Vyasatirtha: Tarkatandava with Raghavendra's Nyayadipa (comm.), Pariccheda 2 Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ÓrÅvyÃsatÅrtharacitam tarkatÃï¬avam ÓrÅrÃghavendratÅrthak­tanyÃyadÅpÃkhyavyÃkhyÃsamalaÇk­tam dvitÅyaæ sampuÂam --------------- prakaraïasÆcÅpatram ----------------- pra. saækhyà prakaraïanÃma pu. saækhyà 1 ÃkÃÇk«Ã 1 2 Ãsatti÷ 24 3 yogyatà 33 ÓaktivÃda÷ 4 lÅlÃvatyÃdyuktaÓaktyapalÃpaprakÃrabhaÇga÷ 47 5 Óaktau ÓrutyÃdinirÆpaïam 52 6 ÓaktÃvarthÃpattipa¤cakam 57 7 pratibandhakÃbhÃvasya hetutve prakÃracadu«ÂayabhaÇga÷ 71 8 t­ïÃraïimaïÅnÃmekaÓaktimatvasÃdhanam 83 9 sahajaÓakti÷ 90 10 ÃdheyaÓakti÷ 97 11 tamaso dravyatvasamarthanam 108 12 parÃbhimatesuvarïasya yogyÃnupalabdhibÃdha÷ 126 13 suvarïasyodayanÃdyaktÃrthÃpatte÷ pa¤cadhÃnyathopa- pattisamarthanam 132 14 suvarïasya taijasatve maïyÃdyuktaprakÃradvayabhaÇga÷ 146 15 suvarïasya pÃrthivatvasamarthanam 156 16 anvitÃbhidhÃne udayanÃdyuktabÃdhakadaÓakoddhÃra÷ 171 17 anvitÃbhidhÃne yuktidaÓakam 186 pra. saækhyà prakaraïanÃma pu. saækhyà 19 vyaktipratibandyà du«pariharatvam 193 20 maïyÃdyabhimatagubjaÓaktibhaÇga÷ 200 21 bhaÂÂÃbhimatÃbhihitÃnvayabhaÇga÷ 206 22 anvayasya lak«yatvabhaÇga÷ 216 23 prabhÃkaroktapadaÓaktabhaÇga÷ 218 24 bhaÂÂoktavyaktilak«aïabhaÇga÷ 229 25 bhaÂÂoktavyaktyÃpek«abhaÇga÷ 233 26 naiyÃyikoktapadaÓktibhaÇga÷ 238 27 svamate padaÓaktinirïaya÷ 247 28 saæketasaæbandhabhaÇga÷ 255 jÃtivÃda÷ 29 anugatajÃtyabhÃvepi ÓaktivyÃptyÃdigrahaïasama- rthanam 259 30 svarïaghaÂatvÃdipratibandÅ 290 31 anugatajÃtau bÃdhakam 295 vidhivÃda÷ 32 ÃptÃbhiprÃyasya liÇgÃdyarthatve bÃdhakam 303 33 udayanoktavakt­bhiprÃyavidhitvabhaÇga÷ 313 34 balavadani«ÂÃnanubandhitvÃdiviÓi«Âe«ÂasÃdhanatva- sya vidhitvabhaÇga÷ 323 35 k­tisÃdhyatvÃdiviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvasya vidhitva- bhaÇga÷ 339 36 kÃryatÃj¤Ãnasya pravartakatvabhaÇga÷ 350 37 svamate ÓyenÃgnÅ«omÅyavai«amyam 376 38 naiyÃyikoktaÓyenÃgnÅ«omÅyavai«amyabhaÇga÷ 380 39 sÃækhyÃdyuktaÓyenÃgnÅ«omÅyavai«amyabhaÇga÷ 387 40 prÃbhÃkarabhaÂÂoktaÓyenÃgnÅ«omÅyavai«amyabhaÇga÷ 389 vidhivÃdasamÃpti÷ tarkatÃï¬avam --- 0 ----- dvitÅya÷ pariccheda÷ ------------------ // ÓrÅmaddhanumadbhÅmamadhvÃntarargatarÃïak­«ïavedavyÃsÃtmakalak«mÅhayagrÅvÃyanama÷// // oæ // athÃkÃÇk«ÃnirÆpaïam // 1 // ---------------------------- yaccedamucyate vedasyÃpauru«eyatve ÃptavÃkyatvÃdirÆpasya pramÃïaÓabdalak«aïasyÃbhÃvÃt prÃmÃïyaæ na syÃditi / ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpÃkhyà vyÃkhyà athÃkÃÇk«ÃnirÆpaïam // 1 // ------------------------------ yasminvedasya sarvasyÃpyÃkÃÇk«ÃyogyatÃdaya÷ / taæ vande paramÃnandamindirÃmandirorasam // nanu --- vedÃpauru«eyatvasamarthanaæ pÆrvapiracchede k­tamayuktam / tathÃtve ÓabdapramÃïalak«aïÃbhÃvena pramÃïaÓabdatvÃnÃpatte÷ / evaæ ca"Ãdivarjitai÷, ÃdareïÃkhyÃta 1 ityukte harau ÓaktitÃtparye na yukte iti codyamanÆdya nirÃha -- yacceti // Ãdipadena ÃptipÆrvakaÓabdatvayathÃrthavÃkyÃrthaj¤ÃnajanyatvavÃkyatvÃdigraha÷ / --------------------------------------------------------------------------- 1. tÃnantakalyÃguïayukte - u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvitÅyapariccheda÷ pu - 2. ----------------------- ----------------- ----------- tanna / paddhatau nirde«aÓabdatvaæ nirde«avÃkyatvaæ và Ãgamalak«aïamityuktatvÃt // atrÃdyaæ nirde«a÷ Óabda Ãgama iti pramÃïalak«aïÃnusÃri / ni«prayojanatvÃdido«anirÃsÃrthamÃvaÓyakena nirde«atvaviÓe«aïenaiva nirabhidheye ananvite cÃpyativyÃptinirÃsena vÃkyagrahaïasyÃnapek«itatvÃt // --------------------------------------------------------------------------- pramÃïabhÆtaÓabdasya yallak«aïaæ tasyetyartha÷ / prÃmÃïyamiti // prabhÃjanakatvamityartha÷ / pÆrvaæ 1 dÆre tasya svatastvasÃdhanamiti bhÃva÷ // paddhatÃviti //"nirde«a÷ Óabda Ãgama, nirde«aæ vÃkyamatiti và 2"paddhatÃvityartha÷ / dvayorapyukti÷ taddyatÃtparyavyaktyÃrthà / tathà ca lak«aïÃntarasambhavÃt prÃmÃïyaæ vedasya yuktamiti bhÃva÷ / etena evamÃgamalak«aïokterabhiprÃya÷ sphuÂÅk­to bhavati / dvayoktermÆlambhÃvaæ ca vyanakti - atreti // nanu -- kathaæ tarhi abodhakaviparÅtabodhakarÆpavÃkyÃbhÃse 'tivyÃptinirÃsa÷ / paddhatÃveva"ÃkÃÇk«ÃyogyatÃsannidhimantipadÃni vÃkyaæ"ityuktvÃ"padatvenÃnabhidheyatvasya ÃkÃÇk«ÃsannidhibhyÃmanvayÃbhÃvasya nirÃsa"ityÃdyukterityastaddvitÅyalak«aïÃbhiprÃyamityupetya"nirabhidheyatvenÃnvayÃbhÃvena và abodhakatva"mityÃdi nirde«apadak­tyoktiparapaddhatyuktiæ h­di k­tvà tÃtparyamÃha -- ni«prayojanatveti // --------------------------------------------------------------------------- 1.'dÆre' iti nÃsti - Æ. 2. vetipa - u. --------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam ) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 3. ---------------- ----------- ------ dvitÅyaæ tu"Ãgamo 'du«ÂavÃkyaæ ca"iti brahmatarkÃnusÃri / 1 atra vÃkyagrahaïaæ Ói«yÃïÃæ padavÃkyÃdisvarÆpaj¤ÃpanÃrtham // ata eva paddhatau"dvitÅyapak«e vibhaktyantà varïÃ÷ padaæ, ÃkÃÇk«ÃyogyayÃsannidhimanti padÃni và vÃkya"mityÃdinà padÃdÅnÃæ lak«aïamuktam/ --------------------------------------------------------------------------- brahmatarketi // tatvanirïayoktabrahmatarketyartha÷ / nanvevamuktadiÓà Óabda ityeva pÆrtau vÃkyamiti vyarthamata Ãha -- atra vÃkyeti / asminpak«e nirde«apadaæ paddhatyuktavÃkyapadavyÃvartyÃnyado«avyÃv­tyarthamiti bhÃva÷ // vibhaktyantà iti // suptiÇopavibhaktyantà ityartha÷ /"vibhaktaÓca"iti sÆtre suptiÇorubhayorapi vibhaktisaæj¤okte÷ /"suptiÇantaæ padaæ"iti pÃïinÅya 2 sÆtrÃditi bhÃva÷ / atra bahutvaæ prÃyikatvÃbhuprÃyam / vibhaktyanto varïa÷ tÃd­Óau varïau và tÃd­Óà varïà vetyartha÷ / vibhaktyantavarïatvaæ padatvamiti yÃvat / vibhaktyantatvasya varïatvÃvyabhicÃre 'pi 3 varïà ityà 4 dyukti÷ spa«ÂÃrthà / rÃjapuru«a ityÃdau anekapadasamudÃyasya vibhaktyantasya padatvaniv­tyartha÷ varïà ityukti÷ / tadarthastu vibhakti÷ anta eva ye«Ãæ te vibhaktyantà iti / rÃjapuru«a ityÃdau tu madhye 'pi vibhaktirluptÃstÅtyeke / anye tu tasyÃpi padatvalÃbhÃyaiva mukti÷ / padadvayÃvayavavibhaktidvayÃt samudÃya utpannavibhakteranyatvena padadvayastha varïasamudÃyasyÃpi vibhaktyantavarïatvÃdityÃhu÷ / varïÃnyasphoÂanirÃsÃya varïoktirityapare 5 // ÃkÃÇk«eti // prayujyamÃnapade«vevÃnyonyÃkÃÇk«Ãvanti padÃnÅtyartha÷ / --------------------------------------------------------------------------- 1.tatra - ja-ka. 2.nisÆ -u. 3.varïÃnyapadasphoÂanirÃsÃya - u. 4.tyukti÷ / rÃja - u. 5.varïà ityÃdi nÃsti -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi. pariccheda÷ pu - 4. ------------------------ -------------- ------- ata eva pramÃïalak«aïaÂÅkÃyÃæ"mÆlasthaæ Óabdapadaæ vÃkyapara"mityuktam // nanu -- keyamÃkÃÇk«Ã ? na tÃvadavinÃbhÃva÷ / ghaÂamÃnayetyÃdÃvabhÃvÃt / na hi ghaÂa ÃnayanÃvinÃbhÆta÷ / --------------------------------------------------------------------------- tena nirÃkÃÇk«apadÃni vÃkyamiti bhëyaÂÅkà na virodha÷ / svasminneva pÆrïÃkÃÇk«ÃvatvenÃnyatra nirÃkÃÇgak«apadasaædarbho vÃkyamiti candrikÃyÃæ tasyÃrthokte÷/ padÃnÅti bahutvaæ prÃyikÃbhiprÃyam / atrÃpi padaÓabdaprayogakutyaæ pÆrvaæ 1 varïapadak­tyavat padÃnyavÃkyasphoÂanirÃsÃyeti bodhyam / 2 prak­tipratyayasamabhivyÃhÃrapade 'tivyÃptinirÃsÃya padÃnÅtyukti÷ / padÃdÅnÃmityÃdipadena vÃkyasyÃkaÇk«ÃsannidhyÃdergraha÷/ ata eveti // padÃdisvarÆpavyutpÃdanÃrthatvÃdeveti 3 brahmatarkasaævÃdÃrthatvÃdeve 4 tyartha÷ / mÆleti //"nirde«a÷ Óabda Ãgama÷"iti mÆlasthamityartha÷/ tatra paddhatau 5 vÃkyalak«aïe prathamoddi«ÂÃkÃÇk«ÃsvarÆpaæ nirÆpayituæ pÆrvapak«amÃha -- nanviti // padÃnÃæ yà ÃkaÇk«Ã seyaæ ketyartha÷ / abhÃvÃditi 6 // kuta÷ parasparavyabhicÃrÃditi bhÃvenÃha -- na hÅti // Ãnayanaæ và ghaÂÃvinÃbhÆtamityapyupalak«yate / etena kÃrakasya kriyÃvinÃbhÃva÷ kriyÃyÃ÷ kÃrakÃvinÃbhÃvostÅti nirastam / kriyÃviÓe«akÃrakaviÓe«ayo÷ tadÃbhÃvena ghaÂamÃnayetyanayo÷ nirÃkÃÇk«atÃpatteriti / maïau 7 nÅlaæ sarojamityÃdau vyabhicÃroktistvayuktà / tatra tÃtparyavi«ayo÷ nÅlasarojayoravinÃbhÃvasatvÃditi bhÃva÷ // --------------------------------------------------------------------------- r1.vatra -u. 2.iyaæ-paÇktirnÃsti-u. 3.'vÃ'-u. 4.ti vÃ-u. 5.lak«aïavÃkye-u. 6. pratÅkavannÃsti-Æ. 7.sarojaæ nÅlaæ -u. --------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-rÆpaïam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 5. ----------------- -------------- -------- aho vimalaæ jalaæ nadyÃ÷ kacche mahi«aÓcaratÅtyatra jale sÃkÃÇk«asya nadÅpadasya nadyavinÃbhÆte kacche sÃkÃÇk«atvaprasaÇgÃcca // nÃpyudayanÃdyuktarÅtyà Órotari taduccÃraïajanyasaæsargÃvagamaprÃgabhÃva ÃkaÇk«Ã / ayameti putro rÃj¤a÷ puru«o 'pasÃryatÃmityatra putre 1 sÃkÃÇk«asya rÃjapadasya tÃtparyabhrameïa puru«Ãnvayabodhe tata÷ prÃktadanvayÃvagamaprÃgabhÃvasya satvenÃtivyÃpti÷ 2 // --------------------------------------------------------------------------- nanu -- padÃrthatÃvacchedakarÆpeïa kriyÃkÃrakabhÃvena vivak«ito 'vinÃbhÃva÷ prak­tepyastÅtyata Ãha -- aho vimalamiti // pÆrvatroktÃtivyÃpternirÃsakaæ pak«amÃÓaÇkya nirÃha-- nÃpÅti // Órotari vidyamÃna uktarÆpaprÃgabhÃva ÃkÃÇk«etyartha÷ / atra ghaÂa÷ karmatvaæ Ãnayanaæ k­tiriti vÃkyÃbhÃse ghaÂamÃnayetyetatsamÃnÃrthake 'tivyÃptinÅrÃsÃya taduccÃraïajanyetyavagamaviÓe«aïam / 3 vaktrapek«ayÃsaæbhavavÃraïÃya ÓrotarÅtyeke / svarÆpakathanaæ tadityanye // aho vivalamiti pÆrvoktavÃkye ca tÃtparyavaÓÃt kadÃcit 4 kacchanadyo÷ saæsargÃvakamena tatprÃgabhÃvasatve 'pi taduccÃraïe tÃtparyavaÓÃt jalÃnvitanadyÃ÷ kacchasaæsargÃvagamo neti na tatprÃgabhÃva iti nÃtivyÃptiriti bhÃva÷/ ityatretyupalak«aïam / pÆrvavÃkye cetyapi j¤eyam / --------------------------------------------------------------------------- 1.ïa sà -ca. 2. prasaÇgÃdityadhikaæ -ga. 3.pte÷ -ja-ka-gha. 3.'anyatra sÃkÃÇk«atvavÃraïÃya' ityasti-u. 4. jalÃnvita nÃdyÃ÷ saæ-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃïvam ( dvi. pariccheda÷ pu - 6. ---------------------- --------------- ------ nÃpi tÃtparyavi«ayÅbhÆtasaæsargÃvagamaprÃgabhÃva ÃkÃÇk«Ã / prÃgabhÃvasya kÃryamÃtrahetutvena 1 ÓÃbdÃsÃdhÃraïyÃyogÃt / vak«yate caitat // yattu maïÃvuktam --"2 abhidhÃnaparyavasÃnamÃkÃÇk«Ã / yasya yena vinà 3 svÃrthÃnvayÃna 4 nubhÃvakatvaæ tasya tadevÃparyavasÃnam / anyÃnanubhÃvakatvaæ ca anvayÃnubhavaprÃgabhÃva÷ / ata eva janitÃnvayabodhaæ padama 5 nÃkÃÇk«aæ tadà prÃgabhÃvÃbhÃvÃt / --------------------------------------------------------------------------- kasya cit tÃtparyavaÓÃt jalÃnvayÃvagamena nadyÃ÷ kacchÃnvayÃnavagame 'pi prayogÃntare punarasya kacchÃnvayatÃtparyabhrameïa tadanvayÃnavagamasaæbhavÃt // tÃtparyavi«ayeti // puru«Ãnvayabodhastu na tÃtparyavi«aya iti na pÆrvoktado«a iti bhÃva÷ / ÓabdÃsÃdhÃraïyÃyogÃdityupalak«aïam / saæsargÃvagamÃntaraprÃgabhÃvasya satvÃt / janitÃnvayabodhasyÃpari vÃkyasya sÃkÃÇk«ÃtvÃpattirityapi bodhyam 6 / vak«yata iti // maïyuktÃkÃÇk«Ã 7 svarÆpakhaï¬anaprastÃve"ki¤ca prÃgabhÃvasya"ityÃdigranthe // yattu maïÃviti // Óabdakhaï¬e ÃkÃÇk«ÃvÃdasiddhÃnta ityartha÷ // nanu -- abhidhÃnamanvayÃnubhava÷ tasyÃrthavasÃnani«patti÷ ityarthaÓcet, karmatvamityÃdÃvastyevetyato 'nyamevÃparyavasÃnaÓabdÃrthaæ maïyuktamÃha -- yasyeti // yasya padasyopasthitasya yadvyatirekaprayuktasvÃrthÃnvayÃnanubhÃvakatvaæ tasya padasya tadananubhÃvakatvamevÃparyavasÃnaæ tena ca saha tadevÃkÃÇk«etyartha÷ // --------------------------------------------------------------------------- 1.ÓabdÃ-ga-ja-gha. 2.anvayetyadhikam-ga. 3.'na' ityadhikam-ga-ja-ka. 4.nubhà -ga-ja-ka. 5.masÃ-ca. 6.dhyeyam-u. 7.svarÆpeti nÃsti-Æ. --------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 7. --------------- -------------- ------ ata eva svarÆpayogyatÃta iyaæ bhinnà / sà hi janitaphavepyasti / iyaæ tu phajananÃt prÃgeva / na cÃbhÃve tÃratamyÃbhÃvena ÃkÃÇk«ÃyÃmutkaÂatvÃnutkatkaÂatvarÆpatÃratamyÃyoga÷ / sasaæbandhikÃsaæbandhikapadatvÃdinaiva tadupapatte÷ / j¤Ãtà ceyaæ hetu÷ / anyathà nirÃkÃÇk«e tadbhramÃdanvayadhÅrna syÃt / na tu samabhivyÃh­tapadÃrthajij¤Ãsà ÃkÃÇk«Ã / --------------------------------------------------------------------------- 1.ca. iti nÃsti-u. 2.sasaæbandhiketi / ityadhikam -u. 3.ÃkÃÇk«Ã- bhra-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 8. ----------------------- ------------ --------- j¤Ãne i«ÂasÃdhanatvÃj¤Ãnena j¤ÃnecchÃrahitasyÃpi puæsa÷ ÓÃbdabodhadarÓanÃt / ki¤ca - asmin pak«e ÃkÃÇk«Ãj¤Ãnaæ heturna syÃt / jij¤ÃsÃyà aj¤Ãne 'pi ÓÃbdabodha darÓanÃt"iti // tadapi na / gauïalÃk«aïikayoravyÃpte÷ / na hi tvatpak«e tayoritaravirahaprayuktamananubhÃvakatvam / kintu svata eva / ki¤ca gho«apadameva gaÇgÃpade 2 na sÃkÃÇk«aæ, gaÇgà 3 padaæ tu na gho«apade 4 neti saæbhavati // na cÃnanubhÃvakapadasthÃne 'j¤Ãpaka 5 padaprak«epe 'vyÃptirneti yuktam / --------------------------------------------------------------------------- j¤Ãnecchà hi jij¤Ãsà / sà ca j¤Ãnavi«ayiïÅ 6 jÃyamÃnaj¤Ãnasya i«ÂasÃdhanatve 7 sati bhavati nÃnyathà / tathà ca kadÃcicchabdaj¤Ãne tadi«ÂasÃdhanatÃvabodhabahÅnasyÃpi ÓÃbdabodhadarÓanena vyatirekavyabhicÃt neyamÃkÃÇk«Ã ÓÃbdabodhaheturityartha÷ // gauïeti // siæhaÓcaitra÷ gaÇgÃyÃæ gho«a÷ ityanayorityartha÷ / tatra maïuk­nmate siæhagaÇgÃpadayorananubhÃvakatvaæ 8 vyanakti -- nahi tvatpak«a iti // yasya yenetyÃdinoktÃrthani«kar«ÃnuvÃda itaravirahetyÃdi / svata eveti // svarÆpeïÃyogyatvaprayuktatvÃdevetyartha÷ / ghaÂa÷ karmatvamityÃdau yathà svarÆpÃyogyatvaprayuktamevÃnanubhÃvakatvaæ, na padÃntaravirahaprayuktaæ tatheti 9 bhÃva÷ / alak«yatvÃnnÃvyÃtpirde«ÃyetyÃÓaÇkya nirÃha -- na ceti // anubhavavirodhÃditi bhÃva÷ / aj¤Ãpakapadeti viccheda÷ // --------------------------------------------------------------------------- 1.dhat - ga. 2.desÃ-ga-ja. dasÃ-ka. 3.ditu-ja. 4.de iti-ga-ja-ga. 5.'pada' iti nÃsti-ga. 6.j¤Ã-Æ. 7.tvaj¤Ãne sati - u. 8.tvopagamÃdyena vinà yasyÃnanubhÃvakatvamityetadastyevetyato vyanakti ityasti - u. 9. tyartha÷ - u. --------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 9. --------------- -------------- ------- itarapadavirahe 'pi padasya smÃrakatvenÃj¤ÃpakatvasyetarapadavirahÃprayuktatvÃt / ki¤ca prÃgabhÃvasya sarvakÃryahetutvena 1 ÓÃbdÃsÃdhÃraïyaæ na syÃt /. na ca ÓÃbdanubhave 'nvayÃnubhavaprÃgabhÃvasyottarapadavirahaprayuktatvena hetutvÃdaÓÃdhÃraïyaæ , ata eva yena vineti viÓe«itamiti vÃcyam / itarapadÃnÃæ sahakÃritvena ÓÃbdabodhaprÃgabhÃvasya tadvirahaprayuktatve 'pi ghaÂÃdÃvivi ÓÃbdÃnubhave 'pi prÃgabhÃvatvenaiva hetutvÃt / anyathà ghaÂaprÃgabhÃvo 'pa ghaÂe daï¬Ãdivirahaprayuktatvena hetu÷ syÃt / --------------------------------------------------------------------------- na ca padasya padÃrthasmÃrakatve 'pyanvayÃj¤Ãpakatvamastyeva / tasyaiva lak«aïe 'bhimatatvÃditi yuktam / vak«yamÃïadiÓÃnvitÃbhidhÃnavÃde 'nvitasvÃrthasmÃrakatvasyÃpi satvÃt / paramate 'pi 2 jÃtyÃk­tyanvitavyaktereva padÃrthatvena jÃtyÃdyanvayasmÃrakatvÃcceti tÃtparyÃt / nanu - yadupasthÃpitasyÃrthasya yatpadavyatirekeïa nÃnubhavavi«ayatvaæ tasya tatsÃkÃÇk«atvamiti lak«aïÃrtha÷ / evaæ ca tÅrÃderanubhavi«ayatvaæ na gho«Ãdipadaæ vineti lÃk«aïikaderapi sÃkÃÇk«atvamiti pak«adhÃdyukternÃvyÃptirityato do«ÃntaramÃha -- ki¤ceti // taÂÂÅkÃkÃrairuktamÃÓaÇkya nirÃha -- na ca 3 ÓabdetyÃdinà // sahakÃrikatveneti // ÓÃbdabodhasahakÃritvenetyartha÷ // --------------------------------------------------------------------------- 1.Óa-ga-ja. 2.api iti na -u. 3.Óà - u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 10. ----------------------- ------------ ----- na ca ÓÃbdaj¤Ãne prÃgabhÃvaj¤Ãnaæ kÃraïamitya 1 sÃdhÃraïyam / tajj¤Ãnasya kÃraïatve mÃnÃbhÃvÃt / na hi ÓÃbdabodhÃt prÃk mamÃtrÃnvaye j¤Ãnaæ neti j¤Ãnamanubhavasiddham / anyathà ghaÂe 'pi prÃgabhÃvo j¤Ãto hetu÷ syÃt // atha prÃgabhÃva÷ prÃgabhÃvatvena nÃkÃÇk«Ã, kintu prÃgabhÃvÃtyantÃbhÃvasÃdhÃraïyenetaravirahaprayuktÃnvayÃnubhavÃbhÃvatveneti asÃdhÃraïyam / ghaÂÃdau prÃgabhÃvatvenaiva hetutvÃt / --------------------------------------------------------------------------- prakÃrÃntareïa ÓabdÃsÃdhÃraïyaæ saæsargÃvagamaprÃgabhÃvasya ÓaÇkate -- atheti // prÃgabhÃvÃtyantÃbhÃvetyupalak«aïam / dhvaæsetyapi dhyeyam / ata evetaravirahaprayuktÃnvayÃnubhavatveneti hetutÃvacchedokti÷ / anyathÃnvayÃnubhavÃnÃdyabhÃvatvenetyeva hetutÃvacchedakamuktvà itaravirahaprayuktet na brÆyÃt / tasya dhvaæsadaÓÃyÃmativyÃptivÃrakatvÃt / anvayÃnubhavasaæsargÃbhÃvatvena hetutvavivak«ÃyÃmevetaravirahaprayukteti 2 sÃrthakyÃt / dhvaæsasyÃhetutvÃnna 3 tatsÃdhÃraïyaæ 4 cedatyantÃbhÃvasÃdhÃraïyamapi na syÃt / ata eva nÃpyanvayabodhadhvaæsadaÓÃyÃmityÃdi vak«yatÅti dhyeyam /. yadvoktobhayasÃdhÃraïa 5 mevÃstu anvayÃnubhavÃbhÃvatvenaiva hetutà dhvaæsetiprasakteti tadvÃraïÃyaivetaretyÃdiviÓe«aïokti÷ / ghaÂÃdau tu naivamityÃha -- ghaÂÃdÃviti // tatprÃgabhÃvasyeti yojyam / ata evetyuktaæ vyanakti-- tadeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.syÃsÃ- ja. 2.'pada' ityadhikam -u. 3.tvena ta - u. 4.'na' ityadhikam -u. 5.ïya- u. --------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 11. ---------------- --------------- ---------- ata evÃnyayabodhadaÓÃyÃæ nÃtivyÃpti÷ / tadà prÃgabhÃvÃtyantÃbhÃvayorabhÃvÃt / nÃpyanvayabodhadhvaæsadaÓÃyÃm / tadà dhvaæsasya satve 'pi tasyetaravirahÃprayuktatvÃditi cenna / atyantÃbhÃvasÃdhÃraïena rÆpema hetutve svÃtyantÃbhÃvasya svaæ pratyahetutvÃt / ÓÃbdÃnubhavÃntarÃbhÃva÷ ÓÃbdÃnubhÃvaæ prati, tvanmate 'numityantarÃbhÃvo 'numitiæ pratÅva pratibandhakÃbhÃvatayà hetu÷ syÃt / pratibandhakÃbhÃvaÓcÃj¤Ãna eva hetu÷ kÃryamÃtrasÃdhÃraïaÓceti tvadaÇgÅk­tamÃkÃÇk«Ãj¤Ãnasya hetutvamasÃdhÃraïyaæ ca na syÃt / --------------------------------------------------------------------------- dhvaæsadaÓÃyÃmiti // ativyÃptirityanu«aÇga÷ / atyantÃbhÃvasÃdhÃraïyena hetutvaæ kiæ svÃtyantÃbhÃvasÃdhÃraïyena vivak«itaæ, uta ÓÃbdà 1 nubhavÃntarÃtyantÃbhÃvasÃdhÃraïyeneti / Ãdye Ãha -- svÃtyantÃbhÃvasyeti // antya Ãha -- ÓÃbdÃntarÃnubhaveti // pratibandhakÃbhÃvatayeti // siddhasÃdhanatà anumÃne do«a iti siddheranumitipratibandhakatvÃtsiddhyantarÃbhÃvo 'numitau yathà pratibandhakÃbhÃvatayà hetu÷ ÓÃbdÃnubhavasyÃnapek«itatvenÃnudayÃdanubhÃvÃntaramanvayÃnubhave pratibandhakamiti tadabhÃvo 'pi pratibandhakÃbhÃvatvenaiva hetu÷ syÃdityartha÷ / tataÓca kimityata Ãha -- pratibandhakÃbhÃvaÓceti // pÆrvamiti // saÇketasmaraïapadÃrthopasthitidaÓÃyÃæ padÃnÃmupasthityantaramityartha÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1. anubhavapadaæ na - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi. pariccheda÷ pu - 12. ------------------------ ------------- ------- ki¤ca sakalapadopasthitidaÓÃyÃæ ÓÃbdabodhÃtpÆrvaæ prÃgabhÃvasyetaravirahÃprayuktatvÃdavyÃpti÷ / tasmÃdÃkÃÇk«Ã durnirÆpeti / ucyete --- yasya padasya yadanvayÃnanubhÃvakatvaæ samabhivyÃh­tayatpadagatayadrÆpavirahaprayuktaæ tasya padasya tasminnanvaye tena padena saha tadrÆpamÃkÃÇk«Ã / ---------------------------------------------------------------------------- paddhatau"ÃkÃÇk«Ã jij¤Ãsà cetanadharma÷ / tadvi«ayatvÃtpadÃrthÃ÷ sÃkÃÇk«Ã÷ 1 / tatpratipÃdakatvÃtpadÃnyapi"iti granthena jij¤ÃsÃvi«ayayÅbhÆtapadÃrthavi«ayapratipattijanakatvaæ padÃnÃæ sÃkÃÇk«atvamiti yaduktaæ tatra janakatvaæ na phalopadhÃnaæ, kintu svarÆpayogyataivÃbhimateti bhÃvena tatroktaæ ni«k­«yÃgre svÃbhimatÃkÃÇk«Ãlak«aïaæ vivak«urÃdau tÃvatpau¬hyà paddhatyuktalak«aïÃvinÃbhÆtaæ lak«aïÃntaramÃha -- yasya padasyetyÃdinà // paddhatau padÃnÅtyuktatvÃtpadasyeti bÃhulyÃbhiprÃyeïoktam / yasya Óabdasyetyartha÷ / tena prÃtipadikapratyayormahÃvÃkyÃvÃntaravÃkyasya ca graha÷ / tadapi tadupasthitiparam / yatpadetyatrÃpi yacchabdetyartha÷ / yadrÆpetyatra yadrÆpopasthitÅtyagre vyaktam / tathÃca ca yasya Óabdasyopasthitasya yadanvayÃnanubhavÃkatvaæ yaÓcÃsÃvanvayaÓceti vigraha÷ / tasminnanvaye ityagre kathanÃt / tÃd­ÓÃnvayÃnabhÃvakatvÃbhÃva÷ / sa ca prÃgabhÃva÷ uccÃraïato và abhiprÃyato và sahasthitayatpadasthitayadrÆpopasthitivirahaprayukto và bhavati tadrÆpaæ kriyÃpadatvakÃrakapadatvaikavibhaktikatvÃdi 2 kaæ tadvatvamityartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1. k«Ã ityucyante - u. 2.Ãdipadaæ na - u. ---------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 13. --------------- --------------- --------- upasthitaraÓabdasyÃbhimatÃnvayÃnanubhÃvakatvaprayojakavirahapratiyogi 1 j¤Ãnavi«ayÅbhÆtarÆpa 2 vatpadÃntarasamabhivyÃh­tatvaæ sÃkÃÇk«atvamiti yÃvat / upasthitiÓabdasyÃbhimatÃnvayÃnubhÃvakatvaprayojakatvaprayojakarÆpava 3 dupasthitaÓÃbdÃntarasamabhivyÃh­tatvaæ tena sÃkÃÇk«amityanvayÃrtha÷ / tadyathà ghaÂamÃnayetyatra yasya ghaÂaÓabdasya yadanvalayÃnanubhÃvakatvaæ samabhivyÃh­tÃnayeti padagatakriyÃpadatvavirahaprayuktaæ ghaÂa 4 mÃnayanamityÃdau tathà darÓanÃt, tathà ca tasya ghaÂapadasya tasminnÃnayÃnÃnvaye tenÃnayanapadena saha tadrÆpaæ kriyÃpadatvarÆpamÃkÃÇk«Ã / tathÃ'nayeti padasya ghaÂÃnvayÃnanubhÃvakatvaæ ghaÂapadagatakarmakÃrakatvavirahaprayuktam / ghaÂa÷ Ãna 5 yetyÃdau darÓanÃt / evaæ ca tasyÃnayanapadasya ghaÂÃnvaye tena ghaÂapadena saha karmakÃrakapadatvamevÃkÃÇk«eti 6 dhyeyam / atra yasya Óabdasya samabhivyÃh­tayacchabdavirahaprayuktamananubhÃvakatvamityevoktau 7 asaæbhava÷ syÃt / ghaÂamÃnayanamityÃdau satyapi padÃntare tvayÃnanubhÃvakatvasatvena tasya padÃntaravirahÃprayuktatvat / yatpadagatayadrÆpetyuktam / ghaÂo bhavatÅtyatrÃnuccÃritenÃpi samÃnavibhaktikena rakta iti padena ghaÂapadasya nirÃkÃÇk«ataiveti pak«e ghaÂe rÃgÃnvayÃnanubhÃvakatÃprayojakavirahapratiyogitÃvacchedakarÆpasya samÃnavibhaktikatvasya satvÃdativyÃptinirÃsÃya samabhivyÃh­tetyukti÷ / sÃkÃÇ7tà tayorapyastÅti mate tu yatpadagatetyÃdyeva / samabhivyÃh­tapadamanÃdeyamityagre vyaktam / yadanvaya ityuktistu ghaÂa÷ karmatvaæ Ãnayanaæ k­tiriti vÃkye kriyÃkarmabhÃvÃnvaye nirÃkÃÇk«e bhedÃnvaye ca sÃkÃÇk«e 'tivyÃptyavyÃptyornirÃsÃyetyagre vyaktam // ---------------------------------------------------------------------------- 1.tÃvacchedakÃnvayavi«ayÅbhÆta (kÃnvayavi«ayÅbhÆta) rÆpa - u. 2.dupasthita ÓabdÃntara -u. 3.upasthiteti nÃsti-u. 4.ÂÃna-u. 5.neya-u. 6.tyÃdi -u. 7.'ki¤cetyÃdinà maïyabhihitapak«oktado«aprasarÃt' iti, tata÷ 'yatpada' ityÃdi cÃsti -u-naæ. --------------------------------------------------------------------------- - nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 14. ------------------------ ------------ -------- tacca rÆpaæ kriyÃkÃrabhÃvÃnvaye kriyÃpadatvÃdikam / saæbandharÆpÃnvaye «a«ÂhyantatvÃdikam / abhedÃnvaye samÃnavibhaktikatvam / prak­tipratyayÃrthayoranvaye prak­titvÃdikam // ata eva ghaÂasamÃnayetyatrÃnayeti kriyÃpadaæ vinà ghaÂamiti dvitÅyÃntaæ kÃrakapadaæ kriyÃkarmabhÃvÃnvayÃnanubhÃvakamiti kratiyÃkÃrakabhÃvÃnvaye tena sÃkÃÇk«am / ---------------------------------------------------------------------------- kutra kiærÆpamityata÷ taddarÓayati -- tacceti // Ãdipadena kÃrakapadatvagraha÷ / rÃj¤a÷ puru«a ityÃdÃvÃha -- saæbandheti // prathamÃntatvamÃdipadÃrtha÷ / rakto ghaÂa ityÃdÃvÃha -- abhedeti // lak«aïavÃkye tadagrahaïaæ ÓabdaparamityupetyÃha - prak­tÅti // ghaÂamityÃdau ghaÂarÆpaprÃtipadikÃrthadvitÅyÃvibhaktyarthayoranvaya ityartha÷ / Ãdipadena dvitÅyatvÃdigraha÷ / kriyÃpadatvÃdikaæ tadrÆpamityuktaæ tatkthamityata÷ kvacidvyanakti -- ata eveti // kriyÃpadatvÃderitarapada 1 virahaprayuktÃnvayÃnanubhÃvakatÃprayojakatvÃdevetyartha÷ / kriyÃpadaæ vineti // kriyÃpadatvÃÓrayaÓabdaæ vinà ÃnayanamityÃdipadaprayogepÅtyartha÷ / kriyÃkÃrakapabhÃveti // abhedÃnvaye tu nirÃkÃÇk«atvÃttadanubhÃvakatÃprayojakasamÃnavibhaktitvÃbhÃve 'pi nÃvyÃptiÓaÇkà / ata eva lak«aïe yadanvayetyuktamiti bhÃva÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1. viraheti nÃsti -- u. ---------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 15. ---------------- --------------- --------- 1 ghaÂa÷ karmatvamÃnayanaæ k­tiri«ÂasÃdhanatvamityÃdau 2 ghaÂasamÃnayetyanena sahaikÃrthye satyapi kriyÃkÃrakapadatvÃbhÃvÃnna tadanvaye ghaÂa ityÃdipadaæ sÃkÃÇk«am / abhedÃnvaye tu samÃnavibhaktikatvÃtsÃkÃÇk«am / girirbhuktamagnimÃn devadattenetyatra 3 bhuktamityasya kriyÃpadasyÃsannenÃpyakÃraka 4 giripadena nÃkÃÇk«Ã / kintvÃnÃsannenÃpi kÃra 5 keïa devadatteneti padenaivÃkÃÇk«Ã // ---------------------------------------------------------------------------- nanvathÃpyuktavÃkyasamÃnÃrthakavÃkyÃntare 'vyÃptireva / tatroktÃnvayÃnubhavaprayojakakriyÃpadatvÃderabhÃvÃdityata Ãha -- ghaÂa iti // Ãnayetyatra luptavidhipratyayasyÃkhyÃtatvena vÃcyÃrthokti÷ k­tiriti vidhitvena vÃcyÃrthoktiri 6«ÂasÃdhanatvamitÅ«ÂasÃdhanatvameva vidhyartha iti vidhivÃde lak«yamÃïatvÃt / na tadanvaya iti // tathà ca 7 lak«yatvÃnna do«a iti bhÃva÷ // yadvà kriyÃpadatvÃdikamabhimatÃnvayà 8 nubhÃvakatÃprayojakamityanvayayenopapÃdya vyatirekamukhenopapÃdayati -- ghaÂa iti // anvayÃntare tu lak«yatve 'pi prayojakamapyastÅti nÃvyÃptirityÃha -- abhedeti // etena yadanvaya ityukte÷ k­tyaæ viv­taæ dhyeyam / vÃkyÃntarepyativyÃptyavyÃptÅ ÃÓaÇkya yatroktarÆpaprayojakaæ tatrÃkÃÇk«Ãsatvena lak«yatvam, yatra tannÃsti tatrÃkÃÇk«Ãpi netyalak«yatvamato na do«a ityÃha -- giririti // kriyÃpadasyeti // kriyÃvÃcisubantapadasyetyartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1. ayaæ grantho nÃsti - ga. 2.'tu' ityadhikam-ka. 3.'tu' ityadhikam-ga-ja-ka. 4.ïena giri-ga. keïa -ja-ka. 5.ïena-ga. 6. 'i«ÂasÃdhanatvamiti' iti nÃsti -u. 7.cÃ- u. 8. nanu - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 16. ------------------------ ------------- ------- atra ca padaÓabdena ÓabdamÃtraæ vipak«atam / tena prak­tipratyayoranyonyaæ vÃkyayoÓcÃnyonyamÃkÃÇk«ÃyÃæ nÃvyÃpti÷ / evaæ padaÓabdena tadupasthitireva vivak«ità / tena padamÃtrasya svata evÃnvayÃnanubhÃvakatve 1 nÃnubhÃvakatvasyetaravirahaprayuktatvÃdasaæbhava iti ÓaÇkÃnavÃkÃÓa÷ / dvÃramityatra dvÃraÓabdasya pidhehiÓabdena saha, viÓvajità yajetetyatra yajetetyasya svargakÃmaÓabdena soccÃraïanibandhanasamabhivyÃhÃrÃbhÃve 'pi mauniÓlokÃdÃvivÃbhiprÃyika÷ samabhivyÃhÃro 'stÅti nÃvyÃpti÷ / ghaÂo bhavatÅtyatra tu ghaÂapadena saha rakta iti padasya samÃna vibhaktikatve 'pi ÃbhiprÃyako 'pi samabhivyÃhÃro nÃstÅti nà 2 tivyÃpti÷ // ---------------------------------------------------------------------------- atra ceti / lak«aïavÃkya ityartha÷ / anyonyaæ vÃkyayoriti // mahÃvÃkyasthayorityartha÷ / etena yatpadeti padaÓabdo 'pi Óabdapara÷ / yadrÆpetyapi yadrÆpopÃsthitiparamiti sÆcitam // laukikavaidikavÃkyÃntare«u padÃntarasamabhivyÃhÃrarahite«u sÃkÃÇk«e«vavyaptimÃÓaÇkya nirÃha -- dvÃramityatreti // svargakÃmeti // sa÷ svarga÷ sarvÃnpratyaviÓi«ÂatvÃditi caturthÃdhyÃyat­tÅyapÃdÅyasaptamÃdhikaraïe viÓvajitetyÃdau svargakÃmapadÃdhyÃhÃrasya siddhatvÃditi bhÃva÷ / evaæ hyativyÃptityÃÓaÇkya nirÃha -- ghaÂa iti // samÃneti // abhedÃnvayÃnubhÃvakatÃprayojakarÆpavatve 'pÅtyartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.tvasyetara -ga. 2.nÃvyÃpti÷ -- ga. ---------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-nu-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 17. --------------- -------------- --------- yadvà tatra raktapade 1 nÃkÃÇk«Ãstyeva / nahi samabhivyÃhÃrÃdÃkÃÇk«Ã / kiæ tu sÃkÃÇk«ÃïÃæ samabhivyÃhÃra÷ / tatrÃnÃkÃÇk«atvavyavahÃrastu raktÃnvaye tÃtparyÃbhÃvÃt / bhavanakriyÃnvayena ghaÂapada2 sya raktapade 3 itthitÃkÃÇk«Ã 4 'bhÃvÃcca / ghaÂasya raktÃbhedÃpratÅtistu raktapadÃnupasthite÷ / asmiæÓca pak«e ÃkÃÇk«Ãlak«aïe samabhivyÃh­taviÓe«aïamanapek«itameva // nanvevamitarapadavirahaprayuktÃnanubhÃvakatÃprayojakarÆpavatvÃtmikà svarÆpayogyatà ÃkÃÇk«eti paryavasitam / ---------------------------------------------------------------------------- etena samabhivyÃh­teti padak­tyaæ viv­taæ dhyeyam / samabhivyÃhÃrÃbhÃve kathamÃkÃÇk«etyata Ãha -- na hÅti // tathÃtve dvÃramityÃdÃvÃkÃÇk«ÃbhÃvaprasaÇgÃditi bhÃva÷ / sÃkÃÇk«ÃïÃmiti // ata eva dvÃramityÃdÃvadhyÃhÃra iti bhÃva÷ / tatreti // raktapada ityartha÷ / anvayena anvitatvena / utthiteti // svÃrasiketyartha÷ / ÃkÃÇk«ÃrÆpahetau sati kuto nÃnvayadhÅratyata Ãha -- paÂasyeti // asmiæÓca pak«a iti // raktapade 'styÃkÃÇk«eti pak«a ityartha÷ / tasyÃpi lak«yatvenÃtivyÃpterabhÃvÃt / evaæ dvÃramityÃdÃvavyÃptiÓaÇkà nÃstÅti bhÃva÷ // itarapadavirahaprayuktÃnubhavaprÃgabhÃva ÃkÃÇk«eti maïyuktalak«aïÃbhimÃnÅ ÓaÇkate // nanvevamiti // padÃntarasya padÃntaravirahaprayuktÃnanubhÃvakatÃyÃ÷ padÃntare kriyÃpadatvÃdilak«aïaprayojakarÆpaæ yattadvatvÃtmiketyartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.de à -ga. 2.depyÃ-ja-ka. 3.dasya -ja. 4.yà abhà - ga-ja-ka. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 18. ------------------------ ------------- ------- sà ca janitaphale 'pyastÅti tatrÃtivyÃpti÷ syÃt / prÃgabhÃvapak«e tu nÃyaæ do«a iti cenna / i«ÂÃpatte÷ / janitaphale 'nÃkÃÇk«atvavyavahÃrastu viraktaæ prati vÃïijyopadeÓa iva ÓroturanvayabodhÃntarasyÃnapek«ikatatvÃt / na tu padasya nirÃkÃÇk«atvÃt / na ca lÃk«aïikÃdÃvavyÃpti÷ / manmate lÃk«aïikagauïayorapyanubhÃvakatvÃt // nanvathÃpi svarÆpayogyatà kÃraïataiva, na tu kÃraïam / tathÃcÃkÃÇk«ÃyÃ÷ ÓÃbdabodhahetutvaæ na syÃditi cenna / uktÃkÃÇk«Ãj¤Ãnasyaiva hetutvene«ÂÃpatte÷ / ata evoktayogyatÃj¤Ãnasya ÓÃbdabodha eva hetutvÃdevÃsÃdharaïyam / na hi ghaÂÃdau kÃraïatÃj¤Ãnaæ hetu÷ / ---------------------------------------------------------------------------- janitÃnvayÃnubhave 'pi vÃkye 'stikriyÃpadatvÃdestadÃpyanapÃyÃditi bhÃva÷ / anapek«itatvÃditi // etena janitÃnvayabodhenÃpi dvitÅyÃnvayabodhajananÃpatteriti rucidattÃdyuktaæ nirastam / anapek«Ãyà eva pratibandhakatvÃt, apek«ÃyÃæ tvi«ÂÃpattariti // maïik­nmate 'bhihitado«o nÃtrÃstÅtyÃha -- naceti // manmata iti // tatroktado«astu gauïalak«aïav­ttivicÃro nirasi«yata iti bhÃva÷ / nanvathÃpÅti // janitaphaletivyÃpterado«atvepÅtyartha÷ / ata evetyetavdyanakti-- uktayogyatetyÃdi // nahÅti // yenÃsÃdhÃraïyaæ na syÃditi bhÃva÷ // yatvÃkÃÇk«Ãj¤Ãnasya hetutve janitaphale 'pi vÃkye pareïetaravirahaprayuktÃnanubhÃvakatÃprayojakarÆpavaditi Óabda udbhÃvite 'nvayabodhÃpattiriti / tanna / prÃcÅnÃnvayabodhasyaiva pratibandhakatvÃcchroturanapek«itatvÃcceti // ---------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 19. --------------- -------------- -------- na ca ÓÃbdabodhepi 1 tajj¤Ãnasya hetutve mÃnÃbhÃva÷ / padaÓaktigraharÆpapavyutpattau satyÃmapi kriyÃpadaæ vinà kÃrakapadaæ nÃnvayabodhakamiti sÃnÃnyaj¤ÃnarÆpavÃkyavyutpattiæ vinà vÃkyÃrtha 2 bodhÃbhÃvÃt / anyathà vÃkyaæ vÃkyavyutpannasyÃpyanvayabodhakaæ syÃt // nanvevaæ cedayameti putro rÃj¤a÷ puru«o 'pasÃryatÃmityatra rÃjapade putrapuru«apadagatarupavirahaprayuktatattanvayayÃnanubhÃvakatvarÆpÃkÃÇk«ÃyÃ÷ satvÃdubhayÃnvadhÅ÷ syÃditi cenna / ---------------------------------------------------------------------------- mÃnÃbhÃva iti // Óaktismaraïe sati tajj¤ÃnÃbhÃvenÃnvayabodhavilambÃbhÃvÃditi ÓaÇkiturbhÃva÷ / tadabhÃve 'syÃnvayabodhavilamba ityÃha --- padaÓaktÅti // uktaæ ca jayadevenÃpi"ÃkÃÇk«ÃhetutvemÃnÃbhÃvena tajj¤Ãnaæ kÃraïa"miti // etena"na hi tasyÃpi j¤Ãnaæ heturiti Óakyate vaktum / tatra mÃnÃbhÃvÃditi"rucidattoktaæ nirastaæ dhyeyam / vÃkyÃvyutpannasyeti // uktarÆpavÃkyavyutpattihÅnasyÃpÅtyartha÷// uktavak«aïasya vÃkyÃntare 'tivyÃptimÃÓaÇkyate -- nanvevamiti // itarapadavirahaprayuktÃnanubhÃvakatÃprayojakarÆpavatvamÃkÃÇk«Ã cedityartha÷/ putrapuru«apadagateti // prathamÃvibhaktyantatvalak«aïadharmetyartha÷ / rÆpaÓabdo dharmaparyÃya÷ / ubhayeti // nÃsti ca puru«apadenÃkÃÇk«Ã / atastatroktalak«aïamativyÃptamaniti bhÃva÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1. tasya -ja. 2.j¤Ãnà -ja. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 20. ------------------------- ------------- ----- ubhayatrakÃÇk«ÃyÃ÷ satve 'pi putrÃnvaya eva tÃtparyagrahe 1 puru«ÃnvayabodhÃbhÃvasaæbhavÃt / ubhayatra tÃtparyagrahe ce«ÂÃpatte÷ / ata eva tatrÃv­tti÷ kalpyate / aho vimalaæ jalaæ nadyÃ÷ kacche mahi«ÃÓcarantÅtyatra yena puæsà nadyà ityÃdikameva Órutaæ taæ prati nadÅpadaæ jalapadÃÓravaïena kaccha eva sÃkÃÇk«am // nanvevamudayanÃdimate tvaduktarÆpagrahavirahaprayukta÷ ÓÃbdÃnubhavaprÃgabhÃva ÃkÃÇk«Ã / 2 tanmate tu prÃgabhÃvaprayojakaviracahapratiyogigrahavi«ayÅbhÆtaæ rÆpamÃkÃÇk«Ã / ---------------------------------------------------------------------------- lak«yatvamupetya samÃdhimÃha -- ubhayatreti // tÃtparyagrahasya ÓÃbdabodhe hetutvÃdanyatra tadabhÃvÃdevÃnvayabodhÃbhÃvo na tvÃkÃÇk«ÃvirahÃt / yenÃtivyÃpti÷ syÃditi bhÃva÷ / Ãv­ttiriti // rÃjapadasyetyartha÷ / kaccha eveti // evaæ ca jalasyÃÓrayaïenÃnupasthitestatra «a«ÂhyantÃnvayaprayojakopasthitivi«ayarÆpavatvÃbhÃvÃt / prathamÃntenÃpi jalapadena nirÃkÃÇk«ataiveti na tatrÃvyÃptirde«Ãya / upasthitau tu tatrÃkÃÇk«Ãsatve 'pi tÃtparyÃgrahÃdanvayabodhÃbhÃva÷ / tatrÃpi tÃtparyagrahe tÆbhaya 3 trÃnvayabodho nadÅpadÃv­ttiÓca pÆrvavadi«Âaiveti bhÃva÷ // evaæ sarvatra lak«ye 'lak«ye ca svoktÃkÃÇk«Ãlak«aïasya bhÃvÃbhÃvÃnupapadyedÃnÅæ paroktalak«aïÃtsvoktalak«aïasyÃtiÓayaæ ÓaÇkÃpÆrvaæ vyanakti -- nanviti // prÃgabhÃveti // anvayÃnubhavaprÃgabhÃve prayojakÆbhÆto yo viraha÷ tatpratiyogÅ yo graha÷ j¤Ãnaæ tadvi«ayÅbhÆtaæ rÆpamityartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.heïa -ga-ja-ka. 2.tva -ga-ja-ka. 3.yÃnva -u. ---------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 21. --------------- ------------- -------- tata÷ kotra viÓe«a iti cediyÃneva viÓe«a÷ / tvanmate ÃkÃÇk«Ã k«ot­gatà syÃt, prÃgabhÃvaj¤Ãnaæ ÓÃbdabodhajanakamityasyoktarÅtyÃdurghacatvÃcchÃbdabodhaæ pratyÃkÃÇk«Ãj¤Ãnasya hetutvaæ na syÃt, janitaphalavÃkyasthapade viraktaæ vÃïijyopadeÓa iva sÃkÃÇk«atve satyapi puru«asyÃnapek«ÃmÃtreïa ÓabdasyÃkÃÇk«ÃpalÃpaÓca syÃditi do«atrayam / manmate tu ÃkÃÇk«Ã Ãsattivacchabdagataiva, idaæ cÃkÃÇk«Ãlak«aïaæ ÂÅkoktajij¤ÃsÃvi«ayapratipÃdakatvarÆpalak«aïÃvinÃbhÆtam // ---------------------------------------------------------------------------- yadrÆpaviraheti lak«aïavÃkye yadrÆpavirahaÓabdena yadrÆpopasthitivirahasyÃbhimatatvÃditi bhÃva÷ / Órotragateti // ata evodayanalak«aïe ÓrotrarÅtyuktiriti bhÃva÷ / uktarÅtyeti // tajj¤Ãnasya kÃraïatve mÃnÃbhÃvÃdityÃdinoktarÅtyetyartha÷ / ÃkÃÇk«eti // Óabdagataivetyanvaya÷ / sughaÂamiti // prÃguktavÃkyavyutpattirÆpapramÃïÃbhÃvÃditi bhÃva÷ // nanvidaæ mÆlagranthe nopalabhyata ityata Ãha -- idaæ ceti // ÂÅkokteti // ÂÅkÃk­tà paddhatÃvuktetyartha÷ / pramÃïalak«aïaÂÅkÃyÃmukteti vÃrtha÷ / tadukterapi paddhatyuktyai 1 kÃrthatvÃt // ---------------------------------------------------------------------------- 1. ktaikÃrthyÃt - naæ. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 22. ------------------------- ------------ ------- vastutastu yatpadaprayojyajij¤ÃsÃvi«ayatvayogyaj¤ÃnajanakatvÃvacchedakarÆpavatvaæ yasya saha tasya tadrÆpame 1 vÃkÃÇk«Ã / bhavati hi ghaÂamÃnayetyatra ghaÂamiti kÃrakapadaprayojyà yà jij¤Ãsà tasya vi«ayatvayogyaæ yatkriyÃj¤Ãnaæ tajjanakaæ yadÃnayeti 2 kriyÃpadaæ tanni«ÂhajanakatÃvacchedakaæ kriyÃpadatvamÃkÃÇk«Ã 3 / iyaæ ca jij¤ÃnÃyogyatÃjij¤ÃsitepyastÅti nÃvyÃpti÷ // ---------------------------------------------------------------------------- nanu 4 lak«aïe yasyÃnanubhÃvakatvaæ yadrÆpavirahaprayuktamiti na¤dvayapraveÓÃdgauravam / yasyÃnubhÃvakatvaæ yatpadakayadrÆpaprayuktamityevoktau lÃghavam / ki¤cÃnvayÃnubhavaprÃgabhÃvasya virahaprayuktatvaæ ca durvacam / anÃderjanyatvÃyogÃt / tadvyÃpyatvasyÃpi bhinnÃdhikaramatayà daiÓikasyÃyogÃt / kÃlikasya ca saæketÃsm­tidaÓÃyÃæ satyapÅtarapade 'nubhavaprÃgabhÃvasaæbhavena vyabhicÃrÃt / ki¤caivaæ sati ÂÅkÃk­duktalak«aïamasama¤jasamityapi dhÅrmandÃnÃæ prÃpnotÅtyata Ãha -- vastutastviti / yatpadaprayojyeti // yacchabdopasthitijanyetyartha÷ / padeti Óabdaparaæ sattadupasthitiparamiti prÃgevoktatvÃt / anyathà 5 pÆrvoktado«Ãpatti÷ / jij¤ÃsÃj¤Ãnavi«ayakecchà / tadvi«ayatvayogyaæ j¤Ãnaæ tajjanakatÃvacchedaæ rÆpaæ kriyÃpadatvÃdikaæ pÆrvoktameva dhyeyam // lak«aïÃrthaæ viv­ïvanneva lak«yani«Âhatayà darÓayati -- bhavati hÅti // iyaæ ceti // iyaæ ca jij¤ÃsÃæ prati yogyatà ajij¤Ãsite janitaphale jij¤ÃsÃpÆrvabhÃvinyapi vÃkya ityartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.evakÃro nÃsti-rÃ. 2.Ãdi ityadhikam -rÃ. 3. prasaÇgÃt ityadhikam - ga. 4.ukta ityadhikam - u. 5. prÃgukta - u. ---------------------------------------------------------------------------- ÃkÃæ-ni-païam) ÃkÃÇk«ÃvÃda÷ pu - 23. ---------------- ------------- -------- tasmÃtsvarÆpayogyataivÃkÃÇk«Ã / ata eva paddhatÃ"vÃkÃÇk«Ã jij¤Ãsà cetanadharma÷ / tadvi«ayatvÃtpadÃrtha÷ sÃkÃÇk«Ã÷ / tatpratipÃdakatvÃtpadÃnÅtyapÅtyatra pratipÃdakaÓabdena jij¤ÃnÃvi«aya 1 j¤ÃnajanakatÃvacchedakarÆpavatvÃtmikà jij¤ÃsitÃrthapratipÃdanayogyataivÃkÃÇk«e"tyuktam / na tu phalopÃdhÃnam / anvayabodhÃtprÃgÃkÃÇk«ÃbhÃvaprasaÇgÃt // pramÃïalak«aïaÂÅkÃyÃmapi pÆrvapadajanitÃkÃÇk«ÃpÆraka 2 tvamityatra pÆrakaÓabdenÃsmaduktà 3 jij¤ÃsÃvi«ayatvayogyaj¤ÃnajanakatÃvacchedakarÆpavatvÃtmikà jij¤Ãsà 4 pÆrakataivÃkÃÇk«etyuktam / bhavati hi 5 jij¤ÃsÃvi«aya 6 j¤Ãnajanako jij¤ÃsÃpÆraka÷ / icchÃvi«asÃdhakasyaiva loke icchÃpÆrakatvena vyavahÃrÃt // yattu ÂÅkÃyÃæ viraktaæ prati vÃïijyopadeÓe nairÃkÃÇk«yamuktaæ, ---------------------------------------------------------------------------- tasmà 7 davyÃptiÓÆnyatvÃdityartha÷ / na ca svarÆpayogyatÃyà 8 ÃkÃÇk«Ãtve ÓÃbdabodhasÃdhÃraïyaæ na syÃditi ÓaÇkyam / uktarÆpÃkÃÇk«Ãj¤Ãnasyaiva hetutvÃdityupapÃditatvÃditi bhÃva÷ / ata eveti // uktarÆpasvarÆpayogyatÃyà ÃkÃÇk«ÃtvÃdevetyartha÷ -- jij¤ÃsÃvi«ayaj¤Ãneti // icchÃvi«aj¤Ãnetyartha÷ / icchÃvi«ayeti // icchÃvi«ayotpÃdakasyaivetyartha÷ / ÂÅkÃyÃmiti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.tvayogyaj¤Ã-rÃ. 2.kami-naæ. 3.ktaji -rÃ.na. 4.pÆrakapadaæ na -rÃ. 5.hi iti nÃsti -naæ. 6.tvaj¤Ã -rÃ. 7.tasmÃditi/ vyÃptiÓÆ -naæ. 8.yÃ÷ nÃkÃæ - naæ. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 24. ----------------------- ------------ ------- tadanvayabodhopayogi 1 sÃkÃÇk«atve satyapi Órot­ranapek«itatvamÃtreïa // ata eva ÂÅkÃyÃmanvayabodhopayogyÃkÃÇk«ÃbhÃve gauraÓva÷ puru«o hastÅtyÃdikamevodÃh­tam // ityÃkÃÇk«Ãni 2 rÆpaïam // ---------------------------------------------------------------------------- pramÃïalak«aïaÂÅkÃyÃmityartha÷ // ityÃkÃÇk«ÃnirÆpaïam // ---------------------------------------------------------------------------- athÃsattinirÆpaïam // 2. // ------------------------- nanu -- sannidhÃnÃparaparyÃyÃsattirna tÃvanmaïyuktarÅtyÃvyavadhÃnena padÃrthasm­ti÷ / ---------------------------------------------------------------------------- athÃsattinirÆpaïam // 2. // ----------------------------- pramÃïapaddhatÃ"vÃkÃÇk«ÃyogyatÃsannidhimanti padÃni vÃkya"mityukte÷ sannidhinirÆpaïamaæ vinÃsattinirÆpaïamayuktamityata Ãha -- sannidhÃnÃpararyÃyeti // yadyapi 3 sÃk«ÃdÃkÃÇk«Ãyogyateti nirdeÓakrameïa yogyataivÃkÃÇk«oktyantaraæ nirÆpaïÅyà / tathÃpyÃsattinirÆpaïasyÃlpatvÃtsÆcÅkatÃhanyÃyenÃsatte÷ pÆrvamuktirityeke // vastutastu ÓÃbdapramÃyà 4 mÃkÃÇk«ÃsattÅ eva hetÆ na punaryogyatÃpÅti tayoreva pÆrvamuktiryuktà / ata eva paddhatÃvÃsatti svarÆpoktyanantarameva yogyatà 5 / ---------------------------------------------------------------------------- 1.gini sà -ca.ka. 2.nirÆpaïapadaæ na -naæ-ja-ga. 3.sÃk«Ãditi nÃsti -u. 4.ïaæ- naæ. 5.tokti÷ -u. ---------------------------------------------------------------------------- Ãsa-ni-païam) ÃsattivÃda÷ pu - 25. -------------- ----------- -------- vÃkye padÃrthasm­tireva neti vak«yamÃïatvÃt / anÃsanne ÃsattibhrameïÃnvayabodhasthale tvatpak«e padÃrthopasthiterviÓe«aïaj¤Ãnatvena ÓÃbdabodhahetutvÃt hetoÓcÃvyavahitatvaniyamenÃsattereva satvenÃsattibhramÃnupapatteÓca / ---------------------------------------------------------------------------- atastatkramamanus­tyÃtra nirÆpaïamiti / kvacidà 2 kÃÇk«ÃsannidhiyogyatÃvatÃæ padÃnÃæ samÆho vÃkyamiti paddhatyanurodhe pÆrvanirdeÓÃttathaivÃstviti yathÃnyasa eva krama÷// ÃsattiÓcÃvyavadhÃnenÃnvayapratiyogyupasthiti÷ / sà ca sm­tirnÃnubhava iti maïyuktaæ ni«k­«yÃnuvadati -- avyavadhÃnena padÃrthasm­tiriti // anvayavirodhivyavadhÃnÃbhÃvenetyartha÷ / padÃrtheti // saæketasmaraïavÃkyÃrthabodhayormadhye padÃrthasm­tireva nÃsti, kuto 'vyavÃdhÃnatvaæ tasyà ityartha÷ / vak«yamÃïatvÃt // anvitÃbhidhà 3 noktivÃda ityartha÷ // pak«adharÃdyÆhitado«amÃha -- anÃsanneti // saptamyantÃnÃmÃsattereva satvenetyanvaya÷ / Ãsattibhrameïeti // anvayavirodhivyavadhÃnepi tadabhÃvabhramameïetyartha÷ / girirbhuktamagnimÃndevadattenetyÃdau vyavahitapadopetatayà ÃsattihÅnavÃkye padÃnÃmavyavahitatvabhrÃntyà padÃrthÃnÃmupasthitau giriragnimÃndevadattena bhuktamityanvavayabodhadarÓanÃttatra sthale padÃrthe sm­tervyavahitatvasyÃvaÓyakatvÃttatrÃtivyÃptiriti bhÃva÷ // viÓe«aïaj¤Ãnatvenetyupalak«aïam / padÃrthasm­titvena hetutvepye«a do«a÷ sama eva / ---------------------------------------------------------------------------- 1.tokti÷ -u. 2.ttu à -u. 3.vÃdoktavÃda - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 26. ------------------------- ------------- -------- padÃrthasm­tau satyÃæ sm­ti 1 vi«ayakaj¤Ãnavilambena ÓÃbdabodhavilambÃdarÓanenÃsattij¤Ãnasya hetutvÃnupapatteÓca / na ceyaæ svarÆpasatyeva hetu÷ / tadbhrameïa ÓÃbdabhramÃyogÃt // kiæ ca nÃnÃviÓe«aïakaikaviÓe«yakabodhasthale viÓe«aïÃnÃmanyonyamanvayÃyogyatayà 2 nvitÃnvayÃsaæbhavena samÆhÃlambanà ekaiva padÃrthasm­tirvaktavyà / tathÃca tatra vÃkye ki¤citkenacidÃsannamanÃsannaæ ca kenaciditi kathaæ vibhÃga÷ // ---------------------------------------------------------------------------- asaæbhavaæ cÃsya (sti) 3 lak«aïasyÃha -- padÃrthasm­tÃviti // na ce 4 yamiti // Ãsattirityartha÷ / apasiddhÃnte satyapi do«ÃntaramÃha -- tadbhrameïeti // yatvanvayapratiyogyupasthitirÃsattiranvayabodhÃÇgaæ, sà ca svarÆpasartà 5 bhÃnÃbhÃvÃt / anumitau pak«asÃdhyapratyavattadbhrameïa ÓÃbdabhramo 'siddha eva / tÃtparyabhrameïa yogyatÃbhrameïa và tadupapatteriti tanna / viÓe«aïaj¤Ãnatvena hetutvoktau ÓÃbda 6 sÃdhÃraïyÃbhÃvÃtpadÃrthasm­titvena hetutve ca vÃkye padÃrthasm­tireva netyasaæbhavado«Ãt ativyÃptyasaæbhavÃvuktvÃvyÃptiæ cÃha -- ki¤ceti // nÃnÃviÓe«aïaketi // daï¬Å kuï¬alÅ caitra ityÃdau caitrapadena kuï¬alÅ 7 padamÃsanna 8 daï¬ÅpadamanÃsannamiti vibhÃgosti / sa na syÃt / padÃrthasm­terevÃsattitve tÃvatpadÃrthagocaraikasm­tereva tatra vÃcyatvÃtkrameïopasthitau hi pÆrvasm­tiviÓe«eïÃnvayÃnantaraæ -- ---------------------------------------------------------------------------- 1.terj¤Ã -rÃ. 2.anvitapadaæ na -rÃ. 3.satti-u. 4.caiva -u. 5. na tu j¤Ãtà -u. 6.bdÃsà -u. 7.lipa -u. 8. nnamiti vibhÃgosti -u. ---------------------------------------------------------------------------- Ãsa-ni-païam) ÃsattivÃda÷ pu - 27. -------------- ---------- -------- ki¤ca padye kulakÃdau cÃtivyavahitatvÃtkathamÃsatti÷ / nÃpyavyavahitapadopasthitirÃsatti÷ / vyavahitapadopasthitikapadyÃdÃvavyÃpte÷ / uktarÅtyÃsattij¤Ãnasya hetutvÃnupapatteÓca // nÃpi padÃvyavadhÃnamÃsatti÷ / avyavadhÃnaæ hi pade lipyuccÃraïÃdinibandhanameva vÃcyam / ---------------------------------------------------------------------------- -- caramaæ 1 sm­tiviÓe«aïÃnvaya÷ syÃt / na caivaæ yuktam / viÓe«aïaviÓi«Âe viÓe«aïÃntarÃnvaye viÓe«aïayorapyanvayÃpatyà tadasaæbhavÃt / viÓe«yeïÃsannaæ svÃsannena viÓe«aïena svayamanvitaæ satpaÓcÃdviÓe«e 2 ïÃnvetÅtyasyÃpi viÓe«aïayora 3 pyanvayÃyogenÃsaæbhavÃdityartha÷ // sthalÃntarepyavyÃptimÃha -- ki¤ca padya iti -- "Óriya÷ pati÷ ÓrÅmati ÓÃsituæ jagajjagannivÃso vasudevasadmani/ vasandadarÓà 4 vatarantamambarÃt"................. // ityÃdiÓloke kriyÃkÃrakapadÃnÃmativyavahitatvÃttatra tvaduktÃvyavahitapadÃrthasm­terayogÃt // "tata÷ sapatnÃpanayasmaraïÃnuÓaya(nudaya)spharà /" ityÃdi mÃghasthe«va«Âasu Óloke«vativyÃvahitatvÃttatrà 5 vyÃptiriti bhÃva÷ -- pak«ÃntarÃïyapi nirÃha -- nÃpyavyavahiteti // avyavahitapadÃnÃmupasthitirityartha÷ / sà kiæ svarÆpasatÅ heturuta j¤Ãtà / Ãdya Ãha -- vyavahiteti // antya Ãha -- uktarÅtyeta // padÃrthasm­tÃvityÃdinoktarÅtyetyartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.masm­- u. 2.«yeïÃnve -u. 3.nyonyÃnvaya -ur. 4.ÓetyÃdiÓleke -u. 5.trÃtivyà - naæ. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 28. ------------------------ ------------- ------- tathÃca vyavahitoccÃrite likhite yojanayÃpyanvayabodho na syÃt / vyavadhÃnasya d­«Âatvena yojanayÃpyavyavadhÃnabodhÃnÃbhÃvÃcca // nÃpyavyavahitatvena padatÃtparyamÃsatti÷ / atÃtparyakaÓukÃdivÃkyÃvyÃpte÷ / avyavahita 2 tÃtparyakaæ vyavahitamuccÃrayato vÃdino 'nÃsannÃbhidhÃnarÆpÃrthakanigrahÃnupapattecca/ ---------------------------------------------------------------------------- padÃrthasm­tipadasthÃne padopasthitau satyÃmiti j¤eyam / lipyuccÃraïÃdÅtyÃdipadena virodhipadÃnuccÃraïagraha÷ / vyavahiteti // girirbhuktamagnimÃndevadattenetyÃdipadÃvatyartha÷ -- lipyanumiteti // yatra lipigad­«Âyà padasyÃnumÃnaæ tÃd­Óasthala ityartha÷ / tathÃca tatrà 3 vyÃptiriti bhÃva÷ // vastuto 'vyavahitatvena padatÃtparyamÃsattiriti paryavasiteti pak«adharanirdhÃnitapak«aæ nirÃha -- nÃpyavyavahitatveneti // vyavahitapadye kulakÃdau ca padÃnÃæ vyavadhÃnenoccÃraïe lakhanepi cÃvyavahitatvena vakt­tÃtparyagocaratvÃtte«Ãæ tatra nÃti 4 vyÃptiriti bhÃva÷/ ÓukÃdÅti // na ca tatrÃpyastÅÓvaratÃtparyamiti vÃcyam / tathÃsatyÃsattibhramasthale tadÃdÃyÃsattisatvasaæbhave tadbhramÃnupapatte÷ / do«Ãntaraæ cÃha -- avyavahiteti // apÃrthaka 5 miti // anÃnvitavÃcakapadÃdiprayogo 'pÃrthakamityapÃrthakanigrahasthÃnalak«aïÃditi bhÃva÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1.tatreti nÃsti -rÃ. agre abhÃvapadaæ na - ga. 2.padetyadhikam -rÃ. 3.trÃtivyà -naæ. 4.nÃvyà -u. 5. keti -u. ---------------------------------------------------------------------------- Ãsa-ni-païam) ÃsattivÃda÷ pu- 29. -------------- ----------- ------ girirbhuktamagnimÃndevadattenetyanÃsannodÃharaïe 'tivyÃpteÓca / tatrÃpyavyavahitatÃtparyakatvasaæbhavÃt / tasmÃdÃsattirdurnirÆpeti // ucyate -- padopasthityanukÆlavakt­vyÃpÃre ni«phalasyÃnvayabodhavirodhivyavadhÃnasyÃbhÃva Ãsatti÷ / ---------------------------------------------------------------------------- nanu - sarvathaivÃnanvità 1 vÃcaka 2 padaprayogo 'pÃrthakam / kuï¬amajÃjinaæ daÓadìimÃni «a¬apÆpà ityÃdau yojanayÃpyanvayahinasthale eva tat / na tu yojanayÃpyanvayasthalepÅti cet / tatrÃpyastÅtyÃdipadÃntaratÃtparyakatvasaæbhavÃt / do«Ãntaraæ cÃha -- giririti // yadapyavyavahitapadÃrthopasthityanukÆlo vyÃpÃra Ãsatti÷, sa caikapadÃnantaramapara 3 pade tÃtparyamuccÃraïaæ veti pak«adhanÃbhimataæ pak«Ãntaraæ tadapyanenaiva nirastam / ÓukÃdivÃkyÃdÃvavyapte÷ / girirityÃdivÃkye 'tivyÃpte÷ / vÃkye padÃrthopasthiterevÃbhÃvasya vak«yamÃïatvÃditi bhÃvenopasaæharati -- tasmÃditi // sannidhiravilambenoccÃritamiti paddhatyÃdyuktaæ h­di k­tvÃha -- padeti // padagrahaïaæ ÓabdamÃtraparam / tena prak­tipratyayayoravÃntaravÃkyayoÓcÃsattau nÃvyÃpti÷ / padayo÷ padÃnÃæ 4 copasthiteranukÆlo yo vyÃpÃra÷ lipi÷ uccÃraïaæ tÃtparyaæ và tasminnityartha÷ / ni«phalÃnvayabodhavirodhavyÃvadhÃnaÓÆnya÷ ÓabdopasthityanukÆlavakt­vyÃpÃravi«ayatÃsattirityartha÷/ uccÃraïamÃtraæ vakt­vyÃpÃraÓcenmauniÓlokÃdÃvavyÃptirityata Ãha - vakt­ti // ---------------------------------------------------------------------------- tavÃka -u. 2.padeti nÃsti- u. 3. aparapadaæ na -naæ. 4. vopa -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 30. ------------------------ ------------ ------- vakt­vyÃpÃratvaæ ca lipyuccÃraïÃbhiprÃyasÃdhÃraïamiti na mauniÓlokÃdÃvyÃpti÷ // na ca girirbhukta 1 mityanayormadhye virodhyupasthityabhÃvÃde 2 tayorÃsatti÷ syÃditi vÃcyam / i«ÂÃpatte÷ / anvayabodhastvÃkÃÇk«ÃvirahÃt // nÃpi padyakulakÃdÃvavyÃpti÷ / tatrÃpi mayà chandonurodhÃyÃlaÇkÃrarasaviÓe«ayorÃdhÃnÃya ca vyavadhÃne k­tepi Órotraivaæ yojayi«yatÅtyabhiprÃyasya satvÃt / apauru«eyepi vede 'smÃkamukta 3 ÅÓvarÃbhiprÃyostyeva / ---------------------------------------------------------------------------- lipisane 4 viÓi«ÂasyÃpi lak«aïasyÃtivyÃptimÃÓaÇkya lak«yatvopagamena samÃdhimÃha -- na ca giririti // tathÃtve syÃdanvayabodha ityata Ãha -- anvayÃbodhastviti // ni«phalasyeti viÓe«aïamapyÃptinirÃsÃyeti bhÃvenÃha -- nÃpi padyeti // chanda iti // vÃgarthÃmiva saæp­ktau pÃrvatÅparameÓvarau vanda ityukte 5 nu«Âapsasaæj¤akachandobha 6 jyetÃto vyavadhÃnam / evamanyatrÃpi // alaÇkÃreti // kulakÃlaÇkÃretyartha÷ / raseti // ÓruÇgÃravirakaruïÃdirase«u madhye ÓruÇgÃrÃdirasaviÓe«alÃbhÃyetyartha÷ / tathÃca tatra ni«phalavyavadhÃnÃbhÃvà 7 nnÃvyÃptiriti bhÃva÷ // vedavÃkye 'vyÃptistarhi syÃditi Ãha -- apauru«eyeti // ukta iti // Órotaivaæ yojayi«yatÅtyevaærÆpÃbhiprÃyo 'smÃkaæ mate astyevetyartha÷ / seÓvaravÃditvÃditi bhÃva÷ // --------------------------------------------------------------------------- - 1.agnimanityadhikam -rÃ. 2.vata- rÃ. 3.rÅtyetyadhikam -ja. 4.navi -u. 5.napuæsakachaæ -naæ. 6.