Dipartimento di Studi Orientali ------------------------------------------------------------------------ DSO - Sanskrit Archive ------------------------------------------------------------------------ Title: Pratyabhij¤ahrdaya Author: Ksemaraja ------------------------------------------------------------------------ Encoded by: Dott. Marino Faliero Date: July 1998 Updated: ----- Sanskrit diacritical marks ------------------------------------------------------------------------ ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for ³ ³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes ³ ³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 195 ³ ³ long A ù 249 ³ ³ long i Å 197 ³ ³ long I ý 253 ³ ³ long u Æ 198 ³ ³ long U ô 244 ³ ³ vocalic r ­ 173 ³ ³ vocalic R ã 227 ³ ³ long vocalic r Ì 204 ³ ³ vocalic l Ê 202 ³ ³ long vocalic l Ë 203 ³ ³ velar n Ç 199 ³ ³ velar N § 167 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t  194 ³ ³ retroflex T è 232 ³ ³ retroflex d ¬ 172 ³ ³ retroflex D Ö 214 ³ ³ retroflex n ï 239 ³ ³ retroflex N × 215 ³ ³ palatal s Ó 211 ³ ³ palatal S Á 193 ³ ³ retroflex s « 171 ³ ³ retroflex S å 229 ³ ³ anusvara æ 230 ³ ³ capital anusvara õ 245 ³ ³ visarga ÷ 247 ³ ³ capital visarga ê 234 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ oæ namo maÇgalamÆrtaye | atha pratyabhij¤Ãh­dayam || [1] ________ nama÷ ÓivÃya satataæ pa¤cak­tyavidhÃyine | cidÃnandaghanasvÃtmaparamÃrthÃvabhÃsine || [2] ÓÃÇkaropani«atsÃrapratyabhij¤Ãmahodadhe÷ | k«emeïoddh­yate sÃra÷ saæsÃravi«aÓÃntaye || iha ye sukumÃramatayo 'k­tatÅk«ïatarkaÓÃstrapariÓramÃ÷ ÓaktipÃtonmi«itapÃrameÓvarasamÃveÓÃbhilëiïa÷ katicit bhaktibhÃja÷ te«Ãm ÅÓvarapratyabhij¤opadeÓatattvaæ manÃk unmÅlyate | tatra svÃtmadevatÃyà eva sarvatra kÃraïatvaæ sukhopÃyaprÃpyatvaæ mahÃphalatva.= m ca abhivyaÇktum Ãha citi÷ svatantrà viÓvasiddhihetu÷ || 1 || viÓvasya sadÃÓivÃde÷ bhÆmyantasya siddhau ni«pattau prakÃÓane sthityÃtmani parapramÃt­viÓrÃntyÃtmani ca saæhÃre parÃÓaktirÆpà citir eva bhagavatÅ svatantrà anuttaravimarÓamayÅ ÓivabhaÂÂÃrakÃbhinnà hetu÷ kÃraïam | asyÃæ hi prasarantyÃæ jagat unmi«ati vyavati«Âhate ca niv­ttaprasarÃyÃæ ca nimi«ati iti svÃnubhava eva atra sÃk«Å | anyasya tu mÃyÃprak­tyÃde÷ citprakÃÓabhinnasya aprakÃÓamÃnatvena asattvÃn na kvacid api hetutvam prakÃÓamÃnatve tu prakÃÓaikÃtmyÃt prakÃÓarÆpà citir eva hetu÷ na tv asau kaÓcit | ata eva deÓakÃlÃkÃrà etats­«Âà etadanuprÃïitÃÓ ca naitatsvarÆpaæ bhettum alam iti vyÃpakanityoditaparipÆrïarÆpà iyam ity arthalabhyam eva etat | nanu jagad api cito bhinnaæ naiva kiæcit abhede ca kathaæ hetuhetumadbhÃva÷ ucyate | cid eva bhagavatÅ svacchasvatantrarÆpà tattadanantajagadÃtmanà sphurati ity etÃvat paramÃrtho 'yaæ kÃryakÃraïabhÃva÷ | yataÓ ca iyam eva pramÃt­pramÃïaprameyamayasya viÓvasya siddhau prakÃÓane hetu÷ tato 'syÃ÷ svatantrÃparicchinnasvaprakÃÓarÆpÃyÃ÷ siddhau abhinavÃrthaprakÃÓanarÆpa.= m na pramÃïavarÃkam upayuktam upapannaæ và | tad uktam trikasÃre svapadà svaÓiraÓchÃyÃæ yadval laÇghitum Åhate | pÃdoddeÓe Óiro na syÃt tatheyaæ baindavÅ kalà || iti | yataÓ ca iyaæ viÓvasya siddhau parÃdvayasamÃrasyÃpÃdanÃtmani ca saæhare hetu÷ tata eva svatantrà | pratyabhij¤ÃtasvÃtantryà satÅ bhogamok«asvarÆpÃïÃæ viÓvasiddhÅnÃæ hetu÷ | ity Ãv­ttyà vyÃkhyeyam | api ca viÓvaæ nÅlasukhadehaprÃïÃdi tasya yà siddhi÷ pramÃnopÃrohakrameïa vimarÓamayapramÃtrÃveÓa÷ saiva hetu÷ parij¤Ãne upÃyo yasyÃ÷ | anena ca sukhopÃyatvam uktam | yad uktaæ ÓrÅvij¤ÃnabhaÂÂÃrake grÃhyagrÃhakasaævitti÷ sÃmÃnyà sarvadehinÃm | yoginÃæ tu viÓe«o 'yaæ saæbandhe sÃvadhÃnatà [3] || iti | citi÷ iti ekavacanaæ deÓakÃlÃdyanavacchinnatÃm abhidadhat samastabhedavÃdÃnÃm avÃstavatÃæ vyanakti | svatantraÓabdo brahmavÃdavailak«aïyam Ãcak«Ãïa÷ cito mÃheÓvaryasÃratÃæ brÆte | viÓva ityÃdipadam aÓe«aÓaktitvaæ sarvakÃraïatvaæ sukhopÃyatvaæ mahÃphalaæ ca Ãha || nanu viÓvasya yadi citi÷ hetu÷ tat asyà upÃdÃnÃdyapek«ÃyÃæ bhedavÃdÃparityÃga÷ syÃt ity ÃÓaÇkya Ãha svecchayà svabhittau viÓvam unmÅlayati || 2 || svecchayà na tu brahmÃdivad anyecchayà | tayaiva ca na tu upÃdÃnÃdyapek«ay= à | evaæ hi prÃguktasvÃtantryahÃnyà cittvam eva na ghaÂeta | svabhittau na tu anyatra kvÃpi | prÃk nirïÅtaæ viÓvaæ darpaïe nagaravat abhinnam api bhinnam iva unmÅlayati | unmÅlanaæ ca avasthitasyaiva prakaÂÅkaraïaæ it= y anena jagata÷ prakaÓaikÃtmyenÃvasthÃnam uktam || atha viÓvasya svarÆpaæ vibhÃgena pratipÃdayitum Ãha tan nÃnà anurÆpagrÃhyagrÃhakabhedÃt || 3 || tad viÓvaæ nÃnà anekaprakÃram | katham anurÆpÃïÃæ parasparaucityÃvasthÅnÃæ grÃhyÃïÃæ grÃhakÃïÃæ ca bhedÃd vaicitryÃt | tathà ca sadÃÓivatattve 'hantÃcchÃditÃsphuÂedantÃmayaæ yÃd­Óaæ parÃpararÆpaæ viÓvaæ grÃhyaæ tÃd­g eva ÓrÅsadÃÓivabhaÂÂÃrakÃdhi«Âhito mantramaheÓvarÃkhya÷ pramÃt­varga÷ parameÓvarecchÃvakalpitatathÃvasthÃna÷ | ÅÓvaratattve sphuÂedantÃhantÃsÃmÃnÃdhikaraïyÃtma yÃd­g viÓvaæ grÃhya.