Kavirajayati (=Kavirajagiri): Samkhyatattvapradipa Based on the ed. by Vindhyesvari Prasada Dvivedin in: SÃækhyasaægraha÷ (Chowkhamba Sanskrit Series, 50, pp. 151-178) Input by Dhaval Patel ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ atha sÃækhyatattvapradÅpa÷ / ÓrÅgaïeÓÃya nama÷ / prak­tiæ puru«aæ Óuddhaæ praïipatya praïÅyate / pradÅpa÷ sÃækhyatattvasya paropak­taye mayà // iha khalu pravÃhavidhvastottaraïopÃyà iva sÃækhyatantrÃdhyayanapariÓramÃlasÃstatprakriyÃj¤ÃnatarÅvihÅnÃ÷ ÓabdodadhÃvananyÃvalambanÃ÷ sÅdanti tattaraïopÃya÷ sakalasÃækhyaprakriyÃdyotako bahvartho 'lpÃk«aro mayà prakÃÓyate / kÃpilatantrÃdhyayanÃlasaistatprakriyÃjij¤ÃsÃyÃmidameva prakaraïaæ samyagavalokanÅyamatyugraÓubhÃÓubhÃd­«Âaphalavat prayatnaæ vinaiva sarvamatraivÃdhigantavyam ayatnalabdherthe yatnÃdarÓanÃt / uktaæ ca sÃækhyÃcÃryai÷ / akke cenmadhu vindeta kimarthaæ parvataæ vrajet / i«ÂasyÃrthasya saæsiddhau ko vidvÃn yatnamÃcaret // ­jumÃrgeïa siddhyato 'rthasya vakreïa sÃdhanÃyogÃt iti kecit / du÷khatrayÃbhighÃtodvignacittÃstÃnniv­ttyupÃyameva tÃvadabhikÃmayante / taæ cÃgre darÓayi«yÃma÷ / du÷khatrayaæ ca ÃdhyÃtmikamÃdhibhautikamÃdhidaivikaæ ca / tatrÃdhyÃtmikaæ dvidhà ÓÃrÅraæ mÃnasaæ ca vÃtapittaÓle«maïÃæ vai«amyanimittaæ ÓÃrÅram kÃmakrodhalobhamoher«yÃvi«Ãdavi«ayaviÓe«ÃdarÓanakÃraïakaæ mÃnasam / ÃntaropÃyasÃdhyatvÃdÃdhyÃtmikaæ du÷khamiti vyapadiÓyate / brÃhmopÃyasÃdhyamapi du÷khaæ dvividham / ÃdhibhautikamÃdhidaivaikaæ ca / tatrÃdhibhautikaæ mÃnu«apak«isarÅs­pasthÃvaranibandhanam / Ãdhidaivikaæ pak«arÃk«avinÃyakagrahÃdyÃveÓanimittam / sarvaæ mÃnasapratyak«am / etad du÷khaæ raja÷pariïÃmaviÓe«o nityapariïÃmitvÃdidamapi nityamiti na Óakyate bÃdhitum tathÃpi Óakya eva tadabhibhava÷ kartuæ sÃdhanena tacca sÃdhanaæ ÓÃstrajanitaæ prak­tipuru«ÃnyatÃj¤Ãnaæ nÃnyaditi tacchÃstra pra tipÃdyÃrtha Óca turvidha ÷ ta dya thà kaÓcidartha ÷ pra k­tireva na tu ka sya cit vik­tirya thà mÆla pra k­ti÷ sà sa rva sya mÆla mÃdikÃra ïa æ na tu ta syÃ÷ kÃra ïÃnta ra æ ki¤cit pra mÃïa siddha æ ta thÃtve và mÆla k«a tikÃrÅtya na va sthà syÃt sva syaiva svakÃraïatve tu tasyÃpek«ayà kÃraïatvÃt svasyaiva pÆrvavartitvaæ kÃryatvÃt paÓcÃdvartitvamityasaæbhava÷ / sakÃraïatve ajÃmekÃæ lohitaÓuklak­«ïÃmityajatvapratipÃdanaparaÓrutivirodha÷ syÃt / sà ca prakarotÅti prak­ti÷ pradhÃnaæ sattvarajastamasÃæ sÃmyÃvasthà / kaÓcidartha÷ prak­tirvik­tiÓca tacca mahattattvamahaÇkÃra÷ pa¤catanmÃtrÃïi ceti saptasaÇkhyÃko gaïa÷ kasyacitprak­ti÷ kasyacidvik­ti÷ / tadyathà mahattattvamahaÇkÃrasya prak­tirvik­tiÓca mÆlaprak­te÷ tathà ahaÇkÃra÷ pa¤catanmÃtrÃïÃmindriyÃïÃæ ca prak­tirvik­tirmahata÷ tathà pa¤catanmÃtrÃïi bhÆtÃnÃmÃkÃÓÃdÅnÃæ prak­tayo vik­tayaÓcÃhaÇkÃrasya / pa¤ca mahÃbhÆtÃnyekÃdaÓendriyÃïi ceti «o¬aÓasaÇkhyÃko gaïo vik­tireva na tu kasyacitprak­ti÷ / nanu p­thivyÃdÅnÃmapi goghaÂav­k«Ãdayo vikÃrà upalabhyante tathà tadvikÃraviÓe«ÃïÃæ payobÅjÃdÅnÃæ dadhyaÇkurÃdaya iti kathaæ vik­titvameva te«Ãmiti cenna tattvÃntaropÃdÃnatvaæ prak­titvamihÃbhyupagatam na tvete«Ãæ tadasti sthaulyendriyagrÃhyatayà goghaÂÃdÅnÃæ samÃnatvÃt na tattvÃntaratà p­thivyÃdibhya÷ / uktaæ ca tattvakaumudyÃm "sarve«Ãæ goghaÂÃdÅnÃæ sthÆlatendriyagrÃhyatà ca sameti" na tattvÃntaram / puru«astu na kasyacit prak­tirapariïÃmitvÃnnÃpi vik­tirnityatvÃdanyathà sÃdhanasÃdhyÃbhivyakti÷ syÃt ghaÂavat / pramÃïavirahiïo 'rthasya n­Ó­ÇgasÃd­ÓyÃbhyupagamÃt / uktaprameyasÃdhakaæ trividhaæ pramÃïamurarÅkatyam pratyak«amanumÃnamÃptavacanaæ ceti / sÃÇkhyÃcÃryai÷ / anyavÃdyaÇgÅk­tapramÃïÃnÃmete«veva tri«vantarbhÃva÷ / uktaæ ca 'sarvapramÃïasiddhatvÃditi' sarve«Ãæ vÃdyantarÃbhyupagatÃnÃæ pramÃïÃnÃæ siddhatvÃt tri«vevÃntarbhÃvÃdityartha÷ / nanu yatra yatra pratyak«amapravartamÃnaæ tattadatyantà 'saditi vyÃpti÷ suprasiddhà ÓaÓaÓ­ÇgakÆrmalomÃdau evaæ pradhÃnasyÃpi pratyak«ÃsiddhatvÃt tadatyantÃsattvameva yuktaæ gaganakusumÃdÅnÃmiveti cenna nahi yat pratyak«Ãgocaraæ tadatyantÃsaditi vyÃptigraho yukto 'nyathà