Samkhyasutravivarana, a commentary on the TattvasamÃsa, an abstract of SÃækhya philosophy in (23-) 25 sÆtras. Based on the ed. by Vindhyesvari Prasada Dvivedin in: Samkhyasangrahah (Chowkhamba Sanskrit Series, 50,2 [fasc. 286], pp. 105-116) Input by Dhaval Patel #<...># = BOLD for TattvasamÃsa (added; not in the printed text) _______________________________________________________________ PRELIMINARY NOTE: The division of the TattvasamÃsa underlying the SÃækhyasÆtravivaraïa is as follows (for alternative divisions see other commentaries): a«Âau prak­taya÷ || Tats_1 || «o¬aÓa vikÃrÃ÷ || Tats_2 || puru«a÷ || Tats_3 || traiguïyam || Tats_4 || saæcara÷ || Tats_5 || pratisaæcara÷ || Tats_6 || adhyÃtmam || Tats_7 || adhibhÆtam || Tats_8 || adhidaivam || Tats_9 || pa¤cÃbhibuddhaya÷ || Tats_10 || pa¤ca karmayonaya÷ || Tats_11 || pa¤ca vÃyava÷ || Tats_12 || pa¤ca karmÃtmÃna÷ || Tats_13 || pa¤caparvÃvidyà || Tats_14 || a«ÂaviæÓatidhÃÓakti÷ || Tats_15 || navadhà tu«Âi÷ || Tats_16 || a«Âadhà siddhi÷ || Tats_17 || daÓa mÆlikÃrthÃ÷ || Tats_18 || anugrahasarga÷ || Tats_19 || caturdaÓavidho bhÆtasarga÷ || Tats_20 || trividho bandha÷ || Tats_21 || trividho mok«a÷ || Tats_22 || trividhaæ pramÃïam || Tats_23 || _______________________________________________________________ ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ sÃækhyasÆtravivaraïam | ÓrÅkapilÃya nama÷ | prak­tiæ puru«aæ natvà sÃækhyasÆtre vidhÅyate / saæk«epato vivaraïamavivekÃpanuttaye // iha khalu bhagavÃn kapilo munirÃsuraye 'nukampayà pa¤caviæÓatitattvÃnyupadiÓya sÆtrayÃmÃsa | #<[a«Âau prak­taya÷ || Tats_1 ||]># a«Âau prak­taya ityÃdi / kÃ÷ punastà ityucyante / pradhÃnaæ mahÃnahaækÃrastanmÃtrÃïi ca / pradhÃnaæ prak­tiravyaktamavyÃk­taæ cetyanarthÃntaram / mahÃn mahattatvaæ buddhiradhyavasÃyalak«aïam / ahaækÃro 'bhimÃnalak«aïo vaik­tikastaijaso bhÆtÃdiÓceti trividha÷ / tanmÃtrÃïi tu pa¤ca ÓabdatanmÃtramÃkÃÓahetu÷ / sparÓatanmÃtraæ vÃyuyoni÷ / rÆpatanmÃtraæ tejoyoni÷ / rasatanmÃtramapprak­ti÷ / gandhatanmÃtraæ p­thivÅhetu÷ / iti pa¤catanmÃtrÃïi itya«Âau prak­taya÷ / #<[«o¬aÓa vikÃrÃ÷ || Tats_2 ||]># ke punarvikÃrÃ÷ kati | «o¬aÓavikÃrÃ÷ | ekÃdaÓendriyÃïi pa¤ca mahÃbhÆtÃni ca | tatra Órotratvakcak«ÆrasanaghrÃïÃkhyÃni buddhÅndriyÃïi ÓabdasparÓarÆparasagandhÃlocanav­ttÅni | vÃkpÃïipÃdapÃyÆpasthÃni karmendriyÃïi vacanÃdÃnaviharaïotsargÃnandav­ttÅni | j¤ÃnakriyÃÓaktidvayÃtmakaæ saÇkalpavikalpalak«aïaæ mana ityekÃdaÓendriyÃïi | bhÆtÃni cÃkÃÓavÃyuteja÷salilap­thivÅlak«aïÃni pa¤ceti «o¬aÓavikÃrÃ÷ || #<[puru«a÷ || Tats_3 ||]># atha ka÷ puru«a÷ ityucyate | puru«o 'nekastriguïarahito vivekÅ avi«ayo 'sÃdhÃraïo 'prasavadharmà cetana÷ sÃk«Å kevalo madhyastho dra«Âà 'kartà ca || atha ke punastrayo guïà ityucyante | #<[traiguïyam || Tats_4 ||]># traiguïyaæ sattvaæ rajastama iti | traya eva guïÃstraiguïyam | sattvaæ nÃma pÃÂavamÃrdavalÃghavaprasannatÃbhisaÇgaprÅtitu«ÂyanÅhÃsanto«Ãdilak«aïamanantabhedaæ samÃsata÷ sukhÃvaham | rajo nÃma ÓokatÃpakhedastambhodgamodvegaro«amÃnÃdilak«aïamanantabhedaæ samÃsato du÷khÃvaham | tamo nÃmÃcchÃdanÃvaraïabÅbhatsadainyagauravÃlasyanidrÃpramÃdÃdilak«aïamanantabhedaæ samÃsato mohÃtmakaæ etat traiguïyaæ vyÃkhyÃtam || sattvaæ prakÃÓakaæ vindyÃdrajo vindyÃt pravartakam / vinÃÓakaæ tamo vindyÃt traiguïyaæ nÃma sa¤j¤itam // #<[saæcara÷ || Tats_5 ||]># #<[pratisaæcara÷ || Tats_6 ||]># atrÃha ka÷ sa¤cara÷ pratisa¤caraÓceti | ucyate | utpatti÷ sa¤cara÷ | pralaya÷ pratisa¤cara÷ | tatrotpattirnÃmÃvyaktÃt samupadi«ÂÃt sarvajagata÷ pareïa rÆpeïÃdhi«ÂhÃnÃtmakÃt mahÃn mahato 'haækÃra÷ | sa ca trividha÷ | vaik­tiko bhÆtÃdistaijasaÓceti | tatra vaik­tÃdindriyÃïyutpadyante bhÆtÃdestanmÃtrÃïi taijasÃdubhayam indriyÃïi tanmÃtrÃïi ceti | tanmÃtrebhyo bhÆtÃni | ayaæ sa¤cara÷ | pratisa¤caro nÃma bhÆtÃni tanmÃtre«u lÅyante | tanmÃtrÃïÅndriyÃïi cÃhaækÃre | ahaækÃro buddhau | buddhiravyakte | tato 'vyaktaæ tu kvacinna lÅyate kasmÃt anutpannatvÃt | ityevaæ pratisa¤cara÷ | evametau sa¤carapratisa¤carau vyÃkhyÃtau || #<[adhyÃtmam || Tats_7 ||]># #<[adhibhÆtam || Tats_8 ||]># #<[adhidaivam || Tats_9 ||]># atrÃha kiævidhamadhyÃtmamadhibhÆtamadhidaivataæ ca | atrocyate | buddhiradhyÃtmam | bodhayitavyamadhibhÆtam | brahmà tatrÃdidaivatam | ahaækÃro 'dhyÃtmam | abhimantavyamadhibhÆtam | rudrastatrÃdhidaivatam | manodhyÃtmaæ saækalpamadhibhÆtam | candrastatrÃdidaivatam | ÓrotramadhyÃtmam | sparÓayitavyamadhibhÆtam | vÃyustatrÃdhidaivatam | cak«uradhyÃtmam | darÓayitavyamadhibhÆtam | sÆryastatrÃdidaivatam | jihvÃdhyÃtmam | rasayitavyamadhibhÆtam | varuïastatrÃdhidaivatam | nÃsÃdhyÃtmam | ghrÃtavyamadhibhÆtam | p­thivÅ tatrÃdhidaivatam | vÃgadhyÃtmam | vaktavyamadhibhÆtam | agnistatrÃdhidaivatam | pÃïiradhyÃtmam | ÃdÃtavyamadhibhÆtam | indrastatrÃdhidaivatam | pÃdÃvadhyÃtmam | gantavyamadhibhÆtam | vi«ïustatrÃdhidaivatam | pÃyuradhyÃtmam | utsra«ÂÃvyamadhibhÆtam | mitrastatrÃdhidaivatam | upasthamadhyÃtmam | ÃnandayitavyamadhibhÆtam | prajÃpatistatrÃdhidaivatam | evameva trayodaÓakaraïasyÃdhyÃtmamadhibhÆtamadhidaivaæ ca vyÃkhyÃtam | kÃni catvÃrÅtyata Ãha ceti | trÅïi guïarÆpÃïi caturthamadhidaivatamityartha÷ || catvÃri yo vedayate yathÃvad guïasvarÆpÃïyadhidaivataæ ca / vimuktapÃpmà gatado«asaÇgo guïÃæstu bhuÇkte na guïai÷ sa bhujyate // #<[pa¤cÃbhibuddhaya÷ || Tats_10 ||]># atha kÃstà abhibuddhaya ityucyante | pa¤cÃbhibuddhaya÷ | buddhirabhimÃna icchà kartavyaæ tatkriyà ceti | abhimukhÅ buddhirabhibuddhi÷ | idaæ karaïÅyametyetadadhyavasÃyo buddhi÷ kriyÃtmaparÃmarÓasvarÆpapratyaya÷ | abhimukho mÃno 'haæ karomÅtyahaækÃro 'bhimÃna÷ | buddhikriyà icchà vächà | kartavyaæ saækalpo manaso v­tti÷ | kriyà etadvastusvarÆpamiti kartavyÃlocanaæ yadbuddhÅndriyÃïÃæ sà kriyà | itthametat kartavyamiti yatprav­tti÷ karmendriyÃïÃæ sà kriyeti | evametÃha pa¤cÃbhibuddhayo vyÃkhyÃtÃ÷ || #<[pa¤ca karmayonaya÷ || Tats_11 ||]># atha kÃ÷ pa¤cakarmayonaya÷ ucyante | dh­ti÷ Óraddhà sukhà avividi«Ã vividi«Ã ceti pa¤ca karmayonaya÷ | vÃci karmaïi kÃye ca pratÅtiryÃbhirajyate / tanni«Âhastatprati«ÂhaÓca dh­teretaddhi lak«aïam // anasÆyà brahmacaryaæ yajanaæ yÃjanaæ tapa÷ / pratigraho 'trahomaÓca ÓraddhÃyà lak«aïaæ sm­tam // sukhÃrthÅ yastu seveta vidyÃkarmatapÃæsi ca / prÃyaÓcittaparo nityaæ sukheyaæ parikÅrtità // vi«adhÆmamÆrchitavadavividi«Ã | vividi«Ã dhyÃyinÃæ praj¤Ãyoni÷ | ekatvaæ ca p­thaktvaæ ca nityaæ cedamacetanam / sÆk«maæ satkÃryamak«obhyaæ j¤eyà vividi«Ã hi sà // kÃryakÃraïak«amakarà vividi«Ã prÃk­tikà v­tti÷ | dh­ti÷ Óraddhà sukhà avividi«Ã catasro bandhÃya vividi«aikà mok«Ãya iti pa¤ca karmayonayo vyÃkhyÃtÃ÷ || #<[pa¤ca vÃyava÷ || Tats_12 ||]># atrÃha ke te pa¤cavÃyava÷ | ucyante | prÃïo 'pÃna÷ samÃnaÓca udÃno vyÃna eva ca / ityete vÃyava÷ pa¤ca ÓarÅre«u ÓarÅriïÃm // tatra prÃïo nÃma vÃyuryo 'yaæ mukhanÃsikÃdhi«ÂhÃnaprÃïanÃt krameïÃnanÃt prÃïa ityabhidhÅyate | apÃno nÃma vÃyurnÃbheradhi«ÂhÃtà apanayanÃdadhogamanÃccÃpÃna ityabhidhÅyate | samÃno nÃma vÃyurh­dadhi«ÂhÃtà samanÃt samagamanÃcca samÃna ityabhidhÅyate | udÃno nÃma vÃyu÷ kaïÂhÃdhi«ÂhÃtà Ærdhvaæ gamanÃcca udÃna ityabhidhÅyate | vyÃno nÃma vÃyu÷ sandhyadhi«ÂhÃtà prÃïÃdij­mbhaïÃcca vyÃna ityabhidhÅyate | iti pa¤cavÃyavo