Isvarakrsna: Samkhyakarika, with Samkara arya's Jayamangala commentary
Based on the edition by H. Sarma: JayamaÇgalà nÃma SÃækhyasaptatiÂÅkÃ,
Calcutta 1926 (Calcutta Oriental Series, 19)
Input by Dhaval Patel
#<...># = BOLD for ýÓvarak«ïa's SÃækhyakÃrikà (= ISk_nn)
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
description character =ASCII
long a à 195
long A ù 249
long i Å 197
long I ý 253
long u Æ 198
long U ô 244
vocalic r 173
vocalic R ã 227
long vocalic r Ì 204
vocalic l Ê 202
long vocalic l Ë 203
velar n Ç 199
velar N § 167
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t  194
retroflex T è 232
retroflex d ¬ 172
retroflex D Ö 214
retroflex n ï 239
retroflex N × 215
palatal s Ó 211
palatal S Á 193
retroflex s « 171
retroflex S å 229
anusvara æ 230
capital anusvara õ 245
visarga ÷ 247
capital visarga ê 234
Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf
For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm
___________________________________________________________________
sÃækhyasaptatiÂÅkà jayamaÇgalà //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 1
----------------------------------------------------------------------
adhigatatattvÃlokaæ lokottaravÃdinaæ praïamya munim /
kriyate saptatikÃyëÂÅkà jayamaÇgalà nÃma //
prek«Ãvanto 'nukte prayojane na kvacitpravartanta iti prayojanamucyate tattvaj¤ÃnÃnmok«a÷ tattvÃni pa¤caviæÓati÷ / tathà coktam -
pa¤caviæÓatitattvaj¤o yatra kutrÃÓrame rata÷ /
jaÂÅ muï¬Å ÓikhÅ vÃpi mucyate nÃtra saæÓaya÷ // iti //
te«u ca «a«ÂitantrÃdikhyÃte«viti / vistaratvÃt «a«Âitantrasya saæk«iptarucisattvÃnugrahÃrthaæ saptatikÃrambha÷ / vak«yati ca 'etadÃryÃbhi÷ saæk«iptam' iti / mok«eïa kiæ phalamiti ceddu÷khanivtti÷ / atattvaj¤o du÷khairabhihanyamÃnassaæsarannÃste / tattvaj¤ÃnÃttu kaivalyamÃpnoti, na du÷khairabhihanyate / hanyamÃnena ko heturjij¤Ãsitavya ityatrÃha-
##
'du÷khatrayÃbhighÃtÃjjij¤ÃsÃ' ityÃdi / du÷khÃnÃæ trayaæ du÷khatrayam / ÃdhyÃtmikam, Ãdhibhautikam, Ãdhidaivikaæ ceti / ÃtmanyadhyÃtmam, tatra yadbhavati tadÃdhyÃtmikam / ÓÃrÅraæ mÃnasaæ ceti / tatra vÃtapittaÓle«maïÃæ vai«amyeïa jvarÃdidu÷kham, taccharÅre bhavatÅti ÓÃrÅram / yatkÃmakrodhaÓokÃdibhi÷ manasi du÷khaæ tanmÃnasam / yanmÃnu«apaÓumgapak«isarÅspasthÃvarÃnyadhiktya bhavati tadÃdhibhautikam / yaccharÅre grahÃveÓÃdÅni daivÃnyadhiktya bhavati tadÃdhidaivikamiti / etaddu÷khatrayam / tenÃbhighÃtÃtpŬanÃddhetorjij¤Ãsà j¤Ãtumicchà bhavati //
kasmin vi«aya ityÃha- 'tadavaghÃtake hetau' iti / avaghÃtayatyapanayatÅtyavaghÃtaka÷ / tasya du÷khatrayasyÃvaghÃtakastadavaghÃtaka÷ / tjakÃbhyÃæ «a«ÂhÅsamÃsaprati«edha÷, 'tatprayojako hetuÓca' iti na bhavati / kena khalvimÃni du÷khÃnyutpadyanta iti tadavaghÃtako heturjij¤Ãsyo bhavati / du÷khavÃnahametatpratÅkÃramanve«ayÃmÅti prÃyovÃda÷ / sa ca pa¤caviæÓatitattvaj¤ÃnÃnnÃnya iti manasi vartate //
'd«Âe sà 'pÃrthà cet' iti / syÃdetat yadi d«ÂastadavaghÃtako heturna syÃt / yÃvadÃdhyÃtmikasya ÓÃrÅradu÷khasyÃpanayane cikitsÃÓÃstravihita evopÃyo 'sti, mÃnasasyÃpi saækhyÃnabalaæ ramyÃÓca ÓabdÃdayo vi«ayÃ÷ / ÃdhibhautikÃdhidaivikayorapi, avaghÃtaheturanu«ÂhÅyamÃno loka eva dÓyate, tayo÷ satpratipak«atvÃt / tatrÃdhidaivikasya sÃmadÃmabhedadaï¬opÃyaghaÂitÃrambhÃ÷ / ÃdhibhautikasyÃpi nipÃtapratipÃtasaævtapradeÓÃÓrayaïÃdaya÷ //
tataÓca d«Âe hetau sati jij¤Ãsà 'smin vi«aye nirarthaketyÃÓaÇkyÃha- 'naikÃntÃtyantato 'bhÃvÃt' iti / nà 'pÃrthÃ, sÃrthikaiva / kuta÷- ekÃntata÷ ekÃntÃtyantato 'bhÃvÃdapi / ekÃntenÃtyantena ca du÷khÃbhÃvasyÃbhÃvÃdityartha÷ / d«Âe hyupÃye kriyamÃïe 'pi ke«Ãæciddu÷khatrayaæ bhavatyeveti naikÃntenopaÓama÷ / kathaæcidupaÓame punarutpÃdanÃt nÃtyantenopaÓama÷ / tasmÃdaikÃntikÃtyantikadu÷khopaÓamÃya jij¤Ãsà yukteti // 1 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 2
----------------------------------------------------------------------
yadyevamaikÃntikÃtyantikadu÷khopaÓamaheturvavedavihito 'sti / tathà cÃha-
aïama somamamtà abhÆmÃganma jyotiravidÃma devÃn /
kimasmÃn kïavadarÃti÷ kimu dhÆrttiramtamartyasya // iti //
asyÃyamartha÷- indro devanÃmapaï¬itÃnÃha 'divyÃ÷ kimanyatsukhamasti' iti / te tamÃhu÷ 'nÃsti' iti / somamapÃma, somaæ pÅtavanto vayam / tato 'mtà abhÆma, vyapagatamtyavo jÃtÃ÷ / 'aganma jyoti÷' iti / jyoti÷ svargo 'yam, taæ prÃptà vayam / 'avidÃma devÃn' iti / iyanto devà asmin svarga iti j¤Ãtavanta÷ j¤ÃnamasmÃkamutpannamityartha÷ / 'kimasmÃn kïavat' iti / kïavanmtyurucyate / asmÃn somapÃnÃn kiæ mtyu÷ kari«yate / arÃti÷ vyÃdhi÷ so 'pi, dhÆratirjarÃ
sÃpi cÃsmÃkaæ kiæ kari«yati / 'amtamartyasya' iti / tasmÃt somapÃnÃddu÷khopaÓamaheturastÅtyasmin pÆrvapak«e -
##
'd«ÂavadÃnuÓravika÷' ityÃdi / anuÓrÆyate pÃramparyeïetyanuÓravo veda÷ Óruva÷ 'dorap' / tatra bhavo heturÃnuÓravika÷ / adhyÃtmÃdi÷ / d«Âena tulyo d«Âavat / tasyÃpi do«adarÓanÃt //
yadÃha - 'sa hyaviÓuddhik«ayÃtiÓayayukta÷' iti / yasmÃdÃnuÓraviko heturaviÓuddhyÃdibhistribhirdo«airyukta÷ / tatrÃgnihotrÃdau paÓuvyÃpÃdanÃt somapÃnÃdaviÓuddhiyukta÷ / karmak«ayÃt svargacyutiriti k«ayayukta÷ / tathà cÃhu÷ - 'bahÆnÅndrasahasrÃïi vyatÅtÃni yuge yuge' iti / 'sa hi deve«vapi devo daridrÃti' iti / 'ÅÓvaraæ d«Âvà mahad du÷khamutpadyate' ityatiÓayayukta÷ / tathÃhi- ya÷ kratuÓatena yajate tasya mahadaiÓvaryam, yo dvÃbhyÃæ tribhirvà tasyÃlpamiti / tasmÃdÃnuÓraviko
'pi d«ÂavatparityÃjya÷ //
kastarhi ÓreyÃnityÃha- 'tadviparÅta÷ ÓreyÃn' iti / d«ÂÃnuÓravikadvÃrà yo viparÅta÷ tattvaj¤ÃnÃkhya÷ sa ÓreyÃn / tasya akaivalyaprÃpakatvÃt / tatraikÃntÃtyantato 'bhÃvÃdd«ÂÃcchreyÃn / ÓarÅrahÃnÃddhi Óuddhaphala÷, praktihÃnÃdak«ayaphala÷, anuttaratvÃcca niratiÓayaphala ityÃnuÓravikÃcchreyÃn //
sa kathaæ procyata ityatrÃha 'vyaktÃvyaktaj¤avij¤ÃnÃt' iti / rÃÓitrayeïa pa¤caviæÓatitattvÃni kathyante / tatra mahadÃdibhÆtaparyantaæ trayoviæÓatiprakÃraæ vyaktamucyate, tena rÆpeïa pradhÃnasya vyaktatvÃt / avyaktaæ pradhÃnam, kenacidrÆpeïÃvyaktatvÃt / jÃnÃtÅti j¤a÷ puru«a÷ / te«u yadvij¤Ãnaæ svarÆpapariccheda÷, tasmÃt prÃpyata ityartha÷ / tanvÃdi hi paricchidya tadabhyÃsÃduttarakÃlaæ praktipuru«Ãntaraj¤Ãnamutpadyate, tataÓca kaivalyamiti / asyà ÃryÃyà vak«yamÃïà yÃ÷, sarvà evÃrthena bhëyasthÃnÅyà dra«ÂavyÃ÷ // 2 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 3
----------------------------------------------------------------------
tatrai«Ãæ vyaktÃdÅnÃmutpÃdÃbhyÃæ svarÆpamÃha-
##
'mÆlaprakti÷' ityÃdi / prakti÷ pradhÃnam / prakriyata utpadyate pradhÃnÃt asyà iti prakti÷ / mÆlaæ ca tatpraktiÓceti mÆlaprakti÷ / saptÃnÃæ praktÅnÃæ mÆlamÃdyaæ kÃraïamityartha÷ //
'avikti÷' iti / na vikriyata ityavikti÷ / na kutaÓcidutpÃdyata ityartha÷ / etatprathamaæ tattvam //
'mahadÃdyÃ÷ praktiviktaya÷ sapta' iti / mahÃn buddhissa Ãdyo yÃsÃæ praktÅnÃæ tÃstathoktÃ÷ / praktayaÓca viktayaÓceti praktiviktaya÷ / tatra mahÃnahaÇkÃraæ janayan prakti÷, mahata utpadyamÃno vikti÷ / tanmÃtrÃïi ÓabdasparÓarÆparasagandhÃ÷ pa¤ca yathÃkramamÃkÃÓavÃyvagnyudakapthivyÃkhyÃni bhÆtÃni janayanta÷ praktaya÷, ahaÇkÃrÃdutpadyamÃnà viktaya÷ / ityetÃni sapta tattvÃni //
'«o¬aÓakaÓca vikÃra÷' iti / «o¬aÓa parimÃïamasyeti «o¬aÓaka÷ / pa¤ca buddhÅndriyÃïi, pa¤ca karmendriyÃïi, manaÓcetyekÃdaÓendriyÃïi, pa¤ca mahÃbhÆtÃnÅtyayaæ «o¬aÓako gaïa÷ / cakÃra evakÃrÃrtha÷ / vikÃro viktireva / (nÃsmÃt ki¤cidutpadyata ityartha÷ / etÃni «o¬aÓa tattvÃni) /
'na praktirna vikti÷ puru«a÷' iti / puraæ ÓarÅraæ tasmin vasatÅti puru«a÷ / nairukto 'travidhi÷ / tasmÃnna ki¤cidutpadyata iti na prakti÷, ni«kriyatvÃt / nÃpyayaæ kutaÓcidutpadyata iti na vikti÷, anÃditvÃt // 3 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 4
----------------------------------------------------------------------
e«Ãæ vyaktÃdÅnÃæ siddhau pramÃïÃnyÃha-
##
'd«Âam' ityÃdi / d«Âaæ pratyak«am / anumÅyate yena tadanumÃnam / Ãpta÷ k«Åïado«astena yaducyate tadÃptavacanam / Ãgama÷ / etat trividhaæ pramÃïami«Âam //
nanu cÃnyÃnyapi pratibhÃdÅni pramÃïÃni santi tadyathÃ-
pratibhaupamyamaitihÃsamabhÃvassambhavastathà /
arthÃpattiritÅmÃni pramÃïÃnyapare jagu÷ // iti //
asmin pÆrvapak«a Ãha- 'sarvapramÃïasiddhatvÃt' iti / sarve«Ãæ pratibhÃdÅnÃæ pramÃïÃnÃæ siddhatvÃt, trividha evÃntarbhÃvÃdityartha÷ / tatra grÃme nagare và vartata iti pratibhotpannà / tatra yadà k«Åïado«asya, tadÃbhij¤aprÃptatvÃt pratyak«ameva / tasyÃk«Åïado«asya vitathatvÃdapramÃïam / yÃpyarthÃvisaævÃdinÅ kÃdÃcitkÃ, sÃpi kÃdÃcitkÃdeva nimittÃdutpadyamÃnÃnumÃnameva na pramÃïÃntaram / 'gauriva gavaya÷' ityaupamyam / tatra gavayamajÃnÃna÷ kaÓcidÃptaæ pcchati 'kÅdÓo gavaya÷', iti / sa tamÃha- 'yÃdÓo gaustÃdÓo gavaya÷' iti / tadetadÃptavacanameva na pramÃïÃntaram / yadÃpi labdhopadeÓo gavayaæ paÓyati, tadÃpi gavi
d«Âenaiva vi«ÃïÃdinà liÇgena gavayasya vyavahÃraæ pravartayatÅtyanumÃnameva na pramÃïÃntaram / 'itiha vai vaiÓravaïa÷' ityaitihyam / etadÃptavacanameva na pramÃïÃntaram / 'itiha' iti nipÃtasamudÃya upadeÓapÃramparye vartete / itiha evaitihyam / svÃrthe ya¤ / 'nÃstÅha ghaÂo 'nupalambhÃt' ityabhÃva÷ / tatra ghaÂaÓÆnyapradeÓa eva ghaÂÃbhÃva÷, sa ca pratyak«apramÃïasiddhatvÃnna pramÃïÃntaram / 'mëa÷ prastha ityukte catvÃra÷ ku¬apà itÅdamapi sambhavati' ityayaæ sambhava÷ / tatra samudÃyaliÇgÃvayavaliÇgina÷ paricchedÃdanumÃnameva / avayavaissamudÃyasyÃrabdhatvÃt kÃryakÃraïalak«aïa÷ sambandha÷ /
'devadatto divà na bhuÇkte balavÃæÓcetyukta arthÃdrÃtrau bhuÇkte' ityarthÃpatti÷ / tata eva rÃtrau tasya pratÅtiranumÃnÃnna bhidyate / idameva cÃnyathÃnupapattirityucyate //
kiæ pramÃïatrayalak«aïe prayojanamiti cedÃha- 'prameyasiddhi÷ pramÃïÃddhi' iti / yasmÃt prameyasyÃrthasya siddhi÷ pramÃïÃt, anyathà kathaæ tatprÃptiparihÃrau syÃtÃm // 4 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 5
----------------------------------------------------------------------
d«ÂÃdipramÃïÃnÃæ lak«aïamÃha-
##
'prativi«ayÃdhyavasÃya÷' ityÃdi / vi«ayaæ vi«ayaæ prativi«ayam, prativi«ayamadhyavasÃya÷ prativi«ayÃdhyavasÃya÷ / vi«ayÃ÷ ÓabdÃdaya÷, adhyavasÃyo buddhi÷ / ÓabdasparÓarÆparasagandhe«u yathÃkramaæ Órotratvakcak«urjihvÃghrÃïendriyadvÃreïa viÓe«ÃvadhÃraïapradhÃnà yà buddhirutpadyate tad d«Âam, ÓuddhatvÃtpramÃïamaÓuddhatvÃdapramÃïam / taccaturvidham- savyapadeÓam, savikalpam, arthavyatirekÅndriyavyatirekÅ ceti / tatra dÆrÃt kvacidÃgacchantaæ d«Âvà devadattasÃrÆpyaæ vyapadiÓati devadatto 'yamiti yà buddhirutpadyate tatsavikalpam, saæÓayitatvÃdapramÃïam / taimirikasya dvicandradarÓanaæ
tadarthavyatireki, dvitÅyacandrÃbhÃvÃt / yatsvapnadarÓanaæ tadindriyavyatireki, nidropaplutatvÃdindriyÃïÃm //
'trividhamanumÃnamÃkhyÃtam' iti / «a«Âitantre vyÃkhyÃtam- pÆrvavat, Óe«avat, sÃmÃnyatod«Âamiti / atÅtÃnÃgatavarttamÃnÃstraya÷ padÃrthÃ÷ / tatra bhavi«yadarthasÃdhanÃya pÆrvavadanumÃnam / pÆrvaæ liÇgamasyÃstÅti pÆrvavat / yathonnatajaladharaæ d«Âvà v«Âirbhavi«yatÅtyanumÅyate / atÅtÃrthasÃdhanÃya Óe«avat- Óe«aæ liÇgamasyÃstÅti / yathÃsyà nadyà upari v«ÂirbhÆtÃ, yasyÃ÷ kalu«odakaæ Óe«aæ liÇgamiti / varttamÃnÃrthasÃdhanÃya sÃmÃnyatod«Âam- sÃmÃnyena liÇgaliÇgid«ÂatvÃt / yathà devadattasya gatipÆrvikà deÓÃntaraprÃptird«ÂÃ, tathà sÆryÃdÅnÃæ sÃmÃnyena deÓÃntaraprÃptyà gatiranumÅyate //
'talliÇgaliÇgipÆrvakam' iti / trividhamanumÃnam / kadÃcilliÇgapÆrvakaæ kadÃcilliÇgipÆrvakaæ loke dÓyate / tadyathÃ- ÓrÃvyeïa virutena kadÃcitkokilo 'numÅyate, kadÃcitkokilaæ liÇginaæ d«Âvà ÓrÃvyeïÃpi virutenÃsya bhavitavyamiti tayorgamyagamakatvaæ sati sambandhe / sambandhÃÓca sapta- tatra svasvÃmibhÃvasambandho yathà rÃjapuru«ayo÷ kadÃcitpuru«eïa rÃjà rÃj¤Ã và puru«a÷ / evaæ praktivikÃrasambandho yathà yavasakto÷ / kÃryakÃraïasambandho yathà dhenuvatsayo÷ / pÃtrapÃtrikasambandho yathà parivÂtrivi«Âabdhayo÷ / sÃhacaryasambandho yathà cakravÃkayo÷ /
