Samkhyaparibhasa Based on the ed. by Vindhyesvari Prasada Dvivedin in: Sàükhyasaügrahaþ (Chowkhamba Sanskrit Series, 50, pp. 197-224) Input by Dhaval Patel ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ sàükhyaparibhàùà / ÷rãgaõe÷àya namaþ / ÷rãdakùiõàmårtigurubhyo namaþ / svànubhavaü yathàmati vyàkhyàsyàmaþ / oü namo nàràyaõàya prakçtyai puruùàya ca / vedàntasàraguhyàya sàïkhyatattvasvaråpiõe // 1 // yoginàü parahaüsànàü tattvaj¤ànàrthadar÷anam / anyeùàü ca na dàtavyaü màyayà mohitaü jagat // 2 // ÷abda÷rotà ca vyàjena nirvàõàrthaü ca kathyate / yadà ka÷cinmahàbhàgastasya vi÷ràntikàrakam // vibhaktimatra yo pa÷yettasya j¤ànaü ca dårataþ // 3 // atha guruþ / guruyuktyà prasàdena granthagarbhàvalokanam // 4 // guru÷ca dvividhaþ prokto vàrttikàmnàya eva ca / vàrttiko bhaktibhàvena àmnàyo målakàrikà // 5 // kintu - bràhmaõastrã÷ådramukhopàsyà ye te tu vàrttikàþ / saünyàsàdipàramparyeõa sa àmnàyaþ prakãrtitaþ // 6 // àdau ÷ivastathà viùõurbrahmà vasiùñha eva ca / ÷aktaþ pàrà÷aro vyàsaþ ÷uko gauóastathaiva ca // govindapàdapåjyebhyaþ ÷aïkaraþ ÷aïkaro paraþ / iyaü paramparà proktà guroràmnàyasiddhidà // 7 // gururgàyatryupade÷o guru÷codarapoùakaþ / sadgururmokùadàtà ca gurostrividhalakùaõam // 8 // mantràdhyayanaü ca vyàkhyànaü karmatantràni ceñakàþ / vaidikã ÷ilpavidyà ca ÷rãgurostasya ucyate // 9 // kàryakàraõatàü hitvà samàdhiþ pårõabodhakaþ / tàrako mokùadàtà ca sadgurustasya ucyate // 10 // atha ÷iùyaþ / riktakàmaü mano dhçtvà vi÷vàsaü gurubhaktidam / à÷àmokùaü vinà nàsti tacchiùyamuddharedguruþ // 11 // bho bho svàmin kçpàsindho pràrthayiùyàmi te 'dhunà / taptasaüsàradàvàgnau muktiü kuru dayànidhe // 12 // vidhivadadhãtavedavedàïgatvenàpàtato 'rivalavedàrthà asmin / tathà ca ÷rutiþ - samitpàõiþ ÷rotriyaü brahmaniùñhaü gurumupa÷ritya tamanusarati // taddhi saüpraõipàtena paripra÷nena sevayà // upadekùyanti te j¤ànaü j¤àninastattvadar÷inaþ // 13 // 'yajj¤àtvà na punarmohaþ' iti gãtàsu / bhuktimicchasi cettàta viùayànviùavattyaja // lolupaþ sàdhusaïgasya atyantaü sukhama÷nute // 14 // iti guruparamparà / atha sàükhyasàmpradàyena j¤ànamàha / tatra prathamaü sàdhanacatuùñayasampannasya ihàmutràrthaphalabhogaviràgaþ / dvitãyaü ÷amadamàdiùañkam / tçtãyaü nityànityavastuvivekaþ / caturthaü mumukùatvaü mokùecchà / kintu iha nàma srakcandanavanitàdiviùayabhogaviràgaþ / amutra nàma svargabhogàdianicchà / ÷amo nàma manonigrahaþ / dama indriyanigrahaþ / titikùà ÷ãtoùõàdiparotkarùasahanam / samàdhànaü sçùñyàdimàyàvilakùaõam / ÷raddhà guràvadhyàtma÷àstre ratiþ / uparamaþ kàryakàraõàtãtam / nitya àtmà / anityà dç÷yapadàrthàþ / ataþ paraü mokùecchà // iti sàdhanacatuùñayam / kambalo kharparã veõurbuddhestrividhalakùaõam / cittakùiptagatàyatàlãnatàbhåmikàtrayam // 1 // atha bhåmikà / vikùeptà viùayapadàrthe ratiþ / gatàyàtà saü÷ayàtmikà / sulãnatà prãtiråpà turãyà / atha buddhayaþ / guruþ ÷àstràdiyuktyà bodhayati tathàpi ÷ånyaü kambalape÷ãvat / sà adhikaprakà÷o na bhavati kharparacchidravat / anekayuktyà vistàrayati bhagnaveõuvat jale tailavat / tatràdau vairàgyam / tatra pramàõaü ÷rutiþ- na và 're sarvasya kàmàya sarvaü priyaü bhavatyàtmanastu kàmàya sarvaü priyaü bhavati iti / bçhadàraõyake 'tyàgenaikena amçtatvamàna÷uþ' / tatràdau ÷abalatyàgaþ // viùñhàmåtraü ca durgandhi kçmyagàraü ca na÷varam / tatsaukhyamànino måóhà ahaümametigarvitàþ // 1 // kasya màtà pità kasya kasya bhràtà sahodaraþ / kasya strã kasya putrastu naràõàü karmabandhanam // 2 // jàyàpatyagçjakùetrasvajanadraviõàdiùu / udàsãnasamaü pa÷yetsarvaü vyarthamivàtmani // 3 // strãõàü strãsaïginàü saïgaü tyaktvà dårata àtmavàn / kùamã vivikta àsãna÷cintayenmàmatandritaþ // 4 // kàyàraõyasamàviùño manavyàghro mahàbalã / bhakùate sakalàüllokàndevànuragamànavàn // 5 // j¤ànakhaógaü dçóhaü kçtvà vairàgyaü bhåmi÷odhanam / durlabho yasya saügràmo ko 'sau ÷åra÷ca àtmavàn // 6 // atha ÷uddhatyàgaþ / granthamabhyasya medhàvã j¤ànavij¤ànatatparaþ / palàlamiva dhànyàrthã tyajedgranthama÷eùataþ // 7 // padamicchasi brahmatvaü tadà vij¤ànataþ ÷çõu / sarvàrtheùu ca vairàgyaü sarvabhåteùu càtmatà // 8 // muktimicchasi cettvantu viùayànviùavattyaja / kùamàrjavadayàtoùasatyaü pãyåùavadbhaja // 9 // manasà dhyàyate yogã kçpaõastu dhanaü yathà / manasà yena pãtvà ca tena jitvà jagattrayam // 10 // vihàya kàmànyaþ sarvànpumàü÷carati nispçhaþ / nirmamo nirahaïkàraþ sa ÷àntimadhigacchati // 11 // aki¤cana÷ca dànta÷ca ÷ànta÷ca samamànasaþ / sa liïgànà÷ramaü tyaktvà caredavidhigocaraþ // 12 // dehe ca ÷çõu taü tàta guptaprakañalakùaõam / da÷aguptakaraü mokùadvàda÷aü sahajasthitiþ // 13 // nirapekùaü muniü ÷àntaü nirvairaü samadar÷anam / anuvrajyàmahaü nityaü påyayedaïghrireõubhiþ // 14 // kadà ÷ambho bhaviùyàmi karmanirmålanakùamaþ / ekàkã nispçhaþ ÷ànto pàõipàtro digambaraþ // 15 // sarvadharmànparityajya màmekaü ÷araõaü vraja / ahaü tvàü sarvapàpebhyo mokùayiùyàmi mà ÷ucaþ // 16 // niràlambapadaü pràpya citte tatra layaü gate / nivartante kriyàþ sarvàþ sa yogã nirguõaþ paraþ // 17 // viùayendriyakàraõamàkarùacittavibhramaþ / yathà bahusapatnãnàü luñhanti patimekataþ // 18 // sàdhu sàdhu ÷çõu svàrthamasthiyantràcca dårataþ / asya bhàgakçtà loke mamatvaü ÷vànavatkçtam // 19 // ÷çõu tàta dvayaü tyàjyamà÷à bhedastathaiva ca / à÷ayà dãnatàü kçtvà bheda÷ca bhedavardhanam // 20 // rodanahàsyakà ' 'nena pi÷àcasthitimà÷rayet / asya saïgaü sadà tyajya bhava cinmàtra sarvadà // 21 // chàyàkàryaü yathà nàsti tathaivàyaü hi dehakaþ / tattvaü gçharasaü tyajya paramàü sthitimà÷raya // 22 // goùpadaü pçthivã meruþ sthàõuràkà÷amudrikà / tçõaü tribhuvanaü ràma vairàgyàlaükçtà kçtiþ / manuùyàõàü sahasreùu ka÷cidyatati siddhaye // 23 // iti vairàgyam // atha bhaktidvàrà caturvidhà muktiþ / vedàkùaràõàü sàyujyaü saråpatàü salokatàma÷nute // prathamaü citta÷uddhiü ca mànasaü påjanadvayam / tçtãyaü ca sadà dhyànaü vyàpakaü ca caturthakam // 1 // pa¤camaü tu niràlambaü mokùabhåmiryathàkramam / yatnena sàdhayenmartyo tasya muktirna saü÷ayaþ // 2 // japànuùñhànayordvàrà citta÷uddhirvidhãyate / pa÷càccaturvidhà muktiþ ÷çõu sàdhu dvijottama // 3 // mànase lokasampràptistatsadà ca samãpatà / tathà tasya svaråpaü ca niràlambena ÷à÷vatam // 4 // ye ye yàn yàn yajandevàüste catvàramokùagàþ / àtmaj¤ànaü vinà mokùo na bhavetsaccidàtmani // 5 // kintu - mànasaü nàma àsanasthàü sàvayavamårttiü dhyàyet / nivàtadãpavatsvasthaü yathàbuddhyà ùoóa÷opacàraiþ påjayet / tasya gacchatastiùñhata÷ca na samãpàvabhàsaþ / sa eva sarvabhåtasthaü svaråpaü pa÷yati / tataþ sàvakà÷amiva bhàsate sà sàyujyatà / iti caturvidhà upàsanà muktiþ / athàdvaitabhaktiþ / sarve÷varamayaü bhaktirj¤ànaü càbhedadar÷anam / nirapekùaü ca vairàgyaü muktaü nirviùayaü manaþ // 1 // kintu càõóàlàdibrahmaparyantaü sarvabhåteùu ã÷vararåpaü bhàvayet / yathàrhaü ùoóa÷opacàreõa påjayet / sà bhaktiþ na tu pratimà / brahmàdipipãlikàparyantaü sva÷arãravadabhedaü j¤àtvà tajj¤ànaü paradehàhisvadehàvayamekãkçtya sarvatra ekameva piõóamavadhàrayet brahmàdisthàvaraparyantamihàmutra nirà÷à / mukti nàma vçtti÷ånyam / tatra pramàõam - sarvabhåteùu yaþ pa÷yedbhagavadbhàvamàtmanaþ / bhåtàni ca bhavatyàtmaleùabhàgavatottamaþ // 2 // yadà bhåtapçthakbhàvamekasthamanupa÷yati / tata eva ca vistàraü brahma sampadyate tadà // 3 // prajahàti yadà kàmàn sarvànpàrtha manogatàn / àtmanyevàtmanastuùñaþ svapataþ sa na khidyate // 4 // gãtàsu / brahmàdisthàvarànteùu vairàgyaü yaddhi jàyate / yathaiva kàkaviùñhàyàü vairàgyaü taddhi nirmalam // 5 // iti advaitabhaktiþ / atha vivekaj¤ànanirõayaþ / akrodhavairàgyajitendriyatvaü kùamàdayà÷àntijanapriyatvam / nirlobhadàtà bhavamuktiheturj¤ànasya cihnaü da÷alakùaõàni // 1 // karma adhyàtmatattvaü ca brahmaj¤ànamataþ param / indraü catvàri vàcyàrthamàtmalakùaü sukhàvaham // 2 // karmaj¤ànã bhavejjãvaþ puruùo 'dhyàtmasaüj¤akaþ / ã÷varastattvavettà ca sarvaü brahmeti brahmatà // 3 // varõà÷ramaü ca dharmaü ca hotràdikarmatatparàþ / bhajanaü sarvabhåteùu j¤ànaü ca karmasaj¤itam // 4 // vairàgyàdhyàtma÷àstraü ca yasya màyà vinirgatà / jij¤àsà mananàdhyàsaü j¤ànamadhyàtmasaüj¤itam // 5 // àlokya dharmasàükhyàdidharmakarmakriyàvidhãþ / tadarthavyatirekeõa tattvaj¤ànaü tadocyate // 6 // samàdhi÷abdavàkyàrthaü brahmàkàratayà vçtiþ / ekàkã nispçhaþ ÷ànto brahmaj¤ànaü tadocyate // 7 // vàco yasminnivartante liïgaü galitasarvadhãþ / svayameva svaråpasthaü svamiva svaü viràjate // 8 // uktàcàravihãnasya svabuddhirvartate 'khilam / dravyàdiviùayasvàrthànsa jãvo nãca÷abditaþ // 9 // sadàcàrarato nityaü dvandvàtãta÷ca nispçhaþ / ÷uùka¤càpya÷anaü caiva puruùastasya ucyate // 10 // daõóakà÷àyamàtraü ca kàmakrodhavivarjitaþ / bhramarãbhuktasantoùamã÷varastasya ucyate // 11 // digvàsaü ca svasaüvedyamànandaü svaparaü na hi / pàõipàtre ca yadbhuükte sa brahma ràjate mahãm // 12 // dehàntitaü sadàkàlaü varõà÷ramavivarjitam / yatkçtaü tatsadàcàramàtmàràmo viràjate // 13 // iti atha dharma÷àstre- aniùñamiùñami÷raü ca trividhaü karmaõaþ phalam // pa÷umi÷rastathà j¤ànã siddhaj¤eyaü ca pa¤cakam / etairlakùaõasaüyuktaü vçttibhedena kathyate // 14 // uktvà uktvà ca kàryeõa dravyaü ca sàdhayettataþ / ÷i÷nodararatàþ svàrthaü satpa÷orlakùaõaü smçtam // 15 // yugàcàreõa vartante saümataü varõamà÷ramam / àtmasvàrthaü na jànàti sa mi÷raü lakùaõaü smçtam // 16 // veda÷àstràrthasarvaj¤o uktàcàra÷ca tatparaþ / yathoktvà ca vadedvàkyaü sa j¤ànã lakùaõocyate // 17 // kàryaü ca anyathàkartuü yadvaktuü tattu sàdhayet / sa¤citàrthànvadetpràj¤aþ sa siddhirlakùaõocyate // 18 // kàryakàraõakartçtvaü vihàya vicarenmahãm / stunàdapã nikàmã ca ànandaü j¤eyalakùaõam // 19 // iti nirvedaj¤ànanirõayaþ / dehavarõà÷rayà dharmà kalpanàvedanirmitàþ / tà hi nirmokavattyàjyàþ so 'hameko nira¤janaþ // 20 // tasmàjj¤ànàttu kaivalyamityàdi÷ruteþ j¤ànàgnidagdhakarmàõãti gãtà / parokùaü ÷àstriyaj¤ànamaparokùaü ca ÷à÷vatam / prathamaü janmakarmàõi dvitãyaü saccidàtmakam // 21 // utpattisthitisaühàrabhåtaü bhåteùu yujyate / àtmà ca tatra sàkùã ca jagaddraùñà ca såryavat // 22 // bhåtàdivyaktiråpaü ca acaraü carameva ca / tadindrajàlavatpa÷yedyathà nu