Abhinavagupta: Paratrimsikavivarana
(lacks the Apabhramsa passages)

Input by Somadeva Vasudeva
(1998)


TEXT WITH PADA MARKERS (in mula text only!)



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________


PADA MARKERS

For a four-pada verse:
........  $ ........  &
........  % ........  //

For a six-pada verse:
........  $ ........  &
........  % ........  \
........  # ........  //






[p.] refers to page numbers of ed. R. Gnoli Roma 1985.
[Sp] refers to page numbers of J.Singh's ed. Delhi 1994.

ParÃtriæÓikÃvivaraïa

%[p.187]

oæ nama÷ ÓivÃya

vimalakalÃÓrayÃbhinavas­«ÂimahÃ jananÅ bharitatanuÓ ca pa¤camukhaguptarucir janaka÷  /
tad ubhayayÃmalasphuritabhÃvavisargamayaæ h­dayam anuttarÃm­takulaæ mama saæsphuratÃt  // ParTriVi_Mang.1 //

yasyÃm antar viÓvam etad vibhÃti bÃhyÃbhÃsaæ bhÃsamÃnaæ vis­«Âau  /
k«obhe k«Åïe 'nuttarÃyÃæ sthitau tÃæ vande devÅæ svÃtmasaævittim ekÃm  // ParTriVi_Mang.2 //

naraÓaktiÓivÃtmakaæ trikaæ h­daye yÃ vinidhÃya bhÃsayet  /
praïamÃmi parÃm anuttarÃæ nijabhÃsÃæ pratibhÃcamatk­tim  // ParTriVi_Mang.3 //

jayaty anarghamahimÃ vipÃÓitapaÓuvraja÷  /
ÓrÅmÃn Ãdyaguru÷ Óambhu÷ ÓrÅkaïÂha÷ parameÓvara÷  // ParTriVi_Mang.4 //

nijaÓi«yavibodhÃya prabuddhasmaraïÃya ca  /
mayÃbhinavaguptena Óramo 'yaæ kriyate manÃk  // ParTriVi_Mang.5 //
_____________________________________________________________


ParTri 1:

ÓrÅdevÅ uvÃca

anuttaraæ kathaæ deva  $ sadya÷kaulikasiddhidam  &
yena vij¤ÃtamÃtreïa  % khecarÅsamatÃæ vrajet  // ParTri_1 //

_____________________________________________________________


parameÓvara÷ pa¤cavidhak­tyamaya÷ satatam anugrahamayyÃ parÃrÆpayÃ ÓaktyÃ ÃkrÃnto vastuto 'nugrahaikÃtmaiva na hi Óakti÷ ÓivÃd bhedam ÃmarÓayet /
%
%[p.188]
%
sÃ ca Óakti÷ lokÃnugrahavimarÓamayÅ prathamata÷ parÃmarÓamayapaÓyantyÃsÆtrayi«yamÃïÃnantaÓaktiÓatÃvibhinnÃ prathamataraæ paramahÃmantramayyÃm adeÓakÃlakalitÃyÃæ saævidi nirÆ¬hÃ
tÃvatpaÓyantyudbhavi«yaduktipratyuktyavibhÃgenaiva vartate / saiva ca sakalapramÃt­saævidadvayamayÅ satatam eva vartamÃnarÆpÃ / tatas tu paÓyantÅ yad yat abhÅpsitaæ tat tad eva samucitakÃraïaniyamaprabodhitaæ
bodhasÆtraïamÃtreïa vim­Óati, yathÃ anekabhÃvÃbhÃvaj¤ÃnasaæskÃrasaæsk­tÃyÃ mecakadhiya÷ sm­tibÅjaprabodhakaucityÃt kiæcid eva sm­tir vim­Óati / na hi prathamaj¤ÃnakÃle bhedo 'trÃsphurat yatra vÃcyavÃcakaviÓe«ayor abheda÷
/ madhyamÃ punas tayor eva vÃcyavÃcakayor bhedam ÃdarÓya sÃmÃnÃdhikaraïyena vimarÓavyÃpÃrÃ / vaikharÅ tu tadubhayabhedasphuÂatÃmayy eva -- iti tÃvadvyavasthÃyÃæ svasaævitsiddhÃyÃæ yaiva parÃvÃgbhÆmi÷ saiva
mÃyÅyaÓabdaÓaktiparamÃrthasvabhÃvÃsÃæketikÃk­takapÃramÃrthikasaæskÃrasÃrÃ vak«yamÃïanayena mantravÅryabhÆtÃæÓacoditÃ taduttaraæ paÓyantyÃdidaÓÃsv api vastuto vyavasthitÃ / tayÃ vinÃ paÓyantyÃdi«u aprakÃÓatÃpattyÃ
ja¬atÃprasaÇgÃt / tatra ca idam evam atra idÃnÅm ityÃdibhedakalanÃ na kÃcit / tata eva ca paramahÃmantravÅryavis­«ÂirÆpÃyÃ Ãrabhya vaikharÅpras­tabhÃvabhedaprakÃÓaparyantaæ yad iyaæ svacamatk­timayÅ svÃtmany eva
prakÃÓanamaye viÓramya sphurati tad evaæ sphuritam avicchinnatÃparamÃrtham aham iti / tad etat agre sphuÂÅbhavi«yati / tanmadhya eva tu paÓyantyÃæ yatra bhedÃæÓasyÃsÆtraïaæ yatra ca madhyamÃyÃæ bhedÃvabhÃsas
tatrobhayatra j¤ÃnakriyÃÓaktimaye rÆpe sadÃÓiveÓvarasÃre saiva aham iti camatk­tir anta÷k­tÃnantaviÓvedantÃcamatk­tipÆrïav­ttis tatpaÓyantÅmadhyamÃtmikÃ svÃtmÃnam eva vastuta÷ parasaævidÃtmakaæ vim­Óati /
%
%[p.189]
%
paraiva ca saævid bhagavatÅ devÅ ity ucyate / iyatÃ paÓyantyÃdis­«Âikrameïa bÃhyanÅlÃdiparyantena svavimarÓÃnandÃtmanÃ krÅ¬anena, sarvottÅrïatvena sarvotkar«Ãvasthiter bhagavato bhairavasya tathÃ sthÃtum icchayÃ
vijigÅ«ÃtmanÃ, iyadanantaj¤Ãnasm­tisaæÓayaniÓcayÃdivyavahÃrakaraïena, sarvatra ca bhÃsamÃne nÅlÃdau tannÅlÃdyÃtmabhÃsanarÆpeïa dyotanena, sarvair eva tadÅyaprakÃÓÃveÓais tatpravaïai÷ stÆyamÃnatayÃ, yathecchaæ ca
deÓakÃlÃvacchedena sarvÃtmatÃgamanena / ata eva mukhyato bhairavanÃthasyaiva devatvam i«yate / tacchakter eva bhagavatyÃ devÅrÆpatÃ / yad uktaæ divu kri¬ÃvijigÅ«ÃvyavahÃradyutistutigati«v iti / tathÃ ca
evaævidhamukhyapÃramaiÓvaryamayadevatvÃæÓÃæÓikÃnugrahÃd vi«ïuviri¤cyÃdi«u devatÃvyavahÃra÷ / evaæ bhagavatÅ paÓyantÅ madhyamÃ ca svÃtmÃnam eva yadÃ vim­Óati aham eva parÃvÃgdevatÃmayÅ evam avocam iti, tadÃ
tena rÆpeïollasanmÃyÃrambhatayÃ svÃtmÃpek«atayÃ tanmÃyÅyabhedÃnusÃrÃt tÃm eva parÃbhuvaæ svÃtmamayÅæ bhÆtatvena abhimanvÃnÃ, bhedÃvabhÃsaprÃïanÃntarbahi«karaïapathavyativartinÅtvÃt parok«atayÃ
sÆryÃdisaæcÃrÃyattadinavibhÃgak­tÃdyatanÃnavacchedÃt / brahmaïo 'nekakalpasaæmitam aha÷, tato 'pi vi«ïuprabh­te÷, antaÓ ca prÃïacÃrÃdau prÃïÅyaÓatasahasrÃæÓe 'pi aharvyavahÃra ity anavasthitaæ kÃlpanikaæ cÃdyatanatvam
akÃlpanike saævidvapu«i katham iti nyÃyÃt bhÆtÃnadyatanaparok«ÃrthaparipÆraïÃt parok«ottamapuru«akrameïa vim­Óet / aham eva sÃ parÃvÃgdevÅrÆpaiva sarvavÃcyavÃcakÃvibhaktatayaivam uvÃceti tÃtparyam / supto' haæ kila
vilalÃpa iti hy evam evopapatti÷ / tathÃhi tÃm atÅtÃm avasthÃæ na smarati prÃgavedyatvÃt, idÃnÅæ puru«ÃntarakathitamÃhÃtmyÃt ativilÃpagÃnÃdikriyÃjanitagadgadikÃdidehavikriyÃveÓena vÃ tadavasthÃæ camatkÃrÃt pratipadyate / na
hy apratipattimÃtram evaitat / matta÷ supto vÃhaæ kila vilalÃpa iti madasvapnamÆrchÃdi«u hi vedyaviÓe«ÃnavagamÃt parok«atvam, parÃvasthÃyÃæ tu vedyaviÓe«asyÃbhÃva eva,
%
%[p.190]
%
kevalam atra vedakatÃdÃtmyapratipattyÃ turyarÆpatvÃt, madÃdi«u tu mohÃveÓaprÃdhÃnyÃt - itÅyÃnviÓe«a÷, parok«atÃ tu samÃnaiva / evaæ sarva eva pramÃtÃ guruÓi«yÃdipade anyatra vÃ vyavahÃre sthita÷ sarvakÃlam eva yat kiæcit
kurvÃïa enÃm eva saævidam anupraviÓya sarvavyavahÃrabhÃjanaæ bhavati / atas tÃm eva vastuto vim­Óati devÅ uvÃca iti / yÃvad uktaæ syÃd aham eva satataæ sarvam abhedena vim­ÓÃmi parÃbhÆmau, anyathÃ
paÓyantÅmadhyamÃbhÆmigaæ sphuÂam idaæ prathanaæ na syÃt, tÃvad evoktaæ bhavati devÅ uvÃca iti / evam eva purastÃd bhairava uvÃca iti mantavyam / tatrÃpi hi svaparaÓaktyavibhÃgamayo bhairavÃtmaiva aham uvÃca ity artha÷
/ kevalaæ ÓaktipradhÃnatayÃ s­«ÂisvabhÃvÃkhyÃmarÓe aham ity ucito devÅparÃmarÓa÷, ÓaktimatpradhÃnatayÃ saæhÃrÃveÓavimarÓe maha iti bhairavarÆpacamatkÃra÷ / sphuÂayi«yate caitat /

etac ca paÓyantÅmadhyamÃbhuvi j¤ÃnaÓaktimayyÃm eva parasyÃ icchÃÓaktimayyÃ÷ saævido vimarÓanaæ, tad eva ca sarvÃrambhaparyantaÓÃstraprayojanam / ata eva j¤anaÓaktÃv eva sadÃÓivamayyÃæ pÆrvottarapadavÃkyakramollÃsÃd
vÃstavaparamahÃmantravÅryavimarÓa eva dakÃra-ekÃra-vakÃra-yakÃra-ukÃra-vakÃra-ÃkÃra-cakÃra, bhakÃra-aikÃra-repha-akÃra-vakÃra-akÃrÃdipadavÃkyayojanÃ / uktaæ ca svacchandatantre

Q: guruÓi«yapade sthitvÃ svayaæ deva÷ sadÃÓiva÷ /
Q: purvottarapadair vÃkyais tantraæ samavatÃrayat // [SvaTa 8.31]

iti / evaæ cÃnugrahaÓakti÷ satataæ sarvapramÃt­«v anastamitaiveti sai«a «a¬ardhasÃraÓÃstraikaprÃïa÷ para eva saæbandha÷ / atrÃnuttare saæbandhÃntarÃïÃæ mahadantarÃladivyÃdivyÃdÅnÃm uktopadeÓena paraikamayatvÃt /
tad uktaæ trikah­daye

Q: nityaæ visargaparama÷ svaÓaktau parameÓvara÷ /
Q: anugrahÃtmÃ sra«ÂÃ ca saæhartÃ cÃniyantrita÷ // [TriH­]

iti / evam amunÃ krameïa sadoditatÃ /
%
%[p.191]
%
evaæparamÃrthamayatvÃt parameÓvarasya cittattvasya yad evÃvibhÃgenÃntarvastu sphuritaæ tad eva paÓyantÅbhuvi varïapadavÃkyavibibhÃjayi«ayÃ parÃm­«Âaæ madhyamÃpade ca bhedena sthitaæ vastupÆrvakaæ saæpannaæ yÃvad
vaikharyantam anuttaraæ katham ityÃdi bhinnamÃyÅyavarïapadavÃkyaracanÃntam / etad eva tad anupalak«yaæ bhairavavaktraæ s­«ÂiparÃmarÓÃtmakam,
anuttarÃhaæbhÃvasÃrÃkÃrÃkÃrarÆpaÓivaÓaktisaæghaÂÂasamÃpattik«obhÃtmakaæ trikaÓÃstraprasarabÅjaæ dhruvapadaæ maulikaæ sarvajÅvatÃæ jÅvanaikarÆpam / ata eva vyavacchedÃbhÃvÃt sthÃnanirdeÓÃdyayogÃt sthÃnÃdipÆrvakatvaæ
nopapannam / vastu ca praÓnataduttararÆpaæ satatoditam eva prathamam avibhÃgamayam / tena etÃvad evÃtra tÃtparyam -- svÃtmÃ sarvabhÃvasvabhÃva÷ svayaæ prathamÃna÷ svÃtmÃnam eva svÃtmÃvibhinnena praÓnaprativacanena
pra«Â­prativakt­svÃtmamayenÃhantayÃ camatkurvan vim­ÓatÅti / aham evaivaævicitracamatkÃrecchus tathÃ jÃnann eva tathaiva bhavÃmÅti yÃvat tÃvad eva devÅ uvÃca, anuttaraæ katham ity Ãrabhya bhairava uvÃca Ó­ïu devi iti
madhyato yÃvad ity etad rudrayÃmalam iti / yad vÃ sarvÃïi pa¤casrota÷prabh­tÅni ÓÃstrÃïi yÃvat laukiko 'yaæ vyavahÃra÷ / sa e«a ukta÷ para÷ saæbandha÷ /

gopyam upadeÓasÃraæ sadyobhairavapadÃvahaæ satatam /
abhinavaguptena mayÃ vyÃkhyÃtaæ praÓnasarvasvam //

Ói«yahitaparatayÃ tu idam eva saæg­hyÃbhidadhma÷ /

sarve«u vyavahÃre«u j¤eyaæ kÃryaæ ca yad bhavet /
tatparasyÃæ turyabhuvi gatabhedaæ vij­mbhate //
bhedÃsÆtraïarÆpÃyÃæ paÓyantyÃæ kramabhÆju«i /
anta÷sphuÂakramÃyogaæ madhyÃyÃæ tad vibhedabhÃk //
madhyÃ paÓyanty atha parÃm adhyÃsyÃbhedato bh­Óam /
parok«am iva tatkÃlaæ vim­Óen mattasuptavat //

[ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ]

evam eva etad anuttaratvaæ nirvak«yatÅti / tad uktaæ ÓrÅsomÃnandapÃdai÷

Q: pa¤cavidhak­tyatatparabhagavadbhairavabhaÂÂÃrakasya prathamaÓÃktaspandasamantaram [ParTriVi of SomÃnanda]

ityÃdi nijaviv­tau /
%
%[p.192]
%
tadgranthinirdalanÃrtha eva ayam asmÃkaæ tacchÃsanapavitritÃnÃæ yatna÷ / ukta÷ saæbandha÷ / abhidheyaæ trÅÓikÃ iti / tis­ïÃæ ÓaktÅnÃm icchÃj¤ÃnakriyÃïÃæ s­«ÂyÃdyudyogÃdinÃmÃntaranirvÃcyÃnÃm ÅÓikÃ ÅÓvarÅ / ÅÓanÃ ca
ÅÓitavyÃvyatirekeïaiva bhÃvinÅti etacchaktibhedatrayottÅrïÃ tacchaktyavibhÃgamayÅ saævidbhagavatÅ bhaÂÂÃrikÃ parÃ abhidheyam, tadyogÃd eva ca idam abhidhÃnam / triæÓakÃ ity api gurava÷ paÂhanti, ak«aravarïasÃmyÃt ca
niruktam Ãhu÷ tisra÷ ÓaktÅ÷ kÃyatÅti triæÓakÃ, na tu triæÓacchlokayogÃt triæÓikÃ / atÃvato 'pi triæÓakÃrthatvÃt / tathÃhi ÓrÅtantrasÃre

Q: triæÓakÃrthas tvayÃ prokta÷ sÃrdhakoÂipravistara÷ / [TaSÃ]

iti / abhidhÃnÃbhidheyayoÓ ca para eva saæbandhas tÃdÃtmyÃd ity uktaprÃyaæ prayojanaæ ca sarvapramÃt÷ïÃæ vibho÷ paraÓaktipÃtÃnugrahavaÓotpannaitÃvadanuttaraj¤ÃnabhÃjanabhÃvÃnÃm itthaænijasvarÆpah­dayaÇgamÅbhÃvena
nijÃmodabharakrÅ¬ÃbhÃsitabhedasya nikhilabandhÃbhimatatattvavrÃtasya svÃtmacamatkÃrapÆrïÃhantÃtÃdÃtmyabhairavasvarÆpÃbhedasamÃveÓÃtmikÃ jÅvata eva mukti÷ / prÃïadehÃdibhÆmÃv eva hy antarbahi«karaïavi«ayÃyÃæ
preraïÃkhyÃyÃm udyogabalajÅvanÃdirÆpÃyÃæ rÆ¬hasya bandhÃbhimatebhyo muktir iti gÅyate / truÂite 'pi hi mÃyÅye saæskÃramÃtre keyaæ muktivÃcoyukti÷, kimapek«ayÃ veti / tad uktaæ ÓrÅspande

Q: iti vÃ yasya saævitti÷ krÅ¬ÃtvenÃkhilaæ jagat /
Q: sa paÓyan satataæ yukto jÅvanmukto na saæÓaya÷ // [SpaKÃ 2.5]

iti / sphuÂÅbhavi«yati ca etat avidÆra eva /


[ , . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ]

tadanena svasaævedanena prayojanam eva atra sakalapumarthaparyavasÃnam iti prayojanaprayojanÃnavakÃÓa÷ / uktÃny eva saæbandhÃbhidheyaprayojanÃni /
%
%[p.193]
%
atha granthÃrtho vyÃkhyÃyate / anuttaram iti / [1.] na vidyate uttaram adhikaæ yata÷ / yathÃ hi tattvÃntarÃïÅ «aÂtriæÓad anÃÓritaÓivaparyan tÃni parabhairavabodhÃnupraveÓÃsÃditatathÃbhÃvasiddhÅni saævidam adhikayanti naivaæ
parÃ paripÆrïÃ parabhairavasaævit, tasyÃ÷ sadÃ svayam anargalÃnapek«aprathÃcamatkÃrasÃratvÃt / [2.] tathÃ na vidyaty uttaraæ praÓnaprativacorÆpaæ yatra / yata eva hi mahÃsaævitsindhor ullasadanantapratibhÃparyantadhÃmna
ullÃsya praÓnapratibhÃnÃdipÃtraæ bhavati Ói«ya÷, tad eva vastutas tattvaæ satatoditam iti kimiva ÃcÃryÅyam uttaram anyat syÃt / [3.] uttaraïam uttaro bhedavÃdÃbhimato 'pavarga÷ / sa hi vastuto niyatiprÃïatÃæ nÃtikrÃmati / tathÃ
hi prathamaæ ÓarÅrÃt prÃïabhÆmÃv anupraviÓya, tato 'pi buddhibhuvam adhiÓayya, tato 'pi spandanÃkhyÃæ jÅvanarÆpatÃm adhyÃsya, tato 'pi sarvavedyaprak«ayÃtmaÓÆnyapadam adhi«ÂhÃya, tato 'pi
sakalamalatÃnavatÃratamyÃtiÓayadhÃrÃprÃptau ÓivatvavyaktyÃ aïur apav­jyate ÃropavyarthatvÃt iti / [4.] ÅdrÓa eva nÃbhih­tkaïÂhatÃlubrahmabhairavabilÃdyadhi«ÂhÃnakramaprÃpta Ærdhvataraïakrama uttara÷ / [5.] tathÃ uttaranti
ata iti uttaro bandha÷ / [6.] uttaraïam uttaro mok«a÷ / tad evaævidhÃ uttarÃ yatra na santi / [7.] uttaraæ ca Óabdanam / tat sarvathÃ Åd­Óaæ tÃd­Óam iti vyavacchedaæ kuryÃt / tad yatra na bhavaty avyavacchinnam idam anuttaram /
[8.] idam ity api hi vyavacchinnottaravyavacchedaprÃïam eveti vyavacchedakatvÃt vikalpÃtmaiva / ata eva yÃvad anuttare rÆpe pravivik«ur mÃyÅya÷ pramÃtÃ tÃvat kalpita eva viÓe«Ãtmani / tatratv avikalpitaæ yad avinÃbhÃvi, tadvinÃ
kalpitarÆpÃsphuraïÃt, tad eva vastuto 'nuttaram / tatra hi bhÃvanÃder anupapattir eva vastuta iti bhÃvanÃkaraïojjhitatvam uktam, na tu anupayuktita eva / [9.] tad Åd­Óam anuttaraæ vyavahÃrav­tti«v apy evam eva / tad uktaæ mayaiva
stotre
%
%[p.194]
%
Q: vitata iva nabhasy avicchidaiva pratanu patan na vibhÃvyate jalaugha÷ /
Q: upavanataruveÓmanÅdhrabhÃgÃdhyupadhivaÓena tu lak«yate sphuÂaæ sa÷ //

tadvat

Q:  ...  parabhairavo 'tisauk«myÃd anubhavagocaram eti naiva jÃtu //
Q: atha deÓÃk­tikÃlasanniveÓasthitisaæspanditakÃrakatvayogÃ÷ //
Q: janayanto hy anubhÃvinÅæ citiæ te jhaÂiti nyakk­tabhairavÅyabodhÃ÷ //

itiyÃdi / tathÃ ca vak«yate uttarasyÃpy anuttaram iti / vyÃkhyÃyate caitat / [10.] evam eva narÃtmana÷ ÓÃktam uttaraæ tato 'pi ÓÃmbhavam / tathÃ te«v api bhÆtatattvÃtmamantreÓvaraÓaktyÃdibhedena svÃtmany eva uttarottaratvam,
bhÆtÃdi«v api p­thivyÃdirÆpatayÃ, jÃgrata uttaraæ svapna÷, tata÷ suptam, tatas turyam, tato 'pi tadatÅtam, jÃgradÃdi«v api svÃtmany eva caturÃdibhedatayÃ uttarottaratvam / tad etat ÓrÅpÆrvapa¤cikÃyÃæ mayaiva vistarato nirïÅtam
iha anupayogÃd granthagauravÃc ca na vitatyoktam / [11.] tad Åd­Óam auttarÃdharyadvaitasaæmohÃdhÃyi uttaratvam / tathÃ viprarÃjanyaviÂsÆdrÃntyajÃtivibhÃgamayam ÆnÃdhikatvaæ yatra na syÃt / bhÃvaprÃdhÃnyam uttaraÓabdasya
[12.] uttarÃ÷ paÓyantyÃdyÃ÷ Óaktaya÷, aghorÃdyÃ÷, parÃdyÃ÷, tÃ yatra na syu÷ / [13.] nuda preraïe iti nodanaæ nut / tayÃ taraïaæ dÅk«Ãkrameïa tara÷ / Ói«yacaitanye gurucaitanyaæ preryate / tena
haæsaprÃïÃdiÓÆnyavi«uvatprabh­tisthÃnabhedaparipÃÂyÃ sakale ni«kale 'pi vÃ pÆrïÃhutiyojanikÃdisthityÃ mok«adÃæ dÅk«Ãæ vidhatte / tad atra caitanyasya svaprakÃÓasya vyÃpino de ÓakÃlÃkÃraviÓe«ÃviÓe«itasya kathaækÃram
imÃ vi¬ambanÃ÷ /
%
%[p.195]
%
tad evaævidho nudÃ preraïena taras taraïaæ yatra na bhavati tad anuttaram / yad vak«yate

Q: evaæ yo vetti tattvena tasya nirvÃïagÃminÅ /
Q: dÅk«Ãbhavati  ...  [verse 25]

iti / [14.] aniti svasitÅti kvipi an aïur ÃtmÃ dehapurya«ÂakÃdi÷ / tathÃ ananaæ jÅvanam / an dehÃdyantargataiva bhinnabhinnaÓaktyÃdyahantÃÓÆnyaprÃyÃ jÅvanÃkhyÃ v­tti÷, ya÷ ÓÆnyapramÃtÃ ity abhihita÷, tasyaivottaratvaæ sarvata÷
paramÃrthatayÃ Ãdhikyaæ yatra, bhairavaikamayatvÃt / ja¬Ãja¬abharite jagati ja¬air jÅvadekamagnai÷ sthÅyate, jÅvatÃæ ca jÅvanaæ nÃma prÃguktam, j¤ÃnakriyÃrÆpam ekaæ pÃrameÓvaryaæ sarve«Ãæ, paratrÃpi hi svavad dehÃdir eva
p­thaktayÃ bhÃti / yat puna÷ prÃïanaæ tad abhedenaiva svaprakÃÓam / etad eva ca paramÃrtho yad uktaæ ÓrÅmadutpaladevapÃdai÷

Q: j¤Ãnaæ kriyÃ ca bhÆtÃnÃæ jÅvatÃæ jÅvanaæ matam / [ýÓvarapratyabhij¤ÃkÃrikÃ 1.14]

iti / tathÃ jÅvanaæ j¤Ãnakriye eva iti / [15.] a iti ca yeyam amÃyÅyÃÓrautanaisargikamahÃprakÃÓaviÓrÃntanistaraÇgacidudadhisvÃtmacamatkÃrarÆpÃ
ÓÃktollÃsamayaviÓvÃmarÓanarÆpaparipÆrïÃhaæbhÃvaprathamaparyavasÃnobhayabhÆmigÃ kalÃ tasyÃ eva vak«yamÃïanayena yeyaæ nud visargÃntatÃ tasyÃ eva tara÷ plavanaæ sarvopariv­ttitvaæ yatra / [16.] avidyamÃnÃ
deÓakÃlagamanÃgamanÃdidvaitasÃpek«Ã nut preraïÃ kramÃtmakakriyÃmayÅ yatra tat anud ÃkÃÓÃdi lokaprasiddhyÃ / tato 'pi sÃtiÓayam anuttaram / tasyÃpi hy ÃkÃÓÃde÷ saæyogighaÂÃdicitropÃdhivaÓÃt samavÃyiÓabdÃdiyogÃc ca syÃd
api Åd­ÓÅ sakramÃ kriyÃ / saævittattve tu sarvato 'navacchinnapÆrïasvÃtantryaiÓvaryasÃre 'vicchinnacamatkÃramayaviÓrÃntyÃ svÅk­taÓaÇkyamÃnopÃdhibhÃve sakaledantÃspadabhÃvapÆgaparipÆritÃhamÃtmani nirÃbhÃse sadÃbhÃsamÃne
svÅkÃrÃbhÃsÅk­tÃnÃbhÃse idantÃbhÃsatadanÃbhÃsasÃradeÓakÃlÃpek«akramÃbhÃvÃd akramaiva svÃtmavimarÓasaærambhamayÅ matsyodarÅmatÃdiprasiddhÃ vimarÓÃbhidhÃ kriyÃ iti tad eva anuttaram /
%
%[p.196]
%
atiÓayamÃtre tamapo vidhi÷, dvivacanavibhajyopapade atra tarap / tatrÃyaæ Óuklo 'yaæ Óukla÷, ayam anayor atiÓayena Óukla iti vÃkye 'yam artha÷ - anayo÷ Óuklayo÷ madhyÃt atiÓayenÃyaæ Óukla÷ Óuklatara÷ le«Ãæ tu ÓuklÃnÃm ayam
atiÓayena Óukla iti ko 'yam adhiko 'rtha÷ / tathÃ hy ayaæ prÃsÃda÷ Óukla÷, ayaæ paÂa÷ Óukla÷, ayaæ haæsaÓ ca Óukla÷, e«Ãæ sÃtiÓaya÷ Óuklatama iti / tatra prÃsÃdo 'pi Óukla÷ paÂo 'pi Óukla iti kim iva adhikam uktaæ syÃt / tamapi
pratyaye evaævidhavÃkyakaraïam ayuktam eva / na ca tarapa÷ tamap adhikam atiÓayam abhidadhyÃt, evaæ tÃvat tu syÃt, avivak«ite pratiyogiviÓe«e tamapprayoga÷, pratiyogiviÓe«Ãpek«ÃyÃæ tu tarap / pratiyogyapek«aiva
dvivacanavibhajyopapadÃrtha÷ / eka eva hi pratiyogÅ bhavet / anayor ayaæ Óuklo 'tiÓayena iti na t­tÅya÷ pratÅyate, nirdhÃraïÃrthena prathamasyaiva pratiyogitvÃvagate÷ / na ca dviprabh­tyapek«Ã bhavati ekasya yugapat, ekaikÃpek«Ã
matÃ iti tasya krameïa nÃdhiko 'rtha÷ kaÓcit / tÃratamyam iti tu prayoga÷ kramÃtiÓaye 'vyutpanna eva / na tu taraptamappratyayÃrthÃnugamÃt tÃryaæ tÃmyam ityÃdy api hi syÃt / tad alam akÃï¬e ÓrutalavakauÓalaprathanena / iha
tÆttarakramikapratiyogyapek«ÃyÃm anuttamam ity api prayoge ayam evÃrtha÷ / tathÃhy ÃgamÃntare

Q: adyÃpi yan na viditaæ siddhÃnÃæ bodhaÓÃlinÃm /
Q: na cÃpy aviditaæ kasya kim apy etad anuttamam // [? \cf Taùl 2.28]

iti / evaæ svÃtantryasÃrÃkalitakriyÃÓaktiÓarÅram anuttaram / tad uktam utpaladevapÃdai÷

Q: sakramatvaæ ca laukikyÃ÷ kriyÃyÃ÷ kÃlaÓaktita÷ /
Q: ghaÂate na tu ÓÃsvatyÃ÷ prÃbhavyÃ÷ syÃt prabhor iva // [\IPK 2.1.2]
%
%[p.197]
%
iti / tat vyÃkhyÃtam idam anuttaraæ «o¬aÓadhÃ / yad uktaæ sÃraÓÃstre

Q: anuttaraæ tad dh­dayaæ h­daye granthirÆpatÃ /
Q: granthiæ «o¬aÓadhÃ j¤ÃtvÃ kuryÃt karma yathÃsukham // [TrikasÃra ?]

iti / tathÃ

Q: h­daye ya÷ sthito granthi÷ [adha ÆrdhvaniyÃmaka÷, \cit \IPVV 3 p. 293 attrib. to MÃlinÅsÃra]

ityÃdi /

tad Åd­g anuttaraæ kena prakÃreïa kim uttararÆpaparityÃgena utasvid anyatheti / kaÓ cÃyaæ prakÃra÷, yad anuttaraæ sarvam idaæ hi j¤Ãnaj¤eyajÃtaæ sarvata evÃnyonyaæ bhedamayaæ virodham upalabhate, tataÓ cedam auttarÃdharyaæ
bhaved eveti / kasmiæÓ ca prakÃre mok«a eva kiæ vÃ bandhÃbhimate 'pÅti / thamupratyayasya vibhaktiviÓe«ÃrthÃniyamena prakÃramÃtre vidhÃnÃt prakÃramÃtravi«aya evÃyaæ praÓna÷ / deva iti vyÃkhyÃtam /

kulaæ sthÆlasÆk«maparaprÃïendriyabhÆtÃdi samÆhÃtmatayÃ kÃryakÃraïabhÃvÃc ca / yathoktaæ saæhatyakÃritvÃd iti / tathÃ kulaæ bodhasyaiva ÃÓyÃnarÆpatayÃ yathÃvasthÃnÃd bodhasvÃtantryÃd eva cÃsya bandhÃbhimÃnÃt / uktaæ
hi kula saæstyÃne bandhu«u ca iti / na hi prakÃÓaikÃtmakabodhaikarÆpatvÃd ­te kim apy e«Ãm aprakÃÓamÃnaæ vapur upapadyate / tatra kule bhavÃ kaulikÅ siddhis tathÃtvadÃr¬hyaæ parinirv­tyÃnandarÆpaæ
h­dayasvabhÃvaparasaævidÃtmakaÓivavimarÓatÃdÃtmayam / tÃæ siddhiæ dadÃti / anuttarasvarÆpatÃdÃtmye hi kulaæ tathÃ bhavati / yathoktam

Q: vyatireketarÃbhyÃæ hi niÓcayo 'nyanijÃtmano÷ /
Q: vyavasthiti÷ prati«ÂhÃtha siddhir nirv­tir ucyate // [Aja¬apramÃt­siddhi 12]
iti / sadya iti Óabda÷ samÃne ahani ity arthav­ttir uktanayena ahno 'navasthitatvÃt samÃne k«aïe ity atrÃrthe vartate / samÃnatvaæ ca k«aïasya na sÃd­Óyam, api tu tattvaparyavasÃyy eva / evam eva sadya÷ÓabdÃt pratÅti÷ /
%
%[p.198]
%
atas tasminn eva k«aïa iti vartamÃnak«aïasya sÃvadhÃraïatvena bhÆtabhavi«yatk«aïÃntaranirÃse tadubhayÃpek«akalanÃprÃïÃæ vartamÃnasyÃpi kÃlatÃæ nirasyeta yato yÃvad idaæ parameÓvarasya bhairavabhÃno÷
raÓmicakrÃtmakaæ nijabhÃsÃsphÃramayaæ kulam uktam / tac ced antarmukhaparabhairavasaævittÃdÃtmyalak«aïaæ nirodham eti, tadÃ tad eva paramÃnandÃm­tÃsvÃdamayam adeÓakÃlakalitam anuttaraæ dhruvaæ visargarÆpaæ
satatoditaæ / tad uktaæ ÓrÅvÃdyatantre

Q: saærudhya raÓmicakraæ svaæ pÅtvÃm­tam anuttamam /
Q: kÃlobhayÃparicchinnaæ vartamÃne sukhÅ bhavet // [ÁrÅvÃdyatantra? \cit MÃlinÅvijayavÃrttika 1.156 attrib. to ÖÃmaratantra]

iti / vistÃritaÓ ca vistarato 'nyatra mayaiva kÃlobhayÃpariccheda÷ / tathÃ kulÃt prÃïadehÃder ÃgatÃ siddhir bhedaprÃïÃnÃæ nÅlasukhÃdÅnÃæ niÓcayarÆpÃ tÃæ dadÃtÅti / ÓarÅrÃdayo hi jhagiti anuttaradhruvavisargavÅryÃveÓena
akÃlakalitena prÃïÃdimadhyamasopÃnÃroheïaiva bhÃvÃnÃæ tathÃtvaniÓcayarupÃæ siddhiæ vidadhate / yathoktam

Q: api tv ÃtmabalasparÓÃt puru«as tatsamo bhavet [SpandakÃrikÃ 1.8]

iti / tathÃ

Q:  ...  karaïÃnÅva dehinÃm / [SpandakÃrikÃ 2.10]

iti / tathÃ kule ÓivaÓaktyÃtmani saænihite 'pi siddhir uktanayena jÅvanmuktatÃmayÅ samabhila«itÃïimÃdiprasavapadaæ / tÃæ sadya÷ anÃkalitam eva bhÃvanÃkaraïÃdirahitatvenaiva dadÃti / yad uktaæ ÓrÅsomÃnandapÃdai÷ /

Q: bhÃvanÃkaranÃbhyÃæ kiæ Óivasya satatodite÷ / [Áivad­«Âi 8.5,6 CHECK]

iti / tathÃ

Q: ekavÃraæ pramÃïena ÓÃstrÃd vÃ guruvÃkyata÷ /
Q: j¤Ãte Óivatve sarvasthe pratipattyÃ d­¬hÃtmanÃ //
Q: karaïena nÃsti k­tyaæ kvÃpi bhÃvanayÃpi vÃ / [Áivad­«Âi 7.55-6?CHECK]

iti / kule jÃtÃ siddhi÷ ÓÃktahÃdirÆpaprasaraïÃd Ãrabhya bahirbhÃvapaÂalavikÃsaparyantaæ bhedÃvabhÃsanÃ / tÃæ dadÃti /
%
%[p.199]
%
tad eva hy anuttaraæ mahÃprakÃÓÃtma anta÷k­tabodhamayaviÓvabhÃvaprasaram anuttaratvÃd eva niratiÓayasvÃtantryaiÓvaryacamatkÃrabharÃd bhedaæ vikÃsayati / na hy aprakÃÓarÆpaæ bhÃvavikÃsaprakÃÓe kÃraïaæ bhavet /
prakÃÓÃtmakaæ cen nÆnaæ tat parameÓvarabhairavabhaÂÂÃrakarÆpam eveti kim apareïa vÃgjÃlena / tathÃ yena anuttareïa viÓe«eïa j¤ÃtÃ mÃtrÃ mÃnena pramÃtmanÃ trÃïaæ pÃlanaæ patitvaæ yÃsÃæ
pramÃt­pramÃïaprameyapramitirÆpÃïÃæ tÃ mÃtrÃ vij¤ÃtÃ yena tat vij¤ÃtamÃtraæ / tathÃ viÓe«eïa pratipattidÃr¬hyabandhena yaj j¤Ãtaæ tad vibhÃtam eva, na puna÷ bhÃvanÅyaæ sak­dvibhÃtÃtmatvÃt / tathÃ j¤ÃtamÃtraæ j¤Ãtam eva
j¤eyaikarÆpatvÃt, na tu kadÃcit j¤Ãt­rÆpaæ ghaÂÃdi / tathÃ j¤ÃtÃ j¤eyarÆpÃ bhedamayÅ iyaæ mÃyÃ / tadubhayaæ vigataæ yatra tat vij¤ÃtamÃtram / ghaÂÃdayo yatra j¤ÃtrekarÆpatvena svaprakÃÓÃtmÃna÷, yatra ca mÃyÃ na prabhavati,
tena vij¤ÃtamÃtreïa /

khe brahmaïy abhedarÆpe sthitvÃ carati vi«ayam avagamayati / tathÃ hÃnÃdÃnÃdice«ÂÃæ vidhatte svarÆpe cÃste iti khecary antarbahi«karaïatadarthasukhÃdinÅlÃdirÆpÃ / tathÃhi vedyavedakabhÃvÃnullÃsipade ÓÆnye
saævinmÃtrad­gullÃse saævedyagatÃntaraikyarÆpadiÓyamÃnabhedollÃse sphuÂabhedodreke ca krameïa vyomacarÅgocarÅdikcarÅbhÆcarÅbhÆtÃ yÃ÷ Óaktayas tÃ vastuta uktanayena svabhÃvacarakhecarÅrÆpaÓaktyavibhaktÃ evety ekaiva
sÃ pÃrameÓvarÅ Óakti÷ / yad uktam