Çgenà -naæ. 7. vasatvÃnnà -u. ---------------------------------------------------------------------------- Ãsa-ni-païam) ÃsattivÃda÷ pu - 31. -------------------- ---------------- ----------- mÅmÃæsakÃnÃmapyanÃdau saæsÃrer'thÃbhij¤ÃdhyÃpakasyoktà 1 bhiprÃyostveva / vyavadhÃnasya tvad­«ÂaviÓe«a÷ phalam // nÃpyanÃsannodÃharaïe 'tivyÃpti÷ / tatra vyavadhÃnasya ni«phalatvÃt / ata evà 2 vyavahitatÃtparyake vÃdivÃkye nÃtivyÃpti÷ / Órutasya vyavahitatvÃt / ÃbhiprÃyakasya ca vÃdino 'nÃptatvenÃbhiprÃyakalpanÃvirahÃdevÃnupasthite÷ // kecittu -- ÓlokakulakÃdÃvÃsatyabhÃvÃnna ÓlokÃdikaæ bodhakam / kintu tadunnÅtaæ vÃkyà 3 dikamevetyÃhu÷ // ---------------------------------------------------------------------------- nanu vede 'laÇkÃraviÓe«asaviÓe«ayorà 4 dhÃnÃbhÃvÃt -- "saptÃrghagarbhÃbhuvanasya reto vi«ïosti«Âhanti pradiÓà vidharmaïi"/ ityÃdau ni«phalameva vyavadhÃnami 5 ti tatrÃvyÃptirityata Ãha -- vyavadhÃnasya tviti // anÃdito vyavadhÃnenaiva sanniviÓitapà 6 dÃvalyà tathaivÃdhyÃpanajapÃdyanu«ÂhÃne 'd­«Âamanyathà nÃrtha iti ÓubhÃÓubhaprÃptiparihÃrarÆpÃd­«Âameva phalamityartha÷ / ni«phalasyetyuktyà girirbhuktamagnimÃndevadattenetyÃdÃvativyÃptiÓca nirastetyata Ãha -- nÃpyanÃsanneti // avyavahitatÃtparyakamityÃdinoktado«a÷ svapak«e netyÃha -- ata eveti // tameva hetuæ vyanakti -- Órutasyeti // kecitviti // kalpanÃgauravamamasminpak«e 7 asvÃrasya bÅjaæ dhyeyam / ---------------------------------------------------------------------------- 1.ktobhi -ga. 2.vavya -rÃ-ka. 3.ntarameve -rÃ.ja-ka. 4.rÃbhÃ-naæ. 5. mastÅ-u. 6. padà -u. 7. k«e bÅjaæ bodhyam -naæ. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 32. ------------------------ ------------- ------- iyaæ cÃsattirj¤Ãtaiva ÓÃbdadhÅhetu÷ / Ãsattibhrameïa ÓÃbda 1 bhramÃt / nÅlo ghaÂostÅtyÃdau nÅlaghaÂapadayormadhye 'nu«aÇgapadÃntaroccÃraïÃv­tyadhyÃhÃrÃdisaædehe niÓcaye và vÃkyÃrthÃbodhÃcca // paddhatau pramÃïalak«aïaÂÅkÃyÃæ ca sannidhiravilambenoccÃritatvamityatrÃvilambaÓabdenÃsmaduktavyavadhÃnÃbhÃva÷ uccÃraïaÓabdena ca vakt­vyÃpÃramÃtraæ vivak«itamiti j¤eyam // ityÃsatti 2 nirÆpaïam . --------------------- ---------------------------------------------------------------------------- Ãsattibhrameïa 3 Óabdabhrame vipratipannaæ pratyÃha -- nÅla iti // anu«aÇgaÓca padÃntaroccÃraïaæ cÃv­ttiÓcÃdhyÃhÃraÓcetyevamÃdisandehe nÅlaghaÂapadÃrthÃnvayabodhÃbhÃvena svarÆpasadÃsatyà na hetutvaæ kintu j¤ÃtÃyà eva / anyathà tÃd­Óasthalepyanvayabodha÷ syÃdeva / svarÆpasatyÃstasyÃstatra satvÃdityartha÷// etenÃsatti÷ svarÆpasatÅ hetu÷ / na tu j¤Ãtà / mÃnÃbhÃvÃditi rucidatte 4 noktaæ nirastam / Ãv­ttirastipadasya / nÅlosti ghaÂostÅti nÅlo bhavati ghaÂostÅ 5 ti kriyÃntarÃdhyÃhÃra ityÃdi dhyeyam // uktalak«aïaæ mÆlarƬhaæ darÓayati -- paddhatÃviti // asmadukteti // ni«phalasyetyÃdinÃsmaduktetyartha÷ -- vakt­vyÃpÃramÃtramiti // lipyuccÃraïÃbhiprÃyasÃdhÃraïamityartha÷ // iti ÃsattinirÆpaïam. ---------------------- --------------------------------------------------------------------------- - 1. dhÅ ityadhikam -naæ. 2.nirÆpaïamiti nÃsti - ca.ja-kÃ.rÃ. 3.Óà -u. 4.ttoktam -u. 5.bhavatÅ -u. ---------------------------------------------------------------------------- yogya-ni-païam ) yogyatÃvÃda÷ pu - 33. ---------------- ---------- ------- atha yogyatÃnirÆïam // 3 // ----------------------------- atha kà yogyatà -- na tÃvatsajÃtÅye 'nvayadarÓanaæ 1 yogyatà / payasà si¤catÅtyanÃptavÃkye 'tivyÃpti÷ / ki¤ca yathÃkatha¤citsÃjÃtyamayogyasÃdhÃraïam / padÃrthatÃvacchedakadharmeïa và tÃtparyavi«ayÅbhÆtÃnvayapratiyogitÃvacchedakadharmeïa và sÃjÃtyaæ tu adya jÃta÷ paya÷ pibatÅtyÃdÃvavyÃptam // nÃpi samabhivyÃh­tapadÃrthasaæsargÃbhÃvavyÃpyadharmaÓÆnyatvaæ yogyatà / ---------------------------------------------------------------------------- atha yogyatÃnirÆpaïam // 3 // --------------------------- "pratiyogÃnvayasya pramÃïavirodhÃbhÃvo yogyate"ti pramÃïapaddhatyuktiæ samarthayamÃna÷ prasaktapak«ÃnpÆrvavÃdimukhena pratyÃkhyÃti -- athetyÃdinà // sajÃtÅya iti // d­«ÂÃnvayasajÃtÅyatvaæ yogyatetyartha÷ / maïyuktamapi do«amÃha -- ki¤ceti // ayogyateti // agninà si¤cedityÃdÃvapi ÓabdÃrthatvÃdinà sÃjÃtya 2 sya satvÃditi bhÃva÷ / maïivyÃkhyÃt­bhiruktamÃha -- tÃtparyavi«ayeti // adya jÃta iti // adya jÃtatvena rÆpeïa tadanvayasyeta÷ pÆrvaæ kvÃpyadarÓanÃditi bhÃva÷ / samabhivyÃh­teti // samabhivyÃh­teti // samabhivyÃh­taæ yatpadaæ tadarthanirÆpitasaæsargasya yo 'bhÃvastavdyÃpyadharmaÓÆnyatvam / yathà jalena si¤catÅtyÃdau samabhivyÃh­sekarÆpapapadÃrthasaæsargÃbhÃvavyÃpyo dharmo 'gnitvÃdi÷, -- --------------------------------------------------------------------------- -1.yogyatÃpadaæ na -rÃ.ga. 2.tyasa - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 34. ------------------------ ----------- ----- prameyamabhidheyamityÃdau saæsargÃbhÃvasyÃprasiddhya nyÃya 1 mate tatrÃvyÃpte÷ / samabhivyÃh­tapadÃrthasaæsargo yogyatetyetÃvataiva pÆrïatvena Óe«avaiyarthyÃcca / anÃptavÃkye 'tivyÃpteÓca // etenaiva samabhivyÃh­tapadÃrthasaæsargavyÃpyadharmavatvaæ vÃ, anvayapratiyogitÃvacchedaka 2 dharmavatvaæ và yogyateti 3 nirastam / uktarÅtyà Óe«avaiyarthyÃt / anÃptavÃkye 'tivyÃpteÓca // ---------------------------------------------------------------------------- tathà samabhivyÃh­tajalapadÃrthasaæsargÃbhÃvavyÃpyo dÃh­tvÃdistÃd­ÓadharmaÓÆnyatvamasti / agninà si¤catÅti jalena dahatÅtyÃdau tu tÃd­ÓadharmavatvÃdayogyatetyartha÷ // siddhÃnte dharmamÃtrasya vyatirekitvÃdghaÂani«ÂhaprameyatvÃde÷ / paÂe tanni«ÂhaprameyatvÃderghaÂe 'satvena prameyatvÃdisaæsargÃbhÃvasyÃpi prasiddhatvà 4 dÃha -- nyÃyamata iti // tanmate tasya kevalÃnvayayitvÃditi bhÃva÷ / siddhÃnte tu kathamityato do«ÃntaramÃha -- samabhivyÃh­teti // anÃpteti // payasà si¤catÅtyÃdyanÃptavÃkya ityartha÷ / krameïa pak«advaye do«amÃha -- uktarÅtyeti // samabhivyÃh­tapadÃrthasaæsarga ityeva pÆrteriti bhÃva÷ // eketi padasya và padÃrthasya và viÓe«aïam / aparetyapyevaæ bodhyam / tannirÆpitasaæsarge 'parapadÃrthani«ÂhÃtyÃntÃbhÃvaæ prati yatpratiyogitvaæ tatprakÃrikà yà pramà tadviÓe«yatvÃbhÃva ityartha÷ / agninà si¤catÅtyÃdÃvagnikaraïà 5 nvaya÷ seke nÃstÅti vÃ, agnikaraïà 6 nvaya÷ sekani«ÂhÃtyÃntÃbhÃvapratiyogÅti vÃnubhavena tadvÃkyaæ tvayogyam / ---------------------------------------------------------------------------- 1.naye -ja-ka. 2. rÆpavatvaæ và -rÃ-ga. 3. api ityadhikam -rÃ. 4. dityata -naæ. 5 ïakà -u. 6.ïakà -u. ---------------------------------------------------------------------------- yogya-ni-païam) yogyatÃvÃda÷ pu - 35. --------------- ------------ --------- nÃpi maïyuktarÅtyà ekapadÃrthasaæsarge 'parapadÃrthani«ÂhÃtyÃntÃbhÃvapratiyogitvupramÃviÓe«yatvÃbhÃvo vÃ, -- ---------------------------------------------------------------------------- payasà si¤catÅtyÃdau tu paya÷karaïatvaæ seke nÃstÅtyÃdipratÅte÷ kadÃpyabhÃvena tatra paya÷padÃrthasaæsarge sekani«ÂhÃbhÃvapratiyogi 1 tvaprakÃrapramÃviÓe«yatvaæ neti tadyogyamityucyate / atra ÓabdatvavadÃkÃÓasya Óabdani«ÂhÃtyantÃbhÃvapratiyogitvÃttatrÃvyÃptinirÃsÃya saæsargeti // tÃd­ÓapramÃvi«ayakatvÃbhÃva ityevoktau ghaÂasaæsargatvaæ gehani«ÂhÃtyantÃbhÃvapratiyogÅti pramÃvi«ayo ghaÂasaæsargopi bhavatÅti tatrÃvyÃpti÷ syÃt / tannirÃsÃya tÃd­ÓapramÃviÓe«yatvÃbhÃva ityuktiriti pak«adhara÷ // rucidattastu yatpadÃrthasaæsargo bodhya÷ tadaæÓe tÃd­ÓapramÃvi 2 Óe«yatvÃbhÃvo vivak«ita÷ / tena sekasaæsarga ÃkÃÓaÓca jalani«ÂhÃtyÃntÃbhÃvapratiyogÅti samÆhÃlambanak­tapramaviÓe«yatvak­tado«o 'pÃsta÷ / evaæ cÃæÓabhedapraptaye viÓe«yatokti÷ 3 / vi«ayamÃtre tÃtparyamityavocat // yanmate tÃd­ÓapramÃtvaparigraha÷ pratibandhakastanmatenaitallak«aïakaraïÃttÃd­ÓÃbhÃvapratiyogitÃbhÃva ityevÃnuktvà tÃd­ÓapramÃviÓe«yatvÃbhÃva ityuktamiti rucidatta÷ // naraharistu prametyÃdyanuktvà tÃd­ÓapratiyogitvÃbhÃvo yogyatetyevoktau yogyatÃyà vÃkyÃrthamÃtraparyavasannatayà tadvÅrvÃkyÃrthabodhÃtpÆrvaæ na 4 bhavatÅti ÓÃbdabodhe yogyatÃj¤ÃnasyÃhetutvÃpatte÷ tÃd­ÓapramÃviÓe«yatvÃbhÃva ityuktamityÃha // ---------------------------------------------------------------------------- 1.katva- u. 2.«ayatvà -u. 3.ktervi«a- ur. 4.vaæ saæbhavatÅti - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi. pariccheda÷ pu - 36. ------------------------ ------------- --------- ekapadÃrthasaæsarge 'parapadÃrthani«ÂhÃtyantÃbhÃvapratiyogitÃvacchedakadharmaÓÆnyatvaæ và yogyatà / ekatvÃparatvayo÷ padÃrthaviÓe«aïatve 1 prameyatve prameyatvamityÃdÃvavyÃpte÷ / tatra padÃrthabhedÃbhÃvÃt / padaviÓe«aïatve ca pratyayÃrthÃnvitasvÃrthabodhakaæ gÃmityÃdikamayogyaæ syÃt / tatra padaryaikatvÃt / 2 padaÓabdasya ÓabdamÃtraparatvepi 3 svÃrthÅbhÆtavartamÃnatvÃnvitak­tyÃdibodhako -- ---------------------------------------------------------------------------- yanmate 'pramÃïyaÓaÇkÃÓÆnyaviparÅtaniÓcayasya pratibandhakatvaæ tanmatenoktaæ lak«aïÃntaraæ cÃnuvadati -- ekapadÃrtheti // tÃd­Óaæ hi agninà si¤catÅtyatrÃgnisaæsargatvamatastadayogyam / jalena si¤catÅtyÃdau jalasaæsargà 4 dikaæ tathà na bhavatÅti tadyogyamityucyata ityetadapi netyartha÷ // lak«aïadvayepyekapadÃrthÃparapadÃrthetyatraikatvÃparatve padÃrthaviÓe«aïe ? 5 padaviÓe«aïe 6 và ? iti vikalpo h­di k­tvà krameïa pak«adharÃdyuktado«ÃnevÃha -- ekatveti // padaviÓe«aïapak«oktado«o nÃsti tasya ÓabdamÃtraparatvÃdityata Ãha -- padaÓabdasyeti // gacchati caitra ityatrÃkhyÃtasya k­tirvartamÃnatvaæ ca dvayamartha÷ /"vartamÃne laÂ"ityukte÷ /"la÷ karmaïi ca bhÃve cÃkarmakebhya"ityatra cakÃreïa kartari lakÃravidhÃne 'pi nyÃyamate lÃghavena k­tireva lakÃrÃrtha iti svÅk­tya tayoranyonyÃnvayasya ca svÅkÃrÃt / tathÃca la¬arthabhÆtavartamÃnatvÃnvitak­tyÃdibodhako la¬Ãdipratyayo yogyo na syÃdityartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.prameyatve iti nÃsti -rÃ-ga. 2.padaÓabdasyeti nÃsti -naæ. 3.api iti nÃsti -rÃr. 4.gatvà -u. 5.atha ityadhikam -u. 6.và iti nÃsti -u. ---------------------------------------------------------------------------- yogya-ni-païam) yogyatÃvÃda÷ pu - 37. ---------------- ---------- -------- -- la¬Ãdipratyayo yogyo na syÃt / tatra Óabda 1 bhedasyÃpyabhÃvÃt / tatrÃpi 2 tiÇgatvalaÂtvÃdinà bhedakalpane 'pi dravyaæ saæyogÅti vÃkyamayogyaæ syÃt / saæyogasya dravyani«ÂhÃtyantÃbhÃvapratiyogitvÃt // ---------------------------------------------------------------------------- k­tyÃdÅtyÃdipadena rato gacchatÅtyÃdi 3 ja¬asÃdhÃraïavyÃpÃragraha÷ / cirantanamate vyÃpÃramÃtrasyÃkhyÃtÃrthatvÃt / tiÇgatveti // tiÇgatvena k­tirartho laÂtvena vartamÃnatvamartha ityÃkÃrabhedÃdbheda ityartha÷ / yadyapi lakÃratvenaiva k­tirartha÷ / tathÃpi tiÇgo lakÃrÃdeÓatvÃttiÇgatvenetyuktam / saæyogasyeti // dravyaæ saæyogÅti viÓi«ÂavaiÓi«Âyaæ hi vÃkyÃrtha÷/ tathÃca saæyogarÆpaikapadÃrthanirÆpitasaæsarge 'parapadÃrthadravyani«ÂhÃtyÃntÃbhÃvapratiyogitvasyaiva satvena tatpramÃviÓe«yatvasya tatpratiyogitÃvacchedakadharmasya ca satvenoktalak«aïÃbhÃvÃdavyÃptiriti bhÃva÷ / saæyogasaæsargaÓca 4 nirÆpitatvaviÓi«ÂasamavÃyo vÃ, viÓe«amatÃrÆpasvarÆpasabandho và dhyeya÷ / tatroktalak«aïa 5 satvepi saæyogasyÃvyÃpyav­ttitvamiti saæyogasyetyevoktam // ---------------------------------------------------------------------------- yattÆktaæ rucidattena -- ekatvÃparatve padÃrthaviÓe«aïe eva / na caivaæ prameyatve prameyatvamityatrÃvyÃpti÷ / ekapadÃrthasaæsarge svÃÓrayani«ÂhÃtyÃntÃbhÃvapratiyogitvapramÃviÓe«yatvÃbhÃvasya tadarthatvaditi / tadete 6 naiva nirastam / dravyaæ saæyogÅtyatra tathÃpyavyÃpterapirahÃrÃt /. ---------------------------------------------------------------------------- 1.bdebhe - ja. 2.ÇlaÂtvà -ja. - Çla¬Ã -ga-ka. 3.ja¬apada na -u. 4.saæyogetyÃdhikam - u. 5.ïatvaæ saæyo-u. 6.nenai -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 38. ------------------------- ----------- ------- atyantÃbhÃvasya pratiyogivirodhitvena vyÃpyav­ttitvena và viÓe«aïe 'pi gandhaprÃgabhÃvasamÃnakÃlÅno ghaÂo gandhavÃniti vÃkyamapi yogyaæ syÃt / gandhavati gandhaprÃgabhÃvasya satve 'pi gandhÃtyantÃbhÃvasyÃsatvÃt // ekapadÃrthasaæsarge 'parapadÃrthani«ÂasaæsargÃnyonyÃbhÃvapratiyogitÃvacchedakatva 1 pramÃviÓe«yatvÃbhÃvarÆpÃyÃmanyonyÃbhÃvagarbhÃyÃæ yogyatÃyÃmavyÃpteÓca / ---------------------------------------------------------------------------- uktÃvyÃptiparihÃraviÓe«aïadÃne 'tivyÃptirÃyÃtÅtyÃha -- atyantÃbhÃvasyeti// yogyaæ syÃdityetavdyanakti -- gandhavatÅti // ghaÂo hi gandhavÃngandhaprÃgabhÃvavÃæÓca bhavati / utpannaæ dravyaæ k«aïamaguïaæ ti«ÂhatÅti tairaÇgÅkÃrÃt / kÃlabhedena gandhatatprÃgabhÃvasatvepi tadatyantÃbhÃvo neti gandharÆpaikapadÃrthanirÆpitasaæsarge ghaÂarÆpÃparapadÃrthani«ÂhÃtyantÃbhÃvapratiyogitvÃbhÃvasya satvenoktapramÃviÓe«yatvÃbhÃvasyoktarÆpapratiyogitÃvacchadekadharmaÓÆnyatvÃsyÃpi satvÃdativyÃptirityartha÷ // yatvatyantÃbhÃvapadaæ virodhyabhÃvaparam / evaæ coktasthale gandhavÃniti niÓi«ÂavaiÓi«Âyasaæsarge prÃgabhÃvo 'pi virodhÅti tatpratiyogatvasyaiva satvÃnnÃvyÃptiriti tvagre nanvityÃdinà ÓaÇkitapak«adharamatanirÃsena nirasi«yate// yadvaitadanuÓayÃdÃha -- 2 padÃrtheti // apareti // aparapadÃrthani«Âho ya÷ padÃrthÃntaranirÆpitasaæsargavadanyonyÃbhÃvastatatpratiyogitÃvacchedako 3 vetyartha÷ / jalena si¤catÅtyatra seko vahnisaæsargavÃnneti dhÅvat, jalasaæsarganÃnneti -- ---------------------------------------------------------------------------- 1.kapra- rÃ. 2.'eka' ityadhikam - u. 3.katvetyartha÷ - u. ---------------------------------------------------------------------------- yogya-ni-païam) yogyatÃvÃda÷ pu - 39. -------------- ----------- ------- na ca sà na yogyatà / tvayai 1 va lÃghavena vyÃpteriva yogyatÃyà api anyonyÃbhÃvagarbhÃyà eva grÃhyatvÃt // na cai 2 vamanyonyÃbhÃvagarbhaiva yogatÃstu / na tvatyantÃbhÃgarbheti vÃcyam / ekapadÃrthasaæsargo 3 'parapadÃrthani«ÂhÃtyantÃbhÃvapratiyogÅ 4 tyatyantÃbhÃvagarbhÃyogyatvaj¤Ãne 'pi ÓÃbdaprasaÇgÃt /. ---------------------------------------------------------------------------- -- buddherabhÃvÃtsekani«ÂhÃnyonyÃbhÃvapratiyogÅ vahnisaæsargÃddà 5 hÃdireva na tu 6 saæsargÅti sahnisaæyogasyaiva sekani«ÂhÃnyonyÃbhÃvagarbhapratiyogitÃvacchedakatvaæ na tu jasaæsargasyeti vahninà si¤catÅti vÃkyamayogyaæ jaleneti yogyamityetÃd­ÓayogyatÃyÃmatyantÃbhÃvagarbhayogyatÃlak«amasyÃbhÃvÃdavyÃptiri 7 tyartha÷ // rucidattastu ekapadÃrthasaæsargatve aparapadÃrthasaæsargani«ÂhÃnyonyÃbhÃvapratiyogitÃvacchedakatvapramÃviÓe«yatvÃbhÃva ityavadat // vyÃpteriveti 8 // pratiyogyasamÃnÃdhikaraïayatsamÃnÃdhikaraïÃtyantÃbhÃvapratiyogi yanna bhavati tena samaæ tasya sÃmÃnÃdhikaraïyaæ vyÃptirityatyÃntÃbhÃvagarbhavyÃptyapek«aïà yatsamÃnÃdhikaraïÃnyonyÃbhÃvapratiyogitÃvacchedakaæ yanna bhavati tena samaæ tasya sÃmÃnÃdhikaraïyaæ vyÃptiriti tvayà vyÃptivÃde 'nyonyÃbhÃvasya vyÃpyav­ttitvena pratiyogyasamÃnÃdhikaraïeti viÓe«aïanairapek«yÃt lÃghavenÃnyonyÃbhÃvagarabhaiva vyÃptiraÇgamiti 9 yathaivÃnyonyÃbhÃvagarbhayogyatÃyÃæ pratiyogivyadhikaraïeti viÓe«aïanairapek«yeïa lÃghavÃttasyà eva ÓÃbdabodhÃÇgatvÃditi bhÃva÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1.evakÃrà nÃsti -rÃ-ja. tvayaiveti nÃsti -naæ - ja. 2.'eva' miti nÃsti -naræ. 3.ge -naæ-ja. 4.gitvÃtyantà -naræ. 5.gÅdà -u. 6.jaletyadhikam -u. 7.pterityartha÷ - u. 8. iveti nÃsti -u. 9. yathocyate tathaivà -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 40. ------------------------ ------------ --------- nanu tarhyubhayadhÅrna pratyekaæ ÓÃbda 1 bodhahetu÷ / na cÃnanugama÷ / grÃhyasaæsargavirodhivi«ayakapramÃvirahaj¤ÃnatvenÃnugamÃt / tathÃca na kopi do«a÷ / saæsargya 2 nyonyÃbhÃvasyÃpi saæsargavirodhitvÃt / dravye saæyogÃtyÃntÃbhÃvasya saæyogÃvirodhitvÃt / ---------------------------------------------------------------------------- pak«adhareïÃtra brÆma ityÃdinà siddhÃntamÃÓaÇkate -- nanviti // dvirÆpayogyatÃj¤ÃnasyÃpyanugatadharmÃnÃha -- grÃhyeti // grÃhyo ya÷ saæsarga÷ jalasekasaæsarga÷, tadvirodhi yadaparapadÃrthani«ÂhÃtyÃnbhÃvapratiyogitvaæ, aparapadÃrthani«ÂhÃnyonyÃbhÃvapratiyogitÃvacchedakatvam, virodhitvasya tajj¤Ãnapratibandhakaj¤Ãnavi«ayakatvarÆpatvasyÃtrÃbhimatatvÃt, tadvi«ayakapramÃvirahaj¤Ãnatvaæ dvirÆpasyÃpi yogyatÃj¤ÃnasyÃstÅtyÃnugÃmÃdityartha÷ // na kopi do«a ityuktaæ vya¤jayannatyÃntÃbhÃvasya saæsargavirodhitvaæ vyaktamiti tatrÃvyaptyabhÃvamapradarÓya anyonyÃbhÃvagarbhayogyatÃyÃmavyÃptido«astÃvannetyÃha -- saæsargeti 3 / vahnisaæsargÃnyonyÃbhÃvavati vahnisaæsargasyÃdarÓanÃditi bhÃva÷ / dravyaæ saæyogÅtyatrÃvyÃptido«o netyÃha -- dravya iti // saæyogÃvirodhitvÃditi // saæyogasaæsargÃvirodhitvÃdityartha÷ / evaæ ca tatra saæyogasyÃvyÃpyav­ttitayà svÃdhikaraïadravyani«ÂhÃtyÃntÃbhÃvapratiyogitve 'pi tasya grÃhyasaæyogasaæsargÃvirodhitvena virodhyabhÃvapratiyogitvapramÃviÓe«yatvÃbhÃvÃde÷ satvÃnnÃvyÃptirityartha÷ // yadapi gandhaprÃgabhÃvasamÃnakÃlÅna ityÃdinÃtivyÃptikathanaæ tadapi netyÃha -- gandheti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.dhÅhe - rÃ-naæ-jar. 2.gÃnyo -naæ-ga. saæyogena -kar. 3.gÅti -u. ---------------------------------------------------------------------------- yogya-ni-païam) yogyatÃvÃda÷ pu - 41. -------------- ----------- ------- gandhaprÃgabhÃvasyÃpi bhinnakÃlÅnagandhena sahÃvirodhepi tÃtparyavi«ayeïa samÃnakÃlÅ 1 na gandhena virodhÃditi cen maivam 2 // atra hyÃdyapak«e tÃtparyavi«ayÅbhÆtÃnvayavirodhipramÃviraho yogyatà / dvitÅye tÃtparyavi«ayabhÆtÃnvayavirodhidharmaÓÆnyatvaæ yogyateti phalitortha÷ / tathÃca samabhivyÃh­taÓabdatÃtparyavi«asyÃnvayasya satvaæ và tadininÃbhÆta 3 pramÃïavirodho và yogyatetye 4 vÃstu / kimanayà kus­«Âyà / tÃvataiva 5 niÓcitÃprÃmÃïyake 'gninà si 6 ¤cedityÃdÃvaniÓcitÃpramÃïyake jalena si¤catÅtyÃdau cÃ--- ---------------------------------------------------------------------------- virodhitvÃditi // tathÃca tatra gandhasya grÃhyasaæsargavirodhyabhÃvapratiyogitvameveti nÃtivyÃptirityartha÷ / atra hÅti // ekapadÃrthotyÃdi maïyuktalak«aïadvaya ityartha÷ / phalitÃrtha iti // tvaduktavivak«ÃrÅtyeti bhÃva÷ // taditi // uktarÆpÃnvayasatvÃvinÃbhÆta ityartha÷ / ityevÃstviti // anyathÃnyonyÃbhÃvagarbhayogyatÃsatve 'tyantÃbhÃvagarbhÃyogyatÃj¤ÃnÃdanvayabodhÃpatte÷ / kÃraïatÃvacchedakÃvacchinna yatki¤citkÃraïasatve eva kÃryotpatte÷ / na ce«ÂÃpatti÷ / grÃhyasaæsargavirodhyavagÃhitvenÃvaÓyaæ tasya tatpratibandhakatvÃditi bhÃva÷ / aniÓciteti // tatra vi 7 vÃdasyÃniÓcayÃdaniÓcitetyuktam / ---------------------------------------------------------------------------- 1.lena -ga. agrepyevamasti. 2.cenna -rÃ. 3.ta÷pra-rÃ-ga. 4.evakÃra÷ nÃsti -rÃ. 5.evakÃro nÃsti -rÃ. 6.¤caye -naæ. 7.visaævà -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃdÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 42. ----------------------- ------------- -------- --nÃptavÃkye 1 'nativyÃpte÷ / tvadÅyalak«aïasya jalena si¤catÅtyanÃptavÃkye 'tivyÃpteÓca /. iyaæ hi vi«ayasatvarÆpà yogyatà svarÆpasatyevÃnÃptavÃkye lak«aïasyÃnativyÃptyarthamuktà / na tu sattayà j¤Ãtatayà và ÓÃbdapramÃkÃraïatvenoktà / ÓÃbdapramÃyÃæ tasyà và 2 tadvi«ayaj¤Ãnasya và hetutvÃyogÃt // uktaæ caitatpramÃïyasvatastve / bhramasÃdhÃraïe 3 --- ---------------------------------------------------------------------------- anativyÃpteriti // anÃptoktatvÃdeva tadvÃkye 'nvayasyÃsa 4 tyatvÃditi bhÃva÷ / tvadÅyeti // tvadÅyetyÃdinokte ityartha÷ / jalenetyÃdau sekÃnvayavirodhivahnitvarÆpadharmaÓÆnyatvasatvÃditi bhÃva÷ // nanvevaæ ÓÃbdapramÃhetoryogyatÃyà vi«aya 5 satvarÆpatve ÓÃbdapramÃyà guïajanyatvena 6 pramÃyÃ÷ paratastvÃpattirityata Ãha -- iyaæ hÅti // svarÆpasatyevetyuktaivakÃravyÃvartya 7 vyanakti -- na tviti // tasyà veti // yogyatÃyà vetyartha÷ / kathaæ na hetutvamityata Ãha -- uktaæ caitaditi // ÓÃbdapramÃyÃæ 8 yogyatà tajj¤Ãnaæ và na heturityetatpratyak«apramÃdÃvanugadaguïabhaÇge ÓÃbdapramÃnugagaguïakhaï¬anaprastÃve upapÃditaæ cetyartha÷ // nanvevaæ ÓÃbdaj¤ÃnamÃtre 'pi yogyatà na hetu÷ syÃt / tathÃca niÓcitÃyogyatÃkavÃkyÃdapi dhÅprasaÇga÷ / na cÃyogyatÃniÓcayaviraho hetu÷ / gu 9 rutvena yogyatÃyÃæ eva hetutvaucityÃdityata Ãha -- bhrametyÃdi // ---------------------------------------------------------------------------- 1.nÃtivyÃptyà -rÃ. pyanati -ja. 2.'vÃ' iti nÃsti -rÃ. 3.ïaÓà -rÃ-naæ-ka. 4.satvÃ-u. 5.yatvarÆ -u. 6.pramÃyÃæ iti nÃsti -u. 7.v­tyarthaæ vya -u. 8.yà yo -u. 9. ïatve -u. ---------------------------------------------------------------------------- yogya-ni-païam) yogyatÃvÃda÷ pu - 43. ---------------- ----------- --------- ÓÃbdaj¤Ãne tvÃkÃÇk«Ãsattau ayogyatÃniÓcayavirahaÓca hetava 1 ityasti / na tu yogyatà / na và tajj¤Ãnam // yadyapi yogyatÃj¤ÃnÃdayogyatÃniÓcayaviraho guru÷ / tathÃpya 2 sÃvasaæsargÃgraharÆpatvÃtpratyak«ÃdiviÓi«Âaj¤Ãne kÊpta ÃvaÓyakaÓca /. ki¤ca yogyatÃyÃ÷ saæsargÃtmakatvena tajj¤Ãnasya ÓÃbda 3 saæsargaj¤Ãnahetutva ÃtmÃÓraya÷ syÃt // vastutastu ayogyatÃniÓcayaviraho 4 pi na ÓÃbdadhÅhetu÷ / kiæ tvÃkÃÇk«ÃsattÅ eva / tathÃtve hi -- ---------------------------------------------------------------------------- asÃvati // ayogyatÃniÓcayaviraha ityartha÷ // kÊpta iti // hetutveneti yojyam / ÃvaÓyaka iti // tadabhÃve ÓÃbdaj¤ÃnÃnudayÃditi bhÃva÷ // yogyatÃj¤Ãnahetutve vipak«e bÃdhakaæ cÃha -- ki¤ceti // nanu asaæsargÃgraharÆpatayà yadyayogyatÃniÓcaviraha÷ ÓÃbdadhÅhetu÷ syÃttarhi yatsÃmÃnyaviÓe«anyÃyenÃvidyamÃnÃsaæsargÃgraha÷, pramÃmÃtre 'vidyamÃnÃyogyatà 5 niÓcayavirahaÓca ÓÃbdapramÃyÃmanugato guïo hetu÷ prÃpnotÅti prÃmÃïyasya parapastvÃpatti÷ / ÓÃbdasÃdhÃraïyà 6 nÃpatti÷ / prativÃdyÃdivÃkyÃditor'thaj¤ÃnÃbhÃvÃpattiÓcetyata Ãha -- vastutastviti // kuta ityato vipak«e bÃdhakamÃha -- tathÃtve hÅti // ayogyatÃniÓcayavirahasya ÓÃbdadhÅhetutva ityartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.'ityastu' iti nÃsta -rÃ. naæ-ga. 2.'asau' iti nÃsti -rÃ.naæ. 3.bdadhÅhe -naæ. saæsargadhÅ -ja. 4.'api' iti nÃsti-rÃ. 5.niÓcayapadaæ na -u. 6.ïyÃpa-u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 44. ----------------------- ------------ ------- ayogyatvena niÓcatasya prativÃdivÃkyasyÃbodhakatayà kathÃbadhirakalaha÷ syÃt / agninà si¤catÅtyadi 1 vÃkyÃdapi sÃmagrÅsatvÃdapramÃtvena niÓcitaæ prav­ttyajanakaæ j¤Ãnaæ jÃyata eva / kathamanyathà tannirÃkaïam / uktaæ ca sudhÃyÃm"meru÷ sar«apa ityà 2 divÃkyÃnmero 3 rapi sar«apatvena pratibhÃsÃ"diti // etena saæÓayasÃdhÃraïaæ yogyatÃj¤Ãnaæ ÓÃbdadhÅheturiti, yogyatÃbhrama÷ ÓÃbdabhramaheturiti ca nirastam / ---------------------------------------------------------------------------- kathetyanuvÃda÷ / badhirakalaha iti vidhi÷ / prativÃdivÃkyÃtpadÃrthopasthitau 3 mÃnasa÷ saæsargabodha iti tu ÓÃbdakaraïatakatvÃnubhavaviruddham / anyathà ÃptavÃkyasthalepyevaæ suvacatvena ÓabdaprÃmÃïyaæ dattajaläjali syÃditi bhÃva÷ / tarhi agninetyÃdivÃkyÃdapyarthadhÅ÷ syÃttataÓca pravartetÃpi puru«a ityata Ãha -- agnineti // sÃmagrÅti // ÃkÃÇk«ÃsattirÆpasÃmagrÅsatvÃjj¤Ãnaæ jÃyata ityanvaya÷ / aprÃmÃïyà 4 niÓcayakabÃdhÃvatÃrarÆpasÃmagrÅsatvÃnniÓcità / prÃmÃïyamiti nÃnvaya÷ / ata eva prav­tyajanakamityartha÷ / uktaæ ceti // 5 jij¤ÃsÃdhiraïe -- "vij¤ÃtasyÃnyathà samyagvij¤Ãnaæ hyeva tanmatam /" ityetavdyÃkhyÃyÃmakhyÃtipak«akhaï¬anÃvasare uktamityartha÷ / yogyatÃj¤Ãnasya ÓÃbdaj¤ÃnavyatirekavyabhicÃramÃha -- ayogyatveti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.dÃvapi -ja. 2.Ãdipadaæ na - rÃ-ga. 3.tau nasaæsa-u. 4.ïyani -u. 5.jij¤ÃsÃdhirakaïa iti nÃsti -u. ---------------------------------------------------------------------------- yogya -ni-païam) yogyatÃvÃda÷ pu - 45. ---------------- ------------ -------- ayogyatvaniÓcaye 'pi ÓÃbdadhÅdarÓanÃt / d­Óyate ca paroktayogyatÃsaæderÃbhÃvepi gehe ghaÂa iti vÃkyÃjjha¬iti 1 saæsargadhÅ÷ / paroktayogyatà và tatpramà và ÓÃbdapramÃyÃæ heturiti tu prÃmÃïyasvatastve nirastam // nanu -- prak­tapramÃïavirodharÆpapratiyogino 'pramÃïikatvÃttadabhÃva÷ kathaæ prÃmÃïika÷ syÃditi cetkÃtra 2 kathaæ tÃ/ pratiyogyapramÃïikatvasyÃbhÃvaprÃmÃïikatvaæ pratyeva prayojakatÃyÃ÷ ÓuktirÆpyatÃdÃtmyÃdau darÓanÃt // ---------------------------------------------------------------------------- yogyatÃsaædehasyÃpi vyatirekavyÃbhicÃramÃha -- d­Óyate ceti // parokteti // ekapadÃrthasaæsarga ityÃdinà paroktetyartha÷ // yadvà bhavaduktÃnvayasatvÃdirÆpayogyatÃj¤Ãnasyà 3 hetutve 'pi paroktayogyatÃj¤Ãnasya tatpramÃyÃÓca ÓÃbdabhramaj¤Ãne 4 tatpramayo÷ syÃdityata Ãha -- d­Óyate cetyÃdinà // pramÃïasvatastva iti // pratyak«Ãdipramà 5 svanugatahetutvabhaÇga ityartha÷ // nanvastvevamanvayasatvaæ yogyateti pak«a÷ / pramÃïÃvirodho yogyateti pak«o na yukta÷ / yatki¤citpramÃïÃvirodhasyÃtiprasaÇgitayà prak­tagrÃhyasaæsargÃbhÃvÃvagÃhitapramÃïavirodha eva yogyateti vÃcyam / sa ca na yokta ityÃÓaÇkya samÃdhatte -- nanvityÃdinà // jalena si¤catÅtyÃdau prak­tajalasaæsargÃbhÃvÃvagÃhi pramÃïetyartha÷ / tÃdÃtmyasyÃsata eva saduparÃgeïa bhrÃntau bhÃnasya svÅkÃrÃt ÓuktirÆpyatÃdÃtmyÃdÃvityuktam // ---------------------------------------------------------------------------- 1.'jha¬ati' iti nÃsti -naæ-ja sahajetyadhikam -ka. 2.tatra -naæ. 3.syahe -u. 4.natatprama -u. 5.ïasyà -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 46. ------------------------ ------------- ------- prapa¤citaæ caitannyÃyÃm­te / etadevÃbhipretyoktaæ paddhatau"pratÅtÃrthasya pramÃïavirodhÃbhÃvo yogyatà / tatpratipÃdakatvÃtpadÃnyapi yogyatÃvantÅ"ti // yattu -- pramÃïalak«aïaÂÅkÃyÃmanyonyÃbhÃvayayogyatÃvadarthÃbhidhÃyakatvaæ yogyatvamityuktam / tanniÓcitÃprÃmÃïyakÃdagninà si¤catÅtyÃdivÃkyÃvdyÃv­ttayogyatÃnirÆpaïaparam / na tu jalena si¤catÅtya 1 - ---------------------------------------------------------------------------- nanu kathamasayo ni÷svarÆpasyÃtyantÃbhÃvapratiyogitvaæ nÃma dharma upapadyatÃmityata Ãha -- prapa¤citaæ caitaditi / dharmisattÃnarapek«adharmatvÃdinà prapa¤citamÃdyaparicchede 'satotyantÃbhÃvapratiyogitvasamarthanavÃda ityartha÷ / granthÃntaroktayogyatÃlak«aïasyÃsadarthake jalena si¤catÅtyÃdyanÃptavÃkye 'tivyÃptimÃÓaÇkya tatsÃdhÃraïyamevÃbhipretamato na do«a ityÃha -- yatvityÃdinà // evaæ tarhi tadvÃkyasyÃpi pramÃïaÓabdatvÃpattirityato"nirde«avÃkya 2 mÃgama"iti nirde«atvaviÓe«aïenaiva tannivÃraïÃdanyathà nirde«eti vyarthamÃpadyata iti bhÃva÷ / evaæ vedasyÃporu«eyatve ÃptavÃkyatvarÆpalak«aïÃbhÃve 3 'prÃmÃïyamiti ÓaÇkite nirde«avÃkyarÆpalak«aïenaiva prÃmÃïyam / vÃkyatvaæ cÃkÃÇk«ÃyogyatÃ'sattimatpadakadambatvamityabhipretyÃkÃÇk«ÃdisvarÆpaæ copapÃdyottaraprasaÇgamupak«itannusaæharati -- tasmÃditi /. ---------------------------------------------------------------------------- 1.tyÃdyanu -ga. 2.'kyamÃha Ãgamaiti' ityasti-u. 3.vÃdaprà - u. ---------------------------------------------------------------------------- lÅlÃ-vakta-Óaktyapa-bhaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 47. -------------------------- --------- ------- nÃptavÃkyav­ttayogyatÃnirÆpaïam / tavdyÃv­tternido«atvaviÓe«aïenaiva siddheriti j¤eyam // tasmÃdvedasyÃpauru«eyatvepi prÃmÃïyasaæbhavÃttasya vi«ïÃveva ÓaktitÃtparye yukte iti // iti yogyatà 1 // 3 // ---------------------------------------------------------------------------- uktarÅtyà nirde«avÃkyatvÃdirÆpalak«aïÃsaæbhavÃdityartha÷ / ÓaktÅti // padÃnÃæ Óaktireva tatsamudÃyavedasyÃpi Óaktiriti bhÃva÷ / tÃtparyaæ tatpramitiÓe«atvaæ prÃgvedÃpauru«eyatvavÃde vyaktam // evaæ cÃdivarjitairÃmnÃyairà 2 khyÃtetyuktaæ yuktamiti bhÃva÷ // iti yogyatÃvÃda÷ 3 // 3 // ---------------------------------------------------------------------------- atha ÓaktivÃda÷ // 4 // ------------------------ nanu -- svarÆpasahakÃryÃtiriktau mÃnaæ neti cenna / ---------------------------------------------------------------------------- 4 atha ÓaktivÃda÷ // 4 // ------------------------ vi«ïÃvevi ÓaktitÃtparye ityu 5 ktam / atÅndriyaÓaktÃveva mÃnÃbhÃvÃditi bhÃvena liÇgapÃde"attÃcarÃcaragrahaïÃ' dityadhikaraïasudhÃyÃæ"svarÆpasahakÃrisamavadhÃnÃtiriktaÓaktareva nÃstÅti kecidi"tyÃdinÃ"ÃstÃæ prapa¤ca"ityantena saæk«epeïa Óaktisamarthanaæ k­taæ, taspa«Âaæ viv­ïvÃna÷ ÓaktimÃk«ipya samÃdhatte -- svarÆpetyÃdinà // ÓabdÃdisvarÆpatatsahakÃribhyÃmanyaÓaktÃvityartha÷// ---------------------------------------------------------------------------- 1.nirÆpaïamityadhikam-rÃ. 'vÃda' ityadhikam -naæ 2.rÃdareïÃkhyà -u. 3. 35. ityasti -u. 4.idaæ nÃsti- u. 5. ityayuktam - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 48. ------------------------ ------------ -------- yÃd­ÓÃtkÃratalÃnalasaæyogÃddaho jÃyate tÃd­ÓÃdeva maïyÃdisamavadhÃne na jÃyata iti maïyÃdivighaÂanÅyaÓaktisiddhe÷ / tatra d­«ÂasÃmagryÃ÷ satvena tadvilambena và tatsaæpÃdakÃd­«Âavilambena và dÃhavipambÃyogÃt // ---------------------------------------------------------------------------- kvicide 1 va Óaktisiddhau Óabde 2 sà setsyatÅti bhÃvenopapÃdanasaukaryÃya prasiddhavahnau tÃvatsÃdhayati -- yÃd­Óeti // dÃhÃbhÃvasya kÃraïavaikalyanimittakatvaÓaÇkÃvyudÃsÃyoktaæ yÃd­ÓÃttÃd­ÓÃdeveti // na jÃyata iti // dÃha ityanu«aÇga÷ / etena maïyÃderdÃhÃdipratibandhakatvaæ prÃptaæ, tata÷ / kimityata Ãha -- iti maïyÃdÅti // itiÓabdo hetvartha÷ / maïyÃde÷ pratibandhakatvÃnyathÃnupapattireva vahnyÃdigatÃtÅndriya Óaktau mÃnam / kÃryÃnukÆlaki¤ciddharmavighaÂakatvarÆpatvÃtpratibandhakatvasya kÃryÃnukÆlaki¤ciddharmaÓca Óakteranyo na yukta iti bhÃva÷/ etaccopalak«aïam / vak«yamÃïÃrtha 3 pa¤catenÃpÅtyapi dhyeyam // nanu -- maïyÃde÷ pratibandhakatvamevÃsiddham / maïyÃdisannidhisthale dÃhÃbhÃvasya dÃhasÃmagryabhÃvena và dÃha 4 sÃmagrÅsampÃdakÃd­«ÂÃbhÃvena vopapatterityÃtastatÃd­ÓÃdevetyuktik­tyaæ vya¤cayanpratibandhakakatvaæ tÃvadd­¬hayati -- tatreti // maïyÃdisannidhisthala ityartha÷ // nanvastvevaæ maïyÃde÷ pratibandhakatvaæ tathÃpi sÃk«ÃddÃhajanakÃd­«ÂanÃÓakatvena và dÃhapratikÆladuradd­«Âajanakatvena và svÃbhÃvarÆpadÃhakÃraïavighaÂakatvena và -- ---------------------------------------------------------------------------- 1.datÅndrayaÓakti÷ - u. 2.tatse-ur. 3.thÃpattipaæ -u. 4.sÃmagrÅpadaæ na -u. ---------------------------------------------------------------------------- lÅlÃ-vakta-Óaktyapa-bhaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 49. --------------------------- ---------- ------- na ca d­«ÂasÃmagryÃ÷ satvepi maïireva sÃk«ÃddÃhajanakamad­«Âaæ nÃÓayatÅti vÃcyam / tÃd­ÓÃd­«Âe mÃnÃbhÃvÃt / anyathà 1 ntyatantusaæyogÃdau satyapi kadÃcitpaÂÃnutpatti÷ syÃt / vandhyapuæsaæ 2 prayogÃdÃvapi sÃk«ÃjjanakÃd­«ÂavilambÃnna vilamba÷ / kiæ tu nÃputrasya lokostÅti ÓrutyÃputrasya narakoktyà tajjanakasya durutasyÃvaÓyakatvena dÃhaæ prati maïeriva durutasyaiva putrotpatti 3 pratibandhakatvÃt // na caivamad­«Âasya kutracidapi sÃk«ÃjjanakatvÃbhÃve paraæparayà janakatvamapi na syÃditi vÃcyam / ---------------------------------------------------------------------------- -- maïyÃde÷ pratibandhakatvopapattau na tadanyathÃnupapattyÃstÅndriyaÓaktisiddhirityata÷ Ãdyaæ tÃvadaÓaÇkya nirÃha -- na ca d­«Âeti // tÃd­Óeti //sÃk«Ãjjanaka 4 pratibandhakanÃÓyÃd­«Âa ityartha÷ / padÃdÅti // tatrÃpi 5 kadÃcitvaduktÃd­«ÂÃbhÃvasaæbhavÃditi bhÃva÷ / etaccopalak«aïam / maïik­duktadiÓà maïyapasaraïÃnantaraæ dÃhà 6 bhÃvaprasaÇgÃdanvayavyatirekÃbhyÃæ kÊptatvena maïyÃdyabhÃvarÆpapadÃhakÃraïÃbhÃvenaiva dÃhÃbhÃvopapatteÓcetyÃpi dhyeyam// nanu bandhyÃsaæprayogÃdau d­«ÂÃvyabhicÃrÃdad­«Âa 7 vilambo vÃcya ityata Ãha -- vandhyeti // nanvad­«Âaæ kvacitsÃk«Ãjjanakam / anyathà d­«ÂasÃmagrÅrahitasthale sÃk«Ãdahetutve d­«ÂasÃmagryÃmapyahetutvÃpattyà paraæparayà heturapi na syÃdata÷ kathaæ tÃd­ÓÃd­«Âaæ netyucyata ityata Ãha -- na caivamiti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.antyapadaæ na -naæ.ja. 2.saæ yo -rÃ.ka. 3.ttiæ prati pratibandhakatvÃt- rÃ.naæ.ga. 4.ke-u. 5.kadÃciditi nÃsti -u. 6.haprabha -u. 7.vilambÃdevetyadhikam-u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 50. ------------------------ ------------- ------- d­«ÂasÃmagrarahite sargÃdyakÃlÅne kÃrye 'd­«Âasya sÃk«ÃjjanakatvasvÅkÃrÃt // astu và dÃhÃdÃvapi sÃk«Ãjjanakamad­«Âaæ, tathÃpi na tanmaïyÃdi 1 vinÃÓyam / ad­«ÂaÓÂasyÃd­«ÂanÃÓakatvena vihitetaraphalamÃtranÃÓyatvÃt / anyathà maïyÃdinÃd­«ÂanÃÓaÓaÇkyà vaidike karmaïi ni«kampaprav­ttirna syÃt // nÃpi -- maïinà dÃhapratipak«Ãd­«ÂajananÃddÃhavilamba÷, pratipak«Ãd­«Âajanane ÓaucÃdyanapek«Ãditi vÃcyam / ---------------------------------------------------------------------------- na tanmaïyà 2 vinÃÓyamiti / yena maïyÃde÷ pratibandhakatve Óaktiæ vinÃpyupapannaæ syÃditi do«a÷ kuto netyata Ãha -- ad­«Âasyeti // prabaladuritÃd­«Âasya puïyÃd­«ÂanÃÓakatvena prabalapuïyÃd­«Âasya duritÃd­«ÂanÃÓakatvena maïyÃderanÃÓakatvÃdityartha÷ / ad­«Âasya vihitÃdijanyatvÃdvihite 3 taranÃÓyatvepi phalamÃtranÃÓyatvena maïyÃdirÆpeïa viritetareïÃnÃÓyatvÃdityartha÷ / kÅrtanÃderapyupalak«aïam /"dharma÷ k«arati kÅrtanÃt"ityÃde÷ / yadvÃd­«Âasya nÃÓyatvÃdityanvaya÷ / ad­«ÂanÃÓakatvena yadvihitaæ prÃyaÓcittÃdi taditareïa phalamÃtreïa nÃÓyatvÃdityartha÷ / maïyÃdi tvad­«ÂanÃÓakatayà vihitetaradapi na phalarÆpamiti na tannÃÓakamiti bhÃva÷ // dvitÅyaæ nirÃha -- nÃpÅti // pratipak«eti // pratikÆletyartha÷ // ÓaucÃcamanÃderabhÃve kathamad­«Âajanmetyata Ãha -- pratipak«eti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.dinà d­«Âiæ vinÃÓyaæ ityasti -rÃ. 2.ïyÃdivi -u. 3.taira -u. ---------------------------------------------------------------------------- lÃlÃ-vakta-Óaktyapa-bhaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 51. ------------------------- ---------- --------- 1 pratipak«Ãd­«ÂasyÃpi maïitulyatayà tadvidhaÂanÅyatvenaiva Óaktisiddhe÷ // nÃpi -- maïyÃdyabhÃvarÆpad­«ÂakÃraïÃbhÃvÃdeva dÃhavilamba÷ ; abhÃvasyÃpi 2 bhÃvavadgrÃhakataulyena kÃraïatvÃt ; tvayÃpi viÓe«adarÓanena bhramasya, vihitÃkaraïena pratyavÃyasya, nirde«atvÃdinà vedaprÃmÃïyÃdeÓca svÅk­tatvÃditi vÃcyam / uttejakasamaye maïisatvepi dÃhadarÓanena maïyÃdyabhÃvasyÃhetutvÃt // tasmÃnmaïyÃdinà pratibanadhadaÓÃyÃæ dÃhajanakÃd­«Âasya -- ---------------------------------------------------------------------------- nanu -- pratikÆvalÃd­«Âasya maïyÃdijanyasya na ÓaktivighaÂakatvena dÃhapratibandhakatÃ, kiæ tu pratikÆlÃd­«ÂÃntarajanakatveneti cettarhyanavasthÃpatti÷ / evaæ tarhi svÃbhÃvarÆpadÃhakÃraïavighaÂanarÆpatvena pratipak«Ãd­«Âasya dÃhapratibandhakatÃstviti cenna / evaæ hi maïyÃdereva tathÃtvopapattau kiæ pratipak«Ãd­«Âajanmakalpanayà // nanvastu tarhi tathaivetyatast­tÅyaæ pak«aæ sayuktikamÃÓaÇkya nirÃha -- nÃpÅti // vÃcyamityanvaya÷ / bhÃvavat bhÃvasya kÃraïatvavat / abhÃvasya hetutà na kevalaæ yuktisiddhà prativÃdisiddhà cetyÃha -- tvayÃpÅti // adarÓanÃkaraïanirde«apadairabhÃvasyaiva pratÅteriti bhÃva÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.pratipak«etyÃrabhya nÃsti -rÃ. 2.syÃbhà - rÃ. ---------------------------------------------------------------------------- lÅlÃ-vakta-Óaktyapa-bhaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 52. -------------------------- ---------- -------- -- maïyÃdinà nÃÓÃdvà maïyÃdinà dÃhapratikÆlÃd­«ÂajananÃdvà maïyÃdyabhÃvarÆpad­«ÂakÃraïavirahÃdvà dÃhÃnutpattiriti lÅlÃvalatyÃdyuktaæ vak«atrayamapyayuktam // lÅlÃvatyà 1 dyuktaÓaktyapalÃpaprakÃrabhaÇga÷// 4 // ---------------------------------------------------------------------------- Ãdipadena ku¬yasaæyogÃbhÃvasya gatÃvanupalabdheÓcÃbhÃvaj¤Ãne hetutvad­«Âeti g­hyate / tasmÃdityuktameva hetutrayaæ vyanakti -- maïyÃdineti // lÅlÃvatyu 5 ktaÓaktyapalÃpabhaÇga÷ // 4 // --------------------------------------------------------------------------- - atha Óaktau ÓrutyÃdinirÆpaïam // 5 // ------------------------------------- atra naiyÃyikÃ÷ 2 -- uttejakÃbhÃvaviÓi«ÂamaïyÃdya 3 bhÃvarÆpad­«ÂakÃraïa 4 virahÃdeva dÃhÃnutpatyupapatterna Óaktisiddhi÷ // ---------------------------------------------------------------------------- atha Óaktau ÓrutyÃdinirÆpaïam // 5 // ----------------------------------- yatvanumÃnakhaï¬e maïÃvÅÓvaravÃdÃnantaraæ lÅlÃvatyÃdyabhimataÓaktyapalÃpaprakÃraæ nirasya svayaæ prakÃrÃntareïÃpalÃpapradarÓanaæ k­taæ tadapyucyata ityÃdinà na yuktamiti vaktumanuvadati --"atra naiyyÃyikÃ"ityÃdinà --"tasmÃnna Óakti"rityantena / uttejakaæ pratibandhakapratibandhakaæ, -- ---------------------------------------------------------------------------- 1.Ãdipadaæ na -naæ. 2.ka÷ -ja. 3.etÃd­Óasthale Ãdipadaæ na -rÃ. 4.ïÃbhÃvÃde -naæ-ja-ga. 5.tyÃdyu -u. 3 6 - u. ---------------------------------------------------------------------------- Óaktau-Órudi-nirÆpaïam) ÓaktivÃda÷ pu - 53. --------------------- ---------- ------- nanu maïyÃdyabhÃvÃnÃæ na tÃvanmaïyÃdyabhÃvatvena kÃraïatvam / ananugamÃt / nÃpi pratibandhakatvà 1 bhÃvatvena anyonyÃÓrayÃt / kÃraïÅbhÆtÃbhÃvapratiyogina eva pratibandhakatvÃt / mantrasatvepi maïya 2 bhÃvamÃtreïa dÃhÃpatteÓca / tasyÃpi pratibandhakÃbhÃvatvÃt / na hi yÃvatkÃraïa 3 samavadhÃna eva kÃryam / ekadaï¬asamavadhÃnepi ghaÂotpatteriti cenmaivam / daï¬acakrÃdikÆÂavatsakalÃnÃæ maïyÃdÅ 4 nÃæ saæsargÃbhÃvakÆÂasya dÃhajanakatvenÃnanugamÃnyonyÃÓrayayorabhÃvÃt// etena -- dÃhakÃle sakalÃnÃæ maïyÃdisaæsargÃbhÃvÃnÃæ kÆÂo 'sambha 5 vÅ, 6 maïidhvaæsakÃle tatprÃgabhÃvasyÃsambhavÃditi nirastam / ---------------------------------------------------------------------------- -- tadabhÃvaviÓi«Âo yo maïyÃdistadabhÃvetyartha÷ / maïyÃdyuktaæ maïimantrau«adhÃdyabhÃvÃnÃæ kÆÂastha 7 kÃraïatvaæ ÓaÇkottarÃbhyÃæ vyanakti -- nanvityÃdinà // ---------------------------------------------------------------------------- anyonyÃbhÃvavyÃv­tyarthaæ prÃgabhÃvÃdisÃdhÃraïÃbhÃvalÃbhaæ 8 cÃha -- saæsargÃbhÃvakÆÂasyeti // sakalapadasya maïyÃderviÓe«aïatvenoktau k­tyaæ vyanakti -- eteneti // etacchabdÃrthaæ sphuÂÅkaroti -- sÃkalyasyeti // abhÃvaviÓi«eïatve hi syÃt tvaduktado«a÷ / na caivamityartha÷ / pratibandhakÃbhÃvenoktau k­tyaæ vyanakti -- eteneti // 9 pratibandhakÃbhÃvatvena kÃraïatvepi na pÃguktado«a iti bhÃvena"yadvà pa3tibandhakatvÃvacchinnapratiyogiko 'bhÃva÷ kÃraïa"mityÃdinà maïyuktamevÃha--ki¤ceti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.kÃbhÃ- naæ-ja-ga-ka. 2.'ïyÃdya' rÃ-naæ. 3.'jÃtÅya' ityadhikam- rÃ-naæ-ja-ga. 4.dinà saæ -rÃ. 5.bhÃvÅ -naæ. 6.maïipadaæ na -rÃ. 7.Âasya -u. 8.bhÃyÃha -- u. 9.pratibandhaketyÃdi nÃsti - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 54. ------------------------ ------------ ------- sÃkalyasya pratiyogiviÓe«aïatvenoktatayà sarve«Ãæ maïyÃdÅnÃmekaikasya saæsargÃbhÃvasya dÃhakÃle satvena tÃd­ÓÃbhÃvekÆÂasyÃpi tatkÃle satvÃt // kiæ ca kÃryÃnutpattivyÃpyatvaæ pratibandhakatvamiti pak«e pratibandhakatvÃvacchinnÃbhÃva÷ kÃraïam / sa ca yatki¤citpratibandhakatvasatvadaÓÃyÃæ nÃstÅti na tadà dÃhaprasaÇga÷ / nÃpyanyonyÃÓrayÃnanugamau / prahaæ mà daheti sÃvadhimantrapÃÂhe mantrasya jha¬iti nÃÓepi mantraprayokt­puru«ÃbhiprÃyavi«aya÷ kÃlaviÓe«a eva pratibandhaka iti na kopi do«a÷ // ---------------------------------------------------------------------------- kÃryÃnutpatti÷ kÃyà 1 prÃgabhÃvo vyÃptiÓca kÃlikÅti bhÃva÷ / pratibandhakatvepi // maïimantrÃdyanugatapratibandhakatvÃvacchinnapratiyogitÃkÃbhÃvatvena 2 na maïyÃdyabhÃvasya kÃraïatvamityartha÷ // mantrasatvepi maïyÃdyabhÃvamÃtreïa dÃhÃpattirÆpaprÃguktado«o netyÃha -- na ceti // mantrasatvasthale maïitvÃdyavacchannÃbhÃvasatvepi ekapratibandhakasatve pratibandhakatvÃvacchinnÃbhÃvo neti na dÃhaprasaÇgado«a iti bhÃva÷ // nÃpyanyonyÃÓrayeti // kÃraïÅbhÆtÃbhÃvapratiyogitvapak«a evÃsya do«asyokteriti bhÃva÷ // nanu -- vyabhicÃrÃtkathaæ mantrÃdyabhÃva÷ kÃraïamityato vyabhicÃraæ nirÃha -- praharamiti // ni«edhÃkchatamÃÓabdoyam / na mÃÇ / tena"mÃÇi lu¬iti"luÇà bhÃvyamiti na ÓaÇkyam / ---------------------------------------------------------------------------- r1.yaprÃga- u. 2.'na' iti nÃsti -u. ---------------------------------------------------------------------------- Óaktau-Órudi-nipaïam) ÓaktivÃda÷ pu - 55. ------------------- --------- -------- tasmÃnna Óakti 1 siddhiriti / ucyate -- "parÃsya Óaktirvividhaiva ÓrÆyate / svÃbhÃvikÅ"2 "vicitraÓakti÷ puru«a÷ purÃïo," "na cÃnye«Ãæ ÓaktayastÃd­ÓÃ÷ syu÷" "sarvairyuktà Óaktibhirdevatà sÃ" ---------------------------------------------------------------------------- maïyÃde÷ pratibandhakatvÃnyathÃnupapattirÆpÃrthÃpatternaiyÃyikoktÃnyathopapattimagre nirasi«yan, ekatra Óaktisiddhau 3 anyatra ÓabdÃdÃvapi tadanumÃnamiti bhÃvena, parameÓvare Óaktisatve tÃvat -- "j¤Ãnaæ nityaæ kriyà nityà balaæ Óakti÷ parÃtmana÷ / nityÃnandovyaya÷ pÆrïo bhagavÃnvi«ïurucyate // iti paiÇgiÓrutiÓcÃha ÓaktisadbhÃva eva tu" itya 4 trÃdhikaraïÃnuvyÃkhyÃnÃdyuktadiÓà ÓrutyÃdirÆpamanoktyà Óaktau mÃnaæ netye 5 tÃvattÃvannirÃkaroti -- parasyeti // asya bhagavata ityartha÷ / j¤ÃnabalÃbhyÃæ sahità kriyà j¤Ãnabalakriyà ceti vigraha÷ / vicitreti vÃkyÃntaram / tÃd­ÓÃstÃd­Óya÷ / sarvairyukteti vÃkyÃntaram / sarvai÷ sarvÃbhi÷ / liÇgavyatyayÃt// "pareti yÃæ prÃhurajasraÓaktim"/ iti vÃkyado«a÷ /"età Ãtmani caivaæ vicitrÃÓca hi"ityÃdi sÆtrabhëyoktÃ÷ / tÃvatà na sarvavastu«u ÓaktilÃbha ityato rÃmÃnujabhëyoktavi«ïupurÃïasm­timÃha -- Óaktaya iti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.siddhipadaæ na -rÃ-naæ. 2.'j¤Ãnabalakriyà ca' ityadhikam -rÃ.naæ-ja-ga-ka. 3.dvÃvapi tadanu-u. 4.tt­tvÃdhika -u. 5.tattÃvannirÃha --u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 56. ------------------------ ------------- ------- "pareti yÃæ prÃhu"ityÃdi Órutyà "Óaktya÷ sarvabhÃvÃnÃmacintya 1 j¤ÃnagocarÃ÷ / yato 'tau brÃhmaïastÃstu sargÃdyà bhÃvaÓaktaya÷"// ityÃdism­tyà ca Óaktisiddhe÷ 2 // na ceyaæ svarÆpamÃtraparà / asyeti«a«Âhyà vicitraÓaktiriti bahuvrÅhiïà Óaktibhiryukteti yuktaÓabdena sambandhatvena vividhaiveti vicitreti cabuhuvidhatvena Óaktibhi÷ Óaktaya iti bahutvena cokte÷ // nÃpyagantukasahakÃriparà /. nÃpi pratibandhakÃbhÃvaparà / bhÃvatvokte÷ /"atintya 4 j¤ÃnagocarÃ"iti bÅjÃdini«ÂhaÓakterapyatÅndriyatvokteÓca // ---------------------------------------------------------------------------- sargÃdyÃ÷ s­«ÂyÃdivi«ayà bhÃvaÓaktaya÷ bhÃvarÆpa 5 Óaktaya iti và svabhÃvaÓaktaya iti vÃr'tha÷ / ÓrutyÃderanyathopapattiæ nirÃha -- na ceya 6 mityÃdinà // vÃkyado«a iti // parÃsya Óaktirityasya pÆrvavÃkye na tasya kÃryaæ 7 kÃraïajanyakÃraïaæ na vidyata ityukterityartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.ntyà -rÃ. 2.dvi÷ -naæ-ja-ga-ka. 3.ubhayatra 'tva' iti nÃsti-rÃ. naæ. Ãdo nÃsti -naæ. ante nÃsti - ga. 4.ntyà - rÃ. 5. pÃ÷ Óa-u. 6.caiva -u. 7.kÃraïaæ ca - u. ---------------------------------------------------------------------------- ÓaktÃ-yatti-pakam) ÓaktivÃda÷ pu - 57. ----------------- --------- --------- "anyonyÃnantarabalÃ÷ kramÃdeva 1 prakÅrtitÃ÷"// ityÃdasm­tyà idamaha Óaktaæ, idaæ Óaktataraæ, idaæ tu Óaktatamamiti lokavyavahÃreïa gurutvÃdÃviva Óaktau tÃratamyapratÅteÓca // iti Óaktau ÓrutyÃdinirÆpaïam 2 // 5 // ---------------------------------------------------------------------------- ityÃdi 5 sm­tyeti /. "bhÅmaÓca balabhadraÓca madrarÃjaÓca vÅryavÃn // caturtha÷ kÅcaka 6 stasmÃtpa¤camaæ nÃnuÓuÓruma"iti // anyonyÃnantareti // virÃÂaparvagatasm­tyetyartha÷ / tÃratamyapratÅteÓceyaæ nÃbhÃvaparetyanvaya÷ / abhÃve tÃratamyÃbhÃvÃditi bhÃva÷ // iti Óaktau ÓrutyÃdinirÆpaïam // 5 // ---------------------------------------------------------------------------- atha ÓaktÃvarthÃpattipa¤cakam // 6 // ------------------------------------ ki¤ca daï¬ÃderanvayavyÃtirekÃbhyÃæ 3 ghaÂÃdikÃraïatvaæ tÃvadanumÅyate / tatra na tÃvatpÆrva 4 v­ttitvamÃtraæ liÇgam / rÃsabhÃdÃvapi satvÃt // ---------------------------------------------------------------------------- atha ÓaktÃvarthÃpattipa¤cakam // 6 // ----------------------------------- ÓrutyÃdyanugrÃhakÃrthÃpattirapi Óaktau mÃnatvena vivak«urÃdau kÃraïatvasyÃnvayavyatirekagamyatvà 7 nyathÃnupapattirÆpÃrthÃpattiæ sudhoktÃæ tÃvavdyanakti -- ki¤ca daï¬Ãderiti // anumÅyata iti // tasya pratyak«atve ghaÂÃdipratyasyevÃnvayÃdyapek«Ã na syÃt / ---------------------------------------------------------------------------- 1.vaæ-rÃ. 2.nÃtra prakaraïavibhÃga÷ - naæ.ja.ka. 3.ghaÂapadaæ na -rÃ. 4.vartitva-naæ-ja -ga. 5.Órutye-u. 6.ste«Ãæ «aæ- u. 3 7 -u. 7.nupapatti-u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 58. ------------------------ ------------- -------- nÃpi niyamaviÓe«itam / anyathÃsiddhe 'pi satvÃt / tasmÃtpratyak«asiddhaæ kÃraïatà 1 tvena tvadabhimatamananyathÃsiddhaniyatapÆrvav­ttitvameva liÇgaæ vÃcyam / na ca tadeva 2 tenÃnumeyamiti tadanumeyÃtÅndriyaÓaktisiddhi÷ / na ca tatra svarÆpayogyatÃrÆpaæ daï¬atvamanumeyam / tasya pratyak«atvÃt // ---------------------------------------------------------------------------- kÃraïatvameva ÓaktipadÃrtha iti kÃraïatà 3 vÃde maïi k­duktyÃtÅndriyatvÃvagateÓceti bhÃva÷ / anvayavyatirekau 4 nÃma ananyathÃsiddhaniyatapÆrvav­ttitvarÆpo yasmin sati yanniyataæ yadabhÃve ca yadabhÃvo niyata ityevaærÆpatvÃdanvayavyatirekayo÷ / evaæ ca tatra kÃraïatvÃnumÃpakaæ kiæ viÓe«yamÃtraæ niyamiviÓe«itaæ viÓe«yaæ và k­tsraæ viÓi«Âaæ và / Ãdyayo÷ sÃdhyÃviÓi«Âatvado«ÃbhÃvepi vyabhicÃrÃnna liÇgatvamityÃha -- tatra na tÃvaditi // anyathÃsiddhepÅti // ghaÂÃkÃraïe tadgatarÆpakÃraïe m­tpiï¬arÆpa ityartha÷ / kÃraïa 5 tveneti // kÃraïatvarÆpatvenetyartha÷ // kÃraïatvasyoktarÆpaviÇgÃnumeyÃnyathÃnupapattirÆpÃrthÃpatteranyathopapattiæ tredhÃ'ÓaÇkya nirÃha -- na cetyÃdinà // kÃraïatÃvacchedakasyaiva svarÆpayogyatÃrÆpatvÃddaï¬atvamityuktam / tasyeti // uktarÆpÃvacchadekatvasyetyartha÷ /--------------------------------------------------------------------------- 1.ïatvena-rÃ. naæ.ja.ka. 2.tatrÃ-naæ-ka-ja. 3.ïavÃ-u. 4.konÃ-u. 5.tÃtve-u. ---------------------------------------------------------------------------- ÓaktÃ-vatti-pakam) ÓaktivÃda÷ pu - 59. ----------------- --------- ---------- nÃpi -- sahakÃrisamavadhÃnarÆpaæ phalopadhÃnamanumeyam / daï¬e sahakÃryasamavadhÃne 'pi 1 tavdyavahÃrÃt / ÓilÃdau tatsamavadhÃne 'pi 2 kÃraïatvÃvyavahÃrÃcca // nÃpi -- daï¬atvasyÃnanyathÃsiddhiviÓi«ÂaniyamÃvicchedakatvamanumeyam / tasya hetuÓarÅra eva praveÓÃt / etadevÃbhipretyoktaæ sudhÃyÃm --"tatonvayavyatirekasamadhigamyamatÅndriyameva ki¤cinm­dÃtÅnÃæ ghaÂÃdikÃraïatvamabhyupagamanÅyam / tadeva ca Óakti"riti // vyÃptigrÃhakapratyak«eïa tu niyamarÆpà rasarÆpÃdisÃdhÃraïÅ vyÃptireva g­hyate / na tu ÓaktirÆpÃkÃraïatà / tasyà nityÃtÅndriyatvÃt // ---------------------------------------------------------------------------- ananyathÃsiddhaniyatapÆrvav­ttitvÃnyÆnÃnadhikav­ttitvasya hetutvena vÃcyatvÃttasyaivoktarÆpÃvacchedakatvÃditi bhÃva÷ / sudhÃyÃmiti //"attÃcarÃcaragrahaïÃ"dityadhikaraïe -- "iti paiÇgiÓrutiÓcÃha ÓaktisadbhÃva eva tu"/ ityÃdiÓlokavyÃkhyÃnÃvasara iti dhyeyam // nanu -- vahnyÃdau sati dÃhÃdistadabhÃve tadabhÃva iti dÃhÃdervahnyÃdinà vyÃptigrÃhakapratyak«eïÃva dÃhakÃraïatvaæ vahnyÃderg­hyate / yadvà yatra dhÆmastatrÃgnirityÃdivyÃptigrÃhakapratyak«eïa 3 kÃraïatà g­hyata iti kathamanumeyatokti÷ / 4 etadanyathÃnupapatyà Óaktisiddhirityata Ãha -- vyÃptÅti //-------------------------------------------------------------------------- 1.kÃraïatvavya -rÃ. naæ.ja.ga. 2.tadavya -rÃ. - tadavyavadhÃnepi tadavya -ga. 3. 