pratidvandvisambandho yathà ÓÅto«ïayo÷ / tatraikasya bhÃve 'nyÃbhÃva÷ pratÅyate / nimittanaimittikasambandho yathà bhojyabhojakayoriti / ebhissambandhaistrividhamanumÃnaæ pramÃïanna lupyate //
'ÃptaÓrutirÃptavacanaæ ca' iti / Ãpta÷ k«Åïado«a÷ / yaccÃhu÷-
svakarmaïyabhiyukto yo rÃgadve«avivarjita÷ /
nirvaira÷ pÆjita÷ sadbhirÃpto j¤eya÷ sa tÃdÓa÷ // iti //
Ãptebhyo yà Órutiparamparayà ÓrutirÃgatà Ãptavacanam, taird«Âo 'numito vÃrtha÷, paratra svabodhasadÓabodhÃntarotpattaye ÓabdenopadiÓyate / yadanyavacanaæ so na plavate (?) / caÓabdo 'numÃnena tulyakak«yatvakhyÃpanÃrtha÷ / yathà trikÃlamavi«ayamanmÃnaæ tathÃptavananamapÅti // 5 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 6
----------------------------------------------------------------------
e«Ãæ trayÃïÃæ ka÷ kasya vi«aya ityata Ãha-
##
'sÃmÃnyatastu' ityÃdi / trividhaæ prameyam- pratyak«m, parok«am, atyantaparok«aæ ceti / tatra yatsÃmÃnyatod«ÂamanumÃnaæ tasmÃdatÅndriyÃïÃæ parok«ÃïÃæ prasiddhirasti / tanniÓcaya÷, te«Ãæ pratyak«avi«ayatvÃt / pÆrvavacche«avatostvamanumÃnayorbhavi«yadbhÆtÃrthavttitvÃdvarttamÃne«vatÅndriye«u ca pravttyasambhava÷ //
'tasmÃdapi cÃsiddham' iti / sÃmÃnyatod«ÂÃdanumÃnÃdyadasiddhaæ parok«am, tadatyantaparok«atvÃdÃgamÃtsiddham / yathà svargÃpavargÃviti / pratyak«e tu prameye d«Âameva vyÃpriyata ityarthÃduktam // 6 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 7
----------------------------------------------------------------------
nanu ca 'vyaktÃvyaktaj¤avij¤ÃnÃt', vyaktaæ tÃvat pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃæ siddham, pradhÃnapuru«ayostu sarvadÃnupalambhÃt kathaæ siddhirnastayoriti nÃnupalabdhimÃtreïÃsattvam / yataÓcaturbhi÷ prakÃrai÷ satÃmapi padÃrthÃnÃmupalabdhirbhavati / deÓado«Ãdindriyado«Ãdvi«ayado«ÃdarthÃntarado«Ãcca / tÃneva bhedena darÓayannÃha-
##
'atidÆrÃt' ityÃdi / yathà dÆramutpatitasya pak«iïo nopalabdhi÷ //
'sÃmÅpyÃt' iti / atiÓabdo 'trÃpi yojanÅya÷ / atisÃmÅpyÃditi / yathà cak«u÷sthasyäjanasya / ubhayatrÃpi deÓado«aktÃnupalabdhi÷ //
'indriyaghÃtÃt' iti / ÓrotrÃdÅnÃæ buddhÅndriyÃïÃæ do«ÃdyogyadeÓÃvasthitÃnÃmapi ÓabdÃdÅnÃmanupalabdhi÷ //
'mano 'navasthÃnÃt' iti / manaso 'navasthÃnamasamÃhitatÃ, vi«ayÃntarapravttatvÃt / tataÓcÃnupahatendriye 'pi sannihitaæ vi«ayaæ nopalabhate / ubhayatrÃpÅndriyado«Ãdanupalabdhi÷ / manaso 'pÅndriyatvÃd bhedenopÃdÃnaæ tu manasa÷ prÃdhÃnyÃrtham //
'sauk«myÃt' iti / vi«ayado«Ãt / vi«aya eva paramÃïvÃdistathÃ, yenÃvyagramanasà 'pyanupahatendriyeïa nopalabhyate //
'vyavadhÃnÃt' iti / yavanikÃdibhistirodhÃnÃt sthÆlà apyavik«Âà ghaÂÃdayo nopalabhyante //
'abhibhavÃt' iti / ÃdityaprabhÃbhibhÆtatvÃt divà tÃrakà nopalabhyante //
'samÃnÃbhihÃrÃcca' iti / sadÓÃnÃæ rÃÓÅkaraïÃt dhÃnyarÃÓau hyeko dhÃnyagu¬aka÷ prak«ipto na dÓyate / tri«vapyarthÃntarado«Ãdanupalabdhi÷ / natveta anupalabhyamÃnà na santi // 7 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 8
----------------------------------------------------------------------
yadyevaæ kena prakÃreïa satorapi pradhÃnapuru«ayoranupalabdhirityÃha-
##
'sauk«myÃttadanupalabdhi÷' ityÃdi / prakÃrÃntarÃbhÃvÃt sÆk«matvÃtsatorapi tayoranupalabdhi÷ / nanvabhÃvÃdeva kasmÃdanupalabdhirna bhavati / yathà ghaÂasyotpatte÷ prÃk mt ÓarÃdi«u.... tasya pradhvaæsÃbhÃvÃt, gavi vÃÓvatvasyÃÓvatve và gotvasyetaretarÃbhÃvÃt, vandhyÃsutasya vÃtyantÃbhÃvÃdityÃha- 'nÃbhÃvÃt' iti / caturvidhÃdityartha÷ //
yadyevaæ kathaæ tau sta iti gamyata ityÃha- 'kÃryatastadupalabdhe÷' iti / yadyapyatrobhayaæ prakrÃntaæ tathÃpi tacchabdena pradhÃnaæ nirdiÓyate / pradhÃnasyÃstitvapratipatti÷ kÃryÃdityartha÷ / puru«asyÃstitvapratipattau hetuæ vak«yati //
kiæ tatkÃryamityÃha- 'mahadÃdi tacca kÃryam' iti / mahÃn buddhi÷ sa Ãdiryasya tanmahadÃdibhÆtaparyantaæ kÃryamasti / tat pradhÃnam, yasyedaæ mahadÃdikÃryaæ vyaktam, akÃraïasya kÃryasyÃnutpÃdÃt //
'praktisarÆpaæ virÆpaæ ca' iti / tadvyaktaæ prakte÷ pradhÃnasya sadÓamasadÓaæ cetyartha÷ / etaduttaratra yojayi«yate // 8 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 9
----------------------------------------------------------------------
tatkÃryaæ kÃraïÃdutpadyamÃnaæ sadutpadyate, kimasat, kiæ và sadasaditi? tatra viruddhadharmÃdhyÃsitatvÃtsadasannopapadyate / asaditi vaiÓe«ikÃ÷ / atra dÆ«aïamÃha-
##
'asadakaraïÃt' ityÃdi / iha loke asata÷ karaïaæ nÃsti, yathà ÓaÓavi«ÃïÃdÅnÃm / yadeva sat ghaÂÃdidravyaæ tadeva mtpiï¬Ãdinà kÃraïaviÓe«eïa kriyate, nÃsat //
'upÃdÃnagrahaïÃt' iti / iha yadarthaæ yadupÃdÅyate tasya tadupÃdÃnaæ kÃraïam, yathà tailasya tilÃ÷, dadhna÷ k«Åram / atra tailaæ dadhi ca yadi na syÃt kathaæ tasyopÃdÃnasya grahaïaæ tadarthibhi÷ kriyate / tasmÃdupÃdÃnasaægrahÃt sadeva kÃryam / anyathà sikatÃsalilayorapi grahaïaæ syÃt //
'sarvasambhavÃbhÃvÃt' iti / yadyasatkÃryaæ bhavet tadà sarvasya sarvatra sambhava÷ syÃt / na caivam / tasmÃtsadeva kÃryam //
'Óaktasya ÓakyakaraïÃt' iti Óaktaæ kÃraïaæ nÃÓaktamityevamapyavagantavyam / anyathopahataÓaktarbÅjÃÇkurotpattiprasaÇga÷ / ÓaktaÓca ko bhavitumarhati, ya÷ ÓaktimÃn / tasya Óaktimata÷ Óakyasya karaïÃt, ÓakanÅyasya kÃryasyotpÃdanÃdityartha÷ / evaæ ca tacchakanÅyaæ yadi kÃraïe ÓaktirÆpeïÃvasthitaæ syÃt / tasmÃtsadevotpadyate nÃsat //
'kÃraïabhÃvÃcca' iti / kÃraïasya sattvÃdityartha÷ / yadyasatkÃryamutpadyate kimiti kÃraïabhÃvena kÃryasya bhÃvo bhavati / bhavati ca / tasmÃcchaktirÆpeïÃvasthitamiti gamyate / athavÃ- kÃraïabhÃvÃditi kÃraïasvabhÃvÃt / yatsvabhÃvaæ kÃraïaæ tatsvabhÃvaæ kÃryam, yathà snigdhasvabhÃvastilebhya÷ snigdhameva tailam, mto mtsvabhÃvo ghaÂa÷ / yadyasatkÃryaæ syÃt, asatsvabhÃvebhyo hyutpÃdyetetyevaæ sÃækhyÃnÃæ sadevotpadyata iti siddhÃnta÷ // 9 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 10
----------------------------------------------------------------------
evaæ mahadÃdikÃryaæ sadevotpadyata iti vyavasthÃpya praktevirÆpaæ sarÆpaæ ca darÓayati / tatra praktervirÆpamadhiktyÃha-
##
'hetumat' ityÃdi / vyaktaæ mahadÃdibhÆtaparyantam / avyaktaæ pradhÃnaæ tatra vyaktaæ hetumat, yathÃsvaæ kÃraïebhya utpadyamÃnatvÃt / tatra pradhÃnÃdutpadyamÃno mahÃn hetumÃn, mahato 'haÇkÃro hetumÃn, ahaÇkÃrÃttanmÃtrÃïyekÃdaÓendriyÃïyutpadyamÃnÃni hetumanti ca, tanmÃtrebhyaÓca mahÃbhÆtÃni hetumanti / viparÅtamavyaktamahetumadityartha÷, tasyÃnyata÷ kutaÓcidanutpÃdÃt / nahi pradhÃnÃkiæcidaparamasti yatastadutpadyate //
anityaæ vyaktam, kÃraïebhya utpannatvÃt ghaÂÃdivat / kÃraïÃni ca prÃguktÃnyeva / viparÅtamavyaktaæ nityamityartha÷, kutaÓcidanutpannatvÃt //
avyÃpi vyaktaæ prÃdeÓikamityartha÷ / daivaæ mÃnu«aæ tairyagyonaæ ca, tadÃnÅmanyatrÃvartamÃnatvÃt / sarvagataæ viparÅtamavyaktaæ vyÃpÅtyartha÷, devÃdi«u tri«u loke«u sarvadà vartamÃnatvÃt /
'sakriyam' iti / kriyÃÓabdenÃtra saæsaraïamabhipretam, na kriyÃmÃtram / mahadÃdisÆk«maparyantaæ vyaktaæ devÃdi saæsaratÅtyartha÷ / viparÅtamavyaktam, asaæsÃri / tri«u loke«u sthitatvÃnna saæsarati / na puna÷ kriyaiva nÃstÅti ni«kriyam, tasya jagatkarttvÃt //
anekaæ vyaktam, mahadÃdibhÆtaparyantatÃyÃstrayoviæÓatiprakÃratvÃt / viparÅtaæ vyaktam, trayÃïÃæ lokÃnÃæ tasyaikasya kÃraïatvÃt //
'ÃÓritam' iti / yadyasmÃdutpannaæ mahadÃdi vyaktaæ tadeva tadÃÓritaæ nÃnyat / utpannamanyadÃÓritamiti darÓanÃrthaæ vacanam, anyathà hetumadityanenaivÃÓritaæ siddhameva / viparÅtamavyaktam, anÃÓritam / tato 'nyasya kÃraïasyÃbhÃvÃt //
'liÇgam' iti / liÇgyate 'nenÃvyaktamiti liÇgam / viparÅtamavyaktam, na liÇgyate ki¤cidaneneti / athavà layaæ gacchatÅti liÇgam /
pralayakÃle hyÃkÃÓÃdaya÷ pa¤ca yathÃkramaæ ÓabdÃditanmÃtre«u lÅyante, tanmÃtrÃïÅndriyÃïi cÃhaÇkÃre, ahaÇkÃro mahati, mahÃnpradhÃna iti / viparÅtamavyaktam, na kutracididaæ lÅyate, ahetutvÃt //
'sÃvayavam' iti / ÓabdÃdayo 'vayavà ucyante / tairÃdhyÃtmikaæ bÃhyaæ ca vyaktaæ yuktam / viparÅtamavyaktam, tairayuktatvÃt //
paratantram / na svatantram / yadasmÃdutpadyate tadevÃnuruddhya svakÃryaæ janayati na tadvyatirekeïeti darÓanÃrtham / anyathà hetumadityanenaiva paratantratvaæ prasiddhameva / viparÅtamavyaktam, svatantraæ na kiæcidapek«ate // 10 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 11
----------------------------------------------------------------------
sÃrÆpyamadhiktyÃha-
##
'triguïam' ityÃdi / trayassattvÃdayo guïà yasya tattriguïaæ vyaktam / tathà pradhÃnamapi triguïaæ tatsvabhÃvatvÃt //
'aviveki' iti / avivecanaÓÅlaæ vyaktam, acetanatvÃt / yadvà guïebhyastasya pthaktvÃbhÃvÃdaviveki / tathà pradhÃnamapi //
sÃmÃnyaæ vyaktam, sarvapuru«opabhogyatvÃnmalladÃsÅvat / tathà pradhÃnamapi //
acetanaæ vyaktam, sukhadu÷khamohÃnna vedayatÅtyartha÷ / tathà pradhÃnamapi //
'prasavadharmi' iti / prasavo dharmo 'syÃstÅti prasavadharmi vyaktam / tathà pradhÃnamapi / dvayorapi prasavadharmitvam //
tathà ca pradhÃnÃnmahÃn, mahato 'ÇkÃra ityÃdinà svakÃryotpÃdanadharmatvÃdyathà vyaktÃvyaktayorvairÆpyaæ sÃrÆpyaæ ca, tathà kiæ puru«asya vÃpÅtyÃha- 'tadviparÅtastathà ca pumÃn' iti / vyaktÃvyaktÃbhyÃæ kaiÓciddharmairvilak«aïa ityartha÷ //
atra pÆrvasyà ÃryÃyà artho yojyate / hetumadvyaktam, ahetumadavyaktam / puru«o 'pyahetumÃn, tasya kutaÓcidanutpÃdÃt //
anityaæ vyaktam, nityamavyaktam / puru«o nitya÷, kutaÓcidanutpannatvÃt //
avyÃpi vyaktam, vyÃpyavyaktam / puru«o 'pi vyÃpÅ yadà praktyà mukta÷ / yuktaÓcet, vyaktena sadÓo na pradhÃnena / hi sarvadà devÃdi«u pravartate //
sakriyaæ vyaktam, ni«kriyamavyaktam, asaæsÃritvÃt / puru«o 'pi ni«kriya÷, karttvÃbhÃvÃt //
anekaæ vyaktam, ekamavyaktam / puru«o 'neko bahutvÃt / tasya bahutvaæ pratipÃdayi«yati / pradhÃnenÃtra vaisÃdÓyaæ tasyaikatvÃt //
ÃÓritaæ vyaktam, anÃÓritamavyaktam / puru«o 'pyanÃÓrita÷ kutaÓcidanutpannatvÃt //
liÇgaæ vyaktam, aliÇgamavyaktam / puru«o 'pyaliÇga÷ / na kiæcidanena liÇgyate na vÃyaæ kadÃcillÅyate 'nutpannatvÃt //
sÃvayavaæ vyaktam, niravayavamavyaktam / puru«o 'pi niravayava÷ ÓabdÃdibhirayuktatvÃt /
paratantraæ vyaktam, svatantramavyaktam / puru«o 'pi svatantra÷, kutaÓcidanutpannatvÃt //
dvitÅyasyà ÃryÃyà artho yojyate-
triguïaæ vyaktamavyaktaæ ca / nirguïa÷ puru«a÷, guïÃnÃæ tatrÃbhÃvÃt //
aviveki vyaktamavyaktaæ ca / vivekÅ puru«aÓcetanatvÃt / vivikto và nirguïatvÃt //
vi«ayo vyaktamavyaktaæ ca / puru«o nirvi«aya÷, bhokttvÃt, na bhogya÷ //
sÃmÃnyaæ vyaktamavyaktaæ ca / puru«o 'sÃmÃnya÷, avi«ayatvÃt //
acetanaæ vyaktamavyaktaæ ca / cetana÷ puru«a÷ sukhÃdivedanatvÃt //
prasavadharmi vyaktamavyaktaæ ca / puru«o 'prasavadharmÅ, akarttvÃt / ityuktam // 11 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 12
----------------------------------------------------------------------
trayÃïÃmapi vairÆpyaæ sÃrÆpyaæ ceti triguïamityukte, ke ke trayo guïÃ÷ kimÃtmakà ityÃha-
##
'prÅtyaprÅtivi«ÃdÃtmakÃ÷' ityÃdi / prÅtyÃdaya ÃtmÃno ye«Ãæ guïÃnÃæ te tathoktÃ÷ sattvarajastamÃæsi trayo guïÃ÷ / tatra prÅtyÃtmakaæ sukhÃtmakaæ sattvam, aprÅtyÃtmakaæ du÷khÃtmakaæ raja÷, vi«ÃdÃtmakaæ mohÃtmakaæ tama÷ / guïà hyatÅndriyatvÃtpariïatyà sukhÃdinÃnumÅyamÃnÃstadÃtmakà iti vyapadiÓyante //
kiæ punare«Ãæ prayojanamityÃha- 'prakÃÓapravttiniyamÃrthÃ÷' iti / prakÃÓÃrthaæ sattvaæ prakÃÓakatvÃt, pravttyarthaæ rajaÓcalatvÃt, niyamÃrthaæ tama÷ stimitatvÃt //
