Abhinavagupta: Isvarapratyabhijnavimarsini, Adhikaras 1-4
Based on the following edition:
ä÷vara-pratyabhij¤à-Vimar÷inã of Abhinavagupta : doctrine of devine recognition,
Sanskrit Text with the commentary Bhàskarã. vol.1-2 / edited by K.A. Subramania Iyer and K.C.Pandey.
Delhi, etc. : Motilal Banarsidass , 1986 (repr.)
(First Edition: The Princess of Wales Saraswati Bahvana , 1938(text no. 70) and 1950(text no. 83).
NOTE:
Variants of the Kashmir Sanskrit Series edition and the commentary Bhàskarã are not included!
Input by Masahiro Takano
STRUCTURE OF REFERENCES:
Ipk_n,n.n = Upaladeva's ä÷varapratyabhij¤àkàrikà_adhikàra,àhnika.verse
(no àhnika-numbering in adhikàra 4!)
Ipv_ = ä÷varapratyabhij¤àvçtti
#<...># = BOLD for ä÷varapratyabhij¤àkàrikà-verses
%<...>% = ITALICS for keywords in ä÷varapratyabhij¤àkàrikà
{...} = quoted verses
___________________________________________________________________
THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
description character =ASCII
long a à 224
long A â 226
long i ã 227
long I ä 228
long u å 229
long U æ 230
vocalic r ç 231
vocalic R è 232
long vocalic r é 233
vocalic l ë 235
long vocalic l í 237
velar n ï 239
velar N ð 240
palatal n ¤ 164
palatal N ¥ 165
retroflex t ñ 241
retroflex T ò 242
retroflex d ó 243
retroflex D ô 244
retroflex n õ 245
retroflex N ö 246
palatal s ÷ 247
palatal S ø 248
retroflex s ù 249
retroflex S ú 250
anusvara ü 252
capital anusvara ý 253
visarga þ 254
long e ¹ 185
long o º 186
l underbar × 215
r underbar Ÿ 159
n underbar 173
k underbar É 201
t underbar  194
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order
to facilitate word search.
For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________
oü namaþ saüvidvapuùe ÷ivàya /
atha ã÷varapratyabhij¤àvimar÷inã /
niràbhàsàtpårõàdahamiti purà bhàsayati yad
dvi÷àkhàmà÷àste tadanu ca vibhaïktuü nijakalàm /
svaråpàdunmeùaprasaraõanimeùasthitijuùas-
tadadvaitaü vande parama÷iva÷aktyàtma nikhilam //1//
÷rotraiyambakasadvaü÷amadhyamuktàmayasthiteþ /
÷rosomànandanàthasya vij¤ànapratibimbakam //2//
anuttarànanyasàkùipumarthopàyamabhyadhàt /
ã÷varapratyabhij¤àkhyaü yaþ ÷àstraü yatsunirmalam //3//
tatpra÷iùyaþ karomyetàü tatsåtravivçtiü laghum /
buddhvàbhinavagupto 'haü ÷rãmallakùmaõaguptataþ //4//
vçttyà tàtparyaü ñãkayà tadvicàraþ såtreùveteùu granthakàreõa dçbdham /
tasmàtsåtràrthaü mandabuddhãnpratãtthaü samyagvyàkhyàsye pratyabhij¤àviviktyai //5//
sarvatràlpamatau yadvà kutràpi sumahàdhiyi /
na vànyatràpi tu svàtmanyeùà syàdupakàriõã //6//
granthakàraþ aparokùamàtmadçùña÷aktikàü parame÷varatanmayatàü paratra saücikramayiùuþ, svatàdàtmyasamarpaõapårvam avighnena tatsampattiü manyamànaþ, parame÷varotkarùaprahvatàparàmar÷a÷eùatayà parame÷varatàdàtmyayogyatàpàdanabuddhyàprayojanam àsåtrayatiþ ----
##
iha prame÷varaü prati yà iyaü kàyavàïmanasàü tadekaviùayatàniyojanàlakùaõà prahvatà sà namaskàrasya arthaþ / sà ca tathà kartum ucità pràmàõikasya bhavati , yadi sarvato namaskaraõãyasya utkarùaü pa÷yet / anyathà yuktim aparàmç÷ataþ aparamàrthe 'pi namaskàrodyatasya sàüsàrikajanamadhyapàtitvameva / yathoktam
-----
{na vindanti paraü devaü vidyàràgeõa ra¤jitàþ /}
iti / tàvati hi màyãyà÷uddhavidyàràgakalàsaücàryamàõasya pa÷utvameva / itaràpekùayà tu katipayàdhvottãrõatayà samutkarùo 'pi syàt / taduktam
-----
{kasya nàma karaõairakçtrimaiþ pa÷yatastava vibhåtimakùatàm /
vibhramàdavarato 'pi jàyate tvàü vyudasya varadastutispçhà //}
iti ÷rãmadvidyàdhipatinà / eta÷ca àgamakàõóe niråpayiùyàmaþ / tasmàt nikhilotkarùaparàmar÷anamapi tatra svãkàryam / yadyapi àyàtadçóhe÷vara÷aktipàtasya svayameveyamiyatã parama÷ivabhåmirabhyeti hçdayagocaram, na tu atra svàtmãyaþ puruùakàraþ ko 'pi nirvahati, sarvasya tasya màyàmayatvenàndhatamasaprakhyasyàmàyãyaü ÷uddhaprakà÷aü svapratidvandvinaü prati upàyat|anupapatteþ, vajigamiùayà niþ÷eùotkarùavi÷eùàbhidhãyi-jayatyàdi÷abdànuvedhena paràmar÷anãyam, iti namaskàre àkùepyaþ / jayapadodãraõe 'pi tàdç÷asamutkarùàti÷aya÷àlini svàtmànamaprahvãkurvàõasya tañasthasya paramanàtmopakàritvam iti samutkarùavi÷eùàkùipta eva namaskàro 'va÷yamabhyantarãkàryaþ, ityanayà yuktyà jaya-namaskàraikataraprakrame anyatarasya arthàkùiptatà ava÷yamaïgãkartavyà / vandana-namana-smaraõa-pradhyànaprabhçtãnàmapi namaskàra-jayatyarthamàtraparamàrthatvàd iyameva vartanã / atràyaü punargranthakçtà tàdçk prakrama à÷ritaþ, yatra dvayamapi idaü sva÷abdaparàmçùñameva / etacca padàrthavyàkhyànàvasara eva prakañãbhaviùyati / sva÷abdaparàmar÷a÷ca sarvajanahitatvàdyuktiyuktaþ, sa hi sarvasyaiva jhañiti hçdayaügamaþ, arthàkùiptastu katicideva prati svapratibhoditavàktattvàvamar÷àsaübhavàt, vàktattvàvamar÷a÷ånyasya ca prakà÷asyàprakà÷akalpatvàt / etacca sphuñãbhaviùyati / abhipràyeõa prasiddhajaya-namaþ prabhçti÷abda÷añyànà÷leùeõa imàü saraõim anusarasi sma granthakàraþ /
iha yadyatkiü cana(KSS: kiücit) sphurati tattadvakùyamàõe÷vararåpasvàtmaprathàmàtram, tatra tu upàyopeyabhàvaprabhçtiþ kàryakàraõabhàvo 'pi yathàprakà÷aü paramàrthabhåta eva, prakà÷asya anapahnavanãyatvàt / yadàha bhaññativàkaravatso vivekà¤jane
-----
{prakà÷a÷vaiva bhàvànàm ................................ /}
ityàdi
{............................................ na ÷àpoktyà vilãyate /}
ityantam / tatra tu kàryakàraõabhàve 'pi kvacit paripårõasvàtantryalakùaõamàhe÷varyanàntarãyakatàkroóãkçtànanta÷akticakracumbitabhàvabhàvitaprathàntaravyacadhànaü cakàsti ; sa tu màyãyatvena sthàpayiùyate , jaóacetanàdyavàntarabheda÷atasaübhinna÷ca asau , tatkçta÷ca sarvo 'yaü niùpàdya ---- niùpàdakabhàvaj¤àpya-j¤àpakabhàvàüvabhàso lokavyavahàraråpaþ / yatra tu ÷uddhasvàtmaråpaprathàtmakànuttara÷akti÷àlinirargalasvàtmaprakà÷a eva màyãyaprathàntaravyavadhànavandhyo nibandhanam, tatra tasyaiva bhagavataþ kàraõatvam / eùa ca anugrahalakùaõo 'ntyaþ pa¤camaþ pàrame÷varaþ kçtyavi÷eùaþ parapuruùàrthapràpakaþ,
tannibandhanatvàt paramàrthamokùasya / anyatratyo hi apavargaþ kuta÷cinmuktiþ, na sarvata iti niþ÷reyasàbhàsa iti vakùyàmaþ / sa càyaü dvitãyaþ kàryakàraõabhàvo laukikànvayavyatirekasiddhaprasiddhakàryakàraõabhàvavilakùaõatvàt sphuñena råpeõàsaücetyamànaþ kàdàcitkavastusadbhàvonneyaparamàrthaþ atidurghañakàritvalakùaõai÷varyavijçmbhàbhàvitàdbhutabhàvaþ prathamakoñisaübhàvanà÷ånyakàlikàkàrasvaprakà÷àvaraõaniràkaraõamanoratha÷ataduùpràpa ityevaüprakàraþ kathamà dyotakanipàtasahitena niråpitaþ 'kathaücit' iti, kenacicca prakàreõa parame÷varàbhinnagurucaraõasamàràdhanena parame÷varaghañitenaiva / yathoktam
-----
{saübandho 'tãva durghañaþ .............................. /}
iti / `àsàdya' iti à samantàt paripårõaråpatayà sàdayitvà , svàtmopabhogayogyatàü nirargalàü gamayitvà ; iyatà viditavedyatvena paràrthe ÷àstrakaraõe adhikàro dar÷itaþ ; anyathà pratàrakatàmàtrameva syàt / paurvakàlyena sàmanantaryam atra vivakùitam / anyathà tu àsàdanatàratamyapràptau màyãyamalakalàpasaüskàraprakùaye kathaü paropade÷aþ ÷akyakriyaþ / saübhavanti hi màyàgarbhàdhikàriõo viùõuviriücàdyàþ , taduttãrõà api mahàmàyàdhikçtàþ ÷uddhà÷uddhà mantra-tadã÷a-tanmahe÷àtmànaþ ; ÷uddhà api ÷rãsadà÷ivaprabhçtayaþ / te tu yadãyai÷varyavipruóbhirã÷varãbhåtàþ sa bhagavàn anavacchinnaprakà÷ànandaråpasvàtantryaparamàrtho mahe÷varaþ , tasya 'dàsyam' ityanena tatpratyabhij¤opapàdanasya mahàphalatvam àsåtrayati / dãyate asmai svàminà sarvaü yathàbhilaùitam iti dàsaþ , tasya bhàva ityanena parame÷vararåpasvàtantryapàtratà uktà / `janasya' iti , yaþ ka÷cit jàyamànaþ tasya , ityanena adhikàriviùayo nàtra ka÷cinniyama iti dar÷ayati , yasya yasya hi idaü svaråpaprathanaü tasya tasya mahàphalam , prathanasyaiva paramàrthaphalatvàt , tasya ca pratibandhakasaümatairapratibandhanãyatvàt , na hi prathitamaprathitamiti nyàyàt / taduktam
-----
{nehàbhikramanà÷o 'sti pratyavàyo na vidyate /
svalpamapyasya darmasya tràyte mahato bhayàt //}
iti / paramagurupàdairapi ÷ivadçùñau
-----
{ekavàraü pramàõena ÷àstràdvà guruvàkyataþ /
j¤àte ÷ivatve sarvasthe pratipattyà dçóhàtmanà //
karaõena nàsti kçtyaü kvàpi bhàvanayàpi và /
sakçjjhàte suvarõe kiü satyatà karaõàdinà //
sarvadà pitçmàtràditulyadàróyena satyatà /}
iti / %% anavaratajananamaraõapãóitasya ityanena kçpàspadatayà upakaraõãyatvamàha / api÷abdaþ svàtmanaþ tadabhinnatàm àviùkurvan pårõatvena svàtmani paràrthasaüpattyatiriktaprayojanàntaràvakà÷aü paràkaroti / paràrtha÷ca prayojanaü bhavatyeva tallakùaõatvàt , na hi ayaü daiva÷àpaþ svàrtha eva prayojanaü na paràrtha iti ; tasyàpi atallakùaõatve sati aprayojanatvàt ; saüpàdyatvena abhisaühitaü yat mukhyatayà tata eva kriyàsu prayojakaü tatprayojanam / ata eva bhedàde 'pi ã÷varasya sçùñyàdikaraõe paràrtha eva prayojanam iti dar÷ayituü nyàyanirmàõavedhasà niråpitam
-----
{yamarthamadhikçtya puruùaþ pravartate tat prayojanam}
iti / %% iti icchàviùayãkçtasya phalasya pravçtto hetutvaü ÷atrà dar÷ayati / icchà÷akti÷ca uttarottaram ucchånasvabhàvatayà kriyà÷aktiparyantãbhavati ---- iti dar÷ayiùyàmaþ / upa÷abdaþ samãpàrthaþ , tena janasya parame÷varadharmasamãpatàkaraõam atra phalam / ata evàha %% iti / parame÷varatàlàbhe hi samastàþ saüpadaþ tanniþùyandamayyaþ saüpannà eva , rohaõalàbhe ratnasaüpada iva / pramuùitasvàtmaparamàrthasya hi kim anyena labdhena , labdhatatparamàrthasyàpi tadanyat nàsti yad và¤chanãyam / yaduktaü granthakçtaivaþ
-----
{bhaktilakùmãsamçddhànàü kimanyadupayàcitam /
enayà và daridràõàü kimanyadupayàcitam //}
ityevaü ùaùñhãsamàsena prayojanamuktam , bahubrãhiõà tu upàyaþ såcyate / %% bhàvàbhàvaråpasya bàhyàbhyantarasya nãlasukhàdeþ yà %% saüpattiþ siddhiþ tathàtvaprakà÷aþ , tasyàþ samyak %% vimar÷aråóhiþ , saiva %% yasyàü tatpratyabhij¤àyàm , tathà hi ---- sphuñatarabhàsasamànanãlasukhàdipramànveùaõadvàreõaiva pàramàrthikapramàtçlàbha iha upadi÷yate / yadàha anyatraþ
-----
{idamityasya vicchinnavimar÷asya kçtàrthatà /
yà svasvaråpe vi÷ràntirvimar÷aþ so 'hamityayam //}
iti / tathà tatraiva
-----
{prakà÷asyàtmavi÷ràntirahaübhàvo hi kãrtitaþ /
uktà ca saiva vi÷ràntiþ sarvàpekùànirodhataþ //
svàtantryamatha kartçtvaü mukhyamã÷varatàpi ca /}
iti / iyatà ca upàye atidurghañatvà÷aïkà paràkçtà / yadante niråpayiùyati
-----
{sughaña eùa màrgo navaþ}(Ipv_4,1.16)
iti / %% mahe÷varasya %% pratãpamàtmàbhimukhyena j¤ànaü prakà÷aþ pratyabhij¤à / pratãpam iti ---- svàtmàvabhàso hi na ananubhåtapårvo'vicchinnaprakà÷atvàt tasya , sa tu tacchaktyaiva vicchinna iva vikalpita iva lakùyate ---- iti vakùyate / pratyabhij¤à ca ---- bhàtabhàsamànaråpànusaüdhànàtmikà , sa evàyaü caitra ---- iti pratisaüdhànena abhimukhãbhåte vastuni j¤ànam ; loke'pi etatputra evaüguõa evaüråpaka ityevaü và , antato'pi sàmànyàtmanà và j¤àtasya punarabhimukhãbhàvàvasare pratisaüdhipràõitameva j¤ànaü pratyabhij¤à ---- iti vyavahriyate ; nçpaü prati pratyabhij¤àpito'yam ---- ityàdau / ihàpi prasiddhapuràõasiddhàntàgamànumànàdividitapårõa÷aktisvabhàve ã÷vare sati svàtmanyabhimukhãbhåte tatpratisaüdhànena j¤ànam udeti , nånaü sa eva ã÷varo'ham ---- iti / tàmenàm %% iti / upapattiþ saübhavaþ , tàü saübhavantãü tatsamarthàcaraõena prayojakavyàpàreõa saüpàdayàmi / tathà hi ---- saübhavati tàvad asau , avicchinnaprakà÷atvàt ; nirodhakàbhimatamàyà÷aktisamapasàraõamàtrameva tu tatra upapàdanam / pratyabhij¤opapattau svaparavibhàgàbhàve tadapekùaü kartrabhipràyàdi asaübhàvyam iti parasmaipadaprayogaþ / itthaü ca atra ÷loke yojanà , ---- mahe÷varasya dàsyaü samastasaüpallàbhahetuü kathaücit àsàdya , janasyàpi kathaücit tatpratyabhij¤àm àsàdya pràpayya , upakàraü samastasaüpallàbhahetubhåtaü mahe÷varadàsyàtmakam icchan , tàmeva samastasaüpatsamavàptihetukàü tatpratyabhij¤àm upapàdayàmi / %<àsàdya>% iti àvçttiyojane dvau õicau / iyati ca vyàkhyàne vçttikçtà bharo na kçtaþ , tàtparyavyàkhyànàt / yaduktam
-----
{saüvçtasautranirde÷avivçtimàtravyàpàràyàm /}
iti / ñãkàkàreõàpi vçttimàtraü vyàkhyàtumudyatena nedaü spçùñam , asmàkaü tu såtravyàkhyàna eva udyama -- iti vibhajya vyàkhyàtam / evaü sarvatra / evamanena ÷lokena abhidheyam , prayojanam , tatprayojanam , tatprayojanam , adhikàriniråpaõam , guruparvakramaþ saübandha -- iti dar÷itam / tathà hi ---- samastasaüpallakùaõo vyàkhyàto yo'rthaþ pårvaü puõyapàpàdau saüsàramålakàraõe hetuþ , sa eva pratyabhij¤àyate anayà ---- iti karaõavyutpattyà upàyaþ iha lokottaramàrgaü prati nirõãtaþ , iti atidurghañakàritvalakùaõamai÷varyam
{màrgo nava}(Ipv_4,1.16.)
iti ÷àkhànte niråpayiùyamàõaü såcayatà upàyaþ dar÷itaþ abhidheyatvena / ata eva
{tathà hi jaóabhåtànàm}(Ipv_1,1.4.)
ityupakramapårvakaü ÷lokàntaraü bhaviùyati / prayojanaü ca pratyabhij¤opàyaj¤ànam , tasya prayojanam pratyabhij¤ànam , tasyàpi prayojanaü samastasaüpallakùaõapàramai÷varyaikaråparathanam , tataþ paraü nàstyeva , tasya sarvaparyantaphalatvàdaü÷àü÷ikayàpi / yaduktaü mayaiva stotre
-----
{phalaü kriyàõàmathavà vidhãnàü paryantatastvanmayataiva deva /
pahlepsavo ye punaratra teùàü måóhà sthitiþ syàdanavasthayaiva //}
iti / etad vakùyati
-----
{tadatra nidadhatpadam}(Ipv_4,1.16.)
iti pàdadvayena / %% ityanena adhikàrã dar÷itaþ / yat nigamayiùyati
-----
{ani÷amàvi÷an}(Ipv_4,1.16.)
iti / %% ityanena guruparvakramaþ / vakùyati
-----
{mahàgurubhirucyate sma ÷ivadçùñi÷àstre yathà}(Ipv_4,1.16.)
iti / evaü pratyabhij¤àtavyasamastavastusaügrahaõena idaü vàkyamudde÷aråpaü pratij¤àpiõóàtmakaü ca , madhyagranthastu hetvàdiniråpakaþ ,
{iti prakañito mayà}(Ipv_4,1.16.)
iti ca antya÷loko nigamanagranthaþ -- ityevaü pa¤càvayavàtmakamidaü ÷àstraü paravyutpattiphalam / naiyàyikakramasyaiva màyàpade pàramàrthikatvam ---- iti granthakàràbhipràyaþ
{kriyàsaübandhasàmànya}(Ipv_2,2.1.)
ityàdiùu udde÷eùu prakañãbhaviùyati -- iti tàvad granthasya tàtparyam sujana÷ca laukike÷varaparicita ã÷varaviùaye janam anujãviguõasaüpannaü prakà÷ayati ,
janaviùaye ca abhigàmikàdiguõasaüpannam ã÷varaü prakà÷ayati - iti
iyànarthaþ sàmànyena ùaùñhosamàsena dar÷itaþ %% iti / etacchlokàkarõanasamaye ca ÷iùyàõàm etadarthasaükramaõakrameõa parame÷varatàdàtmyameva upajàyate tàvat / tathà hi ---- %% ityàkarõanàt vayaü te jananamaraõapãóità aparyupastavçttaya÷ca , asmàkamayam upakàram icchan , mahe÷varasya dàsyam àsàdya , samastasaüpatsamavàptihetuü tatpratyabhij¤àm upapàdayati ; tata÷ca tatpratyabhij¤àmevaübhåtàü vayaü pràptà eva , itãtthameva hi adhikàriõi ÷àstràrthasya bimbapratibimbavat saükràntiþ loóliïàdãnàü viùayãbhavati prathamapuruùàrtha uttamapuruùàrthe paryasyati , na tu tàñasthyena ; adhikàryanadhikàriõoþ pratipattau vi÷eùàbhàvaprasaïgàt / àrogyakàmàþ ÷ivàü sevantàü sevadhvam ---- iti và vàkyàrthasya sevàmahai -- ityevaüråpeõa adhikàriõi dvitãyà kakùyà saükràntau , tçñãyakakùyàmeva bhàvikoñipatitàmapi puruùàrthasaüpattim akàlakalitasvaråpànuprave÷ena svàtmãkçtàm abhimanyamàne , tata eva vitatasaüvitsundaraparàmar÷o pårõatàbhimànapratilambhàt , anyasya tu anevaüråpatvenaiva anadhikàrità tàñasthyapràõà ---- iti / tadàstàm avàntarametat atigahanaü ca ---- iti sthitametat / etena ÷lokena ã÷varasàümukhyaü vineyànàü prayojanàdipratipàdanaü ca kriyate ---- iti /
{anantabhàvasaübhàrabhàsane spandanaü param /
upoddhàtàyate yasya taü stumaþ sarvadà ÷ivam //}
//1//
nanu ã÷varasya siddhireva kartavyà / keyaü siddhiþ ? na tàvat utpattiþ , nityatvàt / nàpi ã÷varasiddhikàràdayastasyopapattiü vidadhate / j¤aptiþ siddhiriti cet , anavacchinnaprakà÷asya pramàõavyàpàropàdheyaprakà÷àtmakasiddhyanupayoga eva / nanu anavacchinnastadãyaþ prakà÷a -- iti kathametat ; nãlasukhàdiprakà÷e hi tatprakà÷aþ kutaþ ? tadaprakà÷e'pi suptamårchàdau nitaràm , svaprakà÷e'pi và ã÷vare pramàtþõàü kiü vçttaü yena teùàü pramàõavyàpàrànupayoga ityà÷aïkyàha
-----
##
iha ka ã÷vare kãdç÷e kãdç÷ena pramàõena asti iti j¤ànalakùaõàü siddhim , nàstãti j¤ànalakùaõaü và niùedhaü kuryàt ? pramàtà iti cet , sa eva kaþ ?
dehàdirjaóaþ uta tadanyo và ka÷cit àtmàdi÷abdavàcyaþ ? so'pi svaprakà÷asvabhàvo và na và ? dehàdirjaóaþ iti cet , sa eva svàtmani asiddhaþ paratra kàü siddhiü kuryàt ? àtmàpi asvaprakà÷o jaóa eva tattulyayogakùemaþ / svaprakà÷asvabhàvaþ iti cet , kãdç÷ena svena råpeõa bhàti ? yadi pariniùñhitasaüvinmàtraråpeõa , tadà saüvidàü bhedanam , bheditànàü ca antaranusaüdhànena abhedanaü na syàt ; tena svatantrasvaprakà÷àtmatayà tàvat sa bhàsate , bheditànàü ca antaranusaüdhànena abhedanaü na syàt ; tena svatantrasvaprakà÷àtmatayà tàvat sa bhàsate , tathàbhàsamàna÷ca kãdç÷amã÷varaü sàdhayet niùedhet và ? kartçj¤àtçsvabhàvam iti cet nanu sa pramàtaiva tathàbhåtaþ iti ko'nyaþ saþ ? nanu sarvakartçtvasarvaj¤atve pramàturna staþ ; na khalu sarva÷abdàrtho j¤àtçkartçtvayoþ svaråpaü bhinatti , bhedadar÷ane'pi ã÷varaj¤ànacikãrùàyaj¤àdernityasya viùayeõa akàraõabhåtena anàdheyàti÷ayatvàt / prakà÷amànatànayanameva viùayatvam iti cet , aprakà÷asvabhàvasya tathàtvamanucitam ---- iti vakùyàmaþ / prakà÷amànasvabhàvatve viùayo'pi sarvàtmanà prakà÷a eva nimagna iti prakà÷aþ prakà÷ate ---- ityetàvanmàtraparamàrthatve kaþ sarvaj¤àsarvaj¤avibhàgaþ ? , pramàõamapi evaü siddhatvàsiddhatvàbhyàü paryanuyojyam ; evaü siddhirapi / tasmàt viùayàbhimataü vastu ÷arãratayà gçhãtvà tàvat nirbhàsamàna àtmaiva prakà÷ate viccheda÷ånyaþ , suùuptamapi prati prakà÷ata eva , anyathà smçtyayogàt ; prakà÷asya ca nityatvàt vicchedahetorabhàvena , anyapramàtrapekùayà ca prakà÷amànatvàt , svaparapramàtçvibhàgasya tatsçùñasya màyãyatvena vakùyamàõatvàt / sa càyaü svatantraþ / svàtantryaü ca asya abhede bhedanam , bhedite ca antaranusaüdhànena abhedanam ---- iti bahuprakàraü vakùyàmaþ / etadeva asya pàrame÷varyaü mukhyamànandamayaü råpam ---- iti pårvamupàttaü %% iti / tadeva tu svàtantryaü vibhajya vaktuü %% iti pa¤cànnirdiùñam / j¤ànapallavasvabhàvaiva hi kriyà ---- iti vakùyate / tena sarvakriyàsvatantre sarva÷aktike ---- iti yàvad uktaü bhavet tàvadeva %% iti / iyameva ca saüvitsvabhàvatà / saüviditi tu ucyamànà vikalpyatvena prameyatàü spç÷anto sçùñatvàt na paramàrthasaüvit ---- iti vakùyàmaþ / kartà j¤àtà ca mahe÷vara ---- ityabhidhàne'pi sa eva prakàra àpatet , iti yathà yathà prameyabhåmikàpàdananyakkàrakalaïkaparihàraþ ÷akyaþ tathà tathà yàvadgati yatitavyam , iti bhåtavibhaktyà nirde÷aþ kçtaþ / upade÷àvasare hi sarvàtmanà tàvat sà prameyatà asya parihartum a÷akyà / %% iti , svasmin anapàyiråpe svabhàve ityanena , vai÷eùikàdyabhimatajaóàtmavàdaniràsaþ / %<àdisiddhe>% iti , avicchinnaprakà÷e ityarthaþ / %% iti , etadeva màhe÷varya yad anavacchinnaparkà÷atvena j¤àtçkartçtvadhàropàrohaþ / %% iti , yasya tu vai÷eùikàderjaóa àtmà sa siddhiü karotu ã÷varaviùayàm ; anyastu sàükhyàdiniùedham ; sàükhyo'pi viùayàvabhàsanaråpaü j¤ànaü buddhidharmamicchan àtmànaü vastuto jaóameva upaiti ; na ca jaóàtmà svàtmanyapi durlabhaprakà÷asvàtantryale÷aþ kiücit sàdhayituü niùeddhuü và prabhaviùõuþ pàùàõa iva ; na ca ajaóàtmano'pi etad ucitam , tathà hi ---- sa svàtmani siddhimitthaü kuryàt ---- yadi asya so'bhinavatvena bhàsamànaþ pårvaü na bhàsate , na bhàsanaü cet jaóataiva / niùedhaü ca itthaü vidadhyàt ---- yadi sa na prakà÷ate tathà ca jaóaþ , na ca jaóasya etat yuktam ityuktam , nàpi ajaóasya ; tasmàt saüvitprakà÷a eva ghañàdiprakà÷aþ , na tvasau svatantraþ ka÷cit vàstavaþ ; prakà÷a eva ca àtmàþ ; tat na tatra kàrakavyàpàravat pramàõavyàpàro'pi nityatvavat svaprakà÷atvasyàpi tatra bhàvàt //2//
nanu kàrakavyàpàraþ pramàõavyàpàra÷ca yadi ã÷vare na saübhavati , tarhi pratyabhij¤àpayàmi ---- iti yo vyàpàra uktaþ sa katamo vyàpàraþ
-----
ityà÷aïkyàha
-----
##
sa ã÷varasvabhàva àtmà prakà÷ate tàvat , tatra ca asya svàtantryam iti na kenacidvapuùà na prakà÷ate , tatra aprakà÷àtmanàpi prakà÷ate prakà÷àtmanàpi ,
tatràpi prakà÷àtmani sarvathà prakà÷àtmanà prakà÷o bhàga÷o và ; bhàga÷aþ prakà÷ane sarvasya vyatirekeõa avyatirekeõa và , katipayasya vyatirekeõa avyatirekeõa và , uktaprakàrapårõatayà và ; tadamã sapta prakàràþ / tatra prathamaþ prakàro jaóollàsaþ , antyaþ parama÷ivàtmà , madhyamà jãvà bhàsàþ , saiva bhagavato màyà vimohinã nàma ÷aktiþ , tadva÷àt prakà÷àtmatayà satatam avabhàsamàne'pi àtmani bhàgena aprakà÷anava÷àd %% sarvathà hçdayaügamãbhàvamapràpte ata eva pårõatàvabhàsanasàdhyàm arthakriyàm akurvati , tatpårõatàvabhàsanàtmakàbhimànavi÷eùasiddhaye
%% vyàkhyàtapårvà pradar÷yate , katham ? %<÷akteþ>% ã÷varaniùñhatvena prasiddhàyà dçkkriyàtmikàyàþ , %<àviùkaraõena>% pradar÷anena ,
abhimànasàdhyàrthakriyàõàü tadabhimànasiddhyà vinà asiddheþ ; tathà ca dçùñàntaü dar÷ayati
-----
{taistairapyupayàcitaiþ /}(Ipv_4,1.17.)