'kÃraïatvaæ' -ityÃrabhya nÃsti- u. 4.yena ta -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 60. ------------------------- ---------- -------- na ca 1 vyabhicÃritaæ sahacÃradarÓanaæ niyamarÆpavyÃpterapi kathaæ grÃhakam, grÃhakakoÂau niyamapraveÓe cÃtmÃÓraya iti vÃcyam / tasyäjanÃdivadvyÃptigrÃhakapratyak«asahakÃritvenÃvyabhicÃrÃnapek«a 2 ïÃt // ki¤ca jalasya jalatvena pipÃsopaÓÃmakatvaæ tÃvadanumÅyate / tatra ca na tÃvatphalopadhÃnamanumeyam / bÃdhÃdvyabhicÃrÃcca / kiæ tu pipÃsopaÓamanakÃïatvamÃtram / tacca na tÃvadanyathÃsiddhaniyatapÆrvav­ttitvarÆpam / tasya pÆrvamevaj¤ÃtatvÃt / kathamanyathà jalatvasya vyÃptigraha÷ // --------------------------------------------------------------------------- - nanu vyÃptireva g­hyata ityayuktam / sahacÃradarÓanasya và 3 niyatasahacÃradarÓanasya và tadanirïÃyakatvÃdityÃÓaÇkya samÃdhatte -- na ceti // tasya sahacÃradarÓanasyetyartha÷ // jalasya pipÃsopaÓÃkatvÃnumityanyathÃnupapattiÓca Óaktau mÃnamiti bhÃvenÃha -- ki¤ceti // arthÃpatteranyathopapattiæ nirÃha -- tatra ceti // kiæ tvityÃdinà vak«yamÃïapak«Ãpek«ayà tÃvacchabda÷ / bÃdhÃditi // tatrÃnumityantaraæ prav­ttasya jalapÃnÃnÃntaramevodanyÃniv­ttirÆpaphalopalambhÃtkvacidaprav­ttipÃnÃbhÃvayorapi saæbhavÃcceti bhÃva÷ / vyabhicÃrÃditi // jalatvopetasya sarvasyÃpyuktaphalopadhÃne mÃnÃbhÃvÃtpratyagrotpannavina«Âajale phalopadhÃnÃbhÃvÃcca vyabhicÃra iti bhÃva÷// ---------------------------------------------------------------------------- 1.cÃvya -rÃ. 2.k«atvÃ-naæ. 3.niyatetyÃdi và ityantaæ nÃsti - u. ---------------------------------------------------------------------------- Óaktà -vatti-pakam) ÓaktivÃda÷ pu - 61. ------------------ ----------- --------- nÃpi sahakÃrivirahaprayuktakÃryÃbhÃvavatvarÆpam / sahakÃriÓabdena svetarakÃraïasyaiva vivak«aïÅyatvenÃtmÃÓrayÃt 1 / bhÃvisahakÃrivirahaÓaÇkyà phalÃrthino ni«kampaprav­tyayogÃt / tÃvatà 2 tvaduktanirvacanasya sahakÃriviraha÷ 3 kÃryaprÃgabhÃvasyottarakÃlasaæbandha 4 kÃraïamityetadarthakatayà kÃraïatvamaj¤Ãtvà kÃryÃbhÃvasya sahakÃrivirahaprayuktatvasya j¤ÃtumaÓakyatayà 6 lyasamavadhÃnadaÓÃyÃæ daï¬ÃderahetutvÃpÃtÃcca 7 / tasmÃdatÅndriyaæ ÓaktirÆpaæ kÃraïatva-- ---------------------------------------------------------------------------- 8 prakÃrÃntareïa pipÃsopaÓamakÃraïatvasyarÆpamÃÓaÇkya nirÃha -- nÃpÅti // sahakÃrivirahaprayukta÷ sahakÃriviraheïottarasamayasaæbandhaviÓi«Âatayà janyo yast­ptirÆpakÃryasya prÃgabhÃvastadvatvaæ pipÃsopaÓamanakÃraïatyamityartha÷ / tÃvatà tvaduktanirvacana 9 / bhÆtaprÃgabhÃvasya prÃgabhÃvÃntarabhÃvÃttatra sahakÃrivirahaprayuktaghaÂaprÃgabhÃvarÆpakÃryÃbhÃvavatvarÆpatvaduktakÃraïatvÃbhÃvÃdghaÂÃdiprÃgabh Ãve 'tivyÃptirityartha÷ / daï¬Ãderahetutveti // tadà prÃgabhÃvasatvepi tasya sahakÃrivirahaprayuktatvÃbhÃvÃt / na ce«ÂÃpatti÷ / sarvadai tatra hetutva 10 vyavahÃrÃditi bhÃva÷ / tasmÃditi // pipÃsopaÓamanakÃraïatvasya Óaktito 'nyasyÃyogÃdityartha÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1.sahakÃriÓabdenetyÃdi nÃsti-naæ.ga. 2.'tÃvatÃ' iti nÃsti-naæ.ja.ka. 3.haprayuktakà -naæ. 4.ndha÷kÃraïamityaj¤Ãtvà -naæ. ndhakÃramamityaj¤Ãtvà -ja.ka. 5.kÃraïatvamaj¤ÃtvetyÃdi nÃsti-ga. 6.lyetarasa -rÃ. itarasamava -ja. samavadhÃneti nÃsti-ga. 7.prÃgabhÃvetyÃdi nÃsti- naæ. 8.ÃkÃ-u. 9.'syeti' / ityetadarthakatayetyanvaya÷ / ÃtmÃÓrayeti / kÃraïatvarÆpanirvacane kÃraïapadapraveÓÃdityartha÷ / prÃgabhÃva iti / ghaÂÃdikÃraïÅ' ityadhikam- u. 10.tulya - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 62. ------------------------ ------------ ------- --me 1 vÃnumeyamiti Óaktisiddhi÷// ki¤cÃnanyathÃsiddhaniyatapÆrvav­ttitvameva kÃraïatvaæ cedrÃsabhÃdau tadabhÃvo na tÃvadanyathÃsiddhyà / niyatapadavaiyarthyÃt // nÃpi -- pÆrvav­ttitvasyÃniyatatvena / vyaktyapek«ayà niyamasya daï¬ÃdÃvapyabhÃvÃt / jÃtyapek«ayÃniyamasya ca rÃsabhe 'pi prasaÇgÃt / saæbhavati 2 hyanÃdau saæsÃre ghaÂÃjÃtÅyÃdrÃsabhajÃtÅyasya 3 kadÃcidapi vyavahitapÆrvav­ttitvÃniyama÷ // nÃpyavyavahitapÆrvav­ttitvasyÃniyatatvena / ---------------------------------------------------------------------------- rÃsabhÃderakÃraïatvÃnyathÃnupapatyà ca Óaktisiddhiriti bhÃvenÃha -- ki¤cÃna 4 nyatheti // cedityanantaraæ rÃÓabhÃderghaÂÃdikaæ prati kÃraïatvÃbhÃvo na syÃdi 5 ti Óe«a÷ / kuto na vyÃdityata Ãha -- rÃsabhÃdÃvityÃdi // pÆrvav­ttitvasyÃniyatatveneti // rÃsabhÃdau tadabhÃva ityanu«aÇga÷ / kiæ vyÃvahitapÆrvav­ttitvasyÃnaiyatyena rÃsabhÃdau kÃraïatvÃbhÃvo 'na 6 bhimata utÃvyavahitapÆrvav­ttitvasyÃnaiyatveneti // Ãdye rÃsabhÃdÃvatiprasaÇgaæ vyÃnakti -- saæbhavati hÅti // antyaæ nirÃha -- nÃpÅti // aniyatatvenetyanantaraæ pÆrvavadanu«aÇga÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.'eva' iti nÃsti -rÃ. ïatvenÃnu -ja. 2.'nahyanaudau' ityasti -naæ.ja. 3.kadÃcidapi' nÃsti- rÃ. 4.cÃnyathÃ-u. 5.tyartha÷-u. 6.vo 'bhi -u. ---------------------------------------------------------------------------- ÓaktÃ-vatti-pakam) ÓaktivÃda÷ pu - 63. ---------------- -------- ------- vyavahita 1 niyapÆrvavartino yÃgÃde÷ svargÃdyahetutvÃpÃtÃt / sÃpÆrvasya yÃgasyÃvyavahitatvamastÅti cenna / pÆrvaæ pratÅtena yÃgasya svargahetutvena paÓcÃdapÆrvasya kalpanÅyatayà tadavyavahitatvasya kÃraïatvaÓarÅte praveÓÃyogÃt / anyathÃpÆrvaæ vÃcyaæ syÃt // tasyÃdatÅndriyaÓaktireva kÃraïatvam / tÃæ ca prati svÃÓrayajÃtÅyasya phalÃvyavadhÃnaæ vyÃpakam / yÃgasya ca bhojanÃdest­ptiæ pratÅva svargaæ prati svarÆpeïÃvyavadhÃnaæ na sambhavatÅ 2 tyanubhavasya sm­tiæ pratÅva vyÃpÃra 3 dvÃrÃvyavadhÃnaæ vaktavyamityapÆrvakalpanà yuktà // ---------------------------------------------------------------------------- sÃpÆrvasyeti // apÆrvasahitasyetyartha÷ / taditi // apÆrvavyavahita 4 syetyartha÷ / vÃcyaæ 5 syÃditi // tvanmata i«ÂasÃdhanatvasyaiva liÇgÃdivÃcyÃtayà gurumata ivÃpÆrvasya liÇgÃdivÃcyatvÃbhÃvÃt / sÃpÆrvasya svargÃvyÃvahitapÆrvav­ttitvarÆpakÃraïa 6 tvasya yÃgani«Âhasya vidhyarthatve 'pÆrvamapi liÇgÃdivÃcyam syÃt na tvarthÃpattikalpyamityapasiddhÃnta iti bhÃva÷ / Óaktireveti // tathà ca rÃsabhÃdau tadabhÃvÃdeva kÃraïatvÃbhÃva iti nÃtiprasaÇga iti bhÃva÷ / nÃpi yÃgÃdÃvavyÃptiprasaÇgÃdityata Ãha -- tÃæ ceti // Óaktiæ cetyartha÷/ svÃÓraya-- ---------------------------------------------------------------------------- 1.niyatapadaæ na -naæ. ja. 2.ti / ato- rÃ. 3.dvÃrapadaæ na -naæ. 4.tatvasye -u. 5.cyatvaæ syà -u. 6.ïasya -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 64. ------------------------ ------------ --------- etadapyuktaæ sÆdhÃyÃm-- atÅndriyamevetyÃdinà // nanvevaæ Óakti÷ kÃraïatvaæ cetsà kÃraïaæ na syÃt / tathÃca ÓaktirdÃhÃnukÆlà na syÃditi cenna 1 / kÃraïatvasyÃpi kÃraïatvasyeva kÃryaprÃgabhÃvavyÃpyaprÃgabhÃvapratiyogitvarÆpÃnukÆlatvÃÓrayatvÃt // kecittu -- pratibandhakÃbhÃvatvena kÃraïatve 'nyonyÃÓrayÃnmaïyÃdyabhÃvakÆÂasya kÃraïatà tvayoktà / tathÃcÃnanugatÃnÃæ tÃvadabhÃvÃnÃæ kÃraïatà -- ---------------------------------------------------------------------------- --syetyevoktà 2 varaïyasthadaï¬e vyabhicÃra÷ syÃdata÷ svÃÓrayajÃtÅyasyetyuktu÷ / etadapÅti // rÃsabhÃdeÓcà 3 kÃraïatvÃnyathÃnupapatyÃpyatÅndriyaÓakti 4 siddhirityetadapÅtyartha÷ // Óakte÷ kÃraïatvarÆpatve bÃdhakamÃÓaÇkya nirÃha -- nanvevamapi // vyÃpye 5 ti // vyÃpti÷ kÃlikÅ dhyeyà / daï¬Ãde÷ kÃraïasyeva tacchakterapi tÃd­ÓaprÃgabhÃvapratiyogitvÃditi bhÃva÷ / prakÃrÃntareïa ÓaktisiddhimanyÃpadeÓenÃha -- 6 kecitviti // anyonyeti // maïyÃdyabhÃvÃnÃæ pratibandhakÃbhÃvatve 7 j¤Ãte tadabhÃvÃnÃæ kÃraïatvaj¤Ãnaæ kÃraïatvaj¤Ãne ca sati kÃraïÅbhÆtÃbhÃvapratiyogitvarÆpapratibandhakatvaj¤Ãnaæ sati ca tasmin pratibandhakÃbhÃvatvena tadabhÃvÃnÃæ kÃraïatvaj¤ÃnamityanyonyÃÓrayÃddhetorabhÃvakÆÂasya kÃraïatà tvayoktetyartha÷ // tataÓca kimityata÷ svÃbhimatasÃdhyamÃha -- tathÃceti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.'na' iti nÃsti-rÃ. 2.ktau vanastha -u. 3.Ócakà -u. 4.ktiri -u. 5.ptyeti -u. 6.'kecittviti' iti nÃsti -u. 7.tvaj¤Ãnaæ kÃra -u. ---------------------------------------------------------------------------- ÓaktÃ-vatti-pakam) ÓaktivÃda÷ pu - 65. ----------------- -------- ---------- tattadanantani«ÂhÃna 1 ntadharmÃïÃæ kÃraïatÃvacchedakatvamiti kalpanÃdvÃraæ Óaktikalpanam / anyathà tavÃpi samavÃyo na sidhyeti/ kÊptairanantai÷ svarÆpasambanthaireva viÓi«ÂapratÅtyupapatterityÃhu÷ // ki¤caivamuttejakÃbhÃvaviÓi«Âa 2 maïyabhÃvasya hetutvaæ svÅk­tya ÓaktyapalÃpe prÃyaÓcittÃbhÃvasahak­tasandhyÃvandanÃdyakaraïasya narakahetutvasaæbhavÃtta 3 nnivatyemapi dÆritÃpÆrvaæ na sidhyet // evaæ jyoti«ÂomÃdi 4 janyamapÆrvamapi na sidhyet / anvayavyatirekÃbhyÃæ sÃÇgayÃgapragabhÃva 5 viÓi«ÂÃtmÃbhÃvasyaiva svargÃdiphalahetutvopapatte÷ / ---------------------------------------------------------------------------- abhÃvakÆÂasya kÃraïatve satÅtyartha÷ / anyathà kalpanÃgauravÃnÃdara ityartha÷ / tavÃpÅti // jÃtiguïakriyÃviÓi«ÂapratÅyatayo viÓe«aïa 6 saæbandhanimittakà ityÃdirÆpeïa samavÃyamanumimÃnasya tavetyartha÷ / atra pak«e 'rucibÅjaæ tu pratibandhakÃbhÃvÃnÃæ vak«yamÃïadiÓà viÓi«ÂavidhitvÃdinÃnugatipak«e 'sya do«asyÃbhÃvÃt anyathÃnupapatyà ÓaktikalpanÃnavakÃÓa iti bodhyam / tathÃpi tatpararÅtyà parasyÃpÃdanasaæbhavÃdetatpak«ÃvatÃra ityado«a÷ // apÆrvapratibandyÃpi Óaktiæ sÃdhayati -- ki¤caivamiti // pÆrvatra ÓrutyÃdinirÆpaïavÃde atra naiyÃyikà ityÃdinoktarÅtye 7 vaÓabdÃrtha÷ / apÆrvamapÅti // yÃgajanyÃpÆrvamapÅtyartha÷ / kathaæ tarhi cira 8 dhvastayÃgÃde÷ svargÃdihetutetyata Ãha -- anvayeti // upapatterityetadvyanakti-- Ãtmana iti// ---------------------------------------------------------------------------- 1.nÃæ taddharma- rÃ. 2.pratibandhakÃbhÃvahe -rÃ. naæ. vasya he-ja. ga. 3.t prÃyaÓcittena niva -rÃ. prÃyaÓcittanivartya -ja. ga. 4. sÃdhyama -ga. 5.ita÷ / saæbhavÃt' paryantaæ nÃsti -ga. 6.«aïa -u. 7.tyetyevaæ -u. 8. ntanayà -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 66. ----------------------- ------------ ------- Ãtmana÷ sthÃyitvena viÓe«yÃbhÃvÃbhÃvepi prÃgabhÃvarÆpaviÓe«aïÃbhÃvena viÓi«ÂÃbhÃvasaæbhavÃt // nacÃsya 1 viÓi«ÂÃbhÃsyÃnantatvena phalÃnantyaæ 2 syÃditi ÓaÇkyam / sÃvadhikaphalabodhakaÓrutibalÃdapÆrvasyevoktasya viÓi«ÂÃbhÃvasyÃpi sÃvadhikaphalajanakatvasvabhÃvakalpanÃt // api ca yatra devadattÃdiÓarÅraæ pratyak«eïa g­hÅtaæ pratyak«ÃntareïÃnumÃnÃdinà và punarnÃnubhÆtaæ tatrÃpi taccharÅrasm­tistÃvadutpadyate / ----------------------------------------------------------------------------i«ÂÃpÆrtÃdikÃriïo yajamÃnÃtmana÷ sthÃyitve 'pi tasya k­tayÃgÃditvena tatra tatprÃgabhÃvÃdviÓe«aïÃbhÃvaprayukto viÓi«ÂabhÃva÷ sulabha eva, maïyÃdisatvadaÓÃyÃmuttejake satyuttejakÃbhÃvaviÓi«ÂamaïyÃdyabhÃvasatvavaditi bhÃva÷// nanu yÃgasyaiva prÃgabhà 3 vavirodhitayÃ'ÓutaravinÃÓiyÃganÃÓe prÃgabhÃvonmajjanÃtra viÓe«aïÃbhÃvasaæbhava iti cenna / yÃgasyeva taddhvaæsasyÃpi tatprÃgabhÃvavirodhitvÃt // pratibandhakÃbhÃvavai«amyamÃÓaÇkya nirÃha -- na ceti // sÃvadhiketi //"am­to và va somapo bhavati yÃvadindro yÃvanmanuryÃvadÃditya"ityÃdiÓrutÅtyartha÷ / yathà phalÃnantyaÓaÇkà nÃsti tathà pratibandyantaramÃha -- api ceti // anubhava 4 prasaÇgÃbhÃvarÆpaviÓe«aïasyÃbhÃvopapÃdanÃyoktaæ pratyak«ÃntareïÃnumÃnÃdinà và punarnÃnubhÆtamiti / ---------------------------------------------------------------------------- 1.syÃpi -naæ. 2.'syÃditi' iti nÃsti- rÃ. 3.vÃbhÃvatÃya - u. 4.prÃgabhÃ-u. ---------------------------------------------------------------------------- ÓaktÃ-vatti-pakam) ÓaktivÃda÷ pu - 67. ---------------- ------- --------- tÃæ ca sm­tiæ pratyanvayavyatirekÃbhyÃæ tadanubhavaprÃgabhÃvaviÓi«ÂÃtma 1 viraha÷ sm­tiparyantasthÃyÅ kÃraïamastu / k­tamanubhavasya sm­tihetutvamaÇgÅk­tya tannirvÃhÃya saæskÃrakalpanayà // na cÃtra sm­tirÆpaphalasà 2 tatyaÓaÇkÃvakÃÓopyasti // saæskÃrakalpanÃpak«a iva sad­ÓÃd­«ÂacintÃsahakÃrivaikalpyÃdeva phalobhÃvopapatte÷ // yadi ca 3 tatra svargasmaraïÃdo kalp­ptakÃraïabhÃvasya yÃgÃnubhavÃdereva laghavena bhÃvarÆpÃpÆrvasaæskÃra 4 dvÃrà kÃraïatvaæ vyavasthÃpya tadabhÃvÃtkÃryÃbhÃvopapÃdanaæ ; tarhihÃpi 5 dÃhe kÊptakÃraïà 6 bhÃvasya vahnereva lÃghavÃdbhÃvarÆpaÓaktyà kÃraïatvaæ nirvÃhya tadabhÃvÃtkÃryÃbhÃva upapÃdyatÃm / kutamutta 7 mbhakÃbhÃvaviÓi«ÂapratibandhakÃbhÃvasya hetutvakalpanayà // tasmÃtpratibandhakÃbhÃvo na heturiti pratibandhakasamaye ÓaktyabhÃvÃdeva dÃhÃbhÃvo vaktavya iti Óakti siddhi÷ // ---------------------------------------------------------------------------- kutamiti // avamityartha÷ / prÃguktado«o 'tra netyÃha -- na cÃtreti // pratibandÅdvaye paramukhenaiva samÃdhiæ vÃcayitvÃtrÃpi tathetyÃha -- yadi ceti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.tmÃbhÃva÷- rÃ. 2.sÃæta -rÃ.ga. 3.tatreti nÃsti -rÃ. 4.rÃdi -rÃ.naæ.ga. 5.dÃha iti nÃsti -rÃ. 6.ïabhà -rÃ, ïasyà bhà -naæ. 7. ttejakà -rÃ. --------------------------------------------------------------------------- - nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 68. ------------------------ ------------- ------- nanu -- Óaktipak«e pÆrvasyÃ÷ ÓakternÃÓÃtpratibandhakÃpanaye vottejakasamavadhÃne và kathaæ punardÃha÷ / yadi ca tÃbhyÃæ ÓaktyantarotpÃdastatÃnanugatasyÃpi pratibandhakÃbhÃvasya hetutvaæ tavÃpisamÃnamiti cenna // satye 2 va kuÂhÃre 3 kadÃcitkuïÂhatvavatsÃmagryÃæ saæÓayottarapratyak«asthale 'numityabhÃvavatsasatyevÃpÆrve kadÃcitavipÃkavacca satyameva Óaktau tasyÃ÷ 4 kadÃcitkaïÂhÅbhÃvavalak«aïÃvasthÃviÓe«asya kalpanÃt // uktaæ hi sudhÃyÃæ"vyaktiÓabdena ÓakterevÃvasthÃviÓe«asya vivak«itatvÃ"diti // ki¤cÃstu tvayà vak«yamÃïe 5 pak«acatu«Âaye tvadanabhimate -- ---------------------------------------------------------------------------- Óaktipak«e bÃdhakamÃÓaÇkyÃnekad­«ÂÃntapÆrvaæ nirÃha -- nanvityÃdinà // uktaæ hÅti // attà carÃcaretyÃdhikaraïasudhÃyÃm Óakteravasthà viÓe«a eva na tu Óaktyantarityetaduktamityartha÷ / ÓaktirvavyaktyÃtmanÃstÅtyuktau kÃnÃmavyaktiriti p­«Âasyottaraæ vakti -- ÓabdenetyÃdinà // maïyÃde÷ pratibandhakatvÃnyathÃnupapatyà ca ÓaktisiddhirityÃha -- ki¤ceti // vak«yamÃïa iti // viÓe«aïaviÓe«yatatsaæbandhÃnÃmabhÃvatrayaæ và -- ---------------------------------------------------------------------------- 1.k«epi -rÃ.na.ja.ka. 2.ta eva -rÃ. ja. 3.svata eva -naæ. ka. ata e-ga. 3.rasya -rÃ.na.ja.ga.ka. 4.syÃæ -ga. 5.ïapa -ja. ---------------------------------------------------------------------------- ÓaktÃ-vatti-pakam) ÓaktivÃda÷ pu - 69. ----------------- -------- -------- -viÓi«Âaæ padÃrthÃntaramiti pak«e ca katha¤cidviÓi«ÂÃbhÃvasyÃnugama÷ kÃraïatà ca / tathÃpi maïyÃder lokasiddhaæ kÃryÃnukÆlaki¤ciddharmavighaÂakatvarÆpaæ pratibandhakatvaæ na syÃditi maïyÃde÷ pratibandhakatvÃnyathÃnupapatyà Óaktisiddhi÷ // na ca maïi÷ kÃryÃnukÆlavighaÂanarÆpa÷ pratibandha eva, na tu pratibandhaka÷, tatprayoktà puru«a eva tu pratibandhaka÷, maïau pratibandhakavyavahÃrastu upacÃrÃdvà syÃrthe kapratyayÃÓrayaïÃdveti vÃcyam / mukhye bÃdhakÃbhÃvÃt / maïinà pratibaddha iti vyavahÃrÃnusÃreïa pratibandhaka ityatrÃpi kartarthà 2 ka pratyasyaivaucityÃcca / ---------------------------------------------------------------------------- vidyamÃnasyÃpi pratibandhakarÆpaviÓe«yasyaiva pratiyogitÃvacchedakabhedenÃbhÃvo và deÓÃntarasthÃnumuttambhakÃbhÃvaviÓi«ÂÃnÃæ maïyÃdÅnÃmatratyÃbhÃvo và viÓe«aïaviÓe«yayorya÷ saæbandhastadabhÃvo và kÃraïamityuttarabhaÇge÷ vak«yamÃïa ityartha÷ / kartrerthakapratyayasyeti //"ïvalt­cÃviti"kartari vihitaïvulpratyayasyetyartha÷ // nanu -- kÃraïÅbhÆtasvÃbhÃvapratiyogitvarÆpapratibandhakatvameva maïyÃderiti mate Óaktisiddhirnetyata÷ Óaktiæ vinà tadevÃyuktamityÃha --ki¤ceti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.puna÷ 'maïyÃde' rityantaæ nÃsti - rÃr. 2.thaka - naræ-the 'ka -ja. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 70. ------------------------ ------------- ------- ki¤ca maïyÃdyabhÃvasya kÃraïatve maïe÷ pratibandhakatvamapi na syÃt / loke kÃraïÃbhÃvarÆpe daï¬ÃbhÃvÃdau pratyavÃyakÃraïÅbhÆtavihitakÃraïasyÃbhÃvarÆpe vihitakaraïe ca pratibandhakavyavahÃrÃbhÃvÃt // tasmÃddu 1 «ÂÃnvayavyatirekÃbhyÃæ kÃraïatvÃnumityanyathÃnupapatyà rÃsabhÃderakÃraïatvÃnyathÃnupapatyÃpÆrvÃdipratibandyà maïyÃderlokasiddhapratibandhakatvÃnyathÃnupapatyà tvadabhimatapratibandhakatvÃnyathÃnupapatyà 2 ca Óaktisiddhi÷ // iti ÓaktÃvarthÃpattipa¤cakam // 6 // --------------------------------------------------------------------------- - tathà ca kÃraïÅbhÆtaÓaktivighaÂanarÆpatvÃdinaiva pratibandhakatvaæ tvayÃpi vÃcya 3 m/ prÃguktaæ sarvaæ ni«k­«yÃnuvadannupasaæharati -- tasmÃditi // apÆrvÃdÅtyÃdipadena saæ 4 graha÷ / kecitityÃnoktakalpanÃlÃghavasyÃrucigrastatvÃnna tasya saægraha÷ k­ta÷// ÓaktÃvarthÃpattipa¤cakam ///6 // ---------------------------------------------------------------------------- 1.smÃdanvaya -rÃ.naæ.ga. 2.tvadabhimatetyÃdi nÃsti - ja. 3.'iti bhÃva' ityadhikam - u. 4.skÃragra-u./'3 8 ' -u. ---------------------------------------------------------------------------- prabhÃsya-hetve-pracaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 71. -------------------- ---------- -------- atha pratibandhakÃbhÃvasya hetutve prakÃracatu«ÂayabhaÇga÷ // 7 // ki¤ca -- tvanmate viÓi«Âaæ viÓe«aïaviÓe«yatatsambandhÃtiriktaæ nÃstÅtyuttambhakÃbhÃvaviÓi«ÂapratibandhakÃbhÃvo 'pi kvacidviÓe«aïÃbhÃvarÆpa÷ kvacidviÓe«yÃbhÃvarÆpa÷ 1 kvacitsambandhÃbhÃvarÆpa ityananugamÃnna hetu÷ / abhÃvatrayasyaikaÓaktimatvenÃnugame ca Óaktisiddhi÷ // ---------------------------------------------------------------------------- atha pratibandhakÃbhÃvasya hetutvabhaÇga÷ // 7 // evamuttejakÃbhÃvaviÓi«ÂamaïyÃdyabhÃvarÆpad­«ÂakÃraïÃbhÃvÃdeva dÃhÃnutpatyupapatterna ÓaktisiddhirityÃdinà k­tacodyasya ÓrutyÃdivirodhÃrthÃpattipa¤cakavirodhÃbhyÃæ dÆ«aïamuktvÃdhunà tÃd­ÓÃbhÃvasya kÃraïatvameva na yuktaæ yena ÓaktyapalÃpo dhaÂeteti bhÃvenÃha -- kiæ ceti // maïau hi uttejakÃbhÃvasahak­tasyÃbhÃvo heturiti präca ityuktvà viÓi«Âaæ 2 nÃrthÃntaraæ 3 etadabhÃvo 'nugata÷ syÃdityÃdinà taddÆ«ayitvà svayaæ tatsarvaæ ni«k­«ya vadan dÆ«aïamÃha -- tvanmata ityÃdinà // ekaÓaktimatveneti // ekakÃryÃnukÆlaÓaktimatvenetyartha÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1. ubhayatra rÆpapadaæ na -rÃ. 2. vÃrthà -u. 3.yena tada - u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 72. ------------------------ ------------- --------- na ca viÓe«aïaviÓe«yatatsabandhÃbhÃvÃ÷ viÓi«ÂavirodhitvenÃnugatÃ÷, tatra viÓe«aïaæ và viÓe«yaæ và tatsasambandho và nÃsti tatra viÓi«Âaæ nÃstÅti pratÅteriti vÃcyam / viÓi«Âavirodhitvaæ hi viÓi«ÂavirahÃtmakatvaæ và tavdyÃpyatvaæ và vÃcyam / tadubhayamapi pratiyogino viÓi«ÂasyÃnanugame tadabhÃvasyÃpyananugamÃdananugatameva / viÓi«ÂasyevÃnugame tu tadabhÃvo 'pi svata evÃnugata iti kimanayà k­s­«Âyà // nanu - tarhi svarÆpeïa vidyamÃnasyaiva maïeruttejakasamaye uttejakÃbhÃvÃvacchinnatvenÃbhÃvo 'sti / pratiyogibhedeneva pratiyogitÃvacchedakabhedenÃpyabhÃvabhedÃt / ---------------------------------------------------------------------------- ÓaÓadhoktamevÃnugamakamÃÓaÇkya nirÃha -- na ceti // trayÃïÃæ viÓi«Âavirodhitvaæ vyanakti -- yatreti // anugata iti // viÓe«aïaviÓe«yatatsambandharÆpatritayÃtmakatve tadabhÃvasyÃpi tritvÃpatyÃnanugamÃt / tadvirahÃtmakatvaæ và tadvirahavyà 1 pyatvaæ vÃnanugatetyartha÷ / anugame tviti // viÓe«aïÃditritayÃnugataæ viÓi«Âaæ padÃrthÃntaramityupagame tvityartha÷ / k­s­«Âyeti // viÓi«ÂavirodhitvenÃnugama÷ virodhitvaæ virahÃtmatvà 2 diti kalpanayetyartha÷ // evaæ ÓaÓadharÃbhimatamabhÃvatrayapak«aæ maïyÃdyuktadiÓà nirasyedÃnÅmudayanÃdyabhimatamatiriktÃbhÃvapak«amÃÓaÇkate -- nanu tarhiti // pratiyogibhede 3 naiveti // yadyapi pratiyogibhedasthale pratiyogitÃvacchedakabhedasyÃvaÓyakatvÃttadbhedÃdeva bhedastathÃpi yathà pratiyogibhedo 'bhÃvabhedavyÃptastathà pratiyogitÃvacchedakabhedo 'pÅtyartha÷ / --------------------------------------------------------------------------- - 1.ptatvaæ -u. 2.tvÃdiri -u. 3.na ve - u. ---------------------------------------------------------------------------- prabhÃsya-hetve-pracaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 73. --------------------- ------ -------- kathamanyathà daï¬ini puru«e satyeva kevala 1 puru«o nÃstÅti kaivalyÃvacchinnatvena puru«ÃbhÃvapramà / tathÃcotta 2 mbhake satyasati ca maïyabhÃvakÃle uttambhakayuktamaïikÃle cÃnugato maïyabhÃva eva heturiti cenna / manmate padÃrthÃntarasya viÓi«ÂasyaivÃvacchinnÃbhÃvapratiyogitvena maïestadapratiyogitvÃt / tvanmate ca viÓi«ye sati viÓi«ÂÃbhÃvabuddhe÷ saviÓe«aïe hÅti nyÃyena viÓe«aïÃbhÃvavi«a 3 tvenÃnanugatamatÃdavasthyÃt / ---------------------------------------------------------------------------- sa ca pratiyogini satyapi vartamÃno 'bhÃva÷ prÃgabhÃvÃditritayÃnya eva dhvaæsa eva và kÊptÃtyantÃbhÃva eva và maïyuktadiÓà 4 dhyeya iti bhÃva÷ // astvevaæ tataÓca kimatyata Ãha -- tathà ceti // uttambhakadaÓÃyÃæ maïirna ce 5 ttadottambhakÃbhÃvarÆpÃvacchedakasya tadavacchedyaviÓe«yasya cobhayasyÃbhÃvÃttatprayukto maïyabhÃva÷, uttambhake sati maïirna cettadà tu viÓe«yÃbhÃva uttambhakayuktamaïidaÓÃyÃæ cottambhakÃbhÃvarÆpÃvacchedakÃbhÃvaprayukto viÓe«yÃbhÃvo 'nugata ityartha÷/ maïestadapratiyogitvÃditi // tathà ca tvadabhimatÃbhÃva evÃlÅka iti kasya kÃraïatayà ÓaktyapalÃpa÷ syÃditi bhÃva÷/ maïyuktameva do«amÃha -- tvanmate 6 ceti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.la÷-rÃ.ga. 2.ttejake - rÃ. 3.tvenanu -rÃ. 4.j¤e -u. 5.'nacetyantaæ nÃsti -u. 6. veti -- u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 74. ------------------------ ------------- ---------- kathamanyathà 1 Óikhaiva na«Âà na 2 tu puru«a ityavÃdhitadhÅ÷ / kathaæ ca viÓe«yasatvÃvirodhinastadabhÃvatvam / viÓe«aïasatvamÃtravirodhinastadabhÃvatvÃbhÃvaÓca// ki¤cÃsyaiva maïeruttejakÃtpÆrvamuttejakakÃbhÃvaviÓi«Âatayà tadavacchedenÃpyabhÃvo 'sambhavÅ / na ca maïyÃde÷ pÆrvamuttejakÃbhÃvaviÓi«ÂatvepÅdÃnÅmuttejakà 3 bhÃvÃbhÃvenedÃnÅmuttejatakÃbhÃvaviÓi«ÂatvenÃbhÃvostÅti vÃcyam / evaæ hÅ 4 dÃnÅntanottambhakÃbhÃvavaiÓi«Âyaæ pratiyogitÃvacchedakaæ vÃcyam / taccÃyuktam / tasyottejakasamavahitamaïau kadÃcidapyabhÃvena -- ---------------------------------------------------------------------------- udayanamata ityartha÷ / kathamanyatheti // viÓi«ÂÃbhÃvavabuddherviÓe«yÃbhÃvaparatva ityartha÷ / viÓe«aïÃbhÃvavi«ayatvaæ viÓi«ÂÃbhÃvavabuddhervyanakti -- kathaæ ceti // viÓe«aïasattveti // kathaæ cetyanu«aÇga÷ // etÃd­ÓÃbhÃvavakalpanaæ nyÃyasiddhÃntaviruddhaæ cetyÃha -- ki¤cÃsyaiveti // yasyÃbhÃva ucyate tasyaiva maïerityartha÷ / kumuttejakÃtpÆrvaæ tadabhÃva÷ pratiyogitÃvacchedako 'thottejakadaÓÃyÃm / Ãdya Ãha -- uttejakÃditi // dvitÅyamÃÓaÇkya nirÃha -- na ceti /. idÃnÅmiti // uttejakadaÓÃyÃmityartha÷ / idÃnÅntaneti // uttejakÃlÅnetyartha÷ / ---------------------------------------------------------------------------- 1.thà viÓi«Âasyaiva na«Âà - ka. 2.tu Óabdo nÃsti -naæ 3.kabhÃvene -naæ. kÃbhÃveno -ga. 4.hyuttejakÃbhÃva -naæ. ---------------------------------------------------------------------------- prabhÃsya-hetve-pracaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 75. --------------------- ---------- -------- --vyadhikaraïadharmÃvacchannÃbhÃvÃpatyÃpasiddhÃntÃt / tasya kevalÃnvayitayottejakÃtpÆrvamapi satvena tadÃpi dÃhÃpatteÓca // ki¤ca vidyamÃnasyÃpyavidyamÃnadharmÃvacchedenÃbhÃve vyÃsajyapratiyogi 1 kopyabhÃva÷ syÃt / sa ca ne«Âa÷ // ---------------------------------------------------------------------------- vyadhikaraïeti // pratiyogità 2 vyadhikaraïetyartha÷ / apasiddhÃntÃditi // yathà ÓruÇge ÓaÓÅyatvasya kadÃpyabhÃvena ÓaÓÅyatvÃvacchinnaÓruÇgÃbhÃvo nopeyate tathÃtve paÂatvÃvacchinne bhÆtale ghaÂo neti pratÅtyà vyadhikaraïadharmÃvacchinnÃdhikaraïatÃkÃbhÃvasyÃtiriktasyÃÇgÅkartavyatÃprasaÇgabhayÃt vyaktametadanumitilak«aïe taÂÂÅkÃsu ; tathehÃpyuttejakasahak­tamaïÃvabhÃvapratiyogitÃvatÅdÃnÅntanotteja 3 kÃbhÃvarÆpÃvacchedakasyÃnyatraiva satveneha tadà kadÃpyabhÃvena pratiyogitÃvyadhikaraïatvÃvacchinnÃbhÃvÃÇgÅkÃre 'prasiddhÃntÃdityartha÷ // yadi kaÓcitbrÆyÃdastu tÃd­ÓopyabhÃva iti tadÃpi do«amÃha -- tasyeti // uttejakakalÅnottejakÃbhÃvarÆpavyadhikaraïadharmÃvacchinnapratiyogitÃkÃbhÃvarÆpe 4 tyartha÷ // atiprasaÇgaæ cÃha -- ki¤ceti // vyÃvajyeti /. ghaÂasatvasthale ghaÂapaÂau na sta itidhÅbalÃddvitvÃvacchinnapratiyogitÃko vidyamÃnaghaÂhapaÂobhayapratiyogiko 5 ktÃtiriktÃbhÃvo 'pi syÃt / anyatarÃbhÃvasyaiva pratÅtyupapattÃvaprÃmÃïiko 'bhÃvo na tatra naiyÃyikai÷ svÅk­ta ityartha÷ // astu tÃd­Óo 'pyabhÃva iti vadantaæ prati do«ÃntaramÃha --api caivamiti // ---------------------------------------------------------------------------- 1.tÃko -ka.ga.ja. 2.nà vya-u. 3.ttambhakÃ-u. 4.rÆpapadaæ na-u. 5.atirikto 'bhÃvopi -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam ÓaktivÃda÷ pu - 76. ----------------------- --------- ------- api caivaæ raktatÃdaÓÃyÃæ ghaÂasya ÓyÃmarÆpÃvacchinnatvenÃbhÃvà 1 patyà pratyabhij¤Ãvirodha÷ syÃt /. na ca ghaÂasya ÓyÃmatvenÃsa 2 tve 'pi ghaÂatvena satvÃnna tadvirodha iti vÃcyam / tathÃtve 3 pratyabhij¤Ãyà ghaÂatvÃvacchinnÃbhedavi«atvenopapatyà ÓyÃma 4 tvÃvacchinnatvena bhedÃpatyà tva 5 danabhimatabhedÃbhedaprasaÇgÃt // evaæ tattak«aïÃvacchedenÃpi bhedÃpatyà k«aïabhaÇga÷ 6 syÃt/ evamekasminnapi k«aïe saæyogatadabhÃvÃvacchedena bhedÃbhedau syÃtÃm // ---------------------------------------------------------------------------- api caivamiti // vidyamÃnasyaiva vastuno 'vacchedakÃbhà 7 vanimittÃbhÃvasvÅkÃra ityartha÷ // pratyabhij¤eti // ya÷ ÓyÃma÷ sa evÃyaæ rakta iti pratyabhij¤etyartha÷ / bhedÃbhedeti // ghaÂatvenÃbheda÷ ÓyÃmatvena bheda iti bhedÃbhedetyartha÷ / tatk«aïeti // etatk«aïÃvacchanno neti pratÅtyà pratik«aïamavidyamÃnapÆrvottarak«aïÃvacchede 8 na bhedasaæbhavÃt k«aïikatà syÃdityartha÷ / bhedÃbhedÃviti // v­k«e ÓÃkhÃyÃæ 9 kapisaæyogasya mÆle tu tadabhÃvasya satvena v­k«o mÆle kapisaæyogavÃnna bhavati agre kapisaæyogÃbhÃvavÃnneti và pratÅtyà saæyogavadabheda÷ saæyogÃbhÃvavadbhedaÓca v­k«e saæyoga 10 tadabhÃvÃvacchedena syÃtÃm / tathà saæyogÃbhÃvasthale saæyogÃbhÃvavadabheda÷ saæyogavadbhedaÓca syÃdityartha÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1.vatvÃpa- naæ.ga. 2.ttvÃpa tadvi-naæ. 3.pratyabhij¤Ã iti nÃsti -rÃ. 4.mÃva -naæ.ka.ja. 5.tvana-rÃ. 6.Çga prasaÇgÃt -rÃ. 7.bhÃvasvÅ -u. 8.dabhedasaæbhavena -u. 9.sarvatra 'pika' ityasti -u. 10. gÃvacchedena -u. ---------------------------------------------------------------------------- prabhÃsya-hetve-pracaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 77. --------------------- -------- -------- ki¤ca pratiyogisatvakÃle '1 pi sannayamabhÃvo na tÃvaddhvaæsa÷ prÃgabhÃvo và / tayo÷ pratiyogyasamÃnakÃlÅnatvÃt / dhvaæsasyÃnantatvenottejakÃpana 2 yanakÃle 'pi satvena maïisatvepi dÃhÃpatteÓca / ata eva nÃtyantÃbhÃva÷ / tasyÃnÃdyanantatvena pratibandhakakÃle 'pi satvena tadÃpi dÃhÃpatte÷ // nanu - viÓi«ÂÃtyantÃbhÃvaæ prati viÓe«aïasya viÓe«yasya và prÃgabhÃvo 3 dhvaæso và pratyÃsatti÷ / tathÃca viÓe«aïÃdidaÓÃyÃmatyantÃbhÃsyÃpratyasannatvÃnna dÃhotpÃdakatvaæ na và pratÅtirita cenna / te«u pratyÃsattitvÃvacchedakaikarÆpa 4 syÃbhÃvÃt / ananugatÃnà 5 mapi pratyÃsattitve 6 vÃpaÓyakÃnÃæ te«Ãmeva dÃhahetutÃstu / kiæ viÓi«Âà 7 bhÃvakalpanayà // ---------------------------------------------------------------------------- nanu viÓe«yasatvasthale 'vacchedakabhedenÃÇgÅkriyamÃïo 'bhÃva÷ saæsargÃbhÃva eva na tvanyonyÃbhÃva÷ / yenoktado«a÷ syÃdityata Ãha -- ki¤ceti // dÃhÃpatterityupak«aïam / tadÃpyabhÃvadhÅprasaÇgÃccetyapi dhyeyam // atyantÃbhÃvapak«amupetya tatroktado«odvÃramÃÓaÇkate -- nanviti // te«viti // yadyapi dhvaæsaprÃgabhÃvau dvÃveva ÓaÇkitau / tathÃpi viÓe«aïaviÓe«yarÆpapratiyogibhedÃccatu«Âvamupetya te«vityuktam / ---------------------------------------------------------------------------- 1.'api' iti nÃsti-naæ.rÃ. 2.yanayana-naæ. 3.pradhvaæ-rÃ.ga. 4.pÃbhÃ-naæ.ga. 5.nÃæ te«Ãæ pra- rÃ. nÃmapi te«Ãæ -ga. 6.cÃva -rÃ. tvenÃva -ka.ga. 7.«ÂÃtyantÃbhÃ-naæ.rÃ.ga.ja. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 78. ------------------------ ----------- -------- etena kÃlaviÓe«a eva pratyÃsattiriti nirastam / ananugamÃt / sarvatrÃpi tattatkÃvalaviÓe«asyaiva hetutvÃpatyà kÃraïÃntarÃpalÃpÃpatteÓca // nÃpyayamutpÃdavinÃÓaÓÅlasturÅyo 'bhÃva÷ / 3 uttambhakopanaye uttambhakÃbhÃvaviÓi«ÂamaïyabhÃvasyotpatterapanaye ca vinÃÓÃditi vÃcyam / uktarÅtyÃvaÓyakena viÓe«aïÃbhÃvanaiva tavdyavahÃropapattau turÅyÃbhÃvakalpakÃbhÃvÃt // na cÃyaæ kÃlaviÓe«ÃvacchedenÃtyantÃbhÃva 2 eveti vÃcyam / tathÃtve prÃgabhÃvÃderapi tathÃtvÃpÃtÃt / 3 iha 4 ghaÂo netyatrÃpi ghaÂabhÆtalasaæbandha eva pratiyogÅ na tu ghaÂa÷ / vak«yate caitadabhÃvaprastÃve // ---------------------------------------------------------------------------- yadvà dhvaæsÃdivyaktibÃhulyÃpek«ayà te«vityukti÷ / evaæ cÃnanugama eva kvacitkasyacideva pratyÃsattitvasvÅkÃrÃditi bhÃva÷/ ananugamÃditi // kvacitprÃgabhÃvakÃla÷ kvacitpradhvaæsakÃla ityananugamÃdityartha÷ / turÅya iti // prÃgabhÃvapradhvaæsÃtyantÃbhÃvarÆpe 5 saæsargÃbhÃvamadhye sÃmayikopi 6 kvacidatyantÃbhÃvostvityartha÷ / kÃlaviÓe«eti // uttambhaka7 kÃlaviÓe«etyartha÷// nanvevaæ -- viÓe«aïÃbhÃvÃdinà viÓi«ÂÃbhÃvÃpalÃpe ghaÂà 8 dyabhÃvo 'pi na sidhyet / iha bhÆtale ghaÂo netyatrÃpi ghaÂabhÆtalasaæbandhÃbhÃvÃnaiva tavdyavahÃropapatterityata i«ÂÃpattimÃha -- iha ghaÂeti // vyaktame 9 tannyÃyam­te asato 'bhÃvapratiyogitvavÃde prathamaparicchede // vak«yate iti// abhÃvasya svarÆpÃdanyatra pratyÃsattirityetadÃÓrayÃsiddherde«atvabhaÇge vak«yata ityartha÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1.ubhayatra 'uttejaka' ityasti-rÃ. ÃdÃvasti-ga. 2.vostviti -naæ. 3.na cetyÃdi nÃsti -ja. 4.'bhÆtala' ityadhikam -naæ. 5.pasaæ-u. 6.kaÓcida-u. 7.'satva' ityadhikam -u. 8.ÂÃbhÃ-u. 9.vanyÃ-u. ---------------------------------------------------------------------------- prabhÃsya-hetve-pracaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 78. --------------------- --------- ------- nanu-- tarhi maïyuttambhakobhayasatvakÃle tadÃnÅmuttambhakÃbhÃvaviÓi«ÂÃnÃæ deÓÃntarasthÃnÃmanye«Ãæ maïyÃdÅnÃmatratyà 1 bhÃva÷ kÃraïaæ ; na tvatra vidyamÃnasyaiva maïyÃderabhÃva÷ / ata evodayano"na 2 hi daï¬ini satyadaï¬ÃnÃmanye«Ãæ nÃbhÃva"ityÃha / anyathÃnye«Ãmiti vyarthaæ syÃditi cenna / evaæ hi uttambhakakÃlÅnaæ dÃhaæ prati vidyamÃna 3 maïerabhÃva÷ kÃraïaæ na syÃt / tathà cottejakÃgamanÃt prÃk maïikÃle 'pi dÃha÷ syÃt / etanmaïyabhÃvasya tadÃnÅmasatve 'pi tasyÃhetutvena tadvilambena dÃhavilambÃnupapatte÷ / hetubhÆtasya ca tatrÃvidyamÃnÃnÃmanye«Ãæ maïÅnÃmabhÃvasyottejakÃgamanÃtprÃgapi satvÃt // ---------------------------------------------------------------------------- udayanoktaæ pak«ÃntaramÃÓaÇkya nirÃha -- nanu tarhityÃdinà // abhÃvasya vidyamÃnamaïyÃdipratiyogikatvÃsaæbhava ityartha÷ / ada 4 ï¬inÃmapi na bahuvrÅhi÷ kintu daï¬inÃmeveti yojyam // ---------------------------------------------------------------------------- 1.tyobhà -rÃ.ga. 2.tarhi -ga. 3. naæ ma -ka. 4.ï¬ÃnÃmiti na ba -u. ---------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 80. ------------------------ ------------- -------- athaæ mataæ -- viÓe«aïaviÓe«yayo÷ sambandha eva viÓi«Âaæ, tathÃca maïyuttambhakÃbhÃvarÆpobhayasaæbandhÃbhÃvo viÓe«aïÃdyabhÃvavyÃpako 'nugato 1 heturiti cet / maivam / ayamapyabhÃvo hi maïyuttambhakÃbhÃvÃrÆbapasaæbandhyà 2 tmakaviÓe«aïadvayaviÓi«Âa 3 saæbandharÆpaviÓe«yasyÃbhÃva÷ / na tu saæbandhamÃtrasyÃbhÃvo 'tiprasaÇgÃt / tathà cÃyaæ viÓi«ÂÃbhÃvo 'hi yadi saæbandhajhirÆpiviÓe«aïadvayena saha saæbandharÆpaviÓe«yasya yatsaæbandhÃntaraæ tadabhÃvÃtmaka÷ tadÃnavasthà / yadi tu tatparihÃrÃya viÓe«aïÃbhÃvÃdyÃtmakastadà pÆrvavadanagamatÃdavasthyam // ---------------------------------------------------------------------------- "atrocyate"ityÃdinà ma 4 ïyuktaæ pak«amÃÓaÇkate -- atha matamitita // atiprasaÇgÃditi // ghaÂhapaÂasambandhÃbhÃvasyÃpi dÃhahetutvaprasaÇgÃdityartha÷ / ayamiti // viÓe«aïaviÓe«yayo÷ saæbandharÆpaviÓi«ÂasyÃbhÃvo 'pÅtyartha÷ / viÓe«aïadvayeneti // viÓe«aïaviÓe«yarÆpaviÓe«aïadvayenetyartha÷ / daï¬Åtyatra daï¬acaitrasaæbandhasya viÓi«ÂaÓabdÃrthatve sati tulyanyÃyatayà saæbandhasya tatsaæ 5 bandhÅbhÆtaviÓe«aïÃbhyÃæ daï¬acaitrÃbhyÃæ saha kaÓcana sambandha eva viÓi«ÂaÓabdÃrtho vÃcya÷ / tatrÃpi sambandhasya tatsaæbandhibhÆtasaæbandhatatsaæbdhibhyÃmanya eva saæbandho viÓi«ÂapadÃrtha iti viÓi«ÂÃbhÃvavapak«e 6 prÃcÅnasaæbandhasya saæbandhÃntÃrÃbhÃva eva viÓi«ÂÃbhÃvo vÃcya÷ / 7 tatrÃpyevaæ tatrÃpyevamityanavasthetyartha÷ / tatparihÃrÃyeti// anavasthÃparihÃrÃya viÓe«yatatsambandhÃbhÃvÃtmaka ityartha÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1.'api' ityadhikam -rÃ. 2.ndhÃtma-naæ. 3.«Âasya saæ- naæ.ga.ja. 4.ïik­du -u. 5.bandibhyÃmanya eva sambandho viÓi-u. 6.k«epi -u. 7.ekaæ 'tatrÃpyeva' miti nÃsti -u. ---------------------------------------------------------------------------- prabhÃsya -hetva-pracaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 81. --------------------- ---------- -------- nanu - bhavedidaæ yadyuttambhakasahitamaïyÃdikÃle maïyÃdirÆpaviÓe«yasya satve 'pyanuttambhakÃbhÃva 1 viÓe«aïÃbhÃvavatsambandharÆpaviÓe«yasya satve 'pi kadÃcitsambandhirÆpaviÓeïÃbhÃva÷ syÃt / na caivaæ prak­te/ sambandhinorabhÃve sambandhÃbhÃvasyÃvaÓyakatvÃt / tathà ca sambandharÆviÓe«yÃbhÃva evÃnugata iti cet / maivam . anugamÃya tadanapek«ÃyÃmapi sambandhÃbhÃvamÃtrasya hetutve 'tiprasaÇgenÃnatiprasaktasya kÃraïatvÃya tadapek«aïÃt / maïyuttambhakÃbhÃvasambandhasya tadubhayamÃtravartitvena dÃhye karatale dÃhake vahnau ca tatsambandhÃbhÃvasya sadà satvena kevalamaïikÃle 'pi dÃhaprasaÇgÃcca // ----------------------------------------------------------------------------uktÃnavasthÃdido«a 2 nirÃsÃya vai 3 «amyÃmÃÓaÇkate -- nanviti // idamiti // sambandhÃntaramÃdÃyÃnavasthodbhavanamityartha÷ / prak­ta iti // sambandhasambandhino÷ sambandhÅ vi«aya ityartha÷ / sambandhÃbhÃvasyeti // viÓe«yabhÆtasambandhÃbhÃvasyetyartha÷ // tadanapek«ÃyÃmiti // sambandhibhÆtaviÓe«aïÃnapek«ÃyÃmityartha÷ / tadupek«aïÃditi // tathà ca viÓe«yasambandhÃbhÃvÃtmakatve 'nanugamatà 4 syÃdeveti bhÃva÷ // nanu tadapek«ÃyÃmapi paricÃyakatvenaiva tadapek«Ãstu tÃvatÃtiprasaÇgÃbhÃvÃdityato do«ÃntaramÃha -- maïÅti // maïeruttambhakakÃbhÃvena ya÷ sambandhastasyetyartha÷ // ---------------------------------------------------------------------------- 1.rÆpetyadhikam -ka. rÃ.ga.ja. 2.parihÃrÃya -u. 3.Óe«ya -u. 4.davasthya -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 82. ----------------------- ------------- -------- kecuttu -- saæÓayottarapratyak«aæ viÓe«adarÓanamiva pratibandhakakÃlÅnadÃhaæ pratyuttejakaæ heturiti kalpanenaiva sarvasamÃma¤jasye kiæ viÓi«ÂÃbhÃvasya hetutvakalpane 1 netyÃhu÷ // tasmÃcchuÓadhararÅtyà viÓe«aïaviÓe«yatatsambandhÃbhÃvatrayaæ vodayanÃdirÅtyà vidyamÃnasyapi pratibandhakarÆpaviÓe«yasyaiva pratiyogitÃvacchedakabhedenÃbhÃvo và deÓÃntarasthÃnÃmupattambhakÃbhÃvaviÓi«ÂÃnÃæ maïyÃdÅnÃma 2 tyÃntÃbhÃvo và maïik­drÅtyà viÓe«aïaviÓe«yayorya÷ sambandhastadabhÃvo và kÃraïamiti vidyamÃnamaïe÷ kÃraïÅbhÆtÃbhÃvapratiyogitvarÆpaæ pratibandhatvamayuktamiti kÃryÃnukÆlavighaÂakatvarÆpaæ pratibandhatvameva vÃcyamiti maïyÃdivighaÂanÅyaÓaktisiddhi÷ // iti pratibandhakÃbhÃvasya hetutve 3 prakÃracatu«ÂayabhaÇga÷ // 7 // --------------------------------------------------------------------------- keci 4 tviti // asmin pak«e ÓaktisiddherabhÃvo 'rÆcibÅjaæ dhyeyam // deÓÃntarasthÃnÃmiti // udayanÃdirÅtyetyanukar«a÷ // pratibandhakÃbhÃvasya hetutvabhaÇga÷ ///7 // 1.nayetyÃ- rÃ.ga.ja. 2. tratyÃbhà - rÃ.ga. 3.tvapra-ka.ga. 4.diti -u. 5.ndhÃbha-u. 3 9 -u. --------------------------------------------------------------------------- t­ïir-ïÃnÃ-meÓa-tvasÃ-nam) ÓaktivÃda÷ pu - 83. ------------------------- --------- -------- atha t­ïÃraïimaïÅnÃmekaÓaktimatvasÃdhanam // 8 // ki¤ca -ÓaktyabhÃve t­ïÃraïimaïÅnÃæ vahnijÃtÅya rÆpakÃrye 'nanugamena 1 hetutvaæ na yuktamiti te«ÃmekaÓaktimatvenÃnugamÃr 2 thaæ Óakti÷ svÅkÃryà // -------------------------------------------------------------------------- atha t­ïÃraïimaïÅnÃmekaÓaktimatvasÃdhanam // 8 // yadyapyanumÃnakhaï¬e maïau t­ïÃraïimaïÅnÃæ vahnau kÃraïatvenaikaÓaktimatvamupeyamityÃdinà Óaktisiddhiæ pÆrvapak«ayitvà tannirÃkaraïaæ siddhÃntitam / tadapi nirÃk­tya Óaktiæ sÃdhayati -- kiæ ceti // evaæ 3 kcicchaktisiddhau pade 'pi tadanumÃnaæ bhavi«yatÅti pÆrvavadabhiprÃya Æhya÷ // ekaÓaktimatveneti // ekajÃtÅyakÃryÃnukÆlaÓaktimatvenetyartha÷ / anyasyÃbhÃvÃdanukÆlatvaæ ca kÃryÃbhÃvaprayojakÃbhÃvapratiyogitvaæ kÃraïatadavacchedakobhavasÃdhÃraï / tena Óakteravacchedakatve 'pi nÃnukÆlatvahÃni÷ / evaæ ca ÓaktÅnÃæ prativyakti nÃnÃtvena tanni«ÂhÃnugatajÃtyaivaikajÃtÅyaÓaktimatvenÃnugatetÃravaÓyakatvÃcchaktau jÃteÓca tavdya¤cakasaæsthÃnaviÓo«ÃderabhÃvenÃyoga ityÃdidÆ«aïÃnavakÃÓa÷/ siddhÃnte jÃterabhÃvÃcca // yadvà saæsargÃnugataikaivai'stu 4 / na caivamekat­ïavyaktinÃÓe 5 ÃÓrayanÃÓaprayuktaÓaktinÃÓÃt­ïÃntarÃdita÷ kÃryÃbhÃvado«a iti vÃcyam / ÃdheyaÓaktivÃde vak«yamÃïadiÓà samÃdhÃnasambhavÃdityÃÓayÃdityÃhu÷ // -------------------------------------------------------------------------- 1.'t­ïÃraïimaïÅïÃ' mityadhikam -ga. 2.mÃya-naæ.rÃ.ga. 3.'ca' ityadhikam -u. 4.Óaktirityadhikam -u. 5.pyÃÓra. -------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 94. ------------------------ ------------ ----------- na cÃcÃk«u«adravyatvamupÃdhi÷ / taijase 1 tryaïake cÃk«u«e 2 dÃhÃnukÆ 3 lÃtÅndriyo«ïasparÓavati sÃdhyÃvyÃpakatvÃt / pak«amÃtravyÃvartakaviÓe«amavatvena sÃdhyavyÃpakatÃgrÃhakatarkÃbhÃvena pratibandhakasatve aindriyakasyÃpi tÃd­Óadharmaæ vinà kÃryajanakatva--- --------------------------------------------------------------------------- na cÃcÃk«u«eti // Ãtmani tÃd­ÓÃd­«ÂÃdimatvamÃdÃya sÃdhyavyÃpakatvÃtpak«e sÃdhanÃvyÃpakatvÃditi bhÃva÷ / tryaïukagato«ïasparÓe 'tÅndiyatvavivÃdinaæ pratyÃha -- pak«eti // t­tÅyÃntÃnÃmupÃdherevetyÃdisÃdhye 4 nÃnvaya÷ / anukÆlatarkasadhrÅcÅnasya tÃd­ÓasyÃpyupÃdhitve do«ÃbhÃvÃdÃha-- sÃdhyavyÃpakatÃgrÃhaketi // nirupÃdhisahacÃra eva tÃd­Óatarka ityato nirÆpÃdhitvamasiddhamiti bhÃvenÃha -- pratibandhaketyÃdi // prak­tahetorevoktatarkÃnug­hÅtatvena ceti 5 dÃhasyaitÃd­ÓadharmÃnyaindriyikatvaprayojyatvaæ 6 pratibandhakÃle 'pi dÃha÷ syÃt / na caivamata÷ pratandhakadaÓÃyÃæ tÃd­ÓÃtÅndriyadharmavatvaÓÆnyatvavÃdvahnerdÃharÆpakÃryÃjanakatvaæ d­«Âam / aindriyakatve tu satyapi dÃhajanakatvaæ na d­«ÂamityapratibandhadaÓÃyÃmapi tÃd­ÓadharmavatvÃbhÃve cÃk«u«adravyÃdapi vahnito dÃhakÃryÃnudaya÷ syÃt / tathà ca hetÆcchittirÆpavipak«abÃdhakatarkasahitatvÃddheto÷ -- "anukÆleti tarkeïa sanÃthe sati bÃdhane / sÃdhyavyÃpakatÃbhaÇgÃtpak«e nopÃdhisaægraha÷/ 7 // --------------------------------------------------------------------------- 1.satrya -na.rÃ.ga. 2.tÃd­ÓÃdÅndriyayo«ïasya sÃdhyavyÃpakatvÃt. ityasti-- rÃ. tÃd­ÓÃtÅndriyo«ïa-gÃ. 3. lasthÆ -naæ. 4.dhyenva-u. 5.pÃÂhasyai -u. 6.tve pra-u. 7.bhava÷-u. --------------------------------------------------------------------------- t­ïi-ïÅnÃ-meÓa-tvasÃ-nam ) ÓaktivÃda÷ pu - 95. --------------------------- ---------- -------- lak«aïavipak«abÃdhakenoktaÓrutyÃdibÃdhakaprasaÇgena 1 2 pratyuta hetore 3 voktatarkÃnug­hÅtatvena copÃdhereva sÃdhyÃvyÃpakatvÃt / ava eva nÃprayojakatvam// na ca t­tÅye Ãtmatvaæ dravyatvaæ 4 copÃdhi÷ / ad­«ÂÃdau sÃdhyÃvyÃpakatvÃt / na ca ghaÂÃdau vyabhicÃra÷ / pak«asamatvÃt // --------------------------------------------------------------------------- iti nyÃyenopÃdhereva sÃdhyÃvyÃpakatvÃdityartha÷ / 5 kecittu pratyuta hetorevoktatarkÃnugraha÷// ukteti /"parÃsya Óakti"rityÃdiÓrutism­tibÃdhitatvaprasaÇgenetyartha÷ / ata eveti // vipak«e bÃdhakÃdyupetatvÃdevetyartha÷ / tathà ca maïik­duktamaprayojakatvadÆ«aïamaj¤ÃnamÆlamiti bhÃva÷ / ad­«ÂÃdÃvityÃdipadena tÃd­Óadaï¬atvÃdidharmavaddaï¬Ãdiparigraha÷ / ad­«ÂasyÃpi pÆrvoktarÅtyà kÃryÃnulÆlÃd­«ÂadharmavatvÃditi bhÃva÷ // ghaÂÃdÃviti // tasyÃpi svagatarÆpÃdikaæ 6 prati paramate kÃraïatvÃjj¤eyatvÃcca heto÷ satve 'pi sÃdhyÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / pak«eti // Óaktaya÷ sarvabhÃvÃnÃ"miti sm­tyà sarvavastu«vapi ÓakteraÇgÅkÃrÃditi bhÃva÷ // maïyuktamanavasthÃrÆpapratikÆlatarkaparÃhatilak«aïabÃdhakamÃÓaÇkya nirÃha--nanvityÃdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.'sÃdhyavyÃpakatÃgrÃha' ityÃde÷sthÃne. 'upÃdheranugrÃhakatarkÃbhÃvena' ityasti-naæ.ja. 2.pratyutetyapi nÃsti- ja.ka. 'upÃdheranugrÃhakatarkÃbhÃve' netyadhikam -ka. ita÷ copÃdherityatra ' upÃdhe' riti paryantaæ nÃsti - rÃ. 3.evakÃro nÃsti -ga. 4.vopà -ga.ja. 5.kvaci -u. dipra -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 96. ------------------------ ----------- --------- 1 nanu - tathÃ/¬api bÅjÃdÃvaÇkurÃnukÆlaÓaktivacchaktyanukÆlà Óaktirapi svÅkÃryà / bÅjani«ÂhÃmaÇkurajananaÓaktiæ prati bÅjasya samÃvÃyikÃraïatvÃt / evaæ tadanakÆlà tatpÆrvakÃlÅnà bÃjÃdÃvanÃdiÓaktiparaæparÃÇgÅrakÃryeti bÅjÃderanÃditvaæ syÃditi cenna / manmate 'Çkure Óaktiyuktasya 2 bÅjasya 3 bÅje ÓaktÃtsvakÃraïÃdevopapatyà bÅjagataÓaktiparaæparÃnapek«aïÃt /. ki¤ca -- yathà pratabandhake satyaÇkurÃnutpatti÷ prÃmÃïikÅ tathà pratibandhÃbhimataki¤citsatve yadi Óaktyanutpatti÷ prÃmÃïikÅ syÃttadà ÓaktyanukÆlÃpi ÓaktirbÅ 4 jÃdau svÅkÃryà syÃt / na ca tadasti/ -------------------------------------------------------------------------- svÅkÃryeti // anyathà prÃguktahetostatra vyabhicÃrÃpatteriti bhÃvenÃha -- bÅjani«ÂhÃmiti // tadanukÆleti // aÇkurajananaÓaktijananaÓaktyanukÆletyartha÷// anavasthÃ'pÃdanamevÃyuktaæ vai«amyamiti bhÃvenÃha -- ki¤ceti // nanvevamapi -- yathÃkÃraïaæ bÅjÃdikaæ svakÃryajanane Óaktimapek«ate / tathà Óaktarapi svakÃryajanane Óaktyantaramapek«eta / sÃpi tathetyanavasthÃdi -- --------------------------------------------------------------------------- 1. ita÷ ' nirvÃhakatvÃditi ' ityantobhÃga÷, 'tasmÃt' ityÃde÷ 'pramÃïÃni ityantasyÃnantaramasti -naæ.rÃ.ka.ja. 2. ktabÅ -naæ. 3.bÅjaÓakte÷ sva -naæ.ja. 4.'bÅjÃdau iti nÃsti- rÃ. --------------------------------------------------------------------------- ÃdheyaÓakti÷) ÓaktivÃda÷ pu - 97. ------------ --------- --------- nÃpi ÓaktÃvapi 1 svÃkÃryÃnuguïaÓakti÷ svÅkÃryetyanavasthà / samavÃyaviÓe«ÃdivatsvanirvÃhakatvÃditi // 2 tasmÃduktarÅtyà 3 Órutyism­tÅ arthÃpattipa¤cakaæ paroktasya viÓi«ÂÃbhÃvakÃraïatvasyÃnupapattist­ïÃdervÃhnijÃtÅyakÃraïatvÃnupapattiranumÃnÃnÃni ca pramÃïÃni // iti sahajaÓakti÷4 // 9 // -------------------------------------------------------------------------- syÃdityata Ãha-- 5 nÃpÅti // viÓe«eti // nityadravye«u vyÃvartakatayà tÃrkikÃbhyupagataviÓe«asyevetyartha÷ // sahajaÓaktivÃda÷ // 9/// --------------------------------------------------------------------------- athÃdheyaÓakti÷ // 10 // evamÃdheyaÓaktarapi svÅkÃryà / anyathà -- --------------------------------------------------------------------------- athÃdheyaÓakti÷ // 10 // evamÃdheyeti // sahajaÓaktivatkÃraïaviÓe«o 6 tpÃdyÃpyupeyetyartha÷ / yadyapi sahajaÓakterabhÃve vi«ïÃveva vedasya ÓaktitÃtparyarÆpasamanvayÃyogavadÃdheyaÓaktyabhÃve kÃcidapi hÃnirnÃsti; --------------------------------------------------------------------------- 1.sva-naæ.ga.ja. 2.' tasmÃt' ityÃdigrantho nÃsti - ga. 3.'Óaktau' ityadhikam -naæ. 4.vÃda ityadhikam -rÃ. 5.sÃpÅ -u. 4 1 -u. 6.ktyÃdyÃpyu -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 98. ------------------------ ----------- --------- vrÅhÅn prok«atÅtyÃdau prok«aïajanyasya vrÅhÅni«ÂhasyÃtÅndriyasye 1 psitasyÃtiÓayasyÃbhÃvena vrÅhinitÅpsitakarmaïi dvitÅyà na syÃt // --------------------------------------------------------------------------- -- padÃni padÃntarasannidhÃnÃhitaÓaktyantarÃïi viÓe«ato 'pyanvitÃn svÃrthÃnabhidadhatÅti paddhativÃkyasyÃnvatÃbhidhÃnavÃde 'gre gatervak«yamÃïatvena viÓe«Ãnvayato 'pyÃdheyaÓakteranapek«itatvÃt / tathÃpi kÃraïÃnÃæ pramÃjananasvabhÃvÃnÃmapi do«eïÃhitaÓaktikÃnÃmapramÃjanakatvasvÅkÃrÃttathà prÃmÃïyagrahaïasvabhÃvasyÃpi sÃk«iïo visaævÃdÃdirÆpaparÅk«Ã 2 hitaÓaktikasyÃprÃmÃïyagrÃhakatvasvÃkÃrÃtsaæskÃrÃhitaÓaktikasya cak«urÃde÷ pratyabhij¤Ã 3 janakatvasvÅkÃrÃttadupayogitayà 4 tatsÃdhanamityavadheyam // vrÅhÅniti // yadi hi"caturo mu«ÂÅrnirvapati"iti puro¬ÃÓÃrthatayà niruptÃnÃæ vrÅhÅnÃæ prok«aïaæ vidhÅyate"vrÅhÅn prok«ati"iti / Ãdipadena"apa÷ praïayati"ityÃdigraha÷// Åpsitasyeti // Ãptumi«Âasyetyartha÷ / ÃpaÊvyÃptavityasya(?) sanpratyaye"Ãpj¤apy­dhÃmÅt"itÅkÃrà 5 deÓe sati ni«ÂhÃyÃmÅpsitamiti rÆpasaæpatte÷ // ÅpsitakarmaïÅti // karmakÃrakaæ tÃvadvividham / ÅpsitamanÅpsitaæ ca /"karturÅpsitatamaæ karma, tathÃyuktaæ cÃnÅpsitam"iti pÃïinyukte÷ / tatrÃdyaæ grÃmaæ gacchati vrÅhÅn prok«atÅtyÃdi / dvÅtÅyaæ tu vi«aæ bhÆÇkta ityÃdi/ atastadvyÃv­tyarthamÅpsatakarmaïÅtyuktam / dvitÅyeti //"karmaïi dvitÅyÃ"iti sÆtroktà dvitÅyÃvibhaktirityartha÷ // --------------------------------------------------------------------------- 1.Åpsitapadaæ nÃsti- ga. sya tasya- ja. 2.k«Ãsahi- u. nÃdija-u. 4. yà eva -u. 5. dÅpsiteti saæ-u. --------------------------------------------------------------------------- ÃdhoyaÓakti÷) ÓaktivÃda÷ pu - 99. ------------- ------ ------- na ca prok«aïajanyalasaæyoga eva vrÅhini«Âho 'tiÓaya÷/ k«aïikasya tasya bhÃvikÃraïotpà 1 dyÃpÆrvÃnupayogitvenÃnÅpsitatvÃt / saæyogÃvacchinnakriyÃyÃ÷ prok«aïapadÃrthatvena svasyaiva 2 svajanyatvavirodhÃcca // na ca dhÃtvarthe saæyogÃdirÆpalak«aïamÃtramiti vÃcyam / tyajÃtigacchatyo÷ paryÃyatvÃpatte÷ / grÃmasaæyogavibhÃgayordhÃtvarthÃpraveÓÃt / kriyà 3 tvamÃtrasya cobhayatra sÃmyÃt // --------------------------------------------------------------------------- ÓaÓadhare maïau coktamÃÓaÇkya nirÃha -- na ceti // bhÃvikaraïeti// karaïaæ yÃga÷ ca tatkÃraïotpatyapÆrvaæ ca tadanupayogitvenetyartha÷ / prok«itavrÅhayo÷ hi avaghatÃdidvÃrà puro¬ÃÓaæ nirvartya tatsÃdhakayÃgakriyÃjanyotpatyapÆrve upayujyante / sannipÃtyaÇgatvÃttacca vyavahito 4 tatkÃlabhavÅti kathaæ tadupayoga÷/ tadupayogÃbhÃve Åpsitaæ na syÃditi bhÃva÷ / dhÃtvartha iti // prok«aïÃdirÆpadhÃtvartha ityartha÷ / saæyogÃdireveti // vibhÃga ÃdipadÃrtha÷ / grÃmaæ tyajatÅtyatra grÃmavibhÃgastyajadhÃtvarthe upalak«aïamityartha÷ / tyajatÅti// tyaja visarge gaægatÃviti dhÃtvorityartha÷ / avacchedakÅbhÆtasaæyogavibhÃgayorupalak«aïatve kriyà 5 mÃtrasyobhayatra dhÃtvarthe satvÃditi bhÃvenÃha -- grÃmeti// evamityasya vyÃkhyà vrÅhÅïÃmityÃdi/ grÃmasya yathà tatheti bhÃva÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.tpatya -naæ.rÃ.ka.ga.ja. 2.svapadaæ na -ja. 3. yÃmÃ-naæ.rÃ.ka.ga.ja. 4.ttarakÃla-u. 5.tvamÃ-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 100. ------------------------- ------------- ----------- ki¤caivaæ vrÅhiïÃmapi prÃpyakarmatve saæskÃryakarmatvÃbhÃvena-- "utpÃdyaæ ca vikÃryaæ ca prÃpyaæ saæskÃryameva ce" ti loka 1 siddhaæ karmaïaÓcÃturvidhyaæ na syÃt // yadi ca sthÃyÅ 2 saæyogadhvaæso 'pÆrvopayaugÅ tarhi yÃgadhvaæsa eva svargopayogÅ syÃt/ --------------------------------------------------------------------------- utpÃdyamiti // kulÃlà ghaÂamutpÃdayatÅtyÃdÃvutpÃdyakarma, këÂhaæ 3 tak«yà karoti suvarïaæ kuï¬alaæ karotÅtyÃdau vikÃryakarma, grÃmaæ gacchatÅtyÃdau 4 vrÅhÅn prok«atÅtyÃdau saæskÃryaæ karmeti cÃturvidhyaæ na syÃdityartha÷/ yadyapi prathame karturÅpsitatamaæ karmetyatra ma¤jÃryÃm --- "nivartyaæ na vikÃryaæ na prÃpyaæ ceti tridhà matam /" ityuktvà -- yadasaæjÃyate yadvà janmanà yatprakÃÓyate/ tannivartyaæ vikÃryaæ tu karma dvedhà vyavasthitam / prak­tyucchedasaæbhÆtaæ ki¤citkëÂhÃdi bhasmavat/ ki¤cidguïÃntarotpatyà suvarïakaÂakÃdivat/ ityÃdinà tatsvarÆpaæ coktam / tathÃpi 5 prabhÃkarairÃghÃrÃgnihotrÃdyadhikaraïe«u tatra cÃturvidhyasyoktatvÃt / pi«Âaæ saæ 6 yauti, Ãjyaæ vilÃpayati gÃæ gogdhi, vrÅhÅn prok«atÅtyÃderudÃh­tatvÃccaivamuktamiti bodhyam // nanu prok«ità vrÅhayo 'vaghatÃya kalpyata iti vÃkyabalenottaropayogitvenÃvagataprok«aïasyopak«aïatayà saæyogadhvaæsadvÃrottaropayogo 'stvityata Ãha -- yadi ceti // apÆrveti // yogotpatyapÆrvetyartha÷// --------------------------------------------------------------------------- 1. prasi-rÃ.ga. 2.'san' ityadhikam-naæ. yisa -rÃ. 3.bhasmaka -u. 4.prÃpyaæ vrÅhÅn -u. 5.tathÃpi iti nÃsti -u. 6.saæyojayati -u. --------------------------------------------------------------------------- ÃdheyaÓakti÷) ÓaktivÃda÷ pu - 101. ------------ ---------- ---------- ki¤caivaæ paramate 'pi prok«aïajanyamÃtmani«ÂhamapÆrvaæ 1 kalpyaæ syÃt / na cÃtmani«ÂhamevÃd­«Âaæ vrÅhisaæyuktÃtmadvÃrà vrÅhisaæbaddha 2 matiÓaya÷/ sÃk«ÃtsaæbandhasyautsargikatvÃt / prok«aïajanyÃd­«ÂavadÃtmasaæyogasyÃprok«itavrÅhÅ«vapi satvÃcca // na cÃtmani«Âhad­«Âaæ svarÆpasaændhena sÃk«ÃdvrÅhisaæbaddhamiti vÃcyam / ad­«ÂasyÃtmanà samavÃyo vrÅhibhi÷ svarÆpasaæbandha iti saæbandhadvaya kalpane gauravÃt// --------------------------------------------------------------------------- nanvevaæ yÃgadhvaæsasyÃnantatvà 3 tkÃlÃnantyaæ syÃdityato do«ÃntaramÃha-- ki¤caivamiti// nanvastvevaæ vrÅhÅïÃæ dvitÅyÃntÃnÃmÅpsitakarmatvÃnyathÃnupapatyà vihitakriyÃrÆpaprok«aïajanyÃtiÓayavatvaæ 4 paraæparaivÃnyagatena sÃk«ÃtsvarÆpasaæbandhena vopapannamiti kimarthamaprÃmÃïikÃnekÃpÆrvaæ vrÅhi«u kalpanÅyamityÃÓaÇkyÃha-- na ceti// 5 taccÃtmanÅti ca svarÆpasaæbandhena / sÃk«Ãditi// Ãtmani«Âhaj¤ÃnÃderbÃhyaghaÂÃdineveti bhÃva÷// gauravÃditi// j¤ÃnÃdestvananyagatà 6 tmani«ÂhatvÃnubhavabalena ca saæbandhadvayakalpanam / na caivaæ prak­te/ vrÅhigatatvenaiva kalpane bÃdhakÃbhÃvÃditi bhÃva÷// --------------------------------------------------------------------------- r1.vamaka-naræ. vaæsyà -rÃr. vaæ ka -ga. 2.ddhoti- naæ.ka.ja. 3.tphalÃ-u. 4.tacca ityadhikam -u. 5.nacÃtmanÅ-u. 6.tyà Ãtma -u. 7.lpyeta- u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 102. ------------------------ ------------- ----------- na ca -- grÃmaæ gacchÃmi, ghaÂaæ jÃnÃmi, atÅtaæ jÃnÃmÅtyÃdau vyabhicÃra÷, grÃmaæ saæyogÃderanÅpsitatvÃt anyasye 1 psitasyÃbhÃvÃt, ghaÂÃdau 2 ca tvanmate j¤ÃnatÃyà abhÃvÃditi vÃcyam / grÃmÃdau ÓayanÃsanÃderghaÂÃdau ca vyavasÃyajanyÃnuvyavasÃyasmaraïÃdivi«ayatvasya vyavahÃrayogya 3 tvasya ca kriyÃjanyopsitasya satvatvÃt // na ca ÓatruvadhamuddiÓca vihite ÓyonÃdau devatoddeÓena vihite yÃgÃdau ca vyabhicÃra÷/ tatrÃpi Óutruni«Âhasya jvarasphoÂÃderdevatÃpratÅteÓca satvÃt // tasmÃt prok«aïÃdikaæ vrÅhini«Âhepsitajanakaæ taduddeÓena vihitatvÃt/ pitrÃdyuddeÓena kriyamÃïagayÃÓrÃddhÃdivat // --------------------------------------------------------------------------- evaæ dvitÅyÃvagatepsitakarmatvÃnyathÃnupapatyà vrÅhi«vevÃtiÓaya÷ kalpyo 7 na tvÃtmani paraæparÃsaæbandhÃdinà gauravaprasaÇgÃdityuktam / tadayuktam / grÃmaæ gacchatÅtyÃdau kà gatirityÃdinà maïÃveva vyabhicÃrokterityatastadÃÓaÇkya nirÃha -- nacetyÃdinà / vyabhicÃra iti // dvitÅyÃvagatepsitakarmatvabalena karmakÃraka evÃtiÓaya÷ kalpya ityasya vyabhicÃra ityartha÷/ sarvatrÃpyuktakarmakÃrake 'tiÓayarÆpasÃdhya 4 satvÃttatra vyabhicÃramuddharati-- grÃmÃdÃviti // «aÇgvÃdyadhikÃribhadÃpek«ayoktaæ ÓayanÃsanÃderiti // vak«yamÃïaprayoge vyabhicÃramuddharati -- na ca Óatruvadhamiti // tasmÃditi// anyathopapattivyabhicÃrayorabhÃvÃdityartha÷/ taduddeÓena vrÅhyÃdyuddeÓenetyartha÷ --------------------------------------------------------------------------- 1.sya ye -naæ.rÃ.ka.ja. 2.