kimiti te guïÃ÷ parasparasavyapek«Ã÷ kiæ và netyÃha- 'anyo 'nyÃbhibhavÃÓrayajananamithunavttayaÓca guïÃ÷' iti / anyo 'nyaÓabda÷ pratyekamabhisambaddhyate / abhibhavatÅtyabhibhava÷ / pacÃdyac / anyo 'nyasyÃbhibhavà anyo 'nyÃbhibhavÃ÷ / tadyathà deve«u sattvamudriktaæ rajastamasÅ abhibhavati, manu«ye«u raja÷ sattvatamasÅ, tiryak«u (tama÷ sattvarajasÅ) / ÃÓrÅyanta ityÃÓrayÃ÷ / karmaïyaï / anyo 'nyasyÃÓrayÃ÷, tridaï¬avat / nÃÓrayÃntarame«Ãm, anÃÓrayÃÓca kartÃra÷ / janayantÅti jananÃ÷ / 'ktyalyuÂo bahulam' iti kartari lyu / anekÃrthatvÃt ca dhÃtÆnÃæ bodhanÃrthà dra«ÂavyÃ÷ / anyo 'nyasya prabodhakà ityartha÷ / sarvaæ hi vyaktamutpadyamÃnaæ triguïÃtmakamutpadyate / tatra yadà sattvamutkaÂaæ tadà rajastamasÅ nyakktaÓaktike / prabodhyÃyaskÃnto lohavaduktam (?) / satvanyatktena guïena vyaktaæ
janayati (?) evaæ rajastamaÓca yojyam / yadà guïadvayamudbhÆtaÓakti tadà dvayamapÅtaradabhibhavati, prabodhayatÅtyartha÷ / anyo 'nyamithunà iti / anyo 'nyasya sahÃyà ityartha÷ / tathà coktaæ vi«ïugÅtÃyÃm-
rajaso mithunaæ sattvaæ sattvasya mithunaæ raja÷ /
ubhayo÷ sattvarajasormithunaæ tama ucyate //
ekasyÃæ vyaktau trayÃïÃmabhibhavaprabodhanÃnuktau vyaktam, itare tu tau eva pravttiæ janayanta iti darÓayannÃha- anyo 'nyavttaya iti / vtti÷ sukhÃdirÆpeïa pariïati÷ / vtihetutvÃd vttaya ucyante / anyonyavttihetava ityartha÷ / tadyathà kÃcidyo«idrÆpaÓÅladatyantaguïà (!) sitatvÃtsÃttvikÅ sà bharttu÷ sukhamutpÃdayati sapatnÅnÃæ kÃsÃæciddu÷khaæ kÃsÃæcidvi«Ãdamityatra sattvamÃtmano dvayoÓca vttihetu÷ / kasyacitprabhoratyantaÓÆratvÃd bhtyà rÃjasÃ÷, pare«Ãæ yudhyamÃnÃnÃæ prahÃrairdu÷khaæ janayanti, palÃyamÃnÃnÃæ vi«Ãdam, svÃminaÓca tu«Âimityatra raja Ãtmano dvayosca vttihetu÷ / meghÃæÓcÃmbugu.....vÃni«ÃndhakÃrÅktyonnatatvÃt (?) tÃmasÃ÷, te var«anta÷ pro«itabhartkÃïÃæ
vi«Ãdaæ janayanti, pathikÃnÃæ du÷kham k«ÅvalÃnÃæ tu«Âimityatra tama Ãtmano dvayoÓca vttihetu÷ // 12 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 13
----------------------------------------------------------------------
e«Ãæ durlak«aïÃnÃæ lak«aïÃntaramÃha-
##
'sattvam' ityÃdi / i«Âaæ sÃækhyÃcÃryÃïÃæ sattvaæ laghusvabhÃvaæ prakÃÓaæ ca / yasyodrekÃccharÅreæ 'ÓÃni laghÆni bhavanti, vi«ayaprakÃÓanasamarthÃni cendriyÃïi / bÃhyÃni ca dravyÃïi laghÆni prakÃÓÃtmakÃni nirmalÃni bhavanti //
'upa«Âambhakaæ calaæ ca raja÷' iti / upa«ÂambhayatÅtyupa«Âambhakam / yasyodrekÃd devadatto vyavasyati, calacittaÓca bhavati / bÃhyÃni calÃni bhavantÅti //
'guru varaïakameva tama÷' iti / vïoti pidhatta iti / 'ktyalyuÂo bahulam' iti kartari lyuÂ, karaïe và / paÓcÃt svÃrthe kan / yasyodrekÃd gurÆïyaÇgÃni bhavanti, indriyÃïi ca tamasaivÃttÃni bhavanti / bÃhyÃni ca gurÆïyanirmalÃni ca bhavanti //
udÃharaïadigiyamanyÃnyapi vij¤eyÃni bhavanti / tathà cÃhu÷- prÅtiprÅti(?)svÃbhi«aÇgalÃghavÃni prasÃdahar«au ca, stambhauddhatyadve«acalanaÓo«aïatÃpabhedÃÓca, varaïÃpadhvaæsanasÃdanagauravadainyabhÅtayaÓcaitÃni sattvarajastamasÃæ krameïa j¤ÃtavyÃni liÇgÃni //
nanu caite parasparavilak«aïà guïà viruddhatvÃt kathaæ sambhÆyaikatra vartanta ityÃha- 'pradÅpavaccÃrthato vtti÷' iti / pradÅpasyeva pradÅpavat / tailavarttyagnisamudÃya÷ pradÅpa÷ / yadà samudÃyÃtma.....parasparavilak«aïÃnÃmapi pradÅpabhÃ...pravti÷, tamasi sthità ghaÂÃdayo devadattasya prakÃÓayitavyà iti, tathà sattvarajastamasÃæ puru«Ãrthahetunà pravtti÷, puru«ÃrthaÓabdopalabdhiÓceti // 13 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 14
----------------------------------------------------------------------
nanu ca 'triguïamaviveki vi«aya÷ sÃmÃnyamacetanaæ prasavadharmi vyaktam', tatra sukhadu÷kamohopalabdhestraiguïyaæ vyaktaæ siddham, avivekyÃdayo dharmÃ÷ prasavaparyantÃ÷ kathaæ siddhyantÅtyÃha-
##
'avivekyÃdi÷ siddha÷' ityÃdi / guïidvÃreïa guïÃbhidhÃnam / avivekyÃdiguïassiddha÷ / vyakta iti vÃkyaÓe«a÷ //
kuta÷? traiguïyÃt / kathaæ? yasmÃdguïà evÃvivekino bhogyÃssÃmÃnyà acetanà prasavadharmiïaÓca, te ca vyakte siddhà iti siddho guïa÷ //
'tadviparyayÃbhÃvÃt' iti / (traiguïyasyÃbhÃvÃditi) / traiguïyasyÃbhÃve 'vivekyÃdayorabhÃvÃt / na hi nirguïasya puru«asyÃvivekyÃdi÷ sambhavati / tasmÃttraiguïyÃdevÃvivekyÃdissiddha÷ //
evaæ ca sati, pradhÃnamapi traiguïyÃttathÃvidhaæ siddham / yadÃha- 'kÃraïaguïÃtmakatvÃtkÃryasyÃvyaktamapi siddham' iti / kÃraïasya yo guïa÷ sa Ãtmà svabhÃvo yasya tattathoktam / tasya svabhÃvastattvam / tasmÃdiha loke kÃraïaguïakaæ kÃryaæ d«Âam / Óuklai÷ k«ïairvà tantubhirÃrabdha÷ paÂa÷ Óukla÷ k«ïo và bhavati / yadyavyaktaæ tathÃvidhaæ na syÃt, kathaæ vyaktaæ tathÃvidhaæ bhavet // 14 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 15
----------------------------------------------------------------------
nanu ca sati dharmiïi dharmÃÓcintyante, pradhÃnasyaiva dharmiïo 'labdhasiddhitvÃt kathamavivekyÃdÅtyÃha-
##
'bhedÃnÃm' ityÃdi / kÃryatastadupalabdhermahadÃdi tacca kÃryamityanenaiva sÃdhite 'smin yathÃvadadhigate punardÃr¬hyÃrthaæ samanantaropÃdÃnam / bhidyanta iti bhedÃ÷ kÃryaviÓe«Ãste«Ãæ (ekassaæsargÅ d«Âa÷) parimÃïÃcca / bhedÃnÃæ parimitatvÃdityartha÷ / yena ca parimitÃste«Ãmeka÷ saæsargÅ d«Âa÷ / yathà mÆlÃÇkurapatrakÃï¬aprasavapu«pataï¬ulakaïÃnÃæ bhedÃnÃæ vrÅhi÷ tavibÃhyÃdhyÃtmikabhedÃ÷ / parimitabÃhyà brahmÃdistambaparyantÃÓcaturdaÓa / ÃdhyÃtmikÃÓca mahadahaÇkÃratanmÃtrendriyabhÆtÃkhyÃstrayoviæÓati÷ / tasmÃdete«Ãmekena saæsargiïà bhavitavyam / yatrai«Ãæ saæsargastadavyaktaæ kÃraïamastÅti sÃmÃnyatod«ÂamanumÃnam //
'samanvayÃt' bhedÃnÃmiti vartate / samanvayo 'nugama÷ / ekajÃtyanugamÃdityartha÷ / ya ekajÃtyanugatà bhedÃste«Ãmekameva tathÃbhÆtaæ kÃraïaæ d«Âam / yathà kaÂakakeyÆrÃdÅnÃæ suvarïapiï¬a÷, yathà và ÓarÃvÃdÅnÃæ mtpiï¬a÷ / evame«Ãmapi bÃhyÃdhyÃtmikÃnÃæ sukhadu÷khamohÃnugatatvÃdekena tathÃvidhena bhavitavyam / ya e«Ãæ samudÃyastatpradhÃnamiti sÃmÃnyatod«Âam /
'Óaktita÷ pravtteÓca' iti / iha kulÃlÃdiÓaktipÆrvikà ghaÂÃdÅnÃæ pravttird«Âà nÃÓaktipÆrvikà / e«Ãmapi bÃhyÃdhyÃtmikÃnÃæ pravttirdÓyate / tataÓca prÃk ca pravtterjanitayà Óaktyà bhavitavyam / yÃsau Óakti÷ saivÃvyaktabhÃvamÃpadyata iti sÃmÃnyatod«Âam //
'kÃraïakÃryavibhÃgÃt' iti / kÃraïasya pÆrvabhÃvitvÃt pÆrvanipÃta÷ / alpÃctarasya pÆrvanipÃtasyÃnityatvam / yata utpadyate tatkÃraïam, yaccotpadyate tatkÃryam / yathà mtpiï¬aghaÂayorjanyajanakatvena pthagarthakriyÃkaraïÃcca vibhÃgo d«Âa÷ / anyathà ghaÂÃsyodakÃharaïakriyà yà na sà mtpiï¬asya, yà mtpiï¬asya na sà ghaÂasya / evaæ vyaktasya mahadÃde÷ kÃryatvÃtpthagarthakriyÃkaraïÃcca vibhÃga÷ / tasmÃdasya kÃraïena bhavitavyam / taccÃvyaktÃtkimanyat syÃditi //
asmin vyÃkhyÃne 'kÃryatastadupalabdhermahadÃdi tacca kÃryam' ityanenaiva siddhatvÃdanyairanyathà vyÃkhyÃyate / yadupakaroti taktÃraïam, yadupakriyate tatkÃryaæ tayorvibhÃgÃt, upakÃryopakÃrakabhÃvÃdityartha÷ / tatra kÃrya...vyÃdÅni ÓarÅrasthÃni sthÃnasÃdhanÃ...vabhogai÷ kÃraïÃnyupakurvanti / kÃraïÃni ca vddhik«atasaærohaïapÃlanai÷ kÃryÃïi / bÃhyÃni ca kÃraïÃni pthivyà dhtisaÇgrahapattivyÆhanÃvakÃÓadÃnai÷ parasparamupakurvanti / tathà daivamÃnu«atairyagyonÃni parasparopakÃrÅïi / tatra daivam, yathÃkÃlaæ ÓÅto«ïavar«Ãgama÷, mÃnu«atairyagyonÃnyupakaroti /
mÃnu«amijyÃyÃgastutibhirdaivaæ rak«ati, po«aïabhe«ajyaiÓaaha tairyagyonamupakaroti / yathÃdhyÃtmikÃnÃæ bÃhyÃnÃæ copakÃryopakÃrakabhÃvo buddhikta iva dÓyate tadasya kaÓcidvyavasthÃpità syÃt, kuto 'yaæ vibhÃga ityanyathÃnupapatte÷ //
'avibhÃgÃdvaiÓvarÆpyasya' iti / na vidyate vibhÃgo 'syetyavibhÃga÷ / avibhaktÃdityartha÷ / tasmÃdvaiÓvarÆpyasyopalabdheriti Óe«a÷ / iha loke 'vibhaktÃdekasmÃdik«udravyÃdrasaphÃïitagu¬akhaï¬aÓarkarÃdivaiÓvarÆpyaæ nÃnÃtvaæ dÓyate, tathaikasmÃddugdhÃddadhimastunavanÅtaghtÃdivaiÓvarÆpyamupalabhyate / evamÃdhyÃtmikÃnÃæ bÃhyÃnÃæ ca vaiÓvarÆpyam / tasmÃde«Ãmavibhaktenaiva bhavitavyamiti sÃmÃnyatod«Âam //
anyastvÃha- 'avibhÃge vaiÓvarÆpyasya' iti / avibhÃgo laya÷, vaiÓvarÆpyaæ jagat nÃnÃrÆpatvÃt / pralayakÃle vaiÓvarÆpyaæ kva lÅyate sthityutpattipralayÃjjagata iti / na ceÓvare layanaæ sambhavati, tasya nirguïatvenÃbhyupagamÃt / tasmÃdanyathÃnupapattyÃsti tadekamiti / tathà cÃhu÷-
pradhÃnÃdÃnupÆrvyeïa s«Âirlokasya saæsara÷ /
pra....prÃtilomyena punastatraiva sa¤cara÷ // iti // 15 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 16
----------------------------------------------------------------------
e«Ãæ hetÆnÃæ pravartanÃrthamÃha-
##
'kÃraïamasti' ityÃdi //
yadi kÃraïamastyavyaktaæ tatkathaæ pravartata ityÃha- 'triguïatassamudayÃcca' iti / yadà praktisthà guïÃssÃmyena pravartante tadà (trÅnevÃdhiktya pravarante naikaikamityartha÷ / yadà vai«amyeïa pravartante tadÃ) kÃryaæ kÃraïÃrabdhatvÃt samudayÃt pravartate / samantÃdudayo yasya guïasya tamadhiktyetyartha÷, Óe«anyakktaÓaktikatvÃt / yadi samudayÃdavyaktaæ pravartate tasmÃdutpannaæ tadavya...smÃnna bhavati //
Óuklebhya÷ k«ïebhyo và tantubhya÷ Óukla÷ k«ïo và paÂo bhavatÅtyÃha-
'pariïÃmata÷' ityÃdi / pÆrvasyÃmavasthÃyÃmavasthÃntaraæ pariïÃma÷, tasmÃddheto÷ pravartate / yathà kaïikÃyÃ÷ sÆk«mÃyà mÆlaka÷ ÓÃkhÃpraÓÃkhÃdipravddho mahÃnvanaspatirvyakto bhavati, evamavyaktÃdvyaktaæ pariïamati //
yadyevamekarÆpÃdutpannasya trailokyasya kathamanekarÆpatvamityÃha- 'salilavatpratipratiguïÃÓrayaviÓe«Ãt' iti / salilena tulyaæ vartata iti salilavat / ekaikaæ prati guïÃ÷ pratipratiguïÃ÷ / ta evÃÓrayÃste«Ãæ yo viÓe«astasmÃddheto÷ pravartante / yathà salilamantarik«Ãdekarasamapi tadekasya kaÂvamlÃderguïasyÃÓrayabhÆtasya viÓe«ÃnnÃnÃrasaæ vartate evamavyaktamapÅti guïÃtmakatvÃdekaikaguïÃÓrayaviÓe«ÃnnÃnÃrÆpaæ pravartate / tatra sattvasya kterÃÓrayasya viÓe«ÃddevabhÃvena vartanam, rajasa ÃÓrayasya viÓe«ÃnmÃnu«abhÃvena, tamasa ÃÓrayasya viÓe«ÃttiryagyonibhÃveneti // 16 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 17
----------------------------------------------------------------------
evamavyaktasyÃstitvaæ pravttiæ ca prasÃdhya puru«Ãstitvaæ prasÃdhayitumÃha-
##
'saæghÃtaparÃrthatvÃt' ityÃdi / saæhanyata iti saæghÃta÷ / saæghÃtaÓcÃsau parÃrthaÓceti saæghÃtaparÃrtha÷ / saæghÃtatvaæ hetu÷ parÃrthatvaæ sÃdhyam / iha loke saæghÃtabÃhyÃ÷ ÓayanÃsanÃdayo ye te parÃrthà d«ÂÃ÷ / te hi devadattasya parasyÃrthaæ kurvanti na svÃrtham / ete 'pyÃdhyÃtmikà mahadÃdaya÷ ÓarÅrasaæj¤akÃ÷ saæghÃtÃ÷, tai÷ parÃrthairbhavitavyam / na ca puru«avyatirikto 'nya÷ paro 'sti, puru«a eva para i....nyatod«Âam //
nanu mahadÃdibhÆtaparyantaæ ÓarÅrameva puru«o nÃnya÷ kaÓcidityatrÃha- 'triguïÃdiviparyayÃt' iti / ÃdiÓabdenÃvivekyÃdaya÷ pa¤ca dharmà dÓyante / tathà hi tadviparÅta÷ pumÃnityuktam / tataÓca tadviparÅtatvÃtpuæsa÷ kathaæ mahadÃdimÃtrameva puru«a÷ / tasmÃdvyatirikta÷ puru«o yasyÃrthakà ime saæghÃtÃ÷ //
'adhi«ÂhÃnÃt' iti / adhiti«Âhatyasminnityadhi«ÂhÃnam / mahadÃdibhÆtaparyantaæ ÓarÅramiha loke yadadhi«ÂhÃnaæ tatparÃdhi«Âhitaæ d«Âam, yathà rathÃdi / dÓyate cÃdhi«ÂhÃnaæ ÓarÅram / tasmÃdasyÃdhi«ÂhÃtrà bhavitavyam / yo 'sÃvadhi«ÂhÃtà sa puru«a÷, nÃnta÷karaïamadhi«ÂhÃt, tasyÃcetanatvÃditi sÃmÃnyatod«Âam //
'bhoktbhÃvÃt' iti / bhokttvÃdityartha÷ / iha loke bhogyaæ d«Âvà bhoktÃnumÅyate / dÓyate mahadÃdiparyantaæ bhogyam, tasmÃdasyÃpi bhoktrà bhavitavyamiti sÃmÃnyatod«Âam / na cÃnta÷karaïaæ bhokt, tasyÃcetanatvÃdbhogyatvÃcca / yaÓca bhoktà sa eva puru«a÷ sÃtmakaæ jÅvaccharÅraæ prÃïÃdimattvÃt / asmin dedhe yo 'yamÃtmà samÃnajÃtÅyÃnekavastvantarasahÃya÷, pratiniyatairjanmÃdibhiryujyamÃnatvÃt manovat //
'kaivalyÃrthaæ pravtteÓca' iti / kaivalyaæ mok«a÷ / tadanyÃrthapradhÃnasyai«Ã pravtti÷ / tathÃhi- pradhÃnaæ buddhyÃtmanà pariïamati / buddheÓcëÂÃdaÓÃni / te«u ca j¤Ãnaæ kaivalyam / tatra yadi puru«o na syÃttadà tadarthà pravttirna bhavet / tasmÃdanyathÃnupapattyà puru«o 'sti //