vãcivajjagat // 23 // kalpanàbaddhajantu÷ca sadà jalpati doùavat / vapurnçtyati rathyàyàü yàvatpatati bhåtale // 24 // jano bàlapi÷àcatvaü kiü lajjàyogivçndinàm / jalpanti vividhà vàco kimarthaü sukhaduþkhayoþ // 25 // asti bhàti priyaü sthiramasthiraü nàma råpakam / catvàra ãùaõà tyàjyàþ sohameko nira¤janaþ // 26 // màtçkàdhvaniråpà ca vartate vi÷vamàyayà / jànãhi tatra tannàdaü vyartho 'rthaþ pratipadyate // 27 // amanastu sadà deho yathà gràmo vinà janàt / brahmàdyopi na karttavyaþ sa pa÷u÷càtmaghàtakaþ // 28 // uttamà ca laye lãnà dhyànadhàraõamadhyamàþ / adhamà pratimàpåjà gãtançtyaü dhamodhamaþ // 29 // snànaü mano malatyàgaþ ÷aucamindriyanigrahaþ / abhedadar÷anaü j¤ànaü dhyànaü nirviùayaü manaþ // 30 // sthålape÷ivat pratyakùaü liïgaü vandhyaü yathà striyaþ / manasàtmaikaråpeõa svayaü brahma sanàtanam // 31 // ÷rutismçtyarthapårõaü ca samàdhe÷cittasaurabham / yàvaddehàbhimànaü ca tàvatyo niùphalà kriyàþ // 32 // saüsàrakarma àsakto brahmàhamiti manyate / karmabrahmobhayabhraùñastaü tyajedantyajaü yathà // 33 // samàdhervikùepo yasya nànàyuktiprakàrakaþ / yàvaddehalayaü naitàvanto mohakàrakàþ // 34 // ekosau yogavàsã ca dvayaü gràmastathaiva ca / tçtãyaü nagaraü caiva manye yadvanavàsinàm // 35 // veda÷àstrapuràõàni nànàyuktiü ca valgunà / vyavasayàtmikà buddhirna tu sàdhanaråpakà // 36 // àloóya caturo vedàn sarva÷àstràõi sarvadà / yo vai tattvaü na jànàti darvãpàkarasaü yathà // 37 // ÷abdabrahmaõi niùõàto snàyàtsa parame yadi / ÷ramastasya ÷ramaphalaü hyadhenuriva rakùakaþ // 38 // àkà÷adarpaõe yasminyajjagadbhàsate 'khilam / tatsarvaü brahmaråpaü ca màyàmayaviceùñitam // 39 // yà ni÷à sarvabhåtànàü tasyàü jàgarti saüyamã / yasyàü jàgarti bhåtàni sà ni÷à pa÷yato muneþ // 40 // nàhaü deho na ca pràõo nendriyàõi tathaiva ca / na mano hanta buddhi÷ca naiva cittamahaïkçtiþ // 41 // nàhaü manuùyo na ca deva yakùo na bràhmaõaþ kùatriyavai÷ya÷ådraþ / na brahmacàrã na gçhã vanastho bhikùurna càhaü nijabodharåpaþ // 42 // kàryakàraõaceùñà ca trividhaü kalpanàkçtam / manohaïkàrasaüyuktaü vyarthaü ca ÷abdamàlikà // 43 // ÷abde ÷abdasya j¤ànàrthaü yogã vadati nispçhaþ / yathà vàdyeùu nàda÷ca pàratantryeõa vartate // 44 // yogã ca sarvakàryàõi vartate dehakarmaõi / kaumàraü krãóanaü caiva sarvaü mithyaiva kàraõam // 45 // yadyàvatkriyate jantuþ svagçhe ràjate pumàn / yo yo yasya yathà bhàvastattateùàü ca saukhyatà // 46 // tatkàmopaceùñitam sarvaü vçthà bhavati àyatau / na càsya kriyà kàcinneha nànàsti karhicit // 47 // ahaü ceùña ito dehe sarvakarmasu ceùñate / iti j¤ànaü vijànãyàdyajj¤ànaü smaraõena hi // 48 // taóàgaþ pårõato yena yaddàtuü balaü ràjate / kiücicchidreõa àdyaü ca manasàtmodakakriyàþ // 49 // bandhaü vihàya pårõàni kurvantu svasthamànasam / ye hi yuktiü sadàbhyàsàtsa vai j¤ànottamottamaþ // 50 // dehàdisarvakarmàõi j¤ànàj¤àneùu j¤àyase / so 'haü cinmàtraråpeõa jànãhi brahmalakùaõam // 51 // ahaü mårkhamahaü j¤àtà yo dharmaþ pratipàdyate / so 'haü cinmàtraråpeõa jànãhi brahmalakùaõam // 52 // bhidyate hçdayagranthi÷chidyante sarvasaü÷ayàþ / kùãyante càsya karmàõi yasmin dçùñe paràvare // 53 // jagadvilakùaõaü brahma brahmaõo 'nyanna ki¤cana / brahmaõyàbhàti cinmithyà yathà marumarãcikà // 54 // j¤ànàmçtena tçptasya kçtakçtyasya yoginaþ / na càsti ki¤citkartavyamasti cenna sa sattvavit // 55 // na tvaü vipràdiko