Âe ca -naæ. 3.gyasya -naæ. 4.vatvoktyà vyabhi-u. --------------------------------------------------------------------------- ÃdheyaÓakti÷) ÓaktivÃda÷ pu - 103. ------------ -------- --------- na ca saæskÃrÃïÃæ prativrÅhi nÃnÃtve gauravam/ prok«itasarvavrÅhi«vekatve tadaÓrayatricaturÃdi 1 vrÅhinÃÓanÃmananugatatvena saæskÃranÃÓaæ pratya 2 nÃÓyatvenaiva prayojakatve ekavrÅhinÃÓe 'pi saæskÃranÃÓÃdbhÃvikÃryaæ na syÃditi vÃcyam/ uktarÅtyà saæskÃrasya vrÅhyÃÓritatvena pramite 'nantaraæ pratisandhÅyamÃnasya nÃnÃtvasya phalamukhatvenÃdo«atvÃt/ tvanmate 'pyanekayajamÃnakasatrayÃgÃdÃvapÆrvanÃnÃtvasyÃvaÓyakatvÃcca// --------------------------------------------------------------------------- vihitatvamÃtrasya vyabhicÃrÃdviÓe«aïokti÷/ na ca viÓe«aïÃsiddhi÷ ÓaÇkyÃ/ dvitÅyÃvagatakarmatvenaiva tatsiddheruktatvÃditi bhÃva÷// uktÃnumÃnasya maïyÃdyuktatarkaparÃhatimÃÓaÇkya nirÃha -- na ca saæskÃrÃïÃmiti// sarvavrÅhi«vekatvamityÃpÃdakasyaikavrÅhinÃÓe 'pÅtyÃdinÃ'pÃdye 'nvaya÷/ nanvekavrÅhinÃÓÃnna sarvavrÅhyanugataikasaæskÃranÃÓa÷/ kiæ tu dvayostrayÃïÃæ caturïÃæ pa¤cÃdÅnÃæ và nÃÓa evetyata uktaæ tadÃÓrayetyÃdi// prayojaka 3 iti // vaktavye satÅti Óe«a÷// Ãtmani«ÂhÃpÆrvakalpane 'pi kvacidgauravamastyevetyÃha ----tvanmata iti// ye yajamÃnasta ­tvija iti yajÃmÃnÃnÃmeva satrayÃge ­tviktvena -- --------------------------------------------------------------------------- 1. Ãdipadaæ na -naæ.ja. 2. tyÃÓrayanÃÓakatve -naæ.ga.ja. 3.tva i -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 104. ----------------------- ------------ --------- yadvà ekaiva Óaktirastu prativyakti v­k«ÃïÃæ sihyanÃÓrayatve 'pi vanatvÃvacchinnasya tadÃÓrayatvavatpratyekaæ vrÅhÅïÃæ tadanÃÓrayatve 'pi kÃryopayogitvarÆpadharmÃvacchinnasya tadÃÓrayatvopapatyaikavrÅhinÃÓe tadavacchinnÃnÃÓena saæskÃrÃnÃÓÃt // yadvà yatki¤cidÃÓrÃyanÃÓe 'pi k«ipyamÃïavÃlupiï¬Ãdau vegÃkhyasaæskÃrÃnÃÓavÃdihÃpyanÃÓo 'stu // yattu -- prok«aïamapÆrvajanakaæ d­«ÂadvÃrÃbhÃve sati -- --------------------------------------------------------------------------- -- sarve«Ãmapi yÃga 1 bhÃktvÃditi bhÃva÷ // eka 2 pak«e 'pyadhikaraïatÃvacchedakadvitranÃÓe 'pyadhikaraïatÃvacchedakÃvacchinnasatvana 3 vÃÓritasaæskÃrÃnÃÓa iti bhÃvena d­«ÂÃnta pÆrvamÃha -- prativyaktÅti // vrÅhitvÃderadhikaraïatÃvacchedakatve 'pi na do«a ityÃha -- yadveti// nanu prok«itavrÅhi«vavaghÃtÃdinaikaikÃvayavÃgame siti pÅlupÃkaprakriyayà dravyÃntarotpatyà tatra saæskÃrÃbhÃvasyÃbhÃvenottarakÃryÃnupayogÃpatyÃ'tmani«ÂhataivÃpÆrvasya vÃcyetyato vÃha -- yadveti // idaæ ca rÅtitrayaæ t­ïÃraïimaïÅnÃmekaÓaktimatvamityatrà 4 nusandheyamiti vadanti// apÆrvajanakamiti // dharmajanakamityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.phaletyadhikam -u. 2.ÓaktÅtyadhikam -u. 3.nÃÓri -u. 4.'api' ityadhikam -u. --------------------------------------------------------------------------- ÃdheyaÓakti÷) ÓaktivÃda÷ pu - 105. ------------ --------- --------- kÃlÃntarabhÃviphalajanaketvana vihitatvÃt yÃgavaditi maïyuktamanumÃnaæ, tatra sÃdhye 'pÆrvapadaæ mÃnÃntarà 1 gamyÃtiÓayamÃtraparaæ cedvrÅhini«ÂhasyÃpi tathÃtvena siddhasÃdhanam / Ãtmani«Âhatvena viÓe«ita 2 paraæ ceduktahetorviÓe«yamÃtreïopapatyà viÓi«Âaæ pratyaprayojakatvam 3 // ki¤ca tvanmate jÅvanmuktÃvanu«Âhitaprok«aïÃdinÃd­«ÂÃjananÃtkathaæ tasya bhÃvyupayoga÷// api ca --dvitÅyÃÓrutyà ki¤citkÃlagarbhite 4 na Óe«itvena Órute hyÃdau na ki¤citkÃra÷ Óe«itvenÃÓrute Ãtmani ca ki¤citkÃra iti Órutahà 5 nyaÓrutakalpane syÃtÃm / --------------------------------------------------------------------------- tathà ca ni«iddhakarmaïyavyabhicÃrÃya hetau vihitatvÃdityuktam/ prÃyaÓcitte vyabhicarÃnirÃsÃya kÃlÃntaretyÃdi// "k­«ivÃïijyagorak«Ã vaiÓyamyaiva vidhÅyate"// ityadipratyekaæ varïopÃyavidhivihitak­«yÃdÃvavyabhicÃrÃya d­«ÂetyÃdisatyantam // hetorvyabhicÃra cÃha -- ki¤ceti // Ãtmani«ÂhatvenÃpÆrvasya viÓe«itatvapak«e tarkaparÃhatiæ cÃha -- api ceti // dvitÅyaÓrutyetyasya Óruta ityanenÃnvaya÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.raga-naæ-rÃ. 2.mÃtretyadhikam-naæ. 3.hetau ca dvÃrapadaæ ad­«ÂetaradvÃraparam/ alaukikÃtiÓayetaradvÃraparaæ và / Ãdye ÓaktivÃdinaæ pratyasiddhi÷/ manmate ÓakterevÃd­«ÂabhinnatvÃt / nÃntya÷/ aprayojakatvÃt / apÆrvÃbhÃvÃve 'pi ÓaktyÃkhyÃlaukikavyÃpÃreïaiva hetorupapatte÷-- ga. 4.tatvena-naæ.ka. 5.nÃÓru-rÃ.ga. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 106. ----------------------- ------------ ---------- anyathà saktÆn juhotÅtyÃdÃviva vibhaktivipariïÃma÷ syÃt // ki¤caivaæ yÃgÃdijanyasaæskÃrÃïÃmeva harirÃdyÃrambhakaparamÃïuni«Âhatvaæ kiæ na syÃt// ki¤ca -- prok«aïÃderapÆrvajanakatve darÓÃdivatpradhÃnakarmatvaæ và prayÃjÃdivadÃrÃdupakÃrakatvaæ và syÃnna tu sannipatyopakÃrakatvam // --------------------------------------------------------------------------- ki¤citkÃro nÃmopakÃryatva 1 viÓe«a÷/ anyatheti // vrÅhi«u kasyacidÃÓayasyÃbhÃva÷ kintvÃtmanyeveti pak«a÷ ityartha÷/ ityÃdÃvivetyupalak«aïam /"vrÅhibhairyajete"tyÃdau dvitÅyà ca syÃt / prok«atÅtyÃdÃviva tatrÃpyad­«ÂavadÃtmasaæbandhÃdestvaduktaditÅyÃvibhaktiheto÷ suvacatvÃdityapi dhyeyam// sÃdhyavikalo d­«ÂÃnta iti bhÃvenÃha -- ki¤cai 2 vamiti// dvitÅyÃvagatasya vrÅhigataki¤citkÃrasyÃtmagatatve sati yÃgadÃnahomÃdijanyÃpÆrvaÓabditasaæskÃrÃïÃmeva paramÃïugatatvaæ syÃt, ÃtmanastajjanyasukhabhogaÓcÃd­«Âa 8 vatparajanyasaæskÃrasyÃvagamÃdityapi suvacatvÃcca // prÃguktÃnumÃnasya tarkaparÃhatyantarÃïyÃha -- ki¤ca prok«aïÃderirityÃdinà // phalÃpÆrve vyÃpriyamÃïamÃtÃrÃdupakÃrakaæ yÃgasvarÆpani«pattÃvupayujyamÃnaæ sannipatyopakÃrakamiti j¤eyam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.tveti -u. 2.ceti--u. 3.«Âapara. 4.dyatÃm/ nanu yajetetyÃtmÃnepadabalÃtsaæskÃra÷ kart­ni«Âha upagamyata iti cenna/ tajjanyasukhabhogarÆpaphalÃbhiprÃyeïÃtmapadopapatte÷/ Óe«itvabodhaka -u. --------------------------------------------------------------------------- ÃdheyaÓakti÷) ÓaktivÃda÷ pu - 107. ------------ -------- --------- api cÃtiÓayasyÃtmani«Âhatve vrÅhÅïÃæ caï¬Ãlà 1 disparÓena tannÃÓe na syÃt vyadhikaraïatvÃt/ putrÃn­tabhëaïÃdinà pitrÃdernarakÃdikaæ tu -- "sa vi«ÂhÃyÃæ k­mimÃmle 2 na ÓudhyatÅtyÃdism­tivirodha÷/ tayà 3 ÓuddhirÆpasya tannivartyà 4 ÓuddhirÆpasya cÃtÅndriyÃtiÓayasya tÃmrÃdigatatvokte÷/ evaæ devatÃpratimÃdÃvapi prati«ÂhÃdi 5 janyÃdheya 6 Óakti÷ svÅkÃryà // 7 ÃdheyaÓakti÷ // 10 // --------------------------------------------------------------------------- putrÃn­tavacanena pitu÷ kathaæ do«a ityata Ãha -- putreti // atiÓayasya vastuni«ÂhatvÃnaÇgÅkÃre bÃdhakÃntaraæ cÃha -- ki¤ceti -- rajasà Óu 8ndhate nÃrÅ vegena Óudhyati/ bhasmanà Óadhyate kÃæsyaæ tÃmramÃmreïa Óudhyati// iti sm­tivirodhaæ spa«Âayati 9 -- evamiti // evaæ ca maïyÃdyuktadiÓà pratimÃgataprati«ÂhÃdhvaæsÃdirvà prati«ÂhÃjanyad­«ÂavadÃtmasaæyogÃdirvà pÆjyatvaprayojaka÷ pratimÃgata ityÃdyaprÃmÃïÃkiæ na kalpanÅyamiti bhÃva÷ // ÃdheyaÓakti÷ // 10 // --------------------------------------------------------------------------- 1.Ãdipadaæ na -naæ. rÃ.ka.ga. 2.mraïa-naæ.rÃ. 3.tathÃÓu -ja. 4.syÃtÅndriyÃti-rÃ. 5.Ãdipadaæ na -naæ.ka.ja. 6.yà Óa -naæ. 7.ityÃdheyaÓaktivÃda÷ -rÃ. ityÃdheyaÓaktisthÃnam -ka. 8.dhyate -u. 9.'tatheti' ityadhikam - u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 107. ----------------------- ------------ ---------- atha tamaso dravyatvasÃdhanam // 11 // yathà Óukti÷ padÃrthÃntaramevaæ tamo dravyÃntaram / tamo dravyaæ rÆpi 1 tvÃt kriyÃ'ÓrayatvÃt parimÃïà 2 diyuktatvÃcca ghaÂavaditya 3 numÃnÃt// --------------------------------------------------------------------------- atha tamaso dravyatvasÃdhanam // 11 // prasaÇgÃdÃha -- yatheti // padÃrthÃntaramiti // 4 dravyaguïakarmasÃmÃnyasamavÃyarÆpapadÃrthÃdanya÷ padÃrthastathà 5 tadanyo 'pi p­thivyÃdidravyanavakÃdanyaddavyamityartha÷// etena tamaso dravyatve p­thivyÃdinavakÃntarbhÃvo vÃcya÷/ na ca na yukta÷/ gandharasabhÃsvararÆpasparÓaÓabdahÅnatvena bhÆtapa¤cakÃntarbhÃvÃyogÃt / anityatvena nityavastvantarbhÃvÃyogÃditi nirastam / atiriktadravyatvopapatte÷// antarbhÃva÷ ÓakyaÓcedityÃdyagretanavÃkyaæ tvanÃstheyamiti dhyeyam / ityanuvÃdamahimnaiva Óakterapi «aÂpadà 6 ntarbhÃvÃnupapatti 7 bÃdhakaæ pratyuktaæ dhyeyam/ maïau tamaso dravyatvÃbhÃvasyÃcintyatve 'pi ÓaÓadharÃdau cintitvÃt / tatkhaï¬anena navilaÓraïatvÃdhikaraïe 8 prÃk­tendriyamanobhedÃdityetavdyÃkhyÃnasudhÃyÃæ mano nityaæ sparÓarahitadravyatvÃdityatra tamasÃsmÃkamanaikÃntyÃdityuktahetusamarthanÃrthoyaæ prayatna÷// --------------------------------------------------------------------------- 1. pavatvÃt -rÃ.ga. 2.ïavatvÃcca-naæ. 3.tyÃdya-naæ.ka.ja.ga. 4.yathà iti pÆritam -u. 5.tamopi -u. 6.dÃrthÃ-u. 7.tti÷ bÃdhakaæ-ca ityasti-u. 8.pa¤cendriya -u. --------------------------------------------------------------------------- taso dratva-sÃnam) ÓaktivÃda÷ pu - 109. ----------------- ----------- --------- na cÃsiddhi÷/ nÅlaæ tama÷ chÃyà gacchatÅtya 1 bÃdhitapratyayÃt/ rÃmÃyaïe"hanÆmacchÃyà 2 yÃæ vÃyuputrÃnugÃminÅ"tyanena kriyÃyÃ÷,"daÓayojanavistÅrïe"tyÃdinà parimÃïasya"chÃyÃyÃæ saæg­hÅtÃyÃæ"ityÃdinà grahaïasya cokteÓca// --------------------------------------------------------------------------- kriyÃÓrayatvÃdi 8 tyayaæ ca hetudravyatvasÃdhaka÷ pararÅtyaiva bodhya÷/ tena mithyÃtvÃnumÃnaÂÅkÃbhÃvaprakÃÓikÃyÃæ "guïÃdvà lokavat"ityatra candrikÃyÃæ ca guïÃdÃvapi kriyÃvatvasÃdhanÃnna vyabhicÃra÷ ÓaÇkya÷/ 4 pÆtyÃdÅtyÃdipadena g­hyamÃïatvapaÇkabhÆtatvapÃÂhyamÃnatvÃdigraha÷// chÃyeti // tasyÃstamastvasya sarvasaæmate÷ tatra kriyà pratyak«asiddhÃ/ chÃyÃhastacatu«ÂaparimitetyÃdiparimÃïapratÅtirÃdipadÃrtha÷ -- abÃdhiteti// kadÃpi na nÅlaæ tama ityÃdiviparÅtapratyÃbhÃvÃdyauktikabÃdhasya 5 pratyak«apratÅtito durbalatvÃnnirasi«yamÃïatvÃcceti bhÃva÷// vacanenÃpi kriyÃvatvÃdikaæ vyanakti-- rÃmÃyaïa iti // vÃyuputrapadena bhÅmabhrÃntinirÃsÃyoktaæ hanumacchÃyÃmiti/ sundarakÃï¬e prathamasarge -- ÓvetÃbhraghanarÃjÅva vÃyuputrÃnugÃminÅ / tasya sà ÓuÓubhe chÃyà vitatÃlavaïÃmbhasi// iti // tathà -- chÃyÃyÃæ saæg­hÅtÃyÃæ cintayÃmÃsa mÃruti÷/ iti vÃlmÅkyukteÓcetyartha÷/ saæg­hÅtÃyÃæ chÃyÃgraheïeti yojyam /. --------------------------------------------------------------------------- 1.tyÃdya -rÃ.ka.ja.ga. 2.yai«Ã -ka. 3.pratÅkavadidaæ dh­tam-u. 4.parimÃïÃdÅtyÃdi -u. 5.'cÃ' ityadhikam -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 110. ------------------------ --------------- ---------- tvanmate ÃlokÃbhÃvatvameva tamastvamiti tamastvena pratÅte 1 nailyà 2 ropÃyogÃcca/ do«ÃbhÃvenÃropÃyogÃcca // ki¤cÃndhakÃro nÃlokÃbhÃva÷/ nÃtrÃloka÷ kintu tama 3 iti p­thagvyavarahÃrÃt/ Ãpnoktena tajo 'bhÃvenÃndhakÃrÃnumÃnÃcca / pratiyogitvenÃbhimatÃlokÃpratÅtÃvapi pratÅteÓca/ viralanibi¬anibi¬ataratvÃdinotkar«ÃpÃkar«ÃdipratÅte 4 rabÃdhÃcca// tama÷sughoraæ gaganacchade mahadvidÃrayadbharitareïa roci«Ã / --------------------------------------------------------------------------- na kevalaæ nailyÃdidhiyo 5 'bÃdhÃdeva pramÃtvaæ viÓe«adarÓanena kÃraïÃbhÃvena ca bhramatvÃyogÃccetyÃÓayenÃha -- tvanmata iti // na hi Óuktitvena j¤Ãne rajatÃropo yukta iti bhÃva÷// nanu tamasa ÃlokÃbhÃvà 6 nyathÃnupapatyà bhramatvÃdikaæ kathaæ citkalpanÅyamityatastadevÃsiddhamityÃha -- ki¤ceti // anumÃnÃcceti // liÇgaliÇgibhÃvasya 7 bhedÃbhÃve 'sambhavÃditi bhÃva÷// pratiyogitveti // na ca do«avaÓÃt pratiyogino 8 bhÃnÃbhÃve 'pi tamaso bhÃnaæ yuktamiti vÃcyam / tÃd­ÓakÊptado«asya kasyacidÃbhÃvÃt / tamasa÷ svarÆpameva do«a iti kalpanaæ 9 tasyÃbhÃvatvasidhyuttarakÃlÅnatvenÃnyoÓrayÃditi bhÃva÷-- viraleti // abhÃve ca notkar«ÃdidhÅrita bhÃva÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ternai-naæ. taunai-ka.ja. 2.lyÃdyÃ-rÃ.ka.ga. 3.'eva' ityadhikam-rÃ. 4.teÓca-naæ. 5.dhiyÃ-u. 6.vatvÃnya-u. 7.vÃsambha-u. 8.nobhÃnepi-u. 9.'tu' ityadhikam-u. --------------------------------------------------------------------------- taso-dratva-sÃnam)ÓaktivÃda÷pu - 111. manojavaæ nirviviÓe sudarÓanaæ guïacyuto rÃmaÓaro yathÃcamÆm // iti bhÃgavate, tata÷ kadÃciddu÷khena rathamÆhustaraÇgamÃ÷/ paÇkabhÆtaæ hi timira 1 maÓvÃnÃæ jÃyate 'nadha// atha parvatabhÆtaæ 2 tattimiraæ samÃjÃyata/ tadÃsÃdya 3 hayà rÃjan ni«prayatnÃstata÷ tattama÷// tataÓcakreïa govinda÷ pÃÂayÃmÃsa tattama÷ // iti harivaæÓe ca tamasaÓcakravidÃryatvapaÇkatvaparvatatvÃdyuktyà kÃÂhiïyÃdipratÅteÓca/ tajo 'bhÃva 4 bahutvÃdinotkar«ÃdidhÅÓcetsukhÃdÃvapi du÷khÃbhÃvÃdibÃhulyÃdinotkar«ÃdidhÅ÷ syÃditi du÷khÃbhÃva 5 eva sukhaæ 6 saæyogÃbhÃva eva vibhÃgo 'ndhakÃrÃbhÃva eva cà 7 loka iti syÃt // --------------------------------------------------------------------------- nirviviÓe praviveÓa-- bhÃgavata iti // daÓamaskandhe 'Óvamedhaprakaraïe -- kÃÂhiïyà 8 dipratÅteÓceti // andhakÃro nÃlokÃbhÃva ityanvaya÷ // prÃguktotkar«ÃdipratÅtirÆpahetoranyathà 9 'nupapatyÃprayojakatvamÃÓaÇkya nirÃha -- teja iti // etenetyuktaæ vyanakti -- Ãloka iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.saæsparÓena j¤Ãya -ja. 2.tu timiraæ samapadyata -ja. 3.mÃhÃrÃca ni«prayatnà hayÃ÷ sthitÃ÷ - ja. 4.bÃhulyÃdino -naæ.rÃ.ka.ja.ga. 5.eva iti nÃsti-- naæ. evÃlo -ka. 6 syÃt ityadhikam -rÃ. 7. ca sati nÃsti -rÃ. naæ. 8.ïyapra - u. 9. thopapatyà -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 112. ------------------------ ----------- --------- etena tamo dravyÃntaramiti mate 'pyÃlokÃbhÃvasyÃvaÓyakatvÃtsa eva tama iti nirastam / Ãloko dravyÃntaramiti mate 'pyandhakÃrÃbhÃvasyÃvaÓyakatvÃt// nanu -- tamaso 1 rÆpitve Ãlokanirapek«acak«urgÃhyatvaæ na syÃt / tasmÃt prau¬haprakÃÓakayÃvatteja÷saæsargÃbhÃvo vÃ, udbhÆtarÆpayogyayÃvatteja÷ saæsargÃbhÃvo vÃ, --------------------------------------------------------------------------- na cÃvalokasya dravyatvamananyathÃsiddha 2 tvarÆpavatvÃdipramÃïasiddhamiti vÃcyam/ tamodravyatvasyÃpi prÃguktarÆpavatvÃdipramÃïasiddhatvÃditi bhÃva÷// nanu tÃni pramÃïÃni tarkaparÃhatÃni na dravyatvasÃdhakÃnÅti bhÃvena ÓaÓadharÃdyuktaæ tarkavirodharÆpavatvaæ hetau tÃvadÃÓaÇkya nirÃha -- nanvityÃdinà navacchÃyÃyÃæ gaterityetatparyantena granthena // tasmÃditi // Ãlokanirapek«acak«urgrÃhyatvena dravyatvÃyogÃdityartha÷/ tÃrÃditejasi satyapi tamo vyavaharÃdyu 4 ktaæ prau¬heti / rÆpitvÃdinà vivicya prakÃÓanasÃmarthyaæ prau¬hatvam / vidyamÃne 'pi prau¬hatejasi tejonyatarÃbhÃvamÃdÃya tamovyavahÃrÃpatteruktaæ saæsargeti / saæsargÃropapÆrvako 'bhÃva ityartha÷/ tena saæsargÃnyonyÃbhÃvavati na tamovyavahÃrÃpattastatra saæsargatÃdÃtmyasyaivÃyogÃt / udbhÆteti 5 // udbhÆta 6 rÆpayogyaæ yÃvatteja÷ tatsasarÇgÃbhÃva ityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.so nirÆ -ka. 2.dvarÆ- u. 3.cacchà -u. 4. duktaæ-u. 5.atra pratÅko na dh­ta÷ - u. 6.'taæ rÆpaæ yÃvadyatteja÷' ityÃdyasti-u. --------------------------------------------------------------------------- taso-dratva-sÃnam) ÓaktivÃda÷ pu - 113. ----------------- -------- ----------- tamastejovirodhi dravyamiti mate yatteja÷saæsargà 1 virodhi 2 tadabhavo vÃ, tama iti cenna 3 / rÃtri¤carÃïÃmulÆkÃdÅnÃæ j¤Ãt­ïÃmivÃndhakÃrasya j¤eyasyÃpyÃlokanirapek«acÃk«usÃk«ÃtkÃrasaæbhavÃt/ Ãloke vyabhicÃrÃcca/ --------------------------------------------------------------------------- yÃvadÃdipadak­tyaæ pÆrvavat/ paramÃïvÃditejasi satyapi tamovyÃvahÃrà 4 dyogyamityuktam / grÅ«mo«mÃdau satyapi tamo vyÃvaharÃdudbhÆtetyuktam // virodhÅti// tamo virodhÅtyartha÷// j¤Ãt­ïÃmiti // rÃtrau rÆpavatpadÃrthadra«Â­bhirÃlokanirapek«ayaiva ghaÂÃdipadÃrthà upalambhanta và cak«Æ 6 rahità 7 iti kalpyate / kintÆlÆkÃgiprÃïicak«u«Ãmeva tÃd­ÓasvabhÃva ityucyate / evaæ keæ«ÃcidrÆpavadvastÆnÃmÃlokasamÃpak«acak«urgrÃhyatve 'pi tamorÆpavastuno 'pi tannirapek«acargrÃhyatvamastvityartha÷// yattu rÃtri¤carÃdÅnÃmapi 8 bÃhyÃlokanirapek«a 9 cak«urgrÃhakamityasiddhameva/ tatrÃpi tejontarasya satvÃditi ÓaÓadharoktam / tanna/ tÃd­Óatejontarasatve mÃnÃbhÃvÃt / tathaiva tamaso 'pi tÃd­Óateja÷sÃpek«argrÃhyatvasaæbhavÃcceti bhÃva÷// prÃguktatarkasyÃprayojakatvamuktvà vyabhicÃraæ cÃha - Ãloka iti // ÃlokÃnyatve satÅtyÃpÃdakaviÓe«aïe ca tamonyatve satÅtyapi viÓe«yatÃm/ adyÃpyÃloka eva dravyaæ tamastu netyasyÃsiddheriti bhÃva÷/ ÃpÃdyÃbhiprÃyavyaktÅkaraïena vyabhicÃraæ vyanakti--tatreti // ÃlokasÃk«ÃtkÃra ityartha÷ // --------------------------------------------------------------------------- r1.gavi-naræ. govi-vÃ.ka.ga.ja. 2.dhÅ- rÃ.ga.ja. 3.na iti nÃsti-naæ. 4.udbhÆtarÆpetyuktam -u. 5.te -u. 6.rÃdira -u. 7.'na' ityadhikam-u. 8.pecakÃdÅnÃmapi -- u. 9.k«aæ ca -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 114. ------------------------ ------------- --------- tatra vi«ayÅbhÆtasyÃlokasya satve ' 1 pi vi«asaæskÃrakasyÃlokÃntarasyÃbhÃvÃt// nanu tatrÃbhyÃæ 2 lokÃvayavagrahe mahata ÃlokÃvayavinastadgrahe tu saurÃloka evÃstÅti cet 4 / na tÃvadÃlokasaæbandhasya sÃk«ÃtparamparÃsÃdhÃraïasaæbandhatvena hetutvam / atiprasaÇgÃt // nÃpi saæyogasamavÃyasÃdhÃraïasÃk«Ãtsaæbdhatvenà / tadapek«ayà saæyogatvajÃterlaghutvÃt/ avayavÃvayavinoÓca saæyogÃbhÃvÃt // --------------------------------------------------------------------------- kiæ mahÃloke vyabhicÃrastryaïukarÆpÃloke vÃ/ Ãdyepyavayavinyuta avayava iti vikalpa 5 krameïa vyabhicÃroddhÃramÃÓaÇkya nirÃha -- nanvityÃdinÃ/ tryasareïvavayavasyÃpratyak«ÃdÃha -- saurÃloka eveti // Ãlokasya vi«ayasaæskÃrakatvaæ saæyogasaæbandhenaiva vÃcyam / evaæ ca rÆpitve saæyogasaæbandhena vi«ayasaæskÃrakÃlokanirapek«acak«urgrÃhyatvaæ na syÃdityÃpÃdyÃrtha÷ syÃt/ tathà ca tryasareïau vyabhicÃrÃbhÃve 'pi mahÃloke vyabhÃcÃrastadavastha eveti bhÃvena prasaktapak«aprati«edhapÆrvamÃha -- na tÃvadityÃdinà // atiprasaÇgÃditi// Ãlokasaæbandhaku¬yasaæbandha 6 ndhakÃrasya sÃk«ÃtkÃrodayaprasaÇgÃdityartha÷// saæyogÃbhÃvÃditi // tathà ca tatrÃvyabhicÃrÃlokÃnyatve sati -- --------------------------------------------------------------------------- 1.'api' iti nÃsti-naæ. 2.Ãlokapadaæ na- rÃ. 3.taijasatryasare -ityasti-naæ.ka. jÃlasya tejastryasa-rÃ.ga. jalasthapadaæ na -ja. 4.nna na -ja.. 5.plya krameïa vyabhicà - u. 6.dve andhakÃrasthe -u. --------------------------------------------------------------------------- taso-dratva-sÃnam) ÓaktivÃda÷ pu - 115. ---------------- ---------- -------- ki¤ca - tamasa ÃlokÃbhÃvatve 'pi nÅlaæ tama iti dhÅrna syÃditi bÃdhakaæ samameva / rÆpasÃk«ÃtkÃrasyÃloka 1 sÃpek«acak«urnajanyatvaniyamÃt / na ca pramÃrÆpaviÓe«a evÃyaæ niyama÷/ sÃmÃnye bÃdhakÃbhÃvÃt / Óukla 2 paÂÃdau cÃk«u«asya nÅla iti bhramasyÃpyÃlokaæ vinÃnutpatteÓca// yattu -- 3 vardhamÃnoktaæ vastuto rÆpavato viÓe«yasya cÃk«u«atve ÃlokÃpek«Ã, -- --------------------------------------------------------------------------- -- rÆpitvameva tÃd­ÓÃlokasÃpek«acak«urgrÃhyatve prayojakamityetyoktÃpÃdakasyÃloke 'bhÃvÃnnoktakarkastatra vyabhicÃrÅti vÃcyam / evaæ sati tamonyatve sati rÆpitvamevÃlokÃpek«acak«urgrÃhyatve prayojakamityupeyatÃm/ evaæ 4 tamaso rÆpitve 'pi noktatarkÃbhÃva÷/ Ãlokasyeva tamasopyanyananyathÃsiddhoktapramÃïasiddhadravyatvavatvÃditi bhÃva÷// astvevaæ kathaæ ciduktanyÃyenÃloke vyabhicÃrÃbhÃvastathÃpi tamonyarÆpitvamevÃlokasÃpek«acuk«urgrÃhyatvaprayojakamiti tvayÃpi vÃcyam / anyathà tava mate tamasi rÆpadhÅrna syÃditi bhÃvena parapak«e 'pi bÃdhakhamupapÃdayati -- ki¤cetyÃdinaivaæ na tvayÃpÅtyantena granthena // niyamÃditi // ÃlokarÆpasÃk«ÃtkÃre 5 tvaduktadiÓà vyabhicÃrà 6 ditibhÃva÷// rÆpabhrame 'pi rÆpapramÃyÃmiva na sarvatrÃlokÃpek«Ã, yena ÓuklapaÂÃdau nÅlarÆpabhrame tadapek«ÃyÃæ tamasi rÆpabhrame 'pi tadapek«Ã syÃt / dharmiïo rÆpitvÃrÆpitvÃbhyÃæ tanniyamopapatteriti bhÃvenoktamanÆdya nirÃca«Âe -- yatvityÃdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.kÃpek«eta Óodhitam -naæ. 2.klepa -na.ka.ja. 2.klegha-rÃ.ga. 3.baddhamà no-rÃ. dharmamÃno-ga. 4.'ca' ityadhikam-u. 5.ra iva-u. 6.rÃbhÃvÃditi -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 116. ------------------------ ------------- --------- bhramÃdhi«ÂhÃnabhÆta÷ paÂÃdiÓca vastuto rÆpÅti ta 1 tra viÓe«ya 2 sya grahÃrthamevÃlokÃpek«Ã na tu rÆpagrahaïÃrthaæ, manmate cÃlokÃbhÃvarÆpaæ tamo vastuto 3 nÅrÆpamiti nÅlaæ tama iti sÃk«ÃtkÃre nÃlokÃpek«Ã, tvanmate 4 tu tamo vastuto rÆpÅti tatrÃlokÃpek«Ã syÃdeveti/ tanna / dadhi dhavalamÃkÃÓaæ nÅla 5 mÃkÃÓamityÃdau nÅ 6 rÆpÃkÃÓaviÓe«yakabhrame, ÃkÃÓe 7 dhavalimà ÃkÃÓe nÅlimetyÃdau rÆpaviÓe«yakabhrame cÃlokÃpek«ÃdarÓanÃt // nanvÃkÃÓe dhÃvalyÃdi 8 dhÅrg­hyamÃïÃroparÆpÃ, grahaïÃtmakaæ cÃropyaj¤Ãnaæ rÆpavaddavyavi«ayakamityaropakÃraïasya rÆpavaddravyaj¤ÃnasyaivÃlokÃpek«Ã, --------------------------------------------------------------------------- nÅrÆpe vastuni rÆpabhrame ÃlokÃpek«Ã neti kiæ 9 nirÆpavastuviÓe«yakarÆpavi«e«aïakabhrame và rÆpaviÓe«yavastuviÓe«aïakabhrame và / 10 ubhayamapyayuktam vyabhicÃrÃdityÃha -- dadhi dhavalamiti // ÓubhrÃbhÃvadaÓÃpanno 'yaæ bhrama÷/ darÓanÃditi // tathà ca tamasyÃpi rÆpabhrame tadapek«Ã syÃdeveti bhÃva÷// ÃkÃÓarÆpabhrama 11 tamorÆpabhramasya g­hyamÃïatvasmaryamÃïatvak­tavai«amyamÃÓaÇkya nirÃha -- nanviti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tadvi-rÃ. 2.«yagra-na. 3.na rÆpÅti -naæ.rÃ.ga.ka.ja. 4.'tu tamo' iti nÃsti-na. 5.ÃkÃÓapadaæ na -ja. 6.nÅla -- rÃ. 7.dhÃvalya-rÃ. 8.Ãdi iti nÃsti-rÃ. 9.nÅ-u. 10. nobhayamapi yuktam -u. 11.mÃttamo-u. --------------------------------------------------------------------------- taso-dratva-sÃnam ) ÓaktivÃda÷ pu -- 117. ------------------ --------- ------------ na tu sÃk«Ã 1 dÃropasyeti cenna / tatrÃnubhÆyamÃnÃropo 'ndhakÃre tu smaryamÃïÃropa ityatra niyÃmakÃbhÃvÃt // ki¤ca g­hyamÃïarÆpasya saæsargÃpÃrthameva rÆpagrahasyÃpek«itatvÃt rÆpagrahe ÃlokÃpek«eti madi«Âasiddhi÷/ na ca tatra rÆpavadabhedasyaivÃropa÷ na tu rÆpasaæsargasyetyatra mÃnamasti // na ca rÆpagraho tadÃÓrayagrahaæ vinetyÃÓrayagrahÃrthamevÃlokÃpek«eti / --------------------------------------------------------------------------- yadvà nÅrÆpe rÆpabhrame nÃlokÃpek«etyatrÃkÃÓarÆpÃrope vyabhicÃroktirayuktÃ, tatrÃpyÃlokÃpek«ÃyÃæ rÆpÃropakÃraïaæ yadrÆpavaddravyÃntaraj¤Ãnaæ tatropayogÃditi bhÃvenÃÓaÇkya tamorÆpÃropo«a'pi tathaiva tadapek«Ã durvÃretyÃha -- nanvityÃdinÃ// na tu sÃk«Ãditi // dravyaæ vinà k­takevakarÆpÃropalak«aïe smaryamÃïÃropetyartha÷/ tamo rÆpÃropaÓca smaryamÃïÃropa iti bhÃva÷// aÇgÅk­tyÃpi smaryamÃïÃropatvamÃlokasÃpek«atvamÃvaÓyakamityÃha -- ki¤ceti// madi«Âeti // tamorÆpÃropepyÃlokÃpek«ayà syÃdityÃpÃdanasiddhirityartha÷/ i«ÂÃsiddhimÃÓaÇkya 2 pariharati -- na ca tatre 8 ti // g­hyamÃïÃropasthala ityartha÷/ abhyupetyÃpi rÆpasarÇgÃropamÃlokÃpek«ayà anyathÃsiddhimÃÓaÇkya nirÃha -- na ca rÆpeti // --------------------------------------------------------------------------- 1. drÆpesyeti -rÃ. 2.nirÃha -u. 3.ita÷ 'nirÃha' iti paryantaæ nÃsti -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpuyatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 118. ---------------------- ------------- ----------- tvanmate nayanagatapittapÅtimÃdÃÓrayagrahaæ vinÃpi grahÃt / tasmÃddrÆpaj¤Ãnasya rÆvadviÓe«yakatve 1 rÆpaviÓe«yakatve bhramatve pramÃtve 2 ca rÆpa 3 bhÃnaprayuktaivÃlokÃpek«eti tamaso 'bhÃvatve 'pi nÅlaæ tama iti tamasi nailyamiti và j¤Ãne ÃlokÃpek«Ã du«pariharà // evaæ ca tvayÃpi tamoni«Âhatvena rÆpasÃk«ÃtkÃrabhinnarÆpasÃk«ÃkatkÃre tejopek«eti vÃcyam / tato varaæ tamobhinnarÆpavatsÃk«ÃtkÃre tadapek«eti tamo dravyamevÃstu // ki¤ca rÆpiïo ghaÂÃderiva rÆpighaÂÃdyabhÃvasya graho 'pyÃlokasÃpek«o dra«Âa ityabhÃvavatpak«e ' 4 pi tadapek«Ã'vaÓyakÅ // nanu -- tajo 'bhÃvagrahe na tejo 'pek«Ã / anyathà ghaÂÃbhÃvagrahe 'pi ghaÂÃpek«Ã syÃditi cet / --------------------------------------------------------------------------- tamo 'nyarÆpitvamevÃlokasÃpek«acak«urgrÃhyatvaprayojakamityupapÃdya tamaso dravyatve prÃguktatarkabÃdho 5 nirasta÷/ adhunà tejovirodhipratyak«atvamevÃlokanirapek«atve prayojakaæ, taccÃsti tama÷pratyak«atvepÅtyupapÃdayaæstarkabÃdhaæ prakÃrantareïoddharati--ki¤cetyÃdinà // etenetyantena // abhÃvatve 6 ti // tama 7 stejobhÃvavatvapak«e 'pÅtyartha÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.rÆpaviÓe«yakatve iti nÃsti -- rÃ. 2.tvevÃ-naæ 3.pabhrama -ka. pÃbhÃva-ga. 4.'api' iti nÃsti -rÃ. 5.dhe niraste-u. 6.pÅti -u. 7.saste-u. --------------------------------------------------------------------------- taso-dratva-sÃnam) ÓaktivÃda÷ pu - 119. ---------------- ---------- ---------- tejo 'napek«Ã hi na tejo 'bhÃvapratyak«atvena / tajo 'bhÃvavyÃpakabhÃsvararÆpavirahapratyak«asyÃpi tejo 'napek«atvadarÓanÃt / nÃpi tejovirodhyabhÃvapratyak«atvena / gauravÃt / kiæ tu tejovirodhipratyak«atvenaiva/ tathà ca tamastejovirodhi dravyamevÃstu / tejo ' 1 pek«ÃprasaÇgasya virodhenaiva sÃmÃdhÃnÃt / evaæ ca rÆpitvÃdipratÅtirapyanukÆlità bhavati// etena -- tamogrÃhakaæ tejo 'napek«aæ cak«urbhinnamindriyÃntaramevÃstu, adhi«ÂhÃnaæ tu tasyÃpi nayanagolakameva, sarpÃïÃæ cak«u÷ÓrotrayorivaikÃdhi«ÂhÃnatvasaæbhavÃditi nirastam / uktarÅtyà cak«urgrÃhyatvenaivopapattÃvindriyÃntaralpakÃbhÃvÃt / dharmigrÃhakamÃnena cak«u«a eva rÆpagrÃhakatvena siddheÓca// --------------------------------------------------------------------------- eteneti // tamobhinnarÆpavatsÃk«ÃtkÃra evÃlokÃpek«eti kathanena/ tathà tejovirodhipratyak«atvenaiva tejonapek«eti kathanenetyartha÷/ tadeva vyanakti -- uktarÅtyeti// rÆpagrahaïÃnyathÃnupapattireva kalpiketyata Ãha-- dharmÅti // rÆpaj¤Ãnaæ karaïasÃdhyaæ kÃryatvÃditi mÃnenetyartha÷// evaæ tarkaparÃhatyÃdido«anirÃsena rÆpavatvÃdityuktahetuæ samarthyedÃnÅæ kriyÃÓrayatvÃdityuktahetumapi ÓaÓadharÃdyuktabÃdhakoktimukhenÃsiddhimÃÓaÇkya sÃdhayati --- na ca chÃyÃmiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.nape - naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 120. ------------------------ --------------- ---------- na ca chÃyà 1 yÃæ gate÷ svabhÃvÃvakatve ÃvarakachatrÃdidravyÃnuvidhÃnÃnupapatti÷/ sthÃïÃvacale 'pi 2 tacchÃyÃyÃæ gatidarÓanÃt / maïyÃdyanuvidhÃyimaïyÃdiprabhÃvadupapatteÓca/ rÆpÃdidhÅsti prabhÃyÃmiva tamasyapyabÃdhità // na ca tamasa÷ kriyÃvatve kriyÃvata÷ pratyak«asya sparÓavatvaniyamÃtsparÓavatvaæ syÃditi vÃcyam / vipak«e bÃdhakÃbhÃvena sparÓavato 'pi vÃyornÅrÆpatvavatkriyÃvato ' 4 pyasya ni÷sparÓatvopapatte÷ / ÃlokÃdÃviva sparÓasyÃnudbhÆtatvenÃnupalambhasambhavene«ÂÃpatteÓca// --------------------------------------------------------------------------- gatidarÓanÃditi // sÆryÃdigatyanurodheneti bhÃva÷/ 5 prÃmÃïyÃdibhÃvÃditi // prabhÃva 6 ttanmate dravyameveti bhÃva÷// nanu ÓaÓadharÃdau ku¬yÃdyapasaraïÃvaÓÃdanyatrÃpi prabhÃcalanopalambhÃttadanuvidhÃyitvaæ tatrÃsiddhamutyuktamiti cenna / chÃyÃyÃmapi tadanuvidhÃnÃbhÃvasyoktatvÃditi bhÃva÷// nanu -- prabhÃyÃmanyÃnuvidhÃyigatitve 'pi tatra rÆpatvÃdyanyathÃsiddhamÃnÃvagagataæ dravyatvamityata Ãha -- rÆpÃditi // abÃdhiteti // na nÅlaæ 7 tama iti kadÃpyapratÅteryauktibÃdhakasya ca nirasya 8 tvÃditi bhÃva÷/ bÃdhakÃntaragamÃÓaÇkya dvedhà nirÃha -- na ca tama 9 ityÃdinÃ// --------------------------------------------------------------------------- 1.yÃga -- naæ. vÃyà ga -ka. 2.tat iti nÃsti-naæ. 3.k«asparÓa-naæ.ka.ja. 4.pyasparÓavatvo ka. pyasyÃsparÓa-ja. 5.'maïyÃdiprabhÃvaditi' ityasti -u. 6.ca tvanma -u. 7.'nanu' ityÃrabhya etÃvannÃsti-u. 8.statvÃ-u. 9.masa-i-u. --------------------------------------------------------------------------- taso-dratva-sÃnam) ÓaktivÃda÷ pu - 121. ----------------- ------------ ----------- na ca sparÓasamÃnÃdhikaraïadravyatvasÃk«ÃdvayyÃpyajÃterudbhÆdasparÓasÃmÃnÃdhikaraïyaniyamÃnnaivam iti vÃcyam / vipak«e bÃdhakÃbhÃvÃt // bhogaviÓe«asaæpÃdanÃrthaæ hi sparÓodbhava÷, na cÃsmadÃdibhi÷ prak­te bhogÃviÓe«asaæpÃdana 1 prayojanakatvaæ nirïÅtuæ Óakyayam / purÃïe«u tamasa÷ kÃÂhinyoktyodbhÆtasparÓasyÃpÅ«ÂatvÃcca// yattu chÃyÃyÃ÷ tejovirodhidravyatve prabhÃ'Óraye ratnaviÓe«e 2 chÃyà nopalabhyeteti codyaæ, tadÃlokÃbhÃvatve 'pi samam / tatrÃloka 3 sya viralatvÃdvÃ'varaïÅyatejo 'nyatarÃbhÃvasya chÃyÃtvÃdvà chÃyà 4 tvopapattiriti samÃdhÃnaæ ca bhÃvavatve 'pi samam// --------------------------------------------------------------------------- i«ÂÃpatteÓcetyayuktamityÃÓaÇkya dvedhà samÃdhimÃha -- na ca sparÓetyÃdinà // niyamÃditi // p­thivÅtvajalatvÃdijÃtestathÃdarÓanÃttamaso dravyatvapak«e tamastvasya p­thivÅtvÃderiva dravyatvasÃk«ÃvdyÃpyajÃtitvÃpatyodbhÆtasparÓasÃmÃnÃdhikaraïyaæ syÃdevetyartha÷/ prabhÃdÃvavyabhicÃrÃya sÃk«ÃvdyÃpyÃpyajÃterityuktam / prabhÃtvÃderdratvavyÃpyatejastvavyÃpyatvÃt / vipak«a iti // uktarÆpajÃterapi tÃd­ÓasparÓasÃmÃnÃdhikaraïyÃbhÃva ityartha÷// tameva vyanakti -- bhogeti // sparÓodbhava÷ sparÓasyodbhÆtatvamityartha÷/ prayojakatvamiti // tama÷sparÓasyetyartha÷/ purëe«viti // tamassughoramityÃdiprÃguktavacane«vityartha÷// tama÷ tejovirodhidravyamevÃstu iti pak«e bÃdhakamÃÓaÇkya nirÃha-- yatviti // --------------------------------------------------------------------------- 1. nena prayojanavatvaæ -rÃ. 2.«acchÃyÃ-naæ. 3.syÃvi-naæ. 4.yopa-rÃ.ka.ga.ja. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 122. ------------------------ ------------ ---------- yattu - 1 vardhamÃnÃdibhiruktaæ prau¬hÃlokamadhye sarvato ghanatarÃvaraïe chÃyà na syÃt, tejovirodhena tatra tamo 'vayavÃnÃæ pÆrvamanavasthÃnÃt / sarvata 2 steja÷saækule 'nyato 'pi tadÃgamanà 3 saæbhavÃditi / tanna/ pihita 4 pradÅpapÃgamanÃntaraæ prÃsÃdavyÃpyÃlokamaï¬aladÃraïÃnantaraæ chÃyà dÅpanÃÓÃnantaramandhakÃrasya cÃrambhasaæbhavÃt // nanu -- tama ÃlokÃbhÃvo na cedÃlokÃbhÃvÃvi«ayabuddhyavi«ayo na syÃditi cenna/ ÃlokÃbhÃvagrahe pratiyogismaraïÃderadhikasyÃpek«ititvene«ÂÃpatte÷// etena -- tamo dravyaæ cettadavayavÃnÃæ tamo 'vayavyÃrambhakatvaæ vÃcyam / na ca tadyuktam/ Ãrambhakatve sparÓavatvasya prayojakatvena ni÷sparÓasya tamaso 'nÃrambhakatvÃt/ na ca mÆrtatvamevÃrambhakatvetantram/ manaso 'pyÃrambhakatvà 5 pÃtÃditi ÓaÓadharÃdyuktaæ nirastam / ni÷sparÓatvamasiddhamityuktatvÃt // --------------------------------------------------------------------------- yatviti// tamasastejovirodhidravyatve bÃdhakÃntaramanÆdya nirÃha-- yattu vardhamÃnÃdibhiriti// ÓaÓadharÃdyuktabÃdhakamÃÓaÇkya nirÃha -- nanvityÃdinà // apek«itatveneti // tamaso grahe tadanapek«itatvenetyapi j¤eyam // bÃdhakÃntaraæ ca nirÃha -- eteneti // sparÓakathanenetyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.baddhamÃna-rÃ. vardhamÃna--ga. ityastir 2.vateja÷-naæ. 3.bhÃvÃditi -naæ. 4.'pra' iti nÃsti-naæ. 5.tvaprasaÇgÃt -- rÃ. --------------------------------------------------------------------------- taso-dratva-sÃnam) ÓaktivÃda÷ pu - 123. ---------------- -------- --------- tama Ãrambhakaæ antyÃvayavibhinnatve sati rÆpavatvÃdityanena satpratipak«atvÃcca/ asparÓatvarÆpasÃdhanÃvacchinnasÃdhyavyÃpakasya nÅrÆpa 1 tvasyopÃdhitvÃcca / asparÓasyÃpi puru«ÃrthasÃdha 2 katve nÃrambhakatvasaæbhavenÃprayojakatvÃcca // mÃnastu nÃrambhakaæ prayojanÃbhÃvÃt / anÃrambha 3 eva ca prayojanÃbhÃve pramÃïam/ anyathÃ'rambhakatve rÆpavatvameva tantram, --------------------------------------------------------------------------- tadeva vyanakti-- ni÷sparÓatvamiti // satpratipak«atvÃcceti // avayavÃkhyaæ tamo 'vayavarÆpatamonÃrambhakaæ ni÷sparÓatvÃditi paroktasyÃnumÃnasyeti bhÃva÷/ antyÃvayavini ghaÂÃdÃvavyabhicÃrÃya hetau satyantam // na ca tasyÃpi svagataguïakarmÃrambhakatvÃnna vyabhicÃra iti ÓaÇkyam / Ãrambhakà 4 nÃnekapadÃbhyÃæ dravyopÃdÃnatvatadabhÃvayorabhimatatvÃt / ata eva paÂÃdÃvantyÃvayavini sÃdhya 5 vyÃpakatvavÃraïÃyà sÃdhanÃvacchinne sÃdhyavyÃpakasya nÅrÆpatvasyopÃdhitvÃccetyujyate / asparÓatvÃt tamorÆpadravyÃntarÃnÃrambhakaæ tama ityasya do«ÃntaramÃha -- asparÓasyÃpÅti // puru«Ãrtheti // chÃyÃyÃ÷ sukhahetutvena puru«ÃrthasÃdhanatvaæ dhyeyam // manaso dravyÃrambhakatvama syÃdityata Ãha -- manastviti // hetorasiddhimÃÓaÇkyÃha -- anÃrambha iti // kuta e«Ã kalpanetyata Ãha -- anyatheti // 6 sparÓavatvÃdimÃnasiddhà 7 ntato rÆpavatvamÃtraæ na ---- -------------------------------------------------------------------------- 1.parasyo-rÃ. 2.natvenÃrambhakatvÃsaæbhavena -na. 3.mbhaka-na. 4.nÃrambhaka-u. 5.dhyÃvyà -u. 6.'sparÓavatvasyaivÃrambhakatve prayojakatvamupetya tamaso 'nÃrambhakatvasya dravyatvÃbhÃvasya và ÃpÃdÃna ityartha÷/ vÃyo÷ p­thigdravyatvÃdikam ityadhikam -u. 7.ddham tato-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 124. ------------------------ ------------- ------------ vÃyustvanudbhÆta 1 rÆpà p­thivÅ và syÃdanÃrambhako và syÃt, adravyaæ và syÃt// etenÃloka 2 j¤ÃnÃbhÃva eva tama÷/ tatkÃle taddeÓe ÃlokasÃk«ÃtkÃrÃbhÃvasya sarvasammatatvÃt / Ãlokavadgarbhag­haæ praviÓata÷ prathamamÃlokÃj¤Ãne tama÷pratyayÃcca/ ÃlokavirodhidravyÃntarasyÃlokabhÃvasya và tamastve 3 tadÃnÅæ dvayorapyabhÃvÃttama÷ pratyayo bhrama÷ syÃdityapÃstam / nÅlaæ 4 tama ityabÃdhitapratÅtivirodhÃt / tama÷ 5 sÃk«ÃtkÃrasya cak«uranvayavyatirekÃnuvidhÃna 6 virodhÃcca / na hi j¤ÃnÃbhÃvo nÅla÷ / na và cÃk«u«a÷ / pradÅpÃdimatyapi garbhag­he tamodhÅrbhrÃntirbÃdhitatvÃt // ki¤ca -- rÆpÃj¤Ãnà 7 dgauïaæ vyavahÃramÃtraæ vÃ/ --------------------------------------------------------------------------- -- prayojakaæ cettamaso 'pi tathÃtvaæ siddhamiti na sparÓavatvamÃrambhakatve prayojakaæ kintu prayojanavatvameveti samamiti bhÃva÷// kasya cinmatamapÃkaroti -- eteneti // Ãlokasm­timata÷ tama÷ pratyayadarÓanÃtkathametadityato j¤Ãnaæ sÃk«ÃtkÃra iti bhÃvenÃha -- tatkÃla iti // asiddhaæ nirasya yuktiæ cÃha -- Ãlokavaditi // sÆk«mapradÅpÃlokayuktetyartha÷/ pak«Ãntare bÃdhakaæ cÃha-- Ãloketi // virodhadvayaæ vyanakti-- na hÅti // paroktayuktiæ nirÃha -- pradÅpeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.rÆpapadaæ na-naæ. 2.kÃj¤Ã-naæ. 3.idÃ-rÃ. 4.lÅnaæ-rÃ. 5.sÃsÃ-rÃ. 6.puna÷ 'vidhÃne' tyadhikam -rÃ. 7.navadgau -naæ.rÃ.ja. --------------------------------------------------------------------------- taso-dratva-sÃnam) ÓaktivÃda÷ pu - 125. ----------------- ------- --------- etenaivÃropitaæ nÅlarÆpameva tama iti nirastam / nÅlaæ 1 rÆpaæ tama ityananubhavÃt/ 2 nÅlarÆpavadityevÃnubhavÃcca / Ãlokamadhyasthe Órukle vastuni nailyÃrope tamovyavahÃrÃpÃtÃcca // ki¤cÃropasyopalak«aïatve 'nÃropadaÓÃyÃmapi tamovyavahÃra÷syÃt / viÓe«a 3 ïatve ÃropasyÃpi tama÷ÓarÅrapravi«ÂÃnà 4 cÃk«u«atvaæ 5 syÃt // tasmÃttama ÃlokÃbhÃva iti, 6 ÃlokÃj¤ÃnamÃtramiti, Ãropitaæ nÅlarÆpameveti ca pak«atrayamapyayuktam // evaæ ca tamaso dravyatve siddhe prasiddhadravyÃntarbhÃvaÓÓakyaÓcettathaivÃstu na ceddravyÃntaramastu / na tatrÃsmÃkamÃgraha iti // iti tamaso dravyatva 7 sÃdhanam // 11 // --------------------------------------------------------------------------- etenaivetyetavdyanakti -- nÅlarÆpamiti// anubhavavivÃdinaæ pratyÃha-- Ãloketi// tÃd­Óabhrame 'pi vipratipannaæ pratyÃha -- ki¤ceti// evaæ tarhi navaiva dravyÃïÅti niyamÃt kkÃntarbhÃva ityata Ãha-- evaæ ceti // na tatreti // 8 na caivaæ bhÃnÃbhÃvÃditi bhÃva÷// iti tamaso dravyatvasamarthanam // 11 // --------------------------------------------------------------------------- 1.larÆ-rÃ.ka.ja. 2.ayaæ heturnÃsti-ga. 3.«atve-rÃ. 4.na-rÃ. 5.'na' ityadhikam-rÃ. 6.'rÆpaj¤Ãna' ityasti-naæ. 'rÆpÃj¤Ã' -rÃ.ka.ga.ja. 7.samarthanam-rÃ.ga.ja. 8.'iti' ityadhikamapi -ka. 8.navaivetyatra mÃnÃbhÃ-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 126. ----------------------- ------------- ----------- ata paramate suvarïasya yogyÃnupalabdhibÃdha÷ // 12 // suvarïasya tu na dravyÃntaraæ, nÃpi taijasaæ, kintu pÃrthivameva / pÅtatvÃt/ ajalatve 1 sati gurutvÃt / naimittikadravatvÃdhikaraïatvÃcca/ 2 gh­tÃdivadityà 3 dyunumÃnÃt/ 'divyaæ pÃrthivaæ vastvi 4' ityÃdi 5 ÓruteÓca// jambÆnadÅrodhaso 6 m­ttikà jambÆpharasÃnu-- --------------------------------------------------------------------------- atha paramate suvarïasya yogyÃnupalabdhibÃdha÷// 12 // tamovatsuvarïamapi navabhyo dravyÃntaraæ kimityata Ãha -- suvarïaæ tviti// nyÃyamata iva tejasyantarbhÃva÷ kinnetyÃha -- nÃpÅti// 7 taijasamiti// payasyavyabhicÃrÃyaiva jalÃnyatve satÅti naimittiketi cokti÷/ anumÃnÃnugrÃhakaÓrutyÃdyÃha -- divyamiti// yatsomacitramukthyaæ divyaæ pÃrthivaæ vasu/ tanna÷ punÃna Ãbhareti-- bahuÓÃkhÃyÃæ ÓravaïÃdityartha÷ // pa¤jamaskandhavÃkyÃnyÃha -- jÃmbÆnadÅti // merusamÅpasthà kÃcinnadÅ 8 tÅrayorm­tiketyartha÷/ pÆrvavÃkyoktasyà 6 nuvÃdo jÃmbÆnadÅti/ --------------------------------------------------------------------------- 1.jalÃnyatve-rÃ.ga. 2.ghaÂÃdi-na.rÃ.ka. 3.tyanu-naæ.ga. 4.vasvi-naæ.ka.ga.ja. 5.deÓca-naæ. 6.soryÃ-naæ. sormya-ga. 7.taijasamiti iti nÃsti-u. 8.tattÅ -u. 9.sthÃnu-u. --------------------------------------------------------------------------- pate-su-yonubghi-bÃdha÷) ÓaktivÃda÷ pu - 127. --------------------- --------- ------------ 1 vidhyamÃnà vÃyvarkasaæyogavipÃkena jÃmbÆnadaæ nÃma suvarïaæ bhavatÅti, tÃvatÅ bhÆmi÷ käcanyÃdarÓanalopametyÃdibhÃgavatÃdivacanÃcca // "agne÷ 2 prajÃtaæ prathamaæ 3 hiraïyaæ"miti ÓrutistvagnerÃpa ityÃdiÓrutivadagnerhiraïyamittatvamÃha/ na tu hiraïyasyÃgnyÃtmakatÃm// nanu -- pÅtarÆpagurutvÃÓrayà 4 vinirbhÃgavarti taijasaæ 5 bhÃgÃntarameva suvarïam/ tatraca pÅtatvÃdikamasiddhami 6 ti cenna / tÃd­ÓabhÃgÃntarasyÃnanubhavÃt/ tatkalpakasya cÃbhÃvÃt / --------------------------------------------------------------------------- anya7 samaæ dyÃvanmÃnasottaramevervorantaraæ tÃvatÅti «aïïavatilak«ayojanaparimità käcanÅ suvarïamayÅ darpaïatalavadatiÓlak«ïatameti svÃdÆdakasamudrÃtparato lokÃlokaparvatÃdarvÃgbhÃgabhÆmirityartha÷/ paroktaÓrutigatimÃha -- agneriti// suvarïa 9 dvibhÃgam/ tatra pÃrthivabhÃgapak«ÆkÃre siddhasÃdhanam / bhÃgÃntarapak«ÅkÃre hetÆnÃmasiddhiriti bhÃvena ÓaÇkyate --nanviti//naimittikadravyatvÃÓrayetyapi j¤eyam/ avani 10 bhÃgavartÅti // saæÓli«Âatayà vartamÃnetyartha÷// ÓuklabhÃsvare«ïasparÓavaddravyÃnanubhave 'pyanumÅyata ityata Ãha-- tatkalpa 11 kasyeti // tathÃcaika eva bhÃga iti tasyaiva ca pak«atvÃnnÃsiddhi÷/ anyathà ghaÂÃdÃvapi bhÃgÃntarakalpanena taijasatvÃdikalpanaæ tatrÃpi syÃditi bhÃva÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.«icyamÃnÃ-naæ. 2.rapatya¤jÃtaæ -ga. 3.'pariyat' ityadhikam-ja. 4.vanibhÃga-naæ.ga. vanibhÃvagarbhita -rÃ. 5.sabhÃ-rÃ. 6.itthaæ' ityadhikam-rÃ. 7.nyatsa -u. 8.yÃ-ur. ïaæ dvi-u. r10.bhÃgavatÅti-u. 11.nasya-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 128. ------------------------ ------------- -------- na cÃnudbhÆta 1 sparÓa 2 vatvÃnnÃnubhava÷/ tvanmate suvarïarÆpasyodbhÆtatvenÃpasiddhÃntÃt // na ca -- sopi bhÃgaÓru«Ã suvarïatvenÃnubhÆyate, tasya ÓuklabhÃsvarÆpaæ tÆpa«ÂambhakapÅtarÆpÃbhibhÆtatvÃnnÃnubhÆyata iti vÃcyam / pÃrthivarÆpeïa tejorÆpÃbhive ghaÂÃdirÆpeïa tatprakÃÓakÃlokarÆpÃbhibhavÃpÃtÃt// na ca -- pÃrthivaæ rÆpaæ svÃÓrayà 3 vinirbhÃgavartina eva tejaso rÆpÃbhibhÃvakamiti vÃcyam / maïyÃdimadhyav­ttitejorÆpasya maïirÆpeïÃbhibhavÃt / tathà ca suvarïamupa«ÂambhakapÅtadravyasaæyuktamapyanÃbhi-- --------------------------------------------------------------------------- ananubhavasyÃnyathÃsiddhimÃÓaÇkya nirÃha-- naceti // kiæ rÆpÃnubhavo netyucyate atha dravyÃnubhava÷/ Ãdya Ãha-- tvanmata iti// rÆpaæ 4 suvarïasyodbhÆtameveti maïyuktateriti bhÃva÷/ dvitÅyamÃÓaÇkyate -- na ceti // maïyÃdimadhya iti // tatrÃpi tejobhÃgasya tava saæmatatvÃttatrÃpyabhibhave 5 parapra kÃÓakatvÃbhÃvaprasaÇgÃditi bhÃva÷/ saæyuktamapÅtyapipadenÃbhyugamaæ sÆcayati// --------------------------------------------------------------------------- 1.'rÆpa' ityadhikam-rÃ.ga. apica 'sparÓa' iti nÃsti-ka.rÆpa-sparÓa-jar. 2.ÓatvÃ-rÃ.naæ. 3.vanibhÃga-naæ. yÃvibhÃga-rÃ. vanirbhÃ- ga. 4.tutasyedbhÆ -u. 5.'sva' ityadhikam -u. --------------------------------------------------------------------------- pata-su-yonubdhi-bÃdha÷) ÓaktivÃda÷ pu - 129. --------------------- ---------- ----------- --bhÆtodbhÆtarÆpavattejastvÃdaÇgÃravahnirivÃndhakÃre svaparaprakÃÓakaæ syÃt/ na cÃÇgÃrÃdÃvanabhibhÆtarÆpaæ prabhÃntaramanubhÆyate yena tadeva prakÃÓakaæ na tvaÇgÃravahniravahniriti syÃt// atroktaæ maïau-- maïiprabhÃyÃmaÇgÃravahnau ca rÆpagata 1 ÓuklatvamevÃbhibhÆtaæ, na tu rÆpaæ, na và tadgataæ bhÃsvaratvaæ, ata evÃÇgÃravahnyÃdikaæ nÅlÃruïÃdirÆpava 2 tvenaiva bhÃsate, evaæ ca svaparaprakÃÓa 3 katvopayuktabhÃsvaratvasyÃnabhibhavÃdaÇgÃravahni÷ svaparaprakÃÓaka÷, suvarïe tu rÆpamudbhÆtaæ, tadgate ÓuklabhÃsvaratve cÃbhÆbhÆte iti na tatsvaparaprakÃÓakamiti /tanna / ratnÃtprabhÃyà iva këÂhÃdvahnerivi suvarïasya kadÃpyananubhavena kalpakÃbhÃvÃt / anyathà -- abhibhavakalpanenÃnupalabdhivirodhe parih­te tejobhÃgÃsiddhi÷ --- sarvasyÃpi pÃrthivatvasyaivÃbhimatatvÃdatroktamiti ca tathÃcetyÃdinoktaprameye samÃdhÃnaæ pratyak«akhaï¬e suvarïataijasatva 5 vÃde uktamityartha÷/ anyatheti// kalpakÃbhÃvepyevaæ kalpana ityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.taæ Óu-naæ.rÃ.ka.ja. 2.patve-naæ.ga. 3.'ÓayuktabhÃsvarasyÃnabhi' ityasti-naæ. 4.nnatvasya-naæ. 5.sa và -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 130. ------------------------ ------------- --------- - siddhe ca tasmin phalabalÃdabhibhavakalpanamityanyonyÃÓraya÷ syÃt // kiæ cÃstu suvarïarÆpamabhibhÆtaæ tathÃpi mahatve satyudbhÆtarÆpa 1 vattejastvasyaiva vya¤jakatve tantratvena suvarïamapi vya¤jakaæ syÃt/ yadi hyudbhÆtarÆpamapyabhibhÆtarÆpatvenÃnabhivya¤jakaæ ki¤citteja ubhayasiddhaæ syÃt / tadà tatrÃnatiprasaÇgÃyÃnabhibhÆtatvaviÓe«aïamarthavadbhavet/ na ca tadasti/ anabhivya¤jakÃnÃæ grÅ«mo«mÃdÅnÃmanudbhÆtarÆpavatvÃt// ki¤caiva suvarïa(anu)u«ïasparÓopyudbhÆta evÃbhibhÆta÷ kalpyatÃm/ --------------------------------------------------------------------------- tasminniti// tejaubhÃga ityartha÷/ phaleti// anupalabdhirÆpakÃrya balenetyartha÷// astu và rÆpamabhi 2 mataæ tathÃpi dÅpÃdivatparaprakÃÓakaæ syÃdeva prayojakasya 3 samatvÃditi bhÃvenÃha -- ki¤ceti// nanu mahatve satyanabhibhÆtodbhÆtarÆpavattejastvameva prayojakamata÷ suvarïe tÃd­ÓatejastvÃbhÃvÃnna do«a ityata Ãha-- yadi hÅti// grÅ«ma Æ«mÃdyeva tÃd­Óaæ teja ityata Ãha-- anabhivya¤jakÃnÃmiti// astu vÃnabhibhÆtodbhÆtarÆpavattejastvameva vya¤jakatve prayojakaæ, athÃpi suvarïaæ tejaÓcedupeyate tarhi syÃdeva tatparaprakÃÓakaæ tadrÆpÃbhibhabhyÃyuktÃdita bhÃvena sparÓapratibandÅmÃha- ki¤ceti// yadvà teja÷ sparÓavattejorÆpasyÃpyabhibhavÃyogÃtprÃguktaprayojakenÃbhibhÆtatvà 4 viÓe«aïamasaæbhavaduktikam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.pate-naæ.rÃ.ga.ja. 2.bhÆta--u. 3.satvÃdi-u. 4.tvavi-u. --------------------------------------------------------------------------- pata-su-yonulabdhi-bÃdha÷) ÓaktivÃda÷ pu - 131. --------------------- -------- --------- na caivaæ sparÓodbhave suvarïamandhakÃre tvacà g­hyeta, tathà ca suvarïaæ na veti saæÓayo na syÃditi vÃcyam / tava 1 suvarïatvajÃterupa«Âambhakà 2 bhimatarÆpaviÓe«agrahavyaÇgyatvena brÃhmaïavyaktigrahe 'pi brÃhmaïatvajÃtisaædehavadupapatteriti 3 suvacatvÃt / teja÷sparÓonabhibhÃvya iti tu rÆpe 'pi tulyam/ tasmÃtvacà cak«u«Ã và pÅtagurudravyÃdiriktasya 4 bhÃgÃntarasyÃgrahe 5 ïa dharmiïa eva buddhyanÃrohÃnna tadrÆpe 'bhibhavÃdikalpanaæ yuktam// parÃbhi 6 suvarïasya yogyÃnupalabdhibÃdha÷// 12 // --------------------------------------------------------------------------- saæbhavavyabhicÃrÃbhyÃmeva viÓe«aïasyÃrthavatvÃditi bhÃvenÃha-- ki¤ceti// naiva kalpanà yuktetyÃÓaÇkya nirÃha-- nacaivamiti// taveti// upa«ÂambhakamastÅti vadata ityartha÷/ teja÷sparÓa eva sarvÃbhibhÃvako na svayamanyenÃbhibhavituæ Óakya ityata Ãha -- teja iti// tasmÃdityasya vivaraïaæ tvacetyÃdipa¤camyantaparyantam// parÃbhipretasuvarïasyÃnupalabdhibÃdha÷// 12// --------------------------------------------------------------------------- 1.naveti nÃsti-naæ.rÃ.ga.ja. 2.katvÃbhi-rÃ.ga. 3.'tava' ityadhikam-ga. 4.bhÃgantarasyeti nÃsti-rÃ. 5.h­ïe-naæ.ka.ja. haïÃt-rÃ. 6.pretasuvarïasyÃnupalabdhi -rÃ.ga. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 132. ------------------------- ---------- --------- atha suvarïasyodayanÃdyuktÃrthÃpatte÷ pa¤cadhÃnyathopapattisamarthanam // 13 // atra maïÃvudayanoktaæ tamamuktaæ-- avaÓyaæ bhÃgÃntaraæ svÅkÃryam / atyantÃnalasaæyogi 1 rÆpÃdhikaraïaæ pÃrthivaæ pÆrvarÆpavijÃtÅyarÆpapratibandhaka 2 dravadravyasaæyuktaæ atyantÃnalasaæyuktatve sati pÆrvarÆvijÃtÅyarÆpÃnadhikaraïapÃrthivatvÃt/ --------------------------------------------------------------------------- atha suvarïasyodayanÃdyuktÃrthÃpatte÷ pa¤cadhÃnyathopapattisamarthanam // 13// evaæ suvarïasya pÃrthivatve prayuktahetÆnÃmasiddhisiddhasÃdhanatayornirÃsÃya tatra parÃbhimatabhÃgÃntare 'nupalabdhibÃdhamuktvà tatsÃdhakatayà parÃbhimatÃnumÃnamapyanÆdya nirÃha-- atretyÃdinÃ// maïÃvudayanoktamatamuktamiti// pratyak«akhaï¬e suvarïataijasavÃde etatprayogoktyanantaramityÃcÃryo 3 kteriti maïÃvukteriti bhÃva÷/ bhÃgÃntaramiti// suvarïaæ 4 pÃrthivabhÃgasaæp­ktaæ bhÃgÃntaramityartha÷/ tathà ca tatra prÃguktahetavo 'siddhà iti bhÃva÷/ atyanteti// pÃrthivamityantaæ 5 pak«a÷/ pÃrthivamityevokte ghaÂÃdau bÃdha÷/ tannirÃsÃyÃtyantetyÃdiviÓe«aïam/ tÃd­Óà 6 ghaÂÃdau bÃdhÃsiddhyornirÃsÃya pÅtarÆpÃdhikaraïamiti/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ge pÅ-rÃ.su. gipÃrthivaæ-ga. 2.dravapadaæ nÃsti-kÃ.ga.ja.naræ. 3.yà iti mÃïÃ-ur. 4.