Title: Paramarthasara Author: Abhinavagupta ------------------------------------------------------------------------ Encoded by: Dott. Marino Faliero Date: July 1998 Updated: ----- Sanskrit diacritical marks ------------------------------------------------------------------------ ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Classical Sanskrit Extended ³ ³ (CSX) encoding: ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 224 ³ ³ long A â 226 ³ ³ long i ã 227 ³ ³ long I ä 228 ³ ³ long u å 229 ³ ³ long U æ 230 ³ ³ vocalic r ç 231 ³ ³ vocalic R è 232 ³ ³ long vocalic r é 233 ³ ³ vocalic l ë 235 ³ ³ long vocalic l í 237 ³ ³ velar n ï 239 ³ ³ velar N ð 240 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t ñ 241 ³ ³ retroflex T ò 242 ³ ³ retroflex d ó 243 ³ ³ retroflex D ô 244 ³ ³ retroflex n õ 245 ³ ³ retroflex N ö 246 ³ ³ palatal s ÷ 247 ³ ³ palatal S ø 248 ³ ³ retroflex s ù 249 ³ ³ retroflex S ú 250 ³ ³ anusvara ü 252 ³ ³ anusvara (overdot) § 167 ³ ³ capital anusvara ý 253 ³ ³ visarga þ 254 ³ ³ (capital visarga 255) ³ ³ ³ ³ Other characters of the CSX encoding table are ³ ³ not included. Accents have been dropped in order ³ ³ to facilitate word search. ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ paraü parasthaü gahanàd anàdim ekaü niviùñaü bahudhà guhàsu | sarvàlayaü sarvacaràcarasthaü tvàm eva ÷ambhuü ÷araõaü prapadye || 1 || garbhàdhivàsapårvakamaraõàntakaduþkhacakravibhràntaþ | àdhàram bhagavantaü ÷iùyaþ papraccha paramàrtham || 2 || àdhàrakàrikàbhiþ taü gurur abhibhàùati sma tatsàram | kathayaty abhinavaguptaþ ÷iva÷àsanadçùñiyogena || 3 || nija÷aktivaibhavabharàd a.ïdacatuùñayam idaü vibhàgena | ÷aktir màyà prakçtiþ pçthvã ceti prabhàvitaü prabhuõà || 4 || tatràntar vi÷vam idaü vicitratanukaraõabhuvanasaütànam | bhoktà ca tatra dehã ÷iva eva gçhãtapa÷ubhàvaþ || 5 || nànàvidhavarõànàü råpaü dhatte yathàmalaþ sphañikaþ | suramànuùapa÷upàdaparåpatvaü tadvad ã÷o 'pi || 6 || gacchati gacchati jala iva himakarabimbaü sthite sthitiü yàti | tanukaraõabhuvanavarge tathàyam àtmà mahe÷ànaþ || 7 || ràhur adç÷yo 'pi yathà ÷a÷ibimbasthaþ prakà÷ate tadvat | sarvagato 'py ayam àtmà viùayà÷rayaõena dhãmukure || 8 || àdar÷e malarahite yadvad vadanaü vibhàti tadvad ayam | ÷iva÷aktipàtavimale dhãtattve bhàti bhàråpaþ || 9 || bhàråpaü paripårõaü svàtmani vi÷ràntito mahànandam | icchasaüvitkaraõair nirbharitam ananta÷aktiparipårõam || 10 || sarvavikalpavihãnaü ÷uddhaü ÷àntaü layodayavihãnam | yat paratattvaü tasmin vibhàti ùaññriü÷adàtma jagat || 11 || darpaõabimbe yadvan nagaragràmàdicitram avibhàgi | bhàti vibhàgenaiva ca parasparaü darpaõàd api ca || 12 || vimalatamaparamabhairavabodhàt tadvad vibhàga÷ånyam