Title: Paramarthasara Author: Abhinavagupta ------------------------------------------------------------------------ Encoded by: Dott. Marino Faliero Date: July 1998 Updated: ----- Sanskrit diacritical marks ------------------------------------------------------------------------ ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for ³ ³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes ³ ³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 195 ³ ³ long A ù 249 ³ ³ long i Å 197 ³ ³ long I ý 253 ³ ³ long u Æ 198 ³ ³ long U ô 244 ³ ³ vocalic r ­ 173 ³ ³ vocalic R ã 227 ³ ³ long vocalic r Ì 204 ³ ³ vocalic l Ê 202 ³ ³ long vocalic l Ë 203 ³ ³ velar n Ç 199 ³ ³ velar N § 167 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t  194 ³ ³ retroflex T è 232 ³ ³ retroflex d ¬ 172 ³ ³ retroflex D Ö 214 ³ ³ retroflex n ï 239 ³ ³ retroflex N × 215 ³ ³ palatal s Ó 211 ³ ³ palatal S Á 193 ³ ³ retroflex s « 171 ³ ³ retroflex S å 229 ³ ³ anusvara æ 230 ³ ³ capital anusvara õ 245 ³ ³ visarga ÷ 247 ³ ³ capital visarga ê 234 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ paraæ parasthaæ gahanÃd anÃdim ekaæ nivi«Âaæ bahudhà guhÃsu | sarvÃlayaæ sarvacarÃcarasthaæ tvÃm eva Óambhuæ Óaraïaæ prapadye || 1 || garbhÃdhivÃsapÆrvakamaraïÃntakadu÷khacakravibhrÃnta÷ | ÃdhÃram bhagavantaæ Ói«ya÷ papraccha paramÃrtham || 2 || ÃdhÃrakÃrikÃbhi÷ taæ gurur abhibhëati sma tatsÃram | kathayaty abhinavagupta÷ ÓivaÓÃsanad­«Âiyogena || 3 || nijaÓaktivaibhavabharÃd a.Çdacatu«Âayam idaæ vibhÃgena | Óaktir mÃyà prak­ti÷ p­thvÅ ceti prabhÃvitaæ prabhuïà || 4 || tatrÃntar viÓvam idaæ vicitratanukaraïabhuvanasaætÃnam | bhoktà ca tatra dehÅ Óiva eva g­hÅtapaÓubhÃva÷ || 5 || nÃnÃvidhavarïÃnÃæ rÆpaæ dhatte yathÃmala÷ sphaÂika÷ | suramÃnu«apaÓupÃdaparÆpatvaæ tadvad ÅÓo 'pi || 6 || gacchati gacchati jala iva himakarabimbaæ sthite sthitiæ yÃti | tanukaraïabhuvanavarge tathÃyam Ãtmà maheÓÃna÷ || 7 || rÃhur ad­Óyo 'pi yathà ÓaÓibimbastha÷ prakÃÓate tadvat | sarvagato 'py ayam Ãtmà vi«ayÃÓrayaïena dhÅmukure || 8 || ÃdarÓe malarahite yadvad vadanaæ vibhÃti tadvad ayam | ÓivaÓaktipÃtavimale dhÅtattve bhÃti bhÃrÆpa÷ || 9 || bhÃrÆpaæ paripÆrïaæ svÃtmani viÓrÃntito mahÃnandam | icchasaævitkaraïair nirbharitam anantaÓaktiparipÆrïam || 10 || sarvavikalpavihÅnaæ Óuddhaæ ÓÃntaæ layodayavihÅnam | yat paratattvaæ tasmin vibhÃti «aÂÂriæÓadÃtma jagat || 11 || darpaïabimbe yadvan nagaragrÃmÃdicitram avibhÃgi | bhÃti vibhÃgenaiva ca parasparaæ darpaïÃd api ca || 12 || vimalatamaparamabhairavabodhÃt tadvad vibhÃgaÓÆnyam api | anyonyaæ ca tato 'pi ca vibhaktam ÃbhÃti jagad etat || 13 || ÓivaÓaktisadÃÓivatÃm ÅÓvaravidyÃmayÅæ ca tattvadaÓÃm | ÓaktÅnÃæ pa¤cÃnÃæ vibhaktabhÃvena bhÃsayati || 14 || paramaæ yat svÃtantryaæ durghaÂasaæpÃdanaæ maheÓasya | devÅ mÃyÃÓakti÷ svÃtmÃvaraïaæ Óivasya itat || 15 || mÃyÃparigrahavaÓÃd bodho malina÷ pumÃn paÓur bhavati | kÃlakalÃniyatibalÃd rÃgÃvidyÃvaÓena saæbaddha÷ || 16 || adhunaiva kiæcid evedam eva sarvÃtmanaiva jÃnÃmi | mÃyÃsahitaæ ka¤cuka«aÂkam aïor antaraÇgam idam uktam || 17 || kambukam iva ta.Çdulakaïavinivi«Âaæ bhinnam apy abhidà | bhajate tat tu viÓuddhiæ ÓivamÃrgaunmukhyayogena || 18 || sukhadu÷khamohamÃtraæ niÓcayasaækalpanÃbhimÃnÃc ca | prak­tir athÃnta÷karanaæ buddhimano'haæk­tikramaÓa÷ || 19 || Órotraæ tvagak«irasanà ghrÃïaæ buddhÅndriyÃïi ÓabdÃdau | vÃkpÃïipÃdapÃyÆpasthaæ karmendriyÃïi puna÷ || 20 || e«Ãæ grÃhyo vi«aya÷ sÆk«ma÷ pravibhÃgavarjito ya÷ syÃt | tanmÃtrapa¤cakaæ tat Óabda÷ sparÓo maho raso gandha÷ || 21 || etatsaæsargavaÓÃt sthÆlo vi«ayas tu bhÆtapa¤cakatÃm | abhyeti nabha÷ pavanas teja÷ salilaæ ca p­thvÅ ca || 22 || tu«a iva ta.ÇdulakaïikÃm Ãv­ïute prak­tipÆrvaka÷ sarga÷ | p­thvÅparyanto 'yaæ caitanyaæ dehabhÃvena || 23 || param Ãvaraïaæ mala iha sÆk«maæ mÃyÃdika¤cukaæ sthÆlam | bÃhyaæ vigraharÆpaæ koÓatrayave«Âito hy Ãtmà || 24 || aj¤ÃnatimirayogÃd ekam api svaæ svabhÃvam ÃtmÃnam | grÃhyagrÃhakanÃnÃvaicitryeïÃvabudhyeta || 25 || rasaphÃïitaÓarkarikÃgu¬akha.ÇdÃdyà yathek«urasa eva | tadvad avasthà bhedÃ÷ sarve paramÃtmana÷ Óambho÷ || 26 || vij¤ÃnÃntaryÃmiprÃïavirìdehajÃtipi.ÇdÃntÃ÷ | vyavahÃramÃtram etat paramÃrthena tu na santy eva || 27 || rajjvÃæ nÃsti bhujaÇgas trÃsaæ kurute ca m­tyuparyantam | bhrÃnter mahatÅ Óaktir na vivektuæ Óakyate nÃma || 28 || tadvad dharmÃdharmasvarnirayotpattimaraïasukhadu÷kham | varïÃÓramÃdi cÃtmany asad api vibhramabalÃd bhavati || 29 || etat tad andhakÃraæ yad bhÃve«u prakÃÓamÃnatayà | ÃtmÃnatirikte«v api bhavaty anÃtmÃbhimÃno 'yam || 30 || timirÃd api timiram idaæ ga.Çdasyopari mahÃn ayaæ sphoÂa÷ | yad anÃtmany api dehaprÃïadÃv ÃtmamÃnitvam || 31 || dehaprÃïavimarÓanadhÅj¤Ãnanabha÷prapa¤cayogena | ÃtmÃnam ve«Âayate citraæ jÃlena jÃlakÃra iva || 32 || svaj¤ÃnavibhavabhÃsanayogenodve«Âayen nijÃtmÃnam | iti bandhamok«acitrÃæ krŬÃæ pratanoti paramaÓiva÷ || 33 || s­«ÂisthitisaæhÃrà jÃgratsvapnau su«uptam iti tasmin | bhÃnti turÅye dhÃmani tathÃpi tair nÃv­taæ bhÃti || 34 || jÃgrad viÓvaæ bhedÃt svapnas teja÷ prakÃÓamÃhÃtmyÃt | prÃj¤a÷ suptÃvasthà j¤ÃnaghanatvÃt tata÷ paraæ turyam || 35 || jaladharadhÆmarajobhir malinÅkriyate yathà na gaganatalam | tadvan mÃyÃvik­tibhir aparÃm­«Âa÷ para÷ puru«a÷ || 36 || ekasmin ghaÂagagane rajasà vyÃpte bhavanti nÃnyÃni | malinÃni tadvad ete jÅvÃ÷ sukhadu÷khabhedaju«a÷ || 37 || ÓÃnte ÓÃnta