Sarvopakarani,
a commentary on the Tattvasamasa, an abstract of Sàükhya philosophy in 22 (-25) såtras.
Based on the ed. by Vindhyesvari Prasada Dvivedin in: Sàükhyasaügrahaþ
(Chowkhamba Sanskrit Series, 50,1 [fasc. 286], pp. 93-104)
Input by Dhaval Patel
#<...># = BOLD for Tattvasamàsa
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
description character =ASCII
long a à 224
long A â 226
long i ã 227
long I ä 228
long u å 229
long U æ 230
vocalic r ç 231
vocalic R è 232
long vocalic r é 233
vocalic l ë 235
long vocalic l í 237
velar n ï 239
velar N ð 240
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t ñ 241
retroflex T ò 242
retroflex d ó 243
retroflex D ô 244
retroflex n õ 245
retroflex N ö 246
palatal s ÷ 247
palatal S ø 248
retroflex s ù 249
retroflex S ú 250
anusvara ü 252
capital anusvara ý 253
visarga þ 254
long e ¹ 185
long o º 186
l underbar × 215
r underbar Ÿ 159
n underbar 173
k underbar É 201
t underbar  194
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
___________________________________________________________________
samàsasåtra -
sarvopakàriõã ñãkà /
yadvàgvibhåtiramalàkhilatattvajàtànnànàdya tattvamamalaü paribodhayantã /
÷reyaþ karoti jagatàü bhagavantamàdyaü taü ÷rãmaharùikapilaü prabhumànato 'smi // 1 //
uddidhãrùustadunnãtasåtratattvàrthabuddhaye /
sarvopakàriõãü kurve ñãkàü guõava÷aüvadaþ // 2 //
athàtrànàdikle÷akarmavàsanàsamudranipatitànanàthadãnànuddidhãrùuþ paramakçpàluþ svataþsiddhatattvaj¤àno maharùirbhagavàn kapilo dvàviü÷atisåtràõyupàdikùat /
såcanàt såtramiti hi vyutpattiþ /
tata etaiþ samastatattvànàü sakalaùaùñitantràrthànàü ca såcanaü bhavati /
ita÷cedaü sakalasàükhyatãrthamålabhåtaü tãrthàntaràõi caitatprapa¤cabhåtànyeva /
såtraùaóadhyàyã tu vai÷vànaràvatàramaharùibhagavatkapilapraõãtà iyaü tu dvàviü÷atisåtrã tasyà api bãjabhåtà nàràyaõàvatàramaharùibhagavatkapilapraõãteti vçddhàþ /
tatràdau prathamasåtratrayeõa sakalaprapa¤camålabhåtàni pa¤caviü÷atitattvàni såcayati /
##
#<ùoóa÷a vikàràþ // Tats_2 //>#
##
ayamarthaþ sàükhyasiddhànte pa¤caviü÷atistattvàni /
tatra målaprakçtiþ mahattattvam ahaïkàraþ ÷abdatanmàtrà spar÷atanmàtrà råpatanmàtrà rasatanmàtrà gandhatanmàtrà cetyaùñau prakçtayaþ santi /
atra tattvàntaràrambhakatvaü prakçtitvam ata÷ca mahadàdãnàü saptànàü pårvapårvavikçtitve 'pi na atiþ lakùaõasamanvayàt /
pa¤ca buddhãndriyàõi pa¤ca karmendriyàõi manaþ gaganapavanajvalanasaliladharaõyàkhyàni pa¤ca bhåtàni caitàni ùoóa÷a vikàràþ vikçtaya eva na tattvàntàràrambhakàõi sarvaü vàkyaü sàvadhàraõamiti nyàyàt /
