Badarayana: Brahmsutra, with the Bhasya by Madhva (Anandatirtha), and Jagannatha Tirtha's Dipika, Adhyaya 1, Pada 1. Based on the ed. by Gopàlakçùõàcàrya: ørãmad-Brahmasåtràõi, ørãmaj-Jagannàtha-yati-kçta-ñippaõã-saüvalita-ørãman-Madhva-Bhàùya-sametàni, Madras : The Grove Press 1900 An e-book of this edition is available for download from the GRETIL e-library: http://resolver.sub.uni-goettingen.de/purl/?gr_elib-234 Input by members of the Sansknet project http://www.sansknet.ac.in NOTICE: -- This GRETIL version integrates the three levels of mula text, commentary and subcommentary, which are presented separately in the respective Sansknet file(s). -- The Sansknet files of this text have the ligature "dma" instead of avagraha. This irregularity has been corrected here. FORMAT OF REFERENCES: BBs_n,n.nn = Brahmasåtra_Adhyàya,Pàda.Såtra BBsBh_n,n.nn.nn = Bhàùya_Adhyàya,Pàda.Adhikaraõa.Section BBsBhDãp_n,n.nn.nn = Dãpikà_Adhyàya,Pàda.Adhikaraõa.Section #<...># = BOLD for Såtras %<...>% = ITALICS for Bhàùya ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ // brahmasåtrabhàùyam // ÷rãmadànandatãrthabhagavatpàdàcàryaviracitam BBsBhDãp_1,1.1.0: // oü // jij¤àsyaü janmarakùàlayaniyatimatipratyagaj¤ànabandha- ÷reyodaü ÷àstragamyaü ÷rutigatavacanairmukhyavçttyàbhidheyam / bhaiùmãsatyàsametaü bahuguõavapuùaü bhãtipårvàradåraü bhakti÷rutyàdicintyaü bhajanaparagatiü bhàvaye veõukçùõam // 1 // àmrastambhàtsamàgamya tàmratuõóànnihatya yaþ / namraü naumi jagannàthaü kamro 'pàttaü nçkesarã // 2 // anadhãtya mahàbhàùyaü yasya vyàkçùyanugrahàt / tamupàse nçsiühàrkaü pratyåhatimiràpaham // 3 // pårõabodhagurån vande jayàryàn vyàsade÷ikàn / ràmacandragurånàryàn lakùmãkàntagurånapi // 4 // yenàyaü niraõàyi madhvagurusadbhàùyaprakà÷à÷ayaþ pràkhaõói prativàdidar÷anagaõaþ pràbandhi gurvarõavaþ / ÷iùyebhyassamadàyi vittamubhayaü pràlambhi vidyàsanaü so 'yaü ÷rãraghunàthatãrthagururàñ ÷uddhiü vidadhyànmateþ // 5 // jayàryaracitàü ñãkàmanusçtya yathàmati / jagannàthàkhyayatinà kriyate bhàùyadãpikà // 6 // kvacidbhàùyavivçtyaiva ñãkàrtho 'pi vivicyate / tattvapradãpatàtparyacandrikàdyuktamàrgataþ // 7 // __________________________________________________________________ BBsBh_1,1.1.1: %% BBsBhDãp_1,1.1.1: paramànandàdyàtmakasya paramàtmanaþ pratibimbatayà svata÷cidànandàdyàtmakasya jãvasya anàdyavidyàkàmakarmàdinimittabandhadhvaüsàya nikhilajãvajaóàtmakàt prapa¤càt paramàrthato 'tyantabhinnatayà nikhilaguõodàratayà nirastasamastadoùatayà paramapuruùamavagamayituü sakalasadàgamànàü pravçttiriti tattvam / yadàhuþ - aduþkhamitaratsarvaü jãvà eva tu duþkhinaþ / teùàü duþkhaprahàõàya ÷rutireùà pravartate // iti / 'pravartate' duþkhaprahàõasàdhanaü paramàtmànaü pratipàdayatãtyarthaþ / teùàü càrthanirõayàya brahmasåtràõi cakàra bhagavàn bàdaràyaõaþ / tàni ca pañalapihitanayanavat yathàvadarthàvettçbhiþ avidyàkhyapañalapihitanayanapadoktasadarthaiþ anyairanyathàvyàkhyàtàni yathàvadvyàcikhyàsurbhagavànànandatãrthàcàryaþ samaïgalasyaiva saphalatvàt pràripsitabhàùyasya kaivalyàdyakhilaphalasàdhanatàsiddhyarthaü nirantaràyaparisamàptyàdyarthaü ca nàràyaõapraõàmaråpaü maïgalamàcaran ÷iùya÷ikùàrthaü grathayati cikãrùitaü ca pratijànãte - 'nàràyaõam' iti / 'sarvairguõaiþ udãrõaü' udàram utkçùñam / 'doùavarjitaü' doùarahitam/ 'j¤eyaü' parokùàparokùàkhyobhayavidhaj¤ànaviùayãkaraõãyam / 'gamyaü' pràpyam / ubhayatra sadbhiriti ÷eùaþ / nàràyaõaü 'natvà guråü÷ca' iti cakàràrthassamuccayaþ / tathà ca guråü÷ca natvà sàùñàïgaü namaskçtya 'såtràrthaþ' samastavedatadupabçühaõetihàsapuràõàdi÷abdarà÷yarthabhåto nàràyaõàkhyo brahmasåtràrtho mayà 'ucyate' bhàùyata iti yojanà/ atra guõairudãrõam ityanena prathamàdhyàyasya, doùavarjitam ityanena dvitãyàdhyàyasya, j¤eyam ityanena tçtãyàdhyàyasya, gamyam ityanena caturthàdhyàyasya arthaþ ÷iùyahitatayà àdau saïgçhãta iti j¤àtavyam / anenaiva vi÷eùaõacatuùñayena vi÷eùyavàcakanàràyaõa÷abdaþ na óitthàdi÷abdavatsàïketikaþ; kintu aràþ doùàþ tadviruddhàþ nàràþ guõàþ teùàmà÷raya iti và, aràõàmà÷rayo na bhavatãti và, viùayatayà naravi÷eùasambandhij¤ànà÷raya iti và, aravidhuramuktà÷raya iti và yogenotkçùñaguõavàcaka ityuktaü bhavati / tena nàràyaõa eva ÷àstràrtha iti pradar÷itam / anenaiva vi÷eùaõacatuùñayena vandyatàprayojakàni bahuguõatva-nirdeùatva-÷àstraj¤eyatva-÷àstragamyatvàni coktàni / yadvà - atra nàràyaõamityàdipadapa¤cakena samudra÷àyitva-sarvavasanotkarùakrãóàj¤ànàdiguõairuccatva-samyagdoùa-karùaõa-prakçùñadyutimayatva-j¤àninaþ prati pràptinirodharahitatvàkhyanimittapa¤cakayutena nàràyaõavàsudevasaïkarùaõapradyumnàniruddhàkhyamårtaya ucyante; tàsàmetacchàstràdhyàyapàdeùu pratipipàdayiùitatvàt / tathà ca 'nàràyaõaü natvà guõairudãrõaü natvà doùavarjitaü natvà' ityàdikà tattvapradãpikoktayojanà draùñavyà / 'gurornàma na gçhõãyàcchiùyo bhàryà paterapi' iti vacanàd gurornàma nàgrahãdàcàryaþ / na ca 'gurån nàràyaõa÷abdavàcyàn nàràyaõapadenaiva gurunàma covàca, àsamantàt vi÷iùñassa eva hi vyàso 'pi' iti tattvapradãpikàvirodha iti vàcyam; gurudevatayorvàstavàbhedavivakùayà tadupapatteþ / yogaråóhavyàsakçùõàdyasàdhàraõanàmavivakùayà evamuktatvàt / gurutvanimitta÷àstraprabhavatva-÷àstrasampradàyapravartakatva-sàkùàdupade÷akatvàkhyaprakàrabàhulyàt gauravàdvà bahumànàrthaü và bahuvacanaprayogaþ / yadyapi gururvyàsaþ, iùñadevatàpi sa eveti na tayorbhedaþ, tathàpi vi÷eùànugrahàrthaü pçthaïnatiriti / evaü svasya gurudevatayoþ bhede arucisåcanàrtho 'pi÷abdaþ / tathà ca - 'api' tathàpi gurudevatàbhedàbhàve 'pãtyarthaþ / tattvapradãpakçttu api÷abdàtsåtrakàramapãtyàha / tasyàpi vi÷eùànugrahàrthaü pçthaïnatirityevàbhipràyaþ / yadvàpi÷abdaþ vi÷eùaõàntarasamuccayàrthaþ, tadvivaraõamasyetyàdi' iti sudhoktarãtyà guõapårõatvopapàdakajagajjanmàdikàraõatvàdiråpànuktavi÷eùaõàntarasamuccayàrtho 'pi÷abdaþ / anenaiva ÷lokena ÷rotçpravçttyaïgabhåtàþ ÷àstràdhikàriviùayaprayojanasambandhà÷ca ÷iùya÷ikùàrthaü såcità bhavanti/ ---------- BBsBh_1,1.1.2: %% BBsBhDãp_1,1.1.2: nanu brahmasåtràõàü pràmàõye satyeva prekùàvadupàdeyatvam, pràyo 'sya pràmàõyaprayojyatvàt / satyeva tasmin pràtãtikàrthaniràsena yathàvadvyàkhyeyatvaü sambhavati / pràmàõyameva kathamityà÷aïkya àptimålatvàdinaiveti parihàramabhipretya vaktç÷rotçprasaïgadoùàbhàvaråpàptimålatvopapàdanàya såtràgatikramamàha - 'dvàpare' ityàdinà / dvàveva dharmapàdau paràvava÷iùñau yasmin yuge, dvàbhyàü yugàbhyàü parasminnuttarasmin yuge iti và, vaivasvatamanvantare mahàyugeùu prathamadvàparàpekùayàùñàviü÷e dharmapàdadvayayutatvàt dvàparàkhye yuge / 'sarvatra' 'manuùyàõàü çùãõàü devànàü ca' iti tattvapradãpokteþ 'loka iti sajjano vivakùitaþ' iti prameyadãpokte÷ca sarveùàü devaçùyàdãnàü satàü 'j¤àne' samyagj¤àne 'àkulãbhåte' samyagj¤ànaü saguõatvàdij¤ànaü uta nirguõatvàdij¤ànamiti vipratipattijanyasandehaviùayatàü nirguõatvàdij¤ànameva na tvanyaditi mithyàj¤ànaviùayatàü ca pràpte sati, tajj¤ànaviùayãbhåtaü saguõatvàdikaü tattvamanyadveti sandehe tàdçgviparyaye ca satãti yàvat / 'tannirõayàya' tasmin saguõatvàdij¤àne tasya samyagj¤ànatvasya ni÷cayàrthe, idameva tattvaü nànyaditi viùaye samyaktvani÷cayàrthamiti yàvat / 'brahmarudrendràdibhiþ' devairiti ÷eùaþ / 'arthitaþ' upayàcitaþ / anyapadàrthànàü devànàü brahmarudrendràdibhiriti yadvi÷eùaõaü tat prasiddhaprabhàvànàmapi bhagavaditareùàma÷akyamidaü kàryamiti pradar÷anàrtham / 'bhagavàn' samagrai÷varyavairàgyàdiguõasampanno 'nàràyaõaþ' tannirõayàya 'vyàsatvena' vyàsabhàvena '÷ubhamarakatavarõam' ityuktavyàsaråpeõa 'avatatàra' àvirbabhåveti / tannirõayàyetyasyàvçtyà yojanà / tannirõayàyendràdibhirarthito rudraþ brahmà ca tataþ taiþ sarvairupagamyottamàdhikàribhiþ arthito bhagavàniti buddhyà vivekenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.3: %% BBsBhDãp_1,1.1.3: tataþ kiü prakçte ityata àha - atheti / 'atha' tasmàt tannirõayàyàvatãrõatvàt avatàrànantarameva tattvaj¤ànànanukålavijàtãyavyàpàravyavadhànamakçtveti yàvat, na tu paropade÷amapekùyeti và / 'iùñàniùñapràptiparihàrecchånàm' iùñapràpti÷càniùñaparihàra÷ca tàvicchånàm / tattvapradãparãtyà apràptasukhapràptiduþkhaparihàrecchàvatàmiti và / mokùasya puruùàrthatàsamarthanàrthaü vàdivipratipatteþ tatsvaråpaniråpaõàrthaü caivamuktam / anyathà mumukùåõàmityeva bråyàt / naitàvatàlam 'àtyantika' iti copaskartavyam / 'tadyogaü' tayorupàyavi÷eùaü nivçttadharmaparàparatattvaj¤ànaråpaü 'avijànatàm' ajànànànàü sajjanànàü 'tajj¤àpanàrtham' iùñàniùñapràptiparihàropàyaj¤àpanàrthaü/ 'utsannam' apapàñhàdinà tirohitaü 'vedaü caturdhà' - 'vyabhajat' ityàvartate, 'tataþ pràgeva vibhaktam' iti 'punarekaikam' iti ca ÷eùaþ / tathà ca avàntaravedavibhàgàt pràgeva tataþ svata eva caturdhà vibhaktàt çgàdiråpàt målavedàt caturdhà vibhaktaü vedaü çïnigadàdiråpamupavedaü vya¤jayan adhyàpanenàbhivyajya tatastasmàdekaikasmàdekaiko bhàga iti caturdhà vyabhajat / çco çca uddhçtyàbhivyajya tato çgvedaü, nigadàdyajurvedam, sàmnassàmavedam, àtharvaõàdatharvaõavedaü kçtavànityarthaþ / punarekaikaü ca vedam çgvedàdiråpàvàntarabhedaü vedam adhyetçõàmalpa÷aktiü vãkùya caturviü÷atidhà eka÷atadhà ekottara÷atàkhyaprakàreõa sahasradhà dvàda÷adhà ca vyabhajadityarthaþ / taduktam çgbhàùye - çcaþ sa çca uddhçtya çgvedaü kçtavàn prabhuþ / yajåüùi nigadàccaiva tathà sàmàni sàmataþ // ityàdinà svata eva caturdhà vibhaktàt målavedàt çgàdiråpopavedamuddhçtyàbhivyajya tasmàdavàntaram çgvedàdi kçtavànityarthaþ / atra pårvaü dvàparagrahaõaü mahàvedàt uddhçtasya upavedasya avàntaravedatvena avàntaravedasya ca caturviü÷atyàditvena vibhàgakathanaü ca akhilaj¤ànàkulãbhàvasamarthanàrtham / kàlato vibhàgàtpårvaü tattacchàkhàparij¤ànàcca bhavati hyàkulãbhàvaþ / taduktaü - 'cakre vedataroþ1' ityàdinà / 'alpamedhasaþ' àkulãbhåtaj¤ànàn, tannivàraõàrthamiti ÷eùaþ / yadyapi - eko vedaþ kçte hyàsãt tretàyàü sa tridhàbhavat / sa eva pa¤cadhà jàto dvàparaü pràpya vai yugam // utsannassa kaliü pràpya vedaþ pràyeõa sarva÷aþ // ityatharvaõabhàùyodàhçtasmçtau kçtayuge vedaikatvasya tretàyàü traividhyamàtrasya dvàpare pa¤cavidhatvasya cokteþ, tathà sarvasyàpi vedasya kalàvevotsàdokteþ, atra tu 'vedamutsannam' ityanena tretàyuge caturdhà vibhàgasya dvàpara evotsàdasya coktervirodho bhàti / tathàpi avyaktamålarà÷yapekùayà vedaikyokteþ sambhavàt, tretàyuge pràcuryeõa bhagavadijyàsàdhanatvavivakùayà traividhyoktàvapi vastuta atharvaõàkhyaprakàràntarasattvasya aniùedhena vidhàntarasyàpi sattvasambhavàt, dvàpare apauruùeyasya vedasya caturvidhatve 'pi pauruùeyairitihàsapuràõàdibhiþ saha pa¤cavidhatvasyàpi sambhavàt, bàhulyena sarvaiþ prakàrairvedasya kalàvutsàde 'pi vyàsàvatàràtpårvaü dvàpare 'pyapapàñhàdiråpotsàdasya sambhavàt avirodhaþ/ ---------- BBsBh_1,1.1.4: %% BBsBhDãp_1,1.1.4: evamupodghàtamuktvà prakçtamàha - 'tadarthanirõayàya' iti / teùàü sarveùàm arthaþ tam upakramàdiyuktibhirnirõetumityarthaþ / 'brahmasåtràõi' brahma vedaþ, tadarthaþ parabrahma và, tasya såtràõi tatsvaråpanirõàyakànãtyarthaþ/ gãtàbhàùye tu 'brahmasåtràõi cakàra' ityantena vakturvyàsasya nàràyaõàvatàratvoktyà parihçtatvàt, brahmàdãnàmarthitvoktyà ca ÷rotçdoùàbhàvasya vaktari tannimittavipralambhàbhàvasya coktatvàt, 'j¤àna àkulãbhåte tannirõayàya' ityanena aj¤ànanirharaõasya prasaktatvena prasaïgadoùàbhàvasya tata evànapahàsasya coktatvàdàptimålatà dar÷ità bhavati/ 'brahmasåtràõi' ityanena brahmapara÷rutivyàkhyànaråpatvàt ÷rutimålatvaü, nyàyavyutpàdakatvàdyuktimålatvaü ca såcitam / tathà ca siddhaü brahmasåtràõàü pràmàõyamiti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.5: %% BBsBhDãp_1,1.1.5: uktamevàrthaü pramàõena sthàpayati - 'tacca' iti / 'ca' ÷abda evàrthe / tathà ca - yadasmàbhiþ 'dvàpare' ityàdinoktaü tat skàndapuràõoktameveti bhàvaþ / na kevalamasmàbhiþ kintu skànde coktamiti samuccaye và 'ca' ÷abdaþ / tathoktaü tattvapradãpe - 'yadyapyàcàryaþ svoktàrthe svayameva pramàõaü, sarvaj¤atvàdavipralambhakatvàcca / tathàpi skànde coktamiti prauóhavàdaü karoti' iti / 'na kevalamasmàbhiþ' iti prameyadãpe 'pi kimuktamityatastatpañhati - 'nàràyaõàt' iti / tadupade÷àdityarthaþ / 'brahmàdidvàrà' iti ÷eùaþ / yadvà - utpattyàdyaùñake j¤ànasya praviùñatvàt tasya nàràyaõajanyatvopapattiþ / 'niùpannam' utpannaü 'akhilaü' saguõatvàdisarvaviùayakamityatràpi sambadhyate / 'j¤ànaü' samyagj¤ànaü 'sthitaü' yathotpannaü tathaiva saü÷ayàdyanàskanditameva sthitam / 'satsu' iti ÷eùaþ / j¤ànaviùaye saü÷ayàdikaü nàbhåditi phalitàrthaþ / 'tretàyàü' yuge 'tat' j¤ànaü 'ki¤cit' viùaye 'anyathàjàtam' idamado veti pårvoktasaü÷ayaviùayatàm anyadeveti mithyàj¤ànaviùayatàü ca pràptamityarthaþ / atra dvàparavat tretàdirapyaùñàviü÷o gràhyaþ / dvàpare yuge akhilaü sarvaviùayaü tadanyathà jàtamityanvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.6: %% BBsBhDãp_1,1.1.6: nanu kàlaprayuktamanyathàtvaü cet dvàparayuge bhàgadvayasyaivànyathàtvaü yuktaü, na tu sarvasyetyato vi÷eùakàraõaü càha - 'gotamasya' iti / 'tu' ÷abda÷càrthaþ ÷àpe vi÷eùakàraõatvasya j¤àne và samyaktvasya dyotakaþ / tathà ca gautamasya çùeþ ÷àpàcca j¤àne guõapårõatvàdisamyagj¤àne aj¤ànatàü nedaü tattvaj¤ànamiti tattvaj¤ànabhinnatvaprakàrakapratãtiviùayatàü sandehaviùayatàü ca gate pràpte sati, j¤ànaviùaye samyagj¤ànaviruddhasaü÷ayaviparyayaviùayatàü gate satãti yàvat / 'brahmarudrapurassaràþ' tadàdayo 'devàþ' 'saïkãrõabuddhayaþ' aj¤ànàdimi÷raj¤àninaþ yadviùaye j¤ànaü jàtaü punastadviùayagataprakàreùu aj¤ànasaü÷ayàdimantaþ santaþ '÷araõyaü' tatra sàdhuü ÷araõeùu rakùakeùu agryam 'anàmayaü' pramàõalakùaõañãkoktarãtyà atra àmayapadaü rogavàcakaü doùàntaropalakùakam / tathà ca nirdeùaü 'nàràyaõaü' "sarvottamatvavij¤ànapårvaü tatra manaþ sadà"ityàdyuktaprakàreõa '÷araõaü jagmuþ' ÷araõaü gatà ityarthaþ / taü pràrthayan svakàryaü ca vyaj¤àpayanniti ca draùñavyam / atra brahmàdibuddhãnàü saïkãrõatvaü nàma saïkãrõabuddhiùu sajjaneùu dayàyuktatvameva, na tvitareùàü buddhãnàmivàj¤ànàdimi÷ratvam, aj¤ànasaü÷ayàdiviùayaviùayakatvaü và / svahatagonirmàtçmàtraviùayakagautama÷àpakàlanimittàbhibhavapadoktatirodhànayordeveùvasambhavàt / brahmàdidevagonirmàtçvyatiriktalokasya tu gautamahatagonirmàtçtvàbhàve 'pi sampradàyapravartakàbhàvàt kàlata÷càj¤ànapràptiriti draùñavyam / gautama÷àpàgamaprakàrastu ittham - pårvaü hi dvàda÷avàrùikyàü anàvçùñau satyàü tayà pãóità çùayo gautamà÷ramaü annavantam adhyåùuþ / tatraiva bahukàlaü tenàdçtàþ svasvavihitakarmàõaþ samavartanta / atha anàvçùñau ÷àntàyàü teùàü svasvà÷ramagamanecchà samajani / tadarthaü gautamamanuj¤àü yayàcire / tathàpi svà÷ramà÷ånyatàlobhàt na tadanuj¤àmalambhiùata / tasminnevàvasare hara÷irassthasurasaritaü sapatnãü matvà tàü ni÷cikàsayiùantyà pàrvatyà preùito vinàyako brahmacàriveùeõa pracchannastànçùãnupasasàra, abravãcca - he tatra bhavantaþ, kimarthamimamà÷ramamadhivasatha? cirakàlamekaparànnà÷anena yuùmattapo vinaïkùyati/ tasmàt svaüsvamà÷ramaü vrajata/ tatra ca mayocyamànamupàyamàkarõayata/ yåyaü j¤ànatapobalàt kà¤cana màyàmayãü màheyãü nirmimãdhvam / tàü gautamatapobalàkçùñabalàhakàvalãvigalitasalilavardhitasasyàdau prave÷ayata / atha sasyagràsinãü tàü apakràmayituü prayatiùyate gautamaþ / tataþ sahasà tatkamaõóalådakasaüspar÷amàtreõa sà nipatiùyati / tadà bràhmaõàstaü pratibråta yàvadimàma÷eùamàtaraü gàü notthàpayiùyati bhavàn tàvanna bhojyànnaþ / tato hara÷irassthadyusaritamavatàrya tadvàriõà abhiùicya tàmujjãvayatu bhavàn ityevamanutàpinaü tamabhilapyàpasaratetyuktvà herambo 'mbikàü jagàma/ atha te vinàyakena praõigaditaü prayàõopàyamupasçtya anvatiùñhan/ tenaivopàyena pràtiùñhanta / tatastàvadgautamaþ tapasà tryambakamàràdhya mandàkinãü anusamànãya tadvàriõà surabhimabhiùiùeca / tataþ sottasthau munistaddhatyàghàt vimukta÷ca / ata eva godàvarãti tasyàþ saüj¤à samajani / atha vinàyakaceùñitaü pratibudhya çùibhya÷cukrodha, a÷apacca gautamaþ yadasmadannanimittaj¤ànabalàdete gàü niramaüsta tat j¤ànamapaitviti / ---------- BBsBh_1,1.1.7: %% BBsBhDãp_1,1.1.7: devaiþ pràrthito bhagavàn kimakarodityata àha - 'taiþ' iti / 'tuþ' avadhàraõe / 'mahàyogã' muniråpaþ mahà÷aktirvà / 'puruùottamaþ' kùaràkùaracetanàbhyàü uttamo 'bhagavàn' nàràyaõaþ 'taiþ' sva÷araõàgatiü pràptaireva devaiþ 'vij¤àpitakàryaþ' san vij¤àpitaü pratipàditam avatàràdiråpaü kàryaü yasya saþ, råpeõa 'mahàyogã' nàmnà kçùõaþ 'parà÷aràt satyavatyàmavatãrõaþ' ityanvayaþ / avatàrànantarikaprayojanamàha - 'utsannàn' iti / 'svayaü' sàkùàt 'hariþ' 'bhagavàn' j¤ànàdiguõa÷àlã vyàsaþ 'utsannàn' apapàñhàdinà tirohitàn 'vedàn' 'svayameva' anyopade÷amantareõa 'ujjahàra' uccàraõena vyaktãcakàra / tàü÷ca pràgeva caturdhà vibhaktàn vedàn punaþ 'caturdhà vyabhajat' caturbhàgànakarot / ekaikaü ca bhàgaü 'punaþ' caturviü÷atyàdi÷àkhàråpeõa çgvedaü 'caturviü÷atidhà', yajurvedaü 'eka÷atadhà' ekottara÷atàkhyaikaprakàreõa, sàmavedaü 'sahasradhà' atharvaõavedaü 'dvàda÷adhà ca' vyabhajadityarthaþ / bhagavattvasya mukhyatvaj¤àpanàya 'bhagavàn' iti punaruktiþ / 'eva' ÷abdàþ prakàràdhikyavyavacchedakàþ / 'ca' ÷abdàþ prakàràõàü parasparasamuccàyakàþ / ---------- BBsBh_1,1.1.8: %% BBsBhDãp_1,1.1.8: prakçtamàha - 'punaþ' iti / pårveõaivàsyànvayaþ / yadvà - uttareõàpyanvayaþ / vedavibhàgànantaraü ityarthaþ / 'tasya' vedasya 'arthavittaye' arthaj¤ànàya / vedànàü bahutve 'pi arthasyaikatvàttadvivakùayà tàn vedàniti bahuvacananirdiùñànàmapi vedànàü tasyetyekavacanena nirde÷o nànupapannaþ, tasyetyasya samudàyaikavacanatvàt / nityasàpekùatvàt 'arthavittaye' iti samàsassàdhuþ / puna÷÷abdasyànantaryàrthatvaü ca 'punaraprathame bhede' ityamaroktyà 'punareva samabhyaset' ityatra punaþ nidràpagamànantaramiti sudhoktyà 'tçtãye punareva ca' ityatra varatrayànantaramiti vi÷ve÷atãrthoktyà ca siddham / 'cakàra' ityatràpi 'kçùõo vyàsaþ' ityanuùajyate / nanu såtràntaraireva vedàrthanirõayasambhavàtkiü brahmasåtrairiti gatàrthatà÷aïkàparihàràyàha - 'yeùàm' iti/ 'såtratvaü' såtra÷abdapravçttinimittaü 'a¤jasà' mukhyato 'stãtyarthaþ/ asya tàni 'cakàra' iti pårveõa 'evaüvidhàni' ityuttareõa và anvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.9: %% BBsBhDãp_1,1.1.9: kiü tat såtratvaü yadà¤jasyaü brahmasåtràõàmityata àha - 'alpa' iti / yàvadakùaratàü vinà ÷rutyarthàbhyàü vivakùitàrthasiddhirnàsti tadarthapratipàdanàya tàvanmàtràkùaramasati niyàmake tato 'dhikàkùararahitam 'alpàkùaram' / kecittu - alpàkùarabahvakùarayuktaparyàyapadayormadhye alpàkùarapadopetatvaü alpàkùaratvamityàhuþ / taññãkànanuguõam / evaü ca bhavitumarhatãtyanucyamànàrtham 'asandigdham' / 'asandigdhàrthaü nirõãtàrtham' iti tattvapradãpokteþ / ananyalabhyottamàrthayuktaü 'sàravat' / bahu÷àkhàgatapadavàkyàrthanirõàyakaü 'vi÷vatomukham' / tattvapradãpe tu ekaü prayojanaü pratyapekùitàrthasya kçtsnasya pratipàdikaü 'vi÷vatomukham' ityuktam / arthaj¤ànamantareõa gànabhàgapåraõàdiprayojanàntaràrthàkùararahitam 'astobham' / ÷abdàrthadoùavidhuram 'anavadyam' / yadetàvadvi÷eùaõayutaü tadeva 'såtram' iti 'såtravidaþ' såtralakùaõaj¤àþ 'viduþ' abhyupayantãtyarthaþ / atra bhàùyanirõayahetu÷ånyavàkyaü ku÷alapuruùoktalaukikavàrtàdikaü bhagavannàmamantràdikam arthàpratipàdakatve 'pi çgakùaràvyàptagànabhàgaparipårakasàmagatastobhàkùaràõi apa÷abdopetatàdç÷avàkyaü ca vyàvartayituü krameõa vi÷eùaõànãti padaprayojanaü tattvapradãpoktamanusandheyam / atra sarvatra dharmikathane 'pi taddvàrà såtrapadapravçttinimittamapyuktamiti nàsaïgatiþ / ---------- BBsBh_1,1.1.10: %% BBsBhDãp_1,1.1.10: nanvetatsåtratvaü kuto brahmasåtràõàmà¤jasyenetyata àha - 'nirvi÷eùita' iti / 'brahmasåtrasya' iti samudàyaikavacanam / co 'vadhàraõe yata ityarthe ca / 'api' ÷abdo mukhyasåtratvasamuccaye / tathà ca yato brahmasåtràõàü mukhyasåtratvamasti ata eva hi 'nirvi÷eùitasåtratvaü' nirgatà vi÷eùà yasmàttannirvi÷eùaü tathàkhyàtaü nirvi÷eùitaü tàdç÷aü såtrapadaü yasya tasya bhàvaþ / yadvà - vi÷eùo vi÷eùaõaü, tasyàbhàvo 'sya sa¤jàtaþ tàdç÷aþ såtra÷abdo yasya tasya bhàvo nirvi÷eùitasåtratvam / vi÷eùaõarahitakevalasåtrapadavàcyatvamasti puràõàdàvuktam / anyathà tanna syàt, vyàpakàbhàve vyàpyàbhàvaniyamàdityarthaþ / atràdyapakùe tathàkhyàtamityarthe õyantàtkarmaõi ktaþ, dvitãye taddhitaþ 'itac' iti vivekaþ/ anena brahmasåtràõàü mukhyasåtratve nirvi÷eùita÷abdavàcyatvàditi heturukto bhavati / atra hetoraprayojakatvamà÷aïkya vyàptivacanena tàü parihartuü tatra prathamaü yadyannanirvi÷eùitaü tattanna mukhyamityanvayavyàptimabhipretya tatra dçùñàntamàha - 'yathà' iti / 'eva' ityanuvartate / tenaika÷abdàrthasya mukhyatvasya vyàpakatà labhyate / tathà ca yathà ekasyaiva sataþ kçùõasya vedavyàsasya vyàsatvaü nirvi÷eùitavyàsapadavàcyatvamastãtyarthaþ / tathà ca nirvi÷eùitatvànmukhyasåtratvaü brahmasåtràõàmiti vàkya÷eùaþ / idànãü ye amukhyàþ na te nirvi÷eùapadavàcyàþ kintu savi÷eùapadavàcyàþ iti vyatirekavyàptimabhipretya tatra dçùñàntamàha - 'anye' iti / 'yathà' ityanuvartate / pårvameka÷abda÷ravaõàdatràmukhyà iti labhyate / 'vyàsàþ' iti ÷eùaþ / tathà ca - yathà kçùõàt 'anye' drauõyàdayo ye 'mukhyàste 'vi÷eùaõàt' eva vi÷eùaõamapekùyaiva vyàsàþ na tannairapekùyeõa / tçtãyàrthe và pa¤camã, savi÷eùaõavyàsapadavàcyà eveti yojanà / ---------- BBsBh_1,1.1.11: %% BBsBhDãp_1,1.1.11: nanvastu brahmasåtràõàü mukhyatvaü, tathàpi tadanyeùàmapyasti, na teùàmeva, itareùàmamukhyatve kàraõàbhàvàdityà÷aïkya, tatra nirvi÷eùitatvahetoþ samavyàptipareõa tadarthameva pràguktavyatirekavyàptidçùñàntavacanenopapàditànvayavyàptikamanumànaü niyàmakatvenàha - 'savi÷eùaõa' iti / 'ataþ' ityanuvartate / aparàõãti càvartate / 'hi' ÷abdo hetvarthe / tathà ca - yataþ 'aparàõi' brahmasåtrebhyo 'nyàni såtràõi 'aparàõi' amukhyàni ata eva 'vido' j¤àninaþ 'aparàõi' 'savi÷eùaõasåtràõi' vi÷eùaõasahitasåtrapadavàcyànãti 'viduþ' upajànantãtyarthaþ / tathà ca anyasåtràõàü savi÷eùaõasåtratvàt amukhyatvameva, na mukhyatvamiti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.12: %% BBsBhDãp_1,1.1.12: nirvi÷eùitatvamukhyatvayoþ savi÷eùaõatvàmukhyatvayo÷ca dçùñàntamukhenopapàditàü vyàptiü dçùñànte mukhyatvàmukhyatvayoþ vedavibhàgagranthavistarakartçtvatatsàdç÷yàdiråpànyakàraõaprayojyatvasambhavàdasiddhà vyàptirityà÷aïkàparihàràya pramàõena sàdhayati - 'mukhyasya' iti / sàvadhàraõametat / evam 'anyeùàm' ityapi / tena mukhyatvàmukhyatvayorvyàpakatàsiddhiþ / vàcakatvaü ùaùñhyarthaþ / tathà ca yato mukhyasyaiva 'nirvi÷eùeõa' vi÷eùaõàbhàvena 'vàcaka÷abdo 'sti' nirvi÷eùita÷abdavàcyatvamastãti yàvat / 'anyeùàm' amukhyànàmeva 'vi÷eùato' vi÷eùaõamapekùya, vi÷eùaõeneti và, '÷abdo' vàcakaþ / savi÷eùaõapadavàcyatvamiti yàvat / ---------- BBsBh_1,1.1.13: %% BBsBhDãp_1,1.1.13: 'iti' evaü prakàreõa '÷abdatattvàrthavedinaþ' ÷abdasya yathàbhåtàrthaj¤ànino 'vedavido' vedàrthaj¤àþ vçddhàþ 'pràhuþ' vadantãtyarthaþ / asya "ato 'yeùàü såtratvama¤jasà' 'savi÷eùaõasåtràõi aparàõi amukhyàni' ityuktaü yuktam"iti vàkya÷eùeõànvayaþ / 'vi÷eùitaþ' iti kvacitpàñhaþ / vi÷eùaõaü pràpta iti tasyàrthaþ / tathà ca mukhyàmukhyayornirvi÷eùaõasavi÷eùaõa÷abdavàcyatve vedo vçddhavyavahàra÷ca pramàõamityuktatvànna tayoþ kàraõàntaraü ÷aïkyamiti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.14: %% BBsBhDãp_1,1.1.14: astvetatsåtratvama¤jasà brahmasåtràõàm / tathàpi vedàrthanirõayasya såtràntaraireva sambhavàt kiü brahmasåtrairiti codyasya kathaü 'yeùàm' ityanena parihàra ukta ityatastadvàkyoktaü vivçõoti - 'såtreùu' iti / nimittasaptamã iyam / apiþ abhivyàptau saïkocanivartakaþ / nirõayasya sarvatvaü viùayadvàrà tasya ca ÷abdadvàrà bodhyam / tathà ca yebhyaþ såtrebhyaþ sarve nirõayàþ sarva÷àkhàrthanirõayàþ bhàvyatayà samudãritàþ, yeùàü sarva÷àkhànirõàyakatvamuktaü pramàõa ityarthaþ / yadvà nirõãyanta iti nirõayàþ nirõetavyàrthàþ / ayaü bhàvaþ - 'yeùàm' iti vàkye tàvat brahmasåtràõàmevà¤jasà såtratvamityuktam / sati caivaü tadantargataü såtradharmatayoktaü vi÷vatoõukhatvamapi teùàmevà¤jasà bhavati / yadà caivaü tadà teùàmasaïkucitasarva÷àkhànirõàyakatvamuktaü bhavet, katipaya÷àkhànirõàyakatve à¤jasyànupapatteþ / yata evamataþ sarvaveda÷àkhàrthanirõàyakànàü brahmasåtràõàm asarvanirõàyakebhyo 'nyasåtrebhyo 'ti÷ayena nirõàyakatvàt yuktaü 'tasyàrthavittaye brahmasåtràõi cakàra' iti / tacchabdaghañitaü tadvacanaü tàdarthyena såtrakaraõavacanamiti bhavati tena ÷aïkàparihàra iti / ---------- BBsBh_1,1.1.15: %<÷abdajàtasya sarvasya yatpramàõa÷ca nirõayaþ />% BBsBhDãp_1,1.1.15: anyeùàmapi dvitra÷àkhànirõàyakatvàt kathameteùàmeva sarva÷àkhànirõàyakatvamityucyate? anyathà tadvaiyarthyaprasaïgàt / tathà ca aü÷e gatàrthatetyà÷aïkàparihàràyà¤jasyoktyà såcitamanyaccàha - '÷abdajàtasya' iti/ pårvamãmàüsàdiråpasyetyarthaþ / ata evoktaü sudhàyàm "etanmãmàüsopajãvinã khalu seti puràõe pañhyate ÷abdajàtasyeti"iti / kartari ùaùñhãyaü na karmaõi / ata eva ñãkàyàü ÷abdasamåhairiti tçtãyà / kartçtvaü ca karaõãbhåtavedetikartavyatayà / itikartavyatvaü ca mãmàüsàdvàrà upakàrakatvàt bhavati / ÷abdajàtapadaü ÷abdapramàõamàtraparamityà÷ayena sambandhaùaùñhãyam, sambandha÷ca janyajanakabhàvaþ iti kecit / yatpramàõaü målaü yasya sa tathoktaþ / 'ca' ÷abdassamuccaye, 'samudàhçtaþ' ityasyànukarùaka÷ca / iti÷abdo 'dhyàhàryaþ / tathà ca anyeùàü dvitra÷àkhànirõàyakatve 'pi bhavatyeva brahmasåtràõàmevànanyàpekùàsaïkucitasarva÷àkhànirõàyakatvam, anyakartçkadvitra÷àkhàrthanirõayasya brahmasåtramålatvena tajjanyanirõayopajãvitvena anyeùàü ÷rutivyàkhyànaråpatvàt / yathà ÷rutimålakasmçteravaiyarthyaü tadvadavaiyarthyopapattermålena målino vaiyarthyàbhàvàditi bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.16: %% BBsBhDãp_1,1.1.16: 'evaüvidhàni' iti / a¤jasà vi÷vatomukhatvàdyupetànãtyarthaþ / asyopasaühàraråpatvànna 'tàni cakàra' ityanena punaruktiþ / ---------- BBsBh_1,1.1.17: %% BBsBhDãp_1,1.1.17: 'deveùu' ityanena karmajàjànajadevadevagandharvà api saïgçhãtàþ / manuùyapadaü "nivãtaü manuùyàõàü"(tai. saü. 2-5-11) ityàdàviva manana÷ãlarùiparam / pàntãti pàþ cakravartinaþ / kùãti kùayàrthasya kùeþ råpaü manuùyottamavàcakam, teùàmitaràpekùayà atyalpàyuùñvàt / manuùyagandharvàõàmapyupalakùakametat / manuùyà÷ca pitara÷ca pà÷ca kùaya÷ceti vigrahaþ / anena 'devarùipitçpanaràþ' ityuktàþ pa¤cavidhà api muktiyogyàþ saïgçhãtà bhavanti / pakùãtyasyàkhaõóatve pakùi÷abdo jaritàryàdiyogyatiryakparaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.18: %% BBsBhDãp_1,1.1.18: 'j¤ànaü' samyagj¤ànaü vi÷eùaj¤ànaü 'saüsthàpya' utpàdya dçóhãkçtveti và / dçóhãkaraõaü nàma j¤ànaviùaye saü÷ayaviparyayaniràsaþ / tathà ca puruùottamo mahàya÷àþ uttama÷loko bhagavàn vyàso yeùu såtreùu sarve nirõayàþ samudãritàþ, yeùàü sarva÷àkhànirõàyakatvamuktam, tathà sarvaiþ ÷abdasamåhaiþ jaiminyàdisåtràntaràtmakairnirõàyakaiþ smçtyàdibhi÷ca kriyamàõo lokakartçkavedaikade÷àvàntaratàtàparyanirõayo yanmålako yajjanyasarvavedamahàtàtparyanirõayamålakaþ tadupajãvã - taü vinà avàntaratàtparyaj¤ànamàtreõa muktiphalàsiddheriti coktaü 'yeùàü' iti pårvavàkye pramàõe ca - evaüvidhàni etàdçkprakàràõi såtràõi kçtvà brahmarudràdideveùu manuùyapitçpakùiùu j¤ànaü saüsthàpya krãóata iti mahàvàkyayojanà / 'krãóate parame÷varaþ' iti pàñhe ai÷varyam evaüvidhasåtrakaraõe asàmarthya÷aïkàniràsakatayoktamiti dhyeyam / atra brahmàdiùu j¤ànasaüsthàpanaü nàma pårvaü sthitasyaiva j¤ànasya vi÷eùayuktyàdibhiþ dçóhãkaraõaü ki¤cidapràptalàbha÷cocyate1, 'jànanto 'pi vi÷eùàrthaj¤ànàya sthàpanàya và' iti gãtàtàtparyodàhçtavacanàt / na ca 'evaü j¤ànaü punaþ pràpurdevà÷ca çùayastathà' iti bhàratatàtparyaniraõayavirodhaþ, atra puna÷÷abdàtsarvadevàdãnàü aj¤àtavismçtàrthaj¤ànapràpteruktatvàditi vàcyam, tasyàpyuktàrthatvàt / viri¤cetareùàü tirohitàrthaj¤ànalàbho vàtrocyate, yata àhurgãtàtàtparye àcàryàþ - "brahmaõastu pràyo nàpratibhàsitam"iti / 'ityàdi' ityasya 'taccoktam' ityanenànvayaþ / luptavibhaktiko 'yaü nirde÷aþ / ---------- BBsBh_1,1.1.19: ## BBsBhDãp_1,1.1.19: pramàõàbhàvena jãvacaitanyàtiriktabrahmaõo 'bhàvàt, jãvasya ca svaprakà÷atvenàsandigdhatvàt, tathà ca viùayàbhàvàt pratyagråpe brahmaõyahamiti pratãyamàne 'pi mokùànuphalambhena prayojanàbhàvàt tata eva tatpratibaddhàdhikàryabhàvàcca na brahmajij¤àsà kartavyeti pràpte siddhàntitaü bhagavatà såtrakàreõa om ## om iti / idamekaü såtramekamadhikaraõam / adhikaraõaü nàma viùayasaü÷ayapårvapakùasiddhàntaprayojanaråpapa¤càïgasamudàyaþ / yathàtraiva jij¤àsàdhikaraõe "tadvijij¤àsasva"iti jij¤àsàbhidhàyakavàkyavihità ÷ravaõàdiråpà jij¤àsà viùayaþ / kartavyà na veti sandehaþ / na kartavyeti pårvaþ pakùaþ / asmin pakùe ca ÷àstrasyànàrambhaõãyatvani÷cayaþ phalam / kartavyeti siddhàntaþ / tatra càrambhaõãyatvanirõayaþ phalaü, nyàyànusandhànàtmakamãmàüsàråpajij¤àsàyàþ akartavyatve nyàyagrathanàtmakamãmàüsà÷àstrasyànàrambhaõãyatvàva÷yaübhàvàt / evamanyatràpi / ekasyàdhikaraõasya saïgatipa¤cakam / tacca - ÷àstrasaïgatiþ, adhyàyasaïgatiþ, pàdasaïgatiþ, pårvàdhikaraõasaïgatiþ, tadviùayavàkyasaïgati÷cetyevaüråpam / saïgatirapi sàmànyato dvividhà, antarbhàvaråpà ànantaryalakùaõà ceti / tatra ÷àstràdhyàyapàdairantarbhàvaråpà saïgatiþ / pårvàdhikaraõatadviùayavàkyàbhyàü tu ànantaryaråpà / sàpi àkùepikã àtide÷ikã aupodghàtikã àpavàdikã pràsaïgikã ityàdiråpeõa bahuvidhà / tatra pa¤càdhikaraõãparyantaü ÷àstrasaïgatimàtraü, nàdhyàyapàdasaïgatã / samanvayekùatyoradhyàyena saïgatisatve 'pi pàdenàbhàvàtsaïgatyorabhàvaþ pa¤càdhikaraõãsàdhàraõaþ / tathà pårvàdhikaraõatadviùayasaïgatã api naitadadhikaraõasya bhavataþ, asyaivàdyàdhikaraõatvàt ÷rutivicàrasyàdyàpyanàrabdhatvàcca; kintvitareùàü caturõàmiti dhyeyam / atra såtre àdyantayoroïkàraþ uccàraõãyaþ tatràdya eka eva dçùñàdçùñobhayàrthaþ ata eva såtràvayavaþ sarvasåtreùu anuvçttyarthamasaühitatayoccàryate / athavà - àdau oükàradvayaü adçùñàrtho dçùñàrtha÷ceti / ante tu pakùadvaye 'pi adçùñàrtha eka evoïkàraþ / adçùñàrthatvaü nàma kevalaü sravaõavi÷araõaråpadoùaparihàràrthatvam / dçùñàrthatvaü tu anvetavyapadàrthapratipàdakatvam / tatràdisåtràvayavabhåtaü 'oü' ityetat avyayaü brahma÷abdavi÷eùaõaü guõapårõatvavàci / brahma÷abdo 'pi vidvadråóhyà mahàyogena ca viùõuvàcã / 'atha' ÷abda ànantaryàrthaþ / yogyatayà 'adhikàràt' iti sambadhyate / kartavyeti ÷eùaþ / tathà ca 'atha' adhyayana÷amadamàdiråpàdhikàrànantaraü 'ataþ' svajanmaj¤ànajanyaprasàdajanyamokùàkhyaphalayuktatvàt 'oü' guõapårõasya 'brahmaõo' viùõoþ 'jij¤àsà' ÷ravaõàdiråpo vicàraþ kartavya iti såtràrthaþ / viùõoþ prasàdàditi 'ataþ' ÷abdasyàrthàntaram / asya jij¤àsàdikàryaü bhavediti vàkya÷eùeõànvayaþ / oü brahma÷abdayorubhayoryaugikatve 'pi ekasya råóhatvena vi÷eùyavàcitvaü anyasya yaugikatvena vi÷eùaõavàcitvamà÷rityànvayàïgãkàrànnànyataravaiyarthyam / "omityetadakùaramudgãthamupàsãta"tadvijij¤àsasva / tadbrahmeti"ityàdyanekaviùayavàkyasaïgrahàya cobhayoþ prayogaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.20: %% BBsBhDãp_1,1.1.20: granthàdau maïgalàcaraõasyàva÷yaü kartavyatvena maïgalaprayojakatayà atha÷abdaü vyàcaùñe - 'atha' iti / maïgalaü vighnotsàraõàsàdhàraõakàraõànuùñheyaviùõusmaraõàtha÷abdoccàraõaråpamarthaþ prayojanaü yasya, tathà pra÷astaråpànuùñheyamaïgalàtmako viùõuþ tadguõo vàbhidheyo yasya sa tathoktaþ / atha÷abdasya maïgalaphalakatvaü tu - oïkàra÷càtha÷ca dvàvetau brahmaõaþ purà / kaõñhaü bhittvà viniryàtau tasmànmàïgalikàvubhau // iti manusmçtisiddham / muktyarthimàtrasya brahmajij¤àsàyàü pravçttinirasanatàtparyeõàpi prayuktasyàkhaõóàtha÷abdasya vàcyamarthamàha - 'adhikàra' iti / ca ÷abdo 'nuùñheyànanuùñheyàkùaràrthavivakùayà samuccaye, na kevalaü maïgalaprayojakaþ kintvànantaryàbhidhàyaka÷ceti viùayasamuccaye và / yadvà - avadhàraõe ca÷abdaþ / tenànuùñheyamaïgalàrambhapra÷nakàrtsnyàrthaniràsaþ / tatprakàrastu candrikàyàmuktaþ / tathà càdhikàrànantaryamartho 'bhidheyo yasya sa tathoktaþ / atha÷abdasyànantaryamàtràrthatve 'pi adhikàretipadasya yogyatayà sambandhàt evamuktiþ / anenànadhikàriõo muktyarthimàtrasya brahmavicàre pravçttirnirastà bhavati / brahmajij¤àsàyàþ prayojanakàraõa÷ånyatà÷aïkànivartakatayà ataþ÷abdaü vyàcaùñe - 'ataþ' iti / 'hetvarthaþ' iti / heturliïgamartho yasya, hetuþ kàraõaü prasàdàkhyamartho yasyeti và, sa tathoktaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.21: %% BBsBhDãp_1,1.1.21: nanvathàtaþ ÷abdapårvakatvaü såtràõàü kiü nimittaü vighnanivartaka÷abdoccàraõàdeþ "maïgalaü tataþ"iti ÷abdàntaroccàraõenàpi sambhavàdityà÷aïkàü puràõavacanenaiva niràkaroti - 'ukta¤ca' iti / yadetat "atha÷abdaþ"ityàdinoktaü tadgàruóapuràõe uktamevetyarthaþ / na kevalamasmàbhiþ, kintu gàruóe ceti samuccaye và ca ÷abdaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.22: %% BBsBh_1,1.1.23: %% BBsBhDãp_1,1.1.22-23: kimuktamityastatpañhati - 'atha' iti / yàdçcchikatvàparaparyàyàniyatatva÷aïkàvàraõàya 'niyatyaiva' iti / 'nikhilàni' ityetat 'såtràõi' ityasya saïkocavàrakaü vi÷eùaõam / apirabhivyàptau / evakàro 'niyamavyavçttyarthaþ / bhinnakramo và / tathà ca - he 'vidvan' àdikave 'brahman' caturmukha 'nikhilànyapi' vyàsajaiminyàdikçtàni sarvàõyapyàdisåtràõi 'niyatyaiva' niyamenaiva kalpàntarepi 'athàta÷÷abdapårvàõi' eva, athàta÷÷abdau pårvau prathamaprayojyau yeùu tathàvidhànyeva 'pràrabhante' såtrakàràþ / 'atra' prathamaprayojyatve niyamena prathamaprayoge kenacinniyàmakena bhàvyaü, tanniyàmakaü kimiti pra÷navàkyayojanà / ---------- BBsBh_1,1.1.24: %% BBsBhDãp_1,1.1.24: nanvava÷yavaktavyàrthatvaü svaråpottamattvam arthata àdhikyaü và niyàmakaü bhaviùyatãtyà÷aïkyàdyapakùe pçcchati - 'ka÷ca' iti / caþ pra÷nasamuccaye, avadhàraõe và / dvitãyastu÷abdàrthaþ arthasyàva÷yavaktavyatvaråpavi÷eùamàha / tu÷abdapàñhastu svarasaþ / tathà ca - 'tayoþ' athàtaþ÷abdayoþ ko 'sàvava÷yavaktavyo 'rthaþ yena pràthamyamityarthaþ / dvitãyamàkùipati - 'kathaü' iti / 'uttamatà' svaråpata÷càdhikyam / na kathamapãtyarthaþ / evaü kathaü÷abdasya pra÷naparatvamaïgãkçtya tçtãyapakùapra÷naparatvenàpi kathamityetadyojanãyam / arthata iti ÷eùaþ / tathà ca - tayorathàtaþ÷abdayoþ arthataþ uttamatà àdhikyaü kathamityarthaþ / atra àdyatçtãyapakùayorava÷yavaktavyàrthatàrthàdhikyayostadabhàvayo÷ca loke ÷abdàntareùu dar÷anàt athàta÷÷abdayostatsandehàt pra÷na eva na tvàkùepaþ / dvitãyapakùe tu svaråpàdhikyasya ÷abdàntareùvadar÷anàt àkùepa eveti dhyeyam / atroïkàrasya pra÷nàdyaviùayatvaü sarva÷àstràdisåtràvayavatvàbhàvàt, 'sravati' iti ÷rutyà 'sisçkùoþ' ityàdismçtyà caitacchàstramàtramukhyàditvena siddhatvàccetyavadheyam/ ---------- BBsBh_1,1.1.25: %% BBsBh_1,1.1.26: %% BBsBhDãp_1,1.1.25-26: 'etat' pra÷nàkùepaviùayãbhåtaü niyàmakaü 'ahaü tattvato' yàthàrthyena 'yathà j¤àsyàmi' tathà 'me' mahyaü 'àkhyàhi' bråhiti 'evaü nàradenoktaþ' pçùñaþ àkùipta÷ca 'sattamaþ' sajjãvottamaþ 'brahmà' pratyuvàcetyarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.27: %<ànantarye 'dhikàrasya maïgalàrthe tathaiva ca />% BBsBhDãp_1,1.1.27: jij¤àsàdhikàrasyàva÷yavaktavyatvena taddhetutàsàdhakànantaryasya jij¤àsàhetostatkartavyatàheto÷càva÷yavaktavyatvàttadarthakatvàttayoþ prathamaprayoga iti parihàramabhipretyàva÷yavaktavyàrthatvaü athàta÷÷abdayordar÷ayati - 'ànantarye' iti / parasparasamuccaye tathà ca÷abdau / evakàro bhinnakramaþ; tenàbhidheyontaraü vyàvartyate / tathà ca - sautràtha÷abdaþ 'adhikàrasyànantarye' adhikàraniråpitànantaryaråpàrthe tadviùaye tanmàtravàcakatvàbhipràyeõaiva såtrakàraiþ 'samudãritaþ' prayukto na maïgalàdivàcakatvenetyarthaþ / ava÷yakartavyaprayojanakatvàcca prathamamatha÷abdaprayoga iti bhàvenàtha÷abdo maïgalàrtha iti svoktàrthe pramàõaü dar÷ayati - 'maïgalàrthe' iti / caturthyarthe saptamãyaü, avyayaü và / artha÷abdaþ prayojanavàcã / tathà ca - maïgalaråpaprayojanàrthaü ca atha÷abdaþ såtrakàraissamudãritaþ prayukto bhavedityarthaþ/ viùõuvàcakàkàraghañitàtha÷abdoccàraõaråpamaïgalasya tatsàdhyatvàditi bhàvaþ / ànantarya itivat 'maïgale' ityanuktvà 'artha' iti vacanaü tadvaiùamyasåcanàrtham / svavàkye pramàõakramàtikramastu maïgalasya prathamamanuùñheyatvàt kçtaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.28: %% BBsBhDãp_1,1.1.28: evamatha÷abdasya avasyavaktavyàrthatvaråpaü prathamaprayoganiyàmakaü pradar÷ya ataþ÷abdasyàpi taddar÷ayati - 'ataþ÷abdastu hetvarthe' iti / tu÷abdo vi÷eùàrthaþ / heturliïgaü kàraõaü ca sa càsàvartho 'bhidheya÷ca tasmin tadviùaye tadvàcakatayà såtrakçdbhiþ 'samudãritaþ' ityarthaþ / gurvarthadãpikàyàntu "hetvarthe iti svavàkye pramàõe ca 'taddhetutvaü vadan' ityuttaravàkyànusàràt bhàvapradhàno nirde÷aþ"ityuktam / tanniùphalam / tathà ca vyàkhyàsyàmaþ / hetàvityanuktvà artha÷abdagrahaõaü ÷abdàdhikyàdarthàdhikyamiti nyàyena prakçterheturarthaþ pratyayasya tu hetutvamartha iti prakçtipratyayobhayàrthakathanàrtham / yadvà - artha÷abdasyobhayatra ÷ravaõàtsa pårvatràpyanuùa¤janãya iti j¤àpanàya, tadarthamàtraü bhinnamiti dhyeyam / ---------- BBsBh_1,1.1.29: %% BBsBhDãp_1,1.1.29: atra ata÷÷abdasyàva÷yavaktavyamarthàntaraü càha - 'parasya' iti / và÷abdaþ samuccaye / uktaü hi prameyadãpe "và÷abda÷càrthaþ"iti / uktaü hi "yadi và bhedabhinnayoþ"iti viùõutattvanirõayañãkàyàü "và÷abdassamuccayàrthaþ"iti / tathà tattvapradãpe 'pi "suptau mokùe và"ityatra "và÷abdassamuccayàrthaþ"iti / anena 'ataþ' ityetat 'a' ÷abdaprakçtikaü tasilantaü padam, prakçtyartho viùõuþ, 'prasàdàt' iti tu labdhàrthakathanaü, kàraõatvaü pratyayàrtha ityuktaü bhavati / aparavyàvçtyarthaü 'parasya' iti / "a iti brahma"(ai.