ivÃyaæ h­«Âe h­«Âo vimohavati mƬha÷ | tattvagaïe sati bhagavÃn na puna÷ paramÃrthata÷ sa tathà || 38 || yad anÃtmany api tadrÆpÃvabhÃsanaæ tat purà nirÃk­tya | Ãtmany anÃtmarÆpÃæ bhrÃntiæ vidalayati paramÃtmà || 39 || itthaæ vibhramayugalakasamÆlavicchedane k­tÃrthasya | kartavyÃntarakalanà na jÃtu parayogino bhavati || 40 || p­thivÅ prak­tir mÃyà tritayam idaæ vedyarÆpatÃpatitam | advaitabhÃvanabalÃd bhavati hi sanmÃtrapariÓe«am || 41 || raÓanÃku.ÇdalakaÂakaæ bhedatyÃgena d­Óyate yathà hema | tadvad bhedatyÃge sanmÃtraæ sarvam ÃbhÃti || 42 || tad brahma paraæ Óuddhaæ ÓÃntaæ abhedÃtmakaæ samaæ sakalam | am­taæ satyaæ Óaktau viÓrÃmyati bhÃsvarÆpÃyÃm || 43 || i«yata iti vedyata iti saæpÃdyata iti ca bhÃsvarÆpeïa | aparÃm­«Âaæ yad api tu nabha÷prasÆnatvam abhyeti || 44 || ÓaktitriÓÆlaparigamayogena samastam api parameÓe | ÓivanÃmani paramÃrthe vis­jyate devadevena || 45 || punar api ca pa¤caÓaktiprasaraïakrameïa bahir api tat | a.Çdatrayaæ vicitraæ s­«Âaæ bahirÃtmalÃbhena || 46 || iti Óakticakrayantraæ krŬÃyogena vÃhayan deva÷ | aham eva ÓuddharÆpa÷ ÓaktimahÃcakranÃyakapadastha÷ || 47 || mayy eva bhÃti viÓvaæ darpaïa iva nirmale ghatÃdÅni | matta÷ prasarati sarvaæ svapnavicitratvam iva suptÃt || 48 || aham eva viÓvarÆpa÷ karacaranÃdisvabhÃva iva deha÷ | sarvasmin aham eva sphurÃmi bhÃve«u bhÃsvarÆpam iva || 49 || dra«Âà Órotà ghrÃtà dehendriyavarjito 'py akartÃpi | siddhÃntÃgamatarkÃæÓ citrÃn aham eva racayÃmi || 50 || itthaæ dvaitavikalpe galite pravilaÇghya mohinÅæ mÃyÃm | salile salilaæ k«Åre k«Åram iva brahmaïi layÅ syÃt || 51 || itthaæ tattvasamÆhe bhÃvanayà Óivamayatvam abhiyÃte | ka÷ Óoka÷ ko moha÷ sarvaæ brahmÃvalokayata÷ || 52 || karmaphalaæ Óubham aÓubhaæ mithyÃj¤Ãnena saægamÃd eva | vi«amo hi saÇgado«as taskarayogo 'py ataskarasyeva || 53 || lokavyavahÃrak­tÃæ ya ihÃvidyÃm upÃsate mƬhÃ÷ | te yÃnti janmam­tyÆ dharmÃdharmÃrgalÃbaddhÃ÷ || 54 || aj¤ÃnakÃlanicitaæ dharmÃdharmÃtmakaæ tu karmÃpi | cirasaæcitam iva tÆlaæ naÓyati vij¤ÃnadÅptivaÓÃt || 55 || j¤ÃnaprÃptau k­tam api na phalÃya tato 'sya janma katham | gatajanmabandhayogo bhÃti ÓivÃrka÷ svadÅdhitibhi÷ || 56 || tu«akambukakiæÓÃrukamuktaæ bÅjaæ yathÃÇkuraæ kurute | naiva tathÃïavamÃyÃkarmavimukto bhavÃÇkuraæ hy Ãtmà || 57 || Ãtmaj¤o na kutaÓcana bibheti sarvaæ hi tasya nijarÆpam | naiva ca Óocati yasmÃt paramÃrthe nÃÓità nÃsti || 58 || atigƬhah­dayaga¤japrarƬhaparamÃrtharatnasaæcayata÷ | aham eveti maheÓvarabhÃve kà durgati÷ kasya || 59 || mok«asya naiva kiæcid dhÃmÃsti na cÃpi gamanam anyatra | aj¤Ãnagranthibhidà svaÓaktyabhivyaktatà mok«a÷ || 60 || bhinnÃj¤Ãnagranthir gatasaædeha÷ parÃk­tabhrÃnti÷ | prak«ÅïapuïyapÃpo