaprasaïgaþ /
yadyàtmabhedàtprade÷ayorbhedastadàpi tayorekadehàntarbhàvàdbhogasàükaryaü tadavasthaü sàvayavàtmavàdaprapaïga÷ca /
ki¤ca yattu yatràtmanaþ prade÷e ÷arãràdisaüyogàdadçùñamutpannaü tattatraivàcalaprade÷e sthitamiti svargàdi÷arãràvacchinnàtmanyadçùñàbhàvàdbhogo na syàdataþ prade÷abhedo na vyavasthàpakaþ /
yattvatrotpannamadçùñaü svà÷raye yatra kvacidbhogaheturiti svargàdibhogasiddhiriti /
tanna /
bhoga÷arãraddårasthàdçùñe mànàbhàvàditi bhàvaþ /
yadapi kecidàhuþ-manasa ekatve 'pyàtmanàü bhedena saüyogavyaktãnàü bhedàtkayàcitsaüyogavyaktyà kasmiü÷cedevàtmanyadçùñàdikamityasàükaryamiti /
tanna /
saüyogavyaktãnàü vaijàtyàbhàvena sarvàsàmevaikadehàntaþsthasarvàtmasvadçùñahetutvàpatteþ /
tathàca sarvàtmanàmekasmin dehe bhoktçtvaü durvàram /
ki¤ca bahånàü vibhutvamaïgãkçtya sàükaryamuktaü, saüprati kartçõàü vibhutvamasiddhamahamihaivàsmi ityalpatvànubhavànmànàbhàvàccetyàha-#<sarvagatatvànupapatti÷ceti />#
ki¤ca bahånàü vibhutve samànade÷atvaü vàcyaü, taccàyuktamadçùñatvàdityàha-#<vadeti />#
nanu råparasàdãnàmekaghañasthatvaü dçùñamiti cet, nàyamasmatsaümato dçùñàntaþ /
råpasya tejomàtratvàdrasasya jalamàtratvàdgandhasya pçthivãmàtratvàdityevaü tattadguõasya svasvadharmyaü÷enàbhedàttejaàdidharmyatiriktaghañàbhàvàt /
ki¤càtmanàü bahutvamapyasiddhaü,

àtmatvaråpalakùaõasyàbhedàt, tathàca devadattàtmà yaj¤adattàtmano na bhinnaþ àtmatvàt, yaj¤adattàtmavat /
atra vai÷eùikaþ ÷aïkate-antyavi÷eùeti /
nityadravyamàtravçttayo vi÷eùàste ca svayaü svà÷rayavyàvartakà eva na sveùàü vyàvartakamapekùanta ityantyà ucyante /
tathàca vi÷eùaråpalakùaõabhedàdbhavatyàtmabheda ityarthaþ /
na tàvadàtmanyanàtmanaþ sakà÷àdbhedaj¤ànàrthà vi÷eùakalpanà, àtmatvàdevànàtmabhedasiddheþ /
nàpyàtmanàü mitho bhedaj¤ànàrthaü tatkalpanà, àtmabhedasyàdyàpyasiddheþ /
naca vi÷eùabhedakalpanàdevàtmabhedakalpanà yuktà, àtmabhedaj¤aptàvàtmasu vi÷eùabhedasiddhistatsiddhau tajj¤aptirityanyonyà÷rayàditi parihàràrthaþ /
yattu bahånàü vibhutve àkà÷adikkàlà dçùñànta iti so 'pyasaümata ityàha-#<àkà÷àdãnàmiti />#
vibhutvasyaikavçttitve làghavànna vibhubhedaþ /
yathaikasminnàkà÷e bherãvãõàdibhedena tàramandràdi÷abdavyavasthà evamekasminnapyàtmani buddhyupàdhibhedena sukhàdivyavasthopapatteràtmabhede 'pi vyavasthànupapatteruktatvànmudhà bhedakalpanetyupasaüharati-#<tasmàditi />#
evaü bhåtabhoktç÷rutãnàü virodhàbhàvàdbrahmaõyadvaye samanvaya iti siddham //53//



END BsRp_2,3.17.53

iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü dvitãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //3//



#<iti dvitãyàdhyàyasya pa¤camahàbhåta-jãva÷rutãnàü virodhaparihàràkhyastçtãyaþ pàdaþ >#//


