Bhaskara: Bhagavadasayanusaranabhasya on the Bhagavadgita, Adhyayas 1-9
Based on the ed. by D. Subhadropadhyaya, Varanasi, 1965
(Sarasvati Bhavana Granthamala, 94)
Input by Takahiro KATO
Halle, Feb 2007
takahiro.kato@indologie.uni-halle.de
THE TEXT IS NOT PROOF-READ!
NOTE:
BhG 6.3-26 NOT included; see p. 156, note 12.
STRUCTURE OF REFERENCES:
BhG_n.n = BhagavadgÅtÃ_.adhyÃya.verse
p. nn = pagination of D. Subhadropadhyaya's edition
#<...># = BOLD = BhagavadgÅtÃ
BhÃskara: BhagavadÃÓayÃnusaraïabhÃsya
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
Additional Remark
bhÃskarabhëyasya prathamap«Âhasya dve vÃkye
ÃnandajayatÅrthaktagÅtÃÂÅkÃyà uddhte /
tayo÷ sÃhÃyyena bhÃskaraktagÅtÃbhëyasya
luptaprathamap«Âhasya vi«ayonumÃtuæ Óakyate /
te vÃkye
1. ÓÃstraprayojanÃbhidhÃne prastute 'vatÃraprayojanÃbhidhÃnam asaægatam /
2. j¤ÃnakarmasamuccayasÃdhyatvÃn mok«asya tatpratipÃdanÃya gÅtÃrambhe na dharmÃdipratipÃdanÃrtham /
tadarthÃnÃæ manvÃdidharmaÓÃstrÃïÃæ sanakÃdiyogaÓÃstrÃïÃæ ca pratikÃlaæ vidyamÃnatvÃt /
jayatÅrthaÂÅkÃyÃm yad Ãha bhÃskara iti vÃkyÃd anantaram upalabhete ime vÃkye / tatra prathamaæ vÃkyaæ «a«Âhe p«Âhe dvitÅyaæ vÃkyaæ navame p«Âhe /
____________________________________________________________________
p. 1
ÓrÅbhagavadgÅtÃyÃ
bhagavadbhÃskaraktabhagavadÃÓayÃnusaraïÃbhidhÃnabhëyam /
(idaæ hi tri«u loke«u mahajj¤Ãnaæ) prati«Âitam1 /
vistaraiÓ ca samÃsaiÓ ca dhÃryate yad dvijÃtibhi÷2 //
yodhÅte bhÃrata puïyaæ brÃhmaïo niyatavrata÷ /
ÓrÃvayec ca mahÃpuïyaæ tasya dharma÷ sanÃtana÷ //
taponiyamam ÃsthÃya3 ktam etan mahar«iïà /
tasmÃn niyamasaæyuktair adhyeyaæ4 brÃhmaïair idam /
k«ïaproktam imÃæ5 puïyÃæ bhÃratÅm uttamÃæ6 kathÃm /
ÓrÃvayi«yanti ye7 viprà ye ca Óro«yanti mÃnavÃ÷ //
ityevamÃdau8 ÓrÃvayi«yanti9 ityatra vipragrahaïÃd
dvijÃtÅnÃm evÃdhyayane10 Óravaïe cÃdhikÃro darÓita÷ /
itare«Ãæ tu ye tu ÓroÓyanti mÃnavà iti mÃnavagrahaïÃc chravaïa
evÃdhikÃra÷ ÓÃstravirodhÃc cÃdhyayane nÃdhikÃra÷11 /
tathà coktaæ Óukotpattau12
sarvas taratu durgÃïi13 sarvo bhadrÃïi paÓyatu14 /
ÓrÃvayec caturo varïÃn ktvà brÃhmaïam agrata÷ //
__________
NOTES:
1. prati«Âitam
2. yadvijÃtibhi÷
3. tayorniyamamÃsthÃya
4. ^niyama^
5. kk«ma^
6. ^tÅsunnamÃæ
7. ÓrÃvayanti care÷
8. dravamÃdau
9. ÓrÃvayantÅtyatra
10. ^ïÃdvijÃtÅnÃmadhyayane
11. ^cchravaïa eveti adhikÃra ÓÃstravirodhÃcca nÃdhikÃra÷
12. tathà ca Óukotpantau
13. durgÃïa
14. paÓyanu
____________________________________________________________________
p. 2
iti cÃturvarïyamadhyapÃtina÷1 ÓÆdrasya ÓravaïamÃtraæ
vidhÅyate2 /
rÃmÃyaïe hy ayam evÃrtho3 viÓe«eïa pratipÃdita÷4
paÂhaæ dvijo vÃg«abhatvam ÅyÃt5
syÃt k«atriyo6 bhÆmipatitvam amÅyÃt /
vaiÓyas tathà sarvadhanatvam ÅyÃc
chïvan hi ÓÆdropi7 mahattvam ÅyÃt //
ity atretihÃsaÓravaïamÃtram eva ÓÆdrÃder nirïÅtam8 /
tatrÃpi cÃkhyÃyikÃmÃtraÓravaïe9 na tu
rahasyavedÃntÃrthapratipÃdanapradeÓe«u
sanatsujÃtÅyagÅtÃmok«adharmÃdi«u10 tasya
vedÃdhyayanaÓravaïatadarthaparij¤Ãnatadanu«ÂÃnÃnÃæ11
prati«edhasmaraïÃt /
tathà ca manusmtau
na ÓÆdrÃya matiæ dadyÃn nocci«Âaæ12 na havi«ktam /
na cÃsyopadiÓed dharmaæ na cÃsya13 vratam ÃdiÓet //
iti cÃd«ÂÃrthamatidÃnadharmopadeÓÃdini«edhÃt14 /
na ca svamanÅ«ikayà brÃhmaïopadeÓam anapek«ya pustakÃdes
tadvivaraïÃd và tadartham adhigamya karmÃnuti«Âhata÷15
phalÃya tad bhavati16 pratyuta17 ÓÃstrani«iddhenÃnupanÅtena18
ghÅtaæ (ÓÃstraj¤Ãna)m anarthotpÃdakam /
yato nyÃyasmtyÃcÃrÃvirodhÅ ya÷ padÃrtha÷19 sa ÓÃstrÃrtha÷ /
tatra nyÃya÷
yathotk«Âanik«Âavarïayor na (karma) tulya(tÃ) tathà na
sadÓadharmatà yuktà / tad uktam
__________
NOTES:
1. varïÃna ..... itivarïamadhya^
2. ÓravaïamÃtravidhÃnÃt
3. ^ïo dhÃyamevÃrtho^
4. pratipÃdina÷
5. vÃgv«abhatva^
6. ^tktà tathà tvayà bhÆmipatipatitva^
7. ^yÃchaïvan hi ÓÆdropi
8. nirïÃtam
9. ^kÃmatra^
10. sanatsutÃtagÅnÃ^
11. vedÃdhyayanaæ
12. ^nnochci«Âaæ^
13. ^diÓemdaæ rmannacÃ^
14. cÃv«ÂÃrtha^
15. ^dvÃdigamyÃsyÃnnati«Âata÷
16. tabhdavati
17. pracyut
18. ^ni«addhenÃnupeyena g^
19. padÃrthasma
____________________________________________________________________
p. 3
apavarge 'dhikÃras tu strÅÓÆdrÃïÃæ bhaved yadi /
jÃtyutkar«o dvijÃtÅnÃm anarthÃya1 tato bhavet2 // iti /
smtir api
vidu«Ã brÃhmaïenedam adhyetavyaæ3 prayatnata÷ /
Ói«yebhyaÓ ca pravaktavyaæ4 samyaÇ nÃnyena kenacit // iti5 /
ÃcÃraÓ cÃryyadeÓe j¤ÃnaÓÃstraÓravaïe tasyÃpravttyaivÃvedita÷
ya÷ ÓÃstravidhim utsjya ityÃdinà cehÃpi pratyayasya
pratipÃdayi«yamÃïatvÃt / ata evoktam6
adhikÃraæ vinà yas tu g÷ïÃti ÓÃstram anyathÃ7 /
tat tyaktvÃ8 pÃvanaæ ktvà svadharmaæ punar ÃÓrayet //
pÃvanaæ prÃyaÓcittam /
manunà cÃdhyayanaÓravaïatadarthÃnu«ÂhÃnayuktasyaiva9
dvijÃter j¤ÃnedhikÃro darÓita÷10
adhÅtya vidhivad vedÃn putrÃn utpÃdya11 dharmata÷ /
i«ÂvÃ12 ca Óaktito yaj¤air mano mok«e niveÓayet13 //
tadrahitasya dvijÃter api mok«edhikÃro14 nokta÷
anadhÅtya dvijo vedam anutpÃdya tathà prajÃm15 /
ani«Âvà caiva16 yaj¤aiÓ ca mok«am icchan vrajaty adha÷ //
ÓÆdrasya ca vasi«ÂamuninÃpy upanayanÃdibhir asaæskÃryatvaæ17
pratipÃditam /
__________
NOTES:
1. ^nathÃya
2. ^vedhadi
3. ^neddamadhye^
4. prakartavyam
5. ^cidini
6. ^pratipÃdiyi«yamÃnatvÃddatarÃvoktam
7. ghÅtaæ ÓÃstramanyuthÃ
8. tattvattkÃ
9. ^nu«ÂÃnyuktasyeva
10. dvijÃtÅ j¤ÃnodhikÃro darÓita÷
11. ^nutrÃtutpÃdha^
12. d«ÂvÃ
13. nive«ayet
14. ^k«eradhiraukta÷
15. praj¤Ãm
16. anvi«vÃ
17. pattaiÓcÃ
18. pasi«Âa ... saæskÃrayatvaæ^
____________________________________________________________________
p. 4
tathà ca tatroktam
gÃyatryà brÃhmaïam asjata tri«Âubhà rÃjanyaæ1
jagatyÃ2 vaiÓyaæ na kenacic chandasÃ3 ÓÆdram ity asaæskÃryo4
vij¤Ãyata iti /
kiæ ca bhagavatà sÃk«Ãd dharmeïÃpi ÓÃpavaÓÃd
vidurÃkhyaÓÆdrajanmanÃtmaj¤Ãnavi«aye dhtarëÂrap«Âena
ÓÆdrayonisthatvÃd anadhikÃritvaæ5 manyamÃnena vedÃrthopadeÓÃrthaæ
sanatsujÃtam ÃnayatÃ6 tatrÃnadhikÃro darÓita÷7 /
tathà ca tenaiva tatroktam
ÓÆdrayonÃv ahaæÃto nÃto 'nyad vaktum utsahe /
brÃhmÅæ8 hi yonim Ãpanna÷ suguhyam api yo vadet9 //
na te(na) garhyo devÃnÃæ tasmÃd etad bravÅmi10 te //
evaæ ca brÃhmaïayonivyatiriktÃnyayonijo11 yadi guhyaæ vedÃrthaæ
vadati tadà devÃdibhir asau garhyate12 ni«iddhasevanena13
pÃpayogÃn narakÃdau prak«ipyata ity artha÷ /
kumÃrasya tu yà buddhir veda tÃæ14 ÓÃÓvatÅm aham /
kumÃrasyÃnujjhitabrahmacaryasya15 sanatsujÃtasya16 yà buddhir
yaj j¤Ãnam17 bodhanaæ buddhi÷ tÃm ahaæ veda /
niratiÓayaj¤Ãnayukto 'sÃv iti jÃtis maratvÃj jÃnÃmi18 /
kiæ tu nik«ÂajÃtisthatvenÃnadhikÃrÃd vaktuæ na Óaknomi19 /
__________
NOTES:
1. tri«Âbhà rÃjanya
2. jagatÃ
3. ^cicchandaÓrÃ
4. ^saæskÃro
5. ^dantatadhikÃri^
6. sanatsajÃtamÃnayatra
7. adhikÃri darÓita÷
8. ^vakumutsahe brÃhmo
9. ^patrassugutvamapi yo vadhavet
10. ^dvvÅmi
11. brÃhmaïayonivyatiriktonyayonijo
12. gatvate
13. ni«idvÃse^
14. ^sya tvayà vudbhirvedatÃæ
15. ^nujita^
16. ^tathyÃ
17. vuddhiryak«Ãnaæ
18. ^jÃnÃgmi
19. vaknu na Óaknomi
____________________________________________________________________
p. 5
yas te guhyÃn prakÃÓÃæÓ ca sarvÃn hdayasaæÓrayÃn1 /
pravak«yati mahÃrÃja sarvabuddhimatÃæ vara÷ //
kiæ bahunÃ2 sÃÇkhyÃdiÓÃstre«v api brÃhmaïÃnÃm
evÃsuriprabhtÅnÃæ3 bhagavadbhi÷4 kapilamunipramukhair mahÃtmabhir
j¤ÃnopadeÓa÷5 kto nÃnyasya /
ity ato 'pi6 na ÓÆdrÃder j¤Ãne 'dhikÃro 'sti7 /
tasmÃt sakaletihÃsapurÃïadharmaÓÃstrÃdipaurvÃparyaparyÃlocanenÃyam
eva8 vÃkyÃrtha iti sthitam /
ÓÃstraikasamadhigamyÃ9 kilÃdhikÃravyavasthà dharmÃdharmavyavasthÃvan
na
pramÃïÃntaragamyà /
ko hi nÃma bhagavato dharmasya hetuto niÓcayam avadhÃrituæ Óakta÷10 /
hetutaÓ ca dharmavyavasthÃyÃæ (kari«yamÃïÃyÃæ) hetvanavasthÃnÃd
dharmÃnavasthÃnam api prasajyeteti /
ataÓ ca
striyo vaiÓyÃs tathà ÓÆdrÃs te 'pi yÃnti parÃæ gatim /
itÅdam api liÇgam /
kiæ punar brÃhmaïÃ÷ puïyà bhaktà rÃjar«ayas tathà /
ity api
ktabrÃhmaïarÃjar«ivi«ayakapravartakavidhiprarocanÃrthavÃdatvena11
dra«Âavyam12 na tu svÃrthapratipÃdanaparam /
liæ gaæ hi pramÃïÃntarata÷ prÃptasyaivÃrthasya13 dyotakaæ bhavati
nÃprÃptasyÃprÃpakam14,15 te 'pi yÃnti ity
abhidhÃyakavartamÃnakÃlavÃcipratyayÃntaÓabdanirdeÓÃt16
pÆrvoktavidhisÃpek«atvena sÃkÃÇk«atvÃc ca /
vÃstavena17 rÆpeïÃnyaparaæ yadvÃkyaæ18 Óabdena
cÃnyÃrthapratipÃdakaæ
talliæ gam /
__________
NOTES:
1. atassate guhyakÃt prakÃÓÃæÓca sarvÃæ tvadasaæÓrayÃn
2. bahutÃ
3. ^nÃmovÃsuri
4. bhagavadbhi÷
5. ^prasukhairma^
6. ^syetyÃto^
7. ^karosti
8. ^rvÃyaryaparyÃlocanapÃpameva
9. ÓÃstvakaisama^
10. Óakra÷
11. ^vÃdatyena
12. dra«Âavyaæ
13. ^ghonaka
14. nÃpraptasya
15. prÃyakaæ
16. ^larvacipra^
17. ^vena tupeïa
18. yadyavÃæÓebde^
____________________________________________________________________
p. 6
vidhini«edhaÓe«atayà tv arthavÃdÃnÃæ1 pravtti÷
na tu svÃrthapratipÃdakatayà vi«abhak«aïÃdivÃkyavad2
arthavÃdavÃkyÃnÃæ parÃrthatvÃt svÃrthe3 tÃtparyÃbhÃvÃd4
anyaparatvÃd vidhivihitÃrthastÃvakatayÃ5 ni«iddhÃrthanindittayÃ6
ca pravtter iti7 /
etac ca8 nipuïataram atraiva9 navame 'dhyÃye vak«yÃma÷ /
anyac ca
j¤Ãnaæ vij¤Ãnam Ãstikyaæ10 brÃhmaæ karma svabhÃvajam11 /
iti brÃhmaïasyaiva bhagavÃn dharma÷12 Óreya÷sÃdhanam iti
darÓayi«yati13 /
yato 'diktÃnÃm ÃryyÃïÃæ dvijÃtÅnÃm eva
Órutivihitanityanaimittikakarmak«apitakalma«amohabhayÃyÃsÃnÃm
upÃsyamÃna14 e«a paramÃtmÃtigrahana÷ saæsÃropaplavarahito
'nanto 'k«ayo 'nÃdir ajo 'manomayo15 nirvikalpo 'pÃpa÷
sarvalokeÓa16 eka17 eva sarvaÓarÅrÃvasthita÷ sarvapadÃrthÃvasthita÷
satatÃ(sÃ)ditavimalabhÃva÷ sarvaÓakti÷
svaÓaktivibhavajanitasakalÃdvaitasadrÆpa÷18 pra(tyak«o) bhavati /
sÃdhanavÅryÃt te«Ãm eva19 hi
ÓrutismtyuktapraÓastayamaniyamapramukhayogÃÇgÃdisambhavÃd
upÃsakatvena ca te«Ãm eva niyamÃt ta eva ca20
tam ÃtmÃnaæ paÓyanti21 /
tathà cÃnukramaïyÃdÃv api22 bhagavatà vyÃseno(ktam)
yat tad yativarÃ23 muktÃ24 dhyÃnayogabalÃnvitÃ÷ /
pratibimbam ivÃdarÓe25 paÓyanty Ãtmany avasthitam //
__________
NOTES:
1. svarthavÃdÃ^
2. bivabha^
3. padÃrthatvÃt svÃrtho
4. ^bhëÃd^
5. ^rthÃstëakatayÃ
6. nidittayÃ
7. mavtteriti
8. eta ca
9. tatrevena^
10. ^mÃstikaæ
11. brÃhmakarmarakhabhÃ^
12. dharma
13. dÓayi^
14. ^naimitrika^ .... ^mohamapÃyÃsÃnÃm^
15. saæsÃrÃyaplavarahito^ ... ^nÃdhirajo
16. ^nÃvikalonÃpÃsassarva^
17. ekaeka
18. ^sakaladvaita^
19. ^vÅryate^
20. ^«ÃmavaniyamÃt narÃvaca
21. paÓyati
22. ^marÃpÃdÃ^
23. yaæ taæ yati^
24. yuktÃ
25. prativindhamivÃdarÓe
____________________________________________________________________
p. 7
yad ak«araæ vedavido1 vadanti (viÓanti) yad yataro vÅtarÃgÃ÷ /
ityÃdinà viÓi«ÂajÃtÅyÃÓramivi«aye dhÃnenÃtmopalambhanam
upapannaæ2 bhavatÅti pradarÓitam /
nÃhaæ prakÃÓa÷ sarvasya yogam ÃyÃsam Ãvta÷3 /
iti bhagavÃn eva ÓÆdrÃder ÃtmadarÓanÃbhÃvaæ4 pratipÃdayi«yati5 /
dvaipÃyano 'pi6
ÓÃntÃtmÃno dvijaÓre«ÂhÃ÷7 prÃpnuvanti tadak«aram8 iti /
ata÷ ÓÆdrader dhyÃnÃdinÃ9 kriyamÃïenÃpi na tatprÃptir bhavati10
niyamavidher bhaæ gabhayÃd akhilavidyÃyÃ11 adhiktÃnu«ÂhitÃyÃ12
(eva) phaladÃttvÃvagamÃt /
avihitena tÆtk«ÂajÃtÅyakarmaïÃ13 yogena j¤Ãnena14 ca
ÓÆdrÃdir utkar«a15 netuæ na Óakyate /
na hi kÃr«ïÃyasaæ16 bhÆyo 'py analasantÃpanena suvarïatvam
ÃpÃdayituæ Óakyam17 /
kriyà hi dravyaæ vilÃpayati18 nÃdravyam /
vedasmtiliæ gebhya÷19 kila brÃhmaïasyaiva mukhyayà vttyÃ
mok«ÃdhikÃro 'vagamyate na k«atriyavaiÓyayo÷
yogÃbhyÃsÃdhikÃre saty api20 /
tad uktam
bandhamok«avyavasthityÃæ pramÃïaæ codanà svata÷ /
vedasyÃnatiÓaÇkyatvÃd anapek«atayà tathà //
__________
NOTES:
1. ^dhido
2. nÃtmoyalambha drati
3. ^samÃvnta iti
4. ÓÆdraderÃtmÃdarÓanÃbhÃvaæ
5. pratiyÃdi^
6. dvepÃ
7. Óre«ÂÃ÷
8. ^vantihitasak«ami^
9. ^devyÃnÃæ di^
10. tantprÃptirbha^
11. ^mavidhÃyÃbhagamÃæyÃ÷ kila vidhÃyÃ
12. ^nu«ÂitÃyÃ÷
13. ^svatk«Âa^
14. yogaj¤Ãnena
15. utkar«a
16. kÃrtmÃyasaæ
17. ^pÃd«ituæ Óakya
18. vinayati
19. ^ligebhya÷
20. sati
____________________________________________________________________
p. 8
vidhir niyuÇkte 'dhiktam uttamaæ1 Óreyase sadà /
aÓÃstrÅyÃt phalÃsaæ gÃt svayaæ kÃmÅ hi badhyate1 //
apunarjanmasambandho yasmÃc chabdaikagocara÷2 // iti /
yat tu rÃjar«ÅïÃæ janakaÓvapatipravÃhaïaprabhtÅnÃæ
mahÃbhÃ(ra)tÃdau mok«aÓravaïaæ tat kasyäcid viÓi«ÂÃyÃm
avasthÃyÃæ pravttayÃgatvena yajamÃnÃnÃæ tu
mantrÃptasambodhÃvirbhÃve3 sati na sarvadà /
yÃgasthÃnÃæ hi te«Ãæ brÃhmaïatvaæ ÓrÆyate / tathà ca
ÓatapathaÓruti÷
sà yÃæ4 käcana yajate5 brahmaiva bhÆtvà yajata iti /
tadvadhe ca smtau brahmahatyÃprÃyaÓcittam ÃmnÃtam6
yÃgasthak«atriyaæ hantà cared brahmahaïivratam7 iti /
evaæ ca k«atriyavaiÓyayor api na tathà brÃhmaïena tulyatayÃ
mok«e 'dhikÃra÷ tasmÃd dvijÃtÅnÃm eva8 /
yogÃbhyÃsena tu prayatamÃnÃnÃm apy anadhiktÃnÃæ
ÓÆdrÃdÅnÃæ vidyamÃne hdayapuï¬arÅke 'pi9
(nÃdhikÃra÷) tiraÓcÃm iveti / kiæ ca yathà saura Ãloko
divÃcarÃïÃæ
eva bhÆtÃnÃm Ãk«aæ10 janayati na tu rÃtricaraïÃæ kauÓikÃdÅnÃæ
tulye 'pi prakÃÓadÃttve tadvat /
yad ayaæ samudÃyÃrtha÷11 garbhÃdhÃnÃdisaæskÃrasaæskto yo
yathÃvidhyupanÅto12 yathÃÓakticÅrïavedavratÃdiko
'rthÃvabodhaparyantavedÃdhyayanasaæskto ghÃd vanaæ
vanÃn maunam ÃÓramÃïÃæ samuccayam
aÇgÅktya vikalpe và brahmacaryÃd yathÃruci ÓÃnto13
__________
NOTES:
1. vidhinniyuÇktte .... muttanyaÓre .... vadhyane /
2. yasmÃchabdaika^
3. sumÃtÃptasambodhÃ^
4. yÃ
5. yajane
6. tadÆdhe ca smato vrÃhÃhasÃprÃpÃÓcittamÃsnÃ^
7. k«atravihutÃæ caredvahmanismtavratam
8. ^dhikÃrya÷ .... ^tasma«ÂvijÃ^
9. ÓÆdrÃdinÃæ vidyamÃnahadayapuæ¬arÅketi^
10. divÃcarÃïÃmeva bhÆtÃnÃmÃkoja^
11. samudrÃpÃrtha÷
12. pathÃvidhi upa^
13. vikalpandhà brahmÃdharyÃdyathÃ^
____________________________________________________________________
p. 9
dÃnta÷1 ÓraddadhÃna÷ so 'pavarge 'dhikÃrabhÃk yata÷ sÆtrakÃra÷
svadharmÃïÃæ vidhyarthatvaæ na manyate3
karmaïÃæ sahakÃritvaæ sahaiveti Óruter matam /
na hy anÃÓramiïo4 vedo yogyatvam iha manyate //
devopakÃra÷ kartavyo5 devÃn bhÃvayateti ha /
ata÷
yÃvajjÅvaæ prakurvÅta6 svakarmÃïi yathÃvidhi /
saæskurvÅta svadharmaiÓ ca smtito 'vagataæ7 tathà //
mahÃyaj¤aiÓ ca yaj¤aiÓ ca a«ÂÃv ÃtmaguïÃ8 iti
catvÃriæÓat saæskÃrÃ9 iti ca /
api (ca) saæyatÃnÃm eva10 yaj¤ÃdayaÓ ca ÓrÆyate11 /
tattvaprakaraïe12 kila
vidyayÃÓramiïo yogo nÃnyasyeti Óruter matam //
karmaïà tasya vij¤Ãnaæ13 tadbhÃvam upanÅyate14 /
paÓcÃd ÃpannatadbhÃvo14 deham etaæ vimu¤cati16 // iti /
tathà cÃtra vÃjasaneyinÃæ yaj¤asÆtrakÃra÷
kÃtyÃyano 'dhikÃravivekam uktavÃn17
athÃto 'dhikÃra÷ (iti) /
athaÓabda ÃnantaryÃrtha÷ / ata÷Óabdo18 hetvartha÷ /
yato vedÃdhyayanaæ pÆrvavttam atas tadarthaj¤ÃnÃvasare
prathamam adhikÃro nirÆpyate
kasyÃtrÃdhikÃra19 iti /
adhikÃraÓabdasyaiva tÃvat
__________
NOTES:
1. dÃÓÆ÷
2.ÓraddadhÃna^
3. vidhÃrthatvaæ na manyata
4. natyanÃÓramiïo
5. kartarvyo
6. prakrurvÅta
7. saæskarvati svadharmÃÓca ... ^togataæ
8. a«Âau cÃtmaguïÃ÷
9. ^ÓaÓca saæskÃrà iti
10. iti cÃpyatu sapatÃm
11. ÓrÆyate
12. tatva^
13. vij¤Ãmaæ
14. ^tadbhÃva^
15. ^tadbhÃvo
16. ^meta vimu¤ca iti
17. kÃtyÃyato
18. Óabde
19. ^tradhikÃ^
____________________________________________________________________
p. 10
ko 'rtha÷1 ayam ucyate
abhyupagatÃgamaprÃmÃïyÃnÃæ puru«ÃïÃæ ÓÃstreïa
yady asya kartavyatayà vidhÅyate tatra
tasyÃgamapÃratantryeïÃnu«ÂhÃnÃÇgÅkaraïam2 /
tathà yac chÃstreïa3 ni«idhyate na kala¤jaæ bhak«ayet4
ityÃdi tatra prati«idhyamÃnakriyasya mukhyasyÃdhikÃriïo5
jighatsÃprayuktarÃganibandhana÷
kala¤jabhak«aïapravttini«edhÃrtha÷6
ÓÃstrapÃratantryeïaiva7 /
akÃraïasaÇkalpa audÃsÅnyÃÓrayaïaæ8 cÃdhikÃra÷ /
tad uktaæ bhaÂÂena9
vidhinà yujyate yatra na hanyÃn na pibed iti /
tatraudÃsÅnyavastv eva pratipattÃvalambane //
audÃsÅnyaæ pravttyuparamo10 vyÃpÃrÃbhÃva÷ svÃmitvena
yo vyÃpÃrasyÃdhikÃras tasyÃbhÃva11 ity ukta÷ /
tenaitad uktaæ bhavati ---
idam agnihotrÃdi karma matsambandhitayÃ12 vihitam ato mama kartavyam /
idaæ ca parahiæsÃdi tathaiva ni«iddham ato na kartavyam iti
brÃhmaïÃdir avagacchati13 /
e«a adhikÃraÓabdÃrtha14 iti / tad uktam ---
yatra yasyÃdhikÃro 'sti15 nitye naimittike ca sa÷ /
badhyate na hi sarvo hi16 ÓÃstrÃtikramabandhanai÷ // iti /
ÓÃstrad«ÂyÃdhikÃro nirÆpyata ity atra17 niyojyatvaæ tÃvad
Ãha18 brÃhmaïarÃjanyavaiÓyÃnÃæ19 Óruti÷20 /
tathà ca ---
__________
NOTES:
1. kÃrtha÷
2. pÃrataæ jeïÃnu«ÂÃnÃÇgÅ^
3. yachÃstreïa
4. bhak«ayetyÃdi
5. ^kriyormukhasyÃdhikÃraïo
6. ^bhuk«aïa ... ^dhÃrthaæ
7. ^pÃrataæÓaiïa^
8. saÇkalpa¬aukÃdÃsÅnyÃ^
9. bhaddena
10. pravnni upa^
11. vyÃpÃrasyodhikÃra^
12. satsambandhitayÃ
13. ^rivagacchatÅti
14. rëodhi^
15. ^adhikaro^
16. ta rva nahi^
17. kÃtradiÓyÃdhikÃro nirÆpyata ityatra
18. niyojyÃstÃvadÃ^
19. ^caiÓyÃnÃæ
20. Órute÷
____________________________________________________________________
p. 11
vasante1 brÃhmaïenÃdhyeyo2 grÅ«mo rÃjanyena3 Óaradi
vaiÓyena iti Óruti÷ /
kiæ ca aÇgahÅnÃÓrotriya«aï¬apatitaÓÆdravarjam4 ity
aÇgahÅnÃnÃm andhamÆkapaÇgvÃdÅnÃm
ÃjyÃvek«aïopasthÃnavacanavi«ïukramaïÃdi«v
asÃmarthyÃt karmaïi nÃdhikÃra÷5 /
aÓrotriyasya sÃÇgavedÃdhyayanavij¤Ãnarahitasya6
yathÃvac chÃstrÃnavabodhe mantrÃïÃæ devatÃdisatattvÃnagamÃd
anadhikÃra÷7 /
uktaæ ca ---
vaidhe ktÃrthakaæ ÓÃstram avaidhaæ nÃnuÓÃsti9 hi / iti /
«aï¬asya10 klÅbasya pÆrvajanmÃrjitadu«ÂakarmasÆcakatvena11
du«ktitvÃd anadhikÃro dÃyÃdivibhÃgaprati«edhÃt tasya12
karmaïÃæ13 ca dravyÃdisÃdhyatvÃd vibhavayuktasya14 putriïa
ÃdhÃnÃdisaæyogÃt15 klÅbasyÃputriïo nÃdhikÃra÷16 /
tathà coktam
patitavyÃdhiÓÆdrÃïÃæ17 yÃvad vacanam i«yate18 /
adhikÃro na sarvasmin namuce÷ «aï¬akasya19 ca // iti /
patito brahmahÃdi÷20 / tasyÃnadhikÃro mahÃpÃtakitvÃt /
ÓÆdrasya cÃnadhikÃra÷21 / kuto 'thÃta÷ÓabdÃbhyÃæ
vedÃdhyayanÃnantaryadyotakÃbhyÃæ22 yasya vedÃdhyayanaæ
tasya karmaïy adhikÃra iti j¤ÃpitatvÃt /
karmÃdhiktasya ca j¤Ãne 'dhikÃro j¤Ãnena karmaïa÷
samuccayanÃt /
tathà coktam23 ---
__________
NOTES:
1. vasanne
2. ^dheyo
3. rÃj¤enyena
4. aÇgahinÃ÷ ..... Óaævapatita^
5. aÇgahinÃ^ ... mÆkasantvÃdÅ^ ... vÃcyanivismukamaïÃdi«u
sÃmarthyÃt
karmaïyannÃdhikÃra÷
6. ^ttry«asyÃsaÇgavevdhyapa^
7. mantrÃïÃnde^
8. vaiye ktÃrthekaæ
9. ^vaidhanÃnuÓÃstri
10. Óaævasya
11. ^duta karma^
12. dayÃdi^
13. karmaïÃ
14. ^dÆbhaïyasya
15. ÃdÃnÃ^
16. gÃlÅvasyÃputriïo nadhikÃra÷
17. ^vyÃnyaÓÆ^
18. ^vacanÃmi^
19. paæ¬atkasya
20. brahmahÃdi
21. cÃnÃdhikÃra÷
22. ^dhyayanÃnantaryadhotakÃbhyÃæ
23. samuÓcayanÃt / tathà cÃktam
____________________________________________________________________
p. 12
ni÷ÓreyasÃyÃdhiktÃn1 vidyà karma vyabodhayat2 /
... ... karmaÓrutir evÃnuÓÃsti3 tÃn // iti
tasmÃc chÆdro yaj¤e 'navakÊpta iti4 tasya karmaparyudÃsÃd5
mÆrkhatvÃc ca / mÆrkhatvaæ ca
tasyopanayanavedÃdhyayanatadarthÃdhigamaprati«edhÃt6 /
tathà ca gautama÷
ÓÆdraÓ caturtho varïa ekajÃtir na ca saæskÃram arhati / (iti)
tathÃ
athÃsya7 vedam upaÓïvatas trapujatubhyÃæ8 ÓrotrapratipÆraïam
udÃharaïe jihvocchedo9 dhÃraïe hi ÓarÅrabheda10 iti /
vaÓi«Âo 'py Ãha11
padyur và e«a ÓmaÓÃnaæ yac chÆdras tasmÃc chÆdrasamÅpe
nÃdhyetavyam12 iti /
na cÃnadhiktena13 ktaæ karma ÓÃstrapratyayaæ phalaæ
sampÃdayitum arhati ÓÃstralak«aïatvÃt
phalasambandhasyotkar«Ãpakar«ayoÓ
ca /
uktaæ ca
avaidhatvÃd anagnitvÃn nÃdhikÃro 'sti14 karmasu /
Óraute«v avaidhatÃpy asya15 vedÃdhyayanavarjanÃt //
ya÷ svÃdhyÃyam adhÅyÅta kuryÃt karma16 sa e(va) tat /
avaidu«yÃd ata÷ ÓÆdra÷17 karmaïa÷18 paryudasyate //
__________
NOTES:
1. ni÷ÓrÅyaæsÃ^
2. vidhà ... vyaævodhayat
3. karmaÓrÆti^
4. tasmÃchÆdro yaj¤enavaklipta iti
5. ^paryadÃsÃt
6. ^syoyanayana^ ..... ^taddarthÃdigama^
7. athÃsya
8. ^mupaÓÆïvataratra pujatu^
9. jidvÃlleda÷
10. Óarora^
11. si«ÂopyÃha
12. yadvadvà e^ ..... ÓÃnaæ ya chÆdrà tasmÃchÆdrasamÅye nÃchetavyam
13. cÃnadhiktena
14. avaighatvÃ
15. troteghavaighatÃ^
16. yastvÃdhyÃyamadhÅta kÆryÃt
17. avaidu«Ãdata÷ ÓÆdro
18. karmaïya÷
____________________________________________________________________
p. 13
kiæ sarvebhya÷ na /
smÃrtaæ1 ca pityaj¤Ãdiæ ÓÆdra÷ kuryÃd yathÃÓrutam2 /
tad vidvattÃm avÃptyaiva3 katha¤cid dvijasaæÓrayÃt //
ÓrautÃd adhiktÃnÃæ tu4 yÃvadvihitasevanÃt /
ni«iddhavarjanÃc cÃpi pÃramparyeïa sadgati÷5 //
hÅnÃd dhÅnÃc chubhaæ6 janma pÃramparyeïa yad abhavet7 /
anugraha÷ sa e«o 'sya8 puæsa÷ Órutikto9 mata÷ //
tasmÃc chÆdrÃdÅnÃæ10 karmaïy anadhikÃrÃd asmin ÓÃstre
etatpratipÃdite ca yogÃbhyÃse nÃsty adhikÃra11 iti /
kiæ ca
ÃtmÃbhyÃso 'pi nÃsyÃsti12 vipraseveti hi smte÷ /
te«Ãm evÃnukampeti dvijÃter adhikÃrità //
te«Ãm evetiÓabdena13 brÃhmaïasya stuti÷ ktÃ14 /
ÓÆdrayonÃv ahaæÃta ityÃdi bahu dÓyate //
evamÃdi bahuvÃkyajÃtaæ15 bhÃrate tatra tatra dÓyate
granthagauravabhayÃt tu na likhyata16 iti /
uktaæ ca
adhikÃry eva ÓÃstrÃrthaæ17 Óakta÷ sÃdhayituæ yata÷ /
tatsiddhÃv aprabhutvaæ hi j¤ÃtÃtrÃnadhikÃrità // iti18 /
__________
NOTES:
1. smÃrthaæ
2. kÆryÃprathÃ^
3. tadvadvattÃ^
4. ÓrautÃnÃdhi^
5. ^cÃpi pÃrasparyeïa sadÆti÷
6. hÅnÃdvÅnÃchubhaæ
7. ^pÃryeïa padavet
8. anugrahassassa e«osya
9. ÓrÆti
10. ^smÃchÆdrÃdÅnÃkarmaïyanÃdhi^
11. nÃssadhikÃra÷
12. nÃssasti
13. ^kÃritÃtomÅticÃpiÓabdena^
14. stutiktÃ
15. ^vÃkajÃtaæ
16. bhayÃlurna likhyata
17. Óakra÷
18. ^kÃreteti
____________________________________________________________________
p. 14
itthaæ ÓÆdrÃder mok«ÃbhÃvÃd dharmÃrthakÃmalak«aïe1 trivarge
ca puru«Ãrthe sati hÅnÃdhikÃrÃd gÅtÃÓÃstrÃdes tenÃdhyayanÃdi2
na kartavyam / yasmÃd yo yatrÃnadhikta÷ sa tadi«ÂabuddhyÃpi3
(anuti«Âhan) na kevalaæ tatphalaæ na prÃpnoti yÃvad apareïa
pratyavÃyenÃpi yujyate /
yathà rÃjÃdinà ya÷ kutracid apy aniyukta÷ puru«a÷ sa
tadÅyagrÃmÃdau svÃtantryeïa4 grÃmavyÃpÃrÃdi kurvaæs tasmÃd
rÃjÃde÷5 ÓarÅradhanadaï¬Ãdilak«aïaæ6 pratyavÃyaæ7 prÃpnoti
tathà ÓÃstre 'pi yo yatrÃnadhiktas tadi«ÂÃrtham api8 kurvan
pratyavaiti / yathà ca Ólai«mikahitam au«adhaæ bhak«ayann
ÃrogyÃrthaæ
paittiko nairujyaæ na labhate pratyuta9 rogaprakopeïa pŬyate
evam ihÃpi boddhavyam10 /
uktaæ ca
paryudasto hi yo yasmÃc chÃstrÅyÃd api karmaïa÷ /
sa tatrÃnadhikÃrÅ11 syÃd dÃnÃdau dÅk«ito yathÃ12 //
evaæ cÃdhiktenÃnu«Âhitaæ13 karma phalasÃdhakaæ na
svabuddhyaivÃnadhikteneti14 ÓÃstraniyama÷ /
etac ca bhagavÃn eva vak«yati
ya÷ ÓÃstravidhim utsjya15 vartate kÃmakÃrata÷ /
na sa siddhim avÃpnoti na sukhaæ na parÃæ16 gatim //
1. ^k«ÃvaddharmÃrthakÃmÃ^
2. ^hÃnadhikÃrÃdrotÃsÃstrÃde^
3. ^ssatada«Âavu¬ryÃpi
4. puru«assa tadÅpagrÃmodakhÃtantryeïa
5. rÃj¤Ãde÷
6. ghanada¤jÃdi^
7. pratyavÃyuæ
8. ktastad«ÂÃrthamapi
9. Ólauæ jikahitamau«adhaæ yaitikaæ au«adhavupi bhak«ayan pratyuta
10. prakopena pŬryata yavamihÃpi vobhdavyam
11. tatrÃnadhikÃrÅ
12. ^dvÃnÃdauk«ito
13. ^nu«Âitaæ
14. ^sÃdhakalasvavu¬rauvÃ^
15. matsjya
16. parÃ^
____________________________________________________________________
p. 15
yata÷
prati«edham atikramya pratyaveyÃt ktÃn nara÷1
tasmÃt tasyÃnatikrÃntau nityaæ2 yuktataro bhavet // iti /
yata÷ kila sarveïa
puru«eïÃvihitÃnu«ÂhÃnaprati«iddhasevananimittajanitapÃpahetukavividhanarakarauravÃsipatravanakrakacacchedanaÓvaÓgÃlÃdikmikÅÂabhak«aïavedanÃpÆyaÓoïitakardamamajjanÃdiyÃmyayÃtanÃÓatÃdyanarthasaÇkaÂÃdisantrÃsÃc
charaïai«iïÃ3
sthÃvarakÅÂapataÇgÃdiyonisahasrÃvartabhramaïasadyomaraïajarÃvyÃdhik«utpipÃsÃbandhanÃÇgacchedÃdidu÷khabhayocchedakÃri4
ÓÃstrÅyaæ karmÃnu«ÂhÅyate5 /
tat punar utk«Âaæ karma ni«iddhatvÃd viruddhaæ6
sadgatÃnugatikatvenÃd«ÂabuddhyÃnu«ÂhÅyamÃnam
apy avihitatvenÃÓÃstrÅyatvÃn na7 kevalaæ
ni«phalaæ bhavati yÃvat pratyutÃnadhiktatvena8 pratyavÃyakaratvÃt
paraloke9 bahuvidhanarakapÃtÃdyupadravavndotpÃdakam iti10
j¤Ãtvà ÓÆdrÃdinà naivÃtra nityam ÃtmÃ11 k«apaïÅya÷ /
tathà cehaiva12 vak«yati
varaæ svadharmo viguïa÷13 paradharmÃt svanu«ÂhitÃt /
svadharme nidhanaæ Óreya÷ paradharmo bhyÃvaha÷14 //
varaæ Óreyan / darÓayati ca manur api
paradharmeïa jÅvan hi sadya÷ patati jÃtita÷ /
__________
NOTES:
1. pratyaveyÃlurÃnnara÷
2. vityaæ
3. vihitanu«ÂÃnaprati«edha .... heluka .... rauravÃsiyatra ....
cacheranaÓvasgÃlÃdikrimi .... ÓoïitakarmamamajanÃdi ....
ÓatÃdhanarthasaÇkaÂÃmÅvasantrÃsa^
4. ^sthÃvaraskÅÂa .... bhramaïÃghadvo ....
k«tvÃtpipÃsÃvandhanÃæ gachedadi¬u÷khabhaya^
5. karmÃnu«Âo«ate
6. ^punarutka«Âakarma nisiddhatvÃd^
7. saitÃnugatikatvenÃd«ÂavudbhyÃnu«ÂÅyamÃnamapyavihitatvaæ
nÃÓÃstrÅyatvÃnna^
8. pratyutÃnudhiktvena
9. ^karatvÃnpara^
10. ^pÃtadvupadrava^
11. nevÃtranittamÃtmÃ
12. tathÃrcehaiva
13. varaæ Óre«Ãn svadharmo
14. bhayÃvadbÃdaryÃti
____________________________________________________________________
p. 16
ÓÆdrajÃtito 'pi bhra«Âas tiryagÃdijÃtiæ prÃpnotÅti vÃkyÃrtha÷1 /
vede mantre«u ghye«u2 Órutismtini«edhata÷ /
nÃdhikÃro 'sti ÓÆdrasya purÃïÃdi«u3 bhÃrata //
brÃhmaïaæ tu purasktya4 Óïvata÷ phalam Åritam /
striyo vaiÓyÃs tathà ÓÆdrÃ÷ ÓuddhÃ÷ sukham avapnuyu÷5 // iti /
yata÷
tiryagbhya÷6 puru«Ã÷ Óre«ÂhÃ÷7 kÃryÃkÃryavivekata÷8 /
tantrÃdhikÃrÃt tebhyo 'pi9 dvijà vedÃdhikÃrata÷ //
adhikÃ(rÃ)t pravacane tebhya÷ Óre«Âhà dvijottamÃ÷ /
Órutyà smtyÃdhikÃrÃrthaæ Órai«Âyam e«Ãæ prakÃÓate10 // iti /
tathà ca manu÷
brÃhmaïo jÃyamÃno hi pthivyÃm adhijÃyate /
ÅÓvara÷11 sarvabhÆtÃnÃæ dharmako(Óa)sya guptaye //
tad evam uktasambandhÃbhidheyaprayojanaæ12
pratipÃditÃdhikÃraviÓe«am
etacchÃstraæ vyÃkhyÃtuæ13 Órotuæ ca14 yogyam iti /
ato 'sya vyÃkhyÃnam Ãrabhyate15 /
anekaiÓ ca vyÃkhyÃtbhi÷ svapak«anik«iptad«Âibhir
itas tata÷16 k«yamÃïam anavasthÃm ÃpadyamÃnaæ gÅtÃÓÃstram
apavargaprÃptyupadeÓamahÃprayojanam17 /
(ata÷) bhagavato 'bhiprete sanmÃrge sthÃpayitum ayaæ yatna÷ kriyate18 /
__________
NOTES:
1. ÓÆdratà tito .... jÃniæ prÃpnotÅti taddarthaæ vÃkyÃrtha÷
2. ghe ca
3. puraïÃdi«u
4. puraskatya
5. ÓÆdrassukhamavÃpnuyÃt
6. «atasti^
7. Óre«ÂÃ÷
8. kÃryÃkarya^
9. tatrÃdhi^
10. Óre«Âhyame«ya ptkÃÓate
11. ÅÓvara÷
12 tadevamukta^
13. viÓe«ayaæ ÓÃstraæ vyÃkhyÃtaæ
14. Órotu ca
15. yogyamityetosya vyÃkhyÃkhyÃna^
16. ^ritastana÷
17. ^mÃnnaæ ... prÃpnupadeÓÃn^
18. yatvÃtkriyate
____________________________________________________________________
p. 17
nanv itihÃsapurÃïÃnÃæ pauru«eyatvÃd apavargaprÃptilak«aïe
'tÅndriyÃrthe1 na svata÷ prÃmÃïyaæ sambhavati /
satyam etat /
kiæ tu mantrÃrthavÃdÃs te«Ãæ2 mÆlam iti nyÃyavidbhi÷ sthÃpitam3 /
atas tetra4 mÆlaæ syu÷
dharmÃïÃæ5 viprakÅrïÃnÃæ vedaj¤Ãtprayatnata÷ /
ktaæ saæharaïaæ6 sÃk«Ãd dharmÃvagatihetukam //
vaidikÃnÃæ (hi) ÓabdÃnÃæ prasthÃnÃt tu vilak«aïam /
smtÅnÃæ racaneyaæ7 hi puæpraïÅtà vilak«aïÃ8 //
bhagavadvyÃsÃdismaraïaæ9 ca svata÷ prÃmaïam eva /
te hi sÃk«ÃtktadharmatvÃt karatalagatÃmalakavat sakalaæ vedÃrthaæ
pratyak«eïaiva paÓyanti10 /
tad uktam sÃk«ÃtktadharmÃïa «ayo babhÆvur iti /
na hy asmadÃdivad vyÃsÃdayo 'tÅndriyam arthaæ na paÓyantÅti vaktuæ
Óa(kyam11) /
vidhÆta(ka)lma«atvÃd ÅÓvarÃnugrahÃd vedÃrthasya12 vopanibandhanÃc ca
sambhavaty evatÅndriyÃrthadarÓanaæ13 te«Ãm ity ado«a÷ /
itthaæ sthite 'rjunasya j¤ÃnakarmopadeÓaprasaÇgam avatÃrayituæ
prastutakathÃsamÃptau kÃryÃntaraæ jij¤Ãsur dhtarëÂra÷14
puna÷ sa¤jayaæ pcchaæs tÃvad Ãha15
##
he sa¤jaya kuruk«etrÃkhye deÓe dharmaprasavahetutvÃd dharmasya
__________
NOTES:
1. pauru«eyadvÃd ... lak«aïetÅndriyÃrthe
2. ^vÃdaste^
3. nyÃyavimdisathÃpitam
4. tatra
5. dham̾̕
6. vedÃdÃttyapatnata÷ .... haïa
7. vilak«aïÃrthaæ smtÅnÃæ racanÅyaæ
8. vikal«aïÃt
9. vÃsadismaïaæ
10. paÓyati
11. ^vadyÃsÃdayotÅndriyamarthaæ .... naÓa
12. ^diÓvarÃnugrahÃd
13. vopanÅvandhanÃÓca sabhavetyevÃtidriyÃtha^
14. samÃpto .... jitÃsurdhta^
15. sayayaæpstÃvadÃdÃvahe
____________________________________________________________________
p. 18
k«etre sthÃne sarvak«atrasamÃgame sannidhÃne sati
matsanbandhinas tanayÃ÷ pÃï¬uputrÃÓ ca kim akurvata kim
anu«Âhitavanta
iti /
pÆrvaæ1 rÃja«iïà tapasyatà tatra dharma÷ kilopta iti
kuruk«etrasya dharmak«etratvam2 / atra kurutÃto dharmaæ3 k«ipraæ
trÃïo bhavi«yatÅti kuruk«etrasya kuruk«etratvam ity Ãhu÷
paurÃïikÃ÷ // 1 //
evaæ p«Âa÷ sa¤jaya4 uvÃca
##
pÃï¬avasainyaæ vyƬhaæ ÓÃstrad«Âyà ktavinyÃsaviÓe«aæ6
d«Âvaiva7 tasmiæ kÃle duryodhano droïam upasaÇgamya gauravÃt
tatsamÅpaæ8 prÃpya vak«yamÃïaæ9
viÓi«ÂapadakriyÃparikalpitarÆpaæ10
vÃkyam uktavÃn // 2 //
tadÃha
##
he ÃcÃrya pÃï¬uputrasambandhinÅæ13 camÆæ mahatÅæ14
senÃm aÇgabÃhulyÃd vistÅrïÃæ15 dh«Âadyumnena
vyÆhavidhÃnakuÓalena16 ca vyƬhÃæ ktacaranÃviÓe«Ãæ
(paÓya) /
yo hi bhavacchi«yo buddhimÃæÓ ca so 'vaÓyam17
__________
NOTES:
1. pÆrva
2. kuruk«atrasya dharmak«atratvam
3. ataÓ ca kurutÃtra dharma
4. p«Âaæ ssa¤jaya^
5. vyu¬aæ
6. ^sainye vyuvaæ ÓÃstradk«mÃkta^
7. d«Âaiva
8. gauravÃtnatsamÅpa
9. vak«yamÃïa
10. ^rupaæ
11. pÃæ¬atrÃïÃæ ........ mahatÅ
12. vyƬhÃn
13. ^sambandhinÅ
14. mahantÅ
15. byahulyà hi stÅrïÃæ
16. byÆha^
17. padapayo hi bhava«yo vuddhimÃæÓca sovasyamÃmratimÃæ
vyÆharavanÃæ karotyata÷
____________________________________________________________________
p. 19
apratimÃæ vyÆharacanÃæ karoti /
ata÷ pratividhÃnaparo1 bhavetyÃÓaya÷ // 3 //
kiæ ca
##
atra asyÃæ senÃyÃm amÅ3 ÓÆrà bhayavi«ÃdÃn abhijÃ÷4 /
tathà mahe«vÃsÃ÷5 /
i«ava÷ Óarà asyante k«ipyante6 yais ta i«vÃsÃ÷ ko¬aï¬Ã÷7
mahÃnto bhanta÷ sud¬hÃ÷ parair abhedyÃ
i«vÃsà dhanÆæ«i ye«Ãæ te mahe«vÃsÃ÷ /
atha và yuddha i«Æn asyantÅtÅ«vÃsà dhÃnu«kÃ÷
(yuddha)karmaparÃ÷8 /
ta eva ca divyÃ÷ prabhÃvattvÃd dhanur vedaktÃbhiyogatvÃd
anekasaÇgrÃmalabdhavijayatvÃc ca9 /
mahÃnta uttamÃ÷ praÓastÃ÷ /
tathà yudhi yuddhe bhÅmÃrjunÃbhyÃæ yoddhtvena10 samÃs tulyÃ÷ /
ke ta ity Ãha yuyudhÃna÷ sÃtyaki÷ virÃÂo11 drupadaÓ ca mahÃratha÷ /
mahÃn preraïÃvaraïayuddhÃpasÃraïÃvakÃÓÃdidharmayogÃt12
praÓasto ratho yasyÃsau mahÃratha÷ // 4 //
kiæ ca
##
1. ^vicÃna^
2. mahÃrartha÷
3. senÃyÃsamÅ^
4. mayavi«Ãda^
5. mahe«ÃsÃ÷
6. arayante k«ipyate
7. «aiste draghÃsÃ÷ kodaæ¬Ã÷
8. mahÃnto vhanta÷ sudavÃ÷ paraisamedhÃ^ dhanu«i .... te tathÃ
yuddhÃdra«ÂÆnasyantÅtÅ«vÃsà dhÃnukÃ÷ karmaraparÃ
9. prabhÃvatvà .... dekasaæ^
10. yoddhatvena
11. yuyudhÃnastÃtyakirvirÃÂo^
12. mahÃnpraraïÃvaraïà yuddhÃpasÃrÃvakÃÓÃdidharmayogÃt
13. cekitÃn
14. kuntibhojaiÓca
____________________________________________________________________
p. 20
iha sa¤j¤ÃmÃtrapradhÃnà amÅ Óabdà nigadavyÃkhyÃ(tÃ÷)1 /
(tÃ÷) ato na vyÃkhyÃyogyÃ÷ /
ye«Ãæ tv arthÃnugame viÓe«a upalabhyate te leÓato vyÃkhyÃyante2 /
kÃÓÅnÃæ rÃjà (vÅryavÃn) utsÃhaÓaktyupeta÷6 /
puru bahu jayatÅti purujit / kuntayo janapadÃ÷ te«Ãæ vÃsÅ4
(kuntibhoja÷) / Óivayo janapadÃs te«Ãæ rÃjÃ5 (Óaibya÷) /
sa ca ÓauryÃdyuttamaguïayogÃn narapuÇgava÷ puru«aÓre«Âha÷6 // 5 //
tathÃ
##
vikrÃnto vÅryavÃn subhadrÃsÆnur abhimanyu÷8 // 6 //9
evaæ pÃï¬avÃnÅke pradhÃnanÃyakanirddeÓaæ10 ktvà svÃnÅke
pradhÃnanÃyakÃn darÓayann Ãha11
##
asmÃkaæ ye viÓi«ÂÃ÷ kulaÓauryÃdibhi÷16 pradhÃnÃs tÃn
sa¤j¤Ãrthaæ bravÅmi17 /
sa¤j¤Ãnaæ sa¤j¤Ã / tuÓabda÷18 pÆrvebhyo
viÓe«Ãvadyotana÷19 /
yuyudhÃnÃdayo varÃkà yu«mÃkaæ purato 'ki¤citkarÃ20 ity artha÷ // 7
//21
__________
NOTES:
1. Óabdà .... vyakhya
2. e«Ãæ tvÃrhÃnunama÷ kaÓcidulabhyate .... vyÃkhyÃyate
3. utsÃhaÓatsupeta÷
4. janapadastamÃjas vÃmÅ
5. janapadaistasya rÃjÃ
6. sauryadu ... yogÃnnapugava puru«aÓre«Âha÷
7. vudhÃnyuÓca
8. ^sÆnubhimanyu÷
9. aÇkoyam darÓayannÃha asmÃtpara÷ vidyate
10. ^nideÓaæ
11. svÃkhÃneke pradhÃnÃndarÓayannÃha
12. lu
13. nivodha
14. maæ daunyasya
15. sa¤j¤Ãrthaæ tÃn
16. cauryÃdibhi÷
17. bravimi
18. sa¤j¤Ã na sa¤j¤Ã tu Óabda÷
19. viÓe«Ãva«votnÃ
20. kiæ titkarà ity artha÷
21. aÇkoyaæ parigaïayannÃha asmÃtparosti
____________________________________________________________________
p. 21
tÃÓ ca parigaïayann Ãha
##
na kevalam ete yÃvat
##
nÃnÃprakÃrÃïi cakrÃsimuÓalagadÃprabhtÅni (ÓastrÃïi)
praha(ra)ïÃni ye«Ãæ te tathà /
nÃnÃvidhagajarathÃÓvÃdiyuddhakriyÃsu paï¬ità matkÃrye ca
tyaktajÅvitÃ. santy evÃnye // 9 //8
evam ubhayasainyanÃyakanirdeÓaæ ktvà sÃrÃsÃratÃæ
nirÆpayann Ãha
##
asmÃkaæ yathÃnirdi«ÂasaæhatÃnÃæ10 tatpÃï¬avabalam
aparyÃptam asamartham abhibhavitum yato bhÅmÃbhirak«itam
bhÅmasenena pradhÃnabhÆtena guptam /
sa ca (bhÅmo) bhÅ«mÃpek«ayà ki¤cin nyÆnatara ity abhiprÃya÷11 /
idaæ tv asmÃkaæ balam ete«Ãæ pÃï¬avÃnÃæ paryÃptam
abhibhavÃya vinÃÓane samartham ity artha÷12 yato bhÅ«mÃbhirak«itam13
/
bhÅ«mas tv anekaÓastrÃstrapÃrago nirjitÃnekamahÃsamara ityÃÓaya÷14
//
10 //15
1. mavÃn
2. kaïaÓca
3. jayadratha÷
4. aÓvasyÃmÃ
5. saumardanniÓca
6. ÓÆrÃdarthe tyaktà jÅvitÃ÷
7. viÓÃradÃ÷
8. aÇkoyam nirÆpayannÃha asmÃt parosti
9. valaæ
10. ^sahitÃnÃæ
11. ki¤cintyÆnatara iti ÃbhiprÃya÷
12. pÃï¬avÃmÃæ paryÃsamÃbhibhavÃya vinÃÓane sarmarthamity artha÷
13. ^rak«itaæ
14. bhÅ«mosvanekaÓÃstrÃÓsrapÃragonekanirjitamahÃsamara ityÃÓaya÷
15. aÇkoyam Ãha asmÃt parosti
____________________________________________________________________
p. 22
pradhÃnanirdeÓaparyojanam Ãha
##
hi yasmÃd evambhÆtena bhÅ«meïÃbhirak«itam asmÃkaæ balaæ
pÃï¬avÃnÃæ parÃbhave paryÃptam /
tato 'yane«u sarve«u rathamÃrgarathyÃsu sarvÃsu
yathÃbhÃgam /
yo yo bhÃgo yathÃbhÃgam /
yo yasyÃtmÅyo bhago 'æÓa÷ (sa tena) rak«ya÷1 /
tatra avasthitÃ÷ santo bhavanto bhÅ«mam evÃbhirak«antv2 iti
tasmin nÃyake3 sarvato gupte balaæ parabalapraïÃÓane4 k«amaæ
bhavatÅtyÃÓaya÷ / yady asminn iti5 (?) ayanaæ kak«yÃdi // 11 //
idÃnÅæ6 kÃryÃntaram upak«ipati sa¤jaya÷7
##
tasya prakrÃntasya balasya duryodhanasya vÃ9 har«am utpÃdayan
bhÅ«ma÷ kurÆïÃæ tatkÃlajÃnÃæ pÆrvavayÃ÷
siæhanÃdam ucchair vinadya10 tata÷ ÓaÇkhaæ dadhmau /
siæhasya iva nÃda÷ siæhanÃda÷ taæ vinadya /
sÃmÃnyanader viÓe«anadi÷11 karma / siæhanÃdaæ ktvety artha÷ // 12
//
##
anantaraæ ÓaÇkhÃdaya÷ sahasaivÃvicÃritaniyantraïam eva
abhyahanyanta13 tìitÃ÷ /
sa ca vÃditrasaÇghÃtaja÷ Óabdas tumulo mahÃn
__________
NOTES:
1. yasyÃtmÅyoæso bhÃgo rak«ya÷
2. bho«mame^
3. ttasminnÃyake
4. ^praddarÓane
5. yatyasmimniti
6. idÃnnÅ
7. kÃryÃtaramupÃÇk«ipati saæyaya÷
8. vinadyoÓcai÷ saÇkhÃn
9. calasya duryodhanasyà vÃ
10. kuruïÃæ .... siæhanÃdasuÓcaurvitaghaæ
11. samÃnya^
12. païavÃnaka^
13. ÓaÇkhÃyÃ÷ sahasaivÃdhicÃritaæ niryatraïamevÃbhyahanyata
____________________________________________________________________
p. 23
avibhÃvyamÃnÃvayavaviveka÷
ÓrothdayadÃraïo 'bhavat1 / bherya÷ kÃtvÃ÷ (?)
