Kesava: Samkhyatattvapradipika (or Samkhyarthatattvapradipika; according to colophon), a short exposition of SÃækhya philosophy following the system of Vij¤Ãnabhik«u. Based on the ed. by Vindhyesvari Prasada Dvivedin in: Samkhyasangrahah (Chowkhamba Sanskrit Series, 50,2 [fasc. 286], pp. 141-149) Input by Dhaval Patel ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ KeÓava: SÃækhyatattvapradÅpikà (or SÃækhyÃrthatattvapradÅpikÃ) oæ nama÷ paramÃtmane / sÃækhyatattvapradÅpikà / durnivÃramanastÃpanivÃraïapaÂÅyasÅm / jagadÃnandasandohajananÅmahamÃÓraye // 1 // bhaÂÂakeÓavasambhÆtasadÃnandÃtmaja÷ sudhÅ÷ / yajurvit keÓava÷ prÃha ki¤cit sÃækhye yathÃmati // 2 // iha dvividhaæ tattvaæ prak­ti÷ puru«aÓceti | prak­tireva pradhÃnamityabhidhÅyate sattvÃditriguïà nityeti prak­tisvarÆpalak«aïam | vikÃrarahitattvÃcca nityaiveyam | puru«e ativyÃptivÃraïÃya sattvÃditriguïetyuktam | sattvÃdayastrayo guïà yasyà iti vigraha÷ | mahadÃditattvÃnÃmapi triguïÃtmakatvÃt tatrÃtiprasaÇgavÃraïÃya nityeti | taÂasthalak«aïaæ tu jagadupÃdÃnakÃraïaæ prak­tiriti | tathÃhi vimataæ sukhadu÷khamohasÃmÃnyopÃdÃnakaæ niyamena tadanvitasvabhÃvatvÃt yanniyamena yadanvitasvabhÃvaæ tat tatsÃmÃnyopÃdÃnakaæ yathà m­tsÃmÃnyÃnvitasvabhÃvaæ ghaÂaÓarÃvÃdi tathÃhi kÃcana taruïÅ kasyacit kÃntasya sukhamutpÃdayati kasyacinmohaæ kasyaciddve«amiti tatkasya hetostaæ taæ prati sukhadu÷kamohÃtmakasattvarajastamasÃmÃvirbhÃvÃt | sà ca caturviæÓatidhà prak­te÷ prathamo mahÃniti vikÃra÷ pariïÃma iti yÃvat mahattattvameva buddhitattvamityabhidhÅyate ahamityahaækÃrÃkhyo mahattattvasya prathamo vikÃra÷ tadanantaraæ pa¤catanmÃtrÃ÷ ÓabdasparÓarÆparasagandhÃkhyà bhavati athÃkÃÓÃdibhÆtapa¤cakaæ athaikÃdaÓÃk«Ãïi ÓrotrasparÓanacak«ÆrasanaghrÃïavÃggudaliÇgakaracaraïÃnta÷karaïÃnyekÃdaÓendriyÃïi bhavanti | tatra mahattattvamahaækÃratattvaæ ÓabdÃdyÃ÷ pa¤catanmÃtrà ityetat tattvasaptakaæ prak­tivik­tibhÃvÃpannaæ pÆrvaæ pÆrvaæ prati kÃryatvamuttarottaraæ prati kÃraïatvamityartha÷ | tathÃhi mahattattvaæ mÆlaprak­te÷ kÃryaæ kÃraïaæ cÃhaækÃratattvasya ahaækÃratattvaæ tathà mahattattvasya kÃryaæ kÃraïaæ ca ÓabdatattvÃkhyÃditanmÃtraæ prati tathÃhi tadapi pÆrvaæ prati kÃryamuttaraæ prati kÃraïaæ ceti bodhyam | ÃkÃÓÃdibhÆtapa¤cakamekÃdaÓendriyÃïÅtyete puna÷ «o¬aÓabhÃvÃÓca prak­tijanyà eva na tu kasyacit prak­ti÷ tattvÃntaropÃdÃnarÆpatvÃbhÃvÃt | seyaæ prak­tiracetanà pariïÃmitvÃt | nanu vi«ayÃïÃæ ghaÂÃdÅnÃæ cetanasambandha÷ sÃk«ÃdevÃstu kiæ mahadÃdipraïÃlikayeti cet | tat kiæ citireva vi«ayabandhanasvabhÃvà tathà sati