Bhaskara: Bhagavadasayanusaranabhasya on the Bhagavadgita, Adhyayas 1-9 Based on the ed. by D. Subhadropadhyaya, Varanasi, 1965 (Sarasvati Bhavana Granthamala, 94) Input by Takahiro KATO Halle, Feb 2007 takahiro.kato@indologie.uni-halle.de THE TEXT IS NOT PROOF-READ! NOTE: BhG 6.3-26 NOT included; see p. 156, note 12. STRUCTURE OF REFERENCES: BhG_n.n = BhagavadgÅtÃ_.adhyÃya.verse p. nn = pagination of D. Subhadropadhyaya's edition #<...># = BOLD = BhagavadgÅtà BhÃskara: BhagavadÃÓayÃnusaraïabhÃsya ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Additional Remark bhÃskarabhëyasya prathamap­«Âhasya dve vÃkye ÃnandajayatÅrthak­tagÅtÃÂÅkÃyà uddh­te / tayo÷ sÃhÃyyena bhÃskarak­tagÅtÃbhëyasya luptaprathamap­«Âhasya vi«ayonumÃtuæ Óakyate / te vÃkye 1. ÓÃstraprayojanÃbhidhÃne prastute 'vatÃraprayojanÃbhidhÃnam asaægatam / 2. j¤ÃnakarmasamuccayasÃdhyatvÃn mok«asya tatpratipÃdanÃya gÅtÃrambhe na dharmÃdipratipÃdanÃrtham / tadarthÃnÃæ manvÃdidharmaÓÃstrÃïÃæ sanakÃdiyogaÓÃstrÃïÃæ ca pratikÃlaæ vidyamÃnatvÃt / jayatÅrthaÂÅkÃyÃm yad Ãha bhÃskara iti vÃkyÃd anantaram upalabhete ime vÃkye / tatra prathamaæ vÃkyaæ «a«Âhe p­«Âhe dvitÅyaæ vÃkyaæ navame p­«Âhe / ____________________________________________________________________ p. 1 ÓrÅbhagavadgÅtÃyà bhagavadbhÃskarak­tabhagavadÃÓayÃnusaraïÃbhidhÃnabhëyam / (idaæ hi tri«u loke«u mahajj¤Ãnaæ) prati«Âitam1 / vistaraiÓ ca samÃsaiÓ ca dhÃryate yad dvijÃtibhi÷2 // yodhÅte bhÃrata puïyaæ brÃhmaïo niyatavrata÷ / ÓrÃvayec ca mahÃpuïyaæ tasya dharma÷ sanÃtana÷ // taponiyamam ÃsthÃya3 k­tam etan mahar«iïà / tasmÃn niyamasaæyuktair adhyeyaæ4 brÃhmaïair idam / k­«ïaproktam imÃæ5 puïyÃæ bhÃratÅm uttamÃæ6 kathÃm / ÓrÃvayi«yanti ye7 viprà ye ca Óro«yanti mÃnavÃ÷ // ityevamÃdau8 ÓrÃvayi«yanti9 ityatra vipragrahaïÃd dvijÃtÅnÃm evÃdhyayane10 Óravaïe cÃdhikÃro darÓita÷ / itare«Ãæ tu ye tu ÓroÓyanti mÃnavà iti mÃnavagrahaïÃc chravaïa evÃdhikÃra÷ ÓÃstravirodhÃc cÃdhyayane nÃdhikÃra÷11 / tathà coktaæ Óukotpattau12 sarvas taratu durgÃïi13 sarvo bhadrÃïi paÓyatu14 / ÓrÃvayec caturo varïÃn k­tvà brÃhmaïam agrata÷ // __________ NOTES: 1. prati«Âitam 2. yadvijÃtibhi÷ 3. tayorniyamamÃsthÃya 4. ^niyama^ 5. k­k«ma^ 6. ^tÅsunnamÃæ 7. ÓrÃvayanti care÷ 8. dravamÃdau 9. ÓrÃvayantÅtyatra 10. ^ïÃdvijÃtÅnÃmadhyayane 11. ^cchravaïa eveti adhikÃra ÓÃstravirodhÃcca nÃdhikÃra÷ 12. tathà ca Óukotpantau 13. durgÃïa 14. paÓyanu ____________________________________________________________________ p. 2 iti cÃturvarïyamadhyapÃtina÷1 ÓÆdrasya ÓravaïamÃtraæ vidhÅyate2 / rÃmÃyaïe hy ayam evÃrtho3 viÓe«eïa pratipÃdita÷4 paÂhaæ dvijo vÃg­«abhatvam ÅyÃt5 syÃt k«atriyo6 bhÆmipatitvam amÅyÃt / vaiÓyas tathà sarvadhanatvam ÅyÃc ch­ïvan hi ÓÆdropi7 mahattvam ÅyÃt // ity atretihÃsaÓravaïamÃtram eva ÓÆdrÃder nirïÅtam8 / tatrÃpi cÃkhyÃyikÃmÃtraÓravaïe9 na tu rahasyavedÃntÃrthapratipÃdanapradeÓe«u sanatsujÃtÅyagÅtÃmok«adharmÃdi«u10 tasya vedÃdhyayanaÓravaïatadarthaparij¤Ãnatadanu«ÂÃnÃnÃæ11 prati«edhasmaraïÃt / tathà ca manusm­tau na ÓÆdrÃya matiæ dadyÃn nocci«Âaæ12 na havi«k­tam / na cÃsyopadiÓed dharmaæ na cÃsya13 vratam ÃdiÓet // iti cÃd­«ÂÃrthamatidÃnadharmopadeÓÃdini«edhÃt14 / na ca svamanÅ«ikayà brÃhmaïopadeÓam anapek«ya pustakÃdes tadvivaraïÃd và tadartham adhigamya karmÃnuti«Âhata÷15 phalÃya tad bhavati16 pratyuta17 ÓÃstrani«iddhenÃnupanÅtena18 g­hÅtaæ (ÓÃstraj¤Ãna)m anarthotpÃdakam / yato nyÃyasm­tyÃcÃrÃvirodhÅ ya÷ padÃrtha÷19 sa ÓÃstrÃrtha÷ / tatra nyÃya÷ yathotk­«Âanik­«Âavarïayor na (karma) tulya(tÃ) tathà na sad­Óadharmatà yuktà / tad uktam __________ NOTES: 1. varïÃna ..... itivarïamadhya^ 2. ÓravaïamÃtravidhÃnÃt 3. ^ïo dhÃyamevÃrtho^ 4. pratipÃdina÷ 5. vÃgv­«abhatva^ 6. ^tk­tà tathà tvayà bhÆmipatipatitva^ 7. ^yÃchaïvan hi ÓÆdropi 8. nirïÃtam 9. ^kÃmatra^ 10. sanatsutÃtagÅnÃ^ 11. vedÃdhyayanaæ 12. ^nnochci«Âaæ^ 13. ^diÓemdaæ rmannacÃ^ 14. cÃv­«ÂÃrtha^ 15. ^dvÃdigamyÃsyÃnnati«Âata÷ 16. tabhdavati 17. pracyut 18. ^ni«addhenÃnupeyena g­^ 19. padÃrthasma ____________________________________________________________________ p. 3 apavarge 'dhikÃras tu strÅÓÆdrÃïÃæ bhaved yadi / jÃtyutkar«o dvijÃtÅnÃm anarthÃya1 tato bhavet2 // iti / sm­tir api vidu«Ã brÃhmaïenedam adhyetavyaæ3 prayatnata÷ / Ói«yebhyaÓ ca pravaktavyaæ4 samyaÇ nÃnyena kenacit // iti5 / ÃcÃraÓ cÃryyadeÓe j¤ÃnaÓÃstraÓravaïe tasyÃprav­ttyaivÃvedita÷ ya÷ ÓÃstravidhim uts­jya ityÃdinà cehÃpi pratyayasya pratipÃdayi«yamÃïatvÃt / ata evoktam6 adhikÃraæ vinà yas tu g­÷ïÃti ÓÃstram anyathÃ7 / tat tyaktvÃ8 pÃvanaæ k­tvà svadharmaæ punar ÃÓrayet // pÃvanaæ prÃyaÓcittam / manunà cÃdhyayanaÓravaïatadarthÃnu«ÂhÃnayuktasyaiva9 dvijÃter j¤ÃnedhikÃro darÓita÷10 adhÅtya vidhivad vedÃn putrÃn utpÃdya11 dharmata÷ / i«ÂvÃ12 ca Óaktito yaj¤air mano mok«e niveÓayet13 // tadrahitasya dvijÃter api mok«edhikÃro14 nokta÷ anadhÅtya dvijo vedam anutpÃdya tathà prajÃm15 / ani«Âvà caiva16 yaj¤aiÓ ca mok«am icchan vrajaty adha÷ // ÓÆdrasya ca vasi«ÂamuninÃpy upanayanÃdibhir asaæskÃryatvaæ17 pratipÃditam / __________ NOTES: 1. ^nathÃya 2. ^vedhadi 3. ^neddamadhye^ 4. prakartavyam 5. ^cidini 6. ^pratipÃdiyi«yamÃnatvÃddatarÃvoktam 7. g­hÅtaæ ÓÃstramanyuthà 8. tattvattkà 9. ^nu«ÂÃnyuktasyeva 10. dvijÃtÅ j¤ÃnodhikÃro darÓita÷ 11. ^nutrÃtutpÃdha^ 12. d­«Âvà 13. nive«ayet 14. ^k«eradhiraukta÷ 15. praj¤Ãm 16. anvi«và 17. pattaiÓcà 18. pasi«Âa ... saæskÃrayatvaæ^ ____________________________________________________________________ p. 4 tathà ca tatroktam gÃyatryà brÃhmaïam as­jata tri«Âubhà rÃjanyaæ1 jagatyÃ2 vaiÓyaæ na kenacic chandasÃ3 ÓÆdram ity asaæskÃryo4 vij¤Ãyata iti / kiæ ca bhagavatà sÃk«Ãd dharmeïÃpi ÓÃpavaÓÃd vidurÃkhyaÓÆdrajanmanÃtmaj¤Ãnavi«aye dh­tarëÂrap­«Âena ÓÆdrayonisthatvÃd anadhikÃritvaæ5 manyamÃnena vedÃrthopadeÓÃrthaæ sanatsujÃtam ÃnayatÃ6 tatrÃnadhikÃro darÓita÷7 / tathà ca tenaiva tatroktam ÓÆdrayonÃv ahaæÃto nÃto 'nyad vaktum utsahe / brÃhmÅæ8 hi yonim Ãpanna÷ suguhyam api yo vadet9 // na te(na) garhyo devÃnÃæ tasmÃd etad bravÅmi10 te // evaæ ca brÃhmaïayonivyatiriktÃnyayonijo11 yadi guhyaæ vedÃrthaæ vadati tadà devÃdibhir asau garhyate12 ni«iddhasevanena13 pÃpayogÃn narakÃdau prak«ipyata ity artha÷ / kumÃrasya tu yà buddhir veda tÃæ14 ÓÃÓvatÅm aham / kumÃrasyÃnujjhitabrahmacaryasya15 sanatsujÃtasya16 yà buddhir yaj j¤Ãnam17 bodhanaæ buddhi÷ tÃm ahaæ veda / niratiÓayaj¤Ãnayukto 'sÃv iti jÃtis maratvÃj jÃnÃmi18 / kiæ tu nik­«ÂajÃtisthatvenÃnadhikÃrÃd vaktuæ na Óaknomi19 / __________ NOTES: 1. tri«Âbhà rÃjanya 2. jagatà 3. ^cicchandaÓrà 4. ^saæskÃro 5. ^dantatadhikÃri^ 6. sanatsajÃtamÃnayatra 7. adhikÃri darÓita÷ 8. ^vakumutsahe brÃhmo 9. ^patrassugutvamapi yo vadhavet 10. ^dv­vÅmi 11. brÃhmaïayonivyatiriktonyayonijo 12. gatvate 13. ni«idvÃse^ 14. ^sya tvayà vudbhirvedatÃæ 15. ^nujita^ 16. ^tathyà 17. vuddhiryak«Ãnaæ 18. ^jÃnÃgmi 19. vaknu na Óaknomi ____________________________________________________________________ p. 5 yas te guhyÃn prakÃÓÃæÓ ca sarvÃn h­dayasaæÓrayÃn1 / pravak«yati mahÃrÃja sarvabuddhimatÃæ vara÷ // kiæ bahunÃ2 sÃÇkhyÃdiÓÃstre«v api brÃhmaïÃnÃm evÃsuriprabh­tÅnÃæ3 bhagavadbhi÷4 kapilamunipramukhair mahÃtmabhir j¤ÃnopadeÓa÷5 k­to nÃnyasya / ity ato 'pi6 na ÓÆdrÃder j¤Ãne 'dhikÃro 'sti7 / tasmÃt sakaletihÃsapurÃïadharmaÓÃstrÃdipaurvÃparyaparyÃlocanenÃyam eva8 vÃkyÃrtha iti sthitam / ÓÃstraikasamadhigamyÃ9 kilÃdhikÃravyavasthà dharmÃdharmavyavasthÃvan na pramÃïÃntaragamyà / ko hi nÃma bhagavato dharmasya hetuto niÓcayam avadhÃrituæ Óakta÷10 / hetutaÓ ca dharmavyavasthÃyÃæ (kari«yamÃïÃyÃæ) hetvanavasthÃnÃd dharmÃnavasthÃnam api prasajyeteti / ataÓ ca striyo vaiÓyÃs tathà ÓÆdrÃs te 'pi yÃnti parÃæ gatim / itÅdam api liÇgam / kiæ punar brÃhmaïÃ÷ puïyà bhaktà rÃjar«ayas tathà / ity api k­tabrÃhmaïarÃjar«ivi«ayakapravartakavidhiprarocanÃrthavÃdatvena11 dra«Âavyam12 na tu svÃrthapratipÃdanaparam / liæ gaæ hi pramÃïÃntarata÷ prÃptasyaivÃrthasya13 dyotakaæ bhavati nÃprÃptasyÃprÃpakam14,15 te 'pi yÃnti ity abhidhÃyakavartamÃnakÃlavÃcipratyayÃntaÓabdanirdeÓÃt16 pÆrvoktavidhisÃpek«atvena sÃkÃÇk«atvÃc ca / vÃstavena17 rÆpeïÃnyaparaæ yadvÃkyaæ18 Óabdena cÃnyÃrthapratipÃdakaæ talliæ gam / __________ NOTES: 1. atassate guhyakÃt prakÃÓÃæÓca sarvÃæ tvadasaæÓrayÃn 2. bahutà 3. ^nÃmovÃsuri 4. bhagavadbhi÷ 5. ^prasukhairma^ 6. ^syetyÃto^ 7. ^karosti 8. ^rvÃyaryaparyÃlocanapÃpameva 9. ÓÃstvakaisama^ 10. Óakra÷ 11. ^vÃdatyena 12. dra«Âavyaæ 13. ^ghonaka 14. nÃpraptasya 15. prÃyakaæ 16. ^larvacipra^ 17. ^vena tupeïa 18. yadyavÃæÓebde^ ____________________________________________________________________ p. 6 vidhini«edhaÓe«atayà tv arthavÃdÃnÃæ1 prav­tti÷ na tu svÃrthapratipÃdakatayà vi«abhak«aïÃdivÃkyavad2 arthavÃdavÃkyÃnÃæ parÃrthatvÃt svÃrthe3 tÃtparyÃbhÃvÃd4 anyaparatvÃd vidhivihitÃrthastÃvakatayÃ5 ni«iddhÃrthanindit­tayÃ6 ca prav­tter iti7 / etac ca8 nipuïataram atraiva9 navame 'dhyÃye vak«yÃma÷ / anyac ca j¤Ãnaæ vij¤Ãnam Ãstikyaæ10 brÃhmaæ karma svabhÃvajam11 / iti brÃhmaïasyaiva bhagavÃn dharma÷12 Óreya÷sÃdhanam iti darÓayi«yati13 / yato 'dik­tÃnÃm ÃryyÃïÃæ dvijÃtÅnÃm eva Órutivihitanityanaimittikakarmak«apitakalma«amohabhayÃyÃsÃnÃm upÃsyamÃna14 e«a paramÃtmÃtigrahana÷ saæsÃropaplavarahito 'nanto 'k«ayo 'nÃdir ajo 'manomayo15 nirvikalpo 'pÃpa÷ sarvalokeÓa16 eka17 eva sarvaÓarÅrÃvasthita÷ sarvapadÃrthÃvasthita÷ satatÃ(sÃ)ditavimalabhÃva÷ sarvaÓakti÷ svaÓaktivibhavajanitasakalÃdvaitasadrÆpa÷18 pra(tyak«o) bhavati / sÃdhanavÅryÃt te«Ãm eva19 hi Órutism­tyuktapraÓastayamaniyamapramukhayogÃÇgÃdisambhavÃd upÃsakatvena ca te«Ãm eva niyamÃt ta eva ca20 tam ÃtmÃnaæ paÓyanti21 / tathà cÃnukramaïyÃdÃv api22 bhagavatà vyÃseno(ktam) yat tad yativarÃ23 muktÃ24 dhyÃnayogabalÃnvitÃ÷ / pratibimbam ivÃdarÓe25 paÓyanty Ãtmany avasthitam // __________ NOTES: 1. svarthavÃdÃ^ 2. bivabha^ 3. padÃrthatvÃt svÃrtho 4. ^bhëÃd^ 5. ^rthÃstëakatayà 6. nidit­tayà 7. mav­tteriti 8. eta ca 9. tatrevena^ 10. ^mÃstikaæ 11. brÃhmakarmarakhabhÃ^ 12. dharma 13. d­Óayi^ 14. ^naimitrika^ .... ^mohamapÃyÃsÃnÃm^ 15. saæsÃrÃyaplavarahito^ ... ^nÃdhirajo 16. ^nÃvikalonÃpÃsassarva^ 17. ekaeka 18. ^sakaladvaita^ 19. ^vÅryate^ 20. ^«ÃmavaniyamÃt narÃvaca 21. paÓyati 22. ^marÃpÃdÃ^ 23. yaæ taæ yati^ 24. yuktà 25. prativindhamivÃdarÓe ____________________________________________________________________ p. 7 yad ak«araæ vedavido1 vadanti (viÓanti) yad yataro vÅtarÃgÃ÷ / ityÃdinà viÓi«ÂajÃtÅyÃÓramivi«aye dhÃnenÃtmopalambhanam upapannaæ2 bhavatÅti pradarÓitam / nÃhaæ prakÃÓa÷ sarvasya yogam ÃyÃsam Ãv­ta÷3 / iti bhagavÃn eva ÓÆdrÃder ÃtmadarÓanÃbhÃvaæ4 pratipÃdayi«yati5 / dvaipÃyano 'pi6 ÓÃntÃtmÃno dvijaÓre«ÂhÃ÷7 prÃpnuvanti tadak«aram8 iti / ata÷ ÓÆdrader dhyÃnÃdinÃ9 kriyamÃïenÃpi na tatprÃptir bhavati10 niyamavidher bhaæ gabhayÃd akhilavidyÃyÃ11 adhik­tÃnu«ÂhitÃyÃ12 (eva) phaladÃt­tvÃvagamÃt / avihitena tÆtk­«ÂajÃtÅyakarmaïÃ13 yogena j¤Ãnena14 ca ÓÆdrÃdir utkar«a15 netuæ na Óakyate / na hi kÃr«ïÃyasaæ16 bhÆyo 'py analasantÃpanena suvarïatvam ÃpÃdayituæ Óakyam17 / kriyà hi dravyaæ vilÃpayati18 nÃdravyam / vedasm­tiliæ gebhya÷19 kila brÃhmaïasyaiva mukhyayà v­ttyà mok«ÃdhikÃro 'vagamyate na k«atriyavaiÓyayo÷ yogÃbhyÃsÃdhikÃre saty api20 / tad uktam bandhamok«avyavasthityÃæ pramÃïaæ codanà svata÷ / vedasyÃnatiÓaÇkyatvÃd anapek«atayà tathà // __________ NOTES: 1. ^dhido 2. nÃtmoyalambha drati 3. ^samÃv­nta iti 4. ÓÆdraderÃtmÃdarÓanÃbhÃvaæ 5. pratiyÃdi^ 6. dvepà 7. Óre«ÂÃ÷ 8. ^vantihitasak«ami^ 9. ^devyÃnÃæ di^ 10. tantprÃptirbha^ 11. ^mavidhÃyÃbhagamÃæyÃ÷ kila vidhÃyà 12. ^nu«ÂitÃyÃ÷ 13. ^svatk­«Âa^ 14. yogaj¤Ãnena 15. utkar«a 16. kÃrtmÃyasaæ 17. ^pÃd­«ituæ Óakya 18. vinayati 19. ^ligebhya÷ 20. sati ____________________________________________________________________ p. 8 vidhir niyuÇkte 'dhik­tam uttamaæ1 Óreyase sadà / aÓÃstrÅyÃt phalÃsaæ gÃt svayaæ kÃmÅ hi badhyate1 // apunarjanmasambandho yasmÃc chabdaikagocara÷2 // iti / yat tu rÃjar«ÅïÃæ janakaÓvapatipravÃhaïaprabh­tÅnÃæ mahÃbhÃ(ra)tÃdau mok«aÓravaïaæ tat kasyäcid viÓi«ÂÃyÃm avasthÃyÃæ prav­ttayÃgatvena yajamÃnÃnÃæ tu mantrÃptasambodhÃvirbhÃve3 sati na sarvadà / yÃgasthÃnÃæ hi te«Ãæ brÃhmaïatvaæ ÓrÆyate / tathà ca ÓatapathaÓruti÷ sà yÃæ4 käcana yajate5 brahmaiva bhÆtvà yajata iti / tadvadhe ca sm­tau brahmahatyÃprÃyaÓcittam ÃmnÃtam6 yÃgasthak«atriyaæ hantà cared brahmahaïivratam7 iti / evaæ ca k«atriyavaiÓyayor api na tathà brÃhmaïena tulyatayà mok«e 'dhikÃra÷ tasmÃd dvijÃtÅnÃm eva8 / yogÃbhyÃsena tu prayatamÃnÃnÃm apy anadhik­tÃnÃæ ÓÆdrÃdÅnÃæ vidyamÃne h­dayapuï¬arÅke 'pi9 (nÃdhikÃra÷) tiraÓcÃm iveti / kiæ ca yathà saura Ãloko divÃcarÃïÃæ eva bhÆtÃnÃm Ãk«aæ10 janayati na tu rÃtricaraïÃæ kauÓikÃdÅnÃæ tulye 'pi prakÃÓadÃt­tve tadvat / yad ayaæ samudÃyÃrtha÷11 garbhÃdhÃnÃdisaæskÃrasaæsk­to yo yathÃvidhyupanÅto12 yathÃÓakticÅrïavedavratÃdiko 'rthÃvabodhaparyantavedÃdhyayanasaæsk­to g­hÃd vanaæ vanÃn maunam ÃÓramÃïÃæ samuccayam aÇgÅk­tya vikalpe và brahmacaryÃd yathÃruci ÓÃnto13 __________ NOTES: 1. vidhinniyuÇktte .... muttanyaÓre .... vadhyane / 2. yasmÃchabdaika^ 3. sumÃtÃptasambodhÃ^ 4. yà 5. yajane 6. tadÆdhe ca smato vrÃhÃhasÃprÃpÃÓcittamÃsnÃ^ 7. k«atravihutÃæ caredvahmanism­tavratam 8. ^dhikÃrya÷ .... ^tasma«ÂvijÃ^ 9. ÓÆdrÃdinÃæ vidyamÃnahadayapuæ¬arÅketi^ 10. divÃcarÃïÃmeva bhÆtÃnÃmÃkoja^ 11. samudrÃpÃrtha÷ 12. pathÃvidhi upa^ 13. vikalpandhà brahmÃdharyÃdyathÃ^ ____________________________________________________________________ p. 9 dÃnta÷1 ÓraddadhÃna÷ so 'pavarge 'dhikÃrabhÃk yata÷ sÆtrakÃra÷ svadharmÃïÃæ vidhyarthatvaæ na manyate3 karmaïÃæ sahakÃritvaæ sahaiveti Óruter matam / na hy anÃÓramiïo4 vedo yogyatvam iha manyate // devopakÃra÷ kartavyo5 devÃn bhÃvayateti ha / ata÷ yÃvajjÅvaæ prakurvÅta6 svakarmÃïi yathÃvidhi / saæskurvÅta svadharmaiÓ ca sm­tito 'vagataæ7 tathà // mahÃyaj¤aiÓ ca yaj¤aiÓ ca a«ÂÃv ÃtmaguïÃ8 iti catvÃriæÓat saæskÃrÃ9 iti ca / api (ca) saæyatÃnÃm eva10 yaj¤ÃdayaÓ ca ÓrÆyate11 / tattvaprakaraïe12 kila vidyayÃÓramiïo yogo nÃnyasyeti Óruter matam // karmaïà tasya vij¤Ãnaæ13 tadbhÃvam upanÅyate14 / paÓcÃd ÃpannatadbhÃvo14 deham etaæ vimu¤cati16 // iti / tathà cÃtra vÃjasaneyinÃæ yaj¤asÆtrakÃra÷ kÃtyÃyano 'dhikÃravivekam uktavÃn17 athÃto 'dhikÃra÷ (iti) / athaÓabda ÃnantaryÃrtha÷ / ata÷Óabdo18 hetvartha÷ / yato vedÃdhyayanaæ pÆrvav­ttam atas tadarthaj¤ÃnÃvasare prathamam adhikÃro nirÆpyate kasyÃtrÃdhikÃra19 iti / adhikÃraÓabdasyaiva tÃvat __________ NOTES: 1. dÃÓÆ÷ 2.ÓraddadhÃna^ 3. vidhÃrthatvaæ na manyata 4. natyanÃÓramiïo 5. kartarvyo 6. prakrurvÅta 7. saæskarvati svadharmÃÓca ... ^togataæ 8. a«Âau cÃtmaguïÃ÷ 9. ^ÓaÓca saæskÃrà iti 10. iti cÃpyatu sapatÃm 11. ÓrÆyate 12. tatva^ 13. vij¤Ãmaæ 14. ^tadbhÃva^ 15. ^tadbhÃvo 16. ^meta vimu¤ca iti 17. kÃtyÃyato 18. Óabde 19. ^tradhikÃ^ ____________________________________________________________________ p. 10 ko 'rtha÷1 ayam ucyate abhyupagatÃgamaprÃmÃïyÃnÃæ puru«ÃïÃæ ÓÃstreïa yady asya kartavyatayà vidhÅyate tatra tasyÃgamapÃratantryeïÃnu«ÂhÃnÃÇgÅkaraïam2 / tathà yac chÃstreïa3 ni«idhyate na kala¤jaæ bhak«ayet4 ityÃdi tatra prati«idhyamÃnakriyasya mukhyasyÃdhikÃriïo5 jighatsÃprayuktarÃganibandhana÷ kala¤jabhak«aïaprav­ttini«edhÃrtha÷6 ÓÃstrapÃratantryeïaiva7 / akÃraïasaÇkalpa audÃsÅnyÃÓrayaïaæ8 cÃdhikÃra÷ / tad uktaæ bhaÂÂena9 vidhinà yujyate yatra na hanyÃn na pibed iti / tatraudÃsÅnyavastv eva pratipattÃvalambane // audÃsÅnyaæ prav­ttyuparamo10 vyÃpÃrÃbhÃva÷ svÃmitvena yo vyÃpÃrasyÃdhikÃras tasyÃbhÃva11 ity ukta÷ / tenaitad uktaæ bhavati --- idam agnihotrÃdi karma matsambandhitayÃ12 vihitam ato mama kartavyam / idaæ ca parahiæsÃdi tathaiva ni«iddham ato na kartavyam iti brÃhmaïÃdir avagacchati13 / e«a adhikÃraÓabdÃrtha14 iti / tad uktam --- yatra yasyÃdhikÃro 'sti15 nitye naimittike ca sa÷ / badhyate na hi sarvo hi16 ÓÃstrÃtikramabandhanai÷ // iti / ÓÃstrad­«ÂyÃdhikÃro nirÆpyata ity atra17 niyojyatvaæ tÃvad Ãha18 brÃhmaïarÃjanyavaiÓyÃnÃæ19 Óruti÷20 / tathà ca --- __________ NOTES: 1. kÃrtha÷ 2. pÃrataæ jeïÃnu«ÂÃnÃÇgÅ^ 3. yachÃstreïa 4. bhak«ayetyÃdi 5. ^kriyormukhasyÃdhikÃraïo 6. ^bhuk«aïa ... ^dhÃrthaæ 7. ^pÃrataæÓaiïa^ 8. saÇkalpa¬aukÃdÃsÅnyÃ^ 9. bhaddena 10. prav­nni upa^ 11. vyÃpÃrasyodhikÃra^ 12. satsambandhitayà 13. ^rivagacchatÅti 14. rëodhi^ 15. ^adhikaro^ 16. ta rva nahi^ 17. kÃtradiÓyÃdhikÃro nirÆpyata ityatra 18. niyojyÃstÃvadÃ^ 19. ^caiÓyÃnÃæ 20. Órute÷ ____________________________________________________________________ p. 11 vasante1 brÃhmaïenÃdhyeyo2 grÅ«mo rÃjanyena3 Óaradi vaiÓyena iti Óruti÷ / kiæ ca aÇgahÅnÃÓrotriya«aï¬apatitaÓÆdravarjam4 ity aÇgahÅnÃnÃm andhamÆkapaÇgvÃdÅnÃm ÃjyÃvek«aïopasthÃnavacanavi«ïukramaïÃdi«v asÃmarthyÃt karmaïi nÃdhikÃra÷5 / aÓrotriyasya sÃÇgavedÃdhyayanavij¤Ãnarahitasya6 yathÃvac chÃstrÃnavabodhe mantrÃïÃæ devatÃdisatattvÃnagamÃd anadhikÃra÷7 / uktaæ ca --- vaidhe k­tÃrthakaæ ÓÃstram avaidhaæ nÃnuÓÃsti9 hi / iti / «aï¬asya10 klÅbasya pÆrvajanmÃrjitadu«ÂakarmasÆcakatvena11 du«k­titvÃd anadhikÃro dÃyÃdivibhÃgaprati«edhÃt tasya12 karmaïÃæ13 ca dravyÃdisÃdhyatvÃd vibhavayuktasya14 putriïa ÃdhÃnÃdisaæyogÃt15 klÅbasyÃputriïo nÃdhikÃra÷16 / tathà coktam patitavyÃdhiÓÆdrÃïÃæ17 yÃvad vacanam i«yate18 / adhikÃro na sarvasmin namuce÷ «aï¬akasya19 ca // iti / patito brahmahÃdi÷20 / tasyÃnadhikÃro mahÃpÃtakitvÃt / ÓÆdrasya cÃnadhikÃra÷21 / kuto 'thÃta÷ÓabdÃbhyÃæ vedÃdhyayanÃnantaryadyotakÃbhyÃæ22 yasya vedÃdhyayanaæ tasya karmaïy adhikÃra iti j¤ÃpitatvÃt / karmÃdhik­tasya ca j¤Ãne 'dhikÃro j¤Ãnena karmaïa÷ samuccayanÃt / tathà coktam23 --- __________ NOTES: 1. vasanne 2. ^dheyo 3. rÃj¤enyena 4. aÇgahinÃ÷ ..... Óaævapatita^ 5. aÇgahinÃ^ ... mÆkasantvÃdÅ^ ... vÃcyanivismukamaïÃdi«u sÃmarthyÃt karmaïyannÃdhikÃra÷ 6. ^ttry«asyÃsaÇgavev­dhyapa^ 7. mantrÃïÃnde^ 8. vaiye k­tÃrthekaæ 9. ^vaidhanÃnuÓÃstri 10. Óaævasya 11. ^duta karma^ 12. dayÃdi^ 13. karmaïà 14. ^dÆbhaïyasya 15. ÃdÃnÃ^ 16. gÃlÅvasyÃputriïo nadhikÃra÷ 17. ^vyÃnyaÓÆ^ 18. ^vacanÃmi^ 19. paæ¬atkasya 20. brahmahÃdi 21. cÃnÃdhikÃra÷ 22. ^dhyayanÃnantaryadhotakÃbhyÃæ 23. samuÓcayanÃt / tathà cÃktam ____________________________________________________________________ p. 12 ni÷ÓreyasÃyÃdhik­tÃn1 vidyà karma vyabodhayat2 / ... ... karmaÓrutir evÃnuÓÃsti3 tÃn // iti tasmÃc chÆdro yaj¤e 'navakÊpta iti4 tasya karmaparyudÃsÃd5 mÆrkhatvÃc ca / mÆrkhatvaæ ca tasyopanayanavedÃdhyayanatadarthÃdhigamaprati«edhÃt6 / tathà ca gautama÷ ÓÆdraÓ caturtho varïa ekajÃtir na ca saæskÃram arhati / (iti) tathà athÃsya7 vedam upaÓ­ïvatas trapujatubhyÃæ8 ÓrotrapratipÆraïam udÃharaïe jihvocchedo9 dhÃraïe hi ÓarÅrabheda10 iti / vaÓi«Âo 'py Ãha11 padyur và e«a ÓmaÓÃnaæ yac chÆdras tasmÃc chÆdrasamÅpe nÃdhyetavyam12 iti / na cÃnadhik­tena13 k­taæ karma ÓÃstrapratyayaæ phalaæ sampÃdayitum arhati ÓÃstralak«aïatvÃt phalasambandhasyotkar«Ãpakar«ayoÓ ca / uktaæ ca avaidhatvÃd anagnitvÃn nÃdhikÃro 'sti14 karmasu / Óraute«v avaidhatÃpy asya15 vedÃdhyayanavarjanÃt // ya÷ svÃdhyÃyam adhÅyÅta kuryÃt karma16 sa e(va) tat / avaidu«yÃd ata÷ ÓÆdra÷17 karmaïa÷18 paryudasyate // __________ NOTES: 1. ni÷ÓrÅyaæsÃ^ 2. vidhà ... vyaævodhayat 3. karmaÓrÆti^ 4. tasmÃchÆdro yaj¤enavaklipta iti 5. ^paryadÃsÃt 6. ^syoyanayana^ ..... ^taddarthÃdigama^ 7. athÃsya 8. ^mupaÓÆïvataratra pujatu^ 9. jidvÃlleda÷ 10. Óarora^ 11. si«ÂopyÃha 12. yadvadvà e^ ..... ÓÃnaæ ya chÆdrà tasmÃchÆdrasamÅye nÃchetavyam 13. cÃnadhik­tena 14. avaighatvà 15. troteghavaighatÃ^ 16. yastvÃdhyÃyamadhÅta kÆryÃt 17. avaidu«Ãdata÷ ÓÆdro 18. karmaïya÷ ____________________________________________________________________ p. 13 kiæ sarvebhya÷ na / smÃrtaæ1 ca pit­yaj¤Ãdiæ ÓÆdra÷ kuryÃd yathÃÓrutam2 / tad vidvattÃm avÃptyaiva3 katha¤cid dvijasaæÓrayÃt // ÓrautÃd adhik­tÃnÃæ tu4 yÃvadvihitasevanÃt / ni«iddhavarjanÃc cÃpi pÃramparyeïa sadgati÷5 // hÅnÃd dhÅnÃc chubhaæ6 janma pÃramparyeïa yad abhavet7 / anugraha÷ sa e«o 'sya8 puæsa÷ Órutik­to9 mata÷ // tasmÃc chÆdrÃdÅnÃæ10 karmaïy anadhikÃrÃd asmin ÓÃstre etatpratipÃdite ca yogÃbhyÃse nÃsty adhikÃra11 iti / kiæ ca ÃtmÃbhyÃso 'pi nÃsyÃsti12 vipraseveti hi sm­te÷ / te«Ãm evÃnukampeti dvijÃter adhikÃrità // te«Ãm evetiÓabdena13 brÃhmaïasya stuti÷ k­tÃ14 / ÓÆdrayonÃv ahaæÃta ityÃdi bahu d­Óyate // evamÃdi bahuvÃkyajÃtaæ15 bhÃrate tatra tatra d­Óyate granthagauravabhayÃt tu na likhyata16 iti / uktaæ ca adhikÃry eva ÓÃstrÃrthaæ17 Óakta÷ sÃdhayituæ yata÷ / tatsiddhÃv aprabhutvaæ hi j¤ÃtÃtrÃnadhikÃrità // iti18 / __________ NOTES: 1. smÃrthaæ 2. kÆryÃprathÃ^ 3. tadvadvattÃ^ 4. ÓrautÃnÃdhi^ 5. ^cÃpi pÃrasparyeïa sadÆti÷ 6. hÅnÃdvÅnÃchubhaæ 7. ^pÃryeïa padavet 8. anugrahassassa e«osya 9. ÓrÆti 10. ^smÃchÆdrÃdÅnÃkarmaïyanÃdhi^ 11. nÃssadhikÃra÷ 12. nÃssasti 13. ^kÃritÃtomÅticÃpiÓabdena^ 14. stutik­tà 15. ^vÃkajÃtaæ 16. bhayÃlurna likhyata 17. Óakra÷ 18. ^kÃreteti ____________________________________________________________________ p. 14 itthaæ ÓÆdrÃder mok«ÃbhÃvÃd dharmÃrthakÃmalak«aïe1 trivarge ca puru«Ãrthe sati hÅnÃdhikÃrÃd gÅtÃÓÃstrÃdes tenÃdhyayanÃdi2 na kartavyam / yasmÃd yo yatrÃnadhik­ta÷ sa tadi«ÂabuddhyÃpi3 (anuti«Âhan) na kevalaæ tatphalaæ na prÃpnoti yÃvad apareïa pratyavÃyenÃpi yujyate / yathà rÃjÃdinà ya÷ kutracid apy aniyukta÷ puru«a÷ sa tadÅyagrÃmÃdau svÃtantryeïa4 grÃmavyÃpÃrÃdi kurvaæs tasmÃd rÃjÃde÷5 ÓarÅradhanadaï¬Ãdilak«aïaæ6 pratyavÃyaæ7 prÃpnoti tathà ÓÃstre 'pi yo yatrÃnadhik­tas tadi«ÂÃrtham api8 kurvan pratyavaiti / yathà ca Ólai«mikahitam au«adhaæ bhak«ayann ÃrogyÃrthaæ paittiko nairujyaæ na labhate pratyuta9 rogaprakopeïa pŬyate evam ihÃpi boddhavyam10 / uktaæ ca paryudasto hi yo yasmÃc chÃstrÅyÃd api karmaïa÷ / sa tatrÃnadhikÃrÅ11 syÃd dÃnÃdau dÅk«ito yathÃ12 // evaæ cÃdhik­tenÃnu«Âhitaæ13 karma phalasÃdhakaæ na svabuddhyaivÃnadhik­teneti14 ÓÃstraniyama÷ / etac ca bhagavÃn eva vak«yati ya÷ ÓÃstravidhim uts­jya15 vartate kÃmakÃrata÷ / na sa siddhim avÃpnoti na sukhaæ na parÃæ16 gatim // 1. ^k«ÃvaddharmÃrthakÃmÃ^ 2. ^hÃnadhikÃrÃdrotÃsÃstrÃde^ 3. ^ssatada«Âavu¬ryÃpi 4. puru«assa tadÅpagrÃmodakhÃtantryeïa 5. rÃj¤Ãde÷ 6. ghanada¤jÃdi^ 7. pratyavÃyuæ 8. k­tastad­«ÂÃrthamapi 9. Ólauæ jikahitamau«adhaæ yaitikaæ au«adhavupi bhak«ayan pratyuta 10. prakopena pŬryata yavamihÃpi vobhdavyam 11. tatrÃnadhikÃrÅ 12. ^dvÃnÃdauk«ito 13. ^nu«Âitaæ 14. ^sÃdhakalasvavu¬rauvÃ^ 15. mats­jya 16. parÃ^ ____________________________________________________________________ p. 15 yata÷ prati«edham atikramya pratyaveyÃt k­tÃn nara÷1 tasmÃt tasyÃnatikrÃntau nityaæ2 yuktataro bhavet // iti / yata÷ kila sarveïa puru«eïÃvihitÃnu«ÂhÃnaprati«iddhasevananimittajanitapÃpahetukavividhanarakarauravÃsipatravanakrakacacchedanaÓvaÓ­gÃlÃdik­mikÅÂabhak«aïavedanÃpÆyaÓoïitakardamamajjanÃdiyÃmyayÃtanÃÓatÃdyanarthasaÇkaÂÃdisantrÃsÃc charaïai«iïÃ3 sthÃvarakÅÂapataÇgÃdiyonisahasrÃvartabhramaïasadyomaraïajarÃvyÃdhik«utpipÃsÃbandhanÃÇgacchedÃdidu÷khabhayocchedakÃri4 ÓÃstrÅyaæ karmÃnu«ÂhÅyate5 / tat punar utk­«Âaæ karma ni«iddhatvÃd viruddhaæ6 sadgatÃnugatikatvenÃd­«ÂabuddhyÃnu«ÂhÅyamÃnam apy avihitatvenÃÓÃstrÅyatvÃn na7 kevalaæ ni«phalaæ bhavati yÃvat pratyutÃnadhik­tatvena8 pratyavÃyakaratvÃt paraloke9 bahuvidhanarakapÃtÃdyupadravav­ndotpÃdakam iti10 j¤Ãtvà ÓÆdrÃdinà naivÃtra nityam ÃtmÃ11 k«apaïÅya÷ / tathà cehaiva12 vak«yati varaæ svadharmo viguïa÷13 paradharmÃt svanu«ÂhitÃt / svadharme nidhanaæ Óreya÷ paradharmo bhyÃvaha÷14 // varaæ Óreyan / darÓayati ca manur api paradharmeïa jÅvan hi sadya÷ patati jÃtita÷ / __________ NOTES: 1. pratyaveyÃlurÃnnara÷ 2. vityaæ 3. vihitanu«ÂÃnaprati«edha .... heluka .... rauravÃsiyatra .... cacheranaÓvas­gÃlÃdikrimi .... ÓoïitakarmamamajanÃdi .... ÓatÃdhanarthasaÇkaÂÃmÅvasantrÃsa^ 4. ^sthÃvaraskÅÂa .... bhramaïÃghadvo .... k«tvÃtpipÃsÃvandhanÃæ gachedadi¬u÷khabhaya^ 5. karmÃnu«Âo«ate 6. ^punarutka«Âakarma nisiddhatvÃd^ 7. saitÃnugatikatvenÃd­«ÂavudbhyÃnu«ÂÅyamÃnamapyavihitatvaæ nÃÓÃstrÅyatvÃnna^ 8. pratyutÃnudhik­tvena 9. ^karatvÃnpara^ 10. ^pÃtadvupadrava^ 11. nevÃtranittamÃtmà 12. tathÃrcehaiva 13. varaæ Óre«Ãn svadharmo 14. bhayÃvadbÃdaryÃti ____________________________________________________________________ p. 16 ÓÆdrajÃtito 'pi bhra«Âas tiryagÃdijÃtiæ prÃpnotÅti vÃkyÃrtha÷1 / vede mantre«u g­hye«u2 Órutism­tini«edhata÷ / nÃdhikÃro 'sti ÓÆdrasya purÃïÃdi«u3 bhÃrata // brÃhmaïaæ tu purask­tya4 Ó­ïvata÷ phalam Åritam / striyo vaiÓyÃs tathà ÓÆdrÃ÷ ÓuddhÃ÷ sukham avapnuyu÷5 // iti / yata÷ tiryagbhya÷6 puru«Ã÷ Óre«ÂhÃ÷7 kÃryÃkÃryavivekata÷8 / tantrÃdhikÃrÃt tebhyo 'pi9 dvijà vedÃdhikÃrata÷ // adhikÃ(rÃ)t pravacane tebhya÷ Óre«Âhà dvijottamÃ÷ / Órutyà sm­tyÃdhikÃrÃrthaæ Órai«Âyam e«Ãæ prakÃÓate10 // iti / tathà ca manu÷ brÃhmaïo jÃyamÃno hi p­thivyÃm adhijÃyate / ÅÓvara÷11 sarvabhÆtÃnÃæ dharmako(Óa)sya guptaye // tad evam uktasambandhÃbhidheyaprayojanaæ12 pratipÃditÃdhikÃraviÓe«am etacchÃstraæ vyÃkhyÃtuæ13 Órotuæ ca14 yogyam iti / ato 'sya vyÃkhyÃnam Ãrabhyate15 / anekaiÓ ca vyÃkhyÃt­bhi÷ svapak«anik«iptad­«Âibhir itas tata÷16 k­«yamÃïam anavasthÃm ÃpadyamÃnaæ gÅtÃÓÃstram apavargaprÃptyupadeÓamahÃprayojanam17 / (ata÷) bhagavato 'bhiprete sanmÃrge sthÃpayitum ayaæ yatna÷ kriyate18 / __________ NOTES: 1. ÓÆdratà tito .... jÃniæ prÃpnotÅti taddarthaæ vÃkyÃrtha÷ 2. g­he ca 3. puraïÃdi«u 4. puraskatya 5. ÓÆdrassukhamavÃpnuyÃt 6. «atasti^ 7. Óre«ÂÃ÷ 8. kÃryÃkarya^ 9. tatrÃdhi^ 10. Óre«Âhyame«ya p­tkÃÓate 11. ÅÓvara÷ 12 tadevamukta^ 13. viÓe«ayaæ ÓÃstraæ vyÃkhyÃtaæ 14. Órotu ca 15. yogyamityetosya vyÃkhyÃkhyÃna^ 16. ^ritastana÷ 17. ^mÃnnaæ ... prÃpnupadeÓÃn^ 18. yatvÃtkriyate ____________________________________________________________________ p. 17 nanv itihÃsapurÃïÃnÃæ pauru«eyatvÃd apavargaprÃptilak«aïe 'tÅndriyÃrthe1 na svata÷ prÃmÃïyaæ sambhavati / satyam etat / kiæ tu mantrÃrthavÃdÃs te«Ãæ2 mÆlam iti nyÃyavidbhi÷ sthÃpitam3 / atas tetra4 mÆlaæ syu÷ dharmÃïÃæ5 viprakÅrïÃnÃæ vedaj¤Ãt­prayatnata÷ / k­taæ saæharaïaæ6 sÃk«Ãd dharmÃvagatihetukam // vaidikÃnÃæ (hi) ÓabdÃnÃæ prasthÃnÃt tu vilak«aïam / sm­tÅnÃæ racaneyaæ7 hi puæpraïÅtà vilak«aïÃ8 // bhagavadvyÃsÃdismaraïaæ9 ca svata÷ prÃmaïam eva / te hi sÃk«Ãtk­tadharmatvÃt karatalagatÃmalakavat sakalaæ vedÃrthaæ pratyak«eïaiva paÓyanti10 / tad uktam sÃk«Ãtk­tadharmÃïa ­«ayo babhÆvur iti / na hy asmadÃdivad vyÃsÃdayo 'tÅndriyam arthaæ na paÓyantÅti vaktuæ Óa(kyam11) / vidhÆta(ka)lma«atvÃd ÅÓvarÃnugrahÃd vedÃrthasya12 vopanibandhanÃc ca sambhavaty evatÅndriyÃrthadarÓanaæ13 te«Ãm ity ado«a÷ / itthaæ sthite 'rjunasya j¤ÃnakarmopadeÓaprasaÇgam avatÃrayituæ prastutakathÃsamÃptau kÃryÃntaraæ jij¤Ãsur dh­tarëÂra÷14 puna÷ sa¤jayaæ p­cchaæs tÃvad Ãha15 ## he sa¤jaya kuruk«etrÃkhye deÓe dharmaprasavahetutvÃd dharmasya __________ NOTES: 1. pauru«eyadvÃd ... lak«aïetÅndriyÃrthe 2. ^vÃdaste^ 3. nyÃyavimdisathÃpitam 4. tatra 5. dhamÃïÃæ 6. vedÃdÃt­tyapatnata÷ .... haïa 7. vilak«aïÃrthaæ sm­tÅnÃæ racanÅyaæ 8. vikal«aïÃt 9. vÃsadismaïaæ 10. paÓyati 11. ^vadyÃsÃdayotÅndriyamarthaæ .... naÓa 12. ^diÓvarÃnugrahÃd 13. vopanÅvandhanÃÓca sabhavetyevÃtidriyÃtha^ 14. samÃpto .... jitÃsurdh­ta^ 15. sayayaæp­stÃvadÃdÃvahe ____________________________________________________________________ p. 18 k«etre sthÃne sarvak«atrasamÃgame sannidhÃne sati matsanbandhinas tanayÃ÷ pÃï¬uputrÃÓ ca kim akurvata kim anu«Âhitavanta iti / pÆrvaæ1 rÃja­«iïà tapasyatà tatra dharma÷ kilopta iti kuruk«etrasya dharmak«etratvam2 / atra kurutÃto dharmaæ3 k«ipraæ trÃïo bhavi«yatÅti kuruk«etrasya kuruk«etratvam ity Ãhu÷ paurÃïikÃ÷ // 1 // evaæ p­«Âa÷ sa¤jaya4 uvÃca ## pÃï¬avasainyaæ vyƬhaæ ÓÃstrad­«Âyà k­tavinyÃsaviÓe«aæ6 d­«Âvaiva7 tasmiæ kÃle duryodhano droïam upasaÇgamya gauravÃt tatsamÅpaæ8 prÃpya vak«yamÃïaæ9 viÓi«ÂapadakriyÃparikalpitarÆpaæ10 vÃkyam uktavÃn // 2 // tadÃha ## he ÃcÃrya pÃï¬uputrasambandhinÅæ13 camÆæ mahatÅæ14 senÃm aÇgabÃhulyÃd vistÅrïÃæ15 dh­«Âadyumnena vyÆhavidhÃnakuÓalena16 ca vyƬhÃæ k­tacaranÃviÓe«Ãæ (paÓya) / yo hi bhavacchi«yo buddhimÃæÓ ca so 'vaÓyam17 __________ NOTES: 1. pÆrva 2. kuruk«atrasya dharmak«atratvam 3. ataÓ ca kurutÃtra dharma 4. p­«Âaæ ssa¤jaya^ 5. vyu¬aæ 6. ^sainye vyuvaæ ÓÃstrad­k«mÃk­ta^ 7. d­«Âaiva 8. gauravÃtnatsamÅpa 9. vak«yamÃïa 10. ^rupaæ 11. pÃæ¬atrÃïÃæ ........ mahatÅ 12. vyƬhÃn 13. ^sambandhinÅ 14. mahantÅ 15. byahulyà hi stÅrïÃæ 16. byÆha^ 17. padapayo hi bhava«yo vuddhimÃæÓca sovasyamÃmratimÃæ vyÆharavanÃæ karotyata÷ ____________________________________________________________________ p. 19 apratimÃæ vyÆharacanÃæ karoti / ata÷ pratividhÃnaparo1 bhavetyÃÓaya÷ // 3 // kiæ ca ## atra asyÃæ senÃyÃm amÅ3 ÓÆrà bhayavi«ÃdÃn abhijÃ÷4 / tathà mahe«vÃsÃ÷5 / i«ava÷ Óarà asyante k«ipyante6 yais ta i«vÃsÃ÷ ko¬aï¬Ã÷7 mahÃnto b­hanta÷ sud­¬hÃ÷ parair abhedyà i«vÃsà dhanÆæ«i ye«Ãæ te mahe«vÃsÃ÷ / atha và yuddha i«Æn asyantÅtÅ«vÃsà dhÃnu«kÃ÷ (yuddha)karmaparÃ÷8 / ta eva ca divyÃ÷ prabhÃvattvÃd dhanur vedak­tÃbhiyogatvÃd anekasaÇgrÃmalabdhavijayatvÃc ca9 / mahÃnta uttamÃ÷ praÓastÃ÷ / tathà yudhi yuddhe bhÅmÃrjunÃbhyÃæ yoddh­tvena10 samÃs tulyÃ÷ / ke ta ity Ãha yuyudhÃna÷ sÃtyaki÷ virÃÂo11 drupadaÓ ca mahÃratha÷ / mahÃn preraïÃvaraïayuddhÃpasÃraïÃvakÃÓÃdidharmayogÃt12 praÓasto ratho yasyÃsau mahÃratha÷ // 4 // kiæ ca ## 1. ^vicÃna^ 2. mahÃrartha÷ 3. senÃyÃsamÅ^ 4. mayavi«Ãda^ 5. mahe«ÃsÃ÷ 6. arayante k«ipyate 7. «aiste draghÃsÃ÷ kodaæ¬Ã÷ 8. mahÃnto v­hanta÷ sudavÃ÷ paraisamedhÃ^ dhanu«i .... te tathà yuddhÃdra«ÂÆnasyantÅtÅ«vÃsà dhÃnukÃ÷ karmaraparà 9. prabhÃvatvà .... dekasaæ^ 10. yoddhatvena 11. yuyudhÃnastÃtyakirvirÃÂo^ 12. mahÃnpraraïÃvaraïà yuddhÃpasÃrÃvakÃÓÃdidharmayogÃt 13. cekitÃn 14. kuntibhojaiÓca ____________________________________________________________________ p. 20 iha sa¤j¤ÃmÃtrapradhÃnà amÅ Óabdà nigadavyÃkhyÃ(tÃ÷)1 / (tÃ÷) ato na vyÃkhyÃyogyÃ÷ / ye«Ãæ tv arthÃnugame viÓe«a upalabhyate te leÓato vyÃkhyÃyante2 / kÃÓÅnÃæ rÃjà (vÅryavÃn) utsÃhaÓaktyupeta÷6 / puru bahu jayatÅti purujit / kuntayo janapadÃ÷ te«Ãæ vÃsÅ4 (kuntibhoja÷) / Óivayo janapadÃs te«Ãæ rÃjÃ5 (Óaibya÷) / sa ca ÓauryÃdyuttamaguïayogÃn narapuÇgava÷ puru«aÓre«Âha÷6 // 5 // tathà ## vikrÃnto vÅryavÃn subhadrÃsÆnur abhimanyu÷8 // 6 //9 evaæ pÃï¬avÃnÅke pradhÃnanÃyakanirddeÓaæ10 k­tvà svÃnÅke pradhÃnanÃyakÃn darÓayann Ãha11 ## asmÃkaæ ye viÓi«ÂÃ÷ kulaÓauryÃdibhi÷16 pradhÃnÃs tÃn sa¤j¤Ãrthaæ bravÅmi17 / sa¤j¤Ãnaæ sa¤j¤Ã / tuÓabda÷18 pÆrvebhyo viÓe«Ãvadyotana÷19 / yuyudhÃnÃdayo varÃkà yu«mÃkaæ purato 'ki¤citkarÃ20 ity artha÷ // 7 //21 __________ NOTES: 1. Óabdà .... vyakhya 2. e«Ãæ tvÃrhÃnunama÷ kaÓcidulabhyate .... vyÃkhyÃyate 3. utsÃhaÓatsupeta÷ 4. janapadastamÃjas vÃmÅ 5. janapadaistasya rÃjà 6. sauryadu ... yogÃnnapugava puru«aÓre«Âha÷ 7. vudhÃnyuÓca 8. ^sÆnubhimanyu÷ 9. aÇkoyam darÓayannÃha asmÃtpara÷ vidyate 10. ^nideÓaæ 11. svÃkhÃneke pradhÃnÃndarÓayannÃha 12. lu 13. nivodha 14. maæ daunyasya 15. sa¤j¤Ãrthaæ tÃn 16. cauryÃdibhi÷ 17. bravimi 18. sa¤j¤Ã na sa¤j¤Ã tu Óabda÷ 19. viÓe«Ãva«votnà 20. kiæ titkarà ity artha÷ 21. aÇkoyaæ parigaïayannÃha asmÃtparosti ____________________________________________________________________ p. 21 tÃÓ ca parigaïayann Ãha ## na kevalam ete yÃvat ## nÃnÃprakÃrÃïi cakrÃsimuÓalagadÃprabh­tÅni (ÓastrÃïi) praha(ra)ïÃni ye«Ãæ te tathà / nÃnÃvidhagajarathÃÓvÃdiyuddhakriyÃsu paï¬ità matkÃrye ca tyaktajÅvitÃ. santy evÃnye // 9 //8 evam ubhayasainyanÃyakanirdeÓaæ k­tvà sÃrÃsÃratÃæ nirÆpayann Ãha ## asmÃkaæ yathÃnirdi«ÂasaæhatÃnÃæ10 tatpÃï¬avabalam aparyÃptam asamartham abhibhavitum yato bhÅmÃbhirak«itam bhÅmasenena pradhÃnabhÆtena guptam / sa ca (bhÅmo) bhÅ«mÃpek«ayà ki¤cin nyÆnatara ity abhiprÃya÷11 / idaæ tv asmÃkaæ balam ete«Ãæ pÃï¬avÃnÃæ paryÃptam abhibhavÃya vinÃÓane samartham ity artha÷12 yato bhÅ«mÃbhirak«itam13 / bhÅ«mas tv anekaÓastrÃstrapÃrago nirjitÃnekamahÃsamara ityÃÓaya÷14 // 10 //15 1. mavÃn 2. kaïaÓca 3. jayadratha÷ 4. aÓvasyÃmà 5. saumardanniÓca 6. ÓÆrÃdarthe tyaktà jÅvitÃ÷ 7. viÓÃradÃ÷ 8. aÇkoyam nirÆpayannÃha asmÃt parosti 9. valaæ 10. ^sahitÃnÃæ 11. ki¤cintyÆnatara iti ÃbhiprÃya÷ 12. pÃï¬avÃmÃæ paryÃsamÃbhibhavÃya vinÃÓane sarmarthamity artha÷ 13. ^rak«itaæ 14. bhÅ«mosvanekaÓÃstrÃÓsrapÃragonekanirjitamahÃsamara ityÃÓaya÷ 15. aÇkoyam Ãha asmÃt parosti ____________________________________________________________________ p. 22 pradhÃnanirdeÓaparyojanam Ãha ## hi yasmÃd evambhÆtena bhÅ«meïÃbhirak«itam asmÃkaæ balaæ pÃï¬avÃnÃæ parÃbhave paryÃptam / tato 'yane«u sarve«u rathamÃrgarathyÃsu sarvÃsu yathÃbhÃgam / yo yo bhÃgo yathÃbhÃgam / yo yasyÃtmÅyo bhago 'æÓa÷ (sa tena) rak«ya÷1 / tatra avasthitÃ÷ santo bhavanto bhÅ«mam evÃbhirak«antv2 iti tasmin nÃyake3 sarvato gupte balaæ parabalapraïÃÓane4 k«amaæ bhavatÅtyÃÓaya÷ / yady asminn iti5 (?) ayanaæ kak«yÃdi // 11 // idÃnÅæ6 kÃryÃntaram upak«ipati sa¤jaya÷7 ## tasya prakrÃntasya balasya duryodhanasya vÃ9 har«am utpÃdayan bhÅ«ma÷ kurÆïÃæ tatkÃlajÃnÃæ pÆrvavayÃ÷ siæhanÃdam ucchair vinadya10 tata÷ ÓaÇkhaæ dadhmau / siæhasya iva nÃda÷ siæhanÃda÷ taæ vinadya / sÃmÃnyanader viÓe«anadi÷11 karma / siæhanÃdaæ k­tvety artha÷ // 12 // ## anantaraæ ÓaÇkhÃdaya÷ sahasaivÃvicÃritaniyantraïam eva abhyahanyanta13 tìitÃ÷ / sa ca vÃditrasaÇghÃtaja÷ Óabdas tumulo mahÃn __________ NOTES: 1. yasyÃtmÅyoæso bhÃgo rak«ya÷ 2. bho«mame^ 3. ttasminnÃyake 4. ^praddarÓane 5. yatyasmimniti 6. idÃnnÅ 7. kÃryÃtaramupÃÇk«ipati saæyaya÷ 8. vinadyoÓcai÷ saÇkhÃn 9. calasya duryodhanasyà và 10. kuruïÃæ .... siæhanÃdasuÓcaurvitaghaæ 11. samÃnya^ 12. païavÃnaka^ 13. ÓaÇkhÃyÃ÷ sahasaivÃdhicÃritaæ niryatraïamevÃbhyahanyata ____________________________________________________________________ p. 23 avibhÃvyamÃnÃvayavaviveka÷ Órot­h­dayadÃraïo 'bhavat1 / bherya÷ kÃtvÃ÷ (?) Ãnakastamisvà (?) gomukho 'nalambaka÷2 (?) // 13 // ## mÃdhavapÃïdavau divyaikarathÃrƬhÃvacintyaprabhÃvau ÓaÇkhÃvatyarthaæ5 dhmÃtavantau // 14 // atha pradhÃnaÓaÇkhanÃmanirddeÓam Ãha6 ## ## pauï¬raæ (puï¬ra)deÓajaæ vipulaæ v­kodaro dÅptÃgnyudaro9 bhÅmakarmà bakahi¬imbÃdirÃk«asavidÃraïÃdÅni bhÅ«aïÃni karmÃïi yasya (sa÷) / kuntÅputragrahaïaæ praÓaæsÃrtham / pitur asaævij¤Ãne mÃtrà vyavadeÓo yady api kutsÃ10 rÃdhÃsutasyeva tasya puna÷ saævij¤Ãne praÓaæsaiva11 dharmaputratvÃd yudhi«Âhirasya12 //13 // kiæ ca tathà ## 1. mahÃnavibhÃvyamÃmÃvayavaviveka÷ Órottrt­dayÃruïobhavat 2. gomukhonalavaÇka÷ 3. Óveteha^ 4. pÃæ¬avÃÓcaiva 5. diyyaikaratharuÂÃvacintyaprabhÃvau Óaævyau^ 6. ^nÃmunirdeÓa^ 7. karmÃrv­kodara÷ 8. kutÅputra 9. dÅptÃgyadara÷ 10. yatyukutsà 11. savij¤Ãne praÓaæseva 12. dharmaputrÃtvÃghradhi«Âirasya ____________________________________________________________________ p. 24 ## // sÃtyakiÓ cÃparÃjito yuddhe«v iti vij¤eyam // 18 // kiæ ca ## yathoktaÓaÇkhagho«as tumulo6 duryodhanÃdÅnÃæ h­dayÃny abhinad7 bhinnavÃn / yato nabhaÓ ca p­thivÅæ caiva8 sakalam iva vyanunÃdayat pratiÓabddayuktam akÃrayat vyanunadanaæ prayuktavÃn / vyanunÃdayad ity atra vyatyaye 'nìabhÃva÷9 / ihasthÃnam apadÃnÃæ10 nirvacanaæ granthagauravabhayÃn na11 k­tam / ye«Ãæ ca ÓabdÃnÃm iha lak«aïÃnugamo na d­Óyate te«Ãæ virodho nodbhÃvanÅya÷ / yata÷ paramar«iïà dvaipÃyanenaivoktam alaÇk­taæ Óubhai÷ Óabdair iti / atas tad ÃgamÃd evÃvagamyate ÓubhaÓabdatve12 vyÃkaraïÃnÃæ bahutve ca kathaæ pÃïinÅyena kevalena virodha udbhÃvayituæ yukta÷13 / itihÃsÃdÅnÃæ vaidikÃrthapratipÃdanÃc chandastulyatvam14 / tathà cÃnenaivoktam15 idaæ hi devasammitam16 pavitram idam uttamam iti kÃr«ïavedam idaæ puïyam iti17 / tathà anyatrÃpi coktam __________ NOTES: 1. yÃcÃlyaÓca 2. p­thak 3. dhÃtarëÂrÃïÃæ 4. vyadÃrayan 5. p­thivÅ 6. k«ayathokta^ 7. h­dayÃnyabhinadbhinna 8. p­thivÅ caiva 9. vyanunadana÷ prayuktavÃniveti vyatyayenÃnubhÃva÷ 10. ihadhanÃma^ 11. gratha^ 12. brubhai÷ ÓabdairitistadÃgamÃdevÃvagate 13. virodharudbhÃvayitu yukta 14. itihÃsÃdÃnÃæ vedikÃrtha^ 15. cÃnenevoktam 16. vedesÃmitaæ 17. kÃrk«mavedami^ ____________________________________________________________________ p. 25 vedÃbhedaæ bhÃratasyÃvalokya vyÃso vÃkyair aÓvino÷ stotram Ãdau / samyakk­tvà vaidikair lak«aïoktÅr1 bhÆyo bhÆyas tÃ÷ kari«yaty atra Óe«Ã÷2 // 19 // anyad api kÃryÃntaram upak«ipann Ãha ## atha ÓaÇkhagho«Ãd anantaram arjuno duryodhanÃdÅn5 (vyavasthitÃn) vividhenÃkÃreïa6 yathÃvibhavam avasthitÃn d­«Âvà ÓastrÃïÃæ sampÃte prav­tte dhanur utk«ipya sÃvadhÃno h­«ÅkeÓam idaæ vak«yamÃïaæ vÃkyam Ãha / h­«Åka(m) itÅndriyagrÃmÃkhyà tadÅÓaæ7 h­«ÅkeÓam iti / he mahÅpata iti dh­tarëÂrodbodhanaæ sa¤jayena8 // 20 //9 kiæ tad vÃkyam ity Ãha ## madhye rathasthÃpanÃd yuyutsÃsaæÓayo 'numÅyate14 pÃrthasya / taæ ca prakaÂayi«yati / kimarthaæ (senayor madhye) rathasthÃpanam iti ced ata Ãha yÃvad i(ti) / yÃvad ity anena kÃryaÓe«aæ sÆcayati15 __________ NOTES: 1. ^kalak«aïoktÅr^ 2. ^«yatraÓe«a÷ 3. v­.v­tte 4. hapÅkeÓaæ ... pahÅpate 5. ÓaÇkhagho«Ãdaæ naramarjuno / duryodhanÃdin 6. vividhanekÃkÃraæ 7. tadÅsaæ 8. dh­tarëÂraddhanaæ sajayena 9. //20// iti nÃsti 10. niro«ke 11. yoddhakapnÃna^ 12. kaipnayà 13. asminnaïasapnudyame 14. yuthutsÃtsaæ^ 15. sucayati ____________________________________________________________________ p. 26 raïasamudyame yuddhodyoge1 kai÷ saha mayà yoddhavyam iti2 yoddhukÃmÃn avasthitÃn d­«Âvà tato yathÃbhipretam Ãcari«yÃmÅtyÃÓaya÷4 // 22 // sa¤jaya uvÃca ## gu¬Ãkà nidrà tadÅÓena jitanidreïÃrjunenaivam ukto9 bhagavÃn ubhayo÷ senayor madhye rathaæ sthÃpayitvovÃca / kathaæ sthÃpayitvety Ãha bhÅ«madroïapramukhata÷10 tayo÷ sammukham / ÃdyÃditvÃt (sÃrvavibhaktika÷) tasi÷11 / sarve«Ãæ ca12 rÃj¤Ãæ sammukham / kim uvÃcety Ãha he pÃrtha / paÓyaitÃn ekatra samavÃyaæ gatÃn kurÆn iti13 / bhÅ«madroïÃbhimukhe14 rathasthÃpanÃbhiprÃyaæ bhagavÃn Ãha yata15 pitÃmahagurÆn16 prati kadÃcid asyÃyuyutsà syÃt tad enaæ j¤ÃnopadeÓena17 pravartayi«yÃmÅti18 // 24 // ## __________ NOTES: 1. pudhvodyoge 2. yoddharvyÃmiti 3. yoddhakÃmÃn 4. yathÃhipretam^ 5. n­«ÅkeÓo 6. ^madik«itÃm 7. paÓyaivÃn 8. ^nukuruniti 9. jitanidrenÃ^ 10. prapnukhatas^ 11. ityÃdhoditvà tusi÷ 12. cà 13. kuruni^ 14. -bhimukharatha^ 15. bhagavat Ãhuryat 16. ^gurun 17. kadÃcidasthÃyutsà syÃttarÃnaæ j¤ÃnopadeÓena 18. pravartayi«yÃmiti 19. ttatrÃpaÓyÃnsthitÃn pÃrtha÷ pitÆnatha 20. bhrÃttÆn 21. sakhaæstathà 22. ^suh­daÓcaiva senayauru^ ____________________________________________________________________ p. 27 tatra ubhayo÷ senayor madhye pÃrtha÷ pitrÃdÅn apaÓyat / pitÌn pÃï¬udh­tarëÂrabhrÃtÌn1 kenÃpi vÃnyena2 (sambandhena) tatsthÃnÅyÃn pitÃmahÃn bhÅ«mabÃhulÅkasomadattaprabh­tÅæs tatsthÃnÅyÃn3 và mÃtulÃn ÓalyaÓakunyÃdÅæÓ ca4 tathaivobhayo÷ senayor anyÃn svajanÃn bhrÃtÌæ tattulyÃn sutÃn pautrÃn (apaÓyat)5 // 26 // ## tÃn sarvÃn bandhÆn iti7 samÅk«ya na kaÓcid atra para÷ sarva eva svajanà ity evaæ vicÃrya katham ete mÃrayituæ yuvatà iti prak­«Âayà karuïayà vaÓÅk­ta÷ / tata eva sÅdamÃno 'vasÃdaæ gacchan yuddhodyamaæ8 jahad idam abravÅd iti / vyatyayenÃtrÃtmanepadam9 // 27 // kiæ tad ity Ãha ## he k­«ïa imÃn14 svÃn janÃn15 yuyutsÆn16 samavÃyenÃvasthitÃn d­«Âvà me aÇgÃni yoddhuæ necchanti17 / vepathu÷ kampo __________ NOTES: 1. pitrÆn pÃndudh­tarëÂrabhrÃtrÆn 2. vÃtanyena 3. vÃhika .... tatsthÃnÅmÃnvà 4. ÓakutyÃndÅÓca 5. senayorabhyatulyasvÃjanyÃtuta÷ // 26 // 6. parayëÂi«Âa÷ 7. tÃtsarvÃn vandhÆnÅti 8. gachatyudbhÃdyamaæ 9. cyatyayena 10. k­k«mayuyutsun 11. gÃtrÃraïi 12. gÃæ¬iva 13. tvatkaiva 14. k­nemÃn 15. svÃjanÃn 16. yuyut­n 17. yÃddhaæ nodyacchanti ____________________________________________________________________ p. 28 romahar«aÓ ca ÆrddhvaromatÃ1 (gÃï¬Åvaæ) saæsate 'dha÷patati / tvak ÓarÅraæ carma2 ÓokÃgninà dahyate3 / mumÆr«Ææ d­«ÂvÃ4 k­payà tathÃbhÆta÷ san iti5 / atra ca bhinnakart­katÃ6 pÆrvoktanyÃyÃn na7 codanÅyà / yad và darÓanakriyÃyà arjuna÷ kartà gÃtrÃdisÃdanÃdau ca vÃstavena dharmeïÃrjuna eva / na hy arjunavyatirekeïÃnyad gÃtrÃdy asti8 / ivaÓabdas tÆpamÃrtho9 bhedabuddhiæ janayatÅti / api ca k­pÃvaÓÃt prayatnaÓaithilye saty ava«Âambhaæ10 dhÃrayituæ na Óaknomi / du÷khaprakar«Ãc ca cakrÃrƬham iva11 me mano bhramaty anavasthitatvÃd bhramatÅvety uktam12 // 29 // kiæ ca ## nimittÃni yÃni jayasÆcakÃni utsÃhÃdÅnÅ«yante14 / tÃni viparÅtÃni15 anukÆlÃni paÓyÃmi / yad và gÃtrÃvasÃdÃdÅni nimittÃni paÓyÃmi / na cÃhave bandhuvargaæ16 hatvopakÃram anupaÓyÃmi // 30 // tatraitat syÃt yady uddhyatÃæ pÃï¬avÃnÃæ vijaye sati rÃjyÃdilÃbhalak«aïasya Óreyasa÷ sambhÃvanÃstÅti tad Ãha17 --- __________ NOTES: 1. romahar«a kurdhvaæromatà 2. ^ttvacchÃrÅraæ carmà 3. datyete 4. ^d­«Âà 5. bhÆtasmayanna iti 6. bhinta^ 7. pÆrvonÇkyÃpanna codanÅyà 8. ^vyatireïÃnyadbhÃtrÃdyasti 9. iti ÓabdastvapamÃrthà 10. ava«Âhambha 11. ÓaÇkomi dukhaprakar«ÃÓca cakrÃruÂhabhiva 12. ^sthitatvÃdbhumatÅvetyuÇkama 13. nimintÃni 14. ^sÆcakÃnyutsÃhÃÓÅnÅ«yante 15. viparotÃni 16. va cÃhave vandhuvaærga 17. tatratetatsyÃcchakravÃpa«Âata÷ pÃæ¬avÃnÃmityÃdi Órayalak«aïaæ ÓreyostÅtyata Ãha 30/ ÓaktatvÃdyuddhyatÃæ pÃï¬avÃnÃmamitravijayalak«aïaæ ÓreyostÅtyata Ãha iti và pÃÂha÷ ____________________________________________________________________ p. 29 ## sÃmpratam eva mriyate2 bandhuvargas tato jayam api na kÃÇk«e nÃbhila«Ãmi3 / athocyate --- jaye sati rÃjyaæ labhyata iti cet tan na4 / na ca rÃjyaæ kÃÇk«e / rÃjye hi sati sukhÃni bhavantÅti cet tan na5 / na ca sukhÃni kÃÇk«e / kasmÃd ity Ãha --- he govinda (rÃ)jyena bhogai÷ sukhÃdibhir và kiæ na÷6 k­tyam / sarvaæ và rÃjyabhogÃdikaæ yaj jÅvitopakaraïaæ7 tenÃpi kiæ prayojanam iti // 31 // na tv e«a puru«ÃrthÃæ yad Ãtmambharitvam / kiæ tarhi / sarvaæ8 (hi) jÅvitaæ rÃjyÃdi (vÃ) gurupitrÃdyartham i«yata ity Ãha9 --- ##11 ye«Ãæ gurvÃdÅnÃæ k­te rÃjyÃdy asmÃbhi÷ kÃÇk«itaæ ta eva me gurvÃdaya÷ sudustyajÃn12 prÃïÃæs tyaktvÃ13 no 'smÃkaæ purato yoddhuæ14 sthitÃ÷ / tat ko nÃma buddhipÆrvakÃrÅ ni«prayojanaæ rÃjyÃdi priyaæ kuryÃn na gurvÃdÅn15 // 32 // tÃn eva darÓayati #<ÃcÃryÃ÷ pitara÷ putrÃs tathaiva ca pitÃmahÃ÷ / bhÃtulÃ÷ (Óva)ÓurÃ÷ pautrÃ÷ ÓyÃlÃ÷16 sambandhinas tathà // BhG_1.33 //># __________ NOTES: 1. k­«ma 2. sÃmnpatameva bhnipate 3. nÃbhila«yÃbhi 4. labhyata iti tanna 5. cennannana 6. naæ 7. pajjÃvitaæ pekaraæ 8. sarva 9. ityÃrha 10. pa«Ãmarthe kÃk«itaæ 11. yoddhu prÃïÃæssattvakÃsudussajÃn31 12. gurvÃdayassudussatÃt 13. tyatkà 14. yoddhuæ 15. priye kuyÃnna tu purvÃdÅvoti 16. syÃlÃ÷ ____________________________________________________________________ p. 30 ÓyÃlÃ÷1 ÓvÃÓuryÃ÷ / sambandhino2 jÃmÃtrÃdaya÷ // 33 // idÃnÅæ karuïÃvi«Âa Ãha --- ## etÃn ÃcÃryÃdÅn ghnato 'pi jighÃæsato 'pi hiæsituæ necchÃmi / ghnato hy avaÓyaæ hanyate6 lÃbhÃrthaæ yadi (te) hanyeran / tatra trailokyarÃjyasyÃpi hetor na hantum icchÃmi7 kiæ puna÷ p­thivyà arthe // 34 // pÃpaÓaÇkÃyÃm Ãha8 --- ## he janÃrdana etÃn11 hatvà asmÃkaæ ko 'bhyudayo bhavet12 / kasya hi bandhumaraïÃt prÅtir utpadyate13 / prÅtir iti yady api k­dabhihito bhÃvo dravyavad bhavati14 tathÃpi bhÃvarÆpatÃæ na jahÃti15 nÃsti bhinnakart­katà / hananaprÅtyor hy ekakart­katÃ16 / yata ÃtatÃyina÷ kilaite kathan na÷ prÅti÷ syÃd ity Ãha17 --- pÃpam eveti / etÃn hatvà pratyuta pÃpam eva asmÃn ÃÓrayet / yata ÃtatÃyitve 'pi bhrÃtrÃdaya÷ sambhajanÅyà vardhanÅyà lìanoyà na tu __________ NOTES: 1. syÃlÃ÷ 2. saævedhino 3. ^micchÃmi«vatopi 4. trailokya^ 5. kitu 6. hisiturnecchÃmi dhna rtdhavaÓyaæ hanyante 7. ^raæstatrelokyarÃjyasyÃpiheturna hantumicchÃmi 8. pÃpasaævaæ ÓaÇkÃyÃmÃha 34 9. nihasa dhÃrtarëÂranni÷ 10. pretissyÃjjanÃrhana 11. enà 12. yobhyudayobhavet 13. pratir^ 14. k­damihito bhÃvo drabyabadbhavati 15. ^taæ m­jahatiti 16. ^prÅtyetdyaika ekartà 17. kathanna prÅtassmÃdityÃha ____________________________________________________________________ p. 31 hantavyà iti / kathaæ hi bhrÃtrÃdivadhÃd evÃdharmo 'smÃn na1 bhajata iti hatvà pÃpam ÃÓrayed iti / atrÃpiÓabdena nyÃye bhinnakart­katà vÃstavena tu nÃsti / pÃpaæ hi hiæsÃdikaæ2 kriyÃtmakam eva / tataÓ ca eva hanti tenaiva k­taæ pÃpaæ syÃd ity eka÷ kartà // 35 // evaæ3 bhrÃtrÃdivadhÃÓaÇkÃviklavam abhidhÃya tadabhiprÃyÃvi«karaïÃyÃha4 --- ## yasmÃd dhÃrtarëÂrahananÃt prÅtir nÃsti pratyutÃdharma÷7 tasmÃt tÃn svajanavargÃn hantuæ vayaæ nÃrhÃ÷8 / svajanaæ hi hatvà kathaæ sukhino bhavema / dharmabahi«k­tÃnÃm etadÃcÃraïam ityabhyiprÃya÷9 // 36 // kiæ ca --- ## kulak«ayas tÃvad dhruva÷ pratyupasthita÷13 / tatk­taÓ ca do«o vak«yamÃïa÷ sarva14 eva / amÅ ca15 droïÃdayo 'smÃsu maitryÃæ vartamÃnatvÃn mitrÃïi / te«Ãæ drohe jighÃæsÃyÃæ yat16 pÃtakaæ yad và mitrÃïi druhyatÅti mitradhruk tasmin mitradruhi puru«e yat pÃtakam __________ NOTES: 1.bhrÃtrÃdi«adhÃdeva^ 2. yÃrpa hi hisÃdikaæ 3. karttÃnna evaæ 4. vitklavebhidhÃyÃmbhiprÃyÃvi«karaïayÃha 35 5. hannu 6. ^vÃndhavÃn 7. pratyatÃ^ 8. hantu vayaæ nÃhÃ÷ 9. dharmavahi«katÃnÃmenaddÃcaritamityÃbhiprÃya÷ 10. laubhoyahana÷ 11. pÃpada^ 12. papaÓyadbhikha 13. tÃvaddhava÷ pratyupasthi÷ 14. vak«yamÃïa^ 15. cÃmÅ 16. jighÃæyoyat ____________________________________________________________________ p. 32 iti sambandha÷ / tad etad ubhayam ete1 dhÃrtarëÂrÃ÷ p­thivÅlÃbhopahatacetasa÷ santo2 yady api na3 paÓyanti na cetayante / tat katham asmÃd uktarÆpÃt pÃpÃn nivartitum asmÃbhir na4 j¤eyam avaÓyaæ j¤eyam ity artha÷5 / kimbhÆtair asmÃbhi÷6 / kulak«ayak­tado«am anvagacchadbhi÷7 // 38 // tam eva do«aæ darÓayati8 ## kulak«aye sati ye dharmà nityanaimittikà yÃgÃdayo gotrasamÃcÃrÃ÷ srtÅrak«aïÃdayaÓ cÃnÃdikÃlÅnÃs te puru«ÃïÃm anu«ÂhÃtÌïÃm abhÃvÃt praïaÓyanti10 / yatra ca dharmasya hÃnis tatrÃvaÓyam adharma÷ prabhavati parasparaæ pratyanÅkatvÃt tayo÷ / tadabhibhÆtaÓ ca11 prÃïino 'kÃrye«u pravartanta ity Ãha12 --- dharme na«Âe kulaæ k­tsnam iti / ubhayalokahitavan nistryÃdikam adharma Ãkramya ti«ÂhatÅty artha÷14 / utÃvaÓyam iti // 39 // kiæ ca ## adharmÃbhibhavÃd heto÷ kulastriya÷ caritrahÅnÃ15 bhavanti / tÃsu du«ÂÃsu varïeya jÃyate varïasaÇkara÷ / varïaÓ cÃsau saÇkaraÓ ceti / aÓuddho varïa ity artha÷ // 40 // __________ NOTES: 1. ^mene 2. lÃbhopahetacatessanto 3. nà 4. ^ubharÆpÃnnivartimasmÃbhirna 5. ^mitithya÷ 6. kimÆtairasmÃbhi÷ 7. anvagacchadbhi÷ 8. d­Óayati 31 9. bhavatyuta 10. puru«ÃïÃnanu«Âà rÆïÃmabhÃvÃnpraïaÓyanti 11. pabhavati ... pratyanÅkatvÃnnayo÷ tadabhibhÆjÃÓca 12. pravartata÷ 13. dharmo na«Âekula^ 14. Ãkramat­dhiti«ÂatÅty artha÷ 15. caritrahÅnà ____________________________________________________________________ p. 33 ## sa varïasaÇkara÷ kulasya narakapatanÃya kalpate / yata÷ --- santati÷ ÓuddhavaæÓyà tu patareha ca Óarmaïe / viparÅtà tu narakÃya ity Ãgama÷2 / kuladhnÃnÃæ ca narakÃya / yato varïasaÇkarotpattau3 kuladhnÃ÷ kÃraïabhÃvaæ pratipadyante4 / kasmÃt saÇkaro narakÃya5 / yasmÃd e«Ãm ubhayasainyÃÓritakulÃnÃæ pitara÷ dharmyasantÃnÃbhÃval luptapiï¬odakakriyÃ6 bhavanti / piï¬aÓ ca udakaæ ca piï¬odake tayo÷ kriyÃ÷ tà luptà ye«Ãæ te ÓrÃddhÃdivicchede7 sati patanti // 41 // punar api ÓokasaævignatvÃt8 saÇk«epeïa tad evÃlocayann Ãha9 --- ## kuladhnÃnÃæ sambandhibhi÷ etai÷ yathoktai÷ kuladharmanÃÓÃdharmÃbhibhavakulastrÅdÆ«aïair varïasaÇkarakÃrakair hetubhi÷12 do«ai÷ kulÃbhÃvÃd jÃtidharmo 'nÃdikÃlÅna÷13 k«Ãtra÷14 kuladharmaÓ cÃdhyayanaÓraddhodakadÃnÃdi÷ utsÃdyate mÆlata15 eva vilopyata ity artha÷ // 42 // tataÓ ca --- ## utsanne kuladharme tv ayam anyo do«o16 yat kuladharmai÷ __________ NOTES: 1. kusya ca 2. ityÃgama 3. narakÃpato varïasaÇkarotpattau 4. kÃraïÃbhÃvaæ pratipadyanta 5. kasmà saÇkaro narakÃrya 6. ^bhÃvaluptapiæ¬odakakriyà 7. ^vicchede 8. ^savignatvÃt^ 9. Ãha 41 10. kulaghÃnÃæ 11. utsÃghata 12. ^du«aïair^ varïa^ 13. ^do«ai kulÃbhÃjjÃrate dharmo^ 14. k«atra÷ 15. dÃnÃrukatsÃdyate mulp.ata 16. utsannakuladharmatveyamanyodo«a÷ ____________________________________________________________________ p. 34 parasvargÃdyabhyudayena yogÃt pretÃnÃæ santativicchedÃn na bhavati (svargaprÃpti÷) / pratyuta1 ÓrÃddhÃtithyÃdikuladharmÃbhÃvÃn narakapatanaæ (te«Ãæ) bhavaty eveti vedavÃdibhya÷2 anuÓuÓruma Órutavanto vayam iti // 43 // evaæ saæÓayÃvi«ÂacetÃ3 narakapratyavÃyadarÓanÃt sa¤jÃtasaævega Ãha4 --- ## aho vismaye / bata vi«Ãde / yad rÃjyasukhalobhena vismayakÃriïÃ7 sÃrabhÆtaæ durlabhaæ svajanaæ hantuæ vayam udyatÃ÷ tat mahatpÃpaæ kartuæ vyavasità ity ato 'sya vi«Ãda÷8 / tathà rÃjyasukhaæ nÃma paÓya kÅd­Óaæ yena vayam adya pÃpÃ÷ sambhÃvyamÃnasvajanavadhÃya pravartÃmaha9 iti10 vismaya÷ / yad vÃ11 aho dainye / bata khedÃnukampayo÷ / rÃjyena yat sukhaæ tallobhÃt svajanavadhapÃpavyavasÃye pravartÃmahe12 / trayo 'py ete kleÓà rÃjyÃrtham asya prÃdur abhavann iti13 k­tvà nivartitum icchatÅti14 // 44 // saævegÃkula÷ punar api pralapann Ãha15 --- ## yadi dhÃrtarëÂrÃ÷ ÓastrapÃïaya÷ santa÷ mÃm aÓastram anudyatÃyudham apratÅkÃram17 ak­tapratividhÃnam udÃsÅnÃvasthaæ hanyus tan me __________ NOTES: 1. dharmai÷ pretÃnÃæ parasvargÃdabhyu^ yoga÷ satadvicchedÃnna bhavati pratyata 2. ^kule^ ... patanamityervaveda^ 3. eva ÓayÃvi«Âacetà 4. Ãha 43 5. kartu 6. hantu 7. vismÃreïa 8. ci«Ãda÷ 9. vayamadhyasambhÃvyamÃnapÃpÃstvajanavadhayÃye pra^ 10. hati 11. yuddhà 12. pravatÅmade 13. kleÓÃæyÃrthasya prÃ^ 14. ^micchatÅti 15. ^Ãha 44 16. ^bratÅkÃra^ 17. tÃyadhamaæ^ ____________________________________________________________________ p. 35 k«emataraæ yuktataraæ syÃt / paro manoratha÷ (siddha÷) syÃt pÃp(Ã)karaïÃd ity artha÷ / saÓastraæ1 sapratÅkÃraæ mÃæ hantuæ na kecana k«amÃ÷ syur ity ubhayor upÃdÃnam // 45 // idÃnÅæ sa¤jayo dh­tarëÂraæ2 praty arjunakathÃprastÃvaæ samÃpayann i(da)m Ãha --- ## tÃn samÅk«ya ...... sÅdamÃno 'bravÅd idam ity ata÷ prabh­ti evaæ yathoktam uktvà arjuna÷4 saÇkhye yuddhabhÆmau dhanur uts­jya5 rathasyopary upÃviÓat / kiæ kÃraïam / yata÷ svajanahananajanitaÓokÃkula6 iti // 46 // atra saÇgrahaÓlokÃ÷ --- ÓÆrasaÇkhyà paravyÆhe svabale ÓÆrasaÇgraha÷7 / tadviveko bhÅ«marak«Ã8 ÓaÇkhavÃditrani÷svanÃ÷ // did­k«Ã sainyayor j¤ÃtigurumitrÃnudarÓanam9 / tajjÃnukampà pÃrthasya paridevaparibhramau // yuddhatyÃgaÓ ca ÓokaÓ ca10 padÃrthÃ÷ sÃrasaÇgraha÷11 // iti ÓrÅmadbhagavadgÅtÃsu bhagavadbhÃskarak­te bhagavadÃÓayÃnusaraïÃbhidhÃne bhëye 'rjunavi«Ãdo12 nÃma prathamo 'dhyÃya÷ // 1 // __________ NOTES: 1. maÓastraæ 2. dh­tarëÂraæ 3. ^muktà sekhye 4. yathoktamuttkÃrjuna÷ 5. dhanu÷ns­jya 6. yata s­vajanahanana^ 7. ÓlokÃ'paravyÆhe ÓÆrasaÇkhyÃsva^ 8. ^rak«Ãæ 9. did­Óà sainyayoj¤Ãti^ 10. yuddhatyÃgo daÓaikaÓca 11. saÇgraha÷ / 46 12. bhëe^ ____________________________________________________________________ p. 36 atha dvitÅyo 'dhyÃya÷ ittham antakavaktrakuharÃbhimukhaæ janaæ mitrabandhuvargaæ prati jÃtagh­ïaæ arjunaæ1 p­thivÅbhÃrÃvataraïasampipÃdayi«ayà bhagavÃn svadharmasahitasamyagdarÓanopadeÓena yuyodhayi«atÅti pratipÃdayituæ dvitÅyÃdhyÃyagranthÃrambha÷2 / taæ sa¤jayo dh­tarëÂraæ prati viv­ïvann Ãha3 --- ## tam arjunaæ tena prakÃreïa prathamÃdhyÃyoktena gÃtrÃvasÃdamukhaÓo«aromahar«Ãdilak«aïam avasÅdantaæ5 kÃruïyaparavaÓam ata evÃÓrupÆravyÃkulatvÃl lohitek«aïam avasÅdantaæ6 vyuparatayuddhodyamaæ bhagavÃn vak«yamÃïaæ vÃkyam uvÃca / taæ vÃkyam uvÃceti dvikarmakatà // 1 // ## kuta iti saæÓayÃna÷ p­cchati9 / kasmÃd idaæ mohalak«aïaæ pÃpaæ kart­ tvÃm upagatam Ãga(ta)m / asmin vi«ame saÇkaÂe trailokyasambhÃvitapauru«aæ tvÃm asambhÃvyamÃno moha÷ kuta÷ samprÃpta iti mahÃn saæÓaya÷ / kÅd­Óaæ10 kaÓmalam / kulaÓÅlavidyÃrahitai÷ sevitam ataÓ cÃkÅrtikaraæ tata eva cÃsvargya narakÃdiprÃpakaæ tasmÃt // 2 // __________ NOTES: 1. ^kuharÃbhimukhajanamitravundhuvargaæ prati tÃta^ 2. ^granthÃraæma÷ 3. prativ­ïvannaha 4. ^mastrupÆrïÃkulek«aïam 5. tamarjuna tena prakÃraïa prathamÃdhyoÇktena gÃtrÃvasÃdamubhÃæÓo«a^ 6. kuruïva ... evÃludÆ^ 7. kaÓprala^ 8. samapasthitam 9. pÆchati 10. kÅv­Óaæ ____________________________________________________________________ p. 37 ## klaibyam amanu«yatvaæ dÅnabhÃvaæ mohÃn mà gaccha3 mà ÃÓraya yatas tvayi4 khÃï¬avÃnalatarpaïena saÇgrÃmÃrÃdhitatryambakatayà nivÃtakavacavadhaparito«itapurandaratvÃdibhir upÃdÃnair deve«v api5 prakhyÃtapauru«e naitad upapadyate na sambhÃvyate6 / atas tvaæ h­dayasyÃlpasÃratvaæ7 k«udram alpavastubhÆtaæ nyÆnah­dayatvaæ8 kÃpuru«asevitaæ tyaktvà rathopasthÃd utti«Âha / utthÃya ca yuddhÃya sajjo bhavety ÃÓaya÷9 / parantapety anenÃrjunaæ protsÃhayati // 3 // evaæ bhagavatokte 'rjuna uvÃca10 --- ## kathaæ kena prakÃreïa kayà yuktyÃ12 bhÅ«mÃdÅn mÃnanÅyÃn ahaæ pratiyotsyÃmi11 / madhusÆdanÃrisÆdaneti bhakta÷ puna÷ punar ÃsthÃæ karoti samakrameïa // 4 // kim iti13 na ca pratiyotsyÃmÅty Ãha14 --- ## __________ NOTES: 1. gaccha kauïtaveya naitatvasyupapadyate 2. taÇktonti«Âa 3. gacha 4. tva«i 5. ^bhirapÃdÃnaira^ 6. naitadrupapadyata nà sÃbhÃvyate 7. ata sata h­dayasya^ 8. ^mÆtÃnyÆnah­daya^ 9. tyattkà rathopasthÃ÷ utti«Âa / usyÃya ca puk­ya sajjayà bhavetyÃÓaya÷ 10. uvÃca 3 11. pratiyotsÃmi 12. yuktà 13. ^nÃriyÆdaneti bhaktÃpuna÷ punarÃchÃnà karoti / samatrameïa kimiti 14. ca na pratiyotsyÃma ityÃha 4 15. ^hatva 16. ÓreyaÓcabhunttubhaik«amapÅha 17. patigghÃn ____________________________________________________________________ p. 38 hi yata÷ kÃraïÃt1 / yasmÃd (iha loke deÓe) gurÆn bhÅ«mÃdÅn prati yuddhavarjanena ahatvà rak«itvà bhaik«yam api cartuæ2 Óreya÷ / na tu dhanÃbhilëŠsan gurÆn nihatya bhogÃn rÃjyÃdÅn3 ÓoïitalepabahulÃn bhu¤jÅyeti kutsà / naiva bhu¤jÅyety artha÷ / iha loka iha k«aïike jÅvaloka ity artha÷ / tuÓabdo guruhananavyÃv­ttisÆ(ca)nÃrtha÷ / punas tugrahaïÃd bhaik«yam api praÓasyataram4 / na tv evaævidho vi«ayopabhoga iti // 5 // etaddaÓÃyÃm idam iva tÃvad vicÃryatÃm5 --- ## caÓabda÷ pÆrvÃpek«ayÃdhikÃbhyudayayuktidyotanÃrtha÷10 / etad iti vak«yamÃïÃvamarÓinà sarvanÃmnà --- yad và jayema yadi và no jayeyu÷ --- ity etadvak«yamÃïavÃkyadvayÃbhidheyo 'rtha÷ pratyavam­Óyate11 / na ty ÃtmÅyaparavargÃv ekÅk­tya12 nirdeÓa÷ / sa dhÃrtarëÂrÃïÃm asmÃkam ity artho vivak«ita÷13 / katarad ity anena sÃmÃnyavÃdinà tadvÃkyadvayÃbhidheyayor balayor ekataraæ garÅyastvena vikalpato nirïÅyate14 / __________ NOTES: 1. hi÷ kÃraïÃyadeÓe 2. cartu 3. ÓabdÃdÅn 4. ^rtha÷ / agrahaïÃtnmaik«yamapi praÓaæsya^ 5. etadÃssÃbhidameva tÃvadvicÃryatÃm 5 6. vi¬ma÷ 7. vÃneva 8. jijovi«Ãmaste^ 9. pramusto dhartarëÂrÃ÷ 10. ^pek«ayÃbhyupayuktidyotanÃrtha÷ 11. ^vamaÓinà sarvanÃmnà padya jayema yadi và no nayeyurityetadvÃkyatvayÃbhidheyortha÷ pratyavam­«yate 12. ^svargÃvakÅk­tya 13. ^maspÃkamityartho vivak«ata÷ 14. tadvÃkyadvatyÃbhidheyayorvalayo^ 15. niïormate ____________________________________________________________________ p. 39 yadyadiÓabdau vitarke vikalpe và / tad ayaæ vÃkyÃrtha÷1 --- na caitad vayaæ jayaparÃjayayor aniyamÃj jÃnÅma÷2 katarad balam asmÃkaæ dhÃrtarëÂrÃïÃæ madhyÃd garÅyo3 gurutaraæ balavattaram iti / yad và vayaæ tÃn jayemÃbhibhavema4 yadi và te no 'smÃn jayeyur abhibhaveyur iti5 / kiæ ca6 yÃn eva dhÃrtarëÂrÃn hatvà jÅvituæ necchÃma÷7 k­pÃlutayà ta evÃsmÃkaæ pramukhe sammukhe sthità iti / etac cÃrjunasya sambhramaparidevanaæ hastÃdyabhinayena // 6 // evaæ sakÃraïaæ svaparidevanaæ punar api8 bhagavantam arjuna Ãha9 --- ## evam ahaæ gurubandhumitrasvajanÃn m­tyunà dh­tÃn d­«ÂvÃ13 kÃrpaïyado«opahatasvabhÃva÷14 kÃrpaïyam aucityapratipak«abhÆtaæ dainyam15 tad eva do«as tenopahato dÆ«ita÷ sattvadhairyÃtmaka÷16 svabhÃvo yasya sa tathokta÷ / tathà dharme sammƬham apratipattiæ gataæ ceto yasya so 'haæ p­cchÃmi tvÃæ parameÓvaram / yan me Óreya÷ syÃt tan me niÓcitam asandigdhaæ brÆhÅti17 / dharmavi«ayadainyado«opahatacitto 'ham ity artha÷ / __________ NOTES: 1. Óabdo vitarkye và vilpe tadayuæ vÃkayÃrtha÷ 2. ne caitadvayaæ jayaparÃjayayoniyamà jÃnÅma÷ 3. madhyÃdbhurÅyo 4. tÃjjayema^ 5. nostÃæ tapepurabhibhaveyuriti 6. kica 7. dhÃrtarëÂrÃn hatvà nÅvitu nechÃma÷ 8. saparidevanarapi 9. Ãha 6 10. dëo ... p­chÃmi 11. ^sammÆvacetÃ÷ 12. yacheyassyÃn ... vrÆhi ... tvÃæ tpapannam 13. ^mitraravajanÃn .... dhrÃtÃæ da«Âvà 14. ^doÓopahata 15. kÃryaïayamaurtitya pratipak«abhÆtadaityaæ 16. do«aravenopahato du«itassattva^ 17. dharmessamƬhaæ alavupratipatti ceto pasya sohaæ p­cchÃmi tvà parmeÓreyasyÃntanma svantissan­gghaæ vrÆhÅti / ____________________________________________________________________ p. 40 ÓÃstravihito 'nu«Âheya÷1 kriyÃmÃrgo dharma÷ / tatraitat syÃt2 --- nÃÓi«yÃyopadeÓo (deya÷) iti / tan na / Ói«yas te 'haæ3 niveditÃtmà tvÃæ prapanna÷4 ÓaraïÃgataÓ ca / ato 'nuÓÃsanenÃnug­hÃïeti // 7 // kasmÃt tvatta÷ Óreyo 'nuÓÃsanaæ prÃrthyata iti cet tad Ãha5 --- ## hi9 (yata÷) kÃraïÃd10 deÓe / yasmÃd bhÆmau11 ni«kaïÂakaæ12 sphÅtaæ rÃjyaæ tato 'pi cÃdhi(kaæ surÃïÃæ svÃ)mitvaæ13 prÃpya ahan na tat14 tathÃbhÆtaæ (prapaÓyÃmi) buddhyÃ15 nirÅk«ye yo mamaivambhÆtasya16 sarvÃdhipate÷ sambhÃvyamÃnahitopadeÓasahÃyakasyÃpi mumÆr«or glÃnisamutthaæ18 Óokaæ sarvendriyÃïÃm indriyav­ttÅnÃm uccho«aïaæ saÇkocakaram19 (apanudyÃt) nirasyet tvÃæ vinety atas tvÃæ p­cchÃmÅti20 // 8 // adhunà sa¤jaya÷ pÃrthapratij¤ÃtÃm uktim samÃpayaæ dh­tarëÂram Ãha21 --- __________ NOTES: 1. ^vihitonu«Âeya÷ 2. sthÃt 3. iti tachi«ya÷ 4. tvaprapanna÷ 5. kasmÃtvata÷ ... dÃha 7 6. dyaÓekamcho«aïamindriyÃïÃæ 7. ^sapanna^ 8. cÃdhipantyam 9. hi÷ 10. kÃraïÃya 11. yasmÃdbhÆmau 12. ni«kaæÂhakam 13. tatopi cÃdhimintvaæ 14. hanna taæ 15. vuddhà 16. ... mamaivabhÆtasya 17. sarvÃdhiyate 18. mum­«urjlÃtisamutthaæ 19. sarvendriyÃïÃmindriyav­ttÅtÃmucho«aïaæ saÇkocakaraæ 20. p­chÃmÅti 21. adhunà ... sa¤jaya÷ pÃrthapratij¤ÃnÃ^samÃpayaæ dhatarÃr«ÂamÃha 8 ____________________________________________________________________ p. 41 ## he parantapa / kathaæ bhÅ«mam ahaæ ity ata÷ prabh­ti bhagavantam uktvÃ3 tato 'tiÓokÃkulamanÃ÷4 punar api govindam Ãha5 --- na yotsyÃmi6 iti / evaæ paricchedam utsÃdya7 tÆ«ïÅæ8 babhÆvety artha÷ / ha÷ pÃdapÆraïe // 9 // idÃnÅæ bhagavatprayuktiæ varïayann Ãha9 --- ## tam arjunaæ13 senayor madhye yathoktena prakÃreïa sÅdamÃnaæ yuddhaæ prati tyktotsÃhaæ h­«ÅkeÓo14 hasann idaæ vak«yamÃïaæ vÃkyam Ãha15 / mahÃtmÃna÷16 kila smitapÆrvÃbhibhëiïo bhavantÅti // 10 // tatra (na) yotsyÃmi ity Ãtmavi«ayamithyÃj¤ÃnavaÓÃn niÓcitasaÇkalpam arjunam Ãtmaj¤ÃnopadeÓam antareïa tanniv­tter asambhavÃt tadupadeÓÃya prasaÇgam avatÃrayituæ bhagavÃn uvÃca17 --- ## __________ NOTES: 1. evamuttvà ha«ÅkeÓaæ 2. ... muttvà tÆk«mÅæ 3. bhagavatamuttkà 4. tato te^ 5. govindamÃha 6. yotsya 7. paricheyamusÃdya 8. tÆk«moæ 9. ... ^nnÃha 9 10. t­«ÅkeÓa÷ 11. bhÃita 12. ... rubhayÃrmadhye 13. namarjunaæ 14. saktotsÃhaæ t­«ÅkeÓo 15. vak«yamÃïa vÃvmÃha 16. mahÃtmÃna 17. arjunamatmÃj¤ÃnopadeÓamantareïa tanniv­tto sambhavÃ^ ttadupadeïaya prasaÇga^ ^vÃca10 18. vÅk«ya ____________________________________________________________________ p. 42 tvaæ mÃnu«eïa mÃïu«ajÃtisulabhenÃnuÓayena1 malinÅk­tamanÃ÷ / ata eva m­tyor Ãsyam ÃbhimukhyenÃgantum ÃrabhamÃïÃn bandhÆn avek«ya2 dayÃbhibhÆto mÃnu«ajÃtisulabhÃbhyÃæ ÓokamohÃbhyÃæ grahaïÃd dhetor visa¤j¤o3 vyavahitadivyaj¤Ãna÷ saæv­tta iti / itaÓ copahÃsakÃraïam / sa¤j¤Ãnaæ sa¤j¤Ã4 viÓi«Âà buddhi÷ / vigatà vyavahità và sa¤j¤Ã asyeti5 visa¤j¤a÷ / upahatÃntarÃtmà / v­ttyaprasaÇgÃt samÃso6 mÃnu«eïety anena sÃpek«atve 'pi7 gamakatvÃd yujyata eveti8 // 11 // kasmÃd visa¤j¤o 'sÅty Ãha9 --- ## (aÓocyÃn aÓocanÅyÃn bhÅ«mÃdÅn) anuÓocitavÃn asi11 / te«Ãæ hi svadharmÃnu«ÂhÃnaprav­ttatvena12 trivargÃsiddher bhÃvino 'rthasya13 ca nityatvÃd aÓocyatvam / api ca praj¤ÃvÃdÃæÓ ca bhëase --- pÃpam evÃÓrayed asmÃn14 ÓreyaÓ cartuæ bhaik«yam apÅha15 loke --- iti16 / tad etad ubhayaæ tava (na) Óobhate / yasmÃd gataprÃïÃnagataprÃïÃmÓ ca17 nÃnuÓocanti paï¬itÃ÷ / parini«Âhitatattvaj¤ÃnÃ÷18 paï¬itÃ÷ / parini«Âhitatattvaj¤ÃnÃ÷18 paï¬ità ucyante / atra punar ÃtmayÃthÃtmyavÃdino 'bhipreyante19 / te«Ãæ tÃvad Ãtmano 'vinÃÓitvadarÓanÃd aÓoka÷20 / tadvad avinÃsitvaæ saæpadya mohaÓokau21 tyaktum arhasÅti tÃtparyÃrtha÷ / __________ NOTES: 1. ^jÃtyà tudÃÓayena 2. ... gantumÃrannbadhÆnavek«ya 3. ... mà vrÆmaïÃdveto^ 4. sÃj¤Ã 5. sa¤j¤asyeti 6. v­ttyapraæsamÃsÃso 7. ^tyanema sÃpek«opi 8. yujyataraveti 9. tyÃha 11 10. ... nanu Óo^ 11. aÓocanÅyÃn .... anuÓocitavÃsi 12. te«Ãæ ... hi svadharmÃnu«ÂÃnaprav­tvena 13. bhÃmbinorthasya 14. ... dasmÃtchreya^ 15. bhaidamapÅha 16. dati 17. yasmÃdbhÆta prÃ^ 18. parini«Âitvaj¤Ã^ 19. ... vÃditobhipraryate 20. ... dÃtmano vinÃÓitvÃddarÓanÃdaÓoka÷ 21. tadvadanavinÃvinÃÓitvaæ saæpadyanmoha ____________________________________________________________________ p. 43 na punar asyÃyam artha÷1 --- paï¬ità na Óocanti tvaæ tu mƬho 'sÅti / nehÃtivinÅtasya2 maurkhyaæ3 sampÃdyaæ tadapanayÃrthatvÃt4 (...) prav­tte÷ // 12 // kathaæ punar asyÃvinÃÓitvam ity utsÃhayitum Ãha5 --- ## catuÓabdau kadÃcid ity asminn arthe varttete6 / nÃhaæ7 kadÃcin nÃsam api tv Ãsam eva / na tvaæ nÃsÅr asÅr evety artha÷ / neme8 bhÅ«mÃdayo9 nÃsaæ kiæ tv Ãsann eva / na ca na bhavi«yÃma÷ / asmÃc charÅrÃt paraæ10 ÓarÅrÃntare bhavi«yÃma eva / anena tri«v api kÃle«u sattÃkhyÃyate11 / pratiÓarÅraæ k«etraj¤ÃnÃæ12 bhedÃt tadbhedavyapadeÓa÷ / ke punar amÅ k«etraj¤Ã nÃma / paramÃtmano 'æÓÃ÷13 / tathà ca vak«yati --- mamaivÃæÓo jÅvaloke14 jÅvabhÆta÷ sanÃtana iti / agnivisphuliÇgavan mahÃkÃÓaghaÂÃkÃÓavaj jÅvaparayor bhedÃbhedau15 / tatra svÃbhÃviko 'bheda aupÃdhikas tu bheda iti16 sthiti÷ / evam uttaratra kvacid abhedena17 vyapadeÓa÷ (kvacid) bhedena ca bhavi«yati / anÃdisiddhÃÓ ca jÅvÃ÷ sanÃtanà iti vacanÃn na te«Ãæ sargÃdÃv utpÃda÷ pralayo vÃnte / (ta)thà ca yÃj¤avalkya÷18 --- __________ NOTES: 1. na punarasyamartha÷ 2. na hÃnÅtasya 3. mauthaæ 4. tadapanapÃrthatvÃt 5. kathaæ puravinÃÓitvÃmeti utsÃdhayitumÃha 12 6. Óabda÷ ... vartate 7. nÃtkaæ 8. te me 9. bhÅ«madayo 10. asmÃcharÅrÃtparaæ 11. samÃkhyÃyate 12. «se tryaj¤ÃnÃæ 13. paraj¤ÃtmanÅÓÃ÷ 14. jÅvaleke 15. ... ghaÂÃkÃÓavatryatÅvaparayorbhedÃbhedau 16. svÃbhÃvikobhedÃupadhikastubhedariti 17. evamatyuttaratra kÃcidabhedena 18. iti tethà ca yÃj¤avakla÷ ____________________________________________________________________ p. 44 ahaÇkÃreïa manasà gatyà karmaphalena ca / ÓarÅreïa ca nÃtmÃyaæ muktapÆrva÷1 kadÃcana // iti / evaæ cÃnÃditve pÆrvak­takarmÃpek«ayà sargÃdau suranaratiryagbhedena2 s­«Âivaicitryopapatti÷ / dharmÃdharmavyavasthÃ2 bandhamok«avyavasthÃ3 cÃsmin pak«e 'vakalpate4 / ye«Ãæ puna÷ paramÃtmaiva sÃk«Ãd anupravi«Âa÷5 ÓarÅre«u tadaæÓo jÅvo nÃma nÃstÅti matam te«Ãm ekasmin mukte sarvamuktiprasaÇgo baddhe caikasmin sarvasyÃpi muktyabhÃvÃd iti6 vyÃsasÆno÷ ÓukasyÃpi muktyabhÃva÷ syÃt7 / na ca paramÃtmana÷ saæsÃritvaæ yujyate / tasya ca vidyÃyogÃt vij¤Ãnam Ãnandaæ brahma iti ca nityÃkÃÓÃnandasvarÆpatvÃt / tasmÃd ÅÓvarÃæÓÃ÷ pratiÓarÅraæ parasparaæ bhinnÃ8 jÅvà abhyupagantavyÃ÷ / evaæ ca ghaÂadhÆmad­«ÂÃnto 'pi yujyate --- yathaikasmin ghaÂÃkÃÓe rajodhÆmÃdibhir v­te / na sarve saæprayujyante tadvaj jÅvÃ÷ sukhÃdibhi÷9 // iti / ye«Ãm ayam ÅÓvaro 'tyantabhinno10 jÅvÃtmÃnaÓ ca bahavas te ca sarve sarvagatà iti te«Ãm api sÃÇkaryaprasaÇga÷ / ekenÃgnihotre k­te sarve«Ãæ (tatk­taæ) syÃd ekena ca madyapÃne11 k­te sarvai÷ k­taæ syÃt / atha yasya taccharÅraæ12 tasyaiva tad iti cet __________ NOTES: 1. muÇktapÆrva÷ 2. tiryakyrbhedena 2. vaiciopapati÷ dharmadharmavyavasthà 3. bandhasok«yavyavasthà 4. cÃsmitya pak«eva kalpate 5. sÃk«yÃdanu^ 6. vÃdvecaikasminnekasyÃpi muktabhÃvadati 7. Óukasya muktabhÃva÷ syÃt 8. tasyÃvighÃyogà vij¤ÃnamÃnandaæ brÃhmeti nityakÃÓÃnandaæ ... dÅÓvaraÓÃ÷ pratiÓarÅraæ parasparabhitrà 9. ... sukhÃdibhiriti 10. ye«ÃmayÅÓvarotyanta^ 11. madhyapÃne 12. yasyatacharÅraæ ____________________________________________________________________ p. 45 kasya tac charÅram1 / sarve«Ãæ tat sambandhÃviÓe«Ãd abhisandhyÃdivaÓÃt syÃd vyavastheti2 cet abhisandhyÃdi«u caikatulyatvÃd ekasmin manasi3 sarve«Ãæ samavÃyÃ÷ saÇkalpÃdaya÷ samÃnÃs tatpÆrvakaæ karma tannimittaæ ca ÓarÅram iti4 sarvasÃdhÃraïyÃn na5 kadÃcid asÃdhÃraïyahetu÷ Óakyate kenacid darÓayitum / anÃditvasyÃsmatpak«e 'py aviÓe«Ãd aïuparimÃïÃÓ ca jÅvà i«yante6 / kasmÃt / utkrÃntigatyÃgatiÓrute÷ / liÇgaÓarÅrasya ca saÇkocavikÃsadharmiïor aïurÆpatvÃd aupÃdhikam aïutvaæ7 jÅvasya gÅyate / paramÃtmarÆpeïa tu sarvagatatvaæ jÅvasyeti sthitam8 // 13 // (tasya) nityatve lokasiddhaæ d­«ÂÃntam Ãca«Âe9 ## yathà bÃlyayauvanasthÃvire«u12 so 'ham asmÅti pratyabhij¤ÃnÃn nityatvam Ãtmana÷ pratyak«apramÃïasiddham / dehasyaivÃvasthÃntarÃpattir nÃtmana iti tathà nityasyaiva13 tatrÃvasthitasya (Ãtmana÷) dehÃntaraprÃpti÷ / tatra dhÅro dhÅmÃn na muhyati / yadi tarhy avinÃÓitvam Ãtmanas tad idÃnÅæ v­thà te Óoka÷14 samupasthita÷ katham // 14 // ÓÅto«ïÃdik­tai÷15 sukhadu÷khai÷ saæyogÃ(t tada)nuparama iti / tac ca16 --- __________ NOTES: 1. kasya tacharÅraæ 2. ... sandhyÃdivaÓÃtsÃdhyavastheti 3. caivatulya ^matasi 4. tannimittava Óariramiti 5. sarvasÃdhÃraïyannakenacidvarÓapitum 6. dra«yante 7. ligaÓarÅrasya saÇkoca ca vikÃÓa dharmi ïutvÃdaupÃdhika^ 8. svitam 9. da«ÂÃntamÃca«Âe 13 10. kaumÃra 11. mutvati 12. balyayauvana 13. tathÃnityasyaivÃva^ 14. ^dÃnÅmanyathà me Óoka÷ 15. kathaæ Óatok«mÃdi k­tai÷ 16. tattva 14 ____________________________________________________________________ p. 46 ## mÅyante vi«ayà Ãbhir iti mÃtrà indriyav­ttaya÷ / tÃsÃæ sparÓà vi«ayai÷ saæyogÃ÷4 ÓÅto«ïanimittasukhadu÷khahetava÷5 / te cÃnityÃ÷ / kasmÃt / ÃgamÃpÃyitvÃt / Ãgacchanti apagacchanti ca na ca nityasamavetÃ÷ pÃvakau«ïyavat6 / ÓÅto«ïagrahaïaæ7 pradarÓanÃrtham / ÃdhyÃtmikam Ãdhidaivikam Ãdhibhautikaæ8 trividhaæ du÷kham (tat) ca trividham eveti / yasmÃd anityÃs te«Ãm upÃyenoparama÷ Óakya÷ kartum9 / ko 'sÃv upÃya÷ / j¤ÃnapÆrvikà titik«Ã / tad Ãha tÃæs titik«asva iti sahasvety artha÷10 // 15 // kathaæ tatsahanaæ taduparamahetur ity Ãha11 --- ## na vyathayanti na cÃlayanti13 svasmÃd ÃtmasvarÆpÃt / same du÷khasukhe yasya / yaæ samadu÷khasukhaæ14 na cÃlayanti so 'm­tatvÃya mok«Ãya kalpate samartho yogyo bhavatÅtyatha÷15 // 16 // nanu cÃm­tatvaæ na sambhÃvayituæ Óakyate sukhadu÷khalak«aïasya vikÃrasya mukte 'py Ãtmani sambhavÃd Ãtmano và kadÃcid vinÃÓopapattir ity ÃÓaÇkya Ãha16 --- __________ NOTES: 1. kauÂeya÷ 2. ÓÅtok«masukhadu÷khaÓaæ 3. ÃgamÃpÃyanonityÃstÃæ^ 4. vi«ayaissaæprayogÃ÷ 5. ÓÃtok«manittasukha^ 6. ÃgamÃpÃyitvÃdÃgacchaæsapagacchanti na ca nityasamavetÃ÷ pÃvakausmyavat 7. ÓÅtoma^ 8. ÃdhyÃtmikÃmÃdhidainikaæmÃdhimautikaæ 9. karju 10. sahasvatyartha÷ 11. naduparabhaheturityÃha 15 12. vyathayantye puru«a 13. na cÃlapanti 14. mamesukha^ samudu÷khaæ 15. yogyebhivatÅty artha÷ 16. venÃÓopatti^ kyÃha 16 ____________________________________________________________________ p. 47 ## Ãtmany avidyamÃnasya sukhadu÷khalak«aïasya dharmasya na kadÃcid vidyate2 bhÃva÷ / bhavanaæ bhÆtir utpattir ity artha÷3 / sikatÃsv iva tailasya / utpadyamÃnasyaiva hi (mÃnasa÷) sukhadu÷khalak«aïo vikÃra÷ ÓÅto«ïÃdinibandhano jÃyata ity anantaram uktam4 / nanv acetanatvÃd anta÷karaïasya saævedanaæ nopapadyate / cetanatvÃt k«etraj¤asamavetasyaivÃyaæ vikÃra÷5 / yathà vaiÓe«ikÃ÷ prÃhu÷ --- naitad evam anta÷karaïastho 'py asau jÅvÃtmà saævedyate / yathà ca rÆpÃdayo ghaÂÃdisthÃ÷7 (iti) / nÃyaæ k«etraj¤adharma iti ca vak«yati --- icchà dve«a÷ sukhaæ du÷kham8 --- iti / yady api k«etraj¤asamavÃyitvaæ sukhadu÷khayos tathÃpi tatsvarÆpasya na vikriyà maïisvarÆpavat / nÅlapÅtÃdÅnÃm eva9 maïisamavÃyinÃæ parasparavirodhÃd vikriyà / vikriyà hi nÃma vinÃÓa upamarda÷10 / tathÃtmana iti / nÃbhÃvo vinÃÓo vidyate / sata Ãtmana÷ so 'ham iti pratyabhij¤ÃnÃn nityatvopapatter anityahetoÓ cÃbhÃvÃt11 / avinÃÓÅ và are 'yam Ãtmà iti Órute÷ / ubhayo÷ sadasator d­«Âo nirïÅto 'nto maryÃdà antyÃvastheti12 yÃvat / antaÓabdo maryÃdÃvacano 'tra grÃmÃnta iti13 yathà / yat sat __________ NOTES: 1. viyate 2. kadÃcidvidhate 3. bhavanabhÆtirutpatriri^ 4. tailasya mÃnasasyaiva hi sukhadu÷khalak«aïo vikÃra÷ ÓÅtok«myÃdinibanno jÃyate ijya nantaramuktam 5. cetanatvÃk«etraj¤asamavetarÃvÃyaæ 6. yatho«ÂatvamagnitamÃtmÃnà saævedyane 7. ghaÂÃdisthà 8. icchÃdve«assukhadu^ 9. lÅlapÅtÃÓenÃmeva 10. vikriyà hi nÃsopamedas^ 11. savit­malavat pratyabhij¤ÃnÃnnityopapatteranityahetoÓcÃbhÃvà 12. nirïÅtÃta÷ maryÃdÃtvavasthà 13. grÃmÃtà iti ____________________________________________________________________ p. 48 tat sad eva / yad asat tad asad eveti1 / kair ayaæ niÓcaya÷ k­ta ity Ãha --- tattvadarÓibhi÷2 / tadbhÃvas tattvam / tad iti3 sarvanÃmnà padÃrthamÃtraæ vyapadiÓyate / vastuyÃthÃtmyavedibhir ity artha÷4 / apare tu mÃyÃvÃdino 'nyathÃvatÃrya varïayanti5 / itaÓ ca6 ÓokamohÃv ak­tvà ÓÅto«ïÃder vidyate8 bhÃva÷ / bhavanam astità / kuta÷ / vikÃratvÃt9 / vikÃraÓ ca (pratyak«Ãdibhi÷) pramÃïair nirÆpyamÃïo nÃstitÃæ pratipadyate / yathà ghaÂÃdi÷ svakÃraïavyatirekeïÃnupalabdher asan evaæ sarvo vikÃra iti10 / nanv evaæ sarvÃbhÃve ÓÆnyavÃda÷ prasajyeta11 / nÃyaæ do«a÷ / dve buddhÅ12 sarvaprÃïiprasiddhe bhavata÷ --- viÓe«yabuddhir viÓe«aïabuddhiÓ ca13 / san ghaÂa÷ san pata÷14 iti / tatra viÓe«yavi«ayà buddhir ghaÂÃdivi«ayà satpaÂÃdau15 vyabhicÃrÃn mithyÃbuddhi÷ / yà punar viÓe«aïavi«ayà sadbuddhi÷ sà sarvatra v­tter amithyÃ16 / tasmÃt saiva pÃramÃrthiko / sarvo hi ghaÂÃdi÷ ÓarÅrÃdiÓ ca prapa¤co mÃyÃmÃtram asad iti manyante / etad anye17 pramÃïakuÓalÃ÷ pratyÃcak«ate18 / yat tÃvad uktam --- pratyak«Ãdibhi÷ pramÃïair vikÃro ghaÂÃdir nirÆpyamÃïa÷ svarÆpaæ jahÃtÅti tad asat / Ãlokendriyamana÷saæskÃre19 sati ghaÂo 'yaæ paÂo 'yam iti pratyak«Ã buddhir utpadyate / yayà buddhyà yo 'rtho pratÅyate tayaiva tadabhÃva÷ pratÅyate20 __________ NOTES: 1. yudasattadasadeveti 2. tatvadarÓibhi÷ 3. tadeti 4. vastuyÃthÃtmÃvedibhir^ 5. abatÃraæ varïayanti iti và pÃÂha÷ 6. mÃyÃvÃdinyenyathÃvatÃra varïayantÅtacca 7. ÓÅtoÓmasa^ kattuæ karsmÃt 8. ÓÅtok«mÃdarvi^ 9. kujo vikÃratvÃt 10. ghaÂÃdissvakÃrevyatirekeïÃnupalabhe rasannevaæ sarvodhikÃra iti 11. prasajyate 12. vuddhi 13. viÓe«abuddhirviÓeïa^ 14. ghaÂassarpaÂa iti 15. viÓe«avu^ sapaÂÃdautyabhicÃrÃnmithyÃbuddhir«Ã^ 16. ... vi«ayÃsaævuddhissà sarvatrÃv­^ 17. mÃyÃmÃtramat miti manyante tÃnanye 18. prasÃcak«ate 19. ÃlokendriyamanaskÃre 20. jayaiva tadabhÃva÷ pratipate ____________________________________________________________________ p. 49 iti ko vaded yo na tÃrkika÷ / pa¤cabhi÷ pramÃïai÷ pratyak«ÃnumÃnopamÃnÃrthÃpattyÃgamair vastusvarÆpaæ paricchidyate1 / yatra pa¤cÃpi niv­ttÃni tatra pramÃïaniv­ttyà prameyÃbhÃvo niÓcÅyate / yathà nÃtra ghaÂa iti2 / na ca vyabhicÃrÃd evÃvastutvaæ3 bhavati / yathaiva ghaÂabuddhe÷ paÂÃdau vyabhicÃrÃd avastutvaæ tathà sadbuddher api4 ÓaÓavi«ÃïÃdÃv api5 vyabhicÃrÃd avastutvaæ prasajyate / bhÃvabuddhir abhÃvÃn nivartate bhÃvÃbhÃvayo÷ parasparavirodhÃt / atha (yathÃ) sadbuddhi÷ sattÃæ6 j¤Ãpayati tathà ghaÂÃdibuddhir apÅndriyajanyatvÃviÓe«Ãd anuv­ttivyÃv­ttipratyayagrÃhyatvÃc ca7 / avÃntarasÃmÃnyam api ghaÂatvagotvÃdi sarvam abhyupagantavyam / tathà ca vyakti÷ sÃmÃnyasya8 taddharmatvÃt / param aparaæ ca dvividhaæ sÃmÃnyam / paraæ sattÃlak«aïam / aparaæ gotvÃdilak«aïam / na hy ÃÓrayasya dharmiïo bhÃvas tadÃÓritasya9 sÃmÃnyasya vastutvam avakalpate / sato hi10 bhÃva÷ sattà / na hi sà nirdu«ÂÃ11 svatantrà nÃma kena(ci)d iha ghaÂÃdyÃÓrayanirapek«Ã12 cak«u«Ã g­hyate / satsu dravye«u p­thivyÃdi«u13 g­hyamÃïe«u tatsamavetà tadavyatiriktà sattÃpi g­hyate / (a)ta eva sattà dravyadharmatvÃd Ãtmà na bhavati / tatra sattaivÃtmà iti (yat) kaiÓcid uktam (ta)d apÃstaæ bhavati / ata eva yad uktaæ kenÃpi cÃturvidhyÃc ca pratyak«aæ na nigrÃhyaæ vipaÓcitÃ14 iti sattÃyÃ15 eva grÃhakaæ pratyak«am ity abhipretya tasya tad apy apÃk­taæ16 __________ NOTES: 1. pratyÃk«Ãnu^ parichidyate 2. nÃtragha dra¬heti 3. cÃrÃdevastu^ 4. saævuddherapi 5. ^vi«aïÃdÃvayi 6. varaspara ... savuddhi sattÃæ 7. ^vuddhirapÅdriyajatvÃviÓe«Ãdanav­ttivyÃv­ttipratyayagrÃtvatvÃcca 8. tathà ca vÃcavyaktissÃmÃnyasya 9. nahvÃÓrayasya dharmiïo ... 