Ãnakastamisvà (?) gomukho 'nalambaka÷2 (?) // 13 //
##
mÃdhavapÃïdavau divyaikarathÃrƬhÃvacintyaprabhÃvau
ÓaÇkhÃvatyarthaæ5 dhmÃtavantau // 14 //
atha pradhÃnaÓaÇkhanÃmanirddeÓam Ãha6
#
#
##
pauï¬raæ (puï¬ra)deÓajaæ vipulaæ vkodaro dÅptÃgnyudaro9
bhÅmakarmà bakahi¬imbÃdirÃk«asavidÃraïÃdÅni bhÅ«aïÃni
karmÃïi yasya (sa÷) / kuntÅputragrahaïaæ praÓaæsÃrtham /
pitur asaævij¤Ãne mÃtrà vyavadeÓo yady api kutsÃ10 rÃdhÃsutasyeva
tasya puna÷ saævij¤Ãne praÓaæsaiva11 dharmaputratvÃd
yudhi«Âhirasya12 //13 //
kiæ ca tathÃ
##
1. mahÃnavibhÃvyamÃmÃvayavaviveka÷ ÓrottrtdayÃruïobhavat
2. gomukhonalavaÇka÷
3. Óveteha^
4. pÃæ¬avÃÓcaiva
5. diyyaikaratharuÂÃvacintyaprabhÃvau Óaævyau^
6. ^nÃmunirdeÓa^
7. karmÃrvkodara÷
8. kutÅputra
9. dÅptÃgyadara÷
10. yatyukutsÃ
11. savij¤Ãne praÓaæseva
12. dharmaputrÃtvÃghradhi«Âirasya
____________________________________________________________________
p. 24
##
//
sÃtyakiÓ cÃparÃjito yuddhe«v iti vij¤eyam // 18 //
kiæ ca
##
yathoktaÓaÇkhagho«as tumulo6 duryodhanÃdÅnÃæ hdayÃny abhinad7
bhinnavÃn / yato nabhaÓ ca pthivÅæ caiva8 sakalam iva
vyanunÃdayat pratiÓabddayuktam akÃrayat vyanunadanaæ prayuktavÃn /
vyanunÃdayad ity atra vyatyaye 'nìabhÃva÷9 /
ihasthÃnam apadÃnÃæ10 nirvacanaæ granthagauravabhayÃn na11 ktam /
ye«Ãæ ca ÓabdÃnÃm iha lak«aïÃnugamo na dÓyate te«Ãæ virodho
nodbhÃvanÅya÷ /
yata÷ paramar«iïà dvaipÃyanenaivoktam alaÇktaæ Óubhai÷ Óabdair
iti / atas tad ÃgamÃd evÃvagamyate ÓubhaÓabdatve12 vyÃkaraïÃnÃæ
bahutve ca kathaæ pÃïinÅyena kevalena virodha udbhÃvayituæ yukta÷13 /
itihÃsÃdÅnÃæ vaidikÃrthapratipÃdanÃc chandastulyatvam14 /
tathà cÃnenaivoktam15 idaæ hi devasammitam16 pavitram idam uttamam iti
kÃr«ïavedam idaæ puïyam iti17 / tathà anyatrÃpi coktam
__________
NOTES:
1. yÃcÃlyaÓca
2. pthak
3. dhÃtarëÂrÃïÃæ
4. vyadÃrayan
5. pthivÅ
6. k«ayathokta^
7. hdayÃnyabhinadbhinna
8. pthivÅ caiva
9. vyanunadana÷ prayuktavÃniveti vyatyayenÃnubhÃva÷
10. ihadhanÃma^
11. gratha^
12. brubhai÷ ÓabdairitistadÃgamÃdevÃvagate
13. virodharudbhÃvayitu yukta
14. itihÃsÃdÃnÃæ vedikÃrtha^
15. cÃnenevoktam
16. vedesÃmitaæ
17. kÃrk«mavedami^
____________________________________________________________________
p. 25
vedÃbhedaæ bhÃratasyÃvalokya
vyÃso vÃkyair aÓvino÷ stotram Ãdau /
samyakktvà vaidikair lak«aïoktÅr1
bhÆyo bhÆyas tÃ÷ kari«yaty atra Óe«Ã÷2 // 19 //
anyad api kÃryÃntaram upak«ipann Ãha
##
atha ÓaÇkhagho«Ãd anantaram arjuno duryodhanÃdÅn5
(vyavasthitÃn) vividhenÃkÃreïa6 yathÃvibhavam avasthitÃn
d«Âvà ÓastrÃïÃæ sampÃte pravtte dhanur utk«ipya
sÃvadhÃno h«ÅkeÓam idaæ vak«yamÃïaæ vÃkyam Ãha /
h«Åka(m) itÅndriyagrÃmÃkhyà tadÅÓaæ7 h«ÅkeÓam iti /
he mahÅpata iti dhtarëÂrodbodhanaæ sa¤jayena8 // 20 //9
kiæ tad vÃkyam ity Ãha
##
madhye rathasthÃpanÃd yuyutsÃsaæÓayo 'numÅyate14 pÃrthasya /
taæ ca prakaÂayi«yati / kimarthaæ (senayor madhye) rathasthÃpanam iti
ced ata Ãha yÃvad i(ti) / yÃvad ity anena kÃryaÓe«aæ sÆcayati15
__________
NOTES:
1. ^kalak«aïoktÅr^
2. ^«yatraÓe«a÷
3. v.vtte
4. hapÅkeÓaæ ... pahÅpate
5. ÓaÇkhagho«Ãdaæ naramarjuno / duryodhanÃdin
6. vividhanekÃkÃraæ
7. tadÅsaæ
8. dhtarëÂraddhanaæ sajayena
9. //20// iti nÃsti
10. niro«ke
11. yoddhakapnÃna^
12. kaipnayÃ
13. asminnaïasapnudyame
14. yuthutsÃtsaæ^
15. sucayati
____________________________________________________________________
p. 26
raïasamudyame yuddhodyoge1 kai÷ saha mayà yoddhavyam iti2
yoddhukÃmÃn avasthitÃn d«Âvà tato yathÃbhipretam
Ãcari«yÃmÅtyÃÓaya÷4 // 22 //
sa¤jaya uvÃca
##
gu¬Ãkà nidrà tadÅÓena jitanidreïÃrjunenaivam ukto9
bhagavÃn ubhayo÷ senayor madhye rathaæ sthÃpayitvovÃca /
kathaæ sthÃpayitvety Ãha bhÅ«madroïapramukhata÷10
tayo÷ sammukham / ÃdyÃditvÃt (sÃrvavibhaktika÷) tasi÷11 /
sarve«Ãæ ca12 rÃj¤Ãæ sammukham /
kim uvÃcety Ãha he pÃrtha /
paÓyaitÃn ekatra samavÃyaæ gatÃn kurÆn iti13 /
bhÅ«madroïÃbhimukhe14 rathasthÃpanÃbhiprÃyaæ bhagavÃn Ãha
yata15 pitÃmahagurÆn16 prati kadÃcid asyÃyuyutsà syÃt tad enaæ
j¤ÃnopadeÓena17 pravartayi«yÃmÅti18 // 24 //
##
__________
NOTES:
1. pudhvodyoge
2. yoddharvyÃmiti
3. yoddhakÃmÃn
4. yathÃhipretam^
5. n«ÅkeÓo
6. ^madik«itÃm
7. paÓyaivÃn
8. ^nukuruniti
9. jitanidrenÃ^
10. prapnukhatas^
11. ityÃdhoditvà tusi÷
12. cÃ
13. kuruni^
14. -bhimukharatha^
15. bhagavat Ãhuryat
16. ^gurun
17. kadÃcidasthÃyutsà syÃttarÃnaæ j¤ÃnopadeÓena
18. pravartayi«yÃmiti
19. ttatrÃpaÓyÃnsthitÃn pÃrtha÷ pitÆnatha
20. bhrÃttÆn
21. sakhaæstathÃ
22. ^suhdaÓcaiva senayauru^
____________________________________________________________________
p. 27
tatra ubhayo÷ senayor madhye pÃrtha÷ pitrÃdÅn apaÓyat /
pitÌn pÃï¬udhtarëÂrabhrÃtÌn1 kenÃpi vÃnyena2
(sambandhena) tatsthÃnÅyÃn pitÃmahÃn
bhÅ«mabÃhulÅkasomadattaprabhtÅæs
tatsthÃnÅyÃn3 và mÃtulÃn ÓalyaÓakunyÃdÅæÓ ca4
tathaivobhayo÷ senayor anyÃn svajanÃn bhrÃtÌæ tattulyÃn sutÃn
pautrÃn (apaÓyat)5 // 26 //
##
tÃn sarvÃn bandhÆn iti7 samÅk«ya na kaÓcid atra para÷ sarva eva
svajanà ity evaæ vicÃrya katham ete mÃrayituæ yuvatà iti
prak«Âayà karuïayà vaÓÅkta÷ /
tata eva sÅdamÃno 'vasÃdaæ gacchan yuddhodyamaæ8
jahad idam abravÅd iti / vyatyayenÃtrÃtmanepadam9 // 27 //
kiæ tad ity Ãha
##
he k«ïa imÃn14 svÃn janÃn15 yuyutsÆn16 samavÃyenÃvasthitÃn
d«Âvà me aÇgÃni yoddhuæ necchanti17 /
vepathu÷ kampo
__________
NOTES:
1. pitrÆn pÃndudhtarëÂrabhrÃtrÆn
2. vÃtanyena
3. vÃhika .... tatsthÃnÅmÃnvÃ
4. ÓakutyÃndÅÓca
5. senayorabhyatulyasvÃjanyÃtuta÷ // 26 //
6. parayëÂi«Âa÷
7. tÃtsarvÃn vandhÆnÅti
8. gachatyudbhÃdyamaæ
9. cyatyayena
10. kk«mayuyutsun
11. gÃtrÃraïi
12. gÃæ¬iva
13. tvatkaiva
14. knemÃn
15. svÃjanÃn
16. yuyutn
17. yÃddhaæ nodyacchanti
____________________________________________________________________
p. 28
romahar«aÓ ca ÆrddhvaromatÃ1 (gÃï¬Åvaæ)
saæsate 'dha÷patati /
tvak ÓarÅraæ carma2 ÓokÃgninà dahyate3 /
mumÆr«Ææ d«ÂvÃ4 kpayà tathÃbhÆta÷
san iti5 / atra ca bhinnakartkatÃ6 pÆrvoktanyÃyÃn na7
codanÅyà / yad và darÓanakriyÃyà arjuna÷ kartà gÃtrÃdisÃdanÃdau
ca vÃstavena dharmeïÃrjuna eva / na hy arjunavyatirekeïÃnyad
gÃtrÃdy asti8 /
ivaÓabdas tÆpamÃrtho9 bhedabuddhiæ janayatÅti /
api ca kpÃvaÓÃt prayatnaÓaithilye saty ava«Âambhaæ10 dhÃrayituæ
na Óaknomi / du÷khaprakar«Ãc ca cakrÃrƬham iva11 me mano bhramaty
anavasthitatvÃd bhramatÅvety uktam12 // 29 //
kiæ ca
##
nimittÃni yÃni jayasÆcakÃni utsÃhÃdÅnÅ«yante14 /
tÃni viparÅtÃni15 anukÆlÃni paÓyÃmi /
yad và gÃtrÃvasÃdÃdÅni nimittÃni paÓyÃmi / na cÃhave
bandhuvargaæ16 hatvopakÃram anupaÓyÃmi // 30 //
tatraitat syÃt yady uddhyatÃæ pÃï¬avÃnÃæ vijaye sati
rÃjyÃdilÃbhalak«aïasya Óreyasa÷ sambhÃvanÃstÅti tad Ãha17 ---
__________
NOTES:
1. romahar«a kurdhvaæromatÃ
2. ^ttvacchÃrÅraæ carmÃ
3. datyete
4. ^d«ÂÃ
5. bhÆtasmayanna iti
6. bhinta^
7. pÆrvonÇkyÃpanna codanÅyÃ
8. ^vyatireïÃnyadbhÃtrÃdyasti
9. iti ÓabdastvapamÃrthÃ
10. ava«Âhambha
11. ÓaÇkomi dukhaprakar«ÃÓca cakrÃruÂhabhiva
12. ^sthitatvÃdbhumatÅvetyuÇkama
13. nimintÃni
14. ^sÆcakÃnyutsÃhÃÓÅnÅ«yante
15. viparotÃni
16. va cÃhave vandhuvaærga
17. tatratetatsyÃcchakravÃpa«Âata÷ pÃæ¬avÃnÃmityÃdi
Órayalak«aïaæ
ÓreyostÅtyata Ãha 30/
ÓaktatvÃdyuddhyatÃæ pÃï¬avÃnÃmamitravijayalak«aïaæ ÓreyostÅtyata
Ãha iti và pÃÂha÷
____________________________________________________________________
p. 29
##
sÃmpratam eva mriyate2 bandhuvargas tato jayam api na kÃÇk«e
nÃbhila«Ãmi3 / athocyate --- jaye sati rÃjyaæ labhyata iti cet tan na4
/
na ca rÃjyaæ kÃÇk«e / rÃjye hi sati sukhÃni bhavantÅti cet tan na5 /
na ca sukhÃni kÃÇk«e /
kasmÃd ity Ãha --- he govinda (rÃ)jyena bhogai÷ sukhÃdibhir vÃ
kiæ na÷6 ktyam / sarvaæ và rÃjyabhogÃdikaæ yaj jÅvitopakaraïaæ7
tenÃpi kiæ prayojanam iti // 31 //
na tv e«a puru«ÃrthÃæ yad Ãtmambharitvam /
kiæ tarhi / sarvaæ8 (hi) jÅvitaæ rÃjyÃdi (vÃ) gurupitrÃdyartham
i«yata
ity Ãha9 ---
##11
ye«Ãæ gurvÃdÅnÃæ kte rÃjyÃdy asmÃbhi÷ kÃÇk«itaæ ta eva
me gurvÃdaya÷ sudustyajÃn12 prÃïÃæs tyaktvÃ13 no 'smÃkaæ
purato yoddhuæ14 sthitÃ÷ / tat ko nÃma buddhipÆrvakÃrÅ
ni«prayojanaæ
rÃjyÃdi priyaæ kuryÃn na gurvÃdÅn15 // 32 //
tÃn eva darÓayati
#<ÃcÃryÃ÷ pitara÷ putrÃs tathaiva ca pitÃmahÃ÷ /
bhÃtulÃ÷ (Óva)ÓurÃ÷ pautrÃ÷ ÓyÃlÃ÷16 sambandhinas tathà // BhG_1.33 //>#
__________
NOTES:
1. k«ma
2. sÃmnpatameva bhnipate
3. nÃbhila«yÃbhi
4. labhyata iti tanna
5. cennannana
6. naæ
7. pajjÃvitaæ pekaraæ
8. sarva
9. ityÃrha
10. pa«Ãmarthe kÃk«itaæ
11. yoddhu prÃïÃæssattvakÃsudussajÃn31
12. gurvÃdayassudussatÃt
13. tyatkÃ
14. yoddhuæ
15. priye kuyÃnna tu purvÃdÅvoti
16. syÃlÃ÷
____________________________________________________________________
p. 30
ÓyÃlÃ÷1 ÓvÃÓuryÃ÷ / sambandhino2 jÃmÃtrÃdaya÷ // 33 //
idÃnÅæ karuïÃvi«Âa Ãha ---
##
etÃn ÃcÃryÃdÅn ghnato 'pi jighÃæsato 'pi hiæsituæ
necchÃmi / ghnato hy avaÓyaæ hanyate6 lÃbhÃrthaæ yadi (te) hanyeran /
tatra trailokyarÃjyasyÃpi hetor na hantum icchÃmi7 kiæ puna÷
pthivyà arthe // 34 //
pÃpaÓaÇkÃyÃm Ãha8 ---
##
he janÃrdana etÃn11 hatvà asmÃkaæ ko 'bhyudayo bhavet12 /
kasya hi bandhumaraïÃt prÅtir utpadyate13 /
prÅtir iti yady api kdabhihito bhÃvo dravyavad bhavati14 tathÃpi
bhÃvarÆpatÃæ na jahÃti15 nÃsti bhinnakartkatà /
hananaprÅtyor hy ekakartkatÃ16 /
yata ÃtatÃyina÷ kilaite kathan na÷ prÅti÷ syÃd ity Ãha17 ---
pÃpam eveti / etÃn hatvà pratyuta pÃpam eva asmÃn ÃÓrayet /
yata ÃtatÃyitve 'pi bhrÃtrÃdaya÷ sambhajanÅyà vardhanÅyÃ
lìanoyà na tu
__________
NOTES:
1. syÃlÃ÷
2. saævedhino
3. ^micchÃmi«vatopi
4. trailokya^
5. kitu
6. hisiturnecchÃmi dhna rtdhavaÓyaæ hanyante
7. ^raæstatrelokyarÃjyasyÃpiheturna hantumicchÃmi
8. pÃpasaævaæ ÓaÇkÃyÃmÃha 34
9. nihasa dhÃrtarëÂranni÷
10. pretissyÃjjanÃrhana
11. enÃ
12. yobhyudayobhavet
13. pratir^
14. kdamihito bhÃvo drabyabadbhavati
15. ^taæ mjahatiti
16. ^prÅtyetdyaika ekartÃ
17. kathanna prÅtassmÃdityÃha
____________________________________________________________________
p. 31
hantavyà iti / kathaæ hi bhrÃtrÃdivadhÃd evÃdharmo 'smÃn na1
bhajata iti hatvà pÃpam ÃÓrayed iti / atrÃpiÓabdena nyÃye
bhinnakartkatà vÃstavena tu nÃsti /
pÃpaæ hi hiæsÃdikaæ2 kriyÃtmakam eva /
tataÓ ca eva hanti tenaiva ktaæ pÃpaæ syÃd ity eka÷ kartà // 35 //
evaæ3 bhrÃtrÃdivadhÃÓaÇkÃviklavam abhidhÃya
tadabhiprÃyÃvi«karaïÃyÃha4 ---
##
yasmÃd dhÃrtarëÂrahananÃt prÅtir nÃsti pratyutÃdharma÷7
tasmÃt tÃn svajanavargÃn hantuæ vayaæ nÃrhÃ÷8 /
svajanaæ hi hatvà kathaæ sukhino bhavema /
dharmabahi«ktÃnÃm etadÃcÃraïam ityabhyiprÃya÷9 // 36 //
kiæ ca ---
##
kulak«ayas tÃvad dhruva÷ pratyupasthita÷13 /
tatktaÓ ca do«o vak«yamÃïa÷ sarva14 eva /
amÅ ca15 droïÃdayo 'smÃsu maitryÃæ vartamÃnatvÃn mitrÃïi /
te«Ãæ drohe jighÃæsÃyÃæ yat16 pÃtakaæ yad và mitrÃïi
druhyatÅti
mitradhruk tasmin mitradruhi puru«e yat pÃtakam
__________
NOTES:
1.bhrÃtrÃdi«adhÃdeva^
2. yÃrpa hi hisÃdikaæ
3. karttÃnna evaæ
4. vitklavebhidhÃyÃmbhiprÃyÃvi«karaïayÃha 35
5. hannu
6. ^vÃndhavÃn
7. pratyatÃ^
8. hantu vayaæ nÃhÃ÷
9. dharmavahi«katÃnÃmenaddÃcaritamityÃbhiprÃya÷
10. laubhoyahana÷
11. pÃpada^
12. papaÓyadbhikha
13. tÃvaddhava÷ pratyupasthi÷
14. vak«yamÃïa^
15. cÃmÅ
16. jighÃæyoyat
____________________________________________________________________
p. 32
iti sambandha÷ /
tad etad ubhayam ete1 dhÃrtarëÂrÃ÷ pthivÅlÃbhopahatacetasa÷
santo2 yady api na3 paÓyanti na cetayante /
tat katham asmÃd uktarÆpÃt pÃpÃn nivartitum asmÃbhir na4 j¤eyam
avaÓyaæ j¤eyam ity artha÷5 /
kimbhÆtair asmÃbhi÷6 / kulak«ayaktado«am anvagacchadbhi÷7 // 38 //
tam eva do«aæ darÓayati8
##
kulak«aye sati ye dharmà nityanaimittikà yÃgÃdayo
gotrasamÃcÃrÃ÷ srtÅrak«aïÃdayaÓ cÃnÃdikÃlÅnÃs te
puru«ÃïÃm anu«ÂhÃtÌïÃm abhÃvÃt praïaÓyanti10 /
yatra ca dharmasya hÃnis tatrÃvaÓyam adharma÷ prabhavati parasparaæ
pratyanÅkatvÃt tayo÷ / tadabhibhÆtaÓ ca11 prÃïino 'kÃrye«u
pravartanta ity Ãha12 --- dharme na«Âe kulaæ ktsnam iti /
ubhayalokahitavan nistryÃdikam adharma Ãkramya ti«ÂhatÅty artha÷14 /
utÃvaÓyam iti // 39 //
kiæ ca
##
adharmÃbhibhavÃd heto÷ kulastriya÷ caritrahÅnÃ15 bhavanti /
tÃsu du«ÂÃsu varïeya jÃyate varïasaÇkara÷ /
varïaÓ cÃsau saÇkaraÓ ceti / aÓuddho varïa ity artha÷ // 40 //
__________
NOTES:
1. ^mene
2. lÃbhopahetacatessanto
3. nÃ
4. ^ubharÆpÃnnivartimasmÃbhirna
5. ^mitithya÷
6. kimÆtairasmÃbhi÷
7. anvagacchadbhi÷
8. dÓayati 31
9. bhavatyuta
10. puru«ÃïÃnanu«Âà rÆïÃmabhÃvÃnpraïaÓyanti
11. pabhavati ... pratyanÅkatvÃnnayo÷ tadabhibhÆjÃÓca
12. pravartata÷
13. dharmo na«Âekula^
14. Ãkramatdhiti«ÂatÅty artha÷
15. caritrahÅnÃ
____________________________________________________________________
p. 33
##
sa varïasaÇkara÷ kulasya narakapatanÃya kalpate /
yata÷ --- santati÷ ÓuddhavaæÓyà tu patareha ca Óarmaïe /
viparÅtà tu narakÃya ity Ãgama÷2 /
kuladhnÃnÃæ ca narakÃya / yato varïasaÇkarotpattau3
kuladhnÃ÷ kÃraïabhÃvaæ pratipadyante4 / kasmÃt saÇkaro narakÃya5 /
yasmÃd e«Ãm ubhayasainyÃÓritakulÃnÃæ pitara÷ dharmyasantÃnÃbhÃval
luptapiï¬odakakriyÃ6 bhavanti / piï¬aÓ ca udakaæ ca piï¬odake
tayo÷ kriyÃ÷ tà luptà ye«Ãæ te ÓrÃddhÃdivicchede7 sati patanti //
41 //
punar api ÓokasaævignatvÃt8 saÇk«epeïa tad evÃlocayann Ãha9 ---
##
kuladhnÃnÃæ sambandhibhi÷ etai÷ yathoktai÷
kuladharmanÃÓÃdharmÃbhibhavakulastrÅdÆ«aïair varïasaÇkarakÃrakair
hetubhi÷12 do«ai÷ kulÃbhÃvÃd jÃtidharmo 'nÃdikÃlÅna÷13
k«Ãtra÷14
kuladharmaÓ cÃdhyayanaÓraddhodakadÃnÃdi÷ utsÃdyate mÆlata15 eva
vilopyata ity artha÷ // 42 //
tataÓ ca ---
##
utsanne kuladharme tv ayam anyo do«o16 yat kuladharmai÷
__________
NOTES:
1. kusya ca
2. ityÃgama
3. narakÃpato varïasaÇkarotpattau
4. kÃraïÃbhÃvaæ pratipadyanta
5. kasmà saÇkaro narakÃrya
6. ^bhÃvaluptapiæ¬odakakriyÃ
7. ^vicchede
8. ^savignatvÃt^
9. Ãha 41
10. kulaghÃnÃæ
11. utsÃghata
12. ^du«aïair^ varïa^
13. ^do«ai kulÃbhÃjjÃrate dharmo^
14. k«atra÷
15. dÃnÃrukatsÃdyate mulp.ata
16. utsannakuladharmatveyamanyodo«a÷
____________________________________________________________________
p. 34
parasvargÃdyabhyudayena yogÃt pretÃnÃæ santativicchedÃn na bhavati
(svargaprÃpti÷) / pratyuta1 ÓrÃddhÃtithyÃdikuladharmÃbhÃvÃn
narakapatanaæ (te«Ãæ) bhavaty eveti vedavÃdibhya÷2 anuÓuÓruma
Órutavanto vayam iti // 43 //
evaæ saæÓayÃvi«ÂacetÃ3 narakapratyavÃyadarÓanÃt sa¤jÃtasaævega
Ãha4 ---
##
aho vismaye / bata vi«Ãde / yad rÃjyasukhalobhena vismayakÃriïÃ7
sÃrabhÆtaæ durlabhaæ svajanaæ hantuæ vayam udyatÃ÷ tat mahatpÃpaæ
kartuæ vyavasità ity ato 'sya vi«Ãda÷8 /
tathà rÃjyasukhaæ nÃma paÓya kÅdÓaæ yena vayam adya pÃpÃ÷
sambhÃvyamÃnasvajanavadhÃya pravartÃmaha9 iti10 vismaya÷ /
yad vÃ11 aho dainye / bata khedÃnukampayo÷ /
rÃjyena yat sukhaæ tallobhÃt svajanavadhapÃpavyavasÃye pravartÃmahe12
/
trayo 'py ete kleÓÃ rÃjyÃrtham asya prÃdur abhavann iti13 ktvÃ
nivartitum icchatÅti14 // 44 //
saævegÃkula÷ punar api pralapann Ãha15 ---
##
yadi dhÃrtarëÂrÃ÷ ÓastrapÃïaya÷ santa÷ mÃm aÓastram
anudyatÃyudham apratÅkÃram17 aktapratividhÃnam udÃsÅnÃvasthaæ
hanyus tan me
__________
NOTES:
1. dharmai÷ pretÃnÃæ parasvargÃdabhyu^ yoga÷ satadvicchedÃnna bhavati pratyata
2. ^kule^ ... patanamityervaveda^
3. eva ÓayÃvi«ÂacetÃ
4. Ãha 43
5. kartu
6. hantu
7. vismÃreïa
8. ci«Ãda÷
9. vayamadhyasambhÃvyamÃnapÃpÃstvajanavadhayÃye pra^
10. hati
11. yuddhÃ
12. pravatÅmade
13. kleÓÃæyÃrthasya prÃ^
14. ^micchatÅti
15. ^Ãha 44
16. ^bratÅkÃra^
17. tÃyadhamaæ^
____________________________________________________________________
p. 35
k«emataraæ yuktataraæ syÃt /
paro manoratha÷ (siddha÷) syÃt pÃp(Ã)karaïÃd ity artha÷ /
saÓastraæ1 sapratÅkÃraæ mÃæ hantuæ na kecana k«amÃ÷ syur
ity ubhayor upÃdÃnam // 45 //
idÃnÅæ sa¤jayo dhtarëÂraæ2 praty arjunakathÃprastÃvaæ
samÃpayann i(da)m Ãha ---
##
tÃn samÅk«ya ...... sÅdamÃno 'bravÅd idam ity ata÷ prabhti
evaæ yathoktam uktvà arjuna÷4 saÇkhye yuddhabhÆmau
dhanur utsjya5 rathasyopary upÃviÓat / kiæ kÃraïam /
yata÷ svajanahananajanitaÓokÃkula6 iti // 46 //
atra saÇgrahaÓlokÃ÷ ---
ÓÆrasaÇkhyà paravyÆhe svabale ÓÆrasaÇgraha÷7 /
tadviveko bhÅ«marak«Ã8 ÓaÇkhavÃditrani÷svanÃ÷ //
didk«Ã sainyayor j¤ÃtigurumitrÃnudarÓanam9 /
tajjÃnukampà pÃrthasya paridevaparibhramau //
yuddhatyÃgaÓ ca ÓokaÓ ca10 padÃrthÃ÷ sÃrasaÇgraha÷11 //
iti ÓrÅmadbhagavadgÅtÃsu bhagavadbhÃskarakte
bhagavadÃÓayÃnusaraïÃbhidhÃne bhëye 'rjunavi«Ãdo12 nÃma
prathamo 'dhyÃya÷ // 1 //
__________
NOTES:
1. maÓastraæ
2. dhtarëÂraæ
3. ^muktà sekhye
4. yathoktamuttkÃrjuna÷
5. dhanu÷nsjya
6. yata svajanahanana^
7. ÓlokÃ'paravyÆhe ÓÆrasaÇkhyÃsva^
8. ^rak«Ãæ
9. didÓà sainyayoj¤Ãti^
10. yuddhatyÃgo daÓaikaÓca
11. saÇgraha÷ / 46
12. bhëe^
____________________________________________________________________
p. 36
atha dvitÅyo 'dhyÃya÷
ittham antakavaktrakuharÃbhimukhaæ janaæ mitrabandhuvargaæ
prati jÃtaghïaæ arjunaæ1 pthivÅbhÃrÃvataraïasampipÃdayi«ayÃ
bhagavÃn svadharmasahitasamyagdarÓanopadeÓena yuyodhayi«atÅti
pratipÃdayituæ dvitÅyÃdhyÃyagranthÃrambha÷2 /
taæ sa¤jayo dhtarëÂraæ prati vivïvann Ãha3 ---
##
tam arjunaæ tena prakÃreïa prathamÃdhyÃyoktena
gÃtrÃvasÃdamukhaÓo«aromahar«Ãdilak«aïam avasÅdantaæ5
kÃruïyaparavaÓam ata evÃÓrupÆravyÃkulatvÃl lohitek«aïam
avasÅdantaæ6 vyuparatayuddhodyamaæ bhagavÃn vak«yamÃïaæ
vÃkyam uvÃca /
taæ vÃkyam uvÃceti dvikarmakatà // 1 //
##
kuta iti saæÓayÃna÷ pcchati9 / kasmÃd idaæ mohalak«aïaæ
pÃpaæ kart tvÃm upagatam Ãga(ta)m / asmin vi«ame saÇkaÂe
trailokyasambhÃvitapauru«aæ tvÃm asambhÃvyamÃno moha÷
kuta÷ samprÃpta iti mahÃn saæÓaya÷ / kÅdÓaæ10 kaÓmalam /
kulaÓÅlavidyÃrahitai÷ sevitam ataÓ cÃkÅrtikaraæ tata eva
cÃsvargya narakÃdiprÃpakaæ tasmÃt // 2 //
__________
NOTES:
1. ^kuharÃbhimukhajanamitravundhuvargaæ prati tÃta^
2. ^granthÃraæma÷
3. prativïvannaha
4. ^mastrupÆrïÃkulek«aïam
5. tamarjuna tena prakÃraïa prathamÃdhyoÇktena gÃtrÃvasÃdamubhÃæÓo«a^
6. kuruïva ... evÃludÆ^
7. kaÓprala^
8. samapasthitam
9. pÆchati
10. kÅvÓaæ
____________________________________________________________________
p. 37
##
klaibyam amanu«yatvaæ dÅnabhÃvaæ mohÃn mà gaccha3 mà ÃÓraya
yatas tvayi4 khÃï¬avÃnalatarpaïena saÇgrÃmÃrÃdhitatryambakatayÃ
nivÃtakavacavadhaparito«itapurandaratvÃdibhir upÃdÃnair deve«v api5
prakhyÃtapauru«e naitad upapadyate na sambhÃvyate6 /
atas tvaæ hdayasyÃlpasÃratvaæ7 k«udram alpavastubhÆtaæ
nyÆnahdayatvaæ8 kÃpuru«asevitaæ tyaktvà rathopasthÃd utti«Âha /
utthÃya ca yuddhÃya sajjo bhavety ÃÓaya÷9 /
parantapety anenÃrjunaæ protsÃhayati // 3 //
evaæ bhagavatokte 'rjuna uvÃca10 ---
##
kathaæ kena prakÃreïa kayà yuktyÃ12 bhÅ«mÃdÅn mÃnanÅyÃn ahaæ
pratiyotsyÃmi11 / madhusÆdanÃrisÆdaneti bhakta÷ puna÷ punar ÃsthÃæ
karoti samakrameïa // 4 //
kim iti13 na ca pratiyotsyÃmÅty Ãha14 ---
##
__________
NOTES:
1. gaccha kauïtaveya naitatvasyupapadyate
2. taÇktonti«Âa
3. gacha
4. tva«i
5. ^bhirapÃdÃnaira^
6. naitadrupapadyata nà sÃbhÃvyate
7. ata sata hdayasya^
8. ^mÆtÃnyÆnahdaya^
9. tyattkà rathopasthÃ÷ utti«Âa / usyÃya ca pukya sajjayà bhavetyÃÓaya÷
10. uvÃca 3
11. pratiyotsÃmi
12. yuktÃ
13. ^nÃriyÆdaneti bhaktÃpuna÷ punarÃchÃnà karoti / samatrameïa
kimiti
14. ca na pratiyotsyÃma ityÃha 4
15. ^hatva
16. ÓreyaÓcabhunttubhaik«amapÅha
17. patigghÃn
____________________________________________________________________
p. 38
hi yata÷ kÃraïÃt1 / yasmÃd (iha loke deÓe) gurÆn bhÅ«mÃdÅn
prati yuddhavarjanena ahatvà rak«itvà bhaik«yam api cartuæ2 Óreya÷ /
na tu dhanÃbhilëŠsan gurÆn nihatya bhogÃn rÃjyÃdÅn3
ÓoïitalepabahulÃn bhu¤jÅyeti kutsà /
naiva bhu¤jÅyety artha÷ / iha loka iha k«aïike jÅvaloka ity artha÷ /
tuÓabdo guruhananavyÃvttisÆ(ca)nÃrtha÷ / punas tugrahaïÃd
bhaik«yam api praÓasyataram4 / na tv evaævidho vi«ayopabhoga iti // 5 //
etaddaÓÃyÃm idam iva tÃvad vicÃryatÃm5 ---
##
caÓabda÷ pÆrvÃpek«ayÃdhikÃbhyudayayuktidyotanÃrtha÷10 /
etad iti vak«yamÃïÃvamarÓinà sarvanÃmnà ---
yad và jayema yadi và no jayeyu÷ ---
ity etadvak«yamÃïavÃkyadvayÃbhidheyo 'rtha÷ pratyavamÓyate11 /
na ty ÃtmÅyaparavargÃv ekÅktya12 nirdeÓa÷ /
sa dhÃrtarëÂrÃïÃm asmÃkam ity artho vivak«ita÷13 /
katarad ity anena sÃmÃnyavÃdinà tadvÃkyadvayÃbhidheyayor balayor
ekataraæ garÅyastvena vikalpato nirïÅyate14 /
__________
NOTES:
1. hi÷ kÃraïÃyadeÓe
2. cartu
3. ÓabdÃdÅn
4. ^rtha÷ / agrahaïÃtnmaik«yamapi praÓaæsya^
5. etadÃssÃbhidameva tÃvadvicÃryatÃm 5
6. vi¬ma÷
7. vÃneva
8. jijovi«Ãmaste^
9. pramusto dhartarëÂrÃ÷
10. ^pek«ayÃbhyupayuktidyotanÃrtha÷
11. ^vamaÓinà sarvanÃmnà padya jayema yadi và no nayeyurityetadvÃkyatvayÃbhidheyortha÷ pratyavam«yate
12. ^svargÃvakÅktya
13. ^maspÃkamityartho vivak«ata÷
14. tadvÃkyadvatyÃbhidheyayorvalayo^
15. niïormate
____________________________________________________________________
p. 39
yadyadiÓabdau vitarke vikalpe và /
tad ayaæ vÃkyÃrtha÷1 --- na caitad vayaæ jayaparÃjayayor aniyamÃj
jÃnÅma÷2 katarad balam asmÃkaæ dhÃrtarëÂrÃïÃæ
madhyÃd garÅyo3 gurutaraæ balavattaram iti /
yad và vayaæ tÃn jayemÃbhibhavema4 yadi và te no 'smÃn jayeyur
abhibhaveyur iti5 / kiæ ca6 yÃn eva dhÃrtarëÂrÃn hatvà jÅvituæ
necchÃma÷7 kpÃlutayà ta evÃsmÃkaæ pramukhe sammukhe sthità iti /
etac cÃrjunasya sambhramaparidevanaæ hastÃdyabhinayena // 6 //
evaæ sakÃraïaæ svaparidevanaæ punar api8 bhagavantam arjuna Ãha9 ---
##
evam ahaæ gurubandhumitrasvajanÃn mtyunà dhtÃn d«ÂvÃ13
kÃrpaïyado«opahatasvabhÃva÷14 kÃrpaïyam aucityapratipak«abhÆtaæ
dainyam15 tad eva do«as tenopahato dÆ«ita÷ sattvadhairyÃtmaka÷16
svabhÃvo yasya sa tathokta÷ / tathà dharme sammƬham apratipattiæ
gataæ ceto yasya so 'haæ pcchÃmi tvÃæ parameÓvaram /
yan me Óreya÷ syÃt tan me niÓcitam asandigdhaæ brÆhÅti17 /
dharmavi«ayadainyado«opahatacitto 'ham ity artha÷ /
__________
NOTES:
1. Óabdo vitarkye và vilpe tadayuæ vÃkayÃrtha÷
2. ne caitadvayaæ jayaparÃjayayoniyamà jÃnÅma÷
3. madhyÃdbhurÅyo
4. tÃjjayema^
5. nostÃæ tapepurabhibhaveyuriti
6. kica
7. dhÃrtarëÂrÃn hatvà nÅvitu nechÃma÷
8. saparidevanarapi
9. Ãha 6
10. dëo ... pchÃmi
11. ^sammÆvacetÃ÷
12. yacheyassyÃn ... vrÆhi ... tvÃæ tpapannam
13. ^mitraravajanÃn .... dhrÃtÃæ da«ÂvÃ
14. ^doÓopahata
15. kÃryaïayamaurtitya pratipak«abhÆtadaityaæ
16. do«aravenopahato du«itassattva^
17. dharmessamƬhaæ alavupratipatti ceto pasya sohaæ pcchÃmi tvÃ
parmeÓreyasyÃntanma svantissangghaæ vrÆhÅti /
____________________________________________________________________
p. 40
ÓÃstravihito 'nu«Âheya÷1 kriyÃmÃrgo dharma÷ /
tatraitat syÃt2 --- nÃÓi«yÃyopadeÓo (deya÷) iti /
tan na / Ói«yas te 'haæ3 niveditÃtmà tvÃæ prapanna÷4
ÓaraïÃgataÓ ca / ato 'nuÓÃsanenÃnughÃïeti // 7 //
kasmÃt tvatta÷ Óreyo 'nuÓÃsanaæ prÃrthyata iti cet tad Ãha5 ---
##
hi9 (yata÷) kÃraïÃd10 deÓe / yasmÃd bhÆmau11 ni«kaïÂakaæ12
sphÅtaæ rÃjyaæ tato 'pi cÃdhi(kaæ surÃïÃæ svÃ)mitvaæ13
prÃpya ahan na tat14 tathÃbhÆtaæ (prapaÓyÃmi) buddhyÃ15 nirÅk«ye
yo mamaivambhÆtasya16 sarvÃdhipate÷
sambhÃvyamÃnahitopadeÓasahÃyakasyÃpi
mumÆr«or glÃnisamutthaæ18 Óokaæ sarvendriyÃïÃm indriyavttÅnÃm
uccho«aïaæ
saÇkocakaram19 (apanudyÃt) nirasyet tvÃæ vinety atas tvÃæ
pcchÃmÅti20 // 8 //
adhunà sa¤jaya÷ pÃrthapratij¤ÃtÃm uktim samÃpayaæ dhtarëÂram
Ãha21 ---
__________
NOTES:
1. ^vihitonu«Âeya÷
2. sthÃt
3. iti tachi«ya÷
4. tvaprapanna÷
5. kasmÃtvata÷ ... dÃha 7
6. dyaÓekamcho«aïamindriyÃïÃæ
7. ^sapanna^
8. cÃdhipantyam
9. hi÷
10. kÃraïÃya
11. yasmÃdbhÆmau
12. ni«kaæÂhakam
13. tatopi cÃdhimintvaæ
14. hanna taæ
15. vuddhÃ
16. ... mamaivabhÆtasya
17. sarvÃdhiyate
18. mum«urjlÃtisamutthaæ
19. sarvendriyÃïÃmindriyavttÅtÃmucho«aïaæ saÇkocakaraæ
20. pchÃmÅti
21. adhunà ... sa¤jaya÷ pÃrthapratij¤ÃnÃ^samÃpayaæ dhatarÃr«ÂamÃha 8
____________________________________________________________________
p. 41
##
he parantapa / kathaæ bhÅ«mam ahaæ ity ata÷ prabhti
bhagavantam uktvÃ3 tato 'tiÓokÃkulamanÃ÷4 punar api govindam Ãha5 ---
na yotsyÃmi6 iti /
evaæ paricchedam utsÃdya7 tÆ«ïÅæ8 babhÆvety artha÷ /
ha÷ pÃdapÆraïe // 9 //
idÃnÅæ bhagavatprayuktiæ varïayann Ãha9 ---
##
tam arjunaæ13 senayor madhye yathoktena prakÃreïa sÅdamÃnaæ yuddhaæ
prati tyktotsÃhaæ h«ÅkeÓo14 hasann idaæ vak«yamÃïaæ vÃkyam
Ãha15 /
mahÃtmÃna÷16 kila smitapÆrvÃbhibhëiïo bhavantÅti // 10 //
tatra (na) yotsyÃmi ity Ãtmavi«ayamithyÃj¤ÃnavaÓÃn niÓcitasaÇkalpam
arjunam Ãtmaj¤ÃnopadeÓam antareïa tannivtter asambhavÃt tadupadeÓÃya
prasaÇgam avatÃrayituæ bhagavÃn uvÃca17 ---
##
__________
NOTES:
1. evamuttvà ha«ÅkeÓaæ
2. ... muttvà tÆk«mÅæ
3. bhagavatamuttkÃ
4. tato te^
5. govindamÃha
6. yotsya
7. paricheyamusÃdya
8. tÆk«moæ
9. ... ^nnÃha 9
10. t«ÅkeÓa÷
11. bhÃita
12. ... rubhayÃrmadhye
13. namarjunaæ
14. saktotsÃhaæ t«ÅkeÓo
15. vak«yamÃïa vÃvmÃha
16. mahÃtmÃna
17. arjunamatmÃj¤ÃnopadeÓamantareïa tannivtto sambhavÃ^
ttadupadeïaya prasaÇga^ ^vÃca10
18. vÅk«ya
____________________________________________________________________
p. 42
tvaæ mÃnu«eïa mÃïu«ajÃtisulabhenÃnuÓayena1 malinÅktamanÃ÷ /
ata eva mtyor Ãsyam ÃbhimukhyenÃgantum ÃrabhamÃïÃn bandhÆn
avek«ya2 dayÃbhibhÆto mÃnu«ajÃtisulabhÃbhyÃæ ÓokamohÃbhyÃæ
grahaïÃd dhetor visa¤j¤o3 vyavahitadivyaj¤Ãna÷ saævtta iti /
itaÓ copahÃsakÃraïam / sa¤j¤Ãnaæ sa¤j¤Ã4 viÓi«Âà buddhi÷ /
vigatà vyavahità và sa¤j¤Ã asyeti5 visa¤j¤a÷ /
upahatÃntarÃtmà /
vttyaprasaÇgÃt samÃso6 mÃnu«eïety anena sÃpek«atve 'pi7
gamakatvÃd yujyata eveti8 // 11 //
kasmÃd visa¤j¤o 'sÅty Ãha9 ---
##
(aÓocyÃn aÓocanÅyÃn bhÅ«mÃdÅn) anuÓocitavÃn asi11 /
te«Ãæ hi svadharmÃnu«ÂhÃnapravttatvena12 trivargÃsiddher
bhÃvino 'rthasya13 ca nityatvÃd aÓocyatvam /
api ca praj¤ÃvÃdÃæÓ ca bhëase ---
pÃpam evÃÓrayed asmÃn14 ÓreyaÓ cartuæ bhaik«yam apÅha15 loke ---
iti16 /
tad etad ubhayaæ tava (na) Óobhate /
yasmÃd gataprÃïÃnagataprÃïÃmÓ ca17 nÃnuÓocanti paï¬itÃ÷ /
parini«Âhitatattvaj¤ÃnÃ÷18 paï¬itÃ÷ /
parini«Âhitatattvaj¤ÃnÃ÷18
paï¬ità ucyante / atra punar ÃtmayÃthÃtmyavÃdino 'bhipreyante19 /
te«Ãæ tÃvad Ãtmano 'vinÃÓitvadarÓanÃd aÓoka÷20 /
tadvad avinÃsitvaæ saæpadya mohaÓokau21 tyaktum arhasÅti
tÃtparyÃrtha÷ /
__________
NOTES:
1. ^jÃtyà tudÃÓayena
2. ... gantumÃrannbadhÆnavek«ya
3. ... mà vrÆmaïÃdveto^
4. sÃj¤Ã
5. sa¤j¤asyeti
6. vttyapraæsamÃsÃso
7. ^tyanema sÃpek«opi
8. yujyataraveti
9. tyÃha 11
10. ... nanu Óo^
11. aÓocanÅyÃn .... anuÓocitavÃsi
12. te«Ãæ ... hi svadharmÃnu«ÂÃnapravtvena
13. bhÃmbinorthasya
14. ... dasmÃtchreya^
15. bhaidamapÅha
16. dati
17. yasmÃdbhÆta prÃ^
18. parini«Âitvaj¤Ã^
19. ... vÃditobhipraryate
20. ... dÃtmano vinÃÓitvÃddarÓanÃdaÓoka÷
21. tadvadanavinÃvinÃÓitvaæ saæpadyanmoha
____________________________________________________________________
p. 43
na punar asyÃyam artha÷1 --- paï¬ità na Óocanti tvaæ tu mƬho 'sÅti
/
nehÃtivinÅtasya2 maurkhyaæ3 sampÃdyaæ tadapanayÃrthatvÃt4 (...)
pravtte÷ // 12 //
kathaæ punar asyÃvinÃÓitvam ity utsÃhayitum Ãha5 ---
##
catuÓabdau kadÃcid ity asminn arthe varttete6 /
nÃhaæ7 kadÃcin nÃsam api
tv Ãsam eva / na tvaæ nÃsÅr asÅr evety artha÷ /
neme8 bhÅ«mÃdayo9 nÃsaæ kiæ tv Ãsann eva /
na ca na bhavi«yÃma÷ /
asmÃc charÅrÃt paraæ10 ÓarÅrÃntare bhavi«yÃma eva /
anena tri«v api
kÃle«u sattÃkhyÃyate11 / pratiÓarÅraæ k«etraj¤ÃnÃæ12
bhedÃt tadbhedavyapadeÓa÷ /
ke punar amÅ k«etraj¤Ã nÃma / paramÃtmano 'æÓÃ÷13 /
tathà ca vak«yati --- mamaivÃæÓo jÅvaloke14 jÅvabhÆta÷ sanÃtana iti
/
agnivisphuliÇgavan mahÃkÃÓaghaÂÃkÃÓavaj
jÅvaparayor bhedÃbhedau15 /
tatra svÃbhÃviko 'bheda aupÃdhikas tu bheda iti16 sthiti÷ /
evam uttaratra kvacid abhedena17 vyapadeÓa÷ (kvacid) bhedena ca bhavi«yati
/
anÃdisiddhÃÓ ca jÅvÃ÷ sanÃtanà iti vacanÃn na te«Ãæ
sargÃdÃv utpÃda÷ pralayo vÃnte / (ta)thà ca yÃj¤avalkya÷18 ---
__________
NOTES:
1. na punarasyamartha÷
2. na hÃnÅtasya
3. mauthaæ
4. tadapanapÃrthatvÃt
5. kathaæ puravinÃÓitvÃmeti utsÃdhayitumÃha 12
6. Óabda÷ ... vartate
7. nÃtkaæ
8. te me
9. bhūmadayo
10. asmÃcharÅrÃtparaæ
11. samÃkhyÃyate
12. «se tryaj¤ÃnÃæ
13. paraj¤ÃtmanÅÓÃ÷
14. jÅvaleke
15. ... ghaÂÃkÃÓavatryatÅvaparayorbhedÃbhedau
16. svÃbhÃvikobhedÃupadhikastubhedariti
17. evamatyuttaratra kÃcidabhedena
18. iti tethà ca yÃj¤avakla÷
____________________________________________________________________
p. 44
ahaÇkÃreïa manasà gatyà karmaphalena ca /
ÓarÅreïa ca nÃtmÃyaæ muktapÆrva÷1 kadÃcana // iti /
evaæ cÃnÃditve pÆrvaktakarmÃpek«ayà sargÃdau
suranaratiryagbhedena2
s«Âivaicitryopapatti÷ /
dharmÃdharmavyavasthÃ2 bandhamok«avyavasthÃ3
cÃsmin pak«e 'vakalpate4 /
ye«Ãæ puna÷ paramÃtmaiva sÃk«Ãd anupravi«Âa÷5
ÓarÅre«u tadaæÓo
jÅvo nÃma nÃstÅti matam te«Ãm ekasmin mukte
sarvamuktiprasaÇgo baddhe
caikasmin sarvasyÃpi muktyabhÃvÃd iti6 vyÃsasÆno÷
ÓukasyÃpi muktyabhÃva÷ syÃt7 /
na ca paramÃtmana÷ saæsÃritvaæ
yujyate / tasya ca vidyÃyogÃt vij¤Ãnam Ãnandaæ brahma iti ca
nityÃkÃÓÃnandasvarÆpatvÃt /
tasmÃd ÅÓvarÃæÓÃ÷ pratiÓarÅraæ
parasparaæ bhinnÃ8 jÅvà abhyupagantavyÃ÷ /
evaæ ca ghaÂadhÆmad«ÂÃnto 'pi yujyate ---
yathaikasmin ghaÂÃkÃÓe rajodhÆmÃdibhir vte /
na sarve saæprayujyante tadvaj jÅvÃ÷ sukhÃdibhi÷9 // iti /
ye«Ãm ayam ÅÓvaro 'tyantabhinno10 jÅvÃtmÃnaÓ ca bahavas te ca
sarve sarvagatà iti te«Ãm api sÃÇkaryaprasaÇga÷ /
ekenÃgnihotre kte sarve«Ãæ (tatktaæ) syÃd ekena ca madyapÃne11
kte sarvai÷ ktaæ syÃt /
atha yasya taccharÅraæ12 tasyaiva tad iti cet
__________
NOTES:
1. muÇktapÆrva÷
2. tiryakyrbhedena
2. vaiciopapati÷ dharmadharmavyavasthÃ
3. bandhasok«yavyavasthÃ
4. cÃsmitya pak«eva kalpate
5. sÃk«yÃdanu^
6. vÃdvecaikasminnekasyÃpi muktabhÃvadati
7. Óukasya muktabhÃva÷ syÃt
8. tasyÃvighÃyogà vij¤ÃnamÃnandaæ brÃhmeti nityakÃÓÃnandaæ ...
dÅÓvaraÓÃ÷ pratiÓarÅraæ parasparabhitrÃ
9. ... sukhÃdibhiriti
10. ye«ÃmayÅÓvarotyanta^
11. madhyapÃne
12. yasyatacharÅraæ
____________________________________________________________________
p. 45
kasya tac charÅram1 / sarve«Ãæ tat sambandhÃviÓe«Ãd
abhisandhyÃdivaÓÃt syÃd vyavastheti2 cet
abhisandhyÃdi«u caikatulyatvÃd ekasmin manasi3
sarve«Ãæ samavÃyÃ÷ saÇkalpÃdaya÷ samÃnÃs tatpÆrvakaæ karma
tannimittaæ ca ÓarÅram iti4 sarvasÃdhÃraïyÃn na5 kadÃcid
asÃdhÃraïyahetu÷ Óakyate kenacid darÓayitum /
anÃditvasyÃsmatpak«e 'py aviÓe«Ãd
aïuparimÃïÃÓ ca jÅvà i«yante6 / kasmÃt /
utkrÃntigatyÃgatiÓrute÷ /
liÇgaÓarÅrasya ca saÇkocavikÃsadharmiïor aïurÆpatvÃd
aupÃdhikam aïutvaæ7 jÅvasya gÅyate /
paramÃtmarÆpeïa tu sarvagatatvaæ jÅvasyeti
sthitam8 // 13 //
(tasya) nityatve lokasiddhaæ d«ÂÃntam Ãca«Âe9
##
yathà bÃlyayauvanasthÃvire«u12 so 'ham asmÅti pratyabhij¤ÃnÃn
nityatvam Ãtmana÷ pratyak«apramÃïasiddham /
dehasyaivÃvasthÃntarÃpattir nÃtmana iti tathà nityasyaiva13
tatrÃvasthitasya (Ãtmana÷) dehÃntaraprÃpti÷ /
tatra dhÅro dhÅmÃn na muhyati / yadi tarhy avinÃÓitvam Ãtmanas tad
idÃnÅæ vthà te Óoka÷14 samupasthita÷ katham // 14 //
ÓÅto«ïÃdiktai÷15 sukhadu÷khai÷ saæyogÃ(t tada)nuparama iti /
tac ca16 ---
__________
NOTES:
1. kasya tacharÅraæ
2. ... sandhyÃdivaÓÃtsÃdhyavastheti
3. caivatulya ^matasi
4. tannimittava Óariramiti
5. sarvasÃdhÃraïyannakenacidvarÓapitum
6. dra«yante
7. ligaÓarÅrasya saÇkoca ca vikÃÓa dharmi ïutvÃdaupÃdhika^
8. svitam
9. da«ÂÃntamÃca«Âe 13
10. kaumÃra
11. mutvati
12. balyayauvana
13. tathÃnityasyaivÃva^
14. ^dÃnÅmanyathà me Óoka÷
15. kathaæ Óatok«mÃdi ktai÷
16. tattva 14
____________________________________________________________________
p. 46
##
mÅyante vi«ayà Ãbhir iti mÃtrà indriyavttaya÷ /
tÃsÃæ sparÓà vi«ayai÷ saæyogÃ÷4
ÓÅto«ïanimittasukhadu÷khahetava÷5 / te cÃnityÃ÷ /
kasmÃt / ÃgamÃpÃyitvÃt / Ãgacchanti apagacchanti ca
na ca nityasamavetÃ÷ pÃvakau«ïyavat6 / ÓÅto«ïagrahaïaæ7
pradarÓanÃrtham / ÃdhyÃtmikam Ãdhidaivikam Ãdhibhautikaæ8
trividhaæ du÷kham (tat) ca trividham eveti /
yasmÃd anityÃs te«Ãm upÃyenoparama÷ Óakya÷ kartum9 /
ko 'sÃv upÃya÷ / j¤ÃnapÆrvikà titik«Ã /
tad Ãha tÃæs titik«asva iti sahasvety artha÷10 // 15 //
kathaæ tatsahanaæ taduparamahetur ity Ãha11 ---
##
na vyathayanti na cÃlayanti13 svasmÃd ÃtmasvarÆpÃt /
same du÷khasukhe yasya / yaæ samadu÷khasukhaæ14 na cÃlayanti
so 'mtatvÃya mok«Ãya kalpate samartho yogyo bhavatÅtyatha÷15 // 16 //
nanu cÃmtatvaæ na sambhÃvayituæ Óakyate sukhadu÷khalak«aïasya
vikÃrasya mukte 'py Ãtmani sambhavÃd Ãtmano và kadÃcid vinÃÓopapattir
ity ÃÓaÇkya Ãha16 ---
__________
NOTES:
1. kauÂeya÷
2. ÓÅtok«masukhadu÷khaÓaæ
3. ÃgamÃpÃyanonityÃstÃæ^
4. vi«ayaissaæprayogÃ÷
5. ÓÃtok«manittasukha^
6. ÃgamÃpÃyitvÃdÃgacchaæsapagacchanti na ca nityasamavetÃ÷
pÃvakausmyavat
7. ÓÅtoma^
8. ÃdhyÃtmikÃmÃdhidainikaæmÃdhimautikaæ
9. karju
10. sahasvatyartha÷
11. naduparabhaheturityÃha 15
12. vyathayantye puru«a
13. na cÃlapanti
14. mamesukha^ samudu÷khaæ
15. yogyebhivatÅty artha÷
16. venÃÓopatti^ kyÃha 16
____________________________________________________________________
p. 47
##
Ãtmany avidyamÃnasya sukhadu÷khalak«aïasya dharmasya na kadÃcid
vidyate2 bhÃva÷ / bhavanaæ bhÆtir utpattir ity artha÷3 /
sikatÃsv iva tailasya / utpadyamÃnasyaiva hi (mÃnasa÷)
sukhadu÷khalak«aïo vikÃra÷ ÓÅto«ïÃdinibandhano jÃyata ity
anantaram uktam4 /
nanv acetanatvÃd anta÷karaïasya saævedanaæ nopapadyate /
cetanatvÃt k«etraj¤asamavetasyaivÃyaæ vikÃra÷5 /
yathà vaiÓe«ikÃ÷ prÃhu÷ ---
naitad evam anta÷karaïastho 'py asau jÅvÃtmà saævedyate /
yathà ca rÆpÃdayo ghaÂÃdisthÃ÷7 (iti) /
nÃyaæ k«etraj¤adharma iti ca vak«yati ---
icchà dve«a÷ sukhaæ du÷kham8 --- iti /
yady api k«etraj¤asamavÃyitvaæ sukhadu÷khayos tathÃpi
tatsvarÆpasya na vikriyà maïisvarÆpavat /
nÅlapÅtÃdÅnÃm eva9
maïisamavÃyinÃæ parasparavirodhÃd vikriyà /
vikriyà hi nÃma vinÃÓa upamarda÷10 / tathÃtmana iti /
nÃbhÃvo vinÃÓo vidyate /
sata Ãtmana÷ so 'ham iti pratyabhij¤ÃnÃn
nityatvopapatter anityahetoÓ cÃbhÃvÃt11 /
avinÃÓÅ và are 'yam Ãtmà iti Órute÷ /
ubhayo÷ sadasator d«Âo nirïÅto 'nto maryÃdÃ
antyÃvastheti12 yÃvat /
antaÓabdo maryÃdÃvacano 'tra grÃmÃnta iti13
yathà / yat sat
__________
NOTES:
1. viyate
2. kadÃcidvidhate
3. bhavanabhÆtirutpatriri^
4. tailasya mÃnasasyaiva hi sukhadu÷khalak«aïo vikÃra÷
ÓÅtok«myÃdinibanno jÃyate ijya nantaramuktam
5. cetanatvÃk«etraj¤asamavetarÃvÃyaæ
6. yatho«ÂatvamagnitamÃtmÃnà saævedyane
7. ghaÂÃdisthÃ
8. icchÃdve«assukhadu^
9. lÅlapÅtÃÓenÃmeva
10. vikriyà hi nÃsopamedas^
11. savitmalavat pratyabhij¤ÃnÃnnityopapatteranityahetoÓcÃbhÃvÃ
12. nirïÅtÃta÷ maryÃdÃtvavasthÃ
13. grÃmÃtà iti
____________________________________________________________________
p. 48
tat sad eva / yad asat tad asad eveti1 /
kair ayaæ niÓcaya÷ kta ity Ãha --- tattvadarÓibhi÷2 /
tadbhÃvas tattvam / tad iti3 sarvanÃmnà padÃrthamÃtraæ vyapadiÓyate /
vastuyÃthÃtmyavedibhir ity artha÷4 /
apare tu mÃyÃvÃdino 'nyathÃvatÃrya varïayanti5 /
itaÓ ca6 ÓokamohÃv aktvà ÓÅto«ïÃder vidyate8 bhÃva÷ /
bhavanam astità / kuta÷ / vikÃratvÃt9 /
vikÃraÓ ca (pratyak«Ãdibhi÷) pramÃïair nirÆpyamÃïo nÃstitÃæ
pratipadyate /
yathà ghaÂÃdi÷ svakÃraïavyatirekeïÃnupalabdher asan
evaæ sarvo vikÃra iti10 /
nanv evaæ sarvÃbhÃve ÓÆnyavÃda÷
prasajyeta11 / nÃyaæ do«a÷ /
dve buddhÅ12 sarvaprÃïiprasiddhe
bhavata÷ --- viÓe«yabuddhir viÓe«aïabuddhiÓ ca13 /
san ghaÂa÷ san
pata÷14 iti / tatra viÓe«yavi«ayà buddhir
ghaÂÃdivi«ayà satpaÂÃdau15
vyabhicÃrÃn mithyÃbuddhi÷ /
yà punar viÓe«aïavi«ayà sadbuddhi÷
sà sarvatra vtter amithyÃ16 /
tasmÃt saiva pÃramÃrthiko /
sarvo hi ghaÂÃdi÷ ÓarÅrÃdiÓ ca prapa¤co
mÃyÃmÃtram asad iti manyante /
etad anye17 pramÃïakuÓalÃ÷ pratyÃcak«ate18 /
yat tÃvad uktam --- pratyak«Ãdibhi÷ pramÃïair
vikÃro ghaÂÃdir
nirÆpyamÃïa÷ svarÆpaæ jahÃtÅti tad asat /
Ãlokendriyamana÷saæskÃre19 sati ghaÂo 'yaæ paÂo 'yam iti
pratyak«Ã buddhir utpadyate /
yayà buddhyà yo 'rtho pratÅyate tayaiva tadabhÃva÷
pratÅyate20
__________
NOTES:
1. yudasattadasadeveti
2. tatvadarÓibhi÷
3. tadeti
4. vastuyÃthÃtmÃvedibhir^
5. abatÃraæ varïayanti iti và pÃÂha÷
6. mÃyÃvÃdinyenyathÃvatÃra varïayantÅtacca
7. ÓÅtoÓmasa^ kattuæ karsmÃt
8. ÓÅtok«mÃdarvi^
9. kujo vikÃratvÃt
10. ghaÂÃdissvakÃrevyatirekeïÃnupalabhe rasannevaæ sarvodhikÃra iti
11. prasajyate
12. vuddhi
13. viÓe«abuddhirviÓeïa^
14. ghaÂassarpaÂa iti
15. viÓe«avu^ sapaÂÃdautyabhicÃrÃnmithyÃbuddhir«Ã^
16. ... vi«ayÃsaævuddhissà sarvatrÃv^
17. mÃyÃmÃtramat miti manyante tÃnanye
18. prasÃcak«ate
19. ÃlokendriyamanaskÃre
20. jayaiva tadabhÃva÷ pratipate
____________________________________________________________________
p. 49
iti ko vaded yo na tÃrkika÷ / pa¤cabhi÷ pramÃïai÷
pratyak«ÃnumÃnopamÃnÃrthÃpattyÃgamair
vastusvarÆpaæ paricchidyate1 /
yatra pa¤cÃpi nivttÃni tatra pramÃïanivttyà prameyÃbhÃvo
niÓcÅyate / yathà nÃtra ghaÂa iti2 /
na ca vyabhicÃrÃd evÃvastutvaæ3 bhavati /
yathaiva ghaÂabuddhe÷ paÂÃdau vyabhicÃrÃd
avastutvaæ tathà sadbuddher
api4 ÓaÓavi«ÃïÃdÃv api5 vyabhicÃrÃd avastutvaæ prasajyate /
bhÃvabuddhir abhÃvÃn nivartate bhÃvÃbhÃvayo÷ parasparavirodhÃt /
atha (yathÃ) sadbuddhi÷ sattÃæ6 j¤Ãpayati
tathà ghaÂÃdibuddhir apÅndriyajanyatvÃviÓe«Ãd
anuvttivyÃvttipratyayagrÃhyatvÃc ca7 /
avÃntarasÃmÃnyam api ghaÂatvagotvÃdi sarvam abhyupagantavyam /
tathà ca vyakti÷ sÃmÃnyasya8 taddharmatvÃt /
param aparaæ ca dvividhaæ sÃmÃnyam /
paraæ sattÃlak«aïam / aparaæ gotvÃdilak«aïam /
na hy ÃÓrayasya dharmiïo bhÃvas tadÃÓritasya9
sÃmÃnyasya vastutvam avakalpate /
sato hi10 bhÃva÷ sattà /
na hi sà nirdu«ÂÃ11 svatantrÃ
nÃma kena(ci)d iha ghaÂÃdyÃÓrayanirapek«Ã12 cak«u«Ã ghyate /
satsu dravye«u pthivyÃdi«u13 ghyamÃïe«u
tatsamavetà tadavyatiriktÃ
sattÃpi ghyate /
(a)ta eva sattà dravyadharmatvÃd Ãtmà na bhavati /
tatra sattaivÃtmà iti (yat) kaiÓcid uktam (ta)d apÃstaæ bhavati /
ata eva yad uktaæ kenÃpi cÃturvidhyÃc ca pratyak«aæ
na nigrÃhyaæ vipaÓcitÃ14 iti sattÃyÃ15 eva grÃhakaæ
pratyak«am ity abhipretya tasya tad apy apÃktaæ16
__________
NOTES:
1. pratyÃk«Ãnu^ parichidyate
2. nÃtragha dra¬heti
3. cÃrÃdevastu^
4. saævuddherapi
5. ^vi«aïÃdÃvayi
6. varaspara ... savuddhi sattÃæ
7. ^vuddhirapÅdriyajatvÃviÓe«ÃdanavttivyÃvttipratyayagrÃtvatvÃcca
8. tathà ca vÃcavyaktissÃmÃnyasya
9. nahvÃÓrayasya dharmiïo ...