varõo nà÷ramã nàkùagocaraþ / asaïgo 'si niràkàro vi÷vasàkùã sukhã bhava // 56 // dehàbhimànagalite vidite ca cidàtmani / yatra yatra mano yàti tatra tatra samàdhayaþ // 57 // àtmaikabhàvaniùñhasya yà yà ceùñàstadarcanam / yo yo jalpaþ sa saümantrastaddhyànaü ca nirãkùaõam // 58 // na saükalpavikalpasya na lãnopàdhivàsanàþ / nijasvaråpe nirmagnaþ sa yogã paratattvavit // 59 // dehàdisarvendriyàõi sattàmàtreõa ceùñate / yathà dãpe prapaücasya cuübakaü lohameva ca // 60 // dehadvayaü tathà nàma varõà÷ramà ca vyarthatà / mahãàkà÷abrahmàhamalametatsamàdhinà // 61 // avyaktasya kathaü dhyànaü vyàpakasya visarjanam / amårtasya kathaü påjà svayaü brahma sanàtanam // 62 // phalasya kàraõaü puùpaü phale puùpaü vina÷yati / j¤ànasya kàraõaü karma j¤àne karma vina÷yati // 63 // kiü karomi kva gacchàmi kiü gçhõàmi tyajàmi kim / àtmanà påritaü sarva mahàkalpàübunà yathà // 64 // bhåtàdivyaktiråpaü ca acaraü carameva ca / tadindrajàlavatpa÷yedyathàmbuvãcivajjagat // 65 // ÷abdabhàgadvayaü kçtvà vyartho j¤ànàrthayoginam / kadàcidvaktuü j¤ànàrthaü vyartho vaktuü na ÷akyate // 66 // garvaü no vahate na nindanti parànno bhàùate niùñhuraü proktaü kenacidapriyaü ca hasate krodhaü ca nàlambate / ÷rutvà kàvyamalakùaõaü parakçtaü santiùñhate måkava- ddoùànnàdadate svayaü na kurute caitatsatàü lakùaõam // 67 // bãjamadhye yathà vçkùaü vçkùamadhye ca bãjatà / vyàpyavyàpakasarvàtmà sa pçthak naiva dç÷yate // 68 // ekàtmà sarvabhåteùu bandhamokùaþ kathaü dvidhà / janmasaüskàrayogena bhinnatvaü varttate sadà // 69 // pratibimbayathopàdhiü dãrghantiryak ca varttulam / tasmàdvilakùaõo jãvaþ kathamekaü bhaviùyati // 70 // yathà yonistathàcàrapårvakarmmànusàrataþ / tattajj¤ànàdhikàreõa dvividhà bandhamokùayoþ // 71 // yathàyamalamutpattiü pràrabdhaü vividhàkçtam / tathaiva sukhaduþkhàni kathaü bhavati ekatà // 72 // dravyaü na bhakùayetpràj¤aþ svadravyaü naiva poùayet / santuùñaþ sarvadà nityaü sa naro j¤ànavànbhavet // 73 // ÷arãraü na÷varaü sarvaü sambandhaþ kintu ÷à÷vataþ / vayasà såtramàrgeõa yathà sthàneùu gacchati // 74 // yathà paragçhe vàso màrgasthaü kurute sadà / tathaiva sukhaduþkhena na spç÷et j¤ànino naraþ // 75 // nañã ca nañanàñyaü ca nànàkrãóà ca ra¤janam / ahaü pratyayajànàti tathaiva j¤o sadà naraþ // 76 // iti j¤ànanirõayaþ / atha ÷rotà uvàca / idaü kiü dç÷yate kena kathaü jàtam ? taü hovàca- prathama anàdivastu caitanya àtmà / tasya sphuraõaü jàtaü sa imamevàtmànaü dvidhà pàtayettataþ / pati÷ca patnã càbhavatàmiti bçhadàraõye / tattvamasãti yasmin tripadàni bhavanti / tat tvaü asi / brahmàhamasmãti sakalabrahmàntaü ni÷vasitam / atha tatsarvaü tvameva / idamà÷caryam / tarhi citta ekàgram atisåkùmataraü kuru / paramarthamityuktam / àtmà 'yaü gururacaladharmavyàpakatvàditi / atha- andhaþ païgurasaïge ca saïgàtkarma pratiùñhitam / yatra païgusvatantratvaü tatràndho niþphalo bhavet // 1 // andhàtãtaü bhavetpaïguracalaü ca sanàtanam / sabàhyàbhyantaraü bhåtaü yathàkà÷aü ca dç÷yate // 2 // kintu màyà andhà avivekitvàt / ubhayorekãbhåtvà mithyà jãve÷varau vyàjenàpi brahmàõóayoþ / sçùñinirmitàþ / tasmànmàyàparityàgena svayameva cidàkà÷e ca vartate / tatra pramàõaü ÷rutiþ / àkà÷a àtmà khaü brahma / atha jãve÷varayorlakùaõam / tatra pramàõaü ÷rutiþ / dvà suparõà sayujà sakhàyà samànaü vçkùaü pariùasvajàte / tayoranyaþ pippalaü svàdvattyana÷nannanyo