à.2-3-8-7) iti ÷rutiü såcayati parabrahmagrahaõena / tatsthabrahma÷abdavyàkhyànàya parasya brahmaõa ityanuvàdena viùõorityuktam / prasàdàdityanantaraü tajjij¤àsàdiråpaü kàryamiti ÷eùaþ / bhavedityasya ityarthe 'pi ataþ÷abdaþ ityanvayaþ / ataþ÷abdaprakçtyarthasya phalasya yathà jij¤àsàkartavyatve liïgatvaü, na tathà tadarthaprasàdasya, kintu kartavyajij¤àsàyàü j¤ànamokùayoratha÷abdàrthàdhyayanàdau ca kàraõatvenànvaya ityà÷ayena pçthaguktiþ / yadyapi hetvarthe ityanenaivàyamartho labhyeta, hetu÷abdasya liïgakàraõobhayàrthatvàt; tathàpi asàdhàraõàsarvanàmaprakçtika÷abdena bodhanàrtamidamityadoùaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.30: %% BBsBhDãp_1,1.1.30: nanu jij¤àsàdyarthaü kiü bhagavatprasàdena yenàsàvava÷yavaktavyàrthaþ syàdityata àha - 'sa hi' iti / 'hi' yasmàt 'saþ' viùõuprasàdaþ prasanno viùõuriti yàvat 'sarvamanovçttiprerakaþ' sarveùàü adhikàriõàü sarvasmin pårõe viùõau manovçtteþ prerakaþ pràvaõyahetuþ 'samudàhçtaþ' pràmàõikairityarthaþ / jij¤àsàpi sàkùàtpramàõadvàrà và manovçtteþ pràvaõyameva, "jij¤àsàpi saiva"iti sudhokteþ / evaü sarvàsàü manovçttãnàü tatprabhedànàü ñãkàsthàdipadagçhãtànàü j¤ànàdhyayanàdãnàü manovçttisàdhyamokùàde÷ca prerakaþ sampàdakaþ ityapi vyàkhyeyam / asya tasmàttadarthepyata÷÷abdo bhavediti pårveõànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.31: %% BBsBh_1,1.1.32: %% BBsBhDãp_1,1.1.31-32: nanu maïgalàcaraõàdeþ "maïgalaü tataþ"iti ÷abdàntareõàpi sambhavàtkimetatprayoganiyatyeti kçtacodyasya kaþ parihàra ityato na kevalamava÷yavaktavyàrthatvàdathàtaþ÷abdayoþ prathamaprayogaþ, kintu svaråpàdhikyàccetyà÷ayena 'kathamuttamatà' ityasyottaratvena tayoþ svaråpàdhikyamàha - 'sisçkùoþ' iti / ÷abdayoç samuccaye àdyaþ ca÷abdaþ / nimittasamuccaye dvitãyaþ / 'svaråpottamau' iti ÷eùaþ / 'tasmàt' ityàvartate / tathà ca yasmàt 'sisçkùoþ' sraùñumicchoþ 'paramàt' sarvottamàt 'viùõoþ' tanmukhàt 'prathamaü' svasamànajàtãya÷abdàntarotpatteþ pårvaü oïkàro 'tha ÷abda÷cetyetau kaõñhaü bhittvà 'vinissçtau' viniryàtau, tasmàtsvaråpottamau, tasmàtsvaråpottamatvàdeva 'pràthamikau' prathamaü prayojyàviti yojanà / atràkùepàviùayasyàpyoïkàrasya svaråpàdhikyoktirbrahmamãmàüsà÷àstramàtramukhyàmukhyàditvavivakùayà pravçttaü 'sarva ete' iti vakùyamàõamanusçtyeti draùñavyam / nanu dvayorekavidhaü pràthamikatvaü viruddhamityata uktaü 'kramàt' iti / àdimadhyakramàdityarthaþ / tatroïkàrasya mukhyaü pràthamikatvaü, atha÷abdasya dvitãyatayà mukhyamiti dhyeyam / ---------- BBsBh_1,1.1.33: %% BBsBhDãp_1,1.1.33: atha÷abdasya oïkàreõa saha svaråpàdhikayamabhidhàya ataþ÷abdasyàpi tadàha - 'tat' iti / 'taddhetutvaü vadan' iti 'hetvarthe' ityasyànuvàdaþ / sa codde÷yasamarpakasya ata ityasya ÷abdaparatvaj¤àpanadvàrà tçtãyatayoktatvàdividhànàrthaþ anyathà svaråpàdhikyakathanada÷àsaïgatiþ syàt / yadyapi purovàdànusàràt 'taddhetutvaü vadan' iti suvacam; tathàpi hetu÷abdasya liïgàrthatvapakùe tatsvaråpaü vivarituü kàraõàrthatvapakùe tatkàryaü tasipratyayàrthaü ca pradar÷ayituü 'taddhetutvaü vadan' ityuktam / atràtaþ÷abdo 'sakçdàvartate / tatraika÷÷abdaparaþ, anyo hetau, aparo viùõuparaþ / atra ÷abdaparasyàta÷÷abdasya samuccayàrthena api÷abdenànvayaþ / co yata ityarthe / 'tçtãyaþ udàhçtaþ' ityanayoràvçttiþ / 'pràthamikau' ityasya vacanavyatyayenànuùaïga / tçtãya÷abdo bhàvapradhànaþ, vibhaktivyatyaya÷ca / tathà ca na kevalamoïkàràtha÷abdau, kintu 'taddhetutvaü' tasya prasannasyàkàravàcyasya viùõostatra jij¤àsàdau kàraõatvaü tasipratyayena vadanprakçtyaiva tasya jij¤àsàdermokùahetutvaråpaü liïgaü và vadan 'ataþ' sarvanàmàsarvanàmaprakçtiko 'ta÷÷abdo 'pi yato viùõoþ 'tçtãyaþ' tçtãyatayà 'udàhçtaþ' uccàritaþ ataþ so 'pi svaråpottamaþ ; yata evamato 'ta÷÷abdo 'pi tçtãyatayà pràthamika udàhçta iti yojanà / tathà ca - maïgala÷abdena maïgaloktàvapi tasya svaråpàdhikyànukteþ athàtaþ÷abdàbhyàmivàdhikàraprayojanayoranukte÷ca na tena gatàrthatà, adhikàraprayonasåcanàrthaü tayorava÷yàpekùitatvàt / ata eva ñãkàyàü "maïgaloktyàdeþ"ityàdi÷abdaþ tata÷÷abdena hetvànantaryapratiyogyadhikàrasåcane 'pi na tasyàdisåtre nive÷à yuktaþ, tasya svaråpàdhikyànuktereveti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.34: %% BBsBhDãp_1,1.1.34: na kevalamava÷yavaktavyàrthatvàt nàpi svaråpàdhikyàt athàta÷÷abdayoþ prathamaprayogaþ, kintvavayavàrthata÷ca / ato 'pi prathamaprayoga iti bhàvena kathamiti tçtãyapra÷nasya pràkaràntareõottaramàha - 'akàraþ' iti / tayorityanuvartate / tathà ca - athàta÷÷abdayossambandhã 'akàro' yataþ 'sarvavàgàtmà' 'tasmàtsarvaguõàn viùõoþ akàro vakti yatprabhoþ' ityaitareyabhàùyadi÷à sarvàsàü vàcàmartho yatpårõatvaü tadabhidhàyakaþ, ataþ parabrahmàbhidhàyakaþ guõapårõatvadharmiõa eva parabrahmatvàt, dharmadharmiõorabhedàcceti bhàvaþ/ ---------- BBsBh_1,1.1.35: %% BBsBhDãp_1,1.1.35: evaü tayoþ 'tathau' ta÷ca tha÷ca varõau 'pràõàtmakau' pràõau, doùàtmakaþ doùa itivat / vi÷eùaõayoþ pratyekamanvayaþ / pràõa÷abdo vàyuviùõåbhayavàcã / "mahata÷caturmukhàt"itivat abhimànyabhimanyamànayoþ, "ayaü vai lokaþ prathamà mahànàmnã"( ) itivadvàcyavàcakayoþ sàmànàdhikaraõyena aikyavyapade÷aþ / asya niråóhatvaj¤àpanàya 'àtmaka' ÷abdaþ / proktàviti vàcyatvàbhimànitvayoþ pràmàõikatvamàha / kramabhaïgastu vargakramànusàràt uccàraõalàghavàcca kçtaþ / paramàtmavàcitvaü ca tadguõadvàretyàha - 'vyàpti' iti / tasyeti ÷eùaþ / tathà ca - tasya akàravàcyasya parabrahmaõo vyàptisthityabhidàyakau ityarthaþ / tathayoretatkrameõa yojanãyam / atràkàràrtho guõavyàptiþ, takàràrtho de÷akàlavyàptiþ, thakàrasya tu avikàreõa avasthitirartha ityarthabhedo j¤àtavyaþ / tattvapradãpe tu - 'tathau pràõàtmakaü pràptau' iti pàñhabhedamaïgãkçtya pràõàtmakaü pràõapraõetàraü viùõuü vàcakatvena pràptàviti vyàkhyàtam / yadyapi såtre praviùñasya sarvanàmaprakçtikasya ata÷÷abdasya naivamavayavàrthakathanaü yujyate, asarvanàmaprakçtikasya tu 'parasya' ityanenaiva arthata àdhikyaü coktam / tathàpi atha÷abdasya arthata àdhikyànukteþ tadgatavarõayoþ asarvanàmaprakçtikàta÷÷abdagatavarõayo÷ca vàkyàrthàpraviùñàti÷ayitàrthàntaroktiriyamityadoùaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.36: %% BBsBhDãp_1,1.1.36: astvevaü, tataþ kimityata àha - 'ata÷ca' iti / co 'vadhàraõe samuccaye ca / tatra athàta÷÷abdaviùaye samuccayaþ, oïkàraviùaye tu svaråpata àdhikyàdevetyavadhàraõàrthateti dhyeyam / 'ete' ityasya vivaraõaü 'sarve' omathàta÷÷abdà iti / 'ataþ pårvaü' etacchàstràdàviti ata÷÷abdàvçttyà anvayaþ / 'kramàt' ityatràpi sambadhyate / 'uccàryàþ' ityevaü 'satàü' janànàü sammatà ityarthaþ / yadvà - 'satàü' mukhyànàü brahmasåtràõàü pårvaü àdisåtre ityarthaþ / na càtra "sakalasåtrakàrairevameva prayuktatvàt"iti sudhàvirodhaþ, tasyàthàta÷÷abdamàtraviùayatvàt / ata eva "etau"iti pårvamuktvà sakalasåtrakàrairevamevetyuktam, kramàntaraü vihàyàvàdàvevetyarthaþ / atha÷abdasya såtrakçteti ÷eùaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.37: %% BBsBh_1,1.1.38: %% BBsBhDãp_1,1.1.37-38: tatkimatretyàdipra÷nottaramupasaüharati - 'atha' iti / tu÷abdo 'vadhàraõe vi÷eùe ca / 'evaü' iti uktaprakàreõa 'vãryaü' svaråpàdhikyàdimàhàtmyaü 'àj¤àya' tattvato vij¤àya 'såtreùu' vicàra÷àstràdiùu sarveùu 'tau' athàta÷÷abdàveva natvanyaü 'àdau' prathamameva 'prayu¤jate' prayogaü kurvantãtyarthaþ / 'mahàpràj¤àþ' ityanena såtrakçtàü ÷abdamàràtmyatattvaj¤àne asàmarthyaü nivàrayati / evakàraþ sarva÷àstràdisåtravivakùayoïkàravyavacchedakaþ / ata eva 'ata÷ca' iti trayàõàü prakçtatvepi oïkàravaiùamyaj¤àpanàya athàta÷÷abdayorevoktiþ / ata eva athàta÷÷abdaviùaye upakramopasaühàrayoþ 'nikhilàni såtràõi' 'såtreùu' iti sarvasåtroktiþ, oïkàraviùaye tu tadanuktiþ / atha÷abdasyoïkàreõa saha pàñhe 'pi na sàrvatrikatvaü, upakramopasaühàravirodhàt / iti ÷abdasya uktamityanenànvayaþ // ---------- BBsBh_1,1.1.39: %% BBsBhDãp_1,1.1.39: atha÷abdo 'dhikàrànantaryaü vaktãtyuktaü; tatra kosàvadhikàro brahmajij¤àsàyàü, katividha÷ca sa ityata àha - 'adhikàraþ' iti / ca÷abdo na kevalamadhikàraþ kintu tadvibhàga÷ca bhàgavatatantràkhyagranthe 'bhihita iti samuccaye / atra pramàõe adhikàrikathane 'pi tadvi÷eùaõatayà devatvàdiråpo 'pyadhikàraþ ukto bhavatãti nàsaïgatiþ/ ---------- BBsBh_1,1.1.40: %% BBsBhDãp_1,1.1.40: kathamityatastadvàkyaü pañhati - 'manda' iti / tvaþ pratyekaü sambadhyate / itthaübhåtalakùaõe tçtãyà / hi÷abdaþ prasiddhau / ---------- BBsBh_1,1.1.41: %% BBsBhDãp_1,1.1.41: 'tatra' trividheùu madhye manuùyeùu ye uttamagaõàþ te mokùayogyeùu mandàdhikàriõa ityudde÷yavidheyabhàvo draùñavyaþ / evaü uttaratràpi / gaõa÷abdena puruùàrthanayoktatrividhamanuùyottamà gçhãtàþ / ---------- BBsBh_1,1.1.42: %% BBsBhDãp_1,1.1.42: çùaya÷ca gandharvà÷ca 'çùigandharvàþ' / bahuvacanamàdyarthe / tena pitçpayorgrahaõam / 'tatra' triùu / punaþ 'tatra' ityasya 'evaüvidhàni' itivadupasaühàraråpatvànna punaruktiþ / yadvà - prathamasya 'tatra' ityasya brahmajij¤àsàyàmityarthaþ / ata evoktaü ñãkàyàü "brahmajij¤àsàyàü"iti / tathà ca - 'tatra' brahmajij¤àsàyàmadhikàriõastrividhàþ, 'tatra' trividheùvityanvayaþ / athavà "iti÷abdaþ pratyekaü abhisambadhyate, ata eva dvirgrahaõaü"iti tatvodyotañãkàrãtyà madhyameùvanuùaïgasåcanàyàdyantayostatretyuktiþ / 'tatra' teùàmadhikàriõàm // ---------- BBsBh_1,1.1.43: %% BBsBhDãp_1,1.1.43: 'iti' evaü 'jàtikçto' manuùyarùidevatvàdiråpasàmànyanimittakaþ tattatkulajaninimitto và 'bhedaþ' avàntaravibhàgaþ anyonyàbhàvo và j¤eya ityarthaþ / anena mokùayogyatvaü vaidikabrahmavidyàdhikàrisàmànyalakùaõamabhipretam / nanvidaü lakùaõaü sacchådràdau ativyàptam / na ca sacchådràdervipràdidehàntare brahmavidyàdhikàritvànnàtivyàptiriti vàcyam, dehàntare sato 'pi adhikàrasyedànãntanapravçttyanupayogitvàt, taddehàvacchedena tu anutpannabrahmàparokùaj¤ànitvenàsyàbhàvani÷cayàt / tathà ca sacchådràdàvasyàdhikàrasya pràyikatvàdbàhulakatvàt, ata evaitaddehe 'bhàvàt ata evàlakùyatvàt, asya ca mokùayogyatvasya svaråpatvenànadhikàraþ da÷àyàmapi sattvàdvyàpterdhrauvyàdityataþ prakàràntareõa adhikàriõaþ svaråpamàha - 'tathà' iti / samuccayàrthoyam / 'anyo' jàtikçtabhedàdbheda ityasti 'guõapårvako' bhaktyadhyayanàdi÷ubhadharmanimitto 'stãti ÷eùaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.44: %% BBsBh_1,1.1.45: %% BBsBhDãp_1,1.1.44-45: tameva dar÷ayati - 'bhaktimàn' iti / pårvamudde÷avàkye bahuvacananirde÷epyatra 'naraþ' ityàdyekavacananirde÷o nànupapannaþ, asya lakùaõavàkyatvàt, "pramàõàni"ityudde÷avàkye bahuvacananirde÷e 'pi "pramàkaraõaü pramàõaü"ityekavacanena lakùaõoktivat / atra - avaiùõavasya vede 'pi hyadhikàro na vidyate / gurubhaktivihãnasya ÷amàdirahitasya ca // ityukteþ / adhyayanalabdhàpi viùõubhaktiþ ÷amàdika¤ca abhaktànadhikàrikçtàdhyayana÷amàdinivçtyarthaü pçthamuktam / àdi÷abdena "÷ànto dàntaþ"ityuktànàü grahaõam / sàranityasamuccaye càpi÷abdau / 'iti' iti ÷eùaþ / 'naro' bhaktajanaþ / asya sarvatra sambandhaþ / tathà ca - yo naraþ parame viùõau bhaktimàn adhyayanavàü÷ca so 'dhamo 'dhikàrãti pràmàõikaiþ samudàhçtaþ / yaþ ÷amàdisaüyukto naraþ sa madhyama iti proktaþ // ---------- BBsBh_1,1.1.46: %<àbrahmastambaparyantamasàraü càpyanityakam />% BBsBhDãp_1,1.1.46: yaþ 'àbrahmastambaparyantaü' caturmukhamàrabhya tçõajãvaparyantaü jãvajàtaü 'asàraü' asarvottamaü, asàrapadaü mokùadavaraparaü và 'anityakaü' anityaü brahmàdijãvànàü dehanà÷e 'pi svaråpanà÷àbhàvàt kapratyayaþ / parabrahma tu sarvasàraü sarvathà nityaü ceti / ---------- BBsBh_1,1.1.47: %% BBsBhDãp_1,1.1.47: 'vij¤àya' j¤ànavàn san sàràsàranityànityavastuvivekavàniti yàvat / ya÷ca tato vivekàt 'jàtavairàgyaþ' iti vij¤àya janitavairàgya iti và / ya÷ca 'viùõupàdaikasaü÷rayaþ' viùõupàda eva eko mukhyaþ saü÷rayo mama ÷araõamiti j¤ànaü yasya saþ / ---------- BBsBh_1,1.1.48: %% BBsBhDãp_1,1.1.48: ya÷ca 'sannyastàkhilakarmavàn' sannyastaü bhagavati samarpitaü akhilaü yadakàmyaü karma tadvàn 'saþ' naraþ 'uttamo 'dhikàrã' syàditi yojanà / atra sannyàso nàma bhagavàn sarvàõi karmàõi karoti sarvakarmàõi bhagavatpåjàråpàõãti ca j¤àtvà bhràntyà jãvakartçkatvena j¤àtànàü karmaõàü bhagavati visargaþ / yathoktaü gãtàbhàùye - "bhagavàneva sarvàõi karmàõi karoti"ityàdinà / anena 'bhaktimàn parame viùõau' ityàdi 'sannyastàkhilakarmavàn' ityantavàkyena yànyadhikàritrayavi÷eùaõànyuktàni tànyeva sarvàõi militvàdhikàrisàmànyalakùaõabhåtànãtyuktaü bhavati/ na ca militànàü trayàõàü pratyekaü triùvabhàvàdasambhavaþ, bhàve vàdhamàdilakùaõasya madhyamàdiùvativyàptyàpattiriti vàcyam, uttaravàkye pårvasya pårvavàkye cottarasyànukarùeõa sarvatra sarvasya satvàbhyupagamenàsambhavàbhàvàt / nanvasaïkãrõavi÷eùalakùaõànuktestraividhyàyoga iti cet - atra kecit "uttaroktàpràcuryeõa"iti ñãkàvàkyasyottarayoradhikàriõoruktànàü guõànàü pårvasminnadhame 'pràcuryeõetyarthamà÷ritya pracuratamàdhyayanàdiguõatrayavattvamuttamatvaü, pracurataràdhyayanàdiguõatrayavattvaü madhyamatvaü, tadubhayabhinnakevalaguõatrayavattvaü adhamatvaü ityasàïkaryamàhuþ / ta evottaratra saïgçhãtàþ pårvatrànukçùñà÷ca guõà uttaroktàsteùàü tatratatra bhaktimànityàdiyathàsthitamåloktaguõàpekùayàpràcuryeõeti pakùàntaramàhuþ / candrikàyàü tu pårvapårvasmin uttarottarasminnuktàpràcuryeõeti ñãkàrthamà÷ritya samànàdhikaraõànàü adhyayana÷amadamàdisampattiviùõupàdaikasaü÷rayatvàdãnàü madhye yaþ pracuràdhyayanavàn - itare tvapracure - so 'dhamo 'dhikàrã / yaþ pracuràdhyayana÷amàdimàn - anyadekamevàpracuraü - sa madhyamaþ / yaþ pracuraviùõupàdaikasaü÷rayatvàdimàn - itare tvapracure - sa uttamàdhikàrãti tallakùaõamedàt traividhyopapattiriti uktam / 'iti' ÷abdasya 'bhàgavatatantre' ityanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.49: %<"adhyayanamàtravataþ / nàvi÷eùàt"(1) iti copari / (bra. så. 3-4-12-13.)>% BBsBhDãp_1,1.1.49: adhyayanaü brahmavidyàdhikàra ityuktam / tatkutaþ? udàhçtapramàõe brahmavidyàyàmiti kaõñhato 'nukteþ kuta÷ca tatràdhikàratraividhyamityata àha - 'adhyayana' iti / màtra÷abdaþ kàrtsnyàrthaþ / tathà ca - yathà÷aktisarvavedàdhyayanavato brahmavidyàdhikàriteti såtràrthaþ / 'nàvi÷eùàt' ityaparaü såtram / devàdãnàü brahmavidyàdhikàrità avi÷eùàtsàmànyànna, kintu tàratamyàdevetyarthaþ / 'upari' tçtãye adhikàrastàratamyena vakùyate, såtrakçteti ÷eùaþ / tadabhipretasmçtau 'vedoktabrahmavidyàyàm' ityuktatvàt tatrodàhçta÷rutau j¤ànàdhikàritraividhyasyàpyuktatvàdukta÷aïkàparihàra iti bhàvaþ / ca÷abdaþ 'adhyayanavàn' iti pramàõasamuccaye / ---------- BBsBh_1,1.1.50: %<"÷ànto dànta uparatastitikùuþ samàhito bhåtvà àtmanyevàtmànaü pa÷yet"(bç-u. 6-4-23)>% BBsBhDãp_1,1.1.50: ÷amàdikamapi brahmavidyàyàdhikàra ityatra kàõva÷rutimàha (bç-6-4-23) - '÷ànta' iti / atra 'àtmani' ityuktyà madhyamàdhikàrã såcitaþ, 'çùayo 'ntaþprakà÷àþ' iti ÷ruteþ (caturveda÷ikhà) 'madhyamà çùigandharvàþ' ityukte÷ca / '÷ànto' bhagavanniùñhabuddhiþ "÷amo manniùñhatà buddheþ"iti bhàgavatokteþ / tattvapradãpe tu - vaiùõavasiddhàntàdacalanaü ÷ama iti paryavasitamuktam / 'dànto' nigçhãtamadaþ, indriyanigrahavàniti yàvat / 'uparato' viùayàlambuddhimàn / bçhadbhàùyarãtyà - upa samãpe svahçdayesthe viùõau santoùavàniti và / 'titikùuþ' ÷ãtoùõàdidvandvasahiùõuþ / 'samàhitaþ' same sendire harau cittavçttimàn / yadvà - 'yathàvastu tathà j¤ànaü tatsàmyàtsamamãritam' iti vacanàt samaü yathàrthamàhitamàdhànaü manovçttiråpaü j¤ànaü icchà ca yasya sa tathoktaþ / tathàca yathàvastuj¤ànàdimànityarthaþ/ bhåtvetyasya pratyekaü sambandhaþ / sthitamiti ÷eùaþ / tathà ca - pårvaü 'evaü' vicchabdenokto hareþ saüsàramocakatvaj¤ànã÷àntyàdimàn 'bhåtvà' 'àtmani' svahçdaye sthitaü 'àtmanaü' paramàtmànaü 'pa÷yet' jànãyàdityarthaþ, vicàrayediti làkùaõikàrthaþ / ÷àntàdirbhåtvàtmànaü vidyàdityanena upanayanasya adhyayanàrthatvavat ÷àntyàderbrahmavidyàrthatvamuktaü bhavati / yadyapi pa÷yatãti ÷rutipàñhaþ tathàpi viùõutattvanirõayañãkàyàü "sa tathà cakàreti kvacitpàñhaþ sa sadç÷a÷àkhàntaragato j¤àtavyaþ, evamanyatràpi"ityuktatvàt tannyàyenàyamapi sadç÷a÷àkhàntaragato và pa÷yatãtyasyàrthànuvàdo vetyadoùaþ// ---------- BBsBh_1,1.1.51: %% BBsBh_1,1.1.52: %% BBsBhDãp_1,1.1.51-52: sàràsàranityàvivekajanyavairàgyàdyapi brahmavidyàyàmeva adhikàra ityatràtharvaõa÷rutimàha (muü. 1-2-12) - 'parãkùya' iti / 'bràhmaõo' brahmaj¤ànayogyaþ 'lokàn' viùõuloketaràn 'karmacitàn' kàmyakarmasampàditàn tata evàsàratvenànityatvena ca 'parãkùya' vivicya tena vivekena 'nirvedaü' kàmyakarmaõi tatphale ca vairàgyaü 'àyàt' pràpnuyàt / yasmàtsvaråpànandàvirbhàvaråpatvàt 'akçto' nityapumartharåpo mokùaþ 'kçtena' utpattinà÷avatphalatvenàvadhçtakarmaõà 'nàsti', kintu j¤ànena / ---------- BBsBh_1,1.1.53: %% BBsBh_1,1.1.54: %% BBsBhDãp_1,1.1.53-54: 'tat' tasmàt 'saþ' mokùàditaratra viraktaþ 'vij¤ànàrthaü' brahmaõo vi÷eùaj¤ànàya / 'samitpàõiþ' samidyuktau pàõã yasya / yadvà - sampràptau sampuñãkçtau ariktau và pàõã yasya / sa evaübhåtassan '÷rotriyaü' chandodhyetàraü brahmaniùñhameva gurum 'abhigacchet' upasãdedityarthaþ / gurumeva na tvanyamiti và eva÷abdànvayaþ / tattvapradãpe tu - 'karmacitàn' karmaõà sa¤citàn aihikàn mandiràdãn vinà÷inaþ 'parãkùya' parito vãkùya pàralaukikatvena tadviparãtànapi karmabhi÷citàn svargàdilokàn vinà÷ina eva parãkùya tebhyo 'nirvedamàyàt' / 'akçto' j¤ànipriyo bhagavàn 'kçtena' karmaõà 'na' labhyate / tataþ 'tadvij¤ànàrthaü' tasya j¤ànipriyasya viùõorvij¤ànàrthaü 'gurumabhigacchet' iti ÷rutyartha uktaþ / atràpi vij¤ànapadena brahmaj¤àniparabràhmaõapadena ca uttamàdhikàrã såcitaþ, 'devàdãnàü tu tajj¤ànaü vij¤ànamiti kãrtitam' iti gãtàbhàùyokteþ, 'naiva devapadaü pràptàþ brahmadar÷anavarjitàþ' iti tattàtparyokte÷ca / ---------- BBsBh_1,1.1.55: %% BBsBhDãp_1,1.1.55: viùõubhaktirapi brahmavidyàyàmadhikàra ityetatkañha÷rutyà dar÷ayati - 'yaü' iti / àtharvaõepãyaü pañhyate / (muü.3-2-3) 'eùaþ' icchàråpaþ 'àtmà' viùõuþ 'yaü' adhikàriõaü 'vçõute' parigçhõàti 'tena' eva 'labhyaþ' pràpyaþ tasya prasanno bhavati / ---------- BBsBh_1,1.1.56: %% BBsBhDãp_1,1.1.56: tata÷ca 'tasya' adhikàriõaþ 'eùaþ' prasannaþ 'àtmà svàü tanåü' rupaü 'vivçõute' prakà÷ayatãtyarthaþ/ atra 'bhaktameva ca vçõuta iti prasiddhaþ' iti prameyadãpoktarãtyà vçõuta ityanena bhaktatvaü såcitam / tattvapradãpe tu - 'yamevaiùaþ' paramàtmà bhaktidànena 'vçõute' svãkaroti 'tena' pràpyo yatastasyaiva 'svàü tanuü' prakà÷ayatãtyuktam / ---------- BBsBh_1,1.1.57: %% BBsBhDãp_1,1.1.57: sà ca bhaktiþ viùõau sarvàdhikà anyeùvapi yathàyogyà brahmavidyopayoginãtyarthe ÷vetà÷vataràõàü ÷rutiü (÷ve. 6-23) dar÷ayati - 'yasya' iti / 'yathà' ityàvartate / 'tathà' iti samuccaye / 'kathitàþ' 'akathitàþ' iti dvedhà vicchedaþ / pårvavedàdibhirguruõeti ca ÷eùaþ / tathàca - 'yasya' adhikàriõo 'deve' dyotanàdiguõe viùõau 'parà' sarvàdhikà 'bhaktiþ' asti 'tathà' 'deve' taditaradeveùu brahmàdiùu 'yathà' yathàyogyà bhaktirasti, 'tathà gurau' anyeùu svottameùu ca yathà yogyà bhaktirasti / ---------- BBsBh_1,1.1.58: %% BBsBhDãp_1,1.1.58: 'tasya' mahàtmanaþ kartari ùaùñhãyam / tenàdhikàriõà pårvaü vedàdibhirguruõà và 'kathitàþ' 'ete' uktàþ 'arthàþ' paràparatattvaråpàþ 'prakà÷yante' j¤àyanta ityarthaþ / yadvà - 'ete' ÷amàdiråpà 'arthàþ' guõàstasmin 'prakà÷yante' dç÷yanta ityarthaþ / atha và - 'akathitàþ' gurubhiranupadiùñàþ 'arthàþ' asya bhaktiva÷àt 'prakà÷yante' 'hi' prasiddhamityarthaþ / 'prakà÷ante' iti pàñhe tatkartçkaj¤ànànukålamànakartàro bhavantãtyarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.59: %% BBsBhDãp_1,1.1.59: 'ityàdi÷rutibhya÷ca' ityasya 'adhikàra uktaþ' ityanenànvayaþ na kevalamukta÷rutibhiþ, kintu "bhaktyà tvananyayà ÷akya ahamevaü vidhorjuna j¤àtuü draùñuü"(bha.gã. 11-54) ityàdismçtibhya÷ceti ca÷abdàrthaþ / nanu yadyadhyayanavatàmeva brahmavidyàdhikàraþ tarhi trivarõetareùàmadhyayanàbhàvenàdhikàro na syàt / tata÷ca teùàü brahmaj¤ànàbhàvena mokùàbhàvassyàdityà÷aïkàü smçtyà pariharati - 'vyomasaühitàyàü ca' iti / prakçta÷aïkàniràsapårvakamiti ÷eùaþ / pårvagranthasamuccaye ca÷abdaþ / asyàpi 'adhikàra uktaþ' / ityanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.60: %% BBsBhDãp_1,1.1.60: ante bhavàþ antyàþ teùu jàtàþ 'antyajàþ' trivarõabàhyàþ / ayaü càrtho "viùõunàmasvàdhyàyo 'ntyànàü"ityetadavatàrikàråpatayà "nàgnirna yaj¤aþ ÷ådrasyetyàdestrivarõabàhyànàü"iti nyàyadãpikayà såcitaþ / 'bhaktàþ' iti bhaktimànityuktabrahmavidyàdhikàrakathanam / evaü 'bhaktimatàü' ityapi/ etaccobhayanvayi / tathà ca - na kevalaü traivarõikàþ, kintu ye antyajàþ trivarõabàhyàþ ÷ådràdayaþ pulkasàntàþ te yadyapi vaidikabrahmaj¤ànànadhikàriõaþ, tathàpi yato bhaktàþ ato nàmaj¤ànàdhikàriõaþ viùõunàmaj¤ànatatsvàdhyàyàdhikàriõaþ, ataste brahmaj¤ànamuktyadhikàriõa iti yojanà / ---------- BBsBh_1,1.1.61: %% BBsBhDãp_1,1.1.61: traivarõikeùvapi vedànadhikàriõàü keùà¤cit, antyajeùvapi keùà¤cidbhaktimatàü, uktàdanyaccàha - 'strã÷ådrabrahmabandhånàm' iti / striya÷ca ÷ådrà÷ca brahmabandhavo bràhmaõàbhàsà÷ca teùàmiti vigrahaþ / tantraü pa¤caràtràdi, tajj¤àne taduktàrthaj¤àne, tantrotpannabrahmavidyàyàmiti yàvat / api÷abdo 'tràpi sambadhyate / tathàca teùàü tadj¤ànadvàràpi mokùopapattiriti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.62: %% BBsBhDãp_1,1.1.62: tantre 'pi na sarvatràdhikàraþ, kintu ekade÷e eva / tatràpi 'na granthapurassare' na svapràdhànyena granthàrambhe 'dhikàraþ, kintu 'parokte' pareõànyena paràrthaü prokte àrabdha evetyàha - 'ekade÷a' iti / avadhàraõe tu÷abdaþ / tadvyàvartyamàha - 'na tu' iti / stryàdimàtrapuraskàreõa pràpabhyamàõatantragranbhàdau teùàü nàdhikàritetyarthaþ/ anena strã÷ådràdimàtraü puraskçtya puràõàdigranthapravacanamapi na kàryamityuktaü bhavati / dvitãyatu÷abdasyottaratrànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.63: %% BBsBhDãp_1,1.1.63: tarhi vedotpannabrahmavidyàyàü keùàmadhikàraþ? pari÷eùàt traivarõikànàü cet - teùàmapi kiü sarveùàmadhikàraþ? na, kiü tu keùà¤cidityàha - 'traivarõikànàü' iti / 'vedokteþ' vedotpannabrahmaj¤àne tu 'harau samyagbhaktimatàü' eva 'traivarõikànàü' uktetarabrahmakùatriyavai÷yànàü adhikàritetyarthaþ / na kevalaü nàmàdij¤ànàdhikàra ityarthepi tu÷abdaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.64: %<àhurapyuttamastrãõàmadhikàraü tu vaidike />% BBsBhDãp_1,1.1.64: "sapatnãü me paràdhamapatiü me kevalaü kuru/"(maü-pra-16-2) ityàdau strãõàmapi vedàdhikàradar÷anàt kathaü tàsàmanadhikàra ityata uktasyàpavàdamàha - 'àhuþ' iti / turapyarthe 'pi / 'vaidike' ityasya vipariõàmenàvçttiþ / 'uttamastrãõàü' iti tatpuruùakarmadhàrayau / tathàca - na kevalamuttamànàü devànàü strãõàü nàmàdij¤àne 'dhikàraþ kintu vaidike 'pi j¤àne vedotpannabrahmavidyàyàmapi vaidikàþ adhikàramàhuriti yojanà / ---------- BBsBh_1,1.1.65: %% BBsBhDãp_1,1.1.65: tàþ udàharati - 'yathà' iti / 'eva' evaü 'yamã' yamasya bhàryà ÷yàmalà / ca÷abda uktasamuccaye / àdya÷abdena umàratyàdi gçhyate / anuktasamuccaye dvitãya÷caþ, tena manuùyàdikulotpannadevastriyo gçhyante / tathà÷abdaþ upamàyàü uktasamuccaye và / aparàþ uttamastrãbhyo anyàþ çõipatnyaþ / avarà iti và, uttamadevastryapekùayà madhyamaçùipatnãnàü avaratvàditi / 'vyomasaühitàyàü' iti iti÷abdànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.66: %% BBsBh_1,1.1.67: %% BBsBhDãp_1,1.1.66-67: evaü pratij¤àpramàõopanyàsàbhyàü ànantaryapratiyogyadhikàravivaraõamukhenàtha÷abdaü saükùepavistaràbhyàü vyàkhyàya såtre 'kartavyà' iti padaü ata÷÷abdaparàmar÷anãyasamarpakaü 'yataþ' ityàdikaü càdhyàhàryamiti dar÷ayan 'ata÷÷abdo hetvarthe' iti saïkùepeõoktamarthaü vi÷adayati - 'yataþ' iti / 'yataþ' ityàvartate / tathàca - yatassukhameva me syàt duþkhamãùadapi màbhåditi sarvàbhimato 'mokùaþ' samya¤caü 'nàràyaõaprasàdaü çte' vinà nàsti, sa ca 'atyarthaprasàdaþ' atimàtraprasàda÷ca nàparokùaj¤ànaü vinà, tacca na brahmajij¤àsàü vinà, 'ato brahmajij¤àsà kartavyà' ityarthaþ / uktaü hi ÷abdàdhikaraõe tattvapradãpe "mokùasyaiva paramapuruùàrthatvàt tasya ca samãco vinà viùõuprasàdàt alabhyatvàt tasya ca atimàtrasya aparokùaj¤ànaprasàdhyatvàt tasya càparokùasya jij¤àsàsamàyattattvàdviùõureva jij¤àsya ityuktam"iti/ sàvadhàraõànvayasyàpyupalakùakametat / tasyàta÷÷abdena paràmar÷ànnànupapattiþ / anena såtre yato nàràyaõaprasàdamçte na mokùaþ, kintu prasàdenaiva, na ca j¤ànaü vinàtyarthaprasàdaþ, kintu j¤ànenaiva, na ca jij¤àsàü vinà j¤ànaü, kintu jij¤ànayaiva, ato brahmajij¤àsà kartavyetyanvayapradar÷anamukhena ata÷÷abdasya mokùasàdhanaprasàdasàdhanaj¤ànasàdhanatvàditi heturartha ityetadvivçtaü bhavati / evaü yato nàràyaõaprasàdamçte na j¤ànaü na jij¤àsà kintu prasàdenaiva iti yojanàyàü ataþ÷abdasyàrthàntaramapi vivçtaü bhavati / nàràyaõa÷abdaprayogeõa sautrabrahma÷abdo 'pi vyàkhyàto bhavati / ---------- BBsBh_1,1.1.68: %% BBsBh_1,1.1.69: %% BBsBhDãp_1,1.1.68-69: nanu såtre 'kartavyà' iti padasyaiva adhyàhàraþ kutaþ adhyàhàrasya niraïku÷atvena 'na kartavyà' iti vàkyasyaivàdhyàhàraþ kiü na syàdityata àha - 'yatra' iti / atra yatreti tatreti padamiti càvartate, tathà vàkyamityapi, vinetyadhyàhriyate / tathà ca - 'yatra' avàntaravàkye yat 'padaü' vinà 'anyatra' arthàntare 'anavasaraþ' aghañanà 'tatra' vàkye tadeva 'padaü' 'pratiùñhitaü' pràptaü bhavet nànyaditi 'satàü' nyàyaþ, yatra vàkye yasmin vàkye sàvakà÷e arthàntare ghañanàvati sati tadeva padaü niyamena pratiùñhitaü pràptaü na bhavet / evaü yatra mahàvàkye yadavàntaravàkyaü vinànyatrànavasaraþ tatra mahàvàkye tadeva vàkyaü pratiùñhitaü, yatra yasmin mahàvàkye sàvakà÷e sati tadavàntaravàkyaü niyamena pratiùñhitaü na bhavedityarthaþ / yatra vàkye yatpadaü vàkyaü vàpekùitaü anyatrànyasyànavasara iti và / iti bçhatsaühitàyàmuktatvàt 'kartavyà' iti padamevàva÷yamadhyàhartavyamiti vàkya÷eùeõàsyànvayaþ / 'na kartavyà' ityadhyàhàre athàta÷÷abdàrthàdhiràràderatrànvayàyogàditi bhàvaþ / evaü candrikoktarãtyà 'yatra' iti ÷loko 'yataþ' ityàdyadhyàhàrasamarthanaparatayàpi vyàkhyeyaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.70: %<"tamevaü vidvànamçta iha bhavati, nànyaþ panthà ayanàya vidyate" (tai.à. 3-12.)>% BBsBhDãp_1,1.1.70: yaduktaü 'yato nàràyaõaprasàdaü' ityanena prasàdasya mokùasàdhanatvaü tatkuta ityatastatra ÷rutiü pramàõayati - 'taü' iti / 'iha' adhikàrivarge prakçtapuruùa÷abditaü 'taü' paramàtmànaü 'evaü' sahasra÷ãrùatvàdyuktaprakàreõa 'iha' loke 'vidvàn' parokùaj¤ànadvàrà aparokùato jànannevànte 'amçto' mukto bhavati, yato nàràyaõàyanàya tatpràptiråpamokùàrthaü 'anyaþ' paramapuruùaj¤ànàt 'panthàþ' upàyo 'na vidyate' nàsti ata ityarthaþ / atra j¤ànasya mokùasàdhanatvaü sàkùàt j¤àyate / prasàdasya mokùasàdhanatvaü tu ñãkàsudhoktarãtyà prasàdaü vinà vidvatpadalakùyàparokùaj¤ànamàtreõa mokùo na bhavatãtyanyathànupapattyaiva, na tu sàkùàt / nimittena naimittikopalakùaõàvetyavagantavyam / ---------- BBsBh_1,1.1.71: %<"priyo hi j¤àninotyarthamahaü sa ca mama priyaþ"/ (bha.gã. 7-17)>% BBsBhDãp_1,1.1.71: 'na ca j¤ànaü vinà' iti yadaparokùaj¤ànasya prasàdasàdhanatvamuktaü tatkuta ityatastatra gãtàsmçtimàha 'priyo hi' iti / 'ahaü j¤ànino 'tyarthaü' atyantaü 'priyaþ' / 'hi' prasiddham / 'sa ca so 'pyaparokùaj¤ànã mama priyaþ' ityarthaþ/ kçùõavàkyametat / ---------- BBsBh_1,1.1.72: %<"yamevaiùa vçõute tena labhyaþ"(kañha. 2-23.) "àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ" (bç.u.6-5-6.)>% BBsBhDãp_1,1.1.72: prasàdasya mokùasàdhanatvaü na kovalamarthàt j¤àyate, kintu ÷rutyà cetyà÷ayena tatra kañha÷rutimàha 'yaü' iti / atraivakàro bhinnakramaþ / tathà ca 'eùaþ' paramàtmà 'eùaþ' icchàråpaþ prasannaþ san 'yaü' adhikàriõaü 'vçõute' anugçhõàti 'tena' eva 'labhyaþ' pràpyaþ, na tvanyena karmaõetyarthaþ / ata eva viùõutattvanirõayañãkàyàm "eùa paramàtmà yaü vçõute yasya prasãdati tenaiva labhyaþ / kathaü? yatastasya svàü tanuü vivçõute prakà÷ayati, tata÷càsya svàü tanuü avidyàvçtasvaråpàü vivçõute àvirbhàvayati"iti prakçtànukålatayà samagravàkyàrtha uktaþ / yatpårvaü jij¤àsàyàþ aparokùaj¤ànasàdhanatvamupaskçtavàkyenoktaü tatra pramàõatevana ÷rutimàha 'àtmà' iti / và ara iti vi÷liùñapàñhaþ/ 'và' ÷abdo 'vadhàraõe / 'are' iti yàj¤avalkyakartçkamaitreyãsambodhanam / tathà ca 'are' maitreyi amçtatvamiùyate cettarhi 'àtmà' paramàtmà tvayà 'draùñavyo' dar÷anena viùayãkartavya ityarthaþ / dar÷anaü kena syàdityàkàïkùàyàmàha - '÷rotavyaþ' ityàdi / dar÷anàrthaü nididhyàsitavyaþ / tadarthaü '÷rotavyaþ' guråpade÷amukhena ayamasya vàkyasyàrtha ityupaniùadvàkyàrthagrahaõaråpa÷ravaõena viùayãkartavyaþ, tathà 'mantavyaþ' yuktyanusandhànaråpamananena viùayãkartavya÷cetyarthaþ/ anena ÷ravaõamanananididhyàsanàtmakajij¤àsàyàþ aïgàïgiråpàyàþ j¤ànasàdhanatvamuktaü bhavati / ---------- BBsBh_1,1.1.73: %% BBsBhDãp_1,1.1.73: '÷rutismçtibhyaþ' iti / ÷rutaya÷ca smçti÷ca tàbhya iti vigrahaþ / asya 'yato nàràyaõa' itàyàdinoktaü siddhamityanvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.74: %% BBsBhDãp_1,1.1.74: nanu 'tatkarma haritoùaü' 'ya imaü paramaü guhyaü' (bha.gã.18-68.) ityàdeþ karmàdinàpi bhagavatprasàdasiddheþ kiü j¤ànena? prasàdasya mokùasàdhanatàbodhake "tamevaü vidvàn"yamevaiùa vçõute"ityàdàviva "priyo hi"iti vàkye 'nyaniùedhàbhàvàdityà÷ïkàü smçtyà pariharati - 'karmaõà' iti / kàmyàkàmyobhayakarmaõeti yàvat/ tathà ca 'karmaõà' janyo yaþ 'prasàdaþ' sa 'adhamaþ' eva 'proktaþ' pràmàõikaiþ/ evaü '÷ravaõàdibhiþ' yaþ prasàdo bhavati/ ---------- BBsBh_1,1.1.75: %% BBsBhDãp_1,1.1.75: sa 'madhyamaþ' / 'j¤ànasampattyà' aparokùaj¤ànaparipàkena janyo yaþ 'prasàdaþ' sa eva 'uttamo mataþ' utkçùñatayà pramita ityarthaþ / avadhàraõàrthakatu÷abdasya dvirgrahaõaü triùvapyanvayasåcanàrtham / ---------- BBsBh_1,1.1.76: %% BBsBhDãp_1,1.1.76: kimato yadyevamityata àha - 'prasàdàt' iti / turvi÷eùe / tathàca 'adhamàt viùõoþ prasàdàt' kàmyakarmasàdhyàt 'svargalokaþ' bhàvyatayà vçddhaiþ 'prakãrtitaþ' ityarthaþ / kàmyaphalamàtropalakùakametat "parãkùya lokàn"(mu.u. 1-2-12) iti ÷ruteþ kàmyakarmaõàü vairàgyajananadvàrà mokùe 'pyupayogo 'stãti j¤àtavyam / evaü akàmyakarmasàdhyàt adhamaprasàdàt antaþkaraõa÷uddhyàdidvàrà mokùo bhavatãtyapi j¤àtavyam / na ca adhamaprasàda÷ånyànàü atidveùiõàü duryodhanàdãnàü kathaü svargapràptiriti vàcyam, bhàgavatàcàryarahitànàü tadabhàvoktàvapi tadvatàü tatsambhavàt / yathoktaü gãtàtàtparye - àcàryàõàü tu tejasà / yànti svargaü tataþ kùipraü tamondhaü pràpnuvanti ca // tadanye naiva ca svargam // iti / svargaloka ityuktyà tatraiva "mokùaþ sàïkalpikaþ svargaþ bhåtàditvaü phalaü kramàt"iti vacanokto yo nityasaüsàribhã ràjasaràjasai ràjasatàmasai÷ca pràpya svargapratinidhitvena kalpito daityendralokaþ sàïkalpikaþ svargaþ sa iha na vivakùitaþ, kintu saptalokàntargato ràjasasàttvikaiþ pràpyaþ svargaloka eveti såcitam / ---------- BBsBh_1,1.1.77: %% BBsBhDãp_1,1.1.77: 'janalokàdiþ' ityatra tu janatyàgena janàkhyalokasyaiva pratipattayarthaü loka÷abdaprayoga iti j¤eyam / janalokàdirityatra tatpuruùo bahuvrãhi÷ca vivakùitaþ / tu÷abdo vi÷eùàrthaþ / tathà ca 'madhyamàt' viùõoþ prasàdàt janalokasyàdirmaharlokaþ janatapolokàdireva và bhavati na muktiþ / 'muktidastu' uttamaprasàda eva prakãrtito vçddhaiþ, na tvanyàviti yojanà / tathà ca karmàdinà bhagavatprasàdasiddhàvapi tasyànuttamatvàt j¤ànasàdhyasyaivottamatvàt anuttamena svargàdimàtrasiddhàvapi mokùàsiddheþ tatsàdhanaprasàdàya j¤ànamapekùitamiti bhàvaþ / na càtra "ãyustrãn karmaõà lokàn j¤ànenaiva taduttaràn"iti vàkyavirodhaþ ÷aïkyaþ, tasya maharlokasthàkçtakabhàgaviùayatvàt, asya ca punaràvartyabhàgaviùayatvàt, 'sàmànyadar÷anàllokàþ' iti pramàõabalena j¤àna÷abdasya svabimbaviùayayogyàparokùavyatiriktasàmànyàvatàràdyaparokùaviùayatvàt, tasya ca ÷ravaõàdibhirityatra hyàdipadena grahaõàdvà; nyàyàmçtoktarãtyà j¤ànadvàreti ÷eùakaraõàdvà; evakàrasyàyogavyavacchedàrthatvàdvà na virodhaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.78: %<÷ravaõaü mananaü caiva dhyànaü bhaktistathaiva ca />% BBsBhDãp_1,1.1.78: nanvaståttamaprasàdàya j¤ànàpekùà, tathàpi "karmaõà j¤ànamàtanoti"ityàdeþ karmàdinàpi j¤ànaü bhavatãti na tadarthaü jij¤àsà kartavyà "àtmà"iti vàkye 'nyaniùedhàbhàvàdityà÷aïkàü prakçtapramàõa÷eùeõa pariharati - '÷ravaõaü' iti / atra evakàrasya dvirgrahaõaü sarvatra sambandhaj¤àpanàya / te ca ÷ravaõàdãnàü kàryasàdhane anyasàhityaniràsaktàþ, "naraü ca nàràyaõameva"ityàdàviva anabhimatakarmàdivyàvartakà÷ca / dvayordvayossamuccaye 'ca' ÷abdau / 'tathà' ÷abda upamàyàm / 'tathaiva ca' iti nipàtasamudàyo và / bhaktigrahaõaü prasaïgàt dçùñàntàrthaü và / ---------- BBsBh_1,1.1.79: %% BBsBhDãp_1,1.1.79: tathà ca 'j¤ànasampattau' aparokùaj¤ànapràptau yathà bhaktistathà ÷ravaõàdyeva sàdhanaü, nànyatkarmàdãtyarthaþ / kà gatistarhi "karmaõà j¤ànamàtanoti"ityàdivacanasyetyata àha - 'pradhànaü' iti / ÷ravaõàdi pradhànaü sàdhanaü 'anyat' apradhànamityeva 'iùyate' abhyupeyate pràmàõikaiþ, na tvanyat sàdhanameva neti yojanà / apradhànasàdhanaviùayaü karmàdivacanamiti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.80: %% BBsBhDãp_1,1.1.80: viparãtaü kiü na syàdityata àha - 'na ca' iti / ca÷abdo 'pyarthaþ / tathà ca 'etàni' ÷ravaõàdãni 'vinà ka÷cit' api adhikàrã 'kuta÷cana' karmàdessataþ 'j¤ànaü nàpa' evametàni ÷ravaõàdãni santicet kuta÷ca karmàdervinà j¤ànaü nàpeti neti yojanà / tathà ca nirapekùànvayavyatirekàbhyàü ÷ravaõàdyeva j¤àne pradhànaü sàkùàtsàdhanaü, karmàdi tu tadabhàvàt pàramparyeõa sàdhanamiti na vaiparãtyamiti bhàvaþ / 'nàradãye' 'yata uktaü' iti ÷eùaþ / asya 'ato "yato nàràyaõa"ityàdinoktaü yuktaü' ityupaskçtavàkyenànvayaþ / 'yato nàràyaõa' ityanena jij¤àsàyàþ nirviùayatva÷aïkàniràsàya prayuktaþ sautro brahma÷abdo nàràyaõapara iti vyàkhyàtaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.81: %% BBsBhDãp_1,1.1.81: nanu nàràyaõaprasàdamçte na mokùa÷cet tarhi tajjij¤àsaiva kartavyà na brahmajij¤àsà / na ca vàcyaü nàràyaõa eva brahmapadena vivakùitaþ såtrakçteti, brahma÷abdasya bahvarthatvena såtrakàravivakùàvi÷eùasya durj¤eyatvàdityata àha - 'brahma' iti / mukhya iti ÷eùaþ / caþ 'anekàrtho 'pi brahma÷abdaþ' iti apyarthe, yata ityarthe ca / tathà ca brahma÷abdasyànekàrthatve 'pi yataþ saþ viùõàveva mukhyaþ ato mukhyàmukhyayormukhyasyaiva gràhyatvàt sa eva såtrakàravivakùito j¤àyata iti yojanà / atra ÷abdàntaraü vihàya viùõu÷abdaprayogeõa tacchabdagatànàü vargapa¤camaùaùñhacaturthànàü õaùavànàü saïkhyàrekhàlekhanena såtràõàü catuùùaùñyuttarapa¤ca÷atasaïkhyoktà bhavati / yadvà - de÷ataþ kàlata÷caiva guõata÷càpi pårtitaþ / viùõau brahmeti nàmaitanmukhyatonyatra na kvacit // ityaitareyabhàùyokteþ de÷akàlaguõàparicchedaråpatrividhapårtivàcakabrahma÷abdavyàkhyànàya tàdç÷aviùõu÷abdaprayogaþ/ ñãkàyàü tu - atra viùõugrahaõena "saviùõuràha hi / taü brahmetyàcakùate"ityanyonyàvyavahitasåtradvayakaraõànantarameva brahmamãmàüsàyàþ vyàsenàrabdhatvàdetadavyavahitadevamãmàüsàntyasåtradvaye brahmatvena nàràyaõasyaiva prakçtatvaü såcayatãti prayojanàntaramuktam / tattvapradãpe 'pyetadeva 'ya÷ca devatàmãmàüsànte "viùõureva hi tat ÷rutestaü brahmetyàcakùate"iti sarvadevottamatvena pratij¤àto brahmatvena coktaþ, sa eva brahma÷abdenottaramãmàüsàyàü vicàryatvenocyate' iti pàñhabhedenoktam/ ---------- BBsBh_1,1.1.82: %% BBsBhDãp_1,1.1.82: brahma÷abdasyànyatràpi råóhatvàdråóhereva mukhyavçttitvàtkuto 'sau viùõàveva mukhya ityata àha - 'yaü' iti/ 'brahma÷abda÷ca' ityàdi atràpi sambadhyate / co yadyapãtyàdyarthe / hi÷abdo yata ityarthe / ÷rutiràheti ÷eùaþ / tathà ca yadyapi brahma÷abdo 'nyatra råóhaþ, tathàpi '÷rutiþ' "yamanta"ityàdikà yataþ kavãnàü mate 'tadeva paramaü brahma' ityàhuriti prayogabàhulyaråpàü råóhimàha, ato brahma÷abdo viùõàveva paramamukhya ityarthaþ / anyatràj¤aråóheþ vidvadråóheratimukhyatvàditi bhàvaþ / yamantassamudre iti vàkyam - yadoùadhãbhiþ puruùàn pa÷åü÷ca vive÷a bhåtàni caràcaràõi / ataþ paraü nànyadaõãyasaü hi paràtparaü yanmahato mahàntam // yadekamavyaktamanantaråpaü vi÷vaü puràõaü tamasaþ parastàt // iti vàkyena saha vyàkhyàtaü viùõutattvanirõayañãkàyàm / tathà hi - 'yamantassamudre' vibhakttayarthe 'vyayãbhàvaþ samudrasyàntassthitaü 'kavayo' j¤àninaþ 'avayanti' ãùadeva jànanti, yasmin 'tadakùare' avij¤eyatvaråpapårvavi÷eùaõavi÷iùñe prasiddhe và avinà÷ini 'parame' prajà adhãnàþ santi / ---------- BBsBh_1,1.1.83: %% BBsBhDãp_1,1.1.83: 'jagataþ prasåtã' prasåtirjanayitrã målaprakçtirlakùmãþ 'yato' yasmàt prasåtà utpannà, sçùñau abhimukhãbabhåveti và, yacca yadvastu 'toyena' tattajjãvakarmaõà svavãryeõa và, toya÷abdoktàmbåpalakùitairbhåtairvà 'bhåmyàü' pçthivyàdiùu lokeùu 'jãvàn vyasasarja' vividhaü sasarja / ---------- BBsBh_1,1.1.84-85: %% BBsBhDãp_1,1.1.84-85: yacca 'oùadhãbhiþ' sahitàn 'puruùàn pa÷åü÷ca caràcaràõi bhåtàni' preraõàya 'vive÷a' / 'caràcaràõi bhåtàni' ityanenaiva siddhe yaj¤àïgatvàdinà vi÷iùñànàü vrãhyoùadhãnàü grahaõàya punarvacanam / 'ataþ' yasmàt 'paraü' ati÷ayena 'anyat' vastu 'aõãyasaü' aõãyo nàsti, yacca 'paràtparaü' utkçùñàdutkçùñaü 'mahato' mahatparimàõàdapi 'mahàntaü' mahat, 'yadekaü' kevalaü 'avyaktaü' svaprasàdaü vinà atãndriyaü 'vi÷vaü pårõaü tamasaþ' prakçteraj¤ànàdvà 'parastàt' atikramya sthitaü 'tadevartaü' yathàrthaj¤ànaråpaü 'tadu' tadeva 'satyaü' j¤ànapårvakriyàvat 'tadeva kavãnàü' mate 'paramaü' mukhyaü 'brahma' ityàhuriti / atra 'tadakùare' iti ÷rutipàñhaþ / 'yadakùare' iti kvacitpàñhe yasminnityadhyàhàro na kàryaþ / 'vyasasarja' iti pràyikaþ ÷rutipàñhaþ / 'vyacasarja' ityapi kvacitpañhanti / atra sakàrasya cakàràde÷aþ chàndasaþ / àdyapakùe 'pi vi à sasarjetyavayavavibhàgaþ tatràïgo hrasvatvaü chàndasaü bahulagrahaõàt / "indrà varuõa vàmaham"iti ÷rutau õakàràtparasyàkàrasya yathà hrasvatvaü tadvaditi nàràyaõapaõóitàcàryoktiþ/ "vyasasarja visasarja bahulagrahaõàt" iti prameyadãpoktirapi hrasvàbhipràyikaiva / kecittu liñyaóàgamaþ chàndaso bahulagrahaõàditi prameyadãpàrthamàhuþ / tadàryoktàtpakùàntaram / padmanàbhatãrthakçtatattvanirõayañãkàyàü nyàyaratnàvalyàü tu 'vayanti' iti vicchidya 'tadakùare' ityeva ca pañhitvà, "yaü puruùaü