____________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________




#<dvitãyàdhyàye caturthaþ pàdaþ />#


____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.1.1þ


tathà pràõàþ  | BBs_2,4.1 |



pårvàdhikaraõe kartuþ svaråpaü vicàrya tadupakaraõànàmindriyàõàmutpatti sàdhayati-#<tathà pràõàþ />#
bhåtabhoktçvicàrànantaraü bhautikapràõavicàra iti hetuhetumadbhàvaü pàdayoþ saügatimàha-#<viyadàdãti />#
tameva vipratiùedhamàha-#<tatretyàdinà />#
yadyapi pràõànàmanutpattau ekavij¤ànapratij¤ànupapatterviyadadhikaraõanyàyàtteùàmutpattiþ sidhyati tathàpi pralaye pràõasadbhàva÷rutergatikathanàrthametadadhikaraõamityapaunaruktyam /
atra pràõà viùayàþ /
te kimutpadyante na veti ÷rutãnàü vipratipattyà saü÷aye tàsàü samabalatvàdanirõaya ityapràmàõyamiti pårvapakùaphalaü, tatra gauõavàdã samàdhànamàha-#<athaveti />#
pràõànàü pralaye sadbhàva÷ruterniravakà÷atvena balãyastvàdutpatti÷rutirjãvotpatti÷rutivadgauõãtyavirodha ityarthaþ /
apramàõapakùavadgauõapakùo 'pi mukhyasiddhàntinaþ pårvapakùa eveti j¤àpanàrthamathavetyuktam /
mukhyasiddhàntyàha-#<ata iti />#
tathà÷abdamàkùipati-#<kathamiti />#
ànulomyamà¤jasyamityarthaþ /
sàmyaü sphuñayati-#<yathàdçùñasyeti />#
dåùaõavatpràõà ityananvitam /
yadyapyadçùñavatpràõà apyaniyatà iti såtramanveti tathàpi punaruktam /
jãvavatpràõà notpadyanta iti såtràrtha÷cedapasiddhànta ityàkùepàrthaþ /
samàdhatte-#<na /
udàharaõeti />#
dçùñànto dàrùñàntikasaünihito vàcya ityaïgãkçtyaikavàkyasthatvena sàünidhyamuktam /
saüprati nàyaü niyamaþ /
jaimininà bhagavatà vyavahitadçùñàntasyà÷ritatvàdityàha-#<athaveti />#
asti tçtãyàdhyàye '÷vapratigraheùñyadhikaraõaü, tasyedaü viùayavàkyaü, 'yàvato '÷vànpratigçhõãyàttàvato vàruõàü÷catuùkapàlànnirvapet'ityetaduttaràdhikaraõe kimiyaü vàruõãùñirdàturuta pratigrahãturiti vi÷aye 'pratigçhõãyàt'iti ÷ruteþ pratigrahãturityà÷aïkya 'prajàpatirvaruõàyà÷vamanayat'ityupakrame dàtçkãrtanàlliïgàda÷vadàtureveti sthàsyati, ataþ pratigçhõãyàdityasya padasyà÷vàn yaþ pratigràhayedityarthaþ dadyàditi yàvat /
'yo '÷vadàtà sa vàruõãmiùñiü kuryàt'iti vàkyàrthe sthite cintà-a÷vadànanimitteyamiùñiþ kiü laukike '÷vadàne vaidike veti /
tatra 'na kesariõo dadàti', iti niùiddhalaukikà÷vadàne doùasaübhavàttanniràsàrtheyamiùñiriti doùàttviùñirlaukike syàditi såtreõa pràpte siddhàntaþ-'atra hi varuõo và etaü gçhõàti yo '÷vaü pratigçhõàti'iti dàturdeùaü saükãrtyeùñirvihità /
varuõa÷abdo jalodaràkhyaroge råóhaþ /
naca laukike '÷vadàne 'yaü rogo bhavati iti prasiddham /
nacànenaiva vàkyena prasiddhiþ /
dàne doùastanniràsàrthà ceùñiritivadator'thabhede vàkyabhedàt /
naca vçõotãti vyutpattyà varuõa÷abdo niùedhàtikramakçtadoùànuvàdaka iti yuktaü, råóhityàgàpàtàt /
tattyàge ca vaidike 'pi dàne '÷vatyàgajanyaduþkhaü pràptamuktavyutpattyà ÷aknotyanuvadituü, tasmàtpràptànuvàdyarthavàdo 'yamiti yaj¤asaübandhinya÷vadàne iyamiùñirityevaü vicàryoktam-#<pànavyàpacca tadvaditi />#
somapàne kriyamàõe vyàpadvamanaü yadi syàttadà 'etaü saumendraü ÷yàmàkaü caruü nirvapet'iti ÷råyate /
tatrà÷vapratigraheùñyadhikaraõapårvapakùanyàyo bahusåtravyavahitastadvaditi paràmç÷yate, tadvallaukike dhàtusàmyàrthaü pãtasomasya vamane 'yaü caruþ syàdvamananimittendriya÷oùàkhyadoùasya dçùñasya 'indriyeõa vãryeõa vyçdhyate yaþ somaü vamati'ityanuvàdàditi pårvapakùasåtràrthaþ /
vaidike tu somapàne ÷eùapratipatterjàtatvàdvamane 'pina doùa iti siddhàntaþ /
loke vamanakçtendriya÷oùasya dhàtusàmyakaratvena guõatvànna doùatà /
vede tu 'mà me vàïnàbhimatigàþ'iti sàmyagjaraõàrthamantraliïgàdvamane karmavaiguõyàttasya doùatà /
tasmàdvaidikasomavamane saumendra÷caruriti sthitamityevamàdiùu såtreùvityarthaþ //1//



END BsRp_2,4.1.1

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.1.2þ


gauõyasaübhavàt  | BBs_2,4.2 |



nanu pratij¤àpi gauõã kaü na syàdityata àha-#<tathàca pratij¤àtàrthamiti />#
upakramopasaühàràbhyàü pratipipàdayiùitàdvitãyatvapratij¤ànurodhena pràõotpattirmukhyaiveti bhàvaþ /
muõóakavacchrutyantare 'pi pratij¤àdar÷anàtsà mukhyetyàha-#<tatheti />#
eùà pratij¤à pràõotpattimukhyatve hetutvena draùñavyetyarthaþ /
idànãü pralaye pràõasatva÷rutergatiü pra÷napårvakamàha-#<kathamityàdinà />#
nedaü vàkyaü mahàpralaye paramakàraõasya brahmaõaþ pràõavattvaparaü kintvavàntarapralaye hiraõyagarbhàkhyàvàntaraprakçtiråpapràõasadbhàvaparamityarthaþ /
nanu hiraõyagarbharåpavikàrasya sattve kathaü tadà vikàràsattvakathanaü, tatràha-#<svavikàreti />#
svasya kàryabrahmaõo yatkàryaü sthålaü tasyotpattirityarthaþ /
nanu yathà÷ruti mahàpralaye pràõasadbhàvaråpaü liïgaü pràõànutpattisàdhakaü kimityavàntarapralayaparatayà nãyata iti cet 'etasmàjjàyate pràõaþ'ityàdi prabalajanma÷rutibalàditi vadàmaþ /
nanu vikàrasya brahmaõaþ kathaü prakçtitvamityata àha-#<vyàkçteti />#
'hiraõyagarbheþ samavartatàgre'ityàdi÷rutau 'àdikartà sa bhåtànàü'ityàdi smçtau ca vikàràtmanàmapi målakàraõàvasthàråpàõàü brahmaviràóàdãnàü prakçtivikàrabhàvena prasiddhirasti /
pårvàpekùayà /
vikàrasyàpyuttaràpekùayà prakçtitvamityarthaþ /
kecidviyadadhikaraõànurodhenedaü såtraü vyàcakùate tàndåùayati-#<viyaditi># //2//