vigrahayoge 'py asau mukta÷ || 61 || agnyabhidagdhaæ bÅjaæ yathà prarohÃsamarthatÃm eti | j¤ÃnÃgnidagdham evaæ karma na janmapradaæ bhavati || 62 || parimitabuddhitvena hi karmocitabhÃvidehabhÃvanayà | saÇkucità citir etaddehadhvaæse tathà bhÃti || 63 || yadi punar amalaæ bodhaæ sarvasamuttÅrnaboddh­kart­mayam | vitatam anastamitoditabhÃrÆpam satyasaækalpam || 64 || dikkÃlakalanavikalaæ dhruvam avyayam ÅÓvaraæ suparipÆrïam | bahutaraÓaktivrÃtapralayodayaviracanaikakartÃram || 65 || s­«ÂyÃdividhisuvedhasam ÃtmÃnaæ Óivamayaæ vibudhyeta | katham iva saæsÃrÅ syÃd vitatasya kuta÷ kva và saraïam || 66 || iti yuktibhir api siddhaæ yatkarma j¤Ãnino na saphalaæ tat | na mamedam api tu tasyeti dÃr¬hyato na hi phalaæ loke || 67 || itthaæ sakalavikalpÃn pratibuddho bhÃvanÃsamÅraïata÷ | Ãtmajyoti«i dÅpte juhvaj jyotirmayo bhavati || 68 || aÓnan yad và tad và saævÅto yena kenacic chÃnta÷ | yatra kvacana nivÃsÅ vimucyate sarvabhÆtÃtmà || 69 || hayamedhaÓatasahasrÃïy api kurute brahmaghÃtalak«Ãïi | paramÃrthavin na puïyair na ca pÃpai÷ sp­Óyate vimala÷ || 70 || madahar«akopamanmathavi«ÃdabhayalobhamohaparivarjÅ | ni÷stotrava«aÂkÃro ja¬a iva vicared avÃdamati÷ || 71 || madahar«aprabh­tir ayaæ varga÷ prabhavati vibhedasaæmohÃt | advaitÃtmavibodhas tena kathaæ sp­ÓyatÃæ nÃma || 72 || stutyaæ và hotavyaæ nÃsti vyatiriktam asya kiæcana ca | stotrÃdinà sa tu«yen muktas tan nirnamask­tiva«aÂka÷ || 73 || «aÂtriæÓattattvabh­taæ vigraharacanÃgavÃk«aparipÆrïam | nijam anyad atha ÓarÅraæ ghaÂÃdi và tasya devag­ham || 74 || tatra ca paramÃtmamahÃbhairavaÓivadevatÃæ svaÓaktiyutÃm | ÃtmÃmarÓanavimaladravyai÷ paripÆjayann Ãste || 75 || bahirantaraparikalpanabhedamahÃbÅjanicayam arpayata÷ | tasyÃtidÅptasaævijjvalane yatnÃd vinà bhavati homa÷ || 76 || dhyÃnam anastamitaæ punar e«a hi bhagavÃn vicitrarÆpÃïi | s­jati tad eva dhyÃnaæ saækalpÃlikhitasatyarÆpatvam || 77 || bhuvanÃvalÅæ samastÃæ tattvakramakalpanÃm athÃk«agaïam | antarbodhe parivartayati ca yat so 'sya japa udita÷ || 78 || sarvaæ samayà d­«Âyà yat paÓyati yac ca saævidaæ manute | viÓvaÓmaÓÃnaniratÃæ vigrahakhaÂvÃÇgakalpanÃkalitÃm || 79 || viÓvarasÃsavapÆrïaæ nijakaragaæ vedyakha.ÇdakakapÃlam | rasayati ca yat tad etad vratam asya sudurlabhaæ ca sulabhaæ ca || 80 || iti janmanÃÓahÅnaæ paramÃrthamaheÓvarÃkhyam upalabhya | upalabdh­tÃprakÃÓÃt k­tak­tyas ti«Âhati yathe«Âam || 81 || vyÃpinam abhihitam itthaæ sarvÃtmÃnaæ vidhÆtanÃnÃtvam | nirupamaparamÃnandaæ yo vetti sa tanmayo bhavati || 82 || tÅrthe Óvapacag­he và na«Âasm­tir api parityajan deham | j¤ÃnasamakÃlamukta÷ kaivalyaæ yÃti hataÓoka÷ || 83 || puïyÃya tÅrthasevà nirayÃya Óvapacasadananidhanagati÷ | puïyÃpuïyakalaÇkasparÓÃbhÃve tu kiæ tena || 84 || tu«akambukasup­thakk­tata.