Bhaskara: Bhagavadasayanusaranabhasya on the Bhagavadgita, Adhyayas 1-9
Based on the ed. by D. Subhadropadhyaya, Varanasi, 1965
(Sarasvati Bhavana Granthamala, 94)


Input by Takahiro KATO
Halle, Feb 2007
takahiro.kato@indologie.uni-halle.de


THE TEXT IS NOT PROOF-READ!

NOTE:
BhG 6.3-26 NOT included; see p. 156, note 12.


STRUCTURE OF REFERENCES:
BhG_n.n = Bhagavadgãtà_.adhyàya.verse
p. nn = pagination of D. Subhadropadhyaya's edition

#<...># = BOLD = Bhagavadgãtà



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________






Bhàskara: Bhagavadà÷ayànusaraõabhàsya





Additional Remark

bhàskarabhàùyasya prathamapçùñhasya dve vàkye
ànandajayatãrthakçtagãtàñãkàyà uddhçte /
tayoþ sàhàyyena bhàskarakçtagãtàbhàùyasya
luptaprathamapçùñhasya viùayonumàtuü ÷akyate /
te vàkye
1. ÷àstraprayojanàbhidhàne prastute 'vatàraprayojanàbhidhànam asaügatam /
2. j¤ànakarmasamuccayasàdhyatvàn mokùasya tatpratipàdanàya gãtàrambhe na dharmàdipratipàdanàrtham / 
tadarthànàü manvàdidharma÷àstràõàü sanakàdiyoga÷àstràõàü ca pratikàlaü vidyamànatvàt /
jayatãrthañãkàyàm yad àha bhàskara iti vàkyàd anantaram upalabhete ime vàkye / tatra prathamaü vàkyaü ùaùñhe pçùñhe dvitãyaü vàkyaü navame pçùñhe /


____________________________________________________________________

p. 1

÷rãbhagavadgãtàyà
bhagavadbhàskarakçtabhagavadà÷ayànusaraõàbhidhànabhàùyam /

(idaü hi triùu lokeùu mahajj¤ànaü) pratiùñitam1 /
vistarai÷ ca samàsai÷ ca dhàryate yad dvijàtibhiþ2 //
yodhãte bhàrata puõyaü bràhmaõo niyatavrataþ /
÷ràvayec ca mahàpuõyaü tasya dharmaþ sanàtanaþ //
taponiyamam àsthàya3 kçtam etan maharùiõà /
tasmàn niyamasaüyuktair adhyeyaü4 bràhmaõair idam /
kçùõaproktam imàü5 puõyàü bhàratãm uttamàü6 kathàm /
÷ràvayiùyanti ye7 viprà ye ca ÷roùyanti mànavàþ //

ityevamàdau8 ÷ràvayiùyanti9 ityatra vipragrahaõàd
dvijàtãnàm evàdhyayane10 ÷ravaõe càdhikàro dar÷itaþ /
itareùàü tu ye tu ÷ro÷yanti mànavà iti mànavagrahaõàc chravaõa
evàdhikàraþ ÷àstravirodhàc càdhyayane nàdhikàraþ11 /

tathà coktaü ÷ukotpattau12

sarvas taratu durgàõi13 sarvo bhadràõi pa÷yatu14 /
÷ràvayec caturo varõàn kçtvà bràhmaõam agrataþ //

__________

NOTES:

1. pratiùñitam
2. yadvijàtibhiþ
3. tayorniyamamàsthàya
4. ^niyama^
5. kçkùma^
6. ^tãsunnamàü
7. ÷ràvayanti careþ
8. dravamàdau
9. ÷ràvayantãtyatra
10. ^õàdvijàtãnàmadhyayane
11. ^cchravaõa eveti adhikàra ÷àstravirodhàcca nàdhikàraþ
12. tathà ca ÷ukotpantau
13. durgàõa
14. pa÷yanu


____________________________________________________________________

p. 2

iti càturvarõyamadhyapàtinaþ1 ÷ådrasya ÷ravaõamàtraü
vidhãyate2 /
ràmàyaõe hy ayam evàrtho3 vi÷eùeõa pratipàditaþ4

pañhaü dvijo vàgçùabhatvam ãyàt5
syàt kùatriyo6 bhåmipatitvam amãyàt /
vai÷yas tathà sarvadhanatvam ãyàc
chçõvan hi ÷ådropi7 mahattvam ãyàt //

ity atretihàsa÷ravaõamàtram eva ÷ådràder nirõãtam8 /
tatràpi càkhyàyikàmàtra÷ravaõe9 na tu
rahasyavedàntàrthapratipàdanaprade÷eùu
sanatsujàtãyagãtàmokùadharmàdiùu10 tasya
vedàdhyayana÷ravaõatadarthaparij¤ànatadanuùñànànàü11
pratiùedhasmaraõàt /
tathà ca manusmçtau

na ÷ådràya matiü dadyàn nocciùñaü12 na haviùkçtam /
na càsyopadi÷ed dharmaü na càsya13 vratam àdi÷et //

iti càdçùñàrthamatidànadharmopade÷àdiniùedhàt14 /
na ca svamanãùikayà bràhmaõopade÷am anapekùya pustakàdes
tadvivaraõàd và tadartham adhigamya karmànutiùñhataþ15
phalàya tad bhavati16 pratyuta17 ÷àstraniùiddhenànupanãtena18
gçhãtaü (÷àstraj¤àna)m anarthotpàdakam /
yato nyàyasmçtyàcàràvirodhã yaþ padàrthaþ19 sa ÷àstràrthaþ /
tatra nyàyaþ
yathotkçùñanikçùñavarõayor na (karma) tulya(tà) tathà na
sadç÷adharmatà yuktà / tad uktam

__________

NOTES:

1. varõàna ..... itivarõamadhya^
2. ÷ravaõamàtravidhànàt
3. ^õo dhàyamevàrtho^
4. pratipàdinaþ
5. vàgvçùabhatva^
6. ^tkçtà tathà tvayà bhåmipatipatitva^
7. ^yàchaõvan hi ÷ådropi
8. nirõàtam
9. ^kàmatra^
10. sanatsutàtagãnà^
11. vedàdhyayanaü
12. ^nnochciùñaü^
13. ^di÷emdaü rmannacà^
14. càvçùñàrtha^
15. ^dvàdigamyàsyànnatiùñataþ
16. tabhdavati
17. pracyut
18. ^niùaddhenànupeyena gç^
19. padàrthasma


____________________________________________________________________

p. 3

apavarge 'dhikàras tu strã÷ådràõàü bhaved yadi /
jàtyutkarùo dvijàtãnàm anarthàya1 tato bhavet2 // iti /

smçtir api

viduùà bràhmaõenedam adhyetavyaü3 prayatnataþ /
÷iùyebhya÷ ca pravaktavyaü4 samyaï nànyena kenacit // iti5 /

àcàra÷ càryyade÷e j¤àna÷àstra÷ravaõe tasyàpravçttyaivàveditaþ
yaþ ÷àstravidhim utsçjya ityàdinà cehàpi pratyayasya
pratipàdayiùyamàõatvàt / ata evoktam6

adhikàraü vinà yas tu gçþõàti ÷àstram anyathà7 /
tat tyaktvà8 pàvanaü kçtvà svadharmaü punar à÷rayet //
pàvanaü pràya÷cittam /
manunà càdhyayana÷ravaõatadarthànuùñhànayuktasyaiva9
dvijàter j¤ànedhikàro dar÷itaþ10

adhãtya vidhivad vedàn putràn utpàdya11 dharmataþ /
iùñvà12 ca ÷aktito yaj¤air mano mokùe nive÷ayet13 //

tadrahitasya dvijàter api mokùedhikàro14 noktaþ

anadhãtya dvijo vedam anutpàdya tathà prajàm15 /
aniùñvà caiva16 yaj¤ai÷ ca mokùam icchan vrajaty adhaþ //

÷ådrasya ca vasiùñamuninàpy upanayanàdibhir asaüskàryatvaü17
pratipàditam /

__________

NOTES:

1. ^nathàya
2. ^vedhadi
3. ^neddamadhye^
4. prakartavyam
5. ^cidini
6. ^pratipàdiyiùyamànatvàddataràvoktam
7. gçhãtaü ÷àstramanyuthà
8. tattvattkà
9. ^nuùñànyuktasyeva
10. dvijàtã j¤ànodhikàro dar÷itaþ
11. ^nutràtutpàdha^
12. dçùñvà
13. niveùayet
14. ^kùeradhirauktaþ
15. praj¤àm
16. anviùvà
17. pattai÷cà
18. pasiùña ... saüskàrayatvaü^


____________________________________________________________________

p. 4

tathà ca tatroktam
gàyatryà bràhmaõam asçjata triùñubhà ràjanyaü1
jagatyà2 vai÷yaü na kenacic chandasà3 ÷ådram ity asaüskàryo4
vij¤àyata iti /
kiü ca bhagavatà sàkùàd dharmeõàpi ÷àpava÷àd
viduràkhya÷ådrajanmanàtmaj¤ànaviùaye dhçtaràùñrapçùñena
÷ådrayonisthatvàd anadhikàritvaü5 manyamànena vedàrthopade÷àrthaü
sanatsujàtam ànayatà6 tatrànadhikàro dar÷itaþ7 /
tathà ca tenaiva tatroktam

÷ådrayonàv ahaüàto nàto 'nyad vaktum utsahe /
bràhmãü8 hi yonim àpannaþ suguhyam api yo vadet9 //
na te(na) garhyo devànàü tasmàd etad bravãmi10 te //

evaü ca bràhmaõayonivyatiriktànyayonijo11 yadi guhyaü vedàrthaü
vadati tadà devàdibhir asau garhyate12 niùiddhasevanena13
pàpayogàn narakàdau prakùipyata ity arthaþ /

kumàrasya tu yà buddhir veda tàü14 ÷à÷vatãm aham /

kumàrasyànujjhitabrahmacaryasya15 sanatsujàtasya16 yà buddhir
yaj j¤ànam17 bodhanaü buddhiþ tàm ahaü veda /
nirati÷ayaj¤ànayukto 'sàv iti jàtis maratvàj jànàmi18 /
kiü tu nikçùñajàtisthatvenànadhikàràd vaktuü na ÷aknomi19 /

__________

NOTES:

1. triùñbhà ràjanya
2. jagatà
3. ^cicchanda÷rà
4. ^saüskàro
5. ^dantatadhikàri^
6. sanatsajàtamànayatra
7. adhikàri dar÷itaþ
8. ^vakumutsahe bràhmo
9. ^patrassugutvamapi yo vadhavet
10. ^dvçvãmi
11. bràhmaõayonivyatiriktonyayonijo
12. gatvate
13. niùidvàse^
14. ^sya tvayà vudbhirvedatàü
15. ^nujita^
16. ^tathyà
17. vuddhiryakùànaü
18. ^jànàgmi
19. vaknu na ÷aknomi


____________________________________________________________________

p. 5

yas te guhyàn prakà÷àü÷ ca sarvàn hçdayasaü÷rayàn1 /
pravakùyati mahàràja sarvabuddhimatàü varaþ //

kiü bahunà2 sàïkhyàdi÷àstreùv api bràhmaõànàm
evàsuriprabhçtãnàü3 bhagavadbhiþ4 kapilamunipramukhair mahàtmabhir
j¤ànopade÷aþ5 kçto nànyasya /
ity ato 'pi6 na ÷ådràder j¤àne 'dhikàro 'sti7 /
tasmàt sakaletihàsapuràõadharma÷àstràdipaurvàparyaparyàlocanenàyam
eva8 vàkyàrtha iti sthitam /
÷àstraikasamadhigamyà9 kilàdhikàravyavasthà dharmàdharmavyavasthàvan 
na
pramàõàntaragamyà /
ko hi nàma bhagavato dharmasya hetuto ni÷cayam avadhàrituü ÷aktaþ10 /
hetuta÷ ca dharmavyavasthàyàü (kariùyamàõàyàü) hetvanavasthànàd
dharmànavasthànam api prasajyeteti /
ata÷ ca

striyo vai÷yàs tathà ÷ådràs te 'pi yànti paràü gatim /

itãdam api liïgam /

kiü punar bràhmaõàþ puõyà bhaktà ràjarùayas tathà /

ity api
kçtabràhmaõaràjarùiviùayakapravartakavidhiprarocanàrthavàdatvena11
draùñavyam12 na tu svàrthapratipàdanaparam /
liü gaü hi pramàõàntarataþ pràptasyaivàrthasya13 dyotakaü bhavati
nàpràptasyàpràpakam14,15 te 'pi yànti ity
abhidhàyakavartamànakàlavàcipratyayànta÷abdanirde÷àt16
pårvoktavidhisàpekùatvena sàkàïkùatvàc ca /
vàstavena17 råpeõànyaparaü yadvàkyaü18 ÷abdena 
cànyàrthapratipàdakaü
talliü gam /

__________

NOTES:

1. atassate guhyakàt prakà÷àü÷ca sarvàü tvadasaü÷rayàn
2. bahutà
3. ^nàmovàsuri
4. bhagavadbhiþ
5. ^prasukhairma^
6. ^syetyàto^
7. ^karosti
8. ^rvàyaryaparyàlocanapàpameva
9. ÷àstvakaisama^
10. ÷akraþ
11. ^vàdatyena
12. draùñavyaü
13. ^ghonaka
14. nàpraptasya
15. pràyakaü
16. ^larvacipra^
17. ^vena tupeõa
18. yadyavàü÷ebde^


____________________________________________________________________

p. 6

vidhiniùedha÷eùatayà tv arthavàdànàü1 pravçttiþ
na tu svàrthapratipàdakatayà viùabhakùaõàdivàkyavad2
arthavàdavàkyànàü paràrthatvàt svàrthe3 tàtparyàbhàvàd4
anyaparatvàd vidhivihitàrthastàvakatayà5 niùiddhàrthaninditçtayà6
ca pravçtter iti7 /
etac ca8 nipuõataram atraiva9 navame 'dhyàye vakùyàmaþ /
anyac ca

j¤ànaü vij¤ànam àstikyaü10 bràhmaü karma svabhàvajam11 /

iti bràhmaõasyaiva bhagavàn dharmaþ12 ÷reyaþsàdhanam iti
dar÷ayiùyati13 /
yato 'dikçtànàm àryyàõàü dvijàtãnàm eva
÷rutivihitanityanaimittikakarmakùapitakalmaùamohabhayàyàsànàm
upàsyamàna14 eùa paramàtmàtigrahanaþ saüsàropaplavarahito
'nanto 'kùayo 'nàdir ajo 'manomayo15 nirvikalpo 'pàpaþ
sarvaloke÷a16 eka17 eva sarva÷arãràvasthitaþ sarvapadàrthàvasthitaþ
satatà(sà)ditavimalabhàvaþ sarva÷aktiþ
sva÷aktivibhavajanitasakalàdvaitasadråpaþ18 pra(tyakùo) bhavati /
sàdhanavãryàt teùàm eva19 hi
÷rutismçtyuktapra÷astayamaniyamapramukhayogàïgàdisambhavàd
upàsakatvena ca teùàm eva niyamàt ta eva ca20
tam àtmànaü pa÷yanti21 /
tathà cànukramaõyàdàv api22 bhagavatà vyàseno(ktam)

yat tad yativarà23 muktà24 dhyànayogabalànvitàþ /
pratibimbam ivàdar÷e25 pa÷yanty àtmany avasthitam //

__________

NOTES:

1. svarthavàdà^
2. bivabha^
3. padàrthatvàt svàrtho
4. ^bhàùàd^
5. ^rthàstàùakatayà
6. niditçtayà
7. mavçtteriti
8. eta ca
9. tatrevena^
10. ^màstikaü
11. bràhmakarmarakhabhà^
12. dharma
13. dç÷ayi^
14. ^naimitrika^ .... ^mohamapàyàsànàm^
15. saüsàràyaplavarahito^ ... ^nàdhirajo
16. ^nàvikalonàpàsassarva^
17. ekaeka
18. ^sakaladvaita^
19. ^vãryate^
20. ^ùàmavaniyamàt naràvaca
21. pa÷yati
22. ^maràpàdà^
23. yaü taü yati^
24. yuktà
25. prativindhamivàdar÷e


____________________________________________________________________

p. 7

yad akùaraü vedavido1 vadanti (vi÷anti) yad yataro vãtaràgàþ /

ityàdinà vi÷iùñajàtãyà÷ramiviùaye dhànenàtmopalambhanam
upapannaü2 bhavatãti pradar÷itam /

nàhaü prakà÷aþ sarvasya yogam àyàsam àvçtaþ3 /

iti bhagavàn eva ÷ådràder àtmadar÷anàbhàvaü4 pratipàdayiùyati5 /
dvaipàyano 'pi6

÷àntàtmàno dvija÷reùñhàþ7 pràpnuvanti tadakùaram8 iti /

ataþ ÷ådrader dhyànàdinà9 kriyamàõenàpi na tatpràptir bhavati10
niyamavidher bhaü gabhayàd akhilavidyàyà11 adhikçtànuùñhitàyà12
(eva) phaladàtçtvàvagamàt /
avihitena tåtkçùñajàtãyakarmaõà13 yogena j¤ànena14 ca
÷ådràdir utkarùa15 netuü na ÷akyate /
na hi kàrùõàyasaü16 bhåyo 'py analasantàpanena suvarõatvam
àpàdayituü ÷akyam17 /
kriyà hi dravyaü vilàpayati18 nàdravyam /
vedasmçtiliü gebhyaþ19 kila bràhmaõasyaiva mukhyayà vçttyà
mokùàdhikàro 'vagamyate na kùatriyavai÷yayoþ
yogàbhyàsàdhikàre saty api20 /
tad uktam

bandhamokùavyavasthityàü pramàõaü codanà svataþ /
vedasyànati÷aïkyatvàd anapekùatayà tathà //

__________

NOTES:

1. ^dhido
2. nàtmoyalambha drati
3. ^samàvçnta iti
4. ÷ådraderàtmàdar÷anàbhàvaü
5. pratiyàdi^
6. dvepà
7. ÷reùñàþ
8. ^vantihitasakùami^
9. ^devyànàü di^
10. tantpràptirbha^
11. ^mavidhàyàbhagamàüyàþ kila vidhàyà
12. ^nuùñitàyàþ
13. ^svatkçùña^
14. yogaj¤ànena
15. utkarùa
16. kàrtmàyasaü
17. ^pàdçùituü ÷akya
18. vinayati
19. ^ligebhyaþ
20. sati


____________________________________________________________________

p. 8

vidhir niyuïkte 'dhikçtam uttamaü1 ÷reyase sadà /
a÷àstrãyàt phalàsaü gàt svayaü kàmã hi badhyate1 //
apunarjanmasambandho yasmàc chabdaikagocaraþ2 // iti /

yat tu ràjarùãõàü janaka÷vapatipravàhaõaprabhçtãnàü
mahàbhà(ra)tàdau mokùa÷ravaõaü tat kasyà¤cid vi÷iùñàyàm
avasthàyàü pravçttayàgatvena yajamànànàü tu
mantràptasambodhàvirbhàve3 sati na sarvadà /
yàgasthànàü hi teùàü bràhmaõatvaü ÷råyate / tathà ca
÷atapatha÷rutiþ

sà yàü4 kà¤cana yajate5 brahmaiva bhåtvà yajata iti /

tadvadhe ca smçtau brahmahatyàpràya÷cittam àmnàtam6

yàgasthakùatriyaü hantà cared brahmahaõivratam7 iti /

evaü ca kùatriyavai÷yayor api na tathà bràhmaõena tulyatayà
mokùe 'dhikàraþ tasmàd dvijàtãnàm eva8 /
yogàbhyàsena tu prayatamànànàm apy anadhikçtànàü
÷ådràdãnàü vidyamàne hçdayapuõóarãke 'pi9
(nàdhikàraþ) tira÷càm iveti / kiü ca yathà saura àloko 
divàcaràõàü
eva bhåtànàm àkùaü10 janayati na tu ràtricaraõàü kau÷ikàdãnàü
tulye 'pi prakà÷adàtçtve tadvat /

yad ayaü samudàyàrthaþ11 garbhàdhànàdisaüskàrasaüskçto yo
yathàvidhyupanãto12 yathà÷akticãrõavedavratàdiko
'rthàvabodhaparyantavedàdhyayanasaüskçto gçhàd vanaü
vanàn maunam à÷ramàõàü samuccayam
aïgãkçtya vikalpe và brahmacaryàd yathàruci ÷ànto13

__________

NOTES:

1. vidhinniyuïktte .... muttanya÷re .... vadhyane /
2. yasmàchabdaika^
3. sumàtàptasambodhà^
4. yà
5. yajane
6. tadådhe ca smato vràhàhasàpràpà÷cittamàsnà^
7. kùatravihutàü caredvahmanismçtavratam
8. ^dhikàryaþ .... ^tasmaùñvijà^
9. ÷ådràdinàü vidyamànahadayapuüóarãketi^
10. divàcaràõàmeva bhåtànàmàkoja^
11. samudràpàrthaþ
12. pathàvidhi upa^
13. vikalpandhà brahmàdharyàdyathà^


____________________________________________________________________

p. 9

dàntaþ1 ÷raddadhànaþ so 'pavarge 'dhikàrabhàk yataþ såtrakàraþ
svadharmàõàü vidhyarthatvaü na manyate3

karmaõàü sahakàritvaü sahaiveti ÷ruter matam /
na hy anà÷ramiõo4 vedo yogyatvam iha manyate //
devopakàraþ kartavyo5 devàn bhàvayateti ha /

ataþ
yàvajjãvaü prakurvãta6 svakarmàõi yathàvidhi /
saüskurvãta svadharmai÷ ca smçtito 'vagataü7 tathà //

mahàyaj¤ai÷ ca yaj¤ai÷ ca aùñàv àtmaguõà8 iti
catvàriü÷at saüskàrà9 iti ca /
api (ca) saüyatànàm eva10 yaj¤àdaya÷ ca ÷råyate11 /
tattvaprakaraõe12 kila

vidyayà÷ramiõo yogo nànyasyeti ÷ruter matam //
karmaõà tasya vij¤ànaü13 tadbhàvam upanãyate14 /
pa÷càd àpannatadbhàvo14 deham etaü vimu¤cati16 // iti /

tathà càtra vàjasaneyinàü yaj¤asåtrakàraþ
kàtyàyano 'dhikàravivekam uktavàn17
athàto 'dhikàraþ (iti) /
atha÷abda ànantaryàrthaþ / ataþ÷abdo18 hetvarthaþ /
yato vedàdhyayanaü pårvavçttam atas tadarthaj¤ànàvasare
prathamam adhikàro niråpyate
kasyàtràdhikàra19 iti /
adhikàra÷abdasyaiva tàvat

__________

NOTES:

1. dà÷åþ
2.÷raddadhàna^
3. vidhàrthatvaü na manyata
4. natyanà÷ramiõo
5. kartarvyo
6. prakrurvãta
7. saüskarvati svadharmà÷ca ... ^togataü
8. aùñau càtmaguõàþ
9. ^÷a÷ca saüskàrà iti
10. iti càpyatu sapatàm
11. ÷råyate
12. tatva^
13. vij¤àmaü
14. ^tadbhàva^
15. ^tadbhàvo
16. ^meta vimu¤ca iti
17. kàtyàyato
18. ÷abde
19. ^tradhikà^


____________________________________________________________________

p. 10

ko 'rthaþ1 ayam ucyate

abhyupagatàgamapràmàõyànàü puruùàõàü ÷àstreõa
yady asya kartavyatayà vidhãyate tatra
tasyàgamapàratantryeõànuùñhànàïgãkaraõam2 /
tathà yac chàstreõa3 niùidhyate na kala¤jaü bhakùayet4
ityàdi tatra pratiùidhyamànakriyasya mukhyasyàdhikàriõo5
jighatsàprayuktaràganibandhanaþ 
kala¤jabhakùaõapravçttiniùedhàrthaþ6
÷àstrapàratantryeõaiva7 /
akàraõasaïkalpa audàsãnyà÷rayaõaü8 càdhikàraþ /
tad uktaü bhaññena9

vidhinà yujyate yatra na hanyàn na pibed iti /
tatraudàsãnyavastv eva pratipattàvalambane //

audàsãnyaü pravçttyuparamo10 vyàpàràbhàvaþ svàmitvena
yo vyàpàrasyàdhikàras tasyàbhàva11 ity uktaþ /
tenaitad uktaü bhavati ---
idam agnihotràdi karma matsambandhitayà12 vihitam ato mama kartavyam /
idaü ca parahiüsàdi tathaiva niùiddham ato na kartavyam iti
bràhmaõàdir avagacchati13 /
eùa adhikàra÷abdàrtha14 iti / tad uktam ---

yatra yasyàdhikàro 'sti15 nitye naimittike ca saþ /
badhyate na hi sarvo hi16 ÷àstràtikramabandhanaiþ // iti /

÷àstradçùñyàdhikàro niråpyata ity atra17 niyojyatvaü tàvad
àha18 bràhmaõaràjanyavai÷yànàü19 ÷rutiþ20 /
tathà ca ---

__________

NOTES:

1. kàrthaþ
2. pàrataü jeõànuùñànàïgã^
3. yachàstreõa
4. bhakùayetyàdi
5. ^kriyormukhasyàdhikàraõo
6. ^bhukùaõa ... ^dhàrthaü
7. ^pàrataü÷aiõa^
8. saïkalpaóaukàdàsãnyà^
9. bhaddena
10. pravçnni upa^
11. vyàpàrasyodhikàra^
12. satsambandhitayà
13. ^rivagacchatãti
14. ràùodhi^
15. ^adhikaro^
16. ta rva nahi^
17. kàtradi÷yàdhikàro niråpyata ityatra
18. niyojyàstàvadà^
19. ^cai÷yànàü
20. ÷ruteþ


____________________________________________________________________

p. 11

vasante1 bràhmaõenàdhyeyo2 grãùmo ràjanyena3 ÷aradi
vai÷yena iti ÷rutiþ /
kiü ca aïgahãnà÷rotriyaùaõóapatita÷ådravarjam4 ity
aïgahãnànàm andhamåkapaïgvàdãnàm
àjyàvekùaõopasthànavacanaviùõukramaõàdiùv
asàmarthyàt karmaõi nàdhikàraþ5 /
a÷rotriyasya sàïgavedàdhyayanavij¤ànarahitasya6
yathàvac chàstrànavabodhe mantràõàü devatàdisatattvànagamàd
anadhikàraþ7 /
uktaü ca ---

vaidhe kçtàrthakaü ÷àstram avaidhaü nànu÷àsti9 hi / iti /
ùaõóasya10 klãbasya pårvajanmàrjitaduùñakarmasåcakatvena11
duùkçtitvàd anadhikàro dàyàdivibhàgapratiùedhàt tasya12
karmaõàü13 ca dravyàdisàdhyatvàd vibhavayuktasya14 putriõa
àdhànàdisaüyogàt15 klãbasyàputriõo nàdhikàraþ16 /
tathà coktam

patitavyàdhi÷ådràõàü17 yàvad vacanam iùyate18 /
adhikàro na sarvasmin namuceþ ùaõóakasya19 ca // iti /

patito brahmahàdiþ20 / tasyànadhikàro mahàpàtakitvàt /
÷ådrasya cànadhikàraþ21 / kuto 'thàtaþ÷abdàbhyàü
vedàdhyayanànantaryadyotakàbhyàü22 yasya vedàdhyayanaü
tasya karmaõy adhikàra iti j¤àpitatvàt /
karmàdhikçtasya ca j¤àne 'dhikàro j¤ànena karmaõaþ
samuccayanàt /
tathà coktam23 ---

__________

NOTES:

1. vasanne
2. ^dheyo
3. ràj¤enyena
4. aïgahinàþ ..... ÷aüvapatita^
5. aïgahinà^ ... måkasantvàdã^ ... vàcyanivismukamaõàdiùu 
sàmarthyàt
karmaõyannàdhikàraþ
6. ^ttryùasyàsaïgavevçdhyapa^
7. mantràõànde^
8. vaiye kçtàrthekaü
9. ^vaidhanànu÷àstri
10. ÷aüvasya
11. ^duta karma^
12. dayàdi^
13. karmaõà
14. ^dåbhaõyasya
15. àdànà^
16. gàlãvasyàputriõo nadhikàraþ
17. ^vyànya÷å^
18. ^vacanàmi^
19. paüóatkasya
20. brahmahàdi
21. cànàdhikàraþ
22. ^dhyayanànantaryadhotakàbhyàü
23. samu÷cayanàt / tathà càktam


____________________________________________________________________

p. 12

niþ÷reyasàyàdhikçtàn1 vidyà karma vyabodhayat2 /
... ... karma÷rutir evànu÷àsti3 tàn // iti

tasmàc chådro yaj¤e 'navakëpta iti4 tasya karmaparyudàsàd5
mårkhatvàc ca / mårkhatvaü ca
tasyopanayanavedàdhyayanatadarthàdhigamapratiùedhàt6 /
tathà ca gautamaþ

÷ådra÷ caturtho varõa ekajàtir na ca saüskàram arhati / (iti)

tathà
athàsya7 vedam upa÷çõvatas trapujatubhyàü8 ÷rotrapratipåraõam
udàharaõe jihvocchedo9 dhàraõe hi ÷arãrabheda10 iti /

va÷iùño 'py àha11

padyur và eùa ÷ma÷ànaü yac chådras tasmàc chådrasamãpe
nàdhyetavyam12 iti /

na cànadhikçtena13 kçtaü karma ÷àstrapratyayaü phalaü
sampàdayitum arhati ÷àstralakùaõatvàt 
phalasambandhasyotkarùàpakarùayo÷
ca /
uktaü ca

avaidhatvàd anagnitvàn nàdhikàro 'sti14 karmasu /
÷rauteùv avaidhatàpy asya15 vedàdhyayanavarjanàt //
yaþ svàdhyàyam adhãyãta kuryàt karma16 sa e(va) tat /
avaiduùyàd ataþ ÷ådraþ17 karmaõaþ18 paryudasyate //

__________

NOTES:

1. niþ÷rãyaüsà^
2. vidhà ... vyaüvodhayat
3. karma÷råti^
4. tasmàchådro yaj¤enavaklipta iti
5. ^paryadàsàt
6. ^syoyanayana^ ..... ^taddarthàdigama^
7. athàsya
8. ^mupa÷åõvataratra pujatu^
9. jidvàlledaþ
10. ÷arora^
11. siùñopyàha
12. yadvadvà e^ ..... ÷ànaü ya chådrà tasmàchådrasamãye nàchetavyam
13. cànadhikçtena
14. avaighatvà
15. troteghavaighatà^
16. yastvàdhyàyamadhãta kåryàt
17. avaiduùàdataþ ÷ådro
18. karmaõyaþ


____________________________________________________________________

p. 13

kiü sarvebhyaþ na /

smàrtaü1 ca pitçyaj¤àdiü ÷ådraþ kuryàd yathà÷rutam2 /
tad vidvattàm avàptyaiva3 katha¤cid dvijasaü÷rayàt //
÷rautàd adhikçtànàü tu4 yàvadvihitasevanàt /
niùiddhavarjanàc càpi pàramparyeõa sadgatiþ5 //
hãnàd dhãnàc chubhaü6 janma pàramparyeõa yad abhavet7 /
anugrahaþ sa eùo 'sya8 puüsaþ ÷rutikçto9 mataþ //

tasmàc chådràdãnàü10 karmaõy anadhikàràd asmin ÷àstre
etatpratipàdite ca yogàbhyàse nàsty adhikàra11 iti /
kiü ca

àtmàbhyàso 'pi nàsyàsti12 vipraseveti hi smçteþ /
teùàm evànukampeti dvijàter adhikàrità //
teùàm eveti÷abdena13 bràhmaõasya stutiþ kçtà14 /
÷ådrayonàv ahaüàta ityàdi bahu dç÷yate //

evamàdi bahuvàkyajàtaü15 bhàrate tatra tatra dç÷yate
granthagauravabhayàt tu na likhyata16 iti /
uktaü ca

adhikàry eva ÷àstràrthaü17 ÷aktaþ sàdhayituü yataþ /
tatsiddhàv aprabhutvaü hi j¤àtàtrànadhikàrità // iti18 /

__________

NOTES:

1. smàrthaü
2. kåryàprathà^
3. tadvadvattà^
4. ÷rautànàdhi^
5. ^càpi pàrasparyeõa sadåtiþ
6. hãnàdvãnàchubhaü
7. ^pàryeõa padavet
8. anugrahassassa eùosya
9. ÷råti
10. ^smàchådràdãnàkarmaõyanàdhi^
11. nàssadhikàraþ
12. nàssasti
13. ^kàritàtomãticàpi÷abdena^
14. stutikçtà
15. ^vàkajàtaü
16. bhayàlurna likhyata
17. ÷akraþ
18. ^kàreteti


____________________________________________________________________

p. 14

itthaü ÷ådràder mokùàbhàvàd dharmàrthakàmalakùaõe1 trivarge
ca puruùàrthe sati hãnàdhikàràd gãtà÷àstràdes tenàdhyayanàdi2
na kartavyam / yasmàd yo yatrànadhikçtaþ sa tadiùñabuddhyàpi3
(anutiùñhan) na kevalaü tatphalaü na pràpnoti yàvad apareõa
pratyavàyenàpi yujyate /
yathà ràjàdinà yaþ kutracid apy aniyuktaþ puruùaþ sa
tadãyagràmàdau svàtantryeõa4 gràmavyàpàràdi kurvaüs tasmàd
ràjàdeþ5 ÷arãradhanadaõóàdilakùaõaü6 pratyavàyaü7 pràpnoti
tathà ÷àstre 'pi yo yatrànadhikçtas tadiùñàrtham api8 kurvan
pratyavaiti / yathà ca ÷laiùmikahitam auùadhaü bhakùayann 
àrogyàrthaü
paittiko nairujyaü na labhate pratyuta9 rogaprakopeõa pãóyate
evam ihàpi boddhavyam10 /
uktaü ca

paryudasto hi yo yasmàc chàstrãyàd api karmaõaþ /
sa tatrànadhikàrã11 syàd dànàdau dãkùito yathà12 //

evaü càdhikçtenànuùñhitaü13 karma phalasàdhakaü na
svabuddhyaivànadhikçteneti14 ÷àstraniyamaþ /
etac ca bhagavàn eva vakùyati

yaþ ÷àstravidhim utsçjya15 vartate kàmakàrataþ /
na sa siddhim avàpnoti na sukhaü na paràü16 gatim //

1. ^kùàvaddharmàrthakàmà^
2. ^hànadhikàràdrotàsàstràde^
3. ^ssatadaùñavuóryàpi
4. puruùassa tadãpagràmodakhàtantryeõa
5. ràj¤àdeþ
6. ghanada¤jàdi^
7. pratyavàyuü
8. kçtastadçùñàrthamapi
9. ÷lauü jikahitamauùadhaü yaitikaü auùadhavupi bhakùayan pratyuta
10. prakopena pãóryata yavamihàpi vobhdavyam
11. tatrànadhikàrã
12. ^dvànàdaukùito
13. ^nuùñitaü
14. ^sàdhakalasvavuórauvà^
15. matsçjya
16. parà^


____________________________________________________________________

p. 15

yataþ

pratiùedham atikramya pratyaveyàt kçtàn naraþ1
tasmàt tasyànatikràntau nityaü2 yuktataro bhavet // iti /

yataþ kila sarveõa 
puruùeõàvihitànuùñhànapratiùiddhasevananimittajanitapàpahetukavividhanarakarauravàsipatravanakrakacacchedana÷va÷çgàlàdikçmikãñabhakùaõavedanàpåya÷oõitakardamamajjanàdiyàmyayàtanà÷atàdyanarthasaïkañàdisantràsàc
charaõaiùiõà3 
sthàvarakãñapataïgàdiyonisahasràvartabhramaõasadyomaraõajaràvyàdhikùutpipàsàbandhanàïgacchedàdiduþkhabhayocchedakàri4
÷àstrãyaü karmànuùñhãyate5 /
tat punar utkçùñaü karma niùiddhatvàd viruddhaü6
sadgatànugatikatvenàdçùñabuddhyànuùñhãyamànam
apy avihitatvenà÷àstrãyatvàn na7 kevalaü
niùphalaü bhavati yàvat pratyutànadhikçtatvena8 pratyavàyakaratvàt
paraloke9 bahuvidhanarakapàtàdyupadravavçndotpàdakam iti10
j¤àtvà ÷ådràdinà naivàtra nityam àtmà11 kùapaõãyaþ /
tathà cehaiva12 vakùyati

varaü svadharmo viguõaþ13 paradharmàt svanuùñhitàt /
svadharme nidhanaü ÷reyaþ paradharmo bhyàvahaþ14 //

varaü ÷reyan / dar÷ayati ca manur api

paradharmeõa jãvan hi sadyaþ patati jàtitaþ /

__________

NOTES:

1. pratyaveyàlurànnaraþ
2. vityaü
3. vihitanuùñànapratiùedha .... heluka .... rauravàsiyatra ....
cacherana÷vasçgàlàdikrimi .... ÷oõitakarmamamajanàdi .... 
÷atàdhanarthasaïkañàmãvasantràsa^
4. ^sthàvaraskãña .... bhramaõàghadvo ....
kùtvàtpipàsàvandhanàü gachedadióuþkhabhaya^
5. karmànuùñoùate
6. ^punarutkaùñakarma nisiddhatvàd^
7. saitànugatikatvenàdçùñavudbhyànuùñãyamànamapyavihitatvaü 
nà÷àstrãyatvànna^
8. pratyutànudhikçtvena
9. ^karatvànpara^
10. ^pàtadvupadrava^
11. nevàtranittamàtmà
12. tathàrcehaiva
13. varaü ÷reùàn svadharmo
14. bhayàvadbàdaryàti


____________________________________________________________________

p. 16

÷ådrajàtito 'pi bhraùñas tiryagàdijàtiü pràpnotãti vàkyàrthaþ1 /

vede mantreùu gçhyeùu2 ÷rutismçtiniùedhataþ /
nàdhikàro 'sti ÷ådrasya puràõàdiùu3 bhàrata //
bràhmaõaü tu puraskçtya4 ÷çõvataþ phalam ãritam /
striyo vai÷yàs tathà ÷ådràþ ÷uddhàþ sukham avapnuyuþ5 // iti /

yataþ

tiryagbhyaþ6 puruùàþ ÷reùñhàþ7 kàryàkàryavivekataþ8 /
tantràdhikàràt tebhyo 'pi9 dvijà vedàdhikàrataþ //
adhikà(rà)t pravacane tebhyaþ ÷reùñhà dvijottamàþ /
÷rutyà smçtyàdhikàràrthaü ÷raiùñyam eùàü prakà÷ate10 // iti /

tathà ca manuþ

bràhmaõo jàyamàno hi pçthivyàm adhijàyate /
ã÷varaþ11 sarvabhåtànàü dharmako(÷a)sya guptaye //

tad evam uktasambandhàbhidheyaprayojanaü12
pratipàditàdhikàravi÷eùam
etacchàstraü vyàkhyàtuü13 ÷rotuü ca14 yogyam iti /
ato 'sya vyàkhyànam àrabhyate15 /

anekai÷ ca vyàkhyàtçbhiþ svapakùanikùiptadçùñibhir
itas tataþ16 kçùyamàõam anavasthàm àpadyamànaü gãtà÷àstram
apavargapràptyupade÷amahàprayojanam17 /
(ataþ) bhagavato 'bhiprete sanmàrge sthàpayitum ayaü yatnaþ kriyate18 /

__________

NOTES:

1. ÷ådratà tito .... jàniü pràpnotãti taddarthaü vàkyàrthaþ
2. gçhe ca
3. puraõàdiùu
4. puraskatya
5. ÷ådrassukhamavàpnuyàt
6. ùatasti^
7. ÷reùñàþ
8. kàryàkarya^
9. tatràdhi^
10. ÷reùñhyameùya pçtkà÷ate
11. ã÷varaþ
12 tadevamukta^
13. vi÷eùayaü ÷àstraü vyàkhyàtaü
14. ÷rotu ca
15. yogyamityetosya vyàkhyàkhyàna^
16. ^ritastanaþ
17. ^mànnaü ... pràpnupade÷àn^
18. yatvàtkriyate


____________________________________________________________________

p. 17

nanv itihàsapuràõànàü pauruùeyatvàd apavargapràptilakùaõe
'tãndriyàrthe1 na svataþ pràmàõyaü sambhavati /
satyam etat /
kiü tu mantràrthavàdàs teùàü2 målam iti nyàyavidbhiþ sthàpitam3 /
atas tetra4 målaü syuþ

dharmàõàü5 viprakãrõànàü vedaj¤àtçprayatnataþ /
kçtaü saüharaõaü6 sàkùàd dharmàvagatihetukam //
vaidikànàü (hi) ÷abdànàü prasthànàt tu vilakùaõam /
smçtãnàü racaneyaü7 hi puüpraõãtà vilakùaõà8 //

bhagavadvyàsàdismaraõaü9 ca svataþ pràmaõam eva /
te hi sàkùàtkçtadharmatvàt karatalagatàmalakavat sakalaü vedàrthaü
pratyakùeõaiva pa÷yanti10 /
tad uktam sàkùàtkçtadharmàõa çùayo babhåvur iti /
na hy asmadàdivad vyàsàdayo 'tãndriyam arthaü na pa÷yantãti vaktuü
÷a(kyam11) /
vidhåta(ka)lmaùatvàd ã÷varànugrahàd vedàrthasya12 vopanibandhanàc ca
sambhavaty evatãndriyàrthadar÷anaü13 teùàm ity adoùaþ /

itthaü sthite 'rjunasya j¤ànakarmopade÷aprasaïgam avatàrayituü
prastutakathàsamàptau kàryàntaraü jij¤àsur dhçtaràùñraþ14
punaþ sa¤jayaü pçcchaüs tàvad àha15

#<dharmakùetre kurukùetre sarvakùtrasamàgame /
màmakàþ pàõóavà÷ caiva kim akurvata sa¤jaya // BhG_1.1 //>#

he sa¤jaya kurukùetràkhye de÷e dharmaprasavahetutvàd dharmasya

__________

NOTES:

1. pauruùeyadvàd ... lakùaõetãndriyàrthe
2. ^vàdaste^
3. nyàyavimdisathàpitam
4. tatra
5. dhamàõàü
6. vedàdàtçtyapatnataþ .... haõa
7. vilakùaõàrthaü smçtãnàü racanãyaü
8. vikalùaõàt
9. vàsadismaõaü
10. pa÷yati
11. ^vadyàsàdayotãndriyamarthaü .... na÷a
12. ^di÷varànugrahàd
13. vopanãvandhanà÷ca sabhavetyevàtidriyàtha^
14. samàpto .... jitàsurdhçta^
15. sayayaüpçstàvadàdàvahe


____________________________________________________________________

p. 18

kùetre sthàne sarvakùatrasamàgame sannidhàne sati
matsanbandhinas tanayàþ pàõóuputrà÷ ca kim akurvata kim 
anuùñhitavanta
iti /
pårvaü1 ràjaçùiõà tapasyatà tatra dharmaþ kilopta iti
kurukùetrasya dharmakùetratvam2 / atra kurutàto dharmaü3 kùipraü
tràõo bhaviùyatãti kurukùetrasya kurukùetratvam ity àhuþ
pauràõikàþ // 1 //

evaü pçùñaþ sa¤jaya4 uvàca

#<dçùñvà tu pàõóavànãkaü vyåóhaü5 duryodhanas tadà /
àcàryam upasaïgamya ràjà vacanam abravãt // BhG_1.2 //>#

pàõóavasainyaü vyåóhaü ÷àstradçùñyà kçtavinyàsavi÷eùaü6
dçùñvaiva7 tasmiü kàle duryodhano droõam upasaïgamya gauravàt
tatsamãpaü8 pràpya vakùyamàõaü9 
vi÷iùñapadakriyàparikalpitaråpaü10
vàkyam uktavàn // 2 //

tadàha

#<pa÷yaitàü pàõóuputràõàm àcàrya mahatãü11 camåm /
vyåóhàü12 drapadaputreõa tava ÷iùyeõa dhãmatà // BhG_1.3 //>#

he àcàrya pàõóuputrasambandhinãü13 camåü mahatãü14
senàm aïgabàhulyàd vistãrõàü15 dhçùñadyumnena
vyåhavidhànaku÷alena16 ca vyåóhàü kçtacaranàvi÷eùàü
(pa÷ya) /
yo hi bhavacchiùyo buddhimàü÷ ca so 'va÷yam17

__________

NOTES:

1. pårva
2. kurukùatrasya dharmakùatratvam
3. ata÷ ca kurutàtra dharma
4. pçùñaü ssa¤jaya^
5. vyuóaü
6. ^sainye vyuvaü ÷àstradçkùmàkçta^
7. dçùñaiva
8. gauravàtnatsamãpa
9. vakùyamàõa
10. ^rupaü
11. pàüóatràõàü ........ mahatã
12. vyåóhàn
13. ^sambandhinã
14. mahantã
15. byahulyà hi stãrõàü
16. byåha^
17. padapayo hi bhavaùyo vuddhimàü÷ca sovasyamàmratimàü 
vyåharavanàü karotyataþ


____________________________________________________________________

p. 19

apratimàü vyåharacanàü karoti /
ataþ pratividhànaparo1 bhavetyà÷ayaþ // 3 //

kiü ca

#<atra ÷årà maheùvàsà bhãmàrjunasamà yudhi /
yuyudhàno viràña÷ ca drupada÷ ca mahàrathaþ2 // BhG_1.4 //>#

atra asyàü senàyàm amã3 ÷årà bhayaviùàdàn abhijàþ4 /
tathà maheùvàsàþ5 /
iùavaþ ÷arà asyante kùipyante6 yais ta iùvàsàþ koóaõóàþ7
mahànto bçhantaþ sudçóhàþ parair abhedyà
iùvàsà dhanåüùi yeùàü te maheùvàsàþ /
atha và yuddha iùån asyantãtãùvàsà dhànuùkàþ
(yuddha)karmaparàþ8 /
ta eva ca divyàþ prabhàvattvàd dhanur vedakçtàbhiyogatvàd
anekasaïgràmalabdhavijayatvàc ca9 /
mahànta uttamàþ pra÷astàþ /
tathà yudhi yuddhe bhãmàrjunàbhyàü yoddhçtvena10 samàs tulyàþ /
ke ta ity àha yuyudhànaþ sàtyakiþ viràño11 drupada÷ ca mahàrathaþ /
mahàn preraõàvaraõayuddhàpasàraõàvakà÷àdidharmayogàt12
pra÷asto ratho yasyàsau mahàrathaþ // 4 //

kiü ca

#<dhçùñaketu÷ cekitànaþ13 kà÷iràja÷ ca vãryavàn /
purujit kuntibhoja÷ ca14 ÷aibya÷ ca narapuïgavaþ // BhG_1.5 //>#

1. ^vicàna^
2. mahàrarthaþ
3. senàyàsamã^
4. mayaviùàda^
5. maheùàsàþ
6. arayante kùipyate
7. ùaiste draghàsàþ kodaüóàþ
8. mahànto vçhantaþ sudavàþ paraisamedhà^ dhanuùi .... te tathà 
yuddhàdraùñånasyantãtãùvàsà dhànukàþ karmaraparà
9. prabhàvatvà .... dekasaü^
10. yoddhatvena
11. yuyudhànastàtyakirviràño^
12. mahànpraraõàvaraõà yuddhàpasàràvakà÷àdidharmayogàt
13. cekitàn
14. kuntibhojai÷ca


____________________________________________________________________

p. 20

iha sa¤j¤àmàtrapradhànà amã ÷abdà nigadavyàkhyà(tàþ)1 /
(tàþ) ato na vyàkhyàyogyàþ /
yeùàü tv arthànugame vi÷eùa upalabhyate te le÷ato vyàkhyàyante2 /
kà÷ãnàü ràjà (vãryavàn) utsàha÷aktyupetaþ6 /
puru bahu jayatãti purujit / kuntayo janapadàþ teùàü vàsã4
(kuntibhojaþ) / ÷ivayo janapadàs teùàü ràjà5 (÷aibyaþ) /
sa ca ÷auryàdyuttamaguõayogàn narapuïgavaþ puruùa÷reùñhaþ6 // 5 //

tathà

#<yudhàmanyu÷ ca7 vikrànta uttamaujà÷ ca vãryavàn /
saubhadro draupadeyà÷ ca sarva eva mahàrathàþ // BhG_1.6 //>#

vikrànto vãryavàn subhadràsånur abhimanyuþ8 // 6 //9

evaü pàõóavànãke pradhànanàyakanirdde÷aü10 kçtvà svànãke
pradhànanàyakàn dar÷ayann àha11

#<asmàkaü tu12 vi÷iùñà ye tàn nibodha13 dvijottama /
nàyakàn mama sainyasya14 sa¤j¤àarthaü tàn bravãmi te15 // BhG_1.7 //>#

asmàkaü ye vi÷iùñàþ kula÷auryàdibhiþ16 pradhànàs tàn
sa¤j¤àrthaü bravãmi17 /
sa¤j¤ànaü sa¤j¤à / tu÷abdaþ18 pårvebhyo
vi÷eùàvadyotanaþ19 /
yuyudhànàdayo varàkà yuùmàkaü purato 'ki¤citkarà20 ity arthaþ // 7 
//21

__________

NOTES:

1. ÷abdà .... vyakhya
2. eùàü tvàrhànunamaþ ka÷cidulabhyate .... vyàkhyàyate
3. utsàha÷atsupetaþ
4. janapadastamàjas vàmã
5. janapadaistasya ràjà
6. sauryadu ... yogànnapugava puruùa÷reùñhaþ
7. vudhànyu÷ca
8. ^sånubhimanyuþ
9. aïkoyam dar÷ayannàha asmàtparaþ vidyate
10. ^nide÷aü
11. svàkhàneke pradhànàndar÷ayannàha
12. lu
13. nivodha
14. maü daunyasya
15. sa¤j¤àrthaü tàn
16. cauryàdibhiþ
17. bravimi
18. sa¤j¤à na sa¤j¤à tu ÷abdaþ
19. vi÷eùàvaùvotnà
20. kiü titkarà ity arthaþ
21. aïkoyaü parigaõayannàha asmàtparosti


____________________________________________________________________

p. 21

tà÷ ca parigaõayann àha

#<bhavàn1 bhãùma÷ ca karõa÷ ca kçpaþ ÷alyo jayadrathaþ3 /
a÷vatthàmà4 vikarõa÷ ca saumadatti÷ ca5 vãryavàn // BhG_1.8 //>#

na kevalam ete yàvat

#<anye 'pi bahavaþ ÷årà madarthe tyaktajãvitàþ6 /
nànà÷astrapraharaõà nànàyuddhavi÷àradàþ7 // BhG_1.9 //>#

nànàprakàràõi cakràsimu÷alagadàprabhçtãni (÷astràõi)
praha(ra)õàni yeùàü te tathà /
nànàvidhagajarathà÷vàdiyuddhakriyàsu paõóità matkàrye ca
tyaktajãvità. santy evànye // 9 //8

evam ubhayasainyanàyakanirde÷aü kçtvà sàràsàratàü
niråpayann àha

#<aparyàptaü tad asmàkaü balaü bhãmàbhirakùitam /
paryàptaü tv idam eteùàü balaü bhãùmàbhirakùitam // BhG_1.10 //>#

asmàkaü yathànirdiùñasaühatànàü10 tatpàõóavabalam
aparyàptam asamartham abhibhavitum yato bhãmàbhirakùitam
bhãmasenena pradhànabhåtena guptam /
sa ca (bhãmo) bhãùmàpekùayà ki¤cin nyånatara ity abhipràyaþ11 /
idaü tv asmàkaü balam eteùàü pàõóavànàü paryàptam
abhibhavàya vinà÷ane samartham ity arthaþ12 yato bhãùmàbhirakùitam13 
/
bhãùmas tv aneka÷astràstrapàrago nirjitànekamahàsamara ityà÷ayaþ14 
//
10 //15

1. mavàn
2. kaõa÷ca
3. jayadrathaþ
4. a÷vasyàmà
5. saumardanni÷ca
6. ÷åràdarthe tyaktà jãvitàþ
7. vi÷àradàþ
8. aïkoyam niråpayannàha asmàt parosti
9. valaü
10. ^sahitànàü
11. ki¤cintyånatara iti àbhipràyaþ
12. pàõóavàmàü paryàsamàbhibhavàya vinà÷ane sarmarthamity arthaþ
13. ^rakùitaü
14. bhãùmosvaneka÷àstrà÷srapàragonekanirjitamahàsamara ityà÷ayaþ
15. aïkoyam àha asmàt parosti


____________________________________________________________________

p. 22

pradhànanirde÷aparyojanam àha

#<anyeùu tu sarveùu yathàbhàgam avasthità(þ) /
bhãùmam evàbhirakùantu bhavantaþ sarva eva hi // BhG_1.11 //>#

hi yasmàd evambhåtena bhãùmeõàbhirakùitam asmàkaü balaü
pàõóavànàü paràbhave paryàptam /
tato 'yaneùu sarveùu rathamàrgarathyàsu sarvàsu
yathàbhàgam /
yo yo bhàgo yathàbhàgam /
yo yasyàtmãyo bhago 'ü÷aþ (sa tena) rakùyaþ1 /
tatra avasthitàþ santo bhavanto bhãùmam evàbhirakùantv2 iti
tasmin nàyake3 sarvato gupte balaü parabalapraõà÷ane4 kùamaü
bhavatãtyà÷ayaþ / yady asminn iti5 (?) ayanaü kakùyàdi // 11 //

idànãü6 kàryàntaram upakùipati sa¤jayaþ7

#<tasya sa¤janayan harùaü kuruvçddhaþ pitàmahaþ /
siühanàdaü vinadyoccaiþ ÷aïkhaü8 dadhmau pratàpavàn // BhG_1.12 //>#

tasya prakràntasya balasya duryodhanasya và9 harùam utpàdayan
bhãùmaþ kuråõàü tatkàlajànàü pårvavayàþ
siühanàdam ucchair vinadya10 tataþ ÷aïkhaü dadhmau /
siühasya iva nàdaþ siühanàdaþ taü vinadya /
sàmànyanader vi÷eùanadiþ11 karma / siühanàdaü kçtvety arthaþ // 12 
//

#<tataþ ÷aïkhà÷ ca bherya÷ ca paõavànakagomukhàþ12 /
sahasaivàbhyahanyanta sa ÷abdas tumulo 'bhavat // BhG_1.13 //>#

anantaraü ÷aïkhàdayaþ sahasaivàvicàritaniyantraõam eva
abhyahanyanta13 tàóitàþ /
sa ca vàditrasaïghàtajaþ ÷abdas tumulo mahàn

__________

NOTES:

1. yasyàtmãyoüso bhàgo rakùyaþ
2. bhoùmame^
3. ttasminnàyake
4. ^praddar÷ane
5. yatyasmimniti
6. idànnã
7. kàryàtaramupàïkùipati saüyayaþ
8. vinadyo÷caiþ saïkhàn
9. calasya duryodhanasyà và
10. kuruõàü .... siühanàdasu÷caurvitaghaü
11. samànya^
12. paõavànaka^
13. ÷aïkhàyàþ sahasaivàdhicàritaü niryatraõamevàbhyahanyata


____________________________________________________________________

p. 23


avibhàvyamànàvayavavivekaþ
÷rotçhçdayadàraõo 'bhavat1 / bheryaþ kàtvàþ (?)
ànakastamisvà (?) gomukho 'nalambakaþ2 (?) // 13 //

#<tataþ ÷vetair hayair yukte mahati syandane sthitau /
màdhavaþ pàõóava÷ caiva divyau ÷aïkhau pradadhmatuþ // BhG_1.14 //>#

màdhavapàõdavau divyaikarathàråóhàvacintyaprabhàvau
÷aïkhàvatyarthaü5 dhmàtavantau // 14 //

atha pradhàna÷aïkhanàmanirdde÷am àha6

#<pà¤cajanyaü hçùãke÷o devadattaü dhana¤jayaþ /
pauõóraü dadhmau mahà÷aïkhaü bhãmakarmà vçkodaraþ7 // BhG_1.15 //>#

#<anantavijayaü ràjà kuntãputro8 yudhiùñhiraþ /
nakulaþ sahadeva÷ ca sughoùamaõipuùpakau // BhG_1.16 //>#

pauõóraü (puõóra)de÷ajaü vipulaü vçkodaro dãptàgnyudaro9
bhãmakarmà bakahióimbàdiràkùasavidàraõàdãni bhãùaõàni
karmàõi yasya (saþ) / kuntãputragrahaõaü pra÷aüsàrtham /
pitur asaüvij¤àne màtrà vyavade÷o yady api kutsà10 ràdhàsutasyeva
tasya punaþ saüvij¤àne pra÷aüsaiva11 dharmaputratvàd
yudhiùñhirasya12 //13 //

kiü ca tathà

#<kà÷ya÷ ca parameùvàsaþ ÷ikhaõóã ca mahàrathaþ /
dhçùñadyumno viràña÷ ca sàtyaki÷ càparàjitaþ // BhG_1.17 //>#

1. mahànavibhàvyamàmàvayavavivekaþ ÷rottrtçdayàruõobhavat
2. gomukhonalavaïkaþ
3. ÷veteha^
4. pàüóavà÷caiva
5. diyyaikaratharuñàvacintyaprabhàvau ÷aüvyau^
6. ^nàmunirde÷a^
7. karmàrvçkodaraþ
8. kutãputra
9. dãptàgyadaraþ
10. yatyukutsà
11. savij¤àne pra÷aüseva
12. dharmaputràtvàghradhiùñirasya


____________________________________________________________________

p. 24

#<pà¤càla÷ ca1 maheùvàso draupadeyà÷ ca pa¤ca ye /
saubhadra÷ ca mahàbàhuþ ÷aïkhàn dadhmuþ pçthak (pçthak) // BhG_1.18 >#
//

sàtyaki÷ càparàjito yuddheùv iti vij¤eyam // 18 //

kiü ca

#<sa ghoùo dhàrtaràùñràõàü3 hçdayàni vyadàrayat4 /
nabha÷ ca pçthivãü5 caiva tumulo vyanunàdayat // BhG_1.19 //>#

yathokta÷aïkhaghoùas tumulo6 duryodhanàdãnàü hçdayàny abhinad7
bhinnavàn / yato nabha÷ ca pçthivãü caiva8 sakalam iva
vyanunàdayat prati÷abddayuktam akàrayat vyanunadanaü prayuktavàn /
vyanunàdayad ity atra vyatyaye 'nàóabhàvaþ9 /
ihasthànam apadànàü10 nirvacanaü granthagauravabhayàn na11 kçtam /
yeùàü ca ÷abdànàm iha lakùaõànugamo na dç÷yate teùàü virodho
nodbhàvanãyaþ /
yataþ paramarùiõà dvaipàyanenaivoktam alaïkçtaü ÷ubhaiþ ÷abdair
iti / atas tad àgamàd evàvagamyate ÷ubha÷abdatve12 vyàkaraõànàü
bahutve ca kathaü pàõinãyena kevalena virodha udbhàvayituü yuktaþ13 /
itihàsàdãnàü vaidikàrthapratipàdanàc chandastulyatvam14 /
tathà cànenaivoktam15 idaü hi devasammitam16 pavitram idam uttamam iti
kàrùõavedam idaü puõyam iti17 / tathà anyatràpi coktam

__________

NOTES:

1. yàcàlya÷ca
2. pçthak
3. dhàtaràùñràõàü
4. vyadàrayan
5. pçthivã
6. kùayathokta^
7. hçdayànyabhinadbhinna
8. pçthivã caiva
9. vyanunadanaþ prayuktavàniveti vyatyayenànubhàvaþ
10. ihadhanàma^
11. gratha^
12. brubhaiþ ÷abdairitistadàgamàdevàvagate
13. virodharudbhàvayitu yukta
14. itihàsàdànàü vedikàrtha^
15. cànenevoktam
16. vedesàmitaü
17. kàrkùmavedami^


____________________________________________________________________

p. 25

vedàbhedaü bhàratasyàvalokya
vyàso vàkyair a÷vinoþ stotram àdau /
samyakkçtvà vaidikair lakùaõoktãr1
bhåyo bhåyas tàþ kariùyaty atra ÷eùàþ2 // 19 //

anyad api kàryàntaram upakùipann àha

#<atha vyavasthitàn dçùñvà dhàrtaràùñràn kapidhvajaþ /
pravçtte3 ÷astrasampàte dhanur udyamya pàõóavaþ // BhG_1.20 //
hçùãke÷aü tadà vàkyam idam àha mahãpate4 />#

atha ÷aïkhaghoùàd anantaram arjuno duryodhanàdãn5
(vyavasthitàn) vividhenàkàreõa6 yathàvibhavam avasthitàn
dçùñvà ÷astràõàü sampàte pravçtte dhanur utkùipya
sàvadhàno hçùãke÷am idaü vakùyamàõaü vàkyam àha /
hçùãka(m) itãndriyagràmàkhyà tadã÷aü7 hçùãke÷am iti /
he mahãpata iti dhçtaràùñrodbodhanaü sa¤jayena8 // 20 //9

kiü tad vàkyam ity àha

#<ubhayoþ senayor madhye rathaü sthàpaya me 'cyuta // BhG_1.21 //
yàvad etàn nirãkùe 'haü10 yoddhukàmàn avasthitàn11 /
kair mayà12 saha yoddhavyam asmin raõasamudyame13 // BhG_1.22 //>#

madhye rathasthàpanàd yuyutsàsaü÷ayo 'numãyate14 pàrthasya /
taü ca prakañayiùyati / kimarthaü (senayor madhye) rathasthàpanam iti
ced ata àha yàvad i(ti) / yàvad ity anena kàrya÷eùaü såcayati15