puruùaþ pa¤caviü÷atitamaü tattvam /
ayaü ca na prakçtirna vikçtiþ tàbhyaþ pçthakkçtya niråpaõàt /
anena jaóatvapariõàmitvakartçtvàdidharmavadbhyaþ prakçtyàdibhyaþ puruùasya vailakùaõyamapi såcitaü bhavati tathà ca kàrikà /
målaprakçtiravikçtirmahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta /
ùoóa÷akastu vikàro na prakçtirna vikçtiþ puruùaþ //
iti /
nanvetebhyo 'tiriktà anye 'pi bahavo ghañapañàdayaþ padàrthà dç÷yante tatkathameùàmupapattirata àha /
##
triguõa eva traiguõyaü sattvarajastamàüsi teùàü sa¤càraþ mattakapotakaõñhanyàyena pratikùaõaü vilakùaõapariõàmo varttata iti ÷eùaþ /
anena målaprakçtistriguõàtmikà tritvena ca bhedabodhakena guõàþ parasparaviruddhasvabhàvàþ prãtyaprãtiviùàdàtmakàþ sa¤càreõa ca saïgatasamyakcaraõàrthakena teùàü nityasabhàvaþ puruùàrthe jananãye kàryànusàreõa parasparasahàyatà ca /
tata÷ca prakçtermahadàdãnàü bhåtebhya÷ca ghañapañàdisakalapadàrthànàü triguõalakùaõapariõàmàdeva saüsiddhiþ kàryotpàda÷ca nàpårvaþ kintvàvirbhàvamàtraü såkùmakàraõaråpeõa sthitasya sthålakàryakùamaråpeõa vipariõàma iti sadvyàptivàda÷ca ityete siddhàntàþ saüsåcità bhavantãti bodhyam //
nanu guõànàmanavaratapariõatisvabhàvatvàt kadàcidapi dç÷yajàtàdar÷anaü na syàt tata÷ca pralayocchedaþ syàdata àha /
##
yathà sçùñiprakriyànirvàhakastriguõapariõamastathà pratisa¤càraþ pratikålopi vipariõàmosti tathà ca pratilomapariõàmena tattatkàryàõàü svasvakàraõe laye jàte triguõàyàþ prakçteþ sàmyasthitireva pralaya iti såcitam /
tadà ca samànapariõàmatvena vailakùaõyànàvirbhàva iti bhàvaþ //
atha jàyamànasya sukhaduþkhàdervivekàrthaü traividhyaü vaktumekenàdàvàntaramàha /
##
àtmànamadhikçtyetyadhyàtmam taddvividhaü ÷àrãraü mànasaü ceti ÷àrãraü vàtapitta÷leùmavaiùamyanimittaü mànasaü kàmakrodhalobhamoherùyàviùayavi÷eùadar÷anàdar÷ananimittam /
etadubhayamapi àntaropàyasàdhyatvàdadhyàtmamityucyate //
bàhyabhedadvayamàha dvàbhyàm /
##
mànuùapa÷upakùisarãsçpasthàvaràdibhåtànyadhikçtya tadadhibhåtamityarthaþ //
#<àdhidaivam // Tats_8 //>#
yakùaràkùasavinàyakagrahàdyàve÷animittametat /
idaü dvayamapi bàhyopàyasàdhyatvàdbàhyamityuktam //
nanu satsvapi vilakùaõeùu bahuùu padàrtheùu puruùasya tatsambandhàbhàvàt kathaü tato duþkhamatastatsàmagrãü niråpayiùuràdau buddhãndriyàõyàha /
##
abhito buddhyante j¤àyante vastånyàbhirityabhibuddhayaþ buddhãndriyàõi cakùuþ÷rotraghràõarasanatvagàkhyàni råpa÷abdagandharasaspar÷abodhakàni //