samudre 'ntaþ kavayo vayanti và¤chanti tadakùare yasmin tasmin akùare nà÷avarjite parame prajàstadàdhàràþ tiùñhanti, jagataþ prasåtã jagajjanayitrã prakçtiþ yataþ prasåtà pràdurbhåtà satã toyena itarami÷ritena jãvàn dehavattvena vyasasarja visçùñavatã"ityekànvayena "tadeva tàtparyaviùayãbhåtatvàdçtaü tadevàbàdhitaråpatvàtsatyaü tadeva kavãnàmabhimataü paraü brahma"ityartha uktaþ / nàràyaõapaõóitàryakçtau tattvama¤jaryàmapi 'tadakùare' iti pañhitvà "yamavayanti avagacchanti yasmiüstasmin akùare prajàþ santi yataþ prasåtà paràdhãnavi÷eùaü pràptà ÷rãþ toyena karmaõà jãvàn bhåmyàü prakçtyàü vyasasarja"ityanvayena "tadevartaü ÷a÷vadekaprakàraü satyaü sàdhu guõapårõaü"ityartha uktaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.86: %% BBsBhDãp_1,1.1.86: nanu 'tadeva' iti vàkye tacchabdena kuto viùõuni÷cayaþ? samudrasthatvaliïgàditi cet - na, tasya rudràdàvapi katha¤citsambhavàdityato niravakà÷aviùõu÷ruterevetyàha - 'tannaþ' iti / 'iti vacanàdviùõureva' 'tatra' "tadeva"iti ÷rutau tacchabdena 'ucyate' iti ni÷icãyata ityarthaþ / hi÷abdaþ prasiddhau / atra 'tannaþ' ityekade÷agrahaõena "nàràyaõàya vidmahe vàsudevàya dhãmahi, tanno viùõuþ pracodayàt"iti samagravàkyaü gçhyate / dvitãyàrthe caturthyau / tathà ca yasmàt vayaü nàràyaõaü 'vidmahe' jànãmahe yata÷ca taü vàsudevaü 'dhãmahi' dhyàyemahi 'tat' tasmàt 'naþ' asmàn 'tat' ÷ubhaü prati 'viùõuþ pracodayàt' prerayatviti ÷rutyarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.87: %% BBsBhDãp_1,1.1.87: yadyuttaravàkye viùõu÷abda÷ravaõàdviùõurevàtroktaü brahma, tarhi 'tanno rudraþ' ityàdãtara÷abda÷ravaõàt rudràderapi mukhyabrahmatà pràptetyata àha - 'na ca' iti / ca÷abdaþ samuccaye / tathà ca 'itara÷abdàt' rudràdivàcaka÷abdabalàttasya rudràderapi tasya mukhyabrahmatvasya 'pràptirna' ityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.88: %% BBsBhDãp_1,1.1.88: kuta ityatastatpràpaka÷abdànàü viùõàveva mukhyatvàditi hetåpaskàrabhipretya tasyàsiddhiparihàràya viùõormukhyataþ sarvanàmavàcyatve ÷rutimàha - 'nàmàni' iti / '÷ruteþ' iti kvacitpa¤camyantapàñhaþ / prathamàntapàñhe yato 'ta iti ÷eùaþ / asya 'na ca' ityanenànvayaþ / 'yat' yasmàt 'ançtasya' çtabhinnasya viùõvitarasya lokasya jagataþ 'sarvaü' nàmapravçttinimittaü 'àviràsãt' abhåt tasmàdutpattimatpravçttinimittavattvàt 'vi÷và' vi÷vàni sarvàõi 'nàmàni' 'loke' rudràdijagati 'abhi' mukhyataþ vàcakatayà 'na santi' ityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.89: %% BBsBhDãp_1,1.1.89: tarhi kasmin tàni mukhyànãtyata àha 'nàmàni' iti / vai÷abdo 'vadhàraõe / paramamiti hetugarbhavi÷eùaõam / tathà ca 'sarvàõi nàmàni' 'yaü' 'à' mukhyato vàcakatvena 'vi÷anti' 'taü paramaü' de÷akàlàbhyàmaparicchinnapravçttinimittaü 'viùõuü vai' vadanti vidvàüsa ityarthaþ / tattvapradãpe tu - 'vi÷và' vi÷vàni 'nàmàni loke' abhito 'na santi' mukhyato na santi mukhyato na lokavàcakàni 'yat' yasmàt, yataþ puruùàt 'ançtasya' viùõvanyasya jagato janmalayàdikaü sarvaü 'àviràsãt', yaü ca vàcakatvena 'nàmàni à' samantàt 'vi÷anti', 'taü' ha 'viùõuü' uttamaü vadantãtyartha uktaþ / etatpakùe yacchabdasyàvçttiþ / dvitãyàdipàdatrayasya hetusamarpakatvam / pakùadvaye 'pi viùõu÷abdo bhinnakramaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.90: %% BBsBhDãp_1,1.1.90: nanu yathà viùõoþ ÷rutyantarasiddhasarvanàmatvenàtroktaü brahmatvaü siddhyati tathà rudràdãnàmapi viùõvàdi÷abdavàcyatvena atroktaü brahmatvaü kiü na syàdityata àha - 'yaþ' iti / 'ityeva÷abdàt' iti itivàkyasyaiva÷abdàt 'anyeùàü' rudràdãnàü 'sarvanàmatà' viùõvàdisarva÷abdavàcyatvaü netyarthaþ / sarvanàmatetyanantaraü - yata evamataþ 'tanno viùõuþ' (mahànà.3-16) ityàdau nànyeùàü pràptiþ ata eva na brahmatvaü teùàmiti vàkya÷eùaþ / 'yo' bhagavàn 'eka eva devànàü' brahmàdãnàü 'nàmadhàþ' - vi÷vapà÷abdavadayaü ÷abdaþ - nàmadhàrakaþ na tvanye 'pi 'taü pra÷naü' praùñàraü 'anyà' anyàni 'bhuvanà' bhuvanàni lokàþ 'saüyanti' saüyànti mokùe pralaye ceti ÷rutyarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.91: %<"ajasya nàbhàvadhyekamarpitaü yasmin vi÷vàni bhuvanàni tasthuþ"/ (ç.saü.10-82-6.) iti hi viùõorliïgam />% BBsBhDãp_1,1.1.91: nanvatràpi yacchabdena viùõuriti kutaþ? vi÷vakarmeti ÷rutibalàdasya såktàkhyaprakaraõasya vi÷vakarmàdyanyaparatayà tadgatayacchabdasyàpi tatparatvaucityàdityata àha - 'ajasya' iti / 'hi' yasmàt iti vàkye 'viùõoþ liïgaü' padmanàbhatvàkhyamasàdhàraõo dharmaþ ÷rutaþ tasmàdyacchabdodito viùõurevetyanvayaþ / utsargato liïgàt ÷ruteþ pràbalye 'pi sàvakà÷àyà vi÷vakarma÷ruteþ niravakà÷aliïgena bàdhopapatteriti bhàvaþ / ÷rutyarthastu - 'ajasya' ajanyasya puruùasya 'nàbhau ekaü' vastu 'arpitaü' udbhåtam / 'yasmin vi÷vàni bhuvanàni' sarve caturda÷alokàþ 'adhitasthuþ' adhiùñhitàþ iti / ---------- BBsBh_1,1.1.92: %% BBsBhDãp_1,1.1.92: nàbhyarpitaü padmàdanyatkiü na syàdityata àha - 'na ca' iti / caþ samuccaye / prasiddhaü viùõunàbhisthatvena prasiddhaü padmàkhyàrthaü 'vinànyo 'rtho' na yujyate, prasiddhibàdhàdityarthaþ / vi÷vakarma÷rutivatpadmanàbhatvaliïgamapyanyasya kiü na syàdityato vàdmaha - 'na ca' iti / padmanàbhatvena prasiddhapadàrthaü bhagavantaü vinà 'anyaþ' padmanàbho na yujyate prasiddhibàdhàdityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.93: %% BBsBhDãp_1,1.1.93: na kevalaü prasiddhibalàdevaitacchrutyuktaü padmaü padmanàbha÷ca harirityavasãyate, kintu 'ajasya' iti ÷rutestadubhayabodhakatvena smçtyanugçhãtatvàccetyàha - 'ajasya' iti / iti ÷ruterityanvayaþ / tathà ca 'ajasya nàbhàviti ÷ruteþ' sakà÷àt 'lokasàraü' lokàdhàrabhåtaü 'puùkaraü' padmaü 'abhåt' iti j¤àyate / ---------- BBsBh_1,1.1.94: %% BBsBhDãp_1,1.1.94: 'tasmai vyastasamastavi÷vavibhåtaye' vi÷vasya jagato vibhåtayaþ sçùñyàdyaùñakaü jãvàdau vyastàþ vistçtàþ jaóàdau samastàþ saükùiptàþ vi÷vavibhåtayo yenàsau vyastasamastavi÷vavibhåtistasmai 'lokakartre' lokasvàmine 'viùõave namaþ' ityarthaþ / tattvapradãpe tu - samastavi÷vavibhåtayo yena vyastà sa vyastasamastavi÷vavibhåtiþ / atha và vyastàþ samastà vi÷vavibhåtayo yeneti dvedhà vyàkhyàtam / tatra divitãyaü ñãkàyàü vivçtam / pårvàrdhe viùõuvàcaka÷abdàbhàvàduttaràrdhodàharaõam / 'iti ca skànde' iti ca÷abdo bhinnakrameõa 'uktaü' ityadhyàhçtapadena sambadhyate / yata evamataþ 'ajasya' ityuktaü padmameva, padmanàbha÷ca harireveti vàkya÷eùaþ / na kevalaü prasiddhibàdhàditi càrthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.95: %<"paro divà para enà pçthivyà" (ç.saü. 10-82-5) iti samàkhyà÷rutau />% BBsBhDãp_1,1.1.95: yadà niravakà÷aliïgamàtraü ÷rutibàdhakaü tadà kimu vàcyaü samàkhyàyuktaü taditi bhàvenàha - 'para' iti/ idaü càvartate, 'viùõureva' ityàdikamatràpi sambadhyate / tathà ca yataþ vi÷vakarmasåkte "paro divà para enà pçthivyà paro devebhirasurairyadasti"iti yà àkhyà uktiþ tasyàþ samà samànà 'paro divà' ityevaüråpa '÷rutau' àmbhçõãsåkte asti ato 'pi 'viùõureva' vi÷vakarmasåktodita ityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.96: %<"yaü kàmaye taü tamugraü kçõomi taü brahmàõaü tamçùiü taü sumedhàm" (ç.saü. 10-125-5.) ityuktvà />% BBsBhDãp_1,1.1.96: nanu samàkhyà÷rutàvapi viùõuþ kuto vàcya ityata àha - 'yaü' iti / itãtyanantaraü vàkyenetyubhayatra ÷eùaþ / 'paro divà' ityetatsamastamanenàpi yojyam / atra samàkhyà÷rutàvityekaü padam/ tathà ca yasmàt 'paro divà' iti samàkhyà÷rutau metyàkhyà màkhyà tayà sahità samàkhyà "prakçtirvàva samàsamà"(màdhyandina÷rutiþ) iti ÷rutau samàsamatvokteþ 'nàmaikade÷e' iti nyàyena samàbhidhàvà, ahamiti prakçtà lakùmãþ "yaü"ityàdivàkyena brahmàdãnàü svàdhãnatvamuktvà "mama yonirapsvantaþ samudre" iti vàkyena "paro divà"ityuktaü viùõuü svakàraõatvena samudrasthatvena càha, tasmàdviùõureva samàkhyà÷rutipratipàdya ityarthaþ/ uktvetyanena lakùmãkàraõaü brahmàdyanyatamaü kiü na syàditi ÷aïkà vàrità / ÷rutau 'divà' ityàdi tçtãyà pa¤camyarthe / tathà ca - 'divaþ' '÷riyaþ' 'paraþ' 'enà' etasyàþ bhåmyà÷ca 'paraþ' uttamaþ / 'devebhiþ' 'devebhyaþ' 'asuraiþ' asurebhya÷ca 'paraþ' uttamaþ / kiü bahunà - 'yadasti' tasmàtsarvasmàdapi paraþ / sa viùõuþ dyàvàpçthivãbhyàü paraþ / ahaü tu 'mahinà' mahimnà 'etàvatã' parimità babhåva / ahametàvatã yathoktaprakàrà mahimnà nàto 'dhiketi và ÷rutyarthaþ / ahamiti labdhapadena lakùmãrucyate, etatsåktapravartikàyàþ àmbhçõyàþ lakùmãråpatvàt / tathà ca - ahaü 'yaü yaü' rudrapadayogyaü jãvaü 'ugraü' rudraü kartuü 'kàmaye' iccheyaü 'taü taü' ugraü kçõomi karomi / evaü tattatpadayogyaü yaü yaü 'brahmàõaü' 'çùiü' 'sumedhàü' sumedhasaü và kartuü kàmaye taü taü tathà karomãtyarthaþ / ÷iùñavàkyàrthaþ "patyurasàma¤jasyàt"(bra.så. 2-2-37) ityadhikaraõe vakùyate / ---------- BBsBh_1,1.1.97: %<"mama yonirapsvantaþ samudre" (ç.saü. 10-125-7.) ityàha />% BBsBhDãp_1,1.1.97: tathàpi mama na svatantryamityaha - 'mama' iti / 'mama' 'yoniþ' kàraõaü 'samudre apsu' apàm 'antaþ' tiùñhati / tasyàdhikyaü kampasvaràrthaþ / patinàma na gràhyamiti bhàvena nàràyaõa ityanuktvà tadarthabodhanàyaivamuktiþ / ---------- BBsBh_1,1.1.98: %% BBsBhDãp_1,1.1.98: nanvatra samudrastho rudraþ kiü na syàt 'tapyamànàya salile' iti bhàratokteþ na ca ramàdhãnatoktivirodhaþ, ugra÷abdena kasyacitkrårasya grahaõasambhavàdityata àha - 'ugra' iti / bhavedityubhayatra ÷eùaþ / tathà ca atrogra ityukto rudra eva bhavet, tathà samudre 'ntassthito nàràyaõa eva bhavet, iti pratij¤àvàkyadvayàrthaþ / tatra hetumàha - 'prasiddhatvàt' iti / 'asyàrthasya' rudre ugra÷abdavàcyatvaråpàrthasya prasiddhatvàt, "ugraþ kapardã"ityàdiko÷aprasiddhatvàt, ugra÷abdena rudra÷abdàrthasya krauryasya j¤àpitatvàccetyarthaþ / rudro raudra ugra ityeteùàmekàrthatvàditi bhàvaþ / evaü samudra÷àyitvaråpàrthasya "mahodadhi÷ayo 'ntakaþ"ityàdiviùõusahasranàmaprasiddhatvàt samudre 'ntaþsthatvakathanena "àpo nàràþ"iti smçtisiddhanàra÷abdoditodakà÷rayatvaråpanàràyaõa÷abdàrthasya 'såcitatvàcca' ityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.99: %% BBsBhDãp_1,1.1.99: nanu prasiddhyàdisadbhàve 'pi tatparityàgenànyasvãkàre kiü bàdhakamityata àha - 'na ca' iti/ arthasyetyetadvipariõàmenàtra sambadhyate / tathà ca co yato 'yamarthaþ 'prasiddhaþ' ato 'avirodhe' pramàõavirodhàbhàve 'na parityajyate' na tyajyata ityarthaþ, prasiddhàrthasya virodhaikàpodyatvàt, anyathà prasiddhibàdhàditi bhàvaþ / "àkà÷àdeva samutpadyante"(chàü. u. 1-9-1.) "janitota viùõoþ"(ç.saü. 9-97-5.) "nakirindratvaduttaraþ"(ç. 4-30-1.) ityàdau vyabhicàravàraõàyàvirodha iti / nanu virodhàbhàvo 'siddhaþ, yato 'tra yadi rudro lakùmyadhãnatayograpadenocyate tarhi "vi÷vàdhiko rudraþ"ityàdi÷rutivirodhaþ syàt ato 'tra tatparityàgo yukta ityata àha - 'ukta' iti / karaõavyutpattyà nyàyaþ pramàõam / tathà ca - yato "nàmàni vi÷và"(bhàllaveya÷rutiþ) ityàdyuktàgamena, taduktotpattimatpravçttinimittavattvàdyanumànena, ca÷abdasamuccitaiþ "vede ràmàyaõe caiva"iti vakùyamàõapramàõai÷ca sàdhakaiþ '÷rutayo' "vi÷vàdhiko rudraþ"(mahànà. 10-3.) ityàdyàgamàþ radràdipadànàü viùõuvàcitvamà÷ritya và, vi÷vo vàyuþ adhiko yasmàdvi÷vàdhika ityarthà÷rayaõena và 'etameva' viùõumeva 'vadanti' tàtparyataþ pràdhànyena bodhayanti ityavagamyate / ato na "vi÷vàdhikaþ"ityàdi÷rutivirodha iti yojanà / ---------- BBsBh_1,1.1.100: %% BBsBhDãp_1,1.1.100: ÷rutãnàü viùõvekavàcitve smçtiü càha - 'vede' iti / viùõureva 'vede ràmàyaõe ca puràõe tathà bhàrate' / ---------- BBsBh_1,1.1.101: %<àdàvante ca madhye ca viùõussarvatra gãyate />% BBsBhDãp_1,1.1.101: kiü bahunà 'sarvatra' sarvagrantheùu 'gãyate' pratipàdyate / teùvapi na bhàge, kintvàdau madhye ante ca, karmàdikàõóatraye 'pi, upakramopasaühàrayoravàntaraprakaraõeùu ca, sarvatra prativàkyaü pratipadaü pratyakùaraü ca mukhyataþ pratipàdyata ityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.102: %% BBsBhDãp_1,1.1.102: 'veda' iti vacanasya khilàkhilapàrijàtàkhyaharivaü÷abhàgatrayagatatvasåcanàya 'harivaü÷eùu' iti bahuvacanam / harivaü÷eùvityanantaraü 'yaduktaü' iti ÷eùaþ, tasyàto na virodha iti, harivaü÷eùåktanyàyena uktarãtyà iti vànvayaþ / nanu pramàõavirodhàbhàvo 'siddhaþ, yataþ ÷rutivirodhàbhàve 'pyasti pà÷upatàdi÷àstravirodhaþ, tatra rudràdãnàü sarvottamatvasya sarvakàraõatvasya cokteþ ityata àha - 'na ca' iti/ co 'pyarthaþ na kevalaü ÷rutivirodhàbhàvaþ, apitarhãtaravirodho 'pi neti / 'asyàrthasya' iti vartate / ---------- BBsBh_1,1.1.103: %% BBsBhDãp_1,1.1.103: kuta ityata teùàü mohàrthaü kçtatvàditi hetvadhyàhàramabhipretya tasyàsiddhiü pramàõodàharaõena niràha - 'eùa' iti / rudraü prati viùõuvàkyametat / muhyate 'nena jana iti 'moho' nañanaü va¤canaü và / 'moho' mohakàraõamanàdikarmavàsanàrupamiti tattvapradãptokterapyayamevàrthaþ, mohaka÷àstramiti vyàsatãrthãyokteþ / na ca asya 'na moha÷àstrasya vaktà viùõurà÷aïkyaþ, "ajasyàvakracetasaþ"(ka.u. 5-1.) iti hi ÷rutiþ' iti tattvapradãpavirodhaþ ÷aïkyaþ asatàmityabhipràyàt / vidyamànàkàràcchàdanenàvidyamànàkàrapradar÷anaü nañanam / avidyamànakathanaü va¤canam / sçjàmãtyuttamapuruùaprayogàdahamiti kartà labhyate / ca÷abdaþ kriyàkartçsamuccaye / 'pårva÷rutasyaitacchabdasya pa÷càt ÷ruto yacchabdo vi÷eùaõam' iti nyàyadãpokteþ ya eùa iti yojanà / tathà ca ahaü 'mohaü sçjàmi' karomi / 'ya eùa' mohaþ 'janàn mohayiùyati' aj¤ànamithyàj¤ànàdikaü pràpayiùyati / ---------- BBsBh_1,1.1.104: %% BBsBhDãp_1,1.1.104: parabàdhakatvàt bàhuþ pràõyaïgaü, mahàn bàhuryasya saþ, tasya sambuddhiþ he 'mahàbàho' ÷atrubàdhakàïgayukta 'rudra' 'tvaü ca' mohaü sçja 'moha÷àstràõi' ca 'kàraya' kuru, dadhãcyàdibhi÷ca kàraya/ he 'mahàbhuja' mahàbhakùaka mahàkuñileti và he rudra / ---------- BBsBh_1,1.1.105: %% BBsBhDãp_1,1.1.105: teùviti ÷eùaþ tathà ca - 'teùu' moha÷àstreùu 'atathyàni' kvàpyavidyamànàni liïgamålànveùaõàdãni 'vitathyàni' vyadhikaraõatvena vidyamànàni viùõuniùñhàni vàyuniùñhàni và rudràdiniùñhatayocyamànàni sarvottamatvasarvasvàtantryaviùabhakùaõàdãni 'dar÷ayasva' pratipàdayeti yàvat / ---------- BBsBh_1,1.1.106: %% BBsBhDãp_1,1.1.106: 'màm àtmànam' ityudde÷yadvitãyàntam / parasparasamuccaye ca÷abdau / tathà ca lokeùu 'àtmànaü' svàtmànamuddi÷ya 'prakà÷aü' prasiddhiü 'kuru' / na kevalametàvat, kintu 'màm' uddi÷ya 'aprakà÷am' aprasiddhiü ca kurvãtyarthaþ / kecittu - prakà÷o 'syàstãti prakà÷amiti ar÷aàdyajantatvamà÷ritya udde÷yadvitãyànà÷rayaõena prakà÷aü prasiddhamiti vyàcakùate / ---------- BBsBh_1,1.1.107: %% BBsBhDãp_1,1.1.107: 'vàràhavacanàt' ityasyetareùàü mohàrthaü kçtatvàvagamàditi hetumukhena 'na cetara' iti pratij¤àvàkyenànvayaþ / liïgamålànveùaõakathà tu - pårvaü jagatkartçtvaviùaye viùõuviri¤cayorvivàdo 'bhåt ahameva jagataþ kartà na matto 'nyaþ iti / etasminnantare tayorgarvavinà÷àya tanmadhye ki¤cana liïgamudabhåt / tau tat dçùñvà sarvadevasannidhau parasparaü samayaü cakratuþ / tatra brahmà viùõumàha - avayormadhye 'sya liïgasya yo 'ntamàdiü ca gacchati sa bhavedadhiko loke, lokakartà ca sa prabhuþ / tasmàddhe viùõo tvaü liïgasya målagaveùaõàyàdhastàdvraja, ahamantagaveùaõàya årdhvaü gamiùyàmi iti / evaü tau samayaü kçtvà màrgamàõau nirgatau / tatra viùõurvaràharåpeõàdhastàdgaveùituü yayau / vàõãjànistu haüsaråpeõordhvaü yayo / atha punarviùõuþ svasthànaü samàgatya sarvadevasannidhau ahaü liïgasyàdimadràkùamiti satyam àha / brahmàpi samàgatya ahamantamadràkùamiti chadmanà mçùà àha / atha liïgaråpã mahe÷varaþ tayorvacaþ ÷rutvà he viùõo yatastvaü satyamevàvocaþ ataþ tava loke matsamà påjà bhaviùyati / brahmaõastu netyuvàca / tato brahmà he rudra mamànçtoktikçtàparàdhastvayà kùantavya ityàha / tato rudro na mama vaco mithyà bhaviùyati / tathàpi tvaü mithyoktikçtadoùaparihàràrthaü gandhamàdanagiriü vraja / tatra kratån kuruùva/ tatastava ÷rautasmàrtakarmasveva påjà bhaviùyati / na tu devàlayàdiùvityuktvàntaradhãyatetyàdiråpà skàndapuràõasthà/ nanu tathàpyasyàrthasya skàndabrahmavaivartàdipuràõavirodhassyàt, teùàü ÷ivabrahmàdipàramyaviùayatvàdityata àha - '÷aive ca' iti / ca÷abdo 'pyarthassamuccaye, yadyapãtyàdyarthe ca - '÷aive' ÷ivotkarùapare 'pãti 'skànde' vacanàdityanuùaïgadyotaka÷ca / evamuttaratràpi / ---------- BBsBh_1,1.1.108: %<÷vapacàdapi kaùñatvaü brahme÷ànàdayassuràþ />% BBsBh_1,1.1.109: %% BBsBhDãp_1,1.1.108-109: he 'acyuta' 'yadaiva' yadi ca tvameva sarvathà 'paràïmukho' bhavasi anugrahaü ca karoùi 'tadà' tarhi 'brahme÷ànàdayaþ suràþ' ÷vapacàdapi ÷vànaü pacatãti ÷vapaco nãcaþ tasmàdapi 'kaùñatvaü' kle÷ayuktatvaü kaùñaü và 'yàntyeva' ityarthaþ / asya tarkatvàttasya viparyayaparyavasàne brahmàdãnàü viùõvadhãnatvam atyantatadanugrahapàtratvaü ca siddhyatãti na pramàõavirodhaþ / iti÷abdasya 'iti skànde' ityanvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.110: %% BBsBh_1,1.1.111: %% BBsBh_1,1.1.112: %% BBsBhDãp_1,1.1.110-112: 'bràhme' brahmaviùaye / atra 'aham' iti caturmukha ucyate / 'yadvat' iti ÷ravaõàt 'tadvat' iti labhyate / ca÷abdau samuccayàrthau / 'asmàbhiþ' ityatra ÷iva÷cànye ca ahaü ca vayaü tairityeka÷eùaþ / tathà ca yadyapi vayaü 'tacchaktyekàü÷abhàginaþ' tasyàcyutasya yà ÷aktiþ sàmarthyaü tasyaikàü÷abhàgino na bhavàmaþ tathàpi 'yadvat' yathà 'bàlaþ krãóanakaiþ' krãóàsàdhanapadàrthaiþ 'krãóate' 'tadvat' tathà 'acyuto' harirapi 'asmàbhiþ' karaõaiþ 'krãóate' sçùñyàdikrãóàü karotãtyarthaþ / punarna cetyuktiþ tàtparyàrthà, 'nà' puruùa iti và / iti÷abdasya iti brahmavaivarte ityanvayaþ / 'skànde' 'brahmavaivarte' ityanayoþ 'vacanàt' itipadadvàrà 'na cetaragranthavirodhaþ' ityanenànvayaþ / tathà ca teùàü ÷aivàditve 'pi na virodhitvam, tatràpi viùõåttamatvàderapyuktyà svavirodhena ÷ivàdyutkarùe 'pràmàõyàt / na ca viparãtaü kiü na syàditi vàcyam, ÷ivàdyutkarùàdeþ ÷aivàdipuràõeùvevàsàdhàraõyena pràptatvàt, tatraiva viùõåtkarùoktau tatra pràmàõyasya ÷ivàdyutkarùàdàvapràmàõyasya ca ni÷cayena vaiparãtyàyogàt / tasmàtpà÷upatàdiparikalpita÷ivàdyuttamatvaparipàñã dar÷anabhàùayà teùåpanyasyata iti na tadvirodha iti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.1.113: %% BBsBhDãp_1,1.1.113: tathàpi viùõåttamatvarådràdhamatvayorvaiùõavagranthavirodho 'stãtyata àha - 'na ca' iti / samuccaye ca÷abdaþ / tathà ca - 'vaiùõaveùu' viùõuviùayapuràõàdiùvapi 'tathà' viùõoranyasyottamatvamuktaü na, ata eva 'tathà' ÷aivavat sarvottamatvàdhamatvaviùaye virodho netyarthaþ, yena svavirodhena svaviùaye 'pràmàõyaü syàditi bhàvaþ / tarhi vaiùõaveùu ràmakçùõàdiviùõukartçka÷ivastutyàdi kathamucyata ityata àha - 'tacca' iti / castavarthaþ / vacanàdityanuvtate / tadityasyàvçttiþ / tathà ca - co yato vaiùõaveùu yacchivastutyàdyucyate tattu 'eùa moham' iti vacanàjj¤àtena tena mohàrthatvena 'uktaü' pratyuktaü samàhitaü ityuktamityarthaþ / asya 'ato na tadvirodhaþ' ityadhyàhçtenànvayaþ / // iti jij¤àsàdhikaraõam // _________________________________________________________________________________ // 2. janmàdhikaraõam // BBsBh_1,1.2.1: %% ## %% BBsBhDãp_1,1.2.1: etadadhikaraõapratipàdyaü dar÷ayati - 'brahmaõaþ' iti / nirbàdharåóhibalàt jãva evedaü brahma, tasya càsandhigdhatvànna jij¤àsyatvamiti pràptetanniràkartuü brahma÷abdena jãvagrahaõe bàdhakaråpaü ÷rutyuktaü jij¤àsyabrahmaõo lakùaõamàha såtrakàra ityarthaþ / "÷rutyuktaü lakùaõamàha"iti ñãkayà "sà viùõorbrahmatvavidhàtrã taittirãya÷rutiryàni tasya lakùaõànyàha tànyanena såtreõa bhagavànàha"iti tattvapradãpokteþ tacchabdàdhyàhàreõa bhàùyàrtha uktaþ / ata eva lakùaõamiti samudàyaikavacanamiti j¤àtavyam/ anena pårvatra vivakùitabrahmajij¤àsàkùepeõeha pårvapakùotthànàt pårvàdhikaraõenàsyàkùepikã saïgatiruktà bhavati / brahmaviùayatvàcchàstrasaïgatiþ siddhaiva / yadyapi 'brahma÷abda÷ca viùõàveva' ityanena brahma÷abdo viùõàveva mukhya ityuktam / tathàpi bhàùyakàrairuktatve 'pi såtrakçtànuktatvàt brahma kiü jãva uta viùõuriti bhavatyeva sandehaþ / såtraü pañhati - 'janma' iti / yata ityuktestadbrahmeti prakçtaü bhavatãti ÷eùaþ/ yadvà - "janmàdyasya yata iti såtre ÷rutamiti vàkya÷eùaþ"/ iti sudhokteþ ÷rutamiti vàkya÷eùaþ / janma àdiryasya sçùñyàdisamudàyasya tajjanmàdãti tadguõasaüvij¤ànabahuvrãhiþ, tasya samàsàrthaikade÷asya janmano guõatvena vi÷eùaõatvena saüvij¤ànàt / tathà ca - 'asya' pramitasya jagato 'janmàdi yato' bhavati ÷rutamiti và tadbrahmeti såtràrtha ityabhipretya asya jagato janma àdipadokte sthitisaühçtã yatastadbrahmetyàdyanyathàpratãtivàraõàya såtraü yathàvadvyàcaùñe - 'sçùñi' iti / atra prayojakavyàpàravàcisçùñisaühàraniyamana÷abdairlakùaõayà prapa¤caniùñhajanmanà÷aniyamyatvaråpaprayojyavyàpàràþ pratipàdyante / lakùaõàprayojanaü brahmaõa upàdànatvàbhàvapradar÷anamiti candrikoktiþ / sçùñyàdãnàmaùñànàü ca pratyekaü lakùaõatvaü, na tu samuditaveùeõa, ativyàptyàdyabhàvàt / etacca lakùaõamanantaguõapårõatvasyàpyupalakùakam / ekenopalakùaõasambhave 'pi mumukùuj¤eyatvàtsàrthakamaùñànàü vacanam / yathoktaü ÷rãmanmahàbhàratatàtparyanirõaye - sçùñirakùàhçtij¤ànaniyatyaj¤ànabandhanàn / mokùaü ca viùõuta÷caiva j¤àtvà muktirna cànyathà // iti / yata ityanantaraü '÷rutàþ' 'bhavanti' iti và ÷eùaþ / asya tadbrahmetyupaskçtenànvayaþ // ---------- BBsBh_1,1.2.2: %% BBsBhDãp_1,1.2.2: nanu jagajjanmàdikartçtvaü yadi viùõvekaniùñhaü bhavettadà brahma÷abdena jãvagrahaõe bàdhakaråpaü syàt; tasya viùõvekaniùñhatvameva kuto j¤àyata ityata àha - 'utpatti' iti / asya jagato 'yasmàt' puruùàt 'utpattisthitisaühàràþ' bhavanti 'niyatiþ' niyamanam 'àvçtiþ j¤ànaü' ca yasmàdbhavati 'bandhamokùau ca' yasmàdbhavataþ 'saþ ekaràñ' svatantro 'hariþ' eva ityarthaþ / viri¤càdiùu ativyàptiparihàràrtham 'ekaràñ' iti/ 'iti skànde' ityanantaraü 'vacanàt sçùñyàdikartà harireva' iti vàkya÷eùaþ / ---------- BBsBh_1,1.2.3: %<"yato và imàni bhåtàni jàyante / yena jàtàni jãvanti / yatprayantyabhisaüvi÷anti / tadvijij¤àsasva tadbrahmeti"// (tai.u. 3-1.)>% BBsBhDãp_1,1.2.3: jij¤àsyaü brahma viùõureva bhavet janmàdikartçtvàt ityanumàne hetvasiddhiü jij¤àsyabrahmalakùaõasya tatrànupalambhakçtàsambhavaü và niràkartuü jagatkàraõatvalakùaõaü jij¤àsye brahmaõi "tadvijij¤àsasva"ityataþ pårvavàkye kathitamityàha - 'yataþ' iti / vai÷abdaþ prasiddhau / bhåta÷abdaþ "astitvàdbhåtanàmabhyaþ sarvajãvebhya eva yat"iti gãtàtàtparyanirõayavacanàjjãvavàcã tadupalakùitasarvajagatparaþ / tathà ca - 'imàni bhåtàni yato jàyante yena jàtàni' utpannàni 'jãvanti' pràõaü dadhati 'yat' ca pralaye 'prayanti' pravi÷anti yacca 'abhi' svecchayà samyak 'vi÷anti' muktau 'tat' tadeva 'brahma' nànyat / mukhyataþ tajj¤ànàya vedàrthabhåtaü 'tadvijij¤àsasva' tadviùayakavicàraü kurvityarthaþ / iti÷abdaþ ÷rutistha eva / tasya 'iti varuõo bhçgumuvàca' iti kriyàpadenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.2.4: %% BBsBhDãp_1,1.2.4: lakùaõasyàtivyàpti÷aïkàü uktànumànasya vyabhicàra÷aïkàü và parihartuü spaùñàrthatvàtprathamaü smçtimupanyasya idànãü sçùñyàdikartçtvaü pratyekamapi viùõvekaniùñhaü kimu sarvamiti bhàvena sthitikartçtvasya viùõvekaniùñhatve ÷rutimàha - 'yaþ' iti / u÷abda evàrthaþ, tridhàtvityekaü padaü, uta÷abdassamuccaye / tathà ca - 'yo' viùõuþ 'ekaþ' eva 'tridhàtu' prakçtipuruùakàladhàrakaþ 'pçthivãü' bhåmiü 'dyàü' ÷riyaü ca 'vi÷và' vi÷vàni sarvàõi ca 'bhuvanàni' 'dàdhàra' dadhàretyarthaþ / niyamanasyàpi viùõvekakartçtve ÷rutimàha - 'caturbhiþ' iti / sa iti ÷eùaþ, na÷abda ivàrthaþ, ca÷abdo màtràrthaþ / tathà ca - sa bçhaccharãro målaråpã viùõuþ 'nàmabhi÷ca' nàmamàtraiþ svaråpabheda÷ånyaiþ 'caturbhiþ' vàsudevasaïkarùaõapradyumnàniruddhaiþ 'sàkaü navatiü' navatisaïkhyàkàn 'vyatãn' - deveùu yaugiko 'yaü ÷abdaþ - vi÷eùeõàdhikàn devàn kimutànyàn 'vçttaü cakraü na' vartulaü rathàïgamiva yugapat 'avãvipat', viparivartana iti dhàtuþ, paryavartayadityarthaþ / aùñau vasavaþ ekàda÷a rudràþ viùõuvyatiriktaikàda÷àdityàþ hiraõyagarbheõa saha da÷a praje÷varàþ pradhànena pa¤cà÷anmaruta iti navatiþ / tattvapradãpe tu - prathamaü ñãkoktàrthamabhidhàya - àdityà vasavo rudrà maruta÷cà÷vinàvapi / bçhaspati÷ac kàma÷ca manurdakùo vinàyakaþ / bhçgu÷caivàniruddha÷ca dharmo nirçtireva ca / kuberasahità devàþ navatissamprakãrtitàþ / ananto garuóo vàyuþ catvàro brahmaõà saha // iti pramàõànusàreõa prakàràntareõa caturuttaranavatiruktà / tatraiva nàmavadbhiþ kãrtimadbhiriti ca vyàkhyàtam / ---------- BBsBh_1,1.2.5: %% BBsBhDãp_1,1.2.5: eteùàü lakùaõànàmativyàptiü viùõvekaniùñhatvoktyà smçtyà càrthàt parihçtàmapi sàkùàdanyatra lakùaõàbhàvaü pratipàdayantyà ÷rutyà niràha - 'paraþ' iti / viùõàvityàkçùyate / tattvodyotañãkoktarãtyà muktà amuktà÷ceti ÷eùaþ / ata eva ñãkàyàü ka ityuktam / tathà ca - 'tanvà' svamårtyaiva na tu kãrtimàtreõa 'vçdhàna' aparicchinna he viùõo tvaü yato 'màtrayà' miteþ 'paraþ' vilakùaõo 'si aparimito 'sãti yàvat / ata evaübhåtasya 'te mahitvaü' jagatsçùñyàdiråpaü mahimànam 'anu' api ke 'pi muktà amuktà÷ca 'nà÷nuvanti' na pràpnuvantãtyarthaþ / yadvà - 'nà÷nuvanti' nànubhavantãtyarthaþ / nà÷nuvantãti vartamànaniùedhàt syàduttaratretyata àha - 'na' iti / pràpnotãti ÷eùaþ / tathà ca - he 'viùõo' 'devamahimnaþ' ramàdimahimnaþ 'param antaü' sãmànaü mahimatàratamyaparàvadhibhåtaü 'te mahitvaü' mahimànaü 'jàyamàno' na pràpnoti, jàto 'nàpa' ityarthaþ / upalakùaõaü caitat janiùyamàõo na pràpsyatãtyapi draùñavyam / ata eva tattvapradãpe - "paro màtrayà tanvà vçdhàna / na te mahitvamanva÷nuvanti / ubhe te vidma rajasã pçthivyà viùõo devatvaü paramasya vitse / na te viùõo jàyamàno na jàto devamahimnaþ paramantamàpa / udastabhnà nàkamçùvaü bçhantaü dàdhartha pràcãü kakubhaü pçthivyàþ"iti çgdvayamevameva vyàkhyàtam / tathà hi - màtràyàþ paraþ parimàõàtãtaþ tanvà vçdhànaþ tanvà vardhamànaþ dehena pårõaþ - itthaü bhàve tçtãyà - deharåpeõa pårõa ityarthaþ / yata÷cidànandàdyàtmako viùõorabhinna÷ca dehaþ / te mahitvaü mahimànaü nànubhavanti na pràpnuvanti ca / te tvadãyàyàþ pçthivyàþ prakçteþ rajasã rajoguõakàrye ubhe puõyapàpe vayaü vidmaþ / prakçteþ rajasà hi puõyapàpe sçjyate / paramasya te mahimànaü tvameva vitse / tvameva mahimnaþ mahimasamudàyasyàntaü brahmaõaþ ÷riyo và mahimànamati÷ayito hi viùõumahimà anyamahimnàü param antaü te mahimànaü na ka¤cidàpa / yatràkaü nàsti tannàkam / çùvaü prakà÷aråpam / bçhantaü pårõaü lokam udastabhnàþ udastabhnaþ uccairastambhayaþ / pçthivyàþ prathivyàtmakasya brahmàõóasya pràcãü kakubhaü di÷aü indrasthàpanena dàdhartha dhçtavànasi / sarvadhàraõopalakùaõametaditi / ---------- BBsBh_1,1.2.6: %% BBsBhDãp_1,1.2.6: jagatkàraõatvaü ca brahmaõo na vikàritvena, kintu pitçvannimittattvenaiveti ÷rutyà dar÷ayati, - 'yaþ' iti / 'yaþ' eka eva 'naþ' asmadàdisarveùàü 'janità' janayitaiva 'pità' na dattaputrapitçvat pàlakapitçmàtram / yadvà - "sa eva pitçsaüsthastupàtçtvàtpitçnàmakaþ"ityaitareyabhàùyadi÷à "pità pàtà"iti tattvapradãpokteþ 'janità' janakaþ 'pità' pàtà cetyarthaþ / 'yo vidhàtà' vi÷eùeõa dhàrakaþ poùakaþ, "muktànàü poùaõaü ca j¤ànamokùadànena"iti tattvapradãpokteþ / "vidhàtà kartà"iti prameyadãpoktiþ / tasyà dhàraõapoùaõayoriti bhàvaþ / yo 'vi÷và' vi÷vàni sarvàõi bhuvanàni tadgata 'dhàmàni' gçhàõi jãvàdisvaråpàõi ca 'veda' jànàtãtyarthaþ / 'ityàdi' iti vàkyam 'uktàrthe pramàõam' iti ÷eùaþ / àdi÷abdena etajjàtãyaka÷rutyantaraü "dyàvàbhåmã janayan"iti ca gçhyate // 2 // // iti janmàdhikaraõam // _________________________________________________________________________________ // 3. ÷àstrayonitvàdhikaraõam // BBsBh_1,1.3.1: %% #<÷àstrayonitvàt | BBs_1,1.3 |># BBsBhDãp_1,1.3.1: atràdhikaraõe pårvoktajagajjanmàdikàraõatvaråpabrahmalakùaõasya rudràdiùvativyàptiparihàràya jagatkàraõe pramàõamucyate / siddhàntapratij¤àmupaskçtya dar÷ayati - 'anumànataþ' iti / kàraõatveneti ÷eùaþ/ tathà ca - ÷ivo jagajjanmàdikartà sarvaj¤atvàt vyatirekeõa yaj¤adattavat ityàdyanumànàt viùõoþ 'anye' rudràdayo 'pi jagatkàraõatvena 'na kalpanãyàþ' na ÷aïkyà ityarthaþ/ kuta ityatastatra hetvàkàïkùàyàü såtramupanyasyati - '÷àstrayonitvàt' iti/ jagatkàraõasyeti ÷eùaþ / "tannirdhàritayuktirvà"ityanuvyàkhyàpade "tannirdhàritetyataþ paraü vyàpti÷abdo 'dhyàhàryaþ"iti sudhokteryathà tatra madhye 'dhyàhàraþ, yathà và "sarvendriyavivarjitatvàdyartha uktaþ"iti gãtàbhàùyaprameyadãpe àdãtyataþ paraü ÷abda÷abdo 'dhyàhàrya ityuktestatra yathà madhye 'dhyàhàraþ, yathà và "puruùàdvadhavikàrasamåhatenakçteùu"iti mahàbhàùyavàkye samàsamadhye teneti padàdhyàhàraþ, tathàtràpi ÷àstra÷abdàtparameka÷abdo 'dhyàhàryaþ yoni÷abdàtpràk j¤apti÷abda÷ca / tathà ca çgàdiråpaü ÷àstraü ca tadekamasahàyaü ca j¤aptiyonirj¤aptikàraõaü yasya vastunaþ tattathoktaü tasya bhàvastattvaü tasmàditisåtràrthaþ / anena na jagatkàraõamànumànikaü tasya ÷àstraikasamadhigamyatvàt dharmàdivat ityanumànamuktaü bhavati / na ca dçùñànte sàdhyavaikalyam / na hi dharmàdini÷cayo 'numànena bhavati / tathà ca - anumànàdanyeùàü jagatkàraõatàsàdhanamayuktamiti na teùu lakùaõasyàtivyàptiriti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.3.2: %<"nàvedavinmanute taü bçhantam / sarvànubhumàtmana sàmparàye"(tai. brà. 3-12-9) "aupaniùadaþ puruùaþ"( ) ityàdi÷rutibhya÷ca />% BBsBhDãp_1,1.3.2: kàraõasya ÷àstraikavedyatvaü kuta ityata àha - 'na' iti / taittirãyavàkyamidam / atra hrasvokàrapàñhaþ/ 'aupaniùadaþ' iti ÷rutyantaram / atràïaþ pra÷leùaþ kàryaþ / àdi÷abdena "sarve vedà yatpadaü"(kañha. u. 2-15) "vedàhyevainaü"(bhàllaveyaü) "taü tvaupaniùadaü puruùaü pçcchàmi"(bç. u. 5-9-26) iti vàkyaü ca gçhyate / 'taü' pårvaprakçtaü 'bçhantaü' pårõaü 'sarvànubhuü' sarvamanubhavatãti sarvànubhåþ taü sarvaj¤am / yadvà - sarvamanubhàvayatãti sarvànubhustaü àtmànaü sarvajagatkartàraü sarvasvàminaü và / 'sàmparàye' samyakparasyàyaþ pràptiþ samparàyaþ sa eva sàmparàyaþ, tàdarthye saptamã, tathà ca mokùàya 'avedavit' - viùõutattvanirõayañãkoktarãtyà atra veda÷abdena sadàgamà gçhyante / tathà ca sadàgamatadarthàj¤ànã vedaviruddhaj¤ànã và 'na manute' na jànàti, vedàdanyat jagatkartàraü na pramàpayatãti yàvat / kintu vedavideva jànàti veda eva pramàpayatãti prathama÷rutyarthaþ / puruùo jagatkartà à aupaniùadaþ upaniùadekasamadhigamya ityanya÷rutyarthaþ / gamyatvaü gràhyatvaü taddhitàrthaþ / àdi÷abdopàtta÷rutyapekùayà '÷rutibhya÷ca' iti bahuvacanam/ ca÷abdo 'dhyàhçtasàdhyasamuccaye, svoktisamuccaye và / asya ÷àstrayonitvàdityanenànvayaþ / kàraõasyeti ÷eùaþ / tathà caivamàdi÷rutibhyaþ kàraõasya ÷àstraikayonitvàvagamàt nàsiddhiriti bhàvaþ / na¤dvayàïghañita÷rutyudàharaõena såtra eka÷abdo 'dhyàhàrya iti såcitam / ---------- BBsBh_1,1.3.3: %% BBsBhDãp_1,1.3.3: aupaniùadasyàpi kàraõasyànumànena siddhiþ kiü na syàdityata àha - 'na ca' iti / co 'vadhàraõe / tathà ca - 'anumànasya' anumànamàtrasya 'pràmàõyam' atãndriyàrthapramàpakatvaü netyarthaþ / tathà ca - na tenànyasya jagatkartçtàsàdhanaü yuktamiti bhàvaþ / nanu kathametat 'sarvadharmopapatte÷ca' (så. 2-1-38) ityadhikaraõe svàtantryàdihetunà viùõoþ pårõatvàdisiddhyaïgãkàràdityata uktam - 'niyata' iti / idaü ca svàtantryàrthakaü pramàõaråpaprakçtyarthavi÷eùaõam / anumànasyeti hetugarbham / tathà ca - anumànatvàdeva na tasya svàtantryeõàdçùñàrthani÷càyakatvaü, pratipakùàdisambhavàt, kintvasvàtantryeõa / svàtantryaü ca sahàyaràhityam / tacca na svàtantryàdihetàvasti ÷rutisàhàyyarahitatvena svatantratvànna pramàõatvamiti bhàvaþ / kuto nànumànasya niyatapràmàõyamityata àha - '÷ruti' iti / smçterapyupalakùakametat / atra sahàya÷abdo målavàcã / tasmàtsvàrthe ùya¤ / ÷ruti÷ca tatsàhàyyaü ceti karmadhàrayaþ, tatastena rahitamiti tatpuruùaþ / ÷rutyanugràhyatvarahitamiti yàvat / caþ samuccaye / eva÷abdo bhinnakramaþ / tathà ca - 'kutracit' asmàdàdyadçùñe ÷raute 'rthe '÷rutisàhàyyarahitamanumànam' ã÷varo na svatantraþ cetanatvàdityàdi liïgam, tathà yaj¤ahiüsàdharmatvànumànaü ca tathà 'pramàõàntaram' anumànàdanyat ràmakçùmàdidoùagràhi mànuùatvagràhi ca pratyakùaü 'ni÷cayàt' sphuñamatãndriyàrthaü 'na sàdhayet' iti yojanà / yadvà - arthaü ni÷cayànna sàdhayenna sàdhayedevetyarthaþ / uktaü hi gãtàbhàùye - "sa ni÷cayena yoktavyaþ yoktavya eva bubhåùuõetyarthaþ"iti uktaü hi prameyadãpikàyàm "ayogavyavacchede ni÷caya÷abdaþ"iti / ---------- BBsBh_1,1.3.4: %<÷rutismçtisahàyaü yat pramàõàntaramuttamam / pramàõapadavãü gacchennàtra kàryà vicàraõà />% BBsBhDãp_1,1.3.4: tarhi kãdç÷asya pratyakùàderadçùñàrthani÷càyakatvamityata àha '÷ruti' iti / bahuvrãhirayam / tathà ca - ÷rutismçtiråpasahakàriyuktaü 'yatpramàõàntaraü' ya÷odàdipratyakùaü tat 'uttamam' / ataþ tat 'pramàõapadavãm' anupramàõasya pramàkaraõatvaråpàü paddhatiü 'gacchet' pràpnuyàdityanvayaþ / taditi pàñhe 'pyevameva yojanà / evaü ÷rutismçtisahàyo yastarkaþ viùõuþ svatantraþ pårõatvàditi samavyàptikànumànaü so 'pi pramàõapadavãü gacchedityanvayaþ / 'atra' asmin viùaye 'vicàraõà' saü÷ayo 'na' kàrya ityarthaþ nàtretyanena svoktàrthe 'pràmàõya÷aïkà niràkçtà / ---------- BBsBh_1,1.3.5: %% BBsBhDãp_1,1.3.5: tarkapadasya vyàpyàropeõetyàdyanyathàpratãtiniràsàya tarkasvaråpamàha - 'pårva' iti / 'atra' vipratipanne vàkye 'ko 'rtho 'bhimataþ' tàtparyaviùayo 'bhavedityàdyam' evaübhåtavimar÷apårvakaü 'pårvottaràvirodhena' upakramopasaühàràvirodhena tadaikaråpyeõa-liïgàntarasyàpyupalakùaõametat - tathà ca - upakramàditàtparyaliïgaiþ atra tàtparyaviùayàrtho 'yameva bhavedityàdyaü yat 'åhanaü' yatpramàj¤ànaü tatsàdhanaü liïgaü sa eva 'tarkaþ' atràbhimataþ / '÷uùkatarkaü' ÷rutismçtisahàyarahitaü tannirapekùaü cetanatvàdi tarkaü tu varjayet, tenàtãndriyàrthani÷cayo na kàrya ityarthaþ / kecittu ka - ityasyobhayàrthatvamà÷risya "ka÷chandasàm"(ç. 10-115-9) iti vàkyam 'atra' ityanena paràmç÷yate / ata eva 'ityàdyam' ityapi yuktamityàhuþ / 'kaurme' ityanantaraü puràõe yata uktamiti ÷eùaþ / asya 'na ca' ityanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.3.6: %<÷akyatvàccànumànàü sarvatra />% BBsBhDãp_1,1.3.6: na kevalaü ÷rutyàdisàhityahãnànumànasya pràmàõyàbhàve sàdhaka sadbhàvaþ, api tu tatpràmàõyàbhyupagame bàdhakaü càstãtyàha - '÷akyatvàt' iti / prayoktumiti ÷eùaþ / 'anumànàm' iti karmaõi ùaùñhã / ca÷abdo na kevalamityuktasamuccayàrthaþ / tathà ca - ÷rutyàdisàhityahãnànàm 'anumànàü' cetanatvavastutvàdiråpakevalahetånàü 'sarvatra' rudràderjagatkàraõatvàbhàvàdau ÷a÷àdeþ ÷çïgitvàdau sàdhyo 'pi prayoktuü '÷akyatvàt' nànumànasya niyatapràmàõyamiti yojanà / ---------- BBsBh_1,1.3.7: %% BBsBhDãp_1,1.3.7: atraiva pramàõamàha - sarvatreti / 'hi' yasmàt 'àgamaü vinà' taddhãnà 'anumà' 'sarvatra' ã÷varakàraõatvàbhàvàdau 'kartuü' prayoktuü '÷akyate' 'tasmàt' anumà 'àgamaü vinà udãkùitum' udãkùayituü j¤àpayitum arthamiti ÷eùaþ '÷aktimatã' sàmarthyayutà netyarthaþ / 'vàràhe' ityasyàpi 'kaurme' itivadanvayaþ / tasmàtkevalànumànasyànirõàyakatvàcchàstreõaiva kartçtvani÷caya iti sthitam / ---------- BBsBh_1,1.3.8: %% BBsBhDãp_1,1.3.8: nanvatãndriyàrthàbhàvena pratyakùetarasyàpràmàõyàtkathaü ÷àstràdã÷varasiddhiriti nàstikyavàdaü mokùadharmavacanena niràcaùñe - reta iti / reta ityàdiprathamaikavacanàntànàü padànàü pratyekaü pramàõamiti padenànvayaþ / 'atràrthe' iti ÷eùaþ / tathà ca - retodhàtvàdi 'atràrthe' atãndriyàrthasattve anumànàdipràmàõye ca pramàõaü pramàpakaü bhavatãtyarthaþ/ bhàùyakàrãyadvitãyeti÷abdasya evaü mokùadharmavacanàtpratãtairhetubhirnàstikyavàdo na yujyata iti yojanà / nàstikà eva nàstikyaü, nàstikasamudàyo và nàstikyam / tathà ca - nàsti paralokaþ, dharmo nàsti, adharmo nàstãti dhiyà vàda ityarthaþ / yadvà - nyàyadãpikoktarãtyà - àstikyaü dharmàdàvastyanena prayojanamiti bhàvo buddhiþ, tatpårvako vàdaþ, tadanyo nàstikyavàda ityarthaþ / retodhàtvàdãnàmanumàpakatvaprakàrastvittham - reta÷÷abditacaramadhàtu÷arãrayoþ kàryakàraõabhàvo na pratyakùaþ, kintvanvayavyatirekàkhyànumànagamya iti tatpràmàõyasiddhiþ / mçta÷arãre siktasya retasaþ ÷arãràkàraõatvena yadadhiùñhite ÷arãre siktaü retaþ ÷arãràtmanà pariõamati tajjãvasiddhiþ/ vandhyàdisarva÷arãre siktasya retasaþ kàryàkaratvena yatpreritaü retaþ kàryakaraü tadã÷varàdçùñasiddhiþ / tata eva tatpratipàdakàgamapràmàõyasiddhiþ / evaü vàtapittàdidhàturapathyàdinà jãvaccharãre kvacideva vikriyate, na mçta÷arãre, nàpi jãvatsarva÷arãreùu / tato jãve÷varatadbodhakàgamapràmàõyàdisiddhiþ / vañakaõikàpadoktavañabãjàdvaña utpadyata iti suprasiddham, na ca bharjitàyàstasyàþ, nàpyabharjitàbhyassarvàbhya iti tatprerake÷vàdçùñasiddhiþ / ghçtena jãvaccharãra eva pãnatà jàyate, na mçta÷arãre kùiptena nàpi jàvatsarva÷arãreùu / 'dhåmàdhivàsanaü' nàma puùpàdisampattyarthaþ dhåmena vçkùasya saüskàraþ / tenà÷uùkavçkùeùveva puùpàdisampattiþ, na ÷uùke, nàpya÷uùkeùu sarveùu / etàbhyàmapi liïgàbhyàü jãve÷varàdçùñàdisiddhiþ / keùà¤citsàdhanavi÷eùàt 'jàtismçtiþ' pårvajanmasmçtirbhavati anenaiva puõyena evaü svargo 'nubhåtaþ, anena pàpenetthaü narakamanubhåtamiti / sà ca kasyacideva, na sarvasya, na cetanàdyabhàve sà yuktetyato 'pi cetanàdçùñàdisiddhiþ / ayaskàntàkhya÷ilàvi÷eùeõàyo bhramati, na càcetane ceùñakatvaü dçùñaü, nàpi sarvacetanànàmityetasmàdapi tatprerake÷varàdçùñàdisiddhiþ / såryakàntàkhya÷ilàvi÷eùeõàgnirjàyate, na càsau ÷aktiracetane yuktà / ato 'pi prerake÷varàdçùñàdisiddhiþ / ambubhakùaõena jãvaccharãra eva tçùõà nivartate, na ca tanmçta÷arãre pàtràntare và nihitaü pacyate / nàpi jãvatsarva÷arãreùu / tasmàdapi jãve÷varàdisiddhiþ / pretyetyanantaraü sthitasyeti ÷eùaþ / 'pretya' jãvaü vihàya sthitasya dehasya 'bhåtàpyayo' bhåteùu laya ityarthaþ / tathà ca - maraõena dehasya pçthivyàdipa¤cabhåteùu layo bhavati, na jãvato, na cecchayetyato 'pi tanniyàmake÷varàdisiddhiþ / evaü devatàbhyupayàcanena keùà¤cideva sampadàdikaü bhavati, evaü mçte dehe ceùñànivçttirbhavati, na purà na svecchayà / ato 'pi jãve÷varàdçùñàdisiddhiriti / ---------- BBsBh_1,1.3.9: %% BBsBhDãp_1,1.3.9: yuktyantareõàpi nàstikyavàdaü dåùayati - dar÷anàcceti / co yuktisamuccaye / àdi÷abdena pàpaü gçhyate/ tathà ca svàdhyàyabrahmacaryàdiråpàtyutkañatapaàdiphalasya tejassvitvàdeþ pratyakùata eva dar÷anàcca na nàstikyavàdo yujyata ityarthaþ / puõyapàpàkhyàtãndriyavastunastatsàdhakànumànàgamapràmàõyasya càïgãkàryatvàditi bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.3.10: %<çgyajussàmàtharvà÷ca bhàrataü pa¤caràtrakam / målaràmàyaõaü caiva ÷àstramityabhidhãyate //>% BBsBhDãp_1,1.3.10: nanu yadyanumànasyàni÷càyakatvena ÷àstràdeva kàraõatvasiddhiþ, tarhi pà÷upatàdi÷àstreõa rudràderjagatkàraõatvasiddhiþ syàdityata àha - çgiti / akàrànto 'yamatharva÷abdaþ / çkca yaju÷ca sàma càtharva÷ceti tathoktàþ / eva÷abdasya çgàdikameveti sambandhaþ / 'målaràmàyaõamevetyavàntararàmàyaõavyudàsaþ' iti sudhoktiþ / ca÷abdau samuccaye / ---------- BBsBh_1,1.3.11: %% BBsBhDãp_1,1.3.11: tarhi mànavàdya÷àstraü syàdityata àha - yacceti / co 'vadhàraõe, dvitãyo 'pyarthe / tathà ca 'etasya' çgàdeþ 'yat' yadeva 'anukålam' aviruddhàrthapratipàdakaü mànavàdi puràõàdikaü và 'tat' sarvamapi '÷àstraüprakãrtitaü' pràmàõikaiþ 'ataþ' etasmàt vedàt tadanukålàcca 'anyaþ' viruddhaþ udàsãna÷ca yo 'granthavistàraþ' pà÷upatàdiråpagranthavistaraþ 'tannaiva ÷àstram', kintu 'kuvartma' kutsitamàrgaþ, màrga iva màrgaþ, kutsitaj¤ànopàyo 'mànamityarthaþ/ çgàdikamevetyevakàrastu viruddhàdiviùaya iti bhàvaþ / skànde puràõe ityuktamityanvayaþ / pà÷upatàdeþ kuvartmatvamiti÷abdàrthaþ / ---------- BBsBh_1,1.3.12: %% BBsBhDãp_1,1.3.12: ito 'pi pà÷upatàdikaü kuvartmetyàha - sàïkhyamiti / atraivaü yojanà - na kevalaü skànde, kintu mokùadharmeùvapi / 'sàïkhyaü yogaþ pà÷upataü vedàraõyakameva ca' 'ityàrabhya' upakramyàdhãtena pa¤caràtras kçtsnasya vaktà nàràyaõassvayam / j¤àneùveteùu ràjendra sarveùvetaddhi÷iùyate // ityuttaravàkyena sàïkhyàdiùu prakçteùvapi tatparityàgena pa¤caràtrasyaiva pràmàõyaråpamàdhikyamuktaü yato 'taþ pà÷upatàdikaü kuvartma amànameveti / nanvanena pa¤caràtrapràmàõyameva bhavennànyàpràmàõyamityata àha - itareùàmiti / vedapa¤caràtrayoranyeùàü sàïkhyàdãnàmityarthaþ/ 'bhinnamatattvaü' viruddhadar÷anatvaü 'pradar÷ya' j¤àpayitvà pratipàdyeti yàvat/ sàïkhyaü yogaþ pà÷upataü vedàraõyakameva ca / j¤ànànyetàni bhinnàni nàtra kàryà vicàraõà // iti vàkya÷eùeõeti ÷eùaþ / pradar÷yetyasya pa¤caràtrasyaiva pràmàõyamuktamityanenànvayaþ / parasparaviruddhànàmekapràmàõyoktàvanyàpràmàõyalàbhàditi bhàvaþ / tarhi vedàraõyakasyàpyapràmàõyaü syàdityata àha - vedeti / 'aikyàbhipràyeõa' iti / ekàrthatvaråpamålamålibhàvàbhipràyeõetyarthaþ / tathà ca pa¤caràtrasya vedasamànàrthatvena tatpràmàõyoktau vedapràmàõyamevoktaü bhavatãti na tasyàpràmàõyamiti bhàvaþ / na caikyàbhipràyaþ kutaþ kalpyata iti vàcyam, yato 'dçùñaviùayasya pauruùeyasya pa¤caràtrasya nirmålatve 'pràmàõyàdàdhikyakathanamasaïgataü syàt / 'sàïkhyam' ã÷varàvatàrànyakapiloktaü ÷àstram / kapilo vàsudevàkhyaþ tantraü sàïkhyaü jagàda ha / sarvàgamaviruddhaü ca kapilo 'nyo jagàda ha // ityuktatvàt / 'yogo' hi hiraõyagarbhoktaü pàta¤jalam / 'pà÷upataü' pa÷upatinà proktam / araõye nirjane de÷e adhyetavyatvàdàraõyakamityupaniùaducyate / vedà÷càraõyakàni ca, teùàü samàhàraþ vedàraõyakaü, dvandvaikavadbhàvo và / varõà÷ramaràjadànadharmàdipratipàdyadharmabahutvàt mokùadharmàõàü bhedàdvà mokùadharmeùviti bahuvacanam / ata eva tattvapradãpe - mokùadharmeùviti bahuvacanaü dharmabhedàdityuktam / mokùadharme hi - sàïkhyaü yogaþ pà÷upataü vedàraõyakameva ca / j¤ànànyetàni bhinnàni utàho neti cocyatàm / iti vai÷ampàyanoktaü prativacanaü càsti / ime yudhiùñhirabhãùmakartçke ca / bhagavataþ j¤ànàni j¤ànasàdhanàni bhinnàni bhinnamatàni / viruddhanàmapi matànàü na sarveùàü pràmàõyaü sambhavati vastuno bahuråpatvàbhàvàt, kintvekasyàtra pràmàõyamitareùàmapràmàõyaü vàcyam / tatra kasya pràmàõyaü kasya vàpràmàõyamiti punaryudhiùñhirajanamejayahàrdapra÷nottaramàha bhãùmo vai÷ampàyana÷ca / "sàïkhyasya vaktà kapilaþ"ityàrabhya "pa¤caràtrasya kçtsnasya"ityanena j¤àneùu j¤ànasàdhaneùu etatpa¤caràtram / abhipràyastu paramàptatamena nàràyaõena sarvasya pa¤caràtrasya kçtatvàtpràmàõyaü tàvatsiddham, viruddhànàü caikapràmàõye anyàpràmàõyaü ca/ etaccàdyavàkyasthavedàraõyakapadena vedamålakapa¤caràtrasyottaravàkyasthapa¤caràtrapadena ca målabhåtavedàraõyakasyopalakùaõàmaïgãkçtyobhayorekavàkyatàyàmeva sambhavati / anyathà pa¤caràtrasya pårvamaprakçtatvena pårvottaravàkyayorasaïgatatvàpàtaþ / upalakùaõàmaïgãkçtyaikavàkyatàyàü ca svãkçtàyàü vedapa¤caràtrayoreva pràmàõayaü siddhyati / na tadviruddhapà÷upatàdãnàmiti teùàmapràmàõyameveti / ---------- BBsBh_1,1.3.13: %<÷àstraü yoniþ pramàõamasyeti ÷àstrayoni // 3 //>% BBsBhDãp_1,1.3.13: evaü såtraü vyàkhyàya yatpareõoktaü ÷àstrasya yoniriti tadayuktamiti bhàvena svàbhimatàrthaü dar÷ayati - ÷àstramiti / kàraõàrthakena yoni÷abdena yogyatayà j¤aptessambandhe pramàõamiti paryavasyatãtyabhipràyeõa 'yoniþ pramàõam' iti vyàkhyàtam / 'asya' jagatkàraõasya 'iti ÷àstrayoni' ityanantaraü tu÷abdo 'dhyàhàryaþ / ata eva gãtàbhàùye "iti tu ÷àstrayonitvam"ityuktam / turevàrthaþ / tathà ca - ÷àstraü yoniþ pramàõaü yasya tacchàstrayonãtyeva ÷àstrayonipadàrtho brahma, na tu ÷àstrasya yonãtyarthaþ/ paravyàkhyànaü tåktànupayuktamayuktaü ceti ñãkàyàmeva dåùitam // 3 // // iti ÷àstrayonitvàdhikaraõam // _________________________________________________________________________________ // 4. samanvayàdhikaraõam // BBsBh_1,1.4.1: %% ## BBsBhDãp_1,1.4.1: atràdhikaraõe jagatkàraõasya ÷àstrayonitvànna lakùaõàtivyàptiriti pårvàdhikaraõaphalàkùepaparihàramukhena tasya lakùaõatvasiddhaye viùõoreva jagatkàraõatvena ÷àstragamyatvaü netareùàmapãti samarthyate / pårvapakùasåcanapårvakaü siddhàntamàha - aj¤ànàmiti // kartari ùaùñhãyam / itareùàü iti sambandhe / samuccayàrthasyàperubhayatrànvayaþ / pratãtyà àgamopalakùaõà và / tathà ca - na kevalaü pà÷upatàdyuktam, kintu 'aj¤ànàü' ÷rutitàtparyàrthàj¤ànibhiràpàtataþ j¤àyamànamapi na kevalaü viùõoþ kintu 'itareùàü' rudràdãnàmapi ÷àstrayonitvaü, jagatkàraõatvena ÷àstragamyatvaü netyarthaþ / nanu pratãtyàderaj¤ànamålatvàdikaü parikalpyànyeùàü kàraõatayà ÷àstrayonitvàgrahaõe ko heturiti pçcchati - kuta iti / pratãyamànamapãtyanenàsyànvayaþ / tatra hetukathanàya såtramupanyasyati - tattviti / yata ityàdau gràhyam / ---------- BBsBh_1,1.4.2: %% BBsBhDãp_1,1.4.2: såtràkùaràõi vyàcaùñe - anvaya iti / anvãyate svàrthena sambadhyate tatparatayà j¤àyate ÷àstraü ÷abdo vànenetyanvayaþ upapattyàditàtparyaliïgamityarthaþ / såtrànusàràdekavacanaü samudàyàbhipràyam / tena copakramàdãnàü kvacidavirodhaü såcayati / àdipadaü ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyànàmapi gràhakam / atra ÷rutyàdiùañkaü ca gràhyamiti ñãkokteþ / atra vàkye ÷rutyàdiùañkamapyàdipadena gràhyamiti hi tasyàrthaþ / parantu ÷rutyàdãnàmupakramàdivattàtparyagràhakatvàbhàvàdàgamàrthamàtranirõàyakatvàt nàtra tannidar÷akapramàõoktiþ / ata evottaratra - ÷rutirliïgaü samàkhyà ca vàkyaü prakaraõaü tathà / pårvaü pårvaü balãyaþ syàdevamàgamanirõaye // iti tatràpi pramàõaü vakùyati / uktaü hi pramàõalakùaõañãkàyàm "upakramàdãnàü tàtparyaliïgatvameteùàü punarartha eveti vi÷eùaj¤àpanàrtho yogavibhàgaþ"iti / na caivam "atra ÷rutyàdiùañkaü ca gràhyam"iti ñãkàyàü tàtparyagràhakeùvantarbhàvoktirayukteti vàcyam, yato 'tretyasya samanvaya÷abdàrtha ityevàrtho na tàtparyagrahakeùviti, 'àkà÷astalliïgàt' '÷abdàdeva pramitaþ' (bra.så. 1-1-22, 7-24) ityàdau ÷rutiliïgàdibhiràgamàrthaniraõayadar÷anena teùàmapi anvãyate ÷aktiråpasambandhavattayà j¤àyate padajàtamebhiritivyutpattyà anvaya÷abdàrthatvaucityàt / na copakramopasaühàràbhyàsàpårvatàphalàrthavàdopapattayaþ ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyà÷ca tàtparyaliïgànãti j¤ànapàdãyasudhàvirodha iti vàcyam, atra ÷akterapi saüyojanàt / ata eva candrikàyàmupakramàdipramàõakaþ ÷aktitàtparyalakùaõassambandhaþ samanvaya ityuktam / atradipadaü ÷rutyàdãnàmapi gràhakam / vyutkrameõànvayaþ / anenàtra bçhatsaühitàvacanodàharaõaü vakùyamàõasya ÷rutirliïgamiti vacanasyopalakùakamiti såcitam / ---------- BBsBh_1,1.4.3: %% BBsBhDãp_1,1.4.3: kàni tànyupapattyàdãni kutra ca liïgànãtyata àha - uktaü ceti / upapattyàdãtyanuùajyate/ na kevalamupapattyàdyuktaü nirdiùñaü, kintu tajj¤àpyaü coktamiti càrthaþ / asmaduktamupapattyàdi liïgaü bçhatsaühitàyàmapyuktamiti và / kimuktamityatastatpañhati - upakrameti / prakaraõàdirupakramaþ tadanta upasaühàraþ / upakramopasaühàra÷ca tau tathoktau / atropakramopasaühàratadaikaråpyàbhyàsàpårvatàphalàrthavàdà÷ceti pramàõalakùaõokteþ pratyekavivakùayà vi÷akalitàvupakramopasaühàrau dvau samudàyavivakùayà ubhayàvirodhalakùaõaü ekàrthatvalakùaõaü và tadaikaråpyamapi pçthaktàtparyagràhakamanusandheyam / ata eva dvivacanaprayogaþ / ekaprakàràsakçduktirabhyàsaþ / pràcuryeõa pramàõàntaràsiddhàrthabodhakatà apårvatà / phalavadarthapratipàdakaü phalam / stutiþ, nindà, ekakartçkopàkhyànaråpà parakçtiþ, anekakartçkopàkhyànaråpaþ puràkalpa÷ca, arthavàdaþ / upapattiþ yuktiþ / 'tàtparyanirõaye' vàkyatàtparyani÷caye 'liïgaü' sàdhanamitiyarthaþ/ yadvà - nirõetavye tàtparye sàdhye 'liïgaü' heturityarthaþ/ liïgamityasya upakramàdipadaiþ yathàyogyaü pratyekaü sambandhaþ / smçterupakramàditve 'pi virodhe uttarottarapràbalyasåcanàya bhàùye upapattyàdãti vyatyasyoktiþ / sàmànyavi÷eùabhàvena upapatterupakramàdibhyaþ pçthaguktiþ / yadvà - etaccopakramàdi svàrthe ÷abdàtmakamapi idametatparam abàdhe satyetadupakramatvàt ityàdiråpeõa vàkyatàtparye liïgaü ca bhavati / upapattistu yathàgnyàdiråpasvarthe tathà tàtparye 'pi ayametattàtparyaviùayaþ upapannatvàt iti prakàreõa liïgaråpeti pçthaguktiþ / ---------- BBsBh_1,1.4.4: %% BBsBhDãp_1,1.4.4: såtraü yojayati - upakramàdãti / '÷àstre' iti ÷eùaþ / samityasyàrthaþ samyagiti / sarvasminnityapi draùñavyam / 'niråpyamàõe' ityanena saü÷abdàrthasya adhyàhçtakriyayànvayo dar÷itaþ / tu÷abdasyàrtha eveti / '÷àstrayoni' ityanuùaktapadasyàrthaþ ÷àstràgamyamiti / tathà ca yato 'trànvayapadoktaiþ ÷rutiliïgavàkyaprakaraõasthànasamàkhyopakramàdibhiþ ÷aktitàtparyaliïgaiþ 'saü samyak' balàbalavimar÷apårvakaü 'sarvasmin' ÷àstre çgàdiråpe 'niråpyamàõe' vicàryamàõe ekàrthe ÷aktitàtparyaråpavyàpakadharmavattayà avagamyamàne 'tadeva' viùõvàkhyaü brahmaiva '÷àstragamyaü' tatpramàõakaü pratãyate, na rudràdi, ato 'j¤ànàü pratãyamànamapi netareùàü ÷àstrayonitvamiti yojanà / liïgairiti tçtãyayà niråpyamàõe iti saptamãprayoge ca upakramàdikaü tàtparyahetuþ / tàtparyaü ca ÷àstrapramàõakatve heturiti såcitaü bhavati / na kevalamupapattyàdikaü samanvaya÷abdàrthaþ, kintu taddhetukaþ ÷àstrajanyapramàgocaratvaråpaþ ÷àstrayonitve hetubhåtaþ / "tatparatvasambandho 'pi"iti sudhokteþ / anena 'samanvayàt' sàvakà÷atvaniravakà÷atvàdinà balàbalani÷cayapurassaraü anyatarabàdhayà vàkyàrthavimar÷aråpasamyagvicàritatvalakùaõasamyakttvayuktàdupakramà- di÷aktitàtprayaliïgasamudàyàtmasamanvayàt sarva÷àstrasya bhagavatyeva samyagvacanavçttyà ÷aktitàtparyàkhyasambandhàvagamàt tadviùõvàkhyaü brahmaiva jagatkàraõatayà ÷àstrayoni na rudràdãti 'samanvayàt' ityasyàvçttyà såtrayojanà dar÷ità bhavati / ---------- BBsBh_1,1.4.5: %% BBsBhDãp_1,1.4.5: nanu karmavidhànàdiråpa÷àstrasya kathaü brahmaparatetyà÷aïkàü bhagavadvàkyena pratiùedhati - màmiti/ yadyapi bhàgavate "ityasyà hçdayaü loke"iti pàñhaþ, tathà pårvottaràrdhayorvyutkrameõa pàñha÷ca dç÷yate/ tathàpyàcàryokteranyakalpãyo 'yamityadoùaþ / ekàda÷askandhe uddhavaü prati kçùõavacanametat / atràsmacchabdena kçùõa ucyate / tathà ca "vasante vasante" ityàdi karmavidhàtrã ÷rutiþ 'màm' uddi÷yaiva matpåjàtvena karmavidhatte / indràdyabhidhàtrã 'màmabhidhatte' madguõànai÷varyàdãnabhidhatte / 'ahaü vikalpyaþ' kalpanaü vidhànaü tathà ca - catvàri vàkparimità padàni tàni vidurbràhmaõà ye manãùiõaþ / guhà trãõi nihità neïgayanti turãyaü vàco manuùyà vadanti // (ç. 1-164-45.) iti ÷rutyà yà vàgvaktçttvànnimittàdvàkbdito hariþ tasyà yàni sthànàpekùayà 'parimitàni' paricchinnàni 'catvàri padàni' vàsudevàdiråpàõi tàni ye manãùiõaþ bràhmaõàþ ta eva viduþ / tatra vàco hçdayaguhàyàü nihitàni vàsudevàditrãõi råpàõi 'manuùyàþ' sàdhàraõàþ 'neïgayanti' na jànanti / 'turãyam' aniruddhàkhyaü tu 'vadanti' jànanatãtyevaüråpeõa ahameva catuùñvasaïkhyàvi÷iùñavàsudevàdivividharåpatayà bahutvena vidheya ityarthaþ / 'ahamapohyaþ' 'na suràü pibet' (manu. 11-94.) ityàdivàkyenàpriyàditi ÷eùaþ/ tathà ca "niùedhabuddhiviùayamapriyaü hi hareþ smçtam"iti bhàgavatatàtparyokteþ suràpànàdikaü madaprãtisàdhanatvàt niùidhyate ityapriyadvàrà 'na suràü pibet' ityàdinà ahameva niùedhya ityarthaþ / athavà - ahamapriyàdapohyaþ mamàprãtikaràtsuràpàna÷abditàt "surà harerguõà me syuþ"iti cintanàttapadapekùya apohyo niùedhya ityarthaþ / taduktaü bhàgavatatàtparye - vidhiråpatvena kalpanaü vikalpaþ catvàri vàgityàdi / tatra vàgityanuvàdaþ / vidhibhàge hareþ påjaivàbhidhàne ca tadguõàþ / vikalpe tadbahutvaü càpyapohe tu tadapriyam / ucyate sarvavedeùu tacca veda sa eva hi // iti / tathà - surà harerguõàþ proktàste me syuriti cintanam / suràpànamiti proktaü tanna kuryàtkatha¤cana // iti / tattvapradãpe tu - 'dve và va brahmaõo råpe' iti vikalpya vividhaü kalpayitvà 'tatra yassa àtmà' (talavakàrabràhmaõam) iti sadoùàdapohyo nirdeùatvena vidheyo 'pyahamevetyarthaþ uktaþ / atra tattvapradãpapakùe vikalpyeti lyap / ñãkàkçtpakùe tu vikalpya÷abdassamàsàntargato vyasto veti vi÷eùaþ / iyaü ca bhagavati vàkyasamanvayarãtiþ - àdyasya iti÷abdasya prakàràrthasya hçdayamityanenànvayaþ / dvitãyasya evaübhåtàyà ityarthaþ / tathà ca hyevaübhåtàyà vidhiniùedhàdiråpàyà anyaparatvena pratãtàyà÷càsyà÷÷ruteriti 'màü vidhatte' ityàdyuktaprakàreõa 'hçdayaü' tàtparyam 'ahameva veda' jànàmi 'madanyaþ ka÷cana' ko 'pi vi÷eùataþ pràyaþ na veda na jànàtãtyarthaþ / bhàgavata ityanantaraü tadeva ÷àstragamyamityuktatvàt na kathamiti÷aïkàvakà÷a iti vàkya÷eùaþ // 4 // // iti samanvayàdhikaraõam // _________________________________________________________________________________ // 5. ãkùatyadhikaraõam // BBsBh_1,1.5.1: %% BBsBhDãp_1,1.5.1: atràdhikaraõe saü÷abdoktaü vàcyatvaü kàrtsnyaü càkùipya samàdhãyate / pårvapakùayati - nanviti / 'ityàdibhi÷÷rutibhiþ' iti tçtãyàpa¤camyarthe / netyàdyàvartate / tathà ca 'tat' pårvasåtre tacchabdoktaü brahma÷abdagocaraü ÷àstroktaü kàraõaü na, kutaþ? yato na ÷abdagocaraü ÷àstramukhyàrthaþ na, tadapi kutaþ? yato na ÷abdagocaraü ÷abdàvàcyaü, nacekùaõãyatvavirodhaþ tadasiddheþ / kutaþ? yato na tadgocaraü j¤ànaviùayaþ na, aj¤eyamiti yàvat / na càvàcyatvàj¤eyatvayorasiddhiþ / "yato vàco nivartante"ityàdi ÷ruteriti yojanà/ 'yato vàcaþ' iti vàkye avàcyatvasya 'apràpya manasà saha' ityaj¤eyatvasya ca uktatvàditi bhàvaþ / "trayã na ÷rutigocarà"ityatra gocara÷abdasya vi÷eùyaliïgatayà prayogàt 'na tacchabdagocaram' iti sàdhu / sudhàyàü tu ÷abdànàü gavàü j¤ànànàü cara÷caraõaü vçttiryasmin tacchabdagocaramiti vyadhikaraõabahuvrãhiü cara÷caraõamasyàstãti matvarthãyàcpratyayàntatvaü cà÷ritya ÷abdagocaramityasya sàdhutvamuktam / 'yataþ' iti taittirãyavàkyam / yato 'vàco' vedà vàgindriyàõi ca 'manasà' manoråpendriyeõa saha 'tamapràpya' tadviùayakavçttij¤ànamajànantya eva nivartante / taü brahmaõa ànandaü vidvànna bibheti ityarthaþ / guõaguõinorabhedà÷rayeõaitadudàhçtam / ---------- BBsBh_1,1.5.2: %<'a÷abdamaspar÷amaråpamavyayaü tathàrasaü nityamagandhavacca yat'/ (kañha. 3-15.)>% BBsBhDãp_1,1.5.2: 'a÷abdam' iti kàñhakavàkyam / atra sarvatra yacchabdo yojyaþ / na vidyate ÷abdo guõaþ pramàõaü và yasmiüstattathoktam / pràkçta÷abdaguõa÷ånyaü ÷abdapramàõàviùayaþ ÷abdabhinnaü cetyarthaþ / 'aspar÷aü' spar÷aguõa÷ånyaü tata eva spar÷aliïgàviùayaþ tadbhinnaü ca, 'aråpaü' råparahitam ata eva cakùuùapratyakùàviùayastadbhinnaü ca / 'arasaü' rasaguõa÷ånyaü rasabhinnaü ca / agandhamityasyàpyupalakùakametat / anena pa¤camàtràvilakùaõatvamapyuktam / 'avyayaü nityam' ityàbhàyàü svaråpato dehata÷ca nà÷a÷ånyatvamucyate / agandhavadityanena gandhavatpçthivãlakùaõatvamuktam / anenopalakùaõayà pa¤camahàbhåtavilakùaõatvamapyuktaü bhavati / asya 'nicàyya taü mçtyumukhàtpramucyate' ityanenànvayaþ/ ---------- BBsBh_1,1.5.3: %<'avacanenaiva provàca' (bàùkala÷rutiþ)>% BBsBhDãp_1,1.5.3: 'avacanena' ityanyacchrutivàkyam / 'avacanena' vacanavçttiü vinaiva lakùaõayà 'provàca brahma guruþ' ÷iùyàyopadide÷eti pararãtyàrthaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.4: %<'yadvàcànabhyuditaü yena vàgabhyudyate ... yacchrotreõa na ÷ruõoti yena ÷rotramidaü ÷rutam' (ke.1.) ityàdibhi÷÷rutibhiþ na tacchabdagocaram />% BBsBhDãp_1,1.5.4: 'yadvàcà' ityanyattalavakàravàkyam / 'vàcà' taduccàryeõa ÷abdena yat 'anabhyuditam' anuktam / yena vàk 'abhyudyate' ucyate / ÷rotrendriyeõa na ÷çõoti puruùaþ / yenedaü ÷rotraü ÷rutaü tadeva brahma tvaü viddhãtyarthaþ / atra pårvapakùarãtyà vacanavçttiniùedhaþ / àdipadenaivaüjàtãyakà ÷rutirgçhyate / ---------- BBsBh_1,1.5.5: %% #<ãkùater nà÷abdam | BBs_1,1.5 |># %<'sa etasmàjjãvaghanàtparàtparaü puri÷ayaü puruùamãkùate' (pra.5-5.) 'àtmanyevàtmànaü pa÷yet' (bç.6-4-23.) 'vij¤àya praj¤àü kurvãta' (bç. 6-4-21.) ityàdivacanairãkùaõãyatvàdvàcyameva />% BBsBhDãp_1,1.5.5: siddhàntayatsåtramavatàrayati - neti // iti÷abda àvartate / tathà ca atra såtrakàraþ iti pårvapakùyuktaü ÷rutitàtparyàparij¤ànapràptaü brahmaõo 'vàcyatvaü neti niùedhatãtyarthaþ / såtraü pañhati - ãkùateriti / atra tadityanuvartate / tacca àdhyàyaparisamàpteþ vidheyasamarpakamapãhodde÷yasamarpakam / na vidyate ÷abdo vàcako yasya tada÷abdam / tathà ca 'tat' brahma 'a÷abdaü' ÷abdàvàcyaü na, kintu vàcyameva / kutaþ? ãkùateþ / dhàtunirde÷o 'yaü, tathaiva sudhokteþ / tathàpi ÷abdamàtrasyàsàdhakatayà tena tadartho lakùyate / tena prakçtànukålatayekùaõãyatvaü vivakùyate / tathà ca 'ãkùateþ' ãkùaõãyatvàt j¤ànaviùayatvàdityarthaþ ityà÷ayena såtraü vyàcaùñe - sa iti / idaü ca ùañpra÷navàkyam / atra "yaþ punaretaü trimàtreõaumityanenaivàkùareõa paraü puruùamabhidhyàyãta sa tejasi sårye sampanno yathà pàdodarastavacà vinirmucyate evaü ha vai sa pàpmanà vinirmuktaþ sa sàmabhirunnãyate brahmalokam"iti pårvavàkye prakçto yaþ akàrokàramakàràkhyàü÷atrayayuktapraõavoktaprakàreõa paramàtmànamabhidhyàya tamaparokùãkçtya ca tejoråpe sårye sampannatvagvinirmuktasarpavadvidhåtapàpassàmàbhimànidevaiþ satyàkhyaü brahmalokaü pràptaþ praõavopàsako jãvaþ saþ 'jãvaghanàt' jãvasàràttacchreùñhàt 'etasmàt' caturmukhàttadupade÷ena 'paràtparam' uttamàduttamaü 'puri÷ayaü' sakaladehàntargataü 'puruùaü' pårõaü vàsudevaü paramàtmànaü 'ãkùate' jànàtãtyarthaþ / yadyapi ùañpra÷nañãkàyàü "jãvaghanàdviri¤càttadupàsanayeti yàvat, ãkùate punarabhivçddhaj¤àno bhavati / ãkùitvàca taü pràpnoti"ityukterãkùateraparokùaj¤ànàrthatvaü pratãyate / tathàpi måle j¤ànasàmànyaviùayatvaråpekùaõãyatvahetorasiddhiparihàràya asyàþ ÷ruterupanyastatvàt "hiraõyagarbhopade÷ena"iti ñãkokte÷ceha prakçtànuguõyàdãkùatiþ parokùaj¤ànàrtho vyàkhyeyaþ/ 'àtmani' ityaparaü kàõvavàkyaü jij¤àsànaye vyàkçtam / 'vij¤àya' ityanyadvàjasaneyavàkyam/ 'bràhmaõo' brahmaniùñho dhãraþ 'taü' paramàtmànamevaü ÷àstreõàcàryàdvà 'vij¤àya' parokùato j¤àtvà 'praj¤àü' prakçùñamapokùaj¤ànaü 'kurvãta' sampàdayedityarthaþ / ityàdãti / evamàdivàkyairityarthaþ / àdi÷abdena "àtmà và are draùñavyaþ"(bç.u. 4-4-5.) "ajaàtmà mahàn dhruvaþ"(bç.u. 6-4-20.) "tameva dhãro vij¤àya"(bç.u. 6-4-21.) ityàdikaü gçhyate / ãkùaõãyatvàt / avagamopalakùakametat / anyathànanvayàt / anenàsiddhiþ parihçtà / tadanyathànupapatteriti ÷eùaþ / vàcyameveti sautrana¤dvayalabdhàrthoktiþ / na tvavàcyaü nàpi lakùyamiti eva÷abdàrthaþ / tadityanenàsyànvayaþ / aniyamasåcanàya såtrabhàùyayoþ pratij¤àhetvorvyutkrameõoktiþ / ---------- BBsBh_1,1.5.6: %% BBsBhDãp_1,1.5.6: nanvastvãkùaõãyatvaü brahmaõaþ, tathàpi na tadanyathànupapattyà tasya vàcyatvaü vàcyaü pratyakùàdinàpãkùaõãyatvopapatterityata àha - aupaniùadatvàditi / tadityetadvipariõamyànuvartate / tathà ca 'tasya' brahmaõaþ 'aupaniùadatvàt' upaniùadekasamadhigamyatvàt 'avacanena' vacanetarapramàõena 'ãkùaõaü' j¤ànaü netyarthaþ / tathà ca ÷rutismçtisàhàyyarahitapratyakùàdyavedyatvavi÷iùñekùaõãyatvànyathànupapattyà brahmaõo vàcyatvaü siddhyatyeveti bhàvaþ / pari÷eùapramàõaparatayà và idamàvçttya vyàkhyeyam / yojanà tu brahmaõa÷rutiùåktaü ãkùaõaü pramàõenaiva hi bhavet / prasaktapramàõeùu ca 'nàvacanena' vacanetarapramàõenekùaõaü sambhavati aupaniùadatvàt vacanenaiva bhavadãkùaõaü nàvacanena vacanavçttyanyalakùaõàdinà sambhavati / kutaþ? 'avacanena' bhàvapradhàno bahuvrãhiþ / avacanatvenàvàcyatvena nimittena ataþ pari÷eùàdãkùaõaü vàcyatvameva sàdhayatãti / ---------- BBsBh_1,1.5.7: %<'sarve vedà yatpadamàmanti tapàüsi sarvàõi ca yadvadanti' / (kañha. 2-15.)>% BBsBhDãp_1,1.5.7: nanu ÷rutisiddhamavàcyatvaü kathamãkùaõãyatvayuktimàtreõa dåùyate? 'pràbalyamàgamasyaiva' iti yuktitaþ ÷ruteþ pràbalyokterityataþ sautro heturàgamopalakùaka iti bhàvena vàcyatve ÷rutismçtã càha - sarva iti // kañhànàmiyaü ÷rutiþ/ sarve vedà 'yatpadaü' yasya brahmaõaþ svaråpam 'àmananti' mukhyavçttyà satàtparyaü pratipàdayanti / sarve vedàþ sarvàõi tapàüsi prasiddhàni 'yat' brahma prati 'vadanti' yadudde÷ena kartavyànãti bodhayantãtyarthaþ / tattvapradãparãtyà 'tapàüsi' àlocanaråpà yuktaya iti và / sarvairvedairahameva 'vedyo' mukhyataþ pratipàdyaþ / ahaü 'vedàntakçt' brahmasåtrakçt 'vedavit' vedàrthaj¤ànã ceti gãtàsmçtyarthaþ / àdipadàt 'atha kasmàducyate' 'nàmàni sarvàõi' 'vacasàü vàcyamuttamam' ityàdessaïgrahaþ / tathà ca ÷rutau 'àmananti' iti sàkùàdvàcyatvokteþ, smçtau ca 'ahameva' ityavadhàraõopapattaye mukhyatayà vedyatvasya vivakùaõãyatvàt tasya ca vàcyatvaü vinàyogàtsarva÷abdalakùaõàyà÷càsambhavàdvàcyatvamevàbhyàü siddhyatãti bhàvaþ / smçtibhya÷cetyasya vàcyamevetyanenànvayaþ / àdi÷abdopàtta÷rutismçtyapekùayà bahuvacanam / na kevalamãkùaõãyatvahetoriti càrthaþ / vedai÷ca sarvairahameva vedyo vedàntakçdvedavideva càham / (bha.gã. 15-15.) ityàdi÷rutismçtismçtibhya÷ca / ---------- BBsBh_1,1.5.8: %% BBsBhDãp_1,1.5.8: nanvevaü vàcyatvasya yuktyàdisiddhatve avàcyatvàj¤eyatvàbhidhàyakodàhçta÷ruteþ 'yato vàcaþ' ityàdiråpàyàþ kà gatirityata àha - avàcyatvàdikamiti / aj¤eyatvamatarkyatvaü ca àdi÷abdàrthaþ / tu÷abdaþ ÷aïkàvyàvartakaþ bhinnakrameõàvadhàraõe và / tathà ca 'aprasiddhatvàt' sàkalyena agocaratvànnimittàdeva brahmaõi 'avàcyatvàdikam' avàcyatvàdivyapade÷o yujyata iti na tadvirodha iti bhàvaþ / anena siddhànte 'a÷abdam' ityàderaprasiddhatvàtsàkalyena vàcaka÷abda÷ånyamityàdirthaþ / 'avacanena' ityasya tu sàkalyena vacanamantareõetyartha ityuktaü bhavati / ---------- BBsBh_1,1.5.9: %% BBsBhDãp_1,1.5.9: nanvaprasiddhinimittako 'vàcyatvàdivyapade÷aþ kva dçùña ityata àha - na taditi / yasmàt 'vipa÷cito' j¤ànino mero råpaü pa÷yanto 'pi 'ãdçgiti' sàkalyena 'na pa÷yanti' na jànanti / anenàprasiddhatvahetuþ såcitaþ / tasmànmero råpaü na j¤eyaü pratyakùeõa / na vàcyaü ÷abdena / 'na tarkyate' nànumãyate ca liïgenetyucyata ityarthaþ / itivaditi / iti vàkya ivetyarthaþ / asyàvàcyatvàdikamiti pårveõànvayaþ / tathà ca yathà meruråpe aprasiddhinimittakàvàcyatvàdivyapade÷astathà brahmaõyapãti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.10: %% BBsBhDãp_1,1.5.10: na kevalaü 'pa÷yantaþ' ityuktyanyathànupapattimàtreõaiva aprasiddheraj¤eyatvàtarkyatvàvàcyatvavyapade÷a iti vyavasthà siddhà, api tu smçtisiddhà ceti bhàvenàha - aprasiddheriti / tadbrahma yataþ 'paraü' pårõam atassàkalyenàprasiddhatvàdavàcyamucyate / sarvasadàgamoktatvàttatprasiddhatvàdvàcyaü ca bhavatãtyarthaþ / evamaprasiddhiprasiddhibhyàü tat atarkyam anumeyaü ca aj¤eyaü j¤eyaü j¤ànipratyakùagamyaü ca 'smçtaü' smçtikàrairuktamityarthaþ / gàruóe ityanantaraü uktamiti ÷eùaþ / asyàpyavàcyatvàdikamityanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.11: %% BBsBhDãp_1,1.5.11: evaü 'yato vàcaþ' ityàdi÷rutãnàü yuktyàdibalàdarthàntaropapatterna tadbalàcchabdàvàcyaü brahmeti såtraü vyàkhyàyàpavyàkhyàü pratyàkhyàti - na ceti / ca÷abdaþ svasiddhamapi netisamuccaye / tathà ca jagatkàraõaü 'a÷abdaü' pradhànaü na, kutaþ? a÷abdaü hi tat / 'a÷abdaü' pradhànaü kàraõaü neti và, kutaþ? 'ãkùateþ' 'tadaikùata' iti jagatkàraõasyekùaõakartçtva÷ravaõàtpradhànasya càcetanatvena tadasambhavàditi sàïkhyamataniràkaraõaparatayà vyàkhyàne prathamapratij¤àyàü hetåkçtam 'a÷abdatvam' a÷rautatvam 'itarasiddhaü' svetarasàïkhyasiddhaü na, na kevalametàvat, kintu svasiddhamapi na, sàïkhyena vaidikatvàbhyupagateþ / såtrakàreõa 'ajàmekàm' (tai. à. 10-10-1.) ityàdi ÷rutyuktatvàïgãkàràt / yadvà - tattvapradãparãtyà màyinà sàïkhyaü prati hetutvenopanyastama÷abdatvaü màyãtarasya sàïkhyasya na siddhaü nàpi sàïkhyetaramàyisiddhamuktahetubhyàmeva / tathà càsiddhiriti na tadvyàkhyànaü yuktamitibhàvaþ / evama÷abdatvaü ÷rautatvaü brahmaõassàïkhyetaramàyisiddhaü na, tanmate avàcyatvàt / cakàràdãkùitçtvamapi siddhaü na, tasyekùatisvaråpatvàdityapi vyàkhyeyam / tathà ca hetudvayamapi svapakùapratikålamiti na paravyàkhyà yukteti bhàvaþ tattvapradãpe tu 'naca' ityàdibhàùyaü 'itarasiddhaü' màyisiddhama÷abdatvaü na ÷rutyarthaþ uktanyàyena brahmaõo vàcyatvàt / evam 'a÷abdatvam' avàcyatvaü brahmaõa itarasya màyino 'pi na siddham / brahmaõi vyavahàràbhàvaprasaïgàt iti dvedhà vyàkhyàyaparakçtavyàkhyàpratyàkhyànàya paroktahetoùñãkàrãtyàsiddhyuktiparatayàpi vyàkhyàtam // 5 // ---------- BBsBh_1,1.5.12: ## BBsBhDãp_1,1.5.12: ãkùaõãyatvasya hetorvyadhikaraõàsiddhimàkùipya samàdhàtuü såtram - 'oü gauõa÷cennàtma÷abdàt' iti / asyàrthaþ - 'yataþ àtmanyevàtmànaü pa÷yet' ityàdi÷rutyukta àtmà 'gauõaþ' sattvàdiguõabaddho jãva evàtastadanyathànupapattyà vàcyo 'pi sa eva syànna nirguõaþ paramàtmeti cet - na, kutaþ? 'àtmànaü pa÷yet' itãkùaõãye tasminnàtma÷abda÷ravaõàditi / 'àtmapatasàmànàdhikaraõyàya pulliïganirde÷aþ' // ---------- BBsBh_1,1.5.13: %% BBsBhDãp_1,1.5.13: såtraü vyàcaùñe - na ceti / atra yato 'dç÷yaþ' ãkùati÷rutau dç÷yatayoktaþ 'àtmà' jãvàkhyo gauõa eva atastadanyathànupapattyà vàcyo 'pi sa eva syàt 'na nirguõaþ' guõàtãto viùõuþ 'dç÷yaþ' ãkùati÷ruttyuktaþ / gauõagrahaõe bàdhakasyetaraj¤àpakasya càbhàvàditi bhàvaþ / ato na sa vàcyaþ iti codyaü na yuktam / kutaþ? 'àtma÷abdàt' 'àtmanyeva' iti vàkye ãkùaõãye tasmin àtma÷abda÷ravaõàddç÷yo nirguõa eva, ata evekùatyà liïgena vàcyo 'pi sa eva bhavediti yojanà / yadyapi sudhàyàü gauõapadaü màyà÷abalitai÷varyàdidharmayuktasaguõabrahmaparatayà vyàkhyàtaü tathàpi pårvapakùiõo màyà÷abalitaü và guõabaddhà jãvà và dç÷yà vàcyà÷ca, na sarvathà nirguõaü brahmetyà÷ayànna virodhaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.14: %% BBsBhDãp_1,1.5.14: nanvàtma÷abdasadbhàve kuto 'yaü nirguõo na gauõa ityata àha - ya iti / yaþ 'sarvataþ' prakàreõa 'guõaiþ' sattvàdibhiþ ÷ånyaþ ya÷ca dukhakhàdidoùarahitaþ ya÷ca heyopàdeyarahitaþ / bhàvapradhàno 'yam / heyatvasahitopàdeyatvarahita iti / upàdeya evetyarthaþ / tattvapradãparãtyà svàbhàvikadoùarahito guõapårõatvenàptakàmatvàdupàdeyarahita iti và / tattvodyotañãkàrãtyà doùàbhàvàddhàturabhàvàdvà heyatvarahitaþ, laukikaguõàbhàvàdupàdàturanyasya svatantrasyàbhàvàdvà upàdeyatvarahitaþ aniùñàbhàvàddheyaü nàsti, apårtyabhàvàdupàdeyamasya nàstãti và tathoktaþ / ya evaü bhåtassa àtmetyabhidhãyate / ya etadviruddhasvabhàvavàn so 'nàtmeti satàü mataü sammatamitythaþ / kvacit 'hçdi hyeùa àtmà' ityàdàvetadanyasvabhàve 'pyàtmapadaprayogàt kathaü so 'nàtmetyata àha - anàtmanãti / 'anàtmani' àtma÷abdamukhyàrthabhinne jãve 'àtma÷abdaþ' 'sopacàraþ' upacàraþ paramamukhyavçttyanyamukhyavçttiþ tatsahitastadvçttika ityarthaþ/ tu÷abdo vi÷eùàrthaþ / 'vàmane' ityanantaraü 'nirguõaikaniùñhatvenoktàt' iti ÷eùaþ / asya nàyaü dç÷yo vàcya÷ca gauõaþ, kintu nirguõa evetyanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.15: %<'dve vàva brahmaõo råpe àtmà caivànàtmà ca / tatra yaþ sa àtmà sa nityaþ ÷uddhaþ kevalo nirguõa÷ca / atha ha yo 'nãdç÷aþ so 'nàtmà' iti talavakàrabràhmaõam />% BBsBhDãp_1,1.5.15: atraiva pramàõàntaramàha - dve vàveti / 'brahmaõaþ' parabrahmaõaþ råpaü ca råpaü ca råpe / tatràdyo råpa÷abdaþ svaråpaparaþ dvitãyo råpyate j¤àyate brahmàkhyamiti vyutpattyà pratimàparaþ / vàveti nipàtasamudàyaþ prasiddhidyotakaþ / te råpe dar÷ayati - àtmeti / àtma÷abdamukhyavàcyastadavàcya÷cetyarthaþ / 'tatra' àtmanàtnormadhye 'sa yaþ' ityanvayaþ / anyathà paunaruktyàt / tathà ca 'saþ' prasiddho 'yaþ' àtmà àtma÷abdamukhyàrtho viùõuþ 'saþ nityaþ' dehahànyàdirahitaþ '÷uddhaþ' karmalepavidhuraþ 'kevalaþ' jaóàmi÷raþ 'nirguõaþ' sattvàdiguõàbaddha ityarthaþ / co vi÷eùaõasamuccaye / evaü prathamoddiùñàtma÷abdàrthaü lakùaõamukhena pradar÷ya athànàtmànamuktalakùaõavyatirekamukhena dar÷ayati - atheti / yasmàdàtmà evaü bhåtaþ 'atha' tasmàt 'yo 'nãdç÷aþ' nityatvàdirahitaþ ha prasiddhaþ / 'so 'nàtmeti' satàü sammatamityarthaþ / 'bràhmaõam' ityanantaraü yato nirguõasya viùõorevàtmatvaü vaktãti ÷eùaþ / asyàpi 'vàmane' itivadanvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.16: %% BBsBhDãp_1,1.5.16: nanåpacàreõàpyàtma÷abdasya gauõe prayogasadbhàvàtsa eva ÷rutyukto dç÷ya àtmà kiü na syàdityata àha - na ceti / 'mukhye' àtmapadamukhyàrthe nirguõe dç÷yatayekùati÷rutipratipàdye sambhavati sati amukhyàrthagauõagrahaõaü na yujyata ityarthaþ / atra satãtyanena mukhyasambhavàkhyo heturuktaþ / amukhyaü na yujyata ityanena sàdhyam / ubhayasamuccaye ÷aïkàparihàrasamuccaye và ca÷abdaþ // 6 // ---------- BBsBh_1,1.5.17: ## BBsBhDãp_1,1.5.17: nanu àtma÷abdo mukhyata eva gauõàtmaparaþ kiü na syàt / na cokta÷rutismçtivirodhaþ, tatràtma÷abdo nirguõe viùõau mukhyo jãveùvamukhya ityanukteþ àtmanàtma÷abdayo÷cetanàcetanaviùayatvasambhavàt / ki¤ca - àtmànàtma÷abdayoþ prasiddhacetanàcetanaparatve÷ruteràrjavaü, prasiddhàrthàparityàgàt, råpa÷abdasyànekàrthàkalpanàcca / na ca jãve nirdeùatvàdyayogaþ, duþkhàdidoùasyaupàdhikatvena jãvasyàpi svabhàvato nirdeùatayà ÷ruteþ svabhàvaviùayatvopapatterityà÷aïkàü parihartuü såtraü pañhati - oü tanniùñhasya iti// neti vartate / tathà ca - 'tanniùñhasya' asya àtmaj¤àninaþ 'mokùopade÷àt' nàtma÷abdamukhyavàcyo gauõa iti såtràrthaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.18: %% BBsBhDãp_1,1.5.18: tanniùñhasya mokùopade÷e 'pi kuto 'yamàtmà na gauõa ityaprayojakatvamà÷aïkhyàha - na hãti / gauõamokùapadasamabhivyàhçto hi÷abdo virodhàkhyahetusåcakaþ / tathà ca - 'hi' yasmàt 'gauõàtmaniùñhasya' guõabaddhajãvaj¤àninaþ tajj¤ànàdguõabandhanivçttiråpo 'mokùo' na sambhavati, virodhàt tasmàt 'na hi' nàprayojakatà ÷aïkyetyarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.19: %% BBsBhDãp_1,1.5.19: asiddhi÷aïkàü parihartuü ko 'sàvàtmaniùñhasya mokùopade÷a ityatastaü dar÷ayati - yasyeti / atra ÷rutiþ svaprayuktamu÷abdam eveti vyàcaùñe / 'u' ekaþ pradhàna iti và / tacchabdo viùõutajj¤àniparaþ / tathà ca - 'hi' yasmàt 'saþ' viùõuþ 'sarvasya kartà' tasmàdeva 'vi÷vakçt' vàyukartà 'pratibuddhaþ' svatassarvaj¤aþ 'asmin sandohe' sanduhyate puruùàrtho aneneti và kàryakàraõasaïkhàtaråpatvàdvà bhåtasamudàyaråpatvàdvà sandohanàmake madhyadehe sthite 'gahane' gambhãre hçdayaguhàsthàne 'praviùñaþ' saþ 'àtmà' viùõuþ 'yasya' yenopàsakena 'anuvittaþ' samayagj¤àtaþ 'tasya' adhikàriõaþ 'u' pradhànaþ tasya viùõoryo 'lokaþ' sa eva lokaþ sthànaü bhavatãtyarthaþ / 'sandoghe' iti pàñhe 'pyayayamevàrthaþ 'sandehe' iti pàñhe anekàrthasaïkaña ityarthaþ / tattvapradãpe tu - sa vi÷vakçt kçtakçtyaþ / kutaþ? yataþ sa hi paramàtmà prasannaþ sarva÷aktiþ sarvamasya j¤àninaþ kàryaü karotãtyuktam / asmin pakùe prathamaþ prathamàntatacchabdo viùõuj¤àniparaþ, vi÷va÷abdaþ kçtyaparaþ, sarva÷abdo j¤ànikàryaparaþ / ñãkàkçtpakùe tu - prathamaþ prakçtaviùõuparaþ, vi÷va÷abdo vàyuparaþ, sarva÷abdo jagatpara iti bhedaþ / pakùadvaye 'pi dvitãyatçtãyau viùõutallokapara/ 'iti' ityevaüråpe bçhadàraõyake 'àtmaniùñhasya' tajj¤ànino 'mokùa upadi÷yate' / asya yata ityupadi÷yate ato 'na gauõa àtmà' iti vakùyamàõapratij¤ayànvayaþ / såtrasya tu na gauõa àtma÷abda iti pårveõànvayaþ / àtmetyanena sautratacchabdo nàtma÷abdaparaþ, kintvarthataþ pradhànàtmapara ityuktaü bhavati / ---------- BBsBh_1,1.5.20: %% BBsBhDãp_1,1.5.20: àtma÷abdo viùõàveva mukhyaþ na jãveùvityatra na kevalaü tanniùñhasyetyàdinoktamanumànaü mànam, kintu såtrakçdabhipretàþ spaùña÷rutismçtaya÷ceti bhàvena tàü tà÷càha - ayamiti / brahmetyantasya upadi÷yata iti pårveõànvayaþ / 'ayamàtmà' ramàbrahmàdiùu àdànàdikartçtvena sthitaþ àtmà 'brahma' viùõureveti màõóåka÷rutyarthaþ "so 'yaü viùõå ramàbrahmarudrànantàdigaþ sadà / àdànàdanakartçtvàdàtmà"iti màõóåkabhàùyoktaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.21: %% BBsBhDãp_1,1.5.21: "vadanti tattattvavidastattvaü yajj¤ànamadvayam / brahma"ityaparaü bhàgavatavàkyam / advayaü samàdhika÷ånyaü j¤ànasvaråpaü yattattvaü vadanti j¤àninaþ tat de÷akàlàdiùu bçühitatvàt sarvàntaryàmitvàdyai÷varyàdiguõavàttvàcca nimittàt 'brahmeti paramàtmeti bhagavàniti ÷abdyate' abhidhãyata ityarthaþ / asyàpi pårveõa sambandhaþ / tatraiva caturthaskandhe "dattam"ityanyadvàkyam / etacca 'anasåyà tathaivàtrerjaj¤e putrànakalmaùàn' iti pårvàrdhenaivànvetavyam / patnã marãcessukalà suùuve kardamàtmajà / kà÷yapaü pårõimànaü ca yayoràpåritaü jagat // iti prakçtena samuccayàrthastathà÷abdaþ / tathà ca - anasåyàkhyà atribhàryà atreþ sakà÷àt 'àtme÷abrahmasambhavàn' àtmà viùõurã÷orudraþ brahmà caturmukhaþ àtmà ce÷a÷ca brahmà ca te tathoktàþ taissaha bhavantãtyàtme÷abrahmasambhavàþ tàn 'akalmaùàn' apàpàn yo dattaþ durvàsàþ soma÷caitàn putràn 'jaj¤e' janayàmàsetyarthaþ / yadvà - anasåyà atrerdattàdãn janayàmàsa, te ca àtme÷abrahmasambhavà iti vipariõàmena vyàkhyeyam / atra brahmàve÷ena sahotpanne candre niruktasambhava÷abdo mukhyaþ / sàkùàdviùõurudràü÷atvena tatsambhåtayordattadurvàsasostu chatrinyàyenàmukhya iti draùñavyam / yadyapi "atreþ patnyanasåyà trãn jaj¤e 'tiya÷asaþ sutàn / dattam"iti bhàgavatapàñhaþ, tathàpyanuvyàkhyàne evaü pañhitatvàttathaiva sudhàyàü vyàkhyàtatvàttadanyakalpãyaü pàñhàntaraü bhaviùyatãtyadoùaþ / asyàpãtyupadi÷yata ityanenànvayaþ / cetanastviti pàvàkyam / 'prabho' iti kasyacitsambodhanam / tatreti ÷eùaþ / àdyastu÷abdo vi÷eùàrthaþ / dvitãyo 'vadhàraõe / tathà ca - 'jãvàþ brahmàdayaþ proktàþ àtmà tu' tacchabdamukhyavàcyastu 'janàrdano' viùõuþ 'ekaþ' eva proktaþ pramàõeùu / 'itareùu' brahmàdiùu 'àtma÷abdaþ sopàcàraþ' paramamukhyavçttyapekùayà hãnavçttiyukta iti j¤ànibhirabhidhãyata ityartaþ / kutastasyaivàtmatvaü nànyeùàmityata àha - tasyeti / yataþ 'tasya' nirguõasya àtmano 'j¤ànànmokùo' bhavatãti "yasyànuvittaþ"(bç.u. 6-4-31.) ityàdau 'udàhçtaþ' uktaþ ato 'yamàtmà nirguõo viùõureva nànyaþ / kutaþ? tasyaiva viùõornirguõasya mokùadàtçtvasambhavàt, anyeùàü tadasambhavàdityarthaþ / àtmaj¤ànànmokùopade÷e 'pi kuto netareùàmàtmatvaü teùàmapi mokùadàtçtvasambhavàdityata àha - saguõà iti / turavadhàraõe / tathàca - 'apare' viùõoranye brahmàdayo yataþ 'saguõàþ' sattvàdiguõabaddhà eva na svatastadvidhuràþ ataþ 'tajj¤ànànnaiva' sarvathà 'mucyate' adhikàrãtyarthaþ, guõabaddhàtmavij¤ànàt guõabandhanivçttiråpamokùàyàgàditi bhàvaþ / nanu viùõàvapi nirguõatvenàstu mokùadàtçtvasambhàvanà, tanni÷cayastu kuta ityata àha - paro hãti / 'hi' yasmàt 'viùõuparaþ' svatantraþ / tattvapradãparãtyà sarvottama iti và, 'puruùaþ' pårõaþ 'tasmànmokùastato' viùõorbhavedeveti smçtaþ smçtyukta ityarthaþ/ 'iti pàdme' ityasyàpi ityupadi÷yata iti pårveõànvayaþ// 7// ---------- BBsBh_1,1.5.22: ## %<'tamevaikaü jànatha àtmànamanyà vàco vimu¤catha / amçtasyaiùa setuþ' (muü. u. 2-2-5.) ityanyeùàü heyatvavaca- nàdasyàheyatvavacanànna gauõa àtmà //>% BBsBhDãp_1,1.5.22: yuktyantareõàtma÷abdàdito na gauõa ityàha såtrakçt - heyatveti / atra heyatvaü nàma mokùàrthaü pràdhànyena j¤eyatvenàvihitatvam / tathà ca - na kevalaü tanniùñhasya mokùopade÷àt, kintu "tamevaikam"iti ÷rutau àtmano heyatvàvacanàt, pratyuta 'jànatha' ityaheyatvavacanàt, jãvasya ca "anyà vàco vimu¤catha"iti mumukùubhirheyatvavacanàcceti såtravçttimabhipretya såtraü vyàcaùñe - tamiti / he çùayaþ 'tam' àtmànaü viùõum 'eva ekaü' pradhànaü 'jànatha' jànãdhvam / 'anyàþ' jãvàdiviùayiõãþ 'vàcaþ vimu¤catha' tyajata, pràdhànyena viùõvitaràn na jànãdhvamityarthaþ / 'jànatha àtmànam' iti vi÷leùo viùõoþ sarvato vilakùaõatvapradar÷anàrthaþ / vikaraõavyatyayastu chàndasaþ / amçtasyetyekavacanaü samudàyavivakùayà / tathà ca - 'amçtasya' muktavargasya 'eùaþ' viùõuþ setuþ' mukhyà÷raya ityarthaþ / 'iti' ityevaüråpàyàü muõóaka÷rutau 'anyeùàü' jãvànàü 'heyatvavacanàt' ityanena ca÷abdasamucceyaü dar÷itam / sautrana¤o vyatyàsena anvayamabhipretya samucceyàntaramàha - asya viùõoraheyatveti / ca÷abdaþ samuccaye / såtre gauõasåtràdanuvçttasya "na gauõa àtma÷abdaþ"ityasyàrthamàha - neti / gauõa àtma÷abdamukhyavàcyo na, kintu nirguõo viùõurevetyarthaþ/ tathà ca - àtma÷abdàdãkùati÷rutyukto 'pi nirguõa eveti siddham/ tasyekùatyanyathànupapattyà vàcyatvamiti bhàvaþ // 8 // ---------- BBsBh_1,1.5.23: ## %% BBsBhDãp_1,1.5.23: yuktyantareõàpi nirguõasya viùõorvàcyatvamupapàdayatsåtramupanyasyati - svàpyayàditi / såtraü vyàcaùñe pårõamiti / 'ado' målaråpaü 'pårõam' 'idam' avatàraråpaü ca 'pårõam' / 'pårõam' avatàraråpaü sçùñikàle 'pårõàt' målaråpàt 'udacyate' udgacchati / tattvapradãparãtyà amuùmàdidaü saïkhyàmàtreõodacyate ekameva bahusaïkhyaü bhavati vi÷eùàdeveti và / pralaye målaråpaü 'pårõasya' svasya 'pårõam' avatàraråpam 'àdàya' svãkçtyaikãbhåya 'pårõameva' anyatràlãnaü sadeva svayam 'ava÷iùyate' iti bçhadàraõyaka÷rutyarthaþ / 'sa' ityanyà÷rutiþ / tadarthastu - 'sa' viùõuþ 'àtmanaþ' svasmàt