END BsRp_2,4.1.2

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.1.3þ


tatpràk÷rute÷ ca  | BBs_2,4.3 |



tasya jàyata iti padasyàkà÷àdiùu mukhyasya pàñhàpekùayà pràcãneùu pràõeùu ÷rutermukhyaü janmeti såtrayojanà-#<tatsàmànyàditi />#
tenàkà÷àdijanmanà sàmànyameka÷abdoktatvaü tasmàdityarthaþ /
ekasminvàkye ekasya ÷abdasya kvacinmukhyatvaü kvacidgauõatvamiti vairåpyaü na yuktamiti nyàyamanyatràpyatidi÷ati-#<yatràpi pa÷càcchruta iti># //3//



END BsRp_2,4.1.3

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.1.4þ


tatpårvakatvàd vàcaþ  | BBs_2,4.4 |



yaccoktaü chàndogye 'pi pràõànàmutpattirna ÷råyata iti, tatràha-#<tatpårvakatvàdvàca iti />#
atra såtre vàkpadaü pràõamanasorupalakùaõam /
vàkpràõamanasàü tejobatrapårvakatvoktera÷ravaõamasiddhamiti yojanà /
tairvàgàdibhi÷cakùuràdãnàü sàmànyaü karaõatvaü tatsàmànyàdityarthaþ /
atra mayaóvikàre mukhya iti pakùe vartata eva pràõànàü brahmakàryatvaü tejobannànàü brahmavikàratvàt /
yadi pràõasya vàyorjalavikàratvàyogàttadadhãnasthitikatvamàtreõa bhaktastathàpi pràõànàü vikàratve bhåtàdhãnasthitikatvaü liïgaü mayañoktamiti siddhaü brahmakàryatvaü 'sa pràõamasçjata'ityàdi÷rutyantare spaùñaü brahmakàryatvokte÷ca /
tasmàtpràõànàmutpatti÷rutãnàü sadbhàva÷rutyavirodhàtkàraõe brahmaõi samanvaya iti siddham /
liïga÷arãravicàràtmakàdhikaraõànàü liïgàttvaüpadàrthabhedadhãþ phalamiti draùñavyam //4//



END BsRp_2,4.1.4

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.2.5þ


sapta gater vi÷eùitatvàc ca  | BBs_2,4.5 |



evaü janmalabdhasattàkànàü pràõànàmupajãvyopajãvakatvasaügatyà sàükhyàü nirõetuü ÷rutãnàü virodhàtsaü÷aye pårvapakùayati-#<saptagatervi÷eùitatvàcca />#
vi÷ayaþ saü÷ayaþ /
indriyàõyatra viùayaþ /
pa¤ca dhãndriyàõi vàïmana÷ceti sapta pràõà eta eva hastena sahàùñau /
grahatvaü bandhakatvaü /
gçhõanti badhnantãti grahà indriyàõi teùàü bandhakatvaü viùayàdhãnamityatigrahàþ grahànatikràntà viùayà ityarthaþ /
dve ÷rotre dve cakùuùi dve ghràõe vàkceti sapta ÷ãrùõi bhavàþ pràõà dvàvavà¤cau pàyåpasthau ceti nava, j¤ànakarmendriyàõi da÷eme puruùe dehe pràõàþ àtmà mana ekàda÷a pràõà iti siddhàntakoñiruktà /
eta eva hçdayàkhyayà buddhyà sahadvàda÷a /
ahaïkàreõa saha trayoda÷a /
÷rutitaþ saptatvàvagaterye ÷ãrùaõyàþ sapta te pràõà iti ÷ãrùaõyodde÷ena pràõatvavi÷eùaõàdvà ÷ãrùaõyànàü pràõatva÷abdità, indriyatvaparisaükhyayà saptaiva pràõà iti såtrayojanà /
saptatvaü vãpsàviruddhamiti ÷aïkate-#<nanviti />#
guhàyàü hçdaye ÷erata iti guhà÷ayàþ /
svasthàneùu nihità nikùiptà ityarthaþ /
cittena caturda÷atvaü mantavyam /
pårvapakùã pariharati-#<naiùa doùa iti># //5//