g­hÃnnirgatasya g­hadhanaputrapaÓuvanitÃdÅn sukhasÃdhanabhÆtÃnapaÓyatastannÃÓaniÓcayajadu÷khaviplu«ÂÃnta÷karaïasya rudato maraïaæ syÃt na tvevamasti / ki¤ca kiæ sarvapratyak«avi«ayatvaæ sattve hetu÷ ki¤citpratyak«avi«ayatvaæ và ? nÃdya÷ nahi g­hÃntaradeÓÃntarakÃlÃntaragataæ vastu kenÃpyayoginà pratyak«eïa vi«ayÅkartuæ Óakyamanyathà sarva eva sarvaj¤a÷ syÃt parabuddherapratyak«atayà sarvai÷ sarvaæ pratyak«eïa g­hyate navetyasarvaj¤ena niÓcetumaÓakyatayà saæÓayÃniv­tte÷ / nÃpi carama÷ vyabhicÃrÃt nahi nagarasthena svenÃnupalabdho gavaya etÃvataivÃraïyakopalabdhasya tasyÃpalÃpasambhava÷ / ukta¤ca lÅlÃvatÅkÃreïa "sarvÃd­«ÂeÓca sandehÃt svÃd­«ÂervyabhicÃrata" iti / tasmÃt pratyak«aprav­ttipratikÆlÃbhÃvaviÓi«Âaæ pratyak«aæ yatra na pravartate tadatyantÃsaditi niÓcetuæ Óakyam na tu pratyak«Ãprav­ttimÃtrÃt anyathà puru«apradhÃnamahatsvargÃpÆrvadevatÃdÅnÃmatÅndriyÃïÃmatyantÃbhÃva÷ syÃt / tena viyati gacchata÷ patatriïo grahaïe 'tidÆratvameva pratikÆlam tathà netragatakajjalagrahaïe 'tisÃmÅpyam evaæ rÆpaÓabdÃdigrahaïe ÃndhyabadhiratvÃdaya÷ tathà vi«ayagrahaïe manasa÷ kÃmÃdyabhivyÃpti÷ yathà kÃmÃdyabhivyÃptamanÃ÷ sphÅtÃlokamadhyavartinamindriyasannik­«Âamapyarthaæ na paÓyati / paramÃïvÃdivi«ayatÃyÃæ sauk«myameva pratikÆlam yata÷ praïihitamanà api taæ na paÓyati / bhittyÃdiparavastugrahaïe tadvyavadhÃnameva pratikÆlaæ sampratipannapadÃrthagrahaïe hastÃdivyavadhÃnavat / kvacidabhibhava÷ yathà ahani saurÅbhirbhÃbhirabhibhÆtaæ nak«atrasÆryÃdigrahe cak«u÷ samarthaæ na bhavati / kvacit samÃnÃbhihÃra÷ pratikÆlaæ yathà jalÃÓaye 'mbudavimuktajalabindugrahaïe netrÃsÃmarthyam / kvacidanudbhava÷ yathà k«ÅradadhyÃdyavasthÃyÃæ dadhigh­tÃdivivecanÃsÃmarthyam / evaæ sati d­¬hatarapramÃïÃntaraprasiddhe vastuni pratyak«Ãprav­ttÃvetadanyatamaæ pratibandhakaæ kalpyate na tu tadabhÃvÃdevÃprav­tti÷ / ukta¤ca sÃÇkhyamÆlakÃreïa "sauk«myÃt tadanupalabdhirnÃbhÃvÃt" / nanu kvacitpratyak«aprasiddhasya kvacitsandehÃdanumÃnavi«ayatà na tvasya tadastÅtyabhÃva eva yukta iti cenna kÃryaæ hi kÃraïÃnumÃpakaæ bhavatÅti sarvavÃdyabhimatam tathà ca mahadÃdikÃryÃnyathÃnupapattyaiva pradhÃnasiddhiriti na tadabhÃvo yukta÷ / nanu kÃryÃnyathÃnupapattyà kÃraïasiddhau tantrÃntarÃbhimatakÃraïasiddhi÷ setsyati na tu tvadabhimatapradhÃnasiddhiriti cenna mataparyÃlocanena yanmataæ kapilasÆtranibaddhaæ pradhÃnasÃdhanÃnuguïaæ tadeva yuktisahamanyat tu bÃhyamatavat matÃbhÃsatvÃdbÃdhyameva / tadyathà 'asata÷ sajjÃyata' iti bauddhamate pradhÃnasiddhi÷ 'sata÷ sajjÃyata' iti sÃÇkhyamataviruddhatvÃnna paï¬itamukhamaï¬anÃyÃlam sadasato÷ kÃryakÃraïabhÃvÃsambhavÃt asadalÅkaæ kÃraïaæ sattvÃdirÆpaÓabdÃdyÃtmakaæ kathaæ syÃt sadasatostÃdÃtmyadarÓanÃt kÃryaæ hi kÃraïasamavetaæ tantupaÂÃdisthale«u prasiddham tathà ca ghaÂo 'san paÂo 'sannityasatsamavetaæ sarvo vyavahartà vyavahareta na tu sadidamiti sattÃvaiÓi«Âyena pratÅti÷ syÃt / atha sadvivarto 'yaæ prapa¤ca iti yadvedÃntimatam / tadapyasÃdhu anenÃpi sata÷ sajjÃyata iti matasiddhirna syÃt / advayasya sadvayatayà bhÃne rajjo÷ srakkhaï¬asarppÃdyÃtmanà bhÃnavat bhrÃntireva syÃt bÃdhitavi«ayatayà rajjusarpapratyayavat prapa¤caj¤ÃnasyÃpramÃïatayà pramÃrÆpaæ j¤ÃnamevÃstamiyÃt / na ce«ÂÃpattirguruÓi«yottarapraÓnayorapramÃïabuddhyà vyavahÃramÃtroccheda÷ syÃt laukikavaidikavyavahÃrÃnu«ÂhÃne ca kasyacit prav­ttyanupapattyà bhogÃpavargau na syÃtÃmiti tacchÃstrÃprÃmÃïyaæ syÃt / apasiddhÃntaÓca na hi vedÃntimate brahma vivarti bhavati / ukta¤ca - bÃlÃn prati vivarto 'yaæ brahmaïa÷ sakalaæ jagat / avivartitamÃnandamÃsthitÃ÷ k­tina÷ sadà // iti / sato 'sajjÃyata iti sata÷ paramÃïorasaddvyaïukÃkhyaæ kÃryaæ jÃyata iti kaïabhak«Ãk«acaraïamatamapi na yuktisaham tathà hi paramÃïurhi dvyaïukasamavÃyikÃraïam dvyaïukaæ cÃsadityasattvÃviÓe«ÃcchaÓaÓ­ÇgÃdisamavÃyikÃraïatÃpi pa ra mÃïau syÃt sa da sa to÷ sa ma vÃyÃsa mbha vÃcca asa tà tÃdÃtmye sa topya sa ttva æ syÃt na nva sa ttva æ nÃma prÃga bhÃva pra tiyogitva æ na tu vÃyurÆpÃdiva t trikÃlÃsa ttva miti