tatra siddhe puæsi vivÃdÃ÷ / eka evÃyaæ puru«a÷ sarvaÓarÅre«u sthita ityeke / sarve kÃya upanatÃnekÃtmÃnassÃtmakatvÃt, yogiÓarÅravæda.. pratiÓarÅramaneka÷ puru«a ityapare / eka eva purÃïa÷ puru«a÷, tasmÃdagnesa..vi«phuliÇgÃ÷ pratiÓarÅraæ puru«Ã ÃbirbhÆtà iti vedÃntavÃdina÷ // 17 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 18
----------------------------------------------------------------------
atrÃha-
##
'jananamaraïakaraïÃnÃm' ityÃdi / karaïaæ cak«urÃdÅndriyam dehendriyÃderadhi«ÂhÃnasyotpattivinÃÓau / tadyogÃtpuru«a÷ jananamaraïe 'pi vyavasthÃpyete / svata÷ puru«asya te na sambhavata÷ / kuta÷ ? - nityatÃt tatra yadyeka÷ puru«a÷ syÃttadaikasmin jÃyamÃne mriyamÃïe và sarve«Ãæ jananamaraïe syÃtÃm / tathaikasmiæÓcak«u«mati Órotravati và sarve 'ndhà (badhirà vÃ, paÓyeyu÷ Óruïuyurvà / ekasminnandhe) badhire và tathà syu÷ / na caivam, jananÃdÅnÃæ pratiniyamÃt / tasmÃdanyathÃnupapattyà puru«abahutvaæ siddham //
'ayugapatpravtteÓca' iti / yadyeka÷ puru«a÷ syÃttadaikenÃdhi«ÂhÃtrà ti«Âhati dehe, dharmÃdharmayorarthÃnarthayo÷ sukhadu÷khayorvà pravtte, sarva eva yugapatpravartteran / na caivamityanyathÃnupapatti÷ //
'traiguïyaviparyayÃcca' iti / traya eva guïÃstraiguïyam / tad viparyayo 'nyathÃtvam / adhi«ÂhÃnasya triguïÃtmakatvÃttadyogÃtpuru«o 'pi triguïÃtmaka ityucyate / tatra yadyeka÷ puru«a÷ syÃttadaikasmin sÃttvike rÃjase tÃmase vÃ, sarva eva tathÃvidhÃ÷ syu÷ / na caivam, guïÃnaæ viparyayadarÓanadityanyathÃnupapatti÷ //
purÃïapuru«Ãdagneriva vi«phuliÇgÃ÷ pratiÓarÅraæ puru«Ã ityasminnapi darÓane puru«abahutvamastyeva / te«Ãæ parasparavilak«aïatvÃt te purÃïapuru«Ãdabhinnà bhinnà veti darÓanadvayam / tadanyatra vivÃritatvÃdiha granthagauravabhayÃnnopanyastamasmÃbhiriti // 18 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 19
----------------------------------------------------------------------
evaæ puru«abahutvaæ prasÃddhya taddharmÃn kathayitumÃha-
##
'tasmÃcca viparyÃsÃt' ityÃdi / ya÷ prÃgukto viparyaya÷- triguïamaviveki vi«aya÷ - ityÃdinÃ, tasmÃtsÃk«itvÃdayo dharmÃ÷ puru«asya siddhÃ÷ / tatra nirguïasya puru«asyÃprasavadharmitvÃdakarttvam / yaÓcÃkartà sa bhavatyudÃsÅna÷ / saptavidhaæ cÃsyaudÃsÅnyam / tathà coktam -
paÓyati Óïoti sarvama karoti sthitiæ prasaÇgaæ ca nÃpi /
svato na parato...nobhayataÓcÃpyudÃsÅna÷ // iti //
yaÓcodÃsÅna÷ sa sÃk«yapi bhavati pradhÃnasambandhina÷ kriyÃkalÃpasya nirguïatvÃt //
kaivalyaæ kevalabhÃvÃt cetanatvÃcca dra«Âtvamiti //
nanu ca yadyakartà tatkathaæ- bhoktbhÃvÃdasti puru«a÷- ? tathà cÃhu÷-
bÃlahutÃÓanatarava÷ svayamaktÃnÃæ yathà hi bhoktÃra÷ /
puru«o 'pi vi«ayaphalÃnÃæ svayamaktÃnÃæ tathÃpi bhoktà // iti //
ityuktamakarturapi bhokttvamasyeti // 19 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 20
----------------------------------------------------------------------
nanu ca yadyacetanamavyaktaæ kathaæ dehendriyasaæj¤amadhi«ÂhÃnaæ dharmÃdharmÃdi«u pravarttate, tasyÃcetanatvÃdityÃha-
##
'tasmÃttatsaæyogÃt' ityÃdi / tena puru«eïa ya÷ saæyogastasmÃdacetanaæ cetanÃvadiva bhavati / yathÃgnisaæyogÃllohamaïirityucyate / liÇgaæ mahadÃdisÆk«maparyantaæ vak«yati //
yadi tadeva triguïÃtmakaæ kart na pumÃn, kathaæ puru«o gacchatÅtyucyata ityÃha- 'guïakarttve 'pi tathà karteva bhavatyudÃsÅna÷' iti / guïÃnÃæ karttvaæ na puru«asya / yathà puru«asaæyogÃdacetanaæ liÇgaæ cetanÃvadiva bhavati, tathà guïÃtmakaliÇgasaæyogÃdakartÃpi san karteva bhavati / udÃsÅna÷ / yathà svÃmÅ svayamayoddhÃpi yaudhabhtyasaæyogÃd yoddheti vyapadiÓyate, tathà puru«o 'pyupacÃreïa karteti /
tathà coktam -
pravarttamÃnÃn prakterimÃn guïÃæstamo 'bhibhÆto viparÅtadarÓana÷ /
ahaæ karomÅtyabudho 'bhimanyate tïasya kubjÅkaraïe 'pyanÅÓvara÷ // iti // 20 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 21
----------------------------------------------------------------------
nanu pradhÃnapuru«ayo÷ kiæ (karttvaæ) caitanyÃrthameva saæyoga÷, kiæ vÃnyÃrthamapÅtyÃha-
##
'puru«asya' ityÃdi / puru«asyÃrtho dvividha÷, vi«ayopabhoga÷ kaivalyaæ ca / tadubhayaæ pradhÃnena sampÃdyam / vi«ayopabhogaÓca pradhÃnavibhÆtimantareïa na sambhavati, iti darÓanÃrthaæ puru«a÷ pradhÃnena saæyujyate / mÃnaæ svÃæ vibhÆtiæ darÓayitumasamarthÃtpuru«eïa saæyujyate (?) / d«Âvà sa sarvÃæ vibhÆtimanubhÆya virasatvÃd virakta÷ puru«a÷ pradhÃnena tyajyate / tyaktasya kaivalyamityato darÓanÃrthaæ kaivalyÃrthaæ ca dvayorapi saæyogo matsyodakavadudumbaramaÓakaÓca //
'paægvandhavat' iti / d«ÂÃnta÷ / paÇgu÷ sacak«u÷ paÓyati panthÃnaæ na saæcarati, andho 'pi saæcarati na paÓyati panthÃnam / tayo÷ svÃrthabhra«ÂayorgrÃmaprÃptyartha÷ sambandho bhÆta÷ / tatra paÇgurandhaskandhamÃruhya gatimÃn, andho 'pi dra«Âradhi«ÂhÃnÃdd«ÂimÃn jÃta÷ / grÃmaprÃptayoÓca tayorviyoga÷ / evaæ puru«o ni«kriya÷ pradhÃnena saæyujya tadvibhÆtidarÓanÃya devÃdi«u saæcarati / pradhÃnaæ niÓcetanamapi puru«Ãdhi«ÂhÃnÃccetanÃvadiva dvayamapi sampÃdayati / tasmÃtpaægvandhavadubhayorapi saæyoga÷ //
nanu ca saæyogamÃtreïa kathaæ darÓanaæ kaivalyaæ cetyÃha- 'tatkta÷ sarga÷' iti / saæyogakto mahadÃdigrÃmotpÃda ityartha÷ // 21 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 22
----------------------------------------------------------------------
tameva darÓayannÃha-
##
'praktermahÃn' ityÃdi / prakti÷ pradhÃnaæ kÃraïamavyaktaæ guïasÃmyaæ tamobahulamavyÃktamiti praktiparyÃyÃ÷ / tato mahÃnutpadyate sa tu tamobahula÷ / mahÃn buddhirmati÷ pratyaya upalabdhiriti buddhiparyÃyÃ÷ / tato 'haÇkÃra utpadyate / sa tu rajastamobahula÷ / ahaÇkÃra÷ suparïapaïi(!)statpuru«a ityahaÇkÃraparyÃyÃ÷ //
'tasmÃdgaïaÓca «o¬aÓaka÷' iti / tasmÃdahaÇkÃrÃt «o¬aÓako gaïa utpadyate / ekÃdaÓendriyÃïi pa¤ca tanmÃtrÃïÅtyartha÷ / tÃni h«ÅkÃïÅndriyÃïÅti paryÃyÃ÷ / sÆk«mà atiÓayà aïava÷ (vi«Ã) iti tanmÃtraparyÃyÃ÷ //
'tasmÃdapi «o¬aÓakÃt pa¤cabhya÷ pa¤ca bhÆtÃni' iti / «o¬aÓÃd gaïÃdyÃni pa¤ca tanmÃtrÃïi tebhya ekottaravddhyà pa¤ca mahÃbhÆtÃni bhavanti / tatra ÓabdatanmÃtrÃdÃkÃÓamekaguïam / ÓabdatanmÃtrapratisaæhitÃt sparÓatanmÃtrÃddviguïo vÃyu÷ / tÃbhyÃæ pratisaæhitÃdrÆpatanmÃtrÃt triguïaæ teja÷ / tai÷ pratisaæhitÃdrasatanmÃtrÃt caturguïà Ãpa÷ / caturbhi÷ pratisaæhitÃdgandhatanmÃtrÃt pa¤caguïà pthivÅti / etairekÃdaÓÃdaya÷ sthÆlà viÓe«Ã ucyante, ye«vavasitÃni caturviæÓatitattvÃni // 22 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 23
----------------------------------------------------------------------
buddherlak«aïamÃha-
##
'adhyavasÃya÷' ityÃdi / ÓabdÃdi«u vi«aye 'dhyavasÃyaÓabdo 'yaæ yÃvat gandho 'yamiti subuddherlak«aïam (?) / tasyÃÓcëÂau rÆpÃïi //
'dharmo j¤Ãnaæ virÃga aiÓvaryam' iti / tatra yo 'yamanivi«ayamanu«ÂhÃnÃtmako 'dhavasÃyassa dharma÷ / yamÃ÷ pa¤ca niyamÃÓca / yathoktaæ sÃækhyapravacane 'ahiæsÃsatyÃsteyabrahmacaryÃparigrahà yamÃ÷' / 'Óaucasanto«atapassvÃdhyÃyeÓvarapraïidhÃnÃni niyamÃ÷' iti / tatra santo«assanihitasÃdhanÃbhyÃÓÃdadhikasyÃnupÃditsà / tapo jighatsÃpipÃsÃÓÅto«ïasthÃnasÃdhanÃjaya÷ këÂhamaunÃkÃramaune, vratÃni ca kcchracÃndrÃyaïÃdÅni / svÃdhyÃyo mok«aÓÃstrÃdhyayanaæ praïavajapo và / ÅÓvarapraïidhÃnaæ viÓi«ÂadevatÃrÃdhanam / asaæsÃribhistulyavttitvÃditi / tadviparÅtÃnu«ÂhÃnamadharma÷ / pa¤caviæÓatitattvÃnÃæ svasaæj¤ÃlÃk«aïyakatvaprayojanÃvadhÃraïaæ j¤Ãnam, guïapuru«Ãntaraj¤Ãnam / Óe«amaj¤Ãnam /
vi«ayaÓarÅrendriyebhyo do«adarÓanÃdvaimukhyaæ virÃga÷ / te«vabhilëo rÃga÷ / aiÓvaryama«Âaguïam- aïimÃ, mahimÃ, laghimÃ, prÃpti÷, prÃkÃmyam, ÅÓitvaæ, vaÓitvam, yatrakÃmÃvasÃyitvaæ ceti / tatrÃïimÃïutvam, yena guïena sÆk«mo bhÆtvà vicarati / kÃrye kÃraïopacÃrÃdaïimetyucyate / uttaratrÃpyevaæ yojyam / laghimà laghutvam, yena vÃyuvallaghutaro bhavati / mahimà mahattvam, yena bhuvane«u dharmÃdiprÃpti÷, yena guïene«itasya prÃpaïam / prÃkÃmyaæ pracurakÃmità yenaikamanekaæ prÃkÃmyate 'nekaæ caikam / ÅÓitvaæ prabhutà (yena sthÃvarÃdÅni bhÆtÃni
sandeÓakÃrÅïi bhavanti / vaÓitvaæ vaÓitÃ) yena svatantraÓcarati / yatrakÃmÃvaÓÃyitvaæ (kÃmenecchayÃvaÓetuæ ÓÅlaæ yasya sa yatrakÃmÃvaÓÃyÅ / tasya bhÃva÷ yatrakÃmÃvaÓÃyitvam) / anekÃrthatvÃddhÃtÆnÃæ 'ÓÅ' ti«Âhatau varttate / yena guïena divyantarik«e bhÆmau vÃvasthÃyitvamityartha÷ /
'sÃttvikametadrÆpam' iti / sattvatamobahulatvÃt / buddheryadà sattvamutkaÂaæ bhavati tadaitaccatu«Âayaæ bhavatÅtyartha÷ /
'tÃmasamasmÃdviparyastam' iti / utkaÂalak«aïÃt dharmÃdicatu«ÂayÃdviparÅtaæ tamasyudrikte bhavatÅtyartha÷ / adharmo 'j¤ÃnamavairÃgyamanaiÓvaryaæ ceti // 23 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 24
----------------------------------------------------------------------
ahaÇkÃralak«aïamÃha-
##
'abhimÃna÷' ityÃdi / abhimatirabhimÃna÷ / rÆpÃdi«u vi«aye«vabhimÃno rÆpavÃnaham, mamaite vi«ayÃ÷, ityahyaÇkÃralak«aïam //
tasmÃdabhimÃnalak«aïÃdahaÇkÃrÃt 'dvividha÷ pravarttate sarga÷' iti / sjyata iti sarga÷ //
tameva dvividhaæ darÓayitumÃha- 'ekÃdaÓakaÓca gaïa÷' iti / ekÃdaÓa parimÃïamasyetyekÃdaÓa÷ ÓrotrÃdirgaïa÷ //
'tanmÃtrÃpa¤cakaæ ca' iti / tanmÃtraÓabdÃdisvarÆpamÃtra ityartha÷ / tanmÃtrÃïi ÓabdasparÓarÆparasagandhÃ÷ / mÃtrÃgrahaïaæ bhÆtasaæÓle«anivttyartham / bhÆte«vapi ÓabdÃdisambhavÃt // 24 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 25
----------------------------------------------------------------------
sa cÃhaÇkÃrastrividha iti darÓayannÃha-
##
'sÃttvika÷' ityÃdi / yadà sattvamudriktaæ tadÃhaÇkÃro vaiktÃbhimÃno bhavati, rajaÓcodriktaæ taijasa÷, tamaÓcodriktaæ bhÆtÃdiriti / tatra vaiktÃdekÃdaÓako gaïa÷ pravarttate / sa ca sÃttvika÷ sattvabahula÷, svavi«ayagrahaïatvÃt //
bhÆtÃdestÃmasÃdahaÇkÃrÃttanmÃtra÷ sa tÃmasa÷, tamobahulatvÃt / tatastÃmasÃttanmÃtrÃt gaïÃt tÃmaso bhÆtagaïa÷ pravarttate //
('taijasÃdubhayam' iti / etadÃÓaya÷- pa¤caka¤caitadubhayamapi pravarttate) / ÃdikÃla ubhayatrÃpyasya sahÃyatvÃt / vaiktabhÆtÃdi dvÃvapi prakÃÓasthitiÓÅlatvÃt na kriyÃÓÅle / tatastaijasamahaÇkÃraæ kriyÃÓÅlaæ sahÃyamapek«yaikÃdaÓakaæ pa¤cakaæ ca malÃjanayata (?) iti // 25 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 26
----------------------------------------------------------------------
ka÷ punarekÃdaÓa ityÃha-
##
'buddhÅndriyÃïi' ityÃdi / dvividhamindriyam / tatra cak«uryena dÓyate / Órotraæ yena ÓrÆyate / tvagyayà spÓyate / rasanaæ yena rasyate / nÃsikà yayà ghrÃyate / tà Ãkhyà ye«ÃmindriyÃïÃmiti ÓabdapradhÃno nirdeÓa÷ / tÃni cak«u÷ÓrotratvagrasanÃnÃsikÃkhyÃni pa¤ca / buddhipÆrvakaparyÃlocanamiti buddhÅndriyÃïyÃhu÷ sÃækhyÃcÃryÃ÷ / ÓabdavaÓÃdatrÃkrama÷ kta÷ / kramastu Órotratvakcak«uriti //
'vÃkpÃïipÃdapÃyÆpasthÃn' iti / karmendriyÃïi karmÃbhinirvartanÃt / asmÃdeva prayogÃdupasthaÓabda÷ puæliÇgo 'pyastÅti j¤Ãyate / sa ca straiïa÷ pauru«eyaÓca / tatra vÃgindriyaæ kaïÂhastham / anyÃni prasiddhÃnyeva // 26 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 27
----------------------------------------------------------------------
ekÃdaÓakamindriyaæ darÓayannÃha-
##
'ubhayÃtmakamatra mana÷' ityÃdi / atretyasminnindriyavaÓe mana ubhayÃtmakamubhayasvabhÃvam / buddhÅndriyÃïÃæ karmendriyÃïÃæ ca svasvavi«ayagrahaïakÃle buddhÅndriyaæ karmendriyaæ cetyartha÷ / ubhayatrÃpyasya vyÃpÃrÃditi lak«aïaæ tadityÃha- saÇkalpayatÅti saÇkalpakam, idaæ nedamiti //
kathamindriyamityÃha- 'indriyaæ ca sÃdharmyÃt' ityÃdi / indriyaistulyatvÃdityartha÷ / yathÃnyadindraliÇgaæ tathà mano 'pÅtyartha÷ //
tatraikasmÃdahaÇkÃrÃdutpannÃnÃæ kathaæ svarÆpabheda÷ ? / yacchrotrÃdibuddhÅndriyam, tat pratiniyatavi«ayaæ netaravi«ayamapi / yadyÃgÃdi karmendriyaæ tat pratiniyatakarma, netarakarmÃpi / manaÓcobhayÃtmakam, naikÃtmakamityÃha- 'guïapariïÃmaviÓe«ÃnnÃnÃtvam' iti / ahaÇkÃrasthà ye guïÃ÷ sattvÃdayaste«Ãmanyo 'nyÃbhibhavÃÓrayà (dvidvÃreïa ya÷ pariïÃmaviÓe«astata evai«Ãæ nÃnÃtvam / ta eva hi guïÃ÷ pari)ïÃmaviÓi«Âà indriyavyapadeÓabhÃjo nÃnÃvi«ayà bhavanti / kathaæ deÓaniyamo vttiniyamaÓca ? tatra tvagindriyaæ sarvaÓarÅrasthitabÃhyÃbhyantaravtti, cak«u÷ÓrotraghrÃïarasanÃni