END BsRp_2,4.2.5

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.2.6þ


hastàdayas tu sthite 'to naivam  | BBs_2,4.6 |



siddhàntinàpyekàda÷asu manovçttibhedànni÷cayàtmikà buddhiþ, garvàtmako 'haïkàraþ, smaraõàtmakaü cittamiti dvàda÷àdisaükhyàntarbhàvanãyà /
tato varaü pràthamikasaptatve 'ntarbhàvaþ làghavàditi pràpte siddhàntayati-#<atreti />#
àdànena karmaõà gçhãta saübaddhaþ /
saübandhamevàha-#<hastàbhyàmiti />#
ato 'dhikasaükhyàyà nyånàyàmantarbhàvàyogàtsaptaiva  pràõàþ syurlàghavànurodhàdityevaü na mantavyamityanvayaþ /
tarhi katãndriyàõãtyàkàïkùayàmàha-#<uttareti />#
'÷rutãnàü mitho virodhe sati mànàntarànugçhãtà ÷rutirbalãyasã'iti nyàyena kàryaliïgànumànànugçhãtaikàda÷apràõa÷rutyanusàreõànyàþ ÷rutayo neyà ityabhisaüdhàyàha-#<satyamiti />#
ekàda÷akàryaliïgànyàha-#<÷abdeti />#
trayaþ kàlàstraikàlyaü tadviùayà vçttiryasya tatraikàlyavçtti /
indriyàntaràõàü vartamànamàtragràhitvàdatãtàdij¤ànàya mano 'ïgãkàryamityarthaþ /
vi÷eùitatvàdityuktaü nirasyati-#<apica sapteti /
naca tàvatàmiti />#
àdànàdãnàü ÷rotràdibhyo 'tyantavaijàtyàdityartha /
teùàü tadvçttitve badhiràdãnàmàdànàdi na syàditi bhàvaþ /
kathaü tarhi chidre pràõa÷abda ityà÷aïkya lakùaõayetyàha-#<mukhyasya tviti />#
'sapta pràõàþ prabhavanti'ityupàsanàrtham /
'aùñau grahà'iti ÷rutiståpalakùaõàrthà /
pàyåpasthapàdànàmapi bandhakatvàvi÷eùàditi vivektavyam /
nanvidaü såtravyàkhyànamasaügataü pa¤cadhãndriyàvàïmanasàü saptatvàvagatiþ ÷ãrùaõyànàü caturõàü vi÷eùitatvamiti hetorvaiyadhikaraõyàduktaparisaükhyàdoùàccetyaruceràha-#<iyamapareti />#
indriyàõi katãti saüdehe pårvapakùasåtraü yojayati-#<sapteti />#
taü jãvàtmànaü ye pràõàþ saha gacchanti teùàmeva bhogahetutvàdindriyatvamityarthaþ /
vipannàvasthàyàmeva càkùupa÷cakùuùi sthito 'nugràhakasåryàü÷aråpaþ puruùaþ paràï paryàvartate bahirde÷àtsvàü÷inaü surye pratigacchati /
atha tadànãmayaü mumårùuraråpaj¤o bhavati /
devàü÷e devaü praviùñe liïgàü÷a÷cakùurhçdaye manasaikãbhavati tadàyaü na pa÷yatãti pàr÷vasthà àhurityarthaþ /
àdipadàt 'na jighrati na vadati na ramayate na ÷çõoti na manute na spç÷ati na vijànàti'iti gçhyate /
saptànàmeva jãvena saha gatirityasiddhaü, grahatva÷rutyà hastàdãnàmapi gatipratãteriti siddhàntayati-#<evamityàdinà />#
hastàdibandhasya pràïmokùàtsahagatau smçtimàha-#<puryaùñakeneti />#
pràõàdipa¤cakaü bhåtasåkùmapa¤cakaü j¤ànendriyapa¤cakaü karmendriyapa¤cakamantaþkaraõacatuùñayamavidyà kàmaþ karma ceti puryaùñakamàtmano j¤àpakatvàlliïgaü sati saübhave sarva÷rutisaükoco na yukta ityàha-#<sarva÷abdo 'pãti />#
tasmàtsaükhyà÷rutãnàmavirodhàdekàda÷endriyakàraõe brahmaõi samanvaya iti siddham //6//



END BsRp_2,4.2.6

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.3.7þ


aõava÷ ca  | BBs_2,4.7 |



#<aõava÷ca />#
'pràõàþ sarve 'nantàþ'iti ÷ruterindriyàõàü vibhutvàtteùàmutkràntirasiddhà kintu tattaddehe teùàmabhivyaktiråpàþ pràde÷ikyo vçttayaþ santi na tàsàmutkràntyàdiriti sàükhyànàmàkùepaþ, tatsaügatyà pràõàþ kiüparimàõà iti saüdehe siddhàntayati-#<adhunetyàdinà />#
utpattisaükhyànirõayànantaraü parimàõaü niråpyata ityarthaþ /
anudbhåtaråpaspar÷atvaü såkùmatvam /
paricchedo 'lpatvam /
buddhyàdãnàü vibhutve tadupàdhikamàtmano 'õutvàdikaü na siddhyedityuktanyàyavirodhamàha-#<tadguõasàratvamiti />#
uktàkùepamanådya nirasyati-#<sarvagatànàmiti />#
ànantya÷ruterupàsanàrthatvànnotkràntyàdi÷rutãnàü tayà virodha iti siddham //7//



END BsRp_2,4.3.7

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.4.8þ


÷reùñha÷ ca  | BBs_2,4.8 |


#<÷reùñha÷ca />#
atide÷atvànna saügatyàdyapekùà /
'tathà pràõàþ'ityuktanyàyo 'tràtidi÷yate /
nanu pràõo jàyate na veti saü÷ayàbhàvàdatide÷o na yukta ityàkùipati-#<kimartha iti />#
ni÷citamahàpralaye pràõasadbhàva÷rutyàdhikàü ÷aïkàmàha-#<nàsadàsãye hãti />#
'nàsadàsãt'ityàrabhyàdhãta ityarthaþ /
tarhi tadà pralayakàle mçtyurmàrako mçtyumatkàryaü và nàsãt, amçtaü ca devabhogyaü nàsãt, ràtryàþ praketa÷cihnaråpa÷candraþ ahnaþ praketaþ sårya÷ca nàstàü, svadhayà sahetyanvayaþ /
pitçbhyo deyamannaü svadhà /
yadvà svena dhçtà màyà svadhà tayà saha tadekaü brahmànãdàsãditi paramàrthaþ /
atrànãditi tacceùñàü kçtavaditi pårvapakùàrthaþ /
tasmàdbrahmaõaþ paraþ paramutkçùñamanyacca kimapi na babhåvetyarthaþ /
parihàraþ subodhaþ nanu ÷reùñha÷abdasya pràõe prasiddhyabhàvàtkathaü såtramiti, tatràha-#<÷reùñha iti ceti />#
÷rutiü vyàcaùñe-#<jyeùñha÷ca pràõa ityàdinà />#
påyeta påyaü bhavet /
na saübhavettadgarbho na bhavedityarthaþ /
vàgàdijãvanahetutvaü pràõasya guõaþ /
evamànãcchrutyavirodhàtpràõotpatti÷rutãnàü brahmaõi samanvaya iti siddham //8//