iti / etaduktaü bhavati ---- na kàrakavyàpàro bhagavati , nàpi j¤àpakavyàpàro'yam , api tu mohàpasàraõamàtrametat , vyavahàrasàdhanànàü pramàõànàü tàvatyeva vi÷rànteþ / ghaño'yamagragaþ pratyakùatvàt ---- ityanena hi ghaño na j¤àpyate pratyakùeõaiva prakà÷amànatvàt , anyathà pakùe hetvasiddheþ , kevalaü mohamàtramapasàryate / ya÷càyaü mohastadapasàraõaü ca yat , tadubhayamapi bhagavata eva vijçmbhàmàtram , na tu adhikaü kiücit ---- ityuktaü vakùyate ca //3//
nanu paridç÷yamàne bhàvarà÷au kimãyà ÷aktiràviùkriyate kaü ca prati iti / jaóànàü tàvat na j¤ànàtmikà ÷aktirasti , kriyàtmikàpi svàtantryapràüà svàtantryavyapagamàd asaübhàvanàbhåmireva ; tathà ca ratho gacchati ---- ityàdau upacàraü kecana pratipannàþ , na ca jaóànprati vyavahàrasàdhanam ucitam ; atha ajaóajãvajjanatàdhikàreõa ubhayamapi , tarhi sarvasya svàtmà mahe÷vara ---- iti dårataraü viprakarùità pratyà÷à , tadetad à÷ïkya niråpayati
-----
##
%% iti yuktyupakramaü dyotayati , dç÷yatàü kila ityarthaþ / %% ityanena sàdhyaü såcyate , hinà heturityanye , prakçtaü sàdhyaü hetusiddhyàyattamupakramyate ityarthaþ / tena iti buddhivartinà , tata eva smaryamàõena granthena varõayiùyamàõena prakàreõa yasmàt sarvametad yuktam iti %% iti ÷abdasya vàrthaþ / iha tàvat bhàvarà÷iryathà vimç÷yate tathà asti , astitvasya prakà÷aü ÷araõãkurvataþ prakà÷apràõitade÷ãyaü à÷ritya samunmevàt , avimçùñaü hi yadi vastu tanna nãlaü na pãtaü na sat na asaditi kuta iti paryanuyoge kimuttaraü syàt / tena yad yathà yàvat avàdhitaü vimç÷yate tat tathà tàvat asti , tat eva de÷akàlàkàravitatàtmàno 'pi dravyakriyàsaübandhàdayaþ ekatvena paramàrthasanta iti vakùyate
{kriyàsaübandhasàmànya}(Ipv_2,2.1)
ityàdinà , tata÷ca vitatamapi idaü vi÷vaü saükùepavimar÷ada÷àdhirohe jaóaü jãvacca ---- ityetàvatà dvayaråpeõa asti / tatra jaóà vimç÷yamànà na svatantrà bhavanti , vimç÷yamànatà hi teùàü na sva÷arãravi÷ràntaþ ko 'pi dharmaþ jaóatvàbhàvaprasaügàt , mama nãlaü bhàti mayà nãlaü j¤àyate iti / teùàm %% cinmayatve 'pi màyàkhyayà ã÷vara÷aktyà jàóyaü pràpitànàm , %% pramàtàramà÷ritya %% tatpramàtràbhimukhyena avasthànam , tato jaóà nàma na pçthak santi / yathoktaü granthakçtaivaþ
-----
{evamàtmanyasatkalpàþ prakà÷asyaiva santyamã /
jaóàþ prakà÷a evaikaþ svàtmanaþ svaparàtmabhiþ //}
iti / sa eva hi svàtmanà san vaktavyo yasya anyànupahitaü råpaü cakàsti ; na ca bhàråpànupahitaü jaóaü nàma ki¤cit , tena jaóànàü hi ÷aktiràviùkriyate jaóànprati ---- ityetat tàvat nirutthànameva / ye tu anye jaóebhyo jãvanta ---- iti nàma prasiddhàþ teùàmapi ÷arãrapràõapuryaùñaka÷ånyàkàràþ tàvat jaóà eva iti teùàmapi kimucyate / ata eva ghaña÷arãrapràõasukhatadbh|avaråpaü yallagnaü bhàti tadeva jãvaråpabhåtaü satyam ; tasya ca àpàte yadyapi bahutvaü bhàti tathàpi tat jaóàtmakavedya÷arãràdyupàdheþ / tatastat apàrabhàrthikam anyonyà÷rayàt , jãvà hi jaóabhedàt bhedabhàginaþ jaóà÷ca jãvabhedàt , etaddeho 'yam etadvedyo 'yam ---- iti bhedam upeyuþ , nãlapãtàdibhàvabhedàstu pramàtçsaülagnatayà bhedabhåmimeva paramadhiråóhà iti / kim tena / tadayaü jãvànàmabheda eva saüpanna iti jãvan pramàtà ---- iti jàtam / jãvanaü ca jãvanakartçtvaü tacca j¤ànakriyàtmakam , yo hi jànàti ca karoti ca sa jãvati ---- ityucyate / tadayaü pramàtà j¤ànakriyà÷aktiyogàd ã÷vara ---- iti vyavahartavayaþ puràõàgamàdiprasiddhe÷varavat ; tadprasiddhàvapi sarvaviùayaj¤ànakriyà÷aktimattvasvabhàvameva ai÷varyaü tanmàtrànubandhitvàdeva siddham ; tadapi ca kalpite÷vare ràjàdau tathà vyàptigrahaõàt , yo yàvati j¤àtà kartà ca sa tàvati ã÷varp ràjeva , anã÷varasya j¤àtçtvakartçtve svabhàvaviruddhe yataþ ; àtmà ca vi÷vatra j¤àtà kartà ca ---- iti siddhà pratyabhij¤à / j¤ànakriyà÷akto eva svàbhàvikyau apraråóhabhedonmeùe sadà÷ive÷varau , bhedasya sàmànyataþ prarohe vidyàkale , vi÷oùataþ prarohe buddhikarmendriyagaõa iva bhaviùyati / jaóà iti ajãvantaþ , anye ca jãvanta ---- ityàpàte tàvad bhàti na tu saüvidàpàte bhàtãti jãvatàmiti jaïgamà eva amã itthaü nirdiùñàþ //4//
nanu j¤ànakriye eva kathaü siddhe yata ai÷varyavyavahàraþ prasàdhyate ---- iti ÷aïkàü ÷amayitumàha
-----
tatra j¤ànaü svataþ siddhaü kriyà kàyà÷rità satã /
parairapyupalakùyeta tayànyaj¤ànamåhyate //5 [Ipv_1,1.5] //
ahaü jànàmi , mayà j¤àtaü j¤àsyate ca ---- ityevaü svaprakà÷àhaüparàmar÷apariniùñhitameva idaü j¤ànaü nàma , kiü tatra anyat vicàryate , tadaprakà÷e hi vi÷vam andhatamasaü syàt , tadapi và na syàt , bàlo 'pi hi prakà÷avi÷ràntimeva saüvedayate / taduktam
-----
{vij¤àtàramare kena bojànãyàt /}(bç. 2,5.19)
iti / tannihnave hi kaþ pra÷naþ , kim uttaraü ca syàt ---- iti / tatra ca jànàmi ---- ityantaþsaürambhayogo 'pi bhàti , yena ÷uklàderguõàt atyantajaóàt jànàmi ---- iti ---- vapuþ citsvabhàvatàm abhyetiþ ; sa ca saürambho vimar÷aþ kriyà÷aktirbhavati / yaduktam asmatparameùñhi÷rosromànandapàdaiþ ----
{ghañàdigrahakàle 'pi ghañaü jànàti sà kriyà /}
iti / tena àntarã kriyà÷aktiþ j¤ànavadeva svataþ siddhà svaprakà÷à , saiva tu sva÷aktyà / pràõapuryaùñakakrameõa ÷arãramapi saücaramàõà spandanaråpà satã vyàpàràtmikà màthàpade 'pi pramàõasya pratyakùàderviùayaþ / sà ca para÷arãràdisàhityena avagatà svaü svabhàvaü j¤àtmakamavagamayati , na ca j¤ànam idantathà bhàti , idantà hi aj¤ànatvam , na ca anyadvastu anyena vapuùà bhàtaü bhàtaü bhavet , tat j¤ànaü bhàtyeva param , bhàti ca yat tadeva ahamityasya vapuþ iti paraj¤ànamapi svàtmaivaþ ; paratvaü kevalam upàdherdehàdeþ , sa càpi vicàrito yàvat na anya iti vi÷vaþ pramàtçvargaþ paramàrthata ekaþ pramàtà sa eva ca asti / taduktam
-----
{........... prakà÷a evàsti svàtmanaþ svaparàtmabhiþ /}
iti / tata÷ca bhagavàn sadà÷ivo jànàti ityataþ prabhçti krimirapi jànàti ---- ityantam eka eva pramàtà iti phalataþ sarvaj¤atvaü pramàtuþ / evaü kartçtve 'pi vàcyam / yaduktam asmatparameùñhibhiþ ÷ivadçùñau
-----
{ghaño madàtmanà vetti vedmyahaü ca ghañàtmanà /
sadà÷ivàtmanà vedmi sa và vetti madàtmanà //
nànàbhàvaiþ svamàtmànaü jànannàste svayaü ÷ivaþ /}
ityàdi / %<åhyate>% ityanena j¤ànena j¤ànasya prameyatvaü na nirvahati ---- iti dar÷ayati , anyathà hi anumãyate ---- iti bråyàt /
tadevaü yeùàü tàrkikapravàdapàüsupàtadhåsarãbhàvo na vçtto 'smin saüvedanapathe , te iyataiva àtmànamã÷varaü vidvàüso ghaña÷arãrapràõasukhatadabhàvàn tatraiva nimajjayanta ã÷varasamàviùñà eva bhavanti / tato 'yam upoddhàtaþ / upa iti àtmanaþ samãpe ñaïkavat ã÷varapratyabhij¤ànalakùaõa utkarùo hanyate vi÷ràmyate yena ; etàvadeva ca asya granthasya tàtparyam ---- iti / tato 'pi ayam upoddhàtaþ / upàü÷u avitataü kçtvà uditi ÷àstrasya årdhva eva hanyate apasàryate prameyaviùayo vyàmoho yena ---- iti / gatyarthatvàdvà hanterj¤ànamarthaþ , j¤àyate prameyaü yena iti / kecittu gatiü striyaü gacchati ---- ityetadviùayameva hantyarthamàhuþ / evaü ÷lokacatuùñayàrthabhàvanàdàróhy|adeva labhyate parama÷ivaþ / iti ÷ivam //5//
iti ÷rãmadàcàryotpaladeva÷iùya ---- ÷rãmadàcàryalakùmaõaguptadattopade÷a ---- ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàü ÷rãpratyabhij¤àvimar÷inyàü j¤ànàdhikàre upoddhàtaþ /
iti prathamàhnikam // 1 //
____________________
atha dvitãyamàhnikam /
{pårvapakùatayà yena vi÷vamàbhàsya bhedataþ /
abhedottarapakùàntaü nãyate taü stumaþ ÷ivaþ //}
iha yat paramàrtharåpaü à÷aïkyamànapratipakùapratikùepeõa niråpayiùyamàõaü suùñhutamàü spaùñokçtaü bhavati / yadàha bhaññanàràyaõaþ
-----
{namaste bhavasaübhràntabhràntimudbhàvya bhindate /
j¤ànànandaü ca nirdvandvaü deva vçtvà vivçõvate //}
tatreha anàtmànã÷varavàdinàü bhràntibhedanapårvakaü paramàrthaü vivarãùyan tadudbhàvanaü tàvat ekàda÷abhiþ ÷lokaiþ karoti
{nanu svalakùaõàbhàsam ................................................................... /}
ityàdibhiþ
{......................................................................... tena kartàpi kalpitaþ //}
ityantaiþ / tatra ÷lokadvayena àtmano dhruvasya dç÷yànupalabdhyà abhàva uktaþ pratyakùàtmavàdinaþ prati / tatra ÷lokatrayeõa smçtyanusaüdhànaü saüskàràt siddham iti anyabàsiddhatvàt àtmànumànàya na paryàptam ---- iti proktam anumeyàtmavàdinaþ prati / tatra ÷lokena j¤ànàdi guõairguõini pratipattiþ ---- iti anumànaü nirastam / evam àtmànaü niràkçtya , tato j¤ànakriyà÷aktisaübandharåpamai÷varya niràkartuü j¤ànasya svaråpameva vyatiriktaü vàdyantaramate , sàükhyamate ca ayujyamànam ---- iti niråpitaü ÷lokadvayena / tata ekena kriyà nàma na kàcit kvacidapi asti ---- iti kathitam / tatra sàdhakaü pratikùipya bàdhakaü ca upanyasyati / tataþ saübandhasya ÷lokena nàstitvaü pratipàditaü pramàõàbhàvaü vadatà / ÷lokenaiva tatra bàdhakaü pramàõamuktvà , na àtmà sthiro nàpi j¤àtçtvakartçtvalakùaõam asya ai÷varyam ---- iti svapakùa upasaühçtaþ ---- iti pårvapakùasya piõóàrthaþ /
atha granthàrtho vyàkhyàyate /
##
##
%% iti àkùepe ; iha àtmà saüvitsvabhàvaþ sthiraþ iti tàvadayuktam , sthirasyàpi svaprakà÷asya aprakà÷anàt / tathà hi ---- ghañaprakà÷o ghañavikalpo ghañapratyabhij¤à ghañasmçtiþ ghañotprekùà ---- ityàdiråpeõa j¤ànànyeva prakà÷ante bhinnakàntàni bhinnaviùayàõi bhinnakàràõi ca / tatra nãlasya prakà÷aþ %% %% anyànanuyàyi svaråpasaükocabhàji , %% de÷akàlàkàraråpaü yasya %<àbhàsaþ>% prakà÷anam antarmukhaü yasmin bahirmukhãnasvaråpadhàriõi j¤àne tat avikalpakam viùayabhede 'pi ekajàtãyam , svaråpavaicitrye 'pi kàraõàbhàvàt / vikalpe hi vaicitryakàraõam abhilàpaþ , sa ca ata nàsti ; na hi abhilàpo nãlasya dharmaþ , na ca cakùurgràhyaþ , tato 'sau pràcyaþ smartavyaþ , aprabuddhe ca saüskàre na smçtiþ , tatprabodha÷ca vastudar÷anotthitaþ iti vastudar÷anasamaye 'bhilàpasmçtirnàsti /
tataþ %% vikalpakaü j¤ànam , sarvasya vikalpasya sàkùàt pàramparyeõa và nirvikalpakamålatvàt / %% iti ca anyaråpaü sàmànyalakùaõaü tasya viùayaþ , svalakùaõe 'tisaükocini vitatavikalpasàdhyasya vródhavyàvahàrikasya , aupade÷ikasya và saüketasya kartum a÷akyatvàt , kçtasyàpi vaiyarthyàt , tena hi ananuyàyinà na punarvyavahàraþ / tacca bahubhedam , yatastat abhilàpena saüjalpàtmanà ÷abdaråpeõa saha vartate / ÷abdanaü ca idam ---- iti , tat ---- iti , tadidam ---- iti , bhavedidam ---- iti , idaü và idam ---- ityàdi bahudhà bhidyate / tacca na viùayapakùo vartate , api tu tasya vikalpasya svaråpameva vicitrokurvat pratibhàti iti vikalpo bahubhedaþ / evam anubhavavikalpaparamparà tàvat svaprakà÷atvena bhàti /
syàdetat , yallagnàsau paramparà so'pi àbhàti ---- iti ; tatra , yato dvayamapi etad avikalpetararåpaü na anyasya %% etadatiriktasya draùñuþ anubhavituþ saübandhi , dç÷yasya tu bhavatu bàhyàrthavàde / atra hetuþ ---- yataþ %% draùñuþ , ata eva saüvitsvabhàvatopagamàt svaprakà÷atàyogyatvàt àpannopalabdhilakùaõapràpteþ , %% etadbodhadvayamadhye nàsti avabhàsaþ / nanu astyeva avabhàsaþ ---- iti asiddhà dç÷yànupalabdhiþ / tathà hi ---- ahaü vedmi , ni÷cinomi , smaràmi idam ---- iti vidàdiprakçtyartharåpàt j¤ànasmçtyàdeþ idam ---- iti ca karmaråpàt viùayàt atiriktameva aham ---- iti anuyàyini prakà÷e anuyàyiråpaü bhàti / ka evamàha bhàti ---- iti ? bhànaü hi avikalpakam , aham ---- iti ÷abdànuviddho vikalpapratyayaþ / nanu tathàpi kim anena vikalpyate , ÷arãrasantàno và kç÷o'ham ---- ityàdipratyayàt , j¤ànasantàno và sukhyaham ---- iti pratãteþ ? matvarthãya÷ca santànameva spç÷ati nàtiriktam / tadetaduktam ---- %% ÷arãram , àdigrahaõàt j¤ànam , avasyati , saütànaråpatayà vikalpayati ava÷yam ; sadç÷àparabhàvabhedagrahaõasàmarthyavàsanàviùñatvàt ---- iti / %% iti na asmàbhirnihnutà , %% ityanena saügçhãtatvàt / etaduktaü bhavati ---- ahaüpratãtireva tàvat na àtmà , tasyà api vikalparåpatvàt asthairyàcca / etatpratãtipratyayo 'pi nàsti anyaþ ÷arãràdeþ , bhavannapi và vedyapakùapatitaþ syàt ---- iti / tathàpi saüvitsaüvedyavyatiriktasya àtmano na siddhiþ ---- ityetat api÷abdena dyotitam / evaü nàsti àtmà saüvitsaüvedyatryatirikto dç÷yasya tasyànupalabdheþ ---- iti //1// //2//
atra àtmavàdyanumànamutthàpayati
-----
##
iha smçtikàle susmårùito 'rtho bhavatu , dhvaüsatàü và ---- iti kintena(KSS: kimanena) , anubhavastàvat dhvastaþ ---- ityatra sarvasya avivàdaþ , tameva ca anurundhànà smçtirjàyate / tathà hi ---- smçtau na arthasya prakà÷aþ , na adhyavasàyaþ , nàpi anubhavasya arthasya ca aïgulidvayavat , nàpi anubhavavi÷iùñasya arthasya daõóivat , sarvatra ayam ---- iti pratyayaprasaïgàt ; kiütu anubhavaprakà÷a eva smçtau pradhànam , anubhavasya tu arthaprakà÷àtmakatvàt anubhavaprakà÷anàntarãyako 'rthàvabhàsaþ iti / sarvathà yadi anubhavo dhvastaþ , tadà tatprakà÷aråpà kathaü smçtistaddvàreõa arthaviùayà syàt , tayà ca sarvo vyavahàraþ kriyamàõo dçùñaþ ityasau svaråpeõa anapahnavanãyà satã anubhavasya nà÷e kiücit avinaùñam àvedayati / tadeva ca anubhavakartç ---- anubhavitçråpam , àtmà anubhàvako nityaþ ---- iti / iyadeva ca àtmasiddherjãvitam / tattu na adhikam ihaiva unmãlitam àcàryeõa , vaktavya÷eùavivakùayà pårvapakùo mà tàvat samàpat ityà÷ayena / %% iti / arhtastàvat tasyàm akiücitkaraþ , anubhava÷ca dhvastaþ iti na kenacitprakàreõa smçtiþ syàt , tadabhàve ca saüketa÷abdasmçtyàyattà api astaïgatàþ sarve vikalpàþ , nirvikalpaü ca andhabadhiramåkapràyam iti hanta niràkrandam avasãdet vi÷vam ---- iti //3//
iha kàryàtirekeõa tàdçk kalpanãyaü yat kàryasiddhaye paryàpnoti , na caivam àtmà , artho hi tàvat smaryate , sa ca anubhavaprakà÷amukhena , anubhava÷ca dhvastaþ ---- ityuktam ; yadi àtmà ka÷cidasti , kiü tena / etadapi hi vaktavyam ---- àkà÷amapi asti ---- iti / atha ucyate ---- na kevalena àtmanà etat siddhyati , api tu anubhavasaüskàro 'pi atra upayogã ---- iti , tarhi sa evàstu , kim anena ? ---- tadetat dar÷ayati
-----
##
%% anubhåteùu %% yà %% tasyàm anubhavo dçgàtmà %% arthà÷aspar÷e , sa ca %% naùño'nubhavaþ ,
tasya hi anà÷e idam ---- ityeùa eva atruñitaþ prakà÷aþ iti kà smçtiþ , tadanubhavità kiü smçteþ kuryàt ---- iti /
%% viùaye %% vçttaþ %% tasyàþ smçteþ %% smaryamàõam / tatpadà ---- iti bahuvrãhiþ , %% iti smçtiþ //4//
nanu j¤ànàntarasya viùayeõa kathaü tasyàþ viùayitvàbhimànaþ ---- ityà÷aïkyàha
-----
##
anubhavena hi saüskàro janyate svocitaþ , saüskàra÷ca pràtanaråpàü sthitiü sthàpayati , àkçùña÷àkhàde÷cirasaüvartitasya vivartyamànasya bhårjàdeþ / tena atràpi saüskàraþ tàü smçtiü pårvànubhavànukàriõãü karoti ---- iti tadviùaya eva smçterviùayaþ /
evaü tarhi %% yathà àyàsàya param , tadvat àtmà sthiraþ kalpanàyàsamàtraphalaþ iti kiü tena , sarvaü hi saüskàreõa jagadvyavahàrakuñumbakaü kçtakaràvalambam ---- iti //5//
nanu tasmaiva saüskàrasya à÷rayo vaktavyaþ , sa hi guõatvàd à÷rayamapekùate , ya à÷rayaþ sa àtmà syàt ---- ityà÷aïkyàha
-----
##
iha saüskàre jàyamàne , yadi àtmano vi÷eùaþ , sa tarhi avyatiriktaþ iti na nityaþ syàt ; atha na ka÷cit asya vi÷eùaþ , tena tarhi kim / atha saüskàra eva asya vi÷eùaþ , tarhi na vyatirikto 'sau iti punarapi anitye j¤àne saüskàraþ ---- ityàyàtam / anubhavàdvi÷iùñaü vi÷iùñasmrñyàkhyakàryakàri j¤ànaü paramparayà jàyate ---- iti iyàneva saüskàràrthaþ / atha saüskàràtmà vyatirikto vi÷eùaþ , tasya tarhi kimasau / saübandha÷ca vyatirikto niràkariùyate / evaü j¤ànasukhaduþkhecchàdveùaprayatnadharmàdharmà api vikalpanãyàþ / etadàha ---- %% iti àtmano %% aïgãkriyamàõeùu teùu satsvapi , àtmanaþ %% vi÷eùàbhàvàt sa tàvat àtmà smrñau na vyàpriyeta , asmatçråpàsaüskçtaråpàdipràcyaråp|anapàyàt , iti %% ---- iti / ahaü smaràmi ---- iti yaþ %% so'pi ÷arãrasaütàno j¤ànasaütàna÷ca adhyàvasãyate , %% / pårvaü hi uktam
-----
{ahaüpratãtirapyeùà ÷arãràdyavasàyinã /}(Ipv_1,2.2)
iti / evam àtmani sàdhakaü pramàõaü pratyakùamanumànaü ca paràkçtam , bàdhakaü ca såcitaü ---- dharmayoge nityatàhàni , anyathà kiü tena / taduktam
-----
{carmopama÷cetso'nityaþ svatukya÷cedasatsamaþ /
varùàtapàbhyàü kiü vyomna÷carmaõyasti hi tatphalam //}
iti //6//
ittham àtmànaü niràkçtya , tasya ai÷varyamapi niràkartuü j¤àna÷aktimeva parãkùitumàha
-----
##
paràbhyupagamena prasaïgàpàdanam etat pårvapakùavàdã karoti ---- prasaïgaviparyayalàbho me bhaviùyati ---- iti / tatra àtmavàdã nityatvam àtmana itthaü bråte ---- iha kàlo nàma idaübhàvavi÷iùñasya vi÷eùaõatàm avalambamànaþ taü vi÷iùñãkurvan tatsaükocàt anityaü saüpàdayati / àtmana÷ca citsvabhàvatvàt idam ---- iti prathanàbhàvena vi÷eùyatvaü nàsti , vi÷eùaõavi÷eùyabhàvo hi yojakàyattaþ , na ca svaprakà÷e yojakàntaram asti / sa itthaü bruvàõaþ paryanuyujyate ---- %% tarhi svaprakà÷am iti tatràpi eùaiva vàrtà iti tadapi kasmàt na nityam ? na ca dvayornityayoþ ka÷cit saübandhaþ , kàryakàraõabhàvo hi asau nànyaþ , tata àtmano j¤ànaü ÷aktiþ iti avasannam adaþ / atha na svaprakà÷aü j¤ànaü tarhi parasyàpi ado na prakà÷aþ ,
svaprakà÷aråpàve÷anaü hi asau parasya vidadhat bodhaþ prakà÷o bhavati parasyàpi , tataþ svaprakà÷atà÷ånyo na asau arthasya prakà÷aþ syàt , bhàvàntaravat //7//
jaóo'pyasau ittham arthasya prakà÷o bhaviùyati ---- iti sàükhyamatam à÷aïkate
-----
##
iha tàvat arthaü jànàmi ----ityasti vyavahàraþ / tatra arthasya prakà÷aþ ---- ityetàvàneva paramàrthaþ / tat na arthasya svaü råpam , sarvaü prati tathàtvaprasaïgàt , na kaücitprati và iti sarvaj¤am aj¤aü và jagat syàt / nàpi arthe anyata etadråpam upanipatitam , eùa eva hi doùaþ syàt / tat nånam anyatraiva ayaü dharmaþ tattvàntare , tatràpi katham arthasya prakà÷aþ syàt iti nånaü tatra tattvàntare so'rthaþ pratibimbatvena upasaükràmati / tat tattvàntaraü sattvapràdhànyàt pratibimbagrahayogyaü tamasà''cchàditatvàt sakalapratibimbanato vyàvartitam , bhàge rajasà tamaso'pasàraõàt kiücideva pratibimbakaü gçhyàti , tadeva buddhitattvam ucyate / arthapratibimbagraha÷ca j¤ànam asya vçttiråpaü pårvavyapade÷atirodhàyakadadhyàdipariõàmavilakùaõapariõativi÷eùàtmakam / evam %% tàvat %% dhàrayati / iya÷ca sattvàdãnàü sukhaduþkhamoharåpatayàü bhogyatvàt jaóam iti darpakùavat aprakà÷am / na ca bhogyasya aprakà÷asya tadviruddhabhoktçtàråpaprakà÷àtmakasvabhàvasaübhavo yuktyanupàtã iti tadvilakùaõena bhoktrà bhavitavyam / sa ca prakà÷aþ ---- ityetàvatsvabhàvaþ , svabhàvàntaraü hi aprakà÷aråpaü bhogyaü kathaü bhoktuþ svabhàvatayà saübhàvyeta / sa ca prakà÷amàtrasvabhàvatvenaiva yadi vi÷vasya prakà÷aþ ,
tarhi yugapadeva prakà÷eta , ghañaprakà÷o'pi pañaprakà÷aþ syàt iti vi÷vaü saükãryeta / sa ca arthàt arthapratibimbàt tadàdhàràcca buddhitattvàt anyaþ katham arthasya prakà÷aþ syàt , asaübandhàt / tasmàt buddhireva svacchatvàt prakà÷apratibimbamapi gçhõàti / tataþ prakà÷apratibimbaparigrahamahimopanataprakà÷àve÷abuddhitattvàve÷itapratibimbakanãlàdyarthaparyantasaükrànteþ prakà÷àve÷asya arthaþ prakà÷ate iti siddho vyavahàraþ / tadevaü j¤ànaü jaóabuddhitattvàvyatirekàt jaóamapi citpratibimbayogàt viùayasya prakà÷aþ ---- iti /
etadeva tàvat anucitam ---- yat prakà÷àtmà pumàn buddhau pratibimbam arpayati , samànaguõe bimbakàpekùayà ca vimale pratibimbasaükràntidar÷anàt , råpavati àdar÷e ghañaråpapratibimbavat ; àtmabuddhyo÷ca ativailakùaõyam , àtmàpekùayà ca na buddhirvimalà tat bahvatu tàvat etat ---- iti %% ÷abdena såcayati /
kiütu pratibimbavàdenàpi na kiücit pratisamàhitaü bhavet ---- iti dar÷ayati
-----
#<.............. ajaóà saivaü jàóye nàrthaprakàsatà // Ipk_1,2.8 //>#
caitanyapratibimbayoge yadi tàvat tatpratibimbakamapi mukhyaü prakà÷aråpameva na bhavati , tenàpi na kiücit kçtaü syàt , na hi pratibimbatavahnipu¤ja àdar÷o dàhyaü dahet / atha mukhyaprakà÷aråpameva tatpratibimbakam , tat tarhi buddheravyatiriktam iti mukhyaprakà÷aråpaiva buddhirjàtà iti / yato viruddhadharmàdhyàsàt bhãrubhiþ etat kalpitam / sa eva punaþ jàjvalyamànaü nijam ojo jçmbhayati , tata÷ca sà buddhireva cinmayã syàt , kiü puruùeõa / evam arthapratibimbakadvàreõa arthamayã ---- ityapi àyàto vij¤ànavàdaþ / kuta etasyàþ tadråpatvam ---- iti , pårvakàraõaparamparàtaþ ---- iti utaraü vàcyam / evaü saiva cet cidråpà , pràgvat nityatàprasaïgaþ ; na ceta cidråpasyàpi nityatà , tarhi àtmà na nityaþ ka÷cidasti , yasya j¤ànaü nàma ÷aktiþ syàt iti j¤ànamàtrameva asti / yo 'rthaprakà÷aråpo bodho ya÷ca vikalpasmçtyàdiråpaþ tàvatà arthavyavahàrasiddheþ ---- iti prasaïgaviparyayalàbhaþ %% ityàdeþ ÷lokadvayasya tàtparyam //8//
evaü j¤ànaü parãkùya kriyàü parãkùate
-----
##
iha parispandaråpaü tàvat gavcchati , calati, patati ---- ityàdi yat pratibhàsagocaram , tatra gçhase÷agatadevadattasvaråpàt anantaraü bàhyade÷avartidevadattasvaråpam ---- ityetàvat upalabhyate , na tu tatsvaråpàtiriktàü kàücit anyàü kriyàü pratãmaþ / %% ityatra tu prabhàtakàlàviùñadevadattasvaråpaü tataþ praharakàlàliïgitatatsvaråpam ---- ityàdi bhàti , %% ityatra madhuravasturåpam amlavasturåpam dravaråpaü kañhinaråpam ---- ityàdi / evaü sàdç÷yàcca tatra pratyabhij¤à bhinne'pi kàyake÷anasvàdàviva / de÷àkàrànyatve tu kàlànyatvam ava÷yaübhàvide÷akàlànyatve 'pi , svaråpasyaiva de÷atvàt , kàlabhede ca svaråpabhedàt , de÷akàlàkàrà àkàra eva yadyapi paryavasmanti , tathàpi sthåladçùñyà asti bhedaþ iti te hi bhedena bauddhairucyante ---- iti tàtparyam / evaü pratyakùeõa na dç÷yate kacit kriyà , tadbhàvàt na tatpårvakeõa anumànena , kàryaü ca pràmapràptyàdyuttarakùaõaråpaü tadde÷avasturåpàdi iti kàryànyathànupapattyàpi na sà kalpyà / evaü pratyakùànumànàbhyàü tasyà adçùñiþ ---- iti sàdhakapramàõàbhàva uktaþ /
bàdhakamapi àha
-----
#<................... na sàpyekà kramikaikasya cocità // Ipk_1,2.9 //>#
tatra pårvàpararåpatà kùaõànàü vikalpabudvyànusaüdhànàt , na tu svàtmani kiücit pårvam aparaü và , vastumàtraü hi tat / ato vikalpapràõitaü pårvàparãbhåtatvaü kramaråpatà kriyàyàþ kiücit kùaõaü na vastu spç÷ati , te hi kùaõà na anyonyasvaråpàviùñàþ iti katham %% kriyà , kramo hi bhedena vyàptaþ abhi÷ne tadabhàvàt , bhedasya viruddham ekyam iti kathaü %% iti syàt ? atha ekatra à÷raye'vasthànàt ekà , tatràpi tatkùaõàtirikto na ka÷cit à÷rayo'nubhåyate , kùaõà eva hi prabandhavçttayo bhànti / kiü ca tathàbhåtairbhinnade÷akàlàkàraiþ kriyàkùaõairàviùña à÷rayaþ kathamekaþ syàt ?