= m tathÃvidha eva ÅÓvarabhaÂÂÃrakÃdhi«Âhito mantreÓvaravarga÷ | vidyÃpade ÓrÅmadanantabhaÂÂÃrakÃdhi«Âhità bahuÓÃkhÃvÃntarabhedabhinnà yathÃbhÆtà mantrÃ÷ pramÃtÃra÷ tathÃbhÆtam eva bhedaikasÃraæ viÓvam api prameyam | mÃyordhve yÃd­Óà vij¤ÃnÃkalÃ÷ kart­tÃÓÆnyaÓuddhabodhÃtmÃna÷ tÃd­g eva tadabhedasÃraæ sakalapralayÃkalÃtmakapÆrvÃvasthÃparicitam e«Ãæ prameyam | mÃyÃyÃæ ÓÆnyapramÃtÌïÃæ pralayakevalinÃæ svocitaæ pralÅnakalpaæ prameyam | k«itiparyantÃvasthitÃnÃætu sakalÃnÃæ sarvato bhinnÃnÃæ parimitÃnÃæ tathÃbhÆtam eva prameyam | taduttÅrïaÓivabhaÂÂÃrakasya prakÃÓaikavapu«a÷ prakÃÓaikarÆpà eva bhÃvÃ÷ | ÓrÅmatparamaÓivasya puna÷ viÓvottÅrïaviÓvÃtmakaparamÃnandamayaprakÃÓaikaghanasya evaævidham eva ÓivÃdidharaïyantam akhilaæ abhedenaiva sphurati | na tu vastuta÷ anyat kiæcit grÃhyaæ grÃhakaæ và | api tu ÓrÅparamaÓivabhaÂÂÃraka eva itthaæ nÃnÃvaicitryasahasrai÷ sphuratÅty abhihitaprÃyam || yathà ca bhagavÃn viÓvaÓarÅra÷ tathà citisaækocÃtmà cetano 'pi saækucitaviÓvamaya÷ || 4 || ÓrÅparamaÓiva÷ svÃtmaikyena sthitaæ viÓvaæ sadÃÓivÃdyucitena rÆpena avabibhÃsayi«u÷ pÆrvaæ cidaikyÃkhyÃtimayÃnÃÓritaÓivaparyÃyaÓÆnyÃtiÓÆnyÃtmatayà prakÃÓÃbhedena prakÃÓamÃnatayà sphurati | tata÷ cidrasÃÓyÃnatÃrÆpÃÓe«atattvabhuvanabhÃvatattatpramÃtrÃdyÃtmatayÃpi prathate | yathà ca evaæ bhagavÃn viÓvaÓarÅra÷ tathà citisaækocÃtmà saækucitacidrÆpa÷ cetano grÃhako 'pi vaÂadhÃnikÃvat saækucitÃÓe«aviÓvarÆpa÷ | tathà ca siddhÃntavacanam vigraho vigrahÅ caiva sarvavigrahavigrahÅ | iti | triÓiromate 'pi=20 sarvadevamaya÷ kÃyas taæ cedÃnÅæ Ó­ïu priye | p­thivÅ kaÂhinatvena dravatve 'mbha÷ prakÅrtitam || ity upakramya=20 triÓirobhairava÷ sÃk«Ãd vyÃpya viÓvaæ vyavasthita÷ | ity antena granthena grÃhakasya saækucitaviÓvamayatvam eva vyÃharati | ayaæ cÃtrÃÓaya÷ grÃhako 'pi ayaæ prakÃÓaikÃtmyena uktÃgamayuktyà ca viÓvaÓarÅraÓivaikarÆpa eva kevalaæ tanmÃyÃÓaktyà anabhivyaktasvarÆpatvÃt saækucita iva ÃbhÃti | saækoco 'pi vicÃryamÃïa÷ cidaikÃtmyena prathamÃnatvÃt cinmaya eva | anyathà tu na kiæcit iti sarvo grÃhako viÓvaÓarÅra÷ ÓivabhaÂÂÃraka eva | tad uktaæ mayaiva akhyÃtir yadi na khyÃti khyÃtir evÃvaÓi«yate | khyÃti cet khyÃtirÆpatvÃt khyÃtir evÃvaÓi«yate || iti | anenaivÃÓayena ÓrÅspandaÓÃstre«u yasmÃt sarvamayo jÅva÷ ............................ | ity upakramya=20 tena ÓabdÃrthacintÃsu na sÃvasthà na ya÷ Óiva÷ [4] | ityÃdinà ÓivajÅvayor abheda evokta÷ | etattattvaparij¤Ãnam eva mukti÷ | etattattvÃparij¤Ãnam eva ca bandha iti bhavi«yati eva etat || nanu grÃhako 'yaæ vikalpamaya÷ vikalpanaæ ca cittahetukaæ sati ca citte katham asya ÓivÃtmakatvaæ iti ÓaÇktvà cittam eva nirnetum Ãha citir eva cetanapadÃd avarƬhà cetyasaækocinÅ cittam || 5 || na cittaæ nÃma anyat kiæcit api tu saiva bhagavatÅ tat | tathà hi sà sva.= m svarÆpaæ gopayitvà yadà saækocaæ g­hïÃti tadà dvayÅ gati÷ | kadÃcid ullasitam api saækocaæ guïÅk­tya citprÃdhÃnyena sphurati | kadÃcit saækocapradhÃnatayà | citprÃdhÃnyapak«e sahajaæ prakÃÓamÃtrapradhÃnatve vij¤ÃnÃkalatà | prakÃÓaparÃmarÓapradhÃnatve tu vidyÃpramÃt­tà | tatrÃpi krameïa saækocasya tanutÃyÃæ ÅÓasadÃÓivÃnÃÓritarÆpatà | samÃdhiprayatnopÃrjite tu citpradhÃnatve ÓuddhÃdhvapramÃt­tà kramÃt kramaæ prakar«avatÅ | saækocaprÃdhÃnye tu ÓÆnyÃdipramÃt­tà | evam avasthite sati citir eva saækucitagrÃhakarÆpà cetanapadÃt avarƬhà arthagrahaïonmukhÅ satÅ cetyena nÅlasukhÃdinà saækocinÅ ubhayasaækocasaækucitaiva cittam | tathà ca=20 svÃÇgarÆpe«u bhÃve«u patyur j¤Ãnaæ kriyà ca yà | mÃyà t­tÅye te eva paÓo÷ sattvaæ rajas tama÷ [5] || ityÃdinà svÃtantryÃtmà citiÓaktir eva j¤ÃnakriyÃmÃyÃÓaktirÆpà paÓudaÓÃyÃæ saækocaprakar«Ãt sattvarajastama÷svabhÃvacittÃtmatayà sphuratÅti ÓrÅpratyabhij¤ÃyÃm uktam | ata eva ÓrÅtattvagarbhastotre vikalpadaÓÃyÃm api tÃttvikasvarÆpasadbhÃvÃt tadanusaraïÃbhiprÃyeïoktam ata eva tu ye kecit paramÃrthÃnusÃriïa÷ | te«Ãæ tatra svarÆpasya svajyoti«Âvaæ na lupyate || iti || cittam eva tu mÃyÃpramÃtu÷ svarÆpam ity Ãha tanmayo mÃyÃpramÃtà || 6 || dehaprÃïapadaæ tÃvat cittapradhÃnam eva | ÓÆnyabhÆmir api cittasaæskÃravaty eva | anyathà tato vyutthitasya svakartavyÃnudhÃvanÃbhÃva÷ syÃd iti cittamaya eva mÃyÅya÷ pramÃtà | amunaiva ÃÓayena ÓivasÆtre«u vastuv­ttÃnusÃreïa "caitanyam ÃtmÃ" [6] ity abhidhÃya mÃyÃpramÃt­lak«aïÃvasare puna÷ "cittam ÃtmÃ" [7] ity ukta= m || asyaiva samyak svarÆpaj¤ÃnÃt yato mukti÷ asamyak tu saæsÃra÷ tata÷ tilaÓa etatsvarÆpaæ nirbhaÇktum Ãha sa caiko dvirÆpas trimayaÓ caturÃtmà saptapa¤cakasvabhÃva÷ || 7 || nirïÅtad­Óà cidÃtmà ÓivabhaÂÂÃraka eva eka Ãtmà na tu anya÷ kaÓcit prakÃÓasya deÓakÃlÃdibhi÷ bhedÃyogÃt | ja¬asya tu grÃhakatvÃnupapatte÷ | prakÃÓa eva yata÷ svÃtantryÃt g­hÅtaprÃïÃdisaækoca÷ saækucitÃrthagrÃhakatÃm aÓnute tato 'sau prakÃÓarÆpatvasaækocÃvabhÃsavattvÃbhyÃæ dvirÆpa÷ | ÃïavamÃyÅyakÃrmamalÃv­tatvÃt trimaya÷ | ÓÆnyaprÃïapurya«ÂakaÓarÅrasvabhÃvatvÃt caturÃtmà | saptapa¤cakÃni ÓivÃdip­thivyantÃni pa¤catriæÓattattvÃni tatsvabhÃva÷ | tathà ÓivÃdisakalÃntapramÃt­saptakasvarÆpa÷ | cidÃnandecchÃj¤ÃnakriyÃÓaktirÆpatve 'pi akhyÃtivaÓÃt kalÃvidyÃrÃgakÃlaniyatika¤cukavalitatvÃt pa¤cakasvarÆpa÷ | evaæ ca ÓivaikarÆpatvena pa¤catriæÓattattvamayatvena pramÃt­saptakasvabhÃvatven= a cidÃdiÓaktipa¤cakÃtmakatvena ca ayaæ pratyabhij¤ÃyamÃno mukti÷ | anyathà tu saæsÃrahetu÷ || evaæ ca tadbhÆmikÃ÷ sarvadarÓanasthitaya÷ || 8 || sarve«Ãæ cÃrvÃkÃdidarÓanÃnÃæ sthitaya÷ siddhÃntÃ÷ tasya etasya Ãtmano naÂasyeva svecchÃvag­hÅtÃ÷ k­trimà bhÆmikÃ÷ | tathà ca caitanyaviÓi«Âaæ ÓarÅram Ãtmà iti cÃrvÃkÃ÷ | naiyÃyikÃdayo j¤ÃnÃdiguïagaïÃÓrayaæ buddhitattvaprÃyam eva ÃtmÃnaæ saæs­tau manyante | apavarge tu tad ucchede ÓÆnyaprÃyam | ahaæpratÅtipratyeya÷ sukhadu÷khÃdyupÃdhibhi÷ tirask­tÃtmà manvÃnà mÅmÃæsakà 'pi buddhÃv eva nivi«Âà | j¤ÃnasantÃna eva tattvaæ iti saugat= à buddhiv­tti«v eva paryavasitÃ÷ | prÃïa evÃtmeti kecit Órutyantavida÷ = | asad eva idam ÃsÅd ity abhÃvabrahmavÃdina÷ ÓÆnyabhuvam avagÃhya sthitÃ÷ = | mÃdhyamikÃpi evam eva | parà prak­tir bhagavÃn vÃsudeva÷ tadvisphuliÇgaprÃyà eva jÅvà iti päcarÃtrÃ÷ parasyÃ÷ prak­te÷ pariïÃmÃbhyupagamÃt avyakta evÃbhinivi«ÂÃ÷ | sÃækhyÃdayas tu vij¤ÃnakalaprÃyÃæ bhÆmiæ avalambante | sad eva idam agra ÃsÅd iti ÅÓvaratattvapadam ÃÓrità apare Órutyantavida.= h |=20 Óabdabrahmamayaæ paÓyantÅrÆpaæ Ãtmatattvam iti vaiyÃkaraïÃ÷ ÓrÅsadÃÓivapadamadhyÃsitÃ÷ | evam anyad api anumantavyam | etac ca Ãgame«u buddhitattve sthità bauddhà guïe«v evÃrhatÃ÷ sthitÃ÷ | sthità vedavida÷ puæsi avyakte päcarÃtrikÃ÷ || ityÃdinà nirÆpitam | viÓvottÅrïam Ãtmatattvam iti tÃntrikÃ÷ | viÓvamayam iti kulÃdyÃmnÃyanivi«ÂÃ÷ | viÓvottÅrïaæ viÓvamayaæ ca iti trikÃdidarÓanavida÷ | evaæ ekasyaiva cidÃtmano bhagavata÷ svÃtantryÃvabhÃsitÃ÷ sarvà imà bhÆmikÃ÷ svÃtantryapracchÃdanonmÅlanatÃratamyabheditÃ÷ | ata eka eva etÃvadvyÃptikÃtmà | mitad­«Âayas tu aæÓÃæÓikÃsu tadicchayaiva abhimÃnaæ grÃhitÃ÷ yena dehÃdi«u bhÆmi«u pÆrvapÆrvapramÃt­vyÃptisÃratÃprathÃyÃm api uktarÆpÃæ mahÃvyaptiæ paraÓaktipÃtaæ vinà na labhante | yathoktaæ=20 vai«ïavÃdyÃs tu ye kecit vidyÃrÃgeïa ra¤jitÃ÷ | na vidanti paraæ devaæ sarvaj¤aæ j¤ÃnaÓÃlinam || iti | tathÃ=20 bhramayaty eva tÃn mÃyà hy amok«e mok«alipsayà [8] | iti | ta ÃtmopÃsakÃ÷ Óaivaæ na gacchanti paraæ padam [9] | iti ca | api ca sarve«Ãæ darÓanÃnÃæ samastÃnÃæ nÅlasukhÃdij¤ÃnÃnÃæ yÃ÷ sthitaya÷ antarmukharÆpà viÓrÃntaya÷ tÃ÷ tadbhÆmikÃ÷ cidÃnandaghanasvÃtmasvarÆpÃbhivyaktyupÃyÃ÷ | tathà hi yadà yadà bahirmukhaæ rÆpaæ svarÆpe viÓrÃmyati tadà tadà bÃhyavastÆpasaæhÃra÷ anta÷praÓÃntapadÃvasthiti÷ tattadude«yatsaævitsantatyÃsÆtraïaæ iti s­«ÂisthitisaæhÃramelanarÆp= à iyaæ turÅyà saævidbhaÂÂÃrikà tattats­«ÂyÃdibhedÃn udvamantÅ saæharantÅ ca sadà pÆrïà ca k­Óà ca ubhayarÆpà ca anubhayÃtmà ca akrama= m eva sphurantÅ sthità | uktaæ ca ÓrÅpratyabhij¤ÃÂÅkÃyÃæ tÃvad arthÃvalehena utti«Âhati pÆrïà ca bhavati | iti | e«Ã ca bhaÂÂÃrikà kramÃt kramaæ adhikam anuÓÅlyamÃnà svÃtmasÃtkaroty eva bhaktajanam || yadi evaæbhÆtasya Ãtmano vibhÆti÷ tat kathaæ ayaæ malÃv­to 'ïu÷ kalÃdivalita÷ saæsÃrÅ abhidhÅyate ityÃha cidvat tac chaktisaækocÃt malÃv­ta÷ saæsÃrÅ || 9 || yadà cidÃtmà parameÓvara÷ svasvÃtantryÃt abhedavyÃptiæ nimajjya bhedavyÃptim avalambate tadà tadÅyà icchÃdiÓaktaya÷ asaækucità api saækocavatyo bhÃnti | tadÃnÅm eva ayaæ malÃv­ta÷ saæsÃrÅ bhavati | tathà ca apratihatasvÃtantryarÆpà icchÃÓakti÷ saækucità satÅ apÆrïamanyatÃrÆpaæ [10] Ãïavaæ malam | j¤ÃnaÓakti÷ krameïa saækocÃt bhede sarvaj¤atvasya kiæcijj¤atvÃpte÷ anta÷karaïabuddhÅndriyatÃpattipÆrvaæ atyantasaækocagrahaïena [11] bhinnavedyaprathÃrÆpaæ mÃyÅyaæ malam | kriyÃÓakti÷ krameïa bhede sarvakart­tvasya