10. satto hi
11. ni«Æ«ÂÃ
12. ^ÂÃghÃÓraya^
13. pthivyÃdisu
14. ÃyurvidhÃt pratyak«yaæ na niddhavipaÓcita÷
15. satrÃyÃ
16. tadapyapÃpaktaæ
____________________________________________________________________
p. 50
bhavati / satÃæ hi bhÃva÷ sattà iti1 pÃratantryavapadeÓÃt /
na ca ghaÂÃdibuddhÅnÃæ ghaÂatvÃdÃv avÃntarasÃmÃnye
tadyuktau và vyabhicÃra÷ /
kasyÃæ(cid)2 vyaktau vina«Âau vina«ÂÃyÃæ vyaktyantarÃïÃm
ÃnantyÃd yugapad ucchedanÃnupapatte÷3 /
svavi«ayavabhicÃro hi buddhÅnÃæ do«o vi«aye tu paÂÃdau
notpadyata4 iti kim atrÃÓcaryam /
na hi vi«ayendriyÃlokasaæskÃrasÃmarthyatÃyÃæ satyÃæ5
ghaÂabuddhi÷ kadÃcit kasyacin notpadyate /
kiæ ca kÃryatvÃd (ghaÂatva)buddhi÷ kÃraïam apek«ate6 /
ghaÂaj¤Ãnasya ghaÂa÷ kÃraïaæ nÃnyad iti /
yathà bÅjÃÇkura÷7 kÃraïaæ bÅjam apek«ate dhÆmaÓ cÃgnim
evam anyatrÃpÅti8 / tasmÃn na vyabhicÃro9 mithyÃhetur
iti durupadeÓo 'yam /
kas tarhi mithyÃhetu÷ kÃraïado«o 'bÃdhakapratyayo và /
tathà coktam10 ---
yasya ca du«Âaæ karaïaæ11 yatra ca mithyeti pratyaya÷ /
sa evÃsamÅcÅna÷ pratyayo12 nÃnya÷ --- iti /
tad evam anuvttipratyayÃt sÃmÃnyaæ siddhaæ
vyÃvttipratyayÃd viÓe«a iti /
sÃmÃnyaviÓe«Ãtmakaæ vastu bhinnÃbhinnarÆpam iti sthitam /
kiæ ca san ghaÂa iti ghaÂatvavastutve sÃmÃnÃdhikaraïyaæ
buddhau nÃvakalpate13 /
nanu tac cedam udakam iti14 mgat«ïikÃyÃæ
sÃmÃnÃdhikaraïyaæ dÓyate15 /
tatrÃpi vidyamÃnà abhimÃnina16
__________
NOTES:
1. bhÃvassateti
2. tadyuktau và vyabhicÃra krasyÃæ^
3. vini«ÂÃyÃæ ... yugapaduchedenÃnupapatte
4. notpadyanta iti
5. nahi viyadriyÃlokamanaskÃrasÃmarthyÃæ satyÃæ
6. ki ca ... kÃraïamÅk«ate
7. kÃraïaæ na padibhi yathà bhapÃÇkura÷
8. ^vaæmanyatnatrÃpÅni
9. ^nna«abhicÃro
10. ^vyÃdhakamapra ... tatho coktam
11. karaïo
12. ... cÅnapratyayo
13. vu¬yornÃva^
14. nanu ccecedamudakamiti
15. daÓyate
16. vidhamÃnÃbhimÃnina
____________________________________________________________________
p. 51
eva sÃmÃnÃdhikaraïyabuddhir utpadyate /
yadà tu bÃdhakapratyayo
jÃyate mgat«ïikeyam atra nodakam astÅti
tadà sÃmÃnÃdhikaraïyabuddhir apaiti /
na cÃtra bÃdhakapratyayo 'stÅti
d«ÂÃntavai«amyam1 /
ato 'pavyÃkhyÃnam etad iti sthitam // 17 //
sato bhÃvo nÃstÅti sÃmÃnyenoktaæ
tad idÃnÅæ viÓe«alak«aïena
nivÃrayitum Ãha2 ---
##
tuÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷4 / avinÃÓi tat / na vina«Âuæ ÓÅlam
asyety avinÃÓi5 / kiæ tat / yena sarvam idaæ tataæ vyÃptam6 /
svÃbhÃvikena paramÃtmarÆpeïa k«etraj¤o7 vyapadiÓyata iti /
kasmÃd evaæ8 vyÃkhyÃyate /
tadvinÃÓÃÓaÇkÃanirÃkaraïaparatvÃd
asya prakaraïasya /
na hy atra brahmopÃsanam akasmÃt9 pratipÃdyate /
j¤ÃnasvarÆpasyopÃsanaæ «a«Âe ('dhyÃye)
vidhÃ(pa)yi«yata iti
jÅvasvarÆpam evedÃnÅæ vaktavyam /
kasmÃd avinÃÓÅty Ãha10 vinÃÓam avyayasyÃsya iti /
vyayo vinÃÓa÷ / niravayavatvÃn nÃsya vinÃÓam
ÅÓvaro 'pi kartum arhatÅti // 18 //
yadi tarhy ayam avinÃÓÅ tat kathaæ kto vyapadeÓa÷ ---
vina«Âa÷ puru«a iti / ata Ãha11 ---
##
__________
NOTES:
1. vÃdhakapratyayostittid«ÂÃntavai«amyam
2. tadidÃnnÅæ ... Ãha^
3. kamarhattuti
4. ... ÓabdovadhÃraïÃrpya÷
5. avinÃÓyavatanna vina«Âe ÓÅlamasyetyavinÃsi
6. vyÃsaæ
7. k«etraj¤au
8. tphasmÃdeva
9. ^makak«mÃt
10. vakravyakasmÃdavinÃ^
11. yadi tardyayamavinÃÓaæ tatkiæ kmo tryapadeÓo vina«Âa÷ puru«a
iti
dekt ityÃha 18
____________________________________________________________________
p. 52
nityasya ÓarÅ(ri)ïo 'prameyasyÃntavanto vinÃÓino dehà uktÃ
nityÃnityavibhÃgavidbhi÷1 / antavanto vinÃÓina iti na punarukta(m) /
antavanta ity asyÃrthaæ2 svayam eva bhagavÃn vyÃca«Âe ---
vinÃÓina ity eke varïayanti /
anye tu vadanti kasyacid antavattvaæ3 (na) bhavati /
yathà pthivyÃ
gandhas tirobhÆto nÃtyantaæ vina«Âo4 v«ÂisaæyogÃd abhivyajyate
tathà dehasyÃnto bhaved nÃtyantaæ vinÃÓa iti /
tan mà bhÆd iti viÓina«Âi --- vinÃÓina iti5 /
asminn api vyÃkhyÃne 'ntavadgrahaïam atiriktam6 /
tad aktvà vinÃÓina ity eva vaktavyam abhipretÃvinÃÓasiddhe÷ /
apare tu pÃÂhÃntaraæ kurvanti --- avinÃÓino 'prameyasya iti /
te«Ãm api nityasyÃvinÃÓina7 iti punaruktam /
na tu pthivyÃdivad
Ãpek«ikaæ nityatvaæ gauïaæ ghyate /
atyantanityasya mukhyasya
nityaÓabdÃrthasyÃsambhavÃd avinÃÓina8
ity ukte 'py Ãpek«ikaæ
kin na ghyate / tasya vyÃkhyÃntarakaraïaæ9 vyartham /
kÃ10 tarhi gati÷ / vinÃÓino11 dehà iti pratij¤Ãtam /
tatrÃntavanta iti12 hetvabhidhÃnÃrtham antavadgrahaïaæ deÓata÷
kÃlataÓ ca paricchinnatvÃt kÆÂÃdivad iti13
vyatirekÃd dhetuvacanam aprameyasyeti /
kasmÃd Ãtmà nitya÷ / aprameyatvÃd deÓata÷
(kÃlataÓ ceti) sa svadharme pravarta(te) iti14 bhagavÃn (Ãha) /
__________
NOTES:
1. ^vibhÃgavadbhi÷
2. punarukta antavata ityasyÃrthaæ
3. ^cidantavanttvaæ
4. nÃsyantaæ vina«Âo
5. vinÃÓita iti
6. ^rnetavadbhahaïamati tadatad^
7. aviÓinata^
8. ^bhavÃdanÃÓita^
9. vyÃvÃntarakaraïaæ
10. kiæ
11. vinÃÓo
12. tatrÃntavatvÃditi
13. ... parichinnatvÃdÆÂÃdi^
14. rasvadharme pravarta iti
____________________________________________________________________
p. 53
nanu ÓokamohÃdisaæsÃrakÃraïanivttyarthaæ gÅtÃÓÃstraæ na
pravartakam /
atrocyate --- na sÃdhu tÃtparyaæ1 bhavatà parÃm«Âam /
yuddhaæ prakramya ÓokamohÃpanayasyedam eva prayojanam
kathaæ nÃma yuddhe pravarteteti /
itarathà dvÃrikÃyÃæ sthitvà gÅtÃÓÃstraæ
praïayet2 svadharmaparityÃgena j¤ÃnamÃtrÃd
yadi mok«o 'bhipreto 'bhavi«yat3 /
idÃnÅæ praïayanasyedam eva prayojanam4 arjunasyÃnye«Ãæ ca
j¤ÃnasahitÃt svadharmÃnu«ÂhÃnÃn ni÷Óreyasam upadek«yÃmÅti5 // 19
//
evaæ6 tÃvad avinÃÓitvam Ãtmana÷ (pra)tipÃdya svayaæ ca7 manyase
hantÃham e«Ãm ime mayà hanyanta iti tac ca m«Ã8 /
katham ---
##
nabhasa ivÃsya hananakriyayà vinÃÓa÷ kartuæ10 na Óakyate
niravayavatvÃt /
sÃvayavasyÃvayavaviÓle«ÃdinÃ11 Óakyate vinÃÓa÷
sambhÃvayitum /
tasmÃd ubhÃv apy etÃv aj¤au12 hantÃham iti yo manyate
yaÓ ca hato 'ham iti (manyate ca) // 20 //
idaæ pratij¤ÃmÃtreïoktam / hetvapek«ÃyÃæ «aïïÃm api
bhÃvavikÃrÃïÃm Ãtmany abhÃvÃd iti hetum Ãca«Âe13 --
##
__________
NOTES:
1. sÃdhurtatparya
2. pravartete tÅrathà dvÃrÅkÃyÃæ sthitva gÅtÃÓÃstraæ maïayet
3. j¤ÃtamÃtrÃdyadi mok«ÃmÅmetobhavi«yat
4. praïapatasyaitavyaprayojanam
5. svadharmÃtu«ÂÃnÃnni^
6. dÃvaæ
7. svayaÓca
8. manyase hantÃhame«Ãmiti na k«amanyaseæ hantÃhame«Ãmiti tattca
cha m«Ã kathaæ 19
9. veti
10. kartu
11. sÃvayuvasyÃvapava^
12. tasmÃdubhavapyetÃvaj¤o
13. ... mÃtreïottka hetvapek«ÃyÃæ yasmÃmapi
bhÃvavikÃrÃïÃmÃtmanyubhÃvà ... / mÃca«Âe 20
14. mniyate
15. ÓaÓvato
____________________________________________________________________
p. 54
na jÃyata iti janmalak«aïo bhÃvavikÃra÷ prati«idhyate /
vÃÓabdaÓ cÃrthe / na cÃyaæ mriyata iti vinÃÓalak«aïo1
bhÃvavikÃra÷ prati«idhyate / katham etat /
bhÆtvà nÃyaæ na2 bhavità / bhÆya÷ puna÷ / kiæ tarhi3 /
bhavitaiva / bhÃviny api kÃle sattÃæ na hÃsyatÅty artha÷ /
vÃÓabdÃd abhÆtvà bhÃva÷ prati«iddhyate /
nÃyam abhÆtvÃ4 bhavati / kiæ tarhi / bhÆtvaiva bhavità /
bhÆtakÃle 'pi sattÃæ na babhÃrety artha÷ /
yas tv abhÆtvÃ6 bhavati bhÆtvà ca na bhavati sa
janmavinÃÓÃbhyÃæ
yujyate yathà ghaÂÃdir iti /
sattÃpi janmapÆrvikà ghaÂasyevÃsya
ne«yate /
niravadhikaivÃsya satteti7 ghaÂÃdi(bhyo 'sya) vailak«aïyam /
upasaæharati --- ajo nitya iti /
janmavinÃÓaprati«edhenaiva madhyavarttino
bhÃvavikÃrÃ÷ prati«iddhÃ8 bhavanti /
tathÃpi mandabuddhyanugrahÃrthaæ9
svaÓabdena prati«edhati / ÓÃÓvata ity apak«ayo ni«idhyate /
svÃÇgÃpacaya÷ sÃdhanÃpacayo vÃsya10 nÃstÅti /
yathà k«ïo rÃjà hastyaÓvÃdibhir và hÅna iti11 /
purÃïa iti vddhila(k«a)ïo bhÃvavikÃra÷ prati«idhyate12 /
nÃyaæ ÓaÓivat kalÃbhir upavipacÅyate13 /
na hanyate hanyamÃne ÓarÅra
iti vipariïÃmo ni«idhyate /
vipariïÃmo 'vasthÃntarÃpatti÷ yathà ÓaÓasya mÃæsÃvasthà /
anye punar apy anyathà varïayanti ---
nÃyaæ bhÆto bhavità và na bhÆya
iti pÃÂhÃntaraæ ktvà parabrahmopÃsanam anayà gÅtayà lak«yate /
__________
NOTES:
1. kÃÓaÓcÃrthena cÃyaæ stitaye iti vinà iti vinÃÓa^
2. na na
3. ki tarhi
4. nayamabhÆtvÃ
5. na hÃsyatÅty artha÷
6. yo sva bhÆtvÃ
7. satteti
8. prativi«ÂvÃ
9. mundabughanugrahÃrthaæ
10. ityapak«ayà ni«iddhÃte svÃÇgÃyacapassÃdhanÃpacayo vÃsya
11. yathà kÓo rÃjÃhassak«vÃdibhirvÃhÅna iti
12. prati«idyate
13. kÃlÃbhirupa^
____________________________________________________________________
p. 55
nÃyaæ bhÆta iti ca mtpiï¬avat kÃraïatvaæ ni«idhyate /
bhavità và iti1 ghaÂÃ(di)vad utpÃdyatvaæ ni«iddhyate2 /
kÃryakÃraïabhÃvo brahmaïy aupÃdhiko na pÃramÃrthika3
ity uktaæ bhavatÅti / tad idaæ ÓradhÃmÃtreïa4 brahmopÃsanam
utprek«itaæ na ÓrutiliÇgaprakaraïagamyam /
prakaraïaæ hi yac coktam uccho«aïam indriyÃïÃm iti
paÂhanÃt5 tadapanodaparam6 /
«a¬bhÃvavikÃranivttiparÃïi na jÃyata ityÃdÅny ak«arÃïi /
liÇgaæ sÃmarthyam ucyate /
tac ca ÓabdÃnÃæ tÃvanmÃtre
paryavasyati7 /
tan nopÃsanam Ãk«ipati /
aj¤Ãnam eva tÃvad idÃnÅæ nirasanÅyam8 /
kim atitvarayà brahmopÃsanaæ kalpyate /
pÃÂhÃntarakaraïaæ cÃhopuru«ikÃmÃtram /
brahmaïo hi9 jagatkÃraïatvaæ Órutisiddham sad eva10 somyedam iti /
kÃryatvaæ punar na jÃyata ity anenaiva ni«idhyate11 /
tasmÃd yatki¤cid etad evaæ tu pÃÂhÃntaraæ
kurvanto 'rthÃntaraæ12 svamatiparikalpitaæ
varïayanto13 bahavo vyÃkhyÃtÃro 'bhiyuktÃÓ cocyate /
uktaæ ca ---
ÓÅlado«Ãd aghïantaæ14 lokam ÃkulÅkurvantÅti và // 21 //
pratij¤Ãtam artham avikriyÃtvÃdibhi÷ pratyÃkhyÃyopasaæharati15 ---
##
__________
NOTES:
1. mavità veti
2. ti«iddhyate
3. brahmarÃyopÃdhiko na pÃrarthika
4. ÓraddhÃmÃtraiïa
5. muchokamcho«aïamindriyÃïÃmiti paÂanÃt
6. panoparaæ
7. paryavasati
8. aj¤Ãnam eva tÃvadidÃnÅæ nirasanÅya
9. he
10. sade«a
11. ni«irddha
12. kurvatorthontara
13. varïamantro
14. vyÃkhyÃtÃromityuktauÓcarantairuktaæ ... ghantaæ
15. kurvantÅti ^marthavi ... pratyÃdhyopasaæharati 21
16. parÃnamaja^
17. katha sa puru÷
____________________________________________________________________
p. 56
veda jÃnÃti1 / ya enam uktaprakÃrakam ÃtmÃnam avinÃÓinam2 /
kathaæ kena prakÃreïa3 / sa puru«a÷ / taæ4 k«etraj¤aæ
kaæ5 ghÃtayati / upÃyaviÓe«o hetu÷ karttvaæ ca ni«iddhyate /
kathaæ và hantÅti svayaæ karttvamapi paÓcÃn ni«idhyate /
na hy avinÃÓÅ ca yo bhÃvo 'vyabhicÃrÃdinà (sa)
svayam udyamena (parakartka)nipÃtanena và vinÃÓayituæ
Óakyo6 gagana(va)d iti /
atra kleÓabhÅrava÷ kecit7 svamataæ bhagavatyÃropya varïayanti
vidu«a÷ sarvakarmaprati«edha eva prakaraïÃrtho 'bhipreto
bhagavata÷ (iti) / hantigrahaïam udÃharaïÃrtham8 /
yÃni karmÃïi ÓÃstre vidhÅyante9 tÃny avidu«o vihitÃnÅti10
bhagavato niÓcayo niÓcaya11 ity atrÃbhidhÅyate /
na hÅdaæ pÆrvapadÃnusandhÃnarahitam abhiprÃyavarïanaæ12
lak«yate /
kathaæ yuddhe pravttyartham Ãtma(na)÷ sattvopavarïanam
atra13 kriyate /
tasmÃd yuddhasva bhÃrata iti tam abhidhÃya
tatsiddhyartham eva jÃyata iti /
ÃrambhÃd yadi ca sarvakarmatyÃga evÃbhipreta÷ syÃd ayaæ
Óloko 'rjunÃya na vaktavya÷ syÃt /
bhagavatoktaÓ ca
«a¬bhÃvavikÃrarahita Ãtmà / yadi vidu«a÷ karmÃsambhavaæ ced
astu14 / tasyÃpi tatsamÃnam ity apravttir eva syÃt /
uttarÃÓ ca15 gÅtÃ÷ sarvà na saÇgaccheran16 /
ato neyaæ m«ÃÓÃ17 kartavyà /
__________
NOTES:
1. j¤ÃnÃti
2. parÃnumukta^
3. prakÃraïa
4. puru«astaæ
5. rka
6. hatÅti svayaæ karttvamayà paÓcÃti«idhyatenandyavinaÓcaye
bhÃvobhicÃrÃdinà svahodyamanatipÃtanena và vinÃÓayitu Óakya÷
7. kedhit^
8. hantigrahaïÃnudÃharaïÃtham
9. vidhÅyate
10. tÃnyÃvivadu«yehitÃnÅti
11. niÓcita
12. tahidaæ pÆrvÃpadÃnusaÇghÃtarahita^
13. ... pravttyarthamÃtmasatattvopavarïanamatra
14. ÓlokerjunÃya na vavyasyÃdbhagavatoktaÓca ... rahitÃtmÃvido
vidu«a÷ karmÃsambhavaÓcedartu
15. syÃdattarÃÓca
16. saÇgaccheran
17. s«ÂÃÓÃ
____________________________________________________________________
p. 57
svadharmatyÃgenÃk«Âacetasa÷ sukham ÃsÅnÃ1 mok«aæ lobhemahÅti /
uttaratra ca j¤Ãnakarmasamuccayaæ nyÃyato nipuïataram
upapÃdayi«yÃma÷2 // 22 //
hananÃsambhavÃd avinÃÓitvam uktaæ tat ka(tha)m ivety Ãha3 ---
##
yathà jÅrïÃnÃæ5 kÃryÃk«amÃïÃæ vastrÃïÃæ parityÃgas tathÃ
ÓarÅrÃïÃm /
abhinavÃnÃæ copÃdÃnam / anyan navataraæ kalyÃïataraæ
rÆpaæ kurute6 iti ca brÃhmaïam // 23 //
yÃni ca vinÃÓakÃraïÃni ÓastrÃdÅni7 prasiddhÃni
tÃny apy enaæ (na)
vinÃÓayantÅty Ãha8 ---
##
nainaæ chindanti ÓÃstrÃïi asiprabhtÅni10 niravayavatvÃd ÃkÃÓavat /
nainam agnir bhasmÅkaroti /
nainam Ãpo 'vayavaviÓle«aïÃya11
kledayanti carmavat /
nainaæ mÃruta÷ Óo«ayati svedÃpanayena12 // 24 //
tad asyÃ÷ pratij¤Ãyà hetur ucyate /
yasmÃd ayaæ13 chedanÃdyarho
na bhavati / katham14 ---
##
nityatvÃt (sarvagata÷) sarvagatatvÃt sthÃïu÷ sthÃïutvÃd acala
ity ak«arayojanÃ15 / sanÃtanaÓ cirantana÷ /
kutaÓ cit kÃraïÃn nÃyaæ
__________
NOTES:
1. svadharmatyÃ^ ... cetasatsu^
2. nyÃyanonipuïatramupa^
3. tatkimivetyÃha 22
4. jÅïÅnanyÃni
5. nÅrïÃnÃæ
6. kurete
7. pÃnicavinÃÓakÃrÃïÃniÓÃstrÃdÅni
8. tÃnyasyenaæ vinaÓaæyantÅtyÃhaæ 23
9. rchidanti
10. ^prabhtÅti
11. nenam Ãpova«avaviÓle^
12. snehÃpeïaæ
13. ... turuttyate / tasmÃdayaæ
14. mavati katham 24
15. ^k«arÃyojanÃ
____________________________________________________________________
p. 58
ni«panno 'bhinava1 ity artha÷ / nÃtra punaruktado«aÓ codanÅya÷ /
durbodhatvÃd Ãtmavastuna÷ paryÃyaÓabdai÷ puna÷ puas tad evocyate
sukhapratipattaye // 25 //
kiæ ca2 ---
##
indriyÃgocaratvÃd avyakto 'ta evÃcintya÷ /
ya indriyagocaro gavÃdi÷ sa vyaktaÓ cintanÅya÷4 /
yo hi vyakta÷ sa vikÃrya÷ /
ayaæ tv avikÃrya÷ / tasmÃd iti nigamanam /
svarÆpatas tÃvad Ãtmano 'vinÃÓitvaæ tathoktam5 // 26 //
atha ÓarÅrendriyopÃdhivinÃÓÃd vinÃÓaæ6 tadutpattyà cotpattim
Ãtmano manyase tathÃpi7 Óoko na yukta÷ kartum ity Ãha8 ---
##
kasmÃt / aupÃdhikayor janmanÃÓayor aparihÃryatvÃt tad Ãha12 ---
##
yena karmaïà janmÃrambhas tasya karmaïa÷ k«aye dhruvo bhÃvÅ
mtyu÷ / mtasya13 cÃvaÓyambhÃviÓarÅragrahaïam /
ÓarÅrÃntarÃrambhakÃraïÃnÃm anye«Ãæ14 vidyamÃnatvÃt
puna÷ ÓarÅraæ puna÷ karmeti
__________
NOTES:
1. ni«pannobhitava
2. ki¤ca25
3. nÃnuÓocinnatumarhasi
4. ... ciæsa^ yondriyagocarogavÃdisma ... cintatÅyaÓca
5. tavotknam
6. ÓarÅraidriyopÃdhi^
7. nathÃpi
8. kartumityÃha 26
9. athaccainaæ
10. matyase
11. nÃnuÓocitnumarhati
12. kasmÃdauyÃdhikayorjunmanÃÓayoraparihÃryyatvÃnnadÃha 27
13. janmÃravrantasya karmaïa÷ k«epe dhruva bhÃvÅmtyurmtasya
14. bhÃviÓarÅraprahaïaæ tatÅrÃntarÃrambhakÃraïÃmanye«Ãæ
____________________________________________________________________
p. 59
saæsÃracakrasyÃnÃditvÃt1 / evaæ vyÃkhyÃyamÃne dhruvaæ janma
mtasya (ca) iti ÓlokÃrtho 'vakalpate2 /
nairÃtmyavÃdidarÓanÃbhyupagamena vyÃkhyÃne mtasya
punarjanmÃbhÃvÃd
anupapatti÷ syÃt3 // 28 //
itaÓ ca Óokakaraïam ayuktam4 ---
##
avyaktaæ pa¤cabhÆtÃnÃæ sÆk«mÃvasthà prakti÷
tadÃdir ye«Ãæ
bhÆtÃnÃæ tÃnÅmÃni avyaktÃdÅni7 /
vyaktaæ madhyaæ ye«Ãæ tÃni
vyaktamadhyÃni / vyaktaæ sthÆlÃvasthocyate /
kÃraïe pracaratvÃt /
avyakte nidhanaæ vinÃÓa÷9 pralayo ye«Ãæ
tÃny avyaktanidhanÃni svakÃreïa pralÅnÃni
kÃryakÃraïasaÇghÃtÃtmakÃni / tatra kà paridevanÃ10 /
Óokanimitta÷11 pralÃpa÷ paridevanocyate /
satkÃryavÃdinÃæ tv aupani«adÃnÃæ sÃÇkhyÃnÃæ12 ca tri«v api
kÃle«u sarve bhÃvÃ÷ santi ÃvirbhÃvatirobhÃvamÃtratvÃd
utpattivinÃÓayo÷13 /
yathà ghaÂaÓ cÆrïarÆpeïa svakÃreïa vidyamÃna÷
kumbhakÃravyÃpÃreïÃvirbhavati mudgatÃdiyogena14 tirobhÆta÷
ÓaktyÃtmanà punar api kÃraïaæ praviÓati /
apare ty Ãhu÷ --- avyaktam adarÓanam / tadÃdir ye«Ãæ
tÃny avyaktÃdÅni iti /
atrocyate --- yadi svadarÓa(nÃ)bhÃvo 'darÓanaæ
tasyÃdyantatÃ15 nopapadyate abhÃvasya bhÃvotpattihetutvanirÃkaraïÃt16
/
katham
1. saæsÃranakrusyÃnÃdi^
2. ÓlokÃrdho^
3. nairÃtmyavÃdi ... bhÃvÃdamupapatti syÃt
4. ... yuktaæ 28
5. «yaktamadhyÃni bhÃrana
6. avyaktanidhanÃneva
7. tÃnÅmÃnyavyaktÃdÃni
8. sthulÃvasthocyate
9. nidhÃnaævinÃÓa
10. paridevatÃ
11. Óokaniminna÷
12. svaupani«adÃnÃæ saæsyÃnÃæ
13. bhÃvassantyÃvivetirobhÃva^
14. svakÃreïa mudarÃdiyogena tirobhÆta÷
15. tasyÃdityantÃ
16. bhÃvok«atti hetu^
____________________________________________________________________
p. 60
asata÷ saj jÃyata iti /
tirohitaæ hi dravyaæ dravyÃntarasyotpÃdakam /
mtsuvarïÃdau atiprasiddham etalloke1 /
athÃdarÓanam
indriyÃgocaratvÃd avyaktam abhipretaæ
tato nÃsti visaævÃda iti2 /
evaæ tÃvad Ãtmana÷ svarÆpÃvinÃÓatvÃn na yukta÷ Óoka÷
kartum ity uktam3 // 29 //
durvij¤eyaÓ cÃyam Ãtmà yasmÃd bhÆtasaÇghÃte4 saty upalabhyate
ta (tasmÃd) eva bahavo momuhyante /
kecid bhÆtacaitanyaæ5 pratijÃnate
vyatiriktam ÃtmÃnaæ6 paÓyanti apare vij¤ÃnasantÃnaæ
k«aïikam icchantÅti7 / tad etad atra8 ---
#<ÃÓcarya(va)t paÓyati kaÓcid enam9 ÃÓcaryavad vadati tathaivam anya÷ /
ÃÓcaryavac cainam anya÷10 Óïoti ÓrutvÃpy enaæ veda na caiva kaÓcit // BhG_2.30 //>#
yathÃÓcaryam adbhutaæ11 kaÓcit kadÃcit paÓyati
tadvad enam ÃtmÃnaæ
tathÃÓcaryam iva (paÓyati kaÓcit) /
yadainaæ12 kaÓcid vadati rÆpÃdirahitam
amÆrtaæ svasaævedyaæ cetanasvabhÃvam ÃÓcaryam
iva kaÓcid enaæ13 Óïoti /
ÃtmaÓravaïaparÃÇmukha eva hi prÃyeïa jantu÷14 /
ÓrutvÃpy enaæ na ca veda kaÓcit / tad apy ÃÓcaryam eveti15 /
tasmÃd Ãtmatattvamuktalak«aïaæ16 samyagavadhÃryaæ
tan na vismaraïÅyam ityabhiprÃya÷ /
kecid asya ÓlokasyÃrthaæ17 svamatikalpanayà varïayanti ---
__________
NOTES:
1. nihataæ ... dravyÃtarasyotpÃdakaæ mtsuvarïÃdÅnyati^
2. ... darÓanamindri«Ãgocara^
3. tÃvadÃtmanarÆpÃvinÃÓatvÃrnna yukta÷Óokartuæ jityuktam
4. ... saæ«Ãte
5. vahovo^ kenidbhÆta^
6. ... mÃtmÃæ na
7. k«aïikamicchati
8. tadetatra 29
9. kaÓcadenaæ
10. ccainamabhya÷
11. yathÃÓcaryamadbhutaæ
12. tathaÓcarya^
13. yadenaæ ... vadatiæ ... mamÆærta svasaærvadhaæ ... kaÓcidonaæ
14. prÃpeïa ja÷ ta÷
15. ta ca kaÓcinnadapyÃÓcarya^
16. tasmÃdÃtmatattyamu^
17. kevidasya ÓlokasyÃrtha
____________________________________________________________________
p. 61
Ãtmà và are dra«Âavya÷ Órotavya ity asyÃ÷ Óruter artha÷
pratinirdiÓyata1 iti / tad etad vyÃkhyÃnaæ Órotriye«v eva Óobhate2 /
na hi tadarthapratyabhij¤Ãnam iha3 vidyate / vidhipratyayas tatra
ÓrÆyate / vartamÃno 'padeÓaÓ cÃyam4 / na ca tatrÃÓcaryavad
dra«Âavya5 ity artho 'bhidhÅyate / na cÃk«aramÃtra(sÃ)dÓyÃt
pradeÓÃntaragato 'rtha÷ Óakya÷ kalpayitum6 /
na ca praktÃrthopayogitvam asyÃ÷7 kalpanÃyÃ÷ / kiæ ca ---
ÓravaïÃyÃpi bahubhir yo na labhya÷
Óïvanto 'pi bahavo yaæ na vidyu÷8 /
ÃÓcaryo vaktà kuÓalo 'sya labdhÃ9
ÃÓcaryo dhyÃtà kuÓalo 'nuÓi«Âa÷10 //
ity asya mantrasya yo 'rtha÷ so 'tra kathyate // 30
durlabho 'yam ÃtmopadeÓa iti varïayitum athedÃnÅæ
prakaraïÃrthopasaæhÃra÷ kriyate11 ---
##
yata evaæ tasmÃd bhÅ«mÃdÅn anucintya14 na tvaæ Óocitum arhasi // 31
//
Ãtmavi«ayam anÃtmadharmaparikalpitam apanÅya15 aÓocyÃn ---
__________
NOTES:
1. ÓruterarthopratinideÓyate
2. tadedatadhyÃkhyÃnaæ Órotriyedheva Óomate
3. ... pratibhijÃna^
4. vartamÃnÃpadeÓaÓcÃyaæ
5. dra«Âavyaæ
6. cÃk«aramÃtradaÓyÃt ... kÃlpayituæ
7. praktÃrthepayogitvamasyÃ÷
8. ÓærÃvato vahavopaæ na vidhu÷
9. ladhÃ
10. ÃÓcÃryo tÃtà kuÓalenÃnuÓi«Âa iti
11. dulabho ... varïa«ituæ athedÃnà prakaraïÃrthopasaæhÃra÷
kriyate 30
12. nityamavadhyoya
13. tasmà sarvÃïi
14. tasmÃd bhÅ«mÃdini anucintya
15. parikalpata
____________________________________________________________________
p. 62
ityÃdi yad uktaæ tad upasaæhtam /
adhunÃ1 dharmavi«ayam adharmÃdhyÃropaïam /
tannirÃsÃya praj¤ÃvÃdÃæÓ ca ity uktaæ
(yat) tat prastÆyate2 --
##
dharmÃd anapetaæ4 dharmyaæ yuddham / tato 'nyan na5 vidyate Óreyaskaram /
k«atriyagrahaïaæ pradarÓanÃrtham6 /
anye«Ãm api svadharmÃnu«ÂhÃnaæ7
Óreyaskaram8 / tad anena9 prakÃreïa Óreyaskare j¤Ãnaæ karma ca
samuccinoti10 // 32 //
itaÓ ca yuddhaæ kartavyam11 ---
##
ayatnopanÅtaæ svargasya dvÃram apÃvtam udghÃÂitam /
sukhina÷ sukhabhÃgino hi labhante yuddham ÅdÓaæ netare14 /
atha và kiæ sukhina÷ kleÓabhÅravo labhante /
mandabhÃgyà ityabhiprÃya÷ // 33 //
yadi cetthaæ kartavyaæ prÃptam15 ---
##
tata÷ svadharmaæ kÅrtiæ18 ca mahÃdevÃdiyuddhanimittÃæ19
hitvà pÃpaæ pratipadyase // 34 //
__________
NOTES:
1. ^yÃÓocyÃmityÃdi ... sandatamadhunÃ
2. tatmaste 31
3. yudrÃchre«o^
4. ^denepate
5. tatonyatra
6. pradarÓanÃrtham
7. ^mÃtu«Ãtaæ
8. Órayaskaraæ
9. tadatena
10. samaÓcinoti
11. kartavya 31
12. yadachayà copapanna
13. k«atriyÃ÷ pÃrtha labhanto
14. ayalÅpanantaæ ^mudvÃÂitaæ sukhinassuvÃbhÃgivo
hi labhante ... / nenare
15. cetyaæ kartavyaæ prÃptam 33
16. atha cettvaæ dharmyamima
17. svadharmakirti
18. kÅrti
19. ... nimitÃæ
____________________________________________________________________
p. 63
na kevalam etÃvad eveti Óe«a÷1 ---
##
avyayÃæ santatÃæ dÅrghakÃlÃm ity artha÷ / ÓauryÃdibhiÓ ca
guïai÷ sambhÃvitasyÃkÅrtir maraïÃd atiricyate4 /
tato maraïaæ varam ity artha÷5 // 35 //
kiæ ca6 ---
##
karïÃdibhyo bhayÃd uparataæ maæsyante8 tvÃm
aÓvatthÃmaprabhtayo mahÃrathÃ÷ /
bahubhir guïai÷ dharmÃÓayas tvam a¤jasÃ9
ÓÆra ityÃdibhi÷ (guïai÷ bahu)mato yÃsyasi laghubhÃvam /
tad api ka«Âataram // 36 //
kiæ ca10 ---
##
ahitÃ÷ Óatrava÷ / tato du÷khataraæ nu kim / nv iti vitarke /
tato nÃnyad du÷khataram astÅty artha÷ // 37 //
yuddhe tu kriyamÃïe guïà evobhayatrety Ãha13 ---
##
mohaæ tyaktvotti«Âha17 / yad và (ma)yÃvaÓyaæ kartavyaæ hi
yuddham ity evaæ ktaniÓcaya÷ // 38 //
__________
NOTES:
1. ... metÃvadevaÓe«a÷ 33
2. capi ... kathayi«yanti tevyayÃæ
3. kÅrtiærmaraïÃ^
4. santantÃæ ... gunasambhÃvitasyacà kÅrtiærmaraïÃdatiricyate
5. mararïaævamity artha÷
6. ki¤ca 35
7. yesÃæ
8. manyante
9. gunai dharmÃÓaya stama¤jasa÷
10. ki¤ca 36
11. tatÃhinÃ÷
12. nidantastava
13. ... tyÃha 37
14. mahÅm
15. ^dutti«Âha
16. konteya
17. mohaæ tyatkotti«Âha
____________________________________________________________________
p. 64
tatra ca yuddhapravttasya buddhisÃmyam upade«Âum Ãha1 ---
##
sukhe har«o du÷khe vi«Ãda÷2 / tÃv aktvà /
tayo÷ kinnimittam ity Ãha3 ---
lÃbhÃlÃbhau (samau ktvÃ) lÃbhe sukham alÃbhe
du÷kham utpadyate / tayo÷ puna÷ ko hetur ity Ãha4 ---
jayÃjayau / jaye lÃbho viparya(ye) alÃbha iti /
(i)dam uktaæ kurvan na pÃpaæ5 pratyavÃyam avÃpsyasÅsi /
tad evopasaæhtam6 / anyathà papaÓaÇkÃnupapatter iha svadharmaæ7
kurvato yat pÃpaæ8 bhavati tan ni«idhyate9 /
atha và pÃpam iti saæsÃravyasanam / tan naivam avÃpsyasi /
j¤ÃnakarmasamuccayÃnu«ÂhÃnam evam iti10 vyapadiÓyate
sÃmyaparyantam // 39 //
idÃnÅæ j¤Ãnaprakaraïam upasaæharati karmaïy upÃyaviÓe«o
vaktavya iti vibhÃgaj¤ÃpanÃya11 ---
##
yady api sÃÇkhyaÓabda÷ kÃpilatantre rƬha÷13
guïapuru«avivekaj¤Ãnaæ14 yatropadiÓyate
tathÃpi tad iha na ghyate /
na tatsÃdÓyÃd ÃtmayÃthÃtmyaviveka÷15 sÃÇkhyaÓabdenÃtra
vyapadiÓyate16 / tadvi«ayà buddhir uktety artha÷ /
yoga÷ karmÃnu«ÂhÃnopÃya÷ / phalasaÇkalparahitatvaæ17
samatvam /
ktasya kriyamÃïasya và (karmaïa÷) ÅÓvarÃrpaïam iti /
tvam imÃæ buddhiæ18 Óïu /
tÃæ viÓina«Âi ÓrotuÓ cittasamÃdhÃnÃya19 /
__________
NOTES:
1. yuddhapravntasya buddhisÃmyamupade«ÂamÃha 38
2. susvaha«oæ du÷khe vi«Ãda÷
3. kinnimittra^
4. hiturityÃha
5. pÃpa
6. ... santtam
7. pÃpà ... khadharma
8. kurvata÷ pÃrpa
9. yanni«iddhate
10. mevemiti
11. ^ïamuparsadarataæ 39
12. karmabandhaæ
13. ^tantregÆta
14. ... vakekanÃnaæ
15. ghyatetatsÃvÓyÃt
16. ÓabdenÃtra vyayadiÓyate
17. kala^
18. vÃdreÓvarÃyaïÃmiti tayÃæ buddhiæ
19. ÓrotuÓcitusamÃ^
____________________________________________________________________
p. 65
yayà buddhyà yukta÷ karmabandhaæ karmaiva bandha÷
karmÃnekajanmasa¤citaæ prahÃsyasi tyak«yasi /
kecid atra sÃÇkhyaÓabdenodgÅthÃdyupÃsanÃnÃm atimok«asya
sampadaÓ ca vidhÃyakaæ2 ÓÃstram etat sarvaæ vyapadiÓyata iti bruvate /
atrocyate / tad etad aprastutam anupayogyam Ãkasmikam upanyastam iti
na÷ pratibhÃti / kuta÷3 / puru«aviÓe«avi«ayÃs tÆpÃsanÃsampado
'timok«aÓ ca4 / na ca tà ÃtmopÃsanÃ÷ /
atra ca ÓokamohÃkulitacetasas
tadapanayanÃyÃtmayÃthÃtmyavarïanÃrthaæ5 prakaraïam /
evaæ ca kvodgÅthÃdaya÷ kvedaæ6 prakaraïam /
na ca sÃÇkhyaÓabda÷ paribhëayà vinÃtimok«Ãdi«u varteta /
tasmÃt paurvÃparyaparyÃlocanayÃ7 sambandhyamÃno
yo 'rtha÷ sa sÃÇkhyaÓabdayogyo8 vyÃkhyeya÷ /
sa cÃsmÃbhir ukta iti /
yogaÓabdo 'py atra --- samatvaæ yoga ucyate ---
ity upasaæhÃravacanÃd
anu«÷ÃnopÃyavacano10 nÃnyatra yojanÅya iti // 40 //
buddhiyuktasya11 karmaïo guïÃntaram ucyate12 ---
##
atikrÃmati saæsÃradu÷khaæ yena buddhiyuktena15 karmaïÃ
so 'tikrama÷ / abhikrama iti kecit paÂhanti16 /
arthas tu sa eva /
__________
NOTES:
1. budhyà karmabandhaæ karmaivandha÷
2. udgÅthà ghupÃsanÃnyatimok«ÃssaæpadaÓca dhÃyakaæ
3. kta
4. vi«ayÃstu upÃsÃsaæpadotimok«ÃÓca
5. ... kulitacitasastadapanapanÃyÃtma yÃthÃtmya varïanÃrtha
6. tkvodrÅthÃdaya÷ kedaæ
7.vartate ... pÆrvaparyÃlocanayÃ
8. sÃÇkhyaÓabdoyogyovvyÃkhyeya
9. sa casmÃbhirukta iti
10. ityu«asaæhÃravacanÃdanu«ÂÃno pÃpavÃcano
11. ... yuk«asya
12. ... mucyate 41
13. nehÃtikrama^
14. spalpamapyatya
15. buddhiyuktauna
16. pavanti
____________________________________________________________________
p. 66
nÃÓo ni«phalatvam / iha mok«amÃrge 'vasthÃya kriyamÃïasya1
karmaïo ni«phalatvaæ nÃsti yathà k«ïÃder
anekÃntikaphalatvaæ
nÃpi cikitsakaktadharmavat2 pratyavÃyo vidyate /
pratyuta svalpam api
yathÃÓaktyanu«Âhitasya3 dharmasya sambandhi
trÃyate4 rak«aty anu«ÂhÃtÃraæ
mahata÷ saæsÃrabhayÃt // 41 //
Ãtmavi«ayà karmavi«ayà buddhir ekaivaikaphalatvÃd iti
darÓayitum Ãha4 ---
##
samuccitÃbhyÃæ6 j¤ÃnakarmabhyÃm apavargo 'vÃpyate
yathÃgneyÃdibhir
itaretaraæ yuktair yÃgai÷ svarga÷7 /
sà ceyaæ vyavasÃyÃtmikà buddhir ekà /
avyavasÃyinÃæ tu kevalakarmiïÃæ kevalaj¤ÃnavÃdinÃæ
ca karmÃkaraïe prayatamÃnÃnÃæ bahuÓÃkhÃ8
bahuprabhedà asaÇkhyeyÃÓ
ca buddhayo bhavanti // 42 //
tatra kevalakarmiïo 'dhiktyÃha9 ---
##
yÃm imÃæ vak«yamÃïÃæ pu«pitÃæ phalaprasavitrÅæ1
vÃkyalak«aïÃæ vÃcam anÃtmavido vipaÓcito vedavÃkye«u ---
agnihotraæ juhuyÃt svargakÃma÷ -- ityÃdi«u ratÃ÷
karmaïà niratiÓayasukhaæ
__________
NOTES:
1. kri«amÃïasya
2. ... ktÃharmavatpratyuvÃyo
3. yathÃÓaktanu«Âitasya
4. nÃyate
5. darÓayitumÃha 42
6. samuÓcitÃbhyÃm
7. yuktairyÃgasvarga÷
8. bahuïakhÃ
9. ... karmiïaidhiktyÃha 43
10. ... savitrÅ
____________________________________________________________________
p. 67
svargaÓabdavÃcyaæ1 prÃpyate /
tato 'nyad apavargÃkhyaæ sukhaæ nÃstÅti2
vÃdino vadanaÓÅlÃÓ
ca (pravadanti) // 43 //
ita÷ ---
##
aprÃptasya prÃptÅcchà kÃma÷ /
tadanuraktacetasa ity artha÷4 /
svarga÷ para÷ puru«Ãrtho ye«Ãæ te
svargaparÃ÷ svargapradhÃnÃ÷ / janmakarmaphalapradÃm /
karmaïa÷ phalaæ karmaphalaæ /
janmayuktaæ karmaphalaæ pradadÃtÅti janmakarmaphalapradÃm /
vÃcam ity adhikriyate / punar api kiæviÓi«ÂÃm /
kriyÃviÓe«abahulÃm / kriyÃïÃæ viÓe«Ã (a)tibahulÃ
bahuprakÃrà yasyÃæ vÃci tÃm /
kiæ5 prati pravttÃm ity Ãha ---
bhogaiÓvaryagatiæ prati /
bhogaÓ caiÓvaryaæ ca6 tayor gati÷ prÃptis tÃm
uddiÓya7 / bhoga÷ sukhavedanà / (aha)m e«Ãæ pati÷ svÃmÅti
yatrÃbhimÃno jÃyate tadÃiÓvaryam / athavà gater evobhayaæ8 viÓe«aïam
/
kÅdÓagatiæ9 prati /
janmakarmaphalapradÃæ kriyÃviÓe«abahulÃæ prati /
pu«pitÃæ vÃcaæ (pra)tÅty artha÷ // 44 //
te«Ãæ caivaæ vadatÃm10 ---
##
tayà pÆrvoktayà vÃcÃpahtavivekaj¤ÃnÃnÃæ12
(j¤Ãna)karmasamuccayalak«aïà vyavasÃyÃtmikÃ13 buddhi÷ (samÃdhau) /
samÃdhÅyate 'smin
__________
NOTES:
1. sukhaæ gaÓabda÷ vÃcyaæ prÃpyete
2. ... nyadaya vargÃkhyasukhaæ nÃstiti
3. ... ÓÅlÃ÷ ceta÷ kÃmÃ^
4. prÃptechà kÃmaæstadanurakavetasa ity artha÷
5. viÓe«Ãi ... vÃcito kiæ
6. gataæ bhogaÓcairya
7. tÃmudiÓya
8. kÅdaÓaæ gatiæ
9. gate vobhayaæ
10. vadatÃæ 45
11. tayÃpahatacetasÃæ
12. ... patvivekaj¤ÃnÃnÃ
13. vyatsÃyÃtmikà vuddhi÷
____________________________________________________________________
p. 68
cittam iti1 samÃdhir Ãtmà / tasminn Ãtmani na vidhÅyate na
sambhavatÅty artha÷ /
athavà samÃdhÃnaæ samÃdhis tadvi«ayà buddhi÷ /
apare punar yuktaæ vyÃkhyÃnam ananusarantas
tatpratimÃnaæ kalpayanto vadanti /
sarve«Ãæ kila karmakÃï¬agatÃnÃæ vÃkyÃnÃæ hi
(dvi)vidhaæ phalam anvayanibandhanaæ tÃtparyasamadhigamyaæ ca2 /
tatrÃnvayikaæ svargabrahmavarcasÃdiphalam anvayanibandhanam /
ÓamadamÃdihetutayÃnu«ÂhÃtÌïÃæ vyavasÃyÃtmikÃyÃæ buddhau
yogyatÃpÃdanaæ tatrÃnvayaphalam eva svargÃdi
ye vadanty avipaÓcitas te
tÃtparyaphalam ajÃnanta iti yojayanti3 /
atrÃbhidhÅyate / tad etacchabdapramÃïabÃhyaæ
puru«abuddhiprabhavaæ
nyÃyavidbhyo4 nÃtirocate /
na hi svargakÃmo yajeta --- ity asya vÃkyasya dvÃv arthau5 ---
tatra yÃgena svargaæ prÃpnuyÃd ity ayam evaiko 'rtho vidhÅyate6 /
padÃrthasaæsargo hi vÃkyÃrtha÷ /
na punar yÃgÃnu«ÂhÃnena7 j¤ÃnayogyatÃæ kuryÃd iti8
kasyacit padasya tÃtparyo dÓyate9 /
padÃrthapÆrvakaÓ ca vÃkyÃrtho j¤Ãne nimittam iti sthiti÷ /
na ca puru«ecchÃvaÓÃd10 vÃkyasya nÃrthÃntaram Ãk«ipati /
ye hi ÓrÆyamÃïam artham anÃdtya12 vÃkyasyÃrthÃntaraæ kalpayanti13
ta eva sutarÃm avipaÓcito na mÅmÃæsakÃ14
ye ÓabdapramÃïavttaæ15
bruvate ÓamadamÃdayo yÃgÃnu«ÂhÃnasÃdhyà iti16 /
kiæ tarhi / ÓÃnto dÃnta uparata÷17
__________
NOTES:
1. samÃdhÅyetasmiÓinnamiti
2. ^nibandhanaæ tÃtparyaæ samÃdhirÃmyaæ ca tÃtrÃnviyakaæ
3. tautÃtparyaphalamajÃmanta÷ ini yojayanti
4. nyÃyavimdyoterurovacyate
5. dvÃvartho
6. prÃpnuyadityayamevaikotho vidhiyate
7. saæsarge ... yÃgÃnu«ÂÃnena
8. kupÅditi
9. tpÃyÃro daÓyate
10. puru«ecchavaÓÃdvÃkyasya
11. ... nirÃkÃk«yaæ
12. ÓrÆyamÃïamarthanÃmanÃdatya
13. kalpanÅyanti
14. mÅmo ekÃ
15. ÓÃbda^
16. samadamÃdayagÃnu«.ÃnasÃdhyÃ÷
17. ÓÃntà dÃntà uparata
____________________________________________________________________
p. 69
ityÃdivacanagamyÃ÷ saæsÃrado«adarÓanena cittavttinirodhÃt
sÃdhanÃgranthagauravabhayÃd uparamyate1 /
pratiÓlokaæ caivam anye cÃnye vyÃkhyÃtÃro
pÆrvam artham utprek«amÃïÃ2
Ãhopuru«ikÃæ loke prathayanti /
tatra yat prÃmÃïyavttam uktaæ
tad atra bhavanto vidÃæ kurvantu3 /
Ãtmaj¤Ãnena tu nityakarmaïÃæ samuccayo4 vacanÃntareïa ---
tam evaæ vedÃnuvaca(ne)na ---
iti niyatasya tu sannyÃsa÷ karmaïo5
nopapadyate --- iti ca tyÃgaprati«edhÃt te«Ãm
evÃtmanÃm6 // 45 //
##
trayÃïÃæ sattvarajastamasÃæ guïÃnÃæ karma
ta(t) traiguïyam /
sa vi«aya÷ prakÃÓayitavyo8 ye«Ãæ
vedÃnÃæ te traiguïyavi«ayÃ÷ /
guïÃnÃæ ca saæsÃrapravartanaæ karma /
tadvi«ayà vedÃ÷ / tatra sattvam upasarjanam /
rajastamasÅ tÆtkaÂe9 / tÃbhyÃæ vaÓÅkta÷ puru«a÷
ihÃmutraphale«u
karmasu pravartamÃna÷ saæsÃracakraæ nÃtivartata iti
tÃtparyÃrtha÷10 /
tvaæ tu11 nistraiguïyo bhava /
traiguïyam ativartasva / katham /
nirdvandva÷ nityasattvastha÷12 /
kÃmakrodhau13 rÃgadve«au sukhadu÷khe ÓÅto«ïe14
iti dvandvÃni15 tÃni sahasvety artha÷ /
sattvaguïastho bhÆtvà dhairyam
avalambya / niryogak«emaÓ ca /
aprÃptasya svÅkaraïaæ yoga÷
prÃptasya pari(rak«aïaæ) k«ema÷ /
tayor yatamÃnasya16 na
vyavasÃyÃtmikÃ17 buddhi÷ /
ÃtmavÃn apramatta ity artha÷18 // 46 //
__________
NOTES:
1. cinnavttinirodhÃt sÃdhatadati granthagauravabhayÃdupamyate
2. pÆrvamathanamutprek«amÃïÃ
3. pramÃïavntamuktaæ tantrabhavanto vidÃÇkurvantu
4. samuccaye
5. karmaïÃ
6. mevamÃtmanÃm 46
7. nirdva«Âvo ... satvastho
8. prakÃÓayitatyo
9. rajastamasotÆtkÃÂe
10. tatparyÃrtha÷
11. tvaæ munistraiguïyo bhava
12. nittyasattyastha÷
13. krodho
14. ... ÓÅtosse
15. dvandvÃni
16. ta«oryatamÃnasya
17. navyastayÃtmikà buddhi÷
18. ÃtmavÃna pramannamanna ity artha÷ 47
____________________________________________________________________
p. 70
na ca traiguïyavi«aye«u vede«v
adhyayanaÓravaïavyÃkhyÃnÃdipareïa
tvayà ktsnam Ãyu÷ paryupayoktavyam1 /
kiæ kÃraïam ity Ãha ---
##
kÆpata¬ÃgÃdau yÃvÃn artha÷ snÃnapÃnÃdi÷2
puru«asya tÃvÃn artha÷
salilapÆrïe deÓe prÃvÂsamaye3 nÃdhiko vidyate /
yathÃyaæ d«ÂÃntas tathÃ4 j¤ÃnakarmasamuccayapratipÃdanapare
vedabhÃge5 yÃvÃn arthas tÃvÃn ekÃhÃhÅnasatrapratipÃdake6
ktsnavede / ata÷ kÃmyakarmÃbhiyogaæ7 vihÃya
j¤ÃnakarmanityakarmapratipÃdanaparabhoge
'bhiyogavatà bhavitavyam iti /
apare«Ãæ vyÃkhyà --- yÃvÃn artha÷ sarvata÷ saæplutodake
tÃvÃn udapÃne tatkÃrye tatraivÃntarbhavatÅty artha÷ /
tathà vijÃnata÷ sannyÃsino j¤Ãne sarvata÷
saæplutodakasthÃnÅye(«u9)
sarve«u vede«u tÃvÃn artha÷ /
tatraiva samastakarmaprayojanam
antarbhavatÅty artha÷10 iti /
tad asmin vyÃkhyÃne11 yadi j¤Ãnam ÃhÃtmyaæ tadÃnÅm
abhyanuj¤Ãtaæ j¤ÃnasyaitanmÃhÃtmyaæ
yatkÃmÃtmanÃæ12 karma
saæsÃrahetur bhavati tadÃtmÅyasvabhÃvaæ
vihÃya tatsamparkÃd
utkar«ahetutvaæ13 pratipadyate /
yathà rasasp«ÂatÃmravarïatÃ14 suvarïatÃæ pratipadyate /
raso 'pi tÃmrasamparkÃt puru«ÃrthasÃdhanam15 /
evam anyonyasamuccitam apavargÃrtham ity uktam16 /
tathà ca vasi«Âhenoktam17 ---
__________
NOTES:
1. paryapayo ktavyaæ
2. ... tÃdukodaupÃvarthastrÃnayÃnÃdi÷
3. prÃbÂa samaye
4. yathÃæ yaæ v«ÂÃntÃt tathÃ
5. ... pÃdanaæ pare veÂabhÃga
6. ... satta ... pratipÃdake
7. kÃsyakarma^
8. yÃvanarthassarvatastaæstudake
tÃvÃnudayÃnetatkÃrya tetrevÃntarbhavati
9. saæstutodaka^
10. prayojanamantarbhavatity artha÷
11. vyÃkhyÃte
12. kÃmÃtmannÃæ
13. ... saæyÃrkÃdutka«ahetutvaæ
14. rasasp«Âaæ tÃmravarïatÃ
15. ... saæpÃrkÃtpuru«ÃrthasÃdhatam
16. ... samuÓcitamapa^
17. vasi«Âenoktam
____________________________________________________________________
p. 71
yathÃnnaæ madhusaæyuktaæ madhu cÃnnena saæyutam1 /
evaæ tapaÓ ca vidyà ca saæyuktà bhe«ajaæ mahat // iti /
athaitad vyÃkhyÃne2 karma ni«prayojanaæ vaktavyaæ3 /
j¤ÃnÃd eva kevalÃd apavargaæ ity abhiprÃyeïa /
tad asad ity ucyate4 /
ÓÃbdapramÃïabÃhyatvÃd asyÃrthasyety uktam anyatra5 ca nipuïataraæ
vak«yate / brÃhmaïasyeti ca sÃmÃnyaÓravaïaæ na sanyÃsina iti
viÓi«Âam /
tasmÃt sarvÃÓramÃïÃæ sarvadvijÃnÃæ ca mukti÷ /
tathà ca janakÃdaya÷ smaryante /
tasmÃd vyavasÃyÃtmikÃyÃæ6 buddho sthÃtavyam iti sthitam // 47 //
tatra yad uktam --- yoge tv imÃm --- iti ko 'sau yoga ity Ãha7 ---
##
svÃÓramavihite«u karmasv adhikÃra÷ / phale«u cÃnadhikÃra÷8 /
meti(Óabda÷) prati«edhavÃcÅ / nÃsty adhikÃra÷9 /
karmaïy evety evakÃra÷ phalavyavacchedÃrtho na
j¤ÃnavyavacchedÃrtha÷10 /
tasya --- e«Ã te 'bhihità -- ityÃdyupadi«ÂatvÃt11 /
nanu karmaïy e(va)kÃra÷ phalaæ hi kriyÃsÃdhyam /
na tatrÃpi prasakto 'sau yena prati«idhyeta ity ÃÓaÇkyÃha14 ---
mà te saÇgo 'stv akarmaïi // 48 //
__________
NOTES:
1. saæyutaæ
2. athaitadyÃratyÃnaæ
3. ni«payojanaæ vakravyaæ
4. tadÃnam«yate
5. ...^mannaratra
6. ... smaæryate tasmÃdavasthÃyÃtmikÃæ
7. ityÃha 49
8. phale suvÃtikÃro
9. nÃtsyadhikÃra÷
10. karmaïyedyetyevakÃra÷ phalavyavachedÃrtho na
j¤ÃnavyavachedÃrtha÷
11. ... hitotyupadi«Âa^
12. ... vyavacchedyartho va
13. ... kÃrasvatyÃpÃratvÃt
14. prasakto yena pratisiddhate ityÃÓakyÃha
____________________________________________________________________
p. 72
akaraïe saktir na kartavyà / kathaæ tarhi kartavyety Ãha1 ---
##
yÃni nityÃni karmÃïi sandhyÃrÃdhanasaÇgrÃmÃdÅni3 tÃni
yogastha÷4 kuru /
phalasaÇgaæ tyaktvà / phalasaÇgena hi kriyamÃïe5 karmaïi
siddhyasiddhyor vai«amyam6 / siddhau har«a÷ phalasiddhau vi«Ãda
iti / ÅÓvarÃrÃdhanÃrthe7 tu kriyamÃïe nÃsti vai«amyam /
sa eva8 kartà / tadÃtmakaæ ca karmeti kriyamÃïaæ tatsi(ddhi)hetutvaæ
pratipadyata ity artha÷ /
tad idaæ samatvaæ yoga ucyate // 49 //
samatvabuddhitvÃd asmÃt9 karmaïa÷ kevalam10 ---
##
hiÓabdo hetau / j¤Ãnarahitaæ karma dÆreïÃtiviprakar«eïÃvaraæ14
jaghanyam / yujyata iti yoga÷ karma /
buddhyuktÃt karmaïa÷ sakÃÓÃd ity artha÷ /
yata evaæ15 tasmÃd buddhau16
Óaraïam anviccha buddhim ÃÓrayety artha÷17 /
karmapravttikÃle18 / (yata÷ k«ïÃ÷ phala)hetava÷ /
kevalaæ karmaïa÷ phalaæ pravttihetur ye«Ãæ19 te
phalahetava÷20 // 50 //
buddhiyukta÷ kurvann eva21 kinnu phalaæ prÃpnotÅti
tad ucyate ---
##
__________
NOTES:
1. kartavyÃrnÃtyÃha 49
2. siddhÃsi÷dhossamobhÆtvà samatva yoga ucyate
3. ... sagrÃmÃdÅni
4. yogasya÷
5. krisamÃïe
6. karmÃïisiddhÃæsiddhervai«amyam
7. ÅÓvarÃgudhanÃrtho
8. rÃva
9. tvabuddhiktÃda^
10. kevalaæ 50
11. reïatdyavaraæ
12. dhana¤japa
13. ... nvicha
14. dvareïatiprakar«e^
15. rÃvaæ
16. vaddhau
17. nvichavuddhamÃÓraya^
18. karmanivttakÃle
19. yeyÃæ
20. phaladevata 51
21. kuvanneva
____________________________________________________________________
p. 73
ÅÓvarÃrÃdhanÃrthaæ1 karmety anayà buddhyÃ
yukta÷ karma kurvan parityajaty anÃrabdhaphale
janmÃntarakte2 ÓubhÃÓubhakarmaïÅ /
ye tv Ãrabdhaphale tayor bhogenaiva k«aya÷3 /
asmin ÓarÅre tayor bhogarÆpeïa4 pariïatatvÃt /
tathà ca Óruti÷ ---
tasya tÃvad eva ciraæ yÃva(d asmÃc charÅrÃ)n na
vimok«ye 'tha sampatsya iti /
yÃvad asmÃc charÅrÃn na vimok«yate5
tÃvad asya vidu«aÓ ciram ity avadhikaraïÃt /
tasmÃt samatvayogÃya6 yujyasva /
ka÷ punar yoga÷ / (yoga÷) karmasu kauÓalam /
idaæ tÃvad brahmaïi7 samarpaïaæ karmaïa÷
phalasaÇkalparahitatà ca // 51 //
kiæ punar evaæ kte syÃt8 ---
##
Óubhetarakarmajaæ phalaæ tyaktvÃ13 manÅ«iïo manasa Å«iïo14
brahmabhÃvÃpÃditamanovttayo15 janmaiva bandhas tato
vinirmuktÃ÷16 padaæ vi«ïo÷ sthÃnaæ gacchanty anÃmayaæ
sarvopadravarahitam // 52 //
kadà punar evaæ kramas tvaæ Óuddhatarabuddhir nirvedaæ
pratipadyase / tad Ãha17 ---
##
__________
NOTES:
1. iÓvarÃrÃdhanÃrthaæ
2. ... nÃravrakale janmÃntarakte
3. bhogeneva k«ayÃ
4. tayÃrbhogatÆpeïa
5. yÃvadasmÃcharÅranna vimok«yata
6. samatvaæ yogÃya
7. tadyadvadnaïi
8. punaraævokte syÃt 12
9. karmaja
10. tyattkÃ
11. anmabandhavinimuktÃ÷
12. ga¤chatyanÃ^
13. tyattkÃ
14. i«iïo
15. ... vtayÅ
16. ... mukta÷
17. ... punarevaÇkama÷ stvantarabuddhinirvedaæ pratipadyane tadÃha 16
____________________________________________________________________
p. 74
kalilaæ gahanam ucyate / tathà cÃbhidhÃnakoÓe ---
kalilaæ gahanaæ vidu÷ --- iti /
moha eva kalilam / moho 'j¤Ãnam / etad uktaæ
bhavati --- aj¤Ãnaæ durgaæ yadà vyatikrami«yasi
tadà gantÃsi nirvedaæ
Órotavyasya3 ÓÃstrasya Órutasya ca /
tadà ca mohadurgaæ vyatitÅrya te
buddhi÷ sthiram avasthÃsyata2 iti // 53 //
#<Órutivipratipannà te yadà sthÃsyati niÓcalà /
samÃdhÃv acalà buddhis tadà yogam avÃpsyasi // BhG_2.54 //>#
acalà iti punar vivak«yate3 / tadà paramÃtmayogam avÃpsyasi /
tata÷4 pÆrvoktam upapannam --- padaæ gacchanty anÃmayam ---
iti // 54 //
anantaravttena Ólokadvayena buddher niÓcalatve pratipÃdite
paramÃtmano 'bhimukhÅkaraïÃyÃvasaraæ labdhvÃrjuna uvÃca5 ---
##
sthitapraj¤a÷ kena lak«aïena bhëyate vyapadiÓyata ity artha÷ /
sa ca sthi(ta)dhÅ÷ kiæ prabhëeta kim asau vaktÅty artha÷ /
kimparo bhÆtvÃsÅtety artha÷9 /
(a)karmakatvÃd asya dhÃtor evaæ10 yojyate /
kiæ và vrajeta gacchet prÃpnuyÃd iti11 /
vyatyayenÃtmanepadam // 55 //
tatra --- kà bhëà --- ity etat prathamaæ nirucyate12 ---
__________
NOTES:
1. Órutavyasya
2. vyatidhiramavasthÃsyate
3. vivak«yate
4. tato
5. anantaravtena Ólokadayena paramÃtmÃbhimukhÃyà buddheniÓcalatve
pratipÃdite vasaraladhyÃrtuna uvÃca 55
6. prabhÃseta
7. vrajota kim
8. vakratyartha÷
9. kiæ parà bhÆtvÃsÅtity artha
10. dhyetorevaæ
11. vrajetarÃchetprÃpnu^
12. ityatatpra ... nirucyate 56
____________________________________________________________________
p. 75
ÓrÅbhagavÃn uvÃca ---
aiÓvaryasya sa(ma)grasya dharmasya (ya)Óasa÷ Óriya÷ /
vairÃgyasyÃtha mok«asya «aïïÃæ1 bhaga iti dhvani÷ //
##
bÃhyÃrthavi«ayÃn3 nÃnÃsÃÇkalpÃn yadà tyajati (tadÃ)
bÃhyavi«ayasaÇkalpÃbhÃve kvÃyaæ vartate4 /
kena tu«ÂaÓ caratÅty
Ãha ---
Ãtmany evÃnandasvarÆpe 'mohitenÃtmanÃnta÷karaïena5
janmamaraïajamohÃdivi«Ãdena
mahau«adhabrahmÃmtapÃnÃsvÃdajanitapremaprabandhaniÓcalavttinÃ
paritu«Âa÷6 sthitapraj¤as tadocyate /
yÃnÅha sthitapraj¤alak«aïÃni vak«yante
(tÃny eva) sÃdhanÃni
prayatnato 'nu«ÂheyÃnÅti /
na hy ananu«ÂhÅyamÃnÃni sattÃæ
labhamÃnÃni7 lak«aïÃni bhavantÅti /
tatra yad etad ucyate8 pÆrvÃvasthÃyÃæ lak«aïam9 ---
iti tad anupapannam /
tasminn eva kÃle sÃdhanatvaæ tasmi(nn eva ca kÃle)
lak«aïa(tva)m --- iti tad anupapannam10 /
(na) tasmi(n) yaugapadyaæ sÃdhanatvalak«aïatvayo÷ // 56 //
kiæ ca ---
##
__________
NOTES:
1. «asmÃæ
2. Ãtmanastu«Âa
3. vÃllÃrthavi«ayÃn
4. tkvÃyaæ vartana÷
5. ^svarÆpemÃhitemÃtmÃnÃntakaraïena
6. janmajamaraïamahÃrÃvi«Ãdena maho«adhÅ niÓcalabttÅna÷ paritu«Âa
7. ... prapatnatonu«ÂepÃni / nahyanu«ÂÅyani sattÃæ labhadhamÃnÃni
8. yattvetaducyate
9. pÆrvÃvasthÃyÃæ vasthÃyÃæ
10. tadanupapannaæ
____________________________________________________________________
p. 76
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
##
____________________________________________________________________
p. 77
##
##
#<ÃpÆryamÃïam acalaprati«Âhaæ samudram Ãpa÷ praviÓanti yadvat /
tadvat kÃmà yaæ praviÓanti sarve sa ÓÃntim Ãpnoti na kÃmakÃmÅ // BhG_2.71 //>#
##
##
iti ÓrÅbhagavadbhÃskarakte gÅtÃbhëye dvitÅyo 'dhyÃya÷ //
____________________________________________________________________
p. 78
atha ttÅyo 'dhyÃya÷
##
##
bhagavÃn uvÃca ---
##
(asmin loke ni«Âhà dvividhà sthiti÷ lak«aïahetu÷ /
j¤Ãnam eva yoga÷ / tena sÃÇkhyà j¤Ãnino lak«yante /)
yathÃ1 tridaï¬ena tridaï¬o 'nÃÓramÅ lak«yate /
ekÃrthatvÃt / evaæ karmayogena yoginÃæ samatvam ayogavatÃm
ÅÓvarÃrÃdhanÃrthaæ karma kurvatÃæ sÃk«Ãtkarmaïo 'pi
j¤ÃnotpattyupÃyatvÃt2 / tathà coktam ---
j¤Ãnam utpadyate puæsÃæ k«ayÃt pÃpasya karmaïa÷ /
yathÃdarÓatalaprakhye3 paÓyanty ÃtmÃnam Ãtmani //
(Ãtmani) buddhÃv ity artha÷ / pÃpak«ayaÓ ca4 dharmÃt ---
dharmeïa pÃpam apanuda --- iti tapasà brahma vijij¤Ãsasva ---
iti ca Órute÷ /
te«Ãæ yam aniyamavattvÃd alpam api5 j¤ÃnasÃmÃnyam astÅti /
ata÷ kvacit pradhÃnam iti /
etÃvÃn viÓe«o 'tra --- samuccaya÷
__________
NOTES:
1. ryathà tridaæ¬ena trida¬anÃÓramÅ lak«yate kÃærtha cÃsseva karmayogena yoginÃæ samatva ...