Q: Óaktayo 'sya jagat k­tsnaæ ÓaktimÃæs tu maheÓvara÷ / [attrib. to MaÇgalaÓÃstra]

iti / tata÷ strÅliÇgena nirde«a÷ / na hy Ãtmano manasa indriyÃïÃæ bÃhyÃnÃæ ca bhedavi«ayasya vyavasthÃpanaæ vyavasthÃ ca yujyate, abhisaædhÃnÃdyayogÃd aprakÃÓatvÃc ca / saiva khecarÅ kÃmakrodhÃdirÆpatayÃ vai«amyena
lak«yate / tasyÃ÷ samatÃ sarvatraiva paripÆrïabhairavasvabhÃvÃt / aïumÃtram apy avikalÃnuttarasvarÆpÃparij¤Ãnam eva cittav­ttÅnÃæ vai«amyam, sa eva ca saæsÃra÷, apÆrïÃbhimÃnena svÃtmany aïutvÃpÃdanÃt Ãïavamalasya,
tadapÆrïarÆpaparipÆrïÃkÃÇk«ÃyÃæ bhedadarÓanÃt mÃyÃkhyasya malasya, tacchubhÃsubhavÃsanÃgraheïa kÃrmamalasya collÃsÃt /
%
%[p.200]
%
svarÆpÃparij¤Ãnamayatadvai«amyaniv­ttau malÃbhÃvÃt / krodhamohÃdiv­ttayo hi paripÆrïabhagavadbhairavabhaÂÂÃrakasaævidÃtmikÃ eva / yad uktaæ ÓrÅsomÃnandapÃdai÷

Q:  ...  tat saratprak­ti÷ Óiva÷ / [Áivad­«Âi 3.94]

iti / tathÃ

Q: sukhe du÷khe vimohe ca sthito 'haæ parama÷ Óiva÷ / [Áivad­«Âi 7.105]

iti /

Q: du÷khe 'pi pravikÃsena sthairyÃrthe dh­tisaægamÃt / [Áivad­«Âi 5.9]

ityÃdi / krodhÃdiv­ttayo hi ciccamatkÃratÃdÃtmyÃd anyathÃ tatsvarÆpalÃbhasyaivÃyogÃc ca parameÓvarya÷ karaïadevatÃ eva bhagavatyas tÃs tÃ÷ krÅ¬Ã vitanvatya÷ ÓivÃrkasya dÅdhitirÆpÃ÷ / tathÃ tÃ eva
tattatparasparasÃækaryalabdhÃsaækhyeyarÆpÃs tattaduccÃÂanamÃraïaÓÃntyÃdirÆpe«u karmasu parikalpitatattatsamucitasaumyaraudraprakÃrÃ÷ k­tyÃdibhedÃd devatÃtvenopÃsyÃ uktÃ matÃdiÓÃstre«u
bhagavadbhairavabhaÂÂÃrakaparivÃrabhÆtÃÓ ca / yathoktam

Q: uccÃÂane kÃkavaktrÃ ...  / [MataÓÃstra?]

ityÃdy upakramya

Q: tÃ eva devadevasya raÓmaya÷ kÃdidhÃrikÃ÷ / [MataÓÃstra?]

ityÃdi / tathÃtvena tv aparij¤ÃtasvarÆpÃÓ ciccamatkÃraæ vikalpe 'pi nirvikalpaikasÃraæ tena tena vicitravarïÃk«arapu¤jÃtmanÃ ghoratarÃtmanÃ vikalparÆpeïa devatÃtmanÃ ÓaÇkÃtaÇkÃnupraveÓena tirodadhatya÷
sÃæsÃrikapÃÓyapaÓubhÃvadÃyinya÷ / yathoktam
%
%[p.201]
%
Q: pÅÂheÓvaryo mahÃghorÃ mohayanti muhur muhu÷ / [TimirodghÃÂa acc. to K«emarÃja ad ÁivasÆtra 1.4]

iti / tathÃ

Q: vi«aye«v eva saælÅnÃn adho 'dha÷ pÃtayanty aïÆn / [MÃlinÅvijayottara 3.31ab]

ityÃdi / tathÃ

Q: ÓabdarÃÓisamutthasya Óaktivargasya bhogyatÃm /
Q: kalÃviluptavibhavo gata÷ san sa paÓu÷ sm­ta÷ // [SpandakÃrikÃ 3.13]

iti / j¤ÃtasvarÆpÃs tÃ evoktayuktyÃ jÅvanmuktatÃpradÃyinya÷ / tathÃ uktam

Q: yadÃ tv ekatra saærÆ¬has tadÃ tasya layodbhavau /
Q: niyacchan bhokt­tÃm eti tataÓ cakreÓvaro bhavet // [SpandakÃrikÃ 3.19]

iti / svarÆpaparij¤Ãnaæ ca etÃvad eva yad etÃsu v­tti«ÆdayasamayanirvikalpaikarÆpÃsu vikalpo 'py udayamÃno varïarÃÓisamÃrabdhatattadvicitraÓabdÃrÆ«itatve 'pi na tÃd­Óena varïapu¤jÃtmanÃ Óakticakreïa yujyate, yat tasya
prÃktananirvikalpaikavyavahÃramayasya vikalpÃtmano mÃtu÷ svarÆpaæ khaï¬ayet / na ca vikalpÃ anubhavÃd vikalpÃntarÃd vÃ bhinnÃ÷, api tu sa evaika÷ svÃtantryabheditabhÃvoparÃgalabdhabhedabhÆtÃdyabhidhavij¤Ãnacakraprabhu÷
/ tad evaæ khecarÅsÃmyam eva mok«a÷ / tac cÃnuttarasvarÆpaparij¤Ãnam eva satatoditaæ parameÓvaryÃ÷ ÓivÃtmani saæghaÂÂasamÃpattyÃ ubhayavimarÓÃnandarÆ¬hi / Óivo hi paravÃÇmayamahÃmantravÅryavis­«Âimaya÷
parameÓvarÅvis­«ÂyÃ tadvÅryaghanatÃtmakaprasÆnanirbharayÃ s­«ÂyÃ yujyate / tathÃ hi sarve«Ãm antarbahi«karaïÃnÃæ yad yad anupraviÓati tat tan madhyamanÃ¬Åbhuvi sarvÃ¤gÃnuprÃïanasÃrÃyÃæ prÃïÃtmanÃ cetanarÆpeïÃste
yad oja iti kathyate / tad eva sarvÃÇge«v anuprÃïakatayÃ tadavibhaktavÅryarÆpatvena /
%
%[p.202]
%
tato 'pi punar api nayanaÓravaïÃdÅndriyadvÃreïa b­æhakarÆpaæ rÆpaÓabdÃdy anupraviÓad b­æhakatvÃd eva tadvÅryak«obharÆpakÃmÃnalaprabodhakaæ bhavati / yathoktam

Q: ÃlÃpÃd gÃtrasaæsparÓÃt

ityÃdi / ekenaiva ca rÆpÃdyanyatamenodriktaprÃktanabalopab­æhitasya sarvavi«ayakaraïÅyoktak«obhakaraïasamarthatvaæ sarvasya sarvasya sarvasarvÃtmakatvÃt / smaraïavikalpanÃdinÃpi
sarvamayamanogatÃnantaÓabdÃdib­æhaïavaÓÃj jÃyata eva k«obha÷ / paripu«ÂasarvamayamahÃvÅryam eva pu«ÂikÃri na tv apÆrïaæ nÃpi k«Ånam samucitaæ ÓaiÓavavÃrddhakayor / vÅryavik«obhe ca vÅryasya
svamayatvenÃbhinnasyÃpy adeÓakÃlakalitaspandamayamahÃvisargarÆpam eva paripÆrïabhairavasaævidÃtmakaæ svÃtantryam ÃnandaÓaktimayaæ sukhaprasavabhÆ÷ / nayanayor api hi rÆpaæ
tadvÅryak«obhÃtmakamahÃvisargaviÓle«aïayuktyÃ eva sukhadÃyi bhavati / ÓravaïayoÓ ca madhuragÅtÃdi / anyatrÃpÅndriye anyat kevalaæ paripÆrïas­«ÂitÃm nÃÓnute svÃtmany evocchalanÃt / tathÃ ca tadvÅryÃnupab­æhitÃnÃm
avidyamÃnatathÃvidhavÅryavik«obhÃtmakamadanÃnandÃnÃæ pÃ«ÃïÃnÃm iva ramaïÅyatarataruïÅrÆpam api nitambinÅvadanaghÆrïamÃnakÃkalÅkalagÅtam api na pÆrïÃnandaparyavasÃyi / yathÃ yathÃ ca na b­æhakaæ bhavati
tathÃ tathÃ parimitacamatkÃraparyavasÃnam / sarvato hy acamatkÃre ja¬ataiva / adhikacamatkÃrÃveÓa eva vÅryak«obhÃtmÃ sah­dayatÃ ucyate / yasyaiva etadbhogÃsaÇgÃbhyÃsaniveÓitÃnantab­æhakavÅryab­æhitaæ h­dayaæ tasyaiva
sÃtiÓayacamatkriyÃ / du÷khe 'py e«a eva camatÃkra÷ / antarvyavasthitaæ hi yat tad dayitasutasukhÃdi vÅryÃtmakaæ tad eva bhÃvanÃsad­Óad­gÃkrandÃdibodhena k«obhÃtmakam vikÃsam Ãpannaæ punar na bhavi«yatÅti
nairapek«yavaÓasaviÓe«acamatkriyÃtma du÷khasattvam / tad uktam
%
%[p.203]
%
Q: dukhe 'pi pravikÃsena [Áivad­«tÂi 5.9]

iti / yadÃ sakalendriyanÃ¬ÅbhÆtamarudÃdiparipÆraïe tu mahÃmadhyamasau«umnapadÃnupraveÓe nijaÓaktik«obhatÃdÃtmyaæ pratipadyate tadÃ sarvato dvaitagalane paripÆrïasvaÓaktibharavimarÓÃhantÃmayacamatkÃrÃnupraveÓe
paripÆrïas­«ÂyÃnandarÆparudrayÃmalayogÃnupraveÓena tanmahÃmantravÅryavisargaviÓle«aïÃtmanÃ dhruvapadÃtmakanistaraÇgÃkulabhairavabhÃvÃbhivyakti÷ / tathÃ hi tanmadhyanÃ¬ÅrÆpasyobhayaliÇgÃtmano 'pi
tadvÅryotsÃhabalalabdhÃva«Âambhasya kampakÃle sakalavÅryak«obhojjigami«Ãtmakam anta÷sparÓasukhaæ svasaævitsÃk«ikam eva / na caitat kalpitaÓarÅrani«Âhatayaiva kevalam / tadabhij¤ÃnopadeÓadvÃreïeyati
mahÃmantravisargaviÓle«aïÃvÃptadhruvapade parabrahmamayaÓivaÓaktisaæghaÂÂÃnandasvÃtantryas­«ÂiparÃbhaÂÂÃrikÃrÆpe 'nupraveÓa÷ / tad vak«yate

Q: tatra s­«Âiæ yajed [ParÃtriæÓ. 29]

ityÃdi / tathÃ

Q: yathÃ nyagrodhabÅjastha÷ [ParÃtriæÓ. 24]

ityÃdi / tathÃ

Q: ity etad rudrayÃmalam [ParÃtriæÓ. 35]

ityÃdi / anyatrÃpy uktam

Q: lehanÃmanthanÃkoÂai÷ strÅsukhasya bharÃt sm­te÷ /
Q: ÓaktyabhÃve 'pi deveÓi bhaved Ãnandasaæplava÷ // [Vij¤Ãnabhairava 70]

iti / bharÃt smaryamÃïo hi sa sparÓas tatsparÓak«etre ca madhyamÃk­trimaparÃtmakaÓaktinÃlikÃpratibimbitas tanmukhyaÓÃktasparÓÃbhÃve 'pi tadantarv­ttiÓÃktasparÓÃtmakavÅryak«obhakÃrÅ bhavatÅty abhiprÃyeïa / tathÃ
%
%[p.204]
%
Q: Óaktisaægamasaæk«obhaÓaktyÃveÓÃvasÃnakam /
Q: yat sukhaæ brahmatattvasya tat sukhaæ svÃkyam ucyate // [Vij¤Ãnabhairava 69]

iti /

Q:  ...  snehÃt kaulikam ÃdiÓet / [?]

iti ca / mahÃvÅreïa bhagavatÃ vyÃsenÃpi

Q: mama yonir mahad brahma tasmin garbhaæ dadhÃmy aham /
Q: saæbhava÷ sarvabhÆtÃnÃæ tato bhavati bhÃrata // [BhagavadgÅtÃ 14.3]

ity {api} gÅtam / somÃnandapÃdair api nijaviv­tau

Q: bhagavatyÃ ratasthÃyÃ praÓna iti paraikamayatve 'pi tanmayamahadantarÃlÃbhiprÃyeïa/ [ParÃtriæÓikÃviv­ti of SomÃnanda]

iti / tad alam amunÃ trikaÓÃstrarahasyopadeÓakathÃtiprastÃvena / tad idam anuttaraæ kaulikasiddhidaæ yena j¤ÃtamÃtreïa khecarÅsÃmyam uktanayena

_____________________________________________________________


ParTri 2ab:

etad guhyaæ mahÃguhyaæ  $ kathayasva mama prabho  &

_____________________________________________________________


guhyam aprakaÂatvÃt / yato guhÃyÃæ svarÆpÃparij¤ÃnamayyÃæ satyÃæ sthitam apy aprakaÂam / atha ca mahad aguhyaæ sarvasya evaævidhacamatkÃramayatvÃt / mÃt­mÃnameyamayabhedÃvibhÃgaÓÃlinÅ bhagavatÅ Óuddhavidyaiva
trikoïÃ mÃyÃyÃm atiÓayapratiphalitabhedÃvagrahÃ bhavatÅti mÃyÃpi jagajjananabhÆr vidyaiva vastuta÷ / tad uktena nayena saivaæbhÆtatvena parij¤ÃyamÃnatvÃd abhedamÃhÃtmyatirohitatatpramÃtrÃdikoïatrayatvÃn mahÃguhety ucyate
/ saiva ca vastuta÷ pÆjÃdhÃma triÓÆlaæ trikÃrthe / tad uktam

Q: sa trikoïÃ mahÃvidyÃ trikÃ sarvarasÃspadam /
Q: visargapadam evai«a tasmÃt saæpÆjayet trikam / [?]

iti / tathÃ

Q: udety eka÷ samÃloka÷ pramÃïÃrthapramÃt­ga÷ / [SiddhapÃda ?](Kramastotra of ErakanÃtha)

iti / tataÓ ca Åd­ÓyÃæ mahÃguhÃyÃæ ÓuddhavidyÃh­dayamayyÃæ mahÃs­«ÂirÆpÃyÃæ jagajjanmabhÆmau svacamatkÃrarÆpeïa bhavati yan maha iti yad etad guhyam / etena hi yad idam avicchinnabhairavabhÃsÃvimarÓarÆpaæ
svÃtantryaæ bhÃvebhya÷ svarÆpapratyupasaæhÃrakrameïa ÃtmavimarÓaviÓrÃntirÆpatvam / prakÃÓasya hi svÃbhÃvikÃk­trimaparavÃÇmantravÅryacamatkÃrÃtma aham iti / yathoktam

Q: prakÃÓasyÃtmaviÓrÃntir ahaæbhÃvo hi kÅrtita÷ / [Aja¬apramÃt­siddhi 22cd]

iti / tad eva guhyam atirahasyam / tathÃ hi s­«Âikrameïa yathÃvik­tÃnuttaradhruvarÆpaviÓrÃnto bhairavabhaÂÂÃraka÷ sakalakalÃjÃlajÅvanabhÆta÷ sarvasyÃdisiddho 'kalÃtmaka÷ sa eva prasarÃtmanÃ rÆpeïa visargarÆpatÃm aÓnuvÃno
visargasyaiva kuï¬alinyÃtmakahaÓaktimayatvÃt punar api tacchÃktaprasarÃbhedavedakarÆpabindvÃtmanÃ nararÆpeïa prasarati / tathÃ punar api tanmÆlatriÓÆlaprÃïaparaÓaktitrayopasaæhÃre tadvisargaviÓle«aïayÃ
mÆladhruvapadÃnuttarapraveÓa÷ sarvadÃ / sphuÂayi«yate caitad avidÆra eva / mahe paramÃnandarÆpe pÆrvokte yad idam uktanayena a iti rÆpaæ tad eva guhyam / etad eva ca mahÃguhyaæ jagajjananadhÃma /
tathobhayasamÃpattyÃnandenÃguhyaæ sarvacamatkÃramayam / sva Ãtman eva he prabho evaævidhavaicitryakÃritayÃ prabhavanaÓÅla / Ãmantraïam etat / tac cÃmantryasyÃmantrakaæ prati tÃdÃtmyam Ãbhimukhyaæ prÃtipadikÃrthÃd
adhikÃrthadÃyi / yathoktam /

Q: saæbodhanÃdhika÷ prÃtipadikÃrtha / [\cf VÃkyapadÅya 3.7 (SÃdhanasamuddeÓa) 163 (+ HelÃrÃja)]

iti / nirïÅtaæ caitan mayaiva ÓrÅpÆrvapa¤cikÃyÃm / etat kathaya parÃvÃgrÆpatayÃvibhaktaæ sthitam api paÓyantÅbhuvi vÃkyaprabandhakramÃsÆtraïena yojaya / yathoktaæ prÃk

Q: guruÓi«yapade sthitvÃ  ...  [Svacchandatantra 8.31a \cit above]

ityÃdi / parÃbhaÂÂÃrikÃyÃÓ ca paÓyantyÃditÃdÃtmyaæ nirïÅtaæ prÃg eva /
%
%[p.206]
%
tathÃ mama ity asya pratyagÃtmasaæbandhitvasya idaæbhÃvasya yad guhyaæ maha ity uktam aham iti / tathÃ hi mamedaæ bhÃsata iti yad bhÃsanaæ tasya vimarÓa÷ punar apy ahaæbhÃvaikasÃra÷ / sa punar ahaæbhÃvo
bhÃvapratyupasaæharaïamukheneti maha ity etadrÆpa eva yathoktaæ prÃk / yad uktam

Q: idam ity asya vicchinnavimarÓasya k­tÃrthatÃ /
Q: yÃ svasvarÆpe viÓrÃntir vimarÓa÷ so 'ham ity ayam // [Aja¬aprÃmÃt­siddhi 15]

iti / anyatrÃpi

Q: ghaÂo 'yam ity adhyavasÃ nÃmarÆpÃtirekiïÅ /
Q: pareÓaÓaktir Ãtmeva bhÃsate na tv idantayÃ // [ýÓvarapratyabhij¤ÃkÃrikÃ 1.5.10]

iti / tad uktaæ ÓrÅsomÃnandapÃdair nijaviv­tau /

Q: abÅjaæ ÓuddhaÓivarÆpam [ParÃtriæÓikÃviv­ti of SomÃnanda]

ityÃdi / tad evÃsmÃbhir vipa¤citam iti / tathÃ svamama su«Âhv avidyamÃnaæ mama iti yasya / ahantÃbharaikarÆ¬hatvÃt viÓvaæ na kiæcid yasya vyatiriktanirdeÓaprÃïa«a«Âyarthayogi bhavati / ÓÃstrÃntaradÅk«itÃnÃæ vij¤ÃnÃkalÃnÃæ
pralayakevalinÃæ ca yady api mameti vyatiriktaæ nÃsti tathÃpi yad bhedayogyatÃvÃsanÃ syÃd eva prabodhasamaye tadvikÃsÃt ahaæbhÃvÃrÆ¬hi÷ / tadapÃk­tyai su«ÂhuÓabdÃrthe su÷ / yad uktaæ mayaiva stotre

Q: yan na kiæcana mameti dÅnatÃæ prÃpnuvanti ja¬ajantavo 'niÓam /
Q: tan na kiæcana mamÃsmi sarvam ity uddhurÃæ dhuram upeyivÃn aham // [? Stotra of Abh.]

iti / Óobhanena dvaitakalaÇkÃÇkanÃkÃlu«yale«aÓÆnyenÃmena paramÃrthopadeÓadvayÃtmanÃ j¤Ãnena mÃ mÃnam avabodho yasya svaprakÃÓaikarÆpatvÃt / amatÅti amÃ, a iti mÃ yatra, avidyamÃnaæ mÃ mÃnaæ ni«edhaÓ ca yatra,
nityoditatvÃt saæhÃraÓ ca yatra nÃsti, sÃ bhagavatÅ amÃ iti ucyate / amÃ ÓobhanÃ satatoditÃ yatra mÃyÃyÃæ pramÃïaprameyavyavah­tau sÃ tÃd­ÓÅ mÃ yasyeti bahuvrÅhyantaæ bahuvrÅhi÷ /
%
%[p.207]
%
parameÓvaro hi pramÃïÃdivyavahÃre 'pi paraÓaktimaya eva sarvathÃdvaitarÆpatvÃt tasya / Ãmantraïam Ãtmana eva /

idam eva sÃrdhaÓlokanirÆpitÃnantapraÓnatÃtparyam / saægraheïaitad uktaæ bhavatÅti nirïetuæ nirÆpyate /

_____________________________________________________________

ParTri 2cd-3ab:

h­dayasthÃ tu yÃ Óakti÷  % kaulinÅ kulanÃyikÃ  // ParTri_2 //
tÃæ me kathaya deveÓa  $ yena t­ptiæ labhÃmy aham  &

_____________________________________________________________


sarvasya nÅlasukhÃder dehaprÃïabuddhyÃdeÓ ca paraæ prati«ÂhÃsthÃnaæ saævidÃtma h­t / tasyaiva nijasvÃtantryakalpitabhedÃ ayÃ vicitrÃni ghaÂÃdij¤ÃnÃni / tatsthÃ iyaæ sphuraïamayÅ Óakti÷ kulasya nÃyikÃ ÓarÅraprÃïasukhÃde÷
sphurattÃdÃyinÅ brÃhmyÃdevatÃcakrasya vÅryabhÆtÃ nikhilÃk«anÃ¬icakrasya madhyamadhyamarupÃ jananasthÃnakarïikÃ liÇgÃtmÃ asti / tatraiva ca kule bhavÃ kularÆpÃ kaulikÅ / yad vÃ kule bhavam akulÃtma kaulam / tad yasyÃm
antas tÃdÃtmyenÃsti sÃ kaulikÅ / kulaæ hy akulaprakÃÓarÆ¬ham eva tathÃ bhavati / yad uktam

Q: api tv ÃtmabalasparÓÃt / [SpandakÃrikÃ 1.8]

iti / tathÃ

Q: tad Ãkramya balaæ mantrÃ÷ sarvaj¤abalaÓÃlina÷ /
Q: pravartante 'dhikÃrÃya karaïÃnÅva dehinÃm // [SpandakÃrikÃ 2.1]

iti / devÃnÃæ brahmavi«ïurudrÃdÅnÃm ÅÓasyÃmantraïaæ / tan me kathaya ity api paÂhanti ÓrÅsomÃnandapÃdÃ vyÃcak«ate ca tat tasmÃd iti / yad vÃ tat kathaya yena t­ptiæ paramÃnandamayÅæ labhe
paramÃdvayanirv­tisvÃtantryarasÅbhavÃmÅti samanvaya÷ / vrajÃmi ity api pÃÂha÷ / aham ity anena sarvapramÃt­jÅvanarÆpam eva satataæ parÃm­Óyate / tac caivam abhihitasvarÆpopadeÓena pratyabhij¤Ãya nijam ÅÓvararÆpaæ
paripÆrïabhÃvÃtmikÃæ t­ptiæ vindatÅti prÃk prakaÂitam eva /
%
%[p.208]
%
tad uktaæ somÃnandapÃdai÷ svaviv­tau

Q: h­dy ayo gamanaæ j¤Ãnam [ParÃtriæÓikÃviv­ti of SomÃnanda]

ityÃdi /

iti Óivarasaæ pÃtuæ ye«Ãæ pipÃsati mÃnasaæ  satatam aÓivadhvaæse sattÃæ Óivena niveÓitÃm /
h­dayagaganagranthiæ te«Ãæ vidÃrÃyituæ haÂhÃd  abhinava imÃæ praÓnavyÃkhyÃæ vyadhÃt trikatattvagÃm //

tad atra praÓnasarvasve

_____________________________________________________________

ParTri :
ÓrÅbhairava uvÃca

_____________________________________________________________


vyÃkhyÃtaæ prÃg evaitat / kiæ punaruktatÃpÃdanena / bhairavo bharaïÃtmako mahÃmantraravÃtmakaÓ ca / kevalam atra ÓaktimatprÃdhÃnyaæ saæhÃrarÆpeïa maha ity evaærÆpam ity uktaæ prÃk sphuÂÅbhavi«yati cÃgrata eva / tad
iyÃn atra tÃtparyÃrtha÷ /

parÃ bhagavatÅ saævit prasarantÅ svarÆpata÷ /
parecchÃÓaktir ity uktÃ bhairavasyÃvibhedinÅ //
tasyÃ÷ prasaradharmatvÃj j¤ÃnaÓaktyÃdirÆpatÃ /
parÃparÃparÃrÆpapaÓyantyÃdivapurbh­ti÷ //
tad eva prasarÃkÃrasvarÆpaparimarÓanam /
praÓna ity ucyate devÅ tanmayapraÓnakÃriïÅ //
tasya prasararÆpasyÃ parÃmarÓanam eva yat /
tad eva paramaæ proktaæ tatpraÓnottararÆpakam //
tad evÃparasaævitter ÃrabhyÃntastarÃæ puna÷ /
parasaævidghanÃnandasaæhÃrakaraïaæ muhu÷ //
antarbhÃvitani÷Óe«aprasaraæ bhairavaæ vapu÷ /
prativakt­svarÆpeïa sarvadaiva vij­mbhate //
etau prasarasaæhÃrÃv akÃlakalitau yata÷ /
tad ekarÆpam evedaæ tattvaæ praÓnottarÃtmakam //
tad evaæ parasaæbandham anuttaratayÃnvitam /
«a¬ardhasÃrasarvasvaæ gurava÷ prÃÇ nyarÆpayan //

[. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .]
%
%[p.209]
%

_____________________________________________________________


ParTri 3cd-4cd:

Ó­ïu devi mahÃbhage  % uttarasyÃpy anuttaram  // ParTri_3 //
yad ayaæ kauliko vidhir  $ mama h­dvyomny avasthita÷  &
kathayÃmi na saædeha÷  % sadya÷ kaulikasiddhidam  // ParTri_4 //

_____________________________________________________________

devi iti prÃgvat / mahÃn bhÃgo yasyÃ yÃ bhajyamÃnÃ uktavak«yamÃïopadeÓÃnuÓÅlanena sevyamÃnÃ pÃrameÓvaryÃkhyamahÃbaladÃ bhavatÅti / mahat paramamahadrÆpatayÃ prasiddho 'nÃÓritaÓivarÆpa÷ sa yasyÃ bhÃga aæÓa÷ /
pÃrameÓvarÅ hi Óakti÷ ananta«aÂtriæÓadÃditattvagarbhiïÅ / mahÃn buddhyÃdis tattvaviÓe«o bhÃgo vibhÃga÷ kalÃpek«i rÆpaæ yasyÃ÷ / pÃrameÓvarÅ hi saævidekaghanaÓakti÷ svasvÃtantryopakalpitabhinnaj¤eyakÃryaprati«ÂhÃpadatve
buddhir ity ucyate / yad uktaæ ÓrÅsomÃnandapÃdai÷

Q: ... aparasthitau //
Q: sÃ buddhir yat puna÷ sÆk«maæ sarvadikkam avasthitam /
Q: j¤Ãnaæ bodhamayaæ tasya Óivasya sahajaæ sadÃ // [Áivad­«Âi 1.26--27]

iti / bhÃgo bheda÷ sa yatrÃstÅti matvarthÅyÃkÃrapratyayÃntena bhÃgaÓabdena vibhaktaæ rÆpam ucyate / vibhakte ca vapu«i paricchedo 'nyonyavyavacchedenaiva bhavatÅti prasÃdÃtmakavi«ayaniÓcayo buddhÃv upajÃyamÃno
'pararamyÃramyÃdiviÓvavartino bhÃvÃn asp­Óann eva pratyuta tÃn vyavacchindan upajÃyata iti / sukhav­ttibuddher dharmaiÓvaryÃdirÆpatvÃt sattvÃtmako guïani÷«yanda iti gÅyate / yadi tu tatrÃpi antastamÃm anupraviÓyate tat
taddvÃreïaiva tanmÆlavartini paramÃnandadhÃmni bhaved eva satatam udaya÷ / ata eva mahasya sarvato 'khaï¬itaparipÆrïanirargalanirapek«asvÃtantryajagadÃnandamayasya Ã Å«ad bhÃgÃ÷ sukhalak«aïÃ aæÓÃ÷ / yato yat yat
kila sukhaæ tanmahÃnandanirv­tiparamadhÃmni visargaÓaktÃv anupraveÓÃt tathÃ 'cetyamÃnatayÃ kiyadrÆpatÃæ prÃptam /
%
%[p.210]
%
tad uktaæ bhaÂÂanÃrÃyaïena

Q: trailokye 'py atra yo yÃvÃn Ãnanda÷ kaÓcid Åk«yate /
Q: sa bindur yasya taæ vande devam ÃnandasÃgaram // [StaCiMa 61]

iti prÃÇnayena yad uktaæ maha iti rÆpaæ tad eva bhajanÅyaæ yasyÃ÷ / parameÓvarasya hi svacamatkÃrab­æhitaæ yad aham iti tad eva ÓÃktaæ vapu÷, tad eva ca parÃbhaÂÂÃrikÃrÆpam ity ucyate / ata eva saiva ca parameÓvarÅ sarvaæ
Ó­ïoti / ÓravaïÃkhyayÃ sattayÃ ti«ÂhantÅ ÓravaïasaæpuÂasphuÂakramikasvaspandamayavarïarÃÓini«Âham aikÃtmyÃpÃd anarÆpasaækalanÃnusaædhÃnÃkhyaæ svÃtantryam / tena hi vinÃ kalakalalÅnaÓabdaviÓe«aæ Ó­ïvann api
na Ó­ïomÅti vyavaharati pramÃtÃ / kalakalamÃtravi«ayam eva tu saækalanam iti tatraiva Órutam iti vyavahÃra÷ / vastutas tu sa kalakaladhvani÷ ÓrotrÃkÃÓa anupraviÓan varïÃn anupraveÓayan tathÃ bhavet tadvarïÃtiriktasya
kalakalasyaivÃbhÃvÃt / tadvarïaviÓe«avivak«ÃyÃæ ca kalakalasya ca kÃraïÃbhÃvÃd evÃnutpatti÷ syÃt, tadvivak«otpannasphuÂavarïamayaÓabdakÃryatve 'pi sajÃtÅyaÓabdotpattyupapatte÷ / sarvathÃ ta eva varïÃs tena
sphuÂarÆpeïa saækalanÃm agacchanta÷ kalakalaÓabdavÃcyÃ÷ / tatsaækalanÃvadhÃnodyuktasya bhaved eva kiyanmÃtrasphuÂopalambha iti saækalanam evÃtropayogi / saækalanaæ ca bhagavatÅ saiva parÃ parameÓvarÅ karoti / yad
uktam

Q: tad Ãkramya balaæ mantrÃ÷ [SpandakÃrikÃ 2.10]

ityÃdi / vastuto hi Ó­ïoti paÓyati vakti g­hïÃtÅtyÃdi bhagavatyÃ eva rÆpam / yathoktam

Q: yena rÆpaæ rasaæ gandhaæ sparÓaÓabdau ca maithunam /
Q: etenaiva vijÃnÃti kim atra pariÓi«yate // [KaÂhopani«ad 2.4.3]

iti vedÃnte parameÓvareïa /
%
%[p.211]
%
na tu Óravaïaæ nÃma sphuÂakalakalÃtmakatÃragadgadÃdirÆpavarïÃkarïanam eva / tathÃ hi ÓrÅparameÓvara eva ÓrÅsvacchandaÓÃstre japavibhÃganirïayÃvasara evam eva nirÆpitavÃn

Q: ÃtmanÃ ÓrÆyate yas tu sa upÃæÓur iti sm­ta÷ / [SvaTa 2.146]
atra hi madhyamÃpade Ãtmaiva saæÓ­ïute nÃpara ity uktam / sthÃnÃdiprayatnasphuÂatÃyÃæ dantau«ÂhapuÂÃdisaæyogavibhÃgenÃtinibh­tam api ÓabdoccÃre nikaÂataravartiparaÓravaïam api syÃd iti saÓabdatÃpÃttir eva /

Q: parai÷ saæÓrÆyate yas tu saÓabdo'sau prakÅrtita÷ / [SvaTa 2.247]

ity uktaæ / yata÷ na cÃtra nikaÂÃdiviÓe«a÷ kaÓcid iti / parapramÃt­darÓanamÃtragocarajihvo«ÂhapuÂÃdisaæyoge tu yady apy Ãtmana eva Óravaïaæ syÃn na parasya tathÃpi madhyamÃpadam evaitat saæpadyate varïasya
bahirÃtmalÃbhÃbhÃvÃt / vÃyvabhighÃtÃd dhi sphuÂavarïani«panna eva / na ca tatra vÃyvabhighÃto bÃhyatÃpattiparyanta÷ syÃt / o«ÂhÃdicalanam api na tatra varïÃæÓe 'nupraviÓed api tu svÃtmani«Âham eva tÃtkÃlikaæ tat syÃt /
tÃtkÃlikeÇgitanimi«itakaravyÃpÃrÃdisthÃnÅye sphuÂasthÃnakaraïaprayatnayoge tu varïani«pattÃv api yadi nÃma dhvanÅnÃæ tÃratamyena tÃramandrÃdivibhÃge dÆrÃdÆrÃdiÓravaïaæ syÃt, sarvathÃ parai÷ ÓrÆyata iti vaikharÅpadam
evaitad ity alaæ prasaktÃnuprasaktyÃ / saiva parameÓvarÅ Ãmantraïayogena sphuÂaæ ÓaktirÆpatayoktÃ / naraÓaktiÓivÃtmakaæ hÅdaæ sarvaæ trikarÆpam eva / tatra yat kevalaæ svÃtmany avasthitaæ tat kevalaæ ja¬arÆpayogi mukhyatayÃ
narÃtmakaæ ghaÂas ti«ÂhatÅtivat / e«a eva prathamapuru«avi«aya÷ Óe«a÷ / yat punar idam ity api bhÃsamÃnaæ yadÃmantryamÃïatayÃ ÃmantrakÃhaæbhÃvasamacchÃditatadbhinnedaæbhÃvaæ yu«macchabdavyapadeÓyaæ tac
chÃktaæ rÆpaæ tvaæ ti«ÂhasÅti / atra hy e«a eva yu«macchabdÃrtho Ãmantraïatattvaæ ca /
%
%[p.212]
%
tathÃ hi yathÃhaæ ti«ÂhÃmi tathaiva ayam apÅti tasyÃpy asmadrÆpÃvacchinnÃhaæbhÃvacamatkÃrasvÃtantryam avicchinnÃhaæcamatkÃreïaivÃbhimanvÃna Ãmantrayate yu«madarthena madhyamapuru«eïa vyapadiÓati / seyaæ hi
bhagavatÅ parÃparÃ / sarvathÃ punar avicchinnacamatkÃranirapek«asvÃtantryÃhaævimarÓe ahaæ ti«ÂhÃmÅti parÃbhaÂÂÃrikodayo yatrottamatvaæ puru«asya / yad uktam

Q: yasmÃt k«aram atÅto 'ham ak«arÃd api cottama÷ /
Q: ato 'smi loke vede ca prathita÷ puru«ottama÷ // [BhagavadgÅtÃ 15.18]

iti / atra k«arÃk«ararÆpÃd ubhayato 'pi hy uttamatvam asmÅty asmadarthenoktam / na hy atra sarvatra aham iti parimitaæ ÓarÅrady apadiÓyate tasya pratyak«eïaiva tÃdrÆpyavirodhÃt / tad evam Åd­Óaæ svayaæprathÃtmakaæ
ÓivÃtmakaæ rÆpam / ata eva bodhasyÃsya svasaævitprathÃtmakasya kiæcin nonaæ nÃpy adhikaæ tasyÃprakÃÓarÆpasya cinmaye ananupraveÓÃt, tadapek«ayÃ ca mÃdhyasthyam api na kiæcid ity
upacayÃpacayamadhyasthÃnÅyedantÃnirdeÓyabhÃvalabdhaprati«ÂhÃne na prabhavanti tadbodhÃvicchedarÆpÃ asmadarthÃ÷ / vicchedito 'pi yu«madartha evam eveti / ata eva aliÇge yu«madasmadÅ gÅte /
dehagatasaækhyÃdhyupacÃreïa parÃparÃdiÓaktigarbhÅkÃrÃt saækhyÃyogas tÆpapadyate / tathÃ hi svasvÃtantryopakalpitabhedÃvabhÃsy anantaÓarÅrÃdy ekatayaiva vim­Óed ÃvÃæ yuvÃæ vayaæ yÆyam iti ca / upacayÃdyÃs tu dehagatÃ
upacaritum api na ÓakyÃ÷, cidrÆpasyonÃdhikatÃnupapatte÷ / sarvaæ hi sarvÃtmakam iti narÃtmÃno ja¬Ã api tyaktatatpÆrvarÆpÃ÷ ÓÃktaÓaivarÆpabhÃjo bhavanti, Ó­ïuta grÃvÃïa÷ [\cf MahÃbhÃ«ya 3.1.1; \cf VÃkyapadÅya 3
Puru«asamuddeÓa 2], meru÷ ÓikhariïÃm ahaæ bhavÃmi [BhagavadgÅtÃ 10.23], ahaæ caitro bravÅmÅty api pratÅte÷ / ÓÃktam api yu«madartharÆpam api narÃtmakatÃæ bhajata eva ÓaktarÆpam ujjhitvÃ tvaæ gatabhayadhairyaÓaktir
ity anÃmantraïayogenÃpi pratipatte÷ / bhavÃn ity anena pÃdÃ gurava ityÃdipratyayaviÓe«aiÓ cÃparÃvasthocitanarÃtmakaprathamapuru«avi«ayatayÃpi pratÅtisadbhÃvÃt /
%
%[p.213]
%
tyaktaÓÃktarÆpasyÃpi cÃhaærÆpaÓivÃtmakatvam api syÃt, vayasye dayite ÓarÅracittattvam evÃhaæ bhavÃmÅti pratyayÃt / ÓivasvarÆpam api cojjhitacidrÆpam iva naraÓaktyÃtmakaæ vapur ÃviÓaty eva / ko 'ham, e«o 'ham, aho ahaæ, dhik
mÃm, aho mahyam ityÃdau hy aham iti guïÅk­tam avicchinnaæ svÃtantryam / mukhyatayÃ tu vicchinnaivedantÃ pratÅyate yatra bhagavatyÃ aparÃyÃ udaya÷ / he 'ham ityÃdau parÃparaÓÃktaspandasparÓa eva Óivasya / kiæ tu pÆrvaæ
pÆrvam avyabhicaritam uttaratra / tena nararÆpaæ sphuÂayaiva pratipattyÃ ÓÃktaÓÃæbhavadhuram Ãro¬huæ ÓaknuyÃd eva / na punar vaiparÅtyenÃrohaïaæ sphuÂapratÅtimayam / atyaktanijanijarÆpatayÃ tryÃtmakatvÃd
ekadvibahurÆpabhÃgitvam eti pratyekam etat trikam / uktaæ hi