kiæcitkart­tvÃpte÷ karmendriyarÆpasaækocagrahaïapÆrvaæ atyantaparimitatÃæ [12] prÃptà ÓubhÃÓubhÃnu«ÂÃnamayaæ kÃrmaæ malam | tathà sarvakart­tvasarvaj¤atvapÆrïatvanityatvavyÃpakatvaÓaktaya÷ saækocaæ g­hïÃnà yathÃkramaæ kalÃvidyÃrÃgakÃlaniyatirÆpatayà bhÃnti | tathÃvidhaÓ ca ayaæ Óaktidaridra÷ saæsÃrÅ ucyate | svaÓaktivikÃse tu Óiva eva || nanu saæsÃryavasthÃyÃm asya kiæcit Óivatocitaæ abhij¤Ãnam asti yena Óiva eva tathÃvasthita ity udgho«yate astÅtyÃha tathÃpi tadvat pa¤cak­tyÃni karoti || 10 || iha ÅÓvarÃdvayadarÓanasya brahmavÃdibhya÷ ayam eva viÓe«a÷ | yat=20 s­«ÂisaæhÃrakartÃraæ vilayasthitikÃrakam | anugrahakaraæ devaæ praïatÃrtivinÃÓanam [13] || iti ÓrimatsvacchandÃdiÓÃsanoktanÅtyà sadà pa¤cavidhak­tyakÃritvaæ cidÃtmano bhagavata÷ | yathà ca bhagavÃn ÓuddhetarÃdhvasphÃraïakrameïa svarÆpavikÃsarÆpÃïi s­«ÂyÃdÅni karoti tathà saækucitacicchaktyà saæsÃrabhÆmikÃyÃm api pa¤cak­tyÃni vidhatte | tathà hi tad evaæ vyavahÃre 'pi prabhur dehÃdim ÃviÓan | bhÃntam evÃntararthaugham icchayà bhÃsayed bahi÷ [14] || iti pratyabhij¤ÃkÃrikoktÃrthad­«Âyà dehaprÃïÃdipadaæ ÃviÓan cidrÆpo maheÓvaro bahirmukhÅbhÃvÃvasare nÅlÃdikam arthaæ niyatadeÓakÃlÃditayà yadà ÃbhÃsayati tadà niyatadeÓakÃlÃdyÃbhÃsÃæÓe asya sra«Â­tà | anyadeÓakÃlÃdyÃbhÃsÃæÓe asya saæhart­tà | nÅlÃdyÃbhÃsÃæÓe sthÃpakatà | bhedena ÃbhÃsÃæÓe vilayakÃrità | prakÃÓaikyena prakÃÓane anugrahÅt­tà | yathà ca sadà pa¤cavidhak­tyakÃritvaæ bhagavata÷ tathà mayà vitatya spandasandohe nirnÅtam | evam idaæ pa¤cavidhak­tyakÃritvaæ ÃtmÅyaæ sadà d­¬hapratipattyà pariÓÅlyamÃnaæ mÃheÓvaryaæ unmÅlayaty eva bhaktibhÃjÃm | ata eva ye sadà etat pariÓÅlayanti te svarÆpavikÃsamayaæ viÓvaæ jÃnÃnà jÅvanmuktà ity ÃmnÃtÃ÷ | ye tu na tathà te sarvato vibhinnaæ meyajÃtaæ paÓyanto baddhÃtmana÷ || na ca ayam eva prakÃra÷ pa¤cavidhak­tyakÃritve yÃvad anyo 'pi kaÓcit rahasyarÆpo 'stÅty Ãha ÃbhÃsanaraktivimarÓanabÅjÃvasthÃpanavilÃpanatas tÃni || 11 || pa¤cavidhak­tyÃni karoti iti pÆrvata÷ saæbadhyate | ÓrÅmanmahÃrthad­«Âyà d­gÃdidevÅprasaraïakrameïa yad yad ÃbhÃti tat tat s­jyate | tathà s­«Âe pade tatra yadà praÓÃntanime«aæ kaæcit kÃlaæ rajyati tadà sthitidevyà tat sthapyate | camatkÃrÃparaparyÃyavimarÓanasamaye tu saæhriyate | yathoktaæ ÓrÅrÃmena samÃdhivajreïÃpy anyair abhedyo bhedabhÆdhara÷ | parÃm­«ÂaÓ ca na«ÂaÓ ca tvadbhaktibalaÓÃlibhi÷ || iti | yadà tu saæhriyamÃïam api etat anta÷ vicitrÃÓaÇkÃdisaæskÃraæ Ãdhatte tadà tat punar udbhavi«yat saæsÃrabÅjabhÃvam Ãpannaæ vilayapadamadhyÃropitam | yadà puna÷ tat tathÃnta÷sthÃpitaæ anyad vÃnubhÆyamÃnam eva haÂhapÃkakrameïÃlaægrÃsayuktyà cidagnisÃdbhÃvam Ãpadyate tadà pÆrïatÃpÃdanena anug­hyata eva | Åd­Óaæ ca pa¤cavidhak­tyakÃritvaæ sarvasya sadà sannihitam api sadgurÆpadeÓaæ vin= à na prakÃÓata iti sadgurusaparyaiva etatprathÃrtham anusartavyà || yasya puna÷ sadgurÆpadeÓaæ vinà etatparij¤Ãnaæ nÃsti tasyÃvacchÃditasvasvarÆpÃbhi÷ nijÃbhi÷ Óaktibhi÷ vyÃmohitatvaæ bhavatÅty Ãha tadaparij¤Ãne svaÓaktibhir vyÃmohitatà saæsÃritvam || 12 || tasyaitasya sadà saæbhavata÷ pa¤cavidhak­tyakÃritvasya aparij¤Ãne ÓaktipÃtahetukasvabalonmÅlanÃbhÃvÃt aprakÃÓane svabhi÷ Óaktibhi÷ vyÃmohitatvaæ vividhalaukikaÓÃstrÅyaÓaÇkÃÓaÇkukÅlitatvaæ yat idam ev= a saæsÃritvam | tad uktaæ ÓrÅsarvavÅrabhaÂÂÃrake aj¤ÃnÃc chaÇkate lokas tata÷ s­«ÂiÓ ca saæh­ti÷ | iti | mantrà varïÃtmakÃ÷ sarve sarve varïÃ÷ ÓivÃtmakÃ÷ | iti ca | tathà hi citprakÃÓÃt avyatiriktà nityoditamahÃmantrarÆpà pÆrïÃhaævimarÓamayÅ yeyaæ parÃvÃkchakti÷ Ãdik«ÃntarÆpÃÓe«aÓakticakragarbhiïÅ sà tÃvat paÓyantÅmadhyamÃdikrameïa grÃhakabhÆmikÃæ bhÃsayati | tatra ca parÃrÆpatvena svarÆpaæ aprathayantÅ mÃyÃpramÃtu÷ asphuÂÃsÃdhÃraïÃrthÃvabhÃsarÆpÃæ pratik«aïaæ navanavÃæ vikalpakriyÃ.= m ullÃsayati | ÓuddhÃm api ca avikalpabhÆmiæ tadÃcchÃditÃm eva darÓayati | tatra ca brÃhmyÃdidevatÃdhi«ÂhitakakÃrÃdivicitraÓaktibhi÷ vyÃmohito dehaprÃïÃdim eva parimitaæ avaÓaæ ÃtmÃnaæ manyate mƬhajana÷ | brÃhmyÃdidevya÷ paÓudaÓÃyÃæ bhedavi«aye s­«ÂisthitÅ abhedavi«aye c= a saæhÃraæ prathayantya÷ parimitavikalpapÃtratÃm eva saæpÃdayanti | patidaÓÃyÃæ tu bhede saæhÃraæ abhede ca sargasthitÅ prakaÂayantya÷ kramÃt kramaæ vikalpanirhrÃsanena ÓrÅmadbhairavamudrÃnupraveÓamayÅæ mahatÅm avikalpabhÆmim eva unmÅlayanti | sarvo mamÃyaæ vibhava ity evaæ parijÃnata÷ | viÓvÃtmano vikalpÃnÃæ prasare 'pi maheÓatà [15] || ityÃdirÆpÃæ cidÃnandÃveÓamagnÃæ ÓuddhavikalpaÓaktim ullÃsayanti | tata÷ uktanÅtyà svaÓaktivyÃmohitataiva saæsÃritvam | kiæ ca citiÓaktir eva bhagavatÅ viÓvavamanÃt saæsÃravÃmÃcÃratvÃc ca vÃmeÓvaryÃkhyà satÅ khecarÅgocarÅdikcarÅbhÆcarÅrÆpai÷ aÓe«ai÷ pramÃtranta÷karaïabahi«karaïabhÃvasvabhÃvai÷ parisphurantÅ paÓubhÆmikÃyÃæ ÓÆnyapadaviÓrÃntà kiæcitkart­tvÃdyÃtmakakalÃdiÓaktyÃtmanà khecarÅcakreïa gopitapÃramÃrthikacidgaganacarÅtvasvarÆpeïa cakasti | bhedaniÓcayÃbhimÃnavikalpanapradhÃnÃnta÷karaïadevÅrÆpeïa gocarÅcakrena gopitÃbhedaniÓcayÃdyÃtmakapÃramÃrthikasvarÆpeïa prakÃÓate | bhedÃlocanÃdipradhÃnabahi«karaïadevatÃtmanà ca dikcarÅcakreïa gopitÃbhedaprathÃtmakapÃramÃrthikasvarÆpeïa sphurati | sarvato vyavacchinnÃbhÃsasvabhÃvaprameyÃtmanà ca bhÆcarÅcakreïa gopitasÃrvÃtmyasvarÆpeïa paÓuh­dayavyÃmohinà bhÃti | patibhÆmikÃyÃæ tu sarvakart­tvÃdiÓaktyÃtmakacidgaganacarÅtvena abhedaniÓcayÃdyÃtmanà gocarÅtvena abhedÃlocanÃdyÃtmanà dikcarÅtvena svÃÇgakalpÃdvayaprathÃsÃraprameyÃtmanà ca bhÆcarÅtvena patih­dayavikÃsinà sphurati | tathà coktaæ sahajacamatkÃraparijanitÃk­takÃdareïa bhaÂÂadÃmodareïa vimuktake«u pÆrïÃvacchinnamÃtrÃntarbahi«karaïabhÃvagÃ÷ | vÃmeÓÃdyÃ÷ parij¤ÃnÃj¤ÃnÃt syur muktibandhadÃ÷ || iti | evaæ ca nijaÓaktivyÃmohitataiva saæsaritvam | api ca cidÃtmana÷ parameÓvarasya svà anapÃyinÅ ekaiva sphurattÃsÃrakart­tÃtmà aiÓvaryaÓakti÷ | sà yadà svarÆpaæ gopayitvà pÃÓave pade prÃïÃpÃnasamÃnaÓaktidaÓÃbhi÷ jÃgratsvapnasu«uptabhÆmibhi÷ dehaprÃïapurya«ÂakakalÃbhiÓ ca vyÃmohayati tadà tadvyÃmohitatà saæsÃritvam | yadà tu madhyadhÃmollÃsÃæ udÃnaÓaktiæ viÓvavyÃptisÃrÃæ ca vyÃnaÓaktiæ turyadaÓÃrÆpÃæ turyÃtÅtadaÓÃrÆpÃæ ca cidÃnandaghanÃæ unmÅlayati tadà dehÃdyavasthÃyÃm api patidaÓÃtmà jÅvanmuktir bhavati | evaæ tridhà svaÓaktivyÃmohitatà vyÃkhyÃtà | cidvat iti sÆtre [16] citprakÃÓo g­hÅtasaækoca÷ saæsÃrÅ ity uktam | ih= a tu svaÓaktivyÃmohitatvena asya saæsÃritvaæ bhavati iti bhaÇgyantareïa uktam | evaæ saækucitaÓakti÷ prÃïÃdimÃn api yadà svaÓaktivyÃmohito na bhavati tadà ayaæ ÓarÅrÅ parameÓvara÷ ity ÃmnÃyasthityà ÓivabhaÂÂÃraka eva iti bhaÇgyà nirÆpitaæ bhavati | yadÃgama÷=20 manu«yadeham ÃsthÃya channÃs te parameÓvarÃ÷ | iti | uktam ca pratyabhij¤ÃÂÅkÃyÃæ "ÓarÅram eva ghaÂÃdy api và ye «aÂtriæÓattattvamayaæ ÓivarÆpatayÃpaÓyanti te 'pi sidhyanti" iti || uktasÆtrÃrthaprÃtipak«yeïa tattvad­«Âiæ darÓayitum Ãha tatparij¤Ãne cittam eva antarmukhÅbhÃvena cetanapadÃdhyÃrohÃt citi÷ || 13 || pÆrvasÆtravyÃkhyÃprasaÇgena prameyad­«Âyà vitatya vyÃkhyÃtaprÃyam etat sÆtram | Óabdasaægatyà tu adhunà vyÃkhyÃyate | tasyÃtmÅyasya pa¤cak­tyakÃritvasya parij¤Ãne sati aparij¤Ãnalak«aïakÃraïÃpagamÃt svaÓaktivyÃmohitatÃniv­ttau svÃtantryalabhÃt prÃk vyÃkhyÃtaæ yat cittaæ tad eva saækocinÅæ bahirmukhatÃæ jahat antarmukhÅbhÃvena cetanapadÃdhyÃrohÃt grÃhakabhÆmikÃkramaïakrameïa saækocakalÃyà api vigalanena svarÆpÃpattyà citir bhavati | svÃæ cinmayÅæ parÃæ bhÆmim ÃviÓatÅty artha÷ || nanu yadi pÃramÃrthikaæ cicchaktipadaæ sakalabhedakavalanasvabhÃvaæ [17] tad asya mÃyÃpade 'pi tathÃrÆpeïa bhavitavyaæ yathà jaladÃcchÃditasyÃpi bhÃno÷ bhÃvÃvabhÃsakatvaæ ity ÃÓaÇkyÃha citivahnir arohapade channo 'pi mÃtrayà meyendhanaæ plu«yati || 14 || citir eva viÓvagrasanaÓÅlatvÃt vahni÷ | asau eva avarohapade mÃyÃpramÃt­tÃyÃæ channo 'pi svÃtantryÃt ÃcchÃditasvabhÃvo 'pi bhÆribhÆtichannÃgnivat mÃtrayà aæÓena nÅlapÅtÃdiprameyendhanaæ plu«yati svÃtmasÃtkaroti | mÃtrÃpadasyedam ÃkÆtaæ yat kavalayann api sÃrvÃtmyena na grasate api tu aæÓena saæskÃrÃtmanà utthÃpayati | grÃsakatvaæ ca sarvapramÃtÌïÃæ svÃnubhavata eva siddham | yad uktaæ ÓrÅmadutpaladevapÃdai÷ nijastotre«u vartante jantavo 'Óe«Ã api brahmendravi«ïava÷ | grasamÃnÃs tato vande deva viÓvaæ bhavanmayam [18] || iti || yadà puna÷ karaïeÓvarÅprasarasaækocaæ saæpÃdya sargasaæhÃrakramapariÓÅlanayuktiæ ÃviÓati tadà balalÃbhe viÓvam ÃtmasÃtkaroti || 15 || citir eva dehaprÃïÃdyÃcchÃdananimajjanena svarÆpaæ unmagnatvena sphÃrayantÅ balam | yathoktam tadÃkramya balaæ mantrÃ÷ ... ... [19] | iti | evaæ ca balalÃbhe unmagnasvarÆpÃÓrayaïe k«ityÃdisadÃÓivÃntaæ viÓvaæ ÃtmasÃtkaroti svasvarÆpÃbhedena nirbhÃsayati | tad uktaæ pÆrvagurubhi÷ svabhëÃmaye«u kramasÆtre«u yathà vahnir udbodhito dÃhyaæ dahati tathà vi«ayapÃÓÃn bhak«ayet | iti = | na caivaæ vaktavyam =AD viÓvÃtmasÃtkÃrarÆpà samÃveÓabhÆ÷ kÃdÃcitkÅ | kathaæ upÃdeyà iyaæ syÃd iti yato dehÃdyunmajjananimajjanavaÓena iyaæ asyÃ÷ kÃdÃcitkatvam iva ÃbhÃti | vastutas tu citisvÃtantryÃvabhÃsitadehÃdyunmajjanÃd eva kÃdÃcitkatvam | e«Ã tu sadaiva prakÃÓamÃnà | anyathà tad dehÃdy api na prakÃÓeta | ata eva dehÃdipramÃt­tÃbhimÃnanimajjanÃya