Vyasatirtha: Tarkatandava with Raghavendra's Nyayadipa (comm.), Pariccheda 3 Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // ÷rãþ// 8-6-2001. ---------- tarkatàõóavam tçtãyaparicchedaþ ------------- vyàptivàdaþ// 1 // atha svamate vyàptiniråpaõam // 1 // --------------------------------- atha 1"tanmukhyaü j¤àna÷abdayo"rityanupramàõeùu- ---------------------------------------------------------------------------- nyàdãpàkhyà vyakhyà ------------------ vyàptivàdaþ // 1 // atha svamate vyàptiniråpaõam // 1 // ------------------------------------ sattarkasahità vedàþ pràhuryaü pårõasadguõam/ dharmàràdhyaü devateóyaü vande taü kamalàpatim// pårveõa saïgatiü dar÷ayannuttaràrthamàha-- atheti// saparikara 2 ÷abdapramàõasvaråpaniråpaõànantaramanumànapramàõaü saparikaraü asminparicchede kathyate/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.evamityadhikam - ka. 2.raü ÷a-ña.ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu-2 nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tçtãyaparicchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- vedaråpa 1 ÷abdaþ pradhànamityuktatvàttadanugràhakamanumànamucyate// nirdeùopapattiranumànam / upapattirvyàpyam/ ---------------------------------------------------------------------------- kiü kàraõam/ tadanugràhakam- hetugarbhamidam/ ÷abdapramàõànumànugràhakatvàducyata ityarthaþ/ tadanantaram kutaþ/ vedaråpaþ ÷abdaþ 2 pramàõamityuktatvàt/ pradhànoktyanantaramevànugràhakokteravasaràdityarthaþ/ yadvà pramàõàntarànugràhaka 3 manuktvà vedànugràhakoktiþ kuta ityato vedaråpaþ ÷abdaþ pradhànamityuktatvàditi/"yàthàrthameva mànatvaü tanmukhyaü j¤àna÷abdayoþ"iti yuktipàdãyànuvyàkhyàne"yàthàrthyameva pràmàõyaü tanmukhyaü j¤àna÷abdayoþ"iti brahmatarke ca/ tadyàyàrthyaü j¤àne kevalapramàõe vedaråpapramàõe ca mukhyamityasya tàtparyaü - pradhànamityuktatvàditi // vedànugràhakatvaü ca-- vede àropitàni yàni apràmàõyakàraõàni ançtavyàghàtapunaruktya÷akyàrthàbhidhàyitvaguråpàyabodhakatvàrthabodhopàya÷ånyatvàdãni tatsarvaniràsena pràmàõyasthirãkaraõaü, tathà vedabodhyer'the àropitànyathàkàra÷aïkànirãsena tadbàdhyadharmadevabrahmasvaråpasthiråkaraõam// anumànasàmànyalakùaõaü pramàõalakùaõe bhagavatpàdoktamevàhaþ-- nirdeùeti// anumetyanumànamucyate/ niùkràntà doùebhyaþ nirdeùà sà ca sà upapatti÷ca nirdeùopapattiþ/ upapattidoùà÷ca svamate anumànadoùoktivàde vyaktàþ/ atropapattipadaü arthavàdopapattã cetyàdàviva hetvàbhàsaviviktayuktiparaü cet nirdeùeti vyarthamityata àha -- upapattirvyàpyamiti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.paþ ÷a-ka.ga.ña.rà. 2.pradhanami-ñha.óa. 3.'tva' iti påritam-óa. ---------------------------------------------------------------------------- svate-vyàni-råõam) vyàptivàdaþ pu - 3. ---------------------------------------------------------------------------- nirdeùatvena vi÷eùaõànnàsiddhàdàvativyàptiþ/ uktiü hi paddhatau"upapattiryuktirliïgvyàpyamiti paryàya1"iti/ atropapattirvyàpyamityetàvataiva pårtàvapi yuktiliïgagrahaõaü bhagavatpàdaiþ"ranumà yuktirevokte"ti"liïgaü heturi"ti coktatvena 2 tadvirodha iti ÷aïkàniràsàya/ pramàõalakùaõañãkàyàntu -- sàhacaryeõàrthagamakaü liïgamiti sàhacaryaniyamaråpavyàptau niyamàü÷atyàgena sàhacaryamàtramuktam/ tadàva÷yakanirdeùagrahaõàdeva sàdhàraõàdau nàtivyàptirityabhipretya// ---------------------------------------------------------------------------- nanu -- lakùaõañãkàyàmupapattirliïgamityuktam/ atratåcyate vyàptamiti/ tatkathamityataþ paryàyatvànna doùa iti bhàvenàha-- uktaü hãti// caturõàü ÷abdànàmukteþ kçtyamàha- atreti// pårtàviti// tàvataiva nirdeùapatasàrthakyasya 3 lakùaõoktervà saübhavàditi bhàvaþ/"anumàyuktireveti"yuktipàdãyànuvyàkhyàne,"liïgaü heturiti"mithyàtvànumànakhaõóane coktatvàdityarthaþ// nanu -- vyàpyaü nàma vyàpteþ karma/ vyàpti÷casàhacaryaniyama iti vàcyam/ tathà ca lakùaõañãkàvirodha eva/ tatropapattirliïgamityuktvà sàhacaryeõàrthagamakaü liïgamityevokterityato niyamàü÷obhipreta eva tatphalasya vi÷eùaõàntaralabhyatvàttadanuktiritibhàvena virodhaü niràha-- pramàõalakùaõañãkàyàü tviti// sàdhàraõeti// sàdhàraõànaikàntikahetvàbhàsàdàvityarthaþ// ---------------------------------------------------------------------------- 1. yà i- ka.ña. 2.tvàtta -ga.ña.rà. 3.kyasaübhavà-ña.ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu -4 nyàyadãpayutarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- avinàbhàvo vyàptiþ// nanvavinàbhàvaþ- sàdhyena vinà sàdhanasyàbhàvo và; sàdhyenàvinà sàdhyasàhityena sàdhanasya bhàvo và/ nàdyaþ/ kevalànvayini sàdhyà 1 bhàvàprasiddhyàvyàpteþ/ asya vyatirekavyàptitvena tvanmatenumànànaïgatvàcca/ na dvitãyaþ/ sàdhyasàhityasya vyabhicàriõyapi satvàt/ sàdhyasàhityaniyamobhipreta÷cet niyamasya niråcyamànavyàptiråpatvenàtmà÷rayàt/ ---------------------------------------------------------------------------- nanu vyàpteþ karma vyàpyamiti vyàpyasvaråpaü vyàptij¤ànàdhãnaj¤ànamiti kà vyàptiriti jij¤àsàyàü paddhatyuktalakùaõamàha -- avinàbhàva iti// tatpariùkartuü vyàptivàdapårvapakùe maõyàdyukti2 di÷àkùipati-- nanviti/ na¤o vyatyàsenànvayamupetyàdyaþ kalpaþ/ yathà÷rutànvayamupetya dvitãyaþ/ phalitàrthamàha-- sàdhyasàhityeneti// kevalànvayinãti// ÷abdobhidheyaþ j¤eyatvàt guõatvàt ityadikelànvayisàdhyakahetàvityarthaþ// sàdhyàdãti// sàdhyasàdhanàbhàvetyarthaþ// siddhàntino mate sarvasya vyatirekitvàdabhàvàprasiddhirnetyaråceràha -- asyeti// sàdhyena vinàbhàva ityasya sàdhyàbhàve sàdhanàbhàve ityarthakatayà asya vyatirekavyàptitvàt/ siddhànte 3 ca vyatirekavàde vakùyamàõadi÷ànumànànaïgatvàccetyarthaþ/ tvanmate - siddhàntino mate/ "avinàbhàvo vyàptiþ sàhacaryaniyama iti yàvadi"ti paddhatyukteràha-- sàdhyasàhityeti// àtmà÷rayàt-- j¤aptàviti bhàvaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.dhyàdya- ga. 2. ktadi-ña.óa. 3.ntinàpya -ñha. ---------------------------------------------------------------------------- svate-vyàni-råõam) vyàptivàdaþ pu - 5. ---------------------------------------------------------------------------- adhode÷anadãpårordhvade÷avçùñyorde÷ataþ kàlato và sàhityàsaübhavàcca/ etena sàhacaryaniyamo vànopàdhika 1 saübandho và svàbhàvikasaübandho và sàdhyàbhàvavadavçttitvaü và vyàptiriti nirastam/ vyadhikaraõayoþ påravçùñyorde÷ataþ kàlato và sàhacaryasya saübandhasya 2 càbhavàt/ nadãpårasya vçùñiråpasàdhyàbhàvavadadhode÷avçttitvàcceti// ucyate/ yadde÷akàlasaübaddhasya yasya yadde÷akàlasaübaddhe yena vinànupapattistasya tena sà vyàptiþ/ ---------------------------------------------------------------------------- adhode÷anadãpårordhvade÷avçùñyoriti// tayorapi liïgaliïgibhàvadar÷anàt bhinnade÷atvàdbhinnakàlatvàcceti bhàvaþ/ eteneti// bhinnade÷akàlavyàpyavyàpakabhàvàpannapåravçùñisthalãyavyàptàvyàptatvenetyarthaþ// sàhacaryaniyama iti// pårvamavinàbhàva ityasyàbhipretatvamupetya sàhityaniyamo dåùito 'tra tu pçthagvyà 3 ptilakùaõatvena sàkùàdukta 4 tvamupetya punarupanyàsa iti na punaruktidoùaþ// etenetyuktaü vyanakti -- vyadhikaraõayoriti// samànade÷akàlabhinnade÷akàlasarvavyàptaniùñhavyàptiü niråpayati// yadde÷eti/ yena vineti// kevalànvayinyavyàptiståddhariùyata iti bhàvaþ/ iyaü ca sarvasàdhàraõãti svayamevopapàdiyiùyati/ anupapattisvaråpaü cànupapatti÷càsaübhava ityàdinà svayameva vakùyati// ---------------------------------------------------------------------------- 1.kaþ sa-ka. 2.vàsaü-ka. càsaübha-ga.ña.rà. 3.ptala-ñha. 4.dduùñatvamabhipretyapu-ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu-6. nyàyadipayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- anupapattervyàptitvaü ca - pramàõalakùaõe pari÷eùorthàpattiranumànamityavi÷eùa itya 1 rthàpattirivànumànamapyàva÷yakànupapattyai gamakamityuktatvàt; upamànepi na hi svasadçùenàdç÷aü kva 2 cciddçùñamityanena gavayaniùñhagosàdç÷yasya goniùñhagavayasàdç÷yaü vinànupapatterevoktatvàt; paddhatau ca nirdeùopapattiranumeti pramàõalakùaõastho 3 papatti÷abdo na paryàyàntaramàtram kiü tu sàdhye satyupapadyate anyathà tu ne 4 tyupapattiriti bhàvenopapattirvyàpyamati vyàkhyàtatvàt; pramàõalakùaõañãkàyàmapi jãvanavatve sati gçhe asatvaråpe vyàpye anupapadyamànàrthapramitirarthàpattirityanupapadyamànapadayogàt pari÷eùàderanumànatvànaïgãkàre dhåmopyanupapatyà gamayannànumànaü syà 5 diti coktatvàt; -- ---------------------------------------------------------------------------- anupapattervyàptitvaü ceti// bhàùyakàràdyabhipretamevetyanvayaþ/ avi÷eùa÷abdàrthaü ñãkoktarãtyàha -- arthàpattirivetyàdi// upamànepãti// ÷abaropamànasyànumànàntararbhàvoktiprastàvepãtyarthaþ// paddhatàvupapattiryuktirliïgavyàptamiti ÷abdàþ/ paryàyà ityuktergranthàntaràvirodha ekobhipràpaya uktaþ/ abhipràyàntaramapi prakçtopayogàyàha-- paddhato 6 ceti// pramàõalakùaõàkhyanthagatasya nardeùopapattiranupetyetadeva --- ---------------------------------------------------------------------------- 1.tyanenàrthà -ga.ña.rà. 2.ki¤ciddç -ga.ka.rà.ña. 3.stha u -ga. sdhaü u -rà. 4.neti bhàvena -ga.rà. 5.dityukta-ga.rà.ña. 6.taive-- ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- svate-vyàni-råõam) vyàptivàdaþ pu - 7. ---------------------------------------------------------------------------- sudhàyàü ca"anumàyuktirevokte"tyanuvyàkhyànasthayukti÷abdasya yujyata eveti yuktiriti vyàkhyàtatvàcca; bhàùyakàràdyabhipretameva// yattu -- vimato gaurgavayasadç÷aþ gavayagatasàdç÷yapratiyogitvàditi pramàõalakùaõañãkàyàü hetusàdhyayoþ sàmànàdhikaraõyasaüpàdanaü tatparamatamà÷ritya/ ata eva tatraiva iti prayogasaübhavàdityuktam/ ata eva 1 paddhatau ca asau gauretadgavayasadç÷aþ asya gavayasya 2 tadgosadç÷atvàditi vaiyidhikaraõyenaiva prayuktam/ ata eva 3 sudhàyàü --"rohiõyudaya àsannaþ kçttikàbhyuditàyata"ityanuvyàkhyànokte vyadhikaraõaprayoge kàlàdipakùãkàreõaikàdhikaraõyamà÷aïkyaivaü prayogavipariõàma 4 pramàõaü netyuktam// ---------------------------------------------------------------------------- -- paddhatàvapanyasya 5 vyàpyamiti vyàkhyànàtpramàõalakùaõasthetyuktam/ etacca målàkàrasammatametaditi j¤àpanàrtham/ nanvevaü ÷àbarokta 6 pramàõàntarbhàvaprastàve gaurgavayasadç÷ã gavayasya gosadç÷atvàditi prayoge vaiyadhikaraõyamà÷aïkya sàmànàdhaikaraõyena prayogoktiþ katham tayà vyadhikaraõasya gamakatà neti pratãterityata àha-- yattviti// ityanuvyàkhyàne 7 ti// bhaktapàdãyànuvyakhyànokteþ 8 // ---------------------------------------------------------------------------- 1.vahipa- ga.rà. 2.syaita-ga.rà. 3.vacasu-ka.rà. 4.mepra-ga.ña.rà. 5.tatrasthopapapatti÷abdasya ityadhikam-ñha. 6.÷àbaropamànàntarbhà--ñha. 7. nokta iti --ña.ñha. 8.kte-ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu -- 8. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- anupapatti÷cà 1 ghañanaü pramàõavirodha iti yàvat/ uktaü hi pramàõalakùaõañãkàyàü anupapatti÷càsaübhava iti// yà tu -- pareõa vyàptyà gamakamanumànam anupapatyà gamikàrthàpattirityanumànàrthàpatyorbhede ÷aïkite taü prati ñãkàkàrãyà, kena cidvinà kasya cidanupapattirhi tayorvyàptiü vinà nopapadyata ityanupapattivyàptyorbhedoktiþ sànupapattiniyàmakordhvàdharãbhàvakàryakàraõabhàvàdyabhipràyà, niyatasàmànàdhikaraõyànaupàdhikasaübandhàdiråpaparàbhimatavyàptyabhipràyà veti na ñãkàvirodhaþ// iyameva ca vyàptiþ sàdhyena vinà sàdhanasyàbhàvo 'nupapattiriti bhàvenàvinàbhàva iti sàhacaryaniyama iti cocyate/ ---------------------------------------------------------------------------- evamanupapattervyàptitve saümatamuktvà tatsvaråpamidànãmàha-- anupapatti÷ceti// yena vinà yasya sattà pramàõaviruddhà sà tena tasya vyàptirityarthaþ/ upapatte÷ca vyàptyapekùà 2 sarvathàïgãkàryeti pramàõalakùaõavàkyañãkoktivirodhaü niràha -- yàtviti// paràbhimateti// na tvanupapattiråpavyàptyabhipràyetyarthaþ/ nanvevamavinàbhàvo vyàptiþ/ sàhacaryaniyama iti yàvat iti paddhatyuktivirodha ityata àha-- iyameveti// nanvanupapattirvyàptiriti pakùe vyàpyavyàpakavasthetyata àha -- yasyeti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.÷càsaübhavaþ-ga.rà. 2.kùeti prabhà -ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- svate-vyàni-råpaõam) vyàptivàdaþ pu - 9. ---------------------------------------------------------------------------- yasyànupapattiþ sa vyàpyaþ/ yena vinànupapattiþ sa vyàpakaþ// iyaü ca vyàptiþ prasiddheùu dhåmàdyanumàneùu adhode÷e 1 na dãpåràdyanumàneùvarthàpatyàdiråpànumàneùu àtmà÷rayànyonyà÷rayacakrakànavasthàvyàghàtà 2 pàdakeùu tarkeùu kevalavyatirekiùu kevalànvayiùu ca sarvatrànugatà àva÷yakã ca / anyathàprayojakatvàpàtàt/ heturastu sàdhyaü màstvi 3 tyevàvyàpteþ ÷aïkyamànatvàt 4 / na càtmà÷raya 5 tvàdikamàpàdyaü apàdakasamànàdhikaraõatvena kvacitpramitam/ tathàtve 'niùñatvàyogàt/ uktaü ca ñãkàkàraiþ/ na hi kutràpyàtmà÷rayàdi 6 kaü pramàõasiddhamiti// ---------------------------------------------------------------------------- anopàdhikasaübandhàdiråpavyàptiü hitvaitadupàdàne ko vi÷eùa ityata àha-- iyaü ceti// kevalànvayiùu ceti pararãtyà/ siddhànte sarvasya vyatirekitvàt/ yadvà de÷akàlaråpakevalànvayisàdhya 7 kahetvapekùayaitaduktiþ/ ekasàdç÷yasaübandhidharmahetvabhipràyà vaitaduktiþ/ àva÷yakã cetyuktaü vyanakti-- anyatheti// aprayojakateti// vyàpyatvenàbhimatasyeti yojyam / iyameva vyàptiryuktetyetavdyatirekamukhenàpyupapàdayati -- heturiti// nanvàtmà÷rayàdau maõyàdyuktasàmànàdhikaraõyaghañitavyàptirevàstu kimanayetyata àha-- na veti// uktaü ceti// pramàõalakùaõañãkàyàmàtmà÷rayànyonyà÷rayetyàdivàkyavyàkhyànàvasare / ---------------------------------------------------------------------------- 1.÷anadã-ña.rà. 2.tàdyàpàdakatarke-ga.ña.rà. 3.bhåditye-ga.rà. 4.tvàcca-ga.rà. 5.yàdika-ka.ga.rà. 6.dipra-ka.ga.rà. 7.dhyahe -- ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu -- 10 nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- nanu -- dhåmasyànupapattiþ kiü vahnisàmànyaü vinà kiü và parvatãyavanhiü vinà/ nàdyaþ/ tayà parvatãyavahnyasiddheþ/ nàntyaþ/ parvatãyavahnyasiddhau tena vinànupapatterdurj¤ànatvàt/ siddhau ca tasyà evànumitiråpaphalatvena tatkàraõatvàyogàt iti1 / uktaü hi khaõóane -- yato 'nyatvaü tatsiddheragre tadasiddherita 2 iti cet/ 3 dhåmasya sàmànàdhikaraõyamapi kiü vahnisàmànyena kiü và parvatãyavahnineti vikalpya taddåùaõayoþ sàmyàt// nanu -- dhåmasàmànyasya vahnisàmànyena sàmànàdhikaraõyaj¤ànaü karaõam/ vastugatyà parvatãyasya vahnervahnitvena j¤ànaü 4 phalam/ vahneþ parvatãyatvasiddhistu pakùadharmatàbalàditi cetsamamanupapattàvapi// ---------------------------------------------------------------------------- asyàü vyàptau bàdhakamà÷aïkate -- nanviti// asiddhau aj¤àne satãtyarthaþ/ evaü siddhàvityapi // tatsiddheragre tadasiddheriti// parvatãyavahnisiddheþ pårvaü tadvahnyisiddheþ/ na ca sàmànyasiddhyà tatsiddhiþ yato 'nyatvaü sàmànyavi÷eùayo 5 rityarthaþ/ tanmukhena samàdhiü vàcayituü pratibandyottaramàha-- dhåmasyeti// yattu -- asya vyatirekavyàptitvena tvanmate 'numànànaïgatvàcceti tadà÷aïkya niràha-- ---------------------------------------------------------------------------- 1. iti padaü na -ña.rà. 2.tãti ce-ga.rà. 3.cenna-ka.ga.rà. 4.-tatpha-ga.ña.rà. 5.na cetyàdi nàsti -ña.óa. ---------------------------------------------------------------------------- svate-vyàni-råõam) vyàptivàdaþ pu - 11. ---------------------------------------------------------------------------- na ceyaü vyatirekavyàptiþ/ kevalànvayinyapi sàdhyaü vinànupapatteþ sadbhàvàt/ vçùñiråpasàdhyàbhàvavatyadhode÷e påraråpasàdhanàbhàvasyàbhàvena vyatirekavyàptyabhàve 'pi påre vçùñiü vinàpapatti 1 dar÷anàt 2 / kiü ca vahniü vinànupapattirdhåmagatà/ vyatirekavyàpti÷ca vanhyabhàvagateti kathaü tayorabhedaþ/ vahnyabhàvasya dhåmàbhàvena vyàptirapi dhåmàbhàvaü vinànupapattireva/ sà ca vahnyabhàvena dhåmàbhàve sàdhye vyàpyagatatvàdanvayavyàptitvenaivàïgam/ dhåmànaiva vahnau sàdhye tu dhåmàniùñatvànna sàkùàdaïgam/ ---------------------------------------------------------------------------- -- na ceya 3 miti // sàmànàdhikaraõyagarbhà 4 vyatirekavyàptiriyaü bhaviùyatãti vàdinaü pratyàhaü -- kiü ceti// nanvastviyaü sarvànvayyanumàneùu vahnyabhàvàdinà dhåmàbhàvàdyanumànumànasthalenyaiva vyàptirvàcyeti tadanugateyaü na bhavatãtyata àha-- vahnyabhàvasyeti// iyameva 5 dhåmànumàne 'pyaïgaü kathaü na vyatirekavyàptirityata àha -- dhåmeneti// na sàkùàditi// kiü tu vyabhicàraniràsadvàraivàïgamati bhàvaþ/ kevalànvayini sàdhyà 6 bhàvàprasiddhyàvyàptirityuktadoùaü niràha--na ca kevalànvayinãti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.terda -ga.ña.rà. 2.nàcca-ga.ña.rà. 3.caivamiti-ñhar. 4.bhavya-ñha.óa. 5.ceddhå-ñha.ña.óa. 6.dhyàpra-ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu-12. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- na ca kevalànvayinyavyàptiþ/ tatra sàdhyàbhàvà 1 satvenaiva sàdhyàbhàve sati sàdhanasya yopapattiþ tadabhàvaråpànupapatteþ satvàt/ manmate apràmàõikasyàpi niùedhapratiyogitvàt// tathà ca -- rasasya samànade÷akàlena råpeõa vineva, pàkajaråpàdeþ samànade÷ena bhinnakàlena pàkena vineva 2 ca, kçttikodaya 3 syàbhinnakàlayà 4 bhinnade÷ayà rohiõyudayàsatyà vinà, adhode÷anadãpårasya bhinnade÷a 5 kàlerdhvade÷avçùñyà vinànupapattirastãti, sàmànàdhikaraõya iva vaiyadhikaraõyepyuktaråpà vyàptiryuktà/ pratyuta nadãpåràdau sàmànàdhikaraõya evoktaråpà vyàptirayuktà / na hyårdhvade÷agato nadãpåraþ 6 årdhvade÷agatàü vçùñiü vinànupapannaþ/ kiü tu tatopyårdhvade÷aghatàm// ---------------------------------------------------------------------------- apràmàõikasyàpãti// yathà caitattathopapàditaü nyàyàmçte prathamaparicchede/ sarvatrànugateti pràguktamudàharaõaniùñhatayà vyanakti-- tathà cetyàdinà// sàmànàdhikaraõya iveti// yathà tatra nyàyamate katha¤citsàmànàdhikaraõyaü saüpàdya vyàptirupapàdyate tathà kle÷ena vinaiva yathàsthitaliïgaliïganorvaiyadhikaraõye satyapãtyarthaþ// nanu tvanmatepi tatra sàmànàdhikaraõyamàdàyaiva vyàptirucyatàmityata àha-- pratyuteti 7 // yathàsthitaliïgaliïginorvyadhikaraõayorvyàpyavyàpakabhàvena bàdhakamà÷aïkya pratibandyottaramàha-- nanvityàdinà// ---------------------------------------------------------------------------- 1.satvàdena -ka.ga. vasyàsatvàdeva -ña.rà. 2.ca iti nàsti-ga.ña.rà. 3.yasya samànakà -ga.ña.rà. 4.yàro-ga.rà. 5.kàlayo-ga.ña.rà. 6.svade-ga.ña.rà. 7.tataþ 'vyadhikaraõa' ityàdyevàsti-ña.óa. ---------------------------------------------------------------------------- svate-vyàni-råõam) vyàptivàdaþ pu - 13. ---------------------------------------------------------------------------- nanu sàdhyàbhàvenaiva saübandhasya nadãpårasya vçùñiråpasàdhyena kathaü vyàptiriticet sàdhyàbhàvena niyamena saübanddhasya dravyatvasya saüyogaråpasàdhyena kathaü vyàptiþ/ yaditu tatra phalabalena vyàptilakùaõe pratiyogyasamànàdhikaraõeti vi÷eùaõàvdyàptisiddhiþ/ tarhyatràpi phalabalenaiva vyàpterlakùaõàntarasyoktatvàttatsiddhiriti samam// nanu vaiyadhikaraõye sàdhyasya de÷aniyamaþ kathamiti cet/ sàmànàdhikaraõyepi -- dhåmena tadadhobhàga eva vahneþ, tulonnamanena bhàgàntara evàvanamanasya, vyàpyavçttinà dravyatvenàvyàpyavçtteþ saüyogasyàvyàpyavçttinà saüyogena vyàpyavçttidravyatvasya, siddhiriti kathaü pakùa eva prade÷aniyamaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- sàdhyàbhàvenetyàdi// paramate saüyogasyàvyàpyavçttitvena vçkùaþ saüyogãdravyatvàdityatra dravyatvasya sàdhyàbhàvasaübandhasyetyuktam/ phaleti// anumitilakùaõaphalabalenetyarthaþ// pratiyogãti// pratiyogyasàmànàdhikaraõasàdhyapratiyogiko yoþ'bhàvaþ tadasaübaddhatve sati sàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptiriti vi÷eùaõàdityarthaþ/ tathàca saüyogàbhàvasya pratiyogisàmànàdhikaraõyànna doùa iti bhàvaþ/ vyadhikaraõayorliïgaliïgibhàve bàdhakàntaramà÷aïkya pratibandyà niràha--nanviti// sàmànàdhikaraõyepi pakùa eva prade÷aniyama ityanvayaþ/ kuta ityato 'nyatrànyathàdar÷anàditi bhàvenàha-- dhåmenetyàdinà// vahnerityàdiùñhyantànàü siddhiritãtyanenànvayaþ/ iti ÷abdo hetau/ ata eva paddhatau tulonnamanàdãnàmanekeùàmapi liïgaliïgibhàvo dar÷itaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- pu- 14. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- kathaü ca samànakàlatvepi kàdàcitkena patanena sthàyigurutvasya, sthàyinà ÷arãratvena kàdàcitkanà÷asya ca, siddhiriti kàlaniyamaþ// vyàptisvabhàvàditi cetsamam/ yatra yadà rasastatra tadà råpamiti samànade÷akàlatveneva, yatra pàkajaü 1 tatra pàka iti samànade÷atvasàtreõeva, yadàkçttikoyastadà rohiõyudayàsattiriti samànakàlatvamàtreõeva 2 ca, yadàyatra nadãpårastatpårvakàle tadårdhvade÷e vçùñiriti bhinnade÷akàlatvenaiva vyàptigrahàt// nanu -- de÷athaþ kàlata÷ca vaiyidhikaraõye kathaü vyàptigahaþ/ yatredaü tatredamiti và yadaivaü 3 tadaivamiti và de÷ataþ kàlato và sàmànàdhikaraõyenaiva vyàptergràhgatvàditi cenna 4 / yadãdaü tarhãdamityevànupapattiråpavyàptigrahasya sarvànugatatvàt// ---------------------------------------------------------------------------- "vyàptiprakàramapekùyaliïgasya liïj¤ànajanakatvaniyamàdi"ti paddhatyuktadi÷à pareõa samàdhànaü vàcayitvà samamityàha -- vyàptãti// vyàptisvabhàsàdityuktaü vyanakti-- yatra yadeti// vyàptigrahaprakàrànupapattimà÷aïkya samàdhatte-- nanvityàdinà// nanu vaiyidhikaraõyepi vyàpyavyàpakabhàve hetutadàbhàsavyavasthà na syàdityata àha-- atraceti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.jarå --ga.rà. 2.ca iti nàsti-ña.rà. 3.yadedaü tadedamiti-ña.rà. 4.t/ ya-ga.rà. ---------------------------------------------------------------------------- svate-vyàni-råõam) vyàptivàdaþ pu - 15. ---------------------------------------------------------------------------- atra ca yadde÷akàlasaübaddhasya hetoranupapattiþ tadde÷akàle hetorabhàva evàsiddhiþ/ na tu pakùe 'bhàvaþ/ evaü yadde÷akàlasaübaddhasya hetoranupapattiþ tadde÷akàlayoranyatràpi bhàvo vyabhicàraþ/ na tu sàdhyàbhàvavati vçttiþ/ evamuktayorde÷akàlayoranyatraiva vartamàno viruddhaþ/ na tu niyamena sàdhyàbhàvavati vartamàna iti na ka÷citkùudropadravaþ// tasmàdvaiyadhikaraõyepi vyàptirastyeva/ 1 taduktaü bhagavatpàdaiþ//"asatyapi vyàpirastyeveti"/ sàmànàdhikaraõye asatyapyanupapattiråpà vyàptirastyevetyarthaþ/ 2 ata eva vyadhikaraõàsiddhirna doùa iti vakùyate// iti svamate vyàptiniråpaõam// 1 // ----------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------- bhinnade÷akàlayorapi vyàpyavyàpakabhàvapakùe ityarthaþ/ na tu pakùa iti// yena nadãpåràdirasiddhaþ syàditi bhàvaþ/ natviti// yena nadãpåràdirvyabhicàrã syàditi dhyeyam/ tadde÷akàlayoranyatreti/ saübandhasàmànye ùaùñhã/ tàbhyàmanyatretyarthaþ/ evamagrepi// evamiti samuccaye/ uktayoryadde÷e yatkàlenupapattirhetoþ sàdhyena vinà tayoranyatra tàbhyàmanyatretyarthaþ/ taduktamiti// pramàõalakùaõe / prakçtopayogàya tasyàrthamàha-- sàmànàdhikaraõya iti// iti svamate vyàptiniråpaõam// 1 // ---------------------------------------------------------------------------- 1.prapa¤cayiùyate caitadvyadhikaraõàsiddheradoùatvaprastàve ityadhikam-- ga.rà.ña. 2.ata evetyàdi nàsti-ga.rà. ---------------------------------------------------------------------------- pu-16. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- atha paroktavakravyàptilakùaõabhaïgaþ// 2// --------------------------------------- etena --- maõyuktàni-avyabhicaritaþ 1 saübandha ityasya vivaraõaråpàõi tatràpyatyantàbhàvagarbhàõi tatràpi dhåmajàtãyasya vahnijàtãyena vyàptiriti matà÷ritàni pratiyogyasamànàdhikaraõayatsamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakànavacchinnaü yattena samaü --- ---------------------------------------------------------------------------- atha paroktavakravyàptilakùaõabhaïgaþ// 2// ---------------------------------------- maõyuktànãti// vakràõi vyàptilakùaõàni nirastànãti vakùyamàõenànvayaþ/ tàni càvyabhicàritasaübandhànaupàdhikasaübandhasvàbhàvikasaübandhavivaraõaråpatayà trairà÷yena niùkçùyàvàntarabhedapårvamanuvadati// avyabhicaritaþ saübandha ityasyetyàdinà// tatràpi vadvivaraõaråpeùvapi/ tatràpyatyantàbhàvagarbhaùvapãtyarthaþ// dhåmajàtãyasya vahnijàtãyeneti// parvatãyavahnineva mahànasàdisthavahninàpãtyevaü samànàdhaikaraõavyadhikaraõasarvadhåmavahnivyaktisàdhàraõavyàptilakùaõànãtyarthaþ// pratiyogãti// pratiyogyasamànàdhikaraõaþ yacchabdanirdiùñasàdhanadhåmàdiråpasamànàdhaikaraõo yotyantàbhàvaþ ghañàdyatyantàbhàvaþ tatpratiyogitàmavacchedakaü ghañatvàdikaü tadanavacchinnaü tenàvyàvartitaü yadvahnyàdi tena yena kenàpi saha tasya dhåmàdeþ sàmànàdhikaraõyaü saüyogasaübandhenaikàdhikaõavçttitvaü dhåmàdervahnyàdinà vyàptirityarthaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.tasaü -ka.ga.rà. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 17. ---------------------------------------------------------------------------- -- sàmànàdhikaraõyaü vyàptirityàdãni, tathà atyantàbhàvagarbheùveva -- ---------------------------------------------------------------------------- mahànasàdivahneþ parvatãyadhåmasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitvepi tatpratiyogità ca vahnitvenàvacchidyate/ dhåmavati vahnirnàstãtyapratãteþ/ anavacchedakavahnitvenà 1 vacchinnamahànasãyavahnisàmànàdhikaraõyasya parvatãyadhåme abhàvepi parvatãyavahnirapi mahànasãyavahniriva vahnitvenàvacchinna iti tatsàmànàdhikaraõyamàdàya vyadhikaraõadhåmavahnyorapi vyàptirita bhàvaþ/ atra yadyapi parvatãyadhåmasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogità mahànasãyavahniniùñhà mahànasavahnitvenàvacchidyate/ parvate mahànasavahnirnàstãti pratãteþ/ tathà ca na sarvadhåmasya sarveõa vahninà vyàptiþ sidhyati/ tathàpi pratiyogitànavacchedakàvacchinnaü yaditi na¤vyatyàsena pakùadharàdyuktadi÷à vyàkhyeyam/ evaü yatsamànàdhikaraõetyatràpi yadavacchinnetyapi dhyeyam/ tenàyaü dhåmavàn vahnimatvàditi vyàbhicàriõi yatki¤cinmahànasàdiniùñhasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakadhåmatvàvacchinnasàmànàdhikaraõyasya satvàvdyàpyatàpattirneti dhyeyam/ dhåmatvasya càyogolakãyavahnisamànàdhikaraõatàdç÷àbhàvapratiyogitàvacchedakatvàt/ evaü tenetyatra tadavacchinnena samaü tadavacchinnasyetyapi vyàkhyeyam / ata evàdipadaprayogaþ evaüråpàõàü ñãkàkçdàdyutprekùitànàü parigrahàya kçtaþ/ atràvacchedakatvaü pratiyogitànadhikade÷avçttitvaü vi÷eùaõatàvi÷eùo và/ na tvavacchittipratyayajanakatvam/ janakatvasya niyamagarbhatayà àtmà÷rayàpatteriti/ ---------------------------------------------------------------------------- 1. nànava - ña. ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu - 18. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- samànàdhikaõayoreva dhåmàgnivyaktivi÷eùayorvyàptiriti matà÷ritàni pratiyogyasamànàdhikaraõayatsamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogi yanna bhavati tena samaü samànàdhikaraõyaü vyàptirityàdãni, tathà pratiyogyasamànàdhikaraõeti -- ---------------------------------------------------------------------------- atra saüyogàdisàdhyakadravyatvàdiniùñhavyàptàvavyàptivàraõàya pratiyogisamànàdhikaraõetyabhàvavi÷eùaõamiti rucidattàdiþ/ ayaü kapisaüyogã etadvçkùatvàdityasyopasaügràyetyàhatuþ pakùadhara÷iromaõã// samànàdhikaraõayoriti// parvatãdhåmasya parvatãyavahninà mahànasàdiniùñhadhåmasya tattaniùñhavahninevetyevaüråpeõetyarthaþ// pratiyogãti// pratiyogyasamànàdhikaraõaparvatãyadhåmàdisamànàdhikaraõo yotyantàbhàvaþ ghañàdyatyantàbhàvaþ tatpratiyogi yanna bhavati parvatãyavahnyàdirna bhavati tena samaü sàmànàdhikaraõyaü parvatãdhåmasya vyàptiþ/ evaü mahànasàdidhåmasyàpi dhyeyam/ ghaño gandhavànpçthivãtvàdityàdiniùñhavyàptàvavyà 1 pteþ gandhavyaktãnàü pratyà÷rayaü 2 bhinnatvena sarvasyàpi gandhasya pçthivãtvasaminàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitvàdityata àdipadaprayogaþ/ tena pratiyogyasamànàdhikaraõayatsamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakaü yanna bhavati tadavacchannasàmànàdhikaraõyamityàdiñãkàkàràdyutprekùitagrahaþ/ evamagrepi/ atyantàbhàvasyàvyàpyavçttitvepyanyonyàbhàvasya vyàvyavçttitvena saüyogasàdhyakadravyatvàdiniùñhavyàptàvavyàptyanàpatteriti vi÷eùaõatyàgàllaghånãtyuktam/ ---------------------------------------------------------------------------- 1. ptiþ - ñha.óa. 2.yabhi-ña.ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 19. ---------------------------------------------------------------------------- -- vi÷eùaõà 1 dànàlladhånyanyonyàbhàvagarbhàõi yatsamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitàvacchedakaü yanna bhavati tena samaü tasya 2 sàmànàdhikaraõyaü vyàptirityàdãni, tathà yatsamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogi yadvanna bhavati tena samaü tasya 3 sàmànàdhikaraõyaü vyàptirityàdãni; ---------------------------------------------------------------------------- samànàdhikaraõayoreva vyàptiriti matà÷ritànãtyapyanukçùyate/ yatsamànàdhikaraõetyàdi// yaditi sàdhanaü dhåmàdi/ tatsamànàdhikaraõo yonyonyàbhàvaþ ghañàdyanyonyàbhàvaþ, na tu vahnimadanyonyàbhàvaþ, dhåmavànghañàdirnetivadvahnimànnetyapratãteþ/ tatpratiyogitàvacchedakaü yanna bhavati, vahnirna bhavati/ kiü tu ghañatvàdikameva/ tena vahninà samaü dhåmasya sàmànàdhikaraõyaü vyàptirityarthaþ/ asya lakùaõasya maõàvanaktatvepi atyantàbhàvagarbhalakùaõe avacchedakaghañitasyoktyà anyonyàbhàvagarbhalakùaõepyuktapràyatayà tadabhipretatvàdupanyàsaþ// maõau kaõñhoktamàha--- tathà yaditi// yadvà yatsamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogi yadvanna bhavati tena samaü tasya sàmànàdhikaraõyaü và svasamànàdhikarànyonyàbhàvapratiyogi yadvanna bhavati tatkatvaü veta maõyuktalakùaõadvayasyàpaunaruktyàya pariùkàrapårvaü evaü dvedhànuvàdo bodhyaþ/ àdipadena yatsamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitàvacchedakaü yadavacchinnaü na bhavati tadavacchinnena yena yasya sàmànàdhikaraõyaü tayorvyàptirityevaü råpàõàü saübhàvitànàü grahaþ // anaupàdhiketi// ---------------------------------------------------------------------------- 1.õatyàgàlla-ka.ña.ga.rà. 2.tasyeti nàsti-ga.rà. 3.tasyeti nàsti-ka.ga.rà. ---------------------------------------------------------------------------- pu - 20. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- 1 anaupàdhikasaübandha ityasya vivaraõaråpàõi tatràpi sàdhyavyàpakeùu sàdhanàvyàpukatvaniùedhaparyavasitàni yàvantaþ sàdhyasamànàdhikaraõàtyantàbhàvàpratiyoginaþ tatpratiyogikàtyantàbhàvàsàmànàdhikaraõyaü vyàptirityàdãni, tathà sàdhanàvyàpakeùu sàdhyavyàpakatvaniùedhaparyavasitàni yàvantaþ sàdhanasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyoginaþ tatpratiyogikàtyantàbhàvasamànàdhikaraõasàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptirityàdãni; ---------------------------------------------------------------------------- dhåmavahnyàdisaübandhasyànaupàdhikatvaü hi upàdhestatràbhàve bhavati sàdhyavyàpakasàdhanàvyàpakaråpopàdhyabhàva÷ca sàdhyavyàpakànàü sàdhanàü 2 vyàpakatvena và sàdhanàvyàpakànàü sàdhyàvyàpakatvena veti dvedheti hçdi kçtvà pakùadharàdyuktarãtyàha-- tatràpãti// apratiyogina ityantasya sàdhyavyàpakà ityarthaþ/ prameyatvàbhidheyatvàdaya iti bhàvaþ/ tatpratiyogikatetyàdestavdyàpyatvamityarthaþ/ dhåmàdihetoriti yojyam/ sàdhyavyàpakavyàpyatvamanaupàdhikatvamityevoktàvàtmà÷rayàpatterevamuktiþ/ evamagre 'pi/ vyabhicàriõi hetàvativyàptiniràsàya yàvadityatrottaratra ceti j¤eyam/ yàvanta iti/ atràpi pratiyogina ityantasya sàdhanàvyàpakà ityarthaþ/ tatpratiyogiketyàdestadavyàpakaü yatsàdhyamityarthaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.tathà ityadhikam-ka.ña.ga.rà. 2.navyà-ña.ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 21. ---------------------------------------------------------------------------- tathà svàbhàvika 1 sambandho vyàptirityasya vivaraõaråpàõi yatsàmànàdhikaraõyàvacchedakaråpavatvaü yasya tasya sà vyàptirityàdãni ca; sàdhyasàdhanasàmànàdhikaraõya÷iraskàni vakràõi vyàptilakùaõàni --- nirastàni // uktàsu vakùyamàõàsu ca sakalalokasiddhàsu ---- ---------------------------------------------------------------------------- maõau pa÷càduktasya pårvamanuvàdaþ pårvamuktasya pa÷càdanuvàdastu sàdhyavyàpakatvasya bhàvaråpatayà pårvabhàvitvàcca pa÷càttanasàdhanàvyàpakatvàbhàva eva pårvaü vàcyamityabhipràya ityeke/ bodhasaukaryàyetyapare/ pa÷càttanasya tatpratiyogitàkàtyantàbhàvasamànàdhikaraõasàdhyasàmànàdhikaraõyaparyantaü vaktavyatvàditi// yatsàmànàdhikaraõyeti// yatsaübandhitàvacchedakaråpavatvaü yasyetyeva maõipàñhastathàpi yathà÷rutaghañakàraõatàlakùaõatatsaübandhitàvacchedakadaõóatvàvacchinne daõóe ghañavyàpyatàpattidoùàt tavdyàkhyàtruktadi÷à yatsàmànàdhikaraõyetyuktam/ dhåme vahnisàmànàdhikaraõyàvacchedakaü råpaü dhåmatvaü tadvatvaü dhåmasya vyàptirityarthaþ/ yatsàmànàdhikaraõyaü yasya tasya sàvyàptirityuktau vyabhicàriõo 'pi vyàpyatàpatteravacchedaketyuktam/ carcitametallakùaõamã÷varasyànumànikatvabhaïge kàryahetoþ pratipakùoktiprastàve// avyàptyativyàptyasaübhavaiþ sarvalakùaõàni niràha-- uktàsviti// årdhvade÷avçùñyadhode÷anadãpåràdiniùñhavyàptiùu// vakùyamàõàsviti// ---------------------------------------------------------------------------- 1. kaþ saü - ga.ña.rà. ---------------------------------------------------------------------------- pu- 22. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- vyadhikaraõasàdhyasàdhanavyàptiùu àtmà÷rayànyonyà÷rayacakrakà÷rayànavasthàvyàghàtàdyàpàdakatarkàïgabhåtàsu sàmànàdhikaraõyarahitàpàdyàpàdakavyàptiùu vyàtirekavyàptiùu càvyàpteþ/ tvayàpi 1 vyàptitvenàsvãkçte nãladhåmasya vahnisàmànàdhikaraõye ativyàpte÷ca/ na hi nãladhåmavati vahnyatyantàbhàvaþ// ---------------------------------------------------------------------------- vyadhikaraõàsiddheradoùatvoktiprastàve vakùyamàõàsvityarthaþ// ativyàpte÷ceti// nãladhåmàdiniùñhavahnisàmànàdhikaraõye tvadabhimatàvyabhicaritasaübandhatvànaupàdhikasaübandhatvasvàbhàvikasaübandhatvànàü satvàditi bhàvaþ/ tadeva vyanakti -- na hãti// atyantàbhàva ityupalakùaõam/ vahnimadanyonyàbhàvo na hityapi 2 dhyeyam/ nãladhåmaniùñhavahnisàmànàdhikaraõye nyånavçttitvena gurutvena ca nãladhåmatvàsyànavacchedakatve 'pi dhåmatvasyàvacchedakatvena vahnisàmànàdhikaraõyàvacchedakaråpavatvasyàpi tatra satvàt/ nanu dhåmatvàvacchinnavahnisàmànàdhikaraõyaü nãladhåmaniùñhamapi vyàptitvenopeyate/ nãladhåmatvàvacchinne sàmànàdhikaraõyameva vyàptitvena nopeyate/ avacchedakàntaropapannavyàpyatà÷rayavçttitvena nãladhåmatvasyànavacchedakatvàditi cet/ astvevaü tathàpi lakùaõàntare ativyàpteranivàraõàt// nanu yathà÷rute pratiyogyasamànàdhikaraõetyàdilakùaõepi nãladhåmasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàyàü tuùajanyàdivahnivi÷eùatvenàvacchinnatvànnàtivyàptariti manvànaü pratyàha-- ki¤ceti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.api ityadhikam-ga.rà. 2.draùñavyam-ña.ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 23. ---------------------------------------------------------------------------- ki¤ca mahànasãyavahneþ parvatãyadhåmasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratayogitàvacchedakena mahànasãyavahnitvenàvacchinnatvàdasaübhavaþ/ pratiyogitànavacchedakàvacchinneti na¤vyatyàse ca dhåmaråpasàdhyasyàpi vahnisamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakena prameyatvenàvacchinnatvàt tatsamànàdhikaraõavahnirapi dhåmavyàpyaþ syàt// ---------------------------------------------------------------------------- avacchinnatvàditi// tathàca tàdç÷àbhàvapratiyogitàvacchedakànavacchinnena sàmànàdhikaraõyaü nàsti/ kiü tu avacchinnenaiva tadastãti bhàvaþ/ nanu mahànasãyavahnestàdç÷adharmàvacchannatvepi parvatãyavahnermahanasãyavahnitvenànavacchinnatvàt/ tatsàmànàdhikaraõyamàdàya parvatãyadhåmasya vyàpyatà syàdeveti cenna/ parvatãyadhåmamàsamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakàvacchinnavahnisàmànàdhikaraõyameva mahànasãyadhåmasya, tathà mahànasãyadhåmasàmànàdhikararaõàbhàvapratiyogitàvacchedakaü parvatãyavahnitvamiti tadavacchinnasàmànàdhikaraõyameva parvatãyadhåmasyetyevaü sarvadhåmeùviti, na kvàpyuktaråpàbhàvapratiyogitàvacchedakànavacchinnasàmànàdhikaraõyaü dhåmasya labhyata ityasaübhava iti tàtparyàt/ navya¤tyàsena pratiyogitànavacchedakàvacchinnatvamartha iti pakùadharoktamanådya niràha-- pratiyogiteti// dhåmaråpa 1 sàdhyasyeti// dhåmàkhyasàdhyasyetyarthaþ/ ayaü dhåmavàn vahnimatvàditi vyabhicàriprayoge hetubhåtavahnisamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàyàü na prameyatvamavacchedakaü vahnimatiprameyaü nàstãtyapratãteþ/ tathàca tadavacchinnadhåmaråpasàdhyasàmànàdhikaraõyaü vahnerapyastãti sopi vyàpyaþ syàdityarthaþ// ---------------------------------------------------------------------------- 1.sàdhyapadaü na -ña.ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu -24. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- ki¤ca yasya yadatyantàbhàvàsamànàdhikaraõatve sati yena sàmànàdhikaraõyaü tena tasya sà vyàptirityevàstu/ làghavàt/ na ca kevalànvayini sàdhyàtyantàbhàva 2 syàprasiddhyàvyàptiþ/ ---------------------------------------------------------------------------- nanu prameyatvena råpeõa dhåmàdisàdhyavyàpyatà vahnerastyeva/ ayaü prameyavàn vahnimatvàdityevaüråpatvàttasya prameyatvapadena prameyadhåmatvavivakùàyàmavacchedakatvasyehànatiprasaktavçttitvaråpatvena prameyadhåmatvasyàpi uktaråpàbhàvapratiyogitàvacchedakatvàt/ mahànasãyavahnivi÷eùamàdàya prameyadhåmatvasyoktaråpàbhàvapratiyogitànavacchedakatvepi yadãtyatra yadavacchinneti vivakùàyàmayogolakãyavahnimàdàya vahnitvàvacchinnasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogipratiyogitàvacchedakatvaü prameyadhåmatvepyastãtyuktapratiyogitànavacchedakàvacchinnasàmànàdhikaraõyaü vyabhicàriõi vahnau nàstãti vaktàraü pratyàha-- kiü ca yasyeti// yasya dhåmàdeþ/ yadatyanteti// vahnyàdyatyantàbhàvetyarthaþ/ yena -- vahnyàdinà/ sàmànàdhikaraõyaü yasyetyanukarùaþ/ tasya dhåmàdeþ/ tena vahnyàdinà/ vyàptirityarthaþ/ làghavàditi// anavacchedakàvacchinnetyàdivi÷eùaõà 3 dànàt avyabhicaritasàmànàdhikaraõyaråpatvàdasyeti bhàvaþ/ na ca pratiyogyasamànàdhikaraõetyanuktau saüyogasàdhyakahetuniùñhavyàptàvavyàptiþ/ saüyogasya vyàpyavçttitvena tadabhàvasyàpyaikàdhikaraõyàbhàvàditi bhàvaþ// ---------------------------------------------------------------------------- 1.'tasya tena vyàpti' ityasti-ña.ga.rà. 2.vàpa-ña.ga.rà. 3.õànupàdànàt-ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu- 25, ---------------------------------------------------------------------------- atyantàbhàvasyàbhàvàdeva tatsàmànàdhikaraõyàbhàvasya ÷uktiråpyatàdàtmyàbhàvasyeva sutaràü siddheþ/ uktaü caitadyogtàprastàve// ki¤càtràdhikaraõaü de÷a eva và kàla eva và ubhayaü và ubhayànugatamadhikaraõasàmànyaü và/ nàdyaþ/ kàlikyàü gotvà÷vatvavyàptàvavyàpteþ/ asti hi tayorapi yadà gotvaü tadà÷vatvamiti vyàptiþ/ na dvitãyaþ/ dai÷ikyàü pàkapàkajaråpàdivyàptàvavyàpteþ/ asti hi tayorapi 1 yatrapàkajaü råpaü tatra pàka iti vyàptiþ/ na tçtãyaþ/ asya råparasàdivyàptito 'nyatra sarvatràvyàpteþ/ na caturthaþ/ gotvaråpahetuü prati de÷aråpàdhikaraõe gavya÷vatvàbhàvena tadvyàptàvavyàpteþ/ dvai÷ikyàü vyàptau de÷odhikaraõaü kàlikyàü kàla iti cet na/ ananugamàt/ ---------------------------------------------------------------------------- saduparàgeõàsadeva tàdàtmyaü bhàtãti matàvaùñambhenàha-- ÷uktiråpyatàdàtmyeti// etaditi// apràmàõikasyàpyabhàvapratiyogitvam/ råparasàdivyàptitonyatreti// kçttikodayarohiõyudaya 2 nadãpåravçùñyàdigotvà÷vatva(pàka)pàkajaråpàdisthale ca sarvatretyarthaþ// gotvaråpeti// ayama÷vatvavàn gotvavatvàt ityàdihetàvatyarthaþ/ gatyantaràbhàvàdeva -- ---------------------------------------------------------------------------- 1.tayorapãti nàsti -ka.ña. 2.yàsatti-ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu -26. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- vyàpteridànãmeva nirucyamànatvenàtmà÷rayàcca/ kçttikodayarohiõyudayàsattyorapi kàlataþ sàmànàdhikaõyasatvena tatra vaiyadhikaraõyoktyayogàcca/ maduktarãtyànugamasaübhavàcca// ki¤ca tvanmatepi nityadravyàõàü niradhikaraõatvàtteùàü yadàkà÷aþ tadà 1 nityadravyamiti vyàptirna syàt// nanu kàla àkà÷àderadhikaraõaü àkà÷aþ sadà 2 stãtyabàdhitapratãterapi cet/ tarhi gaganàtyantàbhàvaþ kevalànvayã na syàt/ kiü ca sarvatràkà÷a ityapi pratatãterde÷opyàkà÷àdhikaraõaü syàt// nanu -- svaråpasaübandhenàkà÷aþ sadà sarvatràsti samavàyavçttyà tu nàstãti tayà vçtyà 3 råpàdeþ prameyatvàde÷càtyantàbhàvopi kevalànvayã syàt/ ---------------------------------------------------------------------------- -- mà 4 ÷rayate ityata àha-- madukteti// yadde÷akàlasaübandhasya yasyetyàdinà pårvavàde maduktarãtyerthaþ// sàmànàdhikaraõyaghañitavyàptilakùaõeùu sthalàntare 'vyàptimàha-- ki¤ceti// kevalànvayyabhàpratiyogitvaü sadà sarvatra satvaü ca saübandhabhedena yuktimityà÷aïkya pratibandyà niràha-- nanvityàdinà// ---------------------------------------------------------------------------- 1.kàlãdiriti vyà-ña. digiti vyà-ga.rà. 2.api padaü madhikam-ga.ña. 3.tyà gaganàtyantàbhàvaþ kevalànvayãti cet/ tarhi råpàdikaü prameyatvàdikaü ca saüyogavçtyà kutràpi neti tayà vçtyà råpàdeþ prameyatvàde÷càtyantàbhàvopi kevalànvayã syàt/ gaganàtyantàbhàvopi svaråpasaübandhenaiva sarvatràsti/ na tu saüyogàdivçttyeti gaganàtya- ka.ña.ga. 4.÷rãya-ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu- 27. ---------------------------------------------------------------------------- gaganàtyantàbhàvopi svaråpasaübandhenaiva sarvatràsti na tu saüyogàdivçttyeti gaganàtyantàbhàvàtyantàbhàvaråpaü gaganamapi kevalànvayi syàt// api ca pratiyogisamànàdhikaraõeti vi÷eùaõaü vyàrtham/ saüyogatadatyantàbhàvayorbhinnàvayavavçttitvasyànyatroktatvàt// ki¤ca pratiyogitvasya tvanmate svaråpasaübandharåpatvàttasya ca vyàptiråpaniyamagarbhitavi÷iùñapratãtijanakatvagarbhitatvàtmà÷rayaþ// api caivaü samànàdhikaraõasàdhàyasàdhanavyaktivi÷eùayoreva vyàptiriti mate pçthivãtvasya gandhaü prati vyàpyatvaü na syàt/ sarvasyàpi gandhasya pratyekaü pçthivãtvasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitvàt/ nahi pçthivãtvamivaikaiva gandhavyaktiþ sarvapçthivã niùñhàþ// ---------------------------------------------------------------------------- anyatreti// candrikàyàü tatvavivekàdiprakaraõe vai÷eùikàdhikaõasudhàyàü cetyarthaþ/ vyàptiråpaniyamagarbhiteti janakatvavi÷eùaõam/ niyamapårvavçttitvaråpatvàt janakatvasyeti bhàvaþ// prathamalakùaõaü nirasya dvitãyalakùaü ca niràha-- apicaivamiti// nanu tàdç÷àtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakaü yanna bhavati tadavacchinnasàmànàdhikaraõyaü lakùaõàrthaþ/ bhavati ca gandhatvamanavacchedakaü pçthivãgandhavatã netyapratãteriticettarhi pårvalakùaõàbheda eva// katha¤cidbhedabhimàne tu tuùyatu durjana iti nyàyena doùàntaramàha-- api ca gotvasyeti// ---------------------------------------------------------------------------- pu- 28. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- api ca gotvasya govyaktiü prati kàlikã vyàptiþ syàt/ gotvavati pralayakàle govyaktidhvaüsasya satvepi govyaktyantàbhàvàbhàvàt/ evaü pçthivãtvasya gandhena saha kàlikã vyàptiþ syàt/ gandhotpatteþ pràggandhàbhàvasya 1 satvepi gandhàtyantàbhàvàbhàvàt// na càtyantàbhàvapadena virodhyabhàvamàtraü vivakùitam, dhvaüsapràgabhàvau ca kàlataþ pratiyogiviruddhàviti vàcyam/ tathàtve pratiyogyasamànàdhikaraõapadavaiyarthyàt/ naca govyakteþ kvicidatyantàbhàvastàvadasti/ tathàtve hi gotvasyà÷vatvaü pratyapi kàlikã vyàptirna syàt/ ---------------------------------------------------------------------------- pakùadharàdyuktànådya niràha-- na càtyantàbhàveti// kàlata 3 iti// ekakàle/ vaiyarthàditi// saüyogàtyantàbhàvasya saüyogàviruddhatvena yatsamànàdhikaraõapratiyogivirodhyabhàvapratiyogitànavacchedaketyàdyuktau saüyogasàdhyakadravyatvàdiniùñhavyàptàvavyàptyanàpatteriti bhàvaþ/ yaduktaü gotvasya govyaktiü pratãtyàdi tanna/ tasya govyaktya 4 ntaràbhàvasamànàdhaikaraõatvàdityà÷aïkya niràha-- na ca govyakteriti// kàlikãti// yadà gotvaü tadà÷vatvamiti kàlikãtyarthaþ/ tadvyanakti kvaciditi// ---------------------------------------------------------------------------- 1.ndhapràgabhàvasya -ka.ña.ga.rà. 2.sa ca -ña.ga. 3.la i-ñha.óa. 4.tyantàbhàva-ña.ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 29. ---------------------------------------------------------------------------- kvacidde÷e sato '÷vatvà 1 bhàvasyàpi kàle satvàt// ki¤ca dhåmopi vahnivyàpyo na syàt/ vahneþ samavàyavçtyàdhåmasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitvàt// na ca sàdhyasya vyàpti÷arãràntargatayà vçtyà sàdhanasamànàdhikaraõàtyantàbhàvà 2 pratiyogitvaü vivakùitam, dhåmàgnyo÷ca saüyogavçtyaiva vyàptiriti vàcyam/ vyàpteridànãmeva nirucyamànatvenàtmà÷rayàt// na ca samavàyavçtyà vahnyatyantàbhàvasya saüyogavçtyà vahnisamànàdhikaraõatayà pratiyogivyadhikaraõapadenaiva tanniràsa iti vàcyam/ yena hi sambandhena yatra hi 3 pratiyogino bhàvaþ tenaiva sambandhena tatra pratiyogino 'vçttireva hi pratiyogivaiyadhikaraõyam/ ---------------------------------------------------------------------------- yattu tadà÷vatthàtyantàbhàvasya kàle satvepi tasya pratiyogisamànàdhikaraõatvàt pratiyogivyadhikaraõapadena tanniràsa iti tanna/ yena hi saübandhenetyàdivakùyamàõadi÷à tasyàpi pratiyogivyadhikaraõatvàdvya 4 ktyantaràbhàvasyàpi vyaktida÷àyàü pratiyogisamànàdhikaraõatvenoktadoùàparihàràcca // pakùadhàdyuktamà÷aïkate -- na ca sàdhyasyeti// nanu -- màstu vyàpti÷arãretyàdivivakùà / 5 athàpi samavàyavatçtyà vahnyabhàvasamànàdhikaraõyena dhåmasyàvyàpyatàpattirnetyà÷aïkya niràha -- na ca samavàyeti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.tvàtyantà-ña.ga.rà. 2.vapra-ka.ña. 3. hir na -ga.rà.ña. 4.vyaktyatyantà-ña.ñha.óa. 5.athàpi iti nàsti-ña.ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu - 30. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- sambandhena tatra pratiyogino 'vçttireva hi pratiyogivaiyadhikaraõyam/ anyathà kàle sarvàbhàvànàü pratiyogisamànàdhikaraõatayà pratiyogivyadhikaraõà 1 siddheþ// kiü ca pratayogivyadhikaraõapadena yatki¤citpratiyogivyadhikaraõatvaü vivakùitam yàvatpratiyogivyadhikaraõatvam/ nàdyaþ/ ayaü saüyogavi÷eùàbhàvavàn dravyatvàditi sadanumànàvyàpteþ/ sàdhyàbhàvaråpasya saüyogasya svapratiyogibhåtasaüyogasàmànyàbhàvavyadhikaraõatvàt/ nàntyaþ/ ayaü saüyogasàmànyàbhàvavàn dravyatvàdityasadanumàne 'ti vyàpteþ/ sàdhyàbhàvaråpasya saüyogasya saüyogavi÷eùàbhàvapratiyogisàmànàdhikaraõyena yàvatpratiyogivyadhikaraõatvàbhàvàt// 2 yaccoktamanyonyàbhàvagarbhalakùaõeùu pratiyogyasamànàdhikaraõeti vi÷eùaõatyàgàllàghavamiti/ tanna/ saüyogàtyantàbhàvasyàvyàpyavçttitve 3 na saüyuktànyonyàbhàvasyàpi tatvàva÷yaü bhàvàt/ ---------------------------------------------------------------------------- pratiyoginovçttirityatra pratiyogino avçttiritipadavibhàgaþ/ samavàyasaübandhena ca vahneravartanàt pràguktadoùaþ sustha eveti bhàvaþ/ evamatyantàbhàvagarbhalakùaõaü nirasyànyonyàbhàvagarbhaü ca niràha-- yaccoktamiti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.õàprasi-ka.ga.ña. 2.ki¤cetyàdikaü nàsti-ña.ga.rà. 3.tve saü- ga.ñha.rà. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 31. ---------------------------------------------------------------------------- måle kapisaüyogo netivat måle vçkùaþ kapisaüyukto netyabàdhitapratãteþ/ na ceyaü dhãþ saüyogàbhàvaviùayà/ ghañaþ paño netivattàdàtmyaniùedharåpatvàt/ anyathànyonyàbhàvocchedaþ syàt/ virodhasya ca saüyogatadatyantàbhàvayorivàvacchedakabhedena parihàràt// nanu -- yaþ saüyogàbhàvavànvçkùaþ sa eva saüyukta iti pratyabhij¤àvirodha iti cenna/ pratyabhij¤à hi kimabhedaü vidhatte kiü và bhedaü niùedhati/ nàdyaþ/ etadvçkùatvena tayorabhedasyàpi satvàt/ nàntyaþ/ måle saüyukto neti bhedadhãvirodhena tanniùedhàyogàt/ 1 måle saüyuktànyonyàbhàvo ---- ---------------------------------------------------------------------------- atyantàbhàpratãtiü dçùñàntayati-- netivaditi// nàstãtivadityarthaþ/ anyonyàbhàvoccheda iti// ghañaþ paño netyàdiùu sarvatra ghañe pañatvàtyantàbhàvaviùayakatvenopapatteþ suvacatvàditi bhàvaþ/ nanvekasminneva vçkùe saüyuktàbhedaþ saüyuktabheda÷ca kathaü virodhàdityata àha-- virodhasya ceti/ yathàgràvacchedena vçkùe kapisaüyogo målàvacchedena tadatyantàbhàvaþ evamagràvacchedena saüyuktavçkùàbhedo målàvacchedena bheda ityupapatterityarthaþ// anyonyàbhàvasyàvyàpyavçttitve bàdhaka÷aïkate-- nanviti// tayoriti // saüyogàbhàvavataþ saüyuktasya cetyarthaþ/ anyonyàbhàvasyàpyavyàpyavçttitvàbhàve bàdhakamàha-- ki¤ca måla iti// anumitij¤ànaparyàlocanayàpyasmaduktavyàptij¤ànameva kàraõaü na tvaduktamatopi na tvaduktavyàptilakùaõaü yuktamityàha -- ki¤cànumatãti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.kiü cetyadhikam-ka. ga. rà. ---------------------------------------------------------------------------- pu - 32. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- -- na cenmåle saüyuktànyonyàbhàvàtyantàbhàvaråpo yaþ 1 saüyogastaddhã÷ca syàt/ tvanmatenyonyàbhàvàtyantàbhàvasyànyonyàbhàvapratiyogitàvacchedakadharmaråpatvàt/ prakate ca saüyogasya tadavacchedakatvàt// kiü cànumitihetuþ kimatyantàbhàvàdigarbhàõàmuktasarvavyàptãnàü j¤ànaü kiü và ladhvyà anyonyàbhàvagarbhàyà eva j¤ànaü yadvà kadàcitka 2 syacijj¤ànam/ nàdyaþ/ ekaikaj¤ànepyanumitidar÷anàt/ na dvitãyaþ/ atyantàbhàvagarbhavyàptij¤ànepyanumitidar÷anàt/ anyonyàbhàvapakùe làghavasya niràsàcca/ na tçtãyaþ ananugamàt/ anupapadyamànaj¤ànatvena kroóãkàre càva÷yakatvàllàghavàccànupapattireva vyàptirastviti dik// ---------------------------------------------------------------------------- nanu -- atyantàbhàvagarbhavyàptij¤ànenànumitidçùñàvapi làghavàdanyonyàbhàvagarbhavyàptij¤ànameva hetuþ/ bhåyodar÷anavàde maõikçtà tathaivokterityata àha-- anyonyàbhàveti// anyonyàbhàvasyàvyàpyavçttitvatvokttyà pratiyogisamànàdhikaraõeti tatràpyava÷yaü vàcyatvàditi bhàvaþ// iti digiti// ayaü bhàvaþ// anaupàdhika 3 saübandhatvasya dvedhà vivaraõaü yatkçtaü tatra sàdhyavyàpakavyàpyatvaparyavasitànaupàdhikaratvaj¤ànamanumitiheturuta ---------------------------------------------------------------------------- 1.yaþ iti nàsti-ka.ña.rà. 2.syà÷ci-ga.ka.ña.rà. 3.dhikatvasya dvedhà- óa. kasaübandhatvasya dve -ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pakta-vavyàpti-labhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 33. ---------------------------------------------------------------------------- tasmàtparoktavyàptilakùaõànàü adhode÷anadãpårordhvade÷avçùñyàdivyàptiùvàtmà÷rayàditarkàïgavyàptuùu vyatirekavyàptiùu càvyàptiþ -- ---------------------------------------------------------------------------- -- sàdhanàvyàpakavyàpyasàdhyakatva 1 paryavasitamanaupàdhikatvaj¤ànamathobhayaü kadàcit ki¤cicj¤ànamiti và/ nàdyatrayaü yuktam/ yatki¤cijj¤ànàdapyanumitidar÷anàt/ na caturthaþ/ ananugamàt/ ki¤ca sarvatràpi sàmànàdhikaraõyaünàma samànenàdhikaraõena saübandhaþ/ saübandhatvaü ca vi÷iùñadhãniyàmakatvam/ niyàmakatvaü ca vi÷iùñadhãjanakvesatyavi÷iùñaj¤ànajanakatvam/ janakatvaü cànanyathàsiddhaniyatapårvavçttitvamityàtmà÷rayàpattiþ/ naca niyàmakatvaü saüsargavidhayaiva saübandhavi÷eùyakaü saübandhavi÷eùaõakaü và vyàptij¤ànaheturiti vàcyam/ anyathà sàmànàdhikaraõyasaüdehapratibandhakatvànupapatteþ/ tathà ca saübandhatvaü prakàra evetyava÷yaü vàcyatvenàtmà÷rayàparihàràt/ yattu vi÷iùñadhãniyàmakatvaråpasaübandhatvasya prakàratvena bhànàva÷yaübhàvastadàpi saüyogatvàdinà råpeõaiva bhànamiti/ tanna tathàtve 'nanugagamàpatteþ/ samavàyatvena bhàvasthale samavàyatvasyàpi nityasaübandhatvaråpatvenàtmà÷rayàniràsà÷ca/ ki¤càvacchedakatvamapyavacchinnapratyayajanakatvaü cedàtmà÷rayàdyayàpattiþ/ anyãnànatiriktavçttitvaü cet dhåmasyàpi vahnisàmànàdhikaraõyanyånavçttitvàdantyalakùaõamalakùaõaü syàt/ ityàdiråpeõa tadabhimatalakùaõàni sarvàõyapi dåùyàõãti// tasmàditi// doùàõàü samyagupapàditatvàditi và aparihàryatvàditi vàrthaþ/ paroktavakravyàptilakùaõànàü caturda÷adoùà ityanenànvayaþ/ uktàndoùàn saïgraheõànuvadati-- adho de÷eti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhyavyàpakatvapa-óa. sàdhyapadaü vihàya -'kàvyàpakatvaparya' -ña. ---------------------------------------------------------------------------- pu - 34. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- pararãtyà nãladhåmasya vahnisàmànàdhikaraõyetivyàptiþ, mahànasãyavahneþ parvatãyadhåmavyàptyàdàvabhàvenàsaübhaþùa gauravam, ananugamaþ, àtmà÷rayàdikam, yadà àkà÷aþ tadà digityàdivyàptàvavyàptiþ, vi÷eùaõavaiyarthyam, àtmà÷rayaþ, pçthivãtvasya gandhena saha vyàptàvavyàptiþ, gotvasya govyaktyà pçthivãtvasya gandhena 1 saübandhe 'tivyàptiþ, àtmà÷rayaþ, anyonyàbhàvagarbhalakùaõe paroktalàghàyogaþ, ananugamaþ; iti caturda÷a doùàþ// iti paroktavakravyàptilakùaõabhaïgaþ// 2// ---------------------------------------- pararãtyeti// siddhànte tatràpi vyàpyatvàïgãkàràditi bhàvaþ/ ityevàstu làghavàdityuktadoùaü tàtparyato 'nuvadati -- gauravamiti// paroktavakravyàptilakùaõabhaïgaþ// 2// ----------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------- khakta-vyàniyànu-ttibhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 35. -------------------------------------------------------------------------- atha khaõóanoktavyàptini÷cayànupapattibhaïgaþ // 3.// ----------------------------------------------------- vyàptigrahopàyastu pada÷akti 1 prastàve dar÷itaþ/ nanu tarkaü vinà vyàptyagrahàttarkasya ca vyàptidhãsàpekùatvàdanavastheti cet/ atra kecit -- yatràptavàkyena vyàptirna tatra tarkàpekùà/ na ca tatra vyàptini÷cayo 'numànàdeveti vàcyam/ pitràdau svataþ siddha÷raddhayànàptatva÷aïkànudayàt/ pràtyakùikã vyàptidhãparaüparàpyanattotraiva vi÷ràmyatãtyàhuþ// ---------------------------------------------------------------------------- atha khaõóanoktavyàptini÷cayànupapattibhaïgaþ//3// ------------------------------------------------ nanvastu bhavaduktairvànupapattiråpà vyàptirna tu paroktà/ tadgrahopàyastu na saübhavati/ anugatajàterniràsena sàmànyapratyàsatterabhàvàdityata àha-- vyàptãti// sàdç÷yàdinà tadagrahasyopapàditatvàditi bhàvaþ/ 2 khaõóanoktàü vyàptigrahanupapattiü nirasitumà÷aïkate -- nanviti// tarkaü vinà vyàptyagrahàditi// aniùñaprasa¤janaråpatarkàbhàve vyabhicàràdi÷ahkayà pratibandhena vyàptyani÷cayàdityarthaþ/ atraiva vi÷ràmyatãti// àptavàkyajanyavyàptidhiyàmevetyarthaþ/ atràrucibãjaü tu ÷raddhayà siddhatvepi nyàyatonupapàditatve nyàyàsàdhye niþ÷aïkapravçtterayogàt tadarthaü nyàyànusaüdhàne syàdevànavasthetyevaü j¤eyam// anàdãti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.ktigraha-ña.rà. grahaõa-ga. 2.maõóa-ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu-36. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- apicànàdisiddhakàryakàraõa 1 målàþ kecana tarkàþ/ na càtra dehàtmatvàdàviva bàdhostãti na tatra tarkà 2 pekùà/ 3 yatràpi janmàntarànubhåtavyàptismçtihetuþ na tatra tarkàpekùà/ itaràpi vyàptidhãrantatotraiva paryavasyatãtyastu/ ki¤ca yà nirdeùa÷rutyà nardeùaj¤ànaråpasàkùiõà và siddhàvyàptirna tatra tarkàpekùà/ ---------------------------------------------------------------------------- anàdisiddhatvena j¤àtà niþ÷aïkamavagamyamànàþ ye kàryakàraõabhàvàþ tanmålàþ kecana tarkà bãjàbhàve aïkuràbhàva ityàdayaþ ityarthaþ/ dehàtmatvàdàviti// tatra yuktyàdibàdho yathà na tathànàdisiddhakàryakàraõabhàvamålatarkeùvastãti na tatra tarkàpekùetyarthaþ// nanvayaü pakùaþ maõàveva kàryakàraõabhàvàderanàdisiddhatvepi tatra pramàõànusàraõe 'numàna eva paryavasànàdanavasthaiveti dåùita ityataþ pakùàntaramàha-- ki¤ceti// yastarko vyàptyanubhavamålakastatra tarkàntaràpekùàyàmapi vyàptismçtimålatarke na tarkàntaràpekùeti nànavasthetyarthaþ/ heturiti// tarkasyeti yojyam/ vyàptyanubhavamålatarke kà gatirityata àha-- itaràpãti// anubhavaråpavyàptidhãrapãtyarthaþ/ nanvayamapi pakùaþ stanyapànàdàvanavasthoddhàropi bahvanidhåmayorvyàptau gçhyamàõàyàmanavastheti pakùadharàdau dåùita iti cenna/ antatopyatraiva sarvàpi vyàptidhãþ paryavasyatãtyuktatvenàdoùatvàt// pakùàntaraü càha-- ki¤ca yeti// ÷rutyeti // bràhmaõo na hantavyaþ/ gauþ na padà spçùñavyetyàdau yo bràhmaõaþ sa na hantavya ityàdivyàptiþ ÷rutisiddhà/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.õàbhàvamå-- ña.ga.ràr. 2.kàntaràpe-u.ña.rà. 3.ki¤cetyadhikam-ña. ka.ga.rà. ---------------------------------------------------------------------------- khakta-vyàniyànu-ttibhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu-37. ---------------------------------------------------------------------------- anyàpi vyàptidhãratraiva vi÷ràmyatãti nànavasthà/ uktaü hi -- "na parãkùànavasthàsyàtsàkùisiddhe tvasaü÷ayàdi"ti// apica na tarkaþ sàkùàdvyàptigràhakaþ/ bhåyodar÷anavyabhicàràdar÷anasahakçtapratyakùeõaiva tadgrahàt/ yàtu vyàptigràhiõaþ pratyakùasya bhåyodar÷anavyabhicàràdar÷anopàdhàyabhàvani÷cayàþ sahakàriõa iti paddhatau upàdhyabhàvani÷cayasya sahakàritvoktiþ sopàdhi÷aïkàsthalàbhipràyà na tu sàrvatrikàbhipràyà/ anyathopàdhyabhàvani÷cayasya vyàptisàpekùatarkàdhãnatvenànavasthàpàtàt/ paddhatàveva tarkasya kvàcitkatvokte÷ca/ ---------------------------------------------------------------------------- yajjalapànaü tatsukhasàdhanamityàdivyàptiþ sàkùisiddhà / ÷rutyàdyanyasthalãyavyàptidhãþ kathamityata àha-- anyàpãti// uktaühãti// j¤ànapàdãyànuvyàkhyàne / parãkùà nàma tarka eva// sarvavyàptidhiyastatraiva paryavasànaü vivàdinaü prati bhåyodar÷anavàde maõau siddhàntitaü pakùamupetyàha-- api ceti// na sàkùàvdyàptigràhaka ityasya kintvatyanenànvayaþ/ kiü tarhi sàkùàvdyàptigràhakamityata àha-- bhåyodar÷aneti// bahuùu sthaleùu sàdhyasàdhanayoþ sahacàradar÷ana 1 tyarthaþ/ vyabhicàreti// hetoþ sàdhyàbhàvasaübandhàdar÷anetyarthaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1. nene -óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu- 38. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- pàrthivatvalohalekhyatvayostu vajra eva vyabhicàradar÷anàttadagrahaþ/ uktaü hi -- "adçùñe vyabhicàre tu sàdhakaü taditi sphuñam/ j¤àyate sàkùiõàvàddhà mànàbàdhe na tadbhavet"// iti/ kintu vyabhicàra÷aïkànivçttidvàrà/ ÷aïkà tu kvacitkaiva/ sà ca kvicitkena 1 tarkeõa nirasyata iti na 2 tatra tarkàpekùà / nanu tarkànavatàre vi÷eùàdar÷anasya sarvatra satvàt -- "sarvatra ÷aïkayà bhàvyaü niyàmakamapa÷yatàm"/ ---------------------------------------------------------------------------- pratyakùeõa -- cakùuràdinà/ nanvevaü yatpàrthivaü tallohalekhyamiti bahuùu sthaleùu sahacàradar÷anàvdyabhicàràdar÷anàcca vyàptigrahaþ syàdityata àha -- pàrthivatveti// vajre-- vajramàõau// uktaü hãti// bhaktipàdãyànuvyàkhyàne vyabhicàràdar÷anàdisahakçtaü pratyakùaü vyàptini÷càyakamityetaduktamityarthaþ/ turavadhàraõe// talliïgaü dhåmàdikaü vahnyàdisàdhyavyabhicàreddhà sarvathàpyadçùña eva sati tasya vahneþ sàdhakaü vyàpyaü na tu vyabhicàradar÷ane 3 pramàõabàdhe tu sàdhakaü na bhavedityarthaþ/ ÷aïkànivçttidvàreti// tarko vyàptigràhaka ityanukarùaþ/ vi÷eùàdar÷anasya vyabhicàrivyàvçttavi÷eùàdar÷anasya 4 sarvatra satvàdityata ÷aïkà sàrvatrikã syàdityanvayaþ/ vyàghàtàvadhirà÷aïketi vakùyamàõodayanavàkyaü vakùyamàõàvdyàghàtàvadhitvàcchaïkàyà iti bhaktipàdãyachalalakùaõoktiprastàvagatasudhàvàkyaü hradi kçtvà vyàghàtabhiyà evaü ÷aïkà evaü na kàryeti// bhàvena vyàkhyàtamàha-- evaü ÷aïkàyàmiti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.naiva ta -ña.rà. 2.na sarvatra ta- ña.ka.ga.rà. 3.na pra-óa. 4.sya tatra satvàdi-óa. sya atra -ñha. ---------------------------------------------------------------------------- khakta-vyàniyànu-ttibhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu- 39. ---------------------------------------------------------------------------- iti nyàyena ÷aïkà sàrvatrikã syàditi cenna/ kimiyaü ÷aïkà svàrthànumàne syàt paràrthànumàne và/ àdyepi svàrasikã và àdheyà và/ nàdyaþ/ evaü ÷aïkàyàü càrvàkasya pratyakùepi karacaraõàdivi÷eùadar÷ane 'dvaitinopi vedanirdeùatvaj¤àne upakramàdiliïganàü tàtparyàvyabhicàraj¤àne ca svàrthavyabhicàra÷aïkàpàtàt/ ÷aïkàviùakaj¤ànopi svàrthasya vyabhicàra÷aïkyà tvadukta 1 vyabhicàra÷aïkàyà eva siddhyàpatte÷ca/ yadi ca tatra tricatura 2 kakùyànantaraü koñismaraõàdyabhàvànna ÷aïkà/ tarhãhàpi na vi÷eùàdar÷amàtraü saü÷ayasàmagrã/ kintu koñismaraõàdisacahitam/ tathà ca katipayakakùyànantaraü kutracitkoñyasmaraõasya kutracidutkañaviùayàntarasaücàras kutracijjij¤àsàbhàvasya kutracit --"3 yatvàdau ÷raddhayà siddhaü punarnyàyena sàdhitam"/ iti nyàyena svàrasikavi÷vàsasyà 4 va÷yakatvànna sarvatra ÷aïkà/ ---------------------------------------------------------------------------- evaü ÷aïkàyàü/ anumànàpràmàõyavàdãcàrvàka eveti càrvàkasyetyuktam/ sarvakhaõóanavàdã maõóanami÷ropyadvaitavàdãtyadvaitinopãtyuktam/ anena svakriyàvirodha upapàditaþ// paramukhena samàdhiü vàcayitvà samaü prakçtepãtyàha-- yadãti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.vyabhicàrapadaü na -ka.ña.ga. tvadakteti nàsti-rà. 2.ràdika-rà. 3.yatràdau -ña.ga.rà. 4.sya càva-ña.ga.rà. ---------------------------------------------------------------------------- pu-40. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- na hi ka÷cidapi yàvajjãvaü koñismaraõa 1 dhàràyàmeva vyàpriyamàõonubhåyate/ na càviralalagrà÷aïkàdhàrànubhåyate/ yena phalabalàtkocismaraõàdidhàràyà avicchedaþ kalpyeta/ anyathà pratyakùepi vi÷eùadar÷anadhàràyàü vedepa vedanirdeùatva 2 j¤ànadhàràyàü ca vyàpriyeta/ uktaü hi -- yàvacchaktiparãkùàyàmupajãvyasya bàdhane/ doùo nà÷odhite doùa upajãvyatvamastvalam// iti/ dvitãyepi svàrthànumàne ÷aïkàdhàyakaü na tàvtaprativàdivàkyam/ atiprasaïgàt/ tasya tadànupasthite÷ca nàpyupàdhi÷aïkà/ tasyà apyuktanyàyena sarvatràsaübhavàt/ ---------------------------------------------------------------------------- phalabalàditi// ÷aïkàråpaphalabalàdityarthaþ/ anyatheti// ÷aïkàbhàvepi paraüparàkalpana ityarthaþ/ uktaü hãti// vi÷vàsàdinà pramàõatvena siddhasya ÷aïkanàspadatvaü j¤ànapàdãyànuvyàkhyàne uktamityarthaþ/ parãkùàyàü satyàü pramàõatvena ni÷citasyeti ÷eùaþ/ a÷odhite// tarkàdinà apramàõàdavivakte/ upajãvakena bàdhepi na doùaþ/ nanu upajãvyaü kathaü bàdhyamityata àha-- upajãvyatvamastvalamiti// upajãvyatvamàtramaprayojakamiti bhàvaþ// dvitãyepãti// svàrthanumàne àhita÷aïkà bhavatãti pakùepãtyarthaþ/ atiprasaïgàditi// pratyakùepi karacaraõàdivi÷eùadar÷ana ityuktastheùvapi prativàdivàkyàccha÷aïkàprasaïgàdityarthaþ/ upàdhi÷aïketi// ÷aïkàdhàyiketyanukarùaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.õàdi-ga.rà. 2.j¤àpakàdi-ña.ga.rà. j¤àpaka-ka. ---------------------------------------------------------------------------- khakta-vyàniyànu-tti-bhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu -41. ---------------------------------------------------------------------------- kvàcitkyàstu kvàcitkenaiva tarkeõa niràsàt/ niràsastvevam-- dhåmasyàgninà saübandhe upàdhiraindriyaka÷cedupalabhyeta/ na copalabhyate/ atãndriyopi pramàõàntaravedyaþ syàt/ na ca tatpramàõamupalabhyata iti/ ata eva paddhatau"soyaü ka÷citpramàõàntarànugràhako bhavatã"ti tarkasya kvacitkatvamevoktam/ pramàõenànupalabhyamànopi ka÷cidupàdhirbhaviùyatãti narbãjà÷aïkàpi÷àcã tu pràmàõikatvena tvadabhimatatepyadvaitàdau bàdhakasahasraü apràmàõikatvena tvadabhimatepi dvaitàdau sàdhakhasabasraü nirdeùatvena tvadabhimate 1 tvadvàkye doùasahasraü ca bhaviùyatãtyàdyatiprasaïgahetutvàt saptamarasàdi÷aïkasamànà na vyàptini÷cayotpattipratibandhikà/ nàpyutpannasya vyàptini÷cayasya kàryapratibandhikà/ utpannena ni÷cayenaiva ÷aïkotpattipratibandhàt/ na hi gràhyasaü÷ayamàtraü tanni÷cayapratibandhakam/ na cotpannasya vyàptini÷cayasya balavadbàdhakamasti/ ---------------------------------------------------------------------------- ukteti// koñismaraõàdyabhàvàdityàdinoktanyàyenetyarthaþ/ ata eveti/ kvàcitkopàdhisthala eva tarkànusaraõàdityarthaþ/ tvadabhimateti// khaõóanakàraü pratyucyate/ na vyàptini÷cayotpattipratibandhiketyetavdyanakti-- na hãti// tathàtve saü÷ayottarapratyakùasyànumityàde÷cànudayàpàtàditi bhàvaþ// ---------------------------------------------------------------------------- 1. tepi tva - ña.ga.rà. ---------------------------------------------------------------------------- pu-42. nyàyadãpayutatarkatàõjavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- yenautsargikaü pràmàõyamapodyeti/ uktaü hi -- "utsargatopi yatpràptamapavàdavivarjãtam/ vyabhicàryapavàdena mànameva bhaviùyati"// iti/ uktaü ca khaõóanepi -- "atyantàsatyapi j¤ànamarthe ÷abdaþ karoti hi/ abàdhàttu pramàmatra svataþpràmàõyani÷calàm"// iti / kathaü ca pratyakùasiddhe annàdau niþ÷aïkasya pratyakùasiddhàyàü vyàptau ÷aïkà/ uktaü ca -- vyàptipratyakùasyàpi sahakàrisàmarthyàtprabhij¤àvadatãtàdiviùayakatvamiti/ ---------------------------------------------------------------------------- uktaü hãti// balavadbàdhakàbhàve pramàõamevetyetadbhaktipàdãyànuvyàkhyàne uktamityarthaþ/ apavàdena vyabhicàryapi mànamevetyarthaþ/ svataþ pràmàõyani÷calàü pramàü ÷abdaþ karotãtyanvayaþ// nanu-- pratyakùa 2 vyàptau ÷aïkànudayepyanvayavyàptau sà bhaviùyati/ paricitapratyakùasthaleùu hetoþ sàdhyavyabhicàraj¤ànapyatãtàdau tacchaïkayà 2 sàsyàdevetyata àha-- uktaü ceti// yadvà sannikçùñakatipayadhåmàdivyaktivyàptigrahepyatãtadivyaktiùu tadgrahopàyàbhàvàtkathaü sarvatra vyàptigraha ityata àha-- uktaü ceti// ÷aktivyàptyàdigrahasamarthanavàde. evamiyatà granthena tarkànavatàre vi÷eùàdar÷anasya sarvatra satvàdityà 3 dinà pårvapakùiõoktaü vi÷eùàdar÷anamabhyupetya svàrthànumàne svàrasikàhita÷aïkayoþ svavyàghàtaprasaïgenànuvàda uktaþ/ adhunà nàstyeva vi÷eùàdar÷anamityàha-- vàcayiùyate ceti// atraiva bhaïge ki¤ca vyabhicàrivyàvçttivi÷eùasyàdar÷ana ityàdigrantheneti bhàvaþ// ---------------------------------------------------------------------------- 1. kùe ÷aïkànu-ña.ñha.óa. 2.sà itinàsti-ñha.óa. 3.dinà på -ña.óa. ---------------------------------------------------------------------------- khakta-vyàniyànu-tti-bhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu-43. ---------------------------------------------------------------------------- vàcayiùyate ca paramukhenaiva vyàptidhãkàle vyabhicara 1 vyàvçttavi÷eùadar÷anamapyastãti// nàpyanumànapràmàõyavàdinà tadapràmàõyavàdinaü pratiprayukte paràrthanumàne ÷aïkà/ tatra prati vàdinà mayedaü sàdhyaü vyabhicàriùyatãti sarvatra ÷aïkotthàpanàditi dvitãyaþ/ 2 tathàpi tçptyarthaü bhojane parabodhanàrthaü ÷abdoccàraõe evaü tattatkàryodde÷ena tattatkàraõe ca pravçttiråpasvakriyàvyàghàtena ÷aïkànudayàt/ atra -- ---------------------------------------------------------------------------- paràrthànumàne veti pràgvikalpitaü dvitãpakùaü vivçõvanneti niràha-- nàpãti// dvitãya ityanvayaþ/ mayà càrvàkeõa khaõóanakàreõa và svakriyàvyàghàtena vyàghàto virodho hànirvà/ yadi sarvatra ÷aïkà tvayotthàpyate tarhi bhojanamapi 3 tçptiü vyabhicariùyati ÷abdoccàraõamapi parabodhaü vyabhicariùyatãti bhojanàdau na pravçttiþ syàt/ asti ca sà/ ato na sarvatra ÷aïkà kàryetyarthaþ/ evaü vyàghàtàvadhirà÷aïketyetadvçdi kçtvà vyàghàtadaõóabhayena sarvatra ÷aïkà notpattumarhatãtyuktam/ tasya khaõóanoktaü radoùamuddhartumàha-- atreti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.càri-ka.ga.rà. 2.tatràpi-ka. tavàpi-ga.rà. 3.pravçtti vyabhi-ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu-44. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- "÷aïkà cedanumànastyeva na cecchaïkà tatastaràm/ vyàghàtàvadhirà÷aïkà tarkaþ ÷aïkàvadhirmataþ"// ityudayanoktadåùaõàrthaü càrvàka 1 bhåùaõàrthaü coktaü khaõóane -- "vyàdhàto yadi ÷aïkàsti na cecchaïkà tatastaràm/ vyàghàtàvadhirà÷aïkà tarkaþ ÷aïkàvadhiþ kutaþ"// iti/ asyàrthaþ/ yadi vyàghàtaþ tarhi ÷aïkàstyeva/ vyàghàto hi svakriyàyàþ ÷aïkayà saha virodhaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- -- vyàghàtabhayàcchaïkà nodetamarhatãtyuktaprameye khaõóane uktamityarthaþ// ÷aïkàcediti// kàlàntare de÷àntare và ayaü hetuþ sàdhyaü vyabhicàriùyatãti ÷aïkà cedutpannà tadànumànaü pramàõamastyeva/ anumànaü vinà kàlàntarade÷àntarayoranupasthiteþ/ na cedevaü ÷aïkà tadà sutaràü niþsandehamanumànaü pramàõamastyeva/ nanva 3 numànaü pramàõaü ÷aïkà tu kathaü nivartyeti suhçdbhàvena pçcchantaü pratyàha-- tarkaþ ÷aïkàvadhirmataþ/ yàvacchaïkaü tarkapravçtyà tarkeõa sà nivartanãyeti/ nanu tarkepi vyàpteràva÷yakatvàttatràpi ÷aïkàyàü tarkàntarànveùaõenavastheti cettatrottaraü -- vyàghàtàvadhirà÷aïketi// à÷aïkà paramparàjàyamànà satã kvacidvi÷ràmyati/ yatra ÷aïkàyàü kriyaõàyàü svakriyàvyàghàtàdirbhavati tatra na ÷aïkotpattumarhatãti tçtãyaparicchede kusumàóhjalyukta÷lokàrthaþ/ 4 durgamàrthatvàddåùaõasaukaryàrthamàha-- asyàrtha iti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.tokta bhå-ka. 2.nvayaþ-ñha. 3.nvastvanu-ñha. 4.dåùaõasaukaryàyàrthamàha-- ityasti -ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- khakta-vyàniyànu-tti-bhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 45. ---------------------------------------------------------------------------- tathà ca ÷aïkà pratiyogitayà vyàghàtaniråpakatvena tannirvàhiketi kathaü ÷aïkàü vinà vyàghàtaþ/ nacevdyàghàtastadà nivartakàbhàvàtsutaràü ÷aïkàstyeveti/ bråmaþ/ kimanumànapràmàõyepi vyàptini÷cayo na saübhavatãtyucyate na saübhavatãtyucyate kiü vànumànamàtramapramàõamiti/ nàdyaþ/ "arke cenmadhu vindeta kimarthaü parvataü vrajet"/ iti nyàyena mameùñasiddheþ/ na hyahamupeye anumànapràmàõye siddhepyupàyavi÷eùe 'bhiniviùñostami/ vyabhicàriõàpi sàdhyasiddhiprasaïgàcca/ sthàpanàyàü viraktasyàpi tava dçùñaprakàratyàgenàdçùñena --- ---------------------------------------------------------------------------- tathà ca ÷aïketi// tannirvàhiketyanvayaþ/ vyàghàtanirvàhiketyarthaþ/ kathaü -- pratiyogitayetyàdi/ evaü ca vyàghàtàvadhirà÷aïketi tarkaþ ÷aïkàvadhiriti ca kuta ityuttaràrdhasya svaùñatvàdartho noktaþ/ vyàptini 1 ÷cayo na saübhavatãti tatsaübhavasya tarkàdhãnatvàt/ tarkasya vyàptisàpekùatve nànavasthàpatyànutthànàditi bhàvaþ/ 2 arke cediti//"iùñasyàrthasya saüsiddhau ko vidvàn yatnamàcaredi"ti vàkya÷eùaþ/ ayaü ca ÷lokaþ ÷àbarabhàùyàdàvuktaþ/ nanu tarkàdhãnavyàptini÷ca 3 hetukaü pràmàõyaü na pràptamevetyata àha-- na hãti// anumànapràmàõyaü svãkurvatà vyàptini÷caya 4 saübhavova÷yaü vàcyonyathàtiprasaïgàditi bhàvenàha-- vyabhicàriõàmapãti// anumànapràmàõyasvãkàrastavàyukta ityàha-- sthàpanàyàmiti// ka÷cidapi mama sthàpyaþ pakùo neti vadataþ khaõóanakàrasyetyarthaþ/ anumànapràmàõyamupetya vyàptini÷cayakhaõóanaü svavyàhatamityàha-- vyàptisàpekùeõeti// ---------------------------------------------------------------------------- r1.na sambhavatãti-ñha. 2.tarkece -óa. 3.