__________

NOTES:

1. ^kalakùaõoktãr^
2. ^ùyatra÷eùaþ
3. vç.vçtte
4. hapãke÷aü ... pahãpate
5. ÷aïkhaghoùàdaü naramarjuno / duryodhanàdin
6. vividhanekàkàraü
7. tadãsaü
8. dhçtaràùñraddhanaü sajayena
9. //20// iti nàsti
10. niroùke
11. yoddhakapnàna^
12. kaipnayà
13. asminnaõasapnudyame
14. yuthutsàtsaü^
15. sucayati


____________________________________________________________________

p. 26

raõasamudyame yuddhodyoge1 kaiþ saha mayà yoddhavyam iti2
yoddhukàmàn avasthitàn dçùñvà tato yathàbhipretam
àcariùyàmãtyà÷ayaþ4 // 22 //

sa¤jaya uvàca

#<evam ukto hçùãke÷o5 guóàke÷ena bhàrata /
ubhayoþ senayor madhye sthàpayitvà rathottaram // BhG_1.23 //
bhãùmadroõapramukhataþ sarveùàü ca mahãkùitàm6 /
uvàca pàrtha pa÷yaitàn7 samavetàn kurån iti8 // BhG_1.24 //>#

guóàkà nidrà tadã÷ena jitanidreõàrjunenaivam ukto9
bhagavàn ubhayoþ senayor madhye rathaü sthàpayitvovàca /
kathaü sthàpayitvety àha bhãùmadroõapramukhataþ10
tayoþ sammukham / àdyàditvàt (sàrvavibhaktikaþ) tasiþ11 /
sarveùàü ca12 ràj¤àü sammukham /
kim uvàcety àha he pàrtha /
pa÷yaitàn ekatra samavàyaü gatàn kurån iti13 /
bhãùmadroõàbhimukhe14 rathasthàpanàbhipràyaü bhagavàn àha
yata15 pitàmahagurån16 prati kadàcid asyàyuyutsà syàt tad enaü
j¤ànopade÷ena17 pravartayiùyàmãti18 // 24 //

#<tatràpa÷yat sthitàn pàrthaþ pitén atha19 pitàmahàn /
àcàryàn màtulàn bhràtén20 putràn pautràn sakhãüs tathà21 // BhG_1.25 //
÷va÷uràn suhçda÷ caiva senayor ubhayor api22 />#

__________

NOTES:

1. pudhvodyoge
2. yoddharvyàmiti
3. yoddhakàmàn
4. yathàhipretam^
5. nçùãke÷o
6. ^madikùitàm
7. pa÷yaivàn
8. ^nukuruniti
9. jitanidrenà^
10. prapnukhatas^
11. ityàdhoditvà tusiþ
12. cà
13. kuruni^
14. -bhimukharatha^
15. bhagavat àhuryat
16. ^gurun
17. kadàcidasthàyutsà syàttarànaü j¤ànopade÷ena
18. pravartayiùyàmiti
19. ttatràpa÷yànsthitàn pàrthaþ pitånatha
20. bhràttån
21. sakhaüstathà
22. ^suhçda÷caiva senayauru^


____________________________________________________________________

p. 27

tatra ubhayoþ senayor madhye pàrthaþ pitràdãn apa÷yat /
pitén pàõóudhçtaràùñrabhràtén1 kenàpi vànyena2
(sambandhena) tatsthànãyàn pitàmahàn
bhãùmabàhulãkasomadattaprabhçtãüs
tatsthànãyàn3 và màtulàn ÷alya÷akunyàdãü÷ ca4
tathaivobhayoþ senayor anyàn svajanàn bhràtéü tattulyàn sutàn
pautràn (apa÷yat)5 // 26 //

#<tàn samãkùya sa kaunteyaþ sarvàn bandhån avasthitàn // BhG_1.26 //
kçpayà parayàviùñaþ6 sãdamànàbravãd idam />#

tàn sarvàn bandhån iti7 samãkùya na ka÷cid atra paraþ sarva eva
svajanà ity evaü vicàrya katham ete màrayituü yuvatà iti
prakçùñayà karuõayà va÷ãkçtaþ /
tata eva sãdamàno 'vasàdaü gacchan yuddhodyamaü8
jahad idam abravãd iti / vyatyayenàtràtmanepadam9 // 27 //

kiü tad ity àha

#<dçùñvemàn svajananàn kçùõa yuyutsån10 samavasthitàn // BhG_1.27 //
sãdanti mama gàtràõi11 mukhaü ca pari÷uùyati /
vepathu÷ ca ÷arãraü me romaharùa÷ ca jàyate // BhG_1.28 //
saüsate gàõóivaü12 hastàt tvak caiva13 paridahyate /
na ca ÷aknomy avasthàtuü bhramatãva ca me manaþ // BhG_1.29 //>#

he kçùõa imàn14 svàn janàn15 yuyutsån16 samavàyenàvasthitàn
dçùñvà me aïgàni yoddhuü necchanti17 /
vepathuþ kampo

__________

NOTES:

1. pitrån pàndudhçtaràùñrabhràtrån
2. vàtanyena
3. vàhika .... tatsthànãmànvà
4. ÷akutyàndã÷ca
5. senayorabhyatulyasvàjanyàtutaþ // 26 //
6. parayàùñiùñaþ
7. tàtsarvàn vandhånãti
8. gachatyudbhàdyamaü
9. cyatyayena
10. kçkùmayuyutsun
11. gàtràraõi
12. gàüóiva
13. tvatkaiva
14. kçnemàn
15. svàjanàn
16. yuyutçn
17. yàddhaü nodyacchanti


____________________________________________________________________

p. 28

romaharùa÷ ca årddhvaromatà1 (gàõóãvaü)
saüsate 'dhaþpatati /
tvak ÷arãraü carma2 ÷okàgninà dahyate3 /
mumårùåü dçùñvà4 kçpayà tathàbhåtaþ
san iti5 / atra ca bhinnakartçkatà6 pårvoktanyàyàn na7
codanãyà / yad và dar÷anakriyàyà arjunaþ kartà gàtràdisàdanàdau
ca vàstavena dharmeõàrjuna eva / na hy arjunavyatirekeõànyad
gàtràdy asti8 /
iva÷abdas tåpamàrtho9 bhedabuddhiü janayatãti /
api ca kçpàva÷àt prayatna÷aithilye saty avaùñambhaü10 dhàrayituü
na ÷aknomi / duþkhaprakarùàc ca cakràråóham iva11 me mano bhramaty
anavasthitatvàd bhramatãvety uktam12 // 29 //

kiü ca

#<nimittàni13 ca pa÷yàmi viparãtàni ke÷ava /
na ca ÷reyo 'nupa÷yàmi hatvà svajanam àhave // BhG_1.30 //>#

nimittàni yàni jayasåcakàni utsàhàdãnãùyante14 /
tàni viparãtàni15  anukålàni pa÷yàmi /
yad và gàtràvasàdàdãni nimittàni pa÷yàmi / na càhave
bandhuvargaü16 hatvopakàram anupa÷yàmi // 30 //

tatraitat syàt yady uddhyatàü pàõóavànàü vijaye sati
ràjyàdilàbhalakùaõasya ÷reyasaþ sambhàvanàstãti tad àha17 ---

__________

NOTES:

1. romaharùa kurdhvaüromatà
2. ^ttvacchàrãraü carmà
3. datyete
4. ^dçùñà
5. bhåtasmayanna iti
6. bhinta^
7. pårvonïkyàpanna codanãyà
8. ^vyatireõànyadbhàtràdyasti
9. iti ÷abdastvapamàrthà
10. avaùñhambha
11. ÷aïkomi dukhaprakarùà÷ca cakràruñhabhiva
12. ^sthitatvàdbhumatãvetyuïkama
13. nimintàni
14. ^såcakànyutsàhà÷ãnãùyante
15. viparotàni
16. va càhave vandhuvaürga
17. tatratetatsyàcchakravàpaùñataþ pàüóavànàmityàdi 
÷rayalakùaõaü
÷reyostãtyata àha 30/
÷aktatvàdyuddhyatàü pàõóavànàmamitravijayalakùaõaü ÷reyostãtyata 
àha iti và pàñhaþ


____________________________________________________________________

p. 29

#<na kàïkùe vijayaü kçùõa1 na ca ràjyaü sukhàni ca /
kin no ràjyena govinda kiü bhogair jãvitena và // BhG_1.31 //>#

sàmpratam eva mriyate2 bandhuvargas tato jayam api na kàïkùe
nàbhilaùàmi3 / athocyate --- jaye sati ràjyaü labhyata iti cet tan na4 
/
na ca ràjyaü kàïkùe / ràjye hi sati sukhàni bhavantãti cet tan na5 /
na ca sukhàni kàïkùe /
kasmàd ity àha --- he govinda (rà)jyena bhogaiþ sukhàdibhir và
kiü naþ6 kçtyam / sarvaü và ràjyabhogàdikaü yaj jãvitopakaraõaü7
tenàpi kiü prayojanam iti // 31 //

na tv eùa puruùàrthàü yad àtmambharitvam /
kiü tarhi / sarvaü8 (hi) jãvitaü ràjyàdi (và) gurupitràdyartham 
iùyata
ity àha9 ---

#<yeùàü arthe kàïkùitaü10 no ràjyaü bhogàþ sukhàni ca /
ta eveme sthità yoddhuü pràõàüs tyaktvà sudustyajàn // BhG_1.32 //>#11

yeùàü gurvàdãnàü kçte ràjyàdy asmàbhiþ kàïkùitaü ta eva
me gurvàdayaþ sudustyajàn12 pràõàüs tyaktvà13 no 'smàkaü
purato yoddhuü14 sthitàþ / tat ko nàma buddhipårvakàrã 
niùprayojanaü
ràjyàdi priyaü kuryàn na gurvàdãn15 // 32 //

tàn eva dar÷ayati

#<àcàryàþ pitaraþ putràs tathaiva ca pitàmahàþ /
bhàtulàþ (÷va)÷uràþ pautràþ ÷yàlàþ16 sambandhinas tathà // BhG_1.33 //>#

__________

NOTES:

1. kçùma
2. sàmnpatameva bhnipate
3. nàbhilaùyàbhi
4. labhyata iti tanna
5. cennannana
6. naü
7. pajjàvitaü pekaraü
8. sarva
9. ityàrha
10. paùàmarthe kàkùitaü
11. yoddhu pràõàüssattvakàsudussajàn31
12. gurvàdayassudussatàt
13. tyatkà
14. yoddhuü
15. priye kuyànna tu purvàdãvoti
16. syàlàþ


____________________________________________________________________

p. 30

÷yàlàþ1 ÷và÷uryàþ / sambandhino2 jàmàtràdayaþ // 33 //

idànãü karuõàviùña àha ---

#<etàn na hantum icchàmi ghnato 'pi madhusådana /
api trailokyaràjyasya4 hetoþ kin nu5 mahãkçte // BhG_1.34 //>#

etàn àcàryàdãn ghnato 'pi jighàüsato 'pi hiüsituü
necchàmi / ghnato hy ava÷yaü hanyate6 làbhàrthaü yadi (te) hanyeran /
tatra trailokyaràjyasyàpi hetor na hantum icchàmi7 kiü punaþ
pçthivyà arthe // 34 //

pàpa÷aïkàyàm àha8 ---

#<nihatya9 dhàrtaràùñràn naþ kà prãtiþ syàj janàrdana10 /
pàpam evà÷rayed asmàn hatvaitàn àtatàyinaþ // BhG_1.35 //>#

he janàrdana etàn11 hatvà asmàkaü ko 'bhyudayo bhavet12 /
kasya hi bandhumaraõàt prãtir utpadyate13 /
prãtir iti yady api kçdabhihito bhàvo dravyavad bhavati14 tathàpi
bhàvaråpatàü na jahàti15 nàsti bhinnakartçkatà /
hananaprãtyor hy ekakartçkatà16 /
yata àtatàyinaþ kilaite kathan naþ prãtiþ syàd ity àha17 ---
pàpam eveti / etàn hatvà pratyuta pàpam eva asmàn à÷rayet /
yata àtatàyitve 'pi bhràtràdayaþ sambhajanãyà vardhanãyà
làóanoyà na tu

__________

NOTES:

1. syàlàþ
2. saüvedhino
3. ^micchàmiùvatopi
4. trailokya^
5. kitu
6. hisiturnecchàmi dhna rtdhava÷yaü hanyante
7. ^raüstatrelokyaràjyasyàpiheturna hantumicchàmi
8. pàpasaüvaü ÷aïkàyàmàha 34
9. nihasa dhàrtaràùñranniþ
10. pretissyàjjanàrhana
11. enà
12. yobhyudayobhavet
13. pratir^
14. kçdamihito bhàvo drabyabadbhavati
15. ^taü mçjahatiti
16. ^prãtyetdyaika ekartà
17. kathanna prãtassmàdityàha


____________________________________________________________________

p. 31

hantavyà iti / kathaü hi bhràtràdivadhàd evàdharmo 'smàn na1
bhajata iti hatvà pàpam à÷rayed iti / atràpi÷abdena nyàye
bhinnakartçkatà vàstavena tu nàsti /
pàpaü hi hiüsàdikaü2 kriyàtmakam eva /
tata÷ ca eva hanti tenaiva kçtaü pàpaü syàd ity ekaþ kartà // 35 //

evaü3 bhràtràdivadhà÷aïkàviklavam abhidhàya
tadabhipràyàviùkaraõàyàha4 ---

#<tasmàn nàrhà vayaü hantuü5 dhàrtaràùñràn svabandhavàn6 /
svajanaü hi kathaü hatvà sukhinaþ syàma màdhava // BhG_1.36 //>#

yasmàd dhàrtaràùñrahananàt prãtir nàsti pratyutàdharmaþ7
tasmàt tàn svajanavargàn hantuü vayaü nàrhàþ8 /
svajanaü hi hatvà kathaü sukhino bhavema /
dharmabahiùkçtànàm etadàcàraõam ityabhyipràyaþ9 // 36 //

kiü ca ---

#<yady apy ete na pa÷yanti lobhopahatacetasaþ10 /
kulakùayakçtaü doùaü mitradrohe ca pàtakam // BhG_1.37 //
kathaü na j¤eyam asmàbhiþ pàpàd asmàn nivartitum11 /
kulakùayakçtaü doùaü prapa÷yadbhir janàrdana12 // BhG_1.38 //>#

kulakùayas tàvad dhruvaþ pratyupasthitaþ13 /
tatkçta÷ ca doùo vakùyamàõaþ sarva14 eva /
amã ca15 droõàdayo 'smàsu maitryàü vartamànatvàn mitràõi /
teùàü drohe jighàüsàyàü yat16 pàtakaü yad và mitràõi 
druhyatãti
mitradhruk tasmin mitradruhi puruùe yat pàtakam

__________

NOTES:

1.bhràtràdiùadhàdeva^
2. yàrpa hi hisàdikaü
3. karttànna evaü
4. vitklavebhidhàyàmbhipràyàviùkaraõayàha 35
5. hannu
6. ^vàndhavàn
7. pratyatà^
8. hantu vayaü nàhàþ
9. dharmavahiùkatànàmenaddàcaritamityàbhipràyaþ
10. laubhoyahanaþ
11. pàpada^
12. papa÷yadbhikha
13. tàvaddhavaþ pratyupasthiþ
14. vakùyamàõa^
15. càmã
16. jighàüyoyat


____________________________________________________________________

p. 32

iti sambandhaþ /
tad etad ubhayam ete1 dhàrtaràùñràþ pçthivãlàbhopahatacetasaþ
santo2 yady api na3 pa÷yanti na cetayante /
tat katham asmàd uktaråpàt pàpàn nivartitum asmàbhir na4 j¤eyam
ava÷yaü j¤eyam ity arthaþ5 /
kimbhåtair asmàbhiþ6 / kulakùayakçtadoùam anvagacchadbhiþ7 // 38 //

tam eva doùaü dar÷ayati8

#<kulakùaye praõa÷yanti kuladharmàþ sanàtanàþ /
dharme naùñe kulaü kçtsnam adharmo 'bhibhavaty uta9 // BhG_1.39 //>#

kulakùaye sati ye dharmà nityanaimittikà yàgàdayo
gotrasamàcàràþ srtãrakùaõàdaya÷ cànàdikàlãnàs te
puruùàõàm anuùñhàtéõàm abhàvàt praõa÷yanti10 /
yatra ca dharmasya hànis tatràva÷yam adharmaþ prabhavati parasparaü
pratyanãkatvàt tayoþ / tadabhibhåta÷ ca11 pràõino 'kàryeùu
pravartanta ity àha12 --- dharme naùñe kulaü kçtsnam iti /
ubhayalokahitavan nistryàdikam adharma àkramya tiùñhatãty arthaþ14 /
utàva÷yam iti // 39 //

kiü ca

#<adharmàbhibhavàt kçùõà praduùyanti kulastriyaþ /
strãùu duùñàsu vàrùõeya jàyate varõasaïkaraþ // BhG_1.40 //>#

adharmàbhibhavàd hetoþ kulastriyaþ caritrahãnà15 bhavanti /
tàsu duùñàsu varõeya jàyate varõasaïkaraþ /
varõa÷ càsau saïkara÷ ceti / a÷uddho varõa ity arthaþ // 40 //

__________

NOTES:

1. ^mene
2. làbhopahetacatessanto
3. nà
4. ^ubharåpànnivartimasmàbhirna
5. ^mitithyaþ
6. kimåtairasmàbhiþ
7. anvagacchadbhiþ
8. dç÷ayati 31
9. bhavatyuta
10. puruùàõànanuùñà råõàmabhàvànpraõa÷yanti
11. pabhavati ... pratyanãkatvànnayoþ tadabhibhåjà÷ca
12. pravartataþ
13. dharmo naùñekula^
14. àkramatçdhitiùñatãty arthaþ
15. caritrahãnà


____________________________________________________________________

p. 33

#<saïkaro narakàyaiva kuladhnànàü kulasya ca1 /
patanti pitaro hy eùàü luptapiõóodakakriyàþ // BhG_1.41 //>#

sa varõasaïkaraþ kulasya narakapatanàya kalpate /
yataþ --- santatiþ ÷uddhavaü÷yà tu patareha ca ÷armaõe /
viparãtà tu narakàya ity àgamaþ2 /
kuladhnànàü ca narakàya / yato varõasaïkarotpattau3
kuladhnàþ kàraõabhàvaü pratipadyante4 / kasmàt saïkaro narakàya5 /
yasmàd eùàm ubhayasainyà÷ritakulànàü pitaraþ dharmyasantànàbhàval
luptapiõóodakakriyà6 bhavanti / piõóa÷ ca udakaü ca piõóodake
tayoþ kriyàþ tà luptà yeùàü te ÷ràddhàdivicchede7 sati patanti // 
41 //

punar api ÷okasaüvignatvàt8 saïkùepeõa tad evàlocayann àha9 ---

#<doùair etaiþ kuladhnànàü10 varõasaïkarakàrakaiþ /
utsàdyate11 jàtir dharmaþ kuladharma÷ ca ÷à÷vataþ // BhG_1.42 //>#

kuladhnànàü sambandhibhiþ etaiþ yathoktaiþ
kuladharmanà÷àdharmàbhibhavakulastrãdåùaõair varõasaïkarakàrakair
hetubhiþ12 doùaiþ kulàbhàvàd jàtidharmo 'nàdikàlãnaþ13 
kùàtraþ14
kuladharma÷ càdhyayana÷raddhodakadànàdiþ utsàdyate målata15 eva
vilopyata ity arthaþ // 42 //

tata÷ ca ---

#<utasannakuladharmàõàü manuùyàõàü janàrdana /
narake niyataü vàso bhavatãty anu÷u÷ruma // BhG_1.43 //>#

utsanne kuladharme tv ayam anyo doùo16 yat kuladharmaiþ

__________

NOTES:

1. kusya ca
2. ityàgama
3. narakàpato varõasaïkarotpattau
4. kàraõàbhàvaü pratipadyanta
5. kasmà saïkaro narakàrya
6. ^bhàvaluptapiüóodakakriyà
7. ^vicchede
8. ^savignatvàt^
9. àha 41
10. kulaghànàü
11. utsàghata
12. ^duùaõair^ varõa^
13. ^doùai kulàbhàjjàrate dharmo^
14. kùatraþ
15. dànàrukatsàdyate mulp.ata
16. utsannakuladharmatveyamanyodoùaþ


____________________________________________________________________

p. 34

parasvargàdyabhyudayena yogàt pretànàü santativicchedàn na bhavati
(svargapràptiþ) / pratyuta1 ÷ràddhàtithyàdikuladharmàbhàvàn
narakapatanaü (teùàü) bhavaty eveti vedavàdibhyaþ2 anu÷u÷ruma
÷rutavanto vayam iti // 43 //

evaü saü÷ayàviùñacetà3 narakapratyavàyadar÷anàt sa¤jàtasaüvega
àha4 ---

#<aho bata mahatpàpaü kartuü5 vyavasità vayam /
yad ràjyasukhalobhena hantuü6 svajanam udyatàþ // BhG_1.44 //>#

aho vismaye / bata viùàde / yad ràjyasukhalobhena vismayakàriõà7
sàrabhåtaü durlabhaü svajanaü hantuü vayam udyatàþ tat mahatpàpaü
kartuü vyavasità ity ato 'sya viùàdaþ8 /
tathà ràjyasukhaü nàma pa÷ya kãdç÷aü yena vayam adya pàpàþ
sambhàvyamànasvajanavadhàya pravartàmaha9 iti10 vismayaþ /
yad và11 aho dainye / bata khedànukampayoþ /
ràjyena yat sukhaü tallobhàt svajanavadhapàpavyavasàye pravartàmahe12 
/
trayo 'py ete kle÷à ràjyàrtham asya pràdur abhavann iti13 kçtvà
nivartitum icchatãti14 // 44 //

saüvegàkulaþ punar api pralapann àha15 ---

#<yadi màm apratãkàram a÷astraü16 ÷astrapràõayaþ /
dhàrtaràùñrà raõe hanyus tan me kùemataraü bhavet // BhG_1.45 //>#

yadi dhàrtaràùñràþ ÷astrapàõayaþ santaþ màm a÷astram
anudyatàyudham apratãkàram17 akçtapratividhànam udàsãnàvasthaü
hanyus tan me

__________

NOTES:

1. dharmaiþ pretànàü parasvargàdabhyu^ yogaþ satadvicchedànna bhavati pratyata
2. ^kule^ ... patanamityervaveda^
3. eva ÷ayàviùñacetà
4. àha 43
5. kartu
6. hantu
7. vismàreõa
8. ciùàdaþ
9. vayamadhyasambhàvyamànapàpàstvajanavadhayàye pra^
10. hati
11. yuddhà
12. pravatãmade
13. kle÷àüyàrthasya prà^
14. ^micchatãti
15. ^àha 44
16. ^bratãkàra^
17. tàyadhamaü^


____________________________________________________________________

p. 35

kùemataraü yuktataraü syàt /
paro manorathaþ (siddhaþ) syàt pàp(à)karaõàd ity arthaþ /
sa÷astraü1 sapratãkàraü màü hantuü na kecana kùamàþ syur
ity ubhayor upàdànam // 45 //

idànãü sa¤jayo dhçtaràùñraü2 praty arjunakathàprastàvaü
samàpayann i(da)m àha ---

#<evam uktvàrjunaþ saïkhye3 rathopastha upàvi÷at /
utsçjya sa÷araü càpaü ÷okasaüvignamànasaþ // BhG_1.46 //>#

tàn samãkùya ...... sãdamàno 'bravãd idam ity ataþ prabhçti
evaü yathoktam uktvà arjunaþ4 saïkhye yuddhabhåmau
dhanur utsçjya5 rathasyopary upàvi÷at / kiü kàraõam /
yataþ svajanahananajanita÷okàkula6 iti // 46 //

atra saïgraha÷lokàþ ---

÷årasaïkhyà paravyåhe svabale ÷årasaïgrahaþ7 /
tadviveko bhãùmarakùà8 ÷aïkhavàditraniþsvanàþ //
didçkùà sainyayor j¤àtigurumitrànudar÷anam9 /
tajjànukampà pàrthasya paridevaparibhramau //
yuddhatyàga÷ ca ÷oka÷ ca10 padàrthàþ sàrasaïgrahaþ11 //

iti ÷rãmadbhagavadgãtàsu bhagavadbhàskarakçte
bhagavadà÷ayànusaraõàbhidhàne bhàùye 'rjunaviùàdo12 nàma
prathamo 'dhyàyaþ // 1 //

__________

NOTES:

1. ma÷astraü
2. dhçtaràùñraü
3. ^muktà sekhye
4. yathoktamuttkàrjunaþ
5. dhanuþnsçjya
6. yata sçvajanahanana^
7. ÷lokà'paravyåhe ÷årasaïkhyàsva^
8. ^rakùàü
9. didç÷à sainyayoj¤àti^
10. yuddhatyàgo da÷aika÷ca
11. saïgrahaþ / 46
12. bhàùe^


____________________________________________________________________

p. 36

atha dvitãyo 'dhyàyaþ

ittham antakavaktrakuharàbhimukhaü janaü mitrabandhuvargaü
prati jàtaghçõaü arjunaü1 pçthivãbhàràvataraõasampipàdayiùayà
bhagavàn svadharmasahitasamyagdar÷anopade÷ena yuyodhayiùatãti
pratipàdayituü dvitãyàdhyàyagranthàrambhaþ2 /
taü sa¤jayo dhçtaràùñraü prati vivçõvann àha3 ---

#<taü tathà kçpayàviùñam a÷rupårõàkulekùaõam4 /
sãdamànam idaü vàkyam uvàca madhusådanaþ // BhG_2.1 //>#

tam arjunaü tena prakàreõa prathamàdhyàyoktena
gàtràvasàdamukha÷oùaromaharùàdilakùaõam avasãdantaü5
kàruõyaparava÷am ata evà÷rupåravyàkulatvàl lohitekùaõam
avasãdantaü6 vyuparatayuddhodyamaü bhagavàn vakùyamàõaü
vàkyam uvàca /
taü vàkyam uvàceti dvikarmakatà // 1 //

#<kutas tvà ka÷malam idaü7 viùame samupasthitam8 /
anàryajuùñam asvargyam akãrtikaram arjuna // BhG_2.2 //>#

kuta iti saü÷ayànaþ pçcchati9 / kasmàd idaü mohalakùaõaü
pàpaü kartç tvàm upagatam àga(ta)m / asmin viùame saïkañe
trailokyasambhàvitapauruùaü tvàm asambhàvyamàno mohaþ
kutaþ sampràpta iti mahàn saü÷ayaþ / kãdç÷aü10 ka÷malam /
kula÷ãlavidyàrahitaiþ sevitam ata÷ càkãrtikaraü tata eva
càsvargya narakàdipràpakaü tasmàt // 2 //

__________

NOTES:

1. ^kuharàbhimukhajanamitravundhuvargaü prati tàta^
2. ^granthàraümaþ
3. prativçõvannaha
4. ^mastrupårõàkulekùaõam
5. tamarjuna tena prakàraõa prathamàdhyoïktena gàtràvasàdamubhàü÷oùa^
6. kuruõva ... evàludå^
7. ka÷prala^
8. samapasthitam
9. påchati
10. kãvç÷aü


____________________________________________________________________

p. 37

#<mà klaivyaü gaccha kaunteya naitat tvayy upapadyate1 /
kùudraü hçdayadaurbalyaü tyaktvottiùñha2 parantapa // BhG_2.3 //>#

klaibyam amanuùyatvaü dãnabhàvaü mohàn mà gaccha3 mà à÷raya
yatas tvayi4 khàõóavànalatarpaõena saïgràmàràdhitatryambakatayà
nivàtakavacavadhaparitoùitapurandaratvàdibhir upàdànair deveùv api5
prakhyàtapauruùe naitad upapadyate na sambhàvyate6 /
atas tvaü hçdayasyàlpasàratvaü7 kùudram alpavastubhåtaü
nyånahçdayatvaü8 kàpuruùasevitaü tyaktvà rathopasthàd uttiùñha /
utthàya ca yuddhàya sajjo bhavety à÷ayaþ9 /
parantapety anenàrjunaü protsàhayati // 3 //

evaü bhagavatokte 'rjuna uvàca10 ---

#<kathaü bhãùmam ahaü saïkhye droõaü ca madhusådana /
iùubhiþ pratiyotsyàmi11 påjàrhàv arisådana // BhG_2.4 //>#

kathaü kena prakàreõa kayà yuktyà12 bhãùmàdãn mànanãyàn ahaü
pratiyotsyàmi11 / madhusådanàrisådaneti bhaktaþ punaþ punar àsthàü
karoti samakrameõa // 4 //

kim iti13 na ca pratiyotsyàmãty àha14 ---

#<gurån ahatvà15 hi mahànubhàvàn ÷reya÷ cartuü bhaiùkyam apãha16 loke /
na tv arthakàmas tu gurån nihatya bhu¤jãya bhogàn rudhir apradigdhàn17 // BhG_2.5 //>#

__________

NOTES:

1. gaccha kauõtaveya naitatvasyupapadyate
2. taïktontiùña
3. gacha
4. tvaùi
5. ^bhirapàdànaira^
6. naitadrupapadyata nà sàbhàvyate
7. ata sata hçdayasya^
8. ^måtànyånahçdaya^
9. tyattkà rathopasthàþ uttiùña / usyàya ca pukçya sajjayà bhavetyà÷ayaþ
10. uvàca 3
11. pratiyotsàmi
12. yuktà
13. ^nàriyådaneti bhaktàpunaþ punaràchànà karoti / samatrameõa 
kimiti
14. ca na pratiyotsyàma ityàha 4
15. ^hatva
16. ÷reya÷cabhunttubhaikùamapãha
17. patigghàn


____________________________________________________________________

p. 38

hi yataþ kàraõàt1 / yasmàd (iha loke de÷e) gurån bhãùmàdãn
prati yuddhavarjanena ahatvà rakùitvà bhaikùyam api cartuü2 ÷reyaþ /
na tu dhanàbhilàùã san gurån nihatya bhogàn ràjyàdãn3
÷oõitalepabahulàn bhu¤jãyeti kutsà /
naiva bhu¤jãyety arthaþ / iha loka iha kùaõike jãvaloka ity arthaþ /
tu÷abdo guruhananavyàvçttiså(ca)nàrthaþ / punas tugrahaõàd
bhaikùyam api pra÷asyataram4 / na tv evaüvidho viùayopabhoga iti // 5 //

etadda÷àyàm idam iva tàvad vicàryatàm5 ---

#<na caitad vidmaþ6 kataran no garãyo yad và jayema yadi và no jayeyuþ /
yàn eva7 hatvà na jijãviùàmas8 tena sthitàþ pramukhe dhàrtaràùñràþ9 // BhG_2.6 //>#

ca÷abdaþ pårvàpekùayàdhikàbhyudayayuktidyotanàrthaþ10 /
etad iti vakùyamàõàvamar÷inà sarvanàmnà ---
yad và jayema yadi và no jayeyuþ ---
ity etadvakùyamàõavàkyadvayàbhidheyo 'rthaþ pratyavamç÷yate11 /
na ty àtmãyaparavargàv ekãkçtya12 nirde÷aþ /
sa dhàrtaràùñràõàm asmàkam ity artho vivakùitaþ13 /
katarad ity anena sàmànyavàdinà tadvàkyadvayàbhidheyayor balayor
ekataraü garãyastvena vikalpato nirõãyate14 /

__________

NOTES:

1. hiþ kàraõàyade÷e
2. cartu
3. ÷abdàdãn
4. ^rthaþ / agrahaõàtnmaikùyamapi pra÷aüsya^
5. etadàssàbhidameva tàvadvicàryatàm 5
6. viómaþ
7. vàneva
8. jijoviùàmaste^
9. pramusto dhartaràùñràþ
10. ^pekùayàbhyupayuktidyotanàrthaþ
11. ^vama÷inà sarvanàmnà padya jayema yadi và no nayeyurityetadvàkyatvayàbhidheyorthaþ pratyavamçùyate
12. ^svargàvakãkçtya
13. ^maspàkamityartho vivakùataþ
14. tadvàkyadvatyàbhidheyayorvalayo^
15. niõormate


____________________________________________________________________

p. 39

yadyadi÷abdau vitarke vikalpe và /
tad ayaü vàkyàrthaþ1 --- na caitad vayaü jayaparàjayayor aniyamàj
jànãmaþ2 katarad balam asmàkaü dhàrtaràùñràõàü
madhyàd garãyo3 gurutaraü balavattaram iti /
yad và vayaü tàn jayemàbhibhavema4 yadi và te no 'smàn jayeyur
abhibhaveyur iti5 / kiü ca6 yàn eva dhàrtaràùñràn hatvà jãvituü
necchàmaþ7 kçpàlutayà ta evàsmàkaü pramukhe sammukhe sthità iti /
etac càrjunasya sambhramaparidevanaü hastàdyabhinayena // 6 //

evaü sakàraõaü svaparidevanaü punar api8 bhagavantam arjuna àha9 ---

#<kàrpaõyadoùopahatasvabhàvaþ pçcchàmi10 tvàü dharmasammåóhacetàþ11 /
yac chreyaþ syàn ni÷citaü bråhi tan me ÷iùyas te 'haü ÷àdhi màü tvàü prapannam12 // BhG_2.7 //>#

evam ahaü gurubandhumitrasvajanàn mçtyunà dhçtàn dçùñvà13
kàrpaõyadoùopahatasvabhàvaþ14 kàrpaõyam aucityapratipakùabhåtaü
dainyam15 tad eva doùas tenopahato dåùitaþ sattvadhairyàtmakaþ16
svabhàvo yasya sa tathoktaþ / tathà dharme sammåóham apratipattiü
gataü ceto yasya so 'haü pçcchàmi tvàü parame÷varam /
yan me ÷reyaþ syàt tan me ni÷citam asandigdhaü bråhãti17 /
dharmaviùayadainyadoùopahatacitto 'ham ity arthaþ /

__________

NOTES:

1. ÷abdo vitarkye và vilpe tadayuü vàkayàrthaþ
2. ne caitadvayaü jayaparàjayayoniyamà jànãmaþ
3. madhyàdbhurãyo
4. tàjjayema^
5. nostàü tapepurabhibhaveyuriti
6. kica
7. dhàrtaràùñràn hatvà nãvitu nechàmaþ
8. saparidevanarapi
9. àha 6
10. dàùo ... pçchàmi
11. ^sammåvacetàþ
12. yacheyassyàn ... vråhi ... tvàü tpapannam
13. ^mitraravajanàn .... dhràtàü daùñvà
14. ^do÷opahata
15. kàryaõayamaurtitya pratipakùabhåtadaityaü
16. doùaravenopahato duùitassattva^
17. dharmessamåóhaü alavupratipatti ceto pasya sohaü pçcchàmi tvà
parme÷reyasyàntanma svantissançgghaü vråhãti /


____________________________________________________________________

p. 40

÷àstravihito 'nuùñheyaþ1 kriyàmàrgo dharmaþ /
tatraitat syàt2 --- nà÷iùyàyopade÷o (deyaþ) iti /
tan na / ÷iùyas te 'haü3 niveditàtmà tvàü prapannaþ4
÷araõàgata÷ ca / ato 'nu÷àsanenànugçhàõeti // 7 //

kasmàt tvattaþ ÷reyo 'nu÷àsanaü pràrthyata iti cet tad àha5 ---

#<na hi prapa÷yàmi mamàpanudyàd yac chokam ucchoùaõam indriyàõàm6 /
avàpya bhåmàv asapatnam çddhaü7 ràjyaü suràõàm api càdhipatyam8 // BhG_2.8 //>#

hi9 (yataþ) kàraõàd10 de÷e / yasmàd bhåmau11 niùkaõñakaü12
sphãtaü ràjyaü tato 'pi càdhi(kaü suràõàü svà)mitvaü13
pràpya ahan na tat14 tathàbhåtaü (prapa÷yàmi) buddhyà15 nirãkùye
yo mamaivambhåtasya16 sarvàdhipateþ 
sambhàvyamànahitopade÷asahàyakasyàpi
mumårùor glànisamutthaü18 ÷okaü sarvendriyàõàm indriyavçttãnàm
ucchoùaõaü
saïkocakaram19 (apanudyàt) nirasyet tvàü vinety atas tvàü 
pçcchàmãti20 // 8 //

adhunà sa¤jayaþ pàrthapratij¤àtàm uktim samàpayaü dhçtaràùñram 
àha21 ---

__________

NOTES:

1. ^vihitonuùñeyaþ
2. sthàt
3. iti tachiùyaþ
4. tvaprapannaþ
5. kasmàtvataþ ... dàha 7
6. dya÷ekamchoùaõamindriyàõàü
7. ^sapanna^
8. càdhipantyam
9. hiþ
10. kàraõàya
11. yasmàdbhåmau
12. niùkaüñhakam
13. tatopi càdhimintvaü
14. hanna taü
15. vuddhà
16. ... mamaivabhåtasya
17. sarvàdhiyate
18. mumçùurjlàtisamutthaü
19. sarvendriyàõàmindriyavçttãtàmuchoùaõaü saïkocakaraü
20. pçchàmãti
21. adhunà ... sa¤jayaþ pàrthapratij¤ànà^samàpayaü dhataràrùñamàha 8


____________________________________________________________________

p. 41

#<evam uktvà hçùãke÷aü1 guóàke÷aþ parantapa /
na yotsyàmãti govindam uktvà tåùõãü babhåva2 ha // BhG_2.9 //>#

he parantapa / kathaü bhãùmam ahaü ity ataþ prabhçti
bhagavantam uktvà3 tato 'ti÷okàkulamanàþ4 punar api govindam àha5 ---
na yotsyàmi6 iti /
evaü paricchedam utsàdya7 tåùõãü8 babhåvety arthaþ /
haþ pàdapåraõe // 9 //

idànãü bhagavatprayuktiü varõayann àha9 ---

#<tam uvàca hçùãke÷aþ10 prahasann iva bhàrata11 /
senayor ubhayor madhye12 sãdamànam idaü vacaþ // BhG_2.10 //>#

tam arjunaü13 senayor madhye yathoktena prakàreõa sãdamànaü yuddhaü
prati tyktotsàhaü hçùãke÷o14 hasann idaü vakùyamàõaü vàkyam 
àha15 /
mahàtmànaþ16 kila smitapårvàbhibhàùiõo bhavantãti // 10 //

tatra (na) yotsyàmi ity àtmaviùayamithyàj¤ànava÷àn ni÷citasaïkalpam
arjunam àtmaj¤ànopade÷am antareõa tannivçtter asambhavàt tadupade÷àya
prasaïgam avatàrayituü bhagavàn uvàca17 ---

#<tvaü mànuùeõopahatàntaràtmà viùàdamohàbhibhavàd visa¤j¤aþ /
kçpàgçhãtaþ samavekùya18 bandhån abhiprapannàn mukham antakasya // BhG_2.11 //>#

__________

NOTES:

1. evamuttvà haùãke÷aü
2. ... muttvà tåkùmãü
3. bhagavatamuttkà
4. tato te^
5. govindamàha
6. yotsya
7. paricheyamusàdya
8. tåkùmoü
9. ... ^nnàha 9
10. tçùãke÷aþ
11. bhàita
12. ... rubhayàrmadhye
13. namarjunaü
14. saktotsàhaü tçùãke÷o
15. vakùyamàõa vàvmàha
16. mahàtmàna
17. arjunamatmàj¤ànopade÷amantareõa tannivçtto sambhavà^
ttadupadeõaya prasaïga^ ^vàca10
18. vãkùya


____________________________________________________________________

p. 42

tvaü mànuùeõa màõuùajàtisulabhenànu÷ayena1 malinãkçtamanàþ /
ata eva mçtyor àsyam àbhimukhyenàgantum àrabhamàõàn bandhån
avekùya2 dayàbhibhåto mànuùajàtisulabhàbhyàü ÷okamohàbhyàü
grahaõàd dhetor visa¤j¤o3 vyavahitadivyaj¤ànaþ saüvçtta iti /
ita÷ copahàsakàraõam / sa¤j¤ànaü sa¤j¤à4 vi÷iùñà buddhiþ /
vigatà vyavahità và sa¤j¤à asyeti5 visa¤j¤aþ /
upahatàntaràtmà /
vçttyaprasaïgàt samàso6 mànuùeõety anena sàpekùatve 'pi7
gamakatvàd yujyata eveti8 // 11 //

kasmàd visa¤j¤o 'sãty àha9 ---

#<a÷ocyàn anva÷ocas tvaü10 praj¤àvàdàü÷ ca bhàùase /
gatàsånagatàsåü÷ ca nànu÷ocanti paõóitàþ // BhG_2.12 //>#

(a÷ocyàn a÷ocanãyàn bhãùmàdãn) anu÷ocitavàn asi11 /
teùàü hi svadharmànuùñhànapravçttatvena12 trivargàsiddher
bhàvino 'rthasya13 ca nityatvàd a÷ocyatvam /
api ca praj¤àvàdàü÷ ca bhàùase ---

pàpam evà÷rayed asmàn14 ÷reya÷ cartuü bhaikùyam apãha15 loke ---
iti16 /
tad etad ubhayaü tava (na) ÷obhate /
yasmàd gatapràõànagatapràõàm÷ ca17 nànu÷ocanti paõóitàþ /
pariniùñhitatattvaj¤ànàþ18 paõóitàþ /
pariniùñhitatattvaj¤ànàþ18
paõóità ucyante / atra punar àtmayàthàtmyavàdino 'bhipreyante19 /
teùàü tàvad àtmano 'vinà÷itvadar÷anàd a÷okaþ20 /
tadvad avinàsitvaü saüpadya moha÷okau21 tyaktum arhasãti 
tàtparyàrthaþ /

__________

NOTES:

1. ^jàtyà tudà÷ayena
2. ... gantumàrannbadhånavekùya
3. ... mà vråmaõàdveto^
4. sàj¤à
5. sa¤j¤asyeti
6. vçttyapraüsamàsàso
7. ^tyanema sàpekùopi
8. yujyataraveti
9. tyàha 11
10. ... nanu ÷o^
11. a÷ocanãyàn .... anu÷ocitavàsi
12. teùàü ... hi svadharmànuùñànapravçtvena
13. bhàmbinorthasya
14. ... dasmàtchreya^
15. bhaidamapãha
16. dati
17. yasmàdbhåta prà^
18. pariniùñitvaj¤à^
19. ... vàditobhipraryate
20. ... dàtmano vinà÷itvàddar÷anàda÷okaþ
21. tadvadanavinàvinà÷itvaü saüpadyanmoha


____________________________________________________________________

p. 43

na punar asyàyam arthaþ1 --- paõóità na ÷ocanti tvaü tu måóho 'sãti 
/
nehàtivinãtasya2 maurkhyaü3 sampàdyaü tadapanayàrthatvàt4 (...)
pravçtteþ // 12 //

kathaü punar asyàvinà÷itvam ity utsàhayitum àha5 ---

#<na tv evàhaü jàtu nàsaü na tvaü neme janàdhipàþ /
na caiva na bhaviùyàmaþ sarve vayam ataþ param // BhG_2.13 //>#

catu÷abdau kadàcid ity asminn arthe varttete6 /
nàhaü7 kadàcin nàsam api
tv àsam eva / na tvaü nàsãr asãr evety arthaþ /
neme8 bhãùmàdayo9 nàsaü kiü tv àsann eva /
na ca na bhaviùyàmaþ /
asmàc charãràt paraü10 ÷arãràntare bhaviùyàma eva /
anena triùv api
kàleùu sattàkhyàyate11 / prati÷arãraü kùetraj¤ànàü12
bhedàt tadbhedavyapade÷aþ /
ke punar amã kùetraj¤à nàma / paramàtmano 'ü÷àþ13 /
tathà ca vakùyati --- mamaivàü÷o jãvaloke14 jãvabhåtaþ sanàtana iti 
/
agnivisphuliïgavan mahàkà÷aghañàkà÷avaj
jãvaparayor bhedàbhedau15 /
tatra svàbhàviko 'bheda aupàdhikas tu bheda iti16 sthitiþ /
evam uttaratra kvacid abhedena17 vyapade÷aþ (kvacid) bhedena ca bhaviùyati 
/
anàdisiddhà÷ ca jãvàþ sanàtanà iti vacanàn na teùàü
sargàdàv utpàdaþ pralayo vànte / (ta)thà ca yàj¤avalkyaþ18 ---

__________

NOTES:

1. na punarasyamarthaþ
2. na hànãtasya
3. mauthaü
4. tadapanapàrthatvàt
5. kathaü puravinà÷itvàmeti utsàdhayitumàha 12
6. ÷abdaþ ... vartate
7. nàtkaü
8. te me
9. bhãùmadayo
10. asmàcharãràtparaü
11. samàkhyàyate
12. ùse tryaj¤ànàü
13. paraj¤àtmanã÷àþ
14. jãvaleke
15. ... ghañàkà÷avatryatãvaparayorbhedàbhedau
16. svàbhàvikobhedàupadhikastubhedariti
17. evamatyuttaratra kàcidabhedena
18. iti tethà ca yàj¤avaklaþ


____________________________________________________________________

p. 44

ahaïkàreõa manasà gatyà karmaphalena ca /
÷arãreõa ca nàtmàyaü muktapårvaþ1 kadàcana // iti /

evaü cànàditve pårvakçtakarmàpekùayà sargàdau
suranaratiryagbhedena2
sçùñivaicitryopapattiþ /
dharmàdharmavyavasthà2 bandhamokùavyavasthà3
càsmin pakùe 'vakalpate4 /

yeùàü punaþ paramàtmaiva sàkùàd anupraviùñaþ5
÷arãreùu tadaü÷o
jãvo nàma nàstãti matam teùàm ekasmin mukte
sarvamuktiprasaïgo baddhe
caikasmin sarvasyàpi muktyabhàvàd iti6 vyàsasånoþ
÷ukasyàpi muktyabhàvaþ syàt7 /
na ca paramàtmanaþ saüsàritvaü
yujyate / tasya ca vidyàyogàt vij¤ànam ànandaü brahma iti ca
nityàkà÷ànandasvaråpatvàt /
tasmàd ã÷varàü÷àþ prati÷arãraü
parasparaü bhinnà8 jãvà abhyupagantavyàþ /
evaü ca ghañadhåmadçùñànto 'pi yujyate ---

yathaikasmin ghañàkà÷e rajodhåmàdibhir vçte /
na sarve saüprayujyante tadvaj jãvàþ sukhàdibhiþ9 // iti /

yeùàm ayam ã÷varo 'tyantabhinno10 jãvàtmàna÷ ca bahavas te ca
sarve sarvagatà iti teùàm api sàïkaryaprasaïgaþ /
ekenàgnihotre kçte sarveùàü (tatkçtaü) syàd ekena ca madyapàne11
kçte sarvaiþ kçtaü syàt /
atha yasya taccharãraü12 tasyaiva tad iti cet

__________

NOTES:

1. muïktapårvaþ
2. tiryakyrbhedena
2. vaiciopapatiþ dharmadharmavyavasthà
3. bandhasokùyavyavasthà
4. càsmitya pakùeva kalpate
5. sàkùyàdanu^
6. vàdvecaikasminnekasyàpi muktabhàvadati
7. ÷ukasya muktabhàvaþ syàt
8. tasyàvighàyogà vij¤ànamànandaü bràhmeti nityakà÷ànandaü ...
dã÷vara÷àþ prati÷arãraü parasparabhitrà
9. ... sukhàdibhiriti
10. yeùàmayã÷varotyanta^
11. madhyapàne
12. yasyatacharãraü


____________________________________________________________________

p. 45

kasya tac charãram1 / sarveùàü tat sambandhàvi÷eùàd
abhisandhyàdiva÷àt syàd vyavastheti2 cet
abhisandhyàdiùu caikatulyatvàd ekasmin manasi3
sarveùàü samavàyàþ saïkalpàdayaþ samànàs tatpårvakaü karma
tannimittaü ca ÷arãram iti4 sarvasàdhàraõyàn na5 kadàcid
asàdhàraõyahetuþ ÷akyate kenacid dar÷ayitum /
anàditvasyàsmatpakùe 'py avi÷eùàd
aõuparimàõà÷ ca jãvà iùyante6 / kasmàt /
utkràntigatyàgati÷ruteþ /
liïga÷arãrasya ca saïkocavikàsadharmiõor aõuråpatvàd
aupàdhikam aõutvaü7 jãvasya gãyate /
paramàtmaråpeõa tu sarvagatatvaü jãvasyeti
sthitam8 // 13 //

(tasya) nityatve lokasiddhaü dçùñàntam àcaùñe9

#<dehino 'smin yathà deho kaumàraü10 yauvanaü jarà /
tathà dehàntarapràptir dhãras tatra na muhyati11 // BhG_2.14 //>#

yathà bàlyayauvanasthàvireùu12 so 'ham asmãti pratyabhij¤ànàn
nityatvam àtmanaþ pratyakùapramàõasiddham /
dehasyaivàvasthàntaràpattir nàtmana iti tathà nityasyaiva13
tatràvasthitasya (àtmanaþ) dehàntarapràptiþ /
tatra dhãro dhãmàn na muhyati / yadi tarhy avinà÷itvam àtmanas tad
idànãü vçthà te ÷okaþ14 samupasthitaþ katham // 14 //

÷ãtoùõàdikçtaiþ15 sukhaduþkhaiþ saüyogà(t tada)nuparama iti /
tac ca16 ---

__________

NOTES:

1. kasya tacharãraü
2. ... sandhyàdiva÷àtsàdhyavastheti
3. caivatulya ^matasi
4. tannimittava ÷ariramiti
5. sarvasàdhàraõyannakenacidvar÷apitum
6. draùyante
7. liga÷arãrasya saïkoca ca vikà÷a dharmi õutvàdaupàdhika^
8. svitam
9. daùñàntamàcaùñe 13
10. kaumàra
11. mutvati
12. balyayauvana
13. tathànityasyaivàva^
14. ^dànãmanyathà me ÷okaþ
15. kathaü ÷atokùmàdi kçtaiþ
16. tattva 14


____________________________________________________________________

p. 46

#<màtràspar÷às tu kaunteya1 ÷rãtoùõasukhaduþkhadàþ2 /
àgamàpayino 'nityàs tàüs titikùasva3 bhàrata // BhG_2.15 //>#

mãyante viùayà àbhir iti màtrà indriyavçttayaþ /
tàsàü spar÷à viùayaiþ saüyogàþ4
÷ãtoùõanimittasukhaduþkhahetavaþ5 / te cànityàþ /
kasmàt / àgamàpàyitvàt / àgacchanti apagacchanti ca
na ca nityasamavetàþ pàvakauùõyavat6 / ÷ãtoùõagrahaõaü7
pradar÷anàrtham / àdhyàtmikam àdhidaivikam àdhibhautikaü8
trividhaü duþkham (tat) ca trividham eveti /
yasmàd anityàs teùàm upàyenoparamaþ ÷akyaþ kartum9 /
ko 'sàv upàyaþ / j¤ànapårvikà titikùà /
tad àha tàüs titikùasva iti sahasvety arthaþ10 // 15 //

kathaü tatsahanaü taduparamahetur ity àha11 ---

#<yaü hi na vyathayanty ete puruùaü12 puruùarùabha /
samaduþkhasukhaü dhãraü so 'mçtatvàya kalpate // BhG_2.16 //>#

na vyathayanti na càlayanti13 svasmàd àtmasvaråpàt /
same duþkhasukhe yasya / yaü samaduþkhasukhaü14 na càlayanti
so 'mçtatvàya mokùàya kalpate samartho yogyo bhavatãtyathaþ15 // 16 //

nanu càmçtatvaü na sambhàvayituü ÷akyate sukhaduþkhalakùaõasya
vikàrasya mukte 'py àtmani sambhavàd àtmano và kadàcid vinà÷opapattir
ity à÷aïkya àha16 ---

__________

NOTES:

1. kauñeyaþ
2. ÷ãtokùmasukhaduþkha÷aü
3. àgamàpàyanonityàstàü^
4. viùayaissaüprayogàþ
5. ÷àtokùmanittasukha^
6. àgamàpàyitvàdàgacchaüsapagacchanti na ca nityasamavetàþ 
pàvakausmyavat
7. ÷ãtoma^
8. àdhyàtmikàmàdhidainikaümàdhimautikaü
9. karju
10. sahasvatyarthaþ
11. naduparabhaheturityàha 15
12. vyathayantye puruùa
13. na càlapanti
14. mamesukha^ samuduþkhaü
15. yogyebhivatãty arthaþ
16. venà÷opatti^ kyàha 16


____________________________________________________________________

p. 47

#<nàsato vidyate bhàvo nàbhàvo vidyate sataþ /
ubhayor api dçùño 'ntas tv anayos tattvadar÷ibhiþ // BhG_2.17 //>#

àtmany avidyamànasya sukhaduþkhalakùaõasya dharmasya na kadàcid
vidyate2 bhàvaþ / bhavanaü bhåtir utpattir ity arthaþ3 /
sikatàsv iva tailasya / utpadyamànasyaiva hi (mànasaþ)
sukhaduþkhalakùaõo vikàraþ ÷ãtoùõàdinibandhano jàyata ity
anantaram uktam4 /
nanv acetanatvàd antaþkaraõasya saüvedanaü nopapadyate /
cetanatvàt kùetraj¤asamavetasyaivàyaü vikàraþ5 /

yathà vai÷eùikàþ pràhuþ ---
naitad evam antaþkaraõastho 'py asau jãvàtmà saüvedyate /
yathà ca råpàdayo ghañàdisthàþ7 (iti) /
nàyaü kùetraj¤adharma iti ca vakùyati ---
icchà dveùaþ sukhaü duþkham8 --- iti /
yady api kùetraj¤asamavàyitvaü sukhaduþkhayos tathàpi
tatsvaråpasya na vikriyà maõisvaråpavat /
nãlapãtàdãnàm eva9
maõisamavàyinàü parasparavirodhàd vikriyà /
vikriyà hi nàma vinà÷a upamardaþ10 / tathàtmana iti /
nàbhàvo vinà÷o vidyate /
sata àtmanaþ so 'ham iti pratyabhij¤ànàn
nityatvopapatter anityaheto÷ càbhàvàt11 /
avinà÷ã và are 'yam àtmà iti ÷ruteþ /
ubhayoþ sadasator dçùño nirõãto 'nto maryàdà
antyàvastheti12 yàvat /
anta÷abdo maryàdàvacano 'tra gràmànta iti13
yathà / yat sat

__________

NOTES:

1. viyate
2. kadàcidvidhate
3. bhavanabhåtirutpatriri^
4. tailasya mànasasyaiva hi sukhaduþkhalakùaõo vikàraþ 
÷ãtokùmyàdinibanno jàyate ijya nantaramuktam
5. cetanatvàkùetraj¤asamavetaràvàyaü
6. yathoùñatvamagnitamàtmànà saüvedyane
7. ghañàdisthà
8. icchàdveùassukhadu^
9. lãlapãtà÷enàmeva
10. vikriyà hi nàsopamedas^
11. savitçmalavat pratyabhij¤ànànnityopapatteranityaheto÷càbhàvà
12. nirõãtàtaþ maryàdàtvavasthà
13. gràmàtà iti


____________________________________________________________________

p. 48

tat sad eva / yad asat tad asad eveti1 /
kair ayaü ni÷cayaþ kçta ity àha --- tattvadar÷ibhiþ2 /
tadbhàvas tattvam / tad iti3 sarvanàmnà padàrthamàtraü vyapadi÷yate /
vastuyàthàtmyavedibhir ity arthaþ4 /
apare tu màyàvàdino 'nyathàvatàrya varõayanti5 /
ita÷ ca6 ÷okamohàv akçtvà ÷ãtoùõàder vidyate8 bhàvaþ /
bhavanam astità / kutaþ / vikàratvàt9 /
vikàra÷ ca (pratyakùàdibhiþ) pramàõair niråpyamàõo nàstitàü
pratipadyate /
yathà ghañàdiþ svakàraõavyatirekeõànupalabdher asan
evaü sarvo vikàra iti10 /
nanv evaü sarvàbhàve ÷ånyavàdaþ
prasajyeta11 / nàyaü doùaþ /
dve buddhã12 sarvapràõiprasiddhe
bhavataþ --- vi÷eùyabuddhir vi÷eùaõabuddhi÷ ca13 /
san ghañaþ san
pataþ14 iti / tatra vi÷eùyaviùayà buddhir
ghañàdiviùayà satpañàdau15
vyabhicàràn mithyàbuddhiþ /
yà punar vi÷eùaõaviùayà sadbuddhiþ
sà sarvatra vçtter amithyà16 /
tasmàt saiva pàramàrthiko /
sarvo hi ghañàdiþ ÷arãràdi÷ ca prapa¤co
màyàmàtram asad iti manyante /

etad anye17 pramàõaku÷alàþ pratyàcakùate18 /
yat tàvad uktam --- pratyakùàdibhiþ pramàõair
vikàro ghañàdir
niråpyamàõaþ svaråpaü jahàtãti tad asat /
àlokendriyamanaþsaüskàre19 sati ghaño 'yaü paño 'yam iti
pratyakùà buddhir utpadyate /
yayà buddhyà yo 'rtho pratãyate tayaiva tadabhàvaþ
pratãyate20

__________

NOTES:

1. yudasattadasadeveti
2. tatvadar÷ibhiþ
3. tadeti
4. vastuyàthàtmàvedibhir^
5. abatàraü varõayanti iti và pàñhaþ
6. màyàvàdinyenyathàvatàra varõayantãtacca
7. ÷ãto÷masa^ kattuü karsmàt
8. ÷ãtokùmàdarvi^
9. kujo vikàratvàt
10. ghañàdissvakàrevyatirekeõànupalabhe rasannevaü sarvodhikàra iti
11. prasajyate
12. vuddhi
13. vi÷eùabuddhirvi÷eõa^
14. ghañassarpaña iti
15. vi÷eùavu^ sapañàdautyabhicàrànmithyàbuddhirùà^
16. ... viùayàsaüvuddhissà sarvatràvç^
17. màyàmàtramat miti manyante tànanye
18. prasàcakùate
19. àlokendriyamanaskàre
20. jayaiva tadabhàvaþ pratipate


____________________________________________________________________

p. 49

iti ko vaded yo na tàrkikaþ / pa¤cabhiþ pramàõaiþ
pratyakùànumànopamànàrthàpattyàgamair
vastusvaråpaü paricchidyate1 /
yatra pa¤càpi nivçttàni tatra pramàõanivçttyà prameyàbhàvo
ni÷cãyate / yathà nàtra ghaña iti2 /
na ca vyabhicàràd evàvastutvaü3 bhavati /
yathaiva ghañabuddheþ pañàdau vyabhicàràd
avastutvaü tathà sadbuddher
api4 ÷a÷aviùàõàdàv api5 vyabhicàràd avastutvaü prasajyate /
bhàvabuddhir abhàvàn nivartate bhàvàbhàvayoþ parasparavirodhàt /
atha (yathà) sadbuddhiþ sattàü6 j¤àpayati
tathà ghañàdibuddhir apãndriyajanyatvàvi÷eùàd
anuvçttivyàvçttipratyayagràhyatvàc ca7 /
avàntarasàmànyam api ghañatvagotvàdi sarvam abhyupagantavyam /
tathà ca vyaktiþ sàmànyasya8 taddharmatvàt /
param aparaü ca dvividhaü sàmànyam /
paraü sattàlakùaõam / aparaü gotvàdilakùaõam /
na hy à÷rayasya dharmiõo bhàvas tadà÷ritasya9
sàmànyasya vastutvam avakalpate /
sato hi10 bhàvaþ sattà /
na hi sà nirduùñà11 svatantrà
nàma kena(ci)d iha ghañàdyà÷rayanirapekùà12 cakùuùà gçhyate /
satsu dravyeùu pçthivyàdiùu13 gçhyamàõeùu
tatsamavetà tadavyatiriktà
sattàpi gçhyate /
(a)ta eva sattà dravyadharmatvàd àtmà na bhavati /
tatra sattaivàtmà iti (yat) kai÷cid uktam (ta)d apàstaü bhavati /
ata eva yad uktaü kenàpi càturvidhyàc ca pratyakùaü
na nigràhyaü vipa÷cità14 iti sattàyà15 eva gràhakaü
pratyakùam ity abhipretya tasya tad apy apàkçtaü16

__________

NOTES:

1. pratyàkùànu^ parichidyate
2. nàtragha draóheti
3. càràdevastu^
4. saüvuddherapi
5. ^viùaõàdàvayi
6. varaspara ... savuddhi sattàü
7. ^vuddhirapãdriyajatvàvi÷eùàdanavçttivyàvçttipratyayagràtvatvàcca
8. tathà ca vàcavyaktissàmànyasya
9. nahvà÷rayasya dharmiõo ...
10. satto hi
11. niùåùñà
12. ^ñàghà÷raya^
13. pçthivyàdisu
14. àyurvidhàt pratyakùyaü na niddhavipa÷citaþ
15. satràyà
16. tadapyapàpakçtaü