api | anyonyaü ca tato 'pi ca vibhaktam àbhàti jagad etat || 13 || ÷iva÷aktisadà÷ivatàm ã÷varavidyàmayãü ca tattvada÷àm | ÷aktãnàü pa¤cànàü vibhaktabhàvena bhàsayati || 14 || paramaü yat svàtantryaü durghañasaüpàdanaü mahe÷asya | devã màyà÷aktiþ svàtmàvaraõaü ÷ivasya itat || 15 || màyàparigrahava÷àd bodho malinaþ pumàn pa÷ur bhavati | kàlakalàniyatibalàd ràgàvidyàva÷ena saübaddhaþ || 16 || adhunaiva kiücid evedam eva sarvàtmanaiva jànàmi | màyàsahitaü ka¤cukaùañkam aõor antaraïgam idam uktam || 17 || kambukam iva ta.ïdulakaõaviniviùñaü bhinnam apy abhidà | bhajate tat tu vi÷uddhiü ÷ivamàrgaunmukhyayogena || 18 || sukhaduþkhamohamàtraü ni÷cayasaükalpanàbhimànàc ca | prakçtir athàntaþkaranaü buddhimano'haükçtikrama÷aþ || 19 || ÷rotraü tvagakùirasanà ghràõaü buddhãndriyàõi ÷abdàdau | vàkpàõipàdapàyåpasthaü karmendriyàõi punaþ || 20 || eùàü gràhyo viùayaþ såkùmaþ pravibhàgavarjito yaþ syàt | tanmàtrapa¤cakaü tat ÷abdaþ spar÷o maho raso gandhaþ || 21 || etatsaüsargava÷àt sthålo viùayas tu bhåtapa¤cakatàm | abhyeti nabhaþ pavanas tejaþ salilaü ca pçthvã ca || 22 || tuùa iva ta.ïdulakaõikàm àvçõute prakçtipårvakaþ sargaþ | pçthvãparyanto 'yaü caitanyaü dehabhàvena || 23 || param àvaraõaü mala iha såkùmaü màyàdika¤cukaü sthålam | bàhyaü vigraharåpaü ko÷atrayaveùñito hy àtmà || 24 || aj¤ànatimirayogàd ekam api svaü svabhàvam àtmànam | gràhyagràhakanànàvaicitryeõàvabudhyeta || 25 || rasaphàõita÷arkarikàguóakha.ïdàdyà yathekùurasa eva | tadvad avasthà bhedàþ sarve paramàtmanaþ ÷ambhoþ || 26 || vij¤ànàntaryàmipràõaviràódehajàtipi.ïdàntàþ | vyavahàramàtram etat paramàrthena tu na santy eva || 27 || rajjvàü nàsti bhujaïgas tràsaü kurute ca mçtyuparyantam | bhrànter mahatã ÷aktir na vivektuü ÷akyate nàma || 28 || tadvad dharmàdharmasvarnirayotpattimaraõasukhaduþkham | varõà÷ramàdi càtmany asad api vibhramabalàd bhavati || 29 || etat tad andhakàraü yad bhàveùu prakà÷amànatayà | àtmànatirikteùv api bhavaty anàtmàbhimàno 'yam || 30 || timiràd api timiram idaü ga.ïdasyopari mahàn ayaü sphoñaþ | yad anàtmany api dehapràõadàv àtmamànitvam || 31 || dehapràõavimar÷anadhãj¤ànanabhaþprapa¤cayogena | àtmànam veùñayate citraü jàlena jàlakàra iva || 32 || svaj¤ànavibhavabhàsanayogenodveùñayen nijàtmànam | iti bandhamokùacitràü krãóàü pratanoti parama÷ivaþ || 33 || sçùñisthitisaühàrà jàgratsvapnau suùuptam iti tasmin | bhànti turãye dhàmani tathàpi tair nàvçtaü bhàti || 34 || jàgrad vi÷vaü bhedàt svapnas tejaþ prakà÷amàhàtmyàt | pràj¤aþ suptàvasthà j¤ànaghanatvàt tataþ paraü turyam || 35 || jaladharadhåmarajobhir malinãkriyate yathà na gaganatalam | tadvan màyàvikçtibhir aparàmçùñaþ paraþ puruùaþ || 36 || ekasmin ghañagagane rajasà vyàpte