abhicàka÷ãti / atha vedeti / kàryopàdicaitanyaü jãva÷abdavàcyam / kàraõopàdhicaitanyam ã÷vara÷abdavàcyam / kàryopàdhirayaü jãvaþ kàraõopàdhirã÷varaþ / kàryakàraõatàü hitvà pårõabobho vidhãyate // 3 // tatra kàryaü nàma ahaïkàràdisçùñivyàpàraþ kàraõaü nàma sàkùã hyantaþsphuraõam / iti vedànte / upadraùñànumantà ca bharttà bhoktà mahe÷varaþ / paramàtmeti càpyukto dehe 'sminpuruùaþ paraþ // 4 // iti ã÷varaþ / puruùaþ prakçtistho hi bhuïkte prakçtijàn guõàn / kàraõaü guõasaüyogo 'sya sadasadyonijanmasu // 1 // iti jãvaþ / mukhàbhàsako darpaõe dç÷yamàno mukhatvàpçthak te na hi và 'sti vastu // cidàbhàsako 'dhã÷ajãvo 'pi tadvat sa nityopalabdhisvaråpo 'hamàtmà // 1 // iti hastàmale / salila eko iùñàdvaito bhavati / iti bçhadàraõye / tathà bimbapratibimbanyàyena jãve÷varau kalpitau / tajjãvasya mokùasàdhanamàha karmaparaü aharahaþ sandhyàmupàsità yàvajjãvamagnihotraü juhuyàt / jyotiùñomau svargakàmo yajet / oümiti brahma / omitãdaoü sarvam / omityagnihotramanujànàti / iti karma / atha j¤ànaparam / na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenaike amçtatvamàna÷uþ / prathamamàyà÷abalasçùñyàdiputrakalatradravyàdvilakùaõaþ / dvitãyaü sthålasåkùmàdi÷arãrasya vilakùaõam / tçtãyaü kevalamokùasaïkalpaþ / yathà ÷ukanàlakànyàyena mithyàrajjusarppe bhramamàõe sati tasya mokùasàdhanamàha / tatra jãvasvaråpaü lakùaõaü dçùñisambandhena såryaprabhayà pratibhàti tadvàsanà mahad hçdi granthiþ / iti jãvalakùaõam / jãvasya mokùakàmàya trivargaü ca purà kçtam / karma pàta¤jaliü sàïkhyaü tatsamàsena kathyate // 1 // pa¤cabhåtàtmikà påjà vidhireùa samà÷çõu / trayaü karma påjàyogyaü và yo pàta¤jale smçtaþ // 2 // dvayaü dehàbhimànena ekaü nàhaü ca sàükhyatà / ahaü nàhaü dvayaü ÷abdabandhamokùaü ca kàrakam // 3 // tathà ca ÷rutiþ / athàto dharmajij¤àsà / athàto brahmajij¤àsà / pårvapårva÷rutiyuktyànubhavàbhàsànàmuttarottara÷rutiyuktànubhavàbhàsabodhadar÷anàt / sàmànya÷àstraü syànnyånaü vi÷eùo balavànbhavet / pareõa pårvabàdho và pràya÷o dç÷yatàmiha // 4 // iti vedànte karmaparam / j¤ànàdeva tu kaivalyamityàdi÷ruteþ / na hi j¤ànena sadç÷aü pavitramiha vidyate / j¤ànàgnidagdhakarmàõi / udaràþ sarva evaite j¤ànã tvàtmaiva me matam / iti j¤ànaparam / atha vedoktakarmayogaþ / varõà÷ramaü ca dharmaü ha vedàdividhipårvakam / tacca sàdhyamasàdhyaü và janmakarmaphalapradam // 1 // jyotiùñome bhavetsargaþ ÷rotà syàditi karmaõi / niùedhavidhinighnàni na bhavanmokùasiddhidam // 2 // japànuùñhànayordvàrà devatànugraho bhavet / tatsakà÷àdbhavet siddhi÷caitanyopàdhivarjità // 3 // tatra bhåtapåjà / pàrthivasthàvaràditãrthayàtrà agnihotrajvàlàmukhãyàgàdi / àpaþ gaïgàyàþ naimiùàraõyàdijalapåjà / tathà ca- saühità bràhmaõàraõyaü dvandvadãkùà nighaõñakam / jyotiùaü ca niruktaü ca da÷agranthàni såtrakam // 4 // ekayà liïgagranthyà ca baddhyate sakalaü jagat / da÷agranthyà yadà baddho tasya muktiþ kathaü bhavet // 5 // evaü pañhati vedànàü haükàraü piõóapoùaõam(?) / etejj¤ànaparaü j¤àtvà sa mukto nàtra saü÷ayaþ // 6 // kintu- saühità kàryacchandaü ca dç÷yabrahmeti bràhmaõam / nabhamàraõyamà÷ritya chandambrahmàsmi vàkyatà(?) // 7 // mana àdirodhanaü ÷ikùà nighaõñaü vçtidhàraõam / vivekaü jyotiùaü caiva mamedaü såryamucyate // 8 // niruktaü saü÷ayacchedyaü såtrapàñhaü ca j¤ànadhãþ / annopàdhi÷ca vedàdyà yastaü veda sa vedavit // 9 // asyàrthaþ / saühità nàma