ata eva %% iti sàdç÷yàt bhavantã pratyabhij¤à na aikyaü vàstavaü gamayitumalam //9//
evaü j¤ànaü kriyàü ca parãkùya , yasmin sati te saübaddhe sarvaj¤atvasarvakartçtàråpai÷varyaprasàdhanàya prabhavataþ , taü saübandhaü dhvaüsayituü tadviùayaü pramàõàbhàvaü tàvadàha
-----
##
mçtppiõóe sati ståpakaþ , tatra sati ÷iviko yàvat ghañaþ ityevaü bhàvakùaõà eva upalabhyante , na adhikaü kiücit pratyakùeõa avabhàsate , nàpi anumànena ---- iti kriyàyàmiva vàcyam / sarvatra àdhàràdheyabhàvàdau ayameva panthàþ ---- pçthagråpakuõóavadarakùaõànantaraü nirantaràtmakavi÷iùñakuõóavadarodayaþ ---- iti / ayameva ca bhàvo bhàvàntareõa saha niyatapårvàparatayà vikalpena vyavahiyamàõaþ kàryakàraõabhàvaþ ---- iti abhidhãyate / na ca j¤ànakriyàbhyàü saha àtmanaþ kàryakàraõabhàvaþ àtmanastatkàryatvàbhàvàt , j¤ànasya ca svasàmagrokàryatvàt , kriyàyà÷ca abhàvàt iti na j¤ànakriyàsaübandho yato j¤àtçtvakartçtve syàtàm //10//
evaü pramàõaü paràkçtya , saübandhe bàdhakaü sàmànyavi÷eùamukhena niråpayati
-----
##
saübandhastàvat parasparapràptiråpo dvayoþ pràptibhàjorekastiùñhati ---- iti sàmànyalakùaõam / tacca katham ? na hi ekatra vi÷ramità÷eùa÷arãrasàro'nyatra vi÷ramitum alam svaråpabhedaprasaïgàt / etena saüyogasamavàyau tanmålà÷ca anye'pi saübandhà bàdhavidhuràü dhuram adhyàropità mantavyàþ / yo'pi cetaneùu tatkalpanayà ca acetaneùu pàratantryàtmà saübandho vyavahiyate , tatra siddhasya na pàratantryam asti siddhatvàdeva , asiddhasya nataràü niþsvaråpasya tàddharmyàyogàt / evamapekùàyàmapi vàcyam / dve ca råpe kathaü ÷liùyataþ ? dvayorekatvànupapatteþ ; ekatve và kaþ ÷leùaþ ? tasmàt j¤ànasaübandhàt %% iti yathà vikalpakalpito 'rtho na vastu tathà kriyàsaübandhàt %% ityapi kalpanàmàtram ---- iti pårvapakùasya saükùepaþ / iti ÷ivam //11// àditaþ 16 //
iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàü pratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü j¤ànàdhikàre pårvapakùavivçtirnàma dvitãyamàhnikam // 2 //
____________________
atha tçtãyamàhnikam /
{vinà yena na kiücitsyàtsamastà api dçùñayaþ /
anastamitasaübodhasvaråpaü taü stumaþ ÷ivam //}
etasmin pårvapakùe yaduktaü smçteþ saüskàramàtràdeva siddhiþ ---- iti , tadeva dåùayituü
{satyaü ....................................................... /}
ityàdi
{................ j¤ànasmçtyapohana÷aktimàn //}
ityantaü ÷lokasaptakam / kriyàyàü saübandhe ca dåùaõoddharaõaü dvitãye kriyàdhikàre bhaviùyati / yattu pareõa vyatiriktaü j¤ànaü kà÷àdasàükhyàdidçùñau niràkçtaü tadabhimatameva granthakçta iti tat dåùaõàntarameva / tatra ÷lokadvayena j¤ànasya svasaüvedanaråpatayà anubhavasya smçtau aprakà÷atvaü dar÷itaü saüskàrajatve 'pi / tataþ ÷lokadvayena smçteþ bhràntitvam à÷aïkàpårvakaü paràkçtya tçtãyena prasaïgàt sarvàdhyavasàyànàmapi bhràntitvà÷aïkà ÷amità / tataþ satyapi saüskàre smçtyanupapattau vyavahàrocchedaþ ---- iti ÷lokenoktvà svapakùe tadupapattiþ ---- iti ÷lokenoktam ---- iti tàtparyam / granthàrthastu niråpyate /
##
pårvapakùamadhyàt mayà tàvat bahu aïgãkartavyam ---- iti %% ityanena dar÷itam / yattu na aïgãkartavyaü tat dåùyate ---- ityetaduktaü %% ityanena vi÷eùàbhidhàyinà / iha smçtau viùayamàtrasya prakà÷o na samarthanãyo vartate yaþ saüskàràdeva siddhyet , kiütu anubhavaprakà÷ena vinà %% ityevaüråpà kathaü smçtiþ syàt , kathaü ca tayà vinà abhilàùeõa vyavahàraþ syàt ? anubhavena hi asya sukhasàdhanatà ni÷cità , tata upàdànam ; tatra pårvànubhavajanitàt saüskàràt etàvat jàtam / yadyapi tajj¤ànaü viùayeõa na janitam , tathàpi tadviùayam ---- iti / na ca etàvatà kiücit , àtmaniùñhe svaprakà÷aj¤àne viùayasyeva anubhavasya pràcyasya aprakà÷àt //1//
nanu saüsk|arajatvàdeva pràcyamanubhavamapi viùayãkurutàü smçtiþ ---- ityà÷aïkyàha
-----
##
%% j¤ànam , tacca jaóàt vibhidyate svaprakà÷aikaråpatayà ,
jaóo hi prakà÷àt pçthagbhåto vaktavyaþ , tena dçk %% , àbhàsaþ prakà÷amànatà sà svaü råpamavyavhicàri yasyàþ , svasya ca àbhàsanaü råpaü yasyàþ / satyapi bàhye taccharãrasaükràntaü na prakà÷anaü j¤ànasya råpaü bhavitumarhati , paraprakà÷anàtmakanijaråpaprakà÷anameva hi svaprakà÷atvaü j¤ànasya bhaõyate / nanu svàbhàsameva sat tat anubhavaj¤ànaü smaraõe bhàsiùyate , na ---- ityàha %% / paratra yadi dçk bhàseta tarhi na sà svàbhàsà , idameva hi svaprakà÷asya lakùaõam ---- svayaü hi yadi prakà÷eta tadà pareõa saha asaübandhàt saübandhapràõà kathaü %% iti saptamã saügacchatàm ; tathà ca råpaj¤ànena %% rasaviùayaü j¤ànaü na vedyate , evaü hi cakùuùaiva rasaþ phalato gçhãta eva syàt / nanu yadi na àbhàti smaraõe 'nubhavaþ kiü tarhi saüskàreõa kçtaü syàt , råpaj¤ànaü na rasaj¤ànajàt saüskàràt jàtam , tat katham ayaü prasaïgaþ ,
tasmàt saüskàra eva bhavatsaübhàvitadoùabhaïgàya prabhavet / naitat , yato hi asau tatsaüskàrasaüskçtàt samanantarapratyayàt utthitaþ smçtibodhaþ ,
tena tatsadç÷o bhavatu ÷àsvàsaünive÷a iva pårvasaünive÷atulyaþ , na tu yo yatsaüskàràt jàtaþ sa tasya vedanasvabhàvo bhavati ---- iti yuktam / sadç÷atvasyàpi gatiravagamaþ katham ? na hi anubhavaj¤ànaü sàdç÷yaü gamayati , nàpi smçtij¤ànam , parasparam asaüvedane dvayaniùñhasàdç÷yàdhyavasàyàyogàt , abhyasya ca tadubhayavedanaråpasya abhàvàt iti saüskàràt paraü saviùayatàmàtraü smçteþ siddham , na tu anubhavaviùayatvam , nàpi asya viùayasya pårvànubhavaviùayãkçtatvam ---- iti ni÷cayaþ eùaþ //2//
nanu yadi smçtij¤àne anubhavasya satyataþ prakà÷aþ syàt , tanmukhena ca tadviùayasya , tadà bhavet bhavadukteravakà÷aþ , yàvatà smçtirvikalparåpatvàt kevalamaparakà÷amànameva anubhavaü tadviùayaü ca adhyavasyati , tat iyaü bhràntisvabhàvà , tatra ko'yaü nirbandhaþ ? tadetat dar÷ayati ÷aïkyamànatvena
-----
##
na taddar÷anaü nàpi tadviùayaþ smçterviùayaþ , tathàpi tu ubhayam adhyavasãyate , bhramaråpatayà smçteþ / etat niràkaroti
-----
#<..................................... tadetadasama¤jasam // Ipk_1,3.3 //>#
atra kàrikayà upapattim àha
-----
##
anubhåtasya anubhavaprakà÷itasya viùayasya apramoùo'napahàraþ tathaiva prakà÷anaü yat etat smçteþ àtmãyaü råpaü tat tathàprakà÷anàbhàve vighañetamàm / kiü ca bhràntau asadvà àtmàkàro và prakhyàti , na tu tayà arthaþ svãkriyate tasya aprakà÷anàt iti tayà artho na vyavasthàpita eva / prakà÷anàtmà hi vyavasthàpanà , tata÷ca smaraõàdabhilàùeõa katham arthaviùayo vyavahàraþ ? na ca tadaprakà÷ane saüskàrajatvena kiücit kçtyam , taddhi sàdç÷yaü labdhum avalambyate ; na ca anubhavena viùayaprakà÷anàtmanà smçtyabhidhànàyà bhrànteþ kicidapi sàdç÷yam asti , sarvathà viùayamaspç÷antyà //4//
nanu yo'nubhavo ya÷ca tadviùayaþ sa yataþ tayà adhyavasãyate , tataþ aü÷àt sàdç÷yam anubhavena smçteþ , tatsiddhaye ca saüskàraparigrahaþ / %% iti kim ucyate ? %% iti cet na bhràntitvam ; %% iti cet punarapi viùayo na spçùña eva anayà iti sàdç÷yamiti ÷abdagaóumàtram , tadetat dar÷ayitumàha
-----
##
iha smçteþ anyasya và bhràntibodhasya svasaüvedanàü÷e prakà÷amàne na bhràntità , tatra vaiparãtyàbhàvàt ; yastu tatra adhyavasãyate svàkàraþ sa viparãtatayà asvàkàratvena arthatayà iti tatràü÷e bhràntità / sa càü÷o'rthalakùaõo na smçtyà anyayà và bhràntyà spç÷yate iti tatra asau tåùõãkà iti balàdeva tatràü÷e jaóatvam asyà àyàtaü ghañaj¤ànasyeva pañe / na ca jaóena viùayasya kiücit kçtyam , tata÷ca arthaviùayo vyavahàro vilupyeta /
atha tu tam avasàyaråpaü svasaüvedanàü÷aü svàkàraü và avalambya ajaóatvam asyàþ , evamapi %% nijaü svasaüvedanam ullekha÷ca svàkàraþ ---- itãyati eùà pariniùñhità smçtiþ iti viùayasya nàmàpi prahãtum a÷aknuvataþ %% smçtyadhyavasàyàt kathaü viùayasya vyavasthàpanaü vyavahàryatvasaüpàdanasàmarthyam ? //5//
saüskàre satyapi smçtiþ na kathaücana ghañate , tata÷ca parasparasaïgatihãnàni sakalàni j¤ànàni ---- iti yaduktaü ÷lokapa¤cakena tat idànãü prakçte yojayati
-----
##
%% lokasya yà kàcana %% vyavahàraþ sà sarvaj¤ànànàü yat %% ekaviùayabhàvopapannasmçtitàpràptiråpam , tatra àyattà / tathà hi ---- smaraõanibandhanàþ sarve vyavahàràþ / prathamamapi hi pratyakùaj¤ànam ahamitipårvàpararåpànusaüdhànena smaraõànupràõitena vinà na ghañate , pramàtari vi÷ràntyabhàvàt apratyakùatvaprasaïgàt / evaü sukhàdau mantavyam / hànàdànapreraõàbhyupagamàdavastu vyavahàràþ smaraõamayà eva / %% yat %% tato jàyamànà %% %% iti paràbhyupagame sati , %% na÷yati ---- iti saübhàvyate , kuta iti cet , vi÷eùaõadvàreõa hetumàha / %% tàvat %% j¤ànàni ---- anyat anubhavaj¤ànam , anyat idànãntanaü j¤ànaü vikalpàbhimatam , anyat smaraõasaümataü j¤ànam / tadetàni svaviùayaprakà÷amàtraråpàõi paraviùaye jaóàndhàneóamåkakalpàni , na ca anyonyasya prakà÷aråpàõi //6//
evaü na svaråpato na vedyayo và ekãbhàvaråpam anusaüdhànam asti / anyonyaü ca viùayaviùayibhàvo nàsti / na ca turyaü j¤àteyanibandhanam anusandhànàdhàyi saübhàvyate iti dhvaüseran vyavahàràþ / na ca %% iti bhavadabhãùña÷àpamàtràt te dhvaüsante , prakà÷ante yataþ tata etat àpadyate ---- etadeva samarthayitum udyantavyam ---- iti / tacca asmadabhimataprakàreõa vinà vidherapi a÷akyasamarthanam ---- iti dar÷ayati
-----
##
%% iti tàvat na kecit apahnuvate / sà tu saüvit yadi svàtmamàtravi÷ràntà arthasya sà kathaü prakà÷aþ ? sa hi arthadharma eva tathà syàt ; tata÷ca arthaprakà÷aþ tàvatyeva paryavasita iti galito gràhyagràhakabhàvaþ / ato 'rthaprakà÷aråpaü saüvidam icchatà balàdeva artho'pi tadråpàntargata eva aïgãkratavyaþ ; sa ca arthaprakà÷o yadi anya÷ca anya÷ca , tat na smaraõam upapannamityata eka eva asau ---- iti / ekatvàt sarvo vedyarà÷iþ tena kroóãkçtaþ ---- ityetadapi anicchatà aïgãkàryam / evamapi satatameva unmagnena nimagnena và vi÷vàtmanà prakà÷eta , tathà svabhàvatvàt / na caivam , ataþ svaråpàntarbruóitam artharà÷im aparamapi bhinnàkàram àtmani parigçhya , kaücideva arthaü svaråpàt unmagnam àbhàsayati ---- iti àpatitam / saiùà j¤àna÷aktiþ / unmagnàbhàsabhinnaü ca citsvaråpaü vahirmukhatvàt tacchàyànuràgàt navaü navaü j¤ànamuktam / evamapi navanavàbhàsàþ pratikùaõam udayavyayabhàja iti saiva vyavahàranivahahàniþ / tena kvacit àbhàse gçhãtapårve yat saüvedanaü bahirmukham abhåt , tasya yat antarmukhaü citsvaråpatvaü tat kàlàntare 'pi avasthàsnu svàtmagataü tadviùayavi÷eùe bahirmukhatvaü paràmç÷ati iti e÷à smçti÷aktiþ / yacca tat navaü bhàsayati smarati và tat vastutaþ saüvidà vi÷vamayyà tàdàtmyavçtti iti vi÷vamayaü pårõameva iti navaü na kiücit àbhàsitaü smçtaü và syàt / idamapi pravàhapatitam urãkàryam ---- yat kila tat àbhàsyate tat saüvido vicchiidyate , saüvicca tataþ , saüvicca saüvidantaràt , saüvedyaü ca saüvedyàntaraàt ; na ca vicchedanaü vastutaþ saübhavati , iti vicchedanasya avabhàsamàtram ucyate / na ca tat iyatà pàramàrthikam , nirmãyamàõasya sarvasya ayameva paramàrthaþ / yataþ eùa eva parita÷chedanàt pariccheda ucyate , tadavabhàsanasàmarthyam apohana÷aktiþ / anena ÷aktitrayeõa vi÷ve vyavahàràþ / tacca bhagavata eva ÷aktitrayam ---- yat tathàbhåtànubhavitç-smartç-vikalpayitçsvabhàvacaitramaitràdyavabhàsanam / sa eva hi tena tena vapuùà jànàti , smarati vikalpayati ca / yathoktam àcàryeõaiva
-----
{yadyapyarthasthitiþ pràõapuryaùñakaniyantrite /
jãve niruddhà tatràpi paramàtmani sà sthità //}
ityàdi / etàsàü ca j¤ànàdi÷aktãnàm asaükhyaprakàro vaicitryavikalpa iti tatsàmarthyaü svàtantryam aparàdhãnaü pårõaü mahadai÷varyaü tannirmitabrahmaviùõurudràdyai÷varyàpekùayà ucyate / tadevaü %% ityekaü kçtvà iyadàyàtam %% iti / tata eva ca pariniùñhitaikaråpajaóabhàvavailakùaõyàt j¤ànàdi÷aktiyuktatàmàhe÷varyam upasaüpràptaþ / etadanupagame na kiücit idaü bhàseta ---- iti prasaïgaþ / bhàsate tu , tasmàt etat ava÷yàïgãkartavyam ---- iti prasaïgaviparyayaþ / na÷yejjanasthitiþ , yadyevaü na syàt ---- iti pràktanena ÷lokena saha saübandhaþ / %% ityanena tadviparyayaþ såcitaþ //7//
iti ÷ivam / àditaþ 23 //
iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàü ã÷varapratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü j¤ànàdhikàre paradar÷anànupapattirnàma tçtãyamàhnikam // 3 //
____________________
atha caturthamàhnikam /
{padàrtharatnanikaraü nijahçdga¤japu¤jitam /
grathnantaü smçtisåtràntaþ saütatyaiva stumaþ ÷ivam //1//}
evaü j¤ànapårvikà smçtiþ , tadubhayànugràhiõã apohana÷aktiþ ---- iti tàvat vastusaübhavakrameõa pradar÷itam / upakramànusàreõa smçtireva såcitaprasaïgaviparyayasamarthanadç÷à vivecyà /
{satyaü kiütu smçtij¤ànam ....................... /}
iti hi upakràntam / tatra saüskàramàtràt tàvat mà nàma udapàdi smçtiþ , idaü tu vaktavyam ---- tathàbhåtabhavadabhyupagatabhagavatprabhàvo'pi katham enàü kuryàt ---- iti ÷aïkàü ÷amayituü smçtitattvaniråpaõàya
{sa hi pårvànubhåtàrthopalabdhà .................... /}
ityàdi
{................................. arthau bhàtaþ pramàtari /}
ityantaü ÷lokàùñakam / tatra ÷lokena svapakùe smçtirupapannà ---- iti kathitam / dvitãyena smçteþ pårvànubhavaviùayãkçtasvalakùaõaprakà÷anasàmarthyamuktam / tçtãyena anubhavena tadviùayeõa ca ekãbhàvaparyanta àve÷aþ smaraõasya uktaþ / turyeõa anubhavasya na viùayatayà smçtyà prakà÷anam ---- iti niråpitam / pa¤camena yogij¤ànamapi anubhavaü pçthagbhàvena na viùayãkaroti ---- iti baóatà turya÷lokàrtha eva upodvalitaþ / ùaùñhenà÷aïkyamànam anubhavasya smçtyà pçthagviùayãkaraõaü kàkpanikam ---- ityavàstavãkçtam / saptamena smçtiprasaïgàt vikalpe'pi pårvànubhavena aikyàtmàve÷o dar÷itaþ / aùñamena smartavyasya smçteþ smartu÷ca ekacittattvavi÷ràntiþ uktà , prasaïgàcca dç÷yasya dar÷anasya draùñu÷ca ---- iti tàtparyàrthaþ / atha krameõa ÷lokàrtha ucyate /
##
%% ya %% antarmukho bodhaþ sa tàvat adyàpi %% smçtikàle'pi astyeva , saüvinmàtrasvaråpasya kàlakçtasaükocaråpavi÷eùàtmakàvacchedàyogàt / anubhavasya ca antaþ artho'pi apçthagbhàvena avasthitaþ ---- ityetadapi ayatnasiddham / iyat tu cintyam ---- akàlakalite saüvedane tadantarvartini ca vi÷vatra bhàvajàte yadi tàvat cinmayatàparàmar÷aþ , tat %% iti etàvataiva pårõena vimar÷ena bhàvyam ;
atha idamtayà pçthagbhàvàvabhàsanena , tathàpi tatra dvayã gatiþ / %% ityaü÷e yadi vi÷rànyati idantà , tadà ahamidamitisadà÷ivàdida÷ayà bhàvyam /
atha na rohati , tat %% ityeva àbhàsanena bhavitavyam ; apårvatàbhàsanàcca tat anubhavanameva syàt na smaraõam ---- ityà÷aïgyàha %% iti / %% àtmãyam upakaraõam ãrayati svakartavyeùu ava÷yaü tacchãla÷ca ; %% ca àtmànam ãrayati na punaþ svakartavye prerakamapekùate ---- iti %% svatantraþ / tena svatantratvàt %% iti vimç÷ati / %% iti vimar÷anasya ca iyadråpam ---- yat sarvathà akàlakalitasvaråpaparàmar÷anameva na ,
nàpi atyantaü bhedena vimar÷anameva api tu yo bhàvaþ pårvamanubhavakàle tadde÷akàlapramàtrantarasàcivyena pçthakkçto na ca ahantàyàmeva lãnãkçtaþ , sa tàdçgeva tamaseva àcchàdya avasthàpitaþ saüskàra÷abdavàcyaþ , tasya tamàcchàdakam apahastayati ; tatra apahastite sa pårvavat pçthakkçte evàvabhàti / nanu ca idantayà avabhàset pårvavadeva , naivam / tadànãntanàvabhàsanapçthakkçta÷arãràdisaübandhamanavadhåyaiva hi tatprakà÷aþ ; tata÷ca idànãntanàvabhàsanasmaraõakàlaparàmar÷o'pi na nimãlati iti tatparàmar÷abhittipràdhànyena pårvakàlaparàmar÷aþ iti viruddhapårvàparaparàmar÷asvabhàva eva %% iti paràmar÷a ucyate / evaü ca sa eva parame÷varaþ %% / etadeva hi tasya smartçtvam ---- yat evaüprakàraparàmar÷ocitakàlakalàdispar÷asahiùõumàyàpramàtçbhàvaparigrahaþ iti màyàvidyàdvayàdvayamayam / tata eva sakalasiddhivitaraõacaturacintàmaõiprakhyam àgamikàþ smaraõameva mantràdipràõitaü manyante / tathà ca
-----
{dhyànàdibhàvaü smçtireva labdhvà cintàmaõistvadvibhavaü vyanakti /}
iti / alaü tàvat / anena tçnnantasamàsena yatnato 'nubhavasyàrthamukhena kàlaspar÷am arthavi÷ràntatàü dvayorapi pramàtari niråóhiü bhedàbhedàbhyàü dar÷ayati , vçtto ekàrthãbhàvàt / tasya ca bhedàbhedamayatvam ---- iti vakùyàmaþ //1//
etadeva smçtitattvamupapàdayituü ÷lokàntaràõi / tatra yadi ka÷cid bråyàt ---- iha smçtirvikalpaþ , na ca anenàrthaþ prakà÷yate , arthàsaüspar÷ino hi vikalpàþ , anubhavena ca yena so'rthaþ prakà÷atàü nãtaþ sa idànãü kãrtimàtramårtirjàtaþ , na ca so'pi smçtyà prakà÷yate ---- j¤ànasya j¤ànàntareõàsaüvedyatvàt asattvàcceti arthasya prakà÷anàbhàvàt %% iti j¤ànaü bhràntimàtrameva ---- iti punarapi àpatitam ---- iti , tadà taü prati ucyate
-----
##
iha smçtivikalpe tàvat artho 'vasãyate , anyathà suptamårcchitakalpatàpatteþ / evaü ca yàvat adhyavasàyo'rthasya tàvat %% iti sàmarthyàt iyat abhyupagantavyam ---- yat so'rthaþ prakà÷ate , aprakà÷amàne 'dhyavasàtavye 'dhyavasàyo'ndhapràyaþ syàt / prakà÷anaü ca na tadànãntanakàlasya tyàgena , nàpi dvãkàreõa , idam ityevàvabhàsanaprasaïgàt / tasmàt atãtànubhavakàlaþ pårvànubhåtabhàvasvàlakùaõyàkùepakatvenàpekùaõãyo vedyabhàge prakà÷àtmakàvabhàsàbhinive÷itayà , smartçdehapràõàdyavabhàsakàla÷càvalambanãyo vedakabhàge vimar÷àü÷àbhinive÷itvena / àbhàsamàtraü hi bhàvasya svaråpam , pratyàbhàsaü pramàõasya vyàpàràt / tadeva àbhàsàntaravyàmi÷raõayà dipasahasraprabhàsaümårcchanavat sphuñãbhavati / àbhàsàntaravyàmi÷raõàbhàve 'pi tu kàlàbhàsasaübhedenaiva svàlakùaõyaü tasya àbhàsasya karoti , kàla÷aktereva bhedakatvàt iti vakùyate / evaü tàvat svalakùaõãbhàvaþ pràktanadehàbhàsasàcivyàbhyuditakàlàbhàsayà ghañàbhàsasya iti / tàvatyeva và smçtiþ àbhàsàntarairapi vyàmi÷rà atisphuñeti / atyantasphuñãbhàve 'pi tadànãntanakàlatà na truñyati anyasàdhàraõyànavabhàvàt / tathàvabhàse tu yoginastannirmàõameva / brahmabhàùitàdau tu navameva avabhàsanam iti / atra tu àgamàdimànàntarànubhåtabrahmàdisvaråpasmaraõaparamparà abhyupàyaþ / %% iti vidhiråpeõa niyogena niyamo lakùyate , na bhàsayati ityetat na , api tu bhàsayatyeva iti / %% iti smaraõakàle / %<àmç÷an>% iti vedakabhàganive÷ã vartamànakàla uktaþ / %% iti vedyàü÷aspar÷ã bhåtakàlo ghañàbhàsasyàpi kevalasya svàlakùaõyàpattiheturdar÷itaþ / iyadeva smçteþ avyavhicàri vapuþ , arthitàti÷ayàt tu sphuñatvam iti %% ÷abdo dyotayati / tadevàha %% iti / sarvàbhàsami÷reõa vapuùà ityarthaþ //2//
nanu evaü svalakùaõasya prakà÷ane bhedena bahistadavabhàseta / etadeva hi bahiravabhàsanam ---- yat svalakùaõaprakà÷anam iti ÷aïkà÷amanàya niråpayati
-----
##
smaraõaj¤ànàt bhinnatvena bahãråpatayà yadi so 'rtho bhàseta %% ca yat %% tadeva na syàt smaryamàõameva tat na syàt , anubhåyamànameva tat bhavet iti yàvat / nanu caivaü kathaü svalakùaõasya prakà÷anam uktam ? etat na idàõãü prakà÷anam api tu pårvakàle eva , tadà càsau bahiravabhàsata eva / nanu cedànãü tarhi kim ? vimar÷anam iti bråmaþ / nanu prakà÷anavimar÷anayoþ bhinnakàlatvam àpatitam / tataþ kim ? ubhayamapi na kiücit syàt , anyonyajãvitatvàt asya / maivam , yasya hi saüvedanànyeva bhinnàni tattvam , tasya idam apratisamàdheyameva , asmaddar÷ane tu bhinnakàlà api saüvidaþ tatkàlàtyàgenaiva ekatàvabhàsanena svatantraþ pramàtà yàvadantarmukhatayà tàvatyaü÷e vimç÷ati tàvat prakà÷asya tàtkàlikabahirbhàvàbhàso vimar÷asya idànãntanàntarmukhà sthitiriti / etadeva vedanàdhikaü veditçtvaü ---- vedaneùu saüyojanaviyojanayoþ yathàruci karaõaü svàtantryam , kartçtvaü ca etadeva ucyate / ghañamahamanvabhåvam iti và sa ghañaþ iti và %% anusaüdhànam anusaüdhàturabhinnam iti dar÷ayituü yadeva aikyaü %% iti sàmànàdhikaraõyena dar÷itam / %% iti àcchàditasyeva pramàtçtattvasya sphuñàvabhàsanaü kçtam , idam iti , vismayagarbhayànayà uktyà pratyabhij¤à eva såcità / yadàha granthakàra eva
-----
{itthaü svasaüvittimapahnuvànairyattadvadadbhiþ kaluùãkçtaü yat /
pramàtçtattvaü sphuñayuktibhistànmåkànvidhàya prakañãkçtaü tat //}
iti //3//
nanu ca pràcya eva anubhavo yadi smaryamàõasya bahiravabhàsanaråpaþ prakà÷aþ tarhi iyat ucyatàm ---- so'nubhava idànãü smaraõena viùayãkriyate ---- iti , aikyena tu alaukikena ko'rthaþ iti vyàmohaü vihantumàha
-----
##
%% ghañàdiþ arthaþ %% iti idantayà bhàti sma naivaü smaraõakàle smçtij¤ànàt pçthaktvena idaü pårvamanubhavanam iti %% / yathà ca smçtikàle tasmàt smçtij¤ànàt so'rthaþ %% iti pårvasvabhàvo na bhedena àbhàti , smçtikàle bahiravabhàsàbhàvàt evaü tata eva hetoþ %% na bhedena àbhàti , kathaü tarhi ubhayaü bhàti ? anvabhåvam ityevam / etat kimucyate iti cet , %% ---- ityevaüsvabhàvo ya %<àtmà>% pårvàparasaüvidantarmukhasvabhàvaþ tatra yat %<àrohaõam>% vi÷ramaþ tena hetunà pårvasaüvidråpatàyàþ svaprakà÷àyà %% tallonasyàpi ghañasya svaprakà÷ade÷ãyatvena bhàsanam / %<àtmani ca àrohaõam>% vi÷ramaõà anubhavasya arthasya ca / prakçtipratyayau pratyayàrthaü saha bråtaþ ---- iti nyàyàt saükhyàkùipte tadvati và kartçbhåte 'smadarthe 'nubhavo bruóitaþ taddvàreõa artho'pi ca , na tu svàtantryeõaiva asau , tadarthameva karma na nirdiùñam / ghañàdiþ punaþ anubhavakàle na asmadarthamàrohati , %% yasmàt naiva bhàti pårvo 'nubhavaþ pçthak aparàrdhoktàt hetoþ , tasmàt saüvidàmaikyam iti pårveõa saübandhaþ / luïà bhåtakàlasya dyotitatvàt %% iti bhinnakramaþ , uttamapuruùeõa asmadarthasya %% ityapi / àrohaõam iti , ruhiriti aõijantaþ õijantopi //4//
nanu ka evamàha ---- anubhavaþ pçthak na bhàti iti , ghañavat na bhàti iti cet kiü tataþ ? ghaño'pi hi na anubhavasakhyaþ bhàti iti kiü na bhàti ? svabhàvena bhàti iti tu ubhayatràpi samànam / tathà hi ---- atãtànàgatasåkùmàdi yathà yogij¤àne viùayãbhavati iti abhyupagatam , tathà paracittamapi
{pratyayasya paracittaj¤ànam /} (yogad. 3 pà. 19 så.)
