Tattvamimamsa Based on the ed. by Vindhyesvari Prasada Dvivedin in: Sàmkhyasaïgrahaþ Varanasi : The Chowkhamba Sanskrit Series Office 1920 (Chowkhamba Sanskrit Series, 50,1 [fasc. 286], pp. 179-196) Input by Dhaval Patel ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ tattvamãmàüsà / sukhaikaviùayà bhåtànàü pravçttiþ / sukhaü ca sati duþkhahetàvasambhavati / ato bhavati duþkhàbhighàtake jij¤àsà sà ca tattvaj¤ànàt / atastattvamatra niråpyate / nanu trividhaü duþkham àdhyàtmikamàdhidaivikamàdhibhautikaü ca / tatràdhyàtmikaü dvividhaü ÷àrãraü mànasa¤ca / ÷àrãraü vàtapitta÷leùmaõàü vaiùamyanimittaü mànasaü kàmakrodhàdinibandhanam / àdhibhautikaü mànuùapa÷upakùyàdinimittam / àdhidaivikaü yakùaràkùasagrahàdyàve÷anibandhanam / teùàü caiùàü laukikairevopàyaiþ pratãkàraþ ÷akyate / tathà hi ÷àrãrasyauùadhàdibhiþ mànasasya manoj¤astrãpànabhojanavastràlaïkàràdipràptyà àdhibhautikasya nãti÷àstràbhyàsasusthànopave÷àdinà àdhidaivikasya maõimantràdyupayogeneti sukara upàyaþ tattvaj¤ànaü tvanekajanmaraparàbhyàsasàdhyam / tathà ca laukikànàmàbhàõakaþ / akke cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet / iùñasyàrthasya saüpràptau ko vidvàn yatnamàcaret // iti / akke gçhakoõe / maivam / na hyetairupàyaiþ sarvameva duþkhaü nivartate / nivçttaü punarnotpadyate / yadyapi ÷àstrãyamapi ahoràtramàsavarùàdisàdhyamupàyàntaraü sukaraü ÷råyate apàma somamamçtà abhåmeti tathàpi etadapi laukikopàyatulyameva / tathàhi somayàgaþ pa÷uvadhàdisàdhanatvànna vi÷eùataþ ÷uddhaþ / akçte hi tadvadhapràya÷citte svargàdigatyanantaraü paripacyate eva tadduþkham / na ca na hiüsyàtsarvàbhåtànãti sàmànya÷àstrabhya vi÷eùa÷àstreõàgnãùomãyaü pa÷umàlabhetetyanena bàdhaþ ÷aïkyaþ bhinnaviùayatvena bàdhyabàdhakabhàvàsambhavàt agnãùomãyaü pa÷umàlabheteti vàkyena hi vadhasya kratåpakàrakatvameva bodhyate na tu puruùapratyavàyàbhàvaþ / evaü svargàderanityatvamapi sattve sati kàryatvàdanumãyate / tathà ca ÷rutirapi na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenaikenàmçtatvamàna÷uþ / pareõa nàkaü nihitaü guhàyàü vibhràjate yadyatayo vi÷anti // karmaõà jyotiùñomàdinà prajayà putreõa dhanena devatàj¤ànena putreõàyaü loko jeyo vidyayà devalokaþ karmaõà pitçloka iti ÷rutyantaràt ebhiþ pitràdilokasyaiva pràptirnàmçtatvasyeti bhàvaha / tarhi kathamamçtatvamityata àha tyàgeneti / sarvakarmasaünyàsasàdhyaj¤ànenetyarthaþ / tadamçtatvaü svarga eva cettattràha pareõa nàkamiti / tarhi dårasthatvànna pràpyamiti cettatràha nihitaü guhàyàmiti / taccàsannatvàtpçthak janairapi labhyamiti cettatràha yadyataya iti / adårabhåtamapyavivekinàü dårabhåtameva / tathà ÷rutyantaram / karmaõà mçtyumçùayo niùeduþ prajàvanto dvaviõamãhamànàþ / tathà 'pare çùayo ye manãùiõaþ paraü