ïepà -u. 5.nta÷ pa-u. 6. ÓasyÃ- u. --------------------------------------------------------------------------- susyo-dadyu-ktÃte÷-padhÃ-thotti-sanam) ÓaktivÃda÷ pu - 133. --------------------------------- ------- ------- 1 kvÃthyamÃnajalamadhya 2 sthapaÂavadityanumÃnÃt / na cÃprayojakam/ dravadravyasaæbandhaæ vinà pÃrthive 'tyantÃnalasaæyogasya pÆrvarÆpavijÃtÅyarÆpajanakatvaniyamÃt/ tacca dravadravyaæ na jalam naimittikadravatvavatvÃt snehaÓÆnyatvÃcca, snehavatve tadadhÅnasaÇgrahaprasaÇgÃt, nÃpi pÃrthivam dÃhavirodhitvÃt, --------------------------------------------------------------------------- ÃpÃdakadaÓÃyÃmabÃdhÃyÃtyantÃlasaæyogÅti/ pÃrthivamiti svarÆpokti÷/ jalaparamÃïvÃdisaæyuktatvenÃrthÃntaranirÃsÃya sÃdhye pratibandhakÃntarokti÷/ svÃvayavÃvayava eva pÆrvarÆpaparÃv­ttipratibandhakostu / tathà ca tatsaæyuktatvenÃrthÃntaravÃraïÃya dravadravyetyukti÷/ svÃvayavÃvayavsatu na dravadravyamityÃhu÷/ staæbhÃdÃvavyabhicÃrÃya hetau satyantam / pacyamÃnaghaÂÃdÃvavyabhicÃrÃya pÆrvarÆpavijÃtÅyarÆpÃnadhikaraïeti viÓe«aïam/ jale vyabhicÃravÃraïÃya pÃrthivatvÃdityukti÷/ d­«ÂÃnte 'tyantanaletyÃdihetvaæÓopapÃdanÃya kathyamÃnetyukti÷/ sÃdhyopapÃdanÃya jalamadhyasthetyukti÷/ jalamadhyasthetyuktyaiva pÆrvarÆpavijÃtÅyarÆpÃnadhikaraïasya sphaÂatvÃtpÃrthivatvalÃbhÃyà ghaÂavadityukti÷/ aprayojakamiti // anumÃnamityanvaya÷// nanvetÃvatà 3 dravadravyaæ taijasamiti kuta ityata÷ pariÓe«Ãditi bhÃvenÃha- tacceti// saÇgraheti// yathà jalaæ pÃrthivarajÃæsi piï¬ÅbhÆtatayà saÇgrahïÃti, evaæ dravÅbhÆtaæ suvarïaæ na saæg­hïÃti ki¤ciditi 4 na sneharÆpacikkaïatÃlak«aïajalÃsÃdhÃraïadharmÃbhÃvÃnna jalamityartha÷/ nÃpÅti// tacca drava 5 dravyaæ pÃrthivaæ na bhavati/ --------------------------------------------------------------------------- 1.kvasya-rÃ.ka.ga.ja.naæ.su. 2.'stha' iti nÃsti-su. 3.taddrava-u. 4.na iti nÃsti-u. 5.prÃya÷ 'vadd­' ityevÃsti- u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (ÓaktivÃda÷ pu - 134. ------------------------- ----------- ----------- taddravyaæ rÆpavacca dravatvavatvÃdeva, taijasaæ ca p­thivÅjanÃnyatve sati rÆpavatvÃditi dharmigrahakamÃnasiddhaæ 1 tejastvamiti // tanna / tvaduktaæ rÆpÃparÃv­ttirÆpaæ liÇgaæ hi 2 rÆpapÃrav­tti pratibandhakaki¤cidvatvenaivopapannaæ 3 sanna pratibandhakasya dravatvaparyantaæ dhÃvati/ yena dravatvavatorÆpitvamityÃditvaduktarÅtyà dejastvaæ sidhyet/ saæbhavati ceha kÊptaæ pratibandhakÃntaram / --------------------------------------------------------------------------- pÃrthivasya svasaæyuktopa«ÂambhakabhÃge yo bhasmÅbhÃvalak«aïo dÃhastadavirodhitvÃdasya ca dravadravyasya tadvirodhitvÃdityartha÷// tarhi taddravyaæ vÃyvÃdirÆpaæ kuto netyata Ãha -- rÆpavacceti// tatra hetumÃha-- dravatvavatvÃditi// jalavaditi bhÃva÷/ taijasaæ ceti// dravyamityanu«aÇga÷// nanu -- tejontare naimittikadravatvavijÃtÅyarÆpe 4 pratibandhakatvayorad­«Âeratra kathaæ tadadhikaraïasya taijasatvakalpanamityata Ãha-- iti dharmigrÃhaketi// dÃhavirodhitvanaimittikadravatvarÆpatvahetubhi÷ sahak­taprÃcÅnena dravadravyasaæyuktatvasÃdhakenÃnumÃnena siddhamityartha÷// ÃdyÃnumÃne hetoruktasÃdhyena vinÃnyathopapatyÃprayojakatvena dharmigrÃhakamÃnaæ nirÃha-- tvaduktamityÃdinà // nanu-- dravatvahÅnamanyattÃd­Óapratibandhakaæ vastu nÃstyevetyata Ãha-- saæbhavati ceti// kiæ tadad­«Âaæ cetakthaæ ca pratibandhakatà kvÃpyad­«Âerityato d­«ÂÃntapÆrvaæ vyanakti-- karaketi// --------------------------------------------------------------------------- 1.tasyetyadhikam -rÃ.ga.naæ.su. tatte-ka.ja. 2.hi Óabdo nÃsti-rÃ.su. 3.nnaprati-rÃ.su. 4.papra -u. --------------------------------------------------------------------------- susya-dadyu-ktÃtte÷-padhÃ-thotti-sanam ) ÓaktivÃda÷ pu - 135. ---------------------------------- ---------- -------- karakÃdau sÃæsiddhikadravatvasyevÃtyantÃnalasaæyukte pÃrthive vajre pÆrvarÆpavijÃtÅyarÆpasyeva 1 suvarïe 'pi vijÃtÅyarÆpasya bhojakÃd­«ÂaviÓe«Ãdeva pratibandhopapatte÷// anyathà karakÃdau dravatvapratibandhakaæ kaÂhinaæ bhÃgÃntaraæ vajre 'pi rÆpapaparÃv­ttipratibandhakaæ drutaæ bhÃgÃntaraæ kalpyaæ syÃt/ tatra vajrÃdyatiriktaæ bhÃgantaramanupalabdhibÃdhitaæ cedihÃpi pÅtimÃÓrayÃtiriktaæ drutamanupalabdhibÃdhitaæ cedihÃpi pÅtimÃÓrayÃtiriktaæ drutamanupalabdhibÃdhitamiti samam/ svÅk­taæ ca tvayÃpi tejo 'ntare 'd­«ÂamapyagnisaæyogÃddravatvamad­«ÂaviÓe«opabandhÃttejorÆpe suvarïe// kiæ cÃstu dravatvameva pratibandhakam/ tattu dravatvaæ pÅtapÃrthivadravÃstu/ kÊptatvÃt/ samÃnÃdhikaraïatvÃcca/ --------------------------------------------------------------------------- nanvad­«Âaæ d­«ÂasÃmagrÅsaæpattÃvevopayuktamupalabdham na tu ki¤citkaramityata Ãha-- svÅk­taæ ceti// dravatvadvÃraiva 3 d­«Âasya rÆpaparÃv­ttipratibandhakatà 4 na sÃk«ÃtkkathyamÃnajalÃntarasthaghaÂÃdau tathaiva d­«Âe÷/ anyathÃd­«ÂakalpanÃ'patte÷/ karakÃdÃvananyagatyaiva tathÃ'ÓrayÃïamityata Ãha-- kiæ cÃstviti 5 // pÅtapÃrthiveti// tvayopa«ÂambhakatvenopÃttapÃrthivetyartha÷/ kÊptatvÃditi// dharmiïo dharmasya cobhayorapi pramitatvÃtpratibaddhyarÆpeïa saha pratibandhakatvÃbhimadravatvasyaikÃdhikaïatvÃccetyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ca ityadhikam-ka.ja.naæ. 2.vyagatamevÃstu-rÃ.ga.su. vabhÃgÃntaramevÃstu-ka.ja. 3.vÃd­-u. 4.na syÃt kkathya-u. 5.stvapÃti-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 136. ----------------------- ------------- ---------- na tÆpa«Âa 1 bhyagataæ dharmiïà saha kalpyatvÃvdyadhikaraïatvÃcca / anyathà kvà 2 thyamÃnajale 3 rÆpà 4 parÃv­tyarthaæ dravadravyÃntarasaæyoga÷ kaplya÷ syÃt // nanu -- pÃrthivadravatvasya svasamÃnÃdhikaraïarÆpaparÃv­ttipratibandhakatve là 5 k«Ãdidravatvamapi tathà syÃditi cenna 6 / tvadabhimatadrutatejasa÷ svasaæyukte pÅtadravye rÆpaparÃv­ttipratibandhakatve svasaæyukte paÂÃdÃvapi tathà syÃditi 7 sÃmyÃt / svabhÃvaviÓe«akalpanena samÃdhÃnaæ tu prak­te 'pi samam // --------------------------------------------------------------------------- na tÆpa«Âabhyeti // tvadabhimatatejo 8 matamityartha÷/ dharmiïeti// tadanupalambhasya prÃgupapÃditatvÃditi bhÃva÷/ vyadhikaraïatvÃcceti// pratibandhena pÃrthivarÆpeïa 9 bhinnÃdhikaraïameva dravatvaæ dravyÃntaragatarÆpaparÃv­ttipratibandhikaÓcedihÃpi tathaivÃnupalabdheruktatvÃt / kÊptenaivopapattau nÃkÊptakalpanetyasyÃpi sÃmyÃditi bhÃva÷/ kusumäjalyÃdyabhimatamÃÓaÇkate-- nanviti // kvacivdyabhaicÃrad­«ÂamÃtreïÃpratibandhakatve tvadabhimatopa«Âa 10 mbhakasyÃpi tathÃtvamastviti bhÃvenÃha -- tvaditi// nanu tasyopa«Âambhaka eva pratibandhakatvaæ svabhÃva ityata Ãha-- svabhÃveti// evaæ dravadravyasaæyuktamiti sÃdhye dravatvaæ và tÃd­Óadravyasaæyuktatvaæ -- --------------------------------------------------------------------------- 1.«Âambha-rÃ. mbhaka-ka.ja.naæ.su. 2.kvathya-rÃ.ga.ja.naæ.su. 3.paÂetyadhikam-ka. 4.papa-rÃ.su. 5.lÃlÃ-ka. 6.na iti nÃsti-rÃ. su. 7.syÃt-ka.ja.naæ. 8.gata-u. 9.'bhinnÃdhikaraïav­ttitvÃccetyartha÷/ nanu--'ityadhikam-u. 10«ÂambhasyÃ-u. --------------------------------------------------------------------------- susya-dadyu-ktÃtte÷-padÃ-thotti-sanam) ÓaktivÃda÷ pu - 137. --------------------------------- ----------- ---------- kiæ cÃstu drutaæ dravyÃntarameva pratibandhakam / tathÃpi kathaæ tasya tejastvam / p­thivyanyatvasÃdhakena dÃhavirodhitvenaiva tejonyatvasya sutarÃæ siddhe÷/ na hi dravadravyasÃdhakaæ dharmigrÃhakaæ mÃnaæ tasya 1 dravatvasamÃnÃdhikaraïaæ pÃrthivatvaæ vihÃya niyameva 2 dravatvavyadhikaraïaæ tejastvaæ sp­Óati/ yena dÃhavirodhitvena tejonyatvasÃdhanaæ dharmisiddhyasiddhibhyÃæ vyÃhataæ syÃt/ drutatejasoprasiddhyà vyÃptyagrahÃt / --------------------------------------------------------------------------- -- 3 vinà và heturupapanna ityà 4 dinà heturaprayojaka ityuktamidÃnÅæ tadupetyapi pariÓe«atastejastvoktirayuktetyÃha-- ki¤ceti// pratibandhakamiti// pÆrvarÆpavijÃtÅyarÆpapratibandhakamityartha÷/ tejonyatvasyeti // upa«Âambhatayà tvadabhimataæ drava 5 dravyÃntaraæ na tejo bhavitumarhati dÃhavirodhitvÃt jalavaditi prayogasaæbhavÃttejasaÓca dÃhÃnukÆlatvena tadvirodhitvÃbhÃvÃditi bhÃva÷// nanvevaæ prÃguktadravadravyasaæyukta 6 sÃdhakadharmigrÃhakamÃnabÃdha ityata Ãha-- na hÅti// sp­Óati-- anumÃpayatÅtyartha÷/ siddhyasiddhibhyÃæ 7 tÃd­Óadravyasiddhau tejastvenaiva siddhyà tadabhÃvasÃdhanaæ vyÃhatam/ tadasiddhau cÃÓrayasyaivÃsiddhyà tasya tejonyatvasÃdhanaæ vyÃhatamityartha÷/ kuto na sp­ÓatÅtyata Ãha-- druteti// dÃravirodhitvenaivopa«ÂambhadrutabhÃgasya -- --------------------------------------------------------------------------- 1.dravadravyatva-ka.ja. 2.dravetyadhikaæ-ka. 3.và vinÃ-u. 4.iti/ atyantetyÃdinà ityÃdyasti -u. 6.ktatvasÃ-u. 7.bhyÃmiti/ ityasti-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 138. ------------------------ -------------- ---------- anyathà p­thivyÃtmaka eva sa bhÃgostu / dharmigrÃhamÃna 1 mÃdÃya virodhaÓaÇkÃsamÃdhÃnasyobhayatra sÃmyÃt // --------------------------------------------------------------------------- -- tejonyatvÃnaÇgÅkÃre bÃdha÷ 2 / anyatheti // virodheti // drutabhÃgasya dÃhavirodhitvÃtkathaæ p­thivÅtvamiti ÓaÇkÃyÃæ tatsamÃdhÃnasya yathà tejastvaæ kathamiti ÓaÇkà dharmigrÃhakamÃnena tathaiva siddheriti 3 tathaiva samÃdhÅyate tathaiva dharmagrÃhakamÃdÃyaivaivanitvaæ siddhamityapi kartuæ ÓakyatvÃdityartha÷/ ubhayatreti // avanitve tejastve cetyartha÷// ayaæ bhÃva÷/ dÃhavirodhitvena kalpitadrutabhÃgasya dharmigrÃhakamÃnasiddhatvena tejastvà 4 vagamaÓcettarhi sa bhÃga÷ p­thivyÃtmaka evÃstu / na ca p­thivyÃ÷ dÃhÃvirodhitvÃdasya ca upa«ÂambhakadravyavirodhatvÃtkathaæ p­thivÅtvaæ tasyeti vÃcyam / evaæ sati tejasopi dÃhapratibandhakatvÃdasya ca bhÃgasya dÃhapratibandhakatvÃtkathaæ tejastvamiti sÃmyÃt // nanu -- atyantÃnaletyÃdiprÃguktÃnumÃnarÆpadharmigrÃhakabhÃnenaiva drutabhÃgasya tejastvaæ siddhamiti tejontarenupalabdhamapi dÃhavirodhi 5 tvamatraivopeyata iti cet/ tarhi tenaiva dharmimÃnenÃvanitvaæ siddhamiti p­thivyantare 'd­«Âamapi dÃhavirodhitvamatraivopeyata iti sÃmyÃt / tenai 6 vÃvanitvaæ na siddhaæ cettejastvaæ na siddhamiti// drutabhÃgasya p­thivÅtvasÃdhanaæ tejonyatvasÃdhanaæ và dharmigrÃhakamÃnabÃdhitamiti bhÃvenÃÓaÇkate -- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.mÃnamiti dvirasti-rÃ.su. 2.kamÃha-- u. 3.tathaiva iti nÃsti- u. 4.stvopa -u. 5.dhi a-u. 6.evakÃronÃsti -u. --------------------------------------------------------------------------- susyo-dadyu-ktÃtte÷-padhÃ-thotti-sanam) ÓaktivÃda÷ pu - 139. ---------------------------------- ----------- ------- nanu-- dharmigrÃhakamÃne 1 naiva taijasatvasiddhi÷/ uktarÅtyà drutabhÃge siddhe sa bhÃga÷ p­thivÅ tejoveti sandehe p­thivÅdravatvatvasya lÃk«ÃdravatvÃdÃvatiprasaktatvena suvarïarajatatÃmrÃdyupa«ÂambhakÃvani 2 bhÃgavarti tattatp­thivÅdravatva 3 tvaæ dÃhapratibandhakatÃvacchedakaæ kalpyamiti gauravam / tejodravatva 4 tvamÃtraæ tu laghviti lÃghavatarkasahakÃreïa dharmigrÃhakasyaiva taijasatvaparyantaæ vyÃpÃrÃditi cenna/ tejodravatvasya prak­tapramÃïaprav­tte÷ prÃgasiddhatvena lÃghavÃnupasthite÷// kiæ ca suvarïasya taijasatve sm­ti«u -- --------------------------------------------------------------------------- 1.nena na tejasatva-rÃ.su. 2.vinirbhÃga-rÃ.ka.ga.ja.su. 3.vatvaæ-rÃ.ka.su. 4.vatvamÃ- ka. 5.hÃpra-u. 6.tvasyÃnu-u. 7.ntavyÃ-u. 8.ïene-u. 9.tvasahasrapalaparimita -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 140. ----------------------- ------------ --------- "k­«ïalaæsrapaye"di 1 ti, Óruti«u ca tulÃpuru«ÃdidÃne«u ÓarÅraparimitatvasahasrapalaparimitatvÃdyukti÷ ÓravaïÃdyuktiÓca na syÃt / --------------------------------------------------------------------------- ÓravaïÃdyuktirityanvaya÷ // suvarïaæ rajataæ vÃtha vastraæ vÃnyadabhÅpsitam / yÃvatsÃmyaæ bhavedrÃjannÃtmanobhyadhikaæ tu vÃ// tÃvattulÃyÃmÃropya sarvaæ tadyÃdvijÃtaye// iti skÃnde // tatraikatra tulÃbhÃge sustrÃte dhautavÃsasi/ tatoparaæ 3 tulÃbhÃge nyaseyurdvijapuÇgavÃ÷/ samamabhyadhikaæ yÃvatkäcanaæ cÃbhinirmalam // iti mÃtsye smaraïÃt // tathà mÃtsya eva svarïakÃmadhenvÃdidÃnaprastÃve -- käjanasyÃpi 4 Óuddhasya dhenuæ vatsaæ ca kÃrayet / uttamà palasÃhasraistadardhena tu madhyamà // kanÅyasÅ tadardhena kÃmadhenu÷ prakÅrtità // iti smaraïÃditi bhÃva÷/ k­«ïalamiti // svarïamÃsi÷/ prajÃpatyaæ gh­te caruæ nirvapecchatak­«ïalamÃyu«kÃma iti ÓruterarthÃtprÃptasya và codanakaprÃptaÓravaïasya vÃnuvÃda÷/"k­«ïalaæÓraye"diti ÓÃkhÃntaravÃkyaæ vÃ/ ata eva daÓame dvitÅye pÃde"k­«ïale«varthalopÃdapÃka"-- --------------------------------------------------------------------------- 1.tyÃdiÓru-rÃ.ga.ja.naæ.su. tyÃda«ucaka-ka. 2.kha¬gakheÂadhare bhÆpe -u. 3.re-u. 4.tiÓu - u. --------------------------------------------------------------------------- susyo-dadyu-ktÃtte÷-padhÃ-thotti÷-sanam ) ÓaktivÃda÷ pu - 141. ------------------------------------- --------- --------- na ca tatropa«Âambhakaparameva suvarïapadam / aÓakyaparatve lak«aïÃ'patte÷/ tasyÃpi Óakyatve nÃnÃrthakatvÃt // etena -- pÅtimà ca gurutvaæ ca dÃhe yatra ca raktatà / tasya lokaprasiddhasya svarïatvaæ kena vÃryate // avicchinnadravatvaæ ca vastu 1 yatviha bhÃsate / suvarïavyavahÃro 'yaæ 2 yatra ÓÃstre pravartate // --------------------------------------------------------------------------- -- ityadhikaraïe k­«ïale«vavayavanikÊptÃdikÃryÃbhÃvÃdapÃka iti prÃpte Óravaïavacanà 4 pathÃnupapatyà ƫmÅkaraïamÃtrarÆpa÷ pÃko 'vaÓyaæ kartatva iti siddhÃntitamiti bhÃva÷/ tatreti // ÓarÅraparimitatvÃdyuktisthala ityartha÷/ upa«Âambhake 'pi suvarïapadasya ÓaktirnÃsti utÃsti / Ãdya Ãha- aÓakyaparatva iti // antya Ãha -- tasyÃpi Óakyatveti // nÃnÃrthatveti // tasya 5 nyÃyaÓyÃnekÃrthatvamitinyÃyenÃnyÃyyatvÃditi bhÃva÷/ eteneti // suvarïe dravyÃntarÃbhÃvatvakathanenetyartha÷/ nirastamityanvaya÷/ atra vastuni pÅtimà gurutvaæ ca dÃhanimittaraktatà copalabhyate tasyetyartha÷/ tasmin pÅtimÃdyadhikaraïe kasya suvarïatvavyavahÃro mukhya÷ kasyÃmukhya ityata Ãha-- avicchinneti // avacchinnadravatvamiti bahuvrÅhi÷/ vastuviÓe«aïaæ dÃha ityanu«aÇga÷/ ÓabdasÃmyaæ suvarïaÓabdasÃmyamu«Âambhake 'pi pravartate/ madhuraÓabda÷ rase mukhyo 'pi vÅïÃdhvanirmadhura÷ veïudhvanirmadhura iti yathà tathetyartha÷// darÓitatvÃditi// --------------------------------------------------------------------------- 1.vatviha-rÃ.su. 2.ta-ja.naæ.su. 3.tyÃdya-u. 4.nyathÃ-u. 5.và nyÃyaiÓcÃ-u. -------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 142. ------------------------ ------------- --------- vastubhede prasiddhe 'pi ÓabdasÃmyaæ pravartate / rasasvabhÃvo madhuro dhvaniÓca madhuro yathà // iti lÅlÃvatyuktaæ nirastam / vastubhedasyaivÃsiddhe÷/ pÃrthiva eva ÓÃstrÅyavyavahÃrasya darÓitatvÃcca / saæbhavatyekÃrthatve nÃnÃrthatvÃyogÃcca// kiæ ca sidhyatu dÃhapratibandhakasya drutabhÃgasya taijasatvam / tathÃpi sa bhÃga ÃvaÓyakavahnigata evÃstu / na tu 1 svarïarajatatÃmrÃdirÆpopa«ÂambhakabhÃgagata÷/ gauravÃt // yadyapi drutatejo 'dhikaraïÅbhÆtavyaktibahutvamadhikaraïatÃvacchedakadharmaikyaæ cobhayatra samam / -------------------------------------------------------------------------- ÓarÅraparimitatvÃditakathanenetyartha÷/ nÃnÃrthatveti // upa«ÂambhakasyÃÓakyatvena lak«aïÃpatya 2 Óakyatve 'vaÓyambhÃvini nÃnÃrthatvÃpÃta iti bhÃva÷/ ÃvaÓyaketi// dravatvÃrthaæ vahnisaæyogasyÃpek«itatvÃdita bhÃva÷/ vahnigata iti // upa«ÂambhakapÃrthivasaæbaddho yo vahnistadgata ityartha÷/ vyaktimÃdÃya gaurava 3 davacchedakaikyena lÃghavasyÃpi sÃmyÃt ko 'tra pak«e viÓe«a ityÃk«ipati-- yatyapÅtyÃdinà // drutatejolak«aïabhÃgasyÃdhikaraïÅbhÆtavyaktayo yÃstÃsÃæ bahutvamityartha÷/ adhikaraïateti // drutatejobhÃgÃdhikaraïetyartha÷/ ubhayatreti// drutabhÃga÷ vahnigata ita pak«e upa«Âambhakagatapak«e cetyartha÷/ samamityuktaæ vyanakti-- upa«Âambhaketi // upa«ÂambhakasuvarïarajatatÃmrÃdivyaktÅnÃmivetyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1. svarïapadaæ nÃsti- ja. 2. tyÃÓa- u. 3.vavada -u. --------------------------------------------------------------------------- susyo-dadyu-ktÃtte÷-padhÃ-thotti÷- sanam ) ÓaktivÃda÷ pu - 143. ------------------------------------- --------- -------- upa«ÂambhakasuvarïÃdivyaktÅnÃmiva vahnivyaktÅnÃmapi bahutvÃt / bahu«u 1 vahni«u vahnatvasyaivopa«Âambhake«u suvarïÃdi«vapyadhathikaraïatÃvacchedakasya pÆrvarÆpavijÃtÅyarÆpÃnadhikaraïapÃrthivatvasyaikatvÃt / tathÃpyupa«Âambhake 2 «vadhikaraïatÃvacchedaka 3 maupÃdhikadharmatvÃdguru vahnatvaæ tu jÃtitvÃllaghu/ vahnigatasyÃpi tasyopa«ÂambhakasaæyuktatvÃttatra rÆpa 4 parÃv­tti 5 pratibandhakatà ca yuktà / na cÃvini 6 rbhÃgavartina 7 eva saæyoga pratibandhaka÷/ --------------------------------------------------------------------------- tajjanyatayà 8 rajatÃdÃvapi rajatÃdipadavÃcyatayà drutabhÃgasya tejastvopakagamÃt rajatÃdorapyupÃdÃnam / anyathà tatrevÃtrÃpyupa«ÂabhyabhÃgÃntaraæ vinopa«ÂambhakadravatvÃdinaiva pÆrvoktadiÓopapattau tatsaæyuktadravyÃntarakalpanÃbhÃvaprasaÇgÃditi bhÃva÷// vahnÅti // upa«ÂambhakasaæbaddhasuvarïÃdipadavÃcyavahnivyaktÅnÃmityartha÷// vahni«viti // upa«Âambhakasaæbaddhadrutatejodhikaraïavahnivyakti«vityartha÷/ avacchedakalÃghaveviÓe«a itisamÃdhatte-- tathÃpÅti // upa«Âambhake«viti // upa«ÂambhakatvenatvadaÇgÅk­te«u suvarïÃdipatavÃcyadrutatejobhÃgÃdhikaraïe«vityartha÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.bahu«viti nÃsti-rÃ.ka.ga.ja.naæ.su. 2. «u suvarïÃdi«vapi adhi-rÃ.su. 3.kaæ sopÃ-naæ. 4.pÃpa- ka.ga.naæ. 5.hetutà ca yuktÃ- rÃ.ga.naæ.su. 6.nibhÃga -ga.naæ. 7.naiva- su. 8.tulyanyÃyatayà -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 144. ----------------------- ----------- --------- jalasaæ 1 bandhena jalamadhyasthapaÂÃdau rÆpa 2 parÃv­ttipratibandhakadarÓanÃt / vahnau tÃd­ÓabhÃgasyÃnupalabdhibÃdhastÆpa«Âambhake 'pi sama÷/ vahnigatatve tatsaæba 3 ddhapaÂÃdirÆpasyÃpi pratibandha÷ syÃditi codyaæ svabhÃvÃdupa«Âambhakasyaiva rÆpaæ pratibadhnÃtÅti samÃdhÃnaæ copa«Âambhakagatatve ca samam // ki¤cÃstÆpa«ÂambhakÃvinir 4 bhÃvagavartyeva sa bhÃga÷/ tathÃpi tasya suvarïatvÃdijÃtimatve na mÃnam / lokasiddhajhasuvarïarajatÃdau vijÃtÅyarÆpa 5 pratibandhakatvena lidhyatastasya nÃnÃjÃtÅyatve gauravÃdekajÃtÅyatvenaiva siddhe÷/ --------------------------------------------------------------------------- tatra hetÆnÃha-- jaleti // 6 upa«Âambhaketi// upa«Âambhakagata eva tÃd­Óo drutabhÃga ityatrÃpi pÆrvoktadiÓÃnupalambhabÃdha evetyartha÷ // nanvastve 7 tÃvatà na suvarïasya pÃrthivatvaæ bhavadajabhimataæ prÃptamiti cenna/ paramatÃsiddherevebhÃla«itatvÃditi bhÃva÷ // nanu drutatvamupa«Âambhakasthamevopalabhyata iti taddruta eva kaÓcidbhÃga÷ kalpyata ityata Ãha -- kiæ cÃstviti// na mÃnamiti padavibhÃga÷/ nÃneti // suvarïarajatatÃmrÃdijÅtÅyatva ityartha÷// prÃguktaæ sarvaæ buddhyÃrohÃyopasaæhÃravyÃjena darÓayati -- tasmÃditi // --------------------------------------------------------------------------- 1.yogena-ga. 2. parÃv­ttÅtinÃsti-rÃ.ka.ga.ja.naæ.su. 3.ndhaghaÂÃ-rÃ. dvadha-su. 4.nibhÃga-ga.naæ. 5.tasyetyÃrabhya etadantaænÃsti-rÃ.su. 6.tarhi prÃguktÃnupalabdhibÃdha÷ kuto netyata Ãha-- vahnÃviti// tÃd­Óeti // pÆrvarÆpaparÃv­ttihetubhÆtabhÃgasyetyartha÷/ ityadhikam -u. 7. vaæ tà -u. --------------------------------------------------------------------------- susya-dadyu-ktÃtte÷-padhÃ-thotti-sanam) ÓaktivÃda÷ pu - 145. --------------------------------- ----------- -------- tasmÃllokasiddhasuvarïa 1 rÆpaparÃv­ttipratibandhasya kÊptenÃvaÓyakena bhojakÃd­«Âenaiva và dravatvasya pratibandhakatve 'pi kÊptena samÃnÃdhikaraïadravatvenaiva và vyadhikaraïasya 2 dravatvasya pratibandhakatvepi dravatvÃdhikaraïÃntarasya kÊptena pÃrthivatvenaiva và taijasatve 'pi lÃghavÃttasya dÃhakavahnigatatvenaiva vopa«ÂambhakasuvarïÃdyavi 3 nirbhÃgavartitve 'pi tasyÃsuvarïatvenaiva vopapatterna suvarïasya taijasatvasiddhi÷ // suvarïasyodayanÃdyuktÃrthÃpatte÷ pa¤cadhÃnyatho 1 papattisamarthanam// 13 // ---------------------------------------------------------------------------tasya vivaraïaæ loketyÃdinopapatterityantena / kiæ cÃstu 5 dravadravyatvamityÃdinokta 6 mÃha-- dravatvasyeti // ki¤cÃstu drutamityÃdinoktamÃha-- vyadhikaraïasyeti // 7 kiæ cÃstvityÃdinoktamÃha-- upa«Âambhaketi// suvarïasyodayanÃdyuktÃrthapatte÷ pa¤cadhà 8 nyathopapattisamarthanam // 13 // --------------------------------------------------------------------------- 1.naveti nÃsti--naæ.rÃ.ga.ja. 2.katvÃbhi-rÃ.ga. 3.'tava' ityadhikam-ga. 4.bhÃgantarasyeti nÃsti--rÃ. 5.haïe--naæ.ka.ja. haïÃt-rÃ. 6.pretasuvarïasyÃnupalabdhi -rÃ.ga. -------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 132. ------------------------ -------------- ---------- atha suvarïasyodayanÃdyuktÃrthÃpatte÷ pa¤cadhÃnyathopapattisamarthanam// 14// yadapi maïau lÅlÃvatyu 1 ktaæ 2 matamuktamatyantÃgnisaæyoge 3 nÃnuvicchamÃnadravatvÃdhikaraïaæ rÆpavat bahirindriyapratyak«adravyatvÃt, p­thivyÃditrayÃntargataæ ca rÆpatvÃt, tatrÃpi na jalam pÆrvoktahetudvayÃt, nÃpi pÃrthivam asati dravadravyasaæbandhe 'tyantÃgnisaæyoge 'pyanucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïatvÃt, --------------------------------------------------------------------------- atha suvarïasya taijasatve maïyÃdyuktaprakÃradvayabhaÇga÷// 14// matamuktamiti// navÅnÃstvityÃdinoktamityartha÷/ tadarthaæ ni«k­«yÃnuvadati -- atyanteti// adhikaraïamityantaæ pak«a÷ / suvarïarajatatÃmrÃdikaæ viÓe«yaæ dhyeyam/ rÆpavaditi sÃdhyam/ ÃÓrayÃsiddhinirÃsÃya satyantam / jÅvÃtmani gagane rÆpÃdau cÃvyabhicÃrÃya --bahirindreyati pratyek«eti dravyatvÃditi ca hetÃvukti÷// asminneva pak«anirdeÓe sÃdhyahetvantare Ãha-- p­thivyÃdÅti // rÆpitvahetorasiddhinirÃsÃya pÆrvaprayoga÷/ tatrÃpÅti// p­thivyÃditrayÃntargatatvepÅtyartha÷/ pÆrvokteti// naimittikadravatvavatvÃt, snehaÓÆnyatvÃcca, snehavatve tadadhÅnasaægrahaprasaÇgÃditi pÆrvabhaÇgoktahetudvayÃdityartha÷/ lÃk«Ãvaditi bhÃva÷/ nÃpi pÃrthivamiti// uktarÆpadravatvÃdhikaraïaæ vastvityanu«aÇga÷/ atrà 4 sati dravadravyasaæbandha iti pak«o viÓe«aïÅya÷/ tena 5 kathyamÃnajalamadhya-- --------------------------------------------------------------------------- 1.tyÃdyuktaæ-rÃ. 2.matamuktamiti nÃsti-ka.ja. 3.ge satya-ga. 4.trasati-naæ. 5.kvathyamÃjanajalamadhyasthagh­tÃdau na bÃdha÷ ityadhikam -mu. --------------------------------------------------------------------------- susya-taitve-makta-pradva-yaÇga÷)ÓaktivÃda÷pu - 147. jalavaditi pariÓe«Ãttejastvasiddhiriti// tanna/ suvarïe drutadrutataratvÃde÷ kramaÓa÷ pratÅtyà dravatvÃnucchedasyÃsiddhe÷// na ca dravatvaprÃgabhÃvÃsamÃnÃdhikaraïadhvaæsÃpratiyogidravatvÃdhikaraïatvaæ hetu÷, sa ca nÃsiddha iti vÃcyam / prabalÃna 1 lasaæyogena dravyasya na«Âatayà dravatvadhvaæsasya dravatvaprÃgabhÃvasamÃnÃdhikaraïatvena 2 hetvasiddhe÷// atha suvarïadravatvamÃÓrayanÃÓÃnnaÓyati na tvagnisaæyogÃt / --------------------------------------------------------------------------- -stha 3 ghaÂÃdÃvavyabhicÃrÃya hetÃvasati dravadravyasambandha ityukti÷/ asiddhinirÃsÃyÃtyantÃgnisaæyoge 'pÅtyukti÷/ aprayojakatvanirÃsÃyÃnucchidyamÃneti/ yadvà lÃk«Ã 4 gh­tÃdÃvavyabhicÃrÃyÃnucchidyamÃnetyukti÷// asiddhyuddhÃraæ maïyuktamÃÓaÇkya nirÃha -- na ca dravatveti // ekasya dravatvasya nÃÓe pÆrvapÆrvasmÃdutk­«Âotk­«Âatarotk­«ÂatamadravatvaprÃgabhÃvasamÃnÃdhikaraïatvena tadasamÃnÃdhikaraïa 5 dhvaæsapratiyogitvÃddravatvÃnÃæ tÃd­ÓadravatvÃdhikaraïatvaæ nÃsiddhamityartha÷/ na«Âatayeti // pÅlupÃkaprakriyÃvayavakriyayà tatsaæyoganÃÓena paramÃïudravyanÃÓe sati punarbhojakÃd­«Âena paramÃïukriyayà tatsaæyogadvÃrà dravyÃntarÃïÃmutpattestatropagamÃditi bhÃva÷// maïyuktamevÃsiddhiÓÆnyahetvantaramÃÓaÇkate -- athetyÃdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.lÃgnisaæ-su. 2.tvÃsiddhyà he-rÃ.su. 3.gh­tÃ-mu. 4.k«Ãdya-jÃdau -u. 5.ghaÂÃdi ityadhikam -mu. --------------------------------------------------------------------------- tathÃtve gh­ta 1 iva dravatvÃntaraæ notpadyeta / evaæ cÃgnisaæyoge satyapi taddhetukanÃÓÃpratiyogidravatvÃdhikaraïatvaæ hetu÷ sa ca nÃsiddha iti cenna 2 / tathÃpyupa«Âambhake pÅte pÃrthive uktarÆpasya dravatvÃnucchedasya darÓanena 3 vyabhicÃrÃt// nanu -- pÃrthivadra 4 vatva 5 tvamevà 6 gnisaæyoganÃÓyatve tantram / na tu janyadravatva 7 tvam / suvarïÃdidravatvetiprasakte÷/ nÃpi gh­talÃk«Ãdidravatva 8 m/ ananugamÃt / evaæ ca pÅte pÃrthive dravatvÃÇgÅkÃre tasyocchadÃpatyà pÅtaæ 9 drutamiti pratÅtirbhrÃntiriti cenna/ --------------------------------------------------------------------------- agnisaæyoga iti // ÃÓrayÃnÃÓÃdyatra gh­te dravatvà 10 nÃÓastatrÃvyabhicÃrÃya satyantam / tathÃpÅti// asiddhyabhÃve 'pÅtyartha÷/ pÃrthivatvopapÃdanÃya 11 pÅtetyukti÷/ sÃdhyÃbhÃvopapÃdanÃya pÃrthiva ityukti÷/ tatroktarÆpahetorevÃbhÃvÃnna vyabhicÃra iti bhÃvena bÃdhoktipÆrvaæ pÅtaæ drutamiti buddherbhramatvamÃÓaÇkate-- nanviti// dravatvasyÃgnisaæyogasÃÓyatvena dravatvamÃtraæ tantram / jalagatadravatve vyabhicÃrÃt / kiæ tu pÃrthivadrava 12 và lÃk«Ãdravatvaæ gh­tadravatvamityÃdikaæ vÃcyam / tatrÃdyameva yuktaæ na tvanyaditi nirÃha-- pÃrthiveti// astu kiæ tata ityata Ãha-- evaæ ceti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ghaÂa iva-ka.ja.naæ. 2.na iti nÃsti-rÃ.su. 3.tatretyadhikam-rÃ.ga.naæ.su. 4.vatvamavÃgni-ka. 5.tvame-rÃ.ja.naæ.su. 6.tyantÃ-rÃ.su. 7.vatvaæ-rÃ.ka.ja.su. janyapadamapi nÃsti-naæ. 8.tvavam-ga. 9.vaddruta-naæ. 10 gh­tatvÃnÃ-u. 11.'pÃrthivetyukti÷' ityantaæ nÃsti- u. 12. vatvavatvaæ và - u. --------------------------------------------------------------------------- susya-tautve-makta-pradva-yaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 149. --------------------------- --------- ---------- anubhavasiddhaæ 1 pÅte dravatvamapalapya tadasiddha 2 sya tvadabhimatatejasi dravatvasya svÅkÃre d­«ÂahÃnyad­«ÂakalpanÃprasaÇgÃt // anyathà -- pÃrthivadravatvasyÃgnisaæyoganÃÓyatÃyÃæ tantratve siddhe pÅte pÃrthive 'nucchidyamÃnadravatvà 3 bhÃvasiddhi÷ tatsiddhau cÃtivyÃptyabhÃvena pÃrthivadravatva 4 tvasyÃgnisaæyoganÃÓyatve tantratvasiddhirityanyonyÃÓraya÷ syÃt / d­«ÂÃnusÃriïÅ hi kalpanà // ki¤ca pÅtabhÃgo na druteÓcettatra kÃÂhinyadhÅ÷ syÃt // --------------------------------------------------------------------------- tvadabhimata iti// upa«ÂambhatvenÃÇgÅk­ta ityartha÷/ anyatheti// anubhavasiddhasyÃpi pÃrthivadravatvasya bÃdhakenÃpalÃpa pÃdhakenÃpalÃpa ityartha÷// nanu lÃk«Ãdidravatvaæ tantramityuktÃvananugama÷ prÃpnotÅtyata÷ prÃmÃïikatvÃnna do«a iti bhÃvenÃha-- d­«Âeti// pÅtapÃrthivabhÃge drutatvasya d­«Âatvena tadanusÃreïa pÃrthivadrava 5 tvÃdanyadeva kiæ cidagnisaæyoganÃÓyatÃyÃæ prayojakaæ kalpyamityartha÷// nanu d­«ÂirbhrÃntirityuktamiti cenna/ tasyà bhramatve tadviparÅta pratyayarÆpabÃdhÃvatÃra÷ syÃditi bhÃvenÃha-- kiæ ceti// yadà 6 dravatvà 7 nucchedarÆpahetorabhÃvÃnnopa«ÂambhakapÃrthivabhÃge vyabhicÃrastadà na kevalaæ d­«ÂahÃnyÃdyÃpÃta 8 iti bhÃvenÃha-- kiæ ceti// kÃÂhiïyabuddhyabhÃvo 'nyanimittaka eva na tu tadabhÃvahetuka iti bhÃvena maïyuktamevÃÇkya nirÃha -- na ceti/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ddhe-naæ. 2.ddhe-naæ. 3.tvÃdhikaraïatvÃsi-rÃ.su. 4.tvÃdhikaraïatvÃbhÃva-naæ. 4.tvasyÃ-rÃ.ka.ja.naæ.su. 5.vatvÃtvÃda-u. 6.yadvÃdra-naæ. 7.dravatveti nÃsti-u. 8.kintvani«ÂÃntara¤cÃpadyata iti bhà -- mu. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 150. ------------------------ ------------- -------- na ca jalasthama«Åk«odÃdÃviva praÓithilÃvayavasaæyoga 1 vatvÃnna taddhÅriti vÃcyam / evaæ hi gh­tÃdÃvapi dravatvaæ na sidhyet / tva 2 nmate gh­te snehapratÅtyarthagha 3 mÃvaÓyakÃpyadravyasaæyogak­tÃvayavasamayogÃÓaithilyenaiva kÃÂhiïyÃpratÅtiriti suvacatvÃt/ evaæ jale 'pi sÃæsiddhikadravatvaæ na sidhyet/ ÃvaÓyakenÃvayavasaæyogaÓaithilyavaÓe«aïaiva dravatvadhÅriti suvacatvÃt// anyathà pÃrthivÃntare dravatvÃnucchedÃdarÓanÃt suvarïamapÃrthivaæ cettejontare dravatvÃdarÓanÃtsuvarïaæ 4 taijasaæ na syÃt/ tejo viÓe«asvabhÃvÃt tadupapattau ca pÃrthivaviÓe«asvabhÃvÃdidamapyupapadyatÃm/ k­taæ pÅtimagurutvÃÓrayÃtiriktabhÃgÃntaraæ kalpayitvà tatra svabhÃvaviÓe«akalpanena pÅtatvapratÅterbhramatvakalpanena ca// --------------------------------------------------------------------------- 5 apÃæ neträjananyÃyamate gh­tasya pÃrthivatvena svata÷ snehÃbhÃvÃdÃha -- 6 tvanmata iti// nanu kÃÂhiïyabuddherabhÃve 'pi lÃk«Ãdau pÃrthivÃntare 'tyantÃgnisaæyoge dravatvÃnucchedÃdarÓanÃdiha ca taddarÓanÃtsvarïÃdau pratÅtadravatvaæ nopa«ÂambhakapÃrthivagataæ kiæ tu tadupa«ÂabhyabhÃgÃntaragatamiti kalpanÅya÷/ ava eva maïau gh­tÃdau dravatve bÃdhakÃbhÃvÃdityuktamityata Ãha-- anyatheti// tasyaiva vivaraïaæ cedityantam// idamapÅti// dravatvÃnucchedadarÓanamapÅtyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.gatvÃ-rÃ.ga.su. gavatvanaiva-naæ. 2.tanma -rÃ.sur. 3.the Ã-rÃ.su. 4.ataijasaæ kiæ na syÃt -rÃ.ga.su. 5.ma«Åneträjanam/ nyÃ-u. 6.tanma -naæ.u. --------------------------------------------------------------------------- susva-taitve-makta-pradva-yaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 151. -------------------------- ------------ ----------- anye tu-- atyantÃgnisaæyoge 'pyanucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïaæ pÅtaæ pÃrthivaæ dravatvocchedapratibandhakadravadravyasaæyuktaæ atyantÃnalasaæyoge 'pyanucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïapÃrthivatvÃtkvà 1 thyamÃnajalamadhyastha 2 gh­tavadityanumÃnena 3 dravadravyaæ sidhyajjalatve p­thivÅtve coktatarkabÃdhÃttaijasaæ sidhyati// --------------------------------------------------------------------------- k­taæ alamityartha÷/ kalpanena kalpanena cetyÃbhyÃmanvaya÷/ kalpanÃdvayaæ vyarthamiti phalitor'tha÷// evaæ maïÃvuktaæ lÅlÃvatyabhimatamupa«ÂambhakabhÃge dravatvaæ nÃstyevetyupetya prav­ttaæ suvarïasyÃpÃrthivatvasÃdhakahetumasiddhivyabhicarÃbhyÃæ nirasyopa«Âambhake dravatvamupetya prav­ttamanyetvityÃdinà maïyuktamevÃnyadapi matatrayaæ tÃvadanÆdya nirÃha-- anyatvityÃdinà // etadapi 4 nirastamityanena// anyetvityasyÃhurityanenÃnvaya÷/ etanmataæ 5 pÃrthivagataæ bhavatyeva pÅta 6 drutamiti pratÅterdurapahvavatvÃt, prÃguktabÃdhasya coktatadiÓÃprayojakatvena kÃÂhiïyapratÅtyÃpÃtena ca dravatvapratÅterbhramatvÃyogÃccÃnucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïaæ pÅtaæ pÃrthivamiti pak«anirdeÓa÷/ upa«Âambhakatvenopagatamityaratha÷/ jale bÃdhanirÃsÃya pÃrthimityukti÷/ tÃvatyukte 7 bÃdha÷/ ata÷ pÅtamiti// ghaÂÃdÃvabÃdhÃya dravatvÃdhikaraïamiti// lÃk«ÃdÃvabÃdhÃyÃnucchidyamÃneti/ --------------------------------------------------------------------------- 1.kvatha-ka. kkathya-ga.ja.naæ.su. 2.ghaÂavat-ka.ja. 3.drutetyadhikam-rÃ.ka.su. drutadravyaæ-ga.ja. 4.prÃgevetyadhikam-mu, 5.te dravatvaæ -u.mu. 6.taæ-u. 7.gh­tÃdÃvityadhikam - u.mu. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 152. ------------------------ ------------ -------- yadvà pratibandhakatayà siddhaæ drutadravyaæ taijasaæ asati dravadravyasaæbandhe 'tyantÃgnisaæyogenÃnucchidyamÃnÃnityadravatvÃdhikaraïatvÃt yannaivaæ yathà gh­tamiti vyatirekyantarÃttaijasatvasiddhi÷// na cà 1 trÃsÃdhÃraïyam / tasya vipak«e bÃdhakÃdarÓanadaÓÃyÃmeva do«atvÃt/ prakate ca p­thivÅtvÃdau bÃdhakasyoktatvÃt // --------------------------------------------------------------------------- ÃÓrayasiddhanirÃsÃyÃtyantÃgnisaæyo 2 geti/ apratibaæ 3 ndhÃgnÅtyartha÷/ jalaparamÃïusaæyogenÃrthÃntara vÃraïÃya sÃdhye pratibandhakÃntaæ viÓe«aïam / 4 svÃvayavÃvayavasaæyogenÃrthÃntaravÃraïÃya pratibandhakÃntam / hetà 5 vavyabhicÃrÃya pÃrthivatvÃdityukti÷/ ghaÂÃdÃvavyabhicÃrÃya dravatvÃdhikaraïeti/ lÃk«ÃdÃvavyabhicÃrÃyÃnucchidyamÃneti/ asiddhinirÃsÃyÃtyantetyÃdi/ 6 uktatarketi// jalatve naimittakadravatvaæ na syÃt/ snehavatvaæ na syÃt/ p­thivÅtve ca lÃk«ÃdÃviva dravatvoccheda÷ syÃt iti tarketyartha÷// paryavasÃnagatyà taijasatvaæ prasÃdhya sÃk«Ãdeva taijasatvapathavetyÃdinà maïyuktaprakÃreïÃnvÃha-- yadveti// jalaparamÃïvÃdÃvavyabhicÃrÃya hetÃvanityeti dravatvaviÓe«aïam/ lÃk«ÃdÃvavyabhicÃrÃyÃnucchidyamÃneti/ asiddhinirÃsÃyÃtyantetyÃti/ kkathyamÃnajalasthagh­tÃdÃvavyabhicÃrÃya 7 satÅtyÃdi // asÃdhÃraïyamiti// tejontare satyapi taijasatve hetorabhÃvÃditi bhÃva÷/ asÃdhÃraïyasya do«atve saæÓaya satpratipak«o 8 và dvÃram/ sa ca viÓe«ÃdarÓanasthale saæbhavati na tvihetyÃha-- tasyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.atreti nÃsti-ka.naæ. ca tatrÃ-ga. 2.ge pÅti-u.mu. 3.ddhÃ-u. 4.'yadvÃ' ityadhikaæ-u.mu. 5.tau payasyavya-u. 6.svarÆpoktir và / ityadhikam- mu. 7.'yÃsa' iti Óodhitaæ-u.mu. 8.k«avadvÃcya÷ - u. --------------------------------------------------------------------------- susya-taitve-makta-pradva-yaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 153. -------------------------- ----------- --------- yadvà drutatejastvameva sÃdhyam / idaæ ca sÃdhyaæ viÓi«Âaæ 1 kvÃpi na prasiddhamiti nÃsÃdhÃraïyam / na caivamaprasiddhaviÓe«aïatvam/ tejastvaæ nÃdravarÆpavanmÃtrav­tti dravyatvasÃk«ÃvdyÃpyajÃtitvÃt drutav­tti và rÆpavadv­ttidravyatvasÃk«ÃdvyÃpyajÃtitvÃt jalatvavaditi sÃmÃnyato drutatejasmiddhirityÃhu÷// --------------------------------------------------------------------------- bÃdhakasyeti// sÃk«ÃdÃviva dravatvoccheda÷ syÃdikatyÃdibÃdhakasyetyartha÷// nanu drutatejastvameva sÃdhyam/ tathà ca 2 pak«ÃbhÃvÃnna 3 sÃdhÃraïyamapi/ kiæ taddo«atÃnirÃsÃya vipak«e bÃdhakatarkÃnusÃraïÃyÃsenetyato 'nyatvetimaïyuktameva prakÃrÃntaramÃha-- yadveti// pratibandhakatayà siddhadrutadravyasyetyanu«aÇga÷/ nÃdraveti// adravaæ yadrÆpavattanmÃtrÃv­tti rÆpavadd­tav­ttÅti phalitortha÷/ ghaÂatvÃdÃvavyabhicÃrÃya hetau sÃk«ÃvdyÃpyetyukti÷/ tasya dravya 4 tvavyÃpyap­thivÅtvavyÃpyatvÃt/ atma 5 no 'nyataratvÃdÃvavyabhicÃrÃya jÃtipadam / maïau rÆpa 6 v­ttidravyatvasÃk«ÃdvyÃpyÃpyetyuktÃvapyeti 7 hetvanubÃdasyu rÆpavadd­tav­ttÅtiparyavasitasÃdhye manastve vyabhicÃreïa tannirÃsÃya rÆpavatpadasÃrthakye 'pi yathÃÓrutasÃdhye vyabhicÃrÃbhÃvena vyarthatvamabhipretyeti// dhyeyam/ rÆpavadityaæÓasya sÃdhye gurutvÃdÃha -- drutav­ttitveti// manastvÃdÃvavyabhicÃrÃya hetau 8 rÆpav­ttÅti dravyaviÓe«aïam / ghaÂa 9 sorÃlokÃnyataratvÃdÃvavyabhicÃrÃya jÃtipadam/ prÃgeva pÆrvabhaÇga÷ evetyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1«yakvÃ-rÃ.naæ.su. 2.sapa-u. 3.nÃsÃ-u. 4.vatva-u. 5.tma mano-u. 6.vadd­-u. 7.pyehaæ he-u. 8.'vadd­ttÅti dravyatvaviÓe ityasti-mu. 9.tejonya-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 154. ------------------------ ------------ ----------- etadapi prÃgeva nirastam / karakÃdÃvivÃd­«ÂaviÓe«asyaiva pratibandhakatvopapatteranupalabdhibÃdhitabhÃgÃntarakalpanÃyogÃt/ taijasatvasÃdhakavyatirekiïi tu pak«a evÃsiddha÷/ ava eva tarko 'pi nirÃlambana÷/ yaccÃprasiddhaviÓe«aïatvanirÃsÃyÃnumÃnadvayamuktam / tadapi 1 na / tejastvaæ nÃgururÆpavanmÃtrav­tti dravyatvasÃk«ÃvdyÃpyajÃtitvÃt guruv­tti và rÆpavadd­ttidravyatvasÃk«ÃdvyÃpyajÃtitvÃt jalatvavadityÃdinà tejastvasya guruv­ttitvasyà 2 pyÃpatyÃprayojakatvÃt// --------------------------------------------------------------------------- tadvyanakti-- 3 kÃraïÃdÃviti// etadapi yagyÃnupalabdhibÃdhenÃnyathaivopapattipa¤cakena ca prÃgeva nirastamiti kvacitpÃÂha÷/ ek«a evÃsiddha iti//suvarïe drutadrutataratvÃde÷ kramaÓa÷ pratÅtyà dravatvÃnucchadasyÃsiddherityuktadiÓÃnucchidyamÃna 4 dravatvÃdhikaraïasyÃsiddhyà pak«a evÃsiddha÷/ kiæ do«Ãntareïetyartha÷«a/ ata evÃ5 nucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïatvÃsiddhyà pak«Ãsiddhereva/ drutadravyasaæyuktatvarÆpasÃdhyasyÃsiddhatvÃt yadi tÃd­Óadrutadravyaæ pÃrthivaæ syÃdd­tatvoccheda÷ syÃt iti tarko nirÃlambana ityartha÷/ nÃgururÆpavanmÃtrav­ttÅti// gurutvahÅnarÆpavanmÃtrav­tti netyartha÷// atha và ghaÂe 6 drutatvocchadasamaya 7 samÃnÃdhikaraïadravatva 8 sÃmagrÅsamavadhÃnaæ nÃsti -- --------------------------------------------------------------------------- 1.na iti nÃsti-ka.rÃ.ja.naæ.su. 2.pyupapatyÃ-rÃ.su. 3.karakÃdÃ-u. 4.'suvarïe' ityÃdi nÃsti-mu. 5.anucchidyamÃneti nÃsti-mu. 6.Âadru-u. gh­te-mu. 7.ye sa -u. 8.tve sÃ-u. --------------------------------------------------------------------------- susya-taitva-makta-pradva-yaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 155. -------------------------- --------- -------- etena suvarïaæ taijasaæ samÃnÃdhikaramadravatvasÃmagryasamavahitÃgnisaæyogajanyadhvaæsapratiyogyav­ttidrava 1 tvatvavyÃpyajÃtimaddravatvavatvÃt vyatirekeïa gh­tavat/ savurïÃrambhakÃ÷ paramÃïavo na pÃrthivÃ÷ atyantÃgni saæyoge 'pyanucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïatvÃt/ jalaparamÃïuvat/ taijasà và uktaheto÷/ vyatireïeïa gh­taparamÃïuvadityÃdÅnyapi nirastÃni / --------------------------------------------------------------------------- -- suvarïaæ 2 tvamastÅtyÃdinà maïyuktÃnyeva prayogÃntarÃïyanÆdya nirÃha-- eteneti// suvarïamityà 3 dinopa«Âambhadruta bhÃgo g­hyate --samÃneti// samÃnÃdhikaraïaæ yaddravatvaæ tatsÃmagryasamavahito tadav­ttirjÃti÷ suvarïadravatva eveti nÃsiddhi÷/ atra na¤dvayÃpraveÓena tÃd­ÓasamÃmagrÅsamavahitÃgnisaæyogajanyadhvaæsapratiyogiv­ttÅtyuktÃvagnisaæyogaprayojyanaimittikadrav atvamÃtrani«ÂhajÃtiviÓe«amÃdÃya gh­te vyabhicÃrÃpÃtÃt/ ityÃdÅnÅtyÃdipadena suvarïamapÃrthivÃrabdhaæ taijasÃrabdhaæ và apÃrthivaæ taisajaæ và atyantÃgnasaæyoge satyanucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïaparamÃïvÃrabdhatvÃdityÃdisaægraha÷/ pÅta iti// upa«ÂambhakapÃrthivabhÃga ityartha÷/ tatrÃpi dravatvasyopapÃditatvÃditi bhÃva÷/ tejastvena vinÃpi hetÆnÃmupapatte÷ prÃguktarÅtyÃsaæbhavÃdÃha-- aprayojakatvÃcceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.vyatvavyÃ-ka.ja.su. vatvavyÃ--ga.naræ. 2.ïe tvastÅ-u. 3.tyane-no-u. 4.yo dhvaæsa÷ tatpratiyogyav­ttiryà dravyatvavyÃpyajÃtistadyuktadravatvavatvÃdityartha÷/ suvarïe agnisaæyogena dravatvavyaktiparaæparÃyà jÃyamÃnatvena tatrÃgnisaæyogasya samÃnÃdhikaraïadravatvasÃmagrÅsamavahitatvÃttÃd­ÓasÃmagryasamavahitÃgnisaæyogajanya -ityadhikam -mu. -------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 156. ------------------------ ------------- ------- pÅte vyabhicÃrÃdaprayojakatvÃcca 1 // suvarïasya taijasatve maïyà 2 dyuktaprakÃradvayabhaÇga÷// 14// --------------------------------------------------------------------------- prakÃradvayeti// upa«Âambhake 6 dravatvavanÃstitvÃstitvaprakÃradvayabhaÇga ityartha÷// suvarïasya maïyÃdyuktaprakÃradvayabhaÇga÷// 14 // --------------------------------------------------------------------------- atha suvarïasya pÃrthivatvasamarthanam // 15 // anyastvÃha-- suvarïaæ 3 dravyÃntarameva / tathà hi dravatvÃdhikaraïaæ na teja÷ pÅtatvÃt/ na ca pÅtatvÃtpÃrthivamevÃstviti vÃcyam/ p­thivyÃæ 4 ÓuklarÆpavatve 'pi ÓuklarÆpasya jalasya 5 sÃæsiddhikadravatvÃdineva suvarïasya pÅtatve 'pyanucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïatvena p­thivÅ-- --------------------------------------------------------------------------- atha suvarïasya pÃrthivatvasamarthanam // 15 // dravyÃntarameveti// navadravyÃtiriktamityartha÷/ p­thivyà ityÃderayamartha÷/ 7 yathà p­thivÅjalayordvayo÷ ÓuklarÆpatve 8 nÃviÓe«epi -- --------------------------------------------------------------------------- 1.'suvarïasya dravyÃntaratvameva nirÃkaraïam' ityadhikam-rÃ.su. 2.ïyukta-ka. 3.tu ityadhikam -mu.rÃ.naæ.ga. 5.saæsi-surÃ. 6.prakarÃdvayaæ nÃstÅtyetatprakÃra -u. 7.yathà iti nÃsti-u.naæ. 8.tve yathà naimi-u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- susye-pÃtva-sanam) ÓaktavÃda÷ pu - 157. ------------------- ------ ----------- to 1 vailak«aïyasaæbhÃvat / na ca p­thivÅjalÃnyatve sati rÆpavatvÃtteja÷/ aprayojakatvÃt / anyathà jalatejonyatve sati sparÓavatvena vÃyuriti p­thivÅ syÃt/ na ca p­thivyevÃstu dharmikalpanÃto dharmakalpanà 2 yà laghutvÃditi vÃcyam / dravyÃntaratvapak«e 'pi dharmiïa÷ suvarïasya siddhatvenÃtiriktatvamÃtrasya kalpanÃditi// etadapi prÃgeva nirastam / dravatvocchedapratibandha 3 kasya karakÃdÃvivÃd­«ÂaviÓe«Ã 4 devopapatyÃpÅtasya p­thivÅbhedÃyogÃt / anyathà karako 5 'pi dravyÃntaraæ syÃt// yadi ca jalatvavyÃpyadharmadarÓanÃtkarako 6 jalaæ, tarhi svarïamapi p­thivÅ 7 tvavyÃpyapÅtatvadarÓanÃtp­thivyevÃstu / --------------------------------------------------------------------------- -- naimittikasÃæsiddhikadravatvavatvabhedena vailak«aïyaæ yathà pÅtatvÃviÓe«o 'pi dravatvocchityanucchittibhedÃdvailak«aïyamiti prÃguktamaïyÃdimataæ nirÃha-- naceti// teja iti // suvarïamityanukar«a÷/ evaæ p­thivyevÃstu ityatrÃpi / dharmÅti// dravyÃntararÆpadharmikalpanÃpek«ayà kÊptap­thivÅtvamevopÃdÃyà tasyaiva dravatvÃnucchedarÆpadharmakalpanÃyà laghutvÃdityartha÷/ itipadasyÃheti pÆrveïÃnvaya÷// prÃgeveti// udayanÃdyuktabhaÇga÷ evetyartha÷// p­thivÅbhedeti// p­thivÅto bhedetyartha÷/ jalatvavyÃpyeti// ÓuklarÆpavadv­vatvÃdikamityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.vÅvai-su.rÃ.ga. 2.nÃla-su.rÃ. 3.ndhasya-su.rÃ.ga.ja. 4.«opapatyÃ-su.rÃ. 5.kÃdyapi-su.rÃ.ga.ga.ja. 6.kà ja-ga.ja.ka. 7.vÅ vyÃ-su.rÃ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 158. ------------------------- ----------- ---------- anyathà pÅtatvÃnna teja ityapi na yuktam / pÅtatvasya tejotvasya tejonyatveneva p­thivÅtvenÃpi vyÃptigrahÃt// tasmÃdupa«ÂambhakadravyagatapÅtarÆpaparÃv­ttipratibandhakatvena drutateja÷ siddhiriti vÃ, upa«Âambhake dravatvÃnaÇgÅkÃreïÃnucchidyamÃnadra 1 vatvÃdhikaraïasya dravyÃntarasyÃnucchidyamÃnadravatvÃdhikaraïatvÃdeva tai2 jasatvasiddhirita vÃ, upa«Âambhake dravatvÃÇgÅkÃreïa taducchedapratibandhakatvena drutatejassiddhariti veti suvarïasya tejasatve pak«atrayaæ suvarïaæ dravyÃntaramiti 3 caturthapak«aÓcÃyukta 4 iti suvarïaæ pÃrthivameva // --------------------------------------------------------------------------- anyatheti// pÅtatvasya p­thivÅtvÃpyÃpyatva ityartha÷ 6 // atra maïÃvudayanoktaæ matamityÃdinoktabhaÇgatrayÃrthaæ saæk«epeïa 7 darÓayannupasaæharati-- tasmÃditi// sarve«vapyapÃrthivatvapak«e«u do«asadbhÃvÃtsÃdhakÃbhÃvÃccetyartha÷/ udayanÃdimatamÃha-- upa«Âambhaka iti // anye tvityÃdinoktamatÃntaramÃha-- upa«Âambhake dravatveti// anyastvÃhetyÃdinoktamÃha-- suvarïamiti// prÃsaÇgikamupasaæh­tya pÆrvaprak­taprameyamuttaraprasaÇgo 8 pak«epÃyopasaæharati-- tasmÃcchakteriti// --------------------------------------------------------------------------- 1.'vatvÃdeva tejasatvasiddhiritivÃ' ityasti-su. 2.tejasatvasi-naæ.ja. 3.caturthapadaæ nÃsti-su.rÃ. 4.ktam-su.rÃ. etÃvÃnprantha÷/ pralupa÷ pratÅyate-naæ. mityartha÷/ prÃgu-u. 6.'anyatheti' ityÃdi nÃsti-u. 7.ïÃnuvadannu-naæ. 8.ÇgÃk«epÃ-naæ. ÇgÃpek«ayo- u. --------------------------------------------------------------------------- anvi-sÃ-«aÂkam) ÓaktivÃda÷ pu - 159. ----------------- ---------- -------- tasmÃcchakti÷ padÃrthÃntaraæ cetsuvarïamapi dravyÃntaraæ syÃditi pratibandyà 1 asaæbhavÃdanantaguïÃnvite vi«ïau vedÃnÃæ ÓaktitÃtparye yukte iti// suvarïasya pÃrthivatvasamarthanam // 15 // --------------------------------------------------------------------------- vaidikapadÃnÃæ vi«ïau ÓaktatvÃdvedÃnÃæ ÓaktitÃtparyetyuktam / yadyapi tamodravyaæ suvarïaæ pÃrthivamiti ca na mÆlagranthÃdau kaïÂhata÷ kvÃpyuktamathÃpi vÃstavanirÆpaïametaditidhyeyam // suvarïapÃrthivatva 2 samarthanam // 15 // --------------------------------------------------------------------------- atha anvitÃbhidhÃne sÃdhana«aÂkam // 16 // nanu kathamanvite Óakti÷/ paunarÆktyÃdidau«Ãt/ --------------------------------------------------------------------------- atha anvitÃbhidhÃne sÃdhana«aÂkam // 16 // evaæ nanu svarÆpasahakÃryatiriktaÓaktau mÃnaæ netyupakramya prakaraïasaptakena ÓaktirastÅti samarthya prasaÇgÃtaæ tamaso dravyatvaæ suvarïasya pÃrthivatvaæ ca prakaraïapa¤cakena samarthyedÃnÅmanvaye Óaktirityartha÷ prakaraïasaptakena sÃdhayitukÃma Ãk«ipati-- nanviti// Óaktiriti// padÃnÃmiti Óe«a÷/ paunaruktyeti// gÃmÃnÃyetyÃdau gopadena bodhitasya gavÃnayanÃnvaya 3 yasyÃnayapadenÃpi bodhanÃt punaruktatvam/ ÃdipedanottarabhaÇge ÓaÇki«yamÃïadaÓavidhabÃdhakÃnÃæ graha÷/ sÃmÃnyÃnvaye Óaktirna tu viÓe«yÃnvaya iti siddhÃntyÃbhimatatvÃttadd­«ÂÃntenÃlabhyatvÃcchaktakalpanÃmayuktaæ ceti bhÃvena --------------------------------------------------------------------------- 1.ndyÃdya -ja. ndhÃdya -ka. 2.vÃda÷-naæ. vatvavÃda÷-u. 3. nvitasyÃ-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 160. ------------------------ ------------- --------- padÃrthe«u Óaktaireva padai÷ padÃrthasm­tyavÃntaravyÃpÃrairÃkÃÇk«ÃdisahakÃrivaÓÃdanvayaviÓe«avadanvasÃmÃnyasyÃpi lÃbhena tatra ÓaktikalpanÃyogÃcca / ata eva na pramÃïÃntarÃpatti÷/ ÓabdasyaivÃnvaye pramÃïatvÃt/ etena 1 tadanvabodhajanakaæ 2 tatrÃÓaktaæ ceti vyà 3 hatamiti nirastam/ na hyatrÃÓaktataÓabdenÃjanakatvaæ vivak«itam/ kintvabhidhÃrÆpav­ttirÃhitya 4 mÃtramiti cet// ucyate/ na tÃvadanye Óaktivareva nÃstÅti yuktam / prÃthamikavyutpattihetunÃnvitavi«ayake 5 ïa -- --------------------------------------------------------------------------- - padaæ karaïaæ padÃrthasmaraïaæ vyÃpÃra÷ ÃkÃÇk«ÃdisahakÃrivaÓÃt smÃritÃrthÃnvayÃnubhava÷ phalaæ iti maïyuktamÃha-- padÃrthe«viti// nanvanyatra ÓaktÃnÃæ kathamaÓakyÃnvayabodhakatvamityata uktaæ padÃrthe 6 tyÃdi/ bahuvrÅhi÷/ anvayaviÓe«avadanvayaviÓe«asyaiva/ lÃbhena bodhasambhavetyartha÷/ tatra sÃmÃnyÃnvaye/ anyathÃnvayaviÓe«e 'pi ÓaktikalpanÃprasaÇga 7 iti bhÃva÷// nanvayasya padaÓaktyavi«ayatve tadbodhakaæ ÓabdÃdanyatpramÃïaæ syÃdityata Ãha-- ata eveti// padÃrthamÃtraÓaktapadapramÃïakatvÃdevÃnvayasyetyartha÷/ tadevÃba-- Óabdasyaiveti// do«ostÅtyetannirasi«yata iti bhÃvenÃha- na tÃvaditi // prÃthamiketi// prathamaæ tÃvadd­ddhavyavahÃra eva Óaktigrahahetu÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.yada-su.rÃ.naæ. padamanva-ga. 2.tattatrÃ-su.rÃ. 3.ghÃta i-naæ. 4.bhÃnnamiti nÃsti-su.rÃ.ga. 5.kavya-su.rÃ. 6.ti bahuvrÅhi÷-naæ. 7.'iti bhÃva iti nÃsti-u. --------------------------------------------------------------------------- a-nvi-sÃ-«aÂkam ) ÓaktivÃda÷ pu - 161. ------------------- -------- ---------- vyavahÃreïa sÃmÃnyato yogyetarÃnvita eva ÓaktigrahÃt/ anantarabhÃvinaÓca vyÃkaraïopamÃnakoÓÃptavÃkyavÃkyaÓe«avivaraïaprasiddhapadasamabhivyÃhÃrarÆpa 1 - --------------------------------------------------------------------------- sa ca vyÃvahÃro na padÃrthamÃtre, kintvanvita eveti tenÃnvita eva ÓaktigrahÃdityartha÷/ ÃnayanÃdyanvayÃnÃæ vyabhicÃrÃtkathamanvaye Óaktirityata uktaæ sÃmÃnyato yogyetarÃnvita iti / ÃnayanabandhanÃdiviÓe«amapahÃya kriyÃnvitaæ kÃrakaæ kÃrakÃnvità kriyetveva rÆpeïa gavÃdipadÃnÃæ Óaktivagraha ityartha÷// vyÃkaraïeti//"Órotriyaæ Óchando 'dhÅta"ityÃdisÆtrai÷ ÓrotriyÃdiÓabdÃnÃæ chandoghÃyayanakartrÃdyarthe ÓaktigrÃhakaæ vyÃkaraïam atideÓavÃkyÃrthasmaraïasahak­ta 2 gosÃd­ÓyÃdiviÓi«Âapiï¬aj¤Ãna 3 mupamÃnaæ gavayÃdipadaÓaktigrÃhakam / koÓo 'marÃdinighaïÂu÷ prasiddha÷/ iyaæ gaurityÃdyÃptavÃkyaæ gavÃdipadaÓaktigrÃhakam// "yanna du÷khena saæbhinnaæ na ca grastamanantaram / abhilëopanÅtaæ ca sukhaæ svargapadÃspadam//" iti vÃkyaÓe«a÷ svargapadasya su 4 khaviÓe«e ÓaktigrÃhaka÷/ tathà yavamayaÓcarurbhavatÅtyÃdau yavaÓabdasya -- "vasante sarvasasyÃnÃæ jÃyate patra 5 ÓÃtanam/ modamÃnÃÓca d­Óyante yavÃ÷ kaïiÓaÓÃlina÷//" iti vÃkyaÓe«o dÅrghaÓÆke ÓaktigrÃhaka÷/"uktaæ vaco 'pÃvadhÅæ svÃheti"--- --------------------------------------------------------------------------- 1.pÃvyu-su.rÃ.naæ.ga.ja.ka. 2.gopadaæ nÃsti-u. 3.rÆpamityadhikaæ-u. 4.du÷kha -u. 5.triÓÃ-u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 162. ----------------------- ------------- ---------- - pyutpattihetavastadanusÃritayà kÊpte 'nvita eva ÓaktigrÃhakÃ÷/ anyathÃkalpane gauravÃt/ taduktaæ bhagavatpÃdai÷ -- ÓaktiÓcaivÃnvite svÃrthe ÓabdÃnÃmanubhÆyate / ato 'nvitÃbhidhÃyitvaæ gauravaæ kalpane 'nyathe"iti// --------------------------------------------------------------------------- Órutasyograæ vaca iti ÓabdasyÃ"ÓanÃyà pipÃse ha và ugraæ vaca"ityÃdivivaraïamaÓanÃpipÃsayo÷ ÓaktigrÃhakam/"sahakÃratarau madhuraæ rautipika"ityÃdau pikapadasya kokile sahakÃrÃdiprasiddhapadasamabhivyÃhÃra÷ ÓaktigrÃhaka÷// yadyapyasÃdhÃraïadharmarÆpalak«aïaj¤Ãnamapi ÓaktigrÃhakam/ tathÃpi tasyÃpi tasya dharmamÃtropamÃnarÆpamÃnarÆpatvÃdupamÃnapadenaiva tasya grahaïaæ prÃptamiti na p­thaglak«aïasya graha÷// "Óaktigrahaæ vyÃkaraïopamÃnakoÓÃptavÃkyÃdvyavahÃrataÓca/ vÃkyasya Óe«Ãdviv­tervadanti sÃnnidhyata÷ siddhapadasya v­ddhÃ÷//" iti prÃcÅnoktiriti bhÃva÷// vyutpattÅti// vÃcyavÃcakabhÃvasambandhaj¤Ãnahetava ityartha÷/ anyatheti// kÊptatyÃgonÃkÊptasya padÃrthamÃtraÓaktigrÃhakatva 1 sya kalpana ityartha÷/ taduktamiti// jij¤ÃnÃsÃdhikaraïÃnuvyÃkhyÃne ityartha÷/ ÓaktiÓceti// upalak«aïametat/ tacca nÃbhihitÃnvaya ityÃdi Óabdà 2 anvitavÃcakÃ÷ ityanta÷ bhaktipÃdÅyÃnuvyÃkhyÃnasudhayoruktam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.tvaka-naæ.u. 2.hyanvi-naæ.dyanvi-u. --------------------------------------------------------------------------- anvi-sÃ-«aÂkam) ÓaktivÃda÷ pu - 163. ------------------ --------- ------------ kiæ ceÓvarasaÇketarÆpÃyÃ÷ 1 svÃbhÃvikasambandharÆpÃyà và ÓakterabhÃvena v­tyantarÃvi«aya 2 syÃnvayasya ÓÃbdadhÅvi«ayatvaæ na syÃt // --------------------------------------------------------------------------- tadvivaraïamagre yathÃyogaæ dhyeyam/ vyavahÃrÃdinà ÓabdaÓaktimavadhÃrayatà puru«eïa ÓabdÃnÃæ ÓaktiÓcÃnvita eva syÃrthe 'nubhÆyate / ato 'nubhavabalÃcchabdÃnÃmanvitasvÃrthÃbhidhÃyitvamabhyupeyam/ ÓaktigrahÃnusÃritvÃdabhidhÃnsayÃnubhavÃnÃdareïa svÃrthamÃtraÓaktikalpane gauravamityartha÷/ na kevalaæ padÃnÃæ kintu prak­tipratyayÃnÃmapÅti dyotanÃya ÓabdÃnÃmityukti÷// nanvanyalabhyepyanvayaÓaktikalpana eva gauravamityato"na cÃÓakyÃbhidhÃyitva"mityanuvyÃkhyÃnÃæÓasya ÓabdÃnÃmaÓakyÃnvayabodhajanakatvaæ na cetyarthamupetyÃha -- ki¤cetyÃdinà / paramatenÃha-- ÅÓvarasaÇketeti// svamatenÃha-- svÃbhÃviketi// ÓakterabhÃva iti// vÃkyÃrtharÆpÃnvaya iti yojyam/ v­ttimÃtramanvaye nÃstÅti ma 3 tenoktaæ v­tyantarÅvi«ayasyateti / lak«aïÃv­ttiranvaye 'stÅti pak«asyÃgre 'nvaya 4 lak«yatvabhaÇge nirasi«yamÃïatvÃcca / tathà ca nà 5 nyalabhyatvamiti bhÃva÷// yadvÃnvite Óaktirityatra prÃthamikavyutpattirÆpamekaæ mÃnamuktvÃnvaya÷ ÓabdaÓaktivi«aya÷ v­tyantarÃvi«ayatve sati ÓÃbdadhÅva«ayatvÃt Óaktivi«ayapadÃrthavat ityanumÃnaæ ca mÃnamupetya tasyÃprayojakatvanirÃsÃya vipak«e hetÆcchittirÆpabÃdhakatarkamÃha -- kiæ ceÓvaretyÃdinÃ// arthastu prÃgvat/ etena padaæ karaïaæ, padÃrthasmaraïaæ vyÃpÃra÷, anvayÃnubhava÷ phalaæ, iti maïyuktaæ nirastaæ dhyeyam/ v­tterabhÃve padajanyÃnubhava 6 vi«ayatvÃditi // --------------------------------------------------------------------------- 1.yà và -su.rÃ. 2.sya ÓÃbda-su.rÃ. 3.toktaæ-u. 4.sya la -naæ. 5.nÃnanya-u. 6.vavi«ayatvÃyoga -naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 164. ------------------------- ------ -------- kiæ tu ÓabdasyÃpi karaïatvena cak«urÃderiva vi«ayapratyÃsannasyaiva kriyÃjanakatvena padÃrthenevÃnvayenÃpi ÓaktirÆpapratyÃsatti 1 raÇgÅkÃryÃ/ anyathÃkalpane gauravÃt// na ca cak«u«o rÆpeïa saæyuktasamavÃya iva Óabdasyà 2 nvayena ÓakyapadÃrthasaæbandha eva pratyÃsattiriti vÃcyam/ --------------------------------------------------------------------------- Óabdor'thapratyÃsanno bhavitumarhati bodharÆpakriyÃjanakatvÃt, janakatvaæ ca karaïatvÃccak«urÃdivaditi sÃmÃnyator' 3 thena Óabdasya saæbandhasya siddhÃvanyasyÃyogÃcchaktireva pratyÃsatti÷ sÃmÃnyapariÓe«ÃbhyÃæ sidhyatÅti bhÃvena-- "pratyak«avacca prÃmÃïyaæ svata evÃgamasya" 4 cetyatra"svata eva svÃbhÃvikasaæbandhenaiva"ityÃdisudhoktadiÓÃ'ha-- kiæ ca Óabdasyeti// hetoraprayojakatvaæ nirÃha-- anyatheti// saæbaddhasyaiva kriyÃjanakatvamiti kÊptatyÃga ityartha÷/ yadvà ÓabdÃrthayo÷ saæyogasamavÃyatÃdÃtmyarÆpa saæbandhÃntarakalpana ityartha÷/ dravyatvÃyutasiddhatvÃderapi ÓabdÃrthayoraÇgÅkÃraprasaÇgÃdgaravamiti bhÃva÷/ kriyÃjanakatvaheto 5 raÓakyÃnvayasya svarÆpasato niyÃmakatvÃdityÃdimaïyuktÃnyathopapattimÃÓaÇkya nirÃha-- na cetyÃdinÃ// Óakyeti// Óaktivi«ayetyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.riti vÃcyam-ityasti madhye lopa÷-ga. riti vÃcyam-ca.ka. 3.'api' ityadhikam -su.rÃ. 3.tonvayena-naæ. 4.syetyatra-naæ.u. 5.to÷ ÓakyÃ-u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- anvi-sÃ-«aÂkam) ÓaktivÃda÷ pu - 165. ------------------ --------- -------- sÃk«Ãtsaæbandhasaæbhave 'pi 1 paramparayà sabandhÃÓrayaïe gauravÃt/ anyathà cak«u÷saæyuktakapÃlasamavete ghaÂe saæyoga÷ patyÃsattirna syÃt// ki¤caivaæ Óakya 2 ghaÂasambandhigurutvÃderapi ghaÂapadÃtpratÅtiprasaÇga÷/ na ca gurutvÃdikaæ pratyak«asyeva ÓabdasyÃpyayogÃt/ nÃpi Óakyasaæbandhyanvayatvaæ pratyÃsatti÷/ anvayatvaviÓe«aïasyÃnvayÃÓakyatvaniÓcayottarakÃlaæ kalpyatvena 3 tatkalpane gauravÃt/ Óakyasaæbandhena 4 ca pratÅtÃvanvayasya lÃk«aïikatvaprasaÇgÃcca/ vyakterapi ÓakyajÃtisaæbandhenaiva pratÅtyupapatyà jÃtiviÓi«ÂavyaktÃvapi ÓaktyasiddhiprasaÇgÃcca // --------------------------------------------------------------------------- pÃdarthasaæbandha÷ padÃrthakarmatvÃdirityartha÷/ anyatheti// paramparÃsaæbandhena sÃk«ÃtsaæbandhÃpalà ityartha÷ // saæyoga iti// cak«u«a iti Óe«a÷/ tatrÃpi ghaÂopalambharÆpakÃryasyaiva paramparÃsaæbandhenopapatte÷ suvacatvÃditi bhÃva÷/ Óakyasaæbandhasya ÓÃbdabodhahetutve 'tiprasaÇgaæ cÃha--ki¤caivamiti// ayogyamiti// tathà 5 tve ÓabdÃdatÅndriyadhÅrnasyÃditi bhÃva÷/ Óakyasaæbandhyanvayatvamiti// tathà ca gurutve prÃguktado«o neti bhÃva÷/ na cÃk«u«a ityÃdinoktarthe do«Ãntara 6 mÃha -- Óakyeti// vyakterapÅti ca// lÃk«aïikatveti// ga 7 ÇgÃpadaÓakyapravÃhasaæbandhena padÃtpratÅtirastyeveti bhÃva÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.api padaæ nÃsti-su.rÃ. 2.ghaÂapadaæ nÃsti-su.rÃ. 3.tvena gora-su.rÃ. tatpadaæ nÃsti-ga.ka. 4.ndhÃtpratÅ-su.rÃ. 5.thÃsati-naæ. 6.raæ cÃha-naæ. 7.ÇgÃpadÃtpratÅ-naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 166. ------------------------ ------------ -------- etena prathamaæ g­hÅtÃpya 1 nvaye Óakti÷ kÃryÃnvite Óaktiriva 2 paÓcÃdbÃdhakÃtyajyatÃm / bÃdhakaæ cÃtrÃnyalabhyameveti nirastam/ anyalabhyatvenvayasya ÓÃbdatvaæ na syÃdityuktatvÃt // na ca v­tyavi«ayasyÃpyanvayasyÃkÃÇk«ÃdisahakÃriÓÃcchabdajanyadhÅvi«aya 3 tvena ÓÃbdatvamiti vÃcyam / indriyÃsannik­«ÂasyÃpi vahnerdhÆmaj¤ÃnÃdi sahakÃrivaÓÃdindriyajanyadhÅvi«ayatvenaindriyakatvÃpÃtÃt / tatrendriyasannikar«a evaindriyakatvamaryÃdÃheturityasannik­«Âo vahnirnaindriyaka iti cettarhi Óabdav­ttireva ÓÃbdatvamaryÃdÃheturitiv­tyavi«ayonvayo na ÓÃbda iti samam // --------------------------------------------------------------------------- kÃryÃnvate Óaktirityetparamatena dhyeyam/ svamate ca siddhÃrtha eva prathamaæ vyutpatterupagamÃt / anyalabhyatvameveti// padÃrthe«vityÃdinà prÃguktadiÓeti bhÃva÷/ uktatvÃditi // kiæ ceÓvaretyÃdinetyartha÷/ prÃguktamayuktamityÃÓÃÇkya pratibandyà 4 nirÃha-- na ca v­ttÅti// paramukhena samÃdhiæ vÃcayati--- tatrendiyeti// "gauravaæ kalpane 'nyathe"tyetadanvayamukhenÃnuvadanmÆlÃrƬhamevaitaditi darÓayati-- anyathà kalpana iti// maryÃdÃmullaÇghya kaplana ityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.nvite-naæ. 2.ktiriti bÃdha-ga. 3.yatvamiti vÃcyam-ga. 4.ndyÃha -naæ. --------------------------------------------------------------------------- anvi-sÃ-«aÂkam) ÓaktivÃda÷ pu - 167. ----------------- --------- --------- anyathÃkalpane gauravÃt // kiæ caivaæ jÃtÃveva Óakti÷ vyaktesttvakÃÇk«ÃdivaÓÃddhÅriti syÃt // kiæ ca ghaÂamityanena kriyÃsÃmÃnyÃnvitasvÃrthÃnabhidhÃne sÃmÃnyaj¤ÃnasÃdhyà kriyÃviÓe«a 1 jij¤Ãsà na syÃt // na ca jambÅrÃdau rÆpaviÓe«Ãk«ipte 2 rasasÃmÃnye 3 rasaviÓe«asyeva ghaÂa 4 ni«ÂhakarmatvÃk«ipte kriyÃsÃmÃnye tadviÓe«e 5 sya jij¤asà yukteti 6 vÃcyam/ vyabhicÃrÃdarÓanasahacÃradarÓanà 7 dirÆpabhinnasÃmagrÅvedyÃyà vyÃpterghaÂamiti padoccÃraïakÃle upasthitiniyamÃbhÃvenÃk«epasambhavÃt // --------------------------------------------------------------------------- anvayasyÃnvayalabhyatve vyakterapi tathÃtvavÃpatyà ÓabdaÓakyatà na syÃdityÃha-- kiæ ceti// vivahi«yate caitat «aÂkà 8 ntargatavyaktipratibandÅ na yuktetyÃdinÃ/ kriyÃviÓe«ajij¤ÃsÃnyathÃnupapattiæ cÃnvite Óaktau mÃna 9 mityÃha-- ki¤ceti// kriyÃviÓe«eti// darÓanasparÓanà 10 dikriyÃviÓe«etyartha÷ / sÃmÃnyÃnvayasya ÓabdaÓaktyavi«ayatve 'pi tajj¤ÃnasaæbhavÃdviÓe«ajij¤Ãsà yukteti bhÃvena d­«ÂaphalÃdau rasaviÓe«a 11 jij¤ÃsÃvadityÃdinà maïyuktamÃÓaÇkyÃha -- na cetyÃdinà // tejovyÃv­ttatÃdirÆpasya rasavyÃptatvÃdrÆpaviÓe«Ãk«iptetyuktam// --------------------------------------------------------------------------- 1.«eji-su.rÃ.naæ.ja.ka. 2.ptara-su.rÃ. 3.nyena-su.rÃ. 4.ÂÃdi- su.rÃ. 5.«aji -ja.ka. 6.vÃcyamiti nÃsti-su.rÃ. 7.Ãdipadaæ nÃsti-su.rÃ. 8.«Âha-u.naæ. 9.na mÃha-naæ. 10. Ãdipadaæ na -u.naæ. 11.«e. ji -naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 168. ------------------------ ------------ ----------- ananubhÆtasyà 1 pyupasthitiniyamasya kalpane gauravÃt// kiæ ca tvÃyÃpi ghaÂamiti dvitÅyà 2 vibhaktyarthakarmatvÃnvitasyaiva prÃtipadikÃrthasya kriyÃnvaye pratiyogità khaï¬avÃkyÃrthabhÆtasyÃnvitasya ca mahÃvÃkyÃr 3 thabhÆtÃnvaye pratiyogità vÃcyÃ/ v­tyavi«ayaÓca nÃnvayapratiyogÅ 4 karmatvÃnvite prÃtipadikÃrthe -- --------------------------------------------------------------------------- etadapi mÆlÃrƬhaæ darÓayati --ana 5 bhÆtasyÃpÅti // ekatrarÃnvite Óakte÷ kÊptatvÃtsarvatrÃpi tathetyaha -- kiæ ceti// dvitÅyeti//"karmaïi dvitÅyeti" pÃïinyukterdvitÅyÃvibhaktyarthakarmatvetyuktam/ pratiyogiteti// ghaÂamÃnayetyÃdÃviti yojyam/ vÃcyetyanvaya÷/ anyathÃ'nayanÃdikriyÃnanvayÃpÃtÃditi bhÃva÷/ kriyÃnvaya iti// padÃrthÃntareïÃnvitapadÃrthasyaiva vÃkyÃrthatvÃditi bhÃva÷/ 6 khaï¬eti// parvato 'gnimÃnityÃdihetvÃdirÆpÃvÃnvaravÃntaravÃkyÃrthabhÆtasyÃnyonyapadÃrthenÃnvitasyetyartha÷/ 7 mÃhÃvÃkyÃrtheti// vahnyÃdinirÆpitavyÃptipak«adharmatayorliÇgani«ÂhatÃrÆpamahÃvÃkyÃrthabhÆtÃnvaya ityartha÷/ tÃvatà Óabdav­ttivi«ayatvamanva 8 yasya kuta÷, tathÃtve và Óaktivi«ayatvaæ kuta ityata Ãha-- v­ttÅti// kumÃryÃdipradarÓitakalamabÅjÃtarenva 9 yÃpratiyogitvÃditi bhÃva÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.apipadaæ nÃsti-su.rÃ. 2.yavi-su.rÃ. 3.bhÆta ityÃrabhya etatparyantaæ nÃsti-su.rÃ. 4.gi- su.rÃ. 5.anubhÆta-naæ. 6.kriyÃnvaya iti ityÃrabhya nÃsti -u.naæ. 7.padÃrthÃntareïetyÃdi, diti bhÃva÷ ityantaæ atrÃsti -naæ. bhÃva iti nÃsti -u. 8.nyasya -u.naæ. 9.ya -u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- anvi-sÃ-«aÂkam) ÓaktivÃda÷ pu - 169. ----------------- --------- ----------- khaï¬avÃkyÃrtharÆpe 'nvite ca na lak«aïetyanvite Óakti÷ kÊptetyanyatrà 1 nvite Óaktisiddhi÷/ anyathà kalpane gauravÃt// na ca khaï¬avÃkyÃrthasya na mahÃvÃkyÃrthe 'nvaya÷, kiæ tu mahÃvÃkyasthasarvapadagocarasamÆhÃlambanasm­tirÆpaæ karaïaæ ÓuddhatÃvatpradÃrthagocarasamÆhÃlambanasm­tirÆpÃntaravyÃpÃrasahitame 2 kadaiva mahÃvÃkyasthÃn sarvÃn padÃrthÃnvitatayà bodhayatÅti vÃcyam / anubhavaviruddhasyà 3 prakÃrasya kalpane gauravÃt/ tathÃtve hi dinedine Órutena ÓÃstrarÆpamahÃvÃkyaikadeÓarÆpakhaï¬avÃkyena tattadarthabodhodayo na syÃt / kulakÃdÃvityuvÃcetyÃdau khaï¬avÃkyÃrthakarma 4 kriyÃnvayabodhaÓca na syÃt/ --------------------------------------------------------------------------- na lak«aïeti// tatpak«asyÃgre nirasi«yamÃïatvÃditi bhÃva÷/ anyatreti// kriyÃkÃrakabhÃvÃdisthale 'pÅtyartha÷/ anvaye Óaktiæ vinaiva mahÃvÃkyÃrthabodhaprakÃramÃÓaÇkya nirÃha-- na ceti// Óuddheti// anvaya 5 vinÃk­tetyartha÷/ dine dina iti// ekasminneva dine sarvaÓÃsttaÓravaïÃyogena pratyahaæ yÃvadavadhÃraïaæ 6 Óakyaæ tÃvata eva Ói«yai÷ ÓrÆyamÃïatvÃttÃvanmÃtraÓravaïasyÃrthÃbodhakatve ÓÃstrameva vyarthamÃpadyeteti bhÃva÷/ ityuvÃcetyÃdÃviti/ mÃghe caturthe sarge --"utkÃraæ dÃruka ityuvÃce"tyatratyasya"ityuvÃce"tyasya ÃsargasamÃpti pratiÓlokamanvayena tattacchalokÃrthavi«akriyÃnvayabodhaÓca na syÃdityartha÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.api ityadhikam-su.rÃ.naæ.ga. 2.mekameka-su.rÃ. 3.pyasya- su.rÃ. 4.ka ÓÃbdabo-su.rÃ. kakriyÃ-naæ.ga.ja. 5.yaæ vi-u.naæ. 6.ïaÓa-u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 170. ------------------------ -------------- -------- pratij¤ÃvÃkyena viÓi«ÂasvÃrthabodhane kuta ityÃkÃÇk«Ãnudayena hetuvÃkyasyÃnvayaÓca 1 na syÃt// tasmÃdanvite prÃthamikÅ vyutpatti÷, anvayasyÃnabhidhÃne tasya ÓÃbdatvÃnupapatti÷, anvayÃæÓa ÓaktyabhÃve 'nvayasya Óabdena saha pratyÃsatyanupapatti÷, vyaktipratibandÅ, anvayasÃmÃnye ÓaktyabhÃve viÓe«e jij¤ÃsÃnupapatti÷, anyatrÃnvite Óakte÷ kÊptatvamiti yukti«aÂkenÃnvitÃbhidhÃnaæ siddham // anvitÃbhidhÃne sÃdhana«aÂkam // 16 // --------------------------------------------------------------------------- 2 viÓi«Âeti// dharmaviÓi«Âà dharmirÆpasvÃrthetyartha÷// prÃguktaæ sarvaæ buddhyÃrohÃya saægraheïÃnuvadannupasaæharati -- tasmÃditi// tasyÃrthonvita ityÃdinà yukti«aÂkenetyantena 3 viv­ta÷/ prÃthamika ityÃdinoktÃrthoktiranvita ityÃdi / kiæ ceÓvaretyÃdinoktÃrthokti÷ anvayasyetyÃdi/ kiæ ca ÓabdasyotyÃdinoktÃrthokti÷ vyaktÅti/ kiæ ca ghaÂamityÃdinoktÃrthoktiranvayeti/ kiæ ca tvayÃpÅtyÃdinoktarthoktiranyatreti / anvatÃbhidhÃnaæ padÃnÃmiti Óe«a÷// anvitÃbhidhÃne sÃdhaka 4 «aÂkam // 16 // --------------------------------------------------------------------------- 1.na iti nÃsti-su.rÃ. 2.mÃghe ityÃrabhya nÃsti-naæ.u. 3.viv­ta iti nÃsti- naæ. u. 4. na -u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-unÃkta-bÃ-dakora÷) ÓaktivÃda÷ pu - 171. ----------------------------- --------- ---------- atha anvitÃbhidhÃne udayanÃdyuktabÃdhaka daÓakoddhÃra÷ // 17 // nanvanvitÃbhidhÃne ghaÂamÃnayatÅtyÃdau kÃrakapade 1 nÃnvayapratiyogitayà kriyÃyÃ÷ kriyÃpadenÃpi tatpratiyogità kÃrakasyÃbhidhÃnÃtparyÃyatà syÃditi cenna 2 / kÃrakapade kriyÃnvitakÃrakatvasya kriyÃpade ca 3 kÃrakÃnvitakriyÃtvasya prav­ttinimittasya bhedena putrapit­ÓabdayorivÃparyÃyatvÃt/ --------------------------------------------------------------------------- atha anvitÃbhidhÃne udayanÃdyuktabÃdhakadaÓakoddhÃra÷ // 17 // evaæ sÃdhakhÃnyuktvÃnvitÃbhidhÃnaæ bÃdhakà 4 nyÃpyÃÓaÇkya nirÃha-- nanvityÃdinà // viÓi«yÃnvitÃbhidhÃnaæ bhrà 5 ntyÃha-- kÃrakapadenÃpÅti// paryÃyatà kriyÃkÃrakapadayoriti Óe«a÷/ syÃdayaæ do«o 6 yadi ghaÂa÷ karÅra ityÃdÃvivi padaprav­ttinimittaikyaæ 7 bhavet/ na caivamastÅtyÃha -- kÃrakapada iti// putreti// putrÃdiÓabdasya saæbandhiÓabdatvena pitrÃdyupasthÃpakatve 'pi putratvÃdinimittabhedÃdyathà na paryÃyatvaæ tathetyartha÷// nanu kriyÃtvakÃrakatvÃde÷ parasparÃvinÃbhÃvÃttadvÃcinorapi paryÃyatvamityÃha Ãha-- na hÅti // --------------------------------------------------------------------------- 1.nÃpyanvaya-rÃ.su.ga. 3.'na' iti nÃsti -su.rÃ.naæ. 3.'ca' iti nÃsti-su.rÃ. 4.nyÃÓa-naæ.u. 5.ntyÃ-naæ.u. dhÃnamÃha-e. 6.yadi iti nÃsti-naæ.u.e. 7.kyebha-e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 172. ------------------------ --------------- -------- na hi prav­ttinimittayorbhede 'pi tayossam 1 niyatatÃmÃtreïa paryayatvam // nanvevamapi padÃntaravaiyarthyÃt / ekenaivetarÃnvitasvÃrthopasthÃpanÃdviÓe«aïaviÓe«aïaviÓe«yavipariv­ttimÃtreïÃvaiyarthye daï¬Å puru«a÷ puru«asya daï¬a ityatrÃpyekasya vaiyarthyaæ na syÃditi cenna 2 / mÅmÃæsakamate dhavakhadirÃviti dvandve dhavaÓabdalak«itasÃhityanirÆpakadvitÅyasya 3 viÓe«asamarpaïena khadiraÓabdasyevehÃpi - --------------------------------------------------------------------------- putrÃdiÓabde 'pi tathÃtvÃpatteriti bhÃva÷/ evamapÅti// aparyÃyatve 'pÅtyartha÷/ kÃrakÃnvità 4 kriyà kriyÃnvitaæ kÃrakamiti kriyÃkÃrakayor 5 bhÃnÃrthaæ padadvayamarthavadityata Ãha-- viÓe«aïeti// vipariv­ttirvyatyÃsa÷ / ekasyeti // và 6 syetyartha÷/ viÓe«Ãnvayapratipatya 7 ÇgatayopayogÃcceti d­«ÂÃntoktipÆrvaka 8 mÃha -- mÅmÃæsakamata iti// tanmate hi dhavakhadirÃvitidvandve dhavÃdà vaivaikakasminvibhaktyarthadvitvasyÃna 10 nvayena hi sahitayordvayoreva tadanvayena dvitvÃnvayÃrthaæ dhavapadameva sahito 11 bhayalak«akamityabhyupagamÃttadà khadirapadÃvaiyarthyÃya dhavapadalak«itadhavasÃhityÃÓrayasÃmÃnyasya khadiratvarÆpaviÓe«asamarpakatvasvÅkÃrÃdityasyÃgre dvandvasamÃnaprastÃve vak«yamÃïatvÃditi bhÃva÷/ sudhoktamÃha-- tattadviÓe«eti// --------------------------------------------------------------------------- 1.yamamÃtre-su.rÃ.ga.ka. 2.na itinÃsti-su.rÃ. 3.ya vi-su.rÃ. yÃvi-ka. 4.tamÃnayanamÃnayanÃnvitakÃramiti. ityasti-naæ.u. 5.ttirnÃnÃrthapada -naæ.u. 6.tasyetya -naræ. 7.thaæ padÃntarasamabhivyÃhÃropayoga iti i«ÂÃ-e. r8.vamÃ-naæ. 9.evakÃro nÃsti-naæ.u.e. 10. syÃnanvaye sahitayo-naæ.e. ye sati tayo-u. 11. topala -naæ.u. -------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-unÃkta-bÃ-dakora÷) ÓaktivÃda÷ pu - 173. ----------------------------- -------- --- padÃpe 1 k«yata 2 ttadviÓe«opasthÃpanena sÃrthakyÃt/ janÃntareïa sÃrthake 'pi 3 pade sÃmagrÅva 4 ÓÃgatÃrthikapunurukterado«atvÃt// na caivamapi kriyÃpadenÃnayanarÆpe kriyÃveÓe«e 'bhihite ghaÂapadena tadanvitaghaÂÃbhidhÃnaæ, evaæ ghaÂapadena ghaÂarÆpe kÃrakaviÓe«e 'bhihite kriyÃpadena tadanvitakriyÃbhidhÃnamityanyonyÃÓraya iti vÃcyam / --------------------------------------------------------------------------- nanvevamapi punaruktirÆpavÃdhakamaparihÃryamityata÷"ÃrthikÅ tu punaruktiradÆ«aïam/ yaÓcÃrthÃdartho na sa codanÃrtha"iti nyÃyÃditi sudhoktameva vya¤jayannÃha -- prayojaneti// 5 samabhivyÃhÃrarÆpasÃmagrÅvaÓÃdityartha÷/ bÃdhakÃntaramÃÓaÇkate-- nacaivamiti// anyonyeti// yÃvatpÆrvapadaæ svÃrthaæ nÃbhidhatte tÃvaduttarapadasya pÆrvapadÃrthÃnvitasyÃrthÃbhidhÃnaæ nÃsti/ yÃvaccottarapadaæ svÃrthaæ nÃbhidhatte tÃvatpÆrvapadasyottarapadÃrthÃnvitasvÃrthapratipÃdanaæ na bhavatÅti svasvÃrthÃbhidhÃne 'nyonyà 6 bhidhÃnÃpek«ÃvaÓyaæbhÃvenÃnyonyÃÓrayÃnna kimapi padaæ kamapyarthamabhidadhyÃdityartha÷/"vayaæ tu brÆma÷ syÃdidaæ viÓe«ÃnvitÃbhidhÃnavÃdinÃæ, dÆ«aïa"mityÃdinÃ-- --------------------------------------------------------------------------- 1.ntaropi tatta-su.rÃ. ntare ca -ka. 2.mÅmÃæsaketyÃrabhya nÃsti-naæ.ja. 3.ke ca -su.rÃ.naæ. kyepi-ka. 4.ÓÃdÃrthi-su.rÃ. 5.sÃmagrÅti ityadhikam-e. 6.nyÃpe-naæ. nyÃrthÃbhidhÃnÃ-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 174. ------------------------ ------------- --------- viÓe«ÃnvitÃbhidhÃnamate 1 'syÃnyonyÃÓrayasya 2 saæbhave 'pi sÃmÃnya 3 to 'nvitÃbhidhÃnamiti manmate padÃnÃæ pratyekameva yogyetarasÃmÃnyÃnvitasvÃrthÃbhidhÃne sÃmarthyena padà 4 ntaranirapek«atayÃnyonyÃÓrayÃbhÃvÃt// anyonyÃÓrayÃrthamananabhÆya 5 mÃnaviÓe«ÃnvitÃbhidhÃnakalpane gauravÃt// na caivamapi kÃrakapadajanyà kriyÃsÃmÃnyÃnvitarÆpaviÓi«ÂadhÅ÷ kriyÃsÃmÃnyÃnvayarÆpaviÓe«aïadhÅsÃdhyà iha 6 taddhÅheturanyo nÃstÅti - --------------------------------------------------------------------------- sudhokta 7 mÃha-- viÓe«eti// 8 yogyaæ yaditaratsÃmÃnyaæ tadanvitetyartha÷/ padÃntareti// tasya viÓe«opasthitÃvevopayogokteriti bhÃva÷ // "gauravaæ kalpane 'nyathÃ"iti prÃguktamÆlÃrƬhametaditi darÓayitumÃha-- anyonyeti// anyonyÃÓrayamasmÃnprativaktumabhihitÃnvayavÃdinà naiyÃyikena viÓe«ÃnvitÃbhidhÃnakalpana ityartha÷/ gauravÃdityupalak«aïam / chalottaratvÃpÃtÃdityapi dhyeyam/ sÃmÃnyÃnvitasvÃrthÃbhidhÃnapak«e 'pyudayanÃdyuktamanyonyÃk«ayamÃÓaÇkate-- na caivamapÅti// kÃrakapadajanyeti dhÅrityasya viÓe«aïam/ viÓi«Âeti// anvayaviÓe«aïaka 9 kÃrakaviÓe«ya 10 kadhÅrityartha÷/ tata÷ kimityata Ãha-- iha ceti// kriyÃkÃrakÃdiprayogasthala ityartha÷/ taddhÅti// viÓe«aïadhÅheturityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.asyeti nÃsti-su.rÃ.ga. 2.yasa-su.rÃ. 3.nyanvitÃ-su.rÃ.naæ.ga. 4.dÃrthÃnta- rÃ. 5.ya viÓe-su.rÃ. 6.ca ityadhikam-ga. 7.ktamevÃ-e. 8.yogyetarasÃmÃnyeti - ityadhikam-e. 9.ïa kÃra-naæ. 10. «yadhÅ-naæ. --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-unÃkta-bÃ-dakora÷) ÓaktivÃda÷ pu - 175. ---------------------------- --------- ----------- padena 1 taddhÅ÷, evaæ kriyÃpadajanyà kÃrakasÃmÃnyÃnvitarÆpaviÓi«ÂadhÅrapi kÃrakasÃmÃnyÃnvayarÆpaviÓe«aïadhÅsÃdhyà taddhÅÓca kÃrakapadenaiveti punarapyanyonyÃÓraya iti vÃcyam/ manmate 2 pratyak«Ãyà api viÓi«Âadhiyo viÓe«aïaj¤ÃnÃsÃdhyatvÃt/ tvanmate 'pi// triÓukla÷ k­Óav­ttiÓca gh­ïÃlussakalendriya÷ // viyukto yonido«ebhyo 3 brÃhmaïa÷ pÃtramucyate // ityÃdivacanairviÓi«ÂÃbhidhÃyaka 4 pÃtraÓrotriyasvargakÃraïÃdipadairiva jÃtyÃk­tiviÓi«ÂÃbhidhÃyi-- --------------------------------------------------------------------------- anyonyÃÓrayeti// kriyÃkÃrakapadayo÷ svasvÃrthabodhane 'nyonyÃrthÃbhidhÃnasÃpek«atvÃdanyonyÃÓraya ityartha÷/ pratyak«Ãyà apÅti// kimuta 5 ÓÃbdÃdisthale ityaperartha÷/ yathà caitattathoktaæ nirvikalpakabhaÇga iti bhÃva÷/ triÓukla iti// yÃja 6 nÃdhyÃpanÃviÓi«ÂapratigraharÆpaÓuklatrayavÃnityartha÷/ sakalendriya iti// na tvandhapaÇgvÃdirityartha÷/ yonido«ebhyo vimukta ityanena bÅjak«etraÓuddhirucyate / ityÃdÅtyÃdipadena"Órotriyaæ chando 'dhÅ(ya)"iti, yanna du÷khena saæbhinnaæ na ca grastamanantaram / abhilëopanÅtaæ ca sukhaæ svargapadÃspadam"7 / iti, ananyathÃsiddhaniyatapÆrvav­ttikÃraïÃmityÃdivacanagraha÷/ viÓi«Âeti// triÓuklatvÃdiviÓi«ÂÃbhidhÃyi pÃtrapadaæ , chandodhyayanakart­tvaviÓi«ÂÃbhidhÃyi Órotriyapadaæ, --------------------------------------------------------------------------- 1.evetyadhikam-ga. 2.api ityadhikam-naæ. 3.bhyÃæ -naæ. 4.yipÃ-naæ.ga.ka. yibhi÷- ja. 5.Óa-naæ. 6.kÃdhyayanavi-naæ.u. 7.na cetyÃrabhyanÃsti-naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 176. ----------------------- ------------- -------- ghaÂÃdipadairiva ca viÓe«aïopasthitiæ vinai kÃrakÃdipadai÷ kriyÃsÃmÃnyÃdyanvitÃbhidhÃnÃnubhavÃt// anubhavaviriddhasya 1 kalpane gauravÃt/ 2 anvayaviÓe«asiddhistu padÃntarasamabhivyÃhÃrÃt// nanvevaæ cetkimanayà sÃmÃnyÃnvite ÓaktyÃ, svÃrthamÃtre 3 Óaktai÷ padairÃkÃÇk«ÃdimatpadÃntarasamabhivyÃhÃrÃdeva viÓe«Ãnvayasiddheriti cenna 4 / --------------------------------------------------------------------------- du÷khÃsaæbhinnatvÃdiviÓi«ÂasukhÃbhidhÃyi svargapadamanyathÃsiddhatvÃdiviÓi«ÂÃbhidhÃyi kÃraïapadamityÃvaæ dhyeyam/ tatra hi viÓe«aïopasthÃpaka 5 padÃntarasyÃbhÃvÃtpadasmÃritasyaiva padÃrthai'nvayapratiyogitvÃttatra viÓe«opasthiterabhÃve 'pi yathà viÓi«Âa 6 bodhastathehÃpÅtyartha÷/ vyaktyÃk­tijÃtaya÷ padÃrtha 7 ita nyÃyamatatvÃjjÃtyÃk­tiviÓi«Âetyukti÷// "gauravaæ kalpane 'nyathe"ti mÆlÃrƬhatÃæ darÓayati-- anubhaveti//"sÃmÃnyÃnvite ÓaktÃvupetÃyÃæ viÓe«ÃnvayabodhÃyoga 8 ityato viÓe«Ãnvayapratipatyarthaæ ca padÃntarasamabhivyÃhÃropayoga"iti sudhoktamÃha-- anvayaviÓe«eti// etena viÓe«apratipattiriti ÓaÓidharÃdyuktaæ pratyuktam/. maïyÃdyuktamÃÓaÇkate -- nanviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.'ca' ityadhikam-naæ.ga. 2.'na caivamapi ityÃrabhya ityatparyantaæ nÃsti-su.rÃ. 3.mÃtrapadaæ nÃsti-su.rÃ. 4.na iti nÃsti-su.rÃ. 5.ka padÃrthÃntarÃbhÃvÃ-naæ. padÃrthÃntarasyÃ-u. 6.«Âasta-naæ. 7.'iti' iti nÃsti-naæ. 8.gÃdityato-naæ. --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-unÃkta-yÃ-dakora÷) ÓaktivÃda÷ pu - 177. ----------------------------- ------- --------- saÇgatigrahaïakÃle sÃmÃnyÃnvite Óa 1 kterg­hÅtatvena govyakti 2 vatvanmate jÃtyÃk­tiviÓi«Âagovyaktivacca sÃmÃnyÃnvita 3 syÃpi padÃntarasamabhivyÃharÃkÃÇk«Ãdinirapek«eïaiva goprÃtipadikenokttayà sÃmÃnyÃnvite ÓakterastyÃgÃyogÃt/ anyathà jÃtÃveva Óaktirvyakte 4 stvÃkÃÇk«Ã 5 divaÓÃddhÅriti syÃt/ pratyuta padÃntarÃrthe kriyÃviÓe«e ÃkÃÇk«Ãrthameva kÃrakapadasya kriyÃsÃmÃnyÃnvite ÓaktirÃvaÓyakÅ/ ata eva viÓe«Ãnvaye ÓaktyabhÃvÃttasya ÓÃbdatvaæ na syÃditi nirastam/ yà Óakti÷ padÃntarasamabhivyÃhÃrÃkÃÇk«Ãdinirapek«Ã-- --------------------------------------------------------------------------- anvayanyÃnvayata÷ prÃpteranyathÃnupapattita÷/ ananyalabhyamÃtrÃrthe ÓaktÃnyeva padÃni na÷// iti prÃcÅnokteriti bhÃva÷/ anvite Óakterg­hÅtatveneti// etacca pÆrvartraivopapÃditamiti bhÃva÷/ vyaktau Óaktirita matenÃha-- 6 Óaktivaditi// vyakterityartha÷/ jÃtyÃdiviÓi«Âavyaktau 7 seti matenÃha-- jÃtyÃk­tÅti// samabhivyÃhÃraÓcÃkÃÇk«Ãdi ca tannirapek«eïetyartha÷/ tatsÃpek«atve satyevÃnvayasyà 8 syÃnnacaivamityartha÷/ na kevalaæ 9 pratibandÅmÃtramityÃha-- pratyuteti// etadapi pÆrvabhaÇga eva"ki¤ca ghaÂamityanene"ityÃdinopapÃditamiti bhÃva÷/ ata eveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.kte g­hÅ-su.rÃ. 2.ktitvava-ka. 3.nvayasyÃ-su.rÃ. 4.ktyÃde-su.rÃ.naæ.ga. 5. Ãdipadaæ na -su.rÃ. 6.vyaktivaditi--u.e. 7.Óaktiritimate-e. 8.syÃla-naæ. 9.vyaktarityadhikam -u.e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 178. ------------------------ ------------ ---------- --nyÃnvayabo 1 dhikà tasyà evÃnya 2 sÃpek«Ãyà viÓe«ÃnvayabodhakatvÃt// etadevÃbhipretyoktaæ paddhatau"pratyekaæ sÃmÃnyato yogyetarÃnvitasvÃrthÃbhidhÃnaÓaktÅ 3 ni padÃni padÃntarasannidhÃnÃhitaÓaktyantarÃïi viÓe«ato 'pyanvitÃn svÃrthÃnabhidadhatÅ"ti/ padÃntarasannidhÃnamevÃhitaÓaktyantaraæ labdhasahakÃryantaraæ ye«Ãmityartha÷/ na tu padÃntarasannidhÃnenÃhitaÓaktyantaramÃdheya 4 Óaktirye«Ãmityartha÷/ ÓaktidvayÃÇgÅkÃre gauravÃt/ padÃntarasamabhivyÃhÃro hi sÃmÃnyasya viÓe«aparyavasÃna eva hetu÷/ na punaravidyamÃnaÓaktyà 5 dhÃna iti sudhÃvirodhÃcca// --------------------------------------------------------------------------- sÃmÃnyÃnvaye ÓaktisvÅkÃrÃdevetyartha÷/ etadeveti// sÃmÃnyÃnvayaÓaktirevÃnvayavaÓe«abodhaketyetadevetyartha÷/ kathamidamuktÃrthasaævÃdÅtyatorthamÃha-- padÃntareti// kuta evamarthÃntarakalpanetyata Ãha --ÓaktidvayetyÃdi// yadyapi sudhÃyÃæ jij¤ÃsÃdhikaraïe"ÓaktiÓcaivÃnvita"iti ÓlokavyÃkhyÃvasare padÃnÃmautsargikÅ sÃmÃnyÃnvaye Óakti÷, padà 6 ntarasannidhÃnÃccÃgantukÅ viÓe«avi«ayà Óakti÷, padÃntare ca padÃdhÃnaÓaktiriti Óaktitrayaæ kalpyamityuktam/ tathÃpi sahajaÓaktyÃdheyaÓaktyapek«ayà Óaktidvayetyuktamityado«a÷/ prÃmÃïikatvÃdgauravaæ na do«Ãyetyata Ãha-- padÃntareti// sudheti//"ÓaktiÓcaivÃnvite"iti ÓvokavyÃkhyÃnasudhetyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.dhajanikÃ-rÃ.su. 2.anyapadaæ nÃsti-su.rÃ. 3.ktÃni padÃni-naæ.su.rÃ. 4.yÃÓakti-su.rà 5.ktyadhÅna -su.rÃ. 6.dÃrthÃnta-naæ.e. --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-unÃkta-bÃ-dakora÷) ÓaktivÃda÷ pu - 179. ---------------------------- --------- ---------- 1 kecittu--"na punaravidyamÃnaÓaktyà 2 dhÃna"iti sudhaiva padÃntara 3 samabhivyÃhÃrÃtpÆrvamanvayasÃmÃnye 4 Óaktirnetyetanni«edhapareti na virodha ityÃhu÷// nanvevamapyÃnayanÃnvito ghaÂo ghaÂÃnvitamÃnayanamityanvayarÆpasya viÓe«yarÆpasyÃrthasya ca bhedena tadbhedanibandhano vÃkyabheda÷ syÃditi ce 5 nna/ 6 tathÃpi caitro ghaÂamÃnayatÅtyatra ghaÂaprÃtipadikasya jÃtyÃdiviÓi«ÂavyaktivÃcitvÃjjÃtyÃk­tyanvito ghaÂa÷ prak­tipratyayÃrthayo÷ pÆrvamanvayÃdghaÂÃnvitaæ karmatvaæ, karmÃnvitaæ cÃnayanaæ, ÃnayanÃnvità ca vartamÃnà k­ti÷, k­tyanvitaÓcaitra ityanvayarÆpa viÓe«yarÆpasya cÃrthasya bhedena vÃkyabheda÷ syÃt // --------------------------------------------------------------------------- bÃdhakÃntaramÃÓaÇkate-- nanvevamapÅti// tadbhedeti// arthabhedanibandhana÷/ arthaikatvÃdekaæ vÃkyamiti jaiminyukteriti bhÃva÷/ paramukhena samÃdhiæ vÃcayituæ pratibandÅmÃha-- tavÃpÅti// jÃtyÃk­tyanvito ghaÂa ityÃdi prathamÃntasya ityanvayarÆpasyetyanenÃnvaya÷/ pÆrvamiti// kriyÃnvayÃtpÆrvamityartha÷/ pÆrvamanvaya siddhamarthamÃha-- ghaÂÃnvitaæ karmatvamiti// ÃnayatÅtyatra prak­tipratyayoranvayÃha-- ÃnayanÃnvitÃceti// pratyayasyaiva laÂtvÃkhyÃtatvarÆpeïa pratipÃdyÃrthayoranvayamÃha-- vartamÃneti// k­tiriti// caitrapadasamabhivyÃhÃralabdhÃrthamÃha-- k­tÅti// --------------------------------------------------------------------------- 1.kecitviti nÃsti-su.rÃ. 2.ktatyadhÅna-su.rÃ. 3.rÃtpÆrvamanva-su.rÃ. 4.apÅtyadhikam-su.rÃ. 5.na iti nÃsti-naæ.su.rÃ.ja.ga. 6. tavÃpi-naæ.su.rÃ.ja.ga. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 180. ------------------------ ------------ -------- iyÃæstu bheda÷/ manmate prak­tipratyayÃrthayoranvaya÷/ Óakya÷, tava tvaÓaktyo 1 'pi mÃhÃvÃkyÃrtha 2 bhÆtÃnvayavatsahakÃrivaÓÃcchÃbda iti// nanu padÃrthasthÃnÅyÃnÃmuktÃnÃmanvayÃnÃæ bhede 'pi tadbodhamÃtreïa nairÃkÃÇk«yÃbhÃvena ghaÂakarmakÃnayanÃnukÆla 8 vartamÃnayatnavÃæÓcaitra iti 4 vÃkyÃrthabhÆtÃnvasyÃbhedenaikavÃkyatvamiti cetsamaæ mamÃpi // --------------------------------------------------------------------------- nanu nyÃyamate anvayasyÃÓakyatvÃdvÃkyabhedo na do«estava tu Óa 5 kyatvÃddo«a ityata etadvai«amyamaprayojakam/ ÓÃbdatvasya tvayÃpyaÇgÅkÃrÃdityÃha-- iyÃæstviti // pareïaiva samÃdhiæ vÃcayati-- nanviti// samaæ mamÃpÅti// vÃkyÃrthÅbhÆtasya paÂÃnayanÃnvayasyaikatvenaikavÃkyatvasaæbhavÃdityartha÷// etena kriyÃkÃrapadayo÷ pratyekamitarÃnvitasvÃrthabodhakatve vÃkyÃrthadvayadhÅprasaÇgÃditi maïyuktaæ, kÃrakÃnvità kriyà kriyÃnvitaæ ca kÃrakamiti dhÅprasaÇgeta vÃkyabheda÷ syÃditi ÓaÓadharoktaæ ca pratyuktam/ kriyÃkÃrakÃnvayarÆpavÃkyÃrthaghasyaikatvenaikavÃkyatvopapatte÷/ kriyÃnvito ghaÂo ghaÂÃnvità kriyeti bodhasya sarvasÃk«itvenÃdo«Ãpatteriti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ktopi-su.rÃr. 2.thabhÆta-naæ.ga.ka. 3.vartamÃnapadaæ nÃsti-rÃ. 4.mahà ityadhikam -su.rÃ. 5.vÃkya-naæ.e. --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-unÃkta-vÃ-dakora÷) ÓaktivÃda÷ pu- 181. ---------------------------- ------ ------- nanvanvitasya ghaÂasya ghaÂapadÃrthatve ghaÂamÃnayetyukte 'nvitasyaiva ghaÂasya punarÃnayanÃdyanvayadhÅ÷ syÃditi cenna/ tava jÃtyÃk­tibhyÃmiva mama yogyena 1 karmatvÃdinà dharmeïÃnvitasyaiva ghaÂasyÃnayanÃdyanvayapratÅtà 2 vi«ÂÃpatte÷/ ghaÂaprÃtipadikÃrthasya pratyayÃrthÅbhÆtakarmatvÃnvayÃtpÆrvaæ kriyÃsÃmÃnyÃnvayayogyatve pÆrvaæ kriyÃsÃmÃnyÃnvayadhÅ 3 ri«Âaiva, ayogyatve tu tata eva na pÆrva 4 mÃnvayadhÅ÷/ anvayÃæÓe anayanÃdya 5 nanvayastu tava jÃtyÃk­tyaæÓa iva ekapadopÃttatve 6 na prathamÃnvitakarmatvÃæÓa iva cÃkÃÇk«ÃdyabhÃvÃdyukta÷// --------------------------------------------------------------------------- anvitÃbhidhÃnavÃde ghaÂamÃnayetyÃdau anvitÃnvayÃpattirÆpabÃdhakamÃÓaÇkate -- nanviti// kimatra karmatvÃdirÆpayatki¤cidyogyetarÃnvitasya kriyÃnvayaÓcodyate 'tha karmatvÃdyanvayÃtpÆrvameva kriyÃsÃmÃnyÃnvaya÷, karmatvÃnvayÃtpaÓcÃdÃnayanÃdikriyÃviÓe«Ã 7 nvita iti/ Ãdya Ãha-- taveti// jatyÃdyanvitasya yathà kriyÃnvaya÷ ekapadopÃttatvÃta, jÃtyÃdivyaktÅnÃæ tathà karmatvÃnvitasyaiva kriyÃnvaya ityartha÷/ dvitÅyaæ Ãha-- ghaÂeti// nanvanvitÃnvaya 8 ityasya lambakarïamÃnayetyÃdÃviva viÓe«aïÅbhÆtÃnvayarÆpaviÓe«aïe 9 pyÃnayanÃnvaya÷ syÃdityartha÷/ viÓe«aïÃnvayino 'nvitarÆpaviÓi«ÂÃnvayayogÃt/ viÓi«Âasya ca padÃrthatvÃdityata Ãha-- anvayÃæÓa iti // yathà jÃtyÃk­tiviÓi«ÂavyaktirÆpe padÃrthe ÃnayanÃdikriyÃnvaye 'pi na jÃtyÃdyaæÓe tadanvaya÷, yathà va karmatvaviÓi«ÂasyÃnayanÃnvaye 'pi na karmatvÃæÓe 'nvayastathaivetyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ghaÂatvÃdinÃdha-naæ.ja. didha-su.rÃ. 2.tye«ÂÃpatte÷-naæ.su.rÃ.ga. 3.rapÅ«Âaiva-naæ.ja.ga.ka. r4.vantadanvaya-su.rÃ.ga. 5.dyanvaya-su.rÃ.ga. 6.tve ca -naæ. tvenaiva-su.rÃ. 7.«Ãnvaya iti-u.e. 8.iti iti nÃsti-naæ.e. 9.ïasyÃpyÃ-u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 182. ------------------------ -------------- ---------- nanu nathÃpi ghaÂapadajanite janaka j¤Ãne ÃnayanÃnvito ghaÂa iti ghaÂaæ pratyupasarjanatayà bhÃtasyÃnayanasya kathaæ janyaj¤Ãne ghaÂakarmakÃnayanamiti prÃdhÃnyena ghaÂaæ prati bhÃnam/ guïapradhÃnabhÃvavipariv­ttau 2 virodhena janyajanakabhÃvasyaivÃyogÃt/ mama tu ghaÂa÷ karmatvamÃnayanaæ k­tiriti janakaj¤Ãne 'pi ghaÂasyÃnayanaæ prati prÃdhÃnyenÃbhÃnÃnna vipariv­ttiriti cenna/ --------------------------------------------------------------------------- janyajanakaj¤ÃnayorguïapradhÃnavipariv­ttirÆpabÃdhakamÃÓaÇkate--nanu tathÃpÅti// ÃnayanÃnvi 3 to ghaÂa iti j¤Ãne satyeva ghaÂÃnvitamÃnayanamiti j¤Ãnaæ 4 (ghaÂa)mÃnayetyÃdivÃkye jÃyata iti vÃcyam/ ghaÂapadasya pÆrvaæ 5 ayogÃt/ tatra ca pÆrvaj¤Ãna janakamuttaraj¤Ãnaæ janyamityapi vÃcyam/ 6 uttaraj¤Ãne 'sya viÓe«aïatvena tajj¤Ãnasya viÓe«aïaj¤ÃnatvÃt/ evaæ ca janakaj¤Ãne 'nvayapratiyogitayà viÓe«aïatvena bhÃdamÃnayanaæ ghaÂaÓca viÓe«yatvena bhÃta÷ tatkathamuttaraj¤Ãne ghaÂo 'nvayapratiyogitayà viÓe«aïatvenÃnayanaæ viÓe«yatvena bhÃyÃdityartha÷/ vipariv­ttau viniyame satÅtyartha÷// mama tviti// abhihitÃnvayavÃdinastvityartha÷/ guïapradhÃnavipariv­ttau janyajanakabhÃvo netyetatparÃmarÓavÃdÃnte maïyuktarÅtyà vyabhicÃrÅtyÃha -- puru«asyeti// ---------------------------------------------------------------------------1.ke j¤Ãne -naæ.ja.ka. 2.virodheneti nÃsti-su.rÃ. 3. nvitagha-naæ.u.e. 4.ghaÂapadaæ na -naæ. 5.prayo -naæ.u.e. 6.ghaÂasya viÓe«aïatvena j¤Ãtasya viÓe«aïe j¤ÃnatvÃt-naæ. j¤Ãnasya viÓe«aïe j¤ÃnatvÃt-u.e. ityasti. --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-unÃkta-vÃ-dakora÷) ÓaktivÃda÷ pu - 183. ----------------------------- -------- ---------- puru«asya daï¬a iti j¤Ãnasya viÓe«aïaj¤Ãnatayà janakatve 'pi tajjanye daï¬Å puru«a iti j¤Ãne 'pi vipariv­ttidarÓanÃt// nanu j¤Ãnasya yadvi«ayatvena janakatvaæ tanmadhye yadyasya viÓe«aïaæ 1 tattatra phalÅbhÆte j¤Ãne tasya viÓe«yaæ neti niyama÷, puru«asya daï¬a iti j¤Ãnaæ 2 ca na puru«avi«ayatayà janakaæ, kiæ tu daï¬avi«ayatayÃ, tatra ca daï¬aæ prati daï¬atvaæ viÓe«aïaæ, tasya ca na vipariv­ttiriti cenna 3 / bhÆtale ghaÂÃbhÃva iti j¤Ãnena ghaÂÃbhÃvavadbhÆtalamiti j¤ÃnadarÓanÃt/ --------------------------------------------------------------------------- vyabhicÃroddhÃraæ vivak«ÃmukhenÃÓaÇkate --nanviti// tasya ca na pariv­ttiriti// daï¬Åtyatra puru«aæ prati daï¬asya viÓe«aïatve 'pi da 4 ï¬Ãpek«ayà daï¬atvasya viÓe«aïatvà 5 napÃyÃditi bhÃva÷/ ayamipa niyamo netyÃha-- bhÆtala iti// abhÃvanirvikalpakÃnabhyupagamenÃbhÃvavadbhÆtakamiti viÓi«Âaj¤Ãnaæ pratyabhÃvarÆpaviÓe«aïaj¤Ãnasya hetvutvÃttadarthaæ bhÆtale 'bhÃva iti viÓe«yatayÃbhÃvaj¤ÃnÃnantaramevÃbhÃvaviÓi«Âaj¤Ãnamiti prÃmÃïyavÃdÃdau tatra tatra maïyÃdÃvuktatvÃditi bhÃva÷/ astvevaæ tÃvatoktasya kathaæ vyabhicÃra ityata Ãha--tatreti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tatphalÅbhÆ-su.rÃ.ga. 2.ne ca -su.rÃ. 3.na iti nÃsti-su.rÃ. 4.piï¬Ãpe-u. 5.tvasyÃna-u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 184. ----------------------- ------------ ---------- tatrÃdhikaraïaj¤ÃnasÃdhyÃbhÃvaj¤Ãne bhÆtalaj¤ÃnasyÃpi hetutvÃt/ na ca parok«aj¤Ãne ayaæ niyama÷/ aprayojakatvÃt/ parvate vahnivyÃpyo 1 dhÆma iti parÃmarÓenÃpi parvato vahnimÃnityanumitidarÓanÃcca // --------------------------------------------------------------------------- tasyaiva vivaraïamadhikaraïetyÃdi// abhÃvaj¤Ãna iti// paÂÃbhÃvavadbhÆtalamityevaærÆpe 'bhÃvaviÓi«Âaj¤Ãna ityartha÷/ adhikaraïaj¤ÃnasÃdhyeti viÓe«aïaæ prÃguktaniyamabhaÇgopapÃdanÃyoktam/ bhÆtale ghaÂÃbhÃvaj¤Ãnaæ janakaæ tacca bhÆtalaghaÂÃbhÃvobhayavi«ayakatvenaivÃbhÃvavadbhÆtalamiti j¤Ãne heturiti vÃcyam/ viÓe«aïaj¤Ãnatvena hetutvÃrthamabhÃvavi«ayakatvasyÃdhikaraïaj¤Ãnatvena hetutvÃrthaæ bhÆtalavi«ayakatvasyÃvaÓyakatvÃt/ evaæ ca janakaj¤Ãnasya yadvi«ayatvena hetutvaæ tanmadhye eva viÓe«aïaviÓe«yatayà pratÅtayorbhÆtalÃbhÃvaryorjanyaj¤Ãne viÓe«yaviÓe«aïabhÃvadarÓanamastÅti bhÃva÷ kathaæ na niyabhaÇga iti// na ca parok«eti// idaæ cÃparok«aj¤Ãnamiti bhÃva÷/ aprayojakatvÃditi// etena abhÃvavabuddhyanyabuddhÃvevÃyaæ niyama ityapi pratyuktam/ parok«ÃdÃviva sarvatropapattau guïapradhÃnabhÃvavipariv­ttau na janyajanakabhÃva iti niyamagrÃhakapramÃïÃbhÃvÃditi bhÃva÷/ ata eva ÓÃbdabodha evÃyaæ niyama ityapi pratyuktam/ aprayojakatvÃditi// parvata iti// janakaj¤Ãne viÓe«aïatvena bhÃtasyÃpi parvatasya janyÃnumitau viÓe«yatvadarÓanena parok«aj¤Ãne 'yaæ niyama ityapi netyartha÷// upapÃditaæ sarvaæ buddhyÃrohÃya saægraheïÃnuvadannupasaæharati-- tasmÃditi// bÃdhakÃnÃæ samÃhitatvÃdityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1. vyÃpto dhÆ - naæ.ka. --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-unÃkta-bÃ-dakora÷) ÓaktivÃda÷ pu - 185. ---------------------------- -------- ---------- tasmÃt paryÃyatvÃpatti÷, vaiyarthÃpatti÷, punaruktyÃpatti÷, anyonyÃÓrayadvayÃpatti÷, viÓe«ÃnvayapratibandÅ, vÃkyabhedÃpatti÷, anvitasyaiva punaranvayÃpÃta÷, anvayÃæÓasyÃpyÃnayanÃdyanvayÃpatti÷, janyajanakaj¤ÃnayorguïapradhÃnabhÃvasya vipariv­ttiriti bÃdhakadaÓakamapi na yuktamiti // tasmÃtpadÃnyanvite ÓaktÃnyeva // anvitÃbhidhÃne udayanÃdyuktabÃdhakadaÓakoddhÃra÷ // 17 // --------------------------------------------------------------------------- nanvevamapÅtyÃdinoktamÃha-- vaiyarthyeti// Ãrthikapunarukterado«atvapÃdityuktamÃha-- punariti// na caivamapi kriyÃpadeneti, na caivamapi kÃrakapadeti coktamÃha-- anyonyÃÓrayadvayeti// nanvevaæ cetyÃdinoktamÃha-- viÓe«Ãnvayeti// nanvemapÅtyÃdinoktamÃha-- vÃkyabhedeti// nanvanvitasyetyÃdinoktamÃha-- anvitasyaiveti// anvayÃæÓa ityÃdinoktamÃha-- anvayÃæÓasyeti// nanu tathÃpÅtyÃdinoktamÃha-- janyeti// bhaÇgadvayÃrthamupasaæharati -- tasmÃditi// sÃdhakÃbhÃvÃdbÃdhakÃbhÃvÃccetyartha÷// anvitÃbhidhÃne bÃdhakadaÓakoddhÃra÷// 17 // vi vi nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 186. ------------------------ ------------- ---------- atha anvitÃbhidhÃne yuktidaÓakam // 18// atha matam-- astyevÃnvaye Óakti÷, kiæ tu sà svarÆpasatyeva hetu÷, na tu j¤ÃtÃ/ padÃrthe Óaktij¤ÃnÃdevÃnvaya bodhopapatte÷/ na ca vaiparÅtyaæ ÓaÇkyam/ anvayasya padÃrthanirÆpyatvena nÃg­hÅtaviÓe«aïÃnyÃyena tatraiva Óaktigrahasya hututvÃt/ vyavahareïa liÇge 1 nÃnvite - -------------------------------------------------------------------------- atha anvitÃbhidhÃne yuktidaÓakam // 18 // yattu maïau padaÓaktivÃdapÆrvapak«e prÃbhÃkaramatÃnuvÃdaprastÃve jÃtivyaktij¤ÃnajanakatvÃdubhayatrÃpi hetu÷ lÃghavamiti kubjaÓaktivÃdastvayÃnaiyÃyikenÃpyanvaye kubjaÓaktisvÅkÃrÃditi d­«ÂÃntamukhenÃnvaye kubjaÓaktirupak«iptà tÃæ tanmatÃbhimatopapÃdanapÆrvamanuvadati -- atha matamityÃdinÃ// kuta ityato 'yato 2 labhyatvÃnna tatra j¤Ãtopayujyata ityÃha -- padÃrtha iti// vaiparÅtyamiti// anvaye j¤Ãtà padÃrthe svarÆpasatÅti vaiparÅtyamityartha÷/ nÃg­hÅteti//"nÃg­hÅtaviÓe«aïà viÓe«ya buddharutpadyate"iti nyÃyena prathamopasthitapadÃrtharÆpaviÓe«aïÃæÓa eva Óaktigrahasya hetutvÃdityartha÷/ vyavahÃraliÇgakÃnvitaÓaktigrahavirodha ityata Ãha-- vyavahÃreïeti// -------------------------------------------------------------------------- 1.liÇgeti nÃsti- su.rÃ. 2.nyalabhya-naæ.u. -------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-yudakam) ÓaktivÃda÷ pu - 187. ------------------ ----------- ---------- Óaktigrahe 'pi gauravÃnyalabhyatvÃbhyÃmanvayÃæÓamapahÃya padÃrthamÃtravi«ayatvenaiva Óaktigrahasya ÓÃbdabodha 1 hetutvakalpanÃt// na caivaæ padarthe j¤Ãtà Óaktirupayoginyanvaye tvaj¤Ãteti Óaktidvitve gauravamiti vÃcyam/ gurumate jÃtiviÓi«Âavyaktivi«ayÃyÃ÷ Óakterekatve 'pi jÃtyaæÓamÃtre j¤ÃtopayogitvavadihÃpyanvitaviÓa«ayÃyÃ÷ Óakterekatve 'pi padÃrthÃæÓamÃtre 2 j¤Ãnatopayogitvasyopapatte÷/ ata eva kubjaÓaktivÃda iti// ucyate // asminnapi pak«e 'nvite prÃthamikÅ vyutpattirityÃdi siddhÃntasÃdhakaæ yukti«aÂkaæ susthirameva // --------------------------------------------------------------------------- nanÆbhayatra Óakterekatve j¤ÃtatvÃj¤Ãtatvayorvirodhena Óaktibhede gauravamiti ÓaÇkate -- na ceti// Óaktyaikye 'pyavacchedaka bhedÃdÃvirodha iti sad­«ÂÃntamÃha-- guramata 3 iti// jÃtyaæÓa iti// nÃg­hÅtaviÓe«aïÃnyÃyeneti bhÃva÷/ j¤Ãtopayogitvavaditi // jÃtiviÓi«Âavyaktij¤Ãnahetutvaæ yathÃtathetyartha÷/ j¤ÃtÃyà uyogitvaæ j¤Ãtopayogitvaæ tadvat,"tadaÓi«ya 4 pramÃïatvÃ"ditivadayaæ nirdeÓa÷ sÃdhu÷/ evamagre 'pi / ata eveti// aæÓabhedenÃj¤ÃnatvÃdevetyartha÷/ siddhÃntasÃdhakamiti// prÃganvite ÓaktirityatroktasÃdhaka«aÂkamevÃnvaye 'pi Óaktigraho heturiti pak«e 'pi samÃnamityartha÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.dhehe-- su.rÃ. 2.cet ityadhikam-rÃ.su. 'ucyate' iti paryantaæ nÃsti-su.rÃ. 3.tamiti-naæ.e. 4.saæj¤Ã ityadhikam-e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 188. ------------------------ ------------- --------- na cÃnvaye Óakte÷ satvamÃtreïa tasya ÓÃbdatvaæ tasyÃ÷ pratyÃsattitvaæ ca yuktamiti vÃcyam/ ÓaktibhrameïÃpi ÓÃbdayorbhramapramayordarÓanena Óaktij¤Ãnasyaiva ÓÃbdatve tantratvÃt/ pratyÃsattitvÃt// kiæ ca dhÆmostÅti 1 vÃkye dhÆmaÓaÓabdasya vahnau lak«aïÃrÆpav­ttij¤Ãne satyeva ÓÃbdadhÅranyathÃnumitirityanvayÃæÓe vatyaj¤Ãne kathamanvayasya ÓÃbdatvam // --------------------------------------------------------------------------- nanu 2 tat prÃganvayasyÃÓakyatve taddhiyoÓÃbdatvamuktaæ, yacca ÓabdarÆpakaraïasyÃnvayÃæÓe pratyÃsannatvaæ syÃdityuktaæ taddvayamapyanvayÃæÓe Óaktigrahasya na hetutvasÃdhakaæ, anyathaiva tatsiddherite ÓaÇkate-- na cÃnvaya iti// 3 bhrameïÃpÅti// svarÆpasatyà eva Óakte÷ ÓÃbdadhÅhetutve pratyÃsattitve ca tadbhrameïa Óa 4 bdabhramo na syÃt/ d­Óyate cÃyamata÷ tajj¤Ãnameva tatra hetu÷/ j¤Ãtaiva ca sà tatra pratyÃsattirityartha÷/ kvacicchÃbdapramÃbhramayordarÓaneneti pÃÂha÷, sa tu gÃvyÃdyasÃdhuÓabdaÓaktigrahe pramÃyà api d­«ÂestadabhiprÃya÷/ kecittu/ yÃd­cchikapramÃgraha ityÃhu÷// evaæ prÃguktasÃdhaka«aÂkamadhye 5 yuktatvena 6 bhrÃntaæ sÃdhakadvayamupapÃdyedÃnÅæ yuktiæ ca catu«Âayamadhikaæ vivak«u÷ anyatra kÊptatvÃcchaktisthale 'pi tajj¤Ãna 7 manvayÃæÓepyÃvaÓyakamityÃha -- ki¤ceti// ÓÃbdadhÅvi«aya÷ svavi«ayaÓaktij¤Ãnavi«aya÷ tajjanyaj¤Ãnavi«ayatvÃt/ na cÃsiddhi÷/ padÃrthÃæÓe Óaktij¤Ãnasya pareïÃpi hetutvopagamÃt/ na ca d­«ÂÃntÃbhÃva÷/ 8 parok«ÃnumÃnasthale janyaj¤Ãnavi«ayasaæbandhasya janakaj¤Ãnepi vi«ayatvaniyamÃditi yuktyantaramÃha -- api ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tyÃdi -su.rÃ. 2.yat iti nÃsti-naæ.u.e. 3.Óakti ityadhikam-u.e. 4.ÓÃbda-naæ.u.e. 5.dhyepyukta-naæ.u. 6.bhÃtaæ-naæ.u. 'bhrÃntaæ' ityetat rekhayÃtìitam-e. 7.dbhÃnaæ-naæ. 8.na cetyÃdi nÃsti-naæ.u.e. --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-yudakam) ÓaktivÃda÷ pu - 189. ------------------ --------- ---------- api ca 1 parok«aj¤Ãne phalÅbhÆtaj¤Ãnavi«ayasya saæbandhasya janakÅbhÆtaj¤Ãnavi«ayatvaniyameva ÓÃbdaphalÅbhÆtaj¤Ãnavi«ayasyÃnvayasya tajja 2 nakaÓaktij¤Ãnavi«ayatvamÃvaÓyakam/ bhavati hi pak«ataditarasÃdhÃraïyena prav­ttasya vahnidhÆmasÃmÃnÃdhikaraïyaviÓe«arÆpavyÃptij¤Ãnasya parvatavahnisaæbandho ''«i sÃmÃnyena vi«aya÷ // kiæ ca yadyanvayÃæÓe Óaktij¤Ãnaæ na hetustarhi ghaÂamÃnayatÅtyÃdipadajÃtÃdiva, ghaÂa÷ karmatvamÃnayanaæ k­tirityÃdipadajÃtÃdapi kathaæ nÃnvayadhÅ÷/ padasya padÃrthe Óaktestatsm­testatsÃdhyÃyà ananvitapadÃrthasm­te÷ padÃrthe«u yogyatÃdeÓca satvÃt// --------------------------------------------------------------------------- savikalpakavi«ayasaæbandhasya nirvikalpakÃvi«ayatvÃtparok«etyuktam/ niyamenetyetadasiddhamityato vyanakti-- bhavati hÅti// sÃmÃnÃdhikaraïyaviÓe«eti// avyabhicaritasÃmÃnÃdhikaraïyetyartha÷/ sÃmÃnyena vi«aya iti// anyathà parvatÅyadhÆmadarÓanÃtparvatÅyavahnij¤ÃnÃnudayÃpatteriti bhÃva÷/ ghaÂa÷ karmatvamityÃdÃvanyayÃpratÅtirapyanvayÃæÓe 'pi Óaktij¤Ãnasya hetutve mÃnamityÃha-- kiæ ca yadÅti// sÃmagryabhÃvÃnnÃnvayadhÅrityata Ãha-- padasyeti// tatsÃdhyÃyÃ÷ Óaktism­tisÃdhyÃyà ityartha÷/ ananviteti// anvayÃvi«ayakapadÃrthasm­terityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.cÃpa -naæ. 2.tadaj¤Ãta Óakti-naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 190. ------------------------ ---------- -------- na ca tatrÃkÃÇk«Ã nÃstÅti vÃcyam / anvayaviÓe«ÃkÃÇk«ÃdÃvahetubhÆtaæ sÃmÃnyÃj¤Ãnaæ pratyanvayasÃmÃnyaÓaktyaj¤Ãnasyaiva tantratvÃt // 1 na ca tÃd­Óaæ padajÃtaæ ÓilÃÓakalamaÇkura iva kriyÃkÃrakabhÃvenÃnvayabodhe svarÆpÃyogyaæ, tena kadÃpyanvayabodhÃdarÓanÃditi vÃcyam/ evaæ hi ghaÂa÷ karmatvamityÃdivÃkyaæ Órutavato 'bhij¤asya nÃma vibhaktidhÃtvÃkhyÃtasmaraïÃdutpannÃnvayabodhasya prayojyav­ddhasya vyavahÃraæ paÓyato bÃlasya ghaÂa÷ karmatvamityÃdÃveva vyutpannasya tato 'nvayabodho na syÃt // --------------------------------------------------------------------------- yogyatÃderityÃdipadenÃkÃÇk«Ãsatyohgraha÷/ sÃmÃnyÃj¤Ãnaæ anvayasÃmÃnyaj¤Ãnaæ pratÅtyartha÷/ Óaktyaj¤Ãnasyeti / tathà ca Óaktij¤ÃnamÃkÃÇk«ÃsadbhÃvÃrthamavaÓyamupetyamiti bhÃva÷/ yogyatà neti ÓaÇkate -- na ceti// Óileti// ÓilÃÓakalamaÇkure yathà na yogyaæ tathetyartha÷/ evaæ hiti// svarÆpÃyogyatva ityartha÷/ nÃmeti// ghaÂeti nÃma, dvitÅyà vibhakti÷, ÃnayetyÃnayanadhÃtu÷, luptÃkhyÃtÃkhyatiÇpratyayarÆpahi Óabda÷ ete«Ãæ smaraïÃdityartha÷/ anvayeti// ghaÂakarmakÃnayanarÆpÃnvayabodhasyetyartha÷/ ityÃdÃveveti// smÃritanÃmavibhaktyà 2 vyavahÃrahetutvamajÃnato ghaÂa÷ karmatvamityetadghaÂakarmetyarthe, Ãnayanaæ k­tirityetadÃyanaæ kurvityartha÷, Óaktamiti j¤Ãnavata ityartha÷/ tata÷ ghaÂa÷ karmatvamityÃdivÃkyÃdityartha÷/ etenaivÃkÃÇk«ÃbhÃvo 'pi pratyukta÷/ --------------------------------------------------------------------------- anvi-dhÃne-yudakam) ÓaktivÃda÷ pu - 191. ------------------ -------- ---------- na ca ÓaktibhramarÆpasahakÃrivaÓÃdanvayadhÅ÷/ svarÆpayogyasya sahakÃriÓatasamavadhÃne 'pi kÃryÃjanakatvÃt/ tasmÃtsvarÆpayogyameva tat bÃlaæ pratyanvayÃæÓe Óaktij¤ÃnarÆpasahakÃrisahitatvÃdanvayabodhakam/ anyaæ tu prati tadrahitatvÃnnetyanvayÃæÓe Óaktij¤Ãna 1 sahakÃrità siddhÃ// kiæ ca padÃrthÃæÓe Óaktij¤Ãnamapi padÃrthasm­tidvÃrà Óakti 2 dhÅheturiti te matam/ na ca tatsm­tau ÓaktirÆpasaæbandhasya Óaktitvena j¤Ãnamapek«itaæ, tadabhÃve 'pi hastirÆpasaæbandhidarÓanajanyaæ hastipakasmaraïaæ prati saæbandhÃæÓe j¤Ãnasya saæbandhatvaprakÃrakasyaiva hetutvadarÓanÃt / kiæ tu saæbandhatvenaiva j¤Ãnamapek«itam/ evaæ cÃkÃÓamastÅtivÃkyÃdÃkÃÓa 3 ÓabdasamÃvÃyitvenÃkÃÓasm­timata ÃkÃÓaÓabde-- --------------------------------------------------------------------------- 4 ayogyepi vÃkye 'nvayadhÅranyahetuketyÃÓaÇkyÃha-- na ceti// taditi// ghaÂa÷ karmatvamityÃdivÃkyamityartha÷/ tataÓca kiæ prak­ta ityata Ãha-- bÃlaæ pratÅti// Óaktitvena Óaktij¤Ãnasyà 5 nanyathÃsiddhatvaæ cÃnvayadhÅhetutve mÃnÃmityÃhu -- kiæ ceti// te matamiti// siddhÃnte Óaktij¤ÃnavÃkyÃrthaj¤Ãnayormadhye padÃrthasm­teranabhyupagamÃditi bhÃva÷/ astvevaæ tata÷ kimityata Ãha-- evaæ ceti// sambandhatvena Óaktij¤Ãnasya padÃrthasm­tihetutve satÅtyartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.nasya saha-naæ.su.rÃ.ga. 2.ÓabdadhÅ-naæ.su.rÃ.ga.ka. 3.