Sarvopakarani, a commentary on the Tattvasamasa, an abstract of SÃækhya philosophy in 22 (-25) sÆtras. Based on the ed. by Vindhyesvari Prasada Dvivedin in: SÃækhyasaægraha÷ (Chowkhamba Sanskrit Series, 50,1 [fasc. 286], pp. 93-104) Input by Dhaval Patel #<...># = BOLD for TattvasamÃsa ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ samÃsasÆtra - sarvopakÃriïÅ ÂÅkà / yadvÃgvibhÆtiramalÃkhilatattvajÃtÃnnÃnÃdya tattvamamalaæ paribodhayantÅ / Óreya÷ karoti jagatÃæ bhagavantamÃdyaæ taæ ÓrÅmahar«ikapilaæ prabhumÃnato 'smi // 1 // uddidhÅr«ustadunnÅtasÆtratattvÃrthabuddhaye / sarvopakÃriïÅæ kurve ÂÅkÃæ guïavaÓaævada÷ // 2 // athÃtrÃnÃdikleÓakarmavÃsanÃsamudranipatitÃnanÃthadÅnÃnuddidhÅr«u÷ paramak­pÃlu÷ svata÷siddhatattvaj¤Ãno mahar«irbhagavÃn kapilo dvÃviæÓatisÆtrÃïyupÃdik«at / sÆcanÃt sÆtramiti hi vyutpatti÷ / tata etai÷ samastatattvÃnÃæ sakala«a«ÂitantrÃrthÃnÃæ ca sÆcanaæ bhavati / itaÓcedaæ sakalasÃækhyatÅrthamÆlabhÆtaæ tÅrthÃntarÃïi caitatprapa¤cabhÆtÃnyeva / sÆtra«a¬adhyÃyÅ tu vaiÓvÃnarÃvatÃramahar«ibhagavatkapilapraïÅtà iyaæ tu dvÃviæÓatisÆtrÅ tasyà api bÅjabhÆtà nÃrÃyaïÃvatÃramahar«ibhagavatkapilapraïÅteti v­ddhÃ÷ / tatrÃdau prathamasÆtratrayeïa sakalaprapa¤camÆlabhÆtÃni pa¤caviæÓatitattvÃni sÆcayati / ## #<«o¬aÓa vikÃrÃ÷ // Tats_2 //># ## ayamartha÷ sÃækhyasiddhÃnte pa¤caviæÓatistattvÃni / tatra mÆlaprak­ti÷ mahattattvam ahaÇkÃra÷ ÓabdatanmÃtrà sparÓatanmÃtrà rÆpatanmÃtrà rasatanmÃtrà gandhatanmÃtrà cetya«Âau prak­taya÷ santi / atra tattvÃntarÃrambhakatvaæ prak­titvam ataÓca mahadÃdÅnÃæ saptÃnÃæ pÆrvapÆrvavik­titve 'pi na ati÷ lak«aïasamanvayÃt / pa¤ca buddhÅndriyÃïi pa¤ca karmendriyÃïi mana÷ gaganapavanajvalanasaliladharaïyÃkhyÃni pa¤ca bhÆtÃni caitÃni «o¬aÓa vikÃrÃ÷ vik­taya eva na tattvÃntÃrÃrambhakÃïi sarvaæ vÃkyaæ sÃvadhÃraïamiti nyÃyÃt / puru«a÷ pa¤caviæÓatitamaæ tattvam / ayaæ ca na prak­tirna vik­ti÷ tÃbhya÷ p­thakk­tya nirÆpaïÃt / anena ja¬atvapariïÃmitvakart­tvÃdidharmavadbhya÷ prak­tyÃdibhya÷ puru«asya vailak«aïyamapi sÆcitaæ bhavati tathà ca kÃrikà / mÆlaprak­tiravik­tirmahadÃdyÃ÷ prak­tivik­taya÷ sapta / «o¬aÓakastu vikÃro na prak­tirna vik­ti÷ puru«a÷ // iti / nanvetebhyo 'tiriktà anye 'pi bahavo ghaÂapaÂÃdaya÷ padÃrthà d­Óyante tatkathame«Ãmupapattirata Ãha / ## triguïa eva traiguïyaæ sattvarajastamÃæsi te«Ãæ sa¤cÃra÷ mattakapotakaïÂhanyÃyena pratik«aïaæ vilak«aïapariïÃmo varttata iti Óe«a÷ / anena mÆlaprak­tistriguïÃtmikà tritvena ca bhedabodhakena guïÃ÷ parasparaviruddhasvabhÃvÃ÷ prÅtyaprÅtivi«ÃdÃtmakÃ÷ sa¤cÃreïa ca saÇgatasamyakcaraïÃrthakena te«Ãæ nityasabhÃva÷ puru«Ãrthe jananÅye kÃryÃnusÃreïa parasparasahÃyatà ca / tataÓca prak­termahadÃdÅnÃæ bhÆtebhyaÓca ghaÂapaÂÃdisakalapadÃrthÃnÃæ triguïalak«aïapariïÃmÃdeva saæsiddhi÷ kÃryotpÃdaÓca nÃpÆrva÷ kintvÃvirbhÃvamÃtraæ sÆk«makÃraïarÆpeïa sthitasya sthÆlakÃryak«amarÆpeïa vipariïÃma iti sadvyÃptivÃdaÓca ityete siddhÃntÃ÷ saæsÆcità bhavantÅti bodhyam // nanu guïÃnÃmanavaratapariïatisvabhÃvatvÃt kadÃcidapi d­ÓyajÃtÃdarÓanaæ na syÃt tataÓca pralayoccheda÷ syÃdata Ãha / ## yathà s­«ÂiprakriyÃnirvÃhakastriguïapariïamastathà pratisa¤cÃra÷ pratikÆlopi vipariïÃmosti tathà ca pratilomapariïÃmena tattatkÃryÃïÃæ svasvakÃraïe laye jÃte triguïÃyÃ÷ prak­te÷ sÃmyasthitireva pralaya iti sÆcitam / tadà ca samÃnapariïÃmatvena vailak«aïyÃnÃvirbhÃva iti bhÃva÷ // atha jÃyamÃnasya sukhadu÷khÃdervivekÃrthaæ traividhyaæ vaktumekenÃdÃvÃntaramÃha / ## ÃtmÃnamadhik­tyetyadhyÃtmam taddvividhaæ ÓÃrÅraæ mÃnasaæ ceti ÓÃrÅraæ vÃtapittaÓle«mavai«amyanimittaæ mÃnasaæ kÃmakrodhalobhamoher«yÃvi«ayaviÓe«adarÓanÃdarÓananimittam / etadubhayamapi ÃntaropÃyasÃdhyatvÃdadhyÃtmamityucyate // bÃhyabhedadvayamÃha dvÃbhyÃm / ## mÃnu«apaÓupak«isarÅs­pasthÃvarÃdibhÆtÃnyadhik­tya tadadhibhÆtamityartha÷ // #<Ãdhidaivam // Tats_8 //># yak«arÃk«asavinÃyakagrahÃdyÃveÓanimittametat / idaæ dvayamapi bÃhyopÃyasÃdhyatvÃdbÃhyamityuktam // nanu satsvapi vilak«aïe«u bahu«u padÃrthe«u puru«asya tatsambandhÃbhÃvÃt kathaæ tato du÷khamatastatsÃmagrÅæ nirÆpayi«urÃdau buddhÅndriyÃïyÃha / ## abhito buddhyante j¤Ãyante vastÆnyÃbhirityabhibuddhaya÷ buddhÅndriyÃïi cak«u÷ÓrotraghrÃïarasanatvagÃkhyÃni rÆpaÓabdagandharasasparÓabodhakÃni // anena ca j¤ÃnadvÃrà yogaæ darÓayituæ karmendriyÃïyÃha / ## pa¤ca indriyÃïi karmayonaya÷ karmaïÃæ vacanÃdÃnaviharaïotsargÃnandÃnÃæ yonaya÷ kÃraïÃni tÃni ca vÃkpÃïipÃdapÃyÆpasthÃkhyÃni / anena karmaïà tattadvi«ayasÃnnidhyena tattatsambandha÷ sÆcita÷ // atha mahadahaÇkÃramanasÃmadhyavasÃyÃbhimÃnasaÇkalpà asÃdhÃraïyo v­ttaya÷ tÃbhirvinendriyadvÃrà vi«ayagrahÃsambhavÃt taistadgrahoktyà tÃsÃæ nirÆpitaprÃyatvena tatsÃdhÃraïÅ v­ttirÃha / ## pa¤casaækhyÃkÃ÷ prÃïÃpÃnasamÃnodÃnavyÃnÃkhyÃ÷ vÃyava÷ mahadahaÇkÃramanasÃæ sÃdhÃraïav­ttaya÷ jÅvanasÃdhanÃni / tatra prÃïo nÃsÃgrah­nnÃbhipÃdÃÇgu«Âhav­tti÷ apÃna÷ k­kÃÂikÃp­«ÂhapÃyupÃrÓvopasthav­tti÷ samÃno h­nnÃbhisarvasandhiv­tti÷ udÃno h­tkaïÂhatÃlumÆrddhabhrÆmadhyav­tti÷ vyÃnastvav­ttiriti // pa¤cÃnamaupayogamÃha / ## bhuktapÅtÃhÃrajalÃderasarudhirÃdeÓca yathÃyathaæ prÃpaïame«Ãæ karma tadekÃnumeyatvena tatsvarÆpÃtmakatà (?) ityartha÷ // 12 // nanvastu j¤ÃnakriyÃdvÃrà mahadabhimÃnasarvasaÇkalpÃnÃæ vi«ayayogitvaæ puru«asya svapariïÃmitayà tanna ghaÂate ityÃÓaÇkÃæ vinivartayi«urÃha / ## anÃtmasvÃtmakhyÃtiravidyà sà ca vidyÃvirodhinÅ pa¤caparvà bhavati tÃni ca parvÃïi avidyÃsmitÃrÃgadve«ÃbhiniveÓÃkhyÃni / tathà ca yadavidyayà viparyayeïÃvadhÃryate vastu asmitÃdayastatsvabhÃvÃstadabhiniviÓante tataÓcÃtmano vivekena tatsambandha iti bhÃva÷ // 13 // pa¤cÃÓadbhedeÓu pratyayasarge«u pa¤caviparyayà nirÆpitÃ÷ adhunà viÓi«Âe«va«ÂÃviæÓatimaÓaktimÃha / ## indriyavadhà ekÃdaÓa vuddhivadhÃÓca saptadaÓa ityetÃ÷ aÓaktaya ucyante / indriyavadhà yathà / bÃdhiryaæ ku«Âhatà 'ndhatvaæ ja¬atà 'jighratà tathà / mÆkatÃkauïyapaÇgutvaklaibyodÃvartamandatÃ÷ / iti buddhivadhÃstu navatu«ÂÅnÃma«ÂasiddhÅnÃæ ca viparyayÃdbhavanti taditthaæ jÃtà aÓaktayo '«ÂÃviæÓatidheti // 14 // prasakte tu«ÂisiddhÅ evÃha dvÃbhyÃm / ## yathoktam / ÃdhyÃtmikyaÓcatasra÷ prak­tyupÃdÃnakÃlabhÃgyÃkhyÃ÷ / bÃhyÃ÷ vi«ayoparamÃt pa¤ca nava tu«ÂayobhihitÃ÷ // iti asyÃrtha÷ vivekasÃk«ÃtkÃro hi prak­tipariïÃmabheda÷ taæ ca saiva karotÅti k­taæ dhyÃnÃbhyÃseneti kenacidupadi«Âe tatra tu«Âi÷ prak­tyÃkhyà 1, atha prak­te÷ sarvÃn pratyaviÓe«Ãnna kevalaæ tata eva vivekasÃk«ÃtkÃra÷ kintu pravrajyayetyupadi«Âe tu«ÂirupÃdÃnÃkhyà 2, pravrajyÃpi kÃlaviÓe«aïÃdareïaiva vivekaæ janayatyalamuttaptatayà ityupadi«Âe tu«Âi÷ kÃlÃkhyà 3, bhÃgyenaiva vivekakhyÃtiriti tu«ÂirbhÃgyÃkhyà 4, ityetÃÓcatasra÷ prak­tivyatiriktamÃtmÃnamadhik­tya jÃyanta ityÃdhyÃtmikya ucyante / vi«ayÃ÷ ÓabdasparÓarÆparasagandhÃkhyÃ÷ pa¤ca te«u arjanarak«aïak«ayabhogahiæsÃdo«adarÓanaæ tata uparamà viratayopi pa¤ca te ca mahadahaÇkÃrÃdÅnanÃtmana ÃtmanobhimanyamÃnasya vairÃgye satyutpadyante 'to bÃhyà ucyante / imÃÓca nava uktaviparyayÃ÷ 5 aÓaktibhi÷ 28 saha dvicatvÃriæÓat 42 siddhiparipanthitvÃddheyÃ÷ // ?