Q: ekaæ vastu dvidhÃ bhÆtaæ dvidhÃ bhÆtam anekadhÃ / [Kulapa¤cÃÓikÃNAK 3.2ab]

iti / ekÃtmakatve hy apratiyogitvÃc chivatÃ pratiyogisaæbhave ÓÃktatvam anekatÃyÃæ bheda eva narÃtmabhÃva ekasyaiva / ghaÂa÷ ghaÂapaÂau ghaÂÃ÷ ghaÂapaÂapÃ«ÃïÃ ity api hi ti«Âhati ti«Âhata÷ ti«ÂhantÅti caikyenaiva
kriyÃÓaktisphuritam evaitat / yathoktaæ

Q: anekam ekadhÃ k­tvÃ ko na mucyeta bandhanÃt / [like Kulapa¤cÃÓikÃNAK 3.2cd]

iti / ata eva naraÓaktiÓivÃtmanÃæ yugapad ekatra parÃmarÓe uttarottarasvarÆpÃnupraveÓa eva tasyaiva vastutas tatparamÃrtharÆpatvÃt / sa ca tvaæ ca ti«Âhatha÷, sa ca tvaæ cÃhaæ ca ti«ÂhÃma iti pratÅtikrama evÃk­takasaæskÃrasÃra÷
ÓÃbdikair lak«aïair anugamyate / tathÃ ca nijabhÃ«Ãpade«v api saæskÃrasya yatra nÃmÃpi na avaÓi«yate bauddhÃndradravi¬Ãdi«u tatrÃpy ayam eva vÃcanika÷ krama÷ /
%
%[p.214]
%
vacanakramaÓ ca hÃrdÅm eva pratÅtiæ mÆlato 'nusaran tatpratÅtirasarÆpatayÃ pratÅter apy evaærÆpatvam avagamayet / yathoktaæ mayaiva

Q:  ...  na h­dayaægamagÃminÅ gÅ÷ /

iti / tat sarvathÃk­takaiveyaæ pratÅti÷ / yathoktam

Q: na tair vinÃ bhavec chabdo nÃrtho nÃpi citer gati÷ /

iti / ÓrÅmÃlinÅtantre 'pi /

Q: evaæ sarvÃïusaæghÃtam adhi«ÂhÃya yathÃ sthitÃ /
Q: tathÃ te kathitÃ Óambho÷ Óaktir ekaiva ÓÃækarÅ // [MÃlinÅvijayottara 3.34]

iti / ÓrÅtantrasamuccaye 'pi

Q: naraÓaktiÓivÃveÓi viÓvam etat sadÃ sthitam /
Q: vyavahÃre krimÅïÃæ ca sarvaj¤ÃnÃæ ca sarvaÓa÷ //

iti / tad eva naraÓaktiÓivÃtmakaæ sphuÂapratipattisaæpradÃyopadeÓena darÓitam / nara÷ Óakti÷ Óiva iti tu sarvaæsaha÷ pratipattikrama÷ parameÓvarecchÃsvÃtantryas­«Âa ity alaæ
paraÓaktipÃtapavitritabahuÓrutasah­dayasopadeÓakatipayajanah­dayahÃriïyÃ prasaktÃnuprasaktyÃ /

tad vyÃkhyÃtaæ \pratika{Ó­ïu devi} iti / \pratika{uttarasyÃpi} iti yad uktaæ katham anuttaram iti tatra prativacanam / uttarasyÃpi saænihitasya yad anuttaram / prÃguktakrameïa
hy uttaram apy anuttaratÃdÃtmyenaiva bhavet nÃnyathÃ / ata eva uttaram apy anÃd­tya

Q: anÃdare «a«ÂhÅ /

uttaraæ rÆpaæ hy anÃd­tatadbhÃvam anuttararÆpam eva / bhedo hy ayam uttararÆpo nitarÃm evÃbhedabhuvam adhiÓayya tathÃ bhavet / yathoktam

Q: paravyavasthÃpi pare yÃvan nÃtmÅk­ta÷ para÷ /
Q: tÃvan na Óakyate kartuæ yato buddha÷ para÷ para÷ //

iti /
%
%p.215
%
tathottarasyÃpi granthabhÃgasyÃnuttaraæ tenÃpi uttarÅtuæ na Óakyate / paÓyantyÃ api parÃbhaÂÂÃrikÃyÃ÷ prathamaprasaratvÃd uttarasyÃpi ca madÅyasyaitad evÃnuttaraæ paramÃrtha÷ / uttarasya triÓÆlapreraïÃdimayasya yad anuttaraæ
viÓrÃntisthÃnam / kiæ tad ity Ãha yata÷ syÃd ayaæ kauliko vidhi÷ / kaulika÷ kulÃkulÃtmÃ prÃg vyÃkhyÃta÷ vidhÅyamÃnatvÃd vidhir mahÃs­«ÂirÆpo garbhÅk­tÃnantas­«ÂyÃdikoÂiÓato yasmÃt pras­ta etad eva tad anuttaram / yad uktam

Q: yata÷ sarvam

iti / tathÃ hÅdaæ viÓvaæ ciccittaprÃïadehasukhadu÷khendriyabhÆtaghaÂÃdimayam ekasyÃæ parasyÃæ parameÓvaryÃæ bhairavasaævidy avibhÃgenaiva bodhÃtmakena rÆpeïÃste / yady api bodhÃtmakaæ rÆpaæ nÃstameti jÃtucid api
tadastamaye aprakÃÓamÃnatÃpatte÷, tathÃpi parasparÃbhÃvÃtmako 'vaccheda÷ tatra nÃsti / viÓvÃtmÃna eva bhÃvÃ÷, tatra ca yady e«Ãm avasthitir na syÃt tat prathamÃnusaædhÃnÃdikam evÃk«apreraïopayogy api na bhaved iti
samucitÃnuditedantÃkam ahaæparÃmarÓamÃtrÃbhinnam eva bhÃvajÃtaæ vigatabhedakalanaæ ti«Âhati / na tatra kaÓcid avaccheda÷ / tathÃ yad yatra spa«Âa÷ sann ayaæ vidhi÷ kaulika÷ sthito viÓrÃntiæ prÃpta÷ / sarvam idaæ hi
«aÂtriæÓadÃtma tata÷ sÃmÃnyaspandasaævidÃtmana÷ Óaktimata÷ paraÓaktipradhÃnÃc chivÃt svaÓaktyÃ s­«Âam api sat tatraiva bhairavaviÓe«aspandÃtmani ÓaktipradhÃne svasvarÆpe viÓrÃmyet / tad eva svasvabhÃvani«Âhitatvaæ
bhÃvÃnÃm / yad uktaæ

Q: yasmin sarvam

iti / tad etad ÓivaÓaktyÃtmaiva sÃmÃnyaviÓe«arÆpam ekÃtmakam api parameÓvareïaivopadeÓopÃyapraveÓÃya p­thakk­tya nirÆpyamÃïaæ vastuta÷ punar ekam eva svatantracinmayam aham ity aiÓvaryaÓaktisÃram anuttaram / yatra
kÅd­Óe svasvarÆpe 'vasthita÷

Q: mama h­dvyomni /

mameti yad etad dh­dayaæ sarvabhÃvÃnÃæ sthÃnaæ prati«ÂhÃdhÃma / nÅlÃdÅnÃæ hy antata÷ krimiparyantaæ cidaæÓÃnivi«ÂÃnÃæ na kiæcit nÅlÃdirÆpam iti pramÃtur eva yat

Q: mameti

avicchinnacamatkÃrÃæÓopÃrohitvaæ

Q: mama nÅlaæ bhÃtam

iti tadeva nÅlÃdirÆpatvam iti /
%
%p.216
%
tasya mamety asya nÅlÃdyanantasarvabhÃvah­dayasya yad vyoma yatra tat mamakÃrÃtmakaæ viÓvaæ samyag dh­tam / ata eva tyaktabhinnanijarÆpatayÃ ÓÆnyarÆpaæ vyoma yatra / tathÃ mamety asya
bhinnÃbhinnarÆpaparÃparasaævidÃtmano yad dh­dayaæ paryantaprati«ÂhÃdhÃma aham iti tasyÃpi vyoma saæhÃrarÆpakalanena maha iti narÃtmakaæ lÅnaæ bindvÃtmaÓaktau ma iti, kuï¬alinÅhakalÃrÆpÃyÃæ praviÓya
paripÆrïanirargalacamatkÃre sarvÃvicchinne a ity anupravi«Âaæ tathÃ bhavati / etad eva mama h­dvyoma / evaæ yata idaæ pra«­taæ yatra ca viÓrÃntaæ tad eva nityam anÃv­tasvabhÃvaæ svayaæ prathamÃnam anapahnavanÅyam
anuttaram / yathoktam

Q: yatra sthitam idaæ sarvaæ kÃryaæ yasmÃc ca nirgatam /
Q: tasyÃnÃv­tarÆpatvÃn na nirodho 'sti kutracit / [SpandakÃrikÃ 1.5]

iti / Ãvarakatvena nirodhakÃbhimato 'pi hi tadÃvaraïÃdisvÃtantryeïa prakÃÓamÃno d­kkriyÃtmaka eva parameÓvara÷ / yad ity ayaæ nipÃta÷ sarvavibhaktyarthav­ttir aparavÃkyÅyasaæbandhaucityÃd viÓe«e sthÃsnur atra pa¤camyarthe
saptamyarthe ca vartate / ayaæ hy Ã¤jasyena artho yad ayaæ kaulika÷ s­«Âiprasara÷, yac ca mama h­dvyomny avasthitas tad evÃnuttaram /

evaæ tasyaiva prasaraviÓrÃntyubhayasthÃnatvaæ nirÆpya prasarakramasvarÆpaæ kriyÃÓaktispandavisargaæ nirÆpayati

Q: kathayÃmi

ityÃdi / tad eva hi rÆpam ahaæ parÃnuttarÃtma parÃparÃdimayapaÓyantyÃdiprasaraparipÃÂyÃ 'vicchinnaikatÃparamÃrtha÷ kathayÃmÅti samucitavyapadeÓaæ parÃbhaÂÂÃrikodayabhÃgi vaikharyantaæ vÃkyaprabandhaæ
ÓÃstrÅyalaukikÃdibahubhedaæ vyaktayÃmÅti / taduktam

Q:  ...  sarvataÓ ca ya÷

iti / prathamaparyantabhuvi parÃbhaÂÂÃrikÃtmani tatprasarÃtmani ca parÃparÃdevatÃvapu«y anuttaradhruvapadavij­mbhaiva / tad Ãhur nijaviv­tau ÓrÅsomÃnandapÃdÃ÷ kathayÃmity uccÃrayÃmy utkalikÃta iti / tathÃham eva sarvasyÃntaÓ
cidrÆpeïa kathayÃmÅti / tad evÃsmÃbhir yuktyupadeÓasaæskÃrair nirmalayya h­dayaÇgamÅk­tam /
%
%p.217
%
svarÆpaæ cÃsya parameÓvarasya sadya iti / ya eva ca parameÓvaro bhairavÃtmÃkulÃnuttaradhruvadhÃmatayoktas tad evedaæ sarvaæ sat kaulikavidhirÆpam / na hi prakÃÓavimarÓaÓuddhabhairavasvarÆpÃtireki kiæcit bhÃvÃnÃæ sattvam
/ sattÃsaæbandhÃrthakriyÃkÃritvÃdÅnÃm api sattÃhetutÃparÃbhimatÃnÃm api sattÃ'yoge tathÃtvÃnupapatte÷ sattvÃntarÃrthÃkriyÃntarayoge cÃnavasthÃpatte÷ /prathamata eva tathÃ vimarÓajÅvitaprakÃÓamayatvam eva sattvaæ, tac ca
svÃtantryavimarÓasÃrÃhaæbhÃvabharitam iti bhairavarÆpam eva / yad vÃ sati sadrÆpe yasyati yatnaæ karoti kriyÃÓaktiprÃïatvÃt / tat sadya iti kvipi napuæsakanirdeÓa÷ / sad yad iti kecit gurava÷ paÂhanti / tad uktaæ ÓrÅsiddhasantÃne

Q: prakÃÓamÃnÃbhÃsaiva yad bhÆtis tat sad eva hi /

iti / ÓrÅspande 'pi

Q:  ...  tad asti paramÃrthata÷ /

iti / ÓrÅsomÃnandapÃdair api

Q: yat sat tat paramÃrtho hi paramÃrthas tata÷ Óiva÷ /

iti svarÆpam uktam / tad uktaæ \pratika{ya÷ sarvaæ} iti / asyaiva kriyÃÓaktiprasaraæ nirÆpayati \pratika{kaulikasiddhidam} iti / kaulikaæ yat vyÃkhyÃtam / tasya siddhi÷ tathÃtvadÃr¬hyam / tad yato bhavati / tatra hi paramÃrthapramÃtari
sakalaæ kulÃkulÃdi tathÃ bhavati / yatra pratÅyamÃnaæ sarvaæ tathÃtvadÃr¬hyaæ bhajate / tad uktam

Q: kulÃt parataraæ trikam /

iti / anyatrÃpi

Q: vedÃc chaivaæ tato vÃmaæ tato dak«aæ tata÷ kulam /
Q: tato mataæ tataÓ cÃpi trikaæ sarvottamaæ param //

iti / ÓrÅniÓÃcÃre 'pi

Q: vÃmamÃrgÃbhi«ikto 'pi daiÓika÷ paratattvavit /
Q: saæskÃryo bhairave so 'pi kule kaule trike 'pi sa÷ // [NiÓisaæcÃra]

iti /
%
%p.218
%
ÓrÅsarvÃcare ' pi

Q: vÃmamÃrgÃrgÃbhi«ikto 'pi daiÓika÷ paratattvavit /
Q: kramÃd bhairavatantre«u puna÷ saæskÃram arhati // [SarvÃcÃra]

iti / kramaÓ cai«a eva / yathoktam evaæ yat sarvalokavedasiddhÃntavÃmadak«iïakulamatabhÆmi«u paramÃrthapramÃt­ iti / yathoktam

Q: yaÓ ca sarvamayo nityaæ tasmai sarvÃtmane nama÷ /

iti / tad evÃnuttaram / etat sarvaæ garbhÅk­tyoktaæ nijaviv­tau somÃnandapÃdai÷,

Q: kiæ bahunÃ sarvam evÃnuttaram anuttaratvÃd

iti / ayaæ tÃtparyÃrtha÷

[ ...  ] %PrÃk­tam

iti / Åd­g vyÃkhyÃnaæ tyaktvÃ yad anyair vyÃkhyÃtaæ tatpradarÓanaæ dÆ«aïam / yady api padavÃkyasaæskÃravihÅnai÷ saha vrÅ¬ÃvahÃ go«ÂhÅ k­tÃbhavati tathÃpi sacetaso 'nuttaram avabodhayituæ tad ekavÃraæ tÃval likhyate /
\pratika{anuttaram} ityÃdinÃ sÃrdhena Ólokena Óivavi«aya÷ praÓna÷ / \pratika{h­dayasthÃ} ityÃdinÃ Ólokena Óaktivi«aya÷ / tathÃ \pratika{Ó­ïudevi} ity atra prativacanagranthe \pratika{uttarasyÃpy anuttaram} iti tatrÃrtha uttaraæ ca Ó­ïv
anuttaraæ ceti / atra yady e«Ã trikÃrthÃbhiprÃyeïa vyÃkhyÃ tan naravi«ayat­tÅyapraÓnaprasaÇga÷ / atha tu yÃmalÃbhiprÃyeïa tatrÃpi na dve vastunÅ ÓivaÓaktyÃtmake yÃmalam ucyate yena p­thak praÓnavi«ayatopapatti÷ /
athaÓabdÃrthaÓ ca na saægacchate / sa hi sajÃtÅyaniÓcayÃnantaryav­tti÷ / uttarasvarÆpÃvadhÃraïam antareïa cÃnuttaravi«ayasyaikapraÓnasyÃnupapatti÷ / tathÃhi ke«ucid v­ddhapustake«v Åd­k ÓlokÃntaraæ d­Óyate

Q:  Órutaæ deva mahÃj¤Ãnaæ trikÃkhyaæ parameÓvara /
Q:  uttaraæ ca tathÃ j¤Ãnaæ tvatprasÃdÃvadhÃritam //

iti / tasmÃt ÓrÅsomÃnandapÃdanirÆpitavyÃkhyÃnusÃreïaiva yad gurava÷ samÃdik«an tad eva sarvasya karoti Óivam /

ity asaæsk­tadurvyÃkhyÃtÃmasonmÆlanavrata÷ /
«a¬ardhaÓÃsanÃpÆtah­daæbujavikÃsaka÷ //
saæstyÃnÃnantapÃÓaughavilÃpakalasadruci÷ /
dÅpto 'bhinavaguptena vyÃkhyÃbhÃnu÷ prakÃÓita÷ //
%
%p.219
%
evaæ yato 'yaæ kauliko vidhi÷ prabhavati yatra ca prati«ÂhÃpadavÅæ bhajate yanmayaæ cedaæ kaulikaæ tad evÃnuttaraæ ity uktam / tatra kas tÃvat kauliko vidhi÷ kathaæ cÃsya prasaro 'nuttarÃt kathaæ cÃtraivÃsya prati«ÂhÃ kathaæ
cÃnuttaraikarÆpatvam ? yac coktam uttarasyÃpy anuttaram iti tat sarvaæ yuktyÃgamasvasaævedanani«kar«aïatattvÃvabodhÃvÃptavimarÓanipuïÃn Ói«yÃn prati vitatya nirïinÅ«ur bhagavÃn prastauti granthÃntaram /
etÃvadd­¬hopadeÓanirdalitabhedÃbhimÃnavikalpÃnalpasaæskÃrÃïÃæ tu sarvam etÃvataiva

<Q>
       anuttaraæ katham
</Q>

ityÃdisÃrdhaÓlokayugalanigamitena praÓnena

<Q>
        Ó­ïu devi
</Q>

ityÃdinÃ sÃrdhaÓlokanirïÅtena cottareïÃnuttarapadaprÃptivaÓÃvi«ÂajÅvanmuktabhÃvÃnÃæ k­tak­tyatÃ / atas tÃvanmÃtra eva d­¬hapratipattipavitrÅk­tair viÓramaïÅyam ity udbhujÃ÷ phÆtkurma÷ / tad
anuttaraparabhairavapadavimaladarpaïÃntarnivi«Âakaulikapadapraviviktaye granthÃntaram avatarati ity uktam / tad yathÃ

_____________________________________________________________

ParTri 5-9ab:

athÃdyÃs tithaya÷ sarve  $ svarÃ bindvavasÃnakÃ÷  &
tadanta÷ kÃlayogena  % somasÆryau prakÅrtitau  // ParTri_5 //
p­thivyÃdÅni tattvÃni  $ puru«ÃntÃni pa¤casu  &
kramÃt kÃdi«u varge«u  % makÃrÃnte«u suvrate  // ParTri_6 //
vÃyvagnisalilendrÃïÃæ  $ dhÃraïÃnÃæ catu«Âayam  &
tadÆrdhve ÓÃdivikhyÃtaæ  % purastÃd brahmapa¤cakam  // ParTri_7 //
[var. 7cd: -Ærdvhaæ]
amÆlÃ tatkramÃ j¤eyÃ  $ k«ÃntÃ s­«Âir udÃh­tÃ  &
sarve«Ãæ caiva mantrÃïÃæ  % vidyÃnÃæ ca yaÓasvini  // ParTri_8 //
iyaæ yoni÷ samÃkhyÃtÃ  $ sarvatantre«u sarvadÃ  &

_____________________________________________________________


tatrÃkulam anuttaram eva kaulikaæ s­«ÂirÆpam iti nirïÅyate / atha tat s­«Âir iti saæbandhas tad evÃnuttaraæ padaæ s­«Âir ity artha÷ / yady api ca s­«ÂÃv api prÃktananayena kÃlÃpek«i paurvÃparyaæ na syÃt tathÃpy
upadeÓyopadeÓabhÃvalak«aïo bhedo yÃvat svÃtmani svÃtantryÃt parameÓvareïa bhÃsyate tÃvat paurvÃparyam apÅti tadapek«ayÃ athaÓabdenÃnantaryam /
%
%p 220
%
anantaram akulam eva s­«ÂirÆpam iti
yÃvat / na tu praÓnapratij¤ÃbhyÃm Ãnantaryam athaÓabdenoktam ekapraghaÂÂakagatasajÃtÅyaprameyÃpek«akramatÃtparyapratÅtipravaïatvÃd
asya / anyathÃ tÆ«ïÅæbhÃvÃder anantaram idam ity api sarvatra tatprayogÃvakÃÓa÷ / astu, ka ivÃtra bhavata÷ kleÓa ? iti cen na kaÓ cid ­te
pratÅtyabhÃvÃt / yat tu ÓrÅsomÃnandapÃdÃ÷

Q: akÃra÷ Óiva ity uktas thakÃra÷ Óaktir ucyate /

ity ÃgamapradarÓanenÃtha ity etÃvad evÃnuttaram iti vyÃcacak«ire thakÃrasamavyÃptikatÃbhiprÃyeïa sarvatra prathamollÃse prasaradanantÃnantavastus­«ÂiÓaktyabhedarÆpatvÃt sarvabhÆtajÅvanarÆpaparanÃdÃvalambanarÆpatvÃc
cÃthaÓabdÃrthasya / tan nÃsmÃbhir vitatya vivecitaæ, tÃd­ÓasyÃgamasya yato na sÃk«Ãd vayam abhij¤Ã÷ / tais tu tathÃvidhÃgamasÃk«ÃtkÃribhir anekayuktiÓatasahi«ïutÃ sÆtragranthasya sÆtritaiva / dhÆlibhedapradarÓanam api
tenaivÃbhiprÃyeïa tair itaÓ cÃmutaÓ ca vitatam / vayaæ tu tacchÃsanapavitritÃs tadgranthagranthinirdalanÃbhila«itasvÃtmapavitrabhÃvÃs tair nirïÅte«v arthe«ÆdÃsÅnÃ eva / dhÆlibhedÃdinÃ ca kalpitasÃmayikalipyapek«aïam api
bhaved api kasya cit upÃyÃya, na tu tat sakaladeÓakÃlagataÓi«yavi«ayam iti nÃsmabhir vitatya vipa¤citam / etadanubhavayuktyanupravi«ÂÃnÃæ ca tad akÃryakaraæ svakalpanÃbhiÓ ca sukaram avyavasthitaæ ca, anye«Ãæ
caitadupadeÓÃnabhij¤ÃnÃæ tadupadeÓanam apy akiæcitkaram ity alam anena prak­tavighnavidhÃyinÃ / prastutam anusarÃma÷ /

``a'' Ãdyo ye«Ãæ svarÃïÃæ yadi vÃ thakÃreïa sukhoccÃraïÃrthena saha athÃdyo ye«Ãm iti ÃdyaÓabdaÓ cÃtra na vyavasthÃmÃtre nÃpi sÃmÅpyÃdau, api tv Ãdau bhava Ãdya÷ /

tathÃ hy amÅyÃæ varïÃnÃæ parÃvÃgbhÆmir iyam iha nirïÅyate yatraivai«Ãm asÃmayikaæ nityam ak­trimaæ saævinmayam eva rÆpam /
%
%p 221
%
saævinmaye ca vapu«i sarvasarvÃtmakatÃ satatoditaiva / sÃ ca parameÓvarÅ parÃbhaÂÂÃrikÃ tathÃvidhaniratiÓayÃbhedabhÃginy api paÓyantyÃdikÃ÷ parÃparÃbhaÂÂÃrikÃdisphÃrarÆpÃ anta÷k­tya tattadanantavaicitryagarbhamayÅ / na
hi tatra yan nÃsti tat kvÃpy astÅti nyÃyyam / parÃm­Óata ca prathamÃæ pratibhÃbhidhÃnÃæ saækocakalaÇkakÃlu«yaleÓaÓÆnyÃæ bhagavatÅæ saævidam / tathÃhi yat kiæcic caram acaraæ ca tat pÃramÃrthikenÃnapÃyinÃ rÆpeïa
vÅryamÃtrasÃrÃtmanÃ tadudbhavi«yadÅ«adasphuÂatame yadasphuÂatare yadasphuÂÃdivastuÓatas­«ÂikÃlo lak«yamÃïatattadanantavaicitryaprathonnÅyamÃnatathÃbhÃvena saævidi bhagavadbhairavabhaÂÂÃrikÃtmani ti«Âhaty eva
/ tathÃvadhÃnÃtiÓayarÆ¬hai÷ sahasaiva sarvaj¤atÃbhÆmir asaækucitaparamÃrthÃ ak­trimatadrÆpÃ adhiÓayyate eva parÃnugrahapavitritair abhyÃsakramaÓÃïanighar«ani«pe«itatadapratyayarÆpakampÃdyanantÃparaparyÃya
vicikitsÃmalai÷, savicikitsair api pratibhÃtakiyanmÃtravastudattasaækocÃ na tv ak­trimÃ / yad Ãhu÷ ÓrikallaÂapÃdÃ÷

Q: tuÂipÃte sarvaj¤atvasarvakart­tvalÃbha

iti / evam e«a svaprakÃÓaikarÆpo 'py artho yuktyÃ pradarÓyate / yad yat
svasÃmarthyodbhÆtottarakÃlikÃrthakriyÃyogyatÃdivaÓani÷Óe«yamÃïasatyatÃvaÓÃvÃptÃvicalasavÃdavirodhÃvabhÃsisaæmatakramikavikalpyamÃnanÅlÃdini«ÂhavikalpapÆrvabhÃvi nirvikalpasaævidrÆpaæ
tattadvikalpanÅyaviruddhÃbhimatanÅlapÅtÃdyÃbhÃsÃvibhÃgi bhavati, yathÃ citraj¤ÃnaÓikharasthasaævinmecakabodhÃdi / yat tu tadviruddharÆpanÅlapÅtÃdyÃbhÃsÃvibhaktaæ na bhavati
tattadanantasvasÃmarthyodbhÆtanÅlapÅtÃdyÃbhÃsavikalpapÆrvabhÃgy api na bhavati, yathÃ nÅlaikasÃk«ÃtkÃri j¤Ãnam / bhavati cedam astamitode«yadubhayavikalpaj¤ÃnÃntarÃlavarty unme«apratibhÃdiÓabdÃgamagÅtaæ nirvikalpakaæ
sasaævÃdaviruddhÃbhimatanÅlÃdivikalpapÆrvabhÃvi / tasmÃt tad anantÃvabhÃsÃvibhÃgamayam eveti / ubhayoÓ ca j¤Ãnayor antarÃlam anapahvanÅyÃæ j¤Ãnayor bhedÃd eva / tac ca saævidÃtmakam eva, anyathÃ tenaiva
saævitsaæskÃrocchede smaraïÃdyanusaædhÃnÃdyayoga iti pratibhÃkhyasya dharmiïa÷ sarvavÃdina÷ praty avivÃda eveti nÃsiddhi÷ / saæketavyutpattikÃlÃnavalambanÃc cÃsyÃvikalpatvam eva /
%
%p 222
%
sahajÃsÃmayikatathÃparÃmarÓayogo hi ja¬avilak«aïasaævidrÆpanÃntarÅyaka÷ / na vikalpatulyatvaæ bhedÃnullÃsÃt / bhedasÃratÃlambatayÃ tv arthabhÃvaæ kuryÃt / vikalpÃnÃæ cÃvikalpaæ vinÃ nodaya÷, asvÃtantryÃt / asvÃtantryaæ
ca saæketÃdismaraïopÃyatvÃt, saæketÃdismaraïaæ ca tathÃnubhavaæ vinÃ kuta÷ / saævidaÓ ca praÇnyÃyena kÃlÃdiparicchedÃbhÃva iti ekaiva sÃ pÃrameÓvarÅ pratibhÃ asmaduktimÃhÃtmyakalpitÃ evaævidhaparicchinnasvabhÃvÃpi
sarvÃtmaiva / madhye 'pi vartamÃnabhÆtabhavi«yadrÆpavikalpÃntaraprasavabhÆr eva / tathÃ ca vivekakuÓalair Ãlayavij¤Ãnam evam evopagatam / sasaævÃdatvaæ ca tadanantarabhÃvinÃæ vikalpÃnÃæ darÓitam eveti nÃsiddho hetu÷
sÃdhyadharmiïi, na caikÃvabhÃsivikalpasaævibhÃgakÃriïi avikalpake vipak«e sadÃ vÃ kadÃcid api vÃ vartate, na ca tato 'sya vyÃv­tti÷ saædigdheti na viruddho nÃnaikÃntiko na saædigdhavipak«avyÃv­tti÷, d­«ÂÃntadharmiïy api
citraj¤ÃnÃdau hetor evam evÃsiddhatÃdido«Ã parih­tÃ bhavanty eva / hetudo«e«u tu parih­te«u d­«ÂÃntÃdido«Ã niravakÃÓÃ eva ityÃdi bahu nirïÅtakalpam aparair eveti kiæ tadanubhÃ«aïakleÓena / siddhaæ tÃvad dhy etat

yat prÃtibhaæ nikhilavai«ayikÃvabodha-pÆrvÃparÃntaracaraæ nikhilÃtmakaæ tat /
tasyÃæ pralÅnavapu«a÷ paraÓaktibhÃsi glÃnir ghaÂeta kim abhÃvavaÓopakÊptÃ //
ÓarÅraprÃïÃdau paradhanasukhÃsvÃdapaÂalam anÃlokya svasmin sp­Óati h­daye glÃnim asamÃm /
pravi«ÂÃ ced antar nikhilajagatÅsÆtisarasÃ parÃ devÅ hanta pravilasatu pÆrïaæ havir iva //

tad uktaæ spande

Q: glÃnir vilumpikÃ dehe tasyÃÓ cÃj¤Ãnata÷ s­ti÷ /
Q: tad unme«aviluptaæ cet kuta÷ sÃ syÃd ahetukÃ // SpaKÃ_3.8 //
var: a:: viluïÂhikÃ>

iti /
%
%p 223
%
Q: ekacintÃprasaktasya yata÷ syÃd aparodaya÷ /
Q: unme«a÷ sa tu vij¤eya÷ svayaæ tam upalak«ayet // SpaKÃ_3.9 //

iti ca /

Q: mÃyÅyakÃrmamalamÆlam uÓanti tÃvad aj¤ÃnanÃmamalam Ãïavam eva bhadrÃ÷ /
Q: bÅjaæ tad eva bhavajÅrïataro÷ parasmin saævinniÓÃtadahane dahate k«aïena //

yathÃhu÷

Q: malam aj¤Ãnam icchanti saæsÃrÃÇkurakÃraïaæ / [MVUT 1.23cd]

iti / tad evoktam

Q: tadunme«aviluptaæ cet ...  /

iti / evam eva ca vyÃkhyÃtam ada÷ / anyathÃ glÃner vilopakatvam asyÃÓ cÃj¤ÃnÃt saraïam aj¤Ãnasya conme«eïa vilopa iti kiæ kena saæÓli«Âam iti n­panirÆpaïaprÃyam eva bhavet /

[..............................................................]

tad evaæ bhagavatÅ parÃvÃgbhÆmir garbhÅk­tasvasvÃtantryasattodbhavi«yatpaÓyantyÃdivinivi«ÂaparÃparÃbhaÂÂÃrikÃdiprasarÃ tadgarbhÅkÃravaÓÃvivÃdaghaÂitasakalabhÆtabhuvanabhÃvÃdiprapa¤caprabodhaikyacamatkÃrasÃrÃ
parameÓvarabhairavabhaÂÂÃrakÃvirbhÃvaprathitatathÃvidhÃdbhÆtabhÆtaparamÃrthasvarÆpÃ svÃtmavimaladarpaïanirbhÃsitÃnantas­«tisthitisaæhÃraikyamayamahÃs­«ÂiÓaktir Ãdik«ÃntarÆpÃ athÃdyÃ ityÃdinÃ granthena ni÷Óe«aæ
bhagavatÃ nirïÅyata iti sthitam /

tad evaæ sthite granthÃrtho nirïÅyate / akÃrÃdivisargÃntaæ Óivatattvam / kÃdiÇÃntaæ dharÃdinabho 'ntaæ bhÆtapa¤cakam / cÃdi¤Ãntaæ gandhÃdiÓabdÃntaæ tanmÃtrapa¤cakam / ÂÃdiïÃntaæ pÃdÃdivÃgantaæ karmÃk«apa¤cakam /
tÃdinÃntaæ ghrÃïadiÓrotrÃntaæ buddhikaraïapa¤cakam / pÃdimÃntaæ mano'haækÃrabuddhiprak­tipuru«Ãkhyaæ pa¤cakam /
%
%p 224
%
vÃyvÃdiÓabdavÃcyÃ yÃdayo vakÃrÃntÃ rÃgavidyÃkalÃmÃyÃkhyÃni tattvÃni / dhÃrayanti p­thagbhÆtatayÃbhimÃnayantÅti dhÃraïÃni / dvÃv atra ïicau prayojyaprayojakabhÃvadvairÆpyÃt / tathÃhi dhriyante svÃtmany eva sarve bhÃvÃ÷
prakÃÓÃtmani paramaparipÆrïe pade bhairavÃtmani sarvÃtmani / yathoktaæ Óivad­«Âau

Q: Ãtmaiva sarvabhÃve«u sphurannirv­tacidvapu÷ /
Q: aniruddhecchÃprasara÷ prasaradd­kkriya÷ Óiva÷ // [Áivad­«Âi_1.2] //

iti / yathoktaæ spande

Q: yatra sthitam idaæ sarvaæ [SpaKÃ 1.2a]

iti / evaæ svÃtmany eva prabhÃsvare prakÃÓanena dhriyamÃïÃn bhÃvÃn dhÃrayati svayam aprakÃÓÅbhÃvena ja¬atÃsvabhÃvedaæbhÃvÃspadatÃprÃpaïena prakÃÓayati parameÓvara eva / punar apy ahaæbhÃvenaivÃcchÃdayati / tad
iyaæ bhagavatsadÃÓiveÓadaÓÃ ÓuddhavidyÃmayÅ ekena ïicÃ dhvanitÃ / tatrÃpi ca yad idantÃyÃ ahantayÃcchÃdanaæ tadÃcchÃdanÅyedantopapattÃv upapadyate, na ca ÓuddhaparameÓvaracinmayarÆpÃpek«aæ bhinnaprathÃtmakam
idantÃkhyaæ rÆpam upapadyata ity ÃcchÃdanÅyÃnupapattau tadvaÓena tadÃcchÃdakatÃpy ahaæbhÃvasya nopapanneti tathÃvidheÓvarabodhÃnupapatti÷ / tadanupapattau ca na kiæcid bhÃseta kÃraïÃbhavÃd ity uktam asak­t / bhÃsate
cedaæ tadbhÃsÃvyatirekarahitam api parameÓvaraÓaktita eva bahi÷ prathate kÃraïÃntarÃsaæbhavÃt svasaævidi ca saævida eva sarvamayatvaprathanÃt / tad evaæ svÃtmarÆpaæ jagad bhedena bhÃsamÃnaæ prakÃÓÃtmany eva
ahamÃtmani bhÃsate sÃmÃnÃdhikaraïyenetÅyatÃ etÃvad avaÓyam evÃk«iptaæ yathÃ ÅÓvara eva kasyÃpi veditur bhinnÃn vedyÃn ahantayÃ paÓyati yaÓ cÃsau ko 'pi vedayitÃ so 'pi bhÃsanÃt svÃtmamaya eveti svÃtmani tathÃvidhÃ÷
ÓaktÅr adhiÓete yÃbhir asau tadaiva bhinnavedyavedakÅbhÃvam upÃÓnuvÅta / rÃgÃdibhir eva ca tathÃvidhatvam asyeti rÃgÃdaya eva dhriyamÃnÃn bhÃvÃn uktanyÃyena dhÃrayantam ÅÓvaraæ prati prayojakatÃæ gacchanti / atas tasyaiva
puæstvavyapadeÓakÃraïaikabhÆtÃ dvitÅye ïici utpanne dhÃraïaÓabdavÃcyÃ÷ /
%
%p 225
%
ïijutpattÃv api sarvatraiva prak­tyarthÃnvayÃnapÃya÷ / dhriyamÃïatayÃ prakÃÓamÃnasyaiva hi dhÃryamÃïatÃ prakÃÓanÃsaæj¤Ã upapadyate yata÷ / yathoktaæ mayaiva Óivad­«ÂyÃlocane

Q: preryo 'pi sa bhaved yasya ÓaktatÃ nÃma vidyate /

iti / bhart­harir api
Q: aprav­ttasya hi prai«e pracchÃder lo¬ vidhÅyate /
Q: prav­ttasya yadÃ prai«as tadÃ sa vi«ayo ïica÷ //

iti / tad evaæ dhÃraïaÓabdenÃparaÓÃstre«u ka¤cukanÃmadheyaprasiddhÃny eva tattvÃnÅha nirÆpitÃni / yad uktaæ ÓrÅtantrasÃre

