Samkhyaparibhasa Based on the ed. by Vindhyesvari Prasada Dvivedin in: SÃækhyasaægraha÷ (Chowkhamba Sanskrit Series, 50, pp. 197-224) Input by Dhaval Patel ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ sÃækhyaparibhëà / ÓrÅgaïeÓÃya nama÷ / ÓrÅdak«iïÃmÆrtigurubhyo nama÷ / svÃnubhavaæ yathÃmati vyÃkhyÃsyÃma÷ / oæ namo nÃrÃyaïÃya prak­tyai puru«Ãya ca / vedÃntasÃraguhyÃya sÃÇkhyatattvasvarÆpiïe // 1 // yoginÃæ parahaæsÃnÃæ tattvaj¤ÃnÃrthadarÓanam / anye«Ãæ ca na dÃtavyaæ mÃyayà mohitaæ jagat // 2 // ÓabdaÓrotà ca vyÃjena nirvÃïÃrthaæ ca kathyate / yadà kaÓcinmahÃbhÃgastasya viÓrÃntikÃrakam // vibhaktimatra yo paÓyettasya j¤Ãnaæ ca dÆrata÷ // 3 // atha guru÷ / guruyuktyà prasÃdena granthagarbhÃvalokanam // 4 // guruÓca dvividha÷ prokto vÃrttikÃmnÃya eva ca / vÃrttiko bhaktibhÃvena ÃmnÃyo mÆlakÃrikà // 5 // kintu - brÃhmaïastrÅÓÆdramukhopÃsyà ye te tu vÃrttikÃ÷ / saænyÃsÃdipÃramparyeïa sa ÃmnÃya÷ prakÅrtita÷ // 6 // Ãdau Óivastathà vi«ïurbrahmà vasi«Âha eva ca / Óakta÷ pÃrÃÓaro vyÃsa÷ Óuko gau¬astathaiva ca // govindapÃdapÆjyebhya÷ ÓaÇkara÷ ÓaÇkaro para÷ / iyaæ paramparà proktà gurorÃmnÃyasiddhidà // 7 // gururgÃyatryupadeÓo guruÓcodarapo«aka÷ / sadgururmok«adÃtà ca gurostrividhalak«aïam // 8 // mantrÃdhyayanaæ ca vyÃkhyÃnaæ karmatantrÃni ceÂakÃ÷ / vaidikÅ Óilpavidyà ca ÓrÅgurostasya ucyate // 9 // kÃryakÃraïatÃæ hitvà samÃdhi÷ pÆrïabodhaka÷ / tÃrako mok«adÃtà ca sadgurustasya ucyate // 10 // atha Ói«ya÷ / riktakÃmaæ mano dh­tvà viÓvÃsaæ gurubhaktidam / ÃÓÃmok«aæ vinà nÃsti tacchi«yamuddharedguru÷ // 11 // bho bho svÃmin k­pÃsindho prÃrthayi«yÃmi te 'dhunà / taptasaæsÃradÃvÃgnau muktiæ kuru dayÃnidhe // 12 // vidhivadadhÅtavedavedÃÇgatvenÃpÃtato 'rivalavedÃrthà asmin / tathà ca Óruti÷ - samitpÃïi÷ Órotriyaæ brahmani«Âhaæ gurumupaÓritya tamanusarati // taddhi saæpraïipÃtena paripraÓnena sevayà // upadek«yanti te j¤Ãnaæ j¤ÃninastattvadarÓina÷ // 13 // 'yajj¤Ãtvà na punarmoha÷' iti gÅtÃsu / bhuktimicchasi cettÃta vi«ayÃnvi«avattyaja // lolupa÷ sÃdhusaÇgasya atyantaæ sukhamaÓnute // 14 // iti guruparamparà / atha sÃækhyasÃmpradÃyena j¤ÃnamÃha / tatra prathamaæ sÃdhanacatu«Âayasampannasya ihÃmutrÃrthaphalabhogavirÃga÷ / dvitÅyaæ ÓamadamÃdi«aÂkam / t­tÅyaæ nityÃnityavastuviveka÷ / caturthaæ mumuk«atvaæ mok«ecchà / kintu iha nÃma srakcandanavanitÃdivi«ayabhogavirÃga÷ / amutra nÃma svargabhogÃdianicchà / Óamo nÃma manonigraha÷ / dama indriyanigraha÷ / titik«Ã ÓÅto«ïÃdiparotkar«asahanam / samÃdhÃnaæ s­«ÂyÃdimÃyÃvilak«aïam / Óraddhà gurÃvadhyÃtmaÓÃstre rati÷ / uparama÷ kÃryakÃraïÃtÅtam / nitya Ãtmà / anityà d­ÓyapadÃrthÃ÷ / ata÷ paraæ mok«ecchà // iti sÃdhanacatu«Âayam / kambalo kharparÅ veïurbuddhestrividhalak«aïam / cittak«iptagatÃyatÃlÅnatÃbhÆmikÃtrayam // 1 // atha bhÆmikà / vik«eptà vi«ayapadÃrthe rati÷ / gatÃyÃtà saæÓayÃtmikà / sulÅnatà prÅtirÆpà turÅyà / atha buddhaya÷ / guru÷ ÓÃstrÃdiyuktyà bodhayati tathÃpi ÓÆnyaæ kambalapeÓÅvat / sà adhikaprakÃÓo na bhavati kharparacchidravat / anekayuktyà vistÃrayati bhagnaveïuvat jale tailavat / tatrÃdau vairÃgyam / tatra pramÃïaæ Óruti÷- na và 're sarvasya kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavatyÃtmanastu kÃmÃya sarvaæ priyaæ bhavati iti / b­hadÃraïyake 'tyÃgenaikena am­tatvamÃnaÓu÷' / tatrÃdau ÓabalatyÃga÷ // vi«ÂhÃmÆtraæ ca durgandhi k­myagÃraæ ca naÓvaram / tatsaukhyamÃnino mƬhà ahaæmametigarvitÃ÷ // 1 // kasya mÃtà pità kasya kasya bhrÃtà sahodara÷ / kasya strÅ kasya putrastu narÃïÃæ karmabandhanam // 2 // jÃyÃpatyag­jak«etrasvajanadraviïÃdi«u / udÃsÅnasamaæ paÓyetsarvaæ vyarthamivÃtmani // 3 // strÅïÃæ strÅsaÇginÃæ saÇgaæ tyaktvà dÆrata ÃtmavÃn / k«amÅ vivikta ÃsÅnaÓcintayenmÃmatandrita÷ // 4 // kÃyÃraïyasamÃvi«Âo manavyÃghro mahÃbalÅ / bhak«ate sakalÃællokÃndevÃnuragamÃnavÃn // 5 // j¤Ãnakha¬gaæ d­¬haæ k­tvà vairÃgyaæ bhÆmiÓodhanam / durlabho yasya saægrÃmo ko 'sau ÓÆraÓca ÃtmavÃn // 6 // atha ÓuddhatyÃga÷ / granthamabhyasya medhÃvÅ j¤Ãnavij¤Ãnatatpara÷ / palÃlamiva dhÃnyÃrthÅ tyajedgranthamaÓe«ata÷ // 7 // padamicchasi brahmatvaæ tadà vij¤Ãnata÷ Ó­ïu / sarvÃrthe«u ca vairÃgyaæ sarvabhÆte«u cÃtmatà // 8 // muktimicchasi cettvantu vi«ayÃnvi«avattyaja / k«amÃrjavadayÃto«asatyaæ pÅyÆ«avadbhaja // 9 // manasà dhyÃyate yogÅ k­païastu dhanaæ yathà / manasà yena pÅtvà ca tena jitvà jagattrayam // 10 // vihÃya kÃmÃnya÷ sarvÃnpumÃæÓcarati nisp­ha÷ / nirmamo nirahaÇkÃra÷ sa ÓÃntimadhigacchati // 11 // aki¤canaÓca dÃntaÓca ÓÃntaÓca samamÃnasa÷ / sa liÇgÃnÃÓramaæ tyaktvà caredavidhigocara÷ // 12 // dehe ca Ó­ïu taæ tÃta guptaprakaÂalak«aïam / daÓaguptakaraæ mok«advÃdaÓaæ sahajasthiti÷ // 13 // nirapek«aæ muniæ ÓÃntaæ nirvairaæ samadarÓanam / anuvrajyÃmahaæ nityaæ pÆyayedaÇghrireïubhi÷ // 14 // kadà Óambho bhavi«yÃmi karmanirmÆlanak«ama÷ / ekÃkÅ nisp­ha÷ ÓÃnto pÃïipÃtro digambara÷ // 15 // sarvadharmÃnparityajya mÃmekaæ Óaraïaæ vraja / ahaæ tvÃæ sarvapÃpebhyo mok«ayi«yÃmi mà Óuca÷ // 16 // nirÃlambapadaæ prÃpya citte tatra layaæ gate / nivartante kriyÃ÷ sarvÃ÷ sa yogÅ nirguïa÷ para÷ // 17 // vi«ayendriyakÃraïamÃkar«acittavibhrama÷ / yathà bahusapatnÅnÃæ luÂhanti patimekata÷ // 18 // sÃdhu sÃdhu Ó­ïu svÃrthamasthiyantrÃcca dÆrata÷ / asya bhÃgak­tà loke mamatvaæ ÓvÃnavatk­tam // 19 // Ó­ïu tÃta dvayaæ tyÃjyamÃÓà bhedastathaiva ca / ÃÓayà dÅnatÃæ k­tvà bhedaÓca bhedavardhanam // 20 // rodanahÃsyakà ' 'nena piÓÃcasthitimÃÓrayet / asya saÇgaæ sadà tyajya bhava cinmÃtra sarvadà // 21 // chÃyÃkÃryaæ yathà nÃsti tathaivÃyaæ hi dehaka÷ / tattvaæ g­harasaæ tyajya paramÃæ sthitimÃÓraya // 22 // go«padaæ p­thivÅ meru÷ sthÃïurÃkÃÓamudrikà / t­ïaæ tribhuvanaæ rÃma vairÃgyÃlaæk­tà k­ti÷ / manu«yÃïÃæ sahasre«u kaÓcidyatati siddhaye // 23 // iti vairÃgyam // atha bhaktidvÃrà caturvidhà mukti÷ / vedÃk«arÃïÃæ sÃyujyaæ sarÆpatÃæ salokatÃmaÓnute // prathamaæ cittaÓuddhiæ ca mÃnasaæ pÆjanadvayam / t­tÅyaæ ca sadà dhyÃnaæ vyÃpakaæ ca caturthakam // 1 // pa¤camaæ tu nirÃlambaæ mok«abhÆmiryathÃkramam / yatnena sÃdhayenmartyo tasya muktirna saæÓaya÷ // 2 // japÃnu«ÂhÃnayordvÃrà cittaÓuddhirvidhÅyate / paÓcÃccaturvidhà mukti÷ Ó­ïu sÃdhu dvijottama // 3 // mÃnase lokasamprÃptistatsadà ca samÅpatà / tathà tasya svarÆpaæ ca nirÃlambena ÓÃÓvatam // 4 // ye ye yÃn yÃn yajandevÃæste catvÃramok«agÃ÷ / Ãtmaj¤Ãnaæ vinà mok«o na bhavetsaccidÃtmani // 5 // kintu - mÃnasaæ nÃma ÃsanasthÃæ sÃvayavamÆrttiæ dhyÃyet / nivÃtadÅpavatsvasthaæ yathÃbuddhyà «o¬aÓopacÃrai÷ pÆjayet / tasya gacchatasti«ÂhataÓca na samÅpÃvabhÃsa÷ / sa eva sarvabhÆtasthaæ svarÆpaæ paÓyati / tata÷ sÃvakÃÓamiva bhÃsate sà sÃyujyatà / iti caturvidhà upÃsanà mukti÷ / athÃdvaitabhakti÷ / sarveÓvaramayaæ bhaktirj¤Ãnaæ cÃbhedadarÓanam / nirapek«aæ ca vairÃgyaæ muktaæ nirvi«ayaæ mana÷ // 1 // kintu cÃï¬ÃlÃdibrahmaparyantaæ sarvabhÆte«u ÅÓvararÆpaæ bhÃvayet / yathÃrhaæ «o¬aÓopacÃreïa pÆjayet / sà bhakti÷ na tu pratimà / brahmÃdipipÅlikÃparyantaæ svaÓarÅravadabhedaæ j¤Ãtvà tajj¤Ãnaæ paradehÃhisvadehÃvayamekÅk­tya sarvatra ekameva piï¬amavadhÃrayet brahmÃdisthÃvaraparyantamihÃmutra nirÃÓà / mukti nÃma v­ttiÓÆnyam / tatra pramÃïam - sarvabhÆte«u ya÷ paÓyedbhagavadbhÃvamÃtmana÷ / bhÆtÃni ca bhavatyÃtmale«abhÃgavatottama÷ // 2 // yadà bhÆtap­thakbhÃvamekasthamanupaÓyati / tata eva ca vistÃraæ brahma sampadyate tadà // 3 // prajahÃti yadà kÃmÃn sarvÃnpÃrtha manogatÃn / ÃtmanyevÃtmanastu«Âa÷ svapata÷ sa na khidyate // 4 // gÅtÃsu / brahmÃdisthÃvarÃnte«u vairÃgyaæ yaddhi jÃyate / yathaiva kÃkavi«ÂhÃyÃæ vairÃgyaæ taddhi nirmalam // 5 // iti advaitabhakti÷ / atha vivekaj¤Ãnanirïaya÷ / akrodhavairÃgyajitendriyatvaæ k«amÃdayÃÓÃntijanapriyatvam / nirlobhadÃtà bhavamuktiheturj¤Ãnasya cihnaæ daÓalak«aïÃni // 1 // karma adhyÃtmatattvaæ ca brahmaj¤Ãnamata÷ param / indraæ catvÃri vÃcyÃrthamÃtmalak«aæ sukhÃvaham // 2 // karmaj¤ÃnÅ bhavejjÅva÷ puru«o 'dhyÃtmasaæj¤aka÷ / ÅÓvarastattvavettà ca sarvaæ brahmeti brahmatà // 3 // varïÃÓramaæ ca dharmaæ ca hotrÃdikarmatatparÃ÷ / bhajanaæ sarvabhÆte«u j¤Ãnaæ ca karmasaj¤itam // 4 // vairÃgyÃdhyÃtmaÓÃstraæ ca yasya mÃyà vinirgatà / jij¤Ãsà mananÃdhyÃsaæ j¤ÃnamadhyÃtmasaæj¤itam // 5 // Ãlokya dharmasÃækhyÃdidharmakarmakriyÃvidhÅ÷ / tadarthavyatirekeïa tattvaj¤Ãnaæ tadocyate // 6 // samÃdhiÓabdavÃkyÃrthaæ brahmÃkÃratayà v­ti÷ / ekÃkÅ nisp­ha÷ ÓÃnto brahmaj¤Ãnaæ tadocyate // 7 // vÃco yasminnivartante liÇgaæ galitasarvadhÅ÷ / svayameva svarÆpasthaæ svamiva svaæ virÃjate // 8 // uktÃcÃravihÅnasya svabuddhirvartate 'khilam / dravyÃdivi«ayasvÃrthÃnsa jÅvo nÅcaÓabdita÷ // 9 // sadÃcÃrarato nityaæ dvandvÃtÅtaÓca nisp­ha÷ / Óu«ka¤cÃpyaÓanaæ caiva puru«astasya ucyate // 10 // daï¬akÃÓÃyamÃtraæ ca kÃmakrodhavivarjita÷ / bhramarÅbhuktasanto«amÅÓvarastasya ucyate // 11 // digvÃsaæ ca svasaævedyamÃnandaæ svaparaæ na hi / pÃïipÃtre ca yadbhuækte sa brahma rÃjate mahÅm // 12 // dehÃntitaæ sadÃkÃlaæ varïÃÓramavivarjitam / yatk­taæ tatsadÃcÃramÃtmÃrÃmo virÃjate // 13 // iti atha dharmaÓÃstre- ani«Âami«ÂamiÓraæ ca trividhaæ karmaïa÷ phalam // paÓumiÓrastathà j¤ÃnÅ siddhaj¤eyaæ ca pa¤cakam / etairlak«aïasaæyuktaæ v­ttibhedena kathyate // 14 // uktvà uktvà ca kÃryeïa dravyaæ ca sÃdhayettata÷ / ÓiÓnodararatÃ÷ svÃrthaæ satpaÓorlak«aïaæ sm­tam // 15 // yugÃcÃreïa vartante saæmataæ varïamÃÓramam / ÃtmasvÃrthaæ na jÃnÃti sa miÓraæ lak«aïaæ sm­tam // 16 // vedaÓÃstrÃrthasarvaj¤o uktÃcÃraÓca tatpara÷ / yathoktvà ca vadedvÃkyaæ sa j¤ÃnÅ lak«aïocyate // 17 // kÃryaæ ca anyathÃkartuæ yadvaktuæ tattu sÃdhayet / sa¤citÃrthÃnvadetprÃj¤a÷ sa siddhirlak«aïocyate // 18 // kÃryakÃraïakart­tvaæ vihÃya vicarenmahÅm / stunÃdapÅ nikÃmÅ ca Ãnandaæ j¤eyalak«aïam // 19 // iti nirvedaj¤Ãnanirïaya÷ / dehavarïÃÓrayà dharmà kalpanÃvedanirmitÃ÷ / tà hi nirmokavattyÃjyÃ÷ so 'hameko nira¤jana÷ // 20 // tasmÃjj¤ÃnÃttu kaivalyamityÃdiÓrute÷ j¤ÃnÃgnidagdhakarmÃïÅti gÅtà / parok«aæ ÓÃstriyaj¤Ãnamaparok«aæ ca ÓÃÓvatam / prathamaæ janmakarmÃïi dvitÅyaæ saccidÃtmakam // 21 // utpattisthitisaæhÃrabhÆtaæ bhÆte«u yujyate / Ãtmà ca tatra sÃk«Å ca jagaddra«Âà ca sÆryavat // 22 // bhÆtÃdivyaktirÆpaæ ca acaraæ carameva