ityàdau / tatra j¤ànavçttipariõatameva sattvaü citta÷abdenoktam , anyathà pratyayasya saüyamaviùayãkàryatvaü kathamucyeta , àlambanayoga÷ca kathaü ÷aïkayeta %% iti / tasmàt parakãyamanubhavanamiva nijamapi viùayãkriyatàm ityà÷aïkya dçùñànta evàsiddhaþ iti %% ityantena , abhyupagamena và siddhatve 'pi prakçte 'rthe viùamaþ iti ÷eùeõa dar÷ayati
-----
##
%% yat etat %% bhàvanàdyudbhavaþ paracittaviùayo j¤ànavi÷eùaþ , tatra %% iti upalabdhayo na bhànti / tathà hi ---- saugatànàü tàvat svaprakà÷aikaråpaü j¤ànam , tat cet j¤ànàntareõa vedyam , tarhi yad asya nijaü vapuþ ananyavedyatayà prakà÷anaü nàma , na tatprakà÷itaü syàt / sàükhyànàmapi puruùacchàyaiva upalabdhiþ , puruùa÷ca asaüvedya parvà iti kathaü vedyà syàt / vai÷eùikàõàmapi àtmani abhedena samavàyi saüvedanaü paragataü manasà kathaü gçhyeta antaþ÷arãravçttinà , taccharãràntaranuprave÷e tu tasyaiva aham iti ÷arãrãkaraõàt ahantàvabhàsitatvàt àtmano bhedo vigalet , nityànumeyatvaü tu na àtmana upapadyate , j¤ànasya ca j¤ànàntaravedyatve 'navasthànàdi uktam /
tasmàt yoginaþ paracittavedanàvasare iyàn prakà÷aþ ---- etaddehaprakà÷asahacàrã ghañasukhàdiprakà÷aþ ---- iti / tatra ghañasukhàdi idantayà bhàti , tadgatastu prakà÷o 'ham ---- ityeva svaprakà÷atayà prakà÷ate / pramàtrãkçtaparadehapràõàdisamavabhàsasaüskàràt tu tanniùñhàm idantàm eva prakà÷abhàge 'pi manyamàna idaü paraj¤ànam iti abhimanyate avigalitasvaparavibhàgo yogã / pràptaprakarùastu sarvam àtmatvena pa÷yan svasçùñameva svaparavibhàgaü manyate iti j¤ànasya na yogij¤ànena prakà÷yatà / bhavatu và tathàpi prakçtaü na etatsamam / tathà hi ---- ayamanubhavati iti paraniùñha eva asau anubhave yoginaþ prakà÷aþ , na tu ahamanubhavàmi iti àtmàroheõa vartamànaþ , iha tu anvabhåvam iti ahamaü÷avi÷ràntiþ anàlãóhedaübhàvaiva anubhavasya iti yuktamuktam ---- yasmàt anubhavaþ pçthak na bhàti tasmàt aikyaü bhinnakàlànàü saüvidàü vedità iti //5//
yadyahaüabhàvavi÷ràntiva÷àt anubhavaþ smçtau pçthak na bhàti iti ucyate , tadà paràmar÷àntaraü sàkùàdeva idantayà anubhavaü paràmç÷at yadi và idaübhàvocitaghañàdivi÷ràntatàm anubhavasya prathayat upalabdham , iti tadanusàreõàpi kiü na vyavahriyate iti paràbhipràyaü pratikùipati
-----
##
lokasya tàvat evaü na saüvedanam , sa hi na pçthagbhåtàü dç÷aü kàücit manyate ---- %% ityevam / evamapi tu %% evaübhåtamapi yat smaraõaü kasyacit vivecakaümanyasya , tat smçtervyàkaraõam , padasyeva prakçtipratyayàrthaniråpaüaü kàlpanikaü vibhajya àkaraõaü paratra pratipàdanamàtram / so 'pi yadi målapratãti vedayate pårvoktakrameõa , tadà anubhavaü pçthagbhåtaü na veda , yata eva tat ràhoþ ÷iraþ itivat kalpitaü bhedaü manyate / anyathà sa ghañaþ itivat %% ityatràpi pràktanaü dçgantaram apekùaõãyaü syàt / tat ityanena hi ghañasya và dç÷o và pårvànubhavaviùayàpattiþ ucyate , anyathà dçk ityeva syàt / tata÷ca dçk mayà dçgantareõa anubhåtà iti àpatet / tatràpi tathàtve 'navasthà / nanu smçteþ maulikaü kiü råpam ? ucyate ---- mayà dçùñam iti / nanu atra dayitàvadananalinàdivi÷ràntaü dar÷anam uktam na tu àtmàråóham , karmaõi niùñhotpatteþ / sa eùa svavàcameva na cetayati / kartuþ kriyayà hi àpyaü karma iti dç÷ikriyàyàþ kartçniùñhataiva / tathà ca kartçsthàmeva dç÷ikriyàmàhuþ %% ityàdau / jaiminãyairapi j¤ànaråpà dç÷iþ bhàvanàtmikà pramàtçvi÷ràntaiva uktà , kevalaü prakañatà viùayadharmo dçùñatàkhyà , anyà saüvit và'svatantrà iti anyat etat / pramàtçvi÷ràntatvameva kathayituü mayà ityuktam / tena anvabhåvamaham , mayànubhåtam iti ÷abdavaicitryamàtramidam , na tu arthabhedaþ / anye tu bhinnakramatvena yojayanti ---- dçk àsãt sà me ityevam , mayà dçùñam iti ca yat smaraõaü %% iti anantaroktànvabhåvamityucitaparàmar÷àyàþ smçteþ iti / apiþ càrthe //6//
nanu dçùñamapi nirvikalpakena yàvat na paràmçùñaü vimar÷avi÷eùavi÷ràntyà tàvat na smaryate màrgadçùñamiva tçõaparõàdi vi÷eùeõa råpeõa , tadidameva vicàraõãyam , samanantarabhàvivikalpakàle taddar÷anam idantayà avabhàtapårvaü và na và iti , tadetat à÷aïkyàha
-----
##
iha dar÷anaü yàdç÷aü nijena vapuùà tàdç÷enaiva tena bhàtavyaü sarvadà , tacca svakàle'nanyaprakà÷am aham ityetàvatà svaråpeõa ucitaprakà÷am , tadvikalpàü÷avicàraþ tàvat na kutracit aïgam , bhavatu vàïgam , kiü tu avasàyo 'pi evaübhåtaþ iti api÷abdena såcayati / tatra samanantarabhàvinà vikalpena vastu paràmç÷yamànam anubhavaparàmar÷amukhena và paràmç÷yate ahamimaü pa÷yàmi iti vartamànatayà , imam ityanena ca pratyakùavyàpàratvaü pratyakùàyamàõatvena dar÷itam / evameva và paràmç÷yate ---- ghaño'yam iti / atra ayaü÷abdena pratyakùàyamàõatvamuktam / tatra antye vikalpe dar÷anasya pçthak paràmar÷a eva nàsti iti kà tatra idantà÷aïkà / tata÷ca pàri÷eùyàt ahantayà tasya atràsti paràmar÷aþ , tadabhàve vikalpasya nimãlitàkùe 'pi bhàvàt svayamarthaspar÷e sati sphuñamaviùayaparyavasitaþ kathamadhyavasàyo bhavet / àdye tu dar÷anaü paràmçùñamapi asmadarthe 'ntarbhåtam ahaübhàvàspadam avasàtari vi÷ràntaü svaprakà÷ameva paràmçùñam iti vikalpo'pi na bodhàntarabodhyatàü bodhayati bodhasya /
avasàyaþ avasà , samavetam iti apçthagbhàvamàha / avasàtari iti , svatantre'ntarmukhe bodhàtmani ahantàspade ityarthaþ / dar÷anam iti nirvikalpakamanubhavanam / upalakùaõaü caitat vikalpasmçtyàderapi , j¤ànasya j¤ànàntareõa paràmar÷e hi ayameva nyàyaþ / vikalpayàmyaham , smaràmyaham , vikalpitaü mayà , smçtaü mayà iti ahantàråóhyaiva vikalpàdeþ avabhàsàt / ata eva àtmano'mã vikalpàdyàþ ÷aktivi÷eùàþ tadvi÷rànta÷arãratvàt iti dar÷itam %% ityatra //7//
evamiyataþ prameyasya yatphalaü tadupasaühartumàha
-----
##
%% iti tasmàdarthe pårvoktasya prameyasya hetubhàvena upajãvanam iha såcayati / yata evamuktam ---- anubhavasya arthasyeva smaraõàt na bhedena avabhàsaþ smrñi÷akti÷ca parame÷varasyaiva , tata idamatra pariniùñhitaü tattvam iti / iha smçtiþ anubhavaü kroóãkaroti ityuktam / anubhava÷ca dvidhà , ---- paràmar÷abhedàt kadàcit svàtmaparàmar÷apårvakam anubhàvyam paràmç÷ati yatra asya abhisaüdhipradhànatà %% iti , kadàcit anubhavanãyameva pradhànatayà paràmç÷ati yatra anabhisaüdhereva sahasà vaståpanipàtaþ , arthakriyàü prati àgrahavi÷eùo và %% iti , tatràpi ca prakà÷aparàmar÷o 'styeva , anyathà prakà÷àyogàt / evamubhayathànubhave pratyekaü smçtirapi dvayaparàmar÷amayã udeti iti catvàraþ smaraõabhedàþ , dvau anubhavabhedau / anusaüdhànaü pratyabhij¤ànamapi etadubhayamelanàtmakam atraivàntarbhåtam / tacca etadbhedàt aùñadhà , pårvàparavi÷ràntikçtàt pratyekaü dvidhàbhedàcca ùoóa÷adhà / tadete dvàviü÷atiþ saüvedanabhedàþ / teùu ca gràhyaü tàvat prakà÷àt abahirbhåtam , anyathà prakà÷anàyogàt , bahirbhåtaü ca tat , anyathàrthatvàsaübhavàt , na ca tata eva , tadaiva , tadevàpçthagbhåtaü atra pçthagbhåtaü ca bhavati iti nånamanyaþ kalpitaprakà÷àtmà ka÷cit atra artho 'sti , yato 'yam artharà÷iþ pçthagbhavan anyonyamapi pçthaktàm adhigacchet , anyathà prakà÷àbhinnànàü parasparamapi kathaïkàraü pçthagbhàvo bhavet / so 'yaü vedyaikade÷a eva , vicchinna eva , anujjhitavedyabhàva eva , aham iti viccheda÷åmyaprakà÷ocitena paràmar÷ena paràmç÷yamàno màyàpramàtà iti vakùyate {dehe buddhau ...................... /}(Ipv_1,6.4) ityatra / sa ca gràhaka iti ucyate / evaü samameva svàtmani nirmalamakurasthànãye yat yugalakaü svasmàt prakà÷aråpàt avyatiriktam avabhàsayati parame÷varaþ tadeva etat bhagavato j¤ànakartçtvaü smaraõakartçtvaü j¤àna÷aktismçti÷aktiråpam ucyate iti tàtparyàrthaþ /
akùaràrthastu ---- mayà dç÷yate iti , ayam iti ca yat àmç÷ati pramàtà prakà÷aråpo yena anubhavati iti ucyate , tata àmar÷anàt etat lakùyate , gràhyaråpeõa gràhakaråpeõa yojitau ghañàdidehàdisvabhàvau arthau vedyau pramàtari vi÷uddhaprakà÷aråpe bhàtaþ prakà÷ete / evaü dçùñaþ iti sa iti ca yat paràmç÷ati prakà÷aråpaþ pramàtà , yato 'sau smarati iti vyapade÷yaþ / tato 'pi etadeva lakùyate / anubhavaråpopajãvitvaü pårvoktaü draóhayituü prasaïgàt atra j¤àna÷akterapi unmãlanaü kçtam / lakùaõe ÷atràde÷aþ / api÷abda÷càrthe / artha÷abdo vicchinnavedyavàcã / gràhako màyãyaþ kalpitaþ pramàtà a÷uddhaprakà÷asvabhàvaþ iti ÷ivam / àditaþ ÷lo. 31//
iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàüã÷varapratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü prathame j¤ànàdhikàre smçti÷aktiniråpaõaü nàma caturthamàhnikam // 4 //
____________________
atha pa¤camamàhnikam /
{mahàguhàntarnirmagnabhàvajàtaprakà÷akaþ /
j¤àna÷aktipradãpena yaþ sadà taü stumaþ ÷ivam //}
evaü tàvat smçti÷akteþ svaråpaü pratipàditam , adhunà tadupajãvanãyaj¤àna÷aktiparamàrthanirõayaü vitatya , %% ityàdikayà , %% ityantayà ÷lokaikaviü÷atyà niråpayati / tatràdyeva ÷lokena vastuni pratij¤àü karoti evaübhåtà j¤àna÷aktiþ iti / tataþ ÷lokadvayena prakà÷a evàrthànàü svaråpa, ityàha / tato dvayena prakà÷abàhyànàmarthànàü sadbhàvaü vij¤ànavàdyupagatavàsanàdåùaõena dçóhãkçtam à÷aïkya , tçtãyena tadanabhyupagame 'pi tàvat na ki¤cit uparudhyata iti dar÷ayati / atha ÷lokena svadar÷ane 'rthatattvam upadar÷ayan bàhyàrthasadbhàve pratyakùaü paràkaroti pramàõatvena / tato dvayena anumeyatàmapi bàhyasya nirasyati / anantaraü ÷lokena cidàtmani arthànàm ava÷yaü sadbhàvaþ paràmar÷àtmanà iti prakañayati / tato 'pi prakà÷asya pramàtçråpasya pratyavamar÷a eva jãvatam iti ÷lokacatuùñayena anubhavàgamanyàyasvaråpaniråpaõàbhiþ abhidhatte / anantaraü j¤ànaparàmar÷a eva j¤eyaü ÷uddhaü pramàtçråpatànujjhitaü ca prakùayati iti tasyaiva pradhànatve nyàyaü ÷lokatrayeõàha / prakà÷aikaråpatve ca j¤ànaj¤àtràdi bhinnam iti ÷lokenàha / tato j¤àtari iva vi÷uddhe j¤àne 'pi avikalpakasavikalpakaråpe vimar÷a eva pràõitam iti ÷lokadvayenàha / tato j¤àturj¤ànasya ca pårvapakùe dåùi / yat bhinnatvaü tat upasaühàradi÷à ÷lokena samarthayate , iti tàtparyam àhnikasya / ÷lokàrthastu niråpyate /
nanu smaraõavikalpàdãnàm anubhava eva jãvitam , tatra yadi bhedena àbhàsànte 'rthàþ tat teùvapi tathaiva avabhàsa ucitaþ , no cet anyathà , tadanubhava eva tàvat j¤àna÷aktiråpo vicàraõãya ityà÷ayenàha
-----
##
vartamànatvena sphuñatayà avabhàsanam idamityevamàkàraü yeùàü teùàm , yadetat %% kalpitamàyãya÷ånyàdi÷arãràntapramàtçpçthagbhàvena hetunà , %% tato màyàpramàtuþ vicchinnànàm %% tat paramàrthapramàtari ÷uddhacinmaye %% tena saha aikàtmyam anujjhitavatàmeva %% pramàõena upapadyate , tena anujjhitasaüvidabhedasya bhàvasya kalpitapramàtrapekùayà bhedena prakà÷anaü bhagavato j¤àna÷aktirityuktaü bhavati //1//
pramàõenopapadyate ityuktaü tat pramàõaü dar÷ayati
-----
##
artho nãlàdiþ , tasya nãlàdiråpataiva yadi prakà÷amànatà na punaþ sàparà kàcit artha÷arãrottãrõà prakà÷àtmatà tarhi yathà sarvàn prati nãlameva tatsaübhàvanayà bhaõyate , na kaücit và prati , vastuto và svàtmanyeva tat nãlaü parasya paraniùñhatvànupapatteþ , svàtmani và na nãlaü na anãlam prakà÷ànugraheõa vinà vyavasthànàyogàt / tathà prakà÷amànatàpi asya sarvàn prati na kaücit và prati api tu svàtmanyeva , svàtmanyapi và na syàt iti andhatà jagataþ /
atha indriyàlokàdikùaõavargàt prakà÷aråpo 'sau nãlakùaõo vi÷iùña eva jàtaþ , evamapi sa eva prasaïgaþ , prakañatàvàde 'pi ayameva doùaþ , sarvathà artha÷arãravi÷ràntaþ cet prakà÷o mama avabhàsate iti pramàtçlagnatayà prakà÷asthitiþ durupapàdà / pramàtà hi tadànãm indriyàdimayo 'rtharåpaprakà÷asya kàraõaü bhavet bãjamivàïkurasya / na ca aïkuro bãjàpekùo 'ïkuràtmà , tato yadi na prakà÷àtmà sa syàt %% j¤ànodayàt pårvaü yathà'sàvaprakà÷aþ tathà j¤ànodaye 'pi syàt / nanu j¤ànam arthaprakà÷aråpameva , tat kathaü j¤ànasya udayànudayayoþ arthasya tulyatà syàt / syàt etat yadi upapadyet , yàvatà arthàt bhinnaü yat j¤ànaü prakà÷aråpam , tat arthasya saübandhitayà kathaü syàt / yadi tàvat arthaþ prakà÷ate ityevaübhåtaü j¤ànasya svaråpaü tat arthaj¤ànayoþ abheda evàyàtaþ , arthasvabhàvasya j¤ànatvena uktatvàt , arthasvabhàvatve ca sati prakà÷asya arthàtmatàyàm uktaü dåùaõam / atha arthaü prakà÷ayati iti j¤ànasya svaråpam , tarhi prakà÷amànamarthaü karoti j¤ànam iti àpatite punarapi sa eva doùaþ / kçtapratàna÷ca ayaü prakçtyarthaõyarthaviveko mayaiva bhedavidàraõe iti tata eva anveùyaþ / tasmàt bhinnaþ prakà÷o 'rthasya saübandhã bhavati iti saübhàvanaiva nàsti / tacca idam upapattyà àyàtam ---- arthasya svaråpaü prakà÷amànatà prakà÷àbhinnatvam iti / prakà÷a÷ca yadi ghañe 'nyaþ pañe 'nyaþ tadà anusaüdhànasya ayogaþ , dvayoþ prakà÷ayoþ svàtmamàtraparyavasànàd iti vitatya upapàditaü %% ityatra / tasmàt eka eva prakà÷aþ / etadeva àvçttyà dar÷itaü %% iti //2//
vyatiriktasya j¤ànasya arthaprakà÷aråpatàm abhyupagamyàpi bàdhakàntaramàha
-----
##
yadi arthàt anya eva j¤ànàtmà prakà÷aþ ata eva bhinno 'rthataþ tarhi svàtmani tasya prakà÷amàtraråpatvàt abheda eva / tathà hi nãlasya prakà÷aþ , pãtasya prakà÷aþ iti yo nãlàü÷aþ pãtàü÷a÷ca , sa na tàvat j¤ànasya svaråpam bhedavàdatyàgàpatteþ / atha viùayaþ , tadevedaü vicàryate ---- iha prakà÷abalàt nãlapãtayoþ bhedo 'bhyupagantavyaþ , yenaiva ca prakà÷ena nãlo nãla eva iti upagamyate , tenaiva ca prakà÷ena pãtaþ pãta iti kathaü saügacchatàm , nãlena janitaþ , pãtena janitaþ , tena và saha samànasàmagrãka ityàdi yat ucyate tat siddhe nãlapãtayorbhede syàt , sa eva vicàryaþ / atha nãlàkàro 'sau tat yadi pratibimbabalàt taddvitãyabimbànavabhàsàt ayuktam / atha abhedaþ , tarhi tyakto bhedavàdaþ , tathà karaõatàdivàde ÷ikharasthaj¤ànaü bahutaranãlàdijanyam ekatra pañu anyatra mandam iti kathaü bhedaþ prakà÷a÷arãrasya abhedàt / tathàbhåte ca anyataradar÷anodbhåte 'pi saüskàre balàdeva a÷eùasmaraõaprasaïga iti bhåyàn saïkaraþ / syàdetat , artha evàstu , kimanena doùàpàdakena prakà÷ena iti / atràha ---- aprakà÷asya prasiddhireva na kàcit , svàtmani hi nãlaü yadi påtaü na kiücit và , tat kiü duùyet , ata eva granthakçtaiva anyatra uktam
-----
{evamàtmanyasatkalpàþ prakà÷asyaiva santyamã /
jaóàþ prakà÷a evàsti svàtmanaþ svaparàtmabhiþ //}
iti / tat yadi prakà÷aþ tadà bhavati arthaþ , prakà÷a÷ca asau katham / yadi prakà÷ataiva ghañasya vapuþ saiva pañasya ityàdi vi÷vavapuþ prakà÷aþ siddhaþ //3//
ekasyaiva prakà÷asya evaübhåtakramàkramakàryakàraõabhàvàdivicitravai÷varåpyapradar÷anasàmarthyaråpam ai÷varyam ityetàvat paryavasàyayitavyam / taccaivaü paryavasyati , yadi prakà÷asya vicitrabhàve hetvantaram apàkçtam / tatra prakà÷asya avicitrasya krameõa vicitratàkàraõaü pratibimbàtmakaü tatpratibimbasajàtãyaü yat tadeva nãlàdiråpaü bàhyam , tacca yadyapyanumeyam , tathàpi idaü nãlamiti pratyakùeõa adhyavasàyàt adhyavasàyapràõitatvàcca pramàõasthiteþ pratyakùavyapade÷yaü bhaviùyati / bàhyàrthavàdokathitamiti hetvantaram anumãyamànabàhyaråpam à÷aïkyamànatvena dar÷ayati
-----
##
##
iha bodhaþ tàvat abhinnaþ , prakà÷amàtrameva hi asya paramàrthaþ , prakà÷àdhikaü yadi nãlasya råpam , tarhi tat aprakà÷aråpam iti na prakà÷eta / atha tathà prakà÷atvameva asya råpam , pãtaprakà÷aþ kathaü syàt / athàpi kramikanãlapãtàdiprakà÷aråpameva tasya svaråpam , nãlàdyàbhàsa÷ånyo 'hamiti prakà÷aþ svàpàdyavasthàsu na syàt / tasmàt prakà÷aþ prakà÷a eva , aõumàtramapi na råpàntaram asya asti iti abhinno bodhaþ , tasya ca abhinnasya kadàcit nãlàbhàsatà kadàcit pãtàbhàsatà iti ye vicitràbhàsàþ tatra kàraõatvam hi yasymàt na upapannam hetau abhinne kàryabhedasya asaübhavàt , tasmàt sa sa vicitranãlapãtàdiråpa àkàsmiko 'j¤àtapratyakùasiddhahetukaþ san bàhyaü vij¤ànagatapratibimbàtmakasvasvabhàvasaüpàdakam aucityàt nijaråpasadç÷aü kramopanipatadråpabahutarabhedàtmakaü j¤ànàt sarvathà pçthagbhåtam anumàpayati iti saübhàvayate bàhyàrthavàdã //4//
na ca asya idaü saübhàvanàmàtram , api tu ni÷cayaparyavasàyi eva bhavati / tathà hi vij¤ànavàdinà yo hetuþ vaicitrye vàsanàprabodhalakùaõa uktaþ sa na upapadyate / %% iti tàvat prasiddham , iha tu anubhavavaicitryahetuþ paryeùaõãyo vartate / astu và nãlàdyàbhàsasaüpàdanasàmarthyaråpà j¤ànasya yogyatàtmikà ÷aktiþ vàsanà , tasyà÷ca svakàryasaüpàdanonmukhyaü prabodhaþ , tato bodheùu àbhàsavaicitryam iti / tatràpi tu bråmaþ ---- iha yadyàpi àbhàsànàü j¤ànàntarvartinàm apàramàrthikatvaü saüvçtisattvam ucyetàpi , tathàpi yadeùàü tad vastusadeva aïgãkàryam avastunaþ sarvasàmarthyavirahitàlakùaõasya kàryasaüpàdanapràõitasàmàrtthyàtmakasvabhàvànupapatteþ / evaüsthite yà età vàsanà àbhàsakàraõatvena iùyante , tàsàü bodhàt yadi bhinnaü råpam , tacca paramàrthasat , tadayaü ÷abdàntarapracchanno bàhyàrthavàdaprakàra eva / atha saüvçtisat , tarhi tena råpeõa kàraõatànupapattiþ / tathà yena råpeõa àsàü pàramàrthikatà tena kàraõatà , tat tarhi j¤ànamàtraü tacca abhinnam iti nãlàdyàbhàsaråpasya kàryabhedasya asiddhiþ / evaü vàsanànàm abicitratve tatprabodho vicitra iti kà pratyà÷à / bhavantu và vàsanà bhinnàþ , tathàpi bodhamàtràtiriktasya de÷akàlabhàvàdeþ prabodhakàbhimatasya vicitrasya kàraõasya abhàvàt prabodho'vicitra iti eka eva prabodhaþ iti samameva nãlàdivaicitryaü bhàseta / atha svasaütànavartãni j¤ànàntaràõi vicitràõi prabodhakàraõàni iti , tadasat , sukhaduþkhanãkapãlàdipårvàparàdide÷akàlabhedasya vij¤ànamàtraråpatve vij¤ànasya ca prakà÷amàtrapramàrthatàyàü svaråpabhedàsaübhave tathà bodhavailakùaõyànupapatteþ / parapramàtçråpeùu bodhàntariùu saütànàntara÷abdavàcyeùvapi tulyo'yam availakùaõyaprakàraþ / tatràpi parakãyàbhimatasya kç÷asthålàdeþ kàyasya , ÷vàsapra÷vàsàdeþ pràõasya , sukhaduþkhàdeþ dhãguõasya ; anumàtrabhimatasaübinmàtraråpàbhede paratvaü kasya bhavet iti na vidmaþ / bodhasya tanniùñhasya iti cet , so 'pi pramàõena yadi na siddhaþ tat asat eva , siddho 'pi prameyatayà cet tat jaóa eva , tathàpi ca kàyàdivat eva j¤ànamàtrasvabhàvaþ svasaüvinmàtraråpatve paraü prati asya asiddheþ / nanu vyàhàràdikriyà svàtmani icchayà vyàhareyam ityevaüråpayà hetubhàvena vyàptà dçùñà tat caitrakàye'pi tayà taddhetukayà bhàvyam / na ca matsaütatipatità samãhà asti iti svasaüvedanena ni÷citam , tata÷ca parasamãhà siddhyati , tadeva saütànàntaram iti / atrocyate ---- iha anumàtuþ vyàhàràbhàso dvidhà bhavati ---- vyàptigrahaõakàle 'vicchedapràõo 'haü vyàharàmi ityevaüråpaþ / anumànàvasare ca %% iti vicchedajãvita iti anyasya vyàptiþ gçhãtà anya÷ca àbhàsaþ katham idànãü hetuþ syàt ? vyàharati iti àbhàsasya hetuþ avidita eva iti kathaü tato hetoþ samãhà anumãyeta ? kiü ca %% iti yaþ pramàtrantare 'numàtçsaümate vicchinnatayà avabhàsaþ so'numeyasaümatàyàþ paramãhàyàþ kathaü kàryaþ syàt ? tasyà hi vyàharàmãtyàbhàsaþ kàryo yo'sau avicchedajãvitaþ / na ca avicchedamayasya vicchedamayaþ kàryam iti yuktaü tathàbhåtakàryakàraõabhàvagrahaõopàyàbhàvàt , na hi svàtmani yo'yam avicchinnàbhàsaþ sa paratra vicchinnaü %% ityevaüråpam àbhàsaü janayati iti kenacit pramàõena siddham , parasiddhipårvakatvàt asya arthasya , parapramàtçsiddha÷ca evaübhåtàrthàdhãnatvena itaretarà÷rayàt / na ca ava÷yan avicchinnàt vicchinnena bhàvyam iti niyamo 'sti vyavhicàràt / na ca vicchinno 'pi àbhàsa upadyatàm iti tadanusaüdhànàt tadutpattiþ niyatà tatsadbhàve 'pyasyànutpatteþ tadabhàve ca utpatteþ , vicchinna àbhàsaþ paratra utpadyatàm iti yà samãhà tayà saha pratra utpannasya vicchinnàbhàsasya kàryakàraõabhàvagrahaõameva paràsiddhau na yukta, iti