Q: dhÃrayanti paÓo÷ pÃÓÃn bhÃvÃn svÃtmamayÃæs tathÃ /
Q: vidyÃmÃyÃniyatyÃdyÃ÷ ÓodhyÃs tena prayatnata÷ //

iti / yat tu ÓrÅsomÃnandapÃdair dhÃraïaÓabdenÃÇgÃni nirÆpitÃni pak«ÃntarÃÓrayaïena tatra parapak«asarvad­Óyatvaprathanam Ãtmany abhiprÃya÷ / te«Ãæ hÅd­ÓÅ ÓailÅ

Q: svapak«Ãn parapak«ÃæÓ ca ni÷Óe«eïa na veda ya÷ /
Q: svayaæ sa saæÓayÃmbhodhau nimajjaæs tÃrayet katham //

iti / ÓÃdik«Ãntaæ mahÃmÃyÃvidyeÓvarasadÃÓivaÓaktyÃkhyaæ tattvapa¤cakam / tathÃ hi mÃyÃtattvasyopari vidyÃtattvÃdhaÓ ca avaÓyaæ tattvÃntareïa bhÃvitavyaæ yatra vij¤ÃnÃkalÃnÃæ sthiti÷ / yathoktam

Q: mÃyordhve ÓuddhavidyÃdha÷ santi vij¤ÃnakevalÃ÷ //

iti / tathÃ hi mahÃmÃyÃbhÃve mÃyÃpade pralayakevalÃnÃm avasthiti÷ vidyÃpade ca vidyeÓvarÃdÅnÃm iti kim iva tad vij¤ÃnakevalÃspadaæ syÃt / ata eva vidyÃpadapracyutÃnÃm apy e«Ãæ
bhedamayabhÃvarÃÓigatabhinnavedyaprathÃnudayÃn mÃyÅyÃbhidhÃnamalÃnullÃse

Q: tatra vij¤Ãnakevalo malaikayukta÷

ity aj¤ÃnÃtmakÃïavamalÃvalambitvaæ ÓrÅpÆrvaÓÃstre kathitam / ta eva ÓuddhavidyÃpadÃnugrahÃd bodhitÃ mantratadÅÓÃdibhÃvabhÃgino bhavantÅti tatraivoktaæ
%
%[p.226]
%
Q: vij¤ÃnakevalÃn a«Âau bodhayÃm Ãsa pudgalÃn / [MVUT 1.19ab]

ityÃdinÃ

Q: mantramaheÓvareÓatve saæniyojya... [MVUT 1.21]

ityÃdinÃ ca / ke«u cit tu ÓÃstre«u sÃ mahÃmÃyÃ bhedamalÃbhÃvopacÃrÃd vidyÃtattvaÓe«atayaiva nirïÅyate / kvacit punar aj¤ÃnamalasadbhÃvoparodhÃn mÃyÃtattyapucchatayÃ yathÃ ke«u cit ÓÃstre«u

Q: rÃgatattvaæ puæsy eva lagnam

iti na p­thak parÃm­«Âam, yathÃ vehaiva ÓrÅtrikÃgame«u niyatikÃlau na p­thaÇ nirÆpitau / atra mate vidyÃdyanÃÓritaÓivÃntaæ brahmapa¤cakaæ nirïe«yate caitat / e«Ãæ ca tattvÃnaæ b­hattvaæ b­æhakatvaæ ca prÃyo
bhedasamuttÅrïatvÃt saæsÃrasÆtikart­tvÃc ca / evam etÃni catustriæÓattattvÃni prakriyÃtmanÃ sthitÃny akÃram eva ÃdirÆpatayÃ bhajante / tatredaæ vicÃryate / prathamata÷ Óivatattvam avarge, tato bhÆtÃnÅtyÃdi yÃvad ante Óaktitattvam
iti ko 'yaæ s­«ÂisaæhÃraj¤aptisthityavatÃrakramÃïÃæ madhyÃt krama÷ / sarvatra ca ÓrÅmÃlinÅvijayottarasiddhÃtantrasvacchandÃdiÓÃstre«u k«akÃrÃt prabh­ty avargÃntaæ pÃrthivÃdÅnÃæ ÓivÃntÃnÃæ tattvÃnÃæ niveÓa ukta÷
Q: Ãdyaæ dhÃrikayÃ vyÃptaæ tatraikaæ tattvam i«yate /
Q: ekam ekaæ p­thak k«Ãrïaæ padÃrïam anu«u smaret // [MVUT_2.50]

ityÃdinÃ / tatraiva ca punar bhinnayonimÃlinÅbhaÂÂÃrikÃnusÃreïa phakÃrÃdÅnÃm abhinnayonimÃt­kÃniveÓÃvÃptatattvÃntarasthitÅnÃm api

Q: phe dharÃtattvam uddi«Âaæ dÃdijhÃnte 'nupurvaÓa÷ /
Q: trayoviæÓaty abÃdÅni / [MVUT_4.15]

ityÃdinÃ pÃrthivÃditattvayojanÃ nirÆpitÃ / punar api ca tatraiva ÓrÅvidyÃtrayÃnusÃreïa

Q: ni«kale padam ekÃrïaæ tryarïaikÃrïadvayaæ dvaye /
%
%[p.227]
%
iti parÃparÃbhaÂÂÃrikÃnusÃreïa oækÃraæ Óivatattvam aghore ity atra Óaktitattvam ityÃdikrameïa pÃrthivÃditattvanirÆpaïÃ yojitÃ / ÓrÅmadaparÃbhaÂÂÃrikÃbhiprÃyeïa ca

Q: sÃrdhenÃï¬advayaæ vyÃptam ekaikena p­thag dvayam /
Q: aparÃyÃ÷ samÃkhyÃtÃ vyÃptir e«Ã vilomata÷ //

ityÃdinÃ phaÂkÃre pÃrthivaprÃk­tÃï¬advayaæ, huækÃre mÃyÅyaæ, hrÅækÃre ÓÃktam aï¬aæ ceti tattvaniveÓa÷ / ÓrÅparÃbhaÂÂÃrikÃvyÃptinirÆpaïe ca

Q: sÃrïena tritayaæ vyÃptaæ triÓÆlena caturthakam /
Q: sarvÃtÅtaæ visargeïa parÃ vyÃptir udÃh­tÃ //

ity anyathaiva prakriyÃyojanaæ nirÆpitam / punar api mÃt­kÃsadbhÃvaratiÓekharakuleÓvarÃdimantrabhaÂÂÃrÃkÃdyabhiprÃyeïÃnyathÃnyathÃ ca / aparatantre«v apy evam eva viparyastaprÃyaæ bahu bahuÓo nirÆpitam / tat punar iha
sarvam evÃnyatheti parid­Óyata iti mahÃn ayam Ãgamavida÷ svakaÂakak«obha iva sarvavinÃÓaka÷ samudbhÆta÷ / na ca sÃæketikam idaæ yena puru«ecchÃvaÓopakalpitena rÆpeïa cÃnyathÃnyathÃ nirÆpyamÃïam iha saægataæ
bhavet, yathÃ dÃk«iïÃtyÃ÷ cauraÓabdena odanaæ vyapadiÓanti, saindhavÃs tu tenaiva dasyum, odanaæ tu krÆraÓrutyÃ, tayÃ tu kÃÓmÅrikÃ vitu«itayavagodhÆmataï¬ulÃn iti / sÃæketikatve hy anavasthitatvÃd apÃramÃrthikatvÃc ca
ÓodhyaÓodhakabhÃvÃdyanupayogÃd anirÆpaïÅyatvam eva syÃt / saæketasyÃpi paramÃrthasattaiva / na hi saæketo nÃma anya÷ kaÓ cid ­te parameÓvarecchÃta÷ / prasiddho hi na÷ saæketo bhagavadicchÃprakalpitas
tannÃmÃk«aralipyÃdigatÃpyÃyanÃdikarmavidhijanitatacchÃntikÃdiphalasaæpatter iti cet / tarhy ekenaiva saæketena sarvavastusaæpattau kiæ saæketÃntarÃÓrayeïa / tadÃÓrayaïe vÃ
svaÓÃstritaÓÃstrÃntarÅyalaukikapÃr«adadaiÓikaghanak­tapratipuru«aniyatÃdyanantasaæketaniveÓapÆrvakaæ tad api nirÆpyam eva / na tÃvadbhir upayoga÷, etÃvataiva kÃryasiddhir ity api nirak«arakuk«ikuharair ucyamÃnaæ ÓrÆyamÃïaæ
ca Óobhata eva /
%
%[p.228]
%
avikalÃ bhagavadicchÃ na vicÃrapadavÅm adhiÓete iti ced alaæ granthadhÃraïavÃcanavyÃkhyÃnavicÃraïÃdimithyÃyÃsena, parityÃjya evÃyaæ gurubhÃra÷, tÆ«ïÅæbhÃvaÓaraïair eva stheyam, bhagavadicchaivottÃraïÅyam uttÃrayet
/ tad icchaiva anugrahÃtmÃ evaævicÃraïÃyÃæ paryavasÃyayati / na khalu pÃdaprasÃrikayaiva sukhaæ sayÃnair bhu¤jÃnaiÓ ca svayam avim­Óadbhi÷
svÃpek«atÅvratarÃdiparameÓvarÃnugrahotpannÃdhikÃdhikasÆk«matamavimarÓakuÓaladhi«aïÃpariÓÅlanaparÃÇmukhair vÃ sthÃtavyam iti / tat sarvadÃ vim­Óyam idaæ vartata iti etÃvan na jahÅma÷ / tad atrÃvadhÃrya sthÅyatÃæ yÃvat
pariharÃma÷ sarvam idaæ kiæ cin na vastutaÓ codyajÃtaæ parameÓvaryÃæ parÃvÃgbhuvy anuttaradurghaÂakÃritÃtmakanirapek«asvÃtantryasÃrÃyÃæ pÃratantryÃæÓaleÓamÃtraparamÃïunÃpy anuparaktÃyÃm iti / prÃya÷ prÃg eva
pratisamÃhitam ada÷ / tathÃpi vistarata÷ parihriyate / yat tÃvad uktaæ Óivatattvaæ tata÷ p­thivÅtyÃdÅti ko 'yaæ krama iti / tan na kaÓ cit krama iti brÆma÷ / akramaæ yad etat paraæ pÃrameÓvaraæ vicitraæ garbhÅk­tÃnantavaicitryaæ
svÃtantryaæ trikÃrtharÆpaæ tad evaitat / tathÃ hi yeyam aparÃ parÃparÃ parÃbhaÂÂÃrikÃ pÃrameÓvarÅ bhairavÅyÃ sattÃ sÃ sadÃÓivatattvÃnÃÓritaÓaktitattvasyÃpy upariv­ttis tadantasyÃpy Ãsanapak«Åk­tatvÃt / tathÃ hi

Q: ÅÓvaraæ ca mahÃpretaæ prahasantam acetanam /

ity anena sadÃÓivÃntam Ãsanaæ nÃdÃntapak«anivi«Âaæ ÓrÅpÆrvaÓÃstropasaæh­tam

Q: ity etat sarvam Ãsanam

ity uktvÃ

Q: tasya nÃbhyutthitaæ ÓaktiÓÆlaÓ­Çgatrayaæ smaret

iti ÓaktivyÃpinÅsamanÃtmakaÓ­Çgatrayam uktaæ, tatrÃpy aunmanasordhvakuï¬alikÃpadaparamadhÃma sitakamalatrayarÆpatayÃ nirÆpitam ity etat paramÃsanaæ parÃparyantatvÃd iti / tadupari ca devÅnÃæ sthitir iti /
%
%[p.229]
%
tat paraæ paÓyantyÃkhyaæ j¤ÃnaÓakter eva paryantadhÃma nÃdÃkhyarÆpam atikramaïÅyatvenaiva sthitam / yathoktaæ Óivad­«Âau

Q: athÃsmÃkaæ j¤ÃnaÓaktir yÃ sadÃÓivarÆpatÃ /
Q: vaiyÃkaraïasÃdhÆnÃæ sÃ paÓyantÅ parÃ sthiti÷ //

iti / pratyagÃtmani hi buddhi÷ paÓyantÅ rudradevatÃ paraæ sadÃÓivaj¤ÃnaÓaktÃv eva anÃÓritaÓivaÓaktyÃtmani viÓrÃmyati / mano'haækÃrayor brahmavi«ïudevatayor vaikharÅmadhyamÃpade patyor ÅÓasadÃÓivakriyÃÓaktipadam eva
parÃ prati«ÂhÃbhÆr iti tÃvad Ãgamasiddhaæ svasaævedanab­æhitaæ ca / tat paÓyantyupari parÃbhÆmir bhagavatÅ yatra sarvam abhedenaiva bhÃti ca vim­Óyate ca / yady api hi vidyÃpade mÃyÃpade 'py abhedena bhÃsanÃ sthitÃpi tatra
vimarÓo 'nyathÃ / vidyÃpade hÅdam iti pramÃt­prameyajÃtam ekato 'hamÃtmani saækrÃmet tadÃcchÃditaæ vim­Óyate

Q: aham idam

iti / tad etat samÃne cidÃtmany adhikaraïe ubhayaæ pratibimbitam abhedenaivÃvabhÃsamÃnaæ sÃmÃnÃdhikaraïyam uktam / ata eva

Q: ÅÓvarÃvasthÃyÃæ parÃparÃtmikÃæ daÓÃæ bhÃvÃ bhajante, yathaiva mÃyÃdhvany aparÃæ, na tu
saiva parÃparaÓaktir aparÃ vÃ

iti yad ÅÓvaratattvaæ praty abhihitaæ ÓrÅmadutpaladevapÃdais tat pradarÓitÃgamaviparyÃsaÓaÇkÃyuktam iti na mantavyam / mantramaheÓÃdi«u tu rÆpaæ bodhaikaparamÃrtham api aparabodhaikaparamÃrthÃd anyad

Q: aham aham idaæ punar idam eva

iti saævit / vij¤ÃnÃkalÃnÃæ tu bodhaikaparamÃrthe 'pi rÆpe

Q: nÃhaæ nedam

iti saævidaprabodhÃd aham ity eva tatra prabuddham / pralayakevalinÃm idam aham ity aprabuddham eva / atra mÃyÃpade ca tannirvikalpakatÃbhÃsena yady apy asti tathÃvidha eva prÃïabhÆto vimarÓas tathÃpi tadrÆpavyavahÃrakasya
tatprasÃdÃsÃditasattÃkasyÃpi tadavyatiriktasyÃpi paÓcÃttanasya vimarÓasya
%
%[p.230]
%
Q: idaæ ÓarÅrÃdy aham, ahaæ yo'sau j¤ÃtÃ, idaæ ghaÂÃdikam, idaæ yat tat j¤eyam

iti bhedenaiva vimarÓarÆpatayÃ vyavahÃro vikalpÃtmaiva / tatra tu tathÃvidhatve kÃraïÃntarÃsaævedanÃt kalpyamÃne 'pi ca kÃraïe punar api tathÃvidhabodhÃvinirbhÃgamÃtraparyavasÃnat tasyaivÃvikalpasaævidÃtmanas
tathÃsÃmarthyaæ tathÃsÃmarthyayogÃd eva ca tadanantavaicitryÃtmakatvam ity aiÓvaryam anapÃyi siddhyet / asyÃæ ca sattÃyÃm aiÓvaryam anapetaæ yato vaikharyÃtmani evaæ mÃyÅye vedye 'pi vÃ madhyamÃmaye dhÃmni
bhÃsanÃtireky api saæbhÃvya evaæ vimarÓa÷ / atra tu parasaævidi yathaiva bhÃsÃ tathaiva vyavahÃramayo 'pi vimarÓa÷ / tena jala iva jalaæ jvÃlÃyÃm iva jvÃlÃ sarvathÃbhedamayÃ eva bhÃvÃ bhÃsante, na tu pratibimbakalpenÃpi /
kevalaæ yÃvad e«Ãpi parameÓvarÅ upadeÓÃya nirÆpyate tÃvad adharasattÃkÊptÃ tathÃ bhavati / evaæ ca bhÃsÃtmakaæ bhairavarÆpaæ svata÷siddham anÃdi prathamaæ sarvata÷ caramaæ ca sarvataÓ ca vartamÃnam iti kim aparaæ
tatrocyatÃm / tattvabhÃvavikÃsam Ãtmamayam Ãtmaikyenaiva svaprakÃÓaæ prakÃÓayati tathaiva ca vim­Óaty anapetatathÃcamatkÃratve 'pi / yac ca tat tathÃ vimarÓanaæ tad
bhÃvimÃyÅyÃnantas­«ÂisaæhÃralak«akoÂyarbudaparÃrdhasÃk«ÃtkÃriïi bhÃsane bhavet tathÃrÆpam eva bhavati / tathÃbhavac ca tad yadi s­«Âau prÃthamikaæ mÃdhyamikaæ vÃ padaæ bhÃsanÃd vim­Óet tatpÆrvasya
taduttaravyabhicÃraïÃÓaÇkÃsaæbhÃvanÃnapagamÃd aparipÆrïam aprathitetarabhÃvarÃÓi khaï¬itÃbhedaæ katham anirvyÆ¬haparabhairavamahÃdhÃmasamÃÓritÃdhastanapaÓyantyÃdini«ÂhabhedÃsÆtraïakalaÇkaæ
tathÃvidhavastvapo«aïavasanÃmamÃtrÅbhÆtaparÃbhaÂÂÃrikÃrÆpaæ tat kim api rÆpaæ bhavet / etÃd­ÓadhÃrÃrohaïÃbhÃve ca na kiæ cit idaæ vij­mbhamÃïaæ bhÃseta iti na vrajatv apÆrïatÃ mÃ prathi«Âha bhÃvarÃÓir abhedakathÃ
khaï¬yatÃæ mÃ nirvÃk«Åd bhairavÃÓrayatÃ bhedakalaÇkam udvahatu nÃmadheyamÃtreïa paratvam iti vaktuæ yuktam /
%
%[p.231]
%
tad etad eva bhavati saægacchate ca yadi prathamataraæ sarvacarame evamÃbhÃsÃ patantÅ tatraiva vimarsenÃpi padaæ bandhayet / sa hi caramo bhÃgas tathÃ tÃvat svÃtmarÆpaæ bibhrat
tatsvÃtmarÆpanÃntarÅyakatÃsvÅk­tatadanantanijapÆrvapÆrvatarÃdibhÃgÃntaro bhÃsamÃno vim­ÓyamÃnaÓ ca pÆrïa eva / tatpurvo 'pi bhÃgas taduttarabhÃgap­«ÂhapÃtiv­ttapÆrvaparipÆrïabhÃsÃsÃravimarÓatÃdÃtmyÃt
taduttararÆpaparipÆrïatÃm ajahat svayaæ ca svarÆpanÃntarÅyakatÃhaÂhak­«ÂasvapÆrvapÆrvatarÃdibhÃgÃntarÃbhogo bhÃsamÃno vim­ÓyamÃnaÓ ca tathaivÃkhaï¬ita ity evaæ tatpÆrvapÆrvagatÃ bhÃsÃ
tattaddvitrÃdinijanijottarabhÃgabhÃsÃ vibhÃge labdhabhairavabhÃvasvabhÃvÃvyabhicÃrÃnurodhabalasvÅk­tasvasvapÆrvabhÃgacamatkÃra ekaikam api paraæ pÆrïÃ bhavati yÃvat svaprakÃÓanijabhairavÃbhimatanikaÂataravarti rÆpaæ /
tad eva svecchÃviÓrÃntidhÃma vÃ bhairavÃkhyaæ vapu÷ / svayam eva tadvimarÓakuÓalÃ bhavata prasaækhyÃnaparÃ÷ / hradagiritaruprabh­tyupÃdhisaækocena rahite tadvaty api vÃraïyÃnÅpradeÓe durÃd akhaï¬itÃ d­«Âir evam
evÃkhaï¬itatÃm upÃÓnuvÃnÃ bhairavabodhÃnupraveÓaæ prati saæpradÃyatÃm ÃsÃdayeta /

Q: nirv­k«agiribhittyÃdau deÓe d­«Âiæ vinik«ipet /

ityÃdi / anyathÃ bhÃgaÓa÷ pÃte prathamabhÃgÃd Ãrabhya yadi vÃ niravayavam evaitat ka iva aparasaævedanebhyo 'purïÃbhimatebhyo viÓe«a÷ / viÓe«as tu garbhÅk­tÃnantavaicitryacamatkÃrak­ta ivÃpÆrïasaævidantarebhya÷
pÆrïÃbhimatasaævedanasyeti svayam eva jÃnantu sopadeÓÃh pÃrameÓvarÃ÷ / parameÓaÓaktipÃtakiraïÃvikasite tu paÓujanah­dayakuÓeÓaye na asmadÅyair vacanaÓatair apy atitÅk«ïÃbhidheyasÆcibhir api saæbhedo 'tha vikÃso 'tha
vitarÅtuæ Óakya÷ / ghaÂe 'pi evam eva paripÆrïo d­«ÂipÃta÷ / tatrÃpi hy avikalpÃ saævit jhagiti caramabhÃga eva nipatati / tatas tu kramÃd vikalpasaævida ÃyÃntya ÃcaramanikaÂabhÃgÃd antastarÃm antastamÃæ cÃnupraviÓantÅti kim
anyena / tad evam evehÃpi Óivatattvaæ sadÃ avikalpam eva vikalpasÆti svÃtantryasarasam anÃdi sarvÃdibhÆtaæ siddham / atra tÃvan na vimati÷ / tat tu paripÆrïaæ tathÃ bhavati yadi sarvacaramÃæ pÃrthivÅm eva bhuvam adhiÓete /
dharÃsaævid dhi tathÃ dharÃæ vi«ayatayÃpy abhedenÃbhÃsayed vim­Óec ca yadi tatsvarÆpasarvasvÃvabhÃsavimarÓayo÷ vyÃpriyeta /
%
%[p.232]
%
svarÆpasatattvaæ cÃsyÃ÷
paripÆrïaprasaratsvÃtantryakÊptÃprarÆ¬habhedatatpÆrvakaikarasabhedÃvabhÃsatadvaÓoditasakucaccitsvÃtantryasattÃmayamÃyÃgrÃhakatadgrÃhyacakrÃvibhedÃtmakpradhÃnatadvikÃradhÅtattvatatpariïÃmÃtmakÃhaækÃratanmÆlakÃ
raïapÆrvakatanmÃtravargapras­takhÃdijalÃntabhÆtavargÃdharav­ttitayÃvasthÃnam / sÃ hi yÃvad Ãk«epeïaiva vartamÃnÃ tÃvat svarÆpasatattvaiva / yÃvad eva pa¤caguïatvÃt tanmÃtrÃïy Ãk«ipet tÃvat tÃny Ãk«ipyamÃïÃni
nijasvarÆpopakÊptaye samÃk«iptaprÃktanaprÃti«ÂhikamÆlÃntaraparamparÃnubandhisvakapÆrvakamÆlÃny eva / na hy

Q: upÃdÃnÃbhimatakÃraïasvarÆpÃnanvaya÷ kÃryasattÃyÃæ syÃt
iti nyÃyyam / nimittakÃraïÃdÅni kathaæ cin nÃnvÅyur ity ucyetÃpi kadÃ cit / etac ca prak­tavighÃtakam anyatra tadabhidhÃnapravaïe ÓÃstre ni«ku«ya ni«ku«itam asmÃbhir eveti neha vitatam /

tad evaæ prathamaæ tÃvad dharÃ tato 'pi jalaæ tathaiva svarÆpasÃkalyena bhÃsamÃnaæ vim­ÓyamÃnaæ ca tadbhÃsÃvimarÓacamatkÃram anta÷k­tatathÃvidhadharaïitattvasaæskÃrasattÃkaæ pÆrayed eveti yÃvad ante saiva
pÆrïasaævidbhagavatÅ ÓivÃtmaiva / tad anenaivopadeÓayuktinayena

Q: pradeÓamÃtram api brahmaïa÷ sarvarÆpam ekaikatrÃpi ca tattve «aÂtriæÓattattvamayatvaæ

ÓÃstre«u nirÆpitam / evaæ ca ÓrÅspandaÓÃstropadeÓo

Q: did­k«ayeva sarvÃrthÃn yadÃ vyÃpyÃvati«Âhate /
Q: tadÃ kiæ bahunoktena svayam evÃvabhotsyate //

ity ayaæ h­dayaægamÅkartavya÷ / carameïa pÃdena tad evÃtra sÆcitam iti kim anyat / yac ca yena vinÃ na bhavati tat tÃvatsvarÆpaæ yathÃ ÓiæÓapÃtvaæ v­k«atvasvarÆpaæ pÃrameÓasvÃtantryÃtirohitaniyativij­mbhÃyÃm / yat tu
yÃvatsvarupaæ na bhavati tat tena vinÃ bhavaty eva yathÃ v­k«atvam ­te ÓiæÓapÃtvÃpavÃda÷ /
%
%[p.233]
%
na bhavanti ca dharÃdÅny uttarottaratattvÃni jalÃdi pÆrvapÆrvaæ vineti tÃvatsvarÆpÃïy eva / dharÃ hi na jalaæ vinÃ bhavet sruter eva kÃÂhinye darÓanÃd ity evaækrameïa bhÆtÃni tanmÃtrair vinÃ katham, tÃny api indriyaj­mbhayÃ vinÃ,
indriyÃïy api tattathÃvidhÃdhyavasÃyena vinÃ / sarvÃïi caitadÃdyÃvibhaktÃnvitasÆk«marÆpamÆlakÃraïavinÃk­tÃni na bhavanti / mÆlaprak­tir api bhogyÃ bhoktÃraæ tadbhogyavibhÃgabhÃgitvÃd eva saækucitaæ saækocavaÓÃd eva ca
svÃtmÃrohitakÃlakalÃdipÃÓajÃlaæ saævidÃtmakaæ cÃntareïa kathaæ / saævidaÓ cÃkhaï¬arÆpÃyÃ÷ kathaæ saækocakÃraïasvÃtantryaæ mÃyÃparaparyÃyaæ vinÃ saækucitatvam / svÃtantryaæ ca saækoce
'saækucitatÃsÃratatsaækocatÃratamyÃk«epi bhavad Å«adasaækucitÃsaækucite«a¬vikÃsivikasvararÆpaæ virahayya naiva bhavet / sarvam eva cedaæ prathamÃnaæ svatantraparipÆrïaprathÃsÃrabhairavaæ vinÃ kiæ cid eva neti
svasaævitsiddho 'yaæ tattvakrama÷ / srutir api jalÃtmikÃ kÃÂhinyaæ vinÃ kveti dharÃpi pÆrvikÃ salile 'stv iti kathyamÃnam api kiæ naÓ chedayet / pratyuta paripÆrïasarvÃtmakabhairavabhaÂÂÃrakÃtmakaparÃsaævitparipo«aïÃyaiva syÃt
/ sarvaÓ cÃyaæ parÃparÃbhaÂÂÃrikÃdirÆpapaÓyantyÃdisattÃsamayodbhavi«yadÅ«atsphuÂasphuÂatarÃditattvabhedÃnusÃreïa parÃbhaÂÂÃrikÃmahasi taducitenaiva vapu«Ã virÃjate / tatra hi ni÷Óvasyeva / haste draviïam asan na kva
cid api syÃt / bhavi«yad api vastu caramam api prathamaprakÃÓe bhÃsetaiva / kevalam ekarasatadbhedasÃrasphuÂarÆpÃpek«ayÃ bhavi«yattÃ / tathÃ hi bhavi«yati kalkÅ hani«yaty adharmaparÃn ityÃdi yadi na prakÃÓitaæ tat kathaæ
purÃïe«u nibaddham / kvacana sarge babhÆva kalkÅ tathaiva vyadhita iti cet kiæ sa evÃsÃv anya eva vÃ, anyaÓ ced aprakÃÓo 'sau, sa eva cet kathaæ kÃlabheda÷ / akÃlakalitaÓ cet katham iva /
%
%p 234
%

cittvÃd viÓvarÆpatvÃd iti cet tarhy akÃlakalite saævidÃtmani satataviÓvaÓaktyaviyukte svÃtantryavaÓasaækocavikÃsÃvabhÃsitasaæh­tis­«ÂisatÃvirÆddhaikarÆpatadÃtmakavapu«i parameÓvare 'smajjihvÃgrah­dayÃnapÃyini
bhairavabhaÂÂÃrake sarvam astÅty asmÃbhir upanyasyamÃnam eva muktamandÃk«aæ kathaæ nÃdriyate viv­tatarakaïÂham eva vÃ svayam eva na nirïÅya nirÆpyate / tasmÃt Óivatattvam idam anÃdyantaæ svayaæ prathamÃnaæ
pÆrïatÃtmakanirapek«atÃmÃtrasatattvasvÃtantryasÃram anta÷kro¬Åk­tyÃtmataikaparamÃrthaæ tattvajÃtaæ parasaævidi satatoditatvÃt sarvÃvirodhitvÃn nikhilÃnugrÃhakatvÃc ca avasthÃÓabdavyapadeÓÃsahi«ïau yÃvad akÃlakalitam
ÃsÅnaæ bhairavarÆpam avati«Âhate tÃvad etacchÃstrasamucitenaiva mahÃs­«ÂyÃdirÆpeïa na tu mitas­«ÂyÃdikrameïa---iti siddham / sa e«a eva saæpuÂayoge asmadgurÆïÃæ saæpradÃya÷ ÓuddhaparasattayÃ sarvasyaiva
ekaikatattvasya nikhilasya ca tattvaughasya saæpuÂÅkaraïÃt / vak«yate cÃpy etat /

paÓyantÅdaÓÃyÃÓ cÃrabhya bhedÃsÆtraïÃtmÃæÓÃæÓollÃsa iti tata÷ prabh­ty eva ÓodhyaÓodhakabhÃva iti tÃvad vyavasthÃnÃpahnavanÅyÃ / yathoktam

Q: yat sadÃÓivaparyantaæ pÃrthivÃdyaæ ca suvrate /
Q: tat sarvaæ prÃk­taæ j¤eyaæ vinÃÓotpattisaæyutam //

ityÃdi / paÓyantÅ ca parÃparÃbhaÂÂÃrikÃsatattvÃ paraÓakter eva svÃtmaÓaktir darpaïakalpÃ yatra tat parÃbhaÂÂÃrikÃsvarÆpam eva cakÃsti pratibimbavat / yac ca rÆpaæ sadÃ bimbe pratibimbe caikatÃparamÃrthaæ
mukhaparÃmarÓamÃtram iva na tat pratibimbitam ucyate tanmÃtrasattvÃd eva / yat tu tatrÃnyathÃ tathÃ ca bhÃti mukhÃkÃra iva pÆrvÃparavÃmadak«iïatÃdiviparyayÃd etad evÃpi tad evÃpi tad eva pratibimbitam ucyate tac ca
tatsamÃnadharmaiva bhavati na tu vijÃtÅyam / evaæ ca paÓyantÅsatattvaparÃparÃvimalamukurikÃyÃæ tattattathÃvidhoktakramapÆrïap­thivyÃditattvasÃmagrÅnirbharamantas
tathÃvidhasahajÃk­trimapÃramÃrthikÃnapÃyikÃdiparÃmarÓakro¬ÅkÃreïaiva vartamÃnam api
ÓrÅparÃbhaÂÂÃrikÃvapu÷ pratibimbam arpayat svarÆpÃnyathÃtvÃsahi«ïukÃdiparÃmarÓÃnanyathÃbhÃvenaiva tatparaikarÆpaæ parÃm­Óyaæ dharaïyambha÷prabh­ti tathollasadbhedasÆtraïatayÃ sajÃtÅyÃyÃæ vimalÃyÃæ ca yÃvat
pratibimbayati tÃvad dharÃditattvÃnÃæ viparyÃsa evopajÃyate /
%
%p. 235
%
yat parasaævidi Óaktitattvaæ tad eva parÃparÃtmani p­thivÅtattvaæ, yat tu dharÃtattvaæ tac chaktitattvam iti k«akÃrÃt prabh­ti dharÃdÅnÃæ sthiti÷ / bhagavadbhairavabhaÂÂÃrakas tu sadÃ pÆrïo 'nantasvatantra eva na viparyasyate jÃtucid
api cidrÆpÃtirekÃdyabhÃvÃd ityuktaæ bahuÓa÷ / parÃtmani parÃmarÓe parÃmarÓaikatattvÃny eva tattvÃni parÃmarÓaÓ ca kÃdik«ÃntaÓÃktarÆpaparamÃrtha iti tatra abheda eva / parÃparÃyÃæ tu bhedÃbhedÃtmakatÃ pratibimbanyÃyena
/ sÃ ca parÃparÃ parÃmarÓamayÅ kÃdik«ÃntavarïamÃlÃÓarÅrÃ yÃvat svordhvavyavasthitaparÃbhaÂÂÃrikÃnivi«ÂatattvapratibimbÃni dhÃrayati tÃvat te«v evÃmÃyÅyÃÓrautakÃdik«ÃntaparamÃrthaparÃmarÓe«ÆrdhvÃdharaviparyÃsena
tattvÃni saæpadyante ÆrdhvabimbÃdharapratibimbadhÃmasvabhÃvamahimnÃ---iti tÃtparyam / tata÷ p­thivÅ k«akÃra ityÃdi ÓodhyarÆpÃpek«ayÃ na kiæcid viruddham / tatrÃpi paradaÓÃnapÃyÃt e«a eva kÃdivarïasaætÃna÷ / tatraiva ca
svÃæÓodrekÃt svÃæÓÃntarvartimadhyamÃpadollÃsÃt svarÆpavartamÃnavaikharÅrÆpaprÃvaïyÃc ca varïamantrapadarÆpatÃ ÓodhyÃæÓav­ttir ity ÃstÃm / aprak­tam etan nirïÅtaæ ca mayaiva ÓrÅpÆrvaprabh­tipa¤cikÃsu / yad apy uktaæ
ÓrÅmÃlinÅbhaÂÂÃrikÃnusÃreïa

Q: anyathÃ cÃnyathÃ sthiti÷

iti tad api nirïÅya nirÆpyamÃïaæ vim­Óantu trikopadeÓavisÅrïÃj¤Ãnagranthaya÷ pÃrameÓvarÃ÷ / anÃÓritaÓaktyÃtmakapaÓyantÅparamakoÂim atikramya pÃrameÓvaryÃæ parasaævidi devatÃs tisra iti yad uktaæ tat tÃvan na prasmartum
arhanti tatrabhavanta÷ /

evaæ ca parasaævidantarvartini madhyamÃpade parÃparÃbhaÂÂÃrikÃvij­mbhÃspade sthitir vim­Óyate / madhyamÃ tÃvat svÃdhikÃrapade kriyÃÓaktyÃtmany aiÓvare pade sphuÂavedyapracchÃdakavedanarÆpÃ vÃcye vÃcakaæ tatrÃpi ca
vÃcyam adhyasyate /
%
%[p.236]
%
viÓvatra vÃcye viÓvÃtmani vÃcakam api yadi viÓvÃtmaiva tad evaæ parasparÃcchÃdanalolÅbhÃvÃtmÃ nirvahed adhyÃso na tv anyathÃ / na hi tricaturaÇgulanyÆnatÃmÃtre 'pi paÂa÷ paÂÃntarÃcchÃdaka÷ syÃt / viÓvÃtmakatvaæ ca
parasparasvarÆpavyÃmiÓratayÃ syÃt / bÅjÃtmanÃæ svarÃïÃæ vÃcakatvaæ yonirÆpÃnÃæ ca vya¤janÃnÃæ vÃcyatvaæ krameïa ÓivaÓaktyÃtmakatvÃt

Q: bÅjam atra Óiva÷ Óaktir yonir ity abhidhÅyate /

iti / tathÃ

Q: bÅjayonyÃtmakÃd bhedÃd dvidhÃ bÅjaæ svarÃ matÃ÷ /
Q: kÃdibhiÓ ca sm­tÃ yoni÷  ... //

iti ÓrÅpÆrvaÓÃstranirÆpaïÃt / Óiva eva hi pramÃt­bhÃvam atyajan vÃcaka÷ syÃt prameyÃæÓÃvagÃhinÅ ca Óaktir eva vÃcyÃ / bhede 'pi hi vÃcaka÷ pratipÃdyapratipÃdakobhayarÆpapramÃt­svarÆpÃvicchinna eva prathate /
ÓivÃtmakasvarabÅjarÆpÃ ÓyÃnataiva ÓÃktavya¤janayonibhÃvo bÅjÃd eva yone÷ prasaraïÃd iti samanantaram eva nirïe«yÃma÷ / ata eva ca svarÃtmakabÅjavyÃmiÓrÅbhÃvaÓ ced yone÷ tat samastaphalaprasavo hanta niryatna ity
apavargabhogÃv ak­«ÂapacyÃv eva bhavato bÅjavarïo 'pi svÃtmani yonivarïo yonivarïo 'pi tathaiveti kiæ kasya bhedakam iti kathyamÃnaæ nÃsmÃn Ãkulayet ye vayam ekÃæ tÃvad anantacitratÃgarbhiïÅæ tÃæ saævidÃtmikÃæ giraæ
saægirÃmahe / mÃyÅye 'pi vyavahÃrapade laukikakramikavarïapadasphuÂatÃmayÅ ekaparÃmarÓasvabhÃvaiva pratyavamarÓÃkÃriïÅ prakÃÓarÆpÃ vÃk / anyaiÓ caitat prayatnasÃdhitaro iha ca etÃvadupadeÓadhÃrÃdhiÓayanaÓÃlinÃm
aprayatnata eva siddhyatÅti nÃsmÃbhir atra v­thÃ vaiyÃkaraïagurug­hagamane pÆtaÓarÅratÃvi«kriyÃmÃtraphale nirbandho vihita÷ / evam eva navÃtmapiï¬aprabh­ti«v api mÃlÃmantre«v api ca
kramÃkramapÆrvÃparÃdibhedacodyapratividhÃnaæ siddham eva /

evaæ bhagavatÅ mÃliny eva mukhyapÃramÃrthikamadhyamÃdhÃma Óaktisatattvam / ata evoktaæ ÓrÅpÆrvaÓÃstre
%
%[p.237]
%
Q: yathe«Âaphalasaæsiddhyai mantratantrÃnuvartinÃm /
Q: nyasec chÃktaÓarÅrÃrthaæ bhinnayoniæ tu mÃlinÅm //

iti / bhinnayonitvaæ ca nirïÅtam / anyatrÃpi

Q: na puæsi na pare tattve Óaktau mantraæ niveÓayet /
Q: ja¬atvÃn ni«kriyatvÃc ca na te bhogÃpavargadÃ÷ //

iti / evaæ ca sthite sarvasarvÃtmakatvÃd yad eva ``na ­ ­ Ê Ê3 tha ca dha Å ïa u Æ ba ka kha ga'' ity abhihitehatyaparasaævidam apek«ya krameïa Órotraæ nÃdÃtmakabhÃvarÆpaæ yonyÃtma am­tÃpyÃyakÃriïi bÅjacatu«kÃpyÃyabhÆmau
patitaæ b­æhitatvam avÃpya jhaÂiti grahaïÃtmakarasasatattvarasanÃmayatvaæ pratipadya dharaïyÃkÃragandhaviÓe«ÅbhÆya tatraiva sparÓakaraïatÃæ ÓritvÃ etÃvac ca ÓÃktaæ yaunaæ dhÃma ÅÓÃnabÅjenÃdhisthÃya vÃgÃtmani
karaïaÓaktau pratiphalitaæ tato 'pi karaïaÓakter unme«ordhvÃÓrayaïabÅjarÆpatayÃ buddhirÆpÃæ ÓÃktayonim adhiÓayya p­thivyaptejoyonisamÃvi«Âam / paÓyantÅrÆpÃnus­tyÃ tu grahaïÃtmakavÃïirÆpÃyÃæ tatraiva bÅje«u pras­tya
cÃk«u«yÃæ bhuvi tatsÃmÃnyÃÓuddhavidyÃkaraïe tatsarvÃntyakaraïe ca ghrÃïe sthitvÃ ÅÓÃnabÅjenÃkramya ÓrotraÓaktim Ãlambyonme«ordhvabÅjayogena Ãnandendriyayonigaæ sadÃÓiveÓvaraÓuddhavidyÃmayaæ bhavati -- iti
sarvÃgramadhyÃntagÃmitvenÃparicchinnam anantaÓakti Óivatattvam atroktaæ bhavati / mÃlinyÃm ihatyaparasaævidanus­tyÃ paÓyantyÃtmakasattÃnus­tyÃ ca krameïa vÃyur mÃyÃ gha sÃdÃkhyam / nabha÷ kalÃ ca Ça ÅÓvara÷ / icchaiva
ÓaktimayÅ i ÓuddhavidyÃ / anuttara eva svatantro 'haæbhÃva÷ a ÓivÃkhyo mÃyÃ / aÓuddhavidyÃ gandhaÓ ca va kalÃ / prak­ti÷ pÃdendriyaæ ca bha aÓuddhavidyÃ / kÃla÷ sparÓaÓ ca ya rÃga÷ / pÃyur ahaæk­c ca ¬a niyati÷ / hastau
manaÓ ca ¬ha kÃla÷ / Ãnandendriyaæ buddhiÓ ca Âha puru«a÷ / sparÓa÷ kÃlaÓ ca jha prak­ti÷ / Óabda÷ pumÃn ca ¤a dhÅ÷ / rÆpaæ niyatiÓ ca ja ahaæk­tam / niyatÅ rÆpaæ ca ra mana÷ / pÃdendriyaæ prak­tiÓ ca Âa Órotram /
%
%[p.238]
%
mano hastaÓ ca pa tvak / raso rÃgaÓ ca cha netre / rÃgo rasaÓ ca la rasanÃ / ÃnandaÓakti÷ ÓaivÅ Ã ghrÃïam / vidyÃ tejaÓ ca sa vÃk / visargaÓaktiÓ ca a÷ karau / ÅÓo jalaæ ca ha pÃyu÷ / mÃyÃ vÃyuÓ ca «a Ãnandendriyam / sÃdÃkhyaæ
p­thivÅ ca k«a pÃdau / pumÃn ÓabdaÓ ca ma Óabda÷ / kalÃ nabhaÓ ca Óa sparÓa÷ / baindavÅ ÓivaÓakti÷ aæ rÆpam / nÃsikÃ tvak ca ta rasa÷ / ÓivaÓakti÷ sÃttvÅ e gandha÷ / saiva dÅrghÃ ai nabha÷ / tathaiva vÃyutejasÅ o au / netre
rasaÓ ca da Ãpa÷ / ahaæk­t pÃyuÓ ca pha p­thivÅ / atraiva ca yathoktaæ ÓarÅraniveÓa ity evaæ sarvasarvÃtmakatvaæ nirvyÆ¬haæ bhavet / parÃbhaÂÂÃrikaiva hi proktanayena paÓyantyÃæ pratibimbaæ svakam arpayamÃïÃ tatsamakÃlam
eva svÃtmatÃdÃtmyavyavasthitamadhyamÃdhÃmni bhinnayonitÃm aÓnuvÃnÃ tattadyonibÅjaparasparasaæbhedavaicitryasyÃnantyÃd asaækhyenaiva prakÃreïa tattatkulapuru«ÃdibhedenÃparigaïanabhedabhÃginÅ mÃliny eva / yathoktam

Q: anantai÷ kuladevais tu kulaÓaktibhir eva ca /
Q: mÃlinÅæ tu yajed devÅæ parivÃritavigrahÃm //

iti / anenaiva ca krameïa bahir bhuvane«u tattve«u ÓÃrÅre«u ca cakre«u abhyÃsaparo yogÅ tattatsiddhibhÃg yatraiva dehe prÃïe vÃ bhavati /
yathÃ kÃÓ cid evau«adhya÷ samudbhÆya kiæcid eva kÃryaæ vidadhate
tathÃ kÃcid eva samudbhÆya bhÃvanÃ mantranyÃsahomÃdigatir vÃ
kÃæcid eva siddhiæ vitaret, atrÃpi yÃvan niyativyÃpÃrÃnatikramÃt /
tathÃ hi pratiÓÃstram anyathÃ cÃnyathÃ ca varïaniveÓapura÷saraæ nijanijavij¤ÃnasamucitatatattadvarïabhaÂÂÃrakaprÃdhÃnyena tattadvarïaprÃthamyÃnusÃrÃyÃtaniyataparipÃÂÅpiï¬itavarïasamÆharÆpa÷ prastÃro ni rÆpita÷ -- tata
eva ca mantroddhÃro nirÆpita÷ -- tÃm eva mÃt­kÃrÆpatÃæ
tathÃvidhavÅryadÃnopab­æhitamantrasphurattÃdÃyinÅæ darÓayituæ, yathÃ ÓrÅnityÃtantre«u aikÃrÃtmakamohanabÅjaprÃdhÃnyahetu÷ / paranÃdÃtmaniveÓaprÃdhÃnyÃt tadanusÃrÃpatitaÓrÅmannÃdiphÃntakrameïaiva
niveÓa÷ / atra kulapuru«ÃïÃæ kulaÓaktÅnÃæ ca e«a eva niveÓa abhiprÃyo na ca varïamantrÃdiguptimÃtram eva phalam / tathÃ ÓrÅvÃjasaneyatantre varïÃn yathocitaæ niveÓyoktam
%
%[p.239]
%
Q: ity etan mÃt­kÃcakraæ divyaæ vi«ïupadÃspadam /
Q: j¤Ãtaæ gurumukhÃt samyak paÓo÷ pÃÓÃn nik­ntati //

iti / tathÃ ÓrÅtrikah­daye 'pi

Q: cakraÓÆlÃmbujÃdÅnÃæ prÃïinÃæ saritaæ n­ïÃm //
Q: ÃyudhÃnÃæ ca ÓaktÅnÃm anyasyÃpi ca kasya cit //
Q: yo niveÓas tu varïÃnÃæ tadvÅryaæ tatra mantragam /
Q: tena guptena te guptÃ÷ Óe«Ã varïÃs tu kevalÃ÷ //

iti / tathÃhi mantrÃïÃm ak«aramÃtrÃnanyathÃbhÃve 'pi te«Ãm eva ÓÃstre«v ÃïavaÓÃktaÓÃmbhavÃdivibhÃgenÃnyathÃtvaæ yathÃ mÃyÃbÅjasya praïavasya sarvasyÃm­tabÅjasya vai«ïavaÓaivavÃmÃdiÓÃstre«u yathÃ vÃ
catu«kalabhaÂÂÃrakasya kÃlottarÃdau ÓrÅmaducchu«maÓÃstre ca / atra ca kulapuru«abahubhedaprakaÂanÃyÃm abhiyuktÃnÃm upÃyo likhyate

Q: pÆrve pare«Ãm apare pare p­«Âhavad eva ca /
Q: pÆrve 'pi ca yathÃpÆrvaæ mÃt­kÃyÃ vidhir mata÷ //
Q: etenaivÃnusÃreïa bhinnayonisvarÆpata÷ //
Q: ÓÃktÃ hy asaækhyÃ devÅyaæ paraivottaramÃlinÅ //
Q: ÆrdhvÃdho vinivi«Âe«u bhedasaækhye«u dhÃmasu /
Q: ekaæ bindur athÃpi prÃg anye«u prÃktanÃntyagÃm //
Q: svap­«ÂhagÃæ ca tÃæ saækhyÃæ viniveÓyaikata÷ k«ipet /
Q: asmÃdanyair bhavet saækhyÃ sp­«Âair i«Âai÷ puna÷ krama÷ //

yathoktaæ kulaÓaktÅnÃæ vidhir Ãnantyavedana iti / tad etena vidhinÃ ye kulapuru«aÓaktiyogino niradhikÃrÅbhÆtÃ÷, yathoktam

Q: brahmÃdistambaparyante jÃtamÃtre jagaty alam //
Q: mantrÃïÃæ koÂayas tisra÷ sÃrdhÃ÷ ÓivaniyojitÃ÷ /
Q: anug­hyÃïusaæghÃtaæ yÃtÃ÷ padam anÃmayam //

iti mantramahesvarÃ÷, na tu mantrÃ÷, te«Ãæ svalayÃvasare anÃmayapadaparyantatÃbhÃva÷ /
%
%[p.240]
%
tebhyo naiva mantroddhÃras tasya ni«phalatvÃt / tata eva

Q: abhinnayonimadhye tu nÃdiphÃntaæ kalau yuge /

iti / tad evaæ bhagavatÅ parÃparÃbhaÂÂÃrikÃ padabhedaÓÃlinÅ madhyamayÃ mukhyayÃ v­ttyÃ bhagavanmÃlinÅrÆpaivÃnantÃparigaïapradarÓitavaiÓvarÆpyasvasvarÆpÃpÅti / tatrÃpi ca tathaiva svÃtmani sarvÃtmakatvenÃæÓatrayodrekÃd
varïapadamantrÃtmakatvam / etac ca ÓodhanakaraïabhÃveneti mantavyam / paÓyantyaæÓollasanto hi pÃÓÃ÷ sÆk«mÃ eva ÓodhyÃ bhavanty antarlÅnatva eva pÃÓatvÃt / uditoditavij­mbhÃmayaÓÃktaprasare tu madhyamÃpade
ÓodhanakaraïataivÃntarlÅnapaÂamalÃpasaraïe bÃhyasthÆlamalasyeva /

tatparÃbhaÂÂÃrikÃsaævidantargataæ tu vaikharÅpadaæ vim­Óyate / na hi tatraiva vaikharyÃ asaæbhava÷ / tathÃ hi bÃlÃ dvitrair var«air yady api sphuÂÅbhÆtasthÃnakaraïÃ bhavanti tathÃpy e«Ãæ mÃsÃnumÃsadinÃnudinam eva vÃ
vyutpattir adhikÃdhikarÆpatÃm etÅti tÃvat sthitam / tatra yadi madhyamÃpade tathÃvidhavaikharÅprasarasphuÂÅbhavi«yatsthÃnakaraïÃvibhÃgavarïÃæÓasphuraïaæ na syÃt tad aharjÃtasya bÃlakasya mÃsajÃtasya saævatsarajÃtasya
vÃ vyutpattau na viÓe«a÷ syÃt / madhyamaiva sÃ vyutpattyÃ viÓi«yata iti cet katham iti carcyatÃm tÃvat / s­nvann eva tÃ¤ ÓabdÃn paÓyaæÓ cÃrthÃn vyutpadyate vamÃæÓ ca ÓrÆyamÃnÃn eva parÃm­Óec chrÆyante ca vaikharÅmayÃ÷,
te«u ca asau rÆpa eva jÃtyandhavat / tasmÃd antarmadhyamÃnivi«ÂasthÃnakaraïÃdimayÅ asty eva vaikharÅ / mÆke 'py evam eva / sarvÃtmakatvaæ ca saævido bhagavatyÃ evoktam / evaæ ca vaikharÅpadam eva
madhyamÃdhÃmalabdhavij­mbhaæ svÃæÓe parasparavaicitryaprathÃtmani sphuÂavÃcyavÃcakabhÃvollÃse jÃte tattvajÃlam anta÷k­tya yÃvad Ãste tÃvad aparÃbhaÂÂÃrikÃ / tadantarvartimadhyamÃpadollÃse parÃparÃ / paÓyantyullÃse ca
svarÆpato bhagavatÅ devÅ ceti ÓodhakabhÃvena sthiti÷ traidham evÃvati«Âhate / sodhako hi viÓvÃtmÃ vitatarÆpo vaitatyaæ caivam eva bhavatÅty uktam /
%
%[p.241]
%
Óodhanaæ prati tu karaïatvaæ kartur eva svasvÃtantryag­hÅtasaækocasya ÓÃktamahimaviÓrÃntasya bhagavata÷ / ÓodhyatÃ tu saækocaikarÆpasya
saptatriæÓÃtikrÃntatrikaikarÆpabhairavabhaÂÂÃrakÃvinirbhaktaparÃbhaÂÂÃrikÃtulyakak«yaparÃparÃdevatÃk«obhÃtmakasadÃÓivaj¤ÃnaÓaktivisphÃritapaÓuÓaktirÆpapaÓyantÅdhÃmaprathamÃsÆtritabhedÃtmano narÃtmana÷ pÃÓajÃlasyeti
nirïaya÷ / yathoktaæ ÓrÅsomÃnandapÃdai÷ Óivad­«Âau

Q: asmadrÆpasamÃvi«Âa÷ svÃtmanÃtmanivÃraïe /
Q: Óiva÷ karotu parayÃ nama÷ ÓaktyÃ tatÃtmane //

iti / sarvakriyÃkalÃpe evaærÆpatÃsÆcakatvaæ Óivad­«Âau / tatrÃpi cottarottaraæ ÓodhyasodhakÃnÃm api vigalanam /

Q: tyaja dharmam adharmaæ ca ubhe satyÃn­te tyaja /
Q: ubhe satyÃn­te tyaktvÃ yena tyajasi tat tyaja //

iti / tad iyam etÃvatÅ dhÃrÃ yac chodhanam api Óodhyam eveti ÓrÅ«a¬ardhaÓÃstre eva eka utkar«a÷ / tis­ïÃm api cÃsÃæ yugapat sthitir bhavaty eva / vakti hy anyat vikalpayaæÓ cÃnyat jalpaty avikalpam eva anyat paÓyati / atra tu
paripÆrïa eva tÃvati bhagavÃn bhairava evetyÃdy anubhavasaæpradÃyopadeÓapariÓÅlanenÃsyÃrthasya svasaævinmayasyÃnapalÃpanÅyatvÃt / na tad yugapat api tu tathÃsauksmyÃd alaksaïam iti yaugapadyÃbhimÃna÷
ÓirÅ«akusumapallavasatavyatibheda iveti cet keyaæ khalu bhÃ«Ã yugapad iti / samÃnakÃlam iti ced antarmukhe samvidÃtmani proktanayena ka÷ kÃla÷ tasya j¤eyarÆpaprÃïagamÃgamÃdimayÃbhÃsatadabhÃvaprÃïatvÃt /
j¤eyopÃdhigato'pi j¤Ãnam avaskandet sa iti cej j¤eyasya svÃtmani bhÃsÃmaye 'nyathÃ vÃ kasya niveÓo j¤Ãnamukhe nokta÷ / itaretarÃÓrayasaæplava÷ svato bhedÃd ityÃdy api sarvam ucyamÃnaæ j¤Ãnamukham evÃpatet tathÃ ca sa
eva do«a÷ /
%
%[p.242]
%
bahutarakusumapallavasatavyatibhedo 'pi cÃneka ity ucyamÃne sarvatra sÆk«maparamÃïvantÃvayavayogÃn nÃsti karma ity Ãpatet / na cÃnusaædhÃnaæ j¤ÃnÃbhÃvena saha syÃd anusaædhÃyÃ÷ sm­tibhede tasyÃÓ cÃnubhavopajÅvitve
'nubhavÃbhÃvÃbhÃvÃt / vitatya ca vicÃritaæ mayaitat padÃrthapraveÓanirïayaÂÅkÃyÃm iti kim iha v­thÃvÃgjÃlena prak­topadeÓavighnaparyavasÃyinÃ / evaæ bhagavaty aparÃ sodhakabhÃvena sthitÃ parÃ parÃparÃpi ca yatra
bhagavatÅnÃm aghoradÅnÃæ ÓaktÅnÃæ sthitir yadyogÃd vij¤ÃnÃkalasÃdhakayogino mantramahesÃdirÆpeïÃghorÃdyÃ÷ saæpannÃ÷ / brahmyÃdiÓaktyanugraheïaiva sÃdhakÃïavo brahmavi«ïvÃdaya÷ / parameÓvaro hi
bhairavabhaÂÂÃraka÷ samagraÓaktipu¤japaripÆrïanirbharavapur nijaÓaktiniveÓanayÃ brÃhmyÃdÅn svÃtantryÃt karoti iti kim anyat / evaæ ÓodhakasyÃpi Óodhyatvam ity anya utkar«a÷

Q:  ...  kulÃt parataraæ trikam /

iti sthityÃ / tataÓ ca ÓodhyaÓodhanaÓodhakÃnÃæ sarvatraiva tryÃtmakatvÃt trikam anapÃyi yathoktaæ mayaiva stotre
Q:  ...  yatra trikÃnÃæ tritayaæ samasti /

iti / na caivam anavasthÃ sarvasyÃsya bhagavatparasaævidekamayatvÃt /

Q:  ...  yena tyajasi tat tyaja

/ ity evam eva mantavyam / Óodhanam api antata÷ Óodhako 'pi vÃ bhedÃæÓocchalattÃyÃæ pÃÓÃtmakatvÃt Óodhya eva / Óodhanaæ ca paramÃrthata÷ sarvamalaplo«acaturabhairavasaævidabhedihutavaha eva sarvasyÃnupraveÓe
paripÆrïataiva / yad vaksyati

Q: evaæ yo vetti tattvena  ...  /

ityÃdi / tat parasaævidekamayaparÃparÃdidevatÃnaæ sarvÃtmakatvÃt

Q: parÃparÃÇgasaæbhÆtÃ yoginyo '«Âau mahÃbalÃ÷ /
%
%[p.243]
%
ityÃdivacanÃl laukikaÓÃstrÃntarÅyÃdivÃcyavÃcakÃnantyam api saæg­hÅtam / tad evaæ k­takari«yamÃïÃdyanantasaæketagarbhÅkÃreïaivÃyaæ ÓodhyaÓodhakabhÃvo na cÃnavasthÃ na cÃtiprasaÇgo nÃvyaptir na
saæketitasyÃpÃramÃrthikateti sthitam / evaæ sthite prak­tam anusarÃma÷ / akÃrÃdyÃ eva kÃlayogena somasÆryau yau tau tadanta÷ prakÅrtitÃv iti saæbandha÷/ tacchabdena prÃktanaÓlokoktam akulaæ bhairavÃtma parÃm­Óyate /
tenÃkulam evÃntarg­hÅtakalanÃkaæ kulaÓakter atraiva niveÓÃt / kalanÃtmikÃ hi vimarÓaÓakti÷ / tÃm antareïÃkulam api turyÃtÅtaæ nÃma na kiæ cit sau«uptapadÃvi«ÂatvÃt turyÃnantaratÃyÃ api samÃnatvÃt / vimarÓaÓaktiÓ ca parÃ
parameÓvarÅ bhairavabhaÂÂÃrakasya niratiÓayasvÃtantryÃtmikÃ pÆrïak­ÓatadubhayÃtmakatadubhayarahitatvenÃvati«Âhate / tatra yady api na kaÓ cid atra kramayaugapadyodayakalaÇka÷ proktopadeÓanayenaitÃvatyÃ÷
parÃbhaÂÂÃrikÃsaævido 'nantÃgÃmipralayodayÃtmakasvasvabhÃvavimarÓaikaghanatvÃt

Q: svatantra÷ paripÆrïo 'yaæ bhagavÃn bhairavo vibhu÷ /
Q: tan nÃsti yan na vimale bhÃsayet svÃtmadarpaïe //

iti nÅtyÃ kramayaugapadyÃsahi«ïusvÃtmarÆpamadhya eva yÃvat kramÃkramÃvabhÃsas tÃvat tadanusÃreïÃyaæ kramo vicÃraïÅya÷, akramasya tatpÆrvakatvena saævidy eva bhÃvÃt pratipÃdanÃyÃs tu sarvathaiva sakramatvÃt / tathÃ
ca sarva evÃyaæ vÃgrÆpa÷ parÃmarÓa÷ kramika eva, anta÷saævinmayas tv akrama eveti sadaiveyam evaævidhaiva evam eva vicitrÃ pÃrameÓvarÅ parÃbhaÂÂÃrikÃ / tatas tatkramÃnusÃreïa ``at'' ityÃdivyapadeÓa÷ / evaæ parameÓvarasya
svÃtmanÅcchÃtmikÃ svÃtantryaÓaktir anunmÅlitabhÃvavikÃsÃ tathÃvidhÃntarghanasaævitsvabhÃvavimarÓasÃrÃ ``a'' ity ucyate / sa cÃvasthÃ iccheti vyapadeÓyÃ i«yamÃnÃnudrekÃ tata evÃnuttarasattÃparÃmarÓÃtmikaiva e«Ã /
%
%[p.244]
%
parameÓvara÷ satataæ svasvarÆpÃmarÓako 'kulaÓaktipadÃtmakam api rÆpam Ãm­Óan yady api kulaÓaktÅr anuyÃtu tathÃpi kulaparÃmarÓato 'sya syÃd eva viÓe«a iti bhairavaÓaktimadvimarÓasatteyam / tÃd­Óy eva puna÷ prasarantÅ
ÃnandaÓakti÷ ``Ã'' iti / pras­tÃ paripÆrïecchÃ ``i'' iti / icchaiva bhÃvij¤ÃnaÓaktyÃtmakasvÃtantryeïa jigh­k«antÅ ÅÓanarÆpÃ ``Å'' iti / unmi«antÅ tu j¤ÃnaÓaktir i«yamÃïasakalabhÃvonme«amayÅ ``u'' iti / unmi«attaiva unmimi«atÃm api
anta÷prÃïasarvasvarÆponme«ottaraikarÆpair api anta÷karaïavedyadeÓÅyÃsphuÂaprÃyabhedÃæÓabhÃsamÃbhi÷ saækocavaÓenonÅbhÆtÃnuttarasaævit sarvabhÃvagarbhÅkÃreïÃnaÇgadhainavÅrÆpaparadevatÃyÃ Æ¬horÆpÃ
Æ¬hasakalabhÃvarÃÓi÷ susphuÂÃ pras­tÃ j¤ÃnaÓakti÷ ``Æ'' iti / tad evam ete parameÓvarasya bhairavasya dve ÓaktÅ, prathamÃ svarÆpaparipÆraïÃrÆpatvÃt pÆrïÃ cÃndramasÅÓaktyavyatirekÃc ca sahomayÃ vartata iti somarÆpÃ
svÃnandaviÓrÃntibhÃvÃ icchÃkhyÃ kalanÃ mahÃs­«ÂivyapadeÓyÃ, yad vak«yate ``tatra s­«Âiæ yajed'' iti / dvitÅyÃ tu tatsvarÆpabhÃvarÃÓirecanÃnupraveÓÃd riktÃ tadrecanÃd eva k­ÓÃ bhÃvamaï¬alaprakÃÓanaprasÃraïavyÃpÃrÃ
sÆryarÆpÃ svarÆpabhÆtakulasaævitsaæjihÅr«ÃtmikÃ mahÃsaæhÃraÓaktir j¤ÃnÃkhyÃ / tatrÃpi ca prasaratatprÃktanarÆpaparyÃlocanÃvasÃt svÃtmani yathÃkramaæ somasÆryarÆpatÃyugalakabhÃvena svasaævidÃtmakaæ bhÃvÃkhyaæ ca rÆpam
apek«ya viparyayo 'pi somasÆryÃtmakas­«Âisaæh­tikalanayo÷ / na cÃtrÃnavasthÃ j¤Ãnecchayor api prasarÃprasarÃntarÃdirÆpatvaæ, tayor api prasarÃprasarayor icchÃj¤ÃnaprasarÃprasarÃntarÃdiparikalpanÃprasaÇgÃd iti vÃcyam /
upasaæharata bÃhyavibhramabhramabhramaïaæ tÃvat, anupraviÓata sÆk«mÃæ vimarÓapadavÅm / yÃvad dhi ghaÂÃdÃv api vij¤Ãnaæ jÃyate tÃvad eva j¤eyaghaÂÃdyaæÓakarburÅk­tasvayaæprathaæ j¤Ãnaæ prathata eva / tatrÃpi ca
tadrÆpakarburÅbhÃve ghaÂÃdiprathamasÆk«mollÃso'pi saævedya ekabhÃvodgamasya anyata÷ kutaÓ cid abhÃvasya prathamÃnatvÃt /
%
%[p.245]
%
saævida eva svÃtantryaæ bhÃvojjigami«Ãtmakam ÅÓanaæ svasaævitpramÃïalabdham eva / tadbhÃvÃnucayarÆpÃ saævidghanÃ paripÆrïÃ svÃtantryasattÃpi saævedyÃ / svÃtmany Ãnandaghano bhavaæs tathÃ svatantra÷ syÃd ity Ãnando
'pi nÃpahnavanÅya÷ / anuttaraÓ ca ÓaktimÃn avyapadeÓyaparacamatkÃrasÃro bhairavabhaÂÂÃraka÷ sarvatra kart­tvena bhÃsata eva / tatrÃpi tv anuttarÃnandeccheÓanonme«aïonatvanime«ÃïÃæ svarÆpavimarÓe te«Ãæ
vicchedavicÃraïena j¤ÃnabhÆmim adhiÓayÃnÃnÃæ tÃ eva bhagavatya÷ saævicchaktaya÷ samÃpatanty ananyÃ eva svayaæ saævida÷, paripÆrïatvenÃbhedÃt saævedyopÃdheÓ ca bhedakatvÃt tasya dehasaævedyamÃtratayaiva bhÃvÃt
/ ata eva ÓrÅtantrasÃre nijottamÃÇgacchÃyÃ tattvam ity uktam

Q: svapadÃ svaÓiraÓchÃyÃæ yadval laÇghitum Åhate /
Q: pÃdoddeÓe Óiro na syÃt tatheyaæ baindavÅ kalÃ //

iti / tad evaæ «aÂkaæ prav­ttaæ j¤ÃnaÓaktyantam / kriyÃÓaktis tu prasarantÅ vicÃryate / icchÃj¤Ãne eva parasparasvarÆpasÃækaryavaicitryacamatkÃramayapÆrvÃparÅbhÆtasvarÆpaparigrahe saærambhasÃrÃ kriyÃ / tatra yad yad
anyavyÃmiÓritasÃækaryam anyasaæbandhÃd eti tat tad anÃmarÓanÅyaÓÆnyaprÃyasvarÆpÃkramaïapura÷sarÅkÃreïa tathÃ bhavati plavÃnÃm iva bhekÃdi÷ / tatrÃnuttarÃnandÃtmakaæ vapur na vyapasarati, avyapadeÓyarÆpatvÃt
sarvaj¤Ãne«u sarvÃdhÃrav­ttitvena paryavasatiparyantabhittirÆpatvÃt, api tu kramasahi«ïutvÃt saærambha icchaiveÓanÃntÃ svÃtmany anuttarÃnandapade ca prasaraïak«amÃ / tata÷ saiva ÓÆnyÃtmakaæ svaæ vapur avagÃhamÃnÃ
bhÃsvaraæ rÆpaæ tejomayam iva prathamaæ gÃhate ``­ ÷'' iti / atra hi ``i Å'' ityanugamo bhÃsvararÆparephaÓrutyanugamaÓ ca katham apahnÆyatÃm / yathÃha bhagavÃn pu«padanta÷

Q: raÓrutisÃmÃnyÃd vÃ siddham

iti / ÓÆnye hi niÓcale rÆpe anupravivik«ÃyÃæ bhÃsvararÆpasaævittisopÃnÃkramaïaæ sthitam eva /
%
%[p.246]
%
tato niÓcalarÆpÃnupraveÓÃt pÃrthivarÆpasatattvaniÓcalatÃtmakalakÃraÓrutyanugame Ê Ê3 iti / tathÃ ca paryante ÅÓanarÆpataiva samagrabhÃvÃtmasvarÆpollaÇghanena dÅrghataraæ plutvÃ niÓcalÃæ ÓÆnyÃæ sattÃm etÅti plutatvam eti
``Êvarïasya dÅrghÃ na santi'' iti nyÃyÃt / avarïÃdÅnÃæ tu dÅrghasyaiva dÅrghataratÃ plutatvaæ / tac ca prÃÇnÅtyÃ dÅrghatvam eva p­thag aparye«aïÅyam ity ÃstÃæ tÃvat / etac catu«kaæ ÓÆnyarÆpatÃnupraveÓÃd dagdhabÅjam iva
«aïÂharÆpaæ bhaïyate na tu sarvathÃ bÅjarÆpatvÃbhÃvÃt, bÅjayonyÃtmakaÓivaÓaktyubhayÃtirekina÷ kasya cid apy abhÃvÃt, ÓrÅpÆrvÃdiÓÃstre«u cÃnabhidhÃnÃt / laukikasukhÃdi«u caivaævidhaiva viÓrÃntir ÃnandarÆpeti tad
evÃm­tabÅjacatu«kam ity uktam / tad evam iccheÓanaæ cÃnandavapu«i anuttaraparadhÃmani ca prÃgbhÃvini svarÆpÃd apracyÃviny anupraviÓya ``a Ã i Å iti e'', na tu viparyaye, yathoktam ``avarïa ivarïe e'' iti / anupraveÓe
cÃnuttarapadÃnupraveÓe syÃd api kaÓ cid viÓe«a÷ / ÃnandapadÃnupraveÓe hi sphuÂatÃ / anuttaradhÃmasaæbhede tu sÆk«matÃ tadapek«ayÃ / tathÃhi bhagavÃn bhujagavibhur ÃdiÓat

Q: chandogÃnÃæ sÃtyamugrirÃïÃyanÅyÃ ardham ekÃram ardham okÃraæ cÃdhÅyate /

iti / loke'pi prÃk­tadeÓabhÃ«Ãdau sphuÂa eva pracuro niveÓa÷ / pÃrameÓvare«v api ekÃraukÃrayor ekÃraukÃrÃpek«ayÃ yad dhrasvatvam aÇgavaktrÃdiviniyoge d­Óyate tad evam eva mantavyam ardhaikÃrÃrdhaukÃrabhiprÃyeïa / evam
``e'' iti bÅjaæ sthitam / etad api tathÃÓabalÅbhÆtaæ saævidvapus tathaiva tad eva rÆpam anuvasat ``a Ã e'' iti ai / evam unme«e'pi vÃcyam ``a Ã u Æ iti o'' / ``a Ã o iti au'' / kevalam unme«o j¤ÃnaÓaktyÃtmÃ prasaran yady api
ÓÆnyatÃvagÃhanam kuryÃt tathÃpi asyeÓanecchÃtmakobhayarÆpapraveÓa eva ÓÆnyatÃ, iccheÓanayos tu svapariv­ttirÆpaæ nÃstÅty uktanayenaiva sthiti÷ / evam icchÃj¤Ãne anuttarasvarÆpÃnupraveÓena prÃptopacaye paÓcÃt parityajya
tathÃvidhopÃdhiparispandasattÃm abhedasattÃrohaïacinmayapuru«atattvasatattvavedanÃrÆpabindumÃtrÃvaÓe«eïa vapu«Ã tathÃnuttarapada lÅne ``aæ'' iti /
%
%[p.247]
%
tathÃhi aukÃre eva kriyÃÓaktiparispanda÷ parisamÃpyate itÅcchÃj¤Ãnayor atraivÃntarbhÃvÃt triÓÆlarÆpatvam asya «a¬ardhaÓÃstre nirÆpitam

Q: ...trisÆlena caturthakam /

ityÃdyuddeÓe«u / bindu÷ punar vedanÃmÃtraÓe«ataiva sarvasya / vedanÃmÃtrÃvaÓe«am api viÓvaæ yadÃ svÃtmany ekagamanÃya vis­jati svÃtmanaÓ ca sakÃÓÃt tannirmÃïena vis­jati sa eva parameÓvara÷, prathamaæ
ÓaktimadrÆpapradhÃnatayÃ, idÃnÅæ tu ÓÃktavisargapradhÃnatayÃ ``a÷'' iti / aukÃraparyante hi nirbharÅbhÆte kriyÃÓaktiprasare etÃvad anupravi«Âam / anuttarapadasya bhairavabhaÂÂÃrakasya
svarÆpasatattvasyecchÃj¤ÃnakriyÃtmakaÓaktiparispandÃdimadhyÃntabhÃgÃ ullilasi«ollasattollasitatÃsvabhÃvÃ÷ sÆk«matamaprasaækhyÃnag­hÅtatÃvadbhÆmikÃdhirÆ¬hayogijanasphuÂalaksaïÅyÃ÷ ÓrÅsvacchandÃdiprakriyÃÓÃstre«u
prabuddhaprasaraïÃvaraïÃdirÆpatvenoktÃ÷ / ata eva Óivad­«ÂiÓÃstre saptamÃhnike

Q: sunirbharatarÃhlÃdabharitÃkÃrarÆpiïi /
Q: nilÅnaÓaktitritaye parÃtmany anubhÃvanÃt //

ityÃdi

Q: tasyÃpi Óaktir m­tpiï¬aghaÂavad viÓvarÆpatÃm /

gatÃ ... //


ityantaæ nirÆpya

Q: ekam eva hi tat tattvaæ na saækhyÃto 'tiriktatÃ /

iti yac chivatattvam eva anantavicitrasvÃtantryasphÃrasphuraïaÓakticamatkÃrabharitatopÃttabhairavabhÃvaæ nirïÅtaæ tatrÃyam evoktakrama÷ / saæpradÃyaprathamÃhnike 'pi

Q: sa yadÃste cidÃhlÃdamÃtrÃnubhavatallaya÷ /
Q: tadicchÃ tÃvatÅ tÃvaj j¤Ãnaæ tÃvat kriyÃ hi sÃ //
Q: susÆk«maÓaktitritayasÃmarasyena vartate /
Q: cidrÆpÃhlÃdaparamo nirvibhÃga÷ para÷ sadÃ //
%
%[p.248]
%
iti / tathÃ

Q: ...ghaÂaæ jÃnÃti yÃvasÃ /
Q: jÃnÃti j¤Ãnam atraiva niricchor vedanak«ati÷ //
Q: aunmukhyÃbhÃvatas tasya niv­ttir nirv­tiæ vinÃ /
Q: dve«ye pravartate naiva na ca vetti vinÃ citim //

iti / tathÃ

Q: yata icchati taj j¤Ãtuæ kartuæ vÃ secchayÃ kriyÃ /
Q: tasyÃ÷ pÆrvÃparau bhÃgau kalpanÅyau purÃ hi yÃ //
Q: tatkarmanirv­tiprÃptir aunmukhyaæ tadvikÃsitÃ /
Q: na caunmukhyaprasaÇgena Óiva÷ sthÆlatvabhÃk kvacit //

ityÃdi / etad ÃgamasarvasvaprÃïatayaiva yuktiyuktatayÃ h­dayaægamÅk­tam / sa e«a parameÓvaro vis­jati viÓvam, tac ca dharÃdiÓaktyantaæ kÃdik«ÃntarÆpam ity etavatÅ visargaÓakti÷ ``«o¬aÓÅ kalÃ'' iti gÅyate

Q: puru«e «o¬aÓakale tÃm Ãhur am­tÃæ kalÃm /

iti e«Ã hi na saækhyeyÃ nÃpi vaidantikÅ d­g api tu Óaivy eva / visargaÓaktir eva ca parameÓvarÅ paramÃnandabhÆmibÅjam / evaæ hy akÃrÃdirÆpaæ ghanatÃpattyÃ yonirÆpatÃæ g­hÅtvÃ svarÆpÃpracyutaæ tad eva svasvarÆpa eva yonirÆpe
saækrÃmad visargapadam ity ucyate / yathoktam

Q: sa visargo mahÃdevi yatra viÓrÃntim ­cchati /
Q: guruvaktraæ tad evoktaæ Óakticakraæ tad ucyate //

ityÃdi / akÃrasyaiva ghanatÃ kavarga÷, kaïÂhyatvÃt / ikÃrasya cavarga÷, tÃlavyatvÃt / ukÃrasya pavarga÷, au«ÂhyatvÃt / ­kÃrasya tavarga÷, mardhanyatvÃt, ÊkÃrasya tavarga÷, dantyatvÃt / yaÓau cavargasyÃnta÷, ra«au Âavargasya,
lasau tavargasya, vakÃro'pi tapavargayo÷ / ghanatÃ bodhasyÃmÆrtasyÃpi cinmÃtrasyÃpi kriyÃÓaktirÆpataiva / sÃ coktanÅtyÃ Óakti«aÂkakrameïaivopajÃyate / tena pa¤ca pras­tÃ÷ «a¬guïitÃs triæÓat, «a¬bhi÷ saha «aÂtriæÓad
bhavantÅti /
%
%[p.249]
%
tad evaæ ÓivabÅjam eva svÃtantryÃd ghanÅbhÆtatayÃ kvacid vapu«i ÓÃktarÆpe kusumatayÃ ti«Âhad yonir ity abhidhÅyate / tad eva hi pu«paæ purvoktanayena grÃhyagrÃhaïagrÃhakakoïatrayamayaæ vastuta÷ prasÆtipadaæ
bÅjasaæmiÓratayaiva bhavati, tadaiva pu«parÆpatvÃt, anyadÃ tu yogyatayaiva tathÃvyapadeÓa÷ / tathÃ ca tat kusumam eva trikoïatayÃ yonirÆpam / tat
sphuÂÅbhÆtavibhaktagrÃhyÃdirÆpasomasÆryÃgnis­«Âisthitisaæh­tÅ¬ÃpiÇgalÃsu«umnÃdharmÃdharmaÓabalÃdikoïatritayÃ pÃrameÓvarÅ bhairavÅ bhaÂÂÃrikÃ mudrÃ tadrÆpayonyÃdhÃratayÃ yonir iti nirdi«ÂÃ / tathÃ ca ÓrÅkubjikÃmate
khaï¬acakravicÃre amum evÃrthaæ pradhÃnatayÃdhik­tyÃdi«Âam

Q: mÃyopari mahÃmÃyÃ trikoïÃnandarÆpiïÅ / %not in ed. of KuMa? for MahÃmÃyÃ \cf \RauSuSam 4:28cd: mÃyopari mahÃmÃyÃ sarvakÃraïakÃraïam; = \agama{NiÓvÃsaguhya} 7.253ab

ityÃdi / ata eva tathÃvidhabÅjakusumaikaghanabhÃvaÓivaÓaktisaæghaÂÂa÷ svayaæ svÃtmanaiva pÆjya ity upadi«Âaæ ÓrÅtrikatantrasÃre

Q: ÓivaÓaktisamÃpattyÃ ÓivaÓaktighanÃtmaka÷ /
Q: ÓivaÓaktisamÃpatti trikaæ saæpÆjayet param // [TrikatantrasÃra]

iti / evaæ ca ghanÅbhÃvo 'pi vaikharÅrÆpe yady api sphuÂÅbhavati tathÃpi sarvasarvÃtmani parÃvÃgvapu«i mukhyatayÃvati«Âhate / tatra paraæ kaïÂho«ÂhasthÃnakaraïÃny api sarvasarvÃtmakam eveti viÓe«a÷ / tathÃ hy antar api
saæjalpet paÓyed iti sphuÂa evÃnubhavo bhedaÓ ca sthÃnÃdik­ta eva, ÓrutyekaprÃïatvÃt varïÃnÃæ / kiæ bahunÃ / bÃlo'pi vyutpÃdyamÃno 'ntas tathÃrÆpatayÃ vim­Óati bhÃvajÃtaæ, viparyayeïa saæÓayenÃpi vÃ vim­Óati / avacchedaæ
tÃvat saævedayata eva / sa ca vÃgvimarÓak­ta eva / ata eva saævÃravivÃrÃlpaprÃïamahÃprÃïatÃÓvÃsanÃdÃnupradÃnÃdiyogo'pi cÃntas tathÃsamucitasvabhÃva÷ syÃd eva, anyathÃ sasthÃne«u bhedÃyogÃt / antarhitakaraïaÓaktayo'pi
syur eva, Ó­ïomy aÓrau«aæ paÓyÃmy adrÃk«aæ saækalpayÃmi samakalpayam ityÃder api saækalpasyÃnyathÃvaicitryÃyogÃt / tad anayÃ yuktyÃ nibhÃlitayÃntar adhikam adhikam anupraviÓya pariÓÅlayata tÃæ samvidaæ yatra
sarvasarvÃtmakabodhaikaghanakaïÂhau«ÂhÃdidhÃmni tathÃvidhabodhaikaghanavimarÓÃtmakasvÃtantryasÃramahÃmantrarÆpavarïabhaÂÂÃrakaniveÓa÷ /
%
%[p.250]
%
bodhaikaghanatÃnirviÓe«atÃyÃm idaæ sthÃnam, idaæ karaïam, ayaæ varïa iti kathaækÃraæ vibhÃga iti ced yad evaæ svÃtantryaæ tathÃvidhe svÃtmani ghaÂo 'yam, sukham idam, j¤Ãnam idam, j¤ÃtÃham ity avabhÃsayati
tasyaivaævidhacitratararÆpÃvabhÃsena ko vÃ kiyÃn vÃ prayÃsa÷ / ata eva sarve pÃ«ÃïatarutiryaÇmanu«yadevarudrakevalimantratadÅÓatanmaheÓÃdikÃ ekaiva parabhaÂÂÃrikÃbhÆmi÷ sarvasarvÃtmaiva parameÓvararÆpeïÃste iti
tadvicitrasthÃnÃdisÃrvÃtmyanirvi«ÂasphuÂÃsphuÂavyaktÃvyaktÃdirÆpaÓabdaÓarÅrÃ mantra vÅryam iti gÅyate/ tathÃ hi vÅïÃvipa¤cÅkacchapikÃmurujÃdi«u sa eva svano 'nyato 'nyato deÓÃd apy udbhavann ekasthÃna iti kathyate / evaæ
tÃramadhyamandre«v api tatsthÃyisvaraikÃtmye 'pi vÃcyam / ata eva ca sa eva varïa÷ kva cit prÃïini sthÃnÃntarasamullÃsy api bhavati yathÃ dhvÃæk«e«u kakÃraÂakÃrarephÃ uccaranta÷ sarva evodarapÃyukaïÂhatÃlunirvartyÃ
upalabhyante / avyaktatve 'pi ta eva tÃvanta÷ ÓabdatvÃt Óabdasya ca mÃt­kÃtirekino 'bhÃvÃt / mÃt­kÃtireky api avyakta÷ Óabdo 'nupayogÃn na saæg­hÅta ity apy ayuktam / avyaktavarïarÆpasyÃpi maurujasÃmudrÃdidhvanitasya
hlÃdaparitÃpakÃritvam api asty eveti ko 'nyo 'bhimata upayoga÷ / pÃrameÓvare 'pi avyaktadhvaner mukhyatayaiva prÃyaÓo mantratvaæ nirÆpitam ardhacandrÃdÅnÃm eva mantravyÃptisÃratvenÃbhidhÃnÃt / tatra ca

Q: nirodhinÅm anuprÃpta÷ Óabda÷ ÓumaÓumÃyate /

ityÃdy uktam / ghaïÂÃkÃæsyÃdidhvanÅnÃæ ÓrotraghaÂÂanÃdÅnÃæ ca nÃdopadeÓe nirÆpaïÃt

Q: hayo he«ati yadvac ca dÃnta udravatÅva ca /
Q: siæho garjati yadvac ca u«Âra÷ sÅtkurute yathÃ //
Q: tathodÅrya paÓo÷ prÃïÃn Ãkar«anti balÃdhikÃ÷ /
Q: mahÃmantraprayogo 'yam asÃdhyÃk­«Âikarmaïi //

ity uktaæ guhyayoginÅtantre / tatropÃyamÃtram etat / vastutas tv Ãntara evÃsau nÃdÃtmÃ mantra iti tu kathyamÃnaæ bhavadbhir api asmÃbhir api vyaktavarïamÃlÃdimantre«v api na na saæcÃrayituæ Óakyate /
%
%[p.251]
%
tasmÃd avyakto varïÃtmaiva Óabdo yathÃ vidÆragato'pi ghaÂo ghaÂa eva iti sthitam / sa ca prÃïabheryÃdibhedena sthÃnÃntaram api anusaran sa evety api sthitam / ata evedanÅæ sarvabhÆtarutaj¤Ãnaæ yac che«amuninÃ
bhagavatopadi«Âaæ taddh­dayaægamÅbhÆtaæ, anyathÃ ÓabdÃrthapratyayÃnÃæ ya itaretarÃdhyÃso yaÓ ca dhyÃnadhÃraïÃsamÃdhisaæyamena tatpravibhÃgaparyantaparalÃbha÷ sa katham
asphuÂavarïarÆpatvÃtirekivihagÃdikÆjitaj¤ÃnÃya paryavasyet / yadÃ tu ta eva varïÃ varïÃnÃm eva ca paramÃrthato 'rthatÃdÃtmyalak«aïaæ vÃcakatvam tadÃ yuktyÃta eva vihagÃdirutaj¤Ãnam / bheryÃdiÓabdÃ api hy arthavanta eva
jayÃjayasÆcakatayopadeÓÃd vihagÃdirutavat / tadabhiprÃyeïaiva Óik«ÃsÆtrakÃrasÆtrÃïi havisarjanÅyÃv urasyÃv eke«Ãæ radanamÆlam eke«Ãm ityÃdÅni vÃcakÅbhavanti na tv aparathÃ kathaæcid api / ata eva kiæcid vaicitryam
ÃlambyÃnyatvam anyatvaæ cÃÓaÇkamÃnai÷ visarjanÅyÃj jihvÃmÆlÅyopadhmÃnÅyau, anunÃsikebhya÷ pa¤cayamÃn, ¬akÃra¬hakÃrayaralavak«akÃrebhya÷ tÃn eva laghuprayatnatarÃn bhedenÃbhimanya catu÷«a«Âir varïÃ uktÃ÷ /
anyatvaæ cÃtra svaravya¤janayor iva ­vamaraÓabdayo÷ / ÓrÅtrikaratnakule 'pi uktam

Q: a«ÂÃ«Âakavibhedena mÃt­kÃ yÃ nirÆpitÃ /
Q: tad eva kulacakraæ tu tena vyÃptam idaæ jagat // [Trikaratnakula]

iti / mÃt­kÃj¤Ãnabhede vistarato nirÆpitam etat / iha tu tatprakriyÃnabhiniveÓa÷, pÆrïataikasÃratvÃt / tad evaæ sarvatrÃyam Åd­Óa÷ saævidanupraveÓakrama÷ / padÃrtha÷ saækalpyamÃna÷ sÃk«ÃtkriyamÃïo
vÃmÃyÅyÃsÃæketikasvarÆpabhÆtaÓuddhavimarÓÃtmaparavÃÇmantramahÃmahasi tÃvat prati«ÂhÃæ bhajate yatra sarvavÃdibhir avikalpÃ daÓÃ gÅyate / tac ca paramamantramaha÷ p­thivyÃdau
ÓuddhavyÃmiÓrÃdipÃramÃrthikabÅjapiï¬arÆpakÃdivarïÃtmakam eva, anyathÃ merubadarajalajvalanabhÃvÃbhÃvaghaÂasukhanirvikalpaj¤ÃnÃnÅty ekam eva sarvaæ syÃt / vikalpo 'pi tatprasÃdottha÷ tÃm eva saraïim anusaret,
%
%[p.252]
%
na tu pratyuta tatsvarÆpaæ bhindyÃt / tathÃ ca yad eva tad asÃæketikaæ mantravapus tad eva anyonyavicitrarÆpaæ paÓyadbhi÷ sarvaj¤ai÷ saæketopÃyam upÃsyatayÃ upadiÓyate / tatraiva cÃsÃæketike vÃÇmahasi tathÃ khalu mÃyÅyÃ÷
saæketÃ÷ patanti yathÃ ta evÃmÃyÅyÃsaæketitamantratÃdÃtroyaæ pratipadyante / tathÃsvarÆpapratipattir eva hi te«Ãæ vÃcakatÃbhÃvo nÃnya÷ kaÓ cit / atra ca sphuÂam abhij¤Ãnam abhyÃsavasÃt / sÃæketikatÃm Ãpanno
ciratarapÆrvav­ttagoÓabdaparÃmarÓas tathaiva saæketakÃle goparÃmarÓo 'py anyo'mÃyÅyÃsÃæketikaparÃmarÓadhÃmany eva nipatati / yÃvat bÃlasyÃpijanmÃntarÃnusaraïe 'pi citsvabhÃvasyÃdau sthitaivÃsaæketikÅ sattÃ,
anyathÃnavasthÃnÃt / evam eva khalu saæketagrahaïopapattir nÃnyathetÅÓvarapratyabhij¤ÃÂÅkÃyÃm api ÓrÅmadutpaladevapÃdair nirïÅtam / atra cÃnupraveÓayukti÷

Q: paÓyaty anyac ch­ïoty anyat karoty anyac ca jalpati /
Q: cintayaty anyad ÃbhuÇkte tatrÃsÃæketikÅ sthiti÷ //

iti / bhaÂÂÃrakaÓrÅÓrÅkaïÂhapÃdÃ÷

Q: mano'py anyatra nik«iptaæ cak«ur anyatra pÃtitam

ityÃdy apy avocan / tad apy asÃæketikamantravapu÷ svabÅjam anudhÃvad anuttarapadaparyavasÃyi bhavati / tad apy anuttarapadaæ satatatathÃvidhÃnantasamudÃyavaicitryasaærambhasÃraæ visargad­«ÂyÃ prasarad eva, visargasyaiva
hakalÃparyantatayÃ prasarÃt tasyÃ api hakÃrÃkhyaÓaktikuï¬alinyÃ÷ svarÆpabhedÃtmakabindusvarÆpadvÃreïÃnuttarapada eva saækramÃt, svarÆpa eva viÓrÃmyati / ekÃk«arasaævit kila svarÆpata eva
deÓakÃlakalanopÃdhÃnÃdinairapek«yeïaiva prÃguktatattvapÆrïatÃnayena jhagiti visargabhÆmau dhÃvati / visargabhÆmiÓle«a evÃnandeccheÓanonme«atatpras­titadvaicitryakriyÃÓaktimayÃnÃm ÃkÃrÃdÅnÃæ sthiti÷ /
%
%[p.253]
%
sa eva visarga÷ svasattÃnÃntarÅyakatayaiva tathaivÃtibharitayÃ sattayÃ prasaran drÃg ity eva hakalÃmaya÷ saæpadyate / hakalÃmayatÃsaæpattir eva vastuta÷ kÃdisattÃnantatattvajÃlasthiti÷ / hakalaiva ca punar api bindÃv anupraviÓanty
anuttarapada eva paryavasyatÅty ekaivÃdvayaparipÆrïarÆpÃ saævedanasattÃbhaÂÂÃrikeyaæ parÃ bhagavatÅ parameÓvarÅ, na tv atra kramÃdiyoga÷ kaÓ cit / tad etad ucyate ``aham'' iti viparyaye tu saæh­tau ``maha'' iti / dvaidham api
ceyam ekaiva vastuta÷ saævit / evam e«a sa sarvatra ghaÂasukhÃdiprakÃÓe 'pi svÃtmaviÓrÃntisarvasvabhÆto 'hambhÃva÷ / yathoktam

Q: prakÃÓasyÃtmaviÓrÃntir ahaæbhÃvo hi kÅrtita÷ /

iti / sa ca vastuta÷ sarvÃtmaka÷ samanantaranirïÅtanÅtyÃ -- iti parÃbhaÂÂÃrikÃnuviddho bhairavÃtmaka eva / yathoktaæ mayaiva stotre

Q: viÓvatra bhÃvapaÂale parij­mbhamÃïa-
Q: vicchedaÓÆnyaparamÃrthacamatk­tir yÃ /
Q: tÃæ pÆrïav­tty aham iti prathanasvabhÃvÃæ
Q: svÃtmasthitiæ svarasata÷ praïamÃmi devÅm //

iti / e«a eva ÓrÅvÃmanaviracite dvayasaæpattivÃrtike upadeÓanayo boddhavya÷ / tena sthitam etad akÃra eva sarvÃdya÷ / yatrÃpi har«aghaÂanÅlÃdau hakÃrÃdyÃ api varïÃs tatrÃpi tathÃvidhÃnantanijapÆrvÃparavarïasamÃk«epa eva,
anyathÃ tasyaiva hÃde÷ samudayÃyogÃt / te param Ãk«ipyamÃïatvÃd evÃntamilÅnÃ vikalpagocaratvam aprÃptÃ÷, ata eva sarvatra vij¤Ãne sarvÃ eva devatÃ÷ samam eva samudÃyaæ dadhatyaÓ citrÃæ saævittiv­ttiæ vartayanti / tad
anenaivÃÓayena kÃlÃdhikÃrÃdÃv ekasminn eva prÃïe prÃïa«o¬aÓÃæÓe 'pi vÃ «a«ÂitaddviguïÃdyabdodayapÆrvakaæ mÃt­rudralokapÃlagrahanÃgÃdÅnÃm udayapralayÃÓ citrÃ nirÆpitÃ÷ /
%
%[p.254]
%
tac citrÃnantodayapralayamaya eva dvitÅyo 'pi prÃïacÃrÃdir ity akÃlakalitam eva tattvaæ vastuta÷ paramÃrtha÷, yadi param etÃvanmÃtraæ mÃyÅyÃdhyavasÃyÃnadhyavaseyam iti nÃstitÃbhimÃnakÃri parasaævidi tu tatkÃlaæ bhÃsate eva
/ ata evaikasyÃm eva j¤ÃnakalanÃyÃæ paÓyaty anyad vikalpayaty anyad ityÃdyupadeÓena yad uktam devatÃtrayÃdhi«ÂhÃnaæ tat sarvatraivÃnapÃyi / sarvÃïy eva ca saævedanÃni vastuto 'ham iti paramÃrthÃni vimarÓamayÃny eva /
tad evaæ sthitam etad viÓvam anta÷sthitam ÃnandaÓaktibharito vaman grasamÃnaÓ ca visarga eva parameÓvaro ghanÅbhÆya hakÃrÃtmatÃæ pratipadyÃnantasaæyogavaicitryeïa k«arÆpatÃm apy eti / sa evai«a
dÆtyatmakaÓÃktayonisaæghaÂÂasamucitavarïÃtmakak«obha÷ / anÃhatanÃdadaÓÃÓrayaïena madhyamasau«umnapadocchalattattadanantabhÃvapaÂalÃtmÃ visargo viÓli«yan dhruvadhÃmni anuttarapada eva praviÓatÅti prÃg apy uktam
eta / amÅ cÃkÃrÃdyÃ÷ sthitimanta÷ prÃïe tuÂi«o¬aÓakÃdisthityÃ ekÃæ tuÂiæ saædhÅk­tyÃrdhÃrdhabhÃgena pralayodayayor bahir api pa¤cadaÓadinÃtmakakÃlarÆpatÃæ tanvate iti tithaya÷ kalÃÓ coktÃ÷ / «o¬aÓy eva ca kalÃ visargÃtmÃ
viÓli«yantÅ saptadaÓÅ kalÃ ÓrÅvÃdyÃdiÓÃstre«u nirÆpitÃ

Q: sÃ tu saptadaÓÅ devÅ hakÃrÃrdhÃrdharÆpiïÅ /

iti / visargasya hakÃrÃrdhatvÃt tato'pi viÓle«asyÃrdhatvÃd iti niravayavasyaikavarïasya katham e«Ã vikalpanÃ iti ced asmatpak«e sarvam evÃnavayavaæ cinmayaikÃvabhÃsanÃnatirekÃt, tathÃpi ca svÃtantryÃd eva avayavÃvabhÃse 'py
anavayavataivÃnapÃyinÅ, tathehÃpi astu ko virodha÷ / evam eva varïopapatti÷, aparathÃ dantyo«ÂhyakaïÂhyatÃlavyÃdivarïe«u kramaprasÃrÅ pavana ÃghÃtaka÷ kathaæ kaïÂhaæ hatvÃ tÃlv ÃhantÅti / yugapadÃpÆrakatve 'pi
samÃnakÃlatÃ syÃt, yatra kaïÂhaghÃÂotthaæ rÆpaæ tat tu tÃlvÃhatijaæ sarvatra saæbhavati / ÓvÃsanÃdayoÓ ca paÓcÃtpratÅyamÃnatayÃnupradÃnatvam ucyate / dvimÃtratrimÃtre«u ca dvikÃdiyogo garbhÅk­taikadvayÃdir eva /
%
%[p.255]
%
tathaiva mÃtrake 'py ardhamÃtrÃdiyoga÷ saævedya÷, yathoktaæ bhaÂÂanÃrÃyaïena

Q: praïavordhvÃrdhamÃtrÃto 'py aïave mahate nama÷ /

iti / iha tu pa¤cÃÓadvarïÃ viÓvam api vÃ akramam ekam eva / kva cit tu matÃdiÓÃstre«u visargaviÓle«asyaivÃnuttarapadasattÃlambanenÃ«ÂÃdaÓÅ kalÃ ity abhyupagama÷ / tad evam etÃ÷ kalÃ eva hlÃdanÃmÃtracittav­ttyanubhÃvakÃ÷
``svarÃ'' ity uktÃ÷ / svarayanti Óabdayanti sÆcayanti cittaæ svaæ ca svarÆpÃtmÃnaæ rÃnty evam iti parapramÃtari saækrÃmayanta÷ dadati svaæ cÃtmÅyaæ kÃdiyonirÆpaæ rÃnti bahi÷ prakÃÓayanto dadatÅti svarÃ÷ / eta eva hi cittav­ttisÆcakÃ
nÃdÃtmakÃ÷ karuïÃÓ­ÇgÃraÓÃntÃdikÃæ cittav­ttim ÃkrandanacÃÂukastutyÃdau kevalÃ vÃ yonivarïanivi«ÂÃ vÃ tiryaktattadaharjÃtÃdi«v api prathamata evÃpatanta÷ saæketavighnÃdinairapek«yeïaiva saævidÃsannavartitvÃt
svarakÃkvÃdirÆpatÃm aÓnuvÃnÃ÷ prakÃÓayantÅty arthadharmÃ udÃttÃdaya upadi«ÂÃ÷, te«Ãm eva cittav­ttyanubhÃvaka«a¬jÃdisvarÆpatvÃt /

evaæ sarvatra saævedane sarvÃ evaitÃ vaicitryacaryÃcÃracaturÃ÷ Óaktaya Ãdik«ÃntÃ÷ samÃpatantyo 'hamahamikayÃ akramam eva bhÃsamÃnÃ÷ kalanÃmayatayaiva j¤Ãnakramasaækramaïam eva diÓyamÃnaæ deÓam utthÃpayantya÷,

Q: anyathÃ meruparamÃïvor aviÓe«Ãt

iti nyÃyena garbhÅk­tadeÓÃtmakavaicitryaæ kriyÃvaicitryÃtmakaæ kramarÆpaæ kÃlaæ bahiryojanayollÃsayantya÷ svÃtmani yu¤jÃnatvena grasamÃnÃ÷ prollÃsasamaye 'pi riktarÆpatayÃ udyogÃvabhÃsasaækrÃmavilÃpanarÆpeïa
dvÃdaÓÃtmikÃæ k­ÓarÆpatÃm ÃÓrayantyas tadg­hÅtapramadÃdigatodyogÃdikalÃcatu«ÂayaparipÆrïatayÃpy aÇkurÅbhÆya sÃlasaæ «o¬aÓÃtmakabharitapÆrïarÆpatayÃ praviÓantyo 'ntar bahiÓ ca tad am­tÃnandaviÓrÃntirÆpaæ
camatkÃrasattÃsÃrakalÃcatu«kaæ vis­jantya evaævidhÃm eva pÆrïak­ÓÃtmakadolÃlÅlÃæ nirviÓamÃnÃ÷ somasÆryakalÃjÃlagrasanavamanacaturÃ÷ /

akÃram evÃditayÃ madhye ca kÃdiyonijÃtam avasÃne ca binduæ dadhatÅ ``aham'' ity e«aiva bhagavatÅ s­«Âi÷ /
%
%[p.256]
%
tad uktaæ ÓrÅsomÃnandapÃdair nijaviv­tau ``aæ a ity e«aiva vik­tÃvik­tarÆpÃ mÃt­kÃ'' ityÃdi / te tu ``a'' ity etad anuttaram ÃkÃrÃdyÃÓ ca tithaya÷, yad vÃ bindur aækÃra÷ akÃrÃdyÃs tithayas tadanto visarga ity api vyÃcak«ate / tad eva
saævitsatattvaæ ``spanda'' ity upadiÓanti / spandanaæ ca kiæciccalanam / svarÆpÃc ca yadi vastvantarÃkramaïaæ tac calanam eva na kiæcittvam, no cet calanam eva na kiæcit / tasmÃt svarÆpa eva kramÃdiparihÃreïa camatkÃrÃtmikÃ
ucchalattÃ Ærmir iti matsyodarÅtiprabh­tiÓabdair Ãgame«u nidarÓita÷ spanda ity ucyate, kiæciccalanÃtmakatvÃt / sa ca ÓivaÓaktirÆpa÷ sÃmÃnyaviÓe«ÃtmÃ / tad vyÃkhyÃtam, ÃdyÃs tithaya÷ bindvavasÃnagÃ÷ kÃlayogena somasÆryau
tasyaivÃkulasyÃnta÷ /

p­thivyÃdÅni ca yÃvad brahmapa¤cakaæ tÃvat te«Ãæ svarÃïÃm anta÷ / kathaæ / kramÃt / atha ca kramasyÃdanaæ bhak«aïaæ kÃlagrÃsa÷ tathÃ k­tveti kriyÃviÓe«aïaæ ca / sobhane vrate bhoge riktatve bhoganiv­ttau ca pÆrïatve
suvrate / Ãmantraïam apy etat evaæ vyÃkhyeyam /

evam amÆlÃ akÃramÆlÃ avidyamÃnamÆlÃ cÃnÃditvÃt / sa kramo yasyÃ÷ praÓle«eïÃtadrÆpa÷ / anyathÃrÆpo 'pi kramo yasyÃ÷ tathÃpy amÆlÃ / amÆlasya yad Ãtananam Ãtat tatas tad eva ca kramo yasyÃ÷ / e«a cÃj¤eyÃ j¤Ãt­rÆpÃ, e«aiva
ca j¤eyÃ, anyasyÃbhÃvÃt / avidyamÃnaæ k«Ãntaæ tu«ïÅm Ãsanam avirataæ s­«ÂyÃdirÆpatvena asyÃm / Ãk«ÃïÃm aindriyakÃïÃm ante samÅpe prÃg aparyavasÃnÃ yÃ bhaved iti / upacÃrÃd Ãk«ÃntÃ s­«Âir apÆrvam Ãharaïaæ
svÃtmÃnupraveÓÃtmasvarÆpaæ saæhÃrarÆpaæ yasyÃm / e«aiva ca ÓivÃtmakabÅjaprasararÆpÃïÃæ mananatrÃïadharmÃnÃæ sarve«Ãm eva vÃcyavÃcakÃdirÆpavarïabhaÂÂÃrakÃtmanÃæ mantrÃïÃæ ÓaktyÃtmakayonispandÃnÃm,
sarvÃsÃæ tadbÅjodbhÆtÃnÃæ vedanÃrÆpÃïÃæ vidyÃnÃm iyaæ samÃ sarvatrÃnÆnÃdhikÃ sarve«u tantre«u tantraïÃsu ca sarvÃsu kriyÃsu sarvakÃlaæ ca sarvaæ dadatÅ siddhisaÇgham / akhyÃtÃ aprakaÂÃ / akhyÃtirÆpatÃæ mÃyÅyÃm
uddiÓya bhedo varïÃnÃæ / tathÃ hi ta eva ÓuddhamantrarÆpÃ varïÃ÷ prathamaæ pa¤cavidhaviparyayÃÓaktyÃdirÆpapratyayÃtmakabhÃvas­«ÂitÃm etya svarÆpam Ãv­ïvate /
%
%[p.257]
%
Q: pa¤ca viparyayabhedÃ bhavanty aÓaktiÓ ca karaïavaikalyÃt /
Q: a«ÂÃviæÓatibhedÃ tu«Âir navadhÃ«ÂadhÃ siddhi÷ //

iti hy eta eva pratyayÃ÷ pÃÓavas­«ÂirÆpÃ÷ pÃÓÃ mukhyatayÃ, yathoktam

Q: svarÆpÃvaraïe cÃsya Óaktaya÷ satatotthitÃ÷ /
Q: yata÷ ÓabdÃnuvedhena na vinÃ pratyayodbhava÷ //

iti / tathÃ

Q: parÃm­tarasÃpÃyas tasya ya÷ pratyayodbhava÷ /

ityÃdi / evaæ pratyayas­«ÂitvÃntarÃlÅkaraïena sphuÂaÓrÆyamÃïaÓrutyÃtmakakramÃbhÃsamÃnamÃyÅyavarïas­«Âir ÃdyapÃramÃrthikaÓuddharÆpÃliÇgitÃ tattatkÃryaphalaprasavadÃyinÅ nirÆpitÃ ÓrÅpÆrvaÓÃstre /

Q: sarvaÓÃstrÃrthagarbhiïyai .../

ity evaævidhayÃ

Q: anayÃ saæprabuddha÷ san yoniæ vik«obhya Óaktita÷ /
Q: tatsamÃnaÓrutÅn vamÃæs tatsaækhyÃn as­jat prabhu÷ //

ityÃdi,

Q: te tair ÃliÇgitÃ÷ santa÷ sarvakÃmaphalapradÃ÷ /

ityÃdi / evam ÃkhyÃtÃ aprakaÂÃpi mÃyÃndhÃnÃæ sarvadaiva khyÃtÃ / prakÃÓÃ ÓuddhavedanÃtmikÃ / yaÓa÷ sarvatra svasvabhÃvÃtmakaprabhÃvaprakhyÃprasarÃnirodho yasyÃ ity Ãmantraïaæ Óobhanavrate itivat / tad ayam atra
saæk«epÃrtha÷ /

svÃtantryaikarasÃveÓacamatkÃraikalak«aïÃ /
parÃ bhagavatÅ nityaæ bhÃsate bhairavÅ svayam //1//
tasyÃ÷ svabhÃsÃyogo ya÷ so 'niruddha÷ sadodita÷ /
sadÃÓivadharÃtiryaÇnÅlapÅtasukhÃdibhi÷ //2//
%
%[p.258]
%
bhÃsamÃnai÷ svasvabhÃvai÷ svayaæprathanaÓÃlibhi÷ /
prathate saævidÃkÃra÷ svasaævedanasÃraka÷ // 3 //
svasvasaævedanaæ nÃma pramÃïam iti varïyate /
bÃlatiryaksarvavidÃæ yat sÃmyenaiva bhÃsate //4//
indriyÃïi trirÆpaæ ca liÇgaæ paravaca÷krama÷ /
sÃrÆpyam anyathÃyoga÷ pratÅtyanudayo yama÷ // 5 //
ityÃdiko yasya sarvaæ dvÃramÃtre nirÆpyate /
tat svasaævedanaæ proktam avicchedaprathÃmayam // 6 //
ye«Ãæ nÃk«atrirÆpÃdinÃmamÃtre 'py abhij¤atÃ /
te«Ãm api tiraÓcÃæ hi samÃ saævit prakÃÓate // 7//
evaæ bhÃsÃ svabhÃvena svarÆpÃmarÓanÃtmikÃ /
svarÆpÃmarÓanaæ yac ca tad eva paravÃgvapu÷ // 8 //
tadvicitrasvabhÃvatvÃd vicitraprathanÃmayam /
prathane pÃratantryaæ hi na jÃtu bhajate kva cit // 9 //
apÃratantryÃt saæketapratyÆhÃde÷ kathaæ sthiti÷ /
ata÷ saæketarahitaæ svasvarÆpavimarÓanam //10 //
deÓakÃlakalÃmÃyÃsthÃnaghÃtakriyottaram /
paripÆrïaæ svata÷ sarvaæ sarvÃkÃravilak«aïam //11 //
svÃbhÃvikamahÃsaævitsatsaæskÃraikalak«aïam /
ÓuddhavidyÃtmakaæ rÆpam aham ity ubhayÃtmakam //12//
tad eva mÃt­kÃrÆpaæ dharÃdÅnÃæ nijaæ vapu÷ /
tat pÃramÃrthikÃkaraæ drutyÃÓyÃnasvarÆpata÷ //13//
bÅjayonyÃtmakaæ proktaæ ÓivaÓaktisvarÆpakam /
ÓivaÓaktyos tu saæghaÂÂÃd anyonyocchalitatvata÷ //14//
parasparasamÃpattir jagadÃnandadÃyinÅ /
anta÷sthaviÓvaparyantapÃramÃrthikasadvapu÷ //15//
yad vÅryam iti nirïÅtaæ tad visle«aïayojanÃt /
visarga iti tat proktaæ dhruvadhÃma tad ucyate //16 //
anuttarapadÃvÃptau sa e«a sughaÂo vidhi÷/
asmÃd eva tv amÃyÅyÃd varïapu¤jÃn nirÆpitÃ //17 //
%
%[p.259]
%
mÃyÃm Ãlambya bhinnaiva ÓrÅpÆrve s­«Âir Ãk«arÅ /
pa¤cÃÓadbhedasaæbhinnapratyayaprasavÃtmikÃ //18//
bandharÆpÃ svabhÃvena svarÆpÃvaraïÃtmikÃ /
atraivÃntargatÃs tÃs tÃ÷ khecaryo vi«ayÃtmikÃ÷ //19//
tanvate saæs­tiæ citrÃæ karmamÃyÃïutÃmayÅm /
asyÃ÷ sÃmyÃæ svabhÃvena ÓuddhabhairavatÃmayam // 20 //
proktaæ prÃg eva jÅvatve muktatvaæ pÃrÃmÃrthikam /
bhinnÃyÃ varïas­«ÂeÓ ca tad abhinnaæ vapu÷ param // 21 //
vÅryam ity uktam atraiva yad guptyÃ mantraguptatÃ /
tad etad aham ity eva visargÃnuttarÃtmakam // 22//
svasvabhÃvaæ paraæ jÃna¤ jÅvanmukta÷ sak­d budha÷ /
siddhyÃdiprepsavas tena kÊptasaækocasÆtritam // 23 //
nÃbhikuï¬alah­dvyomnor yogino 'ham upÃsate /
tad etat kila nirïÅtaæ yathÃgurvÃgamaæ manÃk // 24//
enÃæ saævidam Ãlambya yat syÃt tat p­cchyatÃæ svavit /
naitÃvataiva tulitaæ mÃrgÃæÓas tu pradarÓita÷ // 25 //
iyatÅti vyavacchindyÃd bhairavÅæ saævidaæ hi ka÷ /
etÃvÃ¤ chaktipÃto 'yam asmÃsu pravij­mbhita÷ // 26 //
yenÃdhikÃritair etad asmÃbhi÷ prakaÂÅk­tam /
asmÃkam anyamÃt÷ïÃm adya kÃlÃntare 'pi vÃ // 27 //
bhavaty abhÆtvÃ bhavitÃ tarka÷ sÆk«matamo 'py ata÷ /
ya÷ sarvayogÃvayavaprakÃÓe«u gabhastimÃn // 28 //
ÓrÅpÆrvaÓÃstre nirïÅto yena muktaÓ ca mocaka÷ /
etat tu sarvathÃ grÃhyaæ vim­Óyaæ ca parepsubhi÷ // 29 //
k«aïaæ martyatvasulabhÃæ hitvÃsÆyÃæ vicak«aïai÷ /
Ãlocanak«aïÃd Ærdhvaæ yad bhaved Ãtmani sthiti÷ /
cidarkÃbhralavÃs tena saæÓÃmyante svato rasÃt // 30//

[. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .]

evam uttarasyÃpy anuttaram iti yad uktaæ yo 'sÃv ``uttarasya'' ity aæÓenopÃtta÷ kulÃtmÃ ÓÃkta÷ s­«Âiprasara÷ sa vistarato nirïÅta÷ /
%
%[p.260]
%
tac cottaram api yathÃnuttaraæ tathÃ nirÆpitam / idÃnÅæ tv anuttaram eva svarÆpeïa vistarato vicÃrapadavÅm apek«ate /evaæ vidhyanuvÃdau nirvahata÷, yady anÆdyamÃno vidhÅyamÃnaÓ cÃæÓa÷ svarÆpato lak«itau syÃtÃm, yathÃ
yad eva ÓivanÃmasmaraïam etad eva samastasaukhyocchalanam iti dvÃv apy aæÓau lak«yau / iha tu yady apy anuttaraæ nÃma anyad vastu kiæcin nÃsti, anyatve tasyÃpy uttaratve evÃbhipÃtÃt, tathÃpi
svÃtantryakÊptopadeÓyopadeÓakabhÃvÃbhiprÃyeïeyaæ vyavasthÃ ity uktaæ prÃk / tataÓ ca vistarato 'nuttarasvarÆpanirÆpaïÃya granthÃntarÃvatÃra÷ / tan nirÆpayati /

_____________________________________________________________

ParTri 9cd-18ab:

caturdaÓayutaæ bhadre  % tithÅÓÃntasamanvitam  // ParTri_9 //
t­tÅyam brahma suÓroïi  $ h­dayam bhairavÃtmana÷  &
etan nÃyoginÅjÃto  % nÃrudro labhate sphuÂam  // ParTri_10 //
h­dayaæ devadevasya  $ sadyo yogavimok«adam  &
asyoccÃre k­te samyaÇ  % mantramudrÃgaïo mahÃn  // ParTri_11 //
sadyas tanmukhatÃm eti  $ svadehÃveÓalak«aïam  &
muhÆrtaæ smarate yas tu  % cumbakenÃbhimudrita÷  // ParTri_12 //
sa badhnÃti tadÃ dehaæ  $ mantramudrÃgaïaæ nara÷  &
atÅtÃnÃgatÃnarthÃn  % p­«Âo 'sau kathayaty api  // ParTri_13 //
praharÃd yad abhipretaæ  $ devatÃrÆpam uccaran  &
sak«Ãt paÓyaty asaædigdham  % Ãk­«Âaæ rudraÓaktibhi÷  // ParTri_14 //
praharadvayamÃtreïa  $ vyomastho jÃyate smaran  &
trayeïa mÃtara÷ sarvÃ  % yogeÓvaryo mahÃbalÃ÷  // ParTri_15 //
vÅrÃ vÅreÓvarÃ÷ siddhÃ  $ balavÃ¤ chÃkinÅgaïa÷  &
Ãgatya samayaæ dattvÃ  % bhairaveïa pracoditÃ÷  // ParTri_16 //
yacchanti paramÃæ siddhiæ  $ phalaæ yad vÃ samÅhitam  &
anena siddhÃ÷ setsyanti  % sÃdhayanti ca mantriïa÷  // ParTri_17 //
yat kiæcid bhairave tantre  $ sarvam asmÃt prasiddhyati  &

_____________________________________________________________

%
%[p.261]
%
bhairavarÆpasya viÓvasya pradarÓitayuktyÃgamanirÆpitaparÃparÃbhaÂÂÃrikÃsvabhÃva÷ ÓÃkta÷ / tasya h­dayaæ sÃraæ ÓivarÆpaæ parameÓvaryÃ ÓrÅmatparÃbhaÂÂÃrikayÃ samÃliÇgitam / bhairavaÓabdena viÓvasya 
sarvasarvÃtmakatÃvapu÷ ÓaktirÆpam / tatsahitasyÃtmana÷ pratyekasya bhedasya nararÆpasya etÃvac chivÃtmakaæ h­dayam / pareïÃbhedena sarvÃtmakatÃyÃ eva tena tayÃ ca vinÃsya bhedasyaivÃyogad ity uktaæ prÃk / ``susroïi''
ity Ãmantraïam / Óobhanaæ mÃyÃtmakatÃyÃm apy anapetaæ Óuddhacinmayaæ yad etat ÓroïyÃæ h­dayaæ yonirÆpam uktaæ tan no 'nta÷k­tasakalamantramaheÓÃditiryaksthÃvarÃntapramÃt­jÃlasyÃmÃtmano 'smÃkam iti
samucitÃpatitavyapadeÓasya bhairavÃtma pÆrïatÃmayam antargataviÓvavÅryasamucchalattÃtmakavisargaviÓle«ÃnandaÓaktyaikaghanaæ brahma b­had vyÃpakaæ b­æhakaæ b­æhitaæ ca, na tu
vedÃntapÃÂhakÃÇgÅk­takevalaÓÆnyavÃdÃvidÆravarti brahmadarÓane iva / etac ca t­tÅyaæ narÃdyapek«ayÃ ÓivaparaikarÆpam / ata evÃmÅ«u ÓÃstre«v atra ca mukhyatayÃ tad eva h­dayaæ pÆjyatayopadi«Âam /
ananupravi«ÂatathÃvÅryavyÃptisÃrah­dayÃ api tÃvanmÃtrabÃhyÃcÃrapariÓÅlanenaiva kramavaÓaÓithilÅbhavacchithilitavidaladvidalitapÃÓavaniyamabandhanÃ etaddh­dayavyÃptiæ svayam eva samadhiÓerate / na hy etaddh­dayÃnupraveÓa
eva ``etaddh­daye 'nupravi«Âo 'smi, iyaæ devÅ parÃ'' ity etacchÃbdavikalpakalpya÷, asya ca pratyuta h­dayÃntaramÃrgaïÃd ity uktaæ vistarata÷, api tu

Q: saækocayanti h­dayaæ nahi ÓÃstrapÃÓÃ no saævidaæ kalu«ayed yad ayaæ ca loka÷ /
Q: samyaksvabhÃvapadavÅparipÆrïarÆpÃ saivollasallayabharÃ bharitÃ sthiti÷ syÃt //

yad uktaæ mayaiva stotre

Q: bhagavadbhaktyÃvesÃd viÓadatarasaæjÃtamanasÃm
Q: k«aïenai«ÃvasthÃ sphuÂam adhivasaty eva h­dayam /
%
%[p.262]
%
iti / ata eva koïe«u pÆjyÃs tisra÷ / madhye devÅ parÃnandabhairavanirmathanarÆpÃ nityÃnandarasaprasareïaiva k«obhÃtmakavisargeïa iti devatÃnÃæ saæpradÃya÷ / yÃmalayoge vÅrÃïÃm apy
ÃnandendriyanityÃnandak«obhÃtmakadÆtÅsaæghaÂÂajeneti / ekavÅratÃyam api svarÆpÃnandaviÓrÃntiyogena / puæso 'pi Ãnandendriyani÷saraïadhÃma trikoïaæ kandÃdhovinivi«Âaæ cittaniveÓÃd  Ãnandak«obhaprasavaæ karoti
tadindriyamÆlatatparyantasaæghaÂÂaghanatÃyÃm / atroktam

Q: vahner vi«asya madhye tu... /

iti / evam Ãnandayoga eva h­dayapÆjÃ, yathoktaæ trikatantrasÃre

Q: Ãnandaprasara÷ pÆjÃ tÃæ trikoïe prakalpayet /
Q: pu«padhÆpÃdigandhais tu svah­tsaæto«akÃriïÅm //

iti / sarvaæ hi mudrÃdvayÃnuviddham, j¤ÃnakriyÃÓaktisÃratvat / kevalaæ devatÃsu j¤ÃnamudrÃ antar udriktÃ, kriyÃmudrÃ bahi÷, vÅre«u viparyaya÷ / anupraveÓas tu samatayÃ viparyayÃc ca / anenaivÃbhiprÃyeïa j¤ÃnaÓaktyÃtmake liÇge
kriyÃÓaktisamarpaïam uktam /

evam etat caturda«asu yutaæ saæÓli«Âaæ pa¤cadaÓÃtmakaæ tithÅÓÃntena visargeïa «o¬aÓenÃnvitam / yad vÃ caturdaÓasahitaæ yutaæ yugmaæ «o¬aÓa / tithÅnÃæ pa¤cadaÓÃnÃm Åso visarga÷ tasyÃnta÷ saptadaÓy anuttarakalÃ,
tadanvitaæ h­dayam / sarvÃïi ghaÂasukhÃdÅni vastÆni tÃm eva bÅjasattÃæ paramÃrtharÆpeïÃkrÃmantÅty uktaæ vistarata÷ / atas tad eva h­dayam /

evaæ «o¬aÓadhÃ h­dayam etat /

1) tatrÃnuttarÃnusÃreïa yad etad brahma sÃmarasyaæ vedyavedakayo÷, catas­ïÃæ daÓÃnÃm udyogÃdÅnÃæ samÃhÃro 'vibhÃgabhÆ÷ prÃthamikÅ, tayÃ yutam avibhÃgi / ya ete tithÅnÃm ÅÓÃ ÆkÃrÃntÃ÷ tatprabhavatvÃd anyasyeti hy
uktam / tesÃæ tithÅÓÃnÃm antÃ am­tavarïÃ÷ catvÃra÷ / tai÷ samyag anvitam / tac ca t­tÅyaæ narÃdyapek«ayÃ ÓivarÆpaæ param / vedakaÓ catas­bhir daÓÃbhir ullasan vedyam eva tÃbhir ÃpyÃyakautukÃtmanÃ tÃ evÃm­takalÃ÷ svÃtmani
ekÅkurvan vedyavedakak«obhasamÃpattyÃ aikÃtmya lak«aïaæ prasaækhyÃnenÃbhyÃsena vÃ gamyaæ bhairavÃtmano viÓvah­dayam anuttaraæ praviÓet / yathoktam
%
%[p.263]
%
Q: sarvabhÆtastham ÃtmÃnaæ sarvabhÆtÃni cÃtmani / iti /

2) icchollasattÃtmany ÃnandaÓaktau yad etat saæh­tyanus­tyÃ kriyÃÓaktim apek«ya t­tÅyaæ rÆpam icchÃtma tad eva prÃkkoÂÃv i«yamÃïadyakalu«aæ brahma / catur ye daÓa catvÃriæÓad bhairavabhedÃpek«ayÃ
parabhairavaparaÓaktitrayasahitÃni tattvÃni, yathoktam

Q: «aÂtriæÓac chodanÅyani Óodhako bhairava÷ para÷ /
Q: paraæ trikaæ tu karaïaæ dÅk«eyaæ pÃramÃrthikÅ //

ityÃdi / tair yutam / ÃnandaÓaktir hi prÃgapararÆpÃ pÆrïÃ / katham / tithÅÓair bÅjai÷ tadantaiÓ ca yonirÆpadharÃdibhi÷ samanvitam iti kriyÃviÓe«aïam / tad eva h­dayam / sarvatrÃtra sak­dvibhÃtaæ prasaækhyÃnagamyaæ rÆpaæ
mukhyata÷ tatrayogyÃnÃæ tu paraÓaktipÃtapavitritÃnÃæ v­thaindrajÃlikakalanÃlÃlasÃnÃæ vÃ yogÃbhyÃsa iti mantavyam /

3) icchÃbhiprÃyeïa t­tÅyam icchÃ / tac ca b­æhitam i«yamÃïenÃbhinnena pÆrïaæ brahma / caturdaÓa catvÃriæÓat / yutÃni vibhÃgabhÃ¤ji yato 'nantaram / yutaÓabdo vibhaktavÃcy api yutasiddhatvÃd ityÃdau /
tithÅÓvarasyÃkulamayÃnuttarakalÃtmano 'nta÷ Ãnanda÷ tasyÃnu paÓcÃt / samyagitaæ bhodamayam /

4) ÅÓÃnÃpek«ayÃ t­tÅyam icchÃrÆpaæ prasaravaÓÃd b­hadbhÆtam ÅÓÃnatÃpannam / caturdaÓÃnÃæ catvÃriæÓata uktÃyÃ yutaæ parasparavyÃmiÓratÃ yatra / tithÅÓvarasyÃkulamayÃnuttarakalÃtmano 'nta÷ saæh­ti÷
kulaÓaktiprathamaspanda÷ / tenÃnvitam /

5) unme«Ãtmakaj¤ÃnaÓaktiyogena t­tÅyaæ brahmeÓÃnam eva yadÃ caturdaÓÃnÃæ tasyÃ eva tattvacatvÃriæÓato yutaæ prathamavibhÃgo yatra tathÃvidhaæ bhavati / tathÃ tithÅÓÃntena kulaÓaktiprathamaspandena samyak praruruk«utayÃ
anvitam / saæÓabdo 'tra bharaïÃpek«a÷ /
%
%[p.264]
%
6) tajj¤ÃnaÓaktikriyÃÓaktimadhyakoÂirÆpaprÃÇnirïÅta-ÆkÃrakalÃlambito¬hatÃru¬hyÃ yad etat brahma yat kiæcic carÃcaraæ tad aÓuddhaÓuddhÃÓuddhas­«Âyapek«ayÃ t­tÅyaæ Óuddhas­«ÂyÃtmakam ata eva tithÅÓvarair h­dayabhÆtatayÃ
tadantaiÓ ca kÃdik«Ãntai÷ samanvitam /

7) atha ÓÆnyacatu«kÃnus­tyÃ caturïÃæ dharÃdÅnÃæ daÓÃ vinÃÓÃtmikÃ vidyate yatra tad vyoma / tena  yutaæ t­tÅyaæ brahmecchÃkhyaæ tithÅÓvarasyÃrkasya antena bÃhyena tejasÃnvitam /

8) vyÃkhyÃtakrameïa t­tÅyaæ brahmeÓanam / etad api evam eva /

9) t­tÅyaæ brahmecchÃkhyam / caturïÃæ nabha÷prabh­tÅnÃm antadaÓÃ yatra sÃ dharÃ / tayÃ yutaæ samanvitaæ tithÅÓÃntasya vahnes  tejaso yad anusaradrÆpaæ tena sahitaæ vyomÃtma /

10) tathaiva t­tÅyaæ brahma caturdaÓayutaæ tithÅÓÃntasamanvitaæ paripÆrïaÓÆnyarÆpaplutyÃ bhairavÃtma / icchÃ khalu nijasvabhÃvabhÆteÓanasahitÃ vedyabhÆmer vyomasattÃæ yadÃkrÃmati tadÃ kiæcitprakÃÓabhuvi viÓramya jhaÂity
aparyantÃæ kÃ«ÂhapÃ«ÃïaprÃyÃæ niÓcalÃæ vyomabhÆmim anupraviÓati yatrÃpavedyasu«uptamahÃvyomÃnupravi«ÂÃn yogina÷ praty ucyate

Q: bherÅkÃæsyaninÃdo 'pi vyutthÃnÃya na kalpate / ityÃdi /

11) adhunoktavyÃpti yad etat paraspararÆpasÃækaryavaicitryaæ ÓaktÅnÃæ taduddeÓena / evam icchÃ yadÃnuttarapadapraveÓaÓÃlinÅ bhavati, yathÃ Óaktik«obhasya rasanÃder anantaraæ, tatrocyate vilambitamadhyadrutÃnÃæ
cidviÓe«aspandÃnÃæ sattvÃdiyogaju«Ãæ catu÷Óabdopalak«itÃ caturthÅ daÓÃ yatrÃsti sÃmÃnyaspandarÆpÃ tad akulaæ / tenÃkulenÃnuttareïa yutaæ t­tÅyaæ brahmecchÃtma ÅÓanasahitaæ tithÅÓasyÃkÃrasyÃntenÃnandaÓaktyÃtmanÃ
anvitam /
%
%[p.265]
%
12) tad api tathaiva punar api parÃæ sattÃm anupraviÓati yadÃ tadÃ bhairavÃtma paripÆrïaæ dÅrghÅbhÆtaæ / no 'smÃkam iti pÆrvavat / ata evaitad eva bÅjayugmam evaævidhabÅjavaicitryÃnupraveÓÃd ÃcchÃdaprasavasamartham iti
kÃmavÃktattvopayogenocyate

Q: kÃmena kÃmayet kÃmÃn kamaæ kÃme«u yojayet / [VÃmakeÓvarÅmata 4.46]

ityÃdi

Q: e-okÃragataæ bÅjaæ vÃgvidhÃnÃya kevalam / [VÃmakeÓvarÅmata 1.83]

ityÃdi /

13) pa¤cama«a«Âha ... varïadvayena ... /

14) ... yad uktaæ ``caturdaÓayutaæ t­tÅyaæ brahma tithÅÓÃntasamanvitaæ'' tad eva bhairavÃtmÃnuttarapadÃnupravi«Âam /

15) etad brahma catvÃriæÓadyutam uktanÅtyÃ tithÅÓÃntasamanvitaæ bhairavÃtma vedanarÆpatayÃ bindvÃtmakaæ h­dayam /

16) sakalam idaæ tattvajÃlaæ bhairavÃtmatayocchalad ata eva bahir vis­jyamÃnaæ b­æhitaæ brahma visargÃtmakam / bahi÷sthitaæ ca bhairavÃtmatayaikÅbhÆtaæ bhedÃtmakavyavacchedadÃridryÃpasaraïena sarvasarvÃtmakapadaprÃptyÃ
b­æhitam iti visargapadam / nirïÅtaæ caitad avadhÃnena /

evaæ «o¬aÓÃtmikÃ bÅjavyÃptir uktÃ / yonivyÃptis tu prativarïaæ prÃg evoktÃ / vargÅkaraïÃbhiprÃyeïa tu nirÆpaïÅyÃ / bÃlyayauvanasthÃviradehÃntaragrahaïarÆpadaÓÃcatu«ÂayasamÃhÃramayaæ pÃ¤cabhautikam antas tithÅÓÃntena
praveÓanirgamanÃtmanÃ prÃïÃpÃnarÆpeïa yutam / t­tÅyaæ ca purya«ÂakÃtma / brahma b­hattvÃc ca ÓÆnyam / atra ca yad dh­dayaæ ÓaktyÃtma / ta ete sarva eva ÓarÅraprÃïapurya«ÂakaÓÆnyaturyaÓaktirÆpÃ
bodhÃtmakabÅjasÃtiÓayaghanatÃkramaprÃptakramikatathÃbhÃvÃ bÃhyÃtmabhÆtÃtmÃtivÃhikÃtmÃntarÃtmaparamÃtmavyapadeÓyÃ÷ pramÃtÃra÷ / etad bhairavÃtma h­dayam / praveÓopÃyo 'tra -- sarvÃ÷ pramÃt­bhÆmÅr
anavacchedenÃkramet /

antarbahi«karaïatrayodaÓakaæ prak­tyÃ saha ca /

caturdaÓa catvÃriæÓat tadyutaæ dviguïitam aÓÅti÷ / tithaya÷ pa¤cadaÓa / ÅÓÃ rudrÃ ekÃdaÓa / antÃ÷ kÃlÃs traya÷ /
%
%[p.266]
%
evaæ dvÃdaÓottaraÓatamarmagatasthÆlasÆk«maparaÓÃktaspandarÆpamantravÅryavikÃsasphurÅk­tavisargavisle«aïasaæghaÂÂak«obhÃtmikÃæ ÓarÅrasattÃm eva bhairavarÆpÃæ pariÓÅlayed yugapanniveÓasaæpradÃyayuktyÃ /

catasro madhuraka«ÃyatiktÃmladaÓÃ yasya madyasurÃsavÃdes tat / tithÅÓÃntam ubhayavisargÃtmadravyam / samanvitaæ tadindriyadvayÃntarvarti / kusumaÓabdavÃcyaæ malaæ t­tÅyam / brahma jagadindhanadÃhaÓe«aæ bhasma /
bhairavÃtma bharitÃkÃram ÃpyÃyakam ambu / h­dayaæ ca sarvendriyÃntarvarti rasÃÓyÃnobhayarÆpam / tad etÃni dravyÃïi yathÃlÃbhaæ bhedamalavilÃpakÃni / tathÃhi d­Óyate evÃyaæ kramo yad iyaæ saækocÃtmikÃ ÓaÇkaiva samullasantÅ
rÆ¬hÃ phalaparyantÃ saæsÃrajÅrïataro÷ prathamÃÇkurasÆti÷ / sÃ cÃprabuddhÃn prati <ÓuddhÃÓuddhÃdÅnÃæ> sthitir bhaved iti prabuddhai÷ kalpitÃ bÃlÃn prati ca / kalpyamÃnÃpi ca te«Ãæ rÆ¬hÃ vaicitryeïaiva phalati / ata eva
vaicitryakalpanÃd eva sÃ bahuvidhÃ dharmÃdiÓabdanirdeÓyÃ pratiÓÃstraæ pratideÓaæ cÃnyÃnyarÆpÃ, yathoktam

Q: glanir vilumpikÃ dehe. . . / iti / [SpandakÃrikÃ 3.8]

seyaæ yadÃ jhaÂiti vigalitÃ bhavati tadÃ nirastapÃÓavayantraïÃkalaÇko bhairavah­dayÃnupravi«Âo bhavatÅti sarvathaitadabhyÃse yatitavyam / ÓrÅtilakaÓÃstre 'yaæ bhÃva÷ / ÓrÅbhargaÓikhÃyÃm api uktam

Q: vÅravrataæ cÃbhinanded yathÃyogaæ tathÃbhyaset / [BhargaÓikhÃ*]

ityÃdi / ÓrÅsarvÃcÃre 'pi

Q: aj¤ÃnÃc chankate mÆ¬has tata÷ s­«ÂiÓ ca saæh­ti÷ /
Q: mantrÃ varïÃtmakÃ÷ sarve varïÃ÷ sarve ÓivÃtmakÃ÷ //
Q: peyÃpeyaæ sm­tÃ Ãpo bhak«yÃbhak«yaæ tu pÃrthivam /
Q: surÆpaæ ca virÆpaæ ca tat sarvaæ teja ucyate //
Q: sp­ÓyÃsp­Óyau sm­to vÃyuÓ chidram ÃkÃÓa ucyate /
Q: naivedyaæ ca nivedÅ ca naivedyaæ g­hïate ca ye //
Q: sarvaæ pa¤cÃtmakaæ devi na tena rahitaæ kvacit /
Q: icchÃm utpÃdayed ÃtmÃ kathaæ ÓaÇkÃ vidhÅyate // [SarvÃcÃra*]

iti / ÓrÅvÅrÃvaliÓÃstre 'pi ayam evÃbhiprÃya÷ / uktaæ ca kramastotre
%
%[p.267]
%
Q: sarvÃrthasaækar«aïasaæyamasya yamasya yantur jagato yamÃya /
Q: vapur mahÃgrÃsavilÃsarÃgÃt saækar«ayantÅæ praïamÃmi kÃlÅæ // [Kramastotra]

iti / vyÃkhyÃtaæ caitan mayÃ taÂÂÅkÃyÃm eva kramakelau vistarata÷ / ata eva «a¬ardhaÓÃstre«v e«aiva kriyÃ prÃyo niyantraïÃrahitatvena pÆjÃ / tatparipÆraïÃyaiva sarvadravyÃlÃbhÃt saævatsaramadhye catus trir dvi÷ sak­d vÃ
pavitrakavidhir ukta÷ /

Q: kriyÃyÃ÷ pÆraïÃrthÃya yÃgÃj¤ÃpÆraïÃya ca /
Q: catu÷ sak­d vÃ ya÷ kuryÃn na pavitraæ sa ni«phala÷ //

iti / vij¤Ãnakramo vistarata ukta÷ /

jÃtÅnÃæ ca brÃhmaïÃdÅnÃæ nÃsti sthiti÷ kalpitatvÃt upadeÓavyaÇgateti tu durbuddhÅn paÓÆn pratyÃyayed iti ca bhagavatÃ mukuÂasaæhitÃyÃæ vistarato nirïÅtam / iha tu ayatnasiddham eva /

guïÃ icchÃdyÃ nirïÅtÃ÷ caturdaÓasvarebhya÷ /

okÃra-aækÃramadhyaga÷ / tithÅÓÃnto visarga÷ / t­tÅyaæ brahma «ahamadhyagam / etad bÅjaæ vastuto viÓvasya / tathÃhi yat kiæcit sat pÃrthivaprÃk­tamÃyÅyarÆpaæ bhÃsate tad icchÃyÃæ j¤Ãne vÃ kriyÃyÃæ vÃ patitam api sarvÃtmakatvÃt
trikarÆpaæ paratra Óivapade vis­jyate sarvaæ ca ÓivapadÃd vis­jyate ity aviratam e«a eva prabandho nirvikalpaka÷ / vikalpo 'pi pramadÃrÃtiprabh­tir evaækÃry abhÆt, ata evaækÃrÅ bhavati, evaækÃrÅ bhavi«yatÅti
vartamÃnakÃlatrayÃnusaædhito 'bhedaparamÃrthatayaiva visarga  iti pratyuta mok«amayaÓivabhÆmir eva sadaiva daivadagdhÃnÃæ saæsÃrabhayamarumahÃÂavÅ saæpannÃ /

Q: jalÃt sphÆrjajjvÃlÃjaÂilava¬avÃvahninivaha÷ sudhÃdhÃmna÷ purïÃd bhayasadanadambholidalanÃ /
Q: vikalpÃd aiÓvaryaprasarasaraïe÷ saæs­tidara÷ kiyac citraæ citraæ hatavidhivighÃtÃt prasarati //
%
%[p.268]
%
ÅÓvarapratyabhij¤ÃyÃm apy uktam

Q: sarvo mamÃyaæ vibhava ity evaæ parijÃnata÷ /
Q: viÓvÃtmano vikalpÃnÃæ prasare 'pi maheÓatÃ // [ýÓvaraPratyabhij¤ÃKÃrikÃ ùgamÃdhikÃra 2.12]

iti / yathÃ cÃk­timadhya eva caturbhujatrinayanapÆrïak­ÓÃdyÃ Ãk­tayo dravyamadhye ca surÃsavÃdyÃ balÃd eva tÃæ sattÃæ samadhiÓÃyayantÅva lipyak«arÃïÅva satyavarïabhÆmim ity utkar«abhÃgitvam e«Ãm, evaæ
sarvavarïamadhye 'pi ayaæ varïa÷ / tathÃhi sakÃras tÃvat paramÃnandÃm­tasvabhÃva ullasan eva samastaæ varïajÃlam Ãk«ipya ullasati / yad yat satyasukhasaæpatsattÃdÅnÃæ pÃramÃrthikaæ vapu÷
sÅtkÃrasamullÃsaÓephakampavarÃÇgasaækocavikÃsopalak«yam / tad eva hi satyÃdÅnÃm amÃyÅyaæ vastuto rÆpam / tathÃhi parah­dayagrahaïeÇgitanipuïÃ gaganagavayagavÃdyanantapadaprÃÇmadhyÃntabhÃvino 'pi gakÃrÃdimÃtrÃd
evÃbhÅ«Âaæ cinvate, tÃvati  satyapade 'nupraveÓÃt / evam ekaikasyaiva varïasya vÃstavaæ vÃcakatvam / yathoktam

Q: ÓabdÃrthapratyayÃnÃm itaretarÃdhyÃsÃt saækara÷ tatpravibhÃgasaæyamÃt sarvabhÆtarutaj¤Ãnam / [YogasÆtra 3.17]

iti / ata eva prÃyaÓo 'mÅ akÃracakÃrÃdyÃ ekavarïÃtmÃno nipÃtavibhaktyÃdayo mÃyÃpade 'pi pÃramÃrthikam iva pramÃt­padalÅnam idantÃparÃÇmukham asattvabhÆtaæ
tattanni«idhyamÃnasamuccÅyamÃnÃbhinnarÆpani«edhasamuccayÃdikam artham abhidadhati / e«a eva bhÃvas tatrabhavato bhart­hare÷, yad Ãha

Q: padam Ãdyaæ p­thak sarvaæ padaæ sÃkÃÇk«am ity api / [VÃkyapadÅyÃ 2.2]

iti vÃkyavicÃre / tathÃ ca vedavyÃkaraïe pÃrameÓvare«u ÓÃstre«u mantradÅk«ÃdiÓabde«v ak«aravarïasÃmyÃn nirvacanam upapannam / tat tu na rÆ¬haæ niyativaÓÃd iti na lokaparyantam / tad evaæ sakÃra Åd­Óa÷ / aukÃravisargÃv
api vyÃkhyÃtau / tad uktaæ ÓrÅpÆrvaÓÃstre

Q: sÃrïena tritayaæ vyÃptaæ triÓÆlena caturthakam /
Q: sarvÃtÅtaæ visargeïa parÃ vyÃptir udÃh­tÃ // [MÃlinÅvijayottara 4.25]

iti / tathÃ
%
%[p.269]
%
Q: si«yeïÃpi tadÃ grÃhyÃ yadÃ saæto«ito guru÷ /
Q: ÓarÅradravyavij¤ÃnaÓuddhikarmaguïÃdibhi÷ //
Q: bodhitÃ tu yadÃ tena guruïÃ h­«ÂacetasÃ /
Q: tadÃ siddhipradÃ j¤eyÃ nÃnyathÃ viravandite // [MÃlinÅvijayottara 3.57--8]

iti / anyatrÃpi

Q: ekaæ s­«Âimayaæ bÅjam ... / [\Cf TimirodghÃÂana]

iti / ata evÃlekhyaæ pustake iti niyama÷ / ÓrÅpÆrvaÓÃstre 'pi

Q: vÃmajaÇghÃnvito jÅva÷ pÃramparyakramÃgata÷ /  [MÃlinÅvijayottara 3.54]

iti / ihÃpi vak«yate

Q: yathÃ nyagrodhabÅjastha÷... / [\Cf Kiraïa 4.22; \cit Vasugupta ad SpandakÃrikÃ 1.2:17]

iti /

tad etad bhairavÃtmano h­dayaæ mÃlinyapek«ayÃ nakÃrÃt vastutas tv akÃrÃd yoginyÃÓ ca visargaÓakter jÃta÷ / prÃdurbhÆtapramÃt­bhÃvo rudro rodhako drÃvakaÓ ca pÃÓÃnÃæ, sa eva nÃ puru«a÷, etat sphuÂaæ labhate, na tv arudro
nÃpi ayoginÅgarbhasaæbhava÷ / sadyoyogo bhairavaikÃtmyam / sa eva mok«o nirïÅta÷ / taæ dadÃtÅti yo labhate sa evaævidho nÃnya÷ / yaÓ caivaævidha÷ sa sphuÂaæ labhate / evaæ h­dayam eva labhate sadyoyogavimok«adam
eveti sarvato niyama÷ /

mantrÃ varïabhaÂÂÃrakÃ laukikapÃrameÓvarÃdirÆpÃ mananatrÃïarÆpÃ avikalpasaævinmayÃ÷ / mudrÃÓ ca sakalakaracaraïÃdikaraïavyÃpÃramayÃ÷ kriyÃÓaktirÆpÃ÷ / tatk­to gaïa÷ samÆhÃtmÃ paraÓaktyekarÆpa÷ / svasyÃtmana÷
prÃïapurya«ÂakaÓÆnyÃder dehasya ya ÃveÓo jhaÂiti parasvarÆpÃnupraveÓena pÃratantryÃtmakaja¬atÃtirodhÃnena svatantrakart­tÃnuviddhapramÃt­todaya÷ / tathÃ svaæ svabhÃvaæ padÃrthasya dadÃtÅti svadÃ / ÅhÃ icchÃdyÃ kriyÃntÃ
/ tayÃ ÃveÓa÷ / tad eva lak«aïaæ yatra / tathÃ k­tvÃ ya udeti so 'sya bÅjasyoccÃre Ærdhvacaraïe sthitau satyÃm / asya akÃrasya / yathaitat tathÃ nirïÅtaæ bahuÓa÷ /
%
%[p.270]
%
sadya ity anena sat ity apy anupraveÓa÷ sÆcyate / tanmukhatÃæ tatpararÆpaprÃdhÃnyam eti, na tu paÓÆnÃm iva tadrÆpaæ pratyuta tirodhatte /

ata eva muhÆrtaæ, akÃlakalitatve 'pi parakalanÃpek«ayÃ unme«amÃtram, ya÷ smaraty anusaædhatte sa eva vyÃkhyÃtaæ mantramudrÃgaïaæ saæbadhnÃti svÃtmany ekÅkaroty advayata÷ / katham / cumbakena viÓvasparÓakena ÓÃktena
rÆpeïÃbhita÷ sarvato mudritaæ mudraïaæ k­tvÃ / tur avadhÃraïe / ya eva ÓÃktaspandamudrita evaævidhatattvamayaÓivarÆpÃnusaædhÃyaka÷ sa evaivaæ karoti na tu naraikarÆpa÷ pÃ«ÃnÃdi÷ / yad atÅtaæ yac cÃnÃgataæ yad
anartharÆpaæ prÃg anyÃbhÃvÃd itarad api sa eva kathayati kathÃparyantatÃæ nayati saækalpanÃt / katham /

Q: p­«Âa÷ praÓno j¤ÅpsÃ p­«Âaæ tad yasyÃsti sa tathÃ /
Q: yad eva kila j¤Åpsati tat tad evÃntargataæ bahi«kurute //

yathoktam

Q: yathecchÃbhyarthito dhÃtÃ jagrato 'rthÃn h­di sthitÃn /
Q: somasÆryodayaæ k­tvÃ saæpÃdayati dehina÷ // [SpandakÃrikÃ 3.1]

ityÃdi / eko hy asau smaraïotprek«aïÃdÃv api tÃvÃn eva vartamÃno
na sto bhÆtabhavi«yatÅ / yathoktaæ

Q: kÃlobhayÃparicchinnam ... ityÃdi / [ÁrÅvÃdyatantra? \cit MÃlinÅvijayavÃrttika 1.156 attrib. to ÖÃmaratantra]

prÃgbhÃvata evÃnadhikarÆpasya punar idaæ jÃnÃti karoti ityÃdisaækocÃsahi«ïo÷ sak­dvibhÃtatvam / ata evoktaæ bhÆtÃdyapek«ayÃ vartamÃnakÃlasya tadabhÃve vastuto 'prasakter akÃlakalitam eva vastutattvam iti hy uktam asak­t
/  sa eva tu kÃlaÓaktim avabhÃsayati citrÃm

Q: kiæ ca jÃgrati kasmiæÓcid ghaÂikÃbhimatÃpi yÃ /
Q: tasyÃm eva pramÃtÃra÷ svapnagÃÓ citratÃju«a÷ /
Q: dinapraharavar«Ãdivaicitryam api cinvate //

iti nÅtyÃ /
%
%[p.271]
%
prak­«Âo hara÷ saæhÃro 'kulÃkhyas tato 'nantaram abhipretaæ pretaÓabdavÃcyasadÃÓivatattvanivi«Âaj¤ÃnaÓaktyÃbhimukhyena devatÃyÃ icchÃyÃ rÆpaæ rÆpÃïÃæ kalÃnÃæ sÃk«asya sendriyasya rÆpasyÃdanaæ bhak«aïam atanaæ
ca sÃtatyagamanaæ k­tvÃ rodhanadrÃvaïarÆpaÓaktibhir Ãk­«Âaæ paÓyaty asaædigdhaæ k­tvÃ / etad uktaæ bhavati yad idaæ darÓanaæ nÃma tat sarvataraÇgapratyastamayÃkhyÃkulasattÃdhirÆ¬hasyÃnantamahimasvÃtantryayogÃd
icchÃÓaktimata÷ / saivecchÃ svÃntargate«yamÃïavastuna Å«adasphuÂabhedÃvabhÃsanarÆpaj¤ÃnaÓaktyÃtmakatÃm eti / tajj¤ÃnaÓaktir viÓe«aspandanarÆpasamastendriyÃïÃæ bahÅrodhanam / etad eva sÃtatyagamanam / yac ca
drÃvaïaæ tad eva bhak«aïam / ete eva vamanabhak«aïe darÓanasya sarvaprathaikamayatvÃt prathÃyÃÓ ca tathÃvidhavaicitryayogÃt / aniÓcitobhayÃlambanatvam api sthÃïupuru«ÃdÃv apy asaædigdham eva / evaæ du«k­tamayÅ
parameÓaÓakti÷ /

evaæ tv asau parÃpararÆpasm­tiÓaktimÃn bhairava ity Ãha ``praharadvayetyÃdi'' / evaæ tu smaran jÃyate vyoma vidyate yatra purya«Âake ÓÆnye ca tatpramÃt­rÆpatÃm ÃdadhÃna÷ / praharopalak«itaæ darÓanÃkhyaæ rÆpaæ yadÃ puna÷
puna÷ parÃm­Óati smaraty api ca prÃgvat ``sÃk«Ãt paÓyaty asaædigdham Ãk­«Âaæ rudraÓaktibhi÷'' iti saæbandha÷ / tÃvad dhi tad api darÓanam eva ity uktam / evaæ tu aparÃtmakavikalpaÓaktiyukta ity ucyate / trayeïeti paÓyan smaraæÓ
ca vyomastho yadÃ punar api paÓyati tad anena praharopalak«itadarÓanatrayeïa mÃtaro 'nta÷pramÃÂrmayÃ÷ parameÓaÓaktaya÷ tÃÓ ca pramÃt­tvÃd eva siddhÃ÷ pramÃtrantaravi«ayasiddhyanapek«Ã÷, tadrÆpaikÃtmyalak«aïena
yogenaiÓvaryam, tathÃ g­hÅtasvÃtantryÃæÓÃ÷, mahad bÃhyendriyav­ttyapek«ayÃ sarvatrÃpratihataprasaratvaæ balaæ yÃsÃæ tÃ anta÷karaïadÅdhitaya÷ tÃ api siddhÃ eva /
%
%[p.272]
%
viÓvatra pÃÓavasÃsanayantraïÃnirapek«atayaiva sarabhasaprav­ttirÆpatvÃd vÅrÃ buddhikriyendriyÃkhyÃs te 'pi siddhÃ eva / te«Ãm api cesvarÃ÷ kÃdivarïÃtmÃna÷ te 'pi siddhÃ÷ / tatkÃdivarïoddhÃroditaÓ ca brÃhmyÃdidevatÃtmÃ
tattaddve«arÃgÃdicittav­ttirasamaya÷ ÓaktisamÆha÷ so 'pi siddha eva, ata eva balavÃn / ete sarve saæbhÆya parÃj¤ayÃ parasya mÃæ mÃnamayÅm ``asau para÷'' iti vikalpÃtmikÃæ siddhim / yad vÃ samÅhitaæ phalam eva ``ahaæ'' dadati
prayacchanti / aj¤ÃtÃrthakriye j¤ÃtÃrthakriye ca e«a krameïa vikalpÃvikalpayoga÷ / kiæ bahunÃ / ye mantriïo 'parakulÃntamantrasiddhÃ api sÃdhayanti / api ca te 'py anena h­dayena setsyanti jÅvanmuktÃ÷ / etena vinÃ pÃramÃrthikÅ
siddhir na bhavatÅti bhÃva÷ / ``yat kiæcid bhairavetyÃdi'' / tathÃ ye siddhÃ÷ sÃdhayanti ca ye ca setsyanti aïimÃdiyogÃt te 'py anenaiva / na hi etaddh­dayÃnupraveÓaæ vinÃ vyÃvahÃriky api siddhi÷, yato bhairave viÓvÃtmani tantre
kriyÃkalÃpe yat kiæcit siddhijÃtaæ tad ata eva /


evam e«a parameÓvara eva h­dayÃtmÃ evaærÆpatayÃ Óaktitritayab­æhitasatatodayamÃnasaæhriyamÃïÃnantasaævidaikyaÓÃlÅ parikalpita÷ san ad­«Âam asaædarÓanam evÃkhyÃtirÆpaæ maï¬aæ mÃyÃmalam, maï¬aæ ca bhÃvÃnÃæ
bhedÃkhyaæ sÃraæ lumpati / evam ad­«Âam etad dh­dayam aï¬alopi / catvÃry aï¬Ãny eva / lopa÷ saækoca÷ / tad yogi /

evam e«a vidyÃmÃyobhayÃtmÃ parameÓvara eka eva cidghana÷, yathoktam

Q: darÓanaæ tu parÃ devÅ smaraïaæ ca parÃparÃ /
Q: vikalpas tv aparÃ devÅ trikaÓaktimaya÷ prabhu÷ //
Q: mÃyÃvidye ubhe tasya mÃyÃ tu caturaï¬ikÃ /
Q: vidyÃ svarÆpasaævittir anugrahamayÅ ÓivÃ //

iti / yadi tu yogaprÃdhÃnyaæ tadÃ ÓrÅpÆrvÃdiÓÃstranirÆpitaæ pÆrvam eva vratÃdi k­tvÃ, ``asyoccÃre k­te'' ityÃdi spa«Âam eva vyakhyeyam, yato d­«ÂakÃrye«u niyatiparatantrÅ kriyÃkalÃpaæ niyatam evÃpek«ate /
%
%[p.273]
%
yoginÃm api hi nÃ¬ÅcakrakaraïabhÃvanÃsaævedanayuktyÃ niyama eva /

asyedÃnÅæ trikÃrthasya yad uktaæ

Q: kulÃt parataraæ trikam iti

sarvottaram anuttaratvaæ tan nirÆpayati /

_____________________________________________________________

ParTri 18cd-18ef:

ad­«Âamaïdalo 'py evaæ  % ya÷ kaÓcid vetti tattvata÷  \
sa siddhibhÃg bhaven nityaæ  # sa yogÅ sa ca dÅk«ita÷  // ParTri_18 //

_____________________________________________________________


maï¬alaæ devatÃcakram apaÓyann apy aprÃptamelako 'pi caryÃniÓÃÂanahaÂhÃdinÃ, maï¬alÃni ÓarÅranÃ¬ÅcakrÃnucakrarÆpÃïi yogÃbhyÃsenÃsÃk«Ãtkurvann api, trisÆlÃbjÃdimaï¬alam ad­«ÂvÃpi / nÃtra maï¬alÃdidÅk«opayoga÷
/ evam eva kaÓcit paraÓaktipÃtÃnug­hÅto vetti ya÷ ``etajj¤Ãnam eva hi dÅk«Ã kÃnyÃtra dÅk«Ã'', ata eva evaæ jÃnan vibhunÃ bhairavabhaÂÂÃrakeïa dÅk«ita÷ / ata eva svayaæg­hÅtamantraÓ cety etad etaddh­dayÃtiriktamantravi«ayam
/ na hi ayaæ mantro h­dayamayatvÃt, mantramaheÓatanmaheÓarÆpottÅrïatvÃd asya / pustake«v alekhyam evedaæ h­dayam iti paraÓaktipÃtÃnugrahÃd eva etallÃbhas tattvata iti nirïÅtam / tathÃ ya÷ kaÓcid iti
jÃtivratacaryÃdinairapek«yam / atra vedanam eva hi pradhÃnam / sa siddhibhÃg yogÅ

Q: yogam ekatvam icchanti [MVUT 4.00]

iti yata÷ / j¤ÃnadÃnamÃyÃk«apaïalak«aïÃ ca tasyaiva dÅk«Ã / cakÃro 'vadhÃraïe tac ca sarvato mantavyam / sa eva siddhibhÃg yogÅ dÅk«ita÷ / siddhibhÃg eva yogy eva dÅk«ita eva sa÷ / tad Ãha nityam iti /

_____________________________________________________________


ParTri 19ab:

anena j¤ÃtamÃtreïa  $ j¤Ãyate sarvaÓaktibhi÷  &

_____________________________________________________________


sarvÃbhir devatÃbhi÷ sarvaÓaktibhiÓ ca sarvaj¤air asau j¤Ãyata etaj jÃnann eva / tair api yat kiæcit j¤Ãyate tad anena j¤atamÃtreïa
j¤Ãyata iti prÃgvat / sarvÃbhi÷ Óaktibhir iti karaïe t­tÅyÃ /

tathÃ
_____________________________________________________________

ParTri 19cd:

ÓÃkinÅkulasÃmÃnyo  % bhaved yogaæ vinÃpi hi  // ParTri_19 //

_____________________________________________________________


%
%[p.274]
%
anena j¤ÃtamÃtreïa yogam ÃbhyÃsikaæ mÃyÅyadehapÃtÃvÃptatadaikyarÆpaæ ca vinÃpi ÓÃkinÅkulasya viÓe«aspandÃtmana÷ sÃmÃnyaspandarÆpo 'kularÆpa÷ ÓakticakreÓvaro bhaved iti /

kiæ ca

_____________________________________________________________


ParTri 20:

avidhij¤o vidhÃnaj¤o  $ jÃyate yajanaæ prati  // ParTri_20 //

_____________________________________________________________


vidhi÷ kriyÃ j¤Ã j¤Ãnam / tad yasya dvayaæ nÃsti sa paÓu÷, yathoktaæ kiraïÃyÃm

Q: paÓur nityo hy amÆrto 'j¤o ni«kriyo nirguïo 'prabhu÷ /
Q: vyÃpÅ mÃyodarÃnta÷stho bhogopÃyavicintaka÷ // [Kiraïa 1.15]

iti / sa paÓur apy anena j¤ÃtamÃtreïa vidhÃnaæ j¤Ã ca yasya sa kartÃ j¤ÃtÃ ca vi«ayasaægatikaraïaæ prati jÃyate / yajanaæ cÃsyÃpÆrïam api pÆrïaæ bhavatÅti sarvamayatvÃd dh­dayasya / tathÃhi


_____________________________________________________________

ParTri 21:

kÃlÃgnim Ãdita÷ k­tvÃ  $ mÃyÃntam brahmadehagam  &
Óivo viÓvÃdyanantÃnta÷  % paraæ Óaktitrayaæ matam  // ParTri_21 //

_____________________________________________________________


kÃlÃgner dharÃtattvÃdibhuvanÃn mÃyÃtattvaæ yÃvad brahmaïa÷ sakÃrasya dehe / viÓvabhuvanÃd vidyÃtattvÃder Ãrabhya yÃvat Óivo 'nÃÓritaÓaktirÆpo 'nantasyaukÃrasyÃnta÷ / paraæ visargÃtmakaæ Óaktitrayaæ tac ca param / uktaæ
ca ``sÃrïena'' ityÃdi //

_____________________________________________________________


ParTri 22:

tadantar varti yat kiæcic  $ chuddhamÃrge vyavasthitam  &
aïur viÓuddham acirÃd  % aiÓvaraæ j¤Ãnam aÓnute  // ParTri_22 //

_____________________________________________________________


yat kiæcid vastu vyavasthitaæ vicitrÃvasthaæ tad dh­dayabÅjÃntarvarti Óuddhaæ bhavet / tad eva caiÓvaraæ j¤Ãnam aïur aïyate prÃïiti aïati nadati parimitoccÃrÃt mÆrdhanyo bhagavatprabhÃvÃd acirÃd eva prÃpnoti /

katham /
%
%[p.275]
%

_____________________________________________________________


ParTri 23:

taccodaka÷ Óivo j¤eya÷  $ sarvaj¤a÷ parameÓvara÷  &
sarvago nirmala÷ svacchas  % t­pta÷ svÃyatana÷ Óuci÷  // ParTri_23 //

_____________________________________________________________


yas taccodako guru÷ sa Óiva eva j¤eya÷ / Óiva eva taccodaka÷ / sa cÃj¤eyo j¤Ãtaiva / svÃyatana÷ svÃn ayÃn vij¤ÃnarÆpÃn bhÃvÃæs tanotÅti / sarvaæ caitad vistarato nirïÅtam eva //
evaæ vistaraÓo 'bhidhÃya tÃtparyeïa nigamayati /

_____________________________________________________________


ParTri 24-25:

yathÃ nyagrodhabÅjastha÷  $ ÓaktirÆpo mahÃdruma÷  &
tathÃ h­dayabÅjasthaæ  % jagad etac carÃcaram  // ParTri_24 //
evaæ yo vetti tattvena  $ tasya nirvÃïagÃminÅ  &
dÅk«Ã bhavaty asaædigdhÃ  % tilÃjyÃhutivarjitÃ  // ParTri_25 //

_____________________________________________________________


ihÃsat tÃvan na kiæcid ity uktam / viÓvaæ  ca viÓvÃtmakam iti / tataÓ ca yathÃ vaÂabÅje tatsamucitenaiva vapu«ÃÇkuraviÂapapatraphalÃdi ti«ÂhatÅty evaæ viÓvam idaæ h­dayÃnta÷ / evaæparij¤Ãnam evÃsaædigdhÃ nirvÃïadÅk«Ã,
yathoktam

Q: iyam evÃm­taprÃptir ayam evÃtmano graha÷ /
Q: iyaæ nirvÃïadÅk«Ã ca ÓivasadbhÃvadÃyinÅ / [SpandakÃrikÃ 2.7]

iti / anyÃ api dÅk«Ã bhogÃn vitareyur api, etatparij¤Ãnam eva tu tattvato dÅk«eti tata evÃtra sarvottaratvam, kulaÓÃstrebhyo 'pi ÃdhikyÃt / yathÃ hi tulÃÇke«Ærdhvam Ærdhvaæ parimite 'pi unnatyavanatiyoge 'nantam antaraæ parimÃïasya
bhavati, evam Ærdhvordhvatattve«u deÓakÃlabhogasaævedanÃnÃm anantam evÃntaram ity evam evÃdhikÅbhavet, «aÂtriæÓato 'pi adhikaæ bhaved iti / yataÓ ca saævedanam eva dÅk«Ã tad evoktam etatsaævidanupravi«Âau vÅro vÃ
yoginÅ vÃ nijaparasattÃsatatoditÃmÃyÅyabÃhyÃnta÷karaïaraÓmidevatÃdvÃdaÓakacakreÓvaraparabhairavabhaÂÂÃrakÃtmakanirïÅtatattvÃharÆpÃnug­hÅtau na k­tadÅk«Ãv iti /
%
%[p.276]
%
evam anuttarapadam uttararÆpÃparityÃgenaiva yathÃ bhavati tathÃ vyÃsasamÃsÃbhyÃæ bhÆyasÃ nirïÅtam / adhunÃ tv idaæ vaktavyam / ucyate tÃvac chÃstre«u

Q: manu«yadeham ÃsthÃya cchannÃs te parameÓvarÃ÷ /
Q: nirvÅryam api ye hÃrdaæ trikÃrthaæ samupÃsate //

iti / tat katham asyopÃsÃ / tathÃpi cÃnuttarasattayÃtrÃpi bhÃvyam anuttaratvÃd eva / sÃ ca katham ity ÃkÃ¤k«Ãæ nirïinÅ«ur granthÃntaram avatÃrayati /

_____________________________________________________________


ParTri 26-32:

mÆrdhni vaktre ca h­daye  $ guhye mÆrtau tathaiva ca  &
nyÃsaæ krtvÃ ÓikhÃæ baddhvÃ  % saptaviæÓatimantritÃm  // ParTri_26 //
ekaikaæ tu diÓÃæ bandhaæ  $ daÓÃnÃm api yojayet  &
tÃlatrayam purÃ dattvÃ  % saÓabdaæ vighnaÓÃntaye  // ParTri_27 //
ÓikhÃsaækhyÃbhijaptena  $ toyenÃbhyuk«ayet tata÷  &
pu«pÃdikaæ kramÃt sarvaæ  % liÇge vÃ sthaï¬ile 'thavÃ  // ParTri_28 //
caturdaÓÃbhijaptena  $ pu«peïÃsanakalpanÃ  &
tatra s­«Âiæ yajed vÅra÷  % punar evÃsanaæ tata÷  // ParTri_29 //
s­«Âiæ tu sampuÂÅk­tya  $ paÓcÃd yajanam Ãrabhet  &
sarvatattvasusampÆrïÃm  % sarvÃbharaïabhÆ«itÃm  // ParTri_30 //
yajed devÅæ maheÓÃnÅæ  $ saptaviæÓatimantritÃm  &
tata÷ sugandhipu«pais tu  % yathÃÓaktyÃ samarcayet  // ParTri_31 //
pÆjayet parayÃ bhaktyÃ  $ Ãtmanaæ ca nivedayet  &
evaæ yajanam ÃkhyÃtam  % agnikÃrye 'py ayaæ vidhi÷  // ParTri_32 //

_____________________________________________________________


mÆrdhÃdÅni bÃhye tathocitarÆpÃïi / vastuta÷ paraæ brahmarÆpÃbhihitapa¤cÃtmakavyomÃdidharaïyÃntasatattveÓÃnÃdisÃracidunme«ecchÃj¤ÃnakriyÃrÆpÃïy eva, mantraliÇgÃt, yathÃ mantrÃ÷ 1) ÅÓÃnamÆrdhne, 2) tatpuru«avaktrÃya,
3) aghorah­dayÃya, 4) vÃmadevaguhyÃya, 5) sadyojÃtamÆrtaye iti / tatraitatpa¤cakÃvibhÃgÃtmakam upakramopasaæhÃrayo÷ rÆpam iti dve, madhye ca prollasati vibhÃgatve pa¤cÃnÃm ekaikaÓa÷ pa¤cÃtmakatÃ iti pa¤caviæÓati÷ / atraiva
mÃlinyÃdimantrÃïÃm anupraveÓa÷ /
%
%[p.277]
%
tisraÓ ca devyÃ÷ pratyekam icchÃditrayayogÃn navÃtmatÃæ prÃptÃ÷ punar api s­«Âisthitisaæh­tivaÓÃt traidham ÃpannÃ iti saptaviæÓatisaæsm­tah­dbÅjena ÓikhÃyÃ evaærÆpadharaïyantaparikalpanasvÃtantryarÆpÃyÃ÷
paracidbuddhisparÓaprÃïabrahmarandhravÃharÆpair upacaryamÃïÃyÃ bandhanaæ sarvÃvibhÃgasÃraæ tÃdÃtmyam / mÆrdhÃdi«u kevale«v api pratyekaæ sarvÃïi vaktrÃdÅni parasparaæ viÓe«aïÃni / tac ca nirïÅtam eva
sarvasarvÃtmakatvanirïayeïaiva / diÓyamÃnÃ ghaÂÃdyÃ eva diÓa÷ tÃÓ ca svÃpek«ayÃ daÓaiva bhavanti / tatrÃpy etad eva bandhanam ÃtmasÃtkÃrÃtmakam / etac ca tÃlatrayeïa / tÃlÃ pratisthÃ viÓrÃnti÷ / tatra sakÃrÃdi h­dayam eva
/ tÃÓ ca saÓabdaæ madhyamÃntam / Óabdanaæ hi Óabda÷, tac ca madhyamaiva vaikharyÃs tacche«ÃtmakatvÃd ity uktaæ bahuÓa÷ / e«Ã ca vighnÃnÃm abhedÃtmany akhaï¬ite paramÃtmani
khaï¬anÃtmakasaækocasÃrabhedakallolakalaÇkÃnÃæ ÓÃntir abhedabhairavÃrïavatÃdÃtmyam eva / yad Ãhu÷ ÓrÅsomÃnandapÃdÃ÷

Q: asmadrÆpasamÃvi«Âa÷ svÃtmanÃtmanivÃraïe /
Q: Óiva÷ karotu nijayÃ nama÷ ÓaktyÃ tatÃtmane // iti / [Áivad­«Âi 1.1]

evam eva saptaviæsatijaptaæ toyam ity arghapÃtravidhi÷ / toyam atra sarvam eva h­dayaæ dravÃtma, aniyantritatvÃd asaækocadÃnÃc ca / pu«paæ vyÃkhyÃtam / liÇgaæ ca

Q: ...yatra lÅnaæ carÃcaram / [MÃlinÅvijayottara 18.3b]

ity etad api nirïÅtam eva / viÓvÃtmani tattve ÃsikriyÃyÃm adhikaraïasya kartuÓ cÃsanasya svÃtantryÃt kalpyamÃnasya svÃtantryeïa kalpyamÃnatvaæ caturdaÓena aukÃreïa, tasyaiva triÓÆlarÆpatvÃd ity uktam eva / s­«Âir
Ãdik«ÃntatÃdÃtmyamayaæ h­dayaæ Óaktir guhyam iti vÅratvam / ata eva Ãsanam api sarvaæ tatraiva, ÃdhÃrÃdheyayo÷ parasparaikarÆpatvÃt / yathoktam
%
%[p.278]
%
Q: sarvabhÆtastham ÃtmÃnam ... / [BhagavadgÅtÃ 6.29a]

ityÃdi / saæpuÂÅkaraïaæ s­«Âer Ãdik«ÃntÃyÃ÷ pratyekaæ sarvaÓaÓ ca h­dayabÅjena / paratattva evollÃsÃt saæhÃrÃc ca na cÃnavasthety uktam eva / s­«ÂeÓ ca saæpuÂÅkaraïam ubhayasaæghaÂÂak«obhÃnandarÆpam /
tadutthadravyopayogo 'pi / ktvÃ atra ÓabdapratÅtipaurvÃparyamÃtre / sarvatattvai÷ su«Âhv abhedena samyag anapÃyitayÃ pÆrïatvam / sarvatra ca paramÃïÃv api yad Ã samantÃt bharaïaæ sarvÃtmÅkaraïam, sarvair vÃ
ghaÂasukhatiryaÇnaraviri¤civi«ïurudramantrasadÃÓivÃdipramÃt­rÆpair avayavamÃnair ahamekarasÃvayavitvaæ nirïÅtam eva / ata eva  viÓi«ÂÃk­tyÃyudhÃdidhyÃnam atra noktam, tasya nirmeyatvÃt / Ãruruk«ur etÃvattrikÃrthÃbhilÃ«ukaÓ
ca katham Ãrohatv iti cet kasyÃyam arthibhÃva÷ / mÃ tarhi Ãruk«at / siddhÃtantrÃdividhim eva tadÃÓayenaiva nirÆpitataddhyÃnÃdisaækocam ÃlambatÃm / asaækocitÃnuttarapade hy anadhik­ta eva / e«a eva sadodito yoga÷ /
gandhapu«pÃdi nirïÅtam / yathÃÓabda÷ sahÃrthe, t­tÅyÃ ca tatraivoktÃ / parayaiva h­dayarÆpayÃ pÆjayet / katham / bhaktyÃ tÃdÃtmyÃnupraveÓaprahvatÃtmanÃ / bhaktyÃ svayaækÊptena pÆjyapÆjakavibhÃgena / pÆjyo hi svayaæ s­jyate
/ sa paraæ svatantracinmayatÃparamÃrtha evÃnuttarasvÃtantryabalÃt, na ghaÂÃdir iva ja¬a iti viÓe«o 'tra / tad uktaæ ÓrÅpratyabhij¤ÃyÃm

Q: svÃtantryÃmuktam ÃtmÃnaæ svÃtantryÃd advayÃtmana÷ /
Q: prabhur ÅÓÃdisaækalpair nirmÃya vyavahÃrayet // [ýÓvarapratyabhij¤ÃkÃrikÃ 1.5.16]

iti / bhaktyÃ ca lak«aïayÃ / pÆjanena paraæ tattvaæ lak«yate / sarvakriyÃsv evaærÆpatÃpratyabhij¤Ãnam, upÃyatvÃt, lipyak«arasyeva mÃyÅyavarïavyutpattau tasyÃpi ca varïavÅryÃnupraveÓa iva / ÃtmÃnaæ nivedayet, anyasya
nivedyasyÃbhÃvÃt / evaæ ca ÃtmÃnam eva ni÷Óe«eïa niruttarapadaæ vedayet / anuttarasattÃnusÃreïÃtra saæbhÃvanÃyÃæ liÇ, satatam evaæmayatvenaivÃvasthiter iti hy uktam, upÃsÃnusÃreïa tu niyogÃdÃv api /
%
%[p.279]
%
evam Ã samantÃt sarvatra sadÃ yat khyÃtaæ pÃramÃrthikaÓuddhaÓivasvarÆpaprathÃtmikÃ khyÃtir iti tad eva yajanam, parabhairavasaæviddevatÃyÃ÷ pÆjanÃt tayÃ ca tÃdÃtmyasamyaggamanarÆpatÃkaraïÃt sarvatra ca
parimitÃtmÅyÃtmarÆpasvatvaniv­ttyÃ paripÆrïacidghanaÓivaÓaktyÃtmakÃtmÅyarÆpaparasvatvÃpÃdanÃtma dÃnÃc ca / etad eva agnikÃryaæ sarvavÃsanÃbÅjÃnÃæ sarvapadÃrthendhanagrÃsalÃæpaÂyajÃjvalyamÃne
ÓivasaæghaÂÂak«obhak«ubhitaparaÓaktyaraïisatatasamuditaparabhairavamahÃmahasi sarvÃbhi«vaÇgarÆpamahÃsnehÃjyaprÃjyapratÃpe havanÃd antardÃhÃt / ayam eva agnikÃrye vidhir dÅk«Ãparyanto 'pi, nÃnya÷ p­thak kaÓcid iti
tÃtparyam /

svasvarÆpaparij¤Ãnaæ mantro 'yaæ pÃramÃrthika÷ /
dÅk«eyam e«a yÃgaÓ ca kriyeyam apy anuttara÷ //

ata eva prÃg evoktaæ yathÃnyatra mantropÃsÃdikriyÃ uttareïa j¤ÃnagranthenottÅryate naivam iheti / yad uktam  ``uttarasyÃpyanuttaram'' iti sÆtre tad evaitadantena granthena nirvyÆ¬haæ h­dayasyaiva yÃgadÅk«ÃkriyÃrÆpatvÃt tasya
cÃnuttaratvÃt / ÓrÅsomÃnandapÃdais tu sruksruvasaæskÃrÃdi sarvaæsahatvapratipÃdanenÃpy akhaï¬itatvÃbhiprÃyeïa nirÆpitam / evamÃdÃv aÇgah­dbhedadhÆlibhedÃdy api tadrÆpaæ yujyate na kiæcid atra nÃpy upapadyate nÃpy asti
nÃpy adharaÓÃstrapÃtitvena tadupajÅvakatvam iti nirïÅtaprÃyam eva /

kim evamupÃsÃyÃæ bhavatÅty avatarati /


_____________________________________________________________


ParTri 33ab:

k­tapÆjÃvidhi÷ samyak  $ smaran bÅjaæ prasiddhyati  &

_____________________________________________________________


evam anavarataæ vyavahÃre«v api bÅjaæ smarann eva smaraïÃd eva k­tapÆjÃvidhi÷ prakar«eïÃnyakulaÓÃstrÃdiÓaivavai«ïavÃntaÓÃstrÃtirekeïaiva bhagavadbhairavabhaÂÂÃrakarÆpasamÃvÅ«Âo
nijaparasaæviccamatkÃravaÓavinirmitabhÃvakri¬Ã¬ambaro jÅvanmukta eva prathamoktanayena bhavati ity anubhava evÃyam Ãvartate na tv anyat kiæcid iti smaraïam uktam / ÓrÅmataÓÃstre«v evam eva / upÃsakas tv 
ananupravi«ÂavÅryasattÃsÃrah­dayo 'pi kramapÆjÃmÃhÃtmyÃd bÅjaæ saæyak smaran prÃptah­dayÃkhyatattvamantravÅrya÷ prakar«eïa siddhyati kramapÆjÃmÃhÃtmyÃd eva /
%
%[p.280]
%
tÃratamyÃtiÓayÃt svayaæ vÃ prasannagurubhaÂÂÃrakavadanakamalÃd vÃ mantravÅryaæ h­dayÃtmakam ÃsÃdayati jÅvanmuktaÓ ca bhavatÅti yÃvat / atra dvÃraparivÃragurupÆjanaæ guïaæ khaï¬anÃæ vÃ na vahati tata eva bhaÂÂapÃdai÷
nyarÆpi / atra tu kulapÃrvÃïi pavitraæ ceti samyaktvaæ pÆjÃvidhe÷ /

yatrÃntar akhilaæ bhÃti yac ca sarvatra bhÃsate /
sphurattaiva hi sÃ hy ekÃ h­dayaæ paramaæ budhÃ //1 //
rÃsabhÅ va¬avÃ vÃpi svaæ jagaj janmadhÃma yat /
samakÃlaæ vikÃsyaiva saækocya h­di h­«yati // 2//
tathobhayamahÃnandasau«umnah­dayÃntare /
spandamÃnam upÃsÅta h­dayaæ s­«Âilak«aïam // 3 //
dhyÃyan smaran pravim­Óan kurvan vÃ yatra kutracit /
viÓrÃntim eti yasmÃc ca prollased dh­dayaæ tu tat // 4 //
tad ekam eva yatraitaj j¤Ãnaæ vaikalpikaæ param /
tattvÃni bhuvanÃbhogÃ÷ ÓivÃdipaÓumÃtara÷ // 5 //
svaæ svaæ vicitram evÃnta÷svarÆpaæ pÃramÃrthikam /
citrÅkurvanta e«anti tÃæ citraæ saævidaæ parÃm // 6 //
daÓÃdravyakriyÃsthÃnaj¤ÃnÃdi«v api sarvaÓa÷ /
aÓaÇkayaiva saækrÃma÷ pÆjÃsya satatoditÃ // 7 //
kramapÆjanamÃtraæ ca kulaparvapavitrakai÷ /
sahÃtra pÆjane proktaæ samyaktvaæ trikaÓÃsane // 8//

yathoktam

Q: dravÃïÃm iva ÓÃrÅraæ varïÃnÃæ s­«ÂibÅjakaæ /
Q: ÓÃsanÃnÃæ trikaæ ÓÃstraæ mok«ÃïÃæ bhairavÅ sthiti÷ //
Q: upÃsÃyÃ÷ samÃpattir vratÃnÃæ vÅrav­ttitÃ /
Q: tathaiva parvamadhye tu kulaparvÃïi ÓÃsane //
Q: sarve«Ãæ cÃpi yÃgÃnÃæ pÆraïÃya pavitrakam /
Q: pavitrakaæ na kurvanti catus trir dvi÷ sak­t tu ye //
Q: kulaparva na jÃnanti te«Ãæ vÅryaæ na rohati /
%
%[p.281]
%
iti /

[ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ]

evam anuttarasvarÆpaæ vistarato nirïÅtam, yatra bhÃvanÃdyanavakÃÓa÷ / prasaækhyÃnamÃtram eva d­¬hacamatkÃralak«aïah­dayaÇgamatÃtmakapratipattidÃr¬hyaparyantam / yatropÃyadhaureyadhÃrÃdharan nidhatte siddhiprepsu«u
tu yogo vaktavya÷ / svÃtantryÃnÅyamÃnÃsv api d­«Âayogasiddhi«u laukikaprasiddhiniyatyuttaratve 'pi pÃrameÓavyavasthÃrÆpaniyatyanatikramÃt, yaduktaæ Óivad­«Âau

Q: tathÃpi citrakarmÃrtham upÃyo vÃcya adarÃt /

iti / tatrÃpi cÃnuttararÆpasya nÃsti khaï¬anÃ kÃcit, d­«ÂasiddhÅpsÃyatnasevÃtadÃptitatphalaviÓrÃntyÃder api paraikamayatvÃt, kiæ tu jÅvanmuktÃpek«ayÃ mandaÓaktipÃto 'sÃv ucyeta apÆrïaprÃyatvÃt /

taæ yogamÃrgaæ nirÆpayituæ granthaÓe«o 'vatarati /

_____________________________________________________________


ParTri 33cd-33ef:

Ãdyantarahitaæ bÅjaæ  % vikasat tithimadhyagam  \
h­tpadmÃntargataæ dhyÃyet  # somÃæÓaæ nityam abhyasyet  // ParTri_33 //

_____________________________________________________________


etad eva h­dayabÅjaæ dÅpakÃbhÃvÃd gamÃgamaÓÆnyatvÃt satatoditatvÃc cÃnÃdyantam / tad eva vikasat paripÆrïatvaæ yÃtam / tithÅnaæ madhyagaæ h­dayatvÃt / tad eva saækocavikÃsadharmopacaritapadmabhÃve kande guhye h­daiva
dhyÃyet / kiæ cÃsya dhyÃnam Ãha / somÃæÓaæ «o¬aÓakalÃtmakaæ kesararÆpam abhita÷ samantÃd asyet k«ipet paripÆrïacandrasyÃsya h­tkÃrïikÃniveÓikalayÃ svasvadvÃdaÓÃntagam / pu«pÃdyudayasthÃnÃd Ãh­tÃm­tasparÓa÷
prodyannÃdÃnusÃracumbikÃlak«aïakÃkaca¤cupuÂamudrÃmudrita÷ punas tadupas­taÓiÓirÃm­tarasÃsvÃdavikasvarahÃrdasomaprasarannÃdanirmathithasudhÃpÃnapÆritacandramÃ÷ puna÷ sÆryakalodayamayo 'nackasakÃramÃtraviÓrÃnto
romÃ¤castobhotpatanabÃ«pakampastambhÃdyanug­hÅtadeho 'bhyÃsaæ kuryÃd iti bhaÂÂadhaneÓvaraÓarmÃ /
%
%[p.282]
%
Ãdyantarahitaæ sakÃramÃtraæ «o¬aÓÃkÃrÃditithirahitaæ kalÃgrÃsakrameïa h­daye 'ntar nik«ipet nÃlikÃjalÃkar«aïavat /

calanakampanaspandanasamÃvi«ÂamÆlÃdhÃratrikonabhadrakandah­nmukhamudrÃsu yugapad eva vilambitamadhyadrutataratadatiÓayÃdidhÃrÃprÃptivaÓagalitasÆryasomakalÃjÃlagrÃse Ãdyantarahitaæ k­tvÃ /

ÃdyantÃbhyÃm etadbÅjaæ mÃt­kÃpek«ayÃ aukÃrasakÃrÃbhyÃæ rahitaæ viÓle«aïayuktilabdhavÅryaparicayaæ dhruvaæ visargÃtmakaæ vikasatÃæ pa¤cadaÓÃnÃæ tithÅnÃæ yan madhyaæ tithirahitam eva grastakÃlaæ «o¬aÓaæ tato 'pi
gacchati yat ``saptadaÓÅ kalÃ'' ity uktam /

somasya so¬aÓÃtmakam Ãm­tam aæÓaæ h­tkamale dhyÃyet / tad eva nityam abhyasyed ity asmadgurava÷ / tathÃ hi sahomayÃ bhagavatyÃ saæghaÂÂÃtmakasamÃpattik«obheïa tattvanirmathanÃtmanÃ vartata iti somo bhaÂÂÃraka÷
/ tasya samagrabhavabhÃvÃvayavina÷ paripÆrïÃhamÃtmano 'æÓo nÅlasukhÃdi÷ / tad evam abhyasyati svasvarÆpÃvartanas­«ÂisaæhÃrÃvartacakrÃk«amÃlikayÃ puna÷ punar ÃvartayatÅti yat satyaæ bhÃvyate sa eva e«a satatodito
h­dayajapa÷ / saæbhÃvanÃyÃæ liÇ /

anye tu h­tsthÃnÃd dvÃdaÓÃntÃntaæ yaÓ cÃra÷ «aÂtriæÓadaÇgulas tatra sÆryarÆpatayollÃsya bahir ardhatuÂimÃtraæ viÓramya avinÃÓy am­tÃkhya vi sargarÆpasomakalodaye sapÃdÃÇguladvitayamÃtrÃyÃæ tuÂau tuÂau pratyekaæ
candrakalÃparipÆraïe pa¤cadaÓyÃæ tuÂau pÆrïÃyÃæ h­tpadme pÆrïaÓ ca bhavati / ardhatuÂimÃtraæ ca tatrÃpi viÓrÃnti÷ / evaæ «o¬aÓatuÂyÃtmÃ «aÂtriæÓadaÇgulaÓ cÃro bhavati ity avasthÃyÃm Ãdyantarahitam anastamitatvÃt
vikasatsu dvitÅyÃdi«v antargataæ somÃæÓaæ visargarÆpaæ h­tpadmamadhye viÓli«ya saptadaÓÃtmakaæ pariÓÅlanena dhyÃyan kalÃgrÃsÃbhyÃsaæ kuryÃd ityÃdi samÃdiÓan / sarvaæ caitad yuktam eva mantavyam / atra cÃv­ttyÃnantaæ
vyÃkhyÃnaæ sÆtratvÃd upapannam eva yata uktam ``anantÃrthasÆtraïÃt sÆtram'' iti / ``triæÓikÃ cÃnuttarasÆtram'' iti gurava÷ / evaæ pÆrve«v api ÓlokasÆtre«u /
%
%[p.283]
%
kim ittham abhyÃse sati bhavatÅty Ãha

_____________________________________________________________


ParTri_34:

yÃn yÃn kÃmayate kÃmÃæs tÃn tÃ¤ cchÅghram avÃpnuyÃt  /
asmÃt pratyak«atÃm eti sarvaj¤atvaæ na saæÓaya÷  // ParTri_34 //

_____________________________________________________________


evamabhyÃsÃd yad yat kÃmayate tat tad acirÃd eva tathÃvidhasarvamayah­dayavÅryasamucchalitecchÃprasarÃva«ÂambhaviÓe«abalodyogasaærambhasotsÃha÷ puna÷ punas tatsthitirÆ¬hirÆpÃbhyÃsÃt prÃpnoti / kiæ bahunÃ /
sarvaj¤atvaæ parabhairavÃtmakatvam anenaiva deheneti sarvam uktvopasaæhriyate / paryante hi prasarasyopasaæhÃre viÓrÃntirÆpÃkulasattÃsÃdane bhairavatÃ ity uktam asak­t /

so 'yam upasaæhÃragrantha÷

_____________________________________________________________

ParTri 35:

evaæ mantraphalÃvÃptir  $ ity etad rudrayÃmalam  &
etad abhyÃsata÷ siddhi÷  % sarvaj¤atvam avÃpyate  // ParTri_35 //

_____________________________________________________________


mantrÃïÃæ ÓÃstrÃntarÅyÃïÃæ varïÃnÃæ ca phalam evam avÃpyate nÃnyathÃ / iti samÃptau / rudrasya rudrÃyÃÓ ca yad yÃmalaæ saæghaÂÂo nirvibhÃgapraÓnottararÆpasvarÆpÃmarÓanaprasarÃd Ãrabhya yÃvad bahir
anantÃparigaïanÅyas­«ÂisaæhÃraÓatabhÃsanaæ yatrÃnta÷, tad etad akulopasaæh­tam eveti prasaækhyÃnanigamanam / ``etadabhyÃsÃt sarvaj¤atvam'' iti yogaphalanigamanam / satatoditaæ hy etat sarvasyeti Óivam /

itthaæ prapannajanatoddharaïaprav­tta-ÓrÅmanmaheÓvarapadÃmbujaca¤curÅka÷ /
v­ttiæ vyadhÃt trikarahasyavimarÓagarbhÃæ kÃÓmÅrikÃc cukhalakÃd adhigamya janma //1 //
etÃvad etad iti kas tulayet prasahya ÓrÅÓÃæbhavaæ matam anargalitÃÓ ca vÃca÷ /
etat tu tÃvad akhilÃtmani bhÃti yan me bhÃtaæ tato 'tra sudhiyo na parÃÇmukhÃ÷ syu÷ // 2 //
aj¤asya saæÓayaviparyayabhÃgino vÃ j¤Ãnaæ prakamparahitaæ prakaroti samyak /
rÆ¬hasya niÓcayavato h­dayaprati«ÂhÃæ saævÃdinÅæ prakurute k­tir Åd­ÓÅyam //3//
%
%[p.284]
%
etÃvadartharasasaækalanÃdhirÆ¬ho dhÃrÃdhirÆdhah­dayo vim­Óed ato 'pi /
yady uttaraæ tad api naiva saheta nedaæ sopÃnam etad amalaæ padam Ãruruk«o÷ //4//
kasmÅre«u yaÓaskarasya n­pater ÃsÅd amÃtyÃgraïÅ÷ ÓrÅmÃn vallabha ity udÃh­tatanur ya÷ prÃgryajanmÃ dvija÷ /
tasya svÃÇgabhava÷ prasiddhipadavÅpÃtraæ samagrair guïai÷ ÓrÅÓauri÷ ÓiÓucandracÆ¬acaraïadhyÃnaikaratnÃkara÷ //5//
ÓÅlasyÃyatanaæ parasya yasaso j­mbhÃspadaæ narmabhÆr vÃtsalyasya samagralokakaruïÃdharmasya janmasthiti÷ /
ÓrÅmadvatsalikÃbhidhÃ sahacarÅ tasyaiva bhaktyullasat-prodriktÃntarav­tti ÓaÇkaranutau yasyÃ mano j­mbhate //6//
tasyaivÃtmabhavo vibhÃvitajagatsargasthiti÷ ÓaÇkara-dhyÃnÃrcÃparicintanaikarasika÷ karïÃbhidhÃno dvija÷ /
yo bÃlye 'py atha yauvane 'pi vi«ayÃsaktiæ vihÃya sthirÃm enÃm ÃÓrayate vimarÓapadavÅæ saæsÃranirmÆlinÅm //7//
bhrÃtÃ mamaiva ÓivaÓÃsanarÆ¬hacitta÷ prepsu÷ parÃtmani manorathaguptanÃmÃ /
ya÷ ÓÃstratantram akhilaæ pravivektukÃma÷ prÃptuæ paraæ Óivapadaæ bhavabhedanÃya // 8//
ÓivaÓÃstraikarasika÷ padavÃkyapramÃïavit /
rÃmadevÃbhidhÃnaÓ ca bhÆ«itottamajanmaka÷ // 9 //
etatpriyahitakaraïa-prarÆ¬hah­dayena yanmayÃ racitam /
mÃrgapradarÓanaæ tat sarvasya ÓivÃptaye bhÆyÃt //10//
antarvedyÃm atriguptÃbhidhÃna÷ prÃpyotpattiæ prÃviÓat prÃgryajanmÃ /
ÓrÅkÃÓmÅrÃæÓ candracÆ¬ÃvatÃvair ni÷saækhyÃkai÷ pÃvitopÃntabhÃgÃn //11//
%
%[p.285]
%
tasyÃnvavÃye mahati prasÆtÃd varÃhaguptÃt pratilabdhajanmÃ /
saæsÃrav­ttÃntaparÃÇmukho ya÷ ÓivaikacittaÓ cukhalÃbhidhÃna÷ //12//
tasmÃd vivecitasamastapadÃrthajÃtÃl labdhvÃpi dehapadavÅæ parameÓapÆtÃm /
prÃptÃbhayo 'bhinavaguptapadÃbhidhÃna÷ prÃvesayat trikasatattvam idaæ nigÆ¬ham //13//
ye tÃvat pravivekavandhyah­dayÃs tebhya÷ praïÃmo vara÷ ke 'py anye pravivi¤cate na ca gatÃ÷ pÃraæ dhig etÃ¤ ja¬Ãn /
yas tv anya÷ pravimarÓasÃrapadavÅsaæbhÃvanÃsusthito lak«aiko 'pi sa kaÓcid eva saphalÅkurvÅta yatnaæ mama //14//
svÃtmÃnÃæ pravivektum apy alasatÃæ ye bibhrati prÃrthanÃ tÃn praty ÃtmakadarthanÃn na parata÷ kiæcit phalaæ so«yate /
viÓvasyÃsya viviktaye sthiradhiyo ye saærabhante puna÷ tÃn abhyarthayituæ mayai«a vihito mÆrdhnÃ praïÃmÃdara÷ //15//
bhrÃmyanto bhramayanti mandadhi«aïÃs te jantucakraæ ja¬aæ svÃtmÅk­tya guïÃbhidhÃnavasato baddhvÃ d­¬haæ bandhanai÷ /
d­«Âvetthaæ gurubhÃravÃhavidhaye yÃtÃnuyÃtÃn pasÆn tatpÃÓapravikartanÃya ghaÂitaæ j¤ÃnatriÓÆlaæ mayÃ //16//
bahubhir api so 'ham eva bhramitas tattvopadeÓakaæmanyai÷ /
tattvam iti varïayugam api ye«Ãæ rasanÃ na pasparÓa //17//
parameÓvara÷ prapanna-proddharaïak­pÃprayuktaguruh­daya÷ /
ÓrÅmÃn deva÷ Óaæbhur mÃm iyati niyuktavÃæs tattve //18//
tattattvanirmalasthiti vibhÃgih­daye svayaæ pravi«Âam iva /
ÓrÅsomÃnandamataæ vim­Óya mayÃ nibaddham idam //19//
%
%[p.286]
%
haæho h­ccakracÃrapravicaraïalasannirbharÃnandapÆrïÃ devyo 'smatpÃÓakoÂipravighaÂanapaÂuj¤ÃnaÓÆlordhvadhÃrÃ÷ /
cetovÃkkÃyam etad vigatabhavabhayotpatti yu«mÃsu samyak protaæ yat tena mahyaæ vrajata kila h­di drÃk prasÃdaæ prasahya //20//
vyÃkhyÃdikarmaparipÃÂipade niyukto yu«mÃbhir asmi gurubhÃvam anupraviÓya /
vÃkcittacÃpalam idaæ mama tena devyÃs taccakracÃracaturasthitaya÷ k«amadhvam // 21//

samÃptam idaæ paratriæÓikÃtattvavivaraïam

Óatair ekonaviæÓatyÃ triæÓikeyaæ vivecitÃ /
sarve«u trikaÓÃstre«u granthÅr nirdalayi«yati //

k­tir abhinavaguptasya