cenna kimida æ prÃga bhÃva pra tiyogitva ma sa ttva m kiæ prÃga bhÃva pra tiyogitvÃda sa ttva ma sa ttvÃdvà prÃga bhÃva pra tiyogitva m ? nÃdya ÷ sa rve«Ãæ kÃrya pa dÃrthÃnÃma sa ttvÃviÓe«eïÃkÃÓa pu«pÃdi«vivÃsa ttvenaiva vya va hÃra ÷ syÃt te«Ãma pi prÃga bhÃva pra tiyogitvÃt ta thà ca kÃrya pa dÃrtha ga ta guïa sÃmÃnyÃdÅnÃmuccheda ÷ syÃt te«Ãæ bhÃva dha rma tvenÃsa ttvenÃva sthÃnÃt / na ca kÆrma lomÃdera syÃsa to viÓe«a ÷ sÃmÃnyÃdya bhÃvena bheda ka dha rmÃbhÃvÃt / nÃpi ca ra ma ÷ asa ttvÃtprÃga bhÃva pra tiyogitve naraÓ­ÇgÃdÅnÃma pi prÃga bhÃva pra tiyogitva æ syÃt prÃga bhÃva sya ca sva pra tiyogyutpÃda ka tva niya mena sarve«ÃmasatÃæ sattvaæ syÃt sadasadvibhÃgo jagati dattajaläjali÷ syÃditi na tÃrkikavaiÓe«ikamataæ vicÃrasaham / tasmÃt sata÷ sajjÃyata iti sÃÇkhyamatameva yuktisaham / sata÷ kÃraïÃt svotpatte÷ prÃgapi sadeva kÃryaæ kÃraïavyÃpÃrÃdabhivyaktimÃpnoti / na ca siddhasÃdhanatà kÃraïavaiyarthyaæ ceti vÃcyam kÃryasattve 'pi tadabhivyaktau kÃraïaæ prayojanavaditi na ki¤cidavadyam / asatkÃryapak«e tu kÃraïavaiyarthyaæ sphuÂameva na hyasata÷ kÃraïasambandho nirÆpayituæ Óakyate sambaddhameva asambaddhena janyate asambaddhasya janyatve sarvasmÃt sarvaæ syÃt kÃraïaniyamo 'stamiyÃt / asaccetkÃryaæ na kÃraïavyÃpÃrÃt sadbhavitumarhati ukta¤ca tattvakaumudyÃm - nahi nÅlaæ ÓilpasahasreïÃpi pÅtaæ kartuæ Óakyam / na ca kÃraïavyÃpÃrÃt pÆrvaæ ghaÂo 'san saæÓca vyÃpÃrÃnantaramiti ghaÂasya sattvÃsattve dharmÃviti vÃcyam dharmasya bhÃvadharmatvena tenaiva dharmiïa÷ sattvaæ svasthityanyathÃnupapattyà sÃdhitamiti sadeva kÃryaæ kÃraïavyÃpÃrÃdÆrdhvamiva prÃgapi / kÃraïavyÃpÃrastu tadabhivyaktÃvananyathÃsiddha÷ anyatrÃpi kÃraïavyÃpÃrÃdabhivyaktireva d­Óyate yathà 'vaghÃtena dhÃnye«u taï¬ulÃnÃm avapŬanena tile«u tailasya dohanena saurabheyÅïÃæ payasa iti / asadutpattau tu na d­«ÂÃnto 'sti tasmÃt sadeva kÃryaæ kÃraïavyÃpÃreïÃbhivyajyate / asatà kÃraïasambandhÃsambhavÃt na tasya tadutpÃdakatvam ukta¤ca sÃÇkhyÃcÃryai÷ asattvÃnnÃsti sambandha÷ kÃraïai÷ sattvasaÇgibhi÷ // asambaddhasya cotpattimicchato na vyavasthiti÷ // ki¤ca sambaddhamapi tadeva karoti yatra yat kÃraïaæ Óaktam ÓaktiÓca kÃryaikÃdhigamyà yathà cak«u«aiva rÆpaj¤Ãnaæ bhavati nendriyÃntareïetÅdameva tatra Óaktamityadhigamyate / tathà ca sà Óakti÷ ÓaktakÃraïÃÓrayà ÓakyakÃryÃÓrayà sarvatra và syÃt ? antye sarvasmÃt sarvaæ syÃt / atha kÃrye sà Óaktistadà kathamasata÷ kÃryasya ÓaktyÃÓrayatà tathà ca Óaktena ÓakyamutpÃdyate Óakyaæ ca kÃraïÃtmakam kÃraïaæ ca saditi kathaæ tadabhinnaæ kÃryamasatsyÃt 'ukta¤ca Óaktasya ÓakyakaraïÃditi' / upÃdÃnopÃdeyabhÃvagrahaïÃcca na bhedastantupaÂayoryayorbhedo na tayorupÃdÃnopÃdeyabhÃvo yathÃÓvav­k«ayo÷ / ito 'pi nÃrthÃntaratvaæ tantupaÂayo÷ saæyogÃprÃptyadarÓanÃt arthÃntaratve saæyogo d­«Âo rajjughaÂakuï¬abadarÃdau aprÃptirapi d­«Âà sumeruvidhyayoriva iha ca saæyogÃprÃptyorabhÃvÃnna tantubhyo 'rthÃntaraæ paÂa÷ / kÃryakÃraïayorabhedasÃdhakaæ pramÃïaæ coktaæ sÃÇkhyÃcÃryai÷ tadyathà na paÂastantubhyo bhidyate taddharmatvÃt iha yadyato bhidyate tat tasya dharmo na bhavati yathà gauraÓvasya dharmaÓca paÂastantÆnÃntasmÃnnÃrthÃntaram / gurutvÃntarÃgrahaïÃdapi na kÃraïÃdarthÃntaraæ kÃryam / evamabhede siddhe tantava eva tena tena saæsthÃnaviÓe«eïa pariïatÃ÷ paÂo na tu paÂastantubhyo 'rthÃntaram / na cÃtmÃÓrayabuddhibhedÃdarthakriyÃbhedÃcca bhedasiddhi÷ kÃryakÃraïayoriti vÃcyam ekasminnapi viÓe«ÃntarÃvirbhÃvatirobhÃvÃbhyÃmÃtmÃÓrayÃrthakriyÃbuddhibhedasambhavÃnna tadanyathÃnupapattyà bhedasiddhi÷ / tatra ekasyÃpi kÆrmasyÃvayavà ni÷sarantyÃvirbhavanti ta eva kÆrmaÓarÅre niviÓamÃnÃstirobhavanti nahi te kÆrmÃvayavà utpadyante dhvaæsante và evamekasyÃpi suvarïasya m­do va kaÂakakuï¬alÃdayo ghaÂÃdayo ni÷saranta utpannà iti vyavahÃraæ bhajante ta eva niviÓamÃnÃstirobhavanti naÓyantÅtyucyante na puna÷ sadasatornirodhotpÃdayornidarÓanamasti / uktaæ ca bhagavatà nÃsato vidyate bhÃvo nÃbhÃvo vidyate sata iti / yathà saÇkocavikÃÓavadbhya÷ svÃvayavebhya÷ kÆrmo na bhidyate tathà m­tsuvarïÃdibhyo 'pi kaÂakakuï¬alÃdayo na bhinnÃ÷ / na ca nÃma buddhyarthakriyÃbhedÃt kÃryakÃraïayorbhedasiddhiriti vÃcyam naÂe vyabhicÃrÃt / naÂo hi daÓaratho 'haæ rÃmo 'haæ yudhi«Âhiro 'hamiti svayamanantanÃmà bhÆtvà nÃmÃntareïa veÓÃntaramarthakriyÃntara¤ca kurute tathà ca satyapi bhedatraye naÂabhedÃdarÓanÃt yathÃhu÷ - rÆpamatho api kÃryamatho abhidhÃpi naÂasya p­thagvidità / na p­thaktvamupaiti naÂa÷ kimiti prativÃcyamavaÓyamidaæ kuÓalai÷ // ekasyÃpi vahnerdÃhakatvapÃcakatvabhedena nÃnÃrthakriyÃkÃritvaæ d­Óyate na hyetÃvatà vahnirbhedamadhigacchati ekaikasya t­ïasyÃtapav­«ÂyÃdiniv­ttÃvasÃmarthye 'pi bahÆni militvÃvasthÃviÓe«amavÃpya yathà tÃnyeva tanniv­ttau sÃmarthyamadhigacchanti tathaika eva tantu÷ prÃvaraïÃdyarthakriyÃsamartho 'pi militÃsta evÃvasthÃviÓe«aæ prÃpyÃvirbhÆtapaÂabhÃvÃ÷ prÃvaraïÃdyarthakriyÃæ kari«yanti tasmÃtsadeva kÃryaæ kÃraïÃt tadabhivyaktiriti / nanvÃvirbhÃva÷ kÃraïavyÃpÃrÃtpÆrvaæ sannasan và ? Ãdye kÃraïavyÃpÃrÃsambava÷ nahi sadutpattau kenÃpi kÃraïÃni vyÃpÃryante / antye prÃptamasadutpÃdanatvamiti cenna tavÃpi keyamutpatti÷ satyasatÅ và ? Ãdye na kÃraïaprayojanaæ paÓyÃma÷ / antye 'sadutpattirutpadyata iti tadutpatterapyutpattyantaraæ tatrÃpyanyaditi sphuÂaivÃnavasthà / atha paÂÃt tadutpattirnÃtiricyate tadà paÂa ityukte punarutpadyate iti na vÃcyaæ paunaruktyÃt tathotpadyate ityuktvà puna÷ paÂa iti na vÃcyaæ pÆrvoktado«Ãdeva paÂo vinaÓyatÅtyapi na vÃcyaæ virodhÃt tasmÃtsvasattÃsamavÃyo và svakÃraïasamavÃyo và paÂotpatti÷ samavÃyasya ca nityatvena sarvathÃpi na paÂotpatti÷ sambhavati na tadartha¤ca kÃraïÃni vyÃpÃryyante tathà ca sata eva paÂÃderÃvirbhÃve kÃraïÃpek«eti na ki¤cidavadyam / na ca paÂÃdikÃryarÆpeïa kÃraïasambandhastasyÃkriyatvÃt kriyÃsambadhitvÃtkÃrakÃïÃmanyathà kÃrakatvak«ati÷ syÃt tasmÃtsatkÃryamiti sthitam / du÷khatrayÃbhibhavasÃdhanaæ prak­tipuru«ÃnyatÃj¤Ãnaæ tadupayogitvÃt vyaktavairÆpyaæ pratipÃdanÅyam / tacca vyaktaæ p­thivyÃdi taccÃvyaktÃtpradhÃnÃdvilak«aïam yata idaæ sakÃraïakaæ tata evÃnityaæ parÃbhimatavinÃÓasÃmagryà tirobhavati / avyÃpakaæ ca kÃraïaæ hi kÃryaæ vyÃpnoti na tu kÃryaæ kÃraïam / sakriyaæ ca buddhyÃdaya÷ pÆrvapÆrvopÃttaæ dehaæ parityajanti dehÃntaraæ copÃdadate saiva te«Ãæ kriyà p­thivyÃdÅnÃæ kriyà pariïÃmarÆpeïa prasiddhaiva / pratipuru«aæ buddhyÃdibhedÃdanekam tathà ghaÂaÓarÅrÃdibhedena p­thivyÃdyapyanekam / svakÃraïÃÓritam yadyapi buddhyÃdÅnÃæ pradhÃnabhedÃbhÃvÃt nÃÓrayÃÓrayibhÃvastathÃpi katha¤cit bhedavivak«ayÃÓrayÃÓrayibhÃvo yatheha vane tilakÃ÷ / sÃvayavamavayavÃvayavisaæyogasaæyogibuddhipradhÃnayostu na saæyogastÃdÃtmyÃt nÃpi sattvarajastamasÃæ saæyoga÷ aprÃptipÆrvikà prÃpti÷ saæyogasta da bhÃvÃt / nitya meva parata ntra æ sva kÃrye 'ha ÇkÃrÃkhye ja na yita vye pra k­tyà pÆra ma pek«a te anya thà k«Åïà sa tÅ nÃha ÇkÃra æ ja na yituæ k«a mà bha va ti ta thÃha ÇkÃro 'pi sva kÃrye pra k­tyà pÆra ma pek«a te eva æ kÃra ïa mÃtra æ sva kÃrye janayitavye tadapek«Ãæ kurute tathà ca svakÃrye janayitavye paratantraæ vyaktam / yata ityabhivyÃpya yaduktaæ tadviparÅtamavyaktam yadyapyavyaktasya pariïÃmalak«aïÃkriyÃsti tathÃpi na parispanda÷ // idÃnÅæ vyaktÃvyaktayo÷ sÃdharmyaæ puru«Ãcca vaidharmyaæ pratipÃdanÅyam / vyaktaæ hi triguïaæ trayo guïÃ÷ sukhadu÷khamohÃtmakà asyeti / atra kÃryakÃraïayorabhedÃt sukhÃdiÓabdai÷ sattvÃdayo 'bhidhÅyante triguïamityuktyà sattvÃdÅnÃmÃtmaguïatvaæ parÃbhimatamapÃk­taæ veditavyam / tathà aviveki yathà pradhÃnaæ sato na vivicyate tathà mahadÃdayo 'pi pradhÃnÃnna vivicyante tatsvarÆpatvÃt / yadvà saæbhÆyakÃrità 'viveka÷ nahyekaæ ki¤citkÃryaæ janayituæ k«amaæ bhavatyapi tu saæbhÆya sarva÷ sarvaæ karoti / evamacetanaæ pradhÃnabuddhyÃdaya÷ sarve acetanà tathà prasavarÆpadharmavanta÷ / ete vyaktadharmÃ÷ kathitÃsta evÃvyaktasyÃpÅtyavagantavyamidameva vyaktÃvyaktayo÷ sÃdharmyam // ete sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ vyaktÃvyakte nirÆpite tadubhayagatadharmarahitatvÃt