____________________________________________________________________

p. 50

bhavati / satàü hi bhàvaþ sattà iti1 pàratantryavapade÷àt /
na ca ghañàdibuddhãnàü ghañatvàdàv avàntarasàmànye
tadyuktau và vyabhicàraþ /
kasyàü(cid)2 vyaktau vinaùñau vinaùñàyàü vyaktyantaràõàm
ànantyàd yugapad ucchedanànupapatteþ3 /

svaviùayavabhicàro hi buddhãnàü doùo viùaye tu pañàdau
notpadyata4 iti kim atrà÷caryam /
na hi viùayendriyàlokasaüskàrasàmarthyatàyàü satyàü5
ghañabuddhiþ kadàcit kasyacin notpadyate /
kiü ca kàryatvàd (ghañatva)buddhiþ kàraõam apekùate6 /
ghañaj¤ànasya ghañaþ kàraõaü nànyad iti /
yathà bãjàïkuraþ7 kàraõaü bãjam apekùate dhåma÷ càgnim
evam anyatràpãti8 / tasmàn na vyabhicàro9 mithyàhetur
iti durupade÷o 'yam /
kas tarhi mithyàhetuþ kàraõadoùo 'bàdhakapratyayo và /
tathà coktam10 ---

yasya ca duùñaü karaõaü11 yatra ca mithyeti pratyayaþ /
sa evàsamãcãnaþ pratyayo12 nànyaþ --- iti /

tad evam anuvçttipratyayàt sàmànyaü siddhaü
vyàvçttipratyayàd vi÷eùa iti /
sàmànyavi÷eùàtmakaü vastu bhinnàbhinnaråpam iti sthitam /
kiü ca san ghaña iti ghañatvavastutve sàmànàdhikaraõyaü
buddhau nàvakalpate13 /
nanu tac cedam udakam iti14 mçgatçùõikàyàü
sàmànàdhikaraõyaü dç÷yate15 /
tatràpi vidyamànà abhimànina16

__________

NOTES:

1. bhàvassateti
2. tadyuktau và vyabhicàra krasyàü^
3. viniùñàyàü ... yugapaduchedenànupapatte
4. notpadyanta iti
5. nahi viyadriyàlokamanaskàrasàmarthyàü satyàü
6. ki ca ... kàraõamãkùate
7. kàraõaü na padibhi yathà bhapàïkuraþ
8. ^vaümanyatnatràpãni
9. ^nnaùabhicàro
10. ^vyàdhakamapra ... tatho coktam
11. karaõo
12. ... cãnapratyayo
13. vuóyornàva^
14. nanu ccecedamudakamiti
15. da÷yate
16. vidhamànàbhimànina


____________________________________________________________________

p. 51

eva sàmànàdhikaraõyabuddhir utpadyate /
yadà tu bàdhakapratyayo
jàyate mçgatçùõikeyam atra nodakam astãti
tadà sàmànàdhikaraõyabuddhir apaiti /
na càtra bàdhakapratyayo 'stãti
dçùñàntavaiùamyam1 /
ato 'pavyàkhyànam etad iti sthitam // 17 //

sato bhàvo nàstãti sàmànyenoktaü
tad idànãü vi÷eùalakùaõena
nivàrayitum àha2 ---

#<avinà÷i tu tad viddhi yena sarvam idaü tatam /
vinà÷am avyayasyàsya na ka÷cid kartum arhati3 // BhG_2.18 //>#

tu÷abdo 'vadhàraõàrthaþ4 / avinà÷i tat / na vinaùñuü ÷ãlam
asyety avinà÷i5 / kiü tat / yena sarvam idaü tataü vyàptam6 /
svàbhàvikena paramàtmaråpeõa kùetraj¤o7 vyapadi÷yata iti /
kasmàd evaü8 vyàkhyàyate /
tadvinà÷à÷aïkàaniràkaraõaparatvàd
asya prakaraõasya /
na hy atra brahmopàsanam akasmàt9 pratipàdyate /
j¤ànasvaråpasyopàsanaü ùaùñe ('dhyàye)
vidhà(pa)yiùyata iti
jãvasvaråpam evedànãü vaktavyam /
kasmàd avinà÷ãty àha10 vinà÷am avyayasyàsya iti /
vyayo vinà÷aþ / niravayavatvàn nàsya vinà÷am
ã÷varo 'pi kartum arhatãti // 18 //

yadi tarhy ayam avinà÷ã tat kathaü kçto vyapade÷aþ ---
vinaùñaþ puruùa iti / ata àha11 ---

#<antavanta ime dehà nityasyoktàþ ÷arãriõaþ /
vinà÷ino 'prameyasya tasmàd yuddhasva bhàrata // BhG_2.19 //>#

__________

NOTES:

1. vàdhakapratyayostittidçùñàntavaiùamyam
2. tadidànnãü ... àha^
3. kamarhattuti
4. ... ÷abdovadhàraõàrpyaþ
5. avinà÷yavatanna vinaùñe ÷ãlamasyetyavinàsi
6. vyàsaü
7. kùetraj¤au
8. tphasmàdeva
9. ^makakùmàt
10. vakravyakasmàdavinà^
11. yadi tardyayamavinà÷aü tatkiü kçmo tryapade÷o vinaùñaþ puruùa 
iti
dekçt ityàha 18


____________________________________________________________________

p. 52

nityasya ÷arã(ri)õo 'prameyasyàntavanto vinà÷ino dehà uktà
nityànityavibhàgavidbhiþ1 / antavanto vinà÷ina iti na punarukta(m) /
antavanta ity asyàrthaü2 svayam eva bhagavàn vyàcaùñe ---
vinà÷ina ity eke varõayanti /

anye tu vadanti kasyacid antavattvaü3 (na) bhavati /
yathà pçthivyà
gandhas tirobhåto nàtyantaü vinaùño4 vçùñisaüyogàd abhivyajyate
tathà dehasyànto bhaved nàtyantaü vinà÷a iti /
tan mà bhåd iti vi÷inaùñi --- vinà÷ina iti5 /
asminn api vyàkhyàne 'ntavadgrahaõam atiriktam6 /
tad akçtvà vinà÷ina ity eva vaktavyam abhipretàvinà÷asiddheþ /

apare tu pàñhàntaraü kurvanti --- avinà÷ino 'prameyasya iti /
teùàm api nityasyàvinà÷ina7 iti punaruktam /
na tu pçthivyàdivad
àpekùikaü nityatvaü gauõaü gçhyate /
atyantanityasya mukhyasya
nitya÷abdàrthasyàsambhavàd avinà÷ina8
ity ukte 'py àpekùikaü
kin na gçhyate / tasya vyàkhyàntarakaraõaü9 vyartham /
kà10 tarhi gatiþ / vinà÷ino11 dehà iti pratij¤àtam /
tatràntavanta iti12 hetvabhidhànàrtham antavadgrahaõaü de÷ataþ
kàlata÷ ca paricchinnatvàt kåñàdivad iti13
vyatirekàd dhetuvacanam aprameyasyeti /
kasmàd àtmà nityaþ / aprameyatvàd de÷ataþ
(kàlata÷ ceti) sa svadharme pravarta(te) iti14 bhagavàn (àha) /

__________

NOTES:

1. ^vibhàgavadbhiþ
2. punarukta antavata ityasyàrthaü
3. ^cidantavanttvaü
4. nàsyantaü vinaùño
5. vinà÷ita iti
6. ^rnetavadbhahaõamati tadatad^
7. avi÷inata^
8. ^bhavàdanà÷ita^
9. vyàvàntarakaraõaü
10. kiü
11. vinà÷o
12. tatràntavatvàditi
13. ... parichinnatvàdåñàdi^
14. rasvadharme pravarta iti


____________________________________________________________________

p. 53

nanu ÷okamohàdisaüsàrakàraõanivçttyarthaü gãtà÷àstraü na
pravartakam /
atrocyate --- na sàdhu tàtparyaü1 bhavatà paràmçùñam /
yuddhaü prakramya ÷okamohàpanayasyedam eva prayojanam
kathaü nàma yuddhe pravarteteti /
itarathà dvàrikàyàü sthitvà gãtà÷àstraü
praõayet2 svadharmaparityàgena j¤ànamàtràd
yadi mokùo 'bhipreto 'bhaviùyat3 /
idànãü praõayanasyedam eva prayojanam4 arjunasyànyeùàü ca
j¤ànasahitàt svadharmànuùñhànàn niþ÷reyasam upadekùyàmãti5 // 19 
//

evaü6 tàvad avinà÷itvam àtmanaþ (pra)tipàdya svayaü ca7 manyase
hantàham eùàm ime mayà hanyanta iti tac ca mçùà8 /
katham ---

#<ya enaü vetti9 hantàraü ya÷ cainaü manyate hatam /
ubhau tau na (vi)jànãto nàyaü hanti na hanyate // BhG_2.20 //>#

nabhasa ivàsya hananakriyayà vinà÷aþ kartuü10 na ÷akyate
niravayavatvàt /
sàvayavasyàvayavavi÷leùàdinà11 ÷akyate vinà÷aþ
sambhàvayitum /
tasmàd ubhàv apy etàv aj¤au12 hantàham iti yo manyate
ya÷ ca hato 'ham iti (manyate ca) // 20 //

idaü pratij¤àmàtreõoktam / hetvapekùàyàü ùaõõàm api
bhàvavikàràõàm àtmany abhàvàd iti hetum àcaùñe13 --

#<na jàyate mriyate14 và kadàcin nàyaü bhåtvà bhavità và na bhåyaþ /
ajo nityaþ ÷à÷vato 'yaü15 puràõo na hanyate hanyamàne ÷arãre // BhG_2.21 //>#

__________

NOTES:

1. sàdhurtatparya
2. pravartete tãrathà dvàrãkàyàü sthitva gãtà÷àstraü maõayet
3. j¤àtamàtràdyadi mokùàmãmetobhaviùyat
4. praõapatasyaitavyaprayojanam
5. svadharmàtuùñànànni^
6. dàvaü
7. svaya÷ca
8. manyase hantàhameùàmiti na kùamanyaseü hantàhameùàmiti tattca
cha mçùà kathaü 19
9. veti
10. kartu
11. sàvayuvasyàvapava^
12. tasmàdubhavapyetàvaj¤o
13. ... màtreõottka hetvapekùàyàü yasmàmapi 
bhàvavikàràõàmàtmanyubhàvà ... / màcaùñe 20
14. mniyate
15. ÷a÷vato


____________________________________________________________________

p. 54

na jàyata iti janmalakùaõo bhàvavikàraþ pratiùidhyate /
và÷abda÷ càrthe / na càyaü mriyata iti vinà÷alakùaõo1
bhàvavikàraþ pratiùidhyate / katham etat /
bhåtvà nàyaü na2 bhavità / bhåyaþ punaþ / kiü tarhi3 /
bhavitaiva / bhàviny api kàle sattàü na hàsyatãty arthaþ /
và÷abdàd abhåtvà bhàvaþ pratiùiddhyate /
nàyam abhåtvà4 bhavati / kiü tarhi / bhåtvaiva bhavità /
bhåtakàle 'pi sattàü na babhàrety arthaþ /
yas tv abhåtvà6 bhavati bhåtvà ca na bhavati sa
janmavinà÷àbhyàü
yujyate yathà ghañàdir iti /
sattàpi janmapårvikà ghañasyevàsya
neùyate /
niravadhikaivàsya satteti7 ghañàdi(bhyo 'sya) vailakùaõyam /
upasaüharati --- ajo nitya iti /
janmavinà÷apratiùedhenaiva madhyavarttino
bhàvavikàràþ pratiùiddhà8 bhavanti /
tathàpi mandabuddhyanugrahàrthaü9
sva÷abdena pratiùedhati / ÷à÷vata ity apakùayo niùidhyate /
svàïgàpacayaþ sàdhanàpacayo vàsya10 nàstãti /
yathà kçùõo ràjà hastya÷vàdibhir và hãna iti11 /
puràõa iti vçddhila(kùa)õo bhàvavikàraþ pratiùidhyate12 /
nàyaü ÷a÷ivat kalàbhir upavipacãyate13 /
na hanyate hanyamàne ÷arãra
iti vipariõàmo niùidhyate /
vipariõàmo 'vasthàntaràpattiþ yathà ÷a÷asya màüsàvasthà /

anye punar apy anyathà varõayanti ---
nàyaü bhåto bhavità và na bhåya
iti pàñhàntaraü kçtvà parabrahmopàsanam anayà gãtayà lakùyate /

__________

NOTES:

1. kà÷a÷càrthena càyaü stitaye iti vinà iti vinà÷a^
2. na na
3. ki tarhi
4. nayamabhåtvà
5. na hàsyatãty arthaþ
6. yo sva bhåtvà
7. satteti
8. prativiùñvà
9. mundabughanugrahàrthaü
10. ityapakùayà niùiddhàte svàïgàyacapassàdhanàpacayo vàsya
11. yathà kç÷o ràjàhassakùvàdibhirvàhãna iti
12. pratiùidyate
13. kàlàbhirupa^


____________________________________________________________________

p. 55

nàyaü bhåta iti ca mçtpiõóavat kàraõatvaü niùidhyate /
bhavità và iti1 ghañà(di)vad utpàdyatvaü niùiddhyate2 /
kàryakàraõabhàvo brahmaõy aupàdhiko na pàramàrthika3
ity uktaü bhavatãti / tad idaü ÷radhàmàtreõa4 brahmopàsanam
utprekùitaü na ÷rutiliïgaprakaraõagamyam /
prakaraõaü hi yac coktam ucchoùaõam indriyàõàm iti
pañhanàt5 tadapanodaparam6 /
ùaóbhàvavikàranivçttiparàõi na jàyata ityàdãny akùaràõi /
liïgaü sàmarthyam ucyate /
tac ca ÷abdànàü tàvanmàtre
paryavasyati7 /
tan nopàsanam àkùipati /

aj¤ànam eva tàvad idànãü nirasanãyam8 /
kim atitvarayà brahmopàsanaü kalpyate /
pàñhàntarakaraõaü càhopuruùikàmàtram /
brahmaõo hi9 jagatkàraõatvaü ÷rutisiddham sad eva10 somyedam iti /
kàryatvaü punar na jàyata ity anenaiva niùidhyate11 /
tasmàd yatki¤cid etad evaü tu pàñhàntaraü
kurvanto 'rthàntaraü12 svamatiparikalpitaü
varõayanto13 bahavo vyàkhyàtàro 'bhiyuktà÷ cocyate /
uktaü ca ---
÷ãladoùàd agçhõantaü14 lokam àkulãkurvantãti và // 21 //

pratij¤àtam artham avikriyàtvàdibhiþ pratyàkhyàyopasaüharati15 ---

#<vedàvinà÷inaü nityaü ya enam ajam avyayam16 /
kathaü sa puruùaþ17 pàrtha kaü ghàtayati hanti kam // BhG_2.22 //>#

__________

NOTES:

1. mavità veti
2. tiùiddhyate
3. brahmaràyopàdhiko na pàrarthika
4. ÷raddhàmàtraiõa
5. muchokamchoùaõamindriyàõàmiti pañanàt
6. panoparaü
7. paryavasati
8. aj¤ànam eva tàvadidànãü nirasanãya
9. he
10. sadeùa
11. niùirddha
12. kurvatorthontara
13. varõamantro
14. vyàkhyàtàromityuktau÷carantairuktaü ... gçhantaü
15. kurvantãti ^marthavi ... pratyàdhyopasaüharati 21
16. parànamaja^
17. katha sa puruþ


____________________________________________________________________

p. 56

veda jànàti1 / ya enam uktaprakàrakam àtmànam avinà÷inam2 /
kathaü kena prakàreõa3 / sa puruùaþ / taü4 kùetraj¤aü
kaü5 ghàtayati / upàyavi÷eùo hetuþ kartçtvaü ca niùiddhyate /
kathaü và hantãti svayaü kartçtvamapi pa÷càn niùidhyate /
na hy avinà÷ã ca yo bhàvo 'vyabhicàràdinà (sa)
svayam udyamena (parakartçka)nipàtanena và vinà÷ayituü
÷akyo6 gagana(va)d iti /

atra kle÷abhãravaþ kecit7 svamataü bhagavatyàropya varõayanti
viduùaþ sarvakarmapratiùedha eva prakaraõàrtho 'bhipreto
bhagavataþ (iti) / hantigrahaõam udàharaõàrtham8 /
yàni karmàõi ÷àstre vidhãyante9 tàny aviduùo vihitànãti10
bhagavato ni÷cayo ni÷caya11 ity atràbhidhãyate /

na hãdaü pårvapadànusandhànarahitam abhipràyavarõanaü12
lakùyate /
kathaü yuddhe pravçttyartham àtma(na)þ sattvopavarõanam
atra13 kriyate /
tasmàd yuddhasva bhàrata iti tam abhidhàya
tatsiddhyartham eva jàyata iti /
àrambhàd yadi ca sarvakarmatyàga evàbhipretaþ syàd ayaü
÷loko 'rjunàya na vaktavyaþ syàt /
bhagavatokta÷ ca
ùaóbhàvavikàrarahita àtmà / yadi viduùaþ karmàsambhavaü ced
astu14 / tasyàpi tatsamànam ity apravçttir eva syàt /
uttarà÷ ca15 gãtàþ sarvà na saïgaccheran16 /
ato neyaü mçùà÷à17 kartavyà /

__________

NOTES:

1. j¤ànàti
2. parànumukta^
3. prakàraõa
4. puruùastaü
5. rka
6. hatãti svayaü kartçtvamayà pa÷càtiùidhyatenandyavina÷caye
bhàvobhicàràdinà svahodyamanatipàtanena và vinà÷ayitu ÷akyaþ
7. kedhit^
8. hantigrahaõànudàharaõàtham
9. vidhãyate
10. tànyàvivaduùyehitànãti
11. ni÷cita
12. tahidaü pårvàpadànusaïghàtarahita^
13. ... pravçttyarthamàtmasatattvopavarõanamatra
14. ÷lokerjunàya na vavyasyàdbhagavatokta÷ca ... rahitàtmàvido
viduùaþ karmàsambhava÷cedartu
15. syàdattarà÷ca
16. saïgaccheran
17. sçùñà÷à


____________________________________________________________________

p. 57

svadharmatyàgenàkçùñacetasaþ sukham àsãnà1 mokùaü lobhemahãti /
uttaratra ca j¤ànakarmasamuccayaü nyàyato nipuõataram
upapàdayiùyàmaþ2 // 22 //

hananàsambhavàd avinà÷itvam uktaü tat ka(tha)m ivety àha3 ---

#<vàsàüsi jãrõàni yathà vihàya navàni gçþõàti naroparàõi /
tathà ÷arãràõi vihàya jãrõàny anyàni4 saüyàti navàni dehã // BhG_2.23 //>#

yathà jãrõànàü5 kàryàkùamàõàü vastràõàü parityàgas tathà
÷arãràõàm /
abhinavànàü copàdànam / anyan navataraü kalyàõataraü
råpaü kurute6 iti ca bràhmaõam // 23 //

yàni ca vinà÷akàraõàni ÷astràdãni7 prasiddhàni
tàny apy enaü (na)
vinà÷ayantãty àha8 ---

#<nainaü chindanti9 ÷astràõi nainaü dahati pàvakaþ /
na cainaü kledayanty àpo na ÷opayati màrutaþ // BhG_2.24 //>#

nainaü chindanti ÷àstràõi asiprabhçtãni10 niravayavatvàd àkà÷avat /
nainam agnir bhasmãkaroti /
nainam àpo 'vayavavi÷leùaõàya11
kledayanti carmavat /
nainaü màrutaþ ÷oùayati svedàpanayena12 // 24 //

tad asyàþ pratij¤àyà hetur ucyate /
yasmàd ayaü13 chedanàdyarho
na bhavati / katham14 ---

#<acchedyo 'yam adohyo 'yam akledyo '÷oùya eva ca /
nityaþ sarvagataþ sthàõur acalo 'yaü sanàtanaþ // BhG_2.25 //>#

nityatvàt (sarvagataþ) sarvagatatvàt sthàõuþ sthàõutvàd acala
ity akùarayojanà15 / sanàtana÷ cirantanaþ /
kuta÷ cit kàraõàn nàyaü

__________

NOTES:

1. svadharmatyà^ ... cetasatsu^
2. nyàyanonipuõatramupa^
3. tatkimivetyàha 22
4. jãõãnanyàni
5. nãrõànàü
6. kurete
7. pànicavinà÷akàràõàni÷àstràdãni
8. tànyasyenaü vina÷aüyantãtyàhaü 23
9. rchidanti
10. ^prabhçtãti
11. nenam àpovaùavavi÷le^
12. snehàpeõaü
13. ... turuttyate / tasmàdayaü
14. mavati katham 24
15. ^kùaràyojanà


____________________________________________________________________

p. 58

niùpanno 'bhinava1 ity arthaþ / nàtra punaruktadoùa÷ codanãyaþ /
durbodhatvàd àtmavastunaþ paryàya÷abdaiþ punaþ puas tad evocyate
sukhapratipattaye // 25 //

kiü ca2 ---

#<avyakto 'yam acintyo 'yam avikàryo 'yam ucyate /
tasmàd evaü vi(di)tvainaü nànu÷ocitum arhasi3 // BhG_2.26 //>#

indriyàgocaratvàd avyakto 'ta evàcintyaþ /
ya indriyagocaro gavàdiþ sa vyakta÷ cintanãyaþ4 /
yo hi vyaktaþ sa vikàryaþ /
ayaü tv avikàryaþ / tasmàd iti nigamanam /
svaråpatas tàvad àtmano 'vinà÷itvaü tathoktam5 // 26 //

atha ÷arãrendriyopàdhivinà÷àd vinà÷aü6 tadutpattyà cotpattim
àtmano manyase tathàpi7 ÷oko na yuktaþ kartum ity àha8 ---

#<atha cainaü9 (nityajàtaü) nityaü và manyase10 mçtam /
tathàpi tvaü mahàvàho nànu÷ocitum arhasi11 // BhG_2.27 //>#

kasmàt / aupàdhikayor janmanà÷ayor aparihàryatvàt tad àha12 ---

#<jàtasya hi dhruvo mçtyur dhruvaü janma mçtasya ca /
tasmàd aparihàrye 'rthe na tvaü ÷ocitum arhasi // BhG_2.28 //>#

yena karmaõà janmàrambhas tasya karmaõaþ kùaye dhruvo bhàvã
mçtyuþ / mçtasya13 càva÷yambhàvi÷arãragrahaõam /
÷arãràntaràrambhakàraõànàm anyeùàü14 vidyamànatvàt
punaþ ÷arãraü punaþ karmeti

__________

NOTES:

1. niùpannobhitava
2. ki¤ca25
3. nànu÷ocinnatumarhasi
4. ... ciüsa^ yondriyagocarogavàdisma ... cintatãya÷ca
5. tavotknam
6. ÷arãraidriyopàdhi^
7. nathàpi
8. kartumityàha 26
9. athaccainaü
10. matyase
11. nànu÷ocitnumarhati
12. kasmàdauyàdhikayorjunmanà÷ayoraparihàryyatvànnadàha 27
13. janmàravrantasya karmaõaþ kùepe dhruva bhàvãmçtyurmçtasya
14. bhàvi÷arãraprahaõaü tatãràntaràrambhakàraõàmanyeùàü


____________________________________________________________________

p. 59

saüsàracakrasyànàditvàt1 / evaü vyàkhyàyamàne dhruvaü janma
mçtasya (ca) iti ÷lokàrtho 'vakalpate2 /
nairàtmyavàdidar÷anàbhyupagamena vyàkhyàne mçtasya
punarjanmàbhàvàd
anupapattiþ syàt3 // 28 //

ita÷ ca ÷okakaraõam ayuktam4 ---

#<avyaktàdãni bhåtàni vyaktamadhyàni bhàrata5 /
avyaktanidhànàny eva6 tatra kà paridevanà // BhG_2.29 //>#

avyaktaü pa¤cabhåtànàü såkùmàvasthà prakçtiþ
tadàdir yeùàü
bhåtànàü tànãmàni avyaktàdãni7 /
vyaktaü madhyaü yeùàü tàni
vyaktamadhyàni / vyaktaü sthålàvasthocyate /
kàraõe pracaratvàt /
avyakte nidhanaü vinà÷aþ9 pralayo yeùàü
tàny avyaktanidhanàni svakàreõa pralãnàni
kàryakàraõasaïghàtàtmakàni / tatra kà paridevanà10 /
÷okanimittaþ11 pralàpaþ paridevanocyate /

satkàryavàdinàü tv aupaniùadànàü sàïkhyànàü12 ca triùv api
kàleùu sarve bhàvàþ santi àvirbhàvatirobhàvamàtratvàd
utpattivinà÷ayoþ13 /
yathà ghaña÷ cårõaråpeõa svakàreõa vidyamànaþ
kumbhakàravyàpàreõàvirbhavati mudgatàdiyogena14 tirobhåtaþ
÷aktyàtmanà punar api kàraõaü pravi÷ati /

apare ty àhuþ --- avyaktam adar÷anam / tadàdir yeùàü
tàny avyaktàdãni iti /
atrocyate --- yadi svadar÷a(nà)bhàvo 'dar÷anaü
tasyàdyantatà15 nopapadyate abhàvasya bhàvotpattihetutvaniràkaraõàt16 
/
katham

1. saüsàranakrusyànàdi^
2. ÷lokàrdho^
3. nairàtmyavàdi ... bhàvàdamupapatti syàt
4. ... yuktaü 28
5. ùyaktamadhyàni bhàrana
6. avyaktanidhanàneva
7. tànãmànyavyaktàdàni
8. sthulàvasthocyate
9. nidhànaüvinà÷a
10. paridevatà
11. ÷okaniminnaþ
12. svaupaniùadànàü saüsyànàü
13. bhàvassantyàvivetirobhàva^
14. svakàreõa mudaràdiyogena tirobhåtaþ
15. tasyàdityantà
16. bhàvokùatti hetu^


____________________________________________________________________

p. 60

asataþ saj jàyata iti /
tirohitaü hi dravyaü dravyàntarasyotpàdakam /
mçtsuvarõàdau atiprasiddham etalloke1 /
athàdar÷anam
indriyàgocaratvàd avyaktam abhipretaü
tato nàsti visaüvàda iti2 /
evaü tàvad àtmanaþ svaråpàvinà÷atvàn na yuktaþ ÷okaþ
kartum ity uktam3 // 29 //

durvij¤eya÷ càyam àtmà yasmàd bhåtasaïghàte4 saty upalabhyate
ta (tasmàd) eva bahavo momuhyante /
kecid bhåtacaitanyaü5 pratijànate
vyatiriktam àtmànaü6 pa÷yanti apare vij¤ànasantànaü
kùaõikam icchantãti7 / tad etad atra8 ---

#<à÷carya(va)t pa÷yati ka÷cid enam9 à÷caryavad vadati tathaivam anyaþ /
à÷caryavac cainam anyaþ10 ÷çõoti ÷rutvàpy enaü veda na caiva ka÷cit // BhG_2.30 //>#

yathà÷caryam adbhutaü11 ka÷cit kadàcit pa÷yati
tadvad enam àtmànaü
tathà÷caryam iva (pa÷yati ka÷cit) /
yadainaü12 ka÷cid vadati råpàdirahitam
amårtaü svasaüvedyaü cetanasvabhàvam à÷caryam
iva ka÷cid enaü13 ÷çõoti /
àtma÷ravaõaparàïmukha eva hi pràyeõa jantuþ14 /
÷rutvàpy enaü na ca veda ka÷cit / tad apy à÷caryam eveti15 /
tasmàd àtmatattvamuktalakùaõaü16 samyagavadhàryaü
tan na vismaraõãyam ityabhipràyaþ /

kecid asya ÷lokasyàrthaü17 svamatikalpanayà varõayanti ---

__________

NOTES:

1. nihataü ... dravyàtarasyotpàdakaü mçtsuvarõàdãnyati^
2. ... dar÷anamindriùàgocara^
3. tàvadàtmanaråpàvinà÷atvàrnna yuktaþ÷okartuü jityuktam
4. ... saüùàte
5. vahovo^ kenidbhåta^
6. ... màtmàü na
7. kùaõikamicchati
8. tadetatra 29
9. ka÷cadenaü
10. ccainamabhyaþ
11. yathà÷caryamadbhutaü
12. tatha÷carya^
13. yadenaü ... vadatiü ... mamåürta svasaürvadhaü ... ka÷cidonaü
14. pràpeõa jaþ taþ
15. ta ca ka÷cinnadapyà÷carya^
16. tasmàdàtmatattyamu^
17. kevidasya ÷lokasyàrtha


____________________________________________________________________

p. 61

àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavya ity asyàþ ÷ruter arthaþ
pratinirdi÷yata1 iti / tad etad vyàkhyànaü ÷rotriyeùv eva ÷obhate2 /
na hi tadarthapratyabhij¤ànam iha3 vidyate / vidhipratyayas tatra
÷råyate / vartamàno 'pade÷a÷ càyam4 / na ca tatrà÷caryavad
draùñavya5 ity artho 'bhidhãyate / na càkùaramàtra(sà)dç÷yàt
prade÷àntaragato 'rthaþ ÷akyaþ kalpayitum6 /
na ca prakçtàrthopayogitvam asyàþ7 kalpanàyàþ / kiü ca ---

÷ravaõàyàpi bahubhir yo na labhyaþ
÷çõvanto 'pi bahavo yaü na vidyuþ8 /
à÷caryo vaktà ku÷alo 'sya labdhà9
à÷caryo dhyàtà ku÷alo 'nu÷iùñaþ10 //

ity asya mantrasya yo 'rthaþ so 'tra kathyate // 30

durlabho 'yam àtmopade÷a iti varõayitum athedànãü
prakaraõàrthopasaühàraþ kriyate11 ---

#<dehã nityam avadhyo 'yaü12 dehe sarvasya bhàrata /
tasmàt sarvàõi13 bhåtàni nànu÷ocitum arhasi // BhG_2.31 //>#

yata evaü tasmàd bhãùmàdãn anucintya14 na tvaü ÷ocitum arhasi // 31 
//

àtmaviùayam anàtmadharmaparikalpitam apanãya15 a÷ocyàn ---

__________

NOTES:

1. ÷ruterarthopratinide÷yate
2. tadedatadhyàkhyànaü ÷rotriyedheva ÷omate
3. ... pratibhijàna^
4. vartamànàpade÷a÷càyaü
5. draùñavyaü
6. càkùaramàtrada÷yàt ... kàlpayituü
7. prakçtàrthepayogitvamasyàþ
8. ÷çüràvato vahavopaü na vidhuþ
9. ladhà
10. à÷càryo tàtà ku÷alenànu÷iùña iti
11. dulabho ... varõaùituü athedànà prakaraõàrthopasaühàraþ 
kriyate 30
12. nityamavadhyoya
13. tasmà sarvàõi
14. tasmàd bhãùmàdini anucintya
15. parikalpata


____________________________________________________________________

p. 62

ityàdi yad uktaü tad upasaühçtam /
adhunà1 dharmaviùayam adharmàdhyàropaõam /
tanniràsàya praj¤àvàdàü÷ ca ity uktaü
(yat) tat praståyate2 --

#<svadharmam api càvekùya na vikampitum arhasi /
dharmyàd dhi yuddhàc chreyo 'nyat3 kùatriyasya na vidyate // BhG_2.32 //>#

dharmàd anapetaü4 dharmyaü yuddham / tato 'nyan na5 vidyate ÷reyaskaram /
kùatriyagrahaõaü pradar÷anàrtham6 /
anyeùàm api svadharmànuùñhànaü7
÷reyaskaram8 / tad anena9 prakàreõa ÷reyaskare j¤ànaü karma ca
samuccinoti10 // 32 //

ita÷ ca yuddhaü kartavyam11 ---

#<yadçcchayà copapannaü12 svargadvàram apàvçtam /
sukhinaþ kùatriyàþ pàrtha labhante13 yuddham ãdç÷am // BhG_2.33 //>#

ayatnopanãtaü svargasya dvàram apàvçtam udghàñitam /
sukhinaþ sukhabhàgino hi labhante yuddham ãdç÷aü netare14 /
atha và kiü sukhinaþ kle÷abhãravo labhante /
mandabhàgyà ityabhipràyaþ // 33 //

yadi cetthaü kartavyaü pràptam15 ---

#<atha cet tvam imaü dharmyaü16 saïgràmaü na kariùyasi /
tataþ svadharmaü kãrtiü17 ca hitvà pàpam avàpsyasi // BhG_2.34 //>#

tataþ svadharmaü kãrtiü18 ca mahàdevàdiyuddhanimittàü19
hitvà pàpaü pratipadyase // 34 //

__________

NOTES:

1. ^yà÷ocyàmityàdi ... sandatamadhunà
2. tatmaste 31
3. yudràchreùo^
4. ^denepate
5. tatonyatra
6. pradar÷anàrtham
7. ^màtuùàtaü
8. ÷rayaskaraü
9. tadatena
10. sama÷cinoti
11. kartavya 31
12. yadachayà copapanna
13. kùatriyàþ pàrtha labhanto
14. ayalãpanantaü ^mudvàñitaü sukhinassuvàbhàgivo
hi labhante ... / nenare
15. cetyaü kartavyaü pràptam 33
16. atha cettvaü dharmyamima
17. svadharmakirti
18. kãrti
19. ... nimitàü


____________________________________________________________________

p. 63

na kevalam etàvad eveti ÷eùaþ1 ---

#<akãrtiü càpi bhåtàni kathayiùyanti te 'vyayàm2 /
sambhàvitasya càkãrtir maraõàd atiricyate3 // BhG_2.35 //>#

avyayàü santatàü dãrghakàlàm ity arthaþ / ÷auryàdibhi÷ ca
guõaiþ sambhàvitasyàkãrtir maraõàd atiricyate4 /
tato maraõaü varam ity arthaþ5 // 35 //

kiü ca6 ---

#<bhayàd raõàd uparataü maüsyante tvàü mahàrathàþ /
yeùàü7 ca tvaü bahumato bhåtvà yàsyasi làghavam // BhG_2.36 //>#

karõàdibhyo bhayàd uparataü maüsyante8 tvàm
a÷vatthàmaprabhçtayo mahàrathàþ /
bahubhir guõaiþ dharmà÷ayas tvam a¤jasà9
÷åra ityàdibhiþ (guõaiþ bahu)mato yàsyasi laghubhàvam /
tad api kaùñataram // 36 //

kiü ca10 ---

#<avàcyavàdàü÷ ca bahån vadiùyanti tavàhitàþ11 /
nindantas tava12 sàmarthyaü tato duþkhataraü nu kim // BhG_2.37 //>#

ahitàþ ÷atravaþ / tato duþkhataraü nu kim / nv iti vitarke /
tato nànyad duþkhataram astãty arthaþ // 37 //

yuddhe tu kriyamàõe guõà evobhayatrety àha13 ---

#<hato và pràpsyasi svargaü jitvà và bhokùyase mahãm14 /
tasmàd uttiùñha15 kaunteya yuddhàya kçtani÷cayaþ // BhG_2.38 //>#

mohaü tyaktvottiùñha17 / yad và (ma)yàva÷yaü kartavyaü hi
yuddham ity evaü kçtani÷cayaþ // 38 //

__________

NOTES:

1. ... metàvadeva÷eùaþ 33
2. capi ... kathayiùyanti tevyayàü
3. kãrtiürmaraõà^
4. santantàü ... gunasambhàvitasyacà kãrtiürmaraõàdatiricyate
5. mararõaüvamity arthaþ
6. ki¤ca 35
7. yesàü
8. manyante
9. gunai dharmà÷aya stama¤jasaþ
10. ki¤ca 36
11. tatàhinàþ
12. nidantastava
13. ... tyàha 37
14. mahãmç
15. ^duttiùñha
16. konteya
17. mohaü tyatkottiùñha


____________________________________________________________________

p. 64

tatra ca yuddhapravçttasya buddhisàmyam upadeùñum àha1 ---

#<sukhaduþkhe same kçtvà làbhàlàbhau jayàjayau /
tato yuddhàya yujyasva naivaü pàpam avàpsyasi // BhG_2.39 //>#

sukhe harùo duþkhe viùàdaþ2 / tàv akçtvà /
tayoþ kinnimittam ity àha3 ---
làbhàlàbhau (samau kçtvà) làbhe sukham alàbhe
duþkham utpadyate / tayoþ punaþ ko hetur ity àha4 ---
jayàjayau / jaye làbho viparya(ye) alàbha iti /
(i)dam uktaü kurvan na pàpaü5 pratyavàyam avàpsyasãsi /
tad evopasaühçtam6 / anyathà papa÷aïkànupapatter iha svadharmaü7
kurvato yat pàpaü8 bhavati tan niùidhyate9 /
atha và pàpam iti saüsàravyasanam / tan naivam avàpsyasi /
j¤ànakarmasamuccayànuùñhànam evam iti10 vyapadi÷yate
sàmyaparyantam // 39 //

idànãü j¤ànaprakaraõam upasaüharati karmaõy upàyavi÷eùo
vaktavya iti vibhàgaj¤àpanàya11 ---

#<eùà te 'bhihità sàïkhye buddhir yoge tv imàü ÷çõu /
buddhyà yukto yayà pàrtha karmabandhaü12 prahàsyasi // BhG_2.40 //>#

yady api sàïkhya÷abdaþ kàpilatantre råóhaþ13
guõapuruùavivekaj¤ànaü14 yatropadi÷yate
tathàpi tad iha na gçhyate /
na tatsàdç÷yàd àtmayàthàtmyavivekaþ15 sàïkhya÷abdenàtra
vyapadi÷yate16 / tadviùayà buddhir uktety arthaþ /
yogaþ karmànuùñhànopàyaþ / phalasaïkalparahitatvaü17
samatvam /
kçtasya kriyamàõasya và (karmaõaþ) ã÷varàrpaõam iti /
tvam imàü buddhiü18 ÷çõu /
tàü vi÷inaùñi ÷rotu÷ cittasamàdhànàya19 /

__________

NOTES:

1. yuddhapravçntasya buddhisàmyamupadeùñamàha 38
2. susvahaùoü duþkhe viùàdaþ
3. kinnimittra^
4. hiturityàha
5. pàpa
6. ... santçtam
7. pàpà ... khadharma
8. kurvataþ pàrpa
9. yanniùiddhate
10. mevemiti
11. ^õamuparsadarataü 39
12. karmabandhaü
13. ^tantregåta
14. ... vakekanànaü
15. gçhyatetatsàvç÷yàt
16. ÷abdenàtra vyayadi÷yate
17. kala^
18. vàdre÷varàyaõàmiti tayàü buddhiü
19. ÷rotu÷citusamà^


____________________________________________________________________

p. 65

yayà buddhyà yuktaþ karmabandhaü karmaiva bandhaþ
karmànekajanmasa¤citaü prahàsyasi tyakùyasi /

kecid atra sàïkhya÷abdenodgãthàdyupàsanànàm atimokùasya
sampada÷ ca vidhàyakaü2 ÷àstram etat sarvaü vyapadi÷yata iti bruvate /

atrocyate / tad etad aprastutam anupayogyam àkasmikam upanyastam iti
naþ pratibhàti / kutaþ3 / puruùavi÷eùaviùayàs tåpàsanàsampado
'timokùa÷ ca4 / na ca tà àtmopàsanàþ /
atra ca ÷okamohàkulitacetasas
tadapanayanàyàtmayàthàtmyavarõanàrthaü5 prakaraõam /
evaü ca kvodgãthàdayaþ kvedaü6 prakaraõam /
na ca sàïkhya÷abdaþ paribhàùayà vinàtimokùàdiùu varteta /
tasmàt paurvàparyaparyàlocanayà7 sambandhyamàno
yo 'rthaþ sa sàïkhya÷abdayogyo8 vyàkhyeyaþ /
sa càsmàbhir ukta iti /

yoga÷abdo 'py atra --- samatvaü yoga ucyate ---
ity upasaühàravacanàd
anuùþànopàyavacano10 nànyatra yojanãya iti // 40 //

buddhiyuktasya11 karmaõo guõàntaram ucyate12 ---

#<nehàtikramanà÷o 'sti13 pratyavàyo na vidyate /
svalpam apy asya14 dharmasya tràyate mahato bhayàt // BhG_2.41 //>#

atikràmati saüsàraduþkhaü yena buddhiyuktena15 karmaõà
so 'tikramaþ / abhikrama iti kecit pañhanti16 /
arthas tu sa eva /

__________

NOTES:

1. budhyà karmabandhaü karmaivandhaþ
2. udgãthà ghupàsanànyatimokùàssaüpada÷ca dhàyakaü
3. kçta
4. viùayàstu upàsàsaüpadotimokùà÷ca
5. ... kulitacitasastadapanapanàyàtma yàthàtmya varõanàrtha
6. tkvodrãthàdayaþ kedaü
7.vartate ... pårvaparyàlocanayà
8. sàïkhya÷abdoyogyovvyàkhyeya
9. sa casmàbhirukta iti
10. ityuùasaühàravacanàdanuùñàno pàpavàcano
11. ... yukùasya
12. ... mucyate 41
13. nehàtikrama^
14. spalpamapyatya
15. buddhiyuktauna
16. pavanti


____________________________________________________________________

p. 66

nà÷o niùphalatvam / iha mokùamàrge 'vasthàya kriyamàõasya1
karmaõo niùphalatvaü nàsti yathà kçùõàder
anekàntikaphalatvaü
nàpi cikitsakakçtadharmavat2 pratyavàyo vidyate /
pratyuta svalpam api
yathà÷aktyanuùñhitasya3 dharmasya sambandhi
tràyate4 rakùaty anuùñhàtàraü
mahataþ saüsàrabhayàt // 41 //

àtmaviùayà karmaviùayà buddhir ekaivaikaphalatvàd iti
dar÷ayitum àha4 ---

#<vyavasàyàtmikà buddhir ekaiva kurunandana /
bahu÷àkhà hy anantà÷ ca buddhayo 'vyavasàyinàm // BhG_2.42 //>#

samuccitàbhyàü6 j¤ànakarmabhyàm apavargo 'vàpyate
yathàgneyàdibhir
itaretaraü yuktair yàgaiþ svargaþ7 /
sà ceyaü vyavasàyàtmikà buddhir ekà /
avyavasàyinàü tu kevalakarmiõàü kevalaj¤ànavàdinàü
ca karmàkaraõe prayatamànànàü bahu÷àkhà8
bahuprabhedà asaïkhyeyà÷
ca buddhayo bhavanti // 42 //

tatra kevalakarmiõo 'dhikçtyàha9 ---

#<yàm imàü puùpitàü vàcaü pravadanty avipa÷citaþ /
vedavàdaratàþ pàrtha nànyad astãti vàdinaþ // BhG_2.43 //>#

yàm imàü vakùyamàõàü puùpitàü phalaprasavitrãü1
vàkyalakùaõàü vàcam anàtmavido vipa÷cito vedavàkyeùu ---
agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ -- ityàdiùu ratàþ
karmaõà nirati÷ayasukhaü

__________

NOTES:

1. kriùamàõasya
2. ... kçtàharmavatpratyuvàyo
3. yathà÷aktanuùñitasya
4. nàyate
5. dçar÷ayitumàha 42
6. samu÷citàbhyàm
7. yuktairyàgasvargaþ
8. bahuõakhà
9. ... karmiõaidhikçtyàha 43
10. ... savitrã


____________________________________________________________________

p. 67

svarga÷abdavàcyaü1 pràpyate /
tato 'nyad apavargàkhyaü sukhaü nàstãti2
vàdino vadana÷ãlà÷
ca (pravadanti) // 43 //

itaþ ---

#<kàmàtmànaþ3 svargaparà janmakarmaphalapradàm /
kriyàvi÷eùabahulàü bhogai÷varyagatiü prati // BhG_2.44 //>#

apràptasya pràptãcchà kàmaþ /
tadanuraktacetasa ity arthaþ4 /
svargaþ paraþ puruùàrtho yeùàü te
svargaparàþ svargapradhànàþ / janmakarmaphalapradàm /
karmaõaþ phalaü karmaphalaü /
janmayuktaü karmaphalaü pradadàtãti janmakarmaphalapradàm /
vàcam ity adhikriyate / punar api kiüvi÷iùñàm /
kriyàvi÷eùabahulàm / kriyàõàü vi÷eùà (a)tibahulà
bahuprakàrà yasyàü vàci tàm /
kiü5 prati pravçttàm ity àha ---
bhogai÷varyagatiü prati /
bhoga÷ cai÷varyaü ca6 tayor gatiþ pràptis tàm
uddi÷ya7 / bhogaþ sukhavedanà / (aha)m eùàü patiþ svàmãti
yatràbhimàno jàyate tadài÷varyam / athavà gater evobhayaü8 vi÷eùaõam 
/
kãdç÷agatiü9 prati /
janmakarmaphalapradàü kriyàvi÷eùabahulàü prati /
puùpitàü vàcaü (pra)tãty arthaþ // 44 //

teùàü caivaü vadatàm10 ---

#<bhogai÷varyaprasaktànàü tayàpahçtacetasàm11 /
vyavasàyàtmikà buddhiþ samàdhau na vidhãyate // BhG_2.45 //>#

tayà pårvoktayà vàcàpahçtavivekaj¤ànànàü12
(j¤àna)karmasamuccayalakùaõà vyavasàyàtmikà13 buddhiþ (samàdhau) /
samàdhãyate 'smin

__________

NOTES:

1. sukhaü ga÷abdaþ vàcyaü pràpyete
2. ... nyadaya vargàkhyasukhaü nàstiti
3. ... ÷ãlàþ cetaþ kàmà^
4. pràptechà kàmaüstadanurakavetasa ity arthaþ
5. vi÷eùài ... vàcito kiü
6. gataü bhoga÷cairya
7. tàmudi÷ya
8. kãda÷aü gatiü
9. gate vobhayaü
10. vadatàü 45
11. tayàpahatacetasàü
12. ... patçvivekaj¤ànànà
13. vyatsàyàtmikà vuddhiþ


____________________________________________________________________

p. 68

cittam iti1 samàdhir àtmà / tasminn àtmani na vidhãyate na
sambhavatãty arthaþ /
athavà samàdhànaü samàdhis tadviùayà buddhiþ /
apare punar yuktaü vyàkhyànam ananusarantas
tatpratimànaü kalpayanto vadanti /
sarveùàü kila karmakàõóagatànàü vàkyànàü hi
(dvi)vidhaü phalam anvayanibandhanaü tàtparyasamadhigamyaü ca2 /
tatrànvayikaü svargabrahmavarcasàdiphalam anvayanibandhanam /
÷amadamàdihetutayànuùñhàtéõàü vyavasàyàtmikàyàü buddhau
yogyatàpàdanaü tatrànvayaphalam eva svargàdi
ye vadanty avipa÷citas te
tàtparyaphalam ajànanta iti yojayanti3 /

atràbhidhãyate / tad etacchabdapramàõabàhyaü
puruùabuddhiprabhavaü
nyàyavidbhyo4 nàtirocate /
na hi svargakàmo yajeta --- ity asya vàkyasya dvàv arthau5 ---
tatra yàgena svargaü pràpnuyàd ity ayam evaiko 'rtho vidhãyate6 /
padàrthasaüsargo hi vàkyàrthaþ /
na punar yàgànuùñhànena7 j¤ànayogyatàü kuryàd iti8
kasyacit padasya tàtparyo dç÷yate9 /
padàrthapårvaka÷ ca vàkyàrtho j¤àne nimittam iti sthitiþ /
na ca puruùecchàva÷àd10 vàkyasya nàrthàntaram àkùipati /
ye hi ÷råyamàõam artham anàdçtya12 vàkyasyàrthàntaraü kalpayanti13
ta eva sutaràm avipa÷cito na mãmàüsakà14
ye ÷abdapramàõavçttaü15
bruvate ÷amadamàdayo yàgànuùñhànasàdhyà iti16 /
kiü tarhi / ÷ànto dànta uparataþ17

__________

NOTES:

1. samàdhãyetasmi÷innamiti
2. ^nibandhanaü tàtparyaü samàdhiràmyaü ca tàtrànviyakaü
3. tautàtparyaphalamajàmantaþ ini yojayanti
4. nyàyavimdyoterurovacyate
5. dvàvartho
6. pràpnuyadityayamevaikotho vidhiyate
7. saüsarge ... yàgànuùñànena
8. kupãditi
9. tpàyàro da÷yate
10. puruùecchava÷àdvàkyasya
11. ... niràkàkùyaü
12. ÷råyamàõamarthanàmanàdatya
13. kalpanãyanti
14. mãmo ekà
15. ÷àbda^
16. samadamàdayagànuù.ànasàdhyàþ
17. ÷àntà dàntà uparata


____________________________________________________________________

p. 69

ityàdivacanagamyàþ saüsàradoùadar÷anena cittavçttinirodhàt
sàdhanàgranthagauravabhayàd uparamyate1 /
prati÷lokaü caivam anye cànye vyàkhyàtàro
pårvam artham utprekùamàõà2
àhopuruùikàü loke prathayanti /
tatra yat pràmàõyavçttam uktaü
tad atra bhavanto vidàü kurvantu3 /

àtmaj¤ànena tu nityakarmaõàü samuccayo4 vacanàntareõa ---
tam evaü vedànuvaca(ne)na ---
iti niyatasya tu sannyàsaþ karmaõo5
nopapadyate --- iti ca tyàgapratiùedhàt teùàm
evàtmanàm6 // 45 //

#<traiguõyaviùayà vedà nistraiguõyo bhavàrjuna /
nirdvandvo nityasattvastho7 niryogakùema àtmavàn // BhG_2.46 //>#

trayàõàü sattvarajastamasàü guõànàü karma
ta(t) traiguõyam /
sa viùayaþ prakà÷ayitavyo8 yeùàü
vedànàü te traiguõyaviùayàþ /
guõànàü ca saüsàrapravartanaü karma /
tadviùayà vedàþ / tatra sattvam upasarjanam /
rajastamasã tåtkañe9 / tàbhyàü va÷ãkçtaþ puruùaþ
ihàmutraphaleùu
karmasu pravartamànaþ saüsàracakraü nàtivartata iti
tàtparyàrthaþ10 /
tvaü tu11 nistraiguõyo bhava /
traiguõyam ativartasva / katham /
nirdvandvaþ nityasattvasthaþ12 /
kàmakrodhau13 ràgadveùau sukhaduþkhe ÷ãtoùõe14
iti dvandvàni15 tàni sahasvety arthaþ /
sattvaguõastho bhåtvà dhairyam
avalambya / niryogakùema÷ ca /
apràptasya svãkaraõaü yogaþ
pràptasya pari(rakùaõaü) kùemaþ /
tayor yatamànasya16 na
vyavasàyàtmikà17 buddhiþ /
àtmavàn apramatta ity arthaþ18 // 46 //

__________

NOTES:

1. cinnavçttinirodhàt sàdhatadati granthagauravabhayàdupamyate
2. pårvamathanamutprekùamàõà
3. pramàõavçntamuktaü tantrabhavanto vidàïkurvantu
4. samuccaye
5. karmaõà
6. mevamàtmanàm 46
7. nirdvaùñvo ... satvastho
8. prakà÷ayitatyo
9. rajastamasotåtkàñe
10. tatparyàrthaþ
11. tvaü munistraiguõyo bhava
12. nittyasattyasthaþ
13. krodho
14. ... ÷ãtosse
15. dvandvàni
16. taùoryatamànasya
17. navyastayàtmikà buddhiþ
18. àtmavàna pramannamanna ity arthaþ 47


____________________________________________________________________

p. 70

na ca traiguõyaviùayeùu vedeùv
adhyayana÷ravaõavyàkhyànàdipareõa
tvayà kçtsnam àyuþ paryupayoktavyam1 /
kiü kàraõam ity àha ---

#<yàvad artha udapàne sarvataþ saüplutodake /
tàvàn sarveùu vede(ùu) bràhmaõasya vijànataþ // BhG_2.47 //>#

kåpataóàgàdau yàvàn arthaþ snànapànàdiþ2
puruùasya tàvàn arthaþ
salilapårõe de÷e pràvçñsamaye3 nàdhiko vidyate /
yathàyaü dçùñàntas tathà4 j¤ànakarmasamuccayapratipàdanapare
vedabhàge5 yàvàn arthas tàvàn ekàhàhãnasatrapratipàdake6
kçtsnavede / ataþ kàmyakarmàbhiyogaü7 vihàya
j¤ànakarmanityakarmapratipàdanaparabhoge
'bhiyogavatà bhavitavyam iti /

apareùàü vyàkhyà --- yàvàn arthaþ sarvataþ saüplutodake
tàvàn udapàne tatkàrye tatraivàntarbhavatãty arthaþ /
tathà vijànataþ sannyàsino j¤àne sarvataþ
saüplutodakasthànãye(ùu9)
sarveùu vedeùu tàvàn arthaþ /
tatraiva samastakarmaprayojanam
antarbhavatãty arthaþ10 iti /

tad asmin vyàkhyàne11 yadi j¤ànam àhàtmyaü tadànãm
abhyanuj¤àtaü j¤ànasyaitanmàhàtmyaü
yatkàmàtmanàü12 karma
saüsàrahetur bhavati tadàtmãyasvabhàvaü
vihàya tatsamparkàd
utkarùahetutvaü13 pratipadyate /
yathà rasaspçùñatàmravarõatà14 suvarõatàü pratipadyate /
raso 'pi tàmrasamparkàt puruùàrthasàdhanam15 /
evam anyonyasamuccitam apavargàrtham ity uktam16 /
tathà ca vasiùñhenoktam17 ---

__________

NOTES:

1. paryapayo ktavyaü
2. ... tàdukodaupàvarthastrànayànàdiþ
3. pràbçña samaye
4. yathàü yaü vçùñàntàt tathà
5. ... pàdanaü pare veñabhàga
6. ... satta ... pratipàdake
7. kàsyakarma^
8. yàvanarthassarvatastaüstudake
tàvànudayànetatkàrya tetrevàntarbhavati
9. saüstutodaka^
10. prayojanamantarbhavatity arthaþ
11. vyàkhyàte
12. kàmàtmannàü
13. ... saüyàrkàdutkaùahetutvaü
14. rasaspçùñaü tàmravarõatà
15. ... saüpàrkàtpuruùàrthasàdhatam
16. ... samu÷citamapa^
17. vasiùñenoktam


____________________________________________________________________

p. 71

yathànnaü madhusaüyuktaü madhu cànnena saüyutam1 /
evaü tapa÷ ca vidyà ca saüyuktà bheùajaü mahat // iti /

athaitad vyàkhyàne2 karma niùprayojanaü vaktavyaü3 /
j¤ànàd eva kevalàd apavargaü ity abhipràyeõa /
tad asad ity ucyate4 /
÷àbdapramàõabàhyatvàd asyàrthasyety uktam anyatra5 ca nipuõataraü
vakùyate / bràhmaõasyeti ca sàmànya÷ravaõaü na sanyàsina iti
vi÷iùñam /
tasmàt sarvà÷ramàõàü sarvadvijànàü ca muktiþ /
tathà ca janakàdayaþ smaryante /
tasmàd vyavasàyàtmikàyàü6 buddho sthàtavyam iti sthitam // 47 //

tatra yad uktam --- yoge tv imàm --- iti ko 'sau yoga ity àha7 ---

#<karmaõy evàdhikàras te mà phaleùu kadàcana /
mà karmaphalahetur bhårmà te saïgo 'stv akarmaõi // BhG_2.48 //>#

svà÷ramavihiteùu karmasv adhikàraþ / phaleùu cànadhikàraþ8 /
meti(÷abdaþ) pratiùedhavàcã / nàsty adhikàraþ9 /
karmaõy evety evakàraþ phalavyavacchedàrtho na
j¤ànavyavacchedàrthaþ10 /
tasya --- eùà te 'bhihità -- ityàdyupadiùñatvàt11 /
nanu karmaõy e(va)kàraþ phalaü hi kriyàsàdhyam /
na tatràpi prasakto 'sau yena pratiùidhyeta ity à÷aïkyàha14 ---
mà te saïgo 'stv akarmaõi // 48 //

__________

NOTES:

1. saüyutaü
2. athaitadyàratyànaü
3. niùpayojanaü vakravyaü
4. tadànamçùyate
5. ...^mannaratra
6. ... smaüryate tasmàdavasthàyàtmikàü
7. ityàha 49
8. phale suvàtikàro
9. nàtsyadhikàraþ
10. karmaõyedyetyevakàraþ phalavyavachedàrtho na 
j¤ànavyavachedàrthaþ
11. ... hitotyupadiùña^
12. ... vyavacchedyartho va
13. ... kàrasvatyàpàratvàt
14. prasakto yena pratisiddhate ityà÷akyàha


____________________________________________________________________

p. 72

akaraõe saktir na kartavyà / kathaü tarhi kartavyety àha1 ---

#<yogasthaþ kuru karmàõi saïgaü tyaktvà dhana¤jaya /
siddhyasiddhyoþ samo bhåtvà samatvaü yoga ucyate2 // BhG_2.49 //>#

yàni nityàni karmàõi sandhyàràdhanasaïgràmàdãni3 tàni
yogasthaþ4 kuru /
phalasaïgaü tyaktvà / phalasaïgena hi kriyamàõe5 karmaõi
siddhyasiddhyor vaiùamyam6 / siddhau harùaþ phalasiddhau viùàda
iti / ã÷varàràdhanàrthe7 tu kriyamàõe nàsti vaiùamyam /
sa eva8 kartà / tadàtmakaü ca karmeti kriyamàõaü tatsi(ddhi)hetutvaü
pratipadyata ity arthaþ /
tad idaü samatvaü yoga ucyate // 49 //

samatvabuddhitvàd asmàt9 karmaõaþ kevalam10 ---

#<dåreõa hy avaraü11 karma buddhiyogàd dhana¤jaya12
buddhau ÷araõam anviccha13 kçpaõàþ phalahetavaþ // BhG_2.50 //>#

hi÷abdo hetau / j¤ànarahitaü karma dåreõàtiviprakarùeõàvaraü14
jaghanyam / yujyata iti yogaþ karma /
buddhyuktàt karmaõaþ sakà÷àd ity arthaþ /
yata evaü15 tasmàd buddhau16
÷araõam anviccha buddhim à÷rayety arthaþ17 /
karmapravçttikàle18 / (yataþ kçùõàþ phala)hetavaþ /
kevalaü karmaõaþ phalaü pravçttihetur yeùàü19 te
phalahetavaþ20 // 50 //

buddhiyuktaþ kurvann eva21 kinnu phalaü pràpnotãti
tad ucyate ---

#<buddhiyukto jahàtãme ubhe sukçtaduùkçte /
tasmàd yogàya yujyasva yogaþ karmasu kau÷alam // BhG_2.51 //>#

__________

NOTES:

1. kartavyàrnàtyàha 49
2. siddhàsiþdhossamobhåtvà samatva yoga ucyate
3. ... sagràmàdãni
4. yogasyaþ
5. krisamàõe
6. karmàõisiddhàüsiddhervaiùamyam
7. ã÷varàgudhanàrtho
8. ràva
9. tvabuddhiktàda^
10. kevalaü 50
11. reõatdyavaraü
12. dhana¤japa
13. ... nvicha
14. dvareõatiprakarùe^
15. ràvaü
16. vaddhau
17. nvichavuddhamà÷raya^
18. karmanivçttakàle
19. yeyàü
20. phaladevata 51
21. kuvanneva


____________________________________________________________________

p. 73

ã÷varàràdhanàrthaü1 karmety anayà buddhyà
yuktaþ karma kurvan parityajaty anàrabdhaphale
janmàntarakçte2 ÷ubhà÷ubhakarmaõã /
ye tv àrabdhaphale tayor bhogenaiva kùayaþ3 /
asmin ÷arãre tayor bhogaråpeõa4 pariõatatvàt /
tathà ca ÷rutiþ ---
tasya tàvad eva ciraü yàva(d asmàc charãrà)n na
vimokùye 'tha sampatsya iti /
yàvad asmàc charãràn na vimokùyate5
tàvad asya viduùa÷ ciram ity avadhikaraõàt /
tasmàt samatvayogàya6 yujyasva /
kaþ punar yogaþ / (yogaþ) karmasu kau÷alam /
idaü tàvad brahmaõi7 samarpaõaü karmaõaþ
phalasaïkalparahitatà ca // 51 //

kiü punar evaü kçte syàt8 ---

#<karmajaü9 buddhiyuktà hi phalaü tyaktvà manãùiõaþ10 /
janmabandhavinirmuktàþ11 padaü gacchanty anàpayam12 // BhG_2.52 //>#

÷ubhetarakarmajaü phalaü tyaktvà13 manãùiõo manasa ãùiõo14
brahmabhàvàpàditamanovçttayo15 janmaiva bandhas tato
vinirmuktàþ16 padaü viùõoþ sthànaü gacchanty anàmayaü
sarvopadravarahitam // 52 //

kadà punar evaü kramas tvaü ÷uddhatarabuddhir nirvedaü
pratipadyase / tad àha17 ---

#<yadà te mohakalilaü buddhir vyatitariùyati /
tadà gantàsi nirvedaü ÷rotavyasya ÷rutasya ca // BhG_2.53 //>#

__________

NOTES:

1. i÷varàràdhanàrthaü
2. ... nàravrakale janmàntarakçte
3. bhogeneva kùayà
4. tayàrbhogatåpeõa
5. yàvadasmàcharãranna vimokùyata
6. samatvaü yogàya
7. tadyadvadnaõi
8. punaraüvokçte syàt 12
9. karmaja
10. tyattkà
11. anmabandhavinimuktàþ
12. ga¤chatyanà^
13. tyattkà
14. iùiõo
15. ... vçtayã
16. ... muktaþ
17. ... punarevaïkamaþ stvantarabuddhinirvedaü pratipadyane tadàha 16