bhavanti nànyàni | malinàni tadvad ete jãvàþ sukhaduþkhabhedajuùaþ || 37 || ÷ànte ÷ànta ivàyaü hçùñe hçùño vimohavati måóhaþ | tattvagaõe sati bhagavàn na punaþ paramàrthataþ sa tathà || 38 || yad anàtmany api tadråpàvabhàsanaü tat purà niràkçtya | àtmany anàtmaråpàü bhràntiü vidalayati paramàtmà || 39 || itthaü vibhramayugalakasamålavicchedane kçtàrthasya | kartavyàntarakalanà na jàtu parayogino bhavati || 40 || pçthivã prakçtir màyà tritayam idaü vedyaråpatàpatitam | advaitabhàvanabalàd bhavati hi sanmàtrapari÷eùam || 41 || ra÷anàku.ïdalakañakaü bhedatyàgena dç÷yate yathà hema | tadvad bhedatyàge sanmàtraü sarvam àbhàti || 42 || tad brahma paraü ÷uddhaü ÷àntaü abhedàtmakaü samaü sakalam | amçtaü satyaü ÷aktau vi÷ràmyati bhàsvaråpàyàm || 43 || iùyata iti vedyata iti saüpàdyata iti ca bhàsvaråpeõa | aparàmçùñaü yad api tu nabhaþprasånatvam abhyeti || 44 || ÷aktitri÷ålaparigamayogena samastam api parame÷e | ÷ivanàmani paramàrthe visçjyate devadevena || 45 || punar api ca pa¤ca÷aktiprasaraõakrameõa bahir api tat | a.ïdatrayaü vicitraü sçùñaü bahiràtmalàbhena || 46 || iti ÷akticakrayantraü krãóàyogena vàhayan devaþ | aham eva ÷uddharåpaþ ÷aktimahàcakranàyakapadasthaþ || 47 || mayy eva bhàti vi÷vaü darpaõa iva nirmale ghatàdãni | mattaþ prasarati sarvaü svapnavicitratvam iva suptàt || 48 || aham eva vi÷varåpaþ karacaranàdisvabhàva iva dehaþ | sarvasmin aham eva sphuràmi bhàveùu bhàsvaråpam iva || 49 || draùñà ÷rotà ghràtà dehendriyavarjito 'py akartàpi | siddhàntàgamatarkàü÷ citràn aham eva racayàmi || 50 || itthaü dvaitavikalpe galite pravilaïghya mohinãü màyàm | salile salilaü kùãre kùãram iva brahmaõi layã syàt || 51 || itthaü tattvasamåhe bhàvanayà ÷ivamayatvam abhiyàte | kaþ ÷okaþ ko mohaþ sarvaü brahmàvalokayataþ || 52 || karmaphalaü ÷ubham a÷ubhaü mithyàj¤ànena saügamàd eva | viùamo hi saïgadoùas taskarayogo 'py ataskarasyeva || 53 || lokavyavahàrakçtàü ya ihàvidyàm upàsate måóhàþ | te yànti janmamçtyå dharmàdharmàrgalàbaddhàþ || 54 || aj¤ànakàlanicitaü dharmàdharmàtmakaü tu karmàpi | cirasaücitam iva tålaü na÷yati vij¤ànadãptiva÷àt || 55 || j¤ànapràptau kçtam api na phalàya tato 'sya janma katham | gatajanmabandhayogo bhàti ÷ivàrkaþ svadãdhitibhiþ || 56 || tuùakambukakiü÷àrukamuktaü bãjaü yathàïkuraü kurute | naiva tathàõavamàyàkarmavimukto bhavàïkuraü hy àtmà || 57 || àtmaj¤o na kuta÷cana bibheti sarvaü hi tasya nijaråpam | naiva ca ÷ocati yasmàt paramàrthe nà÷ità nàsti || 58 || atigåóhahçdayaga¤japraråóhaparamàrtharatnasaücayataþ | aham eveti mahe÷varabhàve kà durgatiþ kasya || 59 || mokùasya naiva kiücid dhàmàsti na càpi gamanam anyatra | aj¤ànagranthibhidà sva÷aktyabhivyaktatà mokùaþ || 60 || bhinnàj¤ànagranthir gatasaüdehaþ paràkçtabhràntiþ | prakùãõapuõyapàpo vigrahayoge 'py asau muktaþ || 61 || agnyabhidagdhaü bãjaü yathà prarohàsamarthatàm eti | j¤ànàgnidagdham evaü karma na janmapradaü bhavati || 62 || parimitabuddhitvena hi karmocitabhàvidehabhàvanayà | saïkucità citir etaddehadhvaüse tathà bhàti || 63 || yadi punar amalaü bodhaü sarvasamuttãrnaboddhçkartçmayam | vitatam anastamitoditabhàråpam satyasaükalpam || 64 || dikkàlakalanavikalaü dhruvam avyayam ã÷varaü suparipårõam | bahutara÷aktivràtapralayodayaviracanaikakartàram || 65 || sçùñyàdividhisuvedhasam àtmànaü ÷ivamayaü vibudhyeta | katham iva saüsàrã syàd vitatasya kutaþ kva và saraõam || 66 || iti yuktibhir api siddhaü yatkarma j¤ànino na saphalaü tat | na mamedam api tu tasyeti dàróhyato na hi phalaü loke || 67 || itthaü sakalavikalpàn pratibuddho bhàvanàsamãraõataþ | àtmajyotiùi dãpte juhvaj jyotirmayo bhavati || 68 || a÷nan yad và tad và saüvãto yena kenacic chàntaþ | yatra kvacana nivàsã vimucyate sarvabhåtàtmà || 69 || hayamedha÷atasahasràõy api kurute brahmaghàtalakùàõi | paramàrthavin na puõyair na ca pàpaiþ spç÷yate vimalaþ || 70 || madaharùakopamanmathaviùàdabhayalobhamohaparivarjã | niþstotravaùañkàro jaóa iva vicared avàdamatiþ || 71 || madaharùaprabhçtir ayaü vargaþ prabhavati vibhedasaümohàt | advaitàtmavibodhas tena kathaü spç÷yatàü nàma || 72 || stutyaü và hotavyaü nàsti vyatiriktam asya kiücana ca | stotràdinà sa tuùyen muktas tan nirnamaskçtivaùañkaþ || 73 || ùañtriü÷attattvabhçtaü vigraharacanàgavàkùaparipårõam | nijam anyad atha ÷arãraü ghañàdi và tasya devagçham || 74 || tatra ca paramàtmamahàbhairava÷ivadevatàü sva÷aktiyutàm | àtmàmar÷anavimaladravyaiþ paripåjayann àste || 75 || bahirantaraparikalpanabhedamahàbãjanicayam arpayataþ | tasyàtidãptasaüvijjvalane yatnàd vinà bhavati homaþ || 76 || dhyànam anastamitaü punar eùa hi bhagavàn vicitraråpàõi | sçjati tad eva dhyànaü saükalpàlikhitasatyaråpatvam || 77 || bhuvanàvalãü samastàü tattvakramakalpanàm athàkùagaõam | antarbodhe parivartayati ca yat so 'sya japa uditaþ || 78 || sarvaü samayà dçùñyà yat pa÷yati yac ca saüvidaü manute | vi÷va÷ma÷ànaniratàü vigrahakhañvàïgakalpanàkalitàm || 79 || vi÷varasàsavapårõaü nijakaragaü vedyakha.ïdakakapàlam | rasayati ca yat tad etad vratam asya sudurlabhaü ca sulabhaü ca || 80 || iti janmanà÷ahãnaü paramàrthamahe÷varàkhyam upalabhya | upalabdhçtàprakà÷àt kçtakçtyas tiùñhati yatheùñam || 81 || vyàpinam abhihitam itthaü sarvàtmànaü vidhåtanànàtvam | nirupamaparamànandaü yo vetti sa tanmayo bhavati || 82 || tãrthe ÷vapacagçhe và naùñasmçtir api parityajan deham | j¤ànasamakàlamuktaþ kaivalyaü yàti hata÷okaþ || 83 || puõyàya tãrthasevà nirayàya ÷vapacasadananidhanagatiþ | puõyàpuõyakalaïkaspar÷àbhàve tu kiü tena || 84 || tuùakambukasupçthakkçtata.