Çdulakaïatu«adalÃntarak«epa÷ | ta.Çdulakaïasya kurute na punas tadrÆpatÃdÃtmyam || 85 || tadvat ka¤cukapaÂalÅp­thakk­tà saævid atra saæskÃrÃt | ti«Âhanty api muktÃtmà tatsparÓavivarjità bhavati || 86 || kuÓalatamaÓilpikalpitavimalÅbhÃva÷ samudgakopÃdhe÷ | malino 'pi maïir upÃdher vicchede svacchaparamÃrtha÷ || 87 || evaæ sadguruÓÃsanavimalasthiti vedanaæ tanÆpÃdhe÷ | muktam apy upÃdhyantaraÓÆnyam ivÃbhÃti ÓivarÆpam || 88 || ÓÃstrÃdiprÃmÃïyÃd avicalitaÓraddhayÃpi tanmayatÃm | prÃpta÷ sa eva pÆrvaæ svargaæ narakaæ manu«yatvam || 89 || antya÷ k«aïas tu tasmin puïyÃæ pÃpÃæ ca và sthitiæ pu«yan | mƬhÃnÃæ sahakÃrÅbhÃvaæ gacchati gatau tu na sa hetu÷ || 90 || ye 'pi tadÃtmatvena vidu÷ paÓupak«isarÅs­pÃdaya÷ svagatim | te 'pi purÃtanasaæbodhasaæsk­tÃs tÃæ gatiæ yÃnti || 91 || svargamayo nirayamayas tad ayaæ dehÃntarÃlaga÷ puru«a÷ | tadbhaÇge svaucityÃd dehÃntarayogam abhyeti || 92 || evaæ j¤ÃnÃvasare svÃtmà sak­d asya yÃd­g avabhÃta÷ | tÃd­Óa eva tadÃsau na dehapÃte 'nyathà bhavati || 93 || karaïagaïasaæpramo«a÷ sm­tinÃÓa÷ ÓvÃsakalilatà ccheda÷ | marmasu rujÃviÓe«Ã÷ ÓarÅrasaæskÃrajo bhoga÷ || 94 || sa kathaæ vigrahayoge sati na bhavet tena mohayoge 'pi | maraïÃvasare j¤Ãni na cyavate svÃtmaparamÃrthÃt || 95 || paramÃrthamÃrgam enaæ jhaÂiti yadà gurumukhÃt samabhyeti | atitÅvraÓaktipÃtÃt tadaiva nirvighnam eva Óiva÷ || 96 || sarvottÅrïaæ rÆpaæ sopÃnapadakrameïa saæÓrayata÷ | paratattvarƬhilÃbhe paryante ÓivamayÅbhÃva÷ || 97 || tasya tu paramÃrthamayÅæ dhÃrÃm agatasya madhyaviÓrÃnte÷ | tatpadalÃbhotsukacetaso 'pi maraïaæ kadÃcit syÃt || 98 || yogabhra«Âa÷ ÓÃstre kathito 'sau citrabhogabhuvanapati÷ | viÓrÃntisthÃnavaÓÃd bhÆtvà janmÃntare ÓivÅbhavati || 99 || paramÃrthamÃrgam enaæ hy abhyasyÃprÃpya yogam api nÃma | suralokabhogabhÃgÅ muditamanà modate suciram || 100 || vi«aye«u sÃrvabhauma÷ sarvajanai÷ pÆjyate yathà rÃjà | bhuvane«u sarvadaivair yogabhra«Âas tathà pÆjya÷ || 101 || mahatà kÃlena punar mÃnu«yaæ prÃpya yogam abhyasya | prÃpnoti divyam am­tam yasmÃd Ãvartate na puna÷ || 102 || tasmÃt sanmÃrge 'smin nirato ya÷ kaÓcid eti sa Óivatvam | iti matvà paramÃrthe yathà tathÃpi prayatanÅyam || 103 || idam abhinavaguptoditasaæk«epaæ dhyÃyata÷ paraæ brahma | acirÃd eva Óivatvaæ nijah­dayÃveÓam abhyeti || 104 || ÃryÃÓatena tad idaæ saæk«iptaæ ÓÃstrasÃram atigƬham | abhinavaguptena mayà ÓivacaraïasmaraïadÅptena || 105 || ------------------------------------------------------------------------ ____________ Gandharva-nagaram / DSO Sanskrit Archive ------------------------------------------------------------------------