____________________________________________________________________

p. 74

kalilaü gahanam ucyate / tathà càbhidhànako÷e ---
kalilaü gahanaü viduþ --- iti /
moha eva kalilam / moho 'j¤ànam / etad uktaü
bhavati --- aj¤ànaü durgaü yadà vyatikramiùyasi
tadà gantàsi nirvedaü
÷rotavyasya3 ÷àstrasya ÷rutasya ca /
tadà ca mohadurgaü vyatitãrya te
buddhiþ sthiram avasthàsyata2 iti // 53 //

#<÷rutivipratipannà te yadà sthàsyati ni÷calà /
samàdhàv acalà buddhis tadà yogam avàpsyasi // BhG_2.54 //>#

acalà iti punar vivakùyate3 / tadà paramàtmayogam avàpsyasi /
tataþ4 pårvoktam upapannam --- padaü gacchanty anàmayam ---
iti // 54 //

anantaravçttena ÷lokadvayena buddher ni÷calatve pratipàdite
paramàtmano 'bhimukhãkaraõàyàvasaraü labdhvàrjuna uvàca5 ---

#<sthitapraj¤asya kà bhàùà samàdhisthasya ke÷ava /
sthitadhãþ kiü prabhàùeta6 kim àsãta vrajeta kim7 // BhG_2.55 //>#

sthitapraj¤aþ kena lakùaõena bhàùyate vyapadi÷yata ity arthaþ /
sa ca sthi(ta)dhãþ kiü prabhàùeta kim asau vaktãty arthaþ /
kimparo bhåtvàsãtety arthaþ9 /
(a)karmakatvàd asya dhàtor evaü10 yojyate /
kiü và vrajeta gacchet pràpnuyàd iti11 /
vyatyayenàtmanepadam // 55 //

tatra --- kà bhàùà --- ity etat prathamaü nirucyate12 ---

__________

NOTES:

1. ÷rutavyasya
2. vyatidhiramavasthàsyate
3. vivakùyate
4. tato
5. anantaravçtena ÷lokadayena paramàtmàbhimukhàyà buddheni÷calatve 
pratipàdite vasaraladhyàrtuna uvàca 55
6. prabhàseta
7. vrajota kim
8. vakratyarthaþ
9. kiü parà bhåtvàsãtity artha
10. dhyetorevaü
11. vrajetaràchetpràpnu^
12. ityatatpra ... nirucyate 56


____________________________________________________________________

p. 75

÷rãbhagavàn uvàca ---
ai÷varyasya sa(ma)grasya dharmasya (ya)÷asaþ ÷riyaþ /
vairàgyasyàtha mokùasya ùaõõàü1 bhaga iti dhvaniþ //

#<prajahàti yadà kàmàn sarvàn pàrtha manogatàn /
àtmany evàtmanà tuùñaþ2 sthitapraj¤as tadocyate // BhG_2.56 //>#

bàhyàrthaviùayàn3 nànàsàïkalpàn yadà tyajati (tadà)
bàhyaviùayasaïkalpàbhàve kvàyaü vartate4 /
kena tuùña÷ caratãty
àha ---
àtmany evànandasvaråpe 'mohitenàtmanàntaþkaraõena5
janmamaraõajamohàdiviùàdena
mahauùadhabrahmàmçtapànàsvàdajanitapremaprabandhani÷calavçttinà
parituùñaþ6 sthitapraj¤as tadocyate /

yànãha sthitapraj¤alakùaõàni vakùyante
(tàny eva) sàdhanàni
prayatnato 'nuùñheyànãti /
na hy ananuùñhãyamànàni sattàü
labhamànàni7 lakùaõàni bhavantãti /
tatra yad etad ucyate8 pårvàvasthàyàü lakùaõam9 ---
iti tad anupapannam /
tasminn eva kàle sàdhanatvaü tasmi(nn eva ca kàle)
lakùaõa(tva)m --- iti tad anupapannam10 /
(na) tasmi(n) yaugapadyaü sàdhanatvalakùaõatvayoþ // 56 //

kiü ca ---

#<duþkheùv anudvignamanàþ sukheùu vigataspçhaþ /
vãtaràgabhayakrodhaþ sthitadhã munir ucyate // BhG_2.57 //>#

__________

NOTES:

1. ùasmàü
2. àtmanastuùña
3. vàllàrthaviùayàn
4. tkvàyaü vartanaþ
5. ^svaråpemàhitemàtmànàntakaraõena
6. janmajamaraõamahàràviùàdena mahoùadhã ni÷calabçttãnaþ parituùña
7. ... prapatnatonuùñepàni / nahyanuùñãyani sattàü labhadhamànàni
8. yattvetaducyate
9. pårvàvasthàyàü vasthàyàü
10. tadanupapannaü


____________________________________________________________________

p. 76

#<yaþ sarvatrànabhisnehas tat tat pràpya ÷ubhà÷ubham /
nàbhinandati na dveùñi tasya praj¤à pratiùñhità // BhG_2.58 //>#

#<yadà saüharate càyaü kårmo 'ïgànãva sarva÷aþ /
indriyàõãndriyàrthebhyaþ sthitapraj¤as tadocyate // BhG_2.59 //>#

#<viùayà vinivartante niràhàrasya dehinaþ /
rasavarjaü raso 'py asya paraü dçùñvà nivartate // BhG_2.60 //>#

#<yatato hy api kaunteya puruùasya vipa÷citaþ /
indriyàõi pramàthãni haranti prasabhaü manaþ // BhG_2.61 //>#

#<tàni saüyamya manasà yukta àsãta matparaþ /
va÷e hi yasyendriyàõi tasya praj¤à pratiùñhità // BhG_2.62 //>#

#<dhyàyato viùayàn puüsaþ saïgas teùåpajàyate /
saïgàt sa¤jàyate kàmaþ kàmàt krodho 'bhijàyate // BhG_2.63 //>#

#<krodhàd bhavati sammohaþ sammohàt smçtivibhramaþ /
smçtibhraü÷àd buddhinà÷o buddhinà÷àt praõa÷yati // BhG_2.64 //>#

#<ràgadveùaviyuktais tu viùayàn indriyai÷ caran /
àtmava÷yair vidheyàtmà prasàdam adhigacchati // BhG_2.65 //>#

#<prasàde sarvaduþkhànàü hànir asyopajàyate /
prasannacetaso hy à÷u buddhiþ paryavatiùñhate // BhG_2.66 //>#

#<nàsti buddhir ayuktasya na càyuktasya bhàvanà /
na càbhàvayataþ ÷àntir a÷àntasya kutaþ sukham // BhG_2.67 //>#

#<indriyàõàü hi caratàü yan mano 'nuvidhãyate /
tad asya harati praj¤àü vàyur nàvam ivàmbhasi // BhG_2.68 //>#


____________________________________________________________________

p. 77

#<tasmàd yasya mahàbàho nigçhãtàni sarva÷aþ /
indriyàõãndriyàrthebhyas tasya praj¤à pratiùñhità // BhG_2.69 //>#

#<yà ni÷à sarvabhåtànàü tasyàü jàgarti saüyamã /
yasyàü jàgrati bhåtàni sà ni÷à pa÷yato muneþ // BhG_2.70 //>#

#<àpåryamàõam acalapratiùñhaü samudram àpaþ pravi÷anti yadvat /
tadvat kàmà yaü pravi÷anti sarve sa ÷àntim àpnoti na kàmakàmã // BhG_2.71 //>#

#<vihàya kàman yaþ sarvàn pumàü÷ carati niþspçhaþ /
nirmamo nirahaïkàraþ sa ÷àntim adhigacchati // BhG_2.72 //>#

#<eùà bràhmã sthitiþ pàrtha nainàü pràpya vimuhyati /
sthitvàsyàm antakakàle 'pi brahmanirvàõam çcchati // BhG_2.73 //>#

iti ÷rãbhagavadbhàskarakçte gãtàbhàùye dvitãyo 'dhyàyaþ //


____________________________________________________________________

p. 78

atha tçtãyo 'dhyàyaþ

#<arjuna uvàca ---
jyàyasã cet karmaõas te matà buddhir janàrdana /
tatkiü karmaõi ghore màü niyojayasi ke÷ava // BhG_3.1 //>#

#<vyàmi÷reõeva vàkyena buddhiü mohayasãva me /
tad ekaü vada ni÷citya yena ÷reyo 'ham àpnuyàm // BhG_3.2 //>#

bhagavàn uvàca ---

#<loke 'smiü dvividhà niùñhà purà proktà mayànagha /
j¤ànayogena sàïkhyànàü karmayogena yoginàm // BhG_3.3 //>#

(asmin loke niùñhà dvividhà sthitiþ lakùaõahetuþ /
j¤ànam eva yogaþ / tena sàïkhyà j¤ànino lakùyante /)
yathà1 tridaõóena tridaõóo 'nà÷ramã lakùyate /
ekàrthatvàt / evaü karmayogena yoginàü samatvam ayogavatàm
ã÷varàràdhanàrthaü karma kurvatàü sàkùàtkarmaõo 'pi
j¤ànotpattyupàyatvàt2 / tathà coktam ---

j¤ànam utpadyate puüsàü kùayàt pàpasya karmaõaþ /
yathàdar÷atalaprakhye3 pa÷yanty àtmànam àtmani //

(àtmani) buddhàv ity arthaþ / pàpakùaya÷ ca4 dharmàt ---
dharmeõa pàpam apanuda --- iti tapasà brahma vijij¤àsasva ---
iti ca ÷ruteþ /
teùàü yam aniyamavattvàd alpam api5 j¤ànasàmànyam astãti /
ataþ kvacit pradhànam iti /
etàvàn vi÷eùo 'tra --- samuccayaþ

__________

NOTES:

1. ryathà tridaüóena tridaóanà÷ramã lakùyate kàürtha càsseva karmayogena yoginàü samatva ...
2. karmaõotpatyupàyatvàt
3. tatràdar÷antalaprakhye
4. buddhyàvity arthaþ pàpakùayà÷ca
5. ^niyamavàdulpaü j¤ànamapi


____________________________________________________________________

p. 79

(j¤ànakarmaõo pratipàditaþ) / na hy atra smàrtena karmaõà
÷rautena và j¤ànasya samuccaya1 iti /
ayam api vi÷eùa upayujyate2 ---
yathà pràktanena karmaõà aihikasya karmaõaþ samuccayasyopapattiþ /
na tv atrà÷ramavikalpa3 à÷ramasamuccayo và bhagavatà vivakùitaþ /
(àtmanaþ) sàkùàtkàraõàt4 pràgavasthàyàü karmapràdhànyam 
uttaratra
j¤ànapràdhànyam ity upade÷àt / ataþ sthiraü5 pratipuruùam
apavargàdhikàre j¤ànakarmaõã samuccãyeta ity etatparam idaü7
÷àstram iti samyag dar÷itam /
tadvàkyàni ca tathaiva vyàkhyàtavyàni /

anye punaþ patrair iva6 phalàni chàdayantaþ
pra÷nam uttaraü cànyathà
varõayanti / prajahàti yadà ---
ity àrabhya7 sarvakarmatyàginàü
sàïkhyànàü j¤ànàd eva kevalàn niþ÷reyasaþ pràptir uktà /
mama ca ---
karmaõy evàdhikàras te --- iti karmaiva kevalam upadiùñam /
na tata eva ÷reyaþpràptir ity àkulitabuddhir arjuna uvàca
--- jyàyasã cet --- iti /
uttaraü ca8 bhàgavatam upapadyate
--- sàïkhyànàü kevalàj
j¤ànàn niþ÷reyasapràptiþ9 / karmayoginàü tu niùñhayaiveti10 /
dve niùñhe bhinnapuruùaviùaya iti
sarvakarmatyàga eva samyagdar÷inàü11
sàïkhyànàm itihàsapuràõopaniùatsu12 ca dar÷itaþ /

na ca nityakarmàkaraõe sannyàsinàü pratyavàyo bhavati adhikàrasya
nivçttatvàt13 / adhikàribhis tyajyamànaü14 karma doùam

__________

NOTES:

1. vi÷eùotra samu÷ca naghàtra smàtena karmaõà srotena và samu÷caya iti
2. upayojyate
3. yathà pràptena karmaõà samu÷cayopàpateþ na catra÷ramavilpa
4. sàkùàtkàraõàt
5. atasthiraü
6. samu÷cãyate / datpaparaü samyagdar÷atàni vyàkhyànàmàseþ patrairiva
7. desàrabhya
8. uttara ca
9. sàkhyànàü kevalàj¤ànànni^
10. karmayoginàü tu karmaniùñheveti
11. sarvakarmasa eva samyagdar÷inàü
12. ^mitihàsa puràõayohamaniùatsu
13. nivçntatvàt
14. ... bhissyajyamànaü


____________________________________________________________________

p. 80

à(va)hati / na càkaraõàd abhàvàt pratyavàyotpattiþ1 /
tasmàd vividiùàvatàm anutpannaj¤ànànàm api viduùàü
cotpannaj¤ànànàü2 karmatyàga3 eveti bruvate /

athànye4 ÷rutau tu sàïkhyànàü j¤ànàd eva5 niþ÷reyasam uktam /
àtmana÷ ca6 karma kartavyam uktam iti ÷rutismçtinyàyanipuõàþ
pratyàcakùate7 / (te)naivam api yojayituü8 ÷akyate ---
sàïkhyànàü j¤ànàd eva niþ÷reyasam uktam àtmana÷ ca karma
kartavyam uktam iti vivekenàrjuno 'vagatavàn
yadi tat kathaü tasyàkulãbhàvaþ
--- tad ekaü10 vada --- iti ca nopapadyate /
bhàgavataü cottaraü11 na saïgacchate
--- dviprakàroktà niùñheti /

tatraivaü12 vaktavyam /
syàt karma(õy eva)adhikàras te na niþ÷reyas
suniùñhayor bhinnapuruùaviùayatvàt /
j¤ànaü kasyacid eva kasyacit karmaiveti prakàramàtropade÷àya /
tad uktam --- vividiùàvato13 viduùa÷ ca sarvakarmasannyàsa14 iti /
tac chrutismçtinyàyabàhyaü15 viruddhaü ca /
yadi tàvad utpanne j¤àne prayojanàbhàvàt
karmatyàge16 hetur vidyate
yadi và vidvadbhis traivarõikaiþ17 karma tyajyeta svacchandatayà
sarve karmiõo brahmavidaþ samudraü pravi÷eyuþ18 /
vividiùàvatàm api
karmayogam eva dar÷ayati ---
tam etaü19 vedànuvacanena bràhmaõà
vividiùanti yaj¤ena dànena tapaseti20 ca /

__________

NOTES:

1. pratyavàyoratpatri^
2. ... tpannajànànàü
3. karmasàga
4. anyànye
5. ÷rutisàïkhyànàü j¤ànàdiva
6. àtmata÷ ca
7. smatinyàyanipuõaþ pratyà¤cakùate
8. naivaü prayoja^
9. vivekanà^
10. tadekaü vadyeti ca
11. cotaraü na saïgachate
12. tatraiva
13. niþ÷reùasu niùñayau bhinnapuruùaviùayatvaü kasya vimeva
kasyacitkarmaivati prakàramàtropade÷àyadathuktaü vividiùo
14. ... sasnyàsà
15. tatchatismçti^
16. ^tvàge
17. vidvadbhistrai^
18. svachandatayà sarvakarmavidyapassamadraü pu÷eùavi
19. ^mevaü tatametaü
20. vivediùanti yaj¤amànena tapaseti


____________________________________________________________________

p. 81

yadi càviduùo 'pi karmatyàga eva vihitaþ syàd viduùaþ
karmànarthakyàd iti1 hetvabhidhànam anupapannam2 /
tad evaü viruddhaü bhàùamàõaþ3 kathaü gràhyavacanaþ
syàt / na copaniùatsu sarvatyàgagamakaü liïgam asti4 /
na karmaõà prajayà dhanena tyàgenaikenàmçtatvam àna÷uþ
--- ity
atra prajàsàhacaryàl lokapràptyarthaü kàmyakarmatyàgo
gãyate /
itaràpi ÷rutiþ5 ---
nyàsam eùàü tapasàtiriktam àhuþ ---
iti nyàsa÷abdena tatra brahmàbhidhãyate na karmatyàgaþ /
prakçtàü vàcam ity atra dama÷amàdãnàü tapasàü ca
tatpràptisàdhanatvàt tadapekùayàtiriktavacanam6 /
pràptavyaü hi pràptisàdhanàd atiriktaü bhavati /
anyai÷ ca sannyàsa÷abdo 'tra nyàsa÷abdasyànarthàntare prayuktaþ /
yathà àjyaiþ stuvate7 ---
ity àjya÷abdaþ stotreùu loke
ghçtavacanaþ8 /
tad iha bhràntyà tasya tyàgàrthakatvaü9
kalpitam / tathà hi ---
dhanimàtrakçto hy eva janànàü mativibhramaþ /
paurvàparyàparàmçùñaþ10 ÷abdo 'nyàü kurute matim // iti /
itihàse ca tatra tatra mokùàrthibhiþ karma kartavyam ity uktam /
tathà hi ÷ukànupre÷ne11 ---
karmaõà manasà vàcà yo dharmanirataþ sadà /
aphalàkàïkùasiddha÷ ca sa mokùam adhigacchati12 // iti /

__________

NOTES:

1. vipaþ karmànartharthyàt
2. ^dhànamannapannaü
3. vyàbhàùamàõaþ
4. tyàgasatvakaü liïgamasti
5. ... mçtatvam àdurityatra 
prajàsàryacaryàllokaprattharthakàmyakarmatyàgàyatai rati roya÷ru^
6. vràhmà^ ... prakçtàvàü ca satradama÷amàdãnàü tapasàü 
tatpràptãsàdhana^
7. ^÷abdotra ca nyàsa÷abdorthàntare prayukto yathà kùyaisstuvate
8. dhajavacanaþ
9. bhràntyàgàthatvaü
10. ... paemçùñaþ
11. ... ^pra÷re
12. vitta÷ca sa mokùamadhigachati


____________________________________________________________________

p. 82

yat tu --- tyaja dharmam adharmaü ca ---
iti tasyottara÷lokàd arthanirõayaþ ---
tyaja dharmaü saïkalpajam1 / tyajàdharmam ahiüsayà iti /
phalasaïkalpatyàgo na svaråpatyàga iti /

yad uktam akaraõe pratyavàyo nàstãti tad asat /
akurvan vihitaü karma --- iti smçteþ /
na ca ÷àstre yaþ svecchàkçtas
tyàgaþ3 pratyavàyanivàraõe samarthaþ /
na càkaraõasyàbhàvasya
pratyavàyanimittatvaü nàstãti ÷akyaü vaktum /
ràjàj¤ayà niyuktànàü4 bhçtyànàm uktàkaraõe
vadhabandhàdidoùadar÷anàt5 / katham asataþ saj jàyeta iti
dravyàbhipràyà ÷rutiþ /
asato dravyàntarasyotpattir nàstãti
tatràrthaþ / dravyasya hi suvarõàder eva svãkàryam /
na càvasthàvattvam antareõàvasthayopapadyate6 ---
ity abhipretyàsadutpattiniùedhaþ7 /
tathà vihitànuùñhàne 'pi
prayojanam asti mokùàrthinàü duri(ta)kùayo 'nyeùàm abhyudayaþ /
tasmàd gãtà÷àstre 'nyatra8 và karmaõàü mokùàrthatà9 na
kartavyeti sthitam /

anye punar anyathà ÷lokaü prasthàpayanti / karmàdbhutam
udgãthàdyupàsanam10 /
tena yogàt karmàõy apavargabhogyàni bhavantãty eva
kçtvoktam11 --- j¤ànayogena sàïkhyànàm iti /
karmaõà nityanaimittikena12 yogàt karmayogaþ /
tena yoginàü paramàtmopàsakànàü niùñhokteti13 /
tad etad a(nç)taü bhàùitam iti14 (te) manyante /

__________

NOTES:

1. ... ÷lokàdadhatirõayastyaja dharmamasaïkalpà
2. tadasad kurvenvihitaü
3. ^kçtassàgaþ
4. ràjàyuktànàü
5. vadhavedhàdidoùa^
6. suvarõàderavasthã kàryà na 
càvasthàvaürtamantareõàvasthopapadyata i^
7. tadupaniùedhaþ
8. tasmàdbhãtà÷àstre^
9. karmaõà nmokùàthà na
10. karmàdbhutàmudgãthàdyupàsanaü
11. ... ^vargabhàgopàni bhavantã tyevaü^
12. ^yogàkarma
13. niùñoktati
14. tadedadamanutaü bhàùitam


____________________________________________________________________

p. 83

katham udgãthàvayavàdyupàsanakarmaõaþ samçddhyarthatvàn
nàpavargayogitvam1 / om ity etadakùaram udgãtham upàsãta ---
ity udgãthàvayavasyauïkàrasyopàsanaü2
tatra vihitaü na brahmopàsanam
iti tatraivaü sthitam3 /
na codgãthàdyupàsanasambandhàd
asyàpavargahetutvam / kiü tarhi4 / yaj¤ena dànena iti /
àtmaj¤ànasahakàritayà viniyogàdikaü ca5
gãtàdvitãyàdhyàyoktena
j¤ànakarmapravibhàgapraj¤àpanàrtham ity uktam6 /
yoga÷ ca tatra --- karma(su) kau÷alam --- ity uktaü na paropàsanam
ity alaü prasaïgena // 3 //

sàïkhyà parivràjakà bruvate ---
kevalàd eva j¤ànàn muktiþ
sarvaü ÷rautaü smàrtaü ca karma tyaktavyam ahetutvàd7 iti /
teùàü pratyàkhyànàya bhagavàn uvàca ---

#<na karmaõàm anàrambhàn naiùkarmyaü puruùo '÷nute /
na ca sannyasanàd eva siddhiü samadhigacchati8 // BhG_3.4 //>#

niùkarmaõo bhàvo naiùkarmyam /
karma÷abdena puõyàpuõyayor grahaõam /
tadrahitaü mokùam ity arthaþ /
anàrambhàn mokùaü puruùo nà÷nute na
pràpnoti /
arthàd etad uktaü9 bhavati --- àrambhàt pràpnotãti /
karmasàpekùàj j¤ànàn muktir na kevalàd ityabhipràyaþ11 /
atha manya(se) kiü karmaõà parivrajyàsahitàj
j¤ànàn niþ÷reyaþ
sambhavaviùyatãti12 cen nety àha ---
na ca sannyasanàd eva ---
j¤ànasahitàt sannyàsàd eva

__________

NOTES:

1. kathamudbhãthàvapavadhyupàsanatkarmasamçddhyarthatvànnàpàvagoüpayonigatvam
2. ... kùaramudbhãthamupàsãtyudãthàvayavasyoïkàsyopàsanaü
3. tatravasthitaü
4. na codbhãthàdyupàsanasaüvandhàdapavargahetutvaü kiü tarhe ... dànena tetyàtma^
5. vinayogàdipa¤ca
6. ... dhyàyokçõajànakarmapravibhàgapraj¤àpanàrthetyuktaü
7. kevalàdevavaj¤ànàrmuktissarvaü ÷rotasmàrtakarmatyaktavyaü na hetutvàditi
8. salpasanàdevasirddhisamadhigachati
9. naidhrurmyam
10. arthàdenaduktaü
11. àrambhàtmàpnotãti karmasàpekùà j¤ànànmuktirna^
12. parivrajyà÷ramasahitàj¤ànànni÷reyasaü bhaviùyatãti tacca netyàha


____________________________________________________________________

p. 84

turyà÷ramagrahaõàt siddhiü mokùaü nàdhigacchati1 /
karmasahitam eva j¤ànaü siddhisàdhanam /
à÷ramapàratantryàn manasaþ /
sarveùàm à÷ramàõàü2 samuccayàt siddhir iti
bhàgavataü mataü suni÷citam /

yathedam eva3 sàïkhyadar÷anam à÷ritya sarvadharmatyàgam ekavaiõavino
vadanti / te 'pi hy etenàpàstà veditavyàþ4
niràkaraõanyàyasyàvi÷eùàt5 /

atra te pratyavatiùñhante ---
asmaddar÷ane 'pãyaü6 gãtà ghañate /
kathaü karmàrambhàd eva naiùkarmyam a÷nute7
j¤ànotpattyupàyatvàt8 karmaõàü /
tasmàt karma kartavyam / tato j¤ànotpattiþ / tato mokùa iti9 /
na ca sannyasanàd eva j¤ànarahitàt siddhiü samadhigacchatãti10 /

tad idam apavyàkhyànam anye pratyàcakùate /
yadi tàvad ayam artho
naiùkarmyaü niùkarmatà11 karmàbhàva iti syàt12
tadà virodho 'tra13 /
na karmàrambhàt karmàbhàvaþ / kiü tarhy anàrambhàd eva14 /
atha naiùkarmya÷abdena j¤ànaniùñhatocyate15 karmàkçtvà
j¤ànotpattyasambhavàd iti16 /
tathàpy aviduùaü sarvakarmatyàgopade÷o bhavato viruddhyeta /
tathà coktam upade÷agranthe ---
tvaüpadàrthavivekàya sannyàsaþ
sarvakarmaõàm17 --- iti /

asyàyam arthaþ ---
naiùkarmyaü18 mokùaþ /
karmàrambhàn mokùaü19 pràpnotãti /
evam api

__________

NOTES:

1. tumà÷ramagrahaõàtsiddhirmokùaü nàdhigachati
2. à÷ramapratiyàteratantramanassarveùàmà÷ra^
3. bhàgavataü mantaü mudritaü yayãdameva
4. tepyapadastenàpàstà veditathà
5. niràkàraõa^
6. ... atta te pratyavatiùñhante'smavar÷anepãyaü
7. karmarambhàdevainaiùka^
8. j¤ànotpakùupàyatvàt
9. mokùyarati
10. ... gachatãti
11. nighurmatà
12. yàt
13. virocotra
14. kiürhyanàrambhàt
15. ... niùñato^
16. j¤ànotpatyattyàsambhavàditi
17. athàpamarthaþ naiùkarmya
18. karmàrambhàtmokùaü


____________________________________________________________________

p. 85

kevalakarmaõàü mokùaþ prasajyata iti j¤ànopade÷ànarthakyam1 /
atha j¤ànasahitàt karmaõas tatpràptir ity evaü saty aïgãkçto
'smatpakùo2 bhavatà bhadramukhena3 /
evaü ca pårvàrdhe vyàkhyàte4 ---
na ca sannyasanàd eva --- ity atiricyate /
karmatyàgam à÷aïkya --- na5 karmaõàm anàrambhàt ---
ity uktam /

sannyà(sa)÷abdenàpi karmatyàga eva tvatpakùe 'bhidhãyate /
na ca j¤ànarahitàt karmatyàgàn mokùaþ6 kenacit pratij¤àto7
yenedaü niràkaraõàrthaü syàt /
yadi càvidvàüsaþ karmàkurvàõà8 mucyeran
yugapad eva kçtsnaü2 jagan mucyeta /
na ca j¤ànakarmaõor virodhàt
karmatyàgo (varam) virodhasyàsiddhatvàt /
kin na pa÷yati bhagavantam10 --- varta eva ca karmaõi --- iti vadantam /
sàkùàd brahmaiva svayam evàrjunasya sàrathyaü gatavat11 /

kiü càyaü vidvàn brahmãbhåto 'bhedam ekàntena na pa÷yati /
tasyàm avasthàyàü na karma kartavyam iti bråmaþ /
yadi tu vyutthitacitto '÷anayànàdiùu kartçtvam anubhavati tasyaiva
sandhyopàsanàdi12 kartavyaü syàt /
vi÷eùahetur và vaktavyaþ /
yac coktam àtmopade÷ãyo 'yaü granthaþ /
tatrà÷aïkye kilottaïkena gçhãtam amçtam13 /
yathà karmanà÷abhayàj jantor àtmaj¤ànàgrahas
tatheti tathyaparyàlocanam uktam /
uttaraïkasya yuktasåtradvàravinirgatatvàd amçtadhàràyàþ14
såtrabhràntyàtmaj¤ànàgrahaõam /

__________

NOTES:

1. j¤ànàpade÷ànarthakyaü
2. satyaïgãdhutosmatpakùo
3. bhadrasukhena
4. pårvàrddhavyàkhyàte
5. ... parityàgamà÷aïkye na^
6. ^dhiyate ... jãnarahitàt^
7. pratij¤àtaü
8. càüvidvaüsaþ karma kurvàõà
9. yugapadakatma¤jaga^
10. bhagavataü
11. vadçtaü sàkùàdbrahmaivamaüsvayamevàrjunasya sàrathyaü gatavàn
12. vyutthitacito÷anayànàdisu kartatvamanubhavati tànevasandhyopàsanadi
13. ya÷coktamàtmãyopade÷agrathasatrà÷aïkaþ kilotaü konàgrahodamçtaü
14. bhayàóantoràtma ... tathetitapyaparyyà ... ktaü utaü kaùyayukta
såtradvàravinirgatatvàt amata^ dhàràyàsåtra ... bhràntyà 
urugrahaõam /


____________________________________________________________________

p. 86

iha tv àtmaj¤ànàn muktim icchatàü1 katham
àtmaj¤ànàgrahaþ / yadi ca karma muktikàraõaü syàt tatas
tatparirakùaõe prayateran /
atra2 yadi samuccayàn mokùàvàptis
tadobhayatra pravçttiþ /
atha kevalàj j¤ànàd apavargaþ syàt (iti) tvatpakùo vartate3
karmà÷reyaskaratvàd viùavat parityàjyaü ÷reyaskàmair iti4 /
yat kiü cid etat /
karmaõa÷ ca yathà bandhahetutvaü5 nàsti tathà vakùyàmaþ // 4 //

karmàkurvataþ kevalàd eva j¤ànàt siddhir ity
ayam artho na6 kenacid
anunmattena ÷akyate pratij¤àtum iti7 /
tatra hetum àha ---

#<na hi ka÷cit kùaõam api8 jàtu tiùñhaty akarmakçt /
kàryate hy ava÷aþ9 karma sarvaþ prakçtijair guõaiþ10 // BhG_3.5 //>#

hãti hetau / neti pratiùedhe11 / yasmàt ka÷cid api puruùaþ
kùaõamàtraü jàtu12 na kadàcit tiùñhaty akarmakçt13 /
tasmàt karmayoga(pratiùedha)pratij¤ànupapannà /
kathaü punar akarmakçn nàstãty àha /
kàryate hy ava÷aþ karma /
ava÷o 'svatantraþ pumàü karma kàryate balàt karmaõi pravartyate14 /
kena / prakçtijair guõaiþ / prakçtir mahàbhåtànàü 
såkùmàvasthà14 /
tato jàtaiþ kàryakàraõaiþ sattvàdiguõàdhiùñhitai(r guõaiþ) /

trividhaü karma --- kàyikaü vàcikaü mànasaü ceti /
tatràva÷yam anyatamena16 bhavitavyam /
karma tyaktavyam ity uktimàtre(õa)

__________

NOTES:

1. ^j¤ànàtmuktimichatàü
2. tatparirakùaõaü prayateraüstatra
3. kevalàj¤ànàdapavargastvàtpakùavarttataþ
4. ÷reyaskamairiti
5. ... ÷cayàvandhahetutvànàsti
6. kevalàdivaj¤ànàsiddhiritya^
7. ... ^cidanutpattena ... j¤àtumimita
8. ki¤cittakùaõamapi
9. karyate tyava÷aþ
10. prakçtijerguõaiþ
11. hãti heteti prati^
12. j¤àtuü
13. tiùñatpa^
14. kamakàryate valàtkartaõipravartate
15. såkùmavasthà
16. tatràva÷yaümanyatamena


____________________________________________________________________

p. 87

vàcikaü1 karma kçtam eva bhavati / maunàvasthàne 'pi2 mànasaü
(karma) duùpariharaü vidyullatàvac ca¤calatvàt tasya3 /
a÷ana÷ayanasaïkramaõàdãni4 chàyevànugatàni // 5 //

yas tu coditaü karma karoti manasà ca
viùayàn bhojanàdãn abhilaùati
sa kena ÷abdenocyata ity àha5 ---

#<karmendriyàõi6 saüyamya ya àste manasà smaran /
indriyàrthàn vimåóhàtmà7 mithyàcàraþ sa ucyate // BhG_3.6 //>#

yas tu coditam anutiùñhati8 sa yathoktakàritvàn màrgastha9
ity àha ---

#<yas tv indriyàõi manasà niyamyàrabhate 'rjuna10 /
karmendriyaiþ.11 karmayogam asaktaþ sa vi÷iùyate // BhG_3.7 //>#

phalàsaïgarahitaþ12 // 7 //

yata evam ataþ ---

#<niyataü kuru karma tvaü karma jyàyo13 hy akarmaõaþ /
÷arãrayàtràpi ca te na prasiddhyed akarmaõaþ // BhG_3.8 //>#

niyataü14 nityaü sandhyopàsanàdi / sàmànye àsaïgàdi15
vi÷eùe karma kuru yasmàt karma jyàyo 'dhikataram akarmaõaþ /
akaraõàt sakà÷à(d a)dçùñe viùaye mandakaraõam api ÷reyaskaram16 /
katham / ÷arãrayàtrà ÷arãrasthitir api na te prasiddhyed akarmaõo
nirvyàpàrasya /

__________

NOTES:

1. yàcikaü
2. saunàvasthànepi
3. laktaca¤calatvàtasya
4. ... ^÷ùanacaïkramaõàdãni
5. viùayànmojanàdãtabhilàùati sa kobda÷a ucyate ratyàha
6. karmadriyàõi
7. vimåmàtmà
8. ... tiùñati
9. pathokta ... màrgasthà
10. ... yamyàbhararterjuna
11. karmàdriyaiþ
12. kalàsaïga^
13. nyàyo
14. vigataü
15. sàmànyesaïgàdi
16. viùapethakaraõamappreyaskaraü


____________________________________________________________________

p. 88

yad atra kecid a÷rutaü vi÷eùaõaü svamanãùikayà prakùipanty
aj¤enàdhikçtena1 karma kartavyam iti tad asat /
÷arãrasthitir na siddhyatãti2 viduùo 'viduùa÷ ca
samànaü hetvabhidhànam /
vidvàn api parivràjako3 bhojanakàle bhikùàñanàdau pravartata eva4
anyathà ÷arãrasthityabhàvàt // 8 //

yac ca manyante sàïkhyàþ
sarvaü6 karma bandhàtmakam iti tad asad ity àha ---

#<yaj¤àrthàt karmaõo 'nyatra loko 'yaü karmabandhanaþ /
tadarthaü karma kaunteya muktasaïgaþ samàcara // BhG_3.9 //>#

yaj¤a÷abdenàtra kàlàntarasthàyã dharmo 'bhidhãyate yam
apårvam iti mãmàüsakà bruvate /
tasya càdhidevatà viùõuþ /
yaj¤o vai viùõuþ --- iti ÷ruteþ /
tayor abhedena vyapadi÷yate7 /
etad uktaü bhavati --- ã÷varàràdhanàrthatvàt8
karmaõaþ ÷rutismçtivihitaþ9 puruùavyàpàraþ karma÷abdenocyate /
tato 'nyatra taü varjayitvà10 loko 'yaü karmabandhanaþ /
phalàrthaü yat kriyate tena badhyate jantuþ /
tadarthaü11 yaj¤àrthaü kevaladharmasiddhyarthaü
karma muktasaïgaþ12 phalàsaktirahitaþ samàcara /
itãdam evaü dhàrayen mokùàyeti /
÷àstram evàtra pramàõam13 /
yathàyaü dharmo 'yam adharma iti // 9 //

prajàpativacanàc ca ÷reyaskaraü karma /
ato 'nuùñheyam iti14 dar÷ayann àha ---

__________

NOTES:

1. prakùiyptpàj¤enàdhikçtena
2. sidhatãti
3. parivràtako
4. pracatanta eva
5. ya÷ca
6. sàkhyàþ sarva
7. yajo vai ... vyàpàdi÷yate
8. ã÷varàràdhanàrthàt
9. ... vihataþ
10. vrajiyitvà
11. yatkiyate tena vadyatejaülustadarthaü
12. mukrasaïgaþ
13. ^caretidrevandhàyede mokùàyeti ÷àstramevàpratramàõaü
14. raprajàpativacanà÷ca÷reparakaraïkarmàtonuùñeyamiti


____________________________________________________________________

p. 89

#<sahayaj¤àþ prajàþ sçùñvà purovàca1 prajàpatiþ /
anena prasaviùyadhvam eùa vo 'stv iùñakàmadhuk2 // BhG_3.10 //>#

saha yaj¤ena vartanta iti sahayaj¤à bràhmaõàdyàþ prajàþ3
sargàdau sçùñvà tàþ purovàca4 --- anena prasaviùyadhvam /
prasavo vçddhiþ / tàü pràpnuta /
eùa vo yuùmàkam iùñakàmadhug astu5 /
kàmàn dogdhãti kàmadhuk // 10 //

kathaü punaþ kàmadhug ity àha6 ---

#<devàn bhàvayatànena te devà7 bhàvayantu vaþ /
parasparaü bhàvayantaþ8 ÷reyaþ param avàpsyatha // BhG_3.11 //>#

anena devàn bhàvayata vibhåtyà yojayata9 / te cendràdayo
devà10 bhàvayantu yuùmàn vibhåtyà yojayantu11 vçùñipradànàdinà /
evam anyonyaü bhàvayantaþ ÷reyaþ paraü svargàrthinaþ svargam
apavargàrthinopavargaü pràpsya(tha)12 // 11 //

pratyupakàram akurvato 'niùñàrthapràptim àha13 ---

#<iùñàn kàmàn hi vo devà dàsyante yaj¤abhàvitàþ /
tair dattànapradàyaibhyo yo bhuïkte14 stena eva saþ // BhG_3.12 //>#

iùñàn kàmàn iti / pårvàrdhena pårva÷lokànuvàdaþ15 /
tair devair dattàt bhogàn yo bhuïkte16 tebhyo 'dattvà
tàn uddi÷ya yàgam akçtvà stena eva saþ /
kartavyam akurvan17 pratyavaitãty arthaþ // 12 //

__________

NOTES:

1. purãvàca
2. prasàùyadhameùavostiùñakàmadhuk
3. prajà
4. sçùñrvevàca
5. vai puùmàkamiùña^
6. kàmàü ... kamadhugityàha
7. bhåtà
8. bhàvayanta
9. vidhåtpàyotayata
10. devàn
11. yonayantu
12. ^mavargarthenopavaürgapràpsya
13. ... kurvatonipràrthamàha
14. terdattànapradàùebhyo ye bhåïkte
15. pårvàrddhenuvàdaisterdevadattàn
16. bhukte
17. ... makurvatpatpravetãtparthaþ


____________________________________________________________________

p. 90

ye tu punaþ ---

#<yaj¤a÷iùñà÷inaþ santo mucyante sarvakilbiùaiþ /
bhu¤jate te tv aghaü pàpà ye pacanty àtmakàraõàt // BhG_3.13 //>#

yaj¤àrthaü niruptaü dravyam / tena yaj¤e nirvartite1 yad
ava÷iùñaü (dravyaü) tad a÷ituü ÷ãlaü yeùàü te 
yaj¤a÷iùñà÷inaþ2
(santo sarvakilbiùair mucyate) /
ye punar àtmàrthaü kevalaü pacanti
te 'ghaü pàpam eva bhu¤jate3 // 13 //

jagaccakravçttihetutvàc càva÷yaü4 karma kartavyam ity àha ---

#<annàd bhavanti bhåtàni parjanyàd annasambhavaþ /
yaj¤àd bhavati parjanyo yaj¤aþ karmasamudbhavaþ5 // BhG_3.14 //>#

annàd upabhuktàd roto 'bhåd bhåtàni6 jàyante /
tasya ca samudbhavaþ parjanyàt7 / sa ca yaj¤àd bhavati8 /
yaj¤a÷ ca karmasambhavaþ / yajamànartvigvyàpàraþ9 karma /
tadabhivyaïgyam apårvaü dharma÷abdavàcyaü jagadvaicitryakàraõam // 14 
//

tac ca ---

#<karma brahmodbhavaü viddhi brahmàkùarasamudbhavam10 /
tasmàt sarvagataü brahma nityaü yaj¤e pratiùñhitam // BhG_3.15 //>#

karma brahmodbhavam / brahma vedaþ / tatprakà÷itam /
brahma càkùarasamudbhavam11 / akùaram iti paramàtmàkhyà ---
tasya mahato bhåtasya niþ÷vàsitam etad yad çgvedo yajurvedaþ12 ---
ity ÷ruteþ /
yata evaü tasmàt sarvagataü brahmàkùaràkhyaü13 sarvagatam iti
vi÷eùaõàt /
itarat

__________

NOTES:

1. niruptaü dravya tena yaj¤e nivartate pada^
2. yaj¤a÷iùya÷ine
3. pàpamavaü bhujate
4. ... tvàccàvadhakarma
5. ... samudbhavaþ
6. annàdupayuktà ... dbhåtàni
7. samudbhavàtyajannyàn
8. yaj¤àdbhavati
9. yajamànadvigvyàpàraþ
10. samudbhavaü
11. vàkùapsamudbhava
12. matadyadgvedo yajurvaida
13. brahmàkùyaràkyaü


____________________________________________________________________

p. 91

punar brahma vedàkhyaü vikàratvàd asarvagataü tadakùaràkhyaü
brahma nityaü1 sarvadà yaj¤e pratiùñhitam2 /
yaj¤enopàyabhåtena
prakhyàtam iti tatpratiùñham ucyate /
yathopàyakriyàyàü pratiùñhà÷abdaþ3 (vedàþ sàïgàþ
satyam àyatanaü pratiùñhà) --- iti // 15 //

uktena prakàreõa karmamålaü jagaccakram /
atas tad akurvato jãvanaü vyartham ity àha ---

#<evaü pravartitaü cakraü nànuvartayatãha yaþ /
aghàyur indriyàràmo moghaü pàrtha sa jãvati // BhG_3.16 //>#

evam ity uktaparàmar÷aþ / pravartitaü mayàjàtinà4 cakram iva
jagaccakram5 / karmabhyo bhåtàni bhåtebhyaþ karmeti /
tatra yaþ karma na karoti tena jagaccakraü nànuvartitaü bhavati /
nimittàkaraõàn naimittikam eva6 nà÷itaü bhavatãty arthaþ /
so 'yam aghàyuþ pàpàyur indriyair àràma àkrãóà viùayeùu7
yasyàsau indriyàràmàþ8 / moghaü vçthaiva
he pàrtha9 sa jãvati // 16 //

kiü kàcid avasthàsti yasyàü karmatyàga iùña iti10 /
asti lokavyavahàraþ / atas tasya brahmabhåtasya tatpràgavasthàyàm
ity àha11 ---

#<yas tv àtmaratir eva syàd àtmatçpta÷ ca12 mànavaþ /
àtmany eva ca santuùñas tasya kàryaü na vidyate // BhG_3.17 //>#

yas tv àtmaratir eva syàt / tu÷abdo 'vadhàraõàrthaþ /
asyàm evàvasthàyàm adhikàrahetvabhàvàt karmatyàgo bhavati13 /
àtmany eva

__________

NOTES:

1. tityaü
2. pratiùñitaü
3. yathàpàyakriyàyàü pratióodava iti
4. majàyatinà
5. cakramiva cakçü
6. nimittàkaraõànnenimittikameva
7. sopamadyàyuþ pàryayurindriyairàràma^
8. ãdriyàràmaþ
9. vçerthevahapàrtha
10. ^tyàgà ityasti
11. lokavyavahàràto tasya brahmabhåtasya na pràgavasthàyàmityàda
12. ^dayastvàtmaratireva syàdàtmatçsa÷ca
13. hetvàbhàvàt karmatyàgo na bhavati


____________________________________________________________________

p. 92

ratir yasya na viùayeùv asàv àtmaratiþ /
eva÷abdo 'vadhàraõàrthaþ /
manàg api viùayeùu ratir nàsti /
àtmanaiva1 ca tçpto nànnarasàdinà /
àtmany eva ca santuùño nànyàrthalàbhena /
tad evaü trividhena
vi÷eùaõena2 vi÷iùñasya
÷arãrendriyaviùayavyavahàràtãtasya3 paraü
jyotãråpasampannasya4 kàryaü 5 na vidyate /
kim ataþ paraü sàdhyaü syàt /
iyaü hi phalàvasthà j¤ànakarmasamuccayànuùñhànasya // 17 //

kàryaü na vidyata itãdaü6 spaùñãkartum àha ---

#<naiva tasya kçtenàrtho nàkçteneha ka÷ca(na) /
na càsya sarvabhåteùu ka÷cid arthavyapà÷rayaþ7 // BhG_3.18 //>#

kçtena8 yàgàdinàsya prayojanaü nàsti / nàkçteneha9 ka÷cana
pratyavàyaparihàralakùaõo 'rthaþ10 /
na ca tasya sarvabhåteùu11
bramàdiùu ka÷cid arthavyapà÷rayaþ prayojanam apekùà12
sa eva tad bhavatãti ÷ruteþ13 /
yas tu ÷arãrendriyadharmair anurudhyate
÷ayanàdãü÷ ca karoti14 vyàpàràn katham
asàv àtmaratir àtmatçpta eva và syàt /
iyaü càvasthà karmatyàgasya bhagavatà viyatà tàm etàü15
svayam evàlocya karma hàtavyam anuùñheyaü (và) /
nànyasyedànãntanasya
durupade÷aþ krotavyaþ pramàõãkartavyo (và)
vyàmuhyamànatvàd àlasyàt16 /

__________

NOTES:

1. viùayesu ratirnàsmàtmanaiva
2. tadavaü trividhena vi÷eùaõona
3. ÷arãrendriya^
4. jyotirupa^
5. kàrya
6. viùvata ityedaü
7. ka÷cadarthavyapà÷rayaþ
8. kçtemaþ yàgà^
9. rucàkçtena
10. pratyavàhapari^
11. ... bhåtesu
12. ka÷cidayojanàpekùà
13. sakhàdbhavatãti ÷rateþ
14. ÷arãrendriyadharmànanurutyate ÷anayanàdãü ca karoti
15. tàmatàü
16. vyàgçhyamàlatvàdàlasyàt


____________________________________________________________________

p. 93

tathà càhuþ ---
kecid aj¤ànato naùñàþ kecin naùñàþ pramàdataþ /
kecij j¤ànàvalepena kecin naùñais tu1 nà÷itàþ // iti // 18 //

yato jãvataþ karmatyàgànupapattiþ ---

#<tasmàd asaktaþ satataü kàryaü3 karma samàcara /
asakto hy àcaran karma param àpnoti påruùaþ4 // BhG_3.19 //>#

phaleùv asaktaþ kàryaü karma yad ava÷yaü kartavyaü tat samàcara5 /
kimprayojanam / (ya)smàd asakto hy àcaran karma paraü paramàtmànam
àpnoti påruùaþ6 // 19 //

àtmaj¤ai÷ ca ràjarùibhir àsevito 'yaü7 (màrgo) yasmàt tvayàpi
nirvi÷aïkenàstheyam8 iti dar÷ayann àha ---

#<karmaõaiva hi saüsiddhim àsthità janakàdayaþ /
lokasaïgraham evàpi saüpa÷yan kartum arhasi // BhG_3.20 //>#

karmaõaiva9 hi saüsiddhiü mokùam àsthitàþ pràptà10
janakà÷vapatiprabhçtayaþ / hi÷abdo hetvarthe /
evakàro 'vadhàraõàrtho nipàtitaþ /
karmàbhàvavyavacchedaþ11 kriyate na j¤ànaparyudàsaþ /
yady api12 kçtakçtyam àtmànaü manyase13
lokasaïgraham eva (tathà)pi sampa÷yan kartum arhasi /
lokasaïgraho lokaparipàlanam uktena14 nyàyena /
paramàrthatas tu svàrtham eva karma kartavyam /
kevalasya j¤ànasyàpavargaü prati

__________

NOTES:

1. kenacinnaùñaistu nà÷ità iti
2. yatà
3. kàrya
4. karma paraü paramàtmanamapnotipuruùaþ
5. samàcaraþ
6. prayojanamasmàdasakto hyàcaraïkarmaü ... màpnoti puruùaþ
7. atmaj¤ai÷ca
8. yuùpàstvapàpinirvi÷aïkenàsthepa
9. karmaõeva
10. pràstà
11. karmabhàvayuvachedaþ
12. yavapi
13. manyaso
14. làkaparipàlinaktena


____________________________________________________________________

p. 94

sàdhanabhåtasyàpi (j¤ànasya) kartavyasthànãyaü1
karma sahakàritvenàpekùaõãyam /
tasmàl lokaparipàlanam ànuùaïgikaü prayojanam /

atra kecid aïgulibhaïgaü2 kurvanto vyàcakùate ---
yadi janakàdayaþ pràptasamyagj¤ànàs tato3
lokasaïgrahaõàrthaü karmaõaiva saüsiddhim
àsthitàþ4 karmasannyàse pràpte 'py asannyasyaiva pravçttakarmatvàd 
iti /
athàpràptaj¤ànàþ karmaõà sattva÷uddhidvàreõa5
j¤ànotpattim àsàdya6
muktàþ --- iti vyàkhyeyaþ ÷loka iti /

tad etad asadarthotprekùaõam7 /
janakàdayo hi brahmavidaþ smaryante8 /
mokùadharmeùu9 viùõudharmeùu janakànàü
ùañsaptatir mokùaü10 gatà smaryate11 /
atra ca karmaõà mokùaü gatà ity ucyate /
na punaþ karmaõà lokasaïgrahaü kçtavanta iti /
÷rutahànir a÷rutaparikalpanà caivaü syàt /
na ca teùàü karma(su) pravçttatvàd iti karmapravçttau hetuþ /
utpannàyàü (karmapravçttau) årddhvaü12 sarvo hi pravçttakarmaiva /
yadi samyagdar÷ane13 samutpanne karmàkarmasannyàso14 janakàdibhir apy
ava÷yaü karma kartavyaü pràptam /
na hi khaõóamodakabhakùaõàt15
prãtyà ka÷cit karmaõi pravartate kle÷àtmakatvà(t) /
tasmàt karmaõà vinà saüsiddher asambhavàt karma kurv iti
gãtàrthaþ16 // 20 //

ava÷yaü lokasaïgrahàrtham api17 bhavatà karmaõi ya(ti)tavyam /
kutaþ18 / ÷reùñhatvàt tad àha ---

__________

NOTES:

1ùàdhitçbhåtasyàpi iti kartavya sthànãyaü saha 
karmakàritvenàpekùaõãyaü
2. kecigulibhaïgaü
3. ... samyag÷anostato
4. saüsthisiddhimàsthitàþ
5. ^÷uddhitvàreõa
6. j¤ànotpantimàsàdya
7. tadetadasarthotprakùaõe
8. smaryene
9. sàkùadharmeùu
10. dhasaptatirmokùa^
11. gate smayante
12. ... heturutpanayà durdhvasarvo
13. ... dar÷ane
14. ... salpàso
15. khaüóamodakarakùyaõavat^
16. saüsiddhirasambhavàt karmakçt iti gãtàrthaþ 19
17. ... sagrahàrtha^
18. kurutaþ


____________________________________________________________________

p. 95

#<yadyad àcarati ÷reùñhas tattad evetaro janaþ1 /
sa yatpramàõaü kurute lokas tad anuvartate2 // BhG_3.21 //>#

guõàdhikaþ ÷reùñha3 ucyate / tena yad anuùñhitaü4 tattad itaraþ
pràkçto jano 'nutiùñhati5 /
sa yatpramàõaü kurute6 laukikaü vaidikaü
và karoti tad eva pramàõãkçtya loko 'nuvartate7 // 21 //

màü ca kiü na pa÷yasi ---

#<na me pàrthàsti kartavyaü triùu lokeùu ki¤cana /
nànavàptam avàptavyaü vartàmy eva ca karmaõi // BhG_3.22 //>#

na me pàrthàsti kartavyaü triùu lokeùu sàdhyam / yato10
nànavàptam apràptaü pràptavyaü vàsti11 atha ca vartàmy eva
ca (karmaõi) /
varta eveti12 kecit pañhanti àtmanepaditvàd (vçta)dhàtoþ /
teùàü itihàsapuràõavad gãtàyà pa¤cam avedatvàc
chàndasaprayogabàhulyàd àrùapàñhavinà÷anam
eva prasajyate sarvatra pàñhàntaraü kurvatàm13 // 22 //

yadi punar aham eva karma na karomy anyo 'pi14 na kuryàd ity àha ---

#<yady ahaü pravarteya jàtu karmaõy atandritaþ /
mama vartmànuvarteran manuùyàþ pàrtha sa(rva)÷aþ // BhG_3.23 //>#

yadi tv ahaü15 na varteya / jàtu kadàcit / atandrito 'nalasaþ16 /
tato mama vartma madãyaü màrgam akaraõalakùaõam anuvarteran17
(manuùyàþ sarva÷aþ) // 23 //

__________

NOTES:

1. yaghadàcarati÷reùñastatra devetaro janaþ
2. lokasadanuvartate
3. ÷reùña
4. yadanuùñitaü
5. tatedaþ pràkçtojanonutiñati
6. pramàõabhkçtaü
7. lokenuvartate 20
8. pàrùasti ... kicana
9. ... mavàmavyaü
10. ruto
11. nànàvàptamapràptaü pràptavyamasti
12. varj¤àmyeva karta eveti
13. pavanti / àtmanepaditàddhàtostreùàmitihàsapuràõayaþ
pa¤cacavedattvàchàndasa prayogavàdulpàdàrùayàgavinà÷anameva
prasajyate savatra yàvàntara kurvatàm21
14. punarahe karmatakaromyanyàyina
15. svahaü
16. kadàcitadrito^
17. ... manuvartate


____________________________________________________________________

p. 96

tataþ ko doùa ity àha ---

#<utsãdeyur ime lokàþ na kuryàü karma1 ced aham /
saïkarasya ca kartà syàm upahanyàm imàþ prajàþ // BhG_3.24 //>#

utsãdeyur vina÷yeyur lokà yadi (ahaü karma) na kuryàm /
saïkarasya ca kartà syàm arthàdyabhàvàt2 / tata÷ copahanyàm
imàþ prajàþ /
tasmàn mayàpã÷vareõa3 satà lokasaïgrahaõàrthaü karma kriyate /
so 'yam ubhayataþ ÷àstrànusàreõàtmàrthaü paràrthaü và4
karma kartavyam eva /
na j¤ànitvàbhimànena karma tyaktavyam5 /
manuùyasyàdhikàritvàc chàstrasya6 bhagavato 'pi manuùya÷arãre7
(va)rtamànasya dharmàdhikàràt karmasannyàsànupapatteþ8 /
karmaõi pravçtto9 hi manuùya÷arãraü vihàya
devo và paramàtmà và
saüvçtto yadà tadà tasyàdhikàràbhàvaþ /
tad uktam10 --- yas tv àtmaratir eva syàt --- iti /
ato yàvad bhedavij¤ànam anuvartate tàvat karmàdhikàraþ svàrthaü
paràrthaü veti bhàgavataü mataü mudritam11 // 24 //

tatra ca12 karmaõi pravçttasya viduùo 'viduùa÷ càyaü13 vi÷eùaþ ---

#<saktàþ karmaõy avidvàüso14 yathà kurvanti bhàrata /
kuryàd vidvàüs tathàsakta÷ cikãrùur lokasaïgraham15 // BhG_3.25 //>#

phalàbhilipsayà karmaõi saktà avidvàüso yathà kurvanti16 bhàrata
tathà mahatotsàhena vit kuryàt sadasadarthopavargàrtham17 /

__________

NOTES:

1. lokàt kuryaü kirma
2. syàmmarthàdàbhàvàt
3. taspànmayà^
4. soyamubhayatasmà÷àrajraràtmàrthaparàrthavà
5. tyakttkaülabhya
6. manuùyàdikàritvàchàstrasya
7. ... ÷arãra
8. ... sannyàsànupanteþ
9. pravçttorhi
10. saüvçntasyasyàdhikàràbhavastaduktaü
11. mudritam 23
12. tanva ca
13. vidoùoviduùa÷càyaü
14. saktaþ karmaõyavidvaüso
15. vidvaüstathà^ ... rlomasaïgraham
16. kurvaürti
17. vitkuryàdasadasahathopavagàrthaü


____________________________________________________________________

p. 97

ki¤caitad aparam ànantarãyakaü prayojanam1 /
cikãrùuþ kartum icchur
lokasaïgraham2 // 25 //

yadi càyaü karma na kuryàd aj¤ànàü3 buddhibhedaþ syàd ity àha ---

#<na buddhibhedaü4 janayed aj¤ànàü karmasaïginàm /
joùayet sarvakarmàõi vidvàn yuktaþ5 samàcaran // BhG_3.26 //>#

na buddhibhedaü janayed aj¤ànàm ity aj¤agrahaõaü j¤àpakam6 ---
tatra tatra pårvatra j¤asyaiva7 karmakartavyatà bhagavatopadiùñeti /
joùayed ity utsàhayet8 /
sarvakarmàõi svayaü yuktaþ samàcaran9 // 26 //

avidvàn kena prakàreõa karmaõi sajjata ity àha10 ---

#<prakçteþ kriyamàõàni guõaiþ karmàõi bhàga÷aþ /
ahaïkàravimåóhàtmà kartàham iti11 manyate // BhG_3.27 //>#

prakçtes tejo'bannalakùaõàyàþ12 kàryakàraõaråpair guõair
acetanaiþ13 /
kriyamàõàni / ÷arãrendriyamanaþsu hi sarvàõi laukikàni
vaidikàni ca karmàõi vartante14 nàtmani /
àtmanas tu sannidhimàtreõàyaskàntavad ayasaþ15 pravçttau aupàdhikam 
eva
kartçtvaü na svàbhàvikam16 /
yathendhanasaüyoge dhåmajanakatvam agnes tathà ÷arãrendriyasaüyoge
àtmanaþ kartçtvam / (tasya) kartçtvaü svena
nirati÷ayànandaråpeõàvasthitasya17 nàstãti nirõayaþ /
tatràyam aj¤o 'haïkàravimåóhàtmà svabhàvata

__________

NOTES:

1. cedasapaürannàntarãkayaü prayojanaü
2. kartumichurnàkasaïgraham
3. kuyàd^
4. buddhibhede
5. vidvàtyuktaþ
6. janayejànàmityàj¤amnahaõaü j¤àpakaü
7. jasyaiva
8. jàùayetmãtsàhatet
9. samàcaran 25
10. karmaõi sajuta ityàhaü
11. vimågàtmà katahimiti
12. prakçti tejo^
13. ... karaõaravaigu^
14. vartate
15. àtmà tu sannidhi ... màtreõàdhaskàntavadapasàþ
16. pravçttau tu raupàdhikameva krartçtvànnaravàbhàvikaü
17. yathendhanasaüyugedhåmatanaïkattvamagnestathà÷arãrendriyasaüyoge
pràdurbhavanti kartçtve svena nirati÷ayànandaråråpeõàva^


____________________________________________________________________

p. 98

evàhaü karteti manyate /
so 'yam anena mithyàbhimànena badhyate2 // 27 //

yaþ punas tattvavin nàsau badhyata ity àha ---

#<tattvavit tu3 mahàbàho guõakarmavibhàgayoþ4 /
guõà guõeùu vartanta5 iti matvà na sajjate // BhG_3.28 //>#

guõavibhàgasya karmavibhàgasya ca yas tattvaü vetti (sa tattvavit) /
kaþ6 punar vibhàgo guõànàü dehendriyàõàü
karmaõà(m) àtmana iti /
karmavibhàga÷ ca phalodde÷ena kriyamàõaþ phalàrthaþ
ã÷varàrthaþ kriyamàõopavargàrtha iti7 /
so 'yaü guõà8 dehàdayo guõeùu svavyàpàreùu9
svabhàvataþ pravçttà
iti matvà na sajjate saktiü na10 karoti // 28 //

ye punas te ---

#<prakçter guõasammåóhàþ sajjante11 guõakarmasu /
tàn akçtsnavido mandàn kçtsnavin na vicàlayet12 // BhG_3.29 //>#

prakçter guõasammåóhà ity uktasyànuvàdaþ13 ka¤cid vi÷eùaü vaktum 
/
tàn akçtsnavido14 mandàn ity akçtsnavidaþ kevalakarmavido yàj¤ikàn15
kçtsnavij j¤ànakarmasamuccayakàrã16 na vicàlayen na buddhicàlanaü17
sampàdayet /
teùàü guõakçteùu hi karmasu teùàü

__________

NOTES:

1. eva hi
2. vadhyate 26
3. tattvavinnu
4. gaõakarma^
5. guõàguõepu vartata
6. yattatvaüvebhikaþ
7. karmavibhàgaü caphalode÷ena kriyamàüõaü valàrthamã ÷varàrthaïkriyamà^ ... õamapargàryamiti
8. guõo
9. ravavthàpàreùu
10. saktirna
11. guõassaü jåóhàssajjante
12. kçtsavinna vidhàlapet
13. ^sampåñà ityuktà anuvàdaþ
14. madà
15. yàtikàn
16. katsravij¤ànakarmavimu÷cakàrã
17. yudvicàlannaü