END BsRp_2,4.4.8

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.5.9þ


na vàyukriye pçthagupade÷àt  | BBs_2,4.9 |



indriyàõi vicàrya tadvyàpàràtpràõaü pçthakkartumutpattiratidiùñà /
saüpratyutpannapràõasvaråpaü pçthakkaroti-#<na vàyukriye pçthagupade÷àt />#
mukhyaþ pràõaþ kiü vàyumàtramuta karaõànàü sàdhàraõavyàpàra àhosvittattvàntaramiti vàyupràõayorbhedàbheda÷rutãnàü mithovirodhàtsaü÷aye pårvapakùamàha-#<tatreti />#
dvitãyaü sàükhyapårvapakùamàha-#<athaveti />#
siddhàntatvena såtramàdatte-#<atrocyata iti />#
manoråpabrahmaõo vàkpràõacakùuþ÷rotrai÷catuùpàttvaü ÷rutàvuktaü, tatra pràõo vàyunàdhidaivikena bhàtyabhivya¤jyate abhivyaktaþ saüstapati /
kàryakùamo bhavatãtyarthaþ /
÷rutiùu tatra tatra pràõasya vàgàdãnàü ca mithaþ saüvàdaliïgena pçthagutpattiliïgena cendriyatadabhinnavyàpàrebhyo 'pi bhinnatvamityàha-#<tatheti />#
pràõasyendriyavçttitvaü ÷rutyà nirasya yuktyàpi nirasyati-#<naca samastànàmiti />#
yà cakùuþ-sàdhyà vçttiþ saiva na ÷rotràdisàdhyà, karaõànàü pratyekamekaikaråpagrahàdivçttàvaiva hetutvàt /
naca samudàyasya vçttiþ saübhavati tasyàsattvàdityarthaþ /
pràõàbhàvàditi /
÷rotràdãnàmekapràõanàkhyavçttyanukålaparispandeùu mànàbhàvàt, ÷ravaõàdãnàmaparispandatvena vijàtãyànàü, parispandaråpapràõanànanukålatvàdavàntaravyàpàràbhàvànna samastakaraõavçttiþ pràõa ityarthaþ /
ki¤ca pràõasya vçttitve vàgàdãnàmeva pràdhànyaü vàcyaü, naitadastãtyàha-#<tathà pràõasyeti />#
yathà mçdo ghaño na vastvantaraü nàpi mçõmàtraü tadvikàratvàt, tathà vàyorvikàraþ pràõa ityabheda÷rutergatimàha-#<ucyata iti />#
dehaü pràptaþ pa¤càvastho vikàràtmanà sthito vàyureva pràõa ityarthaþ //9//



END BsRp_2,4.5.9

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.5.10þ


cakùuràdivat tu tatsaha÷iùñyàdibhyaþ  | BBs_2,4.10 |



pràõasya karaõavçttitvàbhàve jãvavadbhoktçtvaü syàditi ÷aïkate-#<syàdetaditi />#
pràõo na bhoktà, bhogopakaraõatvàt, cakùuràdivaditi såtràrthamàha-#<tu÷abda ityàdinà />#
yathà bçhadrathantarayoþ sarvatra sahaprayujyamànatvena sàmatvena và sàmyàtsahapàñhastathà karaõaiþ sahopakaraõatvena sàmyàtpràõasya pàñha iti na hetvasiddhirityarthaþ /
ki¤ca pràõo na bhoktà, sàvayavatvàt, jaóatvàdbhautikatvàcca, dehavat //10//



END BsRp_2,4.5.10

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.5.11þ


akaraõatvàc ca na doùas tathà hi dar÷ayati  | BBs_2,4.11 |



nanu yadbhogopakaraõaü tatsaviùayaü dçùñaü yathà cakùuràdikaü, pràõasya tu nirviùayatvàdasàdhàraõakàryabhàvàcca nopakaraõatvamiti ÷aïkate-#<syàdetaditi />#
uktavyàpteþ ÷arãre vyabhicàràddehendriyadhàraõotkràntyàdyasàdhàraõakàryasatvàcca nirviùayasyàpi pràõasya ÷arãravadbhogopakaraõatvamakùataü na tu cakùuràdivajj¤ànakarmakaraõatvamasti yena saviùayatvaü syàditi pariharati-#<na tàvadityàdinà />#
ahaü÷reyasi svasya ÷reùñhatànimittam /
vyådire vivàdaü cakrire-#<tadvçttimàtrahãnamiti />#
måkàdibhàvena sthitamityarthaþ /
avaraü nãcaü, kulàyaü dehàkhyaü gçhaü, pràõena rakùa¤jãvaþ svapitãtyarthaþ-#<tadaiva tadànãmeva />#
tena pràõena yada÷nàti jãvastvena pràõakçtà÷aneneti yàvat /
evaü÷ruteþ pràõasyàsàdhàraõaü kàryamastãtyuktam //11//



END BsRp_2,4.5.11

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.5.12þ


pa¤cavçttir manovat vyapadi÷yate  | BBs_2,4.12 |



tatraiva hetvantaràrthe såtraü vyàcaùñe-#<ita÷cetyàdinà />#
vçttiravasthà /
agnimanthanàdikaü vãryavatkarma /
kàmàdivçttivajj¤àne 'pi pa¤catvaniyamo nàstãtyaruciü svayamevodbhàvya pakùàntaraü gçhõàti-#<nanvatràpãtyàdinà />#

pramàõaü pramitiþ viparyayo bhramaþ /
÷a÷aviùàõàdij¤ànaü vikalpaþ /
tàmasã vçttirnidrà /
smçtiþ prasiddhà /
bhramandriyoravidyàvçttitvànna manovçttitvamityarucyà svamatamàha-#<bahviti />#
såtrasyàrthàntaramàha-#<jãveti />#
tadevaü pràõavàyorbhedàbheda÷rutyoravirodha iti siddham //12//