ca / tadindrajÃlavatpaÓyedyathà nu vÅcivajjagat // 23 // kalpanÃbaddhajantuÓca sadà jalpati do«avat / vapurn­tyati rathyÃyÃæ yÃvatpatati bhÆtale // 24 // jano bÃlapiÓÃcatvaæ kiæ lajjÃyogiv­ndinÃm / jalpanti vividhà vÃco kimarthaæ sukhadu÷khayo÷ // 25 // asti bhÃti priyaæ sthiramasthiraæ nÃma rÆpakam / catvÃra Å«aïà tyÃjyÃ÷ sohameko nira¤jana÷ // 26 // mÃt­kÃdhvanirÆpà ca vartate viÓvamÃyayà / jÃnÅhi tatra tannÃdaæ vyartho 'rtha÷ pratipadyate // 27 // amanastu sadà deho yathà grÃmo vinà janÃt / brahmÃdyopi na karttavya÷ sa paÓuÓcÃtmaghÃtaka÷ // 28 // uttamà ca laye lÅnà dhyÃnadhÃraïamadhyamÃ÷ / adhamà pratimÃpÆjà gÅtan­tyaæ dhamodhama÷ // 29 // snÃnaæ mano malatyÃga÷ Óaucamindriyanigraha÷ / abhedadarÓanaæ j¤Ãnaæ dhyÃnaæ nirvi«ayaæ mana÷ // 30 // sthÆlapeÓivat pratyak«aæ liÇgaæ vandhyaæ yathà striya÷ / manasÃtmaikarÆpeïa svayaæ brahma sanÃtanam // 31 // Órutism­tyarthapÆrïaæ ca samÃdheÓcittasaurabham / yÃvaddehÃbhimÃnaæ ca tÃvatyo ni«phalà kriyÃ÷ // 32 // saæsÃrakarma Ãsakto brahmÃhamiti manyate / karmabrahmobhayabhra«Âastaæ tyajedantyajaæ yathà // 33 // samÃdhervik«epo yasya nÃnÃyuktiprakÃraka÷ / yÃvaddehalayaæ naitÃvanto mohakÃrakÃ÷ // 34 // ekosau yogavÃsÅ ca dvayaæ grÃmastathaiva ca / t­tÅyaæ nagaraæ caiva manye yadvanavÃsinÃm // 35 // vedaÓÃstrapurÃïÃni nÃnÃyuktiæ ca valgunà / vyavasayÃtmikà buddhirna tu sÃdhanarÆpakà // 36 // Ãlo¬ya caturo vedÃn sarvaÓÃstrÃïi sarvadà / yo vai tattvaæ na jÃnÃti darvÅpÃkarasaæ yathà // 37 // Óabdabrahmaïi ni«ïÃto snÃyÃtsa parame yadi / Óramastasya Óramaphalaæ hyadhenuriva rak«aka÷ // 38 // ÃkÃÓadarpaïe yasminyajjagadbhÃsate 'khilam / tatsarvaæ brahmarÆpaæ ca mÃyÃmayavice«Âitam // 39 // yà niÓà sarvabhÆtÃnÃæ tasyÃæ jÃgarti saæyamÅ / yasyÃæ jÃgarti bhÆtÃni sà niÓà paÓyato mune÷ // 40 // nÃhaæ deho na ca prÃïo nendriyÃïi tathaiva ca / na mano hanta buddhiÓca naiva cittamahaÇk­ti÷ // 41 // nÃhaæ manu«yo na ca deva yak«o na brÃhmaïa÷ k«atriyavaiÓyaÓÆdra÷ / na brahmacÃrÅ na g­hÅ vanastho bhik«urna cÃhaæ nijabodharÆpa÷ // 42 // kÃryakÃraïace«Âà ca trividhaæ kalpanÃk­tam / manohaÇkÃrasaæyuktaæ vyarthaæ ca ÓabdamÃlikà // 43 // Óabde Óabdasya j¤ÃnÃrthaæ yogÅ vadati nisp­ha÷ / yathà vÃdye«u nÃdaÓca pÃratantryeïa vartate // 44 // yogÅ ca sarvakÃryÃïi vartate dehakarmaïi / kaumÃraæ krŬanaæ caiva sarvaæ mithyaiva kÃraïam // 45 // yadyÃvatkriyate jantu÷ svag­he rÃjate pumÃn / yo yo yasya yathà bhÃvastattate«Ãæ ca saukhyatà // 46 // tatkÃmopace«Âitam sarvaæ v­thà bhavati Ãyatau / na cÃsya kriyà kÃcinneha nÃnÃsti karhicit // 47 // ahaæ ce«Âa ito dehe sarvakarmasu ce«Âate / iti j¤Ãnaæ vijÃnÅyÃdyajj¤Ãnaæ smaraïena hi // 48 // ta¬Ãga÷ pÆrïato yena yaddÃtuæ balaæ rÃjate / kiæcicchidreïa Ãdyaæ ca manasÃtmodakakriyÃ÷ // 49 // bandhaæ vihÃya pÆrïÃni kurvantu svasthamÃnasam / ye hi yuktiæ sadÃbhyÃsÃtsa vai j¤Ãnottamottama÷ // 50 // dehÃdisarvakarmÃïi j¤ÃnÃj¤Ãne«u j¤Ãyase / so 'haæ cinmÃtrarÆpeïa jÃnÅhi brahmalak«aïam // 51 // ahaæ mÆrkhamahaæ j¤Ãtà yo dharma÷ pratipÃdyate / so 'haæ cinmÃtrarÆpeïa jÃnÅhi brahmalak«aïam // 52 // bhidyate h­dayagranthiÓchidyante sarvasaæÓayÃ÷ / k«Åyante cÃsya karmÃïi yasmin d­«Âe parÃvare // 53 // jagadvilak«aïaæ brahma brahmaïo 'nyanna ki¤cana / brahmaïyÃbhÃti cinmithyà yathà marumarÅcikà // 54 // j¤ÃnÃm­tena t­ptasya k­tak­tyasya yogina÷ / na cÃsti ki¤citkartavyamasti cenna