målaråpàt 'àtmànam' avatàragataü svasvaråpaü 'uddhçtya' sçùñikàle pçthagvyaktãkçtya pralaye 'àtmani' svasvinneva 'vilàpayati' ekãbhàvayati / 'atha' anantaraü sa viùõuþ 'àtmaiva' målaråpyeva 'bhavati' ava÷iùyata iti / 'sa devaþ' iti skàndasmçtiþ ÷rautatacchabdàrthavivaraõaråpà / 'devo' dyotanàdeþ 'nirguõaþ' sattvàdiguõebhyo niùkràntaþ tata eva guõakàryadoùahãnaþ 'puruùottamaþ' kùaràkùaracetanottamaþ 'àdikçt' vi÷vasyotpattikartà prathamakartà và 'saþ' ÷vetadvãpago 'hariþ' àdisçùñau 'bahudhàbhåtvà' varàhàdibahuråpàõi sçùñvà 'punaþ' atha pralaye 'ekãbhåya' målaråpeõa tànyekatàü pràpayitvà ahipatau '÷ete' yoganidràü karotãtyarthaþ / itãtyasya iti ÷rutyuktatvàccetyadhyàhàreõa 'vàcyameva tat' iti paramasàdhyenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.5.24: %% BBsBhDãp_1,1.5.24: etacchrutyukto 'pi nirguõaþ kutaþ? gauõa eva kiü na syàdityastatra sautraü hetuü sàvadhàraõasva÷abdàvçttyà yojayati - svasyaiveti // evakàro bhinnakramaþ / iti÷abda àvçtto 'tràpi yojyaþ/ vacanàdityàvartate / na gauõa ityanuvartate / ayamiti ÷eùaþ / svàpyayapadaü pårõatvasyàpyupalakùakam / tathà ca pårõamiti ÷rutau svàpyayapadopalakùitapårõatvasya vacanàt svasya svasminnevàpyayavacanàcca, sa iti spaùña÷rutàvapi àtmanyeva vilàpayãti svasya svasminnevàpyayavacanàt, tasya ca nirguõahariniùñhatàyàþ smçtau vacanàcca ayaü nirguõa eva na gauõa iti yojanà / vàcyatve svàpyayasya sàkùàddhetutvàbhàvàt såtre bhàùye ca ca÷abdàbhàvaþ / yadyapyatropalakùaõàbhipràyakañãkàrãtyà pårõatvahetusamuccàyaka÷ca÷abdo 'nuvartanãyaþ / tathàpyasya vàcyatve sàkùadahetutvàttatra hetvantarasya j¤àpakaca÷abdo nànuvartanãyaþ / na ca ÷rutyuktatvàccetyadhyàhçtahetau ca÷abdàva÷yaübhàvàt kathaü tadabhàva iti vàcyam, såtra÷rutahetau ca÷abdàbhàva ityabhipràyàt / ata eva ñãkàyàü tatretyuktam / tathà càyaü såtràrthaþ - na kevalaü nirguõaviùõvàkhyaü brahma ãkùaõãyatvàdvàcyam, kintvetacchrutyuktatvàcca / ÷rutyuktaü nirguõameva na gauõamiti kutaþ? purõatvàtsvasya svasminnapyayàcca, gauõasyàpårõatvàt anyasmin layena svàpyaya÷ånyatvàcceti / ÷rutyuktasvàpyayapårõatvayorasiddhiparihàràya hetau sàdhyasàmànàdhikaraõyopapàdanàya ca ÷rutismçtyorvacanàdityuktaü bhàùye / nanvayaü svàpyayavàn anyatràlãna÷ca gauõassyàt, nirguõo 'nyo 'stãti cet - na, yadyayaü svàpyayavàn gauõaþ tarhyayaü nirguõa÷cobhau pralaye 'nyatra layahãnau tiùñhataþ? uta ekasminnanyasya layo bhavati? nàdyaþ "idaü và agne naiva ki¤ca nàsãt"(tai.brà. 2-2-9-1.) ityàdi÷rutivirodhàt, atra pralaye dvitãyamàtraniùedhàt / dvitãye na tàvadgauõasya nirguõe layaþ, tasya svàpyayavattayà avasthànàbhyupagamàt / tathà ca nirguõasya saguõe layo vàcyaþ / sa ca na sambhavatãtyàha - na hãti / 'gauõàtmani' jãve 'nirdeùasya' sattvàdiguõabandharåpadoùahãnasya nirguõasya viùõorlayo nopapadyata ityarthaþ / hi÷abdena "yatprayanti"(tai.u.3-1.) ityàdi÷rutivirodhàditi hetuþ såcitaþ / tasmànnirguõasya svasminneva layo vàcya ityato 'yamananyalãno nirguõa eveti tasyaiva ÷rutyuktatvàdvàcyatvaü siddhamiti bhàvaþ / atra naye gauõàdivyapade÷aþ sattvàdiguõayuktatvatadabhàvaråpadharmà÷rayajãvaparamàtmaviùayaka eva, na tu mukhyàsambhave gauõà÷rayaõàdityatreva nirguõo 'yamityatreva và mukhyàrthaguõahãnaviùaya iti såcanàya nirguõasyeti vaktavyatve 'pi nirdeùasyetyuktam / ---------- BBsBh_1,1.5.25: %% ## %% BBsBhDãp_1,1.5.25: nanvastu nirguõasya viùõorvàcyatvopapattau satyàü kàraõatvena ÷àstragamyatvam / taccopakramàdibalàt prasiddha÷àkhàsveva kàraõatvena pratipàdyatvaparyavasitam / aprasiddha÷àkhàsu punaranyo 'pi kàraõatvena ucyatàm / na ca tà na santi, tàsàmànantyeneyattàni÷cayàdityata àha - na ceti // co 'pyarthaþ / tathà ca - 'kàsucit' aprasiddha÷àkhàsu 'anyathà' anyo nirguõàt saguõo 'pi 'anyathà' akàraõatvàdeþ kàraõatvena àtma÷abdamukhyavàcyatvena mokùajanakaj¤ànaviùayatvena ca, nirguõo và 'anyathà' akàraõatvàdinà 'ucyate' ucyatàmiti 'na' iti yojanà / 'nànyathà' ityanena såtre gauõasåtrànnetyasyànuvçttiþ anyathetyadhyàhàra÷ca såcitaþ / 'tattu sam' ityuktàdanyathà netyarthaþ / kuto netyatastatra hetutvena såtramupanyasya vyàcaùñe - gatãti / uttarasåtrapadàkarùaõena sarvàdhikàrisàdhàraõaü gatisàmànyasya ÷rutatvàditi yojanàmabhipretya asiddhiparihàràya tatsåtrasåcitàü ÷rutimàha - sarva iti / vedà ityasya vivaraõaü 'sarve' iti / tathà ca - 'sarve vedàþ' tathà 'supramàõàþ' suùñhu pramàõaü pramàõànantaraü målabhåtaü yàsàü tàþ 'yuktayaþ' / 'tathetihàse' iti vakùyamàõànurodhàdatretihàsà apyupalakùyàþ / tathà cetihàsà÷ca / 'bràhmaü' brahmaikaviùayam 'ekam' ekavidhameva ramàrthaviùayakatvàt 'paramam' uttamaü 'j¤ànaü' 'prakà÷yante' utpàdayanti, na punaranekam / ataþ 'sarveùu vedeùu' tathà yuktiùu 'tathetihàse' itihàseùu 'kuta÷cit' ka÷cidapi viùayakçto và prakàrakçto và 'virodho na' ityarthaþ j¤ànaråpamekameva brahmasvaråpaü j¤àpayantãti và / ÷ruteriti pa¤camã tçtãyàrthe / gaterityasya vyàkhyà j¤ànasyeti / sàmànyàditi sautrapade pràtipadikàrthamàha - sàmyamiti / viùayaguõànàmananyathoktyà sàmyamityarthaþ / "na hyekatra j¤ànànandàdikamuktvànyatràj¤ànàdiråpatvaü brahmaõa ucyate"iti tattvapradãpokteþ kathyata iti ÷eùaþ / na tu viùamatvamiti và svayameva sàkùànna tvanyamukheneti và eva÷abdàrthaþ / tathà ca - 'sarve vedà' iti ÷rutyà svayameva sàkùàdgateþ sarva÷àkhotpàdyaj¤ànasya sàmànyàt ekavidhatvokteþ na kàsucicchàkhàsu anyathocyata iti såtràrthaþ / atra bhinnaviùayaprakàrakeùvapi j¤àneùu j¤ànatvena sàmyasattvàtsàmyàdityuktau viùayaprakàraikyaü na siddhyatãti sàmànyàt samànatvàt ekavidhatvàt ityuktaü såtre / bhàùyapadasyàpyayamevàrtha eti dhyeyam // 10 // ---------- BBsBh_1,1.5.26: #<÷rutatvàc ca | BBs_1,1.11 |># %<"eko devassarvabhåteùu gåóhaþ sarvavyàpã sarvabhåtàntaràtmà / karmàdhyakùassarvabhåtàdhivàsaþ sàkùã cetà kevalo nirguõa÷ca"/ (÷ve.6-11) iti na ÷abdaþ ÷råyate / na càprasiddhaü kalpyam / sarva÷abdàvàcyasya lakùaõàyukteþ // 5 //>% BBsBhDãp_1,1.5.26: ita÷ca nirguõaü brahma vàcyamityàha såtrakçt - ÷rutatvàcceti/ co hetusamuccaye / tada÷abdaü neti vartate/ tathà ca tadviùõvàkhyaü nirguõaü na kevalamãkùatyàdibhiþ nà÷abdaü ÷abdavàcyam / kintu "ekaþ"iti ÷vetà÷vatara÷rutau '÷rutatvàcca' svavàcakanàmnà sàkùàduktatvàccetyartha ityà÷ayena såtropàtta÷rutiü pañhati - eka iti / 'ekaþ' pradhànaþ svasmin bheda÷ånya iti và 'devo' dyotanàdeþ 'sarvabhåteùu gåóhaþ' sarvapràõiùu guptatayàvasthitaþ / na kevalaü bhåteùu sthitaþ kintu 'sarvavyàpã' ca de÷ataþ kàlato guõata÷ca sarvaü vyàpnotãtyarthaþ / na kevalaü sarvabhåteùu sthitimàtraü, kintu 'sarvabhåtàntaràtmà' sarvapràõinàü antaþsthitvà à samyak tanniyantà ca màtà ceti và / àdànàdikartçtvàdvà tathoktaþ / 'karmàdhyakùaþ' karmàdhipatiþ, "karmopari asyàkùàõãndriyàõi vartanta ityadhyakùaþ"iti tattvapradãpokteþ / 'sarvabhåtàdhivàsaþ' sarvapràõinàmà÷rayaþ / sarvaü sàkùàdãkùate pa÷yatãti 'sàkùã' / ãkùaõaü ca na pràkçtaü kintu caitanyasvaråpamityàha - 'cetà' j¤ànaråpa iti / 'kevalo' jaóàmi÷raþ samàbhyadhika÷ånya iti và "kevalaü tàdç÷àbhàvàt"iti dvitãyatàtparyokteþ / kevalaü caitanyenekùaõamasaüpraj¤àtasamàdhisthasya yogino 'pi bhavatãti tadvyàvartanàyàha 'nirguõa' iti sattvàdiguõabandhahãna ityarthaþ, pràkçtaguõahãna iti và / iti÷abdasya '÷rutau nirguõasya' iti padadvayàdhyàhàreõa ÷rutatvàditi såtreõànvayaþ / "atra vàcyatvaü pratipàdayatsåtraü tadupàtta÷rutyudàharaõapårvakaü pañhati - eka iti"iti kvacitkañãkàpàñhànusàreõa bhàùye kvacit ÷rutipàñhànantaraü såtrapàñho dç÷yate / tatpakùe tvanvayassulabha eveti dhyeyam / ÷rutatve 'pya÷abdaþ kiü na syàdityaprayojakatva÷aïkàyàmàha - na hãti / 'hi' yataþ 'a÷abdaþ' avàcyaþ padàrtho 'na ÷råyate' na ÷rutipadenocyata ityarthaþ / ato nàprayojakatvaü hetoriti vàkya÷eùaþ / virodhàdityapi hi÷abdàrthaþ / nanu a÷abdasyàpi brahmaõo lakùaõayà ÷rutatvaü kiü na syàdityata àha - na ceti / 'aprasiddham' avàcyasya brahmaõo lakùyatvaü na kalpyamityarthaþ / kutaþ? yato 'vàcyasya vastuno lakùyatvamaprasiddham ata iti vyàptiparatvenàpãdaü yojanãyam / nanu kathametat? gaïgàpadàvàcyasyàpi tãrasya tatpadalakùyatvaprasiddherityata uktaü - sarveti / 'sarva÷abdàvàcyasya' brahmaõo lakùaõàyàþ vedapadalakùyatvasyàyukteþ vipratipannaü na lakùyaü, kenàpi padenàvàcyatvàt vyatirekeõa tãravaditi yuktiviruddhatvàdityarthaþ / tathà ca - nàsmàbhiþ kevalàvàcyatvena lakùyatvàbhàvaþ sàdhyate yena tãràdau vyabhicàraþ ÷aïkayeta, kintu sarva÷abdàvàcyatvena / tacca na tãràdigataü, tasya tãràdipadavàcyatvàt / brahma tu na tathà, tasya sarva÷abdàvàcyatayaiva pareõàïgãkçtatvàt / ato na vyabhicàra iti yuktivirodho duùparihara iti bhàvaþ / nanu lakùyatvàbhàvavati pravàhàdau hetvabhàvàdasàdhàraõamiti cet - na, lakùaõàyogyasyaiva lakùyapadàrthatve sarvapadàrthànàmapi ki¤citpadalakùaõàyogyatvena tadabhàvaråpasàdhyasya kutràpyabhàvena sapakùasyaivàbhàvàt // 11 // // iti ãkùatyadhikaraõam // _________________________________________________________________________________ // 6. ànandamayàdhikaraõam // BBsBh_1,1.6.1: %% BBsBhDãp_1,1.6.1: athàdhyàyapàdayorupodghàtatvena pãñharåpàyàmasyàü pa¤càdhikaraõyaü brahmasvaråpanaråpaõe anava÷eùàtkimadhyàyàtmaka÷eùagranthenetyata àha - tameveti // tathàpãtyàdau yojyam / samanvaya÷abda÷ca vipariõàmenàvartanãyaþ / tathà ca - tathàpi prakañanaü vinàdhyàyàkhya÷eùagranthasya kçtyàntaràbhàve 'pi 'tameva' "tattu samanvayàt"ityanena hetutayà sàmànyataþ siddhavadupanyastameva samanvayàt 'samanvayam' upakramàdiliïgaj¤àpyaü samyagvacanavçttyà sarva÷àstrãyavacanànàü harau niråpaõaü tatparatvaü 'prakañayati' prativàkyagrahaõena taddhetåpanyàsàdinà prapa¤cayati "ànandamayo 'bhyàsàt"ityàdinà anena prathamenàdhyàyena såtrakàra ityarthaþ / anyathà pratij¤àmàtrasya "tadeva ÷àstrayoni, samanvayàt"iti siddhavadupanyàsamàtrasya sàdhakatve "viùõoranyadeva ÷àstrayoni, kutaþ? samanvayàt samyaktàtparyaviùayatvàt, tathà anyadeva tàtparyaviùayaþ, kutaþ? upakramàdiliïgàt"ityapi prativàdã bråyàditi bhàvaþ / yathopakramàdikaü tajj¤àpyaü tàtparyaü ca samanvaya÷abdàrthaþ tathà bhàùyaü yojitam adhastàt / yadyapyatra såtrasya pratãkatvena uttaratra udàhariùyamàõatvànnàtràpyudàhartavyatà / tathàpi såtrànudàharaõe ànandamayàkhyaviùayàparij¤ànàttasya viùõutvasamarthane kà pårvasaïgatirityevaü ÷aïkànudayàt tanmålapra÷nànudayàt ànandamayàparij¤àne brahmaõastadavayavatvapratãtimukhenàkùeparåpa÷aïkànudayàcca etadàkùeparåpasaïgatipradar÷anàya ca adhikaraõasaïgativiùayaka÷aïkotthàpanàya atràpi såtrodàharaõaü, uttaratra tu pratãkatveneti draùñavyam / adhyàyàntaravyàvçttyarthamànandamayetyàdi / prathamenetyanukttvà evaüvacanena etadadhikaraõamàrabhyàdhyàyàrambhaþ, pa¤càdhikaraõyàstu nàdhyàyàntarbhàva ityapi såcitam / samanvayàdhikaraõamàrabhyaivàdhyàyàrambhaþ tasyaitatprapa¤catvàditi pakùe adhyàyena adhyàya÷eùeõetyartha ityavirodhaþ / caturthapàde na samanvayaþ kriyata iti paramataniràsàya 'samastena' samagreõetyuktam / devatàpa÷ådràdhikaraõayoþ samanvayàkaraõàt samastenetyanupapannamityà÷aïkàniràkaraõàya 'pràyeõa' pràcuryeõeti / pràya iti sakàràntàvyayaparyàyo 'yamakàràntaþ pràya÷abdaþ / tasmàtprakçtyàditvàttçtãyàyàü pràyeõeti bhavati / ata eva viùõutattvanirõayañãkàyàü bhåmàrthe 'pràyaþ' ityavyayamapyasti ityapi÷abdaþ pràyoji / prameyadãpe 'pi sàntasyaivàvyayatvamuktam / ---------- BBsBh_1,1.6.2: %% BBsBhDãp_1,1.6.2: tarhi adhyàyasyaikàrthatvàt pàdabhedaþ kiü nibandhana ityataþ samanvetavyabhedàt samanvaye 'pyavàntarabheda iti bhàvena prathamàdhyàprathamapàdapratipàdyaü dar÷ayati - pràyeõeti // 'asmin' prathame pàde 'pràyeõa' bàhulyena 'anyatra' viùõoranyatra 'prasiddhànàü' ÷rutyàdito lokato vàdmapàtato råóhatvena pratãyamànànàü nàmàtmakànàü '÷abdànàü' 'paramàtmani' viùõau niruktaþ 'samanvayaþ' 'pradar÷yate' prapa¤cyata ityarthaþ / atràpi antaradhikaraõe antaþsthatvaliïgasamanvayapratipàdanàt avyàptiniràsàya - pràyeõeti / tattvapradãpe tu eka eva bhàùye pràyeõeti ÷abdaþ / tasyaivottaratràpi sambandha ityà÷ayena "pràyeõànyatra prasiddhànàü ÷abdànàmiti ca sambandhaþ"ityuktam / tathà - ànandamayàdhikaraõe liïgavicàrattadapi pràyeõeti vyàvartyamiti coktam / yadvà - ñãkàyàmapyàvçttyabhipràyeõaikasyaiva punaruttaratràpi anvayapradar÷anàya pratãkagrahaõaü kçtamiti na granthavairåpyaü kalpyam / ata eva tattvapradãpànusàreõa "ànandamayanàmnaþ iti ñãkàyàmànandamayanàma÷badaþ ànandàdinàmaparo và yojyaþ"ityuktaü candrikàyàm / atha paroktaü pàdàrthaü dåùayati - neti / 'anyathà' prathame spaùñabrahmaliïgànàü ÷abdànàü dvitãyatçtãyayoraspaùñabrahmaliïgànàü samanvayaþ pratipàdyate / tayostu savi÷eùanirvi÷eùaviùayatayà bhedaþ / caturthapàde tu pradhànasyà÷àbdatvoktirityevaü råpo 'smaduktàdanyaprakàreõa pàdàrtho na vàcyaþ ityarthaþ / kuto netyata àha - taditi / 'tasya' paroktapàdàrthaniyamasya 'adçùñeþ' etadadhyàyagatapàdeùvadar÷anàdityarthaþ / sarvasàïkaryàditi bhàvaþ / tacca ñãkàdàvuktam / ---------- BBsBh_1,1.6.3: %% BBsBhDãp_1,1.6.3: nanvànandamayàdhikaraõamàrabhya sarveùàmadhikaraõànàmava÷yavaktavye saïgatipa¤cake asminnadhikaraõe lokato 'nyatraprasiddhànandamaya÷abdopalakùitaguõivàci÷abdànàmànandàdiguõavàci÷abdànàü ca brahmaõi samanvayakaraõàt asyàstu ÷àstre 'dhyàye pàde càntarbhàvaråpà saïgatiþ / tathàpi ànandamayasya viùõutvasamarthane kà pårvasaïgatirityato 'vyavahitapårvàdhikaraõenaiva saïgatirvaktavyeti niyamàbhàvàt vyavahitapårveõa jij¤àsàdhikaraõena tadviùayeõa ca asyànantaryalakùaõalakùitàmàkùepikãü saïgatiü tàvaddar÷ayati - brahmeti // uktaü jij¤àsàdhikaraõe iti ÷eùaþ / 'tacceti' / yajjij¤àsyatayà pratij¤àtaü brahma tadevetyarthaþ / yadvà - prakçtànusandhànàrtha÷ca÷abdaþ / itãtyanantaraü '÷rutau' iti ÷eùaþ / 'ànandamayàvayavaråpamiti' ànandamayàkhyasya kasyacitpucchàkhyàvayavabhåtaü pratãyata ityarthaþ/ nanu brahmaõo 'vayavatvoktàvapi kimarthamànandamayasya viùõutvasamarthanamityata àha - na hãti/ hi÷abdo hetau/ 'ata' ityàvartate / 'tacca' ityàdi 'ityata àha' ityantaü saïgatiprayojanobhayaparatayà vyàkhyeyam / na hãtyetattadupapàdakam / yojanà tu - yato 'brahma pucchaü pratiùñhà' iti ÷rutau jij¤àsyatayoktaü brahma ànandamayàkhyasya kasyacidavayavaråpaü 'pratãyate' ucyate yata÷ca anyàïgatayà jij¤àsyatve 'pi 'avayavinam' ànandamayaü vinà 'avayavamàtrasya' avayavasyaiva kevalasya brahmaõo na pçthak 'j¤eyatà' jij¤àsyatà sambhavati / amukhyatvàt / nàpi jij¤àsàyà eva tyàgo yujyate / "tadvijij¤àsasva"(tai. u. 3-1.) iti ÷rutivihitatvàdityevaü ÷aïkà pràptà / ataþ ÷aïkàråpasaïgatisadbhàvàt atrànandamayasya viùõvanyatvapakùe brahmajij¤àsàkùepàt viùõutvapakùe ca tatsamàdhànàt evaü ca pårvapakùasiddhàntayoþ phalasadbhàvàcca 'ato' brahmajij¤àsàsiddhyartham 'ànandamayo 'bhyàsàt' ityànandamayasya viùõutvam 'àha' samarthayati såtrakàra iti / "tasmàdvà etasmàdvij¤ànamayàt / anyo 'ntara àtmànandamayaþ / tenaiùa pårõaþ / sa và eùa puruùavidha eva / tasya puruùavidhatàm / anvayaü puruùavidhaþ / tasya priyameva ÷iraþ / modo dakùiõaþ pakùaþ / pramoda uttaraþ pakùaþ / ànanda àtmà / brahma pucchaü pratiùñhà"(tai.u. 2-5-2.) iti taittirãyavàkyasyàyamarthaþ / 'tasmàt' àtmapadoditàt 'etasmàt' jãva÷arãragatàt vij¤ànapårõatvàt vij¤ànamaya÷abdavàcyàt viùõoþ ananyo 'pyanya÷abdoktaþ 'ànandamayaþ' ànandapårõatvàdànandamaya÷abdavàcyaþ 'àtmà' nàràyaõaþ 'antaro' vij¤ànamayasyàntaþsthitaþ 'tena' ànandamayena 'eùaþ' vij¤ànamaya÷abdavàcyo vàsudevaþ 'pårõaþ' ni÷chidratvena påritaþ / vai÷abdaþ prasiddhau / 'sa eùa' ànandamayaþ 'puruùavidha eva' puruùàkàra eva / 'tasya' ànandamayasya ÷arãrasthànãyasya puruùàkàratàm 'anu' anusçtya 'ayaü' vij¤ànamayaþ ÷arãrasthànãyaþ 'puruùavidhaþ' tasmàtpràdurbhåtaþ, uttaraiþ påritàþ pårve ni÷chidratvena sarva÷aþ / sarve 'pi puruùàkàrà uttaràtpårvasambhavaþ // iti taittirãyabhàùyokteþ / 'tasya' ànandamayasya viùõoþ avayavabhåtaü 'pareyaü priyanàmakam' iti bhàùyokteþ / parairuttamaiþ devaiþ pràpyatvàtpriya÷abdavàcyaü yatsukhaü tattasya '÷iraþ' tadevànandamayàkhyasya jãva÷arãrasya parairanyairupakartçbhiþ pràpyatvàt priyanàmakamupakàrajanyavaiùayikasukhàkhyaü yacchiraþ tatsthaü ca / evamànandamayàkhyasya viùõoþ ye dakùiõottarabàhumadhyadehàþ modapramodakàritvànandatvanimittairmoda- pramodànandanàmànaþ te ànandamayàkhyajãva÷arãrasya dakùiõottarapakùàtmanàmàno dakùiõasavyabàhumadhyadehàþ/ 'modo' bhoganimittakaþ 'pramodaþ' "tadvi÷eùotthaþ"ityaitareyabhàùyokteþ / munnàma viùayotthaü yatprakçùñaviùayàtpramut / sukhaü svaråpabhåtaü yadànanda iti kathyate // iti bçhadbhàùyokte÷ca / apakçùñaviùayodbhåtatvaprakçùñaviùayotthatvajãvasvaråpànandatvanimittairmodapramodànandanàmànasteùu sthità÷ca / evamànandamayàkhyasya viùõoþ 'pucchaü' pratiùñhati gacchati loka àbhyàmiti vyutpattyà pratiùñhàpadokto yaþ pàdàkhyo 'vayavaþ tadbrahma 'brahmasçùñyà tu bçühayet' iti taittirãyabhàùyoktarãtyà sçùñyàdikriyayà vi÷vaguõavçddhikaratvàdbrahma÷abdavàcyaþ sa evànandamayàkhyajãva÷arãrasya yat pucchaü yaþ pàdàkhyo 'vayavaþ tatsthite brahmàkhye pradhànavàyau sthitaþ / anena ko÷àvayavasya brahma÷abdavàcyatvaü brahma÷abdavàcyapradhànavàyvadhiùñhànatvanimittaü, pradhànavàyorbrahma÷abdavàcyatvaü tu parabrahmàdhiùñhànatvàdityuktaü bhavati / anenànandamayàdi÷abdavàcyasya viùõoravayava- bhåtàþ ye priyàdayaþ te viùõvabhinnàþ ye cànandamayàdijãvako÷àvayavàþ priyàdayaste prati÷arãraü bhinnà iti dvividhàþ priyàdaya ityuktaü bhavati / yathoktaü candrikàyàm - ye jãvàbhimanyamànànandamayàdiko÷àvayavàþ priyàdayaste prati÷arãraü bhinnàþ, na te ànandamayàdyàkhyasya viùõoravayavàþ / ye ca bhagavato 'vayavàþ priyàdayo na te prati÷arãraü bhinnà kintvabhinnà iti jãvasvaråpasyànandasya hçdayàkhyamadhyagatatvàtko÷amadhyadehatvaü svaråpadehasya jaóàvayavatvaü càmukhyaü yujyate / yadyapi bhàùye '÷iro nàràyaõaþ' ityudàhariùyamàõavacanaparyàlocanayàdmanandamayàkhyo nàràyaõaþ punarnàràyaõàdiråpeõa pa¤cadhà bhinnaþ ÷iraþprabhçtyavayavàtmanà tiùñhatãti pratãyate / taittirãyabhàùye tu - priyàdãnàmanandamayàvayavatvam / tathàpi priyàdisukhavi÷eùadehasthitabrahmàkhyapradhànavàyugatànàü nàràyaõàdiråpàõàmeva ànandamayàkhyaviùõvavayavatvasambhavàtteùàmeva / pareyaü priyanàmakam / modapramodanàmànau modanàcca pramodanàt / dehasthavàyusaüsthaü ca brahma sçùñyà tu bçühayet // iti / taittirãyabhàùyoktarãtyà priyàdi÷abdavàcyatvasyàpi sambhavànna virodhaþ / tattvapradãpe tu - priya÷irastvàdinaye "÷ravaõotthaü priyaü, dar÷anottho modaþ, bhogotthaþ pramodaþ"iti padatrayasyàrthàntaramuktam / tathà tatraiva "'abhàvaü bàdariþ' iti såtreõa 'priyàpriye' (chàü. 8-12-1.) iti ÷rutisthapriya÷abdena 'pareyaü priyanàmakam' iti taittirãyachàndogyabhàùyayoruktatvàtparapràpyasukhasàmànyavàcakena pràkçtaü sukhaü gràhyamiti såcitam"iti coktam / idaü tvavadhayam - paridç÷yamànamannamayaü ÷arãram / tadantaþ pràõamayo dehaþ tadantarmanomayo dehaþ / tadantarvij¤ànamayo dehaþ / tadantarànandamayo 'sti / eteùu pa¤casu dehàkhyako÷eùu tattacchabdavàcyàni puruùàkàràõi aniruddhapradyumnasaïkarùaõavàsudevanàràyaõaråpàõi dehadehibhàvena vartanta iti / ityànandamayàvayavaråpaü pratãyate / na hyavayavinaü vinà avayavamàtrasya j¤eyatetyata àha // - #<ànandamayo 'bhyàsàt | BBs_1,1.12 |># ---------- BBsBh_1,1.6.4: %<ànandamayo brahmàdiþ prakçtirviùõurvà />% BBsBhDãp_1,1.6.4: evaü saïgatiü phalaü coktvà viùayasaü÷ayau dar÷ayati - ànandamaya iti // ànandamaya ityupalakùakapadena viùayo dar÷itaþ / brahmàdirityatra brahmà àdiryasya jãvasaïghasyeti vigrahaþ / brahmà caturmukhaþ, àdi÷abdena rudrendrabçhaspatimukhà devàstattaddehàgatajãvà÷ca gçhyante / prakçti÷abdena citprakçtiþ / 'iti saü÷aya' iti ÷eùaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.5: %% BBsBhDãp_1,1.6.5: atra sayuktikaü pårvapakùànàha - brahma÷abdàditi // ànandamayamadhikçtyadàhçte 'asti brahmeti cedveda' (tai.u. 2-6-1.) ityàdau ÷rutàdbrahma÷abdàdityarthaþ / brahma÷abdasya anyatràpi vçtteþ kathaü tena caturmukhasyànandamayatvani÷ca ityato yuktyantaramàha - ÷ateti / co 'pyarthe samuccaye / "te ye ÷ataü prajàpaterànandàþ, sa eko brahmaõa ànandaþ"(tai.u. 2-8-4.) iti vàkyàdarthàtsåcitena ÷atànandanàmnetyarthaþ / yadvà - ànandamaya÷abdasamànàrthakena hiraõyagarbhe vidyamànena ÷atànandanàmnetyarthaþ/ 'pràptiþ' ànandamayatvasyeti ÷eùaþ / tathà ca - hiraõyagarbhasya ànandamayatvasya pràptirityanvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.6: %% BBsBhDãp_1,1.6.6: evamekaü pårvapakùamabhidhàya anyamàha - aùñamårtitvàditi // ca÷abdo rudrasya ceti sambadhyate / pràptirityasyànukarùaõàrtho và tathà ca - rudrasya cànandamayatvapràptiþ kutaþ? sårye proktatvàt / 'ya÷càsàvàditye' (tai.u. 2-8-5.) ityànandamayasya sårye sthiteþ uktatvàdrudrasya ca såryàdyaùña÷arãratvàdityarthaþ / tathà ca - rådraliïgasya ànandamaye ÷rutatvàt ànandamayo rudra evepi bhàvaþ / rudrasya såryàdyaùñapratimatvaü ca - såryo jalaü mahã vahnirvàyuràkà÷a eva ca / dãkùito bràhmaõassoma ityetàstanavaþ kramàt // iti viùõupuràõavàkyàtsiddham / ---------- BBsBh_1,1.6.7: %% BBsBhDãp_1,1.6.7: pårvapakùàntaraü dar÷ayati - evamiti // uktàbhyàm 'anyeùàm' indrabçhaspatyàdãnàmapi 'evam' uktaprakàreõa svàvarasåryàdyadhiùñhàtçtvàdinà ànandamayatvapràptirityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.8: %<'mama yonirmahadbrahma' (bha. gã. 14-3.) iti brahma÷abdàt, bahubhàvàcca prakçteþ />% BBsBhDãp_1,1.6.8: sayuktikaü pårvapakùàntaramàha - mameti / yojanà tu citprakçtervànandamayatvapràptiþ / kutaþ? brahma÷abdàt/ ànandamaye ÷rutasya brahma÷abdasya 'mama yonirmahadbrahma tasmin garbhaü dadhàmyaham' iti gãtàyàü citprakçtau prayogàditi/ smçtau - mahat brahmeti bhinne pade / tathà ca mahat brahma÷abdavàcyà lakùmãþ mama yoniþ garbhàdhànàrthaü bhàryà / tasmin brahmaõi prakçtau ahaü garbhaü dadhàmi dadha ityarthaþ / arjunaü prati kçùõavàkyametat / kathaü sàvakà÷ena brahma÷abdena prakçterànandamayatvani÷caya ityato hetvantaramàha - 'bahubhàvàt' bahuråpatvàcceti / co hetusamuccaye / tathà ca 'so 'kàmayata / bahu syàm' (tai.u. 2-6-2.) ityànandamayasya 'bahubhàvàt' bahubhàva÷ravaõàt tadabhimànitvàccitprakçteþ svàbhimanyamànavikàrijaóadvàrà bahubhàvasambhavàdityarthaþ / evaü prakçterityasya jaóaprakçterityarthà÷rayeõa pårvapakùàntaramapi draùñavyam / yojanà tu jaóaprakçtervànandamayatvapràptiþ / kutaþ? abhimànitvena vinà sàkùàdbahubhàvàdeveti / ---------- BBsBh_1,1.6.9: %% BBsBhDãp_1,1.6.9: sayuktikaü pårvapakùàntaramàha - bçha jàtãti / tattaddehagatasarvajãvànàü và ànandamayatvapràptiþ / kutaþ? jãvànàü brahma÷abdàt / jãvavàcibrahma÷abdàdityarthaþ / na tatra pçthaghgheturgaveùaõãya ityeva÷abdàrthaþ / kuto brahma÷abdasya jãvavàcitvamityata uktam - bçha jàtãti / bçhadhàtuþ jàtyàdiùu vartata ityarthaþ / itãtyanantaraü dhàtuvyàkhyànàditi ÷eùaþ / brahma÷abdasya sàdhàraõatvàdani÷càyakatvamityata àha - annamayatvàde÷ceti / idaü càvartate, tatra dvitãyo vipariõamyate / àdi÷abdo bhinnakramaþ / tena pràõàdikaü gçhyate / yathàkrama÷ca ca÷abda uktànuktahetusamuccaye / tathà ca - na kevalaü brahma÷abdàt, kintu, yato jãvànàm 'annarasamayaþ' 'pràõamayaþ' ityuktànnàdimayatvàt annàdivikàradehàdyabhimànitvàdannamayatvàdi pràptam atastatpràyapañhitatvàccànandamayatvapràptiriti yojanà / atra hiraõyagarbhàdãnàü jãvatve 'pi devatvavivakùayà pçthaguktiþ / ata eva tattvapradãpe - "brahmàdiryasya devatàsaïghasya"ityapi brahmàdirityasya vigraho dar÷itaþ / tatràpi hiraõyagarbharudrayoratiprasiddhatvàdvakùyamàõakrameõa pçthaguktiþ / atha indràdãnàü "brahmà ÷ivaþ sure÷àdyàþ"iti vacanoktakrameõa kùaradevoktyanantaramakùaràyàþ prakçteruktiþ / atha atyalpapratibhànatvàt dç÷yamànadehàbhimànijãvànàmiti dhyeyam / ---------- BBsBh_1,1.6.10: %% BBsBhDãp_1,1.6.10: siddhàntayati - tathàpãti // yadyapyevamanyeùàü pràptiþ, tathàpi atra ye ànandamaya÷abdenocyante na te hiraõyagarbhàdaya ityarthaþ / kastarhãtyà÷aïkate - kintviti / uttaramàha - viùõureveti / ya ucyate sa viùõurevetyanvayaþ / anenodàhçtànandamaya iti såtrapratij¤àbhàgasya saïgatyarthamanvayàrthaü samanvayasåtrodàhçto vidheyasamarpakaþ 'tattu' iti pratij¤àbhàgo vyàkhyàto bhavati / kuta ànandamayo viùõurevetyataþ pravçttaü sautraü hetuü vyàcaùñe - tadeveti / ityàdiùu vàkyeùu tasminviùõàveva prasiddhasya mukhyàrthatvenoktasya brahma÷abdasya tasminnànandamaye ànandamayaü pratyudàhçte 'asanneva' iti ÷loke 'abhyàsàt' asakçcchravaõàdityarthaþ / abhyàsàdityanantaraü 'viùõau tàtparyàvagamàt' iti ÷eùaþ / aprayojakatva÷aïkàvàraõàya brahma÷abdasyànyatra niravakà÷atvaj¤àpanàya tasmin prasiddheti eveti coktam/ àdi÷abdena 'paramaü yo mahadbrahma' 'vàsudevàtparaþ ko nu brahma÷abdodito bhavet' iti vàkyaü gçhyate / tadeveti ÷rutyarthastu jij¤àsànaye 'bhihitaþ / 'etameva' iti ÷rutyarthaþ sarvatràdhikaraõe vakùyate / ---------- BBsBh_1,1.6.11: %% BBsBhDãp_1,1.6.11: 'brahma÷abdaþ' iti smçtau 'pare' pårõe iti hetugarbhavi÷eùaõam / và÷abdo 'vadhàraõe / tathà ca yato viùõuþ paraþ, ataþ 'pare' viùõàveva brahma÷abdo mukhyatayà 'iùyate' aïgãkriyate pràmàõikaiþ / na tu viùõoþ 'anyatra' hiraõyagarbhàdiùvapãtyarthaþ / kuta ityatasteùàü brahma÷abdamukhyàrthatvàbhàve hetumàha - 'pare' anye yasmàdasampårõà iti / tarhi 'tasmàdetadbrahma nàma råpamannaü ca jàyate' (mu. 1-1-9.) 'dve brahmaõã veditavye' (maitri.u. 6-22.) 'brahmàõi jãvàþ sarve 'pi' ityàdau brahma÷abdasteùu kathamiùyata ityata àha - kvacidanyatreùño 'pi brahma÷abdaþ 'upacàreõa' paramamukhyavçttyanyamukhyavçttyaiva bhavediti / 'brahma' iti bhàgavatasmçtyarthaþ / pràgevoktaþ / madhye àtmapadopetasàdhàraõasmçtyupàdànanimittaü tu abhyàsàdityasya 'anyontara àtmà' (tai. u. 2-2-1.) ityàdau brahmavàcakàtma÷abdàbhyàsàdityapyartho varõanãya iti j¤àpanamityuktaü candrikàyàm / 'vàsudevàtmakam' iti vyàsasmçtivàkyaü tu 'buddhyàvihiüsan puùpairvà praõavena samarcayet' iti pårvavàkyena saha yojanãyam / atra hi vàsudevàtmakaü brahmetyàderbhagavàn brahmeti pratãyate iti nyàyadãpokteþ / 'yatiþ' 'vàsudevàtmakaü' kçùõàkhyaü brahma 'buddhyà' manasà samarcayedityanena yatãnàü mànasapåjocyate puùpàdyairvà samarcayet ityanena kàyikapåjà / 'avihiüsan' kasyàpi hiüsàü hànimakurvanniti teùàü sàmànyadharmoktiþ / anena yatãnàü vaiùõavatvaprayuktàt tulasãpuùpàdyàharaõaråpàdvai÷eùikàddharmàdahiüsàlakùaõaþ sàmànyadharma eva balavànityuktaü bhavati / yathoktaü bçhadbhàùye - 'sàmànyadharmo balavàn dharmàdvai÷eùikàdyataþ' iti / 'praõavena' oïkàreõa 'målamantreõa' aùñàkùareõa và samarcayedityanena vàcikapåjocyate iti j¤àtavyam / ---------- BBsBh_1,1.6.12: ## %% BBsBhDãp_1,1.6.12: uktamàkùipya samàdadhatsåtraü pañhitvàkùepàü÷aü vyàcaùñe - vikàreti // atra co hetusamuccaye / prakçti÷abdena cidacitprakçtã gçhyete / àdi÷abdena jãvà gçhyante / prakçtyàdaya iti ca vipariõamyate / na¤ àvartate / ànandamaya ityasti, kiü tu viùõuriti ca / tu÷abdo vi÷eùàrtho 'vadhàraõàrthe ca / tathà ca - ànandamayo na viùõuþ, kintu, prakçtyàdaya eva / kutaþ? yato 'tra 'vikàra÷abdo' vikàràrthakamayañchabdo 'yujyate' prayujyate / sa ca yato vikàratadabhimànitvàbhyàmeva 'yujyate' pravartate / ataþ prakçtyàdãnàmeva yujyate / kutaþ? jaóaprakçtervikàràtmakatvàccetanaprakçtyàdãnàü ca vikàràbhimànitvàt / na tu paramàtmanaþ, tasyàvikàritvàdanabhimànitvàcceti yojanà / 'iti cenna' ityaü÷aü vyàcaùñe - iti màbhåditi / ÷aïketi ÷eùaþ / kuta ityataþ pravçttaü sautraü hetuü vyàcaùñe - pracureti / ànandamayaþ kathyata iti ÷eùaþ / hi÷abdo hetau / tu÷abdo 'vadhàraõàrthaþ / tathà ca 'hi' yataþ 'ànandamayaþ' padàrthaþ 'pracurànandatvàt' pårõànandatvàcca nimittàdevànandamayapadena kathyate 'na tadvikàratvàt' ànandavikàratvàdata iti ÷aïkà màbhåditi yojanà / mayañchabdasya pràcuryaråpàrthàntaramapekùya pravçttatvena tadvirodhàbhàvàditi bhàvaþ mayaóityàkhyapratyayasya pràcuryàrthatvaü ca 'tàdàtmyàrthe vikàràrthe pràcuryàrthe mayañ tridhà' iti vacanàtsiddhamityapi herarthaþ / yadyapi ÷rutisåtragatànandamaya iti vyàkhyeyapadasya taddhitàntasyàrthakathanàya tadanukålatayà ànandaþ pracuro yasmin sa ànandapracuraþ iti samàsaþ kàryo na tadviparãtaþ pracura ànando 'smin sa pracurànanda iti / tathàpyàndamaya iti taddhitavçttyananuguõànandapracuraiti samàsavàkyàbhidhàne bràhmaõapracuro gràma itivat ànànandasyàpi pràptestadvàraõàya pracurànanda iti viparãtasamàsaþ kçtaþ / kecittu - såtre pràcuryàdityuktatvàdànandasyetyarthalabdhaü, tathà caitadvàkyànusàreõànandapracuratvàditi samàsavàkyaprayogaþ kàryo yadyapi, tathàpi uktaprayojanàbhipràyeõa pracurànandatvàditi sautravyàsavàkyaviparãtasamàsaþ kçta ityàhuþ / tanna, "ànandapracura iti yathàsthitàbhidhàne"ityàdiñãkàvirodhàt / yadyapyànandamaya iti ÷rutisåtrànusàreõa pràcuryasya vi÷eùyatvenoktàvapi nànànandapràptiþùa pràkà÷apracuro ravirityukte 'pi savitaryandhakàrale÷àpratãteþ / tathà cànandapracuratvàdityeva vyàkhyàtumucitam / pràcuryasya vyadhikaraõasajàtãyajaivànandàlpatvenàpi niråpayituü ÷akyatvàt / tathàpi pràcuryasya vi÷eùaõatàyàmanànandàpràpteþ parairapi svãkçtatvàt vi÷eùyatàyàü tu tasya samànàdhikaraõavijàtãyàlpatvaniråpyatvàt bràhmaõapracuro gràma ityàdàviva tatpràptirevetyaïgãkçtatvàdubhayavàdisiddhyanusàreõaiva vyàkhyàtavyatvàt tadabhipràyeõa pracurànandatvàditi vyàkhyàtaü bhàùye ityuktaü candrikàyàm / ---------- BBsBh_1,1.6.13: %% BBsBhDãp_1,1.6.13: nanu nàyamànandamaya÷abdaþ pracurànandatàmabhidhatte / kintu vikàràrthatvameva / annàdivikàràrthànnamayàdi÷abdaissaha pañhitatvàdityata àha - annàdãnàü ceti // idaü càvartate / mayañchabda iti cànuvartate / tena samuccayàrtha ca÷abdasyànvayaþ / vàcyavàcakayorabhedavyapade÷aþ / tathà ca na kevalamànandasya mayañchabdaþ, kintvannàdãnàü sambandhimayañchabdo 'pi annàdãnàü pràcuryameva vaktãtyarthaþ / eva÷abdo vikàràrthatàvyàvçttyarthaþ / àdi÷abdena pràõàdayo gçhyante / pårvam 'annamayatvàde÷ca' iti, atra ca 'annàdãnàm' iti bahånàü grahaõàt, sautrànandamaya÷abdo 'jahatsvàrthalakùaõayà samànanyàya÷abdàntaropalakùaka iti såcitam / nanu kathamatrànnamaya÷abdo 'nnapràcuryàrthaþ / auùadhijanitànnapràcuryasya annopajãviùu pàrthiva÷arãreùu sambhave 'pi apràkçtavigrahe harau asambhavàt / annapràcuryakathanasyàtyalpatvàpàdakatvàccetyata àha - adyata iti / 'vàkyena anna÷abdasya' iti ÷eùaþ / 'yujyate' ityanantaram 'annamaya÷abdàrthaþ' ityadhyàhàraþ / 'paramàtmanaþ' ityasti / na kevalaü sahapàñhavirodhàbhàva iti càrthaþ/ tathà cetthaü yojanà - 'tatpràcuryam' annapràcuryamannamaya÷abdàrtho yujyate / kathaü? yatastatparamàtmano yajyate / na càlpàrthatvena màhàtmyaråpatvàbhàvàtsa kathaü harau yujyata iti vàcyam / yato 'trànna÷abdena sudhoktarãtyà bhàvapradhànena tattadbhåtàdyatvabhåtàttçtvaråpàrthadvayameva yujyate, ucyate na prasiddhànnam / ku etajj¤àyate / "adyate 'tti ca bhåtàni / tasmàdannaü taducyata iti"vàkyenànna÷abdasya vyàkhyànàt / prasiddhànnasya bhåtàttçtvàyogena tadgrahaõàsambhavàditi / ÷rutyarthastu - yato bhåtaiþ pràõibhiþ 'adyate' upajãvyate 'bhåtànyatti' saüharati ca / tasmàttadviùõvàkhyaü brahmànnamucyate vedeùviti / evaü pràõamana÷÷abdayoþ prakçùñaceùñakatvapårõàvabodhàrthatvena ÷vàsavàyvantaþkaraõabuddhipràcuryàrthatàyàmalpàrthatà pariharaõãyà // ---------- BBsBh_1,1.6.14: %% BBsBhDãp_1,1.6.14: nanu tathàpi pracurabhåtàdyatvaü kathamabhisaühitaü brahmaõaþ, bhakùyatvaråpàdyatvasya tatràyogàdityato 'dyatva÷abdàrtamàha - upajãvyatvamiti // atra 'ato 'dyate' ityanuvyàkhyànànusàreõàdyatvamiti chedaþ / tathà ca sudhoktarãtyà gauõyà vçttyà upajãvyatvamevàdyatvaü vivakùitaü, na tu carvyatvam / tacca brahmaõyaviruddhamiti bhàvaþ / tattvapradãpe tu - "na cànyànnaü sarvabhåtàdyaü, na ca tatkasyàpi mukhyàdyam / kintu tadgato viùõurevàdanaphalabhåtatçptituùñidàtçtvànmukhyàdyaþ, tasmàdupajãvyatvamevàdyatvam, atttçtvàtsarvalokànàmannamityucyate hariþ / upajãvya÷ca bhåtànàmiti cànnaü janàrdanaþ // iti ukteþ"iti upajãvyatvasya mukhyàrthataivoktà / na ca virodhaþ, kampanàdhikaraõoktarãtyà samanvayatàtparyeõa tattvapradãpapravçtteþ / 'vajravat' ityàdàviva yathà katha¤cidbrahmaparatvàbhipràyeõa sudhàpravçtteþ / nanu kathamannamaya÷abdaþ tatpràcuryàrtho yujyate / "oùadhãbhyo 'nnam / annàtpuruùaþ"(tai.u. 2-1-2.) iti prasiddhànnavikàradehamuktvà "sa và eùa puruùo 'nnarasamayaþ"(tai.u. 2-1-3.) iti ya eva puruùaþ so 'nnarasamaya iti annavikàrapuruùaparàmar÷àdanuvàdàt / anyathà tadvirodhaþ syàdityata àha - sa iti / 'avirodhaþ' ityàkçùyate / tathàceti vàkyena yasmàdàtmanaþ àkà÷àdikamutpannaü sa eùa puruùa iti 'anyasya' dehàdanyasyàtmanaþ 'pràrambhàt' paràmar÷àt 'avirodho' na paràmar÷avirodhaþ / kimarthamasau paràmç÷yate ityà÷aïkàpanodanàya paràmar÷àditi vaktavye pràrambhàdityàha / pårvamàtmanaþ àkà÷àdikàraõatvamuktvà tasyaiva 'anyàrtham' anyakàryàya annamayàdipa¤caråpatvapradar÷anàya punaþ 'pràrambhàt' prakràntatvàdityarthaþ / 'sa và' iti ÷rutau vai÷abdo 'vadhàraõe prasiddhau và / anna÷abdo bhàvapradhànaþ/ rasatvamuttamatvaü, taccànnatvavi÷eùaõam / tathà ca yasmàtsatyatvàdilakùaõopetàdàtmana àkà÷àdikamutpannaü 'saþ' àtmapadodito bhåtàdisraùñà 'eùaþ' jãva÷arãragaþ 'puruùaþ' pårõaùaóguõaþ dehàkhyapuri÷ayaþ bhagavàn 'annarasamayaþ' uttamànnatvapårõa ityarthaþ / taittirãyabhàùye tu - "annasyàtttçtvàdi- råpasyànnamaya÷arãrasya yataþ sàrabhåto viùõuþ ato 'nnarasamayaþ"iti anna÷abdasyàvçttyà rasa÷abdasya kramavyatyàsena ca vyàkhyàtam / ---------- BBsBh_1,1.6.15: %<'ye 'nnaü brahmopàsate' (tai. 2-2.) ityàdibrahma÷abdàdbahuråpatvàcca na vikàritvamavirodha÷ca />% BBsBhDãp_1,1.6.15: nanvevaü mayañchabdasyobhayàrthe prayogàdatràpyubhayapakùe doùadar÷anàtpa¤cànàü mayañàü pràcuryamevàrtho na vikàritvamityatra kiü niyàmakam? ki¤cànnamayàdãnàü pa¤cànàü brahmatàbhyupagatau 'ekameva' (chà.u. 6-2-1.) ityàdi÷rutivirodhaþ syàt ityata àha - ye 'nnaü brahmeti // atràdi÷abdena 'ye pràõaü brahmopàsate' (tai.u. 2-3-1.)/ 'ànandaü brahmaõo vidvàn' (tai.u. 2-4-1.) 'vij¤ànaü brahma cedveda' (tai.u. 2-5-1.) 'asti brahmeti cedveda' (tai.u. 2-6-1.) iti vàkyajàtaü gçhyate / asti ànandaråpaü tadvacca / 'ityàdi' iti luptasaptamãvibhaktikam / '÷lokeùu' iti ÷eùaþ / brahma÷abdapadaü tacchravaõopalakùakam / evaü pradar÷ite hetudvaye 'dhyàhçtahetudvàrànvayayogye krameõa sàdhye àha - na vikàritvamiti / 'mayañàmartha iti ni÷cãyate' iti ÷eùaþ / 'avirodho' virodhàbhàvaþ / ca÷abdo 'pyarthaþ / tathà cetthaü yojanà - 'ye 'nnaü brahma' ityàdiùu annamayàdãnpratyudàhçta÷lokeùu annamayàdiviùayatvena 'brahma÷abdàt' brahma÷abda÷ravaõàdanyathàsiddhatatsamabhivyàhàràt ubhayathàpi sambhavatàü mayañàü pràcuryamevàrthaþ na vikàritvamiti ni÷cãyate / ato na niyàmakàkùepo yuktaþ / evamekasyaiva brahmaõo 'bahuråpatvàcca' ÷abdàdekasyaiva bahuråpatvavacanopapatteþ 'ekameva' iti ÷rutivirodho 'pi neti / pårvaü 'tasminneva prasiddhabrahma÷abdàbhyàsàt' ityuktvà atra brahma÷abdàdityetàvanmàtrokteþ prayojanaü tu "brahma÷abdasyànandavij¤ànamayayorivànyeùvabhyàsàbhàvàtteùvasiddhiparihàreõa brahma÷abda÷ravaõaråpasarvasàdhàraõahetvarthakathanameva"ityuktaü candrikàyàm / ---------- BBsBh_1,1.6.16: %% BBsBhDãp_1,1.6.16: atrànyaiþ ànandamaya eva brahma / tadgatamayaña eva pràcuryàrthatà / annamayàdayastu ko÷àþ / tadgatànàü mayañàü ca vikàràrthatvamityuktam / tadayuktamityàha - na ceti // pràyapañitamayañàü 'pçthakkalpanà' arthadvaividhyakalpanà na yuktà / tata÷cànnamayàdãnàü madhye ekasyaiva brahmatvakalpanà ca na yuktaiva, pràyapàñhavirodhena kliùñatvàdityarthaþ / yastu vàdã annamayàdãnàü pa¤cànàmapyabrahmatàü bråte, sa tu såtrakàreõaiva pårvapakùãkçta iti na tatpakùaü pratyàkùipadbhàùyakàraþ / tattvapradãpe tu - na ceti vàkyaü na ca màyinà pçthakkalpanà 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai.u. 2-1-1.) 