10. satto hi 11. ni«Æ«Âà 12. ^ÂÃghÃÓraya^ 13. p­thivyÃdisu 14. ÃyurvidhÃt pratyak«yaæ na niddhavipaÓcita÷ 15. satrÃyà 16. tadapyapÃpak­taæ ____________________________________________________________________ p. 50 bhavati / satÃæ hi bhÃva÷ sattà iti1 pÃratantryavapadeÓÃt / na ca ghaÂÃdibuddhÅnÃæ ghaÂatvÃdÃv avÃntarasÃmÃnye tadyuktau và vyabhicÃra÷ / kasyÃæ(cid)2 vyaktau vina«Âau vina«ÂÃyÃæ vyaktyantarÃïÃm ÃnantyÃd yugapad ucchedanÃnupapatte÷3 / svavi«ayavabhicÃro hi buddhÅnÃæ do«o vi«aye tu paÂÃdau notpadyata4 iti kim atrÃÓcaryam / na hi vi«ayendriyÃlokasaæskÃrasÃmarthyatÃyÃæ satyÃæ5 ghaÂabuddhi÷ kadÃcit kasyacin notpadyate / kiæ ca kÃryatvÃd (ghaÂatva)buddhi÷ kÃraïam apek«ate6 / ghaÂaj¤Ãnasya ghaÂa÷ kÃraïaæ nÃnyad iti / yathà bÅjÃÇkura÷7 kÃraïaæ bÅjam apek«ate dhÆmaÓ cÃgnim evam anyatrÃpÅti8 / tasmÃn na vyabhicÃro9 mithyÃhetur iti durupadeÓo 'yam / kas tarhi mithyÃhetu÷ kÃraïado«o 'bÃdhakapratyayo và / tathà coktam10 --- yasya ca du«Âaæ karaïaæ11 yatra ca mithyeti pratyaya÷ / sa evÃsamÅcÅna÷ pratyayo12 nÃnya÷ --- iti / tad evam anuv­ttipratyayÃt sÃmÃnyaæ siddhaæ vyÃv­ttipratyayÃd viÓe«a iti / sÃmÃnyaviÓe«Ãtmakaæ vastu bhinnÃbhinnarÆpam iti sthitam / kiæ ca san ghaÂa iti ghaÂatvavastutve sÃmÃnÃdhikaraïyaæ buddhau nÃvakalpate13 / nanu tac cedam udakam iti14 m­gat­«ïikÃyÃæ sÃmÃnÃdhikaraïyaæ d­Óyate15 / tatrÃpi vidyamÃnà abhimÃnina16 __________ NOTES: 1. bhÃvassateti 2. tadyuktau và vyabhicÃra krasyÃæ^ 3. vini«ÂÃyÃæ ... yugapaduchedenÃnupapatte 4. notpadyanta iti 5. nahi viyadriyÃlokamanaskÃrasÃmarthyÃæ satyÃæ 6. ki ca ... kÃraïamÅk«ate 7. kÃraïaæ na padibhi yathà bhapÃÇkura÷ 8. ^vaæmanyatnatrÃpÅni 9. ^nna«abhicÃro 10. ^vyÃdhakamapra ... tatho coktam 11. karaïo 12. ... cÅnapratyayo 13. vu¬yornÃva^ 14. nanu ccecedamudakamiti 15. daÓyate 16. vidhamÃnÃbhimÃnina ____________________________________________________________________ p. 51 eva sÃmÃnÃdhikaraïyabuddhir utpadyate / yadà tu bÃdhakapratyayo jÃyate m­gat­«ïikeyam atra nodakam astÅti tadà sÃmÃnÃdhikaraïyabuddhir apaiti / na cÃtra bÃdhakapratyayo 'stÅti d­«ÂÃntavai«amyam1 / ato 'pavyÃkhyÃnam etad iti sthitam // 17 // sato bhÃvo nÃstÅti sÃmÃnyenoktaæ tad idÃnÅæ viÓe«alak«aïena nivÃrayitum Ãha2 --- ## tuÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷4 / avinÃÓi tat / na vina«Âuæ ÓÅlam asyety avinÃÓi5 / kiæ tat / yena sarvam idaæ tataæ vyÃptam6 / svÃbhÃvikena paramÃtmarÆpeïa k«etraj¤o7 vyapadiÓyata iti / kasmÃd evaæ8 vyÃkhyÃyate / tadvinÃÓÃÓaÇkÃanirÃkaraïaparatvÃd asya prakaraïasya / na hy atra brahmopÃsanam akasmÃt9 pratipÃdyate / j¤ÃnasvarÆpasyopÃsanaæ «a«Âe ('dhyÃye) vidhÃ(pa)yi«yata iti jÅvasvarÆpam evedÃnÅæ vaktavyam / kasmÃd avinÃÓÅty Ãha10 vinÃÓam avyayasyÃsya iti / vyayo vinÃÓa÷ / niravayavatvÃn nÃsya vinÃÓam ÅÓvaro 'pi kartum arhatÅti // 18 // yadi tarhy ayam avinÃÓÅ tat kathaæ k­to vyapadeÓa÷ --- vina«Âa÷ puru«a iti / ata Ãha11 --- ## __________ NOTES: 1. vÃdhakapratyayostittid­«ÂÃntavai«amyam 2. tadidÃnnÅæ ... Ãha^ 3. kamarhattuti 4. ... ÓabdovadhÃraïÃrpya÷ 5. avinÃÓyavatanna vina«Âe ÓÅlamasyetyavinÃsi 6. vyÃsaæ 7. k«etraj¤au 8. tphasmÃdeva 9. ^makak«mÃt 10. vakravyakasmÃdavinÃ^ 11. yadi tardyayamavinÃÓaæ tatkiæ k­mo tryapadeÓo vina«Âa÷ puru«a iti dek­t ityÃha 18 ____________________________________________________________________ p. 52 nityasya ÓarÅ(ri)ïo 'prameyasyÃntavanto vinÃÓino dehà uktà nityÃnityavibhÃgavidbhi÷1 / antavanto vinÃÓina iti na punarukta(m) / antavanta ity asyÃrthaæ2 svayam eva bhagavÃn vyÃca«Âe --- vinÃÓina ity eke varïayanti / anye tu vadanti kasyacid antavattvaæ3 (na) bhavati / yathà p­thivyà gandhas tirobhÆto nÃtyantaæ vina«Âo4 v­«ÂisaæyogÃd abhivyajyate tathà dehasyÃnto bhaved nÃtyantaæ vinÃÓa iti / tan mà bhÆd iti viÓina«Âi --- vinÃÓina iti5 / asminn api vyÃkhyÃne 'ntavadgrahaïam atiriktam6 / tad ak­tvà vinÃÓina ity eva vaktavyam abhipretÃvinÃÓasiddhe÷ / apare tu pÃÂhÃntaraæ kurvanti --- avinÃÓino 'prameyasya iti / te«Ãm api nityasyÃvinÃÓina7 iti punaruktam / na tu p­thivyÃdivad Ãpek«ikaæ nityatvaæ gauïaæ g­hyate / atyantanityasya mukhyasya nityaÓabdÃrthasyÃsambhavÃd avinÃÓina8 ity ukte 'py Ãpek«ikaæ kin na g­hyate / tasya vyÃkhyÃntarakaraïaæ9 vyartham / kÃ10 tarhi gati÷ / vinÃÓino11 dehà iti pratij¤Ãtam / tatrÃntavanta iti12 hetvabhidhÃnÃrtham antavadgrahaïaæ deÓata÷ kÃlataÓ ca paricchinnatvÃt kÆÂÃdivad iti13 vyatirekÃd dhetuvacanam aprameyasyeti / kasmÃd Ãtmà nitya÷ / aprameyatvÃd deÓata÷ (kÃlataÓ ceti) sa svadharme pravarta(te) iti14 bhagavÃn (Ãha) / __________ NOTES: 1. ^vibhÃgavadbhi÷ 2. punarukta antavata ityasyÃrthaæ 3. ^cidantavanttvaæ 4. nÃsyantaæ vina«Âo 5. vinÃÓita iti 6. ^rnetavadbhahaïamati tadatad^ 7. aviÓinata^ 8. ^bhavÃdanÃÓita^ 9. vyÃvÃntarakaraïaæ 10. kiæ 11. vinÃÓo 12. tatrÃntavatvÃditi 13. ... parichinnatvÃdÆÂÃdi^ 14. rasvadharme pravarta iti ____________________________________________________________________ p. 53 nanu ÓokamohÃdisaæsÃrakÃraïaniv­ttyarthaæ gÅtÃÓÃstraæ na pravartakam / atrocyate --- na sÃdhu tÃtparyaæ1 bhavatà parÃm­«Âam / yuddhaæ prakramya ÓokamohÃpanayasyedam eva prayojanam kathaæ nÃma yuddhe pravarteteti / itarathà dvÃrikÃyÃæ sthitvà gÅtÃÓÃstraæ praïayet2 svadharmaparityÃgena j¤ÃnamÃtrÃd yadi mok«o 'bhipreto 'bhavi«yat3 / idÃnÅæ praïayanasyedam eva prayojanam4 arjunasyÃnye«Ãæ ca j¤ÃnasahitÃt svadharmÃnu«ÂhÃnÃn ni÷Óreyasam upadek«yÃmÅti5 // 19 // evaæ6 tÃvad avinÃÓitvam Ãtmana÷ (pra)tipÃdya svayaæ ca7 manyase hantÃham e«Ãm ime mayà hanyanta iti tac ca m­«Ã8 / katham --- ## nabhasa ivÃsya hananakriyayà vinÃÓa÷ kartuæ10 na Óakyate niravayavatvÃt / sÃvayavasyÃvayavaviÓle«ÃdinÃ11 Óakyate vinÃÓa÷ sambhÃvayitum / tasmÃd ubhÃv apy etÃv aj¤au12 hantÃham iti yo manyate yaÓ ca hato 'ham iti (manyate ca) // 20 // idaæ pratij¤ÃmÃtreïoktam / hetvapek«ÃyÃæ «aïïÃm api bhÃvavikÃrÃïÃm Ãtmany abhÃvÃd iti hetum Ãca«Âe13 -- ## __________ NOTES: 1. sÃdhurtatparya 2. pravartete tÅrathà dvÃrÅkÃyÃæ sthitva gÅtÃÓÃstraæ maïayet 3. j¤ÃtamÃtrÃdyadi mok«ÃmÅmetobhavi«yat 4. praïapatasyaitavyaprayojanam 5. svadharmÃtu«ÂÃnÃnni^ 6. dÃvaæ 7. svayaÓca 8. manyase hantÃhame«Ãmiti na k«amanyaseæ hantÃhame«Ãmiti tattca cha m­«Ã kathaæ 19 9. veti 10. kartu 11. sÃvayuvasyÃvapava^ 12. tasmÃdubhavapyetÃvaj¤o 13. ... mÃtreïottka hetvapek«ÃyÃæ yasmÃmapi bhÃvavikÃrÃïÃmÃtmanyubhÃvà ... / mÃca«Âe 20 14. mniyate 15. ÓaÓvato ____________________________________________________________________ p. 54 na jÃyata iti janmalak«aïo bhÃvavikÃra÷ prati«idhyate / vÃÓabdaÓ cÃrthe / na cÃyaæ mriyata iti vinÃÓalak«aïo1 bhÃvavikÃra÷ prati«idhyate / katham etat / bhÆtvà nÃyaæ na2 bhavità / bhÆya÷ puna÷ / kiæ tarhi3 / bhavitaiva / bhÃviny api kÃle sattÃæ na hÃsyatÅty artha÷ / vÃÓabdÃd abhÆtvà bhÃva÷ prati«iddhyate / nÃyam abhÆtvÃ4 bhavati / kiæ tarhi / bhÆtvaiva bhavità / bhÆtakÃle 'pi sattÃæ na babhÃrety artha÷ / yas tv abhÆtvÃ6 bhavati bhÆtvà ca na bhavati sa janmavinÃÓÃbhyÃæ yujyate yathà ghaÂÃdir iti / sattÃpi janmapÆrvikà ghaÂasyevÃsya ne«yate / niravadhikaivÃsya satteti7 ghaÂÃdi(bhyo 'sya) vailak«aïyam / upasaæharati --- ajo nitya iti / janmavinÃÓaprati«edhenaiva madhyavarttino bhÃvavikÃrÃ÷ prati«iddhÃ8 bhavanti / tathÃpi mandabuddhyanugrahÃrthaæ9 svaÓabdena prati«edhati / ÓÃÓvata ity apak«ayo ni«idhyate / svÃÇgÃpacaya÷ sÃdhanÃpacayo vÃsya10 nÃstÅti / yathà k­«ïo rÃjà hastyaÓvÃdibhir và hÅna iti11 / purÃïa iti v­ddhila(k«a)ïo bhÃvavikÃra÷ prati«idhyate12 / nÃyaæ ÓaÓivat kalÃbhir upavipacÅyate13 / na hanyate hanyamÃne ÓarÅra iti vipariïÃmo ni«idhyate / vipariïÃmo 'vasthÃntarÃpatti÷ yathà ÓaÓasya mÃæsÃvasthà / anye punar apy anyathà varïayanti --- nÃyaæ bhÆto bhavità và na bhÆya iti pÃÂhÃntaraæ k­tvà parabrahmopÃsanam anayà gÅtayà lak«yate / __________ NOTES: 1. kÃÓaÓcÃrthena cÃyaæ stitaye iti vinà iti vinÃÓa^ 2. na na 3. ki tarhi 4. nayamabhÆtvà 5. na hÃsyatÅty artha÷ 6. yo sva bhÆtvà 7. satteti 8. prativi«Âvà 9. mundabughanugrahÃrthaæ 10. ityapak«ayà ni«iddhÃte svÃÇgÃyacapassÃdhanÃpacayo vÃsya 11. yathà k­Óo rÃjÃhassak«vÃdibhirvÃhÅna iti 12. prati«idyate 13. kÃlÃbhirupa^ ____________________________________________________________________ p. 55 nÃyaæ bhÆta iti ca m­tpiï¬avat kÃraïatvaæ ni«idhyate / bhavità và iti1 ghaÂÃ(di)vad utpÃdyatvaæ ni«iddhyate2 / kÃryakÃraïabhÃvo brahmaïy aupÃdhiko na pÃramÃrthika3 ity uktaæ bhavatÅti / tad idaæ ÓradhÃmÃtreïa4 brahmopÃsanam utprek«itaæ na ÓrutiliÇgaprakaraïagamyam / prakaraïaæ hi yac coktam uccho«aïam indriyÃïÃm iti paÂhanÃt5 tadapanodaparam6 / «a¬bhÃvavikÃraniv­ttiparÃïi na jÃyata ityÃdÅny ak«arÃïi / liÇgaæ sÃmarthyam ucyate / tac ca ÓabdÃnÃæ tÃvanmÃtre paryavasyati7 / tan nopÃsanam Ãk«ipati / aj¤Ãnam eva tÃvad idÃnÅæ nirasanÅyam8 / kim atitvarayà brahmopÃsanaæ kalpyate / pÃÂhÃntarakaraïaæ cÃhopuru«ikÃmÃtram / brahmaïo hi9 jagatkÃraïatvaæ Órutisiddham sad eva10 somyedam iti / kÃryatvaæ punar na jÃyata ity anenaiva ni«idhyate11 / tasmÃd yatki¤cid etad evaæ tu pÃÂhÃntaraæ kurvanto 'rthÃntaraæ12 svamatiparikalpitaæ varïayanto13 bahavo vyÃkhyÃtÃro 'bhiyuktÃÓ cocyate / uktaæ ca --- ÓÅlado«Ãd ag­hïantaæ14 lokam ÃkulÅkurvantÅti và // 21 // pratij¤Ãtam artham avikriyÃtvÃdibhi÷ pratyÃkhyÃyopasaæharati15 --- ## __________ NOTES: 1. mavità veti 2. ti«iddhyate 3. brahmarÃyopÃdhiko na pÃrarthika 4. ÓraddhÃmÃtraiïa 5. muchokamcho«aïamindriyÃïÃmiti paÂanÃt 6. panoparaæ 7. paryavasati 8. aj¤Ãnam eva tÃvadidÃnÅæ nirasanÅya 9. he 10. sade«a 11. ni«irddha 12. kurvatorthontara 13. varïamantro 14. vyÃkhyÃtÃromityuktauÓcarantairuktaæ ... g­hantaæ 15. kurvantÅti ^marthavi ... pratyÃdhyopasaæharati 21 16. parÃnamaja^ 17. katha sa puru÷ ____________________________________________________________________ p. 56 veda jÃnÃti1 / ya enam uktaprakÃrakam ÃtmÃnam avinÃÓinam2 / kathaæ kena prakÃreïa3 / sa puru«a÷ / taæ4 k«etraj¤aæ kaæ5 ghÃtayati / upÃyaviÓe«o hetu÷ kart­tvaæ ca ni«iddhyate / kathaæ và hantÅti svayaæ kart­tvamapi paÓcÃn ni«idhyate / na hy avinÃÓÅ ca yo bhÃvo 'vyabhicÃrÃdinà (sa) svayam udyamena (parakart­ka)nipÃtanena và vinÃÓayituæ Óakyo6 gagana(va)d iti / atra kleÓabhÅrava÷ kecit7 svamataæ bhagavatyÃropya varïayanti vidu«a÷ sarvakarmaprati«edha eva prakaraïÃrtho 'bhipreto bhagavata÷ (iti) / hantigrahaïam udÃharaïÃrtham8 / yÃni karmÃïi ÓÃstre vidhÅyante9 tÃny avidu«o vihitÃnÅti10 bhagavato niÓcayo niÓcaya11 ity atrÃbhidhÅyate / na hÅdaæ pÆrvapadÃnusandhÃnarahitam abhiprÃyavarïanaæ12 lak«yate / kathaæ yuddhe prav­ttyartham Ãtma(na)÷ sattvopavarïanam atra13 kriyate / tasmÃd yuddhasva bhÃrata iti tam abhidhÃya tatsiddhyartham eva jÃyata iti / ÃrambhÃd yadi ca sarvakarmatyÃga evÃbhipreta÷ syÃd ayaæ Óloko 'rjunÃya na vaktavya÷ syÃt / bhagavatoktaÓ ca «a¬bhÃvavikÃrarahita Ãtmà / yadi vidu«a÷ karmÃsambhavaæ ced astu14 / tasyÃpi tatsamÃnam ity aprav­ttir eva syÃt / uttarÃÓ ca15 gÅtÃ÷ sarvà na saÇgaccheran16 / ato neyaæ m­«ÃÓÃ17 kartavyà / __________ NOTES: 1. j¤ÃnÃti 2. parÃnumukta^ 3. prakÃraïa 4. puru«astaæ 5. rka 6. hatÅti svayaæ kart­tvamayà paÓcÃti«idhyatenandyavinaÓcaye bhÃvobhicÃrÃdinà svahodyamanatipÃtanena và vinÃÓayitu Óakya÷ 7. kedhit^ 8. hantigrahaïÃnudÃharaïÃtham 9. vidhÅyate 10. tÃnyÃvivadu«yehitÃnÅti 11. niÓcita 12. tahidaæ pÆrvÃpadÃnusaÇghÃtarahita^ 13. ... prav­ttyarthamÃtmasatattvopavarïanamatra 14. ÓlokerjunÃya na vavyasyÃdbhagavatoktaÓca ... rahitÃtmÃvido vidu«a÷ karmÃsambhavaÓcedartu 15. syÃdattarÃÓca 16. saÇgaccheran 17. s­«ÂÃÓà ____________________________________________________________________ p. 57 svadharmatyÃgenÃk­«Âacetasa÷ sukham ÃsÅnÃ1 mok«aæ lobhemahÅti / uttaratra ca j¤Ãnakarmasamuccayaæ nyÃyato nipuïataram upapÃdayi«yÃma÷2 // 22 // hananÃsambhavÃd avinÃÓitvam uktaæ tat ka(tha)m ivety Ãha3 --- ## yathà jÅrïÃnÃæ5 kÃryÃk«amÃïÃæ vastrÃïÃæ parityÃgas tathà ÓarÅrÃïÃm / abhinavÃnÃæ copÃdÃnam / anyan navataraæ kalyÃïataraæ rÆpaæ kurute6 iti ca brÃhmaïam // 23 // yÃni ca vinÃÓakÃraïÃni ÓastrÃdÅni7 prasiddhÃni tÃny apy enaæ (na) vinÃÓayantÅty Ãha8 --- ## nainaæ chindanti ÓÃstrÃïi asiprabh­tÅni10 niravayavatvÃd ÃkÃÓavat / nainam agnir bhasmÅkaroti / nainam Ãpo 'vayavaviÓle«aïÃya11 kledayanti carmavat / nainaæ mÃruta÷ Óo«ayati svedÃpanayena12 // 24 // tad asyÃ÷ pratij¤Ãyà hetur ucyate / yasmÃd ayaæ13 chedanÃdyarho na bhavati / katham14 --- ## nityatvÃt (sarvagata÷) sarvagatatvÃt sthÃïu÷ sthÃïutvÃd acala ity ak«arayojanÃ15 / sanÃtanaÓ cirantana÷ / kutaÓ cit kÃraïÃn nÃyaæ __________ NOTES: 1. svadharmatyÃ^ ... cetasatsu^ 2. nyÃyanonipuïatramupa^ 3. tatkimivetyÃha 22 4. jÅïÅnanyÃni 5. nÅrïÃnÃæ 6. kurete 7. pÃnicavinÃÓakÃrÃïÃniÓÃstrÃdÅni 8. tÃnyasyenaæ vinaÓaæyantÅtyÃhaæ 23 9. rchidanti 10. ^prabh­tÅti 11. nenam Ãpova«avaviÓle^ 12. snehÃpeïaæ 13. ... turuttyate / tasmÃdayaæ 14. mavati katham 24 15. ^k«arÃyojanà ____________________________________________________________________ p. 58 ni«panno 'bhinava1 ity artha÷ / nÃtra punaruktado«aÓ codanÅya÷ / durbodhatvÃd Ãtmavastuna÷ paryÃyaÓabdai÷ puna÷ puas tad evocyate sukhapratipattaye // 25 // kiæ ca2 --- ## indriyÃgocaratvÃd avyakto 'ta evÃcintya÷ / ya indriyagocaro gavÃdi÷ sa vyaktaÓ cintanÅya÷4 / yo hi vyakta÷ sa vikÃrya÷ / ayaæ tv avikÃrya÷ / tasmÃd iti nigamanam / svarÆpatas tÃvad Ãtmano 'vinÃÓitvaæ tathoktam5 // 26 // atha ÓarÅrendriyopÃdhivinÃÓÃd vinÃÓaæ6 tadutpattyà cotpattim Ãtmano manyase tathÃpi7 Óoko na yukta÷ kartum ity Ãha8 --- ## kasmÃt / aupÃdhikayor janmanÃÓayor aparihÃryatvÃt tad Ãha12 --- ## yena karmaïà janmÃrambhas tasya karmaïa÷ k«aye dhruvo bhÃvÅ m­tyu÷ / m­tasya13 cÃvaÓyambhÃviÓarÅragrahaïam / ÓarÅrÃntarÃrambhakÃraïÃnÃm anye«Ãæ14 vidyamÃnatvÃt puna÷ ÓarÅraæ puna÷ karmeti __________ NOTES: 1. ni«pannobhitava 2. ki¤ca25 3. nÃnuÓocinnatumarhasi 4. ... ciæsa^ yondriyagocarogavÃdisma ... cintatÅyaÓca 5. tavotknam 6. ÓarÅraidriyopÃdhi^ 7. nathÃpi 8. kartumityÃha 26 9. athaccainaæ 10. matyase 11. nÃnuÓocitnumarhati 12. kasmÃdauyÃdhikayorjunmanÃÓayoraparihÃryyatvÃnnadÃha 27 13. janmÃravrantasya karmaïa÷ k«epe dhruva bhÃvÅm­tyurm­tasya 14. bhÃviÓarÅraprahaïaæ tatÅrÃntarÃrambhakÃraïÃmanye«Ãæ ____________________________________________________________________ p. 59 saæsÃracakrasyÃnÃditvÃt1 / evaæ vyÃkhyÃyamÃne dhruvaæ janma m­tasya (ca) iti ÓlokÃrtho 'vakalpate2 / nairÃtmyavÃdidarÓanÃbhyupagamena vyÃkhyÃne m­tasya punarjanmÃbhÃvÃd anupapatti÷ syÃt3 // 28 // itaÓ ca Óokakaraïam ayuktam4 --- ## avyaktaæ pa¤cabhÆtÃnÃæ sÆk«mÃvasthà prak­ti÷ tadÃdir ye«Ãæ bhÆtÃnÃæ tÃnÅmÃni avyaktÃdÅni7 / vyaktaæ madhyaæ ye«Ãæ tÃni vyaktamadhyÃni / vyaktaæ sthÆlÃvasthocyate / kÃraïe pracaratvÃt / avyakte nidhanaæ vinÃÓa÷9 pralayo ye«Ãæ tÃny avyaktanidhanÃni svakÃreïa pralÅnÃni kÃryakÃraïasaÇghÃtÃtmakÃni / tatra kà paridevanÃ10 / Óokanimitta÷11 pralÃpa÷ paridevanocyate / satkÃryavÃdinÃæ tv aupani«adÃnÃæ sÃÇkhyÃnÃæ12 ca tri«v api kÃle«u sarve bhÃvÃ÷ santi ÃvirbhÃvatirobhÃvamÃtratvÃd utpattivinÃÓayo÷13 / yathà ghaÂaÓ cÆrïarÆpeïa svakÃreïa vidyamÃna÷ kumbhakÃravyÃpÃreïÃvirbhavati mudgatÃdiyogena14 tirobhÆta÷ ÓaktyÃtmanà punar api kÃraïaæ praviÓati / apare ty Ãhu÷ --- avyaktam adarÓanam / tadÃdir ye«Ãæ tÃny avyaktÃdÅni iti / atrocyate --- yadi svadarÓa(nÃ)bhÃvo 'darÓanaæ tasyÃdyantatÃ15 nopapadyate abhÃvasya bhÃvotpattihetutvanirÃkaraïÃt16 / katham 1. saæsÃranakrusyÃnÃdi^ 2. ÓlokÃrdho^ 3. nairÃtmyavÃdi ... bhÃvÃdamupapatti syÃt 4. ... yuktaæ 28 5. «yaktamadhyÃni bhÃrana 6. avyaktanidhanÃneva 7. tÃnÅmÃnyavyaktÃdÃni 8. sthulÃvasthocyate 9. nidhÃnaævinÃÓa 10. paridevatà 11. Óokaniminna÷ 12. svaupani«adÃnÃæ saæsyÃnÃæ 13. bhÃvassantyÃvivetirobhÃva^ 14. svakÃreïa mudarÃdiyogena tirobhÆta÷ 15. tasyÃdityantà 16. bhÃvok«atti hetu^ ____________________________________________________________________ p. 60 asata÷ saj jÃyata iti / tirohitaæ hi dravyaæ dravyÃntarasyotpÃdakam / m­tsuvarïÃdau atiprasiddham etalloke1 / athÃdarÓanam indriyÃgocaratvÃd avyaktam abhipretaæ tato nÃsti visaævÃda iti2 / evaæ tÃvad Ãtmana÷ svarÆpÃvinÃÓatvÃn na yukta÷ Óoka÷ kartum ity uktam3 // 29 // durvij¤eyaÓ cÃyam Ãtmà yasmÃd bhÆtasaÇghÃte4 saty upalabhyate ta (tasmÃd) eva bahavo momuhyante / kecid bhÆtacaitanyaæ5 pratijÃnate vyatiriktam ÃtmÃnaæ6 paÓyanti apare vij¤ÃnasantÃnaæ k«aïikam icchantÅti7 / tad etad atra8 --- #<ÃÓcarya(va)t paÓyati kaÓcid enam9 ÃÓcaryavad vadati tathaivam anya÷ / ÃÓcaryavac cainam anya÷10 Ó­ïoti ÓrutvÃpy enaæ veda na caiva kaÓcit // BhG_2.30 //># yathÃÓcaryam adbhutaæ11 kaÓcit kadÃcit paÓyati tadvad enam ÃtmÃnaæ tathÃÓcaryam iva (paÓyati kaÓcit) / yadainaæ12 kaÓcid vadati rÆpÃdirahitam amÆrtaæ svasaævedyaæ cetanasvabhÃvam ÃÓcaryam iva kaÓcid enaæ13 Ó­ïoti / ÃtmaÓravaïaparÃÇmukha eva hi prÃyeïa jantu÷14 / ÓrutvÃpy enaæ na ca veda kaÓcit / tad apy ÃÓcaryam eveti15 / tasmÃd Ãtmatattvamuktalak«aïaæ16 samyagavadhÃryaæ tan na vismaraïÅyam ityabhiprÃya÷ / kecid asya ÓlokasyÃrthaæ17 svamatikalpanayà varïayanti --- __________ NOTES: 1. nihataæ ... dravyÃtarasyotpÃdakaæ m­tsuvarïÃdÅnyati^ 2. ... darÓanamindri«Ãgocara^ 3. tÃvadÃtmanarÆpÃvinÃÓatvÃrnna yukta÷Óokartuæ jityuktam 4. ... saæ«Ãte 5. vahovo^ kenidbhÆta^ 6. ... mÃtmÃæ na 7. k«aïikamicchati 8. tadetatra 29 9. kaÓcadenaæ 10. ccainamabhya÷ 11. yathÃÓcaryamadbhutaæ 12. tathaÓcarya^ 13. yadenaæ ... vadatiæ ... mamÆærta svasaærvadhaæ ... kaÓcidonaæ 14. prÃpeïa ja÷ ta÷ 15. ta ca kaÓcinnadapyÃÓcarya^ 16. tasmÃdÃtmatattyamu^ 17. kevidasya ÓlokasyÃrtha ____________________________________________________________________ p. 61 Ãtmà và are dra«Âavya÷ Órotavya ity asyÃ÷ Óruter artha÷ pratinirdiÓyata1 iti / tad etad vyÃkhyÃnaæ Órotriye«v eva Óobhate2 / na hi tadarthapratyabhij¤Ãnam iha3 vidyate / vidhipratyayas tatra ÓrÆyate / vartamÃno 'padeÓaÓ cÃyam4 / na ca tatrÃÓcaryavad dra«Âavya5 ity artho 'bhidhÅyate / na cÃk«aramÃtra(sÃ)d­ÓyÃt pradeÓÃntaragato 'rtha÷ Óakya÷ kalpayitum6 / na ca prak­tÃrthopayogitvam asyÃ÷7 kalpanÃyÃ÷ / kiæ ca --- ÓravaïÃyÃpi bahubhir yo na labhya÷ Ó­ïvanto 'pi bahavo yaæ na vidyu÷8 / ÃÓcaryo vaktà kuÓalo 'sya labdhÃ9 ÃÓcaryo dhyÃtà kuÓalo 'nuÓi«Âa÷10 // ity asya mantrasya yo 'rtha÷ so 'tra kathyate // 30 durlabho 'yam ÃtmopadeÓa iti varïayitum athedÃnÅæ prakaraïÃrthopasaæhÃra÷ kriyate11 --- ## yata evaæ tasmÃd bhÅ«mÃdÅn anucintya14 na tvaæ Óocitum arhasi // 31 // Ãtmavi«ayam anÃtmadharmaparikalpitam apanÅya15 aÓocyÃn --- __________ NOTES: 1. ÓruterarthopratinideÓyate 2. tadedatadhyÃkhyÃnaæ Órotriyedheva Óomate 3. ... pratibhijÃna^ 4. vartamÃnÃpadeÓaÓcÃyaæ 5. dra«Âavyaæ 6. cÃk«aramÃtradaÓyÃt ... kÃlpayituæ 7. prak­tÃrthepayogitvamasyÃ÷ 8. Ó­ærÃvato vahavopaæ na vidhu÷ 9. ladhà 10. ÃÓcÃryo tÃtà kuÓalenÃnuÓi«Âa iti 11. dulabho ... varïa«ituæ athedÃnà prakaraïÃrthopasaæhÃra÷ kriyate 30 12. nityamavadhyoya 13. tasmà sarvÃïi 14. tasmÃd bhÅ«mÃdini anucintya 15. parikalpata ____________________________________________________________________ p. 62 ityÃdi yad uktaæ tad upasaæh­tam / adhunÃ1 dharmavi«ayam adharmÃdhyÃropaïam / tannirÃsÃya praj¤ÃvÃdÃæÓ ca ity uktaæ (yat) tat prastÆyate2 -- ## dharmÃd anapetaæ4 dharmyaæ yuddham / tato 'nyan na5 vidyate Óreyaskaram / k«atriyagrahaïaæ pradarÓanÃrtham6 / anye«Ãm api svadharmÃnu«ÂhÃnaæ7 Óreyaskaram8 / tad anena9 prakÃreïa Óreyaskare j¤Ãnaæ karma ca samuccinoti10 // 32 // itaÓ ca yuddhaæ kartavyam11 --- ## ayatnopanÅtaæ svargasya dvÃram apÃv­tam udghÃÂitam / sukhina÷ sukhabhÃgino hi labhante yuddham Åd­Óaæ netare14 / atha và kiæ sukhina÷ kleÓabhÅravo labhante / mandabhÃgyà ityabhiprÃya÷ // 33 // yadi cetthaæ kartavyaæ prÃptam15 --- ## tata÷ svadharmaæ kÅrtiæ18 ca mahÃdevÃdiyuddhanimittÃæ19 hitvà pÃpaæ pratipadyase // 34 // __________ NOTES: 1. ^yÃÓocyÃmityÃdi ... sandatamadhunà 2. tatmaste 31 3. yudrÃchre«o^ 4. ^denepate 5. tatonyatra 6. pradarÓanÃrtham 7. ^mÃtu«Ãtaæ 8. Órayaskaraæ 9. tadatena 10. samaÓcinoti 11. kartavya 31 12. yadachayà copapanna 13. k«atriyÃ÷ pÃrtha labhanto 14. ayalÅpanantaæ ^mudvÃÂitaæ sukhinassuvÃbhÃgivo hi labhante ... / nenare 15. cetyaæ kartavyaæ prÃptam 33 16. atha cettvaæ dharmyamima 17. svadharmakirti 18. kÅrti 19. ... nimitÃæ ____________________________________________________________________ p. 63 na kevalam etÃvad eveti Óe«a÷1 --- ## avyayÃæ santatÃæ dÅrghakÃlÃm ity artha÷ / ÓauryÃdibhiÓ ca guïai÷ sambhÃvitasyÃkÅrtir maraïÃd atiricyate4 / tato maraïaæ varam ity artha÷5 // 35 // kiæ ca6 --- ## karïÃdibhyo bhayÃd uparataæ maæsyante8 tvÃm aÓvatthÃmaprabh­tayo mahÃrathÃ÷ / bahubhir guïai÷ dharmÃÓayas tvam a¤jasÃ9 ÓÆra ityÃdibhi÷ (guïai÷ bahu)mato yÃsyasi laghubhÃvam / tad api ka«Âataram // 36 // kiæ ca10 --- ## ahitÃ÷ Óatrava÷ / tato du÷khataraæ nu kim / nv iti vitarke / tato nÃnyad du÷khataram astÅty artha÷ // 37 // yuddhe tu kriyamÃïe guïà evobhayatrety Ãha13 --- ## mohaæ tyaktvotti«Âha17 / yad và (ma)yÃvaÓyaæ kartavyaæ hi yuddham ity evaæ k­taniÓcaya÷ // 38 // __________ NOTES: 1. ... metÃvadevaÓe«a÷ 33 2. capi ... kathayi«yanti tevyayÃæ 3. kÅrtiærmaraïÃ^ 4. santantÃæ ... gunasambhÃvitasyacà kÅrtiærmaraïÃdatiricyate 5. mararïaævamity artha÷ 6. ki¤ca 35 7. yesÃæ 8. manyante 9. gunai dharmÃÓaya stama¤jasa÷ 10. ki¤ca 36 11. tatÃhinÃ÷ 12. nidantastava 13. ... tyÃha 37 14. mahÅm­ 15. ^dutti«Âha 16. konteya 17. mohaæ tyatkotti«Âha ____________________________________________________________________ p. 64 tatra ca yuddhaprav­ttasya buddhisÃmyam upade«Âum Ãha1 --- ## sukhe har«o du÷khe vi«Ãda÷2 / tÃv ak­tvà / tayo÷ kinnimittam ity Ãha3 --- lÃbhÃlÃbhau (samau k­tvÃ) lÃbhe sukham alÃbhe du÷kham utpadyate / tayo÷ puna÷ ko hetur ity Ãha4 --- jayÃjayau / jaye lÃbho viparya(ye) alÃbha iti / (i)dam uktaæ kurvan na pÃpaæ5 pratyavÃyam avÃpsyasÅsi / tad evopasaæh­tam6 / anyathà papaÓaÇkÃnupapatter iha svadharmaæ7 kurvato yat pÃpaæ8 bhavati tan ni«idhyate9 / atha và pÃpam iti saæsÃravyasanam / tan naivam avÃpsyasi / j¤ÃnakarmasamuccayÃnu«ÂhÃnam evam iti10 vyapadiÓyate sÃmyaparyantam // 39 // idÃnÅæ j¤Ãnaprakaraïam upasaæharati karmaïy upÃyaviÓe«o vaktavya iti vibhÃgaj¤ÃpanÃya11 --- ## yady api sÃÇkhyaÓabda÷ kÃpilatantre rƬha÷13 guïapuru«avivekaj¤Ãnaæ14 yatropadiÓyate tathÃpi tad iha na g­hyate / na tatsÃd­ÓyÃd ÃtmayÃthÃtmyaviveka÷15 sÃÇkhyaÓabdenÃtra vyapadiÓyate16 / tadvi«ayà buddhir uktety artha÷ / yoga÷ karmÃnu«ÂhÃnopÃya÷ / phalasaÇkalparahitatvaæ17 samatvam / k­tasya kriyamÃïasya và (karmaïa÷) ÅÓvarÃrpaïam iti / tvam imÃæ buddhiæ18 Ó­ïu / tÃæ viÓina«Âi ÓrotuÓ cittasamÃdhÃnÃya19 / __________ NOTES: 1. yuddhaprav­ntasya buddhisÃmyamupade«ÂamÃha 38 2. susvaha«oæ du÷khe vi«Ãda÷ 3. kinnimittra^ 4. hiturityÃha 5. pÃpa 6. ... sant­tam 7. pÃpà ... khadharma 8. kurvata÷ pÃrpa 9. yanni«iddhate 10. mevemiti 11. ^ïamuparsadarataæ 39 12. karmabandhaæ 13. ^tantregÆta 14. ... vakekanÃnaæ 15. g­hyatetatsÃv­ÓyÃt 16. ÓabdenÃtra vyayadiÓyate 17. kala^ 18. vÃdreÓvarÃyaïÃmiti tayÃæ buddhiæ 19. ÓrotuÓcitusamÃ^ ____________________________________________________________________ p. 65 yayà buddhyà yukta÷ karmabandhaæ karmaiva bandha÷ karmÃnekajanmasa¤citaæ prahÃsyasi tyak«yasi / kecid atra sÃÇkhyaÓabdenodgÅthÃdyupÃsanÃnÃm atimok«asya sampadaÓ ca vidhÃyakaæ2 ÓÃstram etat sarvaæ vyapadiÓyata iti bruvate / atrocyate / tad etad aprastutam anupayogyam Ãkasmikam upanyastam iti na÷ pratibhÃti / kuta÷3 / puru«aviÓe«avi«ayÃs tÆpÃsanÃsampado 'timok«aÓ ca4 / na ca tà ÃtmopÃsanÃ÷ / atra ca ÓokamohÃkulitacetasas tadapanayanÃyÃtmayÃthÃtmyavarïanÃrthaæ5 prakaraïam / evaæ ca kvodgÅthÃdaya÷ kvedaæ6 prakaraïam / na ca sÃÇkhyaÓabda÷ paribhëayà vinÃtimok«Ãdi«u varteta / tasmÃt paurvÃparyaparyÃlocanayÃ7 sambandhyamÃno yo 'rtha÷ sa sÃÇkhyaÓabdayogyo8 vyÃkhyeya÷ / sa cÃsmÃbhir ukta iti / yogaÓabdo 'py atra --- samatvaæ yoga ucyate --- ity upasaæhÃravacanÃd anu«÷ÃnopÃyavacano10 nÃnyatra yojanÅya iti // 40 // buddhiyuktasya11 karmaïo guïÃntaram ucyate12 --- ## atikrÃmati saæsÃradu÷khaæ yena buddhiyuktena15 karmaïà so 'tikrama÷ / abhikrama iti kecit paÂhanti16 / arthas tu sa eva / __________ NOTES: 1. budhyà karmabandhaæ karmaivandha÷ 2. udgÅthà ghupÃsanÃnyatimok«ÃssaæpadaÓca dhÃyakaæ 3. k­ta 4. vi«ayÃstu upÃsÃsaæpadotimok«ÃÓca 5. ... kulitacitasastadapanapanÃyÃtma yÃthÃtmya varïanÃrtha 6. tkvodrÅthÃdaya÷ kedaæ 7.vartate ... pÆrvaparyÃlocanayà 8. sÃÇkhyaÓabdoyogyovvyÃkhyeya 9. sa casmÃbhirukta iti 10. ityu«asaæhÃravacanÃdanu«ÂÃno pÃpavÃcano 11. ... yuk«asya 12. ... mucyate 41 13. nehÃtikrama^ 14. spalpamapyatya 15. buddhiyuktauna 16. pavanti ____________________________________________________________________ p. 66 nÃÓo ni«phalatvam / iha mok«amÃrge 'vasthÃya kriyamÃïasya1 karmaïo ni«phalatvaæ nÃsti yathà k­«ïÃder anekÃntikaphalatvaæ nÃpi cikitsakak­tadharmavat2 pratyavÃyo vidyate / pratyuta svalpam api yathÃÓaktyanu«Âhitasya3 dharmasya sambandhi trÃyate4 rak«aty anu«ÂhÃtÃraæ mahata÷ saæsÃrabhayÃt // 41 // Ãtmavi«ayà karmavi«ayà buddhir ekaivaikaphalatvÃd iti darÓayitum Ãha4 --- ## samuccitÃbhyÃæ6 j¤ÃnakarmabhyÃm apavargo 'vÃpyate yathÃgneyÃdibhir itaretaraæ yuktair yÃgai÷ svarga÷7 / sà ceyaæ vyavasÃyÃtmikà buddhir ekà / avyavasÃyinÃæ tu kevalakarmiïÃæ kevalaj¤ÃnavÃdinÃæ ca karmÃkaraïe prayatamÃnÃnÃæ bahuÓÃkhÃ8 bahuprabhedà asaÇkhyeyÃÓ ca buddhayo bhavanti // 42 // tatra kevalakarmiïo 'dhik­tyÃha9 --- ## yÃm imÃæ vak«yamÃïÃæ pu«pitÃæ phalaprasavitrÅæ1 vÃkyalak«aïÃæ vÃcam anÃtmavido vipaÓcito vedavÃkye«u --- agnihotraæ juhuyÃt svargakÃma÷ -- ityÃdi«u ratÃ÷ karmaïà niratiÓayasukhaæ __________ NOTES: 1. kri«amÃïasya 2. ... k­tÃharmavatpratyuvÃyo 3. yathÃÓaktanu«Âitasya 4. nÃyate 5. d­arÓayitumÃha 42 6. samuÓcitÃbhyÃm 7. yuktairyÃgasvarga÷ 8. bahuïakhà 9. ... karmiïaidhik­tyÃha 43 10. ... savitrÅ ____________________________________________________________________ p. 67 svargaÓabdavÃcyaæ1 prÃpyate / tato 'nyad apavargÃkhyaæ sukhaæ nÃstÅti2 vÃdino vadanaÓÅlÃÓ ca (pravadanti) // 43 // ita÷ --- ## aprÃptasya prÃptÅcchà kÃma÷ / tadanuraktacetasa ity artha÷4 / svarga÷ para÷ puru«Ãrtho ye«Ãæ te svargaparÃ÷ svargapradhÃnÃ÷ / janmakarmaphalapradÃm / karmaïa÷ phalaæ karmaphalaæ / janmayuktaæ karmaphalaæ pradadÃtÅti janmakarmaphalapradÃm / vÃcam ity adhikriyate / punar api kiæviÓi«ÂÃm / kriyÃviÓe«abahulÃm / kriyÃïÃæ viÓe«Ã (a)tibahulà bahuprakÃrà yasyÃæ vÃci tÃm / kiæ5 prati prav­ttÃm ity Ãha --- bhogaiÓvaryagatiæ prati / bhogaÓ caiÓvaryaæ ca6 tayor gati÷ prÃptis tÃm uddiÓya7 / bhoga÷ sukhavedanà / (aha)m e«Ãæ pati÷ svÃmÅti yatrÃbhimÃno jÃyate tadÃiÓvaryam / athavà gater evobhayaæ8 viÓe«aïam / kÅd­Óagatiæ9 prati / janmakarmaphalapradÃæ kriyÃviÓe«abahulÃæ prati / pu«pitÃæ vÃcaæ (pra)tÅty artha÷ // 44 // te«Ãæ caivaæ vadatÃm10 --- ## tayà pÆrvoktayà vÃcÃpah­tavivekaj¤ÃnÃnÃæ12 (j¤Ãna)karmasamuccayalak«aïà vyavasÃyÃtmikÃ13 buddhi÷ (samÃdhau) / samÃdhÅyate 'smin __________ NOTES: 1. sukhaæ gaÓabda÷ vÃcyaæ prÃpyete 2. ... nyadaya vargÃkhyasukhaæ nÃstiti 3. ... ÓÅlÃ÷ ceta÷ kÃmÃ^ 4. prÃptechà kÃmaæstadanurakavetasa ity artha÷ 5. viÓe«Ãi ... vÃcito kiæ 6. gataæ bhogaÓcairya 7. tÃmudiÓya 8. kÅdaÓaæ gatiæ 9. gate vobhayaæ 10. vadatÃæ 45 11. tayÃpahatacetasÃæ 12. ... pat­vivekaj¤ÃnÃnà 13. vyatsÃyÃtmikà vuddhi÷ ____________________________________________________________________ p. 68 cittam iti1 samÃdhir Ãtmà / tasminn Ãtmani na vidhÅyate na sambhavatÅty artha÷ / athavà samÃdhÃnaæ samÃdhis tadvi«ayà buddhi÷ / apare punar yuktaæ vyÃkhyÃnam ananusarantas tatpratimÃnaæ kalpayanto vadanti / sarve«Ãæ kila karmakÃï¬agatÃnÃæ vÃkyÃnÃæ hi (dvi)vidhaæ phalam anvayanibandhanaæ tÃtparyasamadhigamyaæ ca2 / tatrÃnvayikaæ svargabrahmavarcasÃdiphalam anvayanibandhanam / ÓamadamÃdihetutayÃnu«ÂhÃtÌïÃæ vyavasÃyÃtmikÃyÃæ buddhau yogyatÃpÃdanaæ tatrÃnvayaphalam eva svargÃdi ye vadanty avipaÓcitas te tÃtparyaphalam ajÃnanta iti yojayanti3 / atrÃbhidhÅyate / tad etacchabdapramÃïabÃhyaæ puru«abuddhiprabhavaæ nyÃyavidbhyo4 nÃtirocate / na hi svargakÃmo yajeta --- ity asya vÃkyasya dvÃv arthau5 --- tatra yÃgena svargaæ prÃpnuyÃd ity ayam evaiko 'rtho vidhÅyate6 / padÃrthasaæsargo hi vÃkyÃrtha÷ / na punar yÃgÃnu«ÂhÃnena7 j¤ÃnayogyatÃæ kuryÃd iti8 kasyacit padasya tÃtparyo d­Óyate9 / padÃrthapÆrvakaÓ ca vÃkyÃrtho j¤Ãne nimittam iti sthiti÷ / na ca puru«ecchÃvaÓÃd10 vÃkyasya nÃrthÃntaram Ãk«ipati / ye hi ÓrÆyamÃïam artham anÃd­tya12 vÃkyasyÃrthÃntaraæ kalpayanti13 ta eva sutarÃm avipaÓcito na mÅmÃæsakÃ14 ye ÓabdapramÃïav­ttaæ15 bruvate ÓamadamÃdayo yÃgÃnu«ÂhÃnasÃdhyà iti16 / kiæ tarhi / ÓÃnto dÃnta uparata÷17 __________ NOTES: 1. samÃdhÅyetasmiÓinnamiti 2. ^nibandhanaæ tÃtparyaæ samÃdhirÃmyaæ ca tÃtrÃnviyakaæ 3. tautÃtparyaphalamajÃmanta÷ ini yojayanti 4. nyÃyavimdyoterurovacyate 5. dvÃvartho 6. prÃpnuyadityayamevaikotho vidhiyate 7. saæsarge ... yÃgÃnu«ÂÃnena 8. kupÅditi 9. tpÃyÃro daÓyate 10. puru«ecchavaÓÃdvÃkyasya 11. ... nirÃkÃk«yaæ 12. ÓrÆyamÃïamarthanÃmanÃdatya 13. kalpanÅyanti 14. mÅmo ekà 15. ÓÃbda^ 16. samadamÃdayagÃnu«.ÃnasÃdhyÃ÷ 17. ÓÃntà dÃntà uparata ____________________________________________________________________ p. 69 ityÃdivacanagamyÃ÷ saæsÃrado«adarÓanena cittav­ttinirodhÃt sÃdhanÃgranthagauravabhayÃd uparamyate1 / pratiÓlokaæ caivam anye cÃnye vyÃkhyÃtÃro pÆrvam artham utprek«amÃïÃ2 Ãhopuru«ikÃæ loke prathayanti / tatra yat prÃmÃïyav­ttam uktaæ tad atra bhavanto vidÃæ kurvantu3 / Ãtmaj¤Ãnena tu nityakarmaïÃæ samuccayo4 vacanÃntareïa --- tam evaæ vedÃnuvaca(ne)na --- iti niyatasya tu sannyÃsa÷ karmaïo5 nopapadyate --- iti ca tyÃgaprati«edhÃt te«Ãm evÃtmanÃm6 // 45 // ## trayÃïÃæ sattvarajastamasÃæ guïÃnÃæ karma ta(t) traiguïyam / sa vi«aya÷ prakÃÓayitavyo8 ye«Ãæ vedÃnÃæ te traiguïyavi«ayÃ÷ / guïÃnÃæ ca saæsÃrapravartanaæ karma / tadvi«ayà vedÃ÷ / tatra sattvam upasarjanam / rajastamasÅ tÆtkaÂe9 / tÃbhyÃæ vaÓÅk­ta÷ puru«a÷ ihÃmutraphale«u karmasu pravartamÃna÷ saæsÃracakraæ nÃtivartata iti tÃtparyÃrtha÷10 / tvaæ tu11 nistraiguïyo bhava / traiguïyam ativartasva / katham / nirdvandva÷ nityasattvastha÷12 / kÃmakrodhau13 rÃgadve«au sukhadu÷khe ÓÅto«ïe14 iti dvandvÃni15 tÃni sahasvety artha÷ / sattvaguïastho bhÆtvà dhairyam avalambya / niryogak«emaÓ ca / aprÃptasya svÅkaraïaæ yoga÷ prÃptasya pari(rak«aïaæ) k«ema÷ / tayor yatamÃnasya16 na vyavasÃyÃtmikÃ17 buddhi÷ / ÃtmavÃn apramatta ity artha÷18 // 46 // __________ NOTES: 1. cinnav­ttinirodhÃt sÃdhatadati granthagauravabhayÃdupamyate 2. pÆrvamathanamutprek«amÃïà 3. pramÃïav­ntamuktaæ tantrabhavanto vidÃÇkurvantu 4. samuccaye 5. karmaïà 6. mevamÃtmanÃm 46 7. nirdva«Âvo ... satvastho 8. prakÃÓayitatyo 9. rajastamasotÆtkÃÂe 10. tatparyÃrtha÷ 11. tvaæ munistraiguïyo bhava 12. nittyasattyastha÷ 13. krodho 14. ... ÓÅtosse 15. dvandvÃni 16. ta«oryatamÃnasya 17. navyastayÃtmikà buddhi÷ 18. ÃtmavÃna pramannamanna ity artha÷ 47 ____________________________________________________________________ p. 70 na ca traiguïyavi«aye«u vede«v adhyayanaÓravaïavyÃkhyÃnÃdipareïa tvayà k­tsnam Ãyu÷ paryupayoktavyam1 / kiæ kÃraïam ity Ãha --- ## kÆpata¬ÃgÃdau yÃvÃn artha÷ snÃnapÃnÃdi÷2 puru«asya tÃvÃn artha÷ salilapÆrïe deÓe prÃv­Âsamaye3 nÃdhiko vidyate / yathÃyaæ d­«ÂÃntas tathÃ4 j¤ÃnakarmasamuccayapratipÃdanapare vedabhÃge5 yÃvÃn arthas tÃvÃn ekÃhÃhÅnasatrapratipÃdake6 k­tsnavede / ata÷ kÃmyakarmÃbhiyogaæ7 vihÃya j¤ÃnakarmanityakarmapratipÃdanaparabhoge 'bhiyogavatà bhavitavyam iti / apare«Ãæ vyÃkhyà --- yÃvÃn artha÷ sarvata÷ saæplutodake tÃvÃn udapÃne tatkÃrye tatraivÃntarbhavatÅty artha÷ / tathà vijÃnata÷ sannyÃsino j¤Ãne sarvata÷ saæplutodakasthÃnÅye(«u9) sarve«u vede«u tÃvÃn artha÷ / tatraiva samastakarmaprayojanam antarbhavatÅty artha÷10 iti / tad asmin vyÃkhyÃne11 yadi j¤Ãnam ÃhÃtmyaæ tadÃnÅm abhyanuj¤Ãtaæ j¤ÃnasyaitanmÃhÃtmyaæ yatkÃmÃtmanÃæ12 karma saæsÃrahetur bhavati tadÃtmÅyasvabhÃvaæ vihÃya tatsamparkÃd utkar«ahetutvaæ13 pratipadyate / yathà rasasp­«ÂatÃmravarïatÃ14 suvarïatÃæ pratipadyate / raso 'pi tÃmrasamparkÃt puru«ÃrthasÃdhanam15 / evam anyonyasamuccitam apavargÃrtham ity uktam16 / tathà ca vasi«Âhenoktam17 --- __________ NOTES: 1. paryapayo ktavyaæ 2. ... tÃdukodaupÃvarthastrÃnayÃnÃdi÷ 3. prÃb­Âa samaye 4. yathÃæ yaæ v­«ÂÃntÃt tathà 5. ... pÃdanaæ pare veÂabhÃga 6. ... satta ... pratipÃdake 7. kÃsyakarma^ 8. yÃvanarthassarvatastaæstudake tÃvÃnudayÃnetatkÃrya tetrevÃntarbhavati 9. saæstutodaka^ 10. prayojanamantarbhavatity artha÷ 11. vyÃkhyÃte 12. kÃmÃtmannÃæ 13. ... saæyÃrkÃdutka«ahetutvaæ 14. rasasp­«Âaæ tÃmravarïatà 15. ... saæpÃrkÃtpuru«ÃrthasÃdhatam 16. ... samuÓcitamapa^ 17. vasi«Âenoktam ____________________________________________________________________ p. 71 yathÃnnaæ madhusaæyuktaæ madhu cÃnnena saæyutam1 / evaæ tapaÓ ca vidyà ca saæyuktà bhe«ajaæ mahat // iti / athaitad vyÃkhyÃne2 karma ni«prayojanaæ vaktavyaæ3 / j¤ÃnÃd eva kevalÃd apavargaæ ity abhiprÃyeïa / tad asad ity ucyate4 / ÓÃbdapramÃïabÃhyatvÃd asyÃrthasyety uktam anyatra5 ca nipuïataraæ vak«yate / brÃhmaïasyeti ca sÃmÃnyaÓravaïaæ na sanyÃsina iti viÓi«Âam / tasmÃt sarvÃÓramÃïÃæ sarvadvijÃnÃæ ca mukti÷ / tathà ca janakÃdaya÷ smaryante / tasmÃd vyavasÃyÃtmikÃyÃæ6 buddho sthÃtavyam iti sthitam // 47 // tatra yad uktam --- yoge tv imÃm --- iti ko 'sau yoga ity Ãha7 --- ## svÃÓramavihite«u karmasv adhikÃra÷ / phale«u cÃnadhikÃra÷8 / meti(Óabda÷) prati«edhavÃcÅ / nÃsty adhikÃra÷9 / karmaïy evety evakÃra÷ phalavyavacchedÃrtho na j¤ÃnavyavacchedÃrtha÷10 / tasya --- e«Ã te 'bhihità -- ityÃdyupadi«ÂatvÃt11 / nanu karmaïy e(va)kÃra÷ phalaæ hi kriyÃsÃdhyam / na tatrÃpi prasakto 'sau yena prati«idhyeta ity ÃÓaÇkyÃha14 --- mà te saÇgo 'stv akarmaïi // 48 // __________ NOTES: 1. saæyutaæ 2. athaitadyÃratyÃnaæ 3. ni«payojanaæ vakravyaæ 4. tadÃnam­«yate 5. ...^mannaratra 6. ... smaæryate tasmÃdavasthÃyÃtmikÃæ 7. ityÃha 49 8. phale suvÃtikÃro 9. nÃtsyadhikÃra÷ 10. karmaïyedyetyevakÃra÷ phalavyavachedÃrtho na j¤ÃnavyavachedÃrtha÷ 11. ... hitotyupadi«Âa^ 12. ... vyavacchedyartho va 13. ... kÃrasvatyÃpÃratvÃt 14. prasakto yena pratisiddhate ityÃÓakyÃha ____________________________________________________________________ p. 72 akaraïe saktir na kartavyà / kathaæ tarhi kartavyety Ãha1 --- ## yÃni nityÃni karmÃïi sandhyÃrÃdhanasaÇgrÃmÃdÅni3 tÃni yogastha÷4 kuru / phalasaÇgaæ tyaktvà / phalasaÇgena hi kriyamÃïe5 karmaïi siddhyasiddhyor vai«amyam6 / siddhau har«a÷ phalasiddhau vi«Ãda iti / ÅÓvarÃrÃdhanÃrthe7 tu kriyamÃïe nÃsti vai«amyam / sa eva8 kartà / tadÃtmakaæ ca karmeti kriyamÃïaæ tatsi(ddhi)hetutvaæ pratipadyata ity artha÷ / tad idaæ samatvaæ yoga ucyate // 49 // samatvabuddhitvÃd asmÃt9 karmaïa÷ kevalam10 --- ## hiÓabdo hetau / j¤Ãnarahitaæ karma dÆreïÃtiviprakar«eïÃvaraæ14 jaghanyam / yujyata iti yoga÷ karma / buddhyuktÃt karmaïa÷ sakÃÓÃd ity artha÷ / yata evaæ15 tasmÃd buddhau16 Óaraïam anviccha buddhim ÃÓrayety artha÷17 / karmaprav­ttikÃle18 / (yata÷ k­«ïÃ÷ phala)hetava÷ / kevalaæ karmaïa÷ phalaæ prav­ttihetur ye«Ãæ19 te phalahetava÷20 // 50 // buddhiyukta÷ kurvann eva21 kinnu phalaæ prÃpnotÅti tad ucyate --- ## __________ NOTES: 1. kartavyÃrnÃtyÃha 49 2. siddhÃsi÷dhossamobhÆtvà samatva yoga ucyate 3. ... sagrÃmÃdÅni 4. yogasya÷ 5. krisamÃïe 6. karmÃïisiddhÃæsiddhervai«amyam 7. ÅÓvarÃgudhanÃrtho 8. rÃva 9. tvabuddhiktÃda^ 10. kevalaæ 50 11. reïatdyavaraæ 12. dhana¤japa 13. ... nvicha 14. dvareïatiprakar«e^ 15. rÃvaæ 16. vaddhau 17. nvichavuddhamÃÓraya^ 18. karmaniv­ttakÃle 19. yeyÃæ 20. phaladevata 51 21. kuvanneva ____________________________________________________________________ p. 73 ÅÓvarÃrÃdhanÃrthaæ1 karmety anayà buddhyà yukta÷ karma kurvan parityajaty anÃrabdhaphale janmÃntarak­te2 ÓubhÃÓubhakarmaïÅ / ye tv Ãrabdhaphale tayor bhogenaiva k«aya÷3 / asmin ÓarÅre tayor bhogarÆpeïa4 pariïatatvÃt / tathà ca Óruti÷ --- tasya tÃvad eva ciraæ yÃva(d asmÃc charÅrÃ)n na vimok«ye 'tha sampatsya iti / yÃvad asmÃc charÅrÃn na vimok«yate5 tÃvad asya vidu«aÓ ciram ity avadhikaraïÃt / tasmÃt samatvayogÃya6 yujyasva / ka÷ punar yoga÷ / (yoga÷) karmasu kauÓalam / idaæ tÃvad brahmaïi7 samarpaïaæ karmaïa÷ phalasaÇkalparahitatà ca // 51 // kiæ punar evaæ k­te syÃt8 --- ## Óubhetarakarmajaæ phalaæ tyaktvÃ13 manÅ«iïo manasa Å«iïo14 brahmabhÃvÃpÃditamanov­ttayo15 janmaiva bandhas tato vinirmuktÃ÷16 padaæ vi«ïo÷ sthÃnaæ gacchanty anÃmayaæ sarvopadravarahitam // 52 // kadà punar evaæ kramas tvaæ Óuddhatarabuddhir nirvedaæ pratipadyase / tad Ãha17 --- ## __________ NOTES: 1. iÓvarÃrÃdhanÃrthaæ 2. ... nÃravrakale janmÃntarak­te 3. bhogeneva k«ayà 4. tayÃrbhogatÆpeïa 5. yÃvadasmÃcharÅranna vimok«yata 6. samatvaæ yogÃya 7. tadyadvadnaïi 8. punaraævok­te syÃt 12 9. karmaja 10. tyattkà 11. anmabandhavinimuktÃ÷ 12. ga¤chatyanÃ^ 13. tyattkà 14. i«iïo 15. ... v­tayÅ 16. ... mukta÷ 17. ... punarevaÇkama÷ stvantarabuddhinirvedaæ pratipadyane tadÃha 16 ____________________________________________________________________ p. 74 kalilaæ gahanam ucyate / tathà cÃbhidhÃnakoÓe --- kalilaæ gahanaæ vidu÷ --- iti / moha eva kalilam / moho 'j¤Ãnam / etad uktaæ bhavati --- aj¤Ãnaæ durgaæ yadà vyatikrami«yasi tadà gantÃsi nirvedaæ Órotavyasya3 ÓÃstrasya Órutasya ca / tadà ca mohadurgaæ vyatitÅrya te buddhi÷ sthiram avasthÃsyata2 iti // 53 // #<Órutivipratipannà te yadà sthÃsyati niÓcalà / samÃdhÃv acalà buddhis tadà yogam avÃpsyasi // BhG_2.54 //># acalà iti punar vivak«yate3 / tadà paramÃtmayogam avÃpsyasi / tata÷4 pÆrvoktam upapannam --- padaæ gacchanty anÃmayam --- iti // 54 // anantarav­ttena Ólokadvayena buddher niÓcalatve pratipÃdite paramÃtmano 'bhimukhÅkaraïÃyÃvasaraæ labdhvÃrjuna uvÃca5 --- ## sthitapraj¤a÷ kena lak«aïena bhëyate vyapadiÓyata ity artha÷ / sa ca sthi(ta)dhÅ÷ kiæ prabhëeta kim asau vaktÅty artha÷ / kimparo bhÆtvÃsÅtety artha÷9 / (a)karmakatvÃd asya dhÃtor evaæ10 yojyate / kiæ và vrajeta gacchet prÃpnuyÃd iti11 / vyatyayenÃtmanepadam // 55 // tatra --- kà bhëà --- ity etat prathamaæ nirucyate12 --- __________ NOTES: 1. Órutavyasya 2. vyatidhiramavasthÃsyate 3. vivak«yate 4. tato 5. anantarav­tena Ólokadayena paramÃtmÃbhimukhÃyà buddheniÓcalatve pratipÃdite vasaraladhyÃrtuna uvÃca 55 6. prabhÃseta 7. vrajota kim 8. vakratyartha÷ 9. kiæ parà bhÆtvÃsÅtity artha 10. dhyetorevaæ 11. vrajetarÃchetprÃpnu^ 12. ityatatpra ... nirucyate 56 ____________________________________________________________________ p. 75 ÓrÅbhagavÃn uvÃca --- aiÓvaryasya sa(ma)grasya dharmasya (ya)Óasa÷ Óriya÷ / vairÃgyasyÃtha mok«asya «aïïÃæ1 bhaga iti dhvani÷ // ## bÃhyÃrthavi«ayÃn3 nÃnÃsÃÇkalpÃn yadà tyajati (tadÃ) bÃhyavi«ayasaÇkalpÃbhÃve kvÃyaæ vartate4 / kena tu«ÂaÓ caratÅty Ãha --- Ãtmany evÃnandasvarÆpe 'mohitenÃtmanÃnta÷karaïena5 janmamaraïajamohÃdivi«Ãdena mahau«adhabrahmÃm­tapÃnÃsvÃdajanitapremaprabandhaniÓcalav­ttinà paritu«Âa÷6 sthitapraj¤as tadocyate / yÃnÅha sthitapraj¤alak«aïÃni vak«yante (tÃny eva) sÃdhanÃni prayatnato 'nu«ÂheyÃnÅti / na hy ananu«ÂhÅyamÃnÃni sattÃæ labhamÃnÃni7 lak«aïÃni bhavantÅti / tatra yad etad ucyate8 pÆrvÃvasthÃyÃæ lak«aïam9 --- iti tad anupapannam / tasminn eva kÃle sÃdhanatvaæ tasmi(nn eva ca kÃle) lak«aïa(tva)m --- iti tad anupapannam10 / (na) tasmi(n) yaugapadyaæ sÃdhanatvalak«aïatvayo÷ // 56 // kiæ ca --- ## __________ NOTES: 1. «asmÃæ 2. Ãtmanastu«Âa 3. vÃllÃrthavi«ayÃn 4. tkvÃyaæ vartana÷ 5. ^svarÆpemÃhitemÃtmÃnÃntakaraïena 6. janmajamaraïamahÃrÃvi«Ãdena maho«adhÅ niÓcalab­ttÅna÷ paritu«Âa 7. ... prapatnatonu«ÂepÃni / nahyanu«ÂÅyani sattÃæ labhadhamÃnÃni 8. yattvetaducyate 9. pÆrvÃvasthÃyÃæ vasthÃyÃæ 10. tadanupapannaæ ____________________________________________________________________ p. 76 ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ## ____________________________________________________________________ p. 77 ## ## #<ÃpÆryamÃïam acalaprati«Âhaæ samudram Ãpa÷ praviÓanti yadvat / tadvat kÃmà yaæ praviÓanti sarve sa ÓÃntim Ãpnoti na kÃmakÃmÅ // BhG_2.71 //># ## ## iti ÓrÅbhagavadbhÃskarak­te gÅtÃbhëye dvitÅyo 'dhyÃya÷ // ____________________________________________________________________ p. 78 atha t­tÅyo 'dhyÃya÷ ## ## bhagavÃn uvÃca --- ## (asmin loke ni«Âhà dvividhà sthiti÷ lak«aïahetu÷ / j¤Ãnam eva yoga÷ / tena sÃÇkhyà j¤Ãnino lak«yante /) yathÃ1 tridaï¬ena tridaï¬o 'nÃÓramÅ lak«yate / ekÃrthatvÃt / evaæ karmayogena yoginÃæ samatvam ayogavatÃm ÅÓvarÃrÃdhanÃrthaæ karma kurvatÃæ sÃk«Ãtkarmaïo 'pi j¤ÃnotpattyupÃyatvÃt2 / tathà coktam --- j¤Ãnam utpadyate puæsÃæ k«ayÃt pÃpasya karmaïa÷ / yathÃdarÓatalaprakhye3 paÓyanty ÃtmÃnam Ãtmani // (Ãtmani) buddhÃv ity artha÷ / pÃpak«ayaÓ ca4 dharmÃt --- dharmeïa pÃpam apanuda --- iti tapasà brahma vijij¤Ãsasva --- iti ca Órute÷ / te«Ãæ yam aniyamavattvÃd alpam api5 j¤ÃnasÃmÃnyam astÅti / ata÷ kvacit pradhÃnam iti / etÃvÃn viÓe«o 'tra --- samuccaya÷ __________ NOTES: 1. ryathà tridaæ¬ena trida¬anÃÓramÅ lak«yate kÃærtha cÃsseva karmayogena yoginÃæ samatva ... 