anena ca j¤ànadvàrà yogaü dar÷ayituü karmendriyàõyàha /
##
pa¤ca indriyàõi karmayonayaþ karmaõàü vacanàdànaviharaõotsargànandànàü yonayaþ kàraõàni tàni ca vàkpàõipàdapàyåpasthàkhyàni /
anena karmaõà tattadviùayasànnidhyena tattatsambandhaþ såcitaþ //
atha mahadahaïkàramanasàmadhyavasàyàbhimànasaïkalpà asàdhàraõyo vçttayaþ tàbhirvinendriyadvàrà viùayagrahàsambhavàt taistadgrahoktyà tàsàü niråpitapràyatvena tatsàdhàraõã vçttiràha /
##
pa¤casaükhyàkàþ pràõàpànasamànodànavyànàkhyàþ vàyavaþ mahadahaïkàramanasàü sàdhàraõavçttayaþ jãvanasàdhanàni /
tatra pràõo nàsàgrahçnnàbhipàdàïguùñhavçttiþ apànaþ kçkàñikàpçùñhapàyupàr÷vopasthavçttiþ samàno hçnnàbhisarvasandhivçttiþ udàno hçtkaõñhatàlumårddhabhråmadhyavçttiþ vyànastvavçttiriti //
pa¤cànamaupayogamàha /
##
bhuktapãtàhàrajalàderasarudhiràde÷ca yathàyathaü pràpaõameùàü karma tadekànumeyatvena tatsvaråpàtmakatà (?) ityarthaþ // 12 //
nanvastu j¤ànakriyàdvàrà mahadabhimànasarvasaïkalpànàü viùayayogitvaü puruùasya svapariõàmitayà tanna ghañate ityà÷aïkàü vinivartayiùuràha /
##
anàtmasvàtmakhyàtiravidyà sà ca vidyàvirodhinã pa¤caparvà bhavati tàni ca parvàõi avidyàsmitàràgadveùàbhinive÷àkhyàni /
tathà ca yadavidyayà viparyayeõàvadhàryate vastu asmitàdayastatsvabhàvàstadabhinivi÷ante tata÷càtmano vivekena tatsambandha iti bhàvaþ // 13 //
pa¤cà÷adbhede÷u pratyayasargeùu pa¤caviparyayà niråpitàþ adhunà vi÷iùñeùvaùñàviü÷atima÷aktimàha /
##
indriyavadhà ekàda÷a vuddhivadhà÷ca saptada÷a ityetàþ a÷aktaya ucyante /
indriyavadhà yathà /
bàdhiryaü kuùñhatà 'ndhatvaü jaóatà 'jighratà tathà /
måkatàkauõyapaïgutvaklaibyodàvartamandatàþ /
iti buddhivadhàstu navatuùñãnàmaùñasiddhãnàü ca viparyayàdbhavanti taditthaü jàtà a÷aktayo 'ùñàviü÷atidheti // 14 //
prasakte tuùñisiddhã evàha dvàbhyàm /
##
yathoktam /
àdhyàtmikya÷catasraþ prakçtyupàdànakàlabhàgyàkhyàþ /
bàhyàþ viùayoparamàt pa¤ca nava tuùñayobhihitàþ //
iti
asyàrthaþ vivekasàkùàtkàro hi prakçtipariõàmabhedaþ taü ca saiva karotãti kçtaü dhyànàbhyàseneti kenacidupadiùñe tatra tuùñiþ prakçtyàkhyà 1, atha prakçteþ sarvàn pratyavi÷eùànna kevalaü tata eva vivekasàkùàtkàraþ kintu pravrajyayetyupadiùñe tuùñirupàdànàkhyà 2, pravrajyàpi kàlavi÷eùaõàdareõaiva vivekaü janayatyalamuttaptatayà ityupadiùñe tuùñiþ kàlàkhyà 3, bhàgyenaiva vivekakhyàtiriti tuùñirbhàgyàkhyà 4, ityetà÷catasraþ prakçtivyatiriktamàtmànamadhikçtya jàyanta ityàdhyàtmikya ucyante /