Óirasi bahi÷ pthak pthagavasthitÃni bÃhyavttÅni / vÃgÃsye sthità / pÃïyÃdayaÓca bÃhoradhastÃt pthak pthagavasthità bahi÷karmavi«ayÃ÷ //
ityatÃha- 'bÃhyabhedÃÓca' iti / ye cÃnye vi«ayabhedà deÓaniyamavtiniyamÃbhyÃæ te 'pi guïapariïÃmaviÓe«Ãdeva / nÃtrÃntarà kÃraïamasti // 27 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 28
----------------------------------------------------------------------
e«ÃmindriyÃïÃæ kasya kà vttirityÃha-
#<ÓabdÃdi«u pa¤cÃnÃmÃlocanamÃtrami«yate vtti÷ /
vacanÃdÃnaviharaïotsargÃnandÃÓca pa¤cÃnÃm // ISk_28 //>#
'ÓabdÃdi«u' ityÃdi / ÃdiÓabdena ÓabdasparÓarÆparasagandhÃ÷ / te«u yathÃkramaæ pa¤cÃnÃæ ÓrotrÃdÅnÃæ buddhÅndriyÃïÃmÃlocanamÃtraæ vttiri«yate sÃækhyÃcÃryai÷ / ÓrotrÃdÅni hi vi«ayasya prakÃÓanamÃtraæ kurvanti, niÓcayaæ tu buddhi÷ / tathà hi buddhyavasitamarthaæ puru«a÷ cetayata iti siddhÃnta÷ / karmendriyÃïÃmapi vÃgÃdÅnÃæ yathÃkramaæ vasanÃdÃnÃdÅni vttaya÷ karmÃïi / tatra vÃgindriyasya nÃnÃvidhavarïoccÃraïaæ karma, ÃdeyasyÃdÃnaæ pÃïyo÷, viharaïaæ deÓÃntaragamanaæ pÃdayo÷, utsarga ÃhÃramalasyotsarjanaæ pÃyo÷, ÃnandanamÃnado hlÃda÷ Óukravis«Âisaæs«Âisukhaæ tadupasthendriyavtti÷ // 28 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 29
----------------------------------------------------------------------
buddhyahaÇkÃramanasÃæ kà vttirityÃha-
##
'svÃlak«aïyaæ vtti÷' ityÃdi / svÃtmÅyaæ lak«aïaæ yasya tat svalak«aïam / tasya bhÃva÷ svÃlak«aïyam / tadeva vtti÷ //
'trayasya' iti / buddhyahaÇkÃramanasÃmityartha÷ / adhyavasÃyo buddhe÷, abhimÃno 'haÇkÃrasya, saÇkalpo manasa÷ / ta evÃdhyavasÃyÃbhimÃnasaÇkalpÃstrayasya vtti÷ / e«Ãæ ca buddhyÃdÅnÃæ trayodaÓÃnÃæ caturvidhà vtti÷, asÃmÃnyÃyugapatkramaÓceti (?) //
tatra sÃmÃnyÃæ darÓayitumÃha- 'sai«Ã' iti / yeyamuktà vtti÷ sai«Ã bhavatyasÃmÃnyà / yà yasya sà tasyaiva nÃnye«ÃmapÅtyartha÷ / Órotrasya yacchabdaprakÃÓanaæ tacchrotrasyaiva, nÃnye«Ãæ tvagÃdÅnÃæ dvÃdaÓÃnÃm / evaæ sarvatra yojyam //
sÃmÃnyÃmÃha- 'sÃmÃnyakaraïavtti÷' iti sÃmÃnyà cÃsau karaïavttiÓceti sÃmÃnyakaraïavtti÷ //
'prÃïÃdyà vÃyava÷ pa¤ca' iti / prÃïà Ãdyà ye«Ãæ vÃyÆnÃæ te prÃïÃdyÃ÷ / prÃïÃpÃnavyÃnodÃnasamÃnà iti pa¤ca vÃyava÷ / tatra prÃïo yo mukhanÃsikÃbhyÃæ nirgacchati / yo nÃbheradha÷ sthita÷ so 'pÃna÷ / yena kÃye 'gnirdÅpita ÃhÃraæ ca pacati sa samÃna÷ / yo nÃbhideÓÃdudyataÓirogatirnÃdaæ janayati sa udÃna÷ / ya÷ sarvaÓarÅraæ vyÃpya sthitaæ sa vyÃna÷ / ete trayodaÓÃnÃmapi karaïÃnÃæ sÃmÃnyavtti÷ // 29 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 30
----------------------------------------------------------------------
karaïaprabhÃvikatvÃdvÃyÆnÃæ yugapatkramaÓo vttimÃha-
##
'yugapat' ityÃdi / 'catu«Âayasya tu' iti / tuÓabdo viÓe«aïÃrtha÷ / buddhirahaÇkÃro manaÓcak«urityetasya catu«Âayasyaikasmin rÆpe yugapadvtti÷ / yathÃndhakÃre vidyutsaæpÃte k«ïasarpasandarÓane yugapadÃlocanÃdhyavasÃyÃbhimÃnasaÇkalpanÃni bhavanti / tathà hi cak«u«Ãlocitaæ buddhyÃdhyavasitamahaÇkÃreïÃtmÅktaæ manasà saÇkalpitamiti //
'kramaÓaÓca tasya' iti / catu«Âasyasya krameïa kadÃcidvttiri«Âà / mandaprakÃÓe sthÃïupuru«ocitÃmÆrdhvatÃæ d«Âavata÷ kiæ sthÃïu÷ puru«a iti vikalpa÷ / tatrÃku¤capanaprasÃraïÃt puru«a ityadhyavasÃya÷ / tata ÃtmÅkaraïÃdabhimÃna iti //
yeya(mubhaya)thÃvtti÷ sà kasmin vi«aya ityÃha - 'd«Âe' iti / ad«Âe tarha nÃstÅtyÃha - 'tathÃpyad«Âe' iti / tathÃ...«Âe d«Âe 'pi vtti÷ //
kintu na catu«Âayasya tarhÅtyÃha- 'trayasya' iti / buddhyahaÇkÃramanasÃmityartha÷ / tatrÃpi tatpÆrvikà ÓrotrÃdipÆrviketyartha÷ / yathà smartavyamanusmarata÷ saÇkalpÃbhimÃnÃdhyavasÃyà bhavanti // 30 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 31
----------------------------------------------------------------------
atha yadetaccatu«Âayaæ tatkiæ yugapat parasparasavyapek«aæ svÃæ svÃæ vtiæ pratipadyate kiæ và nirapek«amityÃha-
##
'svÃæ svÃm' ityÃdi / ÃtmÅyÃtmÅyÃæ vttim //
'parasparÃkÆtahaitukÅm' iti / parasparasya yadÃkÆtaæ svavttibhogastadeva hetu÷ / tatra bhÆtÃæ parasparÃkÆtahaitukÅæ vttiæ catvÃri karaïÃni pratipadyante / tatra cak«urbuddhyÃditrayasyÃkÆtaæ j¤Ãtvà prakÃÓanaæ pratipadyate / evaæ buddhirahaÇkÃro manaÓca trayÃïÃmÃkÆtaæ j¤Ãtvà 'dhyavasÃyamabhimÃnaæ saÇkalpanaæ ca pratipadyante / kramaÓaÓca parasparÃkÆtahaitukÅm / kintu pÆrvapÆrvahaitukÅ dra«Âavyà / yathà kasyacidupanimantraïaæ Órutavata÷ Órotravttiæ j¤ÃtvÃ, buddhirgamanÃyÃdhyavasità / tadvttiæ j¤Ãtvà 'haÇkÃro modakÃnahaæ bhak«ayi«yÃmÅti manyate / tadvttiæ j¤Ãtvà mana÷, pracuraæ ghtaæ prÃpayi«yÃmÅti kiæ stokamiti, saÇkalpayatÅti / evaæ bÃhyÃnyapi karaïÃni svÃæ svÃæ vttiæ parasparÃkÆtahaitukÅæ pratipadyante //
etÃni kimÃtmÃrthaæ svÃæ svÃæ vttiæ pratipadyante, kimanyÃrthamityÃha- 'puru«Ãrtha eva hetu÷' iti / puru«asyÃrtho vi«ayopabhoga÷ kaivalyaæ ca, sa vttihetu÷ //
nanvÅÓvara÷ kartà jagata÷, sa eva buddhyÃdikalÃpaæ s«ÂavÃn yena puru«asyÃrtha÷ sampadyate / tathà coktam-
'ÅÓvaraprerito gacchetsvargaæ và Óvabhrameva vÃ' / iti
tatrÃha - 'na kenacitkÃryate karaïam' iti / pradhÃnavyatirekeïa na kaÓcidbuddhyÃdikaraïaæ svÃæ svÃæ vttiæ kÃrayatÅtyartha÷ / yadi kartà syÃt, kimiti praktimapek«ate / nÃpi seÓvaravÃdinà praktirabhyupagataiva, niÓcetanatvÃt prakte÷ sacetano 'dhi«ÂhÃtà kartà 'paro gave«yata iti cet, puru«a evÃdhi«ÂhÃtà / acetanà prakti÷ / etaduktameva prÃk // 31 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 32
----------------------------------------------------------------------
katividhamanta÷karaïamityÃha-
##
'karaïaæ trayodaÓavidham' ityÃdi / pa¤ca buddhÅndriyÃïi, pa¤ca karmendriyÃïi, buddhyahaÇkÃramanÃæsi ca trÅïi / etat trayodaÓavidham / karaïaæ karotÅti / 'ktyalyuÂo bahulam' iti kartari lyu //
tatra kasya kà kriyà yadapek«ayà karaïamityÃha- 'tadÃharaïadhÃraïaprakÃÓakaram' / iti tatkaraïamÃharaïÃdÅni karotÅti / tatra karmendriyÃïyÃharaïaæ kurvanti, buddhyahaÇkÃramanÃæsi dhÃraïam, buddhÅndriyÃïi prakÃÓamiti //
kiæ tatkÃryaæ yasyÃharaïaæ kurvantÅtyÃha- 'kÃryam' iti / tasya karaïasya daÓavidhaæ kÃryam / tatra ÓabdasparÓarÆparasagandhÃ÷ pa¤ca vacanÃdÃnaviharaïotsargÃnandÃ÷ pa¤ceti daÓadhà / pÆrve dvividhÃ÷- sÆk«mÃstanmÃtralak«aïÃ÷ sukhaikasvabhÃvatvÃddivyÃ÷, sthÆlà ÃkÃÓÃdaya÷ sukhadu÷khamohatmakatvÃdadivyà iti / etatkÃryaæ buddhÅndriyÃïÃæ prakÃÓyam / vÃgÃdÅnÃmuktyÃdÃnÃdikarmakarttvÃt kÃryam (?) / tatra vÃcà Óabdasya, pÃïibhyÃmÃdeyasyÃhriyamÃïatvÃdubhayamapyÃhÃryam // vihÃryaæ viharaïasthÃnam, pÆrvÃvayavanyÃsenottarÃvayavÃkramaïena ca pÃdÃbhyÃmÃhriyamÃïatvÃdÃhÃryam / anyathà kathamutsargÃnandau syÃtÃm / ubhayamapi karmendriyÃvi«ayam / buddhyahaÇkÃramanasÃæ dhÃryam, tairanta÷ svavttyÃvadhÃryamÃïatvÃt // 32 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 33
----------------------------------------------------------------------
tadeva trayodaÓavidhaæ karaïaæ bÃhyÃntarabhedÃddvividhamiti darÓayannÃha-
##
'anta÷karaïam' ityÃdi / karaïaæ dvividham- bÃhyamÃbhyantaraæ ca / tatra ÓarÅrasyÃnta÷sthitatvÃdanta÷karaïaæ trividham- buddhirahaÇkÃromanaÓceti //
'daÓadhà bÃhyam' iti / daÓaprakÃram / pa¤ca buddhÅndriyÃïi, pa¤ca karmendiyÃïi / tadbuddhirbhavati //
tadbÃhyaæ 'trayasya vi«ayÃkhyam' iti / tryavayavasyÃnta÷karaïasya bÃhyaæ vi«aya ityÃkhyÃyate, taddvÃreïa vi«ayÃvagÃhanÃt / tenÃnta÷karaïasya dvividho vi«aya÷- dvÃraæ bhogyaæ ceti / catu«Âayasya d«ÂervartamÃne trayasyÃd«Âe vttiruktà //
tatrÃtÅtÃnÃgatayorapi vi«ayayo÷ kiæ vttirasti, netyÃha- 'sÃmpratakÃlaæ bÃhyam' iti / kalyata iti kÃla÷ vi«aya evÃtÅto 'nÃgato vartamÃnoÓcocyate / na tadvyatirekeïa kÃlo 'sti / mà bhÆt «a¬viæÓatitattvaprasaÇga iti / tatra sÃmprato vartamÃna÷ kÃlo yasya bÃhyasya taddhi bÃhyam / ÓrotrÃdi vartamÃnameva ÓabdÃdikaæ prakÃÓayati, nÃtÅtÃnÃgate / vÃgÃdi ca vartamÃnamevoktyÃdÃnaviharaïotsargÃnandÃn karoti, nÃtÅtÃnÃgatÃn //
'trikÃlamÃbhyantaram' iti / traya÷ kÃlà yasya tat trikÃlam / yathà buddhirvartamÃnamadhyavasyati / tathÃtÅtÃnÃgatÃvapi / mÃndhÃtÃsÅt kalkÅ rÃjà bhavi«yatÅti / yathÃhaÇkÃro vartamÃnamabhimanyate tathÃtÅtÃnÃgatÃvapi / mamaivamÃsÅt, mamaivaæ bhavi«yatÅti / yathà ca mano vartamÃnaæ saÇkalpayatÅti tathÃtÅtÃnÃgatÃvapi / tatra kimidaæ bhÆtaæ syÃt, na mameti / kimidaæ bhavi«yati, netÅti // 33 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 34
----------------------------------------------------------------------
nanu ca yadi sthÆlÃ÷ pthivyÃdayaste viÓe«Ã÷ / bÃhyaæ bÃhyakaraïaæ svavi«ayaæ pratipadyate / pthivyÃdayastarhi bhedena pratipattavyà ityÃha-
##
'buddhÅndriyÃïi' ityÃdi / te«Ãmapi trayodaÓÃnÃæ karaïÃnÃæ yÃni pa¤ca buddhÅndriyÃïi, tÃni viÓe«ÃviÓe«avi«ayÅïi / ÓabdÃdaya÷ pa¤ca vi«ayà dvividhÃ÷ - viÓe«Ã aviÓe«ÃÓca / tatra ye sÆk«mÃstanmÃtralak«aïÃste 'viÓe«Ã÷ / ye sthÆlÃ÷ pthivyÃdayaste viÓe«Ã÷ / viÓe«ÃÓcÃviÓe«ÃÓceti dvaædva÷ / ta eva vi«ayà vidyante ye«Ãmiti matvarthopa÷ / viÓi«ÂÃnaviÓi«ÂÃæÓca vi«ayÃn ghyantÅtyartha÷ / tatra Órotraæ sthÆlÃn nÃnÃÓabdÃnavikalÃn ghïÃti, ÓabdatanmÃtraæ ca / nÃsikà sthÆlÃn surabhyÃdigandhÃn, tanmÃtraæ ca
ghïÃtÅti //
'vÃgbhavati' / kevala÷ Óabdo vi«ayo yasyÃ÷, na vi«ayÃntaramityartha÷ // Óe«Ãïi pÃïyÃdÅni catvÃri, pa¤ca vi«ayÅïi / pa¤ca vi«ayà e«Ãmiti / tatra pÃïi÷ ÓabdasparÓarÆparasavantaæ ghaÂÃdikamÃdatte / pÃdau ÓabdÃdimatyÃæ bhÆmau viharata÷ / pÃyurupasthaÓca ÓabdÃdimadeva malaæ Óukraæ ca visjati / anena dvÃreïa tu sarvaæ bÃhyaæ karaïaæ pa¤cavi«ayameva dra«Âavyam / yaæ hi yadevamÃÓritya (?) sphÅtaæ tasya ÓabdasparÓarÆparasagandhavattvÃt, 'bÃhyaæ trayasya vi«ayÃkhyam' ityuktam // 34 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 35
----------------------------------------------------------------------
tatkathaæ tasya vi«aya ityÃha-
##
'sÃnta÷karaïÃ' ityÃdi / buddherupÃttatvÃcche«amahaÇkÃro manaÓcÃnta÷karaïam / tÃbhyÃæ yuktà buddhi÷ //
'sarvam' iti / tri«vapi kÃle«u vyavasthitaæ vi«ayamavagÃhate ghïÃti yasmÃt , tasmÃt trividhamanta÷karaïaæ buddhyÃdi dvÃri bhavati / dvÃrÃïyasya santÅti ktvà / Óe«Ãïi tu buddhÅyakarmendriyÃïi (?) dvÃrÃïi / ebhirdvÃrabhÆtairanta÷karaïaæ vi«ayÃn ghïÃti // 35 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 36
----------------------------------------------------------------------
nanu ca yadyanta÷karaïaæ bÃhyakaraïadvÃreïa sarvaæ vi«ayamavagÃhate, tasmin kiæ lak«aïamityÃha-
##
'ete' ityÃdi / ÓrotrÃdayo vÃgÃdayo buddhyÃdayaÓcetyete trayodaÓa guïaviÓe«Ã÷, traya eva guïà anyo 'nyÃbhibhavadvÃreïa pariïatÃ÷ ÓrotrÃdivyapadeÓabhÃja ityartha÷ / pradÅpakalpÃ÷, svavttyà vi«ayasya prakÃÓakatvÃt / parasparavilak«aïÃ÷ / ekasya yà vtti÷ svarÆpaæ ca, na taditare«Ãmapi yadi syÃdetenaiva vi«ayÃvagÃhanaæ siddhaæ kimanyena //
'ktsnam' iti / trailokyagataæ puru«asyÃrthaæ sÆk«masthÆlavi«ayalak«aïaæ prakÃÓyÃbhivyaktiæ nÅtvà paÓcÃdahaÇkÃrÃdayo dvÃdaÓa buddhau prayacchanti, sthÃpayantÅtyartha÷ / avagÃhanaphalametat / tasyÃæ ca vi«ayopadhÃnoparaktyÃæ buddhau puru«a upalabhate / tatredamucyate - buddhyÃdhyavasitamarthaæ puru«a...ta iti // 36 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 37
----------------------------------------------------------------------
nanu ca tulye karaïatve kimityahaÇkÃrÃdayo buddhau prayacchanti / prÃdhÃnyÃttadeva darÓayannÃha -
##
'sarvam' ityÃdi / upabhogamupabhogaæ prati pratyupabhogam / devamanu«yatiryagyoniÓu yo vi«ayasyopabhogastaæ prati sarvaæ trailokyagatavi«ayaæ puru«asya sÃdhayati, sampÃdayati / yasmÃdbuddhi÷ pradhÃnabhÆtà satÅ nÃnya÷ kaÓcit, tasmÃt tÃni karaïÃni buddhau prayacchanti / (yathà grÃme hiraïyÃdipratyayaæ kuÂumbina÷ pradhÃnÃya prayacchanti) / pradhÃno 'pyÃsannavarttitvÃdbhogapataya iti //
'saiva ca viÓina«Âi' iti / yadà tamasvatÅ buddhirbhavati tadà sarvamupanÅtaæ sampÃdayati / yadà sattvÃdhikà buddhirbhavati, tadà j¤ÃnasaÇgatà pradhÃnapuru«Ãntaraæ viÓina«Âi / pradhÃnapuru«ayorvibhÃgaæ karotÅtyartha÷ / anyat pradhÃnamanya÷ puru«a iti //
'sÆk«mam' / sÃæsÃrikaj¤ÃnasyÃvi«ayatvÃt // 37 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 38
----------------------------------------------------------------------
viÓe«ÃviÓe«avi«ayiïÅtyuktam, tatra ke viÓe«Ã÷ ke 'viÓe«ÃÓcetyatrÃha-
##
'tanmÃtrÃïi' ityÃdi / sÆk«mavi«ayÃstanmÃtrÃïÅtyucyante / tairna kaÓcidviÓi«yata ityaviÓe«Ã÷ / yathà sÆk«matïÃgrÃvasthitaæ tejo na lak«yate, na ca ki¤cit prakÃÓayati, tadvat te 'pyaviÓe«Ã÷ //
'tebhyo bhÆtÃni pa¤ca pa¤cabhya÷' iti / tanmÃtrebhya÷ pa¤ca mahÃbhÆtÃnyutpadyante //
'ete smtà viÓe«Ã÷' iti / ÓabdatanmÃtrÃdekaguïamÃkÃÓamutpadyate / evaæ sparÓÃditanmÃtrÃd dvitricatu÷pa¤caguïà vÃyvÃdaya utpadyante / taiÓca tanmÃtrÃïi / viÓi«yanta iti viÓe«Ã÷ //
te ca kiæsvarÆpà ityÃha- 'ÓÃntà ghorÃÓca mƬhÃÓca' iti / ÓÃntÃ÷ sukhapradÃha ghorà du÷khapradÃ÷, mƬhà mohapradà iti // 38 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 39
----------------------------------------------------------------------
kimetÃvanta eva vi«e«Ã utÃnye 'pÅtyÃha-
##
'sÆk«mÃ÷' ityÃdi / ye sÆk«mÃstanmÃtralak«aïÃ÷ saæsÃriïa÷ ÓarÅrasyÃÓrayatÃæ gatÃste 'pi viÓe«Ã÷, sÆk«maÓarÅrasyÃrabdhatvÃt //
'mÃtÃpitjÃ÷' iti / mÃtÃpitjÃ÷ «a / tatra mÃtto lomalohitamÃæsÃni pitta÷ snÃyvasthimajjÃna÷ / te 'pi viÓe«Ã÷, tai÷ sthÆlaÓarÅrasya «aÂkoÓikasyÃrabdhatvÃt / ete dvividhà viÓe«Ã ÃdhyÃtmikÃ÷ //
'sahaprabhÆtai÷' iti / yÃni mahÃbhÆtÃni bÃhyÃni ÓÃntaghoramƬhÃnyuktÃni tÃni sthÆlaÓarÅrasyÃvakÃÓavyÆhanapattikledanadhÃraïakarttvena prak«ÂabhÆtÃnyucynte / tai÷ saha trayo viÓe«Ã÷ //
'sÆk«mÃste«Ãæ niyatà mÃtÃpitjà nivartante' iti / sÆk«maÓarÅraniyataæ j¤ÃnaprÃpte÷ prÃk, tasya sÃæsarikatvÃt / sthÆlaÓarÅraniyataæ tu nivartate, tasya pratimaraïaæ patitasya rasabhasmani«ÂhÃntatvÃt // 39 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 40
----------------------------------------------------------------------
yadetat sÆk«maÓarÅraæ tatkathamutpannamityÃha-
#
#
'pÆrvotpannam' ityÃdi / pradhÃnenÃdisarge pratipuru«amutpÃditatvÃt pÆrvotpannam / asaktamapyÃha / tanna kvacidvihanyate, parvatamapi bhittvà gacchati //
'niyatam' / nityam, j¤Ãnotpatte÷ prÃgityartha÷ //
kiæparimÃïamidamityÃha- 'mahadÃdisÆk«maparyantam' iti / buddhirÃdiryasya tat, mahadÃdisÆk«mavi«ayÃstanmÃtralak«aïÃ÷ paryantaæ yasya tat sÆk«maparyantam / buddhirahaÇkÃra ekÃdaÓendriyÃïi pa¤ca tanmÃtrÃïÅtyetatparimÃïamityartha÷ //
'saæsarati' / tri«u loke«u //
'nirupabhogam' iti / bÃhyena sthÆlaÓarÅreïa vikalatvÃdvi«ayabhogasamarthaæ na bhavatÅtyartha÷ //
'bhÃvairadhivÃsitam' iti / dharmÃdibhiruparaktamityartha÷ //
'liÇgam' itu / pralayakÃle layaæ gacchatÅti ktvà // 40 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 41
----------------------------------------------------------------------
nanu karaïamÃtrameva saæsarati, kiæ sÆk«maÓarÅreïetyÃha-
##
'citram' ityÃdi / yathà ku¬yÃdikamÃÓrayamte citraæ na ti«Âhati //
'sthÃïvÃdibhya÷' iti / ÃdiÓabdena vk«astambÃdaya÷ / 'pthagvinÃnÃnÃbhisttÅyÃnyatarasyÃm' iti pa¤camyapi bhavati / tairvinà yathà cchÃyà snigdhà paru«Ã và na ti«Âhati //
'tadvadvinà 'viÓe«airna ti«Âhati nirÃÓrayaæ liÇgam' iti / aviÓe«ÃstanmÃtrÃïi / liÇgaæ trayodaÓavidhaæ karaïamiha ghyate / na ti«Âhati nirÃÓrayatvÃt / (tairhi sÆk«maÓarÅramÃrabdham, tadabhÃvÃttadapi nÃstÅti nirÃÓrayatvÃt) / na saæsarati / na ca nirÃdhÃreïa karaïena puru«asya saæyoga÷ sambhavati / puru«o 'pi ni«kriyatvÃnna saæsarati // 41 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 42
----------------------------------------------------------------------
tadeva sÆk«maÓarÅraæ kimarthaæ saæsaratÅtyÃha-
##
'puru«Ãrthahetukam' ityÃdi / puru«Ãrtho dvividha ukta÷ / sa heturyasyeti / samÃsÃnta÷ kap //
'idam' iti / mahadÃdi sÆk«maparyantaæ liÇgamuktam, tannaÂavadavati«Âhate / yathaika eva naÂastaæ taæ viÓe«amÃsthÃya yavanikÃnto nirgatya rÃjÃmÃtyavidu«akÃdibhÃvenÃnuviddho 'vati«Âhate, tathà liÇgamapi taæ taæ dehamÃsthÃya devamanu«yatiryagbhÃvena vyavati«Âhate //
tadeva kathaæ bhavatÅtyÃha- 'nimittanaimittikaprasaÇgena' iti / nimittaæ dharmÃdharmÃdi, naimittikamÆrdhvÃdhogamanÃdi / vak«yati ca / tayo÷ prasaÇgeneti //
kimetatsarvamÅÓvarÃt kiæ và svabhÃvÃdityatrÃha- 'prakte÷ vibhutvayogÃt' iti / prakti÷ pradhÃnam, tasyà vibhutvaæ jagatkarttvam / tadyogÃt naÂavadvyavati«Âhate / pradhÃnenaiva hi puru«asyÃrtha÷ kartavya iti mahadÃdisÆk«maparyantaæ liÇgamutpÃdya dharmÃdibhiradhivÃsayati / tadadhivÃsitaæ ca naÂavat vyavati«Âhate / neÓvarÃnna svabhÃvÃditi bhÃvairadhivÃsitamityuktam // 42 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 43
----------------------------------------------------------------------
te puna÷ kiyanta÷ kimÃÓrità ityÃha-
##
'sÃæsiddhikÃÓca' ityÃdi / ye prÃktasvabhÃvÃste sÃæsiddhikà ucyante / te ca kapilasyaiva mahÃmunernÃnyasya / tasya hyutpadyamÃnasyaivÃdisarge sahotpannà dharmaj¤ÃnavairÃgyaiÓvaryasaæj¤akÃÓcatvÃro bhÃvÃ÷ / ye tvÃdisargÃduttarakÃlamutpannakÃryakÃraïÃnÃmasmadvidhÃnÃæ prayatnapÆrvakà utpadyante, te vaiktÃ÷ //
te ca dvividhÃ÷ / yadÃha- 'dharmÃdyà d«ÂÃ÷ karaïÃÓrayiïa÷ kÃryÃÓrayiïaÓca kalalÃdyÃ÷' iti / dharmÃdayaÓcatvÃra÷, viparÅtÃÓcÃdharmÃdayaÓcatvÃra itya«Âau / ete trayodaÓavidhaæ karaïamÃÓritya pravartante / kÃryaæ pa¤ca, kuk«isthasyÃsya nicchuritasya tu kaumÃrayauvanavÃrddhakÃni traya÷, itya«Âau bhÃvÃ÷ / tatra vaikte dharmÃdibhiradhivÃsitaæ saæsaratÅti j¤eyam // 43 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 44
----------------------------------------------------------------------
nimittanaimittikaprasaÇgenetyuktam / tadubhayamapi darÓayitumÃha-
##
'dharmeïa' ityÃdi / dharmÃdinimittamÆrdhvagamanÃdi naimittikam / tatra dharmeïa yamaniyamalak«aïena gamanamÆrdhvamiti, sÆk«maÓarÅrasya devÃdivyavasthitirityartha÷ //
'gamanamadhastÃdbhavayadharmeïa' iti / tiryagyoni«u sthiti÷ / miÓrÃnmanu«yaloke sthitirityarthoktam //
'j¤Ãnena cÃpavarga÷' iti / pradhÃnapuru«Ãntaraj¤ÃnÃkhyena j¤Ãnena liÇgaæ nivartate / tata÷ kevala÷ puru«o bhavati //
'viparyayÃdi«yate bandha÷' iti / j¤ÃnaviparyayÃdaj¤ÃnÃt saæsÃracakrabandha÷, puna÷ punarÃvartanam / sa ca triprakÃra÷ - praktibandha÷, dak«iïÃbandha÷, vikÃrabandhaÓceti / ye«Ãæ praktireva paratattvaæ nÃnyat, te«Ãæ praktivÃdinÃæ prÃktiko bandha÷ / ye«Ãmi«ÂÃpÆrtabhÃvina eva divyÃdivyamÃnu«abhogÃ÷ puru«Ãrtha iti, te«Ãæ karmavÃdinÃæ dak«iïÃbandha÷ / i«ÂÃpÆrtaæ dak«iïeti / tathà coktam-
agnihotraæ tapa÷ satyaæ devÃnÃæ paripÃlanam /
atithirvaiÓvadevaæ ca i«ÂamityabhidhÅyate //
pu«kariïya÷ sabhà vÃpyo devatÃyatanÃni ca /
annapradÃnamÃrÃma÷ pÆrtamityabhidhÅyate //
ye«Ãæ vikÃra evaiÓvaryalak«aïa÷ puru«Ãrtha iti, te«Ãæ vikÃratvavÃdinÃæ vaikÃriko bandha÷ // 44 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 45
----------------------------------------------------------------------
##
'vairÃgyÃt" ityÃdi / yo vi«ayÃdidarÓanÃdvirakto yamaniyamaparisthito na j¤Ãnaæ parye«ate, tasya mtasya vairÃgyÃda«ÂÃsyu prakti«u pradhÃnÃditanmÃtraparyantÃsu laya÷, sthÆlaÓarÅreïa vi«ayopabhoganimittena yoga÷ / tallÅnaÓcÃtmÃnaæ muktamiva manyate na tu muktam, sargakÃle puna÷ saæsaraïÃt / yadà tu j¤Ãnaæ parye«yate tadà mucyata eva / tathà coktam-
j¤ÃnÃdatha virÃgÃcca tathà ktsnasya saæk«ayÃt /
ityevaæ jÃyate mok«o mukta Ãtmastha ucyate // iti //
'saæsÃro bhavati rÃjasÃdrÃgÃt' iti / vairÃgyavi«ayo 'Óubhavi«ayÃbhi«vaÇgo rÃjaso rÃga÷, tasya ÓubhÃÓubhakarmÃk«epakatvÃt / tasmÃddevÃdi«vayaæ janÃdyajibhÃvena (?) saæsarati //
'aiÓvaryÃdavighÃta÷' iti / anaiÓvaryÃttadviparyÃsa iti / avighÃtaviparyÃso vighÃta÷, prÃrthitÃnÃmaprÃptirityarthaha / muktistu durotsÃritaiva // 45 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 46
----------------------------------------------------------------------
e«Ãma«ÂÃnÃæ buddhirÆpÃïÃmekena mok«a÷ saptabhirbandha÷ saæsÃra iti yadetannimittanaimittikaæ «o¬aÓamuktaæ tatsaæk«epeïa caturvidhamÃha -
##
'e«a÷' ityÃdi / pratyayaÓabdena buddhirucyate / tasya sargo ya÷ «o¬aÓavidha ukta÷, e«a viparyayÃÓaktitu«ÂisiddhyÃkhya÷ / viparyayÃdÅnÃmÃkhyà yasya pratyayasargasya sa tathokta÷ / tatra viparyayamaj¤Ãnam, aÓaktirj¤ÃnÃdhigamÃsÃmarthyaæ satyÃmapyadhijigÃæsÃyÃm, tu«Âirmok«opÃye«u vaimukhyam, siddhirj¤ÃnaprÃpti÷ //
tasya catuvidhasya puna÷ pa¤cÃÓat bhedà bhavanti / kena prakÃreïetyÃha- 'guïavai«amyavimardena' ityÃdi / sattvarajastamasÃmanyo 'nyÃbhibhavadvÃreïa vai«amyaæ vi«amabhÃva÷, ekasya dvayorvÃdhikye 'nyasyÃnÃdhikyam / ekadvitriyogena «a¬vidhaæ vai«amyam / tena dvayorvimarda÷ parasparak«obha÷ / tena hetunà bhavatÅtyartha÷ // 46 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 47
----------------------------------------------------------------------
tÃn bhedÃn darÓayannÃha-
##
'pa¤ca viparyayabhedÃ÷' ityÃdi / aj¤ÃnÃkhyasya sargasya bhedÃ÷ pa¤ca- tamo moho mahÃmohastÃmisro 'ndhatÃmisraÓceti / ata eva sÃækhyapravacane kleÓà ucyante / 'avidyÃsmitÃrÃgadve«ÃbhiniveÓÃ÷ kleÓÃ÷' iti / tatrÃvidyÃk«etramuttare«Ãm //
'aÓaktiÓca' iti / aÓaktyÃkhya÷ sarga÷ //
'karaïavaikalyÃt' iti / karaïaæ bÃhyamÃbhyantaraæ ca / tayorvaikalyÃda«ÂÃviæÓatibhedà yasyÃ÷ aÓakte÷ sà bhavatÅti vibhaktipariïÃmena yojyam / karaïavaikalyaæ ca guïavai«amyavimardena bhavati //
'tu«Âirnavadhà '«Âadhà siddhi÷' / iti tu«Âisargo navaprakÃra÷, siddhisargo '«ÂaprakÃro bhavatÅtyartha÷ / etai÷ samudÃyena pa¤cÃÓadbhedà iti // 47 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 48
----------------------------------------------------------------------
tÃnavÃntarabhedasahitÃn darÓayannÃha-
##
'bhedastamasa÷' ityÃdi / tama ityavidyocyate / sà cottare«Ãæ prasavabhÆmi÷ / sà ca prakti÷ / tattvavedinÃæ satyapi vairÃgye nÃpavarga iti, j¤ÃnasyÃbhÃvÃt / tataÓca te«Ãma«ÂÃsveva prakti«u layo bhavatÅti a«Âavidhà avidyÃ, vi«ayasyëÂavidhatvÃt //
mohasya cetiÓabdenëÂavidho bheda ityanuvartate / moha ityasmitocyate / devà api vinÃÓino 'pi, a«ÂaguïamaiÓvaryamÃÓrità ÃtmÃnamavinÃÓinaæ manyante / tataÓca te«Ãma«Âavidho moha÷, aiÓvaryasyëÂavidhatvÃt //
'daÓavidho mahÃmoha÷' iti sukhÃnuÓayo rÃgo mahÃmoha ityucyate / sa ca divyÃdivyavi«aye«u vartamÃno daÓavidho bhavati / tatra sÆk«mÃstanmÃtralak«aïÃ÷ pa¤ca, sukhaikasvabhÃvatvÃddvivyÃ÷ / sthÆlÃ÷ pthivyÃdaya÷ pa¤ca, sukhadu÷khamohÃtmakatvÃdadivyÃ÷ //
'tÃmisro '«ÂÃdaÓadhÃ' iti / du÷khÃnuÓayo dve«astÃmisra ityucyate / sa cëÂaguïaiÓvarye daÓavidhe ca vi«aye pratibhavatÅtya«ÂÃdaÓavidha÷ //
'tathà bhavatyandhatÃmisra÷' iti / yathà tÃmisro '«ÂÃdaÓadhà tathà 'yamapÅtyartha÷ / maraïatrÃso 'ndhatÃmisra ucyate / sa cëÂaguïaiÓvarye daÓavidhe ca vi«aye pratibhavatÅtya«ÂÃdaÓavidha÷ //
'tathà bhavatyandhatÃmisra÷' iti / yathà tÃmisro '«ÂÃdaÓadhà tathà 'yamapÅtyartha÷ / maraïatrÃso 'ndhatÃmisra ucyate / sa cëÂaguïaiÓvarye daÓavidhe vi«aya eva bhavatÅti / evaæ dvi«a«Âibhedamaj¤Ãnamuktam // 48 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 49
----------------------------------------------------------------------
aÓakti÷ karaïavaikalyÃdityuktam, tasyà bhedÃn darÓayitumÃha-
##
'ekÃdaÓa' ityÃdi / ekÃdaÓÃnÃmindriyÃïÃmekÃdaÓaivopaghÃtÃ÷ / Órotracak«urghrÃïÃnÃæ bÃdhiryÃndhatvÃghrÃttvÃni, vÃco mÆkatvam, jihvÃyà jìyam, manasa unmÃda÷, pÃïipÃdopasthÃnÃæ kauïyapaÇgutvaklaibyÃni, tvagindriyasya ku«Âha÷, pÃyorudÃvarta iti /