vyàptereva asiddhiþ /
pramàtrantaràõi ca yadi bhinnàni tadà tanniùñhànàm avabhàsànàü bheda eva %% iti nyàyàt / tata÷ca ekàbhàsaniùñhatvàbhàvàt ekàbhàsavi÷ràntaþ saübhåya pramàtþõàü vyavahàro na syàt iti anyosaübhavaþ ---- yat prameyaü bodhàt bhinnaü bhavati iti / sahopalambhaniyamàdeþ anaikàntikatvàt nãlapãtàdinàpi prameyarà÷inà kim apakçtam , yena asya svaråpavi÷ràntiþ na sahyate , tasmàt pramàtrantaràõàmapi asiddhireva , siddhau và sarvapramàtrantargatà àbhàsà ekaikatra paratra àbhàsavaicitryahetuü vàsanodvodhavaicitryaü janayeyuþ niyame hetvantaràbhàvàt iti tathàpi na nãlàdivaicitryasiddhiþ / evaü vàsanànàü tadudbodhahetånàü ca vicitràõàm anupapattireva / tata÷ca sthitametat , abhinno bodhaþ tasya àkasmikàbhàsabhedahetutvànupapatteþ bàhyo'rtho'numeyaþ saübhàvyate iti yadi bàhyàrthavàdinà ucyate iti ÷lokadvayàrthaþ / cecchabdaþ ÷lokadvayavàkyàrtha÷aïkàdyotakaþ / evam à÷aïkyamànatvena parasaübhàvanà dçóhà dar÷ità //5//
adhunà tu enàü saübhàvanàü ÷ithilayituü tàvadàha
-----
##
%% iti pårvoktasaübhàvanàbhyupagame yadà vyàkhyàyate tadà kiü tu iti vàkya÷eùeõa tacchaithilyaviùayaü saübhàvanàntaraü ÷eùa÷lokena dar÷ayate iti vyàkhyeyam / yadi tu adhyàhàro na sahyate tadà syàdetaditi idamapi saübhàvanàntaraü syàt , yadanena ÷lokena ucyate iti ekavàkyatayà yojyam / anayàpi kaùñakalpanayà bàhyàn arthàn prasàdhayatà bhavatà taiþ na kiücit kartavyam , àbhàsaireva taiþ bhavatà abhyupagataiþ vyavahàrasiddheþ , na hi nityànumeyena ka÷cit vyavahàra iti kiü bàhyena , yatra sàdhakaü ca nàsti pramàõam , bàdhakaü ca prakà÷àt bhede anumeyatayàpi prakà÷anàbhàva iti tàvat mukhyam / abhyu÷cayabàdhakastu avayavino vçttyanupapattiþ , samavàyàsiddhiþ , kampàkampàvaraõànàvaraõaraktàraktadigbhàgabhedàdiviruddhadharmayogaþ /
aõusaücayabàhyavàde 'pi saücayasya anyasya abhàve paramàõava eva , te ca yadi saüyujyante nirantaratayà tat ava÷yaü digbhàgabhedaþ , evanàkùe ùañsu dikùu saücãyamàneùu ùañsu aõuùu madhyamasya paramàõoþ yatraiva dhàmni eko lagnaþ tatraiva yadi aparaþ tat ekaparamàõumàtratà / atha anyatra ekaþ anyatar aparaþ tat ava÷yaü bhàgabhedàpattiþ , iti bhàga eva san , tasyàpi eùaiva saraõiþ iti na kiücit ava÷iùyate bàhyaü tattvataþ /
na caitat vàcyam ---- mårtànàm ekade÷atvàyogàt , saüyoge bhinnade÷atvàvyàvçtteþ tanniùñaü dvyaõukaü nàma kàryadravyam aõuparimàõam , tebhyaþ tribhyo mahatkàryam iti / avayavãvàdo hi ayam , sa ca pårvameva apabàdhitaþ / yacca avyàpyavçttitvaü saüyogasya ucyate tanniraü÷e kathaü saügacchatàm / svà÷raye hi yadi asau samavaiti kim anyàt asya ava÷iùyate yat na vyàpnuyàt iti / abhyu÷cayabàdhakaü ca idam iti na atra asmàbhiþ bharaþ kçtaþ / vistareõa ca praj¤àlaïkàre dar÷itam àcàrya÷aïkaranandanena //6//
nanu bàdhakaü nàma pramàõasiddhe vastuni na kiücit kartuü samartham , tenaiva dçóhena pramàõena bàdhakàbhimatasya bàdhitasya apramàõatvasaüpàdanàt / dar÷itaü ca iha sàdhakaü pramàõaü kàryahetuþ %% iti kàrikayà ityà÷aïkya àha
-----
##
iha tàvat svapna -- smaraõa -- manoràjya -- saükalpàdiùu nãlàdyàbhàsavaicitryaü bàhyasamarpakahtuvyatirekeõaiva nirbhàsate iti yadyapi asti saübhavaþ , tathàpi tadàbhàsavaicitryam asthairyàt sarvapramàtrasàdhàraõyàt pårvànubhavasaüskàrajatvasaübhàvanàt avastu iti ÷aïkyeta / yat punaridaü yoginàm icchàmàtreõa purasenàdivaicitryanirmàõaü dçùñam , tatra upàdànaü prasiddhamçtkàùñha-÷ukra -- ÷oõi -- tàdivaicitryamayaü na saübhavatyeva , na hi evaü vaktuü ÷akyam ---- sarvagatàþ paramàõavo yogãcchayà jhañiti saüghañitàþ kàryam àrapsyante iti / yat etat lokaprasiddhakàraõabhàvànatikramasiddhaye niråpyate / na ca etat prasiddham ---- pramàõubhya eva sthålaü ghañàdi jàyate iti , kiü tu kapàlàdivyavadhànena , tathàpi niyatasahakàrisamavalambanam karacaraõàdivyàpàre vi÷iùñade÷akàladharmàdhipatyayogaþ ÷ikùàbhyàsaprakarùa iti , iyati ca àü÷rãyamàõe yogã kumbhaü nirmimàõaþ kumbhakàraprasiddhasanastasàmagrãsanarjanapuraþsaraüghañaü ghañayan kumbhakàra eva syàt , tasmàt prasiddhakàraõollaïghane kim asaücetyamànaparamàõvàdyupàdànakàraõàntaracintayà iti / tatra yogisaüvida eva sà tàdç÷ã ÷aktiþ ---- yat àbhàsavaicitryaråpam arthajàtaü prakà÷ayati iti / tadasti saübhavaþ ---- yat saüvit eva abhyupagatasvàtantryà apratãdhàtalakùaõàt icchàvi÷eùava÷àt saüvido 'nidhikàtmatàyà anapàyàt antaþsthitameva sat bhàvajàtam idamityevaü pràõabuddhidehàdeþ vitãrõakiyanmàtrasaüvidåpàt svàtantryaü kiü na abhyupagamyate svasaüvedanasiddham , kimiti hetvantaraparyeùaõàprayàsena khidyate / evakàreõa idamàha ---- sarveõa tàvat vàdinà viùayavyavasthàpanaü saüvidråpam anapahnavanãyam àdisiddhaü hi tat iti uktam / tasya ca svàtantryameva deva÷abdanirdiùñaü cidråpatvam iti kim aparakàraõànveùaõavyasanitayà / hi yasmàt evaü prakà÷ayati deva iti saübhàvyate , tasmàt kiü bàhyena anupapattinà iti pårveõa saübandhaþ //7//
nanu evam ubhayathàpi saübhàvanànumànam unmiùati , tatra kiü makurapratibimbitaghañàdidçùñàntena j¤ànapratibimbatàbhàsavaicitrye vij¤ànadarpaõàtiriktaü tata eva bàhyàbhimataü hetuü kalpayema ? kiü và yogidçùñàntena saüvitsvàtantryameva hetubhàvena bråyàma ? tadidaü sàü÷ayikaü vartate iti à÷aïkya bàhyàrthànumànasaübhàvanàü såtradvayena apàkartumàha
-----
##
#<àbhàsaþ punaràbhàsadbàhyasyàsãtkathaücana /
arthasya naiva tenàsya siddhirnàpyanumànataþ // Ipk_1,5.9 //>#
na kevalam anantara÷lokanirdiùñàbhiþ yuktabhiþ pratyakùeõa bàhyo'rtho na bhàsate , iyadeva hi pratyakùaü tacca nãlaü bhàti iti svaprakà÷asaüvidråpaü nàdhikaü kiücit iti , yàvat anumànenàpi na asya bàhyàsya siddhiþ iti api÷abdasyàbhipràyaþ / tatra anumànam atra naiva pravartitum utsahate / pravçttamapi na prakçtasiddhim àdavyàt iti anena såtradvayena upadar÷yate / tatra anumànaü vikalpaþ , sarva÷ca ayaü vikalpo'nubhavamåla iti prasiddham / tena yat sarvathà anàbhàtapårvam ananubhåtacaraü tatra anumànam anumitivyàpàro vikalpàtmà naiva kenacit vàdinà iùyate / nanu bhavatu pratyakùato dçùñe 'numàne saükathà iyam , sàmànyato dçùñe tu kiü vakùyasi yathà arthopalabdhyà indriyànumàne ? ucyate ---- tatràpi vikalpena yathà so'rthaþ spç÷yate tathà anumeya iti sthitiþ / vikalpa÷ca na indriyàdikam arthaü kenacit saünive÷avi÷eùàdinà vi÷eùàtmanà spç÷ati , api tu kiücidupalabdheþ kàraõam iti amunà svabhàvena , sa ca svabhàvaþ kàraõatàlakùaõaþ pratyakùagçhãta eva / tathà ca bãjàt aïkuraþ tantubhyaþ paña ityàdau kàryakàraõabhàvaþ pratyakùànupalambhabalena tàvat ni÷ceyaþ / tatra ca pratyakùaü pratyàbhàsaü pràmàõyaü bhajate , vimar÷alakùaõasya pramitivyàpàrasya ekaika÷abdavàcye'rthe pravçtteþ tadanusàritvàcca pramàõasya iti vakùyate /
{ekàbhidhànaviùaye mitirvastunyabàdhità /}
iti / àbhàsamàtraü ca sàmànyam iti nir.eùuate / anupalambho'pi anyopalambharåpa àbhàsamàtravi÷rànta eva iti kàraõàbhàso vi÷eùa÷ånyaþ parigçhãta eva bãjàt aïkura iti pratãtau / yat yasya niyamam anuvidhatte avyatiriktam tat tasya kàryam iti pratighañaü mçttikàdiråpahetutadvanmàtrasya àmàsàt //8//
àbhàsàt bàhyaþ punarnàbhàsaråpaþ , sa ca àbhàsate iti vipratiùiddham / anàbhàse ca nàsti vikalparåpasya anumànasya vyàpàraþ / gràmagçhàdestu yat bàhyaü tat agràmàdiråpaü na ucyate pratyekaü vàñànåpakuõyatulàdeþ bàhyatvaprasaïgàt , api tu tatsaünikañam , tasmàt gràmabàhyam àbhàsabàhyam iti ca ÷abdasàmyamàtram etat na vastusàmyam / evaü ye vikalpe vastu na àbhàti iti manyante teùàmapi tàvat anumànavikalpo na bàhye upapannaþ / asmàbhistu upapàditam ---- adhyavasàyasyàpi àbhàsamànaviùayatvam %% iti såtre / tena anumànavikalpàtmanàpi prakà÷ena yadi anàviùño nãlàdiþ arthaþ tat na anumita eva syàt / atha àviùña eva , tarhi %% iti nyàyena prakà÷amàtrasvabhàva eva , na bàhyaþ / tena bàhye sàdhye yat kiücit pramàõam ànãyate , tadabàhyatàmeva pratyuta sàdhayati iti viruddhameva , ata eva àha %% iti , kenàpi prakàreõa pratyakùàtmanà anumeyàtmanà và àbhàsanam àbhàso bàhyasya anàbhàsasya na kadàcit abhåt iti , tasmàt siddham %% iti //9//
nanu antaþsthitaü bahiþ prakà÷ayedityuktaü tat antaþsthitatvam upapàdanãyam iti à÷aïkya àha
-----
##
bahãråpatayà àbhàsane 'pi ahantàråpatà na truñyati ,
{pramàtraikàtmyamàntaryam}
iti hi vakùyate , tacca sadaiva , prakà÷asya pramàtçtvàt , tadàtmatayà ca vinà 'prakà÷amànasya avastutvàt , kiü tu tatra aham iti ucite paràmar÷e yo 'yam idantàparàmar÷aþ saiva bàhyatà , tacca iha antaþsthitatvam ahamityetàvatà citsamucitenaiva bapuùà paràmar÷anameva , tacca iha nãlàdãnàmastyeva , na tu nàsti iti , yadi hi na syàt kumbhakçto %% iti ya uttarakriyàmapekùya icchà÷abdavàcyaþ paràmar÷aþ , eùaõãyena sa paràmç÷yena aniyantritaþ cet tataþ pañecchàpi sà na kasmàt iti saükãryeran vyavahàràþ / atha tatràpi ca eùaõãyaþ tadànãmeva nirmitaþ san tathà jàtaþ , tarhi tannirmàõaü cidàtmani vinecchayà nopapannam iti %% ityatra varõayiùyate / tacca icchàntaramapi viùayaniyantritaü na và iti vikalpe 'navasthà / viùayaniyantritaü cet syàt àtmataiva jàtà , na cet ghañe pañecchà syàt / atha tatràpi tadànãmeva iti kçtvà anavasthà / tasmàt sarvo 'yaü bhàvarà÷iþ cidàtmani aham ityeva vapuùà satatàvabhàsuravapuþ ai÷varyaråpàcca svàtantryalakùaõàt svàmibhàvàt vicitreõa vapuùà kramàkramàdinà saüvit enaü bahiþkaroti pramàtçprathanapårvakam , tatràpi kvacit àbhàse pramàtþn ekãkaroti nitambanãnçtta iva prekùakàn / tàvati hi teùàm àbhàse aikyam / ÷arãrapràõabuddhisukhàdyàbhàsàü÷eùu tu bhedasya avigalanàt na sarvathà aikyam / ata eva pratikùaõaü pramàtçsaüyojanaviyojanavaicitryeõa parame÷varo vi÷vaü sçùñisaühàràdinà prapa¤cayati / taduktamàcàryeõa
-----
{sadà sçùñivinodàya sadà sthitisukhàsine /
sadà tribhuvanàhàratçptàya bhavate namaþ //}
ityàdi / ÷rãbhaññanàràyaõenàpi
{muhurmuhuravi÷ràntastrailokyaü kalpanà÷ataiþ /
kalpayannapi ko 'pyeko nirvikalpo jayatyajaþ //}
iti / tasmàt sthitam antaþsthitaü bhàvajàtaü tena vinà tadviùayasya paràmar÷àyogàt iti //10//
nanu paràmar÷o nàma vikalpaþ , sa ca avikalpa÷uddhasaüvidvapuùi bhagavati kathaü syàt ityà÷aïkyàha
-----
##
iha avabhàvasya prakà÷asya , anavabhàsasya ca aprakà÷asya ghañàdeþ parasparaparihàreõa dvayoþ svàtmani cet vyavasthànam , tat ghañapañayoþ iva idamjaóam idaü jaóam iti durupapàdaü vailakùaõyam / atha avabhàso yato 'rthasya saübamdhã , tato na jaóaþ , tarhi saübandhamàtreõa mçt api ghañasya iti ajaóà syàt / atha na svasaübandhamàtram api tu avabhàso 'rthasya prakà÷aþ , tarhi arthàtmanà sa prakà÷a iti samàpatitam / na ca anyàtmanà anyasya prakà÷a upapannaþ / atha anyasvabhàvo 'pi ghaño'vabhàsasya kàraõam , tarhi avabhàso'pi ghañasya kàraõam iti ghaño'pi ajaóaþ syàt / atha anyena satàpi ghañena yato 'vabhàsasya pratibimbaråpà cchàyà dattà , tàm asau adabhàso bibhrat ghañasya iti ucyate , tata÷ca ajaóaþ , tarhi sphañikasalilamakuràdiþ api evaübhåta eva iti ajaóa eva syàt / atha tathàbhåtamapi àtmànaü taü ca ghañàdikaü sphañikàdiþ na paràmraùñuü samartha iti jad.aþ , tathàparàmar÷anameva ajàóyajãvitam antarbahiùkaraõasvàtantryaråpaü svàbhàvikam avabhàsasya svàtmavi÷ràntilakùaõam ananyamukhaprekùitvaü nàma / %% iti hi vimar÷odaye svasaüvideva pramàtçprameyapramàõàdi kçtàrtham abhimanyate na tu atiriktaü kàïkùati , sphañikàdi hi gçhãtapratibimbamapi tathàbhàvena siddhau pramàtrantaram apekùate iti nirvimar÷atvàt jaóam / sarvatra vastuto vimar÷àtmakapramàtçsvabhàvatàdàtmyàhaüparàmar÷avi÷rànteþ ajaóatvameva pårvàparakoñyoþ / yaduktam
-----
{idamityasya vicchinnavimar÷asya kçtàrthatà /
yà svasvaråpe vi÷ràntirvimar÷aþ so 'hamityayam //}
iti / madhyàvasthaiva tu idantà vimç÷yamànaårvàparakoñiþ vimåóhànàü màyàpadaü saüsàraþ iti vimar÷a eva pradhànaü bhagavata iti sthitam //11//
na kevalaü saüvittattvasya asmàbhiþ eva vimar÷apràdhànyam uktam yàvat àgamàntarairapi iti dar÷ayati
-----
#<àtmàta eva caitanyaü citkriyàcitikartçtà /
tàtparyeõoditastena jaóàtsa hi vilakùaõaþ // Ipk_1,5.12 //>#
yato vimar÷a eva pradhànam àtmano råpam amumeva hetuü prayojanaråpam uddi÷ya àtmà dharmisvabhàvo dravyabhåto 'pi , caitantyam iti dharmavàcinà ÷abdena sàmànàdhikaraõyam à÷ritya uditaþ kathitaþ , bhagavatà ÷ivasåtreùu
{caitanyamàtmà}(1-1)
iti pañhitam / caitanyam iti hi dharmavàcakopalakùaõam ,
{citi÷aktirapariõàminã}
{............ taddç÷eþ kaivalyam /}(yo. så. 2-25)
{draùñà dç÷imàtraþ .............. }(yo. så. 2-20)
ityàdau api hi dharma÷abdena sàmànàdhikaraõyam àtmano dar÷itaü guruõà anantena / dravyaü hi tat ucyate yadvi÷ràntaþ padàrthavargaþ sarvo bhàti ca arthyate ca arthakriyàyai , tad yadi na tat sakalo 'yaü tattvabhåtabhàvabhuvanasaübhàraþ saüvidi vi÷ràntaþ tathà bhavati iti sa eva guõakarmàdidharmà÷rayabhåtapadàrthàntarasvabhàvaþ tàmeva mukhyadravyasvaråpam à÷rayate iti saiva dravyam / tat anantadharmarà÷ivi÷ramabhittibhåtàyàþ tasyàþ sa eva dharmaþ caitanyam iti kartçkçdantàt utpannena bhàvapratyayena saübandhàbhidhàyinàpi pràdhànyena dar÷itaþ / tathà hi saübandhavi÷ràntasya pratãteþ , dravytaråpasya ca saübandhinaþ prakçtyà uktatvàt citikriyàråpaü dhramaü saübaddham avagamayatà ùya¤à niùkçùñàü÷aþ pratyàyito bhavati / citikriyà ca cittau kartçtà , svàtaütryaü saüyojanaviyojanànusaüdhànàdiråpam àtmamàtratàyàmeva jaóavat avi÷ràntatvam aparicchinnaprakà÷asàratvam ananyamukhaprekùitvam iti / tadeva anàtmaråpàt jaóàt saüyojanaviyojanàdisvàtaütryavikalàt vailakùaõyàdàyi iti / tadevaü paratvena pradhànatayà abhisaüdhàya àtmà cetana iti vaktavye dharmàntaràdharãkaraõàya vimar÷adharmoddhurãkaraõàya ca %<àtmà caitanyam>% ityuktam / citkriyàcitikartçtàtàtparyeõa iti samàsaþ / %% iti hi kàvye samayaþ , na ÷àstre / yadi và citkriyà àtmà ucitaþ citikartçtà ca iti pçthageva / evaü tu na kvacit pañhitam //12//
nanu yathà prakà÷o 'prakà÷a÷ca iti ybhayamapi svàtmani , tata÷ca prakà÷a iti ukte jaóàt na vailakùaõyam uditaü syàt , tadvat vimar÷o 'pi avimar÷o 'pi ca svàtmani, iti tenàpi kathaü vailakùaõyaü jaóàjaóayoþ ityà÷aïkyàha
-----
##
cetayati ityatra yà citiþ citikriyà tasyàþ pratyavamar÷aþ svàtmacamatkàralakùaõa àtmà svabhàvaþ / tathà hi ---- ghañena svàtmani na camatkriyate , svàtmà na paràmç÷yate , na svàtmani tena prakà÷yate , na aparicchinnatayà bhàsyate , tato ca cetyata iti ucyate / caitreõa tu svàtmani ahamiti saürambhodyoyollàsavibhåtiyogàt camatkriyate , svàtmà paràmç÷yate , svàtmanyeva prakà÷yate , idamiti yaþ pariccheda etàvadråpatayà tadvilakùaõãbhàvena nãlapãtasukhaduþkhatacchånyatàdyasaükhyàvabhàsayogena avabhàsyate , tataþ caitreõa cetyate iti ucyate / evaü ca vimar÷aþ svàtmani avimar÷o 'pi svàtmani ityasiddametat / vimar÷o hi sarvaüsahaþ paramapi àtmãkaroti , àtmànaü ca parãkaroti , ubhayam ekãkaroti , ekãkçtaü dvayamapi nyagbhàvayati ityevaüsvabhàvaþ / pratyavamar÷à÷ca àntaràbhilàpàtmaka÷abdanasvabhàvaþ , tacca ÷abdanaü saïketanirapekùameva avicchinnacamatkàràtmakam antarmukha÷ironirde÷aprakhyam akàràdimàyãyasàïketika÷abdajãvitabhåta ---- nãlamidaücaitro 'hamityàdipratyavamar÷àntarabhittibhåtatvàt , pårõatvàt parà , vakti vi÷vam abhilapati pratyavamar÷ena iti ca vàk , ata eva sà svarasena cidråpatayà svàtmavi÷ràntivapuùà udità sadànastamità nityà ahamityeva / etadeva paramàtmano mukhyaü svàtantryam ai÷varyam ã÷itçtvam ananyàpekùitvam ucyate / paràparaü tu idaübhàvaråpasya pratyavamar÷asya akhyàtipràõasya udbodhamàtre 'pi ahaübhàva eva vi÷rànteþ ÷rãsadà÷ivàdibhåmau pa÷yantãda÷àyàm / aparaü tu idaübhàvasyaiva niråóhau màyàgarbhàdhikçtànàmeva viùõuviri¤cendràdãnàm , tattu teùàü parame÷varaprasàdajameva / iti anyanirapekùataiva paramàrthata ànandaþ , ai÷varyam , svàtanryam , caitanyam / tasmàt yuktamuktam
{.......................... tena jaóàtsa hi vilakùaõaþ /}
iti //13//
pradhànàgameùvapi etat pradar÷itameva iti niråpayati
-----
##
iha ghañaþ kasmàt asti , svapuùpaü kasmàt nàsti ityukta itivaktàro bhavanti ghaño hi sphurati mama na tu itarat iti / tadetat ghañatvameva yadi sphurattvaü sphuraõasaübandhaþ , tat sarvadà sarvasya sphuret na kasyacidvà , tasmàt mama sphurati iti ko'rthaþ , madãyaü sphuraõaü spandanam àdiùñam iti / spandana¤ca ki¤ciccalanam , eùaiva ca ki¤cidråpatà yat acalamapi calamàbhàsate iti , prakà÷asvaråpaü hi manàgapi nàtiricyate , atiricyate iva iti tat acalameva àbhàsabhedayuktamiva ca bhàti / tata uktam
-----
{àtmaiva sarvabhàveùu sphurannirvçtacidvapuþ /
aniruddhecchàprasaraþ prasaraddçkkriyaþ ÷ivaþ //}
iti / yathà
-----
{atikruddhaþ prahçùño và kiü karomãti và mç÷an /
dhàvanvà yatpadaü gacchettatra spandaþ pratiùñhitaþ //} (spa. 22)
iti /
{.......................................... spandatattvaviviktaye /} (spa. 21)
iti /
{guõàdispandaniþùyandàþ ............................... /} (spa. 19)
iti ca / loke 'pi vividhavaicitryayogena spandavattvam / sattà ca bhavanakartçtà sarvakriyàùu svàtantryam / sà ca svapuùpàdikamapi vyàpnoti iti mahatã , de÷akàlau nãlàdivat saiva sçjati iti tàbhyàü vi÷eùaõãyà na bhavati , yat kila yena tulyakakùyatayà bhàti tat tasya vi÷eùaõaü kañaka iva caitrasya / na ca de÷akàlau vimar÷ena tulyakakùyau bhàtaþ tayoþ idantayà tasya ca ahantayà prakà÷e tulyakakùyatvànupapatteþ / evaü de÷akàlàspar÷àt vibhutvaü nityatvaü ca , sakalade÷akàlaspar÷o ' pi tannirmàõayogàt iti tato 'pi vyàpakatvanityatve / taduktam
-----
{mahàsattà mahàdevã vi÷vajãvanamucyate /}
iti / sàram iti yat atucchaü råpaü tat iyameva vimar÷a÷aktiþ , gràhyagràhakàõàü yat prakà÷àtmakaü råpaü tasyàpi aprakà÷availakùaõyàkùepikà iyameva iti ÷rãsàra÷àstre'pi niråpitam
-----
{yatsàramasya jagataþ sà ÷aktirmàlinã parà /}
iti / saiùà iti ÷aktipratyabhij¤ànaü dar÷itam / hçdayaü ca nàma pratiùñhàsthànamucyate , tacca uktanãtyà jaóànàü cetanam , tasyàpi prakà÷àtprakatvam , tasyàpi vimar÷a÷aktiþ iti vi÷vasya parame pade tiùñhato vi÷ràntasya tasya idameva hçdayaü vimar÷aråpaü paramantràtmakaü yatra tatra abhidhãyate / sarvasya hi mantra eva hçdayam , mantra÷ca vimar÷anàtmà , vimar÷anaü ca paràvàkchaktimayam / tata evoktam
-----
{na tairvinà bhavecchabdo nàrtho nàpi citergatiþ /}
iti /
{tatra tàvatsamàpannà màtçbhàvam ................ /}
ityàdi ca , ityàgameùu / tatrabhavadbhartçhariõàpi
-----
{na so 'sti pratyayo loke yaþ ÷abdànugamàdçte /
anuviddhamiva j¤ànaü sarvaü ÷abdena gamyate //
vàgråpatà cedutkràmedavabodhasya ÷à÷vatã /
na prakà÷aþ prakà÷eta sà hi pratyavamar÷inã // }
iti /
{saiùà saüsàriõàü saüj¤à bahiranta÷ca vartate /
yadutkràntau visaüj¤o 'yaü dç÷yate kàùñhakuïyavat //}
ityàdi ca / tat etena viduþ ityetat nirvàhitam / bauddhairapi adhyavasàyàpekùaü prakà÷asya pràmàõyaü vadadbhiþ upagatapràya eva ayam arthaþ , abhilàpàtmakatvàt adhyavasàyasya iti //14//
nanu asaükhya÷akti÷reõo÷obhitavapuùi parama÷ive vimar÷a÷aktireva iyam itthaükàram abhiùicyate kasmàt ityà÷aïkyàha
-----
#<àtmànamata evàyaü j¤eyãkuryàtpçthaksthiti /
j¤eyaü na tu tadaunmukhyàtkhaõóyetàsya svatantratà // Ipk_1,5.15 //>#
##
sarvàþ ÷aktoþ kartçtva÷aktiþ ai÷varyàtmà samàkùipati / sà ca vimar÷aråpà iti yuktam asyà eva pràdhànyam iti tàtparyeõa uttaramuktam / ÷abdàrthasya ayam , prakà÷àtmà parame÷varaþ svàtmànaü j¤àtrekaråpatvàt aj¤eyamapi j¤eyãkaroti iti yat saübhàvyate kàraõàntarasya anupapatteþ dar÷itatvàt dçóhena saübhàvanànumànena , tadata eva vimar÷a÷aktilakùaõàt kartçtvàt hetoþ bhavati , yato hi ayam àtmànaü paràmç÷ati tato vi÷vanirbharatvàt tathà nãlàditvena cakàsti / nanu eùaiva kutaþ saübhàvanà , àtmànaü j¤eyãkaroti iti ? àha, pçthak prakà÷àt bahirbhåtà sthitiþ yasya tàdçk j¤eyaü naiva bhavati / tuþ avadhàreõa / tatra ca uktà yuktayaþ / abhyuccayayuktimapi àha , yadi vyatiriktaü j¤eyaü syàt tat j¤àtçråpasya àtmano yat etat j¤eyaviùayam aunmukhyaü svasaüvedanasiddhaü dç÷yate tat na asya syàt , tena vyatiriktaviùayaunmukhyena anyàdhãnatvaü nàma pàratantryam asya ànãyate / pàratantryaü ca svàtantryasya viruddham / svàtantryameva ca ananyamukhaprekùitvam àtmanaþ svaråpam , iti vyatiriktonmukha àtmà anàtmaiva syàt / anàtmà ca jaóo j¤eyaü prati na unmukhãbhavati iti prasaïgaþ / tataþ prasaïgaviparyayàt idamàyàtam ---- avyatiriktonmukhaþ svatantraþ san àtmànameva j¤eyãkaroti iti //15//
na ca kevalaü nãlàdiråpameva j¤eyam , yàvat atyaktakartçsvabhàvaü svàtantryeõa aparityaktameva santam àtmànaü nirmàya vyavahàreõa dhyànopàsanàrcanopade÷àdinà yojayati iti yat saübhàvyate tadapi ata eva iti saübandhaþ / nanu svàtantryayuktaü ca nirmãyate ca iti viruddham idam ? atràha , %% saüvidekaråpasya svàtantryàt hetoþ idaü na na yujyate , yat kila màyàpade atidurghañaü pratibhàti , tatsaüpàdane yat apratihataü svàtantryaü tadeva punaþ svàtantrya÷abdena dar÷itam / %% ityanena tu vimar÷a÷aktiråpam iti apunaruktam / atha và ata eva svàtantryàt iti sàmànàdhikaraõyena ÷lokadvayena saübandhanãyam / udàharaõam atràrthe dar÷ayati , nãlàdinirmàõavat asya svatrantranirmàõasya aprasiddhatvàt , ã÷varo bhagavàn àtmà nityo vibhuþ svatantraþ ityevamàdau hi pramàtuþ , påjayituþ , dhyàtuþ và 'pçthagbhåtaü tat prameyam , påjyam , dhyeyaü ca bhàti iti tat tàvat nirmitam , na ca anã÷varam / evaü hi ã÷vara iti , anã÷vara iti saükalpadhyànàdeþ tulyatvaü syàt , na ca evam phalabhedasya upalabdheþ iti , tasmàt svàtantrya÷ånyatàbhàsanena svàtantryayuktatàbhàsanena ca yat idam ubhayaü j¤eyam àtmaråpameva parame÷varo bhàsayati tat vimar÷a÷aktibalàt eva , iti saiva pradhànam iti //16//
nanu prakà÷abalàt bhàvavyavasthà , sa ca prakà÷o vimar÷asàra iti vimar÷àbhede tadeva tat iti vaktuü yuktam , ã÷vara àtmà ityàdisaükalpeùu ca nirmitasya idantayà paràmar÷aþ , svàtantryaü tu ahaüparàmar÷aråpam , iti nirmitasya tadråpatvàbhàve kathaü svàtantryàmuktatvam iti ? tat etat parihartumàha
-----
##
svaråpe bhàvapratyayaþ , àdigrahaõàt àtme÷varàdiparàmar÷aþ , tiïgrahaõaü kriyàvàcipratyayopalakùaõam , karmagrahaõam asattvabhåta÷aktiråpopalakùaõam / tat ayam arthaþ , aham ityevaü svaråpo yaþ paràmar÷o ya÷ca ã÷varaþ pramàtà àtmà ÷iva ityàdiþ anantaprakàraþ paràmar÷aþ , tasya yadyapi bhedo 'nyonyaråpatà tathàpi tadbhedàt hetoþ asya àtmano nirmàtçråpasya ahaüparàmar÷amayasya nirmeyaråpasya ca ã÷varàdiparàmar÷àspadasya yo bhedaþ ÷aïkitaþ , sa na yuktaþ / yata ã÷vara ityapi yaþ paràmar÷aþ , sa ã÷ana÷ãle j¤àtçtvakartçtvatattve vi÷rànyati , j¤àtçtvàdi ca j¤ànàdau svàtantryam ananyamukhaprekùitvam avicchinnaj¤ànayogaþ , aviccheda÷ca jànàmi karomi iti asmadarthavi÷ràntiþ iti asya ã÷varasya àtmanaþ sçùñeþ sçjyamànasya ahaüvimar÷anãyatvameva / sçùñeriti và hetau pa¤camã / asya ã÷varasya yataþ ã÷varàdisaükalpeùu api ahaüparàmar÷anayogyasyaiva sçùñiþ /
arhe kçtyaþ / yathà kriyàkàrakasamuccayavikalpàdi÷aktayo yathàsvaü tiïtçtãyàdicavàdiprayogàvaseyaparàmar÷aparamàrthàþ pàkaþ kartà samuccayo vikalpaþ ityàdi÷abdaiþ abhidhãyamànàþ sattvabhàvamàpàdità api pacati caitreõa ca và ityevaüråpe målaparàmar÷e vi÷ràmyanti , anyathà tu tàþ pratãtà naiva bhaveyuþ / tadvat atràpi / etaduktaü bhavati ---- paràmar÷e nàma vi÷ràntisthànam , tacca pàryantikameva pàramàrthikam , tacca ahamityevaüråpameva / madhyavi÷ràntipadaü tu yat vçkùamålasthànãyaü gràmagamane tasya tadapekùayà sçùñatvam ucyate iti ko virodhaþ / anena nãlàdeþ api idaü nãlam iti madhyaparàmar÷e 'pi målaparàmar÷e ahamityeva vi÷rànteþ àtmamayatvam upapàditameva / %% ityapi hi %% itãyattattvam / yathoktam %% ityàdi / måóhastu nãlàdivimar÷àt eva arthakriyàdiparitoùàbhimànã iti nãlàdeþ svàtantryanirmuktatvam uktam / àtmàdau tu tanmålaparàmar÷avi÷ràntimantareõa pratãtiparisamàptim arthakriyàü ca måóho'pi na abhimanyata iti tasya nirmitau api anujjhitasvàtantryam uktam //17//
nanvevaü vi÷vaparàmar÷anàm aham ityeva vi÷uddhaikaparàmar÷avi÷ràntireva tattvam tat katham idam ucyate ---- j¤ànasmçtyàdikà asya ÷aktaya iti , j¤ànasya ca saü÷ayanirõayàdibhedaþ nãlàdãnàü ca vaicitryam ? iti à÷aïkàyàü parihàramàha
-----
##
anupapannam avabhàsanaü màyà iti ucyate , tata÷ca bhinnaü prakà÷àt sarvam avabhàsajàtaü màyà , tatra ca cittattvasyaiva svàtantryaü màyà÷aktiþ , tayà bhinnaü yat saüvedyaü pramàtu÷ca anyonyata÷ca , màyà÷aktyà bhinnena pramàtuþ anyonyato vedyàcca karaõavargeõa yat saüvedyaü sa eva gocaro vi÷ràntipadaü yasyàþ tàdç÷ã satã , %% pratyavamar÷àtmà citiþ paràvàgråpà j¤ànam iti , saükalpa iti , adhyavasàya iti ca ucyate , àdigrahaõàt saü÷ayaþ smçtiþ ityàdi / tathà hi ---- indtriyeõa sphuñagràhiõà bàhyena viùayeõa sphuñena ca niyantritaü saüvittattvaü tat j¤ànam / manasà viùayeõa ca apshuñena saükalpaþ / buddhyà viùayeõa ca viùayatvaparyantabhàjà adhyavasàyo ni÷cayaþ / viùayasya ca yat bhinnatvaü bahirantaþkaraõànàü ca tatprakà÷àbhedàt anupapannaü cittattvena bhàsyate iti bhede yato vi÷ràntiþ , na tu bhedasya abhede ã÷varasadà÷ivàdivat , tato j¤ànasaükalpàdayo bhinnàþ tasya apradhvastasvasvabhàvàbhedasya saüvittattvasya anusaüdhàtuþ ÷aktaya iti uktàþ , saü÷ayàdaya÷ca bhinnà nãlàdivaicitryaü ca iti sarvam akhaõóitam //18//
nanu pratyavamar÷àtmatvaü citi÷akteþ saïkalpasmaraõàdi÷aktiùu sacikalpàtmikàsu bhavatu / yà tu nirvikalparåpà sàkùàtkaraõalakùaõà anubahva÷aktiþ , tatra katham / pratyabamar÷o hi abhilàpavi÷eùayojanàmayaþ , abhilàpavi÷eùayojanà ca saïketasmaraõam apekùate / tacca saüskàraprabodham / so 'pi tàdç÷dç÷am , iti evaü prathamasamaye katham abhilàpayogaþ iti parasya vyàmoham apohitumàha
-----
##
iha tàvat caitanyasya àtmabhåto 'ïgulinirde÷àdiprakhyo'bhilàpayogaþ , anyathà bàlasya prathamaü vyavahàre dç÷yamàne vyutpattireva na syàt / nirvikalpakaj¤ànaparaüparayà hi taü ÷abdaü ÷çõoti , tataþ tamarthaü puraþ pa÷yati , punastadviviktaü bhåtalaü pa÷yati iti ghañam ànaya naya iti vyavahàràt katham asya ayam artha iti hçdi parisphuret , idam ghaña iti , idamànaya iti , idaü naya iti , itiyojanàpràõo hi ayamarthaþ , yojanà ca vikalpavyàpàraþ / atra bàlàsya pràgjanmànubhåtasaïketasmçteþ evam , tathàpi saïketakàle sa ÷abdo viùayatvena idaübhàvena pratyavamç÷yamànatvàt bhedàt pracyutya nirbhàsamàno vij¤àna÷arãre vi÷ràntaþ san vàcaka iti bhavati , tad vij¤ànasya savaråpaü cet bhàti tat abhilàpamayameva iti , yathà viùayasya sukharåpatvàbhàve 'pi j¤ànaü sukhàtmakaü bhàti tathà mà bhåt abhilàpàtmà råpàdiþ viùayaþ , tathàpi vij¤ànaü tadàtmakaü avabhàsiùyate / atra tu dar÷ane viùayasyàpi vimar÷amayatvàt abhilàpamayatvameva vastutaþ , staimityàdyavasthàpi yadi na paràmar÷amayã tarhi asyàü vikalpàtmakapramàtçvyàpàrànulàsàt saübhavaþ ÷apathaparamàrtha eva , smaraõaü ca na syàt , råpaviùayàdhyavasàyã hi yadi vikalpa udiyàt kimanyat , sarvacintàsaüharaõena staimityaü nàma na syàt , iti tatràpi asti antaþ paràmar÷aþ , sakalena ca ÷abdagràmeõa ÷abdanaü hi sahante vaståni , tatra ca niyata÷abdayojanaü kriyate / tathà hi ---- bàlasya puraþ puõóe sahajo yaþ paràmar÷aþ , aham ityavicchedena idam iti vicchedena và tatpçùñhe eva gaura iti gauþ iti và ÷abda àropyate , so 'pi abhyàsàt pramàtçmayo bhavati , tatpçùñhe ca anyaþ ÷ukla iti , anyat balãvarda iti , ityevaü saïketatattvam / tasmàt asti sàkùàtkàre pratyavamar÷aþ / api÷abdasya ayamà÷ayaþ / iha sàkùàtkàro vastutaþ %% ityevaübhåtavikalpanavyàpàraparyanta eva / vikalpo hi pratyakùasya vyàpàra iti paro 'pi manyate / na ca vyapàraþ tadvato bhinno yuktaþ , tatsvaråpabhåto hi saþ / bhavatu và kùaõamàtrasvabhàvaþ sàkùàtkàraþ , tatràpi asti vimar÷aþ / ava÷yaü caitat / %% iti / yadi sa na syàt tat ekàbhisaüdhànena javàt gacchan , tvaritaü ca varkùàn pañhan , drutaü ca mantrapustakaü vàcayan , na abhimatameva gacchet , uccàrayet , vàcayet và / tathà hi ---- tasmin de÷e j¤ànam -- àcikramiùà -- àkramaõam -- àkràntatàj¤ànam -- prayojanàntarànusaüdhànam -- tityakùà -- de÷àntarànusaüdhiþ , tatràpi àcikramiùà ityàdinà yojanaviyojanaråpeõa pratyavamar÷ena vinàbhimatade÷àvàptiþ kathaü bhavet / evaü tvaritodgrahaõavàcanàdau mantavyam / tatra vi÷e.ataþ sthànakaraõàkramaõàdiyogaþ / atra ca yataþ pa÷càdbhàvisthålavikalpakalpanà na saüvedyate , tata eva tvaritatvam iti såkùmeõa pratyavamar÷ena saüvartita÷abdabhàvanàmayena bhàvyameva / saüvartità hi ÷abdabhàvanà prasàraõena vivartyamànà sthålo vikalpaþ , yathà idamityasya prasàraõà ghañaþ ÷kla ityàdiþ , tasyàpi pçthubudhnodaràkàraþ ÷uklatvajàtiyuktaguõasamavàyã ityàdiþ / %% iti pàñhàt dhàvistvaritagatau sva÷aktiva÷àt vartata iti //19//
bhavatu evaü såkùmo vimar÷aþ prakà÷a÷arãràve÷ã , yatra tu sthålatvena vikalparåpatà sphuñà , tatra ÷abdo nãlàdivat eva pçthak pratibhàsate ---- nãlam idam iti , sa kathaü prakà÷asvaråpàt apçthagbhåtaþ syàt , ÷abdàtmà ca vimar÷aþ , sa ca atra màyàtmakaü bhedapade 'pi prakà÷àpçthagbhåto bhavadbhiþ iùñaþ , tat etat kathaü pratipattavyam ityà÷aïkyàha
-----
##
kena etat uktam ghaña iti yaþ sthålaþ ÷abdaþ sa prakà÷ajãvitasvabhàvo vimar÷a iti / so'pi hi sthålaþ ÷abdo 'rthavat pçthagbhåta eva bhàti / tau nàmakaråpalakùaõau ÷abdàrthau ekaråpatayà %% ityevaüråpatvena paràmç÷antã adhyavasà yà sà parame÷vara÷aktiþ vimar÷aråpà àtmavadeva ahamityanavacchinnatvena bhàti , na tu kadàcit idantayà vicchinnatvena bhàti vicchinnatvena avabhàse parapratiùñhatvàt punarvimar÷àntareõa bhàvyam , tatràpi evam iti anavasthàto nãlasya prakà÷anameva na syàt pratiùñhàlàbhàbhàvàt / tasmàt sarva eva vimar÷aþ prakà÷àt avicchinna eva iti / adhyavasà iti , {àta÷copasarge}(pà. vyà. 3-3-16) ityaïantaþ striyàm //20//
nanu evaü sarvasyaiva j¤ànakalàpasya ahamityeva pratiùñhàne vedyabhåmispar÷o nàsti vedyabhuvi ca de÷akàlayogaþ na tu vedakàü÷e , de÷akàlayogàbhàve ca yat idaü j¤ànàü de÷àpekùayà pramàtràdyaü÷àpekùayà ca sakramatvaü lakùyate tat kathaü syàt , kramàbhàve ca ekatvameva vastuto bhavet , tata÷ca %% iti yat uktaü tat kathaü nirvahet ityà÷aïkàü ÷amayan pårvoktamupasaüharati
-----
##
satyam evam akramameva saüvittattvam , kintu sva÷aktiva÷àt bhinnatvena bhàsitàni yàni vedyàni teùàü mårtibhedakçto yo dåràdåravaitatyàvaitatyàdiþ de÷aþ , kriyàbhedakçta÷ca yaþ cira÷ãghrakramàdiråpaþ kàlaþ , tau anurudhya chàyàmàtreõa abalambya, j¤ànasmaraõàdhyavasàyànàü svàü÷à iva bhànti niraü÷ànàmapi , tadbhàsamànàü÷akçta÷ca sakramatvàvabhàsaþ parasparàpekùayà svàü÷àpekùayà ca , yadyapi kàlakrama eva sphuño vij¤àneùu bhàti na de÷akramaþ , tathàpi vimåóhasya parvatasaüvedanaü vitatamiva vadarasaüvedanaü ca såkùmamiva bhàti iti de÷akramo 'pi dar÷itaþ , tena vedyagatakramasvãkàràbhàsàt sakramatvam àbhàsamànamapi na apàramàrthikam àbhàsamànasya paràrthatvàt , tata÷ca yuktamuktam %% iti /
{màyà÷aktyà vibhoþ}
iti ÷lokena svaråpavaicitryaü j¤ànàü dar÷itam / anena tu de÷akàlavaicitryam iti vi÷eùaþ / iti ÷ivam //21//
iti ÷rãmadàcàryàbhinavaguptaviracitàyàüã÷varapratyabhij¤àsåtravimar÷inyàü prathame j¤ànàdhikàre j¤àna÷aktiniråpaõaü nàma pa¤camàhnikam // 5 //
____________________
atha ùaùñhamàhnikam /
{svàtmàbhedadhanànbhàvàüstadapohanañaïkataþ /
vhindanyaþ svecchayà citraråpakçtaü stumaþ ÷ivaþ //}
evaü smçti÷aktirj¤àna÷akti÷ca niråpità / atha tadubhayànupràhiõã apohana÷aktirvitatya ÷lokaikàda÷akena %% ityàdinà %% ityantena nirõãyate / tatra ÷lokena pratyavamar÷e avikalpo vi÷eùaþ iti såcyate / tataþ ÷lokena ÷uddhe 'haüpratyavamar÷e 'pohanavyàpàràsaübhavaþ ucyate / tataþ svadçùñàveva tadupapattiþ iti ÷lokena / tato 'pi dvayena a÷uddhasyàhamityavamar÷asya vikalparåpatà / tataþ ÷lokena anusaüdhànasvàpi vikalparåpatà / evaüråpànusaüdhànàdiråpameva parame÷varasya sraùññatvam iti ÷lokena / tataþ prakçte cidàtmanyarthàvabhàsasya sattopasaühiyate ÷lokena / tato dvayena tasmaivàrthàvabhàsasyànubhavasmaraõàdau vaicitryamucyate , tadukti÷ca prakçtàyàmã÷vararåpasvàtmapratyabhij¤àyàmupayujyate iti ÷lokena / ityàhnikasya tàtparyàrthaþ / atha granthàrtho vyàkhyàyate /
uktimidam
-----
{savabhàvamavabhàsasya vimar÷am ................ /}
iti / tatra vimar÷o 'bhilàpàtmanà ÷abdena yojita eva , tadyojanàkçtaü ca vikalparåpatvaü ÷uddhe 'pi parame÷vare pràptam , na caitadiùñaü tasya saüsàrapade màthàtmanyupapatteþ ityà÷aïkyàha
-----
##
prakà÷asya ÷uddhasaüvidråpasya dehàdisaüspar÷airanàvilãbhåtasya yaþ àtmà jãvitabhåtaþ sàrasvabhàvo viccheda÷ånyo 'ntarabhyupagamakalpo 'nanyamukhaprekùitvaråpasvàtantryavi÷ràntiråpaþ %% iti pratyavamar÷aþ asau vikalpo na bhavati / vikalpatvà÷aïkàyàü bãjaü dar÷ayati %% iti / viùayaråpàt ÷rotragràhyàt ÷abdàdanya eva antaravabhàsamànaþ saüvidråpàve÷ã ÷abdanàtmàbhilàpo vàgityanenoktaþ ---- vakti arthaü svàdhyàsena so 'yamityabhisaüdhànena / yadi vàgvapuþ , kasmànna vikalpaþ ? àha ---- na hyasya vikalpalakùaõamasti , tathà hi ---- vividhà kalpanà vividhatvena ca ÷aïkitasya kalpo 'nvavyavacchedanaü vikalpaþ , vividhatvaü ca bahnàvanagnisaübhàvanàsamàropaniràse 'sati bhavat , dvayaü vahnyavahniråpaü samàkùipati , tena vikalpe 'va÷yaü tacca ni÷cetavyam atacca apohitavyaü bhavati /
tathà ca
##
ghañe hi dçùñe ghañasthàna evàghañe 'pi yogyade÷àbhimatasthànàkramaõa÷ãlo vij¤ànajanakaþ svakàraõopanãtaþ saübhàvyate pañàdisvabhàvaþ , ato ghañàghañayordvayoravabhàvasasya saübhàvanàt samàropaþ sàvakà÷o bhavati , aghañasya satyàrope niùedhanalakùaõopohanavyàpàraþ iti tadanupràõità vikalparåpatà ghaña ityetasya ni÷cayasya , %% / yastvayaü prakà÷o nàma tasya sthàne yaþ saübhàvyate sa tàvadaprakà÷aråpo na bhavati tulyakakùasya hi saübhàvanaü bhavati , na ca yatprakà÷ena kartavyaü tadaprakà÷asya kadàcit dçùñam saübhàvanàropaõàdibalàdeva ca asyàprakà÷aråpatvaü vighañeta , ataþ prakà÷atulyasyànyasyàprakà÷aråpasya bhedinastattulyakakùyasyàpohanàtmakabhedanavyàpàràsàhiùõoravabhàsanameva nàsti , tadabhàve kasyàpoùñhanam ? avabhàsasaübhave 'pi prakà÷aråpatvameva / na ca prakà÷asya svaråpade÷akàlabhedo yena dvitãyaþ prakà÷a ekasmàdapohyeteti / hãti , yasmàdevaü tato dvayàbhàvàdpohàsaübhave vikalparåpatvàbhàvàt cinmàtre paràmar÷àtmani ahamiti pratyavamar÷a eva , na tu vikalpaþ //2//
nanu ghañe pariniùthitaråpe dçùñe taddar÷anamupajãvatà vikalpena kathamaghañasya niùedhanaü kriyate , na hyaghañasya kenacinnàmàpi gçhãtam ,
aghañavàsanàpi ghañe dçùñe kathaükàraü prabudhyatàm ? satyam , evaü ÷àkyaþ paryanuyojyo na tu vayam , yataþ
##
iha pramàtà nàma pramàõàdatiriktaþ pramàsu svatantraþ saüyojanaviyojanàdyàdhànava÷àt kartà dar÷itaþ , tasya ca pramàturantaþ sarvàrthàvabhàsaþ , cinmàtra÷arãro 'pi tatsàmànàdhikaraõyavçttirapi darpaõanagaranyàyenàsti ---- ityapi uktam / evaü ca tatpratibhàü ghañàbhàsam , atatpratibhàü ca aghañàbhàsaü pramàtà bhajate ---- sevate tàvat , tadavikalpada÷àyàü citsvabhàvo 'sau ghañaþ cidvadeva vi÷va÷arãraþ pårõaþ , na ca tena ka÷cidvyavahàraþ , tat màyàvyàpàramukkàsayanpårõamapi khaõóayati bhàvam , tenàghañasyàtmanaþ pañàde÷càpohanaü kriyate niùedhanaråpam , tadeva vyapohanamà÷ritya tasma ghañasya ni÷cayanamucyate %% iti , evàrthasya saübhàvyamànàparavastuniùedharåpatvàt , eùa eva parita÷chedàttakùaõakalpàt paricchedaþ , hãti ---- yata evam , tasmàt yuktaü %% iti pårva÷lokoltena vastudvayena hetå krameõoktau yasmàdevaü vikalpaþ tato 'hamiti ÷uddho vimar÷aþ na vikalpaþ ---- iti ÷lokatraye mahàvàkyàrthaþ / ÷àkyairapi pramàturevàyaü vyàpàra uktaþ %% ityatra %% iti %% iti ca vadadbhiþ , sa tvetaiþ kathaü samarthyaþ ---- ityàstàmetat //3//
nanvevamahamityapi pratyavamar÷e 'nahaüråpasya ghañàdeþ pratiyogino ' pohanãyasyàpohe vikalparåpatà kathaü na syàt ityà÷ayenàha
-----
##
##
ahamityavamar÷o dvidhà ---- ÷uddho màyãya÷ca , tatra ÷uddho yaþ saüvinmàtre vi÷vàbhinne vi÷vacchàyàcchuritàcchàtmani và / a÷uddhastu vedyaråpe ÷arãràdau / tatra ÷uddhe 'haüpratyavamar÷e pratiyogã na ka÷cidapohitavyaþ saübhavati ghañàderapi prakà÷asàratvenàpratiyogitvenànapohyatvàt , ityapohyàbhàve kathaü tatra vikalparåpatà / a÷uddhastu vedyaråpe ÷arãràdau anyasmàd dehàderghañàde÷ca vyavacchedena bhavan vikalpa eva ---- iti vàkyàrthaþ / akùaràrthastu ---- cittattvaü prakà÷amàtraråpaü hitvà sadapyapahastanayà apradhànãkçtya bhinne dehàdàvahameva dehàdiþ nãlàdau prameye pramàtà ---- ityabhimànena %% ityàdivimar÷aþ sa vikalpa eva , na tu ÷uddhaü pratyavamar÷amàtram / atra hetuþ ---- paro dvitãyo dehàdirghañàdi÷ca yaþ pratiyogã tulyakakùyo 'nyonyaparihàràcca viruddhastasya yo 'vabhàsaþ ---- samàropaõalakùaõaþ , tasmàdyato 'sàvatanniùedhànupràõito ' hamityavamar÷o jàtaþ %% iti , ÷uddhaprakà÷aråpasya apahastanaiva dehàderbhedahetuþ ,
tadapahastane tu parame÷varasya svàtmapracchàdanecchàråpà 'bhedàprakà÷anaü bhràntiråpaü prati svàtantryaråpà màyà÷aktirhetuþ , cidråpasya càpahastanaü dehàdereva atyaktavedyabhàvasya bhinnasyaiva upapatti÷ånyatayaiva pramàtçtvàbhimànaþ / tathà ca dehàbhimànabhåmikàyàü sthità÷càrvàkàþ %% iti kàyameva pràdhànyenàhuþ / strãbàlamårkhàõàü tathàbhimànàt tato 'pi vivekayuktàþ pàkajotpattipariõàmàdibalàdasthiraü ÷arãraü manvànàþ pràõa÷aktisamadhiùñhànena ca vinà vikàra÷atàve÷aü ÷arãrasya pa÷yanto bubhukùàpipàsàyogayogyaü pràõamevàtmànaü kecana ÷rutyantavido manyante / tato 'pi samadhikavivekabhàjaþ pràõasyàpi anityatvàdanusaüdhànayogyatàmapa÷yanto j¤ànasukhàdyà÷rayabhåtàü buddhimeva kàõàdaprabhçtaya àtmànamàhuþ / apare tasyà api yogid÷àyàü vedyabhàvàdaparatvaü manyamànàþ asaüvedyaparvaråpaü yanna kiücidråpaü sakalavedyarà÷ivinirmuktaü ÷ånyatvànnabhastulyaü na tu mahàbhåtàkà÷asvabhàvaü tat pramàtçtattvaü ÷ånyabrahmavàdinaþ sàükhyaprabhçtaya àhuþ / tasminnapi vedye ÷unyàntaraü tatràpi ÷ånyàntram ---- iti yàvadbhedaþ tàvatkalpanà na truñyatãti tadarthamàha %% iti / na cànavasthà paramàrthaprakà÷abalena yataþ sarvasya prakà÷o na tu dehàdiva÷àt , tayà tvabhimànamàtraü dehaþ pramàteti , saïkocamàtraråpaü cittattvaü ÷ånyam , bhåtalaü yathà ghañàbhàvaþ , saïkocoparivedyàü÷acchàyàcchuritaü tu cittattvameva buddhipràõadehàdi iti / amã eva bhåmikàvi÷eùà uttarottaramàrohatàü yoginàü jàgradàditayà piõóasthàditayà càgameùu bhaõyante , apahastanaü ca vyàkhyàsyateþ
-----
{kalodvalitametacca cittattvaü kartçtàmayam /
acidråpasya ÷ånyàdermitaü guõatayà sthitam //}
iti , tatsthitam ---- a÷uddhaþ %% ityavamar÷o vikalpa eva //5//
dvividho 'pi càyam %% dvidhà ---- anubhavamàtraråpa÷cànusaüdhànàtmà ca , ÷ivàtmani %% iti sadà÷ivàtmani %% iti ÷uddho dvidhà / a÷uddho 'pi ahaü sthåla iti , yo 'haü sthålo 'bhavaü so 'haü kç÷a , bàlo , yuvà , sthaviraþ , sa eva aham iti ca a÷uddho dvividhaþ / tatra ÷uddhe vikalparåpatvamapratiùñhameva ityuktam , a÷uddhe tu anubhavaråpe vikalpatvamupapàditam , a÷uddhe 'pi tu anusaüdhànàtmakatayà abhedasya prasphuraõàt ka÷cidavikalpakatvaü ÷aïketa tasya vyàmohaü vyapohitumàha
-----
##
%% ityàdi vartate , kàdàcitkaþ kadàcidbhavo niyatade÷akàlàkàro 'vabhàso yasya dehàdeþ svalakùaõaråpasya , tatra yà pårvàbhàsena bàlàdi÷arãràvabhàsena yojanà %% sa evàdya %% ityanusaüdhànam , àdigrahaõàduttareõa bhàvinà àbhàsena saha yojanà %% iti , sà yojanà sarvà kalpanà vikalpa eva , na tu ÷uddhaþ pratyavamar÷aþ / atra dehàdervi÷eùaõaü hetutvà÷ayena ---- yato bhinnatàvabhàsitvameva dehàdestadànãmapi avichinnam , yadi hi tasya dehàdeþ sarvataþ pårõatvam avacchedahãnatvaü pa÷yan anusaüdhànam %% iti vidadhyàt tadiyaü sadà÷ivabhåþ kena vikalpàtpadatvena bhaõyeta yàvatà 'vicchinne eva so 'nusaüdhiþ / bhinnepi(KSS: hi) kathamanusaüdhànam iti cedàha %% pràktanànubhavakçtavàsanàprabodhajasmçtiva÷àt iti yàvat , pràõe balàbalava÷àdanusaüdhiþ , buddhau j¤ànasukhàditàratamyàt , ÷ånye vaitatyàvaitatyayogàt , ayamapi vikalpa eva , evaü %% iti ghañàdyanusaüdhàne 'pi vikalpatvaü mantavyam , kintu etàsu anusaüdhànabhåmiùu vidyà÷aktiràdhikyena aciradyutivaddãpyate iti tàsàü parapadapari÷ãlanaprathamakalpàbhyupàyatvamabhyupàgaman guravaþ //6//
na ca dehàdãnàü pårvapårvapramàtçvedyatà yena pramàturaprakà÷e prameyaü na bhàti tatprakà÷a÷ca na pårvaprakà÷aü vinà , so 'pi na pramàtrantaraprakà÷aü vinà ityanavasthà syàt , api tu ÷uddhaprakà÷a eva vi÷vasya prakà÷a iti niråpayan uktayuktyà sadaiva sçùñyàdi÷aktyaviyogo bhagavata ukto bhavati , iti dar÷ayati
-----
##
yat pårvaü dar÷itaü %% ityàdi tat evam upapadyate , katham ? yadi vyavahàre màyàpade dehapràõàdimapi prabhureva prakà÷aparamàrtha icchayà màyà÷aktiråpayà , àvi÷an dehapràõàdipràdhànyena svaråpaü pradar÷ayan , antaþ saübinmàtre , bhàntam ahamityevaüråpam arthaugham icchayaiva bahiþ idamiti bhàsayati tata etadupapadyate , anyathà tu anavasthà syàt / hetau liï / api÷abda eva÷abda÷ca bhinnakramau , yat etàvat uktam , taditi , tasmàt hetoþ , evaü jàtaü vakùyamàõaråpam , kiütat ? yat kila prabhuþ parasparaü vyavahàrakàle krayavikrayaprekùàvyàkhyàdau caitramaitràdisaübandhino dehapràõàdãn ekatayà tàvati vyavahàre àvi÷an antarbhàntameva anujjhitàntaþprakà÷ameva santaü bahiþ ekàbhàsatayà bhàsayati iti saübhàvyate ityetajjàtam , iti saübhàvanàyàü liï / tena tena pramàtrà saha asminkàle aikyaü sçjyate , anyena pramàtrà aikyaü saühriyate , ghañàdimàtraråpe sthitiþ kriyate , pårõasvaråpanimãlanàt tirobhàva àdhãyate , tàvatyàbhàse aikyàvabhàsapårõatvavitaraõàt anugrahaþ kriyate , tena na kevalaü mahàsçùñiùu mahàsthitiùu mahàpralayeùu prakopatirodhàneùu dãkùàj¤ànàdyanugraheùu bhagavataþ krñyapa¤cakayogaþ yàvat satatameva vyavahàrepi / yaduktam
-----
{sadà sçùñivinodàya sadà sthitisukhàsine /
sadà tribhuvanàhàratçptàya svàmine namaþ //}
iti /
{pratikùaõamavi÷ràntastrailokyaü kalpanà÷ataiþ /
kalpayannapi ko 'pyeko nirvikalpo jayatyajaþ //}
ityàdi ca / tathà
-----
{............... pràkàmyamàtmani yadà prakañãkaroùi /
vyaktoþ ........................................................................ //}
iti ca //7//
iha antararthàbhàvabhàsaþ sthita eva , tat kiü tatra kàraõàntaracintayà iti prakçtaü prameyam , tatsiddhaye upapattiþ uktà , tena vinà icchàråpaþ pratyavamar÷o na syàt iti , tatprasaïgàt pratyavamar÷avikalpàdisvaråpam upapàditam , iti ÷iùyàõàü dhiyaü samàdhàtuü prakçtaü prameyam upapàdayan upasaüharati
-----
##
prakà÷àtmà parame÷vara eva yato dehàdipramàtçtàbhimànada÷àyàmapi vastutaþ pramàtà , %% iti , ato hetoþ idaü siddhaü bhavati ---- smaraõe apohanajãvite ca vikalpe anubhavaj¤àne ca antaràbhàsaþ prakà÷avi÷ràntaþ sthita eva , nàtra saü÷ayaþ ka÷cit , yadi hi dehàdireva paramàrthapramàtà syàt tat ÷arãrasya pràõasya dhiyaþ ÷ånyasya và antarghañàdi iti na kiücit etat ---- ghañàdiparihàreõa dehàdeþ sthitatvàt / paramàrthaprakà÷astu sarvaüsahaþ iti tatràntarvi÷vam , iti anàyàsasiddhametat //8//
nanu antaràbhàsavargasya bahiràbhàsanaü yadi sarvatràsti kastarhi smaraõàdau àbhàsabhedaþ , na ca asau na saüvedyate ---- sphuñatàsphuñatàdiprasphuraõasya anapahnavanãyatvàt ityà÷aïkyàha
-----
##
anubhavaj¤ànasya %% iti antaravabhàsaü vahiràbhàsayataþ svàntarbhàvàbhàso naisargika
-----
nisçùñeþ svàtantryàt àyàto na tu smaraõàderiva anyaj¤ànakçtavàsanàdibalàt / smaraõe utprekùaõe pratyakùapçùñhabhàvini adhyavasàye ca yo 'ntarnãlàdyavabhàso bàhyatayà adhyavasàyitavyaþ nàsau svàtmoyaþ api tu pårvànubhavasaüskàrajo 'sau , tatra saüskàro nàma anubhavasya kàlàntare 'pi anuvartamànatà , ato 'sàvanuvartamàno 'nubhavo yato nãlàdyàbhàsasaübhinnaþ tataþ tattàdàtmyàpannaü smaraõàdyapi tathà nirbhàsate , tata eva smaraõakàlàsaübhavã àbhàsaþ tadanubhavapårvakàlakalita eveti svayaü smaraõàdernirviùayatvaü gçhãtagràhitvaü ca uddhoùyate / etadeva asphuñatvam , iti siddho 'nubhavasmaraõàdau àbhàsabhedaþ antaràbhàsavargasya bahiràbhàsanam anyàvyavadhànena sphuñatà , vyavadhànena tu tàtkàlikatvàbhàvàt asphuñatà iti //9//
nanu anubhavaj¤ànàt aindriyakàt anyat sarvaü j¤ànaü vyavadhànena bahiràbhàsanaråpaü pràptam ityà÷aïkya pravibhàgamàha
-----
##
yaþ pratyakùavyàpàram anupajãvan vyàkùepasàratayà manoràjyasaïkalpàdivikalpaþ sa svaraü kçtvà svapreraõena prapreraõanairapekùyeõa svàtantryeõa carati udeti vyayate ca , tatra yo bahiràbhàso nãlàdeþ antaràbhàsamayasya sa naisargika eva , tathà hi aparidçùñapårvamapi ÷vetaü da÷ana÷atakalotakarayugalayuktaü dantinam antaþ pramàtçbhåmau sthitaü bahiþ antaþkaraõabhåmau svacchadhãdarpaõàtmikàyàü sa vikalpaþ tàtkàlikameva bhàsayati //10//
asmàcca antaràbhàsasaübhavasamarthanaprasaïgàgatàt àbhàsabhedavicàràt ÷àstre yat prayoanaü mukhyatayà abhisaühitaü svàtmani ã÷varapratyabhij¤ànaråpaü tadadhikaraõasiddhàntanãtyà anàyàsasiddham iti dar÷ayati
-----
##
%% iti yadyapi viùayopa÷liùñameva pratibhànaü bhàti tathàpi na tadviùayasya svakaü vapuþ , api tu saüvedanameva tat tathà cakàsti %% iti pramàtçlagnatvàt / tathà ca veda
-----
{tameva bhàntamanu bhàti sarvaü tasya bhàsà sarvamidaü vibhàti /}
iti / ÷atrà aviratasphuraõatvaü karmapravacanãyena tadãyasvàtantryopakalpitanirmàõakriyàjanito vedyavedakabhàvaråpo lakùaõàtmà saübandho dyotitaþ , kevalaü viùayollekhanabalàt bahiþ kramàvabhàsaþ samarthitaþ , sa sa kramayaugapadyàdivicitraråpo yaþ padàrthànàü vakùyamàõe÷varasvàtantryaråpade÷akàla÷aktyupakalpitaþ kramaþ de÷akàlaparipàñã , tena råùità pratibimbakalpatayà uparaktà , yà pratibhà uktà
{kevalaü bhinnasaüvedya ............................ /}
ityàdinà / eùà iti ca sarvasya svakà÷aråpà , paramàrthata÷ca antarmukhatvena prakà÷amàtraparamàrthatayà bhedàbhàvàt akramà , saiva mahe÷varaþ , avidyamàno 'ntaþ paricchedo de÷ataþ kàlataþ svaråpata÷ca yasyàþ cittaþ saüvidaþ tadeva råpaü yasya iti , ata eva bahirmukhaprakà÷àtmakavij¤ànasvabhàvasya pramàõavargasya yo 'ntaþ pratyàbhàsam %% iti ananta ---- kalpaþ vikalpamayo vimar÷àtmà pramàsamåhaþ , tatra saüyojanaviyojanavi÷ramàdiråpànekaprakàrasvàtantryaparipårõaþ ÷uddhàhaüpratyavamar÷amayaþ pramàtà sa bhaõyate , ata÷ca bahirghañaprakà÷aþ %% iti antarvikalpaþ svãkçtapårvaråpaþ %% iti tadubhayavi÷ràntisthànam , itãyat pårõaü prakà÷asya svaråpam //1//
atraiva upapattiü pradar÷ayitumanvayaü tàvadàha
-----
##
%% iti yat ucyate tat na bhinnaråpaprakàtmakasaüvinmàtravi÷ràntyà siddhyati api tu tàstà vibhinnàþ saüvido ni÷cayaråpàþ pramàtmàno yàþ tàni eva mukhàni dvàràõi upàyà màrgàþ taiþ mukhaiþ nadãsrotaþsthànãyaiþ yadi amã bhàvà nãlasukhàdaya uhyamànà ekasmin %% iti pramàtçråpe mahàsaüvitsamudre pratitiùñhanti àbhimukhyena vi÷ràntiü bhajante , tata eùu parasparaü samanvayaråpaü tat j¤àteyaü tat upapattyà ghañate , j¤àtãnàü bhàvaþ tacchabdapravçttinimittaü parasparaü jànãyuþ iti , karma ca anyonyayogakùemodvahanàtmakaü j¤àteyam , tacca samanvayàbhipràyeõa iha dar÷itam , na jaóànàü svataþ samanvayaþ kadàcidapi iti pratipàdayitum //2//
tathà ca vyatirekamukhena etadevàha
-----
##
arthànàü jaóànàm , tajj¤ànàü tadvikalpànàü tanni÷cayànàü ca de÷akramaü kàlakramaü càtyajatàm , svasamàpinàm ---- svaråpamàtrapratiùñhànàm , kaþ samanvayaþ , na ka÷cit ityarthaþ , yato hi asau samanvayaþ sakçdàbhàsena de÷akàlàkàrami÷rãkaraõàtmanà yojanàbhàsena sàdhayituü ÷akyaþ nànyathà , na hi pçthakpçthak parikùãõeùu srotaþsu taduhyamànàþ tçõolapàdayaþ samanvayaü kaücit yànti iti / anekatvena de÷akàlàdibheda ityà÷ayena sakçcchabdaþ tanniùedhatàtparyeõa prayuktaþ //3//
tatra ko 'sau samanvaya ityà÷aïkya bahutaravyàpakaü kàryakàraõabhàvaü tàvat dar÷ayati
-----
##
iha anubhåto viùayaþ prakà÷ate smçtau , tatra viùayasyàsau smçtiþ na nåtanaþ prakà÷aþ api tu asya sa prakà÷aþ pràcyo 'nubhava eva , sa cànubhavo j¤ànaråpatvena j¤eyaråpatvàbhàvàt na j¤ànàntarasaüvedyaþ api tu svaprakà÷aþ , sa ca smçtikàle yadi asan tat kathaü prakà÷atàm , bhavatu và asau tathàpi smçtiþ syàt , tasmàt etat evamupapadyate , yadeva smçtisvasaüvedanam , tadeva anubhavasya svasaüvedanam , na tu aparaü svasaüvedanavyatiriktaü pratyakùam anumànàdikaü và tatra kramate , tata÷ca tàvatkàlàpi avichinnamekaü yat svasaüvedanaü tadeva %% iti siddham / anyatra anubhavitari smartà anyo na upapadyate , ityanayà chàyayà smçtyà pramàtçsiddhiþ pårvamuktà , idànãü tu svasaüvedanaikãbhàvena bhaïgyantareõa iti vi÷eùaþ //5//
nanvanubhavàtirikte 'pi arthe santu vikalpàþ pramàõam , apràmàõyaü hi bàdhabalàt bhavati , bàdhàbhàve tat kathaü syàd ityà÷aïkya so 'pi ayaü bàdhyabàdhakabhàvaþ satyàsatyapravibhàjanayà vi÷veùàü vyavahàràõàü jãvitabhåto na ekena pramàtçtattvena vinà ghañata iti vitatya dar÷ayati
-----
##
%% ityetadartham ava÷yasamarthyo yo bàdhavyavahàraþ so 'pi katham iti %% ÷abdasyàrthaþ / iha ÷uktyà tàvat rajatasya na kàcit bàdhà nàma kriyamàõà dç÷yate , ÷uktij¤ànena rajataj¤ànaü bàdhyate ityapi na yuktam , svasmin viùaye àtmani ca svaråpe dvayoþ j¤ànayoþ pariniùñhitayoþ vi÷r|antayoþ anyonyaü virodhasya abhàvàt / atha ayaü parasparaparihàra eva virodhaþ tarhi sarveùàü j¤ànànàü virodhàt bàdhyabàdhakabhàvasya svàtmani pariniùñhaiva na labhyeti sutaràü vighañeta satyetarapravibhàgaþ / na¤api atra tantreõa vyàkhyeyaþ / etaduktaü bhavati ---- yadi j¤ànaü svayaü na÷yati tadà kiü j¤ànàntareõa asya kçtam , na hi tena tatkàle 'saübhavatà tasya viùayàpahàraþ kartuü ÷akyaþ , na ràjatam ityapi j¤ànaü svaü rajatàbhàvaü viùayãkurvat na viùayam apaharet rajataj¤ànasya / athàpi j¤ànàntareõa nà÷yate ityapi pakùaþ , tatràpi sarveùàü j¤ànàm iyameva saraõiriti kiücideva bàdhyam iti kathaü syàt ? yadà tu rajataj¤ànaü ÷uktij¤ànaü ca ekatra svasaüvedane vi÷rànyataþ tadà etat upapadyate , tathà hi ---- ekatràpi pramàtçtattve vi÷ràmyatàü j¤ànànàü naikaprakàraiva vi÷ràntiþ api tu vicitratayaiva sà saüvedyate , tathà hi ---- nãlam iti utpalam iti j¤àne pramàtari vi÷ràmyantã parasparoparàgàbhàsena vi÷ràmyataþ / ghaña iti paña iti parasparànà÷keùeõa , ÷uktikà iti na rajatam iti và j¤ànaü rajatam iti j¤ànasya unmålanaü tadãyavimar÷àtmakapramàråpavyàpàrànuvartanavidhvaüsaü kurvat pramàtari pratiùñhàü bhajate / evaü kàryakàraõabhàvàdau vi÷ràntivaicitryaü prameyàsaübhavi pramàtrà svàtantryeõa nirmitaü tata eva asya pramàsvatantratàdàyi vàcyam / evamekatra pramàtari pårvaj¤ànasya parivarjanena yato ni÷cità sthitiþ , iti bàdhyabàdhakavyavahàra upapannaþ , nãlàdivat kila tànapi vyavahàràn sa eva parame÷varaþ svàtantryàt àbhàsayati tat te 'pi satyà eveti //6//
atra parakãyaü matam à÷aïkate dåùayiùyàmãti
-----
##
iha ÷uktikàj¤ànaü svàtmànaü saüvidat svàtmàbhinnaü pramàõatvaü budhyate , %% iti nyàyàt , tatparicchedanàntarãyaka÷ca anyavyavaccheda itya÷uktij¤ànaråpasya rajataj¤ànasya apramàõatvavedanaü tadeva ucyate yat etat ÷uktikàsaüvedanàbhinnapramàõatvavedanam , na ca etat apårvaü yat vastvantaraj¤ànameva vastvantaràbhàvaj¤ànam iti , ÷uddhabhåbhàgagrahaõameva hi ghañàbhàvagrahaõam iti prasiddhametat / evam apramàõatvasaüvedanameva rajataj¤ànasya bàdhyatvam ucyate , ata÷ca bàdhyabàdhakatvam evaü siddham iti cet asmàbhiþ ucyate ---- tat kiü pramàtraikyeneti //7//
atra prasaïgàt abhàvavyavahàrasya siddhau tattvamupapàdayiùyan dçùñàntameva tàvat paradar÷ane dåùayati
-----
##
yo dçùñànta uktaþ sa eva na , kuta iti cet ucyate %% iti tàdàtmyena abhàvo vyavahartavyaþ kadàcit , kadàcit vyatirekeõa %% iti / tatra ÷uddhabhåtalaj¤ànàt àdyo 'yaü vyavahàraþ sidhyati , yatra dç÷yatvaü na upayogi , upalabdhilakùaõapràptirapi hi yasya nàsti pi÷àcàdeþ svabhàvabalàt , yasya và ÷abdàdeþ tadgàhaka÷rotràdisàmagrãsàkalyasya tatra ekaj¤ànasaüsargivastvantarapratipattyabhàvenàni÷cayàt tasyàpi tàdàtmyenàyamabhàvo gçhyate %% iti , yatra tu dç÷yatvaü vi÷eùaõam ava÷yam apayogi tatra vyatirekeõa abhàve vyavahartavye na eùo 'bhyupàyaþ //8//
kuta iti cet ---- atiaprasaïgàditi bråmaþ / tameva dar÷ayati
-----
##
vidyamàne 'pi ghañe bhåtalaü ÷uddhameva , na hi bhàvà mi÷rãbhavanti , tata÷ca tadàpi ÷uddhabhåtalaj¤ànam asti , iti satyapi ghañe katham abhàvo vyatirekeõa na vyavahriyate %% iti , %% iti viviktabhåtalabhàgaj¤ànam , %% iti kasyàücideva da÷àyàü ghañàsaünidhànaråpàyàm , bhinnasya ghañasya abhàvaü sàdhayati na tu sarvadà iti kena prakàreõa bhavet , etena atra bhåtale pi÷àco nàsti ityapi syàditi àpatitaü mantavyam //9//
nanvevaü vyatirekàbhàvaniùñho vyavahàro loke tàvat avigãtaþ asyàücideva da÷àyàü dçùñaþ , tatra kà gatirityà÷aïkya cirantanairaparidçùñaü tatsiddhiprakàraü dar÷ayati
-----
##
iha bhàva eva bhàvàntarasya abhàva iti vyavahartavyaþ iti ayaü tàvat aparityàjyaþ pràtãtikaþ panthàþ , tatra bhàvasya bhàvàntareõa ya àdhàryàdhàrabhàvaþ sa eva bhàvatadabhàvayoþ , tata÷ca bhåtale ghañavyatiriktaü vastvantaraü ÷ilàdikam àlokapu¤jàdikaü và yat càkùuùe j¤àne bhàti tadeva vyavahriyate %% iti và , yatràpi nàsti cakùurvyàpàro netranimãlanasaütamasàdau tatràpi bhåtale ghañocitakañhinaspar÷aviviktaü mçdum uùõaü ÷ãtam anuùõà÷ãtaü và gçhõan tameva atra ghañàbhàva iti vyavaharati vàyuspar÷asya sarvagasya ava÷yaübhàvàt , iti vàkyàrthaþ / padàrthastu ---- %% iti svamatopakùepàya svapratibhàpra÷naparàmar÷aþ , kiü punaratra nyàyyamiti tatràha %% bhåtale %<àlokacayaþ>% tàvat asti j¤eyaþ , %% asti , %% àlokacayasya spar÷asya và yat %% anyaghañàdiviviktena svena råpeõa j¤ànam tat kartç , %% àlokàdeþ aghañaråpatàü ghañàbhàvaråpatàü %% bhåtale sàdhayati iti ÷akyo ' yamarthaþ / {÷aki liï ca}(pà. så. 3-3-172) iti liï / àntarapràõaspandanajanitasåkùma÷abdàkarõanàcca ÷rotràdisàkalyaü saübhavàyamànaþ tameva ÷abdam ekaj¤ànasaüsargiõaü ÷çõvan ÷abdàntaraü niùedhayati %% iti / tatsåkùma÷abdàbhàvamapi såkùmatamàntarnàdàvahita÷rotro vedayate , rasagandhaspar÷àbhàvo 'pi dantodakarasaü tripuñikàgandhaü kàyãyaü ca spar÷aü saüvedayamànenaiva rasàbhàvo vedyaþ , na hi ekaj¤ànasaüsargayogyavastvantaropalambhena vinà upalabdhikàraõasàkalyani÷cayo 'sti , iti ekànta eùaþ / acirapravçttatattadviùayànubhavakalpitasya tadaiva dhvaüsànà÷aïkanàt karaõasya kàraõasàkalyani÷cayaþ kim ekaj¤ànasaüsargitayà iti cet na , tattvabhàvopalipsurhi prayatnena tattadindriyàdhiùñhànaü vyàpàrayanneva lakùyate //10//
nanvevam adç÷yàsyàpi pi÷àcàdeþ niùedhavyavahàro vyatirekeõàpi pràpnoti , sa hi àlokapu¤jo yathà ghañàt anyaþ tadvat pi÷àcàderapi / tadetat à÷aïkyàha
-----
##
àlokapu¤jo yadyapi pi÷àcàd vyatirikto yadyapi ca àloko 'sti api÷àcàtmà ityetàvat siddhyati tathàpi atra %% ityetat a÷akyam adhyavasàtum ,
ghaño hi àlokapåramadhye 'pi asaübhàvyaþ , ghañasaünidhau tatra àlokapåràsamarpaõàt , ata÷ca siddhyatãdam %% iti , pi÷àcastu tàdçksvabhàvo yo bhåtalamadhye àlokamadhye 'pi và bhavan bhåtalasya àlokasya và tàü nibióatàü na vihanti , tata÷ca àlokamadhye tasya saübhàvanàt kathaü vyatirekeõa niùedhavyavahàraþ , evaü råpamadhye rasàdeþ saübhàvanàt tasyàpi aniùedhaþ / yadyapi anàlokaþ àlokàt anyaþ pi÷àcaþ tathàpi asau bhåtalasya antarmadhye 'dç÷yo bhavati iti saübhàvyate yathà , tadvadeva àlokasyàbhyantarepi so'sti iti saübhàvyata eva , tata÷ca yadyapi àlokastato 'nyaþ ityanena pathà niùiddhaþ pi÷àcaþ tathàpi sarvaprakàreõa na niùiddhaþ iti tadabhàvanibandhanàþ kathaü tatra vyavahàràþ pravartantàm iti ÷lokàrthaþ //11//
evaü prasaïgàt abhàvavyavahàrasya tattvam upadar÷ya prakçte yojayati
-----
##
yathà àloko ghañàbhàva iti àloke gçhãte pràk gçhãtasya ghañasya na kiücit àyàtam tathaiva ÷uktij¤ànaü råpyaj¤ànàbhàva iti iyat saübhàvyate / yathà ghañaj¤ànaü ghañaj¤ànapràmàõyasaüvit pañaj¤ànàbhàvaþ pañaj¤ànàbhàvapràmàõyasaüvit iyatà ca na pårvapravçttaü pañaj¤ànam apramàõãbhavati , eùà hi tasya ghañaj¤ànasya svaråpacintà sarvà na j¤ànàntarasya àdyasya kimapi ato jàtam / evaü ÷uktiriyam iti , na rajatam idam iti ca j¤ànameva svàtmanà prakà÷atàm , ahaü ÷uktau rajatàbhàve ca pramàõaü na tu rajate iti , tàvatà tu pràktanasya rajataj¤ànasya na kiücit vçttam iti tadviùayãkçtaü rajataü katham asatyaü syàt //12//
nanvidamityanena tadeva paràmç÷yate yatra rajataj¤ànam abhåt tatraiva idànãü %% iti %<÷uktiþ>% iti ca j¤ànaü pramàõabhåtaü jàtam , tat ato 'numãyate ---- tat %% iti , na hi etat saübhavati ---- viruddhaviùayadvayàvagàhi j¤ànadvayaü pramàõam ekatra viùayãbhavati iti , tadayam ànumàniko bàdhavyavahàro bhaviùyati ityà÷aïkyàha
-----
##
na kevalaü svasaüvedanàt na siddhyati bàdhà , yàvat anumànato 'pi na siddhyati , dharmiõo 'siddheþ , api÷abdàt hetoþ vyàpte÷ca , apiþ ubhayatra neyaþ , iha dharmiõi siddhe siddhena hetunà smaryamàõavyàptikena sàdhyadharmàyogavyavacchedo 'numànavyàpàraþ , iha ca pràcye råpyaj¤àne dharmiõi apràmàõyaü sàdhyo dharmaþ tatra ÷uktikàj¤ànaü và , na rajatam iti j¤ànaü và , tajj¤ànaviùayãkàryatvaü và viùayagataü hetåkriyeta , na caitat yuktam tatkàle pràcyaråpyabodhasya dharmiõo 'bhàvàt , na càpi tasya ÷uktij¤ànàdayo dharmàþ , na ca apakùadharmàt sàdhyasiddhiþ , ataþ smaryamàõaü taddharmi syàt ityapi asat / atha ÷uktiþ na rajataj¤ànasya viùaya iti sàdhyate ÷uktikàj¤ànaviùayatvàt iti , tat yadi idànãm tadà siddhasàdhanam , atha pårvam tadà tatpårvasvasaüvedanena bàdhyaviùayatà / kena caivaü vyàptirgçhãtà ---- yatra idànãm anyat j¤ànam tatra pårvam anyat na bhavati iti , anumànantareõa iti cet , ananvasthà / etena etat pratyuktam ---- ekasmin viùaye kathaü j¤ànadvayaü syàt iti , ko hi ekaviùayatàü tayorj¤ànayoþ jànãyàt , te hi tàvat svàtmani svaviùaye ca vi÷ràmyate iti uktam , iti anumànato 'pi na bàdhà , na ca tathàbhåtamapi vyavadhànam atra pratãtau saüvedyate , svasaüvedanasiddhatayà jhañiti bhàsanàt / ata eva etadapi a÷akyaü vaktum ---- mà bhåt bàdhà nàma iti /
evaü parapakùe 'nupapattiü pradar÷ya svapakùe ekapramàtçpariniùñhiteþ udiyàt bàdhyabàdhakabhàva iti vàkyena pratij¤àtaü nigamayati ---- yuktà sà ekasmàt pramàtuþ yadi jàyeta iti , sa eva hi tathà nirmàtà iti vyàkhyàtameva , sthite caivaü yadi vyavahàrasiddhaye 'nyathànupapattirapyucyate tat ucyatàü kàmam , adhunà sarvaü siddhyati , iti //13//
na kevalamete kàryakàraõabhàvasmaraõabàdhàvyavahàràþ sakalalokayàtràsàmànyavyavahàrabhåtà ekapramàtçpratiùñhàþ , yàvat avàntaravyavahàrà api ye krayavikrayàdayaþ samalàþ , upade÷yopade÷abhàvàdaya÷ca nirmalàþ , tepi ekapramàtçniùñhà eva bhavanti , vyavahàrà hi sarve samanvayapràõàþ iti upasaühàrakrameõa dar÷ayati
-----
##
%% iti ÷lokadvayoktena anena upapattiprakàreõa , anvayavyatirekàtmanà , tathà ÷lokàntarairuktena vyavahàrodàharaõaprakàreõa idamapi mantavyam ---- yat vibhau de÷akàlànavacchinne , ata eva atyarthabhinnaiþ màyàbalàt bhedaikapràõitaiþ nãlasukhàdyàbhàsaiþ pratibimbakalpaiþ anatiriktatayà vartamànaiþ , khacite svaråpànanyathàbhàvena uparakte , vi÷ràntaþ sarvo vyavahàro 'nubhåyate , anubhava eva atra dçóhatamaü pramàõam iti yàvat , anubhåyate ca sopade÷aiþ avadhànaparaiþ yena eùàü yaiva saüsàrada÷àsaümatà vyavahàrada÷à saiva pramàtçtattvaprakhyàtmikà ÷ivabhåmiþ / yaduktam
-----
{................................... saübandhe sàvadhànatà //}
iti / apratyabhij¤àtàtmaparamàrthànàü samalo vyavahàraþ , anyeùàü sa eva nirmalaþ // iti ÷ivam //14// àditaþ //77//
iti ÷rãmanmàhe÷varàcàryavaryotpaladevapàdaviratitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptakçtavimar÷inyàkhyavyàkhyopetàyàü prathame j¤ànàdhikàre ekà÷rayaniråpaõaü nàma saptamamàhnikam // 7 //
____________________
atha j¤ànàdhikàre màhe÷varyaniråpaõaü nàmàùñamamàhnikaü pràrabhyate /
{svasaüvedanasaüsiddhavyavahàrava÷ena yaþ /
nityaü mahe÷varaþ siddhaþ siddhànàü taü stumaþ ÷ivam //}
evaü j¤ànasmaraõàpohanàni vyutpàdya eùàmekamà÷rayaü vinà vyavahàro na yuktaþ iti niråpitam etàvatà ,
{na cedantaþ kçtà ...................................................... }
ityatra yat uktam %% iti tat parighañitam / antaràbhàsasamarthanena %% , ityapi niråpitam / yadatraiva %% iti uktam tanmàhe÷varyaü svàtantryaråpamupapàdayitavyam , tacca j¤ànaviùayaü kriyà ---- viùayaü ca ityubhayaprakàram , tatra yato bhagavàn j¤àtà kartà ca , yadyapi ca prakà÷avimar÷àtmakaü cidekaghanam ekameva saüvidråpam , tathàpi vyutpàdanàya tatparighañita eva ayaü vibhàgaþ , tena j¤ànàtmakakriyàviùayaü svàtantryaü yadyapi kriyà÷aktiråpaü tathàpi tat j¤ànàdhikàra eva nirõetavyaü tadviùayatvàt / evaü ca j¤àtç÷abdàrthaþ prakçtitaþ pratyayata÷ca saüpårõatayà nirõãto bhavati / tatra j¤ànaü nàma svayaübheditàbhàsabhedopà÷rayaniyantraõàsaükucitam %% saüvedanam / tatràbhàseùu yat svàtantryaü tadeva j¤àna÷aktiviùayaü svàtantryaü saüpadyate iti /
{tàtkàlikàkùasàmakùya ....................... /}
ityàdinà
{......................................... ÷uddhe j¤ànakriye yataþ /}
ityantena ÷lokaikàda÷akena tat niråpyate / tatra abhàsàntaràpekùã ca àbhàso 'nyathà và iti ÷lokena uktvà , sa eva àbhàsa eka iti ÷lokàntareõa ucyate / arthakriyàbhàso 'pi tathaiva àbhàsaniyata iti ÷lokadvayena uktvà kasmin àbhàse sà arthakriyà iti punaþ ÷lokadvayena / àbhàsàntaravicitritàbhàsabhittisthànãyam àntaratvam iti ÷lokena / tato bàhyatvaü svaråpato vibhàgata÷veti ÷lokayugmena / tataþ ÷lokena j¤ànàdi÷aktyà÷rayasya ekasya upasaühàraþ / ÷lokàntareõa mahe÷varatvam upasaüharatà bhàvinaþ kriyàdhikàrasya upakùepa iti saïkùepàrtha àhnikasya / atha ÷lokàrtho niråpyate /
nanu yadi parame÷varaniùñhatayaiva samasto 'yaü vyavahàraþ tat asya sphuñatvàsphuñatvapràyaprasiddhavaicitryànupapattiþ , yena kila ayam anupràõitaþ sa eka eva bhagavàn , na ca tadvyatirekeõa vyavahàrasya nijaü kiücana tattvam utpa÷yàma ityà÷aïkyàha
-----
##
##
kevalam etàvatà àbhàsànàü bhedo na punararthàvabhàsasya svàtmagataþ kvacidapi bheda iti ÷lokadvayasya saümelitasya saübandhaþ / yasminneva kàle sa àbhàsa àbhàti tatkàle eva bhavati , yat akùasàmakùyaü bàhyendriyapratyakùatvaü nàma àbhàsàntaraü pa÷yàmãtyevaüråpaü tatsàpekùàþ tadvyàmi÷ràþ kvacit àbhàsà bhavanti , yatra sphuñatàvyavahàraþ / andhaviùayaþ andhakàrasthapramàtçviùayaþ punaþ yo 'nyo vyavahàrosphuñatàmayaþ tatra te àbhàsà anyathà , tathà hi jàtyandhasya bàhyendriyapratyakùatvalakùaõam àbhàsàntaraü naivàsti , dçùñavatastu andhãbhåtasya saütamasashtitasya ca tàtkàlikaü tat nàsti api tu pràktanameva bàhyendriyapratyakùatvam anusaüdhatte //1//
tasmàt arthàvabhàsasya keùucidapi vikalpeùu sattàyàü svaråpe vi÷eùo 'sti iti saübhàvanà na kartavyà / te hi vikalpà bhàvivastugàmino và bhaviùyanniùñhà và bhavantu avrtamànaniùñhà và atãtavastuvi÷ràntà và / etaduktaü bhavati ---- nãlamidaü pa÷yàmi , saïkalpayàmi , utprekùe , smaràmi , karomi vacmi ityàdau nãlàbhàso 'sau svaråpato 'nånàdhikaþ / evaü pa÷yàmãtyapi yaþ pãtàdiùu / te punaràbhàsàþ svàtantryeõa yadà bhagavatà saüyojyante viyojyante ca tadà ayaü sphuñatvàdirvyavahàraþ , nãlamityàbhàsasya utprekùe ityàdyàbhàsàntaravyavacchedanena pa÷yàmãti àbhàsavyàmi÷raõàyàü sphuñatàvyavahàraþ / evaü traikàlikavyavahàravaicitryopapattiþ / parame÷varasvaråpàntarbhåtatve punaràbhàsànàü na kuta÷cit vyavacchedaþ na kenacit vyàmi÷raõà iti //2//
nanvetat nãlàdiùu upapadyatàü yatra bàhyendriyavyàpàro 'sti sukhàdau tu tadabhàvàt kathaü vaicitryamityà÷aïkyàha
-----
##
##
sukhe srakcandanàdike ca tatkàraõe , duþkhe ahikaõñakàdau ca taddhetau atãte 'nàgate và yadyapi àbhàsaþ sa eva tathàpi atãtamidam anàgatamidam iti àbhàsàntareõa yato vyàmi÷raõà anubhavàmãti àbhàsàcca yato vyavacchedaþ tena vidyamàneùvapi teùu tasya pramàtuþ tena prakàreõa sthitirna bhavati yathà pårvan abhåt aham adhunà sukho duþkhãti samarjitatattannimitasàmagrãko và iti //3//
yadà tu vikalpena tàni vaståni bàóham ullikhati tadà paunaþpunyavi÷iùñasukhataddhetållekhanàbhidhànakàraõàbhàsànuprave÷àt àbhàsàntaravyàmi÷raõàtmanà tenaiva asmaduktena prakàreõa na punaranyena , %% iti , sukhã ahamityàdikena sthitiþ bhavati iti saübhàvyam / ucitametat yatastadànãü sphuñatvàbhàsami÷raü sukhàbhàsam upalakùayati asau / atãtagrahaõaü bhàvino 'pi upalakùaõam //4//
nanu iyatà kimuktam bhavati ---- bàhyaråpàþ sragàdayaþ sukhàdihetavo bàhyajanità÷ca sukhàdayaþ sukhyahamiti abhimànahetavaþ iti , tata÷ca bàhyatvàbhàve tajjanyatvàbhàve ca na tathà uktaü syàt , tatra ca ta eva na kecit , tata÷ca kathamuktam arthàvabhàsasya sattàyàü na kvàpi vi÷eùa iti sattàyà eva abhàvàt ityà÷aïkyàha
-----
##
iha sukhamasti mama , duþkhaü nàsti mameti ye bhàvàbhàsà abhàvàbhàsà÷ca teùàü bàhyatvaü nàma àtmà svaråpaü na bhavati , na hi sukhamityasya svaråpaü %% iti vapuùà bhàti , sukhasya hi sukhameva svaråpam kevalaü bàhyatvaü nàma abhàsàntaram ã÷vareõa svàtantryabalàdeva yadà tatra sukhàbhàse mi÷ratayà bhàsyate tadà tat tasya upàdhiråpatàm upara¤cakatàü vi÷eùaõatvaü gacchati , tata÷ca yathà nãlàbhàsàbhàve utpalàbhàsasya na kiücit vçttaü svaråpato ràjàbhàsàbhàve và puruùàbhàsasya , tathà bàhyatvàbhàsàbhàve 'pi sukhàbhàsasya duþkhàbhàvàbhàsasya kàntàbhàsasya ca na svaråpataþ kàcana mlànatà iti àntaràõàü sadaiva sthitiþ eùàm //5//
iha antaþkaraõe buddhidarpaõàtmani nãlàdãnàmavabhàsànàm àntaratvamapyasti antaþkaraõamadhyebhavatvàt , bàhyatvamapi gràhyatàråpaü pramàtuþ vicchedenàvabhàsàt , bàhyatvaü ca kevalaü bàhyapratyakùatà , atra ca avasthàdvaye 'pi arthakriyàm amã kurvantyeva antato j¤ànaü svaviùayam / yat punaþ pramàtçtàdàtmyalakùaõam àntaratvaü tatra amã kathaü na kàücit arthakriyàü vidadhãran ityà÷aïkyàha
-----
#<àntaratvàtpramàtraikye naiùàü bhedanibandhanà /
arthakriyàpi bàhyatve sà bhinnàbhàsabhedataþ // Ipk_1,8.6 //>#
%% iti , tannimittakaü yat ànantaratvaü tasmàddhetoþ , eùàm àbhàsànàm arthakriyà na kàcit asti , sà hi arthakriyà bhede sati bhavati , sa hi nãlàbhàsaþ pãtàbhàsàt yato bhidyate yata÷ca pramàturbhidyate tataþ svena sàdhyàü bhinnam arthakriyàü tasya pramàtuþ kuryàt , na ca eùa tadà bhede 'sti pramàtraikyàt / sà hi arthakriyàbhàsabhedaniyatà , tathà ca kàntàbhàsasya bàhyatve 'pi sati àbhàsàntarasya àliïganalakùaõasya vyapagame dårãbhavati , iyam iti ca àbhàsàntarasya upagame 'nyaiva pràktanàhlàdaviparãtà dç÷yate arthakriyà , ata àbhàsabhedàbhàvaþ yataþ pramàtraikyakçte àntaratve tasmàt na arthakriyà iti / arthakriyàbhàso 'pi ca àbhàsàntarameva iti arthakriyàkàritvamapi na bhàvànàü sattvam , yena tadabhàve svaråpato 'bhàvaþ syàt //6//
nanu ca bàhyàbhàsavyatibhedanakàle àntaràbhàso virodhàt vicchinna iti katham idam uktam %<àntaràõàü ya àbhàsaþ sa sadà>% iti ? etat pariharati
-----
##
iha avabhàsànàü sadaiva bàhyatàbhàsatadabhàvayoþ api antareva pramàtçprakà÷a eva sthitiþ , yata ete cinmayàþ , anyathà naiva prakà÷eran iti uktaü yataþ / yadà tu màyà÷aktyà vicchedàvabhàsanasvàtantryaråpayà bàhyatvam eùàm àbhàsyate tadà tat avalambya avabhàsamànànàm asau sthitiþ bahirapi antarapi / nàyam antaràbhàso bàhyatvasya virodho pratyuta sarvàbhàsabhittibhåto 'sau , tat kathaü virodhaþ iti yuktamuktam %% iti //7//
nanu bàhyatve sati arthakriyà , tacca bàhyendriyagamyatvam , na ca vikalpollikhitànàü tat saübhavati , tat katham amãùàm arthakriyà syàt , dç÷yate ca vikalpollikhitaþ pi÷àcàdiþ tràsàdividhàyã ityà÷aïkyàha
-----
##
vimar÷avi÷eùaråpe vikalpaj¤àne ya ullikhyamànaþ kàntàcauràdiþ arthaþ sopi bàhyaþ , na kevalaü bahiravalokyamànaþ , yasmàt so 'pi pramàtuþ sakà÷àt pçthageva prathate %% iti , yacca pramàtari ahamityeva vi÷ràntatvaü tat àntaratvam , antariti nikañam , tacca kiücit apekùya , apekùaõãya÷ca sarvatra pramàtaiva apekùaõãyàntaraàbhàve , tata÷ca pramàtari nikañaü tàdàtmya ---- pràptameva iti , tato yat bhinnaü tat bàhyameva iti yuktà ullekhasyàpi arthakriyà //8//
nanu kumbhakàràdivyàpàreõa ghañàdeþ astu bàhyatvam , antaþkaraõagocarasya tu kiü kçtaü tat ityà÷aïkya àha
-----
##
antarvikalpapratibimbatasya nãlàdeþ yo bahiràtmanà pramàtçvicchinnena svabhàvena prakà÷aþ , sa bhartuþ antaràbhàsàn bibhrato bahiþ sçùñiü ca puùõataþ ã÷varasyaiva icchayà , yathaiva cakùuràdiviùayabhåtànàü pratyakùaj¤àna÷abdavàcyo bàhyàtmanà prakà÷o nãlàdãnàm / etaduktaü bhavati ---- kumbhakàravyàpàro nàma paramàrthataþ ã÷varecchaiva tadabhàsitakàyaspandaparyantà , na punaranyaþka÷cana saþ , tata÷ca tathà ã÷varecchayà prakà÷àt avahirbhåtà api nãlàdyà bàhyakaraõagocarãbhåtàþ kalpitàt pramàtuþ vicchinnaråpatvena bàhyatvena bhàsante , tathà antaþkaraõagocarãbhåtà api iti ko vi÷eùaþ / sukhaduþkhapràyàstu bharatàdyuktaråpàþ sthàyivyabhicàriråpà ritinirvedàdayo 'ntaþkaraõaikagocarãbhåtà bahiràtmanà bhànti , saïkalpeùu yadyapi kùetraJ¤asyaiva svàtantryam tathàpi citparamàrthatàyà nyagbhàvayitum a÷akyatvàt ã÷varasyaiva tat vastutaþ , yathoktaü granthakçtaiva
-----
{yadyapyarthasthitiþ pràõapuryaùñakaniyantrite /
jãve niruddhà tatràpi paramàtmani sà sthità //
tadàtmanaiva tasya syàtkathaü pràõena yantraõà /}
iti / yatra tu anicchoreva kùetraj¤asya svarasavàhivyàkùepasàrà sàïkalpikã sçùñiþ tatra sphuñaþ ã÷varasyaiva vyàpàraþ / tasmàt sàïkalpikànàmapi bahirbhàve parame÷varecchiava heturiti siddhàntaþ //9//
adhunà pårvoktam aikyaü màhe÷varyaü ca nigamayati
-----
##
##
yat etat pårvoktena granthena upapàditam , %% iti , tasmàt hetoþ , saüvidàü j¤ànàm aikyena vinà , lokapaddhatiþ lokamàrgaþ sarvo vyavahàro na saübhavet , saübhavati ca ayam , tasmàt aikyam àsàm / na caitat durghañam yato viùayaprakà÷a eva saüvit ucyate , kevalaü viùayoparàgamahmnà bahirmukhatayà nãlaprakà÷o 'nyaþ , pãtaprakà÷a÷cànyaþ , pramàrthatastu prakà÷asya de÷akàlàkàrasaïkocavaikalyàt ekatvameva , ityeka eva prakà÷o'ntarvi÷ràntaþ , sa eva ca pramàtà ucyate iti sthitam idànãmupapattitaþ //10//
na ca asya asau prakà÷alakùaõaþ svàtmà nãlàdyuparàga÷ca paràmar÷an ÷ånya eva àste sphañikrama.eriva , api tu sadaiva vimç÷yamànaråpaþ , iti vimç÷adråpatvam anavacchinnavimar÷atà ananyonmukhatvam ànandaikaghanatvam , tadevàsya màhe÷varyam / sa eva hi ahaübhàvàtmà vimar÷o devasya krãóàdimayasya ÷uddhe pàramàrthikyau j¤ànakriye , prakà÷aråpatà j¤ànaü tatraiva svàtantryàtmà vimar÷aþ kriyà , vimar÷a÷ca antaþkçtaprakà÷aþ , iti vimar÷a eva paràvasthàyàü j¤ànakriye , paràparàvasthàyàü tu bhagavatsadà÷ivabhuvi idantàsàmànàdhikaraõyàpannàhatàvimar÷asvabhàve , aparàvasthàyàü ca màyàpade idaübhàvapràdhànyena vartamàne iti vi÷eùaþ / sarvathà tu vimar÷a eva j¤ànaü tena vinà hi jaóabhàvo 'sya syàt iti uktam , sa eva ca kriyà iti bhàvinaþ kriyàdhikàrasya upakùepaü karoti iti ÷ivam //11// àditaþ //89//
iti ÷rãmanmàhe÷varàcàryavaryotpaladevapàdaviracitàyàmã÷varapratyabhij¤àyàü ÷rãmadàcàryàbhinavaguptakçtavimar÷inyàkhyavyàkhyopetàyàü màhe÷varyaniråpaõàkhyamaùñamamàhnikam // 8 //
prathamo j¤ànàdhikàra÷ca samàptaþ /
________________________________________
athe÷varapratyabhij¤àyàþ
kriyàdhikàràkhyaþ
dvitãyo'dhikàraþ /
[vimar÷inã]
{vitatavi÷adasvàtmàdar÷e sva÷aktirasojjvalàü
prakañayati yo màtçsvàü÷aprameyatañadvaye /
bahutarabhavadbhaïgãbhåmiü kriyàsaritaü paràü
prakañayatu naþ ÷rãmàngaurãpatiþ sa çtaü param //1//}
{yatra vi÷ràntimàsàdya citraü krãóàvijçmbhitam /
kriyà÷aktiriyàtyantaü dar÷ayettaü stumaþ ÷ivam //2//}
atha kriyà÷aktisvaråpaü vitasya nirõetum adhikàràntaram àrabhyate /
tatra ÷lokàùñakena
{ata eva .................................... }
ityàdinà
{yadavabhàsyate .......................... }
ityantena parame÷vare paramàrthato'kramà kriyà , parimitasàüsàrikapramàtçkramàvabhàsanayogàt sakramàpi ca , ityupapàdyate / tathàhi ÷lokena uktapårvapakùapratikùepaþ / tataþ ÷lokena sakramatvàkramatvavivekaþ / tataþ ÷lokatrayeõa kramasvaråpaniråpaõam / tataþ ÷lokadvayena sakramatvàkramatvayorviùayavibhàgaþ , viùayavibhàge ca sati vastutaþ ekatraiva tayoþ vi÷ràntiþ , iti ÷lokena niråpyate , iti tàtparyaü àhnikasya /
atha ÷lokàrtho vibhajyate / tatra pårvokte j¤àna÷aktisamarthanopayoganimeye siddhe prameyàntaramapi ayatnataþ siddham , iti adhikaraõasiddhàntadi÷à dar÷ayati
-----
#