2. karmaïotpatyupÃyatvÃt 3. tatrÃdarÓantalaprakhye 4. buddhyÃvity artha÷ pÃpak«ayÃÓca 5. ^niyamavÃdulpaæ j¤Ãnamapi ____________________________________________________________________ p. 79 (j¤Ãnakarmaïo pratipÃdita÷) / na hy atra smÃrtena karmaïà Órautena và j¤Ãnasya samuccaya1 iti / ayam api viÓe«a upayujyate2 --- yathà prÃktanena karmaïà aihikasya karmaïa÷ samuccayasyopapatti÷ / na tv atrÃÓramavikalpa3 ÃÓramasamuccayo và bhagavatà vivak«ita÷ / (Ãtmana÷) sÃk«ÃtkÃraïÃt4 prÃgavasthÃyÃæ karmaprÃdhÃnyam uttaratra j¤ÃnaprÃdhÃnyam ity upadeÓÃt / ata÷ sthiraæ5 pratipuru«am apavargÃdhikÃre j¤ÃnakarmaïÅ samuccÅyeta ity etatparam idaæ7 ÓÃstram iti samyag darÓitam / tadvÃkyÃni ca tathaiva vyÃkhyÃtavyÃni / anye puna÷ patrair iva6 phalÃni chÃdayanta÷ praÓnam uttaraæ cÃnyathà varïayanti / prajahÃti yadà --- ity Ãrabhya7 sarvakarmatyÃginÃæ sÃÇkhyÃnÃæ j¤ÃnÃd eva kevalÃn ni÷Óreyasa÷ prÃptir uktà / mama ca --- karmaïy evÃdhikÃras te --- iti karmaiva kevalam upadi«Âam / na tata eva Óreya÷prÃptir ity Ãkulitabuddhir arjuna uvÃca --- jyÃyasÅ cet --- iti / uttaraæ ca8 bhÃgavatam upapadyate --- sÃÇkhyÃnÃæ kevalÃj j¤ÃnÃn ni÷ÓreyasaprÃpti÷9 / karmayoginÃæ tu ni«Âhayaiveti10 / dve ni«Âhe bhinnapuru«avi«aya iti sarvakarmatyÃga eva samyagdarÓinÃæ11 sÃÇkhyÃnÃm itihÃsapurÃïopani«atsu12 ca darÓita÷ / na ca nityakarmÃkaraïe sannyÃsinÃæ pratyavÃyo bhavati adhikÃrasya niv­ttatvÃt13 / adhikÃribhis tyajyamÃnaæ14 karma do«am __________ NOTES: 1. viÓe«otra samuÓca naghÃtra smÃtena karmaïà srotena và samuÓcaya iti 2. upayojyate 3. yathà prÃptena karmaïà samuÓcayopÃpate÷ na catraÓramavilpa 4. sÃk«ÃtkÃraïÃt 5. atasthiraæ 6. samuÓcÅyate / datpaparaæ samyagdarÓatÃni vyÃkhyÃnÃmÃse÷ patrairiva 7. desÃrabhya 8. uttara ca 9. sÃkhyÃnÃæ kevalÃj¤ÃnÃnni^ 10. karmayoginÃæ tu karmani«Âheveti 11. sarvakarmasa eva samyagdarÓinÃæ 12. ^mitihÃsa purÃïayohamani«atsu 13. niv­ntatvÃt 14. ... bhissyajyamÃnaæ ____________________________________________________________________ p. 80 Ã(va)hati / na cÃkaraïÃd abhÃvÃt pratyavÃyotpatti÷1 / tasmÃd vividi«ÃvatÃm anutpannaj¤ÃnÃnÃm api vidu«Ãæ cotpannaj¤ÃnÃnÃæ2 karmatyÃga3 eveti bruvate / athÃnye4 Órutau tu sÃÇkhyÃnÃæ j¤ÃnÃd eva5 ni÷Óreyasam uktam / ÃtmanaÓ ca6 karma kartavyam uktam iti Órutism­tinyÃyanipuïÃ÷ pratyÃcak«ate7 / (te)naivam api yojayituæ8 Óakyate --- sÃÇkhyÃnÃæ j¤ÃnÃd eva ni÷Óreyasam uktam ÃtmanaÓ ca karma kartavyam uktam iti vivekenÃrjuno 'vagatavÃn yadi tat kathaæ tasyÃkulÅbhÃva÷ --- tad ekaæ10 vada --- iti ca nopapadyate / bhÃgavataæ cottaraæ11 na saÇgacchate --- dviprakÃroktà ni«Âheti / tatraivaæ12 vaktavyam / syÃt karma(ïy eva)adhikÃras te na ni÷Óreyas suni«Âhayor bhinnapuru«avi«ayatvÃt / j¤Ãnaæ kasyacid eva kasyacit karmaiveti prakÃramÃtropadeÓÃya / tad uktam --- vividi«Ãvato13 vidu«aÓ ca sarvakarmasannyÃsa14 iti / tac chrutism­tinyÃyabÃhyaæ15 viruddhaæ ca / yadi tÃvad utpanne j¤Ãne prayojanÃbhÃvÃt karmatyÃge16 hetur vidyate yadi và vidvadbhis traivarïikai÷17 karma tyajyeta svacchandatayà sarve karmiïo brahmavida÷ samudraæ praviÓeyu÷18 / vividi«ÃvatÃm api karmayogam eva darÓayati --- tam etaæ19 vedÃnuvacanena brÃhmaïà vividi«anti yaj¤ena dÃnena tapaseti20 ca / __________ NOTES: 1. pratyavÃyoratpatri^ 2. ... tpannajÃnÃnÃæ 3. karmasÃga 4. anyÃnye 5. ÓrutisÃÇkhyÃnÃæ j¤ÃnÃdiva 6. ÃtmataÓ ca 7. smatinyÃyanipuïa÷ pratyäcak«ate 8. naivaæ prayoja^ 9. vivekanÃ^ 10. tadekaæ vadyeti ca 11. cotaraæ na saÇgachate 12. tatraiva 13. ni÷Óre«asu ni«Âayau bhinnapuru«avi«ayatvaæ kasya vimeva kasyacitkarmaivati prakÃramÃtropadeÓÃyadathuktaæ vividi«o 14. ... sasnyÃsà 15. tatchatism­ti^ 16. ^tvÃge 17. vidvadbhistrai^ 18. svachandatayà sarvakarmavidyapassamadraæ puÓe«avi 19. ^mevaæ tatametaæ 20. vivedi«anti yaj¤amÃnena tapaseti ____________________________________________________________________ p. 81 yadi cÃvidu«o 'pi karmatyÃga eva vihita÷ syÃd vidu«a÷ karmÃnarthakyÃd iti1 hetvabhidhÃnam anupapannam2 / tad evaæ viruddhaæ bhëamÃïa÷3 kathaæ grÃhyavacana÷ syÃt / na copani«atsu sarvatyÃgagamakaæ liÇgam asti4 / na karmaïà prajayà dhanena tyÃgenaikenÃm­tatvam ÃnaÓu÷ --- ity atra prajÃsÃhacaryÃl lokaprÃptyarthaæ kÃmyakarmatyÃgo gÅyate / itarÃpi Óruti÷5 --- nyÃsam e«Ãæ tapasÃtiriktam Ãhu÷ --- iti nyÃsaÓabdena tatra brahmÃbhidhÅyate na karmatyÃga÷ / prak­tÃæ vÃcam ity atra damaÓamÃdÅnÃæ tapasÃæ ca tatprÃptisÃdhanatvÃt tadapek«ayÃtiriktavacanam6 / prÃptavyaæ hi prÃptisÃdhanÃd atiriktaæ bhavati / anyaiÓ ca sannyÃsaÓabdo 'tra nyÃsaÓabdasyÃnarthÃntare prayukta÷ / yathà Ãjyai÷ stuvate7 --- ity ÃjyaÓabda÷ stotre«u loke gh­tavacana÷8 / tad iha bhrÃntyà tasya tyÃgÃrthakatvaæ9 kalpitam / tathà hi --- dhanimÃtrak­to hy eva janÃnÃæ mativibhrama÷ / paurvÃparyÃparÃm­«Âa÷10 Óabdo 'nyÃæ kurute matim // iti / itihÃse ca tatra tatra mok«Ãrthibhi÷ karma kartavyam ity uktam / tathà hi ÓukÃnupreÓne11 --- karmaïà manasà vÃcà yo dharmanirata÷ sadà / aphalÃkÃÇk«asiddhaÓ ca sa mok«am adhigacchati12 // iti / __________ NOTES: 1. vipa÷ karmÃnartharthyÃt 2. ^dhÃnamannapannaæ 3. vyÃbhëamÃïa÷ 4. tyÃgasatvakaæ liÇgamasti 5. ... m­tatvam Ãdurityatra prajÃsÃryacaryÃllokaprattharthakÃmyakarmatyÃgÃyatai rati royaÓru^ 6. vrÃhmÃ^ ... prak­tÃvÃæ ca satradamaÓamÃdÅnÃæ tapasÃæ tatprÃptÅsÃdhana^ 7. ^Óabdotra ca nyÃsaÓabdorthÃntare prayukto yathà k«yaisstuvate 8. dhajavacana÷ 9. bhrÃntyÃgÃthatvaæ 10. ... paem­«Âa÷ 11. ... ^praÓre 12. vittaÓca sa mok«amadhigachati ____________________________________________________________________ p. 82 yat tu --- tyaja dharmam adharmaæ ca --- iti tasyottaraÓlokÃd arthanirïaya÷ --- tyaja dharmaæ saÇkalpajam1 / tyajÃdharmam ahiæsayà iti / phalasaÇkalpatyÃgo na svarÆpatyÃga iti / yad uktam akaraïe pratyavÃyo nÃstÅti tad asat / akurvan vihitaæ karma --- iti sm­te÷ / na ca ÓÃstre ya÷ svecchÃk­tas tyÃga÷3 pratyavÃyanivÃraïe samartha÷ / na cÃkaraïasyÃbhÃvasya pratyavÃyanimittatvaæ nÃstÅti Óakyaæ vaktum / rÃjÃj¤ayà niyuktÃnÃæ4 bh­tyÃnÃm uktÃkaraïe vadhabandhÃdido«adarÓanÃt5 / katham asata÷ saj jÃyeta iti dravyÃbhiprÃyà Óruti÷ / asato dravyÃntarasyotpattir nÃstÅti tatrÃrtha÷ / dravyasya hi suvarïÃder eva svÅkÃryam / na cÃvasthÃvattvam antareïÃvasthayopapadyate6 --- ity abhipretyÃsadutpattini«edha÷7 / tathà vihitÃnu«ÂhÃne 'pi prayojanam asti mok«ÃrthinÃæ duri(ta)k«ayo 'nye«Ãm abhyudaya÷ / tasmÃd gÅtÃÓÃstre 'nyatra8 và karmaïÃæ mok«ÃrthatÃ9 na kartavyeti sthitam / anye punar anyathà Ólokaæ prasthÃpayanti / karmÃdbhutam udgÅthÃdyupÃsanam10 / tena yogÃt karmÃïy apavargabhogyÃni bhavantÅty eva k­tvoktam11 --- j¤Ãnayogena sÃÇkhyÃnÃm iti / karmaïà nityanaimittikena12 yogÃt karmayoga÷ / tena yoginÃæ paramÃtmopÃsakÃnÃæ ni«Âhokteti13 / tad etad a(n­)taæ bhëitam iti14 (te) manyante / __________ NOTES: 1. ... ÓlokÃdadhatirïayastyaja dharmamasaÇkalpà 2. tadasad kurvenvihitaæ 3. ^k­tassÃga÷ 4. rÃjÃyuktÃnÃæ 5. vadhavedhÃdido«a^ 6. suvarïÃderavasthÅ kÃryà na cÃvasthÃvaærtamantareïÃvasthopapadyata i^ 7. tadupani«edha÷ 8. tasmÃdbhÅtÃÓÃstre^ 9. karmaïà nmok«Ãthà na 10. karmÃdbhutÃmudgÅthÃdyupÃsanaæ 11. ... ^vargabhÃgopÃni bhavantÅ tyevaæ^ 12. ^yogÃkarma 13. ni«Âoktati 14. tadedadamanutaæ bhëitam ____________________________________________________________________ p. 83 katham udgÅthÃvayavÃdyupÃsanakarmaïa÷ sam­ddhyarthatvÃn nÃpavargayogitvam1 / om ity etadak«aram udgÅtham upÃsÅta --- ity udgÅthÃvayavasyauÇkÃrasyopÃsanaæ2 tatra vihitaæ na brahmopÃsanam iti tatraivaæ sthitam3 / na codgÅthÃdyupÃsanasambandhÃd asyÃpavargahetutvam / kiæ tarhi4 / yaj¤ena dÃnena iti / Ãtmaj¤ÃnasahakÃritayà viniyogÃdikaæ ca5 gÅtÃdvitÅyÃdhyÃyoktena j¤ÃnakarmapravibhÃgapraj¤ÃpanÃrtham ity uktam6 / yogaÓ ca tatra --- karma(su) kauÓalam --- ity uktaæ na paropÃsanam ity alaæ prasaÇgena // 3 // sÃÇkhyà parivrÃjakà bruvate --- kevalÃd eva j¤ÃnÃn mukti÷ sarvaæ Órautaæ smÃrtaæ ca karma tyaktavyam ahetutvÃd7 iti / te«Ãæ pratyÃkhyÃnÃya bhagavÃn uvÃca --- ## ni«karmaïo bhÃvo nai«karmyam / karmaÓabdena puïyÃpuïyayor grahaïam / tadrahitaæ mok«am ity artha÷ / anÃrambhÃn mok«aæ puru«o nÃÓnute na prÃpnoti / arthÃd etad uktaæ9 bhavati --- ÃrambhÃt prÃpnotÅti / karmasÃpek«Ãj j¤ÃnÃn muktir na kevalÃd ityabhiprÃya÷11 / atha manya(se) kiæ karmaïà parivrajyÃsahitÃj j¤ÃnÃn ni÷Óreya÷ sambhavavi«yatÅti12 cen nety Ãha --- na ca sannyasanÃd eva --- j¤ÃnasahitÃt sannyÃsÃd eva __________ NOTES: 1. kathamudbhÅthÃvapavadhyupÃsanatkarmasam­ddhyarthatvÃnnÃpÃvagoæpayonigatvam 2. ... k«aramudbhÅthamupÃsÅtyudÅthÃvayavasyoÇkÃsyopÃsanaæ 3. tatravasthitaæ 4. na codbhÅthÃdyupÃsanasaævandhÃdapavargahetutvaæ kiæ tarhe ... dÃnena tetyÃtma^ 5. vinayogÃdipa¤ca 6. ... dhyÃyok­ïajÃnakarmapravibhÃgapraj¤ÃpanÃrthetyuktaæ 7. kevalÃdevavaj¤ÃnÃrmuktissarvaæ ÓrotasmÃrtakarmatyaktavyaæ na hetutvÃditi 8. salpasanÃdevasirddhisamadhigachati 9. naidhrurmyam 10. arthÃdenaduktaæ 11. ÃrambhÃtmÃpnotÅti karmasÃpek«Ã j¤ÃnÃnmuktirna^ 12. parivrajyÃÓramasahitÃj¤ÃnÃnniÓreyasaæ bhavi«yatÅti tacca netyÃha ____________________________________________________________________ p. 84 turyÃÓramagrahaïÃt siddhiæ mok«aæ nÃdhigacchati1 / karmasahitam eva j¤Ãnaæ siddhisÃdhanam / ÃÓramapÃratantryÃn manasa÷ / sarve«Ãm ÃÓramÃïÃæ2 samuccayÃt siddhir iti bhÃgavataæ mataæ suniÓcitam / yathedam eva3 sÃÇkhyadarÓanam ÃÓritya sarvadharmatyÃgam ekavaiïavino vadanti / te 'pi hy etenÃpÃstà veditavyÃ÷4 nirÃkaraïanyÃyasyÃviÓe«Ãt5 / atra te pratyavati«Âhante --- asmaddarÓane 'pÅyaæ6 gÅtà ghaÂate / kathaæ karmÃrambhÃd eva nai«karmyam aÓnute7 j¤ÃnotpattyupÃyatvÃt8 karmaïÃæ / tasmÃt karma kartavyam / tato j¤Ãnotpatti÷ / tato mok«a iti9 / na ca sannyasanÃd eva j¤ÃnarahitÃt siddhiæ samadhigacchatÅti10 / tad idam apavyÃkhyÃnam anye pratyÃcak«ate / yadi tÃvad ayam artho nai«karmyaæ ni«karmatÃ11 karmÃbhÃva iti syÃt12 tadà virodho 'tra13 / na karmÃrambhÃt karmÃbhÃva÷ / kiæ tarhy anÃrambhÃd eva14 / atha nai«karmyaÓabdena j¤Ãnani«Âhatocyate15 karmÃk­tvà j¤ÃnotpattyasambhavÃd iti16 / tathÃpy avidu«aæ sarvakarmatyÃgopadeÓo bhavato viruddhyeta / tathà coktam upadeÓagranthe --- tvaæpadÃrthavivekÃya sannyÃsa÷ sarvakarmaïÃm17 --- iti / asyÃyam artha÷ --- nai«karmyaæ18 mok«a÷ / karmÃrambhÃn mok«aæ19 prÃpnotÅti / evam api __________ NOTES: 1. tumÃÓramagrahaïÃtsiddhirmok«aæ nÃdhigachati 2. ÃÓramapratiyÃteratantramanassarve«ÃmÃÓra^ 3. bhÃgavataæ mantaæ mudritaæ yayÅdameva 4. tepyapadastenÃpÃstà veditathà 5. nirÃkÃraïa^ 6. ... atta te pratyavati«Âhante'smavarÓanepÅyaæ 7. karmarambhÃdevainai«ka^ 8. j¤Ãnotpak«upÃyatvÃt 9. mok«yarati 10. ... gachatÅti 11. nighurmatà 12. yÃt 13. virocotra 14. kiærhyanÃrambhÃt 15. ... ni«Âato^ 16. j¤ÃnotpatyattyÃsambhavÃditi 17. athÃpamartha÷ nai«karmya 18. karmÃrambhÃtmok«aæ ____________________________________________________________________ p. 85 kevalakarmaïÃæ mok«a÷ prasajyata iti j¤ÃnopadeÓÃnarthakyam1 / atha j¤ÃnasahitÃt karmaïas tatprÃptir ity evaæ saty aÇgÅk­to 'smatpak«o2 bhavatà bhadramukhena3 / evaæ ca pÆrvÃrdhe vyÃkhyÃte4 --- na ca sannyasanÃd eva --- ity atiricyate / karmatyÃgam ÃÓaÇkya --- na5 karmaïÃm anÃrambhÃt --- ity uktam / sannyÃ(sa)ÓabdenÃpi karmatyÃga eva tvatpak«e 'bhidhÅyate / na ca j¤ÃnarahitÃt karmatyÃgÃn mok«a÷6 kenacit pratij¤Ãto7 yenedaæ nirÃkaraïÃrthaæ syÃt / yadi cÃvidvÃæsa÷ karmÃkurvÃïÃ8 mucyeran yugapad eva k­tsnaæ2 jagan mucyeta / na ca j¤Ãnakarmaïor virodhÃt karmatyÃgo (varam) virodhasyÃsiddhatvÃt / kin na paÓyati bhagavantam10 --- varta eva ca karmaïi --- iti vadantam / sÃk«Ãd brahmaiva svayam evÃrjunasya sÃrathyaæ gatavat11 / kiæ cÃyaæ vidvÃn brahmÅbhÆto 'bhedam ekÃntena na paÓyati / tasyÃm avasthÃyÃæ na karma kartavyam iti brÆma÷ / yadi tu vyutthitacitto 'ÓanayÃnÃdi«u kart­tvam anubhavati tasyaiva sandhyopÃsanÃdi12 kartavyaæ syÃt / viÓe«ahetur và vaktavya÷ / yac coktam ÃtmopadeÓÅyo 'yaæ grantha÷ / tatrÃÓaÇkye kilottaÇkena g­hÅtam am­tam13 / yathà karmanÃÓabhayÃj jantor Ãtmaj¤ÃnÃgrahas tatheti tathyaparyÃlocanam uktam / uttaraÇkasya yuktasÆtradvÃravinirgatatvÃd am­tadhÃrÃyÃ÷14 sÆtrabhrÃntyÃtmaj¤ÃnÃgrahaïam / __________ NOTES: 1. j¤ÃnÃpadeÓÃnarthakyaæ 2. satyaÇgÅdhutosmatpak«o 3. bhadrasukhena 4. pÆrvÃrddhavyÃkhyÃte 5. ... parityÃgamÃÓaÇkye na^ 6. ^dhiyate ... jÅnarahitÃt^ 7. pratij¤Ãtaæ 8. cÃævidvaæsa÷ karma kurvÃïà 9. yugapadakatma¤jaga^ 10. bhagavataæ 11. vad­taæ sÃk«ÃdbrahmaivamaæsvayamevÃrjunasya sÃrathyaæ gatavÃn 12. vyutthitacitoÓanayÃnÃdisu kartatvamanubhavati tÃnevasandhyopÃsanadi 13. yaÓcoktamÃtmÅyopadeÓagrathasatrÃÓaÇka÷ kilotaæ konÃgrahodam­taæ 14. bhayìantorÃtma ... tathetitapyaparyyà ... ktaæ utaæ ka«yayukta sÆtradvÃravinirgatatvÃt amata^ dhÃrÃyÃsÆtra ... bhrÃntyà urugrahaïam / ____________________________________________________________________ p. 86 iha tv Ãtmaj¤ÃnÃn muktim icchatÃæ1 katham Ãtmaj¤ÃnÃgraha÷ / yadi ca karma muktikÃraïaæ syÃt tatas tatparirak«aïe prayateran / atra2 yadi samuccayÃn mok«ÃvÃptis tadobhayatra prav­tti÷ / atha kevalÃj j¤ÃnÃd apavarga÷ syÃt (iti) tvatpak«o vartate3 karmÃÓreyaskaratvÃd vi«avat parityÃjyaæ ÓreyaskÃmair iti4 / yat kiæ cid etat / karmaïaÓ ca yathà bandhahetutvaæ5 nÃsti tathà vak«yÃma÷ // 4 // karmÃkurvata÷ kevalÃd eva j¤ÃnÃt siddhir ity ayam artho na6 kenacid anunmattena Óakyate pratij¤Ãtum iti7 / tatra hetum Ãha --- ## hÅti hetau / neti prati«edhe11 / yasmÃt kaÓcid api puru«a÷ k«aïamÃtraæ jÃtu12 na kadÃcit ti«Âhaty akarmak­t13 / tasmÃt karmayoga(prati«edha)pratij¤Ãnupapannà / kathaæ punar akarmak­n nÃstÅty Ãha / kÃryate hy avaÓa÷ karma / avaÓo 'svatantra÷ pumÃæ karma kÃryate balÃt karmaïi pravartyate14 / kena / prak­tijair guïai÷ / prak­tir mahÃbhÆtÃnÃæ sÆk«mÃvasthÃ14 / tato jÃtai÷ kÃryakÃraïai÷ sattvÃdiguïÃdhi«Âhitai(r guïai÷) / trividhaæ karma --- kÃyikaæ vÃcikaæ mÃnasaæ ceti / tatrÃvaÓyam anyatamena16 bhavitavyam / karma tyaktavyam ity uktimÃtre(ïa) __________ NOTES: 1. ^j¤ÃnÃtmuktimichatÃæ 2. tatparirak«aïaæ prayateraæstatra 3. kevalÃj¤ÃnÃdapavargastvÃtpak«avarttata÷ 4. Óreyaskamairiti 5. ... ÓcayÃvandhahetutvÃnÃsti 6. kevalÃdivaj¤ÃnÃsiddhiritya^ 7. ... ^cidanutpattena ... j¤Ãtumimita 8. ki¤cittak«aïamapi 9. karyate tyavaÓa÷ 10. prak­tijerguïai÷ 11. hÅti heteti prati^ 12. j¤Ãtuæ 13. ti«Âatpa^ 14. kamakÃryate valÃtkartaïipravartate 15. sÆk«mavasthà 16. tatrÃvaÓyaæmanyatamena ____________________________________________________________________ p. 87 vÃcikaæ1 karma k­tam eva bhavati / maunÃvasthÃne 'pi2 mÃnasaæ (karma) du«pariharaæ vidyullatÃvac ca¤calatvÃt tasya3 / aÓanaÓayanasaÇkramaïÃdÅni4 chÃyevÃnugatÃni // 5 // yas tu coditaæ karma karoti manasà ca vi«ayÃn bhojanÃdÅn abhila«ati sa kena Óabdenocyata ity Ãha5 --- ## yas tu coditam anuti«Âhati8 sa yathoktakÃritvÃn mÃrgastha9 ity Ãha --- ## phalÃsaÇgarahita÷12 // 7 // yata evam ata÷ --- ## niyataæ14 nityaæ sandhyopÃsanÃdi / sÃmÃnye ÃsaÇgÃdi15 viÓe«e karma kuru yasmÃt karma jyÃyo 'dhikataram akarmaïa÷ / akaraïÃt sakÃÓÃ(d a)d­«Âe vi«aye mandakaraïam api Óreyaskaram16 / katham / ÓarÅrayÃtrà ÓarÅrasthitir api na te prasiddhyed akarmaïo nirvyÃpÃrasya / __________ NOTES: 1. yÃcikaæ 2. saunÃvasthÃnepi 3. laktaca¤calatvÃtasya 4. ... ^Ó«anacaÇkramaïÃdÅni 5. vi«ayÃnmojanÃdÅtabhilëati sa kobdaÓa ucyate ratyÃha 6. karmadriyÃïi 7. vimÆmÃtmà 8. ... ti«Âati 9. pathokta ... mÃrgasthà 10. ... yamyÃbhararterjuna 11. karmÃdriyai÷ 12. kalÃsaÇga^ 13. nyÃyo 14. vigataæ 15. sÃmÃnyesaÇgÃdi 16. vi«apethakaraïamappreyaskaraæ ____________________________________________________________________ p. 88 yad atra kecid aÓrutaæ viÓe«aïaæ svamanÅ«ikayà prak«ipanty aj¤enÃdhik­tena1 karma kartavyam iti tad asat / ÓarÅrasthitir na siddhyatÅti2 vidu«o 'vidu«aÓ ca samÃnaæ hetvabhidhÃnam / vidvÃn api parivrÃjako3 bhojanakÃle bhik«ÃÂanÃdau pravartata eva4 anyathà ÓarÅrasthityabhÃvÃt // 8 // yac ca manyante sÃÇkhyÃ÷ sarvaæ6 karma bandhÃtmakam iti tad asad ity Ãha --- ## yaj¤aÓabdenÃtra kÃlÃntarasthÃyÅ dharmo 'bhidhÅyate yam apÆrvam iti mÅmÃæsakà bruvate / tasya cÃdhidevatà vi«ïu÷ / yaj¤o vai vi«ïu÷ --- iti Órute÷ / tayor abhedena vyapadiÓyate7 / etad uktaæ bhavati --- ÅÓvarÃrÃdhanÃrthatvÃt8 karmaïa÷ Órutism­tivihita÷9 puru«avyÃpÃra÷ karmaÓabdenocyate / tato 'nyatra taæ varjayitvÃ10 loko 'yaæ karmabandhana÷ / phalÃrthaæ yat kriyate tena badhyate jantu÷ / tadarthaæ11 yaj¤Ãrthaæ kevaladharmasiddhyarthaæ karma muktasaÇga÷12 phalÃsaktirahita÷ samÃcara / itÅdam evaæ dhÃrayen mok«Ãyeti / ÓÃstram evÃtra pramÃïam13 / yathÃyaæ dharmo 'yam adharma iti // 9 // prajÃpativacanÃc ca Óreyaskaraæ karma / ato 'nu«Âheyam iti14 darÓayann Ãha --- __________ NOTES: 1. prak«iyptpÃj¤enÃdhik­tena 2. sidhatÅti 3. parivrÃtako 4. pracatanta eva 5. yaÓca 6. sÃkhyÃ÷ sarva 7. yajo vai ... vyÃpÃdiÓyate 8. ÅÓvarÃrÃdhanÃrthÃt 9. ... vihata÷ 10. vrajiyitvà 11. yatkiyate tena vadyatejaælustadarthaæ 12. mukrasaÇga÷ 13. ^caretidrevandhÃyede mok«Ãyeti ÓÃstramevÃpratramÃïaæ 14. raprajÃpativacanÃÓcaÓreparakaraÇkarmÃtonu«Âeyamiti ____________________________________________________________________ p. 89 ## saha yaj¤ena vartanta iti sahayaj¤Ã brÃhmaïÃdyÃ÷ prajÃ÷3 sargÃdau s­«Âvà tÃ÷ purovÃca4 --- anena prasavi«yadhvam / prasavo v­ddhi÷ / tÃæ prÃpnuta / e«a vo yu«mÃkam i«ÂakÃmadhug astu5 / kÃmÃn dogdhÅti kÃmadhuk // 10 // kathaæ puna÷ kÃmadhug ity Ãha6 --- ## anena devÃn bhÃvayata vibhÆtyà yojayata9 / te cendrÃdayo devÃ10 bhÃvayantu yu«mÃn vibhÆtyà yojayantu11 v­«ÂipradÃnÃdinà / evam anyonyaæ bhÃvayanta÷ Óreya÷ paraæ svargÃrthina÷ svargam apavargÃrthinopavargaæ prÃpsya(tha)12 // 11 // pratyupakÃram akurvato 'ni«ÂÃrthaprÃptim Ãha13 --- ## i«ÂÃn kÃmÃn iti / pÆrvÃrdhena pÆrvaÓlokÃnuvÃda÷15 / tair devair dattÃt bhogÃn yo bhuÇkte16 tebhyo 'dattvà tÃn uddiÓya yÃgam ak­tvà stena eva sa÷ / kartavyam akurvan17 pratyavaitÅty artha÷ // 12 // __________ NOTES: 1. purÅvÃca 2. prasëyadhame«avosti«ÂakÃmadhuk 3. prajà 4. s­«ÂrvevÃca 5. vai pu«mÃkami«Âa^ 6. kÃmÃæ ... kamadhugityÃha 7. bhÆtà 8. bhÃvayanta 9. vidhÆtpÃyotayata 10. devÃn 11. yonayantu 12. ^mavargarthenopavaærgaprÃpsya 13. ... kurvatoniprÃrthamÃha 14. terdattÃnapradëebhyo ye bhÆÇkte 15. pÆrvÃrddhenuvÃdaisterdevadattÃn 16. bhukte 17. ... makurvatpatpravetÅtpartha÷ ____________________________________________________________________ p. 90 ye tu puna÷ --- ## yaj¤Ãrthaæ niruptaæ dravyam / tena yaj¤e nirvartite1 yad avaÓi«Âaæ (dravyaæ) tad aÓituæ ÓÅlaæ ye«Ãæ te yaj¤aÓi«ÂÃÓina÷2 (santo sarvakilbi«air mucyate) / ye punar ÃtmÃrthaæ kevalaæ pacanti te 'ghaæ pÃpam eva bhu¤jate3 // 13 // jagaccakrav­ttihetutvÃc cÃvaÓyaæ4 karma kartavyam ity Ãha --- ## annÃd upabhuktÃd roto 'bhÆd bhÆtÃni6 jÃyante / tasya ca samudbhava÷ parjanyÃt7 / sa ca yaj¤Ãd bhavati8 / yaj¤aÓ ca karmasambhava÷ / yajamÃnartvigvyÃpÃra÷9 karma / tadabhivyaÇgyam apÆrvaæ dharmaÓabdavÃcyaæ jagadvaicitryakÃraïam // 14 // tac ca --- ## karma brahmodbhavam / brahma veda÷ / tatprakÃÓitam / brahma cÃk«arasamudbhavam11 / ak«aram iti paramÃtmÃkhyà --- tasya mahato bhÆtasya ni÷ÓvÃsitam etad yad ­gvedo yajurveda÷12 --- ity Órute÷ / yata evaæ tasmÃt sarvagataæ brahmÃk«arÃkhyaæ13 sarvagatam iti viÓe«aïÃt / itarat __________ NOTES: 1. niruptaæ dravya tena yaj¤e nivartate pada^ 2. yaj¤aÓi«yaÓine 3. pÃpamavaæ bhujate 4. ... tvÃccÃvadhakarma 5. ... samudbhava÷ 6. annÃdupayuktà ... dbhÆtÃni 7. samudbhavÃtyajannyÃn 8. yaj¤Ãdbhavati 9. yajamÃnadvigvyÃpÃra÷ 10. samudbhavaæ 11. vÃk«apsamudbhava 12. matadyadgvedo yajurvaida 13. brahmÃk«yarÃkyaæ ____________________________________________________________________ p. 91 punar brahma vedÃkhyaæ vikÃratvÃd asarvagataæ tadak«arÃkhyaæ brahma nityaæ1 sarvadà yaj¤e prati«Âhitam2 / yaj¤enopÃyabhÆtena prakhyÃtam iti tatprati«Âham ucyate / yathopÃyakriyÃyÃæ prati«ÂhÃÓabda÷3 (vedÃ÷ sÃÇgÃ÷ satyam Ãyatanaæ prati«ÂhÃ) --- iti // 15 // uktena prakÃreïa karmamÆlaæ jagaccakram / atas tad akurvato jÅvanaæ vyartham ity Ãha --- ## evam ity uktaparÃmarÓa÷ / pravartitaæ mayÃjÃtinÃ4 cakram iva jagaccakram5 / karmabhyo bhÆtÃni bhÆtebhya÷ karmeti / tatra ya÷ karma na karoti tena jagaccakraæ nÃnuvartitaæ bhavati / nimittÃkaraïÃn naimittikam eva6 nÃÓitaæ bhavatÅty artha÷ / so 'yam aghÃyu÷ pÃpÃyur indriyair ÃrÃma ÃkrŬà vi«aye«u7 yasyÃsau indriyÃrÃmÃ÷8 / moghaæ v­thaiva he pÃrtha9 sa jÅvati // 16 // kiæ kÃcid avasthÃsti yasyÃæ karmatyÃga i«Âa iti10 / asti lokavyavahÃra÷ / atas tasya brahmabhÆtasya tatprÃgavasthÃyÃm ity Ãha11 --- ## yas tv Ãtmaratir eva syÃt / tuÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ / asyÃm evÃvasthÃyÃm adhikÃrahetvabhÃvÃt karmatyÃgo bhavati13 / Ãtmany eva __________ NOTES: 1. tityaæ 2. prati«Âitaæ 3. yathÃpÃyakriyÃyÃæ prati¬odava iti 4. majÃyatinà 5. cakramiva cak­æ 6. nimittÃkaraïÃnnenimittikameva 7. sopamadyÃyu÷ pÃryayurindriyairÃrÃma^ 8. ÅdriyÃrÃma÷ 9. v­erthevahapÃrtha 10. ^tyÃgà ityasti 11. lokavyavahÃrÃto tasya brahmabhÆtasya na prÃgavasthÃyÃmityÃda 12. ^dayastvÃtmaratireva syÃdÃtmat­saÓca 13. hetvÃbhÃvÃt karmatyÃgo na bhavati ____________________________________________________________________ p. 92 ratir yasya na vi«aye«v asÃv Ãtmarati÷ / evaÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ / manÃg api vi«aye«u ratir nÃsti / Ãtmanaiva1 ca t­pto nÃnnarasÃdinà / Ãtmany eva ca santu«Âo nÃnyÃrthalÃbhena / tad evaæ trividhena viÓe«aïena2 viÓi«Âasya ÓarÅrendriyavi«ayavyavahÃrÃtÅtasya3 paraæ jyotÅrÆpasampannasya4 kÃryaæ 5 na vidyate / kim ata÷ paraæ sÃdhyaæ syÃt / iyaæ hi phalÃvasthà j¤ÃnakarmasamuccayÃnu«ÂhÃnasya // 17 // kÃryaæ na vidyata itÅdaæ6 spa«ÂÅkartum Ãha --- ## k­tena8 yÃgÃdinÃsya prayojanaæ nÃsti / nÃk­teneha9 kaÓcana pratyavÃyaparihÃralak«aïo 'rtha÷10 / na ca tasya sarvabhÆte«u11 bramÃdi«u kaÓcid arthavyapÃÓraya÷ prayojanam apek«Ã12 sa eva tad bhavatÅti Órute÷13 / yas tu ÓarÅrendriyadharmair anurudhyate ÓayanÃdÅæÓ ca karoti14 vyÃpÃrÃn katham asÃv Ãtmaratir Ãtmat­pta eva và syÃt / iyaæ cÃvasthà karmatyÃgasya bhagavatà viyatà tÃm etÃæ15 svayam evÃlocya karma hÃtavyam anu«Âheyaæ (vÃ) / nÃnyasyedÃnÅntanasya durupadeÓa÷ krotavya÷ pramÃïÅkartavyo (vÃ) vyÃmuhyamÃnatvÃd ÃlasyÃt16 / __________ NOTES: 1. vi«ayesu ratirnÃsmÃtmanaiva 2. tadavaæ trividhena viÓe«aïona 3. ÓarÅrendriya^ 4. jyotirupa^ 5. kÃrya 6. vi«vata ityedaæ 7. kaÓcadarthavyapÃÓraya÷ 8. k­tema÷ yÃgÃ^ 9. rucÃk­tena 10. pratyavÃhapari^ 11. ... bhÆtesu 12. kaÓcidayojanÃpek«Ã 13. sakhÃdbhavatÅti Órate÷ 14. ÓarÅrendriyadharmÃnanurutyate ÓanayanÃdÅæ ca karoti 15. tÃmatÃæ 16. vyÃg­hyamÃlatvÃdÃlasyÃt ____________________________________________________________________ p. 93 tathà cÃhu÷ --- kecid aj¤Ãnato na«ÂÃ÷ kecin na«ÂÃ÷ pramÃdata÷ / kecij j¤ÃnÃvalepena kecin na«Âais tu1 nÃÓitÃ÷ // iti // 18 // yato jÅvata÷ karmatyÃgÃnupapatti÷ --- ## phale«v asakta÷ kÃryaæ karma yad avaÓyaæ kartavyaæ tat samÃcara5 / kimprayojanam / (ya)smÃd asakto hy Ãcaran karma paraæ paramÃtmÃnam Ãpnoti pÆru«a÷6 // 19 // Ãtmaj¤aiÓ ca rÃjar«ibhir Ãsevito 'yaæ7 (mÃrgo) yasmÃt tvayÃpi nirviÓaÇkenÃstheyam8 iti darÓayann Ãha --- ## karmaïaiva9 hi saæsiddhiæ mok«am ÃsthitÃ÷ prÃptÃ10 janakÃÓvapatiprabh­taya÷ / hiÓabdo hetvarthe / evakÃro 'vadhÃraïÃrtho nipÃtita÷ / karmÃbhÃvavyavaccheda÷11 kriyate na j¤ÃnaparyudÃsa÷ / yady api12 k­tak­tyam ÃtmÃnaæ manyase13 lokasaÇgraham eva (tathÃ)pi sampaÓyan kartum arhasi / lokasaÇgraho lokaparipÃlanam uktena14 nyÃyena / paramÃrthatas tu svÃrtham eva karma kartavyam / kevalasya j¤ÃnasyÃpavargaæ prati __________ NOTES: 1. kenacinna«Âaistu nÃÓità iti 2. yatà 3. kÃrya 4. karma paraæ paramÃtmanamapnotipuru«a÷ 5. samÃcara÷ 6. prayojanamasmÃdasakto hyÃcaraÇkarmaæ ... mÃpnoti puru«a÷ 7. atmaj¤aiÓca 8. yu«pÃstvapÃpinirviÓaÇkenÃsthepa 9. karmaïeva 10. prÃstà 11. karmabhÃvayuvacheda÷ 12. yavapi 13. manyaso 14. lÃkaparipÃlinaktena ____________________________________________________________________ p. 94 sÃdhanabhÆtasyÃpi (j¤Ãnasya) kartavyasthÃnÅyaæ1 karma sahakÃritvenÃpek«aïÅyam / tasmÃl lokaparipÃlanam Ãnu«aÇgikaæ prayojanam / atra kecid aÇgulibhaÇgaæ2 kurvanto vyÃcak«ate --- yadi janakÃdaya÷ prÃptasamyagj¤ÃnÃs tato3 lokasaÇgrahaïÃrthaæ karmaïaiva saæsiddhim ÃsthitÃ÷4 karmasannyÃse prÃpte 'py asannyasyaiva prav­ttakarmatvÃd iti / athÃprÃptaj¤ÃnÃ÷ karmaïà sattvaÓuddhidvÃreïa5 j¤Ãnotpattim ÃsÃdya6 muktÃ÷ --- iti vyÃkhyeya÷ Óloka iti / tad etad asadarthotprek«aïam7 / janakÃdayo hi brahmavida÷ smaryante8 / mok«adharme«u9 vi«ïudharme«u janakÃnÃæ «aÂsaptatir mok«aæ10 gatà smaryate11 / atra ca karmaïà mok«aæ gatà ity ucyate / na puna÷ karmaïà lokasaÇgrahaæ k­tavanta iti / ÓrutahÃnir aÓrutaparikalpanà caivaæ syÃt / na ca te«Ãæ karma(su) prav­ttatvÃd iti karmaprav­ttau hetu÷ / utpannÃyÃæ (karmaprav­ttau) Ærddhvaæ12 sarvo hi prav­ttakarmaiva / yadi samyagdarÓane13 samutpanne karmÃkarmasannyÃso14 janakÃdibhir apy avaÓyaæ karma kartavyaæ prÃptam / na hi khaï¬amodakabhak«aïÃt15 prÅtyà kaÓcit karmaïi pravartate kleÓÃtmakatvÃ(t) / tasmÃt karmaïà vinà saæsiddher asambhavÃt karma kurv iti gÅtÃrtha÷16 // 20 // avaÓyaæ lokasaÇgrahÃrtham api17 bhavatà karmaïi ya(ti)tavyam / kuta÷18 / Óre«ÂhatvÃt tad Ãha --- __________ NOTES: 1«Ãdhit­bhÆtasyÃpi iti kartavya sthÃnÅyaæ saha karmakÃritvenÃpek«aïÅyaæ 2. kecigulibhaÇgaæ 3. ... samyagÓanostato 4. saæsthisiddhimÃsthitÃ÷ 5. ^ÓuddhitvÃreïa 6. j¤ÃnotpantimÃsÃdya 7. tadetadasarthotprak«aïe 8. smaryene 9. sÃk«adharme«u 10. dhasaptatirmok«a^ 11. gate smayante 12. ... heturutpanayà durdhvasarvo 13. ... darÓane 14. ... salpÃso 15. khaæ¬amodakarak«yaïavat^ 16. saæsiddhirasambhavÃt karmak­t iti gÅtÃrtha÷ 19 17. ... sagrahÃrtha^ 18. kuruta÷ ____________________________________________________________________ p. 95 ## guïÃdhika÷ Óre«Âha3 ucyate / tena yad anu«Âhitaæ4 tattad itara÷ prÃk­to jano 'nuti«Âhati5 / sa yatpramÃïaæ kurute6 laukikaæ vaidikaæ và karoti tad eva pramÃïÅk­tya loko 'nuvartate7 // 21 // mÃæ ca kiæ na paÓyasi --- ## na me pÃrthÃsti kartavyaæ tri«u loke«u sÃdhyam / yato10 nÃnavÃptam aprÃptaæ prÃptavyaæ vÃsti11 atha ca vartÃmy eva ca (karmaïi) / varta eveti12 kecit paÂhanti ÃtmanepaditvÃd (v­ta)dhÃto÷ / te«Ãæ itihÃsapurÃïavad gÅtÃyà pa¤cam avedatvÃc chÃndasaprayogabÃhulyÃd Ãr«apÃÂhavinÃÓanam eva prasajyate sarvatra pÃÂhÃntaraæ kurvatÃm13 // 22 // yadi punar aham eva karma na karomy anyo 'pi14 na kuryÃd ity Ãha --- ## yadi tv ahaæ15 na varteya / jÃtu kadÃcit / atandrito 'nalasa÷16 / tato mama vartma madÅyaæ mÃrgam akaraïalak«aïam anuvarteran17 (manu«yÃ÷ sarvaÓa÷) // 23 // __________ NOTES: 1. yaghadÃcaratiÓre«Âastatra devetaro jana÷ 2. lokasadanuvartate 3. Óre«Âa 4. yadanu«Âitaæ 5. tateda÷ prÃk­tojanonutiÂati 6. pramÃïabhk­taæ 7. lokenuvartate 20 8. pÃr«asti ... kicana 9. ... mavÃmavyaæ 10. ruto 11. nÃnÃvÃptamaprÃptaæ prÃptavyamasti 12. varj¤Ãmyeva karta eveti 13. pavanti / ÃtmanepaditÃddhÃtostre«ÃmitihÃsapurÃïaya÷ pa¤cacavedattvÃchÃndasa prayogavÃdulpÃdÃr«ayÃgavinÃÓanameva prasajyate savatra yÃvÃntara kurvatÃm21 14. punarahe karmatakaromyanyÃyina 15. svahaæ 16. kadÃcitadrito^ 17. ... manuvartate ____________________________________________________________________ p. 96 tata÷ ko do«a ity Ãha --- ## utsÅdeyur vinaÓyeyur lokà yadi (ahaæ karma) na kuryÃm / saÇkarasya ca kartà syÃm arthÃdyabhÃvÃt2 / tataÓ copahanyÃm imÃ÷ prajÃ÷ / tasmÃn mayÃpÅÓvareïa3 satà lokasaÇgrahaïÃrthaæ karma kriyate / so 'yam ubhayata÷ ÓÃstrÃnusÃreïÃtmÃrthaæ parÃrthaæ vÃ4 karma kartavyam eva / na j¤ÃnitvÃbhimÃnena karma tyaktavyam5 / manu«yasyÃdhikÃritvÃc chÃstrasya6 bhagavato 'pi manu«yaÓarÅre7 (va)rtamÃnasya dharmÃdhikÃrÃt karmasannyÃsÃnupapatte÷8 / karmaïi prav­tto9 hi manu«yaÓarÅraæ vihÃya devo và paramÃtmà và saæv­tto yadà tadà tasyÃdhikÃrÃbhÃva÷ / tad uktam10 --- yas tv Ãtmaratir eva syÃt --- iti / ato yÃvad bhedavij¤Ãnam anuvartate tÃvat karmÃdhikÃra÷ svÃrthaæ parÃrthaæ veti bhÃgavataæ mataæ mudritam11 // 24 // tatra ca12 karmaïi prav­ttasya vidu«o 'vidu«aÓ cÃyaæ13 viÓe«a÷ --- ## phalÃbhilipsayà karmaïi saktà avidvÃæso yathà kurvanti16 bhÃrata tathà mahatotsÃhena vit kuryÃt sadasadarthopavargÃrtham17 / __________ NOTES: 1. lokÃt kuryaæ kirma 2. syÃmmarthÃdÃbhÃvÃt 3. taspÃnmayÃ^ 4. soyamubhayatasmÃÓÃrajrarÃtmÃrthaparÃrthavà 5. tyakttkaælabhya 6. manu«yÃdikÃritvÃchÃstrasya 7. ... ÓarÅra 8. ... sannyÃsÃnupante÷ 9. prav­ttorhi 10. saæv­ntasyasyÃdhikÃrÃbhavastaduktaæ 11. mudritam 23 12. tanva ca 13. vido«ovidu«aÓcÃyaæ 14. sakta÷ karmaïyavidvaæso 15. vidvaæstathÃ^ ... rlomasaÇgraham 16. kurvaærti 17. vitkuryÃdasadasahathopavagÃrthaæ ____________________________________________________________________ p. 97 ki¤caitad aparam ÃnantarÅyakaæ prayojanam1 / cikÅr«u÷ kartum icchur lokasaÇgraham2 // 25 // yadi cÃyaæ karma na kuryÃd aj¤ÃnÃæ3 buddhibheda÷ syÃd ity Ãha --- ## na buddhibhedaæ janayed aj¤ÃnÃm ity aj¤agrahaïaæ j¤Ãpakam6 --- tatra tatra pÆrvatra j¤asyaiva7 karmakartavyatà bhagavatopadi«Âeti / jo«ayed ity utsÃhayet8 / sarvakarmÃïi svayaæ yukta÷ samÃcaran9 // 26 // avidvÃn kena prakÃreïa karmaïi sajjata ity Ãha10 --- ## prak­tes tejo'bannalak«aïÃyÃ÷12 kÃryakÃraïarÆpair guïair acetanai÷13 / kriyamÃïÃni / ÓarÅrendriyamana÷su hi sarvÃïi laukikÃni vaidikÃni ca karmÃïi vartante14 nÃtmani / Ãtmanas tu sannidhimÃtreïÃyaskÃntavad ayasa÷15 prav­ttau aupÃdhikam eva kart­tvaæ na svÃbhÃvikam16 / yathendhanasaæyoge dhÆmajanakatvam agnes tathà ÓarÅrendriyasaæyoge Ãtmana÷ kart­tvam / (tasya) kart­tvaæ svena niratiÓayÃnandarÆpeïÃvasthitasya17 nÃstÅti nirïaya÷ / tatrÃyam aj¤o 'haÇkÃravimƬhÃtmà svabhÃvata __________ NOTES: 1. cedasapaærannÃntarÅkayaæ prayojanaæ 2. kartumichurnÃkasaÇgraham 3. kuyÃd^ 4. buddhibhede 5. vidvÃtyukta÷ 6. janayejÃnÃmityÃj¤amnahaïaæ j¤Ãpakaæ 7. jasyaiva 8. jëayetmÅtsÃhatet 9. samÃcaran 25 10. karmaïi sajuta ityÃhaæ 11. vimÆgÃtmà katahimiti 12. prak­ti tejo^ 13. ... karaïaravaigu^ 14. vartate 15. Ãtmà tu sannidhi ... mÃtreïÃdhaskÃntavadapasÃ÷ 16. prav­ttau tu raupÃdhikameva krart­tvÃnnaravÃbhÃvikaæ 17. yathendhanasaæyugedhÆmatanaÇkattvamagnestathÃÓarÅrendriyasaæyoge prÃdurbhavanti kart­tve svena niratiÓayÃnandarÆrÆpeïÃva^ ____________________________________________________________________ p. 98 evÃhaæ karteti manyate / so 'yam anena mithyÃbhimÃnena badhyate2 // 27 // ya÷ punas tattvavin nÃsau badhyata ity Ãha --- ## guïavibhÃgasya karmavibhÃgasya ca yas tattvaæ vetti (sa tattvavit) / ka÷6 punar vibhÃgo guïÃnÃæ dehendriyÃïÃæ karmaïÃ(m) Ãtmana iti / karmavibhÃgaÓ ca phaloddeÓena kriyamÃïa÷ phalÃrtha÷ ÅÓvarÃrtha÷ kriyamÃïopavargÃrtha iti7 / so 'yaæ guïÃ8 dehÃdayo guïe«u svavyÃpÃre«u9 svabhÃvata÷ prav­ttà iti matvà na sajjate saktiæ na10 karoti // 28 // ye punas te --- ## prak­ter guïasammƬhà ity uktasyÃnuvÃda÷13 ka¤cid viÓe«aæ vaktum / tÃn ak­tsnavido14 mandÃn ity ak­tsnavida÷ kevalakarmavido yÃj¤ikÃn15 k­tsnavij j¤ÃnakarmasamuccayakÃrÅ16 na vicÃlayen na buddhicÃlanaæ17 sampÃdayet / te«Ãæ guïak­te«u hi karmasu te«Ãæ __________ NOTES: 1. eva hi 2. vadhyate 26 3. tattvavinnu 4. gaïakarma^ 5. guïÃguïepu vartata 6. yattatvaævebhika÷ 7. karmavibhÃgaæ caphalodeÓena kriyamÃæïaæ valÃrthamÅ ÓvarÃrthaÇkriyamÃ^ ... ïamapargÃryamiti 8. guïo 9. ravavthÃpÃre«u 10. saktirna 11. guïassaæ jƬhÃssajjante 12. k­tsavinna vidhÃlapet 13. ^sampÆÂà ityuktà anuvÃda÷ 14. madà 15. yÃtikÃn 16. katsravij¤ÃnakarmavimuÓcakÃrÅ 17. yudvicÃlannaæ ____________________________________________________________________ p. 99 saktatvÃc charÅrapÃtenÃpi na te bodhayituæ Óakyante1 / yat punar Ãgatya p­ccheyus tato bodhayitavyà iti // 29 //2 ka¤cid viÓe«am upadarÓayan prakaraïÃrtham upasaæharati --- ## mayi parameÓvare brahmaïi sarvÃïi (karmÃïi) k­tvà (tÃni) sannyasya nik«ipya sarva evÃyaæ kriyÃkalÃpo brahmaïo 'dhikÃraÓ cetanatvÃt5 / kÃryakÃraïayoÓ cÃnanyatvÃt tadÃtmakatvaæ6 pratipadya tatprÃptaye kalpata ity adhyÃtmacetasà phalaprÃrthanarahita÷ / nirgataæ mamatvaæ yasyÃsau nirmama÷ / nÃsti me karma brahmaïa eva tat k­taæ mayi / evaæ7 saÇkalpo bhÆtvà yuddhyasva vigataÓoka iti // 30 //8 ye vidvÃæsa÷ svÃrthaæ lokasaÇgrahÃrthaæ ca karma na tyajanti9 te«Ãm ayaæ guïa ity Ãha --- ## ye11 punar etan nÃbhinandanti 12sÃÇkhyÃdidarÓanavibhrÃntacetasas te«Ãm adha÷pÃtaæ darÓayann Ãha --- #<(ye tv etad abhyasÆyanto nÃnuvartanti me matam / sarvaj¤ÃnavimƬhÃæs tÃn viddhi na«ÂÃn acetasa÷ // BhG_3.32 //)># __________ NOTES: 1. karmasu te saktÃttÃnamarÅcatenÃpi na te vÃdhayituæ Óakyante 2. yadi punarÃgatp­cheyusnato vodhayitavyà iti 28 3. ^cetasà 4. nirÃÓornimamo bhÆtvà yu¬yasva 5. brahmaïodhikÃro cetanatvÃt 6. ... karaïayoÓvÃnanyatvÃnnadÃtmakatvaæ 7. mayÅvaæ 8. iti 29 9. ya vidvÃæsaæssvÃrtha lokasaÇgrahÃrthaæ ca karmaïatyajanti 10. ÓraddhÃvantÅnasÆya^ 11. the 12. sÃkhyÃdidarÓanavibhrÃta^ ____________________________________________________________________ p. 100 ye tv iti / ye punar me mataæ nÃnuvartante tÃn sarvebhyo1 j¤Ãnebhyo vimƬhÃn viddhi na«ÂÃn svargÃpavargaprÃptyabhÃvÃn nirayagÃmitvÃt2 // 32 // kasmÃt punar vidvÃæso 'pi santa÷ kecid bhagavato mataæ nÃnuvartanta ity ÃÓaÇkyÃha3 --- #<(sad­Óaæ ce«Âate svasyÃ÷ prak­ter j¤ÃnavÃn api / prak­tiæ yÃnti bhÆtÃni nigraha÷ kiæ kari«yati // BhG_3.33 //)># sad­Óam iti5 / j¤ÃnavÃn api prak­ter anurÆpaæ ce«Âate / prak­tir janmÃntarak­taæ6 karma vÃsanÃrÆpeïa7 cetasy avasthitaæ vÃsasÅva rÃga÷ / tatra prak­tim eva yÃnti bhÆtÃni / nigraha÷ ÓÃstrak­to niyamo 'nuÓÃsanam idaæ kartavyam idaæ neti / sa te«Ãæ kiæ8 kari«yati / ato yuktaæ kecin me mataæ nÃnuvartanta iti9 // 33 // ye punar madÅyaæ matam anuvartante janmÃntarak­tapuïyopacayavaÓÃt te«Ãm ayam upadeÓa÷10 --- #<(indriyasyendriyasyÃrthe rÃgadve«au vyavasthitau / tayor na vaÓam Ãgacchetau hy asya paripanthinau // BhG_3.34 //)># indriyasyeti / indriyasyÃrthe cak«u«a÷ ÓrotasyÃrthe11 sve sve vi«aye 'nukÆle12 rÃga÷ pratikÆle13 dve«a÷ / tayor na vaÓam Ãgacchet / __________ NOTES: 1. nÃnuvaærtate tÃn sÃrvebhyo 2. svagÃyavargaprÃptamÃvÃnnirayagÃmitvÃt 31 3. kasyÃtpunÅrvadvÃæsopi santa÷ 4. matÃæ nÃnuvaærtat ityÃÓakyÃha 5. sadaÓamiti 6. ^tijenmÃntarak­taæ 7. vÃsanÃnupeïa 8. ki 9. atoyukta¤citmematÃævÃnnÃnuvartata iti 32 10. punarmadiæyaæ matamanuvartate janmÃntarak­tpuïyopacayavaÓÃvra«ÃmamurdeÓa÷ 11. idriyasyeti idriyasyendriyasyÃrthe ÓrÅttrasyÃrthe 12. viyapanukule 13. pratikule ____________________________________________________________________ p. 101 yatas tau hi mumuk«o÷ paripanthinÃv antarÃyau vidhnakÃriïau1 / tasmÃt taskarÃv iva tau dÆrata÷ parityajet // 34 //2 na ca paradharme rÃgÃt pravartitavyam / svadharme ca yuddhÃdau prÃïÃpahÃritayà dve«Ãn nivartitavyam ity Ãha3 --- ÓreyaÓ cartum ity arjunoktam anusmaran --- #<(ÓreyÃn svadharmo 'dhiguïa÷ paradharmÃt svanu«ÂhitÃt / svadharme nidhanaæ Óreya÷ paradharmodayÃd api // BhG_3.35 //)># ÓreyÃn iti4 / svadharmo 'dhiguïa iti kartavyatÃhÅno 'pi yathÃkatha¤cid anu«Âhito 'pi5 ÓreyÃn praÓastatara÷6 / kuta÷ / paradharmÃt svanu«ÂhÃt7 / 8sampÆrïetikartavyatÃkÃt / kasmÃd etad evam9 / yata÷ svadharme vartamÃnasya saÇgrÃmÃdau nidhanaæ maraïaæ Óreya÷ paradharmak­tÃd udayÃj jÅvanÃd ity artha÷ / apir abhyupagame / yady api10 svadharme nidhanam anabhyudaya÷ (varam) paradharmak­to 'bhyudayo (na) varam11 / na punar etad evam12 / kiæ tu svadharmÃd abhyudaya÷ paradharmÃÓrayÃd anabhyudaya13 iti / svadharma÷ kartavya÷14 / arthavÃdo 'yam // 35 // jÃnann api15 tatparityÃge na kenÃyaæ prerita÷ / pÃpam evÃnudhÃvatÅty arjuna uvÃca --- #<(atha kena prayukto 'yaæ pÃpaæ carati pÆru«a÷ / anicchann api vÃr«ïeya balÃd iva niyojita÷ // BhG_3.36 //)># __________ NOTES: 1. ... rnaghaÓyamÃgachedhatastyau hi mumuk«o«ariyathinÃvantarÃyovighakÃriïai 2. tasmÃntaskarÃvirvato harata÷ parityajet 33 3. prÃïÃdvihÃritayà dve«Ãttvarthabdato ityÃha 4. ÓreyÃnniti 5. ... cidanuti«Âatopi 6. paÓastarata÷ 7. paradharmÃnsvanu«ÂitÃt 8. saæpÆrïenika 9. kasmÃditadevaæ 10. yadhÃpi 11. paradharmak­to nabhyudayo varaæ 12. na punaretadvedaæ 13. paradharmÃÓrÃnabhyudaya 14. karta«o 15. jÃnantapi ____________________________________________________________________ p. 102 atha keneti / kenÃyaæ prayukta÷ prerita÷ pÃpam Ãcarati / anicchann api1 balÃd ivÃkramya gale pÃdukayÃ2 prayojita÷ prerita iti // 36 // bhagavÃn uvÃca --- #<(kÃma e«a krodha e«a rajoguïasamudbhava÷ / mahÃÓano mahÃpÃpmà viddhy enam iha vairiïam // BhG_3.37 //)># kÃma e«eti / kÃma÷ sÆk«ma÷3 / sa eva kenacit pratihata÷ krodha÷ saæpadyate / prÃrthitavastvapratipadyato4 hi krodho jÃyate / rajoguïa÷ samudbhava utpattisthÃnaæ5 yasya so 'yaæ rajoguïasamudbhava÷ / mahadaÓanaæ yasyÃsau mahÃ(Óa)nas trailokyam api grasate / mahÃæÓ cÃsau pÃpmà samastavyasanahetur ity artha÷ / viddhi jÃnÅhi / iha mok«amÃrge vairiïam etam // 37 //6 arjuna7 uvÃca --- #<(bhavaty e«a kathaæ k­«ïa kathaæ caiva vivardhate / kim Ãtmaka÷ kim ÃcÃras tan mamÃcak«va p­cchata÷ // BhG_3.38 //)># bhavatÅti // 38 // (ÓrÅbhagavÃn uvÃca ---) #<(e«a sÆk«ma÷ para÷ Óatrur dehinÃm indriyai÷ saha / sukhatantra ivÃsÅno mohayan pÃrtha ti«Âhati // BhG_3.39 //)># e«a sÆk«ma(÷) para÷ Óatrur dehinÃm indriyai÷ saheti sukhatantra ivÃsÅno8 mohayan pÃrtha ti«Âhati // 39 // __________ NOTES: 1. Ónichannapi 2. pÃdakayà 3. s­k«mà 4. patÅdhato 5. utpatisthÃnaæ 6. veriïatetam 35 7. arjuna 8. mukhatantra dravÃsÃno ____________________________________________________________________ p. 103 ## ## ## iti sÃÇkhyamatÃnusÃriïa÷6 kecanÃdhÅyate / te (ca) pa¤ca Ólokà na vyÃkhyÃtÃ÷ // 40-42 // kathaæ vairitvam iti d­«ÂÃntena darÓayati --- #<(dhÆmenÃvriyate vahnir yathÃdarÓo malena ca / yatholbenÃv­to garbhas tathà tenedam Ãv­tam // BhG_3.43 //)># dhÆmeneti / yatholbena garbhave«Âa(ne)nÃv­to garbhas tathà tenedam Ãv­taæ d­«Âam // 43 // Óabdena kim ucyata iti viv­ïoti7 --- #<(Ãv­taæ j¤Ãnam etena j¤Ãnino nityavairiïà / kÃmarÆpeïa kaunteya du«pÆreïÃnalena và // BhG_3.44 //)># Ãv­tam iti / etena8 j¤Ãnam Ãv­ta(m) / kasya (kena) / j¤Ãnino9 nityavairiïà kÃmarÆpeïa nÃnÃrÆpeïa / j¤Ãnino hy asau nityavairÅ / katham / kÃmæ dÆrata÷10 k­tvÃpavargam adhigantum icchati11 j¤ÃnÅ / kÃmaÓ ca12 tadÅyaæ j¤Ãnaæ tirask­tya saæsÃre k«eptuæ13 yatate / __________ NOTES: 1. dhanu«a 2. k«udradrapek«Å 3. ^prav­to 4. stambhahar«ak«umudbhava÷ 5. ahaÇkÃrÅbhimÃnÃtmà 6. sÃÇkhasatÃnusÃriïa÷ 7. da«Âaæ ... viv­ïoti 36 8. eteta 9. j¤ÃnÅno 10. harata÷ 11. ... madhigachatumichati 12. kÃmataÓca 13. k«eptu ____________________________________________________________________ p. 104 punar aj¤o yatnaæ1 k­tvà kÃmam evÃnuvartate / na tasya virodhas tena2 / j¤Ãnam ity upapannaæ viÓe«aïaæ nityavairiïeti / du«pÆreïa du÷khena pÆryate du«pÆra÷ / na vidyate alaæ paryÃptir asyety anala÷ // 44 // kim adhi«ÂhÃno 'sau j¤Ãnam Ãv­ïotÅty Ãha3 --- #<(indriyÃïi mano buddhir asyÃdhi«ÂhÃnam ucyate / etair vimohayaty e«a j¤Ãnam Ãv­tya dehinam // BhG_3.45 //)># indriyÃïÅti4 / indriyÃïi mano buddhir asyÃdhi«ÂhÃnam ÃÓraya÷5 / tair indriyÃdibhir j¤Ãnam Ãv­tya dehinaæ mohayati mohayitvà kÃrye«u vartayati // 45 //6 yata evam --- #<(tasmÃt tvam indriyÃïy Ãdau niyamya bharatar«abha / pÃpmÃnaæ prajahÅhy enaæ j¤Ãnavij¤ÃnanÃÓanam // BhG_3.46 //)># tasmÃd iti / indriyaæ7 mano buddhiæ8 (ca) niyamyÃdau prathamam eva pÃpmÃnam enaæ9 Óatruæ jahi vinÃÓaya / j¤Ãnavij¤ÃnanÃÓanam / j¤Ãnam ÃtmayÃthÃtmyaparij¤Ãnam10 / vij¤Ãnam (viÓi«Âaæ tajj¤Ãnam) / tadubhayanÃÓanam11 / tad api p­thakkartavyatayà vidhÅyate Órutau --- vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta --- iti / anyathà j¤Ãnavij¤ÃnaÓabdayor arthe bhedo na syÃt12 // 46 // kasya sannidhau kÃmas ti«ÂhatÅti sÃk«Ãd darÓayitum Ãha sthÆlaæ ÓarÅram apek«ya --- __________ NOTES: 1. jatmiæ 2. ... vartate na tasya virodhe na bodhave 3. ^tyÃha 37 4. indriyÃïiti 5. ... mÃÓreya÷ 6. vartayati 38 7. indriyam 8. buddhini^ 9. prathamatesyÃk«matamenaæ 10. j¤ÃnamatmayathÃtpaparij¤Ãnaæ 11. taduyÃsinaæ 12. ... Óad­yorarthebhedo na spÃt 39 ____________________________________________________________________ p. 105 #<(indriyÃïi parÃïy Ãhur indriyebhya÷ paraæ mana÷ / manasas tu parà buddhir yo buddhe÷ paratas tu sa÷ // BhG_3.47 //)># indriyÃïÅti / indriyÃïi parÃïy Ãhur vi«ayagrÃhakatvenotk­«ÂatvÃc ca parastvam / indriyebhya÷1 paraæ mana÷ sauk«myÃt prÃdhÃnyÃc ca2 / manasas tu parà buddhi÷3 / sa eva hetu÷ / atha buddhimanaso÷4 ko bheda÷ / saÇkalpavikalpav­ttihetur mana÷ / buddhir adhyavasÃyÃtmikà / yathà sthÃïur và puru«o5 veti saæÓaye sthÃïur evÃyam ity adhyavasÃya÷6 / yo buddhe÷ parata÷ sa kÃma÷ parÃm­Óyate7 tasya prak­tatvÃt / na punar Ãtmà sa iti nirdiÓyate pÆrvatrÃsaÇkÅrtanÃt // 47 // idÃnÅm upasaæharati --- #<(evaæ buddhe÷ paraæ buddhvà saæstabhyÃtmÃnam Ãtmanà / jahi Óatruæ mahÃbÃho kÃmarÆpaæ durÃsadam // BhG_3.48 //)># evam iti / evam uktena prakÃreïa buddhe÷ paraæ kÃmaæ buddhvÃ8 jahi Óatruæ mahÃbÃho / kÃmarÆpaæ du÷khenÃsadanÅyam9 / kiæ k­tvà / saæstabhyÃtmÃnam Ãtmani10 saæstabhya niruddhya cÃtmÃnaæ k«etraj¤am Ãtmani11 paramÃtmani saæyojyaikÅk­tya12 brahmarÆpeïÃvasthÃpya kÃmaæ13 jahÅti tÃtparyÃrtha÷14 // 48 // iti ÓrÅbhagavadbhÃskarak­te15 gÅtÃbhëye t­tÅyo 'dhyÃya÷ // __________ NOTES: 1. ^tvenacotk­«ÂÃtvÃtyastvaæ indriyerbhya÷ 2. prÃdhÃnyÃÓca 3. matasastu parà «uddhis 4. ... ^manaso 5. puro«o 6. sthÃïusvaityadhyavasÃya÷ 7. buddhi÷ paratassa kÃma÷ parÃm­«yate 8. buddheparaæ kÃmabuddhà 9. kÃmarÆpadu÷khenÃsadanÅye 10. saæstambhyÃtmÃnam 11. k«etraj¤Ãtmani 12. yujyaikÅk­tya 13. ... vasthÃpakÃmaæ 14. tatpÃryÃrtha÷ 41 15. ... bhagavadbhakarak­te ____________________________________________________________________ p. 106 atha caturtho 'dhyÃya÷ ÓrÅbhagavÃn uvÃca1 --- #<(imaæ vivasvate yogaæ proktavÃn aham avyayam / vivasvÃn manave prÃha manur ik«vÃkave 'bravÅt // BhG_4.1 //)># imam iti / vivasvÃn Ãditya÷ tasmai2 proktavÃn aham avyayam / nityatvaæ3 nityavedavihitatvÃt / sa ca vivasvÃn svaputrÃya manave4 daï¬adharÃya (prÃha) manur ÃdirÃjÃyek«vÃkave 'bravÅt5 // 1 // #<(evaæ paramparÃkhyÃtam imaæ rÃjar«ayo vidu÷ / sa kÃleneha mahatà yogo na«Âa÷ parantapa // BhG_4.2 //)># evam iti / evaæ paramparÃkhyÃtam ÃcÃryaparamparayÃ6 kathitam imaæ rÃjar«ayo vidu÷ / rÃjÃnaÓ ca te darÓanaÓaktiyuktÃÓ ceti7 rÃjar«aya÷ / sa yoga÷ kÃlena mahateha loke8 katha¤cid vi«ayÃsaktacetasaæ rÃjÃnÃm ÃsÃdya9 na«Âa÷ / parÃn ÓatrÆæs tÃpayatÅti he parantapa10 // 2 // #<(sa evÃyaæ mayà te 'dya yoga÷ prokta÷ purÃtana÷ / bhakto 'si me sakhà ceti rahasyaæ hy etad uttaram // BhG_4.3 //)># sa eveti / sa eva sanÃtano yogo mayà prokta÷ / kasmÃt / bhakto 'si me sakhà ceti11 / rahasyaæ hy etan mayoktam aprakÃÓitam / yan mayi bhaktatvasakhitvÃbhyÃæ12 naitad avaj¤Ãtum arhasi / idÃnÅæ __________ NOTES: 1. ÓrÅbhagavÃca 2. svÃnÃdigtyastasmai 3. nityaæ 4. matave 5. ... rÃjÃyek«vÃkavravÅt 6. paraspurÃkhyÃtamÃ^ 7. darÓanaÓaktiyukteÓceti 8. tvoke 9. dhricidvi«ayatsaktacetasÃæ rÃjÃmÃsÃgha 10. paratapa 11. sakhyà ceti 12. hetanmayoktamaprakÃÓatÅyamayibhak«utva^ ____________________________________________________________________ p. 107 yuddha(Ãya) protsÃhanÃrthaæ prÃptÃvasaraæ1 proktam ity abhiprÃya÷ // 3 // pÆrvaparavirodhaæ paÓyann arjuna uvÃca --- #<(aparaæ bhavato janma paraæ janma vivasvata÷ / katham etad vijÃnÅyÃæ tvam Ãdau proktavÃn iti // BhG_4.4 //)># aparam iti / bhavato janmÃparam idÃnÅntanam2 / param Ãdityasya sargÃdau / katham etad vijÃnÅyÃæ j¤Ãtuæ ÓaknuyÃm / tvam Ãdau proktavÃn iti3 / yathÃvirodhas tathà mÃæ pratipÃdaye÷ // 4 // amarajÅvavyatirikteÓvarapratipÃdanadvÃreïottaraæ4 dÅyate --- #<(bahÆni me vyatÅtÃni janmÃni tava cÃrjuna / tÃny ahaæ veda sarvÃïi na tvaæ vettha parantapa // BhG_4.5 //)># bahÆni5 / bahÆni me vyatÅtÃni6 prÃdurbhÃvarÆpÃïi / mayi sarvÃïi --- iti vacanam idÃnÅæ siddhaæ7 bhavati / anyathà vyatirikteÓvarÃbhÃve8 kva karmÃïi sannyaseran / tÃny ahaæ veda / tvaæ tÃni na vettha jÃnÃsy anÅÓvaratvÃt9 // 5 // kathaæ punar ÅÓvaro 'ja÷10 san sambhavatÅti11 codyam ÃÓaÇkya12 nirÃkaroti --- #<(ajo 'pi sann avyayÃtmà bhÆtÃnÃm ÅÓvaro 'pi san / prak­tiæ svÃm adhi«ÂhÃya sambhavÃmy ÃtmamÃyayà // BhG_4.6 //)># __________ NOTES: 1. yuddhaprotsÃhanÃrthaæ prÃsÃvasaraæ 2. ^midÃnnÅtataæ 3. j¤Ãtu na ÓaknuyÃttvamodau proktavaniti 4. bharajÅvyatirikraÓcara pratipÃdanadvÃroïotta^ 5. vahunÅti 6. vadvani me vyatÅttÃni 7. mapitsÃïÅtivacanamidÃnnÅæ sÅddhaæ 8. «yatiriktleÓvarÃbhavi 9. veda tÃtÃminÃsyanÅÓvaratvÃt 10. punarÅÓvarÃja÷ 11. sabhyavasÅti 12. coghamÃÓakya ____________________________________________________________________ p. 108 aja iti / na jÃyate avinaÓvara Ãtmà svarÆpaæ yasyÃsÃv avyayÃtmà / prak­tiæ svÃm ava«Âabhya / prak­tis tejo'bannalak«aïÃ1 parameÓvarÃd utpannà / (tÃm) ava«Âabhya ÃÓritya sambhavÃmy ÃtmamÃyayÃ3 / mÃyÃÓabda÷ praj¤Ãvacana÷ / svecchayety artha÷4 / nÃhaæ dharmaprayojya÷ saæsÃrÅ5 / vaÓyaprak­titvÃd dehopÃdÃnÃny asau6 svecchayà grahÅ«yatÅti (a)virodha÷7 // 6 // kadà punar ÃtmÃnaæ s­jasÅty Ãha --- #<(yadà yadà hi dharmasya glÃnir bhavati bhÃrata / abhyutthÃnam adharmasya tadÃtmÃnaæ s­jÃmy aham // BhG_4.7 //)># (yadeti) / yadà hi dharmasya varïÃÓramÃdilak«aïasya glÃnir hÃni÷8 / abhyutthÃnaæ v­ddhir adharmasya / tadÃtmÃnaæ s­jÃmy aham // 7 // tat --- #<(paritrÃïÃya sÃdhÆnÃæ vinÃÓÃya ca du«k­tÃm / dharmasaæsthÃpanÃrthÃya sambhavÃmi yuge yuge // BhG_4.8 //)># (paritrÃïÃyeti9 /) paritrÃïÃya sÃdhÆnÃæ svakarmaniratÃnÃm / vinÃÓÃya ca du«k­tÃm / evaæ dharmasaæsthÃpanaya yuge yuge (sambhavÃmi) // 8 // #<(janma karma ca me divyam evaæ yo vetti tattvata÷ / tyaktvà dehaæ punar janma naiti mÃm eti so 'rjuna // BhG_4.9 //)># janmeti / janma mathurÃdi«u10 / karma ca sÃdhuparitrÃïalak«aïam __________ NOTES: 1. na jÃyatavinaÓvara ... tejovalalak«aïà 2. Ãdhova«ÂabhyÃÓritya 3. sambhÃvÃbhyÃtma 4. sveghayetyartho 5. saæsÃri 6. ... prak­tvÃdehopadÃ^ 7. samechamà na bhavi«yata iti virodha÷ 8. lÃnirhÃni÷ 9. paritrÃïÃpiti 10. janma mthurÃdi«u ____________________________________________________________________ p. 109 uktaprakÃraæ divyam amÃnu«aæ (yo ve)tti sa tyaktvÃ1 dehaæ punar janma na gacchati2 / mÃm eva prÃpnotÅti / nanu3 caivaæ ÓabdaÓravaïamÃtreïa4 sarvaloko mucyate5 / upani«aduktaparamÃtmaj¤ÃnopÃsanÃbhyÃæ6 yÃvajjÅvaæ k­tÃbhyÃæ svÃÓramavihitakarmayaj¤ÃbhyÃæ7 muktir iti sthitam / ihÃpi ca yaj¤Ãnu«ÂhÃnÃd apavarga9 iti sthÃpitaæ pratyuddhriyeta10 / atrocyate --- nÃyaæ virodho 'sti / ÅÓvara÷ svatantra÷ samasta(saæsÃra)paripÃlanÃya11 / prÃk­tas tu tatparas tadupÃsanayà mucyata ity anavadyam12 // 9 // uttaraÓloke cÃyam artha÷ spa«ÂhÅkriyate --- #<(vÅtarÃgabhayakrodhà manmayà mÃm upÃÓritÃ÷ / bahavo j¤Ãnatapasà pÆtà madbhÃvam ÃgatÃ÷ // BhG_4.10 //)># vÅteti / (vÅtÃ÷) rÃ(gaÓ ca bhayaæ ca krodhaÓ ca te vigatà ye)bhyas te13 vÅtarÃgabhayakrodhÃ÷ / kvacid vastuni snehamÃtraæ rÃga÷ / manmayà (mÃ)m ÃtmatvenÃbhiprapannà nityam evaæ svarÆpaæ cetasÃ14 mÃm eva copÃÓritÃ÷15 / nÃnyo 'smÃkaæ16 Óaraïam astÅty ubhayaviÓe«aïopÃdÃnam / yathà kaÓcit srtÅmayo bhavati na Óaraïaæ prapanna÷ / kiæ tu rÃjÃnaæ yogak«emÃv ahaæ j¤Ãnatapasà j¤Ãnaæ ca ta(pa)Ó ca j¤Ãnata(pa÷ / ta)yor dvandvaikavadbhÃva÷17 / sarvo dvandvo ekavad bhavati --- iti18 __________ NOTES: 1. ... vyamÃnu«yattiæ sa tyattkà 2. gachati 3. na tu 4. ÓaÓravarïamÃtre 5. mucyata 6. nëatsa ca paramÃtmaj¤ÃnopÃsanÃbhyÃæ 7. k­tÃbhyÃsvÃÓramÃvehitakarmÃryak«ÃbhyÃæ 8. sthÅtam 9. ihÃpiÓcamÃnu«ÂÃnÃdayavarga 10. pratyuddhiyeta 11. virodhostÅsvara÷ svatantra÷ samatsapari^ 12. prÃtatparastudupÃsana«Ã mucyate ityanavaghaæ 13. voteti gvebÃtÃÓyastevÅta^ 14. nityam eva svarÆpasmacetaso 15. cÃpÃÓrità 16. tÃnyosmÃkaæ 17. dvandvaikadhadbhÃva÷ 18. dvandvo bhavamdavatÅti ____________________________________________________________________ p. 110 smaraïÃ(t) / j¤Ãnena tapasà ca pÆtà ity artha÷ / j¤Ãnam eva1 tapo j¤Ãnatapa÷2 iti kecit / tad ayuktam3 / j¤Ãnasya tapa÷ÓaraïÃnarthakyÃt4 / j¤Ãnena5 pÆtà iti siddhatvÃt / na hi j¤Ãnena sad­Óam --- iti6 coktatvÃt // 10 // nanu j¤ÃnatapobhyÃæ (bhaktà eva) madbhÃvaæ pratipadyante7 netare / kin nu8 khalu kÃraïam / ata Ãha --- #<(ye yathà mÃæ prapadyante tÃæs tathaiva bhajÃmy aham / mama vartmÃnuvartante manu«yÃ÷ pÃrtha sarvaÓa÷ // BhG_4.11 //)># ya iti / ye phalÃrthino mÃæ (yathÃ) prapadyante tÃæs tathaiva bhajÃmi phalaprad(Ãnena) / ye 'py apavargÃrthino (mÃæ) bhajante tÃæÓ cÃpavargapradÃnenÃnug­hïÃmi9 / tathà ca vÃjinÃæ Óruti÷ --- taæ yathÃyathopÃsate --- iti / ato mama vartma phalÃrthino10 mok«ÃrthinaÓ cobhayÃrthino manu«yÃ÷ sarvaÓa÷ sarva eva t­tÅyasya rÃÓer abhÃvÃt (anuvartante) // 11 // te ca phalÃrthino mo(k«aæ na kÃÇk«antÅty Ãha11) --- #<(kÃÇk«anta÷ karmaïÃæ siddhiæ yajanta iha devatÃ÷ / k«ipraæ hi mÃnu«e loke siddhir bhavati karmajà // BhG_4.12 //)># kÃÇk«anti iti12 / karmasambandhinÅæ13 siddhiæ kÃÇk«anto yajante __________ NOTES: 1. jÃnÃmeva 2. j¤Ãnatapo ---là 3. yandaæyuktam ---là 4. ÓaraïanarthakyÃt 5. tÃnena 6. ÓadaÓamiti 7. ... tapobhyÃærvapratipadyante 8. kinna 9. yaæ iti va «e phajÃthino mÃæ prati pardyanatÃæ ... phalaprÃtthÃrthopya ... ^ityÃha pavagorthino bhÃnte tÃæÓcÃpavargapradÃne nÃtu g­hïÃmi --- va 10. vastrÃrtha phalÃrthi^ 11. va--- ko«e mo iti nÃsti là la--- ko«e tu mo ity ettasyÃnantaraæ kÃÇk«anni ityasmÃt pÆrvami«adriktaæ sthÃnaæ vartate 12. kÃÇk«ata iti ---va 13. sambandhino ---va ____________________________________________________________________ p. 111 devatà yÃgena pÆjayanti / yata÷ k«ipraæ1 hi mÃnu«e loke (iti) anuvÃda÷2 / karmavipariïÃmasyÃniyatakÃlatvÃt3 mÃnu«e loka iti niyamÃrtham / karmajà siddhir manu«yaloka eva (manu)«yÃdhikÃratvÃc chÃstrasya4 / j¤Ãnajà tu siddhir brahmalokÃ(dÃv a)pi5 bhavati / Órutir api --- tad yo yo devÃnÃæ6 pratyabuddhyata sa eva tad abhavat (tatha)r«ÅïÃæ tathà manu«yÃïÃm7 --- iti / tatraiva j¤Ãnaprakar«am ÃsÃdya8 mucyate / tathà ca purÃïasm­ti÷ --- brahmaïà saha te9 sarve (samprÃpte prati)sa¤care / parasyÃnte10 k­tÃtmÃna÷ praviÓanti11 paraæ padam // iti / iha ca vak«yati daivÅ siddhir vimok«Ãya --- iti / tasmÃn manu(«yeïa tvayÃrju)nenÃvaÓyaæ karma12 kartavyam iti tÃtparyÃrtha÷ // 12 // manu«yÃ÷ sarve13 mama vartmÃnuvartanta14 ity uktam / ke punas te / kena vÃ15 te s­«Âà ity Ãha16 --- #<(cÃturvarïyaæ mayà s­«Âaæ guïakarmavibhÃgaÓa÷ / tasya kartÃram api mÃæ viddhy akartÃram avyayam // BhG_4.13 //)># cÃturvarïyam iti / catvÃra eva varïÃÓ cÃturvarïyam17 / tan mayà __________ NOTES: 1. k«i¬ya ---va 2. mÃnu«eloki manuvÃda÷ ---va 3. kamapariïÃmasyÃnilatakÃla^ ---va 4. evayyÃdhikÃratvÃchÃstrasya ---va 5. j¤Ãnajà tu siddhir vahmalokà didyapi ---va 6. devÃrnà ---va 7. sa sa÷ ïÃæ tathà manu«yÃïÃæ ---va 8. j¤Ãmaprakar«amÃsÃgha ---va 9. maæhate ---va 10. yad­syÃnte ---va 11. praviÓyanti ---va pra iti aspa«Âam ---la 12. tasmÃtu«yanetÃghaÓyaæ karma ---va 13. manur«ya sarve ---va 14. vartmÃnurvantat ---va 15. ketavà ---va 16. s­«Âa iti ---va 17. cÃlurvarïya ---va ____________________________________________________________________ p. 112 s­«Âam / katham / guïakarmavibhÃgaÓa÷ / guïavibhÃgena karmavibhÃgena1 ca / (tatra brÃhmaïasya) ­jutÃn­Óaæsatvaæ2 prasannacittatetyÃdayo guïÃ÷ sattvapradhÃnatvÃt3 / k«atriyasya Óauryatejodh­tyÃdayo 'lpasattvÃnuvimarÓatvÃt4 / vaiÓyasya raja÷pradhÃnyÃd upa«ÂambhaÓ calacittatÃ5 ca guïÃ÷ / ÓÆdrasya tama÷prÃdhÃnyÃd dÃsatÃ6 (guïa÷ / atha) karma adhyÃpanÃdi brÃhmaïasya raïÃdi7 rÃjanyasya k­«yÃdi vaiÓyasya8 ÓuÓrÆ«Ã ÓÆdrasyeti / tasmÃd ye9 yathÃyogaæ karmasv adhik­tÃ10 (tathà te) mama vartmÃnuvartante11 / tasya kartÃram avyayaæ (mÃæ viddhi12 /) nanu viprati«iddham abhidhÅyate13 / nÃyaæ virodha÷ / saÇkalpamÃtreïa jagats­«ÂisthitibhaÇgakart­tvÃt kartÃraæ14 strÅpuæyogenedÃnÅæ evÃnutpÃdanÃd akartÃraæ viddhi / cÃturvarïyagrahaïaæ15 jagatpradarÓanÃrtham16 / yad và svÃtantryeïa p­thivyÃdinirmÃ(ïa)sadbhÃvÃt17 kart­tvam / prÃïikarmasÃpek«atvena sÃpek«atvÃd akart­tvam // 13 // __________ NOTES: 1. kamÅvebhÃgena ---va 2. mÃrjatÃn­Óaæsasya ---va mÃrjavÃn­Óaæsasya ---là 3. guïa÷ ... satva ---va 4. ... dayolpasattvÃnupimarÓatvÃt ---va ... dayolpasattvÃnuvi ... tvÃt ---la 5. vaiÓasya raja÷pradhÃnyÃdupa«ÂambhaÓcalacittanà ca ---va 6. ... prÃdhÃnyÃdÃvatsatà ---la tathà ---va 7. ... nÃdirÃjanyasya ---la karmÃdhyayanÃdi brÃhmaïoranÃdhirÃjanvasya ---va 8. vai«yasya ---va 9. tasmÃnme ---va tasmÃtte ---la 10. ... yathÃyoga ... dhik­tà va, la 11. vartate 12. tasya ... karta ... sya kartÃraæ ---la tasya kartÃsya kartÃram ---va 13. mabhidhÅyante ---va 14. ... treïa gats­«ÂibhaÇgakart­tvÃt katariæ ---va 15. cÃnurvarïya^ ---va 16. na gagatpradarÓanÃrtha ---va 17. strÅpuæyogena ... p­thivyÃdinirmÃ(ï)a Óoyaæ caturdaÓÃÇkÃÇkitaÓlokabhëyastha÷ / atrocyate --- ayamatra etasmÃt paraæ vartate va ko«e / tatra pÃÂhas tuatrocyate 'yamatrÅyuthogauvadÃnÅmevÃnusÃdanÃdakartÃraæ viddhe cÃturvarïya grahaïaæ nagagatpradarÓanÃrtha yadvà svÃtantryeïa p­thidinirmà 'bhiprÃyÃya÷bhiprÃya iti ____________________________________________________________________ p. 113 na ca jagatsargÃdÅni karmÃïi mÃæ limpanti1 tad Ãha --- #<(na mÃæ karmÃïi limpanti na me karmaphale sp­hà / mÃm evaæ yo 'bhijÃnÃti karmabhir na sa badhyate // BhG_4.14 //)># na mÃm iti / na mÃæ karmÃïi limpanti2 / kuta÷ / na me karmaphale sp­hà / na hi s­«ÂyÃdikarmaïà prÃptavyaæ sÃdhyaæ mamÃsti ÃptakÃmatvÃt3 / mÃm evaæ yo 'bhijÃnÃti karmabhir na sa4 badhyate / nanu cÃptakÃmatvÃd ÅÓvaraæ5 na limpanti karmÃïi / anyaæ punar anavÃptakÃmaæ suk­tÃni kasmÃt tÃni limpanti6 / atrocyate / ayam atrÃbhiprÃya÷7 --- vÅtat­«ïatvam alepakÃraïam / anyo 'pi ya÷ svavyÃpÃre vÅtat­«ïa÷ parameÓvarÃrpitakarmaïi8 pravartate so 'pi karmabhir na badhyata iti yuktataram uktam9 // 14 // etam eva phalavait­«ïyalak«aïaæ hetum upajÅvayann Ãha10 --- #<(evaæ j¤Ãtvà k­taæ karma pÆrvair api mumuk«ubhi÷ / kuru karmaiva tasmÃt tvaæ pÆrvai÷ pÆrvatarai÷ k­tam // BhG_4.15 //)># evam iti / evaæ j¤ÃtvÃ11 k­taæ karma pÆrvair api cirantanair mumuk«ubhi÷ / kuru karmaiva tasmÃt tvaæ pÆrvai÷ k­tam / nedÃnÅntanair anu«Âhitam12 // 15 // tac ca karma durvij¤eyasvarÆpaæ katham ity Ãha --- #<(kiæ karma kim akarmeti kavayo 'py atra mohitÃ÷ / tat te karma pravak«yÃmi yaj j¤Ãtvà mok«yase 'ÓubhÃt // BhG_4.16 //)># __________ NOTES: 1. sagÃdini ... lipanti ---va 2. liæpati ---va 3. prÃptavyaæ sÃkhyaæ mamÃsmÃptakÃmanvapà mÃmevaæ^ ---va kÃmatvamÃmevaæ ---la 4. karmabhinna sa^ ---va 5. kÃmasvÃdÅÓvaraæ na liæpati ---va ak«arÃïyaspa«ÂÃni ---la 6. kasmÃtsÃlipanti ---va 7. ayamatrÅ yutho gaunadÅmÅme vÃnusÃdanÃdakartÃraæ vidve cÃturvarïyagrahaïaæ na gagatpradarÓanÃrthaæ yadvà svÃtantreïa p­thidinirbhÃbhiprÃya÷ 8. paremeÓvarapatikarmaïi ---va parameÓvarÃyenikarmaïi ---la 9. muktaæ ---va 10. hetumupatÅvannÃha 14 ---va 11. jÃtvà ---va 12. nÅdÃnÅtaneranu«Âitaæ 15 ____________________________________________________________________ p. 114 kim iti / kiæ karma kim akarmeti1 kavayo 'pi pratyak«Ãdi«aÂpramÃïakuÓalÃ2 apy atra karmapravibhÃge mohitÃ÷ / pravibhÃgaæ j¤Ãtum aÓaktÃs te / tat4 karma (te) prakar«eïa vak«yÃmi / yaj j¤Ãtvà k­tvÃ5 ca karmaprakaraïÃt --- kuru karmaiva --- iti cÃnantaraæ karmÃnu«ÂhÃnasya vihitatvÃn mok«yase vimok«ase 'ÓubhÃt saæsÃraparivartÃt // 16 // syÃn mataæ6 karmÃkarma ca prasiddham / kim atra boddhuæ ity ÃÓaÇkyÃha7 --- #<(karmaïo hy api boddhavyaæ boddhavyaæ ca vikarmaïa÷ / akarmaïo 'pi boddhavyaæ gahanà karmaïo gati÷ // BhG_4.17 //)># karmeti8 / satyaæ Órutism­tivihitaæ karma prasiddhaæ tathÃpi tasya svarÆpaæ9 boddhavyam asty apavargÃdhik­tena puru«eïa / boddhavyaæ ca vikarmaïa÷ / vikarma10 yac chÃstrabÃhyaæ pëaï¬ibhir ÃcaryamÃïaæ11 dhÃtuvÃdaÓilpakarmÃdi ca / akarmaïaÓ ca prati«iddhalaÓunabhak«aïÃde÷ / kÃmyasya cÃpavargÃrthina÷ / tad apy akartavyam eva / (evaæ) ca trividhasyÃpi gahanà gambhÅrà durvij¤eyà gati÷ // 17 // pravibhajyedÃnÅæ nirïayaæ karoti --- #<(karmaïy akarma ya÷ paÓyed akarmaïi ca karma ya÷ / sa buddhimÃn manu«ye«u sa yukta÷ k­tsnakarmak­t // BhG_4.18 //)># karmaïÅti12 / nitye karmaïi smÃrte13 Óraute ca / karma __________ NOTES: 1. kÅmakarmeti ---va 2. «ahapramÃïa ---va 3. karma vibhÃge ---la 4. j¤ÃtumaÓakyà te tu ---va 5. pak«Ãdà k­tvà ---va 6. ÓubhÃtmaæsÃravarivartÃrthatvÃnmataæ 7. vÅdhavyamityÃÓaÇkyÃha 16 8. karmati ---va 9. tasya rÆpaæ ---va 10. vikkarma ---va 11. pëÃæ¬ibhirÃcÃryamÃïaæ ---va pëÃï¬ibhirÃcarya 12. karmaïoti ---và 13. smÃrne ____________________________________________________________________ p. 115 kriyata1 iti karmaphalam ucyate2 / phalÃbhÃvaæ ya÷ paÓyed ÅÓvaroddeÓena3 kriyamÃïatvÃt / tadvyatirikto 'bhyudaya÷ --- sarva ete4 puïyalokà bhavanti --- ity evamÃdiprÃpto5 vÃryate / akarmaïi6 kÃmye prati«iddhe ca karmaphalabhÃvaæ7 kÃmye svargapaÓvÃdi yathÃÓrutaæ prati«iddhe ca narakapÃtÃdir vigarhaïÃæ8 ca / ubhayatra9 vi«ayasaptamÅ / na punar adhikaraïasaptamÅ10 / yathà ÓarÃve badarÃïÅti11 / tad etat paÓyet vicÃrayet / j¤Ãtvà caitad ubhayaæ parihared iti / sa buddhimÃn adhyÃtmaÓÃstravihitabuddhitvÃt / sa ca yukto yogÅ k­tsnakarmak­t / k­tsna ÃtmÃ12 / tadarthaæ karma karotÅti k­tsnakarmak­t13 / na cÃpavargo nÃma karmaïa÷14 phalaæ j¤ÃnakarmabhyÃæ pÆrvakarmavidhiniv­ttidvÃreïa15 tasyÃbhivyajyamÃnatvÃt16 / yathà pradÅpenÃndhakÃraniv­ttidvÃreïa17 ghaÂÃdir abhivyajyate / mok«o hi nitya eva na ghaÂa iva kumbhakÃreïa kriyate / ato yuktaæ karmaïy akarma ya÷ paÓyed iti /18 anye punar anyathà (vyÃ)cak«ate / kÃmye19 karmaïy akarma ya÷ paÓyet phalÃbhÃvam / akarmaïi nitye karmÃpavargÃnuguïaæ phalaæ20 paÓyed iti / __________ NOTES: 1. kriyat ---va 2. ... mucyata ---va 3. phalÃbhÃve ya÷ paÓye ÅÓvarodeÓena^ ---va 4. rÃte 5. ... ^prÃso ---va 6. akaïi ---va 7. karmakalabhÃvaæ ---va 8. naraka pÃtÃdiÓi÷ vigarhaïà ca ---va narakapÃtÃdiÓivigarhaïà ca ---la 9. cobhathatra ---ca 10. ... sajamÅi ---va 11. ÓarovevadarÃïoti 12. yogÅ k­sttra karmakatsna Ãtmà ---va 13. k­tsnakarmak­t ---va 14. vÃma karmaïa÷ ---va 15. ... karmavidhÃniv­tti^ ---va 16. tasyÃbhivyatyamÃnak«vÃt ---va tasyÃbhivyajyamÃïatvÃt ---la 17. pradoyeïÃndha^ ---la pradopeïÃdha^ ---va 18. kumbhakÃreïa kriyatetÅyuktaæ karmaïyakarmapÆrvapaÓyaditi ---va 19. kÃme ---va 20. palaæ ---va ____________________________________________________________________ p. 116 tad idam asadvyÃkhyÃnam1 / kuru karma --- iti karmaÓÃstreïa nityaæ karma mok«Ãrthina÷ kartavyam upadiÓyate2 na kÃmyam / na cÃkÃmye«v agnihotrÃdi«u3 ÓrÆyamÃïaphalÃbhÃve kartavyatÃsti4 vidhyantarÃbhÃvÃt / na ca phalÃntaraæ kalpayituæ Óakyaæ svamanÅ«ikayÃ5 / tathà coktam --- aÓakyaæ hi tatpuru«eïa j¤Ãtum ­te6 vacanÃd iti / na cÃkarmaÓabdena7 nityaæ karmocyate / kiæ karma kim akarmeti prakramavirodhÃt /8 apare tu karmadve«iïa÷ svamatiparikalpitaÓlokabÃhyam artham asminn Ãropitum ÅhamÃnÃ÷ ÓrotriyaÓruti(ni«Âha)buddhivyÃmohanaæ9 kurvanto bahu bhëante10 / prak­tasambandhaæ ca karmaïi vyÃpÃre11 karmÃbhÃvaæ ya÷ paÓyet / na hi paramÃrthata÷12 kriyà nÃmÃsti13 / yathà kila nauyÃyinÃæ tÅragatav­k«e«u gamanabuddhir bhrÃntis tathÃ14 sarvakriyÃbuddhir iti / yathà k«aïikavÃdino bauddhà devadattÃdigant­vyatirekeïa gamanakriyÃæ necchanti15 / tathÃpy atra brÆmahe16 --- kriyà nÃstÅti na pratij¤Ãtuæ17 Óakyate / aÇguliÓ calati / devadatto gacchati / (brahmadatta÷) pacati / parïaæ calatÅti18 sarvaprÃïipratyak«atvÃt / __________ NOTES: 1. tadimamasadhyÃratvanaæ ---va tadisamamasadvyÃkhyà 2. kartavyasupadiÓyate ---va 3. cakÃmyegnihotrÃdi«u ---va 4. kartavyatÃsri ---va 5. svamarna«ikapà ---va 6. pu«eïa jÃtum­te ---va 7. ... Óabdona^ ---va 8. kirmakamemi prakrarmavirodhÃt ---va 9. ... ÓlokavÃsvamartha^ ---va 10. Órot­buddhirvyÃmohanaæ kuvantobadubhëante ---va 11. prak­tamavadha ca karmaïivyÃpÃre ---va prak­tamavandhaæ ca karmaïi^ ---la 12. paramÃrthÃta÷ ---va 13. nÃprÃsti ---va 14. gamanunbuddhibhrÃntistathà ---va gamanunabuddhirbhrÃntistathà ---la 15. k«aïikavodinÅ boddhà devadattÃdigat­vyati ... nechanti ---va 16. brÆnahe ---va 17. kriyÃnnÃstÅti na pratijÃtu ---va 18. Óakyate gulitadeyadatto gachati pacati yaæïaæ calatÅti ---va ...palaæ calatÅ^ ---la ____________________________________________________________________ p. 117 pratyak«adravyasamavetà hi kriyà pratyak«Ã / apratyak«adravyasamavetà tv anumeyà / yathà parïÃdicalanena kÃryeïa vÃyor gamanam anumÅyate1 / na cÃtra kÃraïado«o2 bÃdhakapratyayo và vidyate / nauyÃne tu tatra kÃraïado«as tÅragatanagagamanabhrÃntitvena ca / m­gat­«ïikÃyÃæ3 salilaæ nÃstÅti gaÇgÃmbho4 nÃstÅti (na) Óakyate vaktum / bauddhasyÃpy etad evottaram / ata÷5 karmaïo 'bhÃvapratij¤Ã tÃvad asambaddhà / atha karmaïy Ãtmani karmÃbhÃvaæ paÓyed iti vyÃkhyÃyate tad apy asat6 / na hi karmaÓabdenÃtmÃbhidhÅyate / tadÃnÅæ karmaïÅty api na7 vaktavyam / saptamyantaæ karmaÓabdam anuccÃryÃtmany akarma paÓye(d i)ti8 vaktavyam / vyÃmohÃyÃtmany akarma karmÃbhÃvaæ paÓyed ity ukte(÷) tatra karma nÃstÅti gamyate / kiæ ca9 --- na jÃyate mriyate10 và --- ity Ãtmani «a¬ api bhÃvavikÃrÃ÷ pÆrvam eva11 nirÃk­tÃ÷ / ahaÇkÃravimƬhÃtmÃ12 iti coktam / ata÷ punaruktam iha syÃt aprastutaæ13 ca / karmaprakaraïaæ caitad vartate / kiæ ca yady akarmaïi14 ca karma ya iti15 svamanÅ«ikayà vyÃkhyÃtam16 / ÓarÅrendriyavyÃpÃropagame 'haæ sukham Ãsi«ya17 iti __________ NOTES: 1. vÃryoga^ ---va 2. kyaraïa^ ---va 3. ca gat­smikÃyÃæ ---va 4. gaÇgÃmbho ---va 5. bauddhasyÃpenadevottamata÷ ---va 6. karmaïo bhà bhÃvapratij¤ÃtÃvaddhasaævadhà apyakarmaïyÃtmanikamobhÃvaæ paÓyediti vyÃkhyÃyeta tatappisat ---va 7. tadÃnÅ karmaïityana ---va 8. saptamyakarma^ paÓyeti ---la saptamantaæ karmaÓabdamanuÓcaryÃtmanyakarma paÓyeti ---va 9. kim ca ---va 10. stiyate ---va 11. pÆrnameva ---va 12. ... vimÆyatmeti ---va 13. punaktamitasyÃda prak«munaæ ca ---va 14. ... karmÃïi ---va 15. karmatha iti ---va 16. ... manÅ«ikavÃvyÃkhyÃnaæ ---va 17. ÓarÅrendriyavyÃpÃrÃparameha sukhanÃsi«ye ---va ____________________________________________________________________ p. 118 kila kaÓcin manyate1 / tadoparame karmaïi2 karmavyÃpÃraæ paÓyed iti --- tad apy a[pa]vyÃkhyÃnaæ pÆrvaæ nirÃk­tatvÃt3 / karmendriyÃïi4 saæyamya iti yaÓ coparamÃtmasukhaæ manyate nÃsau punas tatra karmakartavyatÃæ pratipadyate nimittÃbhÃvÃt / athÃnya÷ paÓyet sa tarhi dra«ÂÃ5 karma karotÅti / nanu pÆrvam eva bhagavatà niyukto niyataæ kuru karma tvam iti / idÃnÅæ punaruktam / na ca gahanatvÃd asyÃrthasya puna÷ punar vaktavyatà / Ãtmani6 karmaïas tÆparamaÓ ca na kartavya iti7 pÆrvoktasyÃpi bhagavadvacanasya viviktÃrthatvÃd anavasthÃprasaÇgÃc ca8 / tasmÃt pÆrvokta eva ÓlokÃrtha÷9 // 18 // pÆrvaÓlokÃrtham uttareïa10 spa«ÂhÅkartum Ãha --- #<(yasya sarve samÃrambhÃ÷ kÃmasaÇkalpavarjitÃ÷ / j¤ÃnÃgnidagdhakarmÃïaæ tam Ãhu÷ paï¬itaæ budhÃ÷ // BhG_4.19 //)># yasyeti / samÃrabhyanta iti samÃrambhà vyÃpÃrÃ÷11 / kÃmyata iti kÃma÷ phalam / tatsaÇkalparahità brahmaj¤ÃnÃgnidagdhakarmÃïas tam Ãhur brahmavida÷ paï¬itam12 / ye punar anÃtmavida÷ karma kurvanti13 na te paï¬ità iti / yathÃbhÆtÃrthakathanam etat14 / stutyartho 'yaæ15 Óloka iti kecit / tad ayuktam16 / vidhiÓe«atvena hi stuti÷ pravartate / yathà pÆrïÃhutividhe÷ stutyartha÷ --- pÆrïÃhutyÃ17 __________ NOTES: 1. kaÓcitmanyate ---va 2. tatroparamek­rmaïi ---va 3. pÆrva ni^ ---va 4. karmendriyaïi ---va 5. sa tarddhida«Âà ---va 6. vaktavyatÃtmani ---va 7. karmaïassuparamaÓca na kartavyata iti ---va 8. ... navasyÃprasaÇgÃca ---va 9. pÆrvokta e Ólo^ ---va 10. ... muttareïÃsya ---va 11. samÃrabhyata iti samÃrabhà vyÃpÃrÃ÷ ---va 12. tatsaÇkalparahÅti brahmaj¤ÃnÃgnidagdhakarmÃïastamÃk­rbrahmÃvida÷ pa¬itam ---va 13. ye munaranÃtmavida÷ karma kavati ---va 14. ... ^menat 15. sutyartho ---va 16. tadayukta ---va 17. purïÃdutyà ---va ____________________________________________________________________ p. 119 sarvÃn kÃmÃn avÃpnoti1 iti / stutiÓ cÃsmatpak«e yujyate / pÆrvatra2 phalÃbhisandhirahitasya3 karmaïo vidhÃnatvÃt / tvatpak«e kiæ stÆyate4 / karmaïi hi karmÃbhÃvadarÓanaæ5 mithyà / j¤Ãnaæ stÆyate6 / na hi sarvalokapratyak«Ã kriyà pratyÃkhyÃtuæ Óakyety uktam7 // 19 // yaÓ caivaæ phalasaÇkalparahita÷ paramÃrthadarÓÅ sa karmaïi prav­tto 'pi naiva kartety ucyata ity Ãha --- #<(tyaktvà karmaphalÃsaÇgaæ nityat­pto nirÃÓraya÷ / karmaïy abhiprav­tto 'pi naiva ki¤cit karoti sa÷ // BhG_4.20 //)># tyaktveti / anityebhya÷ phalebhyo vyÃv­ttacetà nityena paramÃtmanà t­pto nityat­pto9 nirÃÓraya÷ phalasÃdhanabhÆta ÃÓrayo yasya10 na vidyate sa kurvann api na karoti phalÃnu«aÇgÃbhÃvÃt11 / karmaïy evÃdhikÃras te --- iti yady api12 dharmÃdhikÃra÷ phalÃnadhikÃraÓ coktas tathÃpy atra13 na punar uktatà / asya prakaraïasya viÓe«ÃrthatvÃt / karmÃkarmapravibhÃgadvÃreïÃkarma14 kÃmyaæ prati«iddhaæ ca na kartavyam / nityaæ ca karma15 brahmÃrÃdhanÃrthaæ16 kartavyam / kurvaæÓ cÃpnoti17 kilbi«am iti brahmÃrpaïanyÃyenÃdvaitÃvasthitacetasà kartavyam iti18 // 20 // __________ NOTES: 1. ... vÃptotÅti ---va 2. «Ærvatra ... ---va 3. bhisandhi ---va 4. vidhÃnatvÃttvatpak«e kiæ srÆyate ---va 5. kamÅbhÃvÃrÓanaæ ---va 6. sÃnaæ srÆyate ---va 7. pratyÃkhyÃtuæ Óaketyuktam 29 ---va 8. tyaktoti --- 9. nityadabho ---va 10. ... dhanamÆta ayo yasya ---va 11. phalÃnuyaÇgÃbhÃvÃt ---va 12. yasvapy 13. ... kÃraÓcaukta^ ---va 14. viÓe«ÃrthatvÃkarmÃkarma^ ---la 15. karya ---va 16. brahmÃrÃdhanÃærtha ---va 17. kartadhyabhakurvacÃpnoci ---va 18. kartavya iti ---la kartavyati ---va ____________________________________________________________________ p. 120 kiæ ca1 --- #<(nirÃÓÅr yatacittÃtmà tyaktasarvaparigraha÷ / ÓÃrÅraæ kevalaæ karma kurvann Ãpnoti kilbi«am // BhG_4.21 //)># nirÃÓÅr iti / nirgatà phalÃÓÅr yasya sa nirÃÓÅ÷2 / cittaæ cÃtmà ca cittÃtmÃnau / tau saæyatau3 yasya sa yatacittÃtmÃ4 / ÃtmaÓabdena sendriyaæ ÓarÅraæ g­hyate5 / nai«u6 putrÃdi«u và mamaite 'ham ete«Ãm iti7 parigrahabuddhir yasya nÃsty asau tyaktasarvaparigraha÷ / kim idaæ ÓÃrÅraæ nÃma / ÓÃrÅranirvartyam Ãho8 ÓarÅrasthityartham iti / na tÃvat sthityartham / dhriyamÃïaÓarÅrasyÃrthaprÃptatvÃd upadeÓo 'narthaka÷10 ÓarÅrayÃtrÃpi ca ity uktatvÃc ca / tasmÃc charÅraæ ÓarÅrendriyanirvartyaæ ÓÃstracoditaæ karma11 / nanu prati«iddham api ÓarÅranirvartyaæ syÃt / nai«a do«a÷ / vaidikakarmaprakaraïÃt / kevalam iti ca phalarahitam12 / nanu ÓÃstrÅyaæ karma13 kurvata÷ kilbi«aæ nÃpnotÅty aprÃptaprati«edhaprasaÇga÷14 / atrÃbhidhÅyate --- vÃkyatÃtparyÃparij¤Ãnam atrÃparÃdhyati15 / kurvann eva na prÃpnoti16 akurvaæs tu vihitÃkaraïÃd Ãpnoti17 kilbi«aæ pÃpam / atha và kilbi«aæ saæsÃraæ18 pratipadyata iti yojanÃntaram / __________ NOTES: 1. kica ---va 2. nirÃÓÅ ---va 3. saæyutau ---va 4. yatadhitÃtmà ---va 5. Óabdonarsadriyaæ ÓarÅraæ g­svate ---va 6. ne«u ---la 7. ... hameti«Ãmiti ---va 8. nÃstisau parigraha÷ tyuktasarva ---va 9. ... nirvatyemÃho ---va 10. upadeÓoranarthaka÷ ---va 11. tasmÃcchÃrÅrandriyanivartyaæ ÓÃstraæ coditaæ karma ---va tasmÃcchÃrÅrendriya^ ---la 12. rahita ---va 13. ÓÃstrÅya karma ---va 14. kilvÅ«aæ nÃmotityanÃsati«eprasaÇga÷ ---va 15. ... tÃtparthyÃparij¤ÃnamÃtraparÃdhyarthe ---va 16. kurvannevena prÃptoti ---va 17. vihitÃkaraïà vyÃpnoti ---va 18. kilvisaæsÃraæ ---va ____________________________________________________________________ p. 121 apare tu ÓarÅrasthityarthaæ bhik«ÃÂanÃÓanapÃnÃdi kurvanti1 iti yojayanti / tad api2 kevalam abhimÃnarahitam iti / tad apavyÃkhyÃnam / na hi bhik«ÃÂanaæ karomÅty abhimÃnarahitasya3 buddhipÆrvam antareïa tatra prav­tter eva kalpate / k«utpipÃsÃbhyÃæ pŬyamÃnas tatpratÅkÃrÃya4 bhojanÃdau kart­tvam anubhavan vaidike karmaïi5 kathaæ kart­tvaæ na pratipadyeta / tad idaæ rÃjaputrace«Âitam / yadi vaidike karmaïi6 brahmaj¤ÃnavirodhÃt kart­tvaæ niv­ttaæ7 tathà laukike 'pÅty aviÓe«a÷8 / atha vobhayatrÃpi kart­tvaæ na labhyam ardhajaratÅyam9 / tasmÃd avyutpannavipralabdhabuddhi«u10 vyÃkhyÃnam idaæ Óobhate / nÃsmÃsu ye pramÃïav­ttam anurundhÃmahe11 // 21 // yathaiva phalasaÇkalpo na kartavyas tathÃnye 'pi cittadharmÃ12 upadiÓyante --- #<(yad­cchÃlÃbhasantu«Âo dvandvÃtÅto vimatsara÷ / sama÷ siddhÃv asiddhau ca k­tvÃpi na nibandhyate // BhG_4.22 //)># yad­ccheti13 / yad­cchÃlÃbhena prÃrthitopanatalÃbhena santu«Âo14 rÃgadve«asukhadu÷khÃdidvandvÃtÅto15 vigataæ mÃtsaryaæ16 pare«u vairabandho17 yasyÃsau vimatsaro 'bhÅ«ÂavastusiddhÃv asiddhau ca sama÷ / karma k­tvÃpi na nibadhyate / bandhahetÆnÃæ18 cittado«ÃïÃm abhÃvÃt19 // 22 // __________ NOTES: 1. ÓarÅrasthityathabhi^ ---la ÓarÃsthityabhi^ bhik«ÃÂanÃÓanayÃnÃdi kurvanti ---va 2. taÂapi 3. karomÅtyÃbhimÃnahimatasya ---va 4. ... mÃnastastranÅkÃrÃya ---va 5. vaidikikarmaïi ---va 6. karmaïi ---va 7. kart­tvaliv­ttaæ ---va kart­tvanib­tta ---la 8. lokikepityavi^ 9. ... magha jaratoyaæ ---va 10. tasmÃdatyutpannavipralavravuddhi«u ---va 11. ... manuruddhÃmaha ---va 12. tathÃnyopi catudharmà --- 13. yav­ccheti^ 14. yadachÃlÃ^ ---va sannuÂÂo ---va 15. ... dvepasukhadu÷khÃdidvandvÃtÅrti ---va 16. mÃtsaraæ ---va 17. vairaævaho ---va 18. na gha hatÆïÃæ ---va vandhahetÆïÃæ ---la 19. ..¬o«ÃïÃbhÃvÃt ---va ____________________________________________________________________ p. 122 prakaraïopasaæhÃrÃrtha÷1 Óloka÷ --- #<(gatasaÇgasya muktasya j¤ÃnÃvasthitacetasa÷ / yaj¤ÃyÃcarata÷ karma samagraæ pravilÅyate // BhG_4.23 //)># gatasaÇgasya muktasya j¤ÃnÃveti / gatasaÇgasya muktasya rÃgÃdibhir do«air Ãtmaj¤ÃnÃvasthitacetaso2 yaj¤Ãya paramÃtmÃrÃdhanÃyÃrabhata÷ karmÃrabhamÃïasya3 tatsamagram / sam ity ekÅbhÃve 'graæ phalaæ tena4 saha pravilÅyate5 brahmarÆpaæ pratipadyate / karmÃpi brahmaiva tatprabhavatvÃt / yo hi6 karma tyajati7 tena brhamaiva tyaktaæ bhavati / asmiæ karmaprakaraïe8 sarvÃsu gÅtÃsu karmaprav­ttir eva9 bhagavatà darÓità --- yasya sarve samÃrambhÃ÷ --- ity Ãrabhya / tad atra bhagavanmatavinÃÓakÃ÷ kecin mahÃmÃyÃvina÷ sÆtrakam iva paÂaæ kurvanta÷10 karmaniv­ttim eva11 varïayanto lokaæ vipratÃrayanti // 23 //12 kriyÃkÃrake«u sarve«u brahmÃbhigataæ paÓyan svayaæ brahmÃsmÅti bhÃvitÃtmà tenaiva rÆpeïÃvasthÃya karma kurvan brahmaiva ÃpnotÅti phalaæ darÓayann Ãha13 --- #<(brahmÃrpaïaæ brahmahavir brahmÃgnau brahmaïà hutam / brahmaiva tena gantavyaæ brahmakarmasamÃdhinà // BhG_4.24 //)># __________ NOTES: 1. prakararïopasaæhÃrÃrtha÷ ---va 2. muktasya gÃdibhirdo«erÃtmanÃvasthitacetaso ---va 3. karmÃrebhamÃnasya ---va 4. teta ---va 5. pralÅ÷ ---va 6. ... prabhavalÃghohi ---va 7. tyejate ---la, va 8. karmakaraïe ---va 9. gÅtÃsukaptiv­ttireva ---va 10. vinÃÓakara÷ kothatmahÃmÃyÃvinosÆnnakamiva yaÂa kurvata÷ ---va ... mÃyÃvino sÆtramiva paÂÃæ^ ---la 11. ^niv­ttameva ---va 12. 33 ---va 13. phaladarÓannÃha ---va ____________________________________________________________________ p. 123 brahmeti / arpyate samarpyate yena juhÆr hastÃdinà tatkaraïaæ kÃrakaæ brahma havi÷ÓabdasÃhacaryÃd dhavyasevÃrpaïaæ1 pratÅyate / havi÷ somÃjyapaya÷prabh­ti hÆyamÃnaæ dravyam2 / devatÃm uddiÓya hÆyata iti sampradÃnakÃrakaæ devatÃpy Ãk«iptaiva3 / brahmaiva agnir brahmÃgnir ÃhavanÅya÷ smÃrtaÓ copÃsanÅyas tasminn adhikaraïe4 svayaæ5 brahmaïà kartrà hutaæ havanaæ nirvartitam / tenaiva6 kurvatà brahmaiva gantavyaæ prÃptavyam / brahmÃtmakaæ karma brahmakarma tasmiæ karmaïi samÃdhir yasyÃsau7 brahmakarmasamÃdhis tena / pa¤cakÃrakagrahaïaæ pradarÓanÃrtham8 / yÃvÃn yatra Órauta÷ smÃrto và kÃrakagrÃmas tatsarvaæ brahmeti pratipattavyam iti8 / brahmaiva10 samasta÷ prapa¤ca÷ --- sarvaæ khalv idaæ11 brahma --- iti Órute÷12 / tatra ya÷ sarve«u vikÃre«u kÃraïarÆpaæ brahmÃnugataæ13 paÓyati sa samyagdarÓÅ14 / yathà ÓarÃvÃdi«u m­tsvarÆpam anugatam15 / na cÃtra --- mano brahma --- itivad brahmad­«Âyà kÃrakopÃsanaæ16 codyate kiæ tu17 tattvadarÓanam / tatra hi yuktam iti ÓabdaprayogÃt pratÅkopÃsanam / ata eva sarvÃtmadarÓitvÃt --- brahmaiva tena gantavyam --- iti brahmaprÃptivacanaæ18 yuktam / nanu --- ÓreyÃn dravyamayÃt19 --- iti j¤Ãnayaj¤astutyarthaæ __________ NOTES: 1. Óab­saicayadityamevÃryaïaæ ---va 2. ... hÆpramÃna^ ---va 3. ... kÃraka¬evatÃ- ---la 4. ... rÃvahano ^davetÃya÷ sthÃrtacopÃsanasta^ ---va ... pÃsanasta^ ---la 5. ravaya ---va 6. tenevaæ ---va 7. brahmÃtmakaæ karmasamÃdhistaimaya ca kÃrakagrahaïaæ ---va 8. pradarÓanÃrtha ---va 9. ... pattavyabhi ---va 10. brahmeva ---va 11. sarva khalvida ---va 12. Órute ---va 13. brahmÃnugate ---va 14. sampÃdaÓai ---va 15. savÃdi«u ­tsvarÆpa^ ---va 16. na cÃtraptato brahmetivahada«yyÃkarakopÃmanaæ ---va 17. kitu ---va 18. brahmaprÃptiva¤cataæ ca 19. tanu ÓreyÃndavyamapÃditi ---va ____________________________________________________________________ p. 124 prakaraïam1 / keyam ÃkasmikÅ2 pratibhà / anekavidhÃyakavÃkyasamÆho3 hi prakaraïam ucyate / te cÃneke yaj¤aviÓe«Ã÷ prativÃkyaæ brahmaprÃptyupÃyà upadiÓyante / j¤Ãnaj¤ÃpakatvÃn nÃnuvÃda÷ / stutiÓ ca tenaikena4 Ólokena siddheti na k­tsnaæ prakaraïaæ stutyartham / na ca vidhim antareïa stuti÷ kvacid arthavatÅ / ki¤ca vidyamÃnena (guïena) pÃdakaæ6 tarhi ÓÃstraæ na stutiparam / dvitÅye7 ca kalpe sarvavedoktam an­tam iti9 pratipadyeta / ani«Âaæ caitat10 / anye tu11 brahmÃrpaïam ity oÇkÃre brahmopÃsanam ity upadi(Óyate)12 iti vadanti / teneyaæ trayÅ13 vidyà vartate / etasyaivÃk«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandramasau --- iti Óruti÷14 kilaitam arthaæ darÓayatÅti tad asat15 / udgÅthÃvayavasyauÇkÃrasya16 varïÃtmakasyopÃsanaæ tatra vidhÅyate ÓrutatvÃn na brahmopÃsanam iti sthitam / tena --- iyam --- ity etasyaiva stutyartham iti vyÃkhyÃtam ity alaæ prasaÇgena // 24 // idÃnÅæ yaj¤abhedÃ÷ pradarÓyante17 / kvacit kasyacid adhikÃra÷18 sambhavati --- __________ NOTES: 1. j¤Ãnayaj¤Ãstutyarthamakaïaæ ---va 2. ... mÃkasmiko ---va 3. ... vÃkyasamuho ---va 4. tenekena ---va 5. stutiÓahorivadavidhamÃnena ---va 6. yarthà prati^ ---va 7. dvitoye ---va 8. saærva ... ---va 9. ... mav­tamiti ---va 10. ... ni«Âacetat ---va 11. atye ---va 12. brahmÃpaïamityÃÇkaribrahmopÃsanamityupadi÷ ---va brahmopÃsanamityupadi ---la 13. trayo ---va 14. etasyaivÃk«arasyÃpadityà iti Órute÷ ---va etasyaivÃk«arasyÃpadityà iti ---la 15. tatasat ---va 16. udÅthÃvayavasyokÃrasya ---va 17. pasabhedÃ÷ pradaærÓyate ---va 18. ... kÃra ---va ____________________________________________________________________ p. 125 #<(dvaivam evÃpare yaj¤aæ yogina÷ paryupÃsate / brahmÃgnÃv apare yaj¤aæ yaj¤enaivopajuhvati // BhG_4.25 //)># daivam iti / deve«u bhavaæ yaj¤aæ1 daivaæ hiraïyagarbhopÃsanam ÃdityÃdyupÃsanaæ ca2 / tathà ca brÃhmaïam --- vidyayà devaloko3 devo bhÆtvà devÃn apy eti --- iti / karmayogina÷ paryupÃsate / devÃdibhÃve 'pi j¤Ãnotpattir i«yate4 / tad yo yo devÃnÃæ pratyabudhyata5 sa eva tad abhavat tathar«ÅïÃæ tathà manu«yÃïÃm --- iti Órute÷ / brahmaivÃgnis tasmin yaj¤aæ6 svam ÃtmÃnam anta÷karaïaæ7 vivak«itam / na jÅva÷8 / yat ki¤cij j¤eyaæ9 jÃnÃtÅti yaj¤a ity Ãtmavacano 'tra nirdiÓyate10 / yaj¤enÃtmanÃtmasamÅpavartinÃ11 manasopajuhvati12 / brahmÃtmanor ekÅkaraïaæ13 vivak«itam // 25 // #<(ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïy anye saæyamÃgni«u juhvati / ÓabdÃdÅn vi«ayÃn anya indriyÃgni«u juhvati // BhG_4.26 //)># Ótoreti / anye gurukulavÃsino nai«ÂhikÃ14 brahmacÃriïa÷ / saæyama evÃgni÷ saæyamÃgni÷ / pratÅndriyaæ15 saæyamabhedÃd bahuvacanam16 / te«u ÓrotrÃdÅni juhvati17 / brahmacaryeïa kÃlaæ k«apayantÅty artha÷ / ÓabdÃdÅn vi«ayÃn anye g­hasthÃ÷ ÓÃstrÃbhyanuj¤ÃnÃd indriyÃgni«u18 juhvati19 yojayanti / tathà ca sm­ti÷ --- nityaæ sugandhasnÃnaÓÅla÷ --- iti // 26 // __________ NOTES: 1. bhavayej¤aæ ---va 2. ... mÃdityÃkapÃsanaæ ca ---va 3. vidharyÃdavaloko ---va 4. ... rivyate ---va 5. tatho devÃnÃæ prasabuddhyata ---va 6. yaj¤aæ ---va 7. svamÃtmakaraïaæ ---va 8. vipak«i¬anaæ ---va 9. jjeyaæ ---va 10. rnirdiÓyate ---va 11. ... vantinà ---va 12. ... juhÆti ---va 13. ... rekekaraïaæ ---va 14. gurakulavÃsino ne«Âikà ---va 15. pratidriyaæ ---va 16. bahuvacane ---va 17. juhutiæ 18. ÓÃstrÃbhyanuj¤ÃnìindrÅyÃgni«u ---va 19. juhvato ---va ____________________________________________________________________ p. 126 apare tu1 --- #<(sarvÃïÅndriyakarmÃïi prÃïakarmÃïi cÃpare / ÃtmasaæyamayogÃgnau juhvati j¤ÃnadÅpite // BhG_4.27 //)># sarvÃïÅti / sarvÃïÅndriyakarmÃïi2 buddhÅndriyÃïÃæ karmÃïi rÆpÃdigrahaïÃni / karmendriyÃïÃæ ca vacanÃd ÃnaviharaïotsargÃnandalak«aïÃni3 / prÃïa÷ pa¤ca vÃyava÷ / te«Ãæ karmÃïi / bahir nirgamanaæ4 prÃïakarma / adhastÃd avanayanam apÃnakarma5 / vyÃyamanaæ vyÃnakarma / Ãku¤canaprasÃraïÃd yaÓitapÅtasya6 samÃnayanaæ7 samÃnakarma / Ærdhvanayanam udÃnakarma / Ãtmani saæyama evÃgnis tasmin juhvati8 / samyagj¤Ãnadopite9 yo 'yaæ j¤Ãnaprabandha÷ kriyÃvistÃraÓ cÃtmaprabandhÃd Ãtmany evÃsau pralÅyata10 iti manyamÃnÃs tatk­tena guïado«eïa pratyahaæ na lipyanta11 iti // 27 // amÅ cÃpare --- #<(dravyayaj¤Ãs tapoyaj¤Ã yogayaj¤Ãs tathÃpare / svÃdhyÃyaj¤Ãnayaj¤ÃÓ ca yataya÷ saæÓitavratÃ÷ // BhG_4.28 //)># dravyeti / dravyai÷ somÃjyapaya÷prabh­tibhir nirvartyo yaj¤o ye«Ãæ te dravyayaj¤Ã÷ / tapa÷ k­cchracÃndrÃyaïÃdi yajante12 tapoyaj¤Ã÷13 / __________ NOTES: 1. apare tu÷ 26 ---va ... tu 26 ---la 2. sarvÃïÃndriya^ ---va 3. ca canÃdÃnatidaraïotsargÃnandalak«aïÃni ---va 4. vahinirgamataæ ---va 5. karmÃvastÃda«anayana^ ---la karmÃvastÃda«anÃyana^ ---va 6. ... dyaÓÅtapÅtasya ---la 7. samÃtapana ---va 8. tasmiæ juhvanti ---va 9. samyamrÃdipite ---va 10. yoyaæ vyÃnapratibandha÷ kiyÃvistaraÓcÃtmapravandhÃdÃtmanyevÃsau pralÅ«ata ---va 11. do«eïà prahavaæ lipyanta ---va 12. somÃtyapaya÷ prabh­tibhiniævantyo j¤eye prÃte dravya yatara÷ tapa÷ k­chadyÃndrayaïÃdi ---va 13. ... yaj¤a÷ ____________________________________________________________________ p. 127 pratyÃhÃras tathà dhyÃnaæ prÃïÃyÃm atho dhÃraïà / tarkaÓ caiva1 samÃdhiÓ ca «a¬aÇgo2 yoga ucyate3 // sa eva yaj¤o ye«Ãæ te yogayaj¤Ã÷ / svÃdhyÃyayaj¤o vedÃbhyÃsa÷ / j¤Ãnayaj¤o4 vedÃrthaj¤Ãnaæ yaj¤o ye«Ãæ te j¤Ãnayaj¤Ã÷ / mÅmÃæsà ÓÃrÅrakÃdivyÃkhyÃtÃro yatayo yatnavanta÷5 saæÓitavratà akhaï¬itavratÃ÷ // 28 // amÅ cÃpare --- #<(apÃne juhvati prÃïaæ prÃïe 'pÃnaæ tathÃpare / prÃïÃpÃnagatÅ ruddhvà prÃïÃyÃm aparÃyaïÃ÷ // BhG_4.29 //)># apÃneti / apÃne pÆraïav­ttau prÃïaæ recakav­ttiæ juhvati / mastakamadhyavartinÅ6 su«umïà nìŠ/ taddvÃreïa bÃhyaæ7 vÃyumanta÷ praveÓayanti / Ãdityamaï¬alÃd Ãrabhya h­daye cittapraveÓÃnusÃrÅ8 vÃyu÷ praveÓito9 bhavati / atha viparyayeïa prÃïe10 recakav­ttau11 pÆraïav­ttiæ yÃvad Ãdityas tÃvac cittav­ttim ÆrdhvÃm udgamayanti12 / so 'yaæ brahmapatho yoginÃm utkrÃntikÃle13 samyagabhyasta upayujyate / prÃïÃpÃnagatÅ prÃïÃpÃnav­ttÅ14 ruddhvà niruddhya yativaccharÅraæ15 kumbhakav­ttyà pÆrayitvà kumbhakaprÃïÃyÃm aprÃyaïÃ÷16 // 29 // __________ NOTES: 1. ... raïartakaÓcaiva ---va 2. «a¬eÇgo ---va 3. nucyate 4. sÃnayaj¤o vedÃrthayaj¤o ye«Ãæ te ---va 5. ^vyÃkhyÃtoro ... yatpravanta÷ ---va 6. recakav­ntijudvamisamakamadhyavartinÅ ---va 7. vÃsvaæ ---va 8. ^dÃramyat­dayevita praveÓÃnusÃre ---va 9. maveÓito ---va 10. prÃïai ---va 11. v­ttau ---va 12. ... v­ttiyÃvadÃdistÃvacitta v­ttimÆrdyÃmubhdamÃyÃnti ---va 13. ... muvrak«krÃntikÃle ---va 14. prÃïÃyÃmagatÅ ... v­ttÅ ---va 15. niruddhyativaccharÅraæ ---la niruddhÃv­ttivacchÃrÅraæ ---va 16. ... kubhakaprÃïÃyÃmaparÃyaïà 29 ---va ____________________________________________________________________ p. 128 uttareïa gÅtÃrtha÷ parisamÃpyate --- #<(apare niyatÃhÃrÃ÷ prÃïÃn prÃïe«u juhvati / sarve 'py ete yaj¤avido yaj¤ak«apitakalma«Ã÷ // BhG_4.30 //)># apara iti apare niyatÃhÃrÃ÷ / udarasyÃrdham annena1 pÆrayet t­tÅyaæ2 bhÃgam udakena caturtho vÃyusa¤cÃrÃrtha÷ --- iti yogaÓÃstre darÓitam / te kumbhakenÃvasthitÃ÷3 prÃïÃn prÃïe«u juhvati / sarve prÃïÃpÃnÃd ayas tasyÃm avasthÃyÃm ekÅbhavantÅty artha÷4 / sarve 'py ete yaj¤avida÷ pÆrvoktÃs tenaiva (yaj¤ena) k«apitaæ kalma«aæ pÃpaæ5 ye«Ãæ te tathoktÃ÷ // 30 // #<(yaj¤aÓi«ÂÃm­tabhujo yÃnti brahma sanÃtanam / nÃyaæ loko 'sty ayaj¤asya kuto 'nya÷ kurusattama // BhG_4.31 //)># yaj¤eti / yaj¤Ãrthaæ6 viniyuktaæ dravyam / tacchi«Âaæ tad evÃm­taæ bhu¤jata iti yaj¤aÓi«ÂÃm­tabhujo yathÃsambhavaæ yÃnti prÃpnuvanti brahma sanÃtanaæ purÃïam / sÃk«Ãt pÃramparyeïa5 (vÃ) phalÃkÃÇk«ibhi÷ kriyamÃïà brahmaprÃptihetavo bhavanti8 / ya÷ punar ayaj¤as tasya nÃyaæ loko 'sti / kuto 'nya÷ paraloka9 iti saÇk«epa÷ // 31 // #<(evaæ bahuvidhà yaj¤Ã vitatà brahmaïo mukhe / karmajÃn viddhi tÃn sarvÃn evaæ j¤Ãtvà vimok«yase // BhG_4.32 //)># evam iti / evamuktena prakÃreïa brahmaïo mukhe brahma veda÷ tasya10 mukhaæ dvÃram upalabdhisthÃnaæ11 vedavÃkye«u vitatÃ÷ prathitÃ÷ / __________ NOTES: 1. udasyÃrtthedharmaÓanena ---va udarasyÃvamaÓanena ---la 2. t­tÅryabhÃga^ ---va 3. kumbhakemÃvasthitÃ÷ ---va 4. ... sthÃyÃmekebhavantÅty artha÷ ---va 5. pÃpa 6. yarj¤ati yaj¤Ãrtha ---va 7. pÃrayarvyeïa ---va 8. brahmaprÃbhihetavo bharvati ---va 9. pa loka ---va 10. dhedasta^ ---va 11. ... charamupalavristhÃnaæ ---va ____________________________________________________________________ p. 129 ete yaj¤Ã1 vaidikà eva / ete na puru«abuddhiprabhavà ity abhiprÃya÷2 / karmajÃn kÃyikavÃcikamÃnasajÃn evaæ j¤Ãnaæ3 k­tvà vimok«yase saæsÃrÃt / kuru karmaiva --- iti kartavyatÃ(yÃ)÷ pratiÓlokam adhik­tatvÃt4 k­tveti noktam // 32 // yadi tarhi yaj¤air eva mok«aæ prÃpyate kim Ãtmaj¤Ãnenety ÃÓaÇkyÃm Ãha5 --- #<(ÓreyÃn dravyamayÃd yaj¤Ãj j¤Ãnayaj¤a÷ parantapa / sarvaæ karmÃkhilaæ pÃrtha