bÃdhiryamÃndhyÃghrÃttve mÆkatà ja¬atà tathà /
unmÃdakauïyaku«ÂhÃni klaibyodÃvartapaÇgutÃ÷ // iti //
ata indriyavadhà aÓaktirityupadi«ÂÃ÷ sÃækhyÃcÃryai÷ //
'saha buddhivadhai÷' iti / buddherapi vadhà aÓaktirupadi«Âà // te kiyanta ityÃha- 'saptadaÓadhà ca buddhervupayayÃstu«ÂisiddhÅnÃm' iti / tu«Âayo nava, siddhayaÓcëÂau / vak«yamÃïÃmbhasÃæ ye viparyayÃste saptadaÓavidhà buddherj¤eyÃ÷ / evamaÓaktira«ÂÃviæÓatibhedà yayà kramasvaÓakto bhavati //
nanu pratyayasarga ityuktam, nÃyamindriyavadha÷ pratyayasarga÷ ki¤cidahaÇkÃrasarga iti satyam, ahaÇkÃrasya pratyayasargatvÃt tatsargo 'pi pratyayasarga ucyate / dharmo và pratyaya÷ sarga÷ // 49 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 50
----------------------------------------------------------------------
tu«ÂibhedÃnÃha-
#<ÃdhyÃtmikÃÓcatasra÷ praktyupÃdÃnakÃlabhÃgyÃkhyÃ÷ /
bÃhyà vi«ayoparamÃt pa¤ca, nava tu«Âayo 'bhimatÃ÷ // ISk_50 //>#
'ÃdhyÃtmikÃ÷' ityÃdinà / praktyÃdÅnyÃkhyà yÃsÃæ tu«ÂÅnÃæ tÃstathoktÃ÷ / tatra prakti÷ pradhÃnam / saiva vyaktÃtmanà pariïamya bandhamok«au kuruta ityetÃvanmÃtropadeÓÃt tu«Âo bhavati yastasya praktyÃkhyà tu«Âirambha ityucyate //
upÃdÅyate prÃpyate mok«o 'nenetyupÃdÃnam / pravrajyÃliÇgaæ cÃtra daï¬Ãdi / na praktij¤ÃnamÃtreïa mukti÷ / 'upÃdÃnena cÃpare' ityasmÃdadvitÅyÃdupadeÓÃdihaiva mukti÷ prÃptavyeti paritu«Âa÷ pravrajito 'yaæ tasya dvitÅyà upÃdÃnÃkhyà tu«Âi÷ salilamucyate //
kalyata iti kÃlà / mahadÃdisÆk«maparyantena liÇgena saæsaratà 'pareïa mok«o na praktyupÃdÃnamÃtrÃdihaiva janmanÅti tasmÃtttÅyÃdupadeÓÃt tu«Âo ya÷ kÃlÃpek«Å sthitastasya kÃlÃkhyà tu«Âirodha ityucyate //
yasyÃparaæ bhÃgyamasti tasya mok«a÷, praktyupÃdÃnakÃlamÃtreïa na, kaÓcidviparÅtabhÃgadheyo 'stÅti tasmÃccaturthÃdupadeÓÃt tu«Âo yo bhÃgyÃpek«Å sthitastasya caturthÅ v«Âirityucyate / etÃÓcatasra ÃtmÃnamadhiktya bhavantÅtyÃdhyÃtmikÃ÷ Ãtmanà moktavyamiti ktvà //
'bÃhyavi«ayoparamÃcca' iti / ÓabdÃdibhyo vyÃvttiruparamaïaæ pa¤cadhà bhavati / Ãrjanarak«aïak«ayasaÇgahiæsÃdo«adarÓanÃt / tatra vi«ayÃrjane mahaddu÷khaæ tadalpavi«ayebhya ityÃrjanado«adarÓanÃnnivttasya tu«Âiriyaæ pa¤camÅ sutÃramityucyate //
vi«ayà Ãrjituæ ÓakyÃ÷, rak«aïaæ tu du÷khaæ bahubhi÷ tajjanyamÃnÃnÃæ (?) syÃditi rak«aïadarÓanÃnnivtasya tu«Âiriyaæ «a«ÂhÅ supÃramityucyate //
vi«ayà Ãrjituæ rak«ituæ k«aye ca pratividhÃtuæ ÓakyÃ÷, kintÆpabhujyamÃnà mahatÅmÃtmasaktiæ kurvanti, tadaprÃptau ca mahaddu÷khamiti saÇgado«adarÓanÃduparastasyëÂamÅ tu«ÂiranuttamÃmbha ityucyate //
sarvaæ Óakyaæ kintvanupahatya bhÆtÃni na bhoga÷ sambhavati / bhÆtopaghÃtÃnmahadani«Âaphalamiti hiæsÃdo«adarÓanÃduparatasya tu«Âiriyaæ navamÅ uttamÃmbha ityucyate / etÃ÷ pa¤ca vi«ayadvÃreïeti bhavantÅti bÃhyÃ÷ / tatpÆrvikÃÓcÃdhyÃtmikÃ÷, vi«aye tatparasyÃdhyÃtmikatu«ÂyasambhavÃt //
tatra praktyupÃdÃnakÃlà na mok«opÃyà ityupadi«Âamapi yo vaimukhyÃnna pratipadyate tasyÃdhyÃtmikÃÓcatasra÷, vi«ayoparamÃcca bÃhyÃ÷ pa¤ceti nava tu«Âaya÷ / tà buddhivadhà ityucante / te«Ãæ Óakterantarbhavati [?] / tÃsÃæ catu««a«ÂÅnÃæ mahatprabhtayo viparyayeïa saæj¤Ã / tadubhayamapi buddhÃvantarbhÆtaæ tatsargatvÃt // 50 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 51
----------------------------------------------------------------------
katibhedà j¤ÃnÃj¤Ãnalak«aïà siddhirityÃha-
#<Æha÷ Óabdo 'dhyayanaæ du÷khavighÃtÃstraya÷ suhtprÃpti÷ /
dÃnaæ ca siddhayo '«Âau, siddhe÷ pÆrvo 'ÇkuÓastrividha÷ // ISk_51 //>#
'Æha÷ Óabdo 'dhyayanam' ityÃdi / siddhirj¤ÃnaprÃpti÷, tasyà bhedà upÃyabhedÃt / Æha iti / janmÃntarasaæsktadhiyo yasya bandhamok«akÃraïamutprek«amÃïasya pradhÃnapuru«Ãntaraj¤Ãnamutpadyate tasya siddhirÆhahetukà prathamà tÃramityucyate //
yasya sÃækhyaÓÃstrapÃÂhamanyadÅyamÃkarïya tattvaj¤Ãnamutpadyate, sà siddhi÷ Óabdahetukà dvitÅyà sutÃramityucyate //
yasya Ói«yÃcÃryasambandhena sÃækhyaÓÃstraæ Óabdato 'rthataÓcÃdhÅtya j¤Ãnamutpadyate, tasyÃdhyayanahetukà / adhyayanena hi tatparij¤ÃnÃt / e«Ã ttÅyà tÃravi ityucyate //
'du÷khavighÃtÃstraya÷' iti / yo 'pyÃdhyÃtmikenÃdhibhautikenÃdhidaivikena và bhÃvitastadvighÃtÃrthaæ j¤Ãnaæ parye«yati, Æhena ÓabdenÃdhyayanena vÃ, tasya tadvighÃtahetukÃ÷ pramÃdapramuditamodanÃkhyÃstisra÷, upÃyasya tritvÃditi / pÆrvà yÃstisra÷ siddhyayastà na du÷khahetukà iti boddhavyÃ÷ //
'suhtprÃpti÷' iti / yo 'dhigatatattva÷ suhdaæ prÃpya j¤Ãnamadhigacchati, tasya suhtprÃptipÆrvikà / mitraæ hi snehÃt j¤Ãnaæ prakÃÓayati / iyaæ saptamÅ ramyakamityucyate //
dÃnaæ ca siddhihetu÷ / dÃnena hyÃrÃdhito j¤ÃnÅ j¤Ãnaæ prayacchati / iyama«ÂamÅ sadÃpramuditamityucyate //
tadviparÅtà asiddhaya÷ / mandabuddhitvÃnnohate yastasyÃnÆhahetukà asiddhi÷ / ya÷ Óakto 'pi sÃækhyaÓÃstraæ Óïvannapi buddhidaurbalyÃnna buddhyati tasya Óabdahetukà asiddhi÷ / buddhido«a evÃyam / yasya gurupÆrvakaæ nÃdhyayanaæ buddhido«Ãdeva tasyÃnadhyayanahetukà asiddhi÷ / na yatra mitrasaægraho na ca dÃnamitya«ÂÃvasiddhayo buddhivadhà aÓaktÃvantarbhÆtÃ÷ / tÃsÃæ cÃsiddhÅnÃæ mo«amu«ïÃmÃnoramityÃdyÃ÷ [?] saæj¤Ã÷ / buddhÃvantarbhÆtaæ tatsargatvÃt //
'siddhe÷ pÆrvo 'ÇkuÓastrividha÷' iti / tasyà a«ÂavidhÃyÃ÷ siddherya÷ pÆrvo viparyayÃÓaktitu«ÂyÃkhyastrividha ukta÷ so 'ÇkuÓa ivetyaÇkuÓa ukta÷ / tena hyasvatantrÅkto loka÷ saæsÃracakre 'vati«Âhate / tatra viparyayÃdi«yate bandha iti vacanÃt pa¤cavidhamaj¤ÃnamaÇkuÓa÷ / aÓakti÷ karaïavaikalyam, tato hi j¤ÃnÃprÃptirityaÇkuÓa÷ / tu«ÂirapyaÇkuÓa÷ / tadà praktyupÃdÃnakÃlabhÃgyà mok«opÃyà iti, vi«ayoparamÃcca mukta ityetÃvanmÃtrÃdupadeÓÃt tu«Âo na j¤Ãnaæ parye«yati / yadà tu parye«yati tadà 'naÇkuÓa ityartha÷ / ete pratyayasargabhedÃ÷ pa¤cÃÓat padÃrthÃ÷, astitvÃdayaÓca daÓa / te cÃsyÃmeva saptatyÃæ nirdi«ÂÃ÷ / tathà cÃha saægrahakÃra÷-
astitvamekatvamathÃrthavattvaæ pÃrÃrthyamanyatvamakartbhÃva÷ /
yogo viyogo bahava÷ pumÃæsa÷ sthiti÷ ÓarÅrasya ca Óe«avtti÷ // iti //
ekatvamarthavattvaæ pÃrÃrthyaæ ceti pradhÃnamadhiktyoktam / anyatvamakarttvaæ bahutvaæ ceti puru«amadhiktya / astitvaæ yogo viyogaÓcetyubhayamadhiktya / sthitirmÆlasÆk«mamadhiktya / vak«yati- 'ti«Âhati saæskÃravaÓÃt' iti / ete «a«Âi padÃrthÃ÷, tadarthaæ ÓÃstraæ «a«Âitantramityucyate // 51 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 52
----------------------------------------------------------------------
pÆrvotpannaæ liÇgaæ bhÃvairadhivÃsitaæ saæsaratÅtyuktam, tatra kiæ bhÃvà api pÆrvamutpannÃ÷ kiæ liÇgamevetyatrÃha-
##
'na vinÃ' ityÃdi / yadi bhÃvà na pÆrvotpannÃstairvinà liÇgamapi nÃsti / saæsaraïÃrthaæ liÇgaæ saæsÃranimittaæ ca bhÃvÃ÷ //
'na vinà liÇgena bhÃvani«patti÷' iti / liÇgaæ vinà na bhÃvÃni«patti÷, liÇgÃÓritatvÃdbhÃvÃnÃm / yasmÃdevaæ tasmÃt liÇgÃkhyo bhÃvÃkhyaÓca dviprakÃra÷ pradhÃnatvÃt sargo bhavatÅti / sjyata iti sarga÷ // 52 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 53
----------------------------------------------------------------------
yathà dvÃvetau pÆrvotpannau tatha bhÆtasargo 'pÅti darÓayannÃha-
##
'a«Âavikalpa÷' ityÃdi / devÃnÃmayaæ daiva÷ / so '«Âavidha÷ / tadyathà brÃhma÷, prÃjÃpatya÷, saura÷, Ãsura÷, gÃndharva÷, yÃk«a÷, rÃk«asa÷, paiÓÃcaÓceti //
'tairyagyonyaÓca pa¤cadhà bhavati' iti / tiryagyonÅnÃmayaæ tairyagyonya÷ / paÓumgapak«isarÅspasthÃvarabhedÃt pa¤cavidha÷ / tatra gavÃdyà rÃsabhÃntÃ÷ paÓava÷ / siæhÃdyà bi¬ÃlÃntà mgÃ÷ / haæsÃdyà maÓakÃntÃ÷ pak«iïa÷ / sarpÃdaya÷ kmyantÃ÷ sarÅspÃ÷ / vk«Ãdaya÷ sthÆïÃntÃ÷ sthÃvarà iti //
'mÃnu«yaÓcaikavidha÷' iti / manu«yÃïÃmayaæ mÃnu«ya÷ / evaævidhasaæsthÃnasyaikavidhatvÃt / brÃhmÃdibhedo 'pi sattvarajastamasÃæ vikalpÃt kÃlavyavahÃranimittam //
'samÃsata÷' iti / saæk«epeïa / vistaraæ...tastasyaiva (?) - jarÃyujÃï¬ajo«majodbhijjÃkhyÃÓcatvÃro bhedÃ÷ ÓÃstrÃntare dra«ÂavyÃ÷ / udbhijjÃ÷ sthÃvarÃ÷ //
'bhautika÷ sarga÷' iti / bhÆte«u bhavo bhautika÷, lokotpÃda ityartha÷ / sa ca dvividha÷ // 53 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 53
----------------------------------------------------------------------
sthÆlaÓarÅre sattvayi kaÓcideva kvacidadhikyena vartata iti darÓayannÃha-
#<Ærdhvaæ sattvaviÓÃlastamoviÓÃlaÓca mÆlata÷ sarga÷ /
madhye rajoviÓÃlo, brahmÃdistambaparyanta÷ // ISk_54 //>#
'Ærdhvam' ityÃdi / brahmà Ãdiryasya sargasya stambaÓca tïaviÂapaparyanta÷, sa brahmÃdistambaparyanta÷ sarga÷ / sa Ærdhva÷ sattvaviÓÃla÷ / Ærdhvaæ devalokastasyotk«ÂatvÃt tatra sÃttvika ityartha÷ / devalokasya sattvabahulatvÃt //
'tamoviÓÃlaÓca mÆlata÷ sarga÷' iti / tairyagyono mÆlam, tasyÃdhamatvÃt / tasmin mÆle tamo 'dhikaæ tamobahulatvÃt //
'madhye rajoviÓÃla÷' iti / manu«yaloke madhye / uttarÃdharabhÃvÃt tatra du÷khabahulatvÃt // 54 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 55
----------------------------------------------------------------------
yadi tri«u loke«u liÇgaæ saæsarati, tadeva tarhi sÃæsÃrikaæ sukhaæ du÷khaæ vÃpnoti, tasyaiva sÃæsÃrikatvÃdityÃha-
##
'tatra' ityÃdi / te«u loke«u jarÃmaraïaktamiti caturdu÷khopalak«aïÃrtham / garbhadu÷kham, janmadu÷kham, jarÃdu÷kham, maraïadu÷khamiti / tatra mÃtu÷ kuk«au andhatamasÅva pravi«Âasya saÇkucanaprasÃraïadu÷khaæ garbhadu÷kham / jÃyamÃnasya mÃturudarÃnnirgacchato janmadu÷kham / va.....pÃlataskhalanÃdidu÷khaæ jarÃdu÷kham / maraïÃvasthÃyÃæ sthÆlaÓarÅraæ tyajato maraïadu÷kham / etattvÃdhyÃtmikaæ du÷khe 'ntarbhÆtamaprÅtadu÷khaæ buddhyÃdhyavasitaæ puru«a÷ prÃpnoti tasya cetanatvÃt, na tu liÇgamacetanatvÃditi bhÃva÷ //
kiyantaæ kÃlamityÃha- 'liÇgasyÃvinivtte÷' iti / yÃvalliÇgasyÃvinivttistÃvadityartha÷ / tasya ca nivtti÷ pradhÃnapuru«Ãntaraj¤ÃnÃt / yataÓcaivaæ tasmÃddu÷khaæ svabhÃvena / liÇgagarbhÃdyavasthÃsu svabhÃvato du÷khamityartha÷ / lokatraye sukhamapi prÃpnoti, tannoktaæ tasyÃniyatatvÃt / jarÃdidu÷khaæ tu niyatamiti // 55 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 56
----------------------------------------------------------------------
yo 'yaæ bhÃvaliÇgabhÆtatatsarga÷ sa kimÅÓvarÃt, yathocyate-
ÅÓvaraprerito gacchet svargaæ và Óvabhrameva và /
iti, kiæ và puru«Ãt, yathocyate-
puru«a evedaæ sarvaæ yadbhÆtaæ yacca bhavyam /
iti, kiæ và svabhÃvÃt, yathocyate-
svabhÃvikamevedaæ sarvaæ jagannahi marudÃdaya÷ kenacit kriyante /
ityatrÃha-
##
'itye«a praktikta÷' ityÃdi / Ãrabhyata ityÃrambha÷ / praktikta iti pradhÃnakta÷, neÓvarÃdikta ityartha÷ / lokatrayaæ triguïÃtmakaæ bhavati, tacca triguïÃyà eva prakterutpadyate / napai svabhÃvikam, viparÅtaguïado«aprasaÇgÃddeÓÃniyamayogÃcca //
sa kiæsvarÆpa ityÃha- 'mahadÃdiviÓe«abhÆtaparyanta÷' iti / buddhirÃdiryasyÃrambhasya / bhÆtÃni lokatraye yÃnyabhinnasaæsthÃnÃni sthÆlaÓarÅrÃkhyÃni / vi«ayÃÓca / bÃhyÃÓca vi«ayÃ÷ sÆk«mÃ÷ sthÆlÃ÷ / te paryante 'vasÃne yasya sa tathokta÷ / anena bhÃvaliÇgabhÆtasargÃkhyÃstraya ÃkhyÃtÃ÷ //
kimarthamayaæ pradhÃnasyÃrambha ityatrÃha- 'pratipuru«avimok«Ãrtham' iti / ekaikasya puru«asya puru«asya vimuktyarthamÃrambha÷, puru«ÃïÃæ bahutvÃt / bhÃvasarge bhÆtasarge cÃneka iti darÓayati / tathÃhi mok«Ãrthaæ vi«ayopabhogÃrthaæ cÃyamÃrambha iti dra«Âavyam / pradhÃnena hi puru«Ãrtha÷ kartavya÷ / sa ca dvividha÷ / vi«ayopabhoga÷ kaivalyaæ ca / tadubhayaæ ktvà nivartata iti //
'svÃrtha÷' iti / ya÷ kaÓcit devadattasvÃrtha eva parÃrtho rahititaæ pravartate na parastapastakaroti (?) tathà pradhÃnamapÅtyartha÷ // 56 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 57
----------------------------------------------------------------------
nanu ca sacetanasya buddhipÆrvikà pravttirbhavati, pradhÃnasyÃcetanatvÃtkathaæ lokatraye puru«aæ vi«ayai÷ saæyojya dhyÃnena vipramocya nivarteta / kathamevaævidhà pravtti÷ / nÃyaæ niyama÷, acetanÃnÃmapi loke pravttidarÓanÃt / yadÃha-