2. karmaïotpatyupÃyatvÃt
3. tatrÃdarÓantalaprakhye
4. buddhyÃvity artha÷ pÃpak«ayÃÓca
5. ^niyamavÃdulpaæ j¤Ãnamapi
____________________________________________________________________
p. 79
(j¤Ãnakarmaïo pratipÃdita÷) / na hy atra smÃrtena karmaïÃ
Órautena và j¤Ãnasya samuccaya1 iti /
ayam api viÓe«a upayujyate2 ---
yathà prÃktanena karmaïà aihikasya karmaïa÷ samuccayasyopapatti÷ /
na tv atrÃÓramavikalpa3 ÃÓramasamuccayo và bhagavatà vivak«ita÷ /
(Ãtmana÷) sÃk«ÃtkÃraïÃt4 prÃgavasthÃyÃæ karmaprÃdhÃnyam
uttaratra
j¤ÃnaprÃdhÃnyam ity upadeÓÃt / ata÷ sthiraæ5 pratipuru«am
apavargÃdhikÃre j¤ÃnakarmaïÅ samuccÅyeta ity etatparam idaæ7
ÓÃstram iti samyag darÓitam /
tadvÃkyÃni ca tathaiva vyÃkhyÃtavyÃni /
anye puna÷ patrair iva6 phalÃni chÃdayanta÷
praÓnam uttaraæ cÃnyathÃ
varïayanti / prajahÃti yadà ---
ity Ãrabhya7 sarvakarmatyÃginÃæ
sÃÇkhyÃnÃæ j¤ÃnÃd eva kevalÃn ni÷Óreyasa÷ prÃptir uktà /
mama ca ---
karmaïy evÃdhikÃras te --- iti karmaiva kevalam upadi«Âam /
na tata eva Óreya÷prÃptir ity Ãkulitabuddhir arjuna uvÃca
--- jyÃyasÅ cet --- iti /
uttaraæ ca8 bhÃgavatam upapadyate
--- sÃÇkhyÃnÃæ kevalÃj
j¤ÃnÃn ni÷ÓreyasaprÃpti÷9 / karmayoginÃæ tu ni«Âhayaiveti10 /
dve ni«Âhe bhinnapuru«avi«aya iti
sarvakarmatyÃga eva samyagdarÓinÃæ11
sÃÇkhyÃnÃm itihÃsapurÃïopani«atsu12 ca darÓita÷ /
na ca nityakarmÃkaraïe sannyÃsinÃæ pratyavÃyo bhavati adhikÃrasya
nivttatvÃt13 / adhikÃribhis tyajyamÃnaæ14 karma do«am
__________
NOTES:
1. viÓe«otra samuÓca naghÃtra smÃtena karmaïà srotena và samuÓcaya iti
2. upayojyate
3. yathà prÃptena karmaïà samuÓcayopÃpate÷ na catraÓramavilpa
4. sÃk«ÃtkÃraïÃt
5. atasthiraæ
6. samuÓcÅyate / datpaparaæ samyagdarÓatÃni vyÃkhyÃnÃmÃse÷ patrairiva
7. desÃrabhya
8. uttara ca
9. sÃkhyÃnÃæ kevalÃj¤ÃnÃnni^
10. karmayoginÃæ tu karmani«Âheveti
11. sarvakarmasa eva samyagdarÓinÃæ
12. ^mitihÃsa purÃïayohamani«atsu
13. nivntatvÃt
14. ... bhissyajyamÃnaæ
____________________________________________________________________
p. 80
Ã(va)hati / na cÃkaraïÃd abhÃvÃt pratyavÃyotpatti÷1 /
tasmÃd vividi«ÃvatÃm anutpannaj¤ÃnÃnÃm api vidu«Ãæ
cotpannaj¤ÃnÃnÃæ2 karmatyÃga3 eveti bruvate /
athÃnye4 Órutau tu sÃÇkhyÃnÃæ j¤ÃnÃd eva5 ni÷Óreyasam uktam /
ÃtmanaÓ ca6 karma kartavyam uktam iti ÓrutismtinyÃyanipuïÃ÷
pratyÃcak«ate7 / (te)naivam api yojayituæ8 Óakyate ---
sÃÇkhyÃnÃæ j¤ÃnÃd eva ni÷Óreyasam uktam ÃtmanaÓ ca karma
kartavyam uktam iti vivekenÃrjuno 'vagatavÃn
yadi tat kathaæ tasyÃkulÅbhÃva÷
--- tad ekaæ10 vada --- iti ca nopapadyate /
bhÃgavataæ cottaraæ11 na saÇgacchate
--- dviprakÃroktà ni«Âheti /
tatraivaæ12 vaktavyam /
syÃt karma(ïy eva)adhikÃras te na ni÷Óreyas
suni«Âhayor bhinnapuru«avi«ayatvÃt /
j¤Ãnaæ kasyacid eva kasyacit karmaiveti prakÃramÃtropadeÓÃya /
tad uktam --- vividi«Ãvato13 vidu«aÓ ca sarvakarmasannyÃsa14 iti /
tac chrutismtinyÃyabÃhyaæ15 viruddhaæ ca /
yadi tÃvad utpanne j¤Ãne prayojanÃbhÃvÃt
karmatyÃge16 hetur vidyate
yadi và vidvadbhis traivarïikai÷17 karma tyajyeta svacchandatayÃ
sarve karmiïo brahmavida÷ samudraæ praviÓeyu÷18 /
vividi«ÃvatÃm api
karmayogam eva darÓayati ---
tam etaæ19 vedÃnuvacanena brÃhmaïÃ
vividi«anti yaj¤ena dÃnena tapaseti20 ca /
__________
NOTES:
1. pratyavÃyoratpatri^
2. ... tpannajÃnÃnÃæ
3. karmasÃga
4. anyÃnye
5. ÓrutisÃÇkhyÃnÃæ j¤ÃnÃdiva
6. ÃtmataÓ ca
7. smatinyÃyanipuïa÷ pratyäcak«ate
8. naivaæ prayoja^
9. vivekanÃ^
10. tadekaæ vadyeti ca
11. cotaraæ na saÇgachate
12. tatraiva
13. ni÷Óre«asu ni«Âayau bhinnapuru«avi«ayatvaæ kasya vimeva
kasyacitkarmaivati prakÃramÃtropadeÓÃyadathuktaæ vividi«o
14. ... sasnyÃsÃ
15. tatchatismti^
16. ^tvÃge
17. vidvadbhistrai^
18. svachandatayà sarvakarmavidyapassamadraæ puÓe«avi
19. ^mevaæ tatametaæ
20. vivedi«anti yaj¤amÃnena tapaseti
____________________________________________________________________
p. 81
yadi cÃvidu«o 'pi karmatyÃga eva vihita÷ syÃd vidu«a÷
karmÃnarthakyÃd iti1 hetvabhidhÃnam anupapannam2 /
tad evaæ viruddhaæ bhëamÃïa÷3 kathaæ grÃhyavacana÷
syÃt / na copani«atsu sarvatyÃgagamakaæ liÇgam asti4 /
na karmaïà prajayà dhanena tyÃgenaikenÃmtatvam ÃnaÓu÷
--- ity
atra prajÃsÃhacaryÃl lokaprÃptyarthaæ kÃmyakarmatyÃgo
gÅyate /
itarÃpi Óruti÷5 ---
nyÃsam e«Ãæ tapasÃtiriktam Ãhu÷ ---
iti nyÃsaÓabdena tatra brahmÃbhidhÅyate na karmatyÃga÷ /
praktÃæ vÃcam ity atra damaÓamÃdÅnÃæ tapasÃæ ca
tatprÃptisÃdhanatvÃt tadapek«ayÃtiriktavacanam6 /
prÃptavyaæ hi prÃptisÃdhanÃd atiriktaæ bhavati /
anyaiÓ ca sannyÃsaÓabdo 'tra nyÃsaÓabdasyÃnarthÃntare prayukta÷ /
yathà Ãjyai÷ stuvate7 ---
ity ÃjyaÓabda÷ stotre«u loke
ghtavacana÷8 /
tad iha bhrÃntyà tasya tyÃgÃrthakatvaæ9
kalpitam / tathà hi ---
dhanimÃtrakto hy eva janÃnÃæ mativibhrama÷ /
paurvÃparyÃparÃm«Âa÷10 Óabdo 'nyÃæ kurute matim // iti /
itihÃse ca tatra tatra mok«Ãrthibhi÷ karma kartavyam ity uktam /
tathà hi ÓukÃnupreÓne11 ---
karmaïà manasà vÃcà yo dharmanirata÷ sadà /
aphalÃkÃÇk«asiddhaÓ ca sa mok«am adhigacchati12 // iti /
__________
NOTES:
1. vipa÷ karmÃnartharthyÃt
2. ^dhÃnamannapannaæ
3. vyÃbhëamÃïa÷
4. tyÃgasatvakaæ liÇgamasti
5. ... mtatvam Ãdurityatra
prajÃsÃryacaryÃllokaprattharthakÃmyakarmatyÃgÃyatai rati royaÓru^
6. vrÃhmÃ^ ... praktÃvÃæ ca satradamaÓamÃdÅnÃæ tapasÃæ
tatprÃptÅsÃdhana^
7. ^Óabdotra ca nyÃsaÓabdorthÃntare prayukto yathà k«yaisstuvate
8. dhajavacana÷
9. bhrÃntyÃgÃthatvaæ
10. ... paem«Âa÷
11. ... ^praÓre
12. vittaÓca sa mok«amadhigachati
____________________________________________________________________
p. 82
yat tu --- tyaja dharmam adharmaæ ca ---
iti tasyottaraÓlokÃd arthanirïaya÷ ---
tyaja dharmaæ saÇkalpajam1 / tyajÃdharmam ahiæsayà iti /
phalasaÇkalpatyÃgo na svarÆpatyÃga iti /
yad uktam akaraïe pratyavÃyo nÃstÅti tad asat /
akurvan vihitaæ karma --- iti smte÷ /
na ca ÓÃstre ya÷ svecchÃktas
tyÃga÷3 pratyavÃyanivÃraïe samartha÷ /
na cÃkaraïasyÃbhÃvasya
pratyavÃyanimittatvaæ nÃstÅti Óakyaæ vaktum /
rÃjÃj¤ayà niyuktÃnÃæ4 bhtyÃnÃm uktÃkaraïe
vadhabandhÃdido«adarÓanÃt5 / katham asata÷ saj jÃyeta iti
dravyÃbhiprÃyà Óruti÷ /
asato dravyÃntarasyotpattir nÃstÅti
tatrÃrtha÷ / dravyasya hi suvarïÃder eva svÅkÃryam /
na cÃvasthÃvattvam antareïÃvasthayopapadyate6 ---
ity abhipretyÃsadutpattini«edha÷7 /
tathà vihitÃnu«ÂhÃne 'pi
prayojanam asti mok«ÃrthinÃæ duri(ta)k«ayo 'nye«Ãm abhyudaya÷ /
tasmÃd gÅtÃÓÃstre 'nyatra8 và karmaïÃæ mok«ÃrthatÃ9 na
kartavyeti sthitam /
anye punar anyathà Ólokaæ prasthÃpayanti / karmÃdbhutam
udgÅthÃdyupÃsanam10 /
tena yogÃt karmÃïy apavargabhogyÃni bhavantÅty eva
ktvoktam11 --- j¤Ãnayogena sÃÇkhyÃnÃm iti /
karmaïà nityanaimittikena12 yogÃt karmayoga÷ /
tena yoginÃæ paramÃtmopÃsakÃnÃæ ni«Âhokteti13 /
tad etad a(n)taæ bhëitam iti14 (te) manyante /
__________
NOTES:
1. ... ÓlokÃdadhatirïayastyaja dharmamasaÇkalpÃ
2. tadasad kurvenvihitaæ
3. ^ktassÃga÷
4. rÃjÃyuktÃnÃæ
5. vadhavedhÃdido«a^
6. suvarïÃderavasthÅ kÃryà na
cÃvasthÃvaærtamantareïÃvasthopapadyata i^
7. tadupani«edha÷
8. tasmÃdbhÅtÃÓÃstre^
9. karmaïà nmok«Ãthà na
10. karmÃdbhutÃmudgÅthÃdyupÃsanaæ
11. ... ^vargabhÃgopÃni bhavantÅ tyevaæ^
12. ^yogÃkarma
13. ni«Âoktati
14. tadedadamanutaæ bhëitam
____________________________________________________________________
p. 83
katham udgÅthÃvayavÃdyupÃsanakarmaïa÷ samddhyarthatvÃn
nÃpavargayogitvam1 / om ity etadak«aram udgÅtham upÃsÅta ---
ity udgÅthÃvayavasyauÇkÃrasyopÃsanaæ2
tatra vihitaæ na brahmopÃsanam
iti tatraivaæ sthitam3 /
na codgÅthÃdyupÃsanasambandhÃd
asyÃpavargahetutvam / kiæ tarhi4 / yaj¤ena dÃnena iti /
Ãtmaj¤ÃnasahakÃritayà viniyogÃdikaæ ca5
gÅtÃdvitÅyÃdhyÃyoktena
j¤ÃnakarmapravibhÃgapraj¤ÃpanÃrtham ity uktam6 /
yogaÓ ca tatra --- karma(su) kauÓalam --- ity uktaæ na paropÃsanam
ity alaæ prasaÇgena // 3 //
sÃÇkhyà parivrÃjakà bruvate ---
kevalÃd eva j¤ÃnÃn mukti÷
sarvaæ Órautaæ smÃrtaæ ca karma tyaktavyam ahetutvÃd7 iti /
te«Ãæ pratyÃkhyÃnÃya bhagavÃn uvÃca ---
##
ni«karmaïo bhÃvo nai«karmyam /
karmaÓabdena puïyÃpuïyayor grahaïam /
tadrahitaæ mok«am ity artha÷ /
anÃrambhÃn mok«aæ puru«o nÃÓnute na
prÃpnoti /
arthÃd etad uktaæ9 bhavati --- ÃrambhÃt prÃpnotÅti /
karmasÃpek«Ãj j¤ÃnÃn muktir na kevalÃd ityabhiprÃya÷11 /
atha manya(se) kiæ karmaïà parivrajyÃsahitÃj
j¤ÃnÃn ni÷Óreya÷
sambhavavi«yatÅti12 cen nety Ãha ---
na ca sannyasanÃd eva ---
j¤ÃnasahitÃt sannyÃsÃd eva
__________
NOTES:
1. kathamudbhÅthÃvapavadhyupÃsanatkarmasamddhyarthatvÃnnÃpÃvagoæpayonigatvam
2. ... k«aramudbhÅthamupÃsÅtyudÅthÃvayavasyoÇkÃsyopÃsanaæ
3. tatravasthitaæ
4. na codbhÅthÃdyupÃsanasaævandhÃdapavargahetutvaæ kiæ tarhe ... dÃnena tetyÃtma^
5. vinayogÃdipa¤ca
6. ... dhyÃyokïajÃnakarmapravibhÃgapraj¤ÃpanÃrthetyuktaæ
7. kevalÃdevavaj¤ÃnÃrmuktissarvaæ ÓrotasmÃrtakarmatyaktavyaæ na hetutvÃditi
8. salpasanÃdevasirddhisamadhigachati
9. naidhrurmyam
10. arthÃdenaduktaæ
11. ÃrambhÃtmÃpnotÅti karmasÃpek«Ã j¤ÃnÃnmuktirna^
12. parivrajyÃÓramasahitÃj¤ÃnÃnniÓreyasaæ bhavi«yatÅti tacca netyÃha
____________________________________________________________________
p. 84
turyÃÓramagrahaïÃt siddhiæ mok«aæ nÃdhigacchati1 /
karmasahitam eva j¤Ãnaæ siddhisÃdhanam /
ÃÓramapÃratantryÃn manasa÷ /
sarve«Ãm ÃÓramÃïÃæ2 samuccayÃt siddhir iti
bhÃgavataæ mataæ suniÓcitam /
yathedam eva3 sÃÇkhyadarÓanam ÃÓritya sarvadharmatyÃgam ekavaiïavino
vadanti / te 'pi hy etenÃpÃstà veditavyÃ÷4
nirÃkaraïanyÃyasyÃviÓe«Ãt5 /
atra te pratyavati«Âhante ---
asmaddarÓane 'pÅyaæ6 gÅtà ghaÂate /
kathaæ karmÃrambhÃd eva nai«karmyam aÓnute7
j¤ÃnotpattyupÃyatvÃt8 karmaïÃæ /
tasmÃt karma kartavyam / tato j¤Ãnotpatti÷ / tato mok«a iti9 /
na ca sannyasanÃd eva j¤ÃnarahitÃt siddhiæ samadhigacchatÅti10 /
tad idam apavyÃkhyÃnam anye pratyÃcak«ate /
yadi tÃvad ayam artho
nai«karmyaæ ni«karmatÃ11 karmÃbhÃva iti syÃt12
tadà virodho 'tra13 /
na karmÃrambhÃt karmÃbhÃva÷ / kiæ tarhy anÃrambhÃd eva14 /
atha nai«karmyaÓabdena j¤Ãnani«Âhatocyate15 karmÃktvÃ
j¤ÃnotpattyasambhavÃd iti16 /
tathÃpy avidu«aæ sarvakarmatyÃgopadeÓo bhavato viruddhyeta /
tathà coktam upadeÓagranthe ---
tvaæpadÃrthavivekÃya sannyÃsa÷
sarvakarmaïÃm17 --- iti /
asyÃyam artha÷ ---
nai«karmyaæ18 mok«a÷ /
karmÃrambhÃn mok«aæ19 prÃpnotÅti /
evam api
__________
NOTES:
1. tumÃÓramagrahaïÃtsiddhirmok«aæ nÃdhigachati
2. ÃÓramapratiyÃteratantramanassarve«ÃmÃÓra^
3. bhÃgavataæ mantaæ mudritaæ yayÅdameva
4. tepyapadastenÃpÃstà veditathÃ
5. nirÃkÃraïa^
6. ... atta te pratyavati«Âhante'smavarÓanepÅyaæ
7. karmarambhÃdevainai«ka^
8. j¤Ãnotpak«upÃyatvÃt
9. mok«yarati
10. ... gachatÅti
11. nighurmatÃ
12. yÃt
13. virocotra
14. kiærhyanÃrambhÃt
15. ... ni«Âato^
16. j¤ÃnotpatyattyÃsambhavÃditi
17. athÃpamartha÷ nai«karmya
18. karmÃrambhÃtmok«aæ
____________________________________________________________________
p. 85
kevalakarmaïÃæ mok«a÷ prasajyata iti j¤ÃnopadeÓÃnarthakyam1 /
atha j¤ÃnasahitÃt karmaïas tatprÃptir ity evaæ saty aÇgÅkto
'smatpak«o2 bhavatà bhadramukhena3 /
evaæ ca pÆrvÃrdhe vyÃkhyÃte4 ---
na ca sannyasanÃd eva --- ity atiricyate /
karmatyÃgam ÃÓaÇkya --- na5 karmaïÃm anÃrambhÃt ---
ity uktam /
sannyÃ(sa)ÓabdenÃpi karmatyÃga eva tvatpak«e 'bhidhÅyate /
na ca j¤ÃnarahitÃt karmatyÃgÃn mok«a÷6 kenacit pratij¤Ãto7
yenedaæ nirÃkaraïÃrthaæ syÃt /
yadi cÃvidvÃæsa÷ karmÃkurvÃïÃ8 mucyeran
yugapad eva ktsnaæ2 jagan mucyeta /
na ca j¤Ãnakarmaïor virodhÃt
karmatyÃgo (varam) virodhasyÃsiddhatvÃt /
kin na paÓyati bhagavantam10 --- varta eva ca karmaïi --- iti vadantam /
sÃk«Ãd brahmaiva svayam evÃrjunasya sÃrathyaæ gatavat11 /
kiæ cÃyaæ vidvÃn brahmÅbhÆto 'bhedam ekÃntena na paÓyati /
tasyÃm avasthÃyÃæ na karma kartavyam iti brÆma÷ /
yadi tu vyutthitacitto 'ÓanayÃnÃdi«u karttvam anubhavati tasyaiva
sandhyopÃsanÃdi12 kartavyaæ syÃt /
viÓe«ahetur và vaktavya÷ /
yac coktam ÃtmopadeÓÅyo 'yaæ grantha÷ /
tatrÃÓaÇkye kilottaÇkena ghÅtam amtam13 /
yathà karmanÃÓabhayÃj jantor Ãtmaj¤ÃnÃgrahas
tatheti tathyaparyÃlocanam uktam /
uttaraÇkasya yuktasÆtradvÃravinirgatatvÃd amtadhÃrÃyÃ÷14
sÆtrabhrÃntyÃtmaj¤ÃnÃgrahaïam /
__________
NOTES:
1. j¤ÃnÃpadeÓÃnarthakyaæ
2. satyaÇgÅdhutosmatpak«o
3. bhadrasukhena
4. pÆrvÃrddhavyÃkhyÃte
5. ... parityÃgamÃÓaÇkye na^
6. ^dhiyate ... jÅnarahitÃt^
7. pratij¤Ãtaæ
8. cÃævidvaæsa÷ karma kurvÃïÃ
9. yugapadakatma¤jaga^
10. bhagavataæ
11. vadtaæ sÃk«ÃdbrahmaivamaæsvayamevÃrjunasya sÃrathyaæ gatavÃn
12. vyutthitacitoÓanayÃnÃdisu kartatvamanubhavati tÃnevasandhyopÃsanadi
13. yaÓcoktamÃtmÅyopadeÓagrathasatrÃÓaÇka÷ kilotaæ konÃgrahodamtaæ
14. bhayìantorÃtma ... tathetitapyaparyyà ... ktaæ utaæ ka«yayukta
sÆtradvÃravinirgatatvÃt amata^ dhÃrÃyÃsÆtra ... bhrÃntyÃ
urugrahaïam /
____________________________________________________________________
p. 86
iha tv Ãtmaj¤ÃnÃn muktim icchatÃæ1 katham
Ãtmaj¤ÃnÃgraha÷ / yadi ca karma muktikÃraïaæ syÃt tatas
tatparirak«aïe prayateran /
atra2 yadi samuccayÃn mok«ÃvÃptis
tadobhayatra pravtti÷ /
atha kevalÃj j¤ÃnÃd apavarga÷ syÃt (iti) tvatpak«o vartate3
karmÃÓreyaskaratvÃd vi«avat parityÃjyaæ ÓreyaskÃmair iti4 /
yat kiæ cid etat /
karmaïaÓ ca yathà bandhahetutvaæ5 nÃsti tathà vak«yÃma÷ // 4 //
karmÃkurvata÷ kevalÃd eva j¤ÃnÃt siddhir ity
ayam artho na6 kenacid
anunmattena Óakyate pratij¤Ãtum iti7 /
tatra hetum Ãha ---
##
hÅti hetau / neti prati«edhe11 / yasmÃt kaÓcid api puru«a÷
k«aïamÃtraæ jÃtu12 na kadÃcit ti«Âhaty akarmakt13 /
tasmÃt karmayoga(prati«edha)pratij¤Ãnupapannà /
kathaæ punar akarmakn nÃstÅty Ãha /
kÃryate hy avaÓa÷ karma /
avaÓo 'svatantra÷ pumÃæ karma kÃryate balÃt karmaïi pravartyate14 /
kena / praktijair guïai÷ / praktir mahÃbhÆtÃnÃæ
sÆk«mÃvasthÃ14 /
tato jÃtai÷ kÃryakÃraïai÷ sattvÃdiguïÃdhi«Âhitai(r guïai÷) /
trividhaæ karma --- kÃyikaæ vÃcikaæ mÃnasaæ ceti /
tatrÃvaÓyam anyatamena16 bhavitavyam /
karma tyaktavyam ity uktimÃtre(ïa)
__________
NOTES:
1. ^j¤ÃnÃtmuktimichatÃæ
2. tatparirak«aïaæ prayateraæstatra
3. kevalÃj¤ÃnÃdapavargastvÃtpak«avarttata÷
4. Óreyaskamairiti
5. ... ÓcayÃvandhahetutvÃnÃsti
6. kevalÃdivaj¤ÃnÃsiddhiritya^
7. ... ^cidanutpattena ... j¤Ãtumimita
8. ki¤cittak«aïamapi
9. karyate tyavaÓa÷
10. praktijerguïai÷
11. hÅti heteti prati^
12. j¤Ãtuæ
13. ti«Âatpa^
14. kamakÃryate valÃtkartaïipravartate
15. sÆk«mavasthÃ
16. tatrÃvaÓyaæmanyatamena
____________________________________________________________________
p. 87
vÃcikaæ1 karma ktam eva bhavati / maunÃvasthÃne 'pi2 mÃnasaæ
(karma) du«pariharaæ vidyullatÃvac ca¤calatvÃt tasya3 /
aÓanaÓayanasaÇkramaïÃdÅni4 chÃyevÃnugatÃni // 5 //
yas tu coditaæ karma karoti manasà ca
vi«ayÃn bhojanÃdÅn abhila«ati
sa kena Óabdenocyata ity Ãha5 ---
##
yas tu coditam anuti«Âhati8 sa yathoktakÃritvÃn mÃrgastha9
ity Ãha ---
##
phalÃsaÇgarahita÷12 // 7 //
yata evam ata÷ ---
##
niyataæ14 nityaæ sandhyopÃsanÃdi / sÃmÃnye ÃsaÇgÃdi15
viÓe«e karma kuru yasmÃt karma jyÃyo 'dhikataram akarmaïa÷ /
akaraïÃt sakÃÓÃ(d a)d«Âe vi«aye mandakaraïam api Óreyaskaram16 /
katham / ÓarÅrayÃtrà ÓarÅrasthitir api na te prasiddhyed akarmaïo
nirvyÃpÃrasya /
__________
NOTES:
1. yÃcikaæ
2. saunÃvasthÃnepi
3. laktaca¤calatvÃtasya
4. ... ^Ó«anacaÇkramaïÃdÅni
5. vi«ayÃnmojanÃdÅtabhilëati sa kobdaÓa ucyate ratyÃha
6. karmadriyÃïi
7. vimÆmÃtmÃ
8. ... ti«Âati
9. pathokta ... mÃrgasthÃ
10. ... yamyÃbhararterjuna
11. karmÃdriyai÷
12. kalÃsaÇga^
13. nyÃyo
14. vigataæ
15. sÃmÃnyesaÇgÃdi
16. vi«apethakaraïamappreyaskaraæ
____________________________________________________________________
p. 88
yad atra kecid aÓrutaæ viÓe«aïaæ svamanÅ«ikayà prak«ipanty
aj¤enÃdhiktena1 karma kartavyam iti tad asat /
ÓarÅrasthitir na siddhyatÅti2 vidu«o 'vidu«aÓ ca
samÃnaæ hetvabhidhÃnam /
vidvÃn api parivrÃjako3 bhojanakÃle bhik«ÃÂanÃdau pravartata eva4
anyathà ÓarÅrasthityabhÃvÃt // 8 //
yac ca manyante sÃÇkhyÃ÷
sarvaæ6 karma bandhÃtmakam iti tad asad ity Ãha ---
##
yaj¤aÓabdenÃtra kÃlÃntarasthÃyÅ dharmo 'bhidhÅyate yam
apÆrvam iti mÅmÃæsakà bruvate /
tasya cÃdhidevatà vi«ïu÷ /
yaj¤o vai vi«ïu÷ --- iti Órute÷ /
tayor abhedena vyapadiÓyate7 /
etad uktaæ bhavati --- ÅÓvarÃrÃdhanÃrthatvÃt8
karmaïa÷ Órutismtivihita÷9 puru«avyÃpÃra÷ karmaÓabdenocyate /
tato 'nyatra taæ varjayitvÃ10 loko 'yaæ karmabandhana÷ /
phalÃrthaæ yat kriyate tena badhyate jantu÷ /
tadarthaæ11 yaj¤Ãrthaæ kevaladharmasiddhyarthaæ
karma muktasaÇga÷12 phalÃsaktirahita÷ samÃcara /
itÅdam evaæ dhÃrayen mok«Ãyeti /
ÓÃstram evÃtra pramÃïam13 /
yathÃyaæ dharmo 'yam adharma iti // 9 //
prajÃpativacanÃc ca Óreyaskaraæ karma /
ato 'nu«Âheyam iti14 darÓayann Ãha ---
__________
NOTES:
1. prak«iyptpÃj¤enÃdhiktena
2. sidhatÅti
3. parivrÃtako
4. pracatanta eva
5. yaÓca
6. sÃkhyÃ÷ sarva
7. yajo vai ... vyÃpÃdiÓyate
8. ÅÓvarÃrÃdhanÃrthÃt
9. ... vihata÷
10. vrajiyitvÃ
11. yatkiyate tena vadyatejaælustadarthaæ
12. mukrasaÇga÷
13. ^caretidrevandhÃyede mok«Ãyeti ÓÃstramevÃpratramÃïaæ
14. raprajÃpativacanÃÓcaÓreparakaraÇkarmÃtonu«Âeyamiti
____________________________________________________________________
p. 89
##
saha yaj¤ena vartanta iti sahayaj¤Ã brÃhmaïÃdyÃ÷ prajÃ÷3
sargÃdau s«Âvà tÃ÷ purovÃca4 --- anena prasavi«yadhvam /
prasavo vddhi÷ / tÃæ prÃpnuta /
e«a vo yu«mÃkam i«ÂakÃmadhug astu5 /
kÃmÃn dogdhÅti kÃmadhuk // 10 //
kathaæ puna÷ kÃmadhug ity Ãha6 ---
##
anena devÃn bhÃvayata vibhÆtyà yojayata9 / te cendrÃdayo
devÃ10 bhÃvayantu yu«mÃn vibhÆtyà yojayantu11 v«ÂipradÃnÃdinà /
evam anyonyaæ bhÃvayanta÷ Óreya÷ paraæ svargÃrthina÷ svargam
apavargÃrthinopavargaæ prÃpsya(tha)12 // 11 //
pratyupakÃram akurvato 'ni«ÂÃrthaprÃptim Ãha13 ---
##
i«ÂÃn kÃmÃn iti / pÆrvÃrdhena pÆrvaÓlokÃnuvÃda÷15 /
tair devair dattÃt bhogÃn yo bhuÇkte16 tebhyo 'dattvÃ
tÃn uddiÓya yÃgam aktvà stena eva sa÷ /
kartavyam akurvan17 pratyavaitÅty artha÷ // 12 //
__________
NOTES:
1. purÅvÃca
2. prasëyadhame«avosti«ÂakÃmadhuk
3. prajÃ
4. s«ÂrvevÃca
5. vai pu«mÃkami«Âa^
6. kÃmÃæ ... kamadhugityÃha
7. bhÆtÃ
8. bhÃvayanta
9. vidhÆtpÃyotayata
10. devÃn
11. yonayantu
12. ^mavargarthenopavaærgaprÃpsya
13. ... kurvatoniprÃrthamÃha
14. terdattÃnapradëebhyo ye bhÆÇkte
15. pÆrvÃrddhenuvÃdaisterdevadattÃn
16. bhukte
17. ... makurvatpatpravetÅtpartha÷
____________________________________________________________________
p. 90
ye tu puna÷ ---
##
yaj¤Ãrthaæ niruptaæ dravyam / tena yaj¤e nirvartite1 yad
avaÓi«Âaæ (dravyaæ) tad aÓituæ ÓÅlaæ ye«Ãæ te
yaj¤aÓi«ÂÃÓina÷2
(santo sarvakilbi«air mucyate) /
ye punar ÃtmÃrthaæ kevalaæ pacanti
te 'ghaæ pÃpam eva bhu¤jate3 // 13 //
jagaccakravttihetutvÃc cÃvaÓyaæ4 karma kartavyam ity Ãha ---
##
annÃd upabhuktÃd roto 'bhÆd bhÆtÃni6 jÃyante /
tasya ca samudbhava÷ parjanyÃt7 / sa ca yaj¤Ãd bhavati8 /
yaj¤aÓ ca karmasambhava÷ / yajamÃnartvigvyÃpÃra÷9 karma /
tadabhivyaÇgyam apÆrvaæ dharmaÓabdavÃcyaæ jagadvaicitryakÃraïam // 14
//
tac ca ---
##
karma brahmodbhavam / brahma veda÷ / tatprakÃÓitam /
brahma cÃk«arasamudbhavam11 / ak«aram iti paramÃtmÃkhyà ---
tasya mahato bhÆtasya ni÷ÓvÃsitam etad yad gvedo yajurveda÷12 ---
ity Órute÷ /
yata evaæ tasmÃt sarvagataæ brahmÃk«arÃkhyaæ13 sarvagatam iti
viÓe«aïÃt /
itarat
__________
NOTES:
1. niruptaæ dravya tena yaj¤e nivartate pada^
2. yaj¤aÓi«yaÓine
3. pÃpamavaæ bhujate
4. ... tvÃccÃvadhakarma
5. ... samudbhava÷
6. annÃdupayuktà ... dbhÆtÃni
7. samudbhavÃtyajannyÃn
8. yaj¤Ãdbhavati
9. yajamÃnadvigvyÃpÃra÷
10. samudbhavaæ
11. vÃk«apsamudbhava
12. matadyadgvedo yajurvaida
13. brahmÃk«yarÃkyaæ
____________________________________________________________________
p. 91
punar brahma vedÃkhyaæ vikÃratvÃd asarvagataæ tadak«arÃkhyaæ
brahma nityaæ1 sarvadà yaj¤e prati«Âhitam2 /
yaj¤enopÃyabhÆtena
prakhyÃtam iti tatprati«Âham ucyate /
yathopÃyakriyÃyÃæ prati«ÂhÃÓabda÷3 (vedÃ÷ sÃÇgÃ÷
satyam Ãyatanaæ prati«ÂhÃ) --- iti // 15 //
uktena prakÃreïa karmamÆlaæ jagaccakram /
atas tad akurvato jÅvanaæ vyartham ity Ãha ---
##
evam ity uktaparÃmarÓa÷ / pravartitaæ mayÃjÃtinÃ4 cakram iva
jagaccakram5 / karmabhyo bhÆtÃni bhÆtebhya÷ karmeti /
tatra ya÷ karma na karoti tena jagaccakraæ nÃnuvartitaæ bhavati /
nimittÃkaraïÃn naimittikam eva6 nÃÓitaæ bhavatÅty artha÷ /
so 'yam aghÃyu÷ pÃpÃyur indriyair ÃrÃma ÃkrŬà vi«aye«u7
yasyÃsau indriyÃrÃmÃ÷8 / moghaæ vthaiva
he pÃrtha9 sa jÅvati // 16 //
kiæ kÃcid avasthÃsti yasyÃæ karmatyÃga i«Âa iti10 /
asti lokavyavahÃra÷ / atas tasya brahmabhÆtasya tatprÃgavasthÃyÃm
ity Ãha11 ---
##
yas tv Ãtmaratir eva syÃt / tuÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ /
asyÃm evÃvasthÃyÃm adhikÃrahetvabhÃvÃt karmatyÃgo bhavati13 /
Ãtmany eva
__________
NOTES:
1. tityaæ
2. prati«Âitaæ
3. yathÃpÃyakriyÃyÃæ prati¬odava iti
4. majÃyatinÃ
5. cakramiva cakæ
6. nimittÃkaraïÃnnenimittikameva
7. sopamadyÃyu÷ pÃryayurindriyairÃrÃma^
8. ÅdriyÃrÃma÷
9. verthevahapÃrtha
10. ^tyÃgà ityasti
11. lokavyavahÃrÃto tasya brahmabhÆtasya na prÃgavasthÃyÃmityÃda
12. ^dayastvÃtmaratireva syÃdÃtmatsaÓca
13. hetvÃbhÃvÃt karmatyÃgo na bhavati
____________________________________________________________________
p. 92
ratir yasya na vi«aye«v asÃv Ãtmarati÷ /
evaÓabdo 'vadhÃraïÃrtha÷ /
manÃg api vi«aye«u ratir nÃsti /
Ãtmanaiva1 ca tpto nÃnnarasÃdinà /
Ãtmany eva ca santu«Âo nÃnyÃrthalÃbhena /
tad evaæ trividhena
viÓe«aïena2 viÓi«Âasya
ÓarÅrendriyavi«ayavyavahÃrÃtÅtasya3 paraæ
jyotÅrÆpasampannasya4 kÃryaæ 5 na vidyate /
kim ata÷ paraæ sÃdhyaæ syÃt /
iyaæ hi phalÃvasthà j¤ÃnakarmasamuccayÃnu«ÂhÃnasya // 17 //
kÃryaæ na vidyata itÅdaæ6 spa«ÂÅkartum Ãha ---
##
ktena8 yÃgÃdinÃsya prayojanaæ nÃsti / nÃkteneha9 kaÓcana
pratyavÃyaparihÃralak«aïo 'rtha÷10 /
na ca tasya sarvabhÆte«u11
bramÃdi«u kaÓcid arthavyapÃÓraya÷ prayojanam apek«Ã12
sa eva tad bhavatÅti Órute÷13 /
yas tu ÓarÅrendriyadharmair anurudhyate
ÓayanÃdÅæÓ ca karoti14 vyÃpÃrÃn katham
asÃv Ãtmaratir Ãtmatpta eva và syÃt /
iyaæ cÃvasthà karmatyÃgasya bhagavatà viyatà tÃm etÃæ15
svayam evÃlocya karma hÃtavyam anu«Âheyaæ (vÃ) /
nÃnyasyedÃnÅntanasya
durupadeÓa÷ krotavya÷ pramÃïÅkartavyo (vÃ)
vyÃmuhyamÃnatvÃd ÃlasyÃt16 /
__________
NOTES:
1. vi«ayesu ratirnÃsmÃtmanaiva
2. tadavaæ trividhena viÓe«aïona
3. ÓarÅrendriya^
4. jyotirupa^
5. kÃrya
6. vi«vata ityedaæ
7. kaÓcadarthavyapÃÓraya÷
8. ktema÷ yÃgÃ^
9. rucÃktena
10. pratyavÃhapari^
11. ... bhÆtesu
12. kaÓcidayojanÃpek«Ã
13. sakhÃdbhavatÅti Órate÷
14. ÓarÅrendriyadharmÃnanurutyate ÓanayanÃdÅæ ca karoti
15. tÃmatÃæ
16. vyÃghyamÃlatvÃdÃlasyÃt
____________________________________________________________________
p. 93
tathà cÃhu÷ ---
kecid aj¤Ãnato na«ÂÃ÷ kecin na«ÂÃ÷ pramÃdata÷ /
kecij j¤ÃnÃvalepena kecin na«Âais tu1 nÃÓitÃ÷ // iti // 18 //
yato jÅvata÷ karmatyÃgÃnupapatti÷ ---
##
phale«v asakta÷ kÃryaæ karma yad avaÓyaæ kartavyaæ tat samÃcara5 /
kimprayojanam / (ya)smÃd asakto hy Ãcaran karma paraæ paramÃtmÃnam
Ãpnoti pÆru«a÷6 // 19 //
Ãtmaj¤aiÓ ca rÃjar«ibhir Ãsevito 'yaæ7 (mÃrgo) yasmÃt tvayÃpi
nirviÓaÇkenÃstheyam8 iti darÓayann Ãha ---
##
karmaïaiva9 hi saæsiddhiæ mok«am ÃsthitÃ÷ prÃptÃ10
janakÃÓvapatiprabhtaya÷ / hiÓabdo hetvarthe /
evakÃro 'vadhÃraïÃrtho nipÃtita÷ /
karmÃbhÃvavyavaccheda÷11 kriyate na j¤ÃnaparyudÃsa÷ /
yady api12 ktaktyam ÃtmÃnaæ manyase13
lokasaÇgraham eva (tathÃ)pi sampaÓyan kartum arhasi /
lokasaÇgraho lokaparipÃlanam uktena14 nyÃyena /
paramÃrthatas tu svÃrtham eva karma kartavyam /
kevalasya j¤ÃnasyÃpavargaæ prati
__________
NOTES:
1. kenacinna«Âaistu nÃÓità iti
2. yatÃ
3. kÃrya
4. karma paraæ paramÃtmanamapnotipuru«a÷
5. samÃcara÷
6. prayojanamasmÃdasakto hyÃcaraÇkarmaæ ... mÃpnoti puru«a÷
7. atmaj¤aiÓca
8. yu«pÃstvapÃpinirviÓaÇkenÃsthepa
9. karmaïeva
10. prÃstÃ
11. karmabhÃvayuvacheda÷
12. yavapi
13. manyaso
14. lÃkaparipÃlinaktena
____________________________________________________________________
p. 94
sÃdhanabhÆtasyÃpi (j¤Ãnasya) kartavyasthÃnÅyaæ1
karma sahakÃritvenÃpek«aïÅyam /
tasmÃl lokaparipÃlanam Ãnu«aÇgikaæ prayojanam /
atra kecid aÇgulibhaÇgaæ2 kurvanto vyÃcak«ate ---
yadi janakÃdaya÷ prÃptasamyagj¤ÃnÃs tato3
lokasaÇgrahaïÃrthaæ karmaïaiva saæsiddhim
ÃsthitÃ÷4 karmasannyÃse prÃpte 'py asannyasyaiva pravttakarmatvÃd
iti /
athÃprÃptaj¤ÃnÃ÷ karmaïà sattvaÓuddhidvÃreïa5
j¤Ãnotpattim ÃsÃdya6
muktÃ÷ --- iti vyÃkhyeya÷ Óloka iti /
tad etad asadarthotprek«aïam7 /
janakÃdayo hi brahmavida÷ smaryante8 /
mok«adharme«u9 vi«ïudharme«u janakÃnÃæ
«aÂsaptatir mok«aæ10 gatà smaryate11 /
atra ca karmaïà mok«aæ gatà ity ucyate /
na puna÷ karmaïà lokasaÇgrahaæ ktavanta iti /
ÓrutahÃnir aÓrutaparikalpanà caivaæ syÃt /
na ca te«Ãæ karma(su) pravttatvÃd iti karmapravttau hetu÷ /
utpannÃyÃæ (karmapravttau) Ærddhvaæ12 sarvo hi pravttakarmaiva /
yadi samyagdarÓane13 samutpanne karmÃkarmasannyÃso14 janakÃdibhir apy
avaÓyaæ karma kartavyaæ prÃptam /
na hi khaï¬amodakabhak«aïÃt15
prÅtyà kaÓcit karmaïi pravartate kleÓÃtmakatvÃ(t) /
tasmÃt karmaïà vinà saæsiddher asambhavÃt karma kurv iti
gÅtÃrtha÷16 // 20 //
avaÓyaæ lokasaÇgrahÃrtham api17 bhavatà karmaïi ya(ti)tavyam /
kuta÷18 / Óre«ÂhatvÃt tad Ãha ---
__________
NOTES:
1«ÃdhitbhÆtasyÃpi iti kartavya sthÃnÅyaæ saha
karmakÃritvenÃpek«aïÅyaæ
2. kecigulibhaÇgaæ
3. ... samyagÓanostato
4. saæsthisiddhimÃsthitÃ÷
5. ^ÓuddhitvÃreïa
6. j¤ÃnotpantimÃsÃdya
7. tadetadasarthotprak«aïe
8. smaryene
9. sÃk«adharme«u
10. dhasaptatirmok«a^
11. gate smayante
12. ... heturutpanayà durdhvasarvo
13. ... darÓane
14. ... salpÃso
15. khaæ¬amodakarak«yaïavat^
16. saæsiddhirasambhavÃt karmakt iti gÅtÃrtha÷ 19
17. ... sagrahÃrtha^
18. kuruta÷
____________________________________________________________________
p. 95
##
guïÃdhika÷ Óre«Âha3 ucyate / tena yad anu«Âhitaæ4 tattad itara÷
prÃkto jano 'nuti«Âhati5 /
sa yatpramÃïaæ kurute6 laukikaæ vaidikaæ
và karoti tad eva pramÃïÅktya loko 'nuvartate7 // 21 //
mÃæ ca kiæ na paÓyasi ---
##
na me pÃrthÃsti kartavyaæ tri«u loke«u sÃdhyam / yato10
nÃnavÃptam aprÃptaæ prÃptavyaæ vÃsti11 atha ca vartÃmy eva
ca (karmaïi) /
varta eveti12 kecit paÂhanti ÃtmanepaditvÃd (vta)dhÃto÷ /
te«Ãæ itihÃsapurÃïavad gÅtÃyà pa¤cam avedatvÃc
chÃndasaprayogabÃhulyÃd Ãr«apÃÂhavinÃÓanam
eva prasajyate sarvatra pÃÂhÃntaraæ kurvatÃm13 // 22 //
yadi punar aham eva karma na karomy anyo 'pi14 na kuryÃd ity Ãha ---
##
yadi tv ahaæ15 na varteya / jÃtu kadÃcit / atandrito 'nalasa÷16 /
tato mama vartma madÅyaæ mÃrgam akaraïalak«aïam anuvarteran17
(manu«yÃ÷ sarvaÓa÷) // 23 //
__________
NOTES:
1. yaghadÃcaratiÓre«Âastatra devetaro jana÷
2. lokasadanuvartate
3. Óre«Âa
4. yadanu«Âitaæ
5. tateda÷ prÃktojanonutiÂati
6. pramÃïabhktaæ
7. lokenuvartate 20
8. pÃr«asti ... kicana
9. ... mavÃmavyaæ
10. ruto
11. nÃnÃvÃptamaprÃptaæ prÃptavyamasti
12. varj¤Ãmyeva karta eveti
13. pavanti / ÃtmanepaditÃddhÃtostre«ÃmitihÃsapurÃïaya÷
pa¤cacavedattvÃchÃndasa prayogavÃdulpÃdÃr«ayÃgavinÃÓanameva
prasajyate savatra yÃvÃntara kurvatÃm21
14. punarahe karmatakaromyanyÃyina
15. svahaæ
16. kadÃcitadrito^
17. ... manuvartate
____________________________________________________________________
p. 96
tata÷ ko do«a ity Ãha ---
##
utsÅdeyur vinaÓyeyur lokà yadi (ahaæ karma) na kuryÃm /
saÇkarasya ca kartà syÃm arthÃdyabhÃvÃt2 / tataÓ copahanyÃm
imÃ÷ prajÃ÷ /
tasmÃn mayÃpÅÓvareïa3 satà lokasaÇgrahaïÃrthaæ karma kriyate /
so 'yam ubhayata÷ ÓÃstrÃnusÃreïÃtmÃrthaæ parÃrthaæ vÃ4
karma kartavyam eva /
na j¤ÃnitvÃbhimÃnena karma tyaktavyam5 /
manu«yasyÃdhikÃritvÃc chÃstrasya6 bhagavato 'pi manu«yaÓarÅre7
(va)rtamÃnasya dharmÃdhikÃrÃt karmasannyÃsÃnupapatte÷8 /
karmaïi pravtto9 hi manu«yaÓarÅraæ vihÃya
devo và paramÃtmà vÃ
saævtto yadà tadà tasyÃdhikÃrÃbhÃva÷ /
tad uktam10 --- yas tv Ãtmaratir eva syÃt --- iti /
ato yÃvad bhedavij¤Ãnam anuvartate tÃvat karmÃdhikÃra÷ svÃrthaæ
parÃrthaæ veti bhÃgavataæ mataæ mudritam11 // 24 //
tatra ca12 karmaïi pravttasya vidu«o 'vidu«aÓ cÃyaæ13 viÓe«a÷ ---
##
phalÃbhilipsayà karmaïi saktà avidvÃæso yathà kurvanti16 bhÃrata
tathà mahatotsÃhena vit kuryÃt sadasadarthopavargÃrtham17 /
__________
NOTES:
1. lokÃt kuryaæ kirma
2. syÃmmarthÃdÃbhÃvÃt
3. taspÃnmayÃ^
4. soyamubhayatasmÃÓÃrajrarÃtmÃrthaparÃrthavÃ
5. tyakttkaælabhya
6. manu«yÃdikÃritvÃchÃstrasya
7. ... ÓarÅra
8. ... sannyÃsÃnupante÷
9. pravttorhi
10. saævntasyasyÃdhikÃrÃbhavastaduktaæ
11. mudritam 23
12. tanva ca
13. vido«ovidu«aÓcÃyaæ
14. sakta÷ karmaïyavidvaæso
15. vidvaæstathÃ^ ... rlomasaÇgraham
16. kurvaærti
17. vitkuryÃdasadasahathopavagÃrthaæ
____________________________________________________________________
p. 97
ki¤caitad aparam ÃnantarÅyakaæ prayojanam1 /
cikÅr«u÷ kartum icchur
lokasaÇgraham2 // 25 //
yadi cÃyaæ karma na kuryÃd aj¤ÃnÃæ3 buddhibheda÷ syÃd ity Ãha ---
##
na buddhibhedaæ janayed aj¤ÃnÃm ity aj¤agrahaïaæ j¤Ãpakam6 ---
tatra tatra pÆrvatra j¤asyaiva7 karmakartavyatà bhagavatopadi«Âeti /
jo«ayed ity utsÃhayet8 /
sarvakarmÃïi svayaæ yukta÷ samÃcaran9 // 26 //
avidvÃn kena prakÃreïa karmaïi sajjata ity Ãha10 ---
##
praktes tejo'bannalak«aïÃyÃ÷12 kÃryakÃraïarÆpair guïair
acetanai÷13 /
kriyamÃïÃni / ÓarÅrendriyamana÷su hi sarvÃïi laukikÃni
vaidikÃni ca karmÃïi vartante14 nÃtmani /
Ãtmanas tu sannidhimÃtreïÃyaskÃntavad ayasa÷15 pravttau aupÃdhikam
eva
karttvaæ na svÃbhÃvikam16 /
yathendhanasaæyoge dhÆmajanakatvam agnes tathà ÓarÅrendriyasaæyoge
Ãtmana÷ karttvam / (tasya) karttvaæ svena
niratiÓayÃnandarÆpeïÃvasthitasya17 nÃstÅti nirïaya÷ /
tatrÃyam aj¤o 'haÇkÃravimƬhÃtmà svabhÃvata
__________
NOTES:
1. cedasapaærannÃntarÅkayaæ prayojanaæ
2. kartumichurnÃkasaÇgraham
3. kuyÃd^
4. buddhibhede
5. vidvÃtyukta÷
6. janayejÃnÃmityÃj¤amnahaïaæ j¤Ãpakaæ
7. jasyaiva
8. jëayetmÅtsÃhatet
9. samÃcaran 25
10. karmaïi sajuta ityÃhaæ
11. vimÆgÃtmà katahimiti
12. prakti tejo^
13. ... karaïaravaigu^
14. vartate
15. Ãtmà tu sannidhi ... mÃtreïÃdhaskÃntavadapasÃ÷
16. pravttau tu raupÃdhikameva krarttvÃnnaravÃbhÃvikaæ
17. yathendhanasaæyugedhÆmatanaÇkattvamagnestathÃÓarÅrendriyasaæyoge
prÃdurbhavanti karttve svena niratiÓayÃnandarÆrÆpeïÃva^
____________________________________________________________________
p. 98
evÃhaæ karteti manyate /
so 'yam anena mithyÃbhimÃnena badhyate2 // 27 //
ya÷ punas tattvavin nÃsau badhyata ity Ãha ---
##
guïavibhÃgasya karmavibhÃgasya ca yas tattvaæ vetti (sa tattvavit) /
ka÷6 punar vibhÃgo guïÃnÃæ dehendriyÃïÃæ
karmaïÃ(m) Ãtmana iti /
karmavibhÃgaÓ ca phaloddeÓena kriyamÃïa÷ phalÃrtha÷
ÅÓvarÃrtha÷ kriyamÃïopavargÃrtha iti7 /
so 'yaæ guïÃ8 dehÃdayo guïe«u svavyÃpÃre«u9
svabhÃvata÷ pravttÃ
iti matvà na sajjate saktiæ na10 karoti // 28 //
ye punas te ---
##
prakter guïasammƬhà ity uktasyÃnuvÃda÷13 ka¤cid viÓe«aæ vaktum
/
tÃn aktsnavido14 mandÃn ity aktsnavida÷ kevalakarmavido yÃj¤ikÃn15
ktsnavij j¤ÃnakarmasamuccayakÃrÅ16 na vicÃlayen na buddhicÃlanaæ17
sampÃdayet /
te«Ãæ guïakte«u hi karmasu te«Ãæ
__________
NOTES:
1. eva hi
2. vadhyate 26
3. tattvavinnu
4. gaïakarma^
5. guïÃguïepu vartata
6. yattatvaævebhika÷
7. karmavibhÃgaæ caphalodeÓena kriyamÃæïaæ valÃrthamÅ ÓvarÃrthaÇkriyamÃ^ ... ïamapargÃryamiti
8. guïo
9. ravavthÃpÃre«u
10. saktirna
11. guïassaæ jƬhÃssajjante
12. ktsavinna vidhÃlapet
13. ^sampÆÂà ityuktà anuvÃda÷
14. madÃ
15. yÃtikÃn
16. katsravij¤ÃnakarmavimuÓcakÃrÅ
17. yudvicÃlannaæ
____________________________________________________________________
p. 99
saktatvÃc charÅrapÃtenÃpi na te bodhayituæ Óakyante1 /
yat punar Ãgatya pccheyus tato bodhayitavyà iti // 29 //2
ka¤cid viÓe«am upadarÓayan prakaraïÃrtham upasaæharati ---
##
mayi parameÓvare brahmaïi sarvÃïi (karmÃïi) ktvà (tÃni)
sannyasya nik«ipya sarva evÃyaæ kriyÃkalÃpo brahmaïo 'dhikÃraÓ
cetanatvÃt5 /
kÃryakÃraïayoÓ cÃnanyatvÃt tadÃtmakatvaæ6
pratipadya tatprÃptaye kalpata ity adhyÃtmacetasà phalaprÃrthanarahita÷
/
nirgataæ mamatvaæ yasyÃsau nirmama÷ / nÃsti me karma brahmaïa eva
tat ktaæ mayi /
evaæ7 saÇkalpo bhÆtvà yuddhyasva vigataÓoka iti // 30 //8
ye vidvÃæsa÷ svÃrthaæ lokasaÇgrahÃrthaæ ca karma
na tyajanti9 te«Ãm ayaæ guïa ity Ãha ---
##
ye11 punar etan nÃbhinandanti 12sÃÇkhyÃdidarÓanavibhrÃntacetasas
te«Ãm adha÷pÃtaæ darÓayann Ãha ---
#<(ye tv etad abhyasÆyanto nÃnuvartanti me matam /
sarvaj¤ÃnavimƬhÃæs tÃn viddhi na«ÂÃn acetasa÷ // BhG_3.32 //)>#
__________
NOTES:
1. karmasu te saktÃttÃnamarÅcatenÃpi na te vÃdhayituæ Óakyante
2. yadi punarÃgatpcheyusnato vodhayitavyà iti 28
3. ^cetasÃ
4. nirÃÓornimamo bhÆtvà yu¬yasva
5. brahmaïodhikÃro cetanatvÃt
6. ... karaïayoÓvÃnanyatvÃnnadÃtmakatvaæ
7. mayÅvaæ
8. iti 29
9. ya vidvÃæsaæssvÃrtha lokasaÇgrahÃrthaæ ca karmaïatyajanti
10. ÓraddhÃvantÅnasÆya^
11. the
12. sÃkhyÃdidarÓanavibhrÃta^
____________________________________________________________________
p. 100
ye tv iti / ye punar me mataæ nÃnuvartante tÃn sarvebhyo1
j¤Ãnebhyo vimƬhÃn viddhi na«ÂÃn svargÃpavargaprÃptyabhÃvÃn
nirayagÃmitvÃt2 // 32 //
kasmÃt punar vidvÃæso 'pi santa÷ kecid bhagavato mataæ nÃnuvartanta
ity ÃÓaÇkyÃha3 ---
#<(sadÓaæ ce«Âate svasyÃ÷ prakter j¤ÃnavÃn api /
praktiæ yÃnti bhÆtÃni nigraha÷ kiæ kari«yati // BhG_3.33 //)>#
sadÓam iti5 / j¤ÃnavÃn api prakter anurÆpaæ ce«Âate /
praktir janmÃntaraktaæ6 karma vÃsanÃrÆpeïa7 cetasy avasthitaæ
vÃsasÅva rÃga÷ /
tatra praktim eva yÃnti bhÆtÃni /
nigraha÷ ÓÃstrakto niyamo 'nuÓÃsanam idaæ kartavyam idaæ neti /
sa te«Ãæ kiæ8 kari«yati /
ato yuktaæ kecin me mataæ nÃnuvartanta iti9 // 33 //
ye punar madÅyaæ matam anuvartante janmÃntaraktapuïyopacayavaÓÃt
te«Ãm ayam upadeÓa÷10 ---
#<(indriyasyendriyasyÃrthe rÃgadve«au vyavasthitau /
tayor na vaÓam Ãgacchetau hy asya paripanthinau // BhG_3.34 //)>#
indriyasyeti / indriyasyÃrthe cak«u«a÷ ÓrotasyÃrthe11 sve sve
vi«aye 'nukÆle12 rÃga÷ pratikÆle13 dve«a÷ /
tayor na vaÓam Ãgacchet /
__________
NOTES:
1. nÃnuvaærtate tÃn sÃrvebhyo
2. svagÃyavargaprÃptamÃvÃnnirayagÃmitvÃt 31
3. kasyÃtpunÅrvadvÃæsopi santa÷
4. matÃæ nÃnuvaærtat ityÃÓakyÃha
5. sadaÓamiti
6. ^tijenmÃntaraktaæ
7. vÃsanÃnupeïa
8. ki
9. atoyukta¤citmematÃævÃnnÃnuvartata iti 32
10. punarmadiæyaæ matamanuvartate
janmÃntaraktpuïyopacayavaÓÃvra«ÃmamurdeÓa÷
11. idriyasyeti idriyasyendriyasyÃrthe ÓrÅttrasyÃrthe
12. viyapanukule
13. pratikule
____________________________________________________________________
p. 101
yatas tau hi mumuk«o÷ paripanthinÃv antarÃyau vidhnakÃriïau1 /
tasmÃt taskarÃv iva tau dÆrata÷ parityajet // 34 //2
na ca paradharme rÃgÃt pravartitavyam / svadharme ca yuddhÃdau
prÃïÃpahÃritayà dve«Ãn nivartitavyam ity Ãha3 ---
ÓreyaÓ cartum ity arjunoktam anusmaran ---
#<(ÓreyÃn svadharmo 'dhiguïa÷ paradharmÃt svanu«ÂhitÃt /
svadharme nidhanaæ Óreya÷ paradharmodayÃd api // BhG_3.35 //)>#
ÓreyÃn iti4 / svadharmo 'dhiguïa iti kartavyatÃhÅno 'pi
yathÃkatha¤cid anu«Âhito 'pi5 ÓreyÃn praÓastatara÷6 /
kuta÷ / paradharmÃt svanu«ÂhÃt7 / 8sampÆrïetikartavyatÃkÃt /
kasmÃd etad evam9 / yata÷ svadharme vartamÃnasya saÇgrÃmÃdau nidhanaæ
maraïaæ Óreya÷ paradharmaktÃd udayÃj jÅvanÃd ity artha÷ /
apir abhyupagame / yady api10 svadharme nidhanam anabhyudaya÷ (varam)
paradharmakto 'bhyudayo (na) varam11 /
na punar etad evam12 / kiæ tu svadharmÃd abhyudaya÷ paradharmÃÓrayÃd
anabhyudaya13 iti / svadharma÷ kartavya÷14 / arthavÃdo 'yam // 35 //
jÃnann api15 tatparityÃge na kenÃyaæ prerita÷ /
pÃpam evÃnudhÃvatÅty arjuna uvÃca ---
#<(atha kena prayukto 'yaæ pÃpaæ carati pÆru«a÷ /
anicchann api vÃr«ïeya balÃd iva niyojita÷ // BhG_3.36 //)>#
__________
NOTES:
1. ... rnaghaÓyamÃgachedhatastyau hi mumuk«o«ariyathinÃvantarÃyovighakÃriïai
2. tasmÃntaskarÃvirvato harata÷ parityajet 33
3. prÃïÃdvihÃritayà dve«Ãttvarthabdato ityÃha
4. ÓreyÃnniti
5. ... cidanuti«Âatopi
6. paÓastarata÷
7. paradharmÃnsvanu«ÂitÃt
8. saæpÆrïenika
9. kasmÃditadevaæ
10. yadhÃpi
11. paradharmakto nabhyudayo varaæ
12. na punaretadvedaæ
13. paradharmÃÓrÃnabhyudaya
14. karta«o
15. jÃnantapi
____________________________________________________________________
p. 102
atha keneti / kenÃyaæ prayukta÷ prerita÷ pÃpam Ãcarati /
anicchann api1 balÃd ivÃkramya gale pÃdukayÃ2 prayojita÷
prerita iti // 36 //
bhagavÃn uvÃca ---
#<(kÃma e«a krodha e«a rajoguïasamudbhava÷ /
mahÃÓano mahÃpÃpmà viddhy enam iha vairiïam // BhG_3.37 //)>#
kÃma e«eti / kÃma÷ sÆk«ma÷3 / sa eva kenacit pratihata÷ krodha÷
saæpadyate / prÃrthitavastvapratipadyato4 hi krodho jÃyate /
rajoguïa÷ samudbhava utpattisthÃnaæ5 yasya so 'yaæ
rajoguïasamudbhava÷ /
mahadaÓanaæ yasyÃsau mahÃ(Óa)nas trailokyam api grasate /
mahÃæÓ cÃsau pÃpmà samastavyasanahetur ity artha÷ / viddhi jÃnÅhi /
iha mok«amÃrge vairiïam etam // 37 //6
arjuna7 uvÃca ---
#<(bhavaty e«a kathaæ k«ïa kathaæ caiva vivardhate /
kim Ãtmaka÷ kim ÃcÃras tan mamÃcak«va pcchata÷ // BhG_3.38 //)>#
bhavatÅti // 38 //
(ÓrÅbhagavÃn uvÃca ---)
#<(e«a sÆk«ma÷ para÷ Óatrur dehinÃm indriyai÷ saha /
sukhatantra ivÃsÅno mohayan pÃrtha ti«Âhati // BhG_3.39 //)>#
e«a sÆk«ma(÷) para÷ Óatrur dehinÃm indriyai÷ saheti sukhatantra
ivÃsÅno8 mohayan pÃrtha ti«Âhati // 39 //
__________
NOTES:
1. Ónichannapi
2. pÃdakayÃ
3. sk«mÃ
4. patÅdhato
5. utpatisthÃnaæ
6. veriïatetam 35
7. arjuna
8. mukhatantra dravÃsÃno
____________________________________________________________________
p. 103
##
##
##
iti sÃÇkhyamatÃnusÃriïa÷6 kecanÃdhÅyate / te (ca) pa¤ca
Ólokà na vyÃkhyÃtÃ÷ // 40-42 //
kathaæ vairitvam iti d«ÂÃntena darÓayati ---
#<(dhÆmenÃvriyate vahnir yathÃdarÓo malena ca /
yatholbenÃvto garbhas tathà tenedam Ãvtam // BhG_3.43 //)>#
dhÆmeneti / yatholbena garbhave«Âa(ne)nÃvto garbhas tathà tenedam
Ãvtaæ d«Âam // 43 //
Óabdena kim ucyata iti vivïoti7 ---
#<(Ãvtaæ j¤Ãnam etena j¤Ãnino nityavairiïà /
kÃmarÆpeïa kaunteya du«pÆreïÃnalena và // BhG_3.44 //)>#
Ãvtam iti / etena8 j¤Ãnam Ãvta(m) / kasya (kena) /
j¤Ãnino9 nityavairiïà kÃmarÆpeïa nÃnÃrÆpeïa /
j¤Ãnino hy asau nityavairÅ / katham / kÃmæ dÆrata÷10 ktvÃpavargam
adhigantum icchati11 j¤ÃnÅ / kÃmaÓ ca12 tadÅyaæ j¤Ãnaæ tirasktya
saæsÃre k«eptuæ13 yatate /
__________
NOTES:
1. dhanu«a
2. k«udradrapek«Å
3. ^pravto
4. stambhahar«ak«umudbhava÷
5. ahaÇkÃrÅbhimÃnÃtmÃ
6. sÃÇkhasatÃnusÃriïa÷
7. da«Âaæ ... vivïoti 36
8. eteta
9. j¤ÃnÅno
10. harata÷
11. ... madhigachatumichati
12. kÃmataÓca
13. k«eptu
____________________________________________________________________
p. 104
punar aj¤o yatnaæ1 ktvà kÃmam evÃnuvartate / na tasya virodhas tena2
/
j¤Ãnam ity upapannaæ viÓe«aïaæ nityavairiïeti / du«pÆreïa
du÷khena pÆryate du«pÆra÷ /
na vidyate alaæ paryÃptir asyety anala÷ // 44 //
kim adhi«ÂhÃno 'sau j¤Ãnam ÃvïotÅty Ãha3 ---
#<(indriyÃïi mano buddhir asyÃdhi«ÂhÃnam ucyate /
etair vimohayaty e«a j¤Ãnam Ãvtya dehinam // BhG_3.45 //)>#
indriyÃïÅti4 / indriyÃïi mano buddhir asyÃdhi«ÂhÃnam ÃÓraya÷5 /
tair indriyÃdibhir j¤Ãnam Ãvtya dehinaæ mohayati mohayitvà kÃrye«u
vartayati // 45 //6
yata evam ---
#<(tasmÃt tvam indriyÃïy Ãdau niyamya bharatar«abha /
pÃpmÃnaæ prajahÅhy enaæ j¤Ãnavij¤ÃnanÃÓanam // BhG_3.46 //)>#
tasmÃd iti / indriyaæ7 mano buddhiæ8 (ca) niyamyÃdau prathamam eva
pÃpmÃnam enaæ9 Óatruæ jahi vinÃÓaya / j¤Ãnavij¤ÃnanÃÓanam /
j¤Ãnam ÃtmayÃthÃtmyaparij¤Ãnam10 /
vij¤Ãnam (viÓi«Âaæ tajj¤Ãnam) /
tadubhayanÃÓanam11 / tad api pthakkartavyatayà vidhÅyate Órutau ---
vij¤Ãya praj¤Ãæ kurvÅta --- iti /
anyathà j¤Ãnavij¤ÃnaÓabdayor
arthe bhedo na syÃt12 // 46 //
kasya sannidhau kÃmas ti«ÂhatÅti sÃk«Ãd darÓayitum Ãha sthÆlaæ
ÓarÅram apek«ya ---
__________
NOTES:
1. jatmiæ
2. ... vartate na tasya virodhe na bodhave
3. ^tyÃha 37
4. indriyÃïiti
5. ... mÃÓreya÷
6. vartayati 38
7. indriyam
8. buddhini^
9. prathamatesyÃk«matamenaæ
10. j¤ÃnamatmayathÃtpaparij¤Ãnaæ
11. taduyÃsinaæ
12. ... Óadyorarthebhedo na spÃt 39
____________________________________________________________________
p. 105
#<(indriyÃïi parÃïy Ãhur indriyebhya÷ paraæ mana÷ /
manasas tu parà buddhir yo buddhe÷ paratas tu sa÷ // BhG_3.47 //)>#
indriyÃïÅti / indriyÃïi parÃïy Ãhur
vi«ayagrÃhakatvenotk«ÂatvÃc
ca parastvam / indriyebhya÷1 paraæ mana÷ sauk«myÃt prÃdhÃnyÃc ca2 /
manasas tu parà buddhi÷3 / sa eva hetu÷ / atha buddhimanaso÷4 ko bheda÷
/
saÇkalpavikalpavttihetur mana÷ / buddhir adhyavasÃyÃtmikà /
yathà sthÃïur và puru«o5 veti saæÓaye sthÃïur
evÃyam ity adhyavasÃya÷6 /
yo buddhe÷ parata÷ sa kÃma÷ parÃmÓyate7 tasya praktatvÃt /
na punar Ãtmà sa iti nirdiÓyate pÆrvatrÃsaÇkÅrtanÃt // 47 //
idÃnÅm upasaæharati ---
#<(evaæ buddhe÷ paraæ buddhvà saæstabhyÃtmÃnam Ãtmanà /
jahi Óatruæ mahÃbÃho kÃmarÆpaæ durÃsadam // BhG_3.48 //)>#
evam iti / evam uktena prakÃreïa buddhe÷ paraæ kÃmaæ buddhvÃ8
jahi Óatruæ mahÃbÃho / kÃmarÆpaæ du÷khenÃsadanÅyam9 / kiæ ktvÃ
/
saæstabhyÃtmÃnam Ãtmani10 saæstabhya niruddhya cÃtmÃnaæ k«etraj¤am
Ãtmani11 paramÃtmani saæyojyaikÅktya12 brahmarÆpeïÃvasthÃpya
kÃmaæ13 jahÅti tÃtparyÃrtha÷14 // 48 //
iti ÓrÅbhagavadbhÃskarakte15 gÅtÃbhëye ttÅyo 'dhyÃya÷ //
__________
NOTES:
1. ^tvenacotk«ÂÃtvÃtyastvaæ indriyerbhya÷
2. prÃdhÃnyÃÓca
3. matasastu parà «uddhis
4. ... ^manaso
5. puro«o
6. sthÃïusvaityadhyavasÃya÷
7. buddhi÷ paratassa kÃma÷ parÃm«yate
8. buddheparaæ kÃmabuddhÃ
9. kÃmarÆpadu÷khenÃsadanÅye
10. saæstambhyÃtmÃnam
11. k«etraj¤Ãtmani
12. yujyaikÅktya
13. ... vasthÃpakÃmaæ
14. tatpÃryÃrtha÷ 41
15. ... bhagavadbhakarakte
____________________________________________________________________
p. 106
atha caturtho 'dhyÃya÷
ÓrÅbhagavÃn uvÃca1 ---
#<(imaæ vivasvate yogaæ proktavÃn aham avyayam /
vivasvÃn manave prÃha manur ik«vÃkave 'bravÅt // BhG_4.1 //)>#
imam iti / vivasvÃn Ãditya÷ tasmai2 proktavÃn aham avyayam /
nityatvaæ3 nityavedavihitatvÃt / sa ca vivasvÃn svaputrÃya manave4
daï¬adharÃya (prÃha) manur ÃdirÃjÃyek«vÃkave 'bravÅt5 // 1 //
#<(evaæ paramparÃkhyÃtam imaæ rÃjar«ayo vidu÷ /
sa kÃleneha mahatà yogo na«Âa÷ parantapa // BhG_4.2 //)>#
evam iti / evaæ paramparÃkhyÃtam ÃcÃryaparamparayÃ6 kathitam imaæ
rÃjar«ayo vidu÷ / rÃjÃnaÓ ca te darÓanaÓaktiyuktÃÓ ceti7 rÃjar«aya÷
/
sa yoga÷ kÃlena mahateha loke8 katha¤cid vi«ayÃsaktacetasaæ rÃjÃnÃm
ÃsÃdya9 na«Âa÷ / parÃn ÓatrÆæs tÃpayatÅti he parantapa10 // 2 //
#<(sa evÃyaæ mayà te 'dya yoga÷ prokta÷ purÃtana÷ /
bhakto 'si me sakhà ceti rahasyaæ hy etad uttaram // BhG_4.3 //)>#
sa eveti / sa eva sanÃtano yogo mayà prokta÷ / kasmÃt /
bhakto 'si me sakhà ceti11 / rahasyaæ hy etan mayoktam aprakÃÓitam /
yan mayi bhaktatvasakhitvÃbhyÃæ12 naitad avaj¤Ãtum arhasi / idÃnÅæ
__________
NOTES:
1. ÓrÅbhagavÃca
2. svÃnÃdigtyastasmai
3. nityaæ
4. matave
5. ... rÃjÃyek«vÃkavravÅt
6. paraspurÃkhyÃtamÃ^
7. darÓanaÓaktiyukteÓceti
8. tvoke
9. dhricidvi«ayatsaktacetasÃæ rÃjÃmÃsÃgha
10. paratapa
11. sakhyà ceti
12. hetanmayoktamaprakÃÓatÅyamayibhak«utva^
____________________________________________________________________
p. 107
yuddha(Ãya) protsÃhanÃrthaæ prÃptÃvasaraæ1 proktam ity
abhiprÃya÷ // 3 //
pÆrvaparavirodhaæ paÓyann arjuna uvÃca ---
#<(aparaæ bhavato janma paraæ janma vivasvata÷ /
katham etad vijÃnÅyÃæ tvam Ãdau proktavÃn iti // BhG_4.4 //)>#
aparam iti / bhavato janmÃparam idÃnÅntanam2 / param Ãdityasya
sargÃdau / katham etad vijÃnÅyÃæ j¤Ãtuæ ÓaknuyÃm /
tvam Ãdau proktavÃn iti3 / yathÃvirodhas tathà mÃæ pratipÃdaye÷ // 4
//
amarajÅvavyatirikteÓvarapratipÃdanadvÃreïottaraæ4 dÅyate ---
#<(bahÆni me vyatÅtÃni janmÃni tava cÃrjuna /
tÃny ahaæ veda sarvÃïi na tvaæ vettha parantapa // BhG_4.5 //)>#
bahÆni5 / bahÆni me vyatÅtÃni6 prÃdurbhÃvarÆpÃïi / mayi
sarvÃïi --- iti vacanam idÃnÅæ siddhaæ7 bhavati /
anyathà vyatirikteÓvarÃbhÃve8 kva karmÃïi sannyaseran / tÃny ahaæ
veda /
tvaæ tÃni na vettha jÃnÃsy anÅÓvaratvÃt9 // 5 //
kathaæ punar ÅÓvaro 'ja÷10 san sambhavatÅti11 codyam ÃÓaÇkya12
nirÃkaroti ---
#<(ajo 'pi sann avyayÃtmà bhÆtÃnÃm ÅÓvaro 'pi san /
praktiæ svÃm adhi«ÂhÃya sambhavÃmy ÃtmamÃyayà // BhG_4.6 //)>#
__________
NOTES:
1. yuddhaprotsÃhanÃrthaæ prÃsÃvasaraæ
2. ^midÃnnÅtataæ
3. j¤Ãtu na ÓaknuyÃttvamodau proktavaniti
4. bharajÅvyatirikraÓcara pratipÃdanadvÃroïotta^
5. vahunÅti
6. vadvani me vyatÅttÃni
7. mapitsÃïÅtivacanamidÃnnÅæ sÅddhaæ
8. «yatiriktleÓvarÃbhavi
9. veda tÃtÃminÃsyanÅÓvaratvÃt
10. punarÅÓvarÃja÷
11. sabhyavasÅti
12. coghamÃÓakya
____________________________________________________________________
p. 108
aja iti / na jÃyate avinaÓvara Ãtmà svarÆpaæ yasyÃsÃv avyayÃtmà /
praktiæ svÃm ava«Âabhya / praktis tejo'bannalak«aïÃ1
parameÓvarÃd utpannà / (tÃm) ava«Âabhya ÃÓritya sambhavÃmy
ÃtmamÃyayÃ3 / mÃyÃÓabda÷ praj¤Ãvacana÷ / svecchayety artha÷4 /
nÃhaæ dharmaprayojya÷ saæsÃrÅ5 / vaÓyapraktitvÃd dehopÃdÃnÃny
asau6 svecchayà grahÅ«yatÅti (a)virodha÷7 // 6 //
kadà punar ÃtmÃnaæ sjasÅty Ãha ---
#<(yadà yadà hi dharmasya glÃnir bhavati bhÃrata /
abhyutthÃnam adharmasya tadÃtmÃnaæ sjÃmy aham // BhG_4.7 //)>#
(yadeti) / yadà hi dharmasya varïÃÓramÃdilak«aïasya glÃnir hÃni÷8 /
abhyutthÃnaæ vddhir adharmasya / tadÃtmÃnaæ sjÃmy aham // 7 //
tat ---
#<(paritrÃïÃya sÃdhÆnÃæ vinÃÓÃya ca du«ktÃm /
dharmasaæsthÃpanÃrthÃya sambhavÃmi yuge yuge // BhG_4.8 //)>#
(paritrÃïÃyeti9 /) paritrÃïÃya sÃdhÆnÃæ svakarmaniratÃnÃm /
vinÃÓÃya ca du«ktÃm / evaæ dharmasaæsthÃpanaya yuge yuge
(sambhavÃmi) // 8 //
#<(janma karma ca me divyam evaæ yo vetti tattvata÷ /
tyaktvà dehaæ punar janma naiti mÃm eti so 'rjuna // BhG_4.9 //)>#
janmeti / janma mathurÃdi«u10 / karma ca sÃdhuparitrÃïalak«aïam
__________
NOTES:
1. na jÃyatavinaÓvara ... tejovalalak«aïÃ
2. Ãdhova«ÂabhyÃÓritya
3. sambhÃvÃbhyÃtma
4. sveghayetyartho
5. saæsÃri
6. ... praktvÃdehopadÃ^
7. samechamà na bhavi«yata iti virodha÷
8. lÃnirhÃni÷
9. paritrÃïÃpiti
10. janma mthurÃdi«u
____________________________________________________________________
p. 109
uktaprakÃraæ divyam amÃnu«aæ (yo ve)tti sa tyaktvÃ1 dehaæ punar janma
na gacchati2 / mÃm eva prÃpnotÅti / nanu3 caivaæ ÓabdaÓravaïamÃtreïa4
sarvaloko mucyate5 / upani«aduktaparamÃtmaj¤ÃnopÃsanÃbhyÃæ6
yÃvajjÅvaæ ktÃbhyÃæ svÃÓramavihitakarmayaj¤ÃbhyÃæ7 muktir iti
sthitam / ihÃpi ca yaj¤Ãnu«ÂhÃnÃd apavarga9 iti sthÃpitaæ
pratyuddhriyeta10 / atrocyate --- nÃyaæ virodho 'sti / ÅÓvara÷
svatantra÷ samasta(saæsÃra)paripÃlanÃya11 / prÃktas tu tatparas
tadupÃsanayà mucyata ity anavadyam12 // 9 //
uttaraÓloke cÃyam artha÷ spa«ÂhÅkriyate ---
#<(vÅtarÃgabhayakrodhà manmayà mÃm upÃÓritÃ÷ /
bahavo j¤Ãnatapasà pÆtà madbhÃvam ÃgatÃ÷ // BhG_4.10 //)>#
vÅteti / (vÅtÃ÷) rÃ(gaÓ ca bhayaæ ca krodhaÓ ca te vigatà ye)bhyas
te13 vÅtarÃgabhayakrodhÃ÷ / kvacid vastuni snehamÃtraæ rÃga÷ /
manmayà (mÃ)m ÃtmatvenÃbhiprapannà nityam evaæ svarÆpaæ cetasÃ14
mÃm eva copÃÓritÃ÷15 / nÃnyo 'smÃkaæ16 Óaraïam astÅty
ubhayaviÓe«aïopÃdÃnam /
yathà kaÓcit srtÅmayo bhavati na Óaraïaæ prapanna÷ /
kiæ tu rÃjÃnaæ yogak«emÃv ahaæ j¤ÃnatapasÃ
j¤Ãnaæ ca ta(pa)Ó ca j¤Ãnata(pa÷ / ta)yor dvandvaikavadbhÃva÷17 /
sarvo dvandvo ekavad bhavati --- iti18
__________
NOTES:
1. ... vyamÃnu«yattiæ sa tyattkÃ
2. gachati
3. na tu
4. ÓaÓravarïamÃtre
5. mucyata
6. nëatsa ca paramÃtmaj¤ÃnopÃsanÃbhyÃæ
7. ktÃbhyÃsvÃÓramÃvehitakarmÃryak«ÃbhyÃæ
8. sthÅtam
9. ihÃpiÓcamÃnu«ÂÃnÃdayavarga
10. pratyuddhiyeta
11. virodhostÅsvara÷ svatantra÷ samatsapari^
12. prÃtatparastudupÃsana«Ã mucyate ityanavaghaæ
13. voteti gvebÃtÃÓyastevÅta^
14. nityam eva svarÆpasmacetaso
15. cÃpÃÓritÃ
16. tÃnyosmÃkaæ
17. dvandvaikadhadbhÃva÷
18. dvandvo bhavamdavatÅti
____________________________________________________________________
p. 110
smaraïÃ(t) / j¤Ãnena tapasà ca pÆtà ity artha÷ / j¤Ãnam eva1
tapo j¤Ãnatapa÷2 iti kecit / tad ayuktam3 / j¤Ãnasya
tapa÷ÓaraïÃnarthakyÃt4 / j¤Ãnena5 pÆtà iti siddhatvÃt / na hi
j¤Ãnena sadÓam --- iti6 coktatvÃt // 10 //
nanu j¤ÃnatapobhyÃæ (bhaktà eva) madbhÃvaæ pratipadyante7 netare /
kin nu8 khalu kÃraïam / ata Ãha ---
#<(ye yathà mÃæ prapadyante tÃæs tathaiva bhajÃmy aham /
mama vartmÃnuvartante manu«yÃ÷ pÃrtha sarvaÓa÷ // BhG_4.11 //)>#
ya iti / ye phalÃrthino mÃæ (yathÃ) prapadyante tÃæs tathaiva bhajÃmi
phalaprad(Ãnena) / ye 'py apavargÃrthino (mÃæ) bhajante tÃæÓ
cÃpavargapradÃnenÃnughïÃmi9 / tathà ca vÃjinÃæ Óruti÷ ---
taæ yathÃyathopÃsate --- iti / ato mama vartma phalÃrthino10
mok«ÃrthinaÓ cobhayÃrthino manu«yÃ÷ sarvaÓa÷ sarva eva ttÅyasya
rÃÓer abhÃvÃt (anuvartante) // 11 //
te ca phalÃrthino mo(k«aæ na kÃÇk«antÅty Ãha11) ---
#<(kÃÇk«anta÷ karmaïÃæ siddhiæ yajanta iha devatÃ÷ /
k«ipraæ hi mÃnu«e loke siddhir bhavati karmajà // BhG_4.12 //)>#
kÃÇk«anti iti12 / karmasambandhinÅæ13 siddhiæ kÃÇk«anto yajante
__________
NOTES:
1. jÃnÃmeva
2. j¤Ãnatapo ---lÃ
3. yandaæyuktam ---lÃ
4. ÓaraïanarthakyÃt
5. tÃnena
6. ÓadaÓamiti
7. ... tapobhyÃærvapratipadyante
8. kinna
9. yaæ iti va «e phajÃthino mÃæ prati pardyanatÃæ ...