viparÅta÷ puru«a iti puru«asya vyaktÃvyaktavaidharmyam / nanvahetumattvanityatvÃdi pradhÃnasÃdharmyaæ puru«asya pratÅyate tathà cÃnekatvaæ vyaktasÃdharmyamevaæ sati kathaæ vyaktÃvyaktaviparÅta÷ puru«a iti cenna ahetumattvÃdisÃdharmye 'pyatraiguïyÃdyasyÃstyeva vaidharmyamiti na do«a÷ / na ca traiguïyamaprasiddham prÅtyaprÅtivi«ÃdÃtmakà guïà iti sÃækhyÃcÃryÃ÷ / atra krameïa prÅti÷ sukhaæ tadeva sattvam tathà aprÅtirdu÷khamaprÅtyÃtmako rajo guïa÷ evaæ vi«Ãdo moho vi«ÃdÃtmakastamoguïa÷ / yanmate prÅtirdu÷khÃbhÃva÷ tathà du÷khamapi prÅtyabhÃvastanniv­ttyarthaæ mÆlakÃreïÃtmagrahaïaæ k­tamÃtmaÓabdasya bhÃvatattvena netaretarÃÓrayastathÃsatyekasyÃpi siddhirna syÃt / prakÃÓaprav­ttiniyamaname«Ãæ krameïa prayojanamapyavagantavyam / kriyÃtmakena rajasa laghu sattvaæ sarvatra nÅtaæ syÃdativÃyunà tÆlÃvayavavadyadi guruïà tamasà niyamanaæ na syÃttamoniyataæ tu kvacideva pravartayati tatastamo niyamÃrtham / anyonyÃbhibhavav­ttaya÷ / ete«ÃmanyatamenÃrthavaÓÃdudbhÆtenÃnyatamamabhibhÆyate tadyathà sattvaæ rajastamasÅ abhibhÆyÃtmana÷ ÓÃntÃæ v­ttimadhigacchati tathà raja÷ sattvatamasÅ abhibhÆya ghorÃæ v­ttimeti evaæ tama÷ sattvarajasÅ abhibhÆya mƬhÃmiti / tathà 'nyonyÃÓrayav­ttaya÷ / yathÃhu÷ sattvaæ prav­ttiniyamÃvÃÓritya rajastamaso÷ prakÃÓenopakaroti raja÷ prakÃÓaniyamÃvÃÓritya prav­tyetarayo÷ tama÷ prakÃÓaprav­ttÅ ÃÓritya niyamenetarayoriti / tathà anyonyajananav­ttaya÷ / anyatamo 'nyatamaæ janayati jananamatra parimÃïa÷ sa ca guïÃnÃæ sad­ÓarÆpa÷ / ata eva na hetumattvaæ tattvÃntarasya hetorabhÃvÃt / nÃpyanityatvaæ tattvÃntare layÃbhÃvÃt / anyonyasaæj¤ÃvyabhicÃriïaÓca / ukta¤ca anyonyamithunÃ÷ sarve sarve sarvatragÃmina÷ / rajaso mithunaæ sattvaæ sattvasya mithunaæ raja÷ // tamasaÓcÃpi mithune te sattvarajasÅ ubhe / mithunav­ttitvaæ sahacÃrÃvyabhicÃritvam // ubhayo÷ sattvarajasormithunaæ tama ucyate / nai«ÃmÃdi÷ saæprayogo viyogo vopalabhyate // iti / niyatak­tyaæ tu te«Ãmidaæ laghutvaæ prakÃÓakatvaæ ca sattvasyaiva na tu tayo÷ kasyacit tatrordhvagamanahetubhÆto dharmo lÃghavaæ gauravÃsahavarti yato 'gnerÆrdhvajvÃlà gatirbhavati tadeva kasyacittiryaggamane heturyathà vÃyo÷ / evaæ karaïÃnÃæ v­ttikuÓalatÃheturlÃghavaæ gurutve tu tÃni mandÃni syuriti sattvasya prakÃÓÃtmakatvamuktam / sattvatamasÅ akriyatayà svakÃryotpÃdane 'vasÅdantÅ rajasopa«Âebhyete / avasÃdÃdvimucyotsÃhe prayatnavatÅ kriyete / uktaæ ca sattvaæ laghu prakÃÓakami«Âamupa«Âambhakaæ calaæ ca raja÷ / kuta upa«Âambhakaæ yataÓcalamiti / rajaÓcalatayà sarvatastraiguïyaæ cÃlayedyadi guruïà Ãv­ïvatà tamasà tatra pratibandho na syÃt tamasà tu tatastato vyÃv­ttya kvacideva pravartyate iti niyÃmakaæ tama÷ / yathÃhu÷ guru varaïakameva tama iti / tathÃca laghu prakÃÓakaæ sattvameva upa«Âambhakaæ calaæ ca raja eva guru varaïakaæ tama eva / nanu parasparaæ virodhaÓÅlÃnÃæ guïÃnÃæ sundopasundanyÃyena parasparaæ bÃdha eva yukto na tvekakÃryakart­tvamiti cet na evaæbhÆtÃnÃmapyekakÃryakart­tÃyÃ÷ pradarÓanÃt / tadyathà varttitaile analavirodhinÅ athÃnalena militvà rÆpaprakÃÓalak«aïaæ kÃryaæ kuruta÷ yathÃca vÃtapittaÓle«mÃïa÷ parasparaæ virodhaÓÅlà api militÃ÷ santa÷ ÓarÅradhÃraïakÃryyakÃriïa÷ tathà sattvarajastamÃæsi viruddhaÓÅlÃnyapi saha vartsyanti militvà caikaæ kÃryyaæ kari«yanti ca puru«ÃrthavaÓÃt / ukta¤ca pradÅpavaccÃrthato v­ttiriti / guïÃnÃæ pradhÃnÃtmakatvÃdaikye 'pyabhibhÃvyÃbhibhÃvakarÆpeïa nÃnÃtvam / uktaæ ekaiva strÅ guïakularÆpaÓÅlayauvanasampannà svÃminaæ sukhÃkaroti tat kasya hetostaæ prati tasyÃ÷ sukharÆpasamudbhavÃt saiva sapatnÅrdu÷khÃkaroti tatkasya hetostÃæ prati tasyÃ÷ du÷kharÆpasamudbhavÃt evaæ puru«Ãntaraæ tÃmavindamÃnaæ saiva mohayati tatkasya hetostaæ prati tasyÃ÷ moharÆpasamudbhavÃt / anayà striyà sarve bhÃvà vyÃkhyÃtÃ÷ / tatra yatsukhakÃraïaæ tatsukhÃtmakaæ sattvam evaæ yat du÷khakÃraïaæ tat du÷khÃtmakaæ raja÷ tathà yanmohahetustanmohÃtmakaæ tama÷ / tasmÃtkÃraïavyÃpÃrÃtsadeva kÃryaæ pÆrvam / tadeva punastadvyÃpÃrÃdÃvirbhavati yathà santyeva kÆrmÃÇgÃni