svahitam / kàryakàraõàtãtaü na tu karmacodanà / bràhmaõaü nàma sarvasvaü brahmaiva na tu yàgàdi / àraõyaü nàma nabhalakùyaü na tu àraõyarodanam / chando nàma brahmàsmãti smaraõaü na tu pi÷àcavacchalanam / ÷ikùà nàma ÷àsanaü mana àdidhàraõà na tu pàñhaþ nighaõñaü nàma kàñhinyaü vçttisàvadhanatà na tu de÷àntaram / jyotiùaü nàma vivekata na tu gaõakàdivyàpàraþ / såtraü nàma abhedànusandhànaü na tu karmapreraõà / niruktaü nàma saü÷ayacchedyaü na tu vedàrthaprauóhiþ / såtrapàñhaü nàma j¤ànadçùñiþ / na tu vyàkaraõabalam / etajj¤ànaü paraü j¤ànamanyatsaüsàrapoùaõam / iti vedoktakarmayogaþ / pramàõaü vedàkùaràõàü sàyujyaü saråpatàü salokatàma÷nuta iti ÷ruteþ // atha pàta¤jalahañhayogaþ / atha pàta¤jalayogaü kathayatyaïgàni vai kramàt / dehasàdhyaü bhavenmokùaü tajj¤ànaü sàdhanaü ÷çõu // 1 // tatra haüsopaniùadi- gudamavaùñabhyàdhàràdvàyumutthàpya svàdhiùñhànaü triþpradakùiõãkçtya maõipårakaü gatvà anàhatamatikramya vi÷uddhe pràõànniruddhya àj¤àmanu brahmarandhraü dhyàyet / tatra nàdamanubhavati ciõiti prathamaþ 1 ciõiciõi 2 ghaõñà 3 ÷aïkha 4 tantrã 5 tàla 6 veõu 7 bheri 8 mçdaïga 9 megha 10 navamaü tyàjyaü da÷amamabhyaset / tasmànmano vilãnaü bhavati / yasya manasi viùñanà manaso 'ntaràyaü mano na veda yasya manaþ ÷arãraü yo manontaro yamayati / cakraü sapta trikåñaü ca ÷rãhañhaü gohañhaü tathà / bhråvorgumphà brahmarandhraü sålo yànaü jalandharam // 1 // ñàlã lolã tathà dhotã lambikà÷odhanaü kramàt / khecarã bhåcarã caiva mahàkàùñhà tathaiva ca // 2 // udgànaü lopanaü caiva gàñhanaü càvakà÷akam / ióàpiïgalayornàmànyaùñàviü÷atyanukramàt // 3 // praõavaü vyàharan jàpyaü so 'haü yàmaü matàntare / asya kartà bhavejjãvo dehabhàjanasammatam / sàdhanena bhavetsiddhirahaü vçddho 'bhijàyate // 4 // aõimàdi bhavetteùàü bhåtaü bhaviùyaü vartamànam / vàcàü siddhirmçtaü mokùaü dehasaïgena mànità // 5 // yathà prete kùamà liïgaü tatsakà÷àcca saukhyatà / tathà dehasamãreõa ahaü mameti mànità // 6 // brahmarandhre gate pràõe hyahaü mokùo 'pi jàyate / yathà dadhnagçhasvàmã palàyan saukhyamànità // 7 // punarahaïkçto vàso vàsanà janmadàyinã / tathà dehagato mokùo buddhirarbhakasaümatà // 8 // tatra gãtà- vàsàüsi jãrõàni yathà vihàya navàni gçhõàti naro paràõi / tathà ÷arãràõi vihàya jãrõà- nyanyàni saüyàti navàni dehã // 9 // draùñà dç÷yaü yadà vartte dehe saïgena mokùakaþ (?) / àtmà dehã kathaü kçtvà sarvavyàpivilakùaõaþ / 10 // tasmàdunmãladyogã ca vikalaþ kaula÷ikùayà / samàbhyutthànamanyàni dehasaïgena vyarthatà // 11 // àtmà praj¤ànamànandanitya÷uddhaniràmayaþ / vicarejj¤àptimàtreõa dehàtãtaü ca sarvadà // 12 // yàvaddehàbhimànaü ca yàvatsiddhiþ pravarttate / tàvajjanyànadànaü ca bhavetkarmànusàrataþ // 13 // tatra niùedhàrtha÷rutiþ- na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenaike amçtatvamàna÷uþ / pareõa nàkaü nihitaü guhàyàü vibhràjate yadyatayo vi÷anti // vedàntavij¤ànasuni÷citàrthàþ saünyàsayogàdyatayaþ ÷uddhasattvàþ iti ÷ruteþ / àbrahmabhuvanàllokàt iti gãtàsu / iùñàdar÷anadç÷yànàü viràmo yatra và bhavet / tasmàdvilakùaõaü hyàtmà hyaparokùe bhavetsvayam // 1 // yàvanna j¤àyate àtmà kartçlàbhalavaü muniþ / tàvatsarvaü bhavedvyarthaü yathà vandhyà vibhåùità // 2 // iti karmaparaþ / parantu anarthakàrã dehanà÷akàrã / tasmàjj¤ànàya sàdhayet / tatra cakram àdhàraü nàma deham // 1 // svàdhiùñhànaü sàttvikamahaïkàraþ // 2 // maõipuraü buddhiþ // 3 // anàhataü sadàcàraþ // 4 // vi÷uddhaü guhabhaktiþ // 5 // àj¤àcakre j¤àne sàvadhànatà // 6 // sahasradalaü turyà // 7 // trikåñaü guõarahitam // 8 // ÷rãhañhaü màyàrahitam // 9 // gohañhamavidyàtiraskàraþ // 10 // bhruvorgumphà kàmanà÷ånyam // 11 // brahmarandhraü manolayaþ // 12 // sålabandhamindriyanigrahaþ // 13 // yànaü viùayaniràsaþ // 14 // jàlandharaü svapararahitam // 15 // ñàlã padàrthavàrtà÷ånyam // 16 // lolã yuktàhàraþ // 17 // dhotã sarvajale 'pyaikyam // 18 // lambikà stutinindàrahitam // 19 // khecarã avakà÷e dçùñiþ // 20 // bhåcarã yugmamàtramavalokanam // 21 // mahàkàùñhà sarvaü brahmeti ni÷cayaþ // 22 // udgànamaniketam // 23 // lopanaü kàryàtãtam // 24 // gàñhanaü dehaduþkhasahanam // 25 // avakà÷ama dehàtãtam // 26 // ióàpiïgalayornàma // 27 // 28 // prapa¤cabuddhirahitam // evantu sàdhayetpràj¤o na tu dehavióambanam / dehàdvilakùaõaü àtmà vçthà bhramanti mànavàþ // iti pàta¤jalahañhayogaþ // atha sàïkhyaràjayogaþ / vinà sàïkhyena pratyakùaü na bhavedàtmayoginàm(?) / dehaþ ka¤cukavattyàjyaþ svasvaü khamiva ràjate // 1 // yaü ÷aivàþ samupàsate ÷iva iti brahmeti vedàntino bauddhà buddha iti pramàõapañavaþ karteti naiyàyikàþ / arhannityatha jaina÷àsanaratàþ karmeti mãmàüsakàþ sarve ghårõiparàþ prapa¤cavikalàþ sàükhyàtparaü nànyathà // 2 // sàükhyaü yogaü samabhyasyet puruùaü pa¤caviü÷atiþ / iti ÷rutirvedavàkyaü vedàntaiþ sadbhirucyate // 3 // àkà÷apårakaü sàükhyaü yogaþ samãrapårakaþ / dehàdvilakùaõaü àtmà tasmàtsàükhyaü samabhyaset // 4 // pralayaþ sarvatadvàcàmàtmano vyatirekatà(?) / sa sàükhyayogasaüj¤à ca itaraü bhràmikaü matam // 5 // sarvàdvilakùaõo hyàtmà ekamanekaråpiõam / ekamevàdvitãyaü brahma alaü tataþ paraü bhavet (?) // 6 // iti sàükhyayogaþ / atha dehalakùaõam- bhogarogaü tathà malaü nidhanaü kùetragàmità / pràrabdhamanuvarttante yathà tadvai vini÷citam // 1 // pa¤catanmàtrabhåtàni pratyakùamakhilaü jagat / prakçtirguõakarmàõi varttante citprakà÷ataþ // 2 // manotthàya yadà dehe tatkarma jãvasaüj¤akam / dehena manamutthàya tatkarma dehasaüj¤itam(?) // 3 // bhakùyabhakùakabhàvaü ca bhåtaü bhåteùu yujyate / tadarthaü ÷çõu me vatsa pa¤cabhåtànyanukramàt // 4 // àpaþ pçthivã bhakùyaü ca vàyuragni÷ca bhakùakaþ / tatràkà÷amàvapanaü sattà cinmàtrasaüj¤ità // 5 // kùutpipàsàvisargaü ca dehe karmàõi kevalam / anyatkàryàõi karmàõi vedasaüj¤à vidhãyate // 6 // dhairyaü samarasa÷caiva sarvabhakùasya nispçhaþ / akhaõóapa¤cabhåtàni lakùaõairdeha ucyate // 7 // tatràhamantaþkaraõaü bhoktà, bhoktà nàma sàkùitvam indriyàõàü bhogasàdhanatà nàma rasaparãkùà pa¤cabhåtànàü bhogyaü nàma sthålakç÷àdidravyaguõàþ / yathà bhavanti tathà / tatra pramàõaü ÷rutiþ- tàbhyaþ puruùamànayattà abruvanpuruùaü stuteti puruùo và vasu kçtaü yathàyatanaü pravi÷àmi kùutpipàse bhavateti ÷ruteþ màtàbàlakanyàyena tatra gãtàsu idaü ÷arãraü kaunteya kùetramityabhidhãyate / etadyo vetti tama pràhuþ kùetraj¤a iti tadvidaþ // 8 // iti sàükhyaparibhàùà (1) // (1) sàükhyaparibhàùàgranthasya ekamevàdar÷apustakaü pràptamapi ca granthakçtà granthapràrambhe- vibhaktimatra yo pa÷yettasya j¤ànaü ca dårataþ / guruyuktyà prasàdena granthagarbhàvalokanam // iti pratij¤àtatvàdasya mudraõe kàrite bahuùu sthaleùu agatyà '÷uddhirasti kintu granthàrtharakùàrthaü na tanniràse 'smàbhirdçùñipàtaþ kçtaþ / grantho 'pi khaõóita ivàbhàti /