karmabhyo 'mçtatvamàna÷uriti // apàma somamamçtà abhåmetyamçtatvàbhidhànaü tu cirasthityabhipràyam / yadàhuþ àbhåtasamplavaü sthànamamçtatvaü hi bhàùyate iti / tadetatsarvamabhipretyoktaü ÷àstrakçdbhiþ tadbiparãtaþ ÷reyàn vyaktàvyaktaj¤avij¤ànàt / asyàrthaþ / tasmàtsomapànàderavi÷uddhàdanityàt viparãto hiüsàdyasaïkaràdvi÷uddha upàyaþ ÷reyàn / sa ca katham ? vyaktasya kàryajàtasya tatkàraõasya avyaktasya pradhànasya tàbhyàü parasya tasyàtmana÷ca vivekena j¤ànàdbhavati iti / na ca vivekotpannaphalasyàpi kàryatvàdanityatvaü ÷aükyam / bhàvaråpakàryasyaivànityatvàt duþkhadhvaüsasya tu kàryatve 'pi nityatvàt / athàtra ÷àstre catasro vidhàþ / prakçtirvikçtirubhayamanubhaya¤ceti / tatra jagato målakàraõabhåtaü pradhànaü na vikàraþ kintu prakçtireva prakarotãti prakçtiþ sattvarajastamasàü sàmyàvasthà / asyà÷ca målàntaramanavasthàbhayànnàstãti målaprakçtirityucyate / saiva ÷àstràntare avidyà màyà÷abdenocyate / etadevàvyaktaü sattvàdãnàü guõànàü vaiùamye sati vyaktamityucyate / yathàhi samudrajale calitàcalitaprade÷àþ / evaü triguõàtmike pradhàne pariõàmavàüstadvidhura÷ca prade÷aþ / tatra prakçtivikàreùu madhye àdyo vikàro mahànityucyate sa etadbuddhilakùaõaþ / sa àha mahànsàttviko ràjasastàmasa÷ceti trividhaþ / buddhestu prathamo vikàro 'haïkàraþ / ete ca mahadàdayaþ prakçtayo vikçtaya÷ca / tathàhi mahattattvamahaïkàrasya prakçtirvikçti÷ca målaprakçteþ / ayaü hi kramaþ prakçtermahàn mahato 'haïkàraü ahaïkàràtpa¤ca tanmàtràþ tàbhyaþ pa¤ca bhåtàni tanmàtràõi punaþ kùãradadhyorantaràle kalalapariõàmàtpariõatàni såkùmabhåtàni kusumasaurabhyena såkùmasthålatayopalakùyamàõaü guõavaiùamyameva tanmàtra÷abdena bhåta÷abdena cocyate / pa¤ca bhåtàni ekàda÷endriyàõi ceti eùa ùoóa÷ako gaõastu vikàra eva na prakçtiþ / puruùastvàtmà na prakçtirna vikçtiþ / tadetadàhuþ / målaprakçtiravikçtirmahadàdyàþ prakçtivikçtayaþ sapta / ùoóa÷akastu vikàro na prakçtirna vikçtiþ puruùaþ // iti / atha ÷àstraparibhàùà / dçùñamanumànamàptavacana¤ceti trividhaü laukikaü pramàõam / àrùaü tu vij¤ànaü yoginàmeveti tadatra noktam / tatra pçthivyàdayaþ sukhàdaya÷càsmadàdãnàü viùayàþ / tanmàtralakùaõàstu devànàü yoginàü ca viùayà na tvasmadàdãnàm teùàü cendriyaiþ sambandhaþ sannikarùaþ / eva¤ca viùayasambaddhendriyà÷rito yo buddhidharmo 'dhyavasàyaþ sa eva pramàõam / ayaü hi kramaþ / viùayasambaddhànàmindriyàõàü vçttau satyàü buddhestu tamobhibhave sati yaþ sattvasamudrekaþ so 'dhyavasàya iti j¤ànamiti vçtti÷càkhyàyate / tadidaü pratyakùapramàõam / asmàcca ya÷cetanà÷akteranugrahastatphalaü pramà bodhaþ / buddhisattvaü hi pràkçtatvàdacetanamiti tadãyo 'dhyavasàyo 'pyacetanaþ ghañàdivat / evaü hi buddhisattvasya pariõàmabhedàþ sukhàdayo 'pyacetanàþ / puruùastu sukhàdyananuùaïgã cetanaþ / so 'yaü buddhitattvavarttinà j¤ànasukhàdinà tatpratibimbito buddhisàdç÷yapràptyà j¤ànasukhàdimàniva bhavati citisàdç÷yapràptyà ca acetanàpi buddhistadavadhyavasàya÷ca cetana iva bhavati / càrvàkàstu pratyakùànyat na mànamiti vadanti / tanmate saüdigdhaviparyayastu puruùabodhanaü nopapadyeta / nahi puruùàntaragataþ saü÷ayaþ anumànaü kathanaü vinà và j¤àtuü ÷akyaþ / pramàõàntaràõi tvatraivàntarbhavanti / tathàhi upamànaü tàvat gosadç÷o gavaya iti vàkyaü tajjanito bodho ÷abda evàntarbhavati cakùuþsaünikçùñasya gavayasya yat gosàdç÷yaj¤ànaü tatpratyakùameva / evaü jãvata÷caitrasya gçhàsattvena bahiþsattvakalpanamarthàpattiþ sàpyanumàna evàntarbhavati / vimata÷caitro bahirbhavitumarhati gçheùvavidyamànatvàt / yadà tvavyàpakaþ sannekatràsti tadànyatra nàsti yadaikatra nàsti tadànyatràstãti vyàptigrahàt / evamiha vañe yakùaþ prativasati iti aitihyaü na pramàõamanirdiùñasvavaktçkatvena sandehàt / àptoktatvani÷caye tvàgama eva / evamabhàvo nànupalabdhigamyaþ kintu pratyakùa eva / na hi bhåtalasya kaivalyalakùaõàtpariõàmavi÷eùàdanyo ghañàbhàvo nàma / sarva eva hi bhàvàþ pratikùaõaü pariõàminaþ sa ca pariõàmabheda aindriyaka evetyalam / tatra såkùmasyàvyaktasyàpratyakùatve 'pi mahadàdikàryeõa tadanumãyate / tathàhi sadeva kàryaü kàraõavyàpàràtpràgapi / asato hi sattvaü duùkaram nahi nãlaü ÷ilpisahasreõàpi pãtaü ÷akyaü kartum / kintu tileùu pãóanena tailasyeva àvirbhàvamàtramutpattiþ tirobhàva eva vinà÷aþ / ki¤càsambaddhasyàpi kàryasya janyatve sambaddhatvàvi÷eùàtsarvaü kàryaü sarvasmàdbhavediti kàryasambaddhasyaiva kàraõasya janakatvamupeyam / na ca sadasatoþ sambandho 'stãti satkàryam / ki¤ca tantudharmatvàttantåpàdeyatvàcca na pañasyàrthàntaratvam yannaivaü tannaivaü yathà ghañapañau / tathà arthàntarayoþ saüyogo và bhavati yathà kuüóabadarayoþ apràptirvà bhavati himavadvindhyayoþ / tasmàdyathà kårma÷arãre kårmàïgàni nivi÷amànàni tirobhavanti na tatra tànyutpadyante na vina÷yanti và evamekasmàtsuvarõàdermukuñàdipràdurbhàva evotpattiþ / eva¤ca mahadàdikàryaü pradhàne 'bhinivi÷ate avyaktaü bhavati iti / kàraõe sattyeva kàryasya vibhàgàvibhàgàbhyàmavyaktaü kàraõamastãti gamyate / taccàvyaktaü nityaü vyàpakaü ca sarvaü kàryaü vyàpnoti tathà niþkriyaü kvacidapyanà÷rita¤ca evaü niravayavaü svatantraü ca / etadviparãtantu vyaktam / evaü vyaktamavyaktaü ca sukhaduþkhamoharåpaguõatrayànvitamacetanaü prasavadharmi ca tadviparãtaþ puruùaþ sukhàdaya÷ca guõàþ sattvarajastamoråpàþ / sattvasya prayojanaü tu prakà÷aþ rajastu tasya pravartakaü tamastu niyàmakaü yadi hi tamasà guruõà niyamyeta tadà rajaþ laghu sattvaü sarvatra pravarttayet / yathà sattvaü rajastamasã abhibhåya ÷àntà vçttimadhigacchati yathà ca rajaþ sattvarajasã abhibhåya ghoràü tathà tamaþ sattvarajasã abhibhåya måóhàmiti / yadyapyete parasparaü virodha÷ãlàþ tathàpi yathà vàtapitta÷leùmàõaþ parasparavirodhinaþ ÷arãradhàraõaråpaikakàryakàriõaþ evamete 'pi / evaü sukhahetutvàtsattvaü sukhàtmakaü duþkhahetutvàdduþkhàtmakaü rajaþ yanmohakaü tattamaþ / te ca sukhaduþkhamohàþ parasparavirodhinaþ svànuråpàõyeva parasparaü viruddhàni sukhaduþkhamohàtmakàni nimittàni kalpayanti / tathàhi ekaiva strã svàminaü prati sukharåpasadbhàvàttaü sukhàkaroti sapatnãstu duþkhàkaroti evamatràpyekasyàpi nimittabhedàdbhedaþ / sukhaprakà÷alàghavaistu parasparamavirodhànna nimittabhedàþ kalpyante / sargàdau tu pariõàmasvabhàvà guõàþ kùaõamapyapariõamayya na tiùñhantãti sattvaü sattvaråpatayà rajo rajoråpatayà tamastamoråpatayà pravarttate / yathàhi ghanavimuktajalànàü jambãrakaravãranàrikeràdyà÷rayabhedàdasti bhedaþ evamekaråpàõàmapi guõànàü pratiguõà÷rayavi÷eùàdanekaråpatà / àtmà tu vyaktàvyaktasaüghàtabhinnaþ / paràrtho hi saüghàto bhavati / yathà ÷ayanàsanàdayaþ saüghàtàþ ÷arãràrthà dçùñàþ / ki¤ca yathà rathàdi yaütryàdinàdhiùñhitaü evaü triguõàtmakamapi pareõa kenacidadhiùñhãyamànaü yuktam / sa càtmà prati÷arãraü bhinnaþ na hyekasmin sukhini sarve sukhinaþ / sa càyaü puruùaþ sàkùã ca bhavati prakçtirhi svaviùayacaritaü puruùàya pradar÷ayati / tathàhi loke arthipratyarthinau vivàdaviùayaü sàkùiõe dar÷ayataþ / evaü càyaü draùñàpi bhavati / tathà atraiguõàdasya kaivalyaü ca dharmaþ / àtyantiko hi duþkhatrayàbhàvaþ kaivalyam / ata evàtriguõatvànmadhyastho 'pi bhavati sukhã hi sukhe tçpyan duþkhã dviùan madhyastho na bhavati / àta evobhayaràhityàdudàsãna ityucyate / evamaprasavadharmitàdakartà 'pi / yadyapi cetano 'haü karomãti kçticaitanyayoraikàdhikaraõyaü pratãyate tathàpi puruùapradhànàdisambandhàtpuruùacaitanyamavyakte guõakartçtvaü ca puruùe upacaryate / bhogyaü hi pradhànaü bhoktàramantareõa na saübhavati iti bhavati tasya bhoktrapekùà puruùastu bhogyena pradhànena saüyuktastadgataü duþkhamàtmanyabhimanyamànaþ kaivalyaü pràrthayate / tacca sattvapuruùànyatàkhyàtinibandhanam na ca sattvapuruùànyatàkhyàtiþ pradhànamantareõeti kaivalyàrthaü puruùaþ pradhànamapekùata iti tayoþ saüyogaþ ata eva saüyogo na mahadàdisargamantareõa bhogàya kaivalyàya ca paryàpta iti saüyoga eva bhogàpavargàrthaü sargaü karotãti // atha vivekaj¤ànopayoginã buddhirniråpyate / tasyà÷ca vyàpàro 'dhyavasàyaþ tadabhinnaþ / eùa buddherlakùaõaü samànàsamànajàtãyavyavacchedakatvàt / tathàhi sarvo 'pi vyavahartà 'hamatràdhikçta iti abhimatya mayà etatkartavyamiti adhyavasyati tata÷ca pravartate / tatra citisannidhànàdàpannacaitanyàyà buddheryo 'yaü kartavyamiti vini÷ayayaþ so 'dhyavasàyaþ / tatra dharmo yàgàdyanuùñhànajanitaþ / j¤ànaü guõapuruùànyatàkhyàtiþ / vairàgyaü ràgàbhàvaþ / evamai÷varyamapi buddhidharmo yato 'õimàdipràdurbhàvaþ / ahamatra ÷aktaþ matto nànyo 'tràdhikçtaþ ato 'hamasmi ityàdiko yo 'bhimànaþ so 'haïkàravyàpàratvàdahaïkàraþ / tamupajãvya hi buddhiradhyavasyati karttavyametanmayeti ahaïkàràcca dvividhaþ sargaþ sàttvikàdekàda÷endriyàõi tàmasàttu pa¤catanmàtràþ / rajasastu tatpravartakatvamàtràtkàraõatvam / sàttvikaràjasatàmasàhaïkàràõàmeva krameõa vaikàrikastaijaso bhåtàdiriti saüj¤àþ / cakùuþ÷rotraghràõarasanatvagàkhyàni buddhãndriyàõi / vàkpàõipàdapàyåpasthàni karmendriyàõi / mana ubhayàtmakaü buddhãndriyaü karmendriya¤ca / cakùuràdãnàü ca manodhiùñhitànàü svaviùayeùu pravçtteþ / prathamaü vastudar÷anantantaraü bàlamåkàdivannirvikalpàtmakaü sàmànyato j¤ànamutpadyate / pa÷càcca vastudhamairjàtyàdibhiryo 'dhyavasàyaþ sa saïkalpàkhyo manaso vyàpàraþ / ekasmàdahaïkàràdekàda÷avidhàni indriyàõi bhavantãtyatra tu ÷abdàdyupabhogasampravartakàdçùñabheda eva niyàmakaþ / adçùñabhedastu guõapariõàma eva / pa¤cabuddhãndriyàõàü sambaddhavastvàlocanaü vçttiþ vàgàdikarmendriyàõàü tu vacanàdayo vçttayaþ / evaü mahato 'dhyavasàyaþ ahaïkàrasyàbhimànaþ saïkalpo manaso vçttirvyàpàraþ / kàryakaraõàbhimukhànàü karaõànàü vçttisaïkarastu na bhavati / yathàhi paràvaskandàya pravçttàþ ÷àktãkayàùñãkàdayaþ svaü svaü ÷aktyàdikamevàdadate na parasparayaùñyàdikam / nanu yàùñãkànàü cetanatvàdastu tathà pravçttiþ karaõànàü tvacetanànàü pravçtterayuktatvàttatsvaråpasàmarthyopabhogàbhij¤a adhiùñhàtà svãkàrya iti cenna tatpravçttau puruùàrthasya hetutvàt etaccopapàdayiùyati / karaõàni tu trayoda÷a / karaõatvaü tu ÷abdaspar÷àdiprakà÷anaü karmendriyàõàü tu vacanàdivyàpàraþ / etadbàhyakaraõaü varttamànakàlamantaùkaraõaü tu trikàlam / nadãpårabhedàdabhådvçùñiþ asti dhåmàdihàgniþ pipãlikàõóasaücaraõàdbhaviùyati vçùñiriti pratyayàt / ye tu vai÷eùikàþ kàlamekamatiriktaü svãkurvate / tanmate 'pyatãtànàgatàdivyavahàrabhedaþ upàdhibhedàdeva bhavati evaü ca taistairupàdhibhirevàtãtànàgatàdibhedasiddhau kimatiriktakàlasvãkàreõeti sàükhyàþ / eùàü cendriyàõàma pradhànàpradhànabhàvo 'pyasti / yathàhi gràmàdhyakùà karùakàdibhyaþ karamàdàya viùayàdhyakùàya prayacchanti viùayàdhyakùa÷ca sarvàdhyakùàya sa ca bhåpataye evaü bàhyendriyàõyàlocya manase samarpayanti mana÷ca saïkalpyàhaïkàràya ahaïkàra÷càbhimatya buddhau sarvàdhyakùàyàmiti / ete ca buddhãndriyamanohaïkàrà guõavi÷eùà guõànàü sattvarajastamasàü vikàràþ parasparaü viruddhàü api puruùàrthenaikavàkyatàpannàþ yathà santamasàpanayanena prakà÷àya milità vartitailavahnayaþ pradãpo bhavati / nanu kasmàdbuddhau prayacchanti na punarahaïkàràya manase veti cenna puruùàrthasya prayojakatayà sàkùàtsàdhanaü pradhànaü buddhireva ahaïkàràdayastu taü prati gauõàþ / asmadàdibhiþ parasparavyàvçttàni nànubhåyante iti ÷abdàditanmàtràõi avi÷eùàþ såkùmàõi ca / àkà÷àdiùu tu sthåleùu kvacitsattvapradhànatayà ÷àntàþ sukhàþ prasannà laghavaþ kecidrajastamaþpradhànatayà ghorà måóhà÷ca / te vi÷eùàþ punaþ tridhà såkùmaü ÷arãraü màtàpitçjaü mahàbhåtàni ca / pradhànenàdisarge pratipuruùamekaikamutpàditaü tathà 'vyàhataü ÷ilàmapyanupravi÷ati / sargàdàmahàpralayamavatiùñhate såkùmaü ÷arãraü tacca mahadahaïkàraikàda÷endriyapa¤catanmàtrasamudàyaþ / etacca ÷arãraü bhogànarha iti sthålaü ÷arãraü ùàñkau÷ikamà÷rayati / lomalohitamàüsàni màtçtaþ snàyvasthimajjànaþ pitçta iti ùañ ko÷àþ / nanu dharmàdharmanimittaþ saüsàraþ tasya ca såkùma÷arãre 'bhàvàtkathaü sthåla÷arãrà÷rayaõamiti cet na dharmàdyanvitabuddhyà saüyogena tasyàpi dharmàdyabhivàsitatvàt yathàhi surabhipuùpàdisambandhàdvastramapi tadàmodavàsitaü bhavati / dharmàdharmàdinimittakaü ca sthåla÷arãragrahaõaü tayoþ saüsargeõa såkùma÷arãraü sthåla÷arãramà÷ritya devo và manuùyo và pa÷urvà bhavati / yathàhi nañastàü bhåmikàma vidhàya dharmaràjo và bhavati vatsaràjo và bhavati iti / hetustvatra puruùàrtha eva / tatrordhvagamanasya nimittaü dharmaþ / evamadharmeõàdhogatiþ / j¤ànena mokùo 'j¤ànena bandhaþ / tattvànabhij¤asya puruùasya vairàgyamàtràtprakçtyàdiùvàtmabudhyopàsyamàneùu tatraiva layaþ ràgàtsaüsàraþ ai÷varyàdicchàyà avighàtaþ vighàta÷cànai÷varyàt / ayaü buddhisargaþ caturdhà viparyayà÷aktituùñisiddhibhedàt / tatra viparyayo 'j¤ànamavidyà / viparyayaþ pa¤cadhà avidyàsmitàràgadveùàbhinive÷à yathàsaükhyaü tamomohamahàmohatàmisràndhatàmisrasaüj¤àbhedàt / prakçtyàdiùvanàtmasvàtmabuddhiravidyà tamaþ / devàdãnàmaõidàdyai÷varyeùu ÷à÷vatikatvàbhimàno 'smità mohaþ / ÷abdàdiùu viùayeùu ràga àsaktirmahàmohaþ / devàdãnàmasuràdibhyaþ svai÷varyàõimàbhighàtabhayamabhinive÷o 'ndhatàmisraþ / a÷aktistu andhatvapaïgutvàdiråpà karaõavaikalyahetukà / tuùñayo dvedhà àdhyàtmikà bàhyà÷ca prakçtivyatirikta àtmàstãti ni÷citya saünyàsàdeva tavàpavarto bhaviùyatãti upade÷àdau yà tuùñayastà àdhyàtmikyaþ pa¤caviùayoparamàt yà tuùñayastà bàhyàþ / àtmavidyànàmadhyayanamananàdayaþ siddhibhedàþ / evaü niråpito buddhisargaþ / tanmàtrasargo 'pi devamanuùyapa÷vàdibhedàdbahudhà / tatrordhàdhomadhyalokàþ sattvarajotamobahulàþ / nanu sukhaduþkhàdayaþ pràkçtà buddhiguõàþ kathaü cetane bhavantãti cetsatyam puri liïge ÷erate sa puruùaþ / evaü ca liïgapuruùayoþ sambandhàlliïgadharmànàtmanyadhyavasyati / ayaü ca mahadàdi pçthivyàdimahàbhåtàntaþ sargaþ prakçtyaiva kçtaþ / niùkàraõatve tu sadaiva syànnaiva và syàt / ã÷varastu na tatropàdànaü citi÷akterapariõàmàt / nàpi ã÷varàdhiùñhitàyà prakçteþ kartçtvaü nirvyàpàrasyàdhùñhàtçtvàsambhavàt / nahi nirvyàpàrastakùàvàsyàdyadhitiùñhati / nanu prakçteþ kartçtve tasyà nityatvenànuparamàtkadàpi mokùo na syàditi cenna / yathà hi odanakàmaþ pakvaudano na pravartate punastatra evaü yaü yaü puruùaü prakçtirmocitavatã na taü prati punaþ pravartate / nanvacetanàyàü prakçtau kathaü cetanadharmaþ pravçttiþ tasmàdasti prakçteradhiùñhàtà cetanaþ àtmànastu prakçtisvaråpànabhij¤atvànnàdhiùñhàtumarhanti tasmàdasti sarvàrthadar÷ã prakçteradhiùñhàtà sa ce÷vara eveti cetsatyam yathàhi vatvavivçddhyarthamacetanamapi kùãraü pravartate tathà prakçtirapi puruùamokùàya pravartiùyate / na ce÷varàdhiùñhànatvena kùãre pravçttiþ ÷aïkayà / dvidhà hi pravçttirbhavati svàrthàya kàruõyàya và / na càptasakalakàmasye÷varasya kimapi pràrthanãyamasti sargàtpràk duþkhàbhàvena karuõàyà asaübhavàt / ki¤ca karuõayà prerita ã÷varaþ sukhina eva sarvàn pràõinaþ sçjet na vicitràn / prakçtestvacetanatayà nedaü dvayaü kintu paràrthaiva pravçttiþ yathà pàriùadànpradar÷ayannivartate nañaþ evaü prakçtiþ àtmànaü ÷abdàdyàtmanà puruùàdbhedena prakà÷ya nivartate / phalàbhàve 'pi nirguõe upakàriõyapi puruùe prakçtistapasvinã pravartate eva yathàhi guõavànupakàryapi bhçtyo nirguõe upakàriõyapi svàmini niùphalàràdhanaþ / yadyapi nàñyànnivçtto 'pi nañaþ kàlàntare punarapi pravartate evaü muktaü prati prakçtistu na punaþ pravartate yathàhi vigalitavasanà kulavadhåþ kadàcitkenaciddçùñà cettadàsau tathà yatate yathà na puruùàntaràõi pa÷yanti evaü prakçtirapi vivekena sàkùàtkçtà 'tilajjàva÷àtpunaþ svàtmànaü na pradar÷ayati / nanu savàsanakle÷akarmà÷ayànàü bandhanasaüj¤itànàmapyapariõàmini puruùe 'sambhavàtkathaü mokùaþ mucerbandhanavi÷leùàrthatvàt / ata eva na saüsàro 'pi sambhavati niùkriyatvàt / maivam / yathàhi bhçtyagatau jayaparàjayau svàminyupacaryete evaü prakçtigatayorapi bhogàpavargayorvivekàgrahàtpuruùe upacàraþ / tatra dharmàdharmàj¤ànavairàgyàvairàgyai÷varyànai÷varyaråpaiþ saptabhirbhàvairbadhnàti tattvaj¤ànena tu mocayati / evaü ca kçtàdasmàttattvàbhyàsànnàsmi na me nàhamiti ÷uddhamutpadyate j¤ànaü yadviùayo abhyàsastaü sàkùàtkàrayatãti / nàsmãtyanena kriyàmàtranniùidhyate asteþ kriyàrthatvàt / nàhamityanena kartçtvaü na me ityanena svàmitvaü niùidhyate / bhogavivekasàkùàtkàrau prakçteþ prasotavyau tau ca prasåtàviti nivçttà prakçtistàü niùkriyaþ svacchapuruùaþ pa÷yati prakçtipuruùayorasaüsarge 'pyavivekakhyàtinibandhanaþ saüsàraþ punarna bhavati iti / ante tattvaj¤ànasya tadànãmeva ÷arãrapàtastu na bhavati / yathàhi nivçtte kulàlavyàpàre saüskàrava÷àt cakraü bhramattiùñhati evaü saüskàrava÷àt ÷arãramapi ÷arãrapàtànantaraü tu pradhànasya nivçttatvàdàtyantikamapi duþkhaü na÷yati duþkhàbhàvaråpaü kaivalyamàpnoti // iti ÷rãmaddevãdattàtmajagamasevakasånvàcàryakçùõamitrakçtà tattvamãmàüsà samàptà //