____________________________________________________________________

p. 99

saktatvàc charãrapàtenàpi na te bodhayituü ÷akyante1 /
yat punar àgatya pçccheyus tato bodhayitavyà iti // 29 //2

ka¤cid vi÷eùam upadar÷ayan prakaraõàrtham upasaüharati ---

#<mayi sarvàõi karmàõi sannyasyàdhyàtmacetasà3 /
nirà÷ãr nirmamo bhåtvà yuddhyasva4 vigatajvaraþ // BhG_3.30 //>#

mayi parame÷vare brahmaõi sarvàõi (karmàõi) kçtvà (tàni)
sannyasya nikùipya sarva evàyaü kriyàkalàpo brahmaõo 'dhikàra÷
cetanatvàt5 /
kàryakàraõayo÷ cànanyatvàt tadàtmakatvaü6
pratipadya tatpràptaye kalpata ity adhyàtmacetasà phalapràrthanarahitaþ 
/
nirgataü mamatvaü yasyàsau nirmamaþ / nàsti me karma brahmaõa eva
tat kçtaü mayi /
evaü7 saïkalpo bhåtvà yuddhyasva vigata÷oka iti // 30 //8

ye vidvàüsaþ svàrthaü lokasaïgrahàrthaü ca karma
na tyajanti9 teùàm ayaü guõa ity àha ---

#<ye me matam idaü nityam anuvartanti mànavàþ /
÷raddhàvanto 'nasåyantas te10 vimucyanti karmabhiþ // BhG_3.31 //>#

ye11 punar etan nàbhinandanti 12sàïkhyàdidar÷anavibhràntacetasas
teùàm adhaþpàtaü dar÷ayann àha ---

#<(ye tv etad abhyasåyanto nànuvartanti me matam /
sarvaj¤ànavimåóhàüs tàn viddhi naùñàn acetasaþ // BhG_3.32 //)>#

__________

NOTES:

1. karmasu te saktàttànamarãcatenàpi na te vàdhayituü ÷akyante
2. yadi punaràgatpçcheyusnato vodhayitavyà iti 28
3. ^cetasà
4. nirà÷ornimamo bhåtvà yuóyasva
5. brahmaõodhikàro cetanatvàt
6. ... karaõayo÷vànanyatvànnadàtmakatvaü
7. mayãvaü
8. iti 29
9. ya vidvàüsaüssvàrtha lokasaïgrahàrthaü ca karmaõatyajanti
10. ÷raddhàvantãnasåya^
11. the
12. sàkhyàdidar÷anavibhràta^


____________________________________________________________________

p. 100

ye tv iti / ye punar me mataü nànuvartante tàn sarvebhyo1
j¤ànebhyo vimåóhàn viddhi naùñàn svargàpavargapràptyabhàvàn
nirayagàmitvàt2 // 32 //

kasmàt punar vidvàüso 'pi santaþ kecid bhagavato mataü nànuvartanta
ity à÷aïkyàha3 ---

#<(sadç÷aü ceùñate svasyàþ prakçter j¤ànavàn api /
prakçtiü yànti bhåtàni nigrahaþ kiü kariùyati // BhG_3.33 //)>#

sadç÷am iti5 / j¤ànavàn api prakçter anuråpaü ceùñate /
prakçtir janmàntarakçtaü6 karma vàsanàråpeõa7 cetasy avasthitaü
vàsasãva ràgaþ /
tatra prakçtim eva yànti bhåtàni /
nigrahaþ ÷àstrakçto niyamo 'nu÷àsanam idaü kartavyam idaü neti /
sa teùàü kiü8 kariùyati /
ato yuktaü kecin me mataü nànuvartanta iti9 // 33 //

ye punar madãyaü matam anuvartante janmàntarakçtapuõyopacayava÷àt
teùàm ayam upade÷aþ10 ---

#<(indriyasyendriyasyàrthe ràgadveùau vyavasthitau /
tayor na va÷am àgacchetau hy asya paripanthinau // BhG_3.34 //)>#

indriyasyeti / indriyasyàrthe cakùuùaþ ÷rotasyàrthe11 sve sve
viùaye 'nukåle12 ràgaþ pratikåle13 dveùaþ /
tayor na va÷am àgacchet /

__________

NOTES:

1. nànuvaürtate tàn sàrvebhyo
2. svagàyavargapràptamàvànnirayagàmitvàt 31
3. kasyàtpunãrvadvàüsopi santaþ
4. matàü nànuvaürtat ityà÷akyàha
5. sada÷amiti
6. ^tijenmàntarakçtaü
7. vàsanànupeõa
8. ki
9. atoyukta¤citmematàüvànnànuvartata iti 32
10. punarmadiüyaü matamanuvartate 
janmàntarakçtpuõyopacayava÷àvraùàmamurde÷aþ
11. idriyasyeti idriyasyendriyasyàrthe ÷rãttrasyàrthe
12. viyapanukule
13. pratikule


____________________________________________________________________

p. 101

yatas tau hi mumukùoþ paripanthinàv antaràyau vidhnakàriõau1 /
tasmàt taskaràv iva tau dårataþ parityajet // 34 //2

na ca paradharme ràgàt pravartitavyam / svadharme ca yuddhàdau
pràõàpahàritayà dveùàn nivartitavyam ity àha3 ---
÷reya÷ cartum ity arjunoktam anusmaran ---

#<(÷reyàn svadharmo 'dhiguõaþ paradharmàt svanuùñhitàt /
svadharme nidhanaü ÷reyaþ paradharmodayàd api // BhG_3.35 //)>#

÷reyàn iti4 / svadharmo 'dhiguõa iti kartavyatàhãno 'pi
yathàkatha¤cid anuùñhito 'pi5 ÷reyàn pra÷astataraþ6 /
kutaþ / paradharmàt svanuùñhàt7 / 8sampårõetikartavyatàkàt /
kasmàd etad evam9 / yataþ svadharme vartamànasya saïgràmàdau nidhanaü
maraõaü ÷reyaþ paradharmakçtàd udayàj jãvanàd ity arthaþ /
apir abhyupagame / yady api10 svadharme nidhanam anabhyudayaþ (varam)
paradharmakçto 'bhyudayo (na) varam11 /
na punar etad evam12 / kiü tu svadharmàd abhyudayaþ paradharmà÷rayàd
anabhyudaya13 iti / svadharmaþ kartavyaþ14 / arthavàdo 'yam // 35 //

jànann api15 tatparityàge na kenàyaü preritaþ /
pàpam evànudhàvatãty arjuna uvàca ---

#<(atha kena prayukto 'yaü pàpaü carati påruùaþ /
anicchann api vàrùõeya balàd iva niyojitaþ // BhG_3.36 //)>#

__________

NOTES:

1. ... rnagha÷yamàgachedhatastyau hi mumukùoùariyathinàvantaràyovighakàriõai
2. tasmàntaskaràvirvato harataþ parityajet 33
3. pràõàdvihàritayà dveùàttvarthabdato ityàha
4. ÷reyànniti
5. ... cidanutiùñatopi
6. pa÷astarataþ
7. paradharmànsvanuùñitàt
8. saüpårõenika
9. kasmàditadevaü
10. yadhàpi
11. paradharmakçto nabhyudayo varaü
12. na punaretadvedaü
13. paradharmà÷rànabhyudaya
14. kartaùo
15. jànantapi


____________________________________________________________________

p. 102

atha keneti / kenàyaü prayuktaþ preritaþ pàpam àcarati /
anicchann api1 balàd ivàkramya gale pàdukayà2 prayojitaþ
prerita iti // 36 //

bhagavàn uvàca ---

#<(kàma eùa krodha eùa rajoguõasamudbhavaþ /
mahà÷ano mahàpàpmà viddhy enam iha vairiõam // BhG_3.37 //)>#

kàma eùeti / kàmaþ såkùmaþ3 / sa eva kenacit pratihataþ krodhaþ
saüpadyate / pràrthitavastvapratipadyato4 hi krodho jàyate /
rajoguõaþ samudbhava utpattisthànaü5 yasya so 'yaü 
rajoguõasamudbhavaþ /
mahada÷anaü yasyàsau mahà(÷a)nas trailokyam api grasate /
mahàü÷ càsau pàpmà samastavyasanahetur ity arthaþ / viddhi jànãhi /
iha mokùamàrge vairiõam etam // 37 //6

arjuna7 uvàca ---

#<(bhavaty eùa kathaü kçùõa kathaü caiva vivardhate /
kim àtmakaþ kim àcàras tan mamàcakùva pçcchataþ // BhG_3.38 //)>#

bhavatãti // 38 //

(÷rãbhagavàn uvàca ---)
#<(eùa såkùmaþ paraþ ÷atrur dehinàm indriyaiþ saha /
sukhatantra ivàsãno mohayan pàrtha tiùñhati // BhG_3.39 //)>#

eùa såkùma(þ) paraþ ÷atrur dehinàm indriyaiþ saheti sukhatantra
ivàsãno8 mohayan pàrtha tiùñhati // 39 //

__________

NOTES:

1. ÷nichannapi
2. pàdakayà
3. sçkùmà
4. patãdhato
5. utpatisthànaü
6. veriõatetam 35
7. arjuna
8. mukhatantra dravàsàno


____________________________________________________________________

p. 103

#<sa eva kaluùaþ1 kùudra÷ chidraprekùã2 dhana¤jaya /
rajaþpravçtto3 mohàtmà mànuùàõàm upadravaþ // BhG_3.40 //>#

#<kàmakrodhamayo ghora(þ) stambhaharùasamudbhavaþ4 /
ahaïkàràbhimànàtmà5 dustaraþ pàpakarmabhiþ // BhG_3.41 //>#

#<harùam asya nivarttyaiùa ÷okam asya dadàti ca /
bhayaü càsya karoty eùa mohayaüs tu muhurmuhuþ // BhG_3.42 //>#

iti sàïkhyamatànusàriõaþ6 kecanàdhãyate / te (ca) pa¤ca
÷lokà na vyàkhyàtàþ // 40-42 //

kathaü vairitvam iti dçùñàntena dar÷ayati ---

#<(dhåmenàvriyate vahnir yathàdar÷o malena ca /
yatholbenàvçto garbhas tathà tenedam àvçtam // BhG_3.43 //)>#

dhåmeneti / yatholbena garbhaveùña(ne)nàvçto garbhas tathà tenedam
àvçtaü dçùñam // 43 //

÷abdena kim ucyata iti vivçõoti7 ---

#<(àvçtaü j¤ànam etena j¤ànino nityavairiõà /
kàmaråpeõa kaunteya duùpåreõànalena và // BhG_3.44 //)>#

àvçtam iti / etena8 j¤ànam àvçta(m) / kasya (kena) /
j¤ànino9 nityavairiõà kàmaråpeõa nànàråpeõa /
j¤ànino hy asau nityavairã / katham / kàmü dårataþ10 kçtvàpavargam
adhigantum icchati11 j¤ànã / kàma÷ ca12 tadãyaü j¤ànaü tiraskçtya
saüsàre kùeptuü13 yatate /

__________

NOTES:

1. dhanuùa
2. kùudradrapekùã
3. ^pravçto
4. stambhaharùakùumudbhavaþ
5. ahaïkàrãbhimànàtmà
6. sàïkhasatànusàriõaþ
7. daùñaü ... vivçõoti 36
8. eteta
9. j¤ànãno
10. harataþ
11. ... madhigachatumichati
12. kàmata÷ca
13. kùeptu


____________________________________________________________________

p. 104

punar aj¤o yatnaü1 kçtvà kàmam evànuvartate / na tasya virodhas tena2 
/
j¤ànam ity upapannaü vi÷eùaõaü nityavairiõeti / duùpåreõa
duþkhena påryate duùpåraþ /
na vidyate alaü paryàptir asyety analaþ // 44 //

kim adhiùñhàno 'sau j¤ànam àvçõotãty àha3 ---

#<(indriyàõi mano buddhir asyàdhiùñhànam ucyate /
etair vimohayaty eùa j¤ànam àvçtya dehinam // BhG_3.45 //)>#

indriyàõãti4 / indriyàõi mano buddhir asyàdhiùñhànam à÷rayaþ5 /
tair indriyàdibhir j¤ànam àvçtya dehinaü mohayati mohayitvà kàryeùu
vartayati // 45 //6

yata evam ---

#<(tasmàt tvam indriyàõy àdau niyamya bharatarùabha /
pàpmànaü prajahãhy enaü j¤ànavij¤ànanà÷anam // BhG_3.46 //)>#

tasmàd iti / indriyaü7 mano buddhiü8 (ca) niyamyàdau prathamam eva
pàpmànam enaü9 ÷atruü jahi vinà÷aya / j¤ànavij¤ànanà÷anam /
j¤ànam àtmayàthàtmyaparij¤ànam10 /
vij¤ànam (vi÷iùñaü tajj¤ànam) /
tadubhayanà÷anam11 / tad api pçthakkartavyatayà vidhãyate ÷rutau ---
vij¤àya praj¤àü kurvãta --- iti /
anyathà j¤ànavij¤àna÷abdayor
arthe bhedo na syàt12 // 46 //

kasya sannidhau kàmas tiùñhatãti sàkùàd dar÷ayitum àha sthålaü
÷arãram apekùya ---

__________

NOTES:

1. jatmiü
2. ... vartate na tasya virodhe na bodhave
3. ^tyàha 37
4. indriyàõiti
5. ... mà÷reyaþ
6. vartayati 38
7. indriyam
8. buddhini^
9. prathamatesyàkùmatamenaü
10. j¤ànamatmayathàtpaparij¤ànaü
11. taduyàsinaü
12. ... ÷adçyorarthebhedo na spàt 39


____________________________________________________________________

p. 105

#<(indriyàõi paràõy àhur indriyebhyaþ paraü manaþ /
manasas tu parà buddhir yo buddheþ paratas tu saþ // BhG_3.47 //)>#

indriyàõãti / indriyàõi paràõy àhur 
viùayagràhakatvenotkçùñatvàc
ca parastvam / indriyebhyaþ1 paraü manaþ saukùmyàt pràdhànyàc ca2 /
manasas tu parà buddhiþ3 / sa eva hetuþ / atha buddhimanasoþ4 ko bhedaþ 
/
saïkalpavikalpavçttihetur manaþ / buddhir adhyavasàyàtmikà /
yathà sthàõur và puruùo5 veti saü÷aye sthàõur
evàyam ity adhyavasàyaþ6 /
yo buddheþ parataþ sa kàmaþ paràmç÷yate7 tasya prakçtatvàt /
na punar àtmà sa iti nirdi÷yate pårvatràsaïkãrtanàt // 47 //

idànãm upasaüharati ---

#<(evaü buddheþ paraü buddhvà saüstabhyàtmànam àtmanà /
jahi ÷atruü mahàbàho kàmaråpaü duràsadam // BhG_3.48 //)>#

evam iti / evam uktena prakàreõa buddheþ paraü kàmaü buddhvà8
jahi ÷atruü mahàbàho / kàmaråpaü duþkhenàsadanãyam9 / kiü kçtvà 
/
saüstabhyàtmànam àtmani10 saüstabhya niruddhya càtmànaü kùetraj¤am
àtmani11 paramàtmani saüyojyaikãkçtya12 brahmaråpeõàvasthàpya
kàmaü13 jahãti tàtparyàrthaþ14 // 48 //

iti ÷rãbhagavadbhàskarakçte15 gãtàbhàùye tçtãyo 'dhyàyaþ //

__________

NOTES:

1. ^tvenacotkçùñàtvàtyastvaü indriyerbhyaþ
2. pràdhànyà÷ca
3. matasastu parà ùuddhis
4. ... ^manaso
5. puroùo
6. sthàõusvaityadhyavasàyaþ
7. buddhiþ paratassa kàmaþ paràmçùyate
8. buddheparaü kàmabuddhà
9. kàmaråpaduþkhenàsadanãye
10. saüstambhyàtmànam
11. kùetraj¤àtmani
12. yujyaikãkçtya
13. ... vasthàpakàmaü
14. tatpàryàrthaþ 41
15. ... bhagavadbhakarakçte


____________________________________________________________________

p. 106

atha caturtho 'dhyàyaþ
÷rãbhagavàn uvàca1 ---

#<(imaü vivasvate yogaü proktavàn aham avyayam /
vivasvàn manave pràha manur ikùvàkave 'bravãt // BhG_4.1 //)>#

imam iti / vivasvàn àdityaþ tasmai2 proktavàn aham avyayam /
nityatvaü3 nityavedavihitatvàt / sa ca vivasvàn svaputràya manave4
daõóadharàya (pràha) manur àdiràjàyekùvàkave 'bravãt5 // 1 //

#<(evaü paramparàkhyàtam imaü ràjarùayo viduþ /
sa kàleneha mahatà yogo naùñaþ parantapa // BhG_4.2 //)>#

evam iti / evaü paramparàkhyàtam àcàryaparamparayà6 kathitam imaü
ràjarùayo viduþ / ràjàna÷ ca te dar÷ana÷aktiyuktà÷ ceti7 ràjarùayaþ 
/
sa yogaþ kàlena mahateha loke8 katha¤cid viùayàsaktacetasaü ràjànàm
àsàdya9 naùñaþ / paràn ÷atråüs tàpayatãti he parantapa10 // 2 //

#<(sa evàyaü mayà te 'dya yogaþ proktaþ puràtanaþ /
bhakto 'si me sakhà ceti rahasyaü hy etad uttaram // BhG_4.3 //)>#

sa eveti / sa eva sanàtano yogo mayà proktaþ / kasmàt /
bhakto 'si me sakhà ceti11 / rahasyaü hy etan mayoktam aprakà÷itam /
yan mayi bhaktatvasakhitvàbhyàü12 naitad avaj¤àtum arhasi / idànãü

__________

NOTES:

1. ÷rãbhagavàca
2. svànàdigtyastasmai
3. nityaü
4. matave
5. ... ràjàyekùvàkavravãt
6. paraspuràkhyàtamà^
7. dar÷ana÷aktiyukte÷ceti
8. tvoke
9. dhricidviùayatsaktacetasàü ràjàmàsàgha
10. paratapa
11. sakhyà ceti
12. hetanmayoktamaprakà÷atãyamayibhakùutva^


____________________________________________________________________

p. 107

yuddha(àya) protsàhanàrthaü pràptàvasaraü1 proktam ity
abhipràyaþ // 3 //

pårvaparavirodhaü pa÷yann arjuna uvàca ---

#<(aparaü bhavato janma paraü janma vivasvataþ /
katham etad vijànãyàü tvam àdau proktavàn iti // BhG_4.4 //)>#

aparam iti / bhavato janmàparam idànãntanam2 / param àdityasya
sargàdau / katham etad vijànãyàü j¤àtuü ÷aknuyàm /
tvam àdau proktavàn iti3 / yathàvirodhas tathà màü pratipàdayeþ // 4 
//

amarajãvavyatirikte÷varapratipàdanadvàreõottaraü4 dãyate ---

#<(bahåni me vyatãtàni janmàni tava càrjuna /
tàny ahaü veda sarvàõi na tvaü vettha parantapa // BhG_4.5 //)>#

bahåni5 / bahåni me vyatãtàni6 pràdurbhàvaråpàõi / mayi
sarvàõi --- iti vacanam idànãü siddhaü7 bhavati /
anyathà vyatirikte÷varàbhàve8 kva karmàõi sannyaseran / tàny ahaü 
veda /
tvaü tàni na vettha jànàsy anã÷varatvàt9 // 5 //

kathaü punar ã÷varo 'jaþ10 san sambhavatãti11 codyam à÷aïkya12
niràkaroti ---

#<(ajo 'pi sann avyayàtmà bhåtànàm ã÷varo 'pi san /
prakçtiü svàm adhiùñhàya sambhavàmy àtmamàyayà // BhG_4.6 //)>#

__________

NOTES:

1. yuddhaprotsàhanàrthaü pràsàvasaraü
2. ^midànnãtataü
3. j¤àtu na ÷aknuyàttvamodau proktavaniti
4. bharajãvyatirikra÷cara pratipàdanadvàroõotta^
5. vahunãti
6. vadvani me vyatãttàni
7. mapitsàõãtivacanamidànnãü sãddhaü
8. ùyatiriktle÷varàbhavi
9. veda tàtàminàsyanã÷varatvàt
10. punarã÷varàjaþ
11. sabhyavasãti
12. coghamà÷akya


____________________________________________________________________

p. 108

aja iti / na jàyate avina÷vara àtmà svaråpaü yasyàsàv avyayàtmà /
prakçtiü svàm avaùñabhya / prakçtis tejo'bannalakùaõà1
parame÷varàd utpannà / (tàm) avaùñabhya à÷ritya sambhavàmy
àtmamàyayà3 / màyà÷abdaþ praj¤àvacanaþ / svecchayety arthaþ4 /
nàhaü dharmaprayojyaþ saüsàrã5 / va÷yaprakçtitvàd dehopàdànàny
asau6 svecchayà grahãùyatãti (a)virodhaþ7 // 6 //

kadà punar àtmànaü sçjasãty àha ---

#<(yadà yadà hi dharmasya glànir bhavati bhàrata /
abhyutthànam adharmasya tadàtmànaü sçjàmy aham // BhG_4.7 //)>#

(yadeti) / yadà hi dharmasya varõà÷ramàdilakùaõasya glànir hàniþ8 /
abhyutthànaü vçddhir adharmasya / tadàtmànaü sçjàmy aham // 7 //

tat ---

#<(paritràõàya sàdhånàü vinà÷àya ca duùkçtàm /
dharmasaüsthàpanàrthàya sambhavàmi yuge yuge // BhG_4.8 //)>#

(paritràõàyeti9 /) paritràõàya sàdhånàü svakarmaniratànàm /
vinà÷àya ca duùkçtàm / evaü dharmasaüsthàpanaya yuge yuge
(sambhavàmi) // 8 //

#<(janma karma ca me divyam evaü yo vetti tattvataþ /
tyaktvà dehaü punar janma naiti màm eti so 'rjuna // BhG_4.9 //)>#

janmeti / janma mathuràdiùu10 / karma ca sàdhuparitràõalakùaõam

__________

NOTES:

1. na jàyatavina÷vara ... tejovalalakùaõà
2. àdhovaùñabhyà÷ritya
3. sambhàvàbhyàtma
4. sveghayetyartho
5. saüsàri
6. ... prakçtvàdehopadà^
7. samechamà na bhaviùyata iti virodhaþ
8. lànirhàniþ
9. paritràõàpiti
10. janma mthuràdiùu


____________________________________________________________________

p. 109

uktaprakàraü divyam amànuùaü (yo ve)tti sa tyaktvà1 dehaü punar janma
na gacchati2 / màm eva pràpnotãti / nanu3 caivaü ÷abda÷ravaõamàtreõa4
sarvaloko mucyate5 / upaniùaduktaparamàtmaj¤ànopàsanàbhyàü6
yàvajjãvaü kçtàbhyàü svà÷ramavihitakarmayaj¤àbhyàü7 muktir iti
sthitam / ihàpi ca yaj¤ànuùñhànàd apavarga9 iti sthàpitaü
pratyuddhriyeta10 / atrocyate --- nàyaü virodho 'sti / ã÷varaþ
svatantraþ samasta(saüsàra)paripàlanàya11 / pràkçtas tu tatparas
tadupàsanayà mucyata ity anavadyam12 // 9 //

uttara÷loke càyam arthaþ spaùñhãkriyate ---

#<(vãtaràgabhayakrodhà manmayà màm upà÷ritàþ /
bahavo j¤ànatapasà påtà madbhàvam àgatàþ // BhG_4.10 //)>#

vãteti / (vãtàþ) rà(ga÷ ca bhayaü ca krodha÷ ca te vigatà ye)bhyas
te13 vãtaràgabhayakrodhàþ / kvacid vastuni snehamàtraü ràgaþ /
manmayà (mà)m àtmatvenàbhiprapannà nityam evaü svaråpaü cetasà14
màm eva copà÷ritàþ15 / nànyo 'smàkaü16 ÷araõam astãty
ubhayavi÷eùaõopàdànam /
yathà ka÷cit srtãmayo bhavati na ÷araõaü prapannaþ /
kiü tu ràjànaü yogakùemàv ahaü j¤ànatapasà
j¤ànaü ca ta(pa)÷ ca j¤ànata(paþ / ta)yor dvandvaikavadbhàvaþ17 /
sarvo dvandvo ekavad bhavati --- iti18

__________

NOTES:

1. ... vyamànuùyattiü sa tyattkà
2. gachati
3. na tu
4. ÷a÷ravarõamàtre
5. mucyata
6. nàùatsa ca paramàtmaj¤ànopàsanàbhyàü
7. kçtàbhyàsvà÷ramàvehitakarmàryakùàbhyàü
8. sthãtam
9. ihàpi÷camànuùñànàdayavarga
10. pratyuddhiyeta
11. virodhostãsvaraþ svatantraþ samatsapari^
12. pràtatparastudupàsanaùà mucyate ityanavaghaü
13. voteti gvebàtà÷yastevãta^
14. nityam eva svaråpasmacetaso
15. càpà÷rità
16. tànyosmàkaü
17. dvandvaikadhadbhàvaþ
18. dvandvo bhavamdavatãti


____________________________________________________________________

p. 110

smaraõà(t) / j¤ànena tapasà ca påtà ity arthaþ / j¤ànam eva1
tapo j¤ànatapaþ2 iti kecit / tad ayuktam3 / j¤ànasya
tapaþ÷araõànarthakyàt4 / j¤ànena5 påtà iti siddhatvàt / na hi
j¤ànena sadç÷am --- iti6 coktatvàt // 10 //

nanu j¤ànatapobhyàü (bhaktà eva) madbhàvaü pratipadyante7 netare /
kin nu8 khalu kàraõam / ata àha ---

#<(ye yathà màü prapadyante tàüs tathaiva bhajàmy aham /
mama vartmànuvartante manuùyàþ pàrtha sarva÷aþ // BhG_4.11 //)>#

ya iti / ye phalàrthino màü (yathà) prapadyante tàüs tathaiva bhajàmi
phalaprad(ànena) / ye 'py apavargàrthino (màü) bhajante tàü÷
càpavargapradànenànugçhõàmi9 / tathà ca vàjinàü ÷rutiþ ---
taü yathàyathopàsate --- iti / ato mama vartma phalàrthino10
mokùàrthina÷ cobhayàrthino manuùyàþ sarva÷aþ sarva eva tçtãyasya
rà÷er abhàvàt (anuvartante) // 11 //

te ca phalàrthino mo(kùaü na kàïkùantãty àha11) ---

#<(kàïkùantaþ karmaõàü siddhiü yajanta iha devatàþ /
kùipraü hi mànuùe loke siddhir bhavati karmajà // BhG_4.12 //)>#

kàïkùanti iti12 / karmasambandhinãü13 siddhiü kàïkùanto yajante

__________

NOTES:

1. jànàmeva
2. j¤ànatapo ---là
3. yandaüyuktam ---là
4. ÷araõanarthakyàt
5. tànena
6. ÷ada÷amiti
7. ... tapobhyàürvapratipadyante
8. kinna
9. yaü iti va ùe phajàthino màü prati pardyanatàü ... 
phalapràtthàrthopya ... ^ityàha pavagorthino bhànte 
tàü÷càpavargapradàne nàtu gçhõàmi --- va
10. vastràrtha phalàrthi^
11. va--- koùe mo iti nàsti là la--- koùe tu mo ity ettasyànantaraü 
kàïkùanni ityasmàt pårvamiùadriktaü sthànaü vartate
12. kàïkùata iti ---va
13. sambandhino ---va


____________________________________________________________________

p. 111

devatà yàgena påjayanti / yataþ kùipraü1 hi mànuùe loke (iti)
anuvàdaþ2 / karmavipariõàmasyàniyatakàlatvàt3 mànuùe loka iti
niyamàrtham /

karmajà siddhir manuùyaloka eva (manu)ùyàdhikàratvàc chàstrasya4 /
j¤ànajà tu siddhir brahmalokà(dàv a)pi5 bhavati /
÷rutir api --- tad yo yo devànàü6 pratyabuddhyata sa eva tad abhavat
(tatha)rùãõàü tathà manuùyàõàm7 --- iti / tatraiva 
j¤ànaprakarùam
àsàdya8 mucyate / tathà ca puràõasmçtiþ ---

brahmaõà saha te9 sarve (sampràpte prati)sa¤care /
parasyànte10 kçtàtmànaþ pravi÷anti11 paraü padam // iti /

iha ca vakùyati daivã siddhir vimokùàya --- iti /
tasmàn manu(ùyeõa tvayàrju)nenàva÷yaü karma12 kartavyam iti
tàtparyàrthaþ // 12 //

manuùyàþ sarve13 mama vartmànuvartanta14 ity uktam / ke punas te /
kena và15 te sçùñà ity àha16 ---

#<(càturvarõyaü mayà sçùñaü guõakarmavibhàga÷aþ /
tasya kartàram api màü viddhy akartàram avyayam // BhG_4.13 //)>#

càturvarõyam iti / catvàra eva varõà÷ càturvarõyam17 /
tan mayà

__________

NOTES:

1. kùióya ---va
2. mànuùeloki manuvàdaþ ---va
3. kamapariõàmasyànilatakàla^ ---va
4. evayyàdhikàratvàchàstrasya ---va
5. j¤ànajà tu siddhir vahmalokà didyapi ---va
6. devàrnà ---va
7. sa saþ õàü tathà manuùyàõàü ---va
8. j¤àmaprakarùamàsàgha ---va
9. maühate ---va
10. yadçsyànte ---va
11. pravi÷yanti ---va pra iti aspaùñam ---la
12. tasmàtuùyanetàgha÷yaü karma ---va
13. manurùya sarve ---va
14. vartmànurvantat ---va
15. ketavà ---va
16. sçùña iti ---va
17. càlurvarõya ---va


____________________________________________________________________

p. 112

sçùñam / katham / guõakarmavibhàga÷aþ /
guõavibhàgena karmavibhàgena1 ca /
(tatra bràhmaõasya) çjutànç÷aüsatvaü2 prasannacittatetyàdayo
guõàþ sattvapradhànatvàt3 / kùatriyasya ÷auryatejodhçtyàdayo
'lpasattvànuvimar÷atvàt4 / vai÷yasya rajaþpradhànyàd upaùñambha÷
calacittatà5 ca guõàþ / ÷ådrasya tamaþpràdhànyàd dàsatà6 (guõaþ 
/
atha) karma adhyàpanàdi bràhmaõasya raõàdi7 ràjanyasya kçùyàdi
vai÷yasya8 ÷u÷råùà ÷ådrasyeti / tasmàd ye9 yathàyogaü karmasv
adhikçtà10 (tathà te) mama vartmànuvartante11 /
tasya kartàram avyayaü (màü viddhi12 /)

nanu vipratiùiddham abhidhãyate13 / nàyaü virodhaþ /
saïkalpamàtreõa jagatsçùñisthitibhaïgakartçtvàt kartàraü14
strãpuüyogenedànãü evànutpàdanàd akartàraü viddhi /
càturvarõyagrahaõaü15 jagatpradar÷anàrtham16 /

yad và svàtantryeõa pçthivyàdinirmà(õa)sadbhàvàt17 kartçtvam /
pràõikarmasàpekùatvena sàpekùatvàd akartçtvam // 13 //

__________

NOTES:

1. kamãvebhàgena ---va
2. màrjatànç÷aüsasya ---va
màrjavànç÷aüsasya ---là
3. guõaþ ... satva ---va
4. ... dayolpasattvànupimar÷atvàt ---va
... dayolpasattvànuvi ... tvàt ---la
5. vai÷asya rajaþpradhànyàdupaùñambha÷calacittanà ca ---va
6. ... pràdhànyàdàvatsatà ---la tathà ---va
7. ... nàdiràjanyasya ---la
karmàdhyayanàdi bràhmaõoranàdhiràjanvasya ---va
8. vaiùyasya ---va
9. tasmànme ---va
tasmàtte ---la
10. ... yathàyoga ... dhikçtà va, la
11. vartate
12. tasya ... karta ... sya kartàraü ---la
tasya kartàsya kartàram ---va
13. mabhidhãyante ---va
14. ... treõa gatsçùñibhaïgakartçtvàt katariü ---va
15. cànurvarõya^ ---va
16. na gagatpradar÷anàrtha ---va
17. strãpuüyogena ... pçthivyàdinirmà(õ)a ÷oyaü 
caturda÷àïkàïkita÷lokabhàùyasthaþ / atrocyate --- ayamatra etasmàt 
paraü vartate va koùe /
tatra pàñhas tuatrocyate 
'yamatrãyuthogauvadànãmevànusàdanàdakartàraü
viddhe càturvarõya grahaõaü nagagatpradar÷anàrtha yadvà svàtantryeõa
pçthidinirmà 'bhipràyàyaþbhipràya iti


____________________________________________________________________

p. 113

na ca jagatsargàdãni karmàõi màü limpanti1 tad àha ---

#<(na màü karmàõi limpanti na me karmaphale spçhà /
màm evaü yo 'bhijànàti karmabhir na sa badhyate // BhG_4.14 //)>#

na màm iti / na màü karmàõi limpanti2 / kutaþ / na me karmaphale 
spçhà /
na hi sçùñyàdikarmaõà pràptavyaü sàdhyaü mamàsti àptakàmatvàt3 
/
màm evaü yo 'bhijànàti karmabhir na sa4 badhyate /

nanu càptakàmatvàd ã÷varaü5 na limpanti karmàõi / anyaü punar
anavàptakàmaü sukçtàni kasmàt tàni limpanti6 / atrocyate /
ayam atràbhipràyaþ7 --- vãtatçùõatvam alepakàraõam / anyo 'pi yaþ
svavyàpàre vãtatçùõaþ parame÷varàrpitakarmaõi8 pravartate so 'pi
karmabhir na badhyata iti yuktataram uktam9 // 14 //

etam eva phalavaitçùõyalakùaõaü hetum upajãvayann àha10 ---

#<(evaü j¤àtvà kçtaü karma pårvair api mumukùubhiþ /
kuru karmaiva tasmàt tvaü pårvaiþ pårvataraiþ kçtam // BhG_4.15 //)>#

evam iti / evaü j¤àtvà11 kçtaü karma pårvair api cirantanair
mumukùubhiþ / kuru karmaiva tasmàt tvaü pårvaiþ kçtam / 
nedànãntanair
anuùñhitam12 // 15 //

tac ca karma durvij¤eyasvaråpaü katham ity àha ---

#<(kiü karma kim akarmeti kavayo 'py atra mohitàþ /
tat te karma pravakùyàmi yaj j¤àtvà mokùyase '÷ubhàt // BhG_4.16 //)>#

__________

NOTES:

1. sagàdini ... lipanti ---va
2. liüpati ---va
3. pràptavyaü sàkhyaü mamàsmàptakàmanvapà màmevaü^ ---va
kàmatvamàmevaü ---la
4. karmabhinna sa^ ---va
5. kàmasvàdã÷varaü na liüpati ---va
akùaràõyaspaùñàni ---la
6. kasmàtsàlipanti ---va
7. ayamatrã yutho gaunadãmãme vànusàdanàdakartàraü vidve
càturvarõyagrahaõaü na gagatpradar÷anàrthaü yadvà svàtantreõa
pçthidinirbhàbhipràyaþ
8. pareme÷varapatikarmaõi ---va
parame÷varàyenikarmaõi ---la
9. muktaü ---va
10. hetumupatãvannàha 14 ---va
11. jàtvà ---va
12. nãdànãtaneranuùñitaü 15


____________________________________________________________________

p. 114

kim iti / kiü karma kim akarmeti1 kavayo 'pi
pratyakùàdiùañpramàõaku÷alà2 apy atra karmapravibhàge mohitàþ /
pravibhàgaü j¤àtum a÷aktàs te / tat4 karma (te) prakarùeõa vakùyàmi 
/
yaj j¤àtvà kçtvà5 ca karmaprakaraõàt --- kuru karmaiva --- iti
cànantaraü karmànuùñhànasya vihitatvàn mokùyase vimokùase '÷ubhàt
saüsàraparivartàt // 16 //

syàn mataü6 karmàkarma ca prasiddham /
kim atra boddhuü ity à÷aïkyàha7 ---

#<(karmaõo hy api boddhavyaü boddhavyaü ca vikarmaõaþ /
akarmaõo 'pi boddhavyaü gahanà karmaõo gatiþ // BhG_4.17 //)>#

karmeti8 / satyaü ÷rutismçtivihitaü karma prasiddhaü tathàpi tasya
svaråpaü9 boddhavyam asty apavargàdhikçtena puruùeõa /
boddhavyaü ca vikarmaõaþ / vikarma10 yac chàstrabàhyaü pàùaõóibhir
àcaryamàõaü11 dhàtuvàda÷ilpakarmàdi ca / akarmaõa÷ ca
pratiùiddhala÷unabhakùaõàdeþ /
kàmyasya càpavargàrthinaþ / tad apy akartavyam eva / (evaü) ca
trividhasyàpi gahanà gambhãrà durvij¤eyà gatiþ // 17 //

pravibhajyedànãü nirõayaü karoti ---

#<(karmaõy akarma yaþ pa÷yed akarmaõi ca karma yaþ /
sa buddhimàn manuùyeùu sa yuktaþ kçtsnakarmakçt // BhG_4.18 //)>#

karmaõãti12 / nitye karmaõi smàrte13 ÷raute ca /
karma

__________

NOTES:

1. kãmakarmeti ---va
2. ùahapramàõa ---va
3. karma vibhàge ---la
4. j¤àtuma÷akyà te tu ---va
5. pakùàdà kçtvà ---va
6. ÷ubhàtmaüsàravarivartàrthatvànmataü
7. vãdhavyamityà÷aïkyàha 16
8. karmati ---va
9. tasya råpaü ---va
10. vikkarma ---va
11. pàùàüóibhiràcàryamàõaü ---va
pàùàõóibhiràcarya
12. karmaõoti ---và
13. smàrne


____________________________________________________________________

p. 115

kriyata1 iti karmaphalam ucyate2 / phalàbhàvaü yaþ pa÷yed 
ã÷varodde÷ena3
kriyamàõatvàt / tadvyatirikto 'bhyudayaþ --- sarva ete4 puõyalokà
bhavanti --- ity evamàdipràpto5 vàryate / akarmaõi6 kàmye pratiùiddhe 
ca
karmaphalabhàvaü7 kàmye svargapa÷vàdi yathà÷rutaü pratiùiddhe ca
narakapàtàdir vigarhaõàü8 ca / ubhayatra9 viùayasaptamã /
na punar adhikaraõasaptamã10 / yathà ÷aràve badaràõãti11 /
tad etat pa÷yet vicàrayet / j¤àtvà caitad ubhayaü parihared iti /
sa buddhimàn adhyàtma÷àstravihitabuddhitvàt /
sa ca yukto yogã kçtsnakarmakçt /
kçtsna àtmà12 / tadarthaü karma karotãti kçtsnakarmakçt13 /

na càpavargo nàma karmaõaþ14 phalaü j¤ànakarmabhyàü
pårvakarmavidhinivçttidvàreõa15 tasyàbhivyajyamànatvàt16 /
yathà pradãpenàndhakàranivçttidvàreõa17 ghañàdir abhivyajyate /
mokùo hi nitya eva na ghaña iva kumbhakàreõa kriyate / ato yuktaü 
karmaõy
akarma yaþ pa÷yed iti /18
anye punar anyathà (vyà)cakùate / kàmye19 karmaõy akarma yaþ pa÷yet
phalàbhàvam / akarmaõi nitye karmàpavargànuguõaü phalaü20 pa÷yed iti 
/

__________

NOTES:

1. kriyat ---va
2. ... mucyata ---va
3. phalàbhàve yaþ pa÷ye ã÷varode÷ena^ ---va
4. ràte
5. ... ^pràso ---va
6. akaõi ---va
7. karmakalabhàvaü ---va
8. naraka pàtàdi÷iþ vigarhaõà ca ---va
narakapàtàdi÷ivigarhaõà ca ---la
9. cobhathatra ---ca
10. ... sajamãi ---va
11. ÷arovevadaràõoti
12. yogã kçsttra karmakatsna àtmà ---va
13. kçtsnakarmakçt ---va
14. vàma karmaõaþ ---va
15. ... karmavidhànivçtti^ ---va
16. tasyàbhivyatyamànakùvàt ---va
tasyàbhivyajyamàõatvàt ---la
17. pradoyeõàndha^ ---la
pradopeõàdha^ ---va
18. kumbhakàreõa kriyatetãyuktaü karmaõyakarmapårvapa÷yaditi ---va
19. kàme ---va
20. palaü ---va


____________________________________________________________________

p. 116

tad idam asadvyàkhyànam1 / kuru karma --- iti karma÷àstreõa nityaü
karma mokùàrthinaþ kartavyam upadi÷yate2 na kàmyam / na càkàmyeùv
agnihotràdiùu3 ÷råyamàõaphalàbhàve kartavyatàsti4 
vidhyantaràbhàvàt /
na ca phalàntaraü kalpayituü ÷akyaü svamanãùikayà5 / tathà coktam 
---
a÷akyaü hi tatpuruùeõa j¤àtum çte6 vacanàd iti / na càkarma÷abdena7
nityaü karmocyate / kiü karma kim akarmeti prakramavirodhàt /8

apare tu karmadveùiõaþ svamatiparikalpita÷lokabàhyam artham asminn
àropitum ãhamànàþ ÷rotriya÷ruti(niùñha)buddhivyàmohanaü9 kurvanto 
bahu
bhàùante10 / prakçtasambandhaü ca karmaõi vyàpàre11 karmàbhàvaü
yaþ pa÷yet / na hi paramàrthataþ12 kriyà nàmàsti13 / yathà kila
nauyàyinàü tãragatavçkùeùu gamanabuddhir bhràntis tathà14
sarvakriyàbuddhir iti / yathà kùaõikavàdino bauddhà
devadattàdigantçvyatirekeõa gamanakriyàü necchanti15 / tathàpy atra
bråmahe16 --- kriyà nàstãti na pratij¤àtuü17 ÷akyate /
aïguli÷ calati / devadatto gacchati / (brahmadattaþ) pacati /
parõaü calatãti18 sarvapràõipratyakùatvàt /

__________

NOTES:

1. tadimamasadhyàratvanaü ---va
tadisamamasadvyàkhyà
2. kartavyasupadi÷yate ---va
3. cakàmyegnihotràdiùu ---va
4. kartavyatàsri ---va
5. svamarnaùikapà ---va
6. puùeõa jàtumçte ---va
7. ... ÷abdona^ ---va
8. kirmakamemi prakrarmavirodhàt ---va
9. ... ÷lokavàsvamartha^ ---va
10. ÷rotçbuddhirvyàmohanaü kuvantobadubhàùante ---va
11. prakçtamavadha ca karmaõivyàpàre ---va
prakçtamavandhaü ca karmaõi^ ---la
12. paramàrthàtaþ ---va
13. nàpràsti ---va
14. gamanunbuddhibhràntistathà ---va
gamanunabuddhirbhràntistathà ---la
15. kùaõikavodinã boddhà devadattàdigatçvyati ... nechanti ---va
16. brånahe ---va
17. kriyànnàstãti na pratijàtu ---va
18. ÷akyate gulitadeyadatto gachati pacati yaüõaü calatãti ---va
...palaü calatã^ ---la


____________________________________________________________________

p. 117

pratyakùadravyasamavetà hi kriyà pratyakùà / apratyakùadravyasamavetà
tv anumeyà / yathà parõàdicalanena kàryeõa vàyor gamanam anumãyate1 
/
na càtra kàraõadoùo2 bàdhakapratyayo và vidyate / nauyàne tu tatra
kàraõadoùas tãragatanagagamanabhràntitvena ca /
mçgatçùõikàyàü3 salilaü nàstãti gaïgàmbho4 nàstãti (na) 
÷akyate
vaktum /

bauddhasyàpy etad evottaram / ataþ5 karmaõo 'bhàvapratij¤à tàvad
asambaddhà / atha karmaõy àtmani karmàbhàvaü pa÷yed iti vyàkhyàyate
tad apy asat6 / na hi karma÷abdenàtmàbhidhãyate / tadànãü karmaõãty
api na7 vaktavyam / saptamyantaü karma÷abdam anuccàryàtmany akarma
pa÷ye(d i)ti8 vaktavyam / vyàmohàyàtmany akarma karmàbhàvaü pa÷yed
ity ukte(þ) tatra karma nàstãti gamyate / kiü ca9 --- na jàyate 
mriyate10
và --- ity àtmani ùaó api bhàvavikàràþ pårvam eva11 niràkçtàþ /
ahaïkàravimåóhàtmà12 iti coktam / ataþ punaruktam iha syàt
aprastutaü13 ca / karmaprakaraõaü caitad vartate /

kiü ca yady akarmaõi14 ca karma ya iti15 svamanãùikayà vyàkhyàtam16 /
÷arãrendriyavyàpàropagame 'haü sukham àsiùya17 iti

__________

NOTES:

1. vàryoga^ ---va
2. kyaraõa^ ---va
3. ca gatçsmikàyàü ---va
4. gaïgàmbho ---va
5. bauddhasyàpenadevottamataþ ---va
6. karmaõo bhà bhàvapratij¤àtàvaddhasaüvadhà apyakarmaõyàtmanikamobhàvaü pa÷yediti vyàkhyàyeta tatappisat ---va
7. tadànã karmaõityana ---va
8. saptamyakarma^ pa÷yeti ---la
saptamantaü karma÷abdamanu÷caryàtmanyakarma pa÷yeti ---va
9. kim ca ---va
10. stiyate ---va
11. pårnameva ---va
12. ... vimåyatmeti ---va
13. punaktamitasyàda prakùmunaü ca ---va
14. ... karmàõi ---va
15. karmatha iti ---va
16. ... manãùikavàvyàkhyànaü ---va
17. ÷arãrendriyavyàpàràparameha sukhanàsiùye ---va


____________________________________________________________________

p. 118

kila ka÷cin manyate1 / tadoparame karmaõi2 karmavyàpàraü pa÷yed iti ---
tad apy a[pa]vyàkhyànaü pårvaü niràkçtatvàt3 / karmendriyàõi4
saüyamya iti ya÷ coparamàtmasukhaü manyate nàsau punas tatra
karmakartavyatàü pratipadyate nimittàbhàvàt / athànyaþ pa÷yet sa 
tarhi
draùñà5 karma karotãti / nanu pårvam eva bhagavatà niyukto niyataü 
kuru
karma tvam iti / idànãü punaruktam / na ca gahanatvàd asyàrthasya 
punaþ
punar vaktavyatà / àtmani6 karmaõas tåparama÷ ca na kartavya iti7
pårvoktasyàpi bhagavadvacanasya viviktàrthatvàd anavasthàprasaïgàc 
ca8 /
tasmàt pårvokta eva ÷lokàrthaþ9 // 18 //

pårva÷lokàrtham uttareõa10 spaùñhãkartum àha ---

#<(yasya sarve samàrambhàþ kàmasaïkalpavarjitàþ /
j¤ànàgnidagdhakarmàõaü tam àhuþ paõóitaü budhàþ // BhG_4.19 //)>#

yasyeti / samàrabhyanta iti samàrambhà vyàpàràþ11 / kàmyata iti
kàmaþ phalam / tatsaïkalparahità brahmaj¤ànàgnidagdhakarmàõas
tam àhur brahmavidaþ paõóitam12 / ye punar anàtmavidaþ karma 
kurvanti13
na te paõóità iti / yathàbhåtàrthakathanam etat14 /

stutyartho 'yaü15 ÷loka iti kecit / tad ayuktam16 / vidhi÷eùatvena hi 
stutiþ
pravartate / yathà pårõàhutividheþ stutyarthaþ --- pårõàhutyà17

__________

NOTES:

1. ka÷citmanyate ---va
2. tatroparamekçrmaõi ---va
3. pårva ni^ ---va
4. karmendriyaõi ---va
5. sa tarddhidaùñà ---va
6. vaktavyatàtmani ---va
7. karmaõassuparama÷ca na kartavyata iti ---va
8. ... navasyàprasaïgàca ---va
9. pårvokta e ÷lo^ ---va
10. ... muttareõàsya ---va
11. samàrabhyata iti samàrabhà vyàpàràþ ---va
12. tatsaïkalparahãti 
brahmaj¤ànàgnidagdhakarmàõastamàkçrbrahmàvidaþ
paóitam ---va
13. ye munaranàtmavidaþ karma kavati ---va
14. ... ^menat
15. sutyartho ---va
16. tadayukta ---va
17. purõàdutyà ---va


____________________________________________________________________

p. 119

sarvàn kàmàn avàpnoti1 iti / stuti÷ càsmatpakùe yujyate /
pårvatra2 phalàbhisandhirahitasya3 karmaõo vidhànatvàt / tvatpakùe 
kiü
ståyate4 / karmaõi hi karmàbhàvadar÷anaü5 mithyà / j¤ànaü ståyate6 
/
na hi sarvalokapratyakùà kriyà pratyàkhyàtuü ÷akyety uktam7 // 19 //

ya÷ caivaü phalasaïkalparahitaþ paramàrthadar÷ã sa karmaõi pravçtto 
'pi
naiva kartety ucyata ity àha ---

#<(tyaktvà karmaphalàsaïgaü nityatçpto nirà÷rayaþ /
karmaõy abhipravçtto 'pi naiva ki¤cit karoti saþ // BhG_4.20 //)>#

tyaktveti / anityebhyaþ phalebhyo vyàvçttacetà nityena paramàtmanà
tçpto nityatçpto9 nirà÷rayaþ phalasàdhanabhåta à÷rayo yasya10 na
vidyate sa kurvann api na karoti phalànuùaïgàbhàvàt11 /
karmaõy evàdhikàras te --- iti yady api12 dharmàdhikàraþ
phalànadhikàra÷ coktas tathàpy atra13 na punar uktatà / asya 
prakaraõasya
vi÷eùàrthatvàt / karmàkarmapravibhàgadvàreõàkarma14 kàmyaü
pratiùiddhaü ca na kartavyam / nityaü ca karma15 brahmàràdhanàrthaü16
kartavyam / kurvaü÷ càpnoti17 kilbiùam iti
brahmàrpaõanyàyenàdvaitàvasthitacetasà kartavyam iti18 // 20 //

__________

NOTES:

1. ... vàptotãti ---va
2. ùårvatra ... ---va
3. bhisandhi ---va
4. vidhànatvàttvatpakùe kiü sråyate ---va
5. kamãbhàvàr÷anaü ---va
6. sànaü sråyate ---va
7. pratyàkhyàtuü ÷aketyuktam 29 ---va
8. tyaktoti ---
9. nityadabho ---va
10. ... dhanamåta ayo yasya ---va
11. phalànuyaïgàbhàvàt ---va
12. yasvapy
13. ... kàra÷caukta^ ---va
14. vi÷eùàrthatvàkarmàkarma^ ---la
15. karya ---va
16. brahmàràdhanàürtha ---va
17. kartadhyabhakurvacàpnoci ---va
18. kartavya iti ---la
kartavyati ---va


____________________________________________________________________

p. 120

kiü ca1 ---

#<(nirà÷ãr yatacittàtmà tyaktasarvaparigrahaþ /
÷àrãraü kevalaü karma kurvann àpnoti kilbiùam // BhG_4.21 //)>#

nirà÷ãr iti / nirgatà phalà÷ãr yasya sa nirà÷ãþ2 /
cittaü càtmà ca cittàtmànau / tau saüyatau3 yasya sa yatacittàtmà4 /
àtma÷abdena sendriyaü ÷arãraü gçhyate5 / naiùu6 putràdiùu và
mamaite 'ham eteùàm iti7 parigrahabuddhir yasya nàsty asau
tyaktasarvaparigrahaþ / kim idaü ÷àrãraü nàma / ÷àrãranirvartyam 
àho8
÷arãrasthityartham iti / na tàvat sthityartham /
dhriyamàõa÷arãrasyàrthapràptatvàd upade÷o 'narthakaþ10 
÷arãrayàtràpi
ca ity uktatvàc ca / tasmàc charãraü ÷arãrendriyanirvartyaü
÷àstracoditaü karma11 / nanu pratiùiddham api ÷arãranirvartyaü syàt /
naiùa doùaþ / vaidikakarmaprakaraõàt / kevalam iti ca phalarahitam12 /
nanu ÷àstrãyaü karma13 kurvataþ kilbiùaü nàpnotãty
apràptapratiùedhaprasaïgaþ14 / atràbhidhãyate ---
vàkyatàtparyàparij¤ànam atràparàdhyati15 / kurvann eva na pràpnoti16
akurvaüs tu vihitàkaraõàd àpnoti17 kilbiùaü pàpam / atha và 
kilbiùaü
saüsàraü18 pratipadyata iti yojanàntaram /

__________

NOTES:

1. kica ---va
2. nirà÷ã ---va
3. saüyutau ---va
4. yatadhitàtmà ---va
5. ÷abdonarsadriyaü ÷arãraü gçsvate ---va
6. neùu ---la
7. ... hametiùàmiti ---va
8. nàstisau parigrahaþ tyuktasarva ---va
9. ... nirvatyemàho ---va
10. upade÷oranarthakaþ ---va
11. tasmàcchàrãrandriyanivartyaü ÷àstraü coditaü karma ---va
tasmàcchàrãrendriya^ ---la
12. rahita ---va
13. ÷àstrãya karma ---va
14. kilvãùaü nàmotityanàsatiùeprasaïgaþ ---va
15. ... tàtparthyàparij¤ànamàtraparàdhyarthe ---va
16. kurvannevena pràptoti ---va
17. vihitàkaraõà vyàpnoti ---va
18. kilvisaüsàraü ---va


____________________________________________________________________

p. 121

apare tu ÷arãrasthityarthaü bhikùàñanà÷anapànàdi kurvanti1
iti yojayanti / tad api2 kevalam abhimànarahitam iti / tad apavyàkhyànam 
/
na hi bhikùàñanaü karomãty abhimànarahitasya3 buddhipårvam antareõa
tatra pravçtter eva kalpate / kùutpipàsàbhyàü pãóyamànas
tatpratãkàràya4 bhojanàdau kartçtvam anubhavan vaidike karmaõi5 
kathaü
kartçtvaü na pratipadyeta / tad idaü ràjaputraceùñitam /
yadi vaidike karmaõi6 brahmaj¤ànavirodhàt kartçtvaü nivçttaü7 tathà
laukike 'pãty avi÷eùaþ8 / atha vobhayatràpi kartçtvaü na labhyam
ardhajaratãyam9 / tasmàd avyutpannavipralabdhabuddhiùu10 vyàkhyànam 
idaü
÷obhate / nàsmàsu ye pramàõavçttam anurundhàmahe11 // 21 //

yathaiva phalasaïkalpo na kartavyas tathànye 'pi cittadharmà12
upadi÷yante ---

#<(yadçcchàlàbhasantuùño dvandvàtãto vimatsaraþ /
samaþ siddhàv asiddhau ca kçtvàpi na nibandhyate // BhG_4.22 //)>#

yadçccheti13 / yadçcchàlàbhena pràrthitopanatalàbhena santuùño14
ràgadveùasukhaduþkhàdidvandvàtãto15 vigataü màtsaryaü16 pareùu
vairabandho17 yasyàsau vimatsaro 'bhãùñavastusiddhàv asiddhau ca samaþ 
/
karma kçtvàpi na nibadhyate / bandhahetånàü18 cittadoùàõàm
abhàvàt19 // 22 //

__________

NOTES:

1. ÷arãrasthityathabhi^ ---la
÷aràsthityabhi^ bhikùàñanà÷anayànàdi kurvanti ---va
2. tañapi
3. karomãtyàbhimànahimatasya ---va
4. ... mànastastranãkàràya ---va
5. vaidikikarmaõi ---va
6. karmaõi ---va
7. kartçtvalivçttaü ---va
kartçtvanibçtta ---la
8. lokikepityavi^
9. ... magha jaratoyaü ---va
10. tasmàdatyutpannavipralavravuddhiùu ---va
11. ... manuruddhàmaha ---va
12. tathànyopi catudharmà ---
13. yavçccheti^
14. yadachàlà^ ---va
sannuñño ---va
15. ... dvepasukhaduþkhàdidvandvàtãrti ---va
16. màtsaraü ---va
17. vairaüvaho ---va
18. na gha hatåõàü ---va
vandhahetåõàü ---la
19. ..óoùàõàbhàvàt ---va


____________________________________________________________________

p. 122

prakaraõopasaühàràrthaþ1 ÷lokaþ ---

#<(gatasaïgasya muktasya j¤ànàvasthitacetasaþ /
yaj¤àyàcarataþ karma samagraü pravilãyate // BhG_4.23 //)>#

gatasaïgasya muktasya j¤ànàveti / gatasaïgasya muktasya ràgàdibhir
doùair àtmaj¤ànàvasthitacetaso2 yaj¤àya 
paramàtmàràdhanàyàrabhataþ
karmàrabhamàõasya3 tatsamagram / sam ity ekãbhàve 'graü phalaü tena4
saha pravilãyate5 brahmaråpaü pratipadyate / karmàpi brahmaiva
tatprabhavatvàt / yo hi6 karma tyajati7 tena brhamaiva tyaktaü bhavati /
asmiü karmaprakaraõe8 sarvàsu gãtàsu karmapravçttir eva9 bhagavatà
dar÷ità --- yasya sarve samàrambhàþ --- ity àrabhya /

tad atra bhagavanmatavinà÷akàþ kecin mahàmàyàvinaþ såtrakam iva
pañaü kurvantaþ10 karmanivçttim eva11 varõayanto lokaü
vipratàrayanti // 23 //12

kriyàkàrakeùu sarveùu brahmàbhigataü pa÷yan svayaü brahmàsmãti
bhàvitàtmà tenaiva råpeõàvasthàya karma kurvan brahmaiva àpnotãti
phalaü dar÷ayann àha13 ---

#<(brahmàrpaõaü brahmahavir brahmàgnau brahmaõà hutam /
brahmaiva tena gantavyaü brahmakarmasamàdhinà // BhG_4.24 //)>#

__________

NOTES:

1. prakararõopasaühàràrthaþ ---va
2. muktasya gàdibhirdoùeràtmanàvasthitacetaso ---va
3. karmàrebhamànasya ---va
4. teta ---va
5. pralãþ ---va
6. ... prabhavalàghohi ---va
7. tyejate ---la, va
8. karmakaraõe ---va
9. gãtàsukaptivçttireva ---va
10. vinà÷akaraþ kothatmahàmàyàvinosånnakamiva yaña kurvataþ ---va
... màyàvino såtramiva pañàü^ ---la
11. ^nivçttameva ---va
12. 33 ---va
13. phaladar÷annàha ---va


____________________________________________________________________

p. 123

brahmeti / arpyate samarpyate yena juhår hastàdinà tatkaraõaü kàrakaü
brahma haviþ÷abdasàhacaryàd dhavyasevàrpaõaü1 pratãyate /
haviþ somàjyapayaþprabhçti håyamànaü dravyam2 /
devatàm uddi÷ya håyata iti sampradànakàrakaü devatàpy àkùiptaiva3 /
brahmaiva agnir brahmàgnir àhavanãyaþ smàrta÷ copàsanãyas tasminn
adhikaraõe4 svayaü5 brahmaõà kartrà hutaü havanaü nirvartitam /

tenaiva6 kurvatà brahmaiva gantavyaü pràptavyam / brahmàtmakaü karma
brahmakarma tasmiü karmaõi samàdhir yasyàsau7 brahmakarmasamàdhis tena 
/
pa¤cakàrakagrahaõaü pradar÷anàrtham8 / yàvàn yatra ÷rautaþ smàrto 
và
kàrakagràmas tatsarvaü brahmeti pratipattavyam iti8 / brahmaiva10 
samastaþ
prapa¤caþ --- sarvaü khalv idaü11 brahma --- iti ÷ruteþ12 /
tatra yaþ sarveùu vikàreùu kàraõaråpaü brahmànugataü13 pa÷yati sa
samyagdar÷ã14 / yathà ÷aràvàdiùu mçtsvaråpam anugatam15 /
na càtra --- mano brahma --- itivad brahmadçùñyà kàrakopàsanaü16
codyate kiü tu17 tattvadar÷anam /
tatra hi yuktam iti ÷abdaprayogàt pratãkopàsanam / ata eva
sarvàtmadar÷itvàt --- brahmaiva tena gantavyam --- iti
brahmapràptivacanaü18 yuktam /

nanu --- ÷reyàn dravyamayàt19 --- iti j¤ànayaj¤astutyarthaü

__________

NOTES:

1. ÷abçsaicayadityamevàryaõaü ---va
2. ... håpramàna^ ---va
3. ... kàrakaóevatà- ---la
4. ... ràvahano ^davetàyaþ sthàrtacopàsanasta^ ---va
... pàsanasta^ ---la
5. ravaya ---va
6. tenevaü ---va
7. brahmàtmakaü karmasamàdhistaimaya ca kàrakagrahaõaü ---va
8. pradar÷anàrtha ---va
9. ... pattavyabhi ---va
10. brahmeva ---va
11. sarva khalvida ---va
12. ÷rute ---va
13. brahmànugate ---va
14. sampàda÷ai ---va
15. savàdiùu çtsvaråpa^ ---va
16. na càtraptato brahmetivahadaùyyàkarakopàmanaü ---va
17. kitu ---va
18. brahmapràptiva¤cataü ca
19. tanu ÷reyàndavyamapàditi ---va