phalaprÃtthÃrthopya ... ^ityÃha pavagorthino bhÃnte
tÃæÓcÃpavargapradÃne nÃtu ghïÃmi --- va
10. vastrÃrtha phalÃrthi^
11. va--- ko«e mo iti nÃsti là la--- ko«e tu mo ity ettasyÃnantaraæ
kÃÇk«anni ityasmÃt pÆrvami«adriktaæ sthÃnaæ vartate
12. kÃÇk«ata iti ---va
13. sambandhino ---va
____________________________________________________________________
p. 111
devatà yÃgena pÆjayanti / yata÷ k«ipraæ1 hi mÃnu«e loke (iti)
anuvÃda÷2 / karmavipariïÃmasyÃniyatakÃlatvÃt3 mÃnu«e loka iti
niyamÃrtham /
karmajà siddhir manu«yaloka eva (manu)«yÃdhikÃratvÃc chÃstrasya4 /
j¤Ãnajà tu siddhir brahmalokÃ(dÃv a)pi5 bhavati /
Órutir api --- tad yo yo devÃnÃæ6 pratyabuddhyata sa eva tad abhavat
(tatha)r«ÅïÃæ tathà manu«yÃïÃm7 --- iti / tatraiva
j¤Ãnaprakar«am
ÃsÃdya8 mucyate / tathà ca purÃïasmti÷ ---
brahmaïà saha te9 sarve (samprÃpte prati)sa¤care /
parasyÃnte10 ktÃtmÃna÷ praviÓanti11 paraæ padam // iti /
iha ca vak«yati daivÅ siddhir vimok«Ãya --- iti /
tasmÃn manu(«yeïa tvayÃrju)nenÃvaÓyaæ karma12 kartavyam iti
tÃtparyÃrtha÷ // 12 //
manu«yÃ÷ sarve13 mama vartmÃnuvartanta14 ity uktam / ke punas te /
kena vÃ15 te s«ÂÃ ity Ãha16 ---
#<(cÃturvarïyaæ mayà s«Âaæ guïakarmavibhÃgaÓa÷ /
tasya kartÃram api mÃæ viddhy akartÃram avyayam // BhG_4.13 //)>#
cÃturvarïyam iti / catvÃra eva varïÃÓ cÃturvarïyam17 /
tan mayÃ
__________
NOTES:
1. k«i¬ya ---va
2. mÃnu«eloki manuvÃda÷ ---va
3. kamapariïÃmasyÃnilatakÃla^ ---va
4. evayyÃdhikÃratvÃchÃstrasya ---va
5. j¤Ãnajà tu siddhir vahmalokà didyapi ---va
6. devÃrnà ---va
7. sa sa÷ ïÃæ tathà manu«yÃïÃæ ---va
8. j¤Ãmaprakar«amÃsÃgha ---va
9. maæhate ---va
10. yadsyÃnte ---va
11. praviÓyanti ---va pra iti aspa«Âam ---la
12. tasmÃtu«yanetÃghaÓyaæ karma ---va
13. manur«ya sarve ---va
14. vartmÃnurvantat ---va
15. ketavà ---va
16. s«Âa iti ---va
17. cÃlurvarïya ---va
____________________________________________________________________
p. 112
s«Âam / katham / guïakarmavibhÃgaÓa÷ /
guïavibhÃgena karmavibhÃgena1 ca /
(tatra brÃhmaïasya) jutÃnÓaæsatvaæ2 prasannacittatetyÃdayo
guïÃ÷ sattvapradhÃnatvÃt3 / k«atriyasya ÓauryatejodhtyÃdayo
'lpasattvÃnuvimarÓatvÃt4 / vaiÓyasya raja÷pradhÃnyÃd upa«ÂambhaÓ
calacittatÃ5 ca guïÃ÷ / ÓÆdrasya tama÷prÃdhÃnyÃd dÃsatÃ6 (guïa÷
/
atha) karma adhyÃpanÃdi brÃhmaïasya raïÃdi7 rÃjanyasya k«yÃdi
vaiÓyasya8 ÓuÓrÆ«Ã ÓÆdrasyeti / tasmÃd ye9 yathÃyogaæ karmasv
adhiktÃ10 (tathà te) mama vartmÃnuvartante11 /
tasya kartÃram avyayaæ (mÃæ viddhi12 /)
nanu viprati«iddham abhidhÅyate13 / nÃyaæ virodha÷ /
saÇkalpamÃtreïa jagats«ÂisthitibhaÇgakarttvÃt kartÃraæ14
strÅpuæyogenedÃnÅæ evÃnutpÃdanÃd akartÃraæ viddhi /
cÃturvarïyagrahaïaæ15 jagatpradarÓanÃrtham16 /
yad và svÃtantryeïa pthivyÃdinirmÃ(ïa)sadbhÃvÃt17 karttvam /
prÃïikarmasÃpek«atvena sÃpek«atvÃd akarttvam // 13 //
__________
NOTES:
1. kamÅvebhÃgena ---va
2. mÃrjatÃnÓaæsasya ---va
mÃrjavÃnÓaæsasya ---lÃ
3. guïa÷ ... satva ---va
4. ... dayolpasattvÃnupimarÓatvÃt ---va
... dayolpasattvÃnuvi ... tvÃt ---la
5. vaiÓasya raja÷pradhÃnyÃdupa«ÂambhaÓcalacittanà ca ---va
6. ... prÃdhÃnyÃdÃvatsatà ---la tathà ---va
7. ... nÃdirÃjanyasya ---la
karmÃdhyayanÃdi brÃhmaïoranÃdhirÃjanvasya ---va
8. vai«yasya ---va
9. tasmÃnme ---va
tasmÃtte ---la
10. ... yathÃyoga ... dhiktà va, la
11. vartate
12. tasya ... karta ... sya kartÃraæ ---la
tasya kartÃsya kartÃram ---va
13. mabhidhÅyante ---va
14. ... treïa gats«ÂibhaÇgakarttvÃt katariæ ---va
15. cÃnurvarïya^ ---va
16. na gagatpradarÓanÃrtha ---va
17. strÅpuæyogena ... pthivyÃdinirmÃ(ï)a Óoyaæ
caturdaÓÃÇkÃÇkitaÓlokabhëyastha÷ / atrocyate --- ayamatra etasmÃt
paraæ vartate va ko«e /
tatra pÃÂhas tuatrocyate
'yamatrÅyuthogauvadÃnÅmevÃnusÃdanÃdakartÃraæ
viddhe cÃturvarïya grahaïaæ nagagatpradarÓanÃrtha yadvà svÃtantryeïa
pthidinirmà 'bhiprÃyÃya÷bhiprÃya iti
____________________________________________________________________
p. 113
na ca jagatsargÃdÅni karmÃïi mÃæ limpanti1 tad Ãha ---
#<(na mÃæ karmÃïi limpanti na me karmaphale sphà /
mÃm evaæ yo 'bhijÃnÃti karmabhir na sa badhyate // BhG_4.14 //)>#
na mÃm iti / na mÃæ karmÃïi limpanti2 / kuta÷ / na me karmaphale
sphà /
na hi s«ÂyÃdikarmaïà prÃptavyaæ sÃdhyaæ mamÃsti ÃptakÃmatvÃt3
/
mÃm evaæ yo 'bhijÃnÃti karmabhir na sa4 badhyate /
nanu cÃptakÃmatvÃd ÅÓvaraæ5 na limpanti karmÃïi / anyaæ punar
anavÃptakÃmaæ suktÃni kasmÃt tÃni limpanti6 / atrocyate /
ayam atrÃbhiprÃya÷7 --- vÅtat«ïatvam alepakÃraïam / anyo 'pi ya÷
svavyÃpÃre vÅtat«ïa÷ parameÓvarÃrpitakarmaïi8 pravartate so 'pi
karmabhir na badhyata iti yuktataram uktam9 // 14 //
etam eva phalavait«ïyalak«aïaæ hetum upajÅvayann Ãha10 ---
#<(evaæ j¤Ãtvà ktaæ karma pÆrvair api mumuk«ubhi÷ /
kuru karmaiva tasmÃt tvaæ pÆrvai÷ pÆrvatarai÷ ktam // BhG_4.15 //)>#
evam iti / evaæ j¤ÃtvÃ11 ktaæ karma pÆrvair api cirantanair
mumuk«ubhi÷ / kuru karmaiva tasmÃt tvaæ pÆrvai÷ ktam /
nedÃnÅntanair
anu«Âhitam12 // 15 //
tac ca karma durvij¤eyasvarÆpaæ katham ity Ãha ---
#<(kiæ karma kim akarmeti kavayo 'py atra mohitÃ÷ /
tat te karma pravak«yÃmi yaj j¤Ãtvà mok«yase 'ÓubhÃt // BhG_4.16 //)>#
__________
NOTES:
1. sagÃdini ... lipanti ---va
2. liæpati ---va
3. prÃptavyaæ sÃkhyaæ mamÃsmÃptakÃmanvapà mÃmevaæ^ ---va
kÃmatvamÃmevaæ ---la
4. karmabhinna sa^ ---va
5. kÃmasvÃdÅÓvaraæ na liæpati ---va
ak«arÃïyaspa«ÂÃni ---la
6. kasmÃtsÃlipanti ---va
7. ayamatrÅ yutho gaunadÅmÅme vÃnusÃdanÃdakartÃraæ vidve
cÃturvarïyagrahaïaæ na gagatpradarÓanÃrthaæ yadvà svÃtantreïa
pthidinirbhÃbhiprÃya÷
8. paremeÓvarapatikarmaïi ---va
parameÓvarÃyenikarmaïi ---la
9. muktaæ ---va
10. hetumupatÅvannÃha 14 ---va
11. jÃtvà ---va
12. nÅdÃnÅtaneranu«Âitaæ 15
____________________________________________________________________
p. 114
kim iti / kiæ karma kim akarmeti1 kavayo 'pi
pratyak«Ãdi«aÂpramÃïakuÓalÃ2 apy atra karmapravibhÃge mohitÃ÷ /
pravibhÃgaæ j¤Ãtum aÓaktÃs te / tat4 karma (te) prakar«eïa vak«yÃmi
/
yaj j¤Ãtvà ktvÃ5 ca karmaprakaraïÃt --- kuru karmaiva --- iti
cÃnantaraæ karmÃnu«ÂhÃnasya vihitatvÃn mok«yase vimok«ase 'ÓubhÃt
saæsÃraparivartÃt // 16 //
syÃn mataæ6 karmÃkarma ca prasiddham /
kim atra boddhuæ ity ÃÓaÇkyÃha7 ---
#<(karmaïo hy api boddhavyaæ boddhavyaæ ca vikarmaïa÷ /
akarmaïo 'pi boddhavyaæ gahanà karmaïo gati÷ // BhG_4.17 //)>#
karmeti8 / satyaæ Órutismtivihitaæ karma prasiddhaæ tathÃpi tasya
svarÆpaæ9 boddhavyam asty apavargÃdhiktena puru«eïa /
boddhavyaæ ca vikarmaïa÷ / vikarma10 yac chÃstrabÃhyaæ pëaï¬ibhir
ÃcaryamÃïaæ11 dhÃtuvÃdaÓilpakarmÃdi ca / akarmaïaÓ ca
prati«iddhalaÓunabhak«aïÃde÷ /
kÃmyasya cÃpavargÃrthina÷ / tad apy akartavyam eva / (evaæ) ca
trividhasyÃpi gahanà gambhÅrà durvij¤eyà gati÷ // 17 //
pravibhajyedÃnÅæ nirïayaæ karoti ---
#<(karmaïy akarma ya÷ paÓyed akarmaïi ca karma ya÷ /
sa buddhimÃn manu«ye«u sa yukta÷ ktsnakarmakt // BhG_4.18 //)>#
karmaïÅti12 / nitye karmaïi smÃrte13 Óraute ca /
karma
__________
NOTES:
1. kÅmakarmeti ---va
2. «ahapramÃïa ---va
3. karma vibhÃge ---la
4. j¤ÃtumaÓakyà te tu ---va
5. pak«Ãdà ktvà ---va
6. ÓubhÃtmaæsÃravarivartÃrthatvÃnmataæ
7. vÅdhavyamityÃÓaÇkyÃha 16
8. karmati ---va
9. tasya rÆpaæ ---va
10. vikkarma ---va
11. pëÃæ¬ibhirÃcÃryamÃïaæ ---va
pëÃï¬ibhirÃcarya
12. karmaïoti ---vÃ
13. smÃrne
____________________________________________________________________
p. 115
kriyata1 iti karmaphalam ucyate2 / phalÃbhÃvaæ ya÷ paÓyed
ÅÓvaroddeÓena3
kriyamÃïatvÃt / tadvyatirikto 'bhyudaya÷ --- sarva ete4 puïyalokÃ
bhavanti --- ity evamÃdiprÃpto5 vÃryate / akarmaïi6 kÃmye prati«iddhe
ca
karmaphalabhÃvaæ7 kÃmye svargapaÓvÃdi yathÃÓrutaæ prati«iddhe ca
narakapÃtÃdir vigarhaïÃæ8 ca / ubhayatra9 vi«ayasaptamÅ /
na punar adhikaraïasaptamÅ10 / yathà ÓarÃve badarÃïÅti11 /
tad etat paÓyet vicÃrayet / j¤Ãtvà caitad ubhayaæ parihared iti /
sa buddhimÃn adhyÃtmaÓÃstravihitabuddhitvÃt /
sa ca yukto yogÅ ktsnakarmakt /
ktsna ÃtmÃ12 / tadarthaæ karma karotÅti ktsnakarmakt13 /
na cÃpavargo nÃma karmaïa÷14 phalaæ j¤ÃnakarmabhyÃæ
pÆrvakarmavidhinivttidvÃreïa15 tasyÃbhivyajyamÃnatvÃt16 /
yathà pradÅpenÃndhakÃranivttidvÃreïa17 ghaÂÃdir abhivyajyate /
mok«o hi nitya eva na ghaÂa iva kumbhakÃreïa kriyate / ato yuktaæ
karmaïy
akarma ya÷ paÓyed iti /18
anye punar anyathà (vyÃ)cak«ate / kÃmye19 karmaïy akarma ya÷ paÓyet
phalÃbhÃvam / akarmaïi nitye karmÃpavargÃnuguïaæ phalaæ20 paÓyed iti
/
__________
NOTES:
1. kriyat ---va
2. ... mucyata ---va
3. phalÃbhÃve ya÷ paÓye ÅÓvarodeÓena^ ---va
4. rÃte
5. ... ^prÃso ---va
6. akaïi ---va
7. karmakalabhÃvaæ ---va
8. naraka pÃtÃdiÓi÷ vigarhaïà ca ---va
narakapÃtÃdiÓivigarhaïà ca ---la
9. cobhathatra ---ca
10. ... sajamÅi ---va
11. ÓarovevadarÃïoti
12. yogÅ ksttra karmakatsna Ãtmà ---va
13. ktsnakarmakt ---va
14. vÃma karmaïa÷ ---va
15. ... karmavidhÃnivtti^ ---va
16. tasyÃbhivyatyamÃnak«vÃt ---va
tasyÃbhivyajyamÃïatvÃt ---la
17. pradoyeïÃndha^ ---la
pradopeïÃdha^ ---va
18. kumbhakÃreïa kriyatetÅyuktaæ karmaïyakarmapÆrvapaÓyaditi ---va
19. kÃme ---va
20. palaæ ---va
____________________________________________________________________
p. 116
tad idam asadvyÃkhyÃnam1 / kuru karma --- iti karmaÓÃstreïa nityaæ
karma mok«Ãrthina÷ kartavyam upadiÓyate2 na kÃmyam / na cÃkÃmye«v
agnihotrÃdi«u3 ÓrÆyamÃïaphalÃbhÃve kartavyatÃsti4
vidhyantarÃbhÃvÃt /
na ca phalÃntaraæ kalpayituæ Óakyaæ svamanÅ«ikayÃ5 / tathà coktam
---
aÓakyaæ hi tatpuru«eïa j¤Ãtum te6 vacanÃd iti / na cÃkarmaÓabdena7
nityaæ karmocyate / kiæ karma kim akarmeti prakramavirodhÃt /8
apare tu karmadve«iïa÷ svamatiparikalpitaÓlokabÃhyam artham asminn
Ãropitum ÅhamÃnÃ÷ ÓrotriyaÓruti(ni«Âha)buddhivyÃmohanaæ9 kurvanto
bahu
bhëante10 / praktasambandhaæ ca karmaïi vyÃpÃre11 karmÃbhÃvaæ
ya÷ paÓyet / na hi paramÃrthata÷12 kriyà nÃmÃsti13 / yathà kila
nauyÃyinÃæ tÅragatavk«e«u gamanabuddhir bhrÃntis tathÃ14
sarvakriyÃbuddhir iti / yathà k«aïikavÃdino bauddhÃ
devadattÃdigantvyatirekeïa gamanakriyÃæ necchanti15 / tathÃpy atra
brÆmahe16 --- kriyà nÃstÅti na pratij¤Ãtuæ17 Óakyate /
aÇguliÓ calati / devadatto gacchati / (brahmadatta÷) pacati /
parïaæ calatÅti18 sarvaprÃïipratyak«atvÃt /
__________
NOTES:
1. tadimamasadhyÃratvanaæ ---va
tadisamamasadvyÃkhyÃ
2. kartavyasupadiÓyate ---va
3. cakÃmyegnihotrÃdi«u ---va
4. kartavyatÃsri ---va
5. svamarna«ikapà ---va
6. pu«eïa jÃtumte ---va
7. ... Óabdona^ ---va
8. kirmakamemi prakrarmavirodhÃt ---va
9. ... ÓlokavÃsvamartha^ ---va
10. ÓrotbuddhirvyÃmohanaæ kuvantobadubhëante ---va
11. praktamavadha ca karmaïivyÃpÃre ---va
praktamavandhaæ ca karmaïi^ ---la
12. paramÃrthÃta÷ ---va
13. nÃprÃsti ---va
14. gamanunbuddhibhrÃntistathà ---va
gamanunabuddhirbhrÃntistathà ---la
15. k«aïikavodinÅ boddhà devadattÃdigatvyati ... nechanti ---va
16. brÆnahe ---va
17. kriyÃnnÃstÅti na pratijÃtu ---va
18. Óakyate gulitadeyadatto gachati pacati yaæïaæ calatÅti ---va
...palaæ calatÅ^ ---la
____________________________________________________________________
p. 117
pratyak«adravyasamavetà hi kriyà pratyak«Ã / apratyak«adravyasamavetÃ
tv anumeyà / yathà parïÃdicalanena kÃryeïa vÃyor gamanam anumÅyate1
/
na cÃtra kÃraïado«o2 bÃdhakapratyayo và vidyate / nauyÃne tu tatra
kÃraïado«as tÅragatanagagamanabhrÃntitvena ca /
mgat«ïikÃyÃæ3 salilaæ nÃstÅti gaÇgÃmbho4 nÃstÅti (na)
Óakyate
vaktum /
bauddhasyÃpy etad evottaram / ata÷5 karmaïo 'bhÃvapratij¤Ã tÃvad
asambaddhà / atha karmaïy Ãtmani karmÃbhÃvaæ paÓyed iti vyÃkhyÃyate
tad apy asat6 / na hi karmaÓabdenÃtmÃbhidhÅyate / tadÃnÅæ karmaïÅty
api na7 vaktavyam / saptamyantaæ karmaÓabdam anuccÃryÃtmany akarma
paÓye(d i)ti8 vaktavyam / vyÃmohÃyÃtmany akarma karmÃbhÃvaæ paÓyed
ity ukte(÷) tatra karma nÃstÅti gamyate / kiæ ca9 --- na jÃyate
mriyate10
và --- ity Ãtmani «a¬ api bhÃvavikÃrÃ÷ pÆrvam eva11 nirÃktÃ÷ /
ahaÇkÃravimƬhÃtmÃ12 iti coktam / ata÷ punaruktam iha syÃt
aprastutaæ13 ca / karmaprakaraïaæ caitad vartate /
kiæ ca yady akarmaïi14 ca karma ya iti15 svamanÅ«ikayà vyÃkhyÃtam16 /
ÓarÅrendriyavyÃpÃropagame 'haæ sukham Ãsi«ya17 iti
__________
NOTES:
1. vÃryoga^ ---va
2. kyaraïa^ ---va
3. ca gatsmikÃyÃæ ---va
4. gaÇgÃmbho ---va
5. bauddhasyÃpenadevottamata÷ ---va
6. karmaïo bhà bhÃvapratij¤ÃtÃvaddhasaævadhà apyakarmaïyÃtmanikamobhÃvaæ paÓyediti vyÃkhyÃyeta tatappisat ---va
7. tadÃnÅ karmaïityana ---va
8. saptamyakarma^ paÓyeti ---la
saptamantaæ karmaÓabdamanuÓcaryÃtmanyakarma paÓyeti ---va
9. kim ca ---va
10. stiyate ---va
11. pÆrnameva ---va
12. ... vimÆyatmeti ---va
13. punaktamitasyÃda prak«munaæ ca ---va
14. ... karmÃïi ---va
15. karmatha iti ---va
16. ... manÅ«ikavÃvyÃkhyÃnaæ ---va
17. ÓarÅrendriyavyÃpÃrÃparameha sukhanÃsi«ye ---va
____________________________________________________________________
p. 118
kila kaÓcin manyate1 / tadoparame karmaïi2 karmavyÃpÃraæ paÓyed iti ---
tad apy a[pa]vyÃkhyÃnaæ pÆrvaæ nirÃktatvÃt3 / karmendriyÃïi4
saæyamya iti yaÓ coparamÃtmasukhaæ manyate nÃsau punas tatra
karmakartavyatÃæ pratipadyate nimittÃbhÃvÃt / athÃnya÷ paÓyet sa
tarhi
dra«ÂÃ5 karma karotÅti / nanu pÆrvam eva bhagavatà niyukto niyataæ
kuru
karma tvam iti / idÃnÅæ punaruktam / na ca gahanatvÃd asyÃrthasya
puna÷
punar vaktavyatà / Ãtmani6 karmaïas tÆparamaÓ ca na kartavya iti7
pÆrvoktasyÃpi bhagavadvacanasya viviktÃrthatvÃd anavasthÃprasaÇgÃc
ca8 /
tasmÃt pÆrvokta eva ÓlokÃrtha÷9 // 18 //
pÆrvaÓlokÃrtham uttareïa10 spa«ÂhÅkartum Ãha ---
#<(yasya sarve samÃrambhÃ÷ kÃmasaÇkalpavarjitÃ÷ /
j¤ÃnÃgnidagdhakarmÃïaæ tam Ãhu÷ paï¬itaæ budhÃ÷ // BhG_4.19 //)>#
yasyeti / samÃrabhyanta iti samÃrambhà vyÃpÃrÃ÷11 / kÃmyata iti
kÃma÷ phalam / tatsaÇkalparahità brahmaj¤ÃnÃgnidagdhakarmÃïas
tam Ãhur brahmavida÷ paï¬itam12 / ye punar anÃtmavida÷ karma
kurvanti13
na te paï¬ità iti / yathÃbhÆtÃrthakathanam etat14 /
stutyartho 'yaæ15 Óloka iti kecit / tad ayuktam16 / vidhiÓe«atvena hi
stuti÷
pravartate / yathà pÆrïÃhutividhe÷ stutyartha÷ --- pÆrïÃhutyÃ17
__________
NOTES:
1. kaÓcitmanyate ---va
2. tatroparamekrmaïi ---va
3. pÆrva ni^ ---va
4. karmendriyaïi ---va
5. sa tarddhida«ÂÃ ---va
6. vaktavyatÃtmani ---va
7. karmaïassuparamaÓca na kartavyata iti ---va
8. ... navasyÃprasaÇgÃca ---va
9. pÆrvokta e Ólo^ ---va
10. ... muttareïÃsya ---va
11. samÃrabhyata iti samÃrabhà vyÃpÃrÃ÷ ---va
12. tatsaÇkalparahÅti
brahmaj¤ÃnÃgnidagdhakarmÃïastamÃkrbrahmÃvida÷
pa¬itam ---va
13. ye munaranÃtmavida÷ karma kavati ---va
14. ... ^menat
15. sutyartho ---va
16. tadayukta ---va
17. purïÃdutyà ---va
____________________________________________________________________
p. 119
sarvÃn kÃmÃn avÃpnoti1 iti / stutiÓ cÃsmatpak«e yujyate /
pÆrvatra2 phalÃbhisandhirahitasya3 karmaïo vidhÃnatvÃt / tvatpak«e
kiæ
stÆyate4 / karmaïi hi karmÃbhÃvadarÓanaæ5 mithyà / j¤Ãnaæ stÆyate6
/
na hi sarvalokapratyak«Ã kriyà pratyÃkhyÃtuæ Óakyety uktam7 // 19 //
yaÓ caivaæ phalasaÇkalparahita÷ paramÃrthadarÓÅ sa karmaïi pravtto
'pi
naiva kartety ucyata ity Ãha ---
#<(tyaktvà karmaphalÃsaÇgaæ nityatpto nirÃÓraya÷ /
karmaïy abhipravtto 'pi naiva ki¤cit karoti sa÷ // BhG_4.20 //)>#
tyaktveti / anityebhya÷ phalebhyo vyÃvttacetà nityena paramÃtmanÃ
tpto nityatpto9 nirÃÓraya÷ phalasÃdhanabhÆta ÃÓrayo yasya10 na
vidyate sa kurvann api na karoti phalÃnu«aÇgÃbhÃvÃt11 /
karmaïy evÃdhikÃras te --- iti yady api12 dharmÃdhikÃra÷
phalÃnadhikÃraÓ coktas tathÃpy atra13 na punar uktatà / asya
prakaraïasya
viÓe«ÃrthatvÃt / karmÃkarmapravibhÃgadvÃreïÃkarma14 kÃmyaæ
prati«iddhaæ ca na kartavyam / nityaæ ca karma15 brahmÃrÃdhanÃrthaæ16
kartavyam / kurvaæÓ cÃpnoti17 kilbi«am iti
brahmÃrpaïanyÃyenÃdvaitÃvasthitacetasà kartavyam iti18 // 20 //
__________
NOTES:
1. ... vÃptotÅti ---va
2. «Ærvatra ... ---va
3. bhisandhi ---va
4. vidhÃnatvÃttvatpak«e kiæ srÆyate ---va
5. kamÅbhÃvÃrÓanaæ ---va
6. sÃnaæ srÆyate ---va
7. pratyÃkhyÃtuæ Óaketyuktam 29 ---va
8. tyaktoti ---
9. nityadabho ---va
10. ... dhanamÆta ayo yasya ---va
11. phalÃnuyaÇgÃbhÃvÃt ---va
12. yasvapy
13. ... kÃraÓcaukta^ ---va
14. viÓe«ÃrthatvÃkarmÃkarma^ ---la
15. karya ---va
16. brahmÃrÃdhanÃærtha ---va
17. kartadhyabhakurvacÃpnoci ---va
18. kartavya iti ---la
kartavyati ---va
____________________________________________________________________
p. 120
kiæ ca1 ---
#<(nirÃÓÅr yatacittÃtmà tyaktasarvaparigraha÷ /
ÓÃrÅraæ kevalaæ karma kurvann Ãpnoti kilbi«am // BhG_4.21 //)>#
nirÃÓÅr iti / nirgatà phalÃÓÅr yasya sa nirÃÓÅ÷2 /
cittaæ cÃtmà ca cittÃtmÃnau / tau saæyatau3 yasya sa yatacittÃtmÃ4 /
ÃtmaÓabdena sendriyaæ ÓarÅraæ ghyate5 / nai«u6 putrÃdi«u vÃ
mamaite 'ham ete«Ãm iti7 parigrahabuddhir yasya nÃsty asau
tyaktasarvaparigraha÷ / kim idaæ ÓÃrÅraæ nÃma / ÓÃrÅranirvartyam
Ãho8
ÓarÅrasthityartham iti / na tÃvat sthityartham /
dhriyamÃïaÓarÅrasyÃrthaprÃptatvÃd upadeÓo 'narthaka÷10
ÓarÅrayÃtrÃpi
ca ity uktatvÃc ca / tasmÃc charÅraæ ÓarÅrendriyanirvartyaæ
ÓÃstracoditaæ karma11 / nanu prati«iddham api ÓarÅranirvartyaæ syÃt /
nai«a do«a÷ / vaidikakarmaprakaraïÃt / kevalam iti ca phalarahitam12 /
nanu ÓÃstrÅyaæ karma13 kurvata÷ kilbi«aæ nÃpnotÅty
aprÃptaprati«edhaprasaÇga÷14 / atrÃbhidhÅyate ---
vÃkyatÃtparyÃparij¤Ãnam atrÃparÃdhyati15 / kurvann eva na prÃpnoti16
akurvaæs tu vihitÃkaraïÃd Ãpnoti17 kilbi«aæ pÃpam / atha vÃ
kilbi«aæ
saæsÃraæ18 pratipadyata iti yojanÃntaram /
__________
NOTES:
1. kica ---va
2. nirÃÓÅ ---va
3. saæyutau ---va
4. yatadhitÃtmà ---va
5. Óabdonarsadriyaæ ÓarÅraæ gsvate ---va
6. ne«u ---la
7. ... hameti«Ãmiti ---va
8. nÃstisau parigraha÷ tyuktasarva ---va
9. ... nirvatyemÃho ---va
10. upadeÓoranarthaka÷ ---va
11. tasmÃcchÃrÅrandriyanivartyaæ ÓÃstraæ coditaæ karma ---va
tasmÃcchÃrÅrendriya^ ---la
12. rahita ---va
13. ÓÃstrÅya karma ---va
14. kilvÅ«aæ nÃmotityanÃsati«eprasaÇga÷ ---va
15. ... tÃtparthyÃparij¤ÃnamÃtraparÃdhyarthe ---va
16. kurvannevena prÃptoti ---va
17. vihitÃkaraïà vyÃpnoti ---va
18. kilvisaæsÃraæ ---va
____________________________________________________________________
p. 121
apare tu ÓarÅrasthityarthaæ bhik«ÃÂanÃÓanapÃnÃdi kurvanti1
iti yojayanti / tad api2 kevalam abhimÃnarahitam iti / tad apavyÃkhyÃnam
/
na hi bhik«ÃÂanaæ karomÅty abhimÃnarahitasya3 buddhipÆrvam antareïa
tatra pravtter eva kalpate / k«utpipÃsÃbhyÃæ pŬyamÃnas
tatpratÅkÃrÃya4 bhojanÃdau karttvam anubhavan vaidike karmaïi5
kathaæ
karttvaæ na pratipadyeta / tad idaæ rÃjaputrace«Âitam /
yadi vaidike karmaïi6 brahmaj¤ÃnavirodhÃt karttvaæ nivttaæ7 tathÃ
laukike 'pÅty aviÓe«a÷8 / atha vobhayatrÃpi karttvaæ na labhyam
ardhajaratÅyam9 / tasmÃd avyutpannavipralabdhabuddhi«u10 vyÃkhyÃnam
idaæ
Óobhate / nÃsmÃsu ye pramÃïavttam anurundhÃmahe11 // 21 //
yathaiva phalasaÇkalpo na kartavyas tathÃnye 'pi cittadharmÃ12
upadiÓyante ---
#<(yadcchÃlÃbhasantu«Âo dvandvÃtÅto vimatsara÷ /
sama÷ siddhÃv asiddhau ca ktvÃpi na nibandhyate // BhG_4.22 //)>#
yadccheti13 / yadcchÃlÃbhena prÃrthitopanatalÃbhena santu«Âo14
rÃgadve«asukhadu÷khÃdidvandvÃtÅto15 vigataæ mÃtsaryaæ16 pare«u
vairabandho17 yasyÃsau vimatsaro 'bhÅ«ÂavastusiddhÃv asiddhau ca sama÷
/
karma ktvÃpi na nibadhyate / bandhahetÆnÃæ18 cittado«ÃïÃm
abhÃvÃt19 // 22 //
__________
NOTES:
1. ÓarÅrasthityathabhi^ ---la
ÓarÃsthityabhi^ bhik«ÃÂanÃÓanayÃnÃdi kurvanti ---va
2. taÂapi
3. karomÅtyÃbhimÃnahimatasya ---va
4. ... mÃnastastranÅkÃrÃya ---va
5. vaidikikarmaïi ---va
6. karmaïi ---va
7. karttvalivttaæ ---va
karttvanibtta ---la
8. lokikepityavi^
9. ... magha jaratoyaæ ---va
10. tasmÃdatyutpannavipralavravuddhi«u ---va
11. ... manuruddhÃmaha ---va
12. tathÃnyopi catudharmà ---
13. yavccheti^
14. yadachÃlÃ^ ---va
sannuÂÂo ---va
15. ... dvepasukhadu÷khÃdidvandvÃtÅrti ---va
16. mÃtsaraæ ---va
17. vairaævaho ---va
18. na gha hatÆïÃæ ---va
vandhahetÆïÃæ ---la
19. ..¬o«ÃïÃbhÃvÃt ---va
____________________________________________________________________
p. 122
prakaraïopasaæhÃrÃrtha÷1 Óloka÷ ---
#<(gatasaÇgasya muktasya j¤ÃnÃvasthitacetasa÷ /
yaj¤ÃyÃcarata÷ karma samagraæ pravilÅyate // BhG_4.23 //)>#
gatasaÇgasya muktasya j¤ÃnÃveti / gatasaÇgasya muktasya rÃgÃdibhir
do«air Ãtmaj¤ÃnÃvasthitacetaso2 yaj¤Ãya
paramÃtmÃrÃdhanÃyÃrabhata÷
karmÃrabhamÃïasya3 tatsamagram / sam ity ekÅbhÃve 'graæ phalaæ tena4
saha pravilÅyate5 brahmarÆpaæ pratipadyate / karmÃpi brahmaiva
tatprabhavatvÃt / yo hi6 karma tyajati7 tena brhamaiva tyaktaæ bhavati /
asmiæ karmaprakaraïe8 sarvÃsu gÅtÃsu karmapravttir eva9 bhagavatÃ
darÓità --- yasya sarve samÃrambhÃ÷ --- ity Ãrabhya /
tad atra bhagavanmatavinÃÓakÃ÷ kecin mahÃmÃyÃvina÷ sÆtrakam iva
paÂaæ kurvanta÷10 karmanivttim eva11 varïayanto lokaæ
vipratÃrayanti // 23 //12
kriyÃkÃrake«u sarve«u brahmÃbhigataæ paÓyan svayaæ brahmÃsmÅti
bhÃvitÃtmà tenaiva rÆpeïÃvasthÃya karma kurvan brahmaiva ÃpnotÅti
phalaæ darÓayann Ãha13 ---
#<(brahmÃrpaïaæ brahmahavir brahmÃgnau brahmaïà hutam /
brahmaiva tena gantavyaæ brahmakarmasamÃdhinà // BhG_4.24 //)>#
__________
NOTES:
1. prakararïopasaæhÃrÃrtha÷ ---va
2. muktasya gÃdibhirdo«erÃtmanÃvasthitacetaso ---va
3. karmÃrebhamÃnasya ---va
4. teta ---va
5. pralÅ÷ ---va
6. ... prabhavalÃghohi ---va
7. tyejate ---la, va
8. karmakaraïe ---va
9. gÅtÃsukaptivttireva ---va
10. vinÃÓakara÷ kothatmahÃmÃyÃvinosÆnnakamiva yaÂa kurvata÷ ---va
... mÃyÃvino sÆtramiva paÂÃæ^ ---la
11. ^nivttameva ---va
12. 33 ---va
13. phaladarÓannÃha ---va
____________________________________________________________________
p. 123
brahmeti / arpyate samarpyate yena juhÆr hastÃdinà tatkaraïaæ kÃrakaæ
brahma havi÷ÓabdasÃhacaryÃd dhavyasevÃrpaïaæ1 pratÅyate /
havi÷ somÃjyapaya÷prabhti hÆyamÃnaæ dravyam2 /
devatÃm uddiÓya hÆyata iti sampradÃnakÃrakaæ devatÃpy Ãk«iptaiva3 /
brahmaiva agnir brahmÃgnir ÃhavanÅya÷ smÃrtaÓ copÃsanÅyas tasminn
adhikaraïe4 svayaæ5 brahmaïà kartrà hutaæ havanaæ nirvartitam /
tenaiva6 kurvatà brahmaiva gantavyaæ prÃptavyam / brahmÃtmakaæ karma
brahmakarma tasmiæ karmaïi samÃdhir yasyÃsau7 brahmakarmasamÃdhis tena
/
pa¤cakÃrakagrahaïaæ pradarÓanÃrtham8 / yÃvÃn yatra Órauta÷ smÃrto
vÃ
kÃrakagrÃmas tatsarvaæ brahmeti pratipattavyam iti8 / brahmaiva10
samasta÷
prapa¤ca÷ --- sarvaæ khalv idaæ11 brahma --- iti Órute÷12 /
tatra ya÷ sarve«u vikÃre«u kÃraïarÆpaæ brahmÃnugataæ13 paÓyati sa
samyagdarÓÅ14 / yathà ÓarÃvÃdi«u mtsvarÆpam anugatam15 /
na cÃtra --- mano brahma --- itivad brahmad«Âyà kÃrakopÃsanaæ16
codyate kiæ tu17 tattvadarÓanam /
tatra hi yuktam iti ÓabdaprayogÃt pratÅkopÃsanam / ata eva
sarvÃtmadarÓitvÃt --- brahmaiva tena gantavyam --- iti
brahmaprÃptivacanaæ18 yuktam /
nanu --- ÓreyÃn dravyamayÃt19 --- iti j¤Ãnayaj¤astutyarthaæ
__________
NOTES:
1. ÓabsaicayadityamevÃryaïaæ ---va
2. ... hÆpramÃna^ ---va
3. ... kÃraka¬evatÃ- ---la
4. ... rÃvahano ^davetÃya÷ sthÃrtacopÃsanasta^ ---va
... pÃsanasta^ ---la
5. ravaya ---va
6. tenevaæ ---va
7. brahmÃtmakaæ karmasamÃdhistaimaya ca kÃrakagrahaïaæ ---va
8. pradarÓanÃrtha ---va
9. ... pattavyabhi ---va
10. brahmeva ---va
11. sarva khalvida ---va
12. Órute ---va
13. brahmÃnugate ---va
14. sampÃdaÓai ---va
15. savÃdi«u tsvarÆpa^ ---va
16. na cÃtraptato brahmetivahada«yyÃkarakopÃmanaæ ---va
17. kitu ---va
18. brahmaprÃptiva¤cataæ ca
19. tanu ÓreyÃndavyamapÃditi ---va
____________________________________________________________________
p. 124
prakaraïam1 / keyam ÃkasmikÅ2 pratibhà /
anekavidhÃyakavÃkyasamÆho3 hi prakaraïam ucyate /
te cÃneke yaj¤aviÓe«Ã÷ prativÃkyaæ brahmaprÃptyupÃyà upadiÓyante /
j¤Ãnaj¤ÃpakatvÃn nÃnuvÃda÷ / stutiÓ ca tenaikena4 Ólokena siddheti
na ktsnaæ prakaraïaæ stutyartham / na ca vidhim antareïa stuti÷
kvacid arthavatÅ / ki¤ca vidyamÃnena (guïena) pÃdakaæ6 tarhi ÓÃstraæ
na stutiparam / dvitÅye7 ca kalpe sarvavedoktam antam iti9 pratipadyeta /
ani«Âaæ caitat10 /
anye tu11 brahmÃrpaïam ity oÇkÃre brahmopÃsanam ity upadi(Óyate)12 iti
vadanti /
teneyaæ trayÅ13 vidyà vartate / etasyaivÃk«arasya praÓÃsane gÃrgi
sÆryÃcandramasau --- iti Óruti÷14 kilaitam arthaæ darÓayatÅti tad
asat15 /
udgÅthÃvayavasyauÇkÃrasya16 varïÃtmakasyopÃsanaæ tatra vidhÅyate
ÓrutatvÃn na brahmopÃsanam iti sthitam / tena --- iyam --- ity etasyaiva
stutyartham iti vyÃkhyÃtam ity alaæ prasaÇgena // 24 //
idÃnÅæ yaj¤abhedÃ÷ pradarÓyante17 / kvacit kasyacid adhikÃra÷18
sambhavati ---
__________
NOTES:
1. j¤Ãnayaj¤Ãstutyarthamakaïaæ ---va
2. ... mÃkasmiko ---va
3. ... vÃkyasamuho ---va
4. tenekena ---va
5. stutiÓahorivadavidhamÃnena ---va
6. yarthà prati^ ---va
7. dvitoye ---va
8. saærva ... ---va
9. ... mavtamiti ---va
10. ... ni«Âacetat ---va
11. atye ---va
12. brahmÃpaïamityÃÇkaribrahmopÃsanamityupadi÷ ---va
brahmopÃsanamityupadi ---la
13. trayo ---va
14. etasyaivÃk«arasyÃpadityà iti Órute÷ ---va
etasyaivÃk«arasyÃpadityà iti ---la
15. tatasat ---va
16. udÅthÃvayavasyokÃrasya ---va
17. pasabhedÃ÷ pradaærÓyate ---va
18. ... kÃra ---va
____________________________________________________________________
p. 125
#<(dvaivam evÃpare yaj¤aæ yogina÷ paryupÃsate /
brahmÃgnÃv apare yaj¤aæ yaj¤enaivopajuhvati // BhG_4.25 //)>#
daivam iti / deve«u bhavaæ yaj¤aæ1 daivaæ hiraïyagarbhopÃsanam
ÃdityÃdyupÃsanaæ ca2 / tathà ca brÃhmaïam --- vidyayà devaloko3
devo bhÆtvà devÃn apy eti --- iti / karmayogina÷ paryupÃsate /
devÃdibhÃve 'pi j¤Ãnotpattir i«yate4 / tad yo yo devÃnÃæ
pratyabudhyata5 sa eva tad abhavat tathar«ÅïÃæ tathà manu«yÃïÃm
--- iti Órute÷ /
brahmaivÃgnis tasmin yaj¤aæ6 svam ÃtmÃnam anta÷karaïaæ7 vivak«itam
/
na jÅva÷8 /
yat ki¤cij j¤eyaæ9 jÃnÃtÅti yaj¤a ity Ãtmavacano 'tra nirdiÓyate10 /
yaj¤enÃtmanÃtmasamÅpavartinÃ11 manasopajuhvati12 / brahmÃtmanor
ekÅkaraïaæ13 vivak«itam // 25 //
#<(ÓrotrÃdÅnÅndriyÃïy anye saæyamÃgni«u juhvati /
ÓabdÃdÅn vi«ayÃn anya indriyÃgni«u juhvati // BhG_4.26 //)>#
Ótoreti / anye gurukulavÃsino nai«ÂhikÃ14 brahmacÃriïa÷ /
saæyama evÃgni÷ saæyamÃgni÷ / pratÅndriyaæ15 saæyamabhedÃd
bahuvacanam16 / te«u ÓrotrÃdÅni juhvati17 / brahmacaryeïa kÃlaæ
k«apayantÅty artha÷ /
ÓabdÃdÅn vi«ayÃn anye ghasthÃ÷ ÓÃstrÃbhyanuj¤ÃnÃd
indriyÃgni«u18
juhvati19 yojayanti / tathà ca smti÷ --- nityaæ sugandhasnÃnaÓÅla÷
---
iti // 26 //
__________
NOTES:
1. bhavayej¤aæ ---va
2. ... mÃdityÃkapÃsanaæ ca ---va
3. vidharyÃdavaloko ---va
4. ... rivyate ---va
5. tatho devÃnÃæ prasabuddhyata ---va
6. yaj¤aæ ---va
7. svamÃtmakaraïaæ ---va
8. vipak«i¬anaæ ---va
9. jjeyaæ ---va
10. rnirdiÓyate ---va
11. ... vantinà ---va
12. ... juhÆti ---va
13. ... rekekaraïaæ ---va
14. gurakulavÃsino ne«Âikà ---va
15. pratidriyaæ ---va
16. bahuvacane ---va
17. juhutiæ
18. ÓÃstrÃbhyanuj¤ÃnìindrÅyÃgni«u ---va
19. juhvato ---va
____________________________________________________________________
p. 126
apare tu1 ---
#<(sarvÃïÅndriyakarmÃïi prÃïakarmÃïi cÃpare /
ÃtmasaæyamayogÃgnau juhvati j¤ÃnadÅpite // BhG_4.27 //)>#
sarvÃïÅti / sarvÃïÅndriyakarmÃïi2 buddhÅndriyÃïÃæ karmÃïi
rÆpÃdigrahaïÃni / karmendriyÃïÃæ ca vacanÃd
ÃnaviharaïotsargÃnandalak«aïÃni3 / prÃïa÷ pa¤ca vÃyava÷ /
te«Ãæ karmÃïi / bahir nirgamanaæ4 prÃïakarma /
adhastÃd avanayanam apÃnakarma5 / vyÃyamanaæ vyÃnakarma /
Ãku¤canaprasÃraïÃd yaÓitapÅtasya6 samÃnayanaæ7 samÃnakarma /
Ærdhvanayanam udÃnakarma / Ãtmani saæyama evÃgnis tasmin juhvati8 /
samyagj¤Ãnadopite9 yo 'yaæ j¤Ãnaprabandha÷ kriyÃvistÃraÓ
cÃtmaprabandhÃd Ãtmany evÃsau pralÅyata10 iti manyamÃnÃs tatktena
guïado«eïa pratyahaæ na lipyanta11 iti // 27 //
amÅ cÃpare ---
#<(dravyayaj¤Ãs tapoyaj¤Ã yogayaj¤Ãs tathÃpare /
svÃdhyÃyaj¤Ãnayaj¤ÃÓ ca yataya÷ saæÓitavratÃ÷ // BhG_4.28 //)>#
dravyeti / dravyai÷ somÃjyapaya÷prabhtibhir nirvartyo yaj¤o ye«Ãæ
te dravyayaj¤Ã÷ / tapa÷ kcchracÃndrÃyaïÃdi yajante12
tapoyaj¤Ã÷13 /
__________
NOTES:
1. apare tu÷ 26 ---va
... tu 26 ---la
2. sarvÃïÃndriya^ ---va
3. ca canÃdÃnatidaraïotsargÃnandalak«aïÃni ---va
4. vahinirgamataæ ---va
5. karmÃvastÃda«anayana^ ---la
karmÃvastÃda«anÃyana^ ---va
6. ... dyaÓÅtapÅtasya ---la
7. samÃtapana ---va
8. tasmiæ juhvanti ---va
9. samyamrÃdipite ---va
10. yoyaæ vyÃnapratibandha÷ kiyÃvistaraÓcÃtmapravandhÃdÃtmanyevÃsau
pralūata ---va
11. do«eïà prahavaæ lipyanta ---va
12. somÃtyapaya÷ prabhtibhiniævantyo j¤eye prÃte dravya yatara÷
tapa÷ kchadyÃndrayaïÃdi ---va
13. ... yaj¤a÷
____________________________________________________________________
p. 127
pratyÃhÃras tathà dhyÃnaæ prÃïÃyÃm atho dhÃraïà /
tarkaÓ caiva1 samÃdhiÓ ca «a¬aÇgo2 yoga ucyate3 //
sa eva yaj¤o ye«Ãæ te yogayaj¤Ã÷ / svÃdhyÃyayaj¤o vedÃbhyÃsa÷ /
j¤Ãnayaj¤o4 vedÃrthaj¤Ãnaæ yaj¤o ye«Ãæ te j¤Ãnayaj¤Ã÷ /
mÅmÃæsà ÓÃrÅrakÃdivyÃkhyÃtÃro yatayo yatnavanta÷5 saæÓitavratÃ
akhaï¬itavratÃ÷ // 28 //
amÅ cÃpare ---
#<(apÃne juhvati prÃïaæ prÃïe 'pÃnaæ tathÃpare /
prÃïÃpÃnagatÅ ruddhvà prÃïÃyÃm aparÃyaïÃ÷ // BhG_4.29 //)>#
apÃneti / apÃne pÆraïavttau prÃïaæ recakavttiæ juhvati /
mastakamadhyavartinÅ6 su«umïà nìŠ/ taddvÃreïa bÃhyaæ7
vÃyumanta÷
praveÓayanti / Ãdityamaï¬alÃd Ãrabhya hdaye cittapraveÓÃnusÃrÅ8
vÃyu÷ praveÓito9 bhavati / atha viparyayeïa prÃïe10 recakavttau11
pÆraïavttiæ yÃvad Ãdityas tÃvac cittavttim ÆrdhvÃm udgamayanti12
/
so 'yaæ brahmapatho yoginÃm utkrÃntikÃle13 samyagabhyasta upayujyate /
prÃïÃpÃnagatÅ prÃïÃpÃnavttÅ14 ruddhvà niruddhya
yativaccharÅraæ15 kumbhakavttyà pÆrayitvà kumbhakaprÃïÃyÃm
aprÃyaïÃ÷16 // 29 //
__________
NOTES:
1. ... raïartakaÓcaiva ---va
2. «a¬eÇgo ---va
3. nucyate
4. sÃnayaj¤o vedÃrthayaj¤o ye«Ãæ te ---va
5. ^vyÃkhyÃtoro ... yatpravanta÷ ---va
6. recakavntijudvamisamakamadhyavartinÅ ---va
7. vÃsvaæ ---va
8. ^dÃramyatdayevita praveÓÃnusÃre ---va
9. maveÓito ---va
10. prÃïai ---va
11. vttau ---va
12. ... vttiyÃvadÃdistÃvacitta vttimÆrdyÃmubhdamÃyÃnti ---va
13. ... muvrak«krÃntikÃle ---va
14. prÃïÃyÃmagatÅ ... vttÅ ---va
15. niruddhyativaccharÅraæ ---la
niruddhÃvttivacchÃrÅraæ ---va
16. ... kubhakaprÃïÃyÃmaparÃyaïà 29 ---va
____________________________________________________________________
p. 128
uttareïa gÅtÃrtha÷ parisamÃpyate ---
#<(apare niyatÃhÃrÃ÷ prÃïÃn prÃïe«u juhvati /
sarve 'py ete yaj¤avido yaj¤ak«apitakalma«Ã÷ // BhG_4.30 //)>#
apara iti apare niyatÃhÃrÃ÷ / udarasyÃrdham annena1 pÆrayet
ttÅyaæ2 bhÃgam udakena caturtho vÃyusa¤cÃrÃrtha÷ --- iti
yogaÓÃstre darÓitam / te kumbhakenÃvasthitÃ÷3 prÃïÃn prÃïe«u
juhvati / sarve prÃïÃpÃnÃd ayas tasyÃm avasthÃyÃm
ekÅbhavantÅty artha÷4 / sarve 'py ete yaj¤avida÷ pÆrvoktÃs tenaiva
(yaj¤ena) k«apitaæ kalma«aæ pÃpaæ5 ye«Ãæ te tathoktÃ÷ // 30 //
#<(yaj¤aÓi«ÂÃmtabhujo yÃnti brahma sanÃtanam /
nÃyaæ loko 'sty ayaj¤asya kuto 'nya÷ kurusattama // BhG_4.31 //)>#
yaj¤eti / yaj¤Ãrthaæ6 viniyuktaæ dravyam / tacchi«Âaæ tad
evÃmtaæ
bhu¤jata iti yaj¤aÓi«ÂÃmtabhujo yathÃsambhavaæ yÃnti prÃpnuvanti
brahma sanÃtanaæ purÃïam / sÃk«Ãt pÃramparyeïa5 (vÃ)
phalÃkÃÇk«ibhi÷ kriyamÃïà brahmaprÃptihetavo bhavanti8 /
ya÷ punar ayaj¤as tasya nÃyaæ loko 'sti /
kuto 'nya÷ paraloka9 iti saÇk«epa÷ // 31 //
#<(evaæ bahuvidhà yaj¤Ã vitatà brahmaïo mukhe /
karmajÃn viddhi tÃn sarvÃn evaæ j¤Ãtvà vimok«yase // BhG_4.32 //)>#
evam iti / evamuktena prakÃreïa brahmaïo mukhe brahma veda÷ tasya10
mukhaæ dvÃram upalabdhisthÃnaæ11 vedavÃkye«u vitatÃ÷ prathitÃ÷ /
__________
NOTES:
1. udasyÃrtthedharmaÓanena ---va
udarasyÃvamaÓanena ---la
2. ttÅryabhÃga^ ---va
3. kumbhakemÃvasthitÃ÷ ---va
4. ... sthÃyÃmekebhavantÅty artha÷ ---va
5. pÃpa
6. yarj¤ati yaj¤Ãrtha ---va
7. pÃrayarvyeïa ---va
8. brahmaprÃbhihetavo bharvati ---va
9. pa loka ---va
10. dhedasta^ ---va
11. ... charamupalavristhÃnaæ ---va
____________________________________________________________________
p. 129
ete yaj¤Ã1 vaidikà eva / ete na puru«abuddhiprabhavà ity abhiprÃya÷2
/
karmajÃn kÃyikavÃcikamÃnasajÃn evaæ j¤Ãnaæ3 ktvà vimok«yase
saæsÃrÃt / kuru karmaiva --- iti kartavyatÃ(yÃ)÷ pratiÓlokam
adhiktatvÃt4 ktveti noktam // 32 //
yadi tarhi yaj¤air eva mok«aæ prÃpyate kim Ãtmaj¤Ãnenety ÃÓaÇkyÃm
Ãha5 ---
#<(ÓreyÃn dravyamayÃd yaj¤Ãj j¤Ãnayaj¤a÷ parantapa /
sarvaæ karmÃkhilaæ pÃrtha j¤Ãne parisamÃpyate // BhG_4.33 //)>#
ÓreyÃn iti / pÆrvatra kevalÃd eva j¤ÃnÃn mok«o nÃsti / kiæ tarhi /
karmasahitÃd ity uktam --- na karmaïÃm anÃrambhÃd6 iti Ãrabhya / atra
puna÷ kevalÃd eva karmaïo mok«a÷ syÃd ity ÃÓaÇkya nirasyate /
asti cedam api darÓanam / yÃj¤ikÃnÃæ ke«Ã¤cin mok«o nÃma svarga
eva
tÃratamyÃvasthita÷7 / sa ca karmasÃdhyo8 nÃnyo 'stÅty
ÃÓaÇkÃbÅjaæ9
cedam / evaæ j¤Ãtvà vimok«yasa10 iti / ÓreyÃn praÓasyataro11
dravyamayÃd
agni«ÂomÃder j¤Ãnayaj¤a÷ / kuta÷ / sarvaæ hi j¤Ãne sati
parisamÃpyate 'pavargÃya samarthaæ12 bhavatÅty artha÷ /
tathà ca Óruti÷ --- sa ya ÃtmÃnam eva lokam upÃste hÃsya karma
k«Åyate13 --- iti / j¤Ãnasahitaæ karmÃk«ayaphalatvÃn na k«Åyata
ity ucyate /
svarÆpato14 hi k«aïikaæ karma /
tathà --- yo và etad ak«aram aviditvÃ
__________
NOTES:
1. yaj¤a ---va
2. ... prabhÃvà isabhiprÃya÷ ---va
3. j¤Ãna ---va
4. kuru kamaivanti kartavyatÃ÷ pratiÓlokamavitktavyÃt^ ---va
5. ... j¤ÃmenetyÃÓaÇkayÃmÃha ---va
6. karmaïÃnanÃrambhÃ^ ---va
7. nirasyasticedapidrÓanayÃj¤akÃnÃæ ke«Ã¤citmok«onÃmasvarga eva
tÃtamyÃvasthita÷ ---va
8. ... sÃdhye ---va
9. ... ÓaÇkabÅjaæ ---va
10. pimok«asa iti ---va
11. praÓasyatarÅ ---va
12. samartha ---va
13. karmà k«Åyata ---va
14. sarÆpato ---va
____________________________________________________________________
p. 130
gÃrgy asmalloke juhoti1 dadÃti tapasyaty api bahÆni2 var«asahasrÃïi
antavÃn evÃsya sa loko bhavati --- iti // 33 //
tatpunar Ãtmaj¤Ãnam itthaæ vijÃnÅhÅty upadiÓati3 ---
#<(tad viddhi praïipÃtena paripraÓnena sevayà /
upadek«yanti te j¤Ãnaæ j¤Ãninas tattvadarÓina÷ // BhG_4.34 //)>#
tad iti4 / prakar«e(ïa) nipatya pÃta÷ praïipÃtas tena
dÅrghanamaskÃrÃdinà ca taj jÃnÅhi5 / paripraÓna÷ kim Ãtmatattvaæ
kÃ
vidyÃ6 kà cÃvidyeti / devà ÓuÓrÆ«Ã /
j¤Ãnino 'pi santa÷ kecid atattvadarÓino8 bhavanti /
ato viÓe«ayati9 --- tattvadarÓina iti /
sÃk«ÃtktÃtmasattattvÃ10 ity artha÷ // 34 //
kÅdÓaæ taj j¤Ãnam iti11 ---
#<(yaj j¤Ãtvà na punar moham evaæ yÃsyasi pÃï¬ava /
yena bhÆtÃny aÓe«eïa drak«yasy Ãtmany atho mayi // BhG_4.35 //)>#
yad iti / yaj j¤ÃtvÃdhigamya12 pÆrvavan mohaæ na yÃsyasi /
yena j¤Ãnena bhÆtÃ(ny aÓe«eïa) kÃrtsyena drak«yasy Ãtmany atho mayi
parameÓvare13 / yathà samudre sarvà Ãpa÷ praviÓyaikÅbhavanti
tathÃtmani
sarvÃ(di)kÃraïe sarvo 'yaæ prapa¤ca÷14 praviÓyaikÅbhavatÅty artha÷
/
kÃryakÃraïayor
__________
NOTES:
1. tathà evà ye tadak«arabhaviditvà gÃrgyasmalloketuhoti ---va
2. vakÆni ---va
3. nimittaæ ---va
tatpunarÃtmaj¤Ãnamittaæ vijÃbhÅhityupadÅÓati ---va
4. tarditi ---va
5. ta jÃnÅhi ---va
6. paripraÓna÷ kimÃtmatatva và vidhà ---va
7. jÃninopi ---va
8. kecirÃdattvadarÓito ---va
9. viÓe«ayanti ---va
10. sÃk«ÃtktÃtmasattvà --va
sÃk«ÃtktÃtmasatattvà ---la
11. kÅdvaÓantej¤Ãnamiti ---va
12. yaj¤j¤ÃtvÃdhigamya ---va
13. j¤ÃyeÂhabhÆjÃkÃrtsyena dravyasyÃtmanyatho api parameÓvaro ---va
14. ... api ... ---la
15. sargeya praya¤ca÷ ---va
____________________________________________________________________
p. 131
abhedÃt suvarïarucakÃdivat1 /
ÅdÓaæ j¤Ãnam apare upadek«yantÅti2 // 35 //
j¤Ãnam ÃhÃtmyam adhunÃ3 kathyate ---
#<(api cedasi pÃpebhya÷ sarvebhya÷ pÃpakttama÷ /
sarvaæ j¤Ãnaplavenaiva vjinaæ santari«yasi // BhG_4.36 //)>#
apÅti / yady api pÃpebhya÷4 puru«ebhya÷ pÃpakttamo 'si sarvaæ
vjinaæ pÃpaæ j¤Ãnam eva plavas taraÇgas tena5 samyak tari«yasi // 36 //
tatra d«ÂÃntam Ãha ---
#<(yathaidhÃæsi samiddho 'gnir bhasmasÃt kurute 'rjuna /
j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi bhasmasÃt kurute tathà // BhG_4.37 //)>#
yatheti / yathaidhÃæsÅndhanÃni6 samyagiddho 'gnir bhasmasÃt kurute7
bhasmÅbhÃvaæ nayati tathà j¤ÃnÃgni÷ sarvakarmÃïi yÃny
ÃrabdhaphalÃni8 janmÃntaraktÃni
bhavi«yaccharÅrahetutvenÃvasthitÃni9
yÃni cÃsmiæ janmani prÃgj¤Ãnotpatte÷10 ktÃni tÃni11 bhasmÅkaroti
/
yÃni punar ÃrabdhaphalÃni12 te«Ãm upabhogenaiva k«aya÷ /
tathà ca Óruti÷ --- tasya tÃvad eva ciraæ yÃvan na vimok«ye 'tha
sampatsye13 --- iti // 37 //
__________
NOTES:
1. suvarïarudakÃdiva ---la
2. kÅdÓaæ j¤Ãnamupadek«yannÅti ---la
vk«aæ j¤ÃnamupadetyutÅti ---va
3. j¤ÃnasÃhÃtmyamadhunà ---va
4. yavapipÃmebhya÷ ---va
5. j¤Ãnam eva hama sÃraÇkastena ---va
6. yathedhÃsÅdhanÃni ---va
7. samyagichegnirbhasmasÃtkurute ---va
8. yÃnyanÃrabhvaphalÃni ---va
9. bhavi«yacharÅre ... hetutvenÃvasthitÃni ---va
10. j¤Ãnotpatte÷ ---va
11. tÃmi ---va
12. punarÃradhvakalÃni ---va
13. vimak«yatitha^ ---va
vimok«yati tha saæpatsya iti ---la
____________________________________________________________________
p. 132
yataÓ caivam1 ---
#<(na hi j¤Ãnena sadÓaæ pavitram iha vidyate /
tat svayaæ yogasaæsiddhi÷ kÃlenÃtmani vindati // BhG_4.38 //)>#
nahÅti / na hi j¤Ãnena sadÓaæ pavitraæ pÃvanam iha ÓÃstrÅye
'rthe2 vidyate / nirdhÃraïe saptamÅ / tac ca j¤Ãnaæ svayam ity
ÃtmavÃcÅ3 / karmayogena saæsiddha÷ kÃlena4 paripÃkahetunÃtmani
svabuddhÃv eva labhate // 38 //