END BsRp_2,4.5.12

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.6.13þ


aõu÷ ca  | BBs_2,4.13 |



evaü mukhyapràõasyotpattiü svaråpaü coktvà parimàõasaüdehe 'õutvamupadi÷ati-#<aõu÷ceti />#
adhikà÷aïkàmàha-#<nanu vibhutvamapãti />#
pluùirma÷akàdapi såkùmo jantuþ puttiketyucyate /
nàgo hastã /
pràõa utkràmatãti ÷rutyàlpatvaü pràõasya bhàtã, samo 'nena sarveõeti, ÷rutyà vibhutvamiti virodhe àdhyàtmikapràõasyàlpatvamàdhidaivikasya vibhutvamiti viùayabhedàcchrutyoravirodha iti samàdhatte-#<taducyata iti />#
ki¤copakrame pràõasya pluùyàdisamatvenàlpatvokteþ sama ebhistribhirlokairiti viràódehasàmyam /
samo 'neneti såtràtmatvamiti viùayavyavasthà susthetyàha-#<apiceti />#
aõava÷cetyatra sarve 'nantà iti indriyànantyamupàsanàrthamiti samàhitam, atra tu pràõavibhutvamàdhidaivikamiti samàdhànàntarokterapaunaruktyam /
anye tu prasaïgàttatra sàükhyàkùepo nirastaþ, atra tu ÷rutivirodho nirasta ityapaunaruktyamàhuþ //13//



END BsRp_2,4.6.13

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.7.14þ


jyotiràdyadhiùñhànaü tu tadàmananàt  | BBs_2,4.14 |



pårvaü pràõasyàdhyàtmikàdhidaivikavibhàgenàpyaõutvavibhutvavyavasthoktà tatprasaïgenàdhyàtmikànàü pràõànàmàdhidaivikàdhãnatvamàha-#<jyotiràdyadhiùñhànaü tu tadàmananàt />#
'vàcà hi nàmànyabhivadati cakùuùà råpàõi pa÷yati'iti tçtãyà÷rutyànvayavyatirekavatyà vàgàdãnàü nirapekùasàdhanatvoktivirodhàt 'agnirvàgbhåtvà'ityàdi÷rutisteùàmacetanàgnyàdyupàdànakatvaparà na tu teùàmadhiùñhàtçdevatàparà /
naca svakàrye ÷aktànàmapi vàgàdãnàmacetanatvàdadhiùñhàtrapekùà na virudhyata iti vàcyaü, jãvasyàdhiùñhàtçtvàt /
ki¤ca devatànàmadhiùñhàtçtve jãvavadbhoktçtvamasmin dehe syàt, tathà caikatrànekabhoktçõàü virodhàddurbalasya jãvasya bhoktçtvaü na syàditi pårvapakùàrthaþ /
siddhàntayati-#<evaü pràpta ityàdinà />#
agnirvàgbhåtvàditya÷cakùurbhåtveti ca tadbhàvo 'tràgryàdidevatàdhiùñheyatvaråpa eva saübandho na tadupàdànakatvaråpo dårasthàdityamaõóalàdermukhasthacakùuràdyupàdànatvàtsaübhavàdityàha-#<agne÷càyamiti />#
vàyuþ pràõàdhiùñhàtà bhåtvà nàsàpuñe pràvi÷aditi vyàkhyeyamityàha-#<tatheti />#
bhàti dãpyate, tapati svakàryaü karotãtyarthaþ /

etasminnadhiùñhàtradhiùñheyatvaråpàrthe liïgàntaramàha-#<sa vai vàcamiti />#
sa pràõo vàcaü prathamàmudgãthakarmaõi pradhànàmançtàdipàpmaråpaü mçtyumatãtyàvahanmçtyunà muktàü kçtvà agnidevatàtmatvaü pràpitavànityarthaþ /
ki¤ca mçtasyàgniü vàgapyeti vàtaü pràõaþ cakùuràdityamityàdi÷rutirapyadhiùñhàtradhiùñheyatvasaübandhaü dyotayatãtyàha-#<sarvatreti />#
nanu ÷akañàdãnàü balãvardàdipreritànàü pravçttirdçùñà, kùãràdãnàü tvanadhiùñhitànàmapi dadhyàdipravçttirdç÷yate, tathà cobhayathàsaübhave kathaü ni÷cayaþ, tatràha-#<ubhayathopapattau ceti />#
uktadoùàntaraniràsàya såtramavatàrayati-#<yadapãti># //14//



END BsRp_2,4.7.14

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.7.15þ


pràõavatà ÷abdàt  | BBs_2,4.15 |



#<÷àrãreõaiveti />#
bhoktreti ÷eùaþ /
saübandho bhoktçbhogyabhàvaþ /
atha dehe pràõaprave÷ànantaraü yatra golake etacchidramanupraviùñaü cakùurindriyaü tatra cakùuùyabhimànã sa àtmà càkùuùaþ tasya råpadar÷anàya cakùuþ yadyapyàtmà karaõànyepakùate tathàpi j¤eyaj¤ànatadà÷rayàhaïkàrànyo veda sa àtmà cidråpa eva, karaõàni tu gandhàdipravçttaye 'pekùyante na caitanyàyeti ÷rutyarthaþ /
ki¤ca yo 'haü råpamadràkùaü sa evàhaü ÷çõomãti pratisaüdhànàdekaþ ÷àrãra eva bhoktà na bahavo devà ityàha-#<apiceti># //15//



END BsRp_2,4.7.15

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.7.16þ


tasya ca nityatvàt  | BBs_2,4.16 |



kadàciddevànàmatrabhoktçtvaü kadàcijjãvasyetyaniyamo 'stvityà÷aïkya svakarmàrjite dehe jãvasya bhoktçtvaniyamànmaivamityàha-såtrakàraþ-#<tasya ceti />#
utkramàõàdiùu jãvasya pràõàvyabhicàràttasyaiva pràõasvàmitvaü, devatànàü tu parasvàmikarathasàrathivadadhiùñhàtçtvamàtramiti vyàkhyàntaramàha-#<÷àrãreõaiva ca nitya iti />#
yathà pradãpàdiþ karaõopakàrakatayà karaõapakùasyàntargatastathà devàþ karaõopakàriõa eva na bhoktàra ityarthaþ /
jãvasyàdçùñadvàrà karaõàdhiùñhàtçtvàdrathasvàmivadbhoktçtvaü, devànàü tu karaõopakàràbhij¤àtayà sàrathivadadhiùñhàtçtvamiti na jãvenànyathàsiddhiþ /
devànàmadhiùñhàtçtvenàsmindehe bhoktçtvànumànaü tu 'na ha vai devàn pàpaü gacchati'ityukta÷rutibàdhitam /
tasmàt 'cakùuùà hi råpàõi pa÷yati'iti ÷ruteþ sàdhanatvamàtrabodhitvàdagnirvàgbhåtvetyàdyadhiùñhàtçdevatàpekùàbodhaka÷rutibhiravirodha iti siddham //16//