vyÃkhyÃtÃ÷ || #<[pa¤ca karmÃtmÃna÷ || Tats_13 ||]># Ãha ke te pa¤cakarmÃtmÃna÷ ucyante | vaikÃrikastaijaso bhÆtÃdiÓca sÃnumÃno niranumÃnaÓceti | tatra vaikÃrika÷ Óubhakarmakartà | taijaso 'Óubhakarmakartà | bhÆtÃdirmƬhakarmakartà | sÃnumÃna÷ ÓubhamƬhakarmakartà | niranumÃno 'ÓubhamƬhakarmakartà | ityete pa¤cakarmakartÃro vyÃkhyÃtÃ÷ || #<[pa¤caparvÃvidyà || Tats_14 ||]># Ãha kà sà pa¤caparvÃvidyeti | ucyate | tamo moho mahÃmohastÃmisro 'ndhatÃmisraÓceti | tatra tamomohÃvubhÃvetÃva«ÂÃtmÃkau | mahÃmoho daÓÃtmaka÷ | tÃmisrÃndhatÃmisrau cëÂÃdaÓÃtmÃkau | tatra tamo nÃmëÂÃsu prak­ti«vavyaktabuddhyahaækÃrapa¤catanmÃtrasa¤j¤itÃsu anÃtmasvÃtmaj¤ÃnÃbhimÃnastama ityabhidhÅyate | moho nÃmÃïimÃdya«ÂÃguïaiÓvaryaprÃptaye yobhimÃna utpadyate sa moha ityabhidhÅyate | mahÃmoho nÃma d­«ÂÃnuÓravike«u vi«aye«u daÓasu niv­tte«u mukto 'hamiti manyate sa mahÃmoha ityabhidhÅyate | tÃmisro nÃma a«ÂaguïaiÓvarye 'ïimÃdye daÓavidhe ca vi«aye pratihatasya du÷khamutpadyate 'sau tÃmisra ityabhidhÅyate | andhatÃmisro nÃma aïimÃdya«ÂaguïaiÓvarye daÓavidhe ca vi«aye siddhe maraïakÃle ca yo vi«Ãda÷ pratyapadyate so 'ndhatÃmisra ityabhidhÅyate | evame«Ã pa¤caparvà 'vidyà dvi«a«Âibhedà vyÃkhyÃtà || #<[a«ÂaviæÓatidhÃÓakti÷ || Tats_15 ||]># atrÃha këÂÃviæÓatidhÃÓakti÷ | atrocyate | ekÃdaÓendriyavadhÃ÷ saptadaÓabuddhivadhÃ÷ | e«Ã«ÂÃviæÓatidhÃÓakti÷ | tatrendriyavadhÃstÃvat | badhirastvakbadhira÷ andha÷ ja¬ajihva÷ ajighra÷ mÆka÷ kuïi÷ paÇgu÷ napuæsaka÷ ÆrdhvavÃyuyukta÷ amanÃ÷ | taduktam | bÃdhiryaæ ku«ÂhitÃndhastvaæ ja¬atà 'jighratà tathà / mÆkatà kauïyapaÇgutvaæ klaibyodÃvartamattatÃ÷ // etedindriyadvÃrà buddhereva vadhÃ÷ | sÃk«Ãdbuddhivadhà yathà | #<[navadhà tu«Âi÷ || Tats_16 ||]># #<[a«Âadhà siddhi÷ || Tats_17 ||]># navavidhatu«ÂivaikalyÃt a«ÂavidhÃsiddhavaikalyÃcca saptadaÓabuddhivadhà itya«ÂÃviæÓatidhÃÓakti÷ || kà punarnavadhà tu«Âi÷ ucyate | catasra ÃdyÃtmikyastu«Âaya÷ bÃhyÃ÷ pa¤ca | ÃdyÃ÷ prak­tyupÃdÃnakÃlabhÃgyÃkhyÃ÷ | prak­tyaiva mukti÷ kiæ puna÷ sÃdhanairiti tu«Âi÷ prak­tyÃkhyà ambho nÃma | sÃdhanai÷ saænyÃsÃdibhirupÃttaistu«Âi÷ sÃdhÃnÃkhyà salilaæ nÃma | kÃlenaiva muktyÃdikaæ setsyati kiæ du÷khai÷ saænyÃsÃdisÃdhanairiti tu«Âi÷ kÃlÃkhyà 'gho nÃma | yà tu bhÃgyÃdeva sarvaæ setsyati kiæ sÃdhanÃdidhyÃnÃdikleÓairiti sà bhÃgyÃkhyà tu«ÂirnÃma | bÃhyÃ÷ ÓabdÃdivi«ayavairÃgyÃstu«Âaya÷ arjanarak«aïak«ayabhogahiæsÃdo«adarÓanaæ vairÃgyahetu÷ pa¤cavidhastadbhedena pa¤catu«Âaya÷ || atha kÃ÷ siddhaya÷ ucyante | a«Âau siddhaya÷ | ucyante | adhyayanaæ tÃraæ nÃma siddhi÷ | tato 'rthaj¤Ãnaæ sutÃraæ nÃma | tatastarkeïÃrthaparÅk«aïaæ tÃratÃraæ nÃma siddhi÷ | tata÷ parÅk«akasaævÃdanaæ ramyakaæ nÃma | tato vivekakhyÃti÷ sadÃmuditaæ nÃma | etÃ÷ pa¤ca gauïya÷ siddhaya÷ | du÷khatrayavighÃtÃstÃstrayo mukhyÃ÷ siddhaya÷ | pramodamuditamodanÃmÃkhyÃ÷ phalamitya«Âau siddhaya÷ | tu«ÂisiddhÅnÃæ viparyayÃt saptadaÓadhà vuddhivadhÃ÷ || #<[daÓa mÆlikÃrthÃ÷ || Tats_18 ||]># ke punarmaulikÃrthÃ÷ katidhà ucyante | daÓadhà maulikÃrthÃha | ekatvamarthavattvaæ pÃrÃrthyaæ pradhÃnasya | anyatvamakart­tvaæ bahutvaæ puru«asya | astitvaæ yogo viyogaÓcetyubhayayo÷ | Óe«av­tti÷ pariÓi«Âatvaæ pralaye tadubhayayo÷ | taduktam pradhÃnÃstitvamekatvamarthavattvaæ yathÃrthatà / pÃrÃrthyaæ ca tathà naikyaæ viyogo yoga eva ca // Óe«av­ttirakart­tvaæ maulikÃrthÃ÷ sm­tà daÓa // iti | #<[anugrahasarga÷ || Tats_19 ||]># atrÃha ko 'nugrahasarga÷ | anug­hïÃti pratyayabhÆtÃdisargaæ ya÷ sarga÷ so 'nugrahasarga÷ | tanmÃtrasarga evÃsau viÓe«ÃparanÃmà | ke viÓe«Ã÷ kiyantaÓca | ucyante | liÇgadehÃha sthÆladehÃ÷ sthÆlabhÆtÃni ca | tatra liÇgaæ sthÆladehÃt pÆrvamutpannamavyÃhataæ sthÆlanÃÓe 'pyanaÓvaram | mahadahaækÃrendriyatanmÃtrÃtmakam | dharmÃdharmaj¤ÃnÃj¤ÃnavairÃgyÃvairÃgyaiÓvaryÃnaiÓvaryÃkhyabhÃvavÃsitaæ saæsarati | sthÆlabhÆtÃni tu bhÆgolasamudravahniÓiÓumÃrabrahmÃï¬avirÃÂÃdÅni | sthÆladehÃ÷ ke katividhÃÓceti ucyate || #<[caturdaÓavidho bhÆtasarga÷ || Tats_20 ||]># caturdaÓavidho bhÆtasarga÷ | tatrëÂÃvikalpo daivastairyagyona÷ pa¤cadhà mÃnu«ya ekavidha÷ brÃhma÷ prÃjÃpatya÷ paitre gÃndharvo yÃk«o rÃk«asa÷ paiÓÃcÃÓca daivasarga÷ paÓum­gasarÅs­pasthÃvarÃ÷ tiraÓcÃæ sarga÷ | brÃhmaïÃdijÃtibhede 'pi saæsthÃne viÓe«ÃbhÃvÃt ekavidho mÃnu«ya iti caturdaÓavidhÃ÷ sthÆladehÃ÷ | #<[trividho bandha÷ || Tats_21 ||]># ka÷ punarbandha÷ katidhà ca | trividho bandha÷ | kÃ÷ punastà vidhà ucyante | prÃk­tiko vaik­tiko dÃk«aïikaÓca bandha÷ | prak­timÃtmÃnaæ j¤Ãtvà taccintanÃt prÃk­tika÷ atrocyate pÆrïavar«asahasraæ tu ti«Âhantyavyaktacintakà iti | mahadÃdÅnÃtmatvena j¤Ãtvà taccintanÃdvaikÃrika÷ | atrocyate | daÓamanvantarÃïÅha ti«ÂhantÅndriyacintakÃ÷ / bhautikÃstu Óataæ pÆrïaæ sahasraæ cÃbhimÃnikÃ÷ // bauddhà daÓasahasrÃïi ti«Âhanti vigatajvarÃ÷ / amÅ videhÃ÷ | i«ÂÃpÆrttÅ dak«iïà tannimitto dÃk«aïika÷ atrocyate / svargasthà narakaæ yÃnti nÃrakÃÓca trivi«Âapamiti / gatÃgataæ kÃmakÃmà labhanta iti ca | ata eva hi tri«vapi bandhe«u ekaikÃpÃye tatastato mok«a iti | #<[trividho mok«a÷ || Tats_22 ||]># trividho mok«a÷ | karmaïo vikÃrÃt prÃk­taÓca mok«a÷ | yaduktam | prÃk­tena ca bandhena tathà vaikÃrikeïa ca / dak«iïÃbhist­tÅyena v­ddho nÃnyena mucyate // iti | atha kutastyÃnÃæ tattvÃnÃæ siddhi÷ | pramÃïÃditi brÆma÷ | #<[trividhaæ pramÃïam || Tats_23 ||]># tatra pramÃïaæ kiæ katividhama và ucyate trividhaæ pramÃïam | tisro vidhà yasyeti trividham | kÃstà vidhÃ÷ | ucyate | d­«ÂamanumÃnamÃptavacanaæ ca | arthasannik­«Âendriyajo niÓcayo d­«Âam | indriyÃïi pa¤ca cak«urÃdÅni manaÓca | vyÃptipak«adharmatÃj¤ÃnapÆrvakamanumÃnam | tacca trividham | pÆrvavat Óe«avat sÃmÃnyato d­«Âaæ ca | pÆrvavadyathà kardamena pÆrvav­ttav­«ÂyanumÃnam | Óe«avadyathà | samudrÃtapalamudakaæ(?) k«Ãramupalabhya Óe«asyÃpi k«ÃratvÃnumÃnam | sÃmÃnyato d­«ÂÃæ ca yathà | rÆpÃdyupalabhya tadupalabdhe÷ kÃraïasyÃnumÃnam | rÆpÃdyupalabdhaya÷ karaïasÃdhyÃ÷ kriyatvÃt chidikriyÃvat | ÃptaÓrutirÃptavacanaæ ca | yathÃrthavÃkyajÃrthavi«ayodhyavasÃya iti yÃvat | prÃvÃdukodbhÃvitÃnÃæ tu upamÃnÃrthÃpattisambhavÃbhÃvaitihyapratibhÃnÃmityukte«vevÃntarbhÃva÷ | yat tadyathà gaurgavayastatheti vÃkyam | tadj¤ÃnanidhÅrÃgama eva | gavayepi gosad­Óasya gavayaÓabdo vÃcaka iti pratyaya÷ soyamanumÃnametatsaÇketagraharÆpatvÃt | yad gavayasya cak«u÷sannik­«ÂagosÃd­Óyaj¤Ãnaæ tatpratyak«ameva | ata eva smaryamÃïÃyÃæ gavi sÃd­Óyaj¤Ãnaæ pratyak«am | gogavayayo÷ sÃd­Óyasya gavayÃntaravarttibhÆyovayavasÃmÃnyarÆpasya yogarÆpasyaikatvÃdityupamÃnaæ na mÃnÃntaram | jÅvato g­hÃbhÃvadarÓanena bahirbhÃvakalpanÃdityarthÃpattiranumÃnameva | sambhavopi khÃryÃdau droïìhakaprasthÃdyavagamarÆpo 'numÃnameva | iha bhÆtale ghaÂo nÃstÅtyÃdirabhÃvÃvagamo 'pi pratyak«ameveti nÃbhÃva÷ p­thak pramÃïam | anirdi«Âapravakt­kaæ pravÃdamÃtramaitihyamapÅha vaÂe yak«a÷ prativasatÅtyapramÃïameva | ÃptamÆlatve tvÃgama eva | dvÃravatÅ puïyabhÆmiriti Órute÷ tatra vasata÷ ÓreyÃæsastatra gamane puïyaæ bhavatÅtyÃdibuddhirjÃyamÃnà pratibhà | yatrocyate | anuktamapyÆhati paï¬ito jana iti | sà tu prÃyeïa pramÃïameva | Ãr«aæ tu darÓanaæ pratyak«ameva | yà pratibhà sÃpyanumÃnameva || trayoviæÓatisÆtrairhi sarvaÓÃstrÃrthasaægraha÷ / k­to munivareïÃtra yathÃmati sacÅv­ta÷(?) // iti sÃækhyasÆtravivaraïÃkhyà kÃpilasÆtrav­tti÷ samÃptà ||