praïipÃtÃdi bÃhyanimittam uktam5 / idÃnÅm Ãbhyantaraæ6 nimittam Ãha ---
#<(ÓraddhÃvÃæl labhate j¤Ãnaæ tatpara÷ saæyatendriya÷ /
j¤Ãnaæ labdhvà parÃæ ÓÃntim acireïÃdhigacchati // BhG_4.39 //)>#
ÓraddhÃvÃn iti / ÓraddhÃstikyabuddhir Ãdarapratyayas tadvÃæs
tatparaÓ ca ÓravaïamananÃdi«u vyÃpta÷ / kaÓ ca vyÃpriyate /
saæyatendriya÷7 / sa labhate / tac ca labdhvÃ8 parÃæ ÓÃntiæ muktim
acireïa k«ipraæ cÃdhigacchati9 // 39 //
ÓraddhÃvÃn ity uktam / tasya pratyudÃharaïÃrtham Ãha10 ---
#<(aj¤aÓ cÃÓraddadhÃnaÓ ca saæÓayÃtmà vinaÓyati /
nÃyaæ loko 'sti na paro na sukhaæ saæÓayÃtmana÷ // BhG_4.40 //)>#
aj¤eti / aj¤o 'nÃtmavÃdÅ11 yathokte 'rthe ÓraddhÃm akurvann
aÓraddadhÃno
bhavati và mok«o na veti12 saæÓayÃtmà sa vinaÓyati / aj¤ÃnÃt /
__________
NOTES:
1. yataccyevaæ ---va
2. ÓÃstrÅyethe ---va
3. svadhamityÃtmavÃcÅ ---va
4. kÃleva ---va
5. ... vÃsvanimitra÷ muktam ---va
6. idÃnÅmÃrabhyantara^ ---va
7. vyÃeta÷ vyÃpriyatendriya÷ ---va
8. taÓca laddhà ---va
9. vÃdhigacchati ---va
10. pratyudÃhÃraïÃrthamÃha ---va
11. aj¤enÃtmavÃrdÅ ---va
12. Óraddhamakurvanta÷ ÓraddhadhÃno bha¬ati mok«ena
____________________________________________________________________
p. 133
saæÓaya÷ pÃpÅyÃn ity Ãha --- nÃyaæ1 loko 'sti
sarvaprÃïisÃdhÃraïa÷ paro dÆrata÷ / sukhaæ ca tasya nÃstÅti /
idam arthÃd uktam avidvÃn2 saæÓayÃtmà ca karmabhir badhyata iti // 40
//
kaæ punar na karmÃïi nibadhnanti tad Ãha3 ---
#<(yogasannyastakarmÃïaæ j¤Ãnasa¤chinnasaæÓayam /
Ãtmavantaæ na karmÃïi nibadhnanti dhana¤jaya // BhG_4.41 //)>#
yogeti4 / yogena brahmÃrpaïanyÃyena paramÃtmani sannyastaæ samyag
nyastam ekÅktaæ karma yenÃtmaj¤Ãnena5 ca (samyak) chinna÷ saæÓayo
yena6 tam Ãtmavantam apramÃdinaæ na karmÃïi nibadhnanti7 // 41 //
prakaraïÃrtham upasaæharati ---
#<(tasmÃd aj¤ÃnasambhÆtaæ htsthaæ j¤ÃnÃsinÃtmana÷ /
chittvainaæ saæÓayaæ yogam Ãti«Âho 'tti«Âha bhÃrata // BhG_4.42 //)>#
tasmÃd iti / tasmÃd aj¤ÃnasambhÆtam aj¤ÃnÃd utpannaæ hdaye8
sthitaæ
saæÓayaæ j¤Ãnam evÃsis tena chittvà nirasya9 yogam Ãti«Âha
brahmÃrpaïanyÃyena karmÃnuti«Âha / utthi«Âha ca /
kim Ãsse vi«aïïamanÃ10 iveti /
iti ÓrÅbhagavadbhÃskarakte11 gÅtÃbhëye caturtho 'dhyÃya÷ // 4 //
__________
NOTES:
1. pÃpÅyÃnÅtyÃha nÃye ---va
2. vidvÃt
3. kiæ punaravadhrÅtetyÃha 40 ---la
kiæ punarnanadhnÅtyetyÃha 40 ---va
4. yogÅti ---va
5. sannyastasampattyÃstamekekvataæ phyetÃtma^ ---va
6. yanna ---la, va
7. kamÃïi badhnanti ---va
8. tdaye ---va
9. mirasyayigamÃni«Âa ---va
10. vi«asmamanà ---va
11. iti ÓrÅbhagavadgÅtÃmabhagavaddbhÃskakrÂe ---va
____________________________________________________________________
p. 134
atha pa¤camo 'dhyÃya÷ /
mayi sarvÃïi karmÃïi --- ity anena kartu÷ ktÃnÃæ karmaïÃm
ÅÓvare sannyÃsa ukta÷ / anantaram --- brahmÃrpaïam1 --- ity Ãrabhya
brahmaiva kart kÃrakÃnantaraæ2 karma ca ity uktam / anayo÷
karmasannyÃsakarmayogayor bhedÃbhedaj¤Ãnavi«ayayo÷ parasparavirodhÃd
ekapuru«Ãnu«ÂheyatvÃnupapattau3 katarad anayo÷ praÓastataram iti4
pra«Âum arjuna uvÃca ---
#<(sannyÃsaæ karmaïÃæ k«ïa punar yogaæ ca Óaæsasi /
ya÷ ÓreyÃn etayor ekas taæ me brÆhi viniÓcitam // BhG_5.1 //)>#
sannyÃsam iti / mayi sarvÃïi --- iti sannyÃsaæ kathayasi ---
brahmÃrpaïam --- yogasannyastakarmaïÃm --- yogam Ãti«Âha ---
iti karmayogam / Óe«aæ nigadavyÃkhyÃtam // 1 //
ÓrÅbhagavÃn uvÃca5 ---
#<(sannyÃsa÷ karmayogaÓ ca nai÷ÓreyasakarÃv ubhau /
tayos tu karmasannyÃsÃt karmayogo viÓi«.yate // BhG_5.2 //)>#
sannyÃsa iti / mayi sarvÃïi --- iti ya ukta÷6 sannyÃso yaÓ cÃyam
anantarokta÷ karmayogas tÃv ubhau7 nai÷Óreyasakarau /
ni÷Óreyasam eva nai÷Óreyasam / ayaæ tu viÓe«a÷ --- karmasannyÃsÃt
karmayogo viÓi«yate / katham / dvaitavi«ayo8 hi sannyÃsa÷ /
__________
NOTES:
1. uktotantraæ brahmÃryaïam ---va
2. ... kÃrakÃnataraæ ---ya
3. ^vi«ayo÷ ... puru«Ãnu«ÂeyatvÃtupattau ---va
4. praÓasyataramihate ---va
5. bhagavÃca ---va
6. mapi sarvvÃrïÃtiya ukta÷ ---va
7. karmayÃgastà ubhau ---va
8. kathaæ ta vi«ayo ---va
____________________________________________________________________
p. 135
karmayoga÷ punar advaitavi«aya÷ / sÃk«ÃtsamyagdarÓanÃÓrayo1
brahmaivedaæ sarvaæ kartrÃdi --- sarvaæ taæ parÃd Ãdyo
'nyatrÃtmana÷
sarvaæ veda2 iti Órute÷ / ata÷ karmayogo viÓi«yate3 // 2 //
tatra sannyÃsalak«aïaæ tÃvad upadiÓyate ---
#<(j¤eya÷ sa nityasannyÃsÅ yo na dve«Âi na kÃÇk«ati /
nirdvandvo hi mahÃvÃho sukhaæ vandhÃd vimucyate // BhG_5.3 //)>#
j¤eya iti / yo hi paramahitaæ na dve«Âi na ca hitaæ phalam ÃkaÇk«ati
/
kartavyam eveti nityakarma4 ktvà tatphalam ÅÓvare5 samarpayati sa
nityasannyÃsÅti boddhavya÷6 / sa cetthaælak«aïa÷ karmastho 'pi
nirdvandvo rÃgadva«Ãdirahita÷ sukham anÃyÃsenaiva7 saæsÃrabandhÃn
mucyate8 mok«aæ9 prÃpnotÅty artha÷ // 3 //
nanu sannyÃsakarmayogayor nai÷Óreyasaphalatvam ayuktam10 /
svarÆpabhedavat phalabhedo yukta iti / imÃm ÃÓaÇkÃm apanetum Ãha ---
#<(sÃÇkhyayogau pthagbÃlÃ÷ pravadanti na paï¬itÃ÷ /
ekam apy Ãsthita÷ samyag ubhayor vindate phalam // BhG_5.4 //)>#
sÃÇkhyeti / nanu11 ca sannyÃsayogau12 prastutau /
kim idam avÃntaram aprastutam upanyasyate13 / nÃyaæ do«a÷ / tÃv eva
sannyÃsayogau sÃÇkhyayogaÓabdÃbhyÃæ nirdi«Âau / yogaÓabdas
tÃvat praktaæ yogaæ na
__________
NOTES:
1. ... vi«aya÷ k«Ãtsamyag ---va
2. sarva ... dyotpatrÃtmana÷ sarvaveda ---va
3. vi«yate ---va
4. nihmakarma ---va
5. tatphalamÅÓvare ---va
6. sannyÃsoti bodhavya ---va
7. sukhamatÃyasenaiva ---va
8. bandhÃtyucyate ---va
9. mok«a ---va
10. ... yogayeni÷ Órai«asaphalatvamayuktaæ ---va
11. na tu---va
12. ... yogyai ---va
13.ki madaæ ÓabdÃtarama pra^ ---va
____________________________________________________________________
p. 136
jahÃti /
sÃÇkhyaÓabdo 'pi sannyÃsaæ pratyÃyayati1 bhedadarÓanasÃmÃnyÃt /
yathà --- (ya) evaæ vidvÃn paurïamÃsÅæ yajate / ya evaæ vidvÃnam
ÃvÃsyÃm --- iti paurïamÃsyam ÃvÃsyÃÓabdÃbhyÃæ prastutya2
ÓabdÃntareïa tayor upÃdÃnaæ kriyate darÓapÆrïamÃsÃbhyÃæ 3 yajate
---
iti / tatra darÓaÓabdo 'mÃvÃsyÃvacana÷ / tadvad atra4 sÃÇkhyaÓabda÷5
sannyÃsavivak«ayà prayukta ity avirodha÷ / ktvà karmÃïÅÓvare ya÷6
samarpayati sa sannyÃsÅ / sÃÇkhyo na kÃpilo niragnir ni«kriyaÓ ca7 ---
iti sÃÇkhyaÓabdopÃdÃnaprayojana(m) / tau sÃÇkhyayogÃv ity artha÷ /
pthakphalau bÃlÃ8 avivekino vadanti / vastutas tu ekam apy Ãsthita÷
samyagubhayor vindate9 phalam / sannyÃsinÃpi bhedena karma ktvÃ
samarpaïakÃle bhedadarÓanam evÃÓrÅyate / sarvaæ karma brahmaprabhavaæ
tad brahmasvarÆpam eva10 pratipadyata ity evaæ samarpaïÃt // 4 //
avasthÃmÃtram atra11 bhidyate / sannyÃsa÷ pÆrvÃvasthà /
ghaÂamÃnayogitvÃt karmayogas tv anantarÃvasthà j¤ÃnaparipÃkÃt12 /
tac ca ---
#<(yad eva sÃÇkhyÃ÷ paÓyanti yogais tad anugamyate /
ekaæ sÃÇkhyaæ ca yogaæ ca ya÷ paÓyati sa paÓyati // BhG_5.5 //)>#
yad eveti13 / yad eva sÃÇkhyÃ÷14 paÓyanti brahma yogais tad anugamyate15
/
tad eva cintyata ity artha÷ / evaæ ca paramÃrthata ekaæ sÃÇkhyaæ ca
yogaæ ca ya÷ paÓyati sa paÓyati / tÃrkikÃïÃæ tu --- kÃpilÃ÷16
sÃÇkhyÃ÷ / te«Ãm anyad darÓanam / yogà naiyÃyikÃ÷ prasiddhÃs
te«Ãm
anyad darÓanam iti /
__________
NOTES:
1. samprattyÃyayati ---va
2. bhedadarÓana ... ÓabdÃbhyÃæ --- nÃsti va ko«e
3. kriyane darÓapÆrïÃmÃsÃbhyÃæ ---va
4. ÓabdomÃvÃsyÃvacanastadÆdatra ---va
5. ... ÓabdÃ÷ ---va
6. karmÃïÅÓvarÅya÷ ---va
7. niÓcayaÓca ---la «Âhaphaphalau
8. rbalà ---va
9. samyagubhayorvidate ---va
10. taddhastasvarÆpam ---va
11. avasthÃmÃvra --va
12. pariyÃkyannu^ ---va
13. yaddadeveti ---va
14. sÃÇkhya÷ ---va
15. brÃhmayokaistadamugamyate ---va
16. kÃpila÷ ---va
____________________________________________________________________
p. 137
na ca te sÃÇkhyà yogÃÓ ca1 na ca tÃrkikÃ÷ samyak paÓyantÅti
bhagavato 'bhiprÃya÷ // 5 //
tayor ekatvam upapÃdayitum Ãha2 ---
#<(sannyÃsas tu mahÃbÃho du÷kam Ãptum ayogata÷ /
yogayukto munir brahma na cireïÃdhigacchati // BhG_5.6 //)>#
sannyÃseti / sannyÃsa iti sannyÃsÅ cety artha÷ / sannyÃsa3 iti
prathamÃvibhakter nirdeÓÃn nÃsÃv Ãptavya÷4 /
tathà hi sannyÃsam iti dvitÅyà syÃt / atra5 sannyÃsaÓabdena
sannyÃsÅ lak«yate /
atra arÓÃditvÃn matvarthÅyo 'kÃra÷6 / yathà pÃpebhya iti
tadvÃn ucyate7 / sannyÃsÅ brahmaprÃptum ayogato du÷khaæ (prÃptuæ)
ÓaknuyÃt / du÷kham iti kriyÃviÓe«aïam / kli«Âataram ity artha÷ /
yogenÃbhedadarÓanena yukto muni÷8 sannyÃsÅ na cireïa brahmÃdhigacchati
/
tasmÃt so 'pi samarpaïavelÃyÃm abhedadarÓanastha9 ity upapannaæ
samÃnaphalatvam10 // 6 //
yata÷ sannyÃsÅ yogam ÃsÃdya brahma pratipadyate nÃnyathà /
ato yogasya11 yad uktaæ viÓi«Âatvaæ tad upapannam ity upasaæharati ---
#<(yogayukto viÓuddhÃtmà vijitÃtmà jitendriya÷ /
sarvabhÆtÃtmabhÆtÃtmà kurvann api na lipyate // BhG_5.7 //)>#
yogeti / yogena yukto 'dvaitadarÓane 'vasthito12 viÓuddhÃtmÃ
nirmalÅktabuddhir vijitÃtmÃ13 jitamanovttir ata eva jitendriya÷14
__________
NOTES:
1. rsÃkhyayogaÓva ---va
2. ^prÃya 5 tayÃreka^ ---va
3. satrya sa ---va
4. ... vidhabhaktenirdegÃtrÃsÃvÃpravyasta^ ---va
5. atha tatra ---la/va
6. manvathÅyo ---va
7. tadyanucyate ---va
8. sannyÃsÅ brahma ... muni÷ --- aæÓo'yaæ ---vako«e nÃsti
9. ... velÃmabhedaddarÓansthà ---va
10. samÃnaphalatvam ---va
11. togasya ---va
12. ... dvete darÓane ---va
13. ... ÓuddhirvijitÃtmà ---va
14. rjirtadriya÷ ---va
____________________________________________________________________
p. 138
sarvabhÆtÃnÃm ÃtmabhÆta1 Ãtmà yasya so 'yaæ kurvann api2 na lipyate
/
karmÃpi brahmarÆpeïa bhÃvyamÃnam amtatvÃya kalpate /
na hi tatra lepaÓaktir astÅti // 7 //
vaidikÃd anye«v api pramÃdakte«u3 karmasv avaÓyaæbhÃvi«u4 ---
#<(naiva ki¤cit karomÅti yukto manyeta tattvavit /
paÓyac chïvan spÓaæ jighran bhu¤jan gacchaæ chvasan svapan // BhG_5.8 //
pralapan visjan ghïann unmi«an nimi«ann api /
indriyÃïÅndriyÃrthe«u vartanta iti dhÃrayan // BhG_5.9 //)>#
naiveti / naiva ki¤cit karomÅti5 yukto yogÅ manyeta tattvavit /
te«Ãæ brahmakÃryatvÃl lepado«Ãpanuttaye / kÃni punas tÃni /
paÓyann ityÃdi / prÃïendriyavyÃpÃro 'tra6 nirdiÓyate /
paÓyann iti7 buddhivyÃpÃra÷ / buddhyà paryÃlocayann ity artha÷ /
Óïvann iti Órotrayo÷ / spÓann iti tvagindriyasya /
jighrann iti8 ghrÃïendriyasya / bhu¤jann iti9 rasanendriyasya /
gacchann iti10 pÃdayo÷ / Óvasann iti prÃïasya /
svapann iti11 manasa÷ / pralapann iti12 vÃgindriyasya /
visjann iti13 pÃyÆpasthayor vyÃpÃra÷ / ghïann iti hastayo÷ /
unme«anime«au14 netrayo÷ / cittaæ dhÃrayed yukto manyeta --- ity
asyÃrthe
dhÃrayed iti15 nirdi«Âa÷ // 8 //
atra kecid aghyamÃïakÃraïaæ16 sarvakarmatyÃgaæ bahuÓa÷ purastÃd
__________
NOTES:
1. bhÆtÃtÃsÃnmabhÆta ---va
2. soyakturvanvÃpi --va
3. prasÃdakte«u ---va
4. mÃvi«a ---va
5. kiævitkaromi ---va
6. paÓyaÓannititvÃnnityÃdi prÃïediyayÃ^ ---va
7. paraÓyÃnniti ---va
8. jinnanniti ---va
9. bhu¤jatri ---va
10. gachanÅti ---va
11. prÃïÃsyÃsvayanniti ---va
12. malayanniti
13. visjanni ---va
14. ... me«amanime«a ---va
15. ... syÃthedhÃrayaditi ---va
16. kecindahyamÃïakÃraïa ---va
____________________________________________________________________
p. 139
asmÃbhir nirastam api Ói«ÂavigarhaïabhayÃc chÃstrÃrthatayÃ
sampÃdayituæ tu samÅhante / ka«Âam aho yat tapasvina÷ prathamam
aÓreyaskare vartmani1 kenacit pralobhya pravartitÃ÷ paÓcÃt
paridÆyamÃnahdayÃ2 yuktyÃbhÃsais tad eva3 samarthayituæ yatante
nÃsadgrahaæ vimu¤canti /
tÃn atra pcchÃma÷4 --- kena pramÃïena sarvatyÃga÷ pratij¤Ãyata
iti /
yadi vacanatas tan nÃsti / pratyuta ttÅyacaturthayo÷5
karmakartavyataivoktÃ6 / niyataæ kuru karma tvam --- iti ityÃdinà ---
vidvÃn yukta÷ samÃcaran8 iti ca vidvadavidu«o÷ karmoktaæ svÃrthaæ
parÃrthaæ vÃ9 / atha nyÃyata÷ so 'pi nÃsti / katham /
yadi tÃvad Ãtmaj¤Ãnakarmayogayor virodhÃt10 karmÃnupapattir ucyate11
mithyÃj¤Ãnahetuko hi karmayoga÷ / tac ca mithyÃj¤Ãnaæ vidyayÃ
nirastam12 --- kuru kramapravtti÷ --- iti // 9 //
yady evaæ13 laukikavaidikakarmaïor yugapan nivtti÷14 prasajyate
mithyÃj¤ÃnabhÃvasyÃviÓe«Ãt15 / tataÓ ca
ÓaucÃcamanabhik«ÃÂanÃdÅnÃm apy abhÃva÷16 syÃt /
ekahetunibandhanÃnÃæ17 saha và pravtti÷ saha
và nivttir nÃnyà gatir asti18 / kasya và Óaucam19 /
nÃtmano nityaÓuddhatvÃt / na ÓarÅrasya mamedam iti sambandhÃbhÃvÃt20 /
__________
NOTES:
1. prathamaÓreyaskare karmani ---va
2. ... tvadayà ---va
3. yuttyÃbhamaista^ ---va
tadaiva ---la
4. «chÃma÷ ---va
5. ... caturthayo ---va
6. ... kartavyatevoktà ---la/ya
7. niyattvaæ ---la
niyatva ---va
8. samracaranniti ---va
9. vidvadaviduyo÷ karmakralpÃrthaparÃrthe và ---va
10. ^j¤ÃnÃkarmayogayorvirodhÃt ---va
11. ... nuyayatiru^ ---va
12. nirasta ---va
13. yarghavaævaæ ---va
14. karmaïoyugayantivtti ---va
15. ... viÓe«Ãtra ---va
16. taÓca ÓaucÃmanabhik«ÃÂananÃdinÃmapyabhÃva÷ ---va
17. ... rnibadhanÃæ ---va
18. ... vttirtÃtyÃga tarasti ---va
19. vÃÓauca ---va
20. maÓarÅrasya mamedamiti sambandhÃmÃvÃt ---va
____________________________________________________________________
p. 140
paraÓarÅravat karmatyÃgavac ca1 dehatyÃgo yukta÷ /
ktaprayojanatvÃn na bhojanÃdibhis tasya2 po«aïam / aiÓvaryÃc ca3
muktasya4 tyÃgaÓaktir asti / ko nÃmÃparatantra÷ san skandhena5
kuïapaæ6
vahet / kiæ ca bhedavij¤ÃnopaÓamÃt sarvakarmatyÃgÃc ca muktim
anvicchatÃ
saiva nÃstÅti pratij¤Ãtaæ7 syÃt / aÓakyatvÃt / yathà samudre
taraÇgÃpanayÃd aÓakyaæ snÃnam8 / dehendriyamanÃæsi hi
nimittabhÆtÃni9 /
te«u vidyamÃne«u naimittikaæ10 bhedaj¤Ãnaæ kÃyikaæ
(mÃnasikaæ vÃcikaæ) ca trividhaæ karmÃvaÓyaæ pravartate /
agnÅndhanasaæyoge dhÆmavat tasmÃj j¤Ãnakarmaïor virodhÃd iti11
hetvÃbhÃsa÷ paravyÃmohÃrtham upanyasto 'siddhaÓ
coddÃlakayÃj¤avalkyÃdÅnÃæ12 brahmavidÃæ
putrajanakÃdyupadeÓapravttiÓravaïÃt13 /
upadeÓo 'pi karmaiva / tvaæ ca kevalaæ ni«kriyÃtmavit kriyÃ14 nÃstÅti
bravÅ«i / na ca15 tathà vartase / bhik«ÃÂanÃdi vyÃpÃraæ16 karo«i
/
ataÓ ca17 tatkÃrÅ ca bhavÃæs taddve«Å18 ca bhavÃn iti /
kas tvadÅyaæ vacanaæ19 pramÃïÅkuryÃt /
atha j¤Ãnakarmaïor viruddhaphalatvÃt tyÃga iti cet / tan na /
vidu«Ã kriyamÃïasya20 karmaïopavargÃrthatvÃd avirodha(÷) /
bhinnaphalatve21 hi virodha÷ syÃt / kiæ ca --- praÓno 'pi22 tena
nopapadyeta --- sannyÃsaæ
__________
NOTES:
1. ... ÓarÅsvatkarmatyÃga^ ---va
2. bhotanÃdibhistasya ---va
3. eÓvarsÃÓca ---va
4. musya ---va
5. saæ kandhena ---va
6. kuïaæyaæ ---va
7. pratij¤Ãnaæ ---va
8. taraÇgapanayÃdaÓakyaæ svÃnaæ ---va
9. niminnabhÆtÃni ---va
10. niminnakaæ ---va
nimittikaæ ---la
11. tasyÃj¤ÃnakarmaïovirodhÃditi ---va
12. ... codÃlakayÃvavalkayÃdÅnÃæ ---va
13. putranakÃdyuvadeÓa^ ---va
14. nighriyÃtmavikriyà ---va
15. bha ca ---va
16. bhik«ÃnÃdivyÃpÃraæ ---va
17. ÃntÃÓca ---va
18. bhÃvÃæstadve«Å ---va
19. vacana ---va
20. kriyamÃïasye ---va
21. bhinnaphalatve ---va
22. kindhi na prastopi ---va
____________________________________________________________________
p. 141
karmaïÃæ k«ïa --- iti / na hi sannyÃsaÓabdena1 purastÃt tyÃga÷
kvacid ukta÷2 / mayi sarvÃïi karmÃïi --- itÅÓvare te«Ãæ samarpaïam
uktam / tasmÃt tatraivÃyam anuvÃdo na tyÃgaya /
yogaÓ ca --- brahmÃrpaïam --- ity atrokto 'nÆdyate / tatra
praÓnopapattir3
vyÃkhyÃtà / yadi ca vidu«a÷ karmatyÃga÷ purastÃd ukta÷4 syÃd
arjunena
pratipanna÷ syÃt tatra5 tyÃgakarmayogayor bhinnapuru«avi«ayatvÃt
kuta÷6
praÓnÃvatÃro bhÃgavataæ cottaraæ nÃma (prati)padyate /
nai÷ÓreyasakarÃv
ubhau7 / karmasannyÃsÃc ca8 karmayogo viÓi«yata iti / kathaæ
karmatyÃgas
tadanu«ÂhÃnaæ ca ni÷Óreyasakaram9 / tyÃgo hy abhÃva÷ / nÃsau
ni÷ÓreyasakÃraïam avastutvÃt / yadi cÃbhÃvÃn ni÷ÓreyasaprÃpti÷ ko
hi
gurukarmabhÃraæ10 Óirasodvahet / na ca vidvatkartkayos
tyÃgakarmaïo÷11
praÓnottaraæ sambhavati vidu«o 'pi karmatyÃgÃnupapatter uktatvÃd
nyÃyato
vacanataÓ ca /
nÃpy avidvatkartkavi«ayaæ praÓnottaram / avidu«o 'pi karmaïy
evÃdhikÃra iti tyÃgasya ni«iddhatvÃt / tad evam avÃcakena12 granthena
svÃbhipretasamarthanà kriyate yena tasya syÃd gomayenÃpi13 pÃyasam
ity alam atiprasaÇgena /
idaæ tÃvat tattvaæ Óreyo'rthinÃm uktam / nÃsmÃkaæ vyasanità /
ye viparÅtavartmagÃminas te sarve pathi sthÃpayitavyÃ14 iti /
asadvartmani hi prÃyeïa prÃïino rasanta iti // 9 //
__________
NOTES:
1. ... Óaddena ---va
2. purastyÃttyÃttyÃma÷ tkacidukto ---va
3. ... mityÃtrokretudyate tatra paÓropapatri^ ---va
4. purastÃdakta ---va
5. syÃvra ---va
6. ... vi«avatvÃt ---va
7. naicceyasakÃrÃvubhau ---va
8. ... sannyÃsÃÓca ---la/va
9. ... tyÃgandanu«Âhanaæ ca ni÷Óreyayasakaraæ ---va
10. kodimurukarma mÃraæ Óiraæ Óiraso dviyet ---va
11. ... ssÃgakarmaïo÷ ---va
12. tadevaæ avÃcakena ---la/va
13. syÃdobhadenÃpi ---va
14. rathÃpayitavyà ---va
____________________________________________________________________
p. 142
athedÃnÅæ praktam anusarÃma÷ / yÃni puna÷ ÓÃstracoditÃni1 ---
#<(brahmaïy ÃdhÃya karmÃïi saÇgaæ tyaktvà karoti ya÷ /)
lipyate na sa pÃpena padmapatram ivÃmbhasà // BhG_5.10 //)>#
brahmeti / d«ÂÃntopanyÃsÃrtha÷ Óloka÷2 // 10 //
tai÷ karma kriyate / kiæ viÓi«Âai÷ kimarthaæ cety ucyate ---
#<(kÃyena manasà buddhyà kevalair indriyair api /
yogina÷ karma kurvanti saÇgaæ tyaktvÃtmaÓuddhaye // BhG_5.11 //)>#
kÃyeneti / kevalaÓabda÷ kÃyÃdibhi÷ pratyekaæ sambadhyate /
kevalaÓabda÷ Óuddhavacana÷3 / (kevakai÷) phalÃsaÇgado«arahitai÷ /
saÇkalpavikalpÃtmakaæ mana÷ / buddhir adhyavasÃyÃtmikà /
ÃtmaÓuddhaye / Óuddhi÷ kaivalyaæ muktir ity artha÷ / kÃyÃdiviÓuddho4
mukta ity ucyate // 11 //
tasyeva spa«ÂÅkaraïÃrtham idam ucyate5 ---
#<(yukta÷ karmaphalaæ tyaktvà ÓÃntim Ãpnoti nai«ÂhikÅm /
ayukta÷ kÃmakÃreïa phale sakto nibadhyate // BhG_5.12 //)>#
yukta iti / yukta÷ karmaphalaæ tyaktvà ÓÃntiæ muktiæ prÃpnoti
nai«ÂhikÅæ7 niÓcalÃm / ya÷ punar ayukta÷ kÃmakÃreïa / kÃma÷
pravttÅcchÃ8 / pravttyà phale sakto nibadhyate na mucyate9 /
tasmÃd yogÅ brahmaïi ni÷k«ipya karma kurvan mucyata ity
upasaæhÃrÃthaæ vacanam etat // 12 //10
__________
NOTES:
1. coditÃni ---va, la
2. ÓlÅka÷ 11 ---va, la
3. Óuddhavadhamana÷ ---va
4. kÃyÃdiviÓuddho ---va
5. ... midamucyataæ 12 --- va/la
6. mukti ---va
7. ne«ÂikÅ ---va
8. pravttÅchà ---va
9. sacyate ---va
10. 13 va, la
____________________________________________________________________
p. 143
ÓÃntiæ prÃptasya1 kÅdÓÅ phalÃvasthà bhavatÅti tÃæ pradarÓayati /
yadi hi sÃvasthÃ2 nirÃyÃsà syÃt tatas tatprÃptyupÃye3
j¤Ãnakarmasamuccaye tadarthina÷ pravartante nÃnyatheti ---
#<(sarvakarmÃïi manasà sannyasyÃste sukhaæ vaÓÅ /
navadvÃre pure dehÅ naiva kurvan na kÃrayan // BhG_5.13 //)>#
sarveti sarvaÓabda÷ praktavÃcÅ / laukikaæ vaidikaæ ca karma
manasÃdhyÃtmacetasà brahmaïi sannyasya samyaÇ nik«ipya4 sarvaæ karma
brahmaiva5 tad eva kart tatphalaæ ca tad evety ekatvam anudÓya pÆrvam
anu«ÂhÃnÃvasthÃyÃæ6 paÓcÃl labdhajyoti÷7 paramÃtmabhÆta÷ sukham
Ãste8 / vimuktasamastabandhano 'ntaryÃmivat9 / bhogenaiva
prÃrabdhakÃryakarmak«ayapratij¤ÃnÃc charÅrapÃtaæ10 yÃvat /
tathà ca Óruti÷ --- tasya tÃvad eva ciraæ yÃvan na vimok«ye 'tha
sampatsya iti / yÃvac charÅrÃn na vimok«yate /
prÃrabdhaphalakarmaphalabhogapratibandhÃt tÃvad evÃsya11 vidu«aÓ ciram
/
bhuÇkte tu karmaïi12 pratibandhÃbhÃvÃt /
atha sampatsye mucyata ity artha÷ / ÓarÅrastho 'pi kaunteya na13 karoti
na lipyata iti smte÷ / ata eva vaÓÅ14 svatantra÷ /
atha Ãsir audÃsÅnye dhÃtur vartate / yathà ghaæ parighyÃste /
k«etraæ parighyÃste15 --- ity audÃsÅnyavacano nopadeÓavacanas
tadvat16 /
idÃnÅæ
__________
NOTES:
1. ÓÃntiprÃprasya ---va
2. mÃvasthà ---va
3. ... syÃttatatsmÃtprÃtyupÃye ---va
4. samyaÇkrik«ipya ---va
5. vramaiva ---va
6. pÆrvamatu«ÂÃbhÃvasthÃyÃæ ---va
7. paÓcÃllavujyoti÷ ---va
8. sÆkhamÃste ---va
9. vibhuktasamaktasamastavandhanontaryÃmimat ---va
10. prÃrabdhakÃrtha karma^
11. prÃrabdhaphalakarmaphalabhogaprativandhÃttÃdhadevÃsthà ---va
12. bhuÇktelu karmÃrïi ---va
13. konteya ---va
14. varÓÃ ---va
15. ayagnÃsirodÃsÅnyadhÃturvata yathà ghaæ parigsvÃste k«etraæ
parigdyasti ---va
atha sÃsiraudÃsÅnpe ---la
16. ^vacanasta ---va
____________________________________________________________________
p. 144
paramÃtmà saævta÷1 san navadvÃre pure sapta ÓÅr«aïyÃni dvÃrÃïi
dve2 nÃsike dve netre tathà k«otre mukham ekam adhastÃd3 dve
pÃyÆpasthe
pure ÓarÅre dehÅ4 naiva kurvann akÃrayan / dehasambandhasya nivttatvÃt
tadÃnÅæ tatkÃryÃbhÃva÷5 / prÃgavasthÃyÃæ tu
dehasambandhÃnuvttte÷6 kurvan kÃrayaæÓ cÃste7 / kurvann iti8
svatantrakarttvam / kÃrayann iti hetukarttvam / yathà pacati pÃcayati
iti / tathà ca Óruti÷ --- salila eko dra«ÂÃ9 dvaito bhavati10 --- iti /
evaæ paramÃtmasthitivarïanÃrthÃyÃm asyÃæ gÅtÃyÃm uttarÃ11 gÅtÃ
samyag ghaÂate /
na karttvaæ na karmÃïi lokasya sjati prabhu÷ --- iti /
yadi12 puna÷ sthitapraj¤asya yogino dhriyamÃïaÓarÅrasya13
k«utpipÃsÃparÅtasyÃvastheyam ucyate / tasyÃ÷14 ka÷ prasaÇgo lokasya
karttvakarmasarjane yena prati«iddhyate15 / prabhuÓabdaprayogo 'pi
paramÃtmÃvasthÃvarïane16 yujyate /
karmatyÃgavÃdino 'nyathà vyÃcak«ate / samyagdarÓÅ17 vidvÃn
sarvakarmÃïi nityanaimittikÃdÅni samyaÇ nyasya18 tyaktvÃste sukhaæ19
vaÓÅ jitendriya÷20 / kva punar Ãste tadà navadvÃre ÓarÅre /
naiva kurvan na kÃrayann iti21 / tad idaæ svapak«arÃgÃvi«Âacetaso
'pavyÃkhyÃnam / na hi22 brahmabÆtasya vidu«o deha Ãsanam upapadyate23 /
nÃsau parimite deÓe kÃle viÓe«e vÃste sarvadeÓakÃlavyÃpitvÃt /
uktaæ ca --- nitya÷ sarvatraga÷ sthÃïu÷ --- iti /
na cÃmÆrtasyÃtmana÷
__________
NOTES:
1. sa pravtta÷ ---va
2. dyarÃriïa ---va
3. ... meka«adhastà ---
4. dehi ---va
5. ... bhÃvÃ÷ ---va
6. dek«asambandhÃnuvtte ---va
7. kÃrayaÓcÃrate ---va
8. kurvantiti ---va
9. d«ÂÃ ---va
10. mavatidveto ---va
11. ... muntarÃgÅtà ---va
12. yudi ---va
13. ghriyamÃïÃÓarÃrasya ---va
14. tasya÷ ---va
15. prati«eddhote ---va
16. paraprÃtmÃvasthà va^ ---va
17. samyagrÓe ---va
18. samyakasya ---va
19. mukhaæ ---va
20. jitendriya÷ ---va
21. kurvanta kÃrayantiti ---va
22. vyÃkhyÃnaæ hi ---va
23. Ãsan mupapadyate ---va
____________________________________________________________________
p. 145
ÓarÅre mÆrta(vad) upaveÓanaæ yujyate / abhimÃnaktam eva tv Ãsanam /
mamedaæ ÓarÅram aham asya1 svÃmÅty akurvann akÃrayaæÓ ceti2 cÃsminn
api
vyÃkhyÃnaviÓe«aïaæ3 nÃvakalpate /
sarvaÓabdaÓ ca ÓaucÃcamanÃÓanapÃnÃdÅnÃæ Ói«yapraÓÃsanÃdÅnÃm
anantÃnÃm abhipretÃnÃæ4 kriyamÃïatvÃt5
sarvatyÃgavÃdina÷ sutarÃm avÃcaka÷ Óloka÷ /
manograhaïaæ ca kartavyaæ6 sarvakarmÃïi tyaktvà manasaiva7 hi
tyajyante /
sannyÃsagrahaïaæ8 ca na kuryÃt / santyajyeti9 brÆyÃd asandehÃya /
tasmÃn manasÃ10 sannyasyeti pÆrvoktasannyÃsapratipattyarthaæ
yogasannyastakarmÃïÃm iti11 /
tasmÃd yathà vyÃkhyÃta evÃrtha iti sthitam // 13 //12
so 'yaæ paramÃtmà ---
#<(na karttvaæ na karmÃïi lokasya sjati prabhu÷ /
na karmaphalasaæyogaæ svabhÃvas tu pravartate // BhG_5.14 //)>#
neti / mukta÷ prabhur ÅÓvara÷ saæpanna÷ prÃïinam iva
putrabhtyakalatrÃder niyantavyasyeha vidyamÃnatvÃd ucyate /
na karttvÃdi / ÃtmÅyasya
po«yavargasya vidhatte svasvÃmisambandhanivtte÷ / na ca tatktasya
ÓuÓrÆ«Ãdilak«aïasya karmaïo 'nurÆpaæ phalaæ sjaty ÃptakÃmatvÃd
iti / muktasya prÃg iva bhtyÃde÷ karttvÃdini«edha÷16 /
karttvÃdinibandhanaæ
__________
NOTES:
1. ... mahamasyà ---va
2. ... nna kÃsyaæÓceti ---va
3. ... viÓe«aïÃ^ ---va
4. Ói«yapraÓÃnÃdÅnÃmÃnantÃbhÃbhabhipratÃnÃæ ---va
5. kriyamÃnatvÃ÷ ---va
kriyamÃïatvà ---la
6. kartavya ---va
7. manaseva ---va
8. sannyasi^ ---va
9. kur«Ãttsantyajye ---va
10. tasmÃtmanasà ---va
11. ... sannyÃstakarmÃïimiti ---va
12. 14 ---va/la
13. mukta÷ sukhÃbhisaævandhanivtte na ca taktasya
ÓruÓru«Ãdilaïasya
karmaïo murÆpaæ phalaæ sjatyÃptakÃmatvÃd iti muktasya prÃg iva
putrabhtyakalatrÃdeniyantavyaseha vidyamÃnatvÃducyate ÃtmÅyasya
po«yabargasya vidhatai karttvÃbhini«edha÷ /
____________________________________________________________________
p. 146
hi svÃbhÃvikam aj¤Ãnam1 / tatsahatà yatnenÃpanayan2 /
yathà prabhur lokasya3 karttvÃdi svecchayà na sjati na ca
karmaphalasaæyogam ÃptakÃmatvÃt / sve mahimni hi paramÃtmà sthita÷4 /
prÃïikarmaiva s«Âau phalotpattau ca nimittam /
ÅÓvaras tu karmÃnuvidhÃyÅ tanniyantÃ5 /
na hi tasya karttvÃdyÃpÃdane lokasya prayojanam asti6 /
udÃsÅno hi sa÷ / anyathà vai«amyanairghïyaprasaÇgÃd ÅÓvaro7
rÃgÃdimÃn syÃd yathà rÃjÃ8 bhtyÃnÃæ karmÃïi ca vidhatte9 /
rÃjabhtyÃnÃæ ca parasparasÃpek«atvam anyonyopakÃrakatvÃt10 /
kathaæ tarhi lokasya karttvakarmaphalasaæyogas tad Ãha11 ---
svabhÃvas tu pravartate / aj¤Ãnaprabhavau rÃgadve«au / tanmÆlaæ12 ca
karma / tata÷ ÓarÅragrahaïam / puna÷ karma / punar aj¤Ãnam / punÃ
rÃgadve«Ãv iti13 / tad idaæ cakram eva samÃvartate /
avyÃptÃvastheÓvaratulyateha paripakvayogasya14 yogino d«ÂÃntÃrtham
uktà /
vyÃptÃvasthasya tv ÅÓvarasya jÅvakarmÃnurÆpaæ jagad
vidhÃttvaæ15
Órutismtisiddhaæ sthitam eva // 14 //16
yasmÃd ayam ÅÓvaro na rÃgÃdivaÓena lokaæ prerayati tasmÃt ---
#<(nÃdatte kasyacit pÃpaæ na caiva suktaæ vibhu÷ /
aj¤ÃnenÃvtaæ j¤Ãnaæ tena muhyanti jantava÷ // BhG_5.15 //)>#
__________
NOTES:
1. karttvÃdinivadhavaæhi svÃbhÃvivakÃmaj¤Ãnaæ ---va
2. sahatÃyanayanayan ---va
... sahatÃyatnenÃpanayana ---la
3. mabhurlokasya ---va
4. svenÃhibhri paranà sthita÷ ---va
5. tatriyantà ---va
6. prayojuna ma^ ---va
7. nairghïyaprasaæmÃdÅÓvare ---va
8. rÃgÃdimÃndyÃdyathà / rajja ---va
9. vidyatte rajjam^ ---va
10. ... manyoptopakÃrÃt ---va
11. saæyogÃstavhi ---va
12. ... prabhavo rÃgadve«au / ta÷ nmÆlaæ ---va
13. punaraj¤Ãneæ puna punarÃmadve^ ---va
14. ... patkayÃgamyÃyogi^ ---va
15. ^karmÃnunÆpajjÃgrÃdvidhÃttvaæ ---va
... jÃgradvidhÃttvaæ ---la
16. 15 ---va/la
____________________________________________________________________
p. 147
nÃdatta1 iti / kasyacit sambandhi pÃpaæ na ghïÃti / na ca suktam
Ãdatte / hetvabhÃvÃt2 / yad ÅÓvara÷ svÃrthaæ na prayuÇkte lokaæ
kena tarhi muhyanti3 jantava÷ /
tad Ãha --- svabhÃvas tv aj¤ÃnenÃvidyayÃ4 avidyà viparÅtaj¤Ãnam /
dehÃdi«v ÃtmÃbhimÃno brahmasvarÆpÃgrahaïaæ5
cÃvidyocyate / tayÃvtam Ãcchannaæ j¤Ãnam / tena muhyanti6 // 15 //
ye«Ãæ tu ---
#<(j¤Ãnena tu tadaj¤Ãnaæ ye«Ãæ nÃÓitam Ãtmana÷ /
te«Ãm Ãdityavaj j¤Ãnaæ prakÃÓayati tatparam // BhG_5.16 //)>#
j¤Ãneneti6 / Ãdityavad yathÃdityo bhuvanamaï¬alaæ7 prakÃÓayati
tathà j¤Ãnam aj¤Ãnaæ vinÃÓya tatparaæ brahma prakÃÓayati /
brahmaivedaæ sarvam ahaæ ca brahmeti j¤ÃnÅ8 paÓyatÅty artha÷ // 16
//9
ita Ærddhvam adhyÃyaparisamÃpte÷ j¤ÃnasvarÆpaæ
tatsahakÃrisÃdhanaæ10
pratipÃdyate ---
#<(tadbuddhayas tadÃtmÃnas tanni«ÂhÃs tatparÃyaïÃ÷ /
gacchanty apunarÃvttiæ j¤ÃnanirdhÆtakalma«Ã÷ // BhG_5.17 //)>#
tadbuddhaya iti / tasmin brahmaïi buddhir ye«Ãæ te tadbuddhaya÷11 /
tad brahmÃtmà ye«Ãæ te tadÃtmana÷ / tasmin ni«Âhà tÃtparyaæ
ye«Ãæ te tanni«ÂhÃ÷ /
tatparÃyaïaæ gatir ye«Ãæ te tatparÃyaïÃ÷ /
tadÃtmÃnas te
__________
NOTES:
1. nÃdartteti ---va/la
2. hatvÃbhÃvÃt ---va
3. mujdyanti ---va
..«tu aj¤ÃnenanÃvi^ ---va
4. ..ÂudÃha aj¤anenÃvi^ ---la
5. dahÃdi«vÃtmÃbhimÃno brahmasvarÆpÃgrahaïÃæ ---va
6. vttamÃchatraj¤Ãnentenanuhyanti 16 ---va
^ 16 ---la
7. ye«Ã tu k«Ãtenaiti ÃdityavahadyathÃdityabhuvana ---va/la
8. brÃhmeti k«ÃvÅ ---va
9. 17 ---va/la
10. itadgadyamadhyÃmasamÃrptek«ani ... sÃdhana ---va
11. te dvudaya÷ ---va
____________________________________________________________________
p. 148
tanni«ÂhÃs tatparÃyaïà gacchanty apunarÃvttiæ mok«aæ1 j¤Ãnena
nirdhÆtaæ kalma«aæ ye«Ãæ te tathoktÃ÷ // 17 //2
kÅdÓaæ tajj¤Ãnam ity ucyate3 ---
#<(vidyÃvinayasampanne brÃhmaïe gavi hastini /
Óuni caiva ÓvapÃke ca paï¬itÃ÷ samadarÓina÷ // BhG_5.18 //)>#
vidyeti / vidyà ca vinayaÓ ca (vidyÃvinayau) / vinaya÷ saæyama÷ /
tÃbhyÃæ4 sampanne adhyayanÃdisaæskÃravatÅty artha÷ /
brÃhmaïavat pÆjyatamatvÃd gograhaïam5 / madhyamapratipattyarthaæ
hastigrahaïam /
ÓvaÓvapÃkagrahaïam atyantÃspÓyÃvaj¤eyabhÆtapratipattyartham /
paï¬itÃ÷ samadarÓinas te«u6 brahmÃvasthitaæ samaæ taddarÓino
bhavanti / sarvabhÆte«v ÃkÃÓavad brahmasvarÆpam anugataæ
paÓyantÅty artha÷ // 18 //7
evaæ samgyagdarÓinÃæ8 ko lÃbha ity Ãha ---
#<(ihaiva tair jita÷ sargo ye«Ãæ sÃmye sthitaæ mana÷ /
nirdo«aæ hi samaæ brahma tasmÃd brahmaïi te sthitÃ÷ // BhG_5.19 //)>#
iheti / ihaiva dehasthitai÷ sarga÷ punarbhavo jito nÃÓito ye«Ãæ sÃmye
brahmasvarÆpe sthitaæ manas tair ity artha÷ / nirdo«aæ hi samaæ9
brahma /
buddhyÃ10 dÓyamÃnaæ sarvaæ brahmaiva11 sampadyate yathÃ
lavaïak«etre12
patitaæ vastu lavaïam eva sampadyate / tasmin brahmaïi te sthitÃ
yasmÃt tasmÃt tair jita13 iti pÆrveïa sambandha÷ // 19 //14
__________
NOTES:
1. ... tatparÃïà gachantyapunarÃvrtimok«aæ ---va
gatirye«Ãæ te tadÃtmanastesmitatparÃyaïà gachantya^ ---la
2. 18 la/va
3. tak«Ãnamityu^ ---va
4. tÃbhyÃæ pante ---va
5. vrÃhmarïavat pÆjyatamatvÃhograhaïam ---va
6. samadarÓanaste«u ---va
7. ... gatavaÓyatÅty artha÷ 19 ---va/19 la
8. ... drÓinÃæ ---va
9. nirde«aæ hi saæmaæ ---va
10. vu¬yà ---va
11. brahmeva ---va
12. lavanak«etre --va
13. yasmÃttasmÆratterjita iti ---va
14. 20 la asyÃÇkasyÃbhÃva÷ ---va
____________________________________________________________________
p. 149
yaÓ ca brahmaïi sthitas tasya1 tadanuguïaæ sÃdhanam upadiÓyate ---
#<(na prah«yet priyaæ prÃpya nodvijet prÃpya cÃpriyam /
sthirabuddhir asaæmƬho brahmavid brahmaïi sthita÷ // BhG_5.20 //)>#
na preti / priyam i«Âaæ prÃpya na prah«yaæ prakar«eïa h«Âir
na2 kartavyà / nodvijet3 prÃpya cÃpriyam / udvegaÓ cittavyathà /
sthirà niÓcalà nirvicikitsà buddhir yasya sa sthirabuddhi÷ / asammƬho
viviktacittavtti÷ // 20 //4
kiæ ca ---
#<(bÃhyasparÓe«v asaktÃtmà vindaty Ãtmani yat sukham /
sa brahmayogayuktÃtmà sukham avyayam aÓnute // BhG_5.21 //)>#
brahmeti (// 21 //)
kathaæ punar ÃtmasukhasyaivÃk«ayatvam / nanu bÃhyasparÓasukham
apy ak«ayam eva / neti brÆmo yasmÃt5 ---
#<(ye hi saæsparÓajà bhogà du÷khayonaya eva te /
Ãdyantavanta÷ kaunteya na te«u ramate budha÷ // BhG_5.22 //)>#
ya iti / ye hi saæsparÓajà bhogà vi«ayasaæsarganibandhanà du÷khasya
yonayas te / yoni÷ kÃraïaæ yasmÃt / Ãdimanto 'ntavantaÓ ca
kÃdÃcitkÃ÷
k«aïikÃ÷ / na te«u ramate budho do«adarÓÅ6 // 22 //7
kaÓ ca yogÅ sukhÅ ca / tad ucyate ---
#<(ÓaknotÅhaiva ya÷ so¬huæ prÃk ÓarÅravimocanÃt /
kÃmakrodhodbhavaæ vegaæ sa yukta÷ sa sukhÅ nara÷ // BhG_5.23 //)>#
__________
NOTES:
1. sthitalahasya ---va
2. na pratya«ya prakar«aïaha«Âirna ---va
prakar«aïa^ ---la
3. nodvijot ---va
4. 20 ---la/va
5. yasmÃt 22 ---va
6. vudho dorÓÅ ---va
7. 23 ---va/la
____________________________________________________________________
p. 150
ÓaknotÅti / ihaiva1 dehe so¬huæ niyantuæ ya÷ Óaknoti na
lak«aïamÃtraæ
kiæ tu2 prÃk ÓarÅravimocanÃd ÃdehapÃtÃt / kÃmodbhavaæ
krodhodbhavaæ3
vegam / aprÃptaprÃptÅcchà kÃma÷ / tena4 prerità cittavtti÷
kÃmavego 'nuraktacittavttinirodha÷5 kÃmodveganirodho6
netravaktravikÃraliÇga÷ /
krodhas tadutthaveganirodhaÓ ca7 / tÃv etau vegau8 niru(ïa)ddhi ya÷ sa
yukta÷ sa sukhÅ nara÷ // 23 //9
yaÓ caivaæ kÃmakrodhau jitvÃtmani10 vartate sa mukta evam ucyate /
tad Ãha ---
#<(anta÷sukho 'ntarÃrÃmas tathÃntarjyotir eva ya÷ /
sa pÃrtha paramaæ yogaæ brahmabhÆto 'dhigacchati // BhG_5.24 //)>#
antar iti / antarÃtmani11 sukhaæ yasyÃsÃv anta÷sukha÷ /
antarÃtmany ÃrÃma÷ krŬÃ12 yasyÃsÃv antarÃrÃma÷ /
tathÃntarÃtmÃ
jyotir yasyÃsav antarjyotir na vÃyvÃdityÃdijyoti÷13 /
sa÷ / he pÃrtha paramaæ yogam / yujyata iti yoga÷ / taæ paramÃtmÃnaæ
brahmabhÆto 'dhigacchati // 24 //14
kiæ ca
#<(labhante brahmanirvÃïam «aya÷ k«Åïakalma«Ã÷ /
chinnadvaidhà yatÃtmÃna÷ sarvabhÆtahite ratÃ÷ // BhG_5.25 //)>#
labhanta iti / labhante brahmaïi nirvttim15 / athavà brahmaiva
nirvÃïaæ paramaæ sukham «ayo16 darÓanavanta÷17 /
k«Ånaæ kalma«aæ ye«Ãæ te
__________
NOTES:
1. ÓaknotÅti iheva ---va
2. kitu ---va
3. dehayatotva hÃbhodbhavakrodhodbhava ---va
4. prÃpticchÃkÃmastema ---va
5. kÃmavegonurakta^ ---va
6. kÃmotthavergÃnarodha÷ ---va
7. ... stadusyavagÃïirodhaÓca ---va
8. tÃveto vegau ---va
9. 24 ---va/la
10. jitÃtmani ---va
11. anta iti antarÃtmani ---la/va
12. ko¬Ã ---va
13. nebÃjyÃdityÃdijyoti÷ ---va
14. 25 ---va/la
15. brahmanirvttim ---va
16. sukham«abhaæyo ---va/la
17. darÓanavanta÷ ---va
____________________________________________________________________
p. 151
tathoktÃ÷ / chinnaæ dvaidhaæ saæÓayo1 yais te2 chinnadvaidhÃ÷ /
yatÃtmÃno niyatÃnta÷karaïÃ÷ / sarvabhÆtÃnÃæ hite ratÃ
ahiæsakà ity artha÷ // 25 //3
sa eva ÓÃntyupÃya÷ puna÷ kathyate / bahuÓa÷ ÓravaïÃt
sthirasaæskÃraæ
cittaæ bhavatÅti4 ---
#<(kÃmakrodhaviyuktÃnÃæ yatÅnÃæ yatacetasÃm /
abhito brahmanirvÃïaæ vartate viditÃtmanÃm // BhG_5.26 //)>#
kÃmeti / yatÅnÃæ parivrÃjakÃnÃm5 / pradarÓanÃrtham etat /
ghasthÃdÅnÃm athavà yatÅnÃæ yatnavatÃm / tasyaiva nirvacanaæ6
yatacetasÃm iti / abhito nikaÂe samÅpakÃla ity artha÷ / nirvÃïaæ
niratiÓayÃnandarÆpam7 / abhita ubhayata ity eke / jÅvatÃæ8 mtÃnÃæ
ceti / tad asat / jÅvatÃæ cen nirvÃïaæ9 siddhaæ mtÃnÃæ
daï¬ÃpÆpikayà siddham iti na vaktavyaæ mtÃnÃm iti // 26 // 10
muktyupÃyaprasaÇgena11 yogo 'pi muktyupÃyatvÃd antaraÇgatvÃc ca
prastÆyate / «a«Âhe tasya vistaro bhavi«yati ---
#<(sparÓÃn ktvà bahir bÃhyÃæÓ cak«uÓ caivÃntare bhruvo÷ /
prÃïÃpÃnau samau ktvà nÃsÃbhyantaracÃriïau // BhG_5.27 //)>#
sparÓÃn iti12 / bÃhyÃn13 vi«ayÃn bahir eva14 ktvà yadÃ
manasÃntarÃtmani nopasarpanti15 tadà vi«ayà bahir eva bhavanti /
__________
NOTES:
1. dvedhaæ ---va
dvaidhaæ saæÓayaæ ---la
2. yoste ---
3. 25 va/la
4. bhavatÅti 26 la
5. yaptÅnÃæ pativÃjakÃnÃæ ---va
6. nirvacana ---va
7. niratiÓayÃjandanupaæ ---va
8. jÅvajÃæ ---va
9. cettirvÃïaæ ---va
10. 27 va/la
11. muktupÃyaprasaÇgena ---va
12. sparÓÃditi ---va/la
13. vÃsvÃn ---va
14. vaghereva ---va
15. manasÃnnarÃtmano nopasaryati ---va
____________________________________________________________________
p. 152
bhruvo 'ntare1 madhye cak«u÷ ktvety adhikriyate /
prÃïÃpÃnÃv ucchvÃsani÷ÓvÃsau nÃsÃbhyantaracÃriïau samau ktvÃ
/
nocchvÃsam adhikaæ karoti na ni÷ÓvÃsam /
yathÃsvabhÃvapravttau ktvety artha÷ // 27 //2
vastÆttareïa samÃpyate ---
#<(yatendriyamanobuddhir munir mok«aparÃyaïa÷ /
vigatecchÃbhayakrodho ya÷ sadà mukta eva sa÷ // BhG_5.28 //)>#
yateti / niyatÃnÅndriyÃïi mano buddhiÓ ca yasya sa vaÓÅ /
mananÃn muni(÷) / mok«a÷ param ayanaæ gatir yasyÃsau
mok«aparÃyaïa÷ /
vigatecchà bhayaæ ca krodhaÓ ca yasyÃsau vigatecchÃbhayakrodha÷ /
icchà kÃma÷ / ya evaæ sadà varta(te) mukta eva sa÷ /
nÃsty atra vicÃraïÃ3 // 28 //4
muktyupÃyo darÓita÷ / j¤eyas tu sÃk«Ãd darÓayitavyo yaæ j¤ÃtvÃ
mucyetety Ãha5 ---
#<(bhoktÃraæ yaj¤atapasÃæ sarvalokamaheÓvaram /
suhdaæ sarvabhÆtÃnÃæ j¤Ãtvà mÃæ ÓÃntim cchati // BhG_5.29 //)>#
bhoktÃram iti / yaj¤ÃnÃæ tapasÃæ ca phalam / tasya bhoktà /
bhoktai÷ samarpitÃni6 phalÃni7 d«Âvà t«yati8 tu«yatÅty artha÷
/
na punas tasyÃptakÃmasyÃnyÃdÓo9 bhogo 'sti yathà nivedya samarpaïe10
devatà prÅyate / sarve«Ãæ lokÃnÃæ mahÃntaram ÅÓvaram /
(suhdaæ) pratyupakÃrÃnapek«ayo 'pakÃriïaæ j¤Ãtvà mÃæ11
ÓÃntiæ mok«am cchati
__________
NOTES:
1. mruvorantare ---va
2. 28 va/la
3. vicÃraïÃ÷ ---va
4. 29 va/la
5. darÓayitavya ityÃha vyaæ j¤Ãtvà mucyate ---va
darÓÅyatavya ityÃha yaæ j¤Ãtvà mucyate ---la
6. samaryitÃni ---va
7. phalÃnni ---va
8. tapyati ---va
9. ^nyÃdaÓo ---va
10. samarpaïo ---va
11. sà ---va
____________________________________________________________________
p. 153
gacchati / dehasambandhÃbhimÃnaÓÆnyasya subrahmarÆpeïÃvasthitasya1
bhagavato vacanam / «ÅïÃm apÅmÃni2 vacanÃni paramÃrthe
satye 'vasthitÃnÃm / yathà --- tad vai tathà paÓyann «ir vÃmadeva÷3
pratipede ---
ahaæ manur abhavaæ sÆryaÓ ca --- iti / ata eva sarvakarmÃïi manasÃ
ity upapannam // 29 // 4
(iti ÓrÅ)bhagavadbhÃskarakte5 gÅtÃbhëye pa¤camo 'dhyÃya÷ //
__________
NOTES:
1. ÓÆvyasya subrahmarÆpevasthitasya ---va
2. ^m«ÅïÃnavÅÓÃni ---va
3. tadve tathà paÓyu «irvÃ^ ---va
taddhaitatpaÓyan «ivamideva iti pÃÂhÃntaram
4. 30 va/la
5. bhagavadbhÃrakarakte ---va
6. pa¤camodhyÃya÷ // 5 // ---la
____________________________________________________________________
p. 154
atha «a«Âho 'dhyÃya÷ /
anantarÃtÅte granthe kevalaj¤ÃnasaÇkÅrtanÃt tÃvanmÃtrÃd eva
mukti÷ syÃd ata÷ karmatyÃga÷ kartavya iti
sÃÇkhyadarÓanÃkulitacetasa÷1
saukaryÃc ca2 mumuk«or buddhi÷ syÃt tÃæ nirÃkartum Ãha ---
ÓrÅbhagavÃn uvÃca ---
#<(anÃÓrita÷ karmaphalaæ kÃryaæ karma karoti ya÷ /
sa sannyÃsÅ sa yogÅ ca na niragnir na cÃkriya÷ // BhG_6.1 //)>#
anÃÓrita iti / anÃÓrita÷ karmaphalÃbhisandhivarjita÷ kÃryaæ nityaæ
karma svÃÓrayam avihitaæ3 karoti ya÷ sa sannyÃsÅ4 sa yogÅ ca /
sa sannyÃsÅ --- mayi sarvÃïi karmÃïi --- ity uktalak«aïo5
yogÅ ca --- brahmÃrpaïam --- iti / na niragnir nirastÃgni÷ /
akriyas tyaktakarmà / naivaævidha÷6 sannyÃsÅ yogÅ ca ya÷7 /
(i)ha vidyayà saha sambandho nakartu÷8 / sÃÇkhyÃnÃæ prasiddhas
tyaktakarmà caturthÃÓramÅ so 'tra prati«idhyate / yo hi buddhipÆrvaæ9
kartavyaæ na karoti nÃsÃv ÃÓrÃmÅ /
prÃyaÓcittÅ hi sa÷ / tena saha vidyayÃ10 saha sambandho na kartavya÷ /
atraikaveïupÃïaya÷ karmatyÃginaæ mÆrdhni11 padaæ nihitam upalabhya
__________
NOTES:
1. darÓanÃkrulitacetasa÷ ---va
2. saukÃryÃÓca ---va
3. svÃÓramÃvihitaæ ---va
4. sabhyÃsÅ ---va
5. ^kal«aïa ---va
6. nevaæ vidha÷ ---va
7. yo ca ya ---va