END BsRp_2,4.7.16

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.8.17þ


ta indriyàõi tadvyapade÷àd anyatra ÷reùñhàt  | BBs_2,4.17 |



satsvindriyeùu tadadhiùñhàtçdevatàcintà, tànyeva pràõavçttivyatirekeõa na santãtyàkùepaü pratyàha-#<ta indriyàõi tadvyapade÷àdanyatra ÷reùñhàt />#
pràõàdindriyàõàü  bhedàbheda÷rutibhyàü saü÷ayaü vadan pårvapakùayati-#<mukhya÷cetyàdinà />#
hanta idànãmasyaiva mukhyapràõasya sarve vayaü svaråpaü bhavàmeti saükalpya te vàgàdayastathàbhavannityabheda÷rutyarthaþ /
te pràõàdabhinnàþ, pràõapadavàcyatvàt, pràõavadityàha-#<pràõeti />#
te pràõàþ ÷reùñhàdanyatra anye iti pratij¤àrthatvena padatrayaü vyàcaùñe-#<tattvàntaràõyeveti />#
tadvyapade÷àdityatra taccabdaþ pratij¤àtànyatvaü paràmç÷ati /
pràõà indriyàõãtyaparyàya÷abdàbhyàmanyatvokteriti hetåpapàdanàrthatvena punastàni såtrapadàni yojayati-#<ka ityàdinà />#
såtrasya vi÷vatomukhatvàdubhayàrthatvamalaïkàra eva na dåùaõam /
etena pratij¤àdhyàhàraþ tacchabdasyàprakçtabhedaparàmar÷itvaü ceti doùadvayamapàstam /
÷abdabhedàdvastubhedasàdhane 'tiprasaïgaü ÷aïkate-#<nanviti />#
pràõavanmanaso 'pi indriyebhyo bhedaþ syàdityarthaþ /
aparyàyasaüj¤àbhedàtsvatantrasaüj¤ivastubheda ityutsargaþ /
sa ca 'manaþ ùaùñhànãndriyàõi'ityàdismçtibàdhànmanasyapodyate, pràõe tu bàdhakàbhàvàdutsargasiddhiriti samàdhatte-#<satyamityàdinà />#
mana indriyàõi ceti bhedoktirgobalãvardanyàyena neyà /
siddhànte manasaþ pramopàdànatvàdàtmavadanindriyatvamiùñaü tato notsargabàdha iti kecit /
ki¤ca 'etasmàjjàyate pràõo manaþ sarvendriyàõi ca'iti pçthagjanmavyapade÷àtsvatantravastubheda  ityàha-#<vyapade÷abheda÷càyamiti />#
ekasmin vàkye pràõa indriya÷abdamaikyàllabhate punaruktibhayànna labhate ceti vyàghàta ityarthaþ //17//



END BsRp_2,4.8.17

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.8.18þ


bheda÷ruteþ  | BBs_2,4.18 |



evaü bhedenàparyàyasaüj¤àbhyàmukteþ pçthagjanokte÷ceti tadvyapade÷àditi heturvyàkhyàtaþ /
bheda÷ruteriti såtreõa prakaraõabhedo heturukta iti na paunaruktyam /
te ha devàþ ÷àstrãyendriyamanovçttiråpà asuràõàü pàpavçttiråpàõàü jayàrthamudgãthakarmaõi prathamaü vyàpçtàü vàcamåcustanna udgàyàsuranà÷àrthamiti tathàstvityaïgãkçtyodgàyantãü vàcamançtàdidoùeõa vidhvaüsitavantosurà ityevaü krameõa sarveùvindriyeùu pàpagrasteùu pa÷càdatheti prakaraõaü vicchidya prasiddhamàsye bhavamàsanyaü mukhyaü pràõamåcustanna tadgàyeti tena pràõenodagàtrà nirviùayatayà saïgadoùa÷ånyenàsurà naùñà ityasuràõàü vidhvaüsino mukhyapràõasyokterbhedasiddhirityàha-#<te heti />#
tàni trãõyanyànyàtmane svàrthaü prajàpatiþ kçtavànityarthaþ //18//



END BsRp_2,4.8.18

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.8.19þ


vailakùaõyàc ca  | BBs_2,4.19 |



viruddhadharmavattvàcca bheda ityàha-#<vailakùaõyàcceti />#
mçtyuràsaïgadoùaþ /
vàgdadhre vrataü dhçtavatãtyarthaþ /
bahubhirbhedaliïgairvirodhàdvàgàdãnàü pràõaråpabhavanaü pràõàdhãnasthitikatvaråpaü vyàkhyeyam /
etadeva pràõa÷abdasyendriyeùu lakùaõàbãjaü ÷rutau 'tasmàdeta etenàkhyàyanta'iti paràmçùñam, iti na bhedàbheda÷rutyorvirodha iti siddham //19//