ni÷saranti vibhajyante idaæ kÆrmaÓarÅrametÃni tadaÇgÃni tena tÃni saÇkocitÃni tasminnavyaktÅbhavanti tathà m­tsuvarïÃdibhya÷ santyeva ghaÂakuï¬alÃdÅnyÃvirbhavanti vibhajyante iyaæ m­dayaæ tatkÃryo ghaÂa ityÃdi / tathà santyeva p­thivyÃdÅni kÃraïÃttanmÃtrÃdÃvirbhavanti vibhajyante idamasya kÃraïamidamasya kÃryamiti tathà santyeva tanmÃtrÃïyahaÇkÃrÃdÃvirbhavanti vibhajyante evaæ sannevÃhaÇkÃro mahato 'bhivyaktimeti sanneva ca mahÃnmÆlaprak­terabhivyaktiæ yÃti / evaæ kÃraïabhÆtÃtparamÃvyaktÃtsÃk«ÃtpÃramparyeïa samanvitasya kÃryabhÆtasya prapa¤casya vibhÃga÷ / sargamÃtraæ m­tpiï¬aæ hemapiï¬aæ và viÓanto ghaÂakuï¬alÃdayo 'vyaktÅbhavanti kÃraïarÆpeïÃbhivyaktà api kÃryarÆpeïÃnabhivyaktÅbhavanti tathà p­thivyÃdayastanmÃtrÃïi viÓanta÷ svasvarÆpeïa tanmÃtrÃïyabhivyaktayanti svasvarÆpeïa kÃraïamabhivyaktamapi kÃryasvarÆpa æ svakÅyaæ svasminnanabhivyaktayati tanmÃtrÃïi tathÃhaÇkÃraæ viÓantyahaÇkÃraæ svÃpek«ayà 'vyaktayanti tathÃhaÇkÃro mahÃntaæ viÓan mahÃntamavyaktayati mahÃnpradhÃnaæ svakÃraïaæ viÓan tadavyaktayati pradhÃnasya tu na kvacitpraveÓo 'kÃraïatvÃdapi tu tatsarvakÃryÃïÃmavyaktam kÃraïam evamavibhÃga÷ / prak­tau viÓvasyaivaæ vibhÃgÃvibhÃgau / kecana avyaktaæ và mahÃntaæ vÃhaÇkÃraæ và indriyÃïi và bhÆtÃni và ÃtmatvenÃdÃya tÃnevopÃsate te tu vak«yamÃïarÅtyà 'pÃkaraïÅyÃ÷ / avyaktÃdervyatirikta÷ puru«o 'sti avyaktamahadahaÇkÃrÃdaya÷ parÃrthÃ÷ kuta÷ saÇghÃtatvÃt ya÷ saÇghÃto bhavati sa parÃrtho d­«ÂastailatÃmbÆlagh­tadadhidugdhÃnnavastrÃdivat sukhadu÷khamohÃtmakatvena sarve saÇghÃtÃstathÃca yadarthaæ saÇghÃtÃ÷ sa eva puru«a÷ / nanu ÓayanÃsanÃdi÷ saÇghÃta÷ saÇghÃtaÓarÅrÃdiparÃrtho d­«Âo na tvÃtmÃnaæ prati parÃrtha÷ tasmÃtsaÇghÃtÃntarameva sÃdhayeyurnÃsaæhatamÃtmÃnamiti yaduktam tanna sÃdhu saÇghÃtasya saÇghÃtÃntarÃrthatve tasyÃpi saÇghÃtatvÃtsaæghÃtÃntarÃrthatà tasyÃpi saÇghÃtatvÃttathÃtvaæ tasyÃpi tathÃtvamityanavasthà dustarà syÃt / ki¤ca saÇghÃtasya pÃrÃrthyamÃtreïa vyÃptirna tu saÇghÃtapÃrÃrthyena / na ca d­«ÂÃntad­«ÂatvÃttathà kalpyata iti vÃcyam / d­«ÂÃntad­«ÂayÃvaddharmÃïÃæ dÃr«ÂÃntike sÃdhanÃyÃnumÃnamicchato d­«ÂÃntamahÃnasÃdigatamahÃnasatvÃde÷ parvatÃdÃvabhÃvÃtsarvÃnumÃnoccheda÷ syÃt / yathÃhu÷ triguïatvÃdayo hi dharmà saÇghÃtatvena vyÃptÃ÷ te tu asminpare vyÃvartamÃnÃstraiguïyÃdi vyÃvartayanti brÃhmaïyamiva nivartamÃnaæ kaÂhatvÃdikam / adhi«ÂhÃnÃdapi puru«Ãstitvaæ siddhyati triguïÃtmakÃnÃæ buddhyÃdÅnÃmadhi«ÂhÅyamÃnatvÃt yathà rathÃdiryantrÃdibhiradhi«ÂhÅyate tathà sukhadu÷khamohÃtmakaæ buddhyÃdi pareïÃdhi«ÂhÃtavyam / bhokt­bhÃvÃdapi puru«Ãstitvamavaseyam bhogye hi sukhadu÷khe anukÆlapratikÆlavedanÅye pratyÃtmamanubhÆyete tenÃnayoranukÆlatayà pratikÆlatayà và 'nubhavitrà kenacidbhavitavyam / na ca buddhyÃdireva tatheti vÃcyam / te«Ãæ sukhÃdyÃtmakatvena svenaiva svavedane ÃtmÃÓraya÷ syÃt / kaivalyÃrthaæ prav­tterapi puru«Ãstitvaæ siddham du÷khatrayÃtyantikaniv­ttilak«aïaæ kaivalyaæ na tÃvadbuddhyÃdÅnÃæ te hi sukhadu÷khamohÃtmakÃ÷ kathaæ svabhÃvÃdviyojayituæ ÓakyÃ÷ tasmÃtkaivalyÃrthamÃgamÃnÃæ mahÃdhiyÃæ ca prav­tterasti buddhyÃdvyatirikta Ãtmeti puru«Ãstitvaæ siddham / nanu bhavatvevaæ buddhyÃdyatiriktÃtmasiddhistathÃpi sa kiæ pratiÓarÅraæ bhinna eka eva veti cedbhinna eveti brÆma÷ janmamaraïÃdivyavasthÃnyathÃnupapattyà bahutvasyaiva sambhavÃt / uktaæ ca sÃækhyÃcÃryai÷ / janmamaraïakaraïÃnÃæ pratiniyamÃdayugapatprav­tteÓca / puru«abahutvaæ siddhaæ traiguïyaviparyayÃccaiva // jÃtiviÓi«ÂÃbhirapÆrvÃbhirdehendriyamano 'haÇkÃrabuddhivedanÃbhi÷ puru«asyÃbhisambandho janma na tu puru«asya pariïÃmastasyÃpariïÃmitvÃt te«Ãmeva ca dehÃdÅnÃmupÃttÃnÃæ parityÃgo maraïaæ na tvÃtmano vinÃÓastasya kÆÂasthasya nityatvÃt / buddhyÃdÅni karaïÃni trayodaÓa te«Ãæ janmamaraïakaraïÃnÃæ pratiniyamo vyavasthà sà tviyaæ ÓarvaÓarÅre«vekasminpuru«e na sambhavati tathà satyekasminsukhini sarve sukhina÷ syu÷ du÷khini và du÷khino bhaveyu÷ tathà ekasmin mriyamÃïe sarve mriyeran jÃyamÃne ca jÃyeran evamekasminnandhabadhirÃdau sarva eva tathà syu÷ na tvevamasti tathà ekasminvicitte sarve vicittÃ÷ syurityavyavasthà puru«abhede tu samyagupapadyate vyavasthà / nacaikasminnapi puru«e dehÃntaropÃdhivaÓÃt upapadyata eva vyavastheti vÃcyam karacaraïastanÃdibhedenÃpi janmamaraïÃdivyavasthà syÃt / guïatrayaviparyayÃdapi puru«abahutvamavaseyam / tadyathà kecitsattvabahulÃ÷ yathorddhvasrotasa÷ kecidrahobahulÃ÷ yathà manu«yÃ÷ kecittamobahulÃ÷ yathà tiryagyonaya÷ / puru«asya bahutvavadatriguïatvaæ vivekitvamavi«ayatvamasÃdhÃraïatvaæ cetanatvamaprasavadharmitvaæ sÃk«itvÃdikamapi boddhavyam / pradhÃnapuru«ayo÷ saæyogak­to 'yaæ sarga÷ sa cÃpek«Ãæ vinà bhinnayorna sambhavati apek«Ã ca svadarÓanÃrthaæ puru«eïa pradhÃnasya pradhÃnaæ hi vi«ayÃtmakatayà bhogyam bhogaÓca bhoktÃramantareïa na bhavatÅti bhoktrapek«Ã pradhÃnasya puru«asya svakaivalyÃrthaæ pradhÃnÃpek«Ã pradhÃnena hi bhogyena sambhinna÷ puru«astadgataæ du÷khatrayaæ svÃtmanyabhimanyamÃna÷ kaivalyaæ prÃrthayate tattu sattvapuru«ÃnyatÃkhyÃtikÃraïakaæ sattvapuru«ÃnyatÃkhyÃtiÓca pradhÃnamantarà na bhavatÅti puru«asya pradhÃnÃpek«ayà paÇgvandhavadubhayo÷ saæyoga÷ bhogÃyÃnÃdiparamparÃsaæyukto 'pi kaivalyÃya puna÷ saæyujyate sa ca saæyogo mahadÃdisargamantareïa bhogÃpavargayo÷ samartho na bhavatÅti saæyoga eva mahadÃdisargaæ karoti / ukta¤ca / prak­termahÃæstato 'haÇkÃrastasmÃdgaïaÓca «o¬aÓaka÷ / tasmÃdapi «o¬aÓakÃtpa¤cabhya÷ pa¤ca bhÆtÃni // ekÃdaÓendriyÃïi pa¤ca tanmÃtrÃïi ceti «o¬aÓasaækhyÃmito gaïa÷ «o¬aÓaka÷ / ukta¤ca tatra ÓabdatanmÃtrÃdÃkÃÓaæ Óabdaguïam, ÓabdatanmÃtrasahitÃcca sparÓatanmÃtrÃdvÃyu÷ ÓabdasparÓaguïa÷, ÓabdasparÓatanmÃtrasahitÃdrÆpatanmÃtrÃtteja÷ ÓabdasparÓarÆpaguïaæ, ÓabdasparÓarÆpatanmÃtrasahitÃdrasatanmÃtrÃcchabdasparÓarÆparasaguïaæ jalam, ÓabdasparÓarÆparasatanmÃtrÃsahitÃdgandhatanmÃtrÃcchabdasparÓarÆparasagandhaguïà p­thivÅ jÃyate / adhyavasÃyo buddhi÷ kriyÃkriyÃvatorabhedavivak«ayà vyapadeÓa÷ / dharmo j¤Ãnaæ virÃga aiÓvaryamiti sÃttvikÃ÷ buddhidharmÃ÷ etadviparÅtÃstvadharmÃdayastÃmasÃ÷ / buddhidharmÃdaiÓvaryÃdaïimÃdiprÃdurbhÃva÷ / tacca aïimà mahimà caiva garimà laghimà tathà / prÃpti÷ prÃkÃmyamÅÓitvaæ vaÓitvaæ cëÂasiddhaya÷ // iti / nanvekÃdaÓaka indriyagaïa÷ pa¤catanmÃtrakaæ ceti dvividha÷ pravartate sargo 'haÇkÃrÃt tathà caikasmÃdahaÇkÃrÃt kÃraïÃtkathaæ prakÃÓaja¬Ãtmako vilak«aïa÷ sarga iti yaduktaæ tanna sundaram prakÃÓalÃghavÃbhyÃmekÃdaÓaka indriyagaïa÷ sÃttvikÃdahaÇkÃrÃdbhavati bhÆtÃdestvahaÇkÃrÃt tÃmasÃttanmÃtragaïa÷ / yadyapyeko 'haÇkÃrastathÃpi guïodbhavÃbhibhavÃbhyÃæ bhinnaæ kÃryaæ karoti / nanu yadi sattvatamobhyÃmeva sarga÷ k­taæ tarhi rajasà aki¤cikareïeti cenna taijasÃdubhayamiti mÆlakara÷ taijasÃdubhayaæ gaïadvayaæ bhavati sargadvayaæ sattvatamasoriti / yadyapi rajaso na kÃryÃntaramasti tathÃpi sattvatamasÅ svayamakriye samarthe api na kÃryaæ kuruto rajasà cÃlite tu tatprasÃdÃt prÃptakriye svakÃryotpÃdane samarthe bhavata iti rÃjasÃdubhayam / yathÃhu÷ ubhayasminnapi kÃrye sattvatamaso÷ kriyotpÃdanadvÃreïÃsti rajasa÷ kÃraïatvamiti na vyarthaæ raja iti / indriya vicÃra stu ta ttva pra dÅpe k­ta iti vista ra bha yÃnneha pra ta nya te / ma ha da ha ÇkÃra ma nÃæsya nta rindriyÃïi tÃni sva la k«a ïÃni sva ma sÃdhÃra ïa æ la k«a ïa æ ye«Ãæ tÃni sva la k«a ïÃni ta cca ma ha to 'dhya va sÃya ÷ aha ÇkÃra syÃbhimÃna ÷ saÇkalpo manaso v­ttirvyÃpÃra÷ / ete«Ãæ v­ttidvaividhyaæ sÃdhÃraïatvÃsÃdhÃraïatvÃbhyÃmÃha sai«Ã bhavatyasÃmÃnyà iti / e«oktà 'sÃdhÃraïÅ v­tti÷ sÃdhÃraïÅ v­ttistu karaïÃnÃæ prÃïÃdyà vÃyava÷ pa¤ca karaïatrayasya pa¤ca vÃyavo v­ttirjÅvanaæ tadbhÃve bhÃvÃt abhÃve cÃbhÃvÃt / tatra prÃïo nÃsÃgrah­nnÃbhipÃdÃÇgu«Âhav­tti÷ apÃna÷ k­kÃÂikÃp­«ÂhapÃrÓvapÃyÆpasthav­tti÷ samÃno h­nnÃbhisarvasandhiv­tti÷ udÃno h­tkaïÂhatÃlamÆrdhabhrÆmadhyav­tti÷ vyÃnastvagv­ttiriti pa¤ca vÃyava÷ / avidyà pa¤cavidhà tathÃhi avidyà 'smitÃrÃgadve«ÃbhiniveÓà yathÃsaækhyaæ tamomohamahÃmohatÃmisrÃndhatÃmisrasaæj¤akà ceti pa¤caparvà / pratyayasargatadbhedÃstvativistarabhayÃtsanto 'pi na