8. yo (i)ha vidha(ya) ... kartu÷ aæÓoyaæ ---lako«e nÃsti
ya÷ ha vidyà saha sambandho na kartu iti ---vako«e pÃÂha÷
9. ^pÆrva ---va
10. vidyà saha ---va
11. mÆdhni ---va
____________________________________________________________________
p. 155
tad anyathà kartuæ prayatamÃnà bahvasambaddhaæ garjanti1 / ghasthasya
stutyarthaæ sannyÃsitvaæ yogitvaæ cocyate2 / na punar niragner akriyasya
ca nirÃkaraïaæ kriyata iti / tad asat / anyanirÃkaraïaparatvÃd asya
vÃkyasya / nityaæ3 karma kurvata÷ sannyÃsitvaæ yogitvaæ ca5 /
pÆrvair eva ca vacanai÷6 prÃptasya niragner akriyasya (ca)
prati«edhÃrthaæ7 nÃnyo 'sya vÃkyasyÃrtho 'sti / yathà ---
saÇk«epÃ(pa)vistarÃv etau j¤Ãtvà ca pÃramÃrthikau /
ajasram Ãste tac citta÷8 sa paraæ yÃti netara÷ // iti /
yathà cÃbruvan pÆrve vedapÃragÃ÷9 ---
sa dharma iti vij¤Ãyate (yo) netare«Ãæ sahasraÓa÷ /
ity uktavedapÃragaprati«edho '(va)gamyate / na ca stutir ekasmÃd atra
vaktavyà / karmayogitvaæ10 ghasthÃdÅnÃæ yathÃÓrutam evÃsti /
tatra11 sannyÃsitvaæ nÃma yadi12 karmatyÃgitvam ucyate tato nindà syÃn
na tu stuti÷ / atha phalatyÃgitvaæ tad apy asty eva13 /
kiæ tatra stutikalpanayà / pÆrvatra14 bahuÓa÷ phalasaÇkalparahitatvam
upadi«Âam --- mÃ15 phale«u --- tyaktvà karmaphalÃsaÇgam iti /
yasya hi bhagavÃn pramÃïabhÆtas taduktatvÃd eva pratipadyate /
kiæ stutyà / atha (a)pramÃïaæ tathà stutir api vyarthà /
na cÃtra stutiparatvaæ vÃkyasya pratÅyate16
__________
NOTES:
1. ^jÃgatti ---la
vadvasaævaddhaæ jÃgati ---va
2. yogicocyate ---va
3. nitvaæ ---va
4. sÃasinvaæ ---va
5. ca÷ ---la/va
6. pÆrvesvevacanai÷ ---va
7. niragniyaprati«edhÃrthaæ ---va
niragniyaprati«edhÃrthaæ ---la
8. taÓcitta÷ ---va
9. ca ya vrÆ pÆrvedapÃragÃ÷ ---va
10. asti yathà ... karmayogitvaæ aÓotvam ---lako«e nÃsti
11. ^stitra ---va
12. sannyà iti ---va
13. tadanyastyava ---va
14. pÆrva ---va
15. ^rahitvamuyadi«Âamà ---va
16. pratÅrvata ---
____________________________________________________________________
p. 156
yathÃbhÆtÃrthapratipÃdakatvÃc chÃstrasya / tasmÃd bÃlai÷1
svace«Âitaæ vihÃya2 bhagavad upadi«Âena mahÃmahÃmÃrgeïa gantavyam
/
yo hi svÃtmÃnaæ va¤cayitvà ka«ÂÃæ gatiæ3 prÃpayati nÃsau
pare«Ãæ
hitÃyopadiÓati / tathà coktam ---
ÃtmÃnaæ yo 'bhisandhatte4 pare«Ãæ sa hita÷ katham / iti /
nanu sannyÃsÅ sa yogÅ ca --- ity eka÷ puru«a÷5 katham ucyate /
virodhÃt / yadi sannyÃso6 kathaæ karmayogÅ7 / sannyÃsitvaæ8
yogitvaæ ca (na) yugapad sambhavati / kiæ ca --- niragnir akriyaÓ ca
sannyÃsÅ prasiddha÷ / kriyÃvÃn karmayogÅ / tasmÃd anya÷ sannyÃsÅ /
karmayogÅ cÃnya iti parÃbhiprÃyam ÃÓaÇkyÃvirodhaæ darÓayati ---
#<(yaæ sannyÃsam iti prÃhur yogaæ taæ viddhi pÃï¬ava /
na hy asannyastasaÇkalpo yogÅ bhavati kaÓcana // BhG_6.2 //)>#
yam iti / sannyÃsam iti9 yaugiko 'tra sannyÃsaÓabdo mayà prayukta÷ /
paramÃtmani ktÃnÃæ karmaïÃæ samyak tyÃgo10 ni÷k«epa÷
samarpaïaæ sannyÃsa÷11 / sarvasarvÃÓramÃïÃm aviÓi«Âo na
rƬhiÓabda÷ prayukta÷12 / yathà vaidyaÓabdaÓ cikitsake rƬho yaugikas
tu
sarvatra vartate / vidyÃyÃæ bhavo vaidya iti yo yo vidyÃvÃn
sa sarvo 'bhidhÅyate /
__________
NOTES:
1. pratipÃdatvÃcchÃstrasya vÃla÷ ---la
vÃhya÷ ---va
2. dhihÃya ---va
3. vacapitvà ka«ÂÃæ gati ---va
4. yotisatvatte ---va
5. nanu ca sannyÃsÅ yogÅ cetyeka÷ puru«a÷ ---va
6. virodhÃtisannyÃsÅ ---va
7. kamaæ yogÅ ---va
8. sannyÃsikhaæ ---va
9. savyÃsamiti ---va
10. samyaktyÃyo÷ ---va
11. sannyÃsa÷ sarva sarva amÃïÃma^
12. prayukte÷ ---va
prayukte÷«a«ÂhÃdhyÃyasyÃyam / tata÷ 65 tamap«Âhasya
samÃpti÷ / 66 tamap«Âhasya prÃrambhastu sannyÃsamityÃdi anena /
sannyÃsamityÃdi
tu 26 tamaÓlokasthabhëyasya / avastheyaæ ---vako«asya /
prayukto yathà ---la
____________________________________________________________________
p. 157
yad uktaæ ---(sannyÃsitvaæ yogitvaæ ca) yugapan na sambhavati ---
iti / nÃsau do«o hetusadbhÃvÃt / tad Ãha --- na hy asannyastasaÇkalpo
ni÷k«ipta÷ karmasaÇkalpo yenÃsau sannyastasaÇkalpa÷ /
tadviparÅto na yogÅ bhavati kaÓcana /
anekajanmapravttabhedavij¤ÃnavÃsitacetasÃæ na sahasÃbhedavij¤Ãnam
upapadyate / ahaæ brahmÃsmi ---
iti / tasmÃt sarvamà ..... kta(?) yas tatprasÃdÃd advaitaj¤Ãnaæ
pratipadyate / tasmÃd etad vai puru«asyÃvasthÃbhedamÃtraæ phalam /
punar ekam eva ma ... ktir ity abhipretyoktam --- yaæ sannyÃsam ityÃdi1
praÓÃntamanasam iti paryantaæ (sannyÃsam --- ityÃdi --- praÓÃntamanasam
---iti paryantaæ) ye prÃïina÷ (uktÃ÷) santi tÃn ÃtmavaÓaæ2 kuryÃd
ity artha÷ // 26 //
yadi yogasukhaæ syÃt tato vi«ayasukhaparityÃgo yujyate /
anyathà ko nÃma parityajed ity Ãha ---
#<(praÓÃntamanasaæ hy enaæ yoginaæ sukham uttamam /
upaiti ÓÃntarajasaæ brahmabhÆtam akalma«am // BhG_6.27 //)>#
praÓÃnteti / praÓÃntamanasaæ hy enaæ yasmÃd yoginam uttamaæ
vi«ayasukhÃd upaiti3 / ÓÃntarajasaæ rajovi«aye«u pravttir
brahmabhÆtam --- bhÆ prÃptÃv ÃtmanepadÅti smaraïÃd bhÆtaÓabda÷
prÃptyartha÷ / brahmaprÃptam akalma«am4 // 27 //
__________
NOTES:
1. yaæ sa asmatparaæ ---lako«e riktaæ sthÃnam / parapatrÃrambhastu
ÃtmavaÓe kuryÃdity artha÷ anena /
2. ^mityÃdipraÓÃtamanasimityÃparyanta ya Ãïina santi dÃtmavÃÓaæ
---va
3. vi«ayasusvÃdupeti ---va
4. pratpyarthÅ brahmaprÃtyamakalpa«at ---va
____________________________________________________________________
p. 158
prakaraïarthopasaæhÃrÃrtha÷ Óloka÷ ---
#<(evaæ yu¤jan sadÃtmÃnaæ yogÅ vigatakalma«a÷ /
mukhena brahmasaæÓle«am atyantam upagacchati // BhG_6.28 //)>#
evam iti / evam uktaprakÃreïÃtmÃnaæ yu¤jan
yo(gÅ vigata)samastakalma«a÷1 sukhenÃkleÓena brahmasaæÓle«animittam
atyantasukham aÓnute // 28 //
yadÃtyantaparipakvo yogo bhavati tadà kathaæ paÓyatÅty ucyate ---
##
(sarvabhÆteti /) ahaÇkÃraparicchinnam3 avidyÃnibandhanam aupÃdhikaæ
rÆpaæ vihÃya sarvabhÆtastham ÃtmÃnaæ sarvÃïi bhÆtÃni /
Ãtmani paramÃtmani / Ãtmaparayor abhedavivak«ayÃ4 nirdeÓa÷ /
paÓyate yogena yukta Ãtmà yasyÃsau /
sarvatra samadarÓano brahmad«Âir ity artha÷ // 29 //
sarvatra paramÃtmÃnam ---
#<(yo mÃæ paÓyati sarvatra sarvaæ ca mayi paÓyati /
tasyÃhaæ na praïaÓyÃmi sa ca me na praïaÓyati // BhG_6.30 //)>#
yo mÃm iti / yo mÃæ paÓyati6 sarvatra tasyÃhaæ na praïaÓyÃmi /
na tirobhavÃmi / sa ca me na tirobhavati /
matsvarÆpa evÃsau bhavatÅti // 30 //
__________
NOTES:
1. ^ïÃtmÃnaæ yu¤janyo tu samastakalma«a÷ ---va
2. sarvabhÆtÃni cÃtmani ---la
3. ÃhaÇkÃraparichinna^ ---va
4. paramÃtmanirÃtmaparayorabhedavivak«ayà ---va
5. 28 va/la
6. dyaÓyani ---va
____________________________________________________________________
p. 159
phalakathanam etat kriyate1 / kiæ ca ---
##
(sarvabhÆteti) 2sarvabhÆtasthitaæ yo mÃm ekatvam Ãsthito
bhajate / sarvathà vartamÃno 'pi và mayi madvikÃre vÃkprapa¤ce3
cetasà vartamÃno mayy evÃsau ca vartate / brahmÃtmanà dÓyamÃnaæ4
sarvaæ brahmaiva sampadyate yathodakÃtmanà dÓyamÃna÷5
phenataraÇgÃdis tatraivÃntarbhavati tadvat /
anye tu yathe«Âace«Âham apÅti vadanti / tad ayuktam /
nahÅdÓasya yathe«Âace«Âatà bhavati // 31 //6
yogina÷ sarvabhÃve«u maitrÅbhÃva7 upadiÓyate ---
#<(Ãtmaupamyena sarvatra samaæ paÓyati yo 'rjuna /
sukhaæ và yadi và du÷khaæ sa yogÅ paramo mata÷ // BhG_6.32 //)>#
Ãtmaupamyeti8 / upamÃyà bhÃva aupamyam9 /
tenÃtmaupamyenÃtmasÃdÓyenety artha÷ /
sarvatra bhÆte«u sukhaæ10 và paÓyati / samam /
yathà mama sukhaæ priyaæ tathÃnye«Ãm / yathà me du÷kham apriyaæ
tathà pare«Ãm iti / sa yogÅ paramo mata÷ // 32 //11
sarvatrÃdvaitadarÓanalak«aïo yoga ukta÷ / tasya12 (j¤Ãnam) asambhavam
/
__________
NOTES:
1. kathanameta kriyate ---va
2. sarvabhÆtÃsthita ---va
3. madvikÃrovÃkyapace ---va
... vÃkyapa¤ce ---la
4. daÓyamÃnaæ ---va
5. daÓyamÃna ---va
6. 29 va/la
7. maiobhÃva ---va
8. Ãtmaupanyeti ---va
9. bhìaupamyaæ ---va
10. sukhaæ ---va
11. 30 ---va/la
12. yuktastasyà ---va
____________________________________________________________________
p. 160
arjuna uvÃca ---
#<(yo 'yaæ yogas tvayà prokta÷ sÃmyena madhusÆdana /
etasyÃhaæ na paÓyÃmi ca¤calatvÃt sthitiæ sthirÃm // BhG_6.33 //)>#
yo 'yam iti / yo 'yam yogas tvayà prokto manasaÓ ca¤calatvÃt sthirÃæ
sthitiæ tasya1 na paÓyÃmi // 33 //1
yasmÃt ---
#<(ca¤calaæ hi mana÷ k«ïa pramÃthi balavad d¬ham /
tasyÃhaæ nigrahaæ manye vÃyor iva sudu«karam // BhG_6.34 //)>#
ca¤calam iti3 / ca¤calaæ hi mana÷ k«ïa4 atica¤calam itas tato
dhÃvamÃnam5 / pramathituæ6 ÓÅlam asyeti pramÃthi / balavad vegavad
d¬haæ bhedavÃsanayà ghanÅktam7 /
tasyÃhaæ nigrahaæ8 nirodham Ãtmany avasthÃnam /
vÃyor iva sudu«karaæ manye // 34 //9
bhagavÃn uvÃca10 ---
#<(asaæÓayaæ mahÃbÃho mano durnigrahaæ calam /
abhyÃsena tu kaunteya vairÃgyeïa ca ghyate // BhG_6.35 //)>#
(asaæÓayam iti) / nigraham avasthÃnam / asaæÓayam11 yathÃvad avasitaæ
tathà / kiæ tv abhyÃsena / paramÃtmani puna÷ punaÓ cittapraveÓanam
abhyÃsa÷ / ÓÃstreïa sarvaæ brahmeti sÃmÃnyena12 vij¤Ãya
hdayakamalanilaye13 paramÃtmÃnaæ cintayataÓ cittaæ14
d¬habhÆmikaæ15
__________
NOTES:
1. sthirÃsthitistasya ---va
2. 31 ---va/la
3. ca¤calamiti ---va
4. ksma ---va
5. atica¤calamitaæ dhÃvamÃnaæ ---va/la
6. prathamitu ---va
7. dhanÅdhuvaæ ---va
8. nigraæha ---va
9. manya 32 ---va
..æ janye 32 ---la
10. bhagavÃnuvÃca
11. nigrahamavasthÃnamasaæÓayamiti ---la
sarva ---va
12. sÃbhÃmena ---va
13. dadayakramala^ ---va
14. citavaÓvittaæ ---va
15. daÂabhÆmikaæ ---va
____________________________________________________________________
p. 161
bhavati / evam abhyÃsena ghyate vairÃgye(ïa ca) / na prapa¤cavi«ayaæ
vait«ïyaæ vairÃgyam / yatprapa¤cavi«ayaphalaæ1 tatsarvam aÓÃÓvatam
iti
do«adarÓanÃd vait«ïyam utpadyate // 35 //2
etÃvÃn iha niÓcaya÷ ---
#<(asayatÃtmanà yogo du«prÃpa iti me mati÷ /
vaÓyÃtmanà tu yatatà Óakyo 'vÃptum upÃyata÷ // BhG_6.36 //)>#
asaæyateti / asaæyatÃtmanÃ3 avaÓÅkta Ãtmà mano yasya tena4
yogo du«prÃpo na Óakyate prÃptum / vaÓyÃtmanà tu yatatà yatnaæ5
kurvatÃ
Óakyo 'vÃptum anantaroktopÃyena6 // 36 //
yadà tu yogo 'prapta÷ kenacid daurbalyena7 tadà tasya kà gatir iti
pra«Âum uvÃca ---
#<(ayati÷ Óraddhayopeto yogÃc calitamÃnasa÷ /
lipsamÃna÷ satÃæ mÃrgaæ pramƬho brahmaïa÷ pathi // BhG_6.37 //
anekacitto vibhrÃnto mohasyeva vaÓaæ gata÷ /
aprÃpya yogasaæsiddhiæ kÃæ gatiæ k«ïa gacchati // BhG_6.38 //)>#
ayatir iti / anekacitto9 vibhrÃnto mohasyeva vaÓaæ gata iti ca /
ayatir yatnarahita÷ Óraddhayà copeto10 yogÃd yogasakÃÓÃc calitamÃnaso
'nivttamanÃ÷ / aprÃpya yogasaæsiddhiæ muktyabhÃve11 kÃæ gatiæ
k«ïa gacchati / nÅlotpaladalacchavi÷12 k«ïo yugÃnurÆpavarïo
và // 37-38 //13
__________
NOTES:
1. prapa¤ca^ ... vairÃgyaæ yat --- iti vako«e nÃsti
2. vitstyamutpadyate / 33 ---va/la
3. asaæ«ateti asaæyatÃtmÃnà ---va
4. j¤ena ---va
5. patnaæ ---va
6. vÃptu manararoktenopÃyena 34 ---va
^yena 34 --- la
7. kenacidaurvalpena ---va
8. «a«Âa uvÃca ---va
9. ... citto ---va
10. ÓraddhayÃcoyegro ---va
11. muttarabhÃve ---va
12. ... ladachavi÷ ---va
13. 36 va/la
____________________________________________________________________
p. 162
praÓnam eva1 sopapattikaæ kartum Ãha ---
#<(kaccid2 ubhayavibhra«Âa÷ ÓÃradÃbhram iva naÓyati /
aprati«Âho mahÃbÃho vimƬho brahmaïa÷ pathi // BhG_6.39 //)>#
kaccid iti / kaccid iti praÓnÃrtho nipÃtita÷ / ubhayasmÃd
bhra«Âa÷3 / karma tÃvan na phalÃrthaæ ktam ÅÓvare samarpitatvÃt /
na ca j¤Ãnaæ muktisamam utpannam5 / tasmÃd ubhayabhra«Âa÷ /
kiæ ÓÃradÃbhram iva v«Âirahitaæ naÓyati kiæ và neti / aprati«Âho
na vidyate prati«Âhà yasya / brahmaïa÷ pathi brahmaprÃptimÃrge
vimƬho na(Óyati) // 39 //
#<(etan me saæÓayaæ k«ïa cchettum arhasy aÓe«ata÷ /
tvadanya÷ saæÓayasyÃsya chettà na hy upapadyate // BhG_6.40 //)>#
etad iti / etaæ me saæÓayaæ k«ïa cchettum apanetum arhasi /
kasmÃt / tvadanya÷ saæÓayasyÃsya cchettà jagati nopapadyate // 40 //6
uttaraæ bhagavÃn uvÃca ---
#<(pÃrtha naiveha nÃmutra vinÃÓas tasya vidyate /
na hi kalyÃïakt tÃto gacchati kaÓcid durgatim // BhG_6.41 //)>#
pÃrtheti / he pÃrtha iha loke paratra và (na) tasya nÃÓo 'sti /
kasmÃt / na hi kalyÃïakt puïyakd durgatiæ kaÓcit tÃto gacchati /
tanoti putram iti yady api tÃta÷ pitocyate tathÃpy anyatrÃpi8
dÓyate pÆjÃrtham9 // 41 //10
__________
NOTES:
1. praÓramegha ---va
2. kaÓcit ---la/va
3. bha«Âa÷ --- karma tÃvatraphalÃærtha ---va
4. ... iÓvere ---va
5. ... samutpatraæ ---va
6. 37 ---va/la
7. kdurgati ---va
8. tathÃpi nyatrÃpi^
9. pÆjÃrtha ---la
10. 38 ---va/la
____________________________________________________________________
p. 163
#<(prÃpya puïyaktÃæ lokÃn u«itvà ÓÃÓvatÅ÷ samÃ÷ /
ÓucÅnÃæ ÓrÅmatÃæ gehe yogabhra«Âo 'bhijÃyate // BhG_6.42 //
atha và yoginÃm eva jÃyate dhÅmatÃæ kule /
etad dhi durlabhataraæ loke janma yadÅdÓam // BhG_6.43 //)>#
prÃpyeti1 / atheti ca / yad uktavÃn phaloddeÓena2 na karma ktam
ÅÓvaroddeÓena ktatvÃd iti3 / ata eva tasya puïyakl lokaprÃpti÷ /
na hi mÃm uddiÓya ktam aphalÃya bhavati / bhogÃyÃpavargÃya vÃ
tat sampadyate /
puïyaktÃm --- iti viÓe«aïÃd4 ye tyaktakarmÃïa÷5 kevalÃj
j¤ÃnÃn muktim icchanti te«Ãæ durgatir eveti darÓayati /
(nÃpi) abhij¤Ãnasya bhoga÷ phalaæ kalpayituæ Óakyam
avidyÃnivttidvÃreïa (tasya) muktyarthatvÃt6 / na ca karmÃbhÃvo
bhogahetu÷ sarve«Ãæ prasaÇgÃt / tad etad bhÃgavatam uttaraæ
karmayoginÃm upapadyate nÃnye«Ãm / ÓÃÓvatÅ÷ bahvÅ÷7 samÃ÷
saævatsarÃn ÓucÅnÃm ÃcÃravatÃæ ÓrÅmatÃm aiÓvaryavatÃæ
gehe jÃyate / adhikÃratas tasyÃpek«ayà pak«Ãntaram ucyate /
athavà yoginÃm eva yogÃbhyÃsaratÃnÃæ daridrÃïÃæ kule vaæÓe
jÃyate /
dhÅmatÃm utpadyate / dhÅmatÃm etad dhi durlabhataram ÅdÓaæ
janma // 42-43 //8
sa tu jÃta÷ ---
#<(tatra taæ buddhisaæyogaæ labhate pÆrvadaihikam /
tato bhÆyo 'pi yatati saæsiddhau kurunandana // BhG_6.44 //)>#
__________
NOTES:
1. mëyeti ---va
2. phalodeÓena ---va
3. nu karmaktaæ mÅdyapi tÃta÷ pÅtocyatetutthÃpi nyatrÃpi
dÓyaÓvarodeÓena ktatvÃt ---va
4. mityaviÓe«aïÃt ---va
5. jyakrakukarmÃïa÷ ---va
6. muktyÃrthatvÃnna ---va
7. ÓÃÓvatÃrvadvau÷ ---va
8. dhÅmatÃddhidurlabhataraæmÅdarÓajanma 4 ---va
dhÅmatÃddhi durlabhataramÅdaæÓaæ janma 40 ---la
____________________________________________________________________
p. 164
tatreti / tatra taæ buddhisaæyogam Ãtmavi«ayayÃ1 buddhyà saæyogaæ
labhate / pÆrvadaihikaæ2 pÆrvajanmani bhavam / tato yatati bhÆyo 'pi
tato 'dhikataraæ yatate / saæsiddhau vimuktinimittam / he kurunandana //
44 //
kathaæ punar asau pÆrvadaihikaæ3 buddhisaæyogaæ labhate tad Ãha4 ---
#<(pÆrvÃbhyÃsena tenaiva hriyate hy avaÓo 'pi san /
jij¤Ãsur api yogasya ÓabdabrahmÃtivartate // BhG_6.45 //)>#
pÆrvÃbhyÃseti / pÆrvajanmasa¤cita÷ saæskÃras tena hriyate prÃpyate
buddhipÆrvasaæyogaæ pratyavaÓo 'pi5 san / kiæ ca / jij¤Ãsur api
yogasya j¤Ãtum icchur api Óabdabrahma vedoktaæ kevalaæ karmÃtivartate6
/
yogajij¤ÃsÃpi kevalÃt karmaïo gurutarety abhiprÃya÷ // 45 //
kiæ ca7 ---
#<(prayatnÃd yatamÃnas tu yogÅ saæÓuddhakilbi«a÷ /
anekajanmasaæsiddhas tato yÃti parÃæ gatim // BhG_6.46 //)>#
prayatnÃd iti / prayatnÃd yatamÃnas tu yogÅ prak«Âena yogena
yatnena8 yogÃrthaæ yatamÃno9 yogÅ saæÓuddhakilbi«a÷10 yogena
(yÃ)tÅti smaranti yogaÓÃstravida÷ / kiæ puna÷ k«udrapÃpÃni /
na hy ekasminn eva11 janmani yogÅ mucyate / anekajanmajanitayo(gena
saæsiddho bhavati) / tato yÃti parÃæ gatim // 46 //12
__________
NOTES:
1. ^vi«ayà ---la
2. ... dehikaæ ---va
3. dehikaæ ---la
4. tadÃhà // 41 // ---va
5. prajyavaÓopi ---va
6. karmÃtivartavartate ---va
7. kiæ ca 42 ---va/la
8. yatamÃnastuyatnena ---va
9. yatasmÃno ---va
10. ... kilvi«a÷ ---va
11. nahyekrÃsminneva ---va
12. ... jÃnita / nato yÃni parÃæ gatim 43 ---va
... 43 ---la
____________________________________________________________________
p. 165
yogamÃhÃtmyaæ darÓayann adhyÃyam upasaæharati1 ---
#<(tapasvibhyo 'dhiko yogÅ j¤Ãnibhyo 'py adhiko mata÷ /
karmibhyaÓ cÃdhiko yogÅ tasmÃd yogÅ bhavÃrjuna // BhG_6.47 //)>#
tapeti / kcchracandrÃyaïopavÃsaparebhya÷2 kevalakarmiïo 'pi
karmagrahaïena3 tadvi«ayasya j¤ÃnasyÃk«iptatvÃt4
pÆrvatrÃtmaj¤Ãnaæ
vivak«itam / tasmÃd yogÅ bhavÃrjuna / ghasthasyÃrjunasya yogopadeÓÃt
sannyÃsinÃm eva «a«Âhe yogopadeÓa÷ kta iti yair vyÃkhyÃyate
te«Ãm upasaæhÃravirodha÷ // 47 //5
#<(yoginÃm api sarve«Ãæ madgatenÃntarÃtmanà /
ÓraddhÃvÃn bhajate yo mÃæ sa me yuktatamo mata÷ // BhG_6.48 //)>#
yoginÃm iti / Ãdityaæ rudram anyÃæ6 và devatÃæ ye yu¤jate
te«Ãæ7 yoginÃm api sarve«Ãæ madgatenÃnantarÃtmanÃ8 mÃæ gatena
madÃsaktacetasà ÓraddhÃvÃn Ãstikyabuddhir bhajate9 yo mÃæ sa me
yuktatamo mata iti // 48 //10
(iti ÓrÅ)bhagavadbhÃskarakte gÅtÃbhëye «a«Âho 'dhyÃya÷ // 6 //
__________
NOTES:
1. mÃhÃtmyadarÓayatradhyÃya^ ---va
2. kchÃcÃndrÃyaïopavÃsarebhya÷ ---va
3. kevalakarmiïo karma^ ---la
4. jÃnesyÃk«iptatvÃt^ ---va
5. 44 ---va/la
6. anyaæ ---va
anyaæ devatÃæ ---la
7. te«o ---va
8. mahatenÃntarÃtmanà ---va
9. samadÃsaktacetasà ÓraddhavÃtÃstivà buddhirmajatye ---va
10. 44 ---va/la
____________________________________________________________________
p. 166
atha saptamo 'dhyÃya÷ /1
«a«the 'dhyÃye samÃdhir ukta÷ / yatra samÃdhÅyate2 cittaæ
tad ÅÓvarÃkhyaæ brahma savistaraæ vaktavyam ity adhyÃya Ãrabhyate /
na hy aj¤ÃtasvarÆpasyopÃsanaæ6 Óakyaæ kartum iti /
bhagavÃn uvÃca4 ---
#<(mayy ÃsaktamanÃ÷ pÃrtha yogaæ yu¤jan madÃÓrita÷ /
asaæÓayaæ samagraæ mÃæ yathà j¤Ãsyasi tac chruïu // BhG_7.1 //)>#
mayÅti / mayi parameÓvare5 svÃbhÃvikasnehÃrdracetÃ6 yogaæ
yu¤jÃna÷ kurvÃïa ity artha÷ / mÃm ÃÓrito madÃÓrito 'nanyaÓaraïa÷
/
saæÓayarahitaæ samagraæ ktsnaæ mÃæ yathà yena prakÃreïa
j¤Ãsyasi
pratipatsyase tac chruïu // 1 //
vistaraprakÃraæ darÓayati ---
#<(j¤Ãnaæ te 'haæ savij¤Ãnam idaæ vak«yÃmy aÓe«ata÷ /
yaj j¤Ãtvà na punar anyaj j¤Ãtavyam avaÓi«yate // BhG_7.2 //)>#
j¤Ãnam iti / j¤Ãnam ÅÓvarasvarÆpabodhanam / tadvij¤Ãnasahitaæ7
vak«yÃmi / viÓe«aj¤Ãnam8 --- so 'ham --- ityÃdi / idam iti
pÆrvoktaæ parÃmÓyate / vak«yÃmi / kÃrtsyena9 /
yaj j¤Ãnaæ10 j¤Ãtvà neha loke j¤Ãtavyaæ punar avaÓi«yate // 2 //
__________
NOTES:
1. ÓrÅjÃrayaïÃya nama÷ ---va/ lako«e nÃyamaæÓa÷
2. samÃdhÅyato ---va
3. nahyaj¤ÃnatasvarÆpasyopasÃnaæ ---la
4. mamavÃnuvÃca ---va
5. prayipraremeÓvare ---va
6. svabhÃvikÃsnehÃrdracetà ---la
snehÃndravetÃyoguæyujÃna÷ ---va
7. vitÃnasahitaæ ---va
8. ... j¤Ãne ---va
9. kÃtsyena ---va
10. yaj¤Ãnaæ ---va
____________________________________________________________________
p. 167
durlabhaæ ca matsvarÆpaj¤Ãnam / katham ---
#<(manu«yÃïÃæ sahasre«u kaÓcid yatati siddhaye /
yatatÃm api siddhÃnÃæ kaÓcin mÃæ vitti tattvata÷ // BhG_7.3 //)>#
manu«yeti / manu«yÃïÃæ sahasre«u madhye kaÓcid yatati siddhaye
yatnaæ1 karoti / yatatÃm api te«Ãæ siddhÃnÃæ2 siddhyarthaæ3
pravttÃnÃm ity artha÷ / kaÓcin mÃæ vetti tattvata÷4
yÃthÃtathyena // 3 //
ÓrotÃram abhimukhÅktyedÃnÅæ5 savistaram ÃtmÃnaæ kathayati ---
#<(bhÆmir Ãpo 'nalo vÃyu÷ khaæ mano buddhir eva ca /
ahaÇkÃra itÅyaæ me bhinnà praktir a«Âadhà // BhG_7.4 //)>#
bhÆmir iti / bhÆmir Ãpo 'nalo vÃyu÷ kham iti pa¤cÃpi bhÆtamÃtrÃ
nirdiÓyante6 sthÆlaÓarÅrÃrambhiïya÷ / mano buddhir ity anta÷karaïaæ
nirdiÓyate / manograhaïena bÃhyam api karaïaæ ghyate
buddhÅndriyakarmendriyalak«aïam7 /
ahaÇkÃra ity anÃtmany ÃtmÃbhimÃna Ãtmani cÃnÃtmÃbhimÃna÷ /
sa8 ubhayavidho viparÅtapratyaya÷ saæsÃrahetur yam avidyety
Ãcak«ate / me madÅyëÂadhà bhinnà prakti÷
sthÃvarajaÇgamalak«aïasya bhÆtajÃtasya // 4 //
imÃm acetanÃæ praktiæ pthakktya cetanÃæ nirde«Âum Ãha8 ---
#<(apareyam itas tv anyÃæ praktiæ viddhi me parÃm /
jÅvabhÆtÃæ mahÃbÃho yayedaæ dhÃryate jagat // BhG_7.5 //)>#
apareti10 / apareyam a«ÂadhÃ11 bhinnà praktir aparà bhogyarÆpÃ12
__________
NOTES:
1. yatvaæ ---va
2. sidgÃnÃæ
3. siddhÃrthaæ ---va
4. tatvata÷ ---va
5. ÓrÅttÃramabhimukhÅktya ---va
6. vÃyuriti ---la/va // nidiÓyate ---va
7. buddhidriyakarmediya lak«aïa ---va
8. sa iti ---vako«e nÃsti
9. imÃmacetanà prakti pthaktya cetanÃæ nirdaæ«ÂumÃha ---va
10. aparoti ---va
11. apareyÃma«Âadhà ---va
12. bhoparÆpà ---va
____________________________________________________________________
p. 168
paratantrà / aparÃæ pradhÃnabhÆtÃæ1 praktim ito 'nyÃæ
matsambandhinÅæ viddhi / jÅvabhÆtÃæ jÅvatvaæ prÃptÃæ2
bhoktrÆpeïÃvasthitÃm /
yayà praktyedaæ4 dhÃryate jagadantar anupravi«Âam5 /
(tathà ca) Óruti÷ --- anena jÅvenÃtmanÃnupraviÓya6 nÃmarÆpe
vyÃkaravÃïi --- iti // 5 //
dvÃbhyÃæ praktibhyÃæ bhÆtÃni jÃyanta ity Ãha7 ---
#<(etadyonÅni bhÆtÃni sarvÃïÅty upadhÃraya /
ahaæ ktsnasya jagata÷ prabhava÷ pralayas tathà // BhG_7.6 //)>#
etad iti / ete dve8 praktÅ yonÅ ye«Ãæ bhÆtÃnÃæ tÃny etadyonÅni
/
tatra yÃcetanà prakti÷ sà kÃryakÃraïarÆpeïa pariïamate /
yà tu cetanà sà svakarmopÃrjitaphalabhoktrÆpeïÃvati«Âhate9 /
tÃny etÃni jÅvÃvi«ÂÃni bhÆtÃni10 sarvÃïÅty upadhÃraya /
te ca matsambandhinyau11 / katham acetanà matto jÃtÃÓ cetanÃ÷ punar
madasambhÆtÃ÷ / yata evam ato 'haæ ktsnasya jagata÷ prabhava÷
pralayas
tathà / prabhavanty asmÃd iti12 prabhava÷ /
pralÅyante 'sminn iti pralaya÷13 /
kathaæ punar gamyate samastasya jagato mÆlakÃraïaæ brahma iti /
Órute÷ --- sad eva saumyedam agra ÃsÅt --- iti /
tadaik«ata sa Ãtmà --- iti /
sadÃtmaÓabdÃbhyÃaæ parÃmarÓÃc cetanaæ14 kÃraïaæ niÓcÅyate /
na hy anumÃnena15 kevalenÃtyantÃtÅndriyaæ jagatkÃraïaæ kaÓcit
samarthayituæ Óakta÷ / asiddhÃnaikÃntikaviruddhado«adu«ÂatvÃt16 /
__________
NOTES:
1. ^bhrÆtÃÇkti... ---va
2. jÅvatvapraptÃæ ---va
3. bhokturÆpe^ ---va
4. praktyà idaæ ---va
5. ... pravi«Âa ---va/la
6. ÓrutirjavinÃtmanÃ^ ---va
7. ityÃha // 5 ---la/va
8. eta dve ---va
9. ^bhoktÆrÆpeïÃvati«Âate ---va
10. mÆtÃni ---va
11. satsambandhinyau ---va
12. prabhavajyasmÃditi ---va
13. prÃlÅyate ---va
14. sa ÃtmeÇktyÃtmaÓabdÃbhyÃæ parÃmaÓeÓcetanaæ ---va
15. mahyanumÃnena ---va
16. kaÓcitsamartha ... du«ÂatvÃt aæÓoyaæ nÃsti ---vako«e
____________________________________________________________________
p. 169
tatra sÃÇkhyÃ÷ pradhÃnaæ jagatkÃraïaæ varïayanti /
naiyÃyikavaiÓe«ikÃ÷ paramÃïÆn /
tatra vÃdina÷ parasparaviruddhaæ jalpanto nÃdyÃpy antaæ gatÃ÷1 /
ÓrutivirodhÃc cÃnumÃnam ÃbhÃsÅbhavati /
yat punar anumÃnaæ ÓrutyanusÃri tadanugrÃhakatvenopanyasyate
tadÃÓrÅyate / yena sarvaj¤a÷ sarvaÓaktiÓ cetano jagatkartà sÃdhyate /
tÃrkikÃnumÃnena2 tu yasya yatra karttvaæ tatparij¤Ãnavatas
tacchaktiyuktasya3 karttvopapatte÷ / rathaprÃsÃdÃdikartvad iti4 /
anena5 cÃsarvaj¤asyÃsarvaÓakter anÅÓvarasya6 siddhe÷
praktavastvasiddher
anÃÓrayaïam iti // 6 //
yata evam7 ---
#<(matta÷ parataraæ nÃnyat ki¤cid asti dhana¤jaya /
mayi sarvam idaæ protaæ sÆtre maïigaïà iva // BhG_7.7 //)>#
matta iti / matta÷ parataraæ nÃnyad aham eva sarvasmÃj jagata÷ parataro
mÆlakÃraïatvÃt / kathaæ punar asya kÃraïatvam / ÓaktipariïÃmÃt /
tathà ca Óruti÷8 --- tadÃtmÃnaæ svayam akuruta ---
yathorïanÃbhi÷9 sjate ghïate10 ca /
11apracyutasvarÆpasyÃpy acintyaÓaktitvÃt pariïÃmo bhavatÅti /
yathÃkÃÓo12 vÃyurÆpeïa pariïamate na svarÆpavinÃÓo vÃyoÓ ca
pa¤cavttirÆpeïÃdhyÃtmam13 /
__________
NOTES:
1. jagatkÃraïa varïayanti / naiyyÃyikavai«ikÃ÷
paramÃæïÆstatravÃdinaæ kaÓcit samÃrthayitu Óakto
siddhÃnaikÃntikavirudrado«adu«ÂatvÃttatra
sÃÇkhya÷ pradhÃnaæ jagatkÃraïaæ parasparaviruddhaæ
jalpantonÃdyÃpyantaæ gatÃ÷ ---va
2. catano ... tÃrkikÃnumanina ---va
3. ... stachaktisya ---va
4. ... prasÃda^ ---va
5. ... vÃdijyanena ---va
6. ... sarvaÓaktoranÅÓvara^ ---va
7. yata eva ---la
8. ... pariïÃma tathà ca Óruti ---va
9. yathorïanÃbha÷ ---la
yatho nÃbha÷ ---va
10. ghïate ---va
11. cÃprattyutasvarÆpa^ ---va
12. «athÃkÃÓo ---va
13. ... vinoÓo vÃyoÓca paÓcavttirÆpeïÃdhyÃtma^ ---va
____________________________________________________________________
p. 170
yathà ca tantubhya÷1 paÂo jÃyate tantusvarÆpapracyuti÷2 /
vicitraÓaktayo hi bhÃvÃ÷ / tathà coktaæ purÃïe ---
acintyÃ÷ khalu ye bhÃvà na tÃæs tarkeïa sÃdhayet /
praktibhya÷3 paraæ yat tu tad acintyasya4 lak«aïam // iti /
tathà ca mantra÷ ---
na tasya kÃryaæ karaïaæ ca vidyate
na5 tatsamaÓ cÃbhyadhikaÓ ca vidyate /
parÃsya Óaktir vividhaiva6 ÓrÆyate
svÃbhÃvikÅ7 j¤Ãnabalakriyà ca // iti /
mayi kÃraïe sarvam idaæ kÃryaæ proktaæ grathitam anusyÆtam ity
artha÷ /
yathà kÃrpÃsasÆtre8 maïigaïà yathà ca mdi ÓarÃvÃdaya iti //
mamaitÃ÷ Óaktayo yà abÃdi«u rasÃdirÆpà jagata÷ saæsthitihetavas
tÃ
darÓayati9 ---
#<(raso 'ham apsu kaunteya prabhÃsmi ÓaÓisÆryayo÷ /
praïava÷ sarvavede«u Óabda÷ khe pauru«aæ n«u // BhG_7.8 //)>#
rasa iti10 / rasa÷ sÃro yena ÓarÅrapu«Âir bhavati11 / iha prakaraïe
jagatsthitihetÆnÃæ12 saÇkÅrtanam / vibhÆtiprakaraïe tu
kÃraïam akÃraïaæ và yad utk«Âaæ13 sattvaæ tadupadiÓyate /
cintanÅyaæ yad utk«Âaæ sattvaæ tad upadiÓyate14 /
cintanÅyatvenety apunaruktatÃ15 / me
__________
NOTES:
1. tatubhya÷ ---va
2. jÃyate tu svarÆpapratyuti ---va
3. acityà ... sÃdhayerthapraktimabhya÷ ---va
4. paraæ yattadacintyasya ---va
5. na matsamaÓca ---va
6. vividhaæ va ---va
7. svÃbhÃvikau ---va
8. kÃrpasa^ ---va/la
9. hetavaæsthÃdarÓa«ati ---va
10. rasa iti ---va
11. rasÃsÃraæ yena ÓarÅrayu«Âirbhavati ---va
12. tagatsthiti^ ---va
13. yudutk«Âa ---va
14. tadupadiÓyarte ---va
15. ... tvenetyupunaduktatà ---va
____________________________________________________________________
p. 171
rasarÆpaprotà Ãpa iti kecid yojayanti / tad asat /
yathÃÓrutÃnvayabhaÇgaprasaÇgÃt / sthitinimittÃnÃæ ca dharmÃïÃm
iha
vaktum i«ÂatvÃt /
prabhÃsmi / prakÃÓa÷ Óakti÷ / praïava oÇkÃra÷ /
so 'pi dhyÃnajapÃdÃv upayogÃd utkar«ahetu÷ / Óabdo 'smy ÃkÃÓe2 /
Óabdena hi3 sarvalokavyavahÃra÷ pravartate / puru«asyedaæ pauru«aæ
puæstvaæ prajananakÃraïam // 8 //
#<(puïyaæ pthivyÃæ gandho 'smi tejaÓ cÃsmi vibhÃvasau /
jÅvanaæ sarvabhÆte«u tapaÓ cÃsmi tapasvi«u // BhG_7.9 //)>#
kiæ ca ---
#<(bÅjaæ mÃæ sarvabhÆtÃnÃæ viddhi pÃrtha sanÃtanam /
buddhir buddhimatÃm asmi tejas tejasvinÃm aham // BhG_7.10 //)>#
bÅjam iti / bÅjaæ mÆlakÃraïaæ mÃæ viddhi jÃnÅhi / sanÃtanaæ
nityam / buddhir asmi buddhimatÃæ8 bhaspatibhÃrgavÃdÅnÃm9 /
teja÷ prabhÃvo 'smi tejasvinÃæ10 rÃj¤Ãm // 10 //
#<(balaæ balavatÃæ cÃhaæ kÃmarÃgavivarjitam /
dharmÃviruddho bhÆte«u kÃmo 'smi bharatar«abha // BhG_7.11 //)>#
balam iti / balaæ balavatÃæ11 cÃham / tad viÓina«Âi ---
kÃmarÃgavivarjitam / kÃmena rÃgeïa ca rahitam / tatsamutthaæ12
tu yad balaæ
__________
NOTES:
1. dhyÃnanayÃdÃvupa^ ---va
2. ÓabdaussyÃkÃÓe ---va
3. Óabde sarvanahi ---va
4. prajanakÃraïaæ ---va/la
5. gadha÷ ---va
6. purëahetutvÃt ---va
7. hiraïyaretÃsi ---va
8. buddhivatÃæ ---va/la
9. ... tirbhÃrgavÃdÅnÃæ ---va
10. tejÃsvinÃæ ---va
11. valavatà ---va
12. tatsamutpaæ ---va
____________________________________________________________________
p. 172
pratyavÃyanimittam / svÃbhÃvikaæ tu yad balaæ tad utkar«akÃraïam /
yathà vainateyÃdÅnÃm / dharmeïÃviruddha÷1 kÃmo bhÆte«u so 'ham
asmi
yathà svadÃre«u // 11 //
kiæ ca ---
#<(ye caiva sÃttvikà bhÃvÃs tÃmasà rÃjasÃÓ ca ye /
matta eveti tÃn viddhi na tv ahaæ te«u te mayi // BhG_7.12 //)>#
ye caiva sÃttvikà bhÃvà iti / sattvanivttÃ÷ / sÃttvikÃ
devÃdayo rÃjasà asurà manu«yÃÓ ca2 tÃmasÃ÷ sarpÃdayo3 matta
eva iti tÃn viddhi / na tv ahaæ te«u / nÃhaæ janÃÓrita÷ / te tu
punar mayi vartante4 / madadhÅnavttaya ity artha÷ // 12 //
athedÃnÅæ5 guïÃnÃæ svabhÃva÷ kaÓcid kathyate ---
#<(tribhir guïamayair bhÃvair ebhi÷ sarvam idaæ jagat /
mohitaæ nÃbijÃnÃti mÃm ebhya÷ param avyayam // BhG_7.13 //)>#
tribhir iti / tribhir guïamayair bhÃvai÷6 ktsnam idaæ jagan mohitam /
nÃbhijÃnÃti mÃm ebhyo guïebhya÷ param avyayaæ vyayarahitam // 13 //
tribhir etair guïair mohitasya saæsÃrakÃntÃrottÃro nÃstÅty Ãha ---
#<(daivÅ hy e«Ã guïamayÅ mama mÃyà duratyayà /
mÃm eva ye prapadyante mÃyÃm etÃæ taranti te // BhG_7.14 //)>#
daivÅti / devasyeyaæ daivÅ7 / hiÓabdo hetau / yasya devasya mama mÃyÃ
nirmÅyate na (mÃyÃvikÃ÷)8 / na jÃtam iti praktir
__________
NOTES:
1. tadutkar«akÃna«ÂikÃmarÃgÃviraïaæyathÃvainaneyÃdÅnÃæ
dharmeïÃviruddhya ---la//va
dharmeïa viruddhà ---la
2. mÃnu«ÃÓca ---va
3. tÃmasÃ÷ yadiyo ---va
4. vartate ---va
5. athedÃærna ---va
6. guïamayerbhÃvai÷ ---
7. devÅ ---va
8. nimÅyate ---va
9. na yÃvikà ---la
____________________________________________________________________
p. 173
ÅÓvarÃd utpannà mÃyocyate / ÓrutiÓ ca nirvakti1 --- mÃyÃæ tu
praktiæ
vidyÃn mÃyinaæ tu maheÓvaram --- iti /
na sÃÇkhyÃnÃm iva nityà / yatra mÃyÃÓabda÷ praj¤Ãvacana÷
prayujyate
tatreyaæ vyutpatti÷ /
mÅyate paricchidyate2 prameyo 'rtha iti praj¤Ã mÃyà / yathà ---
indro mÃyÃbhi÷ pururÆpa Åyate4 --- atÅndriyapraj¤Ãbhir ity artha÷ /
duratyayà du÷khenÃtyayo 'tikramo 'syà iti duratyayà / yady evaæ
ÓÃstropadeÓÃnarthakyam / neti brÆma÷ / mÃm eva ye prapadyante te
mÃyÃæ
tarantÅti na do«a÷ // 14 //
nanu ye prapadyanta5 iti viÓe«aïam anarthakam / nety ucyate / arthavad eva
(tat /) katham ---
#<(na mÃæ du«ktino mƬhÃ÷ prapadyante narÃdhamÃ÷ /
mÃyayÃpahtaj¤Ãnà Ãsuraæ bhÃvam ÃÓritÃ÷ // BhG_7.15 //)>#
na mÃm iti6 / mÃyayÃnantaroktayà praktyÃpahtaj¤Ãnà Ãsuraæ
bhÃvaæ ÓÃÂyÃntÃdilak«aïam ÃÓritÃ÷ // 15 //
ke punas te ye tvÃæ prapadyante7 ---
#<(caturvidhà bhajante mÃæ janÃ÷ suktino 'rjuna /
Ãrto jij¤Ãsur arthÃrthÅ j¤ÃnÅ ca bharatar«abha // BhG_7.16 //)>#
caturvidhà iti / caturvidhÃÓ catu«prakÃrÃdhikÃriïo8 mÃæ
bhajante / Ãrto vyasanÃpanna÷ / jij¤Ãsu÷ parameÓvarasambodhane
yatamÃna÷ / arthÃrthÅ dravyÃkÃÇk«Å / j¤ÃnÅ brahmavit // 16 //
__________
NOTES:
1. nirvabhakti ---va
2. meyate parichidyate ---va
3. indramÃbhi÷ ---la
4. puru«arÆpadeyate ---va
5. pradyaæ ta iti ---va
6. na smamiti ---va
7. pratipadyante ---va
pratipadyante ---la
8. atra vako«asya samÃpti÷
____________________________________________________________________
p. 174
kiæ ca sarve tulyÃ÷ / ki¤ cai«Ãæ kaÓcid adhika iti pcchÃyÃæ
prÃptÃyÃm Ãha ---
#<(te«Ãæ j¤ÃnÅ nityayukta ekabhaktir viÓi«yate /
priyo hi j¤Ãnino 'tyartham ahaæ sa ca mama priya÷ // BhG_7.17 //)>#
(te«Ãæ iti /) te«Ãæ j¤ÃnÅ nityayukta÷ / nirdhÃraïe «a«ÂhÅ /
nityayukta÷ satatÃbhyÃsÅ / mayy ekasmin bhaktir yasyÃsÃv ekabhakti÷1
/
sa viÓi«yate / priyo hi j¤Ãnino 'tyartham / viÓvasya jagato 'ntarÃtmÃ
paramÃtmà /
mamÃpi cÃyam evÃtmeti manyamÃno naisargikasnehapratibaddhabuddhir
atitarÃæ bhÆyo bhÆyo 'nurajyate /
sa ca mama priya iti // 17 //
yady api rÃgadve«Ãv ÅÓvarasya na sta÷ /
tathÃpi ÓÃstrÃrthayÃthÃtmyaveditvÃd aikÃtmyaprÃpte÷ priya ity
ucyate / itarebhya ÃrtÃdaya÷2
parameÓvaram ÃÓrayanto 'nyebhyo mahÃkÃlabhaktebhya÷ prak«Âatarà iti
darÓayitum Ãha ---
#<(udÃrÃ÷ sarva evaite j¤ÃnÅ tv Ãtmaiva me mata÷ /
Ãsthita÷ sa hi yuktÃtmà mÃm evÃnuttamÃæ gatim // BhG_7.18 //)>#
udÃrà iti / udÃrÃ÷ sarva evaite utk«ÂÃ÷ / j¤ÃnÅ tu
nirupacÃram Ãtmaiva me mata÷ / katham / Ãsthita÷ sa hi yuktÃtmÃ
mÃm evÃnuttamÃæ gatim / na vidyate 'nyottamà yasyà gates tÃm
anuttamÃm // 18 //
kim ekasminn eva janmani j¤ÃnÅtthaæ3 tvà tvÃæ bhajate4
__________
NOTES:
1. ^bhaktiryasyÃsÃvekabhaktiryasyÃsÃvekabhakti÷
2. iherebhya ÃrtÃdayo÷
3. j¤ÃnÅtya
4. bhajante
____________________________________________________________________
p. 175
kiæ vÃnekasminn iti / yady ekasminn eva tadÃrtÃdÅnÃm api
j¤ÃnitvaprasaÇga÷ / tatra tÃratamyaæ nopapadyata iti paramatam
ÃÓaÇkyÃha ---
#<(bahÆnÃæ janmanÃm ante j¤ÃnavÃn mÃæ prapadyate /
vÃsudeva÷ sarvam iti sa mahÃtmà sudurlabha÷ // BhG_7.19 //)>#
bahÆnÃm iti / yata ete ÃrtÃdaya÷ te«Ãm api bhagavati
janmÃntaravÃsanÃsti /
yato nÃrÃyaïam eva te bhajante nÃnyÃæ devatÃm /
j¤ÃnÅ punar ekabhakti÷ prayojanÃntaranirapek«a÷
sannyÃsakarmayogÃbhyÃæ sampanno bahÆnÃæ janmanÃm ante mÃæ
prapadyate /
kathaæ prapadyate / vÃsudeva÷ sarvam iti / vasanti tasmin sarvabhÆtÃni
/
vasati vÃntaryÃmi(tve)na sarvabhÆte«v iti vÃsu÷ /
devanÃd dyotanÃd deva÷ / vÃsuÓ cÃsau devaÓ ceti vÃsudeva÷ paramÃtmÃ
/
Ãtmaivedaæ sarvam ---
sad eva saumyedam agra ÃsÅt --- idaæ sarvaæ yad ayam Ãtmà -- iti
Órute÷ /
kÃraïÃtmanà prapa¤cÃtmanà cÃvasthita iti pratipadyate / sa mahÃtmÃ
sudurlabha÷ / santi hi dvaitadarÓino 'pi bhaktÃ÷ // 19 //
kasmÃt punaÓ caturvidhà eva1 bhajante na sarve ---
#<(kÃmais tais tair htaj¤ÃnÃ÷ prapadyante 'nyadevatÃ÷ /
taæ taæ niyamam ÃÓritya praktyà niyatÃ÷ svayà // BhG_7.20 //)>#
kÃmair iti / kÃmais tai÷ putrapaÓvÃdibhir htaj¤ÃnÃ÷ /
rudrÃdityadurgÃgÃïapatiprabhtayo (yÃ) anyà devatÃ÷ (tÃ÷) ye
bhajante (taæ) tam upavÃsÃdiniyamam ÃÓritya praktyÃ
pÆrvajanmavÃsanayà svayà niyatÃ÷ / devatÃntarabhaktÃnÃæ ca
tadvÃsitacetasÃæ ca tato nivttir nÃsti // 20 //
__________
NOTES:
1. evaæ
____________________________________________________________________
p. 176
katham1 ---
#<(yo yo yÃæ yÃæ tanuæ bhakta÷ ÓraddayÃrcitum icchati /
tasya tasyÃcalÃæ ÓraddhÃæ tÃm eva vidadhÃmy aham // BhG_7.21 //)>#
ya iti / yo yo yÃæ yÃæ tanuæ bhakta÷ / tanuæ devatÃmÆrtim
ity artha÷ / tasya tasyÃcalÃæ d¬hÃæ ÓraddhÃæ tÃm eva
vidadhÃmy aham /
tatkarmÃnusÃreïa / karmaiva phalotpattau nimittam / ÅÓvaras tu
karmÃnuvidhÃyÅ niyanttvenÃvati«Âhate // 21 //
#<(sa tayà Óraddhayà yuktas tasyÃrÃdhanam Åhate /
labhate ca tata÷ kÃmÃn mayaiva vihitÃn hi tÃn // BhG_7.22 //)>#
sa iti / sa tayà Óraddhayà yuktas tasya devatÃviÓe«asyÃrÃdhanaæ
pÆjanam Åhate ce«Âate nirvartayati tato labhate ca
kÃmÃn abhipretÃrthÃn mayaiva vihitÃæs tÃn / hiÓabdo hetau /
yasmÃd ÅÓvara÷ sarvatra phaladÃtà karmÃnurÆpeïa / tathÃ
(ca) Óruti÷ --- e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatir e«a bhÆtapÃla
e«Ãæ lokÃnÃm asambhedÃya --- iti /
rahasi ktÃnÃæ prakÃÓaktÃnÃæ ca karmaïÃæ
phalaparipÃkavibhÃgaj¤o hi sa÷ // 22 //
devatÃntaropÃsanÃt phalaæ cel labheta tad apy astu / ko do«a
iti ced Ãha ---
#<(antavat tu phalaæ te«Ãæ tad bhavaty alpamedhasÃm /
devÃn devayajo yÃnti madbhaktÃ÷ ÓÃÓvataæ padam // BhG_7.23 //)>#
anteti / devÃn devayajo yÃnti prÃpnuvanti / madbhaktÃ÷
ÓÃsvataæ padam // 23 //
__________
NOTES:
1. katham 20
2. tanudevatÃ
____________________________________________________________________
p. 177
kiæ puna÷ kÃraïam / kecid devatÃntaraæ bhajante na tvÃm iti tad
ucyate ---
#<(avyaktaæ vyaktim Ãpannaæ manyante mÃm abuddhaya÷ /
paraæ bhÃvam ajÃnanto mamÃvyayam anuttamam // BhG_7.24 //)>#
avyaktam iti / svabhÃvato 'vyaktam atisÆk«maæ santaæ vyaktiæ
prakaÂabhÃvam Ãpannaæ manyante mÃm abuddhayo 'lpabuddhaya÷ /
ayam api nÃrÃyaïÃkhyo vi«ïur mahÃdevÃdivad devatÃviÓe«a eva
nÃtrÃdhikyaæ ki¤cid astÅti /
paraæ bhÃvam ajÃnanta÷ samastasya jagato mÆlakÃraïam ÅÓvarÃïÃæ
brahmarudrendrÃdÅnÃm apy adhÅÓvaro 'yam ity ajÃnanto na mÃæ
bhajante // 24 //
kasyacid evÃham anekasmin janmani bhaktim udvahata÷ svarÆpaæ
vivïomi na sarvasya ---
#<(nÃhaæ prakÃÓa÷ sarvasya yogam ÃyÃsam Ãvta÷ /
mƬho 'yaæ nÃbhijÃnÃti loko mÃm ajam avyayam // BhG_7.25 //)>#
nÃham iti / nÃhaæ prakÃÓa÷ sarvasya / katham / yogamÃyayÃ
sa¤cchanna aiÓvaryayoga÷ sa eva / mÃyÃsaævaraïahetutvÃt /
tasmÃn mƬho 'yaæ nÃbhijÃnÃti mÃm ajam avyayam // 25 //
ahaæ tu sarvaj¤a÷ katham ---
#<(vedÃhaæ samatÅtÃni vartamÃnÃni cÃrjuna /
bhavi«yanti ca bhÆtÃni mÃæ tu veda na kaÓcana // BhG_7.26 //)>#
vedeti / vedÃhaæ trikÃlavi«ayÃïi bhÆtÃni jÃnÃmi /
mÃæ tu veda na kaÓcana / ayaæ mƬho loka iti / ya÷ punar
j¤ÃnÅ sa jÃnÃti vÃsudeva÷ sarvam iti // 26 //
____________________________________________________________________
p. 178
kenÃyaæ loko mƬhatvam Ãpannas tad ucyate ---
#<(icchÃdve«asamutthena dvandvamohena bhÃrata /
sarvabhÆtÃni sammohaæ yÃnti sarge parantapa // BhG_7.27 //)>#
iccheti / icchà rÃga÷ / rÃgadve«asamutthena dvandvamohena /
(dvandvÃni) ÓÅto«ïasukhadu÷khÃdÅni tatsambandho moho dvandvamoha÷ /
upakÃri«u parÃrthe«u rÃgÃt sukhaæ tatsambandhÅ mohas tannibandhanÃ
ca pravttir apakÃri«u dve«o du÷khaæ tannibandhanà ca nivttir iti /
evaæ pravttinibaddhÃni bhÆtÃni sarge ÓarÅragrahaïe«u sammohaæ
yÃnti / yadi punar dvandvaÓabdena rÃgadve«ayo÷ parÃmarÓa÷ kriyate
tadÃ1
dvandvagrahaïam anarthakam icchÃdve«asamutthena mohenety etÃvad
vaktavyaæ
syÃt // 27 //2
tatra tu ---
#<(ye«Ãæ tv antaæ gataæ pÃpaæ janÃnÃæ puïyakarmaïÃm /
te dvandvamohanirmuktà bhajante mÃæ d¬havratÃ÷ // BhG_7.28 //)>#
ye«Ãm iti / ye«Ãæ tv antaæ gataæ pÃpaæ k«Åïaæ pÃpaæ3
puïyakarmopacayÃt te rÃgadve«asamutthadvandvamohavinirmuktÃ
bhajante mÃæ d¬havratÃ÷ // 28 //
evam ---
#<(jarÃmaraïamok«Ãya mÃm ÃÓritya yatanti ye /
te brahma tadvidu÷ kcchram adhyÃtmaæ karma cÃkhilam // BhG_7.29 //)>#
(jareti) / ye jarÃmaraïamok«Ãya mÃm ÃÓritya yatanti prayatante te
brahma tadvidu÷ / kcchram adhyÃtmaæ karma cÃkhilam /
vastutrayam etad arjunapraÓnÃd anantaram uttaraæ vak«yÃma÷ // 29 //
__________
NOTES:
1. yadÃ
2. syÃttatra tu // 27 //
3. k«ÅïapÃpaæ
____________________________________________________________________
p. 179
aparam api vastucatu«Âayam ---
#<(sÃdhibhÆtÃdhidaivaæ mÃæ sÃdhiyaj¤aæ ca ye vidu÷ /
prayÃïakÃle 'pi ca mÃæ te vidur yuktacetasa÷ // BhG_7.30 //)>#
sÃdhibhÆteti // 30 //
(iti ÓrÅmad)bhagavadbhÃskarakte gÅtÃbhëye
saptamo 'dhyÃya÷ //
____________________________________________________________________
p. 180
athëÂamo 'dhyÃya÷ /
te brahma tad vidu÷ --- iti ye bhagavatopak«iptÃ÷ padÃrthÃs tÃæs
tattvato j¤Ãtum arjuna÷ pcchati /
arjuna÷ (uvÃca) ---
#<(kiæ tad brahma kim adhyÃtmaæ kiæ karma puru«ottama /
adhibhÆtaæ ca kiæ proktam adhidaivaæ kim ucyate // BhG_8.1 //