END BsRp_2,4.8.19

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.9.20þ


saüj¤àmårtikëptis tu trivçtkurvata upade÷àt  | BBs_2,4.20 |



utpattirutpàdaneti ca kàryakartrorvyàpàrau prasiddhau tatra jagadutpatti÷rutivirodhaþ atãtena pàdadvayaina nirastaþ,

saüpratyutpàdana÷rutivirodho nirasyate /
tatràpi såkùmabhåtotpàdanaü pàrame÷varameveti ÷rutiùvavipratipannaü, sthålabhåtotpàdane tvasti ÷rutivipratipattiriti tanniràsàrthamàha-#<saüj¤àmårtikëptistu trivçtkurvata upade÷àt />#
nàmaråpabhedàtkaraõabhinnaþ pràõa ityuktaü, tatprasaïgena sthålanàmaråpakëptiþ kiïkartçketi cintyata ityavàntarasaügatiþ /
prakriyà prakaraõaü /
ãkùaõamevàha-#<hantetyàdinà />#
hanta idànãü devatàþ såkùmà anupravi÷yeti saübandhaþ /
tàsàü tisçõàü devatànàmekaikàü devatàü tejobannàtmanà tryàtmikàü kariùyàmãti ÷rutiþ pa¤cãkaraõopalakùaõàrthà /
chàndogye 'pyàkà÷avàyvorupasaühàrasyoktatvàt /
evaü sthålãkçteùu bhåteùu pràõinàü vyavahàraþ setsyatãti paradevatàyàstàtparyam /
jãvenetipadasya vyàkaravàõãtyanena saübandhasaübhavàsaübhavàbhyàü saü÷ayamàha-#<tatreti />#
pårvapakùe jãvasyaiva bhautikasraùñçtvàdbrahmaõaþ sarvasraùñçtvàsiddhiþ siddhànte tatsiddhiriti phalam /
jãvenetyasya vyàkaravàõãtipradhànakriyàpadena saübandha iti pårvapakùamàha-#<tatra pràptamiti />#
paradevatàyà akartçtve kathamuttamapuruùaprayoga ityà÷aïkya prayojakatvàtkartçtvopacàra ityàha-#<yathà loka iti />#
siddhàntayati-#<tu÷abdenetyàdinà /
pratyàkçti />#
pratijàtãtyarthaþ /
anena sthålasarvasarge jãvasyàsàmarthyaü dyotitam /
tathàca padànvayasya padàrthayogyatàdhãnatvàjjãvaråpeõa pravi÷yàhameva vyàkaravàõãtyanvayaþ /
na tu jãvena vyàkaravàõãti /
nanu tarhi prave÷akriyà jãvakartçkà vyàkaraõamã÷varakartçkamiti kartçbhedàt kçtvàpratyayo na syàdityata àha-#<naca jãvo nàmeti />#
vastutastu såryo jale praviùña iti pratibimbabhàvàkhyaprave÷e såryasyaiva kartçtvaprayogàjjãvàtmanà prave÷e 'pã÷vara eva karteti kçtvà÷rutiryukteti bodhyam /
nanvabheda÷cejjãva eva vyàkartà kiü na syàdityà÷aïkya kalpanayà bhinnasya tasyà÷aktatvàcchrutivirodhàcca maivamityàha-#<parame÷vara iti />#
pratyekaü mahàbhåtasargasya pràguktatvàdiha vyàkaraõavàkye yatnapårvakaü sthãlabhautikasarga ucyata iti pàñhavyatyayena såtrasåcitaü ÷rutyarthamàha-#<trivçtkaraõapårvakamiti />#
ã÷varakçtaü tryàtmatvamiti kva dçùñamityata àha-#<tacceti />#
idànãü nàmaråpavyàkaraõe kramamàha-#<tatràgniriti />#
yadyapi 'ataþ prabhavàt'ityatra veda÷abdapårvikàrthasçùñiruktà tathàpyavyaktàtsmçtàcchabdàdarthasçùñau satyàü sphuñanàmasaübandhàbhivyaktiratroktetyavirodhaþ /
nanvagnyàdãnàü taijasànàmeva ÷rutàvudàharaõadbhåjalayosatryàtmakatvaü na vivakùitamityata àha-#<anena ceti />#
upakrame tàsàü madhya iti ÷eùaþ /
yatkapotaråpàdikaü kçùõatvàdivi÷eùàkàreõa vij¤àtamiva bhavati taddevatànàü samudàyaråpamityarthaþ //20//



END BsRp_2,4.9.20

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.9.21þ


màüsàdi bhaumaü yathà÷abdamitarayo÷ ca  | BBs_2,4.21 |



bàhyaü trivçtkaraõamuktvàdhyàtmikamaparaü pårvoktavilakùaõaü tadannuttarasåtramavatàrayati-#<tàsàmityàdinà />#
puruùa÷arãraü pràpyaikaikà trivçdbhavati kàryatrayàtmanà bhavatãtyarthaþ /
uttarasåtreõà÷aïkitaü doùaü nirasitumàdau ÷aïkàviùayamàdhyàtmikatrivçtkaraõaü dar÷ayatãti bhàùyàrthaþ /
nanvannamayaü màüsàdi kathaü bhaumamityata àha-#<trivçtkçtà bhåmireveti />#
pràõasya vàyorapkàryatvamaupacàrikaü draùñavyam //21//



END BsRp_2,4.9.21

____________________________________________________________________________________________

START BsRp_2,4.9.22þ


vai÷eùyàt tu tadvàdas tadvàdaþ  | BBs_2,4.22 |



evaü viùayamuktvà doùaü ÷aïkate-#<atràheti />#
taduttaratvena såtraü vyàcaùñe-#<tu÷abdeneti />#
svabhàvàdhikyaü vai÷eùyaü kimarthe kçtamityata àha-#<vyavahàraprasiddhyarthamiti />#
evaü smçtinyàyamatàntara÷rutibhiravirodho brahmaõi vedàntatàtparyasyeti siddham //22//


END BsRp_2,4.9.22





iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmadgovindànandabhagavatpàdakçtau ÷àrãrakamãmàüsàvyàkhyàyàü bhàùyaratnaprabhàyàü dvitãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //4//



#<iti liïga÷arãra÷rutãnàü virodhaparihàràkhya÷caturthaþ pàdaþ >#//


#<iti ÷rãmadbrahmasåtra÷àïkarabhàùye 'virodhàkhyo dvitãyo 'dhyàyaþ >#//