caityanyanityatayà mok«a÷ kadÃpi na syÃt | atha caitanyaæ prak­tau pratibimbitaæ prak­tivi«ayayostu sÃk«Ãt sambandha÷ syÃt kiæ mahadÃdineti cet tathÃhi puru«avannityatayà punaranirmok«Ãpattireva | atha citirvi«ayasambaddhasvabhÃvà mÃstu vi«ayà eva citisambaddhasvabhÃvÃ÷ santu tathà ca vi«ayatirobhÃve mok«a÷ syÃditi cet tarhÅdaæ d­«Âamiti na syÃt sarvathà citisambandhasvÃbhÃvyenÃvyavadhÃnÃt | atha vi«ayà indriyadvÃrà citisambaddhÃtmÃna÷ santu d­«ÂÃd­«ÂavyavahÃrÃdi sannikar«aviprakar«ÃbhyÃmupapatsyata iti cenna vyÃsaÇgÃnupapatte÷ indriyasambaddhe vi«aye j¤ÃnotpatterÃvaÓyakatvÃt | atha vyÃsaÇgÃnupapattyà mana÷ kalpyatÃæ kimahaækÃreïa maivaæ evaæ ca sati svasmin vyÃghrohaæ varÃhohamiti nÃropayet kiætvindriyaæ manodvÃrà citisambaddhaæ svakÅyaæ naratvameva g­hïÅyÃt | athaivamahaækÃrostu svapnadaÓÃyÃmÃropÃrthaæ buddhitattve na mÃnamasti maivaæ su«uptyavasthÃyÃæ manovadahaækÃropi niv­ttavyÃpÃra eva tathà ca ÓvÃsaprayojakajÅvanayoniyatnasya vyÃpÃra÷ syÃditi tadanurodhena buddhitattvasyÃpyÃvaÓyakatvÃt tasmÃdbuddhitattvaæ parigamena(?) sambaddho vi«ayo gajaturagamahi«Ãdi÷ puru«eïa caitanyena sambadhyate tata ÃsaæsÃrabuddhitattvanÃÓÃdeva ca mok«a iti nÃnirmok«a÷ | akÃraïamakÃryaæ ca kÆÂasthacaitanyarÆpa÷ puru«a÷ atrÃyaæ puru«a÷ svayaæ jyotiriti Órutyà tÃvat svaprakÃÓamÃtmano 'bhidhÅyate svaprakÃÓaæ ca vij¤Ãnameva tenÃtmana÷ svaprakÃÓatvamabhidadhatÅyaæ Órutirvij¤ÃnÃtmakatÃæ puru«asyÃvedayati | na ca k«aïikasya j¤Ãnasya nityapuru«Ãtmakatvaæ sambhavatÅti j¤Ãnasya k«aïabhaÇguratvÃsiddhe÷ vinÃÓavyavahÃrasya tava ghaÂÃkÃÓadivinÃÓavyavahÃravadaupÃdhikatvenÃpyupapatte÷ puru«ÃtiriktacaitanyasvÅkartustavÃpi mate j¤Ãnasya k«aïikatve mÃnÃbhÃva÷ anyathà kÃlÃntare 'nubhÆtasmaraïÃnupapatti÷ | na ca saæskÃro dvÃraæ tatkalpanÃpek«ayà j¤Ãnasya sthairyakalpanÃyÃæ lÃghavÃt nityatvÃccÃsau na kasyacidvikÃra÷ na và kÃraïaæ svaprakÃÓatvÃt yadi hi svaprakÃÓasyÃpyasya prak­titvamÃÓrÅyate tarhyetadvik­titvenÃbhimatasyÃpi svaprakÃÓatvamasya và ja¬atvamÃpadyeta samÃnayoreva prak­tivik­tibhÃvopalambhÃt bhedÃgrahÃcca ni«kriyepi puru«e kart­tvÃbhimÃna÷ evaæ sukhadu÷khÃdivyavahÃropi tathÃhi pariÓuddhacaitanyavigraha÷ prak­tivik­tibhÃvÃnapetataÂastha÷ pu«karapalÃÓavannirlepo 'pyanta÷karaïÃkÃrapariïataprak­titÃdÃtmyamavivekalak«aïamavidyayà pratipadyate tataÓcetaretarÃdhyÃsÃdanta÷karaïÃv­ttÅnÃæ du÷khÃdÅnÃæ puru«e puru«adharmÃïÃæ ciccaitanyÃdÅnÃmanta÷karaïe 'dhyÃsÃdahaæ du÷khÅtyÃdivyavahÃro bhavatÅti | avidyÃnÃmÃtÃttvikÅ khyÃti÷ sà ca tamoguïodrekÃdÃvirbhavantÅ viviktayostÃdÃtmyamavabhÃsayati | tataÓcottare«ÃmasmitÃrÃgadve«ÃbhiniveÓÃnÃæ kleÓaÓabdÃbhidheyÃnÃæ heturavidyeti gÅyate | tatsiddhaæ nirlepa evÃyamiti | asaÇgo hyayamiti Óruterupapadyate ca | na ca kopyasya vyÃpÃra iti Ãlocanaæ tÃvadindriyavyÃpÃra÷ vikalpastu manasa÷ abhimÃnohaækÃrasya k­tyadhyavasÃyo buddhe÷ | atha k­tyadhyavasÃya÷ k­timattayà j¤Ãnaæ tatkathamacetanÃyà buddheriti buddhiraæÓatrayavatÅ puru«oparÃgo vi«ayoparÃgo vyÃpÃrÃveÓaÓceti | bhavati hi mamedaæ kartavyamiti tatra mametyaæÓaÓcetanasya darpaïanirmalÃyà buddhe÷ pratibimba upadhÃnaæ taccÃtÃttvikameva caitanyena buddhervÃstavasambandhÃbhÃvÃt yathà darpaïaæ mukhasambandhamantareïÃpi puru«abhramastadvadihÃpi | idamiti vi«ayopadhÃnaæ tacca vÃstavameka indriyapraïÃlikayà buddhau j¤ÃnarÆpavi«ayasambandhÃt darpaïasyeva ni÷ÓvÃsÃbhihatasya malinimà pÃramÃrthika÷ puru«oparÃga÷ vi«ayoparÃgamÃhimnà ca k­timattayÃdhyavasÃya÷ ayameva vyÃpÃrÃveÓa÷ | atha j¤Ãnameva caitanyaæ kathamanayorbheda iti ucyate k­tyadhyavasÃyalak«aïavyÃpÃraviÓi«Âà buddhirindriyapraïÃlikayà buddhervi«ayasya ghaÂÃde÷ sambandho v­ttiviÓe«astadeva j¤Ãnaæ vi«ayoparÃgeïa saha ya÷ puru«oparÃgasyÃtÃttvika÷ sambandha÷ sa upalabdhi÷ yathà darpaïani«Âhà malinimà darpaïapratibimbitamukhe d­Óyate tatheti yÃvat | tathà ghaÂamahaæ jÃnÃmÅtyanuvyavasÃyÃkhyopalabdhiriti vibhÃvanÅyam | tadeva j¤Ãnaæ sukhadu÷khecchÃdve«aprayatnadharmÃdharmarÆpà a«Âau bhÃvà buddhereva ahaæ jÃne sukhÅtyÃdisÃmÃnÃdhikaraïyapratÅte÷ | nanu yatraite dharmÃ÷ sa eva cetana÷ kiæ na syÃditi cenna anityadharmarÆpatayà pariïÃmitvÃt dharmadharmiïorabhedÃt | ye punastayorbhedaæ pratipannÃstÃrkikaprabh­tayaste tÃvannÅlo ghaÂà ityÃdyabhedÃvagÃhipratyayamapaÓyanta upek«aïÅyÃ÷ | nanu pradhÃnasyÃcaitanyasya kathaæ jagatkart­tvaæ yat khalu nÃmnà rÆpeïa ca vyÃkriyate taccetanakart­kaæ d­«Âaæ yathà ghaÂÃdi | vivÃdÃdhyÃsitaæ ca jagannÃmarÆpeïa vyÃk­taæ tasmÃccetanakart­kamiti sambhÃvyate cetano hi buddhÃvÃlikhya nÃmarÆpe ghaÂà iti nÃmnà rÆpeïa ca kambugrÅvÃdinà bÃhyaæ ghaÂaæ ni«pÃdayati | ata eva ghaÂasya nivartyasyÃpyanta÷saækalpÃtmanà siddhasya karmakÃrakabhÃvo ghaÂaæ karotÅti | atra vadÃma÷ caitanyasya jagadupÃdÃnatve jagato ja¬atvÃnupapatti÷ yat kÃryaæ taccetanakart­kamiti vyÃptyà ÓarÅrÅ kartà syÃt kiæ ca tathÃpi j¤Ãnasya caitanyaviÓi«Âasya k«ityÃdijanakatve mÃnÃbhÃva÷ kulÃlÃdij¤Ãnecchayo÷ k­tijanakatvenaivÃnyathÃsiddhatvÃt ÅÓvarak­teÓca janyatvÃt | atha ya÷ k­timÃn sa j¤ÃnavÃniti vyÃptyà tatsiddhi÷ evaæ hi yo j¤ÃnavÃn sa sukhÅtyÃdivyÃptyà sukhamapÅÓvare syÃt aprayojakatvaæ cet tulyaæ tavÃpi | karmaiva jagatkÃraïamityapi ye pratipannÃste tÃvannatyantaæ pÃrihartavyÃ÷ dharmÃdharmÃtmakÃrthÃnarthalak«aïacodanÃlak«aïasya prak­tyabhedÃt buddhyÃkÃrapariïatÃyà eva prak­tera«Âau bhÃvà ityabhyupagamÃt / athedÃnÅæ pramÃïaæ vivecayÃma÷ | tat tÃvat trividham pratyak«ÃnugamÃnÃgamabhedÃt | pratyak«apramÃkaraïaæ pratyak«am | liÇgamanumÃnam | athÃtÅtÃnÃgatayo÷ kathaæ liÇgabhÃva÷ jÃtyà dharmÃdharmÃtmanà tatsattvÃt | Ãptavacanaæ Óabda÷ yathÃsminnarapatinilaye gajarathaturagÃ÷ santÅti | pÃnthasakalÃdhyÃyavacana(?)manumÃne caritÃrthatvÃnnopamÃnamarhati | arthÃpattirabhÃvaÓca sambhavaÓce«Âitaæ tathà / naitihyamÃgamÃtaddhi vyaktamanyatra vistarÃt // sa cÃyaæ puru«a÷ pratiÓarÅraæ bhinna÷ | tathÃhi vimatÃni ÓarÅrÃïi svasaækhyÃsaækhyeyÃtmavanti ÓarÅratvÃt sampratipannavat kiæ caivaæ yathaikasminneva jÅvati devadatte ÓarÅre jÃte và ce«ÂÃvati và m­te và bhÃvopi jÃtace«ÂÃvÃn m­ta÷ kileti loko vyavaharati tathà ÓarÅrÃntarepi tathaiva vyavahÃrÃt tasmÃt puru«abhedobhyupeya÷ | ekamevÃdvitÅyamityÃdiÓruteÓca katha¤cidupacaritÃrthatvena tathà Ãtmano hi vibhuniyatvÃdabhinnadeÓakÃlà ityekatvenocyate ajo hyeko ju«amÃïo 'nuÓete jahÃtyenÃæ bhuktabhogÃmajo 'nya ityÃdiÓruteÓca puru«abhedamavagacchÃma÷ | kiæ punarasya prayojanaæ ni÷Óreyasaæ kiæ tat akhilÃnarthamÆlabhÆtÃyà avidyÃyÃ÷ sattvÃtiÓayaviÓe«ÃvirbhÆtavidyayà vinÃÓe sati tatpuru«asya sahajacaitanyÃtmanÃvasthÃnaæ tanmok«ÃparaparyÃyaæ ni÷Óreyasaæ prak­tipuru«avivekaj¤Ãnaæ ca taddhetu÷ / nanu prak­ternityatvÃt punarapi tamodrekasambhavÃdavidyÃvirbhÃvasambhave muktipracyuti÷ syÃditi | naitat d­¬hatamacittav­ttinirodhalak«aïayogabalÃt punarudrekÃnupapatte÷ | yadÃhu÷ sa tu dÅrghakÃlanairantaryasatkÃrasevito d­¬habhÆmirvyutthÃnasaæskÃreïa na bÃdhyata iti | atha nirlepasyÃsya mahÃpuru«asya sambandha eva na kuto 'pavarga iti satyamÃha kiæ tu prak­tereva bandhamok«au puæsyupacaryete tadÃhu÷ | rÆpai÷ saptabhirevaæ badhnÃtyÃtmÃnamÃtmanà prak­ti÷ / saiva ca puru«asyÃrthaæ vimocayatyekarÆpeïa // iti / ayamartha÷ dharmÃdharmavairÃgyÃvairÃgyaiÓvaryÃnaiÓvaryaj¤ÃnÃj¤ÃnÃnya«Âau prak­tirÆpÃïi tatra j¤Ãnavyatiriktai÷ dharmÃdharmÃdyai÷ saptabhÅ rÆpai÷ prak­tirÃtmanaivÃtmÃnaæ badhnÃti ekarÆpeïa j¤ÃnÃkhyena ca vimocayatÅti | yadÃhu÷ | dharmeïa gamanamÆrdhvaæ gamanamadhastÃdbhavatyadharmeïa / j¤Ãnena cÃpavargo viparyayÃdi«yate bandham // iti / Ói«Âaæ sakalamakalaÇkaæ cÃbhyudayasiddhÃntasiddhamityupek«itamiti | darÓitÃnarthamÆlÃya sarvatattvÃrthadarÓine / karuïÃpÆrïacittÃya kapilÃya namo nama÷ // iti sÃækhyÃrthatattvapradÅpikà samÃptà ||