##
'vatsavivddhinimittam' ityÃdi / vatsasya vivddhi÷ pu«Âi÷ / tasyà nimittam //
'k«Årasya yathà pravttiraj¤asya' iti / acetanasya / yathà tïadikamacetanaæ gavÃÓitaæ pÅtaæ ca, vatsasya pu«Âi÷ kartavyeti, k«ÅrÃtmanà pariïamati ktÃrthaæ ca nivartata iti // 57 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 58
----------------------------------------------------------------------
yadi puru«avimok«Ãrthaæ pradhÃnasya pravtti÷, pravtte÷ prÃk puru«asya kaivalyaæ sthitameva, tat kiæ tena pravttena? tathà cÃhu÷ -
madhvarthaæ prasthita÷ kaÓcid grÃmÃbhyÃÓe tu mÃk«ikam /
akke cenmadhu vindeta kimarthaæ parvataæ vrajet // iti //
atrÃha-
##
'autsukyam' ityÃdi / yathautsukyanivttyarthamabhimatakriyÃsu loka÷ pravartate, tadvat pralayÃvasthÃyÃæ puru«o 'pi mok«animittaæ yadautsukyaæ tannivttaye pravartayetpradhÃnamiti // 58 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 59
----------------------------------------------------------------------
udÃharaïÃntaramÃha-
##
'raÇgasya' ityÃdi / ntyatÅti narttakÅ / sà tathà raÇgasya nttaæ darÓayitvà tasmÃnnttÃnnivartate viramati, d«ÂÃhamaneneti ktaprayojanà satÅ, tathà puru«asyÃtmÃnaæ saæprakÃÓya devÃdibhÃvarÆpaæ gatà nivartate prakti÷ pradhÃnamityartha÷ // 59 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 60
----------------------------------------------------------------------
nanu ca naÂÅ raÇgÃt svÃrthaæ sÃdhayati, praktestu puru«Ãrtha÷ svÃrtho yenaivamÃcarayatÅtyÃha-
##
'nÃnÃvidhai÷' ityÃdi / pÆrvaæ saptabhirdharmÃdibhirupÃyaistri«u vi«aye«vÃtmanaæ prakÃÓayatyupakÃriïÅ, tadanantaramekena j¤ÃnÃkhyena kaivalyaæ kurvÃïopakÃriïÅ bhavati //
'anapakÃriïa÷ puæsa÷' iti / na pumÃæstÃæ pratyupakaroti, ahamanayopakta iti / punassà tamupakaroti //
nÃsau tÃmityÃha - ' guïavatyaguïasya sata÷' iti / guïasattvÃtprakti÷ sakriyÃ, nirguïatvÃt puru«o ni«kriya iti / tasyÃrthamapÃrthakaæ carati / tasya puæso 'rtho dvividha÷- vi«ayopabhoga÷ kaivalyaæ ca / tannirarthakaæ karoti, yatastasyÃ÷ prayojanÃbhÃva÷ / vyaktÃtmanà ' 'tmÃnaæ darÓayati natvavyaktÃtmanà // 60 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 61
----------------------------------------------------------------------
tathÃhi - guïÃnÃæ sÃmyÃvasthà prakti÷ / kutaÓca sà na sarvÃtmanà ' 'tmÃnaæ prakÃÓayati, pumÃnapi na sarvathà paÓyati ? tathà cÃhu÷-
guïÃnÃæ paramaæ rÆpaæ na d«Âipathamcchati /
yattu d«Âipathaæ prÃptaæ tanmÃyÃvastu tucchakam // iti / atrÃha -
##
'prakte÷' ityÃdi / sukumÃrataramiti sÆk«mataramitarat / etaduktaæ bhavati- prÃgvyaktÃtmanà prakÃÓayati na tvavyaktÃtmanÃpi, yena j¤ÃnÃvasthÃyÃæ praktermatirbhavati mama sÆk«mataraæ na ki¤cidaparamasti yaddra«Âavyaæ puru«eïa //
('yà d«Âà 'smi' iti / sà praktirvyaktÃtmanà ca) d«ÂÃhamaneneti na punardarÓanamupaiti puru«asya, dra«ÂavyÃbhÃvÃt / tataÓcaivaæ sarvathà praktirÃtmÃnaæ prakÃÓayati, puru«aÓcaitÃæ sarvathà paÓyati // 61 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 62
----------------------------------------------------------------------
tasmÃnna puru«asya bandho nÃpi saæsaraïaæ mok«o vetyÃha-
##
'tasmÃnna badhyate' ityÃdi / bandhÃbhÃvÃnna badhyate / puru«asyÃpi kÃryatvÃdbandho nÃsti / na vimucyate tasyà bandhanÃt / nÃpi saæsarati ni«kriyatvÃt / kaÓciditi puru«a ityartha÷ //
kasya tarhi bandhÃdaya ityÃha- saæsarati badhyate mucyate ca praktiriti / nanu ca tasyÃ÷ sukumÃratvÃdbandhÃdayo na sambhavantyevetyatrÃha- nÃnÃÓraye«urabhivajyate (?) / tatrÃÓrayÃ÷ bhÃvaliÇgabhÆtÃssargÃ÷ / te praktipuru«avannÃnÃvidhÃ÷ // 62 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 63
----------------------------------------------------------------------
tataÓca nÃnÃÓrayatvÃdeva darÓayannÃha-
##
'rÆpai÷' ityÃdi / dharmÃdayo buddhe rÆpÃnyuktÃni / 'saptabhi÷' / j¤Ãnaæ tyaktvà te ca prakterÃtmabhÆtÃ÷ / saivÃtmanaiva puru«Ãrthaæ pratyÃtmÃnaæ mahadÃdisÆk«maparyantaæ liÇgaæ badhnÃti / bandhaÓca trividha÷ / tacca liÇgaæ bhÃvÃdibhiradhivÃsitamarthameva / saæsaratÅti / praktireva saæsarati //
'saiva ca' iti / prakti÷ puru«Ãrthaæ prati kaivalyÃrthaæ vimocayatyÃtmÃnam //
'ekarÆpeïa' iti / ekaæ ca tadrÆpaæ ceti / j¤ÃnÃkhyena rÆpeïetyartha÷ / yaæ puru«amapek«ya j¤ÃnamutpÃdayati taæ pratyavyaktamÃtmÃnaæ saæharatÅtyartha÷ / nahi dharmÃdaya÷ puru«adharmà yastairbadhyate / nÃpi saæsarati, aliÇgabhÃvatvÃt / nÃpi mucyate, tasya bandhanatvÃt // 63 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 64
----------------------------------------------------------------------
tadevaæ j¤Ãnaæ kathamutpadyate yena mocayatÅtyÃha-
##
'evaæ tattvÃbhyÃsÃt' ityÃdi / evamiti vak«yamÃïe yojyam / tattvÃni pa¤caviæÓati÷ / te«Ãæ puna÷ puna÷ svarÆpeïÃbhyasanamabhyÃsa÷ / yadetat sÆk«maÓarÅraæ bhautikaæ ca tasminna bhavÃmi, api tu prakti÷ //
'na me' ityÃdi / na mamedamapi tu prakte÷ //
nÃhamiti / nÃpyahaæ praktirityevaæ tattvÃbhyÃsÃt / kiæviÓi«ÂÃt - aviparyayÃdahamityamÃnasaæÓayÃt j¤Ãnamutpadyate //
ÅdÓamityÃha- 'apariÓe«am' iti / paripÆrïaæ viÓuddham saæsÃramalÃpagamÃt kevalamekamityartha÷ // 64 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 65
----------------------------------------------------------------------
nanu j¤Ãnena puru«a÷ kiæ paÓyatÅtyÃha-
##
'tena' ityÃdi / yat praktij¤Ãnamutpadyate taæ prati nivta÷ prasavo liÇgabhÆtasargÃkhyo yasyÃ÷ prakte÷ sa tathoktà / prasavanivttyà và yo vi«ayo vi«ayebhyo nivartate tadvaÓÃt, saptabhyo rÆpebhyo dharmÃdibhyo nivttà praktirbhavati / bhÃvasaæsargo 'pi yasyà nivartata ityartha÷ / tÃmevaævidhÃmavyaktarÆpÃæ paÓyati puru«a÷ //
'prek«akavadavasthita÷' iti / yathà prek«aka÷ pravarttitanttamupasaæhtanttÃæ ca narttakÅæ paÓyati, tathà puru«o 'pi pravartitasargÃmupasaæhtasargÃæ ceti //
'svastha÷' iti / Ãtmani sthito na praktistha÷, tata÷ prakternivttatvÃt // 65 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 66
----------------------------------------------------------------------
nanu ca yadi praktirgarbhabhÆ÷puru«aæ prati nivttaprasavÃ, tasyÃÓca praktestadÃnÅæ sarvagatatvÃdastyeva saæyogastatkimiti puna÷ ÓarÅrotpattirna bhavatÅtyÃha -
##
'd«Âà mayÃ' ityÃdi / tayordvayoreka÷ puru«a upek«aka÷, sarvathÃ...tvÃt / yathà prek«ako naÂÅmupek«ate nivttÃbhilëatvÃt //
'd«Âà 'hamityuparatà 'nyÃ' iti / aparà praktiruparatà nivttaprasavà / sarvathà 'hamanena d«Âeti //
tataÓca saæyoge 'pi tayo÷ prayojanaæ nÃsti sargasya / vi«ayopabhogÃrtha÷ sarga÷ / tasminneva caritÃrthatvÃt na puna÷ sargamÃrabhate / nahi naÂÅ raÇge prek«akairnirÃkÃæk«itaæ punarnttamÃrabhate // 66 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 67
----------------------------------------------------------------------
yadyÃtmaj¤ÃnÃt kaivalyaprÃpti÷, tadanantarameva ÓarÅraæ kasmÃnna nivartata ityÃha-
##
'samyak j¤ÃnÃdhigamÃt' ityÃdi / samyak j¤ÃnamÃtmaj¤Ãnam / tasyÃdhigamÃdÃtmaj¤ÃnaprÃpterityartha÷ //
'dharmÃdÅnÃmakÃraïaprÃptau' iti / na kÃraïamakÃraïam, tasyÃmakÃraïaprÃptÃveva taduktaæ bhavati / samyak j¤ÃnÃdhigamÃtte«Ãæ dharmÃdÅnÃmagnidagdhabÅjavadaÓaktatvÃt //
janmÃntarasaæskÃravaÓÃddhtaÓarÅra÷ pumÃæsti«Âhati / katham- cakrabhramavat / yathà kulÃlavyÃpÃre nivtte 'pi vegavaÓÃt kiyantamapi kÃlaæ cakrabhramasti«Âhati tathà ÓarÅramapÅtyartha÷ // 67 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 68
----------------------------------------------------------------------
kadà sa mok«o bhavatÅtyatra-
##
'prÃpte ÓarÅrabhede' ityÃdi / liÇgabhautikaÓarÅre pthagbhÆte yathà saæbhÆte layaæ gati te«vityartha÷ (?) //
'caritÃrthatvÃt pradhÃnavinivttau' iti / pradhÃnaæ liÇgÃtmanà pariïataæ nivartate / nivttÃvubhayaæ kaivalyamÃpnoti //
'aikÃntikamÃtyantikaæ ca' iti / tatrÃtmaj¤ÃnotpÃdÃdavaÓyaæbhÃvi kaivalyamityaikÃntikam / satyapi tayo÷ saæyoge prayojanÃbhÃvÃnna puna÷ sarga ityÃtyantikamiti // 68 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 69
----------------------------------------------------------------------
saptatyÃæ viÓuddhiæ darÓayannÃha-
##
'puru«Ãrthaj¤Ãnam' ityÃdi / puru«Ãrthaæ j¤Ãnaæ ceti puru«Ãrthaj¤Ãnam / yadidaæ pa¤caviæÓatitattvaj¤Ãnaæ tatpradhÃnam, puru«Ãrthamok«o 'nena prÃpyata iti ktvà / guhyamidamaprakÃÓyam / sÃdhujanÃdanyasmai na deyamityartha÷ //
'paramar«iïà samÃkhyÃtam' iti / kapilamuninà prakÃÓitam //
'sthityutpattipralayÃÓcintyante yatra bhÆtÃnÃm' iti / yatra j¤Ãne bhÆtÃnÃæ brahmÃdistambaparyantÃnÃæ sthityÃdayo vyavasthÃpyante / tatrotpannÃnÃæ prabandhenÃvasthÃnaæ sthiti÷ / sà ca tri«u sthÃne«u daivamÃnu«atairyagyone«u utpatti÷ s«ÂapradhÃnÃt yÃvat tanmÃtrebhya÷ pa¤camahÃbhÆtÃni / s«ÂyupasaæhÃre mahÃpralaya÷, sarvo 'pyutkrameïa / tadyathà pthivyÃdayastanmÃtrÃdi«u lÅyante yÃvatpradhÃnamiti / tena pa¤caviæÓatitattvavyatiriktaæ nÃstÅtyetaduktam // 69 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 70
----------------------------------------------------------------------
muninà samÃkhyÃtamiti kuto j¤Ãyata ityÃha-
##
'etat' ityÃdi / 'pavitram' iti / du÷khatrayametat punÃtÅti ktvà / sarvabhedÃnÃmagrebhavatvÃdagryam //
'munirÃsuraye 'nukampayà pradadau' iti / kapilasya mahÃmune÷ sahotpannÃÓcatvÃro dharmÃdaya÷ / tatra j¤ÃnÃkhyena bhÃvenÃndhe tamasi vartamÃnaæ jagat d«Âavato mune÷ karuïotpannà / tayà ca preryamÃïa Ãsuriæ sagotrabrÃhmaïaæ var«asahasrayÃtinamÃgatyovÃca / 'Ãsure ramase tvaæ ghasthadharmeïa' iti / sa tamÃha- 'bhagavan na rame 'ham' iti / punarvar«asahasre pÆrïe taæ gatvà tathovÃca / so 'pi 'bhagavan na rame 'ham' ityuvÃca / tato muninà 'yadi viraktastvam, ehi brahmacaryaæ cara' ityasÃvukta÷ / sa tu pradipadya ghasthadharmaæ tyaktvà pravrajita÷ / tasmai Ói«yÃyÃnukampayà saæk«ipya dattavÃn / 'tama eva khalvidamÃsÅt' / tasmiæstamasi k«etraj¤a eva prathama÷ / tama÷ pradhÃnam, k«etraj¤a÷ puru«a ucyate /
Ãsurirapi tadeva saæk«iptaæ pa¤caÓikhÃya svaÓi«yÃyÃnukampayà pradadau //
'tena' iti / pa¤caÓikhena muninà bahudhà ktaæ tantram / «a«ÂitantrÃkhyaæ «a«Âikhaï¬aæ ktamiti / tatraiva hi «a«Âirarthà vyÃkhyÃtÃ÷ // 70 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 71
----------------------------------------------------------------------
nanu ca «a«ÂitantramevÃstu kiæ saptatyeti svaÓÃstrakaraïaprayojanamÃha-
#<Ói«yaparamparayà ' 'gatamÅÓvarak«ïena caitadÃryÃbhi÷ /
saæk«ipyÃryamatinà samyagvij¤Ãya siddhÃntam // ISk_71 //>#
'Ói«yaparamparayÃ' ityÃdi / munerÃsure÷ pa¤caÓikhastathà gargagautamaprabhtirïarÃmataægramyà (?) ÅÓvarak«ïanÃmÃnaæ parivrÃjakamityanayà Ói«yaparamparayà / iti j¤ÃnamayarÆpeïÃgataæ siddhÃntaæ «a«Âitantram / samyagvij¤Ãya saæk«iptaæ «a«Âitantram, pa¤caviæÓatitattvÃkhyaæ j¤Ãnamityartha÷ //
Ãryamati÷, adhigatatattvaj¤ÃnatayÃryamati÷ //
'ÃryÃbhi÷' iti / saptatyetyartha÷ / 'du÷khatrayÃbhighÃtÃt' 'etat pavitram' iti saptatyÃbhihitam // 71 //
----------------------------------------------------------------------
kÃrikà 72
----------------------------------------------------------------------
atra «a«Âitantre bahavo 'rthÃ÷, te 'tra noktà ityÃha-
##
'saptatyÃm' ityÃdi / 'e«a pratyayasargo viparyayÃÓaktitu«ÂisiddhyÃkhya÷' ityÃdinà granthena ya uktÃste ktsnasya «a«ÂitantrasyÃpi //
kintu 'ÃkhyÃyikÃvirahitÃ÷ paravÃdavivarjitÃ÷ ÓuddhÃ÷' iti / ÃkhyÃyikà ÃkhyÃnam, tadvirahitÃ÷ / paracodyaæ tena vivarjitÃ÷ / ÓuddhÃ÷ kevalÃ÷ / paraæ bandhamok«opayogino 'rthÃ÷ darÓità iti tasmÃt sampÆrïeyaæ saptatiriti // 72 //
----------------------------------------------------------------------
// iti ÓrÅmatparamahaæsaparivrÃjakÃcÃryaÓrÅgovindabhagavatpÆjyapÃdaÓi«yeïa ÓrÅÓaÇkarabhagavatà ktà sÃækhyasaptatiÂÅkà samÃptà //