Óasya-su.rÃ. 4.ayogyeti / ityasti-naæ.u. 5.syÃnyathÃ-naæ.u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 192. ------------------------ ------------- -------- -vyutpattihÅnasyÃpi puæsa ÃkÃÓÃstitvabodha÷ syÃt/ na cÃtra nÃmavibhaktyÃkhyÃtayukte svarÆpÃyogyatvaæ ÓaÇkÃrham// atha saæbandhatvaprakÃrakaj¤ÃnenaivÃkÃÓasya smaraïe siddhe 'nubhavÃrthaæ Óaktitvena j¤Ãnamapek«yata 1 iti cettarhyanvayÃnubhavÃrthaæ tatraiva Óaktij¤ÃnÃpek«eti madi«Âasiddhi÷// evaæ cÃnvitÃbhidhÃne na kevalaæ pÆrvoktaæ «aÂkam/ kiæ tu v­ttij¤Ãne satyeva ÓÃbdadhÅ÷, parok«aj¤Ãne phalÅbhÆtaj¤Ãnavi«ayasya saæbandhasya janakÅbhÆtaj¤Ãnavi«ayatvaniyamo ghaÂa÷ karmatvamityÃdÃvanvayÃpratÅti÷, padÃrthasm­teranyathÃpi siddhyÃnvayÃnu-- --------------------------------------------------------------------------- ÃkÃÓÃstitvabodha÷ syÃditi// Óaktitvena Óaktij¤ÃnarÆpakÃraïaæ vinà 2 nyasya padÃrthasm­tyÃdirÆpakÃraïasya sarvasya satvÃditi bhÃva÷/ yogyatÃvirahadanvayayabuddhyabhÃva ityata Ãha-- nacÃtreti// ÃkÃÓamastÅti vÃkya 3 mityartha÷/ tarhÅti// anubhavÃr 4 thakatvapak«e kevalapadÃrthe tadayogenÃnvayasahita evÃnubhavasya vÃcyatvena tadarthamevÃnvaye Óaktij¤Ãnamapek«itamityuktaæ bhavatÅtyartha÷/ evamupapÃditaæ saÇgraheïÃnuvadannupasaæharati -- evaæ ceti// anviteti// --------------------------------------------------------------------------- 1.iti cet iti nÃsti-su.rÃ.ja.ga. 2.nÃsyapadÃ-naæ.u. 3.kya itya-er. 4.thatvapa -naæ.u.e. --------------------------------------------------------------------------- vyakti-prandyÃ-duri-hatvam) ÓaktivÃda÷ pu - 193. ----------------------- ---------- -------- bhavÃrthaæ tatraiva Óaktij¤ÃnÃpek«eti yukticatu«Âayamapi // anvitÃbhidhÃne yuktidaÓakam // 18 // --------------------------------------------------------------------------- aæÓadvaye 'pi Óaktij¤Ãnenaiva padÃrthatadanvayÃbhidhÃna ityartha÷/ spa«Âo 'yaæ grantha÷// anvitÃbhidhÃne 1 prÃguktena saha yuktidaÓakam// 18 // --------------------------------------------------------------------------- atha vyaktipratibandyà du«pariharatvam // 19 // nanu -- «aÂkÃntargatà vyaktipratibandÅ na yuktÃ/ vyaktau Óaktij¤ÃnasyÃhetutve jÃtÃviva vyaktÃvapi -- --------------------------------------------------------------------------- atha vyaktipratibandÅ du«pariharatvÃt // 19 // nanu -- yaduktaæ Óakti÷ padÃrthe j¤Ãtopayujyate, anvaye tu svarÆpasatÅti kubjaÓaktipak«e sÃdhaka«Âakaæ sthirameveti tatrÃnvayasya ÓÃbdatvaæ kÃraïarÆpaÓabdasya pratyÃsannatvaæ ca Óaktij¤Ãnaæ vinà na yuktamiti sÃdhakadvayasyopapÃdane 'pi ÓaktirjÃtÃviva vyaktÃvapi tadviÓi«Âavyaktibodhe j¤Ãtopayujyate na tu vyaktyaæÓe aj¤Ãteti yathocyate tathÃnvayÃæÓe 'pÅti yatsÃdhakamabhihitaæ tadayuktam/ yena jÃtivyaktipratibandyÃnvayÃæÓe 'pi Óaktirj¤Ãtopayuktà ÓÃbdabodhe syÃditi bhÃvena ÓaÇkate -- nanviti// padaÓaktivÃdasiddhÃnte maïyuktamÃha-- vyaktÃviti// vyaktyaæÓe yà -- --------------------------------------------------------------------------- 1. Óaktij¤ÃnapÆrvakamevÃnvitÃbhidhÃnamityatra prÃgu -naæ.u.e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 194. ------------------------ ------------- -------- Óaktatvena j¤Ãtasyaiva prayojakatvasambhave Óakyatvena j¤ÃtajÃtisaæbandhivyaktitvarÆpaprayojakÃntarakalpane gauravamiti cet samanvaye 'pi projakÃntaralpane 'nuvyÃkhyÃnoktaæ gauravam// nanu gotve gaupadaæ Óaktamiti j¤Ãtaæ prati vi«atayà jÃteravacchedakatvaæ nÃg­hÅtaviÓe«aïÃnyÃyena viÓe«aïÅbhÆtavyaktimÃdÃyaiva yuktam/ vyaktiæ vinà jÃteranupasthite÷/ --------------------------------------------------------------------------- - Óaktistajj¤Ãnasya jitiviÓi«Âavyaktij¤Ãna 2 hetutve vyaktyaæÓe Óakte÷ svarÆpasatyà eva hetutve gauravamityanvaya÷/ kathamityata uktaæ jÃtiveÓatyÃdi/ ga 3 vÃdiÓabdena gotvÃdij¤Ãne janayitavye jÃtergopadaÓakyatvena j¤Ãnatatvaæ yathà prayojakaæ tathà govyaktij¤Ãne janayitavye 'pa gopadaÓakyatvena j¤Ãnatatvasyaiva prayojakatvasaæbhave tatyÃgena gopadÃdiÓakyatvena j¤Ãtà yà gotvÃdijÃtistatsaæbhabandhivyaktitvÃdirÆpaprayojakÃntarasya kalpanÅyatvÃdityartha÷// prayojakÃntareti// padÃrtha ivÃnye 'pi ÓabdaÓakyatvena j¤ÃtatvarÆpakÊptaprayojakatyÃgena Óakyatvena j¤ÃtapadÃrthÃnvayatvarÆprayojakÃntaralpane"gauravaæ kalpane 'nyathe"ti sÃdhaka«aÂkavÃdodÃh­tÃnuvyakhyÃnoktagauravamiti mÆlÃrƬhatÃpradarÓanÃyÃnuvyÃkhyÃnetyuktam // padaÓaktivÃdasiddhÃnte maïyuktadiÓà ÓaÇkate-- nanviti// gotve gopadaæ Óaktamitij¤Ãte gotvaæ viÓe«yatvena vi«aya÷/ ata eva j¤Ãne vyÃvartakÃparaparyÃyamavacchedakaæ jÃtau ca govyakti 4 rviÓe«aïam/ tayà vinà jÃterapratÅte÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.Óakyatve-rÃ.su.ga. 2.nÃha-e. 3.gakÃradi Óa naæ.u. 4.ktiviÓe«aïatayÃ-naæ.e. --------------------------------------------------------------------------- vyakti-prandyÃ-duri-hatvam) ÓaktivÃda÷ pu - 195. ----------------------- -------- --------- anvaye tu naivam/ taæ vinÃpi padÃrthopasthiteriti cenmaivam/ anvitavi«ayakavyavahÃrarÆpaliÇgajanye Óaktigrahe j¤Ãne niyamopasthiteranvaye 'pi satvÃt/ anyatra niyamena pratÅtestu nityÃdipadanyaj¤Ãne gotvapratÅtÃvapi gavÃdi 1 vyakterapratÅtyà vyaktÃvapyasatvÃt/ evaæ vyaktyanvayayossÃmye 'pi vairÆpyakalpane gauravam// --------------------------------------------------------------------------- tathà ca nÃg­hÅtaviÓe«aïà viÓe«ye buddhirita nyÃyena gotve gopadaæ Óaktamiti j¤Ãnaæ govyaktiæ gotvaæ ca vi«ayÅkarotÅti tÃd­Óaj¤Ãnaæ prati jÃtivyaktyordvayorapi vi«ayatayÃvacchedakatvaæ nyÃyyamiti jÃtyaæÓa iva vyaktyaæÓe 'pi Óaktij¤Ãnaæ jÃtiviÓi«Âvyaktij¤Ãne heturiti yuktam/ anvaye tu naivam/ tadvyanakti-- 2 tamiti // j¤Ãna iti// itarÃnvite ÓaktamityevaærÆpaj¤Ãnasyaiva v­ddhavyavahÃrajanyatvasya prÃgupÃdà 3 nÃt/ tÃd­Óaj¤Ãne ca padÃrthasyevÃnvayasyÃpi niyamenopasthityà taæ vinà padÃrthopasthiterityasyÃsiddhiritibhÃva÷// nanu vyavahÃrarÆpaliÇgajanyaprÃdhamikaÓaktij¤Ãne 'nvayasya niyamenopasthitÃvapi vyÃkaraïopamÃnakoÓÃdijanyapÃÓcÃtyaÓaktij¤Ãne anvayapratÅterasatvamevetyato vyaktÃvapi tathetyÃha-- anyatreti// gaurnityetyadau vyakterbÃdhena jÃtereva pratÅtyà vyaktipratÅterasatvÃdityartha÷// "gauravaæ kalpane 'nyathÃ"iti mÆlÃrƬhatÃæ darÓayati-- evamiti// api ca yaddharmavattayà j¤Ãta eva yatra yasya j¤Ãnaæ sa tatrÃvacchedaka ityÃdimaïyuktaæ h­di k­tvà vai«amyÃntaramanÆdya nirÃha -- eteneti// --------------------------------------------------------------------------- 1.gavÃdi iti nÃsti- su.rÃ. 2.taæ vinÃpÅti/ anviteti// itarÃ-u. 3.papÃditvÃt-u. danÃt -e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 196. ------------------------ -------------- --------- etena jÃtivyaktyossamÃnasaævitsaævedyatayà vyaktij¤Ãnatvena j¤Ãta eva jÃtij¤Ãne ÓaktigrahÃdvyakterapyavacchedaka 1 tayà Óakyatvaæ, na tvanyayasyeti nirastam/ ÓaktigrÃhake j¤Ãne samÃnasaævitsaævedyatvasyÃnvaye 'pi satvÃt/ anyatra tadasatvasyÃki¤citkaratvÃdi 2 tyuktatvÃt/ jÃtivyaktyo÷ samÃnasaævitsaævedyatve 'pi tajj¤ÃnatvayostadabhÃvÃcca// --------------------------------------------------------------------------- gotvÃdyarthe gavÃdipadaæ Óaktamityekaæ matam/ gotvÃdij¤Ãne Óaktamityaparaæ matam/ tanmatÃva«Âambhena vyaktij¤Ãnatvena j¤Ãta eva, jÃtij¤Ãna ityanuvÃda÷/ jÃtivyaktyubhayi«ayaj¤ÃnsyaikatvÃt/ asmin pak«e Óaktipadaæ kÃraïatvam/ arthe Óaktamiti pak«e ceÓvarasaÇketaparamiti dhyeyam/ paramate 3 indriyaÓakterabhÃvÃt// uktatvÃdita// 4 prÃdhamikavyutpattito 'nyatra vyÃkÃraïÃdivyutpattisthale samÃnavittivedya 5 tvÃsatvasyÃnyatra niyamena pratÅte 6 stvityÃdipÆrvavÃkye jÃtivyaktyorapi tadasatvasyoktyÃki¤citkaratvÃdityuktaprÃyatvÃdityartha÷/ tajj¤Ãnatvayoriti// jÃtij¤Ãnatvavyaktij¤Ãnatvayorityartha÷/ tathÃca vyaktij¤Ãnatve 7 na j¤Ãna eva jÃtij¤Ãna ityayuktamiti bhÃva÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.kÃyÃ÷-su.rÃ. 2.'ityuktatvÃta' iti nÃsti-su.rÃ. 3.tetÅndriya-e. 4.anvayepi satvÃdityanenoktatvÃdityartha÷/ ityadhikam-e. 5.dyatvasyÃ-naæ. 6.terastvi-u. 7. tve j¤Ã -naæ --------------------------------------------------------------------------- vyakti-prandyÃ-duri-hatvam) ÓaktivÃda÷ pu - 197. ----------------------- -------- ---------- na ca jÃtiviÓi«Âavyaktau ÓaktyabhÃve tayorvi 1 Ói«Âà dhÅrna syÃditi vÃcyam/ tvanmate padÃrthayoriva jÃtivyaktyorapi prathamaæ padÃdananvitayorevopasthitÃvapi paÓcÃdÃkÃÇk«ÃdisahakÃreïa vaiÓi«ÂyarÆpÃnvayadhÅsaæbhavÃt// na caikapadopasthÃpya 2 yo÷ parasparamanvayo÷ na vyutpanna iti vÃcyam/ jÅrïanaiyÃyikamate eka liÇpratyayopÃttayorapi k­tÅ«ÂasÃdhanatvayo÷ sarve«Ãæ mate ekalaÂpratyayopÃttayo÷ k­tivartamÃnatvayoranvayadhÅdarÓanÃt// -------------------------------------------------------------------------- nanu -- jÃtaveva Óaktiritipak«e jÃtiviÓi«Âavyaktibuddhyanupapatyà tatra viÓi«Âe Óaktirastu/ na tvinvite// anvayadhiyo 'nyalabhyatvÃdita bhÃvenÃÓaÇkyÃha-- na ceti// jÃtiviÓi«Âavyaktibuddherapi tathaivÃnyalabhyatvÃtanna viÓi«Âe ÓaktirastvityÃha-- tvanmata iti// gÃmÃnayetyÃdau gavÃnayanÃdirÆpapadÃrthayorivetyartha÷/ ananvitayoranvayavinÃk­tayorityartha÷/ vÃkye padadvayopasthÃpyapadÃrthayostathÃnvayabodhayoge 'pi na jÃtivyaktyorekaÓabdopasthÃpyatvÃditi ÓaÇkate -- na ceti // ekaliÇiti// nanu 3 tatra vÃcakaikyepi 4 liÇÃkhyÃtatvarÆpavÃcakatÃvacchedakabhedostÅti cenna/ tasyÃprayojakatvÃditi bhÃva÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.vaiÓi«Âya- ga.ja.ka. 2.pitayo÷-naæ. 3.yatra-naæ. ekatra-e. 4.pulliÇÃkhyÃtatva-naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 198. ------------------------ ------------- --------- na ca vyakeranya 1 labhyatvasaæbhave 'pi vibhaktyarthÅbhÆtasaÇkhyÃkarmatvÃdyanvayÃrthaæ vyakte÷ padÃrthatvamupeyam, subdhibhaktÅnÃæ prak­tyarthÃnvitasvÃrthabodhakatvasya vyutpannatvÃditi vÃcyam/ anvayasya Óabdav­tyavi«ayatve 'pi ÓÃbdatvavadvyakterapi prak­tiv­tyavi«ayatve 'pi prak­tyarthatvasya saæbhavena vibhaktarthÃnvayopapatte÷// anyathà daï¬inamÃnayetyÃdau daï¬iÓabdapratipÃdye daï¬aviÓi«Âapuru«e karmatvÃdyanvayo na syÃt/ 2 tanmate daï¬iÓabdasya tatra v­tyabhÃvÃt// nanu j¤Ãtakaraïe saæbandho yÃvatpratiyogikatvena j¤Ãta eva j¤Ãtahetu÷, vyÃptihetu÷ saæbandhe tathÃdarÓanÃditi -- --------------------------------------------------------------------------- nanu vyakteraÓabdÃrthatve ÓabdÃrthabhÆtaikatvà 3 disaækhyÃdyanvayo na syÃdatastatra Óakttayaivopasthitirapek«itetyÃÓaÇkate -- na ceti// anyayapratibandÅmÃha-- anvayasyeti// prak­ti 4 v­ttÅti// prÃtipadikani«ÂhaÓaktyÃdirÆpav­ttyavi«ayatve 'pi Óakya 5 padÃrthÃnvayatvenÃnvayasyeva Óakya jÃtisambandhavyaktitvenopasthitasya prÃtipadikarÆpaprak­tiÓabdÃrtha 6 tvaæ syÃdevetyartha÷/ prakÃrÃntareïa vyaktyaæÓaÓaktij¤Ãnaæ jÃtiviÓi«ÂavyaktidhÅheturiti ÓaÇkate -- nanviti// j¤Ãtaæ yatkaraïaæ goÓabdÃdirÆpaæ tatsaæbandho jÃtivyaktyÃdirÆpayÃvatpratiyogitvenetyartha÷/ tatheti// vyÃpyavyÃpakarÆpayÃvatpratiyogikatvena j¤Ãne satyevÃnumitihetutvadarÓanÃdityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.rala -ga.su.ga. 2.tvanma-su.rÃ.ga.ja.ka. 3.tvasaæ-u. tvÃtsaæ-naæ. 4.v­ttipadaæ na -u. 5.ktapa-u. ktipa-naræ. 6.tha÷- u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- vyakti-prandyÃ-duri-hatvam) ÓaktivÃda÷ pu - 199. ------------------------ --------- -------- vyaktyaæÓe 'pi ÓaktirÆpasaæbandhaj¤Ãnaæ heturiti cetta 1 ttulyamanvayÃæÓe 'pi/ anyathà goravÃt// tasmÃllÃghavaæ, nÃg­hÅtaviÓe«aïanyÃya÷, eka 2 vittivedyatvaæ, v­tyabhÃve 'pi ÓÃbdatsiddhi÷, saæbandhaj¤Ãnasya yÃvatsaæbandhivi«ayatvaniyama÷, iti yuktipa¤cakaæ vyaktyanvayayo÷ samam// vyaktipratibandyà du«pariharatvam// 19 // --------------------------------------------------------------------------- anyatheti// prakÃrantareïa yatki¤citpratiyogikatvena j¤Ãta iti kalpana ityartha÷// prÃgupapÃditaæ saægraheïÃnuvadannupasaæharati-- tasmÃditi// lÃghavamiti// Óakta 3 tvena jÃtatvarÆpaikaprayojakakalpanÃkhyÃmityartha÷/ nanu gotva ityÃdinoktamÃha-- nÃg­hÅteti// etenetyÃdinoktamÃha-- eketi// na ca vyakterityÃdinoktamÃha -- v­ttÅti// nanu j¤ÃnetyÃdinoktamÃha-- sambandheti// samamiti// Óaktivi«ayatve tadaæÓepi Óaktij¤Ãnaæ prayojakamityatrÃpÅti yojyam // vyaktipratibandyà du«pariharatvam // 19 // --------------------------------------------------------------------------- 1.tat iti nÃsti- naæ.su.ga. tatkalpyamanvayÃæ -ja.ka. 2.v­tti-naæ. vibhakti- ja. 3.ktyatve -naæ.e. 4.j¤Ã-e. ---------------------------------------------------------------------------nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheta÷ pu - 200. ----------------------- ------------ --------- atha maïyÃdyabhimatakubjaÓaktibhaÇga÷ // 2.0 // nanu tathÃpi j¤Ãtakaraïe saæbandha÷ saæsargipratiyogikatayaiva j¤Ãto hetu÷/ na tu saæsargapratiyogi 1 tayÃpi, vyÃptau tathà darÓanÃt/ na hi vahnivyÃptirvahnipratiyogikatayeva vahnisaæsargapratiyogikatayà vij¤Ãyate/ evaæ ca Óakti÷ saæsargÅbhÆtapadÃrthapratiyogikatayaiva j¤Ãtà hetu÷/ na tvanvayapratiyogikatayeti cenmaivam/ vyÃptigrÃhakamÃnena vahninaiva saha vyÃptigraha÷, --------------------------------------------------------------------------- atha maïyÃdyabhimatakubjaÓaktibhaÇga÷ // 2.0 // prakÃrÃntareïÃnvayÃæÓe Óaktij¤Ãnaæ na ÓÃbdadhÅheturityà 2 k«ipya samÃdhatte-- nanu tathÃpÅti// vyÃptipratibandyà du«pariharatvepÅtyartha÷/ tathà darÓanÃdityuktaæ vyanakti-- nahÅti// tata÷ kimityata pak«e yojayati-- evaæ ceti// j¤Ãtakaraïasambandhasya saæsargapratiyogikatayaiva j¤Ãtasya hetutve satÅtyartha÷/ hetu÷, ÓÃbdadhÅheturityartha÷/ ÓabdaÓakterapi j¤ÃtakaraïasambandhatvÃditi bhÃva÷/ etaduktaæbhavati-- ÓabdaÓakti÷ saæsargapratiyogikatayaiva j¤Ãtà j¤Ãnahetu÷/ j¤Ãta 3 karaïasambandhatvÃt/ liÇgasambandharÆpavyÃptivaditi// jÃtivyÃptyorubhayorapi saæsargikayobhayÃæÓe j¤Ãtà ÓabdaÓakti÷ jitiviÓi«Âavyaktij¤ÃnahetuÓcedapi na tatra vyabhicÃra iti bhÃva÷/ j¤ÃtakaraïasambandhatvÃviÓe«e 'pi yathÃpramÃïaæ hetutvaæ kalpyamiti bhÃvena samÃdhimÃha-- vyÃptÅti// vyavahÃrarÆpeïeti// mÃnenetyanvaya÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.gikata-su.rÃ.ga.ja. 2.ti ÓaÇkate-u.naæ. 3.naka- u. --------------------------------------------------------------------------- madya-bhita-kuÓa-kiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 201. ---------------------- --------- -------- anvitavi«akavyavahÃrarÆpeïa ÓaktigrÃhakamÃnena tvanvayenÃpi saha Óaktigraha iti vai«amyÃt// anyathà saæsargeïa saha vyÃpti÷ svarÆpeïaiva nÃstÅti anvayepi Óakti÷ svarÆpeïaiva na syÃt/ vyÃptirvyÃpakatÃvacchedaka 1 pratiyogikatayÃpi na j¤Ãyata iti Óaktirapi ÓakyatÃvacchedakajÃtipratiyigikatayÃpi na j¤ÃtavyÃ, gauravÃdityapi syÃt // --------------------------------------------------------------------------- saæsargapratiyogikatayà vyÃptigrÃhakamÃnÃbhÃvÃdeva tena rÆpeïà 2 j¤ÃtÃyà api tasyà anumitihetutvepÅha Óaktau saæsargipratiyogikatayÃpi prÃguktadiÓà grÃhakamÃna 3 bhÃvena tena rÆpeïa j¤atÃyà eva ÓÃbdadhÅhetutvopapatterityartha÷// etena saæsargapratiyogikatayà grÃhakamÃnavaidhuryamupÃdhi÷ prÃguktÃnumÃnasyokto bhavati// svarÆpeïaiva nÃstÅti// tena saha vyÃptigrÃhakamÃnÃbhÃvÃditi bhÃva÷// nanu tatrÃpi yatra dhÆmastatra vahnisaæsarga ityastyeva vyÃptÅriti vadantaæ prati vyÃptiÓarÅrapravi«Âasambandhena vyÃptyabhÃvarÆpado«e satyapi jÃtipratibandÅmapyÃha -- vyÃptiriti// anyathetyanu«aÇga÷/ ityapi syÃditi // tathà ca padaÓaktivÃdasiddhÃnte jÃtivyaktyubhayapratiyogikatayà j¤Ãtaiva heturiti tvadupapÃdanavirodha iti bhÃva÷/ anvayapratiyogikatayÃpi Óakterj¤Ãnasya ÓÃbdadhÅhetutve bÃdhakÃntaramÃÓaÇkya nirÃha -- na ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.vahnitvetyadhikam-naæ.su.rÃ.ga.ja.ka. 2.ïaj¤Ã-e.naæ. 3.nÃbhÃ-e.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 202. ------------------------ ------------- --------- na cÃnvayasyÃpi prÃgupasthitau padÃrthasyevÃnyasyÃpi saæsarga÷ ÓÃbdabodhe bhÃseteti vÃcyam/ manmate Óabdasya Óaktij¤ÃnasÅmakatvena tadavi«ayasyÃnvayapratiyogikasaæsargasyÃbhÃnasaæbhavÃt// na ca tvanmate 'vyayaæ niyama÷ ya÷ kÃraïÅbhÆtadhÅvi«aya÷ tatsaæsarga÷ kÃryabhÆtaj¤Ãne bhÃsata iti // --------------------------------------------------------------------------- prÃgiti// ÓÃbdabodhÃtpÆrvaæ pÆrvag­hÅtaÓaktism­tidaÓÃyÃmevÃnvayasyÃpi sm­tau satyamityartha÷/ ubhayapratiyogikatayà ÓaktervyutpattidaÓÃyÃæ grahaïe sati ÓÃbdabodhÃtpÆrvaæ Óaktism­tidaÓÃyÃmapyubhayapratiyogika 1 tvena sm­terÃvaÓyakatvenÃnvayasyÃpyupasthityÃnvayanirÆpitasaæsargo 'pi ÓÃbdabodhe bhÃyÃt/ 2 padÃtpadÃrthasya prÃgupasthityà ÓÃbdabodhe tannirÆpitasaæsargavatprÃgupasthite÷ kÃraïatayà tajjanyaj¤Ãne kÃraïÅbhÆtaj¤Ãnavi«ayanirÆpitasaæsargasyÃpi bhÃnaniyamÃt/ tathà cÃnayanÃnvayavÃn ghaÂa iti dhÅprasaÇga iti bhÃva÷/ Óaktij¤ÃnasÆmakatveneti// Óaktij¤ÃnamaryÃdÃkatvenetyartha÷/ yadvi«aye Óaktij¤Ãnaæ tadvi«aya eva j¤Ãnajanakatvaæ Óabdasya svabhÃva÷/ Óaktij¤Ãnaæ ca padÃrthe 3 tadanvaye ca prÃgÃsÅdÅti tayoreva ÓÃbdabodhe bhÃnaæ, na tu 4 saæsargasyÃpi/ hetvabhÃvÃditi bhÃva÷// nyÃyamate j¤Ãnayo÷ kÃryakÃraïabhÃva eva pÆrvaj¤Ãnavi«ayasaæsargabhÃne hetu÷/ ghaÂatvanirvikalpajanye tatsavikalpake tathà darÓanÃt/ daï¬aj¤Ãnajye daï¬Åti viÓi«Âaj¤Ãne ca darÓanÃccetyata Ãha-- na ca tvanmate 'pÅti // ayamiti// vak«yamÃïa÷ kimayaæ niyamoparok«aj¤Ãne 'tha - --------------------------------------------------------------------------- 1.tve sm­-u. 2.padÃdÃti nÃsti-u. 3.tat iti nÃsti-u. 4.tatsaæ-naæ-e. --------------------------------------------------------------------------- madya-bhiti-kuÓa-ktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 203. ----------------------- -------- -------- viÓe«aïaj¤Ãnatayà hetubhÆtÃyà dhÃrÃvÃhikaprathamÃdibuddhervi«ayo ya÷ saæsarga÷ tatpratiyogisaæsargasya dvitÅyÃdibuddhÃvabhÃnÃt// na ca parok«aj¤Ãne 'yaæ niyama÷/ anumitihetubhÆtavyÃptij¤Ãnasya yo vi«aya÷/ parvatavahnisaæyogastatsamavÃyasyÃnumitÃvabhÃnÃt// nÃpi ÓÃbdaj¤Ãne 'yaæ niyama÷/ hetubhÆtasya padÃrthaj¤Ãnasya vi«a 1 yo jÃtivyaktyorvaiÓi«ÂyarÆpo ya÷ saæbandha÷ tatsaæsargasya ÓÃbdapramÃyÃmabhÃnÃt// --------------------------------------------------------------------------- - parok«aj¤Ãna 2 sthale / Ãdya Ãha-- viÓe«aïeti// hetubhÆtasya heturviÓe«aïaj¤Ãnatayeti/ ya÷ saæsarga iti// ayaæ ghaÂa ityÃdidhÃrÃvÃhikasthale ghaÂapaÂatva 3 saæsarga ityartha÷/ abhÃvÃditi// anyathà j¤ÃnÃnÃmaviÓe«Ãnubhavavirodha iti bÃva÷/ antyamÃÓaÇkate-- na ceti// tatrÃpi kimanumitisthale 'tha ÓÃbdabodhasthale / Ãdya Ãha-- anumitÅti// parvatavahnisaæyoga iti// 4 yo yo dhÆmavÃnasÃvasÃvagnimÃniti mahÃnasÃdau vyÃptigrahadaÓÃyÃæ sÃmÃnyalak«aïapratyÃsatyopasthitasamastadhÆmavahnivyaktÅnÃæ vyÃptigrahaniyamena parvatÅyadhÆmasyÃpi parvatÅyavahninà pyÃptigrahaïe parvatavahnisaæyogasyÃpi sÃmÃnyÃkÃreïa j¤Ãnavi«ayatvÃditi bhÃva÷/ abhÃnÃditi// anyathà parvato vahnisaæyogavÃnityeva dhÅ÷ syÃnna tu vahnimÃnitÅti bhÃva÷/ antye dvitÅyamÃÓaÇkya nirÃha -- nÃpÅti// hetviti// --------------------------------------------------------------------------- 1.yayorjÃti-su.rÃ. yajÃti-ga. 2.sthalapadaæ na -u. 3.Ãdipadamadhikam-u. 4.yacchabdÃda÷ÓabdayorvÅpsà nÃsti- u.e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 204. ------------------------ ------------ ----------- etena yathà pratyak«e viÓi«Âaj¤Ãne viÓe«yendriyasannikar«o viÓe«yabhà 1 nasÃmagrÅ, viÓe«aïaj¤Ãnaæ tu viÓe«aïabhà 2 nasÃmagrÅ, 3 iti sÃmagrÅdvayasannivi«ÂÃdasaæsargÃgrahÃdeva saæsargabhÃnamevaæ ÓÃbde 'pi viÓi«Âaj¤Ãne prathamÃntÃdipadajanyapadÃrthadhÅrviÓe«yabhÃnasÃmagrÅ, taditarà tu dhÅrviÓe«aïabhà 4 nasÃmagrÅ 5 ti sÃmagrÅdvayasannivi«ÂÃdasaæsargÃgrahÃdeva saæsargabhÃna, tato nÃnvayÃæÓe Óaktij¤ÃnÃpek«eti nirastam/ --------------------------------------------------------------------------- vÃkyÃrthaj¤ÃnahetubhÆtasyetyartha÷/ viÓe«yabhÃneti// ghaÂÃdirÆpaviÓe«yabhÃvanasÃmagrÅtyartha÷/ nirvikalpakÃdirÆpaæ ghaÂatvÃdiviÓe«aïaj¤Ãnaæ tu ghaÂatvÃdiviÓe«aïabhÃnasÃmagrÅ vaiÓi«ÂyabhÃvanasÃmagrÅ tu 6 sÃmagrÅdvayasahità 7 tadubhayasaæsargÃgraharÆpaiva, na tvanyÃsti yathà tathà ÓÃbdaviÓi«Âaj¤ÃnepÅtyartha÷/ tadupapÃdayati -- prathamÃntÃdÅti// ghaÂosti ghaÂamÃnaya ghaÂena jalamÃhÃra brÃhmaïÃya gÃæ dehÅtyÃdau prathamÃntÃdipadajanyetyartha÷// viÓe«yeti// vÃkyÃrthabhÆtasaæsarga 68 pratiyogirÆpaviÓe«yetyartha÷/ taditi// 9 viÓe«yabhÆtapadÃrthadhÅbhinnà 10 kriyÃdipadÃrtharÆviÓe«aïabhÃnasÃmagrÅtyartha÷/ sannivi«ÂÃt, sa 11 hitÃt/ ghaÂÃnayanÃdipadÃrthÃsaæsargÃgrahaïÃdityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.j¤Ãna-naæ. 2.viÓi«ÂabhÃna-ga.rÃ. ïaj¤Ãna-naæ. 3.tenasÃ-naæ.ja.ka. iti sÃmagrÅ iti nÃsti-su.rÃ.ga. 4.j¤Ãna-naæ. 5.grÅtena-naæ. iti itinÃsti-rÃ.ga.ja. 6.grÅbhÆtasÃ-u.naæ. 7.tattadu-u.naæ. 8.pratiyogipadaæ na-u.naæ.e. 9.viÓe«yabhÆta iti nÃsti-u.naæ. 10.nnà padÃvalÅ j¤ÃnaÓaktismaraïÃdirÆpÃdhÅ÷ padÃrtharÆpa ityevÃsti -u.naæ.e. 1.sannihitÃ-u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- madya-bhita-kuÓa-ktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 205. ----------------------- ------- --------- anvaye Óaktij¤ÃnÃbhÃve bÃdhakÃnÃmuktatvÃt // manmate pratyak«e 'pi viÓe«aïaviÓe«yÃbhyÃmiva tatsaæsargeïÃpÅndriyapratyÃsatterhetutvenehÃpi pratyÃsattisthÃnÅyasya Óaktij¤Ãnsayà 1 pyanvayÃæÓe 'pyapek«itatvÃcca// kiæ ca pramÃïÃntare 'pi pratyak«amaryÃdÃnusaraïasyÃvaÓakatve 'numitÃvapi pak«arÆpaviÓe«yaj¤Ãnaæ kÃraïaæ na syÃt/ pratyak«e viÓi«Âaj¤Ãne viÓe«yaj¤ÃnasyÃhetutvÃt/ anumitiÓÃbdaj¤Ãne prati liÇgaÓabdayorj¤Ãnaæ vyÃptiÓaktyoj¤Ãnaæ ca heturna syÃt/ pratyak«aæ pratÅndriyatatsannikar«ayorj¤ÃnasyÃhetutvÃt/ --------------------------------------------------------------------------- etenetyuktaæ vyanakti-- anvaya iti// uktatvÃditi// atha matamityÃdinÃnvayÃæÓepi Óaktij¤ÃnasyÃhetutvamÃÓaÇkya bÃdhakÃnÃmuktatvÃdityartha÷/ tatsaæsargeïÃpÅti// yadyapi siddhÃnte ghaÂÃdau taddharmÃïÃæ ghaÂÃdinà na saæsarga÷/ abhedopagamÃt/ tathÃpi daï¬ÅtyÃdau daï¬adevadattasaæyogopagamena daï¬adevadattÃbhyÃmiva tadubhayasaæyogenÃpÅndriyasya saæyogarÆpapratyÃsatteraÇgÅkÃrÃditi bhÃva÷/ pratyÃsattÅti ÓÃbdasyÃnvayena saha pratyÃsattÅtyartha÷// nanu nyÃyamate prÃguktasÃmagrÅdvayasahitÃdasaæsargÃgrahÃdeva pratyak«asthala iva saæsargÃgrahopapattau nÃdhikakalpanÃvasara ityata Ãha-- kiæ ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.api iti nÃsti- naæ.su.rÃ.ga.ja.ka. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutarkatÃï¬avam (dvi.paricche÷ pu - 206. ---------------------- --------- ------------ tasmÃdanvaya÷ padaÓaktyo v­tyantaraæ vinà ÓÃbdatvÃtpadÃrthavaditi // maïyÃdyabhimatakubjaÓaktibhaÇga÷ // 2.0 // --------------------------------------------------------------------------- ÓabdÃdirÆpapramÃïÃntare 'pÅtyartha÷// tasmÃditi// anekasahakÃrisÃdhakabhÃvÃdvipak«e bÃdhakÃbhÃvÃccetyartha÷/ anvaya iti// ÓabdÃrthanirÆpitonvaya÷/ 1 ÓabdaÓaktivi«aya ityartha÷/ tena prak­tipratyayÃrthÃnvayasyÃpi ÓakyatÃsiddhi÷/ gaÇgÃyÃæ gho«a ityÃdau gho«atÅrÃdyanvaye vyabhicÃranirÃsÃya hetau vinetyantokti÷// maïyÃdyabhimatakubjaÓaktibhaÇga÷ // 2.0 // --------------------------------------------------------------------------- atha bhaÂÂÃbhimatÃbhihitÃnvayabhaÇga÷ // 2.1 // etena padaæ padÃrthasm­timÃtropak«Åïaæ nÃnvitabodhakaæ -- --------------------------------------------------------------------------- atha bhaÂÂÃbhimatÃbhihitÃnvayabhaÇga // 2.1 // nanu yaduktaæ anvaya÷ padaÓakya÷ v­tyantaraæ vinà ÓÃbdatvÃtpadÃrthavaditi/ tanna/ ananyalabhyatvasyopÃdhitvÃt/ padaÓaktiæ vinÃpyanvayabodhasaæbhavÃt/ na ca padÃnvayavyatirekÃnuvidhÃnÃyoga÷/ tasyÃnyatropak«ayÃdityata Ãha-- eteneti// yadvà ÓÃbdatvÃdityasiddhaæ anvayabodhasya padÃrthakaraïakatvÃt ÓabdÃnuvidhÃnasyÃnyatropak«ayÃditi matÃntaraæ cÃnÆdya nirÃha-- eteneti// padÃrtha evetyekavacanaæ jÃtyabhiprÃyam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.yaÓaktivi«aya- u.naæ --------------------------------------------------------------------------- bhabhitÃ-bhitÃ-nvaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 207. -------------------- ---------- --------- bodhakaæ sm­ta 1 padÃrtha eva tu tadbodhaka iti bhÃÂÂamatamapÃstam/ evaæ hi Óabdasya smÃrakamÃtratvÃtpadÃrthasyaivÃnvayapramÃkaraïatvamiti vÃcyam/ na ca tadyuktam// prasiddhaæ Óabdaæ tyaktvÃprasiddhasya 2 padÃrthÃkhyapramÃïÃntarasya kalpane 'nuvyÃkhyÃnoktagauravÃt/ tasyÃtÅtÃnÃgatÃdirÆpatvena phalabhÆtamanvayÃnubhavaæ vyÃpÃrà 3 bhimatÃæ padÃrthasm­tiæ ca prati kÃraïatvasyaivÃsaæbhavena tadviÓe«asya karaïatvasya dÆrÃpÃstatvÃcca/ na ca padajanyà padÃrthasm­tireva karaïaæ 4-- --------------------------------------------------------------------------- "padÃrthastanmatirvà syÃditi"bhÃÂÂokternivyÃpÃrasya kathaæ karaïatetyata uktaæ sm­ta iti/ sm­ti 5 revÃntaravyÃpÃra iti bhÃva÷/ tairapi padÃrthÃnÃmanvayabodhakatvaæ kvÃpyanupalabdhaæ tÃvatkalpanÅyameveti sudhorkti h­di k­tvÃ'ha -- evaæ hÅti// padamabhyadhikÃbhÃvÃtsmÃrakÃnna viÓi«yata/ ityukte÷ smÃrakamÃtratvÃdityuktam/ anuvyÃkhyÃneti//"goravaæ kalpana'nyathe"ityanuvyÃkhyÃnoktetyartha÷/ do«Ãntaraæ cÃha-- tasyeti// padÃrthasyetyartha÷/ v­«ÂirasÅdv­«Âirbhavi«yatÅtyatÅtyatÅtÃdirÆpatvenetyartha÷/ kÃraïatvasaæbhavado«aparihÃramÃÓaÇkyÃha -- na ceti// karaïamiti// anvayabodhaæ pratÅtyartha÷/ evamagre 'pi / padÃnuvidhÃnÃnubhavÃvirodhÃyoktaæ -- padajanyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ta÷ pa-ja. te÷-ka. 2.dvapa-naæ.su. 3.ratvÃ-naæ.su.rÃ.ja.ka. 4.kÃra-naæ.su.rÃ.ga. 5.ravÃntara -e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 208. ------------------------ ---------- -------- - prasiddhatyÃgÃdido«a 1 dvayÃt/ nirvyÃpÃratvÃcca/ karaïasya 2 ca savyÃpÃratvaniyamÃt / na ca Óakti÷ 3 sm­tirevà 4 ntaravyÃpÃra÷/ tasyÃ÷ padÃrthasm­tyajanyatvÃt/ vyutpattikÃle Óabdasyaiva karaïatvagrahaïÃcca/ ÓabdenÃyamartho j¤Ãta ityanubhave bÃdhakÃbhÃvÃcca/ kÃraïatvasaæbandhenÃkÃÓapadajanitÃkÃÓasm­tita÷- --------------------------------------------------------------------------- prasiddheti// prasiddhaÓabdatyÃgà 5 prasiddhapadÃrthasm­tirÆpasaptapramÃïakalpanÃrÆpado«advayÃdityartha÷/ maïyuktaæ do«amÃha-- nirvyÃpÃratvÃcceti// tasyà iti// Óaktism­tirityartha÷/ tajjanyatve sati tajjanyajanakasyaivendriyasannikar«Ãdau vyÃpÃratvadarÓanÃdiha ca Óaktism­te÷ padÃrthasm­tipÆrvabhÃvanitvena tadajanyatvÃditi bhÃva÷// nanu kriyÃyà ayogavyavacchedena saæbandhitvaæ karaïatvamastu/ evaæ ca nirvyÃpÃramapi smaraïaæ karaïaæ syÃt/ smaraïavyÃpÃrakaæ mana evavÃstu karaïamityato do«ÃntaramÃha -- vyutpattÅti// Óabdasyaiva kÃraïatvagrahaïÃcca na padÃrthasm­tiranvayabodhaæ prati kÃraïamityanu«aÇga÷/ prathamag­hÅtamapi ÓabdakÃraïatvaæ tyajyatÃm/ na ca ÓabdenÃyamartho j¤Ãyata ityanubhavavirodhÃnna tyÃgo yukta iti vÃcyam/ tasya bhramatvopapatterityata Ãha-- Óabdeneti// padÃrthasm­tereva sm­tapadÃrthÃnvayabodhahetutve 'tiprasaÇgaæ cÃha-- kÃraïatveti// ÓabdaguïakamÃkÃÓamityÃdÃvÃkÃÓe ÃkÃÓapadaÓaktigrahahÅnasyÃpyÃkÃÓasya ÓabdamÃtraæ prati kÃraïatvÃdÃkÃÓamiti padaæ 6 pa3ti kÃraïatvasaæbandhenÃkÃÓasm­timato ÃkÃÓaÓabdaguïakatvÃdyanvayabodha÷ syÃdityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.«oda -naæ. 2.ca iti nÃsti-naæ.su.rÃ.ga. 3.ktisma-naæ.su.rÃ.ga. 4.vÃvÃnta-naæ.ja.ka. 5.go 'pra -u. 6.Óabdaæ prati-u. --------------------------------------------------------------------------- bhÃbhitÃ-bhitÃ-nvaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 209. ---------------------- ----------- ------- - ÃkÃÓÃnvayabodhaprasaÇgÃcca 1 / ghaÂa÷ karmatvamÃnayanaæ k­tirityÃdipadajanitapadÃrthasm­titopyanyavayabodhaprasaÇgÃcca// na ca padaviÓe«ajanità padÃrthasm­tiranvayabodhÃÇgam/ tathÃtve prathamopasthitapadaviÓe«asyaiva hetatvÃvaÓyaæbhÃvÃt// na ca -- padaæ vinÃpi padÃrthaj¤ÃnamÃtrÃt kÃvyÃdimÆlÃnvayabodhadarÓanÃdve«ÃdiÓravaïÃnantaraæ ÓvetÃÓvo 2 dhÃvatÅti dhÅdarÓanÃcca, padÃrthaj¤Ãnameva kÃraïamiti vÃcyam/ yogajasÃk«ÃtkÃre yogajadharmasahak­tasya -- --------------------------------------------------------------------------- padÃrthasm­te÷ karaïatve maïyuktaæ do«Ãntaraæ cÃha-- ghaÂa iti padaviÓe«eti// ghaÂamÃnayetyÃdidvitÅyÃvibhaktyantapadaviÓe«etyartha÷/ cintÃvaÓopanÅtapadÃrthÃnÃmanvayavabodhÃtkÃvyÃdirita maïyuktaæ codyamanuvaditi-- na ca padamiti// paÓyata÷ ÓvetamÃrÆpaæ he«ÃÓabdaæ ca Óruïvata÷/ kharani«pe«aÓabdaæ ca ÓvetoÓvo dhÃvatÅti dhÅ÷// ityuktanyÃyenÃstyeva padÃrthÃnÃmanvayabodhakatvamiti sudhoktacodyaæ saæk«ipyÃha -- he«eti// karaïamanvayabodhaæ pratÅtyartha÷/ padaæ vinÃpÅti k­tacodyasya maïyuktameva samÃdhiæ spa«ÂhamÃha -- yogajeti// utprek«ÃnÃmohajastarkajaæ j¤ÃnamityÃhu÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.kÃraïatvasaæbandhenetyÃrabhya nÃsti- su.rÃ. 2.to 'Óvo -naæ.ja. Óvetodhà -ga.ka. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.paricceda÷ pu - 210. ------------------------ ---------- ------- manasa eva kÃvyÃdimÆlasaæsargÃnubhave utprek«Ãsahak­tasya tattadarthasm­tivyÃpÃrakasya manasa eva kÃraïatvÃt// anyathà gauravÃt // ata eva notprek«ÃdermÃnÃntaratvÃpatti÷/ tasyà loka 1 vanmana÷sahakÃritvÃt/ Óveto 2 dhÃvatÅti dhÅstu, tavÃrthÃpatyÃ, mama tu ayaæ kÃlÃgaruvahnimÃn nÅlasurabhidhÆmavatvÃditivadayaæ Óveto dhÃvadaÓvo he«Ãkhurani«pe«avatvÃdityanumÃnena / anyathÃnumÃnamÃtroccheda÷ syÃt// --------------------------------------------------------------------------- gauravÃditi// prasiddhatyÃgÃdido«advayagauravÃditi mÆlÃrƬhatokti÷/ ata evetyuktaæ vyanakti-- tasyeti// anyathÃ'lokasyÃpi p­tha¬myÃnatvÃpattiriti bhÃva÷/ he«ÃdÅtyÃdicodyasyÃnumÃnadarthÃpattervà tatrÃnvayapratÅteriti sudhoktasamÃdhiæ sma«Âayati -- taveti// pak«adharÃdyuktadiÓà prayogaæ 3 vyanakti- Óveta iti // Óveta iti pak«a÷ dhÃvadaÓva iti sÃdhyam/ anyatheti// tatrÃpi padÃrthÃnÃmevÃnvayabodhakatve sarvatrÃnumÃnasthale sm­tavyÃptyÃdipadÃrthasyaiva sÃdhyÃnvayÃnubhÃvakatvasaæbhavÃditi bhÃva÷/ uktaæ ca maïik­tÃpi ÓvetoÓvo dhÃvatÅti dhÅstu liÇgajeti// nanvevaæ vÃkye padÃrthasmaraïamabhyupetya tasyoktadiÓà nirvyÃpÃratvÃdinÃnvayabodhaæ pratyakaraïatvoktau nyÃyamata iva 4 vÃkye padÃrthe sm­tiraÇgÅk­tà syÃt/ --------------------------------------------------------------------------- 1.kÃdi-su.rÃ.ga.ja.ka. 2.aÓva iti pÆritam- naæ.su.rÃ. 3.janaæ-u. 4.padÃrthe vÃkyasm­ti -u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- bhÃbhitÃ-bhitÃ-nvaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 211. --------------------- -------- --------- vastutastu manmate vÃkyasthapadaj¤Ã 1 nÃnvayÃnubhavayormadhye padÃrthasm­tireva nÃsti/ kadÃpi smarÃmÅtyanuvyavasÃyÃbhÃvÃt// 2 kalpane ca gauravÃt/ avÃkyastha 3 padaæ tÃvatsmarakameveticetkiæ tÃvatÃ/ na hyasahÃyasya yatkÃrthaæ tadeva sasahÃyasyÃpi / tathÃtve hÅndriyasahitasaæskÃrajanyà pratyabhij¤Ã sm­ti÷ syÃt/ --------------------------------------------------------------------------- tathÃca padanicaÓravaïetyÃdivak«yamÃïasudhÃvÃkyavirodha ityata Ãha-- vastutastviti// yadvà padakambaÓravaïasamanantaraæ kutaÓcinmÃnasÃparÃdhÃdanupajÃtapadÃrthasm­tervÃkyÃrthabodhÃnudayÃdupajÃtatapadÃrthastam­testatududa yÃdanvayavavyatirekÃbhyÃæ padasmÃritapadÃrthÃnÃæ vÃkyÃrthabodhakatvamupeyamityata÷ ÓaktismaraïabhÃvÃbhÃvÃbhyÃmanyathopapatteriti bhÃve nÃha-- vastutastviti// anyatheti// ananuvyavasÅyamÃnapadÃrthasm­tikalpane"gauravaæ kalpane 'nyathe"ityanuvyÃkhyÃnoktagauravÃdityartha÷// nanu vÃkye padÃrthÃnsmarÃmÅtyanuvyavasÃyÃbhÃve 'pi vÃkyatvaæ padaæ padÃrthasmÃrakaæ padatvÃdekaikaÓa÷/ ÓrÆyamÃïavÃkyasthapadavadityanumÃnÃtsmÃrakatvasiddhiriti ÓaÇkate -- avÃkyasthapÅti/. asahÃyapadatvamupÃdhÅriti bhÃvena sudhoktameva samÃdhimÃha-- kiæ tÃvatetyÃdinà // astu ko do«a ityata Ãha-- tathÃtva iti// asÃhayasya yatkÃryaæ 4 tatsahÃyasyÃpyaÇgÅkÃra ityartha÷// nanu pratyabhij¤ÃyÃ÷ saæskÃrajanyatve 'pÅndriyapratyÃsattitvenaiva saæskÃrajanyatà -- --------------------------------------------------------------------------- 1.tÃnva-naæ. 2.anyathà gaura-su.rÃ.ga. 3.kyapa-su.rÃ. 4.tsahà - naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 212. ------------------------ ---------- ------- indriyaliÇgÃbhyÃæ sannikar«avyÃptyoriva ÓabedanÃpi ÓakteranubhavarÆpe 1 svaphale janayitavya eva svavi«ayeïa saha saæbandhatvenÃna 2 pek«itatvÃcca// anyathà vyÃptirapi vahne÷ smÃrikà syÃt/ vyutpattikÃle 'nubhavahetutvena g­hÅtayà ÓaktyedÃnÅmapyanubhava 3 syaiva janayitavyatvÃcc/ hastinà hastipakasm­teriva padena padÃrthasm­terapi vyutpattikÃle -- --------------------------------------------------------------------------- - na tu saæskÃratvena tathÃtvena tajjanyasyaiva sm­titvaæ ÓabdetvavÃkyasthala iva vÃkyasthale 'pi Óaktitvena Óakte÷ padÃrthopasthitihetutvÃtsm­titvameva yuktamityata Ãha-- indriyeti// indriyaliÇgÃbhyasvavi«aye j¤Ãne janayitavye tathÃkramaæ sannikar«avyÃptyoryathà saæbandhatvenÃpek«itatvaæ tathà vÃkya 4 sm­taÓabdenÃpi svÃrthagocarÃnubhave janayitavye Óakte÷ saæbandhatvenaivÃpek«itatvena sm­titvÃnÃpatterityartha÷// nanu Óabda eva Óakte÷ smÃrakatvaniyamo nÃnyatreti manvÃnaæ pratyÃha vyutpattÅti// v­ddhavyavahÃrÃdinà ÓaktigrahaïakÃla ityartha÷/ na caivaæ kevalapadasyÃpi smÃrakatvaæ na syÃditi vÃcyam/ vyutpattikÃle 5 sasahÃyatvenaiva Órutasya ÓabdasyÃnubhÃvakaÓaktimatvena grahaïena vÃkya evÃnubhavajanakatvopapÃdanasyÃbhimatatvenÃsahÃye anubhavasÃmagryabhÃvÃdeva smÃrakatvopapatte÷// nanu tu smÃrakatvenÃg­hÅtÃyÃ÷ ÓakteravÃkyasthale kathaæ smÃrakatvÃmityatastatra Óakterna smÃrakatvaæ kiæ tu Óabdaj¤Ãnameva ÓabdÃrthasmÃrakamiti sad­«ÂÃntamÃha -- hastineti// sm­terapÅti// saæbhavenetyanvaya÷/ padÃrthasmaraïÃrthaæ Óakteranapek«itatvÃdityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.pesya-naæ. 2.nÃpe-ga.ka. 3.vena j¤Ãne-ja.ka. 4.sya Óabde-e. 5.lesa-naæ.e.u. --------------------------------------------------------------------------- bhÃbhitÃ-bhitÃ-nvaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 213. -------------------- ---------- --------- sahÃnubhÆtatvarÆpasaæbandhÃdena 1 saæbhavena smaraïÃrthaæ Óakteranapek«itatvÃcca/ saæbandhaj¤Ãnasya saæbandhij¤ÃnapÆrvakatvaniya 2 tistu pratyak«a eva/ na tu Óabde/ saæyogostÅtyÃdi 3 ÓabdÃtsaæyogij¤Ãnaæ vinÃpi saæyogÃnubhavÃt// na caivaæ 4 padÃrthasm­tirÆpÃvÃnvavyÃpÃrÃbhÃvÃcchabdasya kathaæ pramÃkaraïatvamiti vÃcyam/ 5 Óakti sm­tereva vyÃpÃratvÃt/ --------------------------------------------------------------------------- smÃrakatvena sÃhacaryaniyamo nÃvaÓyaka iti sÆcanÃya hastineti d­«Âantokti÷/ tathà cÃnanyathÃsiddhatvÃdanubhava eva Óakterupayoga÷ svÅkÃrya iti bhÃva÷// nanvanvayarÆpapadÃrthasaæbandhasya ghaÂamÃnayetyÃdivÃkyÃrtharÆpÃnvayasya padÃrthasaænabandharÆpatvÃttatra ca padÃrthayo÷ saæbandhitvÃtsaæbandhaj¤Ãnasya ca saæbandhij¤ÃnapÆrvakatvasya ghaÂapaÂasaæyogÃdipratyak«e darÓanÃtpÆrvaæ padÃrthaj¤Ãnaæ paÓcÃdanvayarÆpasaæbandhaj¤Ãnaæ vÃcyam/ tathà ca kathaæ madhye padÃrthasm­tireva netyuktirityata Ãha-- saæbandheti// etena viÓe«aïaj¤ÃnajyatvÃdviÓi«Âaj¤Ãnasyeti padÃrthasm­tirÃvaÓyakÅti nirastam/ viÓe«aïaj¤ÃnahetutÃyà nirÃsÃt// yattu maïau 6 padÃrthasmaraïaæ vyÃpÃra÷, ÃkÃÇk«ÃdisahakÃrivaÓÃtsmÃritÃrthÃnvayÃnubhava÷/ phalamityuktaæ taddh­di k­tvà ÓaÇkate -- na caivamiti// madhye padÃrthasm­terabhÃva ityartha÷/ 7 saÇgatism­tereveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.smaraïetyadhikam-ja.ga.ka.rÃ.su. 2.yama-ja.ga.ka.rÃ.su. 3.tiÓa-ja. 4.vamartha-ja.ga.ka.rÃ.su. 5.saÇgatism­tere-ga.rÃ.su. 6.padaæ karaïamityadhikam -naæ.e.u. 7.Óaktism­ -naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 214. ----------------------- -------------- ---------- svÅk­tÃhi tvayÃpi Óabda 1 j¤ÃnÃrthasm­tyormadhye Óaktism­ti÷// uktaæ hi sudhÃyÃm/ padanicayaÓravaïavÃkyÃrthabodhà 2 vantarà padÃrthasm­tÅnÃmevÃnabhyupagamÃditi// tasmÃdananyalabhyatvalÃtsiddhaæ ÓabdsyÃnvitÃbhidhÃyitvam// --------------------------------------------------------------------------- Óabdaj¤Ãnasya karaïatvà 3 tsaÇgatism­teÓca Óabdaj¤ÃnajanyatvÃcchabdaj¤ÃnajanyÃnvayÃnubhavajanakatvÃcca vyÃpÃratvamiti bhÃva÷// nanu ÓaktiranvayÃæÓe svarÆpasatÅ padÃrthÃæÓe tu j¤Ãtopayujyata iti kubjaÓaktipak«e padaj¤ÃnÃnvabodhayormadhye Óaktij¤Ãnaæ nÃstyeveti kathaæ tasya vyÃpÃratetyata Ãha-- svÅk­tà hÅti// padÃrthasm­tyarthaæ tvayÃpyaÇgÅk­tatvÃdasmÃbhiÓcÃnvayÃæÓe 'pi Óaktij¤ÃnamÃvaÓyakamiti sÃdhitatvÃcca bhavati Óaktij¤ÃnamavÃntaravyÃpÃra iti bhÃva÷// uktaæ hÅti// padaj¤ÃnavÃkyÃrthabodhayermadhye padÃrthasm­tirnetyetat"gauravaæ kalpane 'nyathe"tyetadvyÃkhyÃvasare jij¤ÃsÃdhikaraïasudhÃyÃmuktamityartha÷/ bodhÃviti dvitÅyà dvivacanam/"antarÃntareïayukta"ityantarÃÓabdayoge dvitÅyà vidhÃnÃt// bhaÇgÃrthaæ sÃdhyoktipÆrvamupasaæharati-- tasmÃditi// tasyÃrtha÷ ananyalabhyatvÃditi/ upapÃditado«ÃnbuddhyÃrohÃrtham saÇgraheïÃnuvadati-- tasmÃditi// --------------------------------------------------------------------------- 1.ÓÃbda -naæ. dÅrgho mÃrjita÷-mu. 2.dhÃvÃntarapadà -rÃ.su. 3.cchaktism­-naæ. --------------------------------------------------------------------------- bhÃbhitÃ-bhitÃ-nvaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 215. --------------------- --------- --------- tasmÃtpadÃrthasm­te÷ 1 kÃraïatve prasiddhatyÃga÷, aprasiddhasvÅkÃra÷, avÃntaravyÃpÃrÃbhÃva÷, prÃthamika 2 vyutpattivirodha÷, anubhavavirodha÷, 3 kÃraïatvena saæbandhenÃkÃÓasm­titopyanvayadhÅprasaÇga÷, ghaÂa÷ karmatvamityÃdipadajanitasm­titopyanvayadhÅprasaÇga÷, padÃrthasm­tau pramÃïÃbhÃvaÓceti, do«Ã 4 «Âakam // bhÃÂÂÃbhimatÃbhihitÃnvayabhaÇga÷ // 2.1 // --------------------------------------------------------------------------- tasmÃditi// padÃrthasya tatsmaraïasyÃnvayabodhakaraïatvasvÅkÃrÃddo«Ã 5 «Âakamityanvaya÷/ yadvoktamadhye kasyÃpyaparihÃryatvÃdityartha÷/ yadvà ÓabdasyÃnvitÃbhidhÃyitvÃttatadanabhyupagame do«Ã«Âakamityartha÷/ prasiddhatyÃgÃdido«advayÃdityuktamÃha-- prasiddheti// nirvyÃpÃra 6 tvÃccetyuktamÃha -- avÃntaravyÃpÃreti// vyutpattÅtyanenoktamÃha -- prÃthamiti// Óabde(ne)tyanenoktamÃha-- anubhaveti// kÃraïatve 7 tyanenoktamÃha-- kÃraïatveti// ghaÂa÷ karmatvamityÃdinoktamÃha -- ghaÂa iti// vastutastvityÃdinoktamÃha-- padÃrtheti// bhÃÂÂÃbhimatÃbhihetÃnvayabhaÇga÷ // 2.1 // --------------------------------------------------------------------------- 1.kÃra-naæ. dÅrgho lopita÷-ja.mu. 2.kevyu-naæ. ekÃro nÃÓita÷-mu. 3.idamÃpÃdÃnaæ nÃsti-ga. 4.do«Ã÷ saptakam-ga. 5.«asapta-naæ. a«Âakamiti Óodhitaæ -u. 6.rÃcce -naæ.e. 7. tvenetyata -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 216. ------------------------ ----------- --------- atha anvasya lak«yatvabhaÇga÷ // 2.2 // etena -- padÃrthamÃtre Óaktasya padasya padÃrtha saæbandhinyasya 1 ye lak«aïaiveti nirastam/ uktarÅtyÃtvaye 'pi Óakte÷ kv­ptau paramparÃsaæbandharÆlak«aïÃÇgÅkÃre 3 nuvyÃkhyÃnoktagauravÃt// --------------------------------------------------------------------------- atha anvasya lak«yatvabhaÇga÷ // 2.2 // nanvanyalabhyatvÃdityasiddham / lak«aïayÃpi tadbodhasaæbhavÃdityata Ãha -- eteneti// gauravado«eïetyartha÷/ yathà pravÃhe Óaktasya gaÇgÃpadasya tatsaæbandhini tÅre lak«aïà tatheti bhÃva÷// ukteti// nanu kathamanvite ÓaktirityÃdinoktarÅtyetyartha÷/ parampareti// ÓakyÃrthasaæba 4 ndhatvarÆpaparamparetyartha÷/ ekayaiva Óaktyaiva 5 padÃrthatadanvayayorabhidhÃnasambhavÃllÃghavaæ Óaktipak«a iti bhÃva÷// nanu lak«aïÃpak«e hastinà hastipaparasm­teri 6 vetyÃdinà pÆrvoktidiÓà Óaktiæ vinÃpi padÃrthasm­tisambhavena padÃrthe«vapi Óaktirnopayeti lÃghavamiti cenna/ tathÃtve kvÃpyabhidhÃnav­tterabhÃvena lak«aïÃmÃtrocchedÃpatte÷/ vÃcyÃrthasambandhapÆrvakatvÃtsarvatra lak«aïÃyÃ÷/ ata eva prÃkpadÃrthamÃtre Óaktasyetyuktatam/ yà tu sudhÃyÃ"manvayo 7 lak«yata iti cettarhi padÃrthe«u sÃhacaryÃtsmÃrakatvamÃtram/ --------------------------------------------------------------------------- 1.nvite-naæ.ja.ka. 2.kÊptÃviti nÃsti-naæ. saæbhave-ga.rÃ.su. 3. re gaura-naæ. 4.ndhirÆ-naæ.u. 5.evakÃro nÃsti-u. 6.revetyÃ-naæ.u. 7.yopila-naæ.u. --------------------------------------------------------------------------- anvasya-latvaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 217. ----------------- ----------- --------- kiæ caivaæ"vailà tattÅranÅrayo"ityÃnuÓÃsanÃtkevala 1 tÅre Óaktasya velÃpadasya kevalamÃtsarve Óaktasya matsarapadasya 2 viÓi«Âe lak«aïasaæbhavena, tatra Óaktirna syÃt/ evaæ jÃtimÃtre Óaktasya gavÃdipadasya jÃtyÃk­tiviÓi«Âavyaktau 3 ca lak«aïÃsaæbhavena jÃtyÃk­tiviÓi«Âavyaktau ÓaktiÓca na syÃt/ yadi ca velÃdipadasya nÅrÃdau tadviÓi«ÂatÅrÃdau ca prayogaprÃcuryÃnnÅrÃdyanupapattya 4 nusaædhÃnaæ vinaiva viÓi«ÂapratÅteÓca na tatra lak«aïà ; tarhi tata evÃnvasya viÓa«Âepi na lak«aïà // kiæ ca vÃcyÃrthasaæbandhitayà dhÅstha evÃrthe lak«aïÃ// --------------------------------------------------------------------------- anvaye tu lak«aïeti padÃnÃæ na kutrÃpyabhidhà 5 v­ttiriti syÃ"dityukti÷ svÃrthÃn smÃrayantyanya 6 parÃïi padÃnÅti pÆrvaprak­tamatÃntarÃbhiprÃyeti 7 j¤Ãtavyam// atiprasaÇgaæ cÃha-- kiæ caivamiti// ekaikatra ÓaktasyÃnyatra tatsambandhini prayogaprÃcuryasatve lak«aïÃmupetya ÓaktyapalÃpe satÅtyartha÷/ tattÅreti// nÅraviÓi«ÂatÅretyartha÷/ viÓi«Âeti// nÅraviÓi«Âe 8 mÃtsaryaviÓi«Âe cetyartha÷/ paramukhenaiva hetudvayoktipÆrvaæ samÃdhiæ vÃcayati-- yadi ceti// tata eveti// tvaduktahetudvayÃdevetyartha÷/ dvividhaæ hi lak«amÃbÅjam/ vÃcyÃrthasambandhitvena dhÅsthatvaæ, anvayÃnupapattiÓcetyetadvividhalak«aïÃbÅjÃbhÃvÃnna lak«aïà yuktetyÃha -- kiæ ceti// api ceti ca 9 // --------------------------------------------------------------------------- 1.nÅre-ja.ga.ka.rÃ.su. 2.sya civa-naæ.ga. cÃviÓi«Âena-rÃ.su. 3.ktyÃla-su. 4.ttipratisaæ-naæ.rÃ.su. 5.na v­tti÷ syÃ-naæ. 6.nvayapa-naæ.u. 7.j¤eyam -e.naæ. 8.matsa-u. 9.ca iti nÃsti-e.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 218. ----------------------- ------------- ---------- na cÃnvayaviÓe«o vÃcyÃrthasaæbandhitayà dhÅstha÷/ api ca pratÅtÃnvayÃnupapatyaiva lak«aïeti lak«aïÃta÷ prÃganvaye dhÅ÷ svÅkÃryeti kathaæ lak«aïayÃnvayadhÅ÷// tasmÃdanvayasya lak«yatve -- v­thaiva kÊptaÓaktityÃgo 'tiprasaÇgo 1 vÃcyÃrthasaæbandhitayopasthitirÆpalak«aïÃhetvabhÃva÷ pratÅtÃnvayÃnupapattirÆlak«aïÃbÅjÃbhÃvaÓceti do«acatu«Âayam // anvayasya lak«yatvabhaÇga÷ // 2.2 // --------------------------------------------------------------------------- na cÃnvayaviÓe«a iti// tasyÃpÆrvatvena vÃkyaikabo 2 dhasya prÃganupasthiteriti bhÃva÷/ Óe«astu spa«Âa÷// anvayasya lak«yatvabhaÇga÷ // 2.2 // 3 iti prakaraïasaptakÃtmakÃnvitÃbhidhÃnavÃda÷ // --------------------------------------------------------------------------- atha prÃbhÃkÃroktapadaÓaktibhaÇga÷ // 2.3 // padÃrthastu vyaktireva/ ÓaktigrÃhakasyÃnayanÃdi vyavahÃrasya tatraiva saæbhavÃt/ anyathà ÓabdÃttatpratÅterasaæbhavÃcca // --------------------------------------------------------------------------- atha prÃbhÃkaroktapadaÓaktibhaÇga÷ // 2.3 // nanvanvite padÃrthe pÃdanÃæ Óaktirityuktam/ tatra ka÷ padÃrtha÷ kiæ jÃtiruta vyaktirita tatrÃha-- padÃrthastvityÃdinà -- prakaraïapa¤cakena / --------------------------------------------------------------------------- 1.padÃrthasaæ-ja.ka. 2.dhvasya-e.u. 3.evaæ prakaraïasaptÃtmako anvitÃbhidhÃnavÃda÷ samÃpta÷ -e. u. --------------------------------------------------------------------------- prÃrokta-paktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 219. ----------------- --------- --------- atra prÃbhÃkarÃ÷-- anirdhÃritayatki¤cidvyakte÷ Óakyatve kà vyaktiÓÓakyetyanadhyavasÃyena gÃndadyÃdityÃdi vÃkyÃtprav­ttirna syÃt/ sarvasyÃ÷ pratyekaæ Óakyatve yatra Óaktigrahastatraiva ÓÃbdadhÅ÷ syÃt/ anyatra tutadagrahÃdaparvavyaktidhÅrna syÃt 1 / sarvatvena Óakyatve 2 gÃndadyÃdityÃdiÓÃstramaÓakyÃnu«ÂhÃnÃrthopadeÓakaæ syÃt/ --------------------------------------------------------------------------- padasya ÓakyÃnvayapratiyogyarthastvityartha÷/ vyaktya eva vÃcyà iti paddhatyukteriti bhÃva÷/ atraivakÃra÷ parÃbhyupagatÃnugatajÃtivyÃvartako na tu ghaÂatvÃditattadasÃdhÃraïadharmanirÃsaka÷/ tasyÃpi vÃcyatvÃt/ yadvà ghaÂa 2 tvÃdervÃcyatve 'pi vÃcyatÃvacchedakatvenaiva vyaktam/ anyatheti// vyaktau ÓakterabhÃva ityartha÷/ atreti// vyakte÷ Óakyatvapak«e do«amÃhu÷ prÃbhÃkarà ityartha÷/ padaÓaktivÃdapÆrvapak«e/ maïyuktaæ ni«k­«yÃha -- anirdhÃritetyÃdinà ucyata ityantena // vyaktau Óaktiriti vadatà vaktavyam kimekasyÃæ vyaktÃvatha sarvÃsu vyakti«viti/ antyepi kiæ pratyekaæ tattadvyakti«u p­thakp­thakÓaktiruta sarvatvena rÆpeïa sarvÃsvapi vyakti«vekaiva / Ãdye do«onirdhÃriteti/ dvitÃya Ãha-- sarvasyà iti// ekadà sarvÃsÃmupasthityayogena pratyekaæ sarvÃsu ÓaktigrahÃyogena kvacideveti vÃcyatvÃditi bhÃva÷/ t­tÅya Ãha-- sarvatveneti// gÃmiti padena sarvagovyaktyupasthityà sarvÃsÃmapi dÃnakarmatvapratÅteriti bhÃva÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.anyatra tvityÃrabhya nÃsti-rÃ.su. 2.tvena ca gÃæ-rÃ.su 3.ÂÃde-naæ.u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 220. ------------------------ ------------ ----------- tasmÃcchakyavyaktyanugamÃyÃÓakyavyaktivyÃv­ttaye ca sarvaikodÃsÅnyena viÓe«aïena vopak«aïena và gotvenÃvacchinnà vyakti÷ Óakyati Óaktigraho vÃcya÷/ tathà ca svata evÃnyavyÃv­ttagotvasya prathamopasthitatvÃllaghutvÃcca nÃg­hÅtaviÓe«aïanyÃyena jÃtireva ÓakyÃ// nanu vyaktau ÓaktyabhÃvena kathaæ ÓabdÃttadvÅriti cet/ satyam/ padena jÃtiviÓi«Âavyaktij¤ÃnajananÃdviÓi«Âe Óaktirastyeva/ --------------------------------------------------------------------------- evaæ vyaktipak«e bÃdhakamuktvà svapak«amupasaæhÃramukhena sayuktimÃha -- tasmÃditi// kevalavyaktau Óaktipak«asyogÃdityartha÷/ Óakyeti// ÓakyÃnÃæ vyaktÅnÃmanugamÃya saÇgrahÃya, aÓakyÃnÃmaÓvÃdÅnÃæ vyavacchedÃyà cetyartha÷/ viÓi«Âaæ Óakyamiti pak«a Ãha-- viÓe«aïenaveti// gotvenetyanvaya÷/ vyaktimÃtrameva Óakyamiti pak«a Ãha-- upalak«aïenaveti// kiæ tata ityata Ãha-- tathÃceti// gotvarÆpadharmeïaiva govyaktÅnÃmanugatatvÃnyavyÃv­ttatvayo÷ sapÃdyatve satÅtyartha÷/ svata eveti// vyaktivadanugatadharmamukhÃpek«Ãæ vinaivetyartha÷/ anyaÓaktÃtpadÃdanyaj¤ÃnÃyogÃdgopadÃdgovyaktidhÅranubhavasiddhà na syÃditi bhÃvena ÓaÇkate -- nanviti// yattu maïau prÃbhÃkaramatÃnuvÃdaprastÃve kustatarhi vyaktidhÅrityÃÓaÇkya gopadaæ hi niyamato jÃtivyaktÅ bodhayatÅtyÃdinà prÃbhÃkaramatamÆhitaæ tanni«k­«yÃha-- satyamityÃdinÃ// Óaktij¤Ãnasya sahakÃritve yakturag­hÅtetyÃdi/ --------------------------------------------------------------------------- prÃrokta-paktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 221. ------------------ --------- ---------- kiæ tvag­hÅtaÓaktikasya 1 bÃlasyÃrthÃbodhÃtkutra cicchaktij¤Ãnaæ sahakÃri kalpanÅyam/ tatra jÃtyaæÓe Óaktij¤Ãnasyaiva jÃtiÓaktij¤Ãnatvena kÃraïatà kalpyate / kÃryatà tu jÃtiviÓi«Âa 2 ÓÃbdaj¤Ãnatvena / na tu jÃtivaÓi«ÂaÓaktij¤Ãnatvena kÃraïatÃ/ jÃtyaæÓe Óaktij¤Ãne sati jÃtiviÓi«Âe Óaktij¤Ãnavyatirekeïa jÃtiviÓi«Âavyaktivi«ayakaÓÃbdabodhavyatirekÃdarÓanÃt// yadvà 3 jÃtiÓaktij¤Ãnatvenaiva kÃraïatÃ/ jÃtiÓabdÃj¤Ãnatvenaiva kÃryatà ca / jÃtibhÃnasÃmagrÅ tu -- --------------------------------------------------------------------------- pak«adharoktaæ ni«kar 4 «amÃha-- tatreti// jÃtyaæÓe Óaktij¤Ãnasyaiva / na tu vyaktyamÓe Óaktij¤ÃnasyÃpÅtyeva kÃrÃrtha÷// nanvanyaj¤ÃnenÃnyotpattÃvatiprasaÇga ityastadviÓi«Âatvaæ niyÃmakamiti bhÃvenÃha-- jÃtiviÓi«Âeti// kuta ityato viÓi«ÂaÓaktij¤Ãnatvena kÃraïatÃgrÃhakakamÃnÃbhÃvÃdityÃha-- jÃtyaæÓa iti// anyaj¤ÃnenÃnyaj¤ÃnotpattÃvapiprasaÇganirÃsÃyà tadviÓi«Âatvaæ niyÃmakamekamuktam/ samÃnasaævitsaævedyatvarÆpaniyÃkamÃntaraæ ca / atha và jÃtiÓaktij¤ÃnÃjjÃtidhÅrbhavantÅ vyaktimapi bodhayatÅtyÃdinà maïyukta 5 mÃha-yadveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.vÃkyasyÃrthÃ-naæ. 2."Óaktij¤Ãnatvena"iti tata÷ 'jÃtyaæÓe ityÃdicÃsti- naæ.ka. 3.ÓÃbda-naæ.su.rÃ. 4.k­«yÃ-naæ.u. 5.ktaæ niyÃmakÃntaramÃ-naæ.e.u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 222. ------------------------ ------------ --------- -jÃtervyaktighaÂitamÆrtitvena vyaktimanÃdÃya jÃtibodhanà 1 Óaktà tÃmÃdÃyaiva jÃtiæ bodhayati/ 2 yathà buddhimaddhetukÃnumititvena kÃryatve 3 buddhimaddhetukavyÃpya 4 tvena ca 5 kÃraïatve siddhe k«ityÃdau kÃryatvena hetunà jÃyamÃnÃnumitirbuddhinityatvamÃdÃya paryavasyati/ etadeva hi samÃnasaævitsaævedyatvam, yadanyabuddhitvÃvacchinnakÃryatÃpratiyogikakÃraïÃdanyatra buddhirbhavatÅti// --------------------------------------------------------------------------- vyaktighaÂiteti// gotvÃdergavÃdivyaktini«ÂhadharmaviÓe«arÆpatvÃditi vÃnekavyaktiv­ttitvarÆpatvÃditi và tÃtparyam/ svayaæ d­«ÂÃntamÃha -- yatheti// k«ityÃdikaæ buddhimaddhetukaæ kÃryatvÃt ghaÂavaditÅÓvarÃnumÃne k«ityÃdini«ÂhakÃryatvahetunà k«ityÃde÷ 6 siddhyadbuddhimajjanyatvaæ nityabuddhimajjanyatvaæ sidhyati/ buddhernityatvaæ vinà k«ityÃdini«ÂhakÃya 7 tvasyÃyogÃt/ loke ghaÂÃdikÃrye ca buddhimaddhetukatvagocarÃnumititvena buddhimajjanyatvavyÃpyakÃryatvavatvena kÃryakÃraïabhÃvagraho na nityatvagarbhitabuddhimaddhetukatvÃnumititvenÃpi/ tathÃpi yathà k«ityÃdau viÓe«asiddhistathetyartha÷// kimanena niyÃmakamuktaæ syÃdityata Ãha -- etadeva hÅti// etadityukaæ vyanakti -- yaditi// jÃtiÓÃbdaj¤ÃnatvÃvacchinnakÃryatÃpratiyogikakÃraïatÃjjÃtiÓaktij¤ÃnÃjjÃtiÓaktij¤ÃnÃjjÃtiviÓi«Âe buddhirityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ÓaktatvÃttÃ-naæ. ÓaktestÃ-ja. ÓakyatvÃttÃ-rÃ.su. 2.tathÃ-ga.ka. 3.tvena- bu- rÃ.su. 4.pyavatve-ga.naæ. 5.kÃraïatve iti nÃsti-rÃ.su. 6.