viùayàþ ÷abdaspar÷aråparasagandhàkhyàþ pa¤ca teùu arjanarakùaõakùayabhogahiüsàdoùadar÷anaü tata uparamà viratayopi pa¤ca te ca mahadahaïkàràdãnanàtmana àtmanobhimanyamànasya vairàgye satyutpadyante 'to bàhyà ucyante /
imà÷ca nava uktaviparyayàþ 5 a÷aktibhiþ 28 saha dvicatvàriü÷at 42 siddhiparipanthitvàddheyàþ // ?// 15 //
##
tadyathà åhaþ ÷abdodhyayanaü 3 duþkhavighàtàstrayaþ 6 suhçtpràptiþ 7 dàna¤ca 8 siddhayoùñàviti tatropade÷amantareõa tattvaj¤ànasya svayamåhàdyà asiddhiþ sà prathamà 1 anyadãya÷àstrapàñhamàkarõya j¤ànotpattau ÷abdàkhyà dvitãyà 2 adhyayanatastattvaj¤àne tçtãyà 3 àdhyàtmikàdhidaivikàdhibhautikaduþkhatrayavighàtena tattvaj¤àne jàte siddhitrayam 6 j¤ànavatsuhçdo làbhena tattvaj¤àne suhçtpràptyàkhyà saptamã 7 dhanàdinàràdhite j¤ànini tattvaj¤àne 'ùñamã 8 atra duþkhavighàtaråpàõàü tisçõàü siddhãnàü mukhyatvamitaràsàü tadupàyatvàdgauõatvaü bobhyam /
pa¤caviparyayàdàrabhyàùñasiddhiparyantamete pratyayasargàþ teùu prakçtipratyayànyatàkhyàtiprepsubhirdvicatvàriü÷adàdito heyàþ siddhayastu upàdeyà iti tatsvaråpavyàkriyayaiva såcitaü bhavati // 16 //
pratyayasargamabhidhàya prakçtisargamàha /
##
da÷a arthàþ padàrthàþ målikàþ santi målaü prakçtiþ puruùa÷ca tàvà÷rayatvena vidyete yeùàm athavà målaü svabhàvaþ sa prayojakatvenàsti yeùàmiti målikà målaprakçtau puruùe ca vidyamànà iti yàvat tathà ca ràjavàrttikam /
pradhànàstitvamekatvamarthavattvamathànyatà /
pàràrthyaü ca tathà naikyaü viyogo yoga eva ca //
÷eùavçttirakarttçtvaü maulikàrthàþ smçtà da÷a //
atraikatvamarthavattvaü pàràrthyaü pradhàne anyatvaü prakçtyapekùayà akartçtvaü bahutvaü puruùe astitvaü yogo viyoga÷cobhayoþ /
÷eùavçttiþ aïgàïgibhàvena guõànàü vçttiþ sthålasåkùma÷arãrayoriti /
atra prakçtipuruùayoþ sàdharmyavaidharmyaniråpaõena dvayoþ pàrthakyena j¤ànaü prakçtipuruùànyatàkhyàtibãjamiti såcitaü bhavati /
tathà caiteùàü dharmàõàü tattatsvabhàvabhåtatvena prakçtisargatàvyavahàra iti // 17 //
nanu buddhyàdibhireva triguõàtmakaiþ sakalakàryasiddhau kimadhikaprakçtyaïgãkàreõa ata àha /
##
buddhyàdibhiþ svakàrye 'haïkàràdau janayitavye prakçteranugrahasahàyopekùyate anyathà buddhiþ kùãõà satã nàlamahaïkàraü janayitumiti sakalopi sargastadanugrahamålaka evetyarthaþ /
ayameva prakçtyàpåra ityucyate tathà ca prakçtyaivàyaü sargo ne÷vareõa nàpi brahmopàdàno nàpyakàraõo ne÷varàdhiùñhitaprakçtita iti såcyate // 18 //
tanmàtrasargamàha /
##
devatairyagyonamànuùyabhedena bhåtasarga÷caturda÷aprakàrako bhavati /
taccettham bràhmapràjàpatyaindrapaitragàndharvayàkùaràkùasapai÷àcabhedenàùñavidho daivaþ pa÷umçgapakùisthàvarasarãsçpabhedena pa¤cavidhastairyagyona ekavidho mànuùya iti // 19 //