// 15 // ## tadyathà Æha÷ Óabdodhyayanaæ 3 du÷khavighÃtÃstraya÷ 6 suh­tprÃpti÷ 7 dÃna¤ca 8 siddhayo«ÂÃviti tatropadeÓamantareïa tattvaj¤Ãnasya svayamÆhÃdyà asiddhi÷ sà prathamà 1 anyadÅyaÓÃstrapÃÂhamÃkarïya j¤Ãnotpattau ÓabdÃkhyà dvitÅyà 2 adhyayanatastattvaj¤Ãne t­tÅyà 3 ÃdhyÃtmikÃdhidaivikÃdhibhautikadu÷khatrayavighÃtena tattvaj¤Ãne jÃte siddhitrayam 6 j¤Ãnavatsuh­do lÃbhena tattvaj¤Ãne suh­tprÃptyÃkhyà saptamÅ 7 dhanÃdinÃrÃdhite j¤Ãnini tattvaj¤Ãne '«ÂamÅ 8 atra du÷khavighÃtarÆpÃïÃæ tis­ïÃæ siddhÅnÃæ mukhyatvamitarÃsÃæ tadupÃyatvÃdgauïatvaæ bobhyam / pa¤caviparyayÃdÃrabhyëÂasiddhiparyantamete pratyayasargÃ÷ te«u prak­tipratyayÃnyatÃkhyÃtiprepsubhirdvicatvÃriæÓadÃdito heyÃ÷ siddhayastu upÃdeyà iti tatsvarÆpavyÃkriyayaiva sÆcitaæ bhavati // 16 // pratyayasargamabhidhÃya prak­tisargamÃha / ## daÓa arthÃ÷ padÃrthÃ÷ mÆlikÃ÷ santi mÆlaæ prak­ti÷ puru«aÓca tÃvÃÓrayatvena vidyete ye«Ãm athavà mÆlaæ svabhÃva÷ sa prayojakatvenÃsti ye«Ãmiti mÆlikà mÆlaprak­tau puru«e ca vidyamÃnà iti yÃvat tathà ca rÃjavÃrttikam / pradhÃnÃstitvamekatvamarthavattvamathÃnyatà / pÃrÃrthyaæ ca tathà naikyaæ viyogo yoga eva ca // Óe«av­ttirakartt­tvaæ maulikÃrthÃ÷ sm­tà daÓa // atraikatvamarthavattvaæ pÃrÃrthyaæ pradhÃne anyatvaæ prak­tyapek«ayà akart­tvaæ bahutvaæ puru«e astitvaæ yogo viyogaÓcobhayo÷ / Óe«av­tti÷ aÇgÃÇgibhÃvena guïÃnÃæ v­tti÷ sthÆlasÆk«maÓarÅrayoriti / atra prak­tipuru«ayo÷ sÃdharmyavaidharmyanirÆpaïena dvayo÷ pÃrthakyena j¤Ãnaæ prak­tipuru«ÃnyatÃkhyÃtibÅjamiti sÆcitaæ bhavati / tathà caite«Ãæ dharmÃïÃæ tattatsvabhÃvabhÆtatvena prak­tisargatÃvyavahÃra iti // 17 // nanu buddhyÃdibhireva triguïÃtmakai÷ sakalakÃryasiddhau kimadhikaprak­tyaÇgÅkÃreïa ata Ãha / ## buddhyÃdibhi÷ svakÃrye 'haÇkÃrÃdau janayitavye prak­teranugrahasahÃyopek«yate anyathà buddhi÷ k«Åïà satÅ nÃlamahaÇkÃraæ janayitumiti sakalopi sargastadanugrahamÆlaka evetyartha÷ / ayameva prak­tyÃpÆra ityucyate tathà ca prak­tyaivÃyaæ sargo neÓvareïa nÃpi brahmopÃdÃno nÃpyakÃraïo neÓvarÃdhi«Âhitaprak­tita iti sÆcyate // 18 // tanmÃtrasargamÃha / ## devatairyagyonamÃnu«yabhedena bhÆtasargaÓcaturdaÓaprakÃrako bhavati / taccettham brÃhmaprÃjÃpatyaindrapaitragÃndharvayÃk«arÃk«asapaiÓÃcabhedenëÂavidho daiva÷ paÓum­gapak«isthÃvarasarÅs­pabhedena pa¤cavidhastairyagyona ekavidho mÃnu«ya iti // 19 // nanu puru«ÃrthaÓiromaïÅbhÆtamok«atattvÃkÃÇk«Ã sati bandhasvarÆpaj¤Ãna evopapadyate 