Óuddhabuddhimajjanyatvaæ siddhyati-naæ. siddha -u. r7.yasyà -naæ.u. --------------------------------------------------------------------------- prÃrokta-pattiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 223. ----------------- ---------- -------- ucyate -- yena rÆpeïopasthite saæbandhini yasya saæbandho g­hyate tena rÆpeïaikasaæbandhipratÅtiraparasaæbandhinaæ j¤ÃpayatÅtyanumityÃdau kÊpta 1 kÃryakÃraïabhÃvasÃmÃnyamatikramya sÃpagryantakalpanà na yuktÃ/ --------------------------------------------------------------------------- ÅÓvarÃnumÃne 'pi buddhimajjanyatvÃnu 2 mitiæ viÓi«Âavyaktau ÓabdaÓaktimupetyÃpi Óaktij¤Ãnasya jÃtiÓaktij¤Ãnatvenaiva jÃtiviÓi«Âavyaktij¤Ãnaæ prati kÃraïatvaæ tatra ca tadviÓi«Âatvaæ và tadekavavittivedyatvaæ vÃtiprasaÇgabha¤jakaæ niyÃmakadvayam, tadubhayamapi nirÃha-- yena rÆpeïeti// dhÆmatvÃdinà rÆpeïopasthite dhÆmÃdau saæbandhini yasya saæbandha÷ yannirÆpita÷ saæbandho vahninirÆpito vyÃptilak«aïa÷ saæbandho g­hyate, tena rÆpeïa dhÆmarÆpaikasaæbandhapratÅti÷ vahnilak«aïamaparasaæbandhinaæ j¤ÃpayatÅtyanumitisthale hasti hastipÃdism­tyÃdisthale ca kÊptam/ tathaiva Óabdasthale 'pi govadatvena rÆpeïa gopadarÆpe saæbandhinyupasthite gotvaviÓi«ÂagovyaktinirÆpita÷ Óaktilak«aïa÷ saæbandhog­hÅta iti gopadatvena rÆpeïa gopadarÆpaikasaæbandhipratÅtiraparaæ gorÆpaæ jÃtiviÓi«Âamarthaæ j¤ÃpayatÅtyupapadyate, tathà ca gopadaj¤Ãnatvenaiva gorÆpÃrthaj¤Ãnatvena ca kÃryakÃraïabhÃvasaæbhave jÃtiviÓi«Âavyaktij¤Ãne jÃtiÓaktij¤Ãnatvena kÃraïabhÆtajÃtiÓaktij¤ÃnarÆpasÃmagryantarakalpane gauravamityartha÷// svÃrthe vyaktÃvityuktyà -- ÓaktiÓcaivÃnvite svÃrthe ÓabdÃnÃmanubhÆyate/ ato 'nvitÃbhidhÃyitvaæ gauravaæ kalpane 'nyathÃ/. --------------------------------------------------------------------------- 1.ptaÇkà -naæ.ga.ka.rÃ.su. 2.titvÃvacchinnakÃryatÃpratiyogikakÃraïÃdbuddhimaddhetukatvavyÃpyakatvÃnnityabuddhimaddhetukatvenÃn umitirbhavatÅti yadetadevetyartha÷/ yaduktaæ jÃtiviÓi«Âaæ -naæ.e.u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 224. ------------------------ ------------- ---------- sÃmÃnye bÃdhakÃbhÃve 'pi svÃrthe vyaktau sÃmagryantarakalpane 'nuvyÃkhyÃnoktagauravÃt// kiæ caivaæ vyaktyaæÓe Óaktij¤Ãnatvena kÃraïatÃ, jÃtiviÓi«Âapyaktivi«ayakaÓÃbdaj¤Ãnatvena kÃryateti viparÅtaæ kiæ na syÃt/ --------------------------------------------------------------------------- iti Óvokasya jÃtyanvite svÃrthe vyaktau ÓaktiranubhÆyate ÓabdÃnÃæ ato jÃtyanvitavya 1 ktyabhidhÃyitvaæ, jÃtyanvitavyaktipratyÃyakatvam/ anyathà sÃmagryantakalpana ityartho 'bhipreta÷// nanvanyalabhyepi vyaktij¤Ãne vyaktiÓaktij¤ÃnatvenÃpi kÃraïatvakalpane gauravaæ tulyamevetyata Ãha-- kiæ caivamiti// lÃghavÃdanyatarÃæÓaÓaktij¤Ãnasyaiva hetutva ityevaæÓabdÃrtha÷// nanu jÃtervyaktighaÂimÆrtitvÃjjÃtibhÃnaæ vyaktibhÃnaæ vinà na yuktam/ na tu vyakti bhÃnaæ jÃtiæ vineti/ vai«amyamiti cettarhi jÃtivyaktyorekavittivedyatvabhaÇga÷ syÃt/ anyabuddhitvÃvacchinnakÃryatÃpratiyogikÃkÃraïÃdanyatra buddhirbhavatÅtyasyaikavittivedyatvaÓabdÃrthatvÃt// nanu vyaktau jÃterviÓe«aïatvÃnnÃg­hÅviÓe«aïanyÃyena jÃtiÓaktij¤Ãnatvenaiva hetutvamiti cenna/ vyakterapi jÃtau viÓe«aïatvÃtkramikopastathitisthala eva nÃg­hÅtetinyÃyÃvatÃreïa tulyavittivedyajÃtivyaktisthale tadanavatÃrÃcca/. do«ÃntaramÃha-- evamiti// anvayÃæÓepi Óaktij¤Ãnahetutvasya prÃbhÃkarai÷ svÅkÃrÃdbhavatÅdamani«ÂhamitibhÃva÷/ nÃg­hÅteti nyÃyamabhyupetyÃpabi do«ÃntaramÃha-- kiæ ca muï¬ita iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.Óaktya -e. vyaktipratyayakatvam-naæ.u. 2.Óaktya-e. --------------------------------------------------------------------------- prÃrokta-pakti÷Çga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 225. ------------------ --------- ---------- evaæ padÃrthaÓaktij¤Ãnatvena kÃraïatÃ, yogyetarÃnvitapadÃrthavi«ayakaÓÃbdaj¤Ãnatvena kÃryatetyÃpatyÃnvite Óaktij¤Ãnasya kÃraïatà na syÃt// kiæ ca muï¬ite gotve na Óaktigraha÷, yatkiæ cicchakyamiti j¤ÃnenÃÓvatvÃdivyÃv­ttagotvasya ÓakyatvÃsiddhe÷/ ki tu vyaktyà viÓe«ite gotve Óaktigraha iti nÃg­hÅtaviÓe«aïanyÃyo viparÅta÷// na ca gotvasya svata eva 1 vilak«aïatvÃtsvata÷ siddhenetaravyÃv­ttatvena j¤Ãte gotve Óaktigraha iti vÃcyam/ gotvaæ Óakyamiti j¤ÃnepÅtaravyÃv­tteranullekhÃt/ ¬allekhe và saiva prav­ttinimittaæ syÃt/ na ca gotvatvena j¤Ãne gotve Óaktigraha÷/ gavetarÃv­ttitve sati gotvav­ttitvÃdanyasya 2 gotvatvasyÃbhÃvena gotvatve vyakterdviranupraveÓÃt// --------------------------------------------------------------------------- vyaktyaviÓe«ite 3 gotve ityartha÷/ svata evÃnyavyÃv­tteti prÃguktamÃÓaÇkya nirÃha-- na ceti// anullekhÃditi// aÓvatvÃdivyÃv­ttaæ gotvamityÃkÃrÃbhÃvÃditi bhÃva÷/ saiveti// itaravyÃv­ttireva gopadaprav­ttinimittaæ syÃdityartha÷/ nÃg­hÅtaviÓe«aïanyÃyÃt / natvitaravyÃv­ttatvaviÓi«Âaæ gotvamiti bhÃva÷ // --------------------------------------------------------------------------- 1.viÓvetyadhikam-ga.rÃ.su. 2.syÃbhÃven­-ja. 3.tago- naæ.u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 226. ------------------------ ------------- ---------- kiæ caivaæ tvadabhimatà 1 gaÇgÃÓabdÃdestÅrÃdau lak«aïà maï¬apaæ maï¬apaÓabdasya g­haviÓe«asaæbandhini puru«e rƬhipÆrvikà lak«aïà ca na syÃt/ tatrÃpi tÅratvapuru«atve eva lak«ye, tÅrapuru«au tu lak«aïÃæ vinà nÃg­hÅtaviÓe«aïanyÃyena và ekavittivedyatayà và pratÅyete ityeva syÃt// kiæ ca vyakteraÓakyatve tatra vibhaktyar 2 thÃnvayo na syÃt// na ca vyakteraÓakyatvepyekavittivedyatayà prak­tipratipÃdyatvÃdvibhaktyarthÃnvaya iti vÃcyam/ tathÃtve hi pÆrvÃtvÃpÃratvÃderapyekavittivedyatayaivÃnyonyaæ -- --------------------------------------------------------------------------- tvadabhimateti// lak«aïetyanvaya÷/ rƬhipÆrvaketi// maï¬apaÓabdasya g­haviÓeïe rƬhatvÃttattapÆrviketyartha÷/ paroktaæ niyÃmakadvayaæ lak«aïÃsthela'pyÃha-- nÃg­hÅteti// vibhaktyartheti// ghaÂamÃnayetyÃdau karmatvÃdirÆpavibhaktyarthÃnvaya ityartha÷/ subvibhaktÅnÃæ prak­tyarthÃnvitasvÃrthabodhakatvÃdvyakteÓcÃÓakyatvena ghaÂÃdiprÃtipadikÃrthatvÃbhÃvÃt// nanu prak­titÃtparyavi«ayer'the vibhaktyarthÃnvaya iti cenna/ lak«aïocchedÃpatte÷/ gauravÃcceti bhÃva÷/ yadyapi prÃgviviÓi«Âe Óaktirastyevetyuktyà vyakterapi Óakyatvamasti / tathÃpi tadaæÓe Óaktij¤ÃnasyÃhetutve 'ÓakyatvaprÃyayatvÃditi 3 vÃ, jÃtÃveva Óakti÷ vyaktidhÅstvekavittivedyatvena bhavi«yatÅti matena và 4 syÃvatÃrÃdado«a÷/ tathÃtve hÅti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tagaæ -rÃ.su.naæ. 2.ktyanvayo- ja.ka. 3.tinajÃ-naæ-'na' iti rekhayà dÆ«itam -e. 4.vÃsya do«asyà -u. naæ. --------------------------------------------------------------------------- prÃrokta-paktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 227. ----------------- --------- --------- vibhakt«athÃnvayasaæbhavena pÆrvÃparaprÃtipadikayoraparapÆrvaprÃtipadikÃrthavi«ayà viparÅtalak«aïà na syÃt// api ca pÆrvamÃnayeti mukhyaprayoge 'parasyÃpi vibhaktyarthÃnvaya÷ tadadhÅna÷ kriyÃnvayaÓca 1 na syÃt// api ca jÃtimÃtrasya padÃrthatve gopadÃjjÃtiviÓi«ÂavyaktidhÅrna syÃt/ na ca samÃnasaævitsaævedyatayaiva taddhÅ÷/ 2 tadvaiÓi«ÂyÃæÓe tadabhÃvÃt/ --------------------------------------------------------------------------- ekavittivedyatvamÃtreïa vibhaktyarthÃnvaye sati yatra viparÅtalak«aïayÃparÃbhiprÃyeïa pÆrvamÃnayeti pÆrvapadaæ prayuÇta tatra pÆrvaprÃtipadikasyÃparapadÃrthalak«aïà na syÃt/ lak«aïÃæ vinaiva dvitÅyÃvibhaktyarthakarmatvasya pÆrvapadÃrthenaikavittivedye parapadÃrthe anvayasaæbhavenÃparamÃnayetyarthopapatte÷/ evamevÃparamÃnayetyatrÃpyuktadiÓà pÆrvamÃnayetyarthopapatte÷/ parvÃparaÓabdÃrthayoÓcÃnyonyasÃpek«etvenaikavitthivedyatvÃdityartha÷/ na ce«ÂÃpatti÷/ sarvatÃntrikalaukikavirodhÃt/ abhyupetyÃpi bÃdhakamÃha-- api ceti// lak«yÃbhiprÃyaæ vinaiva yatra pÆrvamÃnayeti mukhyÃrthaprayogastatra sthale pÆrvaprÃtipadikÃtparatra ÓrutivibhaktyarthakarmatvÃnvayo 'parapadÃrthe syÃt/ pÆrvapadÃrthenaikavittivedyatvasya tvaduktavibhaktyarthÃnvayaprayojakasya satvÃt // astu ko do«a ityata Ãha -- tadadhÅna iti// tathà ca pÆrvamÃnayetyukte aparasyÃnayanaprasaÇgoparamÃnetyuktaæ pÆrvasyÃnayanaprasaÇga ityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.na iti nÃsti-ga.ka.rÃ.su. 2.taditi nÃsti-naæ.ja.ka. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 228. ------------------------ -------- ---------- 1 tatrÃpi tathÃtve nirvikalpakoccheda÷ syÃt// ki¤coktanyÃyena vyaktiviÓe«aïakagotve Óaktirj¤Ãneti tajjanyà ÓÃbda 2 dhÅrapi vyaktiviÓe«ita gotvaviÓe«aïakavyaktivi«ayà syÃt/ na ca tatÃnubhava÷/ gaurityanena gotvaviÓe«aïakavyaktereva pratÅte÷ // tasmÃjjÃtyaæÓa eva 3 Óaktij¤Ãnasya hetutve sÃmagryantarakalpanÃpatti÷, vyaktyaæÓa eva Óaktij¤Ãnaæ heturiti vaiparÅ 4 tyÃpatti÷, anvayapratibandÅ, gotve ÓaktigrahadaÓÃyÃæ vyakterdviranupraveÓÃpatti÷, gavÃdipadÃnÃæ jÃtÃvena Óaktau gaÇgÃdiÓabdÃnÃæ tÅratvÃdÃvena lak«aïÃprasaÇga÷, ekavittivedyatvamÃtreïa vibhaktyarthÃnvaye pÆrvamÃnetyÃdau parÃderapi tatprasaÇga÷, --------------------------------------------------------------------------- nirvikalpaketi// jÃtiviÓi«ayakanirvikalpakaj¤Ãnasyaikavittivedyatayà vyaktivi«ayakatvamiva vaiÓi«ÂyasyÃpi jÃtivettivedyatve vaiÓi«Âyavi«ayakatvasyÃpyÃpatyà vaiÓi«ÂyÃvi«ayakanirvikalpakoccheda÷ syÃdityartha÷/ etacca nirvikalpakÃstitvamatenoktam // tadabhÃvamate tu do«ÃntaramÃha -- kiæ cokteti// muï¬ite gotve na Óaktigraha ityÃdinoktanyÃyenetyartha÷/ tajjanyà Óaktijanyetyartha÷/ astvityata Ãha-- na ca tatheti// prÃguktaæ saÇgraheïÃnuvadannupasaharati -- tasmÃditi// --------------------------------------------------------------------------- tasyÃpi-ja.ka. 2.ÓÃbdÅdhÅ-ja.ga.ka. 3.vyakti-ja.ka. 4.tyaprasaÇga÷-naæ.ga.rÃ.su. --------------------------------------------------------------------------- bhÃkta-vyakti-laïÃÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 229. ---------------------- --------- --------- jÃtivaiÓi«ÂyÃæÓapratÅtyanupapatti÷, goÓabdena vyaktiviÓe«igotvaviÓe«aïakavyaktidhÅprasaÇgaÓcetya«Âau do«Ã÷ // prÃbhÃkaroktapadaÓaktibhaÇga÷ // 2.3 // --------------------------------------------------------------------------- spa«Âo grantha÷ // prÃbhÃkaroktapadaÓaktibhaÇga÷ // 2.3 // --------------------------------------------------------------------------- atha bhÃÂÂoktavyaktilak«aïÃbhaÇga÷ 24 // bhÃÂÂÃstu -- ÃnantyavyabhicÃrÃbhyÃæ vyaktau ÓaktigrahÃsaæbhavÃjjÃtireva ÓakyÃ, jÃtiviÓi«Âà vyaktistu lak«yà / --------------------------------------------------------------------------- atha bhÃÂÂoktavyaktilak«aïÃbhaÇga÷ // 2.3 // lak«aïÃyà Ãk«epato và vyaktidhÅsaæbhavÃdananyalabhyajÃtÃveva Óaktiriti matamapyanÆdya nirÃha -- bhÃÂÂÃstviti// Ãnantyeti// vyaktau Óaktiriti pak«e prativyakti Óaktigrahau na saæbhavati/ tÃsÃmÃnantyÃt/ ekasyÃæ vyaktau Óaktigrahe ca ÓabdaÓravaïato vyaktanyantarasyÃpyupasthitidarÓanena tatra Óaktigraho vyabhicÃri/ tena vinÃpi tadupasthite÷/ atovyaktau ÓaktigrahÃyogÃtsarvÃnugatÃyÃmekasyÃmeva gotvÃdijÃtau gopadÃdiÓaktigraha ityartha÷/ kathaæ tarhi vyaktidhÅ÷ ÓabdÃjjÃyetetyata÷ pak«advayamÃha -- lak«yeti // Ãk«epalabhyeti ca // Ãk«epaj¤eyetyartha÷// --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 230. ----------------------- ------------- --------- evaæ ca vyÃktestÅravatprak­tiv­ttivi«ayatvÃdvibhaktyarthÃnvayo yukta÷/ yadvà vyakti 1 stvÃk«epalabhyeti na tatra v­tti÷ kalpyetyÃhu÷/ tadapi na / uktarÅtyà 2 svÃrthe vyaktau ÓaktisaæbhaveparamparÃsaæbandharÆpalak«aïÃÇgÅkÃre 'nuvyÃkhyÃnoktagauravÃt / --------------------------------------------------------------------------- yadyapi maïau bhaÂÂamate tu vyaktistvapek«epalabhyetyuktvÃ'k«epapak«a eva do«ÃnuktvÃ-- jÃtÃvastvanÃstitve na hi kaÓcidvivak«yati/ nityatvÃllak«aïÅyÃyà vyakteste hi viÓe«aïe// iti maï¬anaÓlokaæ saæmatitvenoktvà lak«amaïÃpak«aæ maï¬anamatatvenopanyasya khaï¬itavÃn/ tathÃpi maï¬anasya bhaÂÂaÓi«yatvÃdbhÃÂÂÃstu lak«yetyÃhurityuktam/ Ãk­tyadhikaraïe ca vÃrtikamate vyaktilak«aïÃpak«asya sphuÂatvÃcca// uktaæ ca ÓÃstradÅpikÃyÃmapi -- la 3 k«aïà vÃbhyupetavyà jÃtestenÃbhidheyatà / iti/ lak«yeti pak«e prÃguktado«o netyÃha -- evaæ ceti// prak­tiv­ttÅti// prÃtipadikani«Âhalak«aïÃrÆpaprav­ttivi«ayatvÃdityartha÷/ Ãk«epeti// vyakterjÃtyavinÃbhÆtatvÃcchabdÃjjÃtibuddhyanantaraæ krameïa vyÃptyÃdyanusandhÃnena vyaktibuddhirityartha÷/ jÃtivyaktyerekavittivedyatvaæ tvasiddhamiti bhÃva÷/ anavyÃkhyÃnasthatripÃdyÃstÃtparyÃrthamÃha -- svÃrtha iti// uktarÅtyeti pÃÂhe pÆrvabhaÇgoktarÅtyetyartha÷// "gauravaæ kalpane 'nyathÃ"iti caturthapÃdasthÃnyathÃÓabdasyÃrthamÃha-- parampareti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ktirÃ-naæ.ga.rÃ.sa. 2.uktarÅtyeti nÃsti-ga. 3.k«yatà và -u. --------------------------------------------------------------------------- bhÃkta-vyakti-laïÃÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 231. --------------------- ----------- --------- vÃkyasthaparvapadÃnÃæ lak«akatvena lak«akasyÃnanubhÃvakatvapak«e vyakteranubhavÃyogÃcca// kiæ ca gaÇgÃtvÃdirÆpÃtsvÃrthÃdanyena tÅratvÃdinà rÆpeïopasthita eva tÅrÃdau gaÇgÃdipadasya lak«aïà d­«ÂÃ/ na cÃtrara vyaktirjÃtiæ vinà rÆpÃntareïopasthitÃ/ gauriti pratÅtyà jÃtivyaktyorevollekhÃt/ kÃkebhyo dadhi rak«yatÃmityÃdÃvapi kÃkatvÃdanyena dadhyupaghÃtatvÃdinopasthita eva lak«aïà // kiæ ca gÃæ paÓya gausti«ÂhatÅtyadau satyapi -- --------------------------------------------------------------------------- ÓabdasambandhijÃtisaæbandharÆpaparamparÃsambandharÆpetyartha÷/ mÆlÃrƬhatÃdyotanÃyÃnuvyÃkhyÃnoktetyuktam/ sudhÃyÃmevamÃdyarthÃvyutpÃdanaæ Ói«yairevohyatÃmitibhÃvane granthagauravabhayÃdeva/ na tu grandhak­tÃnabhimatvÃt/"grantho 'yamapi bahvartha"iti mÆlakÃrairevokterato na virodha÷ ÓaÇkya÷/ lak«yakatvenetyasya vyakteranubhavÃyogÃccetyanvaya÷/ kuta ityato lÃk«aïikaæ padaæ nÃnubhÃvakamiti yanmataæ tatpak«a iti // lak«aïÃbÅjÃbhÃvÃnna lak«aïetibhÃvena maïyuktado«aæ cÃha-- ki¤ceti// anyena rÆpeïopasthita eva lak«aïetyasya vyabhicÃramÃÓaÇkyà 1 ha kÃkebhya iti// na kevalamanyena rÆpeïopasthitirÆpa 2 bÅjÃbhÃvo mukhyÃrthÃnupapattipratisandhÃnarÆpamapi lak«aïÃbÅjaæ nÃstÅtyÃha -- kiæ ca gÃmiti// pramitatyÃgÃpramitasvÅkÃrarÆpado«au cÃha -- kiæ ca yasyÃmiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.Çkya nirÃha -- u. 2.lak«aïà ityadhikam -naæ.u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃm¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 232. ----------------------- ---------- ------ jÃteranvayayogyatve 'nupapatyanusandhÃnaæ vinaiva jÃtiliÓi«ÂyaktipratÅtirna tatra lak«aïÃ, pratyuta gaurnityà gaurjÃtirityÃdau vyaktyanvayÃnupapattyaiva jÃtidhÅriti tatraiva lak«aïà // kiæ ca yasyÃæ vyaktÃnÃnayanÃdivyavahÃreïa Óaktigraha÷ evaæ gaurna«Âà gaurdÅrghà gau÷ Óuklà gau÷ sÃsnÃdimatÅ gauranekà gaurgacchati gÃmÃnaya gÃæ badhÃnetyÃdau prayogapratÅtyayo÷ prÃcuryaæ ca, tasyÃæ vyaktau lak«aïà tadviparÅtÃyÃæ jÃtau Óaktiriti sÃdhvÅyaæ vyavasthÃ/ na hi jÃtau nÃÓÃdyasti// kiæ cÃnityatvanityatvÃnumÃnayorghaÂe d­«ÂÃntite ghaÂaÓabdamukhyÃrthasya ghaÂatvasya nityatvÃtkrameïa sÃdhyavaikalyatadabhÃvau syÃtÃm / --------------------------------------------------------------------------- tasyÃmityanenÃnvaya÷/ gavÃnayanÃdiv­ddhavyavahÃreïa hi prÃthamikaÓaktigraha ityuktaæ prÃk/ sa ca vyavahÃra ÃnayanÃdiyogyavyaktÃvevaitasyÃæ lak«aïà cet kathaæ na pramitatyÃga÷/ tadrahite jÃtau ÓaktigrahaÓcet kathaæ nÃpramitasvÅkÃra ityartha÷/ evamiti// yathà vyaktau Óaktigrahastathà prayogapratÅtyo÷ prÃcuryaæ ca yasyÃæ vyaktau tasyÃæ lak«aïeti yojanÃ/ sÃdhvÅyamiti// kÃkusvareïÃsÃdhutvamucyate / gaurna«ÂetyÃdidhÅrjÅtivi«ayÃstvityata Ãha-- na hÅti// kiæ cÃnityatveti// Óabdo 'nitya÷ k­takatvÃt ghaÂavadityanumÃne ghaÂapadamukhyÃrthasya ghaÂatvasyaiva d­«ÂÃntatvÃpatyà sadhyavaikalya 1 do«a÷ syÃt/ tathà p­thivÅ nityà gandhavatvÃdityanumÃne ca sÃdhyavaikalyÃbhÃva÷ syÃt/ --------------------------------------------------------------------------- 1. lyaæ syà - u. naæ. --------------------------------------------------------------------------- bhÃkta-vyaktyÃ-paÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 233. --------------------- --------- --------- tasmÃdvyaktau mukhyav­ttisaæbhave 'pi lak«aïÃÓrayaïaæ, vyakteranubhavÃnupapatti÷, mukhyÃrthÃdanyena rÆpeïopasthitirÆpalak«aïÃbÅjÃbhÃva÷, jÃtÃvanupapatyanusandhÃnaæ vinaiva vyaktidhÅ÷, pratyuta vyaktÃvanupapatyanusandhÃne satyena jÃtidhÅ÷, pramitatyÃgÃpramitasvÅkÃrau, anityatvà 1 numÃne ghaÂavaditi d­«ÂÃntoktyanupapatti÷/ nityatvÃnumÃna eva d­«ÂÃntoktiprasaÇgaÓceti do«anavakam// bhÃÂÂoktavyaktilak«aïÃbhaÇga÷ // 2.4 // --------------------------------------------------------------------------- na ce«ÂÃpatti÷/ sarvatÃntrikavirodhÃditi bhÃva÷/ prÃguktado«Ãn buddhyÃrohÃya saæk«ipyÃnuvadannupasaæharati -- tasmÃditi /. bhÃÂÂoktavyaktilak«aïÃbhaÇga÷ // 2.4 // --------------------------------------------------------------------------- atha bhÃÂÂoktavyaktyÃk«epabhaÇga÷ // 2.5 // Ãk«epapak«e 'pi vyavahÃrÃdinà g­hÅtaÓaktervyakte÷ -- --------------------------------------------------------------------------- atha bhÃÂÂoktavyaktyÃk«epabhaÇga÷ // 2.5 // yadvetyÃdinoktÃk«epapak«aæ ca nirÃha -- Ãk«epeti// vyavahÃravyÃkaraïopamÃnakoÓÃdinetyartha÷/ g­hÅtaÓakteriti bahuvrÅhi÷ / --------------------------------------------------------------------------- 1.Ãdipadamadhikam -naæ.ja.ka. haridrayà dÆ«itam -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 234. ------------------------ ------------ --------- -- ÓabdÃtsÃk«ÃddhÅsaæbhavena ÓabdabodhitajÃtyà vyaktyÃk«epe 'nuvyÃkhyÃnokta 1 tadavasthameva/ kiæ ca dhÆmÃk«iptavahneriva vyakteraÓÃbdatvena vibhaktyarthÃnvayo na syÃt // --------------------------------------------------------------------------- ÓaktiÓcevotyÃditripÃdÅtÃtparyÃrthokti÷ saæbhava ityantena / gauravaæ kalpane 'nyathetyatratyÃnyathÃÓabdokti÷ ÓabdabodhitetyÃdi / maïyuktaæ do«amÃha -- kiæ ceti// na syÃditi/. vibhaktÅnÃæ prak­tirÆpaÓabdÃrthÃnvitasvÃrthabÃdhakatvÃt/ vyakterÃk«epyatve ÓabdÃrthatvÃbhÃvÃt 2 / tathà 3 cÃnayanÃdikriyÃnvayo 4 pi na syÃt/ anyathà pÆrvamÃnayetyÃdau pÆrvapadÃdinÃ'k«iptÃparapadÃrthe 'pi vibhaktyarthanvaya÷ syÃt/ tathà ca gÃmÃnayetyÃdÃvÃk«iptagovyakterivÃparapadÃrthasyÃnayanaprasaÇga÷/ na ca pÆrvÃdipadÃrthasthale samÃnavittivedyatvameva na tvÃk«epyÃk«apakabhÃva iti ÓaÇkyam/ jÃtivyaktyorapi tathÃtvÃditi // nanu-- jÃterÃnayanÃnupapattervyakterÃnayanabalÃcca ÓabdÃdÃk«iptasyÃpi kathaæ cicchÃpda 5 mupetya vibhaktyarthÃnvayo vÃcya iti cenna/ ÓabdaÓakyatvena vyakterapi ÓabdÃrthatvenaiva vibhaktyarthÃnvayopapatte÷/ ÓÃbdatÃtparyavi«ayatvamÃtreïa ÓÃbdatve lak«aïoccheda iti bhÃva÷/ astu và ÓÃbdatvaæ katha¤cit tathÃpi vyakteraÓakyatvapak«e gotvÃdijÃtirvyaktyÃÓrità jÃtitvÃdityevaæ rÆpeïa hi jÃtyà vyaktyÃk«epo vÃcya÷/ tatra ca kriyÃnvayo vyakterdurlabha ityÃha -- kiæ ca jÃtiriti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ktaæ gau-naæ.su.rÃ. 2.vyakterityÃdi nÃsti-naæ.u. 3.thà Ã--naæ.u. 4.api iti nÃsti-naæ.u. 5.bdatvamu -e.u. --------------------------------------------------------------------------- bhÃkta-vyaktyÃ-paÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 235. -------------------- ------ ------------ kiæ ca jÃtirvyaktyÃÓritetyÃk«epe jÃtirÆpa pak«aviÓe«aïÅbhÆtÃÓritatvopasarjanÅbhÆtayà vyakte÷ ÓÃbdatve 'pyusarjanatvÃdrÃjapuru«amÃnayetyatra rÃj¤aivÃnayanà 1 nvayo na syÃt// api ca bahnyavivak«ayà prayuktena dhÆmapadena vahneriva gaurastÅtyÃdau vyaktyavivak«ayà prayuktena gau 2 padena vyaktidhÅrna / Ãk«epe bÅjasyÃnupapatterabhÃvÃt// --------------------------------------------------------------------------- ityÃk«epe // evaæ prakÃreïa vyakti 3 pratÅtau satyÃm/ gotvÃdijÃtirÆpapak«e viÓe«aïÅbhÆtaæ yadÃÓritatvaæ tatra nirÆpakatayà upasarjanÅbhÆtÃyà ityartha÷/ pÆrvatra hyÃk«epÃvdyaktibuddhimupetya subardhÃnvayastathà kriyÃnvayaÓca na yukta ityuktam/ adhunà vyaktidhÅrevÃk«epapak«e na yuktetyÃha -- api ceti// vahnirivak«ayà dhÆmamÃtravi«ayokte yathà na vahnidhÅstathà gaurasti gÃæ paÓyetyÃdau jÃtimÃtravivak«ayà prayuktena vyaktidhÅrna syÃt/ vyaktatitÃtparyÃnupapatyà và anvayÃnupapatyà và Ãk«epo vyaktervÃcya÷/ sà tu nÃsti/ jÃtimatra eva tÃtparyÃt/ astitvÃdiyogyakriyÃnvayasaæbhavÃcceti bhÃva÷/ na kevalaæ vyaktipratÅtyanupapatti÷/ api tvÃk«epyÃnupapattiÓca/ tatkiæ gotvÃdinà dharmeïa viÓi«ÂÃk«ipyate vyakti÷, uta dharmÃntareïa, atha sarvadharmarahitavyaktisvarÆpamÃtraæ gotvÃdijÃtyÃk«epyam/ na trayamapi yuktam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.nÃdyanva- naæ.ja.ka.rÃ.su. 2.Óabdena -ja.ka. 3.kte÷ pra-e.u. --------------------------------------------------------------------------- bhÃkta-vyaktyÃ-paÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 236. --------------------- ----------- ----------- kiæ ca gotvena na tÃvadgotvà 1 diviÓi«Âà vyaktirÃk«epyÃ/ gotvasyÃpek«apyaÓarÅre praveÓÃyogÃt/ nÃpyanyaviÓi«Âà vyaktirÃk«epyÃ/ gauriti j¤Ãne jÃtivyaktyore 2 vollekhÃt/ ata eva na muï¬itamaÓvÃdisÃdhÃraïavyaktimÃtramÃk«epyam/ gaurityullekhÃyogÃt// kiæ ca gotvamapi na svarÆpamÃtreïa buddhamÃk«epakam/ --------------------------------------------------------------------------- Ãdye Ãpak«epakatvÃyoga÷ antyayoranubhavavirodha iti bhÃvenÃha-- kiæ ca gotveneti// praveÓÃyogÃditi// nanu -- liÇgopahitalaiÇgibhÃvapak«e liÇgasyÃnumitivi«ayatvavadÃk«epakasyÃpyastvÃk«epyaÓarÅrapravi«Âatvamiticenna/ tasyaiva prÃmÃïyavÃde dÆ«itatvÃt/ vai«amyÃcca/ liÇgena vinÃpi vahnitvÃdinà dharmeïa tatra laiÇgikasyopasthitisaæbhave 'pi sÃmagrÅbalÃlliÇgasyÃpi tatra bhÃnam/ nahyevaæ prak­te/ gotvÃdirÆpaliÇgena vinà vyÃpakatÃvacchedakadharmÃbhÃvÃt/ ata evÃk«epyaÓarÅra ityuktamitibhÃva÷// anyeti// gotvÃnyasÃsnÃdimatvÃdirÆpadharmaviÓi«Âetyartha÷/ muï¬itaæ 3 sÃsnÃdimatvÃdidharmarahitamityartha÷/ gaurityullekheti// aÓvÃdivyÃvartakagotvaviÓi«Âatvenaiva gopadÃdinà govyaktipratÅte÷ muï¬itavyaktipratÅtiranubhavaviruddhetibhÃva÷/ etena vyaktitvenÃk«apyadhÅrityapi pratyuktam/ Ãk«epa 4 katvÃnupapattiæ cÃha-- kiæ ca gotvamapÅti// svarÆpa 5 -- --------------------------------------------------------------------------- 1.tvavi-ga.ja.ka.rÃ.su. 2.revÃk«epÃt-ja.ka. 3.'gotva' ityadhikam -e.u. 4.pakÃnu-e.u. 5.peïa vyÃ-e.naæ. --------------------------------------------------------------------------- bhÃkta-vyaktyÃ-paÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 237. -------------------- --------- --------- atiprasaÇgÃt/ kiæ tu vyÃpyatÃvacchedakÃvacchinnatvena buddham/ na ca vyaktiæ vinà tadavacchedakamastÅti vyakte÷ prÃgeva buddhatayà kathamÃk«epyatvam/ anyathà gauriti 1 pratyak«aj¤ÃnasyÃpi jÃtireva vi«ayo vyaktistvÃk«epyeti syÃt/ tasmÃdvyakte÷ ÓacabdÃdeva dhÅsaæbhave Ãk«epa 2 kalpanam, à 3 k«iptasya vibhaktyarthÃnvayÃnupapatti÷, upasarjanÅbhÆtÃyà vyakte÷ kriyÃnvayÃnupapatti÷, gaurastÅtyÃdÃvÃk«epabÅjÃbhÃvena vyaktipratÅtyanupapatti÷, Ãk«epyÃnupapatti÷, Ãk«epakÃnupapattiÓceti do«aÂkam // bhÃÂÂoktavyaktyÃk«ebhaÇga÷ // 2.5 // --------------------------------------------------------------------------- -- mÃtreïa vyÃpyatÃvacchedaka 4 vinà k­tarÆpeïa// atiprasaÇgÃditi// prameyatvÃdirÆpeïa j¤Ãne 'pi gavÃdivyaktiviÓe«Ãk«epaprasaÇgÃdityartha÷// vyaktiæ vineti// gavetarÃv­ttitve sati kalalagotvavyaktiv­ttitvarÆpatvÃdgotvatvarÆpavyÃpyatÃvacchedakasyeti kathamÃk«epyatvaæ siddhasÃdhanÃpatteriti bhÃva÷/ prÃguktasarvapak«e«u vipak«e bÃdhakamÃha -- anyatheti// ÓabdaÓaktyaiva vyaktidhÅsaæbhave 'pi Ãk«epÃdeva vyaktibuddhyÃdyaÇgÅkÃra ityartha÷/ uktaæ saæk«ipyÃnuvadannupasaæharati --tasmÃditi// pareïa jÃtereva ÓabdÃrthatvena svÅkÃrÃddo«a«aÂkamityartha÷// bhà 5 ÂÂoktavyaktyÃk«epabhaÇga÷ // 2.5 // --------------------------------------------------------------------------- 1.pratyak«apadaæ na -naæ. 2.pakaka-naæ. 3.k«epaka-naæ. 4.kaæ vi -e.naæ. 5.bha -e.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 238. ------------------------ ------------- ---------- atha naiyÃdhikoktapadaÓaktibhaÇga÷ // 2.3 // nayÃyikÃstu -- jÃtyÃk­tiviÓi«Âà vyakti÷ padÃratha÷ jÃtyÃk­tivyaktya÷ padÃrtha iti sÆtre eka cÃnÃt/ yatra gaurnityatyÃdau jÃtimÃtra paratvaæ, tatraikadeÓe lak«aïÃ/ pi«Âa 2 mayyo gÃva ityÃdau tu gavÃk­tisad­ÓÃk­tau gauïÅ/ ak­tiÓcÃvayasaæyogaviÓe«a ityÃhu÷ // --------------------------------------------------------------------------- atha maïyÃdyuktapadaÓaktibhaÇga÷ // 2.6 // evaæ padarthastu vyaktereti pratij¤ÃtÃrthasiddhaye prÃbhÃkarabhÃÂÂamataæ nirasya nyÃyamatamapi nirasituæ padaÓaktivÃdÃnte jÃtirviÓe«avadavayavasaæyogarÆpÃk­tirapi padaÓakyÃ, gopadÃjjÃtyÃk­tiviÓi«ÂsayaivÃnubhavÃdityÃdinà maïyÃdyuktamanuvadati -- naiyÃyikÃstviti// vaiÓi«ÂyasyÃpi ÓakyatvasÆcanÃyoktaæ, viÓi«Âà vyaktiriti/ maïyuktÃmeva sammatimÃha -- iti sÆtra iti// gautamasÆtra ityartha÷/ anyathà jÃtyÃde÷ pratyekaæ Óakyatve padÃrthà iti bahuvacanokti÷ syÃt/ tena j¤Ãyate viÓi«ÂavyaktÃvekaiva ÓaktiritÅti bhÃva÷// tatreti// jÃtirÆpaikadeÓa ityartha÷/ yadyapi maïau jÃtyÃk­tivyaktÅnÃæ pratyekamÃtraparatve lak«aïaivetyuktam/ tathÃpi gau 2 rÆpapannetyÃdau vyakte÷ svÃtantryeïopasthite÷ gotvasyÃvacchedakatayÃpyanvayena lak«aïÃnÃpatte÷ jÃtimÃtraparatvamityevÃnuvÃdau na 3 tu jÃtyÃdimÃtraparatvamityanuvÃda÷ kuta÷/ Ãk­terapi 4 Óakyatve pi«Âamayyo gÃva ityÃdau amukhyatvaæ gopadÃderna ityÃdityata Ãha-- pi«Âeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.«Âakama-ja.ka. 2.rutpanne -e.naæ.u. 3.na syÃt -u.naæ. 4.vÃcyatve -e.u. --------------------------------------------------------------------------- naiyikta-padaÓaktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 239. -------------------- --------- ---------- tanna/ guïakarmÃdipade«u tadvi«e«asparÓarÆpotk«epaïà 1 pak«epaïÃdipade«u dravyaviÓe«ÃtmÃdipade«u cÃvayavasaæyogaviÓe«a 3 rÆpÃk­tere 3 vÃbhÃvÃt/ dravyÃdipade«u p­thivyabÃdipade«u brÃhmaïak«atriyÃdipade«acÃnugatÃk­terabhÃvÃcca// --------------------------------------------------------------------------- avayaveti// kapÃlÃdyavayavÃnÃæ ya÷ saæyogaviÓe«a÷ sa ityartha÷/ p­thubuddhanodarÃkÃratvÃdirÆpasaæsthÃnaviÓe«a iti yÃvat/ kiæ sarvatrÃpyÃk­tirapi ÓabdÃrtha uta yatrÃsti sà tadvÃcakapade«u / Ãdya Ãha -- guïakarmÃdÅti// jÃtisamavÃyÃdirÃdipadÃrtha÷// rÆpeti// sparÓaÓca rÆpaæ ceti vigraha÷/ vak«yamÃïÃdipadasyÃtrÃpyanvaya÷/ rasagandhÃdistadartha÷/ utk«epaïÃpak«epaïÃku¤canaprasÃraïagamanarÆpakarmaviÓe«avÃcipade«vityartha÷/ ÃtmÃdÅti// ÃtmÃkÃÓadigÃdipade«vityartha÷/ ÃtmÃdestanmate nityatvena niravayavatvÃditi bhÃva÷/ dvitÅyapak«e do«amÃha -- dravyeti// Ãk­timadvastuvà cakakadravyÃdisÃmÃnyapade«u tadviÓe«ap­thivyÃdipade«u ca vÃcyabhÆtÃrthagatÃk­ti«vanugatajÃteraprÃmÃïikatvenÃnyatarakarmaja 4 tvÃdinà sÃÇkaryÃpÃtena cÃnugatopÃdhepyaniruktyà cÃnugamakÃbhÃvena tÃsÃæ vyaktivadananugatatayÃ'nantyena ÓakyatvagrahaïÃnupapatterÃk­teraÓakyatvameva vÃcyamityartha÷// yattu -- gavÃdÃvavayavasaæyogatvÃdikamevÃnugamakamiti/ tanna/ tathÃtve tatprakÃrakapratÅterapyÃpÃtenÃnubhavavirodhÃt// --------------------------------------------------------------------------1.ïÃdipade -naæ. 2.'sparÓa«arÆpo' ityÃrabhya nÃsti--ja.ka. 3.evakÃro nÃsti -naæ.surÃ. 4.janyatvà -u.naæ.Âa --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 240. ------------------------ --------------- ------ kiæ ca gavÃdipadairjÃtyÃk­tivatsar«apÃdipadai÷ parimÃïÃderdravyÃdipadairdravyatvasamaniyataguïÃde÷ p­thivyÃdiÓabdai÷ p­thivÅtvasamaniyatagandhÃderapi pratÅtyà tattajjÃtyÃk­tibhyÃmiva parimÃïaguïagandhÃdinÃpi viÓi«Âà vyakti÷ 1 sar«apadravyap­thivyÃdipadÃrtha÷ syÃt/ evamakÃÓÃdipadena ÓabdÃÓrayatvÃderapari pratÅtyà tadviÓi«Âà vyaktirÃkÃÓÃdipadÃrtha÷ syÃt/ tacca tvayà ne«yate/ sar«apÃdiÓabdai÷ parimÃïÃderÃk«epaÓcedÃk­terapi sa evÃstu / anyalabhyÃk­tau ÓaktyaÇgÅkÃre 'nuvyÃkhyÃnoktagauravÃt// --------------------------------------------------------------------------- nanu -- jÃtivyaktyorivÃk­tepyekavittivedyatvÃjjÃtivadÃk­tirapi vÃcyaiva/ uktaæ ca maïau"ekavittivedyatvaniyamÃjjÃtiviÓi«Âaæ Óakyamiti"/ anyathà gopadÃdÃk­terapi vyaktyaikavittivedyatvaæ na syÃditya Ãha-- ki¤ceti// yadvà Ãk­te÷ ÓakyatvamasÃdhÃraïyena nirasya parÃbhimatÃnugatajÃterapi na Óakyatvamiti bhÃvena taduktayuktervyabhicÃramÃha -- kiæ ceti// ÓabdÃÓrayatveti// ÃkÃÓyaikavyaktitvenÃkÃÓakyajÃterayogena tasya ÓabdÃÓrayarÆpatvÃditibhÃva÷/ i«ÂÃpattimÃÓaÇkyÃha -- tacca tvayeti// ne«yata iti// anyato labhye 'pi Óakyatvopagame gauravÃpÃtÃt/ anyathà padÃnÃmanvaye 'pi ÓaktisvÅkÃrÃpatteÓcÃni«Âaæmetaditi bhÃva÷// etadapi"gauravaæ kalpane 'nyathÃ"iti mÆlÃrƬhamiti darÓayati-- anyalabhyeti// etenÃnvite svÃrtha vyaktimÃtrarÆpe svÃrthe iti pÆrvatripÃdisthasvÃrthaÓabdÃrtha iti darÓitam/ --------------------------------------------------------------------------- 1.evetyadhikam sar«apapadaæ na -naæ. 2.nyala -u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- naiyikta-padaktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 241. ------------------ --------- ---------- kiæ cÃk­tera 1 pi goÓabdÃrthatve gau÷ sÃsnÃdimatÅtyatra sÃsnÃdimatpadaæ punaruktam syÃt// kiæ ca viÓi«Âà vyakti÷ padÃrtha iti kor'tha÷/ anekà vyaktaya ekena gotveneva jÃtyÃdi 2 trayamekena kro¬Åk­tamekapadÃrtha iti vÃ, yadvà jÃtyÃdiviÓi«Âamekameva Óakyaæ prav­ttinimittaæ viÓi«Âatvamiti, -- --------------------------------------------------------------------------- atra sarvatrÃk­tavityupalak«aïam/ anugatajÃtÃvityapi dhyeyam/ yadvà anugatajÃte÷ svarÆpeïaivÃgre nirasyatvÃdÃk­timÃtrÃpÃdÃnam// nanvÃk­terÃk«epalabhyatve tatra vibhaktyarthÃnvayenÃnayanÃdikriyÃnvayo 'pi na syÃditi cet/ tarhi parimÃïÃderapi tathÃtvà 8 patti÷/ vyaktyÃnayanÃdinà parimÃïÃderapyÃnu«aÇgikatayÃ'nayanÃdisiddhÃk­terapi tathÃstu/ amÆrtasya parimÃïÃderÃnayÃdikriyÃnvaya eva neti cet/ saæyogaviÓa 4 «Ãk­terapi tathÃstviti bhÃva÷ // saha prayogÃnupapattido«aæ cÃha -- kiæ cÃk­te 5 rapÅti// sÃsnÃdi 6 matpadenÃk­terevokteriti bhÃva÷/ vyaktimÃtrasya Óakyatvaæ sunirvÃhaæ na tu viÓi«Âasya vikalpÃsahatvÃditi bhÃvena tredhà vikalpya krameïa nirÃha -- kiæ ca viÓi«Âeti // vyaktya iti// govyaktaya ityartha÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.tergo -ja.ga.ka.rÃ.su 2.dirÆpame-naæ. ditritaya -ga. 3.tte÷ -- unaæ. 4.«arÆpà -u.naæ. 5.teriti -e.naæ. 6.Ãdipadaæ na -u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam(dvi.pariccheda÷pu - 242. kiæ và vyaktireva Óakyà jÃtyÃk­tau tu prav­ttinimitte iti/ nÃdya÷ tri«vanugatasyaikasya kro¬ÅkÃrakasyÃbhÃdabhÃnÃcca/ dvitÅye vyaktidviÓi«ÂasyÃpyanantyÃdviÓi«Âatvasya cÃjÃtitvenÃnanugatatvÃdanugatasya ca gotvasyÃnanugataÓakyaÓarÅra eva praveÓÃdananugamatÃdavasthyam// kiæ caivaæ ÓÃbdadhÅrviÓi«Âavi 1 «ayakà viÓi«ÂatvaprakÃrikà ca syÃt/ --------------------------------------------------------------------------- pÆrvoktasÆtrÃnurodhÃdayaæ 2 kalpyaæ/ gopadÃjjÃtyÃk­tiviÓi«ÂasyaivÃnubhavÃdityÃdimaïyukterdvedhÃpyabhiprÃyasaæbhavÃttadanurodhena yadvetyÃdyuttarakalpadvayam/ prav­ttinimitte ÓakyatÃvacchedaka ityartha÷// pratÅtireva kro¬ÅkÃradharmasatve mÃnamityata Ãha-- abhÃnÃcceti// yadvà - ekavittivedyatvameva trayÃïÃæ kro¬ÅkÃrako dharma iti cenna/ parimÃïÃdÃvapi sar«apÃdipadajanyaikavittivedyatvasyoktatvenÃtiprasa¤jakatvÃt/ astu và yatki¤cit/ tathÃpi tasya padÃrthatÃvacchedakatve ÓabdÃcchakyatÃvacchedakaprakÃreïa ÓakyabhÃnaniyamena tena rÆpeïa jÃtyÃderbhÃnaæ syÃt/ na ca tadastÅtyÃha -- abhÃnÃcceti// nanu viÓi«Âapadarthe viÓe«aïasyÃnugatatvamÃtraïÃstuviÓi«Âamapyanugatamityato 'bhyupetyà pyÃha -- kiæ caivamiti// ÓÃbdabuddhe÷ ÓakyatÃvacchedakaprakÃreïa ÓakyaviÓe«yakatvaniyamÃdviÓi«Âasya ÓakyatÃvacchedakatve tatprakÃrikà viÓi«ÂaviÓe«yakà dhÅ÷ syÃdityartha÷/ astvityata Ãha -- na ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.Óe«yaka -naæ.ja.ka.rÃ.su. 2.yaæ vika- naæ.e. 3.apipadaæ na - naæ.u. --------------------------------------------------------------------------- naiyikta-padaktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 243. ------------------- --------- ----------- na ce«ÂÃpatti÷/ govyaktiviÓe«yakagotvaprakÃrakabuddherevÃnubhavÃt/ na t­tÅya÷/ tvanmate ÃkhyÃte k­titvajÃterivÃtrÃpi lÃghavÃdgotvajÃtereva prav­ttinimittatvaucityÃt// kiæ ca 1 jÃtyÃk­tyormadhye eka 2 viÓe«itamaparaæ prav­ttinimittaæ, kiæ và svatantre ubhe api prav­ttinimitte/ nÃdya÷/ dvayorapi vyaktyaiva saæbandhasya pratÅtyÃnyonyaæ viÓe«aïaviÓe«yabhÃvasyÃpratÅte÷/ dvitÅye samuditayo÷ prav­ttinimittatve jÃtivÃdÃk­terapi prav­ttinimittatvena goÓabdottaratvapratya-- --------------------------------------------------------------------------- ÃkhyÃta iti// ÃkhyÃtaÓabditatiÇgvÃcyatÃvacchedakaæ k­titvaæ na tu k­tyak­tisÃdhÃraïavyÃpÃratvaæ k­timatvÃdikaæ và yathà tathÃtrÃpi jÃtirevacchedikà na tÆbhayam/ gauravÃdanatiprasaÇgÃccetibhÃva÷/ na kevalagamaucityaprÃptaæ yuktaæ caivamevÃnyathà 3 nupapatterityaha -- kiæ ceti// yadvà jÃtyÃk­tyorghaÂaæ prati daï¬acakrayorivÃvadh­tamevamato na do«a ityata Ãha-- kiæ ceti// dvayornimittatvaæ vadan pra«Âavya÷ kiæ vi«ïave Óipi«ÂÃyetyÃdau viÓi«Âani«ÂhadevatÃtvamiva jÃtyÃk­tyoranyonyaæ viÓe«aïaviÓe«yabhÃvÃpatyà viÓi«ÂatÃpannatvÃttanni«Âhaæ nimittatvamityucyate iti prathamakalpasyÃrtha÷ dvitÅye 'pi kimagni«omayormilitayordevatÃtvamiva militayor và nimittatvaæ uta daï¬acakrÃdiriva pratyekamevayeti h­di vikalpyÃdya Ãha -- samuditayoriti// goÓabdottareti// --------------------------------------------------------------------------- 1.kimityadhikam-rÃ.su. 2.kena vi-naæ. kayà viÓe«ità aparà pra-ga.rÃ.su 3.thÃhyanu -naæ.u.e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 244. ------------------------ ------------- --------- --syobhayavÃcakatvÃdgotvaæ nityaæ gotvaæ jÃtirityÃdikobhayavi«ayà dhÅrvÃdhità syÃt/ Ãk­tyaæÓe nityatvÃderabhÃvÃt// api cobhayornimittatve 'nugatÃbhyÃæ jÃtyÃk­tibhyÃæ k­«yamÃïà vyakti÷ triÓaÇkuvannÃnugatà nÃpyananugateti syÃt/ Ãk­terapi kataæ cidanugame ekayaiva vyaktyanugamasiddheritaravaiyarthyam/ ubhayadhÅstvekasyÃk«epÃdapi yukte 1 tyuktam/ --------------------------------------------------------------------------- goÓabdÃduttara÷ parata÷ ÓrÆyamÃïo ya÷ tvapratyaya÷ tasyetyartha÷/"tasya bhÃvastvatalÃ"viti pÃïinisÆtreïa prav­ttinimittaparyÃyabhÃvaÓabdÃrthebhidheye tvatalorvidhÃnÃt/ tvayà ca dvayornimittatvopagamena dvayorapi tvapratyayabdÃrthatvÃditi bhÃva÷// ubhayoriti// samuditayorityartha÷/ triÓaÇkuvaditi// triÓaÇkurnÃma rÃjà viÓvÃmitreïa svargaæ prÃpitopi devai÷ pÃtyamÃno viÓvÃmitreïa pratirudhyÃmÃno na patati devairni«kÃsyamÃno na svargaæ ca prÃpnoti yathà tathaiva vyaktirapyananugatatvÃdanugatatvabahirbhÆtà syÃt/ tathà ca vyaktau Óaktigraho du÷Óaka ÃpÃdyeta ityananugatÃyà Ãk­ternimittatvaæ vihÃya kevalajÃtereva tadupeyamiti bhÃva÷/ avayavasaæyogatvÃdinà rÆpeïÃk­terapyanugamo 'stu evaæ ca noktado«a ityata Ãha-- ak­terapÅti// padÃdubhayapratÅtiranyatarÃÓrayanimittatvena yuktetyata Ãha-- ubhayadhÅstviti// padÃjjÃyÃmÃnà jÃtyÃk­tyubhayadhÅrityartha÷/ dvitÅye 'pi dvitÅyaæ pratyekaæ nimittatvapak«aæ nirÃha -- ubhayoriti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ti vÃcyam/ api gotvaÓabdayorubhayÃrthakatve jÃtÃvÃk­tau cÃnugatasyaikasya prav­ttinimittatvÃbhÃvÃdgoÓabdo nÃnÃrthaka÷ syÃditi/ ityadhikam -- rÃ.su. --------------------------------------------------------------------------- naiyika-padaktiÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 245. ----------------- --------- ---------- ubhayo÷ pratyekaæ nimittatve pi«Âa 1 mayyo gÃva ityatra gauïatvaæ na syÃt/ Ãk­te÷ satvÃt// a 2 pi ca gotvamanityamityÃdyapi pramÃïaæ syÃt / Ãk­teranityatvÃt// apica goÓabdasya 3 gotvaÓabdasya 4 cÃk«aÓabdavadak«atvaÓabdÃvacca nÃnÃrthatvaæ syÃt/ ubhayordhÅstu Óli«ÂaÓabda iva syÃt// tasmÃjjÃtyÃk­tiviÓi«Âavyakte÷ padÃrthatve guïakarmÃdipade«vananugama÷, sar«apÃdiÓabdÃnÃæ parimÃïaviÓe«aviÓi«Âe ÓaktyÃpatti÷, --------------------------------------------------------------------------- nanvÃk­tiÓabdena mukhyà 5 k­tirevÃvayavasaæyogaviÓe«asya ityata Ãha-- api ceti// jÃtyÃk­tyo÷ padÃrthatvapak«e cobhayatrÃpi do«amÃha-- api ca goÓabdasyeti// ak«atvasyÃpi videvanÃk«atvavibhÅtikÃk«atvÃdirÆpeïa nÃnÃtvÃdak«atvadiÓabdavaccetyuktam/ astu ko do«a ityata Ãha -- ubha 6 yoriti// Óli«Âeti ca // ak«ÃïyÃneyetyÃdÃvanekavajÃtÅyà 7 k«ÃbhiprÃyeïa prayuktasthale yathà yugatadubhayadhÅ tathÃtrÃpi jÃtyÃk­tyo 'rapi dhÅ÷/ sà cÃnubhavabÃdhiteti bhÃva÷/ upapÃditaæ ca sarvaæ saÇgraheïÃnuvadannupasaæharati-- tasmÃditi// trayÃïÃæ vÃcyatvopagamÃdekasyÃpi do«asyÃparihÃryatvÃdvà do«anavakamityanvaya÷/ punaruktaæ syÃdityasya saÇgraha÷ -- --------------------------------------------------------------------------- 1.«Âakama-ja.ka. 2.ki¤ca-ja.ka. 3.sya vÃ-naæ. 4.sya và k«a.naæ. 5.khyÃrthÃk­ -naæ.u. 6.yeti -uæ.naæ. 7.ak«apadaæ na -naæ.e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 246. ------------------------- ------------- -------- sahaprayogÃnupapatti÷, goravaæ, ekaviÓi«ÂÃyà anyasyÃ÷ prav­ttinimittatve 'nubhavavirodha÷, svantrayorubhayo÷ prav­ttinimittatvepi samuditayo÷ prav­tti timittatve gotvaæ nityamityÃderaprÃmÃïyÃpatti÷, triÓaÇkuvadubhayata÷ pÃÓÃrajju÷, pratyekaæ nimittatve do«atrayamiti do«anavakam // naiyyÃyiko 1 ktapadaÓaktibhaÇga÷ // 2.6 // --------------------------------------------------------------------------- sahaprayogÃnupapattiriti// jÃtyÃk­tÅ 2 ti tu prav­ttinimitte iti pak«e jÃtireva prav­ttinimittatvaucityÃdityabhipretamÃha -- gauravamiti// dvayornimittatvapak«asyaiva parÃbhimatatvÃdetaddo«asya 3 saægraho na pÆrvakalpadvayasyeti j¤eyam// yadvà gauravamiti pak«itrayado«asyÃpi saægraha÷/ jÃtinimittena vyaktÃveva ÓakterlaghutvÃditi bhÃva÷/ do«adaÓakamiti pÃÂha÷ sÃdhu÷/ navakamiti tu lekhakado«amÆlamityÃhu÷// do«atrayamiti // goïatvÃnupapatti÷, gotvamanityamityasyÃprÃmÃïyÃpatti÷, nÃnÃrthatvÃpattiÓceti do«atrayam // maïyÃdyuktapadaÓaktibhaÇga÷ // 2.6 // --------------------------------------------------------------------------- 1.maïyÃdyukta-naæ.gÃ.rÃ.su yikÃdyukta -ja.ka. 2.'iti' iti nÃsti-e.u. 3.eva padamadhikam -na.e. --------------------------------------------------------------------------- svate-pakti-niya÷)ÓaktivÃda÷pu - 247. atha svamate padaÓaktinirïaya÷ // 2.7 // tasmÃdvyaktasya eva vÃcyÃ÷/ jÃtyÃdikaæ tu pratyekaæ te«u te«u Óabde«u prav­ttinimittam/ uktaæ hi sudhÃyÃm/ te te vyÃv­ttÃkÃrà eva taistairvyÃv­ttairdravyakarmasÃmÃnyairnimittai÷ tattacchabdavÃcyà iti/ --------------------------------------------------------------------------- athaæ svamate padaÓaktinirïaya÷ // 2.7 // nanvevaæ vÃdyantarairuktapak«acatu«ÂayasyÃpyayoge kastarhi padasyÃrtha ityata÷ prÃkpratij¤Ãnatameva sapramÃïakaæ smÃrayati -- tasmÃditi// prÃbhÃkarÃdyuktapak«ÃïÃmayuktatayà pariÓe«apramÃïÃdityartha÷// nanvevaæ brÃhmaïa ityÃdayo jÃtiÓabdÃ÷, gaura÷Óukla ityÃdayo guïabdÃ÷, gacchatÅtyÃdaya÷ kriyÃÓabdÃ, iti vyavasthà na syÃt/ sarvatra vyaktÅnÃmeva vÃcyatvÃdityata Ãha-- jÃtyÃdikaæ tvitipratyekamiti// jÃtiÓabde 1 jÃti÷ guïaÓabdena guïa ityevaæ pratyekamityartha÷/ jÃtyÃdinimittà 2 vyaktaya eva vÃcyà ityatra saæmatimÃha -- uktaæ hÅti// vaiÓe«ikÃdhikaraïe -- tÃd­Óo 'yaæ ca tacchabda iti j¤Ãpayati sphuÂam // iti ÓlokavyÃkhyÃvasara uktamityartha÷/ te 3 te ghaÂapaÂÃdaya ityartha÷/ vyÃv­ttai÷ -- prativastu bhinnabhinnai÷ na tu sarvatrÃnugatairityartha÷/ dravyeti// --------------------------------------------------------------------------- 1.bdena jÃ-u.naæ. 2.tte vya- naæ.e.u. 3.te gha -u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 248. ------------------------ ------------- ------------ na ca gotvasya prav­ttinimittatve ÓakyatÃvacchedakatvena p­thivÅÓabde 1 na gandhavatvasyevÃÓakyatvaæ syÃt/ tataÓca goÓabdajanyadhÅvi«ayatvaæ na syÃditi ÓaÇkyam / avacchedakaæ hi dvividhim/ ekaæ sattayÃ/ yathà p­thivÅtvajÃtinimittake p­thivÅÓabde gandhavatvaæ tasya p­thivÅÓabdaÓakyatayà 2 samanÅyatatve 'pi gandhavattayÃj¤Ãta eva p­thivÅÓabdaÓakter 3 grahÃt/ aparaæ j¤ÃtatayÃ/ yathà gotvajÃtinimittake goÓabde gotvam / gotvavattayà j¤Ãta eva goÓabdaÓaktigrahÃt / --------------------------------------------------------------------------- daï¬Å kuï¬alÅtyevamÃdaya÷ ÓabdÃ÷ daï¬ÃdirÆpadravyanimittakà iti tadabhiprÃyeïa dravyetyukti÷/ asmin pak«e goÓabdÃdgotvaviÓi«ÂapratÅtyabhÃvarÆpabÃdhakamÃÓaÇkate --na ceti// avacchedakatveneti// 4 anyÆnÃnadhikadeÓatayà ÓakyatÃyÃæ niyÃmakatvenetyartha÷/ na syÃditi// na ce«ÂÃpatti÷/ goÓabdÃdgotvaviÓi«Âagovyaktibuddhe÷ sÃk«isiddhatvÃditi bhÃva÷// gandhavatvasyaivetyuktad­«ÂÃntavai«amyaæ vaktumÃha -- avacchedakaæ hi dvividhamiti// ÓabdaÓakyatvasya kÃraïarÆpamekaæ j¤ÃpakarÆpamekamityartha÷// nanu gandhavatvasyÃpi p­thivÅÓabdavÃcyatvasamaniyatatvenÃvyabhicÃrÃtkuto na nimittatvamityata Ãha -- tasyeti// gandhavatvasya gurutvena tajj¤Ãnaæ vinaiva laghubhÆtap­thivÅtvaj¤Ãnenaiva tacchabdaÓaktigrahÃditi bhÃva÷// gotvamiti// na tu sÃsnÃdimatvÃdikamiti bhÃva÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.bdega -ja.ga.ka.rÃ.su. 2.saha ityadhikam -ja.ga.ka.rÃ.su. 3.kte ragra- ja.ga.ka.rÃ.su. 4.anyathà gotvÃnÃdhika ityevÃsti -e. --------------------------------------------------------------------------- svate-pakti-niya÷) ÓaktivÃda÷ pu - 249. ----------------- ---------- ---------- tatrÃdyaæ na prav­ttinimittam/ kiæ tu dvitÅyam/ tacca Óakyameva / yo hyetacchabdani«ÂhaÓakterayaæ bhÃsate sa eva Óakya÷/ Óaktiæ prati vi«ayatayà bhÃnaæ ca viÓe«yarÆpÃyÃæ vyaktÃvina viÓe«aïabhÆte gotve 'pyastyeva / tathà ca kathaæ ÓakyatvavyÃpyena prav­ttinimittatvenÃÓakyatvÃpÃdanam/ tatrÃdyaæ na prav­ttinimittamiti//"gandhavatvaæ hi na p­thivÅÓabdavÃcyaæ, nÃpi tatprav­ttinimitta"miti sudhokte÷ Óaktigrahe tajj¤ÃnasyÃnapek«itatvÃdgurutvÃcceti bhÃva÷/ yadvà navilak«aïatvÃdhikaraïaæ yÃthÃrthyameva mÃnatvamityetavdyÃkhyÃnasudhÃyÃæ, gandhavatvÃdikaæ lak«yasvarÆpapratipattikÃraïaæ bhavattasyÃnyovyavaccheda 1 tattacchabdavyavahÃrakartavyatve ca pratipÃdayati p­thivÅtyÃdikaæ ca prav­ttinimittaæ bhavattavdyavahÃramÃtrakÃraïaæ bhavÅtyuktadiÓà ÓabdavyavahÃrÃsÃdhÃraïyÃbhÃvÃnna nimittamà 2 tram/ dvitÅyaæ tu vyavahÃrÃsÃdhÃraïyÃnnimittamiti bhÃva÷// yadvà ÃdyadvitÅyayorvak«yamÃïanimittalak«aïÃyuktatvayuktatvÃbhyÃæ animittatvanimittatve iti bhÃva÷/ kathaæ Óakyatvamityato vyanakti-- yohÅti// bhÃsata ityanvaya÷/ etacchabdeti/. buddhistho gavÃdiÓabda÷/ ayaæ gopiï¬Ãdi÷ // nanu -- ÓakyatÃvacchedakasya Óakyatvamayuktam/ tadbhÃvÃvacchedakasyÃpi tadbhÃva ityasya kvÃpyad­«Âe÷/ dvayo÷ Óakyatve Óakyamidaæ idaæ tu Óaktau nimittamiti vyavasthÃnupapatteÓcetya Ãdyaæ tÃvannirÃha -- yuktaæ ceti// Óakyatvamityanvaya÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1. dakata u-naæ. 2.mÃdyaæ iti Óodhitam -u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 250. ------------------------ ------- -------- yukta ca ghaÂÃdi 1 sÃk«ÃtkÃrajanakatÃvacchedakasyÃpyudbhÆtarÆpa 2 sya tajjanakatvavadghaÂo 'yamiti j¤Ãnaæ prati ghaÂani«Âhavi«ayatÃvacchedakasyÃpi ghaÂatvasya tadvi«ayakatvavacca ÓakyatÃvacchedakasyÃpi Óakyatvam/ ÓakyatvÃviÓe«epÅdaæ prav­ttinimittamidaæ neti vyavasthà tu viÓe«aïatvaviÓe«yatvÃbhyÃm// ata eva Óakyatve Óakyav­ttitve ca sati svabhinnaÓakyaæ pratyanadhikaraïatvaæ prav­ttinimittatvamityÃhu÷// mahatvasamÃnÃdhikaraïodbhÆtarÆpavatvaæ hi bahirdravyapratyak«atÃyÃæ tantramiti svÅkÃreïodbhÆtarÆpasya sÃk«ÃtkÃrajanakatÃvacchedakasyÃpi pratyak«e janakatvena svasyÃpi janakatvÃdarÓanÃditi bhÃva÷// jÃtÃvedatadbhÃvo na d­«Âa ityata Ãha -- ghaÂoya'miti // vyasthÃnupapattiæ nirÃha -- ÓakyatvÃviÓe«e 'pÅte // viÓe«aïatvaviÓe«yatvÃbhyÃæ yukteti viparÅïÃmenÃnukar«a÷/ kuta eva kalpyaæ, Óakyatvameva nÃsti prav­ttinimittatvÃt, ÓabdÃttadhÅstu vyaktiÓaktÃdevÃk«epata ityupeyatÃmityata Ãha-- eta eveti// jÃta÷ ÓakyatvÃdevetyartha÷/ p­thivyÃdiÓabdaprav­ttinimittatve gandhavatvÃdau p­thivyÃdiÓabdaÓakyap­thivyÃdikaæ pratyanidhikaraïe p­thivyÃdiv­ttimatyativyÃptinirÃsÃya Óakyatve satÅtyukti÷/ yatpadaprav­ttiæ prati nimittatvamucyate tatpadaÓakyatve satÅti sambandhiÓabdatvavavÃdevÃnuktisiddhamiti yatki¤citpadaÓakyatvÃdgandhavatvÃdau punarativyÃptiriti ÓaÇkÃnavakÃÓa÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.ni«Âhetyadhikam -ja.ga.ka.rÃ.su. 2.pavatvasya-naæ.rÃ.su. --------------------------------------------------------------------------- svate-pakti-niya÷) ÓaktivÃda÷ pu - 251. ---------------- ---------- ---------- yadvà pÆrvokta 1 j¤Ãne Óaktiæ prati vi«ayatayà bhÃsamÃnatve sati yadviÓe«yaæ tadeva Óakyam/ tathà ca gotvamaÓakyameva ÓakyatÃvacchedakam/ ÓabdÃttaddhÅstu ÓakyatvavacchakyatÃvacchedakatvasyÃpi ÓÃbdadhÅvi«ayatve tantratvÃdyuktÃ/ kathamanyathà paramate pÃribhëikÃkÃÓÃdipadÃdaÓakya 2 ÓabdÃk«ayatvasya dhÅ÷/ --------------------------------------------------------------------------- vyaktÃvativyÃptinirÃsÃya Óakyav­ttitve ca satÅtyuktam/ tÃvatyevokte prameyatvaÓabdaprav­ttinimittaæ prÃpnoti/ prameyatvasya kevalÃnvayitvena svav­ttitayà Óakyatve sati Óakya 3 v­ttitvÃdata÷ svabhinnaæ Óakyaæ pratyanadhikaraïatva 4 mityuktam/ tasya prameyatvarÆpasvabhinnaÓakyaæ pratyadhikaraïatvÃditi vadanti// vyaktireva vÃcyeti paddhatigataivakÃrasvÃrasyamanuruddhya pak«ÃntaramÃha -- yadvetitha// pÆrvokteti// etacchabdani«ÂhaÓakterayaæ vi«aya iti pÆrvoktaj¤Ãne ityartha÷/ satyantamÃtrasya viÓe«aïe gotvÃdÃvapi gatatvÃdyadviÓe«yamityuktam/ viÓe«yatayà bhÃsamÃnatvamityevoktÃvasiddhi÷/ vi«ayatvenaiva Óaktiæ prati bhà 5 samÃnatvÃt/ ÓabdaÓaktyavi«ayatve goÓabdÃdgauriti viÓi«ÂadhÅrna syÃdityata Ãha-- ÓabdÃditi// Óakyatvavaditi// Óaktivi«ayatvasyevetyartha÷/ kutocachedakatvasya ÓabdadhÅvi«ayatve tantratvamityata Ãha -- kathamanyatheti// pÃribhëiketi// yathà ¬itthÃdiÓabda÷ kasmiæÓcitsaÇketo lak«aïÃdimÃn mukhyav­ttimÃnvà yathà na bhavati, tathÃkÃÓaÓabdopyÃkÃÓe ÓaktyÃdiv­ttiÓÆnya÷ kevalaæ sÃÇketikaityabhyupagamÃditi bhÃva÷// --------------------------------------------------------------------------- 1.kte j¤Ã -na.ja.ka.rÃ.su. 2.kyasya -naæ.ja.ka.ga. 3.kyatvav­ -naæ.u. 4.tvÃdityuktam Óa -naæ.u. 5.bhÃnÃt -u.naæ. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 252. ------------------------ ------------- --------- kathaæ ca gaÇgÃpadÃcchakyasaæbandharÆpalak«aïÃv­tyavi«ayatvasya tÅratvasya dhÅ÷/ na ca tÅrasya saæyogena tÅratvasya tu saæyuktasamavÃyena dhÅriti vÃcyam/ yugapadv­ttidvayavirodhÃt // kiæ ca gaÇgÃpadena tÅratatÅratvayorbhinnasaæbandhe 1 na nÃnÃrthÃk«Ãdipadena tadarthÃnÃmiva tÅratÅtvayorapi svatantrayoreva bodhÃpatyà tÅratvaviÓi«ÂatÅradhÅrna syÃt // --------------------------------------------------------------------------- nanu tatrÃkÃÓa bodhe 'pi v­tteravyÃpÃratvÃdvyaktibodha iva ÓabdÃÓrayatvarÆpadharmabodhopi setsyati / vyaktyaæÓe v­ttidvÃrà bodhakasya gotvÃdidharmÃæÓe v­ttiæ vinà kathaæ bodhakatvaæ Óabdasyetyata Ãha -- kathaæ ceti// v­ttidvayeti// lak«aïà lak«italak«aïà ceti v­ttidvayetyartha÷/ Óakyasaæbandhasya lak«aïÃtve lak«yasaæbandhasya lak«italak«aïÃtvÃditi bhÃva÷/ astu gaÇgÃyÃæ mÅnagho«Ãvityatreva v­ttidvayamityata Ãha -- kiæ ceti// yadvà -- pÆrvaæ Óakyasaæyogena tÅrabodhe paÓcÃcchakyasaæyuktasamavÃyena tÅratvabodhostu / evaæ ca na yugapadv­ttidvayÃpattirityata Ãha -- kiæ ceti// nÃnÃrtheti// nanvak«ÃïyÃnayetyÃdau videvanavibhÅtakarathacakrÃdirÆpanÃnÃrthabodhe 'nyonyÃnapek«av­tti 2 dvÃrakatvena tatra ÓabdÃtte«Ãæ svatantrÃïÃmevÃrthÃnÃmupasthitÃvapi gaÇgÃyÃæ gho«a ityÃdau ÓakyasaæbandhaghaÂitasamavÃyasaæbandhenaiva tÅratvabodhanÃttÅrÃnvitatvenaiva tÅratvadhÅrbhavi«yatÅti// cenna/ Óabdasya viramyavyÃpÃrÃpatte÷/ ÓabdÃttÅragocaranirvivakalpakadhÅprasaÇgÃcca // pÆrvaæ tÅrabodhepi tasya viÓe«yatvena paÓcÃjj¤ÃyamÃnaviÓe«aïarÆpatÅratvasya -- --------------------------------------------------------------------------- 1.ndhavatvena -ja.ka. ndhena bodhane-rÃ.su ndhena bodhane nÃnÃrthanÃmiva tÅra -ga. 2.tvadvÃcakatve -e. --------------------------------------------------------------------------- svate-pakti-niya÷)ÓaktivÃda÷pu - 253. na ca prathamaæ 1 sm­ta svatantrapadÃrthavi«ayiïyevÃnÃntaraæ viÓi«ÂÃnubhava iti vÃcyam/ tvanmate lÃk«aïikasyÃnanubhÃvakatvÃt/ nirvikalpakasya sÃk«Ãtvaniyamena sm­ternirvivakalpakatvÃyogÃcca // --------------------------------------------------------------------------- --- tÅraviÓi«Âena bodhÃpa 2 tteÓca/ saæyogasaæyuktasamavÃyÃbhyÃæ ghaÂaghaÂatvayoriva gaÇgÃyÃæ gho«a ityatrÃpi ÓakyasaæyogaÓakyasaæyuktasamavÃyarÆpasaæbandhadvayenÃpi tÅratÅtaratvayoryugapadbodhasyaiva vÃcyatayà yugapadv­ttidvayavirodhÃparihÃrÃcceti bhÃva÷// nanu -- pÆrvaæ svÃtantryeïa tÅratÅtvayo÷ ÓabdÃcchaÓakyasaæyogÃdisaæbandhadvayenopasthitÃvapi paÓcÃdviÓi«Âabodha÷/ syÃdeva ko do«a÷/ ghaÂaghaÂatvanirvikalpakabodhÃnantaraæ ghaÂatvaviÓi«ÂadhÅvadityÃÓaÇkya nirÃha -- na ceti// svatantrapadÃrtheti// gaÇgÃpadalak«yarthabhÆtatÅratvavi«ayiïyava gaÇgÃyÃæ gho«a ityatra gaÇgÃpadÃdanyonyÃnanvitatÅratÅratvasm­tirjÃyata