'tasmàdvà etasmàdàtmanaþ' (tai.u. 2-1-2.) ityatra brahmocyate / annamayàdayaþ pa¤cako÷à mitho bhinnàþ teùàü brahma÷abdoktatve 'pi abrahmatvam/ antyapucchasyaiva brahmatvam / annamayàdyatikramo mokùaþ / vakùyamàõànàü cakùu÷÷rotramanovàcàü nànnamayàdiùvanuvçttiþ / 'annaü brahmeti vyajànàt' (tai.u. 3-2.) ityàdau pa¤camasyànandasya brahmatvam / 'etamànandamayamàtmànamupasaïkramya' (tai.u. 3-10-5.) ityetasmàdbrahmànandamayàdyatikramanirguõavàkyàtpçthageva 'imàn lokàn' (tai.u. 3-10-5.) ityàdiko vàkya÷eùaþ saguõavàkyaikavàkyatàpannaþ tatphalapratipàdaka ityàdikà yuktà / uktahetubhiratyantàsaïgatatvàt ityantyapakùaniràkaraõaparatayà vyàkhyàtam / na caivametadvirodhaùñãkàyà iti vàcyam / bhàùyakàraþ savistaraü vi÷iùya na niràcakhyàviti ñãkàbhipràyàbhyupagamàt / nanu 'na brahmaõi pracurànandaþ' ityàdiprayogo yujyate/ tasyànandàdisvaråpatvàt 'ghçtapracura odanaþ' ityàdau bhedasthala eva tathà prayogàdityata àha - svaråpe ceti / ca÷abdo 'pyarthaþ / iti÷abdaþ ÷abdapadàrthaþ / 'raviritivat' ityanantaraü 'vyavahàraþ' iti ÷eùaþ / 'svaråpe ca' ityasyàvçttiþ / tathà ca prakà÷asvaråpe 'pi såryabimbe vi÷eùabalàt 'pracuraprakà÷o raviritivat' evaüråpavyavahàravat ànandàdisvaråpe 'pi harau vi÷eùeõa tathà vyavahàro yujyata eveti na tadanupapattirityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.17: ## %<'ko hyevànyàtmakaþ pràõyàt / yadeùa àkà÷a ànando na syàt' (tai. 2-7.) iti />% BBsBhDãp_1,1.6.17: ànandamayamàtrasya viùõutve, hetvantararåpaü pràcuryameva mayaóartha ityatra ca hetuü pratipàdayatsåtramupanyasyati - taddhetviti // ànandamaya iti tattviti cànuvartate / tadityasyàvçttiþ / sa càsau hetu÷cetyapi vigrahaþ / tathà ca na kevalaü brahma÷abdàbhyàsàt / kintu 'taddhetuvyapade÷àt' tasminnànandamayaprakaraõe tasya viùõoþ tasmin anandapårõatvenànandamayatve pràcuryasyaiva mayaóarthatve ca taddhetuvyapade÷àt lokaceùñakatvàkhyahetåkte÷cànandapårõatvenaivànandamaya÷abdavàcyo viùõureveti såtravçttimabhipretya tameva hetuvyapade÷aü dar÷ayati - kohãti / 'yat' yadà yadi 'eùaþ àkà÷aþ' àsamantàtprakà÷amàno viùõurànandaþ pårõànando na syàt tadàsau lokaü na pravartayediti ÷eùaþ / ànandodrekamantareõa pravçtto kàraõàntaràbhàvàditi bhàvaþ / yadyasau na lokaü pravartayet / tadà 'ko hyevànyàt' ko và janaþ lokaü ceùñayet / 'ka÷ca pràõyàt' dharmàdau ca kaþ pravartayet / na ko 'pi / anyasyàsvàtantryàditi taittirãyabhàùyañãkàrãtyà ÷rutyarthaþ / sudhàyàü tu õyarthànandarbhàvena na ko 'pi lokikãü vaidikãü pravçttiü kuryàditi vyàkhyàtam / itãtyasya iti taddhetuvyapade÷àdityanvayaþ // ---------- BBsBh_1,1.6.18: ## %<'brahmàvidàpnoti param' iti såcayitvà 'satyaü j¤ànamanantaü brahma'(tai.2-1) iti mantravarõalakùitaü parameva brahma ÷abdànusandhànàdgãyate />% BBsBhDãp_1,1.6.18: yaduktaü brahma÷abdàdànandamayàdãnàü viùõutvamiti na tadyuktam / brahma÷abdasya aparabrahmaõi jãve 'pyupapatteþ/ tasya parabrahmaõi mukhyatve 'pi viùõoþ ànandamayàvayavatvoktyàdinà bàdhakenàmukhyàrthasyaiva grahaõopapatterityà÷aïkàü pariharat ànandamayàdi÷abdavàcyasya viùõutve yuktyantaraü vadan såtraü pañhitvà vyàcaùñe - màntravarõikamiti / yata ityàdau yojyaü, 'na te' iti pratij¤ànuvartate / tathà ca yataþ 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' (tai.u. 2-1-1.) iti 'mantravarõe' mantràkùare tadàtmakavàkyavi÷eùe 'lakùitaü' lakùaõavattayà proktameva parameva brahma nàlakùitaü, nàparamityevàrthaþ/ annamayàdi÷abdaiþ 'gãyate' pratipàdyate ato 'pyànandamayàdayo nàpare / kintu parameva brahmeti yojanà / kuto 'nnamayàdi÷abdairmantravarõalakùitasyaiva pratipàdanaü j¤àyata ityata uktam - ÷abdànusandhànàditi / '÷abdànàü' satyaü j¤ànamanantam ityevaüråpàõàm annamayàdi÷abdànàü ca arthànusandhànàt jàtàt 'anusandhànàt' ekàrthatvaj¤ànàdityarthaþ / mantravarõe 'pi brahmetyevoktatvàtkathaü tadarthànàmapyannamayàdi÷abdànàü parabrahmàrthatàj¤aptirityata àha - brahmaviditi / pravçtta iti ÷eùaþ / asya buddhyà viviktena mantravarõapadenànvayaþ / tathà ca yato 'brahmavidàpnoti param' (tai.u. 2-1-1.) iti / parabrahmatajj¤ànatatpràptãþ såcayitvà saïkùepeõaktvà tatra pràpta÷aïkàpanodàya pravçtto mantravarõaþ / tato 'tra lakùitaü paraü brahmaiveti j¤àyata ityarthaþ / såtre ànandamayàdistattviti cànuvartate / ca÷abdo yatha ityarthe yuktisayuccaye ca / tathà ca na kevalaü brahma÷abdàdevànandamayàdiviùõvàkhyaü parabrahmaiva nàparabrahmetyavasãyate / kintu yato màntravarõikaü 'satyaü j¤ànam' iti vedavàkyena lakùaõavattayà proktaü paraü brahamaivànnamayàdi÷abdaiþ 'gãyate' pratipàdyate ca / atastatsamàkhyànàdàrthikàdapãti såtràrthaþ / 'brahmavit' parabrahmaj¤ànã 'paraü' paramaü brahmàpnoti / parabrahmapràptikàmaþ parabrahma jànãyàt iti ÷ruteþ phalito 'rthaþ / kiü tadbrahmeti ÷aïkàyàü satyamityàdi pravçttam / tatra satya÷abdenoktaü yat gatijãvananà÷apràpakatvaü tadevànnamayapràõamaya÷abdàbhyàmucyate / ananta÷abdenoktaü de÷ataþ kàlato vastuta÷ca aparicchinnatvam / paramàtmànantaþ pårõànandatvàdityànandamaya÷abdenopapàdyata iti satyàdi÷abdànàü annamayàdi÷abdànàü cakàrthatvam anusandheyam / atra de÷ànantyaü nàma anavadhikaparimàõatvam / kàlànantyaü nàma anavacchinnasattàkatvam / vastvànantyaü nàma aparicchinnasaïkhyàguõakarmavigrahavattvam // ---------- BBsBh_1,1.6.19: %% BBsBhDãp_1,1.6.19: nanu viùõorànandamayatvaü na yuktaü, tasya tadavayavatvàt / na càsiddhiþ, brahmapucchamityukteþ / avayavina÷càvayavatvavirodhàdityata àha - na ceti / tasyetyàtkçùyate / 'tasya' viùõorànandamayatve tadavayavatvoktivirodho netyarthaþ / avayavatve ca avayavitvasya virodho 'pi neti ca÷abdàrthaþ / kuta ityato 'vayavina evàvayavatvasyàvayavitvasya ca ÷rutyuktatvenàvayavyàderavayavàdyabhedàdityà÷ayena tàü ÷rutimudàharati - sa iti / 'saþ' nàràyaõaþ '÷iraþ' ÷ãrùaü, ÷iraþ sa iti và / evam uttaratràpi vyàkhyeyam / dvitãyàditacchabdàþ smçtyanusàràtpradyumnàdiparàþ / 'pakùo' bàhuþ 'uttaraþ' savyaþ 'àtmà' madhyadehaþ 'pucchaü' pàdau itãtyasyaivaüråpàyàü caturveda÷ikhàyàü tasyaivàvayavibhåtasyaiva viùõoravayavatvokterityanvayaþ / eva÷abdenàvayavàvayavibhedo nivàritaþ / evaü avayavasyàvayavitve na kevalamiyaü ÷rutiþ, kintu - bhàùye upalakùaõayà gçhãtà 'padaü pucchaü pratiùñhà vai puruùaþ' iti tattvapradãpodàhçta÷rutirapi pramàõatayà gràhyà / asmin pakùe bhàùyagatàvayava÷abdaþ ar÷aàdyajanto 'vayaviparaþ // ---------- BBsBh_1,1.6.20: %<÷iro nàràyaõaþ pakùo dakùiõassavya eva ca / pradyumna÷càniruddha÷ca sandoho vàsudevakaþ // nàràyaõo 'tha sandoho vàsudevaþ ÷iro 'pi và / pucchaü saïkarùaõaþ proktaþ eka eva tu pa¤cadhà // aïgàïgitvena bhagavàn krãóate puruùottamaþ // ai÷varyànna virodha÷ca cintyastasmin janàrdane / atarkye hi kutastarkastvaprameye kutaþ pramà // iti bçhatsaühitàyàm //>% BBsBhDãp_1,1.6.20: avayavina avayavatvaü viruddhamityà÷aïkàü ÷rutyà parihçtyàtra smçtiü càha - ÷ira iti / atra citràdau likhyamànanavanàrãråpe avayavibhåtànàmanekastrãõàmekadehàvayavatvaü tathà nàràyaõàdipa¤caråpàõàü ekàvayavatvamucyate/ àdya÷caþ pakùasamuccaye / råpayoþ parasparasamuccaye dvau / avayavibhåta eva nàràyaõaþ ÷ira ityeva÷abdànvayaþ / evamavayavibhåtaþ pradyumno dakùiõaþ pakùo bàhuþ / aniruddhaþ savyaþ / vàsudevaþ 'sandoho' madhyadeha ityanvayaþ / apiveti nipàtasamudàyaþ pakùàntare / pårvasmin pakùe nàràyaõasya ÷ãrùatvam / vàsudevasya madhyadehatvam / asmin pakùe tu - tadaü÷e vaiparãtyamityupàsanàbhedena pakùabhedoktiþ/ saïkarùaõaståbhayatra 'pucchaü' pàdau prokta ityanvayaþ / tu÷abdena dviråpatvaü suparõaråpatvavi÷eùo và j¤àyate / tataþ kimityata àha - eka iti / evaü 'puruùottamaþ' kùaràkùarapuruùàbhyàm uttamo bhagavàn kçùõaþ 'eka eva' pa¤cadhà vibhaktaþ eka evàyavaiþ abhinna eva na tu bhinnaþ / 'aïgatvena' avayavatvena 'aïgitvena' avayavitvena prakàreõa tadbhàvaü pràptaþ krãóata ityarthaþ / itthaübhåtalakùaõe tçtãyà / nanvastavevaü tàvatà na virodhaparihàro jàta ityata àha - ai÷varyàditi / 'tasmin' avayavibhàvàdyàpanne janàrdane 'tasmin' avayavatvàdau tadviùaye 'virodhaþ' sahànavasthànaråpo 'na cintyaþ' na kenacitkalpyaþ / kutaþ? 'ai÷varyàt' ã÷varasàmarthyàt tayorekatràvasthànaråpàvirodhopapatteþ ã÷vara÷akti÷càghañitaghañiketi bhàvaþ / evaü 'tasmin' avayave 'tasmin' avayavitve na virodhaþ / kutaþ? ekaikasyàvayavasya sarve÷varatvàdityapi vyàkhyeyam / evaü na virodha ityetat avayavàvayavinorabhede 'yamavayavã ayam avayava iti bhedavyavahàravirodho 'pi netyapi vyàkhyeyam / tatra hetustu vi÷eùabalàcchaktivyaktibhàvàditi ca÷abdena såcitaþ / ata eva ca÷abdo 'nuktasamuccayàrthaþ ai÷varyàccetyanveti / ki¤ca - kiü tarkànyapramàõenàvayavino 'vayavatvamavayavasyàvayavitvaü ca viruddham? uta avayavã nàvayavaþ avayavitvàt / avayavo và nàvayavã avayavatvàllokavaditi tarkapadoktànumànena? nàdyo 'siddhatvàt / na dvitãya ityàha - atarkya iti / 'hi' yasmàdatarkyaþ tasmàt 'atarkye' tarkàgocare bhagavati tadviùaye 'tarkaþ' avayavã nàvayavaþ avayavitvàt ityàdiråpo hetuþ 'kutaþ' sàdhako bàdhako và netyarthaþ / ki¤ca - loke parimita÷aktitva eva virodhadar÷anàt viùõorvirodhopayogiparimita÷akti÷ånyatvàt tarkyatvàïgãkàre 'pi na virodha ityàha - aprameya iti / 'aprameye' de÷akàlaguõairaparicchinne bhagavati 'pramà' etàvadeva sàmarthyaü nàto 'dhikamiti ÷aktiparicchedaþ 'kutaþ' netyarthaþ / tathà ca paroktatarkasya sopàdhikatvenàpramàõatvànna virodhitvamiti bhàvaþ / anena 'atarkya' ityasyàsattarkàgocara ityartha ityuktaü bhavati / iti bçhatsaühitàyàmityasya 'tasyaivàvayavatvokteþ' ityanuùaktenànvayaþ // ---------- BBsBh_1,1.6.21: %% BBsBhDãp_1,1.6.21: nanu yaduktaü sa và iti vàkye 'sya paramàtmana eva paràmar÷aþ na annàtpuruùaþ ityuktadehasyeti tadayuktam; àtmano dårasthatvàddehasya sa samàpasthatvàtsamãpoktaparityàgena dårasthaparàmar÷àïgãkàre kàraõàbhàvàt / ki¤ca - puruùapadena prakçtasyaiva puruùapadenoktatvàt àtmana÷ca tena aprakçtatvàtpuruùapadena paràmar÷àyogaþ / na ca - prakçtiü puruùaü caivaü viddhyanàdã ubhàvapi / puruùaþ prakçtistho hi bhuïkte prakçtijàn guõàn // iti vàkyadvayasthapuruùapadena ekavidhenaiva vyavasthàyà paramàtmajãvayoruktigrahaõavadihàpi ekavidhenaiva dviruktena puruùapadena vyavasthayàrthadvayoktyaïgãkàro 'stviti vàcyam / tatra duþkhànubhavitçtvaråpabhedaka÷rutivatprakçte bhedakàbhàvena annàtpuruùaþ ityatra dehaþ, sa và ityatra ca paramàtmaivocyata iti vyavasthàïgãkàràyogàdityata àha - raseti // sa và eùaþ iti vartate / tadityàvartate / evamucyata iti ca / anyadvihàyeti ÷eùaþ / tathà ca sa và iti vàkyena cideva cinmàtraü brahmacaitanyameva ucyate paràmç÷yate na dehaþ / na ca tasya dåroktivirodhaþ, puruùapadenàprakçtatvavirodha÷ceti vàcyam / yatastat àtmana àkà÷assambhåtaþ (tai.u. 2-1-2.) ityàkà÷àdipuruùànta÷abdairuktaü tattatsàrabhåtam àkà÷àdipadàrtha÷reùñhabhåtaü cinmàtraü brahmaiva sa và iti paràmar÷avàkyenocyate / evaü tarhi puruùapadena dvayorapi prakçtatvàdubhayaparàmar÷o 'yamastviti na ca vàcyam / yataþ tatsàrabhåtaü puruùasàrabhåtaü cinmàtraü brahmaivànyadehàdikaü vihàya saþ iti paràmar÷avàkyenocyate / kuta ityata àha - raseti / rasa÷abdaghañitànnarasamaya÷abdena vi÷eùaõàt sàrànnamayatvaråpapuruùavi÷eùaõàbhidhànàdityarthaþ / jaóàmi÷rajãvavilakùaõabrahmabodhàrthaü màtrapadam / rasa÷abdena rasa÷abdàrthena mukhyatvena vi÷eùaõàt vi÷eùitatvàt annatvaråpavi÷eùaõasyeti và / tata÷càtra annaraso 'nnasàro 'nna÷abdàrtheùu mukhyàttçtvàdilakùaõastatpracuraþ iti sudhokteþ / ñãkàyàü caitanyamàtraü brahmaivetyanvayaþ / nanvanuvàkàntare annamayapràõamayamanomayavij¤ànamayànandamayà me ÷uddhyantàm (yàj¤ikã. 66.) iti pràrthita÷uddhãnàmannamayàdiko÷ànàmabhidhànam/ kintu, tattatsàrabhåtaü tattatko÷aniyàmakaü tadgataü brahmacaitanyameva ucyate / kutaþ? atra sa và eùaþ (tai.u. 2-1-3.) ityàdau raso vai saþ ityante cànnamayàdãnàü ko÷avyàvçttyarthaü tadbhedàrthameva rasa÷abdena vi÷eùaõàt vi÷eùitatvàdityarthaþ / àdau vi÷eùitatvaü ghañitatvam / tathà ca ÷abdàntaranyàyenànnamayàdyapekùayànnarasamayàdãnàü bheda iti bhàvaþ / upalakùaõametat / vyavahitàkà÷àdikàraõàtmaparàmar÷inà tacchabdena ca vi÷eùaõàdityapi draùñavyam / nanu yadi paridç÷yamànadeha eva nànnamayaþ, kintu brahmaiva tasyaiva ca saþ ityàdau paràmar÷aþ, tadà tasyedameva ÷iraþ (tai.u. 2-1-3.) iti pratyakùanirde÷o nopapadyate/ na ca vàcyam upaniùaddraùñà munirbrahmàparokùãkçtya pratyakùato nirdi÷atãti / tathà sati tenàparokùãkçtapràõamayàdàvapi tathà nirde÷aprasaïgàt / ki¤ca - svasyàparokùato j¤àtatvena ÷abdànapekùaõàt upade÷yapuruùàõàü càparokùàyogyatvànnirde÷avaiyarthyamityata tadasyetyapi vyàkhyeyam / tathà ca asya annamayabhagavacchiraþpakùàdeþ dç÷yamànapratyakùasiddhadeha÷iraþpakùàdau vastravarmàntarvartijànuvãràvayavavat sannihitatvàt samyaïniyàmakatvena sthitatvàt lakùaõayà brahma÷irasi idamiti nirde÷o yujyata iti yojanà / lakùaõàbãjaü ÷akyasambandhaü dar÷ayituü - dç÷yamàneti / tathà ca vastrapràvçte varmàntargate và jànunãdaü jànviti vyavahàravadayamapi vyavahàro yujyata eveti na tadvirodha iti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.22: %% BBsBhDãp_1,1.6.22: nanvannamayàdãnàü pa¤cànàü brahmatànupapannà 'tasmàdvà etasmàdannarasamayàt / anyo 'ntara àtmà pràõamayaþ' (tai.u. 2-2-2.) iti parasparaü bhinnatvenoktatvàt / evamekasyaiva brahmaõo bahuråpatvàt na 'ekameva' iti ÷rutivirodhaþ ityapyayuktamapramitatvàdityata àha - ananya iti // apiryadyapãtyadyarthe / tathà÷abdaþ samuccaye / tathà ca 'puruùottamo bhagavànviùõuþ' 'ananyo 'pi' abhinno 'pi anyo bhinna iti ÷abdena procyata / tathà yadyapyekastathàpi bahuråpavàn bhavatãtyarthaþ / kathamityata ubhayaghañakamàha - ai÷varyàditi / acintya÷akterityarthaþ / upalakùaõametat / annamayàdipa¤cako÷agatànyatvàntaratvàdayo dharmàstadgatabhagavadråpeùåpacaryanta ityapi draùñavyam / ata eva tçtãye 'sthànabhedàdai÷varyàcca' iti bhàùye sthànabhedàkhyaü hetvantaramabhihitam / taittirãyabhàùye tu - bhedàbhàve 'pi saïkhyàvi÷eùayuktatvàdanyatvoktirityuktam / brahmàõóe puràõe ityanantaram uktatvànna virodha ityanvayaþ/ ---------- BBsBh_1,1.6.23: %% ## %% BBsBhDãp_1,1.6.23: nanu brahma÷abdasya sàdhàraõatvàt taddhetuvyapade÷asya viùõuniùñhatayà spaùñapratibhànàt mantravarõasamàkhyàyà÷ca anyaliïgàdibhyo durbalatvena sàvakà÷atvàt ananyathàsiddhahetvantarasya càbhàvàdànandamayàdayo viri¤càdaya eva santviti ÷aïkàü pariharatsåtramavatàrayati - na ceti // co 'vadhàraõe / viri¤càdaya ityanenànveti / tathà ca 'uktapràptyà' brahma÷abda÷atànandatvàùñamårtitvabahubhàvàdiråpoktapràpakenànnamayàdi÷abdairviri¤càdirevocyate / na viùõuriti na, kintu, viùõureva tairucyate / na viri¤càdirityarthaþ / kuto neti hetvàkàïkùàyàü såtramupanyasya pratij¤àü÷asya na cetyàdibhàùyeõaiva vyàkhyàtatvàtsautramananyathàsiddhahetumeva vyàcaùñe - netara iti / hi÷abdo hetau / 'anyaj¤ànàt' viùõvanyaviri¤càdij¤ànàt / yadyapyayaü netara ityuktasàdhye na hetuþ/ tathàpi tasyànanyathàsiddhatvopapàdakatvàddhetutvoktiþ / asya hetuvàkyasya adhyàhçtahetuvàkyadvàrà na ceti pratij¤ayànvayaþ / anenànandamayàdiþ viùõoritaro viri¤càdirna, kutaþ? 'brahmavidàpnoti param (tai.u. 2-1-1.) ... sarvaü vai te 'nnamàpnuvanti (tai.u. 2-2-1.).... sarvameva ta àyuryanti' (tai.u. 2-3-1.) ityàdinà ànandamayàdermuktihetuj¤ànaviùayatvokteþ, tasya cetaratra 'anupapatteþ' ayogàditi såtràrtha ukto bhavati / viùõuj¤ànàdeva mokùo netaraj¤ànàdityetatkuta ityata àha - tamiti / 'hi' yasmàt 'tamevam' iti ÷rutyà mokùasya viùõuj¤ànàdanya upàyo nàstãtyuktam / tasmàdviùõoranyaj¤ànànmokùo nopapadyata ityarthaþ / ÷rutyarthastu pràgevoktaþ // ---------- BBsBh_1,1.6.24: ## %<'te ye ÷ataü prajàpaterànandàþ' (tai. 2-8.) 'adç÷ye 'nàtmye 'nirukte 'nilayane 'bhayaü pratiùñhàü vindate / atha so 'bhayaü gato bhavati' (tai. 2-7.) 'sa ya÷càyaü puruùe' (tai. 2-8.) ityàdi bhedavyapade÷àt />% BBsBhDãp_1,1.6.24: hetvantareõa brahmàdãnàmànandamayatvaü paràkurvatsåtraü pañhitvà vyàcaùñe - bhedeti / atra pårvahetusamuccàyakena ca÷abdenànandamayàdirnetara iti pratij¤àvàkyànuvçtterapi såcanàt / tadvihàya såtroktaü bhedavyapade÷aü dar÷ayati - te ye ÷atamiti // àdi÷abdaþ 'ànandàþ' ityataþ paro 'pi yojyaþ / tatràdyena 'te ye ÷atam' ityasya pårvottarataittirãyavàkyàni gçhyante / dvitãyena 'yato vàco nivartante / apràpya manasà saha / ànandaü brahmaõo vidvàn', (tai.u. 2-4-1.) ityàdi / yadvà sakçcchruta eva sarvasaïgràhakaþ/ anena nànandamaya itaro viri¤caþ, kutaþ? bhedavyapade÷àt / viri¤casya 'te ye ÷atam' (tai.u. 2-8-4.) ityàdinà rudràcchataguõànandatvokteþ, ànandamayasya ca 'yato vàcaþ' ityàdinàparimitànandatvokteþ / evaü na rudraþ, tasya hiraõyagarbhàcchatàü÷onànandatvokteþ / nàpi prakçtyàdayaþ, 'adç÷yenàtmye' ityàdau prakçtyàdyayogyasvàtantryàdiråpabhedakadharma÷ravaõàt / nàpyànandamayo brahmàdijãvasamudàyaþ, tasya 'sa ya÷càyam' iti apakçùñotkçùñasarvajãsthitiråpabhedakadharmokteþ jãvasamudàyasya cànevaüvidhatvàditi såtràrtha ukto bhavati / ete ca sarve vyapade÷àþ taittirãya÷rutigatàþ / tatra 'prajàpatiþ ÷ivaþ ÷epho liïgamityabhidhãyate' iti ÷aivapuràõavacanàt 'prajàpateþ' rudrasya 'ye ÷ataü' ÷ataguõità ànandàþ te 'brahmaõaþ' caturmukhasya eka ànanda iti prathamavàkyasyàrthaþ / 'adç÷ye' sàkalyenàj¤eye 'anàtmye' àtmanaþ ime àtmyàþ jãvagãõàþ na vidyante àtmyàþ yasmin so 'nàtmyaþ tasmin jãvaguõavidhure / athavà - àtmanaþ svàmino 'yamàtmyaþ svàmisambandhã sa netyanàtmyaþ tasmin, svàmirahita iti yàvat / 'anirukte' sàkalyena nirvacanàgocare / 'anilayane' ananyà÷raye ànandamaya÷abdavàcye viùõau tadviùaye yo 'dhikàrã 'abhayaü' yathà bhavati tathà dhyànaråpàü 'pratiùñhàü' sthitiü 'vindate' pràpnoti, karotãti yàvat / 'atha' anantaraü 'saþ' upàsakaþ 'abhayaü' bhayarahitaü bhagavantaü 'gataþ' pràpto bhavatãti dvitãyabhedavyapade÷asyàrthaþ / 'puruùe' puruùapadopalakùitàpakçùñajãveùu 'yaþ' ayamànandamayo viùõurasti / 'ya÷càditye' àdityapadopalakùitotkçùñajãveùvasti 'saþ' ubhayatra sthito viùõuþ 'ekaþ' abhinna iti tçtãyabhedavyapade÷asyàrthaþ / 'yato vàcaþ' ityàdistu pràgeva vyàkhyàtaþ // ---------- BBsBh_1,1.6.25: %% BBsBhDãp_1,1.6.25: nanvastvànandamayaþ paraü brahma / tathàpi tena kathaü brahmàdãnàü bhedaþ sambhavati / tadbhedasya 'tattvamasi' ityàdi ÷rutiviruddhatvàdityata àha - na ceti // bhedavyapade÷asyeti ÷eùaþ / caþ samuccaye / etadvirodha÷aïkàparihàrasamuccitasyaiva bhedavyapade÷asya vivakùitàrthasàdhakatvàt / evamanyatràpi / tvaü tadbrahmàsãtyadvaitarãtyàdya- ÷rutyarthaþ / dvatãyasyàstu ahaü brahmàbhinno 'smãti / àdyam uddàlakena ÷vetaketuü pratyupadiùñaü chandogavàkyam / dvitãyaü bçhadàraõyake vàmadevoktam / atrobhayatràpi vi÷iùñayoraikyàsambhavàt tattvamahaübrahmapadairlakùitacaitanyayoraikyamucyate / àdi÷abdena 'tadyo 'haü so 'sau yo 'sau so 'haü' (ai.à. 2-2-4.) 'yo 'sàvasau puruùaþ so 'hamasmi' (ã. 26.) ityàdi÷rutirgçhyate / kuto netyatastatraitacchrutãnàü parabrahmàrthakatvena advaitàrthatvàbhàvàditi hetåpaskàramabhipretya teùàü parabrahmàrthatve pramàõamàha - nàmànãti / 'nàmàni' iti ÷rutyà tasya brahmaõaþ 'tattacchabdaiþ' tattvamàdipadairvàcyatvokterityarthaþ / tathà ca padasamanvayenaiteùàü brahmaparatvànnaitadvirodha iti bhàvaþ / tatprakàrastu - tatatvàttat / tvampadabodhyajãvàntaryàmitvàdabhimukhatvàdvà tvam / asanàt jagatsaüharaõàdasiþ / aheyatvàt haünàmakajãvabhinnatvàdvà aham / pårõatvàdbrahma / asanànminuterasmi / yadvà - sumitatvàt smãtyukto jãvaþ, tadbhinnaü pårõaü brahma asmãtyucyata iti / j¤ànaråpatvàt nitaràü yantçtvàcca yaþ / saraõàtsàratvàcca saþ / amuùmin amuùmin sthitatvàtparokùatvàcca asàvasau÷abdavàcyaþ ityaitareya÷rutyarthaþ / 'asau' pràõe sthitaþ 'puruùaþ' pårõaùaóguõaþ iti ã÷àvàsya÷rutyarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.26: %% BBsBhDãp_1,1.6.26: astu và etacchrutãnàü aikyaparatvaü vàkyànvayarãtyà / tathàpi naikya÷rutivirodho bheda÷ruteþ ÷aïkanãyaþ, bhagavataþ sarvaikya÷ruteþ sarvasvàmitvanimittaikyaparatvàdityà÷ayena tatra pramàõatvena bhàgavatasmçtiü pañhati - idaü hãti // 'bhagavàn' svayam 'itaro 'pi' jagato bhinno 'pi san 'idaü' pramitaü vi÷vamivocyate 'tattvamasi' 'ahaü brahmàsmi' ityàdivacaneùu / yathoktaü prathamatàtparye - 'itaro 'pi bhagavànvi÷vamiva' iti / kutaþ? 'yataþ' kàraõàt 'jagatsthànanirodhasambhavaþ' jagataþ sthànaü sthitiþ nirodho nà÷aþ sambhavaþ utpattiþ te yasmàdbhavanti sa tathoktaþ / yadvà - sthàpayati nirodhayati sambhàvyatyasmàditi tathoktaþ / athavà - tiùñhatyasmàt niruddhyate pralãyate 'smin sambhàvayatãti sa tathoktaþ / tathà ca jagatsçùñyàdikartetyarthaþ / evambhåtsya jagadbhedaþ pramàõasiddha iti j¤àpanàya hi÷abdaþ / tattvapradãpe tu - bahuvrãhiü vinà idaü vi÷vaü bhagavàniva; etadadhãnatvàt / sa tvitaraþ / kaþ? 'yato' yasmàt 'jagatsthànanirodhasambhavo' jagatsçùñyàdikamityuktam / atra ñãkàyàü ca bhagavànidaü vi÷vamivetyanvayaþ / svàmitvenaikyavyapade÷a ityetadevàha - asarva iti / tura÷rutiþ / bhagavàn sarvabhinno 'pi sarvasvàmitvàt sarva ityabhedena vedàdiùåcyate ityarthaþ / ityapãti ÷rutisthaþ apiþ samuccaye / yata iti ÷eùaþ / asya ato 'pi na virodha ityanvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.27: %% BBsBhDãp_1,1.6.27: nanu bhedaj¤ànasya mithyàj¤ànatvàtkathaü tadanusàreõaikya÷rutayo yojyanta ityà÷aïkàü bhàgavatavàkyena pariharati - vidyeti // idaü ca kà vidyetyuddhavapra÷nasyottaratvena kçùõenoktaü vacanamekàda÷askandhe / 'àtmani' paramàtmani 'bhidàbodho' jãvàdbhedaj¤ànaü jãve và yadã÷varàdbhedaj¤ànam / saiva vidyetyarthaþ / na ca bhidàyà abodha iti vyàkhyeyam, aj¤ànasya vidyàtvàbhàvàt / nanu bhedaj¤ànasya puruùàrthahetutvàt kathaü tasya vidyàtvamityata àha - bhedeti / idaü ca bhàgavate tçtãyaskandhagataü vàkyam - àdyaþ sthiracaràõàü yo vedagarbhaþ saharùibhiþ / yoge÷varaiþ kumàràdyaiþ siddhairyogapravartakaiþ // iti pårvavàkyena kartçtvàtsaguõaü brahma puruùaü puruùarùabham / sa saïgatya punaþ kàle kàlene÷varamårtinà // jàte 'guõavyatikare yathàpårvaü prajàpate // ityuttaravàkyena ca saha yojanãyam / tatprakàrastu - yaþ 'sthiracaràõàü' sthàvarajaïgamànàm 'àdyo' hiraõyagarbhaþ saþ 'çùibhiþ' manuùyottamamàrabhya garuóa÷eùàntaiþ j¤ànibhiryogasiddhaiþ sanatkumàràdyaiþ saha 'bhedadçùñyà' jãve÷varàdibhedaj¤ànena 'abhimànena' abhito harermànena parame÷vare bahumànena àgraheõa ca 'niþsaïgena karmaõàpi' phalàbhisandhirahitanivçttakarmaõà ca muktassan 'kartçtvàt' jagatkartçtvànnimittàt 'saguõaü' sàrvaj¤àdiguõasampårõaü 'puruùarùabhaü' kùaràkùarebhyo varaü 'puruùaü' paramapuruùàkhyaü brahma 'kàle' pralayakàle 'saïgatya' pravi÷ya punaþ 'kàlena' kàlàkhyena 'ã÷varamårtinà' mårtyà 'kàle' sçùñikàle 'jàte' utpanne sati 'aguõavyatikare' sattvàdiguõavikriyàhãne viùõuloke 'yathàpårvaü' pårvavat prajàyate sarvamuktàdhipatirjàyate iti sudhàyàmuktaþ / karmanirõayañãkàyàü tu - na kevalaü saguõaü, kintu, 'brahma' purõaü 'puruùamiti' bhagavato nàmakãrtanam / puruùatvoktyàsmàdàdisàlakùaõyaü pràptaü, tatparihàràya - puruùarùabhamiti / tadupapàdanàya kartçtvàtsaguõaü brahmeti vi÷eùàrtha uktaþ / tattvapradãpe tu - abhimàneneti padaü abhito mànena vi÷eùaj¤àneneti vyàkhyàya, 'guõavyatikare' iti padaü chitvà 'sa' brahmàdijãvasaïghaþ pralaye j¤ànai÷varyàdyanantaguõaü brahma 'saïgatya' pràpya 'punaþ kàle' sçùñikàle 'kàlena' j¤ànàtmanà 'ã÷varamårtinà' viùõuråpeõa 'guõavyatikare' guõànàü sattvàdãnàü vyatikare vaiùamye jàte sati yathàpårvaü j¤ànàdiguõatàratamyaü parasparabhedaü ca avihàya tadvi÷iùña eva 'prajàyate' prakarùeõa muktàvabhivyajyate / na tu tadabhinno bhavatãti vyàkhyàtam/ ayaü padacchedaùñãkàkçto 'pi sammataþ / tatpakùe 'guõavyatikare kàle' sçùñikàle ityarthaþ / ubhayatràpi yathàpårvamityasya saüsàra ivetyartha / pårvakalpe iveti và / ---------- BBsBh_1,1.6.28: %<'juùñaü yadà pa÷yatyanyamã÷amasya mahimànamiti vãta÷okaþ' (mu. 3-1-2.)>% BBsBhDãp_1,1.6.28: atraivàrthe atharvaõavàkyaü pramàõayati - juùñamiti // juùñaü sarvasevyam ã÷aü svatantram / ata eva anyaü jãvàdbhinnaü viùõum iti tadetatsatyam (mu. 2-1-1-.) ityàdinà pràguktaprakàreõa asya mahimànaü ca yadà pa÷yati / pa÷yo jãvaþ tadà vãta÷oko mukto bhavatãtyarthaþ / tattvapradãpe tu - juùñaü devaiþ asya jãvasya ã÷am anyaü yadà pa÷yati mahimànaü mahimaguõàtmakaü tadà tadaiva vãta÷oko bhavati na duþkhale÷amapi spç÷ati jãvaþ / na tu mahimaguõavihãnam anyamanã÷amasevitaü pa÷yan vãta÷oko bhavatãti vyàkhyàtam / yadyapãyaü ÷rutiþ vi÷eùaõabhedavyapade÷àbhyàm (bra. så. 1-2-22.) ityatra ayamanyomàrga ityukte prasiddhamàrgàdanyatvabodhavat anyamã÷amityukte ã÷a÷abditasya brahmaõaþ prasiddhe÷àdrudràt anyatvapratãterbrahmaõo rudràdanyatve pramàõatvenoktà / na tu brahmaõo jãvàdanyatve, nàpi ã÷atvamanyatve hetåkçtam / tathàpi tat vyàkhyànànantaramabhipretyeti na tadvirodhaþ / ata eva dyubhvàdinaye bhedavyapade÷àt (bra.så. 1-3-5.) ityatra jãve÷abhede 'pãyaü pramàõatayodàhçtà / ---------- BBsBh_1,1.6.29: %<'asarvaþ sarva ivàtmaiva sannanàtmeva pratyaïparàïivaika ãyate bahudheyate' 'sa puruùaþ' 'sa ã÷varaþ sa brahma'>% BBsBhDãp_1,1.6.29: evaü svàmitvàrthatayà paràbhimatàdvaita÷rutãrvyàkhyàya vàkyasamanvayà÷rayaõena antaryàmitayàpi tàþ ÷rutismçtibhyàü vyàcaùñe - asarva iti / yadyapi asarvaþ iti vàkyam àtma÷abdasya svàmitvàrthatvamupetya svàmitvena nimittenaikya÷rutayaþ pravçttà ityatra pramàõatayodàhçtam / tathàpi svàmitvenevàntaryàmitayàpyaikya÷rutayaþ pravçttà ityubhayatràpyasya pramàõatvasambhavàdubhayatràpi pramàõatayodàharaõaü yuktam / tattvapradãpakçtàmapi svàmitvenevàntaryàmitayàpyaikya÷rutayaþ pravçttà ityubhayatràpi asarvaþ iti ÷rutiþ pramàõamityabhipràyaþ / na caivaü tattadantaryàmitvenàpi tattacchabdavàcyatvaü viùõorastãtyàha - sarvàntaryàmikaþ iti tattvapradãpavirodhaþ; atra padasamanyavàbhipràyapratãteriti vàcyam / antaryàmitvenàpãtyuktyà na kevalaü nàmàni iti ÷rutibalàttattacchabdapravçttinimittatvena tattacchabdavàcyatvaü viùõoþ, api tu antaryàmitvenàpãtyetàvanmàtrapratãteþ atra padasamanvaye tàtparyànavagamàt / mahàvàkyagatasyaitadàdi÷abdasyaikaikasya sarvàntaryàmikaþ iti smçtibalàt antaryàmitvanimittena viùõuvàcitve 'pi padàntaràõànyaparatvena vàkyasamanvayasyaiva vaktavyatvàt / yadà nàmàni iti ÷rutibalàt kriyàkàrakàdisarvàrthavàcisarvapadasya viùõuvàcitvàbhyupagamaþ tadaiva padasamanvayaþ / na tvekaikasya viùõuvàcitva iti na virodhaþ tathà càntaryàmitvanimittena tattvamasyàdivàkyagatatvamahamàdipadànàü viùõuvàcitve tvaü tvadantaryàmã tat brahma / ahaü madantaryàmã brahmeti vàkyànvayo draùñavyaþ / na caivami asi asmi iti kriyàpadànvayàyogaþ / jãvavi÷iùñàntaryàmivàcakasya tvamàdi÷abdasya dagdhç÷abdasyàyasãvàntaryàmiõi mukhyavçttiþ / jãvetvamukhyavçttirityà÷rayaõenàmukhyàrthavivakùayà asi asmãtyàdipadaprayogopapatteþ / yadyapi nimittakathanaprakaraõe vidyàtmani bhedadçùñyà juùñaü yadà iti vàkyatrayasyànvayàbhàvaþ / tathàpi svàmitvanimittenaikyavyapade÷a ityatra ÷rutismçtyorupanyàne sati tatra pràpta÷aïkàparihàrasyàva÷yakatvenàvasarasaïgatyà tadvàkyatrayapravçtteþ / ityàdeþ ityasàyatràkarùaõena na virodhaþ ityasyànukarùaõena cànvayo draùñavyaþ / ÷rutyarthastu - viùõuþ asarvo 'pi sarvanàtmako 'pi sarva iva sarvàtmaka iva sarvàtmakatvena ãyate / kuta ityatastatràntaryàmitvaü hetutvenàbhipretya anantaryàmitvapratãtyà tasyàsiddhimà÷aïkyàha - àtmaiveti / àtmaiva antaryàmyeva san anàtmeva anantaryàmitvena ãyate j¤àyate ràmakçùõàdiråpeùu / tathà ca aj¤ànamålà anantaryàmitvapratãtiriti bhàvaþ / nanu viùõorantaryàmitve pratyaktvaü syàt taccànupapannaü, paràktvena pratãterityata àha - pratyaïiti / bhagavàn pratyaï dehàntargato 'pi paràïiva bahirmàtravçttitveneyate / tathà ca bahirmàtravçttitvapratãtirbhràntiriti bhàvaþ/ nanu viùõau viruddhànekadharmàbhyupagame bhedàpattyà ekameva iti ÷rutivirodha ityata àha - eka iti / eka eva bahudhà bahuråpeõeyata ityarthaþ / tathà caikasyaiva råpabàhulyàt sarvadharmopapattiriti bhàvaþ / dvigrahaõàtsarvatra kriyàsambandhaþ såcitaþ / tattvapradãpe tu - pratyaï paràïiva abhimukho 'pyanabhimukha iva eka eva bahudheyate j¤àyate pràpyate ca ityuktam / antaryàmitvanimittena sarvàtmakatvena vyapadi÷yamànaþ kiü sarvaj¤aþ? kva ca vyapadi÷yata? ityata àha - sa puruùa iti / anena puruùa evedaü sarvam (tai.à. 3-12.) iti ÷rutimupàdatte / sampårõaùaóguõatvàt dehàkhyapure ÷ayanàdvà puruùasaüj¤a ityarthaþ / sthalàntaramàha - sa iti / anena sarvaü khalvidaü brahma (chà. 3-14-1.) iti ÷rutimupàdatte / saþ sarvàtmakatvena vyapadi÷yamàno bhagavàn brahma sarvatra pårõatvàdbrahmasaüj¤a ityarthaþ / nanvanyatràdçùñamantargatasya bahirgatatvàdikaü kathaü ghañata ityata àha - sa ã÷vara iti / saþ hariþ yataþ ã÷varaþ acintya÷aktyupetaþ atastasmin anyatràghañitamapi sarvaü ghañata iti // ---------- BBsBh_1,1.6.30: %% BBsBhDãp_1,1.6.30: smçtau kapratyayaþ sarvadehagatasyàpi viùõoraj¤àtatvamàha / yadvà - yàmo niyamanaü tatra bhava ityarthe ñhak, yato viùõuþ sarvàntaryàmikaþ sarvàntarniyàmakaþ ata eva eùa àtmeti hovàca (chà. 8-3-4.) so 'hamasmi (ã. 16.) tattvamasi (chà. 6-8-7.) yo 'sàvasau puruùaþ (ã. 16.) iti vàkyasthena eùo 'haütvamasàviti sarvanàmnà sarvavàcakasarvanàmasaüïaka÷abdena sarvamiti nàmnà càbhidhãyate / na tu sarvasvaråpatvàdityarthaþ / ÷reùñhavastvaikyàrthatayàpi aikya÷rutãþ smçtyà vyàkhyàti - naitaditi / mokùadharme hi vai÷ampàyanaü prati he brahman bhedavàkyàt bahavaþ puruùàþ pratipattavyàþ / aikyavàkyaü tu pradhànapuruùaparamiti và? utàho aikyavàkyàt eka eva puruùaþ, dvaitavàkyaü tu vyàvahàrikabhedaparamiti? tathà - puruùabàhulyamupetyaikyavàkyasya ÷reùñhaparatvapakùe 'pi àtmasu kiü sarve samàþ? utaikaþ ÷reùñhaþ? dvitãye ko 'sàvatra puruùeùu ÷reùñhaþ? sa kathaü hi ÷reùñhaþ? taü tathà ca bhavàn vaktumarhatãtyà÷ayena kçtasya janamejayapra÷nasya vai÷ampàyanenoktamuttaram - naitadicchanti puruùamekaü kurukulodvaha / bahånàü puruùàõàü hi yathaikà yonirucyate // tathà taü puruùaü vi÷vamàkhyàsyàmi guõàdhikam // iti / asyàrthaþ - etanmataü necchanti vidvàüsaþ / etaditi kimityatastadvivçõoti - puruùamekamiti / tathà ca vedàþ ekameva puruùaü vadantãtyetanmataü j¤ànino necchantãtyarthaþ / yadvà - etasmin jagati ekaü puruùaü necchanti, kintu bahavaþ puruùàþ santãti / tarhyadvaita÷rutivirodha iti na vàcyam / yato bahånàü ÷reùñhaþ eka eva, tatparamaikyavàkyam / bahånàü kaþ ÷reùñhaþ? sa kathaü ÷reùñhaþ? ityasyottaramàha - bahånàmiti / he kurukulodvaha eteùàü bahånàü puruùàõàm àtmànàü madhye yà yoniþ yaþ kàraõabhåtaþ ekà ÷reùñhaþ yathà ca ÷reùñha ucyate ÷rutyàdau tathà tena prakàreõa taü vi÷vaü pårõaü guõàdhikaü puruùam àkhyàsyàmi vyàkhyàsyàmãti prameyadãpikàvyàsatãrthãyadi÷à smçtyarthaþ / anena paràbhimataikyavàkyamuttamavastvaikyaparam / tathà ca sarvotkçùñaü yadekaü brahmatattvamasi tasmàdatyavaro 'si atyavaro 'smãti ÷rutyartha ukto bhavati / ityàde÷ca ityasya na ca tattvamasãtyàdivirodhaþ ityanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.31: %% BBsBhDãp_1,1.6.31: nanvadvaita÷rutyabhàve kathamadvaitaü bheda÷rutyàdinà niùidhyate / tasyàpratyakùatvena ÷rutiü vinà pràptyabhàvàt / apràptasya ca pratiùedhàyogàt ityata àha - uktà ceti // caþ sàdhyasamuccaye / co yato na ca tattvamasi ityàdinà jãve÷vaikyasya pràptiþ ÷rutyarthàparij¤ànanimittà prasaktiruktà / ato na tanniùedhànupapattirityarthaþ / nanvetacchrutãnàmavirodhakatve 'pi bheda÷ruteþ brahmaiva san brahmàpyeti iti ÷rutivirodhastu bhaviùyati / atra brahmaiveteyavakàreõa jãvasyàbrahmatàniùedhena tadadhãnatvàdinà nimittena abrahmabhåte brahmatvavyavahàra ityuktagaterasambhavàdityata àha - brahmaiveti / apiþ samuccaye / na kevalaü tattvamasãtyàdikamaviruddham / kintu brahmaiva san iti bçhadàraõyavàkyamapãtyarthaþ / kuta ityata àha - jãve eveti / saptamãyaü viùayàrthe / tathà ca yato brahmaiva san iti vàkye ÷ruto 'yamàdyo brahma÷abdaþ brahmàõi jãvàþ sarve 'pi iti ÷ruterjãva eva, na parabrahmaõi ata ityarthaþ / yadvà - jãva iti prathamàntam / tathà ca iti vàkye ÷rutàdyabrahma÷abdokto jãva eva, na parabrahmetyarthaþ / tathà ca iti vàkye ÷rutàdyabrahma÷abdokto jãva eva, na parabrahmetyarthaþ / tathà ca saþ muktajãvo brahmaiva san jãva eva san jãvabhàvamavihàyaiva pralaye parabrahmàpnoti / apihitassan pravi÷atãti ÷rutyarthopapatteþ noktabhedavyapade÷asyaitacchrutivarodha iti bhàvaþ / yathoktaü bçhadbhàùye - jãvo 'pi brahma÷abdokto jaóàdbahuguõatvataþ / iti // pràpnoti paramaü brahma pralaye pralaye sadà / iti // yadyapi muktàvabhede pareõeyaü ÷rutirà÷aïkità / tathaiva viùõutattvavinirõayañãkokteþ / tathà ca muktàviti vàcyaü, na tu pralaya iti / tathàpi sarvajãvasàdhàraõyàya pralaya ityuktiþ / nanu brahma÷abdasya parabrahmaõyeva mukhyatvànna jãve 'sau yujyata ityata àha - upapadyata iti / co 'pyarthaþ / tathà ca brahma÷abdo yadyapi parabrahmaõi mukhyaþ, tathàpi virodhe svãyapårvottaravàkyavirodhe pràmàõàntaravirodhe và sati jãve 'pyupapadyata ityarthaþ / prakçte ca brahmàpyeti ityuttarabhàvisvavàkyena paramaü sàmyam iti pårvavàkyena bhedagràhipratyakùàdinà ca virodho 'stãti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.32: %% BBsBhDãp_1,1.6.32: nanu tathàpi bhedavyapade÷asya vimukta÷ca vimucyate (kañha. 2-5-1.) iti kañha÷rutivirodhaþ / atra saüsàre 'pi jãvasya muktatvoktyà tadanyathànupapattyà parabrahmatvàvagamàt ityata àha - pramàdeti // ca÷abdo 'pyarthe samuccaye ca / tathà ca api - jãvasya parabrahmatvàbhàve 'pi vimuktatvaü vimuktatvavacanaü ca yujyate / na kevalaü brahma÷abda upapadyate iti càrthaþ / katham? bandhasya svataþkartçtvabhoktçtvàbhimànaråpasya jãvagatasaüsàrasya pramàdàtmakatvàt pramàdapadoktàj¤ànamålatvena tannimittapratãtikatvenàsvàbhàvikatvàt pramàdapadoktàj¤ànamålatvena tannimittapratãtikatvenàsvàbhàvikatvàt / asvàbhàvike càvidyamànapadaprayogadar÷anàdityarthaþ / ato na tadvirodha iti bhàvaþ / bandhasyàj¤ànamålatvaü ca - ubhe satye kùatriyàdya pravçtte moho mçtyuþ saïgato yaü kavãnàm / pramàdaü vai mçtyumahaü bravãmi tathàpramàdàdamçtatvaü bravãmi / iti tattvapradãpanyàyàmçtodàhçtabhàratavacanasiddhaü dhçtaràùñraü prati sanatsujàtavàkyametat / he kùatriyàdya mçtyuþ saüsàra tadabhàvaråpàmçtatvaü cetyubhe api satye eva pravçtte / tayormadhye mçtyuþ mohaþ aj¤ànàdhãnastanmålaþ / tarhi mithyà syàdityato netyàha - pramàdaü và iti / ahaü mçtyuü saüsàraü pramàdaü asvàbhàvikaü bravãmi / amçtatvaü muktatvaü tu apramàdàt pramàdàpàyàt bravãmãtyarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.33: %% BBsBhDãp_1,1.6.33: bandhasyàsvàbhàvikatvaü kutaþ siddhamityata àha - muktiriti // 'anyathàråpam' asvàbhàvikaü råpaü 'hitvà' tyaktvà 'svaråpeõa' nijaråpeõàvasthitireva muktirityarthaþ / bhàgavata ityasya pramàdàtmakatvokterityanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.34: %% BBsBhDãp_1,1.6.34: nanu bhedokteþ ÷rutivirodhàbhàve 'pi jãvo brahmàbhinnaþ cetanatvàt brahmavat / bhedo mithyà bhedatvàt candrabhedavat / vimatàni ÷arãràõi madbhogàyatanàni ÷arãtvàt maccharãravat / ityanumànavirodhastu bhaviùyatãtyata àha - na ceti // co 'virodhasamuccaye / tathà ca na kevalaü ÷rutivirodhàbhàvaþ, kintu tasyàþ bhedokteþ tenàdvaitaparikalpitànumànena virodho 'pi netyarthaþ / anena sautra÷ca÷abdo vyàkhyàtaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.35: ## %% BBsBhDãp_1,1.6.35: tatra hetvàkàïkùàyàü såtramupanyasya vyàcaùñe - kàmàditi // 'hi' yato 'bhedasàdhanàya paropanyastam 'anumànam' anumànatvena paràbhimataü 'pçthak' pratyakùàdiviruddhaü ÷rutisàhàyyarahitaü ca ataþ 'tattve' viùaye j¤ànopalakùakametat / tattvaj¤ànàrthaü 'nàpekùyate' tattvaj¤ànakàraõaü na bhavatãtyarthaþ / na càprayojakatà / 'hi' yataþ 'yathàkàmaü' yatheccham ã÷varo na svatantraþ cetanatvàt devadattavat / jaóa àtmà vastutvàdityàdiråpeõa na tattve atattve 'pi anumàtuü ÷akyate / ataþ anena pratyakùàdiviruddhasyàpi pramàõatve cetanatvavastutvàderapi pramàõatvaü syàt avi÷eùàditi vipakùe bàdhakatarka ukto bhavati / såtre 'kàmàt' ityekade÷otkãrtanena yathàkàmàditi samagra÷abdo lakùyate jyoti÷÷abdena jyotiùñoma÷abdavat ityà÷ayena yathàkàmamityuktam / hãtyanena pa¤camã vyàkhyàtà / 'tattve' ityanenàsminnityasyàkarùo 'dhyàhàro và j¤àpitaþ / 'anumànam' ityanena 'nànumà' iti bhinnapadatvaü 'pçthak' ityanena na¤o viruddhàrthakatvamà÷ritya 'nànumà' ityaikapadyaü ca såcitam / 'nàpekùyate' ityanena na÷abdaghañitasamàsamaïgãkçtya 'nàpekùà' ityaü÷o vyàkhyàtaþ / smçtyanusàreõa såtre bhàùye ca tattvaj¤ànàsàdhanatvaprakañanàya paràbhimatànumàne sàdhanagocarecchàviùayatvaniùedhaþ / tathà càyaü såtràrthaþ - 'anumà' anumànatvena paràbhimatamabhedasàdhakamanumànam 'asmiüstattve' tattvaj¤ànàrthaü 'nàpekùà' na apekùà yasyàü sà tathàktà tattvaj¤ànakàraõaü na bhavati / kuta etat? yataþ iyamanumà 'nànumà' pratyakùàdiviruddhànumà / tadviruddhàpi sadanumà kiü na syàt? na syàt / kutaþ? 'yathàkàmàt' asyàþ / kàma icchà tadanusàripravçttimattvàt / tathà ca pratyakùàdiviruddhàyà api pràmàõye uktarãtyà atattvaviùaye pravçttàyà anumàyà api pràmàõyaü syàt, avi÷eùàditi bhàvaþ / yata evamato na dvaita÷ruteranumànavirodho 'pãti / ---------- BBsBh_1,1.6.36: %% BBsBhDãp_1,1.6.36: atraiva smçtisammatimàha - uktaü ceti // caþ samuccaye / na kevalaü såtrakçtà, skànde 'pyuktamiti / kimuktamityatastatpañhati - yatheti / padàrthànativçttyartho 'yaü yathà÷abdaþ / liïgamàrùam / yadvà - nàyamavyayãbhàvaþ, kintvanatikràntaþ kàmo yayeti bahuvrãhisamàsaþ / pravartata iti ÷eùaþ / apavçttaü viruddhaü gaü gamanaü yasyàþ sà apagà, na apagà anapagà iti vigrahaþ / tathà ca yasmàt 'anumà' ÷rutyàdiviruddhaü pçthaganumànaü 'yathàkàmà' kàmamanatikramya pravartate / puruùecchànusàreõa pravçttimatãti yàvat/ tasmàt '÷ruteranapagà' ÷rutyanukålà tadaviruddhaiva sà 'pårvàparàvirodhàya' ÷ruteþ pårvottaravàkyavirodhaparihàràrtham 'iùyate' apakùyate / na kevalamatãndriyàrthatattvani÷cayàyeti ca÷abdàrthaþ / kvacidanyathà cet yatra ÷rutyàdyànukålyaü tadavirodhaþ, pårvottaràvirodhàya tattvani÷cayàya ca kàraõatayeùyate / nànyathà nànyà pçthaganumà kvacidvàkye 'pi / kutaþ? yat sà anumà kevalànumà yathàkàmà tasmàditi yojyam / yathàkàmànumetyekaü padaü và / yathàkàmà ca sànumeti vigrahaþ / tathàtve - yasmàdeùànapagà na tasmàtsà noktaphalàrthamapekùyate / 'anyathà' yuktiü vinà netyàvçttyànvayaþ / ata eva sudhàyàü 'yathàyogyàkhilaj¤atà' ityekaü padamityuktam / iti÷abdasya skànda ityanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.37: %<'naiùà tarkeõa matiràpaneyà' (kañha. 2-9.) iti ca //>% BBsBhDãp_1,1.6.37: spaùñoktitvàtprathamaü smçtimupanyasyàtraiva arthe ÷rutisammatiü càha - naiùeti / àpaneyetyatra à apeti vicchedaþ / viruddhàrthayorupasargayoþ krameõa sambandhaþ / tathà ca 'eùà' parabrahmaviùayà 'matiþ' ÷uùkatarkeõa 'àneyà' utpàdyà 'apaneyà' niràkàryà ca na bhavatãtyarthaþ / 'proktànyena suj¤ànàya preùñha' iti vàkya÷eùaþ / preùñheti naciketasaü prati yamasya sambuddhiþ / 'anyena' anyatvaj¤àninà jãve÷varàdibhedaj¤àninà bhagavadbhaktyàdimateti yàvat/ àcàryeõa 'proktà' tadupadesàjjàtà 'suj¤ànàya' syàdityarthaþ / iti ceti caþ samuccaye / tathà ca iti kañha÷rutau coktamiti sambandhaþ / ---------- BBsBh_1,1.6.38: ## %% BBsBhDãp_1,1.6.38: nanvastvànandamayena brahmaõà hiraõyagarbhàdijãvànàü bhedaþ / tathàpi saþ vyàvahàrikaþ saüsàra evàsti, na pàramàrthiko muktàvapi / udàhçta÷rutãnàü sàüsàrikabhedaparatvopapatterityà÷aïkàü pariharatsåtraü pañhati - asminniti/ atràsyeti nànandamayaparàmar÷aþ / kintu netara ityuktajãvasyetyàha - asyeti / asyànyasya ceti pratãtiniràsàya ca÷abdaü vyàkhyàti yuktãti / astãti ÷eùaþ / kiü tadyoga÷àsanamityata àha - so '÷nuta iti / kriyàvi÷eùaõametat / luptavibhaktiko và nirde÷aþ / tathà ca 'ityàdi ÷àsti' ityàdinà ÷àstãti vànvayaþ / anena na kevalaü bhedavyapade÷àdànandamayena jãvànàü bhedaþ siddhaþ / kiü nàma? yato 'smin prakaraõe asya jãvasyànenànandamayena saha 'asmiü÷ca' mokùe 'pi 'yogaü' sambandhaü ÷rutiþ ÷àsti ato 'pi / ato na tadaikyaü jãvànàü nàpi sàüsàrika eva bhedaþ / na caitàvatà kathaü bhedasiddhiþ / sambandhasya bhedasàpekùatvàt / yadvà - yasmàt 'asmin' prakaraõadvaye 'pi 'asya' jãvasya 'tadyogaü' tairànandamayàdyairyogaü sambandhaü '÷àsti' pratipàdayati phalatvena ÷rutiriti ÷eùaþ / tasmàdànandamayo na jãvako÷àdiriti såtràrtha ukto bhavati / 'saþ' brahmaj¤ànã 'vipa÷cità' sarvaj¤ena j¤àtenaiva 'parabrahmaõà' caturmukhena ca saha 'sarvàn' svayogyakàmàn 'a÷nute' muktau pràpnotãti ÷rutyarthaþ / 'adç÷ye 'nàtmye' iti vàkyaü tu pràgeva vyàkhyàtam / dehàdutkrànto jãvaþ 'etam' 'àndamayaü' pårõànandaü paramàtmànaü 'upasaïkràmati' tatsamãpaü pràpnotãtyanuvàkàntaragatatçtãyavàkyasyàrthaþ // // ityànandamayàdhikaraõam // _________________________________________________________________________________ // 7. antassthatvàdhikaraõam // BBsBh_1,1.7.1: %<'adç÷ye 'nàtmye' ityuktam / taccàdç÷yatvam 'antaþpraviùñaü kartàrametam / anta÷candramasi manasà carantam / sahaiva santaü na vijànanti devàþ' (tai. à. 3-11.) ityantaþsthasya kasyaciducyate / sa ca 'indro ràjà' ... (tai. à. 3-11-6.) 