Badarayana: Brahmsutra, with the Bhasya by Madhva (Anandatirtha), and Jagannatha Tirtha's Dipika,
Adhyaya 1, Pada 3.
Based on the ed. by GopÃlak«ïÃcÃrya: ÁrÅmad-BrahmasÆtrÃïi,
ÁrÅmaj-JagannÃtha-yati-kta-ÂippaïÅ-saævalita-ÁrÅman-Madhva-Bhëya-sametÃni,
Madras : The Grove Press 1900
An e-book of this edition is available for download from the GRETIL e-library:
http://resolver.sub.uni-goettingen.de/purl/?gr_elib-234
Input by members of the Sansknet project
http://www.sansknet.ac.in
NOTICE:
This GRETIL version integrates the three levels of mula text, commentary and subcommentary,
which are presented separately in the respective Sansknet file(s).
FORMAT OF REFERENCES:
BBs_n,n.nn = BrahmasÆtra_AdhyÃya,PÃda.SÆtra
BBsBh_n,n.nn.nn = Bhëya_AdhyÃya,PÃda.Adhikaraïa.Section
BBsBhDÅp_n,n.nn.nn = DÅpikÃ_AdhyÃya,PÃda.Adhikaraïa.Section
#<...># = BOLD for SÆtras
%<...>% = ITALICS for Bhëya
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
___________________________________________________________________
// atha ttÅya÷ pÃda÷ //
// 1. dyubhvÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.1.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.1:
etatpÃdapratipÃdyaæ darÓayati - tatreti // anyonyasamuccaye caÓabdau / devatÃdhikaraïÃpaÓÆdrÃdhikaraïayo÷ samanvayÃkaraïÃttadvyÃvttyarthaæ - 'prÃyeïa' prÃcuryeïeti / tathà ca prÃyeïÃsmin ttÅye pÃde 'tatra' harau tasmÃt 'anyatra' rudrapraktyÃdau ca ÓrutiliÇgÃdibhi÷ prasiddhÃnÃæ nÃmaliÇgÃtmakaÓabdÃnÃæ vi«ïau 'samanvayaæ' paramamukhyayà vttyà tÃtparyaprabalahetubhi÷ 'darÓayati' pratipÃdayati sÆtrakdityartha÷ / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayavÃkyamudÃhtya vi«ayasaæÓayasayuktikapÆrvapak«Ãn darÓayati - vi«ïoriti /
__________
BBsBh_1,3.1.2:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.2:
uktamityÃvartate / tatretyavyayaæ tadityarthe 'pi / atretyapyÃvartate / ÃdiÓabda ubhayÃnvayÅ / rudrasyeti Óe«e «a«ÂÅ / tayorityetat pradhÃnavÃyvorapyupalak«akam / tathà ca adÓyatvÃdiguïakÃk«arasya vi«ïo÷ paravidyÃvi«ayatvaæ yatroktaæ tatraivÃtharvaïe tatparavidyÃvi«ayatvaæ
yasmin dyau÷ pthivÅ cÃntarik«amotaæ mana÷ saha prÃïaiÓca sarvai÷ /
tamevaikaæ jÃnatha ÃtmÃnamanyà vÃco vimu¤catha // (muæ. 2-2-5.)
'amtasyai«a setu÷' ityatra iti vÃkye tatra dyubhvÃdyÃÓraye uktamityekà yojanà / tatra dyubhvÃdyÃyatanatve 'tayo÷' rudrajÅvayo÷ prÃpti÷ / kuta÷? atravÃkye dyubhvÃdyÃyatane prÃïÃdhÃratvapratÅte÷ ÓravaïÃt / tathà sa e«a iti jÅvaliÇgaÓravaïÃcca / na ca prÃïÃdhÃratvaÓravaïe 'pi kuto 'tra rudrasya prÃptiriti vÃcyam / 'prÃïÃnÃæ granthirasi rudromÃviÓÃntakastenÃnnenÃpyÃyasva' (mahÃnÃ. 35.) iti taittirÅyavÃkyena, tathà -
yo brahmà brahmaïa ujjabhÃra prÃïeÓvara÷ kttivÃsÃ÷ pinÃkÅr /
iÓÃno devassa na ÃyurdadhÃtu (ghtasÆktam.)
ityÃdikhilasaæhitÃvÃkyena ca rudrasya prÃïÃdhÃratvapratÅte÷ ityaparà yojanà / yadvà - asminneva pak«e tayorityetatsaptamyantamÃÓritya liÇgaliÇgirÆpadharmadvayaparatayà vyÃkhyeyam / tathÃtve ÃdiÓabdo 'rudro vÃva lokÃdhÃra÷' iti vÃkyagrÃhÅ / evaæ tatra tayo÷ prÃptiriti dÆrÃnvayena 'tatra' paravidyÃvi«ayatve tayo rudrajÅvayo÷ prÃptirityanyà yojanà / tatra ÃdyayojanÃyÃæ dyubhvÃdyÃyatanatvasya vi«ïvanyatvÃk«epamukhena 'tamevam' ityÃdinà 'amtasyai«a setu÷' (muæ. 2-2-5.) iti vÃkyaÓe«abalÃtpratÅtasya mok«ajanakaj¤ÃnajanakavidyÃvi«ayatvarÆpasya tattvapradÅparÅtyÃnanyayogena prÃdhÃnyena j¤eyatvarÆpasya và paravidyÃvi«ayatvasya pÆrvoktasya vi«ïoritaratvÃk«epÃt adÓyatvÃdhikaraïenÃsyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / tathà dyubhvÃdyÃyatanatvarÆpo vi«aya÷ darÓita÷ / dvividhadvitÅyayojanÃyÃæ sayuktikapÆrvapak«o darÓita÷ / ttÅyÃyÃæ tu pÆrvapak«aphalaæ darÓitamiti dra«Âavyam / 'yasmin' paramÃtmani dvyÃdilokÃ÷ 'mana÷' tadabhimÃnÅ 'sarvai÷ prÃïai÷' indriyaistadabhimÃnibhiÓca saha 'taæ' pravi«Âaæ paramÃtmÃnam 'ekaæ' pradhÃnaæ 'jÃnatha' jÃnÅdhvam iti Órutyartha÷ /
rudra u mà ÃviÓa iti padaccheda÷ / u ityavyayaæ sambuddhidyotako nipÃta÷ / mà ityavyayaæ, nÃsmadÃdeÓa÷ mÃÓabda÷ / yadvà metyanenÃsmadÃdeÓo mÃÓabdaÓcetyubhau tantreïopÃttau / sa ca ni«edhÃrtha÷ / tathà ca - he rudra tvaæ 'prÃïÃnÃm' indriyÃïÃæ grathyate 'sminniti 'granthi÷' ÃÓraya÷ 'antaka÷' saæhartà cÃsi / sa tvaæ 'mÃ' mÃm 'ÃviÓa' praviÓa mayi sannidhiæ kurvityartha÷ / yadvà - he rudra antakastvaæ mÃæ mà praviÓetyartha÷ / 'tena' ÃhutirÆpeïa dattena 'annena' mÃm 'ÃpyÃyasva' sukhaya /
yo 'brahmaïe' caturmukhÃya 'brahma' vedÃn 'ujjabhÃra' ujjahÃra, sa 'prÃïeÓvara÷' indriyeÓa÷ 'kttivÃsÃ÷' kttiÓcarma vasanaæ yasyÃsau, 'pinÃkÅr' iÓÃno na Ãyu÷ 'dadhÃtu' pu«ïÃtviti ÓrutyantarÃrtha÷ / siddhÃnte tu rudrÃdiÓabdÃ÷ vi«ïuparÃ÷ / ya e«a jÅvo 'bahudhÃ' bahuÓarÅreïotpadyamÃna÷ ÓarÅrÃnta÷sa¤cÃrÅtyÃtharvaïaÓrutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.3:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.3:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti // sautrasvaÓabdasya svaÓabdaparyÃyÃtmaÓabdÃditi vi«ïutattvanirïayokte÷, svetiÓabda÷ svaÓabda iti vyutpattyà svaÓabdaparyÃyÃtmaÓabdagrÃhitvaæ vi«ïo÷ svarÆpasyaiva sÃk«ÃdvÃcako hyayamÃtmaÓabda iti tattvapradÅpokte÷, svasya vi«ïoreva vÃcaka÷ Óabda÷ svaÓabda iti vigrahÃÓrayeïa ca ÃtmaÓabdaparÃmarÓitvamÃÓritya svaÓabdÃdityetadÃtmaÓabdÃditi vyÃkhyÃtam / tathà ca 'ityÃtmaÓabdÃt' ityatrÃtmaÓabdaÓravaïÃdityartha÷ / dyubhvÃdyÃÓraya ityanenÃyatanaÓabdo vyÃkhyÃta÷ / kvacidÃyatanaÓabdasyaiva pÃÂha÷ / vi«ïurevetyanena samanvayasÆtrÃnuvttaæ tattvityetat ÓrutyanusÃrÃlliÇgavipariïÃmena vyÃkhyÃtam / anena - 'svaÓabdÃt' vi«ïuvÃcisvaÓabdaparyÃyÃtmaÓabdÃt svaÓabdÃt 'dyubhvÃdyÃyatanaæ' svargabhÆmyÃdisarvÃÓraya÷ 'tattu' vi«ïureveti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
ÃtmÃÓabdÃdapi kuto 'yaæ vi«ïurityata Ãha - Ãtmeti // yasmÃt 'tai÷' vi«ïoritaraiÓcaturmukhÃdijÅvai÷ guïapÆrïatà 'naivÃptÃ' na sarvathà prÃptà / tasmÃdÃtmabrahmÃdaya÷ ÓabdÃ÷ 'avyayaæ' nityaniratiÓayapravttinimittavantaæ vi«ïum 'te' vinà tadanyaæ 'na sambhavanti' na mukhyato vÃcakatvena prÃpnuvantÅtyartha÷ / anenÃtmaÓabdasyÃpi guïapÆrtirartha ityuktaæ bhavati / brahmavaivarta ityanantaramanyatra niravakÃÓatayoktÃditi Óe«a÷ / tasyÃtmaÓabdÃdityanenÃnvaya÷/
__________
BBsBh_1,3.1.4:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.4:
nanu vi«ïau mukhyo 'pyÃtmaÓabdo jÃyamÃnatvarÆpajÅvaliÇgabalÃdamukhyÃrtha÷ kiæ na syÃt / tathà ca na tato vi«ïordyubhvÃdyÃyatanatvanirïaya ityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya tadupÃttaÓrutimevÃdÃharati - mukteti // iti muktÃprÃpyatvavyapadeÓÃdityanvaya÷ / sÆtre dyubhvÃdyÃyatanasyeti vipariïÃmena anuvartanÅyam / muktopaspyeti bhÃvanirdeÓa÷/ upaspyatvaæ ceha ÓrautasetuÓabdabalÃtprÃpyÃntararahitatve sati prÃpyatvaæ vivak«itam / nanvarcirÃdivatprÃpyatvamÃtram / tathà ca - dyubhvÃdyÃyatanasya 'amtasya' iti muktopaspyatvoktervi«ïutvaniÓcayÃnnÃtmaÓabdasyÃmukhyÃrthatvamÃÓritya vi«ïoranyat dyubhvÃdyÃyatanaæ kalpyamiti / 'muktÃnÃm' iti smaraïÃdamtasyeti jÃtÃvekavacanam / tathà ca 'amtasya' muktajÃtasya 'e«a÷' paramÃtmà 'setu÷' seturiva seturmukhyÃÓraya ityartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.5:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.5:
nanu dyubhvÃdyÃyatanasya muktaprÃpyatvaæ kuta÷ vi«ïutvaniÓcÃyakamityÃÓaÇkÃparihÃrakatayÃpi sÆtraæ vyÃca«Âe - brahmaviditi // 'ityÃdinÃ' vÃkyena 'tasya' vi«ïo÷ evetyanena prÃpyatvaæ prÃpyÃntararahitatve sati prÃptatvam / anena dyubhvÃdyÃyatanasya muktopaspyatvavyapadeÓÃttasya vi«ïoreva muktopastapyatvavyapadeÓÃdityÃvttyà sÆtraæ vyÃkhyÃtam/ pradhÃnasÆtre 'nuvttaæ tattvityetadiha vipariïÃmena anuvartanÅyamiti sÆcitam / upaspyapadaæ bhÃvapradhÃnaæ ktvà vyÃkhyÃtam/ evakÃro liÇgasyÃnyani«Âhatvavyavacchedaka÷ / 'brahmavit' vi«ïuj¤ÃnÅ muktassan 'paraæ' vi«ïumÃpnotÅti taittirÅyaÓrutyartha÷ / 'nÃrÃyaïam' iti taittirÅyopani«adi mahopani«adi ca Órutam / atra 'tadviÓvamupajÅvati' ityanuvartate / tathà ca 'tadviÓvaæ' jagat mahanÅyaæ j¤eyaæ, pÆjyaj¤eyaæ và / viÓvasvÃminaæ 'parÃyaïaæ' muktÃnÃmÃÓrayamupajÅvatÅti Órutyartha÷/ 'muktÃnÃæ paramà gati÷' iti sahasranÃmagatamekaæ nÃma / paramà mukhyà gamyata iti gatirÃÓraya÷ / 'etam' iti taittirÅyavÃkyamÃnandamayanaye vyÃktam / Ãdipadena 'etamÃnandamayamÃtmÃnamupasaÇkramya' 'paramaæ ya÷ parÃyaïam' ityÃdikaæ ghyate /
nanÆdÃhtavÃkyairastu vi«ïo÷ muktaprÃpyatvaæ, tathÃpyatrÃnyavyavacchedÃbhÃvÃdvi«ïuvadanyasya muktaprÃpyatvaæ kiæ na syÃditi liÇgasya sÃvakÃÓatvamÃÓaÇkya anyatra prÃpyatvamÃtrasambhave 'pi niruktopaspyatvaæ sautramuktaÓabditavivak«itamuktyupetajÅvaprÃpyatvaæ vÃnyatra niravakÃÓamiti pramÃïenÃha - bahuneti // 'atra' prÃpyamok«atatsÃdhanavi«aye 'bahunoktena' idamidaæ ceti pratyekaæ bahunà vacanena 'kiæ prayojanaæ' na kimapi, pratyutoktigauravameveti bhÃva÷ / tarhi kathaæ nirïaya ityata Ãha - yÃvacchvetamiti / 'Óvetaæ' ÓvetadvÅpÃkhyaæ vi«ïusthÃnaæ 'yÃvanna gacchati' na prÃpnoti, tatratyaæ vi«ïuæ ca na paÓyati 'tÃvadyogÅ' aparok«aj¤ÃnÃkhyopÃyavÃn mukto na syÃt / bhagavadicchÃrÆpÃvaraïÃnmukta÷ samyagÃvirbhÆtaj¤ÃnÃnandÃdimÃn na bhavediti 'e«a÷' upadeÓa÷ 'ÓÃstravinirïaya÷' ÓÃstratattvavi«ayakanirïayasÃdhanamityartha÷ / e«or'tha÷ 'ÓÃstravinirïaya÷' tajjanyanirïayavi«aya iti và / bhÃvabodhe tu - sÆtre purÃïe ca muktapadena liÇgabhaÇgavÃn vivak«ita ityuktam / atra ÓvetadvÅpÃganturamuktatvoktyà ÓvetadvÅpaæ prÃptasyaiva muktatvaæ j¤Ãyate / tathà ca tatsthitasya vi«ïorevetaravyavacchedena muktaprÃpyatvaæ siddhamiti bhÃva÷ / ityÃdityapurÃïe ityasya tasyaiva muktaprÃpyatvavyapadeÓÃdityanenÃnvaya÷ / anena tasyaivetyevakÃrasyopayogo j¤Ãpito bhavati / asya hetorna liÇgasya sÃvakÃÓatvaæ ÓaÇkyamityadhyÃhtasÃdhyenÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.6:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.6:
nanu prÃguktarÅtyà rudrapraktyordyubhvÃyatanatvaæ kiæ na syÃdityatastatsÃdhakÃbhÃvÃnna tayostadityÃha sÆtrakt - nÃnumÃnamiti // atra nÃnumÃnamiti sÃdhyÃæÓaæ vyÃca«Âe - nÃnumÃnÃtmaketi / 'anumÃnaprÃptaprÃmÃïyÃsadÃgamo 'numÃtmaka÷' iti tattvapradÅpokte÷ anumÃnÃtmake anumÃnasiddhaprÃmÃïyake pÃÓupatÃdyÃgame sarvÃÓrayatvena kalpito bodhita ityartha÷ / kecittu - pramÃïatvena anumÅyata ityanumÃnamiti vyÃcikhyu÷ / etatpak«e ÃtmakaÓabdavaiyarthyaæ, tattvapradÅpaÂÅke viruddhe / rudrapadaæ pradhÃnÃderupalak«akam / pradhÃnasÆtrÃdanuvttena dyubhvÃdyÃyatanapadenopasthÃpitaæ na¤arthapratiyoginaæ darÓayati - atreti / dyubhvÃdyÃyatanaprakaraïa ityartha÷ / 'vÃcya÷' pratipÃdya÷ / sarvÃÓrayatveneti Óe«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.7:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.7:
evaæ sÆtre pratij¤ÃæÓaæ vyÃkhyÃya hetvaæÓaæ vyÃca«Âe - bhasmadhareti // tasya rudrasya Óabdastacchabda÷ / tacchrutiliÇgÃtmaka÷ / tathà ca bhasmadharogratvÃdidharmaviÓi«ÂadharmibodhakabhasmadharogrÃdiÓabdÃbhÃvÃdityartha÷ / atha và - 'kimucyate bhasmadharogratvÃdÅnÃæ tacchabdatvam' ityuttaraÂÅkÃbalÃdbhÃvabhavitrorabhedavivak«ayà svÃrthe tvapratyaya÷ / tatprayogastu liÇgÃtmakaÓabdasyÃpi saÇgrahÃya / bhÃvabodhe tu - bhasmadharetyanena rudravÃcakanÃmÃtmakaÓabdo ghyate / ugratvapadena ugratvarÆpaliÇgÃtmakaÓabdo ghyate / Ãdipadena nÃmaliÇgÃtmakaÓabdÃntarÃïi ghyante / samÃkhyÃderupalak«akametat / tathà ca - bhasmadharÃdirudraÓrutÅnÃm ugratvÃdirÆpatalliÇgÃnÃæ rudraprÃpakasamÃkhyÃdÅnÃæ cÃbhÃvÃdityartha ityuktam / atra rudraÓivÃditacchabdÃbhÃvÃdityanuktvà bhasmadharogratvÃdÅti vacanaæ 'rudro bhasmadharo nagna÷' iti vacanÃdviÓe«anÃmÃbhiprÃyeïa / ata evaitadvacanoktÃ÷ nagnÃdiÓabdà evÃdipadena grÃhyà iti dhyeyam / bhasmadharetyetatpradhÃnatriguïatvÃdirÆpapraktiprÃpakaÓrutiliÇgÃdyabhÃvÃdityarthÃntaropalak«akatayÃpi vyÃkhyeyam / yadyapi atacchabdÃdityasya tacchabdÃbhÃvÃditi vyÃkhyÃne na¤a÷ kriyÃsÃpek«atvenÃsamarthatvÃtsamÃsÃnupapatti÷ / tathÃpi nirmak«ikamityÃdÃviva 'arthÃbhÃve yadavyayam' ityavyayÅbhÃvasamÃsÃÓrayaïÃnnÃnupapatti÷ / pa¤camÅtvÃt nÃtrÃm bhavati / anena sÆtre jagatkarttvenÃnumÅyate ityanumÃnaÓabdena và 'ÃnumÃnamanumÃnasambandhi' iti sattarkadÅpÃvalyukterÃnumÃnamiti padacchedenÃnumÃnaÓabdena và anumÃnasiddhaprÃmÃïyakapÃÓupatÃdyÃgamasiddhaæ rudrapradhÃnÃdhikaæ ghyate / yadvà - pramÃïatvenÃnumÅyata ityanumÃnaæ pÃÓupatÃdyÃgama÷ / tato matvarthe arÓa Ãdibhyo 'c, tena tatpratipÃdyamucyate / evamÃnumÃnamiti padacchede 'pyaïantÃtpunaraï kÃrya÷ / tatra prathamÃïantarapadenÃgama ucyate / dvitÅyena pratipÃdyatvam / tathà ca anumÃnÃtmakapÃÓupatÃdyÃgamapratipÃdyaæ rudrÃdikaæ na dyubhvÃdyÃyatanaæ na 'yasmin' ityÃdiprakaraïe sarvÃÓrayatvena pratipÃdyaæ, kuta÷? 'atacchabdÃt' rudrapradhÃnÃdisÃdhakaÓrutiliÇgÃdyabhÃvÃditi sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.1.8:
%<'so 'ntaka÷ sa rudra÷ sa prÃïabhtsa prÃïanÃyaka÷ sar iÓo yo hariryo 'nanto yo vi«ïurya÷ parovarÅyÃn' ityÃdinà prÃïagranthirudratvÃdervi«ïorevoktatvÃt />%
BBsBhDÅp_1,3.1.8:
nanvÃtharvaïe rudrÃdij¤ÃpakÃbhÃve 'pi atroktaprÃïÃdhÃratvapratipÃdikÃyÃæ 'prÃïÃnÃæ granthirasi rudra' (mahÃnÃ-16-2.) ityÃdisamÃkhyÃÓrutau rudrÃdiÓabdÃnÃm antakatvÃdiliÇgÃnÃæ coktatvÃttadbalÃttatroktaæ dyubhvÃdyÃtanatvaæ rudrÃde÷ kiæ na syÃdityata Ãha - sa iti // yo 'ntakassaæhartà sa eva tacchabdavÃcya÷ Óruta÷ sa vi«ïureva / yo rudra÷ Óruta÷ so 'pi vi«ïureva / ya÷ 'prÃïabht' prÃïÃdhÃratvabodhakaprÃïagranthiÓabdavÃcya÷, so 'pi vi«ïureva / ya÷ 'prÃïanÃyaka÷' tatsvÃmÅ tata eva prÃïeÓa Óabdita÷ so 'pi vi«ïureva / yar iÓa÷ Óruta÷ so 'pi vi«ïureva / yo 'nantastacchabdavÃcya÷ so 'pi trividhaparicchedaÓÆnyatvÃdvi«ïureva, na Óe«a÷ / ya÷ parovarÅyÃn so 'pi rudrÃde÷ parato vÃïyÃde÷ parÃdviri¤cÃt parata÷ prakte÷ paratvÃddharireva nÃnya iti Órutyartha÷ /
atrÃntarÃdhikaraïodÃhtacaturvedaÓikhÃvÃkye ca 'parasmÃduttamaæ proktam' iti vacanÃnusÃreïa paraparataravaravaratamÃnÃæ caturïÃæ pratyÃyanÃya vttivÃkye subÃdeÓasya sorutvotvaguïasamÃnaÓabdalopà j¤ÃtavyÃ÷ / pratyuddeÓyaæ vidheyÃnvayaj¤ÃpanÃya bahÆnÃæ yattadÃæ prayoga÷ / 'ityÃdinÃ' ÓrutyantaravÃkyena 'prÃïagranthirudratvÃde÷' prÃïagranthitvaliÇgasya rudraÓabdavÃcyatvasya ca tasyaiva vi«ïorevoktatvÃdityartha÷ / prÃïeÓvarÃdiÓabdavÃcyatvamantakatvÃdiliÇgaæ cÃdiÓabdÃrtha÷ / praktiÓrutiliÇgÃderapyupalak«akametat / na tu rudrÃderityevakÃrÃrtha÷ / evakÃreïÃnyatrÃmukhyatassattvamanumanyate / uktatvÃdityasya 'na rudrÃdiÓrutiliÇgavirodha÷' ityadhyÃhtasÃdhyenÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.9:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.9:
nanu tathÃpi na prÃïÃdhÃratvadyubhvÃdyÃyatanatvabodhakasamÃkhyÃÓrutau vi«ïo÷ pratipÃdyatvaniÓcaya÷ / tatratyÃnÃæ rudrÃdiÓabdÃnÃæ paÓupatyÃdÃveva rƬhatvena vi«ïau tadabhÃvÃt, bhÃve và punaraniÓcayÃt / vi«ïau yogavttisambhave 'pi tasyà rƬhito durbalatvenÃniÓcÃyakatvÃt / na hi Órutyantare vi«ïuliÇgÃdyastÅtyata Ãha - brahmÃï¬e ceti / co 'pyartha÷ samuccaye / uktatvÃdityanuvartate / tenÃsyÃnvaya÷ / kimuktamityato rudrÃdiÓabdÃnÃæ mahÃyogavidvadrƬhipratipÃdakaæ vÃkyaæ paÂhati - rujamiti / 'rujaæ' rogam utpattyÃdikaæ 'drÃvayate' nirvÃpayati nivartayati yasmÃttasmÃdrudra ityucyate / ka ityata stadrÆpaviÓe«amÃha - janÃrdana iti / jananamardayatÅti vyutpattir÷ / 'iÓanÃrt iÓÃnÃæ' brahmÃdÅnÃæ ce«ÂakatvÃdÅÓÃno 'pi sa evetyartha÷ / mahattvata ityupalak«aïam / dyotanÃdeÓcetyapi dra«Âavyam / ye 'narÃ÷' janÃ÷ saæsÃrasÃgarÃnmuktÃ÷ santo 'nÃkaæ' paramasukhaæ 'pibanti' bhu¤jate te pinÃkÃ÷ / vi«ïuryata÷ 'tadÃdhÃra÷' te«ÃmÃdhÃrastata÷ pinÃkÅti 'smta÷' abhihita÷ ÓrutÃviti Óe«a÷ / Óruta iti pÃÂha÷ svarasa÷ / 'ÓaærodhanÃt' muktiparyantaæ svarÆpabhÆtamapi sukhaæ rudhvà vartanÃt Ãsurasakhaæ nirudhya vartanÃdvà Óarva ityartha÷ / yata÷ 'ktyÃtmakaæ' carmamayamimaæ dehaæ 'pravartayan' sjan niyamayan và tena svÃtmÃnaæ jÅvaæ và 'vaste' ÃcchÃdayati tadantarvartate / yadvà - dehaæ vaste adhivasatÅtyata÷ kttivÃsà ityucyata ityartha÷ / 'virecanÃt' jagatsarjanÃdasau vi«ïu÷ bæhaïÃdvardhanÃdvà brahmanÃmà / asau paramaiÓvaryÃdindra ityucyate /
__________
BBsBh_1,3.1.10:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.10:
evaæ vi«ïau rudrÃdiÓabdÃnÃæ mahÃyogamuktvà vidvadrƬhiæ cÃha - evamiti //
nimittairityadhyÃhÃryam / tathà ca 'evam' uktarÅtyà nÃnÃvidhairnimitai÷ sapurÃïe«u vede«u gatai÷ etairnÃnÃvidhai÷ Óabdairvi«ïureka eva 'gÅyate' mukhyato 'bhidhÅyata ityartha÷ / kathamanyatrÃd«Âaæ sarvaÓabdamukhyavÃcyatvamasyetyata÷ 'puru«ottamastrivikrama÷' ityÃbhyÃæ tatropapÃdakamuktam / tribhuvanÃrthaÓabdavyÃpÅ hi trivikrama÷ / sarvapuru«aÓabdanimittakasvÃmÅ hi puru«ottama÷ / tathà cÃnena vi«ïau rudrÃdiÓabdÃnÃæ mahÃyogavidvadrƬhikathanÃt tayoÓta rƬhimÃtrÃtprÃbalyÃdyukta÷ samÃkhyÃÓrutyantare 'pi vi«ïo÷ pratipÃdyatvaniÓcaya iti bhÃva÷ / 'puru«ottama iti' ityantasya 'brahmÃï¬e' iti pÆrveïÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.11:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.11:
nanu yadi rudrÃdiÓabdÃnÃæ vi«ïuparatvamuktvà 'rudro mÃ'viÓÃntaka÷' ityÃdiÓrutÅnÃmanirïÃyakatvamucyate, tarhi nÃrÃyaïÃdinÃmnÃæ rudrÃdiparatvena 'nÃrÃyaïaæ mahÃj¤eyam' (mahÃnÃ-11.) ityÃdiÓrutÅnÃmanirïÃyakatvaæ ca syÃdityata Ãha - vÃmane ceti // co 'pyarthe / asyÃpyuktatvÃdavirodhaiti pÆrveïÃnvaya÷ / kimuktamityatastadvÃkyaæ paÂhati - na tviti / turavadhÃraïe / 'nÃrÃyaïÃdÅnÃæ' nÃrÃyaïa ityÃdÅnamanyatra rudrÃdau sambhavo mukhyavtti÷ astÅti Óe«a÷ / 'anyanÃmnÃæ' rudrÃdiÓabdÃnÃæ 'vi«ïureka eva gati÷' mukhyavÃcya÷ prakÅrtita ityartha÷ / itiÓabdasya vÃmana ityanenÃnvaya÷ / tasya nÃrÃyaïÃdinÃmnÃæ anyatra niravakÃÓatvokte÷ na tacchrutÅnÃmanirïÃyakatvamiti vivak«itasÃdhyenÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.12:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.12:
bhagavannÃmatvÃviÓe«ÃdrudrÃdinÃmavannÃrÃyaïÃdinÃmnÃmapi rudrÃdau vtti÷ kiæ na syÃdityata Ãha - skÃnde ceti // co 'pyartha÷ samuccaye / asyÃpyuktatvÃditi pÆrveïÃnvaya÷ / kimuktamityatastadvÃkyaæ paÂhati - ta iti //
vinetyartha÷ / 'anyatra' anyebhyo rudrÃdibhya÷ anyÃni rudrÃdinÃmÃnÅtiÓe«a÷ / ÃdiÓabdena vi«ïurityÃdikaæ ghyate/ atra d«ÂÃntamÃha - rÃjeti // yathà rÃjà svakaæ puramte 'nyadamÃtyÃdibhyo dadÃti tadvadityartha÷ / itÅtyantasya skÃnde ityanenÃnvaya÷ / tasya ca nÃrÃyaïÃdinÃmnÃmanyatra vttyabhÃvasyoktatvÃnna sÃmyamityupasktenÃnvaya÷ / anena skÃnde nÃrÃyaïÃdinÃmnÃæ vi«ïorevoktatvÃnna sÃmyamityanvayena pÆrvaprayuktaivakÃrasya ktyÃntaraæ sÆcitaæ bhavati /
__________
BBsBh_1,3.1.13:
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.13:
yadyevaæ rudrÃdiÓabdÃ÷ vi«ïvaikaparÃ÷ tarhi kimucyate bhasmadharogratvÃdÅnÃæ tacchabdatvam / vi«ïudattatvÃbhiprÃyeïa cet - tarhi rudrÃdiÓabdà api tÃdÓà iti kathaæ tairnirïayÃbhÃva ityata Ãha - caturmukha iti // yadyapi svakÅyÃni, tathÃpi 'keÓava÷' brahmarudrapravartako vi«ïu÷ 'svakÅyÃni' mukhyata÷ svavÃcakÃnyeva caturmukha÷ ÓatÃnanda÷ padmabhÆriti 'viÓe«anÃmÃni' nÃmaviÓe«Ãneva 'brahmaïo' brahmaïe dadÃvityartha÷ / 'nagna÷' digambara÷ / 'Óivasya' ÓivÃya / castvartha÷ / brÃhma ityasyÃpyuktatvÃditi pÆrveïÃnvaya÷ / rudrÃdau bhasmadharogratvÃdereva vi«ïossakÃÓÃtprÃptatveneti tadartha÷ / tasya ca pÆrvoktaæ yuktamiti sÃdhyenÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.14:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.14:
nanu 'sa e«o 'ntaÓcarate bahudhà jÃyamÃna÷' (muæ. 2-2-6.) iti jÅvaliÇgaÓravaïÃtprÃïitvaprasiddheÓca jÅvasÃmÃnyasya vÃ, vi«ayabhÆtalokÃdhÃratvasya 'vÃyunà vai gautama sÆtreïÃyaæ loka÷ paraÓca loka÷ sarvÃïi bhÆtÃni saædbdhÃni bhavanti' (b. 5-7-2.) iti Órutyantare vÃyuni«Âhatvena prasiddhatvÃdvÃyorvÃtra prakaraïe dyubhvÃdyÃÓrayatvena pratipÃdyatà kiæ na syÃdityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - prÃïabhcceti // etairiti / ÃtmaÓabda÷ muktopaspyatvamatacchabdo rudrÃdiprÃpakaÓrutÅnÃæ vi«ïuparatvamityevaærÆpai÷ pÆrvoktahetubhirityartha÷ / nÃtra hetvantaraæ vÃcyamityevaÓabdÃrtha÷ / jÅvo vÃyurityanena prÃïabhcchabdo vyÃkhyÃta÷ / atra vÃcya ityanu«ajyate / ca÷ samuccaye / anena sÆtre caÓabda÷ prÃguktahetÆnÃæ nÃnumÃnamityato na¤aÓca samÃkar«aka÷ / na kevalaæ rudro 'tra na vÃcya÷, kintu jÅvo vÃyuÓceti samuccayÃrthaÓcetyuktaæ bhavati /
__________
BBsBh_1,3.1.15:
%<'ajÃyamÃno bahudhà vijÃyate' (tai.Ã. 3-13-1.)
iti tasyaiva bahudhà janmokte÷ // 4 //>%
BBsBhDÅp_1,3.1.15:
nanu 'vÃyunà vai gautama' ityÃdiÓrutervi«ïuparatvena vÃyusÃdhakatvÃbhÃve 'pi bahudhà janmÃkhyaliÇgena jÅvo 'tra vÃcya÷ kiæ na syÃdityata Ãha - ajÃyamÃna iti // dehata÷ 'ajÃyamÃna÷' avikurvÃïo 'bahudhÃ' rÃmak«ïÃdirÆpeïa 'vijÃyate' tatra tatra prÃdurbhavatÅtyartha÷ / itÅti / iti puru«asÆktagatavÃkyenetyartha÷ / yasya janmÃsambhavo 'bhihita÷ pÆrvavÃdinà tasyaiva vi«morna jÅvasyetyevaÓabdÃrtha÷ / tathà ca liÇgaæ sÃvakÃÓamiti na tadvirodha iti vÃkyaÓe«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.1.16:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.16:
nanu kiæ jÅvaliÇgasya vi«ïugatatvapratipÃdanÃyÃsena, liÇgabalÃjjÅvasyaiva dyubhvÃdyÃyatanatvaæ syÃt / na coktÃtmaÓabdÃdihetuvirodha÷ / jÅveÓÃbhedÃbhiprÃyeïa jÅve 'pyÃtmaÓabdÃdyuktisambhavÃdityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - bhedeti / naikyaæ vÃcyamiti / jÅveÓvarayoratrÃbhipretamiti ca Óe«a÷ / anena sÆtre nÃnumÃnamityato na¤anuvartanÅya÷ / sa ca hetugatabhedapratiyoginà saæyojya ityuktaæ bhavati / caÓabdo jÅveÓaikyaprayuktÃtmaÓabdavÃcyataitatprakaraïabodhyatÃpi netisamuccayÃrtha÷ / kau'sau vyapadeÓa ityata Ãha - ju«Âamiti / iti bhedavyapadeÓÃditi / iti bhedaÓruterityartha÷ / anena - 'ju«Âam' iti vÃkye 'paÓyati' iti darÓanakarttvena praktajÅvasyar iÓapadokteÓcar iÓvarÃdbhedokte÷ na tayoraikyamatrÃbhipretamiti vÃcyamiti sÆtrÃrtha ukto bhavati / ÓrutistavÃnandamayanaye vyÃktà /
__________
BBsBh_1,3.1.17:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.17:
nanvatra jÅvasya kasmÃccidÅÓÃdanyatvamucyate, na paramÃtmana÷, ato na tayorbheda ityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - prakaraïÃditi // itÅtyanantaram 'ityupakramyÃdhÅtam' iti Óe«a÷ / 'hi' yata÷ 'etat' ju«ÂamityÃdivÃkyajÃtaæ yata÷ 'tasyaiva' paravidyÃvi«ayasya paramÃtmana eva 'prakaraïaæ' nÃnyasyetyevaÓabdÃrtha÷ / anena svaprakaraïÃt 'dve vidye veditavye' iti paravidyÃvi«ayavastuno 'trÃdhÅtatvena vi«ïuprakaraïatvÃtparamÃtmana eva bhedavyapadeÓÃvagate÷ na jÅvaparamÃtnorabhedo 'trÃbhipreta iti vÃcyamiti sÆtrayojanà darÓità bhavati /
__________
BBsBh_1,3.1.18:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.1.18:
na kevalaæ 'ju«Âam' iti bhedaÓruterna jÅveÓabhedo 'tra prakaraïe vivak«ita iti j¤Ãyate, kintu liÇgÃdapÅtyÃha sÆtrakt - sthitÅti // tadasiddhivÃraïÃya ÓrutyudÃharaïena vyÃca«Âe - dvà suparïeti / anena - 'dvà suparïÃ' ityatra ÓrutÃbhyÃ÷ karmaphalÃnupajÅvanÃvasthititadupajÅvanÃbhyÃæ hetubhyÃæ ca naivÃtra jÅveÓayoraikyaæ vÃcyamiti sÆtrÃrtha ukto bhavati / caÓabdastu hetusamuccÃyaka iti spa«ÂatvÃnna vyÃkhyÃta÷ / ÓrutÃvadanasya prÃthamye 'pi sthiterÅÓasambandhitvenÃbhyarhitatvÃdalpÃk«aratvÃcca sÆtre tadanusÃreïa bhëye ca ÓrautakramamullaÇghya sthite÷ prathamamukti÷ / 'sayujÃ' sayujau saæyuktau upakÃryopakÃrakabhÃvavattayà parasparÃparihÃreïa vartamÃnau 'sakhÃyÃ' sakhÃyau prÅtyà ekadeÓasthau 'dvÃ' dvau 'suparïÃ' suparïau / suparïasarÆpau / 'suparïà sakhÃyÃ' iti viÓe«aïasvÃrasyÃdasya samajÅvamÃtravi«ayatve su«ÂhuparamÃnandarÆpau jÅveÓvarau 'samÃnam' ekaæ 'vk«aæ' dehÃkhyam aÓvatthaæ 'pari«asvajÃte÷' ÃliliÇgatu÷ / 'tayo÷' suparïayormadhyer iÓvarÃt 'anyo' jÅva÷ 'pippalam' aÓvatthaphalarÆpaæ dehajanitakarmaphalam 'atti' asvÃdveva svÃdutvenaiva aÓnÃti / jÅvÃt 'anyar÷' iÓvarastu 'anaÓnan' jÅvÃdyamevÃbhu¤jÃna÷ 'abhi' abhita÷ 'cÃkaÓÅti' prakÃÓate / na tu svasthityai jÅvavatkarmaphalamapek«ata iti muï¬akaÓrutyartha÷ // 1 //
// iti dyubhvÃdhikaraïam // 1 //
______________________________________________________________
// 2. bhÆmÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.2.1:
%<'prÃïo và ÃÓayà bhÆyÃn' ityuktvà 'yo vai bhÆmà tatsukham'
(chÃæ. 7-23.) ityuktestasyaiva bhÆmatvaprÃpti÷ />%
BBsBhDÅp_1,3.2.1:
atrÃdhikaraïe bhÆmanÃmno vi«ïau samanvaya÷ pratipÃdyate / bhÆmaÓabdaÓca 'bhÆmna÷ kratuvat' ityÃdau kvaciddharmavÃcako 'pyatra pÆrïarÆpadharmivacana÷ / pÆrïatvaæ ca guïata uttamatvamiti dhyeyam / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ ca sÆcayan sayuktikaæ pÆrvapak«aæ darÓayati - prÃïa iti // 'chÃndogye' ityÃdau upaskÃryam / 'ityuktvÃ' ityupakrametyupalak«aïam / taduttamamanuktvetyapi dra«Âavyam / ata eva tasyaiva prÃïasyaivetyevakÃro 'nyavyavacchedaka÷ prÃyoji / Órutau pÆrvapak«e prÃïaÓabdo vÃyumÃtrapara÷ / siddhÃnte tu bhëyarÅtyà vÃyuvi«ïÆbhayapara÷ / nyÃyavivaraïachÃndogyabhëyarÅtyà tu vÃyumÃtrapara÷ / na ca vÃyuvi«ïÆbhayavÃcitvaæ vÃyumÃtravÃcitvamityarthadvayaæ viruddham / antaryÃmivivak«ayà bhëyasya tadavivak«ayà vivaraïÃde÷ pravttatvÃt / yathà 'Ãtmana÷ ÃkÃÓa÷' (tai. 2-1.) ityatra sambhÆtaÓabdasyÃnekÃrthatve 'ntaryÃmivi«ïurapyÃkÃÓapadenocyate / tasya janimÃtrÃrthatve tu na tena sa ucyate / tathà tattvapradÅpe tu 'abhyupagamavÃdatvÃt' ityÃdinà ayaæ prÃïo vi«ïurityabhyupetya vÃdena bhëyaæ pravttam, ityuktam / tathà cÃdyapak«e prÃïa÷ 'ÃÓÃyÃ÷' bhÃratyÃ÷ 'bhÆyÃn' guïato jye«Âha÷ / evaæ 'prÃïa÷' tadantaryÃmÅ vi«ïurantaryÃmitvÃdeva tata ÃÓÃyÃÓca bhÆyÃnityartha÷ / anena pÆrvamÃnandamayaÓabdoktasajÃtÅyotk«ÂatvarÆpapÆrïatvasyeha vÃyÃvÃk«epÃdÃnandamayÃdhikaraïenÃsyÃk«epikÅ saÇgati÷ sÆcità / chÃndogaÓrutyukto bhÆmÃkhyo vi«aya÷, kiæ vÃyuruta vi«ïuriti sandehaÓca sÆcita÷ / tathà tasyaiva bhÆmatvaprÃptiriti pÆrvapak«a÷ / tatra prÃïopakramataduttamÃnuktirÆpayuktiÓca darÓità bhavati / 'yo vai bhÆmà tatsukhaæ nÃlpe sukhamasti bhÆmaiva sukham' iti vÃkye sukhaÓabda÷ pÆrïasukhÃrtha÷ / 'yatsukhaæ sa bhÆmÃ' iti vyÃsatÅrthÅyokte÷, sarvanÃmÃni paryÃyeïa tattalliÇgabhäjÅtyukteÓca nirupapadasukhaÓabdamÃtrasyÃpi pÆrïasukhÃrthatvÃt / yadananyÃdhÅnapÆrïÃnandasukhaæ sa bhÆmà guïata÷ pÆrïo nÃrÃyaïa ityuddeÓyavidheyayorvyatyaya÷ / ata eva svÃtantryeïa sukhasya viÓe«aïÃt na muktajÅve«vanaikÃntyamityÃÓayena tadupapÃdayati - nÃlpa iti / 'alpe' apÆrïe muktajÅve tatprasÃdaæ vinà yata÷ sukhaæ nÃstÅtyartha÷ / nigamayati - bhÆmaiva sukhamiti / atrÃpi vyatyaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.2.2:
%<'utkrÃntaprÃïÃn' (chÃæ. 7-15-3.) ityÃditalliÇgatprÃïaÓabdaÓca vÃyuvÃcÅti />%
BBsBhDÅp_1,3.2.2:
nanu 'prÃïo và ÃÓÃyà bhÆyÃn' ityuktaprÃïaÓabdasya 'ata eva prÃïa÷' ityuktarÅtyà vi«ïuparatvÃdvi«ïoreva bhÆmatvaprÃpte÷ kathaæ prÃïaÓabdabalÃdvÃyorbhÆmatvaprÃptirityata Ãha - utkrÃnteti // ityÃdÅti / luptavibhaktiko nirdeÓa÷ / ÃdiÓabdena 'utkrÃntaprÃïÃn ÓÆlena samÃsaæ vyati«aæ dahet nainaæ brÆyu÷ pithÃsÅti' samagravÃkyaæ ghyate / tacca tat liÇgaæ ca, tasya liÇgamiti ca vigraha÷ / ayamiti Óe«a÷ / caÓabdo 'vadhÃraïe / vÃyuvÃcÅ ceti bhinnakrama÷ / tathà ca 'ayaæ' prÃïaÓabdo 'vÃyuvÃcyeva' na vi«ïuvÃcÅ / kuta÷? 'utkrÃntaprÃïÃn' ityÃdau 'talliÇgÃt' tasya prÃïasyotkramaïÃdirÆpaliÇgaÓravaïÃditi yojanà / utkrÃnta÷ prÃïo yebhyaste tathoktÃ÷ / tÃnmÃtpitrÃcÃryÃdÅn 'samÃsaæ' sÃkalyena 'vyati«am' ekadeÓena ca ÓÆlena viluïÂhya yadi dahetputra÷ Ói«yo và tathà nainaæ brÆyu÷ janÃ÷ / kimiti? - pithÃsÅti mÃthÃsÅti / mukhyaprÃïasannidhÃnÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / iti Órutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.2.3:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.2.3:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrayati - ata iti // sÆtre prasÅdatyanena jana iti prasÃda÷ sukham, samyakprasÃda÷ samprasÃda÷, tasmÃditi vigrahar÷ / iÓvare sukhamiva du÷khamapi syÃditi nÃÓaÇkyaæ, pÆrïasukhakÃryeïa samyakprasÃdena du÷khÃbhÃvaniÓcayÃdityÃÓayena prayuktaæ samprasÃdÃditi hetumanÆdya vyÃca«Âe - samprasÃdÃditi / uttarasÆtrasthacaÓabdo 'trÃkar«aïÅya ityÃÓayena 'adhyupadeÓÃt' ityetaddhetvantaraparatayÃnÆdya vyÃkhyÃti - adhyupadeÓÃditi // nÃmÃdÅnÃæ sarve«Ãm 'upari' taduttamatvena 'upadeÓÃt' ukterityartha÷ / co hetusamuccaye / atrÃdhÅtyeva hetu÷, na tu samagra eko hetu÷ / sa ceÓvaravacano bhÃvapradhÃna÷, viÓe«Ãnukte÷ akhileÓvaratvÃditi hetvartha÷ akhileÓatvÃdityanuvyÃkhyÃnasudhokto j¤Ãtavya÷ / asiddhiparihÃrÃyopadeÓaparyantaæ dhÃvanam / prÃyapÃÂhÃdbhÆmno 'khilÃdhipaprÃïÃdhipatye akhilÃdhipatyaæ siddhyatÅti bhÃva÷ / samanvayasÆtrÃdanuvttasya tattvitividheyasamarpakasyÃrthamÃha - vi«ïureveti bhÆmà vi«ïurevetyanvaya÷/
__________
BBsBh_1,3.2.4:
%<'sahasraÓÅr«aæ devaæ viÓvÃk«aæ viÓvaÓambhuvam /
viÓvaæ nÃrÃyaïaæ devamak«araæ paramaæ padam //
viÓvata÷ paramÃæ nityam' iti hi Óruti÷ (mahÃnÃ. 11.) />%
BBsBhDÅp_1,3.2.4:
pÆrïasukhatvÃdikaæ kuto vi«ïutvaniÓcÃyakamityata Ãha - sahasreti // iti hÅti / 'hi' yasmÃt 'iti' nÃrÃyaïÃnuvÃkagatà Órutirasti, tasmÃtsamprasÃdÃt vi«ïutvaniÓcayo bhavatyevetyartha÷ / 'sahasraÓÅr«aæ' sahasrapadopalak«itÃmitamÆrdhÃnaæ 'devaæ' prakÃÓarÆpaæ viÓvato darÓanÃdak«yasyeti viÓvÃk«aæ 'viÓvaÓambhuvaæ' pÆrïasukhÃÓrayaæ 'viÓvaæ' jagatpravi«Âatvena vartamÃnaæ 'nÃrÃyaïaæ' muktasaÇghe vyaktam 'ak«araæ' svarÆpato nÃÓarahitam ak«e«u ramamÃïaæ và / parebhyo brahmÃdibhyo 'dhikatvena mÅyata iti parà mà yasyeti và paramastaæ paramaæ 'padaæ' prÃpyaæ viÓvata÷ paramaÓcÃsÃvaÓceti vigraha÷, savarïadÅrgha÷ / somapÃÓabdavadayaæ Óabda÷ / sudhÃrÅtyà ÃbantatvÃÓrayeïa liÇgavyatyayo và / tathà ca 'viÓvata÷paramÃæ' sarvasmÃduttamam akÃravÃcyaæ sarvottamaæ và 'nityaæ' dehato nÃÓarahitaæ 'viÓvaæ' guïai÷ pÆrïaæ yaj¤e«u havi÷svÅkaraïÃt harivarïatvÃcca 'hariæ' 'devaæ' krŬÃdiguïakaæ 'nÃrÃyaïaæ' tadÃkhyaæ devaæ tadviÓvamupajÅvatÅti Órutyartha÷ / yadyapi viÓvata÷ paramam iti drÃvi¬apÃÂha÷ / tathÃpyÃndhrapÃÂhamanustya paramÃmityuktam /
__________
BBsBh_1,3.2.5:
%<'tamutkrÃmantaæ prÃïo 'nÆtkrÃmati' (b. 6-4-2.)
ityÃdinà notkramaïÃdiliÇgavirodho 'pi // 8 //>%
BBsBhDÅp_1,3.2.5:
atra prÃïaÓabdena vi«ïorvÃcyatvÃÇgÅkÃre prÃguktatkramaïÃdiliÇgavirodha ityato netyÃha - tamiti // prathamÃdiÓabdena taduttaravÃkyÃni dvitÅyena talliÇgÃntarÃïi ca ghyante / apiÓabda÷ samuccaye, yadyapi tathÃpÅtyarthe ca / tathà ca - na kevalaæ prÃïaÓabdopakramavirodha÷, tasya vi«ïuparatvÃt, kintu 'api' atra prÃïaÓabdena vi«ïorvÃcyatvÃÇgÅkÃre utkramaïÃdiliÇgavirodho nÃsti / kuta÷? 'api' tathÃpi sarvagate 'pi vi«ïÃvutkramaïÃdiliÇgasya 'tamutkrÃmantam' ityÃdinà vÃjasaneyavÃkyena siddhatvÃditi yojanà / Órutisiddher'the lokad«Âivirodho 'ki¤citkara iti bhÃva÷ / 'tasya haitasya hdayasyÃgraæ pradyotate / tena pradyotenai«a Ãtmà ni«krÃmati' (b. 6-4-2.) iti pÆrvavÃkye prakta÷ paramÃtmà tacchabdena parÃmÓyate / tathà ca pradyotitahdayÃgreïÃparok«aj¤ÃnidehÃt 'utkrÃmantaæ' nirgacchantaæ paramÃtmÃnamanustya 'prÃïo' mukhyavÃyu÷ 'utkrÃmati' dehÃnnirgacchatÅti Órutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.2.6:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.2.6:
yuktyantareïa vi«ïorbhÆmatvapratipÃdakaæ sÆtramupanyasya vyÃca«Âe - dharmeti // Ãdipadena svÃtantryasvaprati«ÂhitvÃdikaæ ghyate / asya hetorvi«ïureva bhÆmeti pradhÃnasÃdhyenÃnvaya÷ / yadyapi chÃndogye 'yatra nÃnyat' (chÃæ. 7-24-1.) iti svÃtantryabodhakavÃkyÃnantaraæ 'sa evÃdhastÃt' (chÃæ. 7-25.) iti sarvagatatvÃbhidhÃyakavÃkyaÓravaïÃt prathamaÓrutasvÃtantryadharmaæ svaÓabdena ghÅtvà sarvagatatvÃmÃdiÓabdena grÃhyam / tathÃpi tadvÃkye bhÆmatvaniyatasarvagatatvasya spa«Âaæ pratÅtestadeva vÃcakaÓabdena ghÅtamiti dra«Âavyam / anena - sÆtre co yuktisamuccaye dharmaÓabdÃtparamanveti / liÇgasya niravakÃÓatvaj¤ÃpanÃyopapattiparyantaæ dhÃvanam / tathà ca na kevalaæ samprasÃdÃde÷, kintu 'sa evÃdhastÃtsa upari«ÂÃtsa paÓcÃtsa purastÃtsa dak«iïata÷ sa uttarata÷ sa evedaæ sarvam' (chÃæ. 7-25-1.) iti vÃkye, tathà - 'yatra nÃnyatpaÓyati nÃnyacchïoti nÃnyadvijÃnÃti sa bhÆmÃ' (chÃæ. 7-24-1.) iti vÃkye, tathà - 'sa bhagava÷ kasmin prati«Âhita iti sve mahimni' (chÃæ. 7-24-1.) ityÃdi vÃkye ca sarvagatatvÃdidharmaÓravaïÃcca bhÆmà vi«ïureva, te«Ãæ ca dharmÃïÃæ vi«ïÃvevopapatteriti sÆtrÃrtha ukto bhavati / 'sa÷' bhÆmaÓabdito nÃrÃyaïa÷ adha÷ upari paÓcÃtpurastÃddak«iïata uttarata÷ sarvatrÃsti / tatprayojanamÃha - sa evedaæ sarvamiti / tenaivedaæ jagadvyÃptaæ sa eva sarvasattÃpradastadarthameva sarvatra ti«ÂhatÅtyartha÷ / 'yatra' yadvinà yadadhÅnaæ vinà anyannapaÓyatyadhikÃrÅ sarvameva tadadhÅnaæ paÓyati, tathaiva Óïoti, vijÃnÃti ca sa bhÆmetyartha÷ / 'yatra' yasmin d«Âe 'nyatsvatantraæ na paÓyatÅti và / he 'bhagavo' bhagavÃn sa bhÆmà kasmin prati«Âhita iti nÃradapraÓne mahimaguïÃtmake 'sve' svasmin svakÅye mahimni và svayaæ 'prati«Âhita÷' ÃÓrita iti sanatkumÃra÷ pratyÃheti Órutyartha÷ // 2 //
// iti bhÆmÃdhikaraïam // 2 //
______________________________________________________________
// 3. ak«arÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.3.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.1:
atrÃdhikaraïe 'k«aranÃmasamanvaya÷ kriyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayavÃkyamudÃhtya vi«ayÃdikaæ ca sÆcayan sayuktikaæ pÆrvapak«aæ ca darÓayati -adÓyatvÃdÅti // uktÃityasyÃvtti÷ / te iti Óe«a÷ / ÃdyÃdiÓabdenÃgrÃhyatvÃdi ghyate / guïà ityanena candrÃdityÃdyÃdhÃratvaguïo 'pi ghyate / dvitÅyÃdiÓabdena 'aÓrutaæ Órotramataæ mantravij¤Ãtaæ vij¤ÃtnÃnyadato 'sti dra«Â nÃnyadato 'sti Órot nÃnyadato 'sti mant nÃnyadato 'sti vij¤Ãt etasmin khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa otaÓca protaÓca' (b.5-8-11.) iti Ói«ÂavÃkyam, tathà - 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandramasau vidhtau ti«Âhata÷' (b. 5-8-9.) iti vÃkyaæ ca ghyate / ttÅyÃdiÓabdena 'ahaæ tva«ÂÃramuta pÆ«aïaæ bhagam' (. 10-125-2.) iti vÃkyam, tathà - ye tvak«aramanirdeÓyamavyaktaæ paryupÃsate /
sarvatragamacintyaæ ca kÆÂasthamacalaæ dhruvam // (gÅ. 12-3.)
iti gÅtÃvÃkyam /
ÃsÅdidaæ tamobhÆtamapraj¤Ãtamalak«aïam /
apratarkyamavij¤eyaæ prasuptamiva sarvata÷ //
iti tadbhëyodÃhtavÃkyaæ ca ghyate / caÓabdenÃk«araÓabdasya ÓrÅtattve prasiddheÓceti ak«arapadasÆcito hetu÷ samuccÅyate / tasyetipadamÃvartate, vipariïamyate ca / na kevalaæ vi«ïoreva, kintu 'tasya' ak«arasyÃpÅtyaperartha÷ / vi«ïuja¬avyÃvttyarthaæ - madhyameti / 'bhÆmatvaprÃpti÷' iti pÆrvapÃkyÃdbuddhyà vivekena prÃptiritipadamatrÃnuvartate / tathà ca - pÆrvamadÓyatvÃdhikaraïe ye adÓyatvÃdiguïà ak«arasya vi«ïoruktÃ÷ / te vÃjasaneyake 'tadvà etadak«araæ gÃrgi ad«Âaæ dra«Â' ityÃdinà vÃkyena 'madhyamÃk«arasya' ÓrÅtattvasya 'uktÃ÷' ucyante ityekà yojanà / aparà tu - 'tasya' te«ÃmadÓyatvÃdiguïÃnÃæ 'tasya' tasmin madhyamÃk«are 'pi sambhavÃdyuktatvÃt 'tasya' candrÃdyÃdhÃratvaliÇgasyÃpi 'ahaæ somamÃhanasam' ityÃdivÃkyÃttasminnak«are upapatte÷ 'tasya' ak«araÓabdasya tasmin madhyamÃk«are prasiddheÓca 'tasya' madhyamÃk«arasyÃpi 'tasya' ak«aranÃmavÃcyatvasya prÃptiriti / tatrÃdyayojanÃyÃm adÓyatvÃdhikaraïoktÃdÓyatvÃdiguïakÃk«arasya vi«ïvanyatvÃk«epÃttenÃsyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / tathÃk«arÃkhyo vi«aya÷, dra«ÂtvÃbhidhÃyakottaravÃkyaparyÃlocanayà ja¬avyÃvtte÷ / kiæ cetanapraktirutavi«ïuriti saæÓayaÓca sÆcita÷ / dvitÅyayojanÃyÃæ sayuktika÷ pÆrvapak«a÷ pradarÓita iti j¤Ãtavyam / 'tadvÃ' ityÃde÷ siddhÃntarÅtyÃyamartha÷ - 'tat' ÃkÃÓÃÓrayatvena vak«yamÃïam 'ak«araæ' na k«aratÅtyak«araÓabdavÃcyaæ brahma 'etat' etallak«aïakaæ ca prasiddham / tadevÃha - ad«ÂamityÃdinà / anyai÷ sÃkalyena ad«ÂatvÃtsvayaæ dra«ÂtvÃdad«Âaæ dra«Ârityucyate / evamuttaravÃkyamapi vyÃkhyeyam / dra«ÂtvÃdau viÓe«amÃha - neti / 'ata÷' ak«arÃdanyat svÃtantryeïa dra«Â Órot mant j¤Ãt ca nÃstÅtyartha÷ / 'etasmin' evaæbhÆte 'k«araÓabdite brahmaïi dÅptinimittÃkÃÓapadoktaæ ÓrÅtattvam 'otaÓca protaÓca' atrotaæ ca protaæ ca / tathà ca sarvakÃreïa tadÃÓritaæ khalvityartha÷ /
gÃrgÅti yÃj¤avalkyakartkapatnÅsambodhanam / 'etasya và ak«arasya' vi«ïo÷ 'praÓÃsane' Ãj¤ÃyÃmiti nimittasaptamÅ / tathà ca Ãj¤ÃmÃtrÃt 'sÆryÃcandramasau' 'keÓau sÆryavidhÆ matau' iti bhadbhëyokterbrahmarudrau bhëyaÂÅkÃrÅtyà prasiddharavicandrau ca 'vidhtau' viÓe«eïa dhtau bhavata iti / pÆrvapak«Å tu ak«araÓabdaæ ÓrÅtattvaparaæ manyate / tatpak«e ÃkÃÓaÓabda÷ praktyanyatatpo«yapara÷ /
aham 'Ãhanasaæ' svÃbhimanyamÃnalatÃdvÃrà yaj¤e«vabhi«ÆyamÃïaæ 'somaæ' somalatÃbhimÃninaæ candraæ tva«ÂÃraæ ca 'uta pÆ«aïaæ' pÆ«aïaæ ca bhagaæ ca 'bibharmi' dadhÃmÅtyaæbhraïÅvÃkyasyÃrtha÷ / tva«ÂrÃdayastu sÆryaprabhedÃ÷ / tattvapradÅpasattarkadÅpÃvalyostu bhadbhëyÃnusÃreïa 'somam' umayà sahitam 'Ãhanasam' ÃsamantÃt hantÃraæ saæhartÃraæ rudraæ bibharmÅti vyÃkhyÃtam /
'ak«araæ' dehato 'pyavinÃÓi, 'anirdeÓyaæ' ÓabdÃgocaraæ, 'sarvatragaæ' deÓato vyÃptam, 'acintyaæ' manasÃgrÃhyaæ, guïabÃhulyÃt, kÆÂe ÃkÃÓe 'bhimÃnitvena ti«ÂhatÅti 'kÆÂastham', 'acalaæ' kadÃpi svapadÃdabhra«Âaæ 'dhruvam' utpattivinÃÓaÓÆnyam, 'avyaktaæ' ÓrÅtattvaæ ye paryupÃsate iti gÅtÃrtha÷ /
pralaye 'abhÆtam' ajÃtam 'apraj¤Ãtaæ' pratyak«Ãvedyam avedyalak«aïatvÃdalak«aïam ata eva 'atarkyam' anumÃnÃvedyam 'avij¤eyam' ÃgamÃvedyam anÃdyavidyÃbhimÃnitvÃt, tama÷ÓabdavÃcyamidaæ lak«myÃkhyaæ tattvaæ 'prasuptamiva' nirvyÃpÃraæ 'sarvata÷' sarvatrÃsÅditi smtyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.2:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.2:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrayati - ata iti // sÆtre gahanÃrthatvÃtprathamaæ hetubhÃgaæ vyÃkari«yamÃïo 'siddhiparihÃrÃya ÓrutimudÃharati - etasminniti / itÅtyanantaraæ 'vÃkye' iti Óe«a÷ / anyapadÃrthaæ darÓayanvigrahaæ darÓayati - ambareti / ambaramÃkÃÓa÷ anto yasya sarvasya pthivyÃderdhÃrakatvokterityartha÷ / yadyapi 'etasmin' iti vÃkye 'mbaradhtirevocyate / na tu tadantarasarvadhti÷ / tathÃpi 'yadÆrdhvaæ gÃrgi divo yadarvÃkpthivyà yadantarà dyÃvÃpthivÅ...... ÃkÃÓa eva tadotaæ ca protaæ ca' (b. 5-8-7.) ityanenÃkÃÓasya citprakte÷ sarvÃdhÃratvamuktvÃnantaram 'etasmin' iti vÃkye 'k«arasya tÃdÓapraktyÃdhÃratvokte÷ praktidvÃrÃk«arasyÃmbarÃntasarvÃdhÃratvamatroktameveti na do«a÷ / etacca sÆtre 'mbarÃntetyantapadaprayogÃtsÆcitam / sÆtre tattvityanuvttapadadvayopetapratij¤ÃbhÃgaæ vyÃkhyÃti - brahmaiveti / ak«araæ brahmaivetyanvaya÷ / anena ak«arasya 'etasmin' iti praktidvÃrÃ'kÃÓÃntasarvÃdhÃratvaÓruterak«araæ brahmaiveti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.3.3:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.3:
sarvÃdhÃratvaæ kuto vi«ïutvaniÓcÃyakamityata÷ tasya vi«ïuliÇgatvena ÓrutisiddhatvÃdityÃha - ya iti // vyÃkhyÃteyaæ Órutirjanmanaye /
__________
BBsBh_1,3.3.4:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.4:
'bhartà san' iti taittirÅyÃïÃæ Óruti÷ / 'deva÷' prÃïÃkhyo bhagavÃn svayaæ jagatà jÅvena và hdi bhriyamÃïa÷ tat 'bibharti' dhatte pu«ïÃti ca / tarhi jagadÅÓayo÷ sÃmyÃpattirityata Ãha - bhartà sanniti / jagato mÆlabhartà sanneva bhriyamÃïa÷, na svakÅyasthityetyartha÷ / nanvekasyaiva bhagavata÷ bhartà bhriyamÃïo bibhartÅtyanekavidhavyavahÃravi«ayatvaæ kathamityata Ãha - eko bahudheti / eko 'pi bharttvÃdinà 'bahudhÃ' bahurÆpeïa ca 'nivi«Âo' vyÃpta ityartha÷ / tatra pravi«Âa iti và / 'yadà bhÃraæ tandrayate sa bhartuæ parÃsya bhÃraæ punarastameti' iti vÃkyaÓe«a÷ / 'sa' vi«ïuryadà taæ jagadbhÃraæ 'parÃsya' adho nidhÃya punarbhartuæ 'tandrayate' necchati tadà asau bhÃra÷ 'astameti' naÓyatÅtyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.5:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.5:
'yasmin' ityapi taittirÅye 'nyadvÃkyam / atra yacchabdasya 'tadeva brahma paramam' (mahÃnÃ. 1-6.) ityuttaravÃkyasthatacchabdenÃnvaya÷ / cau prakÃrasamuccaye / tathà ca - 'yasminnidaæ' sarvaæ jagat 'saæ' samyak 'vi' vividhaæ 'caidhi' avardhata / edhaterliÇi chÃndasaæ rÆpametat / yadvà - edhivardhate / astÅti vÃrtha÷ / asmin pak«e asterlaÂi madhyamapuru«aikavacane chÃndasaæ rÆpam / vastuto loÂi madhyamapuru«aikavacane rÆpametat / yasmiæÓca 'viÓve' sarve devÃ÷ 'adhini«edu÷' yamadhyagustadeva brahmetyartha÷ / ityÃdiÓruterityasya ambarÃntadhterityanenÃnvaya÷ / brahmaïyavagatÃyà iti Óe«a÷ / ttÅyÃrthe pa¤camÅ / ÃdiÓabdena 'yenÃvtaæ khaæ ca divaæ mahÅæ ca yenÃdityastapati tejasà bhrÃjasà ca' (mahÃnÃ. 1-3.) ityÃdikam, 'tameva mtyumamtaæ tamÃhustaæ bhartÃraæ tamu goptÃramÃhu÷' (tai.Ã. 3-14.) ityÃdi ca ghyate / tathà ca vi«ïuliÇgatvena ÓrutisiddhÃt sarvÃdhÃraïÃt vi«ïutvaniÓcayo bhavatyeveti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.6:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.6:
vi«ïuvadanyasyÃpi sarvÃdhÃratvaæ kiæ na syÃdityata Ãha - pthivyÃdÅti // praktyantapadena sautrÃntapadaæ vyÃkhyÃtam / 'bhÆtam' atÅtaæ 'bhavyaæ' bhavi«yat 'bhavat' vartamÃnaæ 'yat' idaæ viÓvaæ tadvi«ïu÷ 'eka eva' asahÃyo bibharti / tasya dhtau tasmÃdvi«ïoranya÷ 'k«ama÷' samartho netyartha÷ / iti skÃnda ityasya 'uktatvÃt' ityadhyÃhÃreïa na sÃvakÃÓatvaæ liÇgasyeti vÃkyaÓe«eïÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.7:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.7:
yuktyantareïa vi«ïorevÃk«aratvaæ pratipÃdayatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - sà ceti // 'sà ca' sarvadhtirapi ityÃdinà praÓÃsanÃducyate yato 'to 'pi brahmÃk«aramityanvaya÷ / ÃdiÓabdenaivaærÆpÃïyekaprakaraïagatÃnekavÃkyÃni ghyante / anena - yadà 'sÃ' pÆrvoktà sarvadhtireva ak«arasya vi«ïutvasÃdhikÃ, tadà sutarÃæ, yà tu 'etasya' iti ÓrutivÃkye 'k«arasya praÓÃsanÃdeva asaÇkucitavi«ayÃnanyÃyattaprak«ÂÃj¤ÃmÃtrÃdeva sarvadhtirucyate seti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.3.8:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.8:
nanu sarvadhtihetupraÓÃsanena kuto 'k«arasya vi«ïutvaniÓcaya ityatastasya vi«ïukartkatvÃdityÃha - tacceti/ sarvadhtikÃraïaæ praÓÃsanaæ tvityartha÷ / na kevalaæ sarvadhti÷, kintu taddhetupraÓÃsanaæ ceti samuccaye và caÓabda÷ / 'vi«ïoreva' vi«ïukartkameva / na tvanyakartkamiti evÃrtha÷ / evakÃrasyottaratropayoga÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.9:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.9:
kuta etajj¤Ãyata ityatastaccetyanena pratij¤ÃtÃrthe Órutiæ pramÃïayati - sapteti // à ddhagarbhÃ÷ ÃrdhagarbhÃ÷ / brahmÃï¬ÃkhyÃtisamddhagarbhÃ÷ / nigaraïena bhriyanta iti garbhÃstadÃvaraïabhÆtà iti yÃvat / reta iti liÇgavyatyayenaikavacanaæ prathamÃbahuvacanÃrthe / tathà ca - 'bhuvanasya' lokasya 'retaso' ratipradÃ÷ sÃrabhÆtà và / yadvà - bhÆmatvÃtpÆrïatvÃdvananÅyatvÃdbhajanÅyatvÃdbhuvanasya vi«ïo retorÆpÃ÷ 'sapta' mahadahaÇkÃrapa¤camahÃbhÆtÃkhyÃ÷ brahmÃdayo devÃ÷ / bhavanasya 'reto' retaso jagadratipradasya vi«ïo÷ 'pradiÓÃ' ÃdeÓenÃj¤ayà 'vidharmaïi' vividhaviÓvadhÃraïe ti«ÂhantÅti ÇmantrÃrtha÷ / viÓveÓvaratÅrthÅye tu 'ardhasya' vi«ïo÷ 'garbhÃ÷' sapta devÃ÷ bhuvanasya 'reta÷' kÃraïam / ete ca vi«ïo÷ pradiÓà vidharmaïi ti«ÂhantÅtyartha ukta÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.10:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.10:
'caturbhi÷' iti vÃkyaæ tu janmanaye vyÃkhyÃtam / evaæjÃtÅyakaÓrutirÃdiÓabdÃrtha÷ / Óruterityasya j¤Ãyata ityadhyÃhÃreïa tacceti pÆrvavÃkyenÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.11:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.11:
sarvadhtihetupraÓÃsanaæ vi«ïorivÃnyasyÃpi kiæ na syÃdityata Ãha - eka iti // idaæ ca bhÃratavÃkyaæ sabhÃparvagam / 'ÓÃstÃ' sarvadhtihetvÃj¤Ãkartà / 'eka÷' na tu dvitÅyo 'sti, sa ca vi«ïurevetyartha÷ / 'garbhe ÓayÃnaæ puru«aæ ko 'sti ÓÃstÃ' iti Ói«ÂavÃkyam / 'yo hcchaya÷' ityanyadvÃkyamuttaravÃkyaparyÃlocanayà praktasaÇgatam / 'ya÷' sarvadhtihetupraÓÃsanÃya 'hcchaya÷' sarvahdayanivÃsÅ tamahamiha sthÃne bravÅmÅtyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.12:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.12:
'na kevalam' ityÃdi hiraïyakaÓipuæ prati prahlÃdavÃkyam / he rÃjan na kevalaæ me bhavataÓca 'sa÷' bhagavÃn 'balaæ' balaprado dhtihetu÷, kintvanye«Ãæ balinÃæ ca balamityartha÷ / ityÃdeÓcetyasya 'tacca praÓÃsanaæ vi«ïoreveti j¤Ãyate' ityanenÃnvaya÷ / anena vi«ïorevetyevakÃrasya ktyaæ sÆcitam /
__________
BBsBh_1,3.3.13:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.13:
hetvantareïa vi«ïorevÃk«aratvaæ pratipÃdayatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - anyeti // ÃdiÓabdena 'etadvai tadak«araæ gÃrgi brÃhmaïà abhivadanti asthÆlamanaïvahrasvamadÅrghamalohitamasnehamacchÃyamatamo 'vÃyvanÃkÃÓamasaÇgamarasamagandhamacak«u«kamaÓrotramavÃgamano 'tejaskamapramÃïamamukhamamÃtramanantaramabrÃhmaæ na tadaÓnÃti ki¤cana na tadaÓnÃti kaÓcana' (b. 5-8-8.) iti samagravÃkyaæ ghyate / 'sthÆlÃïvÃdÅnÃm' iti bhÃvapradhÃno nirdeÓa÷ / vyÃvtterityanantaraæ 'kathanÃt' iti Óe«a÷ / co hetusamuccaye / asyÃpi brahmaivÃk«aramiti pÆrveïÃnvaya÷ /
anena - na kevalaæ pÆrvoktahetubhyÃæ, kintvanye«Ãæ sakalavastÆnÃæ bhÃvÃnÃæ svarÆpÃïÃæ sthaulyÃdidharmÃïÃæ vyÃvtte÷ ananyÃpek«ÃrÃhityasya 'asthÆlam' ityÃdinÃk«are kathanÃdapyak«araæ brahmaiveti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
Órutyarthastu - 'tat' ÃkÃÓÃÓrayatvena vak«yamÃïam 'ak«araæ' na k«aratÅtyak«araÓabdavÃcyaæ brahma etallak«aïakaæ 'brÃhmaïÃ÷' j¤Ãnino 'bhivadanti vai prasiddham / tatkiæ lak«aïamityata Ãha - asthÆlamiti / sthÆlaæ mahat / svaprabuddhÃrthÃntaraæ tu - 'etat' ak«araæ brÃhmaïÃ÷ 'tat' citpraktyÃkhyamiti vadanti pÆrvapak«ayanti tadbrahmetyabhivadanti siddhÃntayanti / siddhÃntasÃdhakaæ hetumevÃha - asthÆlamityÃdineti / anena 'prasiddhasthÆlasÆk«mÃdivailak«aïyÃjjanÃrdana÷' iti bhadbhëyoktarÅtyà prasiddhasthÆlÃdivailak«aïyamucyate / sthÆlÃïvÃdipadasya bhÃvapradhÃnatve tu lokikasthaulyÃdirÃhityamanenoktaæ bhavati / 'alohitaæ' lohitaÓabditaraktÃdyupalak«itaprÃktarÆpasÃmÃnyarahitam / 'asnehaæ' prÃktasneharahitam / 'acchÃyaæ' 'chÃyÃtvavidyà samproktÃ' iti vacanÃdaj¤Ãnarahitam / jÅvadehasyeva chÃyÃrahitaæ ca / 'atama÷' Ãvaraïarahitam / 'avÃyu' pŬÃrÆpaÓvÃsocchvÃsarahitam / yadvà - vyÃsatÅrthÅyoktarÅtyà avÃyvanÃkÃÓamatejaskamityetaistadÃrabdhaÓarÅrarahitamityucyate / ata eva 'acchÃyamatamo 'vÃyvanÃkÃÓam' ityatra sarvÃtmanà ni«edha ityuktaæ sudhÃÂÅkayo÷/ 'asaÇgaæ' sarvagatamapi tatktaleparahitam / arasamagandhamityÃbhyÃmupalak«aïayà prÃktarasagandhÃdirÃhityamucyate / acak«u«kamityÃdinà prÃktasvabhinnacak«urÃdirÃhityam / 'atejaskaæ' prÃktavarcorahitam / 'aprÃïam' uktacak«urÃdivyatiriktaprÃktaj¤Ãnendriyakarmendriyarahitam / vyÃsatÅrthÅyoktarÅtyà prÃïavÃyurahitamiti và / 'amukhaæ' prÃktavigraharahitaæ và / 'amÃtraæ' parimitiÓÆnyam / mÅyante ebhiriti mÃtrà indriyÃïÅti ÂÅkokte÷ amÃtraæ cak«urÃdÅndriyarahitamiti vyÃsatÅrthÅyokti÷ / sarvÃtmanà ÓarÅrÃrambhakapa¤camÃtraÓÆnyaæ và / na vidyate 'ntaraæ bÃhyaæ ca yasmÃttadanantaramabÃhyam, idameva sarvasmÃdantaraæ bÃhyaæ cetyartha÷ / 'tat' brahma 'kiæ ca na' annÃdikaæ ÓubhamaÓubhaæ và sÃÓanÃnaÓanatvena naradevau yathoditau /
attiæ vinÃpyadaurbalyÃttathÃnattirharerbhuji÷ //
iti smterupajÅvanÃrthaæ 'nÃÓnÃti' nÃtti / 'kaÓcana' ko 'pi samartha÷ 'tat' brahma 'nÃÓnÃti' na saæharatÅti /
__________
BBsBh_1,3.3.14:
%<'asthÆlo 'naïuramadhyamo madhyamo 'vyÃpako vyÃpako yo 'sau harirÃdiranÃdiraviÓvo viÓva÷ saguïo nirguïa÷' ityÃdervi«ïoreva
te dharmÃ÷ />%
BBsBhDÅp_1,3.3.14:
laukikasthaulyÃdirÃhityaæ kathaæ vi«ïutvaniÓcÃyakaæ, taddharmatvenÃniÓcitatvÃdityata Ãha - asthÆla iti/ 'asthÆla÷' laukikamahattvarahita÷, 'anaïu÷' laukikÃïutvarahita÷, 'amadhyama÷' laukikamadhyamaparimÃïarahita÷ / na ca parimÃïÃdirÃhitye vi«ïorasvabhÃvatvÃpattiriti vÃcyam / laukikasthaulyÃdirÃhitye 'pyalaukikaparimÃïÃdisadbhÃvÃdityÃha - madhyama ityÃdinà // na cÃnena sthÆlatvÃderanukternacoktaparihÃra iti vÃcyam / 'madhyamo vyÃpaka÷' ityÃdyukte÷ sthÆlo 'ïuÓcetyupalak«akatvÃt / na camadhyamaparimÃïavattve vi«ïoranityatvÃpattiriti vÃcyam / anityatvÃnÃpÃdakamadhyamaparimÃïÃbhyupagamÃt / tattvapradÅpe tu 'amadhyamo' madhyamaparimÃïaniyativarjita÷ 'vyÃpto 'ïurmadhyamastathÃ' ityukte÷ madhye mÅyamÃnatvÃnmadhyama iti vyÃkhyÃtam / asmin pak«e niyatamadhyamaparimÃïa- ÓÆnyatvÃnnÃnityatvamiti parihÃro 'bhipreta÷ / na vidyate 'nyo vyÃpako yasyÃsÃvavyÃpaka÷ / lokavilak«aïavyÃpaka iti và / 'vyÃpaka÷' sarvadeÓakÃlavyÃpÅ / Ãdi÷ kÃraïamanÃdistacchÆnya utpattiÓÆnya iti và / na vidyate viÓva÷ pÆrïo yasmÃdaviÓva÷ / pÆrïatvÃdviÓva÷ / yadvà - 'aviÓvo' laukike«vapravi«Âa÷ / 'viÓva÷' jagaddhdayaæ và pravi«Âa÷ / 'saguïo' j¤ÃnÃnandÃdiguïavÃn / 'nirguïa÷' sattvÃdiguïahÅna ityartha÷ / 'ityÃde÷' itivÃkyÃt / ÃdiÓabdena 'aïoraïÅyÃnmahatomahÅyÃn' (kaÂha. 2-20.) iti kaÂhaÓrutirghyate / 'te' asthÆlatvÃdaya÷ / yata iti niÓcità iti Óe«a÷ / asya ataste ak«arasya vi«ïutvaniÓcÃyakà bhavantÅtyupasktavÃkyenÃnvaya÷ / nanu tathÃpi te vi«ïoreveti kathaæ, yasmÃtte 'prÃktavigrahe madhyamÃk«are 'pi santi / nai«a do«a÷ - yataste yatra bhagavadapek«ayaiva santi / anyÃnapek«Ã eva dharmÃhyatra hetutvena vivak«itÃ÷ /
__________
BBsBh_1,3.3.15:
%%
BBsBhDÅp_1,3.3.15:
nanu laukikaparimÃïÃdirÃhityaæ kathaæ vi«ïoryuktaæ, loke sarvapadÃrthÃnÃæ prÃktaparimÃïasyaiva darÓanÃdityata Ãha - asthÆleti // 'asau puru«ottama÷' bhagavÃn 'asthÆlo 'naïurÆpo bhavati' prÃktalaukikasthÆlÃïutvarÆpadharmarahitavapurbhavati / evaæ 'aviÓvo viÓvaÓca' lokabahirbhÆto lokÃntargataÓca bhavati / tathà viruddhadharmarÆpaÓca bhavati / loke parasparaæ viruddhÃ÷ sthÆlatvÃïutvÃdayo dharmÃ÷ svarÆpabhÆtà yasya sa÷ tathokta÷ / kathamityato ghaÂakamÃha - aiÓvaryÃditi // acintyaiÓvaryasÃmarthyÃdityartha÷ / aiÓvaryÃdevetyanena nÃtropapÃdakÃntaramanve«aïÅyamutyuktaæ bhavati / iti brahmÃï¬e ityasya uktatvÃt yuktà ityadhyÃhÃreïa te dharmÃ÷ vi«ïoryuktà eveti pÆrvavÃkyenÃnvaya÷ /
// iti ak«arÃdhikaraïam // 3 //
______________________________________________________________
// 4. sadadhikaraïam //
BBsBh_1,3.4.1:
%<'sadeva somyedamagra ÃsÅt' (chÃæ. 6-2-1.) ityÃdinà sata÷ sra«Âtvamucyate />%
BBsBhDÅp_1,3.4.1:
atrÃdhikaraïe 'nekaprakaraïÃtmakaæ 'sadeva' ityÃdisthÃnaæ samanvÅyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayavÃkyamudÃhsya vi«ayÃdikaæ ca sÆcayati - saditi // 'ityÃdinÃ' chÃndogyavÃkyena / ÃdiÓabdena 'ekamevÃdvitÅyaæ, (chÃæ. 6-2-1.) tattejo 'sjata, (chÃæ. 6-2-3.) sanmÆlÃ÷ somyemÃ÷, (chÃæ. 6-8-6.) satà somya tadà sampanno bhavati' (chÃæ. 6-8-1) ityÃdikaæ ghyate / taccetyata÷ tadityÃk«yate / tathà ca ityÃdinà sata÷ 'tat' janmanayoktaæ 'sra«Âtvam' ananyÃdhÅnakÃraïatvam / upalak«aïametat / sarvottamatvasarvÃdhÃratvasuptigamyatvÃdikaæ ca 'ucyate' pratipÃdyate iti yojanà / anena janmÃdhikaraïoktakÃraïatvasya vi«ïvanyasmin pradhÃne Ãk«epÃttenÃsya Ãk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / tathà vi«ayavÃkyam, sadÃkhyo vi«ayaÓcokta÷ / 'sadeva' ityuddÃlakavÃkyam / he 'somya' bhaktij¤Ãnalak«aïasomÃrha Óvetaketho 'idam' asya jagata÷ 'agre' tats«Âe÷ pÆrvaæ pralaye sacchabdoktaæ brahmaivÃsÅt svÃtantryeïeti Óe«a÷/ tatsat 'ekamevÃdvitÅyaæ' svagatasvÃvayavabhedÃbhedaÓÆnyaæ sarvottamam / prajÃ÷ 'sanmÆlÃ÷' sadbrahmaiva mÆlaæ yÃsÃæ tÃstathoktÃ÷ / 'tadÃ' suptau satà sampanno bhavati supta iti siddhÃnte Órutyartha÷ / brahmalak«aïÃbhidhÃyakÃnekavÃkyasaÇgrahakÃdiÓabdaprayogena siddhÃnte 'pyatra pradhÃnasya pratipÃdyatvÃbhyupagamenÃni«ÂÃbhÃvÃdadhikaraïavaiyarthyamiti ÓaÇkà nirastà bhavati / atra prakaraïe ÓrutÃnÃæ brahmalak«aïÃnÃæ pradhÃne 'sambhavena brahmaïo 'pi pratipÃdyatvena pradhÃnamÃtrasya pratipÃdyatvÃnabhyupagamÃt /
__________
BBsBh_1,3.4.2:
%%
BBsBhDÅp_1,3.4.2:
sayuktikaæ pÆrvapak«ayati - tacceti // ca Óabda÷ pradhÃnamiti padÃkar«ako 'vadhÃraïe ca / tadityÃvttaæ vipariïamyate / tathà ca 'tat' chÃndogye Órutaæ satpradhÃnameva bhavet, na tu vi«ïu÷ / kuta÷ ? 'tasya' sato 'bahu syÃm' ityuttaravÃkyena bahubhÃvÃkhyapariïÃmasya vikÃrasya pratÅteriti yojanà / 'prajÃyeya' prajanayeyaæ jagatsjÃni/ tadarthaæ 'bahu syÃm' niyÃmakabahurÆpÅ bhaveyamiti / 'bahu syÃm' tadarthaæ prajÃyeyeti và Órutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.4.3:
%%
BBsBhDÅp_1,3.4.3:
vikÃritvapratÅtÃvapi kuto 'yaæ na vi«ïurityata Ãha - sa hÅti // 'hi' yasmÃt 'sa÷' vi«ïu÷ 'avikÃra÷ sadÃ' ityÃdipramÃïairavikÃra÷ 'prasiddha÷' tattvena niÓcitastasmÃt tadasambhavÃt pradhÃne ca tatsambhavÃt atra ca vikÃrapratÅte÷ tatsat na vi«ïu÷, kintu pradhÃnameveti yojanà / Órutau dvitÅyasya sadÃÓabdasya sadÃvikÃra ityanvaya÷ / Ãdyasya tu sadà 'Óuddho' nirmala iti /
__________
BBsBh_1,3.4.4:
%%
#<Åk«atikarmavyapadeÓÃt sa÷ | BBs_1,3.13 |>#
%%
BBsBhDÅp_1,3.4.4:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti // sÆtroktaæ vyapadeÓaæ darÓayati - taditir / ik«atÅti dhÃtunirdeÓena tadarthek«aïakriyà lak«yater / ik«atikarmeti sÃmÃnÃdhikaraïyaæ tatkarttvaparam / tathà ca 'tadaik«ata' iti ÓrutÃvÅk«aïÃkhyavyÃpÃre karttvokterityartha÷/ yadvà karmaÓabdena s«ÂyÃdikriyocyate / tathÃtve vaiyadhikaraïyarm / ik«atipÆrvakas«ÂyÃdivyapadeÓÃdityartha÷ / samanvayasÆtrÃttadityasya anu«aÇgasambhave 'pi 'eko nÃrÃyaïa ÃsÅtsamunirbhÆtvÃ' () ityÃdisamÃkhyÃmapi pramÃïÅkartuæ sa ityuktam / tadanÆdya vi«ïuriti vyÃkhyÃtam / vi«ïurevetyanvaya÷ / eveti tu ÓabdÃrtha÷ / anena samanvayasÆtrÃttuÓabdamÃtramanuvartanÅyamiti sÆcitam / sÆtre samanvetavyÃnukterÃha - atreti / 'sadeva' ityÃdisthÃna ityartha÷ / sacchabdeneti pradhÃnamiti sÃdhyavÃkyÃrtha÷ / anena atra sadevetyÃdisthÃne sacchabdenocyamÃna÷ sa vi«ïureva, na pradhÃnam / kutar÷ ? 'ik«atikarmavyapadeÓÃt sa÷' tata÷ 'tadaik«ata' itÅk«aïÃkhyakriyÃkarttvaÓravaïÃdÅk«ittvas«ÂyÃdikriyayorvà ÓravaïÃjja¬apraktau ca tadasambhavÃditi sÆtrÃrtha ukto bhavati / sÆtre sacchabdeneti Óe«aæ vinà sa ityasyÃvtti÷, tatraikasya pratÅkagrahaïÃrthatvamiti pak«er ik«atikarmavyapadeÓÃt 'sa÷' 'so 'kÃmayata' (tai. 2-6.) ityÃdiprakaraïapratipÃdya÷ sa vi«ïureva bhavet, na pradhÃnamitayartho 'vaseya÷ /
__________
BBsBh_1,3.4.5:
%<'nÃnyo 'to 'sti dra«ÂÃ' (b. 5-7-23.) 'nÃnyadato 'sti
dra«Â' (b. 5-8-11.) ityÃdinà tasyaiva hi tallak«aïam />%
BBsBhDÅp_1,3.4.5:
nanvÅk«aïakarttvaæ vi«ïuvatpradhÃnasya kiæ na syÃdityataÓcetanasyÃpi iha hetutvenÃbhimataæ mukhyek«aïaæ na sambhavati, kimu ja¬asyetyÃÓayena tatra pramÃïamÃha - neti // 'ato' brahmaïa÷ sakÃÓÃt 'anya÷' svÃtantryeïa dra«ÂÃ dra«Â ca nÃstÅti vÃjasaneyaprakaraïadvayagatavÃkyadvayasyÃrtha÷ / ÃdiÓabdenaivaæjÃtÅyakaæ vÃkyaæ ghyate / 'tasya' vi«ïoreva / hi Óabda÷ prasiddhau / svÃtantryeïek«aïakarttvalak«aïaæ liÇgaæ uktamiti Óe«a÷ / asya tasmÃnna liÇgasya anyagÃmitvaæ mantavyamityupasktavÃkyenÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.4.6:
%%
BBsBhDÅp_1,3.4.6:
nanu vi«ïoravikÃritayà siddhatvena tatra bahubhÃvÃkhyavikÃrÃnvayÃyogÃnniravakÃÓavikÃritvaliÇgenÃtrek«atirgauïo vyÃkhyeya÷ / 'sattvÃtsa¤jÃyate j¤Ãnam' iti smaraïÃt j¤ÃnopÃdÃnatayà siddhe pradhÃne tatkarttvÃsambhavena tatra tasyÃmukhyatvÃdityata Ãha - bahutvaæ ceti // castvartha÷ / 'avikÃreïa' vikÃritvaæ vinaiva svarÆpabahutvenaivetyartha÷/ ityÃdinoktamityanvaya÷/ tathà ca bahutvasya sÃvakÃÓatvÃt na tadbalenar ik«atergauïatvaæ kalpanÅyamiti bhÃva÷/ yadvà - 'bahutvaæ' 'bahu syÃm' iti bahubhÃvavacanaæ ca 'uktaæ' vyÃkhyÃtam / tathà ca ityevamÃdipramÃïavÃkyena 'bahu syÃm' iti bahubhÃvavacanam 'avikÃreïa' vikÃraæ vinaiva niyÃmakasvarÆpabahutvenaiva mukhyapratipÃdyenaiva yuktamityuktam iti yojanà / tathà ca - siddhÃnte 'bahu syÃm' ityasya tattanniyÃmakasvarÆpabahubhÃvasaÇkalpor'tha ityuktaæ bhavati / na caivaæ niyÃmakasvarÆpabahubhÃvasaÇkalpÃnantaraæ niyamyas«Âirayukteti vÃcyam / gurutvarÃjatvÃde÷ Ói«yabhtyasÃpek«atvena tatsaÇkalpÃnantaraæ Ói«yÃdisampÃdanavat niyÃmakatÃyà niyamyasÃpek«atvena niyÃmakabahubhÃvasaÇkalpÃnantaraæ tatsÃpek«aniyamyas«ÂeryuktatvÃt 'ajÃyamÃna÷' avikurvÃïa÷ iti Órutyarthastu dyubhvÃdinaye 'bhihita÷ // 4 //
// iti sadadhikaraïam // 4 //
______________________________________________________________
// 5. daharÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.5.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.1:
atrÃdhikaraïe sarvÃdhÃratayÃnve«Âavyatayà ca sÃk«Ãdvà vyavadhÃnena và sÃmÃnyato htpadmasthatvaliÇgasya brahmaïi samanvaya÷ kriyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayavÃkyamudÃhtya vi«ayÃdikaæ ca sÆcayan sayuktikaæ pÆrvapak«ayati - candreti // 'etasya và ak«arasya' (b. 5-8-9.) ityÃdineti vartate / Ãdipadena dyÃvÃpthivyÃdikaæ ghyate / tata÷ kimityata Ãha - tacceti // tadityÃvartate / ca÷ samuccaye 'vadhÃraïe ca / tathà ca 'tatra' chandogaÓrutau yadak«aranayodÃhtavÃkyoktaæ candrÃdityÃdhÃratvaæ tadeva tathà tatsamÃnÃdhikaraïaæ htpadmasthatvaæ ca ÃkÃÓasya 'atha' ityÃdinà vÃkyena pratÅyata iti yojanà /
yadyapi bhadbhëye ak«aranayodÃhtabhadÃraïyakaÓrutigatasÆryacandrapadayorbrahmarudraparatayà vyÃktatvÃdevamanuvÃdo 'nupapanna÷ / tathÃpi tayo÷ prasiddhacandrasÆryaparatvasyÃpyanumatatvÃdevamukti÷ / yadvà - atra bhëye 'pi candrÃdityapade rudrabrahmapare / ata eva tattvapradÅpe ak«aranaye 'ahaæ somam' (. 10-125-2.) iti vacane somaÓabdo rudraparatayà vyÃkta÷ / tathà ca na ko 'pi virodha÷ / anenÃk«aranayoktacandrÃdityÃdyÃdhÃratvasya sÃk«Ãt htpadmasthÃkÃÓani«ÂhatÃk«epÃttena asyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / evaæ sarvÃdhÃratvÃnve«ÂavyatvasamÃnÃdhikaraïa÷ sÃk«ÃdvyavadhÃnena và sÃmÃnyato htpadmasthatvarÆpo vi«ayaÓca darÓita÷ / na caivaæ 'candrÃditya' iti bhëyeïa sa candrÃdityÃdyÃdhÃra÷ kiæ daharÃkÃÓa÷ syÃt? Ãhosvittatstha÷ kaÓcit? iti tattvapradÅpena ca virodha iti vÃcyam / tayorak«arÃdhikaraïÃk«epeïa atra pÆrvapak«a iti darÓayituæ pravttatvena vi«ayapradarÓanÃyÃpravttatvÃt / 'ÃkÃÓasya' ityanena prasiddhabhÆtÃkÃÓasyaiva sarvÃdhÃratayà sÃk«Ãt htpadmasthatvamiti pÆrva÷ pak«a÷ pradarÓita÷ / tathà praÓnaprativacanapÆrvakaæ sÃk«ÃdÃkÃÓasyaivÃtra sarvÃdhÃratayà htpadmasthatvakathanÃditi pÆrvapak«ayuktiÓca pradarÓità bhavati / atra yadyapi 'atha yadidamasmin brahmapure daharaæ puï¬arÅkaæ veÓma daharo 'sminnantarÃkÃÓa÷ tasmin yadantastadanve«Âavyaæ tadvÃva vijij¤Ãsitavyamiti / taæ cadbrÆyu÷...... kiæ tadatra vidyate yadanve«Âavyaæ yadvà va vijij¤Ãsitavyamiti / sa brÆyÃdyÃvÃnvÃyamÃkÃÓastÃvÃne«o 'ntarhdaya ÃkÃÓa÷ / ubhe asmin dyÃvÃpthivÅ antareva samÃhite / ubhÃvagniÓca vÃyuÓca sÆryÃcandramasÃvubhau / vidyunnak«atrÃïi' ityÃdisamagravÃkyamudÃhartavyam, na tu vicchidya / tathÃpi samÃnajÃtÅyaÓrutyantaropasaÇgrahÃyaivamudÃhtamiti dhyeyam / ÓrutÃvathaÓabda÷ prameyÃntarÃrambhÃrtha÷ / 'brahmapuram' ityetat brahmaïa÷ puraæ nivÃsasthÃnamiti brahmaiva pÆrïatvÃtpuramiti ca dvedhà vyÃkhyeyam / 'antarhdaye' iti saptamyantam / 'ÃkÃÓa÷' iti prathamÃntam / tathà ca etasmin brahmapure ÓarÅre yatpuraæ brahmÃsti 'asmin' tasminbrahmaïi 'daharaæ' dabhramalpaæ 'puï¬arÅkam' abjaæ 'veÓma' tasya sadmarÆpamasti asmin 'antardahara÷' alpo bhÆtÃkÃÓo 'sti / kiæ cÃta÷? 'tasmin' ÃkÃÓe 'ntaryadvartate 'tadanve«Âavyaæ' j¤Ãtavyaæ mÃrgitavyaæ và / nanu na ghaÂÃdivadanve«aïaæ yuktam, apratyak«atvÃdityatastadeva vivïoti - tadvÃveti // vÃvetyavadhÃraïe / tathà ca tadeva 'vijij¤Ãsitavyaæ' vicÃritavyam / iti guruïokte 'taæ' guruæ prati 'cet' yadi Ói«yÃ÷ 'brÆyu÷' pccheyu÷ / kimiti? 'atra' bhÆtÃkÃÓe yadanve«Âavyaæ yadvÃva vijÅj¤Ãsitavyamityuktaæ 'tat' ÃdheyasvarÆpaæ 'kiæ' kiæmahimaæ ceti / na ca brahmapure brahmaïo veÓmetyuktyaivÃkÃÓasya brahmatvaniÓcayÃtpraÓnÃyoga iti vÃcyam / anyapure 'pyanyasya veÓmasambhavÃdanyaveÓmanyapyanyasyÃvasthÃnasambhavÃttadukteraniÓcÃyakatvÃt / evaæ Ói«yai÷ p«Âe 'sa÷' gururbrÆyÃt /
kimiti? hdo 'nta÷ antarht tasminnayate 'stÅti vyutpattyà 'antarhdaye' tacchabdabodhye htpadmagatabhÆtÃkÃÓe dyÃvÃpthivyÃdyÃÓraya÷ 'ÃkÃÓa÷' tadÃkhya÷ paramÃtmÃstÅti / nanvaïau tasmin kathaæ dyÃvÃpthivyÃdyavasthitirityatastasya vyÃptatvamÃha - yÃvÃniti // 'ayaæ' bahi÷sthita÷ 'ÃkÃÓa÷' tadÃkhyo bhagavÃn guïata÷ parimÃïataÓca yÃvÃn e«a Ãntaro 'pi tÃvÃneva / tathà cÃïÃvapi rÆper iÓaÓaktyà mahattvasyÃpi sattvÃdvyÃptasya tasyÃnekÃdhÃratvaæ yujyata eveti bhÃva÷ /
anyaparityÃgenÃsyaiva jij¤Ãsyatve ko heturityato 'sya sarvÃdhÃratvÃkhyaæ mahimÃnamÃha - ubha ityÃdinà // asminnantare ye ubhe muktÃmukte dyÃvÃpthivyau devyau 'samÃhite' samavasthite / evamubhayavidhau agniÓca vÃyuÓcetyetau devau samÃÓritau / tathà ubhau muktÃmuktau sÆryÃcandramasau vidyut nak«atrÃïi ca samÃÓritÃnÅti chÃndogyabhëyarÅtyà Órutyartha÷ / nyÃyavivaraïe tadvivaraïarÆpaÂÅkÃyÃæ - 'tasmin yadanta÷' ityatra htpadmasthÃkÃÓagataæ brahmÃnve«Âavyamityuktam / na ca padmasthasya brahmatvÃsiddhi÷ / ÓarÅrapuï¬arÅkayorbrahma prati puratvaveÓmatvoktyaiva anve«Âavyasya brahmatvasiddhe÷ / tathà ca padme brahmÃstÅtyukte 'pi tadbrahma kiæ prakÃramiti bhÃvena puna÷ 'kiæ tadatra vidyate' iti p«Âe tatprakÃraj¤ÃpanÃya 'yÃvÃn' ityÃdyÃha guru÷ / anena ca yadbrahmÃnve«Âavyatayoktaæ tadbrahmÃntarhdaye yÃvÃne«a prasiddhÃkÃÓastÃvÃn sarvo 'pyÃkÃÓo vartate / tasmiæÓcÃkÃÓe pthivyÃdikaæ sarvaæ samÃÓritam / apahatapÃpmatvÃdiguïakaæ ca tadityevamÃkÃÓÃdisarvÃÓriyatvÃdapahatapÃpmatvÃdiprakÃra ukto bhavatÅti prakÃrÃntareïa vyÃkhyÃtam / pÆrvapak«Å tu - 'hdaya ÃkÃÓe' iti padaæ saptamyantaæ ktvà daharÃkÃÓastho vyÃptÃkÃÓo 'nve«Âavya iti và ÃkÃÓa÷ iti prathamÃntaæ ktvà prÃguktadaharabhÆtÃkÃÓamanÆdya yÃvÃnityanena bÃhyÃkÃÓatulyatayà taæ viÓi«ya jij¤Ãsyatvena tatra dyÃvÃpthivyÃdikamucyata ityÃha /
__________
BBsBh_1,3.5.2:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.2:
nanvastvÃkÃÓasya sarvÃdhÃratayà htpadmasthatvaæ tasya cÃkÃÓasya 'ÃkÃÓastalliÇgÃt' iti nyÃyena vi«ïutvena vi«ïoreva htpadmasthvaæ sidhyatÅtyata Ãha - sa ceti // castvartha÷, pratij¤Ãsamuccaye và / tathà ca yassarvÃdÃratayà htpadmasthatvena ca Órutyukta÷ 'sa cÃkÃÓo na vi«ïu÷' bhÆtameva na tu vi«ïurityartha÷ / kuto và na vi«ïurityata Ãha - tasyÃnta iti / sa cetyanu«aktaÓcaÓabdo 'tra buddhyà viviktasu«irapadenÃnvÅyate 'vadhÃraïe ca ayam / ÓrutisamÃnoktyupalak«akaæ caitat / tathà ca 'tasyÃnte' iti vÃkye 'su«irapadaÓrute÷' su«iraÓabdaÓravaïÃt su«irasya chidrÃtmakaprasiddhÃkÃÓasyaiva Órute÷ sarvÃdhÃratayà htpadmasthatvokte÷ tatsamÃkhyÃnÃdityartha÷ / 'tasya' 'padmakoÓapratÅkÃÓaæ hdayaæ cÃpyadhomukham' iti pÆrvavÃkye praktasya htpadmakoÓasya 'ante' antare tanmadhye sÆk«maæ 'su«iraæ' chidramasti, tasmin 'sarvaæ' jagatprati«Âhitamiti taittirÅyaÓrutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.3:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.3:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti // 'ityÃdibhya÷' ityÃdirÆpebhya÷ 'uttarebhya÷' vi«ayavÃkyÃnantarabhÃvibhya÷ 'Óabdebhya÷ uktebhya÷' iti Óe«a÷ / ityÃdyuttaravÃkyebhya iti paryavasitÃrtha÷ / yadvà 'guïebhyo' guïavacanebhya ityartha÷ / hetvasiddhiparihÃrÃya ÓrutyudÃharaïam / Ãdipadena 'viÓoko 'vijighatso 'pipÃsa÷ satyakÃma÷ satyasaÇkalpa÷ so 'nve«Âavya÷ sa vijij¤Ãsitavya÷' ityÃdikaæ ghyate / guïebhya÷ ityanenottarapadamuttaratraÓrutÃnekaÓabdavÃcyaguïopalak«akamityuktaæ bhavati / 'dahare' htpadmagatÃlpÃkÃÓe ityanena sÆtre 'dahare' iti saptapyantaæ padaæ, na paramata iva prathamÃntamityuktaæ bhavati / sthito 'nve«Âavyatayokta iti Óe«a÷ / samanvayasÆtrÃdanuvttasya vidheyaparasya tattvityasyÃrtho vi«ïoreveti / anena - 'ya÷' iti daharavÃkyÃduttaravÃkye Órutebhyo guïebhyo 'dahare' vijij¤Ãsyatayokta÷ 'tattu' vi«ïureva na bhÆtÃkÃÓÃdiriti sÆtrÃrtha ukto bhavati / yo htpadmÃkÃÓagata÷ paramÃtmà 'na vadhenÃsya hanyate' (chÃæ. 8-1-5.) iti prÃk ÓarÅrasya nÃÓenÃvadhyatvenokta÷ sa÷ 'apahatapÃpmÃ' nityameva svato 'pahatapÃpmà pÃpÃtyantÃbhÃvavÃniti yÃvat / ata eva na tatkÃryaæ jarÃdikamasyetyucyate - vijara ityÃdinà / 'avijighatsa÷' bubhuk«Ãrahita÷ / 'apipÃsa÷' pÃnecchÃrahita iti / 'bubhuk«Ãdinà pŬÃbhÃva ucyate' iti j¤ÃnapÃdÅyaÂÅkokternÃdanapÃnecchÃbhÃvobhi'dhÅyate, pramÃïabÃdhitatvÃt / kintu tatpŬÃbhÃva÷ / atra hetu÷ - satyakÃma iti / tasya yadi«Âaæ tatsvata÷ eva bhavediti satyakÃma÷ / tatrÃpi hetu÷ - 'satyasaÇkalpa÷' apratihatasaÇkalpa iti/ ya evaæ bhÆta÷ so 'nve«Âavya iti Órutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.4:
%<'yo 'ÓanÃyÃpipÃse Óokaæ mohaæ jarÃæ mtyumatyeti' (b. 5-5)
'sa e«a sarvebhya÷ pÃpmabhya udita÷' (chÃæ. 1-6-7.) ityÃdinà vi«ïoreva hi te guïÃ÷ />%
BBsBhDÅp_1,3.5.4:
apahatapÃpmatvÃdikaæ kathaæ vi«ïutvaniÓcÃyakaæ, tadgatatvenÃsiddhatvÃdityata Ãha - ya iti // bhadÃraïyakaÓrutiriyam / 'aÓanÃyÃ' aÓanecchà / 'pipÃsÃ' pÃnecchà / te 'atyeti' atikramya vartate / yaÓca 'Óokaæ' du÷khaæ 'mohaæ' mÆrchÃæ 'jarÃæ' maraïaæ cÃpyetÅtyartha÷ / atratyasya yacchabdasya 'tamÃtmÃnaæ viditvÃ' iti tacchrutisthatacchabdenÃnvaya÷ / 'sa e«a÷' iti chandogaÓruti÷ / 'sa e«a÷' paramÃtmà 'pÃpmabhya÷' pÃpebhya÷ 'udita÷' nityaæ svata evodgata÷ pÃparahita ityartha÷ / 'ityÃdinÃ' vÃkyena ÃdiÓabdena satyakÃmatvÃdiguïÃntarabodhakavÃkyÃni ghyante / hi Óabdo yata ityarthe / te apahatapÃpmatvÃdirÆpottaravÃkyoktÃ÷ siddhà iti Óe«a÷ / tasmÃnna te«Ãæ vi«ïuliÇgatvaniÓcaya÷ iti vÃkyaÓe«eïÃsyÃnvaya÷ / anyatra pÃpÃdyabhÃvasya katha¤cidyoge 'pi sarvathà satyakÃmatvÃdikaæ na yujyata iti j¤ÃpanÃyÃdiÓabdabahuvacanayo÷ prayoga÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.5:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.5:
tathÃpi naite guïà vi«ïoreva, ramÃdi«vapi sambhavÃdityata Ãha - nityeti // 'svata÷' anyÃnapek«ayà nityaæ tÅrïà aÓanÃyÃdayo yena sa harireka eva, nÃnyo 'sti / hareranye ramÃbrahmÃdayastu 'aÓanÃyÃdikÃn' aÓanapÃnecchÃÓokÃdido«Ãn 'tatprasÃdÃt' tasya hareranugrahÃdeva 'taranti' atiyanti, na svata ityartha÷ / hi Óabda÷ prasiddhau / 'pÃdme' uktamiti Óe«a÷ / ato nirapek«aguïÃnÃmanyatrÃbhÃvÃt vi«ïorevetyuktamiti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.6:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.6:
nanu ramÃdi«vapahatapÃpmatvÃdÅnÃmanyÃnadhÅnÃnÃmabhÃve 'pi yathà katha¤citsattvÃdanyagataistai÷ kathaæ vi«ïutvaniÓcaya ityata Ãha - sÃpek«eti // 'sÃpek«am' anyÃdhÅnaæ 'nirapek«am' anyÃnadhÅnaæ tayormadhye ityartha÷ / co 'vadhÃraïe, nirapek«ameveti sambadhyate / apahatapÃpmatvÃdikamiti viÓe«yaæ praktatvÃllabhyate / 'svÅkartavyaæ' liÇgatveneti Óe«a÷ / tathà ca vivak«italiÇgasyÃnyatrÃbhÃvÃttena vi«ïutvaniÓcayo bhavatyeveti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.7:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.7:
kiæ ca sÃpek«atvanirapek«atvÃdiviÓe«itÃnÃmapahatapÃpmatvÃdÅnÃmabhÃvarÆpÃïÃmanyatrÃkÃÓÃdau sÃk«ÃdvÃbhimÃnidvÃrà và yathÃkatha¤cidvttÃvapi na katha¤cidanyatra satyakÃmatvÃdyastÅti yuktastena vi«ïutvaniÓcaya ityÃha - satyakÃma iti // 'avyayam' ak«ÅïakÃmamamoghakÃmaæ satyakÃmaæ vi«ïum 'te' vinà 'paro 'nya÷' vi«ïoranya÷ satyakÃma÷ satyasaÇkalpaÓca nÃsti / vi«ïau tadbhÃvasya tadanyasmin tadabhÃvasya ca pratipÃdanÃya vakrokti÷ / vi«ïoranye«Ãæ ramÃdÅnÃæ kvacidÃgame pratÅyamÃnamapi satyakÃmatvaæ 'tatkÃmyakÃmitÃ' vi«ïukÃmanÃvi«ayavi«ayakakÃmanÃvattvarÆpameva bhavenna mukhyamityartha÷ / tathà cÃpahatapÃpmatvaæ svata÷ parÃdhÅnaæ ceti yathà dvividhaæ, na tathà satyakÃmatvaæ kiæ tvekavidhaæ, tacca mukhyaæ vi«ïÃveva, anyatra tu pÃribhëikamiti bhÃva÷ / 'skÃnde' uktamiti Óe«a÷/ ata÷ satyakÃmatvÃdivivak«ayà vi«ïoreva hi te guïà ityuktaæ yuktamiti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.8:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.8:
yuktyantareïa vi«ïorhtpadmasthatvaæ pratipÃdayatsÆtramupanyasyÃsiddhiparihÃrÃya ÓrutyudÃharaïapÆrvakaæ vyÃca«Âe - gatÅti // 'imÃ÷' suptÃ÷ prajÃ÷ 'aharaha÷' pratidinametaæ 'gacchantya÷' prÃpyamÃïÃ÷ 'etaæ' brahmalokaæ brahmaïo vi«ïorÃvÃsasthÃnabhÆtaæ htpadmaæ taddvÃrà tatratyaæ brahma sÃk«Ãllokapadoktaæ brahmÃkhyamÃÓrayaæ và 'na vindanti' na vijÃnanti, sa e«a Ãtmà hdÅti Órutyaratha÷ / itÅti / iti chandogavÃkye 'suptasya' cetanasya 'tadgati÷' aharaho hdgataæ brahmalokaæ prati gati÷ prÃpti÷ 'ucyate' vyapadiÓyata ityartha÷ / 'brahmaÓabda÷' ityatrÃpi taditi padaæ buddhyà vivicya vipariïÃmena sambadhyate / tathà ca tasmin prÃpyamÃïe hdgate brahmaloke 'brahmaÓabda÷' 'ucyate' ÓrÆyate ityartha÷ / ucyate ca ityapi sambandha÷ / ca÷ samuccaye / yata iti Óe«a÷ / asyÃto 'pi dahare vi«ïureveti pradhÃnasÃdhyenÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.9:
%<'satà somya tadà sampanno bhavati' (chÃæ. 6-7-1.)
iti Órutestaæ hi supto gacchati />%
BBsBhDÅp_1,3.5.9:
suptaprÃpyatvaæ kuto vi«ïutvaniÓcÃyakamityata Ãha - sateti // he 'somya' bhaktij¤ÃnÃrha Óvetaketo 'tadÃ' suptikÃle 'satÃ' brahmaïà 'sampanna÷' saÇgato bhavatÅtyartha÷ / uddÃlakavÃkyametat / Óruteriti pa¤camÅ / 'taæ' vi«ïum / hi Óabda÷ prasiddhau / 'gacchati' prÃpnoti / iti j¤Ãyate iti Óe«a÷ / tathà ca suptaprÃpyatvasya vi«ïuliÇgatvena ÓrutiprasiddhatvÃt tena vi«ïutvaniÓcayo bhavatÅti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.10:
%<'araÓca ha vai ïyaÓcÃrïavau brahmaloke' (chÃæ 8-5-3.) iti liÇgaæ ca tathà d«Âam />%
BBsBhDÅp_1,3.5.10:
'liÇgaæ ca tathà hi d«Âam' iti sÆtraÓe«aæ hetvantaraparatayà vyÃca«Âe - araÓceti // ca Óabdo hetusamuccaye / yathà suptagamyatvam 'aharaha÷' iti Órutau htpadmasthe d«Âam, tathà araïyanÃmÃmtasamudradvayÃÓrayalokavattvarÆpaæ liÇgamapi 'araÓca' iti Órutau htpadmasthe d«Âaæ Órutamiti / upamÃyÃæ tathÃÓabda÷ / anenÃsiddhi÷ parihtà / na ca gatiÓabdayorivÃsya sannidhau htpadmasthasyÃnukterasiddhyanivttiriti vÃcyam / htpadmasthasya brahmaïa ÃvÃsatvena nimittena tallokabhÆte htpadme 'etaæ brahmalokam' iti prayuktasya brahmalokaÓabdasyÃïyÃÓrayaloke 'pi prayogÃttanmukhena tÃdÓalokavattvarÆpaliÇgasya htpadmasthabrahmani«ÂhatÃyà prÃptatvÃt / d«Âamityanantaraæ yata iti Óe«a÷/ asyÃto 'pi dahare vi«ïureveti pratij¤ÃvÃkyenÃnvaya÷ / Órutau havà iti nipÃtau prasiddhidyotakau / samudrayoranyonyasamuccaye ca Óabdau / tathà ca brahmaïo vi«ïorloke ÓvetadvÅpe araïyÃkhyÃrïavau sudhÃsamudrau arïavopame sudhÃsarasÅ và sta iti Órutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.11:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.11:
nanu htpadmasthasyÃraïyÃÓrayalokavattvaliÇgaÓravaïe 'pi kuto 'yaæ vi«ïurityato 'raïyÃÓrayatvasya vi«ïulokaikaliÇgatvena smtisiddhatvÃdityÃÓayena sautrahiÓabdÃbhipretÃæ smtiæ darÓayati - araÓceti // vaiÓabda÷ prasiddhau / caÓabdau parasparasamuccaye / 'tatraiva' k«ÅrÃbdhimadhyasthitavi«ïuloka eva 'sarvÃbhimatapradau' sarve«Âakarau sta ityartha÷ / evakÃro 'nyatra sattvavyÃvartaka÷ / tenÃraïyÃÓrayalokavattvaliÇgasya vi«ïutvenÃvyabhicÃra÷ siddhyati / ata eva bhëye tasyaivetyevakÃra÷ / 'ityÃdinÃ' puru«ottamadhyÃnacakravÃkyena 'tasyaiva' vi«ïoreva 'tat' sudhÃrïavadvayÃÓrayalokavattvaæ 'lak«aïatvena' liÇgatvena 'ucyate' pratipÃdyate ityartha÷ / 'hi' yasmÃdityarthe / tasmÃdetalliÇgabalÃt vi«ïutvaniÓrayo yukta iti vÃkyaÓe«a÷ / yadvà - brahmalokamiti htpadmasya vi«ïulokatvokte÷ tadantargato vi«ïurityuktaæ, brahmalokapadaæ kuto vi«ïulokavÃcÅtyata Ãha - araÓceti / brahmalokapadasya vi«ïuloke 'araÓca' iti vÃkye prayogÃdatra htpadme prayuktam 'etaæ brahmalokam' iti padamapi vi«ïulokaparameva / na ca 'araÓca' iti ÓrutÃvapi brahmalokapadaæ kuto vi«ïulokaparamiti vÃcyam / yatastatrÃraïyÃÓrayatvaliÇgaæ Órutamityartha÷ / athÃpyaraïyÃÓrayatvasya bhagavallokaliÇgatvaæ kuta ityata Ãha - araÓceti // asmin pak«e sautraæ liÇgapadaæ htpadmasthasya brahmatvarÆpapradÃnasÃdhye hetutvÃbhÃvÃtsÆtre liÇgaÓabdena pthagukti÷ / pÆrvavyÃkhyÃne 'pi gatiÓabdayorivÃsya liÇgasya vi«ïuni«ÂhatÃyà upapÃdanasÃpek«atvena spa«ÂatvÃbhÃvÃdgatiÓabdaliÇgairityanuktvà liÇgaæ ceti pthaguktiryuktà / anena - na kevalamuttarebhyo guïebhya÷, kintu gatiÓabdÃbhyÃæ ca 'aharaha÷' iti vÃkye htpadmasthani«Âhatayà ÓrutÃbhyÃæ suptaprÃpyabrahmaÓabdÃbhyÃæ ca dahare vi«ïureveti j¤Ãyate / na kevalametÃbhyÃmeva, kintu yata÷ 'araÓca' iti Órutau 'tathÃ' gatiÓabdayoriva 'hi' vi«ïuliÇgatvena smtisiddhamaraïyÃÓrayalokavattvarÆpaæ liÇgaæ htpadmasthe vi«ïuloke prayuktabrahmalokapadasya htpadme prayogÃt 'd«Âaæ' Órutamato 'pi dahare vi«ïureva / yadvà - kuto 'tra prayuktasya brahmalokapadasya vi«ïulokaparatvam? 'araÓca' iti vÃkye vi«ïuloke brahmalokapadaprayogÃt / atrÃpi 'etaæ brahmalokam' iti tasyaiva prayogÃt / na ca tatrÃpi vi«ïulokaparatvaæ kuta÷? yato 'raïyÃÓrayatvaæ liÇgaæ 'd«Âaæ' Órutamata iti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.5.12:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.12:
hetvantareïa vi«ïorhtpadmasthatvaæ pratipÃdayatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - dhteriti // 'iti dhte÷' ityasya 'asminnasya' iti padÃnuvartanenetyasminvÃkye 'sya htpadmasthasya dhtipadoktasarvÃdhÃratvaÓruterityartha÷ / asya dahare vi«ïureveti pratij¤ÃvÃkyenÃnvaya÷ / Órutau vidhti÷ seturityanvaya÷ / tatra vidhtirityetatsetutve hetu÷ / tathà ca ya Ãtmà htpadmasthatvenokta÷ sa e«a 'e«Ãæ' bhÆrÃdilokÃnÃm 'asambhedÃya' asÃÇkaryÃya avidÃraïÃyeti, vyÃsatÅrthÅyoktarÅtyà varïÃÓramasÃÇkaryÃbhÃvÃyeti và 'vidhti÷' dhÃraïapo«aïasamartho 'ta eva seturiva 'setu÷' ÃÓraya ityartha÷ / dhÃrakatvaæ ca na dhÃryÃdbahi«ÂhatayÃ, kintvanta÷ktajagattvena, 'Óritamasmin jagatsarvamiti seturitÅrita÷' ityukte÷ mukhyÃrtha eva và setuÓabda÷ / yadyapi 'sa seturvidhti÷' iti chandogaÓrutipÃÂha÷ / tathÃpi ÓÃkhÃntarÃïÃmapyatropasaÇgrahÃyaivamukti÷ / evamanyatrÃpÅti sampradÃyavida÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.13:
%<'e«a bhÆtÃdhipatire«a bhÆtapÃla÷' (b. 6-4-21.) ityÃdyasya mahimno 'sminnupalabdhe÷ />%
BBsBhDÅp_1,3.5.13:
evaæ setusamuccÃyakasautracaÓabdasya yathÃÓrutÃnvayena liÇgoktiparatayà dhteÓcetyaæÓaæ vyÃkhyÃyedÃnÅæ samagraæ sÆtraæ samÃnoktirÆpasamÃkhyÃparatayà vyÃca«Âe - e«a iti // dhteritipadamatrÃnu«ajyate / asmin pak«e sautracaÓbada upalabdheÓcetyanveti / tathà ca na kevalaæ dhterliÇgÃt, kintu 'dhte÷' dhtiyuktÃyÃstadbodhikÃyà upalabdhe÷ vÃsaneyake 'ya e«o 'ntarhdaya ÃkÃÓastasmin Óete sarvasya vaÓÅ' (b. 6-4-21.) ityÃdyuktvà ÃmnÃtÃyÃ÷ 'e«a sarveÓvara e«a bhÆtÃdhipatire«a bhÆtapÃla e«a seturvidharaïa e«Ãæ lokÃnÃmasambhedÃya' ityukte÷ samÃnokteÓca dahare vi«ïureveti yojanà / samÃkhyÃyÃ÷ kuto vi«ïuparatvamityata Ãha - e«a iti / ityÃdÅti luptattÅyÃvibhaktiko nirdeÓa÷ / ÃdiÓabdena 'e«a sarvasya vaÓÅ e«a sarvasyÃdhipatire«a sarveÓvara÷' (b. 6-4-21.) iti pÆrvavÃkyam 'e«a seturvidharaïa e«Ãæ lokÃnÃmasambhedÃya' ityuttaravÃkyaæ ca ghyate / ata eva madhyasthavÃkyagrahaïaæ ktam / asya mahimna iti vyadhikaraïa«a«Âhyau / upalabdherityÃvttamatrÃnveti / tathà ca 'asmin' vÃjasaneyake 'e«a bhÆtÃdhipati÷' ityÃdinà vÃkyena 'asya' vi«ïorbhÆtÃdhipatitvÃdimahimna÷ 'asmin' daharÃkÃÓagate vastuni 'upalabdhe÷' uktatvÃditi yojanà / ya e«a sarvasyÃdhipati÷, yaÓcai«a sarveÓvaro, yaÓcai«a prasiddho 'bhÆtÃdhipati÷' bhÆta evÃdhipatirnÃsyÃdhipatyamÃdimat, yaÓcai«a bhÆta eva pÃlako, yaÓca 'e«Ãæ' bhÆrÃdilokÃnÃm 'asambhedÃya' amelanÃya e«Ãæ 'vidharaïa÷' vidhÃraïasamartha÷, na kevalaæ sÃmarthyamÃtraæ, kintu ya e«Ãæ lokÃnÃæ 'setu÷' ÃÓrayaÓca, tametaæ bhagavantaæ brÃhmaïà vividi«antÅti Órutyartha÷ / anena - na kevalaæ pÆrvoktahetubhya÷, kintu vidhteÓcÃsmin prakaraïe 'sa seturvidhti÷' iti sarvÃdhÃratvaliÇgaÓravaïÃdapi daharapadmastho vi«ïureva / na cÃsya htpadmasthatvaæ kuta iti vÃcyam / 'asya' htpadmasthasya 'mahimna÷' apahatapÃpmatvÃderlak«aïasya 'asmin' sarvÃdhÃre 'sarve pÃpmÃno 'to nivartante' (chÃæ.8-4-1.) ityanena 'upalabdhe÷' uktatvÃt / na kevalaæ dhterliÇgÃt, kintu dhterdhtiyuktÃyà upalabdherukte÷ / 'ya e«o 'ntarhdaya ÃkÃÓastasmin Óete .... e«a seturvidharaïa÷' iti vÃjasaneyasamÃkhyÃyÃÓca dahare vi«ïureva / samÃkhyÃyà api kuto vi«ïuvi«ayatvam? 'asmin' vÃjasaneyake 'asya' vi«ïo÷ 'mahimno' bhÆtÃdhipatitvÃderuktatvÃditi sÆtrÃrtha ukto bhavati / yadyapi 'asya mahimna÷' ityÃdyaæÓo bhëye dhteÓcetyasya liÇgaparatayà yojanÃyÃæ nÃnvita÷ / tathÃpi ÂÅkÃyÃæ 'sarve pÃpmÃno 'ta÷' iti tallak«aïokteÓcetyuktatvÃt liÇgasya htpadmasthatvarÆpapak«adharmopapÃdakatayÃpi yojanÅya÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.14:
%<'etasmin khalvak«are gÃrgyÃkÃÓa otaÓca' (b. 5-8-11.)
'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi' (b. 5-8-9.)>%
BBsBhDÅp_1,3.5.14:
yaduktaæ sarvÃdhÃratvaliÇgaÓravaïÃt htpadmastho vi«ïuriti, tatra sarvÃdhÃratvaæ kuto vi«ïutvaniÓcÃyakaæ, tatsamÃnÃdhikaraïatvenÃsiddhatvÃdityata Ãha - etasminniti // 'etasya và ak«arasya praÓÃsane' iti pratÅkagrahaïena 'etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi sÆryÃcandramasau vidhtau ti«Âhata÷, etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi dyÃvÃpthivyau' ityÃdibahuvÃkyÃni sÆcayati / imÃnyak«aranaye vyÃktÃni /
__________
BBsBh_1,3.5.15:
%<'sa hi sarvÃdhipati÷ sa hi sarvapÃla÷ sar iÓa÷ sa
vi«ïu÷' 'patiæ viÓvasyÃtmeÓvaram' (mahÃnÃ. 11.) ityÃdiÓrutibhyastasya hye«a mahimà />%
BBsBhDÅp_1,3.5.15:
nanu samÃkhyÃÓrutyukta÷ sarveÓvaratvÃdimahimà kuto vi«ïoravagata ityata Ãha - sa hÅti // 'sa hi' ityÃrabhya 'sa vi«ïu÷' ityantamekaæ vÃkyaæ Órutyantaragatam / 'sa÷' prakta÷ / 'hi÷' prasiddhau / 'patiæ viÓvasya' iti nÃrÃyaïÃnuvÃkasthaæ vÃkyam / 'viÓvasya' acetanaprapa¤casya patiæ 'ÃtmeÓvaraæ' cetaneÓvaraæ nÃrÃyaïaæ tadviÓvamupajÅvatÅtyartha÷/ ityÃdÅti / evamÃdiÓrutivÃkyebhya ityartha÷ / ÃdiÓabdenaitajjÃtÅyaæ ghyate / ttÅyÃrthe pa¤camÅ/ 'tasya' vi«ïo÷ 'hi÷' prasiddhau hetau và / 'e«a sarveÓvara÷' (b.6-4-22.) ityÃdimahimà / avagata iti Óe«a÷ / tasmÃnnaite«Ãæ vi«ïutvarÆpasÃdhyasÃmÃnÃdhikaraïyÃsiddhiriti vÃkyaÓe«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.16:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.16:
nanu sarveÓvaratvÃdikaæ vi«ïuvadanyasyÃpi kiæ na syÃdityata Ãha - sarveÓa iti // atra sarvajagacchabdau cetanÃcetanaprapa¤caparau / yadvà - jagata÷ patiriti pratiyogitvenaivoktasyÃnuvÃda÷ / athavà - 'pati÷' pÃlaka÷ / tathà ca sarveÓvara÷ sarvapÃlakaÓca vi«ïureka eva nÃnyo 'stÅtyartha÷ / iti skÃnda ityasya evakÃroktapadÃdhyÃhÃreïa tasyahye«a mahimeti pÆrveïÃnvaya÷ / tasmÃnnaitalliÇgÃnÃmanyatra sÃvakÃÓatvaæ ÓaÇkyamiti vÃkyaÓe«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.17:
%%
##
// oæ // 17 //
%<'tatrÃpi daharaæ gaganaæ viÓokastasmin yadantastadupÃsitavyam' (mahÃnÃ. 10-7.) iti prasiddheÓca //>%
BBsBhDÅp_1,3.5.17:
samÃkhyÃntararÆpayuktyantareïa vi«ïorhtpadmagatÃkÃÓasthatvaæ sÃdhayatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - prasiddheÓceti // itÅtyanantaraæ ÓrutÃviti Óe«a÷ / tasyetyanuvartate / 'tasya' vi«ïo÷ 'tasya' htpadmasthasyeti tadartha÷ / anena - sÆtre 'syÃsminnitipadadvayaæ pÆrvasÆtrÃdanuvartanÅyam / tathà ca na kevalaæ vÃjasaneyasamÃkhyÃnÃt, kintu 'asmin' tatrÃpÅti taittirÅyaÓrutivÃkye 'asya' htpadmasthasya vi«ïutvaprasiddheÓca tatsamÃkhyÃnÃdapi daharapadmastho vi«ïureveti sÆtrÃrtha ukto bhavati / 'divye brahmapure hye«a vyomnyÃtmà samprati«Âhita÷' (muæ. 2-2-7.) ityÃtharvaïe prasiddheÓca / 'ya e«o 'ntarhdaya ÃkÃÓastasminnayaæ puru«a÷' (tai. 1-2-1.) iti taittirÅyavÃkyÃntare prasiddheÓceti sÆtrasya yadvttyantaraæ ÂÅkÃyÃæ sÆcitaæ, tadbhëyasthetiÓabdasyÃdyarthatvamÃÓrityeti dra«Âavyam / Órutau 'daharaæ vipÃpmaæ paraveÓmabhÆtaæ yatpuï¬arÅkaæ puramadhyasaæstham' (mahÃnÃ. 10-7.) iti vÃkye yat 'daharam' alpaæ parasya brahmaïa÷ sadmabhÆtam, ata eva vigatapÃpaæ dehÃkhyabrahmapuramadhye saæsthaæ hdayakamalaæ praktaæ tattatreti parÃmÓyate / tathà ca 'tatrÃpi' puï¬arÅke 'pi yat 'daharam' alpaæ gaganamasti tasmin 'anta÷' antare 'viÓoko' viÓokaæ viÓokapadopalak«itaæ jarÃdiÓÆnyaæ yadbrahma tadupÃsitavyamityartha÷ / viÓoka÷ iti liÇgavyatyaya÷ chÃndasa÷ / tattvapradÅpe tu - liÇgavyatyÃsastasya puru«atvaj¤ÃpanÃrtha÷ / 'ya ÃtmÃpahatapÃpmà vijaro vimtyurviÓoka÷' ityÃdÃvuditaguïÃnÃmadhikaraïaikyabalena sannidhÅyamÃnÃnÃmanukar«aïÃrthaÓceti prayojanamuktam /
__________
BBsBh_1,3.5.18:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.18:
nanu sÃk«Ãt padmagatasya vi«ïutvÃbhyupagame su«iraÓrutivirodha÷ / evaæ padmagatÃkÃÓasyaiva vi«ïutvÃbhyupagame 'pi su«iraÓrutivirodha÷, su«iraÓabdasyÃkÃÓavÃcitvÃt / etadvihÃya daharapadmasyÃkÃÓatvaæ, vi«ïostvÃkÃÓagatatvaæ, tasyaiva sarvÃdhÃratvamityupagame 'pi su«iraÓrutivirodha÷ / tatra sÃk«Ãtsu«irasya sarvÃdhÃratvokterityata Ãha - tadantasstheti // buddhyà viviktasu«iraÓrutipadaæ «a«ÂhyantamatrÃnvÅyate / tathà ca 'su«iraÓrute÷' iti su«irapadaghaÂitaÓrute÷ 'tadantassthÃpek«atvÃt' padmagatasu«irÃntassthaparamÃtmÃnamapek«ya pravttatvÃttasya ca sarvÃdhÃratvÃnna su«iraÓrutivirodho 'smadabhyupagamasyetyartha÷ / yathà mandirasthama¤jÆ«Ãntargatamapi vastu mandirasthamiti saÇgÅyate, evamihÃpÅti bhÃva÷ / tadantassthatveti pÃÂhe paramÃtmana÷ su«irÃntassthatvamapek«ya Órute÷ pravttatvÃdityartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.19:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.19:
bhagavato htpadmasthatvamÃk«ipya samÃdadhatsÆtramupanyasyÃk«epÃæÓaæ tÃvadvyÃca«Âe - itareti // 'ni«padyate' ityanantaramityuktasyeti Óe«a÷ / asya ca samÃsapravi«ÂajÅvapadenÃnvaya÷ / anena sÆtre asminnasyetyasyÃnuvtti÷ / itarapadaæ siddhÃntyabhimatabrahmapratiyogijÅvaparam / ata eva ÓrutÃve«a iti jÅvaparÃmarÓa÷ / siddhÃnte Órutyarthastu vak«yate /
__________
BBsBh_1,3.5.20:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.20:
dhtisÆtrÃt 'asyÃsmin upalabdhe÷' ityasyÃnuvttimabhipretyaparihÃrÃæÓaæ vyÃca«Âe - neti // htpadmastho na jÅva ityartha÷ / kuto netyatastatrÃnuvttavÃkyena 'asmin' prakaraïe 'asya' apahatapÃpmatvÃderupalabdherityasya hetorlÃbhÃttamanupanyasyoktahetorjÅve niravakÃÓatvoktiparatayÃsambhavÃdityaæÓaæ vyÃca«Âe - tasyeti // jÅvasyetyartha÷ / muktabhÃvamÃdÃya jÅve sambhavÃt asiddhivÃrÃïÃya - svata iti // svÃtantryeïetyartha÷ / satyakÃmatvÃdikamÃdiÓabdÃrtha÷ / anena - 'asmin' 'paraæ jyoti÷' itivÃkye 'bhivyaktikarttvenoktasya praktasyopasampattikarmÅbhÆtÃdbrahmaïa itarasyÃsya jÅvasyÃtmeti 'ya ÃtmÃ' ityuktahtpadmasthÃtmatvavidhÃnÃya 'e«a÷' ityetacchabdena 'parÃmarÓÃt' upasthÃpanÃt / jÅvaparÃmarÓakaitacchabdaÓravaïÃditi yÃvat / dahare sa jÅva eva, na vi«ïuriti cet - na htpadmastho jÅva÷/ kuta÷? asminprakaraïe 'syÃpahatapÃpmatvÃderupalabdhe÷ ÓravaïÃt / asya cÃsmin jÅve svato 'sambhavÃditi sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.5.21:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.21:
jÅvasyÃpahatapÃpmatvÃdyasambhavamÃk«ipya samÃdadhatsÆtramupanyasyÃk«epÃæÓaæ tÃvadvyÃca«Âe - uttarÃditi // 'ityÃdyuttaravacanÃt' evaærÆpÃddaharavÃkyÃpek«ayà parÃmarÓavÃkyÃpek«ayà vÃnantarÃdvacanÃdityartha÷ / vacanÃdityanantaram asyÃsminnupalabdherityanu«ajyate / sambhavÃditi Óe«a÷ / 'asya' satyakÃmatvasya 'asmin' jÅve pratÅtestata eva viÓokatvÃde÷ 'upalabdhe÷' siddheruktaguïÃnÃæ sambhavÃditi tadartha÷ / jÅva ityanena pÆrvasÆtrÃtsa ityasyÃnuvtti÷ sÆcitÃ/ neÓvarà iti evaÓabdÃrtha÷ / htpadmastha iti vartate /
__________
BBsBh_1,3.5.22:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.22:
na¤anuvttyà parihÃrÃæÓaæ vyÃca«Âe - neti // naitadvÃkyabalena jÅvasya satyakÃmatvÃdiguïÃn sambhÃvya htpadmasthatvaæ vÃcyamityartha÷ / kuto netyato 'bhihitam 'ÃvirbhÆtasvarÆpastu' ityaæÓaæ tatreti padÃdhyÃhÃreïa vyÃca«Âe - tatreti // 'sa tatra' ityuttaravÃkya ityartha÷ / tatra 'ÃvirbhÆtasvarÆpa÷' ucyate iti sambandha÷ / ÃvirbhÆtasvarÆpa÷ ityasya vyÃkhyÃnaæ mukta iti / hiÓabdo yata ityarthe / uttaravacanÃdityatrÃpi sambadhyate / tathà ca 'uttaravacanÃt' 'svena rÆpeïa' iti ja¬adehatyÃgottarakÃlÅnasvarÆpÃbhivyaktiÓrute÷ / atra muktasyokte÷ htpadmasya ca dehÃntaravttitayà muktatvÃyogÃt nÃyaæ jÅva iti bhÃva÷ / nanvasya muktavi«ayatve 'pi muktasyÃpi jÅvatve nÃstyeva jÅve 'pahatapÃpmatvÃdisambhava÷ / na ca tasya htpadmasthatvÃyoga÷, yato jÅvo bhÃvibhÃvenÃpahatapÃpmatvÃdiguïa÷ idÃnÅæ htpadmagatatayocyata ityata Ãha - parameÓvaraprasÃdÃditi / evetyanuvartate / anena tu Óabdo vyÃkhyÃta÷ / parameÓvaraprasÃdÃdityanena uttarÃdityetaduttamÃdityapi vyÃkhyÃtam / atra mukta iti na sautrapadavyÃkhyÃnamÃtram / kintÆddeÓyasamarpakaæ ca / anena ÃvttistuÓabdasya yathÃÓrutÃnvayaÓca sÆcita÷ / tathà ca yo 'tra mukta ucyate sa tu parameÓvaraprasÃdÃdeva 'ÃvirbhÆtasvarÆpa÷' ÃvirbhÆto vyakta÷ svarÆpa÷ apahatapÃpmatvÃdi÷ svadharmo yasya sa tathokta÷ / ato na svato 'pahatapÃpmatvÃdiguïaka÷, ato na daharastha÷ jÅva iti yojanà /
__________
BBsBh_1,3.5.23:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.23:
nanu 'paraæjyotirupasampadya svena rÆpeïÃbhini«padyate' (chÃæ. 8-3-4.) ityatra muktasyÃbhivyaktÃpahatapÃpmatvÃdiguïakatvamevocyate, na tu tadguïÃnÃæ parameÓvarÃdhÅnatvam / atastatsvata evetyata Ãha - yaditi // asya yacchabdasya dvitÅyatacchabdenÃnvaya÷ / prasÃdo nÃma icchÃviÓe«a÷ / 'sa÷' jÅva÷ / puna÷ sa ityuktyà sÆtre 'nuvttasya sa ityasyÃvtti÷ sÆcità / pÆrvokta ityanena sÆtre uttaratretyasya pratiyogitayà pÆrvatretyupaskÃryamityuktaæ bhavati / tatheti Óe«a÷ / tathà ca 'yatprasÃdÃt' yasyÃnugrahÃt 'sa÷' jÅvo 'mukta÷' apahatapÃpmatvÃdiguïo bhavati / 'sa÷' guïapradÃtà bhagavÃn, 'pÆrvokta÷' 'paraæjyotirupasampadya' iti pÆrvavÃkye 'tathÃ' guïapradÃttayà ukta iti yojanÃ/ anyathà lyabantapadaæ vyarthaæ syÃditi bhÃva÷ / ukta ityanantaraæ yata iti Óe«a÷ / asyÃtonÃtra muktaguïaprÃpte÷ parameÓvarÃdhÅnatvoktyabhÃva ityupasktavÃkyenÃnvaya÷ / athavà - nanu jÅve 'nyÃdhÅnasya tadguïajÃtasya sattvÃtsa evÃpahatapÃpmatvÃdinokto htpadmasthaÓcÃstvityata Ãha - yaditi / yojanà tu - yatprasÃdÃtsa jÅvo ja¬adehÃnmukto bhavati, mukto bhÆtvà ca sopahatapÃpmatvÃdiguïo bhavati, sa bhagavÃneva 'pÆrvokta÷' 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmÃ' (chÃæ. 8-1-5.) ityÃdipÆrvavÃkye tathÃpahatapÃpmatvÃdinokto na jÅva÷ / dÃtpratighÅtrormadhye dÃtureva mukhyatvÃnmukhyÃmukhyayoÓca mukhyasyaiva grÃhyatvÃditi //
anena - asya 'e«a samprasÃdo 'smÃccharÅrÃtsamutthÃya' (chÃæ. 8-3-4.) ityaktasya jÅvasya 'uttarÃt' daharavÃkyÃpek«ayà parÃmarÓavÃkyÃpek«ayà vÃnantarÃt 'sa tatra paryeti' ityÃdivacanÃt 'asmin' pÆrvaprakte jÅve 'asya' satyakÃmatvasya 'upalabdhe÷' pratÅte÷, tata evÃsya viÓokatvÃde÷ siddheÓca / ata evÃsyoktaguïÃsambhavÃbhÃvÃtsa htpadmastho jÅva eva neÓvara iti cet - na, yatastatra 'svena' ityuttaravÃkyabalÃdÃvirbhÆtasvarÆpo mukta ucyate / sa ca dehÃnantargatatayà na htpadmastho bhavatÅti bhÃva÷ / na ca muktasyÃpi jÅvatvena tatrÃpahatapÃpmatvahtpadmasthatvayorbhinnakÃlÅnatve 'pi sÃmÃnÃdhikaraïyopapatterasti punastasya prÃptiriti vÃcyam / yato 'tra vÃkye yo mukta ucyate sa uttarÃduttamÃtparameÓvaraprasÃdÃdevÃvirbhÆtasvarÆpo na svata÷ / na cÃtra muktasya tadguïatvamevocyate, na parameÓvarÃdhÅnatvaæ tadguïajÃtasyeti vÃcyam / yata÷ pÆrvatra 'paraæ jyoti÷' iti pÆrvavÃkye yatprasÃdÃtsa mukto bhavati sa paramÃtmà tathà guïapradÃttayocyate / na ca yathÃkathaæ cit jÅvasyÃpahatapÃpmatvÃdiguïakatvÃtpunastatprÃptiriti vÃcyam / yato yasmÃduttarÃduttamÃdbhagavatastatprasÃdÃtsa mukta÷ 'ÃvirbhÆtasvarÆpa÷' abhivyaktÃpahatapÃpmatvÃdiguïaka÷ sa tu bhagavÃneva pÆrvatra 'e«a ÃtmÃpahatapÃpmÃ' (chÃæ. 8-1-5.) iti pÆrvavÃkye ukto, na muktajÅva iti sÆtrÃrtha ukto bhavati / Órutyarthastu 'e«a÷' jÅvo yata÷ 'samprasÃda÷' samyagvi«ïuprasÃdavÃn ato 'asmÃt caramaÓarÅrÃt' 'samutthÃya' mukta÷ 'yatparaæ' 'jyoti÷' brahma 'upasampadya' prÃpya svena rÆpeïa 'abhini«padyate' abhivyajyate 'sa uttama÷ puru«a÷' paraæ jyotirakhya÷ / muktasya vi«ayaiÓcaraïaprakÃramÃha - sa iti / 'sa÷' prÃptinijÃnandÃvirbhÃvo mukta÷ 'tatra' muktisthÃne paramÃtmÃnugraheïaiva 'jak«an' svÃpek«itaæ bhak«ayan hasanvà j¤Ãtibhissaha muktai÷ aj¤Ãtibhi÷ pÆrvakalpamuktai÷ 'krŬan' strÅbhi÷ 'ramamÃïa÷' ratiæ prÃpnuvan prÃktastryÃdivi«ayasaukhyamanubhavan 'paryeti' parita÷ sa¤caratÅti /
__________
BBsBh_1,3.5.24:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.24:
nanu 'e«a÷' iti jÅvaæ parÃmÓya 'ÃtmÃ' iti tasya htpadmasthÃtmatvÃbhidhÃnÃdamukhyÃpahatapÃpmatvÃdiguïo 'pi jÅva÷ etacchabdaparÃmarÓabalena htpadmasthÃtmà kiæ na syÃdityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya 'itaraparÃmarÓÃtsa iti cenna' ityanuvttapÆrvavÃkyenÃpek«itasya siddhÃntapratij¤ÃyÃÓca lÃbhÃnnetyuktasÃdhye hetutayà sÆtraæ vyÃca«Âe - anyeti // Órutau 'paraæjyoti÷' iti napuæsakapadanirdi«Âasya yamiti pulliÇgena nirdeÓo liÇgasyÃvivak«itatvÃdvà viÓe«yaÓabdavivak«ayà và yukta÷ / anena Órutau paraæjyotiriti ekaæ padam / yadvak«yati 'paraæjyoti÷Óabdena paramÃtmaivocyate' iti, tacca 'paraæjyoti÷ paraæbrahma' iti paurÃïikarƬhyà vi«ïuvÃcÅtyuktaæ bhavati / jyoti÷ prakÃÓarÆpaæ paraæ brahmeti bhinne pade ityapi kecit / asmin pak«e uktabhëyavirodha÷ / kiæ ca yaæ 'paraæjyotirÃkhyaæ bhagavantam' iti yacchabdavyÃkhyÃnaparaÂÅkÃvirodha÷ / 'paraæjyoti÷ paramÃtmÃnam' iti vi«ïutattvanirïayaÂÅkÃvirodhaÓca / ÓrutÃvupasampadyetyasyÃrtha÷ prÃpyeti / sautrÃnyapadaæ pÆrvapak«yabhimatajÅvapratiyogitayà vyÃkhyÃti - paramÃtmeti // paramÃtmaivÃrtho 'bhidheyo yasya sa tathokta÷ / 'parÃmarÓa÷' etacchabda÷ / yadvà - paramÃtmana evÃtmatvavidhÃnamartha÷ prayojanaæ yasya sa, tathokta÷ / tathÃtve 'parÃmarÓa÷' etacchabdena parigrahaïamityartha÷ / sÆtrabhëyayoÓcaÓabdastu na kevalaæ jÅvapak«e 'pahatapÃpmatvÃsambhavÃkhyabÃdhakasadbhÃva÷, kintu parÃmarÓÃkhyasÃdhakÃbhÃvaÓceti samuccayÃrthastuÓabdÃrtho và / candrikÃyÃæ tu - na kevalaæ parÃmarÓasyar iÓvarapak«e bÃdhakatvÃbhÃva÷, kintu jÅvapak«asÃdhakatvÃbhÃvaÓcetyuktatvÃtparÃmarÓo jÅvÃnyeÓvarÃrtha eva ityavadhÃraïÃrthatayà vyÃkhyÃta÷ / anena - 'itaraparÃmarÓÃt' itaraæ jÅvaæ 'e«a÷' iti parÃmÓya tasya htpadmasthatvavidhÃnÃtsa htpadmastha Ãtmà jÅva eva neÓvara iti cet - na, kuta÷? yata÷ 'e«a÷' iti parÃmarÓa÷ 'anyÃrtha÷' jÅvÃnyeÓvarÃrtha eva, na jÅvÃrtha÷, ata÷ / athavà - na kevalamasambhavÃt, kintu yata÷ parÃmarÓo 'nyÃrtho 'pi / yadvà - asambhavÃnna htpadmastho jÅva÷, kintvÅÓvara eva / na caivaæ parÃmarÓÃyoga÷ / yata÷ 'parÃmarÓa÷' etacchabdastu anyÃrtha iti tredhÃsÆtrÃrtha ukto bhavati / 'yaæ prÃpya' yatsamÅpaæ prÃpyeti / anena jÅva÷ paraæ jyotirÃkhyaæ paramÃtmÃnamupasampadyÃparok«ato j¤Ãtvà atha samÅpaæ prÃpyavidyÃvidhÆnanenÃnandÃdinà svena rÆpeïÃbhini«padyate ÃvirbhÆtasvaguïo bhavatÅti yÃvat / yaæ prÃpya svarÆpeïÃbhini«padyate jÅva÷, sa e«a Ãtmà ya Ãtmeti prÃgukta÷ paramÃtmeti hovÃca brahmÃdÅn prati rameti siddhÃnte Órutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.25:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.25:
uktamÃk«ipya samÃdadhÃtsÆtramupanyasya ÓrutyudÃharaïenÃk«epÃæÓaæ tÃvadvyÃca«Âe - alpeti // 'dahara÷' iti pratÅkagrahaïena 'daharo 'sminnantara ÃkÃÓastasminyadanta÷' iti vÃkyaæ ghyate / alpapadaæ cÃlpasthÃnasthitiparam / ÓruterityanantaramasambhavÃdityanuvartate / asminniti cÃsti / tathà ca 'dahara÷' iti vÃkye 'asmin' daharagate vastunyalpasthÃnasthitirÆpaliÇgaÓrutestasyÃÓcÃsminparamÃtmani 'asambhavÃt' anupapatterityanvaya÷ / asmÃddhetorna dahare vi«ïu÷, kintu sa jÅva evetÅtarasÆtrÃnuvttapratij¤ayÃnvaya÷ //
__________
BBsBh_1,3.5.26:
%%
BBsBhDÅp_1,3.5.26:
sÆtre 'nuvttana¤a Ãvttimabhipretya parihÃrÃæÓaæ vyÃkhyÃti - neti // nÃlpasthÃnasthitiÓravaïaæ vi«ïÃvanupapannamityartha÷ / kuto netyata÷ pravttaæ taduktamityaæÓaæ yata ityadhyÃhÃrÃbhiprÃyeïa hetutayà vyÃkhyÃti - nicÃyyatvÃditi / atrÃpÅti Óe«a÷ / tathà ca 'nicÃyyatvÃt' ityatra sarvagatasyÃpi vi«ïorvyomavadalpasthÃnasthiteruktatvÃdityartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.5.27:
%<'e«a ma ÃtmÃntarhdaye jyÃyÃn' (chÃæ. 3-14-3.) iti ÓrutyuktatvÃcca // 21 //
// iti daharÃdhikaraïam //>%
BBsBhDÅp_1,3.5.27:
nanu yuktaæ vyomnoæ'Óato 'lpaukastvam, aæÓasyÃpÆrïatvÃt / brahmaïi tu aæÓo 'pi pÆrïa iti kathaæ tasyÃæÓato 'lpaukastvamityata÷ sÆtraÓe«aæ prakarÃntareïa vyÃca«Âe - e«a ma iti // ca Óabdo yuktisamuccaye / sÆtrakcchrutyuktisamuccaye và / 'guïÃ÷ ÓrutÃ÷' iti Órutisamuccaye và / 'yasmin' iti smtisamuccaye và / anena 'alpaÓrute÷' 'dahara÷' iti vÃkye sarvagate vastunyalpasthÃnasthitiÓravaïÃt, tasyÃÓca vi«ïÃvasambhavÃdanupapatterna dahare vi«ïu÷, kintu sa jÅva eveti cet - na, yata÷ 'taduktaæ' tatra nicÃyyatvÃditi pÆrvatra tasya sarvagatasyÃpi vi«ïorvyomavattadalpasthÃnasthitatvam, tasmÃdupÃsanÃrthaæ yuktamityuktam / na cÃæÓatopi sarvagatatayà tatra tadanupapatti÷ / yatastasyÃæ 'e«a ma ÃtmÃ' (chÃæ. 3-14-3.) iti chandogaÓrutau tena sarvajyÃyastvena vddhatamatvena vyÃptatvenaiva prakÃreïa tasya vi«ïostaddhdayasthatvamuktaæ smtyuktaæ cÃta iti sÆtrÃrtha ukto bhavati / na ca Órutismtyuktamapi kathametadaÇgÅkÃrÃrhaæ, yuktivirodhÃditi vÃcyam / brahmaïo 'cintyaÓaktitvÃdupapatte÷ / 'guïÃ÷ ÓrutÃ÷' (sauparïaÓruti÷) 'yasminviruddhagataya÷' ityÃdivacanÃcca / mama hdaye ya 'ÃtmÃ' paramÃtmÃsti / upalak«aïametat / sarvahdaye ca ya Ãste e«a÷ hdayasthÃæÓarÆpo bhagavÃn 'jyÃyÃn' vddhatama÷ deÓakÃlaguïai÷ pÆrïa iti Órutyartha÷ / upani«addra«Â«ivÃkyametat / ('viruddhagatayo 'pi' anyatra bhinnÃÓrayà apyaïutvamahattvÃdayo dharmÃ÷ yasmin 'patanti' vartante ca / na kÃlabhedenetyÃha - aniÓamiti / muktasÃdhÃraïyamÃÓaÇkyÃha -vidyÃdaya iti /
yasmÃdvi«ïoranyatrÃïutvamahatvÃdivividhaÓaktayo dharmÃ÷ / vidyà Ãhi÷ j¤aptikÃraïaæ ye«Ãæ te tathoktÃ÷ / j¤Ãnaj¤eyà iti yÃvat / harau viruddhadharmasattve pramÃïamÃha - ÃnupÆrvyeti / 'ÃnupÆrvÅ ÓrutirvedastrayÅ cÃmnÃya ucyate' ityabhidhÃnÃcchrutyà siddhà ityartha÷ / yacchabdasya 'tadbrahmÃhaæ prapadye' iti uttaravÃkyagatatacchabdenÃnvaya÷) // 5 //
// iti daharÃdhikaraïam // 5 //
______________________________________________________________
// 6. anuktyadhikaraïam //
BBsBh_1,3.6.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.6.1:
atrÃdhikaraïe 'kathaæ nu tadvijÃnÅyÃm' iti vÃkyoktaæ j¤ÃnÃrthaæ j¤eyaprÃrthanÃvi«ayatvaæ và 'kathaæ nu tadvijÃnÅyÃæ kimu bhÃti' iti brahmaj¤ÃnÃnukÆlÃbhivyaktyÃkhyabhÃnaprÃrthanÃvi«ayatvarÆpaæ và ÃnukÆlyena ghyamÃïatvaæ liÇgaæ brahmaïi samanvÅyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ ca sÆcayan sayuktikaæ pÆrvapak«aæ darÓayati - adÓyatvÃditi/ 'uktÃ÷' ÃnandamayÃdhikaraïe udÃhtÃdÓya iti vÃkye iti bhÃva÷ / uktà ityanantaraæ tatra pravi«Âamiti Óe«a÷ / prathamÃdipadenÃniruktatvÃde÷, dvitÅyena 'kathaæ nu tadvijÃnÅyÃæ kimu bhÃti na bhÃti vÃ' (kaÂha. 5-14) iti samanvetavyaliÇgabodhakottarÃrdhasya ca grahaïam / na kevalaæ vi«ïo÷, kintu j¤ÃnisukhasyÃpÅtyaperartha÷ / evÃrtho vÃpiÓabda÷ ÃnumÃnikasÆtragatÃpipadavat / 'aj¤eyatvaæ' sÃkalyenÃj¤eyatvaæ durj¤eyatvamiti yÃvat / caÓabda÷ parasparasamuccaye, ÃnukÆlyena ghyamÃïatvarÆpasamanvetavyaliÇgasamuccaye và / pÆrvaÓratyanusÃrÃdadÓyatvÃdaya iti, etacchrutyanusÃrÃdanirdeÓyatvamiti vyutkrama÷/ yadyapi 'tadetaditi' etadevodÃhartavyam / tathÃpi pÆrvapak«e tacchabdÃrthapradarÓanÃya 'te«Ãm' iti pÆrvavÃkyaikadeÓopanyÃsa÷ / ata eva tattvapradÅpe te«Ãmiti prastuti÷ pÆrvapak«otthÃpiketyuktam / tathÃcetthaæ yojanà - pÆrvamÃnandamayÃdhikaraïe ye 'dÓyatvÃdayo guïÃ÷ parameÓvarasyoktÃ÷ / tatra te«u pravi«ÂamanirdeÓyatvamaj¤eyatvaæ ca 'te«Ãæ sukham' iti praktyÃmnÃtena 'tadetat' ityÃdinà kÃÂhakavÃkyena pÆrvapak«irÅtyà samÅpasthÃttacchabdÃt parÃm«Âasya 'j¤ÃnisukhasyÃpi' j¤Ãnisukhasyaivocyata iti / pÆrvÃrdhenÃnirdeÓyatvasyottarÃrdhe ca 'kimu bhÃti na bhÃti' ityanena durj¤eyatvaparyavasitÃj¤eyatvasya cÃrthÃduktatvÃditi bhÃva÷ / ÂÅkÃyÃmadÓyatvapadasyÃnirdeÓyatvaparatvÃdanirdeÓyatvamiti pÃÂhÃbhyupagamÃdvà na tadvirodha÷ / atrÃnirdeÓyatvamaj¤eyatvaæ cocyata iti phalokti÷, ÃnukÆlyena ghyamÃïatvasyaivÃtra vicÃryatvÃt / tattu dvitÅyÃdiÓabdopÃttavÃkyena caÓabdena và sÆcitamiti dra«Âavyam / yata evamata÷ pÆrvoktamayuktamiti bhÃva÷ / anenÃnandamayÃdhikaraïoktÃdÓyatvÃj¤eyatvarÆpasyÃnirdeÓyatvÃniruktatvarÆpasya ca tatrÃnyatra ca sattve j¤Ãnisukhe 'tivyÃptyÃk«epÃt itaramÃtrani«ÂhatvetvasambhavÃk«epÃtphalatastenÃsyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / tathà caÓabdasÆcitamÃnukÆlyena ghyamÃïatvaæ vi«aya÷ / vi«ïoranyasya veti sandeha÷ / j¤Ãnisukhasyaiveti pÆrva÷ pak«a÷ / anirdeÓyatvÃj¤eyatve ca tasyaiveti phalaæ, sukhaÓruti÷, praktatvÃdirupayuktiÓca sÆcità bhavati /
__________
BBsBh_1,3.6.2:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.6.2:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti // 'ityanukte÷' ityanubhÃnaÓruterityartha÷ / anubhÃnaæ nÃma tadicchÃnurodhena bhÃnaæ kriyÃviÓe«a÷ / sÆtre tasyetyasyÃnukterityanenÃpi sambandhe tenaivÃnukaraïapratisambandhina ÃnukÆlyena ghyamÃïasya tatkartu÷ sÆryÃditejasaÓca lÃbho bhavatÅti spa«ÂatvÃttadubhayÃnukti÷ / yadvà - pÆrvasÆtrÃttadityasya vipariïatasyehÃnuvartanÃdubhayalÃbho bhavatÅtyÃÓayena tadubhayÃnukti÷ / na kevalaæ tasyetyetat samanvetavyÃnukÆlyena ghyamÃïatvÃkhyaliÇgadharmiïa÷, sÆryÃditejasaÓca parÃmarÓakaæ, kintu ÓrutipratÅkarÆpamapi sarvajagatprakÃÓakatvaparaæ cetyÃÓayena taddhetvantaraparatayà vyÃca«Âe - tasyeti / 'iti vacanÃt' ityanena sÆtre ityukteriti Óe«o darÓita÷ / yadyapi sÆtrabhëyayo÷ 'anubhÃti' itiÓrutyanusÃrÃdanubhÃnÃditi vÃcyam / tathÃpi tÃpinÅ pÃcinÅ caiva Óo«iïÅ ca prakÃÓinÅ /
naiva rÃjan raveÓÓakti÷ ÓaktirnÃrÃyaïasya sà //
iti aitareyabhëyodÃhtapÃdmavacanÃtsÆryÃdikartkapratapanÃdikamapi paramÃtmÃdhÅnamiti darÓayitumanukterityuktam / sÆtre tadanusÃribhëye ca caÓabdo dvitÅyasÆtrasya vak«yamÃïavyÃkhyÃnabhedena sarvajagatprakÃÓakatvarÆpoktahetusamuccaye vÃ, sÆryÃdyaprakÃÓyatvarÆpÃnuktahetusamuccaye và dra«Âavya÷ / sÆtre samanvayasÆtrÃdanuvttasya vidheyaparasya tattvityasyÃrthamÃha - paramÃtmaiveti / na tu j¤ÃnisukhamityevaÓabdÃrtha÷ / liÇgasamanvayena bhavatphalaæ darÓayati - anirdeÓyeti / anirdeÓyaÓcÃsau sukharÆpaÓca iti vÃ, anirdeÓyaæ yatsukhaæ tadrÆpa iti và vigraha÷ / atra rÆpaÓabdo bhinnakrama÷ / tathà cÃnirdeÓyaæ paramaæ sukhaæ paramÃtmarÆpamityanvaya÷ / eka ityÃdau pulliÇgena praktasyaitaditi napuæsakaliÇgena grahaïÃya rÆpaÓabdaprayoga÷ / upalak«aïametat / anugrÃhyascetyapi dra«Âavyam / vastutastu - vacanÃccetiÓabdasya sukharÆpaÓcetyapi sambandhe tenaivÃnukÆlyena ghyamÃïÃkhya÷ sÃdhyadharmÅ sÆcita iti dhyeyam / yadyapyanirdeÓyatvamaj¤eyatvaæ cetyupakramÃdubhayaæ grÃhyaæ, na tvekaæ, sukharÆpamiti cÃdhikam / tathÃpi pÆrvapak«yuktasukhaÓrute÷ sukharÆpe brahmaïi sÃvakÃÓatvaj¤ÃpanÃya 'tadetat' itivÃkyoktamanirdeÓyasukharÆpatvameva ghÅtam / aj¤eyatvamapi dra«Âavyam / yadyapyatra bhëye liÇgadvayasyÃnukÆlyena ghyamÃïasya và anirdeÓyasukharÆpasya và vi«ïutve sÃdhye sÃk«Ãddhetutvaæ bhÃti / ÂÅkÃyÃæ tu - 'tadetat' iti Órutisthatacchabdena samÅpoktaj¤ÃnisukhaparityÃgena 'cetanaÓcetanÃnÃm' (kaÂha. 5-13.) iti vyavadhÃnena praktaparamÃtmagrahaïe liÇgadvayaæ hetutvena yojitam / tathÃpi hetudvayena tacchabdena j¤ÃnisukhaparityÃgena paramÃtmana eva grahaïasiddhau tata eva tacchabdaghÅtasya paramÃtmana evÃnirdeÓyasukharÆpatvaæ paryavasyatÅtyÃÓayena bhëye liÇgadvayasya praktasÃdhyahetutvenoktirityavirodha÷ / kecittu - 'paramÃtmaivÃnirdeÓyasukharÆpa÷' iti bhëyamevÃnuktisÆtre 'ÃnandamayobhyÃsÃt' ityÃdÃviva samanvetavyaÓabdÃdervi«ïuparatva eva heturnocye, kintvanirdeÓyaæ sukhamityatra samÅpoktaj¤ÃnisukhaparityÃge heturucyate ityatra j¤Ãpakaæ, ÂÅkÃpi tadanusÃriïÅtyÃhu÷ / tathà cÃyaæ siddhÃnte Órutyartha÷ -
eko vaÓÅ sarvabhÆtÃntarÃtmà ekaæ rÆpaæ bahudhà ya÷ karoti /
tamÃtmasthaæ ye 'nupaÓyanti dhÅrÃ÷ // (kaÂha. 5-12.) //
iti pÆrvavÃkye 'ya eko' j¤ÃnÃnandÃdyabhinna÷ samÃbhyadhikaÓÆnyo và ya÷ sarvamasya vaÓe 'stÅti 'sarvavaÓÅ' ya÷ 'sarvabhÆtÃntarÃtmÃ' sarvaprÃïinÃmantarniyÃmaka÷ 'ya ekaæ' svasvarÆpaæ bahudhà karoti niyamyÃnantyÃt / 'taæ' praktam 'Ãtmasthaæ' jÅvahdayasthitaæ ye 'dhÅrÃ÷' j¤Ãnina÷ anupaÓyantÅti praktà ye j¤Ãninaste«Ãmeva 'ÓÃÓvataæ sukhaæ' nityÃbhivyaktasaukhyaæ netare«Ãm / anena brahmasÃmarthyamuktaæ bhavati / evaæ 'nityo nityÃnÃm' iti vÃkyamapi brahmamÃhÃtmyaparatayà vyÃkhyeyam / 'tadetat' ityÃdinÃpi praktabhagavatsvarÆpameva viÓe«ata÷ pratipÃdyate iti / manyante ityasyottaratrÃnvaya÷ / tathà ca 'yato vÃco nivartante' (tai. 2-4-1.) 'e«o 'sya parama Ãnanda÷' (b. 6-3-32.) ityÃdau prasiddham anirdeÓyaæ paramaæ sukhaæ kathaæ nu tadvijÃnÅyÃmiti manyante ityÃnukÆlyena ghïanti / j¤ÃnÃrthaæ tadbhÃnaæ và prÃrthayante / 'kimu bhÃti na bhÃti vÃ' iti tasya durj¤eyatvaæ ca vadanti j¤Ãnina÷ / tat brahmaïo rÆpaæ svarÆpabhÆtaæ sukhametadekaæ rÆpaæ bahudhà ya÷ karotÅtiprakteÓvararÆpÃbhinnamiti manyante j¤Ãnina iti / etacchabdasyeÓvaraparatve 'pi rÆpaÓabdasÃmÃnÃdhikaraïyÃt napuæsakaliÇgatopapatti÷ / taduktaæ nyÃyavivaraïe - 'yadbrahmÃnirdeÓyaæ sukhamiti vadanti tadetatsvarÆpamiti manyanta iti' / kÃÂhakabhëye tu - tad 'guhyaæ brahma sanÃtanam' ityupakrÃntam / 'rÆpaæ rÆpaæ pratirÆpo babhÆva' (kaÂha. 5-9.) iti jÅvasya pratibimbatvamuktam / rÆpaÓabdena praktametat 'ekaæ rÆpam' ityatra praktaæ ca bhagavadrÆpam 'anirdeÓyam' itthamiti sÃkalyena nirvaktumaÓakyaæ paramaæ sukhamiti manyante j¤Ãnina iti sukharÆpatvavidhiparatayà vyÃkhyÃtam / bhëye 'pyanirdeÓyasukharÆpa ityetÃvanmÃtragrahaïena Órutau sukharÆpatvaæ vidheyamiti sÆcitam / tadanirdeÓyaparamasukhÃtmakaæ bhagavadrÆpaæ tatparasÃdamte kimu bhÃti na bhÃti veti samyagbhÃti na bhÃtÅti kathaæ nvahaæ jÃnÅyÃmiti Ói«ÂavÃkyÃrthastatraivokta÷ / vivtaæ caidvyÃsatÅrthÅye - 'tat' anirdeÓyaparamasukhÃtmakaæ bhagavadrÆpaæ tatprasÃdamte kimu samyagbhÃti? na bhÃti vÃti? iti praÓnottarabhÆtam ekaæ niÓcitÃrthaæ 'kathamahaæ vijÃnÅyÃæ' na kenÃpi prakÃreïeti / atretiÓabda ubhayÃnvayÅ / tathà ca kimu bhÃtÅti praÓnasyottarabhÆtaæ na bhÃtÅtivÃkyoktamekamaj¤eyatvarÆpamarthamiti yojanà / kecittu - yadevaæ brahma tatprasÃdamte 'nu' idÃnÅæ 'kathamahaæ vijÃnÅyÃm' prÃrthanÅyÃæ liÇ / na kathamapÅtyartha÷ / j¤ÃnivÃkyÃnukaraïametat / bhagavatprasÃdÃdapi kiæ sÃkalyena tajj¤Ãnaæ bhavatÅti naciketà yamaæ pcchati - kimu bhÃtÅti / uÓabda÷ samyagityarthe / kimvityekaæ và / tathÃtve samyagiti Óe«a÷ / uttaramÃha yama÷ - na bhÃtÅti / vÃÓabdo«a'vadhÃraïe / na bhÃtyeveti vyÃkhyÃti /
__________
BBsBh_1,3.6.3:
%%
BBsBhDÅp_1,3.6.3:
nanu 'tameva bhÃntam' iti vÃkye sÆryÃditejasÃæ paramÃtmÃdhÅnaprakÃÓakarttvasya 'tasya bhÃsÃ' itivÃkye ca sarvasya jagatastatprabhÃprakÃÓyatvasya ca Óravaïena asiddhiparihÃre kutastayorvi«ïutvasÃdhyenÃvyabhicaritatvam, yena talliÇgadvayabalÃtsamÅpoktaj¤ÃnisukhapÃmarÓaparityÃga÷ syÃdityata Ãha - na hÅti // sarvamityubhayÃnvayÅ / bhÃtÅti Óe«a÷ / tathà ca 'hi' yasmÃt 'sarvaæ' sÆryÃditeja÷ j¤Ãnisukhamanustya 'na bhÃti' na prakÃÓate / tathà 'tadbhÃsÃ' tasya j¤Ãnisukhasya prakÃÓena 'sarvaæ' jagat 'na bhÃti' na prakÃÓate cetyartha÷ / vak«yamÃïapramÃïavirodhÃditi bhÃva÷ / caÓabda÷ samuccaye / ato na liÇgadvayamanyatrÃvakÃÓavaditi vÃkyaÓe«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.6.4:
%<'ahaæ tattejo raÓmÅt' iti nÃrÃyaïabhÃsà hi sarvaæ bhÃti // 22 //>%
BBsBhDÅp_1,3.6.4:
astvetadubhayaæ j¤Ãnisukhe 'nupapannam / tathÃpyanena kuta÷ paramÃtmano grahaïaæ, asya paramÃtmatvasÃdhyasÃmÃnÃdhikaraïyÃniÓcayÃdityatastatra dvitÅyasÆtrasthÃpipadena sÆcitÃæ ÓrutimÃha - ahamiti // ahamitÅtyanantaraæ Óruteriti Óe«a÷ / itiÓabda ÃdyÃrthe / tena 'tameva bhÃntamanubhÃti sarvaæ tasya bhÃsà sarvamidaæ vibhÃti' (kaÂha. 5-15.) ityÃtharvaïaÓrutirapi ghyate / nÃrÃyaïeti / nÃrÃyaïÃdhÅnabhÃsetyartha÷ / hiÓabdo yata ityarthe, prasiddhau ca / 'sarvaæ' sÆryÃditeja÷ 'bhÃti' prakÃÓate / yadvà - 'nÃrÃyaïabhÃsÃ' nÃrÃyaïÅyabhÃsà 'sarvaæ' jagat 'bhÃti' prakÃÓasya ityartha÷ / 'iti j¤Ãyate' iti Óe«a÷ / Órutau 'raÓmÅt' ityanena sÆryÃditejasÃæ nÃrÃyaïÃdhÅnaprakÃÓakarttvasya, 'teja÷' ityanena sarvasya jagato nÃrÃyaïÅyaprakÃÓaprakÃÓyatvasya coktatvÃditi bhÃva÷ / 'aham' iti, Órutistvantarnaye vyÃkhyÃtà / anena - taduktamityata÷ sÆtre tadityanuvartate / tasyetyÃvartate vipariïamyate ca / asambhavÃditi cÃnuvartate / tathà ca -
tadetaditi manyante 'nirdeÓyaæ paramaæ sukham /
kathaæ nu tadvijÃnÅyÃm // (kaÂha. 5-14.) //
ityÃnukÆlyena ghyamÃïaæ tadetacchabdaparÃmÓyaæ sukham anirdeÓyaæ sukhaæ tattu vi«ïurÆpameva, na samÅpoktaj¤Ãnisukham / kuta÷? 'tasya' sÆryÃditejasa÷ 'tasya' ÃnukÆlyena ghyamÃïasya sukhasya tasmin 'tameva bhÃntam' iti 'anukte÷' anubhÃnaÓravaïÃttasyaitadadhÅnaprakÃÓakarttvaÓravaïÃdasyÃnyatejoniyanttvaÓravaïÃditi yÃvat / tathà tasya sarvasya jagatastasya tatprakÃÓaprakÃÓyatvasya 'tasya bhÃsÃ' (kaÂha. 5-15.) iti ÓrutÃvuktatvÃttasya sarvajagatprakÃÓatvokteriti yÃvat / tasya ca liÇgadvayasya 'ahaæ tatteja÷' (caturvedaÓikhÃ.) ityÃdiÓrutyà smtyà ca tasminvi«ïÃveva niÓcayenopapatterj¤Ãnisukhe ca 'asambhavÃt' anupapatte÷ / tathà tasminnupasaæhÃre tasyÃnukÆlyena ghyamÃïasya 'na tatra sÆryo bhÃti' iti vÃkye tasya sÆryÃdyaprakÃÓyatvasyacokteÓceti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.6.5:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.6.5:
yadetalliÇgadvayasya vi«ïuni«Âhatvam 'aham' iti ÓrutyopapÃditam / tatsmtyÃpyupapÃdayatsÆtraæ paÂhitvà tÃæ smtimudÃharati - apÅti // iti smaryata ityanvaya÷ / 'yat' ÃdityÃdi«u sthitaæ tejastat 'mÃmakaæ' madadhÅnaæ madÅyaæ ca, matteja evÃdityÃdi«u prerakatvenÃsti / tadevÃkhilaæ jagat 'bhÃsayate' prakÃÓayatÅti gÅtÃsmtyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.6.6:
%%
BBsBhDÅp_1,3.6.6:
kiæ ca pÃÂhake 'na tatra sÆryo bhÃti na candratÃrakaæ nemà vidyuto bhÃnti kuto 'yamagni÷' ityÃdyÃnukÆlyena ghyamÃïasya sukhasya sÆryÃdyaprakÃÓyatvamucyate / tacca vi«ïoreva smaryate, ato vi«ïureva 'tadetat' ityatra pratipÃdya÷, na j¤Ãnisukhamiti sÆtrasyÃrthÃntaramapipadasya yuktisamuccayÃrthatvaæ cÃbhipretya tÃæ smtimudÃharati - na taditi // atrÃpÅtiÓabdasya smaryata ityanvaya÷ / j¤Ãnino 'yadgatvÃ' yatprÃpya punastasmÃnnanivartante, tanmama paramaæ 'dhÃma' svarÆpaæ, tadetaddhÃma sÆryo 'na bhÃsayate' na prakÃÓayate, evaæ 'ÓaÓÃÇka÷' candra÷ / yadà caivaæ tadà kuto 'yamavamo 'gniriti gÅtÃsmtyartha÷ / anena - pÆrvavyÃkhyÃne na kevalamanuktyÃdi÷ 'ahaæ tatteja÷' iti Órutyantare 'tamevabhÃntamanubhÃti' ityÃtharvaïÃdau vi«ïudharmatvena ÓrÆyate, kintu yadÃdityeti smaryatepÅti ÓrutisamuccayÃrthe 'piÓabda÷ / dvitÅyavyÃkhyÃne tu 'tameva bhÃntamanubhÃti' ityuttaravÃkyoktÃnuktyÃdiheto÷ 'na tatra sÆryo bhÃti' iti pÆrvavÃkyoktasÆryÃdyaprakÃÓyatvahetoÓca samuccaye 'piÓabda÷ / tathà ca na kevalaæ 'tadetat' ityatroktÃnukÆlyena ghyamÃïasya vi«ïutvarÆpapradhÃnasÃdhye hetÆktamanuktyÃdikam 'ahaæ tattejo raÓmÅt' ityÃdau ÓrÆyate, kintu yadÃdityeti smaryate 'pÅti và api÷ / ki¤ca - yato na kevalaæ prathamasÆtroktaliÇgadvayaæ, kintu tato 'nyadapi 'na tatra' iti kÃÂhakavÃkye tasyÃnukÆlyena ghyamÃïasyoktaæ sÆryÃdyaprakÃÓyatvarÆpaæ liÇgaæ tasya vi«ïo÷ sambandhitvenaiva 'na tat' iti smaryate / atastadetat 'kathaæ nu tadvijÃnÅyÃm' ityatra vi«ïureva pratipÃdya iti và sÆtrasyÃrthadvayamuktaæ bhavati / 'na tatra' ityÃderayamartha÷ / pÆrvaæ brahma na samyagbhÃtÅti tasya durj¤eyatvamuktaæ, tatkuta ityata÷ idamucyate - yasyaivaævidhaæ sukhaæ rÆpaæ 'tatra' brahmaïi sÆryo 'na bhÃti' tanna prakÃÓayatÅti yÃvat / candratÃrakamiti dvandvaikavadbhÃva÷/ evaæ tat vidyuto 'pi 'na bhÃnti' na bhÃsayantÅti / 'tameva bhÃntam' ityuttaravÃkyaæ tu yadyapi vyÃsatÅrthaktÃtharvaïaÂÅkÃyÃm - 'etatsamÃkhyÃrÆpamÃtharvaïavÃkyaæ' 'bhÃntaæ' bhÃsayantaæ paramÃtmÃnamanustyaiva sÆryÃdayo 'bhÃnti' prakÃÓate iti vyÃkhyÃtam / tathÃpi ÂÅkÃnusÃrÃt 'sarvaæ' sÆryÃditeja÷ 'bhÃntaæ' prakÃÓamÃnaæ bhagavantamanustyaiva 'bhÃti' prakÃÓate / 'tasya' bhagavato 'bhÃsÃ' prakÃÓena 'idaæ sarvaæ' jagati 'bhÃti' prakÃÓyata iti vyÃkhyeyam / vyÃsatÅrthÅyaæ tu vyÃkhyÃnÃntaraæ ÂÅkÃkdabhipretaæ bhavi«yatÅti tadvirodha÷ // 6 //
// iti anuktyadhikaraïam // 6 //
______________________________________________________________
// 7. vÃmanÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.7.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.7.1:
atrÃdhikaraïer iÓÃnanÃmasamanvaya÷ kriyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayasaæÓayau ca sÆcayati - vi«ïureveti / jij¤ÃsÃsÆtre vi«ïurevasarvairmumuk«ubhirmok«Ãrthaæ jij¤Ãsya ityuktamityartha÷ / na ca tatra jij¤ÃsyatvÃyogavyavaccheda eva kta÷, na tvanyayogavyavaccheda iti vÃcyam / anyasyÃpi jij¤Ãsyatve tasyÃpi mok«adÃttvÃpattyà 'yato nÃrÃyaïaprasÃdamte' ityÃdivivaraïÃnupapatteranyayogavyavacchedasyÃpi tatrÃbhipretatvÃt / ato 'traivakÃra ubhayÃnvayitayà vyÃkhyeya÷ / tata÷ kimityata Ãha - tatreti / idaæ cÃvartate / tatretyavyayaæ tadityarthe 'pi / tathà ca 'athÃto brahmajij¤ÃsÃ' iti yatpÆrvaæ vi«ïorjij¤Ãsyatvamuktaæ 'tatra' jij¤Ãsyatve 'tatrar' 'iÓÃno bhÆtabhavyasya' ityuktvà ÃmnÃte 'Ærdhvam' iti kÃÂhakavÃkye 'kaÓcirt' iÓÃno dharmitvena pratÅyate / katham? yato 'yaæ 'sarvadevopÃsya÷' tairjij¤Ãsya÷ pratÅyate ata iti vÃkyayojanà / na ca vÃyo÷ sarvadevopÃsyatve 'pi na vi«ïossarvadevopÃsyatvahÃniriti vÃcyam / tÃvatÃpi sarvairmumuk«ubhirvi«ïureva jij¤Ãsya iti niyamasyÃsiddhe÷ / na ca ÓrutigataviÓvedevaÓabdasya gaïaviÓe«avÃcitvÃt sarvadevopÃsya ityuktiranupapanneti vÃcyam / gaïaviÓe«aparatve tasya guïÃdhikyÃsiddhyà sarvadevaparatvÃvaÓyaæbhÃvÃt / anenar - iÓÃnaÓabdasyÃnyani«ÂhatvÃk«epamukhena phalato mumuk«ukartkajij¤ÃsyatvasyÃnyani«ÂhatvÃk«epÃt jij¤ÃsÃdhikaraïenÃsyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / tatheÓÃnÃkhyo vi«ayaÓca sÆcita÷ /
__________
BBsBh_1,3.7.2:
%%
#<ÓabdÃdeva pramita÷ | BBs_1,3.24 |>#
%%
BBsBhDÅp_1,3.7.2:
sayuktikaæ pÆrvapak«ayati - sa ceti // atretthaæ yojanà - 'sa ca' sarvadevopÃsyaÓceÓÃno vÃyureva bhavet, na vi«ïu÷ / kuta÷? atra prÃïavyavasthÃpakatvaÓravaïÃt / tathà madhyamatvokte÷ sarvadevatopÃsyatvokteÓca / na cai«Ãæ vÃyvekani«ÂhatvÃsiddhi÷ / yato 'yaæ vÃyu÷ 'evamevai«a prÃïa÷' (praÓna. 3-4.) 'yo 'yaæ madhyama÷' 'kuvidaÇga' (. 7-91-1.) ityÃdinà vÃkyena prÃïavyavasthÃpakatvadimÃn pratÅyate, ata iti / kÃÂhake hi -
aÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«o madhya Ãtmani ti«Âhatir /
iÓÃno bhÆtabhavyasya // (kaÂha. 4-12.) //
ityanena bhagavato 'Çgu«ÂhamÃtratvaæ pÆrïa«a¬guïatvaæ dehamadhyasthatvaæ bhÆtabhavi«yadvartamÃneÓÃnatvamityÃdimÃhÃtmyamabhidhÃyeÓÃnapadoktasya tasyaiva 'Ærdhvam' ityÃdinà mahimÃntaramucyate / tatra madhyaÓabda÷ siddhÃnte ÆrdhvaæpratyakchabdasamabhivyÃhÃrÃt deÓaviÓe«avacana÷, natvavÃntareÓvaratvÃdirÆpamadhyamatvÃrthaka÷ / tathà ca ya÷ prÃïÃkhyarÆpeïa 'prÃïaæ' prÃïÃkhyavÃyumÆrdhvam 'unnayati' udgamayati Ærdhvagatimattayà prerayati / apÃnarÆpÅ cÃpÃnÃkhyaæ vÃyuæ 'pratyak' adhastÃdviïmÆtrÃdini«kÃsanahetutayà 'asyati' nirasyati prerayatÅti yÃvat / taæ 'dehamadhye' hdaye 'ÃsÅnam' upavi«Âaæ 'vÃmanaæ' saundaryapradhÃnÃ÷ striyo vÃmÃ÷ tÃ÷ netÃraæ vi«ïuæ 'viÓve devÃ÷' sarve devÃ÷ 'upÃsate' jij¤Ãsanta iti siddhÃntarÅtyà Órutyartha÷ / pÆrvapak«Å tvidaæ vÃyuparaæ matvà madhyaÓabdo 'yo 'yaæ madhyama÷' iti ÓrutyantarasamÃkhyÃnÃnmadhyameÓvaratvavacano na deÓaviÓe«avacana ityÃha / 'evam' iti «aÂpraÓnavÃkyaæ ca 'yathà samrìevÃdhiktÃnviniyuÇkte etÃngrÃmÃnadhiti«Âhasveti' iti d«ÂÃntavÃkyena saha vyÃkhyeyam / tatprakÃrastu - yathà 'samrÃÂ' sÃrvabhauma÷ 'adhiktÃn niyogino 'dhiktya viniyuÇkte' / katham? tvam 'etÃn' pÃÂalÅputrÃdÅn grÃmÃn 'adhiti«Âhasva' tadÃdhipatyena ti«Âhasveti / 'evamevai«a÷' 'Ãtmata e«a prÃïo jÃyate' (praÓna. 3-2.) ityÃtmajÃtatvenokto mukhyaprÃïa÷ 'itarÃn' bhinnÃn svajanyatvenopacÃreïÃtmapravibhÃgÃn prÃïÃn vÃyÆn pthaksthÃne«u hdayÃdi«u sthÃpayatÅti / 'yo 'yam' ityÃdibhadÃraïyakavÃkyam / tatra hi pÆrvaæ vÃgÃdÅnÃæ mtyugrastatvamuktvà 'athainameva nÃpnot' ityanena mukhyaprÃïasya tadanÃttatvena tebhya÷ Órai«ÂhyamabhidhÃya 'yo 'yam' ityanena prÃïaÓabdavÃcye«u vi«ïuvÃyutaditare«u cetane«u tri«u vi«ïoruttamatvÃdanye«ÃmadhamatvÃdvÃyormadhyamatvÃdasmÃnnimittÃdvà avÃntareÓvaratvÃdvà mukhyaprÃïasya sarvottamatvarÆpakëÂhÃtvÃvirodhimadhyasthatvamevocyate, na tu madhyadeÓasthatvam / tathà tatraiva caturthÃdhyÃye 'ayaæ vÃva ÓiÓu÷ yo 'yaæ madhyama÷ prÃïa÷' (b. 4-2-1.) iti candrikodÃhte vÃkye sthÆladehÃkhyavisttapradeÓagataliÇgaÓarÅrarÆpaghe vi«ïurÆpÃyÃæ sthÆïÃyÃm annÃkhyena ÓrÅrÆpeïa dÃmnà baddho govatsarÆpovÃyurmadhyamatvenocyate /
kuvidaÇga namasà ye vdhÃsa÷ purà devà anavadyÃsa Ãsan /
te vÃyave manave bÃdhitÃyÃvÃsayannu«asaæ sÆryeïa //
iti Çmantre 'aÇga' iti priyasambodhanam / tathà ca ye devÃ÷ vÃyo÷ 'namasÃ' namaskÃropalak«itasevÃdinà 'vdhÃsa÷' vddhà j¤ÃnÃdiguïapÆrïÃ÷ 'anavadyÃsa÷' anavadyÃ÷ aj¤ÃnarÃgÃdyavadyavidhurÃÓca purà sasÆryà Ãsan / te 'kuvit' kvacidrahasyasthÃne sÆryeïa sÃkaæ 'manave' j¤Ãnine 'bÃdhitÃyÃ' saæsÃrakleÓavadbhi÷ Óaraïaæ prÃptÃya 'vÃyave' vÃyumuddiÓya 'u«asam' u«a prakÃÓe, asun, buddhim 'avÃsayan' tadvi«ayÃmakurvanniti Órutyartha÷ /
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti // 'vÃmanaÓabdÃt' vÃmanaÓrute÷ / evakÃro vÃyuliÇgasadbhÃvÃt vÃyureveÓÃna÷ kiæ na syÃditi codyaparihÃrÃya liÇgebhya÷ Órute÷ prÃbalyamÃha / yathoktaæ sudhÃyÃm - evaÓabdavyÃkhyÃnaæ balavaditi 'ÓabdÃdeva pramita÷' iti yatheti / samanvayasÆtrÃdanuvttasya tadityasyÃrtho vi«ïuriti / vidheyabhÆtavi«ïutvasyÃnvayayogyoddeÓyadyotanÃyetiÓabdaprayoga÷ / Ãvartate cÃyam / itiÓabdÃtparamapi evaÓabdo yojya÷ / tenÃnuvttastu Óabdo vyÃkhyÃta÷ / tathà car 'iÓÃno bhÆtabhavyasya' (kaÂha. 4-12.) iti Órutar iÓÃno vi«ïureva bhavet / kuta÷? yastatra pramito vi«ïÃveva mahÃyogavidvadrƬhibhyÃæ prasiddho 'madhye vÃmanam' itiÓruto vÃmanaÓabdastasmÃdeveti yojanà / pramitapadaæ ÓruterniravakÃÓatvasÆcakam / anena sÆtre itiÓabdo 'dhyÃhÃrya iti sÆcitam / tathà car 'iÓÃno bhÆtabhavyasya' itiÓrutariÓÃna÷ 'tattu' vi«ïureva bhavet / kuta÷? yastatra vi«ïÃveva pramito mahÃyogavidvadrƬhibhyÃæ prasiddho 'nyatra niravakÃÓo 'madhye vÃmanamÃsÅnam' (kaÂha. 5-3.) itiÓruto liÇgÃtprabalo vÃmanaÓabdastacchrutistasmÃditi sÆtrÃrtha÷ /
__________
BBsBh_1,3.7.3:
%%
BBsBhDÅp_1,3.7.3:
sÆtre evakÃraprayogena sÆcitaæ Órute÷ prÃbalyaæ liÇgasya prÃbalyani«edhamukhena darÓayati - na hÅti // Óruteriti pa¤camÅ / hiÓabdo vak«yamÃïapramÃïavirodhÃditi hetusÆcaka÷ / tathà ca 'hi' yasmÃt na ÓruterliÇgaæ balavat, kintu durbalameva / tasmÃlliÇagÃt prabalÃt vÃmanaÓabdÃdeveÓÃno vi«ïurevetyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.7.4:
%<ÓrutirliÇgaæ samÃkhyà ca vÃkyaæ prakaraïaæ tathà /
pÆrvaæ pÆrvaæ balÅya÷ syÃdevamÃgamanirïaya÷ / iti skÃnde />%
BBsBhDÅp_1,3.7.4:
kuto na ÓruterliÇgaæ balavadityatastathÃsati ÓruterliÇgÃtprÃbalyavacanavirodhÃpatterityÃÓayena tadvÃkyaæ paÂhati - Órutiriti // iti skÃnda ityanantaraæ vacanÃditi Óe«a÷ / asya na hÅtyanenÃnvaya÷ / vÃcakaÓabda÷Óruti÷ / asÃdhÃraïadharmo vÃ, tadbodhakaÓabdo và liÇgam / nirïÅtasyÃnyatra samÃnokti÷ samÃkhyà / sà dvividhà - arthataÓÓabdato 'pÅti / samabhivyÃhtapadairevÃkÃÇk«ÃpÆrtau tacchÃntyarthaæ padÃntaranirapek«Ãïi padÃni vÃkyam / ekaprameyapratipÃdakÃnekavÃkyÃni prakaraïam / anuktasthÃnasamuccaye tathetiÓabda÷ / anekaprameyapratipÃdakamekÃrthatÃtparyayuktaæ vacanaæ sthÃnam / atra 'vÃkyaæ prakaraïaæ sthÃnaæ samÃkhyà ca tathÃvidhÃ' ityanuvyÃkhyÃnusÃreïa samÃkhyÃyÃ÷ sthÃnÃnantaryameva grÃhyaæ, na tvatroktakramÃnusÃreïa vÃkyÃdyapek«ayà prÃthamyam / atroktakramasyÃvivak«itatvÃt / uktaæ hi pramÃïalak«aïaÂÅkÃyÃæ - samÃkhyÃditvena grahaïaæ 'ÓrutirliÇgaæ samÃkhyà ca' ityavivak«itakramaæ vÃkyamanustyeti / ata eva jaimini÷ - 'ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ samavÃye pÃradaurbalyamarthaviprakar«Ãt' iti smtyuktÃdanyathÃkramamÃha - pÆrvaæpÆrvamiti / pÆrvoddi«Âamityartha÷ / ekatra samavetaæ viruddhamiti ca Óe«a÷ / 'balÅya÷' atiÓayena svabhÃvato balavat yathÃtraivÃdhikaraïe anantaroddi«ÂaliÇgÃpek«ayà pÆrvoddi«Âà vÃmanaÓruti÷ svata÷ prabalÃ/ vÃkyÃpek«ayà prabalaæ liÇgam/ yathà - daharÃdhikaraïe daharÃkÃÓasya sÃk«ÃtsarvÃdhÃratvaprÃpakÃt 'kiæ tadatra vidyate ..... ubhe asmin dyÃvÃpthivÅ' (chÃæ. 8-1-2,3.) iti vÃkyÃtprabalaæ vi«ïostatprÃpakÃpahatapÃpmatvÃdikaæ liÇgam / prakaraïÃpek«ayà prabalaæ vÃkyam/ yathà - jyotirdarÓanÃt ityadhikaraïe jÅvasya 'hdyantarjyoti÷' (b. 6-3-7.) itivÃkyabodhyajyoti«ÂvasÃdhakÃjjÅvaprakaraïÃtprabalaæ vi«ïorjyoti«ÂvaprÃpakaæ 'katama ÃtmÃ' (b. 6-3-7.) iti praÓnavÃkyam / sthÃnÃpek«ayà prabalaæ prakaraïam / yathà - samagropani«adar iÓvaraparatvasÃdhakÃt «aÂpraÓnarÆpasthÃnÃt prabalam 'Ãtmata e«a prÃïo jÃyate' (praÓna. 3-3.) ityetatkhaï¬arÆpaæ mukhyaprÃïaprakaraïam / ata evÃtrÃdhikaraïe «aÂpraÓnoktaprÃïavyavasthÃpakatvÃdÅnÃæ mukhyaprÃïaliÇgatvamupetya Órutyà bÃdha ukta÷ / samÃkhyÃpek«ayà prabalaæ sthÃnam / yathà - annamayÃdiÓabdÃnÃæ koÓaparatvasÃdhakÃt 'annamayaprÃïamayamanomayavij¤ÃnamayÃnandamayà me ÓudhyantÃm' (yÃj¤ikÅ. 66.) iti nÃrÃyaïÃnuvÃkasamÃkhyÃyÃ÷ prabalaæ te«Ãæ vi«ïutvasÃdhakaæ brahmaparÃnekaprakaraïasandarbharÆpaæ sthÃnam / etÃnyeva ÓrutyÃdinÃr'thanirïayasthalÃni / Ãdyayà samÃkhyayà nirïetavyaæ yathà - puru«asÆktasamÃkhyayà vaiÓvÃnarasya vi«ïutvam / dvitÅyayà yathà - ambhraïÅsÆktasamÃkhyayà viÓvakarmasÆktoktasyÃjasya vi«ïutvam / astvevaæ tata÷ kimityata Ãha - evamiti / viruddhaite«Ãæ samavÃye sati prabalena pÆrveïottarabÃdhe ca sati 'Ãgamanirïaya÷' ÃgamÃrthasya vipratipannasyaitai÷ nirïayo bhavatÅtyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.7.5:
%%
BBsBhDÅp_1,3.7.5:
nanvastu Órute÷ svabhÃvata÷ prÃbalyam / tathÃpi bÃhulyena pÆrvapak«yuktaliÇgÃnÃmapi prÃbalyÃtsÃmyenÃnirïaya evetyata Ãha - tacceti // castvartha÷ / liÇgamiti samudÃyaikavacanam / tathà ca 'tat' pÆrvavÃdyuktaæ liÇgajÃtaæ tu vi«ïoreva yuktam, na vÃyorityartha÷ / tathà ca bÃhulye 'pi liÇgÃnÃæ sÃvakÃÓatvÃttebhya÷ Óruterekasyà api niravakÃÓÃyÃ÷ prÃbalyÃnnÃnirïaya iti bhÃva÷ / nanu na liÇgaæ vi«ïau sÃvakÃÓaæ, pÆrvapak«yudÃhtasamÃkhyÃrÆpaÓrutyantareïa tasya prÃïani«ÂhatayaivoktatvÃdityata Ãha - tasyaiveti / 'tadvai tvam' iti Órutau 'tasya' vi«ïo÷ prÃïatvasya prÃïaÓabdavÃcyatvasyokteruktatvÃdityartha÷ / evaæ 'ata eva' ityatrÃdhyÃtmikÃÓe«aÓabdasya samanvayaæ bruvatà tathà - 'ÓÃstrad«ÂyÃ' ityatrÃntaryÃmiparatvaæ bruvatà sÆtrakÃreïetaravyÃvttyà tasyaiva prÃïatvokte÷ sÃdhitatvÃdityapi vyÃkhyeyametat / tathà ca Órutyantare prÃïani«Âhatayà liÇgasyoktÃvapi na tadvirodha÷ / tasya prÃïasya vi«ïutvÃbhyupagamÃditi bhÃva÷ / nanu tathÃpi 'kuvidaÇga' iti ci vÃyuni«Âhatayà liÇgoktestadvirodha ityasyÃpÅdamevottaram / asmin pak«e prÃïatvamiti vÃyutvamupalak«yate / tathà cÃntarnaye ÃdhidaivikÃÓe«aÓabdasamanvayaæ bruvatà sÆtrakÃreïa 'tasyaiva' vi«ïoreva 'prÃïatvokte÷' vÃyuÓabdavÃcyatvarÆpavÃyutsyoktatvÃdityartha÷ / tathà ca na tadvirodhopÅti bhÃva÷ / na ca siddhÃnte 'pi sthÃnÃpek«ayà prabalÃtprakaraïÃt 'evamevai«a÷' itiÓrutyantaragataprÃïaÓabdasya, tathà 'yo 'yaæ madhyama÷' (b. 3.5-21.) ityasya, tathà 'kuvidaÇga' iti mantrasthavÃyuÓabdasya mukhyavÃyuparatvaæ, tatroktaliÇgÃnÃmapi tatparatvamupetya te«Ãæ Órutyà bÃdhasyoktatvÃt kathaæ ÓrutyantarasthaprÃïavÃyuÓabdayo÷ vi«ïuparatvÃÇgÅkÃreïa samÃdhÃnam / ata eva candrikÃyÃm - madhyamaÓabdo 'pi 'Ærdhvaæ prÃïam' (kaÂha. 2-2-3.) iti prÃïasya sthÃnÃntaranirdeÓÃttatyÃgena madhyamasthÃnasthabrahmapara÷, na tu Órutyantare madhyamaÓabdoktaprÃïapara ityuktam / ata÷ 'evamevai«a÷' (praÓna. 3-4.) iti vÃkyaæ sthÃnÃtprakaraïasya prÃbalye udÃhtamiti vÃcyam / uktarÅtyà mukhyata÷ ÓrutyantaragataprÃïaÓabdÃderbrahmaparatvena liÇgÃnÃæ tattadantaryÃmini«Âhatve 'pi samÃkar«anyÃyenÃnyaparatvasyÃpyaÇgÅkÃrÃt / ÓrutyantaroktaliÇgÃnÃmanyani«Âhatve 'pi và nÃnupapatti÷ / na caivaæ kÃÂhakoktaliÇgÃnÃmapyanyani«ÂhatvÃpattyà anye«ÃmÅÓÃnatvÃdyÃpatti÷ / niravakÃÓaÓrutyà kÃÂhakoktaliÇgÃnÃæ vi«ïuni«ÂhatÃnirïayopapatte÷ / nanu tathÃpi kathamÅÓÃno vi«ïurbhavecchrutÃvÅÓÃnasyÃÇgu«Âhaparimitatvokte÷ / sarvagate ca harau tadayogÃt / na ca vyomavatsarvagatasyÃpyaïutvaæ yujyata iti pratipÃditamiti vÃcyam / tathÃpi 'aÇgu«ÂhamÃtra÷' iti tanmÃtraparimÃïatvokterayogÃt / na ca 'aÇgu«ÂhamÃtra÷' ityatra Óruta÷ parimÃïÃrthako mÃtracpratyaya eva, na tvavadhÃraïÃrthako mÃtraÓabda÷ / 'dehÃÇgu«Âhamito dehe jÅvÃÇgu«Âhamito hdi' iti smtau mita ityanena parimÃïasyaivokte÷ / tathà ca nÃnupapattiriti vÃcyam / tathÃtve 'Çgu«ÂhamÃtratvÃbhidhÃtryÃm 'aÇgu«ÂhamÃtra÷' (kaÂha. 4-12.) iti Órutau 'madhya Ãtmani' ityasya smtau hdÅtyasya ca vaiyarthyÃpÃtÃt / tanmÃtraparimitatvoktyarthaæ hi tatra hdayarÆpasÆk«masthÃnokti÷ / tasmÃdavadhÃraïÃrthakamÃtraÓabda evÃyamaÇgÅkÃrya÷ uktaæ hi candrikÃyÃm - mÃtraÓabdasyÃvadhÃraïÃrthakatvÃditi /
__________
BBsBh_1,3.7.6:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.7.6:
tathà ca sarvagate harÃvaÇgu«ÂhamÃtratvoktiranupapanneti nÃtreÓÃno vi«ïurityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya tadak«arÃïi vyÃca«Âe - hdÅti // sarvagatasyÃpÅtyanena tuÓabdo yadyapitathÃpÅtyarthatayà vyÃkhyÃta÷ / hdyapek«ayetyanena sÆcitahetoranvayayogyaæ sÃdhyaæ darÓayati - tasyeti / yojanà tu - yadyapi vi«ïu÷ sarvagatastathÃpi 'tasyÃÇgu«ÂhamÃtratvam' aÇgu«ÂhamÃtratvoktiryujyate / katham? yato 'hdyavakÃÓopek«ayÃ' hdi vidyamÃno yo 'yamavakÃÓo 'Çgu«ÂhaparimitadeÓastadapek«ayà tatrÃbhivyaktatÃvatparibhitabhagavanmÆrtiviÓe«amapek«ya tasya vi«ïoraÇgu«ÂhamÃtratvam astyata iti/ yadvà - 'hdyavakÃÓÃpek«ayÃ' hdi vidyamÃnÃvakÃÓamapek«ya tatsambandhÃttasyÃÇgu«ÂhamÃtratvavacanaæ yujyata ityÃvttiæ vinà yojanà / prathamapak«e ÓaktyÃparimite 'pi bhagavati mÆrtiviÓe«e vyaktyÃtmanÃÇgu«ÂhamÃtratvasya sthÃnini brahmaïi tatsambandhÃdupacÃreïoktiriti bheda÷ / atra ÂÅkÃyÃæ hdyavakÃÓÃpek«ayeti bhëyaæ sÃvadhÃraïaæ ktvà sautratuÓabdo 'vadhÃraïatayà vyÃkhyÃta÷ / tena vi«ïoÇgu«ÂhamÃtratvaæ hdyapek«ayaiva, na tu lokavatparicchinnatvÃdityuktaæ bhavati / tattatsthÃne«u vyaktamÆrtiviÓe«Ãpek«ayà và upacÃreïa và tattatparimÃïatvoktyà 'yastvetameva prÃdeÓamÃtram' (chÃæ. 5-18-1.) iti chÃndogye 'prÃdeÓamÃtraæ puru«am' ityanyatra 'prÃdeÓa÷ puru«ottama÷' ityaparatra ca hdgatasya vi«ïo÷ prÃdeÓaparimitatvokte÷ / 'aÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«o 'Çgu«Âhaæ ca samÃÓrita÷' (mahÃnÃ. 16.3.) iti Órutyantare 'aÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«a÷' iti kaÂhavalyÃæ ca 'aÇgu«ÂhamÃtra÷ puru«a÷' ityaparatra cÃÇgu«Âhaparimitatvokte÷ 'aÇgu«ÂhÃgrapramÃïaka÷' iti kvacidaÇgu«ÂhÃgrapramÃïakatvoktervirodha iti codyaæ parihtaæ bhavati / dehe hdayÃkÃÓe prÃdeÓaparimitarÆpaviÓe«asya hdayagatakamalakarïikÃmÆlagatÃkÃÓe 'Çgu«ÂhÃgrapramÃïakarÆpÃntarasya karïikÃgragatÃkÃÓecÃÇgu«ÂhaparimitarÆpÃntarasya ca vyaktisambhavÃt, tattatsthÃnadharmasya sthÃninyupacaritatvasambhavÃcca / yathoktaæ bhadÃraïyakabhëye -
hdaye sarvaÓo vyÃpÅ prÃdeÓa÷ puru«ottama÷ /
jÅvÃnÃæ sthÃnamuddi«Âa÷ sarvadaivasanÃtana÷ //
htkarïikÃmÆlagata÷ so 'Çgu«ÂhÃgrapramÃïaka÷ /
mÆleÓa iti nÃmÃsmin sarve jÅvÃ÷ prati«ÂhitÃ÷ //
aÇgu«ÂhamÃtre puru«e karïikÃgrasthite harau /
prÃviÓanti su«uptau tu prabudhyante tatastathà // iti //
asmin mÆleÓavyÃpinormadhye 'Çgu«ÂhamÃtratvaæ ca dehe dehÃÇgu«Âhamitatvaæ jÅvahdi jÅvÃÇgu«Âhamitatvamiti vivektavyam / atra 'aÇgu«Âhaæ ca samÃÓrita÷' ityanena karmendriyÃdhi«Âhitatvamucyata iti prameyadÅpoktamapi j¤Ãtavyam / nanu 'dak«iïÃk«imukhe viÓvo manasyantastu taijasa÷' ityÃdivacanÃjjÃgradÃdyavasthÃprerakaviÓvataijasaprÃj¤ÃnÃæ dak«iïÃk«yÃdi«u sattvaæ tÃvatsiddham / yadi caivaæ tadà jÅvo 'pi jÃgradavasthÃyÃæ dak«iïÃk«istha÷ svapne kaïÂhadeÓastha÷ suptau hdayastho bhavati, 'hdayasthÃtparÃjjÅvo dÆrastho jÃgrade«yati' ityukte÷ / dÆrastho 'k«istho jÃgrajjÃgratvamiti tasyÃrtha÷ / tathà ca kathaæ hdayavyÃptaprÃdeÓaparimitabhagavadrÆpasya sarvadà jÅvasthÃnatvam? kathaæ ca htkarïikÃmÆlagatabhagavadrÆpe sadà prati«Âhito jÅva÷? suptau htkarïikÃgragate harau praviÓatÅtyuktiriti cet - na, yatassarvadà hdi sthitameva jÅvasvarÆpaæ jÃgaritÃdÃvak«yÃdi«vapi viÓe«asannihitaæ dÅpaprakÃÓavadityaÇgÅktam / yathoktamaitareyabhëye - hde sthitameva tasya rÆpaæ jÃgarite 'pyak«yÃdi«u viÓe«asannihitaæ bhavatÅti / ekasyaiva jÅvasya sthÃpanadhtyÃkhyaprati«ÂhÃpanasuptiprÃpaïÃkhyaprayojanabhedÃdekadehe anekadhà sthitÃnÃæ bhagavanmÆrtÅnÃæ Óaktyà sarvagÃnÃmapi tatra tatra vyaktyÃtmanà anekÃlpaparimÃïavattvaæ ca yujyata iti na kÃcidanupapatti÷ /
__________
BBsBh_1,3.7.7:
%%
BBsBhDÅp_1,3.7.7:
nanu tathÃpi nÃÇgu«ÂhaparimÃïavattvaæ vi«ïoryuktam / tathà hi kiæ tattadaÇgu«ÂhamÃtratvaæ và yatki¤cidaÇgu«ÂhamÃtratvaæ và / nÃdya÷, paÓvÃdÅnÃmaÇgu«ÂhÃbhÃvena tadantargatasya vi«ïoraÇgu«ÂhaparimitatvÃyogÃt / na dvitÅya÷, aÇgu«ÂhamÃtratvoktestaistaistathopÃsanÃrthatvena tasya cÃÇgu«ÂhavyaktiviÓe«anirdhÃraïa vinÃyogena yatki¤cidaÇgu«ÂhamÃtratvoktervyarthatvÃt / pipÅlikÃdihdayasthe 'Çgu«ÂhamÃtratvasÃbhÃnyasyÃpyasambhavÃccetyÃÓaÇkÃæ pariharan manu«yÃdhikÃratvÃt itisÆtraÓe«aæ tuÓabdasya kÃkÃk«inyÃyena atrÃpyanvayaæ tasyÃpyarthatvaæ ca abhipretya tatsambandhipradarÓanapÆrvakaæ vyÃca«Âe - itareti // paÓvÃdÅnÃmityartha÷ / apirÃvartate / aÇgu«ÂhamÃtratvamityetat vipariïÃmevÃnuvartate / 'na virodha÷' iti virodhasÆtrÃdÃk«Âe pade / tathà ca 'api' tattadaÇgu«ÂhaparimitatvÃÇgÅkÃre 'pÅtaraprÃïinÃmaÇgu«ÂhÃbhÃve 'pi na vi«ïoraÇgu«ÂhamÃtratvasya virodhenÃÇgu«ÂhamÃtratvokterasambhava÷ / kuta÷? aÇgu«ÂhamÃtratvokteretadvidyÃyà 'manu«yÃdhikÃratvÃt' manu«yÃnadhiktya pravttatvÃt / tadapi kuta÷? vedavidyopÃsanasya 'manu«yÃdhikÃratvÃt' manu«yamÃtrÃdhikÃratvÃditi yojanà / sÆtre bhëye ca manu«yÃïÃmadhikÃro yasmin athavà - adhikriyate 'tretyadhikÃra upÃsanaæ ÓÃstraæ vÃ, manu«yÃïÃmeva adhikÃro manu«yÃdhikÃrastasya bhÃvasatasmÃditi vigraha÷ / 'manu«yÃdhikÃritvÃt' itipÃÂhe manu«yà adhikÃriïo yasmin tattathoktam / tathà ca manu«yÃdhikÃrikatvÃdityartha÷ / manu«yapadaæ ca vak«yamÃïanyÃyena mananÃdiÓÅlacetanaparam / tena devÃnÃæ jaritÃryÃdÅnÃæ vak«yamÃïanyÃyena vedavidyÃdhikÃriïÃmetadvidyÃdhikÃrasiddhi÷ / tatra jaritÃryÃdÅnÃæ svasvÃÇgu«Âhaparimitatvena bhagavadupÃsanÃsambhavÃt, te«ÃmetadvidyotpannavÃkyÃrthaj¤Ãna evÃdhikÃro, nopÃstÃvapi / ata eva ÂÅkÃyÃæ manu«yÃïÃmeva vedavidyopÃsanÃdhikÃritveneti manu«yatvaæ vyÃpakatvenoktam / na cÃnadhikÃriïÃæ paÓvÃdÅnÃæ dehasthitasya bhagavato 'Çgu«ÂhaparimitatvÃbhÃve parimÃïÃntarÃnukteradravyatvÃpattiriti vÃcyam / paÓvÃdidehagatasya paramÃtmana÷ tattadÃkÃrayuktatvena tadanusÃriparimÃïavattvÃt / yathoktamaitareyabhëye - saÇkar«aïaÓca pradyumnastadÃkÃrau n«u sthitau /
nÃrÃyaïÃniruddhau tu paÓvÃkÃrau paÓusthitau // iti //
anena - sÆtre tuÓabdo 'pyarthevadhÃraïe ca / tatrÃpyarthasyobhayatrÃnvaya÷ / aÇgu«ÂhamÃtratvaæ yujyata iti Óe«a÷ / taditi pradhÃnasÆtrÃdanuvttasyeha vipariïÃmenÃnvaya÷ / na virodha÷ ityasyÃkar«a÷ / 'tasya manu«yÃdhikÃritvÃt' ityÃvartate / tathà ca 'tu' api sarvagatasyÃpi 'tasya vi«ïoraÇgu«ÂhamÃtratvaæ' taduktiryujyate / na ca virodha÷ / yato 'tra 'hdyapek«ayà tu' hdyavakÃÓÃpek«ayaiva aÇgu«ÂhamÃtratvamucyate, na tu paricchinnatvÃt / tacca mÆrtiviÓe«e tanmÃtratvasya sattvÃdupacÃreïa và yujyate / na ca nÃÇgu«ÂhamÃtratvaæ vi«ïoryuktaæ, yatki¤cidaÇgu«ÂhamÃtratvoktervyarthatvenÃsambhavena ca tattadaÇgu«ÂhamÃtratve vÃcye tasya ca paÓvÃdÅnÃmaÇgu«ÂhÃbhÃvena tadantargatavi«ïÃvayogÃditi vÃcyam / yata÷ 'tu' api itaraprÃïinÃmaÇgu«ÂhÃbhÃve 'pi na vi«ïostattadaÇgu«ÂhamÃtratvasya 'virodha÷' asambhava÷ / kuta÷? aÇgu«ÂhamÃtratvavacanasya yadbodhakavidyÃyÃ÷ 'manu«yÃdhikÃratvÃt' manu«yÃnevÃdhiktya pravttatvÃt / tadapi kuta÷? 'tasya' vedavidyopÃsanasya 'manu«yÃdhikÃratvÃt' manu«yamÃtre 'dhikÃratvÃditi sÆtrÃrtha ukto bhavati /
// iti vÃmanÃdhikaraïam // 7 //
______________________________________________________________
// 8. devatÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.8.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.1:
asminnadhikaraïe devÃnÃæ brahmavidyÃdhikÃra÷ samarthyate / prÃsaÇgikatvÃnnÃdhyÃyapÃdasaÇgatÅ mÃrgaïÅye / ÓrutyÃdisaÇgativi«ayasaæÓayatadbÅjÃni darÓayati - manu«yÃïÃmiti // 'uktaæ' pÆrvasÆtre / tuÓabdÃrthÃvadhÃraïasya samÃsapravi«Âamanu«yapadenÃpi sambandho 'stÅti bhÃvena manu«yÃïÃmevetyanuvÃda÷ / netare«ÃmityevaÓabdÃrtha÷ / 'vedavidyÃdhikÃro' vedavidyopÃsanÃdhikÃra÷ / anena - devatÃdhikÃrÃbhÃvamukhena 'viÓve devà upÃsate' ityÃdipÆrvodÃhtaÓrutyupalak«itÃÓe«aÓrutiprÃmÃïyasyÃk«epÃtpÆrvÃdhikaraïenÃsyÃk«epikÅ saÇgati÷ vedavidyÃdhikÃrÃkhyo vi«ayaÓcokto bhavati / 'aÇgu«ÂhamÃtra÷' iti ÓrutimÆlÃyÃ÷ 'manu«yÃïÃmeva' ityukte÷ 'viÓve devà upÃsate' (kaÂha.2-2-3.) iti ÓruteÓca koÂidvayopasthÃpakatvena sandehabÅjatvÃttaduktyaiva devÃnÃmadhikÃro 'sti uta nÃstÅti saæÓayo, nÃstÅti pÆrvapak«aÓca sÆcita÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.2:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.2:
tata÷ kimityatassaæÓayabÅjaæ vighaÂayan siddhÃntayituæ sÆtramavatÃrayati - tiryagÃdÅti // viÓi«ÂabuddhyÃdirahitatiryagÃdivyÃvttyarthamityartha÷ / manu«yatvaviÓe«aïaæ sÃvadhÃraïatvenÃbhipretam / manu«yapadam 'uktaæ' prayuktaæ, tatreta Óe«a÷ / pÆrvasÆtra iti tadartha÷ / svaprayuktaivakÃravyÃvarttyaæ darÓayati - na tviti // 'devÃdyapek«ayÃ' devÃdivyÃvttyartham / tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / na tu devÃdyarthamapÅtyapiÓabdÃrtho và / 'ityÃha' ityabhipretya sÆtrakÃro devÃnÃmadhikÃrabhÃvamÃhetyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.3:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.3:
tatsÆtraæ paÂhati - taduparÅti // atra taduparÅti sÃdhyadharmisÆcakaæ padamanÆdya te«Ãæ tasmÃttasyà iti vigrahÃÓrayeïa vyÃca«Âe - taduparÅti // vedavidyÃkÃra ityanu«ajyate / na kevalaæ manu«yÃïÃæ satÃæ, kintu taduparyapÅtyaperartha÷ / tathà ca 'te«Ãæ' manu«yÃïÃæ satÃæ devatÃpadayogyÃnÃæ jÅvÃnÃæ padaprÃpte÷ pÆrvaæ manu«yaÓarÅraæ prÃptÃnÃæ satÃæ 'tasmÃt' manu«yatvÃt 'upari' manu«yaÓarÅrÃpagamena 'tasyà upari' devopadevÃdipadaprÃpteruparitanakÃle 'pi devabhÃvamÃpannÃnÃmapi vedavidyÃdhikÃro 'styeveti yojanà / kuta ityatastaddhetutayà sambhavÃditi hetuæ vyÃca«Âe / 'hi' yata÷ / 'vedavidyÃdhikÃra÷' ityatrÃpi sambadhyate / 'te«Ãæ' devÃnÃm / adhikÃrasambhavo 'pi kuta ityato 'trÃpi sambhavÃdityetadevÃvttya hetutayà yojayati - viÓi«Âeti // te«ÃmityatrÃpyanvÅyate / tathà ca 'te«Ãæ' yogyamanu«yÃïÃæ vidyÃkarmabhyÃæ devÃditvaprÃptimatÃæ 'sambhavÃt' viÓi«ÂabuddhyÃdibhÃvÃdarthagrahaïÃnu«ÂhÃnopayuktabuddhiviÓe«ÃdisadbhÃvÃdityartha÷ / arthitvasÃmarthye Ãdipadena grÃhye / na cÃrthitvÃbhÃva÷ ityatrÃpi te«Ãæ sambhavati hÅtyeva hetu÷ / vidyÃbhiste«Ãæ mok«asiddhi÷ sambhavati hÅti tadartha÷ / anena - sÆtre tadityÃvartate / manu«yaparÃmarÓi cedaæ buddhisthaparÃmarÓi ca/ api÷ samuccaye / adhikÃra iti buddhyà vivicyÃtrÃnveti / anadhikÃrÃdhikÃrÃbhidhÃyakajaiminibÃdarÃyaïoktirÆpavipratipattisÆcanÃya bÃdarÃyaïapadam / tattvapradÅparÅtyà tÃtparyaj¤ÃpanÃrthamadhikÃrÃdhikyaj¤aptidÃr¬hyÃrthaæ ca bÃdarÃyaïa÷ svayameva vaktÅtyÃha iti và / sambhavÃditi cÃvartate / tathà ca yato na kevalaæ devÃdipadayogyajÅvÃnÃæ padaprÃpte÷ pÆrvaæ bhÆmau ki¤citkÃlaæ manu«yÃïÃæ satÃæ tasyÃæ daÓÃyÃmeva adhikÃra÷, kintu 'taduparyapi' tasmÃnmanu«yatvÃdupari tadatyayena tÃbhyÃæ vidyÃkarmabhyÃæ tasyÃ÷ devÃditvaprÃpteruparitanakÃle 'pi devabhÃvamÃpannÃnÃmapi vedavidyÃyÃmadhikÃro 'styeva / na ca tatkÃraïÃbhÃva÷ / 'sambhavÃt' adhikÃropayogino viÓi«ÂabuddhyÃdeste«u sambhavÃt / na ca devÃdÅnÃæ viÓi«ÂabuddhisÃmarthyasadbhÃve 'pyarthitvÃbhÃvÃdadhikÃrÃbhÃva iti vÃcyam / kuta÷? 'sambhavÃt' vidyÃsÃdhyaj¤Ãnamok«ayorarthitvasambhavÃditi bhagavÃn bÃdarÃyaïo manyata iti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.8.4:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.4:
nanu na devà vedavidyÃdhikÃriïa÷, tathà sati sÆtre 'manu«yamÃtravyÃvartakamanu«yapadaprayogena tiryagÃdivadamanu«yatvÃnna devà vedavidyÃdhikÃriïa ityanumÃnasÆcanÃttadvirodhÃpatterityata Ãha - tiryagÃdÅnÃmiti // Ãdipadena sthÃvarÃïi mƬhamanu«yà và ghyante / 'tadabhÃvÃt' viÓi«ÂabuddhyÃderabhÃvÃt 'abhÃva÷' tasya vedavidyÃdhikÃrasya / anenÃdhikÃrÃbhÃve viÓi«ÂabuddhyÃdirÃhityasya prayojakatvoktyà paroktÃmanu«yatvaheto÷ sopÃdhikatvaæ sÃdhyavyatirekasÃdhakopÃdhivyatirekÃkhyapratipak«agrastatvaæ coktaæ bhavati / sautramanu«yapadaæ ca mananÃdiÓÅlaparaæ sat viÓi«ÂabuddhyÃdirahitameva cetanaæ vyÃvartayati, na tu martyabhinnamÃtramiti na tadvirodha iti bhÃva÷ / nanu viÓi«ÂabuddhyÃdirÃhityamupÃdhi÷ / tiryak«u adhikÃrÃbhÃvarÆpasÃdhyÃvyÃpakatvÃt / ata eva na tadabhÃvo 'pi sÃdhyavyatirekaheturityata Ãha - te«ÃmapÅti // apirubhayatrÃnveti / tatrÃdyassamuccaye / adhikÃra iti Óe«a÷ / tathà ca na kevalaæ devÃnÃæ, kintu 'te«Ãæ' tiraÓcÃmapyadhikÃre 'pi na virodha÷ nanu kathamavirodhastiryak«u sarvatra vedÃdhikÃre mÃnavirodhÃpÃtÃdityata Ãha - te«ÃmapÅti // tiraÓcÃæ madhye 'pÅtyartha÷ / 'yatra' ye«u viÓi«ÂabuddhyarthitvÃkhyarÃgÃdibhÃva÷ tatsattvaæ tatraivÃdhikÃre 'avirodho' mÃnÃvirodha÷ / bÃdho na sarvatretyartha÷ / anenÃpinà sautro 'piÓabdo jaritÃryÃdisamuccÃyakaÓceti sÆcitam / yadÃha tattvapradÅpikÃkÃra÷ - 'te«ÃmapÅtyÃdirapipadavyÃkhyÃ' iti / ÃnandamÃlÃkÃro 'pi - 'tirya¤co 'pi kecidapiÓabdaghÅtÃ÷' ityÃha / tathà ca manu«yabhinne«vapi tiryak«vadhikÃrasadbhÃvÃdvyabhicÃrÃdadhikÃrÃbhÃve nÃmanu«yatvaæ hetu÷, kintu viÓi«ÂabuddhyÃdirÃhityamevÃvyabhicÃrÃt / ato bhavatyeva sa upÃdhi÷ / ata eva sautramanu«yapadasya vyÃvarttyasaÇkoco 'pi yukta iti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.5:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.5:
nanu kathaæ tiraÓcÃmapyadhikÃre 'pyavirodha÷ / te«ÃmadhikÃrani«edhasya taddarÓanasya và virodhitvÃdityÃÓaÇkya nÃdya ityÃha - ni«edheti // te«ÃmityatrÃpi sambadhyate / adhikÃre ityÃdau saæyojyam / tena ni«edharÃhitye sati viÓi«ÂabuddhyÃdimattvamevÃdhikÃre prayojakam, na kevalaæ yena ÓÆdrÃdau vyabhicÃra÷ syÃditi sÆcitam / na dvitÅya ityÃha - dÓyante hÅti // vedÃdhikÃritayeti Óe«a÷ / hiÓabdo bhÃratÃdiprasiddhisÆcaka÷ / ata eva bhÃrate -
evamukto bhrÃtbhistu jaritÃrirvibhÃvasum /
tu«ÂÃva präjalirbhÆtvà yattacchïu narÃdhipa //
ityÃdinà jaritÃrisÃriskkastambamitradroïÃkhye«u pak«i«u madhye jaritÃriragraja÷ svabhrÃtbhirasmÃnmocayeti prÃrthita÷ 'ayamagne jaritÃ' (.10-142-1.) ityÃgneyasÆktenÃgniæ stutvà khÃï¬avavanadahane svabhrÃtÌnagnidÃhÃdamocayaditi pratipÃditam / yata ityarthe và hiÓabda÷ / atra jaritÃryÃdaya ityeva pÃÂho yukta÷, na tu jaritaryÃdaya iti hrasvayuktapÃÂha÷, bhÃratavirodhÃt, tattvapradÅpavirodhÃcceti dhyeyam / dÓyante hÅtyanena - devà vedavidyÃdhikÃriïa÷ ni«edharÃhitye sati viÓi«ÂabuddhyÃdimattvÃt tÃdÓamartyavaditi siddhÃntyabhimatÃnumÃne manu«yatvopÃdhirnirasto bhavati / jaritÃrau ÃdiÓabdaghÅtasÃriskkÃdau ca sÃdhyÃvyÃpaktavÃt /
__________
BBsBh_1,3.8.6:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.6:
devÃnÃæ vedavidyÃdhikÃrasiddhyarthaæ taduparÅtyanenoktaæ sÃditvamÃk«ipya samÃdadhatsÆtraæ paÂhitvÃ'k«epÃæÓaæ tÃvadvyÃca«Âe - virodha iti // manu«yà eveti / devÃdipadayogyà jÅvÃ÷ pÆrvaæ bhÆmau ki¤citkÃlaæ manu«yÃ÷ santa eva atha devÃdayo bhavantÅtyartha÷ / na tu manu«yabhÃvaæ vinetyevaÓabdÃrtha÷ / ityuktamiti // atroktamityanantaraæ tadayuktamiti Óe«a÷ / kuta ityatastatpak«e bÃdhakoktiparaæ virodha ityaæÓaæ sahetukaæ vyÃca«Âe - tatrayadÅti // yadÅtyÃrabhya bhavantÅtyantaæ pÆrvavÃkyÃrthÃnuvÃdastasyÃpÃdakatvapradarÓanÃrtha÷ / tatretyavyayaæ tarhÅtyarthakaæ bhavantÅtyata÷ paraæ yojyam / yadvà - manu«yà eva devÃdayo bhavantÅtyantaæ pÆrvavÃkyÃrthÃnuvÃdastasyÃpÃdakatvapradarÓanÃrtha÷ / tatretyavyayaæ tarhÅtyarthakaæ bhavantÅtyata÷ paraæ yojyam / yadvà - manu«yà eva devÃdayo bhavantÅtyuktyà prÃptÃbhedaÓaÇkÃæ vÃrayituæ manu«yà evetyÃdisvapadÃni varïayati - tatreti // yadvà - tatra devatoddi«ÂakarmaïÅti sÃmÃnÃdhikaraïyam / atra pak«e yadÅti ÓravaïÃttarhÅti labhyate / bhavantÅtyanantaramityuktamityasti / ubhayatrÃdipadenopadevÃdayo ghyante / karmapadaæ ÓabdasyÃpyupalak«akam / tathà ca yadi pÆrvaæ manu«yÃ÷ santo 'pyatha devÃdayo bhavantÅtyuktamityucyate, tarhi 'tatpÆrvaæ' tebhya÷ pÆrvaæ te«Ãæ devÃdipadaprÃpte÷ pÆrvaæ sÃdhakatvÃvasthÃyÃæ 'devatÃbhÃvÃt' devatÃyà asattvÃt yena karmaïà devÃditvaæ sÃdhyamityuktam, 'tatra' tasminneva 'devatoddi«Âakarmaïi' pÆrvakalpe devatoddeÓena pravttakarmaïi devatÃvÃcakaÓabde ca 'virodha÷' tayorvaiyarthyamiti yojanà / uddeÓyÃbhÃvÃdvÃcyÃbhÃvÃcceti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.7:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.7:
parihÃrÃæÓaæ vyÃca«Âe - neti // idaæ cÃvartate / yojanà tu - na karmaïi virodha, kuta÷? yato na pÆrvaæ devatÃbhÃva iti / te«Ãæ pravÃhato 'nÃditvenaitaddevÃnÃæ pÆrvamabhÃve 'pi devatÃntarasadbhÃvÃditi bhÃva÷ / na ca tatra pramÃïÃbhÃva ityata÷ prÃptamaneketyaæÓaæ pratipattiÓabdasya j¤ÃnÃrthatvabhramaæ vÃrayan tatsambandhipradarÓanapÆrvakaæ vyÃca«Âe - aneke«Ãmiti // 'tehanÃkam' (tai.Ã.3-12.) iti Órutau 'aneke«Ãm' ekaikagaïaÓo 'nantÃnÃæ devatvÃdiyogyamanu«yÃïÃæ vidyÃkarmabhyÃæ pÆrvapÆrvadevatÃpadaprÃpterdarÓanÃdityartha÷ /
anenataduparÅtyatroktaæ devÃnÃæ sÃditvamayuktaæ, tathà sati yena karmaïà devÃditvaæ sÃdhyamityuktam, tatra karmaïi Óabde ca virodhastasya vaiyarthyaæ syÃt tatpÆrvaæ devatÃbhÃvÃditi cet - na, yato na pÆrvaæ devatÃbhÃva÷ / tatkatham? etaddevÃnÃæ pÆrvamabhÃve 'pi devÃntarasadbhÃvÃt / na ca tatra mÃnÃbhÃva÷ / 'anekapratipatterdarÓanÃt' aneke«Ãæ yogyamanu«yÃïÃæ pÆrvapÆrvapadaprÃpte÷ 'teha nÃkam' ityatroktatvÃditi sÆtrÃrtha ukto bhavati / Órutau 'yaj¤ena yaj¤amayajanta devÃ÷ / tÃni dharmÃïi prathamÃnyÃsan' iti pÆrvavÃkye praktÃ÷ devÃstacchabdena ghyante / haÓabda÷ punararthe prasiddhau và / tathà ca ye 'devÃ÷' devatvayogyÃ÷ manu«yà j¤ÃnakarmÃtmakena 'yaj¤ena' 'yaj¤aæ' vi«ïum 'ayajanta' apÆjayan / tatastena j¤ÃnapÆrvakakarmaïà devapadaæ prÃpya 'prathamÃni' prathamÃ÷ mukhyÃ÷ 'dharmÃïi' dharmÃ÷ lokadhÃrakà Ãsan / 'mahimÃna÷' mahÃtmÃna÷ mahimaguïÃtmakà và / 'te' devÃ÷ 'ha' puna÷ anantaraæ svÃdhikÃrÃvasÃne 'nÃkaæ' kaæ sukhaæ tadanyat du÷khamakaæ, tanneti nÃkaæ, na¤dvayena pÆrïasukhÃtmakamiti labhyate / evaæbhÆtaæ mok«aæ 'sacante' Ãpnuvan / laÇarthe la / laÇvÃ, etvìabhÃvau chÃndasau / 'yatra' mok«e 'pÆrve' pÆrvakalpe muktÃ÷ 'sÃdhyÃ÷' bahuvacanamÃdyarthe /
javo brahmamukhyà hi suparïaÓÓe«a eva ca /
sarasvatÅ suparïÅ ca vÃruïÅ sÃdhyanÃmakÃ÷ //
ityuktÃ÷ sÃdhyÃdayo devÃ÷ santÅti Órutyartha÷ / na ca vasurudrÃdityamarutsÃdhye«u vasÆnÃmÃditvÃt ÂÅkÃyÃæ vasvÃdidevà iti vaktavyam, na tu sÃdhyÃdÅti / ata eva tattvapradÅpe 'pÆrve sÃdhyÃ÷ vasvÃdayo devÃ÷ pÆrvasiddhà muktà vÃ' ityuktamiti vÃcyam / sÃdhyaÓabditÃnÃæ prÃdhÃnyena kramollaÇghanÃt / chandogaÓrutikramÃnusÃreïa tattvapradÅpapravtte÷/ na caivaæ vyÃkhyÃne puru«ÃrthÃdhikaraïe 'syÃ÷ prÃptapadevatÃparatvenodÃharaïÃnupapattiriti vÃcyam / ye padaæ prÃpya jagaddhÃrakà abhÆvan te devà yaj¤ena yaj¤amayajanta te ha nÃkaæ mok«agatÃtiÓayaæ sacante iti ÓruterarthÃntaravivak«ayà tadupapattestadanusÃreïa taÂÂÅkÃyÃæ vyÃkaraïasyÃpyupapatteÓca /
__________
BBsBh_1,3.8.8:
%%
#<Óabda iti cennÃta÷ prabhavÃtpratyak«ÃnumÃnÃbhyÃm | BBs_1,3.28 |>#
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.8:
yaddevÃnÃmadhikÃrasiddhyartham Ãdyantavattvamuktaæ taduparyaneketyÃbhyÃæ, tadÃk«ipya samÃdadhatsÆtraæ paÂhitvÃ'k«epÃæÓaæ tÃvadvyÃca«Âe - Óabda iti // anekapratipatterdarÓanÃnna virodha ityÃdyanu«ajyate / yaditarhyerapyanu«aÇga÷ / tathà cetthaæ yojanà - yadyaneke«Ãæ pÆrvapÆrvamuktyà devatÃpadaprÃpterdarÓanÃnna karmaïi virodha iti ucyate, tarhi tatraiva Óabde darÓanapadokte vede 'prÃmÃïyÃkhyo virodha÷ syÃt / kuta÷? devÃnÃmanityatvÃt / aneketyÃdinà devÃnÃmanityatvasyÃntavattvasyoktatvÃt / nanu devÃnÃmanityatve 'pi vedÃnÃmaprÃmÃïyaæ kuta ityata÷ - taduditÃnÃmityÃha / hetugarbhaviÓe«aïametat / anenÃnityadevavÃcakatvÃditi hetu÷ sÆcita÷ / nanu devÃnÃmanityatve 'pi na tadvÃcakavedasya vÃcyahÅnatvarÆpÃprÃmÃïyaæ prasajyate, devavadvÃcakavedasyÃpyanityatvena kadÃpi vÃcyahÅnatvÃbhÃvÃdityata uktaæ - vedasya nityatvÃditi // vedasya nityatvameva kuta ityata uktaæ - vÃceti // Óruterityasya vedasya natyatvÃdityanenÃnvaya÷ / j¤Ãnopalak«akaæ caitat / ÃdiÓabdena 'nityayÃnityayÃ' (pau«yÃyaïaÓruti÷) 'nityà vÃva Óruti÷' ityÃdikaæ ghyate / nanu na nityo veda÷ / na ca Órutivirodha÷, ÓruterbahukÃlÅnatvarÆpanityatvÃrthakatvenopacaritÃrthatvÃdityato 'pyÃha / tathà sati vedasyÃnityatvÃdaprÃmÃïyÃkhyavirodha÷ syÃditi / nanu vedasyÃnityatve 'pyÃptimÆlatvena prÃmÃïyaæ sambhavatÅtyata Ãha - ÃptyaniÓcayÃditi // vedakarturiti Óe«a÷ / tathà ca kartu÷ sÃrvaj¤Ãdau mÃnÃbhÃvena vedakartu÷ sÃrvaj¤ÃdirÆpÃptyaniÓcayÃdityartha÷ / yadvà - astu và kartaryÃptiniÓcaya÷, tathÃpi na vede tanmÆlatvaniÓcaya ityÃha - ÃptyaniÓcayÃditi // vedasyetyÃk«yate / tathà ca vedasyÃptapraïÅtatvarÆpÃptimÆlatvÃniÓcayÃdityartha÷ / tasmÃnmÃnÃbhÃvenÃptitanmÆlatvÃniÓcayÃdvedÃnityatve tatprÃmÃïyÃbhÃvÃpatte÷ na nityatvaÓruterupacaritÃrthatvaæ vÃcyamiti bhÃva÷ / na kevalaæ Órutervedanityatvasiddhi÷, kintu pariÓe«ÃnumÃnÃdapÅtyÃha - nityatveti // mÆlapramÃïasya nityatvÃpek«atvÃdvedasya nityatvÃvagamÃdityanvaya÷ / ayaæ bhÃva÷ - prÃmÃïyasiddhyarthaæ vedasyÃptapraïÅtatve mÆlapramÃïena bhÃvyaæ, pauru«eyasya mÆlapramÃïasÃpek«atvaniyamÃt / anyathÃnÃÓvÃsÃdyaj¤Ãde÷ puïyasÃdhanatÃdibodhakaæ vedamÆlaæ ca bhavatpratyak«ÃnumÃnayorasambhavÃtpariÓe«ÃdvÃkyameveti vÃcyaæ, tasya cÃnityatÃmupetya mÆlÃnve«aïe 'navasthÃpattyà nityatvameva vÃcyaæ, tato varaæ vedasyaiva nityatvÃÇgÅkaraïaæ, ÓrutisiddhatvÃditi /
__________
BBsBh_1,3.8.9:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.9:
nanu yathà vedÃnityatve ÃptyaniÓcayÃtprÃmÃïyÃbhÃvÃpattirbÃdhikÃ, tathà tasya nityatve 'pyÃptoktatvarÆpaguïajanyatvÃbhÃvena prÃmÃïyÃbhÃvÃpattiriti samaæ bÃdhakamityata Ãha - svata iti // vedasyetyanuvartate / tathà ca 'vedasya' vedajanyaj¤ÃnagatayÃthÃrthyarÆpaprÃmÃïyasya 'svata eva' j¤ÃnasÃmÃnyakÃraïÃdeva 'prasiddhe÷' upapatte÷ pramitatvÃdityartha÷ / yadvà - vedagatayathÃrthaj¤ÃnakaraïatvarÆpakaraïaprÃmÃïyasya 'svata eva' j¤ÃnakaraïatvasahajaÓaktyabhinnayathÃrthaj¤ÃnajanakatvaÓaktirÆpatvenaiva pramitatvÃdityartha÷ / asyÃpi vedasya nityatvasambhavÃdityanenÃnvaya÷ / tathà ca vedasya nityatvasya siddhatvÃttadvÃcyadevÃnÃmanityatve vÃcyahÅnatvarÆpÃprÃmÃïyÃpattiriti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.10:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.10:
nanvatÅtakalpe ekadevatÃbhÃve devatÃntarasadbhÃvÃdyathà karmaïyuddeÓyÃbhÃvanimitto virodho nÃsti, tathÃtrÃpyekadevatÃnÃÓe 'pi punaranyadevatotpattisambhavÃnna vÃcyahÅnatvÃkhyo virodha ityata Ãha - punaranyabhÃvaniyamÃbhÃvÃcceti/ pÆrvakalpÅyanÃÓÃnantaramityÃnantaryÃrthe punaÓÓabda÷ / uttarakalpa ityarthe và / anyabhÃva÷ anyotpatti÷ / tasya niyame pramÃïÃbhÃvÃdityartha÷ / atÅtadevatÃpravÃhe tu pramÃïamastÅti vai«amyamiti bhÃva÷ / anenottarakÃle devatÃbhÃvavirodha÷ karmaïyapi samÃna iti sautraÓabdaÓabdena karmÃpyupalak«aïÅyamityuktaæ bhavati / na caivamatrÃpi virodhapadÃkar«aïamiti ÂÅkavirodha÷ / 'tadupari' itisÆtrÃdaperanukar«okte÷ tasya ca na kevalaæ Óabde uttarakÃle devatÃbhÃvavirodha÷, karmaïyapÅtyetadarthakatvÃditi vÃcyam / Ãkar«aïaÓabdasyÃnvayÃrthatvamÃÓritya na kevalaæ pÆrvasÆtre virodhapadÃnvaya÷, kintvetatsÆtre 'pÅti ÂÅkÃrthÃÇgÅkÃreïa apivirodhapadayorÃkar«aïamityarthÃnabhyupagamÃt / astu và dvandva÷, tathÃpi nÃnupapatti÷, ape÷ svarÆpanityatvÃbhÃve 'pÅtyarthÃbhyupagamena karmasamuccayÃrthatvÃnabhyupagamÃt / ata eva ÂÅkÃyÃæ devÃnÃæ svarÆpanityatvÃbhÃve 'pÅtyukti÷ / atra nityatvasÃdhakayo÷ ÓrutyanumÃnayo÷ samuccaye ekaÓcaÓabda÷ / anityatvabÃdhakasya nityatve tadabhÃvasya ca samuccaye 'nya÷ / anityatvÃnyabhÃvaniyamÃbhÃvayo÷ samuccaye 'para iti viveka÷ /
'tasmai nÆnamabhidyave vÃcà virÆpa nityayà /
v«ïe codasva su«Âutim' (. 8-64-6.)
iti gyajurmantrÃrthastu na vilak«aïatvÃdhikaraïaÂÅkÃyÃmukta÷ / tatra yadyapi virÆpeti svÃtmÃnaæ prati sambodhanamityukte÷ vi«ïutattvanirïayaÂÅkÃyÃæ virÆpÃkhyaïessambodhanamityukteÓca virodho bhÃti / tathÃpi virÆpar«ikartkaæ svÃntaryÃmisambodhanamiti tadarthÃbhyupagamÃnna virodha÷ / uktaæ hi tattvapradÅpe - prerayeti prÃrthanaæ virÆpasya «erantaryÃmivi«ayamiti / virÆpakartkaæ taduddeÓyakaæ sambodhanamiti pak«e 'pi svÃtmaÓabditasvajÅvaæ pratisambodhanamiti ÂÅkÃrthÃbhyupagamÃnna virodha÷ / asmin pak«e tattvapradÅpoktaæ vyÃkhyÃnÃntaraæ bhavi«yati / na ca padmanÃbhatÅrthaktavi«ïutattvanirïayaÂÅkÃyÃæ nyÃyaratnÃvalyÃæ dharmeïa virÆpar«iæ pratyetaducyata ityuktatvÃttadvirodha iti vÃcyam / prathamaæ yamad«Âasya mantrasyÃnantaraæ virÆpeïÃpi d«Âatvasambhavena tadà svasambodhanasambhavenÃvirodhÃt / tathà ca he virÆpa abhito dyau÷ prakÃÓo yasyÃsÃvabhidyu÷, tasmai 'v«ïe' var«iïe atisamarthÃyeti và / tattvapradÅparÅtyà v«Ã Óre«Âhastasya caturthÅ v«ïe iti và / tasmai bhagavate enamuddiÓya 'nÆnaæ' niÓcitaæ 'nityayÃ' anÃdinidhanayà vedalak«aïavÃcà 'su«Âutiæ' ÓobhanÃæ stutiæ 'codasva' preraya kurvityartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.11:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.11:
parihÃrÃæÓaæ vyÃkhyÃti - neti // virodha ityasti / tathà ca vedasya vÃcyahÅnatvaprayuktÃprÃmÃïyÃkhyavirodho netyartha÷ / kuta ityata÷ prÃptaæ prabhavÃditi hetuæ tatsambandhipradarÓanapÆrvakaæ pravÃhata÷prabhavaniyamaparatayà ca vyÃca«Âe - te«Ãæ prabhavaniyamÃditi / 'te«Ãæ' vedavÃcyadevÃnÃæ 'prabhavasya' pravÃhatautpatte÷ 'niyamÃt' pratikalpaæ niyamenotpatteriti yÃvat / tathà ca devÃnÃæ svarÆpeïa nityatvÃbhÃve 'pi pravÃharÆpeïa nityatvÃnna tadvÃcakavedÃprÃmÃïyamiti bhÃva÷ / nanu pramÃïÃbhÃvÃdasiddho heturityata÷ prÃptamata÷ÓabdamanÆdya sÃvadhÃraïatvena vyÃca«Âe - ata eva ÓabdÃditi / ko 'sau Óabda ityato yasminvirodha÷ ÓaÇkitastasmÃdeva, nÃnyasmÃdapraktÃdityÃÓayena tadudÃharati - sÆryetyÃdinà / Óruto 'smin kalpe 'pÅti Óe«a÷ / nanÆtpÃdakÃbhÃva ityato 'pyÃha - ata eveti / akÃravÃcyÃt ÓrutyuktÃddhÃturvi«ïoreva, nÃnyasmÃdityartha÷ / asmin pak«e ataÓÓabdÃditi vyÃkhyÃnÃntaram / nanvakalpayaditi laÇyogÃdiyaæ ÓrutiratÅtavi«ayaiva, ato na devaprabhavaniyamaæ pramÃpayatÅtyato 'pyÃha - ata eveti / tathà ca dhÃtà yathà pÆrvakalpe sÆryÃcandramasÃvakalpayat tathÃsminkalpe 'pÅti pratikalpaæ Órutyà kathane devÃnÃæ sarvakalpe«u prajananÃkhyasadbhÃvasiddheradhyÃhÃraæ vinà ataevaÓabdÃt buddhisthÃt yathaiveti spa«ÂaÓrutyantarÃcca te«Ãæ sarvakalpe«u prabhavasiddhernoktacodyÃvakÃÓa iti bhÃva÷ / nanu ÓrutÃvupacÃreïÃpyukti÷ sambhavatÅti na tayà devaprabhavaniyamaniÓcaya ityata÷ prÃptaæ pratyak«etyaæÓaæ vyÃca«Âe - mahatÃmiti / atÅtÃnÃgatavidÃmityartha÷ / asyÃpi te«Ãæ prabhavaniyamÃdityanenÃnvaya÷ / nanu parapratyak«asyÃpratyak«atvÃttadaniÓcaya ityatopyÃha - mahatÃæ pratyak«Ãditi /
yathartu«vtuliÇgÃni nÃnÃrÆpÃïi paryaye /
dÓyante tÃni tÃnyeva tathà bhÃvà yugÃdi«u //
ityÃdirÆpÃt 'mahatÃæ' bhÃratÃcÃryÃïÃæ 'pratyak«Ãt' pratyak«avacanÃdityartha÷ / asmin pak«e 'pratyak«Ãt' niÓcitÃtpratyak«Ãdityanvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.12:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.12:
nanvayoginÃæ Órutipratyak«ayoraviÓvÃsena te«Ãæ devaprabhavaniÓcayÃbhÃva ityata÷ prÃptamanumÃnetyaæÓaæ vyÃca«Âe - yatheti / idÃnÅntanakÃle yathà devÃssanti tathoparibhÃvikÃle 'pi devà bhavi«yantÅtÅtare«Ãæ mahadbhyo 'nyevÃmayoginÃmanumÃnÃdityartha÷ / asyÃpi prabhavaniyamÃdityanenÃnvaya÷ / caÓabda÷ prabhavaniyame, Óabdapratyak«ÃnumÃnÃkhyapramÃïatrayasamuccaye vak«yamÃïayuktyantarasamuccaye ca / anumÃnÃkÃrastu - uparitanakÃlo devavÃn apralayakÃlatvÃt idÃnÅntanakÃlavaditi / anena - devÃnÃmadhikÃrasiddhyarthaæ yadyÃdyantavattvamabhyupagamyate, tarhi pÆrvasÆtre yadbalÃtpÆrvapÆrvadevatÃpravÃhasyÃnÃditvamuktaæ, tasmin 'Óabde' 'vÃcà virÆpa nityayÃ' ityÃdiÓrutau nityatayà siddhe vede karmaïi cottarakalpe vÃcyoddeÓyahÅnatvarÆpÃprÃmÃïyÃkhyo virodha÷ syÃditi cet - na, kuta÷? 'prabhavÃt' devÃnÃæ sarvakalpe«u prabhavaniyamÃnnityamenopapatte÷ / te«Ãæ pravÃhato nityatvÃditi yÃvat / na cotpÃdakÃbhÃva÷ / 'ato' vi«ïoreva prabhavÃt / na cÃsiddhi÷ / 'ato' 'dhÃtà yathÃpÆrvam' (mahÃnÃ. 5-7.) itipraktÃcchabdÃcchrute÷ 'yathÃ' iti spa«ÂaÓruteÓca / tathà mahatÃmatÅtÃnÃgatakÃlavidÃæ yoginÃæ 'pratyak«Ãt' 'yathartur«u' iti pratyak«avacanÃt j¤ÃpitÃt mahatÃmatÅtÃnÃgatakÃlayordevaprabhavaniyamagrÃhipratyak«Ãt / tathà mahadbhya÷ itare«ÃmayoginÃmanumÃnÃcca tatsiddheriti sÆtrÃrtha ukto bhavati / 'yathaiva' iti Órutyarthastu - yathà pÆrvayugÃtyaye kalpÃtyaye và punaryugakalpÃntarotpattiriti kÃle prabhavaniyama÷, tathà surÃderdevopadevÃde÷ pÆrvapÆrvakalpÃtyaye punaranyabhÃvaniyamo 'sti / yathoktam -
sa hi viÓvasjo vibhuÓambhupurandarasÆryamukhÃnaparÃnaparÃn /
sjatŬyatamo 'vati hanti nijaæ padamÃpayati praïatÃnsudhiyà //
iti / pratikalpamiti Óe«a÷ / tasmÃtpÆrvakalpa ivottarakalpe 'pi pÆrvakalpasadÓasarvotpattiniyamÃdeva 'tasmÃt' vi«ïossakÃÓÃdetadviÓvaæ 'kvÃpi' kadÃpi 'anÅdÓaæ' pÆrvapÆrvavisadÓaæ devatÃprabhavaÓÆnyaæ na bhavi«yati, kintu tatsadbhÃvopetameva bhavi«yatÅti / yadvà - 'etat' cetanÃcetanÃtmakaæ viÓvamanÅdÓaæ na bhavi«yati, kintu nÃmarÆpÃbhyÃmÅdÓameva bhavi«yatÅtyartha÷ / tattvapradÅpe tviyaæ Óruti÷ 'yathaiva kÃlaniyama÷' iti vyatyÃsena paÂhità /
__________
BBsBh_1,3.8.13:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.13:
yuktyantareïa devapravÃhasya nityatÃæ sÃdhayatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - ataeveti // ataevetyanuvÃda÷ / tasya vyÃkhyÃnaæ - 'Óabdasya' vedasya nityatvÃdeveti / evakÃreïa na devapravÃhanityatve yuktyantaraæ gave«aïÅyaæ, kintu yatpÆrvapak«iïà vedanityatvaæ sapramÃïakamuktaæ, tata eva tadanyathÃnupapattyaitatsidhyatÅti sÆcayati / nityatvÃdevetyupalak«aïaæ, pramÃïasya sÃdhitatvenÃprÃmÃïyÃbhÃvÃdevetyapi ata÷ÓabdavyÃkhyÃnaæ dra«Âavyam / anyathà pÆrvapak«Å aprÃmÃïyenÃnyathopapattiæ brÆyÃt devapravÃhasya / yuktamiti ca sÆtraÓe«okti÷ / 'yuktaæ' vedanityatvÃnyathÃnupapattyÃkhyayuktisiddham / caÓabdastu samuccetavyayuktÅnÃæ ÓabdÃtpratyak«ÃdanumÃnÃdityanena darÓitatvÃttatsamuccayÃrthakatayÃr'thÃdvyÃkhyÃta÷ / ataeva pÆrvasÆtrabhëye caÓabda÷ saæyojita÷ / atrÃpi bhëye caÓabdena ca tadvÃcyadevatÃsvarÆpasyaiva nityatvena anyathopapatti÷ / ataeva 'sÆryÃcandramasau' (mahÃnÃ.5-7.) 'yathaiva' ityÃdyudÃhtaÓrutereva 'yamapyeti bhuvanaæ sÃmparÃye' (n.pÆ.2-5.) 'yatprayantyabhisaæviÓanti' (tai.3-1.) ityÃdi bahulaæ pralayaÓruteÓca sÆryÃdidevÃnÃmutpattinÃÓÃvagamÃt, ataeva svarÆpanityatvÃyogena pravÃharÆpeïaiva te«Ãæ nityatvÃvaÓyaæbhÃvÃdityÃdiÂÅkoktÃrtha÷ sarvo 'pi saÇghÅta÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.14:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.14:
nanu na devÃnÃæ pravÃhanityatvenÃpi vedaprÃmÃïyopapatti÷ / tathà hi - kiæ pÆrvakalpe muktà eva devà uttarakalpe punarÃvartante, tadanye và / nÃdya÷ / mukterapunarÃvttitvÃt / na dvitÅya÷ / tathÃtve dharmibhÆtadevÃnityatvahetukavirodhÃbhÃve 'pi nÃmarÆpÃdidharmavaicitryaktavirodhaprÃpte÷, vÃcakavedasya pratikalpaæ pÃÂhabhedÃbhÃvenaikavidhatvÃt, anyathà nityatvavyÃghÃtÃt / vÃcyadevÃnÃæ ca nÃnÃvidhanÃmarÆpavattvÃdityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - samÃneti // atrÃtÅtapadaæ prÃcÅnaparam / anÃgatapadaæ ca tadanyabhavi«yadvartamÃnaparam / dharmipratiyogyubhayasamarpakametat / nÃma indrÃdi, rÆpam Ãkti÷ / sÆtrÃnusÃrÃdatrÃpi caÓabda÷ saæyojya÷ / samÃnadharmakarmavattvÃcceti tadartha÷ /
svapade«vati Óe«a÷ / muktyÃ'vttÃvapÅtyukti÷ pÆrvapak«yÃÓaÇkitavirodhe hetusÆcanÃrthà / yadyapitathÃpÅtyarthe 'piÓabda÷ Ãvartate / Óabda ityasti / tathà cetthaæ yojanà - 'prÃptapadÃnÃæ' prÃcÅnÃnÃæ devÃnÃæ 'muktyÃ' prÃptamuktitvena kÃraïena punaste«Ãmeva svapade«u 'avttÃvapi' asattve 'pi tadanye«Ãæ tatra satve 'pi ca 'avirodha÷' ma tadvÃcake ekavidhe 'pi Óabde vede 'prÃmÃïyÃkhyo virodha÷ / kuta÷? vÃcyÃnÃmapyatÅtÃnÃgatÃnÃæ devÃnÃæ parasparaæ 'samÃnanÃmarÆpatvÃt' samÃne ekavidhe nÃmarÆpe ye«Ãæ te tathoktÃ÷, te«Ãæ bhÃvastattvaæ tasmÃditi / candrikÃyÃæ tu - sÆtre bhëye ca tattvapradÅpÃnusÃrÃdÃvttÃviti vicchedaæ bhëye muktyÃvttÃvityasyaikapadyaæ cÃÓritya ekasya padaprÃptÃvanyasya mukti÷, punastasya muktau punaranyasya padaprÃptiriti krameïa mukterÃvttÃvapÅti vÃ, svasvapadasyÃvttÃvapÅti veti ÂÅkÃnuktaprakÃradvayenÃpyÃvttÃvityaæÓo vyÃkhyÃta÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.15:
%<'yathÃpÆrvam' (mahÃnÃ. 5-7.) iti darÓanÃt />%
BBsBhDÅp_1,3.8.15:
nanu sarvadevÃnÃæ samÃnanÃmarÆpatve pramÃïÃbhÃvÃdasiddho heturityata÷ prÃptaæ darÓanÃdityaæÓaæ vyÃkhyÃti -yatheti // 'dhÃtà yathÃpÆrvam' iti Óruterityartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.16:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.16:
nanvetacchrutestattatsvarÆpakalpanÃniyamaparatvamapi sambhavatÅti nÃnayà samÃnanÃmarÆpatvaniÓcayo bhavati/ kiæ ca devapravÃhasya nityatve te«Ãæ samÃnanÃmarÆpatve và na tadvÃcitvena nityavedaprÃmÃïyopapti÷, tadvÃcitvasyaivÃsambhavÃt / na hyapauru«eyasya vedasyaitÃvatkÃlamayaæ devo mayokta÷, ata÷ paramenaæ vak«yÃmÅti vimÓya vtti÷ sambhavatÅtyata÷ prÃpta÷ smterityaæÓa ityÃÓayena tÃæ darÓayati - anÃdÅti // nityatvokterupacaritatvavÃraïÃya - anÃdinidhanetyuktam / ato na paunaruktyam / ata eva tattvapradÅpe anÃdinidhanatvena nityÃ, na tvanidhanatvamÃtreïetyuktam / bahukÃlÅnatvena vetspi dra«Âavyam / vede«vityanantaramuktà iti Óe«a÷ / nirmame ityasyÃvtti÷ / tatheti Óe«a÷ / tenÃpyevaÓabdasyÃnvaya÷ / tathà ca 'Ãdau' s«ÂikÃle 'svayambhuvÃ' svatantreïa maheÓvareïa vi«ïunà 'anÃdinidhanà nityÃ' ÃdyantaÓÆnyatayaiva nityÃ, na tÆpacÃreïa bahukÃlÅnatÃmÃtreïÃnidhanatvamÃtreïa nityà / yà 'vÃk' vedarÆpà 'uts«ÂÃ' uccÃrità / 'tadvedaÓabdebhya÷' vedagatebhya÷ tebhya÷ Óabdebhya eva, nÃnyebhya÷, 'sa÷' maheÓvaro vi«ïu÷ '«ÅïÃæ' brahmÃdivibudhÃnÃæ 'nÃmadheyÃni nirmame' tÃneva ÓabdÃn te«u saÇketitavÃn pratikalpamayaæ Óabdo 'tra Óakta iti j¤ÃpitavÃn / 'yÃÓca' «ÅïÃæ devÃnÃæ vede«ÆktÃ÷ dÓyante iti d«Âayo rÆpÃïi, tÃÓca tÃni ca tathaiva pÆrvakalpÅyarÆpasÃdÓyenaiva nirmame iti smtyartha÷ / ca÷ samuccaye / darÓanÃtsmterityanayo÷ samÃnarÆpatvÃdityanenÃnvaya÷ / Ãgamopalak«akaæ caitat / tathà ca nÃsiddhiriti bhÃva÷ / anena - prÃcÅnÃnÃæ devÃnÃæ muktyà puna÷ svapade«vavttÃvapi tadanye«Ãæ tatra vttÃvapi na tadvÃcake ekavidhe 'pi Óabde 'prÃmÃïyÃkhyo virodha÷ / kuta÷? prÃcÅnÃnÃæ tadanye«Ãæ cÃnyonyaæ 'samÃnanÃmarÆpatvÃt' tadyogyakarmadharmavattvÃcca / na ca hetvasiddhi÷ / 'darÓanÃt' 'yathà pÆrvam' iti Órute÷ 'anÃdinidhanÃ' iti smteÓceti sÆtrÃrtha ukto bhavati / atra tattvapradÅpe pralaye kasyÃpi devasyÃbhÃvena tadà vedasya vÃcyahÅnatvarÆpÃprÃmÃïyamÃÓaÇkya bhagavanmÃtravi«ayatvena tadupapattiriti samÃdhÃnamabhipretya 'Óabde' kadÃpi vÃcyahÅnatvakto virodha÷ aprÃmÃïyam / kuta÷? mukhyavÃcyasya vi«ïo÷ sarvadà vidyamÃnatvÃt / kuta etat? 'ata eva' ÓabdÃtte«Ãæ devÃnÃæ prabhavaniyamÃdikarturapÅÓasya sadà sattvÃvagamÃt/ pratyak«aÓcÃsau mahatÃm/ kuta÷? 'ataeva' 'puru«amÅhate' 'kavayo vayanti' (mahÃnÃ.1-3.) ityÃdiÓrutereva itare«ÃmanumÃnÃcca / yathà yena prakÃreïedÃnÅæ devà bhavanti tathÃnyadÃpÅtyanumÃnÃcca tadavagama÷ / evam 'ataeva' ÓabdanityatvÃdeva pravo¬hurnityatvam / tathà vi«ïossamÃnanÃmarÆpatvÃdanye«Ãæ tadabhÃvÃcca 'avirodha÷' na tasya sarvaÓabdavÃcyatvavirodha÷ / samÃnÃni sadÓÃni nÃmÃni ye«Ãæ rÆpÃïÃæ tÃni tathoktÃni, tÃdÓÃni rÆpÃïi yasya sa tathokta÷ tasya bhÃvastasmÃt / na hi vi«ïvanyarÆpÃïÃæ sadÓanÃmarÆpatvaæ, ÓabdapravttihetuvaikalyÃt / na cÃtra mÃnÃbhÃva÷, 'yathÃpÆrvam' iti darÓanÃt / yathà pÆrvaæ pÆrïaj¤Ãna÷ sarvasvatantra÷ sarvanÃmarÆpasthitastathaiva sa dhÃtà sÆryÃdÅnakalpayaditi Órute÷ / ata÷ sÆryÃdikÊpte÷ prÃgapi pralaye ÓabdaprÃmÃïyÃvirodha iti siddhamiti / idamevÃbhipretya ÂÅkÃyÃæ 'na ca' ityÃdinà ÓaÇkottare darÓite / 'atÅtavi«ayatvasya ca' iti parihÃrottaraæ cÃbhihitam /
__________
BBsBh_1,3.8.17:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.17:
nanu na devÃnÃæ vedavidyÃdhikÃro yukta÷ / tathà hi dvividhà vedavidyÃ÷ - muktiphalÃrthÃstaditaraphalÃrthà iti / mok«etaraphalà api dvividhÃ÷ / brahmakarmavidyÃbhedÃt / tatrÃdyà yathà - madhuvidyà / dvitÅyà yathà - agni«Âomavidyà / tatra na tÃvaddevÃnÃæ mok«etaraphalakadvividhavidyÃsvadhikÃro yujyate, tatsÃdhyÃnÃæ mok«etaraphalÃnÃæ madhye ke«Ã¤cidyogyÃnÃæ prÃptatvena ayogyÃnÃæ ca prÃptumaÓakyatvena arthitvÃbhÃvÃditi jaiminimatÃvalambenÃk«ipatsÆtramunyasya vyÃca«Âe - madhvÃdi«viti // prathamÃdipadena Ói«ÂavÃkyaæ, tathà 'devo bhÆtvà devÃnapyeti' (b.6-1-2.) iti vÃjasaneyavÃkyaæ, tathà 'sa Ærjamupagacchati' iti ÓrutyantaravÃkyaæ, dvitÅyamadhuvidyÃntgataæ 'rudrÃïÃmevaiko bhÆtvÃ' (chÃæ. 3-7-2.) ityÃdikaæ ca ghyate / prÃpyaphalatvÃt aprÃpyaphalatvÃdityubhayathà viccheda÷ / asyobhayatrÃnvaya÷ / vasvÃdipadÃnÃmiti Óe«a÷ / tatrÃdipadena devarudrÃdipadÃnÃæ grahaïam / yadvà - prÃptapadÃnÃmityatratyaæ padÃnÃmityetadbuddhyà vivicyÃtra dharmitvena sambadhyate / prÃptapadÃnÃmiti bahuvrÅhi÷, karmadhÃrayaÓca / tatrÃdyo hetugarbhaviÓe«aïarÆpa÷ / dvitÅyasyobhayatrÃnvaya÷ / devÃnÃmiti sÆtre adhyÃhtaæ padaæ, prakaraïalabdhaæ và / madhuÓabdo 'madhu' ityupakramyÃmnÃtaprathamadvitÅyÃdyamtavidyÃpara÷ / atrÃdiÓabdena vasvÃdipadaphalakakarmavidyà vÃjasaneyoktavÃgÃdividyÃÓca ghyante / etaccÃvartanÅyam / asambhavÃditi sautro heturatrÃpi saæyojya÷ / tadupapÃdakoktyaiva taduktirbhavatÅti tasya sÃk«Ãdanukti÷ / yadvà - prÃptapadÃnÃmaprÃpyaphalatvÃdityuktyaiva tasyoktatvÃdasambhavÃditi na saæyojyam / tathà cetthaæ bhëyayojanà - madhvÃdividyÃsu 'asau và Ãdityo devamadhu' iti prastutyÃmnÃtena 'sa etadevÃmtaæ veda vasÆnÃmevaiko bhÆtvà agninaiva mukhenaitadevÃmtaæ d«Âvà tpyati' ityÃdivÃkye 'padÃnÃæ' vasvÃdipadÃnÃæ 'prÃpyaphalatvÃt' madhvÃdividyÃsÆktopÃsanÃprÃpyaphalatvaÓravaïÃt 'prÃptapadÃnÃæ ca' vasvÃdidevÃnÃæ prÃptasvasvapadatvena 'asambhavÃt' tadarthitvÃsambhavÃt 'devÃnÃæ' devai÷ prÃptapadÃnÃæ punastai÷ 'aprÃpyaphalatvÃt' aprÃrthyaphalatvÃditi và / dvitÅyavidyÃdyamtavidyÃphalÃnÃæ rudrÃdipadÃnÃæ ca vasvÃdidevÃnÃm 'aprÃpyaphalatvÃt' prÃptumayogyaphalatvÃt tatrÃpyarthitvÃsambhavÃtte«Ãæ madhvÃdividyÃsu 'anadhikÃram anadhikÃrÃbhÃvaæ jaiminirmanyata' iti / jaiminigrahaïena Ãptatamena jaimininaivaæ matatvÃcca na te«ÃmadhikÃra iti yuktyantaraæ sÆcyate / anena - 'madhvÃdi«u' 'asau và Ãdityo devamadhu' ityÃdimadhuvidyÃsu devÃnÃm 'anadhikÃram' anadhikÃrÃbhÃvaæ jaiminirmanyate tasmÃddheto÷ 'asambhavÃt' taistadvidyÃsÆktaphalÃnÃæ madhye ke«Ã¤cidyogyÃnÃæ prÃptatvena ke«Ã¤citprÃptumayogyatvena te«Ãæ tatrÃrthitvÃsambhavÃditi Ãptatamo jaiminirmanyata iti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
chÃndogye hi - 'asau và Ãditya÷' ityanena Ãdityasya vi«ïo÷ paramÃnandatvena madhutvamuktvà 'sa etat' ityÃdinà madhuÓabditasya bhagavata Ãdityamaï¬alasya pÆrvadak«iïapaÓcimottarordhvaraÓmi«u sthitÃnÃæ prathamÃmtÃdiÓabdapa¤cakavÃcyavÃsudevasaÇkar«aïapradyumnÃniruddhanÃrÃyaïÃkhyapa¤carÆpÃïÃæ madhye prÃcyÃditattaddiksthatai÷ tattatpadayogyairvasurudrÃdityamarutsÃdhyapadoktajurÆpapa¤cagaïasthairdevai÷ krameïa agnivÃyvindrasomaviri¤capradhÃnakai÷ agnyÃdimukhenaikaikopÃstau ktÃyÃæ tadaparok«aj¤ÃnajanitatatprasÃdadvÃrà vasvÃdipadaprÃptistattadgaïasthÃnÃæ bhavatÅtyucyate / tathà ca 'ya÷' adhikÃrÅ 'etat amtaæ' vÃsudevÃkhyaæ rÆpam 'evam' uktaprakÃreïa 'veda' 'sa ca vasÆnÃmapyeko bhÆtvÃ' vasubhogyadeÓakÃlÃdhipo bhÆtvà 'agninà mukhena' tatprÃdhÃnyena tadupadeÓeneti yÃvat / 'etadevÃmtaæ' vÃsudevÃkhyaæ 'd«ÂvÃ' sÃk«Ãtktya 'tpyati' mukto bhavatÅtyartha÷ / evaæ 'yo' devatvayogyo adhikÃrÅ vÃkprÃïacak«u÷ÓrotramanohdayanÃmakaæ brahmopÃste sa devatvamapyeti tato 'devo bhÆtvÃ' svottamadeve«u sÃyujyaæ prÃpya devÃn ÓvetadvÅpagatabhagavadrÆpaviÓe«Ãn caturmukhabrahmaïà sahÃpyeti / so 'dhikÃrÅ 'Ærjam' annam 'upagacchati' yathe«Âaæ prÃpnoti iti ÓrutyantarÃrtha÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.18:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.18:
nanu mÃstu mok«etaraphalavidyÃsu adhikÃro devÃnÃæ, tathÃpi 'satyaæ j¤Ãnamanantaæ brahma' (tai.2-1-1.) ityÃdimok«ÃrthavidyÃsvadhikÃro bhavi«yati, tatrÃrthitvasambhavÃt ityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - jyoti«Åti // jyoti«Åti sÆtrapadÃnuvÃda÷ / tasya vyÃkhyÃnaæ - sarvaj¤atva iti / yadyapi j¤Ãne iti vyÃkhyeyaæ, tathÃpi vi«ayÃviÓe«itaj¤ÃnasyÃnirÆpyatvÃt, yatki¤cidvi«ayake j¤Ãne vi«ayatayà sarvabhÃvasyÃsiddhatvÃt tajj¤ÃpanÃya sarvaj¤atva iti vyÃkhyÃtam / tena sÆtre vastÆnÃmityantarbhÃvasambandhij¤Ãpakaæ padamadhyÃhÃryamiti sÆcitaæ bhavati / ca÷ samuccaye / asya hetorasambhavÃdityanuvttahetudvÃrà madhvÃdi«u anadhikÃraæ manyata iti pÆrveïÃnvaya÷ / anena madhvÃdi«vityÃdiÓabdena mok«Ãrthavidyà api grÃhyÃ÷ / jyotiÓÓabdaÓca ÃvartanÅya÷ jyoti«Åva jyoti«Åti / saptamÅ ca caitrarathasya buddhau ÓÃstrÃrtha itivat yujyate iti sÆcitam / kathaæ vastÆnÃæ j¤Ãne antarbhÃva ityata÷ sarvaj¤atve bhÃvÃditi svapade varïayati - Ãditya iti / sarvavastÆnÃmÃdityaprakÃÓe antarbhÃvavat tadghÅtatvavat tajj¤Ãne taduparÅti prastutadevatÃkartkaj¤Ãne sarvavastÆnÃm 'antarbhÃvÃt' vi«ayÅbhÆtatvÃdityartha÷ / abhiprÃyaæ vyanakti - nityeti / devÃnÃæ sÃrvaj¤ena 'vidyÃnÃæ' sarvabrahmakarmavidyÃsÃdhyaj¤ÃnÃnÃæ 'nityasiddhatvÃt' niyamena prÃptatvÃdityartha÷ / yadvà - 'vidyÃnÃæ' j¤ÃnasÃdhanavidyÃnÃæ nityaæ niyamena 'siddhatvÃt' upalabdhatvÃdityartha÷ / devÃnÃæ vedadra«ÂtvÃditi bhÃva÷ / yadvà - 'vidyÃnÃæ' mok«ataditaraphalasÃdhanaj¤ÃnasÃdhanavidyoktÃrthÃnÃæ 'nityasiddhatvÃt' niyamena tairj¤ÃtatvÃdityartha÷ / tathà ca na devÃnÃmubhayavidyÃsÃdhyaj¤Ãne 'rthità sambhavatÅti bhÃva÷ / anayorapi pa¤camyantayo÷ pÆrvavadanvaya÷ / na cÃsya heto÷ pÆrvasÆtroktÃsambhavahetÆpapÃdakatvÃt kathamatra caÓabda iti vÃcyam / pÆrvaæ phalamukhena atra ca sÃdhanamukhena arthitvÃsambhavasya abhipretatvena asya hetordvitÅyÃsambhavopapÃdakatve 'pi asambhavasÃmÃnye upapÃdakatvena caÓabdopapatte÷ / yadyapi bhëye 'jyoti«i' iti sÆtraæ kiæ devÃnÃæ mok«etaraphalÃrthÃyÃm? uta mok«aphalÃrthÃyÃæ vidyÃyÃmadhikÃra iti pak«advaye 'pi sÃdhÃnamukhena do«oktiparatayà pratÅyate / ÂÅkÃyÃæ tu mok«ÃrthavidyÃyÃmapi na devÃnÃmadhikÃra÷, tatra phale 'rthitÃsattve 'pi tatsÃdhanavidyopÃsanÃtmakaj¤Ãne 'rthitvÃbhÃvÃt, vidyÃyÃÓca j¤ÃnÃrthatvÃt, j¤Ãnasya ca prÃptatvÃditi dvitÅyapak«amÃtrado«oktiparatayà vyÃkhyÃtam / tathà ca visaævÃdo bhavati / tathÃpi mok«etaraphalakavidyÃsvanadhikÃra iti prÃcÅnapak«e na kevalaæ madhuvidyÃphale vasutvÃdau prÃptatvÃt devÃnÃmarthitvÃbhÃvÃt tadvidyÃyÃmadhikÃrÃbhÃvo do«a÷ / kintu vasutvÃdiphalasÃdhanaj¤Ãne 'pyarthitvÃbhÃvÃt adhikÃrÃbhÃva ityasambhavado«e upapÃdakÃntaramuktaæ bhavatÅti ÂÅkÃyÃmuktatvÃnna visaævÃda÷ / ata eva na caÓabdÃnupapatti÷ / prÃcÅnapak«avivak«ayà tadupapatte÷ / hetvantareïa etatsÃdhayatÅti sattarkadÅpÃvalÅ ca Ãdyapak«avivak«ayà pravttà / dvividhavidyÃsamuccaye và caÓabda÷ / anena - na kevalaæ mok«etaraphalÃrthaæ madhvÃdi«vanadhikÃraæ manyate jaimini÷ / kintu ÃdiÓabdena và ÃvttajyotiÓÓabdena và ghÅtÃyÃæ 'satyaæ j¤Ãnam' iti mok«ÃrthavidyÃyÃmapi / kuta÷? 'jyoti«Åva' ÃdityaprakÃÓe iva 'jyoti«i' sarvavi«ayakadevatÃj¤Ãne sarvavastÆnÃæ vi«ayatayà 'bhÃvÃt' mok«asÃdhanaj¤Ãnasya siddhatvÃt / ata eva na mok«e, tasyÃpi siddhaprÃyatvÃdarthitvÃsambhavÃt / na kevalaæ vasvÃdidevÃnÃæ phale 'rthitvÃbhÃvÃt madhvÃdi«vanadhikÃraæ jaiminirmanyate, kintu 'jyoti«i' vasutvÃdiphalasÃdhanaj¤Ãne 'pyarthitvÃsambhavÃt / so 'pi kuta÷? 'jyoti«i' devÃnÃæ j¤Ãne 'bhÃvÃt' sarve«Ãæ vastÆnÃæ vi«ayatayà antarbhÃvÃtphalasÃdhanaj¤Ãnasya siddhatvÃditi yÃvaditi và sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.8.19:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.19:
evaæ devairmok«etarayogyaphalÃnÃæ prÃptatvÃt ayogyÃnÃæ prÃptumaÓakyatvÃt mok«asyÃpi brahmaj¤Ãnitvena arthato labdhatvÃdarthitvÃbhÃvena te«Ãæ kÃsvapi vidyÃsu adhikÃrÃbhÃve jaiminimatÃvalambinà samarthite punaradhikÃraæ samarthayatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - bhÃvamiti // phalaviÓe«abhÃvÃdityanena sÆtre pÆrvasmÃdbhÃvÃdityasya anuvtti÷ sÆcità / prÃptapadÃnÃmiti / padyata iti padaæ prÃpyaphalamÃtram / apÅtyanena viÓe«Ãrtho 'pi / tuÓabdo 'pyartha÷ / apiÓca yadyapi tathÃpÅtyarthe ityuktaæ bhavati / devÃnÃmiti sÆtre Óe«okti÷ / madhvÃdi«vityanuvttapadÃnuvÃda÷ / atra ÃdiÓabdena mok«ataditaraphalÃrthÃÓe«abrahmakarmavidyà ghyante / 'adhikÃram' adhikÃrabhÃvamiti / anena 'bhÃvam' ityasyÃrtha ukta÷ / manyata iti Óe«okti÷ / astÅtyasya kartsÃpek«atvÃt taæ darÓayati - prakÃÓaviÓe«a iti / j¤ÃnÃtiÓaya ityartha÷ / hiÓabdo yata ityarthe / tathà cetthaæ yojanà - bÃdarÃyaïastu bhagavÃn devÃnÃæ madhvÃdyaÓe«avidyÃsu adhikÃrabhÃvaæ manyate / na ca prÃptaphalatvÃttatra arthitvÃbhÃvo do«a÷ / yadyapi devÃ÷ prÃptapadÃ÷ brahmaj¤ÃnitvÃtsiddhamok«ataditaraphalÃ÷ prÃptumaÓakyÃyogyaphalÃÓca / tathÃpi prÃptapadÃnÃmapi devÃnÃæ madhvÃdividyÃsÆktopÃsanÃkarmakaraïÃbhyÃæ phalaviÓe«abhÃvÃtsvasvayogyasya j¤ÃnamÃtreïa asÃdhyasya mok«aphale atiÓayasya bhÃvÃt siddherarthitvasambhavÃt / na ca phale 'tiÓayasya siddhatvena tatrÃrthitvasambhave 'pi tatsÃdhanavidyÃnÃæ nityasiddhatvÃt vidyÃvicÃrasya j¤ÃnÃrthatvÃt tatrÃrthitvÃsambhava iti vÃcyam / 'hi' yato bhagavaditare«Ãæ nirupacaritasÃrvaj¤ÃbhÃvÃt vidyÃvicÃreïa 'prakÃÓaviÓe«a÷' j¤ÃnaviÓe«a÷ 'asti' sambhavatÅti / anena sÆtravttirdarÓità / atra bÃdarÃyaïapadaæ pÆjÃrtham /
__________
BBsBh_1,3.8.20:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.20:
nanu tattadvidyoktopÃsanakarmakaraïÃbhyÃæ tattadvidyoktaphalÃdanyadapi phalaæ prakÃÓaviÓe«aÓca devÃnÃæ bhavatÅtyetat kuto j¤Ãyate ityÃÓaÇkÃæ parihartumuktÃrthe hiÓabdasÆcitÃæ smtiæ darÓayati - yÃvaditi // kriyata iti Óe«a÷ / svÃrthe tal / bhÃvabhavitrorabhedavivak«ayà và / siddhyatyasyeti Óe«a÷ / co hetusamuccaye / yadvà - ÃdyaÓca÷ prakÃÓasya ceti sambadhyate / phalasamuccÃyakaÓcÃyam, asambhavasamuccaye ca / sambhavÃdityÃvartate / tathà ca 'pare tattve' paramÃtmasvarÆpe 'asau và Ãditya÷' (chÃæ.3-1-1.) ityÃdinokte tadvi«aye 'devÃnÃæ' devairvasvÃdibhi÷ 'yÃvat' yÃvadadhikaæ 'sevÃ' 'e«Ã sevÃ' ityuktà ÓravaïÃdirÆpopÃsanà kriyate 'tÃvat' tÃvadadhikaæ te«Ãæ 'sukhaviÓe«atÃ' svargÃpavargÃdisukhe 'tiÓaya÷ svasvayogyo j¤ÃnamÃtreïa sÃdhya÷ siddhyati / yato 'ta÷ 'paraæ' svatantraæ harimekamte 'nye«Ãæ 'prakÃÓasyÃsambhavÃt' nirupacaritasÃrvaj¤yÃbhÃvÃt / ata eva vidyÃvicÃreïa sÃdhyasya prakÃÓasya j¤ÃnaviÓe«asya sambhavÃt, ata evÃrthitvasya sambhavÃtte«Ãæ devÃnÃæ 'sÃmarthyayogÃt' sÃmarthyasambhavÃcca vidvattÃsambhavÃccÃpi prÃptapadÃnÃmapi 'devÃnÃæ' devai÷ 'sarvamupÃsanaæ' sarvavidyoktopÃsanaæ sarvayaj¤Ãdikarma ca 'nityaæ' niyamena 'vidhÅyate' Óruti«u kartavyatvena bodhyata iti yojanà / ca÷ samuccaye / aprakÃÓasyeti pÃÂhe nirupacaritasÃrvaj¤yÃbhÃvasyetyartha÷ / tadà prakÃÓasya caÓabdena grahaïam / sambhavÃdityasya siddhatvÃt sattvÃdityarthadvayam / pÃÂhadvaye 'pyanye«Ãmiti Óe«a÷ / ekaÓabdo avadhÃraïÃrtho viri¤casyÃpi varjyatvanivÃraka÷ skÃnde uktamiti Óe«a÷ / ata÷ phalaviÓe«abhÃvÃdasti hi prakÃÓaviÓe«a ityanayornÃsiddhiriti vÃkyaÓe«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.21:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.21:
nanvastvevamasambhavÃdityuktayuktiparÃbhava÷ / tathÃpi devÃnÃmadhikÃrÃbhyupagatÃvÃptatamajaiminimatavirodha ityata Ãha - ukteti // uktaæ ca tat phalaæ ca uktaæ phalaæ yasyeti ca vigraha÷ / tathà ca tattadvidyoktaphalÃrthaæ tatphalakaprÃgÃptaj¤ÃnÃrthaæ ca yo 'yamadhikÃrastadabhÃvamÃtraæ 'jaiminimatam' jaiminyabhimatamityartha÷ / mÃtraÓabdena phalÃntarÃrthÃdhikÃrÃbhÃvo vyÃvartyate / kimato yadyevamityata Ãha - ata iti jaiminyuktasya sÆtrakÃreïÃpyaÇgÅktatvÃt, sÆtrakduktasya ca jaimininà anirastatvÃnna tayorvirodha÷ ityartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.8.22:
%%
BBsBhDÅp_1,3.8.22:
nanu kimanayormatayorvi«ayavailak«aïyakalpanena virodha eva kiæ na syÃdityata Ãha - sarvaj¤asyeti // tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / evakÃro bhinnakrama÷ / tathà ca yasmÃt 'munayo' jaiminyÃdyÃ÷ nirupacaritasarvaj¤asya 'k«ïasya' dvaipÃyanasya 'ekadeÓavicintitaæ' vicintitÃrthaikadeÓaæ tanmataikadeÓameva svÅktya tadeva brÆyu÷, nÃnyat / tasmÃt 'tanmataæ' te«Ãæ k«ïamunÅnÃæ mataæ parasparaæ na viruddhyata ityartha÷ / brÃhma ityanantaraæ uktamiti Óe«a÷ / ato vi«ayavailak«aïyameva kalpyaæna matavirodha iti bhÃva÷ // 8 //
// iti devatÃdhikaraïam //
______________________________________________________________
// 9. apaÓÆdrÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.9.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.1:
atrÃdhikaraïe trivarïetarasya ÓÆdrasya vedoktabrahmavidyÃdhikÃro nirÃkriyate / prÃsaÇgikatvÃt nÃdhyÃyÃdisaÇgatiranve«aïÅyà / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ ca sÆcayati - manu«yeti // nimittasaptamÅyam / adhikÃropayogitayokte manu«yatve aviÓe«Ãditi và / na kevalaæ dvijÃtÅnÃæ, kintu ÓÆdrasyÃpÅtyapertha÷ / tathà ca ÓÆdrasyÃpi vedavidyÃdhikÃra÷ prÃpnoti / kuta÷? 'manu«yÃdhikÃratvÃt' ityanena manu«yÃïÃmadhikÃrasyoktatvÃt / adhikÃropayogitayokte manu«yatve ca ÓÆdrasya dvijÃtibhya÷ 'aviÓe«Ãt' viÓe«ÃbhÃvÃt / nanu na manu«yatvaæ vedavidyÃdhikÃropayogi, kintu viÓi«ÂabudhyÃdimattvamevetyato 'pyÃha - aviÓe«Ãditi / ÓÆdrasya viÓi«ÂabuddhyÃdimattve 'pi anyebhya÷ 'aviÓe«Ãt' viÓe«ÃbhÃvÃdityartha÷ / evamaviÓe«ÃkhyayuktimabhidhÃya ÓÆdrasya vedavidyÃdhikÃrÃdarÓanÃt, anadhikÃra ityato liÇgadarÓanamÃha pautrÃyaïokteriti // chÃndogye pautrÃyaïasya vaidikasaævargavidyÃdhyayanokterdarÓanÃdityartha÷ / nanu pautrÃyaïÃkhyapuru«asya ÓÆdratvameva kuta ityata÷ tajj¤ÃpakamÃha - aha hÃretvà ÓÆdreti / pautrÃyaïokteriti /
pautrÃyaïaæ prati raikkoktestatkartkasambodhanÃdevetyartha÷ / nanvadhikÃrÃbhÃve 'pi pautrÃyaïo vedavidyÃæ vicÃrayÃmÃseti kiæ na syÃdityatopyÃha - pautrÃyaïokteriti / pautrÃyaïaæ prati raikkeïa nispheïa muninà saævargavidyopadeÓÃdityartha÷ / anadhikÃriïaæ prati munerupadeÓÃsambhavÃt / pautrÃyaïasya arthÃcchrutÃvadhikÃrokteÓceti và yojanà / adhikÃra ityanantaramato virodha ityanuk«yate / tasyokta ityanenÃnvaya÷ / anenoktanyÃyena uktÃrthe ÓrutyÃdipramÃïavirodhÃk«epÃt pÆrveïÃsyÃk«epikÅ saÇgati÷, vedavidyÃdhikÃrÃkhyo vi«aya÷, sayuktikapÆrvapak«aÓca darÓito bhavati /
chÃndogye caturthÃdhyÃye saævargaprakaraïe hÅtthamÃkhyÃyikà - pautrÃyaïo nÃma rÃjà prÃsÃdÃgre niÓÃyÃæ ÓayÃno 'bhÆt / tadà prÃsÃdopari haæsapak«iïo 'gaman / uparipatatÃæ parasparaæ vÃrtÃæ kurvatÃæ te«Ãæ madhye dvÃvagragÃminÃvÃstÃm / tatraika ekamuvÃca / kimiti? are pautrÃyaïÅyaæ tejastvaæ mÃgama÷ / tatsambandhe tadÅyaæ tejastvÃæ dahediti / evamukta÷ paro haæsa÷ kamityÃk«epavacanena rÃjÃnamanÃdtya raikvamunimeva praÓaÓaæsa / tacchrutvà paritaptamanà rÃjà talpÃdutthitastvarayà svasÃrathimÃhÆya raikvagave«aïÃyÃdideÓa / sa tatra tatra raikvamanvi«yan nÃvidamiti prathamamÃgata÷ / punastallak«aïoktipÆrvakaæ rÃj¤Ã tanmÃrgaïÃyÃdi«Âa÷ punaranviya«ya kvacitpradeÓe raikvamavalokya punà rÃjÃnaæ pratyetyÃha - raikvamavidamiti yathÃvttamavadat / tadà rÃjà svasÃrathivacanena raikvamunisthÃnaæ niÓcitya tasmÃttattvaæ vividi«urgurudak«iïÃæ ghÅtvà tatsamÅpaæ jagÃma / atha dvÃri ÓakaÂasyÃdhasthÃt sthitaæ raikvaæ d«Âvà sambodhya dak«iïÃæ nivedya mahyaæ vidyÃæ brÆhÅtyuvÃca / tadà taæ pautrÃyaïaæ paro lokavilak«aïo raikva÷ pratyÃcakhyau / kimiti? ahahÃretvà ÓÆdretyÃdi / atra ahetisambodhanaæ, hÃra itveti bhinnapadatve visargalope guïe hÃretveti bhavati / tathà ca he ÓÆdra hÃra÷ kaïÂhamÃlÃkhyaæ bhÆ«aïaæ itvà ratha÷ / tattvapradÅparÅtyà ÓakaÂo và / gobhissaha tavÃstvityartha÷ hÃretvÃnÃvityekapadatvapak«e dvivacanasya ekavacanÃdeÓo và ÃkÃrÃdeÓo và kartavya÷ / pratyekaæ ca astu iti kriyÃsambandha÷ /
__________
BBsBh_1,3.9.2:
%%
#<Óugasya tadanÃdaraÓravaïÃttadÃdravaïÃtsÆcyate hi | BBs_1,3.34 |>#
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.2:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrayati - ata iti // aviÓe«Ãkhyayukte÷ ÓravaïasÆtre nirÃkari«yamÃïatvÃt, pÆrvapak«yuktaliÇgadarÓanasya anyathopapattipradarÓanÃya pravttasya tadÃdravaïÃdityasya anvayayogyÃrthÃkÃæk«otthÃpakaæ sÆtrasya phalitÃrthaæ darÓayati - neti / 'asau' raikveïa sambodhita÷ pautrÃyaïo 'na ÓÆdra÷' jÃtyà ÓÆdro na, kintu k«atriya ityartha÷ / tarhi kathamasya ÓÆdreti sambodhitatvaæ yujyate rƬhyabhÃvÃdityato yogÃdevetyÃÓayena tacchabdapravttinimittapradarÓakaæ tadÃdravaïÃditi sÆtrÃæÓaæ sÃvadhÃraïaæ matvà vyÃca«Âe - Óuceti / 'ÓucÃ' Óokena raikvaæ k«attÃraæ và pratyÃÓugamanameva 'ÓÆdratvam' ÓÆdretisambodhane nimittaæ, na tu jÃtirityartha÷ / anena tadÃdravaïÃdityasya sÆtre ÓÆdratvamityadhyÃhtena ÓÆdreti sambodhitatvarÆpÃrthabodhakena padenÃnvaya÷ sÆcita÷ / tathà ca na sambodhanÃnupapattiriti nedaæ ÓÆdrasya vedavidyÃdhikÃre liÇgamityato na ÓÆdrasya vedavidyÃdhikÃra iti na¤Ãvttyà anvaya÷ / evetyanena ayaæ ÓÆdraÓabda÷ ÓucÃdravaïÃcchÆdra iti nairukta eva, na tu 'ÓucerdaÓca' ityuïÃdisÆtreïa rapratyaye dhÃtoÓcadÅrghe cakÃrasya dakÃrÃdeÓe ca ni«panno rƬha ityuktaæ bhavati / pautrÃyaïa ityanena buddhisthaparÃmarÓakedaæÓabdÃrtha÷ Óucetyanena prÃguktavÃcisautradvitÅyatacchabdÃrtha÷, tvapratyayena nimittÃrthakapa¤camyarthaÓca darÓita÷ / sÆtrakÃrasya sadà sarvaj¤atvena Óugasyetyukti÷ / bhëye 'sa÷' iti ÓrutyanusÃreïa asÃviti parok«eïoktiÓca yuktà /
__________
BBsBh_1,3.9.3:
%<'kamvara enametatsantam' (chÃæ.4.1.3.) ityanÃdaraÓravaïÃt />%
BBsBhDÅp_1,3.9.3:
kasmÃnnimittÃdasya Óoka ityasyottaratayà pravttaæ Óugasya tadanÃdaraÓravaïÃditisÆtrakhaï¬aæ vyÃca«Âe - kamvara iti // kaæ u are iti padaccheda÷ / 'are' haæsa etadvacanaæ kamenamuddiÓyÃttha 'santaæ' nirdu«Âaæ 'sayugvÃnaæ' saÓakaÂaæ raikvamityevetyartha÷ / u iti nipÃta÷, asya nindÃrtha÷ / asmin rÃj¤i vaktumananurÆpamidam, evaæ vaktuæ raikva eva yogya ityartha÷ / 'etatsantaæ' nindyaæ santamÃtthetyartha÷ tattvapradÅpe abhihita÷ / 'etatsantam' atra santamiti và / ityanÃdaraÓravaïÃditi / anÃdaro nindà / tathà ca ityevaærÆpasya haæsaktÃnÃdarabodhakavÃkyasya haæsÃt svÃnÃdaravÃkyasya và ÓravaïÃdityartha÷ / ÓravaïÃdityanantaraæ prÃptayetiÓe«a÷ / asya ÓucetyanenÃnvaya÷ //
__________
BBsBh_1,3.9.4:
%<'sa ha sa¤jihÃna eva k«attÃramuvÃca' (chÃæ.4.1.5.) iti sÆcyate hi // 34 //>%
BBsBhDÅp_1,3.9.4:
nanu ÓrutÃnÃdarasyÃpi rÃj¤a÷ ku÷ Óokotpatti÷ j¤Ãyate / na ca pratyak«ÃttanniÓcaya÷ / anÃdaraÓravaïarÆpaparabuddherapratyak«atvena tata÷ Óokotpatterapratyak«atvÃt / na ca kÃraïÃnumÃnÃt kÃryÃnumiti÷ / kÃraïasya kÃryÃvinÃbhÃvÃbhÃvÃdityata÷ pravttaæ 'sÆcyate hi' iti sÆtraÓe«aæ vyÃca«Âe - saheti / hetyÃÓcarye / 'sa÷' ÓrutÃnÃdara÷ pautrÃyaïa÷ 'sa¤jihÃna eva' ÓayanÅyÃdutti«Âhanneva 'k«attÃraæ' sÃrathiæ prati raikvagave«aïÃyovÃceti Órutyartha÷ / iti sÆcyate hÅti / ityetadvÃkyÃrthÃnyathÃnupapattyà j¤Ãtena raikve vyÃsaktamanaskatvena kÃryeïa tatkÃraïaæ Óugasya 'sÆcyate' j¤Ãyata ityartha÷/ kÃraïasya kÃryÃvinÃbhÃvÃbhÃve 'pi kÃryasya kÃraïÃvinÃbhÃvasyÃvaÓyaæ bhÃvÃditi bhÃva÷ / asya tadanÃdarasya ÓravaïÃt prÃptayà ÓucÃ'dravaïameveti pÆrveïÃnvaya÷ / ÓokenÃdravaïÃkhyanimittaparij¤Ãnaæ ca raikvamune÷ sÃrvaj¤yÃdupapadyate / taduktaæ chÃndogyabhëye -
rÃjà pautrÃyaïa÷ ÓokÃcchÆdreti muninodita÷ /
prÃïavidyÃmavÃpyÃsmÃtparaæ dharmamavÃptavÃn // iti //
'ÓokÃt' ÓokenÃ'dravaïÃdityartha÷ / athavà - ÓokaÓabdopapadÃt ÃÇapÆrvakÃt 'atasÃtatyagamane' ityasmÃt kvipi rÆpametat tathÃtve yata iti Óe«a÷ / nanu sÆtre taddravaïÃdityetÃvatà pÆrtau ÃÇpraÓle«a÷ kimartha iti cet - na, Órutau ÓÆdretivaktavyatve 'pi ÓokÃdhikyaj¤ÃpanÃrthaæ ÓÆdreti ÆkÃrarÆpo yo dÅrghasvara÷ Óruta÷ tadarthavyaktavyarthatvÃt / na ca ÓÆgdretivaktavye Órutau ÓÆdretyukti÷ kathamiti vÃcyam / 'tasmÃdrugdrÃvaïÃt rudra÷' iti Órutau gakÃrasya dakÃrÃdeÓena yathÃprayogastathopapatte÷ / ata eva tattvapradÅpe ttÅyasya ttÅyo 'tiÓayÃrthatvÃdityuktam / 'rujaæ drÃvayate' iti smtÃvivopapatteÓca / anena - Óucà 'ÃdravaïÃt' raikvaæ prati ÓÅghragamanÃdeva nimittÃdasya pautrÃyaïasya ÓÆdratvaæ ÓÆdreti sambodhitatvam, na tu varïÃvaratvÃt / Óukca ÓokaÓcÃsya tadanÃdaraÓravaïÃdÃsÅt / taditi ÓrutyuktaparÃmarÓa÷/ kriyÃkartbhÃva««a«Âhyartha÷ / tathà ca 'tasya anÃdaraÓravaïÃt' haæsaktÃnÃdaraÓravaïÃt ityartha÷ / tattvapradÅparÅtyà tasmÃddhaæsÃt svÃnÃdaraÓravaïÃdityartha÷ / madhyamapadalopÅ samÃsa iti kecit / nanu ÓrutÃnÃdarasyÃpi kuta÷ Óokotpattirj¤Ãyate, parabuddhe÷ Óokapadoktadu÷khÃnubhavasya apratyak«atvÃdityata uktaæ - sÆcyate hÅti // 'hi' yasmÃt 'saha' iti vÃkyÃrthÃnupapatyà j¤Ãtena tadvyagramanaskatvÃkhyakÃryeïa tatkÃraïaæ Óugasya 'sÆcyate' j¤Ãyate / tasmÃt ato na ÓÆdreti sambodhanaæ ÓÆdrasya vedÃdhikÃre liÇgamiti naitadbalÃcchÆdrasya vedavidyÃdhikÃra iti bhÃva÷ iti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.9.5:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.5:
nanu ÓÆdraÓabdo 'yaæ kuto yaugiko 'ÇgÅkriyate, rƬhÃrtha eva kiæ na syÃt / yogarƬhyormadhye rƬhereva prÃbalyÃt / tathà ca pautrÃyaïanidarÓanenaiva ÓÆdrasya vedavidyÃdhikÃrasiddhirityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - k«atriyatveti / atra 'ayam' ityata÷ prÃk 'uttaratra' iti sautrapadaæ sambandhanÅyam / Óruteneti Óe«a÷ / tathà ca uttaratra raikvaæ prati pautrÃyaïasya ÃdravaïÃt, uttaratra tatpratipÃdanÃnantaram / yadvà - ÓÆdraÓabdena sambodhanÃt uttaratra 'ayamaÓvatarÅ ratha÷' iti Órutenetyartha÷ / pautrÃyaïena dÅyamÃnasya rathasya anyadÅyatvaÓaÇkÃnirÃsÃya sÆtre caitraratheneti bhÃvapradhÃnapadaæ prayuktam / anyathà citrarathenetyevÃvak«yat / tatra citraÓcÃsau rathaÓca citraratha÷ tasyÃyaæ caitraratha iti vigrahamabhipretya pratyayÃrthaæ pradarÓayan tadvyÃca«Âe - citrarathasambandhitveneti // svÃbhÃvikacitrarathasambandhitvenetyartha÷/ atra rathamÃtrameva liÇgaæ, citrapadaæ tu svarÆpakathanÃrtham / yadvà - apÆrvarathayogena k«atriyatvasambhÃvanÃrthaæ tatpadam / athavà yadà rathitvenaiva k«atriyatvasya niÓcaya÷, tadà sutarÃæ citrarathitveneti sÆcanÃrthaæ tatpadam / yadyapi 'ayamaÓvatarÅratha÷' ityatra citrarathamÃtraÓravaïe 'pi na tatsambandho 'sya ÓrÆyate / tathÃpi tatpÆrvavÃkye 'hÃretvà tavaiva' iti «a«Âhyà itvÃÓabdÃrtharathasambandho gamyata iti tasyÃÓca rathasambandhe ÓrutirÆpatvÃt yuktamuktam / citro ratho yasyeti citrarathastasya bhÃva÷ caitrarathasteneti vyÃkhyÃnaæ tu bhÃve 'ï pratyayasya kalpyatvÃt ÓrutibhëyaviruddhatvÃcca ayuktam/ na ca caitraratheneti sambandhoktimÃtreïa kathamanyadÅyatvaÓaÇkÃnirÃsa iti vÃcyam / svata÷ prÃptatadÅyatve bÃdhakÃbhÃve tadÅyatvasyaiva svÃbhÃvikatvasambhave naimittikagrahaïÃyogÃt / 'svatvÃbhÃve dhanÃyogÃt' ityÃdinyÃyaprÃptatvÃt / rathena liÇgÃdityanayossÃmÃnÃdhikaraïyÃya liÇgÃditi pa¤camÅ vyatyayena vyÃca«Âe - liÇganeti / pautrÃyaïasyetyetat asyetyanuvttapadasya arthakathanam / k«atriyatvÃvagaterityasya ÓucÃ'dravaïÃdevÃsya ÓÆdratvaæ na tu rƬhyeti pÆrveïÃnvaya÷ / caÓabdo liÇgena ceti sambadhyate / tena 'bahudÃyÅ' ityÃdivÃkyaÓe«oktaæ liÇgaæ samuccÅyate / liÇgasya ÓrutitaÓcaramatvena anekatvena ca prÃbalyasÆcanÃya và caÓabda÷ / evaæ sÆtre 'pi caÓabdo bhinnakrama÷ uktaprayojanakaÓca / evaæ ca rƬhereva prÃbalye 'pyatra ÓrutÃnekaliÇgarÆpabÃdhakÃt ÓÆdraÓabdasya yogavttyaÇgÅkÃra eva yukta iti bhÃva÷ / 'gardabhÃdaÓvÃyÃæ jÃtà aÓvatarya÷' iti tattvapradÅpe / 'gardabhÅ«u aÓvairjÃtà asvatarya÷' iti vyÃsatÅrthÅye / tadyukto ratha÷ aÓvatarÅratha÷ tava dak«iïÃtvena vartate ityartha÷ / raikvaæ prati pautrÃyaïavÃkyametat /
__________
BBsBh_1,3.9.6:
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.6:
nanu ÓrutÃvaÓvatarÅrathaÓabdaprayogÃt sÆtre 'pi tathaiva prayoktavye kathaæ sÆtrakt citrarathaÓabdaæ prÃyuÇtetyÃÓaÇkya ubhayorarthaikyÃnna visaævÃda ityÃÓayena tatrÃbhidhÃnamÃha - ratha iti // tuÓabdo viÓe«Ãrtho 'vadhÃraïe và / aÓvatarÅyukta eveti sambadhyate / atra ratha iti vÃstavaviÓe«oktireva, na tu rathatvasyÃpi ÓakyakoÂipraveÓa÷ / tathà ca sÆtre rathatvaprakÃrakabodhÃya rathaÓabdaprayoga iti na tadvaiyarthyamiti dhyeyam iti brÃhme uktatvÃt na ÓrutisÆtrayorvairÆpyamityupaskÃreïÃnvaya÷ /
__________
BBsBh_1,3.9.7:
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.7:
evaæ sÃk«Ãdeva svÃbhÃvikarathena pautrÃyaïasya k«atriyatvaæ prasÃdhitam / svÃbhÃvikarathitve 'sya varïÃvaratvaæ kiæ na syÃdityaprayojakatvamÃÓaÇkya maivam-ÃgantukasyÃpi rathasya vedaæ vinÃyogÃt 'vedasya ca saæskÃreti vak«yamÃïanyÃyena ÓÆdre 'yogÃt' rathamÃtreïa vedÃnumÃnadvÃrà pautrÃyaïasya ÓÆdratvÃbhÃvasiddherityÃÓayena rathena vedÃnumÃne vyabhicÃraÓaÇkÃparihÃrÃya ÃgamenobhayavyÃptiæ darÓayati - yatreti / 'tatra' tatraivetyartha÷ / tena yatra vahni÷ tatraiva dhÆma ityÃdÃviva vedasya vyÃpakatÃlÃbha÷/ ata eva vyatirekapradarÓakÃæÓe na veda iti vedabhÃvasya prathamamukti÷/ smtau rathaÓabdena ÃgantukasvÃbhÃvikasÃdhÃraïarathamÃtrasya vivak«itatvÃt, samavyÃptyabhiprÃyeïa và yatra veda ityukti÷ / ata eva ÂÅkÃyÃæ 'rathasya vedÃvinÃbhÃvÃt' iti rathasya vyÃpyatvamuktvà 'vaidikatvamÃtre vidyamÃnaæ rathitvam' ityanena tasya vyÃpakatvamuktam / vastutastu - yatra rathastatra veda iti yojanÃyÃæ nÃnupapatti÷ / tathà ca anena vyÃptiniÓcayÃt na vyabhicÃraÓaÇketi yÃdÓatÃdÓarathamÃtreïa vedÃnumÃnadvÃrà ÓÆdratvÃbhÃvaniÓcayÃnna pautrÃyaïasya vedabÃhyavarïÃvaratvaæ ÓaÇkyamiti bhÃva÷ / etena pÆrvapak«iïà ÓÆdre 'pi vedÃÇgÅkÃrÃnna tena ÓÆdratvÃbhÃvasÃdhanaæ yuktamitinirastaæ, tasyottarasÆtre nirÃkari«yamÃïatvÃt / na ca brÃhmaïÃdisÃdhÃraïarathitvenÃsya vaidikatvaniÓcaye 'pi taddvÃrà aÓÆdratvasiddhÃvapi kathaæ k«atriyatvaniÓcaya iti vÃcyam / rathitvamÃtrasya vaidikatvavyÃptatvoktyà svÃbhÃvikarathitvasya vaidikaviÓe«ak«atriyatvavyÃptatvenÃpi smtyabhipretatvÃt / tasya ca kÃdÃcitkarathavati brÃhmaïÃdÃvabhÃvÃttena sÃk«Ãdeva k«atriyatvaniÓcayopapatti÷ / na ca 'apalÃyanaæ ca ÓÆdrasya' ityanena prÃptayoddhtvÃnyathÃnupapattyà ÓÆdrasya rathitvapratÅtestatra vyabhicÃra iti vÃcyam / apalÃyanena yoddhtvasya padÃtitayopapattyà rathitvÃnÃk«epakatvÃt / brahmavaivarta ityasya uktatvÃdityadhyÃhÃreïa nÃsau ÓÆdra ityanenÃnvaya÷ iti j¤Ãyata iti Óe«a÷ anena - 'ÃdravaïÃt' sambodhanÃdvà 'uttaratra' 'ayamaÓvatarÅratha÷' (chÃæ.4.2.2.) itiÓrutena 'caitrarathena liÇgÃt' liÇgena svÃbhÃvikarathena liÇgena bahudÃyitvÃdiliÇgena cÃsya pautrÃyaïasya k«atriyatvÃvagate÷ / asmÃt bÃdhakÃttadÃdravaïÃnnimittÃdevÃsya ÓÆdratvam, na tu jÃtyÃsau ÓÆdra÷ / tathà rathena vedaniÓcayÃcca nÃsau ÓÆdra iti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.9.8:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.8:
yaduktaæ rathitvaliÇgena pautrÃyaïasya k«atriyatvÃvagamÃt, na talliÇgena ÓÆdrasya vedÃdhikÃrasiddhiriti / na tadyuktaæ - ÓÆdrasyÃpi rathitvasambhavÃt / na ca rathasya vedavyÃpyatvÃcchÆdre ca tadabhÃvÃdrathasyÃpyabhÃva iti vÃcyam / ÓÆdre 'pi vedÃdhikÃrÃÇgÅkÃrÃdityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasyati - saæskÃreti // atra 'a«Âavar«aæ brÃhmaïamunayÅta/ tamadhyÃpayÅta' iti Órutau brÃhmaïasyaivÃdhyayane upanayanÃpek«Ã, nÃnye«ÃmityÃÓaÇkÃparihÃrÃya pravttaæ saæskÃraparÃmarÓÃdityaæÓaæ vyÃca«Âe - a«Âavar«amiti / upanayÅteteyanantaram ityupanayanamuktveti Óe«a÷ / 'tam' upanÅtaæ mÃïavakamÃtma ÃcÃryakaraïakÃmo 'dhyÃpayÅtetyartha÷ / itiÓabdÃnantaraæ ÓrutÃviti Óe«a÷ / 'anyÃrthavacanaæ parÃmarÓa÷' ityÃÓayena parÃmarÓapadaæ vyÃca«Âe - adhyayanÃrthamiti // adhyayanÃÇgatayetyartha÷ /
adhyÃpanavÃkyasyÃpi 'svÃdhyÃyo 'dhyetavya÷' (tai.Ã.2.15.1.) iti Órutyanurodhena jÅvikÃrthÃdhyayanavidhiparatvÃditi bhÃva÷ / 'saæskÃraparÃmarÓÃt' upanayanÃkhyasaæskÃramÃtravacanÃdityartha÷ / tacchabdeneti Óe«a÷ / na tu brÃhmaïaparÃmarÓa iti mÃtraÓabdÃrtha÷ / tathà ca noktaÓaÇkÃvakÃÓa iti bhÃva÷ / kecittu - ÓrutigatabrÃhmaïaÓabdo 'tra brahmÃïana yogyatraivarïikapara ityÃhu÷ / taccintyam, ÓaÇkÃsamÃdhÃnÃnanuguïatvÃt / kuta evaæ kalpyata ityata÷ smtÃvapyupanayanÃkhyadvitÅyajanmavata eva sÃraïyaka vedÃdhyayanavidhÃnÃdityÃÓayena sÆtre bhëye ca 'veda÷ ktsno 'dhigantavya÷ sarahasyo dvijanmanÃ' iti smtisamuccayÃrthakaÓcaÓabda÷ prÃyoji / sa÷ parÃmarÓÃdityanenÃnveti / parÃmarÓÃccetyanantaram adhyayanasya saæskÃrasÃpek«atvÃvagamÃditi Óe«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.9.9:
%<'nÃgnirna yaj¤o na kriyà na saæskÃro na vratÃniÓÆdrasya' iti
paiÇgiÓrutau saæskÃrÃbhÃvÃbhilÃpÃcca />%
BBsBhDÅp_1,3.9.9:
nanvastvadhyayanasya upanayanasaæskÃrasÃpek«atvaæ, tathÃpi na ÓÆdrasya vedÃdhyayanÃbhÃvasiddhi÷ /
ÓÆdrasyÃpi saæskÃrasambhavÃdityata÷ pravttaæ 'tadabhÃvÃbhilÃpÃt' iti sÆtrakhaï¬aæ vyÃca«Âe - nÃgniriti // abhilÃpÃt abhidhÃnÃditi / asya sÆtre adhyÃhtena 'na ÓÆdrasya vedÃdhikÃro, na và tadavinÃbhÆtaæ rathitvam' iti sÃdhyenÃnvaya÷ / 'agni÷', Órauta÷smÃrtaÓca / 'yaj¤a÷' agnihotrÃdi÷, daivapitryÃdiyaj¤o và / 'kriyÃ' sandhyÃvandanÃdirÆpÃ, uttarakriyà và / saæskÃra upanayanÃdi÷ / 'vratÃni' kcchracÃndrÃyaïÃdÅni //
__________
BBsBh_1,3.9.10:
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.10:
nanvevaæ saæskÃrÃbhÃvena vedÃnadhikÃraÓceduttamastrÅïÃmapi tatprasaÇga÷ / saæskÃrÃbhÃve 'pi tÃsÃmadhikÃre ÓÆdrasyÃpi tatprÃptirityata Ãha - uttameti / tuÓabdo vedadra«ÂtvÃkhyaviÓe«adyotaka÷ / 'saæskÃrÃbhÃvenÃbhÃva÷' ityÃk«yate / adhikÃrasyeti Óe«a÷ / uttamÃnÃæ striya iti vigraha÷, karmadhÃrayo và / tathà ca ÓacÅ yamÅÆrvaÓyÃdyuttamastrÅïÃæ ÓÆdravanna saæskÃrÃbhÃvena vedavidyÃdhikÃrasyÃbhÃvo vaktavya÷ / kuta÷? 'sapatnÅæ me parÃdhama' (mantrapraÓna 1.16.) ityÃdividyÃsu tÃsÃæ taddra«Âtvena adhikÃradarÓanÃditi yojanà / atra 'sapatnÅm' iti pratÅkagrahaïena 'sapatnÅæ me parÃdhama' patiæ me kevalaæ kdhi, 'uttarÃhamuttara uttareduttarÃbhya÷' iti samagravÃkyaæ ghyate/ ÓacÅvÃkyamidam / he bhagavÃn 'me sapatnÅæ' madanyÃæ matpatipÃïighÅtÅæ 'parÃdhama' parÃïuda / mama patiæ 'kevalaæ' mayyevÃsaktaæ kuru / 'ahamuttarÃbhya÷' saundaryeïotk«ÂÃbhya÷ madantarÃbhyo và strÅbhya÷ 'uttarÃ' utk«Âà satÅ 'uttaret' priyottamaiva 'uttare' sapatnÅkleÓÃduttareyamiti Órutyartha÷ / Ãdipadena 'udatÅ paÓyava÷ soma ekebhya÷ parvate, () udasau sÆryo agÃt' (.10.159.1.) ityÃdi devamÃtyamÅpaulomyÃdid«ÂÃnÃæ grahaïam /
__________
BBsBh_1,3.9.11:
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.11:
tarhi saæskÃrÃbhÃvahetoruttamastrÅ«u vyabhicÃrassyÃdityata Ãha - saæskÃreti // abhÃvo vedÃdhikÃrasya / tuÓabda÷ pÆrvoktanyÃyasya sÃmÃnyatvÃkhyaviÓe«adyotaka÷ / ukta iti Óe«a÷ / tathà ca saæskÃrÃbhÃvena hetunà yatsÆtre vedÃdhikÃrasya abhÃva ukta÷ sa÷ 'sÃmÃnyena' sÃmÃnyanyÃyena sÃpavÃdaniyamÃbhiprÃyeïaiva, na tu nirapavÃdaniyamena / ato nÃpavÃdavi«aye vyabhicÃra ityartha÷ / sÃmÃnyatvavacanena ÓÆdrapratibandÅ mocità / tathà ca saæskÃrÃbhÃvena vedÃdhikÃrÃbhÃva iti sÃmÃnyavyÃpte÷ ÓacyÃdi«u vidyÃdhikÃradarÓanÃkhyÃpavÃdakena bhaÇge 'pi na ÓÆdrÃdÃvapi tasya bhaÇga÷ kalpya÷, tatra vedavidyÃdhikÃre viÓe«apramÃïÃkhyÃpavÃdakÃbhÃvÃditi bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.9.12:
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.12:
evaæ strÅïÃæ upanayanÃbhÃve 'pi pÆrvoktavyÃpte÷ sÃmÃnyatvena apavÃdasambhavÃdasti vedÃdhikÃra ityuktam/ athopanayanÃkhyavidhyabhÃve 'pi tatpratinidhisadbhÃvÃcca astyadhikÃra ityÃha - asticeti / ca÷ adhikÃrasamuccaye / 'tÃsÃæ' strÅïÃæ kuta etadityata Ãha - strÅïÃmiti / puæsÃmiti Óe«a÷ / tathà ca puæsÃæ yathà upanayanaæ saæskÃra÷, tathà strÅïÃæ 'pradÃnakarmaiva' vivÃhakriyaiva saæskÃra iti vyÃsasmtyartha÷ / smterityasya tÃsÃmityanenÃnvaya÷ / iti j¤Ãyata iti Óe«a÷ / tathà ca uttamastrÅ«viha hetÆktasya vidhipratinidhisÃdhÃraïasaæskÃrasÃmÃnyÃbhÃvasyÃbhÃvÃt na vyabhicÃra iti bhÃva÷ / na ca saæskÃramÃtrasya vedÃdhikÃraprayojakatve adhamastrÅïÃmapi tadÃpattiriti vÃcyam / ni«edhÃbhÃvasahitasyaiva tasya prayojakatvÃbhyupagamÃt / nanvevamuttamastrÅïÃæ saæskÃrayuktatvÃdeva adhikÃritvamiti noktanyÃyabhaÇga iti vaktuæ ÓakyatvÃt, kimarthaæ tÃsu saæskÃrÃbhÃvamaÇgÅktya uktanyÃyasya sÃpavÃdatvavacanamiti cet - na, pradÃnÃdiÓÆnyatiryagÃdÅnÃmapi saÇgrahÃrthatvÃt / te«Ãmapi 'ayamagne jaritÃ' (.10.142. 1.) ityÃdividyÃdhikÃradarÓanena apavÃdavi«ayatvÃt / anena - 'tamadhyÃpayÅta' iti tacchabdena pÆrvapraktopanayanÃkhyasaæskÃramÃtrasya parÃmarÓÃdveda÷ ktsna iti smteÓcÃsya ÓÆdrasya tadabhÃvÃbhilÃpÃnnÃgniriti Órutau saæskÃrÃbhÃvÃbhidhÃnÃt na tasya vedÃdhikÃra iti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.9.13:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.13:
nanu ÓÆdre saæskÃrÃbhÃvena vedavidyÃdhikÃrÃbhÃvoktiranupapannà / 'ÓÆdraæ nopanayÅta' iti ni«edhÃbhÃvena tasyÃpi saæskÃrasambhavÃt / 'nÃgnirna yaj¤a÷' iti Órutau tu ÓÆdrasya saæskÃrÃbhÃva evocyate na tu asau na kÃrya iti ni«idhyate / ato na tadvirodho 'pÅtyÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - tadabhÃveti / 'iti satyavacanena' vÃÇmanasayorekarÆpayathÃrthavacanena tajj¤ÃpitenÃrjaveneti yÃvat / 'satyakÃmasya' tadÃkhyasya «e÷ etacca pÆrvatrottaratra ca sambadhyate / 'satyavacanena satyakÃmasya' ityÃdinà sÆtre tacchabdo vyasta÷ anekavibhaktika÷ buddhyà vivicyÃvartate ityuktaæ bhavati / ÓÆdratvÃbhÃvanirdhÃraïe cetyasya naitadbrÃhmaïa ityanena sambandha÷ / co 'vadhÃraïe / ÓrutÃvabrÃhmaïamÃtrasya anupanayanÃbhiprÃyapratÅtestadanusÃreïa brÃhmaïatvÃbhÃvetyanuktvà ÓÆdratvÃbhÃveti tadabhÃvapadavyÃkhyÃnena Órutau brÃhmaïaÓabdo brahmÃïanayogyatraivarïikapara ityuktaæ bhavati / etadvÃkyasya yadyayamabrÃhmaïa÷ ÓÆdra÷syÃttarhmetatsatyavacanaæ Ãrjavavacanaæ vÃÇmanasayoravairÆpyeïa vacanaæ vivaktuæ nÃrhediti vipak«e tarkoktirÆpatayÃ, yo 'brÃhmaïa÷ sa evaæ vaktuæ nÃrhati satyavacanahÅna iti vyatirekavyÃptyuktirÆpatayà và ÓÆdratvÃbhaÃvanirïÃyakatvam / haridrumato 'patyaæ hÃridrumata÷ gautama÷ / tasya pravtteriti / asya na tadabhÃva iti adhyÃhtapadenÃnvaya÷ / tathà cetthaæ mahÃvÃkyayojanà - satyakÃmasya nÃhametadvedeti satyavacanena naitadabrÃhmaïo vivaktumarhatÅti vyatirekavyÃptij¤Ãnena bÃdhakatarkeïa ca ÓÆdratvÃbhÃvanirdhÃraïe satyeva tamanumÃyaiva tasya satyakÃmasyopanayanasaæskÃre 'hÃridrumatasya' gautamasya 'pravtte÷' pravttatvÃt na ÓÆdrasya tadabhÃva÷ saæskÃrani«edhÃbhÃva iti / co hetusamuccaye / anena - sÆtre taditi vyastaæ luptavibhaktikaæ padaæ samastaæ ca tantreïopÃttam / caÓabdo 'vadhÃraïe bhinnakrameïa, na kevalaæ ÓÆdrasya saæskÃrÃbhÃva÷ ÓrutimÃtrÃt, kintu saæskÃrani«edhaj¤ÃpakaliÇgÃcceti samuccaye ca / netyasti / tadabhÃva ityanu«ajyate / tathà ca 'tasya' satyakÃmasya 'tena' satyavacanena manovÃkkÃyakarmaïÃæ avaiparÅtyamÃrjavaæ tadeva satyatvaæ tÃdÓavacanena tena j¤Ãpitena jutveneti yÃvat / naitadabrÃhmaïo vivaktumarhatÅti vyatirekavyÃptiæ bÃdhakatarkaæ copanyasya 'tadabhÃvanirdhÃraïe ca' tasya ÓÆdratvÃbhÃvanirïaye satyeva tadabhÃvamanumÃyaiva 'samidhaæ somyÃharopa tvÃne«ye' (chÃæ. 4.4.5.) iti tasya tasminnupanayanasaæskÃre tasya gautamasya pravtterdarÓanÃcca na ÓÆdrasya tadabhÃva÷ saæskÃrani«edhÃbhÃva÷ / ÓÆdrasya upanayanani«edhÃbhÃve kathamayaæ tadabhÃvanirdhÃraïe satyeva pravarteta, te j¤Ãyate ni«edho 'stÅti bhÃva iti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
chÃndogye hÅtthamÃkhyÃyikà - satyakÃmo nÃma «i÷ jabÃlÃkhyaæ mÃtaramupetyovÃca / kimiti? ahaæ vedÃdhyayanÃrtham ÃcÃryamupagaccheyaæ tatrÃdhyayanasyopanayanasaæskÃrasÃpek«atvÃt upanayanaæ vinà te mÃæ nÃdhyÃpayeyu÷, upanayanaæ ca gotrÃdyavacane na kuryu÷ ato 'haæ kiæ gotro 'smi tadvadeti / evamuktà jabÃlà svaputraæ satyakÃmamabravÅt - he tÃta tvaæ yadgotro 'sÅtyetat nÃhaæ vedeti / evamukta÷ satyakÃmo gautamamupetyovÃca / kimiti? he bhagavan brahmacaryÃrthaæ tvÃmupeyamiti / evamukto gautama÷ he somya tvaæ kiægotro 'si? tadvadetyuvÃca / evamuktassatyakÃma÷ punargautamaæ pratyÃha - nÃhametadveda bho iti / bho bhagavan pÆjya gautama ahaæ yadgotro 'smÅtyetat vedyaæ 'na veda' na jÃnÃmÅtyartha÷ / evaæ satyakÃmasya satyavacanenÃrjavaæ j¤Ãtvà punastaæ pratyuvÃca / naitadityÃdi / atra brÃhmaïaÓabdo brahmÃïanayogyatraivarïikapara÷ / 'Ãrjavaæ brÃhmaïe sÃk«Ãt ÓÆdro 'nÃrjavalak«aïa÷' itiÓrutivyÃkhyÃnarÆpÃyÃæ smtau brÃhmaïapratiyogitvena ÓÆdrasyopÃdÃnÃt / tathà ca 'etat' Ãrjavasaæyuktavacanam 'abrÃhmaïa÷' traivarïiketara÷ÓÆdro 'vivaktuæ' sarvathà vaktuæ 'nÃrhati' na yogya÷ / atastvamevaæ vadan brÃhmaïa evÃsi, ato he somya samidhamupahara tvÃmupane«ya iti /
__________
BBsBh_1,3.9.14:
%%
#<ÓravaïÃdhyayanÃrthaprati«edhÃtsmteÓca | BBs_1,3.38 |>#
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.14:
nanvaviÓe«ÃdityuktarÅtyà ÓÆdrasyÃpi viÓi«ÂabuddhyÃdimattvena adhikÃra÷ siddhyet / anyathà tena devatÃdyadhikÃrasiddhirapi na syÃditi ÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - Óravaïeti / sÆtre 'arthÃvadhÃraïe' iti ÓrutyanusÃrÃdarthaÓabda÷ tadavadhÃraïapara÷ / tathà ca 'Óravaïe trapujatubhyÃm' iti Órutau ÓÆdrasya vedaÓravaïÃdhyayanÃrthÃvadhÃraïÃnÃæ prati«iddhatvÃdityartha÷ / asya na tadabhÃva ityanu«aktasÃdhyenÃnvaya÷ /
adhyayanani«edhÃbhÃva iti tadartha÷ / tathà cÃni«iddhatve sati viÓi«ÂabuddhyÃdimattvasyaiva vedÃdhikÃraprayojakatvenÃÇgÅktatvÃt tasya ca ÓÆdre abhÃvÃnna tasya devaprativandyà vedÃdhikÃro vÃcya iti bhÃva÷ / ÓÆdreïa vedaÓravaïe kte sati drutÃbhyÃæ trapujatubhyÃæ vaÇgalÃk«ÃbhyÃæ tatkarïavivaraparipÆraïaæ rÃjabhaÂai÷ kÃryamiti Órutyartha÷ / Ói«Âa÷ sugama÷ /
__________
BBsBh_1,3.9.15:
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.15:
Órutau ÓÆdreïa Óravaïe kte ityanuktervarïabÃhyavi«ayeyaæ Óruti÷ kiæ na syÃdityÃÓaÇkÃnivtyarthaæ sÆtre smteÓcetyuktaæ, tÃæ smtimudÃharati - neti / yathà 'ÓÆdrasya' ÓÆdreïa nÃgnissavathà ÃdhÃtavya÷ pa¤cavidho yaj¤o 'pi nÃnu«Âheya÷ / tathÃdhyayanaæ kuta÷ bhavet na kuto 'pi / tarhi tenÃnu«Âheyaæ paralokasÃdhanaæ kimiti pcchati - tu kintviti / uttaramÃha - kevalaiveti / bhtirahitetyartha÷ / trayaÓca te varïÃÓca trivarïÃ÷, te«Ãæ brahmak«atriyavaiÓyÃnÃmityartha÷ / 'ÓuÓrÆ«Ã' paricaryaiveti sambandha÷ / vidhÅyate / kÃryatveneti Óe«a÷ / iti smterityasya ÓÆdrasyaivÃdhyayanani«edhÃvagamÃt na tadabhÃva ityadhyÃhtenÃnvaya÷ / tathà ca spa«ÂasmtibalÃt Óruterapi ÓÆdravi«ayatvameveti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.9.16:
%%
BBsBhDÅp_1,3.9.16:
nanu ÓÆdrasya vedÃrthÃvadhÃraïÃderni«iddhatve kathaæ vidurÃdÅnÃæ vaidikÃrthÃvadhÃraïamasti / evaæ saæskÃrarahitÃnÃæ vedÃnadhikÃre kathaæ k«atriya÷ saæskÃrarahita÷ karïa÷ nikhilÃ÷ ÓrutÅradhijagau / na ca vÃcyamasÃvapavÃdavi«aya iti / avihitopanayanatve sati ni«iddhÃdhyayanÃnÃæ uttamastrÅtiryagÃdÅnÃmevÃpavÃdavi«ayatvena ni«iddhÃdhyayanÃnÃæ ÓÆdrÃïÃæ atadvi«ayatvÃdityata Ãha - vidurÃdÅnÃmiti / Ãdipadena dharmavyÃdhÃdayo ghyante / tuÓabdo viÓe«Ãrtha÷ / tamevÃha - utpannaj¤ÃtvÃditi / janmÃntara eva vedÃtparamparayotpannamaparok«aj¤Ãnaæ ye«Ãæ te tathoktÃste«Ãæ bhÃvastattvam / tasmÃt 'kaÓcit' asÃdhÃraïa÷ itaraÓÆdrÃdibhyo vyÃvtto viÓe«a÷ te«vastÅtyartha÷ / yata iti Óe«a÷ / ato na 'nÃgni÷' ityÃdini«edhavi«ayatvaæ te«Ãæ, kintu apavÃdavi«ayatvameveti na tatpratibandyetaraÓÆdrÃïÃæ vedÃdhikÃra÷ ÓaÇkya iti bhÃva÷ / sÆtrÃrthastu - ÓÆdrasya Óravaïe 'trapujatubhyÃm' iti vedaÓravaïÃdhyayanÃrthÃvadhÃraïaprati«edhakaÓrute÷ 'nÃgnirna yaj¤a÷' iti spa«Âaæ ÓÆdrasyaiva vedÃdhyayanani«edhakasmteÓca na tasya tadabhÃvo vedÃdhyayanani«edhÃbhÃva iti /
// iti apaÓÆdrÃdhikaraïam // 9 //
______________________________________________________________
// 10. kampanÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.10.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.10.1:
atrÃdhikaraïe vajranÃma samanvÅyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ sÆcayati - yadidamiti // atra traivarïikÃnÃæ vedÃt brahmaj¤Ãnaæ mok«adamiti pÆrvoktamayuktam / yato 'yadidam' iti Órutau udyatavajraj¤ÃnÃt mok«a÷ ÓrÆyata iti vÃkyopaskÃreïa yojanà / anena pÆrvÃdhikaraïe traivarïikÃnÃæ vedÃt brahmaj¤Ãnaæ mok«adamiti yadabhipretaæ tasya cÃnandamayÃdhikaraïe 'netara÷' ityanenoktasya mok«ajanakaj¤Ãnavi«ayatvasya vi«ïoranyatrÃk«epÃt tenÃsya Ãk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / vajraÓabdo vi«aya iti sÆcitam / vajraÓrute÷ kuliÓe rƬhibalÃt tathà 'udyatÃyudhadordaï¬Ã÷' ityÃdismtau 'tenendro vajramudayacchat' () iti Órutau ca Ãyudhe prasiddhodyatatvaliÇgabalÃccendrÃyudhamevedaæ vajramiti sayuktikapÆrvapak«a÷ sÆcita÷ / Órutau prÃïa iti saptamyantaæ padam / sthitamitiÓe«a÷ / prÃïa ityasya nimittasaptamÅtvaæ và vibhaktivipariïÃmaæ và ÃÓritya Ãvttyà nisstamityanenÃpi sambandha÷ / yadityasyÃvttiradhyÃhÃro và / yaditiÓravaïÃt taditi labhyate / tathà cÃyaæ siddhÃnte Órutyartha÷ - 'yatki¤ca' yatki¤cit d«Âaæ Órutaæ yatsarvaæ jagat 'prÃïe' prÃïanÃnnimittÃt prÃïaÓabdavÃcye harau sthitaæ prÃïÃnnisstaæ tato jÃtaæ ca taditaæ sarvaæ jagat 'yasmÃdejati' yatpreraïayà ce«Âate tanmahanÅyatvÃt pÆjyatvÃt 'mahat' bhÅ«ayatÅti bhayaæ du«ÂÃnÃæ bhayaÇkaram 'udyataæ' sarvaprayatnavat 'udyatatvaæ ca prayatnavattvam' utpÆrvasya yamestadarthatvÃt, iti candrikokte÷ / yatÅprayatna ityasyedaæ rÆpam, ucchabda utkar«avÃcÅtyapi kecit / 'vajraæ' do«avarjanÃt apriyavarjanÃdvà tacchabdavÃcyam / etadye 'vidu÷' aparok«ato jÃnanti te 'amtÃ÷' muktÃ÷ bhavantÅti / yadvà - prÃïa iti prathamÃntaæ padaæ tathà ca prÃïo mukhyaprÃïa÷ / idaæ d«Âaæ ki¤cÃnyacchrutaæ sarvaæ jagacca yasmÃnnisstaæ yasmÃdejati ca tadetadvajraæ ye vidurityartha÷ / athavà - yadityasyÃvttistatra prathamasya jagadviÓe«aïatvaæ, dvitÅyasya mukhyaprÃïaparatvam, ttÅyasya vajraparatvam / sa iti labhyate / tasya prathamÃntaprÃïapadenÃnvaya÷ / tathà ca yatki¤cijjagatsarvaæ yadyasmÃnnisstaæ sa mukhyaprÃïa÷ / yasmÃdejati tadvajraæ ye vidurityartha÷ / atra prathamavyÃkhyÃne mukhyaprÃïasya jagadantargatatvena bhagavatpreryatvaæ dvitÅye jagatsÃmyena, ttÅye tu mukhyaprÃïasyaiva sÃk«Ãdbhagavatpreryatvaæ jagatastu mukhyaprÃïapreryatvamiti bheda÷ / pÆrvapak«Å tu indrÃyudhameva vajrapadenoktam / udyatatvamudyamanakarmatvaæ tasyaiva liÇgamiti manyate //
__________
BBsBh_1,3.10.2:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.10.2:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti // 'kampanavacanÃt' ityetadrÆpÃt sarvajagacce«ÂakatvavacanÃdityartha÷ / yadvà - kampanasya mukhyaprÃïasya ejatÅtikampanavacanÃcce«Âakatvokterityartha÷ / vacanÃdityanena kampanapadaæ tadvacanaparamityuktaæ bhavati / na ca Órutau vÃkyabhedÃÇgÅkÃre kampakatvaæ vajre nocyata iti vÃcyam / kampakatvanimittabhayaÇkaratvasya vajre abhidhÃnÃdvÃkyabhedÃyogÃt / udyatavajra iti sÆtre Óe«okti÷ samanvayasÆtrÃdanuvttasya tadityasyoddeÓyavajrapadÃnusÃrÃtprÃïapadÃnusÃrÃdvà bhagavÃniti vyÃkhyÃnaæ ktam / sÃvadhÃraïaæ caitat / tena tuÓabdÃrtho darÓita÷ / yadyapi vajro bhagavÃnevetyetÃvadeva vaktavyaæ, na tÆdyata iti vajraviÓe«aïamapi / tathÃpi pÆrvapak«yuktodyatatvaliÇgasya prayatnavattvarÆpodyatatvÃrthatayà sÃvakÃÓatvaj¤ÃpanÃya udyatetyuktam /
__________
BBsBh_1,3.10.3:
%<'ko hyevÃnyÃtka÷ prÃïyÃt / yade«a ÃkÃÓa Ãnando na syÃt' (tai.2.7.) iti hi Óruti÷ />%
BBsBhDÅp_1,3.10.3:
nanu ÓrutiliÇgÃbhyÃæ pÆrvapak«ite kathaæ liÇgamÃtreïa nirïaya ityato liÇgasya niravakÃÓatvÃdevetyÃÓayena Órute÷ prathamadvitÅyavyÃkhyÃnÃnusÃreïa vajre Órutasya prÃïataditarasÃdhÃraïyena sÃmÃnyato jagacce«ÂakatvaliÇgasya vi«ïoranyatraniravakÃÓatvaæ Órutyà darÓayati - kohÅti / hiÓabdo hetau yata ityarthe prasiddhau và / astÅti Óe«a÷ / ato liÇgasya nÃnyatra sÃvakÃÓatvaæ ÓaÇkyamiti vÃkyaÓe«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.10.4:
%<'prÃïasya prÃïamuta cak«u«aÓcak«u÷' (b. 6.4.18.) iti ca />%
BBsBhDÅp_1,3.10.4:
yadà sÃmÃnyata÷ sarvajagacce«Âakatvameva vi«ïvekani«Âhaæ tadà kimu vaktavyaæ Órute÷ ttÅyavyÃkhyÃnarÅtyà vajre Órutasya sarvajagatpravartakaprÃïace«ÂakatvaliÇgasya vi«ïvekani«Âhatvaæ jagacce«Âakatvasya sarvathÃnyatrÃyogÃditi bhÃvena tatra Órutiæ darÓayati - prÃïasyeti / co yasmÃdityarthe / pÆrvaÓrutisamuccaye và / Órutirityanu«ajyate / uktaliÇgasya anyatra niravakÃÓatvaæ j¤ÃpayatÅti vÃkyaÓe«a÷ / yadvà - yat jagatpravartakaprÃïace«ÂakatvÃdiliÇgaæ kampanÃdityanena abhisaæhitaæ, tasya vi«ïuni«ÂhatvÃsiddhiparihÃrÃya tatra Órutiæ pramÃïayati - prÃïasyeti / 'prÃïasya' sarvace«ÂakamukhyaprÃïasya 'prÃïaæ' prak«Âace«ÂakatvarÆpaprÃïatvapradam 'uta' tathà 'cak«u«aÓcak«u÷' darÓanakaraïatvarÆpacak«u«Âvapradaæ paramÃtmÃnaæ ye viduste brahma 'nicikyu÷' prÃpnuyuriti vÃjasaneya Órutyartha÷ /
__________
BBsBh_1,3.10.5:
%%
BBsBhDÅp_1,3.10.5:
Órute÷ prathamavyÃkhyÃyÃmapi kaimutyavyaktikaraïÃya ÓrutyuktaprÃïace«Âakatvaæ hetÆktya pravttÃæ smtimÃha - nabhasvata iti // 'api' jagatprerakasyÃpi 'nabhasvato' vÃyoryadà sarvÃ÷ ce«ÂÃ÷ 'bhagavato' j¤ÃnÃdiguïapÆrïÃddharerbhavanti / tadà kimutÃnyasya preryasya vÃyubhinnasya jagataÓce«Âà harerbhavantÅti vaktavyam / kuta etat? yato yasya jagata÷ ce«Âà nabhasvato na bhavantyata iti vacanÃrtha÷ / skÃnda ityanantaramuktamiti Óe«a÷ / ato 'pi liÇgasya nÃnyatrÃvakÃÓa iti bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.10.6:
%%
BBsBhDÅp_1,3.10.6:
nanÆdyatatvaliÇgasya vi«ïau sÃvakÃÓatve 'pi vajraÓruterniravakÃÓatvÃtsvabhÃvata÷ prabalatvÃcca kathaæ niravakÃÓenÃpi sarvace«ÂakatvaliÇgena vajro vi«ïureveti nirïaya ityata÷ ÓruterniravakÃÓatvasyaiva asiddherityÃÓayena pÆrvapak«yabhimatavajraÓruterapi vi«ïÃvavakÃÓaæ smtyà darÓayati - cakramiti / 'e«a÷' bhagavÃn 'caÇkramaïÃt' saæsÃre jÅvaparibhrÃmakatvÃt cakram / yathoktaæ tattvapradÅpe - caÇkrÃmayatÅti cakramiti / evaæ 'varjanÃt' daityairdÆrÃdeva varjyate, na sanmukhÅkriyate iti, sattarkadÅpÃvalÅrÅtyà du«ÂairvarjyatvÃt, sarvado«avarjanÃdvà vajramityucyate / 'khaï¬anÃt' du«ÂÃÇgacchedanÃt damanÃcca kha¬ga e«a ityartha÷ / evaÓabdena tadabhedo vyÃvartyate / tata÷ kim, e«a iti ca ka÷ ityata Ãha - hetÅti / evaæ hari÷ 'svayaæ' sÃk«Ãt anyasambandhamantareïa 'hetinÃmÃ' hetÅnÃæ cakrÃdisarvÃyudhÃnÃæ yÃni nÃmÃni mukhyavÃcyatayà tadvÃnityartha÷ / hetÅti sÃmÃnyagrahaïena bhëye vajrapadamanyasyÃpyupalak«akamityuktaæ bhavati/ brahmavaivarta ityanantaram uktamiti Óe«a÷ / ato na Órutivirodho 'pÅti bhÃva÷ / 'ucyate hetinÃmÃ' ityanena vajrÃdiÓabdÃnÃæ vi«ïau vidvadrƬhirapyastÅti sÆcitam / tena varjanÃdityuktayogasya rƬherdairbalyÃt ayoga iti nirastam/ na caivaæ kÃÂhakabhëye - vajravadbhayadaæ ceti vajraÓabdasya vi«ïau gauïatvoktivirodha iti vÃcyam / tatra tadvÃkyasya yathÃkatha¤cit brahmaparatvasiddhirityatraiva tÃtparyÃt / brahmaparatvasya gauïyÃpi siddhe÷ gauïatve tÃtparyÃbhÃvÃt / atra tu samanvayasÆtrapratij¤ÃtamukhyÃrthatvÃya tÃtparyato yogarƬhyorevoktatvÃt / sÆtrÃrthastu spa«Âa÷ /
// iti kampanÃdhikaraïam // 10 //
______________________________________________________________
// 11. jyotiradhikaraïam //
BBsBh_1,3.11.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.11.1:
atrÃdhikaraïe ubhayatraprasiddhajyotirnÃma samanvÅyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ ca darÓayati - hdaya iti / yaddhdaye 'Ãhitaæ' nihitaæ jyoti÷ tacchabdavÃcyaæ sa paramÃtmeti jyotirnaye abhihitamityartha÷ / tata÷ kimityata Ãha - tatreti jyotirvi«aya ityartha÷ / itiÓabdÃtparaæ ÓrÆyata iti Óe«a÷ / tato 'pi kimityata Ãha - atreti / etadvÃkya ityartha÷ / Órutaæ jyotirityanu«ajyate / tathà cÃtra Órutaæ jyoti÷ tacchabdavÃcyo j¤ÃnÃtmako jÅva eveti pratÅyate / kuta÷? 'sasamÃnassannubhau lokÃvanusa¤carati' itivacanÃt ityÃdijÅvaliÇgÃbhidhÃyakavÃkyaÓe«Ãditi yojanà / anena 'hdyantarjyoti÷' iti vÃjasaneyavÃkyoktajyoti«o vi«ïutvÃk«epamukhena pÆrvoktasyÃpi tadÃk«epÃttenÃsyÃk«epikÅ saÇgati÷ uktà bhavati / vÃjasaneyoktaæ jyotirvi«aya÷, jÅva evedaæ jyotiriti pÆrvapak«aÓca sÆcita÷ / vÃjasaneyake hi ayaæ puru«a÷ 'kiæjyoti÷' kiæj¤ÃnasÃdhana÷ jÅvasya j¤ÃnasÃdhanaæ kimiti janakena p«Âo yÃj¤yavalkya÷ 'Ãdityajyotissamrìiti hovÃca' (b. 6.3.2.) ityanena he 'samrÃÂ' sÃrvabhauma janakarÃja ÃdityÃkhyaj¤ÃnasÃdhanako 'yaæ puru«a ityuvÃca / evaækrameïa praÓnottarÃbhyÃæ jÃgraddaÓÃyÃmÃdityacandrÃgnivÃcÃæ madhye pÆrvapÆrvÃstamaye uttarottarajyoti«Âvaæ jÅvasyÃbhidhÃya puna÷ suptisvapnayorÃdityÃdi«u catur«vastamite«u 'kiæjyotirayaæ puru«a÷' (b.6.3.2.) iti janakena p«Âo yÃj¤avalkya÷ 'ÃtmaivÃsya jyotirbhavati' iti tayorjÅvasya svaprakÃÓaparamÃtmajyoti«Âvamuktvà puna÷ 'katam ÃtmÃ' (b.6.3.7.) iti jyoti«Âvenokta Ãtmà katama÷ kÅdÓa iti p«Âo 'yo 'yam' ityanena jÅvadehendriyÃdivivikta÷ paramÃtmetyuttaramÃhetyuktam / yo 'vij¤Ãnamayo' vij¤ÃnapÆrïa÷ 'prÃïe«u' indriye«u anta÷ hdyantaÓca niyanttvena vartamÃno 'jyoti÷' jÅvasya buddhyÃdidyotaka÷ 'puru«a÷' pÆrïa«a¬guïo'sti / so 'yamÃtmetyartha÷ / tasya mahimÃnamÃha - sa iti / 'sa÷' Ãtmà paramÃtmà 'samÃna÷' avikÃra÷ sadaikarÆpa÷ san 'ubhau lokau' bhÆlokadyulokau jÃgratsu«uptÅ và pratijÅvamÃdÃya tamanusa¤caratÅtyartha÷ / pÆrvapak«Å tu, Ãtmapadaæ sa iti padaæ ca jÅvaparaæ ubhayalokasa¤caraïamapi karmÃdhÅnaæ vivak«itaæ, tacca liÇgaæ karmavaÓÃttasyaiveti manyate /
__________
BBsBh_1,3.11.2:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.11.2:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya darÓanapadoktaÓrutyudÃharaïapÆrvakaæ vyÃca«Âe - ata iti / 'vi«ïureva jyoti÷.... vi«ïurevÃnanda÷' iti caturvedaÓikhÃyÃmiti 'darÓanÃt' vi«ïureva mukhyato jyotiÓÓabdita iti uktatvÃt 'jyoti÷' tacchabdavÃcyo vi«ïureva, na jÅva ityartha÷ / vi«ïurevetyanena tattvityanuvttasya artha÷ ukta÷ / Órutyarthastu spa«Âa÷ / viÓe«astu - balaæ balaprada÷ / 'sa vai balaæ balinÃæ cÃpare«Ãm' iti ca bhÃgavate / vi«ïureva yaÓa÷ 'tasya nÃma mahadyaÓa÷' (mahÃnÃ.1.10.) iti Órutiriti tattvapradÅpe abhihitam / brahmÃdiÓabdavajjyotiÓÓabdo 'pi vi«ïvekani«Âha iti j¤ÃpanÃya samagravÃkyodÃharaïam / ata eva ÓrutÃvevakÃra÷ /
__________
BBsBh_1,3.11.3:
%<'prÃj¤enÃtmanà anvÃrƬha utsarjadyÃti' (b.6.3.35.) iti vacanÃt tasyÃpi lokasa¤caraïamastyeva // 40 //
// iti jyotiradhikaraïam // 11 //>%
BBsBhDÅp_1,3.11.3:
jyotirvi«ïuÓcettarhyubhayalokasaÓraïaliÇgavirodha iti ÓaÇkÃmapi sautradarÓanapadoktaÓrutyà pariharati - prÃj¤eneti // 'iti vacanÃt' iti vÃjasaneyaÓrutivÃkyÃt 'tasyÃpi' paramÃtmano 'pi lokasa¤caraïamastyevetyartha÷ / na kevalaæ jÅvasyetyaperartha÷ / na tadabhÃva ityevaÓabdÃrtha÷ / tathà ca liÇgaæ sÃvakÃÓamiti na tadvirodha iti bhÃva÷ / ÓÃrÅra Ãtmà jÅvo maraïakÃle 'prÃj¤ena' prakar«eïa ÃsamantÃt j¤ena praj¤a eva prÃj¤a÷, tena và paramÃtmanà 'anvÃrƬha÷' adhi«Âhito jÅvamÃruhya gacchati bhagavÃniti bhadbhëyokte÷ tadvÃhanabhÆta÷ 'utsarjat' prÃktanadehamutsjan dehÃntaraæ lokÃntaraæ ca 'yÃti' gacchatÅti vÃjasaneyaÓrutyartha÷ / sÆtrÃrthastu spa«Âa÷ /
// iti jyotiradhikaraïam // 11 //
______________________________________________________________
// 12. ÃkÃÓÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.12.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.12.1:
atra ubhayatraprasiddhamÃkÃÓanÃma brahmÃïi samanvÅyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ ca darÓayati - sarvÃdhÃratvamiti / dyubhvÃdyadhikaraïa iti Óe«a÷ / tata÷ kimityata Ãha - tacceti / co 'vadhÃraïe / 'ityatra' ityevaærÆpe chandogavÃkya ityartha÷ / anenÃtratyÃkÃÓaÓabdasya vi«ïvanyatvaparatvoktimukhena pÆrvoktasarvÃdhÃratvasyÃpi anyani«ÂhatvÃk«epÃttenÃsyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / chandogaÓrutyukta ÃkÃÓÃkhyo vi«ayaÓca sÆcita÷ / sayuktikaæ pÆrvapak«aæ darÓayati - vainÃmeti // sa iti Óe«a÷ / co 'vadhÃraïe / tathà ca chandogyaÓrutyukta÷ ÃkÃÓa÷ prasiddha÷ sÃk«isiddha÷ avyÃktÃkÃÓa evÃÇgÅkÃrya÷ / kuta÷? ÃkÃÓapadena vainÃmeti nipÃtadvayadyotitaprasiddhimadarthasyopadeÓÃt uktatvÃdityartha÷ / kecittu - 'sattarkadÅpÃvalyÃæ prasiddho bhÆtÃkÃÓa evÃÇgÅkÃrya÷' iti vacanÃt avakÃÓasyÃpi nÃmarÆpavattvÃditi candrikÃkdabhipretaæ ÂÅkÃpÃÂhamÃÓritya ÃkÃÓaÓabdapravttinimittamavakÃÓatvaæ bhÆte niravadhikamiti sudhokteratrÃvakÃÓaÓabditaæ bhÆtameva pÆrvapak«avi«ayaityÃhu÷ / Órutau vai nÃmeti nipÃtadvayaæ prasiddhau / 'nÃma' vÃcakaÓabdaprapa¤ca÷ rÆpapadena prÃktarÆpÃntarbhÃvitÃrthaprapa¤camÃtramucyate / tathà ca ÃkÃÓo 'nÃmarÆpayo÷' ÓabdÃrthaprapa¤cayo÷ 'nirvahitÃ' nirvo¬hà ÃÓraya÷ kartÃcetyartha÷ / 'te' nirvÃhyatayà prakte nÃmarÆpe 'antarÃ' bhedena / yaditi nÃmarÆpaprapa¤cÃdbhinnaæ yadastÅti yÃvat / yadvà - tacchabdena vÃcyaprapa¤cÃntarbhÆtaæ nÅlÃdirÆpaæ vÃcakaæ nÃma ca ghyate/ tathà ca 'te' nÃmarÆpe 'antarÃ' vinà tadrahitamiti yÃvat / sÃkalyena nÃmavÃcyaæ prÃktarÆparahitaæ ca yadvartate tadbrahmetyartha÷ / yadvà - 'te' nÃmirÆpiïÃm 'antarÃ' bhedena yadastÅtyartha÷ / yathoktaæ tattvapradÅpe - nÃmi ca rÆpi ca yannabhavati tadbrahmeti /
__________
BBsBh_1,3.12.2:
%%
#<ÃkÃÓo'rthÃntaratvÃdivyapadeÓÃt | BBs_1,3.41 |>#
%%
BBsBhDÅp_1,3.12.2:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti / ityarthÃntaratvÃdivyapadeÓÃditi / sÆtre bhëye ca padÃrthatvabodhÃyÃrthaÓabda÷ / ÓrutyanusÃrÃdantaraÓabda÷ / tÃbhyÃmiti Óe«a÷ / tathà ca tÃbhyÃæ nÃmarÆpÃbhyÃæ anya÷ artha÷ arthÃntaraæ yadvà tÃbhyÃæ vilak«aïa÷ artha÷ arthÃntara÷ tasya bhÃvastattvam / nÃmarÆpaprapa¤cabhinnatvaæ và prÃktanÃmarÆparÃhityaæ và / nÃmarÆparÃhityÃkhyÃrthÃntaratvavyapadeÓÃdityartha÷ / Ãdipadena brahmatvaæ ghyate / yadvà - nirapek«ayoreva nÃmarÆparÃhityayorÃkÃÓasya brahmatvasÃdhakatvÃt arthÃntarapadena rÆparÃhityaæ Ãdipadena nÃmarÃhityaæ ca ghyate/ tathà ca evaærÆpÃrthÃntaratvÃdyukterityartha÷ / 'ÃkÃÓa÷' chÃndogye Óruto 'yamÃkÃÓastacchabdavÃcya÷ / samanvayasÆtrÃdanuvttasya tattvityasyÃrthamÃha - harireveti // anena - ayamÃkÃÓo harireva / kuta÷? asya arthÃntaratvÃdivyapadeÓÃt 'te yadantarÃ' iti nÃmarÆparÃhityÃkhyavilak«aïÃrthatvokte÷, brahmatvokteÓceti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.12.3:
%<'avarïam' 'yato vÃco nivartante' (tai. 2.4.) ityÃdiÓrutestasyaiva hi tallak«aïam />%
BBsBhDÅp_1,3.12.3:
ÃkÃÓe Órutena nÃmarÆpatvÃdiliÇgena kuto vi«ïutvaniÓcaya ityatastasya tanni«ÂhatvÃditibhÃvena tatra pramÃïatayà ÃtharvaïÅæ ÓrutimÃha - avarïamiti / prÃktaÓuklÃdivarïarahitaæ tadbhinnaæ vetyartha÷ / yadvà avarïaæ na varïyaæ 'nÃpivarïÃtmakam' ityartha÷ 'yata÷' iti Óruti÷ / 'yato' brahmaïo 'vÃco' nÃmÃni 'nivartante' ityanÃmatvoktiparatayà vyÃkhyeyà / ÃdiÓabdÃt 'aÓabdamasparÓamarÆpam' (kaÂha. 1.3.15.) ityÃdiÓrutirghyate / ityÃdiÓruterityasya tasya vi«ïoretadarÆpatvÃdikaæ lak«aïamasÃdhÃraïadharma iti j¤Ãyate ityadhyÃhÃreïÃnvaya÷ / hi yasmÃttasmÃt na liÇgasya vyadhikaraïÃsiddhiriti bhÃva÷ / tasyaivetyevakÃreïa vyabhicÃraÓaÇkÃpi nirastà / yadyapi 'yata÷' ityanÃmatvaÓrutireva prathamamudÃhartavyÃ, 'te yadantarÃ' iti nÃmarÃhityasyaiva prathamamuktatvÃt / na tu 'avarïam' ityarÆpaÓruti÷ / tathÃpi vÃcakasya nÃmno vÃcyÃpek«ayÃprÃdhÃnyÃt vÃcyasyaiva pradhÃnatvÃdvÃcyaprapa¤cÃntargatarÆparÃhityaÓrutireva prathamamudÃhtetyado«a÷ /
__________
BBsBh_1,3.12.4:
%%
BBsBhDÅp_1,3.12.4:
nanu harernÃmarÆparÃhityaæ nopapadyate, sarvaÓabdavÃcyatvÃt rukmavarïÃdirÆpavattvÃcca / anyathÃr ik«ate÷ rÆpopanyÃsÃccetyuktavirodhÃpÃtÃdityata Ãha - anÃmeti / 'sa÷' hari÷ 'aprasiddhatvÃt' sÃkalyena svÃtmano 'nyena ÓabdÃdinÃpramitatvÃnnimittÃdanÃmetyucyata ityartha÷ / na caivamÃkÃÓaÓabdavÃcyasya prasiddhibodhakanipÃtadvayavirodha iti vÃcyam / nipÃtabodhyaprasiddhe÷ vidheyabhÆtanirvo¬htvÃnvayitvena pÆrvapak«irÅtyà uddeÓyÃkÃÓÃnvayitvÃbhÃvÃt / nirvo¬htvasya ca lokaprasiddhatvÃbhÃve 'pi 'eko dÃdhÃra' ityÃdiÓrutiprasiddhatvÃt / tasya cÃprasiddhatvÃdityanenÃni«iddhatvÃt / 'bhÆtavarjanÃt' bhautikadehaÓÆnyatvÃttÃdÓarÆparÃhityÃdvà arÆpa ityartha÷ / iti brÃhme ityasyoktatvÃt noktavirodha ityadhyÃhtenÃnvaya÷ /
// iti ÃkÃÓÃdhikaraïam // 12 //
______________________________________________________________
// 13. su«uptyadhikaraïam //
BBsBh_1,3.13.1:
%%
BBsBhDÅp_1,3.13.1:
atrÃdhikaraïe svapnÃdidra«ÂtvaliÇgaæ brahmaïi samanvÅyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ ca sÆcayati - asaÇgatvamiti / ak«aranayodÃhte 'agandhamarasam' iti vÃjasaneyavÃkye paramÃtmano asaÇgatvamuktamityartha÷ /
tata÷ kimityata Ãha - tacceti / co 'vadhÃraïe / itÅti evaærÆpe vÃjasaneyavÃkya ityartha÷ / anena svÃpnÃdidra«Âttvasya anyani«ÂhatvÃk«epamukhena pÆrvoktÃsaÇgatvasyÃpyanyani«ÂhatvÃk«epÃt, ak«aranayenÃsya Ãk«epikÅ saÇgatissÆcitÃ/ svapnÃdidra«ÂtvÃkhyo vi«ayaÓca sÆcita÷ /
__________
BBsBh_1,3.13.2:
%%
BBsBhDÅp_1,3.13.2:
tata÷ kimityata÷ sayuktikaæ pÆrvapak«ayati - sa ceti / co 'vadhÃraïe / 'sa÷' svapnÃdidra«Âà / jÅva eva bhavet / kuta÷ taddra«Âtvasya loke jÅva eva prasiddhatvÃdityartha÷ / siddhÃnte Órutau 'sa÷' iti tacchabdena 'sa và e«a etasmin samprasÃde ratvà caritvà d«Âvaiva puïyaæ ca pÃpaæ ca puna÷ pratinyÃyaæ prati yonyà dravati svapnÃyaiva' (b. 6.3.15.) iti pÆrvavÃkye prakta÷ paramÃtmà parÃmÓyate / vaiÓabda÷ prasiddhau / samyakprasÅdati jÅvo 'syÃmiti samprasÃda÷ supti÷ / tathà ca sa paramÃtmà 'samprasÃde' suptau 'ratvÃ' ramaïaæ ktvà jÅvagataæ puïyaæ ca pÃpaæ ca d«Âvaiva na tvanubhÆya 'caritvÃ' sa¤caritvà 'pratinyÃyam' avasthÃntaraæ pravartanÅyamiti nyÃyamanustya yadvà tattatkarmanustya 'pratiyoni' pratidehaæ sarvadehe«u yadvà pratiyoni tattanmÃrgamanustya 'puna÷' 'svÃpnÃyaiva' jÅvasya svapnaprÃptaye eva 'Ãdravati' kaïÂhadeÓamÃgacchati / 'sa÷' paramÃtmà 'tatra' svÃpnÃvasthÃyÃæ yatki¤cidani«Âaæ paÓyati 'tena' tatktapÃpaphalena du÷khena 'ananvÃgata÷' asaæsp«Âo bhavati / tatra hetu÷ - asaÇga iti / hi yasmÃdayaæ puru«a÷ 'asaÇga÷' tatktapÃpaphalasaæsargaÓÆnya÷ pramita÷, tasmÃdityartha÷ / pÆrvapak«Å tu Órautatacchabdena jÅvaæ ghÅtvà sarvaæ vÃkyaæ jÅvaparatayà vyÃkhyÃti /
__________
BBsBh_1,3.13.3:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.13.3:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti / 'vakti' samÃdhatte / svapnÃdidra«Âtvaæ tasyaivetyatrÃpi sambadhyate / tena sÆtre uddeÓyavidheyapratipattyartham anuvttÃvttasya tacchabdasya vipariïÃmassÆcita÷ / tacchabdena ghÅtasyÃpi samanvetavyaliÇgasya spa«Âapratipattyarthaæ svaÓabdena nirdeÓa÷ / itiÓabdÃnantaraæ su«uptÅti sautrapadaæ saæyojyam / vyapadeÓÃditi buddhyà vivicya pÆrvasmÃdanu«aktaæ padam / asaÇga ityapi hetusÆcanÃya sÆtre adhyÃhtaæ padam / jÅva÷ para ityanena su«uptyutkrÃntipadaæ tatprakaraïalak«akamapi jÅvaparamÃtmaparamapÅtyuktaæ bhavati / tathÃtve su«uptiÓabda÷ kartari ktinnanta÷ / utkrÃntiÓabda÷ dehÃdutkrÃmayitpara÷ tathà cetthaæ yojanà - svapnÃdidra«Âtvaæ tasya paramÃtmana eva bhavet na jÅvasya / kuta÷? yato 'sÃvasaÇga÷ Óruta÷ / na ca svapnÃdidra«Âu÷ asaÇgatvaÓravaïe 'pi kuto 'yaæ vi«ïuriti vÃcyam / yato 'yamasaÇga÷ karmÃbaddhatvÃt para÷ paramÃtmaiva na jÅva÷ / tathà ca liÇgasya niravakÃÓatvÃt nÃprayojakatvaæ ÓaÇkyamiti bhÃva÷ / na ca jÅve 'pir iÓvarabhedena asaÇgatvokti÷ sambhavatÅti vÃcyam / prÃj¤enetyÃdisu«uptyutkrÃntiprakaraïadvayagatavÃkyayorasaÇgÃtsvapnÃdidra«Âur÷ iÓvarÃjjÅvasya bhedavyapadeÓÃditi/ prÃj¤eneti ÓrutyudÃharaïena sÆtre su«uptipadaæ mok«asyÃpi grÃhakaæ, tenÃyaæ bhedo vyÃvahÃrika iti ÓaÇkÃnirÃso 'pi bhavati/ su«uptyutkrÃntipadena ca tatprakaraïaæ lak«yata ityuktaæ bhavati / utkrÃntipadaæ ca jÅvasya dehÃdutkramaïarÆpamaraïavÃci / Órutau prÃj¤aÓabda÷ svÃrthikÃïanta÷ / tathà ca 'prÃj¤ena' sarvaj¤ena paramÃtmanà 'sampari«vakta÷' samÃÓli«Âa÷ supto muktaÓca dehÃdbÃhyamÃntaraæ ca ki¤cana vi«ayÃdikaæ na vedeti prathamavÃkyÃrtha÷ / dvitÅyÃrthastu - prÃktanÃdhikaraïe 'bhihita÷ /
__________
BBsBh_1,3.13.4:
%%
BBsBhDÅp_1,3.13.4:
nanu kathamaÓarÅrasya svÃpnÃdidarÓanaæ yuktaæ syÃdityata Ãha - svapnÃdÅti / caÓabda÷ samuccaye / apyarthe và / Ãdipadena jÅvagatÃvasthà ghyate / tathà ca na kevalamasaÇgatvaæ karmÃbaddhatvÃt parasyaiva yujyate, kintu svÃpnÃdidra«Âtvaæ ca 'tasyaiva' paramÃtmana eva jÅvÃdapi mukhyato yujyate / ata÷ tasyaiva tadvacanaæ yujyate na jÅvasya/ kuta÷? tasyaiva 'sarvaj¤atvÃt' satyÃÓe«Ãrthaj¤atvÃt svapnapadÃrthÃnÃæ jÅvagatÃvasthÃyÃÓca satyatÃyà vak«yamÃïatvÃditi bhÃva÷ / na cÃÓarÅratvaliÇgaæ bÃdhakaæ, yato 'tra tasyaiva ciccharÅrakasyaiva svapnÃdidra«Âtvamucyate / na ca 'd«Âvaiva puïyaæ ca pÃpaæ ca' (b.6.3.15.) ityÃdyayoga iti vÃcyam / yato 'tra ÃdipadaghÅtaæ puïyapÃpÃdidra«Âtvaæ liÇgÃntaraæ ca tasyaiva yujyate ata iti yojanà / tatropapattistu bhadbhëyÃdavagantavyà / anena - 'su«uptyutkrÃntyo÷' 'prÃj¤ena' iti su«uptyutkrÃntiprakaraïayo÷ su«uptyutkrÃntyo÷ su«uptiyutatvÃt su«uptirjÅva÷, utkrÃmayittvÃt utkrÃntirÅÓvara÷, tathà ca jÅveÓvarayo÷ 'bhedena' bhinnatvenaiva 'vyapadeÓÃt' uktatvÃt na tayorabheda÷ / ato neÓvarÃbhedenÃpi jÅve asaÇgatvoktiryujyate / kintu tattu tasyaivar iÓvarasyaiva yujyate / ata eva svapnÃdidra«Âtvaæ ca tasyaiva vaktuæ yujyate na jÅvasyeti sÆtrÃrtha÷ ukto bhavati /
// iti su«uptyadhikaraïam // 13 //
______________________________________________________________
// 14. brÃhmaïÃdhikaraïam //
BBsBh_1,3.14.1:
%<'e«a nityo mahimà brÃhmaïasya' (b. 6.4.22.) iti
brÃhmaïasyÃpi nityamahimà pratÅyate / sa ca brÃhmaïa÷
'sa và e«a mahÃnaja ÃtmÃ' (b. 6.4.24.) ityajaÓabdÃdviri¤ca iti prÃptam / devÃnÃæ ca vidyÃkarmaïo÷ padaprÃpti÷ sÆcità taduparyapÅti />%
BBsBhDÅp_1,3.14.1:
atrÃdhikaraïe brÃhmaïanÃma samanvÅyate/ ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ ca sÆcayati - e«a iti / itÅti/ vÃjasaneyakodÃhtaÇmantra ityartha÷ / na kevalaæ vi«ïo÷ api tu kasyacit brÃhmaïasyÃpÅtyaperartha÷ / idaæ ca yo janmÃdyadhikaraïe«u vi«ïorananyÃpek«ayà jagatsra«Âtvoktyà abhisaæhito nityamahimà sa÷ 'e«a÷' iti vÃkye brÃhmaïasyÃpi pratÅyata iti yattacchabdÃdhyÃhÃreïa yojyam / anena pÆrvÃbhisaæhitanityamahimatvasya vi«ïoranyasyÃpyÃk«epÃt janmÃdyadhikaraïai÷ phalamukhena asyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / tathà brÃhmaïÃkhyavi«ayo 'pi sÆcita÷ / yadvà - devÃnÃmiti vÃkyaæ devatÃdhikaraïapratipÃdyÃnuvÃdaparatvenÃpi vyÃkhyÃya tenÃsyÃk«epikÅ saÇgatiruktà dra«Âavyà / tathà hi 'tadupari' iti sÆtreïa devÃnÃæ viri¤cÃdyamarÃïÃæ vidyÃkarmaïossakÃÓÃt sÃdhyà yà nityapadaprÃptiruktÃ, sà na yuktà / kuta÷? yata÷ 'e«a÷' iti vÃkye brÃhmaïapadoditasya viri¤casya nityamahimà 'pratÅyate' pratipÃdyata iti vÃkyayojanà / Órutau brahmaïà vedenÃïyate 'vagamyate iti vyutpatti÷ / dÅrghavyatyÃso vi«ïorvedagamyatve jÅvÃdÃdhikyaj¤Ãpaka÷ / tathà ca brÃhmaïasya vi«ïore«a÷ pÆrvoktamahimà nitya÷ / kuto? yato 'yaæ 'na karmaïà vardhate no kanÅyÃn' (b.6.4.22.) Óubhakarmaïà tatphalena sukhena na vardhate / pÃpakarmaïà tatphalena du÷khena na hrasate iti Órutyartha÷ / sayuktikaæ pÆrvapak«ayati - sa iti / vÃjasaneyaÓruta ityartha÷ / caÓabdo 'vadhÃraïe / viri¤ca eveti sambadhyate / ityajaÓabdÃditi / ityevaæ rÆpe«u pÆrvottaravÃkye«u ÓrutÃjaÓabdÃdityartha÷ / 'sa e«a÷' paramÃtmà 'mahÃn' aparimita÷ 'ajo' janmarahitaÓceti Órutyartha÷ / pÆrvapak«Å tu brÃhmaïÃjaÓabdavÃcyaæ viri¤ciæ manyate / nanu kathaæ brÃhmaïo viri¤co bhavet / taduparÅti sÆtre devÃnÃæ vidyÃkarmabhyÃæ padaprÃpte÷ samarthitatvena brÃhmaïe Órutanityamahimatvasya viri¤ce asambhavÃt / sÃdipadasyÃnityatvaniyamÃt ityata Ãha - devÃnÃæ ceti / co 'vadhÃraïe / itÅtyanantaraæ sÆtra iti Óe«a÷ / tathà ca taduparÅti sÆtre viri¤cetaradevÃnÃmeva vidyÃkarmaïo÷ sakÃÓÃt padaprÃpti÷ 'sÆcitÃ' samarthità / na tu viri¤casyÃpi / tasyeÓvararÆpatvena devakoÂyapravi«ÂatvÃdato viri¤casya nityamahimattvaæ yuktameveti yojanà /
__________
BBsBh_1,3.14.2:
%%
##
%%
BBsBhDÅp_1,3.14.2:
siddhÃntayatsÆtramavatÃrayati - ata iti / vÃjasaneyake sarvavaÓitvavÃciÓabdasyaivÃditvÃtsÆtrasya tadvisaævÃdamÃÓaÇkya tatparihÃrÃya sÆtrÃnukÆlatayà sadÓaÓÃkhÃntaragatavÃkyodÃharaïapÆrvakaæ sÆtraæ vyÃca«Âe - sarvasyeti / 'sarvasya' brahmarudrÃde÷ sakÃÓÃt guïairadhikaÓcÃsau sarvasya pati÷ pÃlakaÓceti sarvÃdhipati÷ / 'sarvasya' jagatar÷ 'iÓÃnÃæ' brahmÃdÅnÃæ ana÷ preraka iti sarvasyeÓÃna iti ÓrutyantarÃrtha÷ / sarvavaÓiÓabdÃrthastu sarvamasya vaÓe yasmÃddhari÷ sarvavaÓÅ tata iti bhadbhëyÃdavagantavya÷ / 'sa và e«a÷' iti vÃjasaneyaÓruti÷ / 'sa÷' prÃïaÓabdokta÷ 'e«a÷' samÃnaÓabdÃbhidheya÷ 'ÃtmÃ' paramÃtmà 'iti na' d«Âavanna 'iti na' Órutavanna, kintu d«ÂaÓrutavilak«aïa ityartha÷ / vaiÓabda÷ prasiddhau / kuta ityata÷ 'ÃtmÃghyo na hi ghyate 'ÓÅryo na hi ÓÅryate 'saÇgo na hi sajjate 'sito na vyathate na ri«yati.........sa e«a ÃtmÃjaro 'maro 'mto 'bhaya÷' (b. 2.4.24.) iti vÃkyaÓe«a÷ pravtta÷ / atrÃghya ityÃdirÃtmana iti netyuktÃrthe sÃkalyena agrÃhyatvÃdirÆpahetusamarpaka÷ / na hÅtyÃdistu tatra pramÃïÃbhÃvÃditi hetusÆcaka÷ / yadyapi bhadbhëye 'itina' ramÃvanna 'itina' brahmÃdivanna, baddhavanna, muktavannetyanyathà vyÃkhyÃtam / tathÃpyatra 'sa yo 'to 'Óruta÷' (ai.Ã. 3.2.4.) iti samÃkhyÃÓrutyanusÃrÃdevaæ vyÃkhyÃtamityado«a÷ / ityÃdÅti / ityÃdau ÓrutÃ÷ ye sarvÃdhipatyÃdivÃcakÃ÷ ÓabdÃ÷ tebhya ityartha÷ / ÃdipadÃtsarvavaÓitvÃdivÃciÓabdasaÇgraha÷ / anena sautrÃdiÓabdo na kevalaæ ÓÃkhÃntaroktasarveÓÃnÃdiÓabdagrÃhaka÷, kintu vÃjasaneyoktasarvavilak«amatvasarvavaÓitvÃdiÓabdagrÃhako 'pÅti uktaæ bhavati / evaæ hetuæ vyÃkhyÃya sÆtre samanvayasÆtrÃt tattvityanuvartya vipariïamyamÃnena tadityanenÃnvayayogyamuddeÓyasamarpakaæ nityamahimeti padaæ cÃdhyÃhtyÃhatya ni«k«ÂÃæ pratij¤Ãæ darÓayati - nityamahimeti / idaæ ca phalakathanarÆpam / Óabdebhya iti hetvanvayayogyaæ sÃdhyaæ tu brÃhmaïa ityadhyÃhtaæ dra«Âavyam / anena - ayaæ brÃhmaïa÷ tattu vi«ïureva, na viri¤ca÷ / kuta÷? 'patyÃdiÓabdebhya÷' sarvÃdhipatyÃdivÃcisarvÃdhipatyÃdiÓabdebhyo 'tra Órutebhya÷ / tathà ca nityamahimÃpi sa eveti sÆtrÃrtha ukto bhavati /
__________
BBsBh_1,3.14.3:
%<'utÃmtatvasyeÓÃna÷ / yadannenÃtirohati' (tai.Ã. 3.12.)>%
BBsBhDÅp_1,3.14.3:
nanu sarvÃdhipatyÃdivÃciÓabdasadbhÃve 'pi kuto brÃhmaïasya vi«ïutvaniÓcaya ityaprayojakatavaÓaÇkÃvÃraïÃya tatra sarvÃdhipitvasya vi«ïvekani«Âhatve tÃvacchrutimÃha - uteti / idaæ ca 'puru«a evedaæ sarvam' / 'yadbhÆtaæ yacca bhavyam' iti pÆrvavÃkyena saha vyÃkhyeyam / tatprakÃrastu - 'yadbhÆtam' atÅtaæ 'bhavyaæ' bhavi«yat vartamÃnaæ ca tatsarvaæ 'puru«a eva' paramapuru«ÃdhÅnameva / kuta÷? yato yasmÃt na kevalamamuktasarvÃdhipati÷ puru«a÷, kintu 'amtatvasyota' muktasamudÃyasyÃpir 'iÓÃna÷' adhipati÷ / 'vicitrà hi taddhitagati÷' iti vacanÃtsamudÃyÃrthe tvapratyaya÷ / tattvapradÅpe tu - bhÃvabhavitrorabhedavyapadeÓÃt bhÃve tvapratyaya÷ / 'amtatvasya' mok«asyar iÓÃna iti ceti arthÃntaraæ coktam / atra hetumÃha - yaditi / ttÅyà dvitÅyÃrthe / tathà ca 'yat' yasmÃt 'annena' annaæ martyaæ saæsÃrisamÆham 'atirohati' atiÓete, tasmÃdityartha÷ / muktÃvanadhÅnatve sarvaj¤asya buddhimata÷ svÃdhÅnasaæsÃribhyo mok«apradÃnÃyogÃditi bhÃva÷ /
__________
BBsBh_1,3.14.4:
%<'saptÃrdhagarbhà bhunasya reto vi«ïosti«Âhanti pradiÓà vidharmaïi'
(. 1.164.36.) 'sa yo 'to 'Óruta÷' (ai. Ã. 3.2.4.) ityÃdiÓrutibhyastasyaiva hi te ÓabdÃ÷ // 43 //
// iti brÃhmaïÃdhikaraïam // 14 //
iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite
brahmasÆtrabhëye prathamÃdhyÃyasya
ttÅya÷ pÃda÷ // oæ //>%
BBsBhDÅp_1,3.14.4:
idÃnÅæ sarvaÓabdasambandhikeÓÃnapadoktasarvaprerakatve ÓrutimÃha - sapteti / ak«aranaye vyÃkhyÃteyaæ Óruti÷ / neti netÅtyuktad«ÂaÓrutasarvavilak«aïatve 'pi ÓrutimudÃharati - sa iti / iyamapi sarvatrÃdhikaraïe vyÃkhyÃtà / ityÃdÅtyÃdipadena sarvavaÓitvÃdÃvapyevameva ÓrutyantarÃmyudÃhartavyÃnÅti sÆcayati / 'tasyaiva' vi«ïoreva nÃnyasyetyevÃrtha÷ / 'hi' yasmÃtte sarvÃdhipatyÃdiÓabdÃ÷ ityavagatÃ÷ tasmÃt nÃprayojakatvaæ ÓaÇkyamiti vÃkyaÓe«a÷ /
// iti brÃhmaïÃdhikaraïam // 14 //
iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryÃïÃæ sarvatantrasvatantrÃïÃæ
ÓrÅmadraghunÃthatÅrthapÆjyapÃdÃnÃæ Ói«yeïa ÓrÅmajjagannÃthayatinà ktÃyÃæ
ÓrÅmadbrahmasÆtrabhëyadÅpikÃyÃæ
prathamÃdhyÃyasya ttÅya÷ pÃda÷
===================================================================