____________________________________________________________________

p. 124

prakaraõam1 / keyam àkasmikã2 pratibhà /
anekavidhàyakavàkyasamåho3 hi prakaraõam ucyate /
te càneke yaj¤avi÷eùàþ prativàkyaü brahmapràptyupàyà upadi÷yante /
j¤ànaj¤àpakatvàn nànuvàdaþ / stuti÷ ca tenaikena4 ÷lokena siddheti
na kçtsnaü prakaraõaü stutyartham / na ca vidhim antareõa stutiþ
kvacid arthavatã / ki¤ca vidyamànena (guõena) pàdakaü6 tarhi ÷àstraü
na stutiparam / dvitãye7 ca kalpe sarvavedoktam ançtam iti9 pratipadyeta /
aniùñaü caitat10 /

anye tu11 brahmàrpaõam ity oïkàre brahmopàsanam ity upadi(÷yate)12 iti
vadanti /

teneyaü trayã13 vidyà vartate / etasyaivàkùarasya pra÷àsane gàrgi
såryàcandramasau --- iti ÷rutiþ14 kilaitam arthaü dar÷ayatãti tad 
asat15 /
udgãthàvayavasyauïkàrasya16 varõàtmakasyopàsanaü tatra vidhãyate
÷rutatvàn na brahmopàsanam iti sthitam / tena --- iyam --- ity etasyaiva
stutyartham iti vyàkhyàtam ity alaü prasaïgena // 24 //

idànãü yaj¤abhedàþ pradar÷yante17 / kvacit kasyacid adhikàraþ18
sambhavati ---

__________

NOTES:

1. j¤ànayaj¤àstutyarthamakaõaü ---va
2. ... màkasmiko ---va
3. ... vàkyasamuho ---va
4. tenekena ---va
5. stuti÷ahorivadavidhamànena ---va
6. yarthà prati^ ---va
7. dvitoye ---va
8. saürva ... ---va
9. ... mavçtamiti ---va
10. ... niùñacetat ---va
11. atye ---va
12. brahmàpaõamityàïkaribrahmopàsanamityupadiþ ---va
brahmopàsanamityupadi ---la
13. trayo ---va
14. etasyaivàkùarasyàpadityà iti ÷ruteþ ---va
etasyaivàkùarasyàpadityà iti ---la
15. tatasat ---va
16. udãthàvayavasyokàrasya ---va
17. pasabhedàþ pradaür÷yate ---va
18. ... kàra ---va


____________________________________________________________________

p. 125

#<(dvaivam evàpare yaj¤aü yoginaþ paryupàsate /
brahmàgnàv apare yaj¤aü yaj¤enaivopajuhvati // BhG_4.25 //)>#

daivam iti / deveùu bhavaü yaj¤aü1 daivaü hiraõyagarbhopàsanam
àdityàdyupàsanaü ca2 / tathà ca bràhmaõam --- vidyayà devaloko3
devo bhåtvà devàn apy eti --- iti / karmayoginaþ paryupàsate /
devàdibhàve 'pi j¤ànotpattir iùyate4 / tad yo yo devànàü
pratyabudhyata5 sa eva tad abhavat tatharùãõàü tathà manuùyàõàm
--- iti ÷ruteþ /
brahmaivàgnis tasmin yaj¤aü6 svam àtmànam antaþkaraõaü7 vivakùitam 
/
na jãvaþ8 /
yat ki¤cij j¤eyaü9 jànàtãti yaj¤a ity àtmavacano 'tra nirdi÷yate10 /
yaj¤enàtmanàtmasamãpavartinà11 manasopajuhvati12 / brahmàtmanor
ekãkaraõaü13 vivakùitam // 25 //

#<(÷rotràdãnãndriyàõy anye saüyamàgniùu juhvati /
÷abdàdãn viùayàn anya indriyàgniùu juhvati // BhG_4.26 //)>#

÷toreti / anye gurukulavàsino naiùñhikà14 brahmacàriõaþ /
saüyama evàgniþ saüyamàgniþ / pratãndriyaü15 saüyamabhedàd
bahuvacanam16 / teùu ÷rotràdãni juhvati17 / brahmacaryeõa kàlaü
kùapayantãty arthaþ /

÷abdàdãn viùayàn anye gçhasthàþ ÷àstràbhyanuj¤ànàd 
indriyàgniùu18
juhvati19 yojayanti / tathà ca smçtiþ --- nityaü sugandhasnàna÷ãlaþ 
---
iti // 26 //

__________

NOTES:

1. bhavayej¤aü ---va
2. ... màdityàkapàsanaü ca ---va
3. vidharyàdavaloko ---va
4. ... rivyate ---va
5. tatho devànàü prasabuddhyata ---va
6. yaj¤aü ---va
7. svamàtmakaraõaü ---va
8. vipakùióanaü ---va
9. jjeyaü ---va
10. rnirdi÷yate ---va
11. ... vantinà ---va
12. ... juhåti ---va
13. ... rekekaraõaü ---va
14. gurakulavàsino neùñikà ---va
15. pratidriyaü ---va
16. bahuvacane ---va
17. juhutiü
18. ÷àstràbhyanuj¤ànàóindrãyàgniùu ---va
19. juhvato ---va


____________________________________________________________________

p. 126

apare tu1 ---

#<(sarvàõãndriyakarmàõi pràõakarmàõi càpare /
àtmasaüyamayogàgnau juhvati j¤ànadãpite // BhG_4.27 //)>#

sarvàõãti / sarvàõãndriyakarmàõi2 buddhãndriyàõàü karmàõi
råpàdigrahaõàni / karmendriyàõàü ca vacanàd
ànaviharaõotsargànandalakùaõàni3 / pràõaþ pa¤ca vàyavaþ /
teùàü karmàõi / bahir nirgamanaü4 pràõakarma /
adhastàd avanayanam apànakarma5 / vyàyamanaü vyànakarma /
àku¤canaprasàraõàd ya÷itapãtasya6 samànayanaü7 samànakarma /
årdhvanayanam udànakarma / àtmani saüyama evàgnis tasmin juhvati8 /
samyagj¤ànadopite9 yo 'yaü j¤ànaprabandhaþ kriyàvistàra÷
càtmaprabandhàd àtmany evàsau pralãyata10 iti manyamànàs tatkçtena
guõadoùeõa pratyahaü na lipyanta11 iti // 27 //

amã càpare ---

#<(dravyayaj¤às tapoyaj¤à yogayaj¤às tathàpare /
svàdhyàyaj¤ànayaj¤à÷ ca yatayaþ saü÷itavratàþ // BhG_4.28 //)>#

dravyeti / dravyaiþ somàjyapayaþprabhçtibhir nirvartyo yaj¤o yeùàü
te dravyayaj¤àþ / tapaþ kçcchracàndràyaõàdi yajante12 
tapoyaj¤àþ13 /
__________

NOTES:

1. apare tuþ 26 ---va
... tu 26 ---la
2. sarvàõàndriya^ ---va
3. ca canàdànatidaraõotsargànandalakùaõàni ---va
4. vahinirgamataü ---va
5. karmàvastàdaùanayana^ ---la
karmàvastàdaùanàyana^ ---va
6. ... dya÷ãtapãtasya ---la
7. samàtapana ---va
8. tasmiü juhvanti ---va
9. samyamràdipite ---va
10. yoyaü vyànapratibandhaþ kiyàvistara÷càtmapravandhàdàtmanyevàsau
pralãùata ---va
11. doùeõà prahavaü lipyanta ---va
12. somàtyapayaþ prabhçtibhiniüvantyo j¤eye pràte dravya yataraþ
tapaþ kçchadyàndrayaõàdi ---va
13. ... yaj¤aþ


____________________________________________________________________

p. 127

pratyàhàras tathà dhyànaü pràõàyàm atho dhàraõà /
tarka÷ caiva1 samàdhi÷ ca ùaóaïgo2 yoga ucyate3 //

sa eva yaj¤o yeùàü te yogayaj¤àþ / svàdhyàyayaj¤o vedàbhyàsaþ /
j¤ànayaj¤o4 vedàrthaj¤ànaü yaj¤o yeùàü te j¤ànayaj¤àþ /
mãmàüsà ÷àrãrakàdivyàkhyàtàro yatayo yatnavantaþ5 saü÷itavratà
akhaõóitavratàþ // 28 //

amã càpare ---

#<(apàne juhvati pràõaü pràõe 'pànaü tathàpare /
pràõàpànagatã ruddhvà pràõàyàm aparàyaõàþ // BhG_4.29 //)>#

apàneti / apàne påraõavçttau pràõaü recakavçttiü juhvati /
mastakamadhyavartinã6 suùumõà nàóã / taddvàreõa bàhyaü7 
vàyumantaþ
prave÷ayanti / àdityamaõóalàd àrabhya hçdaye cittaprave÷ànusàrã8
vàyuþ prave÷ito9 bhavati / atha viparyayeõa pràõe10 recakavçttau11
påraõavçttiü yàvad àdityas tàvac cittavçttim årdhvàm udgamayanti12 
/
so 'yaü brahmapatho yoginàm utkràntikàle13 samyagabhyasta upayujyate /
pràõàpànagatã pràõàpànavçttã14 ruddhvà niruddhya
yativaccharãraü15 kumbhakavçttyà pårayitvà kumbhakapràõàyàm
apràyaõàþ16 // 29 //

__________

NOTES:

1. ... raõartaka÷caiva ---va
2. ùaóeïgo ---va
3. nucyate
4. sànayaj¤o vedàrthayaj¤o yeùàü te ---va
5. ^vyàkhyàtoro ... yatpravantaþ ---va
6. recakavçntijudvamisamakamadhyavartinã ---va
7. vàsvaü ---va
8. ^dàramyatçdayevita prave÷ànusàre ---va
9. mave÷ito ---va
10. pràõai ---va
11. vçttau ---va
12. ... vçttiyàvadàdistàvacitta vçttimårdyàmubhdamàyànti ---va
13. ... muvrakùkràntikàle ---va
14. pràõàyàmagatã ... vçttã ---va
15. niruddhyativaccharãraü ---la
niruddhàvçttivacchàrãraü ---va
16. ... kubhakapràõàyàmaparàyaõà 29 ---va


____________________________________________________________________

p. 128

uttareõa gãtàrthaþ parisamàpyate ---

#<(apare niyatàhàràþ pràõàn pràõeùu juhvati /
sarve 'py ete yaj¤avido yaj¤akùapitakalmaùàþ // BhG_4.30 //)>#

apara iti apare niyatàhàràþ / udarasyàrdham annena1 pårayet
tçtãyaü2 bhàgam udakena caturtho vàyusa¤càràrthaþ --- iti
yoga÷àstre dar÷itam / te kumbhakenàvasthitàþ3 pràõàn pràõeùu
juhvati / sarve pràõàpànàd ayas tasyàm avasthàyàm
ekãbhavantãty arthaþ4 / sarve 'py ete yaj¤avidaþ pårvoktàs tenaiva
(yaj¤ena) kùapitaü kalmaùaü pàpaü5 yeùàü te tathoktàþ // 30 //

#<(yaj¤a÷iùñàmçtabhujo yànti brahma sanàtanam /
nàyaü loko 'sty ayaj¤asya kuto 'nyaþ kurusattama // BhG_4.31 //)>#

yaj¤eti / yaj¤àrthaü6 viniyuktaü dravyam / tacchiùñaü tad 
evàmçtaü
bhu¤jata iti yaj¤a÷iùñàmçtabhujo yathàsambhavaü yànti pràpnuvanti
brahma sanàtanaü puràõam / sàkùàt pàramparyeõa5 (và)
phalàkàïkùibhiþ kriyamàõà brahmapràptihetavo bhavanti8 /
yaþ punar ayaj¤as tasya nàyaü loko 'sti /
kuto 'nyaþ paraloka9 iti saïkùepaþ // 31 //

#<(evaü bahuvidhà yaj¤à vitatà brahmaõo mukhe /
karmajàn viddhi tàn sarvàn evaü j¤àtvà vimokùyase // BhG_4.32 //)>#

evam iti / evamuktena prakàreõa brahmaõo mukhe brahma vedaþ tasya10
mukhaü dvàram upalabdhisthànaü11 vedavàkyeùu vitatàþ prathitàþ /

__________

NOTES:

1. udasyàrtthedharma÷anena ---va
udarasyàvama÷anena ---la
2. tçtãryabhàga^ ---va
3. kumbhakemàvasthitàþ ---va
4. ... sthàyàmekebhavantãty arthaþ ---va
5. pàpa
6. yarj¤ati yaj¤àrtha ---va
7. pàrayarvyeõa ---va
8. brahmapràbhihetavo bharvati ---va
9. pa loka ---va
10. dhedasta^ ---va
11. ... charamupalavristhànaü ---va


____________________________________________________________________

p. 129

ete yaj¤à1 vaidikà eva / ete na puruùabuddhiprabhavà ity abhipràyaþ2 
/
karmajàn kàyikavàcikamànasajàn evaü j¤ànaü3 kçtvà vimokùyase
saüsàràt / kuru karmaiva --- iti kartavyatà(yà)þ prati÷lokam
adhikçtatvàt4 kçtveti noktam // 32 //

yadi tarhi yaj¤air eva mokùaü pràpyate kim àtmaj¤ànenety à÷aïkyàm
àha5 ---

#<(÷reyàn dravyamayàd yaj¤àj j¤ànayaj¤aþ parantapa /
sarvaü karmàkhilaü pàrtha j¤àne parisamàpyate // BhG_4.33 //)>#

÷reyàn iti / pårvatra kevalàd eva j¤ànàn mokùo nàsti / kiü tarhi /
karmasahitàd ity uktam --- na karmaõàm anàrambhàd6 iti àrabhya / atra
punaþ kevalàd eva karmaõo mokùaþ syàd ity à÷aïkya nirasyate /
asti cedam api dar÷anam / yàj¤ikànàü keùà¤cin mokùo nàma svarga 
eva
tàratamyàvasthitaþ7 / sa ca karmasàdhyo8 nànyo 'stãty 
à÷aïkàbãjaü9
cedam / evaü j¤àtvà vimokùyasa10 iti / ÷reyàn pra÷asyataro11 
dravyamayàd
agniùñomàder j¤ànayaj¤aþ / kutaþ / sarvaü hi j¤àne sati
parisamàpyate 'pavargàya samarthaü12 bhavatãty arthaþ /
tathà ca ÷rutiþ --- sa ya àtmànam eva lokam upàste hàsya karma 
kùãyate13 --- iti / j¤ànasahitaü karmàkùayaphalatvàn na kùãyata 
ity ucyate /
svaråpato14 hi kùaõikaü karma /
tathà --- yo và etad akùaram aviditvà

__________

NOTES:

1. yaj¤a ---va
2. ... prabhàvà isabhipràyaþ ---va
3. j¤àna ---va
4. kuru kamaivanti kartavyatàþ prati÷lokamavitkçtavyàt^ ---va
5. ... j¤àmenetyà÷aïkayàmàha ---va
6. karmaõànanàrambhà^ ---va
7. nirasyasticedapidçr÷anayàj¤akànàü keùà¤citmokùonàmasvarga eva
tàtamyàvasthitaþ ---va
8. ... sàdhye ---va
9. ... ÷aïkabãjaü ---va
10. pimokùasa iti ---va
11. pra÷asyatarã ---va
12. samartha ---va
13. karmà kùãyata ---va
14. saråpato ---va


____________________________________________________________________

p. 130

gàrgy asmalloke juhoti1 dadàti tapasyaty api bahåni2 varùasahasràõi
antavàn evàsya sa loko bhavati --- iti // 33 //

tatpunar àtmaj¤ànam itthaü vijànãhãty upadi÷ati3 ---

#<(tad viddhi praõipàtena paripra÷nena sevayà /
upadekùyanti te j¤ànaü j¤àninas tattvadar÷inaþ // BhG_4.34 //)>#

tad iti4 / prakarùe(õa) nipatya pàtaþ praõipàtas tena
dãrghanamaskàràdinà ca taj jànãhi5 / paripra÷naþ kim àtmatattvaü 
kà
vidyà6 kà càvidyeti / devà ÷u÷råùà /
j¤ànino 'pi santaþ kecid atattvadar÷ino8 bhavanti /
ato vi÷eùayati9 --- tattvadar÷ina iti /
sàkùàtkçtàtmasattattvà10 ity arthaþ // 34 //

kãdç÷aü taj j¤ànam iti11 ---

#<(yaj j¤àtvà na punar moham evaü yàsyasi pàõóava /
yena bhåtàny a÷eùeõa drakùyasy àtmany atho mayi // BhG_4.35 //)>#

yad iti / yaj j¤àtvàdhigamya12 pårvavan mohaü na yàsyasi /
yena j¤ànena bhåtà(ny a÷eùeõa) kàrtsyena drakùyasy àtmany atho mayi
parame÷vare13 / yathà samudre sarvà àpaþ pravi÷yaikãbhavanti 
tathàtmani
sarvà(di)kàraõe sarvo 'yaü prapa¤caþ14 pravi÷yaikãbhavatãty arthaþ 
/
kàryakàraõayor

__________

NOTES:

1. tathà evà ye tadakùarabhaviditvà gàrgyasmalloketuhoti ---va
2. vakåni ---va
3. nimittaü ---va
tatpunaràtmaj¤ànamittaü vijàbhãhityupadã÷ati ---va
4. tarditi ---va
5. ta jànãhi ---va
6. paripra÷naþ kimàtmatatva và vidhà ---va
7. jàninopi ---va
8. keciràdattvadar÷ito ---va
9. vi÷eùayanti ---va
10. sàkùàtkçtàtmasattvà --va
sàkùàtkçtàtmasatattvà ---la
11. kãdva÷antej¤ànamiti ---va
12. yaj¤j¤àtvàdhigamya ---va
13. j¤àyeñhabhåjàkàrtsyena dravyasyàtmanyatho api parame÷varo ---va
14. ... api ... ---la
15. sargeya praya¤caþ ---va


____________________________________________________________________

p. 131

abhedàt suvarõarucakàdivat1 /
ãdç÷aü j¤ànam apare upadekùyantãti2 // 35 //

j¤ànam àhàtmyam adhunà3 kathyate ---

#<(api cedasi pàpebhyaþ sarvebhyaþ pàpakçttamaþ /
sarvaü j¤ànaplavenaiva vçjinaü santariùyasi // BhG_4.36 //)>#

apãti / yady api pàpebhyaþ4 puruùebhyaþ pàpakçttamo 'si sarvaü
vçjinaü pàpaü j¤ànam eva plavas taraïgas tena5 samyak tariùyasi // 36 //

tatra dçùñàntam àha ---

#<(yathaidhàüsi samiddho 'gnir bhasmasàt kurute 'rjuna /
j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàt kurute tathà // BhG_4.37 //)>#

yatheti / yathaidhàüsãndhanàni6 samyagiddho 'gnir bhasmasàt kurute7
bhasmãbhàvaü nayati tathà j¤ànàgniþ sarvakarmàõi yàny
àrabdhaphalàni8 janmàntarakçtàni 
bhaviùyaccharãrahetutvenàvasthitàni9
yàni càsmiü janmani pràgj¤ànotpatteþ10 kçtàni tàni11 bhasmãkaroti 
/
yàni punar àrabdhaphalàni12 teùàm upabhogenaiva kùayaþ /
tathà ca ÷rutiþ --- tasya tàvad eva ciraü yàvan na vimokùye 'tha 
sampatsye13 --- iti // 37 //

__________

NOTES:

1. suvarõarudakàdiva ---la
2. kãdç÷aü j¤ànamupadekùyannãti ---la
vçkùaü j¤ànamupadetyutãti ---va
3. j¤ànasàhàtmyamadhunà ---va
4. yavapipàmebhyaþ ---va
5. j¤ànam eva hama sàraïkastena ---va
6. yathedhàsãdhanàni ---va
7. samyagichegnirbhasmasàtkurute ---va
8. yànyanàrabhvaphalàni ---va
9. bhaviùyacharãre ... hetutvenàvasthitàni ---va
10. j¤ànotpatteþ ---va
11. tàmi ---va
12. punaràradhvakalàni ---va
13. vimakùyatitha^ ---va
vimokùyati tha saüpatsya iti ---la


____________________________________________________________________

p. 132

yata÷ caivam1 ---

#<(na hi j¤ànena sadç÷aü pavitram iha vidyate /
tat svayaü yogasaüsiddhiþ kàlenàtmani vindati // BhG_4.38 //)>#

nahãti / na hi j¤ànena sadç÷aü pavitraü pàvanam iha ÷àstrãye
'rthe2 vidyate / nirdhàraõe saptamã / tac ca j¤ànaü svayam ity
àtmavàcã3 / karmayogena saüsiddhaþ kàlena4 paripàkahetunàtmani
svabuddhàv eva labhate // 38 //

praõipàtàdi bàhyanimittam uktam5 / idànãm àbhyantaraü6 nimittam àha ---

#<(÷raddhàvàül labhate j¤ànaü tatparaþ saüyatendriyaþ /
j¤ànaü labdhvà paràü ÷àntim acireõàdhigacchati // BhG_4.39 //)>#

÷raddhàvàn iti / ÷raddhàstikyabuddhir àdarapratyayas tadvàüs
tatpara÷ ca ÷ravaõamananàdiùu vyàpçtaþ / ka÷ ca vyàpriyate /
saüyatendriyaþ7 / sa labhate / tac ca labdhvà8 paràü ÷àntiü muktim
acireõa kùipraü càdhigacchati9 // 39 //

÷raddhàvàn ity uktam / tasya pratyudàharaõàrtham àha10 ---

#<(aj¤a÷ cà÷raddadhàna÷ ca saü÷ayàtmà vina÷yati /
nàyaü loko 'sti na paro na sukhaü saü÷ayàtmanaþ // BhG_4.40 //)>#

aj¤eti / aj¤o 'nàtmavàdã11 yathokte 'rthe ÷raddhàm akurvann 
a÷raddadhàno
bhavati và mokùo na veti12 saü÷ayàtmà sa vina÷yati / aj¤ànàt /

__________

NOTES:

1. yataccyevaü ---va
2. ÷àstrãyethe ---va
3. svadhamityàtmavàcã ---va
4. kàleva ---va
5. ... vàsvanimitraþ muktam ---va
6. idànãmàrabhyantara^ ---va
7. vyàetaþ vyàpriyatendriyaþ ---va
8. ta÷ca laddhà ---va
9. vàdhigacchati ---va
10. pratyudàhàraõàrthamàha ---va
11. aj¤enàtmavàrdã ---va
12. ÷raddhamakurvantaþ ÷raddhadhàno bhaóati mokùena


____________________________________________________________________

p. 133

saü÷ayaþ pàpãyàn ity àha --- nàyaü1 loko 'sti
sarvapràõisàdhàraõaþ paro dårataþ / sukhaü ca tasya nàstãti /
idam arthàd uktam avidvàn2 saü÷ayàtmà ca karmabhir badhyata iti // 40 
//

kaü punar na karmàõi nibadhnanti tad àha3 ---

#<(yogasannyastakarmàõaü j¤ànasa¤chinnasaü÷ayam /
àtmavantaü na karmàõi nibadhnanti dhana¤jaya // BhG_4.41 //)>#

yogeti4 / yogena brahmàrpaõanyàyena paramàtmani sannyastaü samyag
nyastam ekãkçtaü karma yenàtmaj¤ànena5 ca (samyak) chinnaþ saü÷ayo
yena6 tam àtmavantam apramàdinaü na karmàõi nibadhnanti7 // 41 //

prakaraõàrtham upasaüharati ---

#<(tasmàd aj¤ànasambhåtaü hçtsthaü j¤ànàsinàtmanaþ /
chittvainaü saü÷ayaü yogam àtiùñho 'ttiùñha bhàrata // BhG_4.42 //)>#

tasmàd iti / tasmàd aj¤ànasambhåtam aj¤ànàd utpannaü hçdaye8 
sthitaü
saü÷ayaü j¤ànam evàsis tena chittvà nirasya9 yogam àtiùñha
brahmàrpaõanyàyena karmànutiùñha / utthiùñha ca /
kim àsse viùaõõamanà10 iveti /

iti ÷rãbhagavadbhàskarakçte11 gãtàbhàùye caturtho 'dhyàyaþ // 4 //

__________

NOTES:

1. pàpãyànãtyàha nàye ---va
2. vidvàt
3. kiü punaravadhrãtetyàha 40 ---la
kiü punarnanadhnãtyetyàha 40 ---va
4. yogãti ---va
5. sannyastasampattyàstamekekvataü phyetàtma^ ---va
6. yanna ---la, va
7. kamàõi badhnanti ---va
8. tçdaye ---va
9. mirasyayigamàniùña ---va
10. viùasmamanà ---va
11. iti ÷rãbhagavadgãtàmabhagavaddbhàskakrñe ---va


____________________________________________________________________

p. 134

atha pa¤camo 'dhyàyaþ /

mayi sarvàõi karmàõi --- ity anena kartuþ kçtànàü karmaõàm
ã÷vare sannyàsa uktaþ / anantaram --- brahmàrpaõam1 --- ity àrabhya
brahmaiva kartç kàrakànantaraü2 karma ca ity uktam / anayoþ
karmasannyàsakarmayogayor bhedàbhedaj¤ànaviùayayoþ parasparavirodhàd
ekapuruùànuùñheyatvànupapattau3 katarad anayoþ pra÷astataram iti4
praùñum arjuna uvàca ---

#<(sannyàsaü karmaõàü kçùõa punar yogaü ca ÷aüsasi /
yaþ ÷reyàn etayor ekas taü me bråhi vini÷citam // BhG_5.1 //)>#

sannyàsam iti / mayi sarvàõi --- iti sannyàsaü kathayasi ---
brahmàrpaõam --- yogasannyastakarmaõàm --- yogam àtiùñha ---
iti karmayogam / ÷eùaü nigadavyàkhyàtam // 1 //

÷rãbhagavàn uvàca5 ---

#<(sannyàsaþ karmayoga÷ ca naiþ÷reyasakaràv ubhau /
tayos tu karmasannyàsàt karmayogo vi÷iù.yate // BhG_5.2 //)>#

sannyàsa iti / mayi sarvàõi --- iti ya uktaþ6 sannyàso ya÷ càyam
anantaroktaþ karmayogas tàv ubhau7 naiþ÷reyasakarau /
niþ÷reyasam eva naiþ÷reyasam / ayaü tu vi÷eùaþ --- karmasannyàsàt
karmayogo vi÷iùyate / katham / dvaitaviùayo8 hi sannyàsaþ /

__________

NOTES:

1. uktotantraü brahmàryaõam ---va
2. ... kàrakànataraü ---ya
3. ^viùayoþ ... puruùànuùñeyatvàtupattau ---va
4. pra÷asyataramihate ---va
5. bhagavàca ---va
6. mapi sarvvàrõàtiya uktaþ ---va
7. karmayàgastà ubhau ---va
8. kathaü ta viùayo ---va


____________________________________________________________________

p. 135

karmayogaþ punar advaitaviùayaþ / sàkùàtsamyagdar÷anà÷rayo1
brahmaivedaü sarvaü kartràdi --- sarvaü taü paràd àdyo 
'nyatràtmanaþ
sarvaü veda2 iti ÷ruteþ / ataþ karmayogo vi÷iùyate3 // 2 //

tatra sannyàsalakùaõaü tàvad upadi÷yate ---

#<(j¤eyaþ sa nityasannyàsã yo na dveùñi na kàïkùati /
nirdvandvo hi mahàvàho sukhaü vandhàd vimucyate // BhG_5.3 //)>#

j¤eya iti / yo hi paramahitaü na dveùñi na ca hitaü phalam àkaïkùati 
/
kartavyam eveti nityakarma4 kçtvà tatphalam ã÷vare5 samarpayati sa
nityasannyàsãti boddhavyaþ6 / sa cetthaülakùaõaþ karmastho 'pi
nirdvandvo ràgadvaùàdirahitaþ sukham anàyàsenaiva7 saüsàrabandhàn
mucyate8 mokùaü9 pràpnotãty arthaþ // 3 //

nanu sannyàsakarmayogayor naiþ÷reyasaphalatvam ayuktam10 /
svaråpabhedavat phalabhedo yukta iti / imàm à÷aïkàm apanetum àha ---

#<(sàïkhyayogau pçthagbàlàþ pravadanti na paõóitàþ /
ekam apy àsthitaþ samyag ubhayor vindate phalam // BhG_5.4 //)>#

sàïkhyeti / nanu11 ca sannyàsayogau12 prastutau /
kim idam avàntaram aprastutam upanyasyate13 / nàyaü doùaþ / tàv eva
sannyàsayogau sàïkhyayoga÷abdàbhyàü nirdiùñau / yoga÷abdas
tàvat prakçtaü yogaü na

__________

NOTES:

1. ... viùayaþ kùàtsamyag ---va
2. sarva ... dyotpatràtmanaþ sarvaveda ---va
3. viùyate ---va
4. nihmakarma ---va
5. tatphalamã÷vare ---va
6. sannyàsoti bodhavya ---va
7. sukhamatàyasenaiva ---va
8. bandhàtyucyate ---va
9. mokùa ---va
10. ... yogayeniþ ÷raiùasaphalatvamayuktaü ---va
11. na tu---va
12. ... yogyai ---va
13.ki madaü ÷abdàtarama pra^ ---va


____________________________________________________________________

p. 136

jahàti /
sàïkhya÷abdo 'pi sannyàsaü pratyàyayati1 bhedadar÷anasàmànyàt /
yathà --- (ya) evaü vidvàn paurõamàsãü yajate / ya evaü vidvànam
àvàsyàm --- iti paurõamàsyam àvàsyà÷abdàbhyàü prastutya2
÷abdàntareõa tayor upàdànaü kriyate dar÷apårõamàsàbhyàü 3 yajate 
---
iti / tatra dar÷a÷abdo 'màvàsyàvacanaþ / tadvad atra4 sàïkhya÷abdaþ5
sannyàsavivakùayà prayukta ity avirodhaþ / kçtvà karmàõã÷vare yaþ6
samarpayati sa sannyàsã / sàïkhyo na kàpilo niragnir niùkriya÷ ca7 ---
iti sàïkhya÷abdopàdànaprayojana(m) / tau sàïkhyayogàv ity arthaþ /
pçthakphalau bàlà8 avivekino vadanti / vastutas tu ekam apy àsthitaþ
samyagubhayor vindate9 phalam / sannyàsinàpi bhedena karma kçtvà
samarpaõakàle bhedadar÷anam evà÷rãyate / sarvaü karma brahmaprabhavaü
tad brahmasvaråpam eva10 pratipadyata ity evaü samarpaõàt // 4 //

avasthàmàtram atra11 bhidyate / sannyàsaþ pårvàvasthà /
ghañamànayogitvàt karmayogas tv anantaràvasthà j¤ànaparipàkàt12 /
tac ca ---

#<(yad eva sàïkhyàþ pa÷yanti yogais tad anugamyate /
ekaü sàïkhyaü ca yogaü ca yaþ pa÷yati sa pa÷yati // BhG_5.5 //)>#

yad eveti13 / yad eva sàïkhyàþ14 pa÷yanti brahma yogais tad anugamyate15 
/
tad eva cintyata ity arthaþ / evaü ca paramàrthata ekaü sàïkhyaü ca
yogaü ca yaþ pa÷yati sa pa÷yati / tàrkikàõàü tu --- kàpilàþ16
sàïkhyàþ / teùàm anyad dar÷anam / yogà naiyàyikàþ prasiddhàs 
teùàm
anyad dar÷anam iti /

__________

NOTES:

1. samprattyàyayati ---va
2. bhedadar÷ana ... ÷abdàbhyàü --- nàsti va koùe
3. kriyane dar÷apårõàmàsàbhyàü ---va
4. ÷abdomàvàsyàvacanastadådatra ---va
5. ... ÷abdàþ ---va
6. karmàõã÷varãyaþ ---va
7. ni÷caya÷ca ---la ùñhaphaphalau
8. rbalà ---va
9. samyagubhayorvidate ---va
10. taddhastasvaråpam ---va
11. avasthàmàvra --va
12. pariyàkyannu^ ---va
13. yaddadeveti ---va
14. sàïkhyaþ ---va
15. bràhmayokaistadamugamyate ---va
16. kàpilaþ ---va


____________________________________________________________________

p. 137

na ca te sàïkhyà yogà÷ ca1 na ca tàrkikàþ samyak pa÷yantãti
bhagavato 'bhipràyaþ // 5 //

tayor ekatvam upapàdayitum àha2 ---

#<(sannyàsas tu mahàbàho duþkam àptum ayogataþ /
yogayukto munir brahma na cireõàdhigacchati // BhG_5.6 //)>#

sannyàseti / sannyàsa iti sannyàsã cety arthaþ / sannyàsa3 iti
prathamàvibhakter nirde÷àn nàsàv àptavyaþ4 /
tathà hi sannyàsam iti dvitãyà syàt / atra5 sannyàsa÷abdena
sannyàsã lakùyate /
atra ar÷àditvàn matvarthãyo 'kàraþ6 / yathà pàpebhya iti
tadvàn ucyate7 / sannyàsã brahmapràptum ayogato duþkhaü (pràptuü)
÷aknuyàt / duþkham iti kriyàvi÷eùaõam / kliùñataram ity arthaþ /
yogenàbhedadar÷anena yukto muniþ8 sannyàsã na cireõa brahmàdhigacchati 
/
tasmàt so 'pi samarpaõavelàyàm abhedadar÷anastha9 ity upapannaü
samànaphalatvam10 // 6 //

yataþ sannyàsã yogam àsàdya brahma pratipadyate nànyathà /
ato yogasya11 yad uktaü vi÷iùñatvaü tad upapannam ity upasaüharati ---

#<(yogayukto vi÷uddhàtmà vijitàtmà jitendriyaþ /
sarvabhåtàtmabhåtàtmà kurvann api na lipyate // BhG_5.7 //)>#

yogeti / yogena yukto 'dvaitadar÷ane 'vasthito12 vi÷uddhàtmà
nirmalãkçtabuddhir vijitàtmà13 jitamanovçttir ata eva jitendriyaþ14

__________

NOTES:

1. rsàkhyayoga÷va ---va
2. ^pràya 5 tayàreka^ ---va
3. satrya sa ---va
4. ... vidhabhaktenirdegàtràsàvàpravyasta^ ---va
5. atha tatra ---la/va
6. manvathãyo ---va
7. tadyanucyate ---va
8. sannyàsã brahma ... muniþ --- aü÷o'yaü ---vakoùe nàsti
9. ... velàmabhedaddar÷ansthà ---va
10. samànaphalatvam ---va
11. togasya ---va
12. ... dvete dar÷ane ---va
13. ... ÷uddhirvijitàtmà ---va
14. rjirtadriyaþ ---va


____________________________________________________________________

p. 138

sarvabhåtànàm àtmabhåta1 àtmà yasya so 'yaü kurvann api2 na lipyate 
/
karmàpi brahmaråpeõa bhàvyamànam amçtatvàya kalpate /
na hi tatra lepa÷aktir astãti // 7 //

vaidikàd anyeùv api pramàdakçteùu3 karmasv ava÷yaübhàviùu4 ---

#<(naiva ki¤cit karomãti yukto manyeta tattvavit /
pa÷yac chçõvan spç÷aü jighran bhu¤jan gacchaü chvasan svapan // BhG_5.8 //
pralapan visçjan gçhõann unmiùan nimiùann api /
indriyàõãndriyàrtheùu vartanta iti dhàrayan // BhG_5.9 //)>#

naiveti / naiva ki¤cit karomãti5 yukto yogã manyeta tattvavit /
teùàü brahmakàryatvàl lepadoùàpanuttaye / kàni punas tàni /
pa÷yann ityàdi / pràõendriyavyàpàro 'tra6 nirdi÷yate /
pa÷yann iti7 buddhivyàpàraþ / buddhyà paryàlocayann ity arthaþ /
÷çõvann iti ÷rotrayoþ / spç÷ann iti tvagindriyasya /
jighrann iti8 ghràõendriyasya / bhu¤jann iti9 rasanendriyasya /
gacchann iti10 pàdayoþ / ÷vasann iti pràõasya /
svapann iti11 manasaþ / pralapann iti12 vàgindriyasya /
visçjann iti13 pàyåpasthayor vyàpàraþ / gçhõann iti hastayoþ /
unmeùanimeùau14 netrayoþ / cittaü dhàrayed yukto manyeta --- ity 
asyàrthe
dhàrayed iti15 nirdiùñaþ // 8 //

atra kecid agçhyamàõakàraõaü16 sarvakarmatyàgaü bahu÷aþ purastàd

__________

NOTES:

1. bhåtàtàsànmabhåta ---va
2. soyakturvanvàpi --va
3. prasàdakçteùu ---va
4. màviùa ---va
5. kiüvitkaromi ---va
6. pa÷ya÷annititvànnityàdi pràõediyayà^ ---va
7. para÷yànniti ---va
8. jinnanniti ---va
9. bhu¤jatri ---va
10. gachanãti ---va
11. pràõàsyàsvayanniti ---va
12. malayanniti
13. visçjanni ---va
14. ... meùamanimeùa ---va
15. ... syàthedhàrayaditi ---va
16. kecindahyamàõakàraõa ---va


____________________________________________________________________

p. 139

asmàbhir nirastam api ÷iùñavigarhaõabhayàc chàstràrthatayà
sampàdayituü tu samãhante / kaùñam aho yat tapasvinaþ prathamam
a÷reyaskare vartmani1 kenacit pralobhya pravartitàþ pa÷càt
paridåyamànahçdayà2 yuktyàbhàsais tad eva3 samarthayituü yatante
nàsadgrahaü vimu¤canti /

tàn atra pçcchàmaþ4 --- kena pramàõena sarvatyàgaþ pratij¤àyata 
iti /
yadi vacanatas tan nàsti / pratyuta tçtãyacaturthayoþ5
karmakartavyataivoktà6 / niyataü kuru karma tvam --- iti ityàdinà ---
vidvàn yuktaþ samàcaran8 iti ca vidvadaviduùoþ karmoktaü svàrthaü
paràrthaü và9 / atha nyàyataþ so 'pi nàsti / katham /
yadi tàvad àtmaj¤ànakarmayogayor virodhàt10 karmànupapattir ucyate11
mithyàj¤ànahetuko hi karmayogaþ / tac ca mithyàj¤ànaü vidyayà
nirastam12 --- kuru kramapravçttiþ --- iti // 9 //

yady evaü13 laukikavaidikakarmaõor yugapan nivçttiþ14 prasajyate
mithyàj¤ànabhàvasyàvi÷eùàt15 / tata÷ ca 
÷aucàcamanabhikùàñanàdãnàm apy abhàvaþ16 syàt / 
ekahetunibandhanànàü17 saha và pravçttiþ saha
và nivçttir nànyà gatir asti18 / kasya và ÷aucam19 /
nàtmano nitya÷uddhatvàt / na ÷arãrasya mamedam iti sambandhàbhàvàt20 /

__________

NOTES:

1. prathama÷reyaskare karmani ---va
2. ... tvadayà ---va
3. yuttyàbhamaista^ ---va
tadaiva ---la
4. ùçchàmaþ ---va
5. ... caturthayo ---va
6. ... kartavyatevoktà ---la/ya
7. niyattvaü ---la
niyatva ---va
8. samracaranniti ---va
9. vidvadaviduyoþ karmakralpàrthaparàrthe và ---va
10. ^j¤ànàkarmayogayorvirodhàt ---va
11. ... nuyayatiru^ ---va
12. nirasta ---va
13. yarghavaüvaü ---va
14. karmaõoyugayantivçtti ---va
15. ... vi÷eùàtra ---va
16. ta÷ca ÷aucàmanabhikùàñananàdinàmapyabhàvaþ ---va
17. ... rnibadhanàü ---va
18. ... vçttirtàtyàga tarasti ---va
19. và÷auca ---va
20. ma÷arãrasya mamedamiti sambandhàmàvàt ---va


____________________________________________________________________

p. 140

para÷arãravat karmatyàgavac ca1 dehatyàgo yuktaþ /
kçtaprayojanatvàn na bhojanàdibhis tasya2 poùaõam / ai÷varyàc ca3
muktasya4 tyàga÷aktir asti / ko nàmàparatantraþ san skandhena5 
kuõapaü6
vahet / kiü ca bhedavij¤ànopa÷amàt sarvakarmatyàgàc ca muktim 
anvicchatà
saiva nàstãti pratij¤àtaü7 syàt / a÷akyatvàt / yathà samudre
taraïgàpanayàd a÷akyaü snànam8 / dehendriyamanàüsi hi 
nimittabhåtàni9 /
teùu vidyamàneùu naimittikaü10 bhedaj¤ànaü kàyikaü
(mànasikaü vàcikaü) ca trividhaü karmàva÷yaü pravartate /
agnãndhanasaüyoge dhåmavat tasmàj j¤ànakarmaõor virodhàd iti11
hetvàbhàsaþ paravyàmohàrtham upanyasto 'siddha÷
coddàlakayàj¤avalkyàdãnàü12 brahmavidàü
putrajanakàdyupade÷apravçtti÷ravaõàt13 /
upade÷o 'pi karmaiva / tvaü ca kevalaü niùkriyàtmavit kriyà14 nàstãti
bravãùi / na ca15 tathà vartase / bhikùàñanàdi vyàpàraü16 karoùi 
/
ata÷ ca17 tatkàrã ca bhavàüs taddveùã18 ca bhavàn iti /
kas tvadãyaü vacanaü19 pramàõãkuryàt /

atha j¤ànakarmaõor viruddhaphalatvàt tyàga iti cet / tan na /
viduùà kriyamàõasya20 karmaõopavargàrthatvàd avirodha(þ) /
bhinnaphalatve21 hi virodhaþ syàt / kiü ca --- pra÷no 'pi22 tena
nopapadyeta --- sannyàsaü

__________

NOTES:

1. ... ÷arãsvatkarmatyàga^ ---va
2. bhotanàdibhistasya ---va
3. e÷varsà÷ca ---va
4. musya ---va
5. saü kandhena ---va
6. kuõaüyaü ---va
7. pratij¤ànaü ---va
8. taraïgapanayàda÷akyaü svànaü ---va
9. niminnabhåtàni ---va
10. niminnakaü ---va
nimittikaü ---la
11. tasyàj¤ànakarmaõovirodhàditi ---va
12. ... codàlakayàvavalkayàdãnàü ---va
13. putranakàdyuvade÷a^ ---va
14. nighriyàtmavikriyà ---va
15. bha ca ---va
16. bhikùànàdivyàpàraü ---va
17. àntà÷ca ---va
18. bhàvàüstadveùã ---va
19. vacana ---va
20. kriyamàõasye ---va
21. bhinnaphalatve ---va
22. kindhi na prastopi ---va


____________________________________________________________________

p. 141

karmaõàü kçùõa --- iti / na hi sannyàsa÷abdena1 purastàt tyàgaþ
kvacid uktaþ2 / mayi sarvàõi karmàõi --- itã÷vare teùàü samarpaõam
uktam / tasmàt tatraivàyam anuvàdo na tyàgaya /

yoga÷ ca --- brahmàrpaõam --- ity atrokto 'nådyate / tatra 
pra÷nopapattir3
vyàkhyàtà / yadi ca viduùaþ karmatyàgaþ purastàd uktaþ4 syàd 
arjunena
pratipannaþ syàt tatra5 tyàgakarmayogayor bhinnapuruùaviùayatvàt 
kutaþ6
pra÷nàvatàro bhàgavataü cottaraü nàma (prati)padyate / 
naiþ÷reyasakaràv
ubhau7 / karmasannyàsàc ca8 karmayogo vi÷iùyata iti / kathaü 
karmatyàgas
tadanuùñhànaü ca niþ÷reyasakaram9 / tyàgo hy abhàvaþ / nàsau
niþ÷reyasakàraõam avastutvàt / yadi càbhàvàn niþ÷reyasapràptiþ ko 
hi
gurukarmabhàraü10 ÷irasodvahet / na ca vidvatkartçkayos 
tyàgakarmaõoþ11
pra÷nottaraü sambhavati viduùo 'pi karmatyàgànupapatter uktatvàd 
nyàyato
vacanata÷ ca /

nàpy avidvatkartçkaviùayaü pra÷nottaram / aviduùo 'pi karmaõy
evàdhikàra iti tyàgasya niùiddhatvàt / tad evam avàcakena12 granthena
svàbhipretasamarthanà kriyate yena tasya syàd gomayenàpi13 pàyasam
ity alam atiprasaïgena /
idaü tàvat tattvaü ÷reyo'rthinàm uktam / nàsmàkaü vyasanità /
ye viparãtavartmagàminas te sarve pathi sthàpayitavyà14 iti /
asadvartmani hi pràyeõa pràõino rasanta iti // 9 //

__________

NOTES:

1. ... ÷addena ---va
2. purastyàttyàttyàmaþ tkacidukto ---va
3. ... mityàtrokretudyate tatra pa÷ropapatri^ ---va
4. purastàdakta ---va
5. syàvra ---va
6. ... viùavatvàt ---va
7. naicceyasakàràvubhau ---va
8. ... sannyàsà÷ca ---la/va
9. ... tyàgandanuùñhanaü ca niþ÷reyayasakaraü ---va
10. kodimurukarma màraü ÷iraü ÷iraso dviyet ---va
11. ... ssàgakarmaõoþ ---va
12. tadevaü avàcakena ---la/va
13. syàdobhadenàpi ---va
14. rathàpayitavyà ---va


____________________________________________________________________

p. 142

athedànãü prakçtam anusaràmaþ / yàni punaþ ÷àstracoditàni1 ---

#<(brahmaõy àdhàya karmàõi saïgaü tyaktvà karoti yaþ /)
lipyate na sa pàpena padmapatram ivàmbhasà // BhG_5.10 //)>#

brahmeti / dçùñàntopanyàsàrthaþ ÷lokaþ2 // 10 //

taiþ karma kriyate / kiü vi÷iùñaiþ kimarthaü cety ucyate ---

#<(kàyena manasà buddhyà kevalair indriyair api /
yoginaþ karma kurvanti saïgaü tyaktvàtma÷uddhaye // BhG_5.11 //)>#

kàyeneti / kevala÷abdaþ kàyàdibhiþ pratyekaü sambadhyate /
kevala÷abdaþ ÷uddhavacanaþ3 / (kevakaiþ) phalàsaïgadoùarahitaiþ /
saïkalpavikalpàtmakaü manaþ / buddhir adhyavasàyàtmikà /
àtma÷uddhaye / ÷uddhiþ kaivalyaü muktir ity arthaþ / kàyàdivi÷uddho4
mukta ity ucyate // 11 //

tasyeva spaùñãkaraõàrtham idam ucyate5 ---

#<(yuktaþ karmaphalaü tyaktvà ÷àntim àpnoti naiùñhikãm /
ayuktaþ kàmakàreõa phale sakto nibadhyate // BhG_5.12 //)>#

yukta iti / yuktaþ karmaphalaü tyaktvà ÷àntiü muktiü pràpnoti
naiùñhikãü7 ni÷calàm / yaþ punar ayuktaþ kàmakàreõa / kàmaþ
pravçttãcchà8 / pravçttyà phale sakto nibadhyate na mucyate9 /
tasmàd yogã brahmaõi niþkùipya karma kurvan mucyata ity
upasaühàràthaü vacanam etat // 12 //10

__________

NOTES:

1. coditàni ---va, la
2. ÷lãkaþ 11 ---va, la
3. ÷uddhavadhamanaþ ---va
4. kàyàdivi÷uddho ---va
5. ... midamucyataü 12 --- va/la
6. mukti ---va
7. neùñikã ---va
8. pravçttãchà ---va
9. sacyate ---va
10. 13 va, la


____________________________________________________________________

p. 143

÷àntiü pràptasya1 kãdç÷ã phalàvasthà bhavatãti tàü pradar÷ayati /
yadi hi sàvasthà2 niràyàsà syàt tatas tatpràptyupàye3
j¤ànakarmasamuccaye tadarthinaþ pravartante nànyatheti ---

#<(sarvakarmàõi manasà sannyasyàste sukhaü va÷ã /
navadvàre pure dehã naiva kurvan na kàrayan // BhG_5.13 //)>#

sarveti sarva÷abdaþ prakçtavàcã / laukikaü vaidikaü ca karma
manasàdhyàtmacetasà brahmaõi sannyasya samyaï nikùipya4 sarvaü karma
brahmaiva5 tad eva kartç tatphalaü ca tad evety ekatvam anudç÷ya pårvam
anuùñhànàvasthàyàü6 pa÷càl labdhajyotiþ7 paramàtmabhåtaþ sukham
àste8 / vimuktasamastabandhano 'ntaryàmivat9 / bhogenaiva
pràrabdhakàryakarmakùayapratij¤ànàc charãrapàtaü10 yàvat /
tathà ca ÷rutiþ --- tasya tàvad eva ciraü yàvan na vimokùye 'tha
sampatsya iti / yàvac charãràn na vimokùyate /
pràrabdhaphalakarmaphalabhogapratibandhàt tàvad evàsya11 viduùa÷ ciram 
/
bhuïkte tu karmaõi12 pratibandhàbhàvàt /
atha sampatsye mucyata ity arthaþ / ÷arãrastho 'pi kaunteya na13 karoti
na lipyata iti smçteþ / ata eva va÷ã14 svatantraþ /
atha àsir audàsãnye dhàtur vartate / yathà gçhaü parigçhyàste /
kùetraü parigçhyàste15 --- ity audàsãnyavacano nopade÷avacanas 
tadvat16 /
idànãü

__________

NOTES:

1. ÷àntipràprasya ---va
2. màvasthà ---va
3. ... syàttatatsmàtpràtyupàye ---va
4. samyaïkrikùipya ---va
5. vramaiva ---va
6. pårvamatuùñàbhàvasthàyàü ---va
7. pa÷càllavujyotiþ ---va
8. såkhamàste ---va
9. vibhuktasamaktasamastavandhanontaryàmimat ---va
10. pràrabdhakàrtha karma^
11. pràrabdhaphalakarmaphalabhogaprativandhàttàdhadevàsthà ---va
12. bhuïktelu karmàrõi ---va
13. konteya ---va
14. var÷à ---va
15. ayagnàsirodàsãnyadhàturvata yathà gçhaü parigçsvàste kùetraü
parigçdyasti ---va
atha sàsiraudàsãnpe ---la
16. ^vacanasta ---va


____________________________________________________________________

p. 144

paramàtmà saüvçtaþ1 san navadvàre pure sapta ÷ãrùaõyàni dvàràõi
dve2 nàsike dve netre tathà kùotre mukham ekam adhastàd3 dve 
pàyåpasthe
pure ÷arãre dehã4 naiva kurvann akàrayan / dehasambandhasya nivçttatvàt
tadànãü tatkàryàbhàvaþ5 / pràgavasthàyàü tu
dehasambandhànuvçttteþ6 kurvan kàrayaü÷ càste7 / kurvann iti8
svatantrakartçtvam / kàrayann iti hetukartçtvam / yathà pacati pàcayati
iti / tathà ca ÷rutiþ --- salila eko draùñà9 dvaito bhavati10 --- iti /
evaü paramàtmasthitivarõanàrthàyàm asyàü gãtàyàm uttarà11 gãtà
samyag ghañate /
na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ --- iti /
yadi12 punaþ sthitapraj¤asya yogino dhriyamàõa÷arãrasya13
kùutpipàsàparãtasyàvastheyam ucyate / tasyàþ14 kaþ prasaïgo lokasya
kartçtvakarmasarjane yena pratiùiddhyate15 / prabhu÷abdaprayogo 'pi
paramàtmàvasthàvarõane16 yujyate /

karmatyàgavàdino 'nyathà vyàcakùate / samyagdar÷ã17 vidvàn
sarvakarmàõi nityanaimittikàdãni samyaï nyasya18 tyaktvàste sukhaü19
va÷ã jitendriyaþ20 / kva punar àste tadà navadvàre ÷arãre /
naiva kurvan na kàrayann iti21 / tad idaü svapakùaràgàviùñacetaso
'pavyàkhyànam / na hi22 brahmabåtasya viduùo deha àsanam upapadyate23 /
nàsau parimite de÷e kàle vi÷eùe vàste sarvade÷akàlavyàpitvàt /
uktaü ca --- nityaþ sarvatragaþ sthàõuþ --- iti /
na càmårtasyàtmanaþ

__________

NOTES:

1. sa pravçttaþ ---va
2. dyaràriõa ---va
3. ... mekaùadhastà ---
4. dehi ---va
5. ... bhàvàþ ---va
6. dekùasambandhànuvçtte ---va
7. kàraya÷càrate ---va
8. kurvantiti ---va
9. dçùñà ---va
10. mavatidveto ---va
11. ... muntaràgãtà ---va
12. yudi ---va
13. ghriyamàõà÷aràrasya ---va
14. tasyaþ ---va
15. pratiùeddhote ---va
16. parapràtmàvasthà va^ ---va
17. samyagçr÷e ---va
18. samyakasya ---va
19. mukhaü ---va
20. jitendriyaþ ---va
21. kurvanta kàrayantiti ---va
22. vyàkhyànaü hi ---va
23. àsan mupapadyate ---va


____________________________________________________________________

p. 145

÷arãre mårta(vad) upave÷anaü yujyate / abhimànakçtam eva tv àsanam /
mamedaü ÷arãram aham asya1 svàmãty akurvann akàrayaü÷ ceti2 càsminn 
api
vyàkhyànavi÷eùaõaü3 nàvakalpate /
sarva÷abda÷ ca ÷aucàcamanà÷anapànàdãnàü ÷iùyapra÷àsanàdãnàm
anantànàm abhipretànàü4 kriyamàõatvàt5
sarvatyàgavàdinaþ sutaràm avàcakaþ ÷lokaþ /

manograhaõaü ca kartavyaü6 sarvakarmàõi tyaktvà manasaiva7 hi 
tyajyante /
sannyàsagrahaõaü8 ca na kuryàt / santyajyeti9 bråyàd asandehàya /
tasmàn manasà10 sannyasyeti pårvoktasannyàsapratipattyarthaü
yogasannyastakarmàõàm iti11 /
tasmàd yathà vyàkhyàta evàrtha iti sthitam // 13 //12
so 'yaü paramàtmà ---

#<(na kartçtvaü na karmàõi lokasya sçjati prabhuþ /
na karmaphalasaüyogaü svabhàvas tu pravartate // BhG_5.14 //)>#

neti / muktaþ prabhur ã÷varaþ saüpannaþ pràõinam iva
putrabhçtyakalatràder niyantavyasyeha vidyamànatvàd ucyate /
na kartçtvàdi / àtmãyasya
poùyavargasya vidhatte svasvàmisambandhanivçtteþ / na ca tatkçtasya
÷u÷råùàdilakùaõasya karmaõo 'nuråpaü phalaü sçjaty àptakàmatvàd
iti / muktasya pràg iva bhçtyàdeþ kartçtvàdiniùedhaþ16 /
kartçtvàdinibandhanaü

__________

NOTES:

1. ... mahamasyà ---va
2. ... nna kàsyaü÷ceti ---va
3. ... vi÷eùaõà^ ---va
4. ÷iùyapra÷ànàdãnàmànantàbhàbhabhipratànàü ---va
5. kriyamànatvàþ ---va
kriyamàõatvà ---la
6. kartavya ---va
7. manaseva ---va
8. sannyasi^ ---va
9. kurùàttsantyajye ---va
10. tasmàtmanasà ---va
11. ... sannyàstakarmàõimiti ---va
12. 14 ---va/la
13. muktaþ sukhàbhisaüvandhanivçtte na ca takçtasya 
÷ru÷ruùàdilaõasya
karmaõo muråpaü phalaü sçjatyàptakàmatvàd iti muktasya pràg iva
putrabhçtyakalatràdeniyantavyaseha vidyamànatvàducyate àtmãyasya
poùyabargasya vidhatai kartçtvàbhiniùedhaþ /


____________________________________________________________________

p. 146

hi svàbhàvikam aj¤ànam1 / tatsahatà yatnenàpanayan2 /
yathà prabhur lokasya3 kartçtvàdi svecchayà na sçjati na ca
karmaphalasaüyogam àptakàmatvàt / sve mahimni hi paramàtmà sthitaþ4 /
pràõikarmaiva sçùñau phalotpattau ca nimittam /
ã÷varas tu karmànuvidhàyã tanniyantà5 /
na hi tasya kartçtvàdyàpàdane lokasya prayojanam asti6 /
udàsãno hi saþ / anyathà vaiùamyanairghçõyaprasaïgàd ã÷varo7
ràgàdimàn syàd yathà ràjà8 bhçtyànàü karmàõi ca vidhatte9 /
ràjabhçtyànàü ca parasparasàpekùatvam anyonyopakàrakatvàt10 /
kathaü tarhi lokasya kartçtvakarmaphalasaüyogas tad àha11 ---

svabhàvas tu pravartate / aj¤ànaprabhavau ràgadveùau / tanmålaü12 ca
karma / tataþ ÷arãragrahaõam / punaþ karma / punar aj¤ànam / punà
ràgadveùàv iti13 / tad idaü cakram eva samàvartate / 
avyàpçtàvasthe÷varatulyateha paripakvayogasya14 yogino dçùñàntàrtham 
uktà /
vyàpçtàvasthasya tv ã÷varasya jãvakarmànuråpaü jagad 
vidhàtçtvaü15
÷rutismçtisiddhaü sthitam eva // 14 //16

yasmàd ayam ã÷varo na ràgàdiva÷ena lokaü prerayati tasmàt ---

#<(nàdatte kasyacit pàpaü na caiva sukçtaü vibhuþ /
aj¤ànenàvçtaü j¤ànaü tena muhyanti jantavaþ // BhG_5.15 //)>#

__________

NOTES:

1. kartçtvàdinivadhavaühi svàbhàvivakàmaj¤ànaü ---va
2. sahatàyanayanayan ---va
... sahatàyatnenàpanayana ---la
3. mabhurlokasya ---va
4. svenàhibhri paranà sthitaþ ---va
5. tatriyantà ---va
6. prayojuna ma^ ---va
7. nairghçõyaprasaümàdã÷vare ---va
8. ràgàdimàndyàdyathà / rajja ---va
9. vidyatte rajjamç^ ---va
10. ... manyoptopakàràt ---va
11. saüyogàstavçhi ---va
12. ... prabhavo ràgadveùau / taþ nmålaü ---va
13. punaraj¤àneü puna punaràmadve^ ---va
14. ... patkayàgamyàyogi^ ---va
15. ^karmànunåpajjàgràdvidhàtçtvaü ---va
... jàgradvidhàtçtvaü ---la
16. 15 ---va/la


____________________________________________________________________

p. 147

nàdatta1 iti / kasyacit sambandhi pàpaü na gçhõàti / na ca sukçtam
àdatte / hetvabhàvàt2 / yad ã÷varaþ svàrthaü na prayuïkte lokaü
kena tarhi muhyanti3 jantavaþ /
tad àha --- svabhàvas tv aj¤ànenàvidyayà4 avidyà viparãtaj¤ànam /
dehàdiùv àtmàbhimàno brahmasvaråpàgrahaõaü5
càvidyocyate / tayàvçtam àcchannaü j¤ànam / tena muhyanti6 // 15 //

yeùàü tu ---

#<(j¤ànena tu tadaj¤ànaü yeùàü nà÷itam àtmanaþ /
teùàm àdityavaj j¤ànaü prakà÷ayati tatparam // BhG_5.16 //)>#

j¤àneneti6 / àdityavad yathàdityo bhuvanamaõóalaü7 prakà÷ayati
tathà j¤ànam aj¤ànaü vinà÷ya tatparaü brahma prakà÷ayati /
brahmaivedaü sarvam ahaü ca brahmeti j¤ànã8 pa÷yatãty arthaþ // 16 
//9

ita årddhvam adhyàyaparisamàpteþ j¤ànasvaråpaü 
tatsahakàrisàdhanaü10
pratipàdyate ---

#<(tadbuddhayas tadàtmànas tanniùñhàs tatparàyaõàþ /
gacchanty apunaràvçttiü j¤ànanirdhåtakalmaùàþ // BhG_5.17 //)>#

tadbuddhaya iti / tasmin brahmaõi buddhir yeùàü te tadbuddhayaþ11 /
tad brahmàtmà yeùàü te tadàtmanaþ / tasmin niùñhà tàtparyaü
yeùàü te tanniùñhàþ /
tatparàyaõaü gatir yeùàü te tatparàyaõàþ /
tadàtmànas te

__________

NOTES:

1. nàdartteti ---va/la
2. hatvàbhàvàt ---va
3. mujdyanti ---va
..ùtu aj¤ànenanàvi^ ---va
4. ..ñudàha aj¤anenàvi^ ---la
5. dahàdiùvàtmàbhimàno brahmasvaråpàgrahaõàü ---va
6. vçttamàchatraj¤ànentenanuhyanti 16 ---va
^ 16 ---la
7. yeùà tu kùàtenaiti àdityavahadyathàdityabhuvana ---va/la
8. bràhmeti kùàvã ---va
9. 17 ---va/la
10. itadgadyamadhyàmasamàrptekùani ... sàdhana ---va
11. te dvudayaþ ---va



____________________________________________________________________

p. 148

tanniùñhàs tatparàyaõà gacchanty apunaràvçttiü mokùaü1 j¤ànena
nirdhåtaü kalmaùaü yeùàü te tathoktàþ // 17 //2

kãdç÷aü tajj¤ànam ity ucyate3 ---

#<(vidyàvinayasampanne bràhmaõe gavi hastini /
÷uni caiva ÷vapàke ca paõóitàþ samadar÷inaþ // BhG_5.18 //)>#

vidyeti / vidyà ca vinaya÷ ca (vidyàvinayau) / vinayaþ saüyamaþ /
tàbhyàü4 sampanne adhyayanàdisaüskàravatãty arthaþ /
bràhmaõavat påjyatamatvàd gograhaõam5 / madhyamapratipattyarthaü
hastigrahaõam /
÷va÷vapàkagrahaõam atyantàspç÷yàvaj¤eyabhåtapratipattyartham /
paõóitàþ samadar÷inas teùu6 brahmàvasthitaü samaü taddar÷ino
bhavanti / sarvabhåteùv àkà÷avad brahmasvaråpam anugataü
pa÷yantãty arthaþ // 18 //7

evaü samgyagdar÷inàü8 ko làbha ity àha ---

#<(ihaiva tair jitaþ sargo yeùàü sàmye sthitaü manaþ /
nirdoùaü hi samaü brahma tasmàd brahmaõi te sthitàþ // BhG_5.19 //)>#

iheti / ihaiva dehasthitaiþ sargaþ punarbhavo jito nà÷ito yeùàü sàmye
brahmasvaråpe sthitaü manas tair ity arthaþ / nirdoùaü hi samaü9 
brahma /
buddhyà10 dç÷yamànaü sarvaü brahmaiva11 sampadyate yathà 
lavaõakùetre12
patitaü vastu lavaõam eva sampadyate / tasmin brahmaõi te sthità
yasmàt tasmàt tair jita13 iti pårveõa sambandhaþ // 19 //14