ïdulakaõatuùadalàntarakùepaþ | ta.ïdulakaõasya kurute na punas tadråpatàdàtmyam || 85 || tadvat ka¤cukapañalãpçthakkçtà saüvid atra saüskàràt | tiùñhanty api muktàtmà tatspar÷avivarjità bhavati || 86 || ku÷alatama÷ilpikalpitavimalãbhàvaþ samudgakopàdheþ | malino 'pi maõir upàdher vicchede svacchaparamàrthaþ || 87 || evaü sadguru÷àsanavimalasthiti vedanaü tanåpàdheþ | muktam apy upàdhyantara÷ånyam ivàbhàti ÷ivaråpam || 88 || ÷àstràdipràmàõyàd avicalita÷raddhayàpi tanmayatàm | pràptaþ sa eva pårvaü svargaü narakaü manuùyatvam || 89 || antyaþ kùaõas tu tasmin puõyàü pàpàü ca và sthitiü puùyan | måóhànàü sahakàrãbhàvaü gacchati gatau tu na sa hetuþ || 90 || ye 'pi tadàtmatvena viduþ pa÷upakùisarãsçpàdayaþ svagatim | te 'pi puràtanasaübodhasaüskçtàs tàü gatiü yànti || 91 || svargamayo nirayamayas tad ayaü dehàntaràlagaþ puruùaþ | tadbhaïge svaucityàd dehàntarayogam abhyeti || 92 || evaü j¤ànàvasare svàtmà sakçd asya yàdçg avabhàtaþ | tàdç÷a eva tadàsau na dehapàte 'nyathà bhavati || 93 || karaõagaõasaüpramoùaþ smçtinà÷aþ ÷vàsakalilatà cchedaþ | marmasu rujàvi÷eùàþ ÷arãrasaüskàrajo bhogaþ || 94 || sa kathaü vigrahayoge sati na bhavet tena mohayoge 'pi | maraõàvasare j¤àni na cyavate svàtmaparamàrthàt || 95 || paramàrthamàrgam enaü jhañiti yadà gurumukhàt samabhyeti | atitãvra÷aktipàtàt tadaiva nirvighnam eva ÷ivaþ || 96 || sarvottãrõaü råpaü sopànapadakrameõa saü÷rayataþ | paratattvaråóhilàbhe paryante ÷ivamayãbhàvaþ || 97 || tasya tu paramàrthamayãü dhàràm agatasya madhyavi÷rànteþ | tatpadalàbhotsukacetaso 'pi maraõaü kadàcit syàt || 98 || yogabhraùñaþ ÷àstre kathito 'sau citrabhogabhuvanapatiþ | vi÷ràntisthànava÷àd bhåtvà janmàntare ÷ivãbhavati || 99 || paramàrthamàrgam enaü hy abhyasyàpràpya yogam api nàma | suralokabhogabhàgã muditamanà modate suciram || 100 || viùayeùu sàrvabhaumaþ sarvajanaiþ påjyate yathà ràjà | bhuvaneùu sarvadaivair yogabhraùñas tathà påjyaþ || 101 || mahatà kàlena punar mànuùyaü pràpya yogam abhyasya | pràpnoti divyam amçtam yasmàd àvartate na punaþ || 102 || tasmàt sanmàrge 'smin nirato yaþ ka÷cid eti sa ÷ivatvam | iti matvà paramàrthe yathà tathàpi prayatanãyam || 103 || idam abhinavaguptoditasaükùepaü dhyàyataþ paraü brahma | aciràd eva ÷ivatvaü nijahçdayàve÷am abhyeti || 104 || àryà÷atena tad idaü saükùiptaü ÷àstrasàram atigåóham | abhinavaguptena mayà ÷ivacaraõasmaraõadãptena || 105 || ------------------------------------------------------------------------ ____________ Gandharva-nagaram / DSO Sanskrit Archive ------------------------------------------------------------------------