'sapta yu¤janti' (tai. à. 3-11-8.) ityàdibhiranyaþ pratãyate / tasmàtsa evànandamaya iti na mantavyam //>% BBsBhDãp_1,1.7.1: atràdhikaraõe adhidaivagatànyatraprasiddhendràdinàmasamanvasiddhyarthaü dehàntasthatvaråpaliïgasamanvayaþ kriyata iti ÷àstràdhyàyapàdasaïgatayaþ siddhà ityà÷ayena pårvàdhikaraõatadviùayavàkyasaïgatã dar÷ayati - adç÷ya iti // pårvàdhikaraõodàhçte 'adç÷ye anàtmye' iti vàkye ànandamayasya kàrtsnyenàj¤eyatvaråpamadç÷yatvamuktamityarthaþ / tataþ kimityata àha - tacceti / ca÷abda evàrthe/ tathà ca yatpårvoktamadç÷yatvaü tadeva 'antaþpraviùñam' iti vàkye na vijànantãtyanena kasyacidantasthasyocyate / devàj¤eyatvàtkaimutyena pratipàdyata ityarthaþ / anenàntasthatvamukhenàdç÷yatvànandamayatvayoranyaniùñhatvàkùepàt pårvàdhikaraõenàsyàkùepikã saïgatiruktà bhavati / hçdayaguhàntaþpraviùñaü jagatkartàraü candramasyantarmanasà svecchayà carantaü sahaiva sthitam etaü devàstattvàbhimàninaþ kàrtsnyena na vijànantãti ÷rutyarthaþ / pårvapakùe tviyamanyaparà / tatra sayuktikaü pårvapakùamàha - sa ceti / ca÷abdo 'vadhàraõe / anya ityàvartate / tathà ca so 'ntasstho viùõoþ 'anyaþ' anya eva bhavet, kutaþ? 'indro ràjà' ityàdivàkyairyato 'nyo 'ntaþsthatayà pratãyate ata iti yojanà / àdi÷abdena apàü netàraü bhuvanasya gopàm / tvaùñàraü råpàõi vikurvanti vipa÷cim / brahmendramagniü jagataþ pratiùñhàü diva àtmànaü savitàraü bçhaspatim / caturhetàraü pradi÷o 'nukëptaü vàco vãryaü tapasànvavindat / ityàdi varuõatvaùñragnyàdiprapakatattacchrutiliïghañitataittirãyavàkyàni gçhyante / pårvapakùaphalamàha - tasmàditi / idaü càvartate / prasajyata iti ÷eùaþ / tathà ca 'tasmàt' antasthasya viùõvanyatvàt 'saþ' adç÷yo 'nya eva prasajyate / tasmàdanyasyàdç÷yatvàt 'so 'nya eva' indràdyanyatamaànandamayaþ prasajyate na viùõuriti yojanà / ràjà ya indro jagataþ 'ã÷e' ãùñe jagadã÷varatvena vartata ityarthaþ / yasmàdã÷e ãùñe tasmàjjagato ràjeti và / etaduttarasya 'saptahotà' iti padasya sapta buddhãndriyàõi viùayeùu jãvena juhotãti saptahotà / viùayànandriyaiþ jãvena vetyarthaþ/ 'sapta yu¤janti' iti vàkye àdyàrdhasya 'sapta' chandàüsi gàyatryàdãni a÷varåpàõi 'ekacakraü' såryarathaü prati svàtmànaü yu¤janti rathe yuktàni bhavantãtyarthaþ / saptacchando 'bhimàninà pçthagvedàbhimànã saptacchando nàmà ekaþ pradhàno '÷vo 'sti / 'chando 'bhimàninà pçthagvedàbhimànã saptacchando nàmà saptasveko 'sti' iti tattvapradãpokteþ / ata eva 'sapta yu¤janti .... eko a÷vo vahati saptanàmà' ityanayorna virodhaþ / såryarathacakrasya sthitimàha - trinàbhãti / triràvçttamàsacatuùñayàtmakanàbhitrayopetam 'ajaraü' sadà dçóham arva÷abditebhyo vàjibhyo dårasthatvàdanarvaü cakraü såryarathasyàstãtyarthaþ / cakrasya mànasottaragiri÷ikharavalayaparivartitvàt arvatàü merumànasottaramadhyàkà÷agàmitvàddårasthatvaü yuktam / yena 'yatra' cakre 'imà' imàni vi÷vàni sarvàõi bhuvanàni 'tasthuþ' sthitàþ ityuttaràrdhasyàrthaþ / jagataþ 'pratiùñhàm' à÷rayaü 'caturhetàram' antaþkaraõacatuùñaye viùayàõàü hotàraü 'pradi÷aþ' pratidi÷am 'anukëptaü' vyavasthitaü 'vàcaþ' vedasya 'vãryaü' sàraü mukhyàrtham 'indram agniü' 'divo' devyàþ 'àtmànaü' svàminaü vàyuü 'savitàraü bçhaspatiü' 'brahmà' hiraõyagarbhaþ tapasà 'anvavindat' labdhavànityarthaþ / siddhàntayati - itãti // ---------- BBsBh_1,1.7.2: ## %% BBsBhDãp_1,1.7.2: kuto na mantavyamityatastatra hetutvena såtramupanyasya vyàcaùñe - antariti // såtre 'ntarityudde÷yabhàge apekùitaü padamadhyàhçtya dar÷ayati - ÷råyamàõa iti / antassthatvena ÷rutyocyamàna ityarthaþ / vidheyasamarpakasyànuvçttasya tattu, ityasyàrthamàha - viùõureveti / taittirãyopaniùadgatabhinnabhinnavàkyodàharaõapårvakaü hetvaü÷aü vyàcaùñe - antariti/ ityàdãti / tasya dharmàstaddharmàþ teùàmupade÷o vacanaü ityàdiråpa÷càsau taddharmopade÷a÷ca ityàditaddharmopade÷aþ tasmàdityarthaþ / yadvà - luptavibhaktiko 'yaü nirde÷aþ / tathà cetyàderupade÷àdityarthaþ / samudàyaikavacanametat / anena 'antaþpraviùñam' iti vàkye 'antaþ÷råyamàõo' hçdayàntassthatvena ÷rutyukto viùõureva, na tvanyaþ / kutaþ? tasya viùõordharmàõàü kùãrapralayàbdhisthatvabrahmaj¤eyatvabrahmatapolabhyatvabrahmàõóavãyatvàdiråpàõàü 'tasmin' antaþ÷rute tenàntarityàdinà 'upade÷àt' uktatvàditi såtràrtha ukto bhavati / upade÷àdityantasya såtrasya tasmàdanya eveti na mantavyamityanenànvayaþ / 'brahmà' vartamànacaturmukhaþ 'samudre' pralayàbdhau kùãràbdhau ca 'antararõe' jale kùãre ca 'manasà' svecchayà sa¤carantaü 'da÷ahotàraü' j¤ànakarmàkhyada÷endriyeùu viùayahotàraü tattadviùayasthàpakaü da÷endriyàõi jãvena viùayeùu juhvataü và viùõum 'anvavindat' vyajànàt / 'kavayo' j¤àninaþ 'samudre' kùãrapralayàbdhyorantaþsthitaü vicakùate jànanti / 'vedhaso' bhåtabhaviùyadbrahmàõaþ 'marãcirmitaruktvataþ' iti chàndogyabhàùyokteþ / pramitaruktvanimittàt marãcipadoktànàü jãvànàü padam à÷rayaü viùõum icchanti pràrthayanti / tattvapradãparãtyà 'kavayaþ' santaþ 'vedhaso' vicakùate vicakùaõàya j¤ànàya marãcãnàü padaü viùõum icchantãtyekànvayo và / kavayaþ 'aõóako÷aü' brahmàõóàkhyasthànaü 'yasya' viùõoþ '÷uùmaü' vãryaü tadupàdànakamàhuriti ÷rutyarthaþ / viri¤civàkyasyàsya 'pràõa ulbaü tena këpto amçtenàhamasmi' iti vàkya÷eùaþ / tasya 'ulbaü' jaràyuþ 'pràõaþ' antaþpràvaraõaü yena sahaiva jàyate / 'tena' amçtena 'ahaü' këpto 'smãtyarthastattvapradãpe 'bhihitaþ / kùãrasamudrasthatvasya viùõuliïgatvaü kuta ityata àha - sa hãti / 'saþ' viùõuþ hi÷abdena lokaprasiddhatvàditi hetu såcitaþ / ---------- BBsBh_1,1.7.3: %% BBsBhDãp_1,1.7.3: astu viùõoþ kùãràbdhisthatvaü liïgaü prasiddhatvàt, tathàpi pralayàrõavasthatvasya brahmàõóavãryatvasya ca kuto viùõudharmatvamityatastayorviùõudharmatve pramàõaü vaktuü pratijànãte - tasyeti / 'aõóako÷o' brahmàõóàkhyasthànaü 'tasya' viùõorvãryamityarthaþ / ca÷abdàtsaþ pralayasamudra÷àyãti pratij¤à såcyate / tasyaivetyavadhàraõe và ca÷abdaþ / tathàtve pratij¤àntaramupalakùaõãyam / ata eva pralayàbdhi÷àyitve 'àpo nàràþ' iti pa÷càtpramàõopanyàsaþ ÷rutàvaõóako÷a÷abda÷ravaõe 'pi pratyayasya svàrthikatvàttattyàgenàõóako÷a ityevànåditam / ÷rutàvapi tathaiva chedo và / 'saþ' vàsudevàt jàto viùõuþ 'svàt' svakãyàccharãràt vividhàþ prajàþ 'sisçkùuþ' sraùñumicchuþ 'abhidhyàya' vicintya 'àdau' aõóasçùñeþ pårvameva 'apaþ' tadàvaraõaråpàþ sasarja / tàsvapsu vãryam 'avàsçjat' nyadhàt màyàdvàreti ÷eùaþ / 'haimaü' hiraõyàtmakaü 'sahasràü÷usamaprabhaü' såryasamaprakà÷aü 'tat' vãryaü brahmàõóàkhyamabhavat / 'yasmin' aõóe 'sarvalokapitàmaho' brahmà caturmukhaþ 'svayaü' svatantràt hareþ sàkùàjjaj¤e ityarthaþ / yataþ àpo 'narasånavaþ' narasya viùõossånavaþ / 'viùõurnaro nà÷àtparo yataþ' iti bhàgavatatàtparyokteþ / ato nàràþ proktàþ yena kàraõena 'pårvaü' pralaye 'tàþ' àpaþ tasya viùõoþ ayanaü 'tena saþ nàràyaõaþ smçtaþ' tacchabdavàcyatvena smçtyukta ityarthaþ / yadyapi - puruùo 'õóaü vinirbhidya yadàdau sa vinirgataþ / àtmano 'yanamanvicchannapo 'sràkùãcchuciþ ÷ucãþ // iti bhàgavate / aõóaü praviùño yo viùõuþ so 'õóaü bhittvà prakà÷itaþ / so 'po 'sçjattato nàrà .... / iti bhàgavatatàtparye càõóasçùñyanantaram apsçùñirucyate / tathàpi sà bahiþsçùñeranyàntareti na virodhaþ / itãtyasya 'tasya ca vãryamaõóako÷aþ, sa hi pralayasamudra÷àyã yataþ' iti pårveõànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.7.4: %<'ahaü tattejo ra÷mãnnàràyaõaü puruùaü jàtamagrataþ / puruùàtprakçtirjagadaõóam' iti caturveda÷ikhàyàm // 20 //>% BBsBhDãp_1,1.7.4: ita÷ca brahmàõóajanakavãryatvaü pralayasthatvaü ca tasyaiva j¤àyata ityàha - ahamiti / 'tripuruùaü màyàbãjamajàyata' iti vàkya÷eùaþ / taditi vyàptivacano 'sarvanàma÷abdaþ / athavà sarvanàma÷abdaþ, ata eva ñãkàyàü tadaheyamiti vyutkramaþ kçtaþ / tathà ca tatprasiddhaü vyàptaü và 'aham' aheyaü ratiþ ÷aü ca mitamasyeti ra÷mirjãvaþ tamindayati prerayatãti ra÷mãt jãvaprerakaü, inda preraõe iti dhàtoþ ayaü dakàràntaþ ÷abdaþ / anukçtyadhikaraõe tu - indhã dãptàviti dhàtuvyàkhyànàt ra÷mãt bhagavadapekùayà ra÷miråpàõàm alpànàü såryàditejasàü prakà÷akamiti vyàkhyàtam, tatra dhakàrànto 'gnãcchabdavadayaü ÷abdo j¤àtavyaþ / 'tejaþ' jagatprakà÷akaü 'puruùaü' pårõaùaóguõaü nàràyaõaü tadàkhyaü brahma teja iti và / 'agrataþ' pralaye 'jàtaü' sthitaü tasmànnàràyaõàkhyapuruùàt 'agrataþ' prathamaü 'prakçtiþ' cetanà jàyate gacchatãti jagat jãvasamudàyaþ, jàtamityasyobhayatra yathàyogyaü sambandhaþ / jani÷ca yathà yogyà gràhyà / pa÷càt 'aõóaü ca' 'tripuruùaü' brahmavàyurudràkhyapuruùatrayayuktaü 'màyàbãjaü' prakçtyupàdànakam ajàyateti tattvapradãpadi÷à ÷rutyarthaþ / caturveda÷ikhàyàm ityasya vacanàdityadhyàhàreõa tasyetyanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.7.5: ## %<'indrasyàtmà nihitaþ pa¤ca hotà' ... 'vàyoràtmànaü kavayo nicikyuþ' ... 'antaràditye manasà carantam, devànàühçdayaü brahmànvavindat' (tai.à. 3-11.) ityàdibhedavyapade÷àt // 21 //>% BBsBhDãp_1,1.7.5: yadyevaü samudrasthatvàdiliïgàdantasstho viùõuþ, tarhi tenàntassthena viùõunà indràdãnàmabhedo 'tra vivakùito 'stu / indràdipràpakaka÷rutyàderapi sadbhàvàt / ÷rutyàde÷ca svabhàvato liïgasya niravakà÷atayà balavattvenànyatarabàdhenànyatarapakùanirõayàyogàt / evaü ca pårvottarapakùadvaye anyonyaü bàdhyabàdhakabhàva÷ånye sati tadanyathànupapattyà antaþsthena viùõunendràdãnàmabhedaþ pràpta ityà÷aïkàü pariharatsåtraü pañhitvà vyàcaùñe - bhedeti / taittirãye - 'indrasya' ityeko bhedavyapade÷aþ / 'vàyoþ' ityanyaþ / 'antaþ' ityaparaþ / 'devànàm' iti cetaraþ / àdi÷abdena 'amçtaü devànàmàyuþ prajànàmindraü ràjànaü savitàram' ityàdikaü gçhyate / vyapade÷àdityasyànya iti sautrapratij¤ayànvayaþ / anena såtre vidheyasamuccayàrthakaca÷abdasya bhinnakrameõa anvayena na kevalamanta÷÷råyamàõo viùõuþ, kintvindràdibhyo 'nya÷ca / kutaþ? tasyendràdyantaryàmitvadantassthatvakathanena tebhyo bhedokteriti såtràrtha ukto bhavati / atra ÷rutàvindra÷abdo 'nyaparaþ; ùaùñhã÷ravaõàt / 'indro ràjà' ityàdau tu indràdi÷abdàþ paramamukhyavçttyà viùõuparà eva, bàdhakàbhàvàt / tathà ca mano vihàya pa¤casu j¤ànendriyeùu ÷abdàdiviùayahotà tairviùayànubhàvakaþ / indrasyàtmà antaryàmã àdànàdikartà và / sarvahçdayeùu 'nihitaþ' sannihitaþ 'kavayo' j¤àninaþ 'vàyoràtmànaü nicikyuþ' dadç÷uþ àditye 'ntaþ 'manasà' svecchayà sa¤carantaü viùõuü kavayaþ anvavindan / 'brahmà' caturmukhaþ devànàü hçdyayanàt sthiteþ pravartanàdvà hçdayaü viùõum 'anvavindat' apa÷yaditi ÷rutyarthaþ / // ityantassthatvàdhikaraõam // 7 // _________________________________________________________________________________ // 8. àkà÷àdhikaraõam // BBsBh_1,1.8.1: %<'ko hyevànyàtkaþ pràõyàt / yadeùa àkà÷a ànando na syàt' (tai. 2-7.) iti àkà÷asyànandamayatve heturuktaþ na tu viùõoþ />% BBsBhDãp_1,1.8.1: atràdhikaraõe bhagatavi lokato 'nyatraprasiddhàkà÷apadopalakùitàdhibhautikà÷eùa÷abdasamanvayaþ kriyate / phalakathanena pårvapakùaþ såcito bhavatãtyà÷ayena pårvapakùaphalamàha - ko hãti // itãti / ityànandamayàdhikaraõodàhçtavàkyenetyarthaþ / tu÷abdasyàkà÷asya tviti sambandhaþ / tathà ca chandoga÷rutyuktàkà÷àbhinnàkà÷asyaivetyarthaþ / 'ànandamayatve' pårõànandatvena nimittena ànandamaya÷abdavàcyatve 'hetuþ' lokaceùñakatvaråpaþ / tu÷abdàrthaivakàravyàvartyamàha - neti / anena viùõubhinnabhåtàkà÷asyaiva chandoga÷rutyuktàkà÷a÷abdavàcyatvamiti pårvapakùe 'ko hi' iti taittirãya÷rutyukto 'pi sa eveti taduktahetunà tasyaivànandamayatvaü sidhyati, na viùõoriti phalamuktaü bhavati / pårvasaïgatistvadhikà÷aïkàü kçtvàtra pårvanyàya evàtidi÷yata ityàtide÷ikã draùñavyà / ---------- BBsBh_1,1.8.2: %% #<àkà÷as talliïgàt | BBs_1,1.22 |># %<'asya lokasya kà gatirityàkà÷a iti hovàca' (chà. 1-9.) ityatra bhåtàkà÷asya pràptiþ / na càsau yujyate, kintu, viùõureva / 'sa eùa parovarãyànudgãthaþ sa eùo 'nantaþ' (chà. 1-9.) ityàditalliïgàt />% BBsBhDãp_1,1.8.2: siddhàntayati - itãti // kuto na mantavyamityà÷aïkàyàü tatra hetutayà såtramupàdatte / yata iti / idaü càvartate / tatràdyasya 'yata÷codeti' itivat kuta ityarthaþ / 'yacchabdastu paràmar÷e pra÷nàrthe 'pi bhaõyate' iti bhàgavatatàtparyokteþ / dvitãyastu na mantavyamiti pratij¤àyàü såtràrthasya hetutvadyotakaþ / viùayàdeþ pårvapakùaphalakathanena såcane 'pi mukhato 'nukteþ tadanuvàdapårvakaü såtraü vyàcaùñe - asyeti / 'ityatra' vàkye pratipàdyatvasyeti ÷eùaþ / co 'pyarthaþ / yadyapi tathàpãtyarthe / 'asau' àkà÷o 'tra vàcya iti ÷eùaþ/ såtre 'nuvçttasya 'tattu' ityasyàrtho viùõureveti / ityàdãti / luptavibhaktiko nirde÷aþ àdi÷abdàt 'sarvàõi bhåtàni' ityàdijagatkàraõatvapratipàdakaü vàkyaü gçhyate / yathoktaü tattvapradãpe - "sarvàõi bhåtàni' ityàdinà udãryamàõaü jagadutpàdakatvàdikamàdi÷abdàdupàdadãta"iti / liïgapadaü ÷rutyupalakùakam / tathà cetthaü yojanà-yadyapi 'asya lokasya' iti chandogavàkye bhåtàkà÷asya ÷rutyàdibalàdasti pratipàdyatvasya pràptiþ / tathàpi nàsàvatra vàkye àkà÷apadena vàcyo yujyate, kintu - viùõureva / kutaþ? 'sa eùaþ' ityàdivàkye 'talliïgàt' tasya viùõorliïgamasàdhàraõadharmaþ parovarãyastavàdiþ / tasya tasminnàkà÷e ÷ravaõàduktatvàt / yata evaü talliïgàt asau chandoga÷rutyuktàkà÷o viùõureva, tata eva 'ko hi' iti taittirãyavàkye 'pyasàveva pratipàdyata iti tasyaivànandamayatve heturukto na tu bhåtasya/ ato bhåtàkà÷asyànandamayatve heturuktaþ, na tu viùõoriti na mantavyamiti / anena såtrayojanà dar÷ità/ asyetyàderayamarthaþ - 'asya' pratyakùasiddhasya pçthivãlokasya tadabhimànina÷caturmukhasya 'kà gatiþ' à÷raya iti ÷ilakena pçùñaþ pravàhaõo ràjà àdãptatvàdàkà÷anàmako viùõuriti pratyuvàca / kathamityàkàïkùàyàü tadupapàdanàya tasyàkà÷asya mahimànamàha - 'sarvàõi havà imàni bhåtànyàkà÷àdeva samutpadyante àkà÷aü pratyastaü yanti àkà÷o hyevaibhyo jyàyànàkà÷aþ paràyaõaü sa eùa paro varãyànudgãthaþ sa eùo 'nantaþ' iti / atra vai÷abdasya prasiddhidyotakasya sannihitasarvabhåtànvaye và, 'syurevaü tu punarvaivetyavadhàraõavàcakàþ' ityabhidhànàdavadhàraõàrthatvaü và draùñavyam / bhåta÷abdo bhåtàkà÷a evàtrocyate iti pårvapakùe àkà÷avyatiriktabhåtaparaþ / siddhànte tu sarvabhåtaparaþ / brahmàdisarvajagatparo và / tathà ca 'sarvàõãmàni' pramitàni àkà÷àdibhåtàni brahmàdijagadvà àkà÷àdeva samutpadyante / 'havai' prasiddhaü hi / àkà÷aü 'pratyastam' adar÷anaü 'yanti' tatraiva pralaye muktau ca lãnàþ bhavanti / kutaþ? 'hi' yasmàdàkà÷a eva 'ebhyo' brahmàdibhyo 'jyàyàn' adhikottamaþ / kuta etat? yata àkà÷aþ 'paràyaõam' uttamà÷rayaþ naitasmàduttamaü vastvà÷aïkyamiti bhàvenàha - sa iti / 'sa eùaþ' àkà÷anàmà bhagavàn 'parovarãyàn' atra - parasmàduttamaü proktaü paro iti tataþ param / parovaraü paraü tasmàtproktaü pàrovarãyakam // iti sàmasaühitàvacanànusàreõàdau para iti ÷abdàntarasya madhye vara÷abdàntarasya ca àvàpena vçttivàkye subàde÷asya sorulopena rutvotvaguõeùu samàne pare opta÷abdadvayasya lope cottamottamottama ityartho j¤àtavyaþ / 'udgãthaþ' uccatvena gãta ukto vedena / takàrasya thakàro vyatyayàt / 'sa eùaþ' àkà÷aþ 'ananto' de÷akàlaguõairaparicchanna iti / chàndogyabhàùye tu 'uccatvàdgãthatvàtsarvasthànasthatvàdudgãtho bhagavàn' iti vyàkhyàtam / ---------- BBsBh_1,1.8.3: %<'viùõornu kaü vãryàõi pravocaü yaþ pàrthivàn vimame rajàüsi' (ç. 1-154-1.) 'paro màtrayà tanvà vçdhàna' (ç. 7-99-1.) ityàdinà tasyaiva hi talliïgam />% BBsBhDãp_1,1.8.3: 'sa eùo 'nantaþ' ityuktànantatvasyàparimitatvasya viùõuniùñhatvaü kuto j¤àyata ityata àha-viùõoriti/ viùõorvãryàõi 'kaü' ko 'nu ko và 'pravocam' pràvocat / sàkalyena pravakti na ko 'pi / 'yaþ' kaþ kavirbahmà 'pàrthivàni rajàüsi' pàrthivaparamàõån 'vimame' gaõayati / so 'pi na pravaktãti ÷rutyarthaþ/ 'parovarãyàn' ityuktasarvottamatvasya viùõudharmatvaü kuta ityata àha - para iti / atra 'na te mahitvamanva÷nuvanti' iti uttaravàkyàduktàrtho j¤àyate / ata evàdi÷abda ubhayànvayã / tatràdyo 'viùõornu vãryagaõanàü katamo 'rhatãha yaþ parthivànyapi kavirvimame rajàüsi' iti smçtigràhã / vyàkhyàteyaü ÷rutirjanmanaye / ityàdinà vàkyeneti ÷eùaþ / yadyapi ÷rutyanusàràtsarvottamatve prathamaü pramàõaü vaktavyaü na tu anantatve / ata eva ñãkàyàmàdau sarvottamatvaü gçhãtam/ tathàpi anantatvasya sàvakà÷atva÷aïkàviùayatvàtprathamaü tatra pramàõopanyàsaþ / ata eva tatraivottaratra smçtyà sàvakà÷atva÷aïkàparihàraþ / 'tasya' viùõoþ hi÷abdo yata ityarthe / 'tat' anantatvàdi 'liïgaü' dharma ityavagatam/ ato na hetuvi÷eùaõàsiddhiriti vàkya÷eùaþ / evakàrapàñhe nànaikàntyamiti ÷eùaþ / uttaratrànvayo và/ yadyapi 'anantaþ' iti ÷rutiþ; vàcaka÷abdatvàt / tathàpi tatpadapravçttinimittasya liïgatvamapyaviruddham / ---------- BBsBh_1,1.8.4: %% BBsBhDãp_1,1.8.4: nanvanantatvam 'anantàkà÷avatpa÷yan' ityàkà÷asyàpi smaryate, ataþ sàvakà÷atvàtkathaü viùõoreva talliïgamityataþ smçtimàha - ananta iti / ànandeti luptavibhaktiko nirde÷aþ/ viùõurevaiko mukhyatayà procyata iti sambandhaþ / 'pareùàü' viùõoranyeùàm 'upacàrataþ' svasvasamãpagataparamàtmasambandhàdeva vàcyateti ÷eùaþ / iti bràhma ityasya tasyaiva talliïgamityuktamiti pårveõànvayaþ / anenaivakàro liïgasya niravakà÷atvaj¤àpaka iti såcitam / ---------- BBsBh_1,1.8.5: %<'nàmàni sarvàõi yamàvi÷anti' (bhàllaveya) iti coktam // 22 //>% BBsBhDãp_1,1.8.5: nanu ÷rutyà pårvapakùite kathaü liïgena nirõayaþ / liïgasya ÷rutito durbalatvàdityataþ àkà÷a÷rutirviùõau sàvakà÷eti ÷rutyà dar÷ayati - nàmànãti / 'co' yato 'nàmàni sarvàõi' iti vàkyena viùõoràkà÷àdisarva÷abdavàcyatvamuktam, ato liïgena ÷ruterbàdhayà nirõayo yukta iti yojanà / // ityàkà÷àdhikaraõam // 8 // _________________________________________________________________________________ // 9. pràõàdhikaraõam // BBsBh_1,1.9.1: ## BBsBhDãp_1,1.9.1: atràdhikaraõe lokato 'nyatra prasiddhàdhyàtmikà÷eùa÷abdopalakùakapraõa÷abdasya brahmaõi samanvayaþ kriyate / sarvatràdau såtraü pàñhyam / pa÷càtsaïgatyàdikaü vaktavyamiti såcayitumatra såtramàdàveva pañhati - ata eveti / ---------- BBsBh_1,1.9.2: %% BBsBhDãp_1,1.9.2: viùayavàkyodàharõapårvakaü pårvàdhikaraõena saïgatiü viùayasaü÷ayau ca såcayati - taditi // atra yattadoràvçttiþ / bhujyata iti bhogaþ ànandaþ / tena tadvànupalakùyate, dharmàdharmiõorabhedavivakùà và / tathà ca he viùõo 'yat' yasmàt 'prajàpateþ' hiraõyagarbhasya tadupakùitànàü sakalajãvànàü 'bhujaþ' bhogàn yogyànandàn 'kariùyamàõaþ' upalakùaõametat - kurvàõo 'kàrùã÷ca / 'tasmàttvaü' 'mahàn bhogaþ' pårõànandavànabhavaþ/ svasya mahàbhogàbhàve parasmai taddànànupapatteþ / yasmàcca pàyuguhyaikyena navendriyàbhimànino devàn tvaü 'pràõayaþ' aceùñayaþ/ idamapyupalakùaõaü - ceùñayasi ceùñayiùyasi ca / tasmàttvaü pràõaþ pràõa÷abdavàcyo 'bhava iti siddhàntarãtyà ÷rutyarthaþ / pårvapakùe tvetatsarvaü mukhyapràõe yojyam / itãti / 'iti' taittirãya÷àkhàgatavàkye 'paramànandatvaü' pårõànandatvaparyavasitaü 'tadvai tvam' iti vàkye 'mahàbhoga÷abdena' 'mahàn bhogaþ' iti padadvayàtmakavàkyena ca pràõasyoktamiti yojanà / anena pràõàkhyo viùayaþ / tasya viùõvanyatvàkùepamukhenànandamayatvasyàpyanyaniùñhatvàkùepàdànandamayàdhikaraõenàsyàkùepikã saïgatiþ / saþ vàyuruta viùõuriti saü÷aya÷ca såcito bhavati / ---------- BBsBh_1,1.9.3: %% BBsBhDãp_1,1.9.3: sayuktikaü pårvapakùaü dar÷ayati - sa ceti // tacchabda àvartate / ca÷abdo 'vadhàraõe / vàyurityanena sambadhyate / ànandamaya÷ceti samuccaye và / tathà ca paramànandatvaü yasya pràõasyoktaü saþ 'pràõaþ' tacchabdavàcyo mukhyavàyureveti 'àpatati' pràpnoti / ata evànandamayo 'pi sa evetyàpatati / kutaþ? prasiddheþ pràõa÷ruteþ tasyà÷ca tasminvàyau prasiddhe råóhatvàt / pràõapadapravçttinimittasya jãvanàóihetutvasya ca ÷arãre sati mukhye jãvanàdikaü sambhavati nàsatãtyanvayavyatirekàbhyàü sva÷arãragatavàyuvikàradvàrà mukhyavàyàveva prasiddherdar÷anàditi yojanà / ---------- BBsBh_1,1.9.4: %% BBsBhDãp_1,1.9.4: siddhàntayati - na ceti // evaü pràõasya vàyutvaü ànandamayatvaü ca na yuktamityarthaþ / kuto naivamityà÷aïkàyàü tatra hetutayà såtraü vyàcaùñe - yata iti / såtràrthasya hetutvadyotako 'yaü yata÷÷abdaþ / såtre 'nuvçttasya tattvityasyàrtho viùõureveti / tathà ca yato 'yaü pràõo viùõoreva ato naivamityanvayaþ / kuto 'yaü pràõo viùõurevetyataþ sautraü hetumanådya vyàcaùñe - ata eveti / ityàdãti / ityàdinoktaü yadviùõuliïgaü tasmàdevetyarthaþ / kathaü ÷rutyà pårvapakùite liïgena nirõaya ityato liïgasya niravakà÷atvaj¤àpanàyaivakàraþ / tathà ca sàvakà÷a÷ruterniravakà÷aliïgena bàdha iti bhàvaþ / he viùõo 'te' tava ÷rã÷ca lakùmã÷ceti dve patnyau staþ / vakùasthalà÷rità ÷rãþ aïkasthità lakùmãriti sampradàyavidaþ / tattvapradãpe tu - aïkasthità ÷rãþ vakùasi lakùmabhåtà lakùmãrityuktam/ 'ahoràtre' tadabhimànisåryacandrau 'pàr÷ve' pàr÷vasthitàvityarthaþ / divàràtramete pàr÷vagate iti và / yadyapãdam 'adbhyaþ' iti pårvànuvàkagatam / 'tadvai tvaü pràõaþ' ityetacca 'bhartà san bhriyamàõaþ' ityuttarànuvàkagatam / tathà ca nànayorliïgaliïgibhàvo yujyate / tathàpi '÷rã÷ca te' iti yuùmacchabdenoktasya 'tadvai tvaü pràõaþ' ityatràpi yuùmacchabdena pratyabhij¤ànàttadupapattiþ / niravakà÷atvàdbhinnànuvàkasthasyàpi mukhato grahaõaü yuktam / àdi÷abdena 'hariü harantamanuyanti devàþ / vi÷vasye÷ànaü vçùabhaü matãnàm' (tai.à. 3-15.) iti tattvapradãpodàhçtamanuvàkàntarasthaü gçhyate / sarvabuddhiniyantàraü jagatpatiü sarvasaühartàraü hariü devàþ anugacchantãtyarthaþ / candrikàyàü tu - 'bhartà san' ityuttarànuvàkagataü 'tamevamçtyumamçtantamàhustaü bhartàraü tamugoptàramàhuþ' (tai.à. 3-14.) ityàdikamàdipadena gràhyamityuktam / yadyapi taittirãya÷àkhàyàü 'hrã÷cate' iti pàñhaþ / tathàpi vàjasaneya÷àkhàbhipràyeõa evamudàhçtamiti dhyeyam / såtràrtastu spaùñaþ / // iti pràõàdhikaraõam // 9 // _________________________________________________________________________________ // 10. jyotiradhikaraõam // BBsBh_1,1.10.1: %<'yo veda nihitaü guhàyàm' (tai.u. 2-1.) ityuktam / tacca guhànihitam / 'vi me karõà patayato vicakùurvã3daü jyotirhçdaya àhitaü yat / vi me mana÷carati dåra àdhãþ kiü svidvakùyàmi kimu nåmaniùye' (ç. 6-9-6.) iti jyotiruktam />% BBsBhDãp_1,1.10.1: atràdhikaraõe tattatsåktagatà÷eùa÷abdopalakùakasya lokato 'nyatraprasiddhasya jyotirnàmno brahmaõi samanvayaþ kriyate / pårvàdhikaraõatadviùayasaïgatã viùayavàkyodàharaõapårvakaü viùayasaü÷ayau ca dar÷ayati - yo vedeti // tataþ kimityata àha - tacceti / co 'vadhàraõe / tathà ca yatpårvaü màntravarõikapadopàttamantravarõagatena 'yo veda' iti vàkyena guhànihitaü vaståktaü tadevànandamayàdyàkhyamityuktam / tadeva 'vime karõà' iti vàkye 'jyotiruktaü' jyoti÷÷abdenoktamityarthaþ/ anena vakùyamàõapårvapakùaparyàlocanayà jyotiùo viùõvanyatvasàdhanamukhenànandamayatvasyànyaniùñhatvàkùepàdànandamayàdhikaraõenàsyàkùepikã saïgatiþ såcità bhavati / jyotirviùayaþ kimagniruta viùõuriti sandeha÷ca såcito bhavati / 'vi me' iti çïmantre vãtyupasargàõàü kriyàpadenànvayaþ / tatra dhàtoreva vicaraõàbhidhàyakatvam / upasargàstu dyotakàþ na vàcakàþ / ata eva såtre caraõàbhidhànàt ityevoktam/ bhàùye tu 'vicaraõàbhidhànàt' iti spaùñàrthamuktam / ata eva tattvapradãpe 'spaùñatvàya vicaraõàbhidhànàt ityuktam' ityuktam/ 'me' ityasmacchabdena mantradraùñà çùirucyate / 'dåra àdhãþ' ityasya ekapadatve 'pi avagrahadar÷anena dvikhaõóatvàdvibhajyànvayaþ / àï ãùadabhivyàptyubhayàrthakaþ / vartata iti ÷eùaþ / tathà ca yato me karõau jyotiùo viruddhaü patayataþ patataþ / svàrthe õic / cakùu÷ca viruddhaü patatãti vipariõàmenànvayaþ / yathà karõàderjyotirvidåratvaü evaü jyotiùo 'pi karõàdividåratvamityàha - vãdamiti / kampo 'tyantamityarthe / tathà ca yadidaü hçdaye 'àhitam' à samantàt sthitaü jyotistadatyantaü karõàdiviruddhaü vartate / evaü me manaþ jyotiùo dåre vicarati atãva taddar÷anaviruddhaü vartate / mana÷caraõasya tattvaniùñhàvirodhitvaü 'ca¤calaü hi manaþ kçùõa' iti gãtàyàmuktam / ataþ kàraõàt 'àdhãþ' ãùadbuddhirahaü vyàptabuddhirapãti và 'kiü svit' kiü nu vakùyàmi / kimu kiü và nu idànãü 'maniùye' cintayàmãti mantràrthaþ / tattvapradãpe tu - à samantàddårasthabuddhirahamityekànvayena vyàkhyàtam / ---------- BBsBh_1,1.10.2: %% BBsBhDãp_1,1.10.2: atha sayuktikaü pårvapakùayati - tacceti / cassamuccaye / taditi càvartate / agni÷abdo bhåtataddevatàparaþ/ dvitãyaca÷abdo bhinnakramaþ / tathà ca tajjyotirguhànihitaü càgnireva bhavediti pràptaü, kutaþ? 'prasiddheþ' jyoti÷÷rutestasyà÷ca tasminnagnàveva prasiddheþ råóhatvàt / na kevalaü ÷ruterevedaü jyotiragniþ, kintu tasya jyotiùaþ 'agnisåktatvàt' agniprakaraõagatatvàcceti yojanà / ata eva pårvapakùopasaühàrañãkàyàü ÷rutiprakaraõayorbalavatvàditi prasiddhapadalakùitàyàþ ÷ruteþ prathamamuktiþ / ata eva candrikàyàü bhàùye agnisåktasthatvàcceti ca÷abdaprayogàdityuktam / tathà ca ÷rutiprakaraõàbhyàü guhànihitatvaliïgamàtrasya bàdhàt agnirevedaü jyotirguhànihitaü ceti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.10.3: %% ## %% BBsBhDãp_1,1.10.3: siddhàntayatsåtramavatàrayati - ata iti // yataþ pårvapakùaþ pràpto 'taþ uttaraü såtramàha bhagavànbàdaràyaõa ityarthaþ / tadeva såtraü pañhati jyotiriti / såtre tattvityasya anuvçttiü vipariõàmaü càbhipretya pratij¤àü÷aü vyàcaùñe - viùõureveti / 'jyotiþ' tacchabdavàcyo viùõureva bhavediti yojanà / kuta ityataþ pràptaü 'caraõàbhidhànàt' iti hetvaü÷aü caraõa÷abdasya vicaraõàrthatvaü karõàdãnàmityasya adhyàhàraü càbhipretya vyàcaùñe - karõàdãnàmiti / atra vàkye karõàdãnàmetajjyotiþprati viruddhacaraõokteþ karõàdividåratvaliïga÷ravaõàdityarthaþ / atra karõàdividåratvaü nàma tairiyaditi paricchedàyogyavaibhavatvaü, na tu karõàdividåratvamàtram / tadviùaye tasyàsambhavàt / abhidhànaparyantadhàvanaü hetvasiddhiparihàràyeti draùñavyam / ---------- BBsBh_1,1.10.4: %% BBsBhDãp_1,1.10.4: nanvastu jyotiùaþ karõàdividåratvoktiþ, tàvatà tasya viùõutvaü kuta ityataþ karõàdividåratvasya viùõvekaliïgatve ÷rutimudàharan tatpratijànãte - sa hãti // evetyanuùajyate / àdi÷abdena 'na te viùõo' ityàdikaü gçhyate / tathà ca 'hi' yasmàt 'saþ' viùõureva 'paro màtrayà' ityàdivàkyena karõàdividåra iti pramitaþ tasmànnàprayojakatà, na và hetuvi÷eùaõàsiddhirityadhyàhàreõa yojanà / anena 'jyotiþ' tacchabdavàcyaü brahmaiva / kutaþ? atra karõàdãnàmetajjyotiþ prati sàkalyena tadaviùayãkaraõaråpaviruddha 'caraõàbhidhànàt' karõàdividåratvaliïga÷ravaõàt ittyàvçttyadhyàhàràbhyàü såtràrtha ukto bhavati / màpayati j¤àpayati viùayàniti và mãyante viùayà aneneti và màtrà indriyagaõaþ tayà tatastvaü 'paro' dåro 'sãti he viùõo anyamahimnaþ paramantaü sãmànaü te mahimànaü ko 'pi ÷rotràdinà nàpeti ca prakçtànuguõyena ÷rutirvyàkhyeyà / atra tattvapradãpasannyàyaratnàvalãkàrayoþ jyotirityàdicatussåcã ekamevàntarbhedàdhikaraõamityabhipretam / agnisåktacchàndogyagataviùayavàkyabhedàdanayorbhedaþ / ñãkàkçtastujyotissåtramekamadhikaraõaü 'chandaþ' ityàditrisåtrã adhikaraõàntaramiti j¤àtavyam // 10 // // iti jyotiradhikaraõam // 10 // _________________________________________________________________________________ // 11. chando 'bhidhànàdhikaraõam // BBsBh_1,1.11.1: ## BBsBhDãp_1,1.11.1: atràdhikaraõe adhivedagatagàyatryàdya÷eùa÷abdasamanvayaþ kriyate / saïgatyàdijij¤àsàjananàya såtramevàdau pañhati - chanda iti // atra chanda ityàvartate / tacca vyastaü samastaü ca / tathà ca 'chando 'bhidhànàt' 'gàyatrã và idam' iti vàkyasthagàyatrã÷abdena caturviü÷atyakùaramantravi÷eùàtmakachandasaþ pratipàdanàt, tacchabdasya tatra råóhatvàt, gàyatrã÷abdavàcyo na viùõuþ, kintu chanda eva / yato gàyatrã na viùõuþ, api tu chandaþ, ato jyotirapi na viùõuþ kintu chandaþ / kutaþ? 'chando 'bhidhànàt' chandasà gàyatryà tadaikyàbhipràyeõa jyotiùo 'bhidhànàt upakramàditi cet - na, viùõureva jyotiþ / kutaþ? 'nigadàt' gàyatrãpadena viùõorevàbhidhànàt / gàyatryàdipadairviùõorevàbhidhànaü ca tadabhedavidhànàrthaü kintu tathopàsanàrthamevetyàha - tatheti / 'tathà' gàyatryàdi÷abdàrthaguõasvaråpatvena 'cetaso' manasaþ 'arpaõàya' brahmaõyàdhànàyopàsanàrthameva viùõornigadàdityarthaþ / upàsanetyanuktvà cetorpaõetyuktirupàsanàsvaråpakathanàrthà / anena prasiddhagàyatryàdipadena viùõorabhidhànaü vyarthamiti ÷aïkà parihçtà/ nanu bhavedgàyatrã÷abdavàcyatvena viùõorjyoti÷÷abdavàcyatvasàdhanam, yadi gàyatrã÷abdavàcyatvaü viùõoþ pramitaü syàt / tadeva kuta ityata àha - tathà hãti / 'hi' yasmàt 'tathà' gànatràõakartçtvanimittena viùõorgàyatrã÷abdavàcyatvasàdhakaü 'dar÷anaü' dç÷yate j¤àyate 'rtho yayeti vyupattyà 'gàyati ca tràyati ca' (÷àkhàntaram) ityàdiråpà ÷rutirasti tasmàditi såtràrthaþ / ---------- BBsBh_1,1.11.2: %<'atha yadataþ paro divo jyotirdãpyate' (chàü. 3-13-7.) ityuktasya jyotiùo 'gàyatrã và idaü sarvam' (chàü. 3-12.1.) iti gàyatryà samàrambhaþ kçtaþ // tasmànna viùõuriti cet - na, tathà cetor'paõàrthaü hi nigadyate / agnigàyatryàdi÷abdàrtharåpo 'sàviti cetor'paõàrthaü hi nigadyate />% BBsBhDãp_1,1.11.2: ÷rutyàdisaïgativiùayavàkyaviùayasaü÷ayapårvapakùatatphalàni såcayan såtre pårvapakùàü÷aü vyàcaùñe - atheti // uktasyetyàvartyate / tathà ca 'hçdaya àhitaü yat' iti guhànihitatvena yaduktaü tasyaiva 'jyotiùaþ' punaþ 'atha yadataþ paro divo jyotirdãpyate vi÷vataþ pçùñheùu sarvataþ pçùñheùu anuttameùåttameùu lokeùu / idaü vàva tadyadidamasminnantaþpuruùe jyotiþ' iti chàndogye 'pyuktasya 'gàyatryà' itthaübhåtalakùaõe tçtãyà / gàyatrãtvena tadråpatayà 'samàrambhaþ' pàñhaþ kçtaþ / kuto 'yaü vij¤àyate? yato 'gàyatrã và idaü sarvaü vàgvai gàyatrã vàgvà idaü sarvam' iti vàkye 'gàyatryà' gàyatrã÷abdena tadaikyatàtparyeõa 'samàrambhaþ' upakramaþ kçtaþ ata iti yojanà / tataþ kimityata àha - tasmàditi/ idaü càvartate / jyotirgàyatrãti ca ÷eùaþ / chanda iti cànuùajyate / tathà ca yasmàdgàyatryà samàrambhaþ kçtaþ, sa ca yasmàdanupasa¤jàtavirodhitvena balavàn, tasmàdidaü jyotirgàyatryeva bhavet / sà ca gàyatrã virõasamàve÷alakùaõamantràtmakachanda eva bhavet, na viùõuþ / kutaþ? tasmàt gàyatrã÷abdasya chandasyeva råóhatvàdvàktvàbhidhànàcceti yojanà / anena 'gàyatrã và idaü sarvam' iti pårvavàkyasthagàyatrã÷abdasya viùõvanyaparatve tata evottaravàkyasthajyotiùo viùõvanyatvàpattyà tata eva agnisåktagatajyotiùo 'pi tadanyatvameva bhavet / ata evànandamayatvamapi anyasyaiva bhavenna viùõoriti pårvoktàkùepeõa etadadhikaraõotthànàtpårveõàsyàkùepikã saïgatiþ / evaü gàyatrã viùayaþ / kiü chandovi÷eùaþ uta viùõuriti sandehaþ / tathà gàyatrã chandovi÷eùa eva bhavet; tacchabdasya tatra råóhatvàditi sayuktikaþ pårvapakùaþ / tathà tasmàt jyotirapi chanda eveti tasyaiva guhànihitatvamàndamayatvaü ceti pårvapakùaphalaü ca såcitaü bhavati / atra pårvapakùe gàyatryàdi÷abdàþ mantraparàþ, sarvamapi vàkyaü tanmàhàtmyaparatayà yojanãyam/ siddhànte tu 'atha' ityàderayamarthaþ - bhagavanmàhàtmyàntaràrambhe 'tha÷abdaþ 'yat' ÷vetadvãpànantàsanavaikuõñhagataü nàràyaõavàsudevavaikuõñhàkhyaü råpatrayaü tat 'ataþ' etasmàdvivakùitàdbuddhisthàt 'divaþ paraþ' paraü tadapekùayoccasthànasthitamityarthaþ / 'jyotiþ' tejomayaü evaübhåtaü tat 'vi÷vataþ pçùñheùu' pçthivyàü brahmaõo merau vaijayante 'ntarikùagam / tçtãyaü satyaloke ca sadanaü trividhaü matam // iti vacanàdantarikùagavaijayantamerusatyalokagatebhyo brahmasadanebhyaþ krameõocceùu 'sarvataþ pçùñheùu' antarikùapçthivãsvaràtmakalokebhyaþ krameõocceùu 'anuttameùu' na vidyate uttamo loko yebhyasteùu pratyavareùviti và / 'uttameùu' svayamevottameùu 'lokeùu' ÷vetadvãpànantàsanavaikuõñheùu 'dãpyate' prakà÷ate 'tat' dãpyamànaü tejaþ 'idaü vàva' idaü khalu/ idaü ca kim? 'yadidamasmin puruùe' hçdaye 'antarjyotiþ' tacchabditaü brahmàsti tattenaikãbhåtamityarthaþ / yo gàyatrãnàmà gàyatrãsaüsthaþ strãråpo haya÷ãrùàkhyo bhagavàn tadidaü prathamaü råpamityà÷ayena tasya dvitãyaü råpaü vaktuü gàyatrãtyàdivàkyaü pravçttam / 'yadidaü ki¤ca bhåtaü' pårõaü matsyàdyavatàraråpaü yacca 'sarvaü' sarvàntaþsthitaü råpaü tatsarvaü 'gàyatrã' gàyatrãnàmà bhagavàneva / vai prasiddham / tasyaiva tçtãyaü råpamàha - vàgiti / gàyatrãnàmà bhagavàn 'vàgvai' vàïnàmako viùõureva / kuto 'sya viùõutvamityatastallakùaõayogàdityàha - vàgvà iti / 'idaü sarvaü bhåtaü' pràõijàtaü 'vàgvai' vàïnàmakabhagavadadhãnameva / ataþ sarvasvàmitvàdvàco viùõutvamiti / siddhàntasåtràü÷amanukaroti - neti / nigadyata ityatràpi sambadhyate / tathà ca jyotiþ÷abdena viùõureva nigadyata ityarthaþ / kuta ityato nigadàditi hetuü yojayati - hi nigadyata iti / gàyatrã÷abdeneti ÷eùaþ / tathà ca 'hi' yasmàdgàyatrã÷abdenàpi viùõureva 'nigadyate' abhãdhãyate tasmàdityarthaþ / viùõorgàyatryàdi÷abdairabhidhànaü ca na tadabhedavidhànàrthaü, kintu tathopàsanàrthamevetyàha - tatheti / ceto 'rpaõetyuktiprayojanaü pårvavat / bhàùyatvaj¤àpanàya tathetyàdisvapadàni tathà÷abdàrthakathanena vivçõoti - agnãti / atra jyoti÷÷abdopalakùakàgnipadaü jyotissåtrasya bhinnàdhikaraõatvapakùe anyatra prasiddhasya gàyatrãpadasya viùõau prayoge prayojanamatra vadatà såtrakçtà pårvatrottaratra càgnyàdipadasya viùõau prayoge prayojanaü såcitamiti dar÷ayitum / na ca gàyatryàdipadàbhyàmeva gàyatrãpadasamanvayaphalasya pårvatrottaratra coktasamanvayaphalasya ca såcanasambhavàdagnipadaü vyarthamiti vàcyam / phalãbhåtasamanvayaviùayatvenàsyàpi ava÷yopàdeyatvàt / samànaprakaraõasthavàgàdigràhakatvena àdi÷abdasyàpyàva÷yakatvàt / ava÷yàpekùitàbhyàmubhàbhyàmapyànandamayàdyadhikaraõeùu uttaratra coktaprayojanasyàpi såcanasambhavàdubhayamapyàva÷yakam / jyotirityàdicatuþsåtryà ekàdhikaraõatvapakùe tu sàkùàtsamanvetavyapa÷abdatvenaiva ÷abdadvayopàdànaü, na tu phalatvenàgni÷abdasyàdhikaraõàntare 'pyetannyàyasåcanaü tu àdi÷abdenaiva, na tåbhàbhyàm / bhinnajàtãyàneka÷abdagrahaõàrthaü ÷abdadvayottaràdipadam / ata eva tattvapradãpe àdi÷abdasyobhayatrànvayaü prathamàdi÷abdena tejaþ÷abdànàü dvitãyena chanda÷÷abdànàü ca grahaõamabhipretya 'agnyàditejaþ÷abdànàü gàyatryàdichanda÷÷abdànàü ca' ityuktam/ kecittu bhàùyagatahi÷abdo j¤ànàrthamatha dhyànàrthamiti pramàõaprasiddhidyotakaþ, adhikaraõàntare 'pyasya nyàyasyànusandheyatvaj¤àpaka÷cetyàhuþ / ceto 'rpaõàrthamiti sàvadhàraõam / tathà ca 'asau' bhagavànagnigàyatryàdi÷abdairagnigàyatryàdi÷abdàrthaguõasvaråpa iti / tatra 'ceto 'rpaõàrthaü' budhyavatàraõàrtham upàsanàrthameva nigadyate, na tadabhedavidhànàrthamityarthaþ / itãtyantena tathà÷abdàrtha uktaþ/ anenàprasiddhagàyatryàdipadena viùõorabhidhànasya vaiyarthya÷aïkà parihçtà / ---------- BBsBh_1,1.11.3: %% BBsBhDãp_1,1.11.3: nanu bhavedgàyatryàdi÷abdavàcyatvena viùõorjyoti÷÷abdavàcyatàsàdhanaü yadãyaü gàyatrã viùõuþ syàttadeva kuta ityato gànatràõakartçtvaliïgàdityà÷ayena tasyàsiddhiparihàràya pravçttaü tathàhãti såtra÷eùam anukçtya dar÷anapadoktàü ÷rutiü dar÷ayati - tatheti // 'hi' yasmàt 'ityàdi dar÷anaü' ÷rutirastãtyanvayaþ / yadyapi 'gàyati tràyate ca' iti pàñhaþ chandogànam, tathàpi ÷àkhàntaramevedamityadoùaþ / àdipadena 'yà vai sà gàyatrã iyaü vàva sà yeyaü pçthivyasyàü hãdaü sarvaü bhåtaü pratiùñhitametàmeva nàti÷ãyate' (chàü. 3-12.2.) ityàdikaü gçhyate / ÷rutyarthastu - yato gàyatrãvàcyo bhagavàn vedàn 'gàyati' mukhànnissàrayati prathamo vakteti yàvat / yasmàcca 'tràyate' akhilamiti ÷eùaþ/ ato gàyatrã÷abdenocyate / 'yà' prasiddhà gàyatrã tannàmà viùõuþ 'sà iyaü vai' iyaü khalu / kimiyam? 'yeyaü pçthivã' tannàmà bhagavàn / kathaü pçthivã viùõurityataþ tallakùaõayogàdityàha - asyàü hãdamiti / 'asyàü' pçthivyàü 'bhåtaü' pràõijàtamà÷ritamiti / sudhàyàü tu pårvapakùànuguõatayà gàyatrã 'gàyati' arthaü pratipàdayati, adhyetçn 'tràyate' pàlayati pàpàt rakùatãtyartha uktaþ / ---------- BBsBh_1,1.11.4: %% BBsBhDãp_1,1.11.4: nanu gàyatryàdi÷abdasya anyatra råóhatvàtkathaü liïgamàtreõa viùõutvani÷caya ityato gàyatryàdi÷ruteþ sàvakà÷atvàditi bhàvena gàyatryagnipçthivyàdi÷abdàþ na kevalaü ÷rutyuktayogena viùõau sàvakà÷àþ, api tu pauràõikaråóhyà gàyatryàþ bhagavadadhãnatvàdapãtyà÷ayena tatra smçtimàha - sarveti / 'eùaþ' viùõuþ 'sarvachando 'bhidhaþ' sarvachandasàm abhidhevàbhidhà yasyeti bahuvrãhiþ / chandovàcakagàyatryàdisarva÷abdavàcyaþ / 'evamasau' viùõuþ sarvadevatàvàcakàgnyàdi÷abdavàcyaþ / tathà 'eùaþ' viùõuþ sarvalokavàcakapçthivyàdi÷abdavàcya ityarthaþ / kuta ityataþ chanda àdãnàü bhagavadadhãnatvàditi pratyekaü hetutrayasåcanàya hi÷abdatrayaü, vedaprasiddhij¤àpànàya và / chandasàü lokànàü ca pratyakùatvàt devànàü ca parokùatvàdeùo 'sàviti vicitroktiþ / kathaü tarhyanyatra vyavahàra ityata àha - teùàmiti / chandodevalokànàmityarthaþ / 'tat' tacchabdabodhyatvam 'upacàrato' viùõusamãpe caraõàttadadhãnatvàdamukhyata evetyarthaþ/ vàmana ityasya 'hi' yato vàmane iti 'dar÷anaü' pratipàdanamastyataþ ÷rutermukhyavçtyà viùõàveva sàvakà÷atvàt liïgasyàmukhyato 'pyanyatrànavakà÷atvàttena tadbàdhopapatterbhavatyeva gànatràõakartçtvaliïgamàtreõàyaü nirõaya ityupaskareõànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.11.5: ## BBsBhDãp_1,1.11.5: hetvantareõàpi gàyatryàþ viùõutvaü sàdhayatsåtramupanyasya tadgçhãtàü ÷rutimudàharati - bhåtàdãti/ iti÷abdasya bhåtàdãtyanenànvayaþ / såtre bhåtaü vi÷vamàdiþ prathamoddiùñaü yeùu te bhåtàdayaþ, te pàdàþ yasya gàyatrãpadàrthasya sa bhåtàdipàdaþ, tasya vyapade÷aþ tatpratipàdakaü vàkyaü tasyopapatteþ yuktatvàditi vigrahaþ / pàda÷abdo bhàvapradhànaþ / ata eva bhåtàdipàdatvasyetyuktaü ñãkàyàm / evamityasya cobhayatrànvayaþ / tathà ca 'pàdo 'sya sarvà bhåtàni / tripàdasyàmçtaü divi' ityevaü gàyatryàþ bhåtàdi÷abdagçhãtàmçtàkhyàü÷acatuùñavattvopade÷àt tasya ca viùõàvevopapatteranyatrànupapattereva gàyatrã÷abdavàcyo viùõureva bhavedityarthaþ / ca÷abdasya vyapade÷apadenànvaye gàyatryà viùõutve sàdhye pårvasåtre dar÷anapadoktahetoþ etatsåtroktahetudvayasya ca samuccaye saþ / yathà÷rutànvaye tu bhåtàdipàdatvasya viùõuliïgatvaü na kevalaü viùõorevopapatteþ siddham, kintu puruùasåktoktatvàcceti hetusamuccaye sa iti j¤eyam / chàndogye hi 'saiùà catuùpadà ùaóvidhà gàyatrã' (chà. 3-12-5.) iti vàkyena yaiùà ùaóvidhà gàyatrã sà catuùpadetyevaü gàyatrãnàmakasya bhagavataþ pràguktagàyatrãbhåtavàkpçthivã÷arãrahçdayalakùaõaùaóvidhatvamanådya aü÷acatuùñayavattvaråpaü catuùpàdatvaü vidhàya svoktàrtha eva puruùasåktamantraþ samàkhyàråpatvenodàhçto bràhmaõena 'tadetadçcàbhyanåktam' (chàü. 3-12-5.) iti 'tadetat' bhagavata÷catuùpàdatvaü 'çcà' çïmantreõa 'abhi' ni÷÷aïkaü spaùñam 'anu' ànukålyenoktamityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.11.6: %<'tàvànasya mahimà tato jyàyàü÷ca puruùaþ / pàdo 'sya sarvà bhåtàni tripàdasyàmçtaü divi' (chàü. 3-12-6.) iti />% BBsBhDãp_1,1.11.6: kimuktamityatastanmantraü pañhati - tàvàniti // yadyapi çci 'etàvàn' iti 'vi÷và' iti ca pàñhaþ / tathàpi ÷àkhàntarapàñho 'yamityadoùaþ / 'asya' puruùasya 'puruùa evedaü sarvam' (tai.