__________

NOTES:

1. ... tatparàõà gachantyapunaràvçrtimokùaü ---va
gatiryeùàü te tadàtmanastesmitatparàyaõà gachantya^ ---la
2. 18 la/va
3. takùànamityu^ ---va
4. tàbhyàü pante ---va
5. vràhmarõavat påjyatamatvàhograhaõam ---va
6. samadar÷anasteùu ---va
7. ... gatava÷yatãty arthaþ 19 ---va/19 la
8. ... dçr÷inàü ---va
9. nirdeùaü hi saümaü ---va
10. vuóyà ---va
11. brahmeva ---va
12. lavanakùetre --va
13. yasmàttasmåratterjita iti ---va
14. 20 la asyàïkasyàbhàvaþ ---va


____________________________________________________________________

p. 149

ya÷ ca brahmaõi sthitas tasya1 tadanuguõaü sàdhanam upadi÷yate ---

#<(na prahçùyet priyaü pràpya nodvijet pràpya càpriyam /
sthirabuddhir asaümåóho brahmavid brahmaõi sthitaþ // BhG_5.20 //)>#

na preti / priyam iùñaü pràpya na prahçùyaü prakarùeõa hçùñir
na2 kartavyà / nodvijet3 pràpya càpriyam / udvega÷ cittavyathà /
sthirà ni÷calà nirvicikitsà buddhir yasya sa sthirabuddhiþ / asammåóho
viviktacittavçttiþ // 20 //4

kiü ca ---

#<(bàhyaspar÷eùv asaktàtmà vindaty àtmani yat sukham /
sa brahmayogayuktàtmà sukham avyayam a÷nute // BhG_5.21 //)>#

brahmeti (// 21 //)

kathaü punar àtmasukhasyaivàkùayatvam / nanu bàhyaspar÷asukham
apy akùayam eva / neti bråmo yasmàt5 ---

#<(ye hi saüspar÷ajà bhogà duþkhayonaya eva te /
àdyantavantaþ kaunteya na teùu ramate budhaþ // BhG_5.22 //)>#

ya iti / ye hi saüspar÷ajà bhogà viùayasaüsarganibandhanà duþkhasya
yonayas te / yoniþ kàraõaü yasmàt / àdimanto 'ntavanta÷ ca 
kàdàcitkàþ
kùaõikàþ / na teùu ramate budho doùadar÷ã6 // 22 //7

ka÷ ca yogã sukhã ca / tad ucyate ---

#<(÷aknotãhaiva yaþ soóhuü pràk ÷arãravimocanàt /
kàmakrodhodbhavaü vegaü sa yuktaþ sa sukhã naraþ // BhG_5.23 //)>#

__________

NOTES:

1. sthitalahasya ---va
2. na pratyaùya prakarùaõahaùñirna ---va
   prakarùaõa^ ---la
3. nodvijot ---va
4. 20 ---la/va
5. yasmàt 22 ---va
6. vudho dor÷ã ---va
7. 23 ---va/la


____________________________________________________________________

p. 150

÷aknotãti / ihaiva1 dehe soóhuü niyantuü yaþ ÷aknoti na 
lakùaõamàtraü
kiü tu2 pràk ÷arãravimocanàd àdehapàtàt / kàmodbhavaü 
krodhodbhavaü3
vegam / apràptapràptãcchà kàmaþ / tena4 prerità cittavçttiþ
kàmavego 'nuraktacittavçttinirodhaþ5 kàmodveganirodho6
netravaktravikàraliïgaþ /
krodhas tadutthaveganirodha÷ ca7 / tàv etau vegau8 niru(õa)ddhi yaþ sa
yuktaþ sa sukhã naraþ // 23 //9

ya÷ caivaü kàmakrodhau jitvàtmani10 vartate sa mukta evam ucyate /

tad àha ---

#<(antaþsukho 'ntaràràmas tathàntarjyotir eva yaþ /
sa pàrtha paramaü yogaü brahmabhåto 'dhigacchati // BhG_5.24 //)>#

antar iti / antaràtmani11 sukhaü yasyàsàv antaþsukhaþ /
antaràtmany àràmaþ krãóà12 yasyàsàv antaràràmaþ / 
tathàntaràtmà
jyotir yasyàsav antarjyotir na vàyvàdityàdijyotiþ13 /
saþ / he pàrtha paramaü yogam / yujyata iti yogaþ / taü paramàtmànaü
brahmabhåto 'dhigacchati // 24 //14

kiü ca

#<(labhante brahmanirvàõam çùayaþ kùãõakalmaùàþ /
chinnadvaidhà yatàtmànaþ sarvabhåtahite ratàþ // BhG_5.25 //)>#

labhanta iti / labhante brahmaõi nirvçttim15 / athavà brahmaiva
nirvàõaü paramaü sukham çùayo16 dar÷anavantaþ17 /
kùãnaü kalmaùaü yeùàü te

__________

NOTES:

1. ÷aknotãti iheva ---va
2. kitu ---va
3. dehayatotva hàbhodbhavakrodhodbhava ---va
4. pràpticchàkàmastema ---va
5. kàmavegonurakta^ ---va
6. kàmotthavergànarodhaþ ---va
7. ... stadusyavagàõirodha÷ca ---va
8. tàveto vegau ---va
9. 24 ---va/la
10. jitàtmani ---va
11. anta iti antaràtmani ---la/va
12. koóà ---va
13. nebàjyàdityàdijyotiþ ---va
14. 25 ---va/la
15. brahmanirvçttim ---va
16. sukhamçùabhaüyo ---va/la
17. dar÷anavantaþ ---va


____________________________________________________________________

p. 151

tathoktàþ / chinnaü dvaidhaü saü÷ayo1 yais te2 chinnadvaidhàþ /
yatàtmàno niyatàntaþkaraõàþ / sarvabhåtànàü hite ratà
ahiüsakà ity arthaþ // 25 //3

sa eva ÷àntyupàyaþ punaþ kathyate / bahu÷aþ ÷ravaõàt 
sthirasaüskàraü
cittaü bhavatãti4 ---

#<(kàmakrodhaviyuktànàü yatãnàü yatacetasàm /
abhito brahmanirvàõaü vartate viditàtmanàm // BhG_5.26 //)>#

kàmeti / yatãnàü parivràjakànàm5 / pradar÷anàrtham etat /
gçhasthàdãnàm athavà yatãnàü yatnavatàm / tasyaiva nirvacanaü6
yatacetasàm iti / abhito nikañe samãpakàla ity arthaþ / nirvàõaü
nirati÷ayànandaråpam7 / abhita ubhayata ity eke / jãvatàü8 mçtànàü
ceti / tad asat / jãvatàü cen nirvàõaü9 siddhaü mçtànàü
daõóàpåpikayà siddham iti na vaktavyaü mçtànàm iti // 26 // 10

muktyupàyaprasaïgena11 yogo 'pi muktyupàyatvàd antaraïgatvàc ca
praståyate / ùaùñhe tasya vistaro bhaviùyati ---

#<(spar÷àn kçtvà bahir bàhyàü÷ cakùu÷ caivàntare bhruvoþ /
pràõàpànau samau kçtvà nàsàbhyantaracàriõau // BhG_5.27 //)>#

spar÷àn iti12 / bàhyàn13 viùayàn bahir eva14 kçtvà yadà
manasàntaràtmani nopasarpanti15 tadà viùayà bahir eva bhavanti /

__________

NOTES:

1. dvedhaü ---va
   dvaidhaü saü÷ayaü ---la
2. yoste ---
3. 25 va/la
4. bhavatãti 26 la
5. yaptãnàü pativàjakànàü ---va
6. nirvacana ---va
7. nirati÷ayàjandanupaü ---va
8. jãvajàü ---va
9. cettirvàõaü ---va
10. 27 va/la
11. muktupàyaprasaïgena ---va
12. spar÷àditi ---va/la
13. vàsvàn ---va
14. vaghereva ---va
15. manasànnaràtmano nopasaryati ---va


____________________________________________________________________

p. 152

bhruvo 'ntare1 madhye cakùuþ kçtvety adhikriyate /
pràõàpànàv ucchvàsaniþ÷vàsau nàsàbhyantaracàriõau samau kçtvà 
/
nocchvàsam adhikaü karoti na niþ÷vàsam /
yathàsvabhàvapravçttau kçtvety arthaþ // 27 //2

vaståttareõa samàpyate ---

#<(yatendriyamanobuddhir munir mokùaparàyaõaþ /
vigatecchàbhayakrodho yaþ sadà mukta eva saþ // BhG_5.28 //)>#

yateti / niyatànãndriyàõi mano buddhi÷ ca yasya sa va÷ã /
mananàn muni(þ) / mokùaþ param ayanaü gatir yasyàsau 
mokùaparàyaõaþ /
vigatecchà bhayaü ca krodha÷ ca yasyàsau vigatecchàbhayakrodhaþ /
icchà kàmaþ / ya evaü sadà varta(te) mukta eva saþ /
nàsty atra vicàraõà3 // 28 //4

muktyupàyo dar÷itaþ / j¤eyas tu sàkùàd dar÷ayitavyo yaü j¤àtvà
mucyetety àha5 ---

#<(bhoktàraü yaj¤atapasàü sarvalokamahe÷varam /
suhçdaü sarvabhåtànàü j¤àtvà màü ÷àntim çcchati // BhG_5.29 //)>#

bhoktàram iti / yaj¤ànàü tapasàü ca phalam / tasya bhoktà /
bhoktaiþ samarpitàni6 phalàni7 dçùñvà tçùyati8 tuùyatãty arthaþ 
/
na punas tasyàptakàmasyànyàdç÷o9 bhogo 'sti yathà nivedya samarpaõe10
devatà prãyate / sarveùàü lokànàü mahàntaram ã÷varam /
(suhçdaü) pratyupakàrànapekùayo 'pakàriõaü j¤àtvà màü11
÷àntiü mokùam çcchati

__________

NOTES:

1. mruvorantare ---va
2. 28 va/la
3. vicàraõàþ ---va
4. 29 va/la
5. dar÷ayitavya ityàha vyaü j¤àtvà mucyate ---va
   dar÷ãyatavya ityàha yaü j¤àtvà mucyate ---la
6. samaryitàni ---va
7. phalànni ---va
8. tapyati ---va
9. ^nyàda÷o ---va
10. samarpaõo ---va
11. sà ---va


____________________________________________________________________

p. 153

gacchati / dehasambandhàbhimàna÷ånyasya subrahmaråpeõàvasthitasya1
bhagavato vacanam / çùãõàm apãmàni2 vacanàni paramàrthe
satye 'vasthitànàm / yathà --- tad vai tathà pa÷yann çùir vàmadevaþ3
pratipede ---
ahaü manur abhavaü sårya÷ ca --- iti / ata eva sarvakarmàõi manasà
ity upapannam // 29 // 4

(iti ÷rã)bhagavadbhàskarakçte5 gãtàbhàùye pa¤camo 'dhyàyaþ //

__________

NOTES:

1. ÷åvyasya subrahmaråpevasthitasya ---va
2. ^mçùãõànavã÷àni ---va
3. tadve tathà pa÷yu çùirvà^ ---va
   taddhaitatpa÷yan çùivamideva iti pàñhàntaram
4. 30 va/la
5. bhagavadbhàrakarakçte ---va
6. pa¤camodhyàyaþ // 5 // ---la


____________________________________________________________________

p. 154

atha ùaùñho 'dhyàyaþ /

anantaràtãte granthe kevalaj¤ànasaïkãrtanàt tàvanmàtràd eva
muktiþ syàd ataþ karmatyàgaþ kartavya iti 
sàïkhyadar÷anàkulitacetasaþ1
saukaryàc ca2 mumukùor buddhiþ syàt tàü niràkartum àha ---

÷rãbhagavàn uvàca ---

#<(anà÷ritaþ karmaphalaü kàryaü karma karoti yaþ /
sa sannyàsã sa yogã ca na niragnir na càkriyaþ // BhG_6.1 //)>#

anà÷rita iti / anà÷ritaþ karmaphalàbhisandhivarjitaþ kàryaü nityaü
karma svà÷rayam avihitaü3 karoti yaþ sa sannyàsã4 sa yogã ca /
sa sannyàsã --- mayi sarvàõi karmàõi --- ity uktalakùaõo5
yogã ca --- brahmàrpaõam --- iti / na niragnir nirastàgniþ /
akriyas tyaktakarmà / naivaüvidhaþ6 sannyàsã yogã ca yaþ7 /
(i)ha vidyayà saha sambandho nakartuþ8 / sàïkhyànàü prasiddhas
tyaktakarmà caturthà÷ramã so 'tra pratiùidhyate / yo hi buddhipårvaü9
kartavyaü na karoti nàsàv à÷ràmã /
pràya÷cittã hi saþ / tena saha vidyayà10 saha sambandho na kartavyaþ /
atraikaveõupàõayaþ karmatyàginaü mårdhni11 padaü nihitam upalabhya

__________

NOTES:

1. dar÷anàkrulitacetasaþ ---va
2. saukàryà÷ca ---va
3. svà÷ramàvihitaü ---va
4. sabhyàsã ---va
5. ^kalùaõa ---va
6. nevaü vidhaþ ---va
7. yo ca ya ---va
8. yo (i)ha vidha(ya) ... kartuþ aü÷oyaü ---lakoùe nàsti
   yaþ ha vidyà saha sambandho na kartu iti ---vakoùe pàñhaþ
9. ^pårva ---va
10. vidyà saha ---va
11. mådhni ---va


____________________________________________________________________

p. 155

tad anyathà kartuü prayatamànà bahvasambaddhaü garjanti1 / gçhasthasya
stutyarthaü sannyàsitvaü yogitvaü cocyate2 / na punar niragner akriyasya
ca niràkaraõaü kriyata iti / tad asat / anyaniràkaraõaparatvàd asya
vàkyasya / nityaü3 karma kurvataþ sannyàsitvaü yogitvaü ca5 /
pårvair eva ca vacanaiþ6 pràptasya niragner akriyasya (ca)
pratiùedhàrthaü7 nànyo 'sya vàkyasyàrtho 'sti / yathà ---

saïkùepà(pa)vistaràv etau j¤àtvà ca pàramàrthikau /
ajasram àste tac cittaþ8 sa paraü yàti netaraþ // iti /

yathà càbruvan pårve vedapàragàþ9 ---

sa dharma iti vij¤àyate (yo) netareùàü sahasra÷aþ /

ity uktavedapàragapratiùedho '(va)gamyate / na ca stutir ekasmàd atra
vaktavyà / karmayogitvaü10 gçhasthàdãnàü yathà÷rutam evàsti /
tatra11 sannyàsitvaü nàma yadi12 karmatyàgitvam ucyate tato nindà syàn
na tu stutiþ / atha phalatyàgitvaü tad apy asty eva13 /
kiü tatra stutikalpanayà / pårvatra14 bahu÷aþ phalasaïkalparahitatvam
upadiùñam --- mà15 phaleùu --- tyaktvà karmaphalàsaïgam iti /
yasya hi bhagavàn pramàõabhåtas taduktatvàd eva pratipadyate /
kiü stutyà / atha (a)pramàõaü tathà stutir api vyarthà /
na càtra stutiparatvaü vàkyasya pratãyate16

__________

NOTES:

1. ^jàgatti ---la
   vadvasaüvaddhaü jàgati ---va
2. yogicocyate ---va
3. nitvaü ---va
4. sàasinvaü ---va
5. caþ ---la/va
6. pårvesvevacanaiþ ---va
7. niragniyapratiùedhàrthaü ---va
   niragniyapratiùedhàrthaü ---la
8. ta÷cittaþ ---va
9. ca ya vrå pårvedapàragàþ ---va
10. asti yathà ... karmayogitvaü a÷otvam ---lakoùe nàsti
11. ^stitra ---va
12. sannyà iti ---va
13. tadanyastyava ---va
14. pårva ---va
15. ^rahitvamuyadiùñamà ---va
16. pratãrvata ---


____________________________________________________________________

p. 156

yathàbhåtàrthapratipàdakatvàc chàstrasya / tasmàd bàlaiþ1
svaceùñitaü vihàya2 bhagavad upadiùñena mahàmahàmàrgeõa gantavyam 
/
yo hi svàtmànaü va¤cayitvà kaùñàü gatiü3 pràpayati nàsau 
pareùàü
hitàyopadi÷ati / tathà coktam ---

àtmànaü yo 'bhisandhatte4 pareùàü sa hitaþ katham / iti /

nanu sannyàsã sa yogã ca --- ity ekaþ puruùaþ5 katham ucyate /
virodhàt / yadi sannyàso6 kathaü karmayogã7 / sannyàsitvaü8
yogitvaü ca (na) yugapad sambhavati / kiü ca --- niragnir akriya÷ ca
sannyàsã prasiddhaþ / kriyàvàn karmayogã / tasmàd anyaþ sannyàsã /
karmayogã cànya iti paràbhipràyam à÷aïkyàvirodhaü dar÷ayati ---

#<(yaü sannyàsam iti pràhur yogaü taü viddhi pàõóava /
na hy asannyastasaïkalpo yogã bhavati ka÷cana // BhG_6.2 //)>#

yam iti / sannyàsam iti9 yaugiko 'tra sannyàsa÷abdo mayà prayuktaþ /
paramàtmani kçtànàü karmaõàü samyak tyàgo10 niþkùepaþ
samarpaõaü sannyàsaþ11 / sarvasarvà÷ramàõàm avi÷iùño na
råóhi÷abdaþ prayuktaþ12 / yathà vaidya÷abda÷ cikitsake råóho yaugikas 
tu
sarvatra vartate / vidyàyàü bhavo vaidya iti yo yo vidyàvàn
sa sarvo 'bhidhãyate /

__________

NOTES:

1. pratipàdatvàcchàstrasya vàlaþ ---la
   vàhyaþ ---va
2. dhihàya ---va
3. vacapitvà kaùñàü gati ---va
4. yotisatvatte ---va
5. nanu ca sannyàsã yogã cetyekaþ puruùaþ ---va
6. virodhàtisannyàsã ---va
7. kamaü yogã ---va
8. sannyàsikhaü ---va
9. savyàsamiti ---va
10. samyaktyàyoþ ---va
11. sannyàsaþ sarva sarva amàõàma^
12. prayukteþ ---va
    prayukteþùaùñhàdhyàyasyàyam / tataþ 65 tamapçùñhasya 
samàptiþ / 66 tamapçùñhasya pràrambhastu sannyàsamityàdi anena / 
sannyàsamityàdi
tu 26 tama÷lokasthabhàùyasya / avastheyaü ---vakoùasya /
    prayukto yathà ---la


____________________________________________________________________

p. 157

yad uktaü ---(sannyàsitvaü yogitvaü ca) yugapan na sambhavati ---
iti / nàsau doùo hetusadbhàvàt / tad àha --- na hy asannyastasaïkalpo
niþkùiptaþ karmasaïkalpo yenàsau sannyastasaïkalpaþ /
tadviparãto na yogã bhavati ka÷cana /
anekajanmapravçttabhedavij¤ànavàsitacetasàü na sahasàbhedavij¤ànam
upapadyate / ahaü brahmàsmi ---
iti / tasmàt sarvamà ..... kta(?) yas tatprasàdàd advaitaj¤ànaü
pratipadyate / tasmàd etad vai puruùasyàvasthàbhedamàtraü phalam /

punar ekam eva ma ... ktir ity abhipretyoktam --- yaü sannyàsam ityàdi1
pra÷àntamanasam iti paryantaü (sannyàsam --- ityàdi --- pra÷àntamanasam 
---iti paryantaü) ye pràõinaþ (uktàþ) santi tàn àtmava÷aü2 kuryàd
ity arthaþ // 26 //

yadi yogasukhaü syàt tato viùayasukhaparityàgo yujyate /
anyathà ko nàma parityajed ity àha ---

#<(pra÷àntamanasaü hy enaü yoginaü sukham uttamam /
upaiti ÷àntarajasaü brahmabhåtam akalmaùam // BhG_6.27 //)>#

pra÷ànteti / pra÷àntamanasaü hy enaü yasmàd yoginam uttamaü
viùayasukhàd upaiti3 / ÷àntarajasaü rajoviùayeùu pravçttir
brahmabhåtam --- bhå pràptàv àtmanepadãti smaraõàd bhåta÷abdaþ
pràptyarthaþ / brahmapràptam akalmaùam4 // 27 //

__________

NOTES:

1. yaü sa asmatparaü ---lakoùe riktaü sthànam / parapatràrambhastu 
àtmava÷e kuryàdity arthaþ anena /
2. ^mityàdipra÷àtamanasimityàparyanta ya àõina santi dàtmavà÷aü 
---va
3. viùayasusvàdupeti ---va
4. pratpyarthã brahmapràtyamakalpaùat ---va


____________________________________________________________________

p. 158

prakaraõarthopasaühàràrthaþ ÷lokaþ ---

#<(evaü yu¤jan sadàtmànaü yogã vigatakalmaùaþ /
mukhena brahmasaü÷leùam atyantam upagacchati // BhG_6.28 //)>#

evam iti / evam uktaprakàreõàtmànaü yu¤jan
yo(gã vigata)samastakalmaùaþ1 sukhenàkle÷ena brahmasaü÷leùanimittam
atyantasukham a÷nute // 28 //

yadàtyantaparipakvo yogo bhavati tadà kathaü pa÷yatãty ucyate ---

#<sarvabhåtastham àtmànaü sarvàõi bhåtàny àtmani2 /
pa÷yate yogayuktàtmà sarvatra samadar÷anaþ // BhG_6.29 //>#

(sarvabhåteti /) ahaïkàraparicchinnam3 avidyànibandhanam aupàdhikaü
råpaü vihàya sarvabhåtastham àtmànaü sarvàõi bhåtàni /
àtmani paramàtmani / àtmaparayor abhedavivakùayà4 nirde÷aþ /
pa÷yate yogena yukta àtmà yasyàsau /
sarvatra samadar÷ano brahmadçùñir ity arthaþ // 29 //

sarvatra paramàtmànam ---

#<(yo màü pa÷yati sarvatra sarvaü ca mayi pa÷yati /
tasyàhaü na praõa÷yàmi sa ca me na praõa÷yati // BhG_6.30 //)>#

yo màm iti / yo màü pa÷yati6 sarvatra tasyàhaü na praõa÷yàmi /
na tirobhavàmi / sa ca me na tirobhavati /
matsvaråpa evàsau bhavatãti // 30 //

__________

NOTES:

1. ^õàtmànaü yu¤janyo tu samastakalmaùaþ ---va
2. sarvabhåtàni càtmani ---la
3. àhaïkàraparichinna^ ---va
4. paramàtmaniràtmaparayorabhedavivakùayà ---va
5. 28 va/la
6. dya÷yani ---va


____________________________________________________________________

p. 159

phalakathanam etat kriyate1 / kiü ca ---

#<sarvabhåtasthitaü yo màü bhajaty ekatvam àsthitaþ /
sarvathà vartamàno 'pi sa yogã mayi vartate // BhG_6.31 //>#

(sarvabhåteti) 2sarvabhåtasthitaü yo màm ekatvam àsthito
bhajate / sarvathà vartamàno 'pi và mayi madvikàre vàkprapa¤ce3
cetasà vartamàno mayy evàsau ca vartate / brahmàtmanà dç÷yamànaü4
sarvaü brahmaiva sampadyate yathodakàtmanà dç÷yamànaþ5
phenataraïgàdis tatraivàntarbhavati tadvat /

anye tu yatheùñaceùñham apãti vadanti / tad ayuktam /
nahãdç÷asya yatheùñaceùñatà bhavati // 31 //6

yoginaþ sarvabhàveùu maitrãbhàva7 upadi÷yate ---

#<(àtmaupamyena sarvatra samaü pa÷yati yo 'rjuna /
sukhaü và yadi và duþkhaü sa yogã paramo mataþ // BhG_6.32 //)>#

àtmaupamyeti8 / upamàyà bhàva aupamyam9 /
tenàtmaupamyenàtmasàdç÷yenety arthaþ /
sarvatra bhåteùu sukhaü10 và pa÷yati / samam /
yathà mama sukhaü priyaü tathànyeùàm / yathà me duþkham apriyaü
tathà pareùàm iti / sa yogã paramo mataþ // 32 //11

sarvatràdvaitadar÷analakùaõo yoga uktaþ / tasya12 (j¤ànam) asambhavam 
/

__________

NOTES:

1. kathanameta kriyate ---va
2. sarvabhåtàsthita ---va
3. madvikàrovàkyapace ---va
   ... vàkyapa¤ce ---la
4. da÷yamànaü ---va
5. da÷yamàna ---va
6. 29 va/la
7. maiobhàva ---va
8. àtmaupanyeti ---va
9. bhàóaupamyaü ---va
10. sukhaü ---va
11. 30 ---va/la
12. yuktastasyà ---va


____________________________________________________________________

p. 160

arjuna uvàca ---

#<(yo 'yaü yogas tvayà proktaþ sàmyena madhusådana /
etasyàhaü na pa÷yàmi ca¤calatvàt sthitiü sthiràm // BhG_6.33 //)>#

yo 'yam iti / yo 'yam yogas tvayà prokto manasa÷ ca¤calatvàt sthiràü
sthitiü tasya1 na pa÷yàmi // 33 //1

yasmàt ---

#<(ca¤calaü hi manaþ kçùõa pramàthi balavad dçóham /
tasyàhaü nigrahaü manye vàyor iva suduùkaram // BhG_6.34 //)>#

ca¤calam iti3 / ca¤calaü hi manaþ kçùõa4 atica¤calam itas tato
dhàvamànam5 / pramathituü6 ÷ãlam asyeti pramàthi / balavad vegavad
dçóhaü bhedavàsanayà ghanãkçtam7 /
tasyàhaü nigrahaü8 nirodham àtmany avasthànam /
vàyor iva suduùkaraü manye // 34 //9

bhagavàn uvàca10 ---

#<(asaü÷ayaü mahàbàho mano durnigrahaü calam /
abhyàsena tu kaunteya vairàgyeõa ca gçhyate // BhG_6.35 //)>#

(asaü÷ayam iti) / nigraham avasthànam / asaü÷ayam11 yathàvad avasitaü
tathà / kiü tv abhyàsena / paramàtmani punaþ puna÷ cittaprave÷anam
abhyàsaþ / ÷àstreõa sarvaü brahmeti sàmànyena12 vij¤àya
hçdayakamalanilaye13 paramàtmànaü cintayata÷ cittaü14 
dçóhabhåmikaü15

__________

NOTES:

1. sthiràsthitistasya ---va
2. 31 ---va/la
3. ca¤calamiti ---va
4. kçsma ---va
5. atica¤calamitaü dhàvamànaü ---va/la
6. prathamitu ---va
7. dhanãdhuvaü ---va
8. nigraüha ---va
9. manya 32 ---va
   ..ü janye 32 ---la
10. bhagavànuvàca
11. nigrahamavasthànamasaü÷ayamiti ---la
    sarva ---va
12. sàbhàmena ---va
13. dadayakramala^ ---va
14. citava÷vittaü ---va
15. dañabhåmikaü ---va


____________________________________________________________________

p. 161

bhavati / evam abhyàsena gçhyate vairàgye(õa ca) / na prapa¤caviùayaü
vaitçùõyaü vairàgyam / yatprapa¤caviùayaphalaü1 tatsarvam a÷à÷vatam 
iti
doùadar÷anàd vaitçùõyam utpadyate // 35 //2

etàvàn iha ni÷cayaþ ---
#<(asayatàtmanà yogo duùpràpa iti me matiþ /
va÷yàtmanà tu yatatà ÷akyo 'vàptum upàyataþ // BhG_6.36 //)>#

asaüyateti / asaüyatàtmanà3 ava÷ãkçta àtmà mano yasya tena4
yogo duùpràpo na ÷akyate pràptum / va÷yàtmanà tu yatatà yatnaü5 
kurvatà
÷akyo 'vàptum anantaroktopàyena6 // 36 //

yadà tu yogo 'praptaþ kenacid daurbalyena7 tadà tasya kà gatir iti
praùñum uvàca ---

#<(ayatiþ ÷raddhayopeto yogàc calitamànasaþ /
lipsamànaþ satàü màrgaü pramåóho brahmaõaþ pathi // BhG_6.37 //
anekacitto vibhrànto mohasyeva va÷aü gataþ /
apràpya yogasaüsiddhiü kàü gatiü kçùõa gacchati // BhG_6.38 //)>#

ayatir iti / anekacitto9 vibhrànto mohasyeva va÷aü gata iti ca /
ayatir yatnarahitaþ ÷raddhayà copeto10 yogàd yogasakà÷àc calitamànaso
'nivçttamanàþ / apràpya yogasaüsiddhiü muktyabhàve11 kàü gatiü
kçùõa gacchati / nãlotpaladalacchaviþ12 kçùõo yugànuråpavarõo
và // 37-38 //13

__________

NOTES:

1. prapa¤ca^ ... vairàgyaü yat --- iti vakoùe nàsti
2. vitçstyamutpadyate / 33 ---va/la
3. asaüùateti asaüyatàtmànà ---va
4. j¤ena ---va
5. patnaü ---va
6. vàptu manararoktenopàyena 34 ---va
   ^yena 34 --- la
7. kenacidaurvalpena ---va
8. ùaùña uvàca ---va
9. ... citto ---va
10. ÷raddhayàcoyegro ---va
11. muttarabhàve ---va
12. ... ladachaviþ ---va
13. 36 va/la


____________________________________________________________________

p. 162

pra÷nam eva1 sopapattikaü kartum àha ---

#<(kaccid2 ubhayavibhraùñaþ ÷àradàbhram iva na÷yati /
apratiùñho mahàbàho vimåóho brahmaõaþ pathi // BhG_6.39 //)>#

kaccid iti / kaccid iti pra÷nàrtho nipàtitaþ / ubhayasmàd
bhraùñaþ3 / karma tàvan na phalàrthaü kçtam ã÷vare samarpitatvàt /
na ca j¤ànaü muktisamam utpannam5 / tasmàd ubhayabhraùñaþ /
kiü ÷àradàbhram iva vçùñirahitaü na÷yati kiü và neti / apratiùñho
na vidyate pratiùñhà yasya / brahmaõaþ pathi brahmapràptimàrge
vimåóho na(÷yati) // 39 //

#<(etan me saü÷ayaü kçùõa cchettum arhasy a÷eùataþ /
tvadanyaþ saü÷ayasyàsya chettà na hy upapadyate // BhG_6.40 //)>#

etad iti / etaü me saü÷ayaü kçùõa cchettum apanetum arhasi /
kasmàt / tvadanyaþ saü÷ayasyàsya cchettà jagati nopapadyate // 40 //6

uttaraü bhagavàn uvàca ---

#<(pàrtha naiveha nàmutra vinà÷as tasya vidyate /
na hi kalyàõakçt tàto gacchati ka÷cid durgatim // BhG_6.41 //)>#

pàrtheti / he pàrtha iha loke paratra và (na) tasya nà÷o 'sti /
kasmàt / na hi kalyàõakçt puõyakçd durgatiü ka÷cit tàto gacchati /
tanoti putram iti yady api tàtaþ pitocyate tathàpy anyatràpi8
dç÷yate påjàrtham9 // 41 //10

__________

NOTES:

1. pra÷ramegha ---va
2. ka÷cit ---la/va
3. bhaùñaþ --- karma tàvatraphalàürtha ---va
4. ... i÷vere ---va
5. ... samutpatraü ---va
6. 37 ---va/la
7. kçdurgati ---va
8. tathàpi nyatràpi^
9. påjàrtha ---la
10. 38 ---va/la


____________________________________________________________________

p. 163

#<(pràpya puõyakçtàü lokàn uùitvà ÷à÷vatãþ samàþ /
÷ucãnàü ÷rãmatàü gehe yogabhraùño 'bhijàyate // BhG_6.42 //
atha và yoginàm eva jàyate dhãmatàü kule /
etad dhi durlabhataraü loke janma yadãdç÷am // BhG_6.43 //)>#

pràpyeti1 / atheti ca / yad uktavàn phalodde÷ena2 na karma kçtam
ã÷varodde÷ena kçtatvàd iti3 / ata eva tasya puõyakçl lokapràptiþ /
na hi màm uddi÷ya kçtam aphalàya bhavati / bhogàyàpavargàya và
tat sampadyate /

puõyakçtàm --- iti vi÷eùaõàd4 ye tyaktakarmàõaþ5 kevalàj
j¤ànàn muktim icchanti teùàü durgatir eveti dar÷ayati /
(nàpi) abhij¤ànasya bhogaþ phalaü kalpayituü ÷akyam
avidyànivçttidvàreõa (tasya) muktyarthatvàt6 / na ca karmàbhàvo
bhogahetuþ sarveùàü prasaïgàt / tad etad bhàgavatam uttaraü
karmayoginàm upapadyate nànyeùàm / ÷à÷vatãþ bahvãþ7 samàþ
saüvatsaràn ÷ucãnàm àcàravatàü ÷rãmatàm ai÷varyavatàü
gehe jàyate / adhikàratas tasyàpekùayà pakùàntaram ucyate /
athavà yoginàm eva yogàbhyàsaratànàü daridràõàü kule vaü÷e
jàyate /
dhãmatàm utpadyate / dhãmatàm etad dhi durlabhataram ãdç÷aü
janma // 42-43 //8

sa tu jàtaþ ---

#<(tatra taü buddhisaüyogaü labhate pårvadaihikam /
tato bhåyo 'pi yatati saüsiddhau kurunandana // BhG_6.44 //)>#

__________

NOTES:

1. màùyeti ---va
2. phalode÷ena ---va
3. nu karmakçtaü mãdyapi tàtaþ pãtocyatetutthàpi nyatràpi 
dç÷ya÷varode÷ena kçtatvàt ---va
4. mityavi÷eùaõàt ---va
5. jyakrakukarmàõaþ ---va
6. muktyàrthatvànna ---va
7. ÷à÷vatàrvadvauþ ---va
8. dhãmatàddhidurlabhataraümãdar÷ajanma 4 ---va
   dhãmatàddhi durlabhataramãdaü÷aü janma 40 ---la


____________________________________________________________________

p. 164

tatreti / tatra taü buddhisaüyogam àtmaviùayayà1 buddhyà saüyogaü
labhate / pårvadaihikaü2 pårvajanmani bhavam / tato yatati bhåyo 'pi
tato 'dhikataraü yatate / saüsiddhau vimuktinimittam / he kurunandana // 
44 //

kathaü punar asau pårvadaihikaü3 buddhisaüyogaü labhate tad àha4 ---

#<(pårvàbhyàsena tenaiva hriyate hy ava÷o 'pi san /
jij¤àsur api yogasya ÷abdabrahmàtivartate // BhG_6.45 //)>#

pårvàbhyàseti / pårvajanmasa¤citaþ saüskàras tena hriyate pràpyate
buddhipårvasaüyogaü pratyava÷o 'pi5 san / kiü ca / jij¤àsur api
yogasya j¤àtum icchur api ÷abdabrahma vedoktaü kevalaü karmàtivartate6 
/
yogajij¤àsàpi kevalàt karmaõo gurutarety abhipràyaþ // 45 //

kiü ca7 ---

#<(prayatnàd yatamànas tu yogã saü÷uddhakilbiùaþ /
anekajanmasaüsiddhas tato yàti paràü gatim // BhG_6.46 //)>#

prayatnàd iti / prayatnàd yatamànas tu yogã prakçùñena yogena
yatnena8 yogàrthaü yatamàno9 yogã saü÷uddhakilbiùaþ10 yogena
(yà)tãti smaranti yoga÷àstravidaþ / kiü punaþ kùudrapàpàni /
na hy ekasminn eva11 janmani yogã mucyate / anekajanmajanitayo(gena
saüsiddho bhavati) / tato yàti paràü gatim // 46 //12

__________

NOTES:

1. ^viùayà ---la
2. ... dehikaü ---va
3. dehikaü ---la
4. tadàhà // 41 // ---va
5. prajyava÷opi ---va
6. karmàtivartavartate ---va
7. kiü ca 42 ---va/la
8. yatamànastuyatnena ---va
9. yatasmàno ---va
10. ... kilviùaþ ---va
11. nahyekràsminneva ---va
12. ... jànita / nato yàni paràü gatim 43 ---va
    ... 43 ---la


____________________________________________________________________

p. 165

yogamàhàtmyaü dar÷ayann adhyàyam upasaüharati1 ---

#<(tapasvibhyo 'dhiko yogã j¤ànibhyo 'py adhiko mataþ /
karmibhya÷ càdhiko yogã tasmàd yogã bhavàrjuna // BhG_6.47 //)>#

tapeti / kçcchracandràyaõopavàsaparebhyaþ2 kevalakarmiõo 'pi
karmagrahaõena3 tadviùayasya j¤ànasyàkùiptatvàt4 
pårvatràtmaj¤ànaü
vivakùitam / tasmàd yogã bhavàrjuna / gçhasthasyàrjunasya yogopade÷àt
sannyàsinàm eva ùaùñhe yogopade÷aþ kçta iti yair vyàkhyàyate
teùàm upasaühàravirodhaþ // 47 //5

#<(yoginàm api sarveùàü madgatenàntaràtmanà /
÷raddhàvàn bhajate yo màü sa me yuktatamo mataþ // BhG_6.48 //)>#

yoginàm iti / àdityaü rudram anyàü6 và devatàü ye yu¤jate
teùàü7 yoginàm api sarveùàü madgatenànantaràtmanà8 màü gatena
madàsaktacetasà ÷raddhàvàn àstikyabuddhir bhajate9 yo màü sa me
yuktatamo mata iti // 48 //10

(iti ÷rã)bhagavadbhàskarakçte gãtàbhàùye ùaùñho 'dhyàyaþ // 6 //

__________

NOTES:

1. màhàtmyadar÷ayatradhyàya^ ---va
2. kçchàcàndràyaõopavàsarebhyaþ ---va
3. kevalakarmiõo karma^ ---la
4. jànesyàkùiptatvàt^ ---va
5. 44 ---va/la
6. anyaü ---va
   anyaü devatàü ---la
7. teùo ---va
8. mahatenàntaràtmanà ---va
9. samadàsaktacetasà ÷raddhavàtàstivà buddhirmajatye ---va
10. 44 ---va/la


____________________________________________________________________

p. 166

atha saptamo 'dhyàyaþ /1

ùaùthe 'dhyàye samàdhir uktaþ / yatra samàdhãyate2 cittaü
tad ã÷varàkhyaü brahma savistaraü vaktavyam ity adhyàya àrabhyate /
na hy aj¤àtasvaråpasyopàsanaü6 ÷akyaü kartum iti /

bhagavàn uvàca4 ---

#<(mayy àsaktamanàþ pàrtha yogaü yu¤jan madà÷ritaþ /
asaü÷ayaü samagraü màü yathà j¤àsyasi tac chruõu // BhG_7.1 //)>#

mayãti / mayi parame÷vare5 svàbhàvikasnehàrdracetà6 yogaü
yu¤jànaþ kurvàõa ity arthaþ / màm à÷rito madà÷rito 'nanya÷araõaþ 
/
saü÷ayarahitaü samagraü kçtsnaü màü yathà yena prakàreõa 
j¤àsyasi
pratipatsyase tac chruõu // 1 //

vistaraprakàraü dar÷ayati ---

#<(j¤ànaü te 'haü savij¤ànam idaü vakùyàmy a÷eùataþ /
yaj j¤àtvà na punar anyaj j¤àtavyam ava÷iùyate // BhG_7.2 //)>#

j¤ànam iti / j¤ànam ã÷varasvaråpabodhanam / tadvij¤ànasahitaü7
vakùyàmi / vi÷eùaj¤ànam8 --- so 'ham --- ityàdi / idam iti
pårvoktaü paràmç÷yate / vakùyàmi / kàrtsyena9 /
yaj j¤ànaü10 j¤àtvà neha loke j¤àtavyaü punar ava÷iùyate // 2 //

__________

NOTES:
1. ÷rãjàrayaõàya namaþ ---va/ lakoùe nàyamaü÷aþ
2. samàdhãyato ---va
3. nahyaj¤ànatasvaråpasyopasànaü ---la
4. mamavànuvàca ---va
5. prayiprareme÷vare ---va
6. svabhàvikàsnehàrdracetà ---la
   snehàndravetàyoguüyujànaþ ---va
7. vitànasahitaü ---va
8. ... j¤àne ---va
9. kàtsyena ---va
10. yaj¤ànaü ---va


____________________________________________________________________

p. 167

durlabhaü ca matsvaråpaj¤ànam / katham ---

#<(manuùyàõàü sahasreùu ka÷cid yatati siddhaye /
yatatàm api siddhànàü ka÷cin màü vitti tattvataþ // BhG_7.3 //)>#

manuùyeti / manuùyàõàü sahasreùu madhye ka÷cid yatati siddhaye
yatnaü1 karoti / yatatàm api teùàü siddhànàü2 siddhyarthaü3
pravçttànàm ity arthaþ / ka÷cin màü vetti tattvataþ4
yàthàtathyena // 3 //

÷rotàram abhimukhãkçtyedànãü5 savistaram àtmànaü kathayati ---

#<(bhåmir àpo 'nalo vàyuþ khaü mano buddhir eva ca /
ahaïkàra itãyaü me bhinnà prakçtir aùñadhà // BhG_7.4 //)>#

bhåmir iti / bhåmir àpo 'nalo vàyuþ kham iti pa¤càpi bhåtamàtrà
nirdi÷yante6  sthåla÷arãràrambhiõyaþ / mano buddhir ity antaþkaraõaü
nirdi÷yate / manograhaõena bàhyam api karaõaü gçhyate
buddhãndriyakarmendriyalakùaõam7 /
ahaïkàra ity anàtmany àtmàbhimàna àtmani cànàtmàbhimànaþ /
sa8 ubhayavidho viparãtapratyayaþ saüsàrahetur yam avidyety
àcakùate / me madãyàùñadhà bhinnà prakçtiþ
sthàvarajaïgamalakùaõasya bhåtajàtasya // 4 //

imàm acetanàü prakçtiü pçthakkçtya cetanàü nirdeùñum àha8 ---

#<(apareyam itas tv anyàü prakçtiü viddhi me paràm /
jãvabhåtàü mahàbàho yayedaü dhàryate jagat // BhG_7.5 //)>#

apareti10 / apareyam aùñadhà11 bhinnà prakçtir aparà bhogyaråpà12

__________

NOTES:

1. yatvaü ---va
2. sidgànàü
3. siddhàrthaü ---va
4. tatvataþ ---va
5. ÷rãttàramabhimukhãkçtya ---va
6. vàyuriti ---la/va // nidi÷yate ---va
7. buddhidriyakarmediya lakùaõa ---va
8. sa iti ---vakoùe nàsti
9. imàmacetanà prakçti pçthakçtya cetanàü nirdaüùñumàha ---va
10. aparoti ---va
11. apareyàmaùñadhà ---va
12. bhoparåpà ---va


____________________________________________________________________

p. 168

paratantrà / aparàü pradhànabhåtàü1 prakçtim ito 'nyàü
matsambandhinãü viddhi / jãvabhåtàü jãvatvaü pràptàü2
bhoktçråpeõàvasthitàm /
yayà prakçtyedaü4 dhàryate jagadantar anupraviùñam5 /
(tathà ca) ÷rutiþ --- anena jãvenàtmanànupravi÷ya6 nàmaråpe
vyàkaravàõi --- iti // 5 //

dvàbhyàü prakçtibhyàü bhåtàni jàyanta ity àha7 ---

#<(etadyonãni bhåtàni sarvàõãty upadhàraya /
ahaü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ pralayas tathà // BhG_7.6 //)>#

etad iti / ete dve8 prakçtã yonã yeùàü bhåtànàü tàny etadyonãni 
/
tatra yàcetanà prakçtiþ sà kàryakàraõaråpeõa pariõamate /
yà tu cetanà sà svakarmopàrjitaphalabhoktçråpeõàvatiùñhate9 /
tàny etàni jãvàviùñàni bhåtàni10 sarvàõãty upadhàraya /
te ca matsambandhinyau11 / katham acetanà matto jàtà÷ cetanàþ punar
madasambhåtàþ / yata evam ato 'haü kçtsnasya jagataþ prabhavaþ 
pralayas
tathà / prabhavanty asmàd iti12 prabhavaþ /
pralãyante 'sminn iti pralayaþ13 /
kathaü punar gamyate samastasya jagato målakàraõaü brahma iti /
÷ruteþ --- sad eva saumyedam agra àsãt --- iti /
tadaikùata sa àtmà --- iti /
sadàtma÷abdàbhyàaü paràmar÷àc cetanaü14 kàraõaü ni÷cãyate /
na hy anumànena15 kevalenàtyantàtãndriyaü jagatkàraõaü ka÷cit
samarthayituü ÷aktaþ / asiddhànaikàntikaviruddhadoùaduùñatvàt16 /

__________

NOTES:

1. ^bhråtàïkçti... ---va
2. jãvatvapraptàü ---va
3. bhokturåpe^ ---va
4. prakçtyà idaü ---va
5. ... praviùña ---va/la
6. ÷rutirjavinàtmanà^ ---va
7. ityàha // 5 ---la/va
8. eta dve ---va
9. ^bhoktåråpeõàvatiùñate ---va
10. måtàni ---va
11. satsambandhinyau ---va
12. prabhavajyasmàditi ---va
13. pràlãyate ---va
14. sa àtmeïkçtyàtma÷abdàbhyàü paràma÷e÷cetanaü ---va
15. mahyanumànena ---va
16. ka÷citsamartha ... duùñatvàt aü÷oyaü nàsti ---vakoùe


____________________________________________________________________

p. 169

tatra sàïkhyàþ pradhànaü jagatkàraõaü varõayanti /
naiyàyikavai÷eùikàþ paramàõån /
tatra vàdinaþ parasparaviruddhaü jalpanto nàdyàpy antaü gatàþ1 /
÷rutivirodhàc cànumànam àbhàsãbhavati /

yat punar anumànaü ÷rutyanusàri tadanugràhakatvenopanyasyate
tadà÷rãyate / yena sarvaj¤aþ sarva÷akti÷ cetano jagatkartà sàdhyate /
tàrkikànumànena2 tu yasya yatra kartçtvaü tatparij¤ànavatas
tacchaktiyuktasya3 kartçtvopapatteþ / rathapràsàdàdikartçvad iti4 /
anena5 càsarvaj¤asyàsarva÷akter anã÷varasya6 siddheþ 
prakçtavastvasiddher
anà÷rayaõam iti // 6 //

yata evam7 ---

#<(mattaþ parataraü nànyat ki¤cid asti dhana¤jaya /
mayi sarvam idaü protaü såtre maõigaõà iva // BhG_7.7 //)>#

matta iti / mattaþ parataraü nànyad aham eva sarvasmàj jagataþ parataro
målakàraõatvàt / kathaü punar asya kàraõatvam / ÷aktipariõàmàt /
tathà ca ÷rutiþ8 --- tadàtmànaü svayam akuruta ---
yathorõanàbhiþ9 sçjate gçhõate10 ca /
11apracyutasvaråpasyàpy acintya÷aktitvàt pariõàmo bhavatãti /
yathàkà÷o12 vàyuråpeõa pariõamate na svaråpavinà÷o vàyo÷ ca
pa¤cavçttiråpeõàdhyàtmam13 /

__________

NOTES:

1. jagatkàraõa varõayanti / naiyyàyikavaiùikàþ 
paramàüõåstatravàdinaü ka÷cit samàrthayitu ÷akto 
siddhànaikàntikavirudradoùaduùñatvàttatra
sàïkhyaþ pradhànaü jagatkàraõaü parasparaviruddhaü 
jalpantonàdyàpyantaü gatàþ ---va
2. catano ... tàrkikànumanina ---va
3. ... stachaktisya ---va
4. ... prasàda^ ---va
5. ... vàdijyanena ---va
6. ... sarva÷aktoranã÷vara^ ---va
7. yata eva ---la
8. ... pariõàma tathà ca ÷ruti ---va
9. yathorõanàbhaþ ---la
   yatho nàbhaþ ---va
10. gçhõate ---va
11. càprattyutasvaråpa^ ---va
12. ùathàkà÷o ---va
13. ... vino÷o vàyo÷ca pa÷cavçttiråpeõàdhyàtma^ ---va


____________________________________________________________________

p. 170

yathà ca tantubhyaþ1 paño jàyate tantusvaråpapracyutiþ2 /
vicitra÷aktayo hi bhàvàþ / tathà coktaü puràõe ---

acintyàþ khalu ye bhàvà na tàüs tarkeõa sàdhayet /
prakçtibhyaþ3 paraü yat tu tad acintyasya4 lakùaõam // iti /

tathà ca mantraþ ---

na tasya kàryaü karaõaü ca vidyate
na5 tatsama÷ càbhyadhika÷ ca vidyate /
paràsya ÷aktir vividhaiva6 ÷råyate
svàbhàvikã7 j¤ànabalakriyà ca // iti /

mayi kàraõe sarvam idaü kàryaü proktaü grathitam anusyåtam ity 
arthaþ /
yathà kàrpàsasåtre8 maõigaõà yathà ca mçdi ÷aràvàdaya iti //

mamaitàþ ÷aktayo yà abàdiùu rasàdiråpà jagataþ saüsthitihetavas 
tà
dar÷ayati9 ---

#<(raso 'ham apsu kaunteya prabhàsmi ÷a÷isåryayoþ /
praõavaþ sarvavedeùu ÷abdaþ khe pauruùaü nçùu // BhG_7.8 //)>#

rasa iti10 / rasaþ sàro yena ÷arãrapuùñir bhavati11 / iha prakaraõe
jagatsthitihetånàü12 saïkãrtanam / vibhåtiprakaraõe tu
kàraõam akàraõaü và yad utkçùñaü13 sattvaü tadupadi÷yate /
cintanãyaü yad utkçùñaü sattvaü tad upadi÷yate14 /
cintanãyatvenety apunaruktatà15 / me

__________

NOTES:

1. tatubhyaþ ---va
2. jàyate tu svaråpapratyuti ---va
3. acityà ... sàdhayerthaprakçtimabhyaþ ---va
4. paraü yattadacintyasya ---va
5. na matsama÷ca ---va
6. vividhaü va ---va
7. svàbhàvikau ---va
8. kàrpasa^ ---va/la
9. hetavaüsthàdar÷aùati ---va
10. rasa iti ---va
11. rasàsàraü yena ÷arãrayuùñirbhavati ---va
12. tagatsthiti^ ---va
13. yudutkçùña ---va
14. tadupadi÷yarte ---va
15. ... tvenetyupunaduktatà ---va


____________________________________________________________________

p. 171

rasaråpaprotà àpa iti kecid yojayanti / tad asat /
yathà÷rutànvayabhaïgaprasaïgàt / sthitinimittànàü ca dharmàõàm 
iha
vaktum iùñatvàt /
prabhàsmi / prakà÷aþ ÷aktiþ / praõava oïkàraþ /
so 'pi dhyànajapàdàv upayogàd utkarùahetuþ / ÷abdo 'smy àkà÷e2 /
÷abdena hi3 sarvalokavyavahàraþ pravartate / puruùasyedaü pauruùaü
puüstvaü prajananakàraõam // 8 //

#<(puõyaü pçthivyàü gandho 'smi teja÷ càsmi vibhàvasau /
jãvanaü sarvabhåteùu tapa÷ càsmi tapasviùu // BhG_7.9 //)>#

kiü ca ---

#<(bãjaü màü sarvabhåtànàü viddhi pàrtha sanàtanam /
buddhir buddhimatàm asmi tejas tejasvinàm aham // BhG_7.10 //)>#

bãjam iti / bãjaü målakàraõaü màü viddhi jànãhi / sanàtanaü
nityam / buddhir asmi buddhimatàü8 bçhaspatibhàrgavàdãnàm9 /
tejaþ prabhàvo 'smi tejasvinàü10 ràj¤àm // 10 //

#<(balaü balavatàü càhaü kàmaràgavivarjitam /
dharmàviruddho bhåteùu kàmo 'smi bharatarùabha // BhG_7.11 //)>#

balam iti / balaü balavatàü11 càham / tad vi÷inaùñi ---
kàmaràgavivarjitam / kàmena ràgeõa ca rahitam / tatsamutthaü12
tu yad balaü

__________

NOTES:

1. dhyànanayàdàvupa^ ---va
2. ÷abdaussyàkà÷e ---va
3. ÷abde sarvanahi ---va
4. prajanakàraõaü ---va/la
5. gadhaþ ---va
6. puràùahetutvàt ---va
7. hiraõyaretàsi ---va
8. buddhivatàü ---va/la
9. ... tirbhàrgavàdãnàü ---va
10. tejàsvinàü ---va
11. valavatà ---va
12. tatsamutpaü ---va


____________________________________________________________________

p. 172

pratyavàyanimittam / svàbhàvikaü tu yad balaü tad utkarùakàraõam /
yathà vainateyàdãnàm / dharmeõàviruddhaþ1 kàmo bhåteùu so 'ham 
asmi
yathà svadàreùu // 11 //

kiü ca ---

#<(ye caiva sàttvikà bhàvàs tàmasà ràjasà÷ ca ye /
matta eveti tàn viddhi na tv ahaü teùu te mayi // BhG_7.12 //)>#

ye caiva sàttvikà bhàvà iti / sattvanivçttàþ / sàttvikà
devàdayo ràjasà asurà manuùyà÷ ca2 tàmasàþ sarpàdayo3 matta
eva iti tàn viddhi / na tv ahaü teùu / nàhaü janà÷ritaþ / te tu
punar mayi vartante4 / madadhãnavçttaya ity arthaþ // 12 //

athedànãü5 guõànàü svabhàvaþ ka÷cid kathyate ---

#<(tribhir guõamayair bhàvair ebhiþ sarvam idaü jagat /
mohitaü nàbijànàti màm ebhyaþ param avyayam // BhG_7.13 //)>#

tribhir iti / tribhir guõamayair bhàvaiþ6 kçtsnam idaü jagan mohitam /
nàbhijànàti màm ebhyo guõebhyaþ param avyayaü vyayarahitam // 13 //

tribhir etair guõair mohitasya saüsàrakàntàrottàro nàstãty àha ---

#<(daivã hy eùà guõamayã mama màyà duratyayà /
màm eva ye prapadyante màyàm etàü taranti te // BhG_7.14 //)>#

daivãti / devasyeyaü daivã7 / hi÷abdo hetau / yasya devasya mama màyà
nirmãyate na (màyàvikàþ)8 / na jàtam iti prakçtir

__________

NOTES:

1. tadutkarùakànaùñikàmaràgàviraõaüyathàvainaneyàdãnàü
dharmeõàviruddhya ---la//va
   dharmeõa viruddhà ---la
2. mànuùà÷ca ---va
3. tàmasàþ yadiyo ---va
4. vartate ---va
5. athedàürna ---va
6. guõamayerbhàvaiþ ---
7. devã ---va
8. nimãyate ---va
9. na yàvikà ---la


____________________________________________________________________

p. 173

ã÷varàd utpannà màyocyate / ÷ruti÷ ca nirvakti1 --- màyàü tu 
prakçtiü
vidyàn màyinaü tu mahe÷varam --- iti /
na sàïkhyànàm iva nityà / yatra màyà÷abdaþ praj¤àvacanaþ 
prayujyate
tatreyaü vyutpattiþ /
mãyate paricchidyate2 prameyo 'rtha iti praj¤à màyà / yathà ---
indro màyàbhiþ pururåpa ãyate4 --- atãndriyapraj¤àbhir ity arthaþ /
duratyayà duþkhenàtyayo 'tikramo 'syà iti duratyayà / yady evaü
÷àstropade÷ànarthakyam / neti bråmaþ / màm eva ye prapadyante te 
màyàü
tarantãti na doùaþ // 14 //

nanu ye prapadyanta5 iti vi÷eùaõam anarthakam / nety ucyate / arthavad eva
(tat /) katham ---

#<(na màü duùkçtino måóhàþ prapadyante naràdhamàþ /
màyayàpahçtaj¤ànà àsuraü bhàvam à÷ritàþ // BhG_7.15 //)>#

na màm iti6 / màyayànantaroktayà prakçtyàpahçtaj¤ànà àsuraü
bhàvaü ÷àñyànçtàdilakùaõam à÷ritàþ // 15 //

ke punas te ye tvàü prapadyante7 ---

#<(caturvidhà bhajante màü janàþ sukçtino 'rjuna /
àrto jij¤àsur arthàrthã j¤ànã ca bharatarùabha // BhG_7.16 //)>#

caturvidhà iti / caturvidhà÷ catuùprakàràdhikàriõo8 màü
bhajante / àrto vyasanàpannaþ / jij¤àsuþ parame÷varasambodhane
yatamànaþ / arthàrthã dravyàkàïkùã / j¤ànã brahmavit // 16 //

__________

NOTES:

1. nirvabhakti ---va
2. meyate parichidyate ---va
3. indramàbhiþ ---la
4. puruùaråpadeyate ---va
5. pradyaü ta iti ---va
6. na smamiti ---va
7. pratipadyante ---va
   pratipadyante ---la
8. atra vakoùasya samàptiþ


____________________________________________________________________

p. 174

kiü ca sarve tulyàþ / ki¤ caiùàü ka÷cid adhika iti pçcchàyàü
pràptàyàm àha ---

#<(teùàü j¤ànã nityayukta ekabhaktir vi÷iùyate /
priyo hi j¤ànino 'tyartham ahaü sa ca mama priyaþ // BhG_7.17 //)>#

(teùàü iti /) teùàü j¤ànã nityayuktaþ / nirdhàraõe ùaùñhã /
nityayuktaþ satatàbhyàsã / mayy ekasmin bhaktir yasyàsàv ekabhaktiþ1 
/
sa vi÷iùyate / priyo hi j¤ànino 'tyartham / vi÷vasya jagato 'ntaràtmà
paramàtmà /
mamàpi càyam evàtmeti manyamàno naisargikasnehapratibaddhabuddhir
atitaràü bhåyo bhåyo 'nurajyate /
sa ca mama priya iti // 17 //

yady api ràgadveùàv ã÷varasya na staþ /
tathàpi ÷àstràrthayàthàtmyaveditvàd aikàtmyapràpteþ priya ity 
ucyate / itarebhya àrtàdayaþ2
parame÷varam à÷rayanto 'nyebhyo mahàkàlabhaktebhyaþ prakçùñatarà iti
dar÷ayitum àha ---

#<(udàràþ sarva evaite j¤ànã tv àtmaiva me mataþ /
àsthitaþ sa hi yuktàtmà màm evànuttamàü gatim // BhG_7.18 //)>#

udàrà iti / udàràþ sarva evaite utkçùñàþ / j¤ànã tu
nirupacàram àtmaiva me mataþ / katham / àsthitaþ sa hi yuktàtmà
màm evànuttamàü gatim / na vidyate 'nyottamà yasyà gates tàm
anuttamàm // 18 //

kim ekasminn eva janmani j¤ànãtthaü3 tvà tvàü bhajate4

__________

NOTES:

1. ^bhaktiryasyàsàvekabhaktiryasyàsàvekabhaktiþ
2. iherebhya àrtàdayoþ
3. j¤ànãtya
4. bhajante



____________________________________________________________________

p. 175

kiü vànekasminn iti / yady ekasminn eva tadàrtàdãnàm api
j¤ànitvaprasaïgaþ / tatra tàratamyaü nopapadyata iti paramatam
à÷aïkyàha ---

#<(bahånàü janmanàm ante j¤ànavàn màü prapadyate /
vàsudevaþ sarvam iti sa mahàtmà sudurlabhaþ // BhG_7.19 //)>#

bahånàm iti / yata ete àrtàdayaþ teùàm api bhagavati
janmàntaravàsanàsti /
yato nàràyaõam eva te bhajante nànyàü devatàm /
j¤ànã punar ekabhaktiþ prayojanàntaranirapekùaþ
sannyàsakarmayogàbhyàü sampanno bahånàü janmanàm ante màü
prapadyate /
kathaü prapadyate / vàsudevaþ sarvam iti / vasanti tasmin sarvabhåtàni 
/
vasati vàntaryàmi(tve)na sarvabhåteùv iti vàsuþ /
devanàd dyotanàd devaþ / vàsu÷ càsau deva÷ ceti vàsudevaþ paramàtmà 
/
àtmaivedaü sarvam ---
sad eva saumyedam agra àsãt --- idaü sarvaü yad ayam àtmà -- iti 
÷ruteþ /
kàraõàtmanà prapa¤càtmanà càvasthita iti pratipadyate / sa mahàtmà
sudurlabhaþ / santi hi dvaitadar÷ino 'pi bhaktàþ // 19 //

kasmàt puna÷ caturvidhà eva1 bhajante na sarve ---

#<(kàmais tais tair hçtaj¤ànàþ prapadyante 'nyadevatàþ /
taü taü niyamam à÷ritya prakçtyà niyatàþ svayà // BhG_7.20 //)>#

kàmair iti / kàmais taiþ putrapa÷vàdibhir hçtaj¤ànàþ /
rudràdityadurgàgàõapatiprabhçtayo (yà) anyà devatàþ (tàþ) ye
bhajante (taü) tam upavàsàdiniyamam à÷ritya prakçtyà
pårvajanmavàsanayà svayà niyatàþ / devatàntarabhaktànàü ca
tadvàsitacetasàü ca tato nivçttir nàsti // 20 //