nidarÓyante pratyayasargo buddhisarga÷ ukta¤ca e«a pratyayasargo viparyayÃÓaktitu«ÂisiddhyÃkhya÷ / pratÅyate 'neneti pratyayo buddhistasya sarga÷ pratyayasarga÷ / daivasargastu mÆlakÃreïaiva spa«Âo nirukta÷ / sa ca a«Âavikalpo daiva÷ sarga÷ brÃhmaprÃjÃpatyaindrapaitryagÃndharvayÃk«arÃk«asapaiÓÃca itya«Âavikalpo daivasarga÷ / tiryagyonayaÓca pa¤cavidhà bhavanti paÓum­gapak«isarÅs­pasthÃvarÃ÷ / mÃnu«aÓcaikavidha÷ brÃhmaïatvÃdyavantarajÃtibhedÃvivak«ayà saæsthÃnasya catur«vapyaviÓe«Ãditi // nanu prÃdhÃniko 'yaæ sarga÷ pradhÃnaæ ca ja¬aæ kathaæ svÃrthaæ parÃrthaæ và prav­ttiæ kartumarhati tasmÃtkenaciccetanena prak­tyadhi«ÂhÃtrà bhavitavyam / na ca k«etraj¤Ãstathà te«Ãæ prak­tisvarÆpÃnabhij¤atvÃt tasmÃdasti prak­teradhi«ÂhÃtà kaÓcitsarvaj¤a÷ sa eveÓvara iti cenna acetanamapi prayojanavaÓÃt pravartamÃnaæ d­«Âaæ yathà vatsaviv­ddhyarthamacetanamapi k«Åraæ pravartate tathà ja¬Ãpi prak­ti÷ puru«avimok«Ãya pravarti«yate / ki¤cÃbhokturÅÓvarasya prav­ttau na karuïÃæ vinà 'nyat prayojanaæ paÓyÃma÷ / sà ca nirupÃdhiparadu÷khaprahÃïecchà s­«Âe÷ pÆrvaæ prÃïyabhÃvÃdeva tatsambandhidu÷khÃbhÃvÃt kasya niv­ttau prav­tti÷ syÃdÅÓvarasya / na ca sargÃnantaramÅÓvaraprav­tti÷ sargasya jÃtatvÃdeva neÓvaraprayojanaæ paÓyÃma÷ / na ca du÷khaniv­tti÷ prayojanaæ tadarthaæ tatprav­ttau jagati ko 'pi du÷khÅ na syÃt / ukta¤ca prek«Ãvata÷ prav­tte÷ svÃrthakÃruïyÃbhyÃæ vyÃptatvÃt te ca jagatsargÃdvyÃvartamÃne prek«Ãvatprav­ttipÆrvakatvamapi nivartayata÷ na hyÃptasakalepsitasya bhagavato jagats­jata÷ kimapyabhila«itaæ bhavati nÃpi kÃruïyÃdasya sarge prav­tti÷ prÃksargÃjjÅvÃnÃmindriyaÓarÅravi«ayÃnutpattau du÷khÃbhÃvena kasya prahÃïecchà kÃruïyena s­«Âi÷ s­«Âyà ca kÃruïyamiti parasparÃÓraya÷ / api ca karuïayà prav­tta÷ sukhina eva jantÆns­jet na daridrÃn / na ca karmavaicitryÃt jagadvaicitryam tarhi k­tamÅÓvareïa tata eva jagadvaicitryopapatte÷ prav­ttistu pÃrÃrthyaprayojanavaÓÃt ja¬asyÃpi d­Óyate vatsaviv­ddhinimittaæ dugdhasyeva / nanu bhavatu prak­te÷ pravartaka÷ puru«Ãrtho nivartakaæ na tu kamapi paÓyÃma iti cenna yathà nartakÅ pari«adbhyo n­tyaæ darÓayitvà svayameva nivartate na tu tasyÃ÷ svaniv­ttau nivartakÃntarÃpek«Ã tathà ÓabdÃdyÃtmakaæ svasvarÆpaæ puru«Ãdbhedena prakÃÓya sÃdhitapuru«aprayojanà svayameva nivartate prak­ti÷ / yathÃhu÷ sÃækhyÃcÃryÃ÷ / raÇgasya darÓayitvà nivartate yathà nartakÅ n­tyÃt / puru«asya tathÃtmÃnaæ prakÃÓya vinivartate prak­ti÷ // nanu yathà darÓitan­tyà nartakÅ dra«Â­kautuhalÃtpuna÷ pravartate tathà prak­tirapi puru«ÃyÃtmÃnaæ darÓayitvà niv­ttÃpi punaÓcet pravartete tadà muktÃnÃmapi puna÷ saæsÃraprÃpti÷ syÃditi cenna yathà parapuru«adarÓanÃsahà sÆryadarÓanavarjitÃpi kulavadhÆ÷ pramÃdÃdvigalitÃÇgapaÂà cedavalokyate parapuru«eïa tadà 'sau tathà pravartate 'pramattÃæ yathainÃæ puna÷ puru«ÃntarÃni na paÓyanti tathà prak­ti÷ kulavadhÆto 'pyadhikà d­«Âà biæbakena punarna darÓanamÃrgameti / uktaæ ca / prak­te÷ sukumÃrataraæ na ki¤cidastÅti me matirbhavati / yà d­«ÂÃsmÅti punarna darÓanamupaiti puru«asyeti // dharmo j¤Ãnaæ virÃga aiÓvaryamiti sÃttvikà buddhidharmÃ÷ / adharmÃj¤ÃnÃvairÃgyÃnaiÓvaryÃbhidhÃnÃÓcatvÃrastÃmasÃ÷ / atra j¤Ãnavarjitai÷ saptabhi÷ prak­tirbadhnÃtyÃtmÃnaæ vivekakhyÃtyà prak­tipuru«ÃnyatÃj¤Ãnena saiva vimocayati / ukta¤ca / rÆpai÷ saptabhirevambadhnÃtyÃtmÃnamÃtmanà prak­ti÷ / saiva ca puru«Ãrthama prati vimocayatyekarÆpeïa // yathà vidrumamaïimauktikaÓuktimakarakacchapanÃgaÓaækhakapardakÃdÅn vihÃya paramakÃruïikena lÅlÃvigrahadhÃriïà bhagavatà ratnyÃnyeva samuddh­tÃnyudadherdevasam­ddhyarthaæ tathà jalpatarkÃbhÃsÃkhyà 'nyatrasulabhaprameyavitaï¬ÃdÅæÓca vihÃya sÃækhyamÃtaikalabhyaprameyaratnÃni sÃækhyataætrÃdhyayanapariÓramÃlasÃnÃæ sÃækhyatantrodadhermayà samuddh­tÃni / rÃmak­«ïakathà yÃvadyÃvaccandradivÃkarau / sÃækhyatattvapradÅpo 'yaæ tÃvadastu mahÅtale // iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryapÆjyapÃdaÓrÅvaikuïÂhaÓi«yayatikavirÃjayatiprakÃÓita÷ sÃækhyatattvapradÅpa÷ samÃpta÷ //