à. 3-12.) ityçcà yassarve÷ànatvàdiråpaþ tàvànmahimoktaþ, na kevalametàvàn, kintu, puruùaþ 'tataþ' pårvoktadapi mahimno 'jyàyàn' adhikamàhàtmyopeta ityarthaþ / jyàyastvameva dar÷ayati - pàdo 'syetyàdinà / 'sarvà bhåtàni' sarvaü vi÷vam 'asya' viùõorekaþ 'pàdaþ' pàdavatpàdo bhinnàü÷aþ / yadyapi tattvapradãpe - vi÷vabhåvidhirbhàti / tathàpi ñãkàyàü sarvàõi bhåtànyasyaikaþ pàda iti pàdavidhànadar÷anàt; candrikàyàü 'pa÷vekatvavat vidheyagatatvàtpàdaikatvaü vivakùitam' ityuktatvàcca, tattvapradãpo 'pyevameva vyàkhyeyaþ / asya 'amçtaü' nà÷arahitam ata eva svaråpabhåtaü 'tripàt' trayàõàü pàdànàm aü÷ànàü samudàyo nàràyaõavàsudevavaikuõñhasaüj¤aü triùu råóhyà dyotamànatvàcca dyu÷abdavàcyeùu ÷vetadvãpànantàsanavaikuõñheùu tiùñhatãti çcoktamityarthaþ / yadyapi bhåta÷abdo 'bhinnapàdassarvajãvàþ' iti chàndogyabhàùye jãvaparatayà vyàkhyàtaþ / tathàpi 'suvarõam' iti ÷rutyanusàreõa atra vi÷vàrthatayà vyàkhyàtavyaþ / ---------- BBsBh_1,1.11.7: %% BBsBhDãp_1,1.11.7: nanu gàyatryàmiva viùõàvapi bhåtàdipàdatvoktiranupapannà / tasya bhåtabhinnatvàdityata àha - suvarõamityàdi // 'suvarõam' ityàrabhya 'bhinnaü ca' ityantamekavàkyatayàrthakrameõa vyàkhyeyam / yaj¤adattasya, devadattaþ, ityucyate, vi÷vamiti ca ÷eùaþ / pàda iti càvartate / ca÷abdaevàrthe hetau ca / ekade÷aparimitamiti hetugarbhamàvartanãyam / tathà ca 'co' yataþ ÷rutisthena pàda iti ÷abdena na bhåtànàmityamçtapàdatrayavatsvaråpàü÷atvamucyate/ yenànupapattiþ syàt / kintu, yaj¤adattasya caturbhàgabalo devadatta iti vadbhinnameva vi÷vam / yataþ 'parimitam' viùõupàdaparimitasàmarthyam ataþ pàda iti viùõupàdatvenocyate ityarthaþ / asyàto viùõau bhåtàdipàdavyapade÷opapatte÷caivamiti pårveõànvayaþ / tarhi vi÷vacatuùñayasamo harirityàgatamityato 'pyàha - pàda itãti/ tathà ca yataþ ÷rautapàda iti padena caturbhàgabala itivat na vi÷vaü viùõusàmarthyasya caturthàü÷aparimitamityucyate / kintu, 'ekade÷aparimitaü' viùõusàmarthyaikade÷aparimitamiti ato noktadoùa ityarthaþ / kuta etat j¤àyata ityata àha - suvarõaü ko÷amiti / '÷ruteþ' taittirãya÷ruteþ / ÷rutau tçtãyàrthe ùaùñhã, samudàyaikavacanaü caitat / ata eva 'muktaiþ pårõàm' ityuktaü ñãkàyàm / evaü ca tattpradãpañãkayorekavàkyatayà / pàdamityàvartate / tatraikaü bhàvasàdhanam / na kileti dãrghaþ sàühitikaþ / tathà ca ekasmin kapàle 'suvarõaü' tanmayaü 'rajasà parãvçtaü' rajoguõopalakùitabagnãranabho 'haükçnmahattattvaguõatrayaiþ parivçtaü 'viràjaü' brahmaõaþ ÷arãraü, tattvapradãparãtyà vi÷eùeõa ràjantamiva 'ko÷aü' liïgavyatyayaþ, brahmàõóàkhyaü yadasti / devànàü 'vasudhànãü' dravyanidhànama¤jåùàm 'amçtaiþ' muktaiþ pårõàü tàü 'ùaóóhotuþ' ùaóindriyeùu viùayàn juhvataþ, ùaóindriyàõi viùayeùu jãvena juhvato và, ùaóindriyaiþ sàràdanakarturvà, viùõoþ 'kalàmu' ekade÷aparimitàmeva 'pàdaü vicakùate' pàda÷abdenàcakùate vadanti puruùasåktàdyàgamà iti ÷eùaþ / na kila atra pàda÷abdenàïghri vadanti, nàpi caturthàü÷amityevàrthaþ / kutaþ? yataþ sà ma¤jåùà 'pàdaü' pàdatvaü caturthabhàgasàmyaü 'na vivitse' na lebhe kileti ÷rutyarthaþ / sattarkadãpàvalyàm - pàdaü na vivitse iti / pàdasàmyaü na lebhe ityuktam / atra pakùadvaye 'pi puruùavyatyayastulyaþ / ñãkàkçtpakùe lakàravyatyaya÷ca / yadvà - liïgavyatyayasya chàndasatvaü ko÷amityasya dvitãyàntatvaü copetya strãliïgapadànàmapi ko÷avi÷eùaõatvenaika evànvayaþ/ ---------- BBsBh_1,1.11.8: %% BBsBhDãp_1,1.11.8: syàdetadevaü yadi 'tàvàn' ityasyàmçci viùõurabhidhãyate ityatra pramàõaü syàt, tadeva nàsti, ato liïgamanyaniùñhaü bhaviùyatãtyataþ sautraca÷abdena bhåtàdipàdatvasya viùõuliïgatve sàdhye puruùasåktoktatvàditi yadanumànaü såcitaü tasyàprayojakatvamà÷aïkya pariharati - sa hãti // 'hi' yasmàt 'saþ' viùõureva 'puruùasåktàbhidheyaþ' tatpratipàdyaþ tasmàtsa eva puruùasåktoktabhåtàdipàdo 'pãti yojanà / anyathà bhåtàdipàdatvasya viùõudharmatvàbhàve puruùasåktapratipàdyatvaü na syàditi bhàvaþ / yadvà - gàyatryà viùõutve sàdhye såtre bhinnakrameõànvitaca÷abdasåcitayuktyantaramàha - sa hãti / asya tasmàdgàyàtrã viùõureveti pradhànapratij¤àvàkyenànvayaþ / catuùpadetyuktagàyatrãcatuùpàdatvasya puruùasåktamantreõopapàdanàt tatpratipàdyatve tadupapàdyagàyatrã÷abdàrthatàpi tasyaiva pràpnotãti bhàvaþ / puruùasåktoktasya viùõutvaü kuta ityata àha - yaj¤eneti / devàþ 'yaj¤ena' j¤ànakarmàtmakena rudràkhyapa÷unà và 'yaj¤aü' viùõum 'ayajanta' apåjayanniti ÷rutyarthaþ / iti yaj¤a÷abdàditi / iti vàkye yaj¤a÷abda÷ravaõàdityarthaþ / yaj¤a÷abdaþ kathaü viùõutvani÷càyaka ityato vidvadråóhyetyàha - yaj¤a iti / 'hi' yataþ yaj¤a iti padena viùõvàkhyà devatàcyata ityarthaþ / yadyapi 'yaj¤o vai viùõuþ' ityadhvaryåõàü ÷rutiþ / tathàpi ÷rutyantaramidamityadoùaþ / ---------- BBsBh_1,1.11.9: %% BBsBhDãp_1,1.11.9: nanu puruùasåktaü na viùõuprakaraõaü, kintvanyaprakaraõameva / na ca yaj¤a÷rutivirodhaþ / pa÷uråpànyaprakaraõe tadanyaviùõu÷ruteþ ayogàditivàcyam / tasyàþ pràsaïgikatvasambhavàt / na ca tata eva bhåtàdipàdatvasya viùõuliïgatvani÷cayaþ / tathàpyasiddhiþ / 'pàdo 'sya vi÷và bhåtàni' iti ÷ruterbhåtàdipàde yaj¤a÷ruterabhàvàdtyataþ puruùasåktoktasya viùõutve smçti¤càha - tasminniti // mahàràjeti kasyacitsambodhanaü ràmavi÷eùaõaü và / tathàtve dãrghassyàt / tathà ca he mahàràja 'tasmin' tretàyuge sarvaiþ puruùanàmabhã ràma evàbhidhãyate ityarthaþ / ata evàü÷àdhikaraõe - nakùatramànagaõitaü trayoda÷asahasrakam / brahmalokasamaü cakre samastaü sarveùàmabhavattadà // ràmoràma iti hyàkhyà sarveùàmabhavattadà / sarvo ràmamayo loko yadà ràmastvapàlayat // iti skànde ityuktaü tattvapradãpe / atra dçùñàntamàha - yatheti / yathà kçtsne pauruùe såkte viùõureva na tvanyaþ / pa÷uþ naraþ pràsaïgikatayàbhidhãyate ityarthaþ / anena siddhasyaiva dçùñàntatvàtpuruùasåktasya viùõuparatvaü siddhamiti bhàvaþ / skànda ityantaraü etaduktamiti ÷eùaþ / asya sa hãti purvavàkyenànvayaþ/ ---------- BBsBh_1,1.11.10: ## %<'tripàdasyàmçtaü divi' (chàü. 3-12-6.) iti pårvopade÷aþ / 'paro divaþ' (chàü. 3-13-7.) iti pa¤camyantaþ pa÷cimaþ / tasmànnekaü vastvatrocyate iti cet - na, trisaptalokàpekùayà ubhayasminnapyavirodhàt //>% BBsBhDãp_1,1.11.10: uktamàkùipya samàdadhatsåtramupanyasyati - upade÷eti // 'upade÷ayoþ' saptamãpa¤camãyutavàkyayoþ 'upade÷ena' gàyatrãjyotiùoþ dyusthatvadivaþparatvaråpaviruddhadharmoktyà 'bhedàt' virodhàt na dvayorviùõvàkhyam ekaü vastu pratipàdyaü, kintu bhinnameveti cet - na, kintu 'ubhayasmin' ubhayatràpyupade÷e ekameva pratipàdyaü, katham? avirodhàt / trisaptalokàpekùayà saptamãpa¤camyoþ ekàrthatvena virodhàbhàvàditi såtrayojanàmabhiprayannàkùepàü÷aü tàvadvyàcaùñe - tripàditi / 'pårvopade÷aþ' pårvoktiþ / 'pa÷cimaþ' pa÷càttanaþ uttara upade÷astadbhinno 'stãti ÷eùaþ/ virodhasphoraõàya pa¤camyanta ityàdyuktiþ / upakramagatasya pràbalyopapàdanàya pårva ityuktiþ / tataþ kimityata àha - tasmàditi / yasmàdevaü bhinnopade÷advayamasti tasmàdatropade÷advaye gàyatrãjyoti÷÷abdàbhyàü naikaü vastu viùõvàkhyamucyate / kutaþ? yato 'tra 'naikam' anekaü vastu dyusthatvadivaþparatvaråpaü dharmadvayamucyate / kintvatra 'naikam' anekaü vastudvayamucyate iti yojanà / siddhàntayatsåtràü÷aü vyàcaùñe - neti / nàtra vastudvayamucyate ityarthaþ / kiü tviti÷eùaþ, ekaü vaståcyate iti anuùajyate / ubhayasminniti sàdhyàntargatam / api÷abdo na kevalamekatra, kintåbhayatràpãti samuccaye / tathà ca kintåbhayasmin apyupade÷e ekameva viùõvàkhyaü vaståcyate iti yojanà / virodhàtkathametadyujyate ityata àha - trisaptalokàpekùayeti / trilokavivakùayà saptalokavivakùayà ca 'avirodhàt' ubhayatràpyekavastvabhidhàne virodhàbhàvàdityarthaþ / ayaü bhàvaþ - yadà bhårbhuvassvariti lokatrayavivakùà, tadà lakùayojanocchritàntarikùàkhyabhuva uparitanasya sarvasyàpi dyutvàt ÷vetadvãpànantasanavaikuõñhànàü càntarikùàduparitanatvàttatratyaü nàràyaõavàsudevavaikuõñhàkhyaü tripàcchabdoktaü råpatrayaü divitiùñhatãtyucyate iti na saptamyantopade÷avirodhaþ / na ca pçthivãstheùu sarvocco loko 'nantàsanàtmakaþ / antarikùàtmakebhya÷ca ÷vetadvãpasthito hariþ // ityukteranantàsanasya nàntarikùàduparitanateti ÷aïkyam / tasya pçthivãsthatve 'pi bahulakùayojanocchritatvenaikalakùayojanocchritàntarikùàduparitanatvopapatteþ / sarvapçthivãsthoccatvoktyà tu na pçthivãsthànyoccatvayogovyàvartyate / kintu pçthivãsthoccatvàyogaþ / yadà tu bhårbhuvassvarmaharjanaspassatyamiti saptalokavivakùà / tadendrasadanasya dyutvàt taduccasyàpyuparisthitatvena tatsajàtãyasyavaikuõñhasya divaþ paratvam / pçthivyàü dyaurmahàmeruràkà÷e såryamaõóalam / divãndrasadanaü caiva tatpare tu divaþ pare // iti smçtermerorapi dyutvàttaduccasya bhåspçùñatvena tatsajàtãyasyànantàsanasyàpi divaþ paratà / evaü såryamaõóalasyàpi dyutvàttaduccasyoparisthatvena tatsajàtãyasya bhåmeþ ki¤cidantaritasya sarvargasamonnatasya ÷vetadvãpasyàpi divaþ paratvamastãti na pa¤camyantopade÷avirodho 'pãti / dyuparatvaü ca sambhàvitasajàtãyadyuparatvamiti na yàvattvayatki¤cittvamukhena dåùaõàvakà÷aþ / vaikuõñhasya svargalokàtparatvenaiva divaþ paratvasiddhàvapi tasya 'sarvataþ pçùñheùu' ityanenaiva uktatvàt svargatyàgenendrasadanasya dyutvoktiþ / na ca lokatrayavivakùayaivànantàsanàdãnàmapi mervàdiparatvena divaþ paratvasyàpi siddheþ saptalokavivakùà vyartheti vàcyam / tathà sati vaikuõñhasyàpi dyu÷abdàrthaniviùñatvena tasya sarvadyuparatvàsiddhyàpatyà 'dvyàtmakebhya÷ca sarvebhyo vaikuõñha÷cocca ucyate' iti pramàõavirodhàpàtàt / chàndogyabhàùye tu - ananta÷ayanaü caiva tathànantàsanaü hareþ / bahulakùocchrite nitye vimàne saüsthitaü yataþ // citprakçtyàtmani yato divãti kathitaü ÷rutau / iti pramàõabalena citprakçtyàtmakànantàsana÷vetadvãpavaikuõñhàkhyasthànatraye saptamyanto dyu÷abdo dyotamànatvanimittena yaugikaþ, svargàdau tu råóha iti upade÷ayoravirodha iti prakàràntareõa virodhaparihàraþ kçtaþ // 11 // // iti chando 'bhidhànàdhikaraõam // 11 // _________________________________________________________________________________ // 12. pàdàntyapràõàdhikaraõam // BBsBh_1,1.12.1: %% BBsBhDãp_1,1.12.1: atràdhikaraõe lokato 'nyatra prasiddhapràõanàmno viùõau samanvayaþ pratipàdyate / ÷rutyàdisaïgativiùayavàkyaviùayasaü÷ayasayuktikapårvapakùàn dar÷ayati - pràõa iti // àdyapràõàdhikaraõe 'tadvai tvam' (tai.à. 3-14.) iti vàkyoktapràõo viùõurityuktamityarthaþ / tataþ kimityata àha - tatreti / uktamityanuùajyate / tasyàvçttivipariõàmau / evaü tatretyapyàvartanãyam / tathà ca 'tatra' tadvai tvamiti vàkye uktasya pràõasya viùõutvaü na vidyate na yujyate / kutaþ? yatastatra 'tadvai tvam' iti vàkyoktapràõaviùaye 'ukte' ÷rute 'tà và etàþ' ityaitareyavàkye uktasya ÷rutasya pràõasya viùõutvaü na vidyata iti yojanà / kuto na vidyate ityata àha - indriyaissahàbhidhànàditi / indriyaissaha pañhitatvàt indriyagaõe gaõitatvàt ityarthaþ / anenaitareyapràõasya viùõvanyatvàkùepamukhena pràcãnataittirãyoktapràõasyàpyanyatvàkùepàttenàsyàkùepikã saïgatiruktà bhavati / aitareyapràõàkhyo viùayaþ / pràõo 'nya uta viùõuriti saü÷aya÷ca såcitaþ / tathà vàyvàdiranya eveti pårvapakùaþ / indriyagaõe gaõitatvàkhyatatsàdhakaliïgaü ca såcitam / 'tà và etàþ' ityetacca caturmukha÷irasi ÷ira÷÷abdapravçttinimittakathanàya pravçttam / vai÷abdaþ prasiddhau / tathà ca yataþ 'tà etàþ' cakùuþ ÷rotraü manovàkpràõa ityetacchabdavàcyàstadabhimàninyo devatàþ / '÷ãrùan' ÷ãrùõi ÷iraþsaüj¤ikamårdhni ÷ritàþ / ata eva ÷rayaõàcchriya iti siddhànte ÷rutyarthaþ / anena cakùuràdibhiþ ÷ritatvaü ÷iraþpadapravçttinimittamityuktaü bhavati / pårvapakùã tu pràõa÷abdamanyamàtraparaü manyate / siddhàntayatsåtramavatàrayati - ata iti / yataþ pårvapakùaþ pràptaþ ata uttaraü såtramàha bhagavàn bàdaràyaõa ityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.2: ## %<'taü devàþ pràõayanta' (ai.à. 2-1-5.) 'sa eùo 'suþ sa eùa pràõaþ' (ai.à. 2-1-5.) 'pràõa çca ityeva vidyàt' (ai.à.2-2-2.) 'tadayaü pràõo 'dhitiùñhati' (ai.à. 2-3-8.) ityàdyànugamàt />% BBsBhDãp_1,1.12.2: såtraü pañhitvà tatrànugamàditi hetvaü÷aü ÷rutyudàharaõena vyàcaùñe - pràõa iti // ityàdãti / evamàdivàkyoktànàü devatopade÷yatvàdiliïgànàmatràsmin prakaraõe bahuùu sthaleùu 'anugamàt' anuvçtterabhyàsàdityarthaþ / àdipadena 'pràõo hyevaiùa ya eùa tapati' iti såryamaõóalasthatvapratipàdakavàkyaü gçhyate / tathà 'sarvàõi bhåtànyàpipãlikàbhyaþ pràõena bçhatyà viùñabdhàni' ityàdi vàkyaü ca gçhyate / ---------- BBsBh_1,1.12.3: %% BBsBhDãp_1,1.12.3: sautraü tathà÷abdaü vyàcaùñe - atràpãti // ÷ruta iti ÷eùaþ / na kevalaü 'tadvai tvam' ityatra, kintvaitareye 'pãti samuccaye 'pi÷abdaþ / såtre anuvçttasya tattvityasyàrthamàha - viùõureveti / anena yathà 'tadvaitvam' iti ÷rutyuktapràõo viùõuþ tathaitareyokto 'pi viùõureva, na tvanyaþ / kutaþ? viùõuliïgànàü devatopade÷yatvàdãnàmasmin prakaraõe 'anugamàt' anuvçtterabhyàsàditi såtràrtha ukto bhavati / aitareye 'taü devàþ pràõayanta' iti ekakhaõóasthavàkyam / 'taü' nàràyaõaü vàyuü ca devàþ 'pràõayanta' prakarùeõa ÷iùyapra÷iùyadiùu nãtavantaþ upadidi÷urityarthaþ / anena viùõoþ sarvadevopàsyatvamuktaü bhavati / 'sa eùo 'suþ sa eùa pràõaþ sa eùa bhåtiþ' ityàdyanyakhaõóagataü vàkyam / anena bhåtitvàdinà devàdyupàsyatvamucyate / 'sa eùaþ' bhagavàn duùñanirasanàdasuþ prakçùñànandaråpatvàtpràõaþ devànàü bhåti÷abditaj¤ànàdyai÷varyapradatvàdasuràõàm aj¤ànàdyanai÷varyahetutvàcca bhåtyabhåti÷abdavàcya ityarthaþ / tatraiva 'tà và etàþ sarvà çcaþ sarve vedàþ sarve ghoùà ekaiva vyàhçtiþ / pràõa eva pràõa çca ityeva vidyàt' iti anyadvàkyam / atra pràõasyasarvavedoktatvamucyate / yàstàþ etàþ sarvà çcastàsàü 'ekaiva vyàhçtiþ' ekameva vyàhartavyaü pratipàdyam / tacca kim? pràõo viùõureva / ki¤ca ye sarve vedàþ teùàmapi pràõa eva pratipàdyaþ/ api ca ye samudràdighoùàþ teùàmapi, kimu vedànàm / tatra çcastu vi÷eùata indràdinàmavato viùõorguõàn alpaj¤ànàmapi prakà÷ayantãti, pràõe nàràyaõe tadviùayà eva 'vidyàt' tatpratipàdikà eveti jànãyàdityarthaþ / aitareyabhàùye tu - prathamapràõapadamapi viùayasaptamyantatayà vyàhçti÷abdaü ca vyàharaõaparatayà vyàkhyàya ekameva vyàharaõaü nirdeùaguõapårtivàcakatvàdekaprakàrameva nàmetyarthaþ uktaþ / tattvapradãpe 'pyayamevoktaþ / atha devarathaþ 'tasya vàguddhiþ ÷rotre pakùasã cakùuùã yukte manaþ saïgçhãtà tadayaü pràõo 'dhitiùñhati' iti vàkyàntaraü atra pràõasya deharathatvamucyate / prameyàntarakathanàrambhàrtho 'tha÷abdaþ / ucyata iti ÷eùaþ/ tathà ca devasya viùõoþ vàyoþ adhyàtmamadhidaivataü ca ratha ucyate ityarthaþ / tasyàdhyàtmaü dehàkhyarathasya 'vàk' vàgàkhyà umà uddhiþ dhàraõarajjuråpà adhidaivaü viùõurathasya prasiddhasyandanasya ca nàgàkàromà uddhiþ '÷rotre' dakùavàmapàr÷vagatacandratadbhàrye 'pakùasã' pàr÷vayuktà÷vau anyatrà÷varåpau pàr÷vayoryuktau 'cakùuùã' ubhayapàr÷vagatasåryatadbhàrye ca 'yukte' agrato niyuktà÷vau 'mano' mano 'bhimànã rudraþ 'saïgçhãtà' sàrathiþ evam adhidaivaü prasiddhasyandanasyàpi rudraþ sàrathiþ / sa càsàvayaü ca tadayamityekaü padam / tattvapradãparãtyà bhinnapadatve 'pi taditi rathatayoktaü ÷arãraü paràmç÷yate / liïgavyatyayena taü rathamiti và / ayaü pràõo viùõuþ vàyu÷càdhitiùñhatãtyarthaþ / liïgena pårvapakùite kathaü tenaiva siddhànta ityà÷aïkànudayàya liïgabàhulyoktiþ / ---------- BBsBh_1,1.12.4: %% BBsBhDãp_1,1.12.4: nanu bàhulyena balavataþ saiddhàntikaliïgàdapi pårvavàdyuktaliïgameva balavat / niravakà÷atvena svabhàvato balavattvàt / na càvi÷eùeõanirõayaþ, bàhulyena balavato 'pi svàbàvabalinaþ pràbalyàt / yadàhuþ - dvividhaü balavattvaü ca bahutvàcca svabhàvataþ / tayossvabhàvo balavàn upajãvyadika÷ca saþ // iti / ataþ kathaü tairviùõutvani÷caya ityato devatopade÷yatvàdiliïgànàü niravakà÷atvamapi smçtyà sàdhayati - viùõumiti / devàþ viùõumeva pràdhànyena ÷iùyàdiùu j¤ànasampradàyapravartanena 'ànayan' upàdi÷an / bhåtimuddi÷ya viùõumevopàsate / bhåtimiti vidheyavi÷eùaõaü và / tathà ca viùõuü bhåtiü bhåtirj¤ànàdyai÷varyaråpa ityupàsate ityarthaþ / 'saþ' viùõurmukhyavàcyatayeti ÷eùaþ, tenaivakàropapattiþ / 'tadratho' viùõoreva rathaþ / atraivakàrasya dvirgrahaõàtsarvatrànuùaïgaþ såcitaþ / tena sarvaliïgànàmapi niravagakà÷atvamuktaü bhavati / skànde ityanantaraü liïgànàmananyathàsiddhatvamuktamiti vàkya÷eùaþ / tathà caikaprakàreõa prabalàtpårvapakùiliïgàtprakàradvayenàpi prabalasya saiddhàntikaliïgasyàdhikyena nirõayopapattiriti bhàvaþ / abhyupetya cedamuditam / vastustu pårvapakùiliïgasya na niravakà÷atvenàpi pràbalyamasti, pràõaiþ sahagaõitatvasyàntaryàminiùñhatàsambhavàt / ---------- BBsBh_1,1.12.5: %% BBsBhDãp_1,1.12.5: yadà bahutvaniravakà÷atvàkhyaprakàradvayenàpi durbalaliïgasyobhayathàprabalaliïgato bàdhasambhavena tainaiva pràõasya viùõutvasiddhiþ, tadà kimu vàcyaü niravakà÷abrahma÷abdàbhyàsàditi bhàvenànugamapadaü prakàràntareõa vyàcaùñe - brahmeti // asmin prakaraõe 'etadbrahma' (ai.à. 2-1-1.) 'brahmaõo lokaþ' (ai.à. 2-1-3.) 'brahmemaü puruùam' (ai.à. 2-1-4.) 'udaraü brahmetyàcakùate' (ai.à. 2-1-4.) 'a iti brahma' (ai.à. 2-3-8.) ityàdi niravakà÷abrahma÷abdàbhyàsàccetyarthaþ / etadviùõusvaråpaü brahma guõapårõam / ayaü jãvo brahmaõaþ parasyà÷rayaþ / imaü puruùaü caturmukhaü parabrahma pràpadyata / vàyuryatra sthita urveva garaõaü stavanaü cakre tatsthànamudaraü tadgatamityarthaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.6: ## %<'pràõo và ahamasmyçùe' (ai.à. 2-2-3.) iti vakturàtmo- pade÷àdindra eveti cet - na, 'pràõastvaü pràõaþ sarvàõi bhåtàni' (ai.à. 2-2-3.) iti bahvadhyàtmasambandho hyatra vidyate // 29 //>% BBsBhDãp_1,1.12.6: uktamàkùipya samàdadhatsåtraü pañhitvàkùepàü÷aü tàvadvyàcaùñe - neti // pràõa ityanuvartate / tathà ca pràõo viùõuriti na yuktam / kutaþ? 'pràõo và ahamasmyçùe' iti vàkyena bçhatãsahasravakturvi÷vàmitrasyendreõa pràõatayà àtmanaþ svasyaivopade÷àdityarthaþ / pràõa indra eveti phaloktiþ / na tåktahetoþ sàdhyoktiþ / 'pràõo vàhamasmyçùe' iti vàkyaü tu 'tamindra uvàca çùe priyaü vai me dhàmopàgàþ varaü te dadàmãti / sa hovàca tvàmeva jànãyàmiti / tamindra uvàca' iti pårvavàkyena saha vyàkhyeyam/ tatprakàrastu - 'taü' vi÷vàmitraü 'indraþ' tadantaþstho bhagavànuvàca / kimiti? he çùe me priyaü dhàmopàgàþ pràpnuhi / te varaü dadàmãti / vai÷abdo 'vadhàraõe prasiddhau và/ evaü trivàraü ÷aüsanena dhàma÷abditasàlokyapràptibhagavatpurapràptisàdhanabhagavatprasàdaü pràptaþ 'saþ' vi÷vàmitraþ indràviùñena hariõà varaü te dadànãti punaruktassan uvàca / kimiti? tvàü sàmànyataþ pårvam ahaü jàne / adhunà kãdç÷astvamiti vi÷eùato jànãyàmiti / evamuktaþ 'indraþ' tadantargato hariþ çùiü pratyuvàca / kimiti? he çùe ahaü prakçùñànandaråpatvàtpràõa÷abdavàcyo 'smãti / atra vàkyasamanvayapakùe 'smadàdiùåpapadeùu vihitànàmasmãtyàditiïantapadànàü tadvçtteþ sulabhatvàditi tattvanirõayañãkàrãtyà ahamitãndràntaþsthena hariõà svàtmano nirde÷àdasmãti uttamapuruùopapattiþ / pårvapakùirãtyà ÷rutyarthastu spaùñaþ / ahaü pràõo 'smãti padànàü aheyatvaprakçùñànandatvasaühartçtvaj¤àtçtvanimittaiþ bhagavati samanvayapakùe tu na tadanupapattiriti dhyeyam / na¤adhyàhàreõa siddàntàü÷aü vyàcaùñe - neti / anugamàdityanuvartate / netyàvartate / hi÷abdo yata ityarthe / asyoktamiti ÷eùaþ / tathà cetthaü tattvapradãpañãkoktà yojanà - nàyaü pràõa indraþ, kintu viùõureva / kutaþ? 'anugamàt' pràguktaprabalatamaliïgàdeþ / tathà satyupade÷avirodha iti cet - na, kutaþ? yato 'tra prakaraõe svasthitasyaiva prathamaü 'pràõo và ahamasmyçùe' iti vàkyena paramàtmatvamuktamindreõa / tarhyaikyoktivirodha ityapi na / yato 'tra tasyaiva pràõàkhyaparamàtmanaþ 'pràõastvaü pràõaþ sarvàõi bhåtàni' ityevamàdivàkyena 'bahvadhyàtmasambandhaþ' indràdijãvaråpabahudehasambandhaþ sarvagatatvameva çùiü prati indreõoktaü 'vidyate' asti natvaikyamata iti / såtroktasambandhabàhulyaü sambandhini paryavasyatãtyà÷ayena bahvityuktam / bhåma÷abdasya bhàvavàcitve 'pi bhàvabhavitrorabhedàt bhavitari prayogaþ / såtre tu paranipàta àrùaþ / athavà - adhika÷càsàvàtmà càdhyàtmà tasya sambandhaþ bahu÷càsàvadhyàtmasambandha÷ceti vigrahaþ / tathà ca 'hi' yataþ 'atra' indre 'bahuþ' bahulaþ paramàtmasambandhaþ sannidhivi÷eùo vidyata ityarthaþ / vidyata ityanantaraü tadapekùayàyam upade÷o na svàpekùayeti ÷eùaþ / tathàcendre tàtkàlike÷varasannidhànavi÷eùàbhipràyà 'pràõo và aham' ityuktiþ, na svàpekùayeti nopade÷avirodha iti bhàvaþ / kuto na svàpekùayetyataþ pràõastavamityàdyàha / yojanà tu - hi yasmàt 'pràõastvam' ityàdi vàkyenàsya pràõasya 'bahvadhyàtmasambandhaþ' adhyàtmatvenàntaryàmitvena indràdiråpabahudehasambandhaþ sarvagatatvamuktaü vidyate na caitadatra jãvavi÷eùendre vidyate yujyate tasmàditi / prathamapakùe 'yasyàtmà ÷arãram' (màdhyandina) iti ÷ruterindràdãnàü viùõudehatvàdaikyavyapade÷aþ ÷arãra÷arãribhàvanibandhana iti j¤àpanàyàdhyàtmetyuktiþ / anena bçhatãsahasravakturvi÷vàmitrasya taü pratãndreõa pràõatayàtmopade÷àdayaü pràõo na viùõuþ, kintu indra eveti cet - nendro 'yaü pràõaþ, kintu viùõureva / kutaþ? anugamàt pràguktabalatamaliïgàdeþ / na copade÷avirodhaþ / yato 'yamindragatàdhyàtmaviùaya eva / kutaþ? hi yasmàdasmin prakaraõe 'dhyàtmasambandhabhåmà / atràdhyàtmasambandha÷abdenàtmàdhikàre vartamànamiti / adhi÷càsau àtmà ceti dehaþ paramàtmà cocyate / tathà ca yasmàdadhyàtmano viùõorindravi÷vàmitràdidehasambandha ukto 'sti tasmàt / athavà - hi yasmàt asminnindre adhyàtmasambandhabhåmà - adhirã÷vare - adhikasyàtmanaþ paramàtmanaþ sambandhasyàve÷asya bhåmà bàhulyaü vidyate tasmàdupade÷asya sannihitaparamàtmaviùayatvopapteriti bhàvaþ / tadapi kutaþ? hi yasmàt asmin prakaraõe 'dhyàtmasambandhabhåmoktaþ tasmàditi såtràrtha ukto bhavati / ---------- BBsBh_1,1.12.7: #<÷àstradçùñyà tåpade÷o vàmadevavat | BBs_1,1.30 |># %<÷àstramantaryàmã />% BBsBhDãp_1,1.12.7: nanu yadi pràõa÷abdenendreõàpi viùõureva svàtmàdisarvagatatayocyate tarhi mayi pràõa iti nirde÷aþ syàt / na tvahamiti / viùõàvahamityàdiråpopade÷àyogàdityà÷aïkàü pariharatsåtraü pañhati - ÷àstreti // turevàrtho 'pyarthaþ, yatha ityarthe smçtisåcaka÷ca / yujyata iti ÷eùaþ / tathà ca yato 'pi pràõasya viùõutve 'pyupade÷aþ pràõo vàham ityevaüråpo yujyate, ato na tadanupapattiþ / kathamayaü yujyate? yato 'yamupade÷aþ '÷àstradçùñyà' ÷àsti sarvamiti ÷àstraü antaryàmã bhagavàn, taddçùñyà tadapekùayaiva pravçtto na tvaikyena / na càntaryàmiõi ahamàdiprayogàdar÷anàt tadayogaþ / yato 'vàmadevavat' tatkartçkaprayogavat / yathà vàmadevo nàma çùiþ antaryàmivivakùayà 'ahaü manurabhavam' iti svasmin ahaümanvàdi÷abdàn prayuyuje / tathà ayamapyupade÷o yujyate ata iti såtrayojanàmabhiprayan sautra÷àstrapadaü vyàcaùñe - ÷àstramiti / viùõuriti ÷eùaþ / tathàcàntaryàmã viùõariha ÷àstrapadenokta ityarthaþ / antaryàmãti prakçtàbhipràyeõa / yadvà - ÷àsti prerayati sarvàniti vyutapattyà antaryàmãtyetadeva ÷àstramityasya vyàkhyànaü bhavatãti nàpadàrthatva÷aïkàvakà÷aþ / ata eva bhàgavate dhyeye 'ntaryàmiõyeva ÷àstra÷abdaprayogaþ/ aitareyabhàùye '÷àsturantaryàmiõaþ' iti ÷àstç÷abdaü målãkçtya vyàkhyàne 'pi, tadanusàreõa ca tattvapradãpe ÷àsturantaryàmiõo viùõoriti vyàkhyànepi nàsya tadvirodhaþ ÷aïkyaþ, yatastatparyàya÷abdavyàkhyànenaiva ÷àstra÷abdo vyàkhyàto bhavatãtyà÷ayena ÷àstra÷abdaparyàya÷àstç÷abdo vyàkhyàyate / yadvà - ÷àstra÷abde ÷àstç a ityavayavavibhàgamabhipretya ÷àstrityaü÷asyàntaryàmiõa ityanena a÷abdasya viùõorityanena ca vyàkhyàtattvàt, atra tu avayavavibhàgamavivakùitvà ÷àstramityakhaõóapadasyàntaryàmiti vyàkhyànàt tadanukålatayà 'saüvicchàstram' iti vacanopanyàsàcca na virodhaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.8: %<'saüvicchàstraü paraü padam' iti hi bhàgavate />% BBsBhDãp_1,1.12.8: antaryàmiõo viùõoþ ÷àstrapadavàcyatve pramàõamàha - saüviditi // prathamaskandhe vyàsaü prati nàradavàkyamidam / svapno màyàgrahaþ ÷ayyà jàgradàbhàsa àtmanaþ / nàmaråpakriyàvçttiþ saüvicchàstraü paraü padam // iti / asyàrthaþ - àtmano jãvasya màyàvàsanàkhyasaüskàropàdànakavastuj¤ànaråpaþ svapnaþ / agrahaþ jàgratsvapnaviùayaj¤ànarahità ÷ayyà suùuptiþ nàmaråpakriyàsu ÷abdàrthakarmasu vçttirvyàvçttiryanyàþ sà / àbhàsaþ pratyayaþ saüj¤àdiviùayaj¤ànaråpo jàgracca / àhatyaitadavasthàtrayaü yasmàdàtmanaþ parabrahmaõo bhavati, tatsaüvit sarvaviùayaka- yathàrthaj¤ànaråpaü sarvaj¤aü và / ÷àstraü sarvaniyantç, paraü uttamaü padaü sadbhiþ pràpyaü brahma aham acintayamiti / bhàgavata ityanantaraü 'prayogàt' iti ÷eùaþ / asyàntaryàmãtyanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.9: %% BBsBhDãp_1,1.12.9: nanvantaryàmiõi ahamàdiprayogaþ kathaü sambhavatãtyà÷aïkyàü tatra tu÷abdasåcitàü smçtimevàha - tattaditi/ viùõuþ 'tattannàtmà' anyaparatvena prasiddhàhamàdinàmnocyate iti / anena tasyàntaryàmiõi viùõau vidvadråóhirdar÷ità / 'sarva÷àstçtvahetutaþ' sarvaniyantçtvanimitteneti / anena mahàyogo dar÷itaþ / tatra tasya svàtantryanimittokteþ / anena paramata ivàsmanmate 'pi làkùaõikatvaü parihçtam 'puruùottamam' antaryàmiõaü viùõuü 'çte' vinà, anyatra 'kvàpi' jãvàdau 'kiü cit' ahamàdiråpaü 'nàma' vàcakatayà nàstãti / anena harau paramamukhyatà anyatra kevalamukhyatà coktà / anyathà na kvàpãti sàmànyaniùedhàyogàt / atràhamàdi÷abdàþ pratyagàdivàcitvena prasiddhàþ, pratyagàdaya÷ca sarvadà piõóãbhåtàþ, tànavivekenàj¤àþ kevalajãvàdau prayu¤jate dahati ÷abdamiva kàùñhe / pràj¤àstu mukhyàmukhyavivekavanto hyamukhmarthamanàdçtya mukhyàrthe harau prayu¤jataiti tattvanirõañãkoktamanusandheyam / 'pàdme' ityanantaram 'antaryàmiõyahamàdipadànàü mukhyatvokteþ ÷àstradçùñyà ahamàdyupade÷o yukta eva' iti vàkya÷eùaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.10: %<'ahaü manurabhavaü sårya÷ca' (ç.4-23-1.) ityàdivat // 30 //>% BBsBhDãp_1,1.12.10: nanvantaryàmiõi ahamàdiprayogàdar÷anàt tadayoga ityà÷aïkàü såtroktadçùñàntavivaraõena pariharati - ahamiti // 'ahaü' vàmadevasaüj¤akaçùyantaryàmã tattadantaryàmitayà manuþ sårya÷càbhavamiti çïmantràrthaþ / àdipadena 'ahaü kakùãvànçùirasmi vipro 'haü kutsam' (ç.4-26-1.) ityàdikaü gçhyate / 'ityàdivat' evamàdiprayogavadityasya '÷àstradçùñyopade÷aþ' ityanenànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.11: ## %<'tàvanti ÷atasaüvatsarasyàhnàü sahasràõi bhavanti' (ai.à. 2-2-4.) iti jãvaliïgaü pràõasaüvàdàdimukhyapràõaliïgaü tasmàt neti cet ->% BBsBhDãp_1,1.12.11: punaruktamàkùipya samàdadhatsåtramupanyasya àkùepàü÷aü tàvadvyàcaùñe - jãveti // anusandhãyate uktamiti ca ÷eùaþ / saüvàdo vivàdaþ kalahaþ pràõasya pràõaissaha saüvàda iti vigrahaþ / tathà ca yasmàdatra prakaraõe 'taü ÷ataü varùàõyabhyàrcat tasmàcchataü varùàõi puruùàyuùo bhavanti' (ai.à. 2-2-1.) ityanena yacchatasaüvatsaraparyantaü pràõasya jãvadehe 'vastànahetukaü ÷atàyuùñvaråpaü jãvaliïgamuktaü tat 'tàvanti ÷atasaüvatsarasyàhnàü sahasràõi bhavanti' ityàdinà bahuùu sthaleùu anusandhãyate / yasmàcca 'tà ahiüsantàhamukthamahamukthamasmi' (ai.à. 2-1-4.) iti vàkyena pràõasya pràõairindriyaiþ saha saüvàdaråpamukhyapràõaliïgamuktam / yasmàccàdipadagçhãtaü 'pràõo vaü÷a iti sthaviraþ ÷àkalyastadyathà ÷àlàvaü÷e sarve 'nye vaü÷àþ samàhitàssyuþ evamasmin pràõe cakùu÷÷rotraü mano vàgindriyàõi ÷arãraü sarva àtmà samàhitaþ' (ai.à. 3-2-1-1.) iti vàkyena sarvajãvendriyadehadhàrakatvaråpaliïgaü coktamasti tasmàdayaü pràõo na viùõuþ, kintu jãvamukhyapràõàveveti yojanà / yadyapi 'tasmàcchataü varùàõi puruùàyuùo bhavanti' (ai.à. 2-2-1.) iti ÷atàyuùñvaliïgapratipàdakavàkyamevodàharaõãyaü, na tu 'tàvanti' iti vàkyam / tathàpi liïgasya bahuùu sthaleùu anugamo 'stãti j¤àpanàyopaniùado jãvaliïge tàtparyamastãti j¤àpayitum anusandhivàkyamevodàhçtam / siddhànte ÷rutyarthastu - puruùàyuùaþ ÷atasaüvatsarasyàhnàü sahasràõi ÷atasaüvatsaràntaþpraviùñàharniyàmakasåryagatabhagavatpuruùaråpàõi tàvanti sahasràõi / kiyanti? bçhatãsahasragatàkùaràõàü vàcyàni puüråpàõi yàvanti sahasràõi tàvanti / tathà ca tàni ùañtriü÷atsahasràõi sampannàni bhavanti / 'tàþ' cakùuràdidevatàþ 'ahiüsanta' vivàdamakurvan / kinviti? ahamasya caturmukhadehasyoktho 'smi utthàpako 'smãti / ---------- BBsBh_1,1.12.12: %% BBsBhDãp_1,1.12.12: parihàràü÷aü vyàcaùñe - neti // pràõo viùõurneti na, kintu viùõurevàyaü, na jãvàdirityarthaþ / kuto netyatastatra pràguktànugamahetvanuùaïgaü, na coktajãvamukhyapràõaliïgavirodha ityatastatrahetutvena yataþ ÷àstradçùñyà tvayamupade÷aþ ityasyànuùaïgaü, kimarthamantaryàmãti pra÷nasyàntarupàstyarthamiti parihàraü càbhipretya na copàsane 'vàntarabhedàbhàva iti codyottaratvena pravçttam 'upàsà' iti såtràü÷aü vyàcaùñe - antariti / gatatvenetyasyàntarbahissarva÷abdaiþ pratyekaü sambandhaþ / iti÷abdaþ prakàràrthaþ / tathà ca dehàntargatatvena tadbahirgatatvena sarvagatatveneti prakàreõa 'upàsàtraividhyàt' bhagavadupàsanasya trividhatvàdityarthaþ/ nanu tathàpi kathanaü vyarthaü vastuta upàsanàtraividhyasyehànuktasyàntaryàmikathanàprayojakatvàdityataþ pravçttam 'à÷ritatvàt' ityaü÷aü ca÷abdàdhyàhàreõa vyàcaùñe - iheti / etatprakaraõe uktatvàdityarthaþ / upàsàtraividhyasyeti vipariõàmenàtrànvãyate / co hetåpapàdakahetusamuccaye / tathà ca atroktatraividhyàntargatàntaropàsanàrthamantaryàmikathanaü yuktamiti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.13: %<'sa etameva sãmànaü vidàryaitayà dvàrà pràpadyata' (ai.à. 2-4-3.) 'sa etameva puruùaü brahma tatamamapa÷yat' (ai.à. 2-4-3.) 'etaddha sma vai tadvidvànàha mahidàsa aitareyaþ' (ai.à.2-1-8.) ityàdinà />% BBsBhDãp_1,1.12.13: atropàsanàtraividhyamucyata ityatràpi kiü liïgamityata àha - sa iti / 'saþ' vàsudevo bhagavàn 'etameva sãmànaü' ÷iromadhyaü vidàryaiva 'etayà dvàrà' suùumnànàóyà 'pràpadyata' pràptaþ / caturmukhahçdayamiti ÷eùaþ / anena bhagavato dehàntaþprave÷okteþ ukte÷copàsanàrthatvàt antarupàstiruktà bhavati / 'saþ' caturmukhadehe pràkprapadàbhyàmantaþ praviùño nàràyaõaþ 'etameva puruùaü' vyàsakçùõakapilàdiråpamàtmànam àtataguõaü svasvaråpabhåtamàdànàdikartàraü và / tatamaü 'lopaþ samàne' iti såtràttalopaþ / tamabarthe mapratyayo và / tathà ca tatamaü ati÷ayena vyàptaü niravadhikavyàptimantaü 'brahma' guõapårõam 'apa÷yat' tadguõakatayà tadråpaü dadar÷etyarthaþ / kecittu - takàra eva vyàptyabhidhàyaka ityàhuþ / anena sarvagatatvaü tathopàsanàrthamuktam / 'tadetat' prakçtaü sarvaü 'vidvàn' jànannaitareyaþ itaràyà apatyaü pumàn vi÷àlasaüj¤àt çùeþ utpannaþ aitareyaþ / 'mahidàso' mahino mahàtmàno devàþ dàsabhåtàþ yasyàsau bhagavànàhetyarthaþ / hasmavai÷abdàþ prasiddhidyotakàþ / atra bahirupàstyarthaü mahidàsa àheti bahirupàstiruktà bhavati / na ca vàcyamatra svaråpamàtramucyate, nopàsanàrthamiti / upàsanàü vinoktiprayojanàbhàvàt / ityàdinetyasyetyàdinàvàkyenopàsanàtraividhyasyà÷ritatvàdarthàduktatvàdityanvayaþ / àdi÷abdena 'taü prapadàbhyàü pràpadyata brahmemaü puruùametasyàmetam' (ai.à. 2-1-4.) ityàdikaü gçhyate / nanu 'etaddhasmavai tadvidvànàha hiraõyadanvaidaþ' (ai.à. 2-1-5.) itivanmahidàso 'pi çùitvenocyatàmiti cenna / asyàþ upaniùadaþ aitareyasaüj¤ayaivetaràputrasya mahidàsasya çùitvasiddhyà taduktervyarthatvàt / ---------- BBsBh_1,1.12.14: %% BBsBhDãp_1,1.12.14: tathàpi mahidàsasya viùõutvaü kuto j¤àyata ityata àha - mahidàseti // 'jaj¤e' vyakto babhåva / 'sa ca' mahidàsaþ - mahidàsastvaitareyo bahvçcopaniùadgataþ / sàkùàtsa bhagavànviùõustannàmaiko munirhyabhåt // iti chàndogyabhàùye anantaroktabhagavadanyaþ tatsaüj¤aketaràputraþ çùiratra na vivakùitaþ, kintu / yo 'vaiùõavaü' viùõuviùayaü 'tantraü' granthaü 'vyadhàt' nirmame / yadvà - 'tantraü' pa¤caràtraü vyadhàt nàradàdibhyo vyàcakhyau / ya÷ca 'sàkùàt' svayaü 'bhagavàn' pårõaj¤ànàdimàn 'viùõuþ' tadavatàrabhåtaþ pårvoktaþ sa evàtra vivakùita ityàha - sàkùàditi/ brahmàõóe puràõa ityasyà÷ritatvàdityanenànvayaþ / mahidàsasya viùõutvoktiriti tadarthaþ / tena ca÷abdànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.15: %% BBsBhDãp_1,1.12.15: nanvekavidhopàsanayà sarveùàü brahmàparokùasambhavàtkimupàsàtraividhyena ityataþ pravçttaü 'tadyogàt' iti såtra÷eùaü vyàcaùñe - tattaditi // upàsanetyanena puruùàõàmityanena ca tadityasyàvçttiþ såcità / caþ samuccaye / tathà ca teùàü puruùàõàü manuùyarùigandharvadevàkhyàdhikàriõàü teùu trividhopàsaneùu madhye tattadupàsane yathàkramaü bahirantarvyàptiråpaikaikopàsana eva yogyatayà yogyatvena hetunetyarthaþ / asyopàsàtraividhyàdityanenànvayaþ / tathà cànekavidhopàstiyogyatàvatàmadhikàriõàü naikavidhopàsanayà brahmaj¤ànamiti tattraividhyamàva÷yakamiti bhàvaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.16: %% BBsBhDãp_1,1.12.16: puruùàõàmuktànekavidhopàsanayogyatà kuto j¤àyata ityataþ kartçvi÷eùànanupàdàya sàmànyataþ upàsakatraividhyapratipàdikàü smçtiü pañhati - keùà¤ciditi // 'puruùottamo' hariþ 'keùà¤cit' devànàü devaiþ sarvagatatvena prakàreõopàsyaþ / 'keùà¤cit' çùigandharvàdãnàü 'hçdaye' svasvahçdayàkà÷e upàsyaþ / 'keùà¤cit' manuùyottamànàü tu bahirevopàsya ityarthaþ / pràcuryàdevamuktiþ / iti bràhma ityasya tattadupàsanayogyatayà tadvi÷iùñatvena puruùàõàmà÷ritatvàduktatvàditi pårveõànvayaþ / ---------- BBsBh_1,1.12.17: %% BBsBhDãp_1,1.12.17: atraivàdhikaraõe kartçvi÷eùapratipàdakaü vi÷eùapramàõamàha - agnàviti // viùõuþ 'kriyàvatàü' yaj¤àdikriyànuùñhàtçõàm 'agnau' gàrhapatyàdau upàsyaþ hariþ / 'yoginàm' çùãõàü hçdaye upàsyaþ / 'aprabuddhànàü' mandamatãnàü atyalpapratibhànàü manuùyottamànàü 'pratimàsu' kçùõaràmàdivigraheùu upàsyaþ / 'viditàtmanàü' vi÷eùato j¤àtabhagavadråpàõàm a÷rutapratibhànàü devànàü tu 'sarvatra' sarvasthàneùåpàsya ityarthaþ / atràgnau pratimàsviti vàkyadvayena bahirmàtropàsanopalakùyate / ata eva sthànadvayoktiþ / yathà÷ruteþ såryàdau viùõåpàsterbahirupàstitvaü na syàt / yoginàmityanenàntarupàstiruktà / 'çùayo 'ntaþprakà÷àþ' () iti ÷ruteþ / sarvatreti sarvagatopàstiriti j¤àtavyam / na càtra "yeùàü bahirupàsanena mokùasteùàmapi hçdyupàsanaü ki¤citkàryameva"iti bçhadbhàùyeõa "bhagavàn bimbadar÷anenainaü mocayati"iti nyàyavivaraõena ca virodha÷÷aïkyaþ / agnàviti vàkye 'nyaniùedhàbhàvena bimba÷abditasvasvayogyàtmàparokùàrthaü hçdyupàsanasyàpi sarvaiþ kàryatvàbhyupagamàt / mocakayogyàparokùadvàràbhåtàvatàràdyaparokùasàdhanopàsanàya eva taistaiþ pràcuryeõa prakaraõasyàgnàviti vàkyena vyavasthayà pratipàdanàcca / iti ceti / caþ samuccaye / vacanadvayasyàpyekàrthasàdhakatvàdasyàpi bràhme à÷ritatvàditi pårveõànvayaþ / tattadupàsanayogyatàvattvena puruùavi÷eùàõàmuktatvàditi tadarthaþ / ato na tadyogàditi hetvasiddhiþ ÷aïkyeti bhàva / anena nàtroktapràõo viùõuþ, kintu jãvamukhyapràõàveva / kutaþ? 'jãvamukhyapràõaliïgàt' ÷atàyuùñvaråpajãvaliïgasyapràõasaüvàdàdiråpamukhyapràõaliïgasya ceha ÷ravaõàditi cet - na, viùõurevàyaü pràõaþ, na jãvàdiþ / kutaþ? 'anugamàt' hetoreva, na cànya÷rutiliïgavirodhaþ / uktarãtyà 'tadyogàt' teùàmantaryàmiviùayatvopapatteþ / yata÷÷àstradçùñyàyam upade÷a iti và / kimarthamatràntaryàmikathanamiti cet, antarupàstyarthamiti bråmaþ / na copàsane 'vàntarabhedàbhàvaþ / 'upàsàtraividhyàt' antaràdibhedena bhagavadupàsanasya trividhatvàt / na ca tathàpi kathanamayuktam / vàstavatraividhyasyehànuktasya kathanàprayojakatvàditi vàcyam / 'iha' prakaraõe tatraividhyasyà÷ritatvàduktatvàt / na caikavidhopàsanayà sarveùàü brahmàparokùasambhavàt kimupàsàtraividhyeneti vàcyam / 'tadyogàt' teùàü puruùàõàü tasmin tadupàsana eva yogyatvàt / anekavidhopàstiyogyatàvatàü ca puruùàõàü ekavidhapàsanayàparokùàsambhavena yogyatàbhedàdupàsàtraividhyasyàva÷yakatvàditi såtràrtha ukto bhavati / na ca vivàdakartçtvaliïgasyàntaryàmiviùayatve 'udàsãnau ca tàvàstàü ke÷ava÷càbjasambhavaþ' iti vacanavirodhaþ ÷aïkyaþ / tasyàntaryàmiviùayabhinnabàhyaråpaviùayatvàt / ato 'nyaliïgànàü tattadantaryàmiviùayatvopapatteþ tadvirodhàbhàvàt / viùõurevàyaü pràõaþ ànandamaya÷ceti yuktà tajjij¤àseti siddham / // iti pàdàntyapràõàdhikaraõam // iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàryàõàü sarvatantrasvatantràõàü ÷rãmadraghunàthatãrthapåjyapàdànàü ÷iùyeõa ÷rãmajjagannàthayatinà kçtàyàü ÷rãmadbrahmasåtrabhàùyadãpikàyàü prathamàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ // om // 1. tataþ saptada÷e jàtaþ satyavatyàü parà÷aràt / cakre vedataroþ ÷àkhà dçùñvà puüso 'lpamedhasaþ // ÷rãmadbhàgavatam, 1-3-21 1. taduktam ã÷àvàsyabhàùyañãkàyàü - 'brahmàdãnàm apràptaj¤ànamutpadyate ÷riyastu sarvadà vidyata iti vivekaþ' iti/