j¤Ãne parisamÃpyate // BhG_4.33 //)># ÓreyÃn iti / pÆrvatra kevalÃd eva j¤ÃnÃn mok«o nÃsti / kiæ tarhi / karmasahitÃd ity uktam --- na karmaïÃm anÃrambhÃd6 iti Ãrabhya / atra puna÷ kevalÃd eva karmaïo mok«a÷ syÃd ity ÃÓaÇkya nirasyate / asti cedam api darÓanam / yÃj¤ikÃnÃæ ke«Ã¤cin mok«o nÃma svarga eva tÃratamyÃvasthita÷7 / sa ca karmasÃdhyo8 nÃnyo 'stÅty ÃÓaÇkÃbÅjaæ9 cedam / evaæ j¤Ãtvà vimok«yasa10 iti / ÓreyÃn praÓasyataro11 dravyamayÃd agni«ÂomÃder j¤Ãnayaj¤a÷ / kuta÷ / sarvaæ hi j¤Ãne sati parisamÃpyate 'pavargÃya samarthaæ12 bhavatÅty artha÷ / tathà ca Óruti÷ --- sa ya ÃtmÃnam eva lokam upÃste hÃsya karma k«Åyate13 --- iti / j¤Ãnasahitaæ karmÃk«ayaphalatvÃn na k«Åyata ity ucyate / svarÆpato14 hi k«aïikaæ karma / tathà --- yo và etad ak«aram aviditvà __________ NOTES: 1. yaj¤a ---va 2. ... prabhÃvà isabhiprÃya÷ ---va 3. j¤Ãna ---va 4. kuru kamaivanti kartavyatÃ÷ pratiÓlokamavitk­tavyÃt^ ---va 5. ... j¤ÃmenetyÃÓaÇkayÃmÃha ---va 6. karmaïÃnanÃrambhÃ^ ---va 7. nirasyasticedapid­rÓanayÃj¤akÃnÃæ ke«Ã¤citmok«onÃmasvarga eva tÃtamyÃvasthita÷ ---va 8. ... sÃdhye ---va 9. ... ÓaÇkabÅjaæ ---va 10. pimok«asa iti ---va 11. praÓasyatarÅ ---va 12. samartha ---va 13. karmà k«Åyata ---va 14. sarÆpato ---va ____________________________________________________________________ p. 130 gÃrgy asmalloke juhoti1 dadÃti tapasyaty api bahÆni2 var«asahasrÃïi antavÃn evÃsya sa loko bhavati --- iti // 33 // tatpunar Ãtmaj¤Ãnam itthaæ vijÃnÅhÅty upadiÓati3 --- #<(tad viddhi praïipÃtena paripraÓnena sevayà / upadek«yanti te j¤Ãnaæ j¤Ãninas tattvadarÓina÷ // BhG_4.34 //)># tad iti4 / prakar«e(ïa) nipatya pÃta÷ praïipÃtas tena dÅrghanamaskÃrÃdinà ca taj jÃnÅhi5 / paripraÓna÷ kim Ãtmatattvaæ kà vidyÃ6 kà cÃvidyeti / devà ÓuÓrÆ«Ã / j¤Ãnino 'pi santa÷ kecid atattvadarÓino8 bhavanti / ato viÓe«ayati9 --- tattvadarÓina iti / sÃk«Ãtk­tÃtmasattattvÃ10 ity artha÷ // 34 // kÅd­Óaæ taj j¤Ãnam iti11 --- #<(yaj j¤Ãtvà na punar moham evaæ yÃsyasi pÃï¬ava / yena bhÆtÃny aÓe«eïa drak«yasy Ãtmany atho mayi // BhG_4.35 //)># yad iti / yaj j¤ÃtvÃdhigamya12 pÆrvavan mohaæ na yÃsyasi / yena j¤Ãnena bhÆtÃ(ny aÓe«eïa) kÃrtsyena drak«yasy Ãtmany atho mayi parameÓvare13 / yathà samudre sarvà Ãpa÷ praviÓyaikÅbhavanti tathÃtmani sarvÃ(di)kÃraïe sarvo 'yaæ prapa¤ca÷14 praviÓyaikÅbhavatÅty artha÷ / kÃryakÃraïayor __________ NOTES: 1. tathà evà ye tadak«arabhaviditvà gÃrgyasmalloketuhoti ---va 2. vakÆni ---va 3. nimittaæ ---va tatpunarÃtmaj¤Ãnamittaæ vijÃbhÅhityupadÅÓati ---va 4. tarditi ---va 5. ta jÃnÅhi ---va 6. paripraÓna÷ kimÃtmatatva và vidhà ---va 7. jÃninopi ---va 8. kecirÃdattvadarÓito ---va 9. viÓe«ayanti ---va 10. sÃk«Ãtk­tÃtmasattvà --va sÃk«Ãtk­tÃtmasatattvà ---la 11. kÅdvaÓantej¤Ãnamiti ---va 12. yaj¤j¤ÃtvÃdhigamya ---va 13. j¤ÃyeÂhabhÆjÃkÃrtsyena dravyasyÃtmanyatho api parameÓvaro ---va 14. ... api ... ---la 15. sargeya praya¤ca÷ ---va ____________________________________________________________________ p. 131 abhedÃt suvarïarucakÃdivat1 / Åd­Óaæ j¤Ãnam apare upadek«yantÅti2 // 35 // j¤Ãnam ÃhÃtmyam adhunÃ3 kathyate --- #<(api cedasi pÃpebhya÷ sarvebhya÷ pÃpak­ttama÷ / sarvaæ j¤Ãnaplavenaiva v­jinaæ santari«yasi // BhG_4.36 //)># apÅti / yady api pÃpebhya÷4 puru«ebhya÷ pÃpak­ttamo 'si sarvaæ v­jinaæ pÃpaæ j¤Ãnam eva plavas taraÇgas tena5 samyak tari«yasi // 36 // tatra d­«ÂÃntam Ãha --- #<(yathaidhÃæsi samiddho 'gnir bhasmasÃt kurute 'rjuna / j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi bhasmasÃt kurute tathà // BhG_4.37 //)># yatheti / yathaidhÃæsÅndhanÃni6 samyagiddho 'gnir bhasmasÃt kurute7 bhasmÅbhÃvaæ nayati tathà j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi yÃny ÃrabdhaphalÃni8 janmÃntarak­tÃni bhavi«yaccharÅrahetutvenÃvasthitÃni9 yÃni cÃsmiæ janmani prÃgj¤Ãnotpatte÷10 k­tÃni tÃni11 bhasmÅkaroti / yÃni punar ÃrabdhaphalÃni12 te«Ãm upabhogenaiva k«aya÷ / tathà ca Óruti÷ --- tasya tÃvad eva ciraæ yÃvan na vimok«ye 'tha sampatsye13 --- iti // 37 // __________ NOTES: 1. suvarïarudakÃdiva ---la 2. kÅd­Óaæ j¤Ãnamupadek«yannÅti ---la v­k«aæ j¤ÃnamupadetyutÅti ---va 3. j¤ÃnasÃhÃtmyamadhunà ---va 4. yavapipÃmebhya÷ ---va 5. j¤Ãnam eva hama sÃraÇkastena ---va 6. yathedhÃsÅdhanÃni ---va 7. samyagichegnirbhasmasÃtkurute ---va 8. yÃnyanÃrabhvaphalÃni ---va 9. bhavi«yacharÅre ... hetutvenÃvasthitÃni ---va 10. j¤Ãnotpatte÷ ---va 11. tÃmi ---va 12. punarÃradhvakalÃni ---va 13. vimak«yatitha^ ---va vimok«yati tha saæpatsya iti ---la ____________________________________________________________________ p. 132 yataÓ caivam1 --- #<(na hi j¤Ãnena sad­Óaæ pavitram iha vidyate / tat svayaæ yogasaæsiddhi÷ kÃlenÃtmani vindati // BhG_4.38 //)># nahÅti / na hi j¤Ãnena sad­Óaæ pavitraæ pÃvanam iha ÓÃstrÅye 'rthe2 vidyate / nirdhÃraïe saptamÅ / tac ca j¤Ãnaæ svayam ity ÃtmavÃcÅ3 / karmayogena saæsiddha÷ kÃlena4 paripÃkahetunÃtmani svabuddhÃv eva labhate // 38 // praïipÃtÃdi bÃhyanimittam uktam5 / idÃnÅm Ãbhyantaraæ6 nimittam Ãha --- #<(ÓraddhÃvÃæl labhate j¤Ãnaæ tatpara÷ saæyatendriya÷ / j¤Ãnaæ labdhvà parÃæ ÓÃntim acireïÃdhigacchati // BhG_4.39 //)># ÓraddhÃvÃn iti / ÓraddhÃstikyabuddhir Ãdarapratyayas tadvÃæs tatparaÓ ca ÓravaïamananÃdi«u vyÃp­ta÷ / kaÓ ca vyÃpriyate / saæyatendriya÷7 / sa labhate / tac ca labdhvÃ8 parÃæ ÓÃntiæ muktim acireïa k«ipraæ cÃdhigacchati9 // 39 // ÓraddhÃvÃn ity uktam / tasya pratyudÃharaïÃrtham Ãha10 --- #<(aj¤aÓ cÃÓraddadhÃnaÓ ca saæÓayÃtmà vinaÓyati / nÃyaæ loko 'sti na paro na sukhaæ saæÓayÃtmana÷ // BhG_4.40 //)># aj¤eti / aj¤o 'nÃtmavÃdÅ11 yathokte 'rthe ÓraddhÃm akurvann aÓraddadhÃno bhavati và mok«o na veti12 saæÓayÃtmà sa vinaÓyati / aj¤ÃnÃt / __________ NOTES: 1. yataccyevaæ ---va 2. ÓÃstrÅyethe ---va 3. svadhamityÃtmavÃcÅ ---va 4. kÃleva ---va 5. ... vÃsvanimitra÷ muktam ---va 6. idÃnÅmÃrabhyantara^ ---va 7. vyÃeta÷ vyÃpriyatendriya÷ ---va 8. taÓca laddhà ---va 9. vÃdhigacchati ---va 10. pratyudÃhÃraïÃrthamÃha ---va 11. aj¤enÃtmavÃrdÅ ---va 12. Óraddhamakurvanta÷ ÓraddhadhÃno bha¬ati mok«ena ____________________________________________________________________ p. 133 saæÓaya÷ pÃpÅyÃn ity Ãha --- nÃyaæ1 loko 'sti sarvaprÃïisÃdhÃraïa÷ paro dÆrata÷ / sukhaæ ca tasya nÃstÅti / idam arthÃd uktam avidvÃn2 saæÓayÃtmà ca karmabhir badhyata iti // 40 // kaæ punar na karmÃïi nibadhnanti tad Ãha3 --- #<(yogasannyastakarmÃïaæ j¤Ãnasa¤chinnasaæÓayam / Ãtmavantaæ na karmÃïi nibadhnanti dhana¤jaya // BhG_4.41 //)># yogeti4 / yogena brahmÃrpaïanyÃyena paramÃtmani sannyastaæ samyag nyastam ekÅk­taæ karma yenÃtmaj¤Ãnena5 ca (samyak) chinna÷ saæÓayo yena6 tam Ãtmavantam apramÃdinaæ na karmÃïi nibadhnanti7 // 41 // prakaraïÃrtham upasaæharati --- #<(tasmÃd aj¤ÃnasambhÆtaæ h­tsthaæ j¤ÃnÃsinÃtmana÷ / chittvainaæ saæÓayaæ yogam Ãti«Âho 'tti«Âha bhÃrata // BhG_4.42 //)># tasmÃd iti / tasmÃd aj¤ÃnasambhÆtam aj¤ÃnÃd utpannaæ h­daye8 sthitaæ saæÓayaæ j¤Ãnam evÃsis tena chittvà nirasya9 yogam Ãti«Âha brahmÃrpaïanyÃyena karmÃnuti«Âha / utthi«Âha ca / kim Ãsse vi«aïïamanÃ10 iveti / iti ÓrÅbhagavadbhÃskarak­te11 gÅtÃbhëye caturtho 'dhyÃya÷ // 4 // __________ NOTES: 1. pÃpÅyÃnÅtyÃha nÃye ---va 2. vidvÃt 3. kiæ punaravadhrÅtetyÃha 40 ---la kiæ punarnanadhnÅtyetyÃha 40 ---va 4. yogÅti ---va 5. sannyastasampattyÃstamekekvataæ phyetÃtma^ ---va 6. yanna ---la, va 7. kamÃïi badhnanti ---va 8. t­daye ---va 9. mirasyayigamÃni«Âa ---va 10. vi«asmamanà ---va 11. iti ÓrÅbhagavadgÅtÃmabhagavaddbhÃskakrÂe ---va ____________________________________________________________________ p. 134 atha pa¤camo 'dhyÃya÷ / mayi sarvÃïi karmÃïi --- ity anena kartu÷ k­tÃnÃæ karmaïÃm ÅÓvare sannyÃsa ukta÷ / anantaram --- brahmÃrpaïam1 --- ity Ãrabhya brahmaiva kart­ kÃrakÃnantaraæ2 karma ca ity uktam / anayo÷ karmasannyÃsakarmayogayor bhedÃbhedaj¤Ãnavi«ayayo÷ parasparavirodhÃd ekapuru«Ãnu«ÂheyatvÃnupapattau3 katarad anayo÷ praÓastataram iti4 pra«Âum arjuna uvÃca --- #<(sannyÃsaæ karmaïÃæ k­«ïa punar yogaæ ca Óaæsasi / ya÷ ÓreyÃn etayor ekas taæ me brÆhi viniÓcitam // BhG_5.1 //)># sannyÃsam iti / mayi sarvÃïi --- iti sannyÃsaæ kathayasi --- brahmÃrpaïam --- yogasannyastakarmaïÃm --- yogam Ãti«Âha --- iti karmayogam / Óe«aæ nigadavyÃkhyÃtam // 1 // ÓrÅbhagavÃn uvÃca5 --- #<(sannyÃsa÷ karmayogaÓ ca nai÷ÓreyasakarÃv ubhau / tayos tu karmasannyÃsÃt karmayogo viÓi«.yate // BhG_5.2 //)># sannyÃsa iti / mayi sarvÃïi --- iti ya ukta÷6 sannyÃso yaÓ cÃyam anantarokta÷ karmayogas tÃv ubhau7 nai÷Óreyasakarau / ni÷Óreyasam eva nai÷Óreyasam / ayaæ tu viÓe«a÷ --- karmasannyÃsÃt karmayogo viÓi«yate / katham / dvaitavi«ayo8 hi sannyÃsa÷ / __________ NOTES: 1. uktotantraæ brahmÃryaïam ---va 2. ... kÃrakÃnataraæ ---ya 3. ^vi«ayo÷ ... puru«Ãnu«ÂeyatvÃtupattau ---va 4. praÓasyataramihate ---va 5. bhagavÃca ---va 6. mapi sarvvÃrïÃtiya ukta÷ ---va 7. karmayÃgastà ubhau ---va 8. kathaæ ta vi«ayo ---va ____________________________________________________________________ p. 135 karmayoga÷ punar advaitavi«aya÷ / sÃk«ÃtsamyagdarÓanÃÓrayo1 brahmaivedaæ sarvaæ kartrÃdi --- sarvaæ taæ parÃd Ãdyo 'nyatrÃtmana÷ sarvaæ veda2 iti Órute÷ / ata÷ karmayogo viÓi«yate3 // 2 // tatra sannyÃsalak«aïaæ tÃvad upadiÓyate --- #<(j¤eya÷ sa nityasannyÃsÅ yo na dve«Âi na kÃÇk«ati / nirdvandvo hi mahÃvÃho sukhaæ vandhÃd vimucyate // BhG_5.3 //)># j¤eya iti / yo hi paramahitaæ na dve«Âi na ca hitaæ phalam ÃkaÇk«ati / kartavyam eveti nityakarma4 k­tvà tatphalam ÅÓvare5 samarpayati sa nityasannyÃsÅti boddhavya÷6 / sa cetthaælak«aïa÷ karmastho 'pi nirdvandvo rÃgadva«Ãdirahita÷ sukham anÃyÃsenaiva7 saæsÃrabandhÃn mucyate8 mok«aæ9 prÃpnotÅty artha÷ // 3 // nanu sannyÃsakarmayogayor nai÷Óreyasaphalatvam ayuktam10 / svarÆpabhedavat phalabhedo yukta iti / imÃm ÃÓaÇkÃm apanetum Ãha --- #<(sÃÇkhyayogau p­thagbÃlÃ÷ pravadanti na paï¬itÃ÷ / ekam apy Ãsthita÷ samyag ubhayor vindate phalam // BhG_5.4 //)># sÃÇkhyeti / nanu11 ca sannyÃsayogau12 prastutau / kim idam avÃntaram aprastutam upanyasyate13 / nÃyaæ do«a÷ / tÃv eva sannyÃsayogau sÃÇkhyayogaÓabdÃbhyÃæ nirdi«Âau / yogaÓabdas tÃvat prak­taæ yogaæ na __________ NOTES: 1. ... vi«aya÷ k«Ãtsamyag ---va 2. sarva ... dyotpatrÃtmana÷ sarvaveda ---va 3. vi«yate ---va 4. nihmakarma ---va 5. tatphalamÅÓvare ---va 6. sannyÃsoti bodhavya ---va 7. sukhamatÃyasenaiva ---va 8. bandhÃtyucyate ---va 9. mok«a ---va 10. ... yogayeni÷ Órai«asaphalatvamayuktaæ ---va 11. na tu---va 12. ... yogyai ---va 13.ki madaæ ÓabdÃtarama pra^ ---va ____________________________________________________________________ p. 136 jahÃti / sÃÇkhyaÓabdo 'pi sannyÃsaæ pratyÃyayati1 bhedadarÓanasÃmÃnyÃt / yathà --- (ya) evaæ vidvÃn paurïamÃsÅæ yajate / ya evaæ vidvÃnam ÃvÃsyÃm --- iti paurïamÃsyam ÃvÃsyÃÓabdÃbhyÃæ prastutya2 ÓabdÃntareïa tayor upÃdÃnaæ kriyate darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ 3 yajate --- iti / tatra darÓaÓabdo 'mÃvÃsyÃvacana÷ / tadvad atra4 sÃÇkhyaÓabda÷5 sannyÃsavivak«ayà prayukta ity avirodha÷ / k­tvà karmÃïÅÓvare ya÷6 samarpayati sa sannyÃsÅ / sÃÇkhyo na kÃpilo niragnir ni«kriyaÓ ca7 --- iti sÃÇkhyaÓabdopÃdÃnaprayojana(m) / tau sÃÇkhyayogÃv ity artha÷ / p­thakphalau bÃlÃ8 avivekino vadanti / vastutas tu ekam apy Ãsthita÷ samyagubhayor vindate9 phalam / sannyÃsinÃpi bhedena karma k­tvà samarpaïakÃle bhedadarÓanam evÃÓrÅyate / sarvaæ karma brahmaprabhavaæ tad brahmasvarÆpam eva10 pratipadyata ity evaæ samarpaïÃt // 4 // avasthÃmÃtram atra11 bhidyate / sannyÃsa÷ pÆrvÃvasthà / ghaÂamÃnayogitvÃt karmayogas tv anantarÃvasthà j¤ÃnaparipÃkÃt12 / tac ca --- #<(yad eva sÃÇkhyÃ÷ paÓyanti yogais tad anugamyate / ekaæ sÃÇkhyaæ ca yogaæ ca ya÷ paÓyati sa paÓyati // BhG_5.5 //)># yad eveti13 / yad eva sÃÇkhyÃ÷14 paÓyanti brahma yogais tad anugamyate15 / tad eva cintyata ity artha÷ / evaæ ca paramÃrthata ekaæ sÃÇkhyaæ ca yogaæ ca ya÷ paÓyati sa paÓyati / tÃrkikÃïÃæ tu --- kÃpilÃ÷16 sÃÇkhyÃ÷ / te«Ãm anyad darÓanam / yogà naiyÃyikÃ÷ prasiddhÃs te«Ãm anyad darÓanam iti / __________ NOTES: 1. samprattyÃyayati ---va 2. bhedadarÓana ... ÓabdÃbhyÃæ --- nÃsti va ko«e 3. kriyane darÓapÆrïÃmÃsÃbhyÃæ ---va 4. ÓabdomÃvÃsyÃvacanastadÆdatra ---va 5. ... ÓabdÃ÷ ---va 6. karmÃïÅÓvarÅya÷ ---va 7. niÓcayaÓca ---la «Âhaphaphalau 8. rbalà ---va 9. samyagubhayorvidate ---va 10. taddhastasvarÆpam ---va 11. avasthÃmÃvra --va 12. pariyÃkyannu^ ---va 13. yaddadeveti ---va 14. sÃÇkhya÷ ---va 15. brÃhmayokaistadamugamyate ---va 16. kÃpila÷ ---va ____________________________________________________________________ p. 137 na ca te sÃÇkhyà yogÃÓ ca1 na ca tÃrkikÃ÷ samyak paÓyantÅti bhagavato 'bhiprÃya÷ // 5 // tayor ekatvam upapÃdayitum Ãha2 --- #<(sannyÃsas tu mahÃbÃho du÷kam Ãptum ayogata÷ / yogayukto munir brahma na cireïÃdhigacchati // BhG_5.6 //)># sannyÃseti / sannyÃsa iti sannyÃsÅ cety artha÷ / sannyÃsa3 iti prathamÃvibhakter nirdeÓÃn nÃsÃv Ãptavya÷4 / tathà hi sannyÃsam iti dvitÅyà syÃt / atra5 sannyÃsaÓabdena sannyÃsÅ lak«yate / atra arÓÃditvÃn matvarthÅyo 'kÃra÷6 / yathà pÃpebhya iti tadvÃn ucyate7 / sannyÃsÅ brahmaprÃptum ayogato du÷khaæ (prÃptuæ) ÓaknuyÃt / du÷kham iti kriyÃviÓe«aïam / kli«Âataram ity artha÷ / yogenÃbhedadarÓanena yukto muni÷8 sannyÃsÅ na cireïa brahmÃdhigacchati / tasmÃt so 'pi samarpaïavelÃyÃm abhedadarÓanastha9 ity upapannaæ samÃnaphalatvam10 // 6 // yata÷ sannyÃsÅ yogam ÃsÃdya brahma pratipadyate nÃnyathà / ato yogasya11 yad uktaæ viÓi«Âatvaæ tad upapannam ity upasaæharati --- #<(yogayukto viÓuddhÃtmà vijitÃtmà jitendriya÷ / sarvabhÆtÃtmabhÆtÃtmà kurvann api na lipyate // BhG_5.7 //)># yogeti / yogena yukto 'dvaitadarÓane 'vasthito12 viÓuddhÃtmà nirmalÅk­tabuddhir vijitÃtmÃ13 jitamanov­ttir ata eva jitendriya÷14 __________ NOTES: 1. rsÃkhyayogaÓva ---va 2. ^prÃya 5 tayÃreka^ ---va 3. satrya sa ---va 4. ... vidhabhaktenirdegÃtrÃsÃvÃpravyasta^ ---va 5. atha tatra ---la/va 6. manvathÅyo ---va 7. tadyanucyate ---va 8. sannyÃsÅ brahma ... muni÷ --- aæÓo'yaæ ---vako«e nÃsti 9. ... velÃmabhedaddarÓansthà ---va 10. samÃnaphalatvam ---va 11. togasya ---va 12. ... dvete darÓane ---va 13. ... ÓuddhirvijitÃtmà ---va 14. rjirtadriya÷ ---va ____________________________________________________________________ p. 138 sarvabhÆtÃnÃm ÃtmabhÆta1 Ãtmà yasya so 'yaæ kurvann api2 na lipyate / karmÃpi brahmarÆpeïa bhÃvyamÃnam am­tatvÃya kalpate / na hi tatra lepaÓaktir astÅti // 7 // vaidikÃd anye«v api pramÃdak­te«u3 karmasv avaÓyaæbhÃvi«u4 --- #<(naiva ki¤cit karomÅti yukto manyeta tattvavit / paÓyac ch­ïvan sp­Óaæ jighran bhu¤jan gacchaæ chvasan svapan // BhG_5.8 // pralapan vis­jan g­hïann unmi«an nimi«ann api / indriyÃïÅndriyÃrthe«u vartanta iti dhÃrayan // BhG_5.9 //)># naiveti / naiva ki¤cit karomÅti5 yukto yogÅ manyeta tattvavit / te«Ãæ brahmakÃryatvÃl lepado«Ãpanuttaye / kÃni punas tÃni / paÓyann ityÃdi / prÃïendriyavyÃpÃro 'tra6 nirdiÓyate / paÓyann iti7 buddhivyÃpÃra÷ / buddhyà paryÃlocayann ity artha÷ / Ó­ïvann iti Órotrayo÷ / sp­Óann iti tvagindriyasya / jighrann iti8 ghrÃïendriyasya / bhu¤jann iti9 rasanendriyasya / gacchann iti10 pÃdayo÷ / Óvasann iti prÃïasya / svapann iti11 manasa÷ / pralapann iti12 vÃgindriyasya / vis­jann iti13 pÃyÆpasthayor vyÃpÃra÷ / g­hïann iti hastayo÷ / unme«anime«au14 netrayo÷ / cittaæ dhÃrayed yukto manyeta --- ity asyÃrthe dhÃrayed iti15 nirdi«Âa÷ // 8 // atra kecid ag­hyamÃïakÃraïaæ16 sarvakarmatyÃgaæ bahuÓa÷ purastÃd __________ NOTES: 1. bhÆtÃtÃsÃnmabhÆta ---va 2. soyakturvanvÃpi --va 3. prasÃdak­te«u ---va 4. mÃvi«a ---va 5. kiævitkaromi ---va 6. paÓyaÓannititvÃnnityÃdi prÃïediyayÃ^ ---va 7. paraÓyÃnniti ---va 8. jinnanniti ---va 9. bhu¤jatri ---va 10. gachanÅti ---va 11. prÃïÃsyÃsvayanniti ---va 12. malayanniti 13. vis­janni ---va 14. ... me«amanime«a ---va 15. ... syÃthedhÃrayaditi ---va 16. kecindahyamÃïakÃraïa ---va ____________________________________________________________________ p. 139 asmÃbhir nirastam api Ói«ÂavigarhaïabhayÃc chÃstrÃrthatayà sampÃdayituæ tu samÅhante / ka«Âam aho yat tapasvina÷ prathamam aÓreyaskare vartmani1 kenacit pralobhya pravartitÃ÷ paÓcÃt paridÆyamÃnah­dayÃ2 yuktyÃbhÃsais tad eva3 samarthayituæ yatante nÃsadgrahaæ vimu¤canti / tÃn atra p­cchÃma÷4 --- kena pramÃïena sarvatyÃga÷ pratij¤Ãyata iti / yadi vacanatas tan nÃsti / pratyuta t­tÅyacaturthayo÷5 karmakartavyataivoktÃ6 / niyataæ kuru karma tvam --- iti ityÃdinà --- vidvÃn yukta÷ samÃcaran8 iti ca vidvadavidu«o÷ karmoktaæ svÃrthaæ parÃrthaæ vÃ9 / atha nyÃyata÷ so 'pi nÃsti / katham / yadi tÃvad Ãtmaj¤Ãnakarmayogayor virodhÃt10 karmÃnupapattir ucyate11 mithyÃj¤Ãnahetuko hi karmayoga÷ / tac ca mithyÃj¤Ãnaæ vidyayà nirastam12 --- kuru kramaprav­tti÷ --- iti // 9 // yady evaæ13 laukikavaidikakarmaïor yugapan niv­tti÷14 prasajyate mithyÃj¤ÃnabhÃvasyÃviÓe«Ãt15 / tataÓ ca ÓaucÃcamanabhik«ÃÂanÃdÅnÃm apy abhÃva÷16 syÃt / ekahetunibandhanÃnÃæ17 saha và prav­tti÷ saha và niv­ttir nÃnyà gatir asti18 / kasya và Óaucam19 / nÃtmano nityaÓuddhatvÃt / na ÓarÅrasya mamedam iti sambandhÃbhÃvÃt20 / __________ NOTES: 1. prathamaÓreyaskare karmani ---va 2. ... tvadayà ---va 3. yuttyÃbhamaista^ ---va tadaiva ---la 4. «­chÃma÷ ---va 5. ... caturthayo ---va 6. ... kartavyatevoktà ---la/ya 7. niyattvaæ ---la niyatva ---va 8. samracaranniti ---va 9. vidvadaviduyo÷ karmakralpÃrthaparÃrthe và ---va 10. ^j¤ÃnÃkarmayogayorvirodhÃt ---va 11. ... nuyayatiru^ ---va 12. nirasta ---va 13. yarghavaævaæ ---va 14. karmaïoyugayantiv­tti ---va 15. ... viÓe«Ãtra ---va 16. taÓca ÓaucÃmanabhik«ÃÂananÃdinÃmapyabhÃva÷ ---va 17. ... rnibadhanÃæ ---va 18. ... v­ttirtÃtyÃga tarasti ---va 19. vÃÓauca ---va 20. maÓarÅrasya mamedamiti sambandhÃmÃvÃt ---va ____________________________________________________________________ p. 140 paraÓarÅravat karmatyÃgavac ca1 dehatyÃgo yukta÷ / k­taprayojanatvÃn na bhojanÃdibhis tasya2 po«aïam / aiÓvaryÃc ca3 muktasya4 tyÃgaÓaktir asti / ko nÃmÃparatantra÷ san skandhena5 kuïapaæ6 vahet / kiæ ca bhedavij¤ÃnopaÓamÃt sarvakarmatyÃgÃc ca muktim anvicchatà saiva nÃstÅti pratij¤Ãtaæ7 syÃt / aÓakyatvÃt / yathà samudre taraÇgÃpanayÃd aÓakyaæ snÃnam8 / dehendriyamanÃæsi hi nimittabhÆtÃni9 / te«u vidyamÃne«u naimittikaæ10 bhedaj¤Ãnaæ kÃyikaæ (mÃnasikaæ vÃcikaæ) ca trividhaæ karmÃvaÓyaæ pravartate / agnÅndhanasaæyoge dhÆmavat tasmÃj j¤Ãnakarmaïor virodhÃd iti11 hetvÃbhÃsa÷ paravyÃmohÃrtham upanyasto 'siddhaÓ coddÃlakayÃj¤avalkyÃdÅnÃæ12 brahmavidÃæ putrajanakÃdyupadeÓaprav­ttiÓravaïÃt13 / upadeÓo 'pi karmaiva / tvaæ ca kevalaæ ni«kriyÃtmavit kriyÃ14 nÃstÅti bravÅ«i / na ca15 tathà vartase / bhik«ÃÂanÃdi vyÃpÃraæ16 karo«i / ataÓ ca17 tatkÃrÅ ca bhavÃæs taddve«Å18 ca bhavÃn iti / kas tvadÅyaæ vacanaæ19 pramÃïÅkuryÃt / atha j¤Ãnakarmaïor viruddhaphalatvÃt tyÃga iti cet / tan na / vidu«Ã kriyamÃïasya20 karmaïopavargÃrthatvÃd avirodha(÷) / bhinnaphalatve21 hi virodha÷ syÃt / kiæ ca --- praÓno 'pi22 tena nopapadyeta --- sannyÃsaæ __________ NOTES: 1. ... ÓarÅsvatkarmatyÃga^ ---va 2. bhotanÃdibhistasya ---va 3. eÓvarsÃÓca ---va 4. musya ---va 5. saæ kandhena ---va 6. kuïaæyaæ ---va 7. pratij¤Ãnaæ ---va 8. taraÇgapanayÃdaÓakyaæ svÃnaæ ---va 9. niminnabhÆtÃni ---va 10. niminnakaæ ---va nimittikaæ ---la 11. tasyÃj¤ÃnakarmaïovirodhÃditi ---va 12. ... codÃlakayÃvavalkayÃdÅnÃæ ---va 13. putranakÃdyuvadeÓa^ ---va 14. nighriyÃtmavikriyà ---va 15. bha ca ---va 16. bhik«ÃnÃdivyÃpÃraæ ---va 17. ÃntÃÓca ---va 18. bhÃvÃæstadve«Å ---va 19. vacana ---va 20. kriyamÃïasye ---va 21. bhinnaphalatve ---va 22. kindhi na prastopi ---va ____________________________________________________________________ p. 141 karmaïÃæ k­«ïa --- iti / na hi sannyÃsaÓabdena1 purastÃt tyÃga÷ kvacid ukta÷2 / mayi sarvÃïi karmÃïi --- itÅÓvare te«Ãæ samarpaïam uktam / tasmÃt tatraivÃyam anuvÃdo na tyÃgaya / yogaÓ ca --- brahmÃrpaïam --- ity atrokto 'nÆdyate / tatra praÓnopapattir3 vyÃkhyÃtà / yadi ca vidu«a÷ karmatyÃga÷ purastÃd ukta÷4 syÃd arjunena pratipanna÷ syÃt tatra5 tyÃgakarmayogayor bhinnapuru«avi«ayatvÃt kuta÷6 praÓnÃvatÃro bhÃgavataæ cottaraæ nÃma (prati)padyate / nai÷ÓreyasakarÃv ubhau7 / karmasannyÃsÃc ca8 karmayogo viÓi«yata iti / kathaæ karmatyÃgas tadanu«ÂhÃnaæ ca ni÷Óreyasakaram9 / tyÃgo hy abhÃva÷ / nÃsau ni÷ÓreyasakÃraïam avastutvÃt / yadi cÃbhÃvÃn ni÷ÓreyasaprÃpti÷ ko hi gurukarmabhÃraæ10 Óirasodvahet / na ca vidvatkart­kayos tyÃgakarmaïo÷11 praÓnottaraæ sambhavati vidu«o 'pi karmatyÃgÃnupapatter uktatvÃd nyÃyato vacanataÓ ca / nÃpy avidvatkart­kavi«ayaæ praÓnottaram / avidu«o 'pi karmaïy evÃdhikÃra iti tyÃgasya ni«iddhatvÃt / tad evam avÃcakena12 granthena svÃbhipretasamarthanà kriyate yena tasya syÃd gomayenÃpi13 pÃyasam ity alam atiprasaÇgena / idaæ tÃvat tattvaæ Óreyo'rthinÃm uktam / nÃsmÃkaæ vyasanità / ye viparÅtavartmagÃminas te sarve pathi sthÃpayitavyÃ14 iti / asadvartmani hi prÃyeïa prÃïino rasanta iti // 9 // __________ NOTES: 1. ... Óaddena ---va 2. purastyÃttyÃttyÃma÷ tkacidukto ---va 3. ... mityÃtrokretudyate tatra paÓropapatri^ ---va 4. purastÃdakta ---va 5. syÃvra ---va 6. ... vi«avatvÃt ---va 7. naicceyasakÃrÃvubhau ---va 8. ... sannyÃsÃÓca ---la/va 9. ... tyÃgandanu«Âhanaæ ca ni÷Óreyayasakaraæ ---va 10. kodimurukarma mÃraæ Óiraæ Óiraso dviyet ---va 11. ... ssÃgakarmaïo÷ ---va 12. tadevaæ avÃcakena ---la/va 13. syÃdobhadenÃpi ---va 14. rathÃpayitavyà ---va ____________________________________________________________________ p. 142 athedÃnÅæ prak­tam anusarÃma÷ / yÃni puna÷ ÓÃstracoditÃni1 --- #<(brahmaïy ÃdhÃya karmÃïi saÇgaæ tyaktvà karoti ya÷ /) lipyate na sa pÃpena padmapatram ivÃmbhasà // BhG_5.10 //)># brahmeti / d­«ÂÃntopanyÃsÃrtha÷ Óloka÷2 // 10 // tai÷ karma kriyate / kiæ viÓi«Âai÷ kimarthaæ cety ucyate --- #<(kÃyena manasà buddhyà kevalair indriyair api / yogina÷ karma kurvanti saÇgaæ tyaktvÃtmaÓuddhaye // BhG_5.11 //)># kÃyeneti / kevalaÓabda÷ kÃyÃdibhi÷ pratyekaæ sambadhyate / kevalaÓabda÷ Óuddhavacana÷3 / (kevakai÷) phalÃsaÇgado«arahitai÷ / saÇkalpavikalpÃtmakaæ mana÷ / buddhir adhyavasÃyÃtmikà / ÃtmaÓuddhaye / Óuddhi÷ kaivalyaæ muktir ity artha÷ / kÃyÃdiviÓuddho4 mukta ity ucyate // 11 // tasyeva spa«ÂÅkaraïÃrtham idam ucyate5 --- #<(yukta÷ karmaphalaæ tyaktvà ÓÃntim Ãpnoti nai«ÂhikÅm / ayukta÷ kÃmakÃreïa phale sakto nibadhyate // BhG_5.12 //)># yukta iti / yukta÷ karmaphalaæ tyaktvà ÓÃntiæ muktiæ prÃpnoti nai«ÂhikÅæ7 niÓcalÃm / ya÷ punar ayukta÷ kÃmakÃreïa / kÃma÷ prav­ttÅcchÃ8 / prav­ttyà phale sakto nibadhyate na mucyate9 / tasmÃd yogÅ brahmaïi ni÷k«ipya karma kurvan mucyata ity upasaæhÃrÃthaæ vacanam etat // 12 //10 __________ NOTES: 1. coditÃni ---va, la 2. ÓlÅka÷ 11 ---va, la 3. Óuddhavadhamana÷ ---va 4. kÃyÃdiviÓuddho ---va 5. ... midamucyataæ 12 --- va/la 6. mukti ---va 7. ne«ÂikÅ ---va 8. prav­ttÅchà ---va 9. sacyate ---va 10. 13 va, la ____________________________________________________________________ p. 143 ÓÃntiæ prÃptasya1 kÅd­ÓÅ phalÃvasthà bhavatÅti tÃæ pradarÓayati / yadi hi sÃvasthÃ2 nirÃyÃsà syÃt tatas tatprÃptyupÃye3 j¤Ãnakarmasamuccaye tadarthina÷ pravartante nÃnyatheti --- #<(sarvakarmÃïi manasà sannyasyÃste sukhaæ vaÓÅ / navadvÃre pure dehÅ naiva kurvan na kÃrayan // BhG_5.13 //)># sarveti sarvaÓabda÷ prak­tavÃcÅ / laukikaæ vaidikaæ ca karma manasÃdhyÃtmacetasà brahmaïi sannyasya samyaÇ nik«ipya4 sarvaæ karma brahmaiva5 tad eva kart­ tatphalaæ ca tad evety ekatvam anud­Óya pÆrvam anu«ÂhÃnÃvasthÃyÃæ6 paÓcÃl labdhajyoti÷7 paramÃtmabhÆta÷ sukham Ãste8 / vimuktasamastabandhano 'ntaryÃmivat9 / bhogenaiva prÃrabdhakÃryakarmak«ayapratij¤ÃnÃc charÅrapÃtaæ10 yÃvat / tathà ca Óruti÷ --- tasya tÃvad eva ciraæ yÃvan na vimok«ye 'tha sampatsya iti / yÃvac charÅrÃn na vimok«yate / prÃrabdhaphalakarmaphalabhogapratibandhÃt tÃvad evÃsya11 vidu«aÓ ciram / bhuÇkte tu karmaïi12 pratibandhÃbhÃvÃt / atha sampatsye mucyata ity artha÷ / ÓarÅrastho 'pi kaunteya na13 karoti na lipyata iti sm­te÷ / ata eva vaÓÅ14 svatantra÷ / atha Ãsir audÃsÅnye dhÃtur vartate / yathà g­haæ parig­hyÃste / k«etraæ parig­hyÃste15 --- ity audÃsÅnyavacano nopadeÓavacanas tadvat16 / idÃnÅæ __________ NOTES: 1. ÓÃntiprÃprasya ---va 2. mÃvasthà ---va 3. ... syÃttatatsmÃtprÃtyupÃye ---va 4. samyaÇkrik«ipya ---va 5. vramaiva ---va 6. pÆrvamatu«ÂÃbhÃvasthÃyÃæ ---va 7. paÓcÃllavujyoti÷ ---va 8. sÆkhamÃste ---va 9. vibhuktasamaktasamastavandhanontaryÃmimat ---va 10. prÃrabdhakÃrtha karma^ 11. prÃrabdhaphalakarmaphalabhogaprativandhÃttÃdhadevÃsthà ---va 12. bhuÇktelu karmÃrïi ---va 13. konteya ---va 14. varÓà ---va 15. ayagnÃsirodÃsÅnyadhÃturvata yathà g­haæ parig­svÃste k«etraæ parig­dyasti ---va atha sÃsiraudÃsÅnpe ---la 16. ^vacanasta ---va ____________________________________________________________________ p. 144 paramÃtmà saæv­ta÷1 san navadvÃre pure sapta ÓÅr«aïyÃni dvÃrÃïi dve2 nÃsike dve netre tathà k«otre mukham ekam adhastÃd3 dve pÃyÆpasthe pure ÓarÅre dehÅ4 naiva kurvann akÃrayan / dehasambandhasya niv­ttatvÃt tadÃnÅæ tatkÃryÃbhÃva÷5 / prÃgavasthÃyÃæ tu dehasambandhÃnuv­ttte÷6 kurvan kÃrayaæÓ cÃste7 / kurvann iti8 svatantrakart­tvam / kÃrayann iti hetukart­tvam / yathà pacati pÃcayati iti / tathà ca Óruti÷ --- salila eko dra«ÂÃ9 dvaito bhavati10 --- iti / evaæ paramÃtmasthitivarïanÃrthÃyÃm asyÃæ gÅtÃyÃm uttarÃ11 gÅtà samyag ghaÂate / na kart­tvaæ na karmÃïi lokasya s­jati prabhu÷ --- iti / yadi12 puna÷ sthitapraj¤asya yogino dhriyamÃïaÓarÅrasya13 k«utpipÃsÃparÅtasyÃvastheyam ucyate / tasyÃ÷14 ka÷ prasaÇgo lokasya kart­tvakarmasarjane yena prati«iddhyate15 / prabhuÓabdaprayogo 'pi paramÃtmÃvasthÃvarïane16 yujyate / karmatyÃgavÃdino 'nyathà vyÃcak«ate / samyagdarÓÅ17 vidvÃn sarvakarmÃïi nityanaimittikÃdÅni samyaÇ nyasya18 tyaktvÃste sukhaæ19 vaÓÅ jitendriya÷20 / kva punar Ãste tadà navadvÃre ÓarÅre / naiva kurvan na kÃrayann iti21 / tad idaæ svapak«arÃgÃvi«Âacetaso 'pavyÃkhyÃnam / na hi22 brahmabÆtasya vidu«o deha Ãsanam upapadyate23 / nÃsau parimite deÓe kÃle viÓe«e vÃste sarvadeÓakÃlavyÃpitvÃt / uktaæ ca --- nitya÷ sarvatraga÷ sthÃïu÷ --- iti / na cÃmÆrtasyÃtmana÷ __________ NOTES: 1. sa prav­tta÷ ---va 2. dyarÃriïa ---va 3. ... meka«adhastà --- 4. dehi ---va 5. ... bhÃvÃ÷ ---va 6. dek«asambandhÃnuv­tte ---va 7. kÃrayaÓcÃrate ---va 8. kurvantiti ---va 9. d­«Âà ---va 10. mavatidveto ---va 11. ... muntarÃgÅtà ---va 12. yudi ---va 13. ghriyamÃïÃÓarÃrasya ---va 14. tasya÷ ---va 15. prati«eddhote ---va 16. paraprÃtmÃvasthà va^ ---va 17. samyag­rÓe ---va 18. samyakasya ---va 19. mukhaæ ---va 20. jitendriya÷ ---va 21. kurvanta kÃrayantiti ---va 22. vyÃkhyÃnaæ hi ---va 23. Ãsan mupapadyate ---va ____________________________________________________________________ p. 145 ÓarÅre mÆrta(vad) upaveÓanaæ yujyate / abhimÃnak­tam eva tv Ãsanam / mamedaæ ÓarÅram aham asya1 svÃmÅty akurvann akÃrayaæÓ ceti2 cÃsminn api vyÃkhyÃnaviÓe«aïaæ3 nÃvakalpate / sarvaÓabdaÓ ca ÓaucÃcamanÃÓanapÃnÃdÅnÃæ Ói«yapraÓÃsanÃdÅnÃm anantÃnÃm abhipretÃnÃæ4 kriyamÃïatvÃt5 sarvatyÃgavÃdina÷ sutarÃm avÃcaka÷ Óloka÷ / manograhaïaæ ca kartavyaæ6 sarvakarmÃïi tyaktvà manasaiva7 hi tyajyante / sannyÃsagrahaïaæ8 ca na kuryÃt / santyajyeti9 brÆyÃd asandehÃya / tasmÃn manasÃ10 sannyasyeti pÆrvoktasannyÃsapratipattyarthaæ yogasannyastakarmÃïÃm iti11 / tasmÃd yathà vyÃkhyÃta evÃrtha iti sthitam // 13 //12 so 'yaæ paramÃtmà --- #<(na kart­tvaæ na karmÃïi lokasya s­jati prabhu÷ / na karmaphalasaæyogaæ svabhÃvas tu pravartate // BhG_5.14 //)># neti / mukta÷ prabhur ÅÓvara÷ saæpanna÷ prÃïinam iva putrabh­tyakalatrÃder niyantavyasyeha vidyamÃnatvÃd ucyate / na kart­tvÃdi / ÃtmÅyasya po«yavargasya vidhatte svasvÃmisambandhaniv­tte÷ / na ca tatk­tasya ÓuÓrÆ«Ãdilak«aïasya karmaïo 'nurÆpaæ phalaæ s­jaty ÃptakÃmatvÃd iti / muktasya prÃg iva bh­tyÃde÷ kart­tvÃdini«edha÷16 / kart­tvÃdinibandhanaæ __________ NOTES: 1. ... mahamasyà ---va 2. ... nna kÃsyaæÓceti ---va 3. ... viÓe«aïÃ^ ---va 4. Ói«yapraÓÃnÃdÅnÃmÃnantÃbhÃbhabhipratÃnÃæ ---va 5. kriyamÃnatvÃ÷ ---va kriyamÃïatvà ---la 6. kartavya ---va 7. manaseva ---va 8. sannyasi^ ---va 9. kur«Ãttsantyajye ---va 10. tasmÃtmanasà ---va 11. ... sannyÃstakarmÃïimiti ---va 12. 14 ---va/la 13. mukta÷ sukhÃbhisaævandhaniv­tte na ca tak­tasya ÓruÓru«Ãdilaïasya karmaïo murÆpaæ phalaæ s­jatyÃptakÃmatvÃd iti muktasya prÃg iva putrabh­tyakalatrÃdeniyantavyaseha vidyamÃnatvÃducyate ÃtmÅyasya po«yabargasya vidhatai kart­tvÃbhini«edha÷ / ____________________________________________________________________ p. 146 hi svÃbhÃvikam aj¤Ãnam1 / tatsahatà yatnenÃpanayan2 / yathà prabhur lokasya3 kart­tvÃdi svecchayà na s­jati na ca karmaphalasaæyogam ÃptakÃmatvÃt / sve mahimni hi paramÃtmà sthita÷4 / prÃïikarmaiva s­«Âau phalotpattau ca nimittam / ÅÓvaras tu karmÃnuvidhÃyÅ tanniyantÃ5 / na hi tasya kart­tvÃdyÃpÃdane lokasya prayojanam asti6 / udÃsÅno hi sa÷ / anyathà vai«amyanairgh­ïyaprasaÇgÃd ÅÓvaro7 rÃgÃdimÃn syÃd yathà rÃjÃ8 bh­tyÃnÃæ karmÃïi ca vidhatte9 / rÃjabh­tyÃnÃæ ca parasparasÃpek«atvam anyonyopakÃrakatvÃt10 / kathaæ tarhi lokasya kart­tvakarmaphalasaæyogas tad Ãha11 --- svabhÃvas tu pravartate / aj¤Ãnaprabhavau rÃgadve«au / tanmÆlaæ12 ca karma / tata÷ ÓarÅragrahaïam / puna÷ karma / punar aj¤Ãnam / punà rÃgadve«Ãv iti13 / tad idaæ cakram eva samÃvartate / avyÃp­tÃvastheÓvaratulyateha paripakvayogasya14 yogino d­«ÂÃntÃrtham uktà / vyÃp­tÃvasthasya tv ÅÓvarasya jÅvakarmÃnurÆpaæ jagad vidhÃt­tvaæ15 Órutism­tisiddhaæ sthitam eva // 14 //16 yasmÃd ayam ÅÓvaro na rÃgÃdivaÓena lokaæ prerayati tasmÃt --- #<(nÃdatte kasyacit pÃpaæ na caiva suk­taæ vibhu÷ / aj¤ÃnenÃv­taæ j¤Ãnaæ tena muhyanti jantava÷ // BhG_5.15 //)># __________ NOTES: 1. kart­tvÃdinivadhavaæhi svÃbhÃvivakÃmaj¤Ãnaæ ---va 2. sahatÃyanayanayan ---va ... sahatÃyatnenÃpanayana ---la 3. mabhurlokasya ---va 4. svenÃhibhri paranà sthita÷ ---va 5. tatriyantà ---va 6. prayojuna ma^ ---va 7. nairgh­ïyaprasaæmÃdÅÓvare ---va 8. rÃgÃdimÃndyÃdyathà / rajja ---va 9. vidyatte rajjam­^ ---va 10. ... manyoptopakÃrÃt ---va 11. saæyogÃstav­hi ---va 12. ... prabhavo rÃgadve«au / ta÷ nmÆlaæ ---va 13. punaraj¤Ãneæ puna punarÃmadve^ ---va 14. ... patkayÃgamyÃyogi^ ---va 15. ^karmÃnunÆpajjÃgrÃdvidhÃt­tvaæ ---va ... jÃgradvidhÃt­tvaæ ---la 16. 15 ---va/la ____________________________________________________________________ p. 147 nÃdatta1 iti / kasyacit sambandhi pÃpaæ na g­hïÃti / na ca suk­tam Ãdatte / hetvabhÃvÃt2 / yad ÅÓvara÷ svÃrthaæ na prayuÇkte lokaæ kena tarhi muhyanti3 jantava÷ / tad Ãha --- svabhÃvas tv aj¤ÃnenÃvidyayÃ4 avidyà viparÅtaj¤Ãnam / dehÃdi«v ÃtmÃbhimÃno brahmasvarÆpÃgrahaïaæ5 cÃvidyocyate / tayÃv­tam Ãcchannaæ j¤Ãnam / tena muhyanti6 // 15 // ye«Ãæ tu --- #<(j¤Ãnena tu tadaj¤Ãnaæ ye«Ãæ nÃÓitam Ãtmana÷ / te«Ãm Ãdityavaj j¤Ãnaæ prakÃÓayati tatparam // BhG_5.16 //)># j¤Ãneneti6 / Ãdityavad yathÃdityo bhuvanamaï¬alaæ7 prakÃÓayati tathà j¤Ãnam aj¤Ãnaæ vinÃÓya tatparaæ brahma prakÃÓayati / brahmaivedaæ sarvam ahaæ ca brahmeti j¤ÃnÅ8 paÓyatÅty artha÷ // 16 //9 ita Ærddhvam adhyÃyaparisamÃpte÷ j¤ÃnasvarÆpaæ tatsahakÃrisÃdhanaæ10 pratipÃdyate --- #<(tadbuddhayas tadÃtmÃnas tanni«ÂhÃs tatparÃyaïÃ÷ / gacchanty apunarÃv­ttiæ j¤ÃnanirdhÆtakalma«Ã÷ // BhG_5.17 //)># tadbuddhaya iti / tasmin brahmaïi buddhir ye«Ãæ te tadbuddhaya÷11 / tad brahmÃtmà ye«Ãæ te tadÃtmana÷ / tasmin ni«Âhà tÃtparyaæ ye«Ãæ te tanni«ÂhÃ÷ / tatparÃyaïaæ gatir ye«Ãæ te tatparÃyaïÃ÷ / tadÃtmÃnas te __________ NOTES: 1. nÃdartteti ---va/la 2. hatvÃbhÃvÃt ---va 3. mujdyanti ---va ..«tu aj¤ÃnenanÃvi^ ---va 4. ..ÂudÃha aj¤anenÃvi^ ---la 5. dahÃdi«vÃtmÃbhimÃno brahmasvarÆpÃgrahaïÃæ ---va 6. v­ttamÃchatraj¤Ãnentenanuhyanti 16 ---va ^ 16 ---la 7. ye«Ã tu k«Ãtenaiti ÃdityavahadyathÃdityabhuvana ---va/la 8. brÃhmeti k«ÃvÅ ---va 9. 17 ---va/la 10. itadgadyamadhyÃmasamÃrptek«ani ... sÃdhana ---va 11. te dvudaya÷ ---va ____________________________________________________________________ p. 148 tanni«ÂhÃs tatparÃyaïà gacchanty apunarÃv­ttiæ mok«aæ1 j¤Ãnena nirdhÆtaæ kalma«aæ ye«Ãæ te tathoktÃ÷ // 17 //2 kÅd­Óaæ tajj¤Ãnam ity ucyate3 --- #<(vidyÃvinayasampanne brÃhmaïe gavi hastini / Óuni caiva ÓvapÃke ca paï¬itÃ÷ samadarÓina÷ // BhG_5.18 //)># vidyeti / vidyà ca vinayaÓ ca (vidyÃvinayau) / vinaya÷ saæyama÷ / tÃbhyÃæ4 sampanne adhyayanÃdisaæskÃravatÅty artha÷ / brÃhmaïavat pÆjyatamatvÃd gograhaïam5 / madhyamapratipattyarthaæ hastigrahaïam / ÓvaÓvapÃkagrahaïam atyantÃsp­ÓyÃvaj¤eyabhÆtapratipattyartham / paï¬itÃ÷ samadarÓinas te«u6 brahmÃvasthitaæ samaæ taddarÓino bhavanti / sarvabhÆte«v ÃkÃÓavad brahmasvarÆpam anugataæ paÓyantÅty artha÷ // 18 //7 evaæ samgyagdarÓinÃæ8 ko lÃbha ity Ãha --- #<(ihaiva tair jita÷ sargo ye«Ãæ sÃmye sthitaæ mana÷ / nirdo«aæ hi samaæ brahma tasmÃd brahmaïi te sthitÃ÷ // BhG_5.19 //)># iheti / ihaiva dehasthitai÷ sarga÷ punarbhavo jito nÃÓito ye«Ãæ sÃmye brahmasvarÆpe sthitaæ manas tair ity artha÷ / nirdo«aæ hi samaæ9 brahma / buddhyÃ10 d­ÓyamÃnaæ sarvaæ brahmaiva11 sampadyate yathà lavaïak«etre12 patitaæ vastu lavaïam eva sampadyate / tasmin brahmaïi te sthità yasmÃt tasmÃt tair jita13 iti pÆrveïa sambandha÷ // 19 //14 __________ NOTES: 1. ... tatparÃïà gachantyapunarÃv­rtimok«aæ ---va gatirye«Ãæ te tadÃtmanastesmitatparÃyaïà gachantya^ ---la 2. 18 la/va 3. tak«Ãnamityu^ ---va 4. tÃbhyÃæ pante ---va 5. vrÃhmarïavat pÆjyatamatvÃhograhaïam ---va 6. samadarÓanaste«u ---va 7. ... gatavaÓyatÅty artha÷ 19 ---va/19 la 8. ... d­rÓinÃæ ---va 9. nirde«aæ hi saæmaæ ---va 10. vu¬yà ---va 11. brahmeva ---va 12. lavanak«etre --va 13. yasmÃttasmÆratterjita iti ---va 14. 20 la asyÃÇkasyÃbhÃva÷ ---va ____________________________________________________________________ p. 149 yaÓ ca brahmaïi sthitas tasya1 tadanuguïaæ sÃdhanam upadiÓyate --- #<(na prah­«yet priyaæ prÃpya nodvijet prÃpya cÃpriyam / sthirabuddhir asaæmƬho brahmavid brahmaïi sthita÷ // BhG_5.20 //)># na preti / priyam i«Âaæ prÃpya na prah­«yaæ prakar«eïa h­«Âir na2 kartavyà / nodvijet3 prÃpya cÃpriyam / udvegaÓ cittavyathà / sthirà niÓcalà nirvicikitsà buddhir yasya sa sthirabuddhi÷ / asammƬho viviktacittav­tti÷ // 20 //4 kiæ ca --- #<(bÃhyasparÓe«v asaktÃtmà vindaty Ãtmani yat sukham / sa brahmayogayuktÃtmà sukham avyayam aÓnute // BhG_5.21 //)># brahmeti (// 21 //) kathaæ punar ÃtmasukhasyaivÃk«ayatvam / nanu bÃhyasparÓasukham apy ak«ayam eva / neti brÆmo yasmÃt5 --- #<(ye hi saæsparÓajà bhogà du÷khayonaya eva te / Ãdyantavanta÷ kaunteya na te«u ramate budha÷ // BhG_5.22 //)># ya iti / ye hi saæsparÓajà bhogà vi«ayasaæsarganibandhanà du÷khasya yonayas te / yoni÷ kÃraïaæ yasmÃt / Ãdimanto 'ntavantaÓ ca kÃdÃcitkÃ÷ k«aïikÃ÷ / na te«u ramate budho do«adarÓÅ6 // 22 //7 kaÓ ca yogÅ sukhÅ ca / tad ucyate --- #<(ÓaknotÅhaiva ya÷ so¬huæ prÃk ÓarÅravimocanÃt / kÃmakrodhodbhavaæ vegaæ sa yukta÷ sa sukhÅ nara÷ // BhG_5.23 //)># __________ NOTES: 1. sthitalahasya ---va 2. na pratya«ya prakar«aïaha«Âirna ---va prakar«aïa^ ---la 3. nodvijot ---va 4. 20 ---la/va 5. yasmÃt 22 ---va 6. vudho dorÓÅ ---va 7. 23 ---va/la ____________________________________________________________________ p. 150 ÓaknotÅti / ihaiva1 dehe so¬huæ niyantuæ ya÷ Óaknoti na lak«aïamÃtraæ kiæ tu2 prÃk ÓarÅravimocanÃd ÃdehapÃtÃt / kÃmodbhavaæ krodhodbhavaæ3 vegam / aprÃptaprÃptÅcchà kÃma÷ / tena4 prerità cittav­tti÷ kÃmavego 'nuraktacittav­ttinirodha÷5 kÃmodveganirodho6 netravaktravikÃraliÇga÷ / krodhas tadutthaveganirodhaÓ ca7 / tÃv etau vegau8 niru(ïa)ddhi ya÷ sa yukta÷ sa sukhÅ nara÷ // 23 //9 yaÓ caivaæ kÃmakrodhau jitvÃtmani10 vartate sa mukta evam ucyate / tad Ãha --- #<(anta÷sukho 'ntarÃrÃmas tathÃntarjyotir eva ya÷ / sa pÃrtha paramaæ yogaæ brahmabhÆto 'dhigacchati // BhG_5.24 //)># antar iti / antarÃtmani11 sukhaæ yasyÃsÃv anta÷sukha÷ / antarÃtmany ÃrÃma÷ krŬÃ12 yasyÃsÃv antarÃrÃma÷ / tathÃntarÃtmà jyotir yasyÃsav antarjyotir na vÃyvÃdityÃdijyoti÷13 / sa÷ / he pÃrtha paramaæ yogam / yujyata iti yoga÷ / taæ paramÃtmÃnaæ brahmabhÆto 'dhigacchati // 24 //14 kiæ ca #<(labhante brahmanirvÃïam ­«aya÷ k«Åïakalma«Ã÷ / chinnadvaidhà yatÃtmÃna÷ sarvabhÆtahite ratÃ÷ // BhG_5.25 //)># labhanta iti / labhante brahmaïi nirv­ttim15 / athavà brahmaiva nirvÃïaæ paramaæ sukham ­«ayo16 darÓanavanta÷17 / k«Ånaæ kalma«aæ ye«Ãæ te __________ NOTES: 1. ÓaknotÅti iheva ---va 2. kitu ---va 3. dehayatotva hÃbhodbhavakrodhodbhava ---va 4. prÃpticchÃkÃmastema ---va 5. kÃmavegonurakta^ ---va 6. kÃmotthavergÃnarodha÷ ---va 7. ... stadusyavagÃïirodhaÓca ---va 8. tÃveto vegau ---va 9. 24 ---va/la 10. jitÃtmani ---va 11. anta iti antarÃtmani ---la/va 12. ko¬Ã ---va 13. nebÃjyÃdityÃdijyoti÷ ---va 14. 25 ---va/la 15. brahmanirv­ttim ---va 16. sukham­«abhaæyo ---va/la 17. darÓanavanta÷ ---va ____________________________________________________________________ p. 151 tathoktÃ÷ / chinnaæ dvaidhaæ saæÓayo1 yais te2 chinnadvaidhÃ÷ / yatÃtmÃno niyatÃnta÷karaïÃ÷ / sarvabhÆtÃnÃæ hite ratà ahiæsakà ity artha÷ // 25 //3 sa eva ÓÃntyupÃya÷ puna÷ kathyate / bahuÓa÷ ÓravaïÃt sthirasaæskÃraæ cittaæ bhavatÅti4 --- #<(kÃmakrodhaviyuktÃnÃæ yatÅnÃæ yatacetasÃm / abhito brahmanirvÃïaæ vartate viditÃtmanÃm // BhG_5.26 //)># kÃmeti / yatÅnÃæ parivrÃjakÃnÃm5 / pradarÓanÃrtham etat / g­hasthÃdÅnÃm athavà yatÅnÃæ yatnavatÃm / tasyaiva nirvacanaæ6 yatacetasÃm iti / abhito nikaÂe samÅpakÃla ity artha÷ / nirvÃïaæ niratiÓayÃnandarÆpam7 / abhita ubhayata ity eke / jÅvatÃæ8 m­tÃnÃæ ceti / tad asat / jÅvatÃæ cen nirvÃïaæ9 siddhaæ m­tÃnÃæ daï¬ÃpÆpikayà siddham iti na vaktavyaæ m­tÃnÃm iti // 26 // 10 muktyupÃyaprasaÇgena11 yogo 'pi muktyupÃyatvÃd antaraÇgatvÃc ca prastÆyate / «a«Âhe tasya vistaro bhavi«yati --- #<(sparÓÃn k­tvà bahir bÃhyÃæÓ cak«uÓ caivÃntare bhruvo÷ / prÃïÃpÃnau samau k­tvà nÃsÃbhyantaracÃriïau // BhG_5.27 //)># sparÓÃn iti12 / bÃhyÃn13 vi«ayÃn bahir eva14 k­tvà yadà manasÃntarÃtmani nopasarpanti15 tadà vi«ayà bahir eva bhavanti / __________ NOTES: 1. dvedhaæ ---va dvaidhaæ saæÓayaæ ---la 2. yoste --- 3. 25 va/la 4. bhavatÅti 26 la 5. yaptÅnÃæ pativÃjakÃnÃæ ---va 6. nirvacana ---va 7. niratiÓayÃjandanupaæ ---va 8. jÅvajÃæ ---va 9. cettirvÃïaæ ---va 10. 