nanu puruùàrtha÷iromaõãbhåtamokùatattvàkàïkùà sati bandhasvaråpaj¤àna evopapadyate 'to bandhànevàha /
##
viparyayàdatattvaj¤ànàjjàyamàno bandhastrividhaþ /
pràkçto vaikçto dàkùiõa÷ceti /
tatra puruùadhiyà prakçtyupàsanaü pràkçto bandhaþ /
tathà bhåtendriyàhaïkàrabuddhyupàsanaü vaikçtaþ puruùatattvamajànataþ kevalamiùñàpårtakàriõo dàkùiõa iti trayàõàmiti puruùasvaråpavedakatvàbhàve bandhakatvam // 20 //
nanvetadaj¤ànatrayanivçttau kãdç÷o mokùo jàyata ityàha /
##
iùñàpårtàdikarmasvasàratàü puruùasvaråpopalabdhereva sàratàü buddhyamànasya prathamaþ tato bhåtendriyàdiùvapi vikàratàü tataþ pçthagàtmànaü jànataþ prakçtiråpastçtãyaþ /
yadyapi prathamadvitãyau na tàttvikamokùau tathàpyaikade÷ikànyatàkhyatyà tàvadbandhàpagamena mokùatvavyavahàra iti draùñavyam /
atra bandhamokùasaüsàràþ prakçtàveva na puruùe savàsanakle÷akarmà÷ayànàmapariõàmini puruùe 'sambhavàt tathà ca bhçtyajayaparàjayayoþ svàminyupacàràt prakçtigatànàü bandhàdãnàü puruùe upacàra eva bhogàpavargayoþ prakçtigatayorapi vivekàgrahàt puruùasambandhaþ susàdhito bhavati /
evaü ca dharmaj¤ànàj¤ànavairàgyàvairàgyai÷varyànai÷varyaiþ saptabhã råpaiþ prakçtirbhogàpavargaråpapuruùàrthaü pratyàtmànaü badhnàti tattvaj¤ànena vivekakhyàtyà ekena råpeõa vimocayati itãdç÷asya tattvaj¤ànasyàbhyàsàdàdaranairantaryadãrghakàlasevitàt sattvapuruùànyatàsàkùàtkàri kevalaü j¤ànamutpadyate tenànàdirapi viparyayavàsanà pratibadhyate tata÷càdhyavasàyàbhimànasaïkalpàlocanàni antaràõi bàhyà÷ca sarve vyàpàrà àtmani pratiùiddhà bhavanti ayameva mokùa iti siddhàntaþ // 21 //
nanu puruùaprakçtyàdãnàmalakùyàõàü lakùyàõàü ca ghañapañàdãnàmakhilaprameyàõàü laukikaiþ kathamanubhavo vidheyo 'ta àha /
##
asandigdhàviparãtànadhigataviùayà cittavçttirbodha÷ca pauruùeyaþ phalaü pramà tasyàþ karaõaü pramàõam /
tat trividhaü pratyakùànumàna÷abdabhedàt /
etenàdhikànyupamànàdãni naiyàyikàdyabhyupagatàni pramàõàni eùvevàntarbhavantãti nàtiriktànyupayujyante /
tatràrthasannikçùñamindriyaü pratyakùam /
vyàpyavyàpakabhàvapakùadharmatàj¤ànapårvakamanumànam /
àptavacanàdvedàdiråpàcchabdamiti /
vi÷eùata eùàü lakùaõodàharaõànyàkaràdavaseyànãti ÷ivam // 22 //
ekasmiüstriguõàtmatattvayutito jàtà dvidhà sàpyato dvitvaü pràpya prakà÷ayatyavirataü bhogàpavargau svataþ /
ityevaü parisåcayan matimatàü mohàpahaü kàpilaü såtràõàmamalaü dvikadvayamidaü jãyàcciraü cetasi //
iti sarvopakàriõã saükùiptakàpilasåtravçttiþ samàptà //