'to bandhÃnevÃha / ## viparyayÃdatattvaj¤ÃnÃjjÃyamÃno bandhastrividha÷ / prÃk­to vaik­to dÃk«iïaÓceti / tatra puru«adhiyà prak­tyupÃsanaæ prÃk­to bandha÷ / tathà bhÆtendriyÃhaÇkÃrabuddhyupÃsanaæ vaik­ta÷ puru«atattvamajÃnata÷ kevalami«ÂÃpÆrtakÃriïo dÃk«iïa iti trayÃïÃmiti puru«asvarÆpavedakatvÃbhÃve bandhakatvam // 20 // nanvetadaj¤Ãnatrayaniv­ttau kÅd­Óo mok«o jÃyata ityÃha / ## i«ÂÃpÆrtÃdikarmasvasÃratÃæ puru«asvarÆpopalabdhereva sÃratÃæ buddhyamÃnasya prathama÷ tato bhÆtendriyÃdi«vapi vikÃratÃæ tata÷ p­thagÃtmÃnaæ jÃnata÷ prak­tirÆpast­tÅya÷ / yadyapi prathamadvitÅyau na tÃttvikamok«au tathÃpyaikadeÓikÃnyatÃkhyatyà tÃvadbandhÃpagamena mok«atvavyavahÃra iti dra«Âavyam / atra bandhamok«asaæsÃrÃ÷ prak­tÃveva na puru«e savÃsanakleÓakarmÃÓayÃnÃmapariïÃmini puru«e 'sambhavÃt tathà ca bh­tyajayaparÃjayayo÷ svÃminyupacÃrÃt prak­tigatÃnÃæ bandhÃdÅnÃæ puru«e upacÃra eva bhogÃpavargayo÷ prak­tigatayorapi vivekÃgrahÃt puru«asambandha÷ susÃdhito bhavati / evaæ ca dharmaj¤ÃnÃj¤ÃnavairÃgyÃvairÃgyaiÓvaryÃnaiÓvaryai÷ saptabhÅ rÆpai÷ prak­tirbhogÃpavargarÆpapuru«Ãrthaæ pratyÃtmÃnaæ badhnÃti tattvaj¤Ãnena vivekakhyÃtyà ekena rÆpeïa vimocayati itÅd­Óasya tattvaj¤ÃnasyÃbhyÃsÃdÃdaranairantaryadÅrghakÃlasevitÃt sattvapuru«ÃnyatÃsÃk«ÃtkÃri kevalaæ j¤Ãnamutpadyate tenÃnÃdirapi viparyayavÃsanà pratibadhyate tataÓcÃdhyavasÃyÃbhimÃnasaÇkalpÃlocanÃni antarÃïi bÃhyÃÓca sarve vyÃpÃrà Ãtmani prati«iddhà bhavanti ayameva mok«a iti siddhÃnta÷ // 21 // nanu puru«aprak­tyÃdÅnÃmalak«yÃïÃæ lak«yÃïÃæ ca ghaÂapaÂÃdÅnÃmakhilaprameyÃïÃæ laukikai÷ kathamanubhavo vidheyo 'ta Ãha / ## asandigdhÃviparÅtÃnadhigatavi«ayà cittav­ttirbodhaÓca pauru«eya÷ phalaæ pramà tasyÃ÷ karaïaæ pramÃïam / tat trividhaæ pratyak«ÃnumÃnaÓabdabhedÃt / etenÃdhikÃnyupamÃnÃdÅni naiyÃyikÃdyabhyupagatÃni pramÃïÃni e«vevÃntarbhavantÅti nÃtiriktÃnyupayujyante / tatrÃrthasannik­«Âamindriyaæ pratyak«am / vyÃpyavyÃpakabhÃvapak«adharmatÃj¤ÃnapÆrvakamanumÃnam / ÃptavacanÃdvedÃdirÆpÃcchabdamiti / viÓe«ata e«Ãæ lak«aïodÃharaïÃnyÃkarÃdavaseyÃnÅti Óivam // 22 // ekasmiæstriguïÃtmatattvayutito jÃtà dvidhà sÃpyato dvitvaæ prÃpya prakÃÓayatyavirataæ bhogÃpavargau svata÷ / ityevaæ parisÆcayan matimatÃæ mohÃpahaæ kÃpilaæ sÆtrÃïÃmamalaæ dvikadvayamidaæ jÅyÃcciraæ cetasi // iti sarvopakÃriïÅ saæk«iptakÃpilasÆtrav­tti÷ samÃptà //