adhiyaj¤a÷ kathaæ ko 'tra dehe 'smin madhusÆdana /
prayÃïakÃle ca kathaæ j¤eyo 'si niyatÃtmabhi÷ // BhG_8.2 //)>#
kiæ tad iti / ka iti svarÆpapraÓnatÃtparyam /
katham iti prakÃrapraÓna÷ / kena prakÃreïÃsau dehe 'smin bhavatÅti /
prayÃïakÃle maraïakÃle kena prakÃreïa j¤eyo 'si niyatacittai÷ //
1-2 //
bhagavÃn (uvÃca) ---
#<(ak«araæ brahma paramaæ svabhÃvo 'dhyÃtmam ucyate /
bhÆtabhÃvodbhavakaro visarga÷ karmasa¤j¤ita÷ // BhG_8.3 //)>#
ak«aram iti / na k«aratÅty ak«araæ paramaæ brahma /
etad vai tad ak«araæ
gargi brÃhmaïà abhivadanti -- iti Órute÷ /
svabhÃvo 'dhyÃtmam ucyate / ak«araÓabdavÃcyasya paramÃtmana ÃtmÅyo
bhÃvo 'æÓo jÅvo 'dhyÃtmam ÃtmÃnaæ deham adhiktya bhokttvena
vartata
iti / bhÆtÃnÃæ jÅvÃnÃæ bhÃvo bhÃvanà karma / tasya pralayakÃle
stimitasyÃvasthitasyodbhavo vyakti÷ phaladÃnayogyatÃpÃdanam /
____________________________________________________________________
p. 181
taæ karotÅti bhÆtabhÃvodbhavakaro visargo vis«Âir
hiraïyagarbhÃde÷ /
tathà ca mantra÷ --- hiraïyagarbhaæ janayÃmÃsa pÆrvaæ mano buddhyÃ
Óubhayà saæyunaktu --- iti / so 'yam ÅÓvarasyÃntaryÃmiïo
vyÃpÃra÷ karmasa¤j¤ita÷ /
apare«Ãæ vyÃkhyà --- yajamÃnasya vyÃpÃraÓ carupuro¬ÃÓÃdÅnÃæ
devatoddeÓena tyÃgo visarga÷ / sa eva buddhidvÃreïa bhÆtÃny eva
bhÃvÃs te«Ãm udbhavaæ karotÅti bhÆtabhÃvodbhavakara÷
karmasa¤j¤ita
iti // 3 //
#<(adhibhÆtaæ k«aro bhÃva÷ puru«aÓ cÃdhidaivatam /
adhiyaj¤o 'ham evÃtra dehe dehabhtÃævara // BhG_8.4 //)>#
adhÅti / adhibhÆtaæ k«aro bhÃva÷ / k«arati vinaÓyatÅti ÓarÅre
vi«ayalak«aïa÷ / cetano1 bhogyavargo jÃyamÃno 'niruddhyamÃna÷
puru«aÓ cÃdhidaivatam / yo 'sÃv Ãdityamaï¬ale hiraïyagarbha÷
sarvadevatÃmaya÷ / ktsnaæ vairÃjaæ ÓarÅram ÃpÆryÃvasthita÷
puru«o 'dhiyaj¤o 'ham eva / atra yaj¤ÃnÃm adhidevatÃham eva /
yaj¤o vai vi«ïu÷ --- iti ÓatapathaÓrute÷ /
deho 'dhikaraïatvena vyapadiÓyate --- na mama idaæ devatÃyà iti
mÃnasas tyÃgo yÃga ucyate / ye ca dravyayaj¤Ã j¤Ãnayaj¤Ã÷
svÃdhyÃyayaj¤as te«Ãm aham evÃdhidevatety abhiprÃya÷ /
anye«Ãæ vyÃkhyà ---
dehasmin vaiÓvÃnaravidhyaÇgabhÆtÃhutisÃdhanabhÆta2 iti /
viÓi«ÂÃhutisÃdhanopalak«aïÃrthe dehaÓabdo yaj¤aÓabdaÓ ca
viÓi«Âayaj¤alak«aïapara iti / tad ayuktam /
yato yaj¤aviÓe«avyÃkhyÃnÃd yaj¤asÃmÃnyavyÃkhyÃnaæ yuktataram /
visargaÓabdena sargavyÃkhyÃnaæ yuktam // 4 //
__________
NOTES:
1. ^lak«aïo cetano^
2. ^vidhyaÇgÃbhÆtÃhuti
____________________________________________________________________
p. 182
#<(antakÃle ca mÃm eva smaran tyaktvà kalevaram /
ya÷ prayÃti sa madbhÃvaæ yÃti nÃsty atra saæÓaya÷ // BhG_8.5 //)>#
anteti / vayaso 'nte tyaktvà kalevaraæ ÓarÅraæ ya÷ prayÃti sa
madbhÃvaæ yÃti / na vidyate 'sminn arthe saæÓaya÷ // 5 //
na kevalaæ mÃm eva smaran mÃæ pratipadyate / kiæ tarhi ---
#<(yaæ yaæ vÃpi smaran bhÃvaæ tyajaty ante kalevaram /
taæ tam evaiti kaunteya sadà tadbhÃvabhÃvita÷ // BhG_8.6 //)>#
yam iti / yaæ yaæ bhÃvaæ devatÃviÓe«am anyad và vastu smarann ante
dehaæ tyajati1 taæ tam evaiti kaunteya sadà tadbhÃvanayà bhÃvito
vÃsitÃnta÷karaïa÷ // 6 //
yata evam ---
#<(tasmÃt sarve«u kÃle«u mÃm anusmara yuddhya ca /
mayy arpitamanobuddhir mÃm evai«yasy asaæÓayam // BhG_8.7 //)>#
tasmÃd iti / tasmÃt sarve«u kÃle«u madanusmaraïaæ kuru /
yuddhaæ ca svadharmaæ kurv ity artha÷ / mayi samarpitaæ mano
buddhiÓ ca yasya te sa tvaæ mayy arpitamanobuddhi÷ / manovttiviÓe«o
vttimatÅ buddhi÷ /
ekam evÃnta÷karaïaæ paramÃrthata÷ / vyavahÃrasiddhyarthas tu
bhedavyapadeÓa÷ / mÃm evai«yasy asaæÓayam / nÃsminn arthe saæÓayo 'sti
/
na caitad ÃÓaÇkitavyam ---
antakÃle 'nyathÃpi smtir bhavatÅti / ÅÓvaro hi sarvaj¤a÷
karmÃnusÃrÅ
cittavtter niyantà // 7 //
__________
NOTES:
1. tyajanti
____________________________________________________________________
p. 183
anantaroktam arthaæ viÓi«ya1 darÓayitum Ãha ---
#<(abhyÃsayogayuktena cetasÃnanyavttinà /
paramaæ puru«aæ divyaæ yÃti pÃrthÃnucintayan // BhG_8.8 //)>#
abhyÃseti / abhyÃsa÷ samÃnapratyayaprabandho
vijÃtÅyapratyayÃvttikÅla÷ so 'yam abhyÃsayoga÷ / tadyuktena
cetasÃnanyavttinà paramaæ puru«aæ divyaæ yÃti pratipadyate
cetasà tam evÃnucintayan // 8 //
tam eva paramaæ puru«aæ punar api viÓina«Âi ---
#<(kaviæ purÃïam anuÓÃsitÃram aïor aïÅyÃæsam anusmared ya÷ /
sarvasya dhÃtÃram acintyarÆpam Ãdityavarïaæ tamasa÷ parastÃt // BhG_8.9 //)>#
kavim iti / kaviæ sarvaj¤am anuÓÃsitÃraæ niyantÃram / tathà hi
Óruti÷
--- etasya vÃk«arasya praÓÃsane gargi sÆryÃcandramasau vidhtau2
ti«Âhata÷ --- iti / aïor aïÅyÃæsaæ sÆk«mÃd api sÆk«mataram /
sÆk«matvam ihÃvayavopacayÃbhÃvo vivak«ita÷ / nabhaso 'pi sakÃÓÃd
atisÆk«ma÷ / paramakÃraïatvÃt sarvakarmaphalasya dhÃtÃraæ
vidhÃtÃram acintyarÆpam / nahÅdaæ tad iti cintanÅyam /
asya rÆpaæ (na) vidyate / asthÆlam anaïv ahrasvam adÅrgham alohitam ---
iti rÆpaprati«edhÃt / tathÃpy upÃsakÃnÃm anugrahÃrthaæ rÆpaæ
nirdiÓyate / Ãdityavarïaæ jyotirmayam ÃnandaikasvabhÃvaæ tamaso
j¤ÃnÃndhakÃrÃt parastÃd avasthitam aj¤ÃnatimirÃpanudaæ
svayaæprakÃÓam anusmared ya÷ sa ity uttaragÅtÃyÃæ
vÃkyÃrthaæ samÃpyate // 9 //
__________
NOTES:
1. viÓe«ya
2. vivatau
____________________________________________________________________
p. 184
kasmin puna÷ kÃle 'nusmaret ---
#<(prayÃïakÃle manasÃcalena bhaktyà yukto yogabalena caiva /
bhruvor madhye prÃïam ÃveÓya samyak sa taæ paraæ puru«am upaiti divyam // BhG_8.10 //)>#
prayÃïeti / antakÃle niÓcalena manasà bhaktyÃ
tadanusmaraïÃhlÃditahdayena yogabalena ca
yogajanitasaæskÃrapÃtisthair
yeïa1 bhruvor madhye prÃïam ÃveÓya su«umïayÃ2 nìyÃ
ni«kramyety artha÷3 // 10 //
prÃptavyaæ padam anÆdya tatprÃptyupÃyaæ kathayi«yann Ãha ---
#<(yad ak«araæ vedavido vadanti viÓanti yad yatayo vÅtarÃgÃ÷ /
yad icchanto brahmacaryaæ caranti tat te padaæ saÇgraheïÃbhidhÃsye // BhG_8.11 //)>#
yad iti / edad vai tadak«araæ gargi --- atha parà yayà tadak«aam
adhigamyate --- iti / viÓanti pratipadyante / yatayo yatnavanto yad icchanto
brahmacaryaæ maithunanivttim (caranti) / ghasthasyÃpi sarvatra vÃ
prati«iddhavarjam ity anuj¤ÃtagamanÃnivttasyÃvaÓyakatukÃlagÃmino
brahmacaryam asty eva / tat te padaæ tat padaprÃptyupÃyaæ saÇgraheïa
saÇk«epeïa kathayi«yÃmi // 11 //
#<(sarvadvÃrÃïi saæyamya mano hdi niruddhya ca /
mÆrdhnyÃdhÃyÃtmana÷ prÃïam Ãsthito yogadhÃraïÃm // BhG_8.12 //)>#
sarveti / sarvÃïÅndriyadvÃrÃïi saæyamya mano hdayakamalanilaye
parameÓvare sanniruddhya tÃlumÆlavinirgatayà brahmanìyÃ
__________
NOTES:
1. ^stheryeïa
2. suvanyayÃ
3. ni«krametyartha÷
____________________________________________________________________
p. 185
su«umïÃkhyayorddvam udgamayyÃtmana÷ prÃïaæ mÆrdhnyÃdhÃyÃsthito
yogadhÃraïÃm / yogadhÃraïÃæ ghÅtvety artha÷ // 12 //
#<(om ity ekÃk«araæ brahma vyÃharan mÃm anusmaran /
ya÷ prayÃti tyajan dehaæ sa yÃti paramÃæ gatim // BhG_8.13 //)>#
om iti / ÓabdabrahmaikÃk«aram iti viÓe«aïaæ
saæhitÃdibrahmanivttyartham / vyÃharann uccÃrayan1 / mÃæ
paramÃtmÃnam
ÃkÃÓavat sarvavyÃpinaæ sarvaj¤am Ãnandam amtam / tyajaæ dehaæ ya÷
prayÃti sa yÃti paramÃæ gatim / antakÃle ca mÃm evaiti --- (iti yat)
sÃmÃnyenoktaæ tad idÃnÅæ viÓe«itam /
kecid atra kramamuktyabhiprÃyam idaæ na sadyomuktipradarÓanÃrtham iti
vadanti / etad vai satyakÃma paraæ cÃparaæ ca brahma yad oÇkÃra÷ ---
iti Órute÷ / oÇkÃrÃlambanopÃsanaphalam idaæ kathyata iti /
tadapavyÃkhyÃnam / paravidyÃdhikÃrÃt / yad ak«araæ vedavido vadanti
---
iti pratij¤ÃnÃt kathaæ kÃlÃntaramuktirÆpaæ2 varïyate // 13 //
na cÃhaæ durlabha÷ satatÃbhiyuktasya ---
#<(ananyacetÃ÷ satataæ yo mÃæ smarati nityaÓa÷ /
tasyÃhaæ sulabha÷ pÃrtha nityayuktasya yogina÷ // BhG_8.14 //)>#
ananyeti / yasyÃnyatra3 ceto nÃsty asÃv ananyacetÃ÷ / satataæ
sarvadà nairantaryeïa / nityaÓa iti yÃvajjÅvam / tenaitad darÓitaæ
vÃkyÃrthaj¤ÃnamÃtreïa ktÃrthatà /
satatopÃsanayà j¤Ãnaæ paripakvaæ muktik«amaæ sambhavatÅti /
tasyÃhaæ sulabha÷ sukhena labhyo nityayuktasyeti nigamanam // 14 //
__________
NOTES:
1. uÓcÃrayan
2. kÃlÃntaraæ muktirÆpaæ
3. kasyÃnyatra
____________________________________________________________________
p. 186
tatpadaprÃptÃv upÃya ukta÷ / tatprÃptau satyÃæ ka÷
puru«ÃrthaviÓe«a
iti ---
#<(mÃm upetya punar janma du÷khalayam aÓÃÓvatam /
nÃpnuvanti mahÃtmÃna÷ saæsiddhiæ paramÃæ gatÃ÷ // BhG_8.15 //)>#
mÃm iti / mÃæ prÃpya punar janma du÷khasyÃlayaæ sthÃnaæ na
prÃpnuvanti / sthÃnÃntaraprÃptau punarÃvtti÷ / matprÃptir
evÃnÃvttihetur iti darÓayati // 15 //
#<(à brahmabhuvanÃl lokÃ÷ punarÃvartino 'rjuna /
mÃm upetya tu kaunteya punarjanma na vidyate // BhG_8.16 //)>#
Ãbrabmeti / Ã brahmabhuvanÃd / brahmaïo hiraïyagarbhasya bhuvanaæ
nivÃso brahmalokas tena saha / abhividhÃv ÃkÃro brahmalokasahitÃ÷1
prÃïina ucyante / nanu ca --- yo ha vai2 tat paramaæ brahma veda
brahmaiva bhavati / tasya tÃvad eva ciraæ yÃvan na vimok«ye 'tha
sampatsye3 --- ityÃdhiÓrutiprÃmÃïyÃd vidu«a÷ prÃrabdhakarmak«aye
ÓarÅrapÃtÃnantaraæ mok«ÃvadhÃraïÃt kathaæ brahmavidÃæ
nivttakalma«ÃïÃæ punar Ãvartanam / tathà yÃvad adhikÃram
avasthitir
adhikÃriïÃm4 --- iti ÓÃrÅrakasÆtrÃd adhikÃre
lokÃnugrahÃrthe vyÃpÃre
ye 'vasthitÃs te«Ãæ prÃjÃpatyÃdÃv adhikÃre5 ÅÓvarÃnuÓÃsanÃd
yÃvad adhikÃram avasthitir bhavati / tatra ca j¤ÃnaÓe«am abhyasyatÃæ
prÃrabdhaphalakarmak«aye mukti÷ / yo yo devÃnÃæ pratyabuddhyata
sa sa
__________
NOTES:
1. ^Óabdena tÃtsthÃtsthÃninastannivÃsina÷
2. yo heva
3. vimok«yeta sampatsa iti
4. ^sthitirÃdhikÃrikÃrikÃïÃm
5. prajÃpatyÃdÃvadhikÃreÓvarÃnuÓÃsanÃd
____________________________________________________________________
p. 187
tad abhavat1 --- iti brahmasvarÆpÃpatte÷ / na ha vai devÃn pÃpaæ
gacchati --- iti punarjanmaprati«edhÃc ca / etad anupapannam /
atrocyate / prÃrabdhakarmaphalabhogak«aye sarve«Ãæ muktir uktà /
tac cÃrabdhaphalaæ karma ke«Ã¤cid ekaÓarÅrabhogyam / anye«Ãm
anekaÓarÅrabhogyam / ekajanmaktasyÃpi karmaïo 'nekaÓarÅrabhogyatÃpi
smaryate / yathÃvÃntaratamanÃmna÷ purÃïar«e÷ kalidvÃparayo÷
sandhau vi«ïuÓÃsanÃd vyÃsapadaprÃpti÷ / evaæ muktiphalÃniyamas
tattadavasthÃprÃpter iti2 ÓÃrÅrake 'pi karmaphalatÃratamyavaÓena
mukter aniyamadarÓanÃd avirodho 'tra / mÃm upetya he kaunteya punar janma
ÓarÅragrahaïaæ na vidyate // 16 //
kasya hetor itare«Ãæ lokÃnÃm Ãvtti÷ / kÃlaparicchinnatvÃt /
parasya kÃraïaprÃptasya pracyutir nÃsti kÃryaloke«u hi vartamÃnasya /
te«Ãæ vinÃÓitvÃd Ãvttir avaÓyaæ bhÃvinÅ3 tad etad Ãha ---
#<(sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaïo vidu÷ /
rÃtriæ yugasahasrÃntÃæ te 'horÃtravido janÃ÷ // BhG_8.17 //)>#
sahasreti / tathà coktam ---
daivikÃnÃæ yugÃnÃn tu sahasraæ parisaÇkhyayà /
brÃhmam ekam ahar j¤eyaæ tÃvatÅ rÃtrir eva4 ca // iti /
sahasrayugaparyantam ahar brahmaïo jÃgaritÃvasthà / caturdaÓam
anvantarÃvacchinna÷ kÃla÷ / tÃvatÅ rÃtrir avÃntarapralayo
brahmaïa÷ svapnÃvasthà / tad evam ahorÃtrau saævatsarakalpanayÃ
var«aÓasam Ãyur
__________
NOTES:
1. sa sa tadÃbhavat
2. ^tadavasthÃvapteriti
3. avaÓyabhÃvinÅ
4. mahÃrÃtrim iti manusmtau pÃÂha÷
____________________________________________________________________
p. 188
brahmaïa÷ / tato brahmà mucyate / mahÃpralayo bhavati /
pthivyÃdÅny api bhÆtÃni tadà pralÅyante // 17 //
tatrÃhani rÃtrau ca yo vyÃpÃro bhÆtÃnÃæ sa kathyate ---
#<(avyaktÃd vyaktaya÷ sarvÃ÷ prabhavanty aharÃgame /
rÃtryÃgame pralÅyante tatraivÃvyaktasa¤j¤ake // BhG_8.18 //)>#
avyakteti / avyaktam avyÃktam ucyate pa¤cÃnÃæ bhÆtÃnÃæ
sÆk«mÃvasthà / karmÃvidyÃsahitÃÓ ca jÅvÃ÷ / antaryÃmÅÓvaro
'dhi«ÂhÃtà / tad etad vyÃktam ucyate / tathà ca Óruti÷ ---
tad dhedaæ tarhy avyÃktam ÃsÅt --- iti / vyaktaæ yac ca2
carÃcarÃïi bhÆtÃni mahÃbhÆtÃni ca prabhavaty aharÃgame /
rÃtryÃgame tu pralÅyante /
tatra và vyÃkte 'vÃntarapralaye carÃcarÃïÃæ bhÆtÃnÃæ pralayo
mahÃpralaye tu mahÃbhÆtÃnÃm apÅti viÓe«a÷ // 18 //
ktakarmavinÃÓo 'ktakarmaphalasya cÃgama3 iti do«advayaæ
pariharann Ãha---
#<(bhÆtagrÃma÷ sa evÃyaæ bhÆtvà bhÆtvà pralÅyate /
rÃtryÃgame 'vaÓa÷ pÃrtha prabhavaty aharÃgame // BhG_8.19 //)>#
bhÆteti / saæsÃrasyÃnÃditvÃt pÆrvakalpaktÃnÃæ karmaïÃæ
stimitaæ nÃmÃvasthÃnaæ4 na vinÃÓa÷ / tannibandhano 'yaæ
puna÷ suranaratiryakprabhedena vicitra÷ sarga iti /
sa evÃyam iti / samÃnanÃmÃktitvÃ(d a)bhedo vyapadiÓyate /
tannÃmanas tadÃktayaÓ ca jÃyante / vyaktÅnÃm anyatve 'pi
yathà ta eva ÓÃlayo bhujyante (tadvat) / Óe«aæ gatÃrtham // 19 //
__________
NOTES:
1. tatra vyÃktamÃsÅt
2. vyaktayaÓ ca
3. ktakarmavinÃÓoktasya ca karmaphalasyÃgama iti
4. stimitÃnÃmavasthÃna
____________________________________________________________________
p. 189
yad etad vyaktaæ varïitaæ1 (tasmÃt) ---
#<(paras tasmÃt tu bhÃvo 'nyo vyakto 'vyaktÃt sanÃtana÷ /
ya÷ sa sarve«u bhÆte«u naÓyatsu na vinaÓyati // BhG_8.20 //)>#
para iti / paras tatkëÂhÃ2 / sarvaj¤o 'vyakta÷ karaïÃgocaratvÃt /
tasmÃd avyaktÃt pÆrvoktÃd acetanÃd ayaæ cetana÷ paramÃtmÃ
sanÃtano nitya÷ (para÷) / katham / ya÷ sa sarve«u naÓyatsu na vinaÓyati
/
so 'yam ÅÓvara÷ pratipattavya÷ // 20 //
#<(avyakto 'k«ara ity uktas tam Ãhu÷ paramÃæ gatiæ /
yaæ prÃpya na nivartante taddhÃma paramaæ mama // BhG_8.21 //)>#
avyakteti / yo 'yam avyakta÷ paramÃtmÃk«ara ity ukto vede ---
tato 'k«arÃt sambhavatÅha viÓvam --- iti tam Ãhu÷ Órutaya÷ /
paramÃæ gatiæ kathaæ prÃpya na nivartante / taddhÃma sthÃnaæ
paramaæ
mama // 21 //
sa puna÷ kenopÃyena labhyata ity Ãha ---
#<(puru«a÷ sa para÷ pÃrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà /
yasyÃnta÷sthÃni bhÆtÃni yena sarvam idaæ tatam // BhG_8.22 //)>#
puru«a iti / bhaktyà ananyayà tatparayÃ
stutinamaskÃradhyÃnadhÃraïÃdibhis tam eva bhajate / na devatÃntaram /
tasya lak«aïam ucayate pratipattisaukaryÃrtham / yasyÃnta÷sthÃni hi
bhÆtÃni /
kÃraïe hi kÃryam antarbhavati mdÅva ÓarÃ(vam) / ... yogena cedaæ
sarvaæ tataæ vyÃptam // 22 //
ÅÓvarasatattvaæ nirdhÃritam3 / tatprÃptyupÃyaÓ ca --- prayÃïakÃle
manasà --- ity Ãrabhyokta÷ / (puru«aæ) prÃptÃnÃæ cÃnÃvttir
uktà /
__________
NOTES:
1. valitaæ
2. tatk«ÂhÃ
3. nivÃritam
____________________________________________________________________
p. 190
athedÃnÅæ yena mÃrgeïa gatÃnÃm anÃgamo 'nÃvtir yena cÃvttir
iti vibhÃgena darÓayann Ãha ---
#<(yatra kÃle tv anÃvttim Ãvttiæ caiva yogina÷ /
prayÃtà yÃnti taæ kÃlaæ vak«yÃmi bharatar«abha // BhG_8.23 //)>#
yatreti / kÃlagrahaïaæ mÃrgopalak«aïÃrtham / karmayogino
j¤ÃnayoginaÓ
ca devayÃnapityÃnamÃrgam arcirÃdilak«itaæ prathamaæ darÓayati
prÃdhÃnyÃt // 23 //
#<(agnir jyotir aha÷ Óukla÷ «aïmÃsà uttarÃyaïam /
tatra prayÃtà gacchanti brahma brahmavido janÃ÷ // BhG_8.24 //)>#
agnir iti / agnir jyotir ity arcirdevatà lak«yate /
tathà Óuklapak«adevatottarÃyaïadevatety ÃtivÃhinyo1 devatà iti
sthitaæ ÓÃrÅrake / tena tu prayÃtà gacchanti brahma paramÃtmÃnam /
brahmaÓabdasya tatra mukhyatattvaæ na kÃryaloko ghyate
parabrahmaprakaraïÃc ca /
tatra yat kaiÓcid uktam --- arcirÃdimÃrgagÃmiïÃæ2
hiraïyagarbhalokaprÃptir iti tad asat / ihÃnÃvttir ucyate
brahmaprÃpte÷ svatantravtti÷ / tathà coktam --- à brahmabhuvanÃl
lokÃ÷ --- iti // 24 //
idÃnÅæ kevalakarmiïÃæ pityÃna÷ na puna÷ punarÃvttilak«aïo
mÃrgo nirdiÓyate prasaÇgÃt kathaæ3 cÃnabhij¤Ã nÃma parÃbhaveyur
iti darÓanÃrtham ---
__________
NOTES:
1. ÃtivÃhinyo
2. ^gÃminÃæ
3. kathaæ nÃma j¤Ãnaæ parÃ^
____________________________________________________________________
p. 191
#<(dhÆmo rÃtris tathà k«ïa÷ «aïmÃsà dak«iïÃyanam /
tatra cÃndramasaæ jyotir yogÅ prÃpya nivartate // BhG_8.25 //)>#
dhÆma iti / dhÆmo rÃtris tathà k«ïa ity atrÃpi devatà eva
lak«yante / nÃtrottarÃyaïaæ dak«iïÃyanaæ rÃtrirahar veti
vivak«itam / yatra kvacana mtÃnÃæ samuccayakÃriïÃm arcirÃdir
eva / itare«Ãm api dhÆmÃdir eva / bhÅ«masyottarÃyaïapratÅk«Ã
tatra maraïaæ praÓastam iti protsÃhanÃrthà na niyamÃrthà /
Óe«aæ gatÃrtham // 25 //
#<(Óukrak«ïe gatÅ hy ete jagata÷ ÓÃÓvate mate /
ekayà yÃty anÃvttim anyayÃvartate puna÷ // BhG_8.26 //)>#
Óukleti / ete ca gatÅ Óuklak«ïe jagata÷ / ÓÃÓvate1 mate
vedoktatvÃt --- ekayà yÃty anÃvttim anyayÃvartate2 punar iti /
arthasya punar vacanaæ nigamanam // 26 //
mÃrgadvayÃbhij¤a÷ kevalaæ karma nÃrabhate samuccayÃrtham eva yatate
ni÷ÓreyasÃrthatvÃd iti darÓayitum Ãha ---
#<(naite stÅ pÃrtha jÃnan yogÅ muhyati kaÓcana /
tasmÃt sarve«u kÃle«u yogayukto bhavÃrjuna // BhG_8.27 //)>#
naita iti // 27 //
tad etad adhyÃyoktaæ j¤Ãnam anyanindayà stÆyate /
ÓraddhÃlava÷ katham atrÃbhiyuktà bhaveyur iti /
__________
NOTES:
1. ÓÃÓvatÅ
2. anyathÃvartate
____________________________________________________________________
p. 192
#<(vede«u yaj¤e«u tapa÷su caiva dÃne«u yatpuïyaphalaæ pradi«Âam /
atyeti tat sarvam idaæ viditvà yogÅ paraæ sthÃnam upaiti cÃdyam // BhG_8.28 //)>#
vede«v iti / vede«u catur«v api yat puïyaphalaæ yaj¤e«v
agni«ÂomÃdi«u tapa÷su cÃndrÃyaïÃdi«u gobhÆmihiraïyadÃne«u
tat sarvam idam atyeti /
katham / idaæ j¤Ãnaæ viditvà yogÅ paraæ sthÃnam upaiti cÃdyam /
sarvasthÃnÃnÃm Ãdyaæ pÃrameÓvaraæ padam iti // 28 //
(iti) bhagavadbhÃskarakte gÅtÃbhëye a«Âamo 'dhyÃya÷ //
____________________________________________________________________
p. 193
atha navamo 'dhyÃya÷ /
devayÃnena gatÃnÃm apunarÃvttir uktà --- mÃm upetya punarjanma na
vidyate --- iti / yat1 prÃpyÃpunarÃvttis tasya brahmaïo
viÓi«ÂaÓaktiyuktasya satattvaæ punar api kathayi«yann Ãha /
atyantÃtÅndriyatvÃt puna÷ puna÷ kathitam api na cetasi
sthitipadaæ labhate ke«Ã¤cid eva
puïyaktÃæ cetasi sthirÅbhavatÅti bhagavÃn yatate /
bhagavÃn uvÃca ---
#<(idaæ tu te guhyatamaæ pravak«yÃmy anasÆyave /
j¤Ãnaæ vij¤Ãnasahitaæ yaj j¤Ãtvà mok«yase 'ÓubhÃt // BhG_9.1 //)>#
idaæ tv iti / idaæ tu te guhyatamam / tuÓabdo 'tiÓayÃrtha÷ /
anasÆyave paraguïe«u do«Ãvi«karaïam asÆyà / tadrahitÃya /
j¤Ãnaæ (pra)vak«yÃmi / vij¤Ãnasahitam / yaj j¤Ãnaæ j¤ÃtvÃ
mok«yase 'ÓubhÃt saæsÃrabandhÃt /
ke«Ã¤cid eva puïyaktÃm arcirÃdinÃ2 vartmanà kramamuktir uktà /
idÃnÅæ sadyomuktir ucyata ity Ãhu÷ / tad asat / arcirÃdinaiva
saæsÃramaï¬alam atikramya liÇgaÓarÅraviyogÃn muktir nÃtraiva
ÓarÅre (mucya)te / tasmÃd ihaiva muktir ity apasiddhÃnta÷3 // 1 //
taj j¤Ãnaæ stÆyate ÓraddhÃjananÃrtham ---
#<(rÃjavidyà rÃjaguhyaæ pavitram idam uttamam /
pratyak«Ãvagamaæ dharmyaæ susukhaæ kartum avyayam // BhG_9.2 //)>#
__________
NOTES:
1. yaæ
2. ^ktÃæ mandirÃdinÃ
3. ke«Ã¤cideva ... apasiddhÃnta÷ iti aæÓoyaæ guhyatamam
ityetadanantaraæ vidyate mÆlako«e
____________________________________________________________________
p. 194
rÃjeti / rÃj¤Ãm aÓvapatijanakÃdÅnÃm / te«Ãæ ca gopyaæ pavitraæ
pÃvanaæ pratyak«aæ spa«Âo 'vagamo yasya tad idaæ pratyak«Ãvagamam /
naitatparok«am ity artha÷ / yathà mahÃmeruj¤Ãnam /
dharmÃd anapetaæ dharmyam / kartuæ susukhaæ sukaram ity artha÷ /
ak«ayaphalahetutvÃd avyayam // 2 //
ye puna÷ ---
#<(aÓraddadhÃnÃ÷ puru«Ã dharmasyÃsya parantapa /
aprÃpya mÃæ nirvartante mtyusaæsÃravartmani // BhG_9.3 //)>#
aÓraddadheti / aÓraddadhÃnÃ÷ puru«Ã dharmasyÃsya vak«yamÃïasya
j¤ÃnarÆpasya te mÃm aprÃpya nivartante mtyugraste
saæsÃravartmani // 3 //
idÃnÅæ tatj¤Ãnaæ kathayati ---
#<(mayà tatam idaæ sarvaæ jagad avyaktamÆrtinà /
matsthÃni sarvabhÆtÃni na cÃhaæ te«v avasthita÷ // BhG_9.4 //)>#
mayeti / mayà tatam idaæ sarvam avyaktamÆrtinÃtÅndriyeïa1
sÆk«meïÃtmanà / mayi ti«ÂhantÅti matsthÃni / na cÃhaæ te«v
avasthita÷ / svamahimni sthitatvÃt // 4 //
(mama yogam aiÓvaraæ paÓya2) ---
#<(na ca matsthÃni bhÆtÃni paÓya me yogam aiÓvaram /
bhÆtabhn na ca bhÆtastho mamÃtmà bhÆtabhÃvana÷ // BhG_9.5 //)>#
__________
NOTES:
1. ^mÆrtinà atendriyeïa
2. caturthaÓlokavyÃkhyÃnÃnantaram 4 // kuï¬a iti tÃni ak«arÃïi tatpatrÃnte yoga iti /
avyahitaparapatrÃrambhe prathamapaÇktau
si tvat na ceti iti dvitÅyapaÇktau vartante
____________________________________________________________________
p. 195
na ceti / bhÆtÃni bibhartÅti bhÆtabht / na ca bhÆte«u /
yathà ÓarÅrÅ jÅva÷ / ÓarÅrÃkÃrapariïatÃni bhÆtÃni bibharti
te«u cÃvasthito na caivam aham / bhÆtÃni bhÃvayatÅti
bhÆtabhÃvana÷ // 5 //
(matsthÃni na ca matsthÃni iti viruddhaæ paÓyaæ d«ÂÃntam Ãha ---
#<(yathÃkÃÓasthito nityaæ vÃyu÷ sarvatrago mahÃn /
tathà sarvÃïi bhÆtÃni matsthÃnÅty upadhÃraya // BhG_9.6 //)>#
yatheti / yathÃkÃÓe vyÃpaketi sÆk«mo vÃyu÷ sthita÷ sarvatrago
lokatrayavyÃpÅ tathà bhÆtÃni matsthÃnÅty upadhÃraya /
na saæÓle«asambandhena / kiæ tarhi / vyÃpake mayi vi«ayabhÆte
'lpaparimÃïÃni (bhÆtÃni) parivartanta iti sthityavasthà darÓità // 6
//
adhunà pralayÃvasthocyate ---
#<(sarvabhÆtÃni kaunteya praktiæ yÃnti mÃmikÃm /
kalpak«aye punas tÃni kalpÃdau visjÃmy aham // BhG_9.7 //)>#
sarveti / sarvabhÆtÃni kaunteya madÅyÃæ praktiæ yÃnti /
kadà kalpak«aye / kalpÃdau ca punas tÃni visjÃmi // 7 //
katham ---
#<(praktiæ svÃm ava«Âabhya visjÃmi puna÷ puna÷ /
bhÆtagrÃmam imaæ ktsnam avaÓaæ prakter vaÓÃt // BhG_9.8 //>#
praktim iti1 / praktiæ svÃm ava«ÂabhyÃvalambya bhÆtagrÃmaæ
(bhÆta)samÆhaæ visjÃmi / avaÓaæ paratantraæ prakter vaÓÃt /
yathÃkarma prÃïinÃæ prakti÷ pariïamate atas tadvaÓÃt sjÃmi /
__________
NOTES:
1. praktÃmiti
____________________________________________________________________
p. 196
kà punar iyaæ prakti÷ / pa¤cÃnÃæ bhÆtÃnÃæ sÆk«mÃvasthÃ
vÅryabhÆtà / atreyaæ vedÃntaprakriyà --- paraæ brahma
niÓcalam ÃkÃÓakalpaæ prathamam avasthitam / tata(s tasya) ro«Ãd
vikta÷ s«ÂÅcchÃviÓi«Âo 'ntaryÃmÅÓvaraÓabdavÃcyo bhavati /
tato bhÆtasÆk«mam avyÃktam ÃkÃÓam utpadyate / tata÷
sÆk«mÃtmÃyaæ
hiraïyagarbha ity Ãcak«ate /
tata÷ sthÆlÃni viyadÃdÅni mahÃbhÆtÃni krameïotpadyante /
tato 'ï¬aæ tato viràprajÃpati÷ /
tasmin vairÃje sthÆlaÓarÅre sarve lokÃ÷ sarve devÃ÷ sarvÃïi ca
sthÃvarajaÇgamÃni bhÆtÃnÅti vastubhÆte 'yaæ praktir na
mÃyÃmÃtram avastubhÆtam // 8 //
na cÃvidyà nÃma kÃcid anÃtmany Ãtmabuddhi÷ / jÅvasya pratipuru«aæ
parabrahmasvarÆpaæ tadagrahaæ ca muktvà kadÃcid ÃÓaÇkyeta1 ---
vi«amÃæ s«Âiæ kurvato do«Ã(ya tat) syÃd ity Ãha2 ---
#<(na ca mÃæ tÃni karmÃïi nibadhnanti dhana¤jaya /
udÃsÅnavad ÃsÅnam asaktaæ te«u karmasu // BhG_9.9 //)>#
na ceti / na ca mÃæ nibadhnanti karmÃïi / kasmÃt /
udÃsÅnavad ÃsÅnatvÃt / te«u karmasu asaktatvÃt / anyo 'pi ya÷
phalÃsaktas tam api karmÃïi na nibadhnanti nyÃyatulyatvÃt // 9 //
nanu ca praktir nityà svatantrà bhÆtas«Âau pravartata iti
sÃÇkhyà vadanti / tad asat / tad ucyate ---
#<(mayÃdhyak«eïa prakti÷ sÆyate sacarÃcaram /
hetunÃnena kaunteya jagad viparivartate // BhG_9.10 //)>#
__________
NOTES:
1. na cÃvidyà nÃma kÃcit pratipuru«amnÃtmabuddhiryattujjÅvasya paraæ
brahmasvarÆpaæ tadagrahaæ ca muktvà kadÃcidÃÓaÇkyeta
2. syÃdityÃha
____________________________________________________________________
p. 197
mayeti / mayÃdhyak«eïa matta utpannà satÅ
mayÃdhyak«eïÃdhi«ÂhÃtrÃ
pravartità sÆyate janayati / na hy acetanà praktis triguïÃtmikÃ
sÃÇkhyaparikalpità satÅ pravartitum arhati prÃïinÃæ
vicitrakarmavipÃkÃparij¤ÃnÃt / kathaæ suranaratiryakprabhedabhinnaæ
bhuvanaæ nirmÅyate rathÃdÅnÃm acetanÃnÃæ svata÷ pravttyadarÓanÃc
ca
cetanÃdhi«ÂhitÃ÷ pravartanta iti yuktam / ato matpravartità prakti÷
/
(anena) prasavahetunÃ1 jagad (vi)parivartate // 10 //
prakter adhyak«am api santam ---
#<(avajÃnanti mÃæ mƬhà mÃnu«Åæ tanum ÃÓritam /
paraæ bhÃvam ajÃnanto mama bhÆtamaheÓvaram // BhG_9.11 //)>#
aveti / avajÃnanti mÃæ mƬhÃ÷ prÃdurbhÃve«u mÃnu«Åæ
tanum ÃÓritaæ vÃsudevo nÃma k«atriyo manu«yo 'yam ity anÃdaraæ
kurvanti
paraæ bhÃvam ajÃnanto bhÆtamaheÓvaraæ mama // 11 //
te ca ---
#<(moghÃÓà moghakarmÃïo moghaj¤Ãnà vicetasa÷ /
ÃsurÅæ rÃk«asÅæ caiva praktiæ mohinÅæ ÓritÃ÷ // BhG_9.12 //)>#
mogheti / moghÃÓà moghakarmÃïo vthÃsaÇkalpÃ÷ / karmÃïi ca
te«Ãm
agnihotrÃdÅni vtaiva j¤Ãnaæ cÃnÃtmavi«ayatvÃt /
vicetaso 'vivekina÷ rÃk«asÅæ tÃmasÅæ praktim ÃsthitÃ÷ // 12 //
ye tu ---
#<(mahÃtmÃnas tu mÃæ pÃrtha daivÅæ praktim ÃsthitÃ÷ /
bhajante 'nanyamanaso j¤Ãtvà bhÆtÃdim avyayam // BhG_9.13 //)>#
__________
NOTES:
1. prasave hetunÃ
____________________________________________________________________
p. 198
maheti / mahÃtmÃnas tu lokottarapraj¤Ã daivÅæ praktiæ
sattvaguïasambhÆtà cittavttim ÃÓrità bhajante sevante bhÆtÃnÃm
Ãdiæ1 mÃæ j¤Ãtvà // 13 //
kena prakÃreïa bhajante ---
#<(satataæ kÅrtayantaÓ ca yatantaÓ ca d¬havratÃ÷ /
namasyantaÓ ca mÃæ bhaktyà nityayuktà upÃsate // BhG_9.14 //)>#
satatatam iti / satataæ matsvarÆpakathane pravttacetaso yatantaÓ ca
matprÃptyupÃye«u yatnavanto d¬havratÃ÷ d¬haæ2 sthiraæ
vrataæ niyama÷ karmety a(na)rthÃntaraæ tad ye«Ãæ te d¬havratÃ÷ /
bhaktyà cÃdareïa mÃæ namasyanta÷ pÃdapatanÃdinà vyÃpÃreïa
nityayuktÃ÷ santa upÃsate // 14 //
anye tu paripakvaj¤ÃnÃ÷ ---
#<(j¤Ãnayaj¤ena cÃpy anye yajante mÃm upÃsate /
ekatvena pthaktvena bahudhà viÓvatomukham // BhG_9.15 //)>#
j¤Ãneti / j¤Ãnam eva yaj¤o j¤Ãnayaj¤a÷ / yajanta÷ pÆjayanto
mÃm upÃsate / sÃtatyena parameÓvare cittadhÃraïam upÃsanam /
te caikatvenÃtmÃnam idaæ sarvaæ vÃsudeva÷ sarvam ity anayà (buddhyÃ)
samastabhedaprapa¤caæ3 paramakÃraïaparamÃtmani4 ceta÷ pravilÃpya
tadÃtmanÃvati«Âhante / te caite brahmavida÷ Óre«ÂhÃ÷ /
anye punar evam asaktÃ÷ pthaktvenopÃsate / bahudhà bahubhi÷
prakÃrair
Ãditye candramasy agnau paramÃtmÃnaæ cintayanti / viÓvatomukhaæ sarvato
mukhÃni
__________
NOTES:
1. bhÆtÃnÃmÃdi
2. sthira
3. sarvamitya^ ityetadanantaraæ samasta^
ityetasmÃtpÆrvaæ kÃnicinÃk«arÃïyaspa«ÂÃni
4. paramakaraïa
____________________________________________________________________
p. 199
dvÃrÃïi (yasya) taæ1 viÓvatomukham / yad evÃlambanatvenopÃdÅyate
vak«yamÃïaæ tad eva tatprÃptyupÃyatÃæ pratipadyate // 15 //
tad idÃnÅæ prapa¤cayati ---
#<(ahaæ kratur ahaæ yaj¤a÷ svadhÃham aham au«adham /
mantro 'ham aham evÃjyam aham agnir ahaæ hutam // BhG_9.16 //)>#
ahaæ kratur iti / ahaæ kratu÷ paÓusome«Âilak«aïo yaj¤a÷ smÃrta÷
pa¤camahÃyaj¤Ãdi÷2 / svadhà yat tu pitÌn uddiÓya kriyate /
aham au«adhaæ vrÅhyÃdÅnÃm / idaæ kim / tad annam /
mantro yÃjyÃpuro'nuvÃkÃdi÷3 / aham evÃjyaæ homasÃdhanam / aham agnir
ÃhavanÅyo yatra hÆyate / hutaæ ca havanakriyÃham eva // 16 //
#<(pitÃham asya jagato mÃtà dhÃtà pitÃmaha÷ /
vedyaæ pavitram oÇkÃra k sÃma yajur eva ca // BhG_9.17 //)>#
piteti / pitotpÃdayità pÃlayità và / mÃtà dhÃtrÅ dhÃtà vidhÃtÃ
/
karmaphalÃnÃm / pitÃmaha÷ pitu÷ pità cÃham eva /
yad vedyaæ j¤eyaæ vastu tad aham / yac ca pavitraæ pÃvanaæ
prÃyaÓcittÃdi / oÇkÃra÷ praïava÷ / vedatrayaæ cÃham eva // 17 //
#<(gatir bhartà prabhu÷ sÃk«Å nivÃsa÷ Óaraïaæ suht /
prabhava÷ pralayasthÃnaæ nidhÃnaæ bÅjam avyayam // BhG_9.18 //)>#
gatir iti / gamyata iti gatir gantavyo 'ham / bhartà po«Âà /
prabhu÷ svÃmÅ / dra«Âà pratyak«aparok«aktÃnÃæ karmaïÃm /
nivÃsa÷ prÃïinÃm / nivasanty asminn iti nivÃsa÷ / Óaraïam ÃrtÃnÃm
/
suhd upakÃrÅ pratyupakÃrÃnapek«ayà / prabhavo jagata÷ pralaya÷
sthÃnaæ
__________
NOTES:
1. taæ taæ
2. yaj¤Ãdi
3. puronuvÃkyÃdi÷
____________________________________________________________________
p. 200
sthitihetu÷ / nidhÅyate 'smi¤ chreya iti nidhÃnam /
bÅjam utpattikÃraïam /
avyayaæ vyayarahitam / vrÅhyÃdibÅjaæ vyayi // 18 //
kiæ ca ---
#<(tapÃmy ahaæ ahaæ var«a nighïÃmy utsjÃmi ca /
amtaæ caiva mtyuÓ ca sad asac cÃham arjuna // BhG_9.19 //)>#
tapÃmÅti / ÃdityÃtmanà sthitvà nidÃghasamaye tapÃmi
kaiÓcid raÓmibhi÷ / prÃvÂkÃle var«am utsjÃmi / kaiÓcit
kiraïair nighïÃmy anyartÃv aham evÃmtaæ jÅvanam /
mtyuÓ ca vinÃÓa÷ sad asac cÃham arjuna / sad iti sthÆlaæ
vyavahÃrayogyaæ vastu vyapadiÓyate / asad iti sÆk«mam avyaktam
a(vyavahÃrya)m / evaæ madvyati(riktaæ kim api nÃsti) /
santa÷1 samyagdarÓina ekatvenÃkÃmà (viÓva)tomukham
avasthitaæ2 (mÃ)m (upÃsate /
apare akÃmÃ÷) ... kratvÃdyekaikapratipattyà bahudhÃ
pthaktvenopÃsata
iti saÇk«epÃrtha÷ // 19 //
ye punar j¤Ãnayaj¤enopÃsate pthaktvenaikatvena (vÃ) kevalakarmiïa÷
phalalubdhÃ÷ ---
#<(traividyà mÃæ somapÃ÷ pÆtapÃpà yaj¤air i«Âvà svargatiæ prÃrthayante /
te puïyam ÃsÃdya surendralokam aÓnanti divyÃn divi devabhogÃn // BhG_9.20 //)>#
__________
NOTES:
1. kacyanta÷
2. `avasthitaæ' etadantaram ekam ak«aram aspa«Âam / tad anantaraæ
maparaæ iti vartate / tata÷ param ekam ak«aram aspa«Âhaæ mÆlako«e
____________________________________________________________________
p. 201
traividyeti / tisro vidyà ye«Ãæ te traividyÃ÷ / svÃrthe taddhita÷ /
vedatrayavihitakarmÃïa ity artha÷ / somapÃs tata eva pÆtapÃpÃ÷
saæÓodhitakalma«Ã yaj¤air i«Âvà mÃm evendrÃdirÆpeïÃvasthitaæ
vastuto na punas te jÃnanti svargatiæ svargagamanam / te puïyaæ
puïyakarmasÃdhyaæ Óatakrato÷ sthÃnaæ bhu¤janti divyÃn anubhavanti
bhogÃn // 20 //
te ca ---
#<(te taæ bhuktvà svargalokaæ viÓÃlaæ k«Åïe puïye martyalokaæ viÓanti /
evaæ trayÅdharmam anuprapannà gatÃgataæ kÃmakÃmà labhante // BhG_9.21 //)>#
te tam iti /2 bhukte«u bhoge«u puna÷ k«ÅïapuïyÃ÷ puïyak«aye
martyalokaæ praviÓanti / evam ity uktaparÃmarÓa÷ / hiÓabdo hetau /
trayÅdharmaæ3 vedatrayavihitaæ karma prapannà jÃyante mriyante /
kÃmÃn bhogÃn kÃmayamÃnÃ÷ // 21 //
ye tu ---
#<(ananyÃæÓ cintayanto mÃæ ye janÃ÷ paryupÃsate /
te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃæ yogak«emaæ vahÃmy aham // BhG_9.22 //)>#
ananyÃæÓ cintayanto mÃm iti / na vidyate 'nya upÃsyo ye«Ãæ te
ananyÃ÷ / te«Ãæ nityÃbhiyuktÃnÃm aham eva yogak«emaæ vahÃmi /
aprÃptaprÃptir yoga÷ / k«ema÷ prÃptasya parirak«aïam /
tad ubhayam // 22 //
__________
NOTES:
1. gamanam
2. bhukte«v iti mukte«u bhoge«u va÷ k«ÅïapuïyÃ÷ karmasÃdhyaæ
Óatakrato÷ puïyak«aye / atra rma ityÃrabhya etadanta÷ pÃÂha÷
kaï¬hita iti pratibhÃti
3. traidharnya
____________________________________________________________________
p. 202
kiæ ca ---
#<(ye 'py anyadevatÃbhaktà yajante ÓraddhayÃnvitÃ÷ /
te 'py mÃm eva kaunteya yajanty avidhipÆrvakam // BhG_9.23 //)>#
ye 'pÅti / ye 'py anyadevatÃbhaktà yajante ÓraddhayÃnvitÃ÷ /
yajante pÆjayanti ca / te 'pi mÃm eva vastuto yajanti / kiæ tv
avidhipÆrvakam / muktimÃrgavidhirahitam ity artha÷ /
na puna÷ kalpasÆtroktaæ1 (vidhipÆrvakam) / vidhiæ te na jÃnanti // 23
//
kuta÷ punar evam ---
#<(ahaæ hi sarvayaj¤ÃnÃæ bhoktà ca prabhur eva ca /
na tu mÃm abhijÃnanti tattvenÃtaÓ cyavanti te // BhG_9.24 //)>#
ahaæ hÅti / ahaæ hi sarvayaj¤ÃnÃm tena tenendrÃdyÃtmanÃvasthito2
bhoktà ca prabhur eva (ca) / te punar na tu mÃm abhijÃnanti
(tattvena ta)thÃvasthitam3 / ataÓ cyavanti te /
punarÃvttiæ bhajanta ity artha÷ // 24 //
etad eva darÓayati ---
#<(yÃnti devavratà devÃn pitÌn yÃnti pitvratÃ÷ /
bhÆtÃni yÃnti bhÆtejyà yÃnti madyÃjino 'pi mÃm // BhG_9.25 //)>#
yÃntÅti / yÃnti devavratÃ÷ / devÃnÃæ karma vratam (ye«Ãæ
te) / yathà kratur asmiæl loke puru«o bhavati tatheta÷ pretya bhavati
---
iti Órute÷ / taæ yathà yaÓ copÃsate --- iti ca brÃhmaïam /
nigadavyÃkhyà / ata e(va) /
sarve mÃæ yÃji(na÷) vÃsudevà bhavanti // 25 //
__________
NOTES:
1. kalpasÆtroktaæ vidhiæ te na jÃnanti
2. tena tenaindrÃdyÃtmanÃvasthito
3. tathÃvÃsthitam
____________________________________________________________________
p. 203
(sÃ)phalyam anena ..... paÂha ... sÃdhyatvÃt ... ÃrÃdhanÅya÷ /
katham ---
#<(patraæ puïyaæ phalaæ toyaæ yo me bhaktyà prayacchati /
tad ahaæ bhaktyupahtam aÓnÃmi prayatÃtmana÷ // BhG_9.26 //)>#
patraæ pu«pam iti / vilvÃdipatram / pu«paæ karavÅrÃdi /
badarÃmrÃdi phalam / ktÃrthaæ me janmeti snehÃrdrahdayo yo me
prayacchati tad aham upahtaæ ghÅtvÃÓnÃmi tpyÃmi
ÓraddhÃbuddhe÷ // 26 //
yata evam ata÷ ---
#<(yat karo«i yad aÓnÃsi yaj juho«i dadÃsi yat /
yat tapasyasi kaunteya tat kuru«va madarpaïam // BhG_9.27 //)>#
yad iti / yat karo«i snÃnÃdi / yad aÓnÃsi bhojanakÃle /
prÃïÃhuti÷ homo nirdiÓyate / yaj juho«i bÃhye 'gnau dadÃsi
hiraïyÃdi / yat tapasyasy upavÃsÃdi (karo«i) / tat sarvaæ
madarpaïaæ kuru // 27 //
Óruïu tata÷ phalam ---
#<(ÓubhÃÓubhaphalair evaæ mok«yase karmabandhanai÷ /
sannyÃsayogayuktÃtmà vimukto mÃm upai«yasi // BhG_9.28 //)>#
Óubheti / ÓubhÃÓubhÃni phalÃni ye«Ãæ karmabandhanÃnÃm /
karmÃïy eva bandhanÃni / tair vimucyase /
vimuktaÓ ca sannyÃsayogayuktÃtmà / sannyÃsa÷ ktÃnÃæ karmaïÃæ
brahmaïi samarpaïam / tad eva
____________________________________________________________________
p. 204
kartkarmaphalaæ cety abhedabhÃvanà yoga÷ / tÃbhyÃæ yukta ÃtmÃ
yasyÃsau sannyÃsayoga(yukt)Ãtmà mÃm upe«yasi // 28 //
nanu yas tvayi samarpaïaæ karoti sa eva cet tvÃm upaiti
rÃgÃdimÃæs tarhi bhavÃn yathà loke rÃjà bhajamÃnasyopakaroti
netarasyety ÃÓaÇkyÃha ---
#<(samohaæ sarvabhÆte«u na me dve«yo 'sti na priya÷ /
ye bhajanti tu mÃæ bhaktyà mayi te te«u cÃpy aham // BhG_9.29 //)>#
samoham iti / samohaæ sarvabhÆte«u na me rÃgadve«au / yo bhaktyÃ
mÃæ bhajate tasyÃnugrahaæ kartuæ mama svabhÃva÷ yathÃgni÷
samyag bhajamÃnasya ÓÅtÃdyapanodaæ karoti netarasya / ato ye
bhajanti tu bhaktyà sevante (mÃm) ÃÓrayante te«v ahaæ varte /
nÃtra rÃgadve«au kÃraïam / api tu
prÃïikarmÃnurÆpaphalapradarÓanenÃgnivadanughïÃmÅty
abhiprÃya÷ // 29 //
idÃnÅæ vttÃdinirÃkaraïenÃpi bhagavadÃÓrayaïastutyartham
arthavÃdakathanaæ kriyate / vttam apy atra tantram ity Ãha ---
#<(api cet sudurÃcÃro bhajate mÃm ananyabhÃk /
sÃdhur eva sa mantavya÷ samyag vyavasito hi sa÷ // BhG_9.30 //)>#
apÅti / su«Âhu bhÓaæ1 ced durÃcÃra÷ so 'pi sÃdhur eva
mantavya÷ / kasmÃt / samyag vyavasita÷ suniÓcitabuddhi÷ sanmÃrgam
Ãsthito yata÷ / hiÓabdo hetau // 30 //
__________
NOTES:
1. dÓaæ
____________________________________________________________________
p. 205
ayaæ (pu)na÷ ---
#<(k«ipraæ bhavati dharmÃtmà ÓaÓvac chÃntiæ nigacchati /
kaunteya pratijÃnÅhi na madbhakta÷ praïaÓyati // BhG_9.31 //)>#
k«ipram iti / .... Âi .... pÃpak«ayÃt / ÓaÓvad iti kriyÃvi(Óe«aïam)
ni(rga)cchatÅty artha÷ / tad etad vastu pratijÃnÅhi / na me
(bhakta÷ praïaÓya)tÅti // 31 //
idÃnÅæ ye bhajanti tu mÃæ bhaktyà --- iti yad bhagavatsevanaæ
prakrÃntaæ tatra ÓraddhÃbhaktibhyÃæ
bhagavadvyapÃÓrayaïaprarovanÃrtham
apy arthavÃdam Ãha ---
#<(mÃæ hi pÃrtha vyapÃÓritya ye 'pi syu÷ pÃpayonaya÷ /
striyo vaiÓyÃs tathà ÓÆdrÃs te 'pi yÃnti parÃæ gatim // BhG_9.32 //)>#
mÃm iti / he pÃrtha mÃæ vyapÃÓritya viÓe«eïa ÓaraïatvenÃÓritya
ye 'pi pÃpayonayo bhavanti / pÃpÃd yonir janma ye«Ãæ te pÃpayonaya÷
kutsitajanmÃna÷ stryÃdayo ye 'tyantam apavarge 'nadhiktÃs te 'pi
svakarmÃnu«ÂhÃnalak«aïena madÃj¤ÃsampÃdanena pÃpak«ayÃt
paramÃæ
prak«ÂÃm uttamÃæ svargalak«aïÃæ gatiæ yÃnti prÃpnuvantÅti
sambhÃvyate / matsamparko hi Óu(ddhikÃraïam analasamparka iva lauhasya /
svakarmaïà (mÃæ) sevasveti1 / svakarmaïaivÃrÃdhanasya vidhÃnÃt
pratyutthÃnÃtmakaæ karma ÓÆdrasyÃpi svabhÃvajam iti pratyutthÃnena
paricaryÃtmakena svakarmaïà tam evÃrthasiddhiæ vindati mÃnava iti /
tadanu«ÂhÃnenaiva puru«Ãrthasiddher vidhÃsyamÃnatvÃt // 32 //
__________
NOTES:
1. svakarmaïÃsevÃÓyeti
____________________________________________________________________
p. 206
arthavÃdatÃtparyam upasaæharann Ãha1 ---
#<(kiæ punar brÃhmaïÃ÷ puïyà bhaktà rÃjar«ayas tathà /
anityam asukhaæ lokam imaæ prapya bhajasva mÃm // BhG_9.33 //)>#
kim iti / bhagavaccharaïagatà anadhiktÃ÷ stryÃdayo 'py utk«ÂÃæ
gatiæ gacchanti / kiæ punar ye Óuddhayonayo 'dhiktÃ
brÃhmaïarÃjar«ayaÓ
ca te na yÃsyantÅti / apiÓabdena sambhÃvanÃrthenÃtiÓayoktyÃ
brÃhmaïÃdÅnÃæ j¤ÃnaprarocanÃnena kriyate na tu yathÃÓruto 'rtho
vidhÅyate / yathà --- api parvataæ Óirasà bhindyÃt api droïapÃkaæ
bhu¤jÅta --- ity anena vÃkyena puru«aÓaktiÓraddhÃnaæ kriyate na tu
(pa)rvatabhe(da÷) pratipÃdyata aÓakyatvÃt / na hi parvataæ bhindyÃd
ity asyÃnyaparatvÃt svÃrthÃtÃtparyÃt tatra pravtti÷ / na hi
vidhivihitasyÃrthasya stutyà droïapÃkasya prati«iddhasya
du«Âasya nindayà nivtti÷ /
na tu vi«abhak«aïalak«aïaæ svÃrthaæ pratipÃdyate / ataÓ ca
jaiminir arthavÃdalak«aïasÆtraæ2 praïÅtavÃn --- vidhinà tv
ekavÃkyatvÃt stutyarthena vidhÅnÃæ syur iti / arthavÃdÃ÷
kila vidhyekavÃkyatayà vidhiÓe«atvena ni«edhaÓe«atvena ca
tatstutyarthÃs tannindÃrthà và bhaveyur ity artha÷ /
arthavÃdavÃkyÃnÃæ padÃrthatvÃt svÃrthe ca tÃtparyÃ(bhÃvÃ)d
anyaparatvÃc ceti / tathà ca bhaÂÂapÃdair evoktam ---
vyÃkhyeyÃd guïavÃdena yo 'rthavÃdÃd atatparÃt /
arthe 'dhigantum i«yeta kathaæ syÃt tasya satyatà // iti /
tathà ca Órutau --- paÓuyÃge3 vapÃhoma÷ kartavya iti /
asya vidher avaÓyÃnu«ÂhÃnÃyÃrthavÃdavÃkyam ---
prajÃpatir vapÃm udakhidata
__________
NOTES:
1. saæharaïam Ãha
2. na hi parvaæ ... danyaparapvÃt svÃrthatÃtparyÃtra ... hi ... stutyà prati«iddhasya ... nivÃnti ... yavtti .... pra ca jaimiti ...
2. paÓuyÃga
____________________________________________________________________
p. 207
ityÃdi / tasyÃyam artha÷ --- evaæ nÃma yajamÃnenÃvaÓyaæ vapÃhoma÷
kartavya iti / yad uktaæ1 paÓvantarÃbhÃve prajÃpatinà svÃtmana
eva vÃpam utkhidya vapÃhomo 'nu«Âhita iti paÓuyÃgavidher
avaÓyakartavyatve
vapotkhananam adhyÃropitaæ prarocanÃrtham /
loke 'py anabhipretadu«Âapuru«aghabhojananivttyarthaæ
kaÓcid bravÅti --- varaæ vi«aæ bhak«ya mà cÃsya ghe bhuÇkthà iti
anenÃpi laukikenÃrthavÃdavÃkyena na vi«abhak«aïalak«aïa÷2 svÃrtho
vidhÅyata api tu atiÓayoktyà (ta)d gehabhojananivtti÷ kriyate /
... ni«iddha ...... /
__________
NOTES:
1. duta
2. naibhi«abhak«aïalak«aïa÷