sa sattvavit // 55 // na tvaæ viprÃdiko varïo nÃÓramÅ nÃk«agocara÷ / asaÇgo 'si nirÃkÃro viÓvasÃk«Å sukhÅ bhava // 56 // dehÃbhimÃnagalite vidite ca cidÃtmani / yatra yatra mano yÃti tatra tatra samÃdhaya÷ // 57 // ÃtmaikabhÃvani«Âhasya yà yà ce«ÂÃstadarcanam / yo yo jalpa÷ sa saæmantrastaddhyÃnaæ ca nirÅk«aïam // 58 // na saækalpavikalpasya na lÅnopÃdhivÃsanÃ÷ / nijasvarÆpe nirmagna÷ sa yogÅ paratattvavit // 59 // dehÃdisarvendriyÃïi sattÃmÃtreïa ce«Âate / yathà dÅpe prapaæcasya cuæbakaæ lohameva ca // 60 // dehadvayaæ tathà nÃma varïÃÓramà ca vyarthatà / mahÅÃkÃÓabrahmÃhamalametatsamÃdhinà // 61 // avyaktasya kathaæ dhyÃnaæ vyÃpakasya visarjanam / amÆrtasya kathaæ pÆjà svayaæ brahma sanÃtanam // 62 // phalasya kÃraïaæ pu«paæ phale pu«paæ vinaÓyati / j¤Ãnasya kÃraïaæ karma j¤Ãne karma vinaÓyati // 63 // kiæ karomi kva gacchÃmi kiæ g­hïÃmi tyajÃmi kim / Ãtmanà pÆritaæ sarva mahÃkalpÃæbunà yathà // 64 // bhÆtÃdivyaktirÆpaæ ca acaraæ carameva ca / tadindrajÃlavatpaÓyedyathÃmbuvÅcivajjagat // 65 // ÓabdabhÃgadvayaæ k­tvà vyartho j¤ÃnÃrthayoginam / kadÃcidvaktuæ j¤ÃnÃrthaæ vyartho vaktuæ na Óakyate // 66 // garvaæ no vahate na nindanti parÃnno bhëate ni«Âhuraæ proktaæ kenacidapriyaæ ca hasate krodhaæ ca nÃlambate / Órutvà kÃvyamalak«aïaæ parak­taæ santi«Âhate mÆkava- ddo«ÃnnÃdadate svayaæ na kurute caitatsatÃæ lak«aïam // 67 // bÅjamadhye yathà v­k«aæ v­k«amadhye ca bÅjatà / vyÃpyavyÃpakasarvÃtmà sa p­thak naiva d­Óyate // 68 // ekÃtmà sarvabhÆte«u bandhamok«a÷ kathaæ dvidhà / janmasaæskÃrayogena bhinnatvaæ varttate sadà // 69 // pratibimbayathopÃdhiæ dÅrghantiryak ca varttulam / tasmÃdvilak«aïo jÅva÷ kathamekaæ bhavi«yati // 70 // yathà yonistathÃcÃrapÆrvakarmmÃnusÃrata÷ / tattajj¤ÃnÃdhikÃreïa dvividhà bandhamok«ayo÷ // 71 // yathÃyamalamutpattiæ prÃrabdhaæ vividhÃk­tam / tathaiva sukhadu÷khÃni kathaæ bhavati ekatà // 72 // dravyaæ na bhak«ayetprÃj¤a÷ svadravyaæ naiva po«ayet / santu«Âa÷ sarvadà nityaæ sa naro j¤ÃnavÃnbhavet // 73 // ÓarÅraæ naÓvaraæ sarvaæ sambandha÷ kintu ÓÃÓvata÷ / vayasà sÆtramÃrgeïa yathà sthÃne«u gacchati // 74 // yathà parag­he vÃso mÃrgasthaæ kurute sadà / tathaiva sukhadu÷khena na sp­Óet j¤Ãnino nara÷ // 75 // naÂÅ ca naÂanÃÂyaæ ca nÃnÃkrŬà ca ra¤janam / ahaæ pratyayajÃnÃti tathaiva j¤o sadà nara÷ // 76 // iti j¤Ãnanirïaya÷ / atha Órotà uvÃca / idaæ kiæ d­Óyate kena kathaæ jÃtam ? taæ hovÃca- prathama anÃdivastu caitanya Ãtmà / tasya sphuraïaæ jÃtaæ sa imamevÃtmÃnaæ dvidhà pÃtayettata÷ / patiÓca patnÅ cÃbhavatÃmiti b­hadÃraïye / tattvamasÅti yasmin tripadÃni bhavanti / tat tvaæ asi / brahmÃhamasmÅti sakalabrahmÃntaæ niÓvasitam / atha tatsarvaæ tvameva / idamÃÓcaryam / tarhi citta ekÃgram atisÆk«mataraæ kuru / paramarthamityuktam / Ãtmà 'yaæ gururacaladharmavyÃpakatvÃditi / atha- andha÷ paÇgurasaÇge ca saÇgÃtkarma prati«Âhitam / yatra paÇgusvatantratvaæ tatrÃndho ni÷phalo bhavet // 1 // andhÃtÅtaæ bhavetpaÇguracalaæ ca sanÃtanam / sabÃhyÃbhyantaraæ bhÆtaæ yathÃkÃÓaæ ca d­Óyate // 2 // kintu mÃyà andhà avivekitvÃt / ubhayorekÅbhÆtvà mithyà jÅveÓvarau vyÃjenÃpi brahmÃï¬ayo÷ / s­«ÂinirmitÃ÷ / tasmÃnmÃyÃparityÃgena svayameva cidÃkÃÓe ca vartate / tatra pramÃïaæ Óruti÷ / ÃkÃÓa Ãtmà khaæ brahma / atha jÅveÓvarayorlak«aïam / tatra pramÃïaæ Óruti÷ / dvà suparïà sayujà sakhÃyà samÃnaæ v­k«aæ pari«asvajÃte / tayoranya÷ pippalaæ svÃdvattyanaÓnannanyo abhicÃkaÓÅti / atha vedeti / kÃryopÃdicaitanyaæ jÅvaÓabdavÃcyam / kÃraïopÃdhicaitanyam ÅÓvaraÓabdavÃcyam / kÃryopÃdhirayaæ jÅva÷ kÃraïopÃdhirÅÓvara÷ / kÃryakÃraïatÃæ hitvà pÆrïabobho vidhÅyate // 3 // tatra kÃryaæ nÃma ahaÇkÃrÃdis­«ÂivyÃpÃra÷ kÃraïaæ nÃma sÃk«Å hyanta÷sphuraïam / iti vedÃnte / upadra«ÂÃnumantà ca bharttà bhoktà maheÓvara÷ / paramÃtmeti cÃpyukto dehe 'sminpuru«a÷ para÷ // 4 // iti ÅÓvara÷ / puru«a÷ prak­tistho hi bhuÇkte prak­tijÃn guïÃn / kÃraïaæ guïasaæyogo 'sya sadasadyonijanmasu // 1 // iti jÅva÷ / mukhÃbhÃsako darpaïe d­ÓyamÃno mukhatvÃp­thak te na hi và 'sti vastu // cidÃbhÃsako 'dhÅÓajÅvo 'pi tadvat sa nityopalabdhisvarÆpo 'hamÃtmà // 1 // iti hastÃmale / salila eko i«ÂÃdvaito bhavati / iti b­hadÃraïye / tathà bimbapratibimbanyÃyena jÅveÓvarau kalpitau / tajjÅvasya mok«asÃdhanamÃha karmaparaæ aharaha÷ sandhyÃmupÃsità yÃvajjÅvamagnihotraæ juhuyÃt / jyoti«Âomau svargakÃmo yajet / oæmiti brahma / omitÅdaoæ sarvam / omityagnihotramanujÃnÃti / iti karma / atha j¤Ãnaparam / na karmaïà na prajayà dhanena tyÃgenaike am­tatvamÃnaÓu÷ / prathamamÃyÃÓabalas­«ÂyÃdiputrakalatradravyÃdvilak«aïa÷ / dvitÅyaæ sthÆlasÆk«mÃdiÓarÅrasya vilak«aïam / t­tÅyaæ kevalamok«asaÇkalpa÷ / yathà ÓukanÃlakÃnyÃyena mithyÃrajjusarppe bhramamÃïe sati tasya mok«asÃdhanamÃha / tatra jÅvasvarÆpaæ lak«aïaæ d­«Âisambandhena sÆryaprabhayà pratibhÃti tadvÃsanà mahad h­di granthi÷ / iti jÅvalak«aïam / jÅvasya mok«akÃmÃya trivargaæ ca purà k­tam / karma pÃta¤jaliæ sÃÇkhyaæ tatsamÃsena kathyate // 1 // pa¤cabhÆtÃtmikà pÆjà vidhire«a samÃÓ­ïu / trayaæ karma pÆjÃyogyaæ và yo pÃta¤jale sm­ta÷ // 2 // dvayaæ dehÃbhimÃnena ekaæ nÃhaæ ca sÃækhyatà / ahaæ nÃhaæ dvayaæ Óabdabandhamok«aæ ca kÃrakam // 3 // tathà ca Óruti÷ / athÃto dharmajij¤Ãsà / athÃto brahmajij¤Ãsà / pÆrvapÆrvaÓrutiyuktyÃnubhavÃbhÃsÃnÃmuttarottaraÓrutiyuktÃnubhavÃbhÃsabodhadarÓanÃt / sÃmÃnyaÓÃstraæ syÃnnyÆnaæ viÓe«o balavÃnbhavet / pareïa pÆrvabÃdho và prÃyaÓo d­ÓyatÃmiha // 4 // iti vedÃnte karmaparam / j¤ÃnÃdeva tu kaivalyamityÃdiÓrute÷ / na hi j¤Ãnena sad­Óaæ pavitramiha vidyate / j¤ÃnÃgnidagdhakarmÃïi / udarÃ÷ sarva evaite j¤ÃnÅ tvÃtmaiva me matam / iti j¤Ãnaparam / atha vedoktakarmayoga÷ / varïÃÓramaæ ca dharmaæ ha vedÃdividhipÆrvakam / tacca sÃdhyamasÃdhyaæ và janmakarmaphalapradam // 1 // jyoti«Âome bhavetsarga÷ Órotà syÃditi karmaïi / ni«edhavidhinighnÃni na bhavanmok«asiddhidam // 2 // japÃnu«ÂhÃnayordvÃrà devatÃnugraho bhavet / tatsakÃÓÃdbhavet siddhiÓcaitanyopÃdhivarjità // 3 // tatra bhÆtapÆjà / pÃrthivasthÃvarÃditÅrthayÃtrà agnihotrajvÃlÃmukhÅyÃgÃdi / Ãpa÷ gaÇgÃyÃ÷ naimi«ÃraïyÃdijalapÆjà / tathà ca- saæhità brÃhmaïÃraïyaæ dvandvadÅk«Ã nighaïÂakam / jyoti«aæ ca niruktaæ ca daÓagranthÃni sÆtrakam // 4 // ekayà liÇgagranthyà ca baddhyate sakalaæ jagat / daÓagranthyà yadà baddho tasya mukti÷ kathaæ bhavet // 5 // evaæ paÂhati vedÃnÃæ haækÃraæ piï¬apo«aïam(?) / etejj¤Ãnaparaæ j¤Ãtvà sa mukto nÃtra saæÓaya÷ // 6 // kintu- saæhità kÃryacchandaæ ca d­Óyabrahmeti brÃhmaïam / nabhamÃraïyamÃÓritya chandambrahmÃsmi vÃkyatÃ(?) // 7 // mana Ãdirodhanaæ Óik«Ã nighaïÂaæ v­tidhÃraïam / vivekaæ jyoti«aæ caiva mamedaæ sÆryamucyate // 8 // niruktaæ saæÓayacchedyaæ sÆtrapÃÂhaæ ca j¤ÃnadhÅ÷ / annopÃdhiÓca vedÃdyà yastaæ veda sa vedavit // 9 // asyÃrtha÷ / saæhità nÃma svahitam / kÃryakÃraïÃtÅtaæ na tu karmacodanà / brÃhmaïaæ nÃma sarvasvaæ brahmaiva na tu yÃgÃdi / Ãraïyaæ nÃma nabhalak«yaæ na tu Ãraïyarodanam / chando nÃma brahmÃsmÅti smaraïaæ na tu piÓÃcavacchalanam / Óik«Ã nÃma ÓÃsanaæ mana ÃdidhÃraïà na tu pÃÂha÷ nighaïÂaæ nÃma kÃÂhinyaæ v­ttisÃvadhanatà na tu deÓÃntaram / jyoti«aæ nÃma vivekata na tu gaïakÃdivyÃpÃra÷ / sÆtraæ nÃma abhedÃnusandhÃnaæ na tu karmapreraïà / niruktaæ nÃma saæÓayacchedyaæ na tu vedÃrthaprau¬hi÷ / sÆtrapÃÂhaæ nÃma j¤Ãnad­«Âi÷ / na tu vyÃkaraïabalam / etajj¤Ãnaæ paraæ j¤ÃnamanyatsaæsÃrapo«aïam / iti vedoktakarmayoga÷ / pramÃïaæ vedÃk«arÃïÃæ sÃyujyaæ sarÆpatÃæ salokatÃmaÓnuta iti Órute÷ // atha pÃta¤jalahaÂhayoga÷ / atha pÃta¤jalayogaæ kathayatyaÇgÃni vai kramÃt / dehasÃdhyaæ bhavenmok«aæ tajj¤Ãnaæ sÃdhanaæ Ó­ïu // 1 // tatra haæsopani«adi- gudamava«ÂabhyÃdhÃrÃdvÃyumutthÃpya svÃdhi«ÂhÃnaæ tri÷pradak«iïÅk­tya maïipÆrakaæ gatvà anÃhatamatikramya viÓuddhe prÃïÃnniruddhya Ãj¤Ãmanu brahmarandhraæ dhyÃyet / tatra nÃdamanubhavati ciïiti prathama÷ 1 ciïiciïi 2 ghaïÂà 3 ÓaÇkha 4 tantrÅ 5 tÃla 6 veïu 7 bheri 8 m­daÇga 9 megha 10 navamaæ tyÃjyaæ daÓamamabhyaset / tasmÃnmano vilÅnaæ bhavati / yasya manasi vi«Âanà manaso 'ntarÃyaæ mano na veda yasya mana÷ ÓarÅraæ yo manontaro yamayati / cakraæ sapta trikÆÂaæ ca ÓrÅhaÂhaæ gohaÂhaæ tathà / bhrÆvorgumphà brahmarandhraæ sÆlo yÃnaæ jalandharam // 1 // ÂÃlÅ lolÅ tathà dhotÅ lambikÃÓodhanaæ kramÃt / khecarÅ bhÆcarÅ caiva mahÃkëÂhà tathaiva ca // 2 // udgÃnaæ lopanaæ caiva gÃÂhanaæ cÃvakÃÓakam / i¬ÃpiÇgalayornÃmÃnya«ÂÃviæÓatyanukramÃt // 3 // praïavaæ vyÃharan jÃpyaæ so 'haæ yÃmaæ matÃntare / asya kartà bhavejjÅvo dehabhÃjanasammatam / sÃdhanena bhavetsiddhirahaæ v­ddho 'bhijÃyate // 4 // aïimÃdi bhavette«Ãæ bhÆtaæ bhavi«yaæ vartamÃnam / vÃcÃæ siddhirm­taæ mok«aæ dehasaÇgena mÃnità // 5 // yathà prete k«amà liÇgaæ tatsakÃÓÃcca saukhyatà / tathà dehasamÅreïa ahaæ mameti mÃnità // 6 // brahmarandhre gate prÃïe hyahaæ mok«o 'pi jÃyate / yathà dadhnag­hasvÃmÅ palÃyan saukhyamÃnità // 7 // punarahaÇk­to vÃso vÃsanà janmadÃyinÅ / tathà dehagato mok«o buddhirarbhakasaæmatà // 8 // tatra gÅtÃ- vÃsÃæsi jÅrïÃni yathà vihÃya navÃni g­hïÃti naro parÃïi / tathà ÓarÅrÃïi vihÃya jÅrïÃ- nyanyÃni saæyÃti navÃni dehÅ // 9 // dra«Âà d­Óyaæ yadà vartte dehe saÇgena mok«aka÷ (?) / Ãtmà dehÅ kathaæ k­tvà sarvavyÃpivilak«aïa÷ / 10 // tasmÃdunmÅladyogÅ ca vikala÷ kaulaÓik«ayà / samÃbhyutthÃnamanyÃni dehasaÇgena vyarthatà // 11 // Ãtmà praj¤ÃnamÃnandanityaÓuddhanirÃmaya÷ / vicarejj¤ÃptimÃtreïa dehÃtÅtaæ ca sarvadà // 12 // yÃvaddehÃbhimÃnaæ ca yÃvatsiddhi÷ pravarttate / tÃvajjanyÃnadÃnaæ ca bhavetkarmÃnusÃrata÷ // 13 // tatra ni«edhÃrthaÓruti÷- na karmaïà na prajayà dhanena tyÃgenaike am­tatvamÃnaÓu÷ / pareïa nÃkaæ nihitaæ guhÃyÃæ vibhrÃjate yadyatayo viÓanti // vedÃntavij¤ÃnasuniÓcitÃrthÃ÷ saænyÃsayogÃdyataya÷ ÓuddhasattvÃ÷ iti Órute÷ / ÃbrahmabhuvanÃllokÃt iti gÅtÃsu / i«ÂÃdarÓanad­ÓyÃnÃæ virÃmo yatra và bhavet / tasmÃdvilak«aïaæ hyÃtmà hyaparok«e bhavetsvayam // 1 // yÃvanna j¤Ãyate Ãtmà kart­lÃbhalavaæ muni÷ / tÃvatsarvaæ bhavedvyarthaæ yathà vandhyà vibhÆ«ità // 2 // iti karmapara÷ / parantu anarthakÃrÅ dehanÃÓakÃrÅ / tasmÃjj¤ÃnÃya sÃdhayet / tatra cakram ÃdhÃraæ nÃma deham // 1 // svÃdhi«ÂhÃnaæ sÃttvikamahaÇkÃra÷ // 2 // maïipuraæ buddhi÷ // 3 // anÃhataæ sadÃcÃra÷ // 4 // viÓuddhaæ guhabhakti÷ // 5 // Ãj¤Ãcakre j¤Ãne sÃvadhÃnatà // 6 // sahasradalaæ turyà // 7 // trikÆÂaæ guïarahitam // 8 // ÓrÅhaÂhaæ mÃyÃrahitam // 9 // gohaÂhamavidyÃtiraskÃra÷ // 10 // bhruvorgumphà kÃmanÃÓÆnyam // 11 // brahmarandhraæ manolaya÷ // 12 // sÆlabandhamindriyanigraha÷ // 13 // yÃnaæ vi«ayanirÃsa÷ // 14 // jÃlandharaæ svapararahitam // 15 // ÂÃlÅ padÃrthavÃrtÃÓÆnyam // 16 // lolÅ yuktÃhÃra÷ // 17 // dhotÅ sarvajale 'pyaikyam // 18 // lambikà stutinindÃrahitam // 19 // khecarÅ avakÃÓe d­«Âi÷ // 20 // bhÆcarÅ yugmamÃtramavalokanam // 21 // mahÃkëÂhà sarvaæ brahmeti niÓcaya÷ // 22 // udgÃnamaniketam // 23 // lopanaæ kÃryÃtÅtam // 24 // gÃÂhanaæ dehadu÷khasahanam // 25 // avakÃÓama dehÃtÅtam // 26 // i¬ÃpiÇgalayornÃma // 27 // 28 // prapa¤cabuddhirahitam // evantu sÃdhayetprÃj¤o na tu dehavi¬ambanam / dehÃdvilak«aïaæ Ãtmà v­thà bhramanti mÃnavÃ÷ // iti pÃta¤jalahaÂhayoga÷ // atha sÃÇkhyarÃjayoga÷ / vinà sÃÇkhyena pratyak«aæ na bhavedÃtmayoginÃm(?) / deha÷ ka¤cukavattyÃjya÷ svasvaæ khamiva rÃjate // 1 // yaæ ÓaivÃ÷ samupÃsate Óiva iti brahmeti vedÃntino bauddhà buddha iti pramÃïapaÂava÷ karteti naiyÃyikÃ÷ / arhannityatha jainaÓÃsanaratÃ÷ karmeti mÅmÃæsakÃ÷ sarve ghÆrïiparÃ÷ prapa¤cavikalÃ÷ sÃækhyÃtparaæ nÃnyathà // 2 // sÃækhyaæ yogaæ samabhyasyet puru«aæ pa¤caviæÓati÷ / iti ÓrutirvedavÃkyaæ vedÃntai÷ sadbhirucyate // 3 // ÃkÃÓapÆrakaæ sÃækhyaæ yoga÷ samÅrapÆraka÷ / dehÃdvilak«aïaæ Ãtmà tasmÃtsÃækhyaæ samabhyaset // 4 // pralaya÷ sarvatadvÃcÃmÃtmano vyatirekatÃ(?) / sa sÃækhyayogasaæj¤Ã ca itaraæ bhrÃmikaæ matam // 5 // sarvÃdvilak«aïo hyÃtmà ekamanekarÆpiïam / ekamevÃdvitÅyaæ brahma alaæ tata÷ paraæ bhavet (?) // 6 // iti sÃækhyayoga÷ / atha dehalak«aïam- bhogarogaæ tathà malaæ nidhanaæ k«etragÃmità / prÃrabdhamanuvarttante yathà tadvai viniÓcitam // 1 // pa¤catanmÃtrabhÆtÃni pratyak«amakhilaæ jagat / prak­tirguïakarmÃïi varttante citprakÃÓata÷ // 2 // manotthÃya yadà dehe tatkarma jÅvasaæj¤akam / dehena manamutthÃya tatkarma dehasaæj¤itam(?) // 3 // bhak«yabhak«akabhÃvaæ ca bhÆtaæ bhÆte«u yujyate / tadarthaæ Ó­ïu me vatsa pa¤cabhÆtÃnyanukramÃt // 4 // Ãpa÷ p­thivÅ bhak«yaæ ca vÃyuragniÓca bhak«aka÷ / tatrÃkÃÓamÃvapanaæ sattà cinmÃtrasaæj¤ità // 5 // k«utpipÃsÃvisargaæ ca dehe karmÃïi kevalam / anyatkÃryÃïi karmÃïi vedasaæj¤Ã vidhÅyate // 6 // dhairyaæ samarasaÓcaiva sarvabhak«asya nisp­ha÷ / akhaï¬apa¤cabhÆtÃni lak«aïairdeha ucyate // 7 // tatrÃhamanta÷karaïaæ bhoktÃ, bhoktà nÃma sÃk«itvam indriyÃïÃæ bhogasÃdhanatà nÃma rasaparÅk«Ã pa¤cabhÆtÃnÃæ bhogyaæ nÃma sthÆlak­ÓÃdidravyaguïÃ÷ / yathà bhavanti tathà / tatra pramÃïaæ Óruti÷- tÃbhya÷ puru«amÃnayattà abruvanpuru«aæ stuteti puru«o và vasu k­taæ yathÃyatanaæ praviÓÃmi k«utpipÃse bhavateti Órute÷ mÃtÃbÃlakanyÃyena tatra gÅtÃsu idaæ ÓarÅraæ kaunteya k«etramityabhidhÅyate / etadyo vetti tama prÃhu÷ k«etraj¤a iti tadvida÷ // 8 // iti sÃækhyaparibhëà (1) // (1) sÃækhyaparibhëÃgranthasya ekamevÃdarÓapustakaæ prÃptamapi ca granthak­tà granthaprÃrambhe- vibhaktimatra yo paÓyettasya j¤Ãnaæ ca dÆrata÷ / guruyuktyà prasÃdena granthagarbhÃvalokanam // iti pratij¤ÃtatvÃdasya mudraïe kÃrite bahu«u sthale«u agatyà 'Óuddhirasti kintu granthÃrtharak«Ãrthaæ na tannirÃse 'smÃbhird­«ÂipÃta÷ k­ta÷ / grantho 'pi khaï¬ita ivÃbhÃti /