abhyÃsa÷ | na tu sadÃprathamÃnatÃsÃrapramÃt­tÃprÃptyarthaæ iti ÓrÅpratyabhij¤ÃkÃrÃ÷ || evaæ ca cidÃnandalÃbhe dehÃdi«u cetyamÃne«v api cidaikÃtmyapratipattidÃr¬hyaæ jÅvanmukti÷ || 16 || viÓvÃtmasÃtkÃrÃtmani samÃveÓarÆpe cidÃnande labdhe vyutthÃnadaÓÃyÃæ dalakalpatayà dehaprÃïanÅlasukhÃdi«u ÃbhÃsamÃne«v api yat samÃveÓasaæskÃrabalÃt pratipÃdayi«yamÃïayuktikramopab­æhitÃt cidaikÃtmyapratipattidÃr¬hyam | avicalà cidekatvaprathà saiva jÅvanmukti÷ jÅvata÷ prÃïÃn api dhÃrayato mukti÷ pratyabhij¤ÃtanijasvarÆpavidrÃvitÃÓe«apÃÓarÃÓitvÃt | yathoktaæ spandaÓÃstre iti và yasya saævitti÷ krŬÃtvenÃkhilaæ jagat | sa paÓyan satataæ yukto jÅvanmukto na saæÓaya÷ [20] || iti || atha kathaæ cidÃnandalÃbho bhavati ity Ãha madhyavikÃsÃc cidÃnandalÃbha÷ || 17 || sarvÃntaratamatvena vartamÃnatvÃt tadbhittilagnatÃæ vinà ca kasyacid api svarÆpÃnupapatte÷ saævid eva bhagavatÅ madhyam | sà tu mÃyÃdaÓÃyÃæ tathÃbhÆtÃpi svarÆpaæ gÆhayitvà "prÃk saævit prÃïe pariïatà " iti nÅtyà prÃïaÓaktibhÆmiæ svÅk­tya avarohakrameïa buddhidehÃdibhuvaæ adhiÓayÃnà nìÅsahasrasaraïim anus­tà | tatrÃpi ca palÃÓaparïamadhyaÓÃkhÃnyÃyena ÃbrahmarandhrÃt adhovaktraparyantaæ prÃïaÓaktibrahmÃÓrayamadhyamanìÅrÆpatayà prÃdhÃnyena sthità | tata eva sarvav­ttÅnÃm udayÃt tatraiva ca viÓrÃmÃt | evaæbhÆtÃpy e«Ã paÓÆnÃæ nimÅlitasvarÆpaiva sthità | yadà tu uktayuktikrameïa sarvÃntaratamatve [21] madhyabhÆtà saævid bhagavatÅ vikasati yadi và vak«yamÃïakrameïa madhyabhÆtà brahmanìŠvikasati tadà tadvikÃsÃc cidÃnandasya uktarÆpasya lÃbha÷ prÃpti÷ bhavati = | tataÓ ca prÃg uktà jÅvanmukti÷ || madhyavikÃse yuktim Ãha vikalpak«ayaÓaktisaækocavikÃsavÃhacchedÃdyantakoÂinibhÃlanÃdaya iha upÃyÃ÷ || 18 || iha madhyaÓaktivikÃse vikalpak«ayÃdaya upÃyÃ÷ | prÃgupadi«Âapa¤cavidhak­tyakÃritvÃdyanusaraïena sarvamadhyabhÆtÃyÃ÷ saævido vikÃso jÃyata ity abhihitaprÃyam | upÃyÃntaram api tu ucyate prÃïÃyÃmamudrÃbandhÃdisamastayantraïÃtantratroÂanena sukhopÃyam eva h­daye nihitacitta÷ uktayuktyà svasthitipratibandhakaæ vikalpaæ akiæciccintakatvena praÓamayan avikalpaparÃmarÓena dehÃdyakalu«asvacitpramÃt­tÃnibhÃlanapravaïa÷ acirÃd eva unmi«advikÃsÃæ turyaturyÃtÅtasamÃveÓadaÓÃæ ÃsÃdayati | yathoktam=20 vikalpahÃnenaikÃgryÃt krameïeÓvaratÃpadam [22] | iti ÓrÅpratyabhij¤ÃyÃm | ÓrÅspande 'pi=20 yadà k«obha÷ pralÅyeta tadà syÃt paramaæ padam [23] | iti | ÓrÅj¤Ãnagarbhe 'pi vihÃya sakalÃ÷ kriyà janani mÃnasÅ÷ sarvato vimuktakaraïakriyÃnus­tipÃratantryojjvalam | sthitais tvadanubhÃvata÷ sapadi vedyate sà parà daÓà n­bhir atandritÃsamasukhÃm­tasyandinÅ || iti | ayaæ ca upÃyo mÆrdhanyatvÃt pratyabhij¤ÃyÃæ [24] pratipÃditatvÃt ÃdÃv ukta÷ | ÓaktisaækocÃdayas tu yady api pratyabhij¤ÃyÃæ na pratipÃditÃ÷ tathÃpi ÃmnÃyikatvÃt asmÃbhi÷ prasaÇgÃt pradarÓyante | bahu«u hi pradarÓite«u kaÓcit kenacit pravek«yatÅti | Óakte÷ saækoca indriyadvÃreïa prasarantyà evÃku¤canakrameïa unmukhÅkaraïam | yathoktaæ Ãtharvaïikopani«atsu kaÂhavallyÃæ caturthavallÅprathamamantre paräci khÃni vyat­ïat svayaæbhÆ÷ tasmÃt parÃÇ paÓyati nÃntarÃtman | kaÓcid dhÅra÷ pratyag ÃtmÃnam aik«ad Ãv­ttacak«ur am­tatvam aÓnan [25] || iti | pras­tÃyà api và kÆrmÃÇgasaækocavat trÃsasamaye h­tpraveÓavac ca sarvato nivartanam | yathoktaæ "tadapoddh­te nityoditasthiti÷" iti | Óakter vikÃsa÷ antarnigƬhÃyà akramam eva sakalakaraïacakravisphÃraïen= a "antarlak«yo bahird­«Âi÷ nime«onme«avarjita÷ " iti | bhairavÅyamudrÃnupraveÓayuktyà bahi÷ prasaraïam | yathoktaæ kak«yastotre=20 sarvÃ÷ ÓaktÅ÷ cetasà darÓanÃdyÃ÷ sve sve vedye yaugapadyena vi«vak | k«iptvà madhye hÃÂakastambhabhÆta÷ ti«Âan viÓvÃdhÃra eko 'vabhÃsi || iti | ÓrÅbhaÂÂakallaÂenÃpi uktam "rÆpÃdi«u pariïÃmÃt tatsiddhi÷ " iti | ÓakteÓ ca saækocavikÃsau nÃsÃpuÂaspandanakramonmi«atsÆk«maprÃïaÓaktyà bhrÆbhedanena kramÃsÃditordhvakuï¬alinÅpade prasaraviÓrÃntidaÓÃpariÓÅlanam | adha÷kuï¬alinyÃæ ca «a«ÂavaktrarÆpÃyÃæ praguïÅk­tya Óaktiæ tanmÆlatadagratanmadhyabhÆmisparÓÃveÓa÷ | yathoktaæ vij¤ÃnabhaÂÂÃrake vahner vi«asya madhye tu cittaæ sukhamayaæ k«ipet | kevalaæ vÃyupÆrïaæ và smarÃnandena yujyate [26] || iti | atra vahni÷ anupraveÓakrameïa saækocabhÆ÷ | vi«asthÃnaæ prasarayukty= à vikÃsapadaæ=20 "vi«Ê vyÃptau" ity arthÃnugamÃt | vÃhayo÷ vÃmadak«iïagatayo÷ prÃïÃpÃnayo÷ chedo h­dayaviÓrÃntipura÷saraæ anta÷kakÃrahakÃrÃdiprÃyÃnackavarïoccÃreïa vicchedanam | yathoktaæ j¤Ãnagarbhe anackakak­tÃyatipras­tapÃrÓvanìÅdvayacchido vidh­tacetaso h­dayapaÇkajasyodare | udeti tava dÃritÃndhatamasa÷ sa vidyÃÇkuro ya e«a parameÓatÃæ janayituæ paÓor api alam || iti | ÃdikoÂi÷ h­dayam | antakoÂi÷ dvÃdaÓÃnta÷ | tayo÷ prÃïollÃsaviÓrÃntyavasare nibhÃlanaæ cittaniveÓanena pariÓÅlanam | yathoktaæ vij¤Ãnabhairave h­dyÃkÃÓe nilÅnÃk«a÷ padmasaæpuÂamadhyaga÷ | ananyacetÃ÷ subhage paraæ saubhÃgyam ÃpnuyÃt [27] || iti | tathÃ=20 yathà tathà yatra tatra dvÃdaÓÃnte mana÷ k«ipet | pratik«aïaæ k«Åïav­tte÷ vailak«aïyaæ dinair bhavet [28] || iti | ÃdipadÃt unme«adaÓÃni«evaïam | yathoktaæ unme«a÷ sa tu vij¤eya÷ svayaæ tam upalak«ayet [29] | iti spande | tathà ramaïÅyavi«ayacarvaïÃdayaÓ ca saæg­hÅtÃ÷ | yathoktaæ ÓrÅvij¤Ãnabhairava eva jagdhipÃnak­tollÃsarasÃnandavij­mbhaïÃt | bhÃvayed bharitÃvasthÃæ mahÃnandamayo bhavet || gÅtÃdivi«ayÃsvÃdÃsamasaukhyaikatÃtmana÷ | yoginas tanmayatvena manorƬhes tadÃtmatà || yatra yatra manastu«Âir manas tatraiva dhÃrayet | tatra tatra parÃnandasvarÆpaæ saæprakÃÓate [30] || iti | evam anyad api ÃnandapÆrïasvÃtmabhÃvanÃdikaæ anumantavyam | ity evamÃdaya÷ atra madhyavikÃse upÃyÃ÷ || madhyavikÃsÃc cidÃnandalÃbha÷ | sa eva ca paramayogina÷ samÃveÓasamapattyÃdiparyÃya÷ samÃdhi÷ | tasya nityoditatve yuktim Ãha samÃdhisaæskÃravati vyutthÃne bhÆyo bhÆya÷ cidaikyÃmarÓÃn nityoditasamÃdhilÃbha÷ || 19 || ÃsÃditasamÃveÓo yogivaro vyutthÃne 'pi samÃdhirasasaæskÃreïa k«Åba iva sÃnandaæ ghÆrïamÃno bhÃvarÃÓiæ Óaradabhralavaæ iva cidgagana eva lÅyamÃnaæ paÓyan bhÆyo bhÆya÷ antarmukhatÃæ eva samavalambamÃno nimÅlanasamÃdhikrameïa cidaikyam eva vim­Óan vyutthÃnÃbhimatÃvasare 'pi samÃdhyekarasa eva bhavati | yathoktaæ kramasÆtre«u "kramamudrayà anta÷svarÆpayà bahirmukha÷ [31] samÃvi«Âo bhavati sÃdhaka÷ | tatrÃdau bÃhyÃt anta÷praveÓa÷ ÃbhyantarÃt bÃhyasvarÆpe praveÓa÷ ÃveÓavaÓÃt jÃyate iti sabÃhyÃbhyantaro 'yaæ mudrÃkrama÷ " iti | atrÃyam artha÷ s­«Âisthitisaæh­tisaæviccakrÃtmakaæ kramaæ mudrayat= i svÃdhi«Âhitaæ ÃtmasÃtkaroti yeyaæ turÅyà citiÓakti÷ tayà kramamudrayà antar iti pÆrïÃhantÃsvarÆpayà [32] bahirmukha iti vi«aye«u vyÃp­to 'pi samÃvi«Âa÷ sÃk«Ãtk­taparaÓaktisphÃra÷ sÃdhaka÷ paramayogÅ bhavati | tatra ca bÃhyÃt grasyamÃnÃt vi«ayagrÃmÃt anta÷ parasyÃæ citibhÆmau grasanakrameïaiva praveÓa÷ samÃveÓo bhavati | ÃbhyantarÃt citiÓaktisvarÆpÃt ca sÃk«Ãtk­tÃt ÃveÓavaÓÃt samÃveÓasÃmarthyÃd eva bÃhyasvarÆpe idantÃnirbhÃse vi«ayagrÃme vamanayuktyà praveÓa÷ cidrasÃÓyÃnatÃprathanÃtmà samÃveÓo jÃyate iti sabÃhyÃbhyantaro 'yaæ nityoditasamÃveÓÃtmà mudo har«asya vitaraïÃt paramÃnandasvarÆpatvÃt pÃÓadrÃvaïÃt viÓvasya anta÷turÅyasattÃyÃæ mudraïÃt ca mudrÃtmà kramo 'pi s­«ÂyÃdikramÃbhÃsakatvÃt tatkramÃbhÃsarÆpatvÃt ca krama iti abhidhÅyata iti || idÃnÅm asya samÃdhilÃbhasya phalam Ãha tadà prakÃÓÃnandasÃramahÃmantravÅryÃtmakapÆrïÃhantÃveÓÃt sadà sarvasargasaæhÃrakÃrinijasaæviddevatÃcakreÓvaratÃpraptir bhavatÅti Óivam || 20 || nityodite samÃdhau labdhe sati prakÃÓÃnandasÃrà cidÃhlÃdaikaghanà [33] mahatÅ mantravÅryÃtmikà sarvamantrajÅvitabhÆtà pÆrïà parÃbhaÂÂÃrikÃrÆpà yeyaæ ahantà ak­trima÷ svÃtmacamatkÃra÷ tatra ÃveÓÃt sadà kÃlÃgnyÃde÷ caramakalÃparyantasya viÓvasya yau sargasaæhÃrau vicitrau s­«Âipralaya= u tatkÃri yat nijaæ saæviddevatÃcakraæ tadaiÓvaryasya prÃpti÷ ÃsÃdanaæ bhavati | prÃkaraïikasya paramayogina ity artha÷ | iti etat sarvaæ ÓivasvarÆpam evety upasaæhÃra iti saægati÷ | tatra yÃvat idaæ kiæcit saævedyate tasya saævedanam eva svarÆpam | tasyÃpi antarmukhavimarÓamayÃ÷ pramÃtÃra÷ tattvam | te«Ãm api vigalitadehÃdyupÃdhisaækocÃbhimÃnà aÓe«aÓarÅrà sadÃÓiveÓvarataiva sÃram | asyà api prakÃÓaikasadbhÃvÃpÃditÃÓe«aviÓvacamatkÃramaya÷ ÓrÅmÃnmaheÓvara eva paramÃrtha÷ | na hi pÃramÃrthikaprakÃÓÃveÓaæ vinà kasyÃpi prakÃÓamÃnatà ghaÂate | sa ca parameÓvara÷ svÃtantryasÃratvÃt Ãdik«ÃntÃmÃyÅyaÓabdarÃÓiparÃmarÓamayatvenaiva etatsvÅk­tasamastavÃcyavÃcakamayÃÓe«ajagadÃnandasadbhÃvÃpÃdanÃt paraæ paripÆrïatvÃt sarvÃkÃÇk«ÃÓÆnyatayà Ãnandaprasaranirbhara÷ | ata eva anuttarÃkulasvarÆpÃt akÃrÃt Ãrabhya ÓaktisphÃrarÆpahakalÃparyanta.