27 va/la 11. muktupÃyaprasaÇgena ---va 12. sparÓÃditi ---va/la 13. vÃsvÃn ---va 14. vaghereva ---va 15. manasÃnnarÃtmano nopasaryati ---va ____________________________________________________________________ p. 152 bhruvo 'ntare1 madhye cak«u÷ k­tvety adhikriyate / prÃïÃpÃnÃv ucchvÃsani÷ÓvÃsau nÃsÃbhyantaracÃriïau samau k­tvà / nocchvÃsam adhikaæ karoti na ni÷ÓvÃsam / yathÃsvabhÃvaprav­ttau k­tvety artha÷ // 27 //2 vastÆttareïa samÃpyate --- #<(yatendriyamanobuddhir munir mok«aparÃyaïa÷ / vigatecchÃbhayakrodho ya÷ sadà mukta eva sa÷ // BhG_5.28 //)># yateti / niyatÃnÅndriyÃïi mano buddhiÓ ca yasya sa vaÓÅ / mananÃn muni(÷) / mok«a÷ param ayanaæ gatir yasyÃsau mok«aparÃyaïa÷ / vigatecchà bhayaæ ca krodhaÓ ca yasyÃsau vigatecchÃbhayakrodha÷ / icchà kÃma÷ / ya evaæ sadà varta(te) mukta eva sa÷ / nÃsty atra vicÃraïÃ3 // 28 //4 muktyupÃyo darÓita÷ / j¤eyas tu sÃk«Ãd darÓayitavyo yaæ j¤Ãtvà mucyetety Ãha5 --- #<(bhoktÃraæ yaj¤atapasÃæ sarvalokamaheÓvaram / suh­daæ sarvabhÆtÃnÃæ j¤Ãtvà mÃæ ÓÃntim ­cchati // BhG_5.29 //)># bhoktÃram iti / yaj¤ÃnÃæ tapasÃæ ca phalam / tasya bhoktà / bhoktai÷ samarpitÃni6 phalÃni7 d­«Âvà t­«yati8 tu«yatÅty artha÷ / na punas tasyÃptakÃmasyÃnyÃd­Óo9 bhogo 'sti yathà nivedya samarpaïe10 devatà prÅyate / sarve«Ãæ lokÃnÃæ mahÃntaram ÅÓvaram / (suh­daæ) pratyupakÃrÃnapek«ayo 'pakÃriïaæ j¤Ãtvà mÃæ11 ÓÃntiæ mok«am ­cchati __________ NOTES: 1. mruvorantare ---va 2. 28 va/la 3. vicÃraïÃ÷ ---va 4. 29 va/la 5. darÓayitavya ityÃha vyaæ j¤Ãtvà mucyate ---va darÓÅyatavya ityÃha yaæ j¤Ãtvà mucyate ---la 6. samaryitÃni ---va 7. phalÃnni ---va 8. tapyati ---va 9. ^nyÃdaÓo ---va 10. samarpaïo ---va 11. sà ---va ____________________________________________________________________ p. 153 gacchati / dehasambandhÃbhimÃnaÓÆnyasya subrahmarÆpeïÃvasthitasya1 bhagavato vacanam / ­«ÅïÃm apÅmÃni2 vacanÃni paramÃrthe satye 'vasthitÃnÃm / yathà --- tad vai tathà paÓyann ­«ir vÃmadeva÷3 pratipede --- ahaæ manur abhavaæ sÆryaÓ ca --- iti / ata eva sarvakarmÃïi manasà ity upapannam // 29 // 4 (iti ÓrÅ)bhagavadbhÃskarak­te5 gÅtÃbhëye pa¤camo 'dhyÃya÷ // __________ NOTES: 1. ÓÆvyasya subrahmarÆpevasthitasya ---va 2. ^m­«ÅïÃnavÅÓÃni ---va 3. tadve tathà paÓyu ­«irvÃ^ ---va taddhaitatpaÓyan ­«ivamideva iti pÃÂhÃntaram 4. 30 va/la 5. bhagavadbhÃrakarak­te ---va 6. pa¤camodhyÃya÷ // 5 // ---la ____________________________________________________________________ p. 154 atha «a«Âho 'dhyÃya÷ / anantarÃtÅte granthe kevalaj¤ÃnasaÇkÅrtanÃt tÃvanmÃtrÃd eva mukti÷ syÃd ata÷ karmatyÃga÷ kartavya iti sÃÇkhyadarÓanÃkulitacetasa÷1 saukaryÃc ca2 mumuk«or buddhi÷ syÃt tÃæ nirÃkartum Ãha --- ÓrÅbhagavÃn uvÃca --- #<(anÃÓrita÷ karmaphalaæ kÃryaæ karma karoti ya÷ / sa sannyÃsÅ sa yogÅ ca na niragnir na cÃkriya÷ // BhG_6.1 //)># anÃÓrita iti / anÃÓrita÷ karmaphalÃbhisandhivarjita÷ kÃryaæ nityaæ karma svÃÓrayam avihitaæ3 karoti ya÷ sa sannyÃsÅ4 sa yogÅ ca / sa sannyÃsÅ --- mayi sarvÃïi karmÃïi --- ity uktalak«aïo5 yogÅ ca --- brahmÃrpaïam --- iti / na niragnir nirastÃgni÷ / akriyas tyaktakarmà / naivaævidha÷6 sannyÃsÅ yogÅ ca ya÷7 / (i)ha vidyayà saha sambandho nakartu÷8 / sÃÇkhyÃnÃæ prasiddhas tyaktakarmà caturthÃÓramÅ so 'tra prati«idhyate / yo hi buddhipÆrvaæ9 kartavyaæ na karoti nÃsÃv ÃÓrÃmÅ / prÃyaÓcittÅ hi sa÷ / tena saha vidyayÃ10 saha sambandho na kartavya÷ / atraikaveïupÃïaya÷ karmatyÃginaæ mÆrdhni11 padaæ nihitam upalabhya __________ NOTES: 1. darÓanÃkrulitacetasa÷ ---va 2. saukÃryÃÓca ---va 3. svÃÓramÃvihitaæ ---va 4. sabhyÃsÅ ---va 5. ^kal«aïa ---va 6. nevaæ vidha÷ ---va 7. yo ca ya ---va 8. yo (i)ha vidha(ya) ... kartu÷ aæÓoyaæ ---lako«e nÃsti ya÷ ha vidyà saha sambandho na kartu iti ---vako«e pÃÂha÷ 9. ^pÆrva ---va 10. vidyà saha ---va 11. mÆdhni ---va ____________________________________________________________________ p. 155 tad anyathà kartuæ prayatamÃnà bahvasambaddhaæ garjanti1 / g­hasthasya stutyarthaæ sannyÃsitvaæ yogitvaæ cocyate2 / na punar niragner akriyasya ca nirÃkaraïaæ kriyata iti / tad asat / anyanirÃkaraïaparatvÃd asya vÃkyasya / nityaæ3 karma kurvata÷ sannyÃsitvaæ yogitvaæ ca5 / pÆrvair eva ca vacanai÷6 prÃptasya niragner akriyasya (ca) prati«edhÃrthaæ7 nÃnyo 'sya vÃkyasyÃrtho 'sti / yathà --- saÇk«epÃ(pa)vistarÃv etau j¤Ãtvà ca pÃramÃrthikau / ajasram Ãste tac citta÷8 sa paraæ yÃti netara÷ // iti / yathà cÃbruvan pÆrve vedapÃragÃ÷9 --- sa dharma iti vij¤Ãyate (yo) netare«Ãæ sahasraÓa÷ / ity uktavedapÃragaprati«edho '(va)gamyate / na ca stutir ekasmÃd atra vaktavyà / karmayogitvaæ10 g­hasthÃdÅnÃæ yathÃÓrutam evÃsti / tatra11 sannyÃsitvaæ nÃma yadi12 karmatyÃgitvam ucyate tato nindà syÃn na tu stuti÷ / atha phalatyÃgitvaæ tad apy asty eva13 / kiæ tatra stutikalpanayà / pÆrvatra14 bahuÓa÷ phalasaÇkalparahitatvam upadi«Âam --- mÃ15 phale«u --- tyaktvà karmaphalÃsaÇgam iti / yasya hi bhagavÃn pramÃïabhÆtas taduktatvÃd eva pratipadyate / kiæ stutyà / atha (a)pramÃïaæ tathà stutir api vyarthà / na cÃtra stutiparatvaæ vÃkyasya pratÅyate16 __________ NOTES: 1. ^jÃgatti ---la vadvasaævaddhaæ jÃgati ---va 2. yogicocyate ---va 3. nitvaæ ---va 4. sÃasinvaæ ---va 5. ca÷ ---la/va 6. pÆrvesvevacanai÷ ---va 7. niragniyaprati«edhÃrthaæ ---va niragniyaprati«edhÃrthaæ ---la 8. taÓcitta÷ ---va 9. ca ya vrÆ pÆrvedapÃragÃ÷ ---va 10. asti yathà ... karmayogitvaæ aÓotvam ---lako«e nÃsti 11. ^stitra ---va 12. sannyà iti ---va 13. tadanyastyava ---va 14. pÆrva ---va 15. ^rahitvamuyadi«Âamà ---va 16. pratÅrvata --- ____________________________________________________________________ p. 156 yathÃbhÆtÃrthapratipÃdakatvÃc chÃstrasya / tasmÃd bÃlai÷1 svace«Âitaæ vihÃya2 bhagavad upadi«Âena mahÃmahÃmÃrgeïa gantavyam / yo hi svÃtmÃnaæ va¤cayitvà ka«ÂÃæ gatiæ3 prÃpayati nÃsau pare«Ãæ hitÃyopadiÓati / tathà coktam --- ÃtmÃnaæ yo 'bhisandhatte4 pare«Ãæ sa hita÷ katham / iti / nanu sannyÃsÅ sa yogÅ ca --- ity eka÷ puru«a÷5 katham ucyate / virodhÃt / yadi sannyÃso6 kathaæ karmayogÅ7 / sannyÃsitvaæ8 yogitvaæ ca (na) yugapad sambhavati / kiæ ca --- niragnir akriyaÓ ca sannyÃsÅ prasiddha÷ / kriyÃvÃn karmayogÅ / tasmÃd anya÷ sannyÃsÅ / karmayogÅ cÃnya iti parÃbhiprÃyam ÃÓaÇkyÃvirodhaæ darÓayati --- #<(yaæ sannyÃsam iti prÃhur yogaæ taæ viddhi pÃï¬ava / na hy asannyastasaÇkalpo yogÅ bhavati kaÓcana // BhG_6.2 //)># yam iti / sannyÃsam iti9 yaugiko 'tra sannyÃsaÓabdo mayà prayukta÷ / paramÃtmani k­tÃnÃæ karmaïÃæ samyak tyÃgo10 ni÷k«epa÷ samarpaïaæ sannyÃsa÷11 / sarvasarvÃÓramÃïÃm aviÓi«Âo na rƬhiÓabda÷ prayukta÷12 / yathà vaidyaÓabdaÓ cikitsake rƬho yaugikas tu sarvatra vartate / vidyÃyÃæ bhavo vaidya iti yo yo vidyÃvÃn sa sarvo 'bhidhÅyate / __________ NOTES: 1. pratipÃdatvÃcchÃstrasya vÃla÷ ---la vÃhya÷ ---va 2. dhihÃya ---va 3. vacapitvà ka«ÂÃæ gati ---va 4. yotisatvatte ---va 5. nanu ca sannyÃsÅ yogÅ cetyeka÷ puru«a÷ ---va 6. virodhÃtisannyÃsÅ ---va 7. kamaæ yogÅ ---va 8. sannyÃsikhaæ ---va 9. savyÃsamiti ---va 10. samyaktyÃyo÷ ---va 11. sannyÃsa÷ sarva sarva amÃïÃma^ 12. prayukte÷ ---va prayukte÷«a«ÂhÃdhyÃyasyÃyam / tata÷ 65 tamap­«Âhasya samÃpti÷ / 66 tamap­«Âhasya prÃrambhastu sannyÃsamityÃdi anena / sannyÃsamityÃdi tu 26 tamaÓlokasthabhëyasya / avastheyaæ ---vako«asya / prayukto yathà ---la ____________________________________________________________________ p. 157 yad uktaæ ---(sannyÃsitvaæ yogitvaæ ca) yugapan na sambhavati --- iti / nÃsau do«o hetusadbhÃvÃt / tad Ãha --- na hy asannyastasaÇkalpo ni÷k«ipta÷ karmasaÇkalpo yenÃsau sannyastasaÇkalpa÷ / tadviparÅto na yogÅ bhavati kaÓcana / anekajanmaprav­ttabhedavij¤ÃnavÃsitacetasÃæ na sahasÃbhedavij¤Ãnam upapadyate / ahaæ brahmÃsmi --- iti / tasmÃt sarvamà ..... kta(?) yas tatprasÃdÃd advaitaj¤Ãnaæ pratipadyate / tasmÃd etad vai puru«asyÃvasthÃbhedamÃtraæ phalam / punar ekam eva ma ... ktir ity abhipretyoktam --- yaæ sannyÃsam ityÃdi1 praÓÃntamanasam iti paryantaæ (sannyÃsam --- ityÃdi --- praÓÃntamanasam ---iti paryantaæ) ye prÃïina÷ (uktÃ÷) santi tÃn ÃtmavaÓaæ2 kuryÃd ity artha÷ // 26 // yadi yogasukhaæ syÃt tato vi«ayasukhaparityÃgo yujyate / anyathà ko nÃma parityajed ity Ãha --- #<(praÓÃntamanasaæ hy enaæ yoginaæ sukham uttamam / upaiti ÓÃntarajasaæ brahmabhÆtam akalma«am // BhG_6.27 //)># praÓÃnteti / praÓÃntamanasaæ hy enaæ yasmÃd yoginam uttamaæ vi«ayasukhÃd upaiti3 / ÓÃntarajasaæ rajovi«aye«u prav­ttir brahmabhÆtam --- bhÆ prÃptÃv ÃtmanepadÅti smaraïÃd bhÆtaÓabda÷ prÃptyartha÷ / brahmaprÃptam akalma«am4 // 27 // __________ NOTES: 1. yaæ sa asmatparaæ ---lako«e riktaæ sthÃnam / parapatrÃrambhastu ÃtmavaÓe kuryÃdity artha÷ anena / 2. ^mityÃdipraÓÃtamanasimityÃparyanta ya Ãïina santi dÃtmavÃÓaæ ---va 3. vi«ayasusvÃdupeti ---va 4. pratpyarthÅ brahmaprÃtyamakalpa«at ---va ____________________________________________________________________ p. 158 prakaraïarthopasaæhÃrÃrtha÷ Óloka÷ --- #<(evaæ yu¤jan sadÃtmÃnaæ yogÅ vigatakalma«a÷ / mukhena brahmasaæÓle«am atyantam upagacchati // BhG_6.28 //)># evam iti / evam uktaprakÃreïÃtmÃnaæ yu¤jan yo(gÅ vigata)samastakalma«a÷1 sukhenÃkleÓena brahmasaæÓle«animittam atyantasukham aÓnute // 28 // yadÃtyantaparipakvo yogo bhavati tadà kathaæ paÓyatÅty ucyate --- ## (sarvabhÆteti /) ahaÇkÃraparicchinnam3 avidyÃnibandhanam aupÃdhikaæ rÆpaæ vihÃya sarvabhÆtastham ÃtmÃnaæ sarvÃïi bhÆtÃni / Ãtmani paramÃtmani / Ãtmaparayor abhedavivak«ayÃ4 nirdeÓa÷ / paÓyate yogena yukta Ãtmà yasyÃsau / sarvatra samadarÓano brahmad­«Âir ity artha÷ // 29 // sarvatra paramÃtmÃnam --- #<(yo mÃæ paÓyati sarvatra sarvaæ ca mayi paÓyati / tasyÃhaæ na praïaÓyÃmi sa ca me na praïaÓyati // BhG_6.30 //)># yo mÃm iti / yo mÃæ paÓyati6 sarvatra tasyÃhaæ na praïaÓyÃmi / na tirobhavÃmi / sa ca me na tirobhavati / matsvarÆpa evÃsau bhavatÅti // 30 // __________ NOTES: 1. ^ïÃtmÃnaæ yu¤janyo tu samastakalma«a÷ ---va 2. sarvabhÆtÃni cÃtmani ---la 3. ÃhaÇkÃraparichinna^ ---va 4. paramÃtmanirÃtmaparayorabhedavivak«ayà ---va 5. 28 va/la 6. dyaÓyani ---va ____________________________________________________________________ p. 159 phalakathanam etat kriyate1 / kiæ ca --- ## (sarvabhÆteti) 2sarvabhÆtasthitaæ yo mÃm ekatvam Ãsthito bhajate / sarvathà vartamÃno 'pi và mayi madvikÃre vÃkprapa¤ce3 cetasà vartamÃno mayy evÃsau ca vartate / brahmÃtmanà d­ÓyamÃnaæ4 sarvaæ brahmaiva sampadyate yathodakÃtmanà d­ÓyamÃna÷5 phenataraÇgÃdis tatraivÃntarbhavati tadvat / anye tu yathe«Âace«Âham apÅti vadanti / tad ayuktam / nahÅd­Óasya yathe«Âace«Âatà bhavati // 31 //6 yogina÷ sarvabhÃve«u maitrÅbhÃva7 upadiÓyate --- #<(Ãtmaupamyena sarvatra samaæ paÓyati yo 'rjuna / sukhaæ và yadi và du÷khaæ sa yogÅ paramo mata÷ // BhG_6.32 //)># Ãtmaupamyeti8 / upamÃyà bhÃva aupamyam9 / tenÃtmaupamyenÃtmasÃd­Óyenety artha÷ / sarvatra bhÆte«u sukhaæ10 và paÓyati / samam / yathà mama sukhaæ priyaæ tathÃnye«Ãm / yathà me du÷kham apriyaæ tathà pare«Ãm iti / sa yogÅ paramo mata÷ // 32 //11 sarvatrÃdvaitadarÓanalak«aïo yoga ukta÷ / tasya12 (j¤Ãnam) asambhavam / __________ NOTES: 1. kathanameta kriyate ---va 2. sarvabhÆtÃsthita ---va 3. madvikÃrovÃkyapace ---va ... vÃkyapa¤ce ---la 4. daÓyamÃnaæ ---va 5. daÓyamÃna ---va 6. 29 va/la 7. maiobhÃva ---va 8. Ãtmaupanyeti ---va 9. bhìaupamyaæ ---va 10. sukhaæ ---va 11. 30 ---va/la 12. yuktastasyà ---va ____________________________________________________________________ p. 160 arjuna uvÃca --- #<(yo 'yaæ yogas tvayà prokta÷ sÃmyena madhusÆdana / etasyÃhaæ na paÓyÃmi ca¤calatvÃt sthitiæ sthirÃm // BhG_6.33 //)># yo 'yam iti / yo 'yam yogas tvayà prokto manasaÓ ca¤calatvÃt sthirÃæ sthitiæ tasya1 na paÓyÃmi // 33 //1 yasmÃt --- #<(ca¤calaæ hi mana÷ k­«ïa pramÃthi balavad d­¬ham / tasyÃhaæ nigrahaæ manye vÃyor iva sudu«karam // BhG_6.34 //)># ca¤calam iti3 / ca¤calaæ hi mana÷ k­«ïa4 atica¤calam itas tato dhÃvamÃnam5 / pramathituæ6 ÓÅlam asyeti pramÃthi / balavad vegavad d­¬haæ bhedavÃsanayà ghanÅk­tam7 / tasyÃhaæ nigrahaæ8 nirodham Ãtmany avasthÃnam / vÃyor iva sudu«karaæ manye // 34 //9 bhagavÃn uvÃca10 --- #<(asaæÓayaæ mahÃbÃho mano durnigrahaæ calam / abhyÃsena tu kaunteya vairÃgyeïa ca g­hyate // BhG_6.35 //)># (asaæÓayam iti) / nigraham avasthÃnam / asaæÓayam11 yathÃvad avasitaæ tathà / kiæ tv abhyÃsena / paramÃtmani puna÷ punaÓ cittapraveÓanam abhyÃsa÷ / ÓÃstreïa sarvaæ brahmeti sÃmÃnyena12 vij¤Ãya h­dayakamalanilaye13 paramÃtmÃnaæ cintayataÓ cittaæ14 d­¬habhÆmikaæ15 __________ NOTES: 1. sthirÃsthitistasya ---va 2. 31 ---va/la 3. ca¤calamiti ---va 4. k­sma ---va 5. atica¤calamitaæ dhÃvamÃnaæ ---va/la 6. prathamitu ---va 7. dhanÅdhuvaæ ---va 8. nigraæha ---va 9. manya 32 ---va ..æ janye 32 ---la 10. bhagavÃnuvÃca 11. nigrahamavasthÃnamasaæÓayamiti ---la sarva ---va 12. sÃbhÃmena ---va 13. dadayakramala^ ---va 14. citavaÓvittaæ ---va 15. daÂabhÆmikaæ ---va ____________________________________________________________________ p. 161 bhavati / evam abhyÃsena g­hyate vairÃgye(ïa ca) / na prapa¤cavi«ayaæ vait­«ïyaæ vairÃgyam / yatprapa¤cavi«ayaphalaæ1 tatsarvam aÓÃÓvatam iti do«adarÓanÃd vait­«ïyam utpadyate // 35 //2 etÃvÃn iha niÓcaya÷ --- #<(asayatÃtmanà yogo du«prÃpa iti me mati÷ / vaÓyÃtmanà tu yatatà Óakyo 'vÃptum upÃyata÷ // BhG_6.36 //)># asaæyateti / asaæyatÃtmanÃ3 avaÓÅk­ta Ãtmà mano yasya tena4 yogo du«prÃpo na Óakyate prÃptum / vaÓyÃtmanà tu yatatà yatnaæ5 kurvatà Óakyo 'vÃptum anantaroktopÃyena6 // 36 // yadà tu yogo 'prapta÷ kenacid daurbalyena7 tadà tasya kà gatir iti pra«Âum uvÃca --- #<(ayati÷ Óraddhayopeto yogÃc calitamÃnasa÷ / lipsamÃna÷ satÃæ mÃrgaæ pramƬho brahmaïa÷ pathi // BhG_6.37 // anekacitto vibhrÃnto mohasyeva vaÓaæ gata÷ / aprÃpya yogasaæsiddhiæ kÃæ gatiæ k­«ïa gacchati // BhG_6.38 //)># ayatir iti / anekacitto9 vibhrÃnto mohasyeva vaÓaæ gata iti ca / ayatir yatnarahita÷ Óraddhayà copeto10 yogÃd yogasakÃÓÃc calitamÃnaso 'niv­ttamanÃ÷ / aprÃpya yogasaæsiddhiæ muktyabhÃve11 kÃæ gatiæ k­«ïa gacchati / nÅlotpaladalacchavi÷12 k­«ïo yugÃnurÆpavarïo và // 37-38 //13 __________ NOTES: 1. prapa¤ca^ ... vairÃgyaæ yat --- iti vako«e nÃsti 2. vit­styamutpadyate / 33 ---va/la 3. asaæ«ateti asaæyatÃtmÃnà ---va 4. j¤ena ---va 5. patnaæ ---va 6. vÃptu manararoktenopÃyena 34 ---va ^yena 34 --- la 7. kenacidaurvalpena ---va 8. «a«Âa uvÃca ---va 9. ... citto ---va 10. ÓraddhayÃcoyegro ---va 11. muttarabhÃve ---va 12. ... ladachavi÷ ---va 13. 36 va/la ____________________________________________________________________ p. 162 praÓnam eva1 sopapattikaæ kartum Ãha --- #<(kaccid2 ubhayavibhra«Âa÷ ÓÃradÃbhram iva naÓyati / aprati«Âho mahÃbÃho vimƬho brahmaïa÷ pathi // BhG_6.39 //)># kaccid iti / kaccid iti praÓnÃrtho nipÃtita÷ / ubhayasmÃd bhra«Âa÷3 / karma tÃvan na phalÃrthaæ k­tam ÅÓvare samarpitatvÃt / na ca j¤Ãnaæ muktisamam utpannam5 / tasmÃd ubhayabhra«Âa÷ / kiæ ÓÃradÃbhram iva v­«Âirahitaæ naÓyati kiæ và neti / aprati«Âho na vidyate prati«Âhà yasya / brahmaïa÷ pathi brahmaprÃptimÃrge vimƬho na(Óyati) // 39 // #<(etan me saæÓayaæ k­«ïa cchettum arhasy aÓe«ata÷ / tvadanya÷ saæÓayasyÃsya chettà na hy upapadyate // BhG_6.40 //)># etad iti / etaæ me saæÓayaæ k­«ïa cchettum apanetum arhasi / kasmÃt / tvadanya÷ saæÓayasyÃsya cchettà jagati nopapadyate // 40 //6 uttaraæ bhagavÃn uvÃca --- #<(pÃrtha naiveha nÃmutra vinÃÓas tasya vidyate / na hi kalyÃïak­t tÃto gacchati kaÓcid durgatim // BhG_6.41 //)># pÃrtheti / he pÃrtha iha loke paratra và (na) tasya nÃÓo 'sti / kasmÃt / na hi kalyÃïak­t puïyak­d durgatiæ kaÓcit tÃto gacchati / tanoti putram iti yady api tÃta÷ pitocyate tathÃpy anyatrÃpi8 d­Óyate pÆjÃrtham9 // 41 //10 __________ NOTES: 1. praÓramegha ---va 2. kaÓcit ---la/va 3. bha«Âa÷ --- karma tÃvatraphalÃærtha ---va 4. ... iÓvere ---va 5. ... samutpatraæ ---va 6. 37 ---va/la 7. k­durgati ---va 8. tathÃpi nyatrÃpi^ 9. pÆjÃrtha ---la 10. 38 ---va/la ____________________________________________________________________ p. 163 #<(prÃpya puïyak­tÃæ lokÃn u«itvà ÓÃÓvatÅ÷ samÃ÷ / ÓucÅnÃæ ÓrÅmatÃæ gehe yogabhra«Âo 'bhijÃyate // BhG_6.42 // atha và yoginÃm eva jÃyate dhÅmatÃæ kule / etad dhi durlabhataraæ loke janma yadÅd­Óam // BhG_6.43 //)># prÃpyeti1 / atheti ca / yad uktavÃn phaloddeÓena2 na karma k­tam ÅÓvaroddeÓena k­tatvÃd iti3 / ata eva tasya puïyak­l lokaprÃpti÷ / na hi mÃm uddiÓya k­tam aphalÃya bhavati / bhogÃyÃpavargÃya và tat sampadyate / puïyak­tÃm --- iti viÓe«aïÃd4 ye tyaktakarmÃïa÷5 kevalÃj j¤ÃnÃn muktim icchanti te«Ãæ durgatir eveti darÓayati / (nÃpi) abhij¤Ãnasya bhoga÷ phalaæ kalpayituæ Óakyam avidyÃniv­ttidvÃreïa (tasya) muktyarthatvÃt6 / na ca karmÃbhÃvo bhogahetu÷ sarve«Ãæ prasaÇgÃt / tad etad bhÃgavatam uttaraæ karmayoginÃm upapadyate nÃnye«Ãm / ÓÃÓvatÅ÷ bahvÅ÷7 samÃ÷ saævatsarÃn ÓucÅnÃm ÃcÃravatÃæ ÓrÅmatÃm aiÓvaryavatÃæ gehe jÃyate / adhikÃratas tasyÃpek«ayà pak«Ãntaram ucyate / athavà yoginÃm eva yogÃbhyÃsaratÃnÃæ daridrÃïÃæ kule vaæÓe jÃyate / dhÅmatÃm utpadyate / dhÅmatÃm etad dhi durlabhataram Åd­Óaæ janma // 42-43 //8 sa tu jÃta÷ --- #<(tatra taæ buddhisaæyogaæ labhate pÆrvadaihikam / tato bhÆyo 'pi yatati saæsiddhau kurunandana // BhG_6.44 //)># __________ NOTES: 1. mëyeti ---va 2. phalodeÓena ---va 3. nu karmak­taæ mÅdyapi tÃta÷ pÅtocyatetutthÃpi nyatrÃpi d­ÓyaÓvarodeÓena k­tatvÃt ---va 4. mityaviÓe«aïÃt ---va 5. jyakrakukarmÃïa÷ ---va 6. muktyÃrthatvÃnna ---va 7. ÓÃÓvatÃrvadvau÷ ---va 8. dhÅmatÃddhidurlabhataraæmÅdarÓajanma 4 ---va dhÅmatÃddhi durlabhataramÅdaæÓaæ janma 40 ---la ____________________________________________________________________ p. 164 tatreti / tatra taæ buddhisaæyogam Ãtmavi«ayayÃ1 buddhyà saæyogaæ labhate / pÆrvadaihikaæ2 pÆrvajanmani bhavam / tato yatati bhÆyo 'pi tato 'dhikataraæ yatate / saæsiddhau vimuktinimittam / he kurunandana // 44 // kathaæ punar asau pÆrvadaihikaæ3 buddhisaæyogaæ labhate tad Ãha4 --- #<(pÆrvÃbhyÃsena tenaiva hriyate hy avaÓo 'pi san / jij¤Ãsur api yogasya ÓabdabrahmÃtivartate // BhG_6.45 //)># pÆrvÃbhyÃseti / pÆrvajanmasa¤cita÷ saæskÃras tena hriyate prÃpyate buddhipÆrvasaæyogaæ pratyavaÓo 'pi5 san / kiæ ca / jij¤Ãsur api yogasya j¤Ãtum icchur api Óabdabrahma vedoktaæ kevalaæ karmÃtivartate6 / yogajij¤ÃsÃpi kevalÃt karmaïo gurutarety abhiprÃya÷ // 45 // kiæ ca7 --- #<(prayatnÃd yatamÃnas tu yogÅ saæÓuddhakilbi«a÷ / anekajanmasaæsiddhas tato yÃti parÃæ gatim // BhG_6.46 //)># prayatnÃd iti / prayatnÃd yatamÃnas tu yogÅ prak­«Âena yogena yatnena8 yogÃrthaæ yatamÃno9 yogÅ saæÓuddhakilbi«a÷10 yogena (yÃ)tÅti smaranti yogaÓÃstravida÷ / kiæ puna÷ k«udrapÃpÃni / na hy ekasminn eva11 janmani yogÅ mucyate / anekajanmajanitayo(gena saæsiddho bhavati) / tato yÃti parÃæ gatim // 46 //12 __________ NOTES: 1. ^vi«ayà ---la 2. ... dehikaæ ---va 3. dehikaæ ---la 4. tadÃhà // 41 // ---va 5. prajyavaÓopi ---va 6. karmÃtivartavartate ---va 7. kiæ ca 42 ---va/la 8. yatamÃnastuyatnena ---va 9. yatasmÃno ---va 10. ... kilvi«a÷ ---va 11. nahyekrÃsminneva ---va 12. ... jÃnita / nato yÃni parÃæ gatim 43 ---va ... 43 ---la ____________________________________________________________________ p. 165 yogamÃhÃtmyaæ darÓayann adhyÃyam upasaæharati1 --- #<(tapasvibhyo 'dhiko yogÅ j¤Ãnibhyo 'py adhiko mata÷ / karmibhyaÓ cÃdhiko yogÅ tasmÃd yogÅ bhavÃrjuna // BhG_6.47 //)># tapeti / k­cchracandrÃyaïopavÃsaparebhya÷2 kevalakarmiïo 'pi karmagrahaïena3 tadvi«ayasya j¤ÃnasyÃk«iptatvÃt4 pÆrvatrÃtmaj¤Ãnaæ vivak«itam / tasmÃd yogÅ bhavÃrjuna / g­hasthasyÃrjunasya yogopadeÓÃt sannyÃsinÃm eva «a«Âhe yogopadeÓa÷ k­ta iti yair vyÃkhyÃyate te«Ãm upasaæhÃravirodha÷ // 47 //5 #<(yoginÃm api sarve«Ãæ madgatenÃntarÃtmanà / ÓraddhÃvÃn bhajate yo mÃæ sa me yuktatamo mata÷ // BhG_6.48 //)># yoginÃm iti / Ãdityaæ rudram anyÃæ6 và devatÃæ ye yu¤jate te«Ãæ7 yoginÃm api sarve«Ãæ madgatenÃnantarÃtmanÃ8 mÃæ gatena madÃsaktacetasà ÓraddhÃvÃn Ãstikyabuddhir bhajate9 yo mÃæ sa me yuktatamo mata iti // 48 //10 (iti ÓrÅ)bhagavadbhÃskarak­te gÅtÃbhëye «a«Âho 'dhyÃya÷ // 6 // __________ NOTES: 1. mÃhÃtmyadarÓayatradhyÃya^ ---va 2. k­chÃcÃndrÃyaïopavÃsarebhya÷ ---va 3. kevalakarmiïo karma^ ---la 4. jÃnesyÃk«iptatvÃt^ ---va 5. 44 ---va/la 6. anyaæ ---va anyaæ devatÃæ ---la 7. te«o ---va 8. mahatenÃntarÃtmanà ---va 9. samadÃsaktacetasà ÓraddhavÃtÃstivà buddhirmajatye ---va 10. 44 ---va/la ____________________________________________________________________ p. 166 atha saptamo 'dhyÃya÷ /1 «a«the 'dhyÃye samÃdhir ukta÷ / yatra samÃdhÅyate2 cittaæ tad ÅÓvarÃkhyaæ brahma savistaraæ vaktavyam ity adhyÃya Ãrabhyate / na hy aj¤ÃtasvarÆpasyopÃsanaæ6 Óakyaæ kartum iti / bhagavÃn uvÃca4 --- #<(mayy ÃsaktamanÃ÷ pÃrtha yogaæ yu¤jan madÃÓrita÷ / asaæÓayaæ samagraæ mÃæ yathà j¤Ãsyasi tac chruïu // BhG_7.1 //)># mayÅti / mayi parameÓvare5 svÃbhÃvikasnehÃrdracetÃ6 yogaæ yu¤jÃna÷ kurvÃïa ity artha÷ / mÃm ÃÓrito madÃÓrito 'nanyaÓaraïa÷ / saæÓayarahitaæ samagraæ k­tsnaæ mÃæ yathà yena prakÃreïa j¤Ãsyasi pratipatsyase tac chruïu // 1 // vistaraprakÃraæ darÓayati --- #<(j¤Ãnaæ te 'haæ savij¤Ãnam idaæ vak«yÃmy aÓe«ata÷ / yaj j¤Ãtvà na punar anyaj j¤Ãtavyam avaÓi«yate // BhG_7.2 //)># j¤Ãnam iti / j¤Ãnam ÅÓvarasvarÆpabodhanam / tadvij¤Ãnasahitaæ7 vak«yÃmi / viÓe«aj¤Ãnam8 --- so 'ham --- ityÃdi / idam iti pÆrvoktaæ parÃm­Óyate / vak«yÃmi / kÃrtsyena9 / yaj j¤Ãnaæ10 j¤Ãtvà neha loke j¤Ãtavyaæ punar avaÓi«yate // 2 // __________ NOTES: 1. ÓrÅjÃrayaïÃya nama÷ ---va/ lako«e nÃyamaæÓa÷ 2. samÃdhÅyato ---va 3. nahyaj¤ÃnatasvarÆpasyopasÃnaæ ---la 4. mamavÃnuvÃca ---va 5. prayipraremeÓvare ---va 6. svabhÃvikÃsnehÃrdracetà ---la snehÃndravetÃyoguæyujÃna÷ ---va 7. vitÃnasahitaæ ---va 8. ... j¤Ãne ---va 9. kÃtsyena ---va 10. yaj¤Ãnaæ ---va ____________________________________________________________________ p. 167 durlabhaæ ca matsvarÆpaj¤Ãnam / katham --- #<(manu«yÃïÃæ sahasre«u kaÓcid yatati siddhaye / yatatÃm api siddhÃnÃæ kaÓcin mÃæ vitti tattvata÷ // BhG_7.3 //)># manu«yeti / manu«yÃïÃæ sahasre«u madhye kaÓcid yatati siddhaye yatnaæ1 karoti / yatatÃm api te«Ãæ siddhÃnÃæ2 siddhyarthaæ3 prav­ttÃnÃm ity artha÷ / kaÓcin mÃæ vetti tattvata÷4 yÃthÃtathyena // 3 // ÓrotÃram abhimukhÅk­tyedÃnÅæ5 savistaram ÃtmÃnaæ kathayati --- #<(bhÆmir Ãpo 'nalo vÃyu÷ khaæ mano buddhir eva ca / ahaÇkÃra itÅyaæ me bhinnà prak­tir a«Âadhà // BhG_7.4 //)># bhÆmir iti / bhÆmir Ãpo 'nalo vÃyu÷ kham iti pa¤cÃpi bhÆtamÃtrà nirdiÓyante6 sthÆlaÓarÅrÃrambhiïya÷ / mano buddhir ity anta÷karaïaæ nirdiÓyate / manograhaïena bÃhyam api karaïaæ g­hyate buddhÅndriyakarmendriyalak«aïam7 / ahaÇkÃra ity anÃtmany ÃtmÃbhimÃna Ãtmani cÃnÃtmÃbhimÃna÷ / sa8 ubhayavidho viparÅtapratyaya÷ saæsÃrahetur yam avidyety Ãcak«ate / me madÅyëÂadhà bhinnà prak­ti÷ sthÃvarajaÇgamalak«aïasya bhÆtajÃtasya // 4 // imÃm acetanÃæ prak­tiæ p­thakk­tya cetanÃæ nirde«Âum Ãha8 --- #<(apareyam itas tv anyÃæ prak­tiæ viddhi me parÃm / jÅvabhÆtÃæ mahÃbÃho yayedaæ dhÃryate jagat // BhG_7.5 //)># apareti10 / apareyam a«ÂadhÃ11 bhinnà prak­tir aparà bhogyarÆpÃ12 __________ NOTES: 1. yatvaæ ---va 2. sidgÃnÃæ 3. siddhÃrthaæ ---va 4. tatvata÷ ---va 5. ÓrÅttÃramabhimukhÅk­tya ---va 6. vÃyuriti ---la/va // nidiÓyate ---va 7. buddhidriyakarmediya lak«aïa ---va 8. sa iti ---vako«e nÃsti 9. imÃmacetanà prak­ti p­thak­tya cetanÃæ nirdaæ«ÂumÃha ---va 10. aparoti ---va 11. apareyÃma«Âadhà ---va 12. bhoparÆpà ---va ____________________________________________________________________ p. 168 paratantrà / aparÃæ pradhÃnabhÆtÃæ1 prak­tim ito 'nyÃæ matsambandhinÅæ viddhi / jÅvabhÆtÃæ jÅvatvaæ prÃptÃæ2 bhokt­rÆpeïÃvasthitÃm / yayà prak­tyedaæ4 dhÃryate jagadantar anupravi«Âam5 / (tathà ca) Óruti÷ --- anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya6 nÃmarÆpe vyÃkaravÃïi --- iti // 5 // dvÃbhyÃæ prak­tibhyÃæ bhÆtÃni jÃyanta ity Ãha7 --- #<(etadyonÅni bhÆtÃni sarvÃïÅty upadhÃraya / ahaæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayas tathà // BhG_7.6 //)># etad iti / ete dve8 prak­tÅ yonÅ ye«Ãæ bhÆtÃnÃæ tÃny etadyonÅni / tatra yÃcetanà prak­ti÷ sà kÃryakÃraïarÆpeïa pariïamate / yà tu cetanà sà svakarmopÃrjitaphalabhokt­rÆpeïÃvati«Âhate9 / tÃny etÃni jÅvÃvi«ÂÃni bhÆtÃni10 sarvÃïÅty upadhÃraya / te ca matsambandhinyau11 / katham acetanà matto jÃtÃÓ cetanÃ÷ punar madasambhÆtÃ÷ / yata evam ato 'haæ k­tsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayas tathà / prabhavanty asmÃd iti12 prabhava÷ / pralÅyante 'sminn iti pralaya÷13 / kathaæ punar gamyate samastasya jagato mÆlakÃraïaæ brahma iti / Órute÷ --- sad eva saumyedam agra ÃsÅt --- iti / tadaik«ata sa Ãtmà --- iti / sadÃtmaÓabdÃbhyÃaæ parÃmarÓÃc cetanaæ14 kÃraïaæ niÓcÅyate / na hy anumÃnena15 kevalenÃtyantÃtÅndriyaæ jagatkÃraïaæ kaÓcit samarthayituæ Óakta÷ / asiddhÃnaikÃntikaviruddhado«adu«ÂatvÃt16 / __________ NOTES: 1. ^bhrÆtÃÇk­ti... ---va 2. jÅvatvapraptÃæ ---va 3. bhokturÆpe^ ---va 4. prak­tyà idaæ ---va 5. ... pravi«Âa ---va/la 6. ÓrutirjavinÃtmanÃ^ ---va 7. ityÃha // 5 ---la/va 8. eta dve ---va 9. ^bhoktÆrÆpeïÃvati«Âate ---va 10. mÆtÃni ---va 11. satsambandhinyau ---va 12. prabhavajyasmÃditi ---va 13. prÃlÅyate ---va 14. sa ÃtmeÇk­tyÃtmaÓabdÃbhyÃæ parÃmaÓeÓcetanaæ ---va 15. mahyanumÃnena ---va 16. kaÓcitsamartha ... du«ÂatvÃt aæÓoyaæ nÃsti ---vako«e ____________________________________________________________________ p. 169 tatra sÃÇkhyÃ÷ pradhÃnaæ jagatkÃraïaæ varïayanti / naiyÃyikavaiÓe«ikÃ÷ paramÃïÆn / tatra vÃdina÷ parasparaviruddhaæ jalpanto nÃdyÃpy antaæ gatÃ÷1 / ÓrutivirodhÃc cÃnumÃnam ÃbhÃsÅbhavati / yat punar anumÃnaæ ÓrutyanusÃri tadanugrÃhakatvenopanyasyate tadÃÓrÅyate / yena sarvaj¤a÷ sarvaÓaktiÓ cetano jagatkartà sÃdhyate / tÃrkikÃnumÃnena2 tu yasya yatra kart­tvaæ tatparij¤Ãnavatas tacchaktiyuktasya3 kart­tvopapatte÷ / rathaprÃsÃdÃdikart­vad iti4 / anena5 cÃsarvaj¤asyÃsarvaÓakter anÅÓvarasya6 siddhe÷ prak­tavastvasiddher anÃÓrayaïam iti // 6 // yata evam7 --- #<(matta÷ parataraæ nÃnyat ki¤cid asti dhana¤jaya / mayi sarvam idaæ protaæ sÆtre maïigaïà iva // BhG_7.7 //)># matta iti / matta÷ parataraæ nÃnyad aham eva sarvasmÃj jagata÷ parataro mÆlakÃraïatvÃt / kathaæ punar asya kÃraïatvam / ÓaktipariïÃmÃt / tathà ca Óruti÷8 --- tadÃtmÃnaæ svayam akuruta --- yathorïanÃbhi÷9 s­jate g­hïate10 ca / 11apracyutasvarÆpasyÃpy acintyaÓaktitvÃt pariïÃmo bhavatÅti / yathÃkÃÓo12 vÃyurÆpeïa pariïamate na svarÆpavinÃÓo vÃyoÓ ca pa¤cav­ttirÆpeïÃdhyÃtmam13 / __________ NOTES: 1. jagatkÃraïa varïayanti / naiyyÃyikavai«ikÃ÷ paramÃæïÆstatravÃdinaæ kaÓcit samÃrthayitu Óakto siddhÃnaikÃntikavirudrado«adu«ÂatvÃttatra sÃÇkhya÷ pradhÃnaæ jagatkÃraïaæ parasparaviruddhaæ jalpantonÃdyÃpyantaæ gatÃ÷ ---va 2. catano ... tÃrkikÃnumanina ---va 3. ... stachaktisya ---va 4. ... prasÃda^ ---va 5. ... vÃdijyanena ---va 6. ... sarvaÓaktoranÅÓvara^ ---va 7. yata eva ---la 8. ... pariïÃma tathà ca Óruti ---va 9. yathorïanÃbha÷ ---la yatho nÃbha÷ ---va 10. g­hïate ---va 11. cÃprattyutasvarÆpa^ ---va 12. «athÃkÃÓo ---va 13. ... vinoÓo vÃyoÓca paÓcav­ttirÆpeïÃdhyÃtma^ ---va ____________________________________________________________________ p. 170 yathà ca tantubhya÷1 paÂo jÃyate tantusvarÆpapracyuti÷2 / vicitraÓaktayo hi bhÃvÃ÷ / tathà coktaæ purÃïe --- acintyÃ÷ khalu ye bhÃvà na tÃæs tarkeïa sÃdhayet / prak­tibhya÷3 paraæ yat tu tad acintyasya4 lak«aïam // iti / tathà ca mantra÷ --- na tasya kÃryaæ karaïaæ ca vidyate na5 tatsamaÓ cÃbhyadhikaÓ ca vidyate / parÃsya Óaktir vividhaiva6 ÓrÆyate svÃbhÃvikÅ7 j¤Ãnabalakriyà ca // iti / mayi kÃraïe sarvam idaæ kÃryaæ proktaæ grathitam anusyÆtam ity artha÷ / yathà kÃrpÃsasÆtre8 maïigaïà yathà ca m­di ÓarÃvÃdaya iti // mamaitÃ÷ Óaktayo yà abÃdi«u rasÃdirÆpà jagata÷ saæsthitihetavas tà darÓayati9 --- #<(raso 'ham apsu kaunteya prabhÃsmi ÓaÓisÆryayo÷ / praïava÷ sarvavede«u Óabda÷ khe pauru«aæ n­«u // BhG_7.8 //)># rasa iti10 / rasa÷ sÃro yena ÓarÅrapu«Âir bhavati11 / iha prakaraïe jagatsthitihetÆnÃæ12 saÇkÅrtanam / vibhÆtiprakaraïe tu kÃraïam akÃraïaæ và yad utk­«Âaæ13 sattvaæ tadupadiÓyate / cintanÅyaæ yad utk­«Âaæ sattvaæ tad upadiÓyate14 / cintanÅyatvenety apunaruktatÃ15 / me __________ NOTES: 1. tatubhya÷ ---va 2. jÃyate tu svarÆpapratyuti ---va 3. acityà ... sÃdhayerthaprak­timabhya÷ ---va 4. paraæ yattadacintyasya ---va 5. na matsamaÓca ---va 6. vividhaæ va ---va 7. svÃbhÃvikau ---va 8. kÃrpasa^ ---va/la 9. hetavaæsthÃdarÓa«ati ---va 10. rasa iti ---va 11. rasÃsÃraæ yena ÓarÅrayu«Âirbhavati ---va 12. tagatsthiti^ ---va 13. yudutk­«Âa ---va 14. tadupadiÓyarte ---va 15. ... tvenetyupunaduktatà ---va ____________________________________________________________________ p. 171 rasarÆpaprotà Ãpa iti kecid yojayanti / tad asat / yathÃÓrutÃnvayabhaÇgaprasaÇgÃt / sthitinimittÃnÃæ ca dharmÃïÃm iha vaktum i«ÂatvÃt / prabhÃsmi / prakÃÓa÷ Óakti÷ / praïava oÇkÃra÷ / so 'pi dhyÃnajapÃdÃv upayogÃd utkar«ahetu÷ / Óabdo 'smy ÃkÃÓe2 / Óabdena hi3 sarvalokavyavahÃra÷ pravartate / puru«asyedaæ pauru«aæ puæstvaæ prajananakÃraïam // 8 // #<(puïyaæ p­thivyÃæ gandho 'smi tejaÓ cÃsmi vibhÃvasau / jÅvanaæ sarvabhÆte«u tapaÓ cÃsmi tapasvi«u // BhG_7.9 //)># kiæ ca --- #<(bÅjaæ mÃæ sarvabhÆtÃnÃæ viddhi pÃrtha sanÃtanam / buddhir buddhimatÃm asmi tejas tejasvinÃm aham // BhG_7.10 //)># bÅjam iti / bÅjaæ mÆlakÃraïaæ mÃæ viddhi jÃnÅhi / sanÃtanaæ nityam / buddhir asmi buddhimatÃæ8 b­haspatibhÃrgavÃdÅnÃm9 / teja÷ prabhÃvo 'smi tejasvinÃæ10 rÃj¤Ãm // 10 // #<(balaæ balavatÃæ cÃhaæ kÃmarÃgavivarjitam / dharmÃviruddho bhÆte«u kÃmo 'smi bharatar«abha // BhG_7.11 //)># balam iti / balaæ balavatÃæ11 cÃham / tad viÓina«Âi --- kÃmarÃgavivarjitam / kÃmena rÃgeïa ca rahitam / tatsamutthaæ12 tu yad balaæ __________ NOTES: 1. dhyÃnanayÃdÃvupa^ ---va 2. ÓabdaussyÃkÃÓe ---va 3. Óabde sarvanahi ---va 4. prajanakÃraïaæ ---va/la 5. gadha÷ ---va 6. purëahetutvÃt ---va 7. hiraïyaretÃsi ---va 8. buddhivatÃæ ---va/la 9. ... tirbhÃrgavÃdÅnÃæ ---va 10. tejÃsvinÃæ ---va 11. valavatà ---va 12. tatsamutpaæ ---va ____________________________________________________________________ p. 172 pratyavÃyanimittam / svÃbhÃvikaæ tu yad balaæ tad utkar«akÃraïam / yathà vainateyÃdÅnÃm / dharmeïÃviruddha÷1 kÃmo bhÆte«u so 'ham asmi yathà svadÃre«u // 11 // kiæ ca --- #<(ye caiva sÃttvikà bhÃvÃs tÃmasà rÃjasÃÓ ca ye / matta eveti tÃn viddhi na tv ahaæ te«u te mayi // BhG_7.12 //)># ye caiva sÃttvikà bhÃvà iti / sattvaniv­ttÃ÷ / sÃttvikà devÃdayo rÃjasà asurà manu«yÃÓ ca2 tÃmasÃ÷ sarpÃdayo3 matta eva iti tÃn viddhi / na tv ahaæ te«u / nÃhaæ janÃÓrita÷ / te tu punar mayi vartante4 / madadhÅnav­ttaya ity artha÷ // 12 // athedÃnÅæ5 guïÃnÃæ svabhÃva÷ kaÓcid kathyate --- #<(tribhir guïamayair bhÃvair ebhi÷ sarvam idaæ jagat / mohitaæ nÃbijÃnÃti mÃm ebhya÷ param avyayam // BhG_7.13 //)># tribhir iti / tribhir guïamayair bhÃvai÷6 k­tsnam idaæ jagan mohitam / nÃbhijÃnÃti mÃm ebhyo guïebhya÷ param avyayaæ vyayarahitam // 13 // tribhir etair guïair mohitasya saæsÃrakÃntÃrottÃro nÃstÅty Ãha --- #<(daivÅ hy e«Ã guïamayÅ mama mÃyà duratyayà / mÃm eva ye prapadyante mÃyÃm etÃæ taranti te // BhG_7.14 //)># daivÅti / devasyeyaæ daivÅ7 / hiÓabdo hetau / yasya devasya mama mÃyà nirmÅyate na (mÃyÃvikÃ÷)8 / na jÃtam iti prak­tir __________ NOTES: 1. tadutkar«akÃna«ÂikÃmarÃgÃviraïaæyathÃvainaneyÃdÅnÃæ dharmeïÃviruddhya ---la//va dharmeïa viruddhà ---la 2. mÃnu«ÃÓca ---va 3. tÃmasÃ÷ yadiyo ---va 4. vartate ---va 5. athedÃærna ---va 6. guïamayerbhÃvai÷ --- 7. devÅ ---va 8. nimÅyate ---va 9. na yÃvikà ---la ____________________________________________________________________ p. 173 ÅÓvarÃd utpannà mÃyocyate / ÓrutiÓ ca nirvakti1 --- mÃyÃæ tu prak­tiæ vidyÃn mÃyinaæ tu maheÓvaram --- iti / na sÃÇkhyÃnÃm iva nityà / yatra mÃyÃÓabda÷ praj¤Ãvacana÷ prayujyate tatreyaæ vyutpatti÷ / mÅyate paricchidyate2 prameyo 'rtha iti praj¤Ã mÃyà / yathà --- indro mÃyÃbhi÷ pururÆpa Åyate4 --- atÅndriyapraj¤Ãbhir ity artha÷ / duratyayà du÷khenÃtyayo 'tikramo 'syà iti duratyayà / yady evaæ ÓÃstropadeÓÃnarthakyam / neti brÆma÷ / mÃm eva ye prapadyante te mÃyÃæ tarantÅti na do«a÷ // 14 // nanu ye prapadyanta5 iti viÓe«aïam anarthakam / nety ucyate / arthavad eva (tat /) katham --- #<(na mÃæ du«k­tino mƬhÃ÷ prapadyante narÃdhamÃ÷ / mÃyayÃpah­taj¤Ãnà Ãsuraæ bhÃvam ÃÓritÃ÷ // BhG_7.15 //)># na mÃm iti6 / mÃyayÃnantaroktayà prak­tyÃpah­taj¤Ãnà Ãsuraæ bhÃvaæ ÓÃÂyÃn­tÃdilak«aïam ÃÓritÃ÷ // 15 // ke punas te ye tvÃæ prapadyante7 --- #<(caturvidhà bhajante mÃæ janÃ÷ suk­tino 'rjuna / Ãrto jij¤Ãsur arthÃrthÅ j¤ÃnÅ ca bharatar«abha // BhG_7.16 //)># caturvidhà iti / caturvidhÃÓ catu«prakÃrÃdhikÃriïo8 mÃæ bhajante / Ãrto vyasanÃpanna÷ / jij¤Ãsu÷ parameÓvarasambodhane yatamÃna÷ / arthÃrthÅ dravyÃkÃÇk«Å / j¤ÃnÅ brahmavit // 16 // __________ NOTES: 1. nirvabhakti ---va 2. meyate parichidyate ---va 3. indramÃbhi÷ ---la 4. puru«arÆpadeyate ---va 5. pradyaæ ta iti ---va 6. na smamiti ---va 7. pratipadyante ---va pratipadyante ---la 8. atra vako«asya samÃpti÷ ____________________________________________________________________ p. 174 kiæ ca sarve tulyÃ÷ / ki¤ cai«Ãæ kaÓcid adhika iti p­cchÃyÃæ prÃptÃyÃm Ãha --- #<(te«Ãæ j¤ÃnÅ nityayukta ekabhaktir viÓi«yate / priyo hi j¤Ãnino 'tyartham ahaæ sa ca mama priya÷ // BhG_7.17 //)># (te«Ãæ iti /) te«Ãæ j¤ÃnÅ nityayukta÷ / nirdhÃraïe «a«ÂhÅ / nityayukta÷ satatÃbhyÃsÅ / mayy ekasmin bhaktir yasyÃsÃv ekabhakti÷1 / sa viÓi«yate / priyo hi j¤Ãnino 'tyartham / viÓvasya jagato 'ntarÃtmà paramÃtmà / mamÃpi cÃyam evÃtmeti manyamÃno naisargikasnehapratibaddhabuddhir atitarÃæ bhÆyo bhÆyo 'nurajyate / sa ca mama priya iti // 17 // yady api rÃgadve«Ãv ÅÓvarasya na sta÷ / tathÃpi ÓÃstrÃrthayÃthÃtmyaveditvÃd aikÃtmyaprÃpte÷ priya ity ucyate / itarebhya ÃrtÃdaya÷2 parameÓvaram ÃÓrayanto 'nyebhyo mahÃkÃlabhaktebhya÷ prak­«Âatarà iti darÓayitum Ãha --- #<(udÃrÃ÷ sarva evaite j¤ÃnÅ tv Ãtmaiva me mata÷ / Ãsthita÷ sa hi yuktÃtmà mÃm evÃnuttamÃæ gatim // BhG_7.18 //)># udÃrà iti / udÃrÃ÷ sarva evaite utk­«ÂÃ÷ / j¤ÃnÅ tu nirupacÃram Ãtmaiva me mata÷ / katham / Ãsthita÷ sa hi yuktÃtmà mÃm evÃnuttamÃæ gatim / na vidyate 'nyottamà yasyà gates tÃm anuttamÃm // 18 // kim ekasminn eva janmani j¤ÃnÅtthaæ3 tvà tvÃæ bhajate4 __________ NOTES: 1. ^bhaktiryasyÃsÃvekabhaktiryasyÃsÃvekabhakti÷ 2. iherebhya ÃrtÃdayo÷ 3. j¤ÃnÅtya 4. bhajante ____________________________________________________________________ p. 175 kiæ vÃnekasminn iti / yady ekasminn eva tadÃrtÃdÅnÃm api j¤ÃnitvaprasaÇga÷ / tatra tÃratamyaæ nopapadyata iti paramatam ÃÓaÇkyÃha --- #<(bahÆnÃæ janmanÃm ante j¤ÃnavÃn mÃæ prapadyate / vÃsudeva÷ sarvam iti sa mahÃtmà sudurlabha÷ // BhG_7.19 //)># bahÆnÃm iti / yata ete ÃrtÃdaya÷ te«Ãm api bhagavati janmÃntaravÃsanÃsti / yato nÃrÃyaïam eva te bhajante nÃnyÃæ devatÃm / j¤ÃnÅ punar ekabhakti÷ prayojanÃntaranirapek«a÷ sannyÃsakarmayogÃbhyÃæ sampanno bahÆnÃæ janmanÃm ante mÃæ prapadyate / kathaæ prapadyate / vÃsudeva÷ sarvam iti / vasanti tasmin sarvabhÆtÃni / vasati vÃntaryÃmi(tve)na sarvabhÆte«v iti vÃsu÷ / devanÃd dyotanÃd deva÷ / vÃsuÓ cÃsau devaÓ ceti vÃsudeva÷ paramÃtmà / Ãtmaivedaæ sarvam --- sad eva saumyedam agra ÃsÅt --- idaæ sarvaæ yad ayam Ãtmà -- iti Órute÷ / kÃraïÃtmanà prapa¤cÃtmanà cÃvasthita iti pratipadyate / sa mahÃtmà sudurlabha÷ / santi hi dvaitadarÓino 'pi bhaktÃ÷ // 19 // kasmÃt punaÓ caturvidhà eva1 bhajante na sarve --- #<(kÃmais tais tair h­taj¤ÃnÃ÷ prapadyante 'nyadevatÃ÷ / taæ taæ niyamam ÃÓritya prak­tyà niyatÃ÷ svayà // BhG_7.20 //)># kÃmair iti / kÃmais tai÷ putrapaÓvÃdibhir h­taj¤ÃnÃ÷ / rudrÃdityadurgÃgÃïapatiprabh­tayo (yÃ) anyà devatÃ÷ (tÃ÷) ye bhajante (taæ) tam upavÃsÃdiniyamam ÃÓritya prak­tyà pÆrvajanmavÃsanayà svayà niyatÃ÷ / devatÃntarabhaktÃnÃæ ca tadvÃsitacetasÃæ ca tato niv­ttir nÃsti // 20 // __________ NOTES: 1. evaæ ____________________________________________________________________ p. 176 katham1 --- #<(yo yo yÃæ yÃæ tanuæ bhakta÷ ÓraddayÃrcitum icchati / tasya tasyÃcalÃæ ÓraddhÃæ tÃm eva vidadhÃmy aham // BhG_7.21 //)># ya iti / yo yo yÃæ yÃæ tanuæ bhakta÷ / tanuæ devatÃmÆrtim ity artha÷ / tasya tasyÃcalÃæ d­¬hÃæ ÓraddhÃæ tÃm eva vidadhÃmy aham / tatkarmÃnusÃreïa / karmaiva phalotpattau nimittam / ÅÓvaras tu karmÃnuvidhÃyÅ niyant­tvenÃvati«Âhate // 21 // #<(sa tayà Óraddhayà yuktas tasyÃrÃdhanam Åhate / labhate ca tata÷ kÃmÃn mayaiva vihitÃn hi tÃn // BhG_7.22 //)># sa iti / sa tayà Óraddhayà yuktas tasya devatÃviÓe«asyÃrÃdhanaæ pÆjanam Åhate ce«Âate nirvartayati tato labhate ca kÃmÃn abhipretÃrthÃn mayaiva vihitÃæs tÃn / hiÓabdo hetau / yasmÃd ÅÓvara÷ sarvatra phaladÃtà karmÃnurÆpeïa / tathà (ca) Óruti÷ --- e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatir e«a bhÆtapÃla e«Ãæ lokÃnÃm asambhedÃya --- iti / rahasi k­tÃnÃæ prakÃÓak­tÃnÃæ ca karmaïÃæ phalaparipÃkavibhÃgaj¤o hi sa÷ // 22 // devatÃntaropÃsanÃt phalaæ cel labheta tad apy astu / ko do«a iti ced Ãha --- #<(antavat tu phalaæ te«Ãæ tad bhavaty alpamedhasÃm / devÃn devayajo yÃnti madbhaktÃ÷ ÓÃÓvataæ padam // BhG_7.23 //)># anteti / devÃn devayajo yÃnti prÃpnuvanti / madbhaktÃ÷ ÓÃsvataæ padam // 23 // __________ NOTES: 1. katham 20 2. tanudevatà ____________________________________________________________________ p. 177 kiæ puna÷ kÃraïam / kecid devatÃntaraæ bhajante na tvÃm iti tad ucyate --- #<(avyaktaæ vyaktim Ãpannaæ manyante mÃm abuddhaya÷ / paraæ bhÃvam ajÃnanto mamÃvyayam anuttamam // BhG_7.24 //)># avyaktam iti / svabhÃvato 'vyaktam atisÆk«maæ santaæ vyaktiæ prakaÂabhÃvam Ãpannaæ manyante mÃm abuddhayo 'lpabuddhaya÷ / ayam api nÃrÃyaïÃkhyo vi«ïur mahÃdevÃdivad devatÃviÓe«a eva nÃtrÃdhikyaæ ki¤cid astÅti / paraæ bhÃvam ajÃnanta÷ samastasya jagato mÆlakÃraïam ÅÓvarÃïÃæ brahmarudrendrÃdÅnÃm apy adhÅÓvaro 'yam ity ajÃnanto na mÃæ bhajante // 24 // kasyacid evÃham anekasmin janmani bhaktim udvahata÷ svarÆpaæ viv­ïomi na sarvasya --- #<(nÃhaæ prakÃÓa÷ sarvasya yogam ÃyÃsam Ãv­ta÷ / mƬho 'yaæ nÃbhijÃnÃti loko mÃm ajam avyayam // BhG_7.25 //)># nÃham iti / nÃhaæ prakÃÓa÷ sarvasya / katham / yogamÃyayà sa¤cchanna aiÓvaryayoga÷ sa eva / mÃyÃsaævaraïahetutvÃt / tasmÃn mƬho 'yaæ nÃbhijÃnÃti mÃm ajam avyayam // 25 // ahaæ tu sarvaj¤a÷ katham --- #<(vedÃhaæ samatÅtÃni vartamÃnÃni cÃrjuna / bhavi«yanti ca bhÆtÃni mÃæ tu veda na kaÓcana // BhG_7.26 //)># vedeti / vedÃhaæ trikÃlavi«ayÃïi bhÆtÃni jÃnÃmi / mÃæ tu veda na kaÓcana / ayaæ mƬho loka iti / ya÷ punar j¤ÃnÅ sa jÃnÃti vÃsudeva÷ sarvam iti // 26 // ____________________________________________________________________ p. 178 kenÃyaæ loko mƬhatvam Ãpannas tad ucyate --- #<(icchÃdve«asamutthena dvandvamohena bhÃrata / sarvabhÆtÃni sammohaæ yÃnti sarge parantapa // BhG_7.27 //)># iccheti / icchà rÃga÷ / rÃgadve«asamutthena dvandvamohena / (dvandvÃni) ÓÅto«ïasukhadu÷khÃdÅni tatsambandho moho dvandvamoha÷ / upakÃri«u parÃrthe«u rÃgÃt sukhaæ tatsambandhÅ mohas tannibandhanà ca prav­ttir apakÃri«u dve«o du÷khaæ tannibandhanà ca niv­ttir iti / evaæ prav­ttinibaddhÃni bhÆtÃni sarge ÓarÅragrahaïe«u sammohaæ yÃnti / yadi punar dvandvaÓabdena rÃgadve«ayo÷ parÃmarÓa÷ kriyate tadÃ1 dvandvagrahaïam anarthakam icchÃdve«asamutthena mohenety etÃvad vaktavyaæ syÃt // 27 //2 tatra tu --- #<(ye«Ãæ tv antaæ gataæ pÃpaæ janÃnÃæ puïyakarmaïÃm / te dvandvamohanirmuktà bhajante mÃæ d­¬havratÃ÷ // BhG_7.28 //)># ye«Ãm iti / ye«Ãæ tv antaæ gataæ pÃpaæ k«Åïaæ pÃpaæ3 puïyakarmopacayÃt te rÃgadve«asamutthadvandvamohavinirmuktà bhajante mÃæ d­¬havratÃ÷ // 28 // evam --- #<(jarÃmaraïamok«Ãya mÃm ÃÓritya yatanti ye / te brahma tadvidu÷ k­cchram adhyÃtmaæ karma cÃkhilam // BhG_7.29 //)># (jareti) / ye jarÃmaraïamok«Ãya mÃm ÃÓritya yatanti prayatante te brahma tadvidu÷ / k­cchram adhyÃtmaæ karma cÃkhilam / vastutrayam etad arjunapraÓnÃd anantaram uttaraæ vak«yÃma÷ // 29 // __________ NOTES: 1. yadà 2. syÃttatra tu // 27 // 3. k«ÅïapÃpaæ ____________________________________________________________________ p. 179 aparam api vastucatu«Âayam --- #<(sÃdhibhÆtÃdhidaivaæ mÃæ sÃdhiyaj¤aæ ca ye vidu÷ / prayÃïakÃle 'pi ca mÃæ te vidur yuktacetasa÷ // BhG_7.30 //)># sÃdhibhÆteti // 30 // (iti ÓrÅmad)bhagavadbhÃskarak­te gÅtÃbhëye saptamo 'dhyÃya÷ // ____________________________________________________________________ p. 180 athëÂamo 'dhyÃya÷ / te brahma tad vidu÷ --- iti ye bhagavatopak«iptÃ÷ padÃrthÃs tÃæs tattvato j¤Ãtum arjuna÷ p­cchati / arjuna÷ (uvÃca) --- #<(kiæ tad brahma kim adhyÃtmaæ kiæ karma puru«ottama / adhibhÆtaæ ca kiæ proktam adhidaivaæ kim ucyate // BhG_8.1 // adhiyaj¤a÷ kathaæ ko 'tra dehe 'smin madhusÆdana / prayÃïakÃle ca kathaæ j¤eyo 'si niyatÃtmabhi÷ // BhG_8.2 //)># kiæ tad iti / ka iti svarÆpapraÓnatÃtparyam / katham iti prakÃrapraÓna÷ / kena prakÃreïÃsau dehe 'smin bhavatÅti / prayÃïakÃle maraïakÃle kena prakÃreïa j¤eyo 'si niyatacittai÷ // 1-2 // bhagavÃn (uvÃca) --- #<(ak«araæ brahma paramaæ svabhÃvo 'dhyÃtmam ucyate / bhÆtabhÃvodbhavakaro visarga÷ karmasa¤j¤ita÷ // BhG_8.3 //)># ak«aram iti / na k«aratÅty ak«araæ paramaæ brahma / etad vai tad ak«araæ gargi brÃhmaïà abhivadanti -- iti Órute÷ / svabhÃvo 'dhyÃtmam ucyate / ak«araÓabdavÃcyasya paramÃtmana ÃtmÅyo bhÃvo 'æÓo jÅvo 'dhyÃtmam ÃtmÃnaæ deham adhik­tya bhokt­tvena vartata iti / bhÆtÃnÃæ jÅvÃnÃæ bhÃvo bhÃvanà karma / tasya pralayakÃle stimitasyÃvasthitasyodbhavo vyakti÷ phaladÃnayogyatÃpÃdanam / ____________________________________________________________________ p. 181 taæ karotÅti bhÆtabhÃvodbhavakaro visargo vis­«Âir hiraïyagarbhÃde÷ / tathà ca mantra÷ --- hiraïyagarbhaæ janayÃmÃsa pÆrvaæ mano buddhyà Óubhayà saæyunaktu --- iti / so 'yam ÅÓvarasyÃntaryÃmiïo vyÃpÃra÷ karmasa¤j¤ita÷ / apare«Ãæ vyÃkhyà --- yajamÃnasya vyÃpÃraÓ carupuro¬ÃÓÃdÅnÃæ devatoddeÓena tyÃgo visarga÷ / sa eva buddhidvÃreïa bhÆtÃny eva bhÃvÃs te«Ãm udbhavaæ karotÅti bhÆtabhÃvodbhavakara÷ karmasa¤j¤ita iti // 3 // #<(adhibhÆtaæ k«aro bhÃva÷ puru«aÓ cÃdhidaivatam / adhiyaj¤o 'ham evÃtra dehe dehabh­tÃævara // BhG_8.4 //)># adhÅti / adhibhÆtaæ k«aro bhÃva÷ / k«arati vinaÓyatÅti ÓarÅre vi«ayalak«aïa÷ / cetano1 bhogyavargo jÃyamÃno 'niruddhyamÃna÷ puru«aÓ cÃdhidaivatam / yo 'sÃv Ãdityamaï¬ale hiraïyagarbha÷ sarvadevatÃmaya÷ / k­tsnaæ vairÃjaæ ÓarÅram ÃpÆryÃvasthita÷ puru«o 'dhiyaj¤o 'ham eva / atra yaj¤ÃnÃm adhidevatÃham eva / yaj¤o vai vi«ïu÷ --- iti ÓatapathaÓrute÷ / deho 'dhikaraïatvena vyapadiÓyate --- na mama idaæ devatÃyà iti mÃnasas tyÃgo yÃga ucyate / ye ca dravyayaj¤Ã j¤Ãnayaj¤Ã÷ svÃdhyÃyayaj¤as te«Ãm aham evÃdhidevatety abhiprÃya÷ / anye«Ãæ vyÃkhyà --- dehasmin vaiÓvÃnaravidhyaÇgabhÆtÃhutisÃdhanabhÆta2 iti / viÓi«ÂÃhutisÃdhanopalak«aïÃrthe dehaÓabdo yaj¤aÓabdaÓ ca viÓi«Âayaj¤alak«aïapara iti / tad ayuktam / yato yaj¤aviÓe«avyÃkhyÃnÃd yaj¤asÃmÃnyavyÃkhyÃnaæ yuktataram / visargaÓabdena sargavyÃkhyÃnaæ yuktam // 4 // __________ NOTES: 1. ^lak«aïo cetano^ 2. ^vidhyaÇgÃbhÆtÃhuti ____________________________________________________________________ p. 182 #<(antakÃle ca mÃm eva smaran tyaktvà kalevaram / ya÷ prayÃti sa madbhÃvaæ yÃti nÃsty atra saæÓaya÷ // BhG_8.5 //)># anteti / vayaso 'nte tyaktvà kalevaraæ ÓarÅraæ ya÷ prayÃti sa madbhÃvaæ yÃti / na vidyate 'sminn arthe saæÓaya÷ // 5 // na kevalaæ mÃm eva smaran mÃæ pratipadyate / kiæ tarhi --- #<(yaæ yaæ vÃpi smaran bhÃvaæ tyajaty ante kalevaram / taæ tam evaiti kaunteya sadà tadbhÃvabhÃvita÷ // BhG_8.6 //)># yam iti / yaæ yaæ bhÃvaæ devatÃviÓe«am anyad và vastu smarann ante dehaæ tyajati1 taæ tam evaiti kaunteya sadà tadbhÃvanayà bhÃvito vÃsitÃnta÷karaïa÷ // 6 // yata evam --- #<(tasmÃt sarve«u kÃle«u mÃm anusmara yuddhya ca / mayy arpitamanobuddhir mÃm evai«yasy asaæÓayam // BhG_8.7 //)># tasmÃd iti / tasmÃt sarve«u kÃle«u madanusmaraïaæ kuru / yuddhaæ ca svadharmaæ kurv ity artha÷ / mayi samarpitaæ mano buddhiÓ ca yasya te sa tvaæ mayy arpitamanobuddhi÷ / manov­ttiviÓe«o v­ttimatÅ buddhi÷ / ekam evÃnta÷karaïaæ paramÃrthata÷ / vyavahÃrasiddhyarthas tu bhedavyapadeÓa÷ / mÃm evai«yasy asaæÓayam / nÃsminn arthe saæÓayo 'sti / na caitad ÃÓaÇkitavyam --- antakÃle 'nyathÃpi sm­tir bhavatÅti / ÅÓvaro hi sarvaj¤a÷ karmÃnusÃrÅ cittav­tter niyantà // 7 // __________ NOTES: 1. tyajanti ____________________________________________________________________ p. 183 anantaroktam arthaæ viÓi«ya1 darÓayitum Ãha --- #<(abhyÃsayogayuktena cetasÃnanyav­ttinà / paramaæ puru«aæ divyaæ yÃti pÃrthÃnucintayan // BhG_8.8 //)># abhyÃseti / abhyÃsa÷ samÃnapratyayaprabandho vijÃtÅyapratyayÃv­ttikÅla÷ so 'yam abhyÃsayoga÷ / tadyuktena cetasÃnanyav­ttinà paramaæ puru«aæ divyaæ yÃti pratipadyate cetasà tam evÃnucintayan // 8 // tam eva paramaæ puru«aæ punar api viÓina«Âi --- #<(kaviæ purÃïam anuÓÃsitÃram aïor aïÅyÃæsam anusmared ya÷ / sarvasya dhÃtÃram acintyarÆpam Ãdityavarïaæ tamasa÷ parastÃt // BhG_8.9 //)># kavim iti / kaviæ sarvaj¤am anuÓÃsitÃraæ niyantÃram / tathà hi Óruti÷ --- etasya vÃk«arasya praÓÃsane gargi sÆryÃcandramasau vidh­tau2 ti«Âhata÷ --- iti / aïor aïÅyÃæsaæ sÆk«mÃd api sÆk«mataram / sÆk«matvam ihÃvayavopacayÃbhÃvo vivak«ita÷ / nabhaso 'pi sakÃÓÃd atisÆk«ma÷ / paramakÃraïatvÃt sarvakarmaphalasya dhÃtÃraæ vidhÃtÃram acintyarÆpam / nahÅdaæ tad iti cintanÅyam / asya rÆpaæ (na) vidyate / asthÆlam anaïv ahrasvam adÅrgham alohitam --- iti rÆpaprati«edhÃt / tathÃpy upÃsakÃnÃm anugrahÃrthaæ rÆpaæ nirdiÓyate / Ãdityavarïaæ jyotirmayam ÃnandaikasvabhÃvaæ tamaso j¤ÃnÃndhakÃrÃt parastÃd avasthitam aj¤ÃnatimirÃpanudaæ svayaæprakÃÓam anusmared ya÷ sa ity uttaragÅtÃyÃæ vÃkyÃrthaæ samÃpyate // 9 // __________ NOTES: 1. viÓe«ya 2. vivatau ____________________________________________________________________ p. 184 kasmin puna÷ kÃle 'nusmaret --- #<(prayÃïakÃle manasÃcalena bhaktyà yukto yogabalena caiva / bhruvor madhye prÃïam ÃveÓya samyak sa taæ paraæ puru«am upaiti divyam // BhG_8.10 //)># prayÃïeti / antakÃle niÓcalena manasà bhaktyà tadanusmaraïÃhlÃditah­dayena yogabalena ca yogajanitasaæskÃrapÃtisthair yeïa1 bhruvor madhye prÃïam ÃveÓya su«umïayÃ2 nìyà ni«kramyety artha÷3 // 10 // prÃptavyaæ padam anÆdya tatprÃptyupÃyaæ kathayi«yann Ãha --- #<(yad ak«araæ vedavido vadanti viÓanti yad yatayo vÅtarÃgÃ÷ / yad icchanto brahmacaryaæ caranti tat te padaæ saÇgraheïÃbhidhÃsye // BhG_8.11 //)># yad iti / edad vai tadak«araæ gargi --- atha parà yayà tadak«a­am adhigamyate --- iti / viÓanti pratipadyante / yatayo yatnavanto yad icchanto brahmacaryaæ maithunaniv­ttim (caranti) / g­hasthasyÃpi sarvatra và prati«iddhavarjam ity anuj¤ÃtagamanÃniv­ttasyÃvaÓyaka­tukÃlagÃmino brahmacaryam asty eva / tat te padaæ tat padaprÃptyupÃyaæ saÇgraheïa saÇk«epeïa kathayi«yÃmi // 11 // #<(sarvadvÃrÃïi saæyamya mano h­di niruddhya ca / mÆrdhnyÃdhÃyÃtmana÷ prÃïam Ãsthito yogadhÃraïÃm // BhG_8.12 //)># sarveti / sarvÃïÅndriyadvÃrÃïi saæyamya mano h­dayakamalanilaye parameÓvare sanniruddhya tÃlumÆlavinirgatayà brahmanìyà __________ NOTES: 1. ^stheryeïa 2. suvanyayà 3. ni«krametyartha÷ ____________________________________________________________________ p. 185 su«umïÃkhyayorddvam udgamayyÃtmana÷ prÃïaæ mÆrdhnyÃdhÃyÃsthito yogadhÃraïÃm / yogadhÃraïÃæ g­hÅtvety artha÷ // 12 // #<(om ity ekÃk«araæ brahma vyÃharan mÃm anusmaran / ya÷ prayÃti tyajan dehaæ sa yÃti paramÃæ gatim // BhG_8.13 //)># om iti / ÓabdabrahmaikÃk«aram iti viÓe«aïaæ saæhitÃdibrahmaniv­ttyartham / vyÃharann uccÃrayan1 / mÃæ paramÃtmÃnam ÃkÃÓavat sarvavyÃpinaæ sarvaj¤am Ãnandam am­tam / tyajaæ dehaæ ya÷ prayÃti sa yÃti paramÃæ gatim / antakÃle ca mÃm evaiti --- (iti yat) sÃmÃnyenoktaæ tad idÃnÅæ viÓe«itam / kecid atra kramamuktyabhiprÃyam idaæ na sadyomuktipradarÓanÃrtham iti vadanti / etad vai satyakÃma paraæ cÃparaæ ca brahma yad oÇkÃra÷ --- iti Órute÷ / oÇkÃrÃlambanopÃsanaphalam idaæ kathyata iti / tadapavyÃkhyÃnam / paravidyÃdhikÃrÃt / yad ak«araæ vedavido vadanti --- iti pratij¤ÃnÃt kathaæ kÃlÃntaramuktirÆpaæ2 varïyate // 13 // na cÃhaæ durlabha÷ satatÃbhiyuktasya --- #<(ananyacetÃ÷ satataæ yo mÃæ smarati nityaÓa÷ / tasyÃhaæ sulabha÷ pÃrtha nityayuktasya yogina÷ // BhG_8.14 //)># ananyeti / yasyÃnyatra3 ceto nÃsty asÃv ananyacetÃ÷ / satataæ sarvadà nairantaryeïa / nityaÓa iti yÃvajjÅvam / tenaitad darÓitaæ vÃkyÃrthaj¤ÃnamÃtreïa k­tÃrthatà / satatopÃsanayà j¤Ãnaæ paripakvaæ muktik«amaæ sambhavatÅti / tasyÃhaæ sulabha÷ sukhena labhyo nityayuktasyeti nigamanam // 14 // __________ NOTES: 1. uÓcÃrayan 2. kÃlÃntaraæ muktirÆpaæ 3. kasyÃnyatra ____________________________________________________________________ p. 186 tatpadaprÃptÃv upÃya ukta÷ / tatprÃptau satyÃæ ka÷ puru«ÃrthaviÓe«a iti --- #<(mÃm upetya punar janma du÷khalayam aÓÃÓvatam / nÃpnuvanti mahÃtmÃna÷ saæsiddhiæ paramÃæ gatÃ÷ // BhG_8.15 //)># mÃm iti / mÃæ prÃpya punar janma du÷khasyÃlayaæ sthÃnaæ na prÃpnuvanti / sthÃnÃntaraprÃptau punarÃv­tti÷ / matprÃptir evÃnÃv­ttihetur iti darÓayati // 15 // #<(à brahmabhuvanÃl lokÃ÷ punarÃvartino 'rjuna / mÃm upetya tu kaunteya punarjanma na vidyate // BhG_8.16 //)># Ãbrabmeti / à brahmabhuvanÃd / brahmaïo hiraïyagarbhasya bhuvanaæ nivÃso brahmalokas tena saha / abhividhÃv ÃkÃro brahmalokasahitÃ÷1 prÃïina ucyante / nanu ca --- yo ha vai2 tat paramaæ brahma veda brahmaiva bhavati / tasya tÃvad eva ciraæ yÃvan na vimok«ye 'tha sampatsye3 --- ityÃdhiÓrutiprÃmÃïyÃd vidu«a÷ prÃrabdhakarmak«aye ÓarÅrapÃtÃnantaraæ mok«ÃvadhÃraïÃt kathaæ brahmavidÃæ niv­ttakalma«ÃïÃæ punar Ãvartanam / tathà yÃvad adhikÃram avasthitir adhikÃriïÃm4 --- iti ÓÃrÅrakasÆtrÃd adhikÃre lokÃnugrahÃrthe vyÃpÃre ye 'vasthitÃs te«Ãæ prÃjÃpatyÃdÃv adhikÃre5 ÅÓvarÃnuÓÃsanÃd yÃvad adhikÃram avasthitir bhavati / tatra ca j¤ÃnaÓe«am abhyasyatÃæ prÃrabdhaphalakarmak«aye mukti÷ / yo yo devÃnÃæ pratyabuddhyata sa sa __________ NOTES: 1. ^Óabdena tÃtsthÃtsthÃninastannivÃsina÷ 2. yo heva 3. vimok«yeta sampatsa iti 4. ^sthitirÃdhikÃrikÃrikÃïÃm 5. prajÃpatyÃdÃvadhikÃreÓvarÃnuÓÃsanÃd ____________________________________________________________________ p. 187 tad abhavat1 --- iti brahmasvarÆpÃpatte÷ / na ha vai devÃn pÃpaæ gacchati --- iti punarjanmaprati«edhÃc ca / etad anupapannam / atrocyate / prÃrabdhakarmaphalabhogak«aye sarve«Ãæ muktir uktà / tac cÃrabdhaphalaæ karma ke«Ã¤cid ekaÓarÅrabhogyam / anye«Ãm anekaÓarÅrabhogyam / ekajanmak­tasyÃpi karmaïo 'nekaÓarÅrabhogyatÃpi smaryate / yathÃvÃntaratamanÃmna÷ purÃïar«e÷ kalidvÃparayo÷ sandhau vi«ïuÓÃsanÃd vyÃsapadaprÃpti÷ / evaæ muktiphalÃniyamas tattadavasthÃprÃpter iti2 ÓÃrÅrake 'pi karmaphalatÃratamyavaÓena mukter aniyamadarÓanÃd avirodho 'tra / mÃm upetya he kaunteya punar janma ÓarÅragrahaïaæ na vidyate // 16 // kasya hetor itare«Ãæ lokÃnÃm Ãv­tti÷ / kÃlaparicchinnatvÃt / parasya kÃraïaprÃptasya pracyutir nÃsti kÃryaloke«u hi vartamÃnasya / te«Ãæ vinÃÓitvÃd Ãv­ttir avaÓyaæ bhÃvinÅ3 tad etad Ãha --- #<(sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaïo vidu÷ / rÃtriæ yugasahasrÃntÃæ te 'horÃtravido janÃ÷ // BhG_8.17 //)># sahasreti / tathà coktam --- daivikÃnÃæ yugÃnÃn tu sahasraæ parisaÇkhyayà / brÃhmam ekam ahar j¤eyaæ tÃvatÅ rÃtrir eva4 ca // iti / sahasrayugaparyantam ahar brahmaïo jÃgaritÃvasthà / caturdaÓam anvantarÃvacchinna÷ kÃla÷ / tÃvatÅ rÃtrir avÃntarapralayo brahmaïa÷ svapnÃvasthà / tad evam ahorÃtrau saævatsarakalpanayà var«aÓasam Ãyur __________ NOTES: 1. sa sa tadÃbhavat 2. ^tadavasthÃvap­teriti 3. avaÓyabhÃvinÅ 4. mahÃrÃtrim iti manusm­tau pÃÂha÷ ____________________________________________________________________ p. 188 brahmaïa÷ / tato brahmà mucyate / mahÃpralayo bhavati / p­thivyÃdÅny api bhÆtÃni tadà pralÅyante // 17 // tatrÃhani rÃtrau ca yo vyÃpÃro bhÆtÃnÃæ sa kathyate --- #<(avyaktÃd vyaktaya÷ sarvÃ÷ prabhavanty aharÃgame / rÃtryÃgame pralÅyante tatraivÃvyaktasa¤j¤ake // BhG_8.18 //)># avyakteti / avyaktam avyÃk­tam ucyate pa¤cÃnÃæ bhÆtÃnÃæ sÆk«mÃvasthà / karmÃvidyÃsahitÃÓ ca jÅvÃ÷ / antaryÃmÅÓvaro 'dhi«ÂhÃtà / tad etad vyÃk­tam ucyate / tathà ca Óruti÷ --- tad dhedaæ tarhy avyÃk­tam ÃsÅt --- iti / vyaktaæ yac ca2 carÃcarÃïi bhÆtÃni mahÃbhÆtÃni ca prabhavaty aharÃgame / rÃtryÃgame tu pralÅyante / tatra và vyÃk­te 'vÃntarapralaye carÃcarÃïÃæ bhÆtÃnÃæ pralayo mahÃpralaye tu mahÃbhÆtÃnÃm apÅti viÓe«a÷ // 18 // k­takarmavinÃÓo 'k­takarmaphalasya cÃgama3 iti do«advayaæ pariharann Ãha--- #<(bhÆtagrÃma÷ sa evÃyaæ bhÆtvà bhÆtvà pralÅyate / rÃtryÃgame 'vaÓa÷ pÃrtha prabhavaty aharÃgame // BhG_8.19 //)># bhÆteti / saæsÃrasyÃnÃditvÃt pÆrvakalpak­tÃnÃæ karmaïÃæ stimitaæ nÃmÃvasthÃnaæ4 na vinÃÓa÷ / tannibandhano 'yaæ puna÷ suranaratiryakprabhedena vicitra÷ sarga iti / sa evÃyam iti / samÃnanÃmÃk­titvÃ(d a)bhedo vyapadiÓyate / tannÃmanas tadÃk­tayaÓ ca jÃyante / vyaktÅnÃm anyatve 'pi yathà ta eva ÓÃlayo bhujyante (tadvat) / Óe«aæ gatÃrtham // 19 // __________ NOTES: 1. tatra vyÃk­tamÃsÅt 2. vyaktayaÓ ca 3. k­takarmavinÃÓok­tasya ca karmaphalasyÃgama iti 4. stimitÃnÃmavasthÃna ____________________________________________________________________ p. 189 yad etad vyaktaæ varïitaæ1 (tasmÃt) --- #<(paras tasmÃt tu bhÃvo 'nyo vyakto 'vyaktÃt sanÃtana÷ / ya÷ sa sarve«u bhÆte«u naÓyatsu na vinaÓyati // BhG_8.20 //)># para iti / paras tatkëÂhÃ2 / sarvaj¤o 'vyakta÷ karaïÃgocaratvÃt / tasmÃd avyaktÃt pÆrvoktÃd acetanÃd ayaæ cetana÷ paramÃtmà sanÃtano nitya÷ (para÷) / katham / ya÷ sa sarve«u naÓyatsu na vinaÓyati / so 'yam ÅÓvara÷ pratipattavya÷ // 20 // #<(avyakto 'k«ara ity uktas tam Ãhu÷ paramÃæ gatiæ / yaæ prÃpya na nivartante taddhÃma paramaæ mama // BhG_8.21 //)># avyakteti / yo 'yam avyakta÷ paramÃtmÃk«ara ity ukto vede --- tato 'k«arÃt sambhavatÅha viÓvam --- iti tam Ãhu÷ Órutaya÷ / paramÃæ gatiæ kathaæ prÃpya na nivartante / taddhÃma sthÃnaæ paramaæ mama // 21 // sa puna÷ kenopÃyena labhyata ity Ãha --- #<(puru«a÷ sa para÷ pÃrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà / yasyÃnta÷sthÃni bhÆtÃni yena sarvam idaæ tatam // BhG_8.22 //)># puru«a iti / bhaktyà ananyayà tatparayà stutinamaskÃradhyÃnadhÃraïÃdibhis tam eva bhajate / na devatÃntaram / tasya lak«aïam ucayate pratipattisaukaryÃrtham / yasyÃnta÷sthÃni hi bhÆtÃni / kÃraïe hi kÃryam antarbhavati m­dÅva ÓarÃ(vam) / ... yogena cedaæ sarvaæ tataæ vyÃptam // 22 // ÅÓvarasatattvaæ nirdhÃritam3 / tatprÃptyupÃyaÓ ca --- prayÃïakÃle manasà --- ity Ãrabhyokta÷ / (puru«aæ) prÃptÃnÃæ cÃnÃv­ttir uktà / __________ NOTES: 1. valitaæ 2. tatk­«Âhà 3. nivÃritam ____________________________________________________________________ p. 190 athedÃnÅæ yena mÃrgeïa gatÃnÃm anÃgamo 'nÃv­tir yena cÃv­ttir iti vibhÃgena darÓayann Ãha --- #<(yatra kÃle tv anÃv­ttim Ãv­ttiæ caiva yogina÷ / prayÃtà yÃnti taæ kÃlaæ vak«yÃmi bharatar«abha // BhG_8.23 //)># yatreti / kÃlagrahaïaæ mÃrgopalak«aïÃrtham / karmayogino j¤ÃnayoginaÓ ca devayÃnapit­yÃnamÃrgam arcirÃdilak«itaæ prathamaæ darÓayati prÃdhÃnyÃt // 23 // #<(agnir jyotir aha÷ Óukla÷ «aïmÃsà uttarÃyaïam / tatra prayÃtà gacchanti brahma brahmavido janÃ÷ // BhG_8.24 //)># agnir iti / agnir jyotir ity arcirdevatà lak«yate / tathà Óuklapak«adevatottarÃyaïadevatety ÃtivÃhinyo1 devatà iti sthitaæ ÓÃrÅrake / tena tu prayÃtà gacchanti brahma paramÃtmÃnam / brahmaÓabdasya tatra mukhyatattvaæ na kÃryaloko g­hyate parabrahmaprakaraïÃc ca / tatra yat kaiÓcid uktam --- arcirÃdimÃrgagÃmiïÃæ2 hiraïyagarbhalokaprÃptir iti tad asat / ihÃnÃv­ttir ucyate brahmaprÃpte÷ svatantrav­tti÷ / tathà coktam --- à brahmabhuvanÃl lokÃ÷ --- iti // 24 // idÃnÅæ kevalakarmiïÃæ pit­yÃna÷ na puna÷ punarÃv­ttilak«aïo mÃrgo nirdiÓyate prasaÇgÃt kathaæ3 cÃnabhij¤Ã nÃma parÃbhaveyur iti darÓanÃrtham --- __________ NOTES: 1. ÃtivÃhinyo 2. ^gÃminÃæ 3. kathaæ nÃma j¤Ãnaæ parÃ^ ____________________________________________________________________ p. 191 #<(dhÆmo rÃtris tathà k­«ïa÷ «aïmÃsà dak«iïÃyanam / tatra cÃndramasaæ jyotir yogÅ prÃpya nivartate // BhG_8.25 //)># dhÆma iti / dhÆmo rÃtris tathà k­«ïa ity atrÃpi devatà eva lak«yante / nÃtrottarÃyaïaæ dak«iïÃyanaæ rÃtrirahar veti vivak«itam / yatra kvacana m­tÃnÃæ samuccayakÃriïÃm arcirÃdir eva / itare«Ãm api dhÆmÃdir eva / bhÅ«masyottarÃyaïapratÅk«Ã tatra maraïaæ praÓastam iti protsÃhanÃrthà na niyamÃrthà / Óe«aæ gatÃrtham // 25 // #<(Óukrak­«ïe gatÅ hy ete jagata÷ ÓÃÓvate mate / ekayà yÃty anÃv­ttim anyayÃvartate puna÷ // BhG_8.26 //)># Óukleti / ete ca gatÅ Óuklak­«ïe jagata÷ / ÓÃÓvate1 mate vedoktatvÃt --- ekayà yÃty anÃv­ttim anyayÃvartate2 punar iti / arthasya punar vacanaæ nigamanam // 26 // mÃrgadvayÃbhij¤a÷ kevalaæ karma nÃrabhate samuccayÃrtham eva yatate ni÷ÓreyasÃrthatvÃd iti darÓayitum Ãha --- #<(naite s­tÅ pÃrtha jÃnan yogÅ muhyati kaÓcana / tasmÃt sarve«u kÃle«u yogayukto bhavÃrjuna // BhG_8.27 //)># naita iti // 27 // tad etad adhyÃyoktaæ j¤Ãnam anyanindayà stÆyate / ÓraddhÃlava÷ katham atrÃbhiyuktà bhaveyur iti / __________ NOTES: 1. ÓÃÓvatÅ 2. anyathÃvartate ____________________________________________________________________ p. 192 #<(vede«u yaj¤e«u tapa÷su caiva dÃne«u yatpuïyaphalaæ pradi«Âam / atyeti tat sarvam idaæ viditvà yogÅ paraæ sthÃnam upaiti cÃdyam // BhG_8.28 //)># vede«v iti / vede«u catur«v api yat puïyaphalaæ yaj¤e«v agni«ÂomÃdi«u tapa÷su cÃndrÃyaïÃdi«u gobhÆmihiraïyadÃne«u tat sarvam idam atyeti / katham / idaæ j¤Ãnaæ viditvà yogÅ paraæ sthÃnam upaiti cÃdyam / sarvasthÃnÃnÃm Ãdyaæ pÃrameÓvaraæ padam iti // 28 // (iti) bhagavadbhÃskarak­te gÅtÃbhëye a«Âamo 'dhyÃya÷ // ____________________________________________________________________ p. 193 atha navamo 'dhyÃya÷ / devayÃnena gatÃnÃm apunarÃv­ttir uktà --- mÃm upetya punarjanma na vidyate --- iti / yat1 prÃpyÃpunarÃv­ttis tasya brahmaïo viÓi«ÂaÓaktiyuktasya satattvaæ punar api kathayi«yann Ãha / atyantÃtÅndriyatvÃt puna÷ puna÷ kathitam api na cetasi sthitipadaæ labhate ke«Ã¤cid eva puïyak­tÃæ cetasi sthirÅbhavatÅti bhagavÃn yatate / bhagavÃn uvÃca --- #<(idaæ tu te guhyatamaæ pravak«yÃmy anasÆyave / j¤Ãnaæ vij¤Ãnasahitaæ yaj j¤Ãtvà mok«yase 'ÓubhÃt // BhG_9.1 //)># idaæ tv iti / idaæ tu te guhyatamam / tuÓabdo 'tiÓayÃrtha÷ / anasÆyave paraguïe«u do«Ãvi«karaïam asÆyà / tadrahitÃya / j¤Ãnaæ (pra)vak«yÃmi / vij¤Ãnasahitam / yaj j¤Ãnaæ j¤Ãtvà mok«yase 'ÓubhÃt saæsÃrabandhÃt / ke«Ã¤cid eva puïyak­tÃm arcirÃdinÃ2 vartmanà kramamuktir uktà / idÃnÅæ sadyomuktir ucyata ity Ãhu÷ / tad asat / arcirÃdinaiva saæsÃramaï¬alam atikramya liÇgaÓarÅraviyogÃn muktir nÃtraiva ÓarÅre (mucya)te / tasmÃd ihaiva muktir ity apasiddhÃnta÷3 // 1 // taj j¤Ãnaæ stÆyate ÓraddhÃjananÃrtham --- #<(rÃjavidyà rÃjaguhyaæ pavitram idam uttamam / pratyak«Ãvagamaæ dharmyaæ susukhaæ kartum avyayam // BhG_9.2 //)># __________ NOTES: 1. yaæ 2. ^k­tÃæ mandirÃdinà 3. ke«Ã¤cideva ... apasiddhÃnta÷ iti aæÓoyaæ guhyatamam ityetadanantaraæ vidyate mÆlako«e ____________________________________________________________________ p. 194 rÃjeti / rÃj¤Ãm aÓvapatijanakÃdÅnÃm / te«Ãæ ca gopyaæ pavitraæ pÃvanaæ pratyak«aæ spa«Âo 'vagamo yasya tad idaæ pratyak«Ãvagamam / naitatparok«am ity artha÷ / yathà mahÃmeruj¤Ãnam / dharmÃd anapetaæ dharmyam / kartuæ susukhaæ sukaram ity artha÷ / ak«ayaphalahetutvÃd avyayam // 2 // ye puna÷ --- #<(aÓraddadhÃnÃ÷ puru«Ã dharmasyÃsya parantapa / aprÃpya mÃæ nirvartante m­tyusaæsÃravartmani // BhG_9.3 //)># aÓraddadheti / aÓraddadhÃnÃ÷ puru«Ã dharmasyÃsya vak«yamÃïasya j¤ÃnarÆpasya te mÃm aprÃpya nivartante m­tyugraste saæsÃravartmani // 3 // idÃnÅæ tatj¤Ãnaæ kathayati --- #<(mayà tatam idaæ sarvaæ jagad avyaktamÆrtinà / matsthÃni sarvabhÆtÃni na cÃhaæ te«v avasthita÷ // BhG_9.4 //)># mayeti / mayà tatam idaæ sarvam avyaktamÆrtinÃtÅndriyeïa1 sÆk«meïÃtmanà / mayi ti«ÂhantÅti matsthÃni / na cÃhaæ te«v avasthita÷ / svamahimni sthitatvÃt // 4 // (mama yogam aiÓvaraæ paÓya2) --- #<(na ca matsthÃni bhÆtÃni paÓya me yogam aiÓvaram / bhÆtabh­n na ca bhÆtastho mamÃtmà bhÆtabhÃvana÷ // BhG_9.5 //)># __________ NOTES: 1. ^mÆrtinà atendriyeïa 2. caturthaÓlokavyÃkhyÃnÃnantaram 4 // kuï¬a iti tÃni ak«arÃïi tatpatrÃnte yoga iti / avyahitaparapatrÃrambhe prathamapaÇktau si tvat na ceti iti dvitÅyapaÇktau vartante ____________________________________________________________________ p. 195 na ceti / bhÆtÃni bibhartÅti bhÆtabh­t / na ca bhÆte«u / yathà ÓarÅrÅ jÅva÷ / ÓarÅrÃkÃrapariïatÃni bhÆtÃni bibharti te«u cÃvasthito na caivam aham / bhÆtÃni bhÃvayatÅti bhÆtabhÃvana÷ // 5 // (matsthÃni na ca matsthÃni iti viruddhaæ paÓyaæ d­«ÂÃntam Ãha --- #<(yathÃkÃÓasthito nityaæ vÃyu÷ sarvatrago mahÃn / tathà sarvÃïi bhÆtÃni matsthÃnÅty upadhÃraya // BhG_9.6 //)># yatheti / yathÃkÃÓe vyÃpaketi sÆk«mo vÃyu÷ sthita÷ sarvatrago lokatrayavyÃpÅ tathà bhÆtÃni matsthÃnÅty upadhÃraya / na saæÓle«asambandhena / kiæ tarhi / vyÃpake mayi vi«ayabhÆte 'lpaparimÃïÃni (bhÆtÃni) parivartanta iti sthityavasthà darÓità // 6 // adhunà pralayÃvasthocyate --- #<(sarvabhÆtÃni kaunteya prak­tiæ yÃnti mÃmikÃm / kalpak«aye punas tÃni kalpÃdau vis­jÃmy aham // BhG_9.7 //)># sarveti / sarvabhÆtÃni kaunteya madÅyÃæ prak­tiæ yÃnti / kadà kalpak«aye / kalpÃdau ca punas tÃni vis­jÃmi // 7 // katham --- #<(prak­tiæ svÃm ava«Âabhya vis­jÃmi puna÷ puna÷ / bhÆtagrÃmam imaæ k­tsnam avaÓaæ prak­ter vaÓÃt // BhG_9.8 //># prak­tim iti1 / prak­tiæ svÃm ava«ÂabhyÃvalambya bhÆtagrÃmaæ (bhÆta)samÆhaæ vis­jÃmi / avaÓaæ paratantraæ prak­ter vaÓÃt / yathÃkarma prÃïinÃæ prak­ti÷ pariïamate atas tadvaÓÃt s­jÃmi / __________ NOTES: 1. prak­tÃmiti ____________________________________________________________________ p. 196 kà punar iyaæ prak­ti÷ / pa¤cÃnÃæ bhÆtÃnÃæ sÆk«mÃvasthà vÅryabhÆtà / atreyaæ vedÃntaprakriyà --- paraæ brahma niÓcalam ÃkÃÓakalpaæ prathamam avasthitam / tata(s tasya) ro«Ãd vik­ta÷ s­«ÂÅcchÃviÓi«Âo 'ntaryÃmÅÓvaraÓabdavÃcyo bhavati / tato bhÆtasÆk«mam avyÃk­tam ÃkÃÓam utpadyate / tata÷ sÆk«mÃtmÃyaæ hiraïyagarbha ity Ãcak«ate / tata÷ sthÆlÃni viyadÃdÅni mahÃbhÆtÃni krameïotpadyante / tato 'ï¬aæ tato viràprajÃpati÷ / tasmin vairÃje sthÆlaÓarÅre sarve lokÃ÷ sarve devÃ÷ sarvÃïi ca sthÃvarajaÇgamÃni bhÆtÃnÅti vastubhÆte 'yaæ prak­tir na mÃyÃmÃtram avastubhÆtam // 8 // na cÃvidyà nÃma kÃcid anÃtmany Ãtmabuddhi÷ / jÅvasya pratipuru«aæ parabrahmasvarÆpaæ tadagrahaæ ca muktvà kadÃcid ÃÓaÇkyeta1 --- vi«amÃæ s­«Âiæ kurvato do«Ã(ya tat) syÃd ity Ãha2 --- #<(na ca mÃæ tÃni karmÃïi nibadhnanti dhana¤jaya / udÃsÅnavad ÃsÅnam asaktaæ te«u karmasu // BhG_9.9 //)># na ceti / na ca mÃæ nibadhnanti karmÃïi / kasmÃt / udÃsÅnavad ÃsÅnatvÃt / te«u karmasu asaktatvÃt / anyo 'pi ya÷ phalÃsaktas tam api karmÃïi na nibadhnanti nyÃyatulyatvÃt // 9 // nanu ca prak­tir nityà svatantrà bhÆtas­«Âau pravartata iti sÃÇkhyà vadanti / tad asat / tad ucyate --- #<(mayÃdhyak«eïa prak­ti÷ sÆyate sacarÃcaram / hetunÃnena kaunteya jagad viparivartate // BhG_9.10 //)># __________ NOTES: 1. na cÃvidyà nÃma kÃcit pratipuru«amnÃtmabuddhiryattujjÅvasya paraæ brahmasvarÆpaæ tadagrahaæ ca muktvà kadÃcidÃÓaÇkyeta 2. syÃdityÃha ____________________________________________________________________ p. 197 mayeti / mayÃdhyak«eïa matta utpannà satÅ mayÃdhyak«eïÃdhi«ÂhÃtrà pravartità sÆyate janayati / na hy acetanà prak­tis triguïÃtmikà sÃÇkhyaparikalpità satÅ pravartitum arhati prÃïinÃæ vicitrakarmavipÃkÃparij¤ÃnÃt / kathaæ suranaratiryakprabhedabhinnaæ bhuvanaæ nirmÅyate rathÃdÅnÃm acetanÃnÃæ svata÷ prav­ttyadarÓanÃc ca cetanÃdhi«ÂhitÃ÷ pravartanta iti yuktam / ato matpravartità prak­ti÷ / (anena) prasavahetunÃ1 jagad (vi)parivartate // 10 // prak­ter adhyak«am api santam --- #<(avajÃnanti mÃæ mƬhà mÃnu«Åæ tanum ÃÓritam / paraæ bhÃvam ajÃnanto mama bhÆtamaheÓvaram // BhG_9.11 //)># aveti / avajÃnanti mÃæ mƬhÃ÷ prÃdurbhÃve«u mÃnu«Åæ tanum ÃÓritaæ vÃsudevo nÃma k«atriyo manu«yo 'yam ity anÃdaraæ kurvanti paraæ bhÃvam ajÃnanto bhÆtamaheÓvaraæ mama // 11 // te ca --- #<(moghÃÓà moghakarmÃïo moghaj¤Ãnà vicetasa÷ / ÃsurÅæ rÃk«asÅæ caiva prak­tiæ mohinÅæ ÓritÃ÷ // BhG_9.12 //)># mogheti / moghÃÓà moghakarmÃïo v­thÃsaÇkalpÃ÷ / karmÃïi ca te«Ãm agnihotrÃdÅni v­taiva j¤Ãnaæ cÃnÃtmavi«ayatvÃt / vicetaso 'vivekina÷ rÃk«asÅæ tÃmasÅæ prak­tim ÃsthitÃ÷ // 12 // ye tu --- #<(mahÃtmÃnas tu mÃæ pÃrtha daivÅæ prak­tim ÃsthitÃ÷ / bhajante 'nanyamanaso j¤Ãtvà bhÆtÃdim avyayam // BhG_9.13 //)># __________ NOTES: 1. prasave hetunà ____________________________________________________________________ p. 198 maheti / mahÃtmÃnas tu lokottarapraj¤Ã daivÅæ prak­tiæ sattvaguïasambhÆtà cittav­ttim ÃÓrità bhajante sevante bhÆtÃnÃm Ãdiæ1 mÃæ j¤Ãtvà // 13 // kena prakÃreïa bhajante --- #<(satataæ kÅrtayantaÓ ca yatantaÓ ca d­¬havratÃ÷ / namasyantaÓ ca mÃæ bhaktyà nityayuktà upÃsate // BhG_9.14 //)># satatatam iti / satataæ matsvarÆpakathane prav­ttacetaso yatantaÓ ca matprÃptyupÃye«u yatnavanto d­¬havratÃ÷ d­¬haæ2 sthiraæ vrataæ niyama÷ karmety a(na)rthÃntaraæ tad ye«Ãæ te d­¬havratÃ÷ / bhaktyà cÃdareïa mÃæ namasyanta÷ pÃdapatanÃdinà vyÃpÃreïa nityayuktÃ÷ santa upÃsate // 14 // anye tu paripakvaj¤ÃnÃ÷ --- #<(j¤Ãnayaj¤ena cÃpy anye yajante mÃm upÃsate / ekatvena p­thaktvena bahudhà viÓvatomukham // BhG_9.15 //)># j¤Ãneti / j¤Ãnam eva yaj¤o j¤Ãnayaj¤a÷ / yajanta÷ pÆjayanto mÃm upÃsate / sÃtatyena parameÓvare cittadhÃraïam upÃsanam / te caikatvenÃtmÃnam idaæ sarvaæ vÃsudeva÷ sarvam ity anayà (buddhyÃ) samastabhedaprapa¤caæ3 paramakÃraïaparamÃtmani4 ceta÷ pravilÃpya tadÃtmanÃvati«Âhante / te caite brahmavida÷ Óre«ÂhÃ÷ / anye punar evam asaktÃ÷ p­thaktvenopÃsate / bahudhà bahubhi÷ prakÃrair Ãditye candramasy agnau paramÃtmÃnaæ cintayanti / viÓvatomukhaæ sarvato mukhÃni __________ NOTES: 1. bhÆtÃnÃmÃdi 2. sthira 3. sarvamitya^ ityetadanantaraæ samasta^ ityetasmÃtpÆrvaæ kÃnicinÃk«arÃïyaspa«ÂÃni 4. paramakaraïa ____________________________________________________________________ p. 199 dvÃrÃïi (yasya) taæ1 viÓvatomukham / yad evÃlambanatvenopÃdÅyate vak«yamÃïaæ tad eva tatprÃptyupÃyatÃæ pratipadyate // 15 // tad idÃnÅæ prapa¤cayati --- #<(ahaæ kratur ahaæ yaj¤a÷ svadhÃham aham au«adham / mantro 'ham aham evÃjyam aham agnir ahaæ hutam // BhG_9.16 //)># ahaæ kratur iti / ahaæ kratu÷ paÓusome«Âilak«aïo yaj¤a÷ smÃrta÷ pa¤camahÃyaj¤Ãdi÷2 / svadhà yat tu pitÌn uddiÓya kriyate / aham au«adhaæ vrÅhyÃdÅnÃm / idaæ kim / tad annam / mantro yÃjyÃpuro'nuvÃkÃdi÷3 / aham evÃjyaæ homasÃdhanam / aham agnir ÃhavanÅyo yatra hÆyate / hutaæ ca havanakriyÃham eva // 16 // #<(pitÃham asya jagato mÃtà dhÃtà pitÃmaha÷ / vedyaæ pavitram oÇkÃra ­k sÃma yajur eva ca // BhG_9.17 //)># piteti / pitotpÃdayità pÃlayità và / mÃtà dhÃtrÅ dhÃtà vidhÃtà / karmaphalÃnÃm / pitÃmaha÷ pitu÷ pità cÃham eva / yad vedyaæ j¤eyaæ vastu tad aham / yac ca pavitraæ pÃvanaæ prÃyaÓcittÃdi / oÇkÃra÷ praïava÷ / vedatrayaæ cÃham eva // 17 // #<(gatir bhartà prabhu÷ sÃk«Å nivÃsa÷ Óaraïaæ suh­t / prabhava÷ pralayasthÃnaæ nidhÃnaæ bÅjam avyayam // BhG_9.18 //)># gatir iti / gamyata iti gatir gantavyo 'ham / bhartà po«Âà / prabhu÷ svÃmÅ / dra«Âà pratyak«aparok«ak­tÃnÃæ karmaïÃm / nivÃsa÷ prÃïinÃm / nivasanty asminn iti nivÃsa÷ / Óaraïam ÃrtÃnÃm / suh­d upakÃrÅ pratyupakÃrÃnapek«ayà / prabhavo jagata÷ pralaya÷ sthÃnaæ __________ NOTES: 1. taæ taæ 2. yaj¤Ãdi 3. puronuvÃkyÃdi÷ ____________________________________________________________________ p. 200 sthitihetu÷ / nidhÅyate 'smi¤ chreya iti nidhÃnam / bÅjam utpattikÃraïam / avyayaæ vyayarahitam / vrÅhyÃdibÅjaæ vyayi // 18 // kiæ ca --- #<(tapÃmy ahaæ ahaæ var«a nig­hïÃmy uts­jÃmi ca / am­taæ caiva m­tyuÓ ca sad asac cÃham arjuna // BhG_9.19 //)># tapÃmÅti / ÃdityÃtmanà sthitvà nidÃghasamaye tapÃmi kaiÓcid raÓmibhi÷ / prÃv­ÂkÃle var«am uts­jÃmi / kaiÓcit kiraïair nig­hïÃmy anyartÃv aham evÃm­taæ jÅvanam / m­tyuÓ ca vinÃÓa÷ sad asac cÃham arjuna / sad iti sthÆlaæ vyavahÃrayogyaæ vastu vyapadiÓyate / asad iti sÆk«mam avyaktam a(vyavahÃrya)m / evaæ madvyati(riktaæ kim api nÃsti) / santa÷1 samyagdarÓina ekatvenÃkÃmà (viÓva)tomukham avasthitaæ2 (mÃ)m (upÃsate / apare akÃmÃ÷) ... kratvÃdyekaikapratipattyà bahudhà p­thaktvenopÃsata iti saÇk«epÃrtha÷ // 19 // ye punar j¤Ãnayaj¤enopÃsate p­thaktvenaikatvena (vÃ) kevalakarmiïa÷ phalalubdhÃ÷ --- #<(traividyà mÃæ somapÃ÷ pÆtapÃpà yaj¤air i«Âvà svargatiæ prÃrthayante / te puïyam ÃsÃdya surendralokam aÓnanti divyÃn divi devabhogÃn // BhG_9.20 //)># __________ NOTES: 1. kacyanta÷ 2. `avasthitaæ' etadantaram ekam ak«aram aspa«Âam / tad anantaraæ maparaæ iti vartate / tata÷ param ekam ak«aram aspa«Âhaæ mÆlako«e ____________________________________________________________________ p. 201 traividyeti / tisro vidyà ye«Ãæ te traividyÃ÷ / svÃrthe taddhita÷ / vedatrayavihitakarmÃïa ity artha÷ / somapÃs tata eva pÆtapÃpÃ÷ saæÓodhitakalma«Ã yaj¤air i«Âvà mÃm evendrÃdirÆpeïÃvasthitaæ vastuto na punas te jÃnanti svargatiæ svargagamanam / te puïyaæ puïyakarmasÃdhyaæ Óatakrato÷ sthÃnaæ bhu¤janti divyÃn anubhavanti bhogÃn // 20 // te ca --- #<(te taæ bhuktvà svargalokaæ viÓÃlaæ k«Åïe puïye martyalokaæ viÓanti / evaæ trayÅdharmam anuprapannà gatÃgataæ kÃmakÃmà labhante // BhG_9.21 //)># te tam iti /2 bhukte«u bhoge«u puna÷ k«ÅïapuïyÃ÷ puïyak«aye martyalokaæ praviÓanti / evam ity uktaparÃmarÓa÷ / hiÓabdo hetau / trayÅdharmaæ3 vedatrayavihitaæ karma prapannà jÃyante mriyante / kÃmÃn bhogÃn kÃmayamÃnÃ÷ // 21 // ye tu --- #<(ananyÃæÓ cintayanto mÃæ ye janÃ÷ paryupÃsate / te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃæ yogak«emaæ vahÃmy aham // BhG_9.22 //)># ananyÃæÓ cintayanto mÃm iti / na vidyate 'nya upÃsyo ye«Ãæ te ananyÃ÷ / te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃm aham eva yogak«emaæ vahÃmi / aprÃptaprÃptir yoga÷ / k«ema÷ prÃptasya parirak«aïam / tad ubhayam // 22 // __________ NOTES: 1. gamanam 2. bhukte«v iti mukte«u bhoge«u va÷ k«ÅïapuïyÃ÷ karmasÃdhyaæ Óatakrato÷ puïyak«aye / atra rma ityÃrabhya etadanta÷ pÃÂha÷ kaï¬hita iti pratibhÃti 3. traidharnya ____________________________________________________________________ p. 202 kiæ ca --- #<(ye 'py anyadevatÃbhaktà yajante ÓraddhayÃnvitÃ÷ / te 'py mÃm eva kaunteya yajanty avidhipÆrvakam // BhG_9.23 //)># ye 'pÅti / ye 'py anyadevatÃbhaktà yajante ÓraddhayÃnvitÃ÷ / yajante pÆjayanti ca / te 'pi mÃm eva vastuto yajanti / kiæ tv avidhipÆrvakam / muktimÃrgavidhirahitam ity artha÷ / na puna÷ kalpasÆtroktaæ1 (vidhipÆrvakam) / vidhiæ te na jÃnanti // 23 // kuta÷ punar evam --- #<(ahaæ hi sarvayaj¤ÃnÃæ bhoktà ca prabhur eva ca / na tu mÃm abhijÃnanti tattvenÃtaÓ cyavanti te // BhG_9.24 //)># ahaæ hÅti / ahaæ hi sarvayaj¤ÃnÃm tena tenendrÃdyÃtmanÃvasthito2 bhoktà ca prabhur eva (ca) / te punar na tu mÃm abhijÃnanti (tattvena ta)thÃvasthitam3 / ataÓ cyavanti te / punarÃv­ttiæ bhajanta ity artha÷ // 24 // etad eva darÓayati --- #<(yÃnti devavratà devÃn pitÌn yÃnti pit­vratÃ÷ / bhÆtÃni yÃnti bhÆtejyà yÃnti madyÃjino 'pi mÃm // BhG_9.25 //)># yÃntÅti / yÃnti devavratÃ÷ / devÃnÃæ karma vratam (ye«Ãæ te) / yathà kratur asmiæl loke puru«o bhavati tatheta÷ pretya bhavati --- iti Órute÷ / taæ yathà yaÓ copÃsate --- iti ca brÃhmaïam / nigadavyÃkhyà / ata e(va) / sarve mÃæ yÃji(na÷) vÃsudevà bhavanti // 25 // __________ NOTES: 1. kalpasÆtroktaæ vidhiæ te na jÃnanti 2. tena tenaindrÃdyÃtmanÃvasthito 3. tathÃvÃsthitam ____________________________________________________________________ p. 203 (sÃ)phalyam anena ..... paÂha ... sÃdhyatvÃt ... ÃrÃdhanÅya÷ / katham --- #<(patraæ puïyaæ phalaæ toyaæ yo me bhaktyà prayacchati / tad ahaæ bhaktyupah­tam aÓnÃmi prayatÃtmana÷ // BhG_9.26 //)># patraæ pu«pam iti / vilvÃdipatram / pu«paæ karavÅrÃdi / badarÃmrÃdi phalam / k­tÃrthaæ me janmeti snehÃrdrah­dayo yo me prayacchati tad aham upah­taæ g­hÅtvÃÓnÃmi t­pyÃmi ÓraddhÃbuddhe÷ // 26 // yata evam ata÷ --- #<(yat karo«i yad aÓnÃsi yaj juho«i dadÃsi yat / yat tapasyasi kaunteya tat kuru«va madarpaïam // BhG_9.27 //)># yad iti / yat karo«i snÃnÃdi / yad aÓnÃsi bhojanakÃle / prÃïÃhuti÷ homo nirdiÓyate / yaj juho«i bÃhye 'gnau dadÃsi hiraïyÃdi / yat tapasyasy upavÃsÃdi (karo«i) / tat sarvaæ madarpaïaæ kuru // 27 // Óruïu tata÷ phalam --- #<(ÓubhÃÓubhaphalair evaæ mok«yase karmabandhanai÷ / sannyÃsayogayuktÃtmà vimukto mÃm upai«yasi // BhG_9.28 //)># Óubheti / ÓubhÃÓubhÃni phalÃni ye«Ãæ karmabandhanÃnÃm / karmÃïy eva bandhanÃni / tair vimucyase / vimuktaÓ ca sannyÃsayogayuktÃtmà / sannyÃsa÷ k­tÃnÃæ karmaïÃæ brahmaïi samarpaïam / tad eva ____________________________________________________________________ p. 204 kart­karmaphalaæ cety abhedabhÃvanà yoga÷ / tÃbhyÃæ yukta Ãtmà yasyÃsau sannyÃsayoga(yukt)Ãtmà mÃm upe«yasi // 28 // nanu yas tvayi samarpaïaæ karoti sa eva cet tvÃm upaiti rÃgÃdimÃæs tarhi bhavÃn yathà loke rÃjà bhajamÃnasyopakaroti netarasyety ÃÓaÇkyÃha --- #<(samohaæ sarvabhÆte«u na me dve«yo 'sti na priya÷ / ye bhajanti tu mÃæ bhaktyà mayi te te«u cÃpy aham // BhG_9.29 //)># samoham iti / samohaæ sarvabhÆte«u na me rÃgadve«au / yo bhaktyà mÃæ bhajate tasyÃnugrahaæ kartuæ mama svabhÃva÷ yathÃgni÷ samyag bhajamÃnasya ÓÅtÃdyapanodaæ karoti netarasya / ato ye bhajanti tu bhaktyà sevante (mÃm) ÃÓrayante te«v ahaæ varte / nÃtra rÃgadve«au kÃraïam / api tu prÃïikarmÃnurÆpaphalapradarÓanenÃgnivadanug­hïÃmÅty abhiprÃya÷ // 29 // idÃnÅæ v­ttÃdinirÃkaraïenÃpi bhagavadÃÓrayaïastutyartham arthavÃdakathanaæ kriyate / v­ttam apy atra tantram ity Ãha --- #<(api cet sudurÃcÃro bhajate mÃm ananyabhÃk / sÃdhur eva sa mantavya÷ samyag vyavasito hi sa÷ // BhG_9.30 //)># apÅti / su«Âhu bh­Óaæ1 ced durÃcÃra÷ so 'pi sÃdhur eva mantavya÷ / kasmÃt / samyag vyavasita÷ suniÓcitabuddhi÷ sanmÃrgam Ãsthito yata÷ / hiÓabdo hetau // 30 // __________ NOTES: 1. d­Óaæ ____________________________________________________________________ p. 205 ayaæ (pu)na÷ --- #<(k«ipraæ bhavati dharmÃtmà ÓaÓvac chÃntiæ nigacchati / kaunteya pratijÃnÅhi na madbhakta÷ praïaÓyati // BhG_9.31 //)># k«ipram iti / .... Âi .... pÃpak«ayÃt / ÓaÓvad iti kriyÃvi(Óe«aïam) ni(rga)cchatÅty artha÷ / tad etad vastu pratijÃnÅhi / na me (bhakta÷ praïaÓya)tÅti // 31 // idÃnÅæ ye bhajanti tu mÃæ bhaktyà --- iti yad bhagavatsevanaæ prakrÃntaæ tatra ÓraddhÃbhaktibhyÃæ bhagavadvyapÃÓrayaïaprarovanÃrtham apy arthavÃdam Ãha --- #<(mÃæ hi pÃrtha vyapÃÓritya ye 'pi syu÷ pÃpayonaya÷ / striyo vaiÓyÃs tathà ÓÆdrÃs te 'pi yÃnti parÃæ gatim // BhG_9.32 //)># mÃm iti / he pÃrtha mÃæ vyapÃÓritya viÓe«eïa ÓaraïatvenÃÓritya ye 'pi pÃpayonayo bhavanti / pÃpÃd yonir janma ye«Ãæ te pÃpayonaya÷ kutsitajanmÃna÷ stryÃdayo ye 'tyantam apavarge 'nadhik­tÃs te 'pi svakarmÃnu«ÂhÃnalak«aïena madÃj¤ÃsampÃdanena pÃpak«ayÃt paramÃæ prak­«ÂÃm uttamÃæ svargalak«aïÃæ gatiæ yÃnti prÃpnuvantÅti sambhÃvyate / matsamparko hi Óu(ddhikÃraïam analasamparka iva lauhasya / svakarmaïà (mÃæ) sevasveti1 / svakarmaïaivÃrÃdhanasya vidhÃnÃt pratyutthÃnÃtmakaæ karma ÓÆdrasyÃpi svabhÃvajam iti pratyutthÃnena paricaryÃtmakena svakarmaïà tam evÃrthasiddhiæ vindati mÃnava iti / tadanu«ÂhÃnenaiva puru«Ãrthasiddher vidhÃsyamÃnatvÃt // 32 // __________ NOTES: 1. svakarmaïÃsevÃÓyeti ____________________________________________________________________ p. 206 arthavÃdatÃtparyam upasaæharann Ãha1 --- #<(kiæ punar brÃhmaïÃ÷ puïyà bhaktà rÃjar«ayas tathà / anityam asukhaæ lokam imaæ prapya bhajasva mÃm // BhG_9.33 //)># kim iti / bhagavaccharaïagatà anadhik­tÃ÷ stryÃdayo 'py utk­«ÂÃæ gatiæ gacchanti / kiæ punar ye Óuddhayonayo 'dhik­tà brÃhmaïarÃjar«ayaÓ ca te na yÃsyantÅti / apiÓabdena sambhÃvanÃrthenÃtiÓayoktyà brÃhmaïÃdÅnÃæ j¤ÃnaprarocanÃnena kriyate na tu yathÃÓruto 'rtho vidhÅyate / yathà --- api parvataæ Óirasà bhindyÃt api droïapÃkaæ bhu¤jÅta --- ity anena vÃkyena puru«aÓaktiÓraddhÃnaæ kriyate na tu (pa)rvatabhe(da÷) pratipÃdyata aÓakyatvÃt / na hi parvataæ bhindyÃd ity asyÃnyaparatvÃt svÃrthÃtÃtparyÃt tatra prav­tti÷ / na hi vidhivihitasyÃrthasya stutyà droïapÃkasya prati«iddhasya du«Âasya nindayà niv­tti÷ / na tu vi«abhak«aïalak«aïaæ svÃrthaæ pratipÃdyate / ataÓ ca jaiminir arthavÃdalak«aïasÆtraæ2 praïÅtavÃn --- vidhinà tv ekavÃkyatvÃt stutyarthena vidhÅnÃæ syur iti / arthavÃdÃ÷ kila vidhyekavÃkyatayà vidhiÓe«atvena ni«edhaÓe«atvena ca tatstutyarthÃs tannindÃrthà và bhaveyur ity artha÷ / arthavÃdavÃkyÃnÃæ padÃrthatvÃt svÃrthe ca tÃtparyÃ(bhÃvÃ)d anyaparatvÃc ceti / tathà ca bhaÂÂapÃdair evoktam --- vyÃkhyeyÃd guïavÃdena yo 'rthavÃdÃd atatparÃt / arthe 'dhigantum i«yeta kathaæ syÃt tasya satyatà // iti / tathà ca Órutau --- paÓuyÃge3 vapÃhoma÷ kartavya iti / asya vidher avaÓyÃnu«ÂhÃnÃyÃrthavÃdavÃkyam --- prajÃpatir vapÃm udakhidata __________ NOTES: 1. saæharaïam Ãha 2. na hi parvaæ ... danyaparapvÃt svÃrthatÃtparyÃtra ... hi ... stutyà prati«iddhasya ... nivÃnti ... yav­tti .... pra ca jaimiti ... 2. paÓuyÃga ____________________________________________________________________ p. 207 ityÃdi / tasyÃyam artha÷ --- evaæ nÃma yajamÃnenÃvaÓyaæ vapÃhoma÷ kartavya iti / yad uktaæ1 paÓvantarÃbhÃve prajÃpatinà svÃtmana eva vÃpam utkhidya vapÃhomo 'nu«Âhita iti paÓuyÃgavidher avaÓyakartavyatve vapotkhananam adhyÃropitaæ prarocanÃrtham / loke 'py anabhipretadu«Âapuru«ag­habhojananiv­ttyarthaæ kaÓcid bravÅti --- varaæ vi«aæ bhak«ya mà cÃsya g­he bhuÇkthà iti anenÃpi laukikenÃrthavÃdavÃkyena na vi«abhak«aïalak«aïa÷2 svÃrtho vidhÅyata api tu atiÓayoktyà (ta)d gehabhojananiv­tti÷ kriyate / ... ni«iddha ...... / __________ NOTES: 1. duta 2. naibhi«abhak«aïalak«aïa÷