__________

NOTES:

1. evaü


____________________________________________________________________

p. 176

katham1 ---

#<(yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ ÷raddayàrcitum icchati /
tasya tasyàcalàü ÷raddhàü tàm eva vidadhàmy aham // BhG_7.21 //)>#

ya iti / yo yo yàü yàü tanuü bhaktaþ / tanuü devatàmårtim
ity arthaþ / tasya tasyàcalàü dçóhàü ÷raddhàü tàm eva
vidadhàmy aham /
tatkarmànusàreõa / karmaiva phalotpattau nimittam / ã÷varas tu
karmànuvidhàyã niyantçtvenàvatiùñhate // 21 //

#<(sa tayà ÷raddhayà yuktas tasyàràdhanam ãhate /
labhate ca tataþ kàmàn mayaiva vihitàn hi tàn // BhG_7.22 //)>#

sa iti / sa tayà ÷raddhayà yuktas tasya devatàvi÷eùasyàràdhanaü
påjanam ãhate ceùñate nirvartayati tato labhate ca
kàmàn abhipretàrthàn mayaiva vihitàüs tàn / hi÷abdo hetau /
yasmàd ã÷varaþ sarvatra phaladàtà karmànuråpeõa / tathà
(ca) ÷rutiþ --- eùa sarve÷vara eùa bhåtàdhipatir eùa bhåtapàla
eùàü lokànàm asambhedàya --- iti /
rahasi kçtànàü prakà÷akçtànàü ca karmaõàü
phalaparipàkavibhàgaj¤o hi saþ // 22 //

devatàntaropàsanàt phalaü cel labheta tad apy astu / ko doùa
iti ced àha ---

#<(antavat tu phalaü teùàü tad bhavaty alpamedhasàm /
devàn devayajo yànti madbhaktàþ ÷à÷vataü padam // BhG_7.23 //)>#

anteti / devàn devayajo yànti pràpnuvanti / madbhaktàþ
÷àsvataü padam // 23 //

__________

NOTES:

1. katham 20
2. tanudevatà


____________________________________________________________________

p. 177

kiü punaþ kàraõam / kecid devatàntaraü bhajante na tvàm iti tad
ucyate ---

#<(avyaktaü vyaktim àpannaü manyante màm abuddhayaþ /
paraü bhàvam ajànanto mamàvyayam anuttamam // BhG_7.24 //)>#

avyaktam iti / svabhàvato 'vyaktam atisåkùmaü santaü vyaktiü
prakañabhàvam àpannaü manyante màm abuddhayo 'lpabuddhayaþ /
ayam api nàràyaõàkhyo viùõur mahàdevàdivad devatàvi÷eùa eva
nàtràdhikyaü ki¤cid astãti /
paraü bhàvam ajànantaþ samastasya jagato målakàraõam ã÷varàõàü
brahmarudrendràdãnàm apy adhã÷varo 'yam ity ajànanto na màü
bhajante // 24 //

kasyacid evàham anekasmin janmani bhaktim udvahataþ svaråpaü
vivçõomi na sarvasya ---

#<(nàhaü prakà÷aþ sarvasya yogam àyàsam àvçtaþ /
måóho 'yaü nàbhijànàti loko màm ajam avyayam // BhG_7.25 //)>#

nàham iti / nàhaü prakà÷aþ sarvasya / katham / yogamàyayà
sa¤cchanna ai÷varyayogaþ sa eva / màyàsaüvaraõahetutvàt /
tasmàn måóho 'yaü nàbhijànàti màm ajam avyayam // 25 //

ahaü tu sarvaj¤aþ katham ---

#<(vedàhaü samatãtàni vartamànàni càrjuna /
bhaviùyanti ca bhåtàni màü tu veda na ka÷cana // BhG_7.26 //)>#

vedeti / vedàhaü trikàlaviùayàõi bhåtàni jànàmi /
màü tu veda na ka÷cana / ayaü måóho loka iti / yaþ punar
j¤ànã sa jànàti vàsudevaþ sarvam iti // 26 //


____________________________________________________________________

p. 178

kenàyaü loko måóhatvam àpannas tad ucyate ---

#<(icchàdveùasamutthena dvandvamohena bhàrata /
sarvabhåtàni sammohaü yànti sarge parantapa // BhG_7.27 //)>#

iccheti / icchà ràgaþ / ràgadveùasamutthena dvandvamohena /
(dvandvàni) ÷ãtoùõasukhaduþkhàdãni tatsambandho moho dvandvamohaþ /
upakàriùu paràrtheùu ràgàt sukhaü tatsambandhã mohas tannibandhanà
ca pravçttir apakàriùu dveùo duþkhaü tannibandhanà ca nivçttir iti /
evaü pravçttinibaddhàni bhåtàni sarge ÷arãragrahaõeùu sammohaü
yànti / yadi punar dvandva÷abdena ràgadveùayoþ paràmar÷aþ kriyate 
tadà1
dvandvagrahaõam anarthakam icchàdveùasamutthena mohenety etàvad 
vaktavyaü
syàt // 27 //2

tatra tu ---

#<(yeùàü tv antaü gataü pàpaü janànàü puõyakarmaõàm /
te dvandvamohanirmuktà bhajante màü dçóhavratàþ // BhG_7.28 //)>#

yeùàm iti / yeùàü tv antaü gataü pàpaü kùãõaü pàpaü3
puõyakarmopacayàt  te ràgadveùasamutthadvandvamohavinirmuktà
bhajante màü dçóhavratàþ // 28 //

evam ---

#<(jaràmaraõamokùàya màm à÷ritya yatanti ye /
te brahma tadviduþ kçcchram adhyàtmaü karma càkhilam // BhG_7.29 //)>#

(jareti) / ye jaràmaraõamokùàya màm à÷ritya yatanti prayatante te
brahma tadviduþ / kçcchram adhyàtmaü karma càkhilam /
vastutrayam etad arjunapra÷nàd anantaram uttaraü vakùyàmaþ // 29 //

__________

NOTES:

1. yadà
2. syàttatra tu // 27 //
3. kùãõapàpaü


____________________________________________________________________

p. 179

aparam api vastucatuùñayam ---

#<(sàdhibhåtàdhidaivaü màü sàdhiyaj¤aü ca ye viduþ /
prayàõakàle 'pi ca màü te vidur yuktacetasaþ // BhG_7.30 //)>#

sàdhibhåteti // 30 //

(iti ÷rãmad)bhagavadbhàskarakçte gãtàbhàùye
saptamo 'dhyàyaþ //


____________________________________________________________________

p. 180

athàùñamo 'dhyàyaþ /

te brahma tad viduþ --- iti ye bhagavatopakùiptàþ padàrthàs tàüs
tattvato j¤àtum arjunaþ pçcchati /

arjunaþ (uvàca) ---

#<(kiü tad brahma kim adhyàtmaü kiü karma puruùottama /
adhibhåtaü ca kiü proktam adhidaivaü kim ucyate // BhG_8.1 //
adhiyaj¤aþ kathaü ko 'tra dehe 'smin madhusådana /
prayàõakàle ca kathaü j¤eyo 'si niyatàtmabhiþ // BhG_8.2 //)>#

kiü tad iti / ka iti svaråpapra÷natàtparyam /

katham iti prakàrapra÷naþ / kena prakàreõàsau dehe 'smin bhavatãti /
prayàõakàle maraõakàle kena prakàreõa j¤eyo 'si niyatacittaiþ // 
1-2 //

bhagavàn (uvàca) ---

#<(akùaraü brahma paramaü svabhàvo 'dhyàtmam ucyate /
bhåtabhàvodbhavakaro visargaþ karmasa¤j¤itaþ // BhG_8.3 //)>#

akùaram iti / na kùaratãty akùaraü paramaü brahma /
etad vai tad akùaraü
gargi bràhmaõà abhivadanti -- iti ÷ruteþ /
svabhàvo 'dhyàtmam ucyate / akùara÷abdavàcyasya paramàtmana àtmãyo
bhàvo 'ü÷o jãvo 'dhyàtmam àtmànaü deham adhikçtya bhoktçtvena 
vartata
iti / bhåtànàü jãvànàü bhàvo bhàvanà karma / tasya pralayakàle
stimitasyàvasthitasyodbhavo vyaktiþ phaladànayogyatàpàdanam /


____________________________________________________________________

p. 181

taü karotãti bhåtabhàvodbhavakaro visargo visçùñir 
hiraõyagarbhàdeþ /
tathà ca mantraþ --- hiraõyagarbhaü janayàmàsa pårvaü mano buddhyà
÷ubhayà saüyunaktu --- iti / so 'yam ã÷varasyàntaryàmiõo
vyàpàraþ karmasa¤j¤itaþ /

apareùàü vyàkhyà --- yajamànasya vyàpàra÷ carupuroóà÷àdãnàü
devatodde÷ena tyàgo visargaþ / sa eva buddhidvàreõa bhåtàny eva
bhàvàs teùàm udbhavaü karotãti bhåtabhàvodbhavakaraþ 
karmasa¤j¤ita
iti // 3 //

#<(adhibhåtaü kùaro bhàvaþ puruùa÷ càdhidaivatam /
adhiyaj¤o 'ham evàtra dehe dehabhçtàüvara // BhG_8.4 //)>#

adhãti / adhibhåtaü kùaro bhàvaþ / kùarati vina÷yatãti ÷arãre
viùayalakùaõaþ / cetano1 bhogyavargo jàyamàno 'niruddhyamànaþ
puruùa÷ càdhidaivatam / yo 'sàv àdityamaõóale hiraõyagarbhaþ
sarvadevatàmayaþ / kçtsnaü vairàjaü ÷arãram àpåryàvasthitaþ
puruùo 'dhiyaj¤o 'ham eva / atra yaj¤ànàm adhidevatàham eva /
yaj¤o vai viùõuþ --- iti ÷atapatha÷ruteþ /
deho 'dhikaraõatvena vyapadi÷yate --- na mama idaü devatàyà iti
mànasas tyàgo yàga ucyate / ye ca dravyayaj¤à j¤ànayaj¤àþ
svàdhyàyayaj¤as teùàm aham evàdhidevatety abhipràyaþ /

anyeùàü vyàkhyà ---
dehasmin vai÷vànaravidhyaïgabhåtàhutisàdhanabhåta2 iti /
vi÷iùñàhutisàdhanopalakùaõàrthe deha÷abdo yaj¤a÷abda÷ ca
vi÷iùñayaj¤alakùaõapara iti / tad ayuktam /
yato yaj¤avi÷eùavyàkhyànàd yaj¤asàmànyavyàkhyànaü yuktataram /
visarga÷abdena sargavyàkhyànaü yuktam // 4 //

__________

NOTES:

1. ^lakùaõo cetano^
2. ^vidhyaïgàbhåtàhuti


____________________________________________________________________

p. 182

#<(antakàle ca màm eva smaran tyaktvà kalevaram /
yaþ prayàti sa madbhàvaü yàti nàsty atra saü÷ayaþ // BhG_8.5 //)>#

anteti / vayaso 'nte tyaktvà kalevaraü ÷arãraü yaþ prayàti sa
madbhàvaü yàti / na vidyate 'sminn arthe saü÷ayaþ // 5 //

na kevalaü màm eva smaran màü pratipadyate / kiü tarhi ---

#<(yaü yaü vàpi smaran bhàvaü tyajaty ante kalevaram /
taü tam evaiti kaunteya sadà tadbhàvabhàvitaþ // BhG_8.6 //)>#

yam iti / yaü yaü bhàvaü devatàvi÷eùam anyad và vastu smarann ante
dehaü tyajati1 taü tam evaiti kaunteya sadà tadbhàvanayà bhàvito
vàsitàntaþkaraõaþ // 6 //

yata evam ---

#<(tasmàt sarveùu kàleùu màm anusmara yuddhya ca /
mayy arpitamanobuddhir màm evaiùyasy asaü÷ayam // BhG_8.7 //)>#

tasmàd iti / tasmàt sarveùu kàleùu madanusmaraõaü kuru /
yuddhaü ca svadharmaü kurv ity arthaþ / mayi samarpitaü mano
buddhi÷ ca yasya te sa tvaü mayy arpitamanobuddhiþ / manovçttivi÷eùo
vçttimatã buddhiþ /
ekam evàntaþkaraõaü paramàrthataþ / vyavahàrasiddhyarthas tu
bhedavyapade÷aþ / màm evaiùyasy asaü÷ayam / nàsminn arthe saü÷ayo 'sti 
/
na caitad à÷aïkitavyam ---

antakàle 'nyathàpi smçtir bhavatãti / ã÷varo hi sarvaj¤aþ 
karmànusàrã
cittavçtter niyantà // 7 //

__________

NOTES:

1. tyajanti


____________________________________________________________________

p. 183

anantaroktam arthaü vi÷iùya1 dar÷ayitum àha ---

#<(abhyàsayogayuktena cetasànanyavçttinà /
paramaü puruùaü divyaü yàti pàrthànucintayan // BhG_8.8 //)>#

abhyàseti / abhyàsaþ samànapratyayaprabandho
vijàtãyapratyayàvçttikãlaþ so 'yam abhyàsayogaþ / tadyuktena
cetasànanyavçttinà paramaü puruùaü divyaü yàti pratipadyate
cetasà tam evànucintayan // 8 //

tam eva paramaü puruùaü punar api vi÷inaùñi ---

#<(kaviü puràõam anu÷àsitàram aõor aõãyàüsam anusmared yaþ /
sarvasya dhàtàram acintyaråpam àdityavarõaü tamasaþ parastàt // BhG_8.9 //)>#

kavim iti / kaviü sarvaj¤am anu÷àsitàraü niyantàram / tathà hi 
÷rutiþ
--- etasya vàkùarasya pra÷àsane gargi såryàcandramasau vidhçtau2
tiùñhataþ --- iti / aõor aõãyàüsaü såkùmàd api såkùmataram /
såkùmatvam ihàvayavopacayàbhàvo vivakùitaþ / nabhaso 'pi sakà÷àd
atisåkùmaþ / paramakàraõatvàt sarvakarmaphalasya dhàtàraü
vidhàtàram acintyaråpam / nahãdaü tad iti cintanãyam /
asya råpaü (na) vidyate / asthålam anaõv ahrasvam adãrgham alohitam ---
iti råpapratiùedhàt / tathàpy upàsakànàm anugrahàrthaü råpaü
nirdi÷yate / àdityavarõaü jyotirmayam ànandaikasvabhàvaü tamaso
j¤ànàndhakàràt parastàd avasthitam aj¤ànatimiràpanudaü
svayaüprakà÷am anusmared yaþ sa ity uttaragãtàyàü
vàkyàrthaü samàpyate // 9 //

__________

NOTES:

1. vi÷eùya
2. vivatau


____________________________________________________________________

p. 184

kasmin punaþ kàle 'nusmaret ---

#<(prayàõakàle manasàcalena bhaktyà yukto yogabalena caiva /
bhruvor madhye pràõam àve÷ya samyak sa taü paraü puruùam upaiti divyam // BhG_8.10 //)>#

prayàõeti / antakàle ni÷calena manasà bhaktyà
tadanusmaraõàhlàditahçdayena yogabalena ca 
yogajanitasaüskàrapàtisthair
yeõa1 bhruvor madhye pràõam àve÷ya suùumõayà2 nàóyà
niùkramyety arthaþ3 // 10 //
pràptavyaü padam anådya tatpràptyupàyaü kathayiùyann àha ---

#<(yad akùaraü vedavido vadanti vi÷anti yad yatayo vãtaràgàþ /
yad icchanto brahmacaryaü caranti tat te padaü saïgraheõàbhidhàsye // BhG_8.11 //)>#

yad iti / edad vai tadakùaraü gargi --- atha parà yayà tadakùaçam
adhigamyate --- iti / vi÷anti pratipadyante / yatayo yatnavanto yad icchanto
brahmacaryaü maithunanivçttim (caranti) / gçhasthasyàpi sarvatra và
pratiùiddhavarjam ity anuj¤àtagamanànivçttasyàva÷yakaçtukàlagàmino
brahmacaryam asty eva / tat te padaü tat padapràptyupàyaü saïgraheõa
saïkùepeõa kathayiùyàmi // 11 //

#<(sarvadvàràõi saüyamya mano hçdi niruddhya ca /
mårdhnyàdhàyàtmanaþ pràõam àsthito yogadhàraõàm // BhG_8.12 //)>#

sarveti / sarvàõãndriyadvàràõi saüyamya mano hçdayakamalanilaye
parame÷vare sanniruddhya tàlumålavinirgatayà brahmanàóyà

__________

NOTES:

1. ^stheryeõa
2. suvanyayà
3. niùkrametyarthaþ


____________________________________________________________________

p. 185

suùumõàkhyayorddvam udgamayyàtmanaþ pràõaü mårdhnyàdhàyàsthito
yogadhàraõàm / yogadhàraõàü gçhãtvety arthaþ // 12 //

#<(om ity ekàkùaraü brahma vyàharan màm anusmaran /
yaþ prayàti tyajan dehaü sa yàti paramàü gatim // BhG_8.13 //)>#

om iti / ÷abdabrahmaikàkùaram iti vi÷eùaõaü
saühitàdibrahmanivçttyartham / vyàharann uccàrayan1 / màü 
paramàtmànam
àkà÷avat sarvavyàpinaü sarvaj¤am ànandam amçtam / tyajaü dehaü yaþ
prayàti sa yàti paramàü gatim / antakàle ca màm evaiti --- (iti yat)
sàmànyenoktaü tad idànãü vi÷eùitam /

kecid atra kramamuktyabhipràyam idaü na sadyomuktipradar÷anàrtham iti
vadanti / etad vai satyakàma paraü càparaü ca brahma yad oïkàraþ ---
iti ÷ruteþ / oïkàràlambanopàsanaphalam idaü kathyata iti /
tadapavyàkhyànam / paravidyàdhikàràt / yad akùaraü vedavido vadanti 
---
iti pratij¤ànàt kathaü kàlàntaramuktiråpaü2 varõyate // 13 //

na càhaü durlabhaþ satatàbhiyuktasya ---

#<(ananyacetàþ satataü yo màü smarati nitya÷aþ /
tasyàhaü sulabhaþ pàrtha nityayuktasya yoginaþ // BhG_8.14 //)>#

ananyeti / yasyànyatra3 ceto nàsty asàv ananyacetàþ / satataü
sarvadà nairantaryeõa / nitya÷a iti yàvajjãvam / tenaitad dar÷itaü
vàkyàrthaj¤ànamàtreõa kçtàrthatà /
satatopàsanayà j¤ànaü paripakvaü muktikùamaü sambhavatãti /
tasyàhaü sulabhaþ sukhena labhyo nityayuktasyeti nigamanam // 14 //

__________

NOTES:

1. u÷càrayan
2. kàlàntaraü muktiråpaü
3. kasyànyatra


____________________________________________________________________

p. 186

tatpadapràptàv upàya uktaþ / tatpràptau satyàü kaþ 
puruùàrthavi÷eùa
iti ---

#<(màm upetya punar janma duþkhalayam a÷à÷vatam /
nàpnuvanti mahàtmànaþ saüsiddhiü paramàü gatàþ // BhG_8.15 //)>#

màm iti / màü pràpya punar janma duþkhasyàlayaü sthànaü na
pràpnuvanti / sthànàntarapràptau punaràvçttiþ / matpràptir
evànàvçttihetur iti dar÷ayati // 15 //

#<(à brahmabhuvanàl lokàþ punaràvartino 'rjuna /
màm upetya tu kaunteya punarjanma na vidyate // BhG_8.16 //)>#

àbrabmeti / à brahmabhuvanàd / brahmaõo hiraõyagarbhasya bhuvanaü
nivàso brahmalokas tena saha / abhividhàv àkàro brahmalokasahitàþ1
pràõina ucyante / nanu ca --- yo ha vai2 tat paramaü brahma veda
brahmaiva bhavati / tasya tàvad eva ciraü yàvan na vimokùye 'tha
sampatsye3 --- ityàdhi÷rutipràmàõyàd viduùaþ pràrabdhakarmakùaye
÷arãrapàtànantaraü mokùàvadhàraõàt kathaü brahmavidàü
nivçttakalmaùàõàü punar àvartanam / tathà yàvad adhikàram 
avasthitir
adhikàriõàm4 --- iti ÷àrãrakasåtràd adhikàre
lokànugrahàrthe vyàpàre
ye 'vasthitàs teùàü pràjàpatyàdàv adhikàre5 ã÷varànu÷àsanàd
yàvad adhikàram avasthitir bhavati / tatra ca j¤àna÷eùam abhyasyatàü
pràrabdhaphalakarmakùaye muktiþ / yo yo devànàü pratyabuddhyata
sa sa

__________

NOTES:

1. ^÷abdena tàtsthàtsthàninastannivàsinaþ
2. yo heva
3. vimokùyeta sampatsa iti
4. ^sthitiràdhikàrikàrikàõàm
5. prajàpatyàdàvadhikàre÷varànu÷àsanàd


____________________________________________________________________

p. 187

tad abhavat1 --- iti brahmasvaråpàpatteþ / na ha vai devàn pàpaü
gacchati --- iti punarjanmapratiùedhàc ca / etad anupapannam /
atrocyate / pràrabdhakarmaphalabhogakùaye sarveùàü muktir uktà /
tac càrabdhaphalaü karma keùà¤cid eka÷arãrabhogyam / anyeùàm
aneka÷arãrabhogyam / ekajanmakçtasyàpi karmaõo 'neka÷arãrabhogyatàpi
smaryate / yathàvàntaratamanàmnaþ puràõarùeþ kalidvàparayoþ
sandhau viùõu÷àsanàd vyàsapadapràptiþ / evaü muktiphalàniyamas
tattadavasthàpràpter iti2 ÷àrãrake 'pi karmaphalatàratamyava÷ena
mukter aniyamadar÷anàd avirodho 'tra / màm upetya he kaunteya punar janma
÷arãragrahaõaü na vidyate // 16 //

kasya hetor itareùàü lokànàm àvçttiþ / kàlaparicchinnatvàt /
parasya kàraõapràptasya pracyutir nàsti kàryalokeùu hi vartamànasya /
teùàü vinà÷itvàd àvçttir ava÷yaü bhàvinã3 tad etad àha ---

#<(sahasrayugaparyantam ahar yad brahmaõo viduþ /
ràtriü yugasahasràntàü te 'horàtravido janàþ // BhG_8.17 //)>#

sahasreti / tathà coktam ---

daivikànàü yugànàn tu sahasraü parisaïkhyayà /
bràhmam ekam ahar j¤eyaü tàvatã ràtrir eva4 ca // iti /

sahasrayugaparyantam ahar brahmaõo jàgaritàvasthà / caturda÷am
anvantaràvacchinnaþ kàlaþ / tàvatã ràtrir avàntarapralayo
brahmaõaþ svapnàvasthà / tad evam ahoràtrau saüvatsarakalpanayà
varùa÷asam àyur

__________

NOTES:

1. sa sa tadàbhavat
2. ^tadavasthàvapçteriti
3. ava÷yabhàvinã
4. mahàràtrim iti manusmçtau pàñhaþ


____________________________________________________________________

p. 188

brahmaõaþ / tato brahmà mucyate / mahàpralayo bhavati /
pçthivyàdãny api bhåtàni tadà pralãyante // 17 //

tatràhani ràtrau ca yo vyàpàro bhåtànàü sa kathyate ---

#<(avyaktàd vyaktayaþ sarvàþ prabhavanty aharàgame /
ràtryàgame pralãyante tatraivàvyaktasa¤j¤ake // BhG_8.18 //)>#

avyakteti / avyaktam avyàkçtam ucyate pa¤cànàü bhåtànàü
såkùmàvasthà / karmàvidyàsahità÷ ca jãvàþ / antaryàmã÷varo
'dhiùñhàtà / tad etad vyàkçtam ucyate / tathà ca ÷rutiþ ---
tad dhedaü tarhy avyàkçtam àsãt --- iti / vyaktaü yac ca2
caràcaràõi bhåtàni mahàbhåtàni ca prabhavaty aharàgame /
ràtryàgame tu pralãyante /
tatra và vyàkçte 'vàntarapralaye caràcaràõàü bhåtànàü pralayo
mahàpralaye tu mahàbhåtànàm apãti vi÷eùaþ // 18 //

kçtakarmavinà÷o 'kçtakarmaphalasya càgama3 iti doùadvayaü
pariharann àha---

#<(bhåtagràmaþ sa evàyaü bhåtvà bhåtvà pralãyate /
ràtryàgame 'va÷aþ pàrtha prabhavaty aharàgame // BhG_8.19 //)>#

bhåteti / saüsàrasyànàditvàt pårvakalpakçtànàü karmaõàü
stimitaü nàmàvasthànaü4 na vinà÷aþ / tannibandhano 'yaü
punaþ suranaratiryakprabhedena vicitraþ sarga iti /
sa evàyam iti / samànanàmàkçtitvà(d a)bhedo vyapadi÷yate /
tannàmanas tadàkçtaya÷ ca jàyante / vyaktãnàm anyatve 'pi
yathà ta eva ÷àlayo bhujyante (tadvat) / ÷eùaü gatàrtham // 19 //

__________

NOTES:

1. tatra vyàkçtamàsãt
2. vyaktaya÷ ca
3. kçtakarmavinà÷okçtasya ca karmaphalasyàgama iti
4. stimitànàmavasthàna


____________________________________________________________________

p. 189

yad etad vyaktaü varõitaü1 (tasmàt) ---

#<(paras tasmàt tu bhàvo 'nyo vyakto 'vyaktàt sanàtanaþ /
yaþ sa sarveùu bhåteùu na÷yatsu na vina÷yati // BhG_8.20 //)>#

para iti / paras tatkàùñhà2 / sarvaj¤o 'vyaktaþ karaõàgocaratvàt /
tasmàd avyaktàt pårvoktàd acetanàd ayaü cetanaþ paramàtmà
sanàtano nityaþ (paraþ) / katham / yaþ sa sarveùu na÷yatsu na vina÷yati 
/
so 'yam ã÷varaþ pratipattavyaþ // 20 //

#<(avyakto 'kùara ity uktas tam àhuþ paramàü gatiü /
yaü pràpya na nivartante taddhàma paramaü mama // BhG_8.21 //)>#

avyakteti / yo 'yam avyaktaþ paramàtmàkùara ity ukto vede ---
tato 'kùaràt sambhavatãha vi÷vam --- iti tam àhuþ ÷rutayaþ /
paramàü gatiü kathaü pràpya na nivartante / taddhàma sthànaü 
paramaü
mama // 21 //

sa punaþ kenopàyena labhyata ity àha ---

#<(puruùaþ sa paraþ pàrtha bhaktyà labhyas tv ananyayà /
yasyàntaþsthàni bhåtàni yena sarvam idaü tatam // BhG_8.22 //)>#

puruùa iti / bhaktyà ananyayà tatparayà
stutinamaskàradhyànadhàraõàdibhis tam eva bhajate / na devatàntaram /
tasya lakùaõam ucayate pratipattisaukaryàrtham / yasyàntaþsthàni hi
bhåtàni /
kàraõe hi kàryam antarbhavati mçdãva ÷arà(vam) / ... yogena cedaü
sarvaü tataü vyàptam // 22 //

ã÷varasatattvaü nirdhàritam3 / tatpràptyupàya÷ ca --- prayàõakàle
manasà --- ity àrabhyoktaþ / (puruùaü) pràptànàü cànàvçttir
uktà /

__________

NOTES:

1. valitaü
2. tatkçùñhà
3. nivàritam


____________________________________________________________________

p. 190

athedànãü yena màrgeõa gatànàm anàgamo 'nàvçtir yena càvçttir
iti vibhàgena dar÷ayann àha ---

#<(yatra kàle tv anàvçttim àvçttiü caiva yoginaþ /
prayàtà yànti taü kàlaü vakùyàmi bharatarùabha // BhG_8.23 //)>#

yatreti / kàlagrahaõaü màrgopalakùaõàrtham / karmayogino 
j¤ànayogina÷
ca devayànapitçyànamàrgam arciràdilakùitaü prathamaü dar÷ayati
pràdhànyàt // 23 //

#<(agnir jyotir ahaþ ÷uklaþ ùaõmàsà uttaràyaõam /
tatra prayàtà gacchanti brahma brahmavido janàþ // BhG_8.24 //)>#

agnir iti / agnir jyotir ity arcirdevatà lakùyate /
tathà ÷uklapakùadevatottaràyaõadevatety àtivàhinyo1 devatà iti
sthitaü ÷àrãrake / tena tu prayàtà gacchanti brahma paramàtmànam /
brahma÷abdasya tatra mukhyatattvaü na kàryaloko gçhyate
parabrahmaprakaraõàc ca /

tatra yat kai÷cid uktam --- arciràdimàrgagàmiõàü2
hiraõyagarbhalokapràptir iti tad asat / ihànàvçttir ucyate
brahmapràpteþ svatantravçttiþ / tathà coktam --- à brahmabhuvanàl
lokàþ --- iti // 24 //

idànãü kevalakarmiõàü pitçyànaþ na punaþ punaràvçttilakùaõo
màrgo nirdi÷yate prasaïgàt kathaü3 cànabhij¤à nàma paràbhaveyur
iti dar÷anàrtham ---

__________

NOTES:

1. àtivàhinyo
2. ^gàminàü
3. kathaü nàma j¤ànaü parà^


____________________________________________________________________

p. 191

#<(dhåmo ràtris tathà kçùõaþ ùaõmàsà dakùiõàyanam /
tatra càndramasaü jyotir yogã pràpya nivartate // BhG_8.25 //)>#

dhåma iti / dhåmo ràtris tathà kçùõa ity atràpi devatà eva
lakùyante / nàtrottaràyaõaü dakùiõàyanaü ràtrirahar veti
vivakùitam / yatra kvacana mçtànàü samuccayakàriõàm arciràdir
eva / itareùàm api dhåmàdir eva / bhãùmasyottaràyaõapratãkùà
tatra maraõaü pra÷astam iti protsàhanàrthà na niyamàrthà /
÷eùaü gatàrtham // 25 //

#<(÷ukrakçùõe gatã hy ete jagataþ ÷à÷vate mate /
ekayà yàty anàvçttim anyayàvartate punaþ // BhG_8.26 //)>#

÷ukleti / ete ca gatã ÷uklakçùõe jagataþ / ÷à÷vate1 mate
vedoktatvàt --- ekayà yàty anàvçttim anyayàvartate2 punar iti /
arthasya punar vacanaü nigamanam // 26 //

màrgadvayàbhij¤aþ kevalaü karma nàrabhate samuccayàrtham eva yatate
niþ÷reyasàrthatvàd iti dar÷ayitum àha ---

#<(naite sçtã pàrtha jànan yogã muhyati ka÷cana /
tasmàt sarveùu kàleùu yogayukto bhavàrjuna // BhG_8.27 //)>#

naita iti // 27 //

tad etad adhyàyoktaü j¤ànam anyanindayà ståyate /
÷raddhàlavaþ katham atràbhiyuktà bhaveyur iti /



__________

NOTES:

1. ÷à÷vatã
2. anyathàvartate


____________________________________________________________________

p. 192

#<(vedeùu yaj¤eùu tapaþsu caiva dàneùu yatpuõyaphalaü pradiùñam /
atyeti tat sarvam idaü viditvà yogã paraü sthànam upaiti càdyam // BhG_8.28 //)>#

vedeùv iti / vedeùu caturùv api yat puõyaphalaü yaj¤eùv
agniùñomàdiùu tapaþsu càndràyaõàdiùu gobhåmihiraõyadàneùu
tat sarvam idam atyeti /
katham / idaü j¤ànaü viditvà yogã paraü sthànam upaiti càdyam /
sarvasthànànàm àdyaü pàrame÷varaü padam iti // 28 //

(iti) bhagavadbhàskarakçte gãtàbhàùye aùñamo 'dhyàyaþ //


____________________________________________________________________

p. 193

atha navamo 'dhyàyaþ /

devayànena gatànàm apunaràvçttir uktà --- màm upetya punarjanma na
vidyate --- iti / yat1 pràpyàpunaràvçttis tasya brahmaõo
vi÷iùña÷aktiyuktasya satattvaü punar api kathayiùyann àha /
atyantàtãndriyatvàt punaþ punaþ kathitam api na cetasi
sthitipadaü labhate keùà¤cid eva
puõyakçtàü cetasi sthirãbhavatãti bhagavàn yatate /

bhagavàn uvàca ---

#<(idaü tu te guhyatamaü pravakùyàmy anasåyave /
j¤ànaü vij¤ànasahitaü yaj j¤àtvà mokùyase '÷ubhàt // BhG_9.1 //)>#

idaü tv iti / idaü tu te guhyatamam / tu÷abdo 'ti÷ayàrthaþ /
anasåyave paraguõeùu doùàviùkaraõam asåyà / tadrahitàya /
j¤ànaü (pra)vakùyàmi / vij¤ànasahitam / yaj j¤ànaü j¤àtvà
mokùyase '÷ubhàt saüsàrabandhàt /

keùà¤cid eva puõyakçtàm arciràdinà2 vartmanà kramamuktir uktà /
idànãü sadyomuktir ucyata ity àhuþ / tad asat / arciràdinaiva
saüsàramaõóalam atikramya liïga÷arãraviyogàn muktir nàtraiva
÷arãre (mucya)te / tasmàd ihaiva muktir ity apasiddhàntaþ3 // 1 //

taj j¤ànaü ståyate ÷raddhàjananàrtham ---

#<(ràjavidyà ràjaguhyaü pavitram idam uttamam /
pratyakùàvagamaü dharmyaü susukhaü kartum avyayam // BhG_9.2 //)>#

__________

NOTES:

1. yaü
2. ^kçtàü mandiràdinà
3. keùà¤cideva ... apasiddhàntaþ iti aü÷oyaü guhyatamam 
ityetadanantaraü vidyate målakoùe


____________________________________________________________________

p. 194

ràjeti / ràj¤àm a÷vapatijanakàdãnàm / teùàü ca gopyaü pavitraü
pàvanaü pratyakùaü spaùño 'vagamo yasya tad idaü pratyakùàvagamam /
naitatparokùam ity arthaþ / yathà mahàmeruj¤ànam /
dharmàd anapetaü dharmyam / kartuü susukhaü sukaram ity arthaþ /
akùayaphalahetutvàd avyayam // 2 //

ye punaþ ---

#<(a÷raddadhànàþ puruùà dharmasyàsya parantapa /
apràpya màü nirvartante mçtyusaüsàravartmani // BhG_9.3 //)>#

a÷raddadheti / a÷raddadhànàþ puruùà dharmasyàsya vakùyamàõasya
j¤ànaråpasya te màm apràpya nivartante mçtyugraste
saüsàravartmani // 3 //

idànãü tatj¤ànaü kathayati ---

#<(mayà tatam idaü sarvaü jagad avyaktamårtinà /
matsthàni sarvabhåtàni na càhaü teùv avasthitaþ // BhG_9.4 //)>#

mayeti / mayà tatam idaü sarvam avyaktamårtinàtãndriyeõa1
såkùmeõàtmanà / mayi tiùñhantãti matsthàni / na càhaü teùv
avasthitaþ / svamahimni sthitatvàt // 4 //

(mama yogam ai÷varaü pa÷ya2) ---

#<(na ca matsthàni bhåtàni pa÷ya me yogam ai÷varam /
bhåtabhçn na ca bhåtastho mamàtmà bhåtabhàvanaþ // BhG_9.5 //)>#

__________

NOTES:

1. ^mårtinà atendriyeõa
2. caturtha÷lokavyàkhyànànantaram 4 // kuõóa iti tàni akùaràõi tatpatrànte yoga iti / 
avyahitaparapatràrambhe prathamapaïktau
si tvat na ceti iti dvitãyapaïktau vartante


____________________________________________________________________

p. 195

na ceti / bhåtàni bibhartãti bhåtabhçt / na ca bhåteùu /
yathà ÷arãrã jãvaþ / ÷arãràkàrapariõatàni bhåtàni bibharti
teùu càvasthito na caivam aham / bhåtàni bhàvayatãti
bhåtabhàvanaþ // 5 //

(matsthàni na ca matsthàni iti viruddhaü pa÷yaü dçùñàntam àha ---

#<(yathàkà÷asthito nityaü vàyuþ sarvatrago mahàn /
tathà sarvàõi bhåtàni matsthànãty upadhàraya // BhG_9.6 //)>#

yatheti / yathàkà÷e vyàpaketi såkùmo vàyuþ sthitaþ sarvatrago
lokatrayavyàpã tathà bhåtàni matsthànãty upadhàraya /
na saü÷leùasambandhena / kiü tarhi / vyàpake mayi viùayabhåte
'lpaparimàõàni (bhåtàni) parivartanta iti sthityavasthà dar÷ità // 6 
//

adhunà pralayàvasthocyate ---

#<(sarvabhåtàni kaunteya prakçtiü yànti màmikàm /
kalpakùaye punas tàni kalpàdau visçjàmy aham // BhG_9.7 //)>#

sarveti / sarvabhåtàni kaunteya madãyàü prakçtiü yànti /
kadà kalpakùaye / kalpàdau ca punas tàni visçjàmi // 7 //

katham ---

#<(prakçtiü svàm avaùñabhya visçjàmi punaþ punaþ /
bhåtagràmam imaü kçtsnam ava÷aü prakçter va÷àt // BhG_9.8 //>#

prakçtim iti1 / prakçtiü svàm avaùñabhyàvalambya bhåtagràmaü
(bhåta)samåhaü visçjàmi / ava÷aü paratantraü prakçter va÷àt /
yathàkarma pràõinàü prakçtiþ pariõamate atas tadva÷àt sçjàmi /

__________

NOTES:

1. prakçtàmiti


____________________________________________________________________

p. 196

kà punar iyaü prakçtiþ / pa¤cànàü bhåtànàü såkùmàvasthà
vãryabhåtà / atreyaü vedàntaprakriyà --- paraü brahma
ni÷calam àkà÷akalpaü prathamam avasthitam / tata(s tasya) roùàd
vikçtaþ sçùñãcchàvi÷iùño 'ntaryàmã÷vara÷abdavàcyo bhavati /
tato bhåtasåkùmam avyàkçtam àkà÷am utpadyate / tataþ 
såkùmàtmàyaü
hiraõyagarbha ity àcakùate /
tataþ sthålàni viyadàdãni mahàbhåtàni krameõotpadyante /
tato 'õóaü tato viràñ prajàpatiþ /
tasmin vairàje sthåla÷arãre sarve lokàþ sarve devàþ sarvàõi ca
sthàvarajaïgamàni bhåtànãti vastubhåte 'yaü prakçtir na
màyàmàtram avastubhåtam // 8 //

na càvidyà nàma kàcid anàtmany àtmabuddhiþ / jãvasya pratipuruùaü
parabrahmasvaråpaü tadagrahaü ca muktvà kadàcid à÷aïkyeta1 ---
viùamàü sçùñiü kurvato doùà(ya tat) syàd ity àha2 ---

#<(na ca màü tàni karmàõi nibadhnanti dhana¤jaya /
udàsãnavad àsãnam asaktaü teùu karmasu // BhG_9.9 //)>#

na ceti / na ca màü nibadhnanti karmàõi / kasmàt /
udàsãnavad àsãnatvàt / teùu karmasu asaktatvàt / anyo 'pi yaþ
phalàsaktas tam api karmàõi na nibadhnanti nyàyatulyatvàt // 9 //

nanu ca prakçtir nityà svatantrà bhåtasçùñau pravartata iti
sàïkhyà vadanti / tad asat / tad ucyate ---

#<(mayàdhyakùeõa prakçtiþ såyate sacaràcaram /
hetunànena kaunteya jagad viparivartate // BhG_9.10 //)>#

__________

NOTES:

1. na càvidyà nàma kàcit pratipuruùamnàtmabuddhiryattujjãvasya paraü
brahmasvaråpaü tadagrahaü ca muktvà kadàcidà÷aïkyeta
2. syàdityàha


____________________________________________________________________

p. 197

mayeti / mayàdhyakùeõa matta utpannà satã 
mayàdhyakùeõàdhiùñhàtrà
pravartità såyate janayati / na hy acetanà prakçtis triguõàtmikà
sàïkhyaparikalpità satã pravartitum arhati pràõinàü
vicitrakarmavipàkàparij¤ànàt / kathaü suranaratiryakprabhedabhinnaü
bhuvanaü nirmãyate rathàdãnàm acetanànàü svataþ pravçttyadar÷anàc 
ca
cetanàdhiùñhitàþ pravartanta iti yuktam / ato matpravartità prakçtiþ 
/
(anena) prasavahetunà1 jagad (vi)parivartate // 10 //

prakçter adhyakùam api santam ---

#<(avajànanti màü måóhà mànuùãü tanum à÷ritam /
paraü bhàvam ajànanto mama bhåtamahe÷varam // BhG_9.11 //)>#

aveti / avajànanti màü måóhàþ pràdurbhàveùu mànuùãü
tanum à÷ritaü vàsudevo nàma kùatriyo manuùyo 'yam ity anàdaraü 
kurvanti
paraü bhàvam ajànanto bhåtamahe÷varaü mama // 11 //

te ca ---

#<(moghà÷à moghakarmàõo moghaj¤ànà vicetasaþ /
àsurãü ràkùasãü caiva prakçtiü mohinãü ÷ritàþ // BhG_9.12 //)>#

mogheti / moghà÷à moghakarmàõo vçthàsaïkalpàþ / karmàõi ca 
teùàm
agnihotràdãni vçtaiva j¤ànaü cànàtmaviùayatvàt /
vicetaso 'vivekinaþ ràkùasãü tàmasãü prakçtim àsthitàþ // 12 //

ye tu ---

#<(mahàtmànas tu màü pàrtha daivãü prakçtim àsthitàþ /
bhajante 'nanyamanaso j¤àtvà bhåtàdim avyayam // BhG_9.13 //)>#

__________

NOTES:

1. prasave hetunà


____________________________________________________________________

p. 198

maheti / mahàtmànas tu lokottarapraj¤à daivãü prakçtiü
sattvaguõasambhåtà cittavçttim à÷rità bhajante sevante bhåtànàm
àdiü1 màü j¤àtvà // 13 //

kena prakàreõa bhajante ---

#<(satataü kãrtayanta÷ ca yatanta÷ ca dçóhavratàþ /
namasyanta÷ ca màü bhaktyà nityayuktà upàsate // BhG_9.14 //)>#

satatatam iti / satataü matsvaråpakathane pravçttacetaso yatanta÷ ca
matpràptyupàyeùu yatnavanto dçóhavratàþ dçóhaü2 sthiraü
vrataü niyamaþ karmety a(na)rthàntaraü tad yeùàü te dçóhavratàþ /
bhaktyà càdareõa màü namasyantaþ pàdapatanàdinà vyàpàreõa
nityayuktàþ santa upàsate // 14 //

anye tu paripakvaj¤ànàþ ---

#<(j¤ànayaj¤ena càpy anye yajante màm upàsate /
ekatvena pçthaktvena bahudhà vi÷vatomukham // BhG_9.15 //)>#

j¤àneti / j¤ànam eva yaj¤o j¤ànayaj¤aþ / yajantaþ påjayanto
màm upàsate / sàtatyena parame÷vare cittadhàraõam upàsanam /
te caikatvenàtmànam idaü sarvaü vàsudevaþ sarvam ity anayà (buddhyà)
samastabhedaprapa¤caü3 paramakàraõaparamàtmani4 cetaþ pravilàpya
tadàtmanàvatiùñhante / te caite brahmavidaþ ÷reùñhàþ /
anye punar evam asaktàþ pçthaktvenopàsate / bahudhà bahubhiþ 
prakàrair
àditye candramasy agnau paramàtmànaü cintayanti / vi÷vatomukhaü sarvato
mukhàni

__________

NOTES:

1. bhåtànàmàdi
2. sthira
3. sarvamitya^ ityetadanantaraü samasta^
ityetasmàtpårvaü kànicinàkùaràõyaspaùñàni
4. paramakaraõa


____________________________________________________________________

p. 199

dvàràõi (yasya) taü1 vi÷vatomukham / yad evàlambanatvenopàdãyate
vakùyamàõaü tad eva tatpràptyupàyatàü pratipadyate // 15 //

tad idànãü prapa¤cayati ---

#<(ahaü kratur ahaü yaj¤aþ svadhàham aham auùadham /
mantro 'ham aham evàjyam aham agnir ahaü hutam // BhG_9.16 //)>#

ahaü kratur iti / ahaü kratuþ pa÷usomeùñilakùaõo yaj¤aþ smàrtaþ
pa¤camahàyaj¤àdiþ2 / svadhà yat tu pitén uddi÷ya kriyate /
aham auùadhaü vrãhyàdãnàm / idaü kim / tad annam /
mantro yàjyàpuro'nuvàkàdiþ3 / aham evàjyaü homasàdhanam / aham agnir
àhavanãyo yatra håyate / hutaü ca havanakriyàham eva // 16 //

#<(pitàham asya jagato màtà dhàtà pitàmahaþ /
vedyaü pavitram oïkàra çk sàma yajur eva ca // BhG_9.17 //)>#

piteti / pitotpàdayità pàlayità và / màtà dhàtrã dhàtà vidhàtà 
/
karmaphalànàm / pitàmahaþ pituþ pità càham eva /
yad vedyaü j¤eyaü vastu tad aham / yac ca pavitraü pàvanaü
pràya÷cittàdi / oïkàraþ praõavaþ / vedatrayaü càham eva // 17 //

#<(gatir bhartà prabhuþ sàkùã nivàsaþ ÷araõaü suhçt /
prabhavaþ pralayasthànaü nidhànaü bãjam avyayam // BhG_9.18 //)>#

gatir iti / gamyata iti gatir gantavyo 'ham / bhartà poùñà /
prabhuþ svàmã / draùñà pratyakùaparokùakçtànàü karmaõàm /
nivàsaþ pràõinàm / nivasanty asminn iti nivàsaþ / ÷araõam àrtànàm 
/
suhçd upakàrã pratyupakàrànapekùayà / prabhavo jagataþ pralayaþ
sthànaü

__________

NOTES:

1. taü taü
2. yaj¤àdi
3. puronuvàkyàdiþ


____________________________________________________________________

p. 200

sthitihetuþ / nidhãyate 'smi¤ chreya iti nidhànam /
bãjam utpattikàraõam /
avyayaü vyayarahitam / vrãhyàdibãjaü vyayi // 18 //

kiü ca ---

#<(tapàmy ahaü ahaü varùa nigçhõàmy utsçjàmi ca /
amçtaü caiva mçtyu÷ ca sad asac càham arjuna // BhG_9.19 //)>#

tapàmãti / àdityàtmanà sthitvà nidàghasamaye tapàmi
kai÷cid ra÷mibhiþ / pràvçñkàle varùam utsçjàmi / kai÷cit
kiraõair nigçhõàmy anyartàv aham evàmçtaü jãvanam /
mçtyu÷ ca vinà÷aþ sad asac càham arjuna / sad iti sthålaü
vyavahàrayogyaü vastu vyapadi÷yate / asad iti såkùmam avyaktam
a(vyavahàrya)m / evaü madvyati(riktaü kim api nàsti) /
santaþ1 samyagdar÷ina ekatvenàkàmà (vi÷va)tomukham
avasthitaü2 (mà)m (upàsate /
apare akàmàþ) ... kratvàdyekaikapratipattyà bahudhà 
pçthaktvenopàsata
iti saïkùepàrthaþ // 19 //

ye punar j¤ànayaj¤enopàsate pçthaktvenaikatvena (và) kevalakarmiõaþ
phalalubdhàþ ---

#<(traividyà màü somapàþ påtapàpà yaj¤air iùñvà svargatiü pràrthayante /
te puõyam àsàdya surendralokam a÷nanti divyàn divi devabhogàn // BhG_9.20 //)>#

__________

NOTES:

1. kacyantaþ
2. `avasthitaü' etadantaram ekam akùaram aspaùñam / tad anantaraü
maparaü iti vartate / tataþ param ekam akùaram aspaùñhaü målakoùe


____________________________________________________________________

p. 201

traividyeti / tisro vidyà yeùàü te traividyàþ / svàrthe taddhitaþ /
vedatrayavihitakarmàõa ity arthaþ / somapàs tata eva påtapàpàþ
saü÷odhitakalmaùà yaj¤air iùñvà màm evendràdiråpeõàvasthitaü
vastuto na punas te jànanti svargatiü svargagamanam / te puõyaü
puõyakarmasàdhyaü ÷atakratoþ sthànaü bhu¤janti divyàn anubhavanti
bhogàn // 20 //

te ca ---

#<(te taü bhuktvà svargalokaü vi÷àlaü kùãõe puõye martyalokaü vi÷anti /
evaü trayãdharmam anuprapannà gatàgataü kàmakàmà labhante // BhG_9.21 //)>#

te tam iti /2 bhukteùu bhogeùu punaþ kùãõapuõyàþ puõyakùaye
martyalokaü pravi÷anti / evam ity uktaparàmar÷aþ / hi÷abdo hetau /
trayãdharmaü3 vedatrayavihitaü karma prapannà jàyante mriyante /
kàmàn bhogàn kàmayamànàþ // 21 //

ye tu ---

#<(ananyàü÷ cintayanto màü ye janàþ paryupàsate /
teùàü nityàbhiyuktànàü yogakùemaü vahàmy aham // BhG_9.22 //)>#

ananyàü÷ cintayanto màm iti / na vidyate 'nya upàsyo yeùàü te
ananyàþ / teùàü nityàbhiyuktànàm aham eva yogakùemaü vahàmi /
apràptapràptir yogaþ / kùemaþ pràptasya parirakùaõam /
tad ubhayam // 22 //

__________

NOTES:

1. gamanam
2. bhukteùv iti mukteùu bhogeùu vaþ kùãõapuõyàþ karmasàdhyaü
÷atakratoþ puõyakùaye / atra rma ityàrabhya etadantaþ pàñhaþ
kaõóhita iti pratibhàti
3. traidharnya


____________________________________________________________________

p. 202

kiü ca ---

#<(ye 'py anyadevatàbhaktà yajante ÷raddhayànvitàþ /
te 'py màm eva kaunteya yajanty avidhipårvakam // BhG_9.23 //)>#

ye 'pãti / ye 'py anyadevatàbhaktà yajante ÷raddhayànvitàþ /
yajante påjayanti ca / te 'pi màm eva vastuto yajanti / kiü tv
avidhipårvakam / muktimàrgavidhirahitam ity arthaþ /
na punaþ kalpasåtroktaü1 (vidhipårvakam) / vidhiü te na jànanti // 23 
//

kutaþ punar evam ---

#<(ahaü hi sarvayaj¤ànàü bhoktà ca prabhur eva ca /
na tu màm abhijànanti tattvenàta÷ cyavanti te // BhG_9.24 //)>#

ahaü hãti / ahaü hi sarvayaj¤ànàm tena tenendràdyàtmanàvasthito2
bhoktà ca prabhur eva (ca) / te punar na tu màm abhijànanti
(tattvena ta)thàvasthitam3 / ata÷ cyavanti te /
punaràvçttiü bhajanta ity arthaþ // 24 //

etad eva dar÷ayati ---

#<(yànti devavratà devàn pitén yànti pitçvratàþ /
bhåtàni yànti bhåtejyà yànti madyàjino 'pi màm // BhG_9.25 //)>#

yàntãti / yànti devavratàþ / devànàü karma vratam (yeùàü
te) / yathà kratur asmiül loke puruùo bhavati tathetaþ pretya bhavati 
---
iti ÷ruteþ / taü yathà ya÷ copàsate --- iti ca bràhmaõam /
nigadavyàkhyà / ata e(va) /
sarve màü yàji(naþ) vàsudevà bhavanti // 25 //

__________

NOTES:

1. kalpasåtroktaü vidhiü te na jànanti
2. tena tenaindràdyàtmanàvasthito
3. tathàvàsthitam


____________________________________________________________________

p. 203

(sà)phalyam anena ..... pañha ... sàdhyatvàt ... àràdhanãyaþ /

katham ---

#<(patraü puõyaü phalaü toyaü yo me bhaktyà prayacchati /
tad ahaü bhaktyupahçtam a÷nàmi prayatàtmanaþ // BhG_9.26 //)>#

patraü puùpam iti / vilvàdipatram / puùpaü karavãràdi /
badaràmràdi phalam / kçtàrthaü me janmeti snehàrdrahçdayo yo me
prayacchati tad aham upahçtaü gçhãtvà÷nàmi tçpyàmi
÷raddhàbuddheþ // 26 //

yata evam ataþ ---

#<(yat karoùi yad a÷nàsi yaj juhoùi dadàsi yat /
yat tapasyasi kaunteya tat kuruùva madarpaõam // BhG_9.27 //)>#

yad iti / yat karoùi snànàdi / yad a÷nàsi bhojanakàle /
pràõàhutiþ homo nirdi÷yate / yaj juhoùi bàhye 'gnau dadàsi
hiraõyàdi / yat tapasyasy upavàsàdi (karoùi) / tat sarvaü
madarpaõaü kuru // 27 //

÷ruõu tataþ phalam ---

#<(÷ubhà÷ubhaphalair evaü mokùyase karmabandhanaiþ /
sannyàsayogayuktàtmà vimukto màm upaiùyasi // BhG_9.28 //)>#

÷ubheti / ÷ubhà÷ubhàni phalàni yeùàü karmabandhanànàm /
karmàõy eva bandhanàni / tair vimucyase /
vimukta÷ ca sannyàsayogayuktàtmà / sannyàsaþ kçtànàü karmaõàü
brahmaõi samarpaõam / tad eva


____________________________________________________________________

p. 204

kartçkarmaphalaü cety abhedabhàvanà yogaþ / tàbhyàü yukta àtmà
yasyàsau sannyàsayoga(yukt)àtmà màm upeùyasi // 28 //

nanu yas tvayi samarpaõaü karoti sa eva cet tvàm upaiti
ràgàdimàüs tarhi bhavàn yathà loke ràjà bhajamànasyopakaroti
netarasyety à÷aïkyàha ---

#<(samohaü sarvabhåteùu na me dveùyo 'sti na priyaþ /
ye bhajanti tu màü bhaktyà mayi te teùu càpy aham // BhG_9.29 //)>#

samoham iti / samohaü sarvabhåteùu na me ràgadveùau / yo bhaktyà
màü bhajate tasyànugrahaü kartuü mama svabhàvaþ yathàgniþ
samyag bhajamànasya ÷ãtàdyapanodaü karoti netarasya / ato ye
bhajanti tu bhaktyà sevante (màm) à÷rayante teùv ahaü varte /
nàtra ràgadveùau kàraõam / api tu
pràõikarmànuråpaphalapradar÷anenàgnivadanugçhõàmãty
abhipràyaþ // 29 //

idànãü vçttàdiniràkaraõenàpi bhagavadà÷rayaõastutyartham
arthavàdakathanaü kriyate / vçttam apy atra tantram ity àha ---

#<(api cet suduràcàro bhajate màm ananyabhàk /
sàdhur eva sa mantavyaþ samyag vyavasito hi saþ // BhG_9.30 //)>#

apãti / suùñhu bhç÷aü1 ced duràcàraþ so 'pi sàdhur eva
mantavyaþ / kasmàt / samyag vyavasitaþ suni÷citabuddhiþ sanmàrgam
àsthito yataþ / hi÷abdo hetau // 30 //

__________

NOTES:

1. dç÷aü


____________________________________________________________________

p. 205

ayaü (pu)naþ ---

#<(kùipraü bhavati dharmàtmà ÷a÷vac chàntiü nigacchati /
kaunteya pratijànãhi na madbhaktaþ praõa÷yati // BhG_9.31 //)>#

kùipram iti / .... ñi .... pàpakùayàt / ÷a÷vad iti kriyàvi(÷eùaõam)
ni(rga)cchatãty arthaþ / tad etad vastu pratijànãhi / na me
(bhaktaþ praõa÷ya)tãti // 31 //

idànãü ye bhajanti tu màü bhaktyà --- iti yad bhagavatsevanaü
prakràntaü tatra ÷raddhàbhaktibhyàü
bhagavadvyapà÷rayaõaprarovanàrtham
apy arthavàdam àha ---

#<(màü hi pàrtha vyapà÷ritya ye 'pi syuþ pàpayonayaþ /
striyo vai÷yàs tathà ÷ådràs te 'pi yànti paràü gatim // BhG_9.32 //)>#

màm iti / he pàrtha màü vyapà÷ritya vi÷eùeõa ÷araõatvenà÷ritya
ye 'pi pàpayonayo bhavanti / pàpàd yonir janma yeùàü te pàpayonayaþ
kutsitajanmànaþ stryàdayo ye 'tyantam apavarge 'nadhikçtàs te 'pi
svakarmànuùñhànalakùaõena madàj¤àsampàdanena pàpakùayàt 
paramàü
prakçùñàm uttamàü svargalakùaõàü gatiü yànti pràpnuvantãti
sambhàvyate / matsamparko hi ÷u(ddhikàraõam analasamparka iva lauhasya /
svakarmaõà (màü) sevasveti1 / svakarmaõaivàràdhanasya vidhànàt
pratyutthànàtmakaü karma ÷ådrasyàpi svabhàvajam iti pratyutthànena
paricaryàtmakena svakarmaõà tam evàrthasiddhiü vindati mànava iti /
tadanuùñhànenaiva puruùàrthasiddher vidhàsyamànatvàt // 32 //

__________

NOTES:

1. svakarmaõàsevà÷yeti


____________________________________________________________________

p. 206

arthavàdatàtparyam upasaüharann àha1 ---

#<(kiü punar bràhmaõàþ puõyà bhaktà ràjarùayas tathà /
anityam asukhaü lokam imaü prapya bhajasva màm // BhG_9.33 //)>#

kim iti / bhagavaccharaõagatà anadhikçtàþ stryàdayo 'py utkçùñàü
gatiü gacchanti / kiü punar ye ÷uddhayonayo 'dhikçtà 
bràhmaõaràjarùaya÷
ca te na yàsyantãti / api÷abdena sambhàvanàrthenàti÷ayoktyà
bràhmaõàdãnàü j¤ànaprarocanànena kriyate na tu yathà÷ruto 'rtho
vidhãyate / yathà --- api parvataü ÷irasà bhindyàt api droõapàkaü
bhu¤jãta --- ity anena vàkyena puruùa÷akti÷raddhànaü kriyate na tu
(pa)rvatabhe(daþ) pratipàdyata a÷akyatvàt / na hi parvataü bhindyàd
ity asyànyaparatvàt svàrthàtàtparyàt tatra pravçttiþ / na hi
vidhivihitasyàrthasya stutyà droõapàkasya pratiùiddhasya
duùñasya nindayà nivçttiþ /
na tu viùabhakùaõalakùaõaü svàrthaü pratipàdyate / ata÷ ca
jaiminir arthavàdalakùaõasåtraü2 praõãtavàn --- vidhinà tv
ekavàkyatvàt stutyarthena vidhãnàü syur iti / arthavàdàþ
kila vidhyekavàkyatayà vidhi÷eùatvena niùedha÷eùatvena ca
tatstutyarthàs tannindàrthà và bhaveyur ity arthaþ /
arthavàdavàkyànàü padàrthatvàt svàrthe ca tàtparyà(bhàvà)d
anyaparatvàc ceti / tathà ca bhaññapàdair evoktam ---

vyàkhyeyàd guõavàdena yo 'rthavàdàd atatparàt /
arthe 'dhigantum iùyeta kathaü syàt tasya satyatà // iti /

tathà ca ÷rutau --- pa÷uyàge3 vapàhomaþ kartavya iti /
asya vidher ava÷yànuùñhànàyàrthavàdavàkyam ---
prajàpatir vapàm udakhidata

__________

NOTES:

1. saüharaõam àha
2. na hi parvaü ... danyaparapvàt svàrthatàtparyàtra ... hi ... stutyà pratiùiddhasya ... nivànti ... yavçtti .... pra ca jaimiti ...
2. pa÷uyàga


____________________________________________________________________

p. 207

ityàdi / tasyàyam arthaþ --- evaü nàma yajamànenàva÷yaü vapàhomaþ
kartavya iti / yad uktaü1 pa÷vantaràbhàve prajàpatinà svàtmana
eva vàpam utkhidya vapàhomo 'nuùñhita iti pa÷uyàgavidher 
ava÷yakartavyatve
vapotkhananam adhyàropitaü prarocanàrtham /
loke 'py anabhipretaduùñapuruùagçhabhojananivçttyarthaü
ka÷cid bravãti --- varaü viùaü bhakùya mà càsya gçhe bhuïkthà iti
anenàpi laukikenàrthavàdavàkyena na viùabhakùaõalakùaõaþ2 svàrtho
vidhãyata api tu ati÷ayoktyà (ta)d gehabhojananivçttiþ kriyate /
... niùiddha ...... /

__________

NOTES:

1. duta
2. naibhiùabhakùaõalakùaõaþ