= m yat viÓvaæ prabh­taæ k«akÃrasya prasaraÓamanarÆpatvÃt tat akÃrahakÃrÃbhyÃm eva saæpuÂÅkÃrayuktyà pratyÃhÃranyÃyena anta÷svÅk­taæ sat avibhÃgavedanÃtmakabindurÆpatayà sphuritaæ anuttara eva viÓrÃmyati | iti ÓabdarÃÓisvarÆpa eva ayaæ ak­tako vimarÓa÷ | yathoktam=20 prakÃÓasyÃtmaviÓrÃntir ahaæbhÃvo hi kÅrtita÷ | uktà ca saiva viÓrÃnti÷ sarvÃpek«Ãnirodhata÷ || svÃtantryam atha kart­tvaæ mukhyam ÅÓvaratÃpi ca [34] | iti | e«aiva ca ahantà sarvamantrÃïÃæ udayaviÓrÃntisthÃnatvÃt etadbalenaiva c= a tattadarthakriyÃkÃritvÃt mahatÅ vÅryabhÆmi÷ | tad uktam tadÃkramya balaæ mantrà ..... | ityÃdi ..... ta ete Óivadharmiïa÷ [35] | ityantaæ ÓrÅspande | ÓivasÆtre«v api=20 mahÃhrÃdÃnusaædhÃnÃn mantravÅryÃnubhava÷ [36] | iti | tad atra mahÃmantravÅryÃtmakÃyÃæ pÆrïÃhantÃyÃæ ÃveÓo dehaprÃïÃdinimajjanÃt tatpadÃvÃptyava«Âambhena dehÃdÅnÃæ nÅlÃdÅnÃm api tadrasÃplÃvanena tanmayÅkaraïam | tathà hi dehasukhanÅlÃdi yatkiæcit prathate adhyavasÅyate smaryate saækalpyate và tatra sarvatraiva bhagavatÅ citiÓaktimayÅ prathà bhittibhÆtaiva sphurati | "tadasphuraïe kasyÃpi asphuraïÃt " iti uktatvÃt kevalaæ tathà sphuranty api sà tanmÃyÃÓaktyà avabhÃsitadehanÅlÃdyuparÃgadattÃbhimÃnavaÓÃt bhinnabhinnasvabhÃvà iva bhÃntÅ j¤ÃnasaækalpÃdhyavasÃyÃdirÆpatayà mÃyÃpramÃt­bhi÷ abhimanyate | vastutas tu ekaiva asau citiÓakti÷ | yathoktam yà cai«Ã pratibhà tattatpadÃrthakramarÆ«ità | akramÃnantacidrÆpa÷ pramÃtà sa maheÓvara÷ [37] || iti | tathÃ=20 mÃyÃÓaktyà vibho÷ saiva bhinnasaævedyagocarà | kathità j¤ÃnasaækalpÃdhyavasÃyÃdinÃmabhi÷ [38] || iti | evam e«Ã sarvadaÓÃsu ekaiva citiÓakti÷ vij­mbhamÃïà yadi tadanupraveÓatadava«Âambhayuktyà samÃsÃdyate tat tadÃveÓÃt pÆrvoktayuktyà karaïonmÅlananimÅlanakrameïa sarvasya sarvamayatvÃt tattatsaæhÃrÃdau api sadà sarvasargasaæhÃrakÃri yat sahajasaævittidevatÃcakraæ amÃyÅyÃntarbahi«karaïamarÅcipu¤ja÷ tatra ÅÓvaratÃsÃmrajyaæ parabhairavÃtmatà tatprÃpti÷ bhavati paramayogina÷ | yathoktam yadà tv ekatra saærƬhas tadà tasya layodbhavau | niyacchan bhokt­tÃm eti tataÓ cakreÓvaro bhavet [39] || iti | atra ekatra iti "ekatrÃropayet sarvaæ" [40] iti citsÃmÃnyaspandabhÆ÷ unme«Ãtmà vyÃkhyÃtavyà | tasya iti anena "purya«Âakena saæruddha" [41] iti | upakrÃntaæ purya«Âakam eva parÃmra«Âavyam na tu yathà vivaraïak­ta÷ ekatra sÆk«me sthÆle ÓarÅre và iti vyÃk­tavanta÷ | stutaæ ca mayà svatantraÓ citicakrÃïÃæ cakravartÅ maheÓvara÷ | saævittidevatÃcakraju«Âa÷ ko 'pi jayaty asau || iti | itiÓabda upasaæhÃre | yat etÃvat uktaprakaraïaÓarÅraæ tat sarvaæ Óivaæ ÓivaprÃptihetutvÃt ÓivÃt pras­tatvÃt ÓivasvarÆpÃbhinnatvÃc ca Óivamayam eva iti Óivam | dehaprÃïasukhÃdibhi÷ pratikalaæ saærudhyamÃno jana÷ pÆrïÃnandaghanÃm imÃæ na cinute mÃheÓvarÅæ svÃæ citim | madhyebodhasudhÃbdhi viÓvam abhitas tatphenapiï¬opamaæ ya÷ paÓyed upadeÓatas tu kathita÷ sÃk«Ãt sa eka÷ Óiva÷ || ye«Ãæ v­tta÷ ÓÃÇkara÷ ÓaktipÃto ye 'nabhyÃsÃt tÅk«ïayukti«v ayogyÃ÷ | Óaktà j¤Ãtuæ neÓvarapratyabhij¤Ãm uktas te«Ãm e«a tattvopadeÓa÷ || ________ samÃptam idaæ pratyabhij¤Ãh­dayam k­tis tatrabhavanmahÃmÃheÓvarÃcÃryavaryaÓrÅmadabhinavaguptapÃdapadmopajÅvina÷ ÓrÅmato rÃjÃnakak«emarÃjÃcaryasya ________ Óubham astu ------------------------------------------------------------------------ NOTES [1] Pratyabhij¤Ãh­dayam , The secret of recognition , Çerman transl. by E. Baer, transl. into English by K. F. Leidecker. Adyar Library, 1938. Pratyabhij¤Ãh­dayam , Sanskrit text with English Translation, Notes and Introduction by J. Singh. I=B0ed. Delhi 1963 [2] Con questo verso K«emarÃja fa iniziare anche il BodhavilÃsa . [3] VBh. 106 [4] SpK. II. 3-4 [5] IPK. I. 4; 3 [6] S'S. I. 1 [7] Citazione riconducibile a S'S. III. 1 (Ãtmà cittam ) [8] Sv.T X. 1141 c [9] Netra T. VIII. 30 b . La versione originale cui si richiama K«emarÃja = =E8 la seguente:=20 ta ÃtmopÃsakÃ÷ Óaive na gacchanti paraæ Óivam . [10] ed. apÆrïaæ manyatÃrÆpaæ . [11] mss. Adyar Library (No=B0 XXII. F. 38; No=B0 XIX. I. 25). l'edizione del testo segue invece la lezione: atyantaæ saækocagrahaïena . [12] mss. Adyar Library (No=B0 XXII. F. 38; No=B0 XIX. I. 25). ed. : atyantaæ parimitatÃæ . [13] Sv.T. I. 3 [14] IPK. VI. 7=20 [15] IPK. IV. 12 [16] trattasi del SÆtra 9 . [17] var. sakalabhedakabalanasvabhÃvaæ . [18] S'ivastotravalÅ . XX. 17 [19] SpK. II. 10 [20] SpK. II, 5 [21] var. sarvÃntaratamatvena . [22] IPK. IV. I. 11 [23] SpK. I. 9 [24] var. pratyabhij¤ÃyÃæ ca . [25] KaÂha Up. IV. 1; aÓnan in luogo dell'originale icchan . [26] Vbh. 68 [27] Vbh. 49 [28] Vbh. 51 [29] SpK. III. 9 [30] Vbh. 72-74 [31] omesso in alcuni mss. [32] var. =B0svarÆpatayà . [33] var. cidÃhlÃdaikadhanà . [34] Utpaladeva: Aja¬aprÃmat­siddhi . 22-23 [35] SpK. II. 1-2 [36] S'S. I. 22 [37] IPK. I. 7. 1 [38] IPK. I. 5. 18 [39] SpK. III. 19 [40] SpK. III. 12 [41] SpK. III. 17 ------------------------------------------------------------------------ ____________ Çandharva-nagaram / DSO Sanskrit Archive http://popÊet.uniroma1.it/DSO/archive/sanskrit÷tm ------------------------------------------------------------------------