÷càyakaü-óa. 4.yova÷yaü-ña.ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu-46. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- --prakàntareõànumànapràmàõyasàdhanà 1 pàtàcca/ vyàptisàpekùeõa tarkeõànavasthàpàdanàyogàcca/ pramàõatarkàbhyàü vyàvartavyamiti samayabandhàyogàcca/ vyàpterani÷caye ÷abda÷akterapyani÷cayenàdvaita÷ruterabodhakatvàpàtàcca/ lakùaõàyà apyabhidhàyamålakatvàt// nàntyaþ/ parakãya÷aïkàderapyanumeyatayà tacchaïkànivçtyarthaü tava vàkyaprayogàt/ ---------------------------------------------------------------------------- anumànasyeva tarkasyàpi vyàptini÷cayaü vinaiva sàdhakhatvasaübhàditi bhàvaþ/ yadvà tatpràmàõyanirvàhakopàyàntaràbhàvàt asmaduktanirvàhasyaiva tvayàpi vàcyatvàttaddåùaõoktirayuktetyàha-- vyàptãti// vyàptisàpekùatvena tarkasya khaõóanaü vyàhatamityàha-- pramàõeti// paramàrthàdvaitadçùñyà nàsti samayabandhàdivyavahàra ityata àha-- vyàpteriti// yadvà vyàptini÷cayo na saübhavatãtyetatsva 2 vyàhatamityàha-- vyàpteriti// kevalavyatirekaõiõànvayavyatirekiõà và pramàõalakùaõañãkàdyuktadi÷à ÷aktergràhyatvàditi bhàvaþ/ yadvà vçddhavyavahàràdàvàpodvàpàbhyàü ÷aktigrahàvdyàptini÷cayopekùita iti bhàvaþ/ lakùaõayàdvaitaj¤ànamastu kiü ÷aktigrahaõenetyata àha-- lakùaõàyà iti// mukhyàrthasaübandhapårvakatvàllakùaõàyà iti bhàvaþ// nàntya iti// anumànamàtramapramàõiti pakùa ityarthaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.nàyàsàpàtàcca-ña.ga.rà. 2.tyata àha-- ña. tyetadvyàråpayàtamityàha-ñha. ---------------------------------------------------------------------------- khakta-vyàniyànu-tti-bhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu-47. ---------------------------------------------------------------------------- anumànàpràmàõyasyàpi pratyakùàdyasiddhatvena tatrànumànasyaiva pramàõayitavyatvàcca/ anumànàpràmàõye kàlàntaràderapyasiddhyà tatra vyabhicàra÷aïkàyogàcca/ pravartakanivartakayoriùñàniùñasàdhanatvayorapyanumeyatvena tava kutràpi pravçttinivçtyayogàcca/ advaite ùaóvidhatàtparyaliïgànàü prapa¤camithyàtvànubhåtasvaprakà÷atvàdau dç÷ya 1 mànatvànubhåtitvàdiliïgànàü coktyayogàcca/ saüdigdhànaikàntike vyàvahàrikapràmàõyasyà 2 bhàvàt/ vi÷vamithyàtvàderavyàvahàrikatvàcca/ pratyakùa÷abdàbhyàmiva liïgenàpi j¤ànotpatterutpannaj¤ànasya bàdhàbhàvena pràmàõyani÷cayasya tadadhãnaniùkampapravçtteþ pravçttisàmarthyasya cànubhavenànumàne vi÷eùàparàdhàbhàvàcca// ---------------------------------------------------------------------------- kàlàntaràderasiddhyeti// pararãtyà kàlade÷ayorànumànikatvamupetya idaü dåùaõaü dhyeyam/ siddhànte sàkùisiddhatvàt/ vyàvahàrikapràmàõyamupetya taduktirityata àha-- saüdigdheti// kàlànta 3 ràdau sàdhyaü vyabhicariùyati kimiti ÷aïkàspada ityarthaþ/ tàtvikapràmàõyameva dç÷yatvàdi hetånàü upeyaü tadbodhya 4 mithyàtvàdestàtvikatvàt / anyathà vyàvahàrikapramàõasiddhaprapa¤cavanmithyàtvamapi mithyaiva syàditi bhàvenàha-- vi÷yamithyàtvàderiti// j¤ànotpatterityàdiùaùñhyantacatuùñayasyàpi anubhavenetyanvayaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.÷yatvànu-ña.ka.ga.rà. 2.syàpya-ka.ga.rà. 3.re sà-ñha. 4.vi÷vayamithyàtvàü÷atàtvi ityasti- ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu -48. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- anyathànumànameva pramàõaü na tu pratyakùàdãti/ pratyakùepi netrameva pramàõaü na tu ÷rotràdi vedepi dvaitavàkyameva pramàõaü natvadvaitavàkyamiti ca syàt// etenànumànàtsaübhàvanàmàtreõa pravçtyàdikaü saüvàdàcca pràmàõyàbhimàna iti nirastam/ anumànàjj¤ànaü jàyate tacca 1 saüvàdãtita vadatà tvayaiva tatpàmàõyayopagamàt/ saübhàvanàtve 2 nàpi koñyantarollekhàpàtàcca/ niùkampapravçtyanupapatte÷ca/ evaüvidhasya pàribhàùikasaübhàvanàtvasya mayà 3 bhyupagamàcca/ pratyakùàdinàpi saübhàvanàmàtramityàpàtàcca/ autsargikàbàdhaþ kvàcitkabàdha÷cobhayatràpi samaþ// ---------------------------------------------------------------------------- netramiti cakùurityarthaþ/ saübhàvanàmàtreõeti// utkañakoñikasaüdehamàtreõetyarthaþ/ vahnyàdyanumitistha iti yojyam/ saübhàvanamàtreõa pravçttau sakampaiva pravçttiþ syàt na tu niùkampetayàha-- niùkampeti// nanu mayopetà saübhàvanà niùkampa 4 pravçttijanikaivetyata àha -- evamiti// paribhàùàmàtrasyànumiti pràmàõyàparipanthitvàditi bhàvaþ/ nanu pratyakùa÷abdayorutsargataþ sarvatràbàdha eva/ kvacideva ÷uktiråpyàdau bàdhaþ/ ato na tatra saübhàvanàmàtropagamena pratyakùàderapràmàõyàpàta ityata àha-- autsargiketi// ---------------------------------------------------------------------------- 1.j¤ànamityadhikam-ña.ka.ga.rà. 2.tvehyanumitàviti kà-ña. tve hãnatvenàpi ko- gà.rà. 3.yàpyupaga-ka.ga.rà. 4.nivç-ña.ñha. ---------------------------------------------------------------------------- khakta-vyàniyànu-ttibhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu -49 ---------------------------------------------------------------------------- ki¤ca vyabhicàrivyàvçttavi÷eùasyàdar÷ane saübhàvanaiva kutaþ/ anyathà saüdigdhavyabhicàriõyapi sà syàt/ dar÷ane tu yaddar÷ane tava saübhàvanà taddar÷anenaiva mama ni÷cayostu/ sa vi÷eùaþ ka iti cedàtmànameva pçccha/ yastvaü dar÷anena saübhàvitavàn niùkampaü pravçtta÷ca// yadi tava samakoñi 1 ÷ahkàsàmagrãviraho saübhàvanà hetuþ/ tarhi mama samakoñiviùamakoñikobhaya÷aïkàsàmagrãviraho ni÷cayahetuþ// yadi ca tavànveùaõepi vyabhicàràdar÷anasahakçtamupàdhyadar÷anaü và upàdhya 2 dar÷anasaübhàvanà và yàvacchaktiparãkùà và saübhàvanàhetuþ/ tarhi mamàpi ta eva vyàptini÷cayahetavaþ// evaü ca yaduktaü vyàghàto yadãtyàdi tadaparàddhoùerdhànuùksayeva valgitamàtram/ ---------------------------------------------------------------------------- ubhayatreti// pratyakùàdàvanumàne cetyarthaþ/ niùkampaü pravçtta÷ceti/ yastvamityanukarùaþ// paramukhenaiva vi÷eùasvaråpaü vàcayan samaü mamàpãtyàha -- yadi taveti// aparàddheùoriti// aparàddhaþ lakùyàdanyatra gataþ iùuþ ÷aro yasya tasyetyarthaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.ñi kasaü-ña. ñika÷aïkàsà- ga.rà. 2.dhyasaübhà -ña.ga. bhavasaü-rà. ---------------------------------------------------------------------------- pu-50. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- nahi mayà 1 niùpanna bhojana 2 kriyà và kriyàyàþ ÷aïkàyàþ ÷aïkayà saha virodho và tajj¤ànaü và ÷aïkànivartakamityucyate/ yena kriyàyàü satyàü ÷aïkànivçtya tçptikàraõatvanirõayaþ tasmiü÷ca sati kriyeti tvaduktonyonyà÷rayaþ tvaduktavirodhi 3 pratiyogi÷aïkàva÷yaübhàva÷ca 4 syàt/ kintu tvamapi 5 kriyàmålabhåtena ÷aïkàviruddhakoñyàlambana 6 vi÷eùadar÷anena nivçtta÷aïkaþ san manasà vyàptiü ni÷cinuùe/ vàcà tu neti bråùe/ tasmàdvàïmanasa 7 visaüvàdaü kuruùe/ na hi tatarthaü tatra niùkampaü pravartate tacca tatkàraõaü neti ÷aïkate ceti saübhavati/ tasmàtvadvacanaü måkohamitivatsvakriyà viruddhamityevocyate// ---------------------------------------------------------------------------- 1.màyàni -ña.ka. 2.nàdi kri-ña.ka.ga.rà. 3.ghapra -ña.rà. syàdar÷a -ga.rà. 5.svakri-ña.ga.rà. 6.nena vi-ña.ga.rà. 7.vivà-ña.ga. 8.lgigitame-ñha. 9.dhu-ñha.óa. ---------------------------------------------------------------------------- svakta-vyàniyànu-ttibhaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 51. ---------------------------------------------------------------------------- ki¤ca ÷aïkànivartakena vyàghàtena 1 nivartyàyàþ ÷aïkàyàþ svasmàtpårvasatvamevàpekùyate/ tàvataiva dhvaüsaü pratãva pratiyogitvopapatteþ/ na tu yàvatsvàvasthànaü sahabhàvaþ/ tathàtve hi virodha eva na syàt/ nahi vi÷eùadar÷ananivartyà ÷aïkà bàdha nivartyà bhràntiþ brahmaj¤ànanivartyàvidyà tejonivartyaü timiraü ca nivartakasamakàlaü dçùñam/ bhinnakàlãnà ca ÷aïkà vyàghàtena nivartitatvànna vyàghàtakàlesti/ yena tarkàpekùà syàt/ anyathà brahmaj¤ànàdyanantaramapyavidyàdikaü syàt// etena --"vyàghàtasya svaråpasataþ ÷aïkànivartakatve ÷aïkà nityanivçttà syàt/ vyàghàtodbhàvanavaiyarthyaü ca syàt/ j¤àtasya nivartakatve -- ---------------------------------------------------------------------------- ÷aïkàyàþ satvamupetyàpi na doùa ityàha-- kiü ceti// virodha eva na syàditi// sahànavasthànaråpatvàdvirodhasyeti bhàvaþ/ nàjàta ekonyaü hanti nàpyanyàdhàra iti nyàyena vadhyaghàtakasthale sahàvasthànamàva÷yakamityato de÷atastathàtvepi na kàlatastathàtvaü kintu paurvàparyameveti bhàvenàha-- na hãti// nivartyàvidyetyatràvidyeti vibhàgaþ// nanu yadàïkaóhàcicchaïkàyàþ satve syàdeva tannivçtyarthaü tarkàpekùetyanavasthàpattirevetyata àha-- bhinneti// iùñàpattirityata àha-- vyàghàteti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.na svani-ña.ka.ga.rà. ---------------------------------------------------------------------------- pu-52. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- vyàghàtaråpavirodhasya tadabhàvavyàpyatvàtmakatayà vyàptigarbhitatvena tajj¤ànàya punastakràpekùeti"khaõóana÷lokasya vyàkhyànàntaramapyapàstam/ svakriyàmålabhåtavi÷eùadar÷anameva ÷aïkànivartakamityuktatvàt/ vyàghàtàvadhitvàcchaïkàyà iti sudhàyà apyayamevàbhipràyaþ/ kecittu-- vyabhicàraj¤ànàbhàvasamànakàlãnamanvayavyatirekànuvidhàyitvaj¤ànaü ÷aïkànivartakam na tu tatprayojyà kriyà na ca kriyàj¤ànaü ÷aïkànivartakam yenànyonyà÷rayaþ syàt ityàhuþ// iti khaõóanoktavyàptini÷cayànupapattibhaïgaþ // 3. // ------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------- tadabhàveti// ÷aïkàbhàvavyàpyetyarthaþ/ vyàkhyànàntareti// vyàghàto yadi svaråpasan ÷aïkànivartakastarhi ÷aïkànitya 1 nivçttà syàt iti ÷eùaþ/ vyàghàtasya svaråpasataþ sarvadàbhàvàt/ na caita 2 tsvaråpasannivartakona cettajj¤ànàya vyàptij¤ànàpekùàyàü vyabhicàra÷aïkàstyevetyevaü vyàkhyànàntaramityarthaþ/ svakriyeti// pravçtyàdiråpasvakriyetyarthaþ/ uktatvàditi// na hi mayetyàdipårvagranthenoktatvadityarthaþ/ sudhàyà apãti// bhaktipàdãyàdyanaye -- "jàtiþ svavyàhatirj¤eyà chalamarthàntarottara" mityetavdyàkhyànasudhàyà api nahi mayetyàdinokta evàbhipràya ityarthaþ/ anvayeti// bhojanàdau sati tçptyàdi tadabhàve tadabhàva ityanvayavyatirekànuvidhàyitvaj¤ànamityarthaþ/ anyonyeti// pràguktànyonyà÷rayaþ ityarthaþ/ atràrucibãjaü tu yatràptavàkyàdijanyavi÷eùadar÷anena svakriyà tatrànvayavyatirekaj¤ànàbhàvàt/ anvayavyatirekànuvidhàyitvaj¤ànasyàpi vi÷eùadar÷anàsmaduktarãterevànusartavyatvàt kimaneneti// iti khaõóanoktavyàptini÷cayànupapattibhaïgaþ // 3.// ------------------------------------------------ ---------------------------------------------------------------------------- pratvàbhitva-yovyàhe-khakta-sàpra-ïgaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 53. ---------------------------------------------------------------------------- atha prameyatvàbhidheyatvayorvyàptigrahe khaõóanokta sàrvaóyaprasaïgabhaïgaþ//4// 1 atroktaü khaõóane -- evaü cetprameyatvàbhidheyatvayorvyàptiü gçhõataþ sàrvaj¤yaü syàt/ tathàca sarvàntargatà÷eùavi÷eùàõàü j¤àtatvàdayaü ghaño ne 2 ti saü÷ayàdikaü na syàt/ ---------------------------------------------------------------------------- atha prameyatvàbhidheyatvayorvyàptigrahe khaõóanoktasàrvaj¤yaprasaïgabhaïgaþ//4// atreti // vyàptij¤ànaviùaye dåùaõamuktamityarthaþ/ evaü cediti// vyabhicàrà 3 bhàvasahacàraj¤ànasahakçtapratyakùeõa vyàptigraha÷cedityarthaþ/ astvityata àha-- 4 tathàceti// saü÷ayàdikaü saü÷ayaviparyayaj¤ànàdikaü na syàdityarthaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.yaccoktaü-ña. 2.na ceti-ka. 3.naveti-ga.ña.rà. 3.raj¤ànàbhàvasahakçtapratyakùeõa vyàpti÷cedityarthaþ/ ityastu-ñha. 4.tata÷ceti-ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu - 54. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- na ca prameyamiti j¤ànaü sarvaviùakamapi prameyatvaprakàrameva na tu ghañatvàdiprakàrakaü, samànaprakàrakameva ca j¤ànaü saü÷ayàdiviridhãti vàcyam/ tatprakàrakatvaü hi tadvai÷iùñyaviùayakatvam/ prameyamiti j¤ànaü 1 ca sarvaviùayakatvàdghañatvàdivai÷iùñyaviùayakameveti// atra 2 kecidàhuþ -- yadyapi prameyamiti j¤ànaü 1 ghañatvàdivai÷iùñyaviùayakatvam/ tathàpi na ghañatvàdivi÷eùaõaj¤ànajanyaü prameyamiti j¤ànàtpårvaü ghañatvàdij¤ànaniyame mànàbhàvàt/ janyaj¤ànasya saü÷ayàdivirodhitve ca tadvi÷eùaõaj¤ànajanyatvaü tantramiti saü÷ayàdikaü yuktamiti// yadvà yathà j¤ànasya svàbhàvena svaviùayeõa ca saha saübandhe 3 vi÷iùñepyabhàvàdvyàvçtto viùayeõa saha saübandhavi÷eùo 'ntya eva, yathà và ghañayamityatra ghañaghañatvayorviùayatve 'vi÷iùñepi ghañatvàü÷e vi÷eùyavyàvçttaþ/ sabandho 'nya eva/ ---------------------------------------------------------------------------- saü÷ayàdyupapattimà÷aïkya niràha-- na ceti// samàneti// ayaü ghaño na vetyàdisaüdehasya ghaña evàyamiti ghañatvàdiprakàrakani÷cayanivartyatvàditi bhàvaþ/ ghañatvàdiprakàrakamapi bhavati prameyatvena j¤ànamityàha-- tatprakàrakatvaü hãti// ghañatvàdiparàmar÷aþ/ vai÷iùñyeti/ bhàsamànavai÷iùñyapratiyogitvaråpatvàtprakàratvasyeti bhàvaþ/ kecittu 4 tàrkikàþ// vi÷eùa 5 j¤ànaü kàraõaü neti matenàha-- yadveti// anya eveti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.nasya sarva -ga. 2.tatra ke- ga.rà. 3.avi- ka.ga.ña. savi-ga.rà. 4.t tàrki-ña.ñha.óa. 5.õaj¤à-ña.ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pratvàbhitvayorvyàhe-khakta-sàpra-ïgaþïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 55. ---------------------------------------------------------------------------- tathà ghañoyaü prameyamiti j¤ànadvayepi ghañatvasya bhàsamànavai÷iùñyapratiyogitvaråpa 1 prakàratve 'vi÷iùñepi ghañoyamitij¤ànasya 2 pramayemiti j¤ànàdvyàvçtto ghañatvavai÷iùñyàü÷e saübandho 'nya eva/ tena ca svaråpasatà saübandhena ghañatvaviùayakatvaü saü÷ayavirodhitvena tantram/ taccaprameyamiti j¤àne nàstãti saü÷ayàdikaüyuktam// etatevàbhipretyoktamàcàryaiþ -- "sarvaü sàmànyato yasmàtsarvai 3 revànubhåyate"/ iti/ sàmànyataþ svaråpasatà sambandhasàmànyena hetunetyarthaþ// yadvà 4 yathà ÷vaityasàkùàtkàrànumityorviùayakçtavi÷eùàbhàvepi -- ---------------------------------------------------------------------------- pratiyogyanuyogibhàvàtsvàbhàvaüsabandhàrdviùayaviùayãbhàvaråpo 'nya evetyarthaþ/ ghañatvàü 5 ÷e ghañatvena 6 saha j¤ànasya vi÷eùyavyàvçtto 'nya evetyarthaþ/ tata÷ca kimityata àha-- tena ceti// uktamiti// taittirãyabhàùye / prakçtopayogitayàrthamàha-- sàmànyata iti// saübandhasàmànyeti// yàdç÷asaübandhena j¤ànaü saü÷ayàdivirodhi tadanyena sabandhenetyarthaþ/ tàdç÷asaübandhe vivàdinaü pratyàha-- yadveti// ÷aïkhaþ ÷veta iti sàkùàtkàrasya ÷aïkhatvàdi 7 hetujanyànumite÷cetyarthaþ// ---------------------------------------------------------------------------- 1.patve 'vi-ga. 2.prameyamatij¤ànasya ityadhikam-ka. 3.rapya-ga.rà. 4.yatheti na -ka.ña. 5.tvàdau -ña. ghañatvàgha-óa. 6.ghañatvàdinà-ña.ñha. 7.ditihe-óa. ---------------------------------------------------------------------------- pu-56. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- -- karaõa 1 vaijàtyaprayuktàjjàtibhedàdeva pãtatvabhramavirodhitvàvirodhitve; yathà và maõóåkavasàjjanàktanayanasya puüso vaü÷e càkùuùaspàr÷anayoþ sàkùàtkàrayorviùayakçtavi÷eùàbhàvepi jàtibhedàdevoragabhramanivartakatvànivartakatve; tathà viùayakçtavi÷eùàbhàvepi sàmànyapratyàsatyajanyaü j¤ànaü saü÷ayavirodhi/ na tu tajjanyam/ kàraõavaijàtyaprayuktàdvaidharmyàt// etadapyuktam-- sàmànyata iti/ sàmànyapratyàsattimapekùyetyarthaþ// athavà saü÷ayavirodhitve na 2 ghañatvaprakàrakatvamàtraü tantram/ ---------------------------------------------------------------------------- nanu -- ÷aïghagatarekhoparekhaparimàõàdiviùayakatvaü sàkùàtkàrasyàsti natvanumiterataþ kathaü viùayakçtavi÷eùàbhàvaþ/ maivam/ yadviyaùayakatvena bhramavirodhitvaü tadam÷e vi÷eùyasyàbhipreyatatvàt/ na hi ÷vaityàü÷e dvayoþ ka÷cidapi vi÷eùostãti bhàvaþ/ nivartakatvànivartakatve iti // 3. yathàyogamanvayo na tu yathàkramam/ càkùuùatvajàtyàkràntasyànivartakatvaü pratyutabhramajanakatvameva spàr÷atvajàtiyuktasya na nivartakatvamityarthaþ// na tu tajjanyamiti// prameyatvaj¤ànaü ca prameyatvaråpasàmànyapratyàsattijanyamiti vàkya÷eùaþ// ityartha iti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.kàraõe vai- ka kàraõavai- ga.rà. 2.tve gha-ka.rà. 3.tvaü gha-ga. 3.yathàkramamanvayaþ càkùuùeti nirdeùacàkùuùetyarthaþ na tu tajjanyamiti ityasti-ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pratvàbhitvayorvyàhe-khakta-sàpra-ïgaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 57. ---------------------------------------------------------------------------- kintu virodhikoñyavyàvçttaråpànàliïgataghañatvaprakàrakani÷cayatvam/ tacca ghañoyamiti ni÷cayosti/ na tu prameyamiti ni÷caye/ tatra ghañatvasya virodhyavyà 1 vçttaprameyatvàliïgitatvena prakàratvàt// nanvevaü cet-- prameyatvavi÷iùñaghañatvànayaü iti j¤ànamapi saü÷ayavirodhi na syàt/ tatra ghañatvasya virodhisàdhàraõaprameyatvàliïgitatvenaiva prakàratvà1 diti cenna/ udàhçtaj¤àne ghañatvavatvasya prameyatvàliïgitatvenàpratãteþ/ prameyamitij¤àne tu svasminbhàsamànasya sarvasyàpi prameyatvàliïgitatvena pratãteþ// ---------------------------------------------------------------------------- yadyapi siddhànte sàmànyapratyàsattirnàsti/ anugatadharmà 2 pàkaraõàt pårvaparicchede/ tathàpi paramatàvaùñambhenedaü samàdhànam// yadvà sàmànyaü tu samànànàü sadç÷ànàü bhàvaþ sàmànyamiti sàdç÷yamevetyanugatajàtibhaïgoktidi÷à prameyatvavi÷iùñasàdçsyapratyàsattiü và pramayeniùñhasàdç÷yaråpapratyàsattiü vàpekùyeti svamatarãtireveyamapãti dhyeyam// saü÷ayavirodhitva iti vibhàgaþ/ na tatnramiti na¤onvayaþ/ viruddheti 3/ viruddhà yà koñiþ tadavyàvçttaü tasyàü vidyamànaü yadråpaü yo dharmaþ tadanàliïgitetyarthaþ/ udàhçtaj¤àna iti// prameyatvavi÷iùñaghañatvavànayaü ityuktaj¤ànàkàra ityarthaþ// ghañatvavatvasyeti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.vyàvartakapra-ga.ràr. 2.maniràkaraõàt-ñha. 3.virodhãti virodhinã yà ko-ñha. ---------------------------------------------------------------------------- pu-58. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ---------------------------------------------------------------------------- etadapyuktaü sàmànyata iti/ virodhikoñyavyàvçttadharmàliïgitatvenetyarthaþ// yadvà sàmànyapratyàsattisàpekùaü j¤ànaü, ghañasya prameyatvenaiva saha guõapradhànabhàvalakùaõasaübandhaü gçhõàti na tu ghañatvàdinà saha tadà tadagrahepi anyadà tadgrahasaübhavena hànyabhàvàditi na saü÷ayavirodhi// etadapyuktaü sàmànyata iti/ guõapradhànabhàvaråpasaübandhaü vinetyarthaþ// yadvà vyàptij¤ànaü viprakçùñavyàpyàü÷e na ni÷cayaråpaü kintu saübhàvanàråpam vyàptyaü÷e tu ni÷cayaråpamiti narasiühàkàramiti na kopi doùaþ/ ata eva paddhatau"yadyanyatràpi dhåmaþ syàttarhi tasyàpyevamityevaü vyàptigraho bhavatãtyataþ kàtrà 1 nupapattiri"tyanenaitameva pakùamuktvà"etena prameyatvàbhidheyatvayorvyàptiü gçïõataþ sàrvaj¤yaprasaïga ityapi paràstimi"tyuktam/ ---------------------------------------------------------------------------- ghañatva 2 syaiva tadàliïgitatvapratãteriti bhàvaþ/ guõapradhànabhàveti// vi÷eùaõavi÷eùyabhàvetyarthaþ/ paddhatyanurodhena pakùàntaramàha-- yadvà vyàptij¤ànamiti// na ni÷cayaråpamiti vibhàgaþ/ saübhàvanàråpaü utkañakoñika 3 saü÷ayaråpam// na kopãti// sàrvaj¤yàpattidoùo và saü÷ayàdyabhàvàpattidoùo và netyarthaþ/ evaüråpaü j¤ànamadçùñacaramityatolaukikavaidikadçùñàntàvàha-- dçùyata iti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.kà và nu-ga.rà. 2.vatva-óa. 3.ñisaü-ña.óa. ---------------------------------------------------------------------------- pratvàbhitvayorvyàhe-khakta-sàpra-ïgaïgaþ) vyàptivàdaþ pu - 59. ---------------------------------------------------------------------------- dç÷yate hi yadyatithiràgacche 1 ttarhi bhojayitavyaþ yadi rathaürasàmà somaþ syàdaindravàyavàgràt gçhõãyàdi 2ti vàkyajanya 3 j¤ànasya nimittàü÷e saübhàvanàtvepi tasminsati naimittikaü kàryamityaü÷e ni÷cayatvam// etadapyuktaü sàmànyata iti/ sàümugdhyena nirdhàraõaudàsãnyenetyarthaþ/ anyathà tavàpi sarvaü khalvidaü brahmetyàdivàkyàrthadãrna syàt/ sarva÷abdaprayogà÷ca na syàt/ sàrvaj¤yàpattirityàpàdanaü ca na syàdityuktam// iti prameyatvàbhidheyatvayorvyàptigrahe khaõóanoktasàrvaj¤yaprasaïgabhaïgaþ//4// ---------------------------------------------------------------------------- yadi rathantareti// somo jyotiùñomaþ/ jyotiùñome hi rathantaraü pçùñaü bçhatpçùñaü bhavatãti vaikalpike rathantaràkhyabçhadàkhyasàmanã ÷rute tathàgnidevatetyupàü÷umàsàdayati somo devatetyantaryàmyasyetyàdinolåkhalàkàràþ graha÷abditàþ pàtravi÷eùà÷ca ÷rutàþ/ tatra somo jyotiùñomo yadi rathantaràkhyasomayuktaþ syàt tadà aindravàyava evàgraþ pràthamiko yeùàü tànaindravàyavàgràngçhõãyàdityarthaþ/ vicàritaü caitadvàkyaü dvitãyasya tçtãyapàdãyàdyanaye// anyatheti// pårvoktapakùaùañke 'nyatamasyàpyanaïgãkàra ityarthaþ// tavàpãti// khaõóanakàrasyàpãtyarthaþ// iti prameyatvàbhidheyatvayorvyàptigrahe khaõóanoktasàrvaj¤yaprasaïgabhaïgaþ//4// 1.tsa bho-ña. 2.tyàdi và-ña.rà. 3.nyasya j¤à -ña. ---------------------------------------------------------------------------- pu- 60. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ -------------------------------------------------------------------------- atha pakùatàvàdaþ // 2 // 11-6-2001. atha paroktapakùalakùaõabhaïgaþ // 5 // atha pakùatà niråpyate/ tatra na tàvatsandhigdhasàdhyadharmà dharmã pakùaþ/ -------------------------------------------------------------------------- atha pakùatàvàdaþ // 2 // atha paroktapakùalakùaõabhaïgaþ // 5 // evamanumànavakùaõaü tadaïga 1 vyàptisvaråpaü tanni÷cayopàya 2 muktvà tatra bàdhakaü ca nirasyedànãmanumànasahakàrisaüpattiråpàvasarapràptà pakùatà niråpyata ityàha-- atheti// yadvànumànasya dvayaü sàmarthyaü vyàptiþ samucitade÷avçttitvaü ca/ tatràntyamapi dvedhà/ pakùadharmatàråpà tadanyaråpà ceti/ kayo÷citsamànade÷akàlayoþ kayo÷cidbhinnade÷akàlayorityàdipaddhatyukteþ/ tathà ca kvàcitkapakùadharmatàsàpekùatvàtsà niråpyata ityàha -- atheti// tatra pakùatàniråpaõe kàrye satãtyarthaþ/ saüdigdhasàdhyadharmeti// sàdhyadharmetyevoktau sapakùasyàpi pakùatàpàtàtsaüdigdhetyuktam/ dharmipadaü spaùñàrthamityeke/ pràmàõikatvakathanàyetyanye/ sàdhanetivyàptivàraõàya dharmipadam 1 dharmitvaü ca sàdhyàpekùayà dhyeyamiti prekùàvantaþ// -------------------------------------------------------------------------- 1.bhåtetyadhikam-ñha. 2.yaü coktvà - ñha. 3.mitiprekùà-ñha.óa. m deya- miti pre-ñha. -------------------------------------------------------------------------- pakta-palakùa-bhaïgaþ) pakùatàvàdaþ pu - 61. -------------------------------------------------------------------------- anumatikàle saüdehasyàsatvena vi÷eùaõatvàyogàt/ upalakùaõatve 'tiprasaïgàt/ asaüdehepi sàmagrãbalàdanumitidar÷anàcca// nàpi sàdhakamànàbhàvo yatra sa pakùaþ/ -------------------------------------------------------------------------- atra saüdigdhaü ca tat sàdhyaü ca saüdigdhasàdhyaü saüdigdhasàdhyaü dharmo yasyeti bahuvrãhau sati"dharmàdanickevalàdi"tyanicpratyayaþ/ 1 tatra hi kevalàditi na dharmavi÷eùaõam/ kintu bahuvrãhyàkùiptapårvapadasya vi÷eùaõam/ tena pårvapadãbhavataþ kevalàdanyanirapekùàtparo yo dharma÷abdastadantàdityartho bhavati/ tathà ca saüdigdhasàdhyapadasya bahuvrãhau pårvapadãbhavato 'nyanirapekùatvàdbhavatyanijiti 2 dhyeyam/ 3 etacca dhàtuvçttau vyaktam/ uktavigrahapakùe kaivalyasya dharmavi÷eùaõatvepyasti pratyayapràptirityapyàhuþ// asatveneti// paràmar÷àtpårvaü liïgadar÷anavyàpti 4 smaraõàdinà tasya nà÷àditi bhàvaþ/ atiprasaïgàditi// siddhida÷àyàmapi pakùatàpatteriti bhàvaþ/ vyatirekavyabhicàra càha-- asaüdehepãti// ghanagharjitàdisthala iti bhàvaþ/ yatreti// yanniùñhasàdhyaviùaye/ yadvà sàdhyasàdhakamànàbhàvo yatra parvatàdiprade÷e sa ityarthaþ/ evamagrepi/ ÷rotavyo guråpade÷ena j¤àtavyo mantavyo yuktyanusaüdhànaråpamananotpannànumitiråpaj¤ànena viùayãkartavya ityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.yadàtu dhàtu vçtyuktadi÷à kevalàditi na dharmavi÷eùaõaü kintu ityastu -ñha. 2.dhyeyamiti na -ña.óa. 3.yadà tu 'vçttau pa¤camàntyapàde kevalàtpårvapadàt na padasamudàyàt ityuktadi÷àthaþ/ tadà nijatracintyaþ/ asatveneti-ñha. 4.koñãtyadhikam-óa. --------------------------------------------------------------------------- pu-62. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ÷rotavyo mantavya ityàdau sàdhake satyapi pakùatvadar÷anàt/ vipakùasyàpi tatprasaïgàcca// nàpi bàdhakamànàbhàvo yatra sa pakùaþ/ sa pakùasyàpi tatprasaïgàt// nàpyabhàvadvayaü yatra sa pakùaþ/ mantavya ityàdau tadabhàvepi pakùatvàt// nàpi sàdhàyavattayà viùàdhayiùàviùayo yaþ sa pakùaþ/ anicchà 2 yàmapyanumitidar÷anàt// nanu -- siùàdhayiùàvirahasahakçtasàdhakamànàbhàvo yatra sa pakùaþ/ --------------------------------------------------------------------------- sàdhake satãti// ÷ravaõa÷abditaü upade÷ajanyaü yajj¤ànaü tasminsatyeva tatsamànaviùaya÷ravaõànantarabhàvimanana 3 råpànumànena ÷ravaõaviùayàrthànumityanudayena mananavaiyarthyàpatteriti bhàvaþ// vipakùasyeti// sàdhyàbhàvavataþ/ tatra sàdhyàbhàvasàdhakasyaiva satvena sàdhyasàdhakhasyàbhàvàt/ anena sapakùasyàpãtyetadapi vyàkhyàtapràyam/ tadabhàvepãti// ÷ravaõàdiråpasàdhakasyaiva tatra satvenàbhàvadvayàbhàvepi pakùatàsatvàdityarthaþ/ nàpi sàdhyeti// sàdhyavatvena sàdhayitumicchà sàdhyavattayà siùàdhayiùà tadviùaya ityarthaþ/ aniùñàyàþ aniùñaviùayàyàþ/ icchàü pratyaviùayãbhåtapadàrthaviùayàyà ityarthaþ// maõikçtà siddhàntitamipi lakùaõamà÷aïkate-- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.yaþ sa iti nàsti-ña.rà. 2.cchayànumitida-ka. ùñàyà-ga.ña.rà. 3."÷ravaõaviùayàrthasyànumànena tatra pakùatàbhàve anumityanudayena"ityasti-ña.óa. nena ÷ra ityasti-ñha. --------------------------------------------------------------------------- pakta-palaõa-bhaïgaþ) pakùatàvàdaþ pu - 63. --------------------------------------------------------------------------- evaü ca mantavya ityatar siùàdhayiùàviraharåpavi÷eùaõàbhàvàt ghanagarjitena madhànumàne sàdhakamànaråpavi÷eùyàbhàvàt siùàdhayiùoþ puüso dhåmànumàne ubhayàbhàvàdvi 1 ÷iùñàbhàvàdvi÷iùñàbhàvo 'nugata iti tatratatra 2 pakùatàyuktà/ yatra tu siùàdhayiùà 3 virahayute spaùñadçùñe ghañàdau vi÷eùaõaü vi÷eùyaü càsti na tatra pakùateti cenna/ asiùàdhayiùordhåmànumàne ghanagarjitena meghànumàne cànumiteþ pårvaü liïgaparàmar÷aråpasadhakhamànasya satvenàpakùatvàpàtàt// --------------------------------------------------------------------------- maõyuktavivaraõapårvakaü pràguktadoùà netyàha-- evaü ceti// evaü pakùalakùaõe satãtyarthaþ/ siùàdhayiùorityetatsiùàdhayiùàviraharåpavi÷eùa 4 õàbhàvopapàdanàyoktam/ ubhayeti// sàdhakamànasya siùàdhayiùàvirahasya càbhàvàdityarthaþ/ evamavyàptiü nirasyàtivyàptiü ca niràha-- yatratviti// vi÷eùaõamiti// siùàdhayiùàvirahaþ pratyakùaråpasàdhakamànaü càstãtyarthaþ/ asiùàdhayiùoriti// etacca siùàdhayiùàviraharåpavi÷eùaõasadbhàvàyoktam/ evaü ca tatra vi÷eùaõavi÷eùyayordvayorapi satvenànyataràbhàvena vobhayàbhàvena và na vi÷iùñàbhàvastatràstãtyavyàptiriti bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.vi÷iùñàbhàvàditi nàsti-ña.ka.ga.rà. 2.punaþ tatreti nàsti-ka.ga.ña. prathamatopi nàsti-rà. 3.rahite-ka.ga.ña. 4.ùopa-ña. ùàbhàvo-óa. --------------------------------------------------------------------------- pu-64. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- atha matam-- siùàdhayiùàvirahasahakçtasiddhyabhàvo yatra sa pakùaþ/ anumiteþ pårvaü ca sàdhakamànatvepi na sàdhyasya siddhirastãti tatra pakùatà yuktà// nanu -- evaü sati saü÷ayànanatrapratyakùasthale pakùatà syàt/ tatra puruùatvasiddhiråpavi÷eùyàbhàvena vi÷iùñàbhàvasaübhavàt / tasmàtsiùàdhayiùàvirahasaharakçtasiddhitatkaraõànyàntatvà 1 vacchinnàbhàvo yatra sa 2 eva ca pakùaþ/ --------------------------------------------------------------------------- pakùadharàdyuktavivakùàmà÷aïkate- atha matamityàdinà -- maivamityantena// saü÷ayànantareti// sthàõurvà puruùo veti saü÷ayànantaraü puruùatvavyàpyakaràdiråpavi÷eùadar÷anànantaraü puruùa evàyamiti jàyamànapratyakùasthala ityarthaþ/ saü÷ayànantarapratyakùasthale doùaparihàràya yaj¤apitanokta samàdhiü pakùadharàdyuktadoùeõa pårvapakùimukhenaiva nirasitumàha-- tasmàtsiùàdhayiùeti// siddhitatkaraõànyataratvàvacchinnetyasya niùkarùeõàrtho 3 nyànyatveti// siddhitatkaraõàbhyàü yadanyat jagat tadanyat siddhistatkaraõaü ca tatvenetyarthaþ/ anugatyarthamànyànyatvàvacchinnetyuktam/ anyànyatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàva ityarthaþ/ pràguktadoùaü niràha-- evaü ceti// nanvevaü 4 dhåmàdisthepyuktadi÷à liïgaparàmar÷asatvàtpakùatà nasyàdityata àha-- dhåmeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tvaliïgàbhàvo-ka. 2.sapakùaþ-ga.ña.ràr. 3.thonyànyatve-ña.ñha.óa. 4.evaü ca saü÷ayottarapratyakùasthale ityuktadi÷à- ñha. --------------------------------------------------------------------------- pakta-palaõa-bhaïgaþ) pakùatàvàdaþ pu - 65. --------------------------------------------------------------------------- evaü ca saü÷ayànantarapratyakùasthale ca siddherabhàvepi puruùatvavyàpyakara 1 caraõàdiråpasiddhikaraõasya satvànna pakùatà/ dhåmànumàne tu pakùatà yuktà/ ka 2 raõa÷abdenànumitijanakaparàmar÷etara 3 tatkaraõasyàbhipretatvàditi cenna/ tatra pakùatàyà iùñatvàt// nacaivaü tatrànumitireva syànna tu pakùatyakùam/ anumitisàmagryàþ balavatvàt/ anyathà dhåmànumànepi liïgaparàmar÷ànantaraü tadanuvyavasàya eva syanna tvanumitiriti vàcyam/ --------------------------------------------------------------------------- paràmar÷eti// evaü cedapi saü÷ayottarapratyakùasthale puruùatvavyàpyakaràdidar÷anaråpaparàmar÷asatvepi taditarapatyakùaråpasiddhikaraõasyàpi satvàn 4 tatra pakùatàpattiriti bhàvaþ// atamatamiti ÷aïkitaiva niràha-- tatreti// saü÷ayottarapratyakùasthale/ tathà ca tadarthaü siddhitatkaraõànyànayatvetyàdi na vaktavyamiti bhàvaþ/ etena tatra pakùatàvirahadar÷anà 5 tpakùatàsatvasya tatra 6 kenàpyakathanàditi maõikaõñhoktaü nàdartavyamityuktaü bhavati/ tadanuvyavasàya iti// paràmar÷otpatyanantaraü paràmar÷ànuvyavasàyaü pratibadhyànumiterevotpàdobhyupagato 'numitisàmagryà balavatvayuktimà÷ritya tanna syàt ityarthaþ/ etacca j¤ànasya bubhutsitagràhyatvamatamà÷rityoktam/ abubhutsitagràhyatve tu syàdevànuvyavasàya iti dhyeyam/ paràmar÷asya caramakàraõatvaü ca 7 svasya j¤àtaikasatvena svapratyakùàjanakatveneti dhyeyam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ràdi dar÷anaråpa-- ka.ga.ña.rà. 2.atra sarvatra kà ityasti-ña. 3.rakaraõa -ka.ga.rà. 4.ttatra pakùatànàpattiþ-ñha.óa. 5.tatretyadhikam-ñha. 6.tatreti na -ñha. 7.vyavasàyatvena svapra-ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu-66. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- saü÷ayànantarapratyakùasthale vi÷akalitayorvyàptipakùadharmatà 1 j¤ànayoþ satvepi liïgaparàmar÷àbhàvàt/ sàkùàtkaromãtyanuvyavasàyena samànaviùaye phalavabalena pratyakùasàmagryàþ pràbalyakalpanàcca// nanu -- tathàtve tatranumitatsàyàü satyàmapyanumitarna syàt/ anumitsayàpi hi pakùataiva saüpàdyà/ --------------------------------------------------------------------------- na tvanumitiriti// anuvyavasàyena paràmar÷anà÷enànumitikàraõàbhàvàditi bhàvaþ/ vi÷akalitayoriti// karàdiþ puruùatvavyàpyaþ/ ayaü ca karàdimànityeva tatra dhãrnatu puruùatvavyàpyakaràdimànayamitita dhãrityanumitisàmagryabhàvàdeva nànumitirna tu pakùatàvirahàditi bhàvaþ/ tatràpyastu paràmar÷a iti vàdinaü pratyàha-- sàkùàditi// samàne viùaya iti// evaü ca paràmar÷e 2 'nuvyavasàyajanayitvànumitijanakatvaü yuktam/ samàne viùaye pratyakùasàmagryà balavatvepi bhinne viùaye 'numitisàmagrãbalavatvasaübhavàditi bhàvaþ// tathàtva iti// saü÷ayottarapratyakùasthe pakùatàsatvepi pratyakùasàmagrãpràbalyena pratyakùasyaivotpàdàïgãkàre satãtyarthaþ/ tatra saü÷ayottarapratyakùasthale / anumitsà siùàdhayiùàpade nàtràbhimatà/ na tu siddhisàmànyecchà / ÷ravaõànantarabhàvino mananasyànudayàpatteriti bhàvenànumitsàpadaprayogaþ/ anumitsayàpihãti// siùàdhayiùàviraharåpiva÷eùaõasyàbhàvaprayuktavi÷iùñàbhàvasaüpàdanadvàrà vi÷iùñàbhàvaråpapakùataiva saüpàdyetyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.tayoþ -kar. 2.÷ànu- ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pakta-palaõa-bhaïgaþ) pakùatàvàdaþ pu - 67. --------------------------------------------------------------------------- tvayàca pakùatàyàü satyàmapi pratyakùasàmagrãbalavatãti 1 kalpanàditi cenna/ ubhayatra pakùatàyàü satyàmapi phalabalenànumitsà prabalapratyakùasàmagrãråpapratibandhakavirodhyuttambhikà/ tathà 2 cànumitsàyàþ pakùatàsaüpàdakatvàbhàvepi pratibandhakapratyakùasàmagryàmuttejakatvàt/ tvayàpi hi siddhiråpapratibandhakavirodhyuttambhakatvenaiva siùàdhayiùà pakùatàyàü prave÷ità// --------------------------------------------------------------------------- tvayà ceti// saü÷ayottarapratyakùasthale pakùatàstãti vàdinà cetyarthaþ/ ubhayatreti // 3. dhåmànumàne saü÷ayottarapratyakùasthale cetyarthaþ/ phaleti// anuminomãtyanubhavasiddhànumitiråpaphalabalenetyarthaþ/ anumitsà virodhyuttimbhiketyanvayaþ/ anumitipratibandhakasya yadvirodhi taduttimbhiketyarthaþ/ kalpanàditi// anumitsàda÷àyàü anumitirna syàditi doùo neti yejyam/ parasyàpi sammatametadityàha-- tvayàpãti// yaj¤apatinàpãtyarthaþ/ siùàdhayiùàvirahasahakçtasiddhãtyàdivadatà siùàdhayiùàvirahe sita siddhiþ pratibandhikà tasyàü tu satyàü neti kçtvà tàdç÷asiddhyàdyabhàvaþ pakùatetyuktatvàditi bhàvaþ// nanvevamanumitsàvirahasahakçtapratyakùasàmagryà balavatvenànumiti pratibandhakatve tàdç÷asàmagryabhàvaþ tàdç÷asiddhyabhàva÷ca dvayamapyanumitau kàraõamiti vinigamakàbhàvàtpakùatàtvamubhayorapyastviti cenna/ dvavoþ kàraõatvàvi÷eùepi làghavàtsiddhyabhàva eva pakùatàråpapakùapadapravçttinimittam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.tyuktamiti cenna -ga.ña.rà. 2.tathàcànumitsàviraha sahakçtapratyakùasàmagrãbalavatãti kalpanàt -ga.ña.rà. 3.anumitsàvati tadabhàvavati cetyarthaþ ityadhikam -- ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu-68. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tasmàtsiùàdhayiùàvirahasahakçtasiddhyabhàvo yatra sa 1 pakùa iti cet -maivam// satyàü siddhau asatyàmapi siùàdhayiùàyàmanumitidar÷anàt/ dç÷yate hyasaüdihànasyàpi àptavàkyàdvahniü ni÷citavatopi giri÷ikhare abhraülihàü dhåmarekhàü pa÷yato daivàvdyàptismaraõe sati ananumitsoranumitiþ/ na hi sàmagrã prekùàvatã/ yena mayà kartavyamanyena kçtamiti paryàlocyodàsãta/ anubhavànusàreõa hi lakùaõaü kalpyam/ na tu svakalpitalakùaõarakùaõàrthamanubhavapãóà/ asti càtra na kevalaü vahniþ ÷rutaþ kiü tvanumitopãtyanubhavaþ/ --------------------------------------------------------------------------- na tvadhikam/ gauravàt/ ki¤cànyànyatvàvacchinnà bhàvatvena na janakatvam/ maõyàdisthalepi mantrànyànyàbhàvatvenàpi hetutàpatyà pratibandhakàbhàvakåñaþ kàraõamiti siddhàntabhaïgàpatteþ/ tçõàdyanyànyatvenàpi hetutàpatyà kàryavaijàtyàsiddhiprasaïgàdityàdyabhipràyeõa"atra matami"tyàdi÷aïkità svamatamupasaüharati-tasmàditi// idamapi lakùaõamavyàptiriti bhàvena -- "asiddhasàdhane doùaþ ko vyàptiryadi vidyate"/ iti bhaktipàdãyànuvyàkhyànasudhoktaü hçdikçtvà niràha-- satyàmityàdinà // tatra vi÷eùaõavi÷eùyayordvayorapi satvenànyataràbhàvaprayuktasyobhayàbhàvanimittakasya và vi÷iùñàbhàvasyàbhàvàdvayàptiriti bhàvaþ/ na ca 2. pakùataiva neti vàcyam anumitiråpaphaladar÷anena tatra pakùatàyà àva÷yakatvàdityàha-- dç÷yate hãti// anubhava eva nàstãtyata àha-- asti ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.evetyadhikam-ña.rà. 2.tatretyadhikam-ña.óa. tat ityadhikam-ñha. --------------------------------------------------------------------------- pakta-palaõa-bhaïgaþ) pakùatàvàdaþ pu - 69. --------------------------------------------------------------------------- atrànumitsàkalpane ca ghañanagarjitena medhànumànepi sà kalpyatàm/ yogyànupalabdhibàdha 1 ÷cobhayatràpisamaþ/ na ca chinne chidàntaramiva paricchine piracchedàntarama÷akyam/ caitreõa j¤àterthe maitrasya, caitrasyaiva kàlàntare j¤ànàntarasya, tadànãmapi pratyakùasiddhe ÷àbdaj¤ànàntarasya, pratyakùadhàràvàhij¤ànàntarasya, ÷abdaliïgàbhyàü ni÷citepyarthe sàmagrãva÷àcchàbdalaiïgikaj¤ànàntarasya, dar÷anàt// --------------------------------------------------------------------------- nanu tatra phalabalenànumitsaiva kalpyatàü evaü cànumitsàviraharåpavi÷eùaõàbhàvaprayuktavi÷iùñàbhàvaråpapakùatàsatvànnadoùa ityata àha-- atreti// ghana 2 garjiteneti// evaü ca 3 tatra vi÷eùaõasatvamupetya sàdhakamànaråpavi÷eùyàbhàvaprayuktavi÷iùñàbhàvoktyà pakùatvopapàdanamasaïgataü syàditi bhàvaþ/ tatrànumitsà yogyànanubhavabàdhitetyata àha-- yogveti// icchàyà yogyatvàttadanupalabdheryogyànupalabdhitvàdyogyànupalabdhãtyuktam/ kiü paricchedàntaraü kasyàpi nàstãti atha paricchettureva neti asminpakùepi kàlàntare 4 nàstyuta tadà tadetyatràpi pramàõàntareõa nàsti uta pårvaparicchedajanakapramàõena ÷abdaliïgàbhyàü paricchinne punastàbhyàmeva paricchedàntare neti kalpànkrameõa niràha-- caitreõa j¤àta iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhastå bha-ña.ga. 2.ghañapadaü na- ñha.ña. 3.evaü ca iti na -ña. tatretyapi na -óaþ. 4.ropi na -óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 70. nyàyadãpuyatatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca maõimantràdivatsiddheþ pratibandhakatve siddhe vi÷iùñàbhàvasya kàraõatvaü siddhyet/ na ca tadasti/ siddherbàdhavatsàkùàdvirodhiviùayatvàbhàvàt/ vyabhicàraj¤ànavaddhetuvighañakatvasyàpyabhàvàt/ maõyàdivadanvayavyatirekayorapyabhàvàt// api ca yadi virodhyaviùayiõyapi siddhiþ siùàdhayiùàvirahasahakàrisaüpatyà samànaviùayà 1 numitipratibandhikà tarhi liïgaj¤ànamapyupàdhij¤ànasahakçtaü sàkùàdevaü liïgaparàmar÷apratabandhakaü syàt/ na tu vyabhicàradhãdvàrà// na ca siddheravirodhitve 'numitidhàrà na vicchidyeneti vàcyam/ --------------------------------------------------------------------------- nanåktasthale sarvatra phalabalàtpratibandhakãbhåtasiddheruttejakaü ki¤citparikalpanãyam/ anyathà pratibandhake sati kàryodayasya durghañatvàdityata àha-- kiü ceti// pratibandhakatvaü siddheþ kiü gràhyàbhàvàvagàhitvenota siddhyantara 2 vighañakatvenànvayavyatirekàbhyàü và na 3 trayamapãti krameõa niràha-- siddherbàdhavadityàdinà// siddheþ 4 pratibandhakatve sàdhakaü netyuktvà bàdhakamapyàha-- api ceti// liïgaj¤ànamiti// mahànasàdau gçhãtavyàptikasya parvate yalliïgadar÷anaü tadityarthaþ/ siddherapratibandhakatve 'numityavicchedo và siddhasàdhanatvasyàdoùatvaü và syàdityata àdyaü bàdhakaü tàvadà÷aïkya niràha-- na ceti// ÷àbdabodhakasthale siddherapratibandhakatvena tatràpi ÷àbdabodhaparaüparàpatteþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.yakànu-ka.ña. yatvànu-ga.rà. 2.kàraõetyadhikam-ñha. 3.na kenàpãti-ñhar. 4.bàdhakatvesà -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pakta-palaõa-bhaïgaþ) pakùatàvàdaþ pu - 71. --------------------------------------------------------------------------- liïgaparàmar÷asya ÷àbdadhãkàraõãbhåtaj¤ànavadvikùaõàvasthàyitvenànumitidhàràhetvabhàvàt/ liïgopahitalaiïgikabhànapakùasya niràsàt// na ca liïgaparàmar÷asya sthitikùaõe caikà tannàsakùaõe cànyetyanumitidvayaü niyameva syàt taddhetoþ satvàditi vàcyam/ kvacidutkañaviùayàntarajij¤àsayà pratibandhasaübhavena niyamacahetvabhàvàt/ kadàcidanumitidvayàpàdane ca hetusatveneùñàpatteþ/ kathaü hi vij¤àtaü bhavatà kadàpyanumitidvayaü nàstãti/ anuminomãtyanuvyavasàyasya dvitãyàbhàvàviùayakatvàt/ --------------------------------------------------------------------------- kàraõãbhåtasya ÷àbdagocaraj¤ànasya vinà÷ena kàraõàbhàvànna ÷àbdabodhaparaüpareti cetsamamihàpãtyàha-- liïgaparàmar÷asyeti// j¤ànavajj¤ànasyeva/ àtmalàbharåpajanmakùaõamapyupàdàya và vinà÷akùaõamapyupàdàya và dvikùaõetyuktam// nanu dhåmavatparvato 'gnimànityanumityàkàropagamenànumatitirapi paràmar÷aråpetyata àha-- liïgeti// 1 svatastvànumànavàde niràsàdityarthaþ/ anuminomãtyanuvyavasàya evànumitidvayàbhàve mànamityata àha-- anuminomãti// dvitãyaü bàdhakaü niràha-- siddhasàdhanaü tviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.pràmàõyasvatastve anumànoktiprastàve nirà- ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu-72. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- siddhasàdhanaü tu paràrthànumàna eva doùo na svàrthànumàne iti vakùyate// 1 tasmàtpa 2 kùatà durniråpeti// iti paroktapakùalakùaõabhaïgaþ // 5 // vakùyata iti// svamate 'numànadoùoktivàde/ etena siddhyabhàvasya pakùatàtvakhaõóanenaiva siùàdhayiùàvirahasahakçtasàdhyani÷cayàbhàvaþ pakùateti ÷iromaõipakùopi pratyukto dhyeyaþ/ pårvoktadoùàõàmatràpyanuvçtteþ uktadoùànsaükùepeõànuvadanpårvapakùamupasaüharati-- tasmàditi// iti maõyuktapakùalakùaõabhaïgaþ // 5 // --------------------------------------------------------------------------- atha svamate pakùalakùaõam// 6 // ucyate -- liïgàbhimatas yatra yadà yaü prati yadvijananànukålasahakàrisaüpattistatra tadà taü prati tatsàdhyam -- --------------------------------------------------------------------------- atha svamate pakùalakùaõam // 6 // "sàdhyadharmavi÷iùñaþ pakùa"iti mithyàtvànumànakhaõóane bhagavatpàdoktaü pakùalaõamiha vivakùuþ"liïgena yatpratãtirjanayitavyà sa sàdhyadharma"iti ñãkoktaü pariùkçrvansàdhyasvaråpaü tàvadàha -- liïkàbhimatasyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1."tasmàtparoktavakrapakùalakùaõeùu satyàü siddhau asatyàmapi siùàdhayiùàyàü yà anupapattistatràvyàptiþ siddheranumitipratibandhakatve bãjàbhàvaþ liïgaj¤ànasyàpi liïgaparàmar÷apratibandhakatvàpàtaþ iti doùatrayam/ ityadhikam-ga. ña.rà. 2.tparokta pakùatà -ña. --------------------------------------------------------------------------- svate-palaõam) pakùatàvàdaþ pu - 73. --------------------------------------------------------------------------- -- tàdç÷asàdhyavi÷iùñasya tadà taü prati tasyànumitau pakùaþ// na ca pakùatàyà apyanumitihetutvena sahakàriråpàyàþ kathaü sahakàrisaüpattiråpateti vàcyam/ --------------------------------------------------------------------------- parvatognimànpra 1 meyatvàditi vyabhicàriprayogàdàvyàptiniràsàya liïgàbhimatetyuktam/ vyàpyatvenàbhimatasyetyarthaþ/ samànàdhikaraõavyadhikaraõasarvasàdhyasvaråpanirvacanàrthaü yatra yadetyàdyuktam/ de÷àntare kalàntare puruùàntaraü prati vastvantaraj¤àne cànukålasahakàrisaüpattimàdàya de÷àntaràdau sàdhyatàpattidoùaniràsàya yattacchabdacatuùñayam/ sahakàrisaüpattiþ sahakàrimelanam/ liïgajanyànumativiùatvayogyatvaü sàdhyatvamiti phalitàrthaþ// etena sàdhya÷abdena kiü saüdigdho dharmo vivakùitaþ kiü và praj¤àpanãyaþ yadvà pramitsitaþ / nàdyaþ satyàü siddhàvityàdipårvabhaïgoktagranthe ni÷citasyàpi sàdhyatvoktivirodhàt/ pramàõasaüplavavàdinàü ni÷citepyanumànapravçttiraïgãkàràcca/ na dvitãyaþ/ svàrthànumàne prayojyakarturabhàvena praj¤àpanàbhàvàt/ na tçtãyaþ/ aniùñànumànàbhàvaprasaïgàdityàdyupaplavo 'poóhaþ/ liïgajanyapratãtiviùadharmasya 2 sàdhyadharmapadena vivakùitatvàt/ tasya kàlàntaràdikamàdàyàtiprasaïganivçtyarthaþ yatra yadetyevaü niruktatvàt// evaü ca parvataniùñhadhåmena parvatãyavahnyanumityutpàdanada÷àyàü vahneþ sàdhyatvaü nadãpåreõordhvade÷avçùñyanumityutpàdavelàyàü vçùñeþ sàdhyatvaü kçttikodayena rohiõyudayàsatyanumatikàle rohiõyudayàsatteþ sàdhyatvamityàdi dhyeyam/ astu sàdhyamevaü råpaü tataþ kimityata àha-- tàdç÷eti// uktaråpetyarthaþ/ taü prati puruùaü prati// tasyeti// vahnyàdivastunaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.nmeya-ña.ñha. 2. sàdhyadharmasyetyadhikam -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu-74. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- mamanmate pakùatàyà anumitisahakàrisaüpatti 1 råpatvenà 2 numityahetutvàt/ tvanmatepi 3 hi pakùatà siddhiråpratibandhakàbhàvatayà hetuþ/ 4 siddhe÷ca na siddhiþ pratibandhikà/ kintvanukålaivetyuktam// nanvevaü sati liïgaparàmar÷ada÷àyàmeva pakùatà na tu tataþ pràk/ tata÷ca liïgaparàmar÷aþ kathaü pakùadharmatàviùayakaþ syàditi cet/ --------------------------------------------------------------------------- atràpi kàlàntare puruùàntaraü prati vastvantarànumitau vastvantaravi÷iùñasya pakùatàvyudàsàya tadà taü prati tasyetyuktiþ// nanu sàdhyadharmaliùi÷iùñatvaü sàdhyadharmasaübandhitvam/ tacca vyàpyatayà sàdhanasyàpyastãti tatràtivyàptiriti cenna/ dharmadharmibhàvena vai÷iùñyasya vivakùitatvàt/ sàdhyapadaü sapakùàdàvativyàptiniràsàya/ sàdhyavi÷iùñaþ pakùa ityevokte vastutognivi÷iùñaparvatasyàpi sàdhyatvàttadvi÷iùñànyasya pakùatvaü syàt/ tadarthaü dharmagrahaõam/ na ca vahnireva sàdhyo na parvata iti vàcyam/ vahnisvaråpamàtrasya pràgeva siddhatvàt/ parvatasaübandhitvenàsiddhatvàttadråpeõa vahniþ sàdhyate iti cettarhi yathà parvata saübandhitvena vahniþ sàdhyaþ tathà parvatopyagnisaübandhitvena sàdhya eva svaråpamàtrasiddhàvapi vi÷iùñasiddherubhayatra samànatvàt// nanu nyàyamate sarakàrisaüpattiråpatvaü pakùatàlakùaõasaübhavatãtyata àha- tvanmata iti// uktamiti/ pårvabhaïge/ tathàca tava matepi pakùatàyà na sahakàritvamiti bhàvaþ/ nanvevamiti// anumitisahakàrisaüpatteþ pakùatàtve satãtyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.råpapadaü na -ga.ña.rà. 2.nà sahakàritvàt-ga.ña.rà. 3.tehi-ga.rà. 4.siddhiü prati pratibandhikà -ka.ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- svate-palaõam) pakùatàvàdaþ pu - 75. --------------------------------------------------------------------------- 1 kàtra kathaü tà/ liïgaparàmar÷asya pakùadharmatàviùayakatvaü hi na svapårvakàle svakàle ca vidyamànà yà pakùatà tadà÷raye vyàpyavatvaviùayakatvam/ kiü tu svakàle vastugatyà vidyamànà yà pakùatà tada÷raye vyàpyavatvaviùayakatvam/ liïgaparàmar÷akàle ca pakùatàstyeva/ pakùatàj¤ànaü tu tvanmatepi nànumitiheturiti kàtrànupapattiþ/ sapakùavipakùàvapyuktasahakàrisaüpattida÷àyàü pakùàveva/ tadasaüpattida÷àyàü pakùopyapakùa eva/ na hi pakùatvaü jàtiþ// etadevàbhipretya mithyàtvànumànakhaõóanañãkàyàü"sàdhyadharmavi÷iùñaþ pakùa"iti målavyàkhyàvasare"yatpratãtirliïgena janayitavyà sa sàdhyadharma"ityuktam/ --------------------------------------------------------------------------- kathaü pakùadharmatàviùayaka iti/ pakùatàdhikaraõavçttiryo dharmaþ ta 2 dviùayakatvasya 3 pakùadharmatàviùayakatvena pakùatàyàþ paràmar÷akàlatàva÷yaü bhàvàditi bhàvaþ// nanvevaü pakùatàyàþ paràmar÷akàlãnatvena paràmar÷asya tadaviùayakatvàttasya caramakàlatvena tadanantaraü pakùatàj¤ànasyà÷akya÷aïkatvàtpakùatàj¤ànaü na heturiti syadityata àha-- pakùatàj¤ànaü tviti// tvanmatepãti// na kevalaü manmata ityarthaþ/ pratibandhakàbhàvaråpatvàtpratibandhakàbhàvasya ca svaråpasata eva hetutvàditi bhàvaþ// nanvevaü sapakùàdàvapi kadàciduktasahakàrisaüpatteþ saübhavàtpakùepi kadàcittadasaübhavàdativyàptyavyàptã syàtàmityata àha-- sapakùeti// --------------------------------------------------------------------------- 1. t/ ittham/ liïga -ga.rà. 2.tatvavi-ña.ñha. 3.yaddharmatàvi-ña. --------------------------------------------------------------------------- pu- 76. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- sudhàyàmapi vastutastvanumitiviùayaþ pakùa ityuktam/ tatra hi tavyapratyayena viùaya÷abdena coktasahakàrisaüpattiråpànumitiviùayatva 1 yogyataivàbhipretà// yadvà granthadvayorapi vyàpakavatvenànumitiviùayatvaü pakùatvamabhiprekatam/ vyàpakavatvena vi÷eùaõe 2 na tadanumitiviùayorapi 3 vyàpake vyàpakatàvacchedakàdau ca nàtivyàptiþ/ asmiü÷ca pakùe liïgaparàmar÷ada÷àyàmapi na pakùatà/ kiü tvanumitida÷àyàmeva/ tvanmatepyanumitida÷àyàü siddhivirahagarbhità pakùatà nàstyeva/ asminpakùe liïgaparàmar÷asya pakùadharmatàviùayakatvaü tu svajanyaphalasamànakàlãnapakùatà÷raye vyàpyavatvaviùayakatvam// --------------------------------------------------------------------------- sàdhyalakùaõe dhãpadena pramiteravivakùitatvàdvipakùasyàpi grahaõaü kçtam/ sudhàyàmapãti// bhaktipàde sàdhyàsiddheradoùatvoktiprastàve sudhàyàmityarthaþ/ svoktaü målàråóhatayà dar÷ayati-- tatra hãti// udàhçtavàkyadvaye hãtyarthaþ/ saüpattiråpà yogyataivetyanvayaþ/ yogyatàpakùamà÷rityaikaü pakùamuktvà phalopadhànamà÷ritya lakùaõàntaramàha-- yadveti// nanåktapakùadvaye kadàcideva pakùatà pràptà na tu paràmar÷àtpårvaü pa÷càccetyatastvanmatepi tathaiva pratyutàva÷yakànumitivelàyàmeva nàstãtyàha-- tvanmatepãti// sarvadà pakùatàsatvaprakàramàha-- kecitviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.yakatve-ga.rà. 2.õàdanu-ga.rà. 3.yepya-ka. yevyà-ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- svate-palakùaõ) pakùatàvàdaþ pu - 77. --------------------------------------------------------------------------- kecittu -- granthayepyanumitiviùayatvayogyataiva pakùatàbhipretà/ yogyatà ca samànàdhikaraõàpramàtvenàbhimatà yà sàdhyàbhàvaviùayà dhãstadabhàvaþ/ evaü ca jagatyakùaõikatvavà 1 dini vyadhikaraõàyàü pramàtvenàbhimatàyàü kùiõikatva 2 vàdini ca samànàdhikaraõàyàü pramàtvenànabhimatàyàü pratyakùàyàmakùaõikatvapramàyàü 3 ca satyàmapi kùaõika 4 vàdinaþ kùaõikatvànumàne jagataþ pakùatà yuktà/ --------------------------------------------------------------------------- samànàdhikaraõeti// yatrànumityutpàdarastadadhikaraõavçttirityarthaþ/ pramàtvenàbhimatasamànàdhikaraõasàdhyàbhàvabuddhyabhàva ityarthaþ/ buddhyabhàva ityukte 'saübhavaþ/ abhàvabuddhyabhàva ityaktepi sa eva doùaþ/ ba satvàt/ pramàråpetyuktau vàdiprativàdiniùñhaparasparasàdhyàbhàvabuddheþ pramàråpatvaniyamàbhàvena tàdç÷abuddhau satyàmapi pakùatà syàtsà màbhådityabhimatetyuktam/ pramàtvenàbhimatatàdç÷abuddhyabhàva ityuktepi vyadhikaraõapuruùàntaraprativàdibuddhimàdàyàsaübhava eveti samànàdhikaraõetyàdi sarvamarthavat// paràrthànumànasthe pakùatàlakùaõaü lakùyaniùñhatayà dar÷ayati/ evaü ceti// kùaõikavàdinaþ yatsattatkùaõikaü yathà dãpàdi saccedaü jagadityeva råpakùaõikatvànumàne jagataþ pakùatàyuktetyanvayaþ/ pratyabhij¤àråpà jagatyakùaõikatvadhãstàvatkùaõikavàdino 'kùaõikavàdina÷càsti/ tatra kùaõikavàdinaþ pramàtvenànabhimatà/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ka và-rà. 2.ka và- rà. 3.yàü kùaõi-ga.rà. 4.katva và-ga. --------------------------------------------------------------------------- pu -78. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- dhåmànumàne mahànase sapakùa 1 vyavahàrastu ni÷citavyàpakavattayà sapakùatvasyàpi satvàt/ uktaråpàyàü pakùatàyàü satyàmapi pakùatvàvyavahàropyanumityaviùayatvàt/ tatra pakùatàyàü satyàmapi kadàcidanumityabhàvà÷ca tvanmate 2 saü÷ayottarapratyakùasthala iva liïgaparàmar÷àditatsàmagryabhàvàdityàhuþ// iti svamate pakùalakùaõam // 6 // --------------------------------------------------------------------------- anyasya tu pramàtvenàbhimatà/ sàcànumàtari kùaõikavàdini 3 satvàtsamànàdhikaraõà/ akùaõikavàdini satvàdvyadhikaraõà ca / tathàca tàdç÷asàdhyàbhàvabuddhau satyàmapi samànàdhikaraõapramàtvàbhimatabuddhyabhàvàtpakùatàyuktetyarthaþ/ akùaõikavàdini kùaõikavàdini cetyanantaraü vidyamànatveneti ÷eùaþ/ pratyakùàyàü pratyabhij¤ànàdisàkùàtkàraråpàyàmityarthaþ/ nanvevaü mahànasàdàvapyuktaråpànumitiviùayatvayogyatvasatvàtpakùatà syàt/ tathàca tatkàryàõàü sapakùatvàvyavahàrapakùatvavyavahàrànumitãnàmàpàta ityata àha-- dhåmeti// pakùatvàvyavahàropãtyatra heturanumityaviùayatvàditi// liïgaparàmar÷àdãti// tatra yathà vi÷akalitavyàptismaraõakaràdiråpaliïkadar÷anayorbhàvepi vyàptivi÷iùñaliïdar÷anaråpaparàmar÷àbhàvàdvà paràmar÷asatvepi pratyakùasàmagrãbalavatvena và yathà nànumitistathetyarthaþ// atra gauravamarucibãjamityeke / daivànmahànasàdau satyapi paràmar÷e pratyakùasàmagryàmasatyàü cànumityàpatyà pakùatvavyavahàràdyàpàta ityanye// iti svamate pakùalakùaõam// 8 // --------------------------------------------------------------------------- 1.kùatvavya -ka.ga.rà. 2.paramate saü-ga.rà. 3.no dvikùaõikavàdini satvà-ñha. --------------------------------------------------------------------------- svàto-pàdhi-sànya-laõam) upàdhivàdaþ pu - 79. --------------------------------------------------------------------------- athopàdhivàdaþ // 3. // atha svàbhimatopàdhisàmànyalakùaõam // 7 // athopàdhij¤ànasya vyàptij¤ànapratibandhakatvàdupàdhirniråpyate/ sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka 1 upàdhiþ// --------------------------------------------------------------------------- athopàdhivàdaþ // 3. // atha svàbhimatopàdhisàmànyalakùaõam// 7 // upàdhiniråpaõe kà pårvasaïgatirityàha-- athopàdhãti// evamanumànopayuktavyàptyàdiniråpaõànantaramavasapràptaü pratibandhakasvaråpaü niråpyata ityarthaþ/ etena yanmaõau pakùatokteþ pràgevopàdhainiråpaõaü tadanavasaradusthamityuktaü bhavati/ upàdhij¤ànaü hi dvedhà vyàptigrahaõakàlãnaü vyàptigrahaõànantaramanumànaprayogakàlãnaü ceti/ tatràdyàbhipràyeõoktaü-- vyàptij¤ànapratibandhakatvàditi// dvitãya 2 sya pratipakùatayà doùatvenànumitipratibandhakatvàt/ vyàptij¤ànapratibandhakatvaprakàra÷ca sàdhyavyàpakaü parityajato hetoþ sàdhyaparityàgasyàva÷yakatvàdinopàdherdåùakatàbãjoktivàde vyaktaþ// "sàdhyavyàpakavailobhmavyàptiþ sàdhanasya tu"/ iti yuktipàdãyànuvyàkhyànasudhàdyuktiü hçdi kçtvopàdhisàmànyalakùaõamàha -- sàdhyeti// atra sàdhyapadena pårvoktadi÷à na liïgajanyadhãviùayatvaü vivakùitam/ --------------------------------------------------------------------------- 1. katvasu -ga.rà. 2.yaü prati satprati -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu -80. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nanu -- vàyuþ spàr÷anaþ anudbhåtaråpànadhikaraõatve sati pratyakùaspar÷à÷rayatvàt ghañavadityàdau pakùadharmeõa dravyatvenàvacchinna 1 sàdhyavyàpake càkùuùatvàdyupàdau samavàyaþ samavetaþ saübandhatvàt saüyogavat ityàdau sàdhanena saübandhatvenàvacchinna -- --------------------------------------------------------------------------- yena vyàptigrahada÷àyàü mahànasãyadhåmàdestàdç÷atvàbhàvena tadupàdhyàrdrendhanàdàvavyàptiþ syàt/ kintu vyàpakatàvacchedakadharmavatvamàtramityagre vyaktam/ dhåmàdyanumàne 2 vya¤janavatvàderupàdhitàvyàvçtyarthaü satyantam/ tatraiva prameyatvàderupàdhitàniràsàya sàdhanàvyàpaka ityuktiþ/ sàdhaneti sàdhanatvàbhimatamucyate/ evaü sàdhyapadenàpi// atràvinàbhàvasyaiva vyàptitvopagamenànaupàdhikatvaråpavyàpteranàdarànnànyonyà÷rayaþ// uktalakùaõasyàvyàptatva÷aïkottare sudhokte vivaritumàkùipati-- nanviti// spàr÷anaü tvigindriyavedyaþ/ taptavàristhavahnàvavyabhicàràya satyantam/ tanmàtras gaganàdàvavyabhicàràyà vi÷eùyam/ càkùuùatvàdyupàdhàvavyàptirityanvayaþ/ yatra spàr÷anatvaü tatra càkùuùatvamiti spar÷aguõa eva vyabhicàreõa ÷uddhasàdhyavyàpakatvasyà 3 bhàvepi dravyatve sati spàr÷anatvaü yatra tatra càkùuùatvamiti ghañàdau vyàptidar÷anena pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatva 4 sya satvàttatràvyàptiþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.nnesà -ga.rà. 2.ghañàderupàdhità -ñha. 3.tvàbhà- ña.ñha.óa. 4.tvasatvà-ñha.ña. --------------------------------------------------------------------------- svàto-pàdhi-sànya-laõam) upàdhivàdaþ pu - 81. --------------------------------------------------------------------------- -sàdhyavyàpake kçtakatvàdyupàdhau càvyàptiþ/ tatra spàr÷anatvàdereva sàdhyatvàt/ sàdhyapadena -- --------------------------------------------------------------------------- tathà yatra samavetatvaü tatra kçtakatvamityasya jàtyàdau vyabhicàreõa kçtakatvasya ÷uddhasàdhyàvyàpakatvepi saübandhatve sati samavetatvaü yatra tatra kçtakatvamiti vyàpteþ saüyoge dar÷anena sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakopàdhau càvyàptirityarthaþ/ atràvacchinnatvaü samànàdhikaraõatvaü dhyeyam/ avyàptiü vyanakti-- tatreti// uktànumànadvaye 1 na tvavacchinnaü spàr÷anatvàdikam/ yenoktalakùaõasatvàdavyàptirna syàditibhàvaþ// nanvetàvupàdhicatvenàsaügràhyau/ kiü tu ÷uddhasàdhyavyàpaka eveti cenna// "vaktç÷rotçprasaktãnàü yadàptiranukålatà"/ ityàdà"athàto brahmajij¤àsà"ityàdi ÷àstraü pramàõamanukålavaktràdimatvàdityatanumàne vàkyatvàdyavacchinnasàdhàyavyàpakasyàptavàkyatvàderupàdhitvasvãkàràdvakùyamàõadåùakatàbãjasyàvacchinnasàdhyavyàpakopàdhisàdhàraõyàcceti bhàvaþ// yadyapi samavàyasyàpràmàõikatvena tatra sàdhyahetvorbàdhà 1 dinaiva tadanumànasya duùñatayà tatropàdheranaïgãkàrepi na kùatiþ/ tathàpi nodàharaõamàdaraõãyamiti nyàyena dhvaüso vinà÷ã janyatvàdityàdau sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakasya kçtakatvàde 2 rupàdhitvenodàharaõàntarasaübhavena ca sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakopàdhipradar÷ana eva tàtparyàt/ paramate prasiddhatvàtsudhàyàmasyaivànuvàdàtsamavàyapakùaka eva prayogo dar÷ita ityadoùaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhenaiva-ña.ñha. 2.atyantàbhàvovinà÷ã janyatvàdityàdau sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakasya bhàvatvasya ityadhikam-ña. syàbhàvasya -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu-82. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- --pakùadharmàdyavacchinnasàdhyavivakùàyàü tu vimato dhåmavàn vahnimatvàdityàdau ÷uddhasàdhyavyàpake àrdrendhanàdyupàdhau vaidhã hiüsà adharmasàdhanaü hiüsàtvàdityàdau niùiddhatvàdyupàdhau càvyàptiriti cenna// sàdhyapadena hi vyàpakatàvacchedakadharmàdhikaraõatvamàtre vivakùitam na tu tadatiriktadharmà 1 vacchinnatvamapi/ evaü ca yathà ÷uddhasàdhyaü 2 dhåmàdikaü vyàpakatàvacchedakadhåmatvàdidharmàdhikaraõaü tathà dravyatvasamànàdhikaraõaü 3 spàr÷anatvaråpamapi sàdhyaü vyàpakatàvacchedakaspàr÷anatvatvàdhikaraõameveti na kutràpyavyàptiþ/ na hi 4 dhavalatvasamànàdhikaraõaü 5 gotvamagotvaü bhavati// etadevàbhipretyoktaü sudhàyàm-- sàdhyapadenàsàdhyapadenàvacchinnà 6 navacchinnasàdhyàbhidhànàditi// --------------------------------------------------------------------------- sàdhyeti// sàmànyalakùaõagatasàdhyapadenetyarthaþ/ pakùadharmeti// pakùadharmàvacchinnetyarthaþ/ vyàvakatàvacchedaketi// yasminprayoge yavdyàpakatàvacchedakam taddharmàvacchinnasàdhyavyàpaka upàdhi 7 rityarthaþ// uktaü sudhàyàmiti// sàdhyavyàpakavailomyamityetavdyàkhyànasudhàyàmityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- r1.mànava-ña. nakàrapåraõena ÷odhitaü-ñha. 2.dhyaü dhå-rà. 3.õaspà-ka.ga.rà. 4.gandhavatvasa-rà. 5.tathà dravyatvasamànàdhikaraõaü ityadhikam-ga.rà. 6.nnàbhidhà-ga. nnasàdhyàbhà-ña. 7.janyatvasàvayavatvànyataratvena paryavasànàt/ kçtakatvaü sàvayavatvaü mayà upàdhirudbhàvitaþ/ pràgabhàvo janyaþ vinà÷itvàdityatra sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakabhàvatvamupàdhirityarthaþ/ ityasti-ñha. --------------------------------------------------------------------------- svàto-pàdhi-sànya-laõam) upàdhivàdaþ pu- 83. --------------------------------------------------------------------------- yadyapyavacchinnasàdhya 1 vyàpako 'vacchinnasàdhya evopàdhiþ/ tathàpi svavyàvçtyàvacchinna 2 sàdhyaü vyàvartayannavacchedakavyàvçtterasaübhavàdavacchedya÷uddhasàdhyavyàvçttau paryavasyanbhikùupàdaprasaraõanyàyena ÷uddhasàdhyasàdhakànumànepi doùo bhavati/ yathà vi÷eùaõàsiddho vi÷iùñahetvasiddhau paryavasyanhetudoùo bhavati tatheti nàrthàntaràdikaü vya¤janavatvà 3 dyapi mahànasa 4 tvàdyavacchinnavahniråpasàdhyavyàpakatvàttatropàdhireva kintu dhåmànumànasyànukålatarkasanàdhatvenàvacchedyavahnivyàvçtterasaübhavàdavacchedakamahànasatvavyàvçttereva ca saübhavàdvahnimàtrasàdhakadhåmànumànadåùaõe na ÷akta iti na tatra doùa iti bhedaþ// --------------------------------------------------------------------------- nanu ÷uddhasàdhyaprayoge 'vacchinnasàdhyavyàpakopàdhyuktau prakçtanupayuktànvitoktiråpàrthàntaratàdoùaþ syàdityà÷aïkàmanådya ÷uddhasàdhyaprayogadåùakatvasyàpi satvànnadoùa iti bhàvena pariharati// yadyapãti// nanvevaü parvatognimàndhåmavatvàdityàdisadanumànabhaïgaprasaïgaþ/ tatràpyuktadi÷àvacchinnasàdhyavyàpakopàdhisaübhavàdityata àha-- vya¤janavatvàdikamiti// na ÷akta iti vibhàgaþ/ evaü yathà÷rutaü sudhoktaü samarthya-- --------------------------------------------------------------------------- 1.ko vahnirasàdhya evo ityasti-rà. 2.nnaü saþ -ña.rà. 3.dirapi-ka. ga.ña.rà. 4.sàdyava- rà. --------------------------------------------------------------------------- pu- 84. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- athavà yo yaddharmàvacchinnasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakaþ sa tatropàdhiþ/ sàdhyavyàpakatvesati sàdhanàvyàpaka upàdhiriti sudhàyàmapi sàdhyavyàpakapadenedameva vivakùitam/ evaü càvacchinnasàdhyasàdhyavyàpake nàvyàpti÷aïkàpi 1 / nàpi ÷uddhasàdhyavyàpake àrdrendhanàdau tasyàpi dhåmatvàdidharmàvacchinnadhåmaråpasàdhyavyàpakatvàt/ evaü ca sarvopyupàdhiravacchinnasàdhyavyàpaka eva/ sudhàyàmanavacchinnapadaü tu vyàpakatàvacchedakadharmànyadharmeõànavacchinnatvàbhipràyam// yadvà sàdhya 2 padasthàne yatpadaprakùepeõa yo yavdyàpakatve sati yadavyàpakaþ sa svàvyàpye tasminhetàvupàdhirityastu/ evaü ca dravyatvàvacchinnaspàr÷anatvasya dåùyànumànasàdhyatvàbhàvepi tatra càkùuùa 3 tvopàdhitàsiddhiþ/ sudhàyàüsàdhyapadaü tu pràyikàbhipràyam/ ata eva sudhàyàü vastutastu yo dharmo yavdyàpakàvyà 4 pakastasya tenàvyàptiriti sàdhyapadasthàne yatpadameva prayuktam// atra dvitãyatçtãyapakùayorapya 5 vacchinnasàdhyavyàpaker'thàntaraniràsa àdyapakùa 6 vaddraùñavyaþ// --------------------------------------------------------------------------- prakàntareõa pakùadvayamàha--athaveti// yadveti ca // àdyapakùavaditi// --------------------------------------------------------------------------- 1.apipadaü na-ka.ga.ña.rà. 2.dhyàdipa-ga.ña.rà. 3.tvasyo-ga.ña.rà. 4.pyaþ tasya-ka.ga.ña.rà. 5.apipadaü na-ga.ña.rà. 6.kùa eva dra-ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- svàto-pàdhi-sànya-laõam) upàdhivàdaþ pu - 85. --------------------------------------------------------------------------- atra càdye pakùe avacchinnasàdhyamapi sàdhyameva/ dvitãye ÷uddhasàdhyamapyavacchinnasàdhyameva/ tçtãye 'vacchinnasàdhyasyàsàdhyatvepi càkùuùatvasya tatropàdhitvamiti bhedo draùñavyaþ// kecittu spàr÷anatvàdiråpa÷uddhasàdhya eva dravyatvàdivi÷i 1 ùñacàkùuùatvàbhàvasyàbhàva upàdhiþ/ ayaü ca vi÷iùñàbhàvaråpa upàdhiþ sadhyavati spar÷àdau dravyatvaråpavi÷eùaõasyàbhàvena ghañàdau 2 càkùuùatvàbhàvaråpavi÷eùyasyàbhàvenànugata iti ÷uddhasàdhyavyàpakaþ/ taduktam-- "ya upàdhirlàlagãti sàdhye vai yadvi÷eùaõe/ --------------------------------------------------------------------------- svavyàvçttyàvacchinnaü sàdhyaü vyàvartayannityàdinoktadi÷eti bhàvaþ// pakùàõàü viveka svayamevàha -- atra càdya iti// sàdhyameveti// vyàpakatàvacchedakadharmàdhikaraõamàtrasya sàdhyapadena vivakùitatvàditi bhàvaþ/ udayanàdimatamàha-- kecitviti// sàdhyavyàpakatvaü vyanakti -- ayaü ceti// ya iti// ya upàdhi÷càkùuùatvàbhàvasyàbhàvaråpa upàdhiþ/ sàdhye spàr÷anatvaråpasàdhye dravyatvaråpayadviùaõayuktai 3 tasya dravyatvavi÷iùñacàkùuùatvàbhàvasyàbhàvaþ kevale sàdhye vyàpaka eva sa upàdhirbhavatãtyarthaþ/ evaü 4 tarhi ÷àsre ÷uddha sàdhyavyàpakaråpaikaråpopàdhimanuktvàvacchinnasàdhyavyàpako 5 ktiþ kimarthetyata àha-- ÷àstre tviti// tadàkùepàrthà taduktiriti vàkya÷eùaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.ùñasya -ka.ga.ña.rà. 2.'tu' ityadhikam-ka.ga.ña. 3.dabhàvàbhåþ dravyatvavi÷eùaõavi÷iùña ityasti-ñha. 4.evaü hi-ñha. 5.kopàdhyuktiþ-ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu-86. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tadvi÷eùaõayuktaitadabhàvà 1 bhåstu kevala"/ iti/ ÷àstre tu vyatirekavyàptyàdinànvayavyàptyàdi 2 mivàvacchinnasàdhyavyàpakopàdhinokta 3 ÷uddhasàdhyavyàpakopàdhiràkùipyata ityàhuþ// ayaü 1 prakàro vàyuþ spàr÷anaþ spar÷atvàditya 5 siddhisaükãrõe dravyatvàvacchinnasàdhyavyàpake càkùuùatvopàdhau na saübhavatãtyasàrvatrikaþ/ tatra dravyatvàvacchinnacàkùuùatvàbhàvà 6 bhàvaråpopàdhàvuktarãtyà spàr÷anatvaråpasàdhyavyàpakatvepi 7 spar÷atvaråpasàdhanàvyàpakatvasyàbhàvàtsàdhanavati spar÷e dravyatvàbhàvena dravyatvavi÷iùñasya càkùuùatvàbhàvasyàbhàvenopàdheþ sàdhanavyàpakatvàt// ata eva sudhàyàü"kvicitsàdhyàvacchedakàvacchinnasyopàdhyabhàvasya hetutvàdyathà vàyuþ spàr÷ano na dravyatve satyacàkùuùatvà"diti kvacitpadaü pratyuktam// --------------------------------------------------------------------------- 1.vobhåtsakevale ityastu-ña.rà. 2.dikami-ka.ga.rà. 3.ktaþ ÷u-ga.ña.rà. 4.tupra-ka.ga.rà. 5.tyàdauhyasaü-ña. 6.varåpo-ga.rà. 7.satveti påritaü-ña. 8.÷etvarå -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- svàto-pàdhi-sànya-laõam) upàdhivàdaþ pu - 87. --------------------------------------------------------------------------- yattu sàdhanavyàpakopi kvacidupàdhiryatra pakùàvçttirhetuþ yathà karakà pçthivã kañhinasaüyogava 1 tvàdityàdàvanuùõà÷ãtaspar÷avatvamiti/ tanna/ --------------------------------------------------------------------------- spar÷a 2 tvaråpasàdhanavatãtyarthaþ/ ata eva asàrvatrikatvàdeva 3 sudhàyàü sàdhyavyàpakavailomyamityàdervyàkhyànasudhàyàmityarthaþ/ kvacitpadaü prayuktamiti/ dravyatvavi÷iùñasya càkùuùatvasyàbhàva upàdhiriti hi pràgaktam/ etadabhàva÷ca pratipakùaprayoge hetåkçtya kvacitpadaü prayuktaü cetpràguktavi÷iùñàbhàvaråpopàdhiprakàra÷ca kvacidevetyaktaü bhavatãti bhàvaþ/ etena sudhàvàkyaü kecitvityupanyastapakùàbhipràyeõetyuktaü bhavati// kvacitsàdhanavyàpakopyupàdhiryatra pakùàvçttirheturãtyàdinà maõyukteþ 4 sàdhanavyàpakyàpyupàdhitvàtkathaü"sàdhyavyàpakavailomyaü sàdhanasye"tyanuvyàkhyànàdau lakùaõoktirityatastaü pakùamanådya niràha-- yatvityàdinà// karaketi pakùaþ pçthivãti sàdhyam/ kañhinasaüyogavatvaü pàùàõàdeva na tu karakakàyàü alpakàla eva dravãbhàvadar÷anàt/ pakùàvçtti÷càyaü hetuþ/ hetoþ pakùavçttitve tavdyàpakasyopàdherapi pakùavçttitayà tavdyatirekasya svaråpàsiddhatvena svavyàvçttibalena pakùàtsàdhyavyàvçttisaüpàdanasyà÷akyatayà dåùakatvamupàdherna syàt iti yatra pakùàvçttirheturityuktam/ anuùõeti// yatra pçthivãtvaü ghañàdau tatrànuùõà÷ãtaspar÷avatvamiti sàdhyàvyàpakam/ yatra kañhinasaüyogavatvaü ghañàdàveva tatrànuùõà÷ãtaspar÷avatvamiti sàdhyàvyàpakam/ yatra kañhinasaüyogavatvaü ghañàdàveva tatrà 5 nuùõà÷ãtaspar÷avatvamityapi niyamàtsàdhanavyàpakaü ca/ pçthivãvayvoranuùõà÷ãtaspar÷avatvopagamàditi bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.gatvà-ka.gar. 2.÷avatvarå-ñha.óa. 3.vasàdhya-ña.ñha.óa. 4.ktasà-ña.ñha.óa. 5.tra pçthivãtvamityapi -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu -88. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- asyopàdhitve ghañaþ pçthivã kañhinasaüyogavatvàdityatràpyupàdhitvàpàtàt/ na hi sa eva dharmastasminneva sàdhye pakùabhedamàtreõopàdhiranupàdhi÷ca bhavati/ anuùõà÷ãtaspar÷àbhàvasya sàdhyàbhàvasàdhakatvaü tu nopàdhyabhàvatvàt/ sàdhanavyàpakasyàpyupàdhitve 'tiprasaïgàt/ kintu pratipakùàntaravatsvata eva sàdhyàbhàvavyàptatvàt/ na hi sarvopi pratipakùa upàdhyabhàvaråpaþ// iti 1 svàbhimatopàdhisàmànyalakùaõam// 7 // --------------------------------------------------------------------------- nanvekatropàdhitve 'nyatràpi kuta ityata àha-- na hãti// nanu bhavatyaü 2 pakùavçttihetàvapyupàdhiþ anukålatarkeõa tanniràso bhaviùyatãti cettarhi karakà pçthivãtyàdàvapi tathàstu/ na ca tatrànukålatarko nàstãti vàcyam/ tarhi tata eva tasya duùñatve kimanenàlaukikena sadanumànaduùñatàpàdakena sàdanavyàpakasyàpyupàdhitvakalpanena / nanvasya 3 pakùavçttihetàvapyupàdhitve ghaño na pçthivã anuùõà÷ãtaspar÷avatvàbhàvàjjalavaditi svàbhàvena sàdhyàbhàvasàdhanaü na syàdityata àha-- anuùõeti// atiprasaïgàditi// dhåmàdyanumàne prameyatvàderapyupàdhitàpàtàditi bhàvaþ// iti svàbhimatopàdhisàmànyalakùaõam// 7 // --------------------------------------------------------------------------- 1.svamate -ñha.ña. 2.tatràpyu-ñha.óa. 3.syànupàdhitve karakà na pçthivã anuùõà÷ã ityasti -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- udanà-dyuktodhi-laõaïgaþ) upàdhivàdaþ pu - 89. --------------------------------------------------------------------------- athodayanàdyuktopàdhilakùaõabhaïgaþ // 8 // udayanàdayastu -- sàdhyasamavyàptatve sati sàdhanàvyàpaka upàdhirityàhustanna/ --------------------------------------------------------------------------- athodayanàdyuktopàdhilakùaõabhaïgaþ // 8 // anuvyàkhyàne sàdhyavyàpakavailomyaü sàdhanasyetyupàdhilakùaõoktiþ sàdhyasamavyàpakatva 1 lakùaõaniràsàyetyuktvà sudhàyàü 2 dåùitam/ tadvi 3 ÷adãkurvannàha -- udayanàdayastviti// yadyapyetanmataü maõàveva pårvapakùe nirastam/ tathàpyadhikadoùavivakùayà sudhàvàkya 4 vivaraõacikãrùayà càtra punirupanyàsaþ/ samavyàptatvaü kiü viùamavyàptasyopàdhitvena ÷àsrakàrairanupàdànàdupàdãyate, uta dåùakatàbãjasya samavyàpta eva saübhavena viùamavyàptopàdherabhàvàt/ atha -- svasaübandhena yaþ svãyaü dharmamanyatra dar÷ayet / sa upàdhiryathà loke japàdiþ sphañikàdiùu// ihàpya¤yàpyahetvarthavyàpta 5 tvabhramahetutà/ upàdheþ syàt . . . . . // ityàdyuktyà yaþ samãpasthite hetau svadharmaü vyàpyatvamàdadhàtãtyupàdhipadasyànvarthatviddhyarthaü, yadvà pakùetaratva 6 syopàdhitvanivçtyarthamiti 7 / àdyaü niràha -- ÷àstra iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tvapakùàõàü-ñha. 2.taddå-ña.ñha.óa. 3.dvivçõvannàha-ñha. 4.kyaü vi-vçõvanvikãrõavàcàtra-ñha. 5.vyàpyatva-ña.ñha. 6.rasyo-ña.ñha.óa. 7.vikalpyeti påritam-ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu- 90. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ÷àsre pàrthivaparamàõuråpàdayo nityàþ paramàõuvi÷eùaguõatvàdàpyaparamàõuråpavadityàdau pçthivãvi÷eùaõaguõatvàbhàvàderviùamavyàptasyàpyupàdhitvasvãkàràt/ samavyàptyabhàvepi vakùyamàõarãtyà sàdhyavyàpakatvàdimàtreõa pratipakùàdyunnàyakatvasaübhavena dåùakatàbãjasàmyàcca/ sàdhyavyàpyatvaråpasvadharmasya sàdhane pratibimbajanakatvaråpàvayavàrthàbhàvepi làbhàdyupàdhinà kçtamityàdàviva råóhyopàdhipadaprayogopatte÷ca// ki¤ca na ÷àstre lokavyàvahàràrthamupàdhivyutpàdanam/ kintvanumàdåùaõàrthamiti viùamavyàptike upàdhi÷abdaþ pàribhàùikostu/ ni÷citasàdhyakàdau sapakùàdi÷abdavatsamavyàpte 'vayavàrthasya satvenànyatra gauõo vàstu/ --------------------------------------------------------------------------- viùamavyàptasyeti// yatra nityatvaü tatra pàrthivavi÷eùaõaguõatvàbhàvo jalaparamàõvàdàveti sàdhyavyàpakatvamiva yatra pàrthivavi÷eùaõaguõatvàbhàvastatra nityatvamiti nàsti/ ghañàdau vyabhicàràdato viùamavyàptasyetyuktam/ dvitãye niràha-- sameti// vakùyamàõeti// dåùakatàbãjoktiprastàva iti bhàvaþ/ tçtãyaü pratyàha-- sàdhyeti// nanu -- "bhavetàü yadi vçkùasya vàjikarõau katha¤cana/ adçùñàü samudàyasya kaþ ÷aktiü jàtu kalpayet"// iti nyàyenàvayavàrthasaübhave råóhikalpanà na yuktetyataþ maõyuktadoùàntaraü càha-- ki¤ceti// sudhoktamàha-- samavyàpta iti// caturthaü ÷aïkate-- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- udanà-dyuktodhi-laõaïgaþ) upàdhivàdaþ pu - 91. --------------------------------------------------------------------------- viùamavyàptikasya dåùaõatva eva hi 1 mamàbhinive÷aþ/ na tu tatropàdhi÷abdasya mukhyatvepi// nanu viùamavyàpta 2 syopàdhitve bàdhànunnãtapakùetaropyupàdhiþ syàditi cenna/ anumàne anukålatarkasatve iùñàpatteþ/ tatsatve upàdhiþ sàdhyàvyàpakatvani÷cayàt/ anyathà tavàpi ÷abdobhidheyaþ prameyatvàdityàdàva÷abdatvàdeþ samavyàpta 3 pakùetarasya niràso na syàt/ ata evànuvyàkhyàne sàdhya 4 vyàpakatvamevoktam na tu samavyàptiþ// kecittu --vyatirekidharmatvamupàdhisàmànyalakùaõam/ ÷uddhasàdhyavyàpakatvàvacchinnasàdhyavyàpakatvàdãni tu vi÷eùalakùaõà 5 nãtyàhuþ/ tanna/ vyatirekidharmatvasyàtràyamupàdhiriti vyavahàràhetutvàt/ --------------------------------------------------------------------------- bàdhasthale sarvaü tejo 'nuùõaü padàrthatvàdityàdau atejastvàdiråpasya pakùetara 6 tvasyopàdhitvasvãkàràdbàdhànunnãtetyuktam/ anuvyàkhyàna iti// sàdhyavyàpakavailomyamityanuvyàkhyàne // vyatirekidharmatvamiti// abhàvapratiyogidharmatvamityarthaþ/ dharmatvamàtrasya prameyatvàdàvapi satvàdvyatirekãtyuktam/ // 7 ÷uddheti// ÷uddha 8 vyàpakatvavyàpakatàvacchedakàvacchinnasàdhyavyàpakatvasàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakatvaghañitànãtyarthaþ 9 / --------------------------------------------------------------------------- 1.hipadaü na -ga.ña.rà. 2.ptakasyo-ka.ga.ña.rà. 3.ptatve pa-ga.rà. 4.dhyàvyà-rà. 5.õàdãni-ga.rà. 6.rasyo-ña.óa. 7.÷uddheti iti nàsti- ña.ñha.óa. 8.sàdhyetyadhikam -ña.óa. 9.ghañitapadaü na -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu-92. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- anumitipratibandhakaj¤ànaviùayatànavacchedakatvàcca// ka÷cittu -- paryavasitasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka upàdhiþ/ paryavasitatvaü ca pakùadharmatàbalalabhyatvam/ evaü ca ÷abdaþ svasvetaràvçttitvarahitanityàvçttidhmàdhikaraõam meyatvàdityàdau paryavite 'nityatve kçtakatvamupàdhiþ/ tatsàdhane 'nityatvamupàdhirityàha/ --------------------------------------------------------------------------- anumitipratibandhaketi// yadavacchinnaviùayakaü j¤ànaü anumitipratibandhakaü tàdç÷aü hyupàdhikatvamanumànadåùaõàrthamiha niråpaõãyam/ tàdç÷aü ca sàdhyavyàpakatvàdikameva na tåktaråpamiti bhàvaþ// ratnako÷akàramatamàha-- ka÷ciditi// pakùadharmatàbalalabhyatvamiti// tathàca bàdhànunnãtapakùetarepi nàtivyàptiþ/ tasya pakùãyasàdhyàvyàpakatvàditi bhàvaþ/ sveti// svasminsvetaratra càvçttitvarahitastatrobhayatra vidyamàna iti yàvat/ tàdç÷o nitye ' 1 vidyamàna÷ya yo dharmaþ tadadhikaraõityarthaþ/ nityàvçttidharmàdhikaraõamityevoktau ÷abdatvaråpadharmavatvenàrthàntaraü syàt/ ato rahitetyantam/ prameyatvàdidharmavatvenàrthàntaraniràsàya nityàvçttãtyuktam/ tatsàdhana iti// svasvetaràvçttitvarahitàkçtakàvçttidharmàdhikaraõamityevaüråpeõa kçtakatvasàdhana ityarthaþ/ evaü ca pakùadharmàvacchinnasàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakàdisarvasaügrahaþ/ tàdç÷asàdhyasya paryavasitatvàt// "vàdyuktasàdhyaniyamacyutopi kathakairupàdhirudbhàvyaþ/ paryavasitaü niyamayan dåùakatàbãjasàmràjyàt"// --------------------------------------------------------------------------- 1.api padaü ityadhikam -ga. --------------------------------------------------------------------------- udanà-dyuktodhi-laõaïgaþ) upàdhivàdaþ pu - 93. --------------------------------------------------------------------------- tanna/ tathàtve hi dvyaõukasya sàvayavatve siddhe dvyaõukamanityadravyàsamavetam mahatvànadhikaraõadravyasamavetatvàdityatra paryavasite nityadravyasamavetatve niþspar÷adravyasamavetatvamupàdhiþ syàt// ki¤ca pakùadharmatàbalalabhyasàdhyasiddhau niùphala upàdhiþ/ tadasiddhau kasya vyàpakaþ// ityudayanàdyuktopàdhilakùaõabhaïgaþ// 8 // --------------------------------------------------------------------------- iti tadvacanàditi bhàvaþ// siddha iti// kàryatvàdihetuneti bhàvaþ/ asamavetatvena sàdhyaparyavasànavàraõàya sàvayavatve siddha ityuktam/ dravyasamavetatvamàtrasya tryaõukàdàvavyabhicàràya mahatvànadhikaraõeti dravyavi÷eùaõam/ maõaujanya 2 tvànadhikaraõetyàdyuktàvapi janyavi÷eùaõasya vyarthatvàtpattirityàgaþ/ niþspar÷adravyeti// atra dravyapadaü samavyàptyabhipràyeõeti j¤eyam/ nanvatra pakùa eva sàdhyàvyàpakatvàtparyavasitasàdhyavyàpakatvaü nàstyeveti nàtivyàptirityaruceràha -- ki¤ceti// niùphala iti/ sàdhyavyàvçttyarthatvàdupàdheþ siddhasya ca vyàvçtterayogàditi bhàvaþ// ityudayanoktopàdhilakùaõabhaïgaþ // 8 // -------------------------------------------------------------------------- 1. mahatvetyadhikam - ga. --------------------------------------------------------------------------- pu - 94. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- atha maõyuktopàdhilakùaõabhaïgaþ // 9 // maõau tu -- paryavasitasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka upàdhiþ/ yaddharmàvacchedena sàdhyaü prasiddhaü tatparyavasitaü sa ca dharmaþ kvacitsàdhanameva kvaciddravyatvàdiþ kvacinmahànasatvàdiþ evaü ca vahninà dhåüme sàdhye vastugatyà mahànasatvàdyavacchinnaprasiddhakasya dhåmasya vyàpaka àrdrendhanàdirdhåmaråpa÷uddhasàdhya evopàdhiriti nàvyàptirityuktam/ tatra 1 dhåmena vahnisàdhanepi mahànasatvàdyavacchinnaprasiddhavahnivyàpakasya vca¤jaóana 2 vatvàdervahniråpa÷uddhasàdhya evopàdhitvàpàtàt/ --------------------------------------------------------------------------- atha maõyuktopàdhilakùaõabhaïgaþ // 9 // maõautviti// ityuktamityanvayaþ / pakùadharmatàbalalabhyatvaü cetparyavasitatvaü tadà pràgukto doùa ityata àha-- yaddharmeti// etacca sarvasaügàhakamityàha-- sa ceti// sàdhyaprasiddhyavacchedakãbhåto dharma ityarthaþ/ dhvaüso vinà÷o janyatvàdityàdau bhàvatvàdyupàdhisthale sàdhanamityarthaþ/ vàyurbahirindriyapratyakùaþ prameyatvàdityàdau råpavatvàdyupàdhau dravyatvàdiþ ayaü dhåmavànvahniþmatvàdityàdau vya¤janavatvàdyupàdhau mahànasatvàdityàdiþ/ dåùaõasaukaryàyopàdhàvuktaråpamupapàdayati -- evaü ceti// evameva sàdhanàdyavacchinnasthaleti dhyeyamiti bhàvaþ/ dhåmeneti// parvatognimàndhåmavatvàditi sadanumànepãtyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.nnadhå -ga.gha.rà. 2.natvà-ga.ña. --------------------------------------------------------------------------- maõyuktodhi-laõaïgaþ) upàdhivàdaþ pu - 95. --------------------------------------------------------------------------- yadi ca vahniprasiddhiü prati mahànasatvaü nyånavçttãti navàcchedakam tarhi spàr÷anatvaprasiddhiü pratyapi dravyatvaü nyånavçttãti nàvacchedakaü syàt// atra kecidàhuþ -- yaddharmàvacchinnetyatràvacchetako 1 dharmaþ sàdhanavyàpakãbhåto vivakùitaþ mahànasatvaü ca sàdhanasya dhåmasya na vyàpakamiti na vahnau sàdhye vya¤óanavatvamupàdhiþ/ pakùadharmo dravyatvàdistu pratyakùaspàr÷à÷rayatvàdisàdhanavyàpaka eva/ --------------------------------------------------------------------------- nanu -- sàdhyaprasiddhyacchedakadharme yàvatvaü vivakùitaü ato vya¤janavatvàdau nàtivyàptiriti cenna/ vàyuþ pratyakùaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvàdityatrodbhåtaråpavatvasyànupàdhitàpatteþ/ sàdhyaprasiddhyavacchedakaprameyatvàdyanavacchinnapratyakùatvàvyàpakatvàt/ ato yatkiü¤citvameva vàcyam/ tathàcoktadoùa eveti bhàvaþ// yadi ceti// yaddharmàvacchedenetyatra sàdhyaprasiddhyanyånànadhikade÷avçttidharmasyaivàvacchekadharmapadena vivakùitatvàditi bhàvaþ// spàr÷anatveti// vàyuþ spàr÷anaþ anudbhåtaråpànadhikaraõatve sati pratyakùaspar÷à÷rayatvàdityatra càkùuùatvàdyupàdhàvityarthaþ// nyånavçttãti// spar÷aguõepi spàr÷anatvasatvepi dravyatvàbhàvàditi bhàvaþ// keciditi// yaj¤apatyàdaya ityarthaþ/ nanu dhvaüso vinà÷ã janyatvàdityàdau sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakaü bhàvatvamupàdhirna syàt/ --------------------------------------------------------------------------- 1.kobhåto - ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 96. nyàyadãpuyatatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ abhedepi vyàpakatva 1 satvena sàdhanamapi svavyàpakameva/ àrdrandhanàde 2 rapi sàdhanãbhåtavahnivyàpukaü yatprameyatvàdikaü tadavacchinnadhåmaråpa÷uddha 3 vastugatyà 4 taduktasya prameyatvàdyavacchinnasàdhyavyàpakatvasya satvepi dhåmaråpa÷uddhasàdhyavyàpakatvaj¤ànamàtreõopàdhivyavahàràdanumitipratibandhanàcca// ki¤caiva sa ÷yàmo mitràpçùñatvàdityàdau mitràtanayatvàvacchinna÷yàmatvavyàpakaü ÷àkapàkajatvamupàdhirna syàt/ avacchedakasya mitràtanayatvasya mitràpçùñakokilàdàvasatvena sàdhanàvyàpakatvàt// evaü vàyuþ spàr÷anaþ prameyatvàdityàdau dravyatvàvacchinnasàdhyavyàpakaü sàdhanasya prameyatvasya càvyàpakaü càkùuùatvamupàdhirna syàt/ tatra dravyatvasya prameyatvaråpasàdhanavyàpakatvàbhàvàt// --------------------------------------------------------------------------- sàdhanasya sàdhanàvyàpakatvàdityata àha-- abhedepãti// sàdhanavanniùñhà 5 tyantàbhàvàpratiyogitvaråpavyàpakatvasya sàdhyàderiva sàdhanasyàpi 6 sàdhanavati sàdhanàtyantàbhàvàbhàvàditi bhàvaþ// nanu ÷uddhasàdhyavyàpakatvaj¤ànamàtreõànumitipratibandhàdau satyapyuktalakùaõaü saügràhakamàtramityato na saügràhakamapyetadavyàpakatvamityàha -- ki¤ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tvasyasa -ka.ga.ña.rà. 2.dirapi -ka.ña.rà. 3.÷uddhapadaü na-ka.ga.ña.rà. 4.tvadukta-ka.ga. 5.ùñhànyonyàbhà -óa. 6.satvàdityadhikam-ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- maõyuktodhi-bhaïgaþ) upàdhivàdaþ pu- 97. --------------------------------------------------------------------------- na càtràyamanupàdhiþ, prameyatva 1 råpahetoþ spàr÷anatvaråpasàdhyavi÷eùaõåbhåtadravyatvavyabhicàritvena prameyatvaü spàr÷anatvaråpavi÷eùyavyabhicàri vi÷eùaõàvyabhicàritve sati vi÷iùñavyàpakabhicàritvàditi vyabhicàrasàdhakahetuvi÷eùaõasya 2 dravyatvavi÷eùaõàvyabhicàritvasyàsiddheriti vàcyam/ na hyupàdhyàhitavyàbhicàre tvaduktameva liïgam/ prameyatvaü spàr÷anatvavyabhicàri dravye spàr÷anatva 3 vyàpakodbhåtaråpavatvavyabhicàritvàt dravyatvavadityapi vyabhicàrànumànasambhavàt/ atra ca dravyaiti vi÷eùaõaü mahatvasamànàdhikaraõodbhåtaspar÷anatve 4 vyabhicàravàraõàrtham/ --------------------------------------------------------------------------- nacàtràyamanupàdhiriti// na cetyasya vàcyamityanenànvayaþ/ kutoyamanumàdhiriti cet hetoþ sàdhyavyabhicàritvonnàyakatvenopàdherdåùa 5 katvamiti mate ÷uddhasàdhyavyabhicàrànumànàsaübhavàdityàha-- prameyatveti// vi÷eùaõàvyabhicàritve satãti// dravyatvaråpavi÷eùaõetyarthaþ/ mahatvasamànàdhikaraõodbhåtaspar÷atve vyabhicàravàraõàya satyantam/ vi÷eùaõàvyabhicàritve satãtyasyàrthanirde÷o dravyatvàvyabhicàritve satãti// vi÷eùaõamiti// --------------------------------------------------------------------------- 1.råpapadaü na-ga.ña. 2.'dravyatvaråpavi÷eùaõasya' ityadhikam-ka. 3.tvaprayojakodbhå -ka-ga.ña.ràr. 4.÷avatve iti ÷odhitam-ñar. 5.deùatvamiti mate-ñar. deùitvamate-óa. --------------------------------------------------------------------------- pu-98. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tvanmatepi 1 dravyatvàvyabhicàritve satãti vi÷eùaõametadarthameva/ tvanmate ca vyabhicàra 2 upàdhiniyataþ// ki¤ca 3 vya¤janavatvàderapi mahànasatvàdyavacchinnavahnivyàpakatvena tatropàdhitvepi na doùa ityuktatvàttavdyàvçtyarthaü sàdhanavyàpakatvavi÷eùaõaü vyartham// atha matam -- taddharmàvacchinnasàdhyavyàpakatve sati taddharmàvacchinnasàdhanàvyàpakatvam và, yatra sàdhanàvyàpakatvaü tadvçttidharmàvacchinnasàdhyavyàpakatvaü và, svànadhikaraõãbhåtasàdhanàdhikaraõavçttidharmàvacchinnasàdhyavyàpakatvaü vopàdhitvam// --------------------------------------------------------------------------- nanu mitrà 4 putratvaprameyatvàdihetàvupàdhe 5 revamastvityata àha-- tvanmate ceti// ityuktatvàditi// svàbhimatopàdhilakùaõoktiprastàve vya¤janavatvàdirapi mahànasatvàdyavacchinnavahniråpasàdhyavyàpakatvàttatropàdhirevetyàdinà granthenoktatvàdityarthaþ// pårvoktadoùaniràsàya yaj¤apatinaivotprekùitapakùàntaràõyà÷aïkate -- atha matamiti// yaddharmeti// yena dharmeõa sàdhyavyàpakatvaü tenaiva dharmeõa sàdhanàvyàpakatvamàdyalakùaõàrthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.pihidra--ga.ña.rà. 2.re upàdhirvi-ga.ña.rà. 3.ki¤ceti nàsti-ga.ña.rà. 4.pçùñatva-ñha. tratveti ÷odhitam-óa. 5.dhireva màstvi-ña.ñha. dhereva màstvi-óa. --------------------------------------------------------------------------- maõyuktodhi-laõaïgaþ) upàdhivàdaþ pu- 99. --------------------------------------------------------------------------- evaü ca dhåmànumàne vya¤óanavatvàdikaü nopàdhiþ/ 1 tasya mahànasatvàdyavacchinnavahniü pratãva tadavacchinnadhåmaü pratyapi vyàpakatvena taddharmàvacchinnadhåmaü pratyapi vyàpakatvena taddharmàvacchinnasàdhanàvyàpakatvàbhàvàt/ vya¤janavatvasya yatra parvate dhåmaråpasàdhanavyàpakatvaü tadavçttimahànasatvàdyavacchinnavahnivyàpakatvepi tadvçttiparvatatvàdyavacchinnavahnivyàpakatvepi tadvçttiparvatatvàdyavacchinnavahnyavyàpakatvàt/ vya¤janavatvànadhikaraõãbhåte dhåmaråpasàdhanàdhikaraõe parvate vartamàno yaþ parvatatvàdistadavacchinnavahnyavyàpakatvàcca/ tasmàdvya¤janavatvàdau nàtivyàptiþ// nàvyàptiþ/ udbhåtaråpavatvàderdravyatvàdyavacchinnaspàr÷anatvaråpasàdhyaü prati vyàpakatvepyåùmàdau vyabhicàreõa ---- --------------------------------------------------------------------------- sveti 2 vya¤janavatvàdiråpàdhirucyate/ svasyànadhikaraõåbhåtaü yatsàdhanàdhikaraõaü tadvçttãtyarthaþ/ svànadhikaraõahçdavçttihadamahànasànyataratvàvacchinnavyàpakameva vya¤janavatvamiti tatràtivyàptiniràsàya sàdhanàdhikaraõeti/ etacca lakùaõatrayaü dhåmena vahnisàdhanasthale vya¤janavatvàdyupàdhau nàstãti nàtivyàptirita tàvatkrameõopapàdayati evaü ceti// evaü råpeõa vivakùàyàü satyamityarthaþ/ nàvyàptiriti// vàyuþ spàr÷anaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvàdityatyàdau dravyatvàvacchinnasàdhyavyàpakodbhåtaråpavatvàdyupàdhàvavyàptirnàstãtyarthaþ/ krameõa tatra lakùaõatrayasatvaü vyanakti-- udbhåtetyàdinà // 3. uùmàdau vyabhicàreõeti// åùmataptavàristhavahnyàdau pratyakùaspar÷à÷rayatve satyapyuddhåtaråpavatvàbhàvàditi bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.itaþ ' tasmàvdya¤janavatvàdau' iti paryantasya sthàne --'tasya mahànasatvàdyavacchinnasàdhyavyàpakatvepi tadvçttiparvatatvàvacchinnavahnyavyàpakatvàt' vya¤janavatvànadhikaraõåbhåte dhåmaråpasàdhanàvyàpakatvepi tadavçttimahànasatvàdyavacchinnavahnivyàpakatvàcca ityasti -ña. 2.'vya¤janavatvàdiþ' iti nàsti-ña.ñha.óa. 3.åùmàdau itina-ñha.ña. --------------------------------------------------------------------------- pu -- 100. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (ta.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- dravyatvàvacchinnapratyakùaspar÷à÷rayatvaråpaü sàdhanaü pratyavyàpakatvàt/ yatroùmàdau sàdhanàvyàpakatvaü tadvçttidravyatvaråpadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatvàt/ udbhåtaråpànadhitakaraõe pratyakùaspar÷à÷rayatvaråpasàdhanàdhikaraõe åùmaõi vartamànadravyatvàvacchinnasàdhyavyàpakatvàcceti// ucyate -- ghañaþ pçthivã dravyatvàdityatra ghañànyatvàvacchinnapçthivãtvavyàpake pakùa eva sàdhanàvyàpake ghañàvçttiguõavatvaråpopàdhàvuktalakùaõànyavyàptàni/ --------------------------------------------------------------------------- nanvevamapi gandhapràgabhàvàvacchinno ghaño gandhavànpçthivãtvàditi sàdhya 1 vyabhicàriõi hetau gandhapràgabhàvakàlãnatvàvacchinnasàdhyavyàpake gandhapràgabhàvakàlãnatvàvacchinnapçthivãtvavati cenna/ yaddhmavati 2 sàdhyavyàpakatvaü taddharmavati sàdhanavyàpakatvamityasyàbhimatatvàt// uktopàdhi÷ca na tathà/ taddharmavatipakùe sà 2 dhanàvyàpakatvàt/ na caivaü sa ÷yàmo mitrà 4 tanaya(pçùña)tvàdityatra naratvàvacchinna÷yàmatvavyàpakaüpçùñahaüsàdau sàdhanàvyàpakaü ÷àkapakajatvamupàdhirna syàt, naratvavati sàdhyavyàpakasya tasya tadvati sàdhanàvyàpakatvàbhàvàt, mitràpçùñasya narasya sarvasyaiva ÷àkapàkajatvàditi vàcyam/ narasaüsànyataratvàdikamàdàya tatràpyuktalakùaõasatvàditi manyante/ --------------------------------------------------------------------------- 1.dhyàvya-óa. 2.pakùadhmavati ityasti-óa. 3.dhyàvyà-ña.óa. 4.tràpçtra-ñha. putroti÷odhitam -óa. --------------------------------------------------------------------------- maõyuktodhi-lakùaõabhaïgaþ) upàdhivàdaþ pu- 101. --------------------------------------------------------------------------- ghañàvçttiguõavatvasya ghañànyatvàvacchinnapçthivãtvaü pratãva tadavacchinnadravyatvaü pratyapi vyàpakatvàt/ gha 1 ñàtmapakùe sàdhanàvyàpakasya tasya ghañavçttinà ghañatvena và dravyatvàdinà vàvacchinnapçthivãtvavyàpakatvàbhàvàt/ svànadhikaraõãbhåte dravyatvaråpasàdhanàdhikaraõe ghañe vartamànaghañatvàdidharmàvacchinnasàdhyavyàpakatvàbhàvàcca// --------------------------------------------------------------------------- uktalakùaõànyavyàptànãtyuktam/ tatra lakùaõatrayàsatvaü krameõa vyanakti-- ghañàvçtti guõa 2 vatvasyetyàdinà // ghañànyatveti// ghañànyasminpçthivãtvavati dravyatvavati ca ghañàvçttiguõavatvasatvena yaddharmeõa sàdhyavyàpakatvaü taddharmeõa sàdhanàvyàpakatvàbhàvàdàdyamavyàptam/ ghañavçttinetyetaddravyatvàdinà vetyatràpyanveti// na càyamupàdhireva na bhavati ÷uddhasàdhyavyabhicàrànunnàyakatvàt/ yenàvyàptirdeùàyeti vàcyam/ dravyatvaü pçthivãtvavyabhicàri dravyatvaghañatvaprameyatvànãti pratãtivi÷eùyatve sati ghañàvçttiguõavatvavyabhicàritvàt prameyatvàdivadityàdikrameõa tatsaübhavàt/ atra dravyatveti svaråpàsiddhivàraõàya / na ca vyabhicàra 3 vàrakatvena vaiyarthyam/ tritayogacarapratãti 4 vi÷eùyatve vyarthatva÷aïkànavakà÷àt/ vyarthavi÷eùyatva÷aïkàniràsàya pañatveti/ evaü ca pañatva eva vyabhicàravàraõàya vi÷eùyamiti j¤eyam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ña råpapa-ka.ga.ña.rà. 2.õatvasya-ñha.óa. 3.ràvà -ña.ñha.óa 4.viùayatve -óa. --------------------------------------------------------------------------- pu -102. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤càrdrendhanàdyupàdhau dhåmatvàvacchinna 1 sàdhyavyàpakatve sati vahnitvàvacchinnasàdhanàvyàpakatvamàtreõopàdhivyavahàràdanumitipratibandhàcca nedamupàdhitvam/ tvayàpi 2 hyanenaiva hetudvayena vyatirekidharmatvàderupàdhitvaü nirastam// api ca vya¤janavatvàderapi mahànasatvàdyavacchinnavahni 3 vyàpakatvenopàdhitvepi na doùa ityuktatvàttadvyàvçttarthyaü tredhà vi÷eùaõaü vyarthameva// anyetu paryavasitasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka evopàdhiþ/ yaddharmàvacchedena sàdhya prasiddhaü tadeva paryavasitam/ nacaivaü vya¤janavatvàdirapi vahniråpa÷uddhasàdhya evopàdhiþ syàditi 4 vàcyam/ sàdhanàvyàpakapadena sakalasàdhyasya yadvyàpakaü tadrahite 'dhikaraõe sàdhanaparityàgasya vivakùitatvàt/ tasya ca tatràbhàvàt/ --------------------------------------------------------------------------- vyàptigrahasthànàrthaü prameyatvetyuktam/ ghañatve vyabhicàravàraõàya satyantam// aïgãkçtyàpyanupàdhitvaü doùàntaramàha-- ki¤ceti// tvayàpãti// uktalakùaõatrayavàdinàpãtyarthaþ/ ityuktatvàditi// svàbhimatopàdhilakùaõaprastàve // 5 tridheti// taddharmeti, tadvçttãti, svànadhikaraõãbhåteti, 6tridhetyarthaþ/ tatràbhàvàdityuktaü vyanakti-- na hãti// ativyàptiü nirasyàvyàptiü ca niràha-- ÷uddheti// --------------------------------------------------------------------------- 1.nna sàdhanàvyà-ga.rà. 2.hi padaü na-ga.ña. 3.hnàvatropà -ga.ña.rà. 4.÷aïkyam -ka.ga.ña.rà. 5.tredhe -ña.óa. 6.tredhe -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- mayuktodhi-laõaïgaþ) upàdhivàdaþ pu - 103. --------------------------------------------------------------------------- na hi vya¤janavatvena dhåmaþ sakalavahnivyàpakarahite parityajyate / dhåmasya sadanumànatvena dhåmavati yatki¤cidvahnisatvena tatra vahnivyàpakasyàva÷yakatvàt/ ÷uddhasàdhyavyàpake 'vacchinnasàdhyavyàpake copàdhau vivakùitaü sàdhanàvyàpakatvamastyeva/ àrdrendhanena sakaladhåmavyàpakarahite taptàyaþpiõóe vahneþ parityaktatvàt/ càkùuùatvena ca sakalàni dravyaguõàdigatàni yàni 1 spàr÷anatvàni tavdyàpakàni yànyudbhåtaråpàdhikaraõatvodbhåtaråpa 2 samànàdhikaraõatvàdãti tadrahite vàyau pratyakùaspar÷à÷rayatvasya tyaktatvàdityàhuþ// tadapi na/ uktakçsçùñiyuktasàdhanàvyàpakatvàdya 3 j¤ànepi niùiddhatvàdàvupàdhipadaprayogàdanumitibandhanàcca/ 4 vi÷eùaõavaiyarthyasyoktatvàcca/ evaü kçsçùñntaràõyapi dåùyàõi// --------------------------------------------------------------------------- evaü kçsçùñyantaràõãti// tathàhi-- sàdhyavyàpakatve sati sàdhyasamànàdhikaraõatve sati và sàdhyavyabhicàrisàdhanàvyàpakatvamupàdhilakùaõam/ atra niradhikaraõe sàdhyaviruddhe sarvadopàdhivyavahàravidhåre 'tivyàptivàraõàya satyantam/ vya¤janavatvàderdhåmàdihetàvupàdhitvaprasaïgavàraõàya sàdhyavyabhicàrãti vi÷eùaõamityàdi/ tadapyetenaiva nirastam/ etadaj¤ànepyupàdhivyavahàràdanumitipratibandhàccetyuktahetubhyaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.yànãti nàsti-ga.rà. 2.sàmànàdhikaraõyàdãni-ga.ña.rà. 3.dyabhàvepi -- ga. 'dya' 'ni' anayormadhye lopo dar÷itaþ-rà. 4.vivakùàvi÷eùavaiya-ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu-104. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- etena-- yavdyabhicàritvena sàdhanatvasya sàdhyavyabhicàritvaü sa upàdhiþ/ eva¤càvacchinnasàdhyavyàpakaþ ÷uddhasàdhyaü pratyavyàpakopi tatropàdhiþ/ upàdhivyabhicàraprayuktavyabhicàrasya ÷uddhasàdhyepi satvàt/ --------------------------------------------------------------------------- na cedaü saügràhakamàtramuktamiti vàcyam/ anumànadåùaõàrthaü hyupàdhiniråpaõam/ anumitipratibandhakaj¤ànaviùayatàvacchedakamupàdhitvamiha niråpyamiti maõàvapyukteþ/ astàdç÷asyaiva sarvasaügràhakasya granthakçduktarãtyà tredhà vaktuü ÷yakyatvenànyàdç÷asyàpya 1 nàdaraõãyatvàt/ evaü sàdhyavyàpakatàsthalàtirikte sàdhanasamànàdhikaraõo yo dharmastadavacchinnasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakamityàdyapi nirastamityarthaþ// yathà÷rutaü maõivàkyamanuvadati-- yavdyabhicàritveneti// anumãyata iti ÷eùaþ/ avyàptiniràsàya sarvatraitadastãti pakùadharàdyuktadi÷opapàdayati -- evaü ceti// vàyuþ pratyakùaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvàdityatrodbhåtaråpavatvàdiþ dhvaüso vinà÷ã janyatvàdityàdau bhàvatvàdi÷càvacchinnasàdhyavyàpakaþ// upàdhivyabhicàreti// pratyakùaspar÷à÷rayatvaü janyatvaü và pratyakùatvavyabhicàri vinà÷itvavyabhicàri và dravyatvàdiråpavi÷eùaõàvyabhicàritve sati tadvi÷iùñapratyakùatvàdivyàpakodbhåtaråpavatvàdivyabhicàritvàt ityevaüråpeõopàdhivyabhicàraprayuktyetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.syànàda - ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- maõyuktodhi-laõaïgaþ) upàdhivàdaþ pu - 105. --------------------------------------------------------------------------- iyàüstu bhedaþ/ ÷uddhasàdhyavyàpakaþ ÷uddhasàdhya evopàdhiþ/ avacchinnasàdhyavyàpakastu ÷uddhe 'vacchainne copàdhiþ/ 1 tavdyabhicàraprayojakavyabhicàraniråpakatvàditi maõyuktaü lakùaõàntaramapi nirastam/ sàdhyavyabhicàronnàyakatvasyopàdhi÷arãrànuprave÷e upàdhirvyabhicàronnàyaka iti siddhàntavirodhàt// ki¤ca yavdyabhicàratvenetyanenopàdhivyabhicàrasya kiü sàdhyavyabhicàrànumitinakatvamabhipretaü kiü và janakatvaprayojakaråpavatvam/ nàdyaþ/ vyabhicàrànanumitida÷àyàmanumàdhità 2 pàtàt/ parvata àkà÷avàn dhåmàdityatra ghañasyopàdhitàpàtàcca/ ÷akyate hi ghañavyabhicàreõàkà÷avyabhicàro 'numàtum/ tvanmate àkà÷àtyantàbhàvasya kevalànvayitvena vçttimataþ sarvasyàpyàkà÷avyabhicàritvàt// --------------------------------------------------------------------------- ÷uddhàvacchinnasàdhyavyàpake sarvatraikaråpyameva kimityata àha-- iyàüstviti// iti siddhànteti// upàdhirityukte sàdhyavyabhicàronnàyaka iti pràptatvena vyabhicàronnàyakovyabhicàronnàyaka ityasyàsaübhavena maõikçtsiddhàntavirodhàdityarthaþ// phalopadhànaü yogyatàveti vikalpya niràha-- ki¤ceti// anumitida÷àyàmiti// tadànãmanumitiråpaphalàbhàvàditi/ tathàcopàdhernityadoùatvasiddhàntabhaïga iti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ubhayavyabhicà - ka.ña.rà. 2.tvàpà- ga.rà.ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 106. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤cànumitijanakatvamityatrànumitiþ kiü bhramasàdhàraõã vivakùità pramàråpaiva và/ àdye dhåmena vahnyanumàne ghaña upàdhiþ syàt/ saübhavati hi ghañavyabhicàritvena dhåmasya bhramaråpà vahnivyabhicàrànumitiþ/ dvitãye vahninà dhåmànumàne hçdatvamupàdhiþ syàt/ hçdatvavyabhicàritvena liïgenotpannàyà api vahnardhåmavyabhicàrànumiterviùasatvena pramàtvàt// antyepyupàdhivyabhicàrasya sàdhyavyabhicàraü prati prayojakatvaü kiü svasya sàdhyavyabhicàravyàpyatvaü sàdhanasya sàdhyavyàpakavyabhicàritvameva và/ nàdyaþ/ vàyuþ spàr÷anaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvàdityatrodbhåtaråpavatvopàdhivyabhicà 1 rasya ÷uddhasàdhyavyabhicàritvavyàpyatvàbhàvena lakùaõasyàvyàpteþ/ mahatsamànàdhikaraõodbhåtaspar÷atvasyodbhåtaråpavatvavyabhicàritvepi spàr÷anatvavyabhicàritvàbhàvàt// --------------------------------------------------------------------------- nanu sàdhanasyetyatra sàdhyasamànàdhikaraõasàdhanasyetyucyate/ tathàcàkà÷àsàmànàdhikaraõyaü dhåme nàstãti na doùa iti vàdinaü pratyàha -- ki¤ceti// antyepãti// prayojakaråpavatvamiti pakùepãtyarthaþ/ svasyopàdhivyabhicàrasya/ lakùaõasyeti// sàdhyavyabhicàravyàpyavyabhicàraniråpakatvaråpalakùaõasyodbhåtaråpavatvopàdhàvavyàpterityarthaþ/ vyàpyatvàbhàvaüvyanakti-- mahatveti// paramàõvàdispar÷asyàpratyakùatvànmahatvasamànàdhikaraõetyuktam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ritvasya -ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- udher-dåkatà-bãjam) upàdhivàdaþ pu- 107. --------------------------------------------------------------------------- dvitãye tvasmaduktalakùaõa evàntarbhàvaþ syàt/ asmàbhirapi sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka upàdhirityanena sàdhyavyàpakàvyàpyatvameva hetoþ sopàdhikatatvamityabhipretatvàt// uktaühyanuvyàkhyàne --"sàdhyavyàpakavailomyamavyàptiþ sàdhanasya ceti"/ sàdhanasya yatsàdhyavyàpakavailomyaü sàdhyavyàpakàvyàpyatvaü sàvyàptirityarthaþ/ tasmàtparokta 1 lakùaõànyayuktàni// --------------------------------------------------------------------------- iti maõyuktopàdhilakùaõabhaïgaþ // 9 // --------------------------------------------------------------------------- dãpaprabhàdispar÷asyàpratyakùatvàdudbhåtetyuktam/ dvitãya iti// sàdhanasyetyàdyuktapakùa ityarthaþ/ avyàptirvyàptyabhàva ityarthaþ// iti maõyuktopàdhilakùaõabhaïgaþ// 9 // --------------------------------------------------------------------------- athopàdherdåùakatàbãjam // 10 // upàdhi÷cànumànapravçtteþ pràgvyàptigrahavelàyàmavyàpterevonnàyakaþ/ --------------------------------------------------------------------------- athopàdherdåùakatàbãjam // 10 // upàdheþ kintvena dåùakatvamityataþ"sàdhyavyàpakavailomya'miti yuktipàdãyànuvyàkhyànasudhoktiü vivçõvàna àha -- upàdhi÷ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ktànila -- ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu-108. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- sàdhyavyàpakaü parityajato hetoþ sàdhyaparityàgasyàva÷yakatvàt/ sàdhyaparityàgasyaivàvyà 1 ptitvàt/ na tu tadà satpratipakùasya/ pakùe sàdhyopasaühàrà 2 tpàkpratipakùasyàna 3 vasaràt/ taduttarakàlaü 4 pratisthasyevonnàyakaþ/ --------------------------------------------------------------------------- pràgityasya vivaraõaü vyàptigrahetyàdi/ upasthita iti ÷eùaþ/ avyàptervyàptyabhàvasya hetutvenàbhimataü, hiüsàtvaü pàpasàdhanatvàvyàpyaü tavdyàpakaniùiddhatvàvyàpyatvàdityevaüråpeõonnàyaka ityarthaþ/ tavdyàpakàvyàptatve tadavyàpyatvaü kuta ityataþ/ sudhoktamevàha -- sàdhyeti// sàdhyaparityajatastavdyàpakaparityàgasyàyogàditi bhàvaþ/ tàvatà sàdhyatyàgonnàyakatvameva pràptaü na tvavyàpyunnàyakatvamityata àha -- sàdhyapiratyàgasyaiveti// etenànaupàdhikasaübandhasya vyàptitvàtsopàdhikatve lakùaõàbhàvàdavyàptirityupapàdanaü nirastam/ vyàptij¤ànàdhãnamupàdhij¤ànaü 5 tadadhãnaü ca 6 nirupàdhikatvaj¤ànaü tadàyattaü ca vyàptij¤ànamiti cakrakaprasaïgena tasya vyàptilakùaõatvàyogàt// evakàravyàvartyamàha -- na tviti// taduttareti// anumànapravçtyuttarakàlaü tvityartaþ/ upasthitopàdhi÷cetyanukarùaþ/ na tu vyàptyabhàvàderityevakàràrthaþ/ pratipakùonnayanaprakàra÷ca pratipakùaprayogopãtyàdinàgre vyaktaþ// nanu sàdhyavyàpakaü parityajato hetoþ sàdhyaparityàgasyàva÷yakatve sàdhyavyabhicàra eva pràptaþ kathaü pratipakùatetyato 'nyatra sàdhyaparityàge hi tathà pakùa eva sàdhyaparityàge tu pratipakùataivetibhàvenànyatra parityàgapakùaü dåùayannàha -- hetoþ sàdhyaparityàgo hãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.vacà-ka.ga.rà. 2.grahà - ga.rà. 3.kà÷àt-ña.rà. 4.lantu -pra-ka-ña.rà. 5.upàdhij¤àdhãnaü -ñha. 6.ca iti nàsti--ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- udher-dåkatà-bãjam) upàdhivàdaþ pu- 109. --------------------------------------------------------------------------- hetoþ sàdhyaparityàgo hi pakùàdanyatra và pakùa eva và nàdyaþ/ sphuñe vyabhicàre sati tadarthamupàdhyapratãkùaõàt/ dvitãye sàdhyavyàpakavyàvçttiþ pakùe 1 sàdhàyamapi vyàvartayatãti pratipakùonnàyakataiva// nanu -- tadàpyavyàptyunnàyaka evàstu/ upàdhivyàvçttyà sàdhyarahite pakùe vartamànasya hetorvyabhicàràva÷yaübhàvàditi cenna/ tathàtve bàdhapratirodhayorapi vyabhicàronnàyakatvàpàtàt/ tatra tàbhyàmevànumàne duùñe kiü tadupajãvinà vyabhicàreõeti cettarhyatràpi vyàpakavyàvçttiråpapratipakùeõaivànumàne duùña kiü tadupajãvinà vyabhicàreõa// --------------------------------------------------------------------------- upàdhyupasthitila iti yojyam/ vyàptyabhàvonnàyakatvaü kathamityata àha-- upàdhãriti// paramukhenaiva samàdhiü vàcayitvà sama ityàha-- tatra tàbhyàmiti// nanåpàdhyabhàvasya pratipakùatvena doùatve satyupàderadoùatvàpattiþ, pratipakùe upàdhyanudbhàvanàpattiþ, bàdhonnãtapakùetarasyopàdhitvànàpattiþ pakùai'kade÷avartino 'nupàdhitàpattiþ, pakùe 'vidyamànavyatirekapratiyogina upàdhitànàpattiþ, saüdigdhopàdheradoùatvàpattiþ, pratipakùodbhàvanàvasara, iti doùasaptakabhàvàtkathaü pratipakùonnàyakatvamityata àdyaü niràha --na copàdhyabhàvasyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.kùàtsàdhya - ka.ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu -110. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- na copàdhyabhàvasya pratipakùatvena doùatve upàdherdeùatvaü na syàt na hi yatra yadabhàvo doùastatra sopi doùa iti vàcyam/ upàdheþ svavyàvçttimukhenaiva doùatayà svaråpeõàdoùatvàt/ anyathà vyabhicàronnayanapakùepi codyaü duùpariharam// na caivaü satpratipakùe upàdhyudbhàvanaü na syàt/ vaiyarthyàditi vàcyam/ svapakùasàdhanàrthamekaü parapakùa 1 sàdhanapratirodhàrthamaparamiti sàrthakyàt/ anyàyyo hyekena bahånàü pratirodhaþ// uktaü ca -- "dvividhaü balavatvaü ca bahutvàcca svabhàvataþ"// iti / siddhaü caitalloka÷astrayoþ/ --------------------------------------------------------------------------- codyaü duùparihàramiti// upàdhyabhàvasya sàdhyavyabhicàronnàyakatvena dåùakatve upàdhirdeùo na syàditi codyasya tatràpi tulyatvàditi bhàvaþ/ dvitãyamà÷aïkya niràha -- na caivamiti// vaiyarthyàditi// upàdhiþ/ pratipakùatvena dåùaka iti vaktavyaü 2 vàdinà pràgupanyasta hetoreva pratikùasya satvena punarupàdhyabhàvaråpapratipakùasya kçtyàbhàvàditi bhàvaþ/ pårvaü prayuktahetoþ pa÷càduktopàdhyabhàvaråpaheto÷ca dvayorapi sàrthakyamàha -- svapakùeti/ bahånàmiti// anekasyetyarthaþ 3 // uktaü ceti// viùõutatvanirõayodàhçtabrahmatarkasmçtàvatyarthaþ/ loke prasiddhamiti tadanuktvà ÷àsre dar÷ayati-- uktaü hãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.pakùapadaü na -ka.ga.ràya 2.tacca na saübhatãtyadhikam-ñha/ 3.'bahånàmiti' ityàdikaü nàsti-ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- udher-dåkatà -bãjam) upàdhivàdaþ pu - 111. --------------------------------------------------------------------------- uktaü hi pramàõatorthapratipattàviti nyàyabhàùyavyàkhyà 1 nàvasare nyàyavàrtikepi"pramàõàbhyàü pramàõairiti saüplavo gamyata"iti/ nyàyadãkàyàü ca"daróhyàrthakaparasparasaüvàdaråpasaüplavàvasara"iti// etena 2 ÷atamapyandhànàü na pa÷yatãti nirastam// na ca bàdhonnãtapakùetara 3 tvopàdherdeùatvaü nasyàt pratipakùe 'sàdhàraõyàditi vàcyam/ tatropàdhivyatirekaråpahetoranukålatarkasanàthatvenàsàdhàraõyasyàdoùatvàt// na ca kùitivdyaõukàdipakùake÷varànumàne pakùaikade÷avartino 'naõutvasyopàdhitvaü na syàt/ tavdyatirekasya bhàgàsiddheriti vàcyam/ tatropàdhairahitapakùaikade÷asyaiva pakùãkaraõàt/ tàvatàpã÷varànumànodde÷adhãvirodhitvena pratipakùatvopatteþ/ --------------------------------------------------------------------------- nanvenekahetorna dàróhyacàpàdakatvamityetanniràha-- eteneti// pramàõasaüplavyàïgãkàràdityuktatvenetyarthaþ/ tçtãyaü niràha-- na ca bàdheti// vahniranuùõaþ padàrthatvàdityàdàvavahnitvàdeþ/ caturthamà÷aïkya niràha-- na ca kùitãti// kùitivdyaõukàdikaü sakartçkamityanumàna ityarthaþ/ pakùaikade÷asyeti// vdyaõukàdikaü vikartçkaü aõutvàdityevaü råpeõetyarthaþ/ ã÷vareti// ã÷varànumàne udde÷yà yà dhãþ sarvakartçviùayiõã tadvirodhitvenetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.khyàvasa-kà.rà. 2.sahasramapya -ka.ga.ña.rà. 3. ropà -ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 112. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ/ --------------------------------------------------------------------------- nacànthakàrodravyaü svàtantryeõa pratãyamànatvàdityatrà÷ràvaõatvasya parvato dhåmavànvahnimatvàdityatràrdrendhanàde÷copàdhitvaü na syàt/ tadvyatirekasya pakùaikade÷eùyabhàvàditi vàcyam/ vyabhicàronnayanapakùepi ÷abde taptàyaþpiõóe ca vyabhicàrasya sphuñatayopàdhyanapekùaõàt/ ÷abdàderapi pakùatvena vyabhicàrasya sphuñatvaü 1 copàdhivyatirekeõàpi tatraiva sàdhyàbhàvaþ sàdhyatàm// na ca sa ÷yàmo mitràtanayatvàdityatra ÷àkapàkajatvàdeþ saüdigdhopàdherdeùatvaü na syàt tadvyatirekasya saüdigdhatvena pratipakùasaübhavàditi vàcyam/ pàkùikasiddhyàdinàpi satpratipakùaphalasya saüdehasya siddheþ/ --------------------------------------------------------------------------- pa¤camaü pakùamanådya niràha-- na càndhakàra iti// mãmàüsakànumàne naiyàdhikokta÷ràvaõatvàderityarthaþ/ vyabhicàronnayanapakùepãtyapipadena na kevalamasmatpakùe kiü tu tvatpakùepyupàdhirnàpekùitaþ aspaùñavyabhicàrasthale eva vyabhicàrànumànayopàdhyapakùeti bhàvaþ/ tathà ca tatropàdherevàbhàvena na tatra pratipakùodbhàvanaü yenàsiddhidoùaþ syàditi bhàvaþ// tatraiveti// ÷abda eva / tathàca tatra vyabhicàraþ suj¤àna iti bhàvaþ// ùaùñhamà÷aïkya niràha-- na ca sa÷yàma iti// garbhastha ityarthaþ// saündigdheti// sàdhanàvyàpakatvasaüdehena saüdigdhetyarthaþ/ samabalatvàbhàve kathaü pratipakùatetyata àha-- saü÷ayeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tveco -ña. tvena co-ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- udherdåkatàbãjam) upàdhivàdaþ pu - 113. --------------------------------------------------------------------------- saü÷ayà 1 ïtvemeva ca samabalatvam// na ca pakùe sàdhyasaüdeho 'numànàïgatvàdupàdhiü vinàpi siddha iti vàcyam/ pakùe vyabhicàrasaüdehasyàpi 2 taü vinà 3 siddheþ/ upàdhyàyatto vyabhicàrasaüdehastaü vinà neti cettadàyattaþ sàdhyasaüdehopi taü vinà neti samam// kiü ca tvayàpyu 4 pàdhyàbhàso nànà 5 / asàdhàraõaviparyayaþ, aprasiddhasàdhyaviparyayaþ bàdhitasàdhyaviparyayaþ, aprasiddhasàdhyaviparyayaþ bàdhitasàdhyaviparyayaþ ityàdiråpeõetivadatopàdheþ pratipakùonnàyakatvaü svãkçtam/ asàdhàraõà 6 prasiddhavi÷eùaõatvabàdhàdãnàmanumànadoùatvàt// --------------------------------------------------------------------------- pratibandyottaramàha -- pakùevyabhicàrasaüdehasyeti// tenaivottaraü vàcayitvà samamityàha -- upàdhãti// parasaümataü caitadityàha -- ki¤catvayaiveti// maõikçtaivetyarthaþ/ asàdhàraõeti// asàdhàraõo viparyayo 'bhàvo yasyeti bahuvrãhiþ/ evamagrepyupàdhiranyapadàrthaþ/ yathànvayavyatirekiõi sàdhye bàdhonnãtànyapakùetaraþ/ aprasiddheti// kevalànvayini sàdhye pakùetaràdiþ// bàdhiteti// vahniranuùõastejastvàdityatràkçkakatvam/ pakùàvyàvartakaviparyayo yathà kùityàdikaü sakartçkaü kàryatvàdãtyatràõuvyatiriktatvamityàdiråpeõetyupàdhivàdànte vadatetyarthaþ/ svãkçtamityatra hetuþ/ asàdhàraõyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.yànaïgatvamevacàsam -ña.rà. 2.apipadaü na -ka.ga.ñha.rà. 3.nàpisi-ka.ga.ña.rà. 4.yaivo -ga.ña.rà. 5.nàmàsà- ga.rà. 6.õyàpra-ka.ga.ñarà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 114. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca vahniråpo hetuþ dhåmaråpasàdhyavyabhicàrã tavdyàpakàrdrendhanaråpopàdhyabhàvavadvçttitvàditi tvadãyaü vyabhicàrànumànameva pakùe sàdhyàbhàvasàdhakatvàtpratipakùaþ/ na hyatrànumãyamàno vyabhicàraþ pakùàdanyatra paryavasànayogyaþ/ yatra mahànasàdau hetusàdhyayoþ satvaü tatra vyabhicàrasya bàdhitatvàt/ --------------------------------------------------------------------------- tadgranthavyàkhyàtçbhirapi satpratipakùo 1 nnàyakatàpakùamavalambyaiva tadàbhàsànàhetyavatàritatvàccetyapi dhyeyam// nanu -- pràcàü rãtyàbhyupetya satpratikùotthàpakatvamupàdhereti àbhàsàniråpitàþ vastutastu vyabhicàronnàyakatvameva maõikçtsiddhànta ityato vyabhicàrànumànameva pratipakùaråpaü pakùàdanyatra vyabhicàrànumànàsaübhavena pakùa eva tadanumànasyàva÷yakatvàditi bhàvenàha -- kiü ceti// parvato dhåmavànvahnimatvàdityatra vahniråpa 2 heturityarthaþ/ dhåmavyabhicàrã dhåmàbhàvavadvçttirityarthaþ/ upàdhivyabhicàritvàdityasyàrthoktiråpàdhyabhàvavadvçttitvàditi// sàdhyàbhàveti// sàdhyavyabhicàrãtyasya sàdhyàbhàvavadvçttã 3 tyarthatvàdityarthaþ/ tatra ca vahnervçttimatvaü siddhamiti hetumati pakùe sàdhyàbhàvasàdhana eva paryavasànàditi bhàvaþ// nanu vyabhicàrànumàne bhavedevaü pakùànyatra mahànasàdàvayogolakàdau và tadanumàne tu na pratipakùatvàvakà÷à 4 dityato niràha -- na hãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.kùotthàpakatà -ña.ñha.óa. 2.råpehe -ñha.óa. 3.ttitvàdi-ña.óa. ttitvaråpatvàdi-ñha. 4.÷a ityetanni -rà.ñha. --------------------------------------------------------------------------- udherdåkatàbãjam) upàdhivàdaþ pu - 115. --------------------------------------------------------------------------- yatra càyogolakàdau hetusàdhyayoþ satvàsatve tasyopasthitau vyabhicàrasya spaùñatvenopàdhyanapekùaõàt/ anupasthitau ca tatràparyavasànàt// tasmàtpari÷eùànni÷citahetukatvena sandigdhasàdhyakatvena copasthite pakùa eva sàdhyàbhàvaü j¤àtvà tatra hetoþ satvaü j¤eyamiti vyabhicàrànumitiþ pårvaü pakùe sàdhyàbhàvaü spç÷antã kathaü na pratipakùaþ/ nacaivamupàdhyabhàvasya hetutàhatiþ/ 1 / upàdhyabhàvavadvçttitvàditi hetu÷arãre upàdhyabhàvaprave÷àt// nanu -- dåùyànumànasya tarkànugrahe upàdhirna sàdhyavyàpakaþ/ upàdhestadanugrahe tvanumànasya bàdhaü eveti kadà pratipakùàvasara iti cet/ yadaikatatrà 2 nukålatarkànavatàrastadetyavehi/ anyathà -- pratipakùamàtrocchedaþ/ --------------------------------------------------------------------------- satvàsatve iti// yathàkramamanvayaþ/ kathaü na pratipakùa iti// upajãvyatvàtpratipakùa eva vàcya ityarthaþ/ tathàpãùñasiddhirnetyà÷aïkya niràha -- na caivamiti// saptamaü pakùamà÷aïkate -- nanviti// "anukålena tarkeõa sati sàdhane/ sàdhyavyàpakatàbhaïgàtpakùe nopàdhisambhavaþ"// ityukteriti bhàvaþ/ tadanugrahe tu -- anukålatarkànugrahetvityarthaþ/ bàdha eveti// upàdhyabhàvaråpahetoþ prabalatvàditi bhàvaþ/ avehi// jànãhãtyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.kùatiþ -ña.rà. 2.tràpyanu -ka.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu -116. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- na hi pratipakùo yàvajjãvaü pratipakùaþ/ yasya hi yadànukålatarkàvatàraþ sa tadà bàdhakonyastu bàdhya eva bhavati// pratipakùa 1 prayogopi -- ÷uddhasàdhyavyàpake vaidhãhiüsà nàdharmasàdhananiùiddhatvàditi, avacchinnasàdhyavyàpake tu vàyuþ dravyatve sati spàr÷anatvena hãno 'càkùuùatvàdàkà÷avaditi, --------------------------------------------------------------------------- atrovehãtyekàrapàñhaþ sàdhuþ/ natvaikàrapàñhaþ/"ava ihi"itisthite"àdguõa iti guõena bhàvyatvàt/ na ca à ihi ehi ava ehãti sthite"vçddhirecãti"vçddhau avaihãti yuktam/ àïpårvasyàgamanàrthatvena jànãhãtyetadarthakatvàyogàt/ tathàpi"vçddhirecã"tyetadbàdhitvà"eïpararåpa"miti pararåpeõa bhàvyatvàcca/ na ca eïipararåpamityetadbàdhitvà"etyedhatyåñhsvi"ti vçddhirbhavaùyatãti vàcyam/ etadvçddhimapi bàdhitvà"omàïo÷ceti"pararåpeõaiva bhàvyatvàt/"purastàdapavàdà anantarànvidhãnbàdhante nottarà"niti"etyedhatyåñhsvi"ti såtravçttàvevoktatvena etye 2 dhatyåñhsti såtrasyànantaraü pañhitaü"eïipararåpa"mityetadvidhiü pratyeva bàdhakatvena tadanantaraü pañhitamomàïo÷cetyetatpratyabàdhakatvàt 3 // nacaivaü nityadoùatànàpatterityataþ iùñàpattimuttaramàha -- nahi pratipakùa iti// evaü pratipakùonnàyakatvaü samarthyedànãü tadunnayanaprakàramàha -- pratipakùeti// ÷uddhasàdhyavyàpake iti kartavyaþ avacchinnasàdhyavyàpake tu iti kartavyaþ ityevakartavya iti cànvayaþ/ dravyatve satãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.kùapratiyogo -ga.rà. kùayogo-ka. etãtis-ñha.óa. 3.eïi pararåpamiti pararåpatvànna vçddhiþ ityadhikam -ñha. --------------------------------------------------------------------------- udher-dåkatà-bãjam) upàdhivàdaþ pu - 117. --------------------------------------------------------------------------- samavàyaþ saübandhatve sati samavetatvena hãnokçtakatvàdàkà÷avaditi, 1 avacchinnasàdhyavyàpakopi ÷uddhasàdhya 2 evopàdhiriti, caturthapakùe vàyuþ spàr÷ano na dravyatve satyacàkùuùatvàdàkà÷avadatyeva kartavyaþ/ na tu sarvatràpi vimataü vyàpàra 2 rahitaü vyàpakarahitatvàditi sàmànyena/ vyàpakarahi 4 tatvasyànirdhàritatvenàsiddheþ/ vahnimànaü 5 tavdyàpyavatvàditi sàmànyena prayogaprasaïgàcca/ na ca dvitãyatçtãyayoþ sàdhyavi÷eùaõavaiyarthyam/ --------------------------------------------------------------------------- dravyatvavi÷iùñaspàr÷anatvahãna ityarthaþ/ hetoþ pakùadharmabalàdvi÷iùña 6 ràhityaü sidhyat vi÷eùaõaràhitye bàdhàdvi÷eùyaràhityamàdàya paryavasyati dçùñàntepyevameveti bhàvaþ/ uttaraprayogepyevaü -- dhyeyam// evaü ÷uddhasàdhyavyàpake pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpake sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpake ca pratipakùaprakàraü krameõa pradar÷ya kecitvityàdinoktopàdhailakùaõepi taü prakàramàha -- avacchinneti// caturtheti// svàbhimatopàdhilakùaõoktiprastàvoktacaturthapakùa ityarthaþ/ evakàraþ sarvatrànvetavya iti bhàvena tavdyàvartyamàha -- na tu sarvatràpãti// uktapakùacatuùñayepãtyarthaþ// vyàpyeti// sàdhyaråpavyàpyetyarthaþ// anirdhàritatveneti// anukålatarkàdinà nirdhàritatve satyupàdhyabhàvasya prabalatayà bàdhakatvena pratipakùatvàyogàt/ anukålatarkànavatàrakàla evopàdhyabhàvasya pratipakùatetyuktatvàditi bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.dityeva kartavyaþ/ na tu sa ityevamasti-ga.rà. 2.dhyavyàpakopàdhi- ña. 3.pyara -ña.rà. 4.katvasyàni-ga.ña.rà. 5.ayamitina -ga.ña.rà. 6.ùñaü -rà.ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu -118. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ÷abdo na spar÷avadvi÷eùaguõaþ ayàvaddravyabhàvitvàdityàdàviva vyabhicàraparihàràrthatvàt// nanu -- vipakùe bàdha 1 tarkaj¤àne upàdheranavatàraþ 2 tadaj¤àne tata eva vyàptigrahapratibandhàt kimupàdhinetyupàdhicintà vçthaiveti cenmaivam/ tarkàj¤ànada÷àyàmupàdhi 3 prasaïgàt/ na hi vipakùe bàdhakatarkaj¤ànaü vyàptidhãhetuþ/ vyabhicàra÷aïkàbhàve tarkànapekùaõàt/ yena tadaj¤ànaü vyàptidhã 4 pratibandhakam syàt/ kintu vipakùe bàdhakatarkàbhàvaj¤ànam/ --------------------------------------------------------------------------- vyabhicàreti// ayàvaddravyabhàvitvasyàtmavi÷eùaguõe j¤ànàdau bhàvena hetovyabhicàraniràsàya spar÷avaditi sàdhyavi÷eùaõam/ tathà càkùuùatvasya pratyakùaspar÷e satvena hetorvyabhicàravàraõàyaiva dravyatve satãti vi÷eùaõam/ dvitãyaprayogopi akçtakatvasya samavete satvena vyabhicàravàraõàya saübandhatve satãti vi÷eùaõamityarthaþ// nanu -- tarkàj¤ànameva vyàpti 5 pratibandhakamastu kimupàdhij¤ànenetyata àha-- na hãti// kintviti// vàkye vyàptidhãpratibandhakamityanukarùaþ/ nanu tarkàj¤àna eva tarkàbhàvaj¤ànaü bhavatãti tarkàj¤ànameva pratibandhakamityàgatamityupàdhirvyarthaü evetyata àha -- na ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhakata -ga.ña. 2.ràttada-ña.rà. 3.dherabhàvàt-ka. dheravatàràt-ga.ña.rà. 4.dhã hetuþ prati-ga.ña.rà. 5.ptidhãpra- ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- udher-dåkatà-bãjam) upàdhivàdaþ pu - 119. --------------------------------------------------------------------------- naca tarkàj¤ànada÷àyàü tarkàbhàvaj¤ànaniyamaþ/ aniyatasàmagrãkatvàt// tasmàdupàdhirvipratipattitaþ pràgavyàpterunnàyakaþ/ anantaraü tu pratipakùasya / evaü ca anuvyàkhyàne -- "sàdhyavyàpakavailomyamavyàptiþ sàdhanasya ce"tyupàdheravyàptyantarbhàvasyoktatvàt, pramàõalakùaõe tu 1 sa evopàdhidoùopãti pratirodhàntarbhàvasyoktatvàdvirodha iti nirastam/ da÷àbhedenobhayasaübhavàt// ata evasudhàyàmavyàptiþ sàdhanasya cetyanuvyàkhyànastha ca÷abdena pratirodhopi saügçhãta ityuktam/ etadevàbhipretya paddhatau upàdhirvipratipatteþ pràgavyàptyunnàyakaþ vipratipatyuttarakàlaü 2 pratipakùonnàyako bhavatãtyuktam/ yattu pramàõalakùaõañãkàyàü sa eveti målasthaivakàrasya vyabhicàra 3 vàrakatvena vyàkhyànaü tadapi -- --------------------------------------------------------------------------- sa eveti// pratipakùa evetyarthaþ// vyabhicàravàrakatveneti// vyabhicàrasyaiva 4 vyàptitvena pratipakùa evopàdhidoùo na tvavyàptariti pràptatvàdvirodha iti ÷aïkàbhipràyaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.tupadaüna-ga.ña.rà. 2.lantupra-ka.ga.ña.rà. 3.ravyàvacchedakatvena -ña. 4.và vyàpti -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 120. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vipratipatyanantaraü tavdyavacchedakatvaparamiti na tadvirodhopãti 1 // ityupàdherdåùakatàbãjam // 10// --------------------------------------------------------------------------- vipratipatya 2 nantaramiti// anumànapravçttyuttarakàlamavyàptirnetyabhipràya ityarthaþ// ityupàdherdåùakatàbãjam // 10 // --------------------------------------------------------------------------- atha tàrkikoktatçtãyaj¤ànaniyamabhaïgaþ // 11 // athànumitikàraõaü j¤ànamucyate/ atra kecit -- dhåmàgnyormahànasàdau vyàptiü gçhãtavataþ àdau pakùe dhåmaj¤ànam/ atha vyàptismaraõam/ anantaramayaü dhåmo vahnivyàpya iti -- --------------------------------------------------------------------------- "anumà yuktirevoktà vyàptireva tu sàsmçtà"iti yuktipàdãyànuvyàkhyànasudhoktiü 3 vivçõvàna àha -- atheti// vyàptisvaråpaj¤ànopàyatatpratibandhakoktyanantaramavasarapràptamityarthaþ/ kecit -- tàrkikàþ/ pakùadharme vyàptivi÷iùñaj¤ànaü tadanantaraü vi÷iùñavai÷iùñyaj¤ànaü veti paràmar÷avàde 4 maõyukteràha -- aü dhåmovahnivyàpya iti vetyàdi // --------------------------------------------------------------------------- 1.itipadaüna-ga.ña.rà. 2,tyantara-ña.óa. 3.ktaü vi-ña.óa. 4.dama-ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- tàkta-tçj¤à-nimaïgaþ) paràmar÷avàdaþ pu - 121. --------------------------------------------------------------------------- vahnivyàpyadhåmavànayamiti và vyàptipakùadharmatàvi÷iùñadhåmaviùayakaü pratisandhànàtmakaü liïgaparàmar÷asaüj¤akaü tçtãyaü j¤ànaü tadevànumitijanakamityàhuþ/ tanna/ yatra hi liïgadar÷anàdeva vyàptismçtistatreyaü 1 prakriyà/ yatra tu liïgadar÷anaü vinaivàdçùñàdihetvantareõàtpavacanena và vyàptismçtistatra dvitãyameva liïgadar÷anaü vyàptismçtisahitàtsannikarùàdevoktapratisandhànàtkamudeùyati/ soyamiti pratyabhij¤àvaditi kiü tçtãyaj¤ànena// taduktaü sudhàyàm -- nàva÷yaübhàvinãyaü prakriyeti// iti tàrkikoktatçtãyaj¤ànaniyamabhaïgaþ // 11 // --------------------------------------------------------------------------- tçtãyaj¤ànamiti// vyàptigrahada÷àyàü liïgadar÷anaü prathamaü pa÷càtparvatàdau liïgadar÷anaü dvitãyaü vyàptivi÷iùñaliïgaj¤ànaü tçtãyamiti tçtãyaj¤ànamityuktam// sannikarùàditi// cakùurdhåmàdisaübandhàdityarthaþ/ tathà ca kadàciddvitãyamapi paràmar÷aråpaü jàtamiti kiü tçtãyaniyamenetyarthaþ// iti tàrkikoktatçtãyaj¤ànaniyamabhaïgaþ // 11 // --------------------------------------------------------------------------- 1. traiveyaü - ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu -122. nyàyadãpuyatatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ -------------------------------------------------------------------------- atha pràbhàkaroktaj¤ànadvayahetutvabhaïgaþ // 12 // pràbhàkaràstu -- dhåmo vahnivyàpya iti smçtiþ parvata÷cadhåmavà 1 niti j¤ànadvayamevànumitihetuþ/ j¤ànadvayànumityormadhye vi÷iùñaj¤àne mànàbhàvàt/ j¤ànadvayasya 2 svaråpaü pårvabhàvitvaü niyama÷ca këpta eva/ vi÷iùñaj¤ànavàdinàpi taddhetutvena j¤ànadvayasvãkàràt/ anyathà siddhimàtraü kalpyam/ vi÷iùñaj¤àne 3 catuùñayaü kalpyamiti gauravam/ -------------------------------------------------------------------------- atha pràbhàkaroktaj¤ànadvayahetutvabhaïgaþ // 12 // vyàptireva tu sà smçtetyetavdyàkhyànasudhàyàü tadanyo na manyata ityàdinokte pràbhàkaramatataddåùaõe vivçõvàna àha -- pràbhàkaràstviti// ityàhurityanvayaþ/ paràmar÷avàdapårvapakùe maõyuktaü niùkçùyànuvadati-- dhåma iti// j¤ànadvayameva smçtyanubhavaråpaj¤ànadvayamevetyarthaþ/ nanu j¤ànadvayànantarabhàvino 'nutipårvabhàvino vyàptivi÷iùñapakùadharmatàj¤ànasya kuto na hetutvamityatastatsvaråpameva nabhonalinàyitamityàha -- j¤ànadvayeti// j¤ànadvayasya kàraõatve gauravaü vi÷iùñaj¤ànasya hetutve làghavamityato viparãtameva làghavamityàha -- j¤ànadvayasyeti// niyama iti// anumityavyabhicàra ityarthaþ/ kathaü tritayaü këptamityata àha -- vi÷iùñeti// ananyatheti// vi÷iùñaj¤ànaråpaparàmar÷ànupakùãõatayànumityekopakùãõatvamàtraü kalpyamityarthaþ/ -------------------------------------------------------------------------- 1.nityamanubha iti-ga.ña.rà. 2.syahisva-ka.ga.ña.rà. 3.ne tu ca -ga.rà. -------------------------------------------------------------------------- pràkta-j¤àdva-hetvaïgaþ) paràmar÷avàdaþ pu - 123. -------------------------------------------------------------------------- etena j¤ànadvayàdapyekasya vi÷iùñaj¤ànasya kàraõatvaü laghviti nirastam/ vi÷iùñaj¤ànasyaivàsiddheþ/ vastudvaye yugapadupasthite hi làghavagauravacintetyàhuþ// tanna/ pratyabhij¤àvadanumityàdivaccànubhavasiddhasya vi÷iùñaj¤ànasya taddhetubhåtaj¤ànadvayenàpalàpe pratyabhij¤àyàstattàsmçtãdantànubhavaråpaj¤ànadvayenànumitervahnismçtiparvatànubhavaråpaj¤ànadvayena vyàptij¤ànasya taddhetubhåtasahacàràdij¤ànena tvaduktaj¤ànadvayasya ca tatkaraõenàpalàpaprasaïgàt/ bhavati hi tvanmate bhamasthale 2 'saüsargàgrahasahakçtena grahaõasmaraõaråpaj¤ànadvayene 3 daü råpyamiti vi÷iùñavyavahàravatpratyabhij¤àsthale 'numitisthale càsaüsargàgrahasahakçtenoktaj¤ànadvayena soyamiti vyavahàraþ parvato 4 gnimànityàdivyàvahàrà÷ca/ anyathà bhàntirapi svãkàryà// --------------------------------------------------------------------------- ekasya kàraõatvakalpanaü laghvityata àha -- eteneti// vi÷iùñaj¤ànameva netyetanniràha-- pratyabhij¤àvadityàdinà// pratyabhij¤àyà ityàdi ùaùñhyantànàmapalàpaprasaïgàdityanvayaþ/ sahacàràdãtyàdipadena vyabhicàràbhàvaj¤ànagrahaþ/ vi÷iùñavyàvahàrànyathànupapatyà pratyabhij¤àderekatvaü siddhamityata àha -- saübhavati hãti// anyatheti// vi÷iùñavyàvahàrabalena vi÷eùaõavi÷eùyatatsabandhaviùayakaråpavi÷iùñaj¤ànàïgãkàre vi÷iùñaviùayakaikaj¤ànaråpà bhràntiþ svãkàryetyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.nàvyà -ga.rà. 2.agçhãtàsaüsargagrahaõasma -ga.ña.rà. 3.'dvayena' ityàdhikaþ 'soyamitivyavahà' iti paryanto granthaþ nàsti- ga.rà. 4.tovahnimà -rà. --------------------------------------------------------------------------- pu -124. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca vyàptij¤ànaü tvanmate sàmànyapratyàsatterabhàvàtsannikçùñadhåmavyaktimàtraviùaya 1 kam/ pakùadharmaj¤ànaü tvagçhãtavyàptikadhåmaviùaya 2 kam/ evaü ca ki¤citprameyaü vahnivyàpyaü parvata÷ca prameyavàniti j¤ànadvayamiva ka÷ciddåmo vyàpyaþ parvata÷ca dhåmavàniti vi÷iùñakalitaü parasparavàrtànabhij¤aü j¤ànadvayamapi nànumitihetuþ// na ca prameyatvaü vahnivyàpyatàvacchedakatvena na gçhãtaü dhåmatvaü tu tadavacchedakatvena gçhãtamiti vaiùamyamiti vàcyam/ vyàpyatàvacchedakatvaü hi vyàpyatvena saha vyàptiþ/ anyasya prakçtànupayogàt/ --------------------------------------------------------------------------- nanu saüvàdabalàtpratyabhij¤àdau vi÷iùñaikaj¤ànatvamupeyam/ na tu bhamasthala iti vadantaü pratyàha -- ki¤ceti// yadvà vi÷iùñaj¤ànàstitvaü samarthya paràbhipreta 3 j¤ànadvayahetutvaü niràha-- ki¤ceti// athavà pårvaü parvatàdiniùñhadhåmavyaktivi÷eùaõatvena vyàpteragrahàdanyatra gçhãtavyàptivi÷iùñaj¤ànamanyatra kathamutpattumarhami 4 tyatastarhi j¤ànadvayasyàpi hetutànàpattirityàhi -- ki¤ceti// sannikçùñadhåmeti// mahànasãyadhåmavyaktimàtretyarthaþ/ anyasyeti// anyånànadhikade÷avçttitvàderityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.yat -ka.ga.rà. 2.yam-ka.ga.ña.rà. 3.taü j¤à-ñha.bhimata j¤à-óa. 4.tãtya-ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pràkta-j¤àdva-hetvaïgaþ) paràmar÷avàdaþ pu - 125. --------------------------------------------------------------------------- na ca vyàptigrahaõakàle dhåmasyàgnineva dhåmatvasya dhåmaniùñhayà vahnivyàptyà saha vyàptirgçhãtà/ evaü ca pakùadharme dhåme vyàptigrahaprastàvoktarãtyà vyàptigrahasàmagrãsatvepi vyàptiü na pa÷yasi, pa÷yasi tu vyàptidhåmatvayorvyàptigrahasàmagrãvirahe 1 vyàptimiti nånaü te 2 tu ceravilocane// etadevàbhipretyoktaü sudhàyàm/ na khalu vi÷akalite vyàptismçtipakùadharmatàj¤àne bhavayato 'numitiriti/ vi÷akalite bhinnaviùaya ityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- sarvadhåmavyaktiniùñhavyàpterekatve mànàbhàvena nànàtve 'va÷yaübhàvini dhåmatvasya tadanadhikade÷avçttitvàbhàvà 3 davacchittipratyayajanakatvàderjanakatvasya vyàptigarbhatayà'tmà÷rayàpàtàcceti bhàvaþ/ yadvàvacchedakaü hyanumityupayogitayàbhyupeyam/ tacca dhåmatvàdervyàptivyàpyatvaråpatve dhåmadar÷ane sati vyàptismçtidvàrànumityupayogi/ na tva 4 dhikade÷avçttãtvàdi 5/ tajj¤ànena vyaptismçtau bãjàbhàvàdityarthaþ/ uktarãtyà vyàptigrahasàmagrãti// sàdç÷yàdiråpasàmagrãsatvepãtyarthaþ/ cature ku÷ale ityupahàsaþ/ uktamiti// vyàptireva tu sà smçtetyetadvyàkhyàvasare yuktipàde // --------------------------------------------------------------------------- 1.hepi- vyà- ña.rà. 2. te rucire vi-ka. te cature vi -ga.ña.rà. 3.vàttada -ñha. 4.tvanadhika -óa. 5.dãtaratajj¤à -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 126. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca vi÷iùñaj¤ànàbhàve vyàptij¤ànasya 1 karaõatvaü na syàt/ nirvyàpàratvàt/ na ca tarko vyàpàraþ/ tasyàsàrvatrikatvàt/ nàpi pakùadharmatàj¤ànaü vyàpàraþ/ tasya vyàptij¤ànà 2 janyatvàt/ vi÷iùñaj¤ànasya tu tajjanyatvàt// etadapyuktaü vi÷akalita iti/ parasparaü janyajanakabhàvarahite ityarthaþ// api ca saü÷ayànantarabhàvavi÷eùadar÷anajanyapratyakùasthale karacaraõàdau puruùatvavyàptismçtiþ pakùadharmatàj¤ànaü càstãti tvanmatenumitiþ syàt/ 3 asmanmate tu vi÷iùñaj¤ànàbhàvàdanumitiryuktà/ evaü ca tvanmate pratyaj¤asàmagryà atràkëpta 4 sàmagrãto balavatvaü ca na kalpyam// --------------------------------------------------------------------------- tvadaïgãkçtavyàptij¤ànakaraõatvabalàdapi vi÷iùñaj¤ànaü madhye kàraõatvenopeyamityàha-- ki¤ca vi÷iùñaj¤ànàbhàva iti// asàrvatrikatvàditi// saü÷asthala eva tarkàvatàrasyoktatvàditi bhàvaþ/ vyàptij¤ànajanyatvàditi// tajjanyajanakatve sati tajjanyasyaivavyàpàratvàditi bhàvaþ/ anvayavyabhicàràcca na j¤ànadvayasya hetutvam/ vi÷iùñaj¤ànasya hetutve tu na vyàbhicàra iti bhàvenàha -- api ceti// vi÷iùñaj¤ànahetutvàïgãkàre 'nvayadapyanukålitamityàha-- evaü ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.kàra-ka.ña. 2.na ja -ga.ña. 3. manma -ka.ga.ña.rà. 4.ptamanumiti sà -ka.ga. anyatràkëptamanu-ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pràkta-j¤àdva-hetvaïgaþ) paràmar÷avàdaþ pu - 127. --------------------------------------------------------------------------- etadapyuktaü -- vi÷akalita iti/ iktasthale 'numitiü vinàpi sthite ityarthaþ/ kiü ca tvadukte j¤ànadvaye satyapi pakùaniùñhadhåmo 1 vahnivyàpto neti viparyaye saü÷aye và satyanumityadar÷anàttayoranumitipratibandhatakatà tàvadvaktavyà/ j¤ànasya ca j¤ànapratibandhakatvaü virodhiviùayatvenaiva/ tacca dvedhà/ sàkùàdanumitiviùayavirodhiviùatvena và, tajjanakaj¤ànaviùayavirodhiviùaya 2 tvena và/ tatràdyaþ prakçte na saübhavati/ vyàpyabhedabhramasya bàdhavadanumitigràhyavahnyabhàvàviùaya 2 tvàt/ tathàca vyabhicàraj¤ànasyànumitihetuvyàpti 3 vighañaneneva vyàpyabhedabhramasyàpyanumitihetuvyàpyàbhedaj¤ànavighañanenaivànumitipratibandhakatvaü vàcyamiti siddhaü vyàpyàbhedaj¤ànasyànumitihetutvam// --------------------------------------------------------------------------- sthite ityartha iti// tathà ca tàdç÷e vyàptismçtipakùadharmatàj¤àne bhàvayato nànumitiriti samagravàkyàrtha iti bhàvaþ// vyàpyabhedaviùayakaviparyayàdeþ pratibandhakatvànyathànupapatyàpi vi÷iùñaj¤ànahetutvasiddhiri 4 tyàha-- kiü ca tvadukte iti// j¤ànasya ceti// vyàpyabhedagocaraviparyayàdiråpaj¤ànasya cetyarthaþ/ vyàpyabhedeti// vyàpye dhåme vyàpyo neti vyàpyo và na vetãti vyàpyabhedabhramasyetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.dharmo vihnivyàpyo ne - ga.ña.rà. 2.yakatvà-ña.rà. 3.j¤ànapadamadhikam -ña.rà. 4.tyata à- ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 128. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- yadi ca virodhyaviùayakamapi j¤ànaü maõyàdivadvirodhi tarhyupàdhinà vyabhicàro nonnãyate/ kintu maõyàdyabhàvo dàha iva upàdhij¤ànàbhàva evànumito hetuþ syàt// na cànumitisàmagryà balavatvàjj¤ànadvaye satyanumitirevotpadya 2 te/ na tu pratyakùo vyapyabhedabhrama iti vàcyam/ tasyà balavatvàsaümateþ// ki¤ca yatra tvaduktaj¤ànadvayànantaraü bhedabhramastatraivamastu/ yatra 3 dhåmo vahnivyàpyaþ parvatãyadhåma÷ca vahnyavyàpya iti 4 pakùadharmatàj¤ànameva bhedaviùayaü tvanmate vyàptyavyàptyorbhinna 5 viùayatvenàvirodhàt tatra bhedaj¤ànàtpårvaü anumitisàmagryabhàvena tayà --------------------------------------------------------------------------- prakà 6 ràntarema pratibandhakatvacodyamanådya niràha-- yadi ceti// nanu -- vyàpyabhedabhrama eva nàsti yasya pratibandhakatvabalena vi÷iùñaj¤ànahetutvasiddhirityà÷aïkàü niràha-- na cànumitãti// abhyupetyàpi balavatvamanumitisàmagryabhàvasthale viparyayàdibalàdvi÷iùñaj¤ànahetutvasiddhirityàha-- ki¤ca yatreti// evamastviti// anumitisamàgrãbalavatvena vyàpyabhedabhramànutpàdostvityarthaþ/ dhåma iti// vyàptigrahaõasthalãya ityarthaþ/ virodhàtkathamevaü bhrama ityata àha-- tvanmata iti// sàmànyapratyàsatteranaïgãkàreõa parvataniùñhadhåme vyàptegraheõa tatra vyàpye 7 bhedabhrame bàdhakàbhàvàt// --------------------------------------------------------------------------- 1.tarhe -ña.rà. 2.dyeta -ga.rà. 3.trasu dhå-rà.ka. 4.j¤ànapadamadhikam- rà. 5.nna niùñhatvenà -ña.rà. 6.pramàõànta -óa. 7.pyabhe- ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pràkta-j¤àdva-hetvaïgaþ) paràmar÷avàdaþ pu - 129. --------------------------------------------------------------------------- 1 na pratibandho yuktaþ// na ca dhåmatvaj¤ànaråpasya và dhåmo vahnivyàpya iti j¤ànaråpasya và vi÷eùadar÷anasya satvànna vyàpyabhedabhrama iti vàcyam/ svaråpeõa dhåmatvaj¤ànasyàvirodhitvàt/ vyàptivyàpyatvena j¤ànasya tu virodhitve 2 tasyàyaü dhåmavàniti pakùadharmatàj¤àne 'bhàvàt/ dhåmo vahnivyàpya iti j¤ànasya ca tvanmate bhinnaviùayakatvenàpratibandhakatvàt/ na ca bhinnaviùayakatvepi samànaprakàrakatvamàtreõa pratibandhakatvam/ prameyaü ghañavaditi j¤ànena prameye gçhe ghaño neti dhãpratibandhàpàtàt// etadapyuktaü vi÷akita iti 3/ vyàpya 4 bhrameõa pratibaddhe ityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- sàmagryabhàvepi vi÷eùadar÷anameva bhramapratibandhakamityà÷aïkya niràha-- na ca dhåmatveti// 5 samànaprakàrakatveti// dhåmo vahnivyàpya iti j¤ànasya parvatãdhåma÷ya vyàpyo netyasya ca dhåmatvaprakàrakatvàtpratibadhyapratibandhakabhàva ityarthaþ/ màtrapadena ca samànavi÷eùyakatvaü vyàvartyate/ ityartha iti/ samagavàkyàrthaþ pårvavaddraùñavyaþ/ kvacidvi÷iùñaj¤ànasya hetutàyàþ këptatvàdanyatràpi tathetibhàvena tasya kviciddhetutvamàha-- api ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1. na padaü yuktapadàtpràgasti-ka.ga.ña.rà. 2.tvepita-ga.ña.rà. 3.te iti -ga.ña.ràya 4.bhedapadamadhikam-ka.ga.ña.rà. 5.dhåmatvaj¤ànaråpasyetyarthaþ ityadhikam-ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 130. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- api ca yatra dhåmadar÷anaü vinàpi ÷abdàdinà vyaptismçtimataþ puüsaþ smçtavyàptisannikçùñadhåmatva 1 yorvai÷iùñyaü pratyakùaj¤ànena vahnivyàpyadhåmavànayamiti ÷àbdaj¤ànena ca yugapadeva gçhyate tatràpyanumitistàvaddç÷yate/ tatra ca vyàpyatvaprakàrakapakùadharmatàj¤ànatvenaiva hetutà vàcyà/ làghavàt/ vyàpyatàvacchedakatvasya vyàpyatàgarbhitatvena vyàpyatàyà àva÷yakatvàcca/ na tu vyàpyatàvacchedakaprakàrakapakùadhmatàj¤ànatvena / gauravàt/ anàva÷katvàcca// --------------------------------------------------------------------------- j¤ànadvayaråpànumitisàmagrã paràbhimatà vaktuü dhåmadar÷anaü vinàpãtyuktam// smçteti// smçtavyàpti÷ca sannikçùñadhåma÷ca tayorityarthaþ// nanu tatràpyanumitidha÷àyàü tàvatà vi÷iùñaj¤ànatvena na hetutà kintu vyàpyatàvacchedakaprakàrakapakùadhmatàj¤ànatvenaiva / tathàca j¤ànadvayasthala ivàsmadabhimatakàraõatàvacchedakaü tatràpyakùatamevetyata àha-- tatra ceti// bhavatpakùepi vyàpyatvaj¤ànamàva÷yakamityàha-- vyàpyateti// avacchedakatvaü hi vyàpyatveneha vyàptiranyasyànupayogàdityuktadi÷à vyàpyatàgarbhitatvanetyarthaþ/ evakàravyàvartyamàha-- natviti// anàva÷yakatvàcceti// yathà 2 vyàpyatàvacchedakatvaj¤àne vyàpyatvaj¤ànamàva÷yakam -- --------------------------------------------------------------------------- 1.mayorvai-ga.ña.rà. 2.yathà avacche-ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pràkta-j¤àdva-hetvaïgaþ) paràmar÷avàdaþ pu - 131. --------------------------------------------------------------------------- nanu vyàptàvapi vyàptirahitàvçttitvaråpaü vyàpyatàvacchedakatmastãti vyàpyatàvacchedakaü 1 tvaprakàrakatvaü sàmànyaü vyàptayàprakàrakatvaü tu vi÷eùaþ na ca sàmànyasya prayojakatvasambhave vi÷eùasya tadyuktamiti cenna/ vyàpyau tu 2 tvaduktasya vyàpyatàvacchedakatvasya satvepi vyàptitvena 3 j¤ànamàtreõànimitidar÷anena vyàpyatàvacchedakatvena vyàptij¤ànasyànumityahetutvàt/ tvayau 1 pàdhikadharma 5 råpasya vyàpàratvasya sàmànyatvepi tadvihàya làghavena jàtiråpakçtitvasyaivàkhyàta÷akyatàvacchedakatvasvãkàràcca// etadapyuktaü sudhàyàm -- yadà tu gçhãtavyàptervinàpi -- --------------------------------------------------------------------------- vyàpyatàvacchedakaprakàrakatva 6 j¤ànamàva÷yakam/ dhåmatvena dhåmasyaråpavi÷eùyakavyàpyatvaprakàrakaj¤ànaviùaye tadanuprave÷àbhàvàditi bhàvaþ/ tadanuprave÷àmà÷aïkate-- nanviti // vyàptirahite pàùàõàdàvavçttitvamityarthaþ/ sàmànyamiti// vyàpyatvaprakàrakaj¤ànaviùaye vyàptàvapi satvàditi bhàvaþ// vi÷eùa iti// ayaü 7 dhåmavànityàdivyàpyatàvacchedakadhåmatvaprakàrake j¤àne vyàpyatvaprakàrakatvàbhàvàditi bhàvaþ/ sàmànyavi÷eùàbhàve satyapi làghavàdvi÷eùasyaiva prayojakatvaü vàcyamiti bhàvenàha-- tvayeti// etadapyuktamiti// yuktipàda evàpicetyàdinoktaüprameyamuktamityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.kapra- ka.ña.rà. 2.tu itina-ga.ña.rà. 3.pyatvena-ka. ptatvena-rà. 4.yàsau -ka.gar. 5.masya vyàpyatvasya-ga.rà. 6.kaj¤ànatvamityasti-ñha. j¤ànapadaü -na.ña. 7.ya¤cadhå -óa. --------------------------------------------------------------------------- pu -132. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- liïgadar÷anàdva 1 hnyàdinaiva vyàptismçtiriti// nana yatra liïgapakùàdikamasannikçùñamatãndriyaü và tatra kathaü paràmar÷aþ, pratyakùasyàsambhavàt ànumànikatve cànavasthànàditi cettavàpi kathaü tatra pakùatàj¤ànam/ kathaü ca sa parvato vahnivyàpyadhåmavàn paramàõurnityatvavyàpyaniravayavadravyatvavàniti j¤ànaü tathà vyavahàra÷ca// nanu tatra kavikàvyà 2 dinirmàõahetubhåtaj¤ànavanmànasameva pakùadharmatàj¤ànam/ --------------------------------------------------------------------------- vi÷iùñaj¤ànahetutàvàde kvacitsàmagryabhàvena tadutpattibàdhakamà÷aïkya pratibandyottarayati -- nanvityàdinà // tavàpãti// j¤ànadvayahetutàvàdinopãtyarthaþ/ nyàyamatà÷ayenàha-- katha¤ceti// yadvà tanmatepi kvacidvi÷iùñaj¤ànasatvasyoktadi÷àïgãkàràttadà÷ayeneyamuktiþ/ paramàõuriti// katha¤cetyanukarùaþ/ tatheti// vyàpyadhåmavànityàdivyavahàra÷cetyarthaþ/ tàdç÷aj¤ànasàdhyatvàdvyavahàrasyeti bhàvaþ/ maõyuktadi÷à paramukhenottaraü vàcayitvà samamityàha-- nanviti// kaveþ kàvyanirmàõahetubhåtaj¤ànaü yathà mànasaü tathà mànàntaropanãte parvate mànàntaropanãtadhåmasaüsargaråpapakùadharmatàj¤ànaü mànasaü vyàptismaraõadhåmavatvaj¤ànàbhyàü sahakçtena manasà ca vyàpyadhåmavànitij¤ànaü nityatvasmçtimato niravayavatvopanàyakena tadupanaye ca paramàõåpanàyakena paramàõau copanãte manasà nityatvavyàpyaniravayavatvavànitij¤ànamastvityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.dvacanàdinai -- rà. 2.àdipadaü na-ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pràkta-j¤àtva-hetvaïgaþ) paràmar÷avàdaþ pu - 133. --------------------------------------------------------------------------- yadvànumànikatvepi kvacit smçtau kvacicchabde kvacitpratyakùe paryavasànànnànavastheti cetsamaü paràmar÷opi/ tasmàdvi÷iùñaj¤ànamevànumitihetuþ// iti pràbhàkaroktaj¤ànadvayahetutvabhaïgaþ // 12 // --------------------------------------------------------------------------- nanvevaü manaso bahirthapramàhetutve 1 tadupanàyakaj¤ànasya pramàõàntaratvaü syàt/ yadasàdhàraõaü kàraõamàsàdya mano bahirgocarapramàü janayati tatpramàõàntaramiti niyamàditi cenna/ indriyàdeþ sannikarùàdivadupa 2 nayasya niyatavyàpàràbhàvena pramàyàmakàraõatvàdityàhuþ/ anumànena vàstu pakùadharmatàj¤ànàdi / tàvatà nànavasthà / tajjanakànumàne pakùadharmatàdij¤ànasya smçtiråpatvena 3 vàptavàkyaråpa÷abdajanyatvena và pratyakùajanyatvena vopapatterityàha-- ànumànikatvepãti// pakùadharmatàdij¤ànasyetyanukarùaþ/ ata evapaddhatau na ca 4 tathàpyanumànasya vyàptyapekùayànavasthà/ antataþ pratyakùàgamamålatvàdityuktamiti bhàvaþ // iti pràbhàkaroktaj¤ànadvayahetutvabhaïgaþ // 12 // --------------------------------------------------------------------------- 1.taditi nàsti-ña.ñha.óa. 2.nàyakasya- óa. 3.và iti na -óa. 4.caitasyàpya -ñha. na ca tasyàpya -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 134. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- atha maõyuktaparàmar÷aprakriyàbhaïgaþ // 13 // maõau tvaüyamàloko 1 dhåmo và ubhayathàpi vahnivyàpya iti j¤ànàttàvadanumitirdç÷yate/ tatra 2 vyàpyatàvacchedakaprakàrakaü pakùadharmatàj¤ànaü na saübhavati/ avacchedakayordhåmatvàlokatvayorani÷cayàt/ ni÷citasya 3 tadanyànyatvasya gauraveõa vyabhicàràvàrakavi÷eùaõatvena cànavacchedakatvàt/ ityuktam/ tanna/ vyàpyatàvacchedakapadena vyàptiniyatadharmasya vivakùitatvàt/ anyataratve ca gauravàdau satyapi vyàptirnaiyatyaråpasya vyàptyavacchedakatvasyànapàyàt/ na hi gurvityetàvatà niyatamapyaniyataü bhavati/ --------------------------------------------------------------------------- atha maõyuktaparàmar÷aprakriyàbhaïgaþ// 13 // paràmar÷avàdasiddhàntoktapràbhàkarakhaõóanaprakàramanuvadati-- maõautviti// ityuktamityanvayaþ/ tadanyànyatvasyeti// dhåmàlokàbhyàü yadanyat tadanyatvasyetyarthaþ/ vyabhicàreti// dhåmàlokànyànyavatvàdityatra dhåmavatvàdàlokavatvàdityekaikahetåktau vyabhicàràbhàvàdvyabhicàravàrakasyaiva sàrthakyàditi bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.và ityadhikam -ga.ña.rà. 2.tracavyà-ka.ña.rà. 3.sya cata-ka.rà. --------------------------------------------------------------------------- makta-par÷a-prayàïgaþ) paràmar÷avàdaþ pu - 135. --------------------------------------------------------------------------- nãladhåmàdau dhåmànyà 1 nyàdau ca vaiyarthyameva doùaþ/ prakçte tu saüdigdhàsiddhivàrakatvànna vaiyarthyamapi// ki¤cànyataratvaj¤ànasya tvayàpi vyàptigràhakapratyakùasahakàritvaü svãkçtam/ sahakàritvaü ca na bhåyodar÷anàdivatsvaråpeõa / kiü tvanyataratvasya vyàptivyàpyatayà taddar÷anatvenaiveti kathamanyataratvasya vyàptivyàpyatvàgrahaþ// --------------------------------------------------------------------------- gurudharmatayà vyàptigrahànupayuktavi÷eùaõatvena cetyartha ityapyàhuþ/ anyànyatva ityasyàrthànuvàdo 'nyataratve ceti// nanvevaü parvatognimànnãladhåmavatvàddhåmànyavatvàdityàdiprayogopi sàdhuþ syàt/ nãladhåmatvàdergurutvepi vyàptiniyatatvena vyàpyatàvacchedakatvànapàyàdityata àha-- nãleti// saüdigdheti// dhåmavatvàditi và àlokavatvàditi voktàvanyatarasatvasyàni÷cayàditi bhàvaþ/ tvayàpãti// gurorapyanyànyatvaj¤ànasya vi÷eùadar÷anatvena pratyakùasahakàritvàdanyànyatvaj¤ànaü tatra vyàpyatàj¤ànopakùãõamiti maõàvukteti bhàvaþ// ata eva maõàvetadarucyàpicetyàdinà pràgasmaduktapakùa eva ki¤ca vahnivyàpyavànayamiti ÷àbdaj¤àna ityàdinopanyastaiti dhyeyam/ yadapi saü÷ayasthale 'nyànyatvani÷cayamupetya vyàpyatvaj¤ànopakùãõatvavacanam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.nyatvàdau - ka.ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 136. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- kecittu -- dhåma 1 tvàlokatvàbhyàü sandhigdhe vastuni dhåmàlokànyebhyonyatvameva durgraham/ na hi sàdhanà÷rayayoranyataratvamityàdau sàdhanà÷rayayoþ sàdhanatvà÷rayatvà 2 j¤àne tadanyebhyonyatvaü gçhyata ityàhuþ/ 3 tasmànna maõyuktaü yuktam// iti maõyuktaparàmar÷aprakriyàbhaïgaþ// 13 // --------------------------------------------------------------------------- tadapyuktamityàha -- kecitviti// pratiyogitàvacchedakaprakàreõa pratiyoginoni÷cayate tadanyonyàbhàvasya dirj¤ànatvàditi bhàvaþ// iti maõyuktaparàmar÷ahetutvaprakriyàbhaïgaþ// 13 // --------------------------------------------------------------------------- atha vyàpakatvaparàmar÷asyànumitihetutvabhaïgaþ // 14 // nanu -- hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvà 4 pratiyogisàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàpyatvam/ tacca vyàpakatvagarbhitamiti làghavàtparvatavçttidhåmavyàpako vahniriti vyàpakatvaparàmar÷a evànumitihetuþ/ --------------------------------------------------------------------------- atha vyàpakatvaparàmar÷asyànumitihetutvabhaïgaþ// 14 // maõau paràmar÷avàdànte"anye tvi"tyàdinopanyastamekade÷imatamapyà÷aïkya niràha -- nanvityàdinà // vyàpakatveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.màlo -rà. 2.tvàni÷caye-ka. 3.tasmàdityàdi nàsti-ga.ña. 4.vapra -ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- lipar÷asya-katvam) paràmar÷avàdaþ pu - 137. --------------------------------------------------------------------------- na tu vahnivyàpyadhåmavànaparvata iti vyàpya 1 tva paràmar÷a iti cenna/ manmate sàdhyarahitàvçttitvaråpàyà anyathànupapattiråpàyà và vyàptervyàpakatvàgarbhitatvena gauravàbhàvàt// yadyapi sàdhyarahitàvçttitvaj¤ànaü sàdhyaü vinànupapattij¤ànaü 2 và sàdhyatvaråpavyàpakatvena j¤ànaü vinànupapannam/ tathàpi dhåmajàtãyasya vahnijàtãyarahitàvçttitvaj¤ànaü ca 3 vahnijàtãyaü vinànupapattij¤ànaü ca vahnitvena vahnij¤ànamevàpekùate/ na tu vyàpakatveneti na gauravam// iti vyàpakatvaparàmar÷asyànumitihetutvabhaïgaþ// 14 a // uktaråpàbhàvàpratiyogitvasya vyàpakatvàttadgarbhitamityarthaþ// sàdhyarahiteti// sàdhyarahite 'vçttitvamityarthaþ// anyatheti// sàdhyena vinàsaübhavaråpàyà vetyarthaþ// iti vyàpakatvaparàmar÷asyànumitihetutvabhaïgaþ // 14// --------------------------------------------------------------------------- atha liïgaparàmar÷asya karaõatvam // 14 à // liïgaj¤ànameva karaõam/ na tu liïgam/ --------------------------------------------------------------------------- atha liïgaparàmar÷asya karaõatvam // 15 // yattu maõau liïgakaraõatàvàde liïgaparàmar÷aþ karaõaü na tu paràmç÷yamànaü liïgamityuktam/ tadasmàkamanumatameva / kiü tu paràmar÷a ityatra tçtãyaj¤ànatvameva nàbhimatamiti bhàvenàha -- liïgaj¤ànameveti // liïgapadena vyàpyamucyate/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ptatva-ga.rà. 2.naü ca sàdhyaj¤ànaü vinànupa-ga.ña.rà. 3.capadaü na-ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 138. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- sa tadà vahnimàn tadà dhåmavatvàdityàdau dhåmàbhàve 'pi tajj¤ànenaivànumatidar÷anàt/ na ca tatra 1 dhåmadhvaüsàdikaü liïgàntaramastãti vàcyam/ tasyàparàmar÷àt/ aparàmç÷yamànasya hetutve ca mànàbhàvàt/ ata evoktaü sudhàyàm--"na ca dhåmàdikamevànumitirna kiü nàma tajj¤àna"miti// iti liïgaparàmar÷asya karaõatvam// 14 à // --------------------------------------------------------------------------- pratyakùeõànumànena ÷abdena và jàtaü yalliïgaj¤ànaü tadityarthaþ/ vyaptivi÷iùñaliïgaj¤ànamevetyarthaþ// sa iti// parvatàdiþ/ ata evoktaü sudhàyàmiti// pratyakùavacca pràmàõyamityetavdyàkhyànasudhàyàmityarthaþ// upalakùaõametat/ anyathàkhyàtivàdisiddhànte liïgaj¤ànya karaõatayàbhyupagatatvàditi 2 sudhoktirapi gràhyà/ yattu paddhatau liïgasya samyagj¤ànaü và samyagj¤ànataü và liïgamityuktam/ tatvabhyupagamavàdena và liïgasatvasthalàbhipràyeõa và neyam/ vastutastu vyàptiprakàramanusçtyànumitiü janayatãtyatraiva tàtparyàdanà 3 sthayaktàvapi sudhànurodhà 4 lliïgaj¤àna 5 eva tàtparyamiti bhàvaþ/ asminpakùe kriyàyogavyavacchinnatvameva karaõatvaü na savyàpàratvamityeke/ liïgaj¤ànaü karaõaü tajjanyàvyàptismçtiryàvyàpàraþ/ ÷àbdaj¤àne ÷aktismçtivadityanye/ mana eva karaõaü vyàpyaj¤ànaü vyàpàraþ; na cànumitermànasapratyakùatvàpattiþ saüskàravyàpàrakatva eva tathàtvàt vyàpàrapràdhànyavivakùayà liïgaj¤ànaü karaõamityuktirityapare// iti liïgaparàmar÷as karaõatvam // 15 // --------------------------------------------------------------------------- 1.tathà dhå-ga.ña.rà. 2.ti yuktira-óa. 3.navasthayobhayoktà -ña. 4.dholiü -ña. dhena liü -ñha. 5.naü e - ña. --------------------------------------------------------------------------- atha tarkasyànumànàntarbhàvaþ // 15 // anumànaü dvividhaü sàdhanànumànaü dåùaõànumànaü dåùaõànumànaü ceti/ tatràdyamadriragnimàn dhåmavatvàdityàdi/ dvitãyamapi dvedhà 1 duùñatvapramitisàdhanam tarka÷ceti/ tatràdyaü nedaü svasàdhyasàdhakam asiddhatvàdityàdi/ dvitãyaü yadi niragnikaþ syàt tarhi nirdhåmaþ syàditatyàdi/ asya dåùaõànumànatvaü ca paroktaniragnikatvàdipratikùeparåpatvàt// --------------------------------------------------------------------------- atha tarkasyànumànàntarbhàvaþ/ // 16 // "tarkàpratiùñhànàdapyanyathànumeyami"ti brahmasåtre såcitaü tarkasyànumànà 2 ntarbhàvaü vaktuü punardvividhaü sàdhanànumànaü dåùaõànumànaü cetyàdipaddhatyuktaü vivçõvàna àha -- anumànamiti// nanu paroktaniràsakasyaiva dåùaõànumànatvena tarkasya kathaü tathàtvamityata àha-- asyeti// svamate tarkasvaråpamagre lilakùayiùuþ paroktatarkalakùaõànyanådya niràha -- --------------------------------------------------------------------------- 1.ùñipra- ka.ga.ña.rà. 2.na pramàõànta -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 140. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tatra kecit -- vyàpyàropeõa vyàpakàropaþ tarkaþ/ sa ca pramàõànugràhaka eva/ na tu pramàõamityàhuþ/ tanna/ bàùpe dhåmabhramajanyabhramaråpànumitàvativyàpteþ/ nàpi vyàpyàrope vyàpakaprasa¤janaü tarkaþ/ prasa¤janasya tarkatve àtmà÷rayàt/ àropatve uktadoùàt// na ca vyàpakàbhàvavavattayà j¤àte vyàpyàro 1 pàdvyàpakàropastarkaþ/ evaü 2 cànumityàbhàse nà 3 tivyàptiþ/ vyàpakàbhàvavattayà j¤àte 'numityanudayàt/ tarkasya vyàpakãbhåtanirdhåmatvàbhàvavattayà j¤àta eva bhavatãti vàcyam/ --------------------------------------------------------------------------- 4 atra kecidityàdinà// tàrkikàdaya ityarthaþ/ vyàpyàropa iti nimittasaptamãyam// tatra 5 kiü vyàpya 6 bhramajanya vyàpakabhrama 7 starka ityabhimataü, tannimittaka 8 vyàpakaprasa¤janaü và, vyàpakàbhàvavattayà j¤àte vyàpyàropanimittakavyàpakabhramo và, vyàpakàbhàvavattayàvadhçte vyàpyàropanimittakavyàpakàropo và, tàdç÷avyàpakàhàryàropo và, avya 9 vasthitàbhyupagamyamànako 10 ñhyupàdhikaniùñatvapratisaüdhànaü veti 1 ùañkalpàn krameõa maõikaõñhoktadi÷à niràha -- bàùpa ityàdinà / ÷aïkhatvaliïgajanyànumitervyàpyaj¤ànasya càropatvasiddhyarthamàha -- a÷aïkhaü ÷aïkhatayàvagamyate// --------------------------------------------------------------------------- 1. pe vyàpa- ga.ña.rà. 2. ca nànu -ka.ga.ña.rà. 3.na iti na-ka.ga.ña.rà. 4.tatra -ñha. 5.nanvatra-ñha. 6.vyàptibhra- ña. 7.janyapadamadhika-ña. 8.ttavyà -ña.ñha.óa. 9.vahità-ñha. 10 pyàptapupàdhi-óa. 11. ùaóvi-ñha. --------------------------------------------------------------------------- tasyà -nunà-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 141. --------------------------------------------------------------------------- yatrà÷aïkhaü ÷aïkhatayàvagamya pãtoyaü ÷aïkho na ÷ukla iti pratyakùabhramànantaraü ÷aïkhatvàcchukla ityanuminoti tasyàmanumitàvativyàpteþ// atha j¤àta ityasyàvadhçta ityarthaþ/ ÷aklatvànumitau tu na ÷uklatvàbhàvyàvadhàraõam/ ÷uklatvàbhàvagràhakapratyakùasyànyathàsiddhamupajãvyaivànu 1 mitipravçttiriti cenna/ tarkepi nirdhåmatvaråpavyàpakàbhàvasyàvadhçtatvena nirdhåmatvàropasyàsaübhavàt/ àhàryoyamàropaþ/ sa ca bàdhitepi bhavatãti cenna/ puruùatvàbhàvani÷cayànantaraü pratyakùàdàhàryavyàpyakaracaraõàdyàropàjjanye pratyakùe àhàryapuruùàropetivyàpteþ// nàpi vardhamànoktarãtyà avyavasthitàbhyupagamyamànakoñyupàdhikàniùñasatvapratisandhànaü tarkaþ/ niragnikatvasyàvyavasthitatvaü hi saü÷ayo viparyayo và na dvayamapi/ yadyartha÷iraskaniragnikatvaj¤ànaü prameti vakùyamàõatvàt/ --------------------------------------------------------------------------- vyàpakàbhàvavattayàvagata ityaü÷opapàdanàya pãtoyamityàdi/ anyathàsiddhimaupàdhikabhramatvam/ nirdhåmatveti// nirdhåmatvaråpaü yadvahnyabhàvavyàpakaü tadabhàvasya dhåmasatvasyàvadhçtatvenetyarthaþ/ tathàcàsaübhavi lakùaõamiti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. màna pra - ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 142. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- evaü pratisandhànamapi saü÷ayo viparyayo và na dvayamapi/ tarhi syàdityartha÷iraskanirdhåmatvaj¤ànaü prameti vakùyamàõatvàt// tasmàttarko 'numànavi÷eùa eva/ vyàptibalena gamakatvàt/ saü÷ayottarapratyakùaü vyàptabalena gamakamapi na vyàptij¤ànakaraõakam// manmate tvaïgãkçtena sàdhyàbhàvena sahànaïgãkçtasya sàdhanàbhàvasya vyàpakatvapramà 1 và sàdhyàbhàvàïgãkàranimittakà sàdhanàbhàvasyàïgãkartavyatvapramà và --------------------------------------------------------------------------- àhàryo buddhiyårvakaþ/ vakùyamàõatvàditi// nanu tarkasyetyàdinà, kathaü tasya pràmàõyamityàdinà và, granthenetyarthaþ/ vyàptibaleneti// àpàdyàpàdakayarvyàptibalena sàdhyasàdhanayoravinàbhàvagamakatvàdanumànavi÷eùa evetyarthaþ/ vilakùaõaprakàratvàdvi÷eùapadaprayogaþ// nanvevaü yatra sthàõurvà puruùo veti saü÷ayànantaraü puruùatvavyàpyakaràdimànayamiti vi÷eùadar÷ane sati 2 puruùa eveti pratyakùaü tadapyanumànaü prasajyate ityata àha-- saü÷ayeti// atra pratyakùapadena vyàpyadar÷anaü puruùa eveti phalåbhåtaü pratyakùaü ca 3 gçhyate / tatràdyaü yatra karàdi tatra puruùatvamiti vyàptibalena puruùatvagamakamapi puruùatvapratyakùaü na vyàptij¤ànakaraõakaü kiü tu cakùuràdikaraõakameva ato na tasyànumàna 4 tvamiti bhàvaþ/ sàdhyàbhàvena niragnikatvàdiråpeõa nirdhåmatvàdiråpasàdhanàbhàvasya vyàpakatvapramà tarka ityucyate/ --------------------------------------------------------------------------- 1.itaþ 'tarkyate' iti paryantaü nàsti- ga.ña.rà. 2.yat ityàdhikam -ñha. 3.gràhyam-ñha. 4. phalapadamadhikam -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- tasyà-nunà-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 143. --------------------------------------------------------------------------- tatkaraõikà sàdhanasya sàdhyena saha vyàptyanumitistu tarkaõa 2 miti vyutpatyà tarkaþ// etadevàbhipretya paddhatau kasyacidarthasyàïgãkàrer'thàntaràpàdanaü tarka iti pramàõalakùaõañãkàyàü ca vyàpyàïgãkàre 'niùñavyàpakaprasa¤janaü tarka ityuktam/ spaùñayiùyate caitadanupadameva// --------------------------------------------------------------------------- karaõavyutpatyaivetyàha-- tarkyatenenetãti// àpàdakasyàsiddhiniràsàyoktam aïgãkçteneti/ iùñàpattinivçtyarthaü anaïgãkçtasyetyuktam/ yadi ghaña upe 3 yate tarhi pañopyaïgãkàrya ityàdàvativyàptivàraõàya sàdhyàbhàvasàdhanàbhàvapadoktiþ/ sa kiü prati karaõamityata àha -- tatkaraõiketi// tarkaõiti vyutpatyeti// bhàvavyutpatyetyarthaþ/ etadeveti// paddhatàvàpàdanamityasya 4 lakùaõañãkàyàü prasa¤janamityasya ca sàdhanàbhàvasya vyàpakatvapramai 5 vetyarthaþ iti bhàvaþ/ etaccopalakùaõam/ vyàpyàïgãkàre 'niùñhavyàpakaprasa¤janamiti tatvanirõaye cetyapi dhyeyam// 6 kathaü vyàptyanumitijanakatvamasya tarkasyetyato và kathaü vyàpyàïgãkàreõàniùñasya vyàpakatvapramà 7 prakàra ityato vàha-- spaùñayiùyata iti// kathaü tasya pràmàõyamityàdigranthe 8 na kçta÷aïkànivçtyarthamupoddhotoktyanantaramatra ca -- --------------------------------------------------------------------------- 1.tita-ga.ña.rà. r2.kayàmã-ga.rà. 3.upagamyate-ñha.óa. 4.pramàõapadamadhikam-ña.óa. 5.metyetaditi bhàvaþ-ñha. metyarthaþ iti bhà-óa. 6. 'etadeveti' ityàdikaþ, etàvàn granthaþ, 'spaùñayiùyata iti' ityataþ - paramasti- óa. tatràpyevamevàrthaþ ityadhikam -ña.ñha. 7.màkàra-ñha.óa. 8.netyarthaþ -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 144. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nanu tarkasyànumànatve àpàdakaü niragnikatvaü liïgam àpàdyaü nardhåmatvaü liïgãti vàcyam/ tathàca hetorasidadhirbàdho 'prasiddhànta÷ca/ siddhàntinà 1 pakùe niragnikatvanirdhåmatvayorasvãkàràt/ dhåmasya pratãtatvàcceti cenna// sàdhanaråpasyaiva liïgasya asiddhirdeùo na tvàpàdakaråpasya/ àpàdakatvavyàghàtàt/ yadvyàpàdakaü tatparàbhyupagatameva bhavati// ata eva vyàpyasya pakùaniùñhatve parà 2 nabhyupagamanimittakaj¤ànaviùayavyatirekaj¤ànabha¤janãyatvamàpàdakatvam/ kulãrasyevàpàdàkasya svapra 3 såta- --------------------------------------------------------------------------- niragnikatvaprame 4 tyàdigranthenetyarthaþ/ "prasaïgàrthatayà proktà na siddhàntasya dåùakàþ"/ ityàdibhaktipàdãyànuvyàkhyànasudhayoruktaü vivçõvàna àkùipati-- nanviti// asiddhyapasiddhàntau vyanakti-- siddhàntineti// anumànaprayoktretyarthaþ/ bàdhaü vyanakti -- dhåmasyeti// ata eveti// paràbhyupagatasyàpàdakatvàdepetyarthaþ/ vyàpyasya niragnikatvàdiråpavyàpyasya parvatàdiniùñhatvena yaþ paràbhyupagamaþ tannimittakaü yajj¤ànaü nirdhåmatvaj¤ànaü tadviùaya 5 tvasya nirdhåmatvàderyo vyatirekaþ dhåmavatvaü tajj¤ànena bha¤janãyatvaü yattadevàpàdakatvamityarthaþ/ kuta ityata àha-- kulãrasyeveti// kulãrasya jalajantuvi÷eùasya yathà svotpannàpatyahatvaü tathaivàpàdakasyàpi svotpannanirdhåmatvàbhyupagamaråpayuktipratihatatvàdityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.siddhàntineti nàsti-ña. 2.ràbhyu- ga.rà. 3. svaså-ga.rà. 4.pramàpadaü na-ña.ñha. 5. yasya-ña.ñha.óa. 6.vyàpyasyetyadhikam -- ñha. --------------------------------------------------------------------------- tasyàü-nunà-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 145. --------------------------------------------------------------------------- yuktyà 1 pratihatatvàdityàhuþ/ bhajyate hi niragnikatvaü svàbhyupagamanimittakaj¤ànaü prati viùayasya nirdhåmatvasya vyatirekaråpasadhåmatvasya j¤ànena/ kathamanyathà na càyaü nirdhåmaþ tasmànna niragnika iti viùaya 2 viparyavasànam/ tadabhàve 3 tarka evàbhàsaþ syàt/ na càtra niragnikatvaü sàdhanatvenopàttam/ tathàtve hi yadãti syàditi ca na syàt/ kiü tu niragnikatvàditi syàt// evaü sàdhyaråpasyaiva liïgino bàdho doùaþ/ natvàpàdyaråpasyàpàdyatvavyàghàtàt/ yadvyàpàdyaü 4 tadabhiùñameva/ pramàõabàdha evà 5 niùñatvam/ ata evàpàdakàbhimatabha¤jakaj¤ànaviùayavyatirekapratiyogitvamàpàdyatvatyàhuþ/ --------------------------------------------------------------------------- àhustàrkikà ityarthaþ/ uktaj¤ànabha¤janãyatvaü vyanakti-- bhajyate hãti// tadabhàve viparyaye paryavasànàbhàva ityarthaþ// "vyàptistarkàpratihatiravasànaü viparyaye/ aniùñànanukålatvamiti tarkàïgakam//" ityuktàïgapa¤cakamadhye ekàïgavikalatvàdàbhàsaþ syàdityarthaþ/ asiddhiü nirasya bàdhaü niràha-- evamiti// eta eveti// pramàõabàdhitasyaivàpàdyatvàdevetyarthaþ/ àpàdakàbhimataü yanniragnikatvaü -- --------------------------------------------------------------------------- 1.ktyapatya-ga.rà. 2.viparyayaparyava-ga.ña.rà. 3.ve ceta -ga.ña.rà. 4.tatpramàõabàdhitameva/ aniùñaü hyàpàdyam pramàõa-ga.ña.rà. 5.vacà -ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 146. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- na càtra nirdhåmatvaü sàdhyam/ tathàtve hi tarhãti syàditi ca na syàt/ kintu 1 nirdhåmoyamiti syàt/ na ca nirdhåmoyamiti j¤ànasya yàvànviùayastàvàneva tarhi nirdhåmaþ syàdityasyàpi viùayaþ/ adhikasya tarhi syàditi ÷abdayorarthasyàpyullekhàt// ata eva nàpasiddhàntopi/ sa hi siddhànta viruddhasya sàdhane natvàpàdane/ tasmàtprasaïgaråpànumàne 'siddhibàdhàpasiddhàntà bhåùaõànyeva/ na tu dåùaõàni// ata evoktaü sàdhanànumànavaidharmyàdevàsya prasaïgànumànatvam/ dç÷yate ca sàdhanànumàneùvapi kevalànvayikevalavyatirekyanvayavyatirekiùu anyonyaü vaidharmyam/ --------------------------------------------------------------------------- tadbha¤jaka 2 bhåtaü yajj¤ànaü sadhåmatvaj¤ànaü tadviùayo yo vyatirekaþ sadhåmatvaü tatpratiyogitvamityarthaþ/ yavdyatirekaj¤ànenàpàdakaü bhajyate satvamàpàdyatvam/ bhajyate hi nirdhåmatvavyatirekasadhåmatvaj¤ànena niragnikatvam/ na càyaü nirdhåmaþ tasmànna niragnika iti viparyaye paryavasànàt/ anyathà tarkasyàbhàvasatvàpatteriti bhàvaþ/ nanu nirdhåmatvasàdhane kathaü na bàdha ityata àha-- na càtreti// apasiddhàntadoùaü ca pràguktaü niràha-- ata eveti// nirdhåmoyamityasàdhanàdevetyarthaþ/ nanu sàdhanànumànavailakùaõyàtkathamasyànumànatetyata àha-- ata eveti// tasya viparaõaü uktàt yadi 3 tarhyàdi÷ariskatvàdiråpàdvaidharmyàditi/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ki¤ca -ga.rà. 2.nã -óa. 3.kã-ña.ñha. 4.yadãtina-ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- tasyà-nunà-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 147. --------------------------------------------------------------------------- teùvavàntaravaidharmyepi vyàptibalena gamakatvàdanumànatvaü caitattakàraipi samam 1// nanvevaü 2 bàdhàderadoùatvaü kathaü tasya pràmàõyamiti cecchçùu/ sadhåmopi niragnikostviti ÷aïgà hi dvedhà sambhavati/ niragnikatvaü prati nirdhåmatve vyàpakatvasyaivàbhàvena và satyapi vyàpakatve pakùe nirdhåmatvasyàpi satvena và// --------------------------------------------------------------------------- vaidharmyamiti// vipakùa÷ånyatvasapakùa÷ånyatvatadubhayavatvàdiråpaü vaidharmamityarthaþ// "sarveùu keùucidvàpi sapakùeùu kçtànvayi/ vipakùa÷ånyaü pakùasya vyàpakaü kevalànvayi"// ityàderiti bhàvaþ/ etenàpàdakasyàsiddhiradåùaõamityàdi paddhativàkyam vivçttaü dhyeyam/ anumàsàmànyalakùaõopetatvàtkevalànvayyàdikamanumànamevetyà÷aïkàmanådya sàmyamàha-- teùviti// kathamiti// nirdhåmatvaj¤ànaråpaphalasya bàdhitaviùakasyàpramàtvànniragnikatvaj¤ànasya ca karaõatvàdapramàjanakasyàsiddhaviùayasya kathaü bhramaråpasya ca pramàõakaraõatvaråpaü pràmàõyaü kathamityarthaþ// naivaü phalakaraõabhàvaþ/ kiü tvanyathaiva// tatra ca phalãbhåtaü karaõabhåtaü dvayamapi j¤ànaü pramàråpameveti lakùaõañãkàpaddhatisudhànusàreõa tredhà parihàraü atra ca niragnikatvamityàdinà vivakùurupoddhàtamàha-- ÷ruõvityàditanà// tarkaþ ÷aïkàvadhirityuktatvena tasya ÷aïkànivartakatvàditi ÷aïkà hãtyuktam/ --------------------------------------------------------------------------- pu - 148. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tatràdyo nirdhåmatvasya vyàpakatvapradar÷akena yadi niragnikastarhi nirdhåma ityanena nirasyate/ yadi gavayo gosadç÷astarhi gaurapi gavayasadç÷ã yadi jãvangçhe nàsti tarhi bahirasti, yadi dhåmastarhi vahnirityàdau yadi tarhyaiþ svasamabhivyàhçtapadàrthe 'nyathànupapattiråpavyàptibodhakatvasya vyutpattisiddhatvàt// ata eva sudhàyàü yadãdaü tarhãdamityeva vyàptigraha uktaþ/ yadiyuktena syàcchabdena tu -- --------------------------------------------------------------------------- tarkanivartyo ÷aïketyarthaþ/ kathamityata àha-- yadãti// gçhyamàõagatasàdç÷yaj¤ànàtsmaryamàõagatasàdç÷yaj¤ànamupamànamiti ÷àbaropamànasyodàharaõam/ yadi gavaya iti // jãvitve satve gçhe 'satvamanupapadyamànaü bahiþsatvaü kalpayatãtyarthàpattipramàõasyodàharaõam-- yadi jãvanniti// prasiddhànumànasyodàharaõ-- yadi dhåma iti// àdipadena yadi caitramaitrayoranyataratve sati yadyaü caitrastarhyanyo maitra ityàdigrahaþ/ ata eveti// yadyàdi÷iraskasthale vyàptibodhakatvasya vyutpattisiddhatvàdeva// rohiõyudaya àsannaþ kçttikàbhyudità yataþ/ ityukte sàdhanaü 1 no kiü na hyàj¤aivàtra sàdhikà// iti bhaktipàdãyànuvyàkhyànasudhàyàü yadãtyeva vyàptigraha ukta ityarthaþ/ nanvevamàpàdyàpàdakastha 2 la syàcchabdadvayaü vyartham/ kçtvàbhàvàdityata àha-- yadi yukteneti// yadi÷abdayuktenetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.neno -ña. 2.sthasyà -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- tasyà-nunà-natarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 149. --------------------------------------------------------------------------- svasamabhivyàhçta 1 niragnikatvasya pakùe paràbhyupagamamàtraü bodhyate/ tarhiyuktenàpi syàcchabdena nirdhåmatvasya pakùe 'niùñatvaü bodhyate/ viparyaye paryavasànaparyante tarke tathaiva vyutpatteþ// tenaiva syàcchabdena dvitãyo 'pi nirastaþ/ yadyatithiràgacchettarhi bhojayitavya iti tu viparyaya 2 paryavasànàbhàvàtsaübhàvanàmàtraü na tu tarka iti tavàpi saümatam/ atra ca niragnikatvaü prati nirdhåmatvasya 3 vyàpakatvaü liïgam/ tajj¤ànaü karaõam/ niragnikatvàbhàvaü prati nirdhåmatvàbhàvasya vyàpyatvaü liïgaü tajj¤ànaü phalam/ dvayamapi 4 pramàråpameva/ --------------------------------------------------------------------------- tenaiveti// tarhãti÷abdayuktena syàcchabdena nirdhåmatvasya pakùe satvamiti pakùo 'pi nirasta ityarthaþ// nanvevaü tarhi bhojayitavya ityàdàvapyaniùña 5 bodhaþ syàt/ syà 6 tparyàyasya tavyapratyayasya satvàdityata àha-- yadyatithiriti// saübhàvanàmàtramiti// yogyatàmàtramityarthaþ/ tavàpãti// tathaiva maõikaõñhokteriti bhàvaþ/ astvevaü tàvatà kathaü pràmàõyamityata àha-- atra ceti// liïgãti// anumeyaü vastvityarthaþ/ dvayamapãti// liïgaj¤ànaü liïgaj¤ànaü cetidvayomityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.tasya ni-ga.ña.rà. 2. ye pa -ga.ña.rà. 3.ca ityadhikam-ka.ga.ña.rà. 4.pi ca pra-ga.ña.rà. 5.ùñatva- bo-ña.ñha. 6.ekameva syàtpadam -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 150. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- kàraõàbhàve kàryàbhàvaniyamàt/ vyàpakàbhàvasya vyàpyàbhàvaü prati vyàpyatvàcca// ata eva prasaïgà÷enaiva nirdhåmatvàbhàvasya niragnikatvàbhàvena vyàpteþ siddhatvàdeva viparyaye paryavasànena 1 càyaü nirdhåma ityanena tasya pakùadharmatàmàtraü pradar÷ya tasmànna niragnika ityanena sàdhyamuktam/ na tu tvayà÷aïkitaü pakùe niragnikatvaj¤ànam karaõam/ nàpi pakùe nirdhåmatvaj¤ànaü phalam/ yena dvayorapyapramàtvaü syàt// asiddhyàdyuktistu niragnikatvaü prati --------------------------------------------------------------------------- nanu kathaü liïgaj¤ànasya pramàtvaü tasyàsiddhatvàt/ na ca yadi niragnikastarhi nirdhåma ityanenàvyàpagakatva÷aïkà nirasyata iti 2 vàcyam/ hetvabhàvàdityata àha-- karaõeti// agniråpakaraõàbhàve 3 kàryàbhàvaniyamàt/ yadiniragnika ityàdinà sà ÷aïkà nirasyata iti nirdhåmatvasya vyàpakatvaråpaü liïgaü nàsiddhamiti bhàvaþ/ nanu tàvatà vyàpyatva råpaliïgino j¤ànaü prameti kuto vyàpyatvasyàsiddherityata àha -- vyàpakàbhàvasyeti// nirdhåmatvàbhàvasya niragnikatvaråpavyàpyasyàbhàvaü pratãtyarthaþ/ tatra j¤àpakamàha -- ata eveti// nanu yadyevamasiddhibàdhàdikamà÷aïkya tarke na doùa ityuktaü tatkathamuktarãtyàsiddhyàderabhàvàdityata àha-- asiddhyàdyuktistviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ne nàyaü -ga.ña.rà. 2.iti tannahe -ña. 3.iti vàcyam tatra ha- ñha. 3.dhåmaråpyetyadhikam -ñha.óa.ña. --------------------------------------------------------------------------- tasyà-nunà-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 151. --------------------------------------------------------------------------- nirdhåmatvasya ca 1 vyàpakatvapradar÷anàrthaü tarkavàkyenopatte ye 2 niragnikatvanirdhåmatvaråpe vyàpyavyàpake tadabhapràyà// tasmàdyadyàdyarthàliïgitasyàrthasyàbàdhànna tarkasyàpràmàõyam// etadevàbhipretya sudhàyàü -- yadyalaïkçtas niragnikatvàderasiddhatvaü nàstãti tathàsati yadãti 3 syàditi ca na syàditi coktam/ ayaü 4 pakùaþ, prasaïgaråpànumàne ca na sàdhyavadàpàdyasya pramàõavirodhàdi dåùaõamiti pramàõalakùaõañãkàyàü prasaïgaråpànumàne bàdhàpasiddhàntayoradåùaõatvàditi sudhàyàü coktaþ// etadevàbhipretyoktamanuvyàkhyàne -- prasaïgàrthatayà proktà na siddhàntasya na dåùakaþ// iti/ pra÷aïgaþ anugràhyànumànàïgabhåtànvayavyàptiliïgabhåtàyàþ paràniùñhàyàþ vyatirekavyàpteþ pradar÷anam/ tadarthatayà tatprayojakatayà hçdàdiniùñhà -- --------------------------------------------------------------------------- sudhàyàmiti// bhaktipàdãyasudhàyàmityarthaþ/ uktamiti// bhaktipàdãyànuvyàkhyàne / svoktapakùànugaõatayàrthamàha-- prasaïga ityàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1. ca iti na-ga.ña.rà. 2.yena -ga.ña.rà. 3.yadãti iti na -syàditicoktam. ityevàsti-ga.ña.rà. 4.ca padamadhikam -ga.ña. tu-rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 152. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- niragnikatvanirdhåmatvàdayaþ proktàþ na tu pakùaniùñhatayà proktàþ/ tasmànna siddhàntasya duùakà ityarthaþ// yattu sudhàyàü prasaïgaþ aïgãkàrtavyatayà j¤àpanamiti vyàkhyànam/ tadvakùyamàõatçtãyapakùasthatvàttadabhipràyam/ yadvàpàdagakaråpaliïgas niragnikatvasya pakùe paràbhyupagatatvameva pakùasaübandha iti nàsiddhiþ// yuktaü caitat/ yakùànuråpabalinyàyena viïgino nirdhåmatvasyàpi pakùe 'bhyupagamanãyatvasyaiva pakùasaübandhatvàt/ dhåmarasàdeþ pakùe saüyuktasamavetatvàdinà j¤àtasyaivàgniråpàdisàdhakatayà tatra saüyogasamavàyàderiva niragnikatvasyàpi pakùe paràbhyupagatatvena j¤àtasyaivàpàdakatayàbhyupagamasyaiva saübandhatàyà ucitatvàt// --------------------------------------------------------------------------- vakùyamàõeti// athavetyàdinà vakùyamàõetyarthaþ/ bàdhàsiddhã prakàràntareõa niràkurvan paroktarãtyà niragnikatvanirdhåmatvaj¤ànayoþ karaõatvaphalatve 'bhyupetya tarkasya pràmàõyamàha -- yadveti// yakùanuråpeti// yakùasyogratve tadanurodha 1 baliþ atyugratve atibaliþ mçdutve alpabaliriti nyàyenetyarthaþ/ dhåmeti// dhåma÷ca rasa÷ca tadàderityarthaþ/ evamagni÷caråpaü ca tadàdeþ agniråpàdeþ sàdhakatayetyarthaþ/ yathàkramamanvayaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1. dhena va - ñha. --------------------------------------------------------------------------- tasyà-nunà-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 153. --------------------------------------------------------------------------- dç÷yate ca kçttikodayàdhode÷anadãpåràdiråpasàdhanànumànasyàpi rohiõyudayordhvade÷àdiråpapakùe 'bhàvepi pakùaniùñhasàdhyasamànakàlãnatvapakùaniråpyàdhode÷asthatvàdiþ tvanmate j¤ànatvàdiråpaprameyatvàderapi pakùåbhåta÷abdena svaråpapratyàsannaj¤ànasamavetatvàdi÷ca paraüparàsaübandhaþ// asminpakùe tarkasya pràmàõyaü niragnikatvanirdhåmatvayoþ pakùe 'bhyupagatatvàbhyupagamanãyatvaråråpeõa -- --------------------------------------------------------------------------- nanu -- saüyogasamavàyàbhyàmanyasya kathaü pakùadharma 1 tàghañakasaübandhatvaü kvàpyadar÷anàdityata àha -- dç÷yate ceti// kçttikodaya÷càdhode÷anadãpåra÷ca tadàdiråpa 2 syetyarthaþ/ rohiõyudaya àsannaþ kçttikàyà uditatvàt, årdhvade÷o vçùñimàn adhode÷e nadãpåra 3 vatvàt ityàdiråpànumànasyetyarthaþ/ pakùeti// rohiõyudayaråpapakùaniùñhàsannatvaråpasàdhyasamànakàlãnatvaråpaþ pakùasaübandha kçttikodayaråpaliïgasya dç÷yate/ årdhvade÷aråpapakùaniråpyo yo adhode÷aþ tatsthatvaråpapakùasaübandho nadãpårasya dç÷yate/ anyathà nyàyamate tayorapakùadhmatàkatvena tàbhyàü rohiõyudayàsatyàdyanumityanudayàpàtaþ/ na ceùñàpattiþ/ anubhavavirodhàditi bhàvaþ/ tvanmata iti// nyàyamate ÷abdo 'bhidheyo j¤eyatvàdityatra j¤eyatvaü nàma ÷abdasya paraüparàsaübandhena j¤ànatvameva/ prameyatvaü ca pramàtvameva 4 / na tato 'nyat/ tathà ca tasya pakùadharmatàghañakaþ j¤ànasyàrthasya ca 5 svaråpasaübandhaþ j¤ànàdinà ca j¤ànatvàdeþ samavàya iti paraüparàsambandho dç÷yata ityanukarùaþ/ pràmàõyamiti// yuktimityanvayaþ/ prasaïgàrthatayotyatra sudhoktimanurudhyàha -- athaveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tàdi gha-ña. 2. petya-ña.óa. 3.ratvà-ña. ràditya-ñha. 4.prameyatvaü cetyàdikaü nàsti -ñha. 5.ca iti na -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu-154. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- satvàttena ca råpeõa tadviùayayorniragnikatvanirdhåmatvaj¤ànaråpayoþ karaõaphalayoþ pramàtvàdyuktam// ayaü ca pakùaþ paràbhyupagamamàtrasya tatra siddhipadàrthatvàditi paddhatyuktaþ/ athavà yadiniragnikaþ syàdityasya yadiniragnikatvàïgãkàra ityarthaþ/ tathàïgãkàra÷ca siddha eva/ anyathà tarkasyàpyanutthànàt/ evaü tarhi nirdhåmaþ syàdityasya nirdhåmatvenàïgãkartavya ityarthaþ/ àpàdanaü hi aïgãkartavyatayà j¤àpanam/ na punaþ sadbhàvapratipàdanam/ yadi viùaü bhakùa 1 yiùyasi tarhi mariùyasãtyàdivat/ nacànaïgãkàre svakriyàvirodhà 2 diråpàïgãkàrayogyatà bàdhità// --------------------------------------------------------------------------- nanvaïgãkartavyatàj¤àpanepi kathaü bàdhitatvaniràsa ityata àha-- na ceti// nirdhåmatvasyàïgãkartavyatà hyaïgãkàrayogyatà 3 svakriyàvirodharåpà 4 dhåmaråpakàryamaïgãkçtyàgniråpakàraõàbhàvàïgãkàre kàryodde÷enakàraõe 5 pravçttiråpasvakriyàvirodhe ityetannirdhåmatvamaïgãkàryamiti bhaïgyantareõo 6 cyate/ tathà ca sà na pramàõabàdhitetyarthaþ/ yadvàïgãkartavyatàj¤ànaü kathamaniùñam/ aniùñasyaivàpàdyatvàditya àha -- na ceti// pårvaü dhåmostvityuktatvena nirdhåmatvàïgãkàre svakriyàvirodharåpàïgãkàràyogyatà na ca bàdhità/ yenàniùñàpàdanaü na syàdityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.kùayasi-ga.ña.rà. 2.àdipadaü na -ga.ña.rà. 3.sà ityadhikam-ñha. 4.svakriyà virodhajij¤àsà ityadhikam-ñha. 5.õa pra-ñha. 6.õodbhàvyate -ñha. --------------------------------------------------------------------------- tasyà-nunà-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu- 155. --------------------------------------------------------------------------- evaü ca parvato nirdhåmatvenàïgãkartavyaþ niragnikatvenàïgãkçtatvàt hçdavat ityanumànameva tarka iti sàdhanànumàna iva tarkepyasiddhyàdikaü doùa eveti na tarkasya sàdhanànumànàdvaiùamyamipi// atra ca dvitãye pakùe niragnikatvameva liïgam/ abhyupagamastu tasya pakùeõa saübandhaþ/ tçtãye tvabhyupagama eva liïgamiti bhedaþ// ayamapi pakùa"àpàdanaü nàmàïgãkartavyatayà j¤àpanam/ na 1 tatpramàõaviruddha"mityàdisudhàyàmevoktaþ// yà tu -- svànyàyaiþ sàdhanaü paranyàyai÷ca 2 dåùaõam/ ityanuvyàkhyàne, svasiddhaiþ sàdhanaü parasiddhairdåùaõamato na dåùaõe 'pasiddhàntàdãte pramàõalakùaõe ca, --------------------------------------------------------------------------- asminpakùe pràmàõyamupapàdayituü tatsvaråpamavadhàrayati-- eva¤ceti// aïgãkàràrthatve satãtyarthaþ/ asiddhyàdikaü doùa eveti// yatra vyàpakàbhàvasya pareõa 3 naïgãkàrepyaïgãkçtatvàdidamaïgãkartavyamityucyate tàdç÷asthala eva/ tàdç÷asya tu pràmàõyamasmàbhirnopeyata eva/ yatra punaraïgãkàro vyàpakàbhàvasya siddhastàdç÷asyaivàsiddhyàdi÷ånyasya pràmàõyamupeyata iti bhàvaþ// nanu yadvetyuktadvitãyapakùepi paràbhyupagamenaivàsiddhyàdiparihàràttçtãyasya tataþ ko bheda ityata àha-- atra ceti// ayamapi tçtãyopi// sudhàyàü bhaktipàdãyasudhàyàm/ nanu tarkepyasiddhyàderdeùatve tadadoùatvoktirviruddhetyata àha -- yà tviti// ityanuvyàkhyàna iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.na ca ta-ga.ña.rà. 2.stu -rà. 3.õàïgã -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 156. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- sàdhanadåùaõànumànayorvyavasthoktiþ sà na tçtãyapakùe/ tatra prasaïgànumànasya sàdhanànumànàdavaiùamyasyoktatvàt/ kintvitarapakùayoþ/ àdyoktàyà 1 asiddhyàdyadoùatàyà, dvitãyoktàyà abhyupagamasyaiva siddhitàyà÷ca sàdhanànumàne kvàpyadar÷anàt// yadvà tçtãyoktàyà abhyupagamàyogyàbhyupagamasya liïgatàyà api sàdhanànumàne kvàpyadar÷anàt vyavasthoktiþ pakùatrayasàdhàraõãti j¤eyam// etena viparyaya 2 paryavasànaråpànumananirapekùasya tarkasya na pràmàõyamiti nibandhàdàvudayanàdyuktaü nirastam/ tannirapekùasyaiva prasaïgasya pràmàõyopapàdanàt// yàtu aniùñàpàdanaü viparyaye paryavasànaü cobhayaü militemevànumitisàdhanaü bhavatãti tarkasya pràmàõyamiti paddhatiþ, --------------------------------------------------------------------------- bhaktipàdãye/ ata ityàdi granthakàravàkyam svasiddhe 3 rityàdi vàkyadvayà 4 bhipràya vivaraõam// vyavastheti// svasiddhatvaparasiddhatvaråpavyavasthetyarthaþ/ itarayoþ pakùayoreva vayvasthetyuktaü vyanakti-- àdyeti// abhyupagamàyogyeti// niragnikatvasyàbhyupagamàyogyasya yobhyupagamastasya liïgatàyà ityarthaþ// eteneti// evaü tredhà pràmàõyopapàdanenetyarthaþ/ tadeva vyanakti -- tannirapekùasyaiveti// evaü hi paddhativirodha ityato dvedhà samàdhimàha-- yàtviti// 5 setyanvayaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.vyàpyà -- ga.ña.rà. 2.yepa- rà. 3.ddhiri-ña. 4.yamabhi-ña. setyarthaþ -ña. --------------------------------------------------------------------------- tasyà-nunà-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 157. --------------------------------------------------------------------------- sà nirdhåmatayàïgãkartavyatàsàdhanasya siddhasàdhanatà÷aïgàniràsàrthaü, syàdityanena bodhitapramàõavirodhopapàdanàrthaü ca tarka 1 syàïgabhåtaviparyaya 2 paryavasànasàpekùatvamàtreõa và dhåmasya vahnivyàptipramàyàü aïgãkartavyatàpramàyàü ca 3 nirapekùatvepi tadudde÷yàyàü na niragnika iti pramàyàü paryavasànasàpekùatvena veti j¤eyam// ki¤ca tarkaråpaü hi j¤ànaü na tàvatsaü÷ayaþ/ ekakocikatvàt/ nàpi viparyayaþ/ nirastatvàt/ tasmàtpramàõameva// ki¤ca tarkaj¤ànasyàpramàõatvena 4 tarkavàkyasamaduttaraü syàt/ yadi viùaü bhakùayasi 5 tarhi mariùyasãtyàdyàptavàkyaü, --------------------------------------------------------------------------- àdyapakùadvayànurodhenàha-- dhåmasya vahnivyàptipramàyàü 6 veti// athavetyuktàntyapakùànurodhenàha-- aïgãkartavyatàpramàyàü veti// tadudde÷yàyàmiti// vyàptipramàïgãkartavyatàpramàbhyàmudde÷yàyàü tayoþ phalabhåtàyàmityarthaþ// tarkaþ pramàõaü na cedapramàõaü syàt/ ubhayabahirbhàvàyogàt/ apràmàõyaü ca saü÷ayatvena viparyayatvena/ na dvayamapyato 'pràmàõyàyogàtpràmàõyameva yuktamiti pari÷eùeõàpi pràmàõyamàha-- kiü ceti// vipakùabàdhakenàpi tarkasya pràmàõyamàha -- kiü ca tarkaj¤ànasyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tarkàïga-ka.ga.ña.ràr. 2.yaye pa-ga.rà. 3. và -ga.rà. 4.tveta-ña.rà. 5.yiùyasi -ka.ga. 6.ceti-ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 158. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- yadi hari÷candronçtaü bråyàttarhyagnirapi ÷ãtaþ syàdityàdismçti÷càpramàõaü syàt/ anubhavavirodha÷ca syàt/ yadyàdyartha÷iraskasya 1 tarkasya bàdhànanubhavàt/. ki¤ca 2 pramàtvenànà÷aïkite dhåmaråpavi÷eùyasya 3 sàkùàtkàre sati kathaü nirdhåmatvasyàropaþ// na ca tarkasya pratimàyàü nàràyaõabuddhivadàhàryàroparåpatvàdvi÷eùadar÷anaü na virodhãti vàcyam/ tasya phalànusandhànasàpekùatvàvdyàptij¤ànanirapekùatvàcca/ tarkasya phalànusandhànanirapekùatvàt/ vyàptij¤ànasàpekùatvàcca/ pratimàyàü nàràyaõa 4 dhyànasyeva parvate nirdhåmatvadhyànasyànanubhavàcca// etena -- tarkaþ saü÷ayàtpracyuto nirõayaü càpràpta ityudayanoktamavyavasthitaniragnikatvàbhyupagamopàdhikàniùñapratisandhànaråpatvàttarkaj¤ànasyàpràmàõyamiti vardhamànàdyuktaü; --------------------------------------------------------------------------- na kevalamatiprasaïgabhayàttarkasyàbhramatvamupeyaü kiü tu vi÷eùadar÷anaråpavirodhisatvepyu 5 papannatvànna bhramatvaü tasyopetuü ÷akyamityàha -- ki¤càpramàtveneti// apramàtvakoñika÷aïkà÷ånye vyapyadar÷ane satãtyarthaþ/ kathaü nirdhåmatvàropa iti// kintvasmaduktadi÷à pramàråpa eva vàcya iti bhàvaþ/ àhàryatvàtsaübhavatãtyà÷aïkya niràha-- na ceti// phaleti// adçùñaphaletyarthaþ/ pratimàyàü nàràyaõaråpa 6 buddhirdhyànaråpà/ na hyevaü prakçta ityàha -- pratimàyàmiti// udayanoktaü vardhamànàdyuktamityanayorapi nirastamityanenànvayaþ// avyavasthiteti// apramãyamàõetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.syà bàdhànubhavàt-ka.ga.ña.rà. 2.càpra-ña.rà. 3.÷eùasya-ña.rà. 4.õatvadhyà-ga. ña.rà. 5.pyutpanna-ñha.óa. 6. råpapadaü na -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- tasyà-nanu-ntarbhàvaþ) tarkavàdaþ pu - 159. --------------------------------------------------------------------------- tarkaþ saüdehaviparyayapramàvijàtãyaü j¤ànàntaraü sàca jàtiþ tarkayàmi na tu ni÷cinomi ityanuvyavasàyasàkùiketi maõikaõñhoktaü ca nirastam/ yadyartha÷iraske pramàõatvasyoktatvàt// ki¤ca tarkatvasya jàtitve tarkasya tvadaïgãkçtaü saü÷ayanivartakatvaü na syàt/ j¤ànasya virodhiviùatvenaiva 1 nivartakatvàt// ki¤ca jàtyaiva nivartakatve ' 2 numànànugràhakastarko niragnikatvànumànasya 3 ca pratibandhikàmapi ÷aïkàü nivartayet/ jàteþ sàdhàraõyàt/ na hi gauþ ki¤citpratyagaurbhavati/ na ca maõyàdi 4 vatpratiniyatapratibandhakatvam/ --------------------------------------------------------------------------- saüdeheti// saü÷ayaviparyayapramàbhyaþ vijàtãyamityarthaþ/ uktatvàditi// ÷ruõvityàdinà grantheneti bhàvaþ/ maõikaõñhapakùe doùàntaramàha-- ki¤ca tar 5 katvasyeti// saü÷ayeti// vyabhicàrasaü÷ayetyarthaþ// nanu tarkaråpaj¤ànasya jàtyaiva saü÷ayanivartakatvamastviti vaktàraü pratyàha-- ki¤ceti// nanu -- jàtyaiva nivartakatvepi maõyàdikaü jàtyà pratibandhakamapi yathà dàhasyaiva na tvanyasya evaü tattadãyatarkastattadãya ÷aïkànivartako na sarvasàdhàraõa ityà÷aïkya niràha-- na ca maõyàdãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tanni-ka.ga.ña.rà. 2.tvegnyanu- ka.ña.rà. 3.÷abdànityatvànumànasya ityadhikam- ka.ga.ña.rà. 4.vajjàtyaiva pra-ga.ña.ràr. 5.kasye -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 160. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tatrodde÷a 1 dàhatvasyevàtra ÷aïkàtvasyaiva pratibadhyatàvacchedakatvaü 2 ceduktàti prasaïgàt/ tarkaviùa 3 virodhiviùaya÷aïkàtvasya 4 tathàtve tarkasyàpi këptena ÷aïkàviùayavirodhiviùayatvenaiva pratibandhakatàyà nyàyyatvàt/ anyathà 5 ghañaj¤ànatvàdikamapi jàtiþ syàt// tasmàttarkaþ 6 pramàõameva/ tatràpi vyàptisàpekùatvena ÷àbdatvapratyakùatvayorasaübhavena pari÷eùàdanumànameva/ paràrthe tarke vàdivàkyàpekùà tu paràrthànumàna iva vyàptyàdismàrakatvena / na tvàgamatveneti// iti tarkasyànumànàntarbhàvaþ // 16 // --------------------------------------------------------------------------- tarkaviùayavirodhãti// ÷aïkà vyabhicàraviùiõã tarkastvavyabhicàraviùaya iti virodhiviùaya÷aïkàtvasyetyuktam// vyàghàtatveti// svakriyàvirodhatvàdikimityarthaþ/ tarko hyanumànavatsvàrthaparàrthabhedena dvividhaþ/ svasyotpanna÷aïkànivartakaþ syàrthaþ/ parasya ÷aïkànivçttaye prayuktaþ paràrthaþ/ tatra tarkaprayoktçvàkyasàpekùatvàttarkaråpaj¤ànasya ÷àbdatve kuto netyata àha -- paràrtha iti // iti tarkasyànumànàntarbhàvaþ// 16 // --------------------------------------------------------------------------- 1.÷ya- ka.ga.rà. 2.tve uktà -ga.ña.rà. 3.yaka -ga.rà. punarviùayetyadhikam -ka. 4. sya ca -ga.ña.rà. 5. vyàghàtatvàdi- ga.ña.ràr. 6.kaj¤ànaü pra-ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- svate-tasyo-payogaþ) tarkavàdaþ pu - 161. --------------------------------------------------------------------------- atha svamate tarkasyopayogaþ // 17 // tarkasyopayogastvittham-- tarkanivartyàprayojakatva÷aïkà hi dvedhà/ pakùataditarasàdhàraõyena sadhåmopi ka÷cinniragnikostviti và, pakùàdanyatra niyamepi pakùe samabalasya prabalasya và sàdhyàbhàvapramàõasyàbhimànena pakùa eva sadhåmo niragnikostviti và/ tatràdyà vyabhicàra÷aïkàråpà liïgaparàmar÷àtpràcãnà dvitãyà tu pratipramàõa÷aïkàråpà tasmàdarvàcãnà// yadyapi dvitãyàpi phalato vyabhicàra÷aïkaiva/ tathàpyàdyà, pàrthivatvalohalekhyatvàdau bhåyodar÷anàdike satyapi vyabhicàradar÷anàttannimittakà svàrasikã 1 / pakùataditarasàdhàraõã ca / dvitãyà tu pratipramàõa÷aïkànimittakàdheyà pakùàsàdhàraõã ceti bhedaþ// --------------------------------------------------------------------------- atha svamate tarkasyopayogaþ // 17 // paddhatyuktamupayogaü vivçõvàna àha-- tarkasyeti// tasmàdarvàcãneti// paràmar÷à 2 danantarabhàvinãtyarthaþ/ uktayoþ pakùayo 3 rabhedamà÷aïkya svàrasikatvàdheyatvàbhyàü bhedaü sàdhayati-- yadyapãtyàdinà// phalata iti// hetumati sàdhyàbhàva÷aïkàyàü sàdhyàbhàvavati hetusatvaråpavyabhicàrasya phalitatvàdityarthaþ 4 // tannimittaketi// bahu÷aþ sahacaritayorapi yatki¤civdyabhicàradar÷anaü tena nimittenàtràpi dhåmàdau tatheti j¤àyamànetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. kapakùa -ga.ràr. 2.÷ànaü-ña.ñha. 3.yoþ bhedamàkùipya -ña.ñha. bhedamà÷aïkya -óa. 4. diti bhàvaþ -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 162. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- dvividhàpi 1 tadà÷aïkà tarkeõa nirasyate/ anyathopapattiviùayayà ÷aïkayà pratipramàõena ca 2 sàkùàdanupapattipramàpakasya tarkasya viùayakçtavirodhasya satvàt/ tarkasya vyàghàtaparyantatayà dçóhamålatvena ÷aïkàpratipramàõàbhàsàbhyàü pràbalyàcca// --------------------------------------------------------------------------- àdheyà balàdutpàdyà/ svarasavàhninyàþ paràmar÷aråpavi÷eùadar÷ananirastatvàditi bhàvaþ// dvividhàpi ÷aïkà 3 tarkeõa nirasyata iti// kevalànvayisàdhyake sàdhyàbhàvàprasiddherevaü ÷aïkàyàþ evànudayàttatra tarkasyopayogàsaübhavo na ÷aïkyaþ/ sarvasya vyatirekidharmatvena siddhànte kevalànvayino 'bhàvàditi bhàvaþ// niràse ko heturityato na maõikaõñhoktadi÷à jàtyà, kintu virodhiviùaya 4 tveneti bhàvenàha -- anyathopapattãti// sàdhyena vinà yà upapattiþ saübhavaþ tadviùayetyarthaþ/ pakùataditarasàdhàraõyena và pakùa eva veti bhàvaþ// viùayakçteti// anyathopapatyanyathànupapattiråpaviùayakçtetyarthaþ/ virodhiviùayakatvamàtreõa kathaü nivartakatetyata àha-- tarkasyeti// tarkasya ÷aïkàparyantatvàcchaïkàyà vyàghàtaparyantatvàvdyàghàtaparyantayetyuktam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.pi÷aïkà- ga.ña.rà. 2.sahànyathànupapatti -ga.ña.rà. 3.÷aïkàpadaü na -ña.ñha. 4.yakatve-ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- svate-tasyo-payogaþ) tarkavàdaþ pu- 163. --------------------------------------------------------------------------- nivartyabhedànnivartakastarkopi dvedhà/ tatràdyo 'numitikaraõaniùpàdako dvitãyastu niùpannena karaõena pratipramàõa÷aïkàniràsàrthamapekùitatvena phalopakàrakatvàdanumànànugràhakaþ// etadevàbhipretyoktaü paddhatau -"soyaü kvacidviparãta÷aïkàniràsanadvàreõa 11 karaõasyànugràhakopi bhavatãti/ 2 kvacidda÷àvi÷eùe karaõaniùpatterarvàk pratipramàõa÷aïkànirasanadvàreõa karaõa÷a 3 rãraniùpàdaka÷ca bhavatãtyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- ÷aïkà ca pratipramàõàbhàvasa÷ca tàbhyàmityarthaþ/ anumitikaraõeti// vyàptivi÷iùñaliïgaj¤ànaråpakaraõetyarthaþ/ vyabhicàra÷aïkànivçttau vyàptini÷cayasaübhavàditi bhàvaþ/ phaleti// anumitiråpaphalopakàrakatvàt/ upakàrakatvaü pratibandhakanivartakatvam/ etadeveti// uktapakùadvayameva// pramàõàntareti// 4 liïgaparàmar÷aråpapramàõàntaretyarthaþ// nanvatra vàkye dvitãyapakùe 5 dvitãyapakùa eva pratibhàti na tvàdya ityata àha -- apãti// pramàõàntaretyasya pratyakùàdi 6 kamarthamupetyàha -- yadveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.pramàõàntarànu -ka.ga.ña.rà. 2.'api÷abdàt kvacit' iti, tataþ 'karaõa÷arãra' ityàdika¤càsta -ka.ña.rà. 3.õasyànugràhako bhavati--api÷abdàttataþpràk vyabhicàra ÷aïkànirasanadvàreõa ÷arãraniùpadaka÷ca(na) bhavatãtyartha)-ka. 4.ïgadar÷anaråpapramà -óa. 5.viparyayapakùa iti nàsti-ña.ñha.óa. 6.kùa÷abdaråpa -pramàõadvayamarthamupe - ña. kùamarthamu- ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 164. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- yadvà kvacitpratyakùàdàvanugràhako bhavati/ tatra karaõa 1 niùpàdakatvàsaübhavàt/ api ÷abdànumàna uktarãtyobhayàtmaka÷ca bhavatãtyarthaþ// yadvà kvacivdyabhicàrasya pratipramàõasya và ÷aïkàyàmanugràhakaþ karaõaniùpàdanena và 2 niùpannasya 3 karaõasya sarakàritayà vopakàrako bhavati/ api÷abdàcchaïkàyà abhàvena 4 tannivartakasya tarkasyànapekùitatvàdanugràhaka÷ca bhavatãtyarthaþ// yadvà kvacidadriragnimàndhåmavatvàditiprayoga uktarãtyànugràhako bhavati/ api÷abdàtkvacitsvatantropi bhavati/ --------------------------------------------------------------------------- kvacidityanuvàdaþ/ pratyakùadàviti vyàkhyà/ anugràhakapadamasminpakùe yuktamityàha -- tatreti// pratyakùa÷abdayorityarthaþ/ pramàõàntarapadasyà 5 numànasyetyarthamupetya prakàràntareõa paddhatyarthamàha-- yadvà kvacivdyabhicàrasyeti// kvacidityasya ÷aïkàyàmityanvayaþ / sadhåmo niragnikostviti vyabhicàra÷aïkàyàmityarthaþ/ dvitãyapakùànurodhenàha-- pratipramàõasya veti 6 // kvacidityasyàrthamuktvànugràhaka itagyasyàrthamàha-- karaõeti// paràmar÷akaraõetyarthaþ/ sahakàritayà pratibandhakanivartakatayetyarthaþ/ uktarãtyeti// karaõaniùpàdanena vetyàdinoktarãtyetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.õàni-ka. õa÷arãrani-ga.ña.rà. 2.vàniùpàdanena và niùpa-ka. 3.nnaka -ga.ña.rà. 4.veta-ga.ña.rà. 5.pakùasyànuvàdasyànumànasyevàrthamupe -ña. 6.syaive-ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- svate-tasyo-payogaþ) tarkavàdaþ pu - 165. --------------------------------------------------------------------------- adriragnimànna veti vipratipattau sàdhanànumànaü vinaiva yadi niragnikaþ syàttarhi nirdhåmaþ syàn càyaü nirdhåma iti tarkaråpànumànenaivàgnisiddheþ/ na hi vidhimukhena sàdhayitvaiva niùedhamukhena sàdhanãyamiti kuladharma ityarthaþ/ uktaü ca ñãkàkàrairdåùaõànumànavibhàgaprastàve/ nàyaü niragniko 'nirdhåmatvàditi/ yadvà kvacidudde÷yàyàü tasmànna niragnika iti pramàyàü sàdhyàyàmanugràhako bhavati/ api÷abdànnirdhåmatvenàïgãkartavya iti pramàyàü và 1 vyàptipramàyàü và sàdhyàyàü svatantra÷ca bhavatãtyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- svàtantryaü vyanakti-- adririti// sàdhaneti// adriragnimàndhåmavatvàdityàdiprakàraü vinaivetyarthaþ// nanvagnimàndhåmavatvàditi vidhimukhenàsàdhayitvà kataü niùedhamukhenaiva sàdhanamityata àha-- na hãti// ityartha iti// api÷abdàtpaddhativàkya 2 syetyàdivàkyavyàkhyàvasara iti bhàvaþ/ uktaü ceti// pramàõalakùaõañãkàyà 3 màtmà÷raye 4 yojyam/ anugràhako bhavatãti// ÷aïkànivçttidvàreti bhàvaþ/ pràguktàdyàntyapakùadvayàbhipràyeõa krameõàha -- vyàptipramàyàmiti 5 // iti pramàyàü veti// --------------------------------------------------------------------------- 1.àdau 'vyàptipramàyàü và' ityasti-ka.ga.ña.rà. 2.kyasyetiyojyam uktaü ce -ña.ñha. syeti bhàvaþ -óa. 3.'yàü' iti, tataþ anugràhaka ityàdikamevàsti -ñha. 4.yetyàdivàkyavyàkhyàvasare -ña. ÷raya ityàdivà-óa. 5.'aïgãkartavya iti' ityasti -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 166. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tasmàdyathàpramàõasaüplave dvitãyaü pramàõabhåtameva prathamapramàõadàróhyahetutvena prathamànugràhakam/ tathà tarkopi svayaü pramàõameva pramàõasyànugràhakaþ/ sàdhakaü bàdhakaü và pramàõameva hi ÷aïkànivartakam/ na tvapramàõam/ tarkaj¤ànasya bhramatve hi vyàptiyogyatàdibhramajanyànumiti÷àbdaj¤ànadiriva dhàràvàhikabhrame dvitãyànugçhãtasya prathamasyeva và 1 pramàõatarkànugçhãtànumiterevàpramàtvaü syàt/ apramàõatarkabàdhitasya pratyanumàsyaiva ca pràmàõyaü syàt// iti svamate tarkasyopayogaþ // 16 // --------------------------------------------------------------------------- nanu dhåmavatvàdisàdhanàphalabhåtàgnimatvàdipramàmeva paryavasànamukhena janayastarkasya kathaü pràmàõyamityà÷aïkàü sadçùñàntaü pariharannupasaüharati -- tasmàditi// yadvoktadi÷à pramàõànugràhakasya kathaü pràmàõyam/ tathàtve 'nugràhakatvameva na syàdityà÷aïkàü sadçùñàntaü 2 nirasyannupasaüharati -- tasmàditi// uktarãtyà pramàjanakatvàdityarthaþ/ ÷aïkànivartakatvànyathànupapatyà ca tarkasya pràmàõyamityàha -- sàdhakaü hãti// apràmàõye 3 bàdhakaü càha -- tarkaj¤ànasyeti// iti svamate tarkasyopayogaþ// 17 // --------------------------------------------------------------------------- 1. va càpra -ka.ña.rà. 2.pariharannupa -óa. 3.õyabàdha -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pate-tarkogàsaübhavaþ) tarkavàdaþ pu - 167. --------------------------------------------------------------------------- atha paramate tarkopayogàsaübhavaþ// 18// ki¤ca paramate tarkasya kiü viùaya 1 vi÷odhana upayogaþ kiü và vyàptigrahe, àdyepi kimudayanarãtyà aniùñaprasa¤janatvamàtreõopayogaþ, kiü và vardhamànarãtyà sàdhyàbhàvasaüdehanivartanena yadvà tajjanyasàdhyàbhàvajij¤àsànivartanena, athavà tajjanyasàdhyajij¤àsojjãvanena/ nàdyaþ/ aniùñaprasa¤janatvamàtreõa tarkopayoge ÷aïgàbhàvepi tarkàpekùàprasaïgàt/ na dvitãyaþ/ sandehasya tajjanyajij¤àsayaiva nivçtteþ/ nirdhåmatvaj¤ànasya niragnikatvasandehena saha viùayakçtavirodhàbhàvena tadanivartakatvàcca/ pratyuta nirdhåmatvasya sàgnikatvaniragnikatvaråpakoñidvayasàdhàraõyena tajj¤ànaü sandehopodbalakameva/ manmate tu viùayakçtavirodhaþ pràgevoktaþ// --------------------------------------------------------------------------- atha paramate tarkopayogàsaübhavaþ // 18 // nanvastu bhavaduktarãtyà tarkasyopayoge sati pramàõatvam/ na tvevam/ kiü tvanyathaivopayogaþ/ tatra ca tarkasyàpràmàõyepi na doùa ityatastaduktopayogaü khaõóayitumàha -- kiü¤ceti// vyàptigràhakasya viùayapari÷odhakasya veti paràmar÷avàdànte maõyukteràha -- kiü viùayeti// tajjanyeti// sàdhyàbhàvasandehajanyetyarthaþ/ tajjanya jij¤àsaiveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.yapari÷odhane u - ka.ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 168. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca vahnivyapte 1 dhåme dçùñe kathaü vahnyàvasaüdehaþ/ na ca vi÷eùadar÷ane sati svàrasikasya vahnyabhàvasaüdehasyàsaübhavepi pratipramàõàhità tacchaïkà yakteti vàcyam/ pratipramàõe 'nanyathàsiddhe jàgrati tarkasahasreõàpi tadàhita÷aïkànuvçtyayogàt/ na ca tarkàdeva pratipramàõasyànyathàsiddhiþ/ tvanmate viùakçtavirodhàbhàvàdityuktatvàt// --------------------------------------------------------------------------- uttaràtmavi÷eùaõaguõànàü pårvaguõanivartakatvàditi bhàvaþ : koñidvayasàdhàraõyeneti// nirdhåmatvasyàyogolakàdàviva sàgnikatvepi hçdàdàviva niragnikatvepi sambhavàt sàdhàraõyenetyuktam/ bhavanmatepi tarhi nirdhåmatvaj¤ànàcchaïkànivçttirna syàdityata àha-- manmatetviti// anyathopapatyànyathànupapattiråpaviùakçtavirodhasya saüdehatarkayoþ pårvavàde pratipàditatvàdityarthaþ/ nanvanyathopapannatva÷aïkàyà dhåmàdiviùayàyàstarkeõa nirdhåmatvàpàdànaråpeõa niràsepi bhinnaviùayakasàdhyasandehasya kathaü nivçttirityato hetoranyathopapatti÷aïkànivçtyaiva tadàhitaþ sàdhyasaüdero nivartata eva/ pratyuta tvanmata eva tannivçttirayukteti bhàvenàha-- ki¤ceti// yadvà tarkajanyanirdhåmatvaj¤ànaü kiü svàrasikasàdhyasaüdehanivartanenopayujyate athàhitasaüdehanivartanena nàdyaþ/ tasyaivànudayàt/ nàntyaþ/ virodhiviùayatvàbhàvàt/ ityàha-- ki¤ceti// uktatvàditi// pratyutetyàdigranthenoktatvàdityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.pyadhå -ña. rà. --------------------------------------------------------------------------- pate-tarkogà-saüvaþ) tarkavàdaþ pu - 169. --------------------------------------------------------------------------- na tçtãyaþ/ j¤ànasya hãcchànivartakatvamaniùñatàvacchedakadhmaprakàrakatvenaiva/ anyathà prameyatvàdiprakàrakamapi viùà 1 dij¤ànaü tannivartakaü syàt/ na ca nirdhåmatvaj¤ànaü tvanmate nirdhåmatàü tadàpàdakatvenàniùñaü niragnitàü vàniùña 2 pràmàõyàpàtàt/ kiü tu pakùaniùñhatayaiveti kathaü tarkeõa niragnikatvajij¤ànasànivçttiþ// --------------------------------------------------------------------------- pratipramàõaü-- sàdhyàbhàvaviùayaü tarkaj¤ànaü tu nirdhåmatvaviùayamiti virodhiviùayakatvaü neti bhàvaþ/ sàdhyàbhàvajij¤àsànivartaneneti pakùaü niràha-- na tçtãya iti// jij¤àsà hi j¤ànecchà/ nirdhåmatvaj¤ànena jij¤àsànivçttau nivçttiprayojakadharmàbhàvànna sàmarthyamiti sàmànyanyàyoktipårvamàha-- j¤ànasya hãti// aniùñatàyàü yadavacchedakaü ahitvaviùatvakaõñakatvàdikaü tatprakàrakatve 3 naivetyarthaþ/ astvetadapi j¤ànaü tathetyata àha-- na ceti// nirdhåmatàmityatràpyaniùñàmityanveti// nacollikhatãti// pramàõaviruddhatvà 4 deraniùñatàvacchedaka 5 sphuraõasyànanubhàditi bhàvaþ/ vipakùe bàdhakataü càha -- tathàtva iti// aniùñamaniùñatà 6 vacchedakenollekhe sati vahnitvàdinà vahnyàdyullekhij¤ànasyeva pràmàõyaü syàdityarthaþ// nanu dhåmaü pa÷yataþ kathaü nirdhåmatvàdij¤àne pramàõaviruddhatvàdikaü na bhàyàt/ na caivaü pràmàõyàpàtaþ avidyamànapakùaniùñhatvabhànàdapràmàõyamastviti -- --------------------------------------------------------------------------- 1.ùayàdij¤à- ga.ña.rà. 2.tvàvacchedaka dharmavattayà -ga.rà. 3.netya -ña.óa. 4.dyaniùña-ñha. 5.katvasphu -ñha. 6.tvàva- ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 170. nyàyadãpuyatatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca pramàõaviruddhanirdhåmatvàpàdakatayà niragnikatvamevàniùñaü na tu tajj¤ànam/ tasyàroparåpatvena tadanàpàdakatvàt/ tathà ca niragnikatvaviùayecchàyà eva nivçttiþ syàt/ na tu tajj¤ànaviùecchàråpajij¤ànasàyàþ// ki¤cecchàvicchedakamaniùñatvaü duþkhatatsàdhanànyataratvaråpaü natvapràmàõikatadàpakànayataratvaråpam/ àptavàkyàdinà svasya dàridrayaü ni÷citavatopi dhena autkaõñhyadar÷anàt/ tathàcàpràmàõikanirdhåmatvàpàdake -- --------------------------------------------------------------------------- cedevamapi nirdhåmanatvaj¤ànena niragnikatvecchaiva nivartyà natu tajj¤ànecchàråpà jij¤àsetyàha-- ki¤ceti// aniùñatàvacchedakaprakàrakaü j¤ànamaniùñaviùayecchàü nivartayati/ sà ca niragnikatvecchaiva/ tasyà aniùñatvàt/ na tu tajj¤ànecchàråpà/ jij¤àsyaj¤ànasyàniùñatvàbhàvàdityarthaþ// nanvaniùñaviùayakatvànniragnikatvaj¤ànamapyaniùñamevetyato viùayasyàpyaniùñatvamabhyupetyoktam/ vastutastadapi netyàha-- ki¤ceccheti// na cà 1 pràmàõiketi// apràmàõikatvaü và, tadàpàdakatvaü và, yena nirdhåmatvamapràmàõikamiti niragnikatvaü ca tadàpàdakamityubhayamaniùñaü syàdityarthaþ/ dhana iti// tasya svasminnapràmàõikatvani÷cayepyaniùñatvàbhàvàtpratyutautkaõñhyaråpecchàviùayeneùñatvasyaiva dar÷anàdityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. na tvaprà -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pate-tarkogà-saüvaþ) tarkavàdaþ pu - 171. --------------------------------------------------------------------------- niragnikatve kathaü ÷abdasàmyamàtreõecchàvicchedaü bråùe// ki¤ca sàdhyàbhàvajij¤àsà na sàdhyànumitipratibandhikà/ yena tannivçttaye tarko 'pekùyata/ sà hi sàdhyàbhàvaviùayakaj¤ànaviùayiõã / na ca sàdhyàbhàvaviùayaviùayakamapi sàdhyaj¤ànavirodhi/ tathàtve hi pakùe sàdhyàbhàva 1 j¤ànamiti j¤ànenàpyanumitiþ pratibadhyeta// --------------------------------------------------------------------------- ÷abdasàmyamàtreõeti// duþkhaü tatsàdhanaü và yathàniùñamucyate tathà 2 pràmàõike tadàpadake vàïgãkàrànarhatvamàtreõàniùñapadamastãti ÷abdasàmyamàtreõetyarthaþ/ nirdhåmatvàdij¤ànena hyanumitipratibandhakaü nirasyam/ sàdhyàbhàvajij¤àsà tu na pratibandhaketi tanniràsàyàso vyartha evetyàha-- ki¤ceti// iti j¤ànenàpãti// sàdhyàbhàvaj¤ànaviùayakaj¤ànasyàpi svaviùayaj¤ànadvàrà sàdhyàbhàvaviùayakatvàditi bhàvaþ// 3 maõikaõñhe tu -- sàdhyàbhàvamàtraviùayakajij¤àsà hyanumitipratibandhikà/ na tu sàdhyatadabhàvobhayaviùayà/ saü÷ayena cobhayakoñikaiva jij¤àsà janyate/ na tu sàdhyàbhàvamàtrakoñikà jij¤àsà/ tasminkàle sàdhyàbhàvamàtrajij¤àsotpattau kàraõàbhàvàtkiü tannivartakatarkeõetyuktam/ tatra sàdhyàbhàvamàtrajij¤àsàyà apyuktadi÷à pratibandhakatvàbhàvo dhyeyaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1. va viùayaj¤ànenàpi -- ña. be j¤ànamiti j¤ànenà-rà. 2.thà a -óa. 3.ata evetyadhikam -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 172. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nàpi caturthaþ/ nirdhåmatvaviùayasya tarkasya bhinnaviùayatvenàgniviùayakajij¤àsojjãvakatvàyogàt/ etena vyàptigrahe upayoga iti dvitãyopi nirastaþ/ nirdhåmatvaj¤ànasya viùayakçtavirodhàbhàvàdàropa 1 tvena j¤àtatvàcca niragnikostviti ÷aïkàü pratyavirodhitvàditi dik// etadevàbhipretyoktaü paddhatau viparãta÷aïkànirasanadvàreõeti/ na tådayanàdirãtyàniùñaprasa¤jakatvàdinetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- sàdhyàbhàvasaü÷ayajanyasàdhyajij¤àsojjãvakatvena tarkasyopayoga iti pakùaü niràha-- nàpi caturtha iti// dvitãyopa 2 nirasta iti// dhåmatvaj¤ànaü hi dhåmasya niragnikatvaråpasàdhyàbhàvasàmànàdhikaraõyaråpavyabhicàraj¤ànanivçttidvàràvyabhicà ritasàmànàdhikaraõyaråpavyàptigrahopayogãti vàcyamà/ j¤ànasya vyabhicàraj¤ànanivartakatvaü tadvirodhiviùayakatvenaiva / na ca nirdhåmatvaj¤ànaü sàdhyàbhàvasàmànàdhikaraõyavirodhiviùayakaü yena vyàptigrahopayogi syàditi bhàvenàha -- nirdhåmatvaj¤ànasyeti// ki¤ca tvanmate kevalànvayisàdhyakahetuprayogasthale sàdhyàbhàvàprasiddhyà màstu prameyatvamityàdi÷aïkànudayena tatra tannivartanàsaübhavàtkathaü tatra tarkasyopayogaþ/ api ca tarkasyàpi vyàptisàpekùatvena tarkàïgavyàptij¤ànepi tarkàpekùàyàmanavasthàpàtena na vyàptigrahopayogitvaü tarkasya syàt/ yadi kvacittarkeõa vinàpi vyàptigrahastarhi vyabhicàràtkathaü tarkasya tadupayogitvam/ siddhànte tu svatantrapramàõatvànna vyàptigraha evopayogaþ/ upayogopi bahuprakàreõa pràgevopapàdita ityàdyanusandhàyàha -- digiti// --------------------------------------------------------------------------- 1.pitatvena -ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pakta-kelàyi-laõaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 173. --------------------------------------------------------------------------- atra viparãta÷abdena paramate svamata iva nivartyàyàþ ÷aïkàyà nivartakena tarkeõa saha viùayakçto virodho neti dar÷itam// iti paramate tarkopayogàsaübhavaþ // 17 // --------------------------------------------------------------------------- svamata iveti// anyathopapatyanyathànupapattiråpaviruddhaviùayakatvaü yathà svamate tathà na paramata ityarthaþ// iti paramate tarkopayogàsaübhavaþ // 18 // --------------------------------------------------------------------------- atha paroktakevalànvayitvalakùaõabhaïgaþ // 19 // yacca maõau vyàptirdve 1 dhà anvayavyatirekabhedàt/ tata÷cànumànamapi kevalànvayikevalavyatirekyanvayavyatirekibhedàttrividham/ tatra vçttimadatyantàbhàvàpratiyogitvaü kevalànvayitvam/ gaganàtyantàbhàvasya kevalànvayitvàrthaü vçttimatpadamiti tanna / --------------------------------------------------------------------------- yattu paddhatau kevalànvayikevalavyatirekãtyàdinà paroktànumànatraividhyamanådya nirastaü tadvivaritukàmaþ taccànumànaü trividhamityàdinàmaõyuktaü nirasitumàha --yacceti// vçttimaditi// vçttimànyo 2 yamatyantàbhàvastadapratiyogitvamityarthaþ/ atra vçttimànityanena svamànàdhikaraõàvirodhinãü yà vçttistadvànvivakùitaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.rdvividhà -ga.ña.rà. 2.nyotyantà -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 174. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- gaganasya kevalànvayyatyantàbhàvapratiyogitve tucchatvàpàtàt/ na hi ÷a÷a÷ruïgàderapãtonyadasatvamasti 1 / vistçtaü caitannyàyàmçte// iti paroktakevalànvayitva 2 lakùaõabhaïgaþ // 18 // --------------------------------------------------------------------------- tena saüyogàtyantàbhàve nàvyàptiþ/ saüyogavçttestadatyantàbhàvasàmànàdhikaraõyàvirodhitvàdityàhuþ/ etacca prameyatvàbhidheyatvàdàvasti/ tadatyantàbhàvasya 3 vyàghàtabhayena kvàpyaïgãkartuma÷akyatvàt/ sarvasyàpyanyonyàbhàvapratiyogitvàdasaübhavavàraõàyàtyantapadam/ tarhi tàvadevàstvityato dåùaõasaukaryàya vi÷eùaõakçtyamàha-- gaganeti// bhàvàbhàvayoranyonyaviraharåpatayà gaganàtyantàbhàvopi gaganaråpàtyantàbhàvapratiyogãti tatràvyàptaü lakùaõaü syàdato vçttimaditi/ gaganaü càvçttipadàrthastanmata iti vçttimadatyantàbhàvo na gaganaråpaþ/ kiü tu ghañàtyantàbhàva eva/ tathà ca tadapratiyogitvaü gaganàtyantàbhàve 'stãti nàvyàptiriti/ tasyàpi kevalànvayitvasiddhyarthaü vçttimatpadamityarthaþ// nyàyàmçta iti// mithyàtvaniruktibhaïge pratipannopàdhau traikàlikaniùedhapratiyogitvakhaõóanaprastàve tathà -- trikàlasarvade÷ãyaniùedhàpratiyogità/ sattocyate 'dhyastatucche taü pratiyoginã// iti satvaniruktiprastàve, asato 'tyantàbhàvapratiyogitvasamarthanaprastàve ceti bhàvaþ// iti paroktakevalànvayi 4 lakùaõabhaïgaþ // 19 // --------------------------------------------------------------------------- 1.mapi -ga.rà. 2.yila-ña.rà. 3.vavyà-ña.óa. 4.yitvala-ña.ñha. -------------------------------------------------------------------------- kela-vyatiþ-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 175. --------------------------------------------------------------------------- atha kevalavyatirekibhaïgaþ // 20 // kevalavyatirekyanumànaü ca na yuktam/ tvanmate vyàptigrahàrthaü pratij¤àvàkyasyàbodhakatvaparihàràrthaü ca 1 vi÷iùñaj¤ànaü vi÷eùaõaj¤ànapårvakamiti niyamàrthaü 2 sàdhyaprasiddheràva÷yakatvàt/ kevalavyatirekiõi ca tasyà abhàvàt// --------------------------------------------------------------------------- atha kevalavyatirekibhaïgaþ// 20 // kevalànvayidharmalakùaõakhaõóanenaiva kevalànvayisàdhyakamanumànaü nirastaü matvàha -- kevalavyatirekãti 3 // yasya dharmasya kevalaü vyatireko abhàva eva prasiddhaþ na tu bhàvaþ sa dharmaþ kevalavyatirekãti tàdç÷adharmasàdhyakamanumànamapi kevalavyatirekyanumànamityarthaþ/ vyàptãti// sàdhyàprasiddhau tanniråpitatsàmànàdhikaraõyà 4 diråpavyàptigrahàsambhavàditi bhàvaþ// abodhakatveti// sàdhyadharmasyàprasiddhau tatra ÷abdasya ÷aktigrahàyogenàvyutpannasàdhyapadaghañitapratij¤àvàkyasya bodhakatvàyogàditi bhàvaþ// vi÷iùñeti// vyatirekihetunotpannasàdhyavi÷eùaõa 5 kapakùavi÷eùyakavi÷iùñaj¤ànamanumiteþ pårvaü sàdhyàprasiddhau vi÷eùaõaj¤ànapårvakaü na syàt/ tathà ca tatpårvakatvaniyama÷ca nirvikalpakaj¤ànavàdinà tvayàïgãkçta iti tadrakùàrthaü sàdhyaprasiddhiràva÷yakãtyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1. ca iti nàsti- ña.rà. 2.ca ityadhikam-ña.rà. 3.kyapãti-ña. kyanumànamapãti -ñha. 4.õyarå -óa. 5. õapa - ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 176. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tatra sàdhyàprasiddhir 1 natàvatpakùe kevalavyatirekivaiyarthyàt/ nàpyanyatra/ tatra hetorvçttàvanvayitvasyàvçttà 2 vasàdhàraõyasya 3 càpàtàt// nàpi pakùaikade÷e tena nàsàdhàraõyam pakùàdanyatra tadaprasiddheþ, nàpi kevalavyatirekavaiyarthyam tasya kçtsne pakùe sàdhyapratãtyarthatvàditi vàcyam/ pçthivãtarabhinne 4 tyàdau pakùasyaikade÷asatvepi gaganamitara 5 bhinnamityàdau tadabhàvàt/ aü÷e siddhasàdhanàcca/ abhedànumàna iva pakùaikade÷asya 6 ni÷citasàdhyakatayànvayadçùñàntatvasambhavena kevalavyatirekitvabhaïgàcca/ pakùabhinnatvena vi÷eùaõaü ca gauravam// --------------------------------------------------------------------------- kathamabhàva ityato bhaktipàde sàdhyàprasiddhajheradoùatvoktiprastàve sudhoktarãtyàha-- tatreti// kevalavyatirekiõãtyarthaþ/ vyatirekavàde maõau siddhànte kathitaü niràha-- nàpãti// itareti// jalàdã 7 nyaùñadravyàõi guõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàþ pa¤cetitrayoda÷àpadàrthà itarapadàrthàþ/ tadabhàvàditi// tasyàkhaõóatvopagamàttàrkikairiti bhàvaþ/ abhedeti// ayamata 8 dbhinna etadvçkùatvàdetadvçkùavadityanumàna ivetyarthaþ// nanu pakùàdanyatra ni÷citasàdhyakatvameva dçùñàntatve prayojakamityata àha -- pakùeti// nanvaståktadi÷à vyatirekiõonvayitvaü tathàpi na kevalavyatirekitvabhaïga ityà÷aïkya pratyàhahaha -- na cànvayeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ddhirhinatà -ga.ña.rà. 2. ttau càsà-ga.ga. 3.syapà -ña.ga. 4.nnetyatra pa -ga.ña.rà. 5.rebhyobhi -ka. 6.syaiva-ka.ga.ña.rà. 7.dayoùña -ña.dyaùña -ñha. 8.tadabhi -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- kela-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 177. --------------------------------------------------------------------------- na cànvayàpratisandhànada÷àyàü kevalavyatirekitvamiti vàcyam/ tathàtve 'nvavyatireki 1 õyapi tatprasaïgàt/ anvayapratisandhàne svaniråpitavyàptij¤ànàbhàvenànumitireva nàstãti vakùyamàõatvàcca// naca yatrànitye vàïmanase ityàdau pakùatàvacchedakanànàtvaü tatraivàü÷e siddhasàdhanam/ iha tu tadanacchedakaü pçthivãtvamekameveti vàcyam/ udde÷yapratãtisiddhyasiddhyoreva siddhasàdhanatadabhàvau prati tantratayàsya paribhàùàmàtratvàt// na ca tarhyudde÷yàyàþ pçthivãtvàvacchedenetarabhedabuddheraü÷eùyabhàvànnàü÷e siddhasàdhanamiti vàcyam/ --------------------------------------------------------------------------- iùñàpattiü manvànaü pratyàha-- anvayeti// sveti// sàdhyaniråpitetyarthaþ/ vakùyamàõatvàdita// atraivottaratra ki¤càbhàvagatayà vyatirekavyàptyà kathaü bhàvasya gamakatvamityàdineti bhàvaþ/ maõyàdyuktamevàü÷ataþ siddhasàdhanatàdoùoddhàramà÷aïkya niràha-- na ca yatreti// tatraiveti// pakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyena sàdhyasiddhirhyanumànaphalam/ nànàtvasthale caikàvacchedena sàdhyasiddhàvapyanumànaphalasya jàtatvàtpunaranyàvacchedenàpyanumityutpàdanàrtamanumànàpravçtteriti bhàvaþ// ekamiti// tathàca ghañàdyaü÷e ghañatvàdyavacchedena sàdhyasiddhàvapi pçthivãtvaråpapakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyenetarabhedaråpasàdhyàsiddhyà tatrànumityudayàrthamanumànapravçttisambhavànna tatra doùa iti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. kiõopi - ña. rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 178. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ ni÷citasàdhyakatvena saüdehasiùàdhayiùayorabhàvenaikade÷asya tvanmate pakùatvàyogàt// na ca ghañasya ghañatvenetarabhedani÷cayepi pçthivãtvena tatsaüdehàdikamiti 1 vàcyam/ vi÷eùàkàreõetarabhedani÷caye sati sàmànyàkàreõa tatsaüdehasya tadvi÷eùetaravi÷eùaviùayatvaniyamàt/ anyathaitatparvatatvena vahnimattayà ni÷caye 2 pi parvate parvatatvena tatsaüdehàpatyà tatra vahnyarthino niùkampapravçttirna syàt// nàpi pakùa eva saüdeharåpà sàdhyàprasiddhiþ --------------------------------------------------------------------------- pakùatvàyogàditi// tathàca kevalavyatirekiõo 'nvayitvameva pràptamiti bhàvaþ/ saüdehasiùàdhayiùayorabhàvenetyayuktamityà÷aïkya niràha -- na ceti// yaj¤apatyuktameva doùamàha-- vi÷eùeti// tadvi÷eùetareti// ghañàdiråpa 3 vi÷eùetarapçthivãviùayakatvaniyamàdityarthaþ/ j¤ànayoþ samànaprakàrakatvenaiva nivartyanivartakabhàva iti nyàyasya sàmànyavi÷eùaprakàrànyaparatvamiti bhàvaþ// evaü maõikçdabhimataü pakùaikade÷asàdhyaprasiddhipakùaü nirasyodayanàdyabhimataü maõàvanådya nirastamapi maõyuktadoùe tavdyàkhyàtçõàü vivàdabhàvàtsvayaü dçóhadoùavivakùayà saü÷ayaråpasàdhyaprasiddhipakùamà÷aïkya niràha-- nàpãti// jalàditrayoda÷apadàrthànyonyàbhàvànàmekatraprasiddhyà --------------------------------------------------------------------------- 1.kamastãti -ka.ga.ña.rà. 2.÷citopi -ña.rà. 3.'pçthivã' ityadhikam -ga. --------------------------------------------------------------------------- kela-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 179. --------------------------------------------------------------------------- evaü ca nànvayitvàdikam pakùaikade÷epi sàdhyàni÷cayàt nàpyasàdhàraõyam sapakùàbhàvàt nàpi vyatirekivaiyarthyam tasya ni÷cayàrthatvàditi vàcyam/ sàdhyakoñeraprasiddhyà saüdehasyaivàyogàt// na ca tejobhinnà pçthivã jalàdidvàda÷abhinnà na veti tejobhinnadharmikajalàdidvàda÷abhinnatvakoñikasaü÷ayenàrthàstrayoda÷àbhinnatvaråpasàdhyaprasi ddhiryukteti vàcyam/ saü÷ayasyàsàrvatrikatvàt/ saü÷ayaråpasàdhyaprasiddhermayàpi svãtàkàràcca 1 / ÷a÷ãyakarõàdau ÷a÷ãyamidaü ÷çïgaü na veti saüdehena ÷a÷a÷raïgasyàpi prasiddhiprasaïgàcca/ --------------------------------------------------------------------------- saüderàyogopi teùvabhàveùvekastejonyonyàbhàvo jale prasiddhaþ, pçthivã tejobhinnà na veti saü÷ayena pçthivyàmeva và prasiddhaþ/ jalàditejonyadvàda÷apadàrthànyonyàbhàvàstejasi prasiddhàþ/ evaü ca tatraikaü pakùabhåtadharmivi÷eùaõaü kçtvànyakoñikasaü÷ayotpàdi kimapi na bàdhakamityà÷aïkya niràha -- na ca tejobhinneti// asàrvatrikatvàditi// tathà ca yatra na saüdehastatràprasiddhirdurvàroti bhàvaþ// nanu saüdigdhe nyàyapravçtteþ saü÷ayaþ sàrvatrika iti cet/ siddhepi siùàdhayiùayànumànapravçtteþ/ evamapi 2 tvaduktarãtyà saü÷ayasya sàtmakatvàdyakhaõóanasàdhye 3 yogàcca/ ghanagharjitàdisthale 4 saüdehàbhàvepyanumitidar÷anàcceti bhàvaþ// mayàpãti// vyatirekã neti vadatàpãtyarthaþ/ yadvà vyatirekiõi sàdhyaprasiddhivàdinàpãtyarthaþ/ tathà ca tàdç÷aü prati ni÷cayaråpasàdhyaprasiddhireva vàcyeti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.kçtatvàcca -ka.ña.rà. 2.va¤catva-ña. 3.vantva -ñha. 4.dhyetadayo -ñha. 4.le asaüdehe -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 180. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vi÷eùaõani÷cayajanyavi÷iùñani÷cayaråpànumityaïgabhåtàyàþ sàdhyatàvacchedakatrayoda÷abhinnatvaprakàrikàyà ni÷cayaråpaprasiddherabhàvàcca// na ca tarhi pakùàdanyatraiva trayoda÷asu trayodaùabhedànàü vi÷akalitànàü ni÷cayaråpà prasiddhirastãti nàprasaddhavi÷eùaõatvàdãti vàcyam/ jãvaccharãrajàtaü sàtmakamityàdàvakhaõóasàdhyaka uktaprakàràsaübhavàt 1 / trayodha÷asu sàdhyaprasiddhau tatra sàdhyàbhàvasyàsatvena vyatirekavyàptigrahàsaübhavàcca// --------------------------------------------------------------------------- ÷a÷a÷raïgasyàpãti// bhåtalaü ÷a÷a÷raïgavadityapyanumànaü syàditi bhàvaþ// sàdhyateti 2 // sàdhyatàvacchedakaü yastrayoda÷abhinnatvaü tatprakàrikàyà ityarthaþ/ athavetyàdinà maõyuktaü pakùàntaramà÷aïkya niràha -- na catarhãti// trayoda÷asu jalàdisamavàyànteùu trayoda÷asvityarthaþ/ vi÷akalitànàmiti// jale tejaþprabhçtidvàde÷ànyonyàbhàvàþ prasiddhàþ/ jalànyonyàbhàva÷ca tejaþprabhçtiùu/ tathà jalàdidvàda÷ànyonyàbhàvastejajasi/ tejonyonyàbhàvonyatretyevaüråpeõetyarthaþ/ yadvà trayodasapadàrthànàmanyonyàbhàvànàü jalabhedastejasi tejobhedo jale ityevaüråpeõa prasiddhirityarthaþ/ àdipadena vyàpyyagrahàdigrahaþ// tatra sàdhyàbhàvasyàsatveneti// --------------------------------------------------------------------------- 1.'÷a÷a÷raïgollikhitàvapãtyàdàvapi vi÷akalitànàü ÷a÷àdãnàü prasiddhatvàcca' - ityadhikam-ga. '÷a÷a÷çïgollikhità bhårityàdàvapi vi÷akalitànàü prasiddheþ suvacatvàt' ityasti -ña. 2. sàdhyateti iti na -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- kela-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 181. --------------------------------------------------------------------------- ki¤caikenaiva liïgenaikadà sàdhyamànà api 1 trayoda÷abhedàþ pratyekaniråpitatrayoga÷avyàptibhireva sàdhanãyàþ/ na tu militaniråpitaikavyàptyà/ militàprasiddhau tadaj¤ànam/ --------------------------------------------------------------------------- yatra trayoda÷ànàmanyonyàbhàvanàmabhàvastatra pçthivãtvàbhàva iti hi vyatirekavyàptirjalàdau pradar÷anãyà/ tatra jale jalànyonyàbhàvàbhàvasya satveti tejaþpçbhçtipratiyogikànàü dvàda÷abhedànàmabhàvasyàsatvena sàdhyàbhàvasyàbhàvàt/ evaü tejaþprabhçthiùvapãti kataü vyatirekavyàptigraha ityarthaþ// nanvekasatvepi dvayamiha nàstãti pratãtyà dvitvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavastrayoda÷atvàvacchinnajaladyanyonyàbhàvaniùñhapratiyogitàkàbhàvo jalàdau bhaviùyatãti nànupapattirita cenna/ vyàsajyadharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvasya vyàptivàde maõikçtà niràsena maõikçnmate tadabhàvàt/ pratãteranyataràbhàvaviùayatvenopapattàvatiriktàbhàvakalpanàyogàcca// nanu -- yanmate tàdç÷àbhàvasvãkàrastanmatarãtyàyaü pakùe maõavukta iti cenna/ tanmatasyaiva gauraveõa dåùyatvàditi bhàvaþ/ abhyupetyàpi -- doùamàha -- ki¤ceti// pratyekapratiyogikàbhàvaniråpitetyarthaþ/ vyatirekiõyanvayavyàpterabhàvàt militaniråpiteti/ yatra trayoda÷ànyonyàbhàvànàmabhàvastatra pçthivãtvàbhàva ityevaü råpeõa militapratiyogikàbhàvaniråpitaikavyàptyetyarthaþ// tadaj¤ànàditi// militàprasiddhau militapratiyogikàbhàvavyàpytyaj¤ànàdityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. pihitra - ta.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 182. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tathà ca pratyekameva sàdhyatà vi÷ràntetyekaikabhedaråpasàdhyavato jalàdereva sapakùatvena tato vyàvçttatvena 1 hetorasàdhàraõyatàdavasthyam// nanu -- pratyekavyàpyyà pratyekabhedasàdhanepi nàsàdhàraõyam/ anumitiviùayasàdhyavavdyàvçtyà hi tadbhavati/ anyathà dåùyànumityavirodhitvenàsàdhàraõyasya pratipakùonnàyakatvaü na syàt/ na ca prakçte 'numitiviùaya 2 militabhedaråpasàdhyavànanyosti/ yena tavdyàvçtyàsàdhàraõyaü syàditi cenna/ 3 pratyekabhedavavdyàvçtterapa svasàdhitapratyekabhedàbhàvadvàreõa bhedamelanavighañakatayà dåùyànumitiviruddhatvàt// --------------------------------------------------------------------------- yadvà vyatirekavyàptiretàdç÷asthale na vàcyà/ kiü tvanvayavyàptireva/ na ca militasàdhyàprasiddhyà tanniråpitaikavyàptyaj¤ànamiti vàcyam/ pratyekàbhàvànàü pratyekaniråpitànvayavyàptibhireva tàvatàü bhedànàü sàdhyatvàditi bhàvenàyaü granthaþ pçtta iti yathànyàsa eva granthaþ sàdhuriti 4 j¤eyam// pakùadharamatamà÷aïkate -- nanviti// anyatheti// anumitiviùayaikade÷avavdyàvçttimàtreõa 5 sàdhàraõye 'numitiviùayàbhàvaviùayakatvàtsatpratipakùatayà doùatvaü na syàdityarthaþ/ anumitiviùayavato vyàvçttatvameva pçthivãtvahetorastvityata àha-- na ca prakçta iti// naraharyàdyuktadoùeõa niràha -- pratyeketi// sàdhyatàvacchedakaü vyàsajyavçttidharmamàdàyàsàdhàraõyàbhàvamà÷aïkyàprasiddhavi÷eùaõatvena niràha -- athetyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.ttasya he - ga.ña.rà. 2.yabhe -ga.ña. 3.'pratyakùabhedavacanapravçtterapi svasà' ityasti -ga.rà. 4.dhyeyam -óa. 5.õàsà -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- kala-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 183. --------------------------------------------------------------------------- ki¤càsminpakùe bhedamelanaü pakùadharmatàbalalabhyamam/ na ca tadbalalabhyasàdhyavavdyàvçtyàsàdhàraõyaü yuktam/ tathàtve 'numànaphalasya niùpannatayà 1 sàdhàraõyasyàki¤citkaratvàpàtàt// atha -- sàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyavadvyàvçtyaivàsàdhàraõyam/ prakçte ca sàdhyatàvacchedakaü bhadagataü vyàsajyavçttitrayoda÷atvam/ tacca na pratyeka 2 parisamàptam/ tataþ pratyekabhedavadvyàvçttàvapi sànàdhàraõyamiti cenna/ evamasàdhàraõyaparihàrepi trayoda÷atvaparyàptyadhikaraõatvaråpasàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyàprasiddheraprasiddhavi÷eùaõatvatàdavasthyàt/ jalàdau svasmàdbhedàbhàvepi teja àdidvàda÷abhedànàü satvena trayoda÷abhedàbhàvaråpasàdhyavyatirekagàbhàvena vyatirekavyàptigrahànupapatte÷ca// nanu ghañasya satvepipañàbhàvena ghañapañau na sta itivajjale dvàda÷abhedeùu satsvapi jalàdbhedàbhàvena vyàsajyavçttipratiyogitàkatrayoda÷abhedàbhàvostãti cenna/ --------------------------------------------------------------------------- vyàsajyavçttipratiyogikàbhàvonyo netyupetya vyàptyabhàvadoùaü càha -- jalàdàviti// vyàsajyavçttidharmàvacchinnapratoyogitàkàbhàvo 'nyostãtivàdã ÷aïkate -- nanviti// vyàsajyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tayà a- ña. 2. paryàptamiti ÷odhitamasti -ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 184. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricachedaþ --------------------------------------------------------------------------- pçthivyà jalàtmakatve satyapi teja àdyanàtmakatvamàtreõa trayoda÷ànyonyàbhàvopapattyàrthàntaràt/ laghavena pratiyogisatvamàtramabhàvavirodhã 1 ti vadatà tvayaiva vyàsajyavçtti 2 pratiyogikàbhàvànaïgãkàràcca/ ghañe satyapi ghañapañau nasta iti dhãstu ghañe pañasàhityàbhàvaviùayeti tvayevaiktam// tasmàdaprasaddhavi÷eùaõatvàü÷e 3 siddhasàdhanatvà 4 nvayitvàsàdhàraõyànàmanyataraddurvàram// --------------------------------------------------------------------------- vyàsajyavçttiþ anugatavçttimànyaþ tàdç÷adharmàvacchinnà pratiyogità yasya tàdç÷o yastrayoda÷abhedànàmabhàva ityarthaþ// jalàtmakatve satyapãti// pçthivyàü jalàditroyada÷apadàrthatàdàtmyàbhàvaråpàstrayoda÷àbhedàþ sàdhyante tatsiddhirna syàt/ jalatàdàtmye satyapi tejaþ prabhçtidvàda÷apadàrthatàdàtmyànàmabhàvamàtreõa trayoda÷atvaråpavyàsajyavçttidharmàvacchinnapratiyogitàkatrayoda÷atàdàtyamyànàmabhàvasiddhyàpi sàdhyaparyavasànasaübhavena jalabhedàsiddhyàr'thàntaradoùaþ syàt/ ato na tàdç÷o 'bhàvo 'ïgãkartçü ÷akya iti pràguktavyàptigrahànupapattiþ sustheti bhàvaþ/ ki¤ca pratayogisatvasthale tàdç÷àbhàvo virodhànnàïgãkàryaþ/ na ca yàvatpratiyogisatvamabhàvavirodhi, natvekapratiyogisatvaü, vyàsajyavçttisthale caikapratiyogisatvameveti vàcyam/ tasya gurutvàditi bhàvenàha -- làghaveneti// iti vadateti// vyàptivàde / tvayà maõikçtà// anyataraditi// --------------------------------------------------------------------------- 1.ghañe satyapi ghañapañau nasta iti dhãstu ghañapañasàhityabhàva viùayeti vadatàtvayaiva vyàsajyapratiyogitàkàbhàvànaïgãkàràcca tasmàdapra ityastu -ga.rà.ka. 2.dharmetyadhikam- ka. 3.÷asi -ga.rà. 4.anvayitveti nàsti -ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- kela-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 185. --------------------------------------------------------------------------- na càsàdhàraõyasya satpratipakùavadvipakùe bàdhakàbhàvada÷àyàmeva doùatvàtprakçte ca vipakùe bàdhakasya satvà 1 ttasyàdoùatvamiti vàcyam/ tathàpi sapakùa 2 satvenàvidyamànasapakùatvaråpakevalavyatirekitvabhaïgàt// etena jalatvàditrayoda÷adhmasaüsargàtyantàbhàvàþ sàdhyàþ/ te ca pakùaikade÷e ghañàdau milità và pakùàdanyatra vi÷akalità và ghañàdau jalatvaü 3 netyàdipratyakùeõa siddhà iti nistam/ uktarãtyànvayitvàsàdhàraõyànyataràpatterdurvàratvàt// --------------------------------------------------------------------------- yadyapyanyatamamita vaktavyam/ dvayorevaü óatarayo vidhànàt/ anyatarànyatama÷abdayokhaõóatvepi dvibahuviùayatvena vyavasthitatvasya paspa÷àhnike kaiyyañe 'bhidhànàt/ tathàpi trayàõàü madhye dvayame 4 kãkçtya dvitvasaüpàdanenànyataraditi sàdhviti dhyeyam// asàdhàraõyadoùoddhàramà÷aïkya doùàntaramàha-- na ceti// prakçte ceti 5 // itarabhedasàdhyakapçthivãtvahetau hetåcchityàdivipakùabàdhakasyetyarthaþ// sapakùasyeti// pratyekaü trayoda÷àbhàvànàü sàdhyatvenàbhimatànàü jalàditrayoda÷asu prasiddhatvena teùàmeva sapakùatvàditi bhàvaþ/ yopi maõàvanyotvityàdinà tattadasàdhàraõadharmàtyantàbhàvàþ sàdhyà ityantàbhàvasàdhyakapakùa uktaþ tamapi niràha -- eteneti/ siddhà iti// atonàprasiddhavi÷eùaõatvamiti bhàvaþ// uktarãtyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tvànna tasya doùatvabhi-ka.ga.ña.rà. 2.kùasya sa -ña.rà. 3.tvàdi-ña. 4.mekarà÷ã -ñha.óa. 5.prakçte ceti iti na -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 186. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nanu tarhi jalaü 1 tejaþprabhçtidvàda÷abhinnaniùñhabhedapratayogi dravyatvàttejovadityanumànena và vyàghàtadaõóabhayena và sàmànyataþ 2 prasiddhaü trayoda÷abhinnatvaü pçthivyàü sàdhyate/ tato nànvayitvasàdhàraõyaü và/ --------------------------------------------------------------------------- "pakùaikade÷asya ghañàterni÷citasàdhyakatayànvalayadçùñàntatvasaübhavene"tyàdinoktarãtyànvayitvasya, tathà"ki¤caikenaiva liïgene"tyàdinoktarãtyàsàdhàraõyasya 3 cetyarthaþ/ pratyekamevàtyantàbhàvànàü sàdhyatvàtteùàü ca pratyekaü jalàdàveva prasiddhestatra ca hetoravçtteþ/ anumitiviùayasàdhyavadvyàvçttyàhyasàdhàraõyamiti jayadevapakùasya ca niràsàditi bhàvaþ/ yadapi maõau"yadvà jalaü tejaþ prabhçtidvàda÷abhinnapratiyogikànyonyàbhàvavadityà"dinà sàmànyataþ 4 prasaddhisaüpàdakamanumuktam tadapyà÷aïkya niràha -- nanu tarhãtyàdinà// yadyapi maõàvanyathaiva sàdhyanirdeùaþ kçtaþ tathàpi tatra yathà÷rute tejaþprabhçtidvàda÷aniråpitabhedàdhikaraõe jalabhedàsiddhyà siùàdhayiùitatrayoda÷apadàrthaniråpitabhedànàmekatràprasiddhe(ddhi)reva/ atastadvyàkhyàtçbhirvyatyàsena yojitasya sàdhyanirde÷asyàyamanuvàda ityadoùaþ/ tejaþprabhçtayo ye dvàda÷apadàrthàstadvibhinnaü yadvastu tanniùñho yo bhedastatpratiyogãti sàdhyàrthaþ/ tathà ca jalabhedastejaþprabhçtidvàda÷apadàrthabhedà÷caikatraiva sàmànyataþ siddhà iti anumànena và siddhaü trayoda÷abhinnatvamityanvayaþ/ pràmàõyavàde pràmàõyànumitisiddhyarthaü pràmàõyaprasiddhisaüpàdakatayà maõyàdyuktaü tulyanyàyatvàdihàpyà÷aïkate -- vyàghàteti// sàdhyàprasiddhau trayoda÷ànyonyàbhàvaråpasàdhyaü na prasiddhamitiniùedhàyogena niùedhatà puruùeõa sàdhyaü sàmànyato 'vagatameveti na prasiddhamityuktàvidaü nàbhidheyamityuktivahnyàghàtaråpadaõóabhayenetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. lete -ña.rà. 2.taþ si-ga.ña.rà. 3.syetyarthaþ-ñha. 4.nya pra -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- kela-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 187. --------------------------------------------------------------------------- sàümugdhyena sàdhyaprasiddhàvapi pakùo và pakùàdanyo vàyaü sàdhyavàniti vyaktivi÷eùa 1 ni÷cayàbhàvàditi cenna/ vyaktivi÷eùàni÷cayepi vyatirekipravçtteþ prà 2 kka÷citsàdhyavàniti ni÷caye tasyaiva sapakùatvena vyatirekitvabhaïgàt/ anyathopàdhi 3 nà kvacidvyàptibhaïga iti ni÷cayepi atreti vyàptibhaïgasthalavi÷eùasyàni÷cayàt sopàdhikopi saddhetuþ syàt// atha -- yadanaïgãkàre 'niùñaprasaktiþ tatpràmàõikamiti niyamàt prakçtasàdhyànaïgãkàre càniùñaprasakteþ satvàt sàdhyasya sàmànyena pràmàõikatve sidde pramàõavi÷eùajij¤àsàyàü vyatirekyupanyàsa iti nakopi doùa iti cenna/ --------------------------------------------------------------------------- kathaü nànvayitvàdikamityato maõyuktarãtyaiva vyanakti-- sàümugdheneti// ayaü pçthivyàdirityarthaþ/ anvayitvàsàdhàraõyayorabhàvepi yadasapakùatvaü vyatirekyanumànasya lakùaõamuktaü tadbhagnamityàha -- vyaktivi÷eùeti// aniùñaprasakteriti// jalàdivaidharmyagandhàdyupalambhahàniråpàniùñaprasakteriti, pçthivãråpavastuhàniråpàniùñaprasakteriti vàrthaþ// evaü maõyàdyuktasàdhyaprasiddhiprakàraü ançsçtya vyatirekyanumànaü nirasyedànãü vyatirekavyàpteþ prakçtasàdhyasiddhau anupayogà"nna hi bhàvena bhàvasàdhane abhàvenàbhàvasya vyàptiråpayujyate"ityàdi paddhatyà-- --------------------------------------------------------------------------- 1.ùàni÷cayàdi-ga.ña.rà. 2.kvaci-ña.rà. 3.dherna -ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 188. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- pràmàõikatvenaivàrthe 1 ni÷cite pramàõavi÷eùajij¤àsàyàþ vi÷eùagatavi÷eùajij¤àsàyà iva vaiyarthyàt/ pramàõasàmànyena sàdhàyavattayà ni÷citasyàpi sapakùatvena kevalavyatirekitvabhaïgàcca// tasmànna vyatirekyanumànaü yuktamà/ ki¤càbhàvagatayà vyatirekavyàptyà kathaü bhàvasya gamakatvamà// nanu gamakatve 'nvayavyatirekavyàptyanugataü vyàptitvameva tantram/ natvanvayavyàptitvam/ gauravàt iti cenna/ tathàtve dhåmagatayà vahnivyàptyà kçtakatvasyànityatvagamakatvàpatyà svaniùñhavyàptitvaü tantramiti vaktavyatvenàbhàvaniùñhavyàptyà bhàvasya gamakatvàyogàt// nanvanvini svaniùñhà vyàptistantram/ vyatirekiõi tvabhàvagatà/ na càtiprasaïgaþ/ pratiyogyanuyogibhàvasya niyàmakatvàditi cenna/ vyàpyaü liïgamiti liïgalakùaõasya vyatirekiõya 2 vyàptyàpàtàt// --------------------------------------------------------------------------- -dyu 2 ktaü hçdikçtvà prakàntareõa vyatirekiõaü niràha -- kiü càbhàvagatayeti// na càtiprasaïga iti// dhåmaniùñhayà vyàptyà kçtakatvasyànityatvagamakatvaprasaïga ityarthaþ// pratiyogãti// vyàpyavyàpakabhàvàpannàbhàvayorhetusàdhyayo÷ca pratiyogyanuyogibhàvasyetyarthaþ// vyatirekiõãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ni÷cite iti nàsti -ga.ña.rà. 2.õyapyavyà -ga. 3. dyuktiü -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- kela-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 189. --------------------------------------------------------------------------- 1 na ca svaniråpitavyàbhicàravirodhitvaråpaü và svaniråpitavyabhicàradhãpratibandhakadhãviùayatvaråpaü và vyàptimatvamubhayànugatamiti vàcyamà/ svaniråpitavyàptyapekùayàsya gurutvàt/ 2 etadaj¤ànepyanumityutpatteranubhavà 3 cca/ sàdhyasàdhanasàmànàdhikaraõyagarbhitatvena tvanmate 'sya vyàptitvàyogàcca// ki¤ca vyàptivi÷iùñapakùadharmatàj¤ànaråpaliïgaparàmar÷o 'numitimàtre hetuþ/ vyatirekiõi 4 ca sa na yuktaþ/ vyàptipakùadharmatayorvaiyadhikaraõyàt// --------------------------------------------------------------------------- kaivalavyatireki 5 sàdhyapçthivãtvàdihetàvityarthaþ/ 6 sàdhyàbhàvasyaipavavyàpyatvàddhetutvenàbhimatapçthivãtvàderavyàpyatvàditi bhàvaþ/ vyàptidvayasyàpyanugamakamà÷aïkya niràha -- na ca sveti// vyatirekonvaya÷ya sva÷abdàrthaþ/ vyatirekaniråpito vyabhicàro hetvabhàvavati sàdhyàsatvaü taddvirodhitva vyatirekavyàpterastãti svaniråpitavyabhicàravirodhitvamubhayavyàpterastiþ/ evaü dhãpakùepãtyanugatavyàptij¤ànaråpaü karaõamubhayatràstãti tadvi÷iùñaparàmar÷o vyatirekiõyapi yukta iti bhàvaþ/ tvanmata iti/ sàmànàdhikaraõyagarbhitavyàptivàdino mata ityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.'kiü ca vyàptitvavi÷iùñapakùadharmatàj¤ànaråpaliïgaparàmar÷o anumitimàtrahetuþ/ vyatirekiõi ca sana yuktaþ/ vyàptipakùadharmatayorvaiyadhikaraõyàt/ ityadhikam - ga.ña.rà. 2.svaniråpitetyàdi nàsti- ga.ña.rà. 3.ca iti nàsti -ga.ña.rà. 4. õi sàdhyàbhàvavyàptipakùadharmatayo -ka. 5.kiõãtaracedasà -ñha. 6. tatretyadhikam -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 190. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- 1 na cànvayini liïgaparàmar÷o vyatirekiõi sàdhyàbhàvavyàpakàbhàvapratiyogitvaj¤ànaü anumitimàtre tu pakùadharmatàdhãr 2 heturiti vàcyam/ 3 tçõàraõimaõijanyavahniùviva liïgaparàmar÷àdiråpoktakàraõadvayajanyànumitiùvavàntaravi÷eùasyànanubhavàt/ tatkalpanasya 4 cànyonyà÷rayeõa yogyànupalabdhi 5 càyuktatvàt// --------------------------------------------------------------------------- avàntaravaijàtyasyeti// tadava÷yaïgãkartavyam/ anyathà sàmagrãdvayasya parasparavyatirekavyabhicàreõànamitiü prati hetutvàsiddhyàpàtàttçõàraõimaõijanyavahniùvapi vahnitvavyàpyatattajjanya 6 tàvacchedakàvàntarajàtirnopeyà syàt/ nacàsau jàtiranubhåyate/ ato naivaü kalpanà yukteti bhàvaþ/ tçõàraõimaõijanyavahniùvaveti pararãtyà vyatirekadçùñàntaþ/ tatràpyavàntarajàterdvitãyaparicchede niràsàt/ svamatenànvayadçùñànta evàyamityanye/ ananubhåyamànàpi sàmagrãvaijàtyàtkalpanaü sàmagrãdvayasiddhau vaijàtyakalpanamityanyonyà÷rayeõetyarthaþ/ vyatirekiõi tvaduktagamakatvasyàdyàpyasiddheriti bhàvaþ// nanu vyatirekiõopi ÷àstre tatratatra saüvyavahàràttadanyathànupapatyà vyatirekavyapterapyanumitisàmagrãtvaü këptamiti cenna/ paraüparayaivànumityupayogàbhipràyeõa 7 tatsaüvyavahàra iti bhàvena sàkùàdupayogaü niràha -- ki¤ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ki¤cetyàdigrantho nàsti- ga.ña.rà. 2.dhã padaü na -ga.rà. 3.taraõimaõi ityasti -ga. 4.ca iti na -ga.ña.rà. 5.màtreõetyadhikam -ña. 6.nyavyapyatà -óa. 7.õeti bhàvena sà -ñha. --------------------------------------------------------------------------- kela-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 191. --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca vyatirekavyàpteþ sàkùàdgamakatve vyarthavi÷eùaõatvasya tvadabhimataü vyàptij¤aj¤ànapratibandhadvàrànumitipratibandhakatvaü na syàt/ vaiyarthyenànvayavyàptivighañanepi vyatirekasyàkhaõóàbhàvatayà vaiyarthyàbhàvena vyatirekavyàptyavighañanàt// api caivaü viruddhasya sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvaü dåùakatàbãjamiti tvadabhimataü na sidhyet/ tathàhi -- uktapratiyogitvasya j¤ànaü kimavyabhicàraj¤ànapratibandhadvàrànumitipratibandhakam/ kiü và sahacàraj¤ànapratibandhadvàrà/ nàdyaþ/ viruddhasya sàdhàraõàntarbhàvàpàtàt/ --------------------------------------------------------------------------- gagamakatve 'numitijanakatva ityarthaþ// vyarthavi÷eùaõatvasyeti// parvatognimànnãladhåmavatvàdityàdau vyarthavi÷eùaõatvasya vahniniråpitadhåmaniùñhavyàptij¤ànapratibandhadvàrànumitipratibandhenànumitiþ syàdeva/ nãladhåmaråpavi÷iùñàbhàvasya vyàpakatve vyarthavi÷eùaõatvàbhàvàt/ abhàvasyàkhaõóatvàdityarthaþ// nanu 1 vyatirekavyàptiþ kevalavyatirekiõyeva sàkùàdgamikà/ anyatra tu vyabhicàraj¤ànanivçttidvàropayujyate na sàkùàditi vadantaü pratyàha-- api ceti// evamiti// vyatirekavyàpteþ sàkùàdgamakatva ityarthaþ// tvadabhimatamiti// hetvàbhàvasagranthe tathaivokteriti bhàvaþ/ kimavyabhicàreti// bàdhapratipakùau hi gràhyàbhàvàvagàhitayà sàkùàdanumatipratibandhakau/ viruddhasiddhavyabhicàrastrayo 'numitikaraõaparàmar÷avighañakatvenànumitipratibandhakàþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. nu kevala - óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 192. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- na dvitãyaþ/ sakalasàdhyavati hetvabhàvaj¤ànasyànvayasahacàraj¤ànavighañakatvepivyatirekasahacàraj¤ànavighañakasya sakalasàdhyàbhàvavati sàdhanamitij¤ànasyàbhàvena tadavighañanàt// tasmànna vyatirekyanumànaü yuktam// parãkùakàõàü vyatirekavyàptyupanyàsastu - yathopàdhisiddhisàdhyasàdhanavaikalyàderanumànadåùakavyabhicàràdisàdhana 1 tayopanyàso na tu sàkùaddåùakatayà/ --------------------------------------------------------------------------- paràmar÷avighañakatvaü 2 ca tadviùayàbhàvaviùayakatvena/ tadviùaya÷ca vyàptiþ pakùadharmatà ceti dvayam/ tatràsiddhiþ pakùadharmatàvirodhitvena/ anyaddvayaü vyàptivirodhitvena/ vyàpti÷càvyabhicàraþ sahacàra÷ceti daladvayam/ tatra viruddhasthale sàdhyavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogitvaj¤ànaü kimavyabhicàraj¤ànapratibandhadvàràthasahacàraj¤ànapratibandhadvàretyarthaþ// sàdhàraõeti// sàdhàraõànekàntiketyarthaþ/ viruddhatvaj¤ànasyetyasya vivaraõena nirdeùaþ -- sakalasàdhyavati hetvabhàvaj¤ànasyeti// anvayasahacàreti// hetau sàdhyasàmànàdhikaraõyaråpasahacàretyarthaþ/ tadavighañanàditi// tathàca tatra vyatirekasahacàrapratibandhenàvyabhicàraj¤ànasaübhavenànumitiþ syàdeveti bhàvaþ/ kathaü tarhi ÷àstre tadupanyàsastatatra kriyata ityata àha -- parãkùakàõàmiti // 3. upàdhi÷ca siddhasàdhanaü ca sàdhyavaikalya ca tadàderityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.katayà-ka.ga.ña.rà. 2.ka¤ca -ña.ñha. 3.vyàptãti vyatirekyàptãtyarthaþ/ ityadhikam -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- kela-vyati-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 193. --------------------------------------------------------------------------- yathà và dçùñàntasyànumànàïgavyàptipradar÷akatayopanyàsaþ na tu sàkùàdaïgatayà/ tathànumànàïgànvayavyàptisàdhakatayà na tu sàkùàdaïgatayeti draùñavyam// yadyapyanvayavyatirekiõi vyatirekavyàptirnànvayavyàptisàdhikà/ tatrànvayavyàpteranyata eva siddheþ/ tathàpi spaùñavyabhicàrepyanumàne upàdhivanmåkãbhåtà và anvayavyàptereva vyabhicàra÷aïkàü niràkurvantã vàvatiùñhate1// yattu sudhàyàü vyatirekinànumànaü pa¤caråpatàvaidhuryàdityetatpari÷eùàdiråpànumàneùvanaikàntikamiti vyatirekiõastañasthà÷aïkitànanumànatvaniràkaraõaü tadaprasiddhavi÷eùaõatvasya doùatve vyatirekipramàõaü na syàditi paraüpratyàpàdanasya tatra prastu- --------------------------------------------------------------------------- vyabhicàràdãtyadipadena siddhasàdhanamà÷rayàsiddhesàdhakatayà sàdhyavaikalyaü vyàpyatvàsiddhisàdhakatayetyevaü gràhyam/ evaü hi dhåmàdàvanvayavyatirekiõi vyatirekopanyàso vyartha iti ÷aïkàmanådyànvayavyatirekiõi tu vyatirekavyàptiranupayuktaivetyàdipaddhativàkyaü hçdi kçtvà parihàramàha -- yadyapãti// bhaktipàdãyasudhàvirodhamà÷aïkya 2 tridhà tàtparyoktyà niràha -- yàtviti 3 // iti kevalavyatirekibhaïgaþ// 20 // --------------------------------------------------------------------------- 1.tiùñhati -ga.ña.rà. 2.tredhà -ña.ñha.óa. 3.yatviti itisyàt. --------------------------------------------------------------------------- pu - 194. nyàyadãpayutarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- -tatvàtpararãtimà÷ritya và 1 vyatirekivyàptisàdhakatayopayujyata ityabhipretya và, pa¤caråpatàvaidhuryàdananumànatvaü na kiü tu vyàptipakùadharmatayovaiyadhikaraõyàdevetyabhipretya veti draùñavyam// anyathà vyatirekavyàptiranumànàïgatvàdityàditadvàkyavirodhàt/ tasmàdvyàpterdvaividhyamanumànasya traividhyaü càyukta 2 miti// iti kevalavyatirekibhaïgaþ // 19 // --------------------------------------------------------------------------- 1.anvaya iti ÷odhitamasti -ña. 2.iti iti nàsti -ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- 23-6-2001. pu - 194. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ -------------------------------------------------------------------------- atha pa¤càvayavàdiniyamabhaïgaþ // 20 // punarapyanumànaü dvividham/ sàrthaü paràrthaü ca 1 / tatra paropade÷ànapakùaü svàrtham/ tatsàpekùaü paràrtham/ -------------------------------------------------------------------------- atha pa¤càvayavàdiniyamabhaïgaþ // 21 // punaranumànaü dvividham sàrthaü paràrthaü cetyàdinà paddhatyuktaü vivçõvàna àha -- punariti// pràguktavibhàgàpekùayà punaþ÷abdaþ/ vyàptivi÷iùñaliïgaj¤ànaråpamanumànamityarthaþ/ tatra tayormadhye/ paropade÷aü vahnivyàpyadhåmavànayamityàdiråpaparakçtopade÷aü nàpekùata iti paropade÷ànapekùam/ vyàptivi÷iùñaliïgaj¤ànamiti vi÷eùyaü atrottaratra ca yojyam/ -------------------------------------------------------------------------- 1. ceti -ña.rà. -------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 195. -------------------------------------------------------------------------- sasàmarthyaliïgapatipàdakavàkyàtmakaþ paropade÷opi paràrthànumànamityupacaryata itisthite tasya paropade÷asya jij¤àsàsaü÷aya÷akya 1 pràptiprayojanasaü÷ayaniràsapratij¤àhotådàharaõopanayatà 2 nãti da÷àvayavà iti jarannaiyàyikàþ/ pratij¤àdayo 4 dàharaõàdayo và traya 5 iti mãmàüsakàþ/ udàharaõopanayau dvàveveti 6 saugatàþ// -------------------------------------------------------------------------- paropade÷asvaråpasya paddhatàvanukteþ"anumà yuktirevokteti"yuktipàdãyànuvyàkhyànasudhoktamàha -- sasàmarthyeti// vyàptisamucitade÷avçttitvaråpasàmarthyasahitam/ yadvà vyàptireva sàmarthyam/ tatsahitaü yalliïkaü dhåmàdi tatpratipattijanakaü vàkyaü paropade÷a ityarthaþ/ sa ca vahnivyàpyadhåmavanàyamityàdiråpaþ/ vàkyamàtrasya paropade÷atànivçttaye pratipàdaketyantoktiþ/ sasàmarthyaliïgapratipattisàmànyakàraõàddçùñamanaþsaüyogàdiùvativyàptivàraõàya vàkyàtmaka ityuktiþ/ dhåmostãti vàkye 'tivyàptiniràsàya 7 sàmarthyeti/ paddhatau"tajjanakatvàtparopade÷opi paràrthànumànamiti kvacidupacaryate"ityukteràha -- paràrtheti/. ityupacaryata ityarthaþ// yattu -- sasàmarthyaliïgapratipàdakavàkyaü na paropade÷aþ tasminneva vàkye 'tivyàpteriti tanna/ sasàmarthyaliïgapratipàdakaü vàkyamiti - --------------------------------------------------------------------------- 1.÷aktya - rà. 2.ya nigamanànãti- ka.ga.ña.rà. 3.kà àhuþ -ka.ga.ña.rà. 4. và -ka.ñarà. 5. ya eveti -ña. 6.dvàviti -ga.ña.rà. 7.sasà -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 196. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tanna/ àdyapa¤cakasyà÷abdàtmakatayà vàkyàvayavatvasyaivàbhàvàt uktaniyameùu hetvabhàvàcca// nanu -- yàvatà vyàptipakùadharmatàdivi÷iùñaliïgadhãstàvadàkàïkùàkrameõàbhidheyaü anyathà nyånatvàpatteþ/ tatra sàdhyànupasthitau hetvàkàïkùaiva nodetãti tadupasthityarthaü pratij¤à / --------------------------------------------------------------------------- -vàkyasya tàdç÷avarõamàlàråpavàkyapratipàdakatvena tàdç÷aliïgàpratipàdakatvàt/ anyathà ghañàbhàvaj¤ànamapi ghañaj¤ànaü 1 ghañàbhàvavyavahàropi ghañavyavahàrà ityàpàtàt/ anyànavacchedena ghañàvagàhi ghañaj¤ànamiti cet anyànavacchedena tàdç÷aliïgapratipàdakaü paropade÷aþ/ na caivamitiprasaïgosti/ anyathà chalottarartavaü syàditi bhàvaþ/ àdyeti// jij¤àsà j¤àtumicchà vahnimànna vetyàdisaü÷ayaþ pràptuü yogyatà ÷akyapràptiþ prayojanaü prasiddhaü vahnimànna vetyàdisaüdahaniràsa ityevaüråpàdyapa¤cakasyetyarthaþ// tatra pratij¤àdisvaråpaü pakùavacanaü pratij¤à liïgaü heturityàdinà mithyàtvànumànakhaõóanataññãkàtadbhàvaprakà÷ikàsu pramàõapaddhatyàdau ca vyaktatvàttasvaråpamanuktvà pa¤caivàyavayavàþ krameõaiva prayojyàþ na nyånàþ, traya eva prayojyàþ na nyånàþ nàdhikàþ, dvàveva prayojyau natvadhika iti vàdinàü yo niyamapakùastanniràse yuktipàdãyànuvyàkhyànasudhàdyuktiü hçdi kçtvà hetumàha -- uktaniyameùviti// àkàïkùaiva heturiti bhàvena sudhà÷aïkitarãtyà maõyàdyuktarãtyà ca ÷aïkate -- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1. syàt ityadhikam - ñha. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 197. --------------------------------------------------------------------------- tataþ kasmàtpramàõàdidaü j¤eyaü ityàkàïkùàyàü 1 paràïtàpannaliïgasvaråpamàtrapratipàdakaü dhåmàditi hetuvacanam/ tatosya sàmarthyajij¤àsàyàü prathamaü vyàptipradar÷anàrtha 2 mudàharaõam/ pa÷càtpakùadhmatàpra 3 tipàdanàrthamupanayaþ/ tataþ sarvasyaikabuddhyàrohàyaikavàkyatàmàpàdayituü 4 nigamanam// yadvà 5 pakùe pratij¤ayà prameye upasthàpite 6 hetunà ca tadavadhàraõàrthaü liïgaråpe pramàõa ukte tasya nirastasamastadoùa 7 ÷aïkasyaiva prameyàvadhàrakatvàcchaïkàniràsàrthaü 8 udàharaõàdayo 'pekùitàþ/ tatra vyàptidar÷akenodàharaõena viruddhànaikàntikànava 9 dhyasitànàü niràsaþ/ upanayenàsiddheþ/ nigamane 10 nàpi siddhe satyàrambhasya niyamàrthatvàt tasmàdeva nànyasmàditi hetvanuvàdena siddhasàdhanatayà -- --------------------------------------------------------------------------- para àhetyàdinà sudhoktaü pakùàntaramanuvadati -- yadveti// anadhyavasitapadenàsàdhàraõànaikàntikagrahaþ/ sudhoktarãtyà niràha -- àdya ityàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.pramàïgatà -ga. pramàõatà -ña.ràr. 2.thaü yo yo dhåmavànasàvagnimànityudàharaõam/ pakùàdikùitasthaladharmatàpratipàdanàrthamagnivyàptadhåmavàü÷càyamityupanayaþ'iti haüsavàdena påritamasti-ña. 3.pradar÷anàrthamagnivyàptadhåmavàü÷càyamityupanayaþ ga.rà. 4.tasmàdagnimàneveti ni-ña. 5.pakùe iti nàsti -ña.rà. 6.tepi -ga.rà. 7.ùà÷aü -ka.ña.ràr. 8. thaü vyàptipradar÷akeno -ityàdyasti -ka.ga.ña.rà. 9.nadhyavasi -ka.ga.ña.rà. 10. nepi -ka.ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 198. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- - agnimàneva na tvanagnika iti sàdhyànuvàdena bàdhasatpratipakùayorniràsa iti kathaü pa¤càvayavaniyame hetvabhàva iti// ucyate -- àdyaþ pakùastàvanna yuktaþ/ na hi vàdivàkyamàptavàkyatayà vyàptyàdivi÷iùñaliïgapramàpakam/ yenàkàïkùàkrameõàvayavaniyamaþ syàt/ vàdinoþ parasparamanà÷vàsàt/ anyathà pratij¤ayaivàlam/ kiü tu gçhãtavyàptyàdikaü puruùaü prati tatsàdhakatvenàgçhãtavyàptyàdikaü prati tu tajjij¤àsàjanakatvenopayujyate// tathà ca vyàptipakùadharmatàbhyàü và vyàptisamucitade÷asiddhibhyàü và vi÷iùñaliïgasmçtiryàvatà bhavati tàvadeva vaktavyam/ anyathàdhikyàpàtàt// sà ca parvatognimàndhåmavatvànmahànasavaditi pratij¤àhetådàharaõaikade÷adçùñàntavacanamàtreõa và, --------------------------------------------------------------------------- pararãtyà -- vyàptipakùadharmatàbhyàmiti// svamatenàha -- vyàptisamucitade÷asiddhibhyàmiti// nanåktaråpilaïgasmçtiþ kiyatà bhavatãtyataþ paddhatyàdyuktasaptaprakàrairbhavatãtyàha -- sà ceti 1 // jàyamànetyanvayaþ 2 / vyàptyabhidhànapårvaü dçùñàntavacanaü hyudàharaõam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.udàharaõasyaikade÷o yo dçùñàntastadvacanamàtreõetyarthaþ/ udàharaõeneti/ ityadhikam -ña. 2.udàharaõeti ityadhikam -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 199. --------------------------------------------------------------------------- agnivyàptadhåmavatparvato 'gnimàniti hetugarbhapratij¤àmàtreõa và, vivàdenaiva pratij¤àsiddhau kutaþ parvato 'gnimàniti pra÷ne 'gnivyàptadhåmavatvàditi hetumàtreõa và parvatasyàgnimatve kiü pramàõamiti pra÷ne 'gnivyàptadhåmavatvamiti liïgoktimàtreõa và, dhåmavanmahànasavatparvatognimàniti sapratij¤ena hetugarbheõa dçùñàntavacanamàtreõa và, agninà vyàpto dhåmaþ parvatestãtyupanayamàtreõa và, vyàpti 1 maddåma 2 vatvàtparvato 'gnimàniti nigamanamàtreõa và, jàyamànànubhåyata iti kiü pa¤càvayavàdiniyamena// àdye hyanumànamudràbhij¤asya vyàptigrahaõasthale ukte vyàptismçtirbha vatyeveti na nyånatà/ vyàptivàcaka÷abdastu yo yo dhåmavànasàvagnimànityudàharaõabhàgàntarepi nàsti// --------------------------------------------------------------------------- tatra yo yo dhåmavànasàvagnimàniti vyàptyuktyaü÷atyàgena mahànasavaditi dçùñàntavacanamàtreõetyarthaþ/ uktasarvapakùeùu vyàptismçtyutpàdaprakàramupapàdayannyånatàdidoùaü niràha-- àdye hãtyàdinà// nanu vyàptibodhaka÷abdàbhàve kathaü vyàptismçtirityata àha-- vyàptivàcaketi// yo ya iti sàdhye sakalasàdhanàdhikaraõasatvabodhakagasyaiva satvàvdyàptãti padàbhàvàditi bhàvaþ/ nanvevamàdyapakùe -- --------------------------------------------------------------------------- 1.vyàptyàdi ma -ka.ña. 2.matvàt pa -ga. mavatparva -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 200. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- dvitãyepi loke ÷àsre ca hetugarbhavi÷eùaõa 1 prayogàndçùñavato vyutpannasya dhåmavatvaü heturiti dhårbhavatyeveti na nyånatà// tçtãyepi dhåmavatvàdityasya pra÷nasthenàgnamànityanenànvayànnàpàrthakatà/ nàpi pratij¤àbhàvena 2 sàdhyànupasthiternyånatà/ vivàdenaiva tadupasthiteþ/ na ca samayabandhàdinà vipratipattirvyavahiteti vàcyam/ samayabandhànantarabhàvinà kuto 'gnimàniti pra÷nena punarapi sàdhyopasthiteþ/ àdyapakùastu svapakùaü sàdhayetyàdyanuyoga eva pravçtta iti svapakùabhåtasàdhyopasthityarthaü tatra pratij¤àpekùitaiva// nanu -- tathàpi hetumàtràkàïkùà÷àmakena hetuvacanena dhåmàdityevaüråpeõaiva bhàvyam/ na tu dhåmavatvàdityevaüråpeõa/ tathà ca pakùadharmatàyà alàbhàt 3 punarapi tçtãye nyånataiva/ manmate tåpanayenatallàbha iti cenna/ pakùasya sàdhyavatve ko heturityàkàïkùà÷àmakena hetuvacanena hetau pakùasaübandhasyàpi bodhanãyatvàt/ ata evopanayo 'dhikaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.vi÷eùaõapadaü na -ga.ña.rà. 2.ve ca sà -rà. 3.abhàvàt pu -rà. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgàvàdaþ pu - 201. --------------------------------------------------------------------------- pa¤camepi mahànasavadityanena vyàpterdhåmavaditi dçùñàntavi÷eùaõena pakùadharmatàyà÷copasthitiriti na nyånatà// na caivaü vàdivàkyasyàptavàkyavadanusaraõãyatve nigrahodbhàvanaü na syàditi vàcyam/ pramàpakatvàü÷atyàgena j¤àpakatvàü÷e loka÷àsraprahatarãtyanusàriõo vàdivàkyasyàpyanusàriõãyatvàt/ anyathàgnimànityukte 'gni÷abdasya citramålàrthatvamàdàyàrthàntaràdyudbhàvanaü syàt// kiü ca tvatpakùa eva nyånàdinigrahodbhàvanaü na syàt/ nyånàdikaü prati lokasiddhamaryàdàyà evàvadhitvàt/ matpakùe nigrahodbhàvanaü tu lokasiddharãtyatikrame sàvakà÷am// --------------------------------------------------------------------------- vyartha iti yàvat/ pramàpakatvàü÷eti// àptavàkya iva vàdivàkye pramàpakatvàbhàvepi j¤àpakatvamàtrasya satvàdbàdhitàrthakavàkyasyàpi bodhakatàyà yogyatàvàde sàdhanàditi bhàvaþ// citramålàdãti// nanu tathoktau chalena nigçhyeteti cet tadeva kutaþ/ prakaraõàdyanusaüdhànàditi cet samaü prakçtepãti bhàvaþ// lokasiddheti// asmaduktaprakàrà eva lokasaddhamaryàdànusàriõa iti bhàvaþ/ nanu yuktipàdãyasudhàyaü vyàptipakùadharmatvayogaranyataradevàbhidheyam/ vyàptyabhidhànaü nàva÷yakamiti 1 pratãteþ pràguktapakùeùu ca dvayorapyabhidhànapratãtervirodha ityataþ sudhoktamanådya caturdhàbhipràyoktyà virodha niràha -- yàtusudhàyamàmityàdinà// --------------------------------------------------------------------------- 1. sudhàvàkyàtpratãteþ- ña.ñha --------------------------------------------------------------------------- pu - 202. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- 1 yàtu sudhàyàü saüskàrodbodhopayuktaü sàdç÷yasaübandhàdikaü kimapyedçùñavyamityàdinà vyàptipakùadharmatayoranyatarasminnukte 'nyasya smçtirbhaviùyatãtyuktiþ sà dç÷yate khalu loke padaikade÷ena 2 padàrtha 3 smçtirityuktivatkathà 4 bàhyaprayogàbhipràyà và, vàdakathàbhipràyà và, ekoktimàtreõa 5 dvyaü÷asmçtimatpuruùavi÷eùàbhipràyà và, kaimutyàbhipràyà và, na tu dvayoranyataradevàbhidheyamityabhipràyà// ata eva viùõutatvanirõayañãkàyàü -- smaraõaü tu padaikade÷àdinàpi dçùñaü kimuta pratij¤àdibhirityuktam/ ata eva ca brahmatarke -- --------------------------------------------------------------------------- sa 6 ityasyàrdhavàkyaprayogàbhipràyà vetyàdinànvayaþ/ vàdeti// tatra nirõãtàptabhàvatvena nigrahastànàbhàvena caikade÷akãrtanepyubhayasmçtisaübhavàditi bhàvaþ// kaimutyeti// evamekade÷akãrtanenàpi sasàmarthyaliïgasmçtirbhavati kimu pràguktasaptaprakàraiþ tatràpekùita÷abdànàü satvàditi kaimutyàbhipràyà vetyarthaþ/ ata eva ceti// vyàptyàdyabhidhànasyàva÷yakatvàdevetyarthaþ/ såcitamityanvayaþ/ brahmatarka iti// tatvanirõayodàhçte/ yuktirvyàptyàdimalliïgam/ pratij¤àråpaü niråpakaü smçtyàdijananã yasyàþ sà tathoktà/ evaü heturåpikàdçùñàntaråpiketyàdyapi vyàkhyeyam // --------------------------------------------------------------------------- 1.yattu - ga.rà. 2.÷àditopi-iti ÷odhitam-ña. 3.smaraõàdikami - iti ÷odhitam -ña. 4. dartha vàkyaprayo -ga.ña.rà. 5.õànyasmç -ga.ña.rà. 6.satyasya vàkyàrtha -ñha. sà ityasyàrdhavàkya -óa. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 203. --------------------------------------------------------------------------- yuktiþ pratij¤àråpà ca hetudçùñàntaråpikà/ tathopanayaråpà ca parà nigamanàtmikà // ityavayavapa¤cakasya pratyekaü paràrthànumànatvaü pratij¤àyante vyàptimà÷ritya kevalamityuktyà sarvatràpi vyàptyabhidhànaü såcitam// viùõutatvanirõayañãkàyàmapi"vyàptimà÷rityetyapi 1 pakùàntaradar÷anamityuktyà pratij¤àdàvapi vyàptyabhidhànaü såcitam// 2 pramàõapaddhatàvapi upanayegnimà vyàpto dhåmaþ parvate 'stãti, nigamanepi vyàptyàdimaddhåmavatvàditi vyàptiråktà/ --------------------------------------------------------------------------- dçùñànta÷abdena tadvacanamupalakùyate/ udàharaõaikade÷agrahaõàrthaü dçùñàntetyuktam/ yuktirnigamanajanyasmçtimatãtyarthe nigamanàtmiketyaupacàrikaprayogaþ/ yukterekatvepi tatsmçtijanakabhedàbhipràyeõopacàretyuktam/ atra sarvatra hetugarbhapratij¤àråpeti sapratij¤aheturåpiketi hetugarbhasapratij¤adçùñàntaråpiketi sapratij¤opanayaråpetye 3 vaü påraõãyam/ pratij¤àhetu 4 råpaivetyàdivàkya÷eùàt// viùõutatveti// ata evetyanuùaïgaþ/ atra sapratij¤opanayaråpetipràguktapakùàpekùayà savyàptikopanayaråpetyetadarthaparatvapratãtàvapi tulyanyàyatvàtpratij¤àdàvapãtyuktam/ pràk svoktarãtyeti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.'tyatra'iti sthitaü 'tyetyetat'iti ÷odhitamasti-ña. 2.pramàõapadaü na -ga.ña.rà. 3.ti sapratij¤ànigamanaråpetye -ñha. 4.tu garbhetyàdi và-ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 204. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- pramàõalakùaõe 'pi"hetugarbhà pratij¤à kevalàpi, siddhau pratij¤àyàü hetumàtraü ca, dçùñàntaþ sapratij¤o hetugarbha iti vyàpyaråpaliïgavacanàrthakena hetu÷abdena sarvatràpi vyàptyabhidhànaü såcitam/ sudhàyàmapi sasàmarthyaliïgapratãtijanakaü vàkyamupade÷a ityuktam// yadvà dhåmavatvàdityeva hetuþ/ na tu vyàptadhåmavatvàditi/ evamavayavàntare 'pi draùñavyam/ tathàpi na nyånatà/ prativàdina àkàïkùàkrameõa vyàptyàde 1 stçtãyàdikakùyàsåktisaübhavàt/ svãkçtà ca tvayàpyàkàïkùàkrameõoktiþ/ --------------------------------------------------------------------------- sudhàyàmiti//"vyàptireva tu sà smçte"ti yuktipàdãyànuvyàkhyànavyàkhyàvasare sudhàyàmityarthaþ/ evamavayavàntarepãti// pratij¤àdayaþ pa¤càpyavayavàþ hetvàdiki¤citsahitàþ santaþ pratyekaü paropade÷a ityuktam/ tatra pràguktasaptasu paropade÷aprakàravàkyeùvavayavabhåto yo hetvaü÷aþ sa vyàptyabhidhàna÷ånyaþ/ kevala evàbhidheya ityarthaþ// tçtãyàdãti// dhåmavatvàdãti vàdinaþ prathamakakùà 2 vyàptirnàstyopalabhyate kathaü vyàptirita 3 vàdino dvitãyà kakùyà, yo yo dhåmavàniti 4 vyàptyabhidhànavàdinaþ tçtãyà kakùà, kathaü vyàptasya pakùaniùñhatà samucitade÷avçttirveti prativàdina÷caturthã kakùà, vahnivyàpto dhåmaþ purvate 'stãtyupanayavàdino vàdinaþ pa¤camã kakùetyevaüråpeõa kathàpravçttestçtãyà- --------------------------------------------------------------------------- 1.derdvitãyàdikakùyàså iti ÷odhitam -ña. 2.kùyà -ñha.óa. 3.ti prati và-ña.ñha.óa. 4.tyàdi -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 205. --------------------------------------------------------------------------- kiü tupa tavamate prativàdinà dvitãyàdikakùyàsvàkàïkùiùyamàõamapi vyàptyàdikaü vàdinà pa¤càvayavena mahàvàkyenàdyakakùyàyàmeva vaktavyamiti niyamaþ/ mama tu na/ uttaratràkàïkùiùyamàõasyàpyàdàvevoktàvàkathàparisamàpti yàvadvaktavyaü tàvata àdàvevoktiprasaïgàt// ki¤ca yugapaduktiniyame 'pi tadabhimatasyopanayasya nigamanasya ca pratyekaü vyàptyàdyuktau ÷aktatvàtkimavayavàntareõa / tasmàdàdyaþ pakùo na yuktaþ// nàpi sakala÷aïkàniràsàrthaü pa¤càvayavaniyama iti dvitãyaþ/ àdàveva sakala÷aïkàniràsakasyaiva -- --------------------------------------------------------------------------- -dikakùyà 1 svityuktam/ mama tu netyayuktam/ àkàïkùiùyamàõasyàpyàdàveva vaktavyatvàdityata àha-- uttaratreti// pararãtyàpyupanayanigamanànyataràbhyàmevàlamanyavdyarthamityàha-- ki¤ceti// na pa¤càvayavoktau tu vivàdàvasitirbhavet/ dçùñàntàdiùu caivaü syàt// ityanuvyàkhyànasudhoktadi÷à niràha -- àdàvevetyàdinà// nanu hetvàbhàsàdidoùaduùñatàråpàvàntara÷aïgàpa¤càvayavaprayogamàtreõa nirasyata iti tàvadevaikaü mahàvàkyamityucyata iti cettarhi parvato vahnimànna veti ÷aïkànivartakatvaü parvato 'gnimàniti pratij¤àyàþ kutognimatvamiti saïkàniràsakatvaü dhåmava 2 tvàditihetuvacanasya, kathamasya vyàptyàdã- --------------------------------------------------------------------------- 1.atra sarvatra kùyà ityevàsti- ña.ñha. 2. matvà-ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 206. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- paràrthànumàne pa¤càvayavaprayogeõaiva tannivçttau tàvataiva kathàmudraõàpàtena tannivartikàyà kçtsnakathàyà eva paràrthànumànatvaprasaïgàt/ avàntara÷aïkànivartakatvaü tu pratyekaü pratij¤àderapyasti// ki¤coktarãtyaikaikàvayavenàpi vyàptipakùadharmatayorabhidhànàtsakala÷ahkànivartakatvaü tasyàpyasti/ api càsmin pakùe kaõñakoddhàro 'pi pçthaïna kartavyaþ syàt/ tasmàtpakùadvayamapyayuktam// api ca pa¤càvayavàdiniyamopi vipratipannaü pratyanumànenaiva sàdhyaþ/ tasya pratyakùàdyaviùayatvàt/ pa¤càvayavaprayogeõaiva 1 tatsàdhane mãmàüsakàdi pratyàdhikya prasaïgàt/ tatparihàràrthaü pa¤càvayavaniyamasya tàtvikatvasàdhanecànavasthànàt/ tadrãtyà tryavayavàdiprayoge ca tavanyånatvàpàtàt// --------------------------------------------------------------------------- 2 ti ÷ahkàniùedhakatvamudàharaõasya, ityevaü råpeõàvàntara÷aïkà ekaikàvayavoktàvapi nivartyata iti pratij¤àdikamapi pratyekaü paropade÷aråpamahàvàkyaü syàdityarthaþ/ pårvapakùa ivàsmin pakùopi parãtyà sarvàbhàsaniràsasya pratyekaü saübhàdavayavàntaraü vyarthamevetyata àha -- ki¤coktarãtyeti// sà ca parvatognimàn dhåmavatvàdityàdinoktarãtyetyarthaþ/ tasyàpãti// pratij¤àhetudçùñàntaråpàdyaikaikàvayava 3 syàpãtyarthaþ// tripa¤càvayavàmevapa yugmàvayavavinàmapi/ niyamàdyonumàü bråyàttaü bråyà 4 dyadità dç÷ãm// ityanuvyàkhyànasudhoktayuktyà ca niyamapakùaü niràha-- api ca pa¤càvayaveti// pratyakùàdyaviùayatvàditi// àgamasya càbhàvàdityapi dhyeyam/ --------------------------------------------------------------------------- 1. õa ca -ga.rà. 2.dikamami-ñha. diri-óa. 3.voktà va -ña.óa. 4.tàdç÷ãyadi -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 207. --------------------------------------------------------------------------- tattanmatarãtyà prayoktavyamiti và, yàvato vyàptyàdivi÷iùñaliïgadhãstàvatprayoktavyamiti và, samayabandhena ca mãmàüsakàdinà svàbhimatàvayavaniyamasiddhyarthaü kçtena vyavayavàdiprayoge 1 na tava vyàptismçtyàdiràva÷yaka iti svãkçtatvena tvayaiva pa¤càvayavaniyamastyaktavyaþ/ evaü mãmàüsakàdibhirapi svàbhimato niyamastyaktavya iti kathaü tanniyamaþ// --------------------------------------------------------------------------- avanavasthànàditi// pa¤càvayavaniyamasya pa¤càvayavayuktànumànena mãmàüsakamavayavatrayaniyamavàdinaü prati sàdhane tvayà kçte mãmàüsakenàdhikaü 2 nigrahasthànamityukte punastvayà'dhikyadoùaniràsàrthaü pa¤càvayavaniyama eva paramàrthatvamiti pa¤càvayavayuktenànumànenaiva syàdhyam/ tatràpi tena pårvoktadoùe/bhihite punaranumànàntareõa tvayà tathaiva sàdhyamityanavasthànàdityarthaþ/ tadrãtyà mãmàüsakarãtyà// evaü mãmàüsakàdibhiriti// avayavatrayayuktànumàne mãmàüsakenokte nyånatayànaiyàyikena pratyukte 'vayatrayaniyamasya tàtvikatàsàdhanamapi tàdç÷aprayogeõaivapa kàryamityanavasthànàt/ nyàyamatarãtyà mãmàüsakenokte svamatenàdhikyaü tattanmatarãtyà prayoktavyamityàdyuktau ca nyàyamatarãtyà naiyàyikena pa¤càvayavaprayoge kçte tena tava vyàptismçtyàdi -- --------------------------------------------------------------------------- 1.geõa ta -ka.ña.rà. 2. nàmetyadhikam -óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 208. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca nedaü svasàdhyasàdhakaü, asiddhatvàdityàdya 1 sàdhakànumàneùu nàyamasiddhaþ tallakùaõarahitatvàt ityàdikaõñakoddhàrànumàneùu prathamaprayuktahetorvyàptipakùadharmatàdau vipratipattau tatsàdhakeùu dvitãyàdikakùyànipàtiùu ÷àkhànumàneùu vàdibhyàü kathàmadhye svàbhimatatattatprameyasiddhyarthaü pa¤càvayavatàü vinàpyucyamàneùu pari÷eùàrthàpatyàdiråpeùåpa÷àkhànumàneùu ca tvayaiva niyamastyakta iti kathamanyatra tanniyamaþ// nanvasiddhatvà 2 derasàdhakatvàdinà vyàptyasvãkàre --------------------------------------------------------------------------- bhavatãtyupeyamityavayavatrayaniyamastyakta 3 eva/ evaü bauddhenàpi svàbhimato niyamastyaktavya eve 4 tyarthaþ// kvacitkëptatvàtpràthamikasthàpanànumànepi na pa¤càvayavàdiniyamo gràhya iti pratibandãmukhenàpi niyamabhaïgaü sàdhayati-- ki¤ca nedamiti// tathaiva hetvàbhàsànte maõau vyaktatvàditi bhàvaþ/ ÷àkhànumàneùviti// prathamaü pradhànaprameyasàdhanàrthaü prayuktamanumànaü pradhànaü mahàvçkùasthànãyaü tadupayuktatayà taddåùakatayà và prayuktàni ÷àkhànumànàni madhyemadhye 'vàntaraprameyopayuktà 5 nyanumànànyupa÷àkhànumànànãti ÷àkhànumàneùåpa÷àkhànumàneùviti coktam// paramukhenottaraü vàcayitvà samamityàha-- nanviti// avivàde tu nàvayavàntaraprayoga ityatra doùàntaramàha -- ki¤ca kevalànvayinãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dyasàdhakatàsàdhanànumà --ga.rà. 2.de rasàdhakatvàdinà vyàptyà -ka.ga.rà. 3.ktavya e-ña.ñha. 4.eveti nàsti-ña.ñha/ 5.anumànànãti nàsti-ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 209. --------------------------------------------------------------------------- kathànadhikàreõa tatra vyàpterubhayasaümatatvàtpakùadharmatàmàtraü pradar÷anãyamiti cet tarhi kçtakatvànityatvayorapi vyàptermãmàüsakasammatatvàttatra kevalànvayisàdhyake hetau ca vyabhicàra÷aïkànudayàttatràpi pakùadharmatàmàtraü pradar÷anãyaü syàt// ki¤ca kevalànvayihetau pakùadharmatàyàþ sarvasaütatvàttatra vyàptimàtraü pradar÷anãyaü syàt// yadi ca vyàptyàdau prativàdinaþ saüma 1 tepi vàdinà svarvakartavyaü 2 tarhyasiddhatvàsàdhakatvayorvyàptipradar÷anamapi kartavyameva/ ki¤caivamasiddhasyàpi sàdhakatvasvãkàre kathànadhikàra ityapi suvacatvenàsàdhakatànumànaü viphalam// yadi ca tatsvãkàriõo 'pi kathamànadhikàre vipratipannaü prati asàdhakatànumànaü saphalam/ tarhyasiddhatvàsàdhakatvayorvyàptau vipratipannaü prati 3 tatpradar÷anamapi saphalameva// ki¤caivaü ÷àkhopa÷àkhà 4 numàneùu kà gatiþ tatra vyàpterubhayasammatyabhàvàt maduktarãtireva vaktavyeti målànumàneùu 5 tathai'vàstu// --------------------------------------------------------------------------- maduktarãtiriti// yàvatà tadbodhaþ tàvanmàtramityàdinà pràguktasaptaprakàrànyatamamevànusartavyamityarthaþ/ sajàtoyanvayadar÷anaråpaü và - --------------------------------------------------------------------------- 1.matàvapi -ka.ga.rà. 2.kartavyamityadhikam-ka.ga.rà. 3.vyàpti pra-ka.ga.rà. 4.khàdyanumà -ka.ga.ña.rà. 5.neta -ga. nepita -ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 210. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- api càgninà vyàpto dhåmaþ parvatestãti vàkyaü àptoktaü vyàptyàdivi÷iùñaliïgapramàpakaü dçùñamiti tadeva vàdyuktaü kathaü tajj¤àpakaü na syàt/ ki¤ca tvayàpi tvatkalpitapa¤càvayavaniyamavismçtida÷àyàmavayavàniyamo 'yuktaþ atiprasaïkà 1 dityetàvataivà 2 vayavàniyamàyuktatvasya sàdhyamànatvàtsvakriyàvirodhaþ// nanvevamaniyamavàdimate kathagaü nyånàdyudbhàvanamiti cenna/ udàharaõàntamudàharaõàdi vàvayavatrayameveti para 3 mate kathamapràptakàlàdyudbhàvanam/ --------------------------------------------------------------------------- anvayitàvaccheda 4 kavatvaüråpaü và yogyatàvatvaü hetvavayavepyastãti tadevànumitihetuliïgaj¤ànajanakamityavayavàntaraü vyarthameva/ tàvataiva sarvadoùa÷aïkànivçttisaübhavàcceti bhàvenàha -- 5 api ca agnineti// vyàghàtàcca niyamapakùastyàjya ityàha-- ki¤ca tvayàpãti// ityetàvataiva sàdhyamànatvàdityanvayaþ/ ityetàvataiva -- pratij¤àheturåpàvayavadvayenaivetyarthaþ/ tatra htustvatkalpitetyàdi// aniyameti// pa¤càvayaniyamapakùasya yadayuktatvaü tasyetyarthaþ/ pratibandyottaramàha-- udàharaõàntamiti// manmata iva tanmatepyaniyamasya tulyatvàditi bhàvaþ// apràpteti// kramaviparyàsopràptakàlamityapràptakàlàkhyanigrahasthànàdyudbhàvanamityarthaþ/ katha¤cetyasya nyånàdyudbhàvanamityanvayaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ïgatvàdi-ga.ña.rà. 2.vàniyamà-ga.rà. 'vànimà'iti sthitaü vaniyamà iti ÷odhitam-ña. 3.bhañña -ga.ña.rà. 4.katva-ñha.óa. 5.api ceti/ àgnineti/ vyà - ityàdyasti -óa. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 211. --------------------------------------------------------------------------- kathaü codàharaõe dçùñàntoktiþ yacchabdatacchabdayorvãpsà vi÷iùya kaõñakoddhàraþ asàdhakata'numànaü upàdheþ sva÷abdo 1 'dbhàvanaü càniyatamiti naiyàyikamate nyånàdyudbhàvanam// samayabandhànusàreõeti cet/ samaü prakçte 'pi/ uktapakùeùvetaü pakùamà÷ritya vaktavyamiti và loka÷àstra 2 sarvàvagatamàrgeõa vyàptipakùadharmatàvi÷iùñaliïgopasthitiryavatà tàvadvaktavyamiti và samayasya bandhanãyatvàt/ ata eva brahmatarke// "pçthakpçthakpramàõatvaü yàti yuktitayaiva tu"/ ityatra paràrthànumànatve yukti÷abdavàcyavyàptipakùadharmatàvi÷iùñaliïgopasthàpakatvameva tantramityuktamà/ yaccoktaü sàdhyopasthàpakatvàtpratij¤aiva prathameti/ tanna/ kvacidvidhitopyarthavàdasya pràdhamyavat, bhaññàdimate udàharaõasya pràdhamyavat, --------------------------------------------------------------------------- aniyatapadaü pratyekamanveti/ tenaivottaraü vàcayati- samayeti// tvayodàharaõàntameva vàcyamiti samayabandhe sati tadatikrameõodàharaõàdiprayoge kathite nigrahasthànodbhàvanamiti cedityarthaþ/ aniyamapakùe samayabandha ityata àha-- uktapakùeùviti// sà cetyàdinà pràguktasaptapakùeùu// nanu yàvatetyàdinà granthena pratij¤àdyavayavànàü yaþ paurvàparyaråpakramaþ ÷aïkitaþ tamapi pratyàcaùñe -yacceti// vidhitopyarthavàdasyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.bdeno -ga.ña.rà. 2.straprahatamà-ka.ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 212. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- "àmnàyasya kriyàrthatvàdànàrthakyamatadarthànàü tasmàdanityamucyate""ata eva pràõaþ""pravçttisàmarthyàdarthavatpramàõaü"ityàdau nigamane ca hetoþ pràthamyavacca loka 1 ÷àstravyavahçtenopàdyatanyàyena 2 hetorapi pràthamya 3 sambhavàt/ vivàdenaiva sàdhyopasthiteruktatvàcca/ --------------------------------------------------------------------------- "prajàpatirvà idameka àsãt, sokàmayata prajàþ pa÷ån sçjeyeti sa càtmano vapàmudakhitattàmagnau pràgçhõàttatojaståparaþ samabhavat taü svàyai devatàya àlabhatta 4 to vai sa prajàþ pa÷ånasçjata yaþ prajàkàmaþ pa÷ukàmassyàtsa etaü pràjàpatyamajaü tåparamàlabhete"tyàdàvarthavàdasya pràthamyaü yathetyarthaþ// bhaññàdãtyàdipadena bauddhagrahaþ/ hetoþ pràthamyer'thavàdàdhikaraõagatajaiminisåtramudàharati -- àmnàyasyeti// vedasya dharmàdharmaråpakarmalakùaõakriyàbodhakatvàt/ atadarthànàmakriyàrthakànàü arthavàdànàmànarthakyaü tasmàdarthahãnatvàdanityamivànityamapramàõamucyater'thavàdajàtamiti pårvapakùàsåtràrthaþ/ tatraiva vyàsasåtramudàharati -- ata eveti// niravakà÷aliïgàdeva pràõa÷abdàrtho brahmeti såtràrthaþ/ tatraiva gautamasåtramudàharati -- pravçttãti// saphapravçttijanakatvàdarthàvagàhipramàõamityarthaþ// nigamaneti// tasmàtparvato vahnimàniti nigamanàkhyàvayave 5 tyarthaþ/ atràpi kathakànumànaprayogasthalepãtyarthaþ/ pratij¤àyà evà 6 naiyatyaü kutastatpràthamyanaiyatyamityàha -- vivàdeti// --------------------------------------------------------------------------- 1. ke ÷àstre ca prahateno -ka.ga.ña.rà. 2.nàtràpi he-ka.ga.ña.rà. 3.tataþ 'niyamavismçtida÷àyàü / ityàdyevàsti-ga.rà. 4.alabhada tataþ -ñha.óa. 5.va i-ñha. 6.vayai -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 213. --------------------------------------------------------------------------- parvatasyàgnimatvaü kuta iti pra÷ne pratij¤àyà ananvayàcca/ tvayàpi tvatkalpitapratij¤àpràthamyaniyamavismçtida÷àyàü kadàciddhetorapi pårvamuktyà svakriyàvirodhàcca// ata eva hetuvacanasya dvitãyatvaniyamo 'pi nirastaþ/ upanayasya sàrthakyàrthaü 1 hetuvacanasya matubàdiràhityaü tu pràgeva nirastam/ pçthivãtvàdi 2 saübandhàtpçthivãtyàdisvabhàùyaviruddhaü ca // yaccoktaü pratij¤àyàmagni÷abde 3 hetau dhåma÷abde 4 ca tajj¤àne 5 lakùaõà/ anyathà dhåmasyàgniü pratyakàraõatvena pa¤camyà ayogàditi/ --------------------------------------------------------------------------- nanu giriragnimàn giriranagnika iti vivàda eva svaparapakùa pratij¤àråpa iti vadantaü prati prakàràntareõa tadanaiyatyamàha -- parvatasyeti// ata eveti// hetuvacanapràthamyasya pradar÷itatvàdevetyarthaþ/ yattu maõyàdau kathàyàü dhåmàdityeva prayoktavyaü na tu dhåmavatvàditi/ matubo vyarthatvàt/ pakùadharmatà tåpanayabhyetyuktaü tanniràha --upayanasyeti// matubàdãtyàdipedana udàharaõasàrthakyàrthaü yadyyàptiràhityamuktaü tadgrahaþ/ vahnivyàpyadhåmavatvàditi prayogasya dar÷itatvàditibhàvaþ// pràgeveti// nanu tathàpi hetumàtràkàïkùà÷àmaketyàdigrantheneti 6 bhàvaþ// iti svabhàùyeti// gotamasåtrabhàùye/ hetuvacana eva matubarthasya pakùasaübandhasyopàdànena hetuvacane matubo ràhityakathanaü tadviruddhamityarthaþ/ maõyàdyuktamanyadapi niràha -- yacceti// agnimànityasyàgnij¤ànamityarthaþ/ dhåmàdityasya ca dhåmaj¤ànàdityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.paroktamityadhikam -ka.ga.rà. parokta he-ña. 2.tvàbhi saü -ga.rà. 3.bdasya iti ÷odhitam-ña. 4.bdasya iti ÷odhitam-ña. 5.nala -rà. 6.tyarthaþ -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 214. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tanna/ dhåme vahnij¤ànajanakaj¤ànaviùayatvaråpaj¤àpakahetutvasya satvàt// nanu tadviùayakaj¤ànajanakatvameva j¤àpakahetutvaü tacca dhåmaj¤ànasyaiva na tu dhåmasyeti cenna/ dhåmaj¤ànagataü hi j¤àpakatvaü na tàvadvahniü prati/ dhåmaj¤ànàdvahnirita kadàpyaprayogàt/ nàpi vahnij¤ànaü prati/ 1 tatra kàrakahetutvasyaiva saübhavàt/ vyàvçttidhãhetudhãviùaye daõóàdau vyàvartaka÷abdasyeva vahnidhãhetudhãviùaye dhåma eva vahnij¤àpaka ÷abdasya prayogàcca// j¤àpakahetau cànupapattiprati 2 sandhànanirapekùapracuraprayogàdinà pa¤camã mukhyaiva/ anyathà sàkàrakahetàvevàmukhyà syàt/ --------------------------------------------------------------------------- dhåmàdipràtipadikena j¤ànalakùaõàyàü hetutvàrthakapa¤camã mukhyaiva saüpadyata ityarthaþ/ yaj¤apatyàdyuktadi÷à niràha-- dhåma iti// vyàvçttãti// daõóavi÷iùñe adaõóito vyàvçttãtyarthaþ// nanu dhåme vahnij¤àpaka÷abdaprayogo lakùaõayàstvityata àha-- j¤àpakahetau ceti// mukhyàrthànupapattãtyarthaþ/ eva prayoge 'pi lakùaõetyuktau 3 bàdhakamàha -- anyatheti// yadvà nanvanyàya÷cànekàrthatvamitinyàyenaikatraiva mukhyatva 4 manyatràmukhyatva 5 mupeyamityata àha -- anyatheti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tatpra -ga.ña. 2.tyanusaü -ka.ga.ña.rà. 3.sàdhaka -ña. 4.khyàrtha-ña. 5.khyàrtha-ña. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 215. --------------------------------------------------------------------------- kàrakahetàveva mukhyatvepi pa¤camyàmeva lakùaõàstu/ na tu pradhàne dhåmapràtipàdike/ na ca subvibhaktau na lakùaõeti kuladharmaþ/ vede"prayàja÷eùeõa harvãùyabhidhàrayati"ityàdau, tvanmate caturviü÷atiguõàþ, ekaþ samavàya ityàdau ca taddar÷anàt/ na hi guõà ityàdivibhaktyuktà 1 bahutvàdisaükhyà tvanmate guõàdàvasti/ --------------------------------------------------------------------------- astu và tvadrãtyà kàrahetàveva pa¤camã mukhyà/ tathàpyanyatra j¤àpaka 2 hetau làkùaõikãti syàdityàha -- kàrakahetàveveti// nanu subvibhaktau lakùaõà na yuktetyata àha-- na ceti// kvàpyanupalambhànna subvibhaktau lakùaõetyata àha-- veda iti// prayàja÷eùeõeti// vàjapeyagate prayàja÷eùeõeti vàkye dvitãyàtçtãyàbhyàü ÷eùasya havissaüskàràrthatvapratãtyà prayàjanàmakayàgasàdhanàjyadravya÷eùeõa havissaüskuryàdityartha iti pràpte ÷eùasya pratipattimàtràpekùa 3 tvàttatpratipadikasvàrasyànurodhena prayàjanàmakayàgasàdhanàjya÷eùaü haviùùu sthàpayedityarthasya caturthasyàdyapàde"abhidhàraõe viprakarùàdanuyàjanavatpàtrabhedaþ syà"diti trayoda÷e 'dhikaraõe vyavasthitatvena tçtãyàdvitãyayoþ karmatvàdhikaràrthatvasvãkàradar÷anàdityarthaþ/ 4 bahuvacanaikavacanayoravivakùitàrthatvabhràntiniràsàya 5 caturviü÷atãti eka iti ca vi÷eùaõopàdànam/ taddar÷anàditi// guõyàdisthasaükhyàlakùaõayà dar÷anàdityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.kta va-ga.ña.rà. 2.ke he -ñha. 3.kùita -ña.ñha.óa. 4.dvitãyayorityàrabhya nàsti -óa. taddar÷anàditi iti paryantaü nàsti -ñha. 5.taddar÷anàditi iti paryantaü nàsti-ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 216. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- pratyuta hetuvacane j¤ànalakùaõàyàmudàharaõe upanaye ca j¤ànasya gamakatvàrthaü tasyaiva vyàptyàdiviùayakatvaü vaktavyam/ na tu liïgasya vyàptyàdimatvam// ki¤càvayavenànumityaïgameva j¤ànamutpàdayitavyam/ liïgaj¤ànameva ca tadaïgam/ na tu liïgaj¤ànaj¤ànam/ 1 nàpi vahni÷abde 2 lakùaõà/ pa¤camyuktaj¤àpakatvàntargataj¤ànaü prati viùayatayà và j¤àpakatvaü pratyeva j¤àpyatayà vànvayenaiva 3 vahnerj¤àpyatvasiddheþ/ dç÷yate ca caitramàtetyàdau strãtvavi÷iùñajanakatvaråpamàtçtvàntargatajanakatvena saha caitrasya janyatayànvayaþ/ udàharaõepi yoyo dhåmavànasàva 4 gnimànita pårvabhàgenaiva và, --------------------------------------------------------------------------- liïgaj¤ànameva ceti// na tu liïgaj¤ànam/ j¤ànalakùaõàpakùe ca liïgaj¤ànaj¤ànamevotpàdyam/ gaïgàpadena tãraj¤ànamiva/ tacca nànumityaïgamiti bhàvaþ/ hetau j¤ànalakùaõàü nirasya sàdhyepi tàü niràha-- natviti// vahnij¤ànajanakaj¤ànaviùayatvaråpaj¤àpakatvàntargatavahnij¤ànaü pratãtyarthaþ/ j¤àpyatayeti// j¤ànajanakatvaråpaj¤àpakatvaü pratyeva tajjanyaj¤ànaviùayatvaråpaj¤àpyatayetyarthaþ// nanvàdyapakùe padàrthaikade÷ena kathamanvaya ityata àha-- dç÷yateceti// udàharaõaråpàvayavamapi paràbhipretaü niràha-- udàharaõepãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.na tu ityàdi nàsti-ña.rà. 2.bdenala-ka.ga.rà. 3.hnij¤àpyat -ga.ñha.rà. 4.sàvasàya -ka.rà. --------------------------------------------------------------------------- pa¤cà-vavani-bhaïgaþ) vibhàgavàdaþ pu - 217. --------------------------------------------------------------------------- yathà mahànasa ityuttarabhàgenaiva và vyàptyupasthiteranyataravdyartham// ata eva dçùñàntàbhidhàna sàmiyakamiti cenna/ anupayuktamapyabhidheyamitisamayabandhasyaivàyogàt/ yasya puüsaþ pårvabhàgena na vyàptismçti 1 staü prati dçùñàntasyàpyuktiriti cenna/ tathàtve 'vayavàniyamasiddheþ// yacca sakalasyàpi sàdhanavataþ sàdhyavatvaråpavyàptyantargatasàkalyàrthaü yacchabde 2 vãpsetyuktamà/ tanna/"gaurna padà spaùñavyà""yasyobhayaü haviràrtimàr 3 chet" yo bràhmaõàyàvagurettaü ÷atena yàtayà"dityàdàviva vãpsàü vinàpi yo dhåmavàniti sàmànyatoktyaiva tatsiddheþ/ --------------------------------------------------------------------------- ÷aïkate -- ata eveti// pårvabhàgamàtreõa vyàptyupasthiterjàtatvàdeva/ sàmayikaü samayabandhakçtamityarthaþ// avayaveti// avayavàniyamasyàsmatpakùasya siddherityarthaþ// gauriti// yà gauþ sà padà na spaùñavyetyabhipràyaõa"gaurna padà spaùñavye"tyucyate vede, tathà"yasyobhayaü sàyaïkàlãnaü pràtaþkàlãnaü ca haviþ krimikãñàdiva÷enàrtiü nà÷amàpnuyàt aindraü pa¤ca÷aràvamodanaü nirvape"dityatra yasya yasya puüsa iti vaktavye yasyeti sakçdevoktiryathà, ata yo bràhmaõàyàvaguret vadhodyogaü kuryàt taü ÷atayàtanàkhyanarakiõaü vidyàdityàdau yoya iti vãpsàü vinà yathoktirityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhãstaü -ga.rà. 2.bdàdau -ga.ràr. 3. chati atha yo-ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 218. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- idametadabhinnam, etadasàdhàraõadharmàdhikaraõatvàt etadvadityabhedànumàne sapakùavyaktibhedàbhàvena vãpsàrthàbhàvàcca/ kvacidvãpsà tu spaùñatàrthà/ ata eva vimato bhinno muktatvàdyaditthaü tattathetyàdàvàcàryo 1 ktau na vãpsà// upanayopi hetuvacanena gatàrthaþ/ agnivyàptadhåmavàü÷càyamiti tvadabhimate upanaye udàharaõasiddhavyàptyanuvàdàü÷avaiyarthyaü ca/ nigamanamapi pratij¤ayà gatàrtham/ na copasaühàràrthaü tat/ vijàtãyabahuprameyàvyavadhànena tadanapekùaõàt/ anyathà pratyekaü kaõñakoddhàrà 2 nantaraü tasmàtsarva- --------------------------------------------------------------------------- nanu kathaü tarhi"yadyatpàpaü prati jahi jagannàtha 3 tanme""yàü yàü priyaþ praikùate"tyàdau vãpsoktirityata àha-- kvaciditi// àcàryoktàviti// tatvodyote/ upanayàkhyàvayavatvaü ca niràha -- upanayopãti// pa¤camàvayavaü ca niràha -- nigamanamapãti// upasaühàràrthamiti// pçthakpçthagvàkyoktànàmekabuddhyàrohàrthamityarthaþ/ pratyekaü kaõñaketi// nàyamasiddhaþ tallakùaõahãnatvàdityuktvà tasmàdasiddharàhityàdidaü sàdhakam, nàyaü viruddhaþ tallakùaõaràhityàdityuktvà viruddharàhityàdidaü sàdhakamiti pratyekaü 4 nigamanaü syàt, tathà nàyamàbhàsaþ tallakùaõairhãnatvàdityanantaraü tasmàtsarvadoùaràhityàdidaü sàdhakamiti, --------------------------------------------------------------------------- 1.ktiþ -ña. 2.ràyànaü-ka. 3.namrasya- iti påritam-óa. 4.sàdhakaü ityasti-óa. --------------------------------------------------------------------------- svàtà-nuna-doùàþ) anumàdoùavàdaþ pu - 219. --------------------------------------------------------------------------- doùaràhityàdidaü sàdhakamityàdyapi nigamanaü niyataü syàt/ 1 na ca bàdhàdi÷aïkàniràsàrthaü tat/ udàharaõopanayoktavyàptipakùadharmatàbhyàmeva svavirodhisarvadoùapratikùepàt// tasmàtpa¤càvayavàdiniyamo na yukta iti// pa¤càvayavàdiniyamabhaïgaþ // 20 // --------------------------------------------------------------------------- tathà idamasàdhakaü asiddhatvàditi dåùakatànumànepi tasmàdasiddhatvàdidamasàdhakaü tasmàdàbhàsakatvàdidamasàdhakamityupasaühàraþ syàt/ nanu kadàcittatràpãùyata evetyata àha -- niyatamiti// taditi// nigamanamityarthaþ/ pårvoktadi÷eti bhàvaþ// pa¤càvayavàdiniyamabhaïgaþ // 21 // --------------------------------------------------------------------------- atha svàbhimatànumànadoùaþ // 21 // athànumànadoùa ucyate // --------------------------------------------------------------------------- atha svàbhimatànumànadoùaþ // 22 // nirdeùopapattiranumetyuktam/ tatra doùaj¤àne satyeva tadviviktatayopapattiþ suj¤ànetyataþ"atha nirdeùopapattiranumànamityuktam 2 ke tatropapattidoùà"ityàdinà paddhatyàdyukteùvanumànadoùànniùkçùya vivçõvàna àha -- atheti// evamanumàno 3 payuktà÷eùoktyanantaramityavasarasaïgatimathapadena såcayati/ --------------------------------------------------------------------------- 1.nàpi-ña. 2.kte ke-ñha. 3.noktadau -ña. eva manyopayuktà doùoktyanantaraü itvasarasaügatirathapadeneti såcayati-ñha. nopayuktadauùoktyanantaraü ityava -óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 120. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- yatsadbhàve liïgàbhimataü pramàü na janayati sonumànadoùaþ/ pramàjanakatvàbhàva÷ca saü÷ayaviparyayajanake 1 j¤ànàjanàke cànugataþ // sa ca trividhaþ/ pratij¤àhetudçùñàntabhedena/ --------------------------------------------------------------------------- anumànapadenàtra liïgatvenàbhimatamucyate/ tathàcàryadoùoktereveyaü pratij¤à na tu vacanadoùasyàpi/ tasyàpi paramparayàr'thadoùatve 'pi sàkùàdarthadoùa evàtrocyata ityarthaþ/ upalakùaõametat/ pratij¤àdçùñàntadoùa÷cocyata ityapi dhyeyam// yadvànumànadoùa etàvàniti niùkçùyocyata ityarthaþ/ pratij¤àdçùñàntadoùoktiragretanã anumànadoùavivekàrthà/ athàvà anumànapadenàtra pratij¤àdçùñàntaråpaparikarasahitaü liïgamucyate/ tasya doùa ityarthaþ/ ata evàgre pratij¤àditritayadoùasàdhàraõaü sàmànyalakùaõamucyate// yatsadbhàva iti// vyàptyàdimalliïgasya pramitijanakatvaniyamàdasaübhavaniràsàya liïgamityanuktvà liïgàbhimatamityuktam/ svaj¤ànadvàreti yojyam/ liïgàbhimatasya pramityajanakatàpàdakatvaü doùatvamityarthaþ/ 2 etasya j¤ànamàtrajanake 3 saü÷ayaviparyayajanake ca bhàvàda 4 vyàptirityàha-- pramàjanakatvàbhàva÷ceti// ca ÷abdena j¤ànàjanaka 5 grahaþ/ paddhatyàdau"yatsadbhàve 6 liïgàbhimataü j¤ànaü na janayati, saü÷ayaviparyayau và karotã"tyuktistu vispaùñàrtheti bhàvaþ/ paroktahetvàbhàsànàü sarveùàü na hetudoùatvaü kiü tu keùàü cideveti vaktuü vibhàgamàha-- sa ceti// pratij¤eti// pratij¤àhetupadàbhyàü tadarthagrahaõam/ yadvàr'thadoùa eva tadbodhakavacanasyàpãti pratij¤àhetvityevoktam/ --------------------------------------------------------------------------- 1. ka¤cànu ga - ga.rà. 2.nanvasya-ña. 3.satvepi saü÷ayajanake ca abhà ityasti -ña. 4.vànnàvyà -ña.ñha.óa. 5.parigra- ñha. saügra-ña. 6.vàlliïgànumataü-óa. --------------------------------------------------------------------------- svàtà-nuna-doùàþ) anumànadoùavàdaþ pu - 221. --------------------------------------------------------------------------- tatra pratij¤àtàrthasya pramàõavirodhaþ pratij¤àdoùaþ/ sa dvividhaþ/ 1 balavat pramàõavirodhaþ/ samabalapramàõavirodha÷ceti/ hãnabalasyàki¤citkaratvàt/ samabalatvaü càbhimànikam// dvayamapi punastrividham/ pratyakùànumànàgamavirodhabhedàt/ anumànavirodhopi dvividhaþ/ tenaiva hetunà hetvantareõa 2 ceti/ tatràdyaþ paraiþ prakaraõasama ityucyate/ dvitãyastu satpratipakùa iti/ --------------------------------------------------------------------------- "trivadho virodhaþ pratij¤àhetudçùñàntabhedene"tyàdipramàõalakùaõànurodhenàyaü nirdeùo 'gre lakùaõoktirapãti j¤eyam/ sàdhyadharmavi÷iùño dharmã pratij¤àrthaþ tasyetyarthaþ/ hãnabalapramàõavirodhasyàpi satvàstrividha iti vàcyamiti àha-- hãnabalasyeti// vastuno dvairåpyàpàtena samabalatvamasaübhàvitamityata àha-- sameti// punastrividhamiti// samabalapratyakùavirodhaþ, prabalapratyakùavirodhaþ, samabalànumànavirodhaþ, prabalànumànavirodhaþ, samabalàgamavirodhaþ, prabalàgamavirodha iti trividha ityarthaþ/ trividhamadhye dvitãyamapi vibhajyàha -- anumàneti// nanu pakùadvayepi triråpo hetuþ prakaraõasama iti samabalo bhavati/ sa ca na yuktaþ/ ÷abdo 'nityaþ guõatvàt, ÷abdo nityaþ guõatvàdityatrànityatvavàdino hi ghañaråpàdiþ sapakùaþ, nityatvavàdinaþ sa eva vipakùaþ/ tathà ca sapakùe satvaü tato vyàvçttatvaü ca dvayamekasya na yuktam/ ata ubhayaniråpitavyàptyorekatrà 3 yuktatvàttenaiva hetunà virodho 'sambhavatãtyà÷aïkya niràha -- na càdya iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.prabala pra-ga.ña.rà. 2.iti iti nàsti-ga.ña.rà. 3.rekatvàyukta-óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 222. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- na càdyosambhavã/ ekasmin pakùe sàdhyatadabhàvavyàpyayorivaikasmin hetau sàdhyatadabhàvavyàptyorapyabhimànataþ sambhavàt// hetoþ sàdhyapramàjananasàmarthyàbhàvo hetudoùaþ/ sa dvividhaþ asiddhiravyàpti 1 ÷ceti/ samucitade÷e hetorabhàvosiddhiþ/ vyàptiviraho 'vyàptiþ/ sà ca tredhà saübhavati/ sàdhanasya sàdhyàbhàveneva sàdhyenàpyasambandhena satyapi sàdhyasambandhe tadabhàvenàpi sambandhena sàdhyàbhàvenaiva sambhandhena ceti// --------------------------------------------------------------------------- vyàpyayoriveti// satpratipakùahetvorivetyarthaþ/ ekasyaiva hetoþ vàdinaþ sàdhyavyàpyatvàbhimànaþ/ prativàdinastadabhàvavyàpyatvàbhimàna iti sapakùasatvàdikamapyabhimàna eveti dhyeyam/ evaü pratij¤àdoùaü niråpya hetudoùamàha-- hetoriti// liïgasyetyarthaþ/ sàmarthyeti// vyàptisamucitade÷avçttitvaråpasàmarthyàbhàva ityarthaþ/ anugatasàmànyàbhàve vibhàgàyogàtpaddhatyàdyanuktamapi svayamàha-- vyàptãti// anyathànupapattiråpavyàptiviraha ityarthaþ/ sàdhanasya sàdhyàbhàvenevetyàditrayamapi paraiþ kramàdasàdhàraõànaikàntikasàdhàraõànaikàntikaviruddha÷abdairgãyate// --------------------------------------------------------------------------- 1. ptiriti - ga. rà. --------------------------------------------------------------------------- svàtà-nuna-doùàþ) anumànadoùavàdaþ pu - 223. --------------------------------------------------------------------------- vyàptigrahaõànànukålyaü dçùñàntadoùaþ/ sa dvividhaþ/ sàdhyavaikalyaü sàdhanavaikalyaü ceti/ tatra pramàõavirodhàkhya àdyo doùaþ pratyakùàgamasàdhàraõaþ/ itarau tvanumànàsàdhàraõau// uktaü hi pramàõalakùaõañãkàyàm/ atra pratij¤àvirodhaþ sàdhàraõaþ/ itarau tvasàdhàraõàviti/ na ca hetudoùavibhàgasya nyånatà/ paràbhimatàþ savyabhicàraviruddhavyàpyatvàsiddhyo avyàptàvantarbhåtà iti bàdhapratirodhau tu hetudoùàveva neti à÷rayàsiddhivyadhikaraõàsiddhã tu satyàü vyàptau na doùàviti vakùyamàõatvàt/ siddhasàdhanasya tu manmate svàrthànumàne 'doùatvàt/ paràrthànumàne càsaïgatàvantarbhàvàt/ anukålatarkàbhàvasya pratikålatarkasya càvyàptàvantarbhàvàt/ upàdherapi -- --------------------------------------------------------------------------- pratij¤àhetudoùau niråpya dçùñàntadoùamàha-- vyàptãti// grahaõapadena pramàgrahaþ/ yasmin sati vyàptirna pramàtuü ÷akyate sa dçùñàntadoùaþ/ evaü virodhatrayaü niråpya tadvivekamàha-- tatreti// pratij¤àhetudçùñàntavirodhamadhye/ itarau tviti// hetudçùñàntadoùau/ niråpitavibhàgasya phalaü vaktumàha-- na ceti// paroktànàü savyabhicàra viruddhasatpratipakùabàdhitànàü maõyàdyuktànàü tadavàntarabhedànàü ca bahånàü satvàt/ teùàü cehàparigaõanàditi bhàvaþ/ kuto na nyånatetyata àha-- paràbhimatà iti// iti ÷abdadvayasyàpyagretaneti÷abhdasyeva vakùyamàõatvàdityanenànvayaþ/ asabhaïgatàviti// virodhosaïgati÷ceti dvàvarthadoùau/ tatra virodhasyaivàtra prapa¤canaü kçtam/ na tvasaïgateþ/ --------------------------------------------------------------------------- pu - 224. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- satpratipakùe 'vyàptau càntarbhàvasyoktatvàt/ vyarthavi÷eùaõà 1 de÷càdhikyentarbhàvàt// tasmàdasiddhiravyàpti÷ceti dvàveva hetudoùau // svàbhimatànumànadoùaþ 2 // 21 // --------------------------------------------------------------------------- sà tvàkàïkùàviraho 'saïgatirityàdinà paddhatyàdau prapa¤citetãha tyaktà/ iùñàpattiþ siddhasàdhanatvàdasaïgatameveti pramàõalakùaõàdyukteriti bhàvaþ/ uktatvàditi// upàdherdåùakatàbãjauktiprastàve uktatvàdityarthaþ// vyartheti// yadyapi,"vi÷eùaõe, vaiyarthyamekàsiddhau ca vi÷iùñàsiddhireva hi"iti bhaktipàdãyànuvyàkhyànasudhàyàü vi÷eùaõavaiyarthye tu vi÷iùñasya vyàpyatvàbhàvàddoùatvamityuktam/ tathàpi yadbàdhikyàntarbhåtamevaitadityapyuktatvàdevamuktamityadoùaþ // svàbhimatànumànadoùàþ // 22 // --------------------------------------------------------------------------- atha svamate bàdhàdervyabhicàràdyasaïkaraþ // 22 // nanu pakùe sàdhyàbhàvapramitida÷àyàü 3 heturapramitaþ pramito và/ --------------------------------------------------------------------------- atha svamate bàdhàdervyàbhicàràsaïkaraþ // 23 // pratij¤àdoùasya hetudoùàtpàrthakyaü yaduktaü tadayuktam/ hetudoùàbhyàü asiddhyavyàptibhyàmeva saïgrahasaübhavàditi bhàvena -- "svavàkyena virodhe 'pi naiva sàdhakatàü vrajet"/ iti yuktipadãyànuvyàkhyànasudhoktaü vivçõvàna àkùipati -- nanviti// prabalapramàõavirodhàpekùayoktaü sàdhyàbhàvapramitãti/ pratirodhàpekùayà tu sàdhyàbhàvaj¤ànada÷àyàmiti dhyeyam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.õatvàde-ña.rà. 2.ùàþ -ña.rà. 3.tatretyadhikam -ña.rà. -------------------------------------------------------------------------- svate-bàder-vyacà-dyaïgaraþ) anumàdoùavàdaþ pu - 225. --------------------------------------------------------------------------- àdye pramityasiddhiþ/ dvitãye pakùa eva vyabhicàro j¤àta iti këptena vyabhicàràdinaiva duùñatvenàsaïkãrõodàharaõàbhàvàtkiü bàdhapratirodhayordeùatvakalpanayeti cet na/ pakùadvaye 'pi doùàbhàvàt// tathà hi -- àdyastàvadastu/ pramityasiddhirhi karaõasàmarthyavighañanadvàrànumitipratibandhikà/ hetuvacanàdhãnopasthitikà ca/ bàdhàdistu sàkùà 1 tpatibandhakaþ/ pratij¤àdhãnopasthitika÷ca/ na càntaraïge pårvopasthite pratyakùà 2 dau këpte ca - --------------------------------------------------------------------------- vyabhicàro j¤àta iti// prabalapramàõavirodhe vyabhicàraj¤ànaü ni÷cayaråpaü, samabalavirodhapakùe tu saü÷ayaråpaü dhyeyam/ ata eva j¤àta iti sàmànyoktiþ/ na ca pakùãyavyabhicàrasandehonukåla eva nànumànapratikålaþ tathàtve 'numànamàtrocchedàpàtteriti cenna/ svàrasikavyabhicàrasandehasyànukålatve 'pi pramàõavirodhà 3 dyàhitasandehasya pratikålatvàt/ anyathà sandigdhopàdhyodaradoùatvàpàtàditi bhàvaþ/ pakùadvayepãti// apramitatvapramititvaråpapakùadvaya ityarthaþ// sàmarthyeti// samucitade÷asthatvaråpasàmarthavighañanadvàretyarthaþ/ anumitiviùayàbhàvànavagàhinastathaiva pratibandhakatvàditi bhàvaþ// hetuvacaneti// pratij¤àmàtreõa tadanupasthiteritibhàvaþ// pratij¤àdhãneti//"pratij¤àmàtreõàsyasphuraõà"diti pramàõalakùaõañãkokteriti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ttatprati -rà. 2. dikùu kë -ña.rà. 3. dhàddhyà -ña. dhàdàhi -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 226. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- bàdhàdau 1 labdhe tadviparãtasyàsiddhatvasya pratãkùà yuktà/ anyathocyamànagràhye nigrahe labdhepi uktagrahyaþ pratãkùeta// dvitãyo vàstu/ heturhi sàdhyàbhàvavàrtànabhij¤ena j¤ànàntareõa pakùe pramitaþ sàdhyàbhàvastu hetuvàrtànabhij¤ena bàdhena/ hetoþ sàdhyàbhàvasàmànàdhikaraõyaråpavyabhicàrastu na kenàpi/ tadviùayakasya sàdhyàbhàvavati heturiti j¤ànasyàbhàvàt/ tathà ca bàdhàdyupasthitida÷àyàü sannapi vyabhicàro na dhãstha iti dràgdhãsthatvàdviùayàpahàritvenotkañatvàcca bàdhàdireva doùaþ/ yathà måko vaktetyàdau pramàõavirodhe satyapi dràgdhãsthaþ pratij¤àpadavirodha eva doùaþ/ yathà ca màtà vandhyà prameyatvàdityatra vyabhacàre satyapyutkañaþ pratij¤àvirodha eva doùaþ/ astu và sàdhyàbhàvavati pakùe heturiti vi÷iùñaj¤ànam/ tathàpi pakùe sàdhyaü neti j¤ànàü÷aþ pakùe heturiti j¤ànàü÷anirapekùa eva doùaþ/ --------------------------------------------------------------------------- treõàsyasphuraõà"diti pramàõalakùaõañãkokteriti bhàvaþ// ucyamàneti// måkohamityàdau svakriyàvirodha ucyamànagràhya pramàõavirodha uktyanantaragràhyatvàduktagrahyaþ/ pårvaü hetoþ sàdhyàbhàvasàmànàdhikaraõyaråpavyabhicàro nopasthita ityupetya pçthagdoùatvaü bàdhàderuktam/ idànãü vyabhicàropasthitimabhyupetyàpi pçthagdoùatvaü bàdhàderàha -- astu veti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dau siddhe ta -ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- vàpra-royoþ-praj¤à-dotva-sanam) anumàdoùavàdaþ pu - 227. --------------------------------------------------------------------------- viùayàpahàritvàt/ pakùe heturiti j¤ànàü÷astu pakùe sàdhyaü neti j¤ànàü÷asàpekùa eva doùaþ/ tannirapekùasya tasya guõatvàt/ tathà ca yathà sàdhàraõye sapakùavçttitve satyapi vipakùavçttitvameva doùaþ tathà pakùe hetuj¤àne satyapi pràptàpràptavivekena pakùe sàdhyàbhàvapramàråpabàdhàdyaü÷a eva doùaþ// svamate bàdhàdarvyabhicàràdya 1 saïkaraþ // 22 // --------------------------------------------------------------------------- sàdhàraõa iti// pakùasapakùavipakùavçttiråpasàdhàraõànaikàntika ityarthaþ/ vipakùavçttitvameveti// pakùasapakùavçttitvasyànumityanukålatvena vipakùavçttitvamàtrasyaiva pratikålakatvena tasyaiva doùatàyà hetvàbhàsagranthe maõyàdàvukteriti bhàvaþ// pràptàpràpteti// doùatvena pràpta sàdhyàbhàvapramàü÷aþ doùatvenàpràptaþ hetusatvapramàü÷aþ iti pràptàpràptavivekenetyarthaþ// svamate bàdhàdervabhicàrà 2 saïkaraþ // 23 // --------------------------------------------------------------------------- atha bàdhapratirodhayoþ pratij¤àdoùatvasamarthanam// kecittu bàdhapratirodhau hetudoùàvityàhuþ / --------------------------------------------------------------------------- atha bàdhapratirodhayoþ pratij¤àdoùatvasamarthanam // 24 // nanvathàpi bàdhapratirodhayorasiddhyavyàptiråpahetudoùatvàbhàvepi bàdhitaviùayatvàdiråpaü pçthageva hetudoùatvamastu tathaiva maõyàdyukteþ pratij¤àdoùatvaü kathamityatastatsamarthayitumàha -- kecitviti// tàrkikàdayaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.ràsaü -ña.rà. 2.rasa - ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 228. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- kuñhàre kuõñhatvàdidoùàbhàvepyàkà÷asya chedanàyogyatvenaiva 1 chedànutpattivat, cakùuràdau kàcàdidoùàbhàvepyatidåratvàtisàmãpyasamànàbhihàrasàdç÷yàdyarthadoùeõaiva pratyakùapramànutpattivta, agninà si¤ca 2 tãtyàdi÷abde nirabhidheyatvanyånatvàdi÷abdadoùàbhàvepyayogyatvaråpàrthadoùàdeva ÷àbdapramànutpattivadanityo ghañaþ prameyatvàdityàdau prameyadoùàbhàvepi hetudoùeõaiva duùñatvavacca, sarvaü tejo 'nuùõaü prameyatvàdityàdyanumàne hetudoùàbhàvepi pratij¤àtàr 3 thasya pramàõàntaraviruddhatvena sàdhanànarhatvaråpaprameyadoùeõaivànumànikapramànutpattervaktavyatvàt// --------------------------------------------------------------------------- "virodhopi tridhaivasyàtpratij¤àrthaviruddhatà/ liïgaràhityamavyàpti" rityàdiyuktipàdãyànuvyàkhyànasudhoktaü hçdi kçtvà karaõasyàduùñatvepyarthadoùanibandhanakàryànutpattisthale 4 doùasyaiva vàcyatvàditi sadçùñàntamàha-- kuñhàre 5 ti// samàneti// kùãranãràdau màùarà÷imaùyàdau sàdç÷yasåkùmatvaråpàrthadoùeõetyarthaþ/ vijàtãyakaraõaü sajàtãyapratyakùa÷abdaråpakaraõaü ca dçùñàntãkçtyàntaraïgànumànaråpakaraõaü ca dçùñàntayati -- anitya iti// prameyeti// sàdhyadoùàbhàvepãtyarthaþ/ hetudoùàbhàvepãti// sarvatejasaþ pakùatayà tadanyasya vyabhicàrasthalasyàbhàvena vyabhicàradoùàbhàvàt asiddhyàderanà÷aïkyatvàditi bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.chidà- ña.rà. 2.¤codityà-ña.rà. 3.j¤àrthaü -ña.rà. 4.lertha -ñha. 5.ra i-ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- vàpra-royoþ-praj¤à-dotva-sanam) anumàdoùavàdaþ pu - 229. --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca bàdhapratirodhayoranumitigràhyaviruddhaviùayatvena paramukhanirãkùaõanirapekùatayà pratyakùàdàvivànumànepi sàkùàdevànumitiråpaphalapratibandhakatve saübhavati bakabandhanyàyena karaõavaikalyasaüpàdanadvàrà phalapratibandhakakalpanamayuktam/ anyathà sàdç÷yàdyarthadoùeõaiva dåùite pratyakùe kàcàdikaraõadoùaþ kalpyeta// --------------------------------------------------------------------------- nanu bàdhasya pakùaniùñhatvena pramitàbhàvapratiyogisàdhakatve na råpeõa hetudoùatvoktàvapyà 1 numànikapramànutpattiryukteti vàdinaü prati lakùaõañãkoktarãtyà doùàntaraü càha -- ki¤ceti// pratyakùàdàviti// pãtaþ ÷aïkha ityàdipratyakùe ÷vetaþ ÷aïkha iti pratyakùasya yathà sàkùàdgràhyaviruddhaviùayakatvena pãtatvapratyakùapratibandhakatvaü, ghañosti, ghaño nàstãtyanayoþ ÷abdaj¤ànayoryathà viruddhaviùayakatvena pratibadhyapratibandhakabhàvastathetyarthaþ// bakabandheti// kena citka¤citpratibandhopàyaü bråhãti pçùñe vadati/ bakasya ÷irasi navanãte nihite satyàtapena navanãte dravãbhåte cakùuùormadhye patite sati cakùuùornimãlanaü yadà bakasya bhavati tadà tadbandhanaü kàryamiti/ tatra navanãtanidhànada÷àyàmeva bandhasaübhave pa÷càdbandhanopàyo yathà vakrastathà vyàptiråpakaraõavaikalyasaüpànadvàrà hetudoùatvakalpanamapi vakratvàdayuktamityarthaþ/ yadvà paràmar÷aråpakaraõe vyàptiviùayakatvavaikalyasaüpàdanadvàretyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1. pyanumànatvàttiryu - ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 230. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- api ca yo hi yanniùñhatayà j¤àtaþ sannanumitipratibandhakaþ sa tasya doùaþ/ anyathà pratij¤àhànyàdikamapi hetuhànyàdikaü syàt/ nityaþ ÷abdaþ anitya iti pratij¤à÷ritàþ svavacanavirodhàdayaþ anityo varõa iti màmàüsakaprayukta pratij¤à÷ritàpasiddhàntàdaya÷ya hetudoùàþ syuþ/ na ca bàdhàdirhetuniùñhatayà j¤àtastatpratibandhakaþ/ pratij¤ànantaraü hetåpasthiteþ pràgeva pratãtena tenànumitipratibandhàt// yadi ca pakùaniùñhatvena pramitàbhàvapratiyogisàdhakatvaü bàdha iti bàdhasya hetuniùñhatvena j¤ànaü kalpyate/ --------------------------------------------------------------------------- gurutvànna hetudoùatvakalpanaü yuktamityuktam/ kalpakàbhàvàcca na hetudoùatvaü yuktamiti sàmànyanyàyaü vipakùabàdhapårvamàha-- api ceti// pratij¤eti// yena yadyathà pratij¤àtaü tena tasya tathà parityàgaþ pratij¤àhàniþ, àdipadena pratij¤àntarapratij¤àvirodhapratij¤àsannyàsàdigrahaþ/ pårvaü ÷abda ityavi÷iùñatayokte sàdhyabhàge varõàtmako nitya iti vi÷eùaõaprakùepaþ pratij¤antaram/ mitho vyàghàtaþ pratij¤àvirodhaþ/ svoktàpalàpaþ pratij¤àsannyàsaþ/ pratij¤àhànyàdinigrahasthànamapi tyaktapratij¤akatvàdiråpeõa hetuhànyàdikaü syàdityarthaþ/ hetudoùàþ syuriti// viruddhapratij¤akatvàdiråpeõa hetuniùñhatayeti bhàvaþ/ vyàptiü samarthya pakùe nàstãtyàha -- na ceti// bàdhakabhàvàcca na hetudoùatvakalpanaü yuktamityàha -- yadi ceti// yadvà bàdhàdirapi hetuniùñhatvenaiva j¤àto doùo nànyatheti vàdinaü pratibàdhakamàha -- yadi ceti// --------------------------------------------------------------------------- vàpra-royoþ-praj¤à-dotva-sanam) anumàdoùavàdaþ pu - 231. --------------------------------------------------------------------------- tarhi pakùaniùñhatvena pramitàbhàvapratiyogisàdha 1 katvamasiddhiþ vyàptiràhitasàdhaka 2 tvamavyàptirityasiddhyavyàptyerapi sàdhyaniùñhatvena j¤ànaü kalpyatàm// api ca bàdhàdiþ pratyakùàdisàdhàraõaþ/ hetvàbhàsatve tu hetvasàdhàraõadoùatvaü tantram/ anyathà manonavadhànàdirapi hetvàbhàsaþ syàt// nanu sàdhàraõye 'pi j¤àyamànatvenànumitipratibandhakatayà mano 'navadhànàdivilakùaõatvàdbàdhàderhetvàbhàsatvamiti cenna/ tvanmate 'numitipratibandhakasàdhyasiddhiü prati viùayasya sàdhyasyàpi hetvàbhàsatvàt// --------------------------------------------------------------------------- pratij¤àvirodhaþ sàdhàraõaþ itarau tvasàdhàraõàviti lakùaõañãkàsåcitayuktyà ca hetudoùatvaü niràha-- api ca bàdhàdiriti// pratirodha àdipadàrthaþ/ tàvatà kuto na hetudoùatetyata àha -- hetviti// anyatheti// pratyakùàdisàdhàraõadoùasyàpi hetvàbhàsatva ityarthaþ vaiùamyamà÷aïkya niràha-- nanvityàdinà // sàdhàyasyàpãti// sàdhyasiddheþ pratibandhakatve sàdhyasyàpi j¤àyamànatayà pratibandhakatvàditi bhàvaþ// bàdhàdeþ pratyakùàdisàdhàraõyamevàsiddhaü yena hetudoùatvaü na syàditi ÷aïkate --nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1. dhanaka- rà. 2.dhanaka -rà. -------------------------------------------------------------------------- pu - 232. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nanu pratyakùàdàvutpannasya j¤ànasya bàdhenàpramàõatvameva bodhyate diïmohàdau dar÷anàt 1 anumitau tåtpattireva pratibadhyate ityasàdhàraõyamiti cenna/ 2 tathàpi 3 ÷abdasyàtyantàsatyapi dhãhetutvena 4 liïgàbhàsasyàpi taddhetutvàva÷yaübhàvàt 5 matsàdhàraõyaparihàràt/ viùayabàdhe 'vi÷iùñe 6 ÷abdàbhàsa evàsadarthabodhako na tu liïgàbhàsa ityasya ca paribhàùàmàtratvàt/ dç÷yate ca bàdhàvatàrànantaramapi tvadanumitamasadityanu 7 vàdaþ// kiü ca yaþ karaõasàmarthyaråpavyàptipakùadharmatànyataravighañanaråpaþ sa eva hetvàbhàsaþ/ bàdhàdistu na tathà/ karaõàsaüspar÷itvàt// --------------------------------------------------------------------------- bàdhena viparãtaj¤ànenetyarthaþ// utpattireveti// anumityutpattireva bàdhena pratibadhyata ityarthaþ/ utpattipratibandha evàsiddhaþ yenàsàdhàraõyaü syàdityàha -- ÷abdàbhàsasyeti// ÷a÷aviùàõamastãtyàdivàkyàdgoviùàõamastãti vàkyàdiva buddhyutpattervàdivàkyàdasadarthakàtprativàdino bodhotpàdanasya yogyatàvàde vyutpàditatvàditi bhàvaþ// nanu tatra bàdhàvatàrànantaraü ÷abdàdavagatamasa 8 devetyanubhavàdastu ÷abdàbhàsasyàbodhakatvaü na tu liïgàbhàsasya/ tathànanubhavàdityata àha -- dç÷yate ceti// karaõasaüspar÷itatvàditi// --------------------------------------------------------------------------- 1.parokùàyàü ityadhikam -ga.ña.rà. 2.tathàpi iti na -ga.ña.rà. 3.bdàbhàsasyà-ga.ña.rà. 4.tvadar÷anena-ga.ña.rà. 5.matsàdhàraõyàparihàràt iti na -ga.rà. 6.ùñepi -ga.ña.rà. 7.nubhavaþ-ga.ña.rà. 8.dityanu-ña. --------------------------------------------------------------------------- vàpra-royoþ-praj¤à-dotva-sanam) anumàdoùavàdaþ pu - 233. --------------------------------------------------------------------------- tasmàdbàdhapratirodhau sàdhanàhetvaråpapremeyadoùatvàt, sàkùàdevànumitipratibandhakatvàt, pratij¤ànantaraü hetåpasthitataþ pràgeva pratibhàsàt, pratyakùa÷abdasàdhàraõyàt, karaõasàmarthyàvighaña 1 natvàcca na hetudoùau/ kiü tu pratij¤àdoùàviti// yà tu ñãkàkàrãtyà -- "adçùñe vyabhicàretu sàdhakaü taditisphuñam/ j¤àyate sàkùiõaivàdvà mànabàdhe na tadbhavet// ityanuvyàkhyànas pratyakùabàdhenànumànasya vyabhicàro bhavatãti vyàkhyà sà vyàptigrahaõada÷àbhipràyà/ tadà pratij¤àdivibhàgàbhàvàt/ anumitida÷àyàü tu bàdho viùayàpahàreõa pratij¤à doùa eva/ anyathà pramàõaviruddhàrthapratij¤à pratij¤àvirodha iti pramàõalakùaõavirodhàt// yàpi anuvyàkhyàne -- --------------------------------------------------------------------------- sàdhyàbhàvapramàyàü 2 karaõàpratãteriti bhàvaþ/ tasmàdityetatpràguktarãtyà pa¤cadhà vyàcaùñe -- sàdhanànarhatvetyàdinà// bhaktipàdãyasudhàvirodha 3 mà÷aïkya tadabhipràyoktyà niràha-- yàtviti// setyanvayaþ/ vyàptigrahaõeti// vyàptigrahaõasamaye 'vyàpterutthàpako bàdha iti pakùastviùyata eva"mànabàdhe na tadbhavediti vakùyamàõatvà"diti yuktipàdãyasudhokteriti bhàvaþ/ yuktipàdãyànuvyàkhyànoktivirodha¤ca niràha -- yàpãti// tatra pratij¤àrthavirodha ityevoktàvapi sudhàyàü vakùyamàõa-- --------------------------------------------------------------------------- 1.ñakatvà-ga.ña.rà. 2.yàþ -ka.ñha. 3.rodhàyà÷a --óa.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 234. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- "virodhopi tridhaiva syàtpratij¤àrthaviruddhatà/ liïgaràhityamavyàptiþ" iti bàdhapratirodhayorasiddhyàdinà saha hetudoùatvoktiþ sàpi bàdhàdinaiva dåùite viùaye pravartamànasya hetorapyaviùayavçttitvaü nàma doùostãtyabhipretyaiva / na tu bàdhàdin viùayadoùa iti// bàdhapratirodhayoþ pratij¤àdoùatvasamarthanam// 23 // --------------------------------------------------------------------------- vibhàgànurodhena bàdhapratirodhayorityanuvàdaþ/ ityabhipratyeti// tathai'vasudhàyàü pratãteriti bhàvaþ// bàdhapratirodhayoþ pratij¤àdoùatvasamarthanam// 24 // --------------------------------------------------------------------------- atha sàdhyasàdhanavaikalyayordçùñàntadoùatvasamarthanam // 24 // nanu sàdhyavikalo dçùñànto vipakùa eveti tatra vartamàno hetuþ sapakùàntaravçttau satyàü pakùatrayavçttitvàtsàdhàraõaþ/ --------------------------------------------------------------------------- atha sàdhyasàdhanavaikalyayordçùñàntadoùatvasamarthanam // 25 // sàdhyavaikalyàderhetudoùatvena 1 pàrthakyaü pràguktamayuktamityà÷aïkya niràha -- nanvityàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.saügrahasaübhavàddçùñàntadoùatvena ityadhikam -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- sàmàna-vailyayo-dçntadotva-sanam) anumàdoùavàdaþ pu - 235. --------------------------------------------------------------------------- asatyàü tu sapakùavçttau pakùavipakùayoreva vartamànatvàdviruddhaþ/ sàdhyadharmavati dçùñànte sàdhanavikale heturvyàpyatvàsiddha iti dçùñàntàbhàso hetvàbhàsàntargata eveti cenna/ bàdhàdeþ pakùà÷ritatayevàvyàptyàderhetvà÷ritatayeva ca sàdhyavaikalyàderdçùñàntà÷ritatayaiva pratibhàsàt/ pratibhàsànusàreõa codbhàvyàtvàt/ udbhàvyasya caiva vyutpàdyatvàt// ki¤copajãvyatvenànumànàïgadçùñàntadoùeõaivànumàne duùñe kathaü piùñapeùakahetvàbhàsapratãkùà/ anyathà bàdhe pakùasyaiva vipakùatvàt bàdho vyabhicàre ' 1 ntarbhåtaþ syàt/ savya 2 bhicàraviruddhau 3 ca vyàptihãnatvàvdyàpyatvàsiddhe 'ntarbhåtau syàtàm/ asàdhàraõe ca sapakùasya sapakùasya sàdhanavaikalyàva÷yaübhàvàtsopi sàdhanavaikalyentarbhåtaþ syàt/ --------------------------------------------------------------------------- "sàdhyasàdhanavaikalyaü dçùñàntasya vi÷eùaõe"/ 4 iti bhaktipàdãyànuvyàkhyànasudhoktarãtyà dçùñàntadoùatvamupapàdayati -- bàdhàderiti// nanu sàdhyavaikalyàdisthale vyabhicàràderapi sàmagrãbalena spurasaõasaübhavàt vyabhicàràdirapyudbhàvya iti hetvàbhàsatvena vyutpàdanaü yuktamiti cettadàpyupajãvyatvàddçùñàntadoùa evetyàha-- ki¤citi// vipakùe 'nekabàdhakasatvà 5 cca dçùñàntadoùatvameva yuktamityàha -- anyatheti// --------------------------------------------------------------------------- 1.rànta -ga.ña.rà. 2.vyabhicà - ga.rà. 3.viruddhaucàvyàptyadhãnatvàt vyàpyatvàsiddhau antarbhå -ña. viruddhau ca vyà-rà. 4.ityàdi bha -ñha. 5.sadbhàvàcca -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 236. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- anupasaühàriõi ca dçùñàntàbhàva àva÷yaka iti sopi dçùñàntàbhàsentarbhåtaþ syàt// ki¤ca jãvaccharãrajàtaü sàtmakaü pràõàdimatvàt ghañavadityatra ÷abdo 'bhidheyaþ prameyatvàvdyatirekeõa ghañavadityatra ca krameõa vyatirekavyàpteranvayavyàpte÷ca satvena hetudoùàbhàvepi dhåmànumànepi hçde dçùñàntite hetudoùàbhàvepi dçùñànto duùña iti taddoùaþ pçthageva/ tatràpyanupadar÷itavyàptikatvàvdyàpyatvàsiddhireveti cenna/ tathàpyathadoùàbhàvàt/ tatraiva màhanase dçùñàntite vyàpyatvàsiddhirneti tasyànityadoùatvàpàtàcca / hçde dçùñàntitepi yatra dhåmastatràgniriti pårvabhàgena vyàpterupadar÷itatvàcca// --------------------------------------------------------------------------- hetudoùasàïkaryamàtreõa hetudoùatva ityarthaþ/ anupasaühàriõiceti// savyabhicàbhedabhinne sarvamanityaü kàryatvàdityàdàvityarthaþ/ hetudoùàsaüïkãrõatvàcca dçùñàntadoùaþ pçthagityàha-- ki¤ca jãvaccharãreti// sapakùàntare vartamànasya sàdhanasya dçùñàntãkçte"sapakùe vçttau hetvàbhàvasatvànupapatte÷ce"ti paddhatyuktamàha -- dhåmeti// hetudoùasàïkaryamà÷aïkate -- tatràpãti// tatraiveti// dhåmànumàna evetyarthaþ/ tasyàþ vyàpyatvàsiddheþ/ upadar÷itavyàptikatvada÷àyàü vyàpyatvàsiddhi÷aïkàpi netyàha-- hçda iti// nanvastvevaü sàdhyavaikalyàderdçùñàntadoùatvaü tathàpi dçùñàntadoùo dvividha ityayuktaü tasyànekavidhatvàdityata àha-- ubhayeti// sudhoktamevàha-- ekavaikalyenaiveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ricetyuktasavyabhicà -ñha. --------------------------------------------------------------------------- sàsàna-vailyayo-hantadotva-sanam) anumàdoùavàdaþ pu - 237. --------------------------------------------------------------------------- ubhayavaikalyaü tu na pçthagdoùaþ/ ekavaikalyenaiva duùñatvasiddhe 1 ritaravaikalyasya vaiyarthyàt/ saübhavamàtreõa pçthagvacane anaikàntikakàlàtãtatvaü asiddhakàlàtãtatvamityàdyapi hetvàbhàsàntaraü syàt/ à÷rayahãnatvàvyàptyabhidhànàdyudàharaõàbhàsasyàntarbhàvaþ paddhatyàdau dçùñavyaþ// yà tu"sàdhyasya sàdhanasya vànanugamo dçùñàntavirodha"iti pramàõalakùaõavyàkhyàvasare ñãkàkàrãyà"ubhayorveti gràhya"mityuktiþ sà yathà mano 'nityaü mårtatvàtparamàõuvat karmavat ityatra krameõa sàdhyavaikalyaü sàdhanavaikalyaü ca doùaþ tathà gaganavadityàdau ubhayavaikalyàkhyau doùau sta ityabhipretyaiva/ na tåbhavaikalya 2 dåùaõasya pçthagdoùatvamityabhipretya/ anyathaikekavaikalyena dçùñàntasya duùñatve samuditakalpanàvaiyarthyàdityàdi-- --------------------------------------------------------------------------- nanvathàpi dçùñàntaråpà÷rayàsiddhivyàptyanabhidhanaviparãtavyàptyabhidhànàdãnàü dçùñàntadoùàõàü kàü gatirityata àha-- à÷rayahãnatveti// àdipadena pramàõalakùaõañãkà gràhyà/ ubhayavaikalyasyàpi doùatvena lakùaõañãkàyàmuktatvapratãteþ tadvirodhamà÷aïkyaniràha-- 3 yàtviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ddho ita- ga.ña.rà. 2.lyaråpeõaikadoùatvami-ga.rà. 3.ïkyà -óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 238. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- sudha 1 yobhayavaikalyaü na pçthaggaõanãyamati 2 pramàõapaddhatyà ca virodhàt// sàdhyasàdhanavaikalyayordçùñàntadoùatvasamarthanam// 24 // --------------------------------------------------------------------------- sudhayeti // bhaktipàdãya sudhayetyarthaþ // sàdhyasàdhanavaikalyayordçùñàntadoùatvasamarthanam // 25 // --------------------------------------------------------------------------- athà÷rayàsiddherdeùatvabhaïgaþ // 25 // à÷rayàsiddhistu na doùaþ/ tathà hi -- na tàvadà÷rayàsiddhatvaü anityo ghañaþ kàryatvàt -- --------------------------------------------------------------------------- athà÷rayàsiddherdeùatvabhaïgaþ // 26 // nanu yaduktamasiddhiravyàptiriti dvàveva hetudoùàviti tadayuktam/ à÷rayàsiddhatvàtprasiddhasàdhyakatvavyadhikaraõàsiddhatvaråpahetudoùàõàü bhàvàdityataþ"à÷rayasàdhyavyadhikaraõàsiddhayo na dåùaõam"ityàdipramàõalakùaõataññãkàdyuktarãtyà÷rayàsiddhatvàderadoùatvaü vyutpàdayitukàma à÷rayàsiddhatvàü÷e tàvaduktamàha -- à÷rayàsiddhistviti// tatkimà÷rayàsiddhatvaü siddhasàdhakatvaü và pakùãkçtàkàreõàsatvaü và abhàvà÷rayatvaü và 3 asadà÷rayatvaü và asadà÷rayakatvaü và àdyatrayaü tàvannayuktamiti niràkaroti-- na tàvaditi, nàpi svarõamaya iti, nàpyatyantàbhàveti ca granthena// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhàyàü -ga.ña.rà. 2.pramàõapadaü na -ga.ña.rà. 3.asadà÷rayatvaü và iti nàsti -ñha. asadà÷rayakatvaü và iti na -óa. --------------------------------------------------------------------------- àyàddheþdotvabhaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 239. --------------------------------------------------------------------------- ghañavadityàdàviva siddhasàdhakatvaü tatra sandehagarbhitapakùatvàbhàvena pakùaråpà÷rayàbhàvàditi yuktam/ sandehàbhàvepi 1 pakùatàyà uktatvàt/ tasya manmatepyasaïga 2 tatvàntarbhàveõa doùatvàt// nàpi svarõamayodriragnimànityàdàviva pakùavi÷eùaõàbhàvena pakùãkçtàkàreõàsatvaü tasya manmate 'pi bàdhàntarbhàveõa 3 doùatvàt// nàpyatyantàbhàva÷raya 4 katvam abhàvasya tucchatvena pratibandhakàbhàve 5 kàraõatvasyevàbhàve à÷rayatvasyàpyabhàvàt atyantàbhàvasyàpràmàõikapratiyogikatvenàpràmàõikatvàcceti yuktam/ atyantàbhàvapratiyogina eva tucchatvenàbhàvasyàtucchatvàt/ --------------------------------------------------------------------------- na tàvadityasya yuktamityanvayaþ/ siddhasàdhakasya kathamà÷rayàsiddhatvamityato dåùaõasaukaryàyàha -- tatreti// uktatvàditi// pakùalakùaõoktiprastàve sàdhya 6 dharmavi÷iùñaþ pakùa ityuktatvàdityarthaþ/ doùatvàditi// paràrthànumàne 'saïgatiråpanigrahasthànàntarbhåtatvena doùatvasya svàbhimatànumànadoùoktiprastàve kathitatvàditi bhàvaþ// pakùavi÷eùaõàbhàveneti// à÷rayavi÷eùaõàsiddhyà cà÷rayàsiddhirasaükãrõeti maõyukteriti bhàvaþ// bàdhàntarbhàveneti// pakùatadvi÷eùaõasàdhyatadvi÷eùaõàdibàdhabhedena bàdhasyonakavidhatvàtpakùavi÷eùaõabàdhe 7 ntarbhàva iti bhàvaþ// nàpãti// yuktamityanvayaþ// abhàvapakùakatve à÷rayàsiddhatvaü hetoþ kuta ityata àha -- abhàvasyeti// apràmàõikatvàcceti// tathà ca tasya kataü pakùatvenànumànapramàõaviùayatetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.apipadaü na -ga.ña.rà. 2.ïgatyanta- ka.ga.ña.rà. 3.vena do -ka.ga.ña.rà. 4.yakatvaü -ka.ga.rà. 5.kàraõatvà÷rayatvàbhàve -ka. ve à÷raya -ñha. 6.dharmapadaü na -ñha.óa. 7. ntarbhavatãti -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 240. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- pratibandhakàbhàvasyà 1 pyanyathàsiddhyaivàkàraõatvàt/ apràmàõikatvasya pràmàõikàtyantàbhàvapratiyogitvaråpatvena hetorviruddhatvàcca/ tasyàpyabhàvatvàpràmàõika 2 pratiyogikatvàdidharmà÷rayatvàcca/ taduktam/"na càtyantàbhàvo 'pi sarvadharmarahita"iti// kintu vandhyàsuto na vaktà acetanatvàdityàdàvivàsadà÷rayatvàt/ tasya tu doùatvaü kimasato nirdharmakatvena, --------------------------------------------------------------------------- kathaü tarhi pratibandhakàbhàvasya kàraõatvaü netyuktaü dvitãyaparicchede ityatastasyàsatvàdakàraõatvaü na bhavatãtyàha -- pratibandhaketi// dvitãyo heturayukta ityàha -- apràmàõikatvasyeti// atyantàbhàvopràmàõikaþ apràmàõikapratiyogikatvàdityuktirayuktà 3 apràmàõikapratiyogikatvàdityasyatu 4 pràmàõikàtyantàbhàvapratiyogã yaþ tatpratiyogikatvàdityarthaþ/ tathà càtyantàbhàvopàmàõika iti yatsàdhyaü tadabhàvena pràmàõikatvenàpràmàõikapratiyogikatvàditiheturvyàpta iti kathaü na viruddhahetvàbhàsa ityarthaþ/ tasyàpãti// tathàcà÷rayatvasyaivàbhàvàditi vyàhatamiti bhàvaþ// taduktamiti// pramàõalakùaõe// evaü pakùatraye niraste pa÷napårvaü caturthamava÷eùayati -- kintviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.apipadaü na -ga.ña. 2.katvapra -ga.rà. 3.apràmàõika ityasya pràmàõikàtyantàbhàvapratiyogãtyarthaþ - ña. 4.sya prà - óa. --------------------------------------------------------------------------- àyàddhe-dotvabhaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 241. --------------------------------------------------------------------------- sàdhyadharmànà÷rayatvena bàdhàt sàdhanàbhàvenàsiddhervà pratãtyaviùayatvena vidhiniùedharåpasakalavyavahàràbhàjanatvàdvà 1 apràmàõikatvena pramàõànaïgatvàdvà tasyàdoùatve 'tiprasaïgàdà niradhikaraõayordharmayorniyatasàmànàdhikaraõyaråpavyàptyabhàvàdvà// nàdyau/ asati tvaduktayoþ sàdhyasàdhanadharmànà÷rayatvaråpayoþ sàdhyayornirdhamakatvaråpasya sàdhanasya càsaübhavena tavàpi bàdhàdiprasaïgàt/ tvaduktadharmàõàmabhàvaråpatvàttatra saübhe 2 ca tata eva maduktàvaktçtvàcetanatvàderapi saübhavàt/ bhàvaråpàõàü tu mayàpyanaïgãkàràt// yadi ca sàdhyadharmà 3 dyabhàvàdyà÷rayatvàbhàve 'pi -- --------------------------------------------------------------------------- "doùo vyàhatirevàsti nç÷çïgàstitvasàdhana" ityàdibhaktipàdãyànuvyàkhyànàvataraõaprastàve sudhàyàü vikalpirãtyà ùoóhà vikalpayati -- kimityàdinà// bàdhàdityàdipa¤camyantànàü doùatvamityanenànvayaþ// dharmayoriti// sàdhyasàdhanaråpadharmayorityarthaþ/ nàdyàviti// sàdhyaü nàsti sàdhanaü nàstãti kalpàvityarthaþ/ bàdhàdãtyàdipadenàsiddhigrahaþ// tvaduktadharmàõàmiti// sàdhyadharmànà÷rayatvasàdhanadharmànà÷rayatvanirdharmakatvaråpadharmàõàmityarthaþ/ tatreti// vandhyàsutàdàvasatãtyarthaþ/ etenetyuktaü vyanakti -- --------------------------------------------------------------------------- 1.apramàõatvenànàïgatvàdvà -ña. 2.apràmàõikatvàdvà -rà. 2.vena tata -ka.ga. 3.àdipadaü na -ka.ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 242. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- sàdhyadharmàdyanà÷rayatvasya satvàttava na bàdhàdiþ 1 tarhi vaktçtvàbhàvà 2 ÷rayatvàbhàve 'pi vaktçtvà 3 nà÷rayatvasya satvànmamàpi na bàdhàdi// etenàsatvàdeva vaktçtvàdivadavaktçtvàdikamapi neti bàdhàdãti nirastam/ vandhyàsutavi÷iùñasya vaktçtvasyàbhàvaü prati vandhyàsutàsatvasya sàdhakatvenàbàdhakatvàt/ vi÷eùaõavi÷eùyayorabhàve vi÷iùñàbhàvadàróhyàt/ tata eva pràmàõikatva 4 vadapràmàõikatvasyàpyabhàvàpàtàcca// nanvapràmàõikatvàdikamasatvànuguõaü tadabhàve pràmàõikatvena 5 satvàpàtàditi cet/ samaü prakçte 'pi avaktçtvàbhàve vaktçtvena satvàpàtàt// ki¤ca vaktçtvavadaktçtvasyàbhàve bàdhavadabàdhopi syàt/ --------------------------------------------------------------------------- vandhyeti// kathaü sàdhakatvamityata àha-- vi÷eùaõeti// vandhyàsuta 3 råpavi÷eùaõasya vaktçtvaråvi÷eùas càbhàva ityarthaþ/ tata eveti// asatvàdevetyarthaþ/ samamityuktaü vyanakti -- avaktçtveti// avaktatçtvavaditi// avaktçtvasyevetyarthaþ/ vandhyàsuto na vaktàcetanatvàdityatràvaktçtvaråpasàdhyadharmàbhàvàdbàdha ityuktaü tvayà, mayà avaktçtvàbhàve vaktçtvaü syàdityuktamà/ vaktçtvamapi na cettarhi avaktçtvaü neti kçtvà bàdha iti tvayocyate tatà tadabhàvaråpavaktçtvamapi netyabàdhopi syàdityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.di -ga.rà. 'di'iti ÷odhitam-ña. 2.vàdyà÷ra -ga.rà. 3.tvàdyanà -ga.ña.rà. 4.vadapràmàõikateti nàsti-ka.ga.ña.rà. 5.nàsatvàbhàvàpà -rà. 6.tatvarå -ñha. 7.apipadaü adhikaü -ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- àyàddheþ-dotva-bhaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 243. --------------------------------------------------------------------------- api ca tvaduktavaktçtvàvaktçtvobhayàbhàvaråpaü sàdhyamasatvaråpaü sàdhanaü ca na syàditi tavàpi bàdhàdi syàt/ nanvapràmàõikatvàdikaü pratyasato nà÷rayatve 'pi apràmàõikatvàdike tadà÷ritatvaü và asatyeva tajj¤ànahetubhåtaj¤ànaviùayatvavi÷eùaråpaü niråpakatvaü và yuktam àtãtàdau viùayatva 1 råpadharmàbhàvepi tajj¤àne ta 2 dviùayakatvadar÷anàt/ ÷uktiråpyatàdàtmyàdau pratãtamàtreõa niråpakatvadar÷anàcceti cet/ samaü prakçtepi// --------------------------------------------------------------------------- asadà÷rayasthale bàdhàsiddhyorudbhàvanaü svavyàhataü cetyàha-- api ca tvaduktamiti/ vandhyàsute vaktçtvavadavaktçtvamapi nàsti asatvàdeveti tvaduktamityarthaþ/ na syàditi// asatvàditi tvaduktahetoreveti bhàvaþ// bàdhàdãti// bàdhàsiddhã syàtàmityarthaþ 3 // paramukhena samàdhiü vàcayitvà sàmyenottaramàha -- nanvityàdinà// etajj¤àneti// apràmàõikatvàdikaü prati asat à÷raya iti niråpaktavamasti/ niråpakatvaü ca niråpyaj¤ànahetubhåtaj¤ànaviùayatvamityarthaþ/ ghañàdivyavahàraü prati niråpakaghañàdiniùñhaniråpakatvavyàvçtyarthaü vi÷eùaråpamityuktam/ keùà¤cidà÷rayàbhàve asatvameva dçùñamiti kathamà÷rayàbhàve dharmàõàü satvamityataþ svabhàva evàya dharmàõàmiti bhàvena sudhoktamevàha-- vicitrà hãtyàdinà// --------------------------------------------------------------------------- 1.tvapratiyogitvarå -ga.ñha.rà. 2.dabhàve ca viùayitvasya tatpratiyogikatvasya cada -ga.ña.rà. 3.ghañàdivyavahàraü prati niråpakaghañàdiniùñhaniråpakatvavyàvçttyarthaü vi÷eùaråpamityapi ityadhikam -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 244. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vicitrà hi dharmàþ/ kecidà÷ritàþ/ yathà råpàdayaþ/ kecinyà÷rità anyonapara¤jakàþ/ yathà j¤ànàdayo ghañàdãnàm/ kecidanà÷ritàþ/ yathàsatvàdayaþ ÷a÷a÷raïgamasadityabàdhitapratãteþ/ anyathà tasyàsatvàsiddheþ// kiü ca tvanmate bhåtalaghañàbhàvayorapi saübandho na saüyogàdiþ nàpyårdhvàdharãbhàvàdiþ/ kintu niråpyasyàbhàvasya svaråpameva/ na tu niråpakasyàdhikaraõasyobhayorvà svaråpam/ 1 ghañatajj¤ànayoþ sambandhasya niråpyaj¤ànamàtrasvaråpatvadar÷anàt/ --------------------------------------------------------------------------- nanu vandhyàsatu vaktçtvàbhàvaråpasàdhyàsaübandho na vandhyàsutasatvaü vinopapadyata iti kathaü tatràcetanatvahetunà sàdhyasambandhaþ sidhyedityato 'bhàvasvaråpameva tatra saümbandha iti dçùñàntapårvamàha -- ki¤ca tvanmata iti// saüyogàdiþ samavàya àdipadàrthaþ/ dravyatvàdiråpatvàbhàvàditi bhàvaþ/ nàpãti// ghañàdi 2 mårtatvàbhàvàditi bhàvaþ/ natu niråpakasyeti// tathàtve bhåtalollekhyapi j¤ànamabhàvollekhi syàditi bhàvaþ// ubhayorveti// anekatvàpatteþ bhåtaladhiyobhàvànullekhitvàcceti bhàvaþ/ abhàvasya svaråpamevetyatra hetumàha-- ghañasyeti// yadvà abhàvasvaråpamevetyatra natvityàdinoktasàdhyadvaye ca hetumàha -- ghañasyeti// nàyamiti// vaktçtvàbhàvasambandha ityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.ghañasya svaj¤ànasvàbhàvàbhyàü saübandhasya niråpyaj¤ànàbhàvasvaråpamàtratvadar÷anàt - ga.ña.rà. 2. divanmårta -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- àyàdveþ-dotva-bhaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 245. --------------------------------------------------------------------------- evaü vandhyàsutavaktçtvàbhàvayorapyabhàvasvaråpameva saübandha iti nàyamadhikaraõasatvàpekùaþ// manmate 'pi bhåtalaghañàbhàvayoriva vandhyàsutavaktçtvàbhàvayorapi saüyogàdyanyo 'bhàvamàtrà÷ritaþ saübandho nàdhikaraõasatvàpekùaþ/ atãtatajj¤ànayo 1 rasattajj¤ànayoþ 2 ÷uktiråpyatàdàtmyatadabhàvayoratãte 3 vartamànaü 4 nàstãtyabàdhita 5 pratãtyà atãtavartamànàbhàvayoþ ÷a÷a÷raïgamasa 6 dityabàdhitapratãtyà ÷a÷a÷raïgasatvàbhàvayoþ sambandhe niråpyaj¤ànàbhàvàdisvaråpamàtrà÷ritatvadar÷anàt/ tadvadacetanatvà- --------------------------------------------------------------------------- nanvevamapi bhavanmate satvàpekùaþ syàdityata àha-- manmatepãti// abhàvamàtrà÷rita ityatra hetumàha-- atãteti// ùaùñhãdvivacanàntànàü ùaõõàü sambandha ityanenànvayaþ/ evaü vandhyàsuto na vaktà acetanatvàdityatra bàdhadoùaü nirasyàsiddhyàdi niràha-- tadvaditi// apràmàõikatvàderiva/ tasyà yathà asadà÷ritatvàdikamucyate tathetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ratãtardhvaüsayorasa - ga.ña.rà. 2.÷a÷a÷raïgamasadityabàdhitapratãteþ ÷a÷a÷raïgasatvàbhàvayoþ atãta - ña. 3.teva -ka.ga.ña.rà. 4.natvaü nà-ña.rà. 5.tapratãteratãtavartamànatvàbhàvayoþ ÷uktiråpyatàdàtmyàbhàvayorabhàvamàtrà÷rita-ña. 6.tvadyabhà - ga. --------------------------------------------------------------------------- pu - 246. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- derasatvàderasadà÷ritatvasya và tanniråpyasvabhàvatvaråpasvaråpasambandhasya và abhàvamàtrà÷ritasya sambandhàntarasya vàsiddhyàdi÷abdàrthatvànnàsiddhyàdi// na tçtãyaþ/ pratãtyaviùaya iti pratãtiviùayatvavam sakalavyavahàràbhàjanamiti vyavahàraviùayatvavacca na vaktetyàdipratãtiviùayatvavyavahàrabhàjanatvayorapi saübhavàt/ vistçtaü caitannyàyàmçte// ki¤ca sakalavyavahàràbhàjanatve tava maunaü syàt/ na càpràmàõikerthe vàvadåkatvàdapi måkatvameva varamiti vàcyam/ vandhyàsutasyàpràõikatvepi tadapràmàõikatvasyeva tadavaktçtvasyàpipràmàõikatvàt/ --------------------------------------------------------------------------- abhàvamàtreti// cetanatvàbhàvamàtretyarthaþ/ siddhyàdipadàrthatvàditipadacchedaþ/ àdipadena 1 bàdhagrahaþ/ pratãtyaviùayatvena vidhiniùedharåpasakalavyavahàràbhàjanatvàdveti pakùaü niràha-- na tçtãya iti// nyàyàmçta iti// asatopi sàdhyasàdhanadharmà÷rayatvàdikamastãtyetat mithyàtvaniruktibhaïge asataþ pratiyogitvasamarthanavàde ceti bhàvaþ/ tavamaunamiti// vandhyàsuto na vaktà acetanatvàdityàdàvasmàbhirukte sati tatra pratyuttaraü na 2 ÷akyaü syàditibhàvaþ// satyamevamavaktçtvasyàpràmàõikatve måkatvameva varamiti bhàùaõaü na caitadapràmàõimityàha -- vandhyàsutasyeti// apràmàõikasaübandhinaþ kathaü pràmàõikaktamityato dçùñàntoktiþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.na pakùadharmatàdigrahani - ña. 2.vàcyam syà - óa. --------------------------------------------------------------------------- àyàdve-dotva-bhaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 247. --------------------------------------------------------------------------- apràmàõitakerthe ityuktvà punarmåkatvoktau, måkatvavidhauca vyàghàtàcca/ apràmàõikamasadà÷rayakatvaü niùeddhuü 1 prakamya vyàghàtodbhàvane 'pratibhayà madhye måkãbhàvàdapi àdàveva måkåbhàvasya varatvena maduktàsadà÷rayatvaniràsàsiddhe÷ca// na caturthaþ/ asanna pramàõàïgaü apràmàõikatvàditi pramàõà 2 ïgatvàt na vaktà acetanatvàditi pramàõàïgatvasyàpi sambhavàt// --------------------------------------------------------------------------- svakriyàvirodhaü càha -- apràmàõikerthe iti// punarmåkatvoktau vyàghàtàdityanvayaþ/ prakàràntereõàpi vyàhatimàha -- vidhiniùedheti// asadà÷rayatvamiti// asataþ sàdhanà÷rayatvamiti và sàdhyasàdhanayorasadà÷rayatvaü và apràmàõikamiti niùeddhumupakramya vartamànasya tava pratãtyaviùa÷aya iti pratãtiviùayatvavadityàdinàsmàbhirvyàghàtodbhàvane kçte sati pratyuttaràparisphårtiråpàpratibhayà kathàmadhye måkãbhàvàdapi kathopakrama eva måkãbhàvasya varatvenetyarthaþ// asatopràmàõikatvena pramàõànaïgatvàdvàsadà÷rayatvaü doùa iti pakùaü niràha-- na caturtha iti// asadà÷ratvasyàdoùatve 'tiprasaïgàditi pakùaü niràha -- na pa¤cama iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ddhumupaka -ka.ga.ña. 2.õànaïga-ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 248. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- na pa¤camaþ/ bàdhàdihãnasya vandhyàsuto na vaktetyàdeþ saddhetutvena ÷a÷a÷raïgamasti ÷çïgatvàt vandhyàsuto vaktà satatvàdityàderasaddheto÷ca bàdhàsiddhyàdinaiva duùñatvena càtiprasaïgabhàvàt/ sutatvàbhàvepi vandhyàsuto na vaktetyàdau pakùãkaraõaü ca vandhyàsuta÷abdena tathà pratãtimàtreõa yuktam/ nahi vandhyàsutosanniti niùedhaprayojanaka prasaktyarthaü vandhyàsuta ityuktimàtreõa 1 sutatvasya satvaü sidhyati/ atiprasaïgàt// na ùaùñhaþ/ sadà÷rayatvepi prameyatvànityatvàdau - -------------------------------------------------------------------------- atiprasaïgo hi nç÷çïgàstitvàdirapi sidhyediti vaktavyaþ/ sa tu na yuktaþ/ doùàntareõaiva tatsiddhipratibandhàditi bhàvena -- "doùo vyàhatirevàsti nç÷çïgàstitva sàdhane" ityàdyanuvyàkhyànasudhoktamàha -- bàdhàdãti// nanu sutatvàbhàvàdvandhyàsuta iti pakùãkaraõàyogàtsopyasaddheturevetyata àha -- sutatvàbhàvepãti// atiprasaïgàditi/ ÷uktiråpyatàdàtmyaü nàsti, iha ghaño nàsti, ÷a÷e viùàõaü nàstãtyàdàvapi niùedhyasya tatra satvàpàtàditi bhàvaþ/ sàmànàdhikaraõyaråpavyàptyabhàvàdasadà÷rayatvaü doùa iti pakùaü pratyàha -- na ùaùñha iti// sàdhyasàdhanayorvyàptyabhàve à÷rayasyàsatvaü na prayojakaü vyatirekatonvayata÷ca vyabhicàràt/ --------------------------------------------------------------------------- 1.suta÷abdena -- ityàdiretàvànpranthaþ nàsti -ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- àyaddheþ-dotva-bhaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 249. --------------------------------------------------------------------------- vyàptyadçùñyà asadà÷rayatvepyapràmàõikatvàsatvayorvyàptidçùñyà càvaktçtvàcetanatvayorapi vyabhicàràdar÷anenàvinàbhàvaråpavyàpteþ saübhavàt/ tayorghañàdau sàmànàdhikaraõyadar÷anàcca// ki¤ca asadà÷rayasya sàdhakatvaü netyapi kenacilliïgena sàdhanãyam/ tatra càsannà÷rayaþ evaü vatvàdityasanvà pakùãkartavyaþ, asadà÷rayo heturna sàdhyasàdhakaü evaü 1 tvàdityasadà÷rayo heturvà ubhayathàpi saheturasadà÷raya eva/ asati saddharmànaïgãkàràt/ --------------------------------------------------------------------------- kintu vyabhàcàradar÷anàdikameva/ tadabhàve 'sadà÷rayayorapi vyàptiravadhàrayituü ÷akyata evetiti vyàptyabhàvosiddha ityàha-- asadà÷rayatvepãtyàdinà// nanu kathamasadà÷rayatve sàmànàdhikaraõyaghañitavyàptirityata uktaü avinàbhàveti// tàdç÷avyàpteþ pràgeva niràsàditi bhàvaþ/ tàdç÷avyàptimaïgãkçtyàpyàha-- tayoriti// avaktçtvàcetanatvayorityarthaþ/ yattu sudhàyàmatroktarãtyàsadà÷rayatvasya doùatvaü ùoóhà vikalpyàtiprasaïgakalpakamekaü nirasyante"etena kalpitàþ pakùàþ samastà api nirastà"iti bhaktipàdãyasudhàvàkyamatra pratipakùadåùaõàbhidhànena vivçtaü dhyeyam/ asadà÷rayasya sàdhakatve netyapi vyàptiü vinà kathaü nivàryata"iti pramàõalakùaõataññãkayoruktaü vivçõvànaþ asadà÷rayasàdhyasàdhanayorvyàptyabhàve bàdhakaü càha - ki¤ceti// nanu hetupakùakaprayoge pràguktahetoþ kathamasadà÷rayatvaü yenobhayathàpi heturasadà÷raya eveti syàdityata àha-- asatãti// --------------------------------------------------------------------------- 1. pårvatràtra ca vaüråpatvàt ityasti -ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 250. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tacca liïgaü vyàptyabhàve 'sàdhakatvasàdhakaü na syàditi kathamasadà÷rayadharmayorvyàptyabhàvaþ// taduktaü bhagavatpàdaiþ/"asadà÷rayasya sàdhakatve netyapi vyàptiü vinà kathaü nivàryate"iti// tasmàddoùàntaràsaïkãrõodàharaõàbhàvà 1 nniùedhaü prati pakùatvasya ca pratãtimàtreõopapatteþ nà÷rayàsiddhirdeùa iti// taduktaü bhagavatpàdaiþ/"asatyàpi vyàptirastyeve"ti/ pakùe asatyàpi avinàbhàvaråpà vyàptirastyevetyarthaþ// à÷rayàsiddhirdeùatva bhaïgaþ // 25 // --------------------------------------------------------------------------- tathà càsanniùñhatvena prayuktàcetanatvàdi 2 råpadharmopyasati nàstyeveti tatpakùakopyasadà÷raya eveti bhàvaþ// dharmayoriti// sàdhyasàdhanaråpayorityarthaþ/ taduktamiti// pramàõalakùaõe/ tasmàdityuktahetuü dvedhà vyanakti-- doùàntareti// niùedhaü pratyavaktçtvàdiråpavaktçtvàdiniùedhaü pratãtyarthaþ/ avinàbhàvaråpavyàpteþ saübhavàdityukterthe pramàõalakùaõavàkyaü saüvàdayati -- taduktamiti// à÷rayàsiddherdeùatvabhaïgaþ // 26 // --------------------------------------------------------------------------- 1.vàdasatvapratikåladharmaü pratipakùatvàsaübhavepyapràmàõikatvàdikaü pratãva asattànukålànni -ka.ga.ña. 2. dihaturå -ña.ñha.óha. --------------------------------------------------------------------------- apraddha-vi÷eùasya-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 251. --------------------------------------------------------------------------- athàprasiddhavi÷eùaõatvasya doùatvabhaïgaþ // 26 // evaü sàdhyàprasiddhirapi na doùaþ tathà hi -- tasyà doùatvaü kimatiprasaïgàt, sàdhyakoteraprasiddhyà sandehàbhàvena tadghañitapakùadharmatàvighañanàdvà 1 vyàptivighañanàdvà pratij¤àvàkyasyàvidita- --------------------------------------------------------------------------- athàprasiddhavi÷eùaõatvasya doùatvabhaïgaþ // 27 // anyatsadasatorvi÷vamiti ca vyàhateramà/ asiddhasàdhane doùaþ ko vyàptiryadi vidyate// iti bhaktipàdãyànuvyàkhyànasuthoktadi÷à vikalpayati --kimatiprasaïgàditi// vimataü sadasadvilakùaõaü bàdhyatvàt, bhåþ ÷a÷a÷çïgavatã bhåtvàdityàderapi pramàõatvàpattiråpàtiprasaïgàdityarthaþ// tadghañiteti// sandigdhasàdhyadharmakadharmãråpapakùaniùñhatvaråpatvàt pakùadhmatà iti bhàvaþ/ vyàptãti// sàdhyàprasiddhau tanniråpitavyàptigrahàsaübhavena vyàptivighañanàdityarthaþ/ aviditeti// bhåþ ÷a÷aviùàõollikhiteti pratij¤àvàkye ÷a÷aviùàõapadàrtho na j¤àtaþ aprasiddhatvàt/ tathà ca tasya tatra ÷aktigrahàsaübhavena 2 tatpadàrthasmçterayogàt pratij¤àvàkyasya tadanvayàbodhakatvaprasaïgàdityarthaþ/ sudhànuktaü koñhyantaraü tàrkikarãtimanusçtya tàrkikarãtimanusçtya svayaü pakùàntaraü vikalpayati -- kàraõasyeti/ --------------------------------------------------------------------------- 1.vyàptivighañanàdvà iti nàsti - ña.rà. 2.tadànãm ityadhikam-ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 252. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- padàrthakatvenàbodhakatvaprasaïgàdvà, kàraõasya vi÷eùaõaj¤ànasyàbhàve kàryasya vi÷iùñaj¤ànasyàyogàt// nàdyaþ/ asàdhutvena saümatasya vimataü sadasadvilakùaõaü bàdhyatvàdityàdeþ këptena vyàghàtàdinà doùàntareõaiva iyaü bhåþ ÷a÷a÷çïgavatã etadbhåtvàdityàderyogya÷çïgasàdhakatve yogyànupalabdhibàdhàdinà doùàntareõaivàyogyasàdhakatve 'tãndriye 1 ÷varàdibhiþ - --------------------------------------------------------------------------- vi÷iùñaj¤ànasyeti// anumitiråpasyetyarthaþ/ sudhoktadi÷à niràha-- asàdhutvenetyàdinà// vyàghàtàdineti/ sannetyukte asatvamuktaü syàt/ satvapratikùeparåpatvàdasatvasya punarasannetyukte svavacanyàghàtaþ/ evamasannetyuktyà"dvau na¤au prakçtamarthaü sàti÷ayaü gamayata iti satvaü labdham/ punaþ sannetyukte svavacanavyàghàta eva/ àdipadena pramàõabàdhavyàptyabhàvàdigrahaþ// nanu vyàghàtàdereva doùatvamupetya tatra sàdhyàprasiddhirdeùa ityevopeyatàmityata uktam -- këpteneti// màtà vandhyetyàdau doùatvena këptenetyarthaþ/ ÷çïgavatãtyatra ÷çïga÷abdena mahatvasamànàdhikaraõodbhåtaråpavàn ÷irassaüyukto 'vayavavi÷eùobhipre 2 yato 'tha ka÷cidatãndriyaþ/ àdya àha -- yogyeti// vyàptyabhàvàdiràdipadàrthaþ/ dvitãya àha-- ayogyeti// ÷çïgeti nàmamàtram/ na hyatãndriyaü nàma ÷çïgamasti/ ata evàdipadaprayogaþ/ -- aprasiddhasya sàdhyasya sàdhakatvaü yadeùyate/ --------------------------------------------------------------------------- 1.yaiþ ÷çïgàdibhiþ si- ga.ña.rà. 2.pretaþ atha -ñha. --------------------------------------------------------------------------- apraddha-vi÷esya-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu -253. --------------------------------------------------------------------------- siddhasàdhanàdinà ca doùàntareõaiva duùñatvàt doùàntararahitatvena saümatasya tu jãvaccharãrajàtaü sàtmakaü pràõàdimatvàdityàdeþ sàdhutvàtadiprasaïgàbhàvàt// pratyuta aprasiddhasyà 1 siddhàvevàtiprasaïgaþ/ parvatàgnisaübandhasya kàryatvàdyanumàne ã÷varasàrvaj¤yàde÷càprasiddhasyaiva siddheþ/ vahnerapi mahànasàdyasambaddhasya vastugatyà apårvasyaiva vahnitvena 2 bhaumavahnitvena ca prakàreõa siddhe÷ca// nanu -- pakùadharmatàbalalabhyàdanyasyàprasiddhasya siddhirna sàdhyasya pakùasaübandhàdikaü tu pakùadharmatàbalalabhyam sàrvaj¤yamapi tathà/ dvyaõukàdibhågolakaparyantasyànàdyanantakàlãnasya kàryasya pakùatvàditi cenna/ kàryatvànumeùu tadalabhyasyàpi kartraikatvàdeþ siddheþ// --------------------------------------------------------------------------- ityanuvyàkhyànasudhoktaü hçdi kçtvà'ha -- pratyuteti// atiprasaïga iti// parvatàgnisaübandhasye÷varasàrvaj¤yàde÷càsiddhyàpàtàdityarthaþ/ iùñàpattirityata àha-- parvateti// sambandhasyàprasiddhasya siddhàvapi na vahneþ sàdhyabhåtasyàprasiddhsaya siddhiriti vadantaü pratyàha-- vahnerapãti// aprasiddhasàdhyakatvamàtraü na doùo yenoktàtiprasaïgaþ syàditi ÷aïkate -- nanviti// kùityàdikaü sakartçkaü kàryatvàdityatra sàrvaj¤yaü kathaü pakùadharmatàbalalabhyamityato vyanakti -- vdyaõukàdãti// tàdç÷apakùadharmatvaü kàryahetoþ kartuþ sàrvaj¤yaü vinà na yuktamitãti bhàvaþ/ tadalabhyasya pakùadharmatàbalalalabhyasyetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.pyasiddhàvati -ga.ña.rà. ddhatvà -devà-ga.rà. 2.nàkàreõa siddhe÷ca -ga.ña. na prakàreõa -rà. -------------------------------------------------------------------------- pu - 254. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- atha vyàptibalalabhyasya sàdhyatàvacchedakàvacchinnasyàprasiddhasyà 1 siddhirna kartraikyaü tu na vyàptibalalabhyaü làghatarkànugrahalalabhyatvàditi cenna/ atràpi pràõàdimatvasya sàtmakatvaprayojyatayà vyàghàtatarkànugrahàdevàprasiddhasya siddhyupapatteþ/ tvayàpyayaü vahnitvenànubhavaþ/ vahnitvàbhàvavavati vahnitvaprakàrako netyàdyabhàvasàdhyake kevalavyatirekiõi sàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyasyàprasiddhasya siddhisvãkàràcca/ na ca tatràbhàvaråpaü - --------------------------------------------------------------------------- àdipadena j¤ànanityatvàdigrahaþ/ ekatvàdàvatiprasaïgàbhàvamà÷aïkya niràha-- atheti// làghaveti// anekakartçkalpanàpekùayaikakartçkalpanamàtreõa kàryatvahetorupapattiråpalàghavatarketyarthaþ/ vyàghàteti// pràõàdimatvamupetya sàtmakatvànaïgãkàre prayojanyopagamena prayojakànaïgãkàràtkàryàdde÷ena kàraõe pravçttiråpasvakriyàvirodharåpavyàghàtatarketyarthaþ/ tathàca tasya doùatvamupetya sàmànyaprasiddhyarthaü nakle÷o 'nubhoktavya ityarthaþ/ athetyàdinà vadataþ ÷aïkàsya vyàhatetyàha -- tvayàpãti// ityàdyabhàvasàdhyaka iti/ apràmàõyàbhàvàdisàdhyaketyarthaþ/ veùamyamà÷aïkya pratibandyottaramàha -- na ca tatretyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1. sya siddhi -ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- apraddha-vi÷esya-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 255. --------------------------------------------------------------------------- yatsàdhyaü tadabhàvaråpasya bhàvasyaiva 1 vyàptigrahaþ tatra càbhàvaråpasàdhyàtmakapratiyogij¤ànaü nàpekùitamiti vyàptigrahasaübhavàt sàdhyàprasiddhiradoùa iti vàcyam/ bhåþ ÷a÷a÷çïgatavatãtyàdàvapi ÷a÷a÷çïgaràhityàbhàvaþ sàdhyaþ/ sàtmakamityatràpi niràtmakatvàbhàva eva sàdhya iti suvacatvàcca// 2 ki¤ca tattanmatapràptakoñiprasiddhimålàyàü jagatparamàõåpàdànakaü và, pradhànopàdanakaü veti vipratipattau satyàü tadanusàreõa vimataü paramàõåpàdànakaü tadanyopàdànakatve bàdhakopapannatve sati sopàdànakatvàditi sàmànyavyàptimà÷ritya tàrkikaprayukte 'numàne kathaü sàdhyaprasiddhiþ/ nacàtràpi vipratipattyananusàriõã arthàntaràpraptakàla- --------------------------------------------------------------------------- 3 "sàdhanaü paramàõvàderyadasiddhasya ceùyate"/ ityanuvyàkhyànasudhoktiü hçdi kçtvàha -- ki¤ceti// nanu tatra pareõa sàdhyàprasiddhàvudbhàvitàyàü naiyàyikena vdyaõukasyàpratyakùatve 'pi tryaõukaü sopàdànakaü kàryadravyatvàditi vdyaõukaü prasàdhya vdyaõukaü sopàdànakaü bhàvakàryatvàdghaña 4 vadityanumànena paramàõuprasiddhiü saüpàdya sàdhyàprasiddhiþ parihàraõãyetyata àha -- na càtràpãti// kevalaü kàryàtavàdiprayoge - --------------------------------------------------------------------------- 1.vyatirekagrahaþ-ka. 2.tvayàpyayaü ityàdiretàvàngranthaþ nàsti- ga.ña.rà. 3.athetyàdina vadataþ ÷aïkàsya -ityàrabhya etàvànpranthaþ nàsti-ña.ñha.óa. 4.ñhàviva -óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 256. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- -tvànyataràpàdikà tryaõukopàdànatvena vdyaõukaü prasàdhya tadupàdanatvena paramàõuþ sàdhyata iti kliùñakalpanaivà÷rayaõãyetyatra heturasti// ki¤ca bhàññairyatra guõaguõyàdau samànàdhikçtatvànyàyànupapattiråpàrthàpatyà bhedàbhedau sàdhyete tatràrthàpatteranumànatvàdinà tàrkiteõànumànenaiva taddhãrvàcyeti kathamanumànenàprasiddhasyàsiddhiþ// --------------------------------------------------------------------------- prayogottarakàlaü sàdhane prakçtànupayuktànvitoktiråpàrthàntaràpàdikà prayogàtpårvaü vipratipatyanantarameva sàdhane kramaviparyàsaråpàpràptakàlatvàpàdikà iti kalpanetyanvayaþ/ ubhayatra heturvipratipatyananusàriõãti/ paramàõåpàdànakaü pradhànopàdànakaü veti vipratipattau paramàõåpàdànakatvaråpeõa sàdhyaprasiddhisaüpàdanasyaivànuguõatvàditi bhàvaþ -- kliùñakalpanayaivàtra sàdhyamityatidurvacaþ/ ityanuvyàkhyànokteriti bhàvaþ// pari÷eùo mithaþ siddhi÷cakrakaþ svà÷rayàdayaþ/ asiddhasàdhakatvena pa¤càvayatàü vinà// aïgãkàryà" ityanuvyàkhyànasudhoktaü hçdi kçtvà pari÷eùa ityupalakùaõaü matvàha-- ki¤ceti// samànàdhikaraõyaprayogo 'sti, atyantàbhinne ca ghañaþ karãra iti prayogosti, --------------------------------------------------------------------------- 1.tveti - ña. ñha. óa. --------------------------------------------------------------------------- apraddha-vi÷eùasya-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 257. --------------------------------------------------------------------------- api ca yathàtmà÷rayànyonyà÷rayacakrakànavasthàvyàghàtàdyàpàdakeùu tarkeùvaprasiddhasyaivàtmà÷rayàderàpàdanaü tathàpasiddhasya sàdhanamapi kiü na syàt/ na hyàtmà÷rayàdikaü kvacitpramitam/ na càprasiddhamàpàdyaü na tu sàdhyamityatra heturasti// ki¤ca manmate tarkopyanumànaü tvanmatetvananumànaråpopi tarko vyàptisàpekùa iti kathamanumànaü prasiddhisàpekùaü tarkastu tannirapekùa iti vyavasthà// api càprasiddhasyà 1 pi siddhau ÷a÷a÷çïgàdikamapi sidhyediti tvàyà'pàdyamànàsyàpyatiprasaïgasyàprasiddhatvàtkathamàpàdànamiti dik// --------------------------------------------------------------------------- guõaguõyàdau tu nãlo ghañaþ ÷uklaþ paña ityasti sàmànàdhikaraõyaprayogaþ, sa ca tayorbhedàbhedau vinà nopapadyata iti tadanyathànupapattiråpàrthàpatyetyarthaþ/ taddhãþ bhedàbhadadhãrityarthaþ/ arthàpatyaiva taddhãjanmàïgãkàrer'thàpatteþ bhàññànàü bhedàbhedadhãranumitiråpaiva/ athàpyatràrthàpattiphalatvàbhimànamàtramiti naiyàyikena vàcyamityarthaþ/ kathamàpàdanamiti digiti// --------------------------------------------------------------------------- nanvaprasiddhamapyàpàdayituü ÷akyate na tu sàdhayitumiti cenna/ hetvàbhàvena niràkçtatvàt/ vyàptisàpekùatvasyàpàdàne sàdhane cobhayatra tulyatvàt/ nanu ÷abdàbhàsàdinà ÷a÷a÷çïgàdij¤àne sati - --------------------------------------------------------------------------- 1.syasi - ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 258. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nàpi pakùadharmatàvighañanàditi dvitãyaþ/ pakùadharmatàsaüdehànapekùetyuktatvàt// na tçtãyaþ/ ukteùu paramàõåpàdanakatvàdisàdhakeùvanumàneùvarthàpattisthale àtmà÷rayàdyàpàdatarkaråpànumàneùu ca sàdhyàprasiddhàvapi vyàpteþ satvàt/ kevalavyatirekimàtre sàdhyàprasiddhàvapi - --------------------------------------------------------------------------- ÷a÷a÷çïgàdisiddhiràpàdayituü ÷akyate eva/ yadapi vimataü paramàõåpàdànakamityàdau sàdhyàprasiddhiþ kathamiti// tanna/ kàraõàdàdivàdivàkyena parasya tajj¤ànasaübhavàt/ tàvanmàtreõa tatprasiddhyà 1 pattau pramàõenaiva prasiddhyà bhàvyamiti nirbandhà 2 pàtàt/ naiyàyikasyàpi kàraõàdàdyupade÷ena và svàrthànumànena và paramàõvàdyavagatisaübhavena sàdhyaprasiddheriti cettarhi sàtmakatvàdisthale 'pyevaü vaktuü ÷akyatvàdaprasiddhatvaü na doùàyetyevamupeyamityàdyåhyamiti bhàvaþ/ uktatvàditi// pakùalakùaõoktiprastàva ityarthaþ/ vyàptivighañanàdvàdoùatvamiti pakùaü niràha-- na tçtãya iti// kiü vyàptisvaråpavighañakatvamabhipretaü uta tadgrahavighañakatvam/ àdye -- "vyàpti÷ca vyatirekeõa tatratai÷càvagamyate"/ ityanuvyàkhyànasudhoktaü hçdi nidhàyàha-- ukteùvityàdi// tarkasyànumànatàyàþ sàdhitatvàttarkaråpànumàneùvatyuktam/ vyatirekamàtra iti// màtra÷abdaþ kàrsnyaparaþ/ sarvakevalavyatirekiùu bhåritarebhyo bhidyate bhåtatvàt, jãvaccharãraü sàtmakamityevamàdiùvityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.ddhadyupapattau -ña.ñha.óa. 2.ndhosti- -ña. ndhàbhàvàt -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- apraddha-vi÷eùasya-dotvaïgaþ) anumànadoùavàdaþ pu - 259. --------------------------------------------------------------------------- mamànvayavyàptestava vyatirekavyàpteþ satvàcca/ ÷iùñaü vyatirekibhaïge uktam// nanu vyatirekiõyaprasiddhena sàdhyena sàdhanasya kathamanvayavyàptiriti ce 1 nna/ vyatirekavyàptirapi katham/ pratiyogyaj¤àne vyatirekàniråpaõàt/ ki¤ca manmate sàdhyaü vinà sàdhanasyànupapattireva vyàptiþ/ tatra ca vinà÷abdoktasàdhyàbhàvaj¤ànàya pratiyogibhåtasàdhyadhãrevàpekùità/ na tu pårvaü tatpramitiþ/ --------------------------------------------------------------------------- nanu bhåritarabhinnetyàdau trayoda÷ànyonyàbhàvànàü vi÷akalitatayà prasiddhatvenaikabuddhyupàråóhànàü teùàü vyatirekavyàptiniråpaõaü su÷akam/ ghañàdàveva và sàdhyaprasiddhiþ/ na ca tathàtvenvayitvaü. tasya pakùaikade÷atvàt/ na caivamanumànaü vyartham/ udde÷yasiddhyarthatvàditi cettarhi tatra hetusatvàsatvàbhyàmanvayitvàsàdhàraõyoràpàtta ityàdyabhipràyeõàha-- ÷iùñamiti// nanu mamànvayavyàpterityayuktam/ sàdhyàprasiddhau tatsàmànàdhikaraõyasya hetau kvàpyagraheõa sàmànàdhikaraõyaghañitànvayavyàpterasambhavàditi ÷aïkate -- nanviti// pratibandãmàha -- vyatireketi// nanu parapakùe 'nupapatyuktimàtreõa kathaü svapakùe 'nupapattiparihàraþ/ na hi paràïgaü dagdhamiti svàïgadàhaþ ÷àmyadãtyataþ na kevalaü pratibandã upapatti÷càsmatpakùe 'stãtyàha -- ki¤citi// --------------------------------------------------------------------------- 1.sattubhyàü -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 260. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- astu và sàmànàdhikaraõyaniyamo vyàptiþ/ tathàpi na tàvadaprasiddhena sàdhyena sàdhanasyànanvaya eveti yuktam/ vyatirekiõo viruddhahetvàbhàsatvàpàtàt/ sàdhyaprasiddhervyàptihetutvena vyàptiü pratyahetutvàcca/ nàpi satyà 1 manvayavyàptau tadgraho 2 na ÷akya iti vàcyam/ pakùàdipravibhàgàtpràk sva÷ãraràdàveva pratyakùeõopade÷àdinà 3 vàvagatasàtmakatvasya puüso bhåyodar÷anàdinà dhåmàgnyoriva pràõàdimatvasàtmakatvayorapyanvayavyàptigrahasyasvàrthànumitau 4 sambhavàt/ na ca jãvaccharãramàtrasya pakùãkaraõàdanvayadçùñàntàbhàvaþ/ abhedasàdhakànumàna ivànumityàdinà pakùasyàpi sva÷arãrasya ni÷citasàdhyakatayà dçùñàntatvasyàpi sambhavàt// --------------------------------------------------------------------------- nanvathàpi nyàyamatasiddhasàmànàdhikaraõyaniyamaråpavyàptira÷akyaivetyataþ tatràpyupapattimàha -- astu veti// ananvaya eveti// asàmànàdhikaraõyamevetyarthaþ/ tathàtve nityaþ ÷abdaþ kçtakatvàditivat viruddhahetvàbhàsaþ syàdityarthaþ/ nanvastu sàmànàdhikaraõyaü tanniyamaråpavyàptistu sàdhyàprasiddhisthale kathamityata àha -- sàdhyeti// tathà ca sàdhyàprasiddhisthale tanniråpitavyàptij¤apterabhàvepa'pi niyatasàmànàdhikaraõyaråpavyàpterapratibandhàvdyàptivighañanàtsàdhyàprasiddhirdeùa iti na yuktamiti bhàvaþ/ dvitãyaü niràha-- nàpãti// sudhoktamàha-- pakùàdãti// vyitarekavàde maõyuktaü sarvamatràha-- abhedeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.mapya -ga.ña.rà. 2.ho÷a -ga.ña. 3.nàcàva -ga.ña. 4.te÷ca -ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- apraddhaþvi÷esya-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 261. ------ -------------------------------------------------------------------- nàpi siddhasàdhanam/ svàrthànumàne tasyàdoùatvàt/ udde÷yàyàþ ÷arãratvàvacchedena sàdhyapratãteþ pràgasiddhe÷ca/ na ca 1 pakùasya pakùaikade÷asya và dçùñàntatve sapakùatvena 2 vyatirekitvabhaïgaprasaïgo vyatirekavàdinastaveva tadabhàvavàdino mamàpyaniùñaþ// nanu svena gçhãtàpi vyàptiþ ÷arãramàtre vipratipannaü prati kathaü dar÷anãyeti cenna/ taü prati 3 vyàptigrahaõasthalasyàvipratipatyà pratiruddhatvena pradar÷ayituma÷akyatve 'pi jãvaccharãrajàtaü sàtmakaü pràõàdimatvàt yatkàryavattatkàraõavat yathàïkuravatã bhåmirbãjagarbheti sàmànyavyàptipradar÷anasya và pràõàdimatvaü sàtmakatvena vyàptaü tadabhàvavyàpakàbhàvapratiyogi tattena vyàptaü yathà dhåmo vahnineti vyatirekavyàptyà 4 vi÷eùyànvayavyàptisàdhanasya và, anupapattiråpànvayavyàptervi÷iùyapradar÷anasya và saübhavàt/ --------------------------------------------------------------------------- nanu pràgvyatirekibhaïge pakùaikade÷asya dçùñàntatve vyatirekitvabhaïgo bhavaddhirevàpàditaþ sa doùastarhi syàdityà÷aïkyà niràha-- na ceti// svàrthànumàdoùatvà 5 sambhavepi paràrthaprayoge doùa iti ÷aïkate -- nanviti// sudhoktadi÷à samàdhimàha-- taü pratãtyàdinà// anupapattiråpeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.pakùasyeti na -ga.ña.rà. 2.sapakùatveneti nàsti-ga.rà. 3.vi÷iùñasyetyadhikam-ga.ña.rà. 4.vi÷iùñànvavyatirekavyàptiprasesà -ña. tivyàtirekavyàptyànvayavyàptipra -rà. 5.mànàsaübha - ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 262. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- yathà ca vyabhicàrasthalànuktàvapyupàdhinà vyabhaicàraþ, yathà và dçùñàntànuktàvapi dhåmo vahnivyàpya iti àptavàkyena vyàptiþ, tathànvayadçùñàntànuktàvapyanenànumànenànvayavyàptiþ sidadhyatyeva// etena sàdhyaråpratiyogyaj¤ànàttadabhàva 1 råpaj¤ànaü na yuktamiti sàdhyàbhàvasya sàdhanàbhàvena vyàptij¤ànaü na saübhavatãti nirastam/ uktarãtyà pratyakùeõopade÷àdinà và sàdhyasàdhanaråpàsàdhàraõadharmàvekatropalabdhavataþ tato 'nyatra sarvatràpi tadabhàvaü ca pa÷yato vàdinaþ prativàdinopi vàdivàkyàvagatapratiyoginastadabhàvagrahasaübhavena vyatirekavyàpti 2 grahasya sulabhatvàt/ na ca pramàõenaiva pratiyogã j¤àtavya iti nayamosti/ ÷a÷a÷raïgàdyabhàvàsiddhyà ÷a÷a÷raïgàderasatvàsiddhiprasaïgàt/ na hyasato niùedhaþ svaviriddhasatvàpekùaþ// --------------------------------------------------------------------------- praõàdimatvasya sàtmakatvaprayojyatayà pràõàdimatvaü sàtmakatvena vinànupapannamityevaüråpeõànupapattiråpànvayavyàptervi÷iùya pradar÷anasaübhavàdityarthaþ/ nanu pramàõena pratiyogino 'navagatau kvacitsatvàbhàvàtkathaü tanniùedha ityata àha-- na hyasata iti/ satve sati niùedhasyaivàyogàditi bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.råpapadaü na -ga.ka.ña.rà. 2.j¤ànasya -ka.ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- apraddha-vi÷esya-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 163. --------------------------------------------------------------------------- kiü caivaü sati tattadvàdinàü paràbhimatasaptama 1 padàrthapradhànaparamàõvàdiniùedho na syàt/ na ca tatràpi pradhànàdikaü neti na niùedhaþ/ kiü tu jagadupàdànaü paramàõvà 2 dikaü netyevaü 3 tathàca khaõóa÷aþ pramitarastãti vàcyam/ pararãtyàprasaktasya svaråpeõaiva niùedhasaübhave svàbhimatasya niùedhapratiyogipramàõikatvasya nirvàhàyànànubhàvikakëùñakalpane 'nyonyà÷rayàt// --------------------------------------------------------------------------- saptameti// dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàþ ùaóeva bhàvapadàrthàþ/ na saptamostãti saptamapadàrthasya sàïkyàbhimatapradhànasya ca niùedho naiyàyikasya na syàt/ tathà sàïkhyàdeþ paramàõvàdiniùedho na syàdityarthaþ/ khaõóa÷a iti// jagati paramàõva 6 tiriktapadàrthasya ca pramitirastãtyarthaþ/ parãtyàprasaktasyeti// tadãyavàkyàbhàsaprasaktasyetyarthaþ/ anyonyà÷rayàditi// tvaduktarãtyaiva niùedhe siddhe niùedhyasya pràmàõikatvasiddhiþ/ siddhe ca tasminnuktarãtyà niùedhasiddhirityanyonyà÷rayàdityarthaþ// tvaduktarãtyà 7 niùedho na yukta eva/ jagadupàdànamiti paramàõutvenopàdàna 8 mabhipratemuta sàükhyàbhimatapradhànatvenàthobhayànugatopàdànatvaråpasàmànyadharmeõopàdanamàtramiti vikalpàn krameõa niràha-- --------------------------------------------------------------------------- 1.ptapadà- ka.ña. 2.õvatiriktaü -ka.ga.ña.rà. 3.tata÷ca-ka.ga.ña. 4.tpadàrthasya upà -ña.ñha. upàdànabhåta -ñha. 5.sya ca -ña. 6.õupadàrtha -syàtiriktapadàrthasya ca -ña. 7.tyàpi -óa. 8.na tvama -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 264. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç. paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca jagadupàdana÷abdena paramàõoravoktau siddhasàdhanam/ pradhànoktàvà÷rayàsiddhiþ/ pramàõikàpramàõikànugataü sàmànyaü tu nàstyevaþ// etena sàtmakatvaråpasàdhyaghañitànvayavyàptiråpasàdhyàpramità 1 nvayavyàptyà saha vyatirekavyàpteranvayavyàptyagrahàtkathaü vyatirekavyàptyànvayavyàptyanumitiþ/ --------------------------------------------------------------------------- ki¤cetyàdinà/ pramàõiketi// paramàõurhi tvanmate pràmàõikaþ pradhànamapramàõikaü na hi ÷a÷avi÷aùàõayorviùàõatvasàmànyamiva pràmàõikàpràmàõikaparamàõupradhànaråpobhayagatamupàdànatva 2 sàmànyamasti/ à÷rayàbhàve dharmàyogàt/ na hi pratiyogitvàsatvàdivadupàdànatvaü dharmisattànirapekùam/ yena pratiyogitvàdipratibandã syàditi bhàvaþ// nanu vyatirekavyàptyànvayavyàptyanumànaü pràguktamayuktam/ sàdhyasyàprasiddhau tanniråpitànvavyapterapyaprasiddhyà tayà saha liïgabhåtavyatirekavyàptervyàptigrahàsaübhavàdityà÷aïkàmanådya niràha -- eteneti// nanu vyatirekavyàptiråpaliïgenànvayavyàptiråpasàdhyasyànumànasthale 'pi liïgaliïgibhåtayorvyatirekavyàptyanvayavyàptyoranvayavyàptistayorvyatirekavyàptyànumità satã sàtmakatvapràõàdimatvaniùñhànvayavyàptyanumityanukålàstvityata àha-- tatràpãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tàvanva -ka.ña.rà. 2.råpapadamadhikam- ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- apraddha-vi÷esya-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 265. --------------------------------------------------------------------------- tatràpi vyatirekavyàptyà÷rayaõe cànavastheti nirastam/ yadyadabhàvavyàpakàbhàvapratiyogi tattena vyàptaü yathà dhåmognineti sàmànyavyàpteþ/ anupapattiråpàyà vi÷iùyànvayavyàpte÷ca dar÷itatvàt/ evaü ÷abdaþ aùñadravyàtiriktadravyà÷ritaþ, aùñadravyà÷ritatve bàdhakopapannatve sati guõatvàt/ gaganamitarebhyo bhidyate ÷abdà 1 ÷rayatvàdityàdikevalavyatirekiùvapi yoyadà 2 ÷rayatve bàdhakopapannatve sati guõaþ sa tadanyà÷ritaþ, yadya 3 dasàdhàraõadharmavat tatto bhidyata iti sàmànyavyàptirvà/ kaõàdopade÷àdinà ÷abde gagane ca sàdhyasàdhane upalabdavataþ"tadanyatra sarvatra tadabhàvaü ca pa÷yata"ityàdi pårvoktarãtyà vyatirekavyàptyà 4 vi÷iùyànvayavyàptirvà anupapattiråpà vi÷iùñànvayavyaptirvà upapàdyà // --------------------------------------------------------------------------- vyatirekyantareùvapi sudhoktaü hçdi kçtvà pràguktarãtyànvayavyàptiü tredhopapàdayati -- evamityàdinà// yattu maõyàditàrkikagranthe vyatirekyanugrahàrthaü sàmànyaprasiddhisaüpàdakaü sàmànyatodçùñànumànaü niyamiti tatkathanaü tadà÷aïkya niràha-- --------------------------------------------------------------------------- 1.÷rayatvàdityàdi vyatire -ka.ña.rà. 2.dà÷ritatve -ga.ña. 3.davçttidharmà -ka.ña.rà. 4. ptyanumiteti ÷odhitam -ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 266. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nacà 1 tràpi ÷abdaþ kvacidà÷rito guõatvàdityanumànena sàdhyaü sàmànyataþ prasiddhamiti vàcyam/ uktarãtyà sàdhyàpramitàvapi tredhà vyàptigrahasaübhavena sàmànyatodçùñànapekùaõàt// ki¤ca sàmànyatodçùñasyàva÷yakatve tadeva tarkaü vinàkçtamanirdhàrità÷rayavi÷eùamà÷ritatva 2 sàmànyaü gçïõadapi itarabàdhakatarkànugçhãtaü punaranusandhãyamànamaùñàtiriktà÷ritatvaråpavi÷eùameva grahãùyati/ ekasyaiva sahakàrivaicitryeõa vicitrakàryajanakatvadar÷anàt/ sàmànyasyaikavi÷eùabàdhe vi÷eùàntare paryavasànaniyamàcceti kiü vyatirekiõà/ na càdçùñadravyàtiriktadravyà÷ritatvaprakàrikà pratãtirvyatirekisàdhyà sà ca na sàmànyato dçùñena 3 sidhyati tataþ pràga 4 nupasthiteriti ÷aïkyam/ ã÷varànumàne - --------------------------------------------------------------------------- na ca tatràpãti// tadapekùàyàü bàdhakaü càha-- ki¤ceti// itareti// itarà÷ritatve yadbàdhakaü tàdç÷atarkànugçhãtamityarthaþ/ ekasyaiveti// kàryatvàdyanumànaü làghavatarkànugçhãtaü sat kartraikyamapi gçhõàti na cetkartçmàtraü gçhõàti/ saüskàràdisahakçtaü cakùuràdi tattàmapi gçhõàti na cedidantàmevetyevaü dar÷anàdityarthaþ/ vyàptibalàcca sàmànyasyaiva vi÷eùe paryavasànaü nyàyyamityàha-- sàmànyasyeti// udde÷yasiddhyarthatvena vyatirekisàrthakyamà÷aïkya niràha -- na cedityàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1. ca tatràpi ka. ña.rà. 2.j¤ànetyadhikam ga.rà. 3.nanasi- ga.ña.rà. 4.guktaråpasya prakàrasyà, 5.anuvyavasàye ityàdi nàsti- ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- apraddha-vi÷esya-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 267. --------------------------------------------------------------------------- kartraikatvavadanuvyavasàye rajatatvaprakàrakatva 5 vadabhàvaj¤àne 'nuyogitvapratiyogitvàdivacca pràganupasthitasyàpi prakàratvopapatteþ// nanu tathàpi katha¤citsàdhyaprasiddhiràva÷yakãti tvayàpi svãkçtatvatkathaü tadàva÷yakatvaniràsa iti cenna/ mama hi paràbhipretàyàþ pakùàdanyatra sàdhyatàvacchedakàvacchinnatvena prakàreõa prativàdinaü prati sàdhyaprasiddheràva÷yakataiva nirasyà/ na tu pratãtimàtrasya / uktaü hi ñãkàyàm/ pratyakùeõopade÷àdinà vàsàdhàraõadharmàvekatropalabdhavata ityàdi/ ñãkàkàrãyà pareõa vyatirekiõi sàmànyenànvayavyàptyàdike ÷aïkite taü prati kliùñakalpanatvoktistu vyatirekavàdinastavànvayavyàptyuktiþ - --------------------------------------------------------------------------- kathaü ciditi// pramàprasàdhàraõyenetyarthaþ/ svãkçtatvàditi// prativàdinopi vàdivàkyàvagatetyàdipårvagranthena tathà pratãterapi bhàvaþ/ uktaü hãti// bhaktipàde --"yathànubhavamevaitannàïgãkàryaü kutastadà"ityetavdyàkhyàvasare sudhàyàmityarthaþ/ pårvayatredhà vyàptyupapàdanaü vyatirekiõi kçtaü tatra bhaktipàdãyasudhàvàkyavirodhamà÷aïkya tadabhipràyoktyà niràha -- ñãkàkàrãyetyàdinà// --------------------------------------------------------------------------- 1. eveti nàsti -ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 268. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vyatirekitvahànyàpàdakatvàtkliùñetyabhipràyeõaiva/ na tu svamatepi kliùñetyabhipràyeõa/ siddhànte 'pi sàmànyavyàptyàdeþ satvàdeva 1 / tasmàtsàdhyàprasiddhirvyàptivighañiketi tçtãyo na yuktaþ// taduktaü bhagavatpàdaiþ -- asatyapi vyàptirastyeveti// sàdhyasya prasiddhatve 'satyapi sàdhyaü vinànupapattiråpà và, niyatasàmànàdhikaraõyaü vyàptiriti pakùe 'pi sàmànyato 'nvayavyàptirvà vyatirekavyàptyanumità vi÷iùñànvayavyàptirvà uktarãtyàstyevetyarthaþ// nàpi caturthaþ/ uktarãtyà svena j¤àtasya sàtmakamityàdi÷abdàrthasya vàdinàpi prativàdinaü prati samavàyàntyavi÷eùàdi÷abdàrthasyeva vyutpàdane 'viditapadàrthakatvàbhàvàt/ tadarthaj¤àne tatra vivàdàyogàcca' --------------------------------------------------------------------------- taduktamiti// sàdhyàprasiddhàvapi vyàptirastãtyetatpramàõalakùaõe uktamityarthaþ/ pràgàrthàntarasyoktatvàtprakçtopayogitayàtràrthamàha-- sàdhyasyeti// pratij¤àvàkyasyàviditapadàrthatvenàbodhakatvaprasaïgàtsàdhyàsiddherdeùatvamiti pakùaü niràha -- nàpi caturtha iti// uktarãtyeti// sva÷arãràdau patyakùeõopade÷àdinà vàvagatasàtmakatvasya puüsa ityàdinoktarãtyetyarthaþ/ asti nàstãti vivàdaråpakàryeõaiva tajj¤ànaü vàdiprativàdinoþ siddhamiti kathamavidipadàrthakatvaü pratij¤àvàkyasyeti bhàvenàha -- tadarthàj¤àna iti// kàraõasya vi÷eùaõaj¤ànasyàbhàve kàryasya vi÷iùñaj¤ànasyàyogàdvà sàdhyàsiddherdeùatvamiti pakùaü niràha -- na pa¤cama iti// --------------------------------------------------------------------------- vyakaõàddheþ- dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu 269. --------------------------------------------------------------------------- na pa¤camaþ/ vi÷eùaõaj¤ànaü vi÷iùñaj¤ànaheturneti nirvikalpakabhaïge uktatvàt/ hetutvepyapràmàõyàbhàvasàdhyakànumàna ivàdau sà dhyavi÷eùyakaiva dhãþ pa÷càtsàdhyavi÷eùaõiketi suvacatvàcca// tasmàtsàdhyàprasiddhirna doùa iti// aprasiddhavi÷eùaõatvasya doùatvabhaïgaþ // 26 // --------------------------------------------------------------------------- apramàõyetyàdi// vyaktametatpràmàõyavàde paramate pràmàõyànumityasaübhavoktiprastàve// nanvevama"nirvacanãyàsiddheraprasiddhavi÷eùaõaþ pakùaþ"iti prakaraõàdau tatratatràprasiddhavi÷eùaõatvasya doùatvenodbhàvanaü virudhyata iti cenna/ tasya paramatànusàritvasya tatra ñãkàyàmeva vyaktatvàditi bhàvaþ// aprasiddhavi÷eùaõatvasya doùatvabhaïgaþ // 27 // --------------------------------------------------------------------------- 27-6-2001. vyakaõàddheþ-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 269. -------------------------------------------------------------------------- atha vyadhikaraõàsiddherdeùatvabhaïgaþ // 27 // evaü vyadhikaraõàsiddhirapi na doùaþ/ tathà hi -- -------------------------------------------------------------------------- atha vyadhikaraõàsiddherdeùatvabhaïgaþ // 28 // "vyàptatve vyà÷rayatvaü tu kathamevahi dåùaõam/ rohiõyudaya àsannaþ kçttikàbhyudità yataþ/ ityukte sàdhanaü no kiü na hyàj¤aivàtra sàdhikà"/ -------------------------------------------------------------------------- pu - 270. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ -------------------------------------------------------------------------- tasyà doùatvaü 1 kimitisaïgàt, pakùadharmatàvighañanàvdyàptivighañanàdvà 2 // nàdyaþ/ nitya àtmà kàkasya kàrùõyàdityàdervyàptyabhàvenaiva duùcatvàt/ ÷abdo nityaþ ghañasya kçtakatvàdityatra tu ÷abdasya kçtakatvaü svãkçtaü cedghañasyetyasya vaiyarthyàt/ asvãkçtya ghañagatenaiva kçkatvena ÷abdànityatvasàdhane tu yatra kçtakatvaü tatrànityatvamiti vyàptestatra sàmànàdhikaraõyagarbhitatvenànyagatasya tasyànyagatenànityatvena vyàpterevàbhàvàt// -------------------------------------------------------------------------- iti bhaktipàdãyànuvyàkhyànasudhoktarãtyà vikalpàn doùàü÷ca vyanakti-- kimityàdinà// atiprasaïgàditi 3 // kàkasya kàrùõyàdityàderapi saddhetutvàpattiråpàtiprasaïgàdityarthaþ/ ityatratviti// yatra kçtakatvaü tatrànityatvamiti vyàptisatvena vyàptyabhàvena tatra duùñatàyà vaktuma÷akyatve 'pi prakàràntareõa duùñatvaü tatreti vi÷eùa 4 dyotakastu ÷abdaþ/ vaiyarthyàditi// vyarthavi÷eùaõatvenaiva duùñatvamiti bhàvaþ// nanu pratiyogyasàmànàdhikaraõayatsamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakàvacchinnaü yanna bhavati tena samaü tasya sàmànàdhikaraõyaü vyàptiriti maõyuktasàmànyalakùaõapakùe mahànasãyadhåmasya parvatàdiniùñhavahnineva vyadhikaraõayorapi vyàptirastãti pakùe doùàntaramàha -- ki¤ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.kimadoùatveti -ga.rà. 2.nàcca vyà-ka. 3.'atiprasaïgàditi' iti nàsti -ña.ñha. 4.ùyadyo -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- vyakaraõàddheþ-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 271. --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca satyàü vyaptau 1 vyadhikaraõatvasya doùatva evàtiprasaïgaþ/ dç÷yate hi vyadhikaraõenàpi padmavikàsena såryodayasya, samudravçtyà candrodayasya, chàyayà meghasay, bhåmiùñhenàlokena uparisavituþ, cakrabhrameõa kulàlàsatteþ, kçttikodayena rohiõyupayàsatteþ, adhode÷e 2 nadãpåreõa årdhvade÷avçùñeþ, årdhvabhàgasthadhåmena adhobhàgasthavahne÷cànumitiþ// nanvatràpyayaü kàlaþ såryodayavàn padmavikàsavatkàlatvàtsammatavat ayaü prade÷aþ kulàlàsattimàn bhramaccakràdikaraõatvàt sammatavat iyaü nadãvçùñimadårdhvade÷e ayaü dhåmo måle 4 gnimàn dhåma 5 vatvàt sammatavaditi kàlaü de÷àdikaü và pakùãkçtya sàmànàdhikaraõyaü saüpàdyamiti cet// --------------------------------------------------------------------------- atiprasaïga iti // saddhetånàmasaddhetutvàpattiråpàtiprasaïga ityarthaþ/ tatkathamityata àha -- dç÷yate hãti// anumitirityanvayaþ/ anuvyàkhyànoktodàharaõamupalakùaõaü matvà'ha -- padmetyàdi// kàlaü de÷aü và'dàya sarvatra sàmànàdhikaraõyamà÷aïkate -- nanviti/ de÷àdikaü vetyàditapadena nadãmiti gçhyate/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ptau vaiyadhikaraõyasya -ka.ga.rà. 2.÷anadã -ga.rà. 3.÷asaü -ka.ga.ña.rà. 4.leva - ga.ña.rà. 5.matvà -ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 272. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- 1 kimiyaü laukikapratãtiþ uta tvadabhimatasàmànàdhikaraõyaniyamanirvàhàyaivaü prayogavipariõàmaþ kalpyate// nàdyaþ/ tvaduktakusçùñimajànatàmapi laukikànàü padmàdau vikàsàdidar÷anenaiva såryodayàdau svàrthànumiteþ tadanusàriparàrthànumite÷ca dar÷anàt/ parãkùakai÷ca lokasiddharãtyanusàriõyeva prakriyà kalpyà/ na tu svakalpitaprakriyà sà bàdhyà/ atiprasaïgàt/ uktaü ca nyàyañãkàyàm -- siddhànugamamàtraü tu kartuü yuktaü parãkùakaiþ/ na sarvalokasiddhasya lakùaõena nivartanam// dç÷yate hyadtanasya såryodayasya ÷vastanena såryodayena gamyagamakabhàva iti// --------------------------------------------------------------------------- lokarãtyerevaüråpatveùa'pi bhavadbhiriva mayàpi lokarãtyanurodhenaiva paribhàùà kàryeti kuta ityata àha-- parãkùakai÷ceti// atiprasaïgàditi// dhåmàdinà vahnyàdyanumityutpàdanàdikamapi na syàt/ j¤ànasyàpãcchàdvàrà pravçttihetutvakalpanaü daõóàderghañahetutàvyutpàdanàdikamapi na syàdityevamàdyatiprasaïgàdityarthaþ/ yadvà samànàdhikaraõànàmapi gamyagamakabhàvo netyapi vyutpàdanaprasaïgàdityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.kimevaü laikikã -ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- vyaka-õàddheþ-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 273. --------------------------------------------------------------------------- na dvitãyaþ anyonyà÷rayatvà 1 t/ anyathà madabhimatavaiyadhikaraõyàdinirvàhàya parvatàdhode÷o 'gnimàn 2 årdhvade÷asya dhåmavatvàt vimataþ kàlo de÷o và agnimatparvatasaübaddhaþ dhåmavatparvatasaübaddhatvàt saümatavadityàdirapi vipariõàmaþ syàt// kiü caivaü sàmànàdhikaraõyasya sarvatra susaüpàdatvena vyadhikaraõàsiddhirniravakà÷à syàt/ tadasaüpàdane sà sàvakà÷eti cettarhyasiddhiruktidoùaþ syàt/ --------------------------------------------------------------------------- tvadabhimatasàmànàdhikaraõyaniyama 3 nirvàhàyetyuktakalpaü niràha -- na dvitãya iti// anyonyeti// sàmànàdhikaraõyaniyame siddhe sati tannirvàhàya prayogavipariõàmakalpanà siddhe coktadi÷à prayogavipariõàme sàmànàdhikaraõyaniyamasiddhirityanyonyà÷rayàdityarthaþ// 4 niravakà÷eti// ayaü kàla àtmanityatvavàn kàkakàrùõyavatvàdityàdiråpeõa tvadabhimatavyadhikaraõàsiddhahetvàbhàsasthalepi sàmànàdhikaraõyasya suvacatvena vyadhikaraõàsiddherudàharaõaü na kimapi labhyeteti/ doùatvena tasya parigaõanamayuktamàpàdyeteti bhàvaþ/ tadasaüpàdane de÷akàlàdinà sàmànàdhikaraõyàsaüpàdane ityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.yàt -ña.rà. 2.ntadå -ña.rà. 3.me siddhesati tannirvà -óa. 4.madabhimateti madabhimataü yadvaiyadhikaraõyaü tadàdinirvàhàyetyarthaþ/ àdipadena sarvatraprayogeùu de÷akàlayoranyatarasyaiva pakùãkaraõanirvàhàyeti gçhyate"-- ityadhikam -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 274. nyàyadãpuyutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nàrthadoùaþ/ ki¤ca noktidoùatvamapi/ rohiõyudaya àsannaþ kçttikàya uditatvàt ityuktàvapi ÷rotçõàmanumityutpatteþ// na dvitãyaþ/ vyadhikaraõeùva 1 pyanyathànupapanneùu samànàdhikaraõeùvapyanyathopapanneùvaliïgatvasya ca dar÷anena pakùadhmatàyà anàva÷yakatvàt/ 2 ihedànãü satà kàryeõànyatrànyadàsatastaducitakàraõasyànumànàcca// --------------------------------------------------------------------------- nàrthadoùa iti// tathà ca puruùasya payoktçþ paràbhavepi tatra jàmànànumitiþ pramàråpaiva syàditi bhàvaþ/ nanåktidoùasthale vacanadvàràr'thasyàpi duùñatvameva tàdç÷asthale 'numite 3 ÷cànudayàdityata àha -- ki¤ceti// pakùadharmatàvighañanàdveti pakùaü niràha-- na dvitãya iti// anyathànupapanneùviti// avinàbhàvaråpavyàptimastvityarthaþ/ pràguktapadmavikàsàdiùviti bhàvaþ/ 4 anyathopapanneùviti// parvato vahnimàn pàùàõavatvatprameyatvàdityàdiùvityarthaþ/ aliïgatvasya pramityajanakatvasyetyarthaþ/ vyadhikaraõeùvanyathànupapanneùu liïgatvasya dar÷anàdityuktaü tatkàryakàraõabhàvàpanneùu dar÷ayati -- iheti// sata iti padavibhàgaþ/ idànãntanàïkuràdidar÷anena tatpårvakàle bãjasya padmasthavikàsaråpakàryeõodayàcaloditasåryasyànumànadar÷anàdityarthaþ/ ata evàsamànàdhikaraõayorasamànakàlãnayorapi kàryakàraõayorliïgibhàvasatvàdevetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ùvanyathà -ka.ga.ña.rà. 2.idà -ka.ña. 3.terevànu -ña.ñha.óa. 4.nyathàpyupa-ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- vyaka-õàddheþ-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 275. --------------------------------------------------------------------------- ata eva vai÷eùikairapi asyedaü kàryaü kàraõaü saübandhyekàrthasamavàyi virodhi ceti laiïgikamityekàrthasamavàyinaþ virodhi ceti laiïgikamityekàrthasamavàyinaþ kàryakàraõaråpaliïge pçthagukte tvanmate patatpatitayoravayavàpacayàdinà bhede 'pi patanniùñha 1 patanena patite gurutvànumànàcca/ tvayàpi pàko matkçtiü vinàsatve sati --------------------------------------------------------------------------- asyeti// asyedaü kàryamiti, asyedaü kàraõamiti, asyedaü saübandhãti asyedamekàrthasamavàyeti, asyedaü virodhãti pa¤cadhà laiïgikaü vyàpakamityarthaþ/ vi÷iùñamedhonnatyàdervçùñyàdyàdyaü dhåmàdervahnyàdi dvitãyaü saüyogàddçùñavyaü tçtãyaü sarasàderåpàdi caturthaü dhvaüsàdeþ pratiyogyàdi pa¤camamiti dhyeyam// parasaümmatyàpi vyadhikaraõayorliïgibhàvaü dar÷ayati-- tvanmata iti// pataditi// patataþ patitasya cetyarthaþ/ vartamànapatanakriyàvato 'tãtapatanakriyàvata÷yeti yàvat/ patanada÷àyàmavayavàpacayàbhàve 'pi patite satyabhighàta÷enàvayavàpacayàva÷yaü bhàvàt/ avayavàpacayasthale ca pãlupàkaprakriyà àparamàõu nà÷ena punardravyotpatteraïgãkàràtpatataþ phalasyeva patitatvada÷àyàmanyatvàttatra ca patitaü 2 phalamidaü gurutva 3 vat patanakriyàvatvàtsammatavadityanumànadar÷anàt patanagurutvayo÷ca liïgaliïgibhàvàpannayorde÷ataþ kàlata÷ca vyadhikaraõatvàtkathaü --------------------------------------------------------------------------- 1.ùñhenapa - ka.ga.rà. 2.tamidaü phalaü -ña.ñha.óa. 3.tvavatvàt -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 276. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- madiùñasàdhanatvàt madbhojanavat ityatra siddhapàkaniùñhatayà j¤àtena hetunàsiddhapàkaråpapakùaniùñhatayà sàdhyapramiteruktavàcca// ki¤ca tvanmate pramàtvameva 1 và niùkarùaj¤ànatvameva và 2 prameyatvaü evaü kçtitvecchàtvadveùatvàdikameva kàryatveùñatvadviùñatvàdikaü tathà ca ÷abdobhidheyaþ prameyatvàdityàdau kathaü pakùadharmatà/ pramàtvasya ÷abdena paramparàsaübandho 'stãti cenna/ --------------------------------------------------------------------------- vyadhikaraõàsiddherdeùatvamityarthaþ// siddhapàketi// asiddhapàke hetorabhàvena tanniùñatvena tavàj¤ànàditi bhàvaþ// uktatvàcceti// vidhivàde/ ato na pakùadharmatàvighañakatvena doùatvaü vyadhikaraõàsiddheriti bhàvaþ/ sthalàntarepi vyadhikaraõasya gamakatvaü paramate dar÷ayati-- kiü ca tvanmata iti// pramàtvasyàpyarthasatvaupàdhikatvenàjàtiråpatvàttadvati tatprakàrakaj¤ànatvaråpapramàtve j¤ànatvasya prave÷amàha-- aniùkarùa iti// pramàtva÷arãraghañakopàdhivivekenàkhóajàtivimar÷e satãtyarthaþ/ astu kiü tata ityata àha - tathà ceti// ityàdàviti// idaü sarakartçkaü kàryatvàt, idaü saïgràhyamiùñatvàta, idaü heyaü dviùñatvàdityàdiràdipadàrthaþ/ kathamiti// pramàtvàdeþ pramàdiniùñhatvena ÷abdàdyaniùñhatvàditi bhàvaþ/ parampareti// ÷abdasya pramàyàþ svaråpasaübandhaþ pramayà pramàtvasya samavàya iti paramparetyarthaþ/ pratãtibalàddhi yenakenacitsaübandhena"kçùõaü vastraü lohitaþsphañika"ityàdàviva paramparàsaübandhenàpi taddharmatvaü kalpyaü na hi tathà dhãrityàha -- ÷abda iti// pramàsvaråpatvàditi// --------------------------------------------------------------------------- 1.vàtiniùkarùe j¤à -ka.ga. 2.vàtiniùkarùaj¤à -ña. 3.prameva và ityadhikam- ka. --------------------------------------------------------------------------- vyàka-õàddheþ-dotvaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 277. --------------------------------------------------------------------------- ÷abde pramàtvamiti kadàpyapratãteþ/ pratyuta pramàtvaü netyeva pratãteþ/ tasya taddharmatvàyogàt/ na ca pramàjàtãyaviùayatvaü và ã÷varapramàviùayatvaü và prameyatvaü tacca ÷abde 'stãti vàcyam// viùayatvaråpasaübandhasyàpi tvanmate pramàsvaråpatvàt/ pramàyà÷ya ÷abdàniùñhatvàt// ki¤ca vyatirakevyàptiþ sàkùàdaïgamiti tvanmate vyàptipakùadharmatayorvaiyadhikaraõyepi gamatvavat sàdhyasàdhanayorapi vayaidhikaraõye 'pi gamyagamakatàstu/ tatra pratiyogyanuyogibhàvo niyàmaka÷yedatràpi vçùñapårà÷rayorda÷ayordhvàdharãbhàvo niyàmakostu// api ca dhåmajàtãyasya vahnijàtãyaü prativyàpyatvàtparvatãyo dhåmo mahànasãvayavahniü pratyapi vyàpya ititvanmate kathaü vyàpyavyàpakayoþ sàmànàdhikaraõyam// --------------------------------------------------------------------------- anyathàtãtàdau prameyatvàbhàvàpàtàditi bhàvaþ/ pratibandyàpi vaiyadhikaraõyaü na doùàyetyà 1 ha-- ki¤ca vyatireketi// maõyuktavyàptisàmànàdhikaraõapakùe vyadhikaraõayorapi vyàptisvãkàràttadanusçtyà'ha -- api ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tyata à -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 278. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- aitena sàmànàdhikaraõyavyatirekani÷cayàdinànumitipratibandhàttani÷rayo 'numitiheturiti nirastam/ vçùñipårayoþ sàmànàdhikaraõyavyatirekani÷cayepyanumitidar÷anàt// na tçtãyaþ/ vaiyadhikaraõyepi vyàpteråpapàditatvàt// vyadhikaraõàsiddherdeùatvabhaïgaþ // 27 // --------------------------------------------------------------------------- vyàptivighañanàdvà doùatvamiti pakùaü niràha -- na tçtãya iti// vyadhikaraõàsiddherdeùatvabhaïgaþ // 28 // --------------------------------------------------------------------------- bàdhapratirodhayoþ pratij¤àrthapramàõavirodhatvenaikyam// 28 // kecittu -- savyabhicàraviruddhasatpratipakùàsiddhabàdhitàþ pa¤cahetvàbhàsàþ/ --------------------------------------------------------------------------- bàdhapratirodhayoþ pratij¤àrthapramàõavirodhatvenaikyam// 29 // nanvevamà÷rayàsiddhasàdhyàsiddhivyadhikaraõàsiddhãnàmadoùatve 'pi vyabhicàràdãnàü hetudoùàõàü bhàvàdasiddhiravyàptiriti dvàveva hetudoùàvityayuktamityàkùipati -- kecitvityàdinà dvàveva hetudoùàvityayuktamityàhurityantena // kecit tàrkikàþ/ pramàõalakùaõañãkàdàvasiddhaviruddhanaikàntikànadhyavasitakàlàtyapadiùñaprakaraõasamasatpratikùabhedena pràcàü rãtyà saptavidhànuvàde 'pi anadhyavasitatvasyànaikàntike 'ntarbhàvaü prakaraõasyàsaübhavanayà parigaõanàyogyatvamupetya maõyàdyuktadi÷à pà¤cavidhyamanuvadati -- savyabhicàreti// ata eva naiyàyikà ityanuktvà kecidityuktiþ/ --------------------------------------------------------------------------- bàprayo-prarthapraõa-vinaikyam) anumàdoùavàdaþ pu - 279. --------------------------------------------------------------------------- taduktaü gautameva --"savyabhicàravuruddhaprakaraõasamasàdhyasamàtãtakàlàþ hetvàbhàsàþ"iti/ tatra sàdhyatadabhàvakoñidvayopasthàpakaråpa- --------------------------------------------------------------------------- evaü nirde÷o pa¤catvaparigaõane ca målamàha-- taduktamiti// 1 maõerapãdameva målamityapi såcitam/ prakaraõasama÷abdena satpratipakùa ucyate/ sàdhyasamapadena càsiddhiþ atã kàlapadena bàdha ityuktàrthasaüvàditvaü dhyeyam/ maõyàdyuktadi÷à teùàü lakùaõànyanuvadati-- tatra teùumadhya ityàdinà// upasthàpaketi// tadubhayopasthitijanakaü yadråpaü sàdhàraõe sapakùavipakùavçttitvena sàdhyatadabhàvasàhacaryaü asàdhàraõe tadubhayavyàvçttatvaü, anupasaühàriõi ca tadubhaya÷ånyatvena pakùa eva sàdhyatadabhàvasàhacaryamityagre vyaktam/ tàdç÷adharmatvaü sàdhàraõàditritagasàdhàraõaü lakùaõam// yadyapi maõàvubhayakoñãtyàdyevoktam/ tathàpi tenàsàdhàraõasya sàdhyatadabhàvopasthàpakatayà dåùatvapakùe nàvyàptirityuttaragranthaparyàlocanayobhayakocipadasya evamevàrthobhimata itãtthamanuvàdaþ kçtaþ// yattu pakùadharàvubhayakoñyupasthitipadena vyàptini÷cayavirodhisaüdehajanakakoñyupasthitirvivakùità anyathà sarvasamabhidheyaü vsatutvàdityàdau kevalànvayisàdhyakànupasaühàriõi sàdhyàbhàvakoñeraprasiddhera 2 vyàptiþ syàt/ uktavivakùàyàü tu nàvyàptiþ/ kevalànvayisàdhyake idamabhidheyaü na vetyevaü sandehà 3 yoge 'pi abhidheyatvaü pakùavçttina vetyevaü saü÷ayasaübhavàt/ vyàptini÷cayavirodhisaü÷aya÷ca sàdhyatadabhàvasaü÷ayaþ sàdhye pakùavçttitvasaü÷aya÷ca bhavatãti kathanaü tattu maõivàkyaviruddham/ --------------------------------------------------------------------------- 1.tayorapãdameva -ñha. 2.ddhatvenàvyà- ñha. 3.hàbhàvepi -- ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 280. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vatvaü savyabhicàratvaü vipratipattivàkye satpratipakùe ca dvayoþ koñidvayopasthàpa'katvepi --------------------------------------------------------------------------- na caivaü kevalànvayisàdhyakànupasaühàriõya 1 vyàptiþ/ 2 tasyàtràsaügràhyatvàdityàhuþ// nanvathànityaþ ÷abdaþ ÷abdatvàdityatràptavàkyàdinà vyàptigrahada÷àyàü saddhetutvàt/ tatra sarvasapakùavipakùavyàvçttatvasyobhayakoñyupasthàpakaråpasya satvàdativyàptiriti vàcyam/ tatra vyàptisapakùavyàvçttatvàü÷asya tatràbhàvàt/ atra liïganiùñhatayà yajj¤ànamubhayakoñyupasthàpakaü pràmàõyàpràmàõyobhayakoñyupasthàpakaråpaj¤ànatvavati saddhetau nàtivyàptiþ/ j¤ànatvasya pràmàõyasaü÷ayaviùayànumitivçttitayà j¤ànatvenaivobhayakoñyupasthàpakatvàditi// nanvevamapi parvato 'gnimàn parvato 'gnimànna bhavatãti viruddhàrthapratipàdakavàkyadvaye ÷abdo 'nityaþ kçtakatvàt nityaþ ÷abdaþ ÷ràvaõatvàditi satpratipakùe càtivyàptirevetyata àha -- vipratipattãti// vipratipattistu pratyekaü na tatheti pårvapakùa 3 maõyukteþ/ tathàsàdhàraõagranthe satpratikùeddhau atra tveka eveti cokteriti bhàvaþ/ yadyapi vimataü mithyà dç÷yatvàt ÷uktirajatavat vimataü satyaü dç÷yatvàdbrahmavadityàdiprakaraõasamepyekasyaivobhayopasthàpakatvamasti, tathàpi tasyaitanmate 'saübhàvitatvenàsa 4 ïgrahànnàtivyàpti÷aïkàvakà÷aþ/ tasyàpi savyabhicàratvena saïgra 5 hyatvàdadoùa iti kecit// --------------------------------------------------------------------------- 1.õyativyà -ña. 2.syasaügràhya -ñha. 3.õyàdyukte -ña. 4. õàvu - ñha.óa. 4.saügràhyatvà -óa. 5.ïgrahà - ñha. --------------------------------------------------------------------------- vàprayo-prarthapraõa- vinaikyam) anumàdoùavàdaþ pu - 281. --------------------------------------------------------------------------- savyabhicàravadekasya tadupasthàpakatvàbhàvànna sa vyabhicàralakùaõasyàtivyàptiþ/ vipakùamàtravçttitvaü viruddhatvam/ samabalapramàõa 1 pratiruddhatvaü satprati - --------------------------------------------------------------------------- pramàõalakùaõañãkàdyuktadi÷à 2 ''ha - vipakùamàtreti// màtrapadena sapakùavçttitvaü vyàvartyete na tu pakùavçttitvamapi/ tathàtve 'siddhisàïkaryàpatteþ/ pakùavipakùayoreva vartamàno heturviruddha iti lakùaõañãkàvirodhàcca/ vçkùaþ saüyogavàn dravyatvàdityatra dravyatvahetoþ sàdhyàbhàvavadvçttitve 'pi ni÷citasaüyogaråpasàdhyavalatyapi vçtterna tatràtivyàptiþ/ pratiyogyasamànàdhikaraõasàdhyàbhàvanmàtravçttitvaü tadartha ityeke// yattu maõau sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvaü và vçttimataþ sàdhyavadavçttitvaü và viruddhatvamityàdi/ tanna/ hetvabhàvasya sàdhyavyàpakatvaj¤ànasya gràhyàbhàvasaüspar÷itayà gràhyabhåtavyàptij¤ànàpratibandhakatvàt/ ni÷citasàdhyavadavçttitve sati tadabhàvavadvçttitvasya càvyabhicaritasahacàraråpavyàptyabhàvaråpatayà tajj¤ànas vyàptij¤ànapratibandhadvàrànumitipratibandhya sambhavàditi bhàvaþ/ pakùatrayavçttisàdhàraõe 'tivyàpativàraõàya màtrapadam// samabaleti/ samabalatvaü càbhimànikaü dhyeyam/ anyathà vastuno dviråpatà'patteþ/ "samabalatayàbhimatapramàõaviruddhaþ satpratipakùaþ"iti lakùaõañãkokte÷ca/ viruddhatvaü pratiruddhakàryakatvamà/ bodheti vyàptiniràsàya sametyuktiþ/ sàdhyavirodhyupasthàpanasamarthasamànabalopasthityà pratiruddhakàryaliïgatvaü satpratipakùatvamiti maõyuktiþ/ vyàptasya - --------------------------------------------------------------------------- 1.õaviru --ga.rà. 2.÷àniràha-- ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 282. nyàyadãpuyatatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- pakùatvam/ paràmar÷aviùayàbhàvavatvaü asiddhatvam/ prabalapramàõaviruddhatvaü bàdhaþ// tatra savyabhicàraþ trividhaþ/ sàdhàraõàsàdhàraõànupasaühàribhedàt/ tatra pakùavçttitvaü sàdhàraõatvam/ sarvasapakùavipakùavyàvçttatvamasàdhàraõatvam/ --------------------------------------------------------------------------- pakùadharmatàpramitiþ siddhiþ tadrahitosiddha iti pràcàü rãtimà÷ritya lakùaõañãkoktaü niùkçùyàha -- paràmar÷eti// paràmar÷aviùayo vyàptiþ pakùadharmatà ca tadubhayaràhityamityarthaþ// yattu maõau paràmar÷aviùayàbhàvo nàsiddhaþ vyarthavi÷aùaõatvàt kiü tu à÷rayàsiddhiþ svaråpàsiddhiþ vyàpyatvàsiddhiriti pratyekameva doùa ityuktam/ tatvitaravyabhicàràditvaduktalakùaõepi tulyamityagre vyaktam/ saïgràhakamàtratvesyàpi tathàtvàditi bhàvaþ/"pramàõabàdhitaviùayaþ kàlàtyayàpadiùña"iti lakùaõañãkàdyukteràha -- prabaleti // pràbalyamatra vàstavaü vàbhimànikaü và dhyeyam/ satpratipakùe 'tivyàptiniràsàya prabaleti/ prabalapramàõanirdhàritàbhàvapratiyogisàdhyakatvaü bàdha ityarthaþ/ vakùyamàõàntarbhàvasubodhàya maõyàdyuktadi÷àvàntaravibhàgamàha -- tatra// teùu madhye iti// pakùatrayeti// pakùasapakùavipakùavçttitvamityartaþ/ 1 yathà ÷abdonityaþ prameyatvàditi// sarveti// yathà bhårnityà gandhavatvàditi//"kevalànvayidharmàvacchinnapakùako ve"ti maõyuktarãtyà'ha -- kevalànvayãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.prameyatvàditi lakùaõaü tu sarvasapakùavyàvçttatvamiti maõyukteràha -- sarveti.óa. --------------------------------------------------------------------------- bàprayo-parthapraõa-vinaikyam) anumàdoùavàdaþ pu - 283. --------------------------------------------------------------------------- kevalànvayidharmàvacchinnapakùatàkatvamanusaühàritvam/ asiddhirapi à÷rayapakùadharmatvavyàpyatvàsiddhibhedena trividhà/ tatpramityasidhyà saha caturvidhà và/ eü viruddhàderapi bhedo draùñavyaþ// 1 tanna ÷abdo nityo meyatvàditi sàdhàraõasya sarvamanityaü prameyatvàdityanupasaühàriõa÷ca sàdhyatadabhàvasàhacaryaü koñidvayopasthàpakaü råpam/ iyàüstu bhedaþ sàdhàraõasya pakùàdanyatra tatsàhacaryaü anupasaühàriõastu pakùa eveti/ anityaþ ÷abdaþ ÷abdatvàditya 2 sàdhàraõasya tu sàdhyavataþ tadabhàvavata÷ca vyàvçttatvaü tadupasthàpakamiti savyabhicàralakùaõasya 3 nàtivyàptiþ/ à÷rayahetuvyàptãnàü liïgaparàmar÷aviùayatvàttadabhàva 4 vatvaråpamà÷rayàsiddhyàdyasiddhitrayànugatam// --------------------------------------------------------------------------- kevalànvayãti// yathà sarvamanityaü meyatvàdityàdipràcãnamatàvaùñambhena paddhatyàdyuktadi÷à'ha -- bhedo draùñavya iti// sa ca paddhatilakùaõañãkayorvyaktaþ/ granthagauravabhayàt prakçte vakùyamàõàntarbhàvànuprayogàcca nàsmàbhirapi likhyate savyabhicàràdilakùaõaü sàdhàraõàditraye 'siddhitraye ca vyanakti - tatra ÷abda ityàdinà// --------------------------------------------------------------------------- 1.atra -ka.ña. 2.tvadyasà - ka.ña.rà. 3. syàvyà -ka.ga.rà. 4.varåpat-ka.ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 284. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- atràsàdhàraõànupasaühàrisatpatipakùà anityadoùàþ/ anukålatarkàvatàra÷àyàmanumityapratibandhakatvàt/ itare tu nityadoùàþ/ tatràpi bàdhapratirodhau sàkùàdanumitipratibandhakau/ natu karaõighañanadvàrà / 1 tatràpi bàdho anumitigràhyàbhàvaviùaya 2 dhãtvena/ pratirodhastvanumitigràhyàbhàvaviùayadhãsàmagrãtvena/ itare trayaþ karaõavighañanena/ asiddhiþ paràmar÷a 3 ùivayavighañanena/ tatràpyà÷rayàsiddhisvaråpàsiddhãpakùadharmatàvighañanena/ vyàpyatvàsiddhistu vyàptivighañanena/ tatmàdvàveva hetudoùàvityayuktamityàhuþ// --------------------------------------------------------------------------- anityadoùatvaü vyanakti-- anukåleti// na tu karaõeti// paràmar÷aråpakaraõetyarthaþ/ anumitãti// pårvaprayuktahetujanyànumitigràhyasyàbhàvaviùayakadhãtyarthaþ/ itara iti// savyabhicàraviruddhàsiddhàstraya ityarthaþ/ dvàretyanantaraü anumitipratibandhakatà ityanukarùaþ/ tvaduktarãtyà pà¤cavidhyasambhavepi tena råpeõa j¤àtànàü teùàmanumityapratibandhakatayà tathànudbhàvyatvenaivaü vyutpàdanamayuktatamapitvasmaduktarãtyaiva tena råpeõa j¤àtànàmanumitipratibandhakatvàdudbhàvanãyatvàcceti bhàvenoktarãtyà j¤àtànàü pratibandhakatvamityetadasàdhakatàliïgatvaü cetyàdinà vaktuü sàmànyanyàyamàha -- yadråpeõeti// yaddharmaprakàreõetyarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.rà kathamapi bodhonumiti -ka. ràtatràpyanu - ña. 2.yapramàtvena -ga.ña.rà. 3. viùayeti nàsti -ka.ña. --------------------------------------------------------------------------- braprayo-prarthapraõa-vinaikyam) anumàdoùavàdaþ pu - 285. --------------------------------------------------------------------------- tadasat yadråpeõa hi j¤ànamanumitipratibandhakaü tadråpeõaiva doùaþ paraü pratyudbhàvanãyaþ/ yadråpeõa codbhàvanaü tadråpeõaivàsàdhakatà sàdhanãyà/ yadråpeõa ca tatsàdhanaü tadråpeõaiva hetvàbhàsàdidoùo vibhajanãyaþ/ anyathànyaþ ÷astrã, anyo yaddhà, anyo jayã anyastu ÷làghya itidvairåpyàpàtàt/ asàdhakatàsàdhakasya hetvàbhàvasasyàprayojakatvàpàtàcca/ saübhavatopyasàdhakatàsàdhanàdivyavahàrànupayogino niùprayojanasya vibhàgasyàpi prasaïgitvàcca// sambhavanti hi hetvàbhàsenantàþ prakàràþ/ uktaü hi nyàyasàre 1 /"yadyapi caiùàü såkùmo bhadonantatvàdvaktuü na ÷akyate"iti// --------------------------------------------------------------------------- asàdhakateti// idamasàdhakaü evantvàditi// kuta evamityata àha-- anyatheti// vairåpyeti// anyaj¤ànaü pratibandhakamanyadudbhàvyaü tatonyadasàdhakatàsàdhàkaü tadanyasya vibhàga iti vairåpyàpàtàdityarthaþ/ aprayojakatveti// anyathetyatrànuùaïgaþ/ tadråpeõa j¤ànasyànumityapratibandhakatva ityarthaþ/ nanvasàdhakatàyàmanupayoginopi sambhavamàtreõa vibhagasyoktau ko doùa ityata àha -- saübhavatopãti// atiprasaïgitvàccetyuktaü vyanakti -- sambhavanti hãti// tathà ca teùàmapi parigaõanàpàtena pa¤caivetyuktirayukteti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.repi - ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 286. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- asàdhakatàliïgatvaü ca bàdhapratirodhayorubhayànugatena pratij¤àr 1 thapramàõavirodhitvenaiva/ na tu bàdhatvàdinà bàdhitatvàtprati 2 ruddhatvàdityasya hi prabalasamabalapramàõaviruddhatvàdityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- te ca prakàràþ pramàõalakùaõañãkàyàü vyaktàþ/ astvevaü yena råpeõa j¤ànamityàdinoktaü prakçte kiyityataþ virodhopi trividhaiva syàtpratij¤àrthaviruddhatà/ liïgaràhityamavyàptiþ" iti yuktipàdãyànuvyàkhyànavyàkhyàvasare sudhoktarãtimanusçtyà'ha -- asàdhakatàliïgatvaü ceti// kuta ityataþ 3 vahniranuùõaþ padàrthatvàdityàdau vàdinokte prativàdinà padàrthatvàditi hetuþ asàdhakaþ bàdhitatvàtsatpratipakùatvàdityucyate sati vàdinà vyarthavi÷eùaõatvadåùaõaü vaktumàpàdyata ityàha -- bàdhitatvà 4 pratiruddhatvàdityasya hãti// nanu viruddhatvàdij¤ànàdeva svàrthànumiteriva paràrthànumiterapipratibandhakàtkimasàdhakatànumànena yadvàkye prativàdyuktadåùaõàvagatiþ sa nigçhãta iti samayabandhena kathàpravçttau dåùaõamàtramudbhàvyam anyathàrthàntaratvam/ evaü càsàdhakatànumànasyaivànàva÷yakatvàdvyarthavi÷eùaõatvànavakà÷a iti cenna/ dvayaü hyudde÷yam/ tatràdyaü dåùaõamàtraj¤ànàdeva ddvãtãyaü tu -- --------------------------------------------------------------------------- 1.tàrthapra-ña.rà. 2. tipakùatvàdi-ga.rà. 3.ta àha -bàdhitatvàditi - ityadhikam-ña. 4.tvàdityasyahãti ityevàsti - ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- bàprayo-prarthapraõa-vinaikyam) anumàdoùavàdaþ pu - 287. --------------------------------------------------------------------------- tatra cedamasàdhakaü pramàõaviruddhatvàdityevàstu/ anyadvyartham/ durbalasya pramàõapadenaiva vyàvartitatvàt/ pramàõatadàbhàsàviveka eva hi pramàõapadaprayogaþ/ na tvapràmàõyani÷caye/ ahãnabalavatvena và vi 1 ÷iùyatàm/ tadavàntarabhedopàdànaü vyarthameva/ na ca bàdhapratirodhayoranyamasaïkaràrthaü tadupàdànam dåùakatàbãjaikyena saïkarasyaivocitatvàt - --------------------------------------------------------------------------- tasya dåùaõasya liïgatvaj¤ànam pratibandhakatvavadanenàpi tvasambhava ityabhipràyeõa vàsàdhakatàsàdhanamiti maõàvevoktatvàditi bhàvaþ// durbalapramàõavirodhasya aki¤citkaratvenàsàdhakatvàsàdhakatayà tadvyàvçttaye prabaletyàdyarthavadityata àha -- dårbalasyeti// durbalaü hi hãnabalatvàdevàpramàõatvena nirõãtamiti pramàõapadaprayoga eva tatra na yukta iti tena tadvyàvçttirityarthaþ/ nanu kathaü tarhi satpratipakùasthale vastuto hãnabale samabalatayàbhimanyàne pramàõapadaprayoga ityata àha-- pramàõeti// na tviti// hãnabale tu tanni÷caya evàstãti bhàvaþ/ ubhayànugataü hãnabalavyàvartakaü dharmàntaramàha -- ahãneti// tadavàntareti// prabalasamabaletyavàntarabhedetyarthaþ/ tathà caikamevedaü dåùaõaü syàditi pa¤ceti vibhàgabhaïga iti bhàvaþ// taditi// prabalasamabaleti vi÷eùaõopàdànaü bàdhapratirodhayorityarthaþ/ dåùakatàbãjasyeti// pramàõavirodharåpatvasya và ahãnabalapramàõavirodhatvaråpasya và ekatvenetyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.÷eùya - ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 288. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vyàvartyàbhàve 'pi vidyamànatvamàtreõopàdàne prabalacàkùuùapratyakùaviruddhatvàdityàdyàpi prayujyeta/ na ca parasyàtya÷aktij¤àpanàrthatvànna vaiyarthyamiti vàcyam/ a÷aktij¤àpanasyaivodde÷yatvàdbàdhàj¤à 1 na mulà÷aktau pratirodhàj¤ànamålà÷aktito 'ti÷ayàbhàvàcca// ki¤ca bàdhitenàpi tvàmahaü jetuü ÷akta iti --------------------------------------------------------------------------- nanu sambhavamàtreõa tathà prayoge ko doùa ityata àha-- vyàvartyeti// bàdho hi prabalapratyavirodhaprabalànumànavirodhaprabalàgamavirodhàdibhedenànekavidho lakùaõañãkàyàü vyaktaþ/ tathà ca prabalapramàõaviruddhatvàdivatpratyakùavirodhepyavàntarabhedopapàdanena prabalacàkùuùaprabalaspàr÷anavirodhàdibhedenàpyudbhàvyeta/ na caivamaïgãkçtam/ tathàtve pa¤catvavibhàgabhaïgaprasaïgàditi bhàvaþ/ atya÷aktãti// prabalavirodhamapi tvaü na j¤àtavàn kimu pramàõavirodhamàtramitya÷aktij¤àpanàrthatvàdityarthaþ// a÷aktij¤àpakasyaiveti// a÷aktij¤àpanamàtreõa paràpajayasya svajayasya ca saübhavena tanmàtrasyaivodde÷yenàti÷ayi 2 tà÷aktij¤àpanasyànudde÷yatayà tàdarthyena sàrthakyoktirayuktà/ tanmàtraü càvàntarabhedànupàdànenàpyuktadi÷à sidhyatyeveti bhàvaþ/ ati÷ayenà÷aktij¤àpanasya làbhe kutaþ parityàjya ityata àha-- bàdhàj¤àneti// nanu prabalamapi na jànàmi kimu samabalamityastu ka÷citati÷aya iti manvànaü pratyàha -- kiü ceti// suvacatvàdvàdineti yojyam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.dhàj¤à -rà. --------------------------------------------------------------------------- bàpraye-prarthapraõa-vinaikya) anumàdoùavàdaþ pu - 289. --------------------------------------------------------------------------- bhàvenedaü prayuktamityapi suvacatvàtparasya ÷aktyati÷aya eva kiü na sidhyet/ kiü caivamapi pratirodhe samabalapadavaiyarthyaü tadavasthameva// ki¤ca bàdhepi pramàõapadenaiva prabala 1 tvepi labdhe prabalapadaü 2 vyartham/ pratyuta samabalavyàvartakatayàhànikçteveti viparãtaphalam// yadyapi pratirodhasya parapakùapratibandhamàtraü phalam/ bàdhasya tu svapakùasiddhirapi/ tathàpi svapakùasthàpanàyàþ pçthakkartavyatvàt/ bàdhasya parapakùaprati- --------------------------------------------------------------------------- parasyeti// bàdhitànumànaprayoktçrvàdina ityarthaþ/ evamapãti// bedhe prabaleti pramàõaviùeùasyàtya÷aktij¤àpanàrthatayà sàrthakyepãtyartha/ tadavasthameveti// saübhàvitata 3 tkçtyasya sarvasya pràïganiràsàditi bhàvaþ/ prabalapadaü vyarthamityeva na kintu viruddhàrthakatvàcca nopadeyamasàdhakatvànumàna 4 mityàha -- ki¤ca bàdhepãti// idamasàdhakaü pramàõaviruddhatvàdityukte prabalapramàõaviruddhatvasya svàbhimatasya làbhaddoùatvena samabalapramàõavirodhasàdhàraõye saübhavati tavdyàvartakatvàddhanikçdevetyarthaþ// nanu samabalavyàvçtyarthakasya na hànikaratvena viparãtaphalatvaü bàdhasya svapakùasthàpanàparapakùapratikùepalakùaõàdviruddhiråpatvàt samabale ca tadabhàvàdanukålaphalameva prabalapatam/ ata eva nànarthakamapãti codyamanådyàvadyati -- yadyapãtyàdinà// atya÷aktij¤àpanàrthatayà sàrthakye 'tiprasaïgaü càha -- ki¤caiva parasyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.letilabdhaprabala - ga.ña.rà. 2.vyarthapadaü na -ka.ga.rà. 3.tatattatpakùa -ñha. takçtyasya - óa. 4.ne i -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 290. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- bandha evodde÷ya iti yàvatàpratibandhasiddhistàvadeva vaktavyam/ na tvanyat// ki¤caivaü parasyàtitaràma÷aktij¤àpanàya bahutvopajãvyatvaniravakà÷atvaiþ prabalapramàõaviruddhatvàditi bàdhitatve sati savyabhicàritvàdityàdyapi prayujyeta/ evaü svasyàti÷aktij¤àpanàyànekahetåktirapi syàdityadhikanigrahocchedaþ syàt/ vàde vàdaprakriyayà pravçtte ÷àstre càtiheyatvavyutpàdanàya bahudoùoktiryuktà / na tu jalpàdau samayabandhaü vinà// nanu -- pramitasàdhyàbhàvavatpakùakatvaü bàdhaþ/ atra ca na vi÷eùaõavaiyarthyamiti cenna/ --------------------------------------------------------------------------- nanu kathaü tarhi vàdakathàyàü ÷àstre cànekadoùaþ paroktànumàneùu pradar÷yate tatràpyàdhikyanigrahasthànàpattirityata àha -- vàda iti// na tu jalpàdau / jalpavidaõóàkathanornànekoktetyuktam/ yàvatsphurati dvayaü trayaü tato 'dhikaü và tàvatsarvaü vàcyamiti samayabandhe sati tadanuktau doùàbhàvàdityatàha -- samayabandhaü vineti// maõikçnmatamà÷aïkya niràha -- nanviti// avadhçtapràmàõyakani÷cayaviùayasàdhyàbhàvavatpakùakatvamityarthaþ/ sàdhyàbhàvaj¤ànatva pramàtvani÷caye bàdha ityabhyupagamàdvirodhij¤ànadvayetyàdyagretanagranthàcca/ yadvà sàdhyàbhàvapramà bàdha iti matenedam/ sàdhyàbhàvaj¤ànasya pramàtvani÷cayo bàdha iti mate 'vadhçtapràmàõyaka- --------------------------------------------------------------------------- tvayàpi sàdhyàbhàvapramàbàdhaphalamityuktatvena tasyàþ 1 bàdhakatvàyogàt/ bàdhasya j¤ànopàdhikatve sàdhyàbhàvàj¤ànada÷àyàü bàdhàbhàvena tasyànityadoùatvàpàtàcca/ virodhij¤ànadvayasannipàte ekatra pramàtvani÷cayasya karaõapràbalyani÷cayaü vinàpyupapatyà'va÷yakasya prabalapramàõavirodhasyaiva doùatvaucityàcca// ki¤ca pratirodhe këptatvena bàdhopi karaõavirodhasyaiva doùatvaü yuktam/ kiü ca pratirodha iva bàdhe 'pi àva÷yakenàhãnabalatvenaiva pratibandhasaübhave kiü pramàtvavi÷eùaõena/ --------------------------------------------------------------------------- ni÷cayaviùayasàdhyàbhàvavatpakùakatvamarthamupetya doùàntarakathanaü virodhij¤ànadvayetyàdãti dhyeyam/ ityuktatveti// tathà ca prabalapramàõavirodha eva bàdho vàcyaþ/ tadaiva sàdhyàbhàvapramàyàþ phalatvasiddhaghirityastyeva vi÷eùaõavaiyarthyamiti bhàvaþ// virodhij¤ànadvayeti// sàdhyatadabhàvagocaravirodhij¤ànadvayetyarthaþ/ karaõeti// tajj¤ànakaraõetyarthaþ/ pratirodhe satpratipakùe evamapi 2 vaiyarthyamevàsmin pakùe prabhavatyevetyàha -- ki¤ca pratirodha iveti// pratirodhepi samabaletya ya vyarthatvàdinà 3 balatvena vi÷eùaõa vi÷eùaõatya pràgupapàdànàt pratirodha ivetyuktam/ pramàtveti// sàdhyàbhàvaj¤àne pramàtvavi÷eùaõenetyarthaþ/ ahãnabalapramàõavirodhatvena và ahãnabalasàdhakavirodhatvena và ahãnabalàvagatasàdhyàbhàvavatpakùakatvena và pratibandhasaübhava ityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. sya na bàdhakatvayo -ka. 2.pi vyarthame- ña.óa. 3.nàhãna - ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 292. nyàyadãyutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤caivaü vahniþ ÷ãtaþ kçtakatvàdityatra vahniruùõa iti pramàbàdho na syàt/ uùõaspar÷asya ÷ãtaspar÷àbhàvanàtmakatvàt/ abhàvapadena virodhimàtravivakùàyàü siddhaü madabhipretaü satpratipakùasàïkaryam/ dåùakànumànãyahetupramàyàþ dåùyànumànãyasàdhyavirodhiviùayatvàt// ki¤caiva prahatamàrgatyàgena kusçùñyà÷rayaõe pramitasàdhyàbhàvavatpakùakatvaü bàdha itivatpramitasàdhya 1 saübandhàbhàvavatpakùakatvaü và pramitasàdhyavatpratiyogikànyonyàbhàvavatpakùakatvaü và bàdha ityapi nirvaktuü ÷akyatvàdbàdho nànà syàt/ atra caikamevàsàdhakatàliïgaü sarvaü và/ --------------------------------------------------------------------------- pramitasàdhyàbhàvavatpakùakatvaü bàdha iti lakùaõe 'vyàptiü càha-- ki¤caivamati// avyàptyuddhàramà÷aïkayate -- abhàveti// pramitasàdhyavirodhimatpakùakatvamityarthobhimata iti bhàvaþ/ siddhamiti// madabhipretaü satpratipakùasàïkaryaü siddhamityarthaþ/ tatkathamityato vyanakti - dåùaketi// vàdyuktasthàpanànumànapratibhañatayà prativàdyuktetyarthaþ/ tathà ca pratipakùopyevameveti bàdhapratipakùayorekadåùaõatvameva praptamiti pa¤ceti vibhàgabhaïga iti bhàvaþ/ prahateti// sarvàvagatapramàõavalirodharåpamàrgatyàgenetyarthaþ/ astu 2 nàma ko doùa ityata àha-- atra ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhyàbhàvavatva -ña. dhyavatpratiyo - ga.rà. 2.nànà ka -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- bàprayo-prarthapraõa-vinaikyam) anumàdoùavàdaþ pu - 293. --------------------------------------------------------------------------- àdye 'nyaj¤àne nànumitipratibandho na syàt/ anyànumitenaikenaivànumitipratibandha iti tu nànubhavànusàri/ dvitãyaü militaü liïgaü pratyekaü và/ àdye ekenaivapårõatvàcchepavaiyarthyam/ antye hetvàbhàsàdhikyam/ pratij¤àrthapramàõavirodhavyàpyatvenaikãkaraõevàcava÷yakatvàllàghavàcca pramàõavirodha eva doùostu// etena sàdhyavirodhyupasthàpanasamarthayà samànabalopasthityà pratiruddhakàryaliïgatvaü và, samabalasàmagrãpratibandhena nirõayàjanakatvaü và satpratipakùatvamiti nirastam/ samabalapadavaiyarthyàt/ tatyàge ca bàdhasàïkaryàt// etenaiva paràmar÷aviùayãbhåtapratisàdhanatvaü satpratipakùatvamiti ca nirastam/ pratyakùasya samabalàbhyàü - --------------------------------------------------------------------------- nanåktaråpàõàü trayàõàü madhye dvayaü liïgaråpam ekaü tu liïgibhåtam/ tatra tàbhyàü liïgàbhyàmanumitimekaü bàdhatvena dåùaõamastviti cet kiü liïgaü kiü liïgãti nirdhàrakapramàõàbhàvàt/ anubhavaviruddhaü caitadiyatyàha - anyeti// dvitãya iti // sarvaü veti pakùe hetvabhàsàdhikyamiti pa¤camyodhikahetvàbhàsagaõanàpàta ityarthaþ/ maõyàdyuktalakùaõàni niràha-- eteneti// vaiyarthyàditi// tathopapàditatvàditi bhàvaþ/ kenaciduktaü lakùaõàntaraü càvyàptyà niràha -- etenaiveti// anuvyàkhyàne ceti// yuktipàde na vilakùaõatvàdhikaraõànuvyakhyàna ityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- pu - 294. nyàyadãpuyatatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- pratyakùa÷abdàbhyàü ÷abdasya ca samabalàbhyàü ÷abdapratyakùàbhyàü pratirodhe 'vyàpteþ/ paràmar÷aviùayãbhåtaprabalànumànaråpratisàdhanàtmakabàdhasàïkaryàcca/ tasmàdbàdhapratirodhayoþ pratij¤àrthapramàõavirodhatvenaiva doùatvaü na tu prabalapramàõavirodhatvàdinà// ata eva bhagavatpàdaiþ pramàõalakùaõe pramàõaviruddhàrthapratij¤à pratij¤àvirodha iti anuvyàkhyàne ca"pratij¤àrthaviruddhate"ti tayorubhayànugatena pramàõavirodhatvaråpeõaiva doùatvamuktvà asiddhiravyàptiriti hetuvirodhaþ sàdhyasya sàdhanasya vànanugamo dçùñàntavirodha ityasiddhyàdãnàü caturõàmasiddhitvàdiråpeõaiva doùatvamuktam// yà tu paddhatau pramàõaviradhopi dvedhà prabalapramàõavirodhaþ, samabalapramàõavirodha÷ceti ñãkàkàrãyà -- --------------------------------------------------------------------------- tayoriti// bàdhapratipakùayorityarthaþ/ pramàõalakùaõavàkye àha -- asiddhirityàdi// asiddhatvàdiråpeõeti// asiddhitvàvyàptitvasàdhyavikalpatvasàdhanavikalatvaråpeõetyarthaþ/ uktamiti// pramàõalakùaõa ityanukarùaþ/ pramàõavi 1 ruddhtavenaikãkaraõe 3 pramàõapaddhativirodhamà÷aïkya tadabhipràyoktyà niràha-- yà tviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.rodhatve - óa.ña. 3. pramàõapadaü na -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- bàprayo-prarthapraõa-vinaikyam) anumàdoùavàdaþ pu - 295. --------------------------------------------------------------------------- dvaividhyoktiþ sà pratyakùàdivirodhabhedena dvàvapi pratyekaü trividhàviti traividhyoktiþ ÷ichaùyamativai÷adyàya vastusthitipradar÷anàrthaü và, prativàdino vi÷eùajij¤àsàyàü sopi vaktavya iti ÷ikùàrthaü paroktayoþ kàlàtyayàpadiùñasatpratipakùayorvibhajyàntarbhàvoktyarthaü và// ata eva pramàõalakùaõe"pratij¤àyàþ samabalavirodha eva sapratisàdhana"ityuktam/ na tu bàdhatvàdinàsàdhakatà sàdhyetyetadarthamiti j¤eyam/ anyathà ÷iùyamativai÷adyàr 1 thaü vyutpàdana 2 manumatameveti na svãyavyavahàravirodha iti sudhayà, na càtra prabalatvàdivi÷eùaõasya prayojanamastãtyàdisudhayà ca virodhàt// kecittu pramàõalakùaõàdikamasàdhakatàmàtrasàdhane pràbalyamanupayuktamityabhipretya pravçttam/ paddhatistu atyantàsàdhakatvasàdhane pràbalyamupayuktamityabhipretya/ ata eva mithyàtvànumànakhaõóane bàdhapratirodhau pçthaguktàvityàhuþ// --------------------------------------------------------------------------- vibhajyeti// samabalapramàõavirodhe satpratipakùasyàntarbhàvaþ bàdhasya prabalapramàõavirodha iti vibhajyàntarbhàvoktyarthaü cetyarthaþ/ sudhayeti// pràguktànuvyàkhyànavyàkhyànaråpayà yuktipàdãyasudhayetyarthaþ/ samàdhyantaramapyanyàpade÷enàha -- kecitviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dyàya vyu-ga.rà. 2.nantvanu- ka.ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 296. nyàyadãyutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tasmàdbàdhapratirodhau pramàõavirodhatvenaiva doùau/ na tu prabalapramàõavirodhatvàdineti// bàdhapratirodhayoþ pratij¤àrthapramàõavirodhatvenaikyam// 28 // --------------------------------------------------------------------------- atràrucibãjaü ta asàdhakatvaj¤àpanamàtreõa parasya paràjaye kimatyantàbhàvasàdhakatvaj¤àpanena/ granthàntare pçthaguktistu pararãtyàpi saübhavati/ ata eva sàdhyàprasiddheradoùatve 'pi"anarvacanãyàsiddheraprasiddhavi÷eùaõaþ pakùa"iti pararãtyà tatra tatravyavahàra iti// bàdhapratirodhayoþ pratij¤àrthapramàõavirodhatvenaikyam // 29 // --------------------------------------------------------------------------- gautamoktahetvàbhàsapa¤catvabhaïgaþ // 29 // evaü hetådoùepyasàdhakatàliïgatvaü 1 vyabhicàraviruddhavyàpatyatvàsiddhànugatenàvyàptitvenaiva/ na tu gautamoktena savyabhicàratvàdinà// maõàveva koñidvayopasthàpakaråpa 2 vatvaü nànumiti- --------------------------------------------------------------------------- gotamoktahetvàbhàsapa¤catvabhaïgaþ // evaü parigaõitahetvàbhàsapa¤cake bàdhapratirodhayoþ pratij¤àvirodhe 'ntarbhàvamuktvànyeùàü trayàõàü pràguktahetudoùayorantarbhàvaü"liïgaràhityamavyàpti 3 riti pràguktànuvyàkhyànavyàkhyànasudhoktarãtyà vyanakti -- evamityàdinà// maõàveveti// ubhayakoñyupasthàpakatàvacchedakaråpavatvaü savyabhicàratvamityuktvà tacca sàdhàraõatvàdi, --------------------------------------------------------------------------- 1.savyabhi -ña.rà. 2.patvena nà -ga.ña.pa. vatvena nà -rà. 3.ptamiti -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- gaukta-hepatva-bhaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 297. --------------------------------------------------------------------------- pratibandhaka 1 m/ sàdhàraõatvàdiråpeõaiva 2 j¤àtasya pratibandhakatvàt lakùaõànurodhena pratyekameva hetvàbhàsatvamityuktatvena, evamà÷rayàsiddhirvyàpyatvàsiddhiþ pakùadharmatàsiddhi÷ca pratyekameva doùaþ pratyekasya j¤ànàdudbhàvà 3 ccànumitipratibandhàditi coktatvena prathamavibhàga eva sàdhàraõàsàdhàraõànupasaühàriviruddhasatpratipakùà÷rayàsiddhavyàpyatvàsiddhapakùadharmatvàsiddhabàdhità ityàdervaktavyatvena 4 gautamoktapa¤catvàyogàt// nanu maharùiõà svaråpasatà koñidvayopasthàpakatvenànaikàntikatrayaü paràmar÷aviùayàbhàvatvena càsiddhatrayamekãkçtya vibhàgaþ kçta iti na pa¤catva- --------------------------------------------------------------------------- tenaiva råpeõa j¤àtasya pratibandhakatvàdityuktatvena lakùaõànurodhena pratyekameva hetvàbhàsatvamiti coktatvena sàdhàraõatvàsàdhàraõatvànupasaühàritvànàü pçthagdoùatvokteþ/ tathàsiddhyuktiprastàve 5 à÷rayàsiddhiþ svaråpaõàsiddhiþ vyàpyatvàsiddhiþ pratyekameva doùaþ/ pratyekaj¤ànàdudbhàvanàccànumitipratanabandhàditi coktatvenà÷rayàsiddhyàdeþ pçthagdoùatvena cetyarthaþ/ prathameti// hetvàbhàsasàmànyalakùaõànantarapràptavibhàga evetyarthaþ// nanvetadevà÷aïkya maõau svaråpasatànugataråpeõa trayamekãkçtya maharùiõà vibhagakaraõàdityuktamityatastatadà÷aïkyàha -- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.katvam -ña. dhanaü-ña.rà. 2. j¤ànasya -ña.rà. 3.vanàcca -ka. vyatvàcca -ga.rà. vyàcca -ña. 4.prathamavibhàga evetyàrabhya etàvàn granthaþ nàsti -ga.rà. 5.ke cà-ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 298. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- hàniriti cenna/ tathàtve sàkùàtpratibandhakatvena bàdhapratirodhayorvyàptirahitaliïgatvena savyabhicàra 1 viruddhayorapyekãkaraõaü syàdityàdyatiprasaïgaþ syàt// svatantrapuruùecchà niyantuma÷akyeti cenna/ asàdhakatàsàdhakanàdivyavahàrànupayogitvena niùphale vibhàge nirmaryàdaü pravçttasya pramàõaparatantratvena niyantuü ÷akyatvàditi// gautamoktahetvàbhàsapa¤catvabhaïgaþ // 29 // --------------------------------------------------------------------------- ityàdyatiprasaïgàditi// àdipadenàsiddhenàvyàptitvetyàdigrahaþ/ nanu maõàvevamevà÷aïkya svatantrecchàyà niyogaparyanuyogàviùayatvàditi samàhitamiti bhàvena tadà÷aïkya niràha -- svantreti// gautamoktahetvàbhàsapa¤catvabhaïgaþ // 3.0 // --------------------------------------------------------------------------- sàdhàraõasyàvyàptàvantarbhàvaþ // 3.0 // nàpi maõyuktaprakàreõa 2 sàdhàraõatvàdinàsàdhakatàliïgatvam/ --------------------------------------------------------------------------- sàdhàraõasyàvyàptàvantarbhàvaþ // 3.1 // ubhayakoñyupasthàpakatàvacchedakaråpavatvaü ca sàdhàraõatvàdi tena råpeõa j¤àtasya pratibandhakatvàdi 3 tyàdimaõyàdyukteràha -- sàdhàraõetyàdineti// asàdhàraõatvànupasaühàritvayoràdipadena grahaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.repyakãkàra -ga.rà. 2.õa asà -ga.ña. 3.ti samàhitamiti bhàvena tadityà-ña. --------------------------------------------------------------------------- sàdhàsyà-vyàvantavaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 299. --------------------------------------------------------------------------- tathàhi -- sàdhàraõatvaü pakùatrayavçttitvaü cedvipakùavçttitvena 1 ÷epavaiyarthyam syàt 2/ pratyuta pakùasapakùavçttitvaü guõaþ/ na tu doùaþ/ viruddhavyàvçttyarthatvànna vaiyarthyamiti cenna/ dåùakatàbãjaikye saügràhyatvenàvyàvartanãyatvàt/ vipakùavçttitvaü sàdhyàbhàvasambandharåpatvàt/ tasyaiva càvyàptitvàt// etenàvyàptiü pratyupajãvyatvàvdyabhicàra eva doùa iti avyàptyaj¤ànada÷àyàü vyabhicàraj¤ànenàpyanumitipratibandhadar÷anàvdyabhicàropi doùa iti 3 ca nirastam/ tayorabhedàt// etenaiva viruddhasyàpi tatvà 1 j¤àne vipakùavçttitvaj¤ànada÷àyàü sàdhàraõatvaü upadheyasaïkare 'pyupàdherasaïkara iti ca nirastam/ viruddhàpi vipakùa- --------------------------------------------------------------------------- sudhoktaü hçdi kçtvà'ha -- sàdhàraõatvamityàdinà / dåùatàbãjeti// vipakùavçttitvaråpadåùakatàbãjasya sàdhàraõaviruddhayorekatva ityarthaþ// nanu maõau vipakùavçttitvenaiva dåùakatàbãjamuktamityastadanådya niràha -- vipakùavçttitvaü cediti// vyabhicàropi doùa iti// pçthagdoùa ityarthaþ/ tayorabhedàditi// vipakùavçttitvamàtrasyaiva sàdhàraõatve tasyaivà 5 vyàptitvàditi bhàvaþ/ upadheyeti// paraspara- --------------------------------------------------------------------------- 1.naiva ÷e -ga.rà. 2.syàditi na -ga.ña.rà. 3.ca iti nàsti -ka.ña. 4.tatra -rà. 5.vavyà -ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 300. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vçttitvamevopàdhiritati vakùyamàõatvenopàdhyasaïkarasyàpyabhàvàt// ki¤càvyàptàvàntarbhàvàcchàdanàya vipakùavçttitvaü sàdhàraõatvamityuktau vipakùatvaü sàdhyàtyantàbhàvavatvaü sàdhyasaübandhàtyantàbhàvavatvaü sàdhyavadbhinnatvamityàdiråpeõa nàneti taddçttitvamapi nànàsyàt/ tathà ca bàdhaprastàvoktanyàyena sarveùàü pratyekaü hetvàbhàsatvasya vaktavyatayà hetvàbhàsàdhikyaü syàt// yà tu vyàptij¤ànahetubhåtasahacàraj¤ànasya sahakàri yo 'bhàvaþ tatpratiyogibhåtaü yajj¤ànaü tadviùayatvenaikãkaraõànnàdhikyamiti ka÷cidàha tanna/ tvaduktàtivaktraviùatvasyàj¤ànepi vyàptyabhàvaj¤ànenaivànumitipratibandhàt/ --------------------------------------------------------------------------- vyàvartakatattkroóãkàrakopàdhimato vi÷eùyasya sàïkaryepi vipakùavçttitvaü sàdhàraõatvaü vipakùamàtravçttitvaü viruddhatvamityupàdhyorasaïkara iti ca nirastamityarthaþ/ vakùyamàõatveti// viruddhatvasyàvyàptnatarbhàvoktiprastàva ityarthaþ/ ityàdiråpoõeti// àdipadena sàdhyatatpratiyogikànyonyàbhà 1 vavatvasàdhyàdhikaraõaniùñhànyonyàbhàvapratiyogitvàdigrahaþ/ sahakàrã yo 'bhàva iti// pràguktatrividhavipakùavçttitvànàü j¤ànasyàbhàvaþ tatpratiyogibhåtaü j¤ànaü pràguktànàmeva j¤ànaü tadviùayatvenetyarthaþ/ uktaråpavipakùavçttitvaj¤ànànàü vyabhicàraj¤ànatvena tadabhàvasahakçtasahacàraj¤ànasyaiva vyàptigrahahetutvàditi bhàvaþ/ etatsaïgrahakamàtramuktam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.vavatva sà -ña. --------------------------------------------------------------------------- sàdhàsyà-vyàvantavaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 301. --------------------------------------------------------------------------- svaråpasataivoktaviùayatvenaikãkaraõe tu na taddhetvàbhàsavibhàge tantramityuktatvena hetvàbhàvasàdhikyatàdavasthyam// ki¤ca vyàptij¤ànahetubhåtasahacàraj¤ànasya 1 vyabhicàraj¤ànàbhàva iva sahacàràbhàvaj¤ànàbhàvo vyàptyabhàvaj¤ànàbhàva÷ca sahakàrãti tatpratiyogibhåtaj¤ànaviùayatvaü viruddhopàdherasahacàrasya vyàpyatvàsiddhyupàdheravyàpte÷càstãti tayorapi sàdhàraõopàdhitvaü syàt// na ca sahakàryabhàva÷abdena vyabhicàraj¤ànàbhàvaråpa eva sahacàribhåtàbhàvo vivakùita iti nopà- --------------------------------------------------------------------------- na tu pratibandhakaj¤ànaviùayatvenetyetadanådyaniràha -- svaråpasateti// uktatveneti//"yadråpeõa hi j¤ànamanumitipratibandhakami"tyàdinà granthena vyavahitabhaïge uktatvenetyarthaþ/ àdhikyeti 2 // vipakùavçttitvànàü pràguktadi÷à nànàtvena pa¤càpekùayàdhikyamityaparihàryamityarthaþ// yadapi nànàbhåtavipakùavçttitvànàü vyàptij¤ànahetusahacàraj¤ànasahakàrãbhåtàbhàvapratayogij¤ànaviùayatvenaikãkaraõaü tadativyàptaü cetyàha -- ki¤ca vyàptij¤àneti// sahacàraj¤ànasahakàrãbhåtà 3 bhàve saïkocavivakùayàtivyàptyabhàva÷aïkàü niràha -- na ca sahakàrãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.syavya- ka.ga. 2. kyamiti -ña. 3.te a- ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 302. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- dhisàïkaryamiti vàcyam/ àtmà÷rayàdananugamàcca// ki¤ca samavàyavçtyà yatra vahnyabhàvaþ taddçttitvaü dhåmepyastãti vyàptigrahànupraviùñasaübandhena yatra sàdhyaü nàsti sa vipakùa iti vaktavyatayàva÷yakatvenàvyàptireva doùaþ// sàdhàraõasyàvyàptàvantarbhàvaþ // 3.0 // --------------------------------------------------------------------------- àtmà÷rayàditi// sàdhàraõavyabhicàra 1 tvaü nànetyukte sàdhàraõavyabhicàra 2 tvaü nàma vyàptigrahahetusahacàraj¤ànasahakàrãbhåto yo vyabhicàraj¤ànàbhàvaþ tatpratiyogij¤ànaviùayatvaü vyabhicàratvaü sarveùvanugakamekamityukte vyabhicàraniruktervyabhicàraghañitatvàdàtmà÷raya ityarthaþ/ ananugamàcceti// vyabhicàranirukti÷arãrapraviùñavyabhicaràõà vipakùatvaü sàdhyàtyanbhàvavatvamityàdinà pràguktadi÷à nànàtvàditi bhàvaþ/ upajãvyatvàdavyàptitvenaiva doùostvityàha -- ki¤citi // àva÷yakatvàditi// vyàpti÷arãrapraviùñasambandhàbhàvasyàj¤àne vipakùatvàderaj¤ànena tajj¤àne 'va÷yaübhàvini tadabhàvaråpàvyàptireva doùostu kiü tàdç÷asambandhena sàdhyàbhàvavadvçttinetyarthaþ// sàdhàraõasyàvyàptàvantarbhàvaþ // 3.1 // --------------------------------------------------------------------------- 1.ritvaü -ñha. 2.ritvaü -ñha. ritvamiti sthitaü ratvamiti ÷odhitam -óa. --------------------------------------------------------------------------- asàsyà-vyàvantavaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 303. --------------------------------------------------------------------------- athàsàdharaõasyàvyàptàvantarbhàvaþ // 3.1 // asàdhàraõatvamapi sarvasapakùavipakùavyàvçttatvaü cet vi÷eùyavaiyarthyam/ pratyuta sarvavipakùavyàvçttatvaü guõa eva/ na tu doùaþ/ na ca viruddhavyàvçttyarthaü tat/ dåùakatàbãjaikyena tasyàpi saïgràhyatvàt// yaccoktamasàdhàraõe -- ubhayavyàvçttatvameva dåùakatàbãjaü tacca viruddhe 1 nàstãti na dåùakatàbãjaikyam/ asàdhàraõasya lakùaõaü tu sarvasapakùavyàvçttatvaü tadevodbhàvyamasàdhakatàsàdhakaü ca/ dåùyànumànasàdhyàbhàvopapàdakatvàt/ na tu vipakùavyàvçttatvamapãti/ tanna/ adåùakatàbãjenàsàdhaka- --------------------------------------------------------------------------- athàsàdhàraõasyàvyàptàvàntarbhàvaþ // 3.2 // sàdhyavatastadabhàvavata÷cetyàdimaõyuktaü niùkçùyànuvadati -- yacceti// 2 sapakùavipakùvayàvçttatvamityarthaþ/ 3 sapakùavyàvçttatvasya dåùakatve nityaþ ÷abdaþ kçtakatvàt ityàdiviruddhasyàpi tathàtvàdvipakùavyàvçttatvamuktam/ viruddhasya vipakùavçttitvàt/ viruddha ityupalakùam/ saddhetau ca nàstãtyapi dhyeyam/ adåùakatàbãjeneti// dåùakatàbãjanàdanyatvenetyarthaþ/ sarvasapakùa 4 vyàvçttatvamastu màstvasàdhakatvamityukte bàdhakàbhàvàditi -- --------------------------------------------------------------------------- 1.ddhatvanà -ka.rà. 2. ubhayavya vçttatvamiti / sapakùavipakùavyàvçttatvasya dåùakatva ityàdirãtyàsti- ñha. 3.sapakùetyàdi nàsti -ña. 4.kùàdvayà - ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 304. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tàsàdhane aprayojakatvàpàtàt/ na hyanyas bhuktyànyasya tçtpiþ// tarhi sarvasapakùavyàvçttatvameva dåùakatàbãjam/ lakùaõaü udbhàvyamasàdhakatàsàdhakaü ca/ viruddhopi viruddhatvàj¤àne sarvasapakùavyàvçttatvaj¤ànada÷àyàmasàdhàraõa eva / na càsyàvyàptàvàntarbhàvaþ/ pakùàdanyatrasàdhyàbhàvasya satvepi tatra hetorabhàvàt/ pakùe hetusatve 'pi sàdhyàbhàvàni÷cayàditi cenna/ tathàpyasàdhàraõyànukålatarkànavataràrada÷àyàü tarkàbhàvàdeva sandigdhavyàptikatvenàvyàptàvantarbhàvàt/ tarkàvatàrada÷àyàü tu asàdhàraõyàduttãrõatvena hetvàbhàsatvyaivàbhàvàt/ asàdhàraõo hyanityadoùaþ idamevahyabhipretya sudhàyàmasàdhàraõasya dåùaõatvàsammaterityuktam// --------------------------------------------------------------------------- anyasya dåùakatàbãjatve tadanyasya nàsàdhakatàsàdhakatvamityetadarthàntaranyàsena vyanakti -- na hãti// sarvasapakùavyàvçttatvamàtramudbhàvyamityàdimaõyuktànurodhenàha-- tarhãtyàdi// idameveti// tarkàvatàrakàlãnàdoùatvamevetyarthaþ/"sàdhyavyàpakavaikomyamyàpti"rityetavdyàkhyànàvasare uktamityarthaþ// "satyapi sapakùe tatràvartamànasya kiü vyàptireva nastyuta kevalavyatirekivadastãti sandehàvaskandanà"diti paddhatyuktaü 1 hçdi kçtvà'ha -- yadvàsàdhàraõa iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ktiü -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- asàsyà-vyàvantavyaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 305. --------------------------------------------------------------------------- yadvàsàdhàraõaþ sarvasàdhyavadvyàvçtyà sàdhyàbhàvavyàpto và sarvasàdhyàbhàvavadvyàvçtyà sàdhyavyàptoveti sandehenàvyàptàvantar 1 bhàvaþ// atha vàsàdhàraõasya pakùamàtravçttitvena nànvayavyàptidhãþ/ nàpi vyatirekavyàptidhãþ/ yatra 2 nityatvàbhàvaþ tatra ÷abdatvàbhàva iti vyatirekavyàpteryatrànityatvàbhàvaþ tatra ÷abdatvàbhàva iti pratikålayà vyatirekavyàptyà pratiruddhatvàt/ tasyàt vyàptipramityasiddhà 3 vavyàptàvantarbhàvaþ/ ata eva pramàõalakùaõañãkàyàü pakùa eva vartamànatvena vyàpteragrahaõàdityuktam// yadvàsàdhàraõaþ pakùe sàdhyasandehàtsandigdhà- --------------------------------------------------------------------------- vyatirekavyàptisaübhavo 'yaü na hetvàbhàsa iti paddhatyuktaü kasya cinmatamapàkurvàõaþ lakùaõañãkàrãtyàntarbhàvamàha -- athaveti// nanu na vyatirekavyàptidhãrityayuktam/ vyàptisambhavena taddhãsaübhavàdityato vyàpteþ sambhave 'pi pratirodhànna taddhãrityàha -- yatreti// vyàpteragrahaõàdityasya pakùa eva vyàpterani÷cayàt kiü tu sandehàdityapyarthamupetyàha -- yadveti// ni÷citasàdhyàbhàvavati hetusandeha iva - --------------------------------------------------------------------------- 1.bhåtaþ -ka.ga.rà. 2.tràni -ga.ña.rà. 3.avyàptipadaü na-ga.ña.rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 306. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vyàptaþ/ dçùñaü ca pakùa eva vyabhicàrasandehasya doùatvam sa ÷yàmo mitràtanayatvàdityàdau/ tanayàntare ÷yamatvàni÷cayàt// nanu tatra saü÷ayaþ upàdhyàhitaþ/ sa eva ca saü÷ayonumitipratibandhakaþ/ phalabalenaiva tathà kalpanàt/ na tvanyaþ/ tasyànumànàïgatvàt/ sadanumàne tu saü÷ayo nopàdhyàhita iti 1 / anyathànumànamàtrocchedà 2 diti cet/ ihàpi saü÷ayaþ sarvasapakùavipakùavyàvçttyàhitaþ/ sa eva ca saü÷ayaþ pratibandhakaþ/ phalabalàt/ sadanumàne tu saü÷ayo na tadàhita iti nàtiprasaïgaþ// --------------------------------------------------------------------------- sandihyasàdhyà 3 bhàvavati hetuni÷caye 'pi vyabhicàrasandehena sandigdhavyàptyabhàvaråpatvàtsandigdhàvyàpta ityarthaþ/"sandigdhe nyàyaþ pravartate"ityanumànamàtre sàdhyasandehasyàvarjanãyata 4 yà pakùãyavyabhicarasandehasya 5 doùatve 6 numànamàtrocchedàtkathaü sandigdhàvyàptatvamityataþ svànasikasyàdoùatvopyàhitasya doùatvameva prakçte càhita 7 sandeha iti bhàvenàha -- dçùñaü hãti// upàdhãti// ÷àkapàkajatvopàdhãtyarthaþ/ pakùãyasandigdhavyabhicàrasya 8 sàdhàraõe doùatve 'pi na saddhetumàtrocchedaþ vaiùamyàditi bhàvenàha -- ki¤citi// --------------------------------------------------------------------------- 1.ti nànumàna - ka.ga.rà. 2.ccheda iti ce- ña.rà. 3.dhyavati-ñha. 4.yatvàt -ñha. 5.hasyà -ñha. 6.tvenànu -ñha.óa. 7.evetyadhikam -ña.ñha.óa. 8.syàsàdhàraõado -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- asàsyà-vyàvantavaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 307. --------------------------------------------------------------------------- ki¤ceha sàdhyàbhàvasaü÷ayo hetvadhikaraõatvena j¤àyamàne sarvasminnapyasti/ atra hetoþ sarvasapakùavyàvçttatayà sandigdhasàdhyavanmàtravçttitvàt/ sa eva saü÷ayaþ pratibandhakaþ/ phalabalàt/ sadanumàne tu hetuþ sandigdhasàdhyavatpakùavçttirapi sandigdhasàdhyavanmàtravçttirna / ni÷citasàdhye sapakùepi vçtteþ// nanu sandigdhasàdhyavanmàtravçttitvaü sadanumàne kevalavyatirekiõyapyastãti tasyàpyavyàptyantarbhàvaþ syàditi cenna/ anukålatarkànavatàrada÷àyàmiùñatvàt/ madabhipretasyànvayavyàptyabhàvàntarbhàvasyàhàne÷ca/ asàdhàraõe vyatirekavyàptistu pratikålavyatirekavyàptyà pratiruddhetyuktam// etena sarvasapakùvayàvçttatvaråpamasàdhàraõatvaü vipakùavçttitvaråpàvyàpterupajãvyamityasàdhàraõatva- --------------------------------------------------------------------------- iha asàdhàraõe/ asmin pakùe bàdhakamà÷aïkya niràha -- nanu sandigdheti// nanvevaü vyatirekivadevànvayavyàptyabhàve 'pyasàdhàraõo hetuþ 1 saddhetuþ syàt/ vyatirekyanumàna iva vyatirekavyàptisaübhavàdityatastadvaiùamyamàha -- asàdhàraõa iti// prakàradvayena pçthagdoùatvamanådya niràha -- eteneti// sarvasapakùavyàvçttatvamavyàpterupajãvyamityapyayukta- --------------------------------------------------------------------------- 1.saddhetupadaü na - ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 308. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- meva doùa ityavyàptyaj¤ànada÷àyàmasàdhàraõatvamapi doùa iti ca nirastam/ upajãvyatve 'pi vyàptyàdyabhàvaråpatvàbhàvena svato dåùakatàbhàvàt/ vyàptyabhàvavyàpyatayà dåùakatve càvyàptyunnàyakatve nopàdhivatsvato hetvàbhàsatvàyogàt/ anukålatarke 'vatãrõe uttãrõàsàdhàraõatve hetàvavyàptyaj¤ànada÷àyàü sarvasapakùavyàvçttatvaj¤àne 'pyanumityapratibandhàcca/ tasmàdasàdhàraõo 'vyàptàvantarbhåta eva/ etadevàbhipretya paddhatau asàdhàraõaprastàve"sarvathàvyàptàvantarbhåta"ityuktam// kecittu asàdhàraõaþ sarvasapakùavyàvçttatvàtsàdhyàbhàvasya, sarvavipakùavyàvçttatvàtsàdhyasya ca sàdhaka iti satpratipakùàntarbhåtaþ/ na hi virodhe svabhinnatvaü tantram/ gauravàdityàhuþ// asàdhàraõasyàvyàptàntarbhàvaþ // 3.1 // --------------------------------------------------------------------------- mityàha --anukålatarka iti// avyàptyaj¤ànada÷àyàmiti// tathà cànvayavyatirekàbhyàmavyàptireva doùa iti bhàvaþ/ keciditi// tàrkikaikade÷ina ityarthaþ/ tadà tu pratij¤àvirodhentarbhàva spaùña iti bhàvaþ// asàdhàraõasyàptàvantarbhàvaþ // 3.2 // --------------------------------------------------------------------------- apasaüõo-avyàntarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 309. --------------------------------------------------------------------------- anupasaühàriõo 'vyàptàvantarbhàvaþ // 3.2 // anupasaühàritvamapi na tàvavdyàptigrahànukålaikadharmyupasaühàràbhàvaþ/ vyàptyabhàva 1 vatvàdityetàvatai 2 va pårõatvena ÷eùavaiyarthyàt/ sàdhàraõàdivyàvçttyarthamiti tu nirastam// --------------------------------------------------------------------------- anupasaühàriõo 'vyàptàvantarbhàvaþ // 3.3 // maõau hi vyàptigrahànukålaikadharmyupasaühàràbhàvaþ yatra sa hetvabhimato 3 'nupasaühàrã, kevalànvayidharmàvacchinnapakùako veti lakùaõadvayamuktam/ tatràdyaü tàvadapàkaroti -- na tàvaditi// vyàptigrahasyànukålo ya ekasmin dharmiõyupasaühàraþ sahacàragrahaþ tadabhàva ityarthaþ/ pakùe sandeharåpasahacàragrahasatvena tadabhàvosaübhavatãtyato vyàptigrahànukåletyuktam/ tàdç÷astu sahacàrani÷caya iti bhàvaþ/ 4 vyàptyabhàvàditi// vyàptyabhàvo yatra sonupasaühàrãtyetàvatà pårõatve vyàptigrahànukålaikadharmisahacàragrahàbhàva ityetàvanna vàcyamityarthaþ/ sàdhàraõàsàdhàraõaviruddhabàdhàdàvapi vyàptyabhàvostãtyativyàptiniràsàyaivaü vinyàsa ityata àha -- sàdhàraõeti// dåùakatàbãjaikye 5 tavdyàvçtterevàyogàdityuktatvànnirastamityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.bhàvàdityetà - ka. bhàva itye -ga.ña,rà. 2. tà pårõatve ÷eùa - ga.ña. rà. 3.tànupa-ñha. 4.idaü pratãkagrahaõaü nàsti -ñha. 5.kyeti vyàvç -ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 301. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ki¤copasaühàra÷abdena sahacàraj¤ànavivakùàyàü sahacàraj¤ànasya svaråpasata evanumitipratibandhakatayà tvanmate hetvàbhàvasatvameva na / manmate tu vyàptipramityasiddhàvantarbhàvaþ// uktaü hi sudhàyàm/ asiddhi÷ca dvividhà/ svaråpasato 'j¤ànata÷ceti/ sahacàravivakùàyàü tu viruddhopàdhisàïkaryam/ tvanmate viruddhe 'pyasahacàrasyaivopàdhitvàt// --------------------------------------------------------------------------- nanu vyàptyabhàvasya dåùakatàbãjatve syàdevaü na caivaü kintåktaråpopàdhirevetyataþ evamapi viruddhasàïkaryameveti vaktumàha -- ki¤ceti// upasaühàra÷abdena sahacàraj¤ànagrahe tadabhàvasya sahacàraj¤ànàbhàvaråpatvàt sahàcàraj¤ànasyetyuktam/ pakùadharàdyuktamevàha-- hetvàbhàsatvameva neti// anumitikàraõãbhåtàbhàvapratiyogiyathàrthaj¤ànaviùayatvaü và j¤àyamànaü sat yadanumitipratibandhakaü tatvaü và hetvàbhàsatvamityukteriti bhàvaþ/ viruddheti// yatvaj¤àyamànada÷àyàü saddhetàvativyàptiniràsàya sàdhyasahacàrani÷cayavirodhihetvàbhàsatopàdhitvaü vivakùitaü cedapi viruddhetivyàptamityataþ svasàdhyasiddhyanukålavyàptigrahànukålasahacàratvàvacchannini÷cayavirodhihetvàbhàsatopàdhitvasya vivakùitatvàt/ viruddhasya vyatirekasahacàrani÷cayàvirodhitvànna tatràtivyàptiriti tanna/ etadaj¤àne 'pi vyàptyabhàvaj¤ànamàtreõànumitipratibandhàt/ dåùakatàbãjaikye viruddhavyàvçtterevàyogàditi// --------------------------------------------------------------------------- apasaüõo-avyàntarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 311. --------------------------------------------------------------------------- kiü ca yo ni÷citaþ yatra sàdhyaü tatra heturiti sahàcàrasyàbhàvaþ sa tu na sàkùàddoùaþ/ yatra hetustatra sàdhyamiti vyàptyabhàvaråpatvàbhàvàt/ vyàptyabhàvavyàpyatayà doùatve copàdhivadavyàptyunnàyaka eva syàdityuktam/ ya÷ca doùaþ yatra hetustatra sàdhyamiti sahacàrasyàbhàvaþ sa tu hetumati sàdhyàbhàvàtmakatvàdavyàptireva/ nahi sàdhyà- --------------------------------------------------------------------------- yadvà astvevaü kle÷ena tathàpi na pçthagdoùatvamityàha -- ki¤citi/ vyàptigrahànukålasahacàràbhàvo 'nupasaühàritvamityatra yatra sàdhyaü tatra heturityevaüråpasahacàrasyàbhàvo abhimataþ uta yatra hetustatra sàdhyamityevaüråpasahacàrasyàbhàvaþ/ àdya àha -- ya iti// yo ni÷citobhàva ityanvayaþ/ kasyetyato yatretyàdi/ yadyapi vyàptigrahànukåletyuktatvàdasya càtàdç÷atvànnàsya kalpasyàvatàraþ/ tathàpi saübhavamàtreõa và kçtakatvànityatvayorevamapi sahacàro vyàptigrahànukåla eveti vadantaü prati vàsyàvatàra ityadoùaþ/ iti 1 vyàptyabhàvaråpatvàbhàvàditi// tathà ca paràmar÷aviùayàbhàvatvàbhàvàddoùatvameva na syàditi bhàvaþ/ uktamiti// pårvabhaïgànta ityarthaþ/ ya÷ca doùa iti abhàva ityasya vi÷eùaõam/ avyàptireveti// avinàbhàvo hi vyàptiþ/ sàdhyena vinaiva satve kathaü nàvyàptiþ/ bhavatyevàvyàptirityarthaþ/ nanu sàdhyàbhàvasàmànàdhikaraõyasya vyabhicàratayà saivàvyàptiþ sàdhyàbhàvasya hetusàmànàdhikaraõyasya kathaü vyabhicàratà/ yenàvyàptiþ syàdityata àha -- na hãti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ityavyàptirå - ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 312. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- bhàvavati hetusatvameva vyabhicàraþ/ na tu hetumati sàdhyàbhàva iti yuktam/ dvayorapi hetusàdhyàbhàvasàmànàdhikaraõyaråpavyabhicàràtmakatvàvi÷eùàt// nàpi kevalànvayidharmàvacchinnapakùatàkatvamanusaühàritvam anityo ghañaþ ghañàkà÷obhayavçttidvitvà÷rayatvàdityàdi tu viruddhameveti vàcyam/ uttãrõànupasaühàritvàsthe sarvamabhidheyaü prameyatvàditi sadanumàne 1 tatpratisandhànepyanumityapratibandhàt/ dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàbhàvàþ anityàþ vastutvàdityàdyasadanumàne tadapratisandhànepyanumitipratibandhàcca// --------------------------------------------------------------------------- maõyuktaü dvitãyalakùaõamapi niràha -- nàpãti// anupasaühàravi÷eùe lakùaõamidamavyàptamityato maõyuktadi÷à lakùyabahirbhàvena niràha -- anityo ghaña iti// anvayavyatirekavyabhicàreõaitajj¤ànasyànumityapratibandhakatayà j¤àyamàne satyanumitipratibandhakatva 2 råpoktahetvàbhàsatopàdhitvàbhàvàddhetvàbhàvasatvameva neti bhàvena vyabhicàrà 3 vàha -- uttãrõeti// bahuvrãhiþ/ vipakùavyàghàtàditarkabaleneti bhàvaþ/ tadapratibandhàne 'pãti// atra pakùatàvacchedakasyàkevalànvayitvena kevalànvayidharmàvacchinnapakùatàkatvapratisandhànasyàtrànudayàditi bhàvaþ/ yathà÷rutamålasya tavdyàkhyàtçvivakùitaü lakùaõamuktadoùaparihàràya ÷aïkate -- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.nesatpra -rà. 2.tvàduktahe - ña.óa. 3.tvadyuktahe -ñha. 3.raü cà -ñha. --------------------------------------------------------------------------- apasaüõo-avyàntarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 313. --------------------------------------------------------------------------- nanu sandigdhasàdhyavanmàtravçttitvaü anupasaühàritvam/ asyàü da÷àyàmasàdhàraõopyanupasaühàri cet/ tathàpyasàdhàraõaprastàvoktarãtyà tarkànavatàrada÷àyàü tarkàbhàvàdeva sandigdhàvyàpteþ/ tadavatàrada÷àyàü tu na doùaþ// --------------------------------------------------------------------------- uttãrõavasthe 'numàne sandehàbhàvena sandigdhàsàdhyavçttitvaü nàstãti tatra tadanusandhànasyaivàyogena nànvayavyabhicàraþ/ dravyaguõetyàdau ca sandigdhasàdhyavanmàtre pakùe hetor 1 vçttimatvena tatra tadanusandhànasambhavena tenaivànumitipratibandhànna vyatirekavyabhicàro 'pãti bhàvaþ/ nanvevamapi sarvamabhidheyaü meyatvàdityàdàvanuttãrõànupasaühàritvada÷àyàmavyàptiþ/ tatra sàdhyàbhàvàprasiddhyà sàdhyasandehàbhàvàditi cenna/ idamabhidheyaü na vetyevaü sandehàbhàvepyanabhidheyatvamatràsti na vetyevaü sandehasya tatràpi saübhavàditi bhàvaþ/ nanvidaü pakùamàtravçtya 2 sàdhàraõe 'tivyàptamityata àha-- asyàmiti// sandigdhasàdhyavanmàtravçttitvamanupasaühàritvamiti da÷àyàü sandigdhasàdhyavanmàtravçttitvànusandhànada÷àyàü vetyarthaþ/ na doùa iti// hetvàbhàsatvameva netyarthaþ/ rucidattàdau tu 3 sandigdhasàdhyavanmàtravçttitvaj¤àne satyapi ÷abdàvdyàptigrahasaübhave tasya na vyàptidhãpratibandhadvàrànumitipratibandhakatvam/ sàdhyasàmànàdhikaraõya 4 sandehasya yogyatàsaü÷ayaparyavasannatayà tatràpratibandhakatvena tatsàmagryàþ sutaràmapratibandhakatvàditi dåùaõamuktam/ pårvaü sandigdhàvyà --------------------------------------------------------------------------- 1.tumatvena -na tatra -ña.óa. 2.ttisàdhàraõe -ña.óa. 3.tu iti na -ña.ñha. 4.saü÷ayaj¤ànasya -ñha. sandehayogyatà -óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 314. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- yadvànupasaühàriõi sarvasyàpi pakùatvenànvayavyàptervyatirekavyàptervà grahaõàsaübhavàdvyàptipramityasiddhàvantarbhàvaþ/ yadvàsàdhàraõe uktarãtyà mitràtanayatvàdiriva pakùa eva sàdhyasandehàtsandigdhàvyàptaþ// etadevàbhipretyoktaü paddhatau/ sarvaü kùaõikaü satvàdityayamapyubhayasaübandhàbhàvàdavyàptàvantarbhåta iti// kecittu sarvaü kùaõikaü satvàdityatra pakùa eva sàdhyàbhàvenaiva saübandhàvagamàt/ sarvamanityaü satvàdityàdau tu pakùa eva sàdhyàbhàvenàpi - --------------------------------------------------------------------------- ptitvamuktaü idànãü vyàptipramityasiddhàvantarbhàvamàha -- yadveti// pårvaü tarkànavatàre 1 hetoraprayojakatvàhitasàdhyasàmànàdhikaraõyamàdàyàvyàptàvantarbhàva uktaþ adhunànyatra sàdhyena tadabhàvena và sahàcàradar÷anàhitasàdhyasàmànàdhikaraõyasaü÷ayamàdàya sandigdhàvyàptatvamàha -- yadvàsàdhàraõa iti anumànamàtrocchedaprasaïganiràsàyo 2 ktarãtyeti mitràtanayatvaderiveti coktam/ ÷àkapàkajatvàdiråpopàdhisandehàhitasàdhyasandehavadvçttitvena mitràtanayatvàderyathà sandigdhà 3 vyàptatvaü tathà sàdhyatadabhàvàbhyàü sahacàradar÷anàhitasàdhyasandehaprayuktasandigdhàvyàptatvamityarthaþ/ prakàràntareõàvyàptyantarbhàvaü paramukhenàha-- keciditi// pakùa eveti// pratyabhij¤ayà ghañàdeþ sarvasya sthàyitvani÷cayàditi bhàvaþ/ sàdhyàbhàvenàpãti// kvacinnityatvasyàpi ni÷cayàditi bhàvaþ/ atràricibãjaü - --------------------------------------------------------------------------- 1.raheto-ña. 2.prasaïganiràsàyàha ukta -ñha. 3.digdhavyà -ka.ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- apasaüõo-avyàntarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 315. --------------------------------------------------------------------------- saübandhàvagamàdavyàptaþ/ sarvamabhidheyaü prameyatvàditi tu sadanumànamevetyàhuþ// etenàvyàptiü pratyupajãvyatvàdanumapasaühàritvameva doùa ityavyàptyaj¤ànada÷àyàmanupasaühàritvamapi doùa iti ca nirastam/ tvaduktalakùaõatraye àdyasya niùkarùe svayamevàvyàptiråpatvàt/ dvitãyasya svato doùatvàbhàvàt/ tçtãyasya ca svayameva sandigdhàvyàpyatvàt// anupasaühàriõo 'vyàptàvantarbhàvaþ // 3.2 // --------------------------------------------------------------------------- tu sàdhyasandehavànpakùa iti mate sarvasya sàdhyasandehavatvena tadabhàvàni÷cayàtsàdhyàbhàvenaiveti pakùasya sàdhyàbhàvenàpãti pakùasya 1 coyàgàt pakùe sandigdhasàdhyàbhàvasaübandhena càvyàptatve 'pi prasaïgàdasmaduktadi÷à sandigdhàvyàptatvasyaivàpannatvàcceti/ maõyuktameva pçthagdoùatvaprakàramanådya niràha -- eteneti// sarvasapakùavyàvçttatvàdyaj¤àne vyapteraj¤ànàttatpratisandhàna eva j¤àyamànatvàttasyopajãvyatvamiti bhàvaþ/ tatra hetumàha -- tvadukteti// àdyasyeti// vyàptigrahànukålaikadharmyupasaühàràbhàva ityasya/ avyàptiråpatvàditi// ki¤cetyàdinà pràgupapàdanàt tathà càbhede kathamupajãvyopajãvakabhàvaþ / dvitãye kevalànvayãtyàdinoktalakùaõe 'nvayabhicàrekàbhyàü tajj¤ànasyànumitipratibandhakatvavyabhicàrasyoktatvàttathà ca svasyaivàdoùatve kathaü doùàntaraü prati svayamupajãvyaü syàditi bhàvaþ// tçtãyasyeti// sandigdhasàdhyavanmàtravçttitvalakùaõasya/ tathà càbhedànnopajãvyopajãvakabhàva iti bhàvaþ// anupasaühàriõo 'vyàptàvantarbhàvaþ // 3.3 // --------------------------------------------------------------------------- 1. syàyo - ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 316. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- atha viruddhasyàpyavyàptàvantarbhàvaþ // 3.3 // viruddhatvamapi vipakùamàtravçttitvaü cet, màtrapadavaiyarthyam/ tattyàge ca sàdhàraõasàïkaryeõàvyàptàvantarbhàvaþ/ sàdhàraõavyàvçttyarthaü màtrapadamiti tu nirastam/ sàdhyàbhàvavyàptatvaü cet sàdhyàbhàvasaübandhenaivàlam/ kiü vyàpti÷arãràntargatena niyamena/ niyamàü÷atyàge ca sàdhàraõyasàïkaryam// --------------------------------------------------------------------------- atha viruddhasyàpyavyàptàvantarbhàvaþ // 3.4 // viruddhahetvàbhàsatvaråpadoùasyàpyavyàptàvantarbhàvaü sudhàdyuktadi÷à vivaritukàmaþ kiü vipakùamàtravçttitvaü viruddhatvaü vipakùavçttitvameva và sàdhyàbhàvavyàptatvaü và sàdhyàbhàvasaübandhatvamàtraü và maõyuktarãtyà sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvaü veti vikalpàn hçdi kçtvà'dyaü niràha -- viruddhatvamapãti// màtrapadeti// vipakùavçttitvamàtrasyaiva sàdhàraõa iva dåùakatvasaübhave sapakùàvçttitve satãtyarthakamàtrapadasya vyarthatvàdityarthaþ / dvitãye doùamàha -- tattyàge ceti// sàdhàraõasyàvyàpyantarbhàvokteþ sàdhàraõasàïkaryeõa hetunàvyàptàvantarbhàva ityuktam/ nirastamiti// dåùakatàbãjasàmye tadvyàvçtterevàyogàdityuktatvàditi bhàvaþ/ tçtãyamanådya niràha -- sàdhyeti// caturthaü niràha-- niyamàü÷eti// --------------------------------------------------------------------------- virusyàpyavyàntarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 317. --------------------------------------------------------------------------- nanu -- sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvaü viruddhatvam/ evaü ca na vi÷eùaõavaiyarthyam/ nàpi sàdhàraõasàïkaryamiticenna/ asya hi yatra sàdhyaü tatra sàdhanàbhàva iti vyàptirviruddhatvamityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- pa¤camamà÷aïkate -- nanviti// sàdhyavyàpakãbhåto yo 'bhavaþ tatpratiyogitvamityarthaþ/ nityaþ ÷abdaþ kçtakatvàdityatra hetvabhàvaþ sàdhyavyàpako bhavati yatra nityatvaü gaganàdau tatra kçtakatvàbhàva iti vyàpteþ/ na vi÷eùaõavaiyarthyamiti// yadyapyatràpi niyamàü÷o 'dhiko 'nupraviùñaþ/ tathàpi sàdhyasamànàdhikaraõàbhàvapratiyogitvasya viùamavyàptike saddhetau dhåmàdàvapyastãti saddhetuvyàvartakatvànniyamàü÷aþ saphala iti bhàvaþ/ nàpãti// sàdhàraõasya sapakùavçttitayà sàdhyenàpi sambandhena sàdhya 1 vyàpakàbhàva 2 pratiyogitvàditi bhàvaþ// asmin lakùaõe 'pi viruddhasyàvyàptàva 2 ntarbhàvaü vaktuü tasyàrthaniùkarùaü tàvatkaroti -- asya hãti// astu kiü tata ityata etajj¤ànaü ca na sàkùàdanumitipratibandhakam anumitiviùayàbhàvànavagàhitvàt bàdhapratipakùayoreva tathàtvàt kintu tatkàraõavighañakatvena/ tacca paràmar÷aviùayàbhàvàvagàhitvenaiva paràmar÷aråpakàraõavighañanadvàrà tajjanyànumitipratibandhakatvamiti vàcyam/ paràmar÷aviùaya÷ca pakùadharmatà vyàpti÷ceti dvayam/ tatraü kiü pakùadharmatàj¤ànavighañanadvàrà vyàptij¤ànapratibandhanadvàrà vànumitiprati- --------------------------------------------------------------------------- 1.sàdhyàvyà - óa. 2.vàprati-óa. 3.vyàptyanta-óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 318. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- uktavyàptij¤ànaü ca na tàvaddçùyànumànãyapakùadharmatàj¤ànavighañakam/ viruddhe 'pi tajj¤ànasya satvàt/ kiü tu yatra sàdhanaü tatra sàdhyamityudàharaõadar÷ità yà dåùyànumànãyà vyàptiþ tajj¤ànapratibandhakamityeva 1 vàcyam/ tatpratibandhakatvaü ca kiü tadgràhyà yà dåùyànumànãyà vyàptiþ tadabhàvaviùayatvena kiü và tadgràhya yà vyàptistadabhàvavyàpyaviùayatvena và/ nàdyaþ/ dåùikàyàþ yatra sàdhyaü tatra sàdhanàbhàva iti vyàpteþ yatra sàdhanaü tatra sàdhyamiti dåùyamànãyyaptyabhàvaråpatvàbhàvàt/ bhàve và madabhipretasyàvyàptyantarbhàvasya siddheþ/ antye 'pi kiü dåùikàyà vyàpteþ svaråpeõa j¤ànaü dåùyànumànãyavyàptij¤ànapratibandhakam kiü và 2 dåùyànu- --------------------------------------------------------------------------- bandhakatvam/ àdyaü niràha -- na tàvaditi// dvitãyameva pra÷napårvaü 3 vi÷eùayati --kintvityàdinà/ udàharaõapradar÷iteti vibhàgaþ/ tatràpi vikalpayati -- tatpratibandhakatvaü ceti // tadgràhyeti padacchedaþ/ pratibadhyatvenàbhimataj¤ànagràhyetyarthaþ/ dåùikàyà iti// svaj¤ànadvàrà pratibandhakãbhåtàyà ityarthaþ/ vyàpttabhàvaråpatvàbhàvàditi// hetvabhàvasya sàdhyavyàpakatvaü sàdhyavanniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvam/ atra ca sàdhyasàmànàdhikaraõyàü÷asya sàdhyàbhàvasaübandharåpavyabhicàràü÷asya và prave÷àbhàvàdityarthaþ/ abhyupetyàpi doùamàha-- bhàveveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.vaü và -ga.rà. 2.'yatra sàdhyaü tatra sàdhanaü' ityanantaraü dåùyànumànãyetyarabhyetàvàngranthaþ luptaþ-ka.ga.rà. 3.pira÷eùayati - óa. --------------------------------------------------------------------------- virusyàpyavyàntarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 319. --------------------------------------------------------------------------- mànãyavyàptyabhàvavyàpyatvena j¤ànam/ nàdyaþ/ atiprasaïgàt/ nàntyaþ/ vyàptyabhàvaj¤àne tadvyàpyatvaj¤ànasaübhavenàva÷yakasya vyàptyabhàvasyaiva doùatvasiddheþ// kiü ca viruddhasyopàdhitavadvyàptyabhàvavyàpyatayà doùatve svato hetvàbhàsatvaü na syàt// ki¤càntaraïgaü laghutaraü këptamànubhàvikaü ca sàdhyàbhàvasaübandhaj¤ànaü tyaktvà svakalpitaprakriyà- --------------------------------------------------------------------------- atiprasaïgàditi// tannirvikalpakena và prameyatvàdiprakàrakatajj¤ànenàpi và pratibandhàpàtàdityarthaþ/ asminpakùe viruddhasya hetvàbhàvasatvameva durghañamiti kathaü pa¤ceti vibhàga iti bhàvenàha -- kiü ceti// upàdhivat upàdheriva/ upàdheryathà 1 vyabhicàronnàyakatvena svato doùatvàbhàvànna hetvàbhàsatvaü tathetyarthaþ// nanåpàdhervyabhicàravyàpyatvena tadanumitidvàrà vyaptyabhàvagamakatvaü na sàkùàt/ na hi vyabhicàra eva vyàptyabhàvaþ/ avyabhicaritasahacàraråpatvàdvyàpteþ sàdhyahetvabhàvayorvyàpteþ sàdhyahetuvyàptivyàpyatvaü tu sàkùàdeva vyàptyabhàvàvagama iti nopàdhisàmyamiti vadantaü pratyàha -- kiü càntaraïgamiti//sàdhyahetvabhàvavyàpteþ sàdhyahetuvyàptyabhàvaü prati vyàpyatvaviùayakatvàpekùayà sàdhyàbhàvasambandhaj¤ànasyàlpaviùayakatvàdantaraïgatvaü laghutaratvaü ca vyaktameva/ këptamiti// sàdhàraõe pratibandhakatvasya nirõãtatvàditi bhàvaþ/ sàdhyàbhàvavyàpto viruddha iti prasiddhalakùaõànurodhenoktaü sàdhyàbhàvasaübandhaj¤ànaü tyaktveti// prakriyeti// savyabhicàràdibhedena pa¤caiva hetvàbhàsà iti prakriyànirvàhayetyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.càritvena -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 320. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nirvàhàya bahiraïgasya gurutarasyàkëptasyànànubhàvikasya ca sàdhyahetvabhàvavyàpterhetusàdhyavyàptyabhàvena saha vyàptij¤ànasya pratibandhakatvakalpanamatyantàyuktam/ na hyatra hiüsàtvamitràtanayatvàdàviva sàdhyàbhàvasambandhona sphuñaþ/ yena tatropàdhinevàtra tvaduktena viruddhatvena sa unnãya 1 te// ki cedaü j¤ànaü kiü pratyakùas dåùyànumànãyavyàptij¤ànasya virodhi/ kiü vànumànikasyà/ nàdyaþ/ ÷aïkhe pãtatvàbhàvavyàpya÷aïkhatvagrahe 'pi pãtatvasàkùàtkàradar÷anàt/ antye dåùyànumànãyavyàpti- --------------------------------------------------------------------------- nanvevaü sa ÷yàmo mitràtanayatvàdityàdàvapi sàdhyàbhàsaübandhatvameva doùaþ/ tajj¤ànameva ca pratibandhakaü, tadeva codbhàvyaü syàt na tu ÷àkapàkajatvopàdhirityata àha -- na hãti// yadvà mitràtanayatvàdau sàdhyàbhàvasambandhadyotanàyopàdhyuktivadihàpi taduktyarthamevoktaråpaviruddhatvamastvityata àha -- na hãti// nanu sàdhyàbhàvasaübandhàj¤àne 'pi kadàcitsàmagrãva÷enàptavàkyena coktaråpaj¤àne sati vyàptij¤ànapratibandhadar÷anàdayamapi pçthagdoùo vàcya iti vàdinaü pratyàha -- kiü cedaü j¤ànamiti// sàdhyahetvabhàvavyàpterhetusàdhyavyàpti 2 bhàvena saha vyàptij¤ànamityarthaþ/ antya iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.yeta -rà. 2.ptyabhàve - ñha. --------------------------------------------------------------------------- virusyàvyàntarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 321. --------------------------------------------------------------------------- j¤ànasyànumànikatve dåùyànumànãyahetau vyàptivyàpyasya tvaduktarãtyà vyàptyabhàvavyàpyasya ca j¤àtatvena satpratipakùàntarbhàvaþ syàt/ na hi satpratipakùa evodàharaõabhedamàtreõa viruddho bhavati// ki¤càvyaptyantarbhàvàcchàdanàya sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvaü viruddhatvamityuktau vçttimataþ sàdhyavadavçttitvaü và sàdhyàsàmànàdhikaraõadharmatvaü - --------------------------------------------------------------------------- nityaþ ÷abdaþ kçtakatvàdityàdiviruddhahetau sàdhyaniråpitavyàptij¤ànasyànumànikasyaivoktaråpavyàpyatvaj¤ànaü pratibandhakamiti pakùa ityarthaþ/ asmin pakùe viruddhahetau sàdhyena saha vyàptij¤ànamànumànikamityeva vàcyamanyathà tasya pratibandhàyogàditi bhàvenoktaü dåùyetyàdi/ anumànaü ca viruddhahetau kçtakatvàdau nityatvàdiråpasàdhyaniråpitavyàptiü prati vyàpyasya kasya cijj¤ànameveti vàcyamiti bhàvenoktaü -- dåùyànumànãya hetau vyàptivyàpyasyeti// tvaduktarãtyeti, // sàdhyahetvabhàvayorvyàptiråpasya hetusàdhyavyàptyabhàvaü prati vyàpyasya cetyarthaþ// nanvanityaþ ÷abdaþ kçtakatvàt, nityaþ ÷abdaþ ÷ràvaõatvàdityàdireva satpratipakùodàharaõaü naitàdç÷amityata àha -- na hãti// anityatvasàdha 1 kakçtakatvahetuþ sàdhyavyàptaþ pakùe sàdhyasamànàdhikaraõatvàt kçtakatvahetuþ na prakçtasàdhyavyàptaþ sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvàdityudàharaõabhedamàtreõetyarthaþ/ vyàptitadabhàvànumityanyasthala eva pratipakùateti manvànaü pratyàha -- ki¤ceti// ityuktàvityasya viruddhatvaü nànàsyàdityanvayaþ/ kathamityato maõyuktànyevàha -- vçttimata iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhyakç - ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 322. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- và sàdhyavaddçttibhinnadharmatvaü và viruddhatvamityapi 1 suvacatvàdviruddhatvaü nànà syàt/ tatra ca bàdhaprastàvoktarãtyà sarveùàü pratyekaü hetvàbhàsatvasya vaktavyatvena hetvàbhàsàdhikyaü syàt// yattu vyàptij¤ànakàraõãbhåtasahacàraj¤ànavirodhij¤ànaviùayatvenaikãkaraõànnàdhikyamiti ka÷citàha // tanna/ 2 tvaduktaviùayatvàj¤àne 'pi sàdhyàbhàvasambandhaj¤ànenaivànumitipratibandhàt// ki¤ca vyàptij¤ànakaraõãbhåtaü yatra hetastatra - --------------------------------------------------------------------------- parvato 'gnimàn gaganavatvàdityàdàvativyàptiniràsàya vçttimata ityuktiþ/ na ca tallakùyakoñipraviùñameveti vàcyam/ sàdhyavadavçttitvaråpaviruddhatvasya tatra j¤àne 'pi vyatirekavyàptigrahàpratibandhena tena tatrànumityudayàkùateriti bhàvaþ/ astu ko doùa ityata àha -- tatra ceti// bàdheti// bàdhapratirodhayoþ pratij¤àrthapramàõavirodhatvenaikyoktiprastàve ekameva 3 sàdhakatàliïgaü sarvaü và/ àdye anyaj¤ànenànumitipratibdho na syàt/ anyànumitinaikenàmitipratibandha iti tu nànubhavànusàrã/ dvitãye militaü liïgaü pratyekaü và/ àdye ekanaiva pårõatvàccheùavaiyarthyam/ antye hetvàbhàsàdhikyamityuktarãtyetyarthaþ/ yajj¤ànenànumitipratibandho bhavati taddhi saügràhakatayà nirvaktavyam/ na hãdaü tathà/ tathà ca pa¤cabhyo 'dhikamavarjanãyamiti bhàvenàha -- tvadukteti// 4 tvaduktavivakùaikãkaraõapakùe 'pi hetoþ sàdhyàbhàvasambandhaj¤ànamàva÷yakam/ evaü ca tenaivàlaü kimaneneti bhàvenàha -- ki¤ca vyàptij¤àneti// --------------------------------------------------------------------------- 1.mita su -ka.ña. 2.tvaduktaviùaya ityadhikam-ga.rà. 3.vàsàdha -óa. 4.itaþ nanvityavidhiko granthaþ nàsti -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- virusya-vyàvantarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 323. --------------------------------------------------------------------------- sàdhyamita sahacàraj¤ànaü prati yatra sàdhyaü tatra hetvabhàva ityevaüråpasya sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvaråpa 1 viruddhopàdhij¤ànasya sàkùàdavirodhitvena virodhàrthaü yàvaddhetvadhikaraõa 2 vçttisàdhyàbhàvakalpaü viruddhatvamiti nirvaktavyatvena sàdhyàbhàvavyàpya 3 tvasyaiva viruddhatvasiddhiþ/ tatra ca niyamàü÷o vyartha ityuktam// ki¤ca sahacàra÷abdena vyàpti÷arãrànupraviùñasya sahacàrasyaiva 4 vivakùaõãyatvena làghavàdvyàptij¤ànavirodhij¤ànaviùaya 5 bhåtàyàü avyàptàvevàntarbhàvasiddheþ// etena virodhasya vyàptyabhàvaü pratyupajãvyatvàdvirodha eva doùa iti, avyàptyaj¤ànada÷àyàü viro- --------------------------------------------------------------------------- nanu kadàcitsàdhyàbhàvasambandhàj¤ànepyuktaråpaviùayatvaj¤àne 'pyanumiti pratibandho 'stãti vàdinaü pratyàha -- ki¤ceti// vyàpti÷arãreti// anyàdç÷asya prakçtavyàptidhãkàraõatvàbhàvàtsamavàyavçtyà sahacàraj¤ànavirodhaj¤ànaviùayatvasya dhåmavahnisàmànàdhikaraõye 'pi satvenàtiprasaïgàccaivaü vivakùàyà àva÷yakatvàditi bhàvaþ/ maõyuktadi÷à prakàràntareõa viruddhasya pçthagdoùatvamanådya niràha -- eteneti// prahataü prasiddham/ sàdhyàbhàvavyàpto viruddha iti sarvairupagamàditi bhàvaþ/ upajãvyatvaü - --------------------------------------------------------------------------- 1.pasyavi-ga.rà. 2.õatvena sà -ga.rà. 3.vyatvenaiva -ga.ña.rà. 4.rasya vi -ga.rà. 5.yatayà -ga.rà. 6.pyayukta-ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 324. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- dho 'pi doùa iti nirastam/ vyàptyabhàvasyaiva prahataü sàdhyàbhàvavyàpyatvàdiråpaü viruddhatvaü pratyupajãvyatvàt/ na hi hetoþ sàdhyàbhàvena saübandhaü 1 j¤àtvà tena vyàpyatà j¤àtuü ÷akyà/ tvatkalpitaü sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvàdiråpaü viruddhatvaü sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvàdiråpaü viruddhatvaü pratyapi vyàptyabhàva evojãvyaþ/ tathàha --tvatkalpitasya viruddhatvasya svaråpeõa j¤ànaü yadyapi na vyàptyabhàvaj¤ànàdhãnam / tathàpi tannànumitipratibandhakam/ yattu pratibandhakaü vyàptyabhàvavyàpyatayà j¤ànaü 2 tadvyàptyabhàvaj¤ànàdhãnameveti kathaü vyàptyabhàvo nopajãvyaþ// etenaivopadheyasaïkare 'pyupàdherasaïkara iti ca nirastam/ viruddhe 'pi sàdhàraõavadvipakùavçttitvasyaivopàdhitvokteþ// tasmàtsàdhàraõasàïkaryaparihàràya tvatkalpitaü - --------------------------------------------------------------------------- vyanakti -- na hãti// nanu maõyuktaviruddhatvalakùaõe vyàptyabhàvasyopajãvyatvaü nàstãtyata àha - tvaditi// maõikçtkalpitetyarthaþ/ àdipadena vçttimataþ sàdhyavadavçttitvàdergrahaþ/ vyàptyabhàvaj¤ànàdhãnamiti// tajj¤àne tanniråpitavyàpyatvasya durj¤ànatvàditi bhàvaþ/ maõyuktaü prakàràntareõa viruddhasya pçthaktvaü niràha --- eteneti// ukteriti// asmàbhiþ pratipàditatvàdityarthaþ 3 / tvatkalpitamiti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ndhamaj¤à -ga.ña.rà. 2.dvyàpakàbhàva -ga.rà. 3.diti bhàvaþ- ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- virusyàvyàvantarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 325. --------------------------------------------------------------------------- yadviruddhatvaü tadvyàptyàdyabhàvànàtmakatvàdupàdhipratikålatarkàdivadavyàptyunnàyakameva/ na tu svayaü hetvàbhàsaþ/ yattu prahataü vipakùamàtravçttitvaü 1 råpaü viruddhatvaü tatsàdhàraõopàdhisaïkãrõatvenàvyàptyantarbhåtameva// 2 etenàvyabhicàritasàmànàdhikaraõyaråpavyàpti÷ãrapraviùñasyàvyabhicàraråpavi÷eùaõàü÷asya virahaþ sàdhàraõaþ, tatprativiùñasya sàmànàdhikaraõyaråpavi÷eùyàü÷asya viraho viruddhaþ, vi÷iùño 3 viraho vyàpyatvàsi 4 ddhaþ iti bheda iti nirastam/ hetvàbhàsavi÷eùabhåtà yà asiddhiþ tadvi÷eùabhåtà yà vyàpyatvàsiddhiþ tadavàntarabhedamàdàya hetvàbhàsasàmànyavibhàge hetvàbhàsavi÷eùabhåtà yà asiddhiþ --------------------------------------------------------------------------- maõyuktaü sàdhyàvyàpakàbhàvapratiyogitvaråpamityarthaþ/ upàdhiriti// upàdhi÷ca pratikålatarka÷càdipadoktànukålatarkàbhàva÷ca tadvadityarthaþ/ prahataü prasiddhaü sarvairucmànamityarthaþ/ prakàràntareõa sàdhàraõàditrayasya bhedamanådya niràha - eteneti/ hetvàbhàsavi÷e 5 ùaõeti// j¤àyamànatve 6 satyanumitipratibandhakà 7 diråpaü hetvàbhàvasatvaü hi sàmànyam/ tadvi÷eùàþ --------------------------------------------------------------------------- 1.tvàdirå - ga.ña.rà. 2.'viruddhasya vyàptàvantarbhàvaþ' iti prakaraõa vibhàgo 'sti -ka. 3.ùñavira -ga.ña.rà. 4.ddhiriti -ña.rà. 5.ùabhåteti-ña.ñha. 6.tvesyà -ña.óa. 7.katvàdi -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 326. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- tadvi÷eùabhåtàyàþ svaråpàsiddheþ ÷abdo 'nityaþ càkùuùatve sati dravyatvàdityàdau vi÷eùaõavi÷eùyavi÷iùñàbhàvamàdàya hetvàbhàsasàmànyavibhàgàpatteþ/ hetvàbhàsavi÷eùasya bàdhasya hçdo dhåmavatve satyagnimànityàdau vi÷iùñasàdhyàbhàvàntargatavi÷eùaõàbhàvàdibhedamàdàya hetvàbhàsasàmànyavibhàgaprasaïgàcca// tatra këptatvàdanugatatvàcca vi÷i 1 ùñàbhàvaråpahetvàbhàsa - --------------------------------------------------------------------------- savyabhicàràdayaþ ityasiddhirapi hetvàbhàsavi÷eùaþ/ tadvi÷eùà vyàpyatvàsiddhyà÷rayasvaråpàsiddhya 2 ityàdibhedenàsiddhestrividhatvasya pràgukteþ/ vyàpyatvàsiddhyanavàntarabhedo hi vyàptivi÷eùaõàsiddhivyàptivi÷eùyàsiddhã/ tathà ca tàdç÷àvàntarabhedamàdàya hetvàbhàsasàmànyasya savyabhicàraviruddhàdiråpeõa pa¤cetivibhàgakaraõe sa 3 tyasiddhivi÷eùabhåtasvaråpàsiddheravàntarabhedàþ hetuvi÷eùaõàsiddhihetuvi÷eùyàsiddhivi÷iùñahetvasiddhã 4 rapyàdàyàpi hetvàbhàsavibhàgaprasaïgaþ syàt/ tathà ca pa¤ceti vibhàgabhaïgaþ syàdityarthaþ// atiprasaïgàntaraü càha -- hetvàbhàsavi÷eùasyeti// paramukhena samàdhiü vàcayitvà samamityàha -- tatreti// svaråpàsiddhibàdhasthala ityarthaþ/ nanu vi÷eùaõàdyabhàvasthale 'pyanumitipratibandyo dç÷yata ityata -- --------------------------------------------------------------------------- 1.÷iùñàbhàva eva do-ka.ña.rà. 2.ddhibhede -ñha. dvyàdibhede -ña.óa. 3.tiye asiddhyàdi siddhivi÷eùa -ñha. 4.ddhãràdàyàpi -ñha. --------------------------------------------------------------------------- virusyàvyàntarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 327. --------------------------------------------------------------------------- eva doùo vi÷eùaõàdyabhàvo 'pi vi÷iùñàbhàvonnayanadvàraiva doùa iti cet 1 samaü prakçte 'pi 2 // ki¤ca vyadhikaraõàsiddheradoùatvaprastàvoktarãtyànyathànupapattiråpàvyabhicàra eva vyàptiþ/ na tu tadvi÷iùñasàmànàdhikaraõyamiti kvàü÷abhedo 'pi// tasmàtsàdhàraõàsàdhàraõànupasaühàriviruddhànàü sàdhyàbhàvasaübandharåpàyàü, anyathopapattiråpàyàü và, avyàptàvevàntarbhàvaþ/ tatràpi sàdhàraõaviruddhayorvyàptyabhàvo ni÷citaþ asàdhàraõànupasaühàriõostu sandigdha iti j¤eyam // --------------------------------------------------------------------------- àha -- vi÷eùaõàdãti// vi÷eùyàbhàva àdipàdarthaþ/ prakçtepãti// viruddhahetàvapãtyarthaþ/ tathà càvyàptiriveti bhàvaþ// nanu -- vyabhicàràj¤àne 'pi sahacàravirahaj¤ànenàpyanumitipratibandho 'stãti vadantaü pratyavyabhicàrasàmànàdhikaraõyaü vyàptirityaïgãkçtyoktam/ vastutastu tadeva nàsti/ yena sàmànàdhikaraõyavirahasya 3 j¤ànaü pratibandhakamiti so 'pi pçthagdoùaþ syàditi bhàvenàha -- ki¤ceti// tadvi÷iùñaü avyabhicàravi÷iùñam/ paddhativirodhamà÷aïkya - --------------------------------------------------------------------------- 1.samaü iti na-ña.rà. 2.këptatvàdanugatatvasya vi÷eùaõàü÷aviraharåpavyabhicàra eva doùo 'stu na tu svatantra sàmànàdhikaraõyavirahaþ kevalavyatirekiõya satvàt - ña. õyapi sa -ga.rà. ityadhikam. hasya prakçtepi bhàvenàha ki¤ceti ityasti -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 328. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- yattu paddhatau viruddhaþ sàdhyasaübaddhàbhàve sati tadabhàvasaübandhitvàdavyàptaþ/ sàdhàraõo 'pi sàdhyatadabhàvasaübandhitvàdavyàptaþ/ anadhyavasitabhedàvasàdhàraõànupasaühàriõàvubhayasaübandhàbhàvàdavyàptà 1 vantarbhavata ityuktam/ tatra svamate triprakàrà vyàptiþ pratyekaü hetvàbhàsa iti nàbhipràyaþ/ kiü tu vastugatyà vidyamànàyàü paraiþ pratyekaü hetvàbhàsatvena svãkçtàyàü triprakàràyàmavyàptàvanugatà, svàbhimatà, sàdhyàbhàvasaübandhàdiråpà, avyàptirekaiva hetvàbhàsaþ vi÷eùaõavaiyarthyàdidoùàbhàvàdi 2 tyevàbhipràyaþ/ paddhatàvapi sàdhyasaübandhàbhàve sati tadabhàvasaübandhitvàde- --------------------------------------------------------------------------- tadabhipràyoktyà niràha -- yatviti// tatra hi pårvaü svàbhimatadoùoktiprastàve hetuvirodho dvividhaþ asiddhiravyàpti÷ceti, avyàptirapi trividhà, liïgasya sàdhyena tadabhàvena ca saübandhaþ, sàdhyasaübandhàbhàve sati tadabhàvenaiva sambandhaþ, ubhasambandhàbhàva÷cetyuktvà paroktadoùaprapa¤canenàntarbhàvoktiprastàve dvitãyaparicchedànte uktamityarthaþ/ tathàca tatra sàdhyatadabhàvasaübandhavatvàdiråpeõa pratyekahetvàbhàsatvapratãtestadvirodha iti bhàvaþ/ kuta eùobhipràya ityato j¤àpakaü vipakùe bàdhakaü càha -- paddhatàvapãti// tathà càvyàptirekaiva doùa iti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ptenta-rà. 2.tyavyabhicàràya -ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- virusyàvyàvantarvaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 329. --------------------------------------------------------------------------- ravyàptiü prati hetutvasyaivokteþ/ anyathà hi bhaïgyantareõa paroktaprakriyaiva svãkçtà syàt// sudhàyàmanaikàntikatvàdityasya hi sapakùavçttitve sati vipakùavçttitvàdityarthaþ/ evaü viruddhatvàdityasya sapakùavçttitvàdityarthaþ/ na càtra 1 vi÷eùaõavyavacchedyamastãtyuktatvena tadvirodha÷ca syàt/ triprakàràyàma- --------------------------------------------------------------------------- anyatheti// pçthagdoùatvàbhipràya ityarthaþ/ sàdhyàbhàvasaübandhatvenaivànaikàntikatvàderekadoùatvameva na pçthagdoùatvam/ anyathà paroktaprakriyàïgãkàràpattiritye 2 kaü bàdhakamuktvà bàdhakàntaraü càha -- sudhàyàmiti// na càtra vi÷eùaõavyavacchedyamastãtyukta 3 bhedena tadvirodha÷ca syàdityanvayaþ/ atretyanena paràmç÷yamànaü dar÷ayitumuktaü anaikàntikatvàdviruddhatvàditi/ tayoryadi vipakùavçttitvamevàrthastadà nacàtretyuttaravàkyàsàïgatyamà÷aïkya tayorarthoktirityasyetyartha iti/ yuktipàdãyamasudhàyàü hi avyàptiråpahetudoùonaikàntikatvaderantarbhàvatayàvyàptitvenaiva doùatvaü vaktupupakramya pçthagdoùatvaü dåùaõamucyate idamasàdhakaü anaikàntikatvàdviruddhatvàditi tvayà vàcyam/ na càtra vi÷eùaõavyavacchedyamastãtyucyate pçthagdoùatve taduktivirodhaþ/ anyonyasya vyavacchedyatvasambhavàditi bhàvaþ// nanvavyàpteruktatriprakàrànugatamavyàptitvaråpasàmànyaü kuta upeyam/ triråpaivàstvavyàptirityata àha-- triprakàreti// sàdhyatadabhàvasambandhi- --------------------------------------------------------------------------- 1.tràpi -ga.rà. 2.tyatraikaü -óa. 3.ktatvena ta -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 330. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vyàptàvanugataikaråpyà 1 bhàve hetvàbhàsàdhikyaü ca syàt/ satve cànugatena laghunà sàkùàdvyàptidhã 2 virodhidhãviùayeõa ca tenaivàsàdhakatà sàdhyatàm/ kiü vastutaþ satàpyanugatyàdirahitenetareõàü÷ena// 2 viruddhasyàvyàptàvantarbhàvaþ // 3.3 // --------------------------------------------------------------------------- tvàditriprakàretyarthaþ/ anugataikaråpasyeti// sàdhyàbhàvasambandhitvaråpasya vànyathopapattiråpasya và pràguktasyetyarthaþ/ ata eva pårvaü svàbhimatadoùoktiprastàve vyàptiviraho 'vyàptiriti vyàptivirahatvamanugataikaråpamuktam/ àdhikyamiti// hetuvirodho dvividhaþ asiddhiravyàptiriti pramàõalakùaõàdau yadvaividhyaü hetudoùasyoktam/ tanna syàt/ kintu càturvidhyaråpàdhikyaü ca syàdityarthaþ/ satve 4 ceti// anugataikaråpasyetyanukarùaþ/ pràguktasàdhyàbhàvasambandhavatvàdiråpasyeti bhàvaþ/ itareõa sàdhyasambandhàbhàvàdinetyarthaþ // 3.4 // viruddhasyàvyàptàvàntarbhàvaþ // 3.4 // --------------------------------------------------------------------------- 1.syàsatve -ka.ña.rà. 2.virodhapadaü na -ka.rà. 3.maõyuktahetvàbhàsasaïkarabhaïgaþ ityastu -ka. --------------------------------------------------------------------------- 1-7-2001. pate-vàsya-vyacàra-saüraþ) anumàdoùavàdaþ pu - 331. -------------------------------------------------------------------------- atha paramate bàdhasya vyabhicàrasaïkaraþ // 3.4 // yaccoktaü maõau -- bàdhasyàdoùatve vastuto màhànasãyaþ prasiddhau vahniþ parvate vahnitvena sidhyet/ parvate vahnijàtãyasya satvena vyabhicàràbhàvàt/ parvate mahànasãyo vahnirnàstãti pratyakùabàdhàttu na sidhyatãti bàdhasya vyabhicàràsaïkara iti/ tanna/ varvate mahànasãyo vahnirnà- -------------------------------------------------------------------------- atha paramate bàdhasya vyabhicàrasaïkaraþ // 3.5 // svamate bàdhasya vyabhicàràsàïkaryaü 1 tadrãtyanusaraõe tatsàïkaryameva pràpnoti/ tathà ca bàdhasya pçthagdoùatvahàneþ 2 pa¤ceti hetvàbhàsavibhàgabhaïga iti bhàvenàha -- yacceti// nanu parvatãyadhåmasya mahànasãyavahnyabhàvasàmànàdhikaraõyena vyabhàcirànna tena mahànasãyavahniþ sidhyatãtyata àha -- parvata iti// vyàpakatàvacchedakatàvacchinnavyàpakàbhàvasàmànàdhikaraõyasyaiva vyabhicàratvàdvahnitvasya vyàpakatàvacchedakatvena tadavacchedena 3 atra tasya satvàdityarthaþ/ tarhi kuto na sidhyatãtyata àha -- parvata iti// tvaduktapratyakùasya parvatãyavahnyanumitiü prati 4 bàdhakatvameva nàsti/ kathaü tasya bàdhatvena pàrthakyamiti bhàvena niràha -- tannetyàdinà// -------------------------------------------------------------------------- 1. tyananu -ña.ñha. 2.nena pa-ña.óa. 3.tatreti na -ñha.óa. 4.prati pratibandhakatva -ñha.óa. -------------------------------------------------------------------------- pu - 332. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ -------------------------------------------------------------------------- stãti pratyakùasya parvate vahnirastãti pratyakùa÷àbdabodhau pratãva parvate vahnirityanumitiü pratyapi bhinnaviùayakatvenàbàdhakatvàt / yathà hãndriyaü svasannikçùñaviùayakaj¤ànajananasvabhàvam/ tathà liïgamapi svasamànàdhikaraõa 1 liïgiviùayakaj¤ànajananasvabhàvam/ samànàdhikaraõayorliïgaliïgino 2 rhi vyàptiþ// --------------------------------------------------------------------------- evaü tarhi mahànasãyavahniviùayànumitiþ kuto na jàyate parvatãyavahniviùayaiva kuto jàyata ityato na tvaduktabàdhadoùabalàt kiü tu liïgasya vyàptiprakàramapekùya liïgij¤ànajanakatvaü svabhàva iti svabhàvabalàdeveti bhàvena dçùñàntapårvamàha -- yathà hãti// yadvà bhinnaviùaya 3 katvenetyuktam / tadasiddham/ bàdhasyàdoùatve samànaviùayayatvasyaiva pratyakùànumityorbàdhakabàdhyatvàbhimatayoþ syàdityataþ svabhàvakçtameva bhinnaviùayatvamityàha -- yathà hãti// tathà ca sàmagryabhàvàdeva mahànasãyavahnyasiddhyupapattau kiü bàdhava÷ena tadasiddhikalpanayà/ ata eva paddhatau"parvate dhåmaü dçùñànto 'pi kathamanyatrà 4 numityanudbhavaþ/ vyàptiprakàramapekùya liïgasya liïgij¤ànajanakatvaniyamàt/ tathà hi-- kayo÷citsamànade÷atve 'pi bhinnakàlãnayoþ vyàptiþ/ yathà dhåmasyàgnine"tyàdyuktam/ 5 tatrànyatrànudbhava ityupalakùaõam/ kathamanyadãyàgnipramànudbhava ityapi dhyeyamiti bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.raõajananasvabhà-ga.rà. 2.norvyà-ka.ga.ña. 3.yatvena-ña.óa. 4.trànudbhava-ña.óa. tràgnipramànudbha-ñha. 5.paddhatau kathamanyatràgnipramànudbhavaþ -ñha. paddhatau tatrànyatràgnimà -óa. --------------------------------------------------------------------------- pate-bàsya-vyacàra-saüraþ) anumàdoùavàdaþ pu - 333. --------------------------------------------------------------------------- astu và pratyakùànumityoþ samànaviùayakatvaü tathàpi na tanmàtraü bàdhatve tantram/ kintu samànaprakàrakatvamapi / ghañavatyeva gehe ghaño nàstãti bhràmyato 'pi gehe prameyamastãti pramayà tatra sato ghañasyàpi prameyatvena grahaõadar÷anàt/ parvatetaravçttirvahniþ parvate nàstãti pramàvato 'pi parvato vahnimàniti bhràntiråpànumitidar÷anàcca/ --------------------------------------------------------------------------- nanu pratiyogyasamànàdhikaraõayatsamànàdhikaraõetyàdimaõyuktasàmànyavyàptilakùaõapakùe vyadhikaraõadhåmavahnyorapi vyàpti 1 rastyeveti parvatãyadhåmo mahànasãyavahnij¤ànajananasvabhàva eveti bhinnaviùayatvasvabhàvo neti cenna/ tasya lakùaõasya nirastatvàt/ ata eva samànàdhikaraõaliïgetyuktam/ tuùyatu durjana ityabhyupetyàpi bàdhyabàdhakabhàvo na yukta ityàha -- astu veti// mahànasãyavahniþ parvate nàstãti pratyakùasya parvato vahnimànityanumite 2 rityarthaþ/ kuta ityarthaþ samànaviùayatvaü j¤ànasya bhramaråpaj¤ànasya và pramàråpaj¤ànasya và j¤ànàntarabàdhakatve tantram/ àdye doùamàha-- ghañavatãti// antya àha -- parvateti// yadvà samànaviùayakatvaü j¤ànasya kiü tàdç÷apramàbàdhane tantram/ uta bhràntibàdhane/ àdya àha -- ghañavatãti// antya àha -- parvateti// atyantàsadeva bhràntàsadeva bhràntàvaropyata iti siddhànte samànaviùayaka 3 tyàbhàve 'pi maõikçnmate tadastãtyàha -- --------------------------------------------------------------------------- 1.rastãti -óa. 2.÷cetyarthaþ- ña.ñha.óa. 3.yatvà -ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 334. nyàyadãpayutatarkatàõóam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- de÷àntare sanneva bhràntiviùaya iti tvanmate parvatetaravçttivahnereva bhràntiråpànumitau parvatavçttivahnitvena bhànàt// kiü 1 càsti bàdho 'tra 2 cedvyabhicàro 'pyastyeva/ bàdhitasàdhyake hetuvçttereva vyabhicàratvàt// apica 3 yadi bàdhàdeva mahànasãyavahnerasiddhiþ/ tarhi bàdhànavatàrada÷àyàü sa sidhyet// --------------------------------------------------------------------------- de÷àntare iti// samànaprakàrakatvàbhàvànna tvaduktapratyakùasya bàdhakatetyuktam/ këptavyabhicàraråpadoùàdeva mahànasãyavahnyasiddhyupapattau na tadarthaü bàdhasya doùatetyàha -- ki¤ceti// yadyanyaniùñhaliïgasya svasamànàdhikaraõasàdhyaviùayànumitijanane ivànyaniùñhasàdhyagocarànumitijanane 'pi ÷aktimupetya bàdharåpadoùàdeva tadabhàvaü manyase tadà doùàntaraü càha -- api ceti// sa iti// mahànasãyavahniþ/ sàmagrã 4 sadbhàvàtpratibandhàbhàvàt/ anyathà parvatãyacavahnisiddhirapi na syàt/ sàmagryàþ pratibandhàbhàvasya cobhayatra tulyatvàt/ tasmàttadaü÷e vyadhikaraõadhåmàdeþ ÷aktireva neti bhinnaviùayatvena pràguktapratyakùànumityoþ na bàdhyabàdhakàbhàva ityeva yuktaþ panthà iti bhàvaþ/ paràbhimataü bàdhasyàsaïkãrõamudàharaõàntaramapyanådya niràha-- --------------------------------------------------------------------------- 1.càtra -ka.ga.ña.rà. 2.dho 'sti-ka.ga.ña.rà. 3.yat ityadhikam-ka.ga.ña.rà. 4. grãpratibandhàbhà -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pate-bàsya-vyacàra-saüraþ) anumàdoùavàdaþ pu - 335. --------------------------------------------------------------------------- eteneti // nirastamityanvayaþ/ gandhaþ sidhyediti// liïgamapi 3 svasamànàdhikaraõaliïgiviùayakaj¤ànajananasvabhàvamityàdipràguktasàgryàþ satvàditi bhàvaþ// nanu sàmagrãsatve 'pi vyabhicàraråpakëptadoùàdeva tatra gandhàsiddhirityata àha -- gandheti// sàdhyapràgabhàvavadgàmitvaü na vyabhicàraþ/ kiü tåktaråpa eva/ sa ca tatra nàsti/ pràgabhàvena virodhàt/ agre gandhànudayàpàtàcceti bhàvaþ/ kathaü tarhi tatra bàdha ityata àha -- pràgabhàveti// sàdhyasaüsargàbhàvapramàyà eva bàdha÷abdàrthatvàditi bhàvaþ/ astãtãti// iti 4 iti ca doùadvayasyetyanvayaþ/ bàdhitasàdhyake hetuvçttereva vyabhicàràtvàt/ tathà samànàdhikaraõasàdhyagocarapramàjananasvabhàvatvàcca/ bàdhasya cànavatàràditi bhàvaþ/ kathaü tarhi tatra gandhasiddhyabhàvaþ/ bàdhasya ca tvayà tatra doùatvànaïgãkàràditi cet gandhapràgabhàvavati gandhàpàdakasàmagryà abhàvà- --------------------------------------------------------------------------- 1.api padaü na-ka.ga.ña.rà. 2.apipadaü na -ka.ga.ña.rà. 3.pi samà -ñha.óa. 4.ekaü iti padaü na -ña.ñha. --------------------------------------------------------------------------- pu - 336. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- kiü ca pràgabhàvavati kàle gandhàpàdanaü na tàva 1 tsiùàdhayiùàmàtreõa/ ÷abdasya tàtparpàratantryavadanumànasya siùàdhayiùàpàratantryàbhàvàt// nàpi gandhapràgabhàvàvacchinnatvasya pakùatàvacchedakatvamàtreõa tadàpàdànam/ pakùatàvacchedakasya hi yatra pçthivãtvaü tatra gandha iti dai÷ikavyàptibalena sàdhyasya samànade÷atvàkùepa eva sàmarthyam/ na tu svasamànakàlãnatvàpekùe 'pi// nàpi yadà pçthivãtvaü tadà gandha iti vyàptibalàttatàpàdanam/ gandhapràgabhàvadhvaüsada÷àyàü pçthivãtvasya satve 'pi gandhàbhàvàt// nanu -- tathàpi hetuþ svàvacchinnade÷akàlãnasàdhyatàvacchedasvabhàvaþ/ na hi dhåmena vahniþ sidhyannarvàgbhàge kàle 2 ca sidhyati/ --------------------------------------------------------------------------- deveti bhàvena kà tatra tava sàmagrã abhimatà/ gandhapràgabhàvakàle 'pi gandhasàdhanecchàmàtraü và gandhapràgabhàvasya pakùatàvacchedakamàtraü và yadà pçthivãtvaü tadà gandha iti vyàptirvà svàvacchinnade÷akàlãnasàdhyabodhakasvabhàvo và yadà pçthivãtvaü tadà gandhapràgabhàvakàlãnagandhavàniti vyàptirvà/ àdyaü tàvanniràha -- na tàvadityàdinà// vyàptipakùadharmatàmàtrapàratantryàditi bhàvaþ/ dvitãyaü niràha -- nàpãti// svasamànade÷atvàkùepa eveti// sa tu prakçte na bàdhita iti bhàvaþ/ tçtãyaü niràha -- 3 nàpi yadeti// caturthamà÷aïkate -- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tathetyadhikam -ka.ga.ña.rà. 2.kàlàntare ca -ka.ga.ña.rà. 3.nàpãti nàsti -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pate-vàsya-vyacàra,saïkaraþ) anumàdoùavàdaþ pu - 337. --------------------------------------------------------------------------- tathà ca pçthivãtvamapi svàvacchinne gandhapràgabhàvakàle gandhaü bodhayedeva/ bàdhàttu na bodhayatãti cenna/ yatra yadà yadavacchedena dhåmastatra tadà tadavacchedena vahniriti vyàptireva hi tatràsti/ prakçte tu 1 yatra yadà yadavacchedena pçthivãtvaü tatra 2 tadà tadavacchedena gandha iti vyàptirnàstãtyuktam// atha 3 pràgabhàvàvacchinnatvaü na pakùavi÷eùaõam/ kiü tu ghañaþ gandhapragabhàvakàlãnagandhavàniti sàdhyavi÷eùaõamiti cenna/ yadà pçthivãtvaü tadà gandhapràgabhàvasamànakàlãnagandha iti vyàpterabhàvàt// etena dhåmànumàne daivànupanãtakà¤canapayatvasya vahnivi÷eùaõatvena bhàne 'numiterapramàtvà 4 dapramàtvasya ca doùàdhãnatvàdanyasya ca doùasyàbhàvàdbàdha eva - --------------------------------------------------------------------------- uktamiti// gandhapràgabhàvadhvaüsada÷àyàmiti pårvagrantheneti bhàvaþ/ pa¤camamapi nirasituma÷aïkate -- atheti// vyàpterabhàvàditi// yadà pçthivãtvaü tadà ghañãyagandhapràgabhàvasamànakàlãno gandhaþ ghañãya iti vyàpteþ satve 'pi samànàdhikaraõatàdç÷agandhena vyàpterabhimatatvàt/ tasyà÷càbhàvàt/ anyathà chalavàdàpàtàditi bhàvaþ/ anyadapi paràbhimatasaïkãrõodàharaõamanådya niràha -- eteneti// doùàdhãnatvàditi// --------------------------------------------------------------------------- 1.yatra iti na- ka.ga.ña.rà. 2.tatra iti na- ka.ga.ña.rà. 3.gandha ityadhikam -ña. 4.tvàttadapra - rà. --------------------------------------------------------------------------- pu - 338. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- doùo vaktavya iti nirastam/ bodho 'sti cedvyabhicàro 'pyastãtyàdinà doùadvayasyoktatvàt// kiü ca vyàptipakùadharmatàj¤ànàviùayasyàpyupanãtasyànumitau bhàne yathàrthànumitiþ, jayaparàjayàdivyavasthà, anumitau vyàptij¤ànàpekùà cocchidyeta/ na ca vahnyupanayàrthameva vyàptij¤ànàpekùà/ 1 pràyikasahacàradar÷anamàtreõàpyupanayasiddheþ// nanvathàpi liïgaparàmar÷aniùpattyanantaraü pratyakùàdibàdhenànumiterapramàtvaü dç÷yate/ tatra ca doùàntaràbhàvàdbàdha eva doùa iti cenna/ --------------------------------------------------------------------------- apràmàõyasya paratastvàditi bhàvaþ/ anyasya vàbhàvàdityasiddhamiti bhàvenàha -- bàdho 'sti cediti// bàdhitasàdhyake heturityeva vyabhicàratvàdityàdinoktatvàdityarthaþ// nanu satyapi tatra vyabhicàre tadapratisandhànada÷àyàü kà¤canamayo na bhavati vahniriti bàdhapratisandhàne 'pi tàdç÷ànumiterapramàtvàvagamàtso 'pi pçthagdoùa eveti cedbhàsakasàmagryabhàvena tathànumitiretavàyuktetyetadvipakùe bàdhamukhenàha -- ki¤ceti// j¤ànaviùayasyàpi tàdç÷aj¤ànabalàlabhyasyàpãtyarthaþ/ yathàrtheti// sarvatràpyanumitau yatki¤cidavidyamànasya sàdhyavi÷eùaõasya bhànasaübhavàditi bhàvaþ/ jayeti// sarvatrànumitàvayàthàrthapràptàvayamanumànaprayoktà sadanumànavàdãti jayã, ayaü càsadanumànaprayoktçtvàdapajayãti na syàdityarthaþ/ ananyagatyà bàdhasya doùatvaü vàcyamiti ÷aïkate -- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1. pràpaka - ga.ña. --------------------------------------------------------------------------- pate-bàsya-vyacàraþ-saïkaraþ) anumàdoùavàdaþ pu - 339. --------------------------------------------------------------------------- niùpannepyarthani÷caye tadapràmàõyani÷cayena punarapyarthani÷cayavighañanavanniùpanne 'pi paràmar÷e bàdhena punarapi paràmar÷avighañanasyàva÷yakatvenàsiddhi vyabhicàrayonanyatarasya satvàt// nanu tathàpi vyabhicàra÷arãrapraviùñasàdhyàbhàvani÷cayaþ svapramàtvani÷cayàdhãna ityupajãvyaþ/ pramàtvani÷caråpo bàdhaþ pçthagãti cenna/ sàdhyàbhàvaråpàrthasatvaghañitapràmàõyani÷cayasya arthasatva 1 ni- --------------------------------------------------------------------------- doùàntaràsatvopapàdanàyoktaü paràmar÷aniùpattyanantaramiti/ tadaniùpattàvasiddhyàdireva doùastatra bhaviùyatãti bhàvaþ/ doùàntarasatvànna bàdhasya ttara doùatvaü kalpyamiti 1 pariharati-- niùpanne 'pãti// bàdhena sàdhyàbhàvapramàråpabàdhenetyarthaþ/ paràmar÷eti// sàdhyavyàpyahetumànayamiti paràmar÷etyarthaþ/ asiddhivyabhicàrayoriti 2 // vyàptasya pakùadharmatàpratãtiþ siddhiþ/ tadabhàvo 'siddhirityukteþ/ bàdhitasàdhyake tvavçttiråpatvàvdyabhicàrasyeti bhàvaþ/ paràbhimataü prakàràntareõa bàdhasya doùatvamà÷aïkate -- nanviti// tathàpãti// doùàntarasàïkaryepãtyarthaþ/ pramàtveti// sàdhyàbhàvaj¤ànasya pramàtvani÷cayaråpa ityarthaþ/ sàdhyàbhàvaråpàrthani÷cayaü prati tatpramàtvani÷casya nopajãvyatà/ yena sàdhyàbhàvani÷cayadvàrà ni÷citasàdhyàbhàvavadvçttitvaråpavyabhicàrepyupajãvyatà syàt/ kiü tu arthani÷cayyaiva svapramàtvani÷caye upajãvyateti vaiparãtyameveti niràha -- sàdhyàbhàveti// arthani÷cakatvasya pramàtvani÷ca- --------------------------------------------------------------------------- 1.bhàvenetyadhikam -ña.ñha.óa. 2.idaüpratãkagrahaõaü nàsti -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 340. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- ÷cayàdhãnatvenàrthani÷cayasyaivopajãvyatvàt/ tvanmate 'pràmàõya÷aïkàrahitaj¤ànasyaivàrthani÷cayakatvenàpasiddhàntàcca/ parataþ pakùe anavasthànàccaþ// tasmàtparamate bàdhasya vyabhicàràsaïkare na yuktaþ/ asmanmate tu bàdhasya pratij¤àdoùatvena vyabhicàra 1 ÷aïkaiva nàstãti pràgevoktam/ vyàpyatvàsiddhervyabhicàràsaïkãrõamudàharaõaü nãladhåmàdityàdikamititvã÷varavàde nirastam/ à÷rayàsiddheþ svarõamayodriragnimànityàdikamudàharaõa 2 mapyà÷rayàsiddheradoùatvaprastàve nirastam// paramate bàdhasya vyabhicàrasaïkaraþ // 3.4 // --------------------------------------------------------------------------- yàyattatve doùàntaramàha -- tvanmata iti// arthani÷cayasya pràmàõyani÷cayàyattatva ityatra doùàntaramàha -- parata iti// sàdhyàbhàvaråpàrthani÷cayastatpràmàõyani÷cayàdhãnaþ pràmàõyani÷cayasya pràmàõyagràhakasya pràmàõyani÷cayàdhãna ityevaü råpeõànavastheti bhàvaþ// paramate bàdhasya vyabhicàrasaïkaraþ // 3.5 // --------------------------------------------------------------------------- 1. saïkaretyadhikam -ka.ga.rà. 2.õamityasya-ga.rà. --------------------------------------------------------------------------- unokta-hesàsaü-raïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 341. -------------------------------------------------------------------------- udayanoktahetvàbhàsàsaïkarabhaïgaþ // 3.5 // udayanena tu nibandhe savyabhicàrasya koñidvayopasthàpakatayà sàdhyatadabhàvasaü÷ayaþ phalam, viruddhe sàdhyàbhàvàsiddhiþ, bàdhe tu pakùadharmahetau vyàptibàdhaþ, satpratipakùatve kimatra tatvamiti jij¤àsà, asiddhe taccatuùñayànyàlliïgatvaj¤ànamiti phalamukha 1 lakùaõamuktam/ tadapina / idaü hi lakùaõaü kiü svaråpasidatyetàvanmàtreõocyate asàdhakatàliïgatvena và / nàdyaþ/ tasya hetvàbhàsavibhàgo 2 pàdhitvaü - --------------------------------------------------------------------------- udayanoktahetvàbhàsàsaïkarabhaïgaþ // 3.6 // maõyàdyuktarãtyà pa¤cànàü hetvàbhàsànàmasàïkaryaü netyupapàdyodayanamate 'pyàpàtatosàïkaryapratãtàvapi tadayuktamiti bhàvena taduktamanådya niràha -- udayanena tviti// vibandhe nibandhàkhyagranthe // koñidvayeti// sàdhàraõànaikàntikasya sàdhyatadabhàvàbhyàü sahacàre asàdhàraõànupasaühàriõorubhàbhyàü sahacàràbhàveneti dhyeyam/ pràcàü mate 'sàdhàraõànupasaühàriõoranadhyavasitaprabhedatvena pçthagukteþ sàdhàraõànaikàntika eva savyabhicàra÷abdena gràhyaþ/ kimatreti // 3. dvayamadhye kiü tatvaü nirdeùatvamityarthaþ/ taccatuùñayeti// savyabhicàràdicatuùñayànyatve satya- --------------------------------------------------------------------------- 1.khaüla-ka.rà. 2.sopà -ña. 3.yadadvaya-ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 342. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- nàstãtyuktatvàt/ dvitãye hi 1 savyabhicàre idamasàdhakaü saü÷ayajanaktavàditi, viruddhe sàdhyàbhàva 2 sàdhakatvàditi, bàdhe tu bàdhitavyàptikatvàditi, satpratipakùe 3 tu jij¤àsàjanakatvàditi, asiddhe catuùñayànyàliïgatvaj¤ànajanakatvàditi, prayoktavyamà/ tatra ca saü÷ayajanakaü sàdhyàbhàvabuddhijanakatvaü ca kiü phalopàdhànaü vivakùitaü yogyatà và/ nàdyaþ/ 4 asàdhàraõatvàdigrahakàle kuto 'pi nimittàtsaü÷ayasàdhyàbhàvabuddhyoranutpattau utpattadavyapramitau càsàdhakatàhetorasiddhiþ 5/ bàdhapratirodhayostu pratyakùàdàvivànumitàvapi sàkùàdviùayàpahàriõoþ punaþ paràvçtyà 6 dravióamaõóakanyàye karaõasàmarthyavighañakahetvàbhàsàntarasaüpàdanenàvyàptijij¤àsàjananàbhyàmasàdhakatànumàpakatvakalpanamatyantàyuktam// --------------------------------------------------------------------------- liïgatvaj¤ànamityarthaþ/ uktatvàditi// yadråpeõa hi j¤ànamanumitipratibdhakamityàdinà pa¤cahetvàbhàsa 7 tetyetkhaõóanaprastàve uktatvàdityarthaþ/ asiddheriti// àdye liïgasvaråpasyaivàbhàvàt/ dvitãye liïgasatve 'pi tatpramityabhàvena 8 pramityasiddheratyarthaþ/ dravióamaõóaketi// vivçta 9 stvayaü nyà udayanoktavaktrabhipràyavidhyarthabhaïge/ atyantàyuktamiti// --------------------------------------------------------------------------- 1.yesa -ka.ga.rà. 2.vabodha-kà.ga.ña.rà. 3.tu iti na-ka.ga.rà. 4.sàdhàra -ka.ga.rà. 5.ddheþ -ka.ga.rà. 6.tyadra-ña.rà. 7.sà i-ñha.óa. 8.tatprami- ña.ñha.óa. 9.ta÷càyaü -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- unokta-hesàsaü-raïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 343. --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca satpatipakùe jij¤àsàjanakasyeùñasàdhanatvaj¤ànasyàbhàvena và, atyantàbhãùñaviùayakaprabalajij¤àsàntarapratibandhena và, kiü tatvamiti jij¤asàyà anutpattau asàdhakatvahetorasiddhiþ syàt/ asiddhepyetaccatuùñayànyàliïgatvaü nasàdhakatàsàdhakam/ tadaj¤àne 'pi svaråpàsiddhyà 1 dàvekaikaj¤ànenàsàdhakatànumitidar÷anàt/ nàntyaþ/ yogyatàyà vipakùavçttitsàdhyàbhàvavyàpyatvàdiråpatvàt/ tasya càvyàptàvàntarbhàvasyoktatvàt/ bàdhasatpratipakùayorhetvàbhàsatvasyaiva niràsàcca// udayanoktahetvàbhàsàsaïkarabhaïgaþ // 3.5 // --------------------------------------------------------------------------- hetudoùa 2 tvamevàyuktaü evaüråpeõa kalpanaü tvatyantàyuktamityarthaþ/ tathà ca dvayoþ pratij¤àrthapramàõaviruddhatvenaikas råpeõa pràguktadi÷à pratij¤àdoùatvameveti bhàvaþ/ asmin pakùe 'sàdhakatànumànànutthànaü pratipakùe syàditi doùàntaraü càha -- kiü ceti// iùñeti// jij¤àsà hi j¤ànecchà phalàdanyatrecchà ceùñasàdhanatvaj¤àne sati bhavati/ kimanayostatvamiti j¤ànasyeùñasàdhanatvaj¤ànaü tajjanakamiti jij¤àsàjanakasyeùñasàdhakatvaj¤ànasyetyuktam/ asiddhiþ syàditi// jij¤àsàjanana 3 råpaphalasya tadànãmabhàvena kiü tatvamiti jij¤àsàjanakatvàditi hetorabhàvàditi bhàvaþ/ yogyatà veti pakùaü niràha -- nàntya iti// hetvàbhàsa- --------------------------------------------------------------------------- 1.ddhyaikaika -ka.ga.ña. 2.ùamevà-ña.ñha.óa. 3.jananasvaråpayogyatvaheturabhimata iti yuktam. tasyottãrõatàda÷àyàmapi bhàvàditi bhàvaþ ityasti - ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 344. nyàyadãpayutatarkatàõjavam (tç.pariccedaþ --------------------------------------------------------------------------- maõikaõñhoktahetvàbhàsàsaïkarabhaïgaþ // 3.6 // etena yaduktaü maõikaõñhe-- såtroktarãtyà hetvàbhàsàþ pa¤caiva/ anupasaühàrã tu vyàpyatvàsiddhàvantarbhåtaþ / tatra yadyapi viruddha 1 dvaye ca vyàptipramàvyatireko 'sti/ tathàpyanaikàntikayoþ saü÷ayakàraõasàdhàraõàsàdhàraõadharmaj¤ànanibandhanaþ pramàvyatirekaþ/ viruddhe tu sàdhyàsamànàdhikaraõadharmagrahanibandhanaþ/ --------------------------------------------------------------------------- tvasyeti// hetudoùatvasyetyarthaþ/ kutontarbhàvabahirbhàvacintatyevàkàràrthaþ 2 // udayanoktahetvàbhàsàsaïkara 3 bhaïgaþ // 3.6 // --------------------------------------------------------------------------- maõikaõñhoktahetvàbhàsàsaïkarabhaïga // 3.7 // hetvàbhàsapa¤cakasyànyonyàsàïkaryaü maõi 4 kaõñhoktamanådya niràha -- eteneti// såtreti// savyabhicàraviruddhaprakaraõasamasàdhyasamàtãtakàlà hetvàbhàsà iti gotamasåtrokterityarthaþ/ pa¤catvàkùepasamàdhã maõikaõñhoktàvevànuvadati -- tatra yadyapãti// pa¤casu madhya ityarthaþ/ anaikàntikadvaye ceti// sàdhàraõaråpe ityarthaþ/ sàdhàraõàsàdhàraõeti// sàdhàraõadharmàsàdhàraõadharmavipratipattibhedena trãõi saü÷ayakàraõàni/ tatra sàdhàraõànaikàntikesàdhàraõadharmaj¤ànanimittako vyatirekaþ, --------------------------------------------------------------------------- 1.ddhe anaikàntikadvaye -ka.ga.ña. 2.raþ -ña.ñha.óa. 3.sàsàïkarya-ña.ñha.óa. 4.karõokta -ña. --------------------------------------------------------------------------- makakta-hebhàsàsaü-ïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 345. --------------------------------------------------------------------------- tatropajãvyatvàtteùàmevodbhàvanam/ na tu pramàvyatirekasyàsiddhasyeti tadapi nirastam/ sàdhàraõàderdharmasya hi sàdhàraõatvàdij¤ànaü saü÷ayahetuþ/ sàdhàraõatvaü ca sapakùavipakùavçttitvam/ tatra ca vipakùavçttitvamevàvyàptiriti saivodbhàvyà/ na tu 1 sapakùavçttitvamapi/ vaiyarthyàdityuktaü sàdhàraõaprastàve// evamasàdhàraõatvamapi sapakùavipakùavyàvçttatvam/ tatra ca vçttimataþ sapakùavyàvçttavvaü sandigdhàvyàptiriti saivodbhàvyà/ na tu vipakùavyàvçttatvamapi/ vaiyarthyàdityuktamasàdhàraõa 2 prastàve// evaü sàdhyàsàmànàdhikaraõyamapi yatra hetustatra sàdhyamiti sàmànàdhikaraõyàbhàvaþ/ sa ca hetumati sàdhyàbhàvàtmakatvàdavyàptirevetyuktamanupasaühàriprastàve// --------------------------------------------------------------------------- asàdhàraõadharmaj¤ànanibandhano 'sàdhàraõànaikàntike vyàptipramàvyatireka iti tayorbhedaþ/ teùàmeveti// sàdhàraõà 3 sàdhàraõadharmasàdhyasamànàdhikaraõadharmàõàmevetyarthaþ// sàdhàraõatvàdij¤ànamiti// anyathà parvato 'gnimàn 4 pakùatvàdityàdau prameyatveneva vçkùatvaråpeõa và jàte 'pi j¤àne sàdhyasaü÷ayàpatteriti bhàvaþ/ sàdhàraõeti// sàdhàraõasyàvyàptyantarbhàprastàva ityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.tupa -ka. 2.sapakùavipakùetyàrabhya etàvàn granthaþ nàsti-ga.rà. 3.õadharmasà -ña.ñha. 4.vçkùavatvàdi -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 346. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.pariccheda- --------------------------------------------------------------------------- kiü caivaü sati vyàptasya pakùadharmatvàpramitiråpàsiddhirapyà÷rayahetusvaråpatadvi÷eùaõàsatvaj¤ànanibandhanetyà÷rayàsatvàdãnàmapi hetvàbhàsàntaratvaü syàt// nanucàbhàvaj¤ànàdbhàpramàvyatirekaþ sarvatranaitàvatàsàdhàraõa 1 tvaü sidhyati 2 yacceha niråpyata iti cenna/ vyabhicàrasyàpi vyàptyabhàvaråpatvenàbhàvaj¤ànàdbhàvaråpavyàptipramàviraha iti sàmyàt// --------------------------------------------------------------------------- evamagre 'pi/ upajãvyatvàtteùàmevodbhàvanamityatràtiprasaïgàntaraü càha -- kiü ceti// viruddhe 'naikàntikadvaye ca pramàvyatirekàvi÷eùyavàntarabhedàdbhoktau yo 'tiprasaïga uktaþ taduddhàramà÷aïkya sàmyena niràha -- nanvityàdinà// sarvatreti// à÷rayàsatvesvaråpàsatvahetuvi÷eùaõàsatvàdij¤ànanibandhanàsiddhiùu sarvàsvapyà÷rayàdyabhàvaj¤ànàvdyàptipakùadharmatàråpabhàpramàviraha ityarthaþ// etàvateti// bhàvapramàvyatirekanimittatvamàtre 3 ca bhàvi 4 pramàvyatirekaü pratyasàdhàraõakàraõatvamà÷rayàbhàvaj¤ànànàmastãtyarthaþ/ tàvatà hetvàbhàsàdhikyaü kuto netyata àha -- tacceti// bhàvapramàvyatirekaü prati yadasàdhàraõaü kàraõaü tadeveha hetvàbhàsaprakaraõe vibhajcamànatvena niråpyata ityarthaþ/ iti sàmyàditi// tathà ca sàdhyàbhàvavyàptaråpaviruddhasyànaikàntikadvayasya càvyàptitvenaikadåùaõatvameva na tu tvaduktaprakàreõànekahetvàbhàsatvamiti bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.õatvaü -ga. 2.tacceha -ka.ga.rà. 3.treõa-ña.ñha.óa. 4.bhàvapra-ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- lãlàtyukta-hesacàdhyaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 347. --------------------------------------------------------------------------- kiü ca pratirodhasyàpi sarvakàryasàdhàraõadoùatvàddhetvàbhàsatvaü na syàt// yadi ca satpratikùasya dvedhà 1 pratibandhakatàsàdhàraõyasàdhàraõã ca tatràsàdhàraõamanumitipratibandhakatvamàdàya hetvàbhàsatvaü tarhyabhàvaj¤ànasyàpi bhàvapramàpratibandhakatvaü dvedheti samam// maõikaõñhoktahetvàbhàsàsaïkarabhaïgaþ // 3.6 // --------------------------------------------------------------------------- nanvabhàvaj¤ànasya bhàvapramàvyatirekahetutve hetvàbhàsatvaråpàsàdhàraõadoùatvaü vyàptyabhàvaj¤ànasya na syàdityataþ pratibandãmukhena samàdhàtumàha-- kiü ceti// sarvakàryeti// anumititaditararvakàryetyarthaþ/ hetvàbhàsatvaü hetvasàdhàraõadoùatvamityarthaþ/ paramukhenottaraü vàcayitvà samamityàha -- yadi ceti// samamiti// tathàcàsàdhàraõamanumitipratibandhakatvamàdàya hetvàbhàsatvaü bhaviùyatãti bhàvaþ// maõikaõñho 2 ktahetvàbhàsàsàïkaryabhaïgaþ // 3.7 // --------------------------------------------------------------------------- lãlàvatyuktahetvàbhàsacàturvidhyabhaïgaþ // 3.7 // lãlàvatyàü tu -- asiddhaviruddhasavyabhicàrànadhyavasità÷catvàro hetvàbhàsàþ/ bàdhapratirodhau tu pårvoktarãtyà --------------------------------------------------------------------------- lãlàvatyuktahetvàbhàsacàturvidhyabhaïgaþ // 3.8 // lãlàvatyàü tviti// ityuktamityanvayaþ/ pårvoktarãtyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.dvayãpra-ka.ga.ràr. 2.õokta-ña. --------------------------------------------------------------------------- pu - 348. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vyàptipakùadharmatàpa 1 hàreõaiva doùau/ na svàtantreõa/ tatra vyàptipakùadharmatàvatvenàni÷cito heturasiddhaþ/ tenàsiddhitrayasya saügrahaþ/ pakùaikavçttiranadhyavasitaþ// yadyapi savyabhicàraviruddhànadhyavasiteùu vyàptyapramitiråpà vyàpyatvàsiddhirasti/ tathàpi vyabhicàriõi paràrthànumàne sarvopasaühàrapravçttodàharaõavàkyàdupàdhyasphuraõada÷àyàü vyàptigrahaõa 2 sambhavàvdyàptyagraho nodbhàvayituü ÷akya iti vyabhicàra evodbhàvyaþ/ viruddhe 3 tu viparãtapratibandhe vàkyasthe 'ntaraïge sphurati sati bahiraïgavyàptyaj¤ànàdikaü nodbhàvyam/ --------------------------------------------------------------------------- bàdhitasthale hetoþ sàdhyàbhàvavadvçttitvena vyàpterapahàreõa sandigdhasàdhyavadvçttitvàbhàvena pakùadharmatàpa 4 hàreõetyarthaþ/ dåùaõasaukaryàyàsiddhyàdeþ lakùaõamàha -- tatreti// asiddhatrayasyeti// à÷rayàsiddhasvaråpàsiddhavyàpyatvàsiddharåpasiddhatrayasyetyarthaþ/ sàdhyàbhàvavyapto viruddhaþ/ pakùatrayavçttiþ savyabhicàra iti vyaktatvàttayorlakùaõànuktiþ/ sàïkarya÷aïkàmanådya niràha-- yadyapãtyàdinà// vyabhicàriõãti// anityaþ ÷abhdaþ 5 prameyatvàt yatra 6 prameyatvaü tatrànityatvaü ghañàdàviti vyabhicàriõãtyarthaþ/ viparãtapratibandha iti// pratibandho vyaptiþ sàdhyàbhàvena saha hotorvyàptiråpaviparãtavyàptau sphurantyàü nityaþ - --------------------------------------------------------------------------- 1.parihà -ña. 2.haraü-ka.ga.rà. 3.ddhevi-ka.ga.rà. 4.tàkàreõa-ña. tàparihàreõe-ñha. 5.bdaþ me-ña.ñha.óa. 6.trameya -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- lãlàtyukta-hesacàdhyaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 349. --------------------------------------------------------------------------- anadhyavasite tu vipakùavyàvçttimukhena vyatirekaõavyàpterdar÷itatvànna vyàptyasiddhirudbhàvayituü ÷akyà/ na cànadhyavasite sandigdhasàdhyavatpakùamàtravçttitvena sàdhyàbhàvasambandhàdvyabhicàra evàstviti vàcyam/ sapakùavipakùayorliïgaj¤ànasyaivànadhyavasàya 1 råpaj¤ànahetutvena saraladåùaõatayodbhàvatvàt/ tatphalato vyabhicàrastu vilambitapratãtika ityuktamà// tanna/ vyabhicàriõi tvayà samarthitena vyabhicàrasyodbhàvytavenaiva maduktàvyàpterevodbhàvyatvasiddheþ/ uktaü hi -- sàdhyàbhàvasambandharåpo - --------------------------------------------------------------------------- ÷abdaþ kçtakatvàditi vàkyàdavagamyamànàyàmityartaþ/ anadhyavasitetviti// bhårnityà gandhavatvàt yatra nityatvàbhàvaþ tatra gandhavatvàbhàvo 2 jalàdàviti sàdhyàbhàvahetvabhàvayorvipakùavçttitmukhena vyatirekavyàpteranadhyavasita 3 prayoktrà dar÷itatvàdityarthaþ// vyabhicàra eveti// sandhigdhavyabhicàra evàstvityarthaþ// saraleti/ akle÷adåùaõatayetyarthaþ/ tatphalabhåto 'nadhyavasàyaj¤ànabhaphalabhåtaþ/ kathaü siddhirityata àha -- uktaü hãti// sàdhàraõasyàvyàptàvantarbhàvaprastàve pràguktamityarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.yaråpatvena -iti yaj¤ànaråpatvena, iti cadvedhà ÷odhitamasti - ña. 2.yathetyadhaikam-ña. 3.hetupadamadhikamasti -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 350. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vyabhicàra evàvyàptiriti/ na cànityatvasàdhakasya meyatvàdergaganàdau vyàptibhaïge svena pramite 'pyanàptavàdi 1 vàkyàdudàharaõàdeva vyàptisiddhiþ/ ÷abdo 'nitya÷càkùuùatvàdityàdàvasiddherapyanudbhàvyatàpàtàt/ tatràpi vàdivàkyenevopanayenaiva pakùadharmatàyà j¤àtatvàt// ki¤ca yadi vyabhicàriõi ÷akyodbhàvanatvàdvyabhicàramàdàya vyaptyapramitestyàgastarhi tata evàsiddherapi pakùe hetva 2 satvamàdàya pakùe hetusatvàpramitiråpàsiddhirapi tyàgaþ syàt/ tata÷ca pakùe hetusatvaü hetvàbhàsàntaraü syàt/ --------------------------------------------------------------------------- nanåktama 3 trodàharaõavàkyàdvyàptigrahasaübhavàdavyàptyudbhàvanama÷akyamiti cet, satyamuktam/ duruktaü tadityàha -- na ceti// vyàptisiddhirityanenànvayaþ/ pramita iti// anàpteti ca// hetugarbha 4 viparãtapramàsadbhàve 'pyanàptavàkyàdbhàvanamapya÷akyaü syàt/ svasya hetu 5 tvàbhàvani÷caye satyapi vàdivàkyàddhetusatvani÷cayasya saübhavàditi bhàvenàha -- ÷abda iti// pratibandãråpeõàtiprasaïgaü càha -- ki¤ca yaditi// tyàga iti// anudbhàvanaü tata eva ÷akyodbhàvanatvàdevàstu ko doùa ityata àha -- tata÷ceti// hetvàbhàsàntaramiti// tvayà vyàptipakùadharmatàvatvenàni÷cito heturasiddha iti tvayoktatvena tadapekùayà hetvasatvamàtraü hetvàbhàsàntaraü syàt/ tathà ca tvaduktacatuùñvabhaïga iti bhàvaþ/ paramukhenaivottaraü vàcayitvà samamityàha -- tatra pakùa iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.vàdipadaü na-ka.rà. 2.tvasiddhatva-ga.rà. 3.màto-ña.óar. 4.bham/ vipa -ka.ga. 5.tutvàbhàva -ña.óa. --------------------------------------------------------------------------- lãlàtyukta-hesacàdhyaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 351. --------------------------------------------------------------------------- hetvasatvaü hetusatvànupalambhanirvàhyaü cet vyàptyabhàvaråpo vyabhicàro 'pi vyàptyanupalambhanirvàhya iti samam/ viruddhe 'pi niyatasàdhyàbhàvasaübandharåpàyàü viparãtavyàptau maduktà vyàptirantargataiva/ na tu bahiraïgà/ anadhyavasitepi sapakùavipakùayoyarliïgà 1 j¤ànamasàdhàraõaprastàvoktarãtyà na svato 'numitipratibandhakam/ kiü tåpàdhyàdivadavyàptyunnàyakameva/ anyathopàdhiþ siddhasàdhanaü ca saralatayà hetvàbhàsàntaraü syàt// api ca dåùaõatvàdudbhàvanam/ na tådbhàvanàddåùaõatvam/ këptaü càvyàpterdeùatvam/ na tu sapakùavipakùayo 2 rliïgaj¤ànasya// --------------------------------------------------------------------------- tathà cànupalambha eva doùo 3 tu hetvasatvamityarthaþ/ asminnapi mate viruddhopyavyàptyantarbhåta ityàha -- viruddhe 'pãti// sàdhyàbhàvavyàptaråpe viruddhepãtyarthaþ/ madukteti// sàdhyàbhàvasaübandharåpà/ na tu bahiraïgeti// sàdhyàbhàvavyàptarityarthaghaþ/ dåùaõamiti yojyamà/ paràbhimatànadhyavasitapakùe hetvàbhàvasatvameva durghacaü kutontarbhàvacinteti bhàvenàha -- anadhyavasitepãti// asàdhàraõeti// asàdhàraõasyàvyàptyantarbhàvoktiprastàve vyàptyabhàvavyàpyatayà dåùakasya ityàdigranthenoktarãtyerthaþ// yadapyanadhyavasite vipakùavyàvçttimukhena vyatirekavyàpterdar÷itatvànna vyàptyasiddhirudbhàvayituü ÷akyeti tatràha -- api ceti// tata÷càvyàptireva doùatvena këptatvàdudbhàvyeti bhàvenàha -- këptaü ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ïgaj¤à-ka.ga. 2.ïgaj¤à-ga.rà. 3.tu itina -ña.ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 352. nyàyadãpuyatatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- kiü cànadhyavasite hetoþ pakùavçttitvàj¤àne 'siddhiprasaïgena pakùavçttitvaj¤ànasyàva÷yakatvàdati saralatayàsàdhàraõanyàyena sandigdhasàdhyavanmàtravçttitvaråpàvyàptireva doùostviti dik// lãlàvatyuktahetvàbhàsacàturvidhyabhaïgaþ // 3.7 // --------------------------------------------------------------------------- atisaralayeti// 1 ativyàptireva doùa ityanvayaþ// nanvevaü cetkevalavyatirekiviùayàpattirityata uktaü -- asàdhàraõanyàyeneti// tatraiccodyasamàdhànàditi bhàvaþ// nanåktaråpànadhyavasitasyàvyàptij¤ànaü pratyupajãvyatvàdayameva tatra doùa iti cenna/ upajãvyatve 'pi vyàptyàdyabhàvaråpatvàbhàvena svato 2 dåùaõatvàbhàvàt/ anyathopàdhyàdirapi doùaþ syàdityuktatvàt/ kiü ca sapakùavipakùayorliïgaj¤ànasya svayamaj¤àyamànatvena j¤àyamànatayà pratibandhakãbhåtàvyàptereva hetvàbhàsatvena vaktavyatvàt/ api cànukålatarkàvatàrada÷àyàmapi sapakùavipakùayorliïga 3 j¤ànasya satvena tadàpyanumitipratibandhakatayà doùatvàpàtàdityabhipretyàha -- iti digiti// lãlàvatyukta 4 hetvàbhàsacàturvidhyabhaïgaþ // 3.8 // --------------------------------------------------------------------------- 1.avyàptireva -ña.ñha.óa. 2.ùakatvà-ña.ñha.óa. 3.ïgàj¤àna-óa. 4.tyàdyukta-óa. --------------------------------------------------------------------------- bhàj¤okta-hasasàdhyaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 353. --------------------------------------------------------------------------- bhàsarvaj¤oktahitvàbhàsasàptavidhyabhaïgaþ // 3.7 // etena yaduktaü - bhàsarvaj¤ena -- asiddhaviruddhànaikàntikànadhyavasitakàlàtyayàpadiùñasatpratipakùaprakaraõasamà iti 1 hetvàbhàsàþ/ tatrà 2 siddhaviruddhau asiddhaprabheda÷ca pårvoktarãtyaiva/ pakùatrayavçttinaikàntikaþ/ sàdhyàsàdhakaþ pakùa eva vartamàno 'nadhyavasitaþ/ asàdhàraõànupasaühàriõàvanadhyavasatitàntarbhåtau/ ekatra tulyabalahetudvayopanipàtaþ sapratipakùaþ/ sa eva viruddhavyabhicàrãtyucyate/ svaparapakùasiddhàvapi triråpo hetuþ prakaraõasama - --------------------------------------------------------------------------- bhàsarvaj¤oktahetvàbhàsasàptavidhyabhaïgaþ// 39 // pårvoktarãtyaiveti// à÷rayàsiddhasvaråpàsiddhavyàpyatvàsiddhavyadhikaraõàsiddhàdiråpeõa prabheda ityarthaþ/ pakùatrayeti// pakùasapakùavipakùavçttirityarthaþ/ vyatirekiõi saddhetàvativyàptiniràsàya sàdhyàsàdhaka ityuktiþ/ ekatreti// pakùa ityarthaþ/ nanu viruddha 3 vyabhicàrãtyapi ka÷ci 4 ddhetvàbhàsa ityàha -- sa eveti// triråpa iti// pakùavçttitvaü sapakùe satvaü vipakùàdvyàvçttatvamityevaü råpeõa triråpa ityarthaþ/ yathà vimataü mithyà dç÷yatvàt ÷aktiråpyavat- vimataü - --------------------------------------------------------------------------- 1.niyamena vyàpteþ ityadhikam-rà. 2.siddhaprabheda -ka.ga.ña.rà. 3.dbhàvya -ña.ñha.óa. 4.dasti hetvàbhà- ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 354. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- iti / tadapi nirastam/ asiddhabhedasya vyàpyatvàsiddhe, 1 viruddhàdi tritayasya càvyàptau, kàlàtãtàditritayasya ca pratij¤àvirodhentarbhàvasyo 2 ktatvàt/ vyadhikaraõàsiddhyàderadoùatva 3 syayoktatvàt// bhàsarva 4 j¤oktahetvàbhàsamàptavidhyabhaïgaþ // 3.8 // --------------------------------------------------------------------------- satya dç÷yatvàt brahmavaditi// pakùadvaye triråpatvaü ca pratipakùe 5 tulyatvamivàbhimànikam/ ato nàsaübhava ityuktaü pràk// bhàsarvaj¤oktatvàbhàsasàptavidhyabhaïgaþ // 3.9 // --------------------------------------------------------------------------- sàmànyena paroktahetvàbhàsaniyamabhaïgaþ // 3.9 // ayamatra niùkçùñor'thaþ/ maduktàsiddhvyàptivyatiriktà hetvàbhàsàþ bahubhirbahusaïkhyàkàþ kalpyantàm/ bahudhà ca nirucyàntàm/ tathàpi te sarve na tàvatpakùadharmatàvighañanaråpàþ/ asiddhyantarbhàvàpatteþ/ --------------------------------------------------------------------------- sàmànyena paroktahetvàbhàsaniyamabhaïgaþ// 40 // ÷rotrçbuddhisaukaryàyoktasya sarvasya niùkçùñamarthamàha -- ayamatreti// caturvidhà hi vàdibhirucyamànàþ sambhavanti hetvàbhàsàþ/ pakùadharmatàviraharåpà và, tadvi 6 ruddhahetubhåtà và, vyàptiviraharåpà và, vyàptivirahahetubhåtà veti hçdi nidhàya krameõàha -- na tàvadityàdinà// --------------------------------------------------------------------------- 1.ddharvi-rà. 2.uktatvàditi na -ka.ga.ña.rà. 3.syoktatvà-ka.ga.rà. 4.sarvokta -ña.rà. 5.lyabalatva-ña.ñha.óa. 6.dviraharåpà và-ña. 7.dvirahahetubhåta và-ñha.óa. --------------------------------------------------------------------------- sànyena-paktahesa-nimaïgaþ) anumàdoùavàdaþ pu - 355. --------------------------------------------------------------------------- nàpi 1 tadvighañakàþ/ tvatpakùe siddhasàdhanavadasiddhyunnàyakatvena svato doùatvàyogàt/ nàpi vyàptivighañanaråpàþ/ avyàptyantarbhàvàpatteþ/ nàpi vyàptyabhàvavyàptatvena vyaptivighañakàþ/ upàdhipratikålatarkànukålatarkàbhàvavadavyàptyunnàyakatvena svato doùatvàbhàvàt/ na ca hetvàbhàsatve pa¤camaprakàro 'sti/ vyàptipakùadharmatàyuktahetoràbhàsatvàyogàt// kiü ca savyabhicàraviruddhànadhyavasiteùu na tàvadavyàptirnàstãti yuktam/ teùu pakùadharmatàyàþ satvena hetoràbhàsatvàyogàt/ nàpyavyàpteþ satve 'pi tadaj¤à 2 ne 'pi anyaj¤ànàdevànumànaü duùñamiti vàcyam/ anyasyànumànàvirodhitve doùatvàyàgàt/ virodhitvamapi na tàvatsàkùàtphalavighaña 3 nena/ bàdhapratirodhàntarbhàvàpatteþ/ nàpi karaõavighaña 4 nena/ tathàtve vyàptipakùadharmatànyatara- --------------------------------------------------------------------------- nanvastvito 'nya 5 traiva ka÷cana prakàra ityata àha -- na ca hetvàbhàsa 6 tva iti// vyàptipakùadharmatàtadvighañanakaråpaprakàracatuùñayànyaþ pa¤camaþ prakàra ityarthaþ/ vyàptipakùadharmatàyuktatvameva prakàra ityata àha -- vyàptãti// prakàràntareõa savyabhicàràdihetvàbhàsaniyamaü paràbhimataü niràha -- ki¤ceti// phaleti// anumitiråpaphaletyarthaþ// bàdheti// --------------------------------------------------------------------------- 1.pakùadharmatvàbhàvavyàpyatayà - iti påritamasti-ña. 2.nakàle bhinnaj¤à-ga.ña.rà. 3.ñakatvena -ga.ña.rà. 4.ñakatvena -ga.ña.rà. 5.nya evaka-ña.ñha.óa. 6.sa iti-óa. --------------------------------------------------------------------------- pu - 356. nyàyadãpayutatarkatàõóavam (tç.paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- vighañanasyàva÷yakatvenàvyàptyasiddhyanyataràntarbhàvasya durvàratvàt// etadevàbhipretyoktaü pramàõalakùaõe -- asiddhiravyàpti 1 ÷ca hetuvirodha iti// samànyena paroktahetvàbhàsaniyamabhaïgaþ // 3.9 // oü iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàrya÷rãmadbrahmaõyatãrtathapåjyapàdànàü ÷iùyeõa ÷rãmavdyàsayatinà viracite ÷rãmattarkatàõóave anumànaprapa¤canaü samàptam// anumànaparicchedaþ ÷rãkçùõàrpaõastu. --------------------------------------------------------------------------- tayorgràhyàbhàvàvagàhitvena sàkùàdevànumitipratibandhakatvàditi bhàvaþ/ etadeveti// uktaniùkçùñaü prameyamevàbhipretyetyarthaþ// sàmànyena paroktahetvàbhàsaniyamabhaïgaþ // 40 // yatprasàdàdimàü vyàkhyàmakàrùaü naumi taü harim/ anasåyàgarbharatnamànvãkùikyàþ prakà÷akam// nirdeùaguõapårõena ÷rãpràõapatineritaþ/ yadavocamahaü tena prãõàtu puruùottamaþ// pràyeõàlasabuddhitvàllokànàü tajjighçkùayà/ vàdàr 2 thamàtramabråma nodgranthaü kùamyatàü budhaiþ // iti ÷rãmatparamahaüsaparivràjakàcàryasudhãndratãrthagurupàda÷iùyaràghavendrayatikçte tarkatàõóavavivçttau nyàyadãpe tçtãyaþ paricchedaþ saüvyàkhyaü tarkatàõóavaü samàptam ÷rãkçùõàrpaõamastu. 1.ptirita he-ga.ña.rà 2.kyàrthamà-ña.ñha.óa. 3-7-2001.