Badarayana: Brahmsutra, with the Bhasya by Madhva (Anandatirtha), and Jagannatha Tirtha's Dipika, Adhyaya 1, Pada 2. Based on the ed. by GopÃlak­«ïÃcÃrya: ÁrÅmad-BrahmasÆtrÃïi, ÁrÅmaj-JagannÃtha-yati-k­ta-ÂippaïÅ-saævalita-ÁrÅman-Madhva-Bhëya-sametÃni, Madras : The Grove Press 1900 An e-book of this edition is available for download from the GRETIL e-library: http://resolver.sub.uni-goettingen.de/purl/?gr_elib-234 Input by members of the Sansknet project http://www.sansknet.ac.in NOTICE: -- This GRETIL version integrates the three levels of mula text, commentary and subcommentary, which are presented separately in the respective Sansknet file(s). -- The Sansknet files of this text have the ligature "dma" instead of avagraha. This irregularity has been corrected here. FORMAT OF REFERENCES: BBs_n,n.nn = BrahmasÆtra_AdhyÃya,PÃda.SÆtra BBsBh_n,n.nn.nn = Bhëya_AdhyÃya,PÃda.Adhikaraïa.Section BBsBhDÅp_n,n.nn.nn = DÅpikÃ_AdhyÃya,PÃda.Adhikaraïa.Section #<...># = BOLD for SÆtras %<...>% = ITALICS for Bhëya ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ atha dvitÅya÷ pÃda÷ // 1. sarvagatatvÃdhikaraïam // __________ BBsBh_1,2.1.1: %% BBsBhDÅp_1,2.1.1: pÆrvottarapÃdabhedasya svasminnekavÃkyatÃyÃÓca siddhaye etatpÃdapratipÃdyaæ darÓayati - liÇgeti // liÇgÃnumÃpako dharma÷ / sa÷ ÃtmevÃtmà prav­ttinimittaæ ye«Ãæ te tathoktÃ÷ / 'nimittanimittinorabhedopacÃrÃt' iti sudhokte÷ / svarÆpÃrtho và ÃtmaÓabda÷ / pÆrvayojanÃyÃmÃtmapratipÃdake gauïÅ v­tti÷ / dvitÅyÃyÃæ tu sÃmÃnÃdhikaraïyamiti bheda÷ / svÃrthe ka÷ / tathà ca vyÃpyadharmadvÃrà dharmibodhakÃnÃmÃpÃtato yaugikÃnÃmityartha÷ / vi«ïoranyatra prasiddhÃnÃmiti ca saæyojyam 'ÓabdÃnÃmiti' ekaprÃtipadikarÆpÃïÃmanekapadasamabhivyÃhÃrarÆpÃïÃæ cetyartha÷ / 'vi«ïau prav­ttiæ' prakar«eïa v­ttiæ mahÃyogavidvadrƬhibhyÃæ vi«ïuparatvamiti yÃvat / 'pradarÓayati' prakar«eïa sÃdhayati sÆtrakÃra ityartha÷ / vaiÓvÃnarÃdhikaraïe nÃmasamanvayakaraïÃdavyÃptinirÃsÃya prÃdhÃnyena ityuktam / tathà ca tatrÃpi nÃmasamanvayamukhena prÃdhÃnyena phalato bahuliÇgasamanvayasyaiva karaïÃnnÃvyÃptiriti bhÃva÷ / __________ BBsBh_1,2.1.2: %<'brahma tatamam' iti sarvagatatvamuktaæ vi«ïo÷ / tacca 'tasyaitasyÃsÃvÃdityo rasa÷' (ai.Ã. 3-2-3.) ityÃdinÃ'dityasya pratÅyate />% BBsBhDÅp_1,2.1.2: yadyapi pÆrvapÃdÃntyadhikaraïenaitatpÃdÃdyasya nÃvÃntarasaÇgatyapak«eti na sà pradarÓanÅyà / tathÃpi iha tasyÃ÷ sambhavÃtphalasyÃvaÓyavaktavyatvÃcca sà pradarÓyata ityÃÓayena pÆrvÃdhikaraïasaÇgatiæ vi«ayÃdikaæ ca darÓayati brahmeti // iti vÃkye vi«ïo÷ nivadhikasarvagatatvamuktamityartha÷ / tata÷ kimityata Ãha - tacceti // tadityÃvartate, uktamiti ca vartate / tathà ca 'brahma tatamam' iti yattatamatvamuktaæ prÃïÃkhyavi«ïostattadekadeÓabhÆtaæ sarvagatatvÃntargataæ sarvaprÃïih­dayasthatvaæ tatraivaitareyake 'etaæ hyeva bahv­cÃmahatyukte mÅmÃæsanta etamagnÃvadhvaryava etaæ mahÃvrate chandogÃ÷ etamasyÃmetaæ divyetaæ vÃyÃvetamÃkÃÓa etamapsu etamo«adhÅ«vetaæ vanaspati«vetaæ candramasyetaæ nak«atre«vetaæ sarve«u bhÆte«vetameva brahmetyÃcak«ate' ityÃdau etamityuttaravÃkyena uktamityartha÷ / tato 'pi kimityata÷ sayuktikaæ pÆrvapak«amÃha - tacceti // co 'vadhÃraïe / ÃdiÓabdena 'sa yaÓcÃyamaÓarÅra÷ praj¤Ãtmà yaÓcÃsÃvÃditya ekametaditi vidyÃt tasmÃt puru«aæ puru«aæ pratyÃdityo bhavati ..... sÆrya Ãtmà jagatastasthu«aÓca ... etaæ sarve«u bhÆte«u' (ai. 3-2-3.) ityÃdivÃkyaæ g­hyate / atra tasyetyÃderupanyÃsa÷ etamiti parÃmaraÓanÅyasamarpakatayÃvaÓyakatvÃtpÆrvapak«ayuktipradarÓanÃrthaæ ca k­ta÷ / tathà ca yatha etamityuttaravÃkyenoktaæ sarvaprÃïih­dayasthatvaæ tasyetyÃdinà pÆrvavÃkyena prak­tatvÃttasyÃdityasyaiva pratÅyate, atastasyaiva tatpÆrvoktaæ tatamatvamapi bhavet / na vi«ïoriti yojanà / atra pÆrvapak«e tatamatvaæ saÇkucitaæ sarvabhÆtagatatvarÆpaæ vivak«itam / na caivaæ siddhÃntyabhimataniravadhikasarvagatatvÃk«epÃprÃptiriti vÃcyam / pÆrvapak«e 'etameva' iti avadhÃraïena vi«ïoranyatrÃk«epÃt tenÃsyÃk«epikÅsaÇgati÷, vi«ayasaæÓayau, vi«ïoranyasyaiva sarvaprÃïigatatvamiti sayuktikapÆrvapak«aÓca darÓito bhavati / siddhÃnete Órutyarthastu - 'tasya' prak­tasya 'etasya' saævatsaranÃmakasya caturmukhasya sarvÃditvatatamatvaniyÃmakatvanimittairÃdityanÃmà pradyumno rasa÷ sÃrabhÆta÷ / sa yaÓcÃyaæ puru«adehagata÷ prÃk­tadehavarjanÃdaÓarÅra÷ 'praj¤ÃtmÃ' j¤ÃnarÆpo 'niruddha÷ / yaÓcÃsÃvÃditye sthita÷ pradyumna etatsthÃnadvayagataæ rÆpamekamiti vidyÃt / tasmÃtpuru«ÃdityagatÃniruddhapradyumnayoraikyÃdÃditya÷ 'puru«aæ puru«aæ prati' pratipuru«aæ 'bhavati' abhimukho bhavati / pratig­haæ kÆpa itivatsarvapuru«agato bhavatÅti ceti / 'jagato' jaÇgamasya 'tasthu«a÷' sthÃvarasya 'ÃtmÃ' ÃdÃnÃdikartà 'sÆrya÷' sÆriprÃpyo vi«ïurdivaæ p­thivÅmantarik«aæ ca 'ÃprÃ÷' ÃsamantÃdapÆrayadityartha÷ / etamityÃdÅnÃæ saptamyantapadai÷ pratyekaæ sambandha÷ / tathà ca 'bahv­cÃ÷' ­gvedina÷ 'etaæ hyeva' etameva puru«Ãdityagatameva hi vi«ïuæ 'mahatyukthe' mahadukthanÃmakab­hatÅsahasre taddevatÃvi«aye taddevatÃmiti yÃvat 'mÅmÃæsante' jÃnanti / 'adhvaryavo' yajurvedina÷ 'agnau' cayanasÃdhane«ÂakÃdevatÃvi«aye taddevatÃæ mÅmÃæsante / 'chandogÃ÷' sÃmavedino 'mahÃvrate' tadÃkhyastotrasya devatÃæ stotre mÅmÃæsante / 'asyÃæ' p­thivyÃæ etaæ 'divi' antarik«e vÃyvÃdau caivaæ etameva 'sarve«u bhÆte«u' sarvaprÃïi«u anta÷ vyÃptamÃcak«ate vidvÃæÓa ityartha÷ / sarve«vityeva pÆrte÷ punarbhÆte«vityuktiratra bhÆtav­ttitvamÃtraæ pratipÃdyatayÃbhipretamiti j¤Ãpayitum / etaæ sarvabhÆtagatameva vi«ïuæ guïapÆrïatvÃdvyÃptatvÃcca etaæ mukhyato brahmetyÃcak«ate iti vÃkyaÓe«Ãrtha÷ / na sthÃnÃdhikaraïaÂÅkÃyÃæ tu - sarve«u bhÆte«u cak«urÃdisthÃne«u etamekameva brahma guïapÆrïamÃcak«ate iti vyÃkhyÃtam / pÆrvapak«Å tu tasyaitasya prak­taprasiddhasaævatsarasyÃsau prasiddha Ãditya÷ sÆryo rasa÷ sÃrabhÆto 'dhipatirityarthaæ manyate / __________ BBsBh_1,2.1.3: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.1.3: atha siddhÃntayatsÆtramavatÃrayati - ata iti // iti saÇgatisambhavÃdÃk«epasadbhÃvÃcca atastatparihÃrÃyottaramabravÅdbÃdarÃyaïa ityartha÷ / tadeva sÆtraæ paÂhati - sarvatreti / __________ BBsBh_1,2.1.4: %<'sa yaÓcÃyamaÓarÅra÷ praj¤ÃtmÃ' (ai.Ã. 3-2-4.) ityÃdinà sarvatrocyamÃno nÃrÃyaïa eva />% BBsBhDÅp_1,2.1.4: atra samanvayasÆtrÃttattvityasyÃnuv­ttiæ liÇgavyatyayam 'ucyamÃnam' ityadhyÃhÃraæ cÃbhipretya pratij¤ÃæÓaæ vyÃca«Âe - sa yaÓceti // vÃkyeneti Óe«a÷ / yadyapi 'tasyaitasyÃsau' ityÃdineti vaktavyam / pÆrvavÃkyatvÃt / tathÃpi tasya pÆrvapak«ayuktipradarÓanÃrthatvenopanyastatvÃttadvihÃya siddhÃntayuktipradarÓakavÃkyaj¤ÃpanÃya 'sa yaÓcÃyamaÓarÅra÷ praj¤ÃtmÃ' ityÃdinetyevoktam / vastutastu - na 'tasyaitasyÃsau' ityasyeva 'sa yaÓca' ityasya yuktipradarÓanamÃtratÃtparyeïopanyÃsa÷, nÃpi vi«ayamÃtrapradarÓanatÃtparyeïa / api tu pÆrvaæ vi«ayavÃkyasya anudÃh­tatvÃttadarthatayà tadgataitacchabdaparÃmarÓanayasamarpaïÃrthamananyasÃdhÃraïasvato 'ÓarÅratvayuktipradarÓanÃrthaæ ceti dhyeyam / 'sarvatra' sarvaprÃïih­daye«vantargatatayocyamÃno nÃrÃyaïa eveti / nÃrÃyaïaÓabdaprayegena - yacca ki¤cijjagatsarvaæ d­Óyate ÓrÆyate 'pi và / antarbahiÓca tatsarvaæ vyÃpya nÃrÃyaïassthita÷ // iti vÃkyamapi saÇg­hÅtaæ bhavati / tena ca sÆtre saÇkucitav­ttinà sarvatretyanena sarvabhÆtah­dgatatvasyaivÃbhipretatvenÃnyatra bahirneti prÃptaÓaÇkà nirastà bhavati / __________ BBsBh_1,2.1.5: %<'tadeva brahma paramaæ kavÅnÃm' (mahÃnÃ. 1-6.) 'paramaæ yo mahadbrahma'>% BBsBhDÅp_1,2.1.5: hetvaæÓaæ vyÃca«Âe - tadeveti // vyÃkhyÃtametajjij¤ÃsÃnayer / iÓvarabrahmaïorabhedabodhanÃrthaæ prav­ttasya 'paramaæ yo mahadbrahma paramaæ ya÷ parÃyaïam' iti bhÃratavÃkyasya ya÷ paramaæ mahadbrahma ya÷ paramaæ parÃyaïaæ tasya lokapradhÃnasya jagannÃthasya nÃmnÃmityuttaravÃkyenÃnvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.1.6: %% BBsBhDÅp_1,2.1.6: vÃsudevÃdityaparà sm­ti÷ / 'vÃsudevÃt' k­«ïÃdanya÷ ko và brahmaÓabdamukhyavÃcyo bhavet, na ko 'pi / kintu sa eva mukhyavÃcya÷ / kuta÷? 'hi' yasmÃt 'sa÷' vÃsudeva÷ sarvaguïai÷ pÆrïastadanye tvapÆrïÃ÷ tasmÃt / tarhi 'brahmÃïi jÅvÃ÷ sarve 'pi' ityÃdi kathamityata Ãha tadanya iti // vÃsudevÃdanye jÅvÃ÷ 'upacÃrata÷' amukhyata eva brahmaÓabdoditÃ÷, na tu mukhyata ityartha÷ / itÅti / vÃkye«viti Óe«a÷ / anena sarvatretyasya hetÃvapyanvayo darÓita÷ / tathà ca sarvatrodÃh­tavÃkye«u 'tasminneva' vi«ïÃveva 'prasiddhasya' rƬhatvenÃvagatasya 'brahmaÓabdasyopadeÓÃt' sarvagate vastuni ÓravaïÃdityartha÷ / tasminnevetyanena ÓruterniravakÃÓatvamuktaæ bhavati / anena 'sa yaÓcÃyamaÓarÅra÷ praj¤ÃtmÃ' (ai.Ã. 3-2-3.) ityÃdinà 'sarve«u bhÆte«vetameva brahmetyÃcak«ate' (ai.Ã. 3-2-3.) iti ÓÃkhÃÓe«eïa sarvatra sarve«u bhÆte«u antargatatayocyamÃno nÃrÃyaïa eva na tvÃdityÃdi÷ / kuta÷? 'etameva brahmetyÃcak«ate' iti sarvabhÆtagate vastuni nÃrÃyaïaikani«Âhatvena ÓrutyÃdiprasiddhabrahmaÓabdopadeÓÃcchruteriti sÆtrÃrtha ukto bhavati / __________ BBsBh_1,2.1.7: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.1.7: yuktyantareïa vi«ïorevÃtroktasarvagatatvaæ pratipÃdayatsÆtramupanyasya tadupÃttaÓrutimevodÃharati - vivak«iteti/ Ãdipadena 'agato 'mato 'nato 'd­«Âo 'vij¤Ãto 'nÃdi«Âa÷ / Órotà mantà dra«ÂÃde«Âà gho«Âà vij¤Ãtà praj¤Ãtà sarve«Ãæ bhÆtÃnÃmantarapuru«a÷ sama Ãtmeti vidyÃt' (ai.Ã. 3-2-4.) iti vÃkyaÓe«o g­hyate / ityÃdÅti luptat­tÅyavibhaktikaæ padam / asya vivak«iteti sÆtrapadenÃnvaya÷ / ata eva sÆtrabhëyayorekÅbhÃva iti tattvapradÅpokti÷ / anena sÆtre Órutyeti Óe«a÷ sÆcita÷ / ca÷ pÆrvoktahetusamuccaye 'vadhÃraïe ca / yato vaktuæ yogye vivak«Ã bhavati / ato vivak«itÃ÷ vaktuæ yogyÃ÷ vak«yamÃïà iti và / ye tu ÓrutÅnÃæ brahmaguïe«u tÃtparyÃbhÃvaæ vadanti, tannirÃsÃya vivak«itapadamupanibabandha sÆtrak­diti tattvapradÅpokte÷ ÓrutitÃtparyavi«ayabhÆtà iti và / sarvatretyanuvartate / gate iti Óe«a÷ / tathà ca sarvatra gate vivak«itÃnÃæ Órutyà sarvatra gatani«Âhatayà vaktuæ yogyÃnÃæ ita÷paraæ Órutyà sarvagatani«Âhatayà vak«yamÃïÃnÃæ ÓrutitÃtparyavi«ayÅbhÆtÃnÃæ và guïÃnÃmupasaæhÃragatÃÓrutatvÃdÅnÃæ vi«ïoreva yogyatvena tasminnevopapatte÷ anyatrÃnupapatteÓca sarvatrocyamÃno nÃrÃyaïa eva iti sÆtrÃrtha ukto bhavati / ya÷ prak­to vi«ïu÷ sa÷ 'ata÷' deÓakÃlaguïairvyÃpta÷ / ata sÃtatyagamane iti dhÃtuvyÃkhyÃnÃt 'santato hyata ucyate' iti vacanÃcca / yadvà - ato 'tist­tÅye 'tiÓaye adhika ityartha÷ / 'aÓruta÷' sarvÃtmanà ÓrotumaÓakya÷ / svayameva svÃtmÃnaæ svÃtantryeïa Ó­ïoti / 'narte tvat' (­. 10-112-9.) iti Órute÷ / 'agata÷' aprÃpta÷ pÆrïatvÃtsarvÃtmanÃj¤Ãta iti và / sarvÃtmanà mananavi«ayo na bhavatÅtyamata÷ / anato net­rahita÷ svatantra iti yÃvat / 'ad­«Âa÷' pratyak«eïa kenacit, sarvÃtmanà pÆrïatvÃt / ata eva sarvÃtmanà 'avij¤Ãta÷' viÓe«ato na j¤Ãta÷ / 'anÃdi«Âa÷' niyojakaÓÆnyo 'nyairanÃj¤apta iti và / yathÃnyai÷ svayamaÓrutÃdirna tathÃnye, sarvÃtmanà ÓrutyÃdyà ityÃha - Óroteti / 'ÓrotÃ' yugapatsvÃtantryeïa Óravaïakartà / 'mantÃ' svÃtantryeïa sarvamananakartà / svÃtantryeïa sarvadra«Âà / 'Ãde«ÂÃ' niyojanakartà / 'Ãgho«ÂÃ' samyagvaktà / 'vij¤ÃtÃ' viÓe«eïa j¤Ãtà / prakar«eïa j¤Ãtà / 'sarve«Ãæ bhÆtÃnÃæ' jÅvÃnÃm 'antara÷' antastha÷ 'puru«a÷' pÆrïa÷ 'sama÷' samÃna÷, sarvarÆpeïa 'ÃtmÃ' ÃdÃnÃdikarteti vidyÃdityaitareyabhëyatattvapradÅpaviÓveÓvaratÅrthÅyadiÓà Órutyartha÷ / __________ BBsBh_1,2.1.8: %% BBsBhDÅp_1,2.1.8: nanvetacchrutyuktÃnÃm aÓrutatvÃdiguïÃnÃæ kuto vi«ïuni«Âhatvamityata Ãha - sa hÅti // hiÓabda÷ prasiddhau / 'sa÷' vi«ïu÷ 'na te' ityÃdinà vÃkyenÃÓrutatvÃdiguïa÷ tadvattayà prasiddha ityartha÷ / Órutau 'ÓrotrÃdinÃ' iti padÃdhyÃhÃreïeti bhÃva÷ / yadyapi ÓrutÃvatatvasya prathamoktatvÃdatatvÃdiguïa iti vaktavyam / tathÃpi tasya sarvagatatvarÆpatvena vi«ïuni«Âhatayà sÃdhyatvÃt asiddhatvÃt sa vi«ïuratatvÃdiguïaka÷ prasiddha iti siddhanirdeÓÃyogÃt aÓrutatvÃdÅtyuktam / yadvà - vi«ïuratatvÃdiguïaka÷ 'na te vi«ïo' (­. 7-99-2.) ityÃdiÓruteriti prayoge sarvagatatvarÆpasyÃtatvasya sÃodhyatvÃttasya ca 'na te vi«ïo' ityÃdÃvanukterhetvananvayÃdaÓrutatvÃdÅtyuktam / __________ BBsBh_1,2.1.9: %<'sa savità sa vÃyu÷ sa indra÷ so 'Óruta÷ so 'd­«Âo yo harirya÷ paramo yo vi«ïuryo 'nanta÷' ityÃdicaturvedaÓikhÃyÃm // 2 //>% BBsBhDÅp_1,2.1.9: 'na te' ityÃdiÓrutau mukhato 'ÓrutatvÃdikaæ vi«ïorna pratÅyate ityato 'traivÃrthe spa«ÂaÓrutiæ cÃha - sa iti / ya÷ 'savitÃ' jagadutpÃdaka÷ sa harireva / yo 'vÃyu÷' balaj¤ÃnarÆpo deva÷ sa parama÷ paramÃtmaiva / ya÷ 'indra÷' paramaiÓvaryavÃn sa vi«ïureva, na prasiddhÃdi÷ / yo 'Óruto 'd­«Âa÷ so 'nanto 'parimito harireva nÃnya ityartha÷ / yadvà - yo haryÃdiÓabdavÃcya÷ prasiddha÷, sa eva savit­tvÃdiguïavÃciÓabdavÃcya ityartha÷ / ityÃdÅti / yata÷ caturvedaÓikhÃyÃmityÃdyuktamato 'pi sa evÃÓrutatvÃdiguïa ityanvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.1.10: %% BBsBhDÅp_1,2.1.10: nanu yathà brahmaÓabdÃdaÓrutatvÃdiliÇgaiÓca vi«ïu÷ sarvagata ityucyate / tathÃdityÃdiÓabdÃtsarvajÅvaliÇgÃccÃditya÷ sarvajÅvà và sarvagatÃ÷ kiæ na syurityata Ãha - na ceti // 'Ãdityo rasa÷' ityÃdityaÓabdÃt sarvagatatvaprakaraïe 'cak«urmaya÷ Órotramaya÷ chandomayo manomayo vÃÇmaya ÃtmÃ' (ai.Ã. 3-2-1) iti Órutau j¤Ãnakaraïacak«urÃdyÃtmakadehÃbhimÃnitvena jÅve prasiddhÃccak«urmayatvÃdeÓcetyartha÷ / hetusamuccaye caÓabda÷/ 'jÅva÷' ityanena sÆtragataæ ÓÃrÅrapadaæ vyÃkhyÃtam / 'ÓÃrÅrau tÃvubhau proktau jÅvaÓca paramastathÃ' iti sm­te÷ / ÓarÅrÃbhimÃnitvÃcca jÅvasya ÓÃrÅtvaæ yuktam / jÅva ityekavacanaæ samudÃyÃbhiprÃyam / jÅvaÓcetyapi caÓabdÃnvaya÷ / tenÃdityapratij¤Ã samuccÅyate / sarvatra gata iti Óe«a÷ / iti na vÃcyamiti sambandha÷ / __________ BBsBh_1,2.1.11: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.1.11: kuto na vÃcyamityatra hetvÃkÃÇk«ÃyÃæ sÆtramupanyasya pratij¤ÃbhÃgasyÃvatÃrikÃbhëyeïaiva vyÃkhyÃtatvÃddhetvaæÓameva vyÃca«Âe - anupapatteriti // ekasyaikaikasya jÅvasyeti vipariïÃmenÃnuvartate / sarvaÓarÅreti / sarvaÓarÅrasthatvasyÃnupapatte÷ sarvajÅvasya samÃnabhogaprÃptirÆpopapattiviruddhatvÃdevetyartha÷ / na tvanyaprÃpakÃbhÃvÃditi hetvantaramanve«aïÅyamityevaÓabdÃrtha÷ / evetyanena sautratuÓabdo vyÃkhyÃta÷ / anupapattistu ÂÅkÃyÃmeva sahetukamupapÃdità / __________ BBsBh_1,2.1.12: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.1.12: yuktyantareïa ÓÃrÅrasya sarvagatatvaæ nirÃkurvatsÆtramupanyasya tadupÃttaÓrutimevodÃharati - karmeti // bhÃvapradhÃno 'yaæ, ca÷ samuccaye / 'sarvatrokta÷ ÓÃrÅra÷' iti padatrayaæ vipariïÃmenÃnuvartate / tathà ca sarvatroktasya sarvagatasya prak­tasya 'etamÃtmÃnaæ parasmai Óaæsati' ityaitareyaÓrutau ÓaæsanakriyÃyÃæ sa etamÃtmÃnamiti karmatvena ÓÃrÅrasya jÅvasya ca tasyÃmeva kart­tvena vyapadeÓÃt ekasyÃæ kriyÃyÃæ tayorutsargato bhinnatvaniyamÃt apavÃdakÃraïÃbhÃvÃcca na sarvatrocyamÃna÷ ÓÃrÅra ityartha÷ / tattvapradÅpe tu - cakÃrÃt 'parasmai' iti sampradÃnavyapadeÓÃccetyabhiprÃya ityuktam / ya÷ 'etamÃtmÃnaæ' cak«urmayatvÃdiguïakaæ paramÃtmÃnam 'anyasmai' ayogyÃya 'Óaæsati' upadiÓati tasya vedÃ÷ 'dugdhadohÃ÷' phalavidhurà bhavantÅtyartha÷ / ityÃdÅtyasya pÆrvavatsÆtreïÃnvaya÷ / Ãdipadena 'ÃtmÃnaæ veda' iti ÂÅkoktaæ 'yastityÃja sacividaæ sakhÃyaæ na tasya vÃcyapi bhÃgo 'sti' (ai.Ã. 3-2-4.) iti tattvapradÅpodÃh­tavÃkyaæ ca g­hyate / 'sacividaæ' karmasa¤cayavettÃraæ prÅtyà ekadeÓasthatvÃt sakhÃyaæ hariæ 'yastityÃja' tatyÃja anyathà veda, tasya 'vÃci' vedÃdhyayanÃdau tasmÃt 'bhÃga÷' phalaæ nÃsti narakaæ ca syÃdityartha÷ / __________ BBsBh_1,2.1.13: %% #<ÓabdaviÓe«Ãt | BBs_1,2.5 |># %% BBsBhDÅp_1,2.1.13: yaduktaæ brahmaÓabdÃt vi«ïureva sarvagata iti / tadayuktam, brahmaÓabdasya jÅve 'pi v­tte÷ / na cÃsau jÅve 'mukhya iti tadagraha÷ / cak«urmayatvÃdibÃdhakabalenÃmukhyÃrthasyÃpi grahaïopapatte÷ / na ca dvitÅyasÆtroktabÃdhakÃnna jÅva÷ 'ÓrutvÃpyenaæ veda na caiva kaÓcit' iti gÅtÃyÃæ jÅvasyÃÓrutatvÃdiÓravaïÃt, t­tÅyoktasya ca vi«ïÃvapi sÃmyÃt / nÃpi turÅyoktacak«urmayatvÃdibÃdhakena, ekasyaiva karmatvakart­tvayo÷ upapatterityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya tadupÃttaÓrutimevodÃharati - Óabdeti // bhëyasya sÆtreïÃnvaya÷ / tathà ca 'etameva brahmetyÃcak«ate' iti vÃkye hetutvena prak­tabrahmaÓabdasya 'viÓe«Ãt' sÃvadhÃraïatvarÆpaviÓe«avattvÃdityartha÷ / asya nÃnena brahmaÓabdena ÓÃrÅra ucyate iti labdhasÃdhyenÃnvaya÷/ anenaivakÃro vidheyapadasaÇgata÷, tacchiraskabrahmaÓabdaÓca mukhyabrahmatvÃrthaka÷/ sa ca jÅve na yukta ityuktaæ bhavati / yadvà - evakÃra emityuddeÓyavÃcipadenaiva saÇgato 'nyayogavyavacchedÃrthaka÷ / na caivaæ brahmaÓabdasya sÃvadhÃraïatvÃprÃptiriti vÃcyam / evakÃrÃrthÃvadhÃraïasyÃnyayogavyavacchedasyÃnyasmin brahmatvayogavyavaccheda iti vivaraïe brahmaÓabdÃrthabrahmatvasambandhÃt brahmaÓabdasya sÃvadhÃraïatvaprÃpte÷ / yadyapi na ÓÃrÅra etacchabdÃrtha÷ / kuta÷? tasya evakÃrÃrthapratiyogivÃcakabrahmaÓabdenaiva viÓe«itatvÃditi sÆtrav­ttissambhavati / tathÃpi na sà ÂÅkokteti na kairapi pradarÓità / __________ BBsBh_1,2.1.14: %% BBsBhDÅp_1,2.1.14: sÃvadhÃraïatve 'pi brahmaÓabdasya kuto na jÅve v­ttirityata Ãha - na hÅti/ hiÓabda÷ prasiddhau hetau ca/ kavaya iti Óe«a÷ / kuta iti cet evakÃraÓiraskabrahmaÓabdavÃcyatve jÅvasya mukhyabrahmatvaæ syÃt, tacca nopapadyate / tasyÃmukhyabrahmatvena prasiddhatvÃditi bhÃva÷ / evamevakÃrasyoddeÓyasambandhonÃnyayogavyavacchedakatve 'pi pÆrvapak«e etacchabdÃrthatvena abhimatajÅvÃdanyasya brahmatvaæ ni«iddhaæ syÃt / tacca nopapadyate / jÅvÃdanyasya paramÃtmÃno mukhyabrahmaïo jÃtyÃderamukhyabrahmaïaÓca sattvenÃnyasya brahmatvasambandhani«edhÃyogÃdityapi dra«Âavyam / tattvapradÅpe tu - jÅvasya brahmatve tasya bhÆtatvena bhÆte«vityuktaæ bhÆtasthatvaæ na yujyata ityuktam / __________ BBsBh_1,2.1.15: %<'e«a u eva brahmai«a u evÃtmai«a u eva savitai«a u evendra e«a u eva harirharati para÷ parÃnanda÷' iti cendradyumnaÓÃkhÃyÃm // 5 //>% BBsBhDÅp_1,2.1.15: vi«ïÃvapi sÃvadhÃraïabrahmaÓabdasya v­tti÷ kuta ityata Ãha - e«a iti // u eva / yadvà - uÓabdo vi«ïupara÷ / tathà cai«a vi«ïureva brahmetyartha÷ / 'ÃtmÃnam' ityuktamÃtmatvaæ 'sa savitÃ' ityuktasavit­tvÃdikamapi vi«ïorevetyÃha - e«a u evÃtmetyÃdinà / ya u yo vi«ïureva hari÷ / tatra nimittamÃha - haratÅti / yaj¤ag­he«vi¬opahÆtaæ bhÃgaæ svÅkarotÅtyartha÷ / yadvà - satÃæ pÃpaæ haratÅtyartha÷ / evame«a eva para uttama÷ pÆrïÃnandaÓceti yojanà / indradyumnaÓÃkhÃyÃmityasya 'ya etaæ sarvabhÆtasthaæ vi«ïumeva brahmetyÃcak«ate indradyumnÃ÷' ityupask­tenÃnvaya÷ / asya ca hetoravatÃrikÃgatasÃdhyenÃnvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.1.16: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.1.16: sm­tisamÃkhyayÃpi vi«ïoratroktasarvagatatvaæ sÃdhayatsÆtraæ paÂhitvà tÃæ sm­timudÃharati - sm­teÓceti // ityÃdism­teÓca sarvatrocyamÃno nÃrÃyaïa evetyanvaya÷ / na kevalamuktahetubhya iti cakÃrÃrtha÷ / sm­te÷ svavacanatve 'pi paroktÃnuvÃdarÆpatvÃt taduktiryuktà / evamagre 'pi / he 'gu¬ÃkeÓa' gu¬Ãkà nidrà tadÅÓastadrahita iti yÃvat / gu¬avadÃsamantÃtkeÓà yasya sa÷ Ólak«ïakeÓeti và / ahamantaryÃmitayà sarvah­dayasthita ityartha÷ 'gÃæ' bhÆmiæ ÃviÓya tatrÃvatÅrya 'bhÆtÃni' jÅvÃn 'ojasÃ' sÃmarthyena dhÃrayÃmÅtyanyavÃkyasyÃrtha÷ / ime ca gÅtÃyÃmarjunaæ prati k­«ïavÃkye / pÆrvavÃkye sarvabhÆtÃÓayastho ya Ãtmà jÅva÷ so 'hamityabhedapratÅtinirÃsÃya dvitÅyavÃkyodÃharaïam / tadgatatvenaiva taddhÃrakatvamabhipretam / ato nÃsaÇgati÷ / ÃdipadÃtsm­tyantarasaÇgraha÷ / __________ BBsBh_1,2.1.17: %% BBsBhDÅp_1,2.1.17: anye tu 'manomaya÷ prÃïaÓarÅro bhÃrÆpa÷ satyasaÇkalpa÷' iti vÃkye manomayatvÃdiguïar iÓvara eva, na jÅva iti siddhÃntite jÅveÓayoraikyÃt kathametadityÃÓaÇkya asti bheda÷ / na cÃpasiddhÃnta÷, yato 'yaæ na pÃramÃrthika÷, kintu, mithyÃbhÆta eva sÆtrak­tà vivak«ita iti samÃdhÃya bhedamithyÃtve sÆtratÃtparyaæ varïayanti / te«Ãæ matamÃÓaÇkya dÆ«ayati - na ceti // castvarthe / na¤ ca tadviruddhatadabhÃvÃrtha÷ / tathà ca 'aprÃmÃïikaæ' bhedamithyÃtvaæ 'na kalpyaæ' sÆtrak­dvivak«Ãvi«ayatvena na kalpanÅyam / kuta÷? yatastadaprÃmÃïikaæ pramÃïaÓÆnyaæ 'dvà suparïÃ' ityÃdipramÃïaviruddhaæ ca ata iti yojanà / __________ BBsBh_1,2.1.18: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.1.18: uktÃrthamÃk«ipya samÃdadhatsÆtraæ paÂhitvÃk«epÃæÓaæ tÃvadvyÃca«Âe - arbhaketi // vÃkya iti Óe«a÷ / arbhaketyasya vyÃkhyÃlpeti / alpamoka÷ sthÃnaæ yasya tasya bhÃvastattvaæ tasmÃt / tathÃcÃlpasthÃnasthitatvokterityartha÷ / sarvajÅvah­dayasu«irÃïÃmalpatvÃditi bhÃva÷ / sÆtragatatacchabdasya prakÃraprakÃryubhayÃrthatvaæ matvÃha - cak«uriti, jÅva iti ca / Ãdipadena ÓrotramayatvÃdi g­hyate / cakÃrÃdÃdiÓabdÃdvà ÃdityaÓrutirapi gahyate / ata eva jÅvapadamÃdityasÃdhÃraïaæ prÃyoji / jÅvasya vyapadeÓo vacanaæ jÅvavyapadeÓa÷ 'cak«urmayaÓÓrotramaya÷' iti ÓrutÃviti Óe«a÷ / co hetusamuccaye / neti / sarvatrocyamÃno nÃrÃyaïa eveti yaduktaæ tannetyartha÷ / paramÃtmapak«e 'pi jÅvapak«a iva bÃdhakasadbhÃvÃditi bhÃva÷ // parihÃrÃæÓaæ vyÃca«Âe - neti / uktabÃdhakÃdvi«ïo÷ sarvatrocyamÃnatvÃbhÃvo netyartha÷ / __________ BBsBh_1,2.1.19: %% BBsBhDÅp_1,2.1.19: kuto netyato 'tra bÃdhakÃbhÃvÃditi hetum arbhakaukastvÃdÅnÃæ ca vi«ïÃvevopapannatvenÃbÃdhakatvÃditi tadupapÃdakahetuæ copask­tya tarhi vi«ïÃvarbhakaukastvÃdikathanavaiyarthyamityÃÓaÇkya tatparihÃratvenoktamevaænicÃyyatvÃdityaæÓaæ vyÃkhyÃti - arbhakaukastveneti / ÃdiÓabdenmanomayatvena ityÃha / anena sautraivaæÓabda÷ prakÃrÃrthatayà vyÃkhyÃta÷ / siddhÃntÃæÓe 'pi vi«ïvarthakasya vyatyastatacchabdasya sÃvadhÃraïasyÃnvayamabhipretyÃha - tasyaiveti / yadvà - pradhÃnasÆtre 'nuv­ttasya tadityasyeha vipariïatasyÃv­ttiæ matvÃha - tasyaiva vi«ïoriti / evakÃro 'pyartha÷ / tathà ca sarvagatasyÃpi jÅvavilak«aïasyÃpÅtyartha÷ / na tu jÅvasya, ityanyani«edhÃrtho và evakÃra÷ / 'nicÃyyatvÃt' upÃsyatvÃt / anenÃparichinne alpaukastvokti÷ jÅvavilak«aïe cak«urmayatvÃdyuktivyartheti ÓaÇkà nistà bhavati / __________ BBsBh_1,2.1.20: %% BBsBhDÅp_1,2.1.20: idÃnÅæ sarvagatasyÃlpaukastvamayuktamiti ÓaÇkÃnirÃsÃya sÆtrag­hÅtaæ d­«ÂÃntÃæÓaæ evamityasya caÓabdenÃpyanvayaæ vyatyastatatpadasya Ãv­ttasya 'yujyate' iti adhyÃh­tenÃpi sambandhamabhipretya vyÃkhyÃti - sarvagatatva iti // apÅti dvitÅyacaÓabdavyÃkhyÃnam / __________ BBsBh_1,2.1.21: %% BBsBhDÅp_1,2.1.21: yadapi jÅvavilak«aïasya nityaj¤Ãnavato j¤Ãnakaraïacak«urÃdiprÃcuryarÆpacak«urmayatvÃdikathanamayuktamiti codyaæ, tat caÓabdasÆcitasm­tyà nirÃha - sarvendriyamaya iti // vi«ïuryata÷ sarvaprÃïi«u saæsthita÷ / prÃïà indriyÃïi tadvanta÷ prÃïina÷ te«vindriyaniyÃmakatvena sthita÷ / sarvendriyasvÃmÅti yÃvat / ata÷ sarvendriyamaya ityukta ityartha÷/ svÃmitvaæ maya¬artha iti bhÃva÷ / caÓabda÷ prathamapÃdÃrthe dvitÅyapÃdÃrthaæ hetumÃha / evaæ dvitÅyat­tÅyapÃdadvayamapi ÃdityÃdisarvaprÃïisthitatvÃdÃdityÃdisarvanÃmÃbhidheya iti hetuhetumadbhÃvena vyÃkhyeyam / ata eva caÓabda÷ dvitÅyat­tÅyacaÓabdavat viÓe«aïÃntarasamuccayepyanveya÷ / anena prathamapÃdena 'cak«urmaya÷ Órotramayo manomayo vÃÇmaya÷' ityÃdikaæ brahmaïi tatsvÃmitvena nimittena prayuktamiti vyÃkhyÃtaæ bhavati / evaæ dvitÅyat­tÅyapÃdÃbhyÃæ tattadgatatvenÃdityÃditattannÃmavÃcyatvakathanamukhenÃdityaÓruterÅÓvaravÃcitvamuktaæ bhavati / anenaivÃditye 'nuktiyuktivirodhaÓca parih­ta÷ / caturthapÃdena chanda÷padoktavedamukhyÃrthatvÃcchandomayatvaæ ca vi«ïoryuktamitiyuktaæ bhavati / aitareyabhëye - 'sampÆrïadarÓanaÓakte÷ cak«urmaya÷ sampÆrïaÓravaïaÓakte÷ Órotramaya÷ satyakÃmatvÃt chandomaya÷ sarvamant­tvÃnmanomaya÷ sarvavakt­tvÃdvÃÇmaya÷ pÆrïaphalarÆpatvÃdÃtmÃ' iti / tathà b­hadbhëye - 'mayaÂprÃyuryÃrtha÷ svarÆpe ca' iti pratij¤Ãya - sarvadra«Â­svarÆpatvÃccak«urmaya itÅryate / sarvaÓrot­svarÆpatvÃtsa Órotramayar irita÷ // iti / tathà bhÃgavatatÃtparye - sarve vi«ïau sthità yasmÃdatassarvamayo hyasau / iti prakÃrÃntareïa bhagavati cak«urmayatvÃdikaæ vyÃkhyÃtam / skÃnde ityanantaraæ uktvÃditi Óe«a÷ / asya jÅvavilak«aïasyÃpi indriyasvÃmitvÃdinà cak«urmayatvÃdi yujyate iti na tadayoga ityupask­tasÃdhyenÃnvaya÷ / anena 'sarve«u bhÆte«u' ityÃtrÃrbhakaukastvokte÷ 'cak«urmaya÷' ityÃdau ca tasya jÅvasya tena cak«urmayatvÃdinà prakÃreïoktatvÃt ÃdityavyapadeÓÃcca asmÃdeva bÃdhakÃnna sarvatrokto nÃrÃyaïa iti cet - na, kuta÷? atra bÃdhakÃbhÃvÃt, arbhakaukastvÃdeÓca vi«ïÃvevopapatte÷ / na cÃparicchinnasyÃrbhakaukastvokti÷ jÅvavilak«aïasya cak«urmayatvÃdyuktiÓca vyartheti vÃcyam / evaæ nicÃyyatvÃt / cÃy­ pÆjÃniÓÃmanayo÷ / tasyaiva tasyÃparicchinnasyÃpi vi«ïo÷ alpaukastvacak«urmayatvÃdinà prakÃreïopÃsyatvena upÃsanÃrthaæ taduktisÃrthakyÃt / na cÃparicchinne jÅvavilak«aïe ca brahmÃïi arbhakaukastvÃdyuktirna yujyata iti vÃcyam/ yata÷ 'evaæ ca' evamapi sarvagatatve 'pi 'vyomavat' tadalpaukastvaæ cak«urmayatvÃdi yujyate / yathà vyÃptasyÃpi vyomno 'vyÃk­tÃkÃÓasya maÂhÃdyekadeÓÃvasthiti÷ tathà brahmaïo bhÆtÃÓayÃdau sthitiryuktà / yataÓcaivaæ vi«ïorjÅvavilak«aïatve 'pi indriyasvÃmitvÃdinà cak«urmayatvÃdyuktiryuktÃta iti sÆtrÃrtha ukto bhavati / __________ BBsBh_1,2.1.22: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.1.22: punaruktamÃk«ipya samÃdadhatsÆtramupanyasyati - sambhogeti / atra pÆrvasÆtrÃdevaæÓabdamanuvartya tadbodhitamÃpÃdakaæ darÓayan pÆrvapak«ÃæÓaæ tÃvadvyÃca«Âe - jÅveti // jÅvaparamÃtmanorityartha÷ / eketi // vi«ïo÷ sarvaÓarÅrasthatve jÅvena sahaikaÓarÅrasthatvaprÃpteriti bhÃva÷ / saæÓabdasya 'vyavah­païossamarthayo÷' ityatreva samÃnÃrthatvamÃÓrityÃha - samÃneti / iveÓvarapak«e 'pi bÃdhakasÃmyÃnnÃyaæ sarvagata iti vÃkyaÓe«a÷ / parihÃrÃæÓaæ vyÃca«Âe - neti/ neÓvarasya samÃnabhogaprÃptirityartha÷ / __________ BBsBh_1,2.1.23: %% BBsBhDÅp_1,2.1.23: kuto netyastatra hetutvena vaiÓe«yÃdityaæÓaæ yojayati - sÃmarthyeti // svÃrthe «ya¤ / viÓe«iïo bhÃva iti và / tathà ca parasya samÃnabhogÃprÃptau jÅvÃdapi sÃmarthyavaiÓe«yÃdityartha÷ / __________ BBsBh_1,2.1.24: %% BBsBhDÅp_1,2.1.24: kiæ tatsÃmarthyavaiÓe«yaæ, yena samÃnabhogÃprÃptirityata Ãha - uktamiti // na kevalaæ sÆtre jÅveÓayorbhogasÃmyÃbhÃva÷, tatra hetutvena sÃmarthyavaiÓe«yaæ coktam, kintu gÃru¬e ceti samuccayÃrthaÓca÷ / kimuktamityatastatpaÂhati - sarvaj¤eti // sarvaj¤atvÃlpaj¤atvarÆpabhedakadharmÃbhyÃmityartha÷ / prÃptasya bÃdhakasya parihÃrÃya vi«ïo÷ sÃmarthye satyapi prathamaæ prÃptistÃvatsyÃdeva agnistambhavato dÃhaprÃptivat / sÃpi bhagavati na sambhavati / tasya sÃrvaj¤enai«yadbÃdhakaparihart­tvasambhavÃditi bhÃveneha sÃrvaj¤okti÷, na jÅvena sahekaÓarÅrasthatve 'pi du÷khaparityÃgena sukhamÃtrabhoge svÃtantrayaæ hetu÷ / jÅvasya cobhayÃnubhave pÃratantryaæ heturiti vivektavyam / sambhoga÷ samÃnabhoga÷ / gÃru¬a ityanvaya÷ / 'iti ca' iti caÓabdapÃÂhe tatra pÆrvoktena samuccayÃrthaÓcakÃra÷/ anena yato yathà ekasya jÅvasya sarvaÓarÅrasthatve sarvasamÃnabhogaprÃpti÷ bÃdhikÃnupapatti÷ sÆtroktÃsti / tathà evamÅÓasya sarvabhÆtagatatvamaÇgÅk­tya jÅveÓvarayorekaÓarÅrasthatve parasya jÅvasamÃnabhogaprÃptirbÃdhikÃsti / ato neÓvara÷ sarvabhÆtagata iti cenna, kuta÷ tasya tadaprÃptau jÅvÃdapi sÃmarthyavaiÓe«yÃt agnistambhavato dÃhÃbhÃvavaditi sÆtrÃrtha ukto bhavati // 1 // // iti sarvagatatvÃdhikaraïam // ______________________________________________________________ // 2. att­tvÃdhikaraïam // __________ BBsBh_1,2.2.1: %<'janmÃdyasya yata÷' ityuktam / tatrÃtt­tvaæ 'sa yadyadevÃs­jata tattadattumadhriyata sarvaæ và attÅti tadaditeradititvam' (b­. 3-2-5.) ityadite÷ pratÅyate />% BBsBhDÅp_1,2.2.1: atrÃdhikaraïe lokato 'nyatra prasiddhÃditiÓabdena sahoktÃtt­tvaliÇgasya harau samanvaya÷ kriyate / ÓrutyÃdisaÇgati÷ vi«ayavÃkyamudÃh­tya vi«ayasaæÓayau sayuktikapÆrvapak«aæ ca sÆcayati - janmeti // janmÃdisÆtre janmÃdikart­tvaæ vi«ïoruktamityartha÷ / tatreti / uktalak«aïe«u madhya ityartha÷ / pravi«Âamiti Óe«a÷ / att­tvamiti // sa sargakÃle ca karoti sarvaæ saæhÃrakÃle tu tadatti bhÆya÷ / sra«Âà pÃtà tathaivÃttà (skÃnde) ityÃdÃvadidhÃtuprak­tikÃnekaÓabdavÃcyaæ saæhart­tvÃparaparyÃyaÓabdabodhyaæ ÆrïanÃbhyÃdivadatt­tvaæ tadityartha÷ / anena aderbhak«aïÃrthatvÃdaditeratt­tve 'pi na saæhart­tvalak«aïasyÃtivyÃptiriti ÓaÇkà nirastà / prathametiÓabda÷ Órutigata÷ / dvitÅyastu bhëyakÃrÅya÷ / aditerityÃvartate / tatraikaæ bhÃvapradhÃnam / tathà ca iti b­hadÃraïyakavÃkye yadatt­tvaæ pratÅyate tat adite÷ devamÃtureva bhavet / kuta÷? 'adite÷' aditiÓrute÷ / tathà adititvaliÇgÃcceti yojanà / adititvaæ ca gotvÃdivadaditimÃtradhramo, na vi«ïau sÃvakÃÓam / anena janmÃdisÆtroktalak«aïasyÃtivyÃptyasambhavÃk«epÃttenÃsyÃk«epikÅ saÇgati÷ / Órutyuktamatt­tvaæ vi«aya÷ / vi«ïoranyasya veti sandeha÷ / devamÃturaditereveti pÆrva÷ pak«a÷ / aditiÓrutiradititvayuktiÓca sÆcità bhavati / pÆrvapak«e Órutyarthastu - 'sa÷' aditirdevamÃtà saævatsaranÃmnà caturmukhena 'yadyadas­jata tattadattumadhriyata' mana÷ / Ãdacceti Óe«a÷ / kuta÷ sarvÃtt­tvamadite÷? yasmÃtsarvÃtrÅ sà sarvamattÅti yat tadeva hyaditerdevamÃtu÷ 'adititvam' aditiÓabdavÃcyatve nimittam, anyathà tanna syÃditi / asmin pak«e 'pi sthalÃntarasthÃditiÓabdasya nirvacanamidam / atra sarvaÓabda÷ sudhÃrÅtyà adityadanayogyasarvapara÷ / ÂÅkÃrÅtyà saÇkucitasarvaparo vÃ/ siddhÃnte Órutyarthastu - 'sa÷' saævatsaranÃmaka÷ caturmukho 'yadyadevÃs­jata tattatsarvamattuæ' sa m­tyunÃmà janÃrdano 'dhriyata / Ãdacca / kuta÷ sarvasaæhart­tvaæ vi«ïo÷? 'adite÷' aditiÓabdÃt / aditirhi 'idaæ sarvaæ......yadidaæ ki¤ca' (tai.2-6) 'aditirdevatÃmayÅ' (kaÂha. 4-7) iti Órutyantare brahmaïyaditiÓabdaprayogÃditi yÃvat / tÃvatÃpi kuta÷ sarvÃtt­tvaæ vi«ïo÷? sarvamattÅti yattadeva hi 'adite÷' strÅliÇgÃditiÓabdavÃcyasya 'adititvam' aditiÓabdavÃcyatvaæ anyathà sa nirnimittaka÷ syÃditi bhÃva÷ / anena vi«ïo÷ sarvÃtt­tÃyÃæ tannimittakaÓrutyantaragatÃditiÓabdo heturityuktaæ bhavati / uktaæ hi candrikÃyÃm / 'tattadattumiti pÆrvapratij¤ÃtasarvÃtt­tÃyÃæ Órutyantare brahmaïi prayuktasya sarvÃtt­tvanimittakasyÃditiÓabdahetÆkaraïe sambhavati' iti / ata eva ­gbhëye 'atti viÓvaæ tena caivÃditiriti vi«ïu÷' ityuktam / tatraiva 'guïata÷ kÃlataÓcÃnantyarÆpamakhaï¬itatvaæ cÃditiÓabdaprav­ttinimittam' iti coktam / __________ BBsBh_1,2.2.2: %<'sa yadyadevÃs­jata' iti pulliÇgaæ ca 'kÆÂastho 'k«ara ucyate' (bha.gÅ. 15-16.) ityÃdivat //>% BBsBhDÅp_1,2.2.2: nanvetadatt­tvamaditeÓcetkathaæ tarhi tasyÃæ sa iti pulliÇgaæ yuktaæ syÃt / atastena ÓrutyÃdibÃdha ityata Ãha - sa iti // iti vÃkye Órutamityartha÷ / ityÃdivadityÃnantaraæ adityÃæ yujyata iti Óe«a÷ / castvartha÷ / Ãdipadena 'so 'haæ vÃyuæ diÓÃæ vatsaæ veda' iti chandogavÃkyaæ g­hyate / kÆÂamÃkÃÓaæ tadvannirvikÃratayà ti«ÂhatÅti kÆÂastha÷ / prak­ti÷ 'ak«aro' dehato 'vinÃÓitvÃducyate iti gÅtÃvÃkyasyÃrtha÷ / dikÓabditÃnÃæ pÆrvÃdi caturdigavasthitabhagavadbÃhÆnÃæ 'vatsaæ' tato jÃtaæ 'vÃyuæ' mukhyaprÃïamahaæ 'veda' jÃnÃmÅtyartha÷ / lak«mÅvÃkyametat / __________ BBsBh_1,2.2.3: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.2.3: siddhÃntayatsÆtramavatÃrayati - atreti // iti codye samÃdhÃnamucyate sÆtrak­tà iti Óe«a÷ / anena sÆtre 'trocyate iti Óe«o darÓita÷ / tatsÆtraæ paÂhati - atteti / tattvityanuvartate, vipariïamyate ca / tathà cÃtra vÃkye ya÷ 'attÃ' saæhartocyate sa vi«ïureva / kuta÷? 'sarvaæ và atti' iti 'carÃcarasya' cetanÃcetanarÆpasya viÓvasyÃdyatayà saæhÃryatayà 'grahaïÃt' carÃcarÃtt­tvaliÇgÃditi yÃvaditi sÆtrÃrtha÷ / __________ BBsBh_1,2.2.4: %% BBsBhDÅp_1,2.2.4: carÃcarasyÃdyatayà grahaïe 'pi kuto nÃditestadatt­tvamiti liÇgasya sÃvakÃÓatvaÓaÇkÃæ nirÃha - na hÅti// hiÓabda÷ prasiddhau / carÃcarasyeti sÆtrÃk«arÃïyanÆdya ÓrutyanusÃreïa sarvasyeti vyÃkhyÃnam / na ca sÃmÃnyapadena vyÃkhyÃnaæ vyarthamiti vÃcyam / sÆtrasya ÓrutivisaævÃdapratÅtinirÃsÃrthatvÃt / 'adite÷' devamÃtu÷ / __________ BBsBh_1,2.2.5: %% BBsBhDÅp_1,2.2.5: carÃcarÃtt­tvaæ vi«ïorapi kuta÷ siddhamityata Ãha - sra«Âeti // 'puæsÃæ para÷' tebhya÷ uttamo 'vÃsudeva÷' k­«ïa÷ 'eka eva' nikhilajagata÷ eka÷ svatantra÷ 'sra«ÂÃ' s­«Âikartà tathà 'pÃtÃ' rak«ità tuÓcÃrtha÷ / atrà ca / 'vasudevetare' brahmÃdyÃstu 'alpasya' jagadekadeÓasyÃsvÃtantryeïa s­«ÂyÃdi kartÃro bhavanti/ svÃtantryÃpek«ayà netyartha÷/ iti skÃnde ityanantaram uktatvÃditi vÃkyaÓe«a÷ / __________ BBsBh_1,2.2.6: %% BBsBhDÅp_1,2.2.6: spa«ÂÃrthatvÃtprathamaæ sm­timudÃh­tyÃtraivÃrthe ÓrutimapyÃha - eka iti // eka ityasyÃv­tti÷, idamityasyÃpyÃv­ttipariïÃmau / tathà ca ya eka÷ 'idam' asya jagata÷ 'purastÃt' pralaye babhÆva / yataÓca s­«Âau 'idaæ' jagat 'babhÆva' jÃtam / atha yaÓcaiko bhavanasya 'gopÃ÷' goptà babhÆva / yaæ ca 'sÃmparÃye' muktipralayayo÷ bhuvanaæ praviÓati nigÅrïaudanavat / 'sa÷ devo' hari÷ na÷ 'Ãyu«e' Ãyurarthe 'iha' yaj¤asthÃne Ãgatya 'gh­tam' ÃhutirÆpam 'attu' svÅkarotviti taittirÅyaÓrutyartha÷ / mantradra«Â­­«ivÃkyametat / iti Órutyanantaraæ yata iti Óe«a÷ / asyÃto 'pi vi«ïoÓcarÃcarÃtt­tvaæ siddhamityanvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.2.7: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.2.7: yadà niravakÃÓasarvÃtt­tvaliÇgamÃtrÃtsÃvakÃÓÃditiÓrutyadititvaliÇgayorbÃdhena attà vi«ïureveti siddhyati / tadà kimu vÃcyaæ niravakÃÓaprakaraïasamuccitÃlliÇgÃdityarthaæ pratipÃdayatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - prakaraïÃcceti // 'naivehaæ ki¤cana' (b­. 3-2.) iti niravakÃÓavi«ïuprakaraïabalÃccÃttà vi«ïureveti sÆtrÃrtha÷ / __________ BBsBh_1,2.2.8: %% BBsBhDÅp_1,2.2.8: prakaraïasya vai«ïavatvÃsiddhimÃÓaÇkyÃha - apsaævatsaras­«ÂyÃdineti // aps­«Âi÷ saævatsaranÃmakacaturmukhas­«ÂiÓca te ÃdÅ yasya tat tathoktam / Ãdipadena saævatsarÃdanodyamÃdiliÇgaæ g­hyate / 'tatprakaraïatvÃt' vi«ïuprakaraïatvÃdityartha÷ / etatprakaraïasyeti Óe«a÷ / avagamopalak«akametat / asyÃta÷ prakaraïÃdvi«ïureva atrocyate iti prak­tasÃdhyenÃnvaya÷ / co hetusamuccaye / prakaraïaæ nÃmaikaprameyapratipÃdakÃnekavÃkyÃni / b­hadÃraïyake hi - 'naiveha ki¤canÃgra ÃsÅt / m­tyunaivedamÃv­tamÃsÅt / aÓanÃyayÃÓanÃyà hi m­tyustanmano 'kurutÃtmanvÅ syÃmiti/ so 'rcannacaratatasyÃrcata Ãpo 'jÃyanta....tadyadapÃæ Óara ÃsÅttatsamahanyata sà p­thivyabhavat tasyÃmaÓrÃmyat.... so 'kÃmayata dvitÅyo ma Ãtmà jÃyeteti sa manasà vÃcà mithunaæ samabhavadaÓanÃyà hi m­tyustadreta ÃsÅttatsaævatso 'bhavat .... taæ jÃtamabhivyÃdadÃtsa bhÃïamakarotsaiva vÃgabhavatsa aik«ata yadi ha và imamabhimaæsye kanÅyo 'nnaæ kari«ya iti sa tayà vÃcà tenÃtmanà idaæ sarvamas­jata' (b­. 1-2.) iti vi«ïuvi«ayÃïyanekavÃkyÃni ÓrÆyante / 'agre' pralaye 'iha' asvatantravarge, gagana iti và / 'ki¤cana' jÅvaja¬arÆpaæ vastu naivÃsÅditi / nanu - sarvasaæhÃrakaæ vi«ïuæ devÅæ jÅvÃæstathaiva ca / kÃlaæ triguïasÃmyaæ ca karmÃïi prÃïamindriyam / saæskÃraæ caiva vedÃæÓca narte ki¤cillaye tvabhÆt // iti b­hadbhëyodÃh­tavacanÃnnityÃnÃæ jÅvÃnÃmapi sattvÃtkathamiyamuktirityata uktaæ - m­tyunaiveti / 'idaæ' jÅvÃdikaæ 'm­tyunÃ' tannÃmakena janÃrdanena 'Ãv­tam' ÃcchÃditamÃsÅt / m­tyorÃvarakatve hetu÷ - aÓanÃyayeti / aÓaæ jagattannetryetyartha÷ / m­tyoraÓanÃyÃtvaæ ÓrutiprasiddhamityÃha - aÓanÃyà hÅti / 'tat' tasmÃdekÃkitvÃnm­tyu÷ 'ÃtmanvÅ' jagadrÆpaÓarÅravÃn syÃmityaicchat / evaæ sa m­tyu÷ 'arcan' svÃtmÃnaæ pÆjayan sa¤cacÃra tasyÃrcata Ãpo 'jÃyanta / tà eva tÃsÃmarcanasÃdhanamiti bhÃva÷ / tatrÃpsu yo 'pÃæ 'Óara÷' phenarÆpo maï¬a ÃsÅttacchara÷ / sa Óaro m­tyunÃsvaretasà 'samahanyata' saÇghÃtatvaæ prÃpita÷ / yassaÇghÃta÷ sà 'p­thivÅ' brahmÃï¬arÆpÃbhavat 'tasyÃæ' p­thivyÃæ ÓvetadvÅpe 'aÓrÃmyat' ÓiÓye m­tyu÷ / sa m­tyu÷ 'me' mama 'ÃtmÃ' brahmà dvitÅyo vÃyvapek«ayà jÃyeteti akÃmayata / atha 'aÓanÃyÃ' sa m­tyu÷ 'manasÃ' svecchayà 'vÃcÃ' vedÃbhimÃniÓriyà 'mithunaæ' dvandvÅbhÃvaæ 'samabhavat' prÃpat / tena mithunÅbhÃvena yadreta ÃsÅt 'tatsaævatsara÷' tupÃdÃnakadehavÃn saævatsaranÃmakaÓcaturmukho 'bhavat / atha jÃtaæ saævatsaramabhilak«ya attuæ 'vyÃdadÃt' vidadÃra svamukhaæ m­tyu÷ / sa saævatsaro bhayÃt vi«ïudÅptyÃnandabodhakabhÃïiti Óabdamakarot / yadbhÃïiti vacastadabhimÃninÅ saiva vÃÇnÃmnÅ sarasvatyabhavat / sa m­tyu÷ aik«ata ÃlocitavÃn / kimiti? 'yadÅmaæ' saævatsaram 'abhimaæsye' lÅnaæ kari«ye tattadà me 'kanÅya÷' alpamannaæ kari«ye / tato bahvannaæ bhavatvityÃlocya sa m­tyu÷ 'tayà vÃcÃ' sarasvatyà 'tenÃtmanÃ' caturmukhenedaæ sarvamas­jata / janayÃmÃseti Órutyartha÷ / __________ BBsBh_1,2.2.9: %% BBsBhDÅp_1,2.2.9: nanvapsaævatsas­«ÂyÃdinÃtrocyamÃnenÃpi kathamasya vi«ïuprakaraïatvaniÓcaya ityato 'psaævatsaras­«ÂyÃdervi«ïuliÇgatvÃditi bhÃvena tasya talliÇgatve sm­timÃha - nehÃsÅditi // 'Ãdau' pralaye 'iha' asvatantravarge 'ki¤cinÃpi' jÅvo ja¬aæ và nÃsÅt / nanvidamayuktaæ, jÅvÃde÷ nityasya sattvÃdityata Ãha - m­tyuriti / pralaye m­tyunÃmà hari÷ jÅvÃdyÃvarakatvenÃsÅt / ata Ãv­tatvÃnnÃsÅdityuktamiti nÃnupapattiriti bhÃva÷ / 'sa÷ Ãtmana÷' iti padaccheda÷ / 'mantre«vÃÇyÃderÃtmana÷' ityÃllopa÷ / tathà ca 'sa÷' prabhurvi«ïurÃtmano 'manasÃ' svecchayaivÃpo 'srÃk«Åt / 'tÃsu' apsu 'mahattaraæ' svÃrthe tarap / mahat sthÆlam 'aï¬aæ' brahmÃï¬aæ nirmame / 'tatra' aï¬e saævatsarÃkhyaæ brahmÃïamas­jadityanvaya÷ nÃmetyanena samyagvatsabhÆtÃn ramayatÅti vyutpattyà saævatsaraÓabdaÓcaturmukhe prasiddha ityucyate / atrÃsÃmarthyaparihÃrÃya - prabhuriti / 'taæ' caturmukham 'attuæ' bhak«ayituæ 'vyÃdadÃt' vyÃv­tat vi«ïu÷ / tadà brahmà 'virurÃva' bhÃïitiÓabdamakarodityartha÷ / heti asyÃrthasya ÓrutiprasiddhatÃæ sÆcayati / atha ÃrÃvakaraïÃnantaraæ 'tatk­payÃ' tasmin caturmukhe k­payà vi«ïustamajagdhvà s­«ÂikriyÃyÃmayojayat / 'sa vibhu÷' caturmukho haraye hareradyÃrthaæ bhuvanamas­jat / yadvà - bhuvanamas­jat, s­«Âaæ taddharaye 'rpitavÃniti Óe«eïa yojanà brahmavaivarta ityanantaraæ yata uktamiti Óe«a÷ / asyÃto 'psaævatsaras­«ÂyÃdervi«ïuliÇgatvasiddhirityadhyÃh­tasÃdhyenÃnvaya÷ / // iti att­tvÃdhikaraïam // 2 // ______________________________________________________________ // 3. guhÃdhikaraïam // __________ BBsBh_1,2.3.1: %% BBsBhDÅp_1,2.3.1: atrÃdhikaraïe lokato 'nyatra prasiddhakarmaphalabhokt­tvaliÇgasya vi«ïau samanvaya÷ pratipÃdyate / pÆrvÃdhikaraïaÓrutisaÇgatiæ vi«ayavÃkyodÃharaïapÆrvakaæ vi«ayaæ sÆcayati - sarveti // yasmÃt 'para÷' paramÃtmà 'eka÷' ekatvasaÇkhyÃyukta÷ 'sarvÃttÃ' sarvasaæhartà ca, tasmÃtprak­tipratyayÃrthayostatra yogÃt sarvÃttetyÃdikriyÃliÇgabodhakaÓabdavÃcyatvenokta ityartha÷ / sarvÃttetyuktyaiva arthÃtpÃtetyapyukta iti bhÃva÷ / tata÷ kimityata Ãha - ­tamiti / tatretyÃdau saæyojyam / tathà ca 'tatra' sarvÃtt­tvamadhye pravi«Âaæ tadviÓe«abhÆtaæ pÃt­tvaæ yatroktaæ tatra kÃÂhake '­taæ pibantau' ityatra 'pibantau' karmaphalasÃrabhoktÃrau dvau pratÅyete iti yojanà / dvivacanena dvitvabodhÃditi bhÃva÷ / anena yuktamatt­tvaæ bhagavatastatra prak­tipratyayÃrthayorupapatte÷ / iha tu karmabandhavidhure paramÃtmani prak­tyarthasya nirbhede pratyayÃrthasya cÃyogÃnna tasya dvivacanÃntapibacchandavÃcyateti pÆrvavai«amyeïa pratyavasthÃnÃdvà pÆrvamarthÃduktasya pÃt­tvasyÃnyamÃtrani«Âhatve 'sambhavasyÃnyasminnapi sattve 'tivyÃptervà Ãk«epÃdvà pÆrvÃdhikaraïenÃsya saÇgati÷, pÃt­tvÃkhyavi«ayaÓca sÆcito bhavati / vi«ayavÃkye janyajanakabhÃva÷ «a«Âhyartha÷ tathà ca 'suk­tasya loke' suk­tanirmite puïyakÃrye tattvapradÅparÅtyà suk­tanimitte ÓarÅre h­dayaguhÃæ pravi«Âau guhÃyÃmapi 'parame' sarvajÅvottame à ­ddha Ãrdha÷ parebhyo rudrÃdibhya Ãrdha÷ parÃrdha÷ / tasminnatipÆrïe vÃyÃviti Óe«a÷ / tathà ca tatra pravi«Âau h­dayaguhÃÓritavÃyvadhi«ÂhÃnÃviti yÃvat / 'sa hÃyasta÷ piturardhameyÃya' (chÃæ. 5-3-4.) iti tattvapradÅpodÃh­taÓrute÷ parabrahmÃvÃsatvÃttadanyajÅvÃbhimanyamÃnatvÃtparÃrdhaæ ÓarÅramiti và / ­taæ satyaæ tathà dharma÷ suk­taæ cÃbhidhÅyate / ­taæ tu mÃnaso dharma÷ ....... iti gÅtÃbhëyodÃh­tasm­te÷ ÓÃstravihitakarmabhirÃgataæ phalamupalak«aïayà ­tamityucyate / tathà ca '­taæ pibantau' bhu¤jÃnau yÃvÃtmÃntarÃtmÃkhyabhagavadrÆpaviÓe«au vartete tau 'brahmavido' brahmaj¤Ãnina÷ 'pa¤cÃgnayo' devapit­bhÆtamanu«yabrahmayaj¤Ãkhyapa¤camahÃyaj¤avanta÷ / 'sa e«a yaj¤a÷ pa¤cavidho 'gnihotraæ darÓapÆrïamÃsau cÃturmÃsyÃni paÓu÷ soma÷' () ityaitareyoktapa¤camahÃyaj¤Ã và / dyuparjanyadharÃpuæstryÃkhyapa¤cÃgnividyÃni«Âhà và / naciketà nÃma ­«i÷ naciketasa idaæ nÃciketamagnicayanaviÓe«a÷ / trinÃciketÃstrivÃramanu«ÂhitanÃcikete«ÂakÃcayanavanto ye vartante vidu«Ãæ pÃpinÃæ ca krameïa 'chÃyÃtapau' sukhadu÷khakÃraïabhÆtau vadantÅtyartha÷ / sukhadu÷khahetutvarÆpaæ gauïaæ chÃyÃtapatvaæ ca pratiyogibhedÃdaviruddham / yathoktaæ tattvapradÅpe amarÃïÃmÃhlÃdakÃvasurÃïÃæ tÃpakÃvityartha iti / praÓnarÆpakÃryadvÃrà tanmÆlasandehaprakÃraæ darÓayati - 'tau' ÓrutyuktapibantÃviti / iti vÃkye pibantau yau pratÅyete tau kÃvityanvaya÷ / anena pibantau kiæ jÅvaparau uta pararÆpe eveti saæÓaya÷ sÆcito bhavati / itÅtyanantaraæ iti saæÓaye jÅvasahitar iÓvara÷ pÃteti pÆrvapak«e ca satÅti vÃkyaÓe«a÷ / __________ BBsBh_1,2.3.2: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.3.2: atha siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ucyate iti // sÆtrÃtparata itiÓabdo 'dhyÃhÃrya÷ / guhÃæ pravi«ÂÃviti hetugarbhaæ viÓe«aïam / pibantÃvityÃtmapadavyÃkhyÃnam / ­tamityÃdÃvadhyÃhÃryam / vi«ïurÆpe ityÃtmÃnÃvityasya vyÃkhyÃnÃntaram / tathà ca - yÃvÃtmÃnau ­taæ pibantau tÃvÃtmÃnau vi«ïurÆpe eva / kuta÷? yato guhÃæ pravi«ÂÃviti yojanà / evetyanenÃnuv­ttatuÓabdÃrtha ukta÷ / vi«ïÆ iti vaktavye vi«ïurÆpe evetyukti÷ dvivacanasya rÆpadvayavivak«ayà sÃvakÃÓatoktyarthà / __________ BBsBh_1,2.3.3: %<'gharmà samantà triv­taæ vyÃpatustayorju«Âiæ mÃtariÓvà jagÃma' (­. 10-114-1.) ityÃdinà taddarÓanÃt //>% BBsBhDÅp_1,2.3.3: nanu vi«ïossarvaÓarÅre«vekaikarÆpeïaiva praveÓÃtkathaæ rÆpadvayÃbhiprÃyeïÃpi dvivacanopapattirityata÷ taddarÓanÃditi sÆtrÃæÓasÆcitaÓrutimudÃharati - gharmeti // bhagavantÃviti, kartumiti ca Óe«a÷ / triv­tamityÃvartate / tathà ca 'gharmÃ' gharmau dÅptau ghar«akau saÇkocakÃviti và / 'ghar«aïÃtsarvalokasya n­siæho gharma ucyate' ityaitareyabhëyokte÷, gh­«Âatvena ca mitÃviti tattvapradÅpokteÓca / 'samantÃ' samantau vyÃptau prak­tipuru«akÃlavyÃpinau / deÓata÷ kÃlata÷ ÓaktitaÓca sampÆrïau yau bhagavantau triv­taæ tejobannÃtmakaæ ÓarÅraæ 'vyÃpatu÷' viÓe«eïÃpatu÷ dehah­dayaguhÃsthÃnaæ prÃptau / tayo÷ 'ju«Âiæ' sevÃæ kartuæ 'mÃtariÓvÃ' mukhyavÃyurapi triv­taæ jagÃma / 'divo' devyà vÃyupatnyÃ÷ stanyaæ 'payo÷' 'didhi«ÃïÃ÷' pipÃsanto devÃ÷ dvirÆpaæ tamekam 'ave«an' anvaicchan / tam 'arkam' aram alaæ kaæ sukharÆpaæ 'sahasÃmÃnaæ' sahavÃyuæ viduriti Órutyartha÷ / gurvarthadÅpikÃyÃæ tu samantÃditi padacchedaæ k­tvà vidyamÃnÃviti cÃdhyÃh­tya samantÃdvidyamÃnau vyÃptÃviti vyÃkhyÃtam/ taccintyam/ ityÃdineti / vÃkyeneti Óe«a÷ / Ãdipadena 'divaspaya÷' ityuttarÃrdhaæ, tathà - eka÷ suparïa÷ sa samudramÃviveÓa sa idaæ viÓvaæ bhuvanaæ vica«Âe / taæ pÃkena manasÃpaÓyamantitastaæ mÃtà relhi sa u relhi mÃtaram // suparïaæ viprÃ÷ kavayo vacobhirekaæ santaæ bahudhà kalpayanti / (­. 10-114-4., 5.) ityÃdikaæ ca g­hyate / 'eka÷ suparïa÷' su«Âhu paramÃnandarÆpo bhagavÃn samudramÃviveÓa / sa idaæ sarvaæ jagat 'vica«Âe' paÓyati / 'taæ' paramÃtmÃnaæ pakvena manasà ahamapaÓyam / 'taæ mÃtÃ' vya¤jakatvÃdvÃk sarasvatÅ 'relhi' lihyata iva / sa paramÃtmà mÃtaraæ relhi / tÃvanyonyaæ sambaddhau bhavata÷ / tathà ca - bhagavadvya¤jakavÃco 'pi taddhyaÇgyatvamiti bhÃva÷ / tameva suparïamekaæ santaæ 'viprÃ÷' viÓe«eïa prak­«ÂÃ÷ kavayo 'vacobhi÷' Óabdai÷ 'bahudhÃ' keÓavÃdidvÃdaÓadhà sthitaæ kalpayanti cintayanti ityartha÷ / taddarÓanÃditi / tasya vi«ïo÷ dvirÆpatayà sarvaÓarÅrapraveÓasya uktatvÃdityartha÷ / tathà ca - ekasminnapi vi«ïau yuktaæ rÆpadvayÃbhiprÃyeïa dvivacanamiti bhÃva÷ / evaæ taddarÓanÃt ityetat tattvapradÅparÅtyà uktaviÓe«aïe nirïÅte vi«ïau dvivacanadarÓanÃt 'eka÷ suparïa÷' ityÃdinà tacchabdenaikavacanena parÃmarÓadarÓanÃt tasyaiva samudraniveÓino nikhilabhuvanadarÓina÷ 'apaÓyamantita÷' iti guhÃpravi«ÂatvadarÓanÃdekasyaiva bahunÃmarÆpadarÓanÃt ityapi vyÃkhyeyam // __________ BBsBh_1,2.3.4: %<ÃtmÃntarÃtmeti harireka eva dvidhà sthita÷ / nivi«Âo h­daye nityaæ rasaæ pibati karmajam // iti ca b­hatsaæhitÃyÃm />% BBsBhDÅp_1,2.3.4: nanu vi«ïau rÆpadvayavivak«ayà pratyayÃrthopapattÃvapi prÃtipadikÃrthakarmaphalabhokt­tvÃyogÃt na '­tam' iti vÃkyapratipÃdyatvaæ tasyetyata Ãha - Ãtmeti // eka eva hari÷ dehajÅvarÆpopÃdhibhedÃt ÃtmÃntarÃtmeti rÆpabhedena 'dvidhà sthito' dvidhà bhÆta÷ / dehajÅvayorh­daye nivi«Âa÷ / yaddhà - ÂÅkÃrÅtyà upÃdhibhedavivak«Ãmantareïaiva dvirÆpatayà dehanivi«Âa÷ 'karmajaæ rasaæ' phalaæ 'nityaæ' niyamena 'pibati' bhuÇkte ityartha÷ / sm­ta iti pÃÂhe kÅrtita÷ ityartha÷ / rasaÓabdena jÅvÃbhogyaguïabhoktaiveÓvara÷, na tu tadbhogyadravyabhokteti prameyaæ sÆcitam / b­hatsaæhitÃyÃmityasya taddarÓanÃdityanuv­ttavÃkyenÃnvaya÷ / karmaphalabhogasyoktatvÃditi tadartha÷ / tathà ca - na tadanupapattiriti bhÃva÷ / na kevalaæ b­hatsaæhitÃyÃm / kintu - Órotraæ cak«u÷ sparÓanaæ ca rasanaæ ghrÃïameva ca / adhi«ÂhÃya manaÓcÃyaæ vi«ayÃnupasevate // (bha.gÅ. 15.9.) iti gÅtÃsvapÅti cÃrtha÷ / __________ BBsBh_1,2.3.5: %<Óubhaæ pibatyasau nityaæ nÃÓubhaæ sa hari÷ pibet / pÆrïÃnandamayasyÃsya ce«Âà na j¤Ãyate kvacit // iti pÃdme //>% BBsBhDÅp_1,2.3.5: nanu kimÅÓvaro du÷khaæ pÃpakarmaphalaæ bhuÇkte? puïyajaæ sukhaæ vÃ? nÃdyadvitÅyau, pÆrïÃnandatvÃdityata Ãha - Óubhamiti // 'asau' sarvaÓarÅragataprÃïe sthito 'hari÷' yaj¤e havissvÅkartà pÃpahartà bhagavÃn 'nityaæ' niyamena Óubhakarmaphalameva 'pibati' bhuÇkte / hari÷ aÓubhakarmaphalaæ 'na pibet' na bhuÇkte ityartha÷ / 'puïyamevÃmuæ gacchati (b­. 3-5-20.) parame parÃrdhe' (kaÂha. 3-1.) iti Órute÷ / pibatÅti ­tapÃnakartari advitÅyatvamabhyupaiti / anenÃrthena dvitÅyapak«amaÇgÅk­tya Ãdyapak«o 'nabhyupagamena parih­ta÷ / pÆrïÃnandasya sukhabhogÃyoga iti dvitÅyaæ dÆ«aïaæ pariharati - pÆrïÃnandamayasyeti / tÃdÃtmyÃrthe maya / 'tÃdÃtmyÃrthe vikÃrÃrthe prÃcuryÃrthe maya tridhÃ' iti gÅtÃbhëyokte÷ / tathà ca - pÆrïÃnandarÆpasyÃsya vi«ïo÷ 'ce«ÂÃ' aiÓvaryaæ kvacitkÃle deÓe kenÃpi sÃkalyena 'na j¤Ãyate' na cintyate ityartha÷ / tathà ca - aiÓvaryabalena pÆrïÃnandasyÃpi sukhabhogo yukta iti bhÃva÷ / yadvà - vi«ïorbhokt­tvÃbhyupagame 'anaÓnannanya÷' (mu. 3-1-1.) iti Órutivirodha ityata Ãha - Óubhamiti // parÃdhÅnabhogÃbhÃvavi«ayam aÓubhabhogÃbhÃvavi«ayaæ và tadvÃkyamiti bhÃva÷ / na ca 'nÅcoccataiva du÷khÃderbhoga ityabhidhÅyate / nÃsau nÅcoccatÃæ yÃti' iti vÃkyavirodha÷, sukhabhogasyoccatÃrÆpatvÃditi vÃcyam / vi«ïau jÅvasamavete bhoge svÅkÃrÃmÃtrÃbhyupagamena uccatÃsampÃdakavikriyÃviÓe«ÃnabhyupagamÃt / uktaæ hi tattvapradÅpe - na ca 'anaÓnannanya÷' iti Órutivirodha÷ / na hi parÃdhÅnatayà bhogo, nÃpyapriyabhogo na ca tannimittoccanÅcatà vi«ïo÷, kintu - jÅvasamavete bhoge svÅkÃramÃtramucyata iti / yadvà - nÅcoccatÃsampÃdako bhoga÷ svÅyatayà sÃk«ÃtkÃra÷, sa cÃbhimÃnayuto vivak«ita÷, na cÃsÃvÅÓvare iti na virodha÷ / pÃdma ityanantaraæ uktatvÃditi Óe«a÷ / tathà ca - na Órutiyuktivirodha iti bhÃva÷ / __________ BBsBh_1,2.3.6: %% BBsBhDÅp_1,2.3.6: nanu kathaæ guhÃnivi«ÂatvaliÇgÃtpibato vi«ïutvaniÓcaya÷, tasya jÅve 'pi yogÃdityata Ãha - yo vedeti / vi«ïoreva guhÃnihitatvamatra grÃhyamiti copaskartavyam / ÃdiÓabdena 'ÃtmÃntarÃtmÃ' iti 'Órotraæ cak«u÷' iti 'ahaæ vaiÓvÃnaro bhÆtvÃ' ityÃdism­tirg­hyate / tathà ca ityÃdinà vi«ïoreva prasiddhaæ guhÃnihitatvamatra grÃhyamiti imamarthaæ sÆtrakÃro hiÓabdena darÓayatÅtyartha÷ / tathà ca - h­dayaguhÃsthatvamÃtrasya jÅve sambhave 'pi na tadiha hetutvena g­hyate / kintu - ÓrutyÃdiprasiddhaæ mok«ajanakaj¤ÃnaprakÃrÅbhÆtaæ prÃdhÃnyena guhÃnihitatvameva / tacca jÅve niravakÃÓamiti bhÃva÷/ sÆtre samanvayasÆtrÃttuÓabdamÃtramanuvartate / ÃtmÃnÃvityÃvartate / tathà ca 'ÃtmÃnau' Ãdeyaæ sukhaæ mÃtyanubhavatÅti vyutpattyà ÃtmaÓabdoktaÓubhakarmaphalabhoktÃrau 'ÃtmÃnÃveva' ÃtmÃntarÃtmÃkhye vi«ïurÆpe eva, na tu jÅveÓvarau / kuta÷? hi yasmÃttau h­dayaguhÃæ pravi«Âau tasmÃt / na hi jÅve 'pi guhÃnivi«ÂatvaliÇgaæ sambhavatÅti vÃcyam / tasya ÓrutyÃdyaprasiddhatvÃt / tatra prasiddhasyaiva grÃhyatvÃt / vi«ïostu 'yo veda' iti ÓrutyÃdyaprasiddhatvÃditi hiÓabdÃrtha÷ / nanu vi«ïau pibantÃviti dvivacanÃnapapatti÷ / na ca rÆpapraveÓena dvirÆpeïa praveÓasyÃsiddhatvÃdityÃÓaÇkyÃha - taddarÓanÃditi / tasya harerdvirÆpatayà ÓarÅrah­dayaguhÃsthatvasya liÇgasya darÓanÃt 'gharmÃ' iti ÓrutyuktatvÃditi sÆtrÃrtha÷ / atra tattvityasyÃnuv­tyà ÓrautapadÃnuv­ttyà ca ÃnandamayastadbrahmetyÃdivadihÃpi pratij¤Ãsiddhe÷ ÃtmÃnÃvityukti÷ / Órautadvivacanasya gatimÃha - Ãtmeti // sm­tisamÃkhyÃæ ÓrautapadÃnuv­ttiæ vinà Ãdeyaæ mÃtÅti vyutpattyà Óubhakarmaphalabhokt­tvarÆpaliÇgaæ ca vaktum / uktaæ hi candrikÃyÃm - Ãdeyaæ mÃtÅti vyutpattyà ÃtmaÓabdoktaæ Óubhabhokt­tvaæ mÆlayuktiriti / na caivam­tapÃt­tvasamÃnÃdhikaraïaguhÃpravi«ÂatvoktidvÃrà taduktiriti tadvÃkyÃntaravirodha÷ ÓaÇkya÷ / tasya sÆtre avaÓyavaktavyaguhÃpravi«ÂatvaliÇgÃpakadvivacanÃntarapadÃnvayayogyatÃd­ÓaviÓe«yoktimukhenetyarthÃbhyupagamÃt / tathà - yadyapi samanvetavyam­tapÃt­tvaæ sÃk«Ãdeva vaktavyamiti tadvÃkyÃntarasyÃpyÃdeyaæ mÃtÅti vyutpattimantareïÃntaryÃmÅtivat ­taæ pibantÃviti spa«ÂaÓabdenaiva vaktavyam / na tvÃtmaÓabdenetyarthÃÓrayaïÃnna virodha÷ / anyathà uktavÃkyavirodhÃpÃtÃt / evaæ cÃtra ke«Ã¤cidanyathà candrikÃbhiprÃyakathanam, tathà te«Ãmeva samanvayasÆtrÃttadityatrÃpyanuvartate iti candrikÃvirodhoktirapi cintyà / sautradvivacanopapattyartham uddeÓyasamarpaïÃrthaæ cÃvaÓyavaktavyÃtmÃnÃviti padenaiva vidheyasyÃpi bodhanasambhavenetaravyÃvartakÃvadhÃraïÃrthakatuÓabdamÃtrasyaivar ik«atisÆtra ivÃtrÃnuv­ttyaucityÃt / na ca tadityanuktau tuÓabdasyÃnvaya÷ pratyetuæ Óakyate iti samanvayÃdhikaraïÅyasudhÃvirodha÷ / uddeÓyavidheyapadÃntarÃbhÃva ityÃÓayÃt / __________ BBsBh_1,2.3.7: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.3.7: evaæ yadà niravakÃÓaguhÃnihitatvaliÇgasya sÃvakÃÓÃddvivacanaÓrutito 'pi prÃbalyÃdvi«ïo÷ prak­tyarthabhokt­tvasambhavÃcca sa eva pÃteti siddhyati / kimu punarniravakÃÓaÓrutyÃpÅtyarthaæ pratipÃdayatsÆtraæ paÂhitvà tadabhipretaÓrutimevodÃharati - viÓe«aïÃcceti // iti viÓe«aïÃdityanvaya÷ / sÆtre pibatoriti vipariïÃmenÃnuvartate / co yuktisamuccaye / tathà ca 'ya÷ setu÷' iti Órutau pibatorekavacanabodhyenaikatvena viÓe«aïÃdeka eva pÃtà / sa ca yajamÃnasetutvabrahmatvÃk«aratvÃdinà viÓe«aïÃt brahmaïaÓca paratvena viÓe«aïÃdvi«ïureva, na jÅva iti sÆtrÃrtha÷ / na kevalaæ liÇgÃt, kintu - setvÃdiÓrutito 'pÅti cÃrtha÷ / 'ya÷' ÃtmÃntarÃtmÃkhyadvirÆpo bhagavÃrn 'ijÃnÃnÃæ' vi«ïumuddiÓya yÃgaæ kurvÃïÃnÃæ 'setu÷' ÃÓraya÷ yadak«araæ paraæ brahma, taæ dhyÃtuæ naciketasaæ prati sÃdhanaæ vaktuæ 'Óakemahi' ÓaktÃssma iti kÃÂhakaÓrutyartha÷ / __________ BBsBh_1,2.3.8: %% BBsBhDÅp_1,2.3.8: brahmaÓabdasya bhagavadekavÃcitvaæ smÃrayati - p­thagiti // atra yata ityÃvartate / tathà ca yata÷ 'tasya' vi«ïorguïÃ÷ 'amitatvata÷' asaÇkhyÃtatvato nimittÃt 'p­thak' vivicya vaktuæ na Óakyante / j¤ÃtavyÃÓca sarvairadhikÃribhi÷ sarve guïà iti Óe«a÷ / yato brahmaÓabdena sarve«Ãæ guïÃnÃæ 'grahaïaæ' j¤Ãnaæ bhavet ata÷ sarvaguïaj¤ÃnÃrthaæ tasmin vi«ïau brahmaÓabda÷ prayujyate iti Óe«a÷ / yato brahmaÓabdena sarve«Ãæ guïÃnÃæ grahaïaæ bhavet / evaæ ca sarvaguïavÃcÅ brahmaÓabdo bhavati, tatra v­ttimantareïa tajj¤ÃnajanakatvÃyogÃditi bhÃva÷ / yasmÃdvibhuæ taæ vi«ïum­te anye«Ãæ jÅvÃnÃæ nÃmità guïÃ÷, kintu - vi«ïoreva pramÃïasiddham, etasmÃtkÃraïÃdayaæ brahmaÓabdo vi«ïoreva 'viÓe«aïaæ' mukhyavÃcako nÃnye«Ãmityartha÷ / brÃhma ityanantaraæ brahmaÓabdasya bhagavadekavÃcitvamuktamiti Óe«a÷ / __________ BBsBh_1,2.3.9: %% BBsBhDÅp_1,2.3.9: atra parai÷ pibantau buddhijÅvÃviti pÆrvapak«e prÃpte jÅveÓvarÃveveti vyÃkhyÃtaæ, tannirÃkaroti - na ceti// atreti Óe«a÷ / asminnadhyÃye iti tadartha÷ / hetau, svavyÃnena saha paravyÃkhyÃnanirÃkaraïasya samuccaye và caÓabda÷ tathà cÃsaÇgatiriti bhÃva÷ / __________ BBsBh_1,2.3.10: %% BBsBhDÅp_1,2.3.10: nanu nÃtra jÅve samanvayakathanamasaÇgatam / jÅveÓvarabhedasyÃsatyatvena tayoraikyÃt / jÅvasamanvayasyaiva brahmasamanvayarÆpatvÃdityata Ãha - satya iti / 'satyaæ' satyà 'bhidÃ' bheda÷ / yadyapyatrÃtmajÅvayo÷ satyatvavacanenaiva tatsvarÆpabhedasyÃpi satyatvamuktaæ bhavati / tathÃpi puna÷ 'satyaæ bhidÃ' ityuktirdarÓanapratÅtÃbhedapratÅtinirÃsatÃtparyÃrthà ÓapathÃv­tti÷ / kecidbhedamasatyamÃhu÷ tatkathametadityataste«Ãæ pak«e ÓrutirabhÅk«ïaæ dÆ«aïamabhidhatte - maiveti / 'Ãruvaïya÷' arà do«Ãstadvanta÷, ÃsamantÃdaraÓÅlà và Ãrava÷ tairasatyabhedaj¤Ãnibhi÷ vi«ïu÷ sarvathà vanyo bhajanÅyo netyartha÷ / iti paiÇgiÓrutirityanantaraæ yata iti Óe«a÷ / asya nÃsatyo bheda ityuttareïÃnvaya÷ evaæ bhÃllaveyaÓrutirityasyÃpi / atra yadyapi bhÃgavatatÃtparye - 'satyatvaæ ca bhedasyoktaæ bhÃllaveyaÓrutau / sthÃïurheccakrÃma sa prajÃpatimuvÃca ko 'si ke sma÷ ka÷ sa÷ iti / sahovÃca yo 'smi ye stha ya÷ sa iti / athainamupÃkroÓat satyaæ bhidà satyaæ bhidà satyaæ bhidÃ' ityÃdinà 'satyam' iti vÃkyaæ bhÃllaveyaÓrutyantargatatayà paÂhyate / bhëyapustake 'pi kvacit 'satyam' iti vÃkyam 'Ãtmà hi' iti vÃkyaæ ca bhÃllaveyaÓrutitvenaiva paÂhyate / na tu Órutidvayasthatvena / tathÃpi anayostÃtparyÃnusÃreïaikaÓrutisthatvaæ, bahutarapÃÂhabalÃt 'satya ÃtmÃ' iti paiÇgiÓruti÷ / 'Ãtmà hi' iti bhÃllaveyaÓruti÷ / tÃtparyodÃh­tà tu anyà tatsamÃkhyà rÆpà cetyado«a÷ / 'sthÃïu÷' rudra÷ 'uccakrÃma' Ærdhvaæ jagÃma/ 'sa÷' rudra÷ 'prajÃpatiæ' brahmÃïam upÃkroÓaduvÃca / kimiti? tvaæ 'ka÷' kÅd­Óa÷ / vayaæ 'ke' kÅd­ÓÃ÷ / sa÷ vi«ïu÷ 'ka÷' kÅd­Óa÷ / kiæ bhinna utÃbhinna ityÃÓaya÷ / krameïottaramÃha - ahaæ 'yo' yÃd­Óo 'gre sarvadà tÃd­Óo 'smi / yÆyaæ 'ye' yÃd­ÓÃ÷ tÃd­ÓÃ÷ stha / 'sa÷' vi«ïuryÃd­Óo mayà bhavadÃdibhiÓca bhinnastÃd­Óa eveti Órutyartha÷ / __________ BBsBh_1,2.3.11: %<'Ãtmà hi paramassvatantro 'dhiguïo jÅvo 'lpaÓaktirasvatantro 'vara÷' iti ca bhÃllaveyaÓruti÷ / (12) yatheÓvarasya jÅvasya bhedassatyo viniÓcayÃt / evameva hi me vÃcaæ satyÃæ kartumihÃrhasi // yatheÓvaraÓca jÅvaÓca satyabhedau parasparam / tena satyena mÃæ devÃstrÃyantu sahakeÓavÃ÷ // ityÃdernÃsatyo bheda÷ // 12 // // iti guhÃdhikaraïam // 3 //>% BBsBhDÅp_1,2.3.11: atroktabhedasÃdhakapramÃïatvena viruddhaguïopanyÃsÃya 'ÃtmÃ' iti dvitÅyavÃkyaæ prav­ttam / 'ÃtmÃ' paramÃtmà 'parama÷' svatantra÷ / 'adhiguïa÷' pÆrïaÓakti÷ / ata evottaratra paramatvasvatantratvapÆrïaÓaktitvaviruddhÃnÃæ dharmÃïÃm alpaÓaktirityÃdipadairyutkrameïÃbhidhÃnaæ k­tam / BBsBhDÅp_1,2.3.12: atraivÃrthe purÃïavÃkye paÂhati - yatheti // atra «a«Âhyantaæ vÃkyaæ pÃdmasthaæ, prathamÃntaæ skÃndagatamiti tattvapradÅpokte÷ / 'me mÃm' ityÃbhyÃæ tatprak­to grÃhya÷ / 'viniÓcayÃt' evÃrtho 'yaæ Óabda÷ / satyabhedÃviti bahuvrÅhi÷ / yathà satyabhedau tathaiva vidyamÃnÃnatikrameïa j¤Ãtena 'satyena' satyabhedena bhedasatyatvaj¤ÃnÃkhyakÃraïeneti yÃvat / sahakeÓavà ityekaæ padaæ, keÓavasahità devÃ÷ 'trÃyantu' asmÃn rak«antvityartha÷ / ityÃdervÃkyÃnnÃsatyo bheda÷, kintu - satya eveti j¤Ãyata ityartha÷ / atra pÆrvavÃkye jÅveÓabhedasya d­«ÂÃntatvenopÃdÃnÃtprÃmÃïikatvaæ j¤Ãyate, tÃd­Óasyaiva d­«ÂÃntatvÃt / dvitÅye tu vi«ayÃnatikrameïa bhedasatyatvaj¤Ãnasya trÃïakÃraïatvoktyà bheda satyatvamapi j¤Ãyata iti prak­tasaÇgati÷ / Ãdipadena grÃhyavacanÃni tattvapradÅpe udÃh­tÃni / tathÃhi - dvau bhÆtasargau loke 'smin daiva Ãsura eva ca / daivo vistaraÓa÷ prokta÷ Ãsuraæ pÃrtha me Ó­ïu // asatyamaprati«Âhaæ te jagadÃhuranÅÓvaram / ityÃrabhya - tÃnahaæ dvi«ata÷ krÆrÃn saæsÃre«u narÃdhamÃn / k«ipÃmyajasramaÓubhÃnÃsurÅ«veva yoni«u // iti bhagavadvacanam (bha.gÅ. 16-6, 19.) asatyamaprati«Âhaæ te jagadÃhuranÅÓvaram / ta ÃsurÃ÷ svayaæ na«ÂÃ÷ jagata÷ k«ayakÃriïa÷ // iti vyÃsasm­ti÷ / indrÃsomà tapataæ rak«a ujjataæ nyarpayataæ v­«aïà tamov­dha÷ / parÃÓ­ïÅtamacito nyo«ataæ hataæ nudethÃæ niÓiÓÅtamatriïa÷ // (­. 7-104-1.) indrà somà vartayataæ divasparyagnitaptebhiryuvamaÓmahanmabhi÷ / tapurvadhebhirajarebhiratriïa÷ ; (­. 7-104-5.) ityÃdikà Óruti÷ / ye«Ãæ bhijjagadÅÓvarajÅvÃnÃæ nÃsti te 'triïa÷ / svÃj¤ÃnakalpitajagatparameÓvarasya jÅvasya bhedakalu«Åk­tabhÆmabhÃve / iti hi mÃyino vadanti / ÃcchÃdya vik«ipati saæsphuradÃtmattvam / jÅveÓvarasya jagadÃk­ti tanm­«aiva / ityÃdi ca / triryÃtudhÃna÷ prasitiæ tayetv­taæ yo agne an­tena hanti / (­. 10-87-11.) vÃcà stenaæ Óarava ­cchantu marman viÓvasyaitu prasitiæ yÃtudhÃna÷ / (­. 10-87-15.) atha j¤ÃnopasargÃ÷ ityÃrabhya yecÃnye mithyÃtarkaird­«ÂÃntai÷ kuhakendrajÃlairvaidike«u paristhÃtumicchanti tai÷ saha na saævaset / prakÃÓyÃhyete taskarà asvargyÃ÷ (maitrÅ. 7-8.) ityÃdiÓrutiÓatairandhaæ tama eva mÃyinÃæ gatiriti niÓcÅyate / tathà ca skÃnde - sarvabrahmatvavettÃro jÅvabrahmatvavedina÷ / anyasÃmyavido vi«ïo÷ vi«ïudve«ÂÃra eva ca / sarve yÃnti tamo ghoraæ na te«Ãæ utthiti÷ kvacit // iti // // iti guhÃdhikaraïam // 3 // ______________________________________________________________ // 4. antarÃdhikaraïam // __________ BBsBh_1,2.4.1: %<Ãditye vi«ïurityuktam / 'ya e«a Ãditye puru«a÷ so 'hamasmi sa evÃhamasmi' (chÃæ. 4-11.) ityÃdÃvagnÅnÃmevÃdityÃdisthatvamucyate />% BBsBhDÅp_1,2.4.1: atrÃdhikaraïe cak«uranta÷sthatvaliÇgaæ brahmaïi samanvÅyate / ÓrutyÃdisaÇgatiæ vi«ayavÃkyaæ vi«ayasaæÓayau sayuktikaæ pÆrvapak«aæ ca darÓayati - Ãditya iti // 'yaÓcÃsÃvÃditye' ityÃnandamayÃdhikaraïodÃh­tÃyÃæ tathà 'antarÃditye' ityantarnayodÃh­tÃyÃæ ca ÓrutÃvÃnandamayo 'ntasstho vi«ïurÃditye 'stÅtyuktamityartha÷ / tata÷ kimityata Ãha - ya iti / tadityÃdau saæyojyam / 'so 'haæ sa evÃham' ityabhyÃsopanyÃsa÷ pÆrvapak«ayuktipradarÓanÃrtha÷ / prathamÃdipadena athainamanvÃhÃryapacano 'nuÓaÓÃsa / ya e«a candramasi puru«o d­Óyate / so 'hamasmi sa evÃhamasmi / athainamÃhavanÅyo 'nuÓaÓÃsa / ya e«a vidyuti puru«o d­Óyate so 'hamasmi sa evÃhamasmÅti ca vÃkyadvaæ g­hyate / dvitÅyÃdipadena candravidyutsthatvam / yadyapi Ãdityasthatvasyeva candravidyutsthatvayoragnerak«isthatvasÃdhakatvÃbhÃvÃttadupÃdÃnaæ na prak­topayuktam / tathà agnÅnÃmiti bahuvacanaæ cÃnupayuktam, pÆrvapak«e gÃrhapatyasyaiva ak«isthatvasÃdhanena gÃrhapatyÃdÅnÃæ trayÃïÃæ tasyÃsÃdhanÃt / candravidyutorak«yekavidhatvÃbhÃvena tatsthatvasyÃk«isthatvÃsÃdhakatvÃcca / tathÃpi ÃdiÓabdadvayaæ bahuvacanaæ ca pÆrvapak«e gÃrhapatyÃdibahvagniÓrutirÆpayuktisÆcanÃrtham / yathà anvÃhÃryapacanÃkhyadak«iïÃgnyÃhavanÅyayo÷ candravidyutsthatvamucyate, evaæ gÃrhaptayasyÃpi Ãdityasthatvamucyate iti d­«ÂÃntÃrthaæ gÃrhapatyÃdÅnÃæ trayÃïÃæ krameïÃdityÃditritayasthatve prasiddhagÃrhapatyasyaivÃdityasthatvamukhenÃk«isthatvamÃgacchatÅti yuktipradarÓanÃrthaæ và tadupÃdÃnamiti na vaiyarthyamiti dhyeyam/ __________ BBsBh_1,2.4.2: %% BBsBhDÅp_1,2.4.2: tato 'pi kimityata Ãha - ata iti // asya na sannihitena 'aikyÃt' ityanenÃnvaya÷ / prak­tasya ata ityanena parÃm­«ÂÃsyÃdityÃnta÷ sthatvasya aikye hetutvÃyogÃt / kintu vyavahitena 'atrÃpyagnirevocyate' ityanenÃnvaya÷ / na kevalamÃdityavÃkya ityaperartha÷ / tathà ca - yadÃnandamayÃkhyavi«ïuni«ÂhatayoktamÃdityasthatvaæ tacchÃndogye 'ya e«a Ãditye puru«a÷ so 'hamasmi' ityÃdÃvÃgnÅnÃæ gÃrhaptayÃkhyÃgnereva 'ucyate' pratÅyate na vi«ïo÷/ kuta÷? yato 'tra 'agnÅnÃæ' gÃrhapatyadak«iïÃgnyÃhavanÅyÃnÃæ trayÃïÃæ krameïa ÃdityÃdisthatvamucyate, ata÷ / tata÷ kim? yato 'tra gÃrhapatyÃkhyÃgnerevÃdityasthatvamucyate 'to 'ya e«o 'ntarak«iïi puru«o d­Óyate' iti vÃkye 'pyak«isthatvena gÃrhapatyÃgnirevocyate, na sa vi«ïu÷ / ÓrutigatÃhaæÓabdenÃpi sa evocyate iti yojanà / tathà ca pÆrvapak«aÓrutigatÃhaæÓabdo agnÃveva mukhya iti tasyaiva grahaïamiti bhÃva÷ / nanvagnerÃdityasthatve 'pi kuto 'k«isthatvaprÃptirityata Ãha - ak«yÃdityayoriti / 'ÃdityaÓcak«urbhÆtvÃk«iïÅ prÃviÓat' ityaitareyaÓruteracetanÃk«yÃdityamaï¬alayorÃdityacak«u÷padoditaikacetanÃdhi«ÂhitatvarÆpaikadharmeïaikavidhatvÃdityartha÷ / yadvà - 'aÓanayodÃh­tÃdityastriv­diva vai cak«u÷ Óuklaæ k­«ïaæ kanÅnikÃ' () iti ÓrutyanusÃreïa tayostriv­ttvadharmeïaikavidhatvÃdityartha÷ / tathà ca - Ãdityasthatvoktyà arthÃdak«isthatvamapi prÃptameveti bhÃva÷ / yadyapi 'sayaÓcÃyam' iti pÆrvodÃh­tataittirÅyaÓrutisthÃdityaÓabda÷ utk­«ÂacetanamÃtropalak«akatayà vyÃkhyÃta÷ / tathÃpi atrÃdhikaraïe sÆryÃbhimanyamÃnÃdityamaï¬alaparatvamapyasyÃÇgÅk­tya Ãk«epaparihÃrau k­tau / ata eva ÂÅkÃyÃmak«yÃdityayarekavidhatvÃdyuktam / tattvapradÅpe tu - ak«ÅndriyaprerakÃdityayorekatvÃditi yathÃÓrutameva vyÃkhyÃtam / candrikÃyÃmapi tattvapradÅpÃnusÃreïa devatÃparamevÃk«ipadam / ata eva bhëye sannyÃyaratnÃvalyÃæ ca ak«yÃdityayoraikyÃdityevoktam, na tvekavidhatvÃditi / ak«yÃdityayorekavidhatvÃditi ÂÅkÃpi bhëyÃnusÃreïa prakÃrabhedani«edhamukhena prakÃryaikyaparà neyeti pak«Ãntaramapyuktam / tathà ca - devatÃparatve 'Ãditye vi«ïurityuktam' iti bhëyaÓrutisthÃk«yÃdityapadayoÓca yathÃÓruta evÃrtha÷ / maï¬alaparatve tadbhëyasthÃdityapadaæ pÆrvodÃh­tataittirÅyaÓrutisthÃdityapadaæ ca maï¬alaparatayà vyÃkhyeyamiti viveka÷ / anena chandogaÓrutyuktÃk«isthatvasyÃnyani«ÂhatvÃk«epamukhenÃnandamayanayodÃh­tÃyÃæ taittirÅyaÓrutÃvarthÃduktasyÃpi tasyÃnyani«ÂhatvÃk«epÃdÃnandamayÃdhikaraïenÃsyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / ak«isthatvaæ vi«aya÷ / kimagnervi«ïorveti sandeha÷ / agnÅnÃmeva ak«isthatvamiti pÆrva÷ pak«a÷ / atra ÃdityasthatvarÆpayuktiÓcoktà bhavati / atra 'ya e«a Ãditye puru«a÷' 'ya e«o 'ntarak«iïi puru«a÷' ityanayorvÃkyayo÷ 'ÃdityaÓcak«urbhÆtvÃ' iti vÃkyadvÃrà ekÃrthatvamupapÃdya tanmukhena 'ya e«a Ãditye' iti vÃkyena 'yaÓcÃsÃvÃditye' iti vÃkyasya saÇgatiæ sampÃdya taddvÃrÃrthÃk«iptatadarthÃrthakasya 'ya e«o 'ntarak«iïi' iti vÃkyasyÃpi tena saÇgatirityevaæ vakrasaÇgatyaitadadhikaraïÃrambha÷ ÃdityasthatvaliÇgasyÃpi samanvayasiddhyartham / anyathà 'netaro 'nupapatte÷' ityÃdau vi«ïuj¤ÃnÃnmok«a ityuktam, sa mok«a÷ 'tadyathÃ' iti vÃkyena 'ya e«o 'ntarak«iïi' ityuktÃk«isthaj¤ÃnÃtpratÅyata iti vak«yamÃïa­jusaÇgatyaiva adhikaraïamÃrambhaïÅyaæ syÃditi dhyeyam / __________ BBsBh_1,2.4.3: %% BBsBhDÅp_1,2.4.3: na kevalamak«isthatvasiddhÃvagnerÃnandamayatvaprÃpti÷ / kintu yatpÆrvaæ 'netara÷' ityÃdau vi«ïuj¤ÃnÃnmok«a ityuktaæ, tadapi bÃdhitaæ syÃdityata Ãha - ata iti // 'agnij¤ÃnÃdityetat' 'sarvapÃpÃÓle«Ãt' ityaneneva 'mok«a÷' ityanenÃpi sambadhyate / tathà ca yato 'gnirak«istho 'tastajj¤ÃnÃdeva mok«o 'pi bhavet na vi«ïuj¤ÃnÃt / kuta etat? ak«isthÃgnij¤ÃnÃtsarvapÃpÃÓle«Ãt / na ca tasyÃsiddhi÷ / 'tadyathÃ' iti tadarthavÃde 'gnij¤ÃnÃdeva sarvapÃpÃÓle«okte÷ / na ca tajj¤ÃnÃtsarvapÃpÃÓle«amÃtreïa kathaæ mok«a iti vÃcyam / yatastajj¤ÃnÃnmok«aæ vinà sarvapÃpÃÓle«Ãsambhavena tadanyathÃnupapattyaiva mok«asyÃpyupapattiriti yojanà / evaæ ca pÆrvapak«e agnerak«isthatvena 'tadyathÃ' ityak«isthasyoktaæ muktihetuj¤Ãnavi«ayatvamapi tasyaiva prÃpnotÅti 'netara÷' ityuktamayuktamiti bhÃva÷ / anena ­jusaÇgatirapyasya darÓità bhavati / chÃndogyehÅtthamÃkhyÃyikà - (chÃæ. 4-10-5.) kamalÃyanasyÃpatyaæ kÃmalÃyana÷ nÃmata÷ upakosala÷ satyakÃmÃkhye gurau brahmacaryamuddiÓyovÃsa / sa ÃcÃryasyÃgnÅn gÃrhapatyÃdÅn dvÃdaÓavar«aparyantaæ paryacÃrÅt / satyakÃmastvantevÃsina÷ svÃdhyÃyaæ grÃhayan enamekameva nÃdhyÃpayat / puna÷ puna÷ svajÃyayokto 'pi anuktvaiva vidyÃæ pravÃsÃya prÃti«Âhata / tadopakosalo vyÃdhipŬito vidyÃprÃpticintayà svÃcÃryabhÃryayà aÓÃnetyukto 'pi nÃÓnÃt / evaæ brahmacÃriïyanaÓnati tÆ«ïÅæbhÆte sati tadà gÃrhapatyÃdyagnaya÷ kÃruïyÃvi«ÂÃ÷ trayo 'pi vayamasmai brahmacÃriïo vidyÃæ prabravÃmeti pratij¤Ãya militÃssanto vidyÃmÆcu÷ / 'prÃïo brahma kaæ brahma khaæ brahma' ityÃdi / evaæ sambhÆyopadeÓÃnantaramenaæ pratyekam agnaya upadidiÓu÷ ityucyate vedapuru«eïa 'atha hainaæ gÃrhapatyo 'nuÓaÓÃsa ...... ya e«a Ãditye puru«o d­Óyate so 'hamasmi sa evÃhamasmi' ityÃdinà / evaæ tribhiragnibhi÷ pratyekamupadi«Âa upakosala÷ athÃsmÃbhiruktaæ j¤eyameva, nopÃsyam, tattu tavadÃcÃrya Ãgatya vak«yatÅti tairukto 'bhÆt / evaæ sthite 'thÃcÃrya÷ satyakÃma ÃjagÃma / Ãgatya copakosaloktaæ Órutvà pratyuvÃca / kimiti? yadagnibhistubhyamupadi«Âaæ tattvayà j¤eyameva na tÆpÃsyaæ, tattvamahamupadek«ye ityevaæ pratij¤ÃyÃdarajananÃya vak«yamÃïamastaut 'yathà pu«karapalÃÓa Ãpo na Óli«yanta evamevaævidi pÃpaækarma na Óli«yata' iti / evaæ stutvopakosalÃya vidyÃmupÃdiÓatsatyakÃma÷ / kimiti? 'ya e«o 'ntarak«iïi puru«o d­Óyate e«a Ãtmeti hovÃca / etadam­tametadabhayametadbrahmeti' / atha sambhÆyopadeÓÃnantaraæ enamupakosalaæ gÃrhapatyo 'nuÓaÓÃsa / kimiti? p­thivyagnyannÃkhyaæ brahmeti / evaæ vyÃptavidyÃmuktvÃntaryÃmividyÃmÃha - ya iti / asya so 'hamasmÅtyasya dvikartukatvÃdgÃrhapatyÃdyantaryÃmÅ bhagavÃn svasyÃdityÃdyantaryÃmiïà gÃrhapatyÃdi÷ svÃntaryÃmiïa÷ ÃdityÃdyantaryÃmiïà aikyamÃhetyucyate / tathà ca - aheyatvÃt pratyaktvÃccÃhaæ madantaryÃmÅ / Ãditye ca e«a puru«a÷ pÆrïa«a¬guïo bhagavÃn d­Óyate divyad­«Âyà so 'smÅtyartha÷ / Ãdityasthasya vi«ïormadantaryÃmiïaÓca viduradharmÃdivadabhedamÃtraæ na ; kintu viÓe«ÃbhÃvaÓcetyÃha - sa eveti / evamupÃsakasya phalamÃha - 'sa etadevaæ vidvÃnupÃste 'pahate pÃpak­tyÃæ lokÅ bhavati sarvamÃyureti jyogjÅvatÅti' / 'pÃpak­tyÃæ' pÃpakÃryaæ 'lokÅ' bhagavallokÅ bhavati / 'sarvaæ' sampÆrïaæ cÃyu÷ prÃpnoti / 'jyok' sarvaj¤assan jÅvatÅti / evaæ 'ya e«a candramasi' 'ya e«a vidyuti' ityanayo÷ artho 'vagantavya÷ / 'tat' tatrÃrthe vak«yamÃïad­«ÂÃnto yathà 'pu«karapalÃÓe' padmapatre Ãpo yathà 'na Óli«yante' na sajjante 'tathevaævidi' vak«yamÃïÃk«isthatvena brahmÃparok«aj¤Ãnini j¤Ãnottaraæ pÃpaæ karma na Óli«yate ityartha÷ / ya e«o 'k«iïyanta÷puru«o d­Óyate divyad­«Âyà e«a Ãtmà vÃmanÃkhya iti hovÃca upakosalaæ prati satyakÃma÷ / 'etadam­taæ' svato m­tiÓÆnyaæ nityamuktaæ, 'etadabhayaæ' svato bhÆyaÓÆnyaæ 'etadbrahma' guïapÆrïamiti sidbhÃntarÅtyà Órutyartha÷ / pÆrvapak«Å tvetatprakaraïamagniparaæ manyate / __________ BBsBh_1,2.4.4: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.4.4: siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti // iti saÇgatisambhavÃt ÓaÇkÃsadbhÃvÃcca / ata÷ tatparihÃrÃya uttaramabravÅt sÆtrakÃra ityartha÷ / cak«uranta÷stha ityanena antara ityaæÓo vi«ïurevetyanena anuv­ttastattvityaæÓaÓca vyÃkhyÃta÷ / yadyapi anuvyÃkhyÃne ÓabdavaiyarthyaparihÃrÃya antassthitvà ramaïak­diti vyÃkhyÃnÃt atrÃpi tadanusÃreïa ramaïak­cceti vaktavyam / tathÃpyatra ramaïakriyÃbodhakÃtmaÓabdasya hetukaraïÃnna tadarthasya pratij¤ÃyÃmanvaya÷ sambhavatÅti antastha ityevoktam / tatratvÃtmaÓabdÃrthasya hetutvÃvivak«ÃïÃtsÃdhyÃnvayo na yujyata iti ramaïak­dityapyuktam / vastutastu - sÆtre antarityanuktyà antara ityadhikokte÷ sÃrthakyÃya atrÃpi ramaïak­ccetyapi upalak«aïayà vÃcyam / avayavÃrthavivak«Ãvivak«ÃbhyÃm ÃtmaÓabdasya sÃdhyasamarpakatÃhetutvaæ ca yujyate iti dhyeyam / __________ BBsBh_1,2.4.5: %<'tripÃdasyÃm­taæ divi' (­. 10-90-3.) ityÃdinà tasyaiva am­tatvÃdyupapatte÷ />% BBsBhDÅp_1,2.4.5: upapatterityetadanekaliÇgaparatayà liÇgÃnÃæ niravakÃÓatvoktiparatayà ca vyëÂe - tripÃditi // ityÃdinà vÃkyena uktasyeti Óe«a÷ / tasyeti vipariïataæ padamÃvartate / am­tatvÃdityetadihÃpi «a«Âhyantatayà buddhyà viviktaæ sambadhyate / prathamenÃdipadena 'abhayaæ? titÅr«atÃæ pÃram' (kaÂha.u.3-2.) 'am­taivai«Ã devatÃ' () 'ÃtmÃjaro 'm­to 'bhayo brahma' (b­. 6-4-25.) ityÃdivÃkyaæ dvitÅyena abhayatvÃdikaæ g­hyate / tathà ca - tripÃdityÃdinà ÓrutyantaravÃkyena tasya vi«ïoreva uktasya 'etadam­tam' iti vÃkye 'nta÷sthani«ÂhatvenoktasyÃm­tatvÃdyupapatterliÇgasya tasmin vi«ïÃveva upapatteryuktatvÃdanyatrÃyuktatvÃditi yojanà / anena liÇgasya niravakÃÓatvÃnekatvÃbhyÃæ prÃbÃlyamuktaæ bhavati / 'am­taæ' m­tiharitaæ 'yadabhayaæ' bhayarahitaæ yacca 'titÅr«atÃæ' saæsÃrataraïecchÆnÃæ 'pÃraæ' saæsÃrasya pÃrasthaæ taduttarÃvadhibhÆte ÓvetadvÅpÃdau sthitaæ muktaprÃpyaæ paraæ brahma tat dhyÃtuæ sÃdhanaæ vaktuæ vayaæ 'Óakemahi' ÓaktÃ÷ sma iti kaÂhaÓrutyartha÷ / __________ BBsBh_1,2.4.6: %% BBsBhDÅp_1,2.4.6: yadaivaæ niravakÃÓatvÃnekatvÃbhyÃæ balavalliÇgabalÃccak«uranta÷sthasya vi«ïutvaniÓcaya÷, kimu tadobhayathà svabhÃvaniravakÃÓatvÃbhyÃm anekatvÃcca balavacchrutito 'pÅti bhÃvena sautramupapatterityaæÓaæ brahmÃdiÓrutirÆpahetvantaraparatayà tasya prÃbÃlyopayoginiravakÃÓatvopapÃdanaparatayà ca prakÃrÃntareïa vyÃca«Âe - brahmeti / ÃdipadenÃtmaÓabdo g­hyate / brahmÃtmÃdÅti pÃÂhe ÃdiÓabdena puru«aÓabdo grÃhya÷ / atra ÓrutetyÃdau saæyojyam / tasyaivetyanu«ajyate / tathà ca - atrÃntasthaprakaraïe ÓrutabrahmaÓabdÃdestasya vi«ïorevopapatteranyasyÃnupapatterityartha÷ / guïapÆrtivÃcibrahmaÓabdasya vi«ïÃveva mukhyatvÃdÃtmaÓabdasyÃpi ÃdeyamupÃdeyaæ sukhaæ mÃtyanubhavatÅti vyutpattyà tatraiva mukhyatvÃditi bhÃva÷ // anena 'ya e«o 'ntarak«iïi' iti Órutyukto 'ntara÷ tattu tattajjÅvaprerakatvena tattaccak«urantassthito vi«ïureva, na tvagni÷ / kuta÷? upapatte÷ / atra 'etadam­tamabhayametadbrahmai«a ÃtmÃ' ityam­tatvÃbhayatvÃdiliÇgaÓravaïÃdbrahmÃdiÓabdaÓruteÓca te«Ãæ vi«ïÃvevopapatte÷, anyatrÃnupapatteriti sÆtrÃrtha ukto bhavati / __________ BBsBh_1,2.4.7: %<'so 'hamasmi' ityÃdi tvantaryÃmyapek«ayà />% BBsBhDÅp_1,2.4.7: nanu niravakÃÓaÓrutiliÇgabalÃdyadi vi«ïureva ak«isthastadÃdityastho 'pi sa eva syÃt / tarhi 'so 'hamasmi sa evÃhamasmi' ityahamÃdiÓrute÷ kà gatirityata Ãha - so 'hamasmÅtyÃdÅti / Ãdipadena gÃrhapatyÃdiÓabdÃnÃæ grahaïam/ tathà ca ityÃdivÃkyasthamahamÃdipadajÃtamityartha÷ / apek«ayetyanantaraæ prav­ttamiti Óe«a÷/ __________ BBsBh_1,2.4.8: %% BBsBhDÅp_1,2.4.8: antaryÃmiïi ahamÃdiÓabdaprav­ttiæ smÃrayati - antaryÃmiïamiti // Ãdyo 'pi samuccaye / dvitÅyo yadyapi tathÃpÅtyarther / iÓÃnÃæ brahmÃdÅnÃræ iÓamityantaryÃmitvopapÃdakam / tathà ca - 'vastu«u' agnyÃdijÅve«ur iÓÃdbhede satyapi tadabhedabodhako 'hamitiÓabda÷ tvamitiÓabda÷/ kiæ bahunÃbhedasÃdhakÃ÷ sarve tattacchabdÃ÷ prayujyante / katham? yato 'ntaryÃmiïamapek«yaivaite ÓabdÃ÷ prayujyante naitÃvatà agnyÃdijÅvÃnÃræ iÓÃbheda÷ ÓaÇkya÷ / yata÷ so 'ntaryÃmÅr iÓeÓo brahmÃdyuttama ityartha÷ / mahÃkaurme ityasya uktatvÃdityadhyÃhÃreïa so 'hamiti pÆrvavÃkyenÃnvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.4.9: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.4.9: yuktyantareïa vi«ïoÓcak«uranta÷sthatvaæ sÃdhayatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - sthÃnÃdÅti / sarpirityata÷ pÆrvaæ 'tadyadasmin' iti ÓrutivÃkyapÃÂha÷ / tattvapradÅpe tu - 'yadidaæ cak«u«i' iti pÃÂhabhedena pÆrvavÃkyamudÃh­tam / ityÃdÅti luptavibhaktikam / ityÃdÃvityartha÷ / evamuttaratrÃpi / Ãdipadena 'vartmanÅ eva gacchati' ityÃdergrahaïam/ sthÃnaÓaktiriti / brahmasthÃnabhÆtayorak«ïorak«isthaparamapuru«asambandhÃdasaÇgatvÃkhyaÓaktirityartha÷ ucyata ityatrÃpi sambadhyate / anena sautraæ sthÃnapadaæ paramÃtmasthÃnaÓaktayupalak«akatayà vyÃkhyÃtam / ucyate ityanena asiddhiparihÃrakavyapadeÓaÓabdÃrtho darÓita÷ / Ãdipadena 'etaæ saæyadvÃma ityÃcak«ate / etaæ hi sarvÃïi vÃmÃnyabhisaæyanti .... e«a u eva vÃmanire«a hi sarvÃïi vÃmÃni nayati / e«a u eva bhÃmanire«a hi sarve«u loke«u bhÃti' iti samagravÃkyaæ g­hyate / ÃtmaÓaktiriti / saæyadvÃmatvarÆpÃtmasÃmarthamityartha÷ / anena sautrÃdiÓabdo hyadhi«ÂhÃt­paramÃtmaparassan tacchaktyupalak«aka iti vyÃkhyÃto bhavati / co hetusamuccaye Óaktisamuccaye cÃdyo bhinnakrama÷ / ucyate yata iti Óe«a÷ / asyÃto 'pi cak«uranta÷stho vi«ïureva iti pÆrvapratij¤ÃvÃkyenÃnvaya÷ / yasmÃdasaÇgo 'yaæ puru«o 'k«iïi vidyate niyÃmakatayà tattasmÃdyadi 'asmin' cak«u«i 'sarpi÷' gh­tamudakaæ và 'si¤cati' si¤cetkaÓcidapi tarhi tadvartmanÅ ubhayamÃrgau pratyeva gacchati na cak«u÷ sp­ÓatÅtyartha÷ / evaæ cÃk«u«aæ vÃmanÃkhyaæ vi«ïuæ saæyadvÃma ityÃcak«ate vidvÃæÓa÷ / kuta÷? hi yasmÃt etaæ 'sarvÃïi vÃmÃni' strÅrÆpÃïi abhisaæyanti prÃpnuvanti / anena saæyanti vÃmÃni enamiti vigraho darÓita÷ / 'e«a u' cak«urgata eva mukhyato vÃmanirityucyate / kuta÷ hi yasmÃde«a÷ 'sarvÃïi vÃmÃni' sundararamÃdistrÅrÆpÃïi 'nayati' prerayati / e«a u eva cÃk«u«a÷ puru«o 'bhÃmani÷' mukhyata÷ tacchabdavÃcya÷ / kuta÷? hi yasmÃdeva 'sarve«u loke«u' puru«e«u bhÃti tadÅyateja÷prakÃÓakatayà tatra dÅpyate ityartha÷ / yathoktaæ tattvapradÅpe - vÃmaæ saundaryaæ bhÃmaæ teja÷ tatpradhÃnatvÃt strÅpuru«Ã vÃmabhÃmaÓabditÃstannetà vÃmanirbhÃmaniÓceti / etalliÇgadvayasadbhÃve 'pi kuto 'k«isthasya vi«ïutvaniÓcaya ityata Ãha - tasyeti / 'hi' yasmÃt 'tasya' vi«ïo÷ 'etat' svasambandhena ak«ïorasaÇgatvÃpÃdakatvaæ sarvasaundaryÃdhi«ÂhÃnastrÅrÆpanet­tvaæ ca 'liÇgaæ' asÃdhÃraïo dharma÷ tasmÃnnÃprayojakatvamiti tena vi«ïutvaniÓcayopapattiriti vÃkyaÓe«a÷ / __________ BBsBh_1,2.4.10: %<'sar iÓa÷ so 'sapatna÷ sa hari÷ sa÷ para÷ sa parovarÅyÃn yadidaæ cak«u«i sarpirvodakaæ và si¤cati vartmanÅ eva gacchati sa vÃmana÷ sa bhÃmana÷ na Ãnanda÷ so 'cyuta÷' iti caturvedaÓikhÃyÃm //>% BBsBhDÅp_1,2.4.10: kuta etasya talliÇgamiti j¤Ãyate ityata Ãha - sa iti // liÇgasya vi«ïuni«ÂhatÃj¤ÃpanÃya 'sa hari÷' ityÃde÷ 'so 'cyuta÷' ityaæÓasya cokti÷ / idaæcak«u«Åti samastaæ padam / anyathà sarpirÃdiviÓe«aïatvaæ pratÅyate, tataÓca pratyak«asiddhagokaviÓe«aïatvaæ na j¤Ãyeta / asmin cak«u«ÅtyetatprakaraïagataÓrutivisaævÃdaÓca syÃt / cettarhyeradhyÃhÃra÷ / tathà ca - yadyasmÃtsannihitÃdhi«ÂhÃtu÷ yasya sÃmarthyÃditi yÃvat / 'idaæcak«u«i' asmiæÓcak«u«i sarpirudakaæ và si¤cati cetkaÓcit tarhi tadvartmanÅ pratyeva gacchati sar iÓa÷ 'so 'sapatna÷' Óatrurahita÷ / 'sapara÷' lokavilak«aïa÷ / parovarÅyÃn / idamekaæ padam / rudrÃde÷ parato vÃïyÃ÷ parÃccaturmukhÃtparata÷ ÓrÅtattvÃdva uttama÷ / sa eva vÃmanabhÃmanÃnandÃcyutaÓabdavÃcya ityartha÷ / vidheyÃnekatvÃtsa ityasak­dÃv­tti÷ / parovarÅyÃnityatrÃpi tacchabdo 'nu«a¤janÅya÷ / ekadeÓavik­tasyÃnanyatvÃdvÃmanibhÃmaniÓabdÃrtha eva vÃmanabhÃmanaÓabdayorartha÷ / caturvedaÓikhÃyÃmityanantaraæ uktatvÃditi Óe«a÷ / asya tasyaitalliÇgamiti j¤Ãyate iti pÆrveïÃnvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.4.11: %% BBsBhDÅp_1,2.4.11: liÇgasvarÆpasya tasya vi«ïurÆpavyaktiviÓe«ani«ÂhatÃyÃÓca ÓrutÃvasphuÂatvÃttadarthamatrÃrthe sm­tiæ cÃha - yaditi // yasya sthÃnatvÃdityartha÷ / asya yacchabdasya sa iti tacchabdenÃnvaya÷ / 'sarvavastubhi÷' sarpirÃdibhi÷/ 'vÃmana÷' sundarastrÅneteti vÃmanÃkhyo vi«ïureva 'asmÃkaæ' bhaktÃnÃæ 'para÷' parà 'gati÷' prÃpya iti cintayedityartha÷/ yadvà - vÃmana ityanena prÃptÃlpatvaÓaÇkÃvÃraïÃya 'para÷' pÆrïa ityuktam / vÃmana iti / vÃmanÃkhyapurÃïa ityartha÷ / asya caturvedaÓikhÃyÃmitivadanvaya÷ / spa«Âa÷ sÆtrÃrtha÷ / __________ BBsBh_1,2.4.12: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.4.12: prakaraïabalÃccak«uranta÷sthatvaæ vi«ïo÷ pratipÃdayatsÆtramupanyasya tadupÃttaÓrutimevodÃharati - sukheti // 'khaæ brahmeti' ityantasya sÆtreïÃnvaya÷ upakrame prÃïasya Órutatve 'pi naitatprakaraïasya tatparatvam, pÆrvasÆtroktavi«ïuÓrutiliÇgÃdibÃdhakasadbhÃvÃditi pratipÃdayitum uttaratra ÓrautakarmaÓabdena prÃïabrahmaïostantreïopÃdÃnÃtsÆcanÃrthaæ ca 'prÃïo brahma' ityaæÓodÃharaïam / sÆtre caÓabda÷ pÆrvoktahetoriha prakaraïabalÃccetyadhyÃh­tahetoÓca samuccaye / sÆtrodÃh­tahetostvadhyÃh­tasÃdhyenÃnvaya÷ / viÓi«Âaæ ca tatsukhaæ ca sukhaviÓi«Âam / viÓe«aïasya paranipÃta÷ / sukhena viÓi«Âa iti vÃ, sukhe«u viÓi«Âa iti vÃ, vigraha÷ / tatra dvitÅye Órai«ÂhyarÆpaæ vaiÓi«ÂyamarthÃtsukhe 'pyanveti / atra prakaraïe hi mukhyaprÃïobrahmÃkhilajÅvebhya÷ pÆrïa÷ iti mukhyaprÃïasya pÆrïatvamuktvà 'kaæ brahma khaæ brahma' ityanena 'kaæ' sukhaæ 'brahma' pÆrïaæ 'khaæ' j¤Ãnaæ pÆrïamiti sukhasaævidorapi pÆrïatvamucyate / tathà ca na kevalamuktahetubalÃccak«uranta÷stho vi«ïu÷, kintu - prakaraïabalÃcca / na ca prakaraïasya vai«ïavatvÃsiddhi÷ / asyopakrame 'sukhaviÓi«ÂÃbhidhÃnÃt' pÆrïasukhokteriti sÆtrÃrtha÷ / yadaivamupakrame kaæ brahma iti pÆrïasukhÃbhidhÃnÃdevÃsya prakaraïasya vai«ïavatvaæ siddhyati kimuta tadà 'khaæ brahma' iti pÆrïaj¤ÃnÃdapÅti kaimutyanyÃyasÆcanÃya sÆtre evakÃra÷ / yadyapi chÃndogyabhëye 'prÃïo brahma' balarÆpaæ brahma / 'kaæ' pÆrïÃnandarÆpaæ brahma / 'khaæ' pÆrïaj¤ÃnarÆpaæ 'brahma' paraæ brahmeti vyÃkhyÃtam / tathÃpi tadbrahmaÓabdasya parÃparayo rƬhyà v­ttyà vyÃkhyÃnÃntaramityado«a÷/ __________ BBsBh_1,2.4.13: %<'vij¤ÃnamÃnandaæ brahma' (b­. 5-9-28.) 'Ãnando brahmeti vyajÃnÃt' (tai. 3-6.) ityÃdestasyaiva hi tallak«aïam />% BBsBhDÅp_1,2.4.13: nanu upakrame pÆrïasukhasaævidorabhidhÃne 'pi kuto 'sya prakaraïasya vai«ïavatvamityÃÓaÇkya tayosatallak«aïatvÃt tadrÆpatvÃt upakrame tadabhidhÃne brahmaivopakrÃntaæ syÃditi bhÃvena pÆrïasukhaj¤Ãnayorbrahmalak«aïatvaæ Órutyà darÓayati - vij¤Ãnamiti // vij¤ÃnÃdirÆpaæ brahmetyartha÷ / atra vij¤ÃnÃdipadaæ pÆrïaj¤ÃnÃdivÃci, saÇkoce kÃraïÃbhÃvÃditi prak­tasaÇgati÷ / idaæ vÃjasaneye Órutam / 'Ãnando brahma' iti / taittirÅyavÃkyÃditi Óe«a÷ / ÃdiÓabdena 'athai«a eva parama Ãnanda÷' 'satyaæ j¤Ãnam' ityÃdikaæ g­hyate / tathà ca ityÃdervÃkyÃt 'tasya' brahmaïa÷ 'tat' pÆrïÃnandÃdikaæ 'lak«aïaæ' svalak«aïaæ j¤Ãyata ityartha÷ / tathà ca - Órutyantare brahmalak«aïatvenÃvagatayo÷ pÆrïaj¤Ãnasukhayoratra prakaraïe 'bhidhÃnÃt asya vai«ïavatvasiddhiriti bhÃva÷ / __________ BBsBh_1,2.4.14: %% BBsBhDÅp_1,2.4.14: nanu sakalacetanÃnÃmapi pÆrïÃnandatvÃtkathametadvi«ïulak«aïamityata Ãha - lak«aïamiti // svarÆpadharmobhayÃrthako 'yam / 'paramÃnanda÷' niravadhikapÆrïÃnanda eva lak«aïam / iha lak«aïatvenÃbhipreta÷ na pÆrïÃnandamÃtram / sa ca vi«ïoreva nÃnye«Ãm / anye«Ãæ tvÃpek«ikameva pÆrïaæ sukhaæ na vi«ïuvanniravadhikaæ pÆrïamityartha÷ / kuta ityata Ãha - yata÷ avyaktÃdÅti / avyaktà ÓrÅ÷ saivÃdirye«Ãæ te tathoktÃ÷ / t­ïajÅvà manu«yottamà evÃnte viÓe«Ãrtha÷ / 'vipru¬ÃnandabhÃgina÷' tÃratamyena brahmÃnandapratibimbatvÃpek«ikÃnandayuktà ityartha÷ / cetanà iti Óe«a÷ / 'na saæÓaya÷' ityasyÃrthasya sÃvadhÃraïatvamÃha / brahmavaivarta ityasyoktatvÃdityadhyÃhÃreïa 'tasyaiva tallak«aïam' iti sÃvadhÃraïapÆrvavÃkyenÃnvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.4.15: %% BBsBhDÅp_1,2.4.15: nanvagyÃdisukhasyÃpek«ikatayÃpi pÆrïatvasadbhÃvÃtte«Ãæ pÆrïasukhamidaæ kiæ na syÃt / tathà te«Ãæ tallak«aïaæ kiæ na syÃt / tathà te«Ãmevedaæ prakaraïaæ kiæ na syÃt ityata Ãha - na ceti // 'mukhye' niravadhikapÆrïatve 'kaæ brahma' iti Órutyarthatayà tallak«aïe sambhavati sati 'amukhyam' Ãpek«ikamanyÃdhÅnaæ pÆrïatvaæ na yujyate ityartha÷ / __________ BBsBh_1,2.4.16: %% #<Órutopani«atkagatyabhidhÃnÃcca | BBs_1,2.16 |># %% BBsBhDÅp_1,2.4.16: nanvetadupakrame sukhaj¤ÃnayorabhidhÃne 'pi nÃk«isthaprakaraïasya vai«ïavatvaæ yuktam / chÃndogye 'prÃïo brahma kam' iti vidyÃæ 'ya e«a Ãditye puru«a÷' iti vidyÃæ coktvÃgnibhirupakosalaæ prati 'upakosalai«Ã somya te 'smadvidhà cÃtmavidyà coktÃ' ityuktatvena 'kam' ityÃdyavidyÃyà vi«ïuvi«ayatvasya 'ya e«a÷' iti dvitÅyÃyÃÓcÃgnivi«ayatvasyaiva yuktatvÃt / na ca 'asmadvidyÃ' ityuktÃdityavidyÃyà agnivi«ayatve 'pi nÃk«isthavidyÃyÃstadyuktamiti vÃcyam / 'ya e«ontarak«iïi' ityak«isthavidyÃyà ÃdityavidyayaikÃrthatvÃt / na copakramavirodha÷ / yathà 'hvayÃmyagniæ prathamaæ svastaye' ityatrÃgnerupakrame 'pi 'savitÃramÆtaye' 'hiraïyayena savità rathena' ityÃdisavit­ÓrutiliÇgÃdinà tatprakaraïaæ sÃvitramiti prakaraïaviccheda÷, tathÃtrÃpi brahmaïa upakrame 'pi 'asmadvidyÃ' ityagnerasmacchabdenoktatvÃdagnÅnÃmevedaæ prakaraïaæ na vi«ïo÷ / na ca 'asmadvidyÃ' ityetadantaryÃmiparatayà yojyam / tathÃsati 'ÃtmavidyÃ' iti p­thaguktyayogÃt / tasmÃdagnivi«ayatvameva cak«uranta÷sthavidyÃyà ityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtraæ paÂhitvà tadupÃttaÓrutimevodÃharati - Óruteti // itÅtasya sÆtreïÃnvaya÷ / atra sÆtre Órutetyulak«aïaæ, matadhyÃtetyapi dra«Âavyam / keti vÃyurucyate / 'ko vÃyuriti Óabdita÷' iti abhidhÃnÃt / kaÓabdasyÃv­ttyà gatirityanenÃpi sambandhe kagatiriti parabrahmagatirucyate / 'kaæ brahma' iti vÃkyabodhitaparabrahmaprakaraïÃdetadarthaniÓcayÃt / tathà ca - Órutopani«adÃæ ÓrutamatadhyÃtaitadvidyÃnÃæ puæsÃæ kena vÃyunà kagate÷ 'kaæ brahma' iti vÃkyabodhitabrahmaprÃpte÷ 'sa enÃn brahma gamayati' ityupasaæhÃre 'bhidhÃnÃt vi«ïuvi«ayaivÃk«isthavidyÃ, na tvagnivi«ayeti sÆtrÃrtha÷ / yadvà - Órutopani«adamupakosalaæ pratyagnibhiretadvidyÃphalatvena brahmagatyabhidhÃnÃdvai«ïavamevedaæ prakaraïaæ, natvagnivi«ayamityartha÷ / tattvapradÅpe tu - 'sa enÃn brahma gamayati' iti Órutopani«atkÃnÃæ Órutopani«adgatopÃsanÃnÃæ brahmagatyabhidhÃnÃcca Ãntaro vi«ïureva / asyÃmupani«Ådati brahmetyupani«at upÃsanà / anayà brahma upani«ÅdatÅti vetyuktam / Órutavi«ayiïÅ yà upani«at matidhyÃnarÆpopÃsanà tatkÃnÃæ tadgataæ tadvi«ayakaæ dhyÃnarÆpopÃsanaæ tadvatÃmityartha÷ / anena upani«acchabdo matidhyÃnarÆpopÃsanÃpara÷ / brahmetyanena bahuvrÅhisamÃsÃvayavabhÆta÷ kaÓabda Ãv­tto brahmavÃcaka ityuktaæ bhavati / ata evÃha ÂÅkÃk­t - Órutapadaæ manananididhyÃsanayorupalak«akamityÃdinà / tattvapradÅpapak«e - upani«acchabda upÃsanÃpara÷ / ÂÅkÃk­tpak«e vidyÃpara÷ / ÂÅkÃyÃæ vÃÓabdaÓcÃrtha÷ / yadyapyasya sÆtrasya prakaraïavicchedaÓaÇkÃparihÃrÃyopasaæhÃrasthaliÇgoktiparatvaæna paramasÃdhye yuktyantarapratipÃdakatvÃbhÃvÃdatra caÓabdo na prayojya÷ / tathÃpi 'sa enÃn brahma' ityupasaæhÃrasthasyaitadvidyÃvett­ïÃæ brahmaprÃptirÆpaliÇgasya cak«urantaro vi«ïureveti paramasÃdhye 'pi sÃk«ÃdanvayÃdasya ca liÇgasya ÃdyasÆtroktÃm­tatvaliÇgÃpek«ayottaravÃkyasthadvitÅyasÆtroktaliÇgÃpek«ayà t­tÅyasÆtroktaprakaraïÃpek«ayà yuktyantaratvÃttadvivak«ayà sÆtre caÓabdaprayogopapattiriti kecidÃhu÷ / vastutastu - atra prakaraïavicchedaÓaÇkÃparihÃre 'pi pÆrvasÆtre 'tra caitatprakaraïasya vai«ïavatvarÆpadhyÃh­tÃvÃntarasÃdhyasyaikatvenatatrÃnena yuktyantarÃbhidhÃnÃccaÓabdopapatti÷ / 'atha yadu caivÃsmi¤chavyaæ kurvanti yadi canÃrci«amevÃbhisambhavanti / arci«oharanha ÃpÆryamÃïapak«aæ ÃpÆryamÃïapak«ÃdyÃn «a¬udaÇÇeti mÃsÃnstÃnmÃsebhya÷ saævatsaraæ saævatsarÃdÃdityamÃditiyÃccandramasaæ candramaso vidyutaæ tatpuru«o mÃnava÷ sa enÃn brahma gamayati' iti chandogaÓruterayamartha÷ - athetyarthÃntare / 'atha' avasitakarmaïi 'asmin' j¤Ãnivi«aye putrÃdayo yadi 'Óavyaæ' Óavayogyaæ dahanÃdikarma kurvanti / 'yadi ca na' yadi và na kurvanti 'tadÃrci«am' arcirnÃmakadevalokaæ sambhavanti prÃpnuvantyeveme j¤Ãnina iti vipariïÃmenÃnvaya÷ / saæviÓatÅtyekavacanÃntaviÓidhÃtupÃÂha÷ 'te' iti pÃÂhaÓca prameyadÅpachandogapÃÂhaviruddha÷ / tato 'harlokaæ, tata 'ÃpÆryamÃïapak«aæ' Óuklapak«alokaæ, tata÷ sÆryo 'yÃn' «aïmÃsÃn udaÇÇeti tanmÃsadevalokam uttarÃyaïalokaæ ca, tata÷ saævatsarÃdÃdityacandravidyudabhimÃnilokÃnkrameïa prÃpnuvanti / tata÷ 'tasyÃ÷' vidyunnÃmnyà bhÃratyÃ÷ 'puru«o' bhartà 'mÃnavo' manusaæj¤asya vi«ïo÷ priyo mukhyavÃyustaæ gacchanti / 'sa÷' vÃyu÷ 'enÃn' svamÃptÃn pratÅkÃlambanÃn caturmukhÃkhyaæ kÃryaæ brahmÃpratÅkÃlambanÃæstu paraæ brahma gamayatÅti / __________ BBsBh_1,2.4.17: %% BBsBhDÅp_1,2.4.17: astvetadvidyÃyÃ÷ phalatvena brahmaprÃptyabhidhÃnaæ, tathÃpi kuto nÃgnivi«ayatvamasyà ityata Ãha - na hÅti // 'hi' yasmÃdanyasyÃgnervidyayÃnyagatiranyasya brahmaïa÷ prÃptirna yuktà / yasmÃccÃtra parabrahmaprÃpti÷ phalatvenocyate ityartha÷ / tasmÃnnÃnyavidyeyaæ brahmavidyaiveti vÃkyaÓe«a÷ / hiÓabdena vipak«e - 'devÃn devayajo yÃnti madbhaktà yÃnti mÃmapi' iti sm­tivirodhaæ sÆcayati / 'asmadvidyÃtmavidyÃ' iti vacanavirodhastu tayorantaryÃmisarvagatarÆpadvayavi«ayakatvena pariharaïÅya÷ / sÃvakÃÓaÓruterapi niravakÃÓaÓrute÷ prÃbalyÃditi bhÃva÷ / __________ BBsBh_1,2.4.18: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.4.18: evamupapattyÃdibhirvi«ïorak«isthatvaæ pratipÃdya vipak«e bÃdhakenÃpi tatsamarthayatsÆtraæ paÂhati - anavasthiteriti / atrÃntarastattajjÅvaprerakatayà tattaccak«ussthita÷ 'itara÷' pÆrvaprak­tÃt kaÓabdoditÃt brahmaïo 'nyo 'gnijÅvo na / kuta÷? yata÷ sa itaro jÅva iti hetusÃdhyayojanÃmabhipretya atra vipak«e 'ni«ÂaprasaÇgÃbhidhÃyakatayÃnavasthiterityaæÓaæ yojayati - jÅvasyeti / 'sÃmyÃt' iti sÆtre 'dhyÃh­taæ padam, idaæ ca tattvapradÅparÅtyà dehalÅdÅpanyÃyenobhayatra sambadhyate / jÅvasya jÅvÃntaraniyÃmakatve ityetadvipariïatamasambhavÃdityanenÃpi sambadhyate / co hetusamuccaye / itara ityasyÃgnirityarthe vÃcye jÅva iti sÃmÃnyenokti÷ sÃdhyahetvostantreïÃbhidhÃnÃrtham / na jÅva ityasya Ãntara ityuddeÓyasamarpakÃnuv­ttapadenÃnvaya÷ / anena tattajjÅvaprerakatayà tattaccak«urantaro netara÷ nÃgni÷ / kuta÷? yata÷ sa itaro jÅva÷ jÅvatvÃditi yÃvat / na ca vipak«e bÃdhakÃbhÃva÷, jÅvasya jÅvÃntaraniyÃmakatve prerakatve ÃntarajÅvasyÃpi jÅvatvasÃmyatÃttasyÃpi niyÃmakaæ jÅvÃntaraæ vÃcyamityanavasthiterasiddhaparamparÃkalpanarÆpÃnavasthÃkhyÃni«ÂÃpatte÷ / abhyupagamya cedamuditam / vastutastu - jÅvasya jÅvÃntaraniyÃmakatvÃsambhavÃcca netaro 'gnirantara÷ / kuto 'sambhava÷? agnerjÅvasya preryajÅvÃntareïa saha paratantrarÆpajÅvatvasÃmyÃditi sÆtrav­ttirdarÓità bhavati / __________ BBsBh_1,2.4.19: %% BBsBhDÅp_1,2.4.19: nanu jÅvaprerakÃgne÷ svÃtantryÃbhyupagamÃnnÃnavasthà / na caivaæ jÅvÃntarasyÃpi svÃtantryaæ syÃt jÅvatvasÃmyÃdityuktamiti vÃcyam / jÅvatvasÃmye 'pyagnereva svÃtantryaæ nÃnye«Ãmiti niyamÃbhyupagamÃdityata Ãha - niyameti // jÅvatvasÃmyepyagnereva svÃtantryaæ nÃnye«Ãmiti niyame pramÃïÃbhÃvÃdityartha÷ / ato 'gne÷ svÃtantryÃyogÃtsusthaivÃnavasthitiriti bhÃva÷ / nanvastvagnerasvÃtantryaæ, tathÃpi tatprerakasyeÓvarasya svÃtantryasambhavÃnnÃnavasthetyata Ãha - anÅÓvaretir / iÓvaraæ jagatprerakatvena yo 'pek«ate 'bhyupaiti sar iÓvarÃpek«a÷, sa na bhavatÅtyanÅÓvarÃpek«a÷, tasya bhÃvastattvaæ tasmÃdityartha÷ / pÆrvavÃdina iti Óe«a÷ / hetusamuccaye caÓabda÷ / evaæ và - nanu paratantratvasÃmye 'pi jÅvÃnÃæ jÅvÃntaraniyÃmakatvÃtkathaæ tadasambhava ityata Ãha - anÅÓvareti / vyÃkhyÃnaæ pÆrvavat / tathà ca - yathÃsmatpak«e sati rÃj¤i maï¬aleÓe prajÃnÃæ rÃjaÓaktyà niyamyaniyÃmakabhÃvavart iÓvaraÓaktyà jÅvÃnÃæ jÅvÃntaraniyÃmakatvasambhava÷, na tathà parapak«e sambhavati, pareïar iÓvarÃnabhyupagamÃditi bhÃva÷ / idaæ ca vÃkyadvayasya yojanÃdvayam / ÂÅkÃyÃæ tattvapradÅpoktamevoktam / uktaæ hi tattvapradÅpe - niyamapramÃïÃbhÃvo 'nÅÓvarÃpek«atvaæ cetyubhau ubhayatra heturiti / 'ubhayatra' anavasthityasambhavayorityartha÷ / // iti antarÃdhikaraïam // 4 // ______________________________________________________________ // 5. antaryÃmyÃdhikaraïam // __________ BBsBh_1,2.5.1: %<'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan p­thivyà antaro yaæ p­thivÅ na veda yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅmantaro yamayatye«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' (b­. 5-7-3.) ityÃdi antaryÃmyucyate />% BBsBhDÅp_1,2.5.1: atrÃdhikaraïe 'nta÷sthatvarÆpabhÃvasahitaæ niyamanakriyÃtmakaæ liÇgaæ brahmaïi samanvÅyate / vi«ayavÃkyodÃharaïapÆrvakaæ vi«ayaæ darÓayati - ya iti // ityÃdÅti prathamà saptamyarthe / t­tÅyÃrthe và / 'saptasu prathamÃ' iti sÆtrÃt / 'kriyÃviÓe«aïaæ vÃ' iti tattvapradÅpokte÷ 'ityÃdinÃ' iti pÃÂhastadviruddha÷ / vÃkye, vÃkyeneti và Óe«a÷/ 'yo 'psu ti«Âhan' 'yo bhÆte«u ti«Âhan' ityÃdikamÃdiÓabdena g­hyate / antaryÃmÅtyanena vi«ayo darÓita÷ / b­hadÃraïyake uddÃlakaæ prati yÃj¤yavalkyenoktaæ idaæ vÃkyam / 'ya÷ p­thivyÃæ' p­thuæ vi«ïumƬhvà vÃti gacchatÅti p­thivÅ garu¬a÷ tasmin ti«Âhan 'p­thivyÃ÷' tadabhimÃnicetanÃt 'antaro' vivikta÷ / 'yaæ ca p­thivÅ' tadabhimÃnÅ cetano na veda sÃkalyena / 'yasya ca p­thivÅ' tadvaÓatvanimittÃt ÓarÅrabhÆtà / na kevalaæ tatra sthitimÃtraæ, kintu 'yo 'ntara÷' anta÷sthitvà bÃhyavi«ayÃpek«Ãæ vinà ramamÃïa÷ / svato nityat­pta÷ - bÃhyÃpek«Ãæ vinà yastu ramate so 'ntarassm­ta÷' // iti b­hadbhëyokte÷ / yadvà - atipriyatvÃcca harerantaratvamudÃh­tam // iti tatraivokte÷ / 'preya÷ putrÃt' ityÃdiÓrutyà paramapreyorÆpatvÃt 'antara÷' atipriya÷ san 'p­thivÅæ' garu¬aæ 'yamayati' niyamayati / e«a÷ 'te' tava 'antaryÃmyÃtmÃ' niyÃmaka÷ puru«a÷ 'am­ta÷' nitya iti Órutyartha÷ / etena antaro vivikta iti ÂÅkÃyà b­hadbhëyavirodho nirasta÷ / b­hadbhëyasya 'ya ÃtmÃnam' ityatrasthÃntaraÓabdavi«ayatvÃt / ata eva na Órutau paunaruktyam / dvayorbhinnÃrthatvÃt / pÆrvapak«Å tvidaæ vÃkyamanyaparaæ manyate / __________ BBsBh_1,2.5.2: %% BBsBhDÅp_1,2.5.2: pÆrvÃdhikaraïatadvi«ayavÃkyasaÇgatiæ darÓayati - tatreti // iyamatra tattvapradÅpoktà yojanà - 'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan' ityÃdivÃkye«vantaryÃmyucyate / tatra tadvÃkye«veva tasminnevÃntaryÃmiïi 'etadam­tametadabhayam' iti pÆrvanayodÃh­tachÃndogyavÃkye 'k«ipuru«asyoktamam­tatvaæ 'e«a ta ÃtmÃntaryÃmyam­ta÷' ityanena ucyate iti / anena b­hadÃraïyakoktÃntaryÃmiïi vi«ïvanyatvÃk«epamukhena taduktÃm­tatvasyÃpyanyani«Âhatvaæ sampÃdya tasya pÆrvÃdhikaraïoktÃk«isthatvasya vi«ïutvasÃdhakatvÃk«epÃtpÆrveïÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / tata÷ kimityata÷ sayuktikaæ pÆrvapak«ayati - sa ceti / caÓabdo hetusamuccaye / Ãdipadena 'yasyÃpa÷ ÓarÅram' ityÃde÷ saÇgraha÷ / tacchabdasya vipariïÃmena hetuvÃkyena sambandha÷ / ÃtmaÓabda÷ svarÆpaÓarÅrobhayÃrtha÷ / tathà ca so 'ntaryÃmÅ ja¬acetanobhayarÆpà prak­ti÷ p­thivyÃditattajjÅvo và yukta÷ / kuta÷? ÓrautaÓarÅraÓabdasya idaæ pÆrvapak«aÓarÅramityÃdÃviva svarÆpÃrthatvÃt / ja¬aprak­teÓca sarvopÃdÃnatvena sarvÃtmakatvÃt / citprak­teÓca sarvÃbhimÃnitvena sarvÃtmakatvÃt p­thivyÃdijÅvasya p­thivyÃdisarvaÓarÅratvÃditi yojanà / __________ BBsBh_1,2.5.3: %% BBsBhDÅp_1,2.5.3: nanu yathà prak­tyÃdiliÇgena te«ÃmantaryÃmitvaæ tathà am­tatvaliÇgena vi«ïostatkiæ na syÃdityata Ãha - na hÅti // p­thivyÃdi ÓarÅraæ yasya sa tathokta÷, tasya bhÃvastattvaæ tvapratyayÃpÃÂhe tvanvaya÷ ­ju÷ / aÇgÅkriyate / siddhÃntineti Óe«a÷ / tasya p­thivyÃdija¬abhinnaciccharÅratvÃditi hiÓabdÃbhiprÃya÷ / tathà ca - saiddhÃntikaliÇgÃpek«ayà pÆrvapak«aliÇgasya niravakÃÓatayà balavattvÃdanena tasya bÃdhÃnnÃntaryÃmÅ vi«ïuriti bhÃva÷ / __________ BBsBh_1,2.5.4: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.5.4: siddhÃntayatsÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - ata iti // ityÃdinà vÃkyena iti Óe«a÷ / tatra yadyapi sautravyapadeÓapadena abhipretaæ 'yaæ p­thivÅ na veda ya÷ p­thivÅmantaro yamayati' iti vÃkyamevodÃhartavyam / atroktÃntaratvasyaiva sautradharmaÓabdÃrthatvÃt, na tu 'p­thivyÃmantara÷' iti vÃkyam / atrÃtyantaraÓabdasya viviktÃrthatvena taduktÃrthasyÃhetutvÃt / tathà ca tadudÃharaïaæ na prak­topayuktam / tathÃpi tatpratÅkatvenodÃh­tamityado«a÷ / ÃdiÓabdena prakaraïatrayavÃkyaæ g­hyate / adhidaivÃdi«u / prakaraïe«viti Óe«a÷ / prakaraïaæ nÃma ekaprameyapratipÃdakÃnekavÃkyÃni / tatra 'ya÷ p­thivyÃæ ti«Âhan' ityadhidaivataprakaraïam / 'yassarve«u bhÆte«u ti«Âhan' ityÃdibhÆtaprakaraïam / 'ya÷ prÃïe ti«Âhan' ityadhyÃtmaprakaraïam / sÆtre bhëye cÃdhidaivetyuktyà p­thivyÃdÅnÃæ ja¬atvena tadaviditatvaæ sarvasyÃpi sambhavatÅti ÓaÇkà vÃrità / atroktÃnÃæ p­thivyÃdÅnÃæ adhidaivatvena cetanatvÃt 'prÃïe' iti Órutau prÃïaÓabda÷ prÃïavÃyudevatÃpara÷, saiva prameyadÅparÅtyà prÃïendriyadevatà / adhidaivÃdi«vityanekaprakaraïagrahaïena na kevalamekatra taddharmokti÷, kintu - bahu«u sthale«viti sÆcitam / anuv­ttasya tattvityasyÃrthamÃha - vi«ïureveti / tadityasya napuæsakatve 'pi antaryÃmÅtyuddeÓyasamarpakasautrapadÃnusÃreïa vi«ïureveti vyÃkhyÃtam / anena 'e«a ta ÃtmÃ' (b­. 5-7-3.) ityuktÃntaryÃmÅ sa vi«ïureva / kuta÷? adhidaivÃdi«u prakaraïe«u 'taddharmavyapadeÓÃt' tasya vi«ïo÷ dharmasya aviditatvÃntaratvÃde÷ 'yaæ p­thivÅ na veda' ityÃdinoktatvÃditi sÆtrÃrtha ukto bhavati / __________ BBsBh_1,2.5.5: %% BBsBhDÅp_1,2.5.5: aviditatvÃde÷ kuto vi«ïudharmatvamityata Ãha - sa hÅti // 'sa÷' vi«ïu÷ / 'ityÃdinÃ' vÃkyeneti Óe«a÷ / Ãdipadena 'divyo deva eko nÃrÃyaïa÷' (subÃla. 7.) ityupakramya 'yasya p­thivÅ ÓarÅraæ ya÷ p­thivÅmantara÷ sa¤caran yaæ p­thivÅ na veda e«a sarvabhÆtÃntarÃtmà apahatapÃpmà divyo deva eko nÃrÃyaïa÷' ityupasaæh­tyÃdhÅtaæ Órutyantaraæ g­hyate / 'avidita÷' sÃkalyenÃj¤Ãta÷ 'antara÷' antassthitvà ramaïak­tprasiddha iti Óe«a÷ / ca samuccaye / 'na te' iti vÃkyaæ ca te devamahimna÷ paramantaæ mahimÃnaæ ÓrotrÃdinà nÃpa iti prak­tÃnuguïyena sarvatrÃdhikaraïe vyÃkhyÃtam / 'sa÷' iti vÃkyamapi tatraiva vyÃk­tam / __________ BBsBh_1,2.5.6: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.5.6: evaæ niravakÃÓaliÇgena vi«ïorantaryÃmitvaæ samarthya yaduktaæ pÆrvapak«iïà prak­tyÃderantaryÃmitvaæ tatprak­tijÅvasÃdhÃraïaæ yuktyà nirÃkurvatsÆtramupanyasyati - na ceti // atra 'ataddharmÃbhilÃpÃt' ityetat 'atacchabdÃt' itivadavyayÅbhÃvasamÃsarÆpam / ata eva avyayamityÃÓayenÃniyamÃbhiprÃyeïÃdau hetuvÃkyaæ vyÃkhyÃti - triguïatvÃdÅti / sattvÃdirÆpÃstrayo guïà yasya kÃryabhÆtÃstattriguïaæ, tasya bhÃvastriguïatvaæ tadÃdirye«Ãæ te tathoktÃ÷, pradhÃnasya prak­terdharmÃ÷, triguïatvÃdayaÓcate pradhÃnadharmÃÓca te ja¬atvasaæsÃritvÃdÅnÃæ grahaïam / pradhÃnapadaæ jÅvasyÃpyupalak«akam / ÃdiÓabdo vÃtra saæyojya÷ / sÃdhyadharmapratiyoginirdeÓÃya pÆrvapak«e yuktisÆcanÃya ca prayuktaæ smÃrtamityedvyÃca«Âe - sm­tyuktamiti / p­thivyÃdyÃtmakatayà kÃpilasm­tipratipÃditamityartha÷ / sm­tyuktamevaitanna Órutyuktamiti j¤ÃpanÃyedam / paryavasitÃrthamÃha - pradhÃnamiti / jÅvasyÃpyupalak«akamidam / ÓÃrÅraÓceti vak«yamÃïasyÃtrÃpyanvayo darÓita÷ / antaryÃmiïo 'nyarÆpatvani«edhÃya prav­tte sÆtre 'pek«itaæ sÃdhyadharmiïaæ darÓayati - antaryÃmÅti / antaryÃmÅ na pradhÃnamiti yojanà / na pradhÃnamantaryÃmÅtyanena sautracaÓabda÷ antaryÃmÅ vi«ïureva na tu pradhÃnamiti tuÓabdÃrtha÷ / sa ca na ÓÃrÅra ityÃdÃviva parapak«ani«edhamÃtraæ na kriyate, kintu, svapak«avidhirapÅti parapak«ani«edhasya svapak«avidhipÆrvakatvarÆpaviÓe«Ãrtha iti sÆcitaæ bhavati / anenÃntaryÃmÅ vi«ïureva, na tu smÃrtaæ p­thivyÃdyÃtmakatayà sm­tau pratipÃditaæ pradhÃnam / ÓÃrÅro jÅva÷ / kuta÷? atra 'ataddharmÃbhilÃpÃt' triguïatvasaæsÃritvÃdirÆpapradhÃnajÅvadharmoktyabhÃvÃditi sÆtrav­ttirdarÓitÃbhavati / tattvapradÅpe tu - na¤astadviruddhÃrthatvamÃÓrityÃtmatvÃm­tatvÃd­«Âatvadra«Â­tvÃdyataddharmÃbhilÃpÃcca iti hetuvÃkyasya v­ttyantaramapi darÓitam/ __________ BBsBh_1,2.5.7: %% #<ÓÃrÅraÓcobhaye 'pi hi bhedenainamadhÅyate | BBs_1,2.20 |># %% BBsBhDÅp_1,2.5.7: yajjÅvo 'ntaryÃmÅtyuktam / tatsÃdhakÃbhÃvena nirastamapi punarbÃdhakÃkhyaviÓe«ayuktyà nirÃkurvatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - ÓÃrÅra iti // ityabhidhÅyate ityanvaya÷ / ubhaye ityasya viÓe«yapadaæ darÓayati - ÓÃkhina iti / kÃïvà mÃdhyandinÃÓcetyartha÷ / Ãtmano 'ntara iti mÃdhyandinÃ÷ vij¤ÃnÃdantara iti kÃïvÃ÷ / apiÓabda÷ ÓÃkhÃsamuccaye / antaryÃmiïa÷ iti vipariïatamatrÃnuvartate / enamityanÆdyajÅvamiti vyÃkhyÃtam / ato na ÓÃrÅraÓcÃntaryÃmÅti Óe«a÷ / tena sautracaÓabdo na¤a÷ samÃkar«aka÷ / na kevalaæ na smÃrtaæ, kintu ÓÃrÅraÓceti samuccaye 'pÅtyuktaæ bhavati / tattvapradÅpe tu - citprak­terapyatra pÆrvapak«avi«ayatÃmÃÓritya ÓrÅbhÆdurgÃrÆpÃyÃ÷ tasyÃ÷ 'yastejasi ti«Âhan' (b­. 5-7-14.) 'yastamasi ti«Âhan' (b­. 5-7-13.) ityÃdyantaryÃmiïa÷ sakÃÓÃdbhedenÃdhyayanÃnna sÃpyantaryÃmÅti samuccayÃrthaÓcaÓabda ityuktam / anena 'hi' yasmÃt 'ubhaye 'pi' ÓÃkhina÷ 'enaæ' jÅvamantaryÃmiïa÷ sakÃÓÃdbhedena 'adhÅyate' Ãmananti / tasmÃdbÃdhakÃnnÃntaryÃmÅ 'ÓÃrÅra÷' ÓarÅrÃbhimÃnÅ jÅva iti sÆtrÃrtha ukto bhavati / Órutau 'ya÷ p­thivyÃ÷' iti vÃkyasyÃditve 'pi tadvihÃyÃtmavij¤ÃnavÃkyayoÓcetanaparatvenobhayaparatvÃdaikÃrthyÃcca te evÃtrobhayakart­kabhedÃdhyayanatayodÃh­te / 'Ãtmano' jÅvÃt 'antaro' vivikta÷ / evaæ vij¤ÃnaÓabdo 'pi 'ya Ãtmani' iti ÓrutisamÃkhyÃnÃjjÅvasÃmÃnyapara÷ / yadyapi b­hadbhëye ÃtmÃdiÓabdasya caturmukhÃkhyajÅvaparatayà vyÃkhyÃtatvÃdidaæ sÆtraæ jÅvaviÓe«asya yogino 'ntaryÃmitvanirÃsakamiti / ata eva tattvapradÅpe yogino 'ntaryÃmitvaæ nirÃkarotÅtyuktam / tathÃpi yadà sarvajÅvÃbhimÃnicaturmukhÃdapi tanniyÃmakatvÃdinà bhinno 'ntaryÃmÅ tadà kimu tadabhimanyamÃnasarvajÅvÃditi kaimutyadyotanÃya tatra tathoktiriti candrikÃyÃmuktatvÃjjÅvasÃmÃnyÃntaryÃmitvani«edhaparatayà prav­ttÃyà etatsÆtraÂÅkÃyÃ÷ b­hadbhëyatattvapradÅpavirodha÷ / __________ BBsBh_1,2.5.8: %<ÓÃryate nityamevÃsmÃdvi«ïostu jagadÅd­Óam / ramate ca parohyasmin ÓarÅraæ tasya tajjagat / iti vacanÃnna ÓarÅratvavirodha÷ // 20 // // iti antaryÃmyadhikaraïam // 5 //>% BBsBhDÅp_1,2.5.8: nanu na vi«ïorantaryÃmitvaæ yuktam / p­thivyÃdiÓarÅratvasya pradhÃnadharmasyÃtrokte÷ tasya vi«ïÃvasambhavÃt / kathaæ pradhÃnadharmÃnukti÷ p­thivyÃdiÓarÅratvasyaiva taddharmatvÃdityata Ãha - ÓÅryata iti // tuÓabdo 'vadhÃraïe / tathà ca 'hi' yasmÃrt 'id­Óaæ' vartamÃnajagatsad­Óaæ kÃlatrayÃbÃdhyaæ và 'jagat' p­thivyÃdi asmÃt vi«ïoreva 'nityaæ' niyataæ pratikalpaæ 'ÓÅryate' naÓyati / ÃtmÃdicetanÃnÃmapi dehadvÃrà ÓÅryatà satyaiva / yasmÃcca 'para÷' paramÃtmà 'asmin' jagati sthitassan ramate 'tat' tasmÃdeva 'tasya' vi«ïo÷ 'jagat' p­thivyÃdikaæ ÓarÅramucyate, na rƬhyetyartha÷ / 'na ÓarÅratvÃvirodha÷' iti / na p­thivyÃdiÓarÅratvavirodha ityartha÷ / vi«ïvantaryÃmitÃyà ataddharmÃbhilÃpokterveti Óe«a÷ / vi«ïo÷ p­thivyÃdyÃtmakatvataccharÅratvÃbhyÃæ p­thivyÃdiÓarÅratvÃnupapattÃvapi ÓarÅraÓabdasya p­thivyÃdi«u yogav­ttimÃÓritya tasmin p­thivyÃdiÓarÅratvavyapadeÓopapatteritaratra tadanupapatteriti bhÃva÷ / yattu b­hadÃraïyabhëye - p­thivyÃdyà devatÃstu dehavadyadvaÓatvata÷ / ÓarÅramiti cocyante yasya vi«ïo÷ mahÃtmana÷ // iti pramÃïÃnusÃreïa p­thivyÃderbrahmaÓarÅratvaæ gauïamityuktam / tatpurÃïÃdi«u prapa¤ce brahmakÃyatvÃdyuktisamarthanÃyeti na tadvirodha÷ // 5 // // iti antaryÃmyadhikaraïam // 5 // ______________________________________________________________ // 6. ad­ÓyatvÃdhikaraïam // __________ BBsBh_1,2.6.1: %% BBsBhDÅp_1,2.6.1: atrÃdhikaraïe d­ÓyatvÃdyÃbhÃvÃkhyaliÇgaæ brahmaïi samanvÅyate / pÆrvÃdhikaraïatadvi«ayasaÇgativi«ayavÃkyodÃharaïapÆrvakaæ vi«ayasaæÓayau sayuktikaæ pÆrvapak«aæ ca sÆcayati - ad­ÓyatvÃdÅti/ 'guïÃ÷' ÓubhadharmÃ÷ / ÃdipadenÃnÃtmyÃdigrahaïam / uktà iti / Ãnandamayasya 'ad­Óye' iti vÃkyeneti Óe«a÷ / upalak«aïametat / anta÷sthasya 'na vijÃnanti' (tai.Ã. 3-11) ityanena sarvagatasya 'sa yo 'to 'Óruta÷' (ai.Ã. 3-2-4.) ityanena antaryÃmiïo 'yaæ p­thivÅ na veda' (b­. 5-7-3.) ityavyavahitapÆrvÃdhikaraïodÃh­tavÃkyena cetyapi dra«Âavyam / __________ BBsBh_1,2.6.2: %% BBsBhDÅp_1,2.6.2: uktà ityÃvartate / 'uktvÃ' ityanantaram ÃmnÃta iti Óe«a÷ / tena ktvÃpratyayopapatti÷ / candrikÃyÃæ tu - ityuktvà pratÅyata iti bhëye kriyayo÷ samÃnakart­katvÃbhÃve 'pi ktvÃpratyayo 'yadorvaæÓaæ nara÷ Órutvà sarvapÃpai÷ pramucyate' itivaddra«ÂavyamityukterapyayamevÃbhiprÃya÷ / para itÅtyanantaraæ vÃkya iti Óe«a÷ / 'tasmÃcca' iti padadvayaæ bhëyakÃrÅyam / tathocetthaæ yojanà - pÆrvaæ ye ad­ÓyatvÃdiguïà vi«ïoruktÃste yatra kasyacidak«arasyoktÃstatrÃtharvaïe 'd­ÓyatvÃdiguïakÃk«aravi«aye 'yattadadreÓyamagrÃhyam' ityÃdyuktvà tathà tatraiva 'yathorïanÃbhi÷' ityÃdi 'viÓvam' ityantaæ vÃkyaæ coktvà paÂhitvà anantaramÃmnÃte - divyo hyamÆrta÷ puru«a÷ sa bÃhyÃbhyantaro hyaja÷ / aprÃïo hyamanÃ÷ Óubhrohyak«arÃtparata÷ para÷ // iti uttaravÃkye 'tasmÃdak«arÃt' prak­tÃdak«arÃdapi 'para÷' uttama÷ 'pratÅyate' pratipÃdyatayà j¤Ãyata iti / anena pÆrvoktÃd­Óyatvasya vi«ïvanyani«ÂatvÃk«epÃtpÆrveïÃnandamayÃdyadhikaraïena asyÃk«epikÅ saÇgati÷ / ad­ÓyatvÃdirÆpo vi«aya÷ / kiæ vi«ïoranyasya veti sandeha÷ / na vi«ïorad­ÓyatvÃdÅti pÆrva÷ pak«a÷ / ad­ÓyatvÃdiviÓi«Âe 'ak«arÃtsambhavati' ityak«araÓabdaÓravaïÃttasya ca tatparatvoktyà vi«ïo÷ niravakÃÓatvÃditi pÆrvapak«ayuktiÓca sÆcità bhavatÅti / Órutyarthastu - 'yat' paravidyÃgamyamak«araæ 'tadadreÓyaæ' d­ÓyaÓabditacak«urÃdij¤eyabhinnam / 'agrÃhyaæ' manogrÃhyabhinnam / 'agotraæ' na vidyate gotrÃdikaæ yasya taddhi tathocyate iti sudhoktervaÓi«ÂhÃdigotrahÅnam / 'avarïaæ' prÃk­taÓuklÃdivarïahÅnam / ad­ÓyatvÃdiÓabdaird­ÓyÃdyanyonyÃbhÃvÃbhidhÅyate iti sudhokte÷ gotravarïabhinnatvaæ cÃrtha÷ / yat 'acak«u÷Órotraæ' prÃk­taj¤ÃnendriyÃdiÓÆnyam / tat 'apÃïipÃdaæ' prÃk­takarmendriyaÓÆnyaæ 'nityaæ' svarÆpanÃÓarahitaæ 'vibhuæ' samarthaæ 'sarvagataæ' vyÃptaæ 'susuk«mam' atyantÃvyaktaæ 'yadbhÆtayoniæ' 'dhÅrÃ÷' j¤Ãnina÷ paripaÓyanti 'tadak«aram' avyayaæ dehato nÃÓaÓÆnyamiti / atra tacchabdasya sarvatrÃnvayÃya trirgrahaïam / bhÆtayonipadaæ ca sattarkadÅpÃvalyÃæ bhÆtÃnÃm ÃkÃÓÃdÅnÃæ brahmÃdicetanÃnÃæ và ke«Ãæcit strÅvyavadhÃnena vinà svasvadehÃdevotpÃdakamiti vyÃkhyÃtam / dhÅrà ityanenÃd­Óyatvad­Óyatvayorvirodha÷ parih­ta÷ / __________ BBsBh_1,2.6.3: %% BBsBhDÅp_1,2.6.3: etadeva d­«ÂÃntoktyà spa«Âayati - yatheti // 'yathorïanÃbhi÷' tantuvÃya÷ 's­jate' svopabhuktavastÆni tantvÃtmanà pariïatÃni svadehÃnni«kÃsayati / 'g­hïate' cakrÃdyÃkÃratayà bahirni«kÃsitaæ vastu punaranta÷ svodare g­hïÃti / tathà viÓvaæ pralaye nigÅrïaæ s­«Âau ak«arÃtsambhavati / d­«ÂÃntÃntaramÃha - yatheti / 'o«adhaya÷' aÇkurÃdaya÷ / d­«ÂÃntÃntaramÃha - yatheti / 'sato' jÅvavata÷ puru«ÃccharÅrÃt ÓirasthÃ÷ keÓÃ÷, anyÃni lomÃni tÃni / 'iha' loke 'viÓvaæ' nÃnÃvidhakÃryaæ 'sambhavati' jÃyate ityartha÷ / atra brahmaïo bhÆtakÃraïatvaæ tatkart­tvarÆpaæ na tÆpÃdÃnatvamiti vaktumÃdyo d­«ÂÃnta÷ / aÇkurÃdijanane p­thivÅ bÅjamiva viÓvas­«Âau brahma tatkarmÃpek«ata iti vaktuæ dvitÅya÷ / anÃyÃsena s­«Âiriti vaktuæ t­tÅya÷ / divya ityÃdivÃkyaæ tu 'divya÷' adbhuta÷ 'amÆrto' niyataparicchinnaparimÃïarahita÷ / kintu bÃhya ÃbhyantaraÓca / aprÃïo hyamanà iti padÃbhyÃæ «o¬aÓakalÃrÃhityamucyate / 'Óubhra÷' Óuddha÷ ja¬Ãt 'parata÷ ak«arÃt' citprak­te÷ para iti karmanirïayaÂÅkÃyÃæ vyÃkhyÃtam/ __________ BBsBh_1,2.6.4: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.6.4: siddhÃntayatsÆtramavatÃrayati - ata iti // itisaÇgatisambhavÃt iti ÓaÇkÃsadbhÃvÃcca taduttararÆpaæ sÆtramabravÅdbÃdarÃyaïa÷ ityartha÷ / tatsÆtraæ paÂhati - ad­ÓyatvÃdÅti // __________ BBsBh_1,2.6.5: %% BBsBhDÅp_1,2.6.5: nanvad­ÓyatvÃdikaæ vi«ïorna cet - tarhi vÃkyasya nirvi«ayatayà aprÃmÃïyaæ syÃt ityata÷ pÆrvapak«aæ viÓadayati - p­thivyÃdÅti // ÓrutÃvÆrïanÃbhid­«ÂÃntasya prÃthamye 'pi tatra s­jata ityanena kart­tvamÃtrapratÅte÷ pÆrvapak«ÃnukÆlasyopÃdÃnatayà jagatkÃraïatvasyÃpratÅte÷ taæ parityajya p­thivyÃdÅtyuktam / ca÷ samuccaye / tathÃcetthaæ yojanà - p­thivyÃdid­«ÂÃntamuktvà anantaramuktÃt 'ak«arÃtsaæbhavatÅha viÓvam' ityato vÃkyÃt 'param' anantaramadhÅtena 'ak«arÃtparata÷ para÷' iti vÃkyena 'tatparata÷' tasmÃtkÃraïÅbhÆtÃdak«arÃtparata÷ parasyottamasyoktatvÃt, tathà 'kÆÂastho 'k«ara ucyate' iti sm­teÓca ja¬aprak­teÓcitprak­teÓcÃd­ÓyatvÃdiprÃptiriti / atrÃyaæ viveka÷ - yadà ja¬aprak­te÷ pÆrvapak«avi«ayatà tadÃk«araÓabdastatparo hetu÷ tatparata÷ parÃbhidhÃnaæ ca / tasya niravakÃÓatve ak«arÃtparata iti ca vyadhikaraïe pa¤camyau / yadà ca citprak­testadÃk«araÓabdastatparohetu÷ / samÃnÃdhikaraïe pa¤camyau / sm­teÓcetyapi heturiti / sm­tiÓcÃtrÃdhikaraïe vyÃkhyÃtà / __________ BBsBh_1,2.6.6: %% BBsBhDÅp_1,2.6.6: pÆrvapak«Ãntaraæ vakti - brahmaÓabdÃditi // 'sa brahmavidyÃm' ityÃdau ÓrutabrahmaÓabdÃdityartha÷ / brahmaÓabdo vi«ïÃveva mukhya iti tasyaiva sÃdhako netarasyetyato hetvantaramÃha - parata iti // vyadhikaraïe pa¤camyau / tathà ca - hiraïyagarbhÃkhyÃdak«arÃt 'parata÷' ÓrÅtattvÃtparasya vi«ïorabhidhÃnÃdityartha÷ / evaÓabdena hetorniravakÃÓatvaæ nÃtra hetvantaraæ gave«aïÅyamiti sÆcayati / hiraïyagarbhasya prÃptirityanvaya÷ / upalak«aïametat / 'kartÃramÅÓam' itÅÓaÓabdaÓravaïÃt rudrasya và ad­ÓyatvÃdiprÃptiriti vak«yamÃïamatrÃpi dra«Âavyam / asmin pak«er iÓaÓabdasya vi«ïau sÃvakÃÓatvaÓaÇkÃyÃmanantaraæ tatparata÷ parÃbhidhÃnÃdityapi yojyam / atrÃpi vyadhikaraïe pa¤camyau / __________ BBsBh_1,2.6.7: %<'tamevaæ vidvÃnam­ta iha bhavati' (tai.Ã. 3-12-7.) tatkarma harito«aæ yatsà vidyà tanmatiryayà / atha dve vÃva vidye veditavye parÃcaivÃparà ca / tatra ye vedà yÃnyaÇgÃni yÃnyupÃÇgÃni yÃni pratyaÇgÃni sÃparà / atha parà yayà sa harirveditavyo yo 'sÃvad­Óyo nirguïa÷ para÷ paramÃtmà () ityÃdinà taddharmatvenÃvagataparavidyÃvi«ayatvoktervi«ïurevÃd­ÓyatvÃdiguïaka÷ // 21 //>% BBsBhDÅp_1,2.6.7: evaæ prÃptaæ pÆrvapak«aæ pratik«eptuæ sÆtraæ vyÃca«Âe - tamevamiti // 'tamevam' ityekaæ ÓrutivÃkyam / 'tat' ityaparaæ sm­tivÃkyam / 'atha' ityanyacchrutivÃkyam / Ãdipadena 'tadetadbrahma' (b­.4-5-19.) 'tripÃdasyÃm­tam' (­. 10-90-3.) ityÃdikaæ g­hyate / tasya vi«ïordharmastaddharma÷ tasya bhÃvasatattvaæ teneti vigraha÷ / prakÃre t­tÅyà / avagatatvaæ prasiddhatvaæ vi«ayatvaviÓe«aïam / am­tatvÃderupalak«akametat / atreti Óe«a÷ / sÆtre 'nuv­ttasya tattvityasyÃrtho vi«ïureveti atrÃd­Óyatvaæ d­Óyabhinnatvam / tacca svarÆpam, na tu gotrÃdyatyantÃbhÃvavadbrahmabhinnam / tatra tadvattvaæ brahmasvarÆpamiti viÓe«aæ vaktum ad­ÓyatvÃdayo guïà yasyeti bahuvrÅhitvaæ ca sÆcayituæ ÓubhadharmÃrthakaguïaÓabdaprayoga÷ kapratyayaÓca / tathÃcetthaæ sÆtrabhëyayojanà - ad­ÓyatvÃdiguïakastattu vi«ïureva / kuta÷? atra prakaraïe 'atha parà yayà tadak«aramadhigamyate' (muæ. 1-1-5.) 'tadetadak«araæ brahma' (muæ. 2-2-2.) 'puru«a evedaæ viÓvaæ karma tapobrahma parÃm­tam' (muæ. 2-1-10.) iti vÃkye«u tasyÃd­ÓyatvÃdiguïakasya paravidyÃvi«ayatvarÆpadharmokte÷ / na ca tasya paravidyÃvi«ayatvoktÃvapi kuto vi«ïutvamiti vÃcyam / yatastat 'tamevam' ityÃdinà taddharmatvenÃvagatamiti / atra 'tamevam' iti Órutau mok«asÃdhanaj¤Ãnavi«ayatvoktyà vi«ïo÷ paravidyÃvi«ayatvamuktaæ bhavati / mok«asÃdhanavidyÃyà eva paravidyÃtvÃt / tatkarmeti sm­tÃvapi yaddharitu«Âikaraæ tadeva karma / yayà 'tanmati÷' hare÷ j¤Ãnaæ bhavati, saiva vidyetyuktatvena tasya paravidyÃvi«ayatvamucyate / 'dve vidye veditavye' (muæ. 1-1-4.) ityatrÃpi vi«ïo÷ paravidyÃvi«ayatvamucyate iti na hetuviÓe«aïÃsiddhi÷ / atheti prakaraïÃrambhe / vÃvetyavadhÃraïe / cau parasparasamuccaye / tathà ca parà cÃparà ca dve vidye j¤Ãtavye / 'tatra' parÃparayormadhye 'ye vedÃ÷' ­gÃdyÃ÷ yÃni Óik«Ãdi«a¬aÇgÃni 'yÃnyupÃÇgÃni' ÃyurvedagÃndharvÃdÅni / 'yÃni pratyaÇgÃni' Ói«ÂÃ÷ kalà vidyÃ÷ sÃparà / athetyarthÃntare / yo 'sau 'ad­Óyo' d­ÓyÃdanyo 'nirguïa÷' sattvÃdihÅna÷ 'paro' vilak«aïa÷ 'paramÃtmÃ' svottamo vyÃpta÷ sa hariryayà veditavya÷ sà ­gÃdirÆpaiva pareti Órutyartha÷ / yathaikasya karmaïa÷ sakÃmatvani«kÃmatvarÆpopÃdhibhedÃt prav­ttiniv­ttapadoditatvaæ tathà vi«ïuvi«ayakatvakarmÃdivi«ayakatvarÆpopÃdhibhedÃd­gÃdÅnÃm eva parÃparavidyÃtvopapattiriti bhÃva÷ / na cÃnuvyÃkhyÃne brahmasÆtrasya paravidyÃtvoktivirodha÷ / anugrÃhyatayà ­gÃdÅnÃmanugrÃhakatayà brahmasÆtrasya ca paravidyÃtvopapatte÷ / __________ BBsBh_1,2.6.8: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.6.8: taduktaæ prak­tiviri¤cayorad­ÓyatvÃdiguïakatvamiti tatsiddhÃntaheto÷ parapak«anirÃse 'pi vyÃpÃrÃt taddharmokterityanenoktasya paravidyÃvi«ayatvasya vi«ïoranyatra niravakÃÓatvÃnyathÃnupapattyà nirÃk­tamapi viÓe«ayuktyà nirÃkurvatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - viÓe«aïeti // vyapadeÓaÓabda ubhayÃnvayÅtyÃÓayenobhayaÓrutimÃha - ya iti / 'bheda÷' anyatvam / caÓabdasya na kevalaæ dharmokte÷, arthÃt kintu viÓe«aïabhedavyapadeÓÃbhyÃm iti samuccayÃrthatvasya spa«ÂatvÃnna tasyÃrtha ukta÷ / prak­ti÷ viri¤ca ityanena itarà itaraÓceti vigrahÃÓrayeïetaraÓabdÃrtho 'bhihita÷ / ubhayatrÃd­ÓyatvÃdiguïaka ityanu«ajyate / prak­tipak«e liÇgavipariïÃma÷ / tathà ca 'yassarvaj¤a÷' iti vÃkye tasyÃd­ÓyatvÃdiguïakasya 'viÓe«aïÃt' sÃrvaj¤yÃdiviÓe«aïokterna d­ÓyatvÃdiguïà ja¬aprak­ti÷ / evaæ 'tasmÃt' iti vÃkye viri¤casya tasmÃdak«arÃjjanyatvarÆpabhedakadharmoktyà bhedavyapadeÓÃnnÃd­ÓyatvÃdiguïo viri¤ca iti yojanà / __________ BBsBh_1,2.6.9: %<'yassarvaj¤assarvavidyasya j¤Ãnamayaæ tapa÷' (muæ. 1-1-9.) iti viÓe«aïÃnna prak­ti÷ / 'tasmÃdetadbrahma nÃma rÆpamannaæ ca jÃyate' (muæ. 1-1-9.) iti bhedavyapadeÓÃnna viri¤ca÷ />% BBsBhDÅp_1,2.6.9: Ãtharvaïe 'ya÷ sarvaj¤a÷ sarvavit' ityata÷ pÆrvavÃkye 'tapasà cÅyate brahma' (muæ 1-1-8.) ityatra parabrahmatapasà sambadhyata ityuktam / tat tapaÓÓabdasyÃlocanÃrthatayÃj¤ÃnapratÅtau tannirÃsÃya 'yasya j¤Ãnamayaæ tapa÷' iti vÃkyÃntaraæ prav­ttam / tasya yasya 'tapa÷' Ãlocanakriyà 'j¤Ãnamayaæ' tadÃtmakameva na saæÓayÃdyÃtmakamityartha÷ / kutastapasa÷ santÃpÃnyapÆrïayathÃrthaj¤ÃnÃtmakatvamityÃkÃÇk«ÃyÃæ tasya sarvaj¤atvÃdÃptakÃmatvÃditi hetupradarÓanÃya 'yassarvaj¤a÷' iti pÆrvavÃkyopanyÃsa÷ / tadarthastu - 'yassarvaj¤a÷' sarvavi«ayakasÃmÃnyaj¤ÃnavÃn 'sarvavit' sarvavi«ayakaviÓe«aj¤ÃnavÃæÓca / sarvasya labdhà sarvakÃma÷ sarvotpÃdakoveti / tattvapradÅpe tu - vidasattÃyÃmiti dhÃtuvyÃkhyÃnÃt sarvatra vidyate iti sarvavidityuktam / 'yasya ya÷' iti yacchabdadvayasya 'tasmÃt' ak«arÃt 'etadbrahma' caturmukhÃkhyaæ 'nÃma rÆpamannaæ' tadabhimÃnidaivataæ cotpadyata iti uttaravÃkyagatatacchabdenÃnvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.6.10: %% BBsBhDÅp_1,2.6.10: nanu na vi«ïorad­ÓyatvÃdiguïakatvaæ, parata÷ parÃbhidhÃnenÃk«araÓrute÷ tatra niravakÃÓatvÃdityato viÓe«aïabhedavyapadeÓÃditi sÆtrakhaï¬asyÃrthÃntaramÃha - aparamiti // tuÓabdo 'vadhÃraïe / 'ak«aratrayam' ak«arasya trayarm 'iritam' ak«araæ trividhaæ proktam iti yÃvat / tisro vidhÃ÷ vyaktinirdeÓapÆrvakaæ darÓayati - aparamiti / yà yadaparamak«araæ sà ja¬arÆpikà prak­tireva / yà yatparamak«araæ 'proktÃ' proktaæ v­ddhaistÃæ tat yà vi«ïusaæÓrayà parà uttamà cetanà prak­ti÷ ÓrÅ÷ lak«mÅ÷ tÃæ prÃhu÷ / yatparata÷ paramak«aramÅritaæ tajja¬aprak­te÷ parÃchrÅtattvÃdakhilaguïaæ harimeva prÃhuriti sm­tyartha÷ / iti skÃnde ityasya 'tryak«arÃbhidhÃnÃt' ak«aratraividhyasyoktatvÃdityanenÃnvaya÷ / ak«arÃtparata÷ para ityapÅti / itivÃkyoktamak«arÃtparata÷ paratvaæ viruddhamiti vÃcyam / 'aparam' iti skÃnde tryak«arÃbhidhÃnÃt ak«arÃntarÃtparÃdasyÃk«arasya paratvopapatteriti yojanà / ak«aratrayÃbhidhÃnena ak«arÃtparata÷ para ityatra sÃmÃnÃdhikaraïyena vaiyadhikaraïyena và anvayo darÓita÷ / prameyadÅpe tu - ak«arÃcchrÅtatvÃtparata÷ paro 'tyuttama iti tadbhëyadiÓà Órutyartha ukta÷ / anenÃk«arÃtparata÷ para ityapi tasyaiva viÓe«aïaæ, na tu anyasya / na cÃk«arÃtparata÷ paratvaæ viruddhamiti vÃcyam / bhedavyapadeÓÃt / 'ak«aratrayamÅritam' ityak«arÃïÃmavÃntarabhedokte÷ pÃï¬avasyÃrjunasya svÃdhamakÃrtavÅryÃrjunÃdiva ak«arÃtparÃdak«arÃntarÃdasyÃk«arasya paratvopapattiriti sÆtrakhaï¬asyÃrthÃntaramuktaæ bhavati / __________ BBsBh_1,2.6.11: %<'ju«Âaæ yadà paÓyatyanyamÅÓasya mahimÃnamiti vÅtaÓoka÷' (muæ. 3-1-2.) iti bhedavyapadeÓÃdÅÓapadaprÃpto 'pi na rudra÷ // 22 //>% BBsBhDÅp_1,2.6.11: nanu 'anyam' itiÓabdaÓravaïÃdad­ÓyatvÃdiguïako rudra÷ kiæ na syÃditi ÓaÇkottaratayÃpi bhedavyapadeÓÃnnetara iti sÆtrÃæÓaæ vyÃca«Âe - ju«Âamiti // yadyapi tathÃpÅtyarthe 'piÓabda÷ / rudro 'pÅti samuccaye và / na kevalaæ pÆrvaheto÷, kintu bhedavyapadeÓÃdapÅti samuccaye và / rudra itÅtaraÓabdasyÃrthÃntarokti÷ / na cetaraÓabdasya ja¬aprak­tiviri¤carudraparatve dvivacanÃnupapattiriti vÃcyam / viri¤cirudrayoÓcetanatvenaikÅk­tatvÃt / tathà ca yadyapÅÓaÓabdÃdrudro 'pyad­ÓyatvÃdiguïakatvena 'prÃpta÷' pratÅta÷ tathÃpi 'ju«Âam' iti vÃkye prav­ttavi«ïvÃkhyÃk«arasyeÓaÓabditarudrÃdanyatvavyapadeÓÃdapi nÃd­ÓyatvÃdiguïako rudra iti yojanà / Órutistu - ÃnandamayÃdhikaraïe vyÃkhyÃtà / __________ BBsBh_1,2.6.12: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.6.12: yuktyantareïa vi«ïorevÃd­ÓyatvÃdiguïakatvaæ sÃdhayatsÆtraæ paÂhitvà tadupÃttaÓrutimevodÃharati - rÆpopanyÃseti // iti rÆpopanyÃsÃdityanvaya÷ / sÆtre caÓabdo yuktisamuccaye / tathà ca - na kevalaæ dharmokte÷, kintvad­ÓyatvÃdiguïakasya 'yadÃ' iti Órutau ÓuddharukmarÆpokteÓcÃd­ÓyatvÃdiguïako vi«ïureveti yojanà / atra yadeti vÃkyasya 'tadà vidvÃn puïyapÃpe vidhÆya nira¤jana÷ paramaæ sÃmyamupaiti' (muæ. 3-1-3.) iti vÃkyaÓe«eïÃnvaya÷ / paÓyatÅti paÓyo dra«Âà jÅva÷ / yadà 'rukmavarïaæ' Óuddhahemavarïaæ 'brahmayoniæ' hiraïyagarabhakÃraïaæ, ata eva jagata÷ kartÃraæ 'puru«aæ' pÆrïa«a¬guïam / 'svasyeÓaæ' vi«ïuæ 'paÓyate' paÓyati tadÃsau 'vidvÃn' jÅvanmukta÷ 'puïyapÃpe' aprÃrabdhe ani«Âapuïyaæ pÃpaæ ca vidhÆya 'nira¤jana÷' j¤Ãnottaravikarmak­tÃÓucitvÃdido«arahita÷ a¤janÃkhyÃvidyÃrahita iti sudhokteraj¤Ãnarahito và 'paramaæ sÃmyaæ' pÆrïÃnandatvÃdisÃmyaæ nirdu÷khatvÃdisÃmyaæ và 'upaiti' prÃpnotÅti Órutyartha÷ / tattvodyotaÂÅkÃyÃæ tu iyaæ Óruti÷ muktaparatayà vyÃkhyÃtà / paramamityetadabhivyaktamiti ca vyÃkhyÃtam / __________ BBsBh_1,2.6.13: %<'eko nÃrÃyaïa ÃsÅnna brahmà na ca ÓaÇkara÷ / sa munirbhÆtvà samacintayat / tata ete vyajÃyanta viÓvo hiraïyagarbho 'gniryamo varuïarudrendrà iti / tasya haitasya paramasya nÃrÃyaïasya catvÃri rÆpÃïi Óuklaæ raktaæ raukmaæ k­«ïamiti / sa etÃnyetebhyo 'bhyacÅkÊpat / vimiÓrÃïi vyamiÓrayat' />% BBsBhDÅp_1,2.6.13: nanu brahmÃdÅnÃmapi rÆpasadbhÃvÃtkuto rÆpopanyÃsenÃsya vi«ïutvaniÓcaya ityata Ãha - eka iti // 'idamagre' ityupaskriyate / ata eva nyÃyadÅpikÃyÃæ jagadÃdÃvityuktam / hetyÃsvÃdane / etebhya iti tÃdarthye caturthÅ / tathà ca idamasya jagato 'gre pralaye nÃrÃyaïa÷ 'eka÷' svatantra ÃsÅt / na tadà caturmukhaÓaÇkarau, na svasvavyÃpÃrÃvÃstÃm / 'sa÷' vi«ïustadà 'muni÷' mananaÓÅlo maunÅ và bhÆtvà 'samacintayat' ete jÃyantÃmiti dhyÃnarÆpÃæ cintÃmakarot / 'tata÷' tasya cintanÃdete vyajÃyanta / ke te? yo 'viÓvo' vÃyu÷, yaÓca hiraïyagarbha÷, ye 'gnyÃdaya eta ityartha÷ / tata÷ kimityata Ãha - 'tasya' ÓrutyÃdiprasiddhasya 'etasya' sarvajÅvaÓarÅragasya 'paramasya' sarvottamasya nÃrÃyaïasya 'rÆpÃïi' varïÃÓcatvÃri bhavanti / kÃni tÃni? ÓuklÃdÅni / ki¤jÃta÷? 'sa÷' nÃrÃyaïa÷ pÆrvameva 'vimiÓrÃïi' svena miÓrÅk­tÃni rÆpÃïi 'etebhyo' vÃyuprabh­tyuktadevÃnÃmarthe 'abhyacÃkÊpat' kÊptÃnyakarot / tÃni vimiÓrÃïi punarapi 'vyamiÓrayat' mÃnu«Ãdau viÓe«eïa miÓrÅcakÃra yadvà - sa etÃni rÆpÃïi vyamiÓrayat, vimiÓrÃïi caitebhyo 'bhyacÅkÊpadityartha÷ / ÓuddhÃni rÆpÃïi tu svasyaivÃkaroditi bhÃva÷ / atrÃdyayojanà tattvapradÅpaÂÅkayoruktà / dvitÅyà tu ÂÅkÃyÃmiti dhyeyam / __________ BBsBh_1,2.6.14: %% BBsBhDÅp_1,2.6.14: tata÷ kimityata Ãha - ata iti // ato miÓrÅkaraïÃt tadrÆpaæ tasya vi«ïo rÆpam 'etÃd­geva' Óuddhaæ ÓuklÃdisvarÆpameva / na tu vÃyvÃdirÆpamiva miÓramityartha÷ / yadyapyatra 'tasya haitasya' ityÃdikamevodÃharaïÅyam, prak­topayuktatvÃt, na tu 'eko nÃrÃyaïa÷' ityÃdikam / tathÃpi 'etebhya÷' ityasyÃrthasya pratyayÃrthaæ tadaæÓodÃharaïaæ k­tam / itÅti / 'hi' yasmÃt iti udÃh­tavÃkyena 'rÆpÃïi' ÓuddharaukmÃdirÆpÃïi tasya vi«ïoreva abhidhÅyante, netare«Ãæ, tasmÃnnÃprayojakatà ÓaÇkayetyartha÷ / anena sÆtre sÃmÃnyenoktatve 'pi rÆpaÓabda÷ ÓuddharÆpapara÷ / taccÃnyatra nÃsti / 'dhyeya÷ sadÃ' iti sÆrye pratÅtamapi miÓrameveti liÇgasyÃnyatra niravakÃÓatvamuktaæ bhavati / // iti ad­ÓyatvÃdhikaraïam // 6 // ______________________________________________________________ // 7. vaiÓvÃnarÃdhikaraïam // __________ BBsBh_1,2.7.1: %% BBsBhDÅp_1,2.7.1: atrÃdhikaraïe pÃcakatvÃdyanekaliÇgasamanvayasiddhyarthaæ brahmaïi vaiÓvÃnaranÃmasamanvaya÷ kriyate / pÆrvÃdhikaraïasaÇagtiæ vi«ayavÃkyodÃharaïapÆrvakaæ vi«ayÃdikaæ sÆcayati - ad­ÓyatvÃdÅti // uktamityasyÃv­tti÷ ÓrutÃviti Óe«a÷ / tathà ca - gatÃdhikaraïodÃh­tamuï¬akaÓrutyuktÃd­ÓyatvÃdiguïe«u madhye 'nityaæ vibhuæ sarvagatam' (muæ. 1-1-6.) ityanena yatsarvagatatvamuktaæ tacchabdogaÓrutau 'yastvetam' ityanena vaiÓvÃnarasyoktamiti yojanà / anena chandogaÓrutisthavaiÓvÃnaraÓabdasyÃnyani«ÂhatvÃk«epamukhena pÆrvoktasarvagatatvÃderanyani«ÂhatvÃk«epÃtpÆrveïÃsyÃk«epikÅ saÇgatiruktà bhavati / vaiÓvÃnaro vi«aya÷, vi«ïuranyo veti sandehaÓca sÆcita÷ / Órutyarthastu - 'yastu' adhikÃrÅ 'prÃdeÓamÃtraæ' dehah­daye tÃvatparimÃïakam / tattvapradÅparÅtyÃdhikÃryapek«ayà prÃdeÓamÃtramiti và / 'abhivimÃnam' abhito vigataæ mÃnaæ maryÃdà yasya taæ, sarvagatam iti yÃvat / 'ÃtmÃnam' Ãtataguïam 'etaæ' ÓarÅrasthaæ 'vaiÓvÃnaraæ' tadÃkhyavi«ïum 'evaæ' vak«yamÃïarÅtyà upÃste 'so 'nnamatti' (chÃæ. 5-18-1.) svayogyabhogyamanubhavatÅti / __________ BBsBh_1,2.7.2: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.7.2: siddhÃntayatsÆtramavatÃrayati - ata iti // sÃdhÃraïasyetyanantaramapÅti Óe«a÷ / sÃdhÃraïyaæ sÃmyam / tatra Óruternobhayatra prasiddhatvarÆpaæ, vaiÓvÃnaraÓabdasyÃnyatraiva prasiddhatvÃt / kintu Órute÷ prasiddhato liÇgena sÃmyarÆpaæ, tadapi niravakÃÓatvena prakÃreïa, vaiÓvÃnaraÓrute÷ vi«ïau prasiddhyabhÃvena tatra niravakÃÓatvÃtpÆrvoktasarvagatatvasyÃpi vi«ïoranyatra niravakÃÓatvÃt / tathà ca - yadyapi agnÃvi«ïvo÷ pratij¤Ãvi«ayayo÷ sato÷ pÆrvapak«asÃdhakavaiÓvÃnaraÓabdo niravakÃÓatvena prakÃreïottarapak«asÃdhakaliÇgasÃdhÃraïa÷ / ÓrutiliÇgayorniravakÃÓatvena sÃmye 'pi liÇgÃcchruti÷ prabalà tasmÃdagnireveti prÃptam / tathÃpi sÃdhÃraïasyÃpi vaiÓvÃnaraÓabdasya vi«ïvekani«Âhatayà ÓrutyÃdisiddhena 'ÃtmÃnaæ vaiÓvÃnaram' ityÃtmaÓabdena 'viÓe«aïÃt' viÓe«itatvÃdvi«ïuparatvasambhavÃt / prasiddhyÃderanyathopapannatvena nirïayakÃraïÃbhÃvÃcchabdaviÓe«ÃdÃtmaÓabdÃdvaiÓvÃnaro vi«ïureva, 'na devatÃbhÆtaæ ca' ityÃv­ttyà sÆtrabhëyayoryojanà / anena nirïayenaiva pÆrvapak«a÷ sÆcita÷ / atra pak«e liÇgaprÃbalyanirÃsÃya sÃdhÃraïyokti÷ / siddhÃntaÓrute÷ sÃvakÃÓatvaj¤ÃpanÃya sÃdhÃraïyoktiriti kecit / yadvà - bhëyaÂÅkÃsvÃrasyÃdanirïayenaiva pÆrvapak«a÷ / atra pak«e sÃdhÃraïyaæ prati dharmitvaæ Óabdasyaiva, na liÇgasyÃpi / naraÓabda÷ sÃdhÃraïa÷ sambhavadv­ttika÷ / tathÃpi prasiddhamukhena niravakÃÓatvena liÇgasya sÃdhÃraïaÓca / tata÷ pÆrvottarapak«asÃdhakayo÷ samabalatvÃdanirïaya÷ / tathÃpyubhayatra sÃdhÃraïasyÃpi vaiÓvÃnaraÓabdasyetyÃdikà yojanà dra«Âavyà / __________ BBsBh_1,2.7.3: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.7.3: nanvÃtmaÓabdasyÃgnyÃdi«vamukhyatvÃbhyupagamena sÃmÃnÃdhikaraïyÃvirodhÃtte«Ãmeva vaiÓvÃnaratvaæ kiæ na syÃdityÃÓaÇkÃæ parihartuæ samÃkhyarÆpahetvantareïa vaiÓvÃnarasya vi«ïutvaæ niÓcÃyayatsÆtraæ paÂhitvà vyÃca«Âe - smaryamÃïamiti // sÆtrabhëyayo÷ 'smaryamÃïam' 'ahaæ vaiÓvÃnaro bhÆtvÃ' iti gÅtÃsm­tyuktaæ vi«ïorvaiÓvÃnaratvam 'atra' vaiÓvÃnaravidyÃyÃmapi 'sa÷' gÅtokto bhagavÃneva vaiÓvÃnarapadena ucyate 'ityasya' evaærÆpasyÃrthasya 'anumÃnam' anumÃpakaæ 'syÃt' bhavediti yojanà / __________ BBsBh_1,2.7.4: %% BBsBhDÅp_1,2.7.4: nanvahamiti vi«ïunà k­«ïenokte÷ sm­tyuktavaiÓvÃnarasya vi«ïutve 'pi atroktavaiÓvÃnarasya kuto vi«ïutvamityata Ãha - samÃkhyÃnÃditi // asyÃ÷ sm­teriti Óe«a÷ / tathà ca gÅtÃsm­te÷ vaiÓvÃnaravidyÃsamÃnoktirÆpatvÃdasyÃstatsamÃkhyÃnÃnniÓcayo bhavatÅtyartha÷ / samÃkhyÃyuktirna sÆtroktetyata Ãha - iti Óabda iti / 'pradarÓaka÷' sÆcaka÷ / tathà ca - itismaryamÃïamityasya itisamÃkhyÃyamÃnamityarthÃbhyupagamÃditiÓabda÷ samÃnoktirÆpasamÃkhyÃlak«aïaliÇgaj¤Ãpaka iti bhÃva÷ / atra sÆtresamÃkhyÃrÆpahetvantaroktÃvapi tasyÃtmaÓabdÃkhyapÆrvahetoraniÓcÃyakatvaÓaÇkÃmukhena tannirÃsÃya prav­ttatvÃccaÓabdÃbhÃva÷ / __________ BBsBh_1,2.7.5: %% #<ÓabdÃdibhyo 'nta÷prati«ÂhÃnÃnneti cenna tathà d­«ÂyupadeÓÃdasambhavÃtpuru«avidhamapi cainamadhÅyate | BBs_1,2.26 |># %% BBsBhDÅp_1,2.7.5: vaiÓvÃnarasya vi«ïutvamÃk«ipya samÃdadhatsÆtramupanyasya Ãk«epÃæÓaæ tÃvadvyÃca«Âe - ÓabdÃdibhya iti // 'ayamagnirvaiÓvÃnaro yo 'yamanta÷puru«e' (b­. 7-9.) iti b­hadÃraïyakavÃkyam 'mÆrdhÃnaæ divo aratiæ p­thivyÃæ vaiÓvÃnarama-ta ÃjÃtamagnim / kaviæ saærÃjamatithiæ janÃnÃmÃsannà pÃtraæ janayanta devÃ÷ //' (­. 6-7-1.) iti ­gvedavÃkyam / ityÃdÅti karmadhÃraya÷ / tathà ca ityÃdirÆpa÷ Óabda÷ sautraÓabdapadenokta ityartha÷ / yadvà - 'ityÃdi' evamÃdivÃkyajÃtaæ 'Óabda÷' sautraÓabdapadena g­hÅta ityartha÷ / ÃdiÓabdenaitajjÃtÅyakaæ ÓrutyantaravÃkyaæ g­hyate / 'vaiÓvÃnare' iti ÓrutyantaravÃkyam / h­dayamityÃdichandogaÓruti÷ / ityÃdyagniliÇgamiti / evamÃdivÃkyoktÃgniliÇgamityartha÷ / ÃdiÓabdena 'nÃbhiæ yaj¤ÃnÃæ sadanaæ rayÅïÃm' (­. 6-7-2.) ityÃdivÃkyoktÃni g­hyante / 'ÃdiÓabdoktaæ' sautrÃdiÓabdoktamityartha÷ / 'yenedamannaæ pacyate yadidamadyate' ityetadapi 'ayamagnirvaiÓvÃnaro yo 'yamanta÷ puru«e' (b­. 7-9.) ityata÷ paraæ b­hadÃraïyakaÓrutam / 'tadyadbhaktam' iti chandogyavÃkyam / ityÃdineti / vÃkyeneti Óe«a÷ / kurupÃï¬avanyÃyena 'sarvakarmà sarvaliÇga÷' iti ÓrutyanusÃrÃdÃdipadoktaliÇgÃtpÃrthakyena karma bodhayituæ sÆtre 'nta÷prati«ÂhÃnÃdityuktam / yadvà - 'pÃcakatvenÃnta÷prati«ÂhÃnaæ pradhÃnaliÇgatvenÃbhimatatvÃtp­thaguktam' iti tattvapradÅpokte÷ pradhÃnaliÇgatvÃdidaæ p­thaguktamityabhipretya talliÇgaæ tatkarmoktyà darÓayati pÃcakatveneti / itthaæbhÆtalak«aïe t­tÅyà / anena sÆtre 'nta÷prati«ÂhÃnapadena na kevalaæ tattaddh­dayÃntaravasthÃnamÃtraæ vivak«itaæ, kintu savyÃpÃramityuktaæ bhavati / ata eva 'yenedamannaæ pacyate' 'tadyadbhaktam' ityubhayabodhakaÓrutyudÃharaïam / ca÷ samuccaye/ tata÷ kimityata Ãha - tasmÃditi // yasmÃdevamagnipak«e 'pi ÓrutiliÇgÃdyasti, vi«ïupak«e tu tvayaivÃtmaÓabda÷ samÃkhyÃnaæ coktam, tasmÃdubhayatra ÓrutyÃdisÃmyÃdvaiÓvÃnaro vi«ïureveti niÓcayo na yujyate ityartha÷ / nanu 'yastvetam' iti vicÃryavÃkye vaiÓvÃnaraÓabdasamÃnÃdhik­tÃgniÓabdÃbhÃvÃdvÃkyÃntaragatÃgniÓabdasya kathaæ ÓaÇkÃhetutvamiti cet - na, atra sarvavaiÓvÃnaravidyÃnÃæ vicÃryatvÃt, ata evÃnekavÃkyoddhÃra÷ / yadvà - pÆrvapak«e 'pi siddhÃnta iva samÃkhyÃæ pradarÓayituæ samÃkhyÃrÆpeïa tattadvÃkyoddhÃro yukta÷ / ayamiti vÃkye 'yamityukta÷ ka ityata Ãha - yo 'yamiti // tathà ca - 'yo 'yamanta÷ puru«e' puru«asyÃnta÷sthito bhagavÃn ayamagni÷ aÇgaÓabditaÓarÅranet­tvÃttacchabdavÃcya÷ / viÓvaguïasambandhÅ narÅyate ceti vaiÓvÃnaraÓceti yojanà / tadvyÃpÃramÃha - yeneti idaæ kimityata Ãha - yadidamiti / adyate bhak«yate prÃïibhi÷ / 'mÆrdhÃnam' iti mantre «a«Âhyartha÷ kÃryakÃraïabhÃvasambandha÷ / 'mÆrdhatvaæ vi«ïoraÇgÃÇgyabhedÃt' iti tattvapradÅpokte÷ mÆrdhÃnamaratimityabhedokti÷ / ­tÃyeti vedÃntare pÃÂhÃd­ci ­ta iti saptamÅ tÃdarthye / tathà ca diva÷ kÃraïabhÆtamÆrdhÃnaæ loke gamanenÃratidarÓanÃt rativiruddhagatisÃdhanatvÃdgauïyà v­ttyà 'aramalamatati gacchati yena puru«a÷ so 'rati÷ pÃda÷' iti tattvapradÅpokte÷ mukhyayà v­ttyà arati÷ pÃda÷ / ­gatÃvityasmÃtkaraïe atipratyaye ni«panno 'ratiÓabda÷ pÃde mukhya evetyapi kecit / tattu tattvapradÅpacandrikÃnuktam / tattvapradÅpe araÓabdopapadÃdatate÷, candrikÃyÃæ na¤upapadÃdramerasya ni«patteruktatvÃt / tathà ca - p­thivyÃ÷ aratiæ kÃraïÅbhÆtapÃdaæ janÃnÃm íte samyagj¤ÃnÃya 'jÃtam' abhivyaktaæ 'kaviæ' sarvaj¤aæ 'samrÃjam' akhaï¬eÓam 'annaæ tham' () iti Órute÷thaÓabdo 'nnavÃcÅ / t­tÅye 'tiÓaye / tathà ca 'atithim' atyannam / pÃtramityanenÃpi janÃnÃmityetatsambadhyate / tathà ca janÃnÃæ 'pÃtÃraæ' rak«akaæ 'vaiÓvÃnaraæ' viÓvajÅvÃntaratvayogena tacchabdavÃcyam 'agnim' aÇganetÃraæ vi«ïuæ prasiddhaæ ca devà Ãsan / avibhaktiko 'yaæ nirdeÓa÷ / ÃsyaÓabdasyÃsannÃdeÓa÷ / tathà ca Ãsan svÃsyatayà Ãjanayanta / a¬abhÃvaÓchÃndasa÷ / ÃsamantÃtsarvakarmasvakurvanniti siddhÃntarÅtyà Órutyartha÷ / tattvapradÅpe tu - viÓvanarastham ­te vede 'à samantÃjjÃtaæ' vyaktam 'agnim' aÇganetÃraæ 'saærÃjaæ' samyagrÃjantam 'atithiæ' sarvÃnatiÓayya sthitaæ pÃtÃram agniæ janÃnÃm 'Ãsan' ÃÓrayam Ãjanayanta ÃsamantÃjjanayÃæcakru÷ / agnyÃdidevà iti viÓe«Ãrtha ukta÷ / kecittu - janibÃdhakÃÇyogÃdÃjanayanta akurvannityuktamityÃhu÷ / tattÆdÃh­tatattvapradÅpaviruddham / ato 'nekÃrthatvÃddhÃtÆnÃæ vi«ïujanye 'gnau devajanyatvÃyogÃt janerutpattyarthÃyogÃcca akurvannityuktamiti ÃÇviÓle«eïaiva ÂÅkà vyÃkhyeyà / pÆrvapak«Å tu ÓrutigatÃgnyÃdiÓabdÃnprasiddhÃgniparÃneva manyate / 'vaiÓvÃnare taddhutam' iti vÃkyÃrthastu - 'tasmÃduhaivaæ vidyadyapi caï¬Ãlayocchi«Âaæ prayacchedÃtmani haivÃsya vaiÓvÃnare hutaæ syÃt' (chÃæ. 5-24-4.) iti chandogasamÃkhyÃvÃkyÃdavagantavya÷ / tadarthastu - yadi 'evaævit' uktarÅtyà vaiÓvÃnaraj¤ÃnÅ ucchi«ÂÃdyanarhÃyÃpi caï¬ÃlÃyocchi«Âaæ 'prayacchet' dadyÃt / tadà taddattamucchi«Âaæ caï¬ÃlÃntaryÃmiïi vaiÓvÃnare hutaæ syÃnna pÃpakaraæ bhavati / pratyuta mahÃphalameveti / anenÃhutisthÃnatvaliÇagamucyate / 'h­dayaæ' h­dayastho vi«ïurgÃrhapatyapadavÃcya ityartha÷ / evamuttaratrÃpi / 'anvÃhÃryapacano' dak«iïÃgniranvÃhÃrya odano 'tra pacyata iti vyutpatti sambhavÃt / pÆrvapak«e tu garhapatyaæ vaiÓvÃnarasya prasiddhÃgnerh­dayasthÃnÅyamityÃdirartha÷ / 'tadyadbhaktam' iti vÃkyÃrthastu - 'tat' tadà bhojanavelÃyÃæ 'yadyadbhaktam' annaæ 'prathamamÃgacchet' Ãsyaæ prati prÃïÃhutirÆpeïa / 'taddhomÅyaæ' pÃcakatvenÃnta÷sthitasyÃgnerhemadravyamiti / anenÃgnau hÆyamÃnadravyasyÃgni÷ pÃcaka iti siddhamiti pÃcakatvÃkhyaliÇgamuktaæ bhavati / yadyapi 'yenedam' iti pÆrvavÃkye 'ayamagni÷' iti tatpÆrvavÃkyasÃhityÃt pÃcakatvenÃnta÷prati«ÂhÃnoktÃvapi na 'tadyadbhaktam' iti vÃkye tatpratÅyate / tathÃpi 'taddhomÅyam' ityanenÃntassthitasya homyamityuktatvÃttatpratyÃyakatvopapatti÷ / __________ BBsBh_1,2.7.6: %% BBsBhDÅp_1,2.7.6: parihÃrasÆtrÃæÓaæ vyÃca«Âe - neti // tasmÃnna vi«ïuriti pÆrvavÃkyenÃsya na¤arthasyÃnvaya÷ / kuto netyatastatra bhëye 'tasmÃdityuktam' ityÃv­ttyà hetutvena saæyojyam / sÆtretu ata ityÃkar«aïÅyam / ÃtmaÓabdÃdipÆrvahetoreveti tadartha÷ / na cetaratrÃpyasti ÓrutyÃdikamityanirïaya÷ / te«Ãmanyatra mukhyato yogena vi«ïÃveva sÃvakÃÓatvopapatterityadhyÃhÃra÷ / kuto 'gnyÃdinÃmakarmaïÃæ vi«ïÃveva sÃvakÃÓatvaæ j¤Ãyata ityatastatra hetusamarpakaæ 'tathÃd­«ÂyupadeÓÃt' ityaæÓam upadeÓapadoktaÓrutyudÃharaïapÆrvakaæ vyÃca«Âe - atheti / prakaraïÃntarÃrambhÃrtho 'yamathaÓabda÷/ prathametiÓabdo vidhisamÃptau / dvitÅyasya ityupÃsÅtetyanvaya÷ / tathà ca 'etamÃtmÃnam' ÃdÃnÃdikartÃram 'aïoraïÅyÃæsaæ' sÆk«mÃdapi sÆk«maæ 'parato' mahata÷ paraæ 'viÓvaæ' pÆrïaæ harimupÃsÅtetyartha÷ / kimitÅtyata÷ upÃsanÃprakÃramÃha - sarveti / itiÓabda÷ pratyekaæ sambadhyate / tathà ca mukhyata÷ indrÃdisarvanÃmavÃnityupÃsÅta / 'sarvakarmÃ' 'nar te tvatkriyate' ityÃde÷ svÃtantryeïa sarvakriyÃkartetyupÃsÅta/ liÇgaæ lak«aïaæ, vajradharatvÃdisarvaliÇga ityupÃsÅta/ j¤ÃnÃnandÃdisarvaguïapÆrïa ityupÃsÅta / etadicchayaiva sarvaæ bhavatÅti sarvakÃma÷ pÆrïakÃma ityupÃsÅta / bhedasaæyogavibhÃgÃdisarvadharmÃstadadhÅnà iti vÃ, sarvaj¤atvÃdisarvadharmavatvÃdvà sarvadharma ityupÃsÅta / sarvatra rÆpamasya iti và sarvaæ jagadasya rÆpaæ pratimeti và sarvarÆpa ityupÃsÅta / __________ BBsBh_1,2.7.7: %<'sa ya etamevamÃtmÃnaæ viÓvaæ harimÃrÃdaramupÃste tasya sarve«u loke«u sarve«u bhÆte«u deve«u sarve«u vede«u kÃmacÃro bhavati' iti tattannÃmaliÇgÃdinà tasyaiva d­«ÂyupadeÓÃnmahopani«adi //>% BBsBhDÅp_1,2.7.7: evamupÃsakasya phalamÃha - sa iti // 'sa÷' prasiddha÷ yo 'dhikÃrÅ etamÃtmÃnam aïoraïÅyÃæsaæ parata÷parameva viÓvaæ harimeva, nÃnyam, 'ÃrÃt' samÅpe svah­daye 'aram' alaæ samyagupÃste tasyaivamavyÃpte vyÃptarÆpopÃsakasya sarve«u loke«u sarve«u 'bhÆte«u' prÃïi«u sarve«u loke«u sthite«u bhÆte«viti và / vede«u sarve«u, vede«u yathe«Âasa¤cÃra÷ kÃmasa¤caraïasarvapÆjyatvasarvaj¤atvÃdi÷ syÃt ityartha÷ tattvapradÅpe 'bhihita÷ / 'iti' mahopani«adÅtyanvaya÷ / sautratathÃÓabdÃrthamÃha - tattaditi / agnyÃdinÃmaliÇgÃdimattvenetyartha÷ / Ãdipadena tattatkarmÃdergrahaïam / pradhÃnasÆtre 'bhihitaæ tattvityetadatrÃpi vipariïÃmena saæyojyamityÃÓayenÃha - tasyaiveti / vi«ïorevetyartha÷ / na tvagnyÃderityevÃrtha÷ / 'd­«ÂyupadeÓÃt' upÃsanopadeÓÃt / Órutau harimeva upÃsta ityavadhÃraïenÃnyavyÃv­ttyavagamÃditi bhÃva÷ / __________ BBsBh_1,2.7.8: %% BBsBhDÅp_1,2.7.8: evamanyaÓrutiliÇgadÅnÃæ vi«ïau sÃvakÃÓatvopapÃdakatayà tathetyaæÓaæ vyÃkhyÃya ÃtmaÓabdÃderanyatra niravakÃÓoktiparatayÃsambhavÃdityaæÓaæ pramÃïodÃharaïapÆrvakaæ vyÃkhyÃti - anÃttatvÃditi // yojanÃtu - ityÃdinà pramÃïena vi«ïoranye«Ãm ÃtmatvabrahmatvÃsambhavokte÷ ata eva ÃtmaÓabdÃderanyatrÃsambhavÃditi / yadvà - na kevalamÃtmaÓabdaÓrutisamÃkhyÃbhyÃæ, kintu prakaraïabalÃcca vaiÓvÃnarasya vi«ïutvaniÓcayo bhavatÅtyÃha - anÃttatvÃditi / ÃdiÓabdena 'brahmaÓabda÷ pare vi«ïau' ityÃdikaæ g­hyate / tathÃcetthaæ yojanà - 'ko na Ãtmà kiæ brahma' 'ityÃrambhÃcca' ityÃrabhyÃdhÅtÃtprakaraïÃcca vi«ïureva vaiÓvÃnara÷ / brahmÃtmaÓabdayoretadupakrame Óravaïe 'pi kuto 'syÃ÷ vaiÓvÃnaravidyÃyÃ÷ vi«ïuprakaraïatvam? 'anÃttatvÃt' ityÃdinà pramÃïena vi«ïoranye«ÃmÃtmaÓabdÃrthavyÃptatvaguïapÆrïatvayorasambhavÃvagamÃditi / anena sÆtre ÃrambhÃditi padamadhyÃh­tya tenÃpiÓabda÷ saæyojya÷ / asambhavÃditi hetustu ÃtmaÓabdÃderanyatrÃnavakÃÓatvasÃdhakatayobhayatra saæyojya÷ ityuktaæ bhavati / ata eva bhëye agniÓrutyÃdÅnÃæ vi«ïau sÃvakÃÓatvasÃdhakatayetyÃdivyÃkhyÃnantaraæ vi«ïupak«asÃdhakÃtmaÓabdÃderanyatrÃnavakÃÓatvasÃdhakÃsambhavÃditi hetau vyÃkhyÃtavye 'pi tadvihÃyÃrambhÃdityadhyÃh­tahetÆpanyÃtrÃstyavakÃÓa iti pratij¤Ãya prakaraïabalÃccetyadhyÃhÃryahetuæ ca pradarÓya, anantaramÃtmaÓabdaprakaraïayorniravakÃÓatvasÃdhakÃsambhavÃdityaæÓo vyÃkhyÃta÷ / tathÃd­«ÂyupadeÓÃdasambhavÃditivat nÃdhyÃh­tahetoravÃntarasÃdhyenÃnvaya÷, kintu pradhÃnenaiveti j¤ÃpanÃya vi«ïureva vaiÓvÃnara iti punarukti÷ / uddeÓyavidheyanirdeÓasyaicchikatvÃdvyatyÃsa÷ / 'hi' yasmÃdvi«ïo÷ 'pare' anye guïai÷ 'anÃttatvÃt' avyÃptatvÃt sarvotk­«Âatvena vaidikairasvÅk­tatvÃdvà 'anÃtmÃna÷' anÃtmaÓabdamukhyÃrthÃ÷ / yasmÃcca guïarÃÓita ÆnatvÃdabrahmÃïaÓca / tasmÃt 'brahmÃtmÃ' tacchabdamukhyavÃcyo vi«ïureva siddha ityartha÷ / chÃndogye hi 'ko na Ãtmà kiæ brahma' iti militvà mÅmÃæsamÃnai÷ pratyabdayaj¤ak­ttvanimittÃnmahÃÓÃlasaæj¤ai÷ pa¤cabhirmahÃmunibhi÷ uddÃlakoddi«Âaistadyuktai÷ parip­«Âo rÃjÃÓvapatirvaiÓvÃnaramupadideÓa / 'na÷' asmÃkam upÃsya Ãtmà 'ka÷' kiælak«aïa÷ / brahma ca 'kiæ' kiælak«aïamityartha÷ / __________ BBsBh_1,2.7.9: %<'candramà manaso jÃta÷ / cak«ossÆryo ajÃyata' (tai.Ã. 3-12.) ityÃdinà ya÷ puru«Ãkhyo vi«ïubhihitastadvidhamevÃtra 'mÆrdhaiva sutejÃÓcak«urviÓvarÆpa÷ prÃïa÷ p­thagvartmÃ' (chÃæ. 5-18-2.) ityÃdinà enaæ vaiÓvÃnaramadhÅyate //>% BBsBhDÅp_1,2.7.9: ÓrutisamÃkhyayà ca vaiÓvÃnarasya vi«ïutvamupapÃdayituæ prav­ttaæ 'puru«avidhamapyenamadhÅyate' ityaæÓaæ vyÃca«Âe - candramà iti // atra 'candramÃ÷' iti vÃkyaæ pratÅkatvena g­hÅtam / udÃharaïavÃkyaæ tu 'cak«ossÆryo ajÃyata' itÅti dhyeyam / prathamÃdipadena 'ÓÅr«ïodyaussamavartata, prÃïÃdvÃyurajÃyata, ... padbhyÃæ bhÆmi÷', (tai.Ã. 3-12.) ityÃdikaæ dvitÅyÃdipadena 'sandoho bahulo vastireva rayi÷ p­thivyeva pÃdau' (chÃæ. 5-18-2.) ityÃdikaæ g­hyate / etamityasya vyÃkhyÃnaæ - vaiÓvÃnaramiti / tathà ca - yasmÃtpuru«asÆkte 'ÓÅr«ïodyaussamavartata, cak«ossÆryo ajÃyata' ityÃdinà Óabdena ya÷ puru«Ãkhyo vi«ïu÷ yadvidho dyubhvÃdijanakaÓÅr«ÃdimÃnabhihita÷, tadvidhameva dyubhvÃdijanakaÓÅr«ÃdimattvaprakÃropetamevÃtra chÃndogye 'mÆrdhaiva sutejÃ÷' ityÃdinà vÃkyenainaæ vaiÓvÃnaramadhÅyate chandogÃ÷ tasmÃtpuru«asÆktasamÃkhyayÃpi vaiÓvÃnaro vi«ïureveti yojanà / __________ BBsBh_1,2.7.10: %% BBsBhDÅp_1,2.7.10: nanu puru«asÆktasya vi«ïuparatve bhavettatsamÃkhyayà etadvidyÃyà vi«ïuparatvaæ, tadeva kuta ityata Ãha - caÓabdeneti // ÓruterÃdhikyÃtprathamaæ pratij¤Ã / 'puru«asÆktasya' ityanantaraæ 'prasiddhamiti' Óe«a÷ / 'darÓayati' sÆcayati sÆtrakÃra ityartha÷ / ÃtmaÓabdasm­tisamÃkhyÃprakaraïasamuccayasyeva prakaraïaÓrutisamuccayasyÃpi apipadenaiva siddhatvÃnna tatropak«ÅïaÓcaÓabda iti bhÃva÷ // __________ BBsBh_1,2.7.11: %% BBsBhDÅp_1,2.7.11: kiæ tadvedÃdÅtyataÓÓrute÷ sÃk«Ãtpratij¤ÃtÃrthÃsÃdhakatvÃtpratij¤Ãkramamatikramya sÃk«Ãtpratij¤ÃtÃrthasÃdhakatvÃdÃdau purÃïavÃkyaæ paÂhati - tathà ceti // sÆtre puru«asÆktasya vi«ïuparatvaæ siddhamiti yathoktaæ tathà brÃhme coktamityartha÷ / ca÷ samuccaye / evam uttaratrÃpi 'uktam' iti padÃdhyÃhÃreïa saptamyantapadÃnÃmanvayo dra«Âavya÷ / 'nityaæ' niyamena 'vi«ïuparÃyaïaæ' vi«ïau mahÃtÃtparyavat / dvitÅyasya nityamityasya sadetyartha÷ / 'iti brÃhma iti' iti ÓabdÃnvaya÷ siddhÃrthasyaiva d­«ÂÃntatvÃdanena brÃhmavacanena vivak«itÃrtho j¤Ãyate // __________ BBsBh_1,2.7.12: %% BBsBhDÅp_1,2.7.12: pratij¤ÃtÃæ Órutiæ darÓayituæ prathamameva tatsthÃnamÃha - caturvedaÓikhÃyÃæ ceti // atra caturvedaÓikhÃÓruti÷ 'sahasra' ityÃrabhya 'sahasrapÃt' ityantena puru«asÆktamupanyasya 'e«ahyeva' ityanena 'sahasraÓÅr«Ã puru«a÷' ityukto harireva nÃnya ityetatsÆktaæ vi«ïuparatayà vyÃkhyÃtÅti prak­tasaÇgati÷ / supa ÃkÃro vaidika÷ / e«a÷ ka ityato ya÷ 'paro' vilak«aïa÷ ata eva 'acintyo' manasà 'parama÷' uttama÷ 'Ãdi÷' kÃraïabhÆta÷ 'anÃdi÷' utpattiÓÆnya÷ 'ananta÷' nÃÓaÓÆnya÷, svarÆpato 'paricchinno và hari÷ sa ityÃha / kuta÷ ayaæ puru«a÷ sahasraÓÅr«Ã? 'hi' yasmÃdanantaÓÅr«Ã / kuta÷ sahasrÃk«a÷? yasmÃdayamanantÃk«a÷ / kuta÷ ayaæ sahasrapÃt? yasmÃdanantabÃhu÷ / anantapÃdityasyÃpyupalak«akametat / evaæ pÆrvavÃkye 'pi 'sa bhÆmim' ityuttaravÃkyepyupapÃdakamÃha - anantaguïo 'nantarÆpo 'nantÃkÃra iti / caturvedaÓikhÃyÃmityanvaya÷ / __________ BBsBh_1,2.7.13: %% BBsBhDÅp_1,2.7.13: brÃhmavÃkyasya puru«asÆktasya lak«aïayà vi«ïuparatve 'nyaparatve 'pi và sÃvakÃÓatvÃnnatatpratij¤ÃtÃrthaniÓcÃyakamityato vyÃkhyÃnavyÃkheyabhÃvÃkhyadvÃramantareïa puru«asÆktaæ mukhyato vi«ïorevÃbhidhÃyakamiti sÃk«Ãtpratij¤ÃtÃrthasÃdhakaæ sm­tivÃkyaæ tatsthÃnanirdeÓapÆrvakaæ paÂhati - b­hatsaæhitÃyÃæ ceti / cakÃra÷ pÆrvasamuccayÃrtha÷ / 'vedÃÇgÃni' Óik«ÃdÅni brahmavÃkyametat / ityÃdi / b­hatsaæhitÃyÃmuktamityanvaya÷ / Ãdipadena 'sarvata÷ pauru«e sÆkte guïà vi«ïorudÅritÃ÷' iti brahmatarkÃdigrahaïam / 'sarvata÷' sarve guïÃ÷ / sÃmÃnyeneti Óe«a÷ / sarvasmin, sarvasmÃt vedatadaÇgebhyo 'tiÓayeneti và / __________ BBsBh_1,2.7.14: %% BBsBhDÅp_1,2.7.14: nanu puru«asÆkte dyubhvÃdijanakaÓÅr«Ãdimatvaæ puru«asyocyate / vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ tu vaiÓvÃnarasya tadabheda ucyate / tadubhayorviruddhÃrthatvÃnneyaæ samÃkhyetyata Ãha - yasmÃditi // 'loka÷' svargÃdi÷ 'veda÷' ­gÃdi÷ / yadyapi nÃtra chÃndogye vedÃbheda ucyate iti na tadgatirvaktavyà / tathÃpi ÓrutyantaragatÃbhedavÃkyÃrthanirïayÃyÃyamaæÓa÷ prav­tta÷/ yadvà - vedaÓabdena 'ura eva vedi÷' ityuktà vedirg­hyate / 't­tÅyo 'tiÓaye' ityuktatvÃt / 'vedyÃdikam' iti pÃÂha÷ svarasa÷ / tathà ca yasmÃdyasmÃt hareraÇgÃt yadyat lokavedÃdikaæ jÃyate, yadÃÓritya ti«Âhati, yatra lÅyate ca tajjanakamaÇgaæ tasmÃt 'tannÃmavÃcyaæ' tasya lokÃderyannÃma vÃcakaÓabda÷ tena mukhyavÃcyaæ bhavati / ata eva tadabhinnatvena pratÅyate ca / na tÃvatà tayorabhedo mantavya ityartha÷ / atra d­«ÂÃntamÃha - yatheti / mukhamityupalak«aïam / tathà ca - bhagavanmukhÃdirbrÃhmaïÃdijÃtijanakatvÃt brÃhmaïÃdinÃmnocyate 'brÃhmaïo 'sya mukhamÃsÅt' (tai.Ã.3-12.) ityÃdau / ata eva tadabhinnatvena pratÅyate ca sÃmÃnÃdhikaraïyÃt / tadvadrÃpÅtyartha÷ / na hyatra puru«ottamamukhÃdibhirabhedo brÃhmaïÃdÅnÃmucyate, 'padbhyÃæ ÓÆdro ajÃyata' (tai.Ã. 3-12.) ityuttaravÃkyavirodhÃt / iti vacanÃdityuktatvÃdvaiÓvÃnarÃÇgÃnÃæ 'mÆrdhaiva' iti lokÃdyabhedoktinimitto virodho netyartha÷ / abhedapratyÃyakoktestajjanyajanakabhÃvavivak«ÃpÆrvakatvÃditi bhÃva÷ / anena bhagavato mÆrdhà sutejastvÃdiguïayogÃtsuteja÷ÓabditasvargajanakatvÃt sutejà ityucyate / evaæ 'cak«urviÓvarÆpa÷' sarvaprakÃÓakatvaguïayogÃt viÓvarÆpaÓabditasÆryajanakatvÃttacchabdenocyate / 'prÃïa÷ p­thagvartmÃtmÃ' (chÃæ. 5-18-2.) vÃyujanakatvÃttacchabdita iti ÓrutyarthassÆcita÷ / ÃtmaÓabda÷ svarÆpÃrtho madhyadehÃrtho và / chÃndogyabhëye tu - 'mÆrdhà vi«ïoÓÓira÷ svargÃdhÃraæ dyunÃmakam' atitejasà suptejonÃmakaæ ca / viÓvÃni rÆpÃïi vi«ayatvena yasyeti vigrahÃÓrayeïa sarvarÆpÃtidarÓanÃt cak«urviÓvarÆpÃkhyam / evaæ vi«ïo÷ prÃïo n­siæhÃkhyo vÃyvÃdiprÃïaÓakyaæ yanna bhavati tasya p­thagvartmÃtmà p­thagvilak«aïo mÃrgo yasya sa cÃsÃvÃtmà ceti, iti nimittÃntareïa ÓrutirvyÃkhyÃtà / evaæ bahularayip­thivÅÓabditÃkÃÓavÃrivasundharÃdevatÃjanakatvÃt sandohavastipÃdapadoktÃni madhyadehakaÂiprapadarÆpÃïi bhagavato vaiÓvÃnarasyÃÇgÃni tattacchabdavÃcyÃnÅtyapi j¤Ãtavyam / anena 'ÓabdÃdibhya÷' agnyÃdiÓrute÷ gÃrhapatyÃdyaÇgavatvÃdiliÇgÃcca pÃcakatvenÃnta÷prati«ÂhÃnÃcca vaiÓvÃnaro vi«ïureveti niÓcayo na yujyata iti cet - na, anyaÓrutiliÇgÃdÅnÃæ vi«ïau sÃvakÃÓatvena ÃtmaÓabdÃdereva niÓcayopapatte÷ / kuta÷ sÃvakÃÓatvam? 'tathÃd­«ÂyupadeÓÃt ' agnyÃdinÃmaliÇgakarmavatvena vi«ïorupÃsanopadeÓÃt / na cÃtmaÓabdÃderanyatrÃstyavakÃÓa÷, anyatrÃtmatvÃderasambhavÃt / na kevalamÃtmaÓabdasm­tisamÃkhyÃnÃdvaiÓvÃnaro vi«ïureveti niÓcaya÷, api tu ÃrambhÃcca prakaraïabalÃcca/ na ca vaiÓvÃnaravidyÃyà vi«ïuprakaraïatvasiddhi÷, 'ko na Ãtmà kiæ brahma' iti vicÃrapÆrvakamasyÃrabhyÃdhÅtatvÃt/ na cÃtmatvabrahmatvopakrame 'pi kuto 'sya vi«ïuparatÃ, ÃtmatvabrahmatvÃdÅnÃmagnyÃdÃvasambhavÃt / na kevalaæ sm­tisamÃkhyÃprakaraïabalÃdvaiÓvÃnaro vi«ïureveti niÓcÅyate, kintu yata÷ puru«asÆkte puru«o yadvidho 'bhihita÷ tadvidhamevainaæ vi«ïuæ 'mÆrdhaiva' ityÃdinÃdhÅyate chandogÃ÷ / ata÷ ÓrutisamÃkhyÃnÃdapi caÓabda÷ puru«asÆktasya vi«ïuparatvaæ bahupramÃïasiddhamiti dyotayatÅti sÆtrav­ttirdarÓità bhavati / __________ BBsBh_1,2.7.15: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.7.15: nanu vaiÓvÃnaraÓabdasya devatÃbhÆtayo÷ prasiddhatvÃdatrÃpyasau tatpara÷ kiæ na syÃdityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasyati - ata eveti // atra caÓabdasya samuccayÃrthatvaæ yadyapi tathÃpÅtyarthatvaæ cÃÓritya sÆtraæ vyÃca«Âe - agnÅti / samudÃyaikavacanametat / ÃdiÓabdena jÃtaveda ÃdiÓabdo g­hyate / vidyÃntaropalak«aïayÃgniÓabdÃdiÓabdayorgrahaïam / na cÃgnyÃdÅtyanenaivopalak«aïasambhavÃtkiæ Óabdadvayagrahaïeneti vÃcyam / vaiÓvÃnaraÓabdasyeha vicÃryatvena atiprasiddhatvÃdagniÓabdasya ca grahaïopapatte÷ / yadvà - ÃdiÓabdasyobhayatrÃnvayena agnyÃdÅti ÃdhibhautikavidyÃntarasya vaiÓvÃnarÃdÅtyÃdhyÃtmikavidyÃntarasyopalak«aïÃrthamagnyÃdivaiÓvÃnarÃdigrahaïam / 'tejasi bhÆte' iti sÃmÃnÃdhikaraïyam / ca÷ samuccaye 'prasiddha÷' ityanena pÆrvapak«e prasiddhatvÃditi yukti÷ sÆcità / sautramata÷ÓabdamanÆdya vyÃkhyÃti - ata iti / pÆrvokteti / ÃtmaÓabdÃditihetuta ityartha÷ / na tatra hetvantaraæ gave«aïÅyamityevÃrtha÷ / 'atra' vaiÓvÃnaravidyÃyÃæ vidyÃntare ca 'sÃ' agnidevatà 'tat' tejobhÆtaæ prasiddhiprÃdhÃnyÃbhyÃæ nirdeÓavyatyÃsa÷ / caÓabda÷ samuccaye / abhidhÅyate 'tena' iti Óe«a÷ / vaiÓvÃnarÃdiÓabdeneti tadartha÷ / 'atra' iti pÃÂhÃbhÃve tadapyadhyÃhÃryam / __________ BBsBh_1,2.7.16: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.7.16: nanu loke vede ca agnyÃdipadÃnÃrm iÓÃdanyatra vyavahÃraprasiddhidarÓanÃt tasya ca kÃraïÃntarÃbhÃvÃttadanyathÃnupapattyÃnye«Ãæ vÃÂcvamaÇgÅkÃryam / anyathà tadvirodha÷ syÃdityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - sÃk«Ãditi // atra tathÃpÅtyapiÓabdavyÃkhyÃnÃdyadyapÅti labhyate / agniÓabda÷ svapara÷ / agniÓabda eva Ãdirye«Ãæ te 'gnyÃdaya iti vigraha÷ / apiravadhÃraïe 'pÅtyÃÓayena sÃk«Ãdevetyuktam / arthÃntarÃvyavadhÃnenetyartha÷ / phalitÃrthamÃha - ananyeti // ÓakyarÆpÃnyasambandhamantareïa mukhyav­ttyetyartha÷ / yadvà - tattvapradÅparÅtyÃnyatra yogav­ttyabhÃvena brahmaïi samyagyogenetyartha÷ / brahmavÃcakairapÅtyapiÓabdÃnvaya÷ / 'tairagnyÃdiÓabdai÷' iti Óe«a÷ / 'vyavahÃrÃrthaæ' hÃnÃdivyavahÃrasiddhyarthaæ 'anabhij¤ÃnÃt' mukhyavÃcyaj¤ÃnÃbhÃvÃt / caÓabdo na kevalaæ vyavahÃrÃrthaæ kintvanabhij¤ÃnÃcceti samuccaye / 'anyatra' agnyÃdi«u tÃn tatra vyavaharanti j¤Ãnino 'j¤ÃninaÓceti krameïa Óe«a÷ / 'ityabhyupagame' iti nimittasaptamÅ / evamaÇgÅkÃrÃt 'avaridhaæ' j¤Ãnyaj¤ÃnivyavahÃravirodhÃbhÃvaæ jaiminirÃcÃryo vaktÅtyartha÷ / 'yatnÃnavasara÷' ityuktervaktÅtyuktam / anenÃgnyÃdiÓabdÃ÷ nÃgnyÃdivÃcakÃ÷, kintu brahmavÃcakà eva/ tathÃpi nÃnyatra prasiddhivirodha÷ / na vÃnyathÃnupapatyÃnye«Ãæ vÃcyatvaæ kalpyam / kuta÷? yato vÃcyÃrthadhÅvyavahitaæ lak«aïÃdikaæ vinà sÃk«Ãnmukhyav­ttyÃpi brahmavÃcakÃnagnyÃdiÓabdÃn mukhyÃrthaj¤Ãnina÷ ajÃmilacaramatanaye nÃrÃyaïaÓabdamiva hÃnÃdisiddhyarthaæ tadaj¤Ãninastvanabhij¤ÃnÃdeva tÃn jvalanÃdi«u vyavaharantÅtyabhyupagamenÃnyatrÃvirodhaæ vyavahÃravirodhÃbhÃvaæ prasiddhivilopÃbhÃvaæ vaktyasya iti sÆtrÃrtha ukto bhavati // __________ BBsBh_1,2.7.17: %% BBsBhDÅp_1,2.7.17: nanu jaiminyÃdimatÃnÃæ bhagavanmatÃvirodhitve jaiminyÃdigrahaïavaiyarthyÃt tadvirodhitve và kathaæ viruddharÃddhÃntena parihÃra ityata Ãha - vyÃseti // vyÃsacittasthitaæ matÃparaparyÃyaæ j¤ÃnÃkhyamahÃkÃÓamapek«ya g­hÃdyavacchinnÃkÃÓavat 'avacchinnÃni' viviktÃni parimitavi«ayÃïi kÃnicidetÃni matÃnyÆrÅk­tya 'anye' kecana jaiminyÃdyÃ÷ vyavaharantÅtyartha÷ / yathoktaæ sattarkadÅpÃvalyÃm - ÃkÃÓavadvyÃptatvÃtprakÃÓamÃnatvÃcca vyÃsacittasthitamatÃkhyÃkÃÓÃt 'avacchinnÃni' svasvamatyà viviktÃni tÃni matÃni idaæ madÅyaæ idaæ madÅyaæ ityÆrÅk­tyÃnye vyavaharanti / yathà g­hanagarÃdibhirÃkÃÓapradeÓÃnavacchidyÃyaæ madÅya÷ pradeÓo 'yaæ madÅya÷ pradeÓa iti janÃ÷ vyavaharantÅti / matÃnÃmiti bahuvacanaæ vak«yamÃïamatavivak«ayà / tathà ca jaiminyÃdimatÃnÃæ vyÃsamatena parasparaæ cÃvirodha ityartha÷ / __________ BBsBh_1,2.7.18: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.7.18: nanu laukikaprasiddheraj¤ÃnÃdimÆlatvenÃnyathopapattÃvapi vaidikÃgnyÃdisÆktamantrÃdiprasiddhyanyathÃnupapattyÃgnyÃdÅnÃæ sÆktÃdigatÃgnyÃdiÓabdavÃcyatvaæ syÃt, tatrÃj¤ÃnÃdimÆlakatvakalpanÃyogenÃnyathopapattyabhÃvÃt / nÃpi vyavahÃrÃrthatvena anyathopapatti÷, anÃditvÃdityÃÓaÇkÃæ pariharatsÆtraæ paÂhati - abhivyakteriti // atra pÆrvasmÃdapiranuvartanÅya÷ / tacchabdaÓcÃnuv­tto 'nekadhà vipariïetavya ityÃÓayena tadvyÃca«Âe - tatreti / 'tatra tatra' sÆktÃdau tasya brahmaïa eva 'prasiddhÃvapi' pratipÃdyatve 'pi agnyÃdÅnÃmapratipÃdyatve 'pÅtyartha÷ / agnyÃdi«viti sÃvadhÃraïam / sÆtre avirodhamiti anu«aktapadatÃtparyamÃha - agnyÃdÅti / ÃdiÓabda÷ ubhayatra yojya÷ / yujyata iti vaktÅti Óe«a÷ / anenÃpi - tattatsÆktÃdau brahmaïa eva pratipÃdyatve 'pi agnivÃyvÃdÅnÃmapratipÃdyatve 'pi avirodha÷ / agnyÃdisÆktaniyama÷ idamagnisÆktam idaæ vÃyusÆktam iti sÆktaniyama÷, iyamagnividyà iyaæ vÃyuvidyeti vidyÃniyamaÓca yujyate / kathaæ? tairagnyÃdisÆktÃdibhistasya brahmaïastasyÃmupÃstau k­tÃyÃæ tatrÃgnyÃdi«veva tasya brahmaïa÷ 'abhi' svecchayÃbhivyaktiniyamÃttadabhiprÃyeïa tatprasiddherupapatterityevaæ vaidikÃgnyÃdisÆktÃdiprasiddhyavirodhamÃÓmarathyÃcÃryo vaktÅti sÆtrÃrtha ukto bhavati // __________ BBsBh_1,2.7.19: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.7.19: prakÃrÃntareïa sÆktÃdiniyamasyÃnyathopapattiæ kathayatsÆtramupanyasya vyÃca«Âe - anusm­teriti // atra pÆrvavadadhyÃhÃrÃdi÷ / 'tatra tatra' agnyÃdividyÃsu / sÆtre 'virodhamityanu«aktapadatÃtparyamÃha - tanniyama iti // anenÃpi - vi«ïoreva agnyÃdividyÃpratipÃdyatve 'pi yatastasyÃgnyÃdividyÃsu uktasya vi«ïostaistattatsÆktÃdyupÃsakaistatrÃgnyÃdi«veva 'anusm­te÷' anusmartavyatvÃt pratipattavyatvÃt avirodhastanniyama÷ agnyÃdisÆktÃdivyavasthà yujyate / ato naitadanyathÃnupapattyÃnye«Ãæ vÃcyatvaæ kalpyamiti sÆktÃdiprasiddhyavirodhaæ 'bÃdari÷' bÃdarÃtmaja÷ ÓukÃcÃryo vaktÅti sÆtrav­ttirdarÓità bhavati / __________ BBsBh_1,2.7.20: %% ## %% BBsBhDÅp_1,2.7.20: rÅtyantareïa sÆktÃdiniyamasyÃnyathopapattiæ kathayatsÆtramupanyasyati - sampatteriti // jaiminimatasya pÆrvamupanyastatvÃtkimarthaæ punarvacanamiti mandÃÓaÇkÃnirÃsÃya ubhayÃnvayÅti ÓabdaparÃm­«ÂapÆrvoktÃnuvÃdena vi«ayabhedaæ darÓayan sÆtraæ vyÃca«Âe - sÃk«Ãditi // agnyÃdiÓabdÃnÃæ mukhyato brahmavÃcakatve 'pi 'avirodhaæ' laukikavyavahÃravirodhÃbhÃvaæ vadannityartha÷ / atrÃpyanuv­ttasya avirodhamityasyÃrthamÃha - sÆktÃdÅti // niyamo vyavasthà / saæprÃptyà nimittabhÆtayeti Óe«a÷ / __________ BBsBh_1,2.7.21: %<'taæ tathà yathopÃsate tadeva bhavati' iti darÓayati // 31 //>% BBsBhDÅp_1,2.7.21: nanvagnyÃdi«u bhagavadupÃstau agnyÃdiprÃptirbhavatÅtyetatkuta ityata÷ sÆtrasÆcitÃæ ÓrutimudÃharati - tamiti // 'taæ' paramÃtmÃnaæ yena yena prakÃreïa upÃsate adhikÃriïa÷ tena prakÃreïa tadeva rÆpaæ 'bhavati' prÃpnuvantÅtyartha÷ / tattvapradÅpe 'pi 'yÃd­Óo bhÃvitastvÅÓastÃd­Óo jÅva Ãbhavet' iti t­tÅyatÃtparyokte÷ 'tadeva bhavati' tathaiva bhavati / yatprakÃreïopÃste tatprakÃreïa bhavatÅtyayamevÃrtha ukta÷ / tattvapradÅpakÃrapak«e upÃsate ityekavacanaæ dhÃtvantarametat / anena yato 'gnyÃdisÆktÃdi«u mukhyata÷ parabrahmaïa eva pratipÃdyatve 'pyavirodha÷, sÆktÃdiniyamo yujyate / ata÷ na tadanyathÃnupapattyÃnye«Ãæ vÃcyatvaæ mantavyam / kathamidaæ yujyate? tairagnyÃdi«u bhagavadupÃsakÃnÃm agnyÃdisampatte÷ prÃpte÷ / na ca tadasiddhi÷ / 'hi' yasmÃttamiti prasiddhà Óruti÷ / 'tathÃ' agnyÃdyadhikaraïakopÃstyà agnyÃdiprÃptirbhavatÅti 'darÓayati' pratipÃdayati / sÃk«Ãditi laukikavyavahÃre 'virodhaæ vadan jaimini÷ sÆtre«u 'avirodham' aniyamÃkhyavirodhÃbhÃvaæ niyamaæ 'manyate' varïayatÅti sÆtrÃrtha ukto bhavati / yadyapyuttarasÆtradvaye sÃdhakavyÃpÃrokteralpÃk«aratvÃcca d­«Âeriti vÃcyam, na tvabhivyakteriti, tasyÃr iÓvaravyÃpÃratvÃt / tathÃpyabhivyaktiæ vinà d­«ÂerayogÃttadgrahaïenobhayalÃbhÃtprÃdhÃnyÃdÅÓvaravyÃpÃra evokta÷ / yadyapyanusm­tiÓabditopÃstyanantaramabhivyakte÷ tadanantaraæ tatsampatte÷ prathamamanusm­teriti vaktavyam / tathÃpyabhivyaktisampatyubhayÃnantaramapyupÃsti÷ kÃryeti darÓayitumanusm­termadhye niveÓa iti dra«Âavyam / yadyapi ­gbhëye - p­thagrÆpÃïi vi«ïostu devÃtÃntaragÃïi tu / agnyÃdiÓabdavÃcyÃni nÃmnà sÆktabhidà bhavet // ityagnyÃdyantargatavi«ïuvÃcakÃgnyÃdiÓabdayoga÷ sÆktasya vyavasthÃpaka ukta÷ / tathà cÃgnyÃdiÓabdÃstattatsÆktÃni ca agnyÃdigatabrahmarÆpe«veva mukhyÃni / evaæ bahirgatarÆpe«u ca atÅtÃnÃgatavartamÃnÃgnyÃdisÆktopÃsakairagnyÃdigatatvena anusmartavyatvaæ và saæprÃptirvà tattatsÆktavyavasthÃpakamityanu«ÂhÃnaviÓe«opayogitayà saurasÃvitravÃmanavi«ïvÃdisÆktÃdivyavasthÃrthaæ ca vyavasthÃpakÃntaramuktamityavirodha÷ / laukikavaidikavyavahÃrayoragnyÃdÃvupacaritatvabÅjaæ tu tayostatra mukhyatvÃÇgÅkÃre 'tathà d­«ÂyupadeÓÃt' ityanena sÆcita 'sarvanÃma' ityÃdiÓrutivirodhÃdirÆpaprÃguktÃnupapattiriti ÂÅkÃyÃmevoktam / __________ BBsBh_1,2.7.22: %% #<Ãmananti cainamasmin | BBs_1,2.32 |># %% BBsBhDÅp_1,2.7.22: yaduktamagnyÃdisÆktÃdibhi÷ brahmopÃsakasyÃgnyÃdiprÃptirbhavatÅti tacchrutyuktamapi na yuktam / 'madbhaktà yÃnti mÃmapi' ityÃderanyopÃsakasyÃnyaprÃpterayogÃt / 'Órutopani«atkagatyabhidhÃnÃt' ityÃdau tadanabhyupagamÃcceti bhÃvenÃÓaÇkya tatparihÃratayà sÆtramavatÃrya vyÃca«Âe - na hÅti // ÂÅkÃyÃmÃÓaÇkyÃvatÃryetyanvaya÷ / ÓaÇkÃrÆpasÆtrÃvatÃrikÃæ pradarÓyetyartha÷ / 'hi' yasmÃdanyopÃsako 'nyaæ prÃpnuta ityetatpramÃïavirodhÃnna yujyate / tasmÃduktamayuktamityartha÷ / enamityanuvÃdena vi«ïumiti vyÃk­tam / asminnityasya vyÃkhyÃnamagnyÃdÃviti / 'Ãmananti' pratipÃdayanti Órutaya iti Óe«a÷ / caÓabda÷ vi«ïÆpÃsakasyÃgnyÃdiprÃptirayukteti pÆrvapak«iÓaÇkÃvyÃvartaka÷ / tena siddhÃntipratij¤Ã, agnyÃdiprÃptipadena tadantargatabhagavatprÃptereva vivak«itatvÃditi sÃk«ÃddhetuÓca sÆcita÷ / tattvapradÅpe tu - na kevalamekatraivÃmananti paÂhanti vÃjasaneyÃ÷, kintvanyatra 'sa yaÓcÃyamasmin' ityÃdau, evamanye Ãmananti 'ya e«a etasmin' ityÃdau, anye cÃmananti 'etasyÃm' ityÃdau, anye ca 'tats­«ÂvÃ' / tadevÃnuprÃviÓat ityÃdau / smaranti ca sm­tikartÃra÷ 'yaccandramasi yaccÃgnau' ityÃdÅni / samuccayÃrthaÓcaÓabda ityuktam / __________ BBsBh_1,2.7.23: %<'yo 'gnau ti«Âhan' (b­. 5-7-5.) 'ya e«a etasminnagnau tejomayo 'm­tamaya÷ puru«a÷' (b­. 4-5-3.) ityÃdinà // 32 // // iti vaiÓvÃnarÃdhikaraïam // 7 // iti ÓrÅmadÃnandatÅrthabhagavatpÃdÃcÃryaviracite brahmasÆtrabhëye prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // om //>% BBsBhDÅp_1,2.7.23: tÃ÷ ÓrutÅ÷ darÓayati - ya iti // 'yo 'gnau ti«Âhan' ityekaæ vÃjasaneyaæ vÃkyam / 'ya e«a÷' ityaparaæ chÃndogyavÃkyam / ubhayatra yacchabdasya tatratyatacchabdenÃnvaya÷ / 'tejomaya÷' tejorÆpa÷ 'am­tamaya÷' nityÃtmà / ÃdiÓabdena 'etamagnÃvadhvaryava÷' ityÃdikaæ g­hyate / ityÃdinà ÃmanantÅtyanvaya÷ / anena - na vi«ïÆpÃsakasyÃgnyÃdiprÃptyukitirayuktà / kuta÷? agnyÃdiprÃptipadena tadantargatabhagavatprÃptervivak«itatvÃt / na ca vi«ïoragnyÃdyantargatatvÃsiddhi÷ / yata 'enaæ' vi«ïuæ 'asmin' agnyÃdau Ãmananti Órutayo 'ta iti sÆtrÃrtha ukto bhavati / // iti vaiÓvÃnarÃdhikaraïam // 7 // iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryÃïÃæ sarvatantrasvatantrÃïÃæ ÓrÅmadraghunÃthatÅrthapÆjyapÃdÃnÃæ Ói«yeïa ÓrÅmajjagannÃthayatinà k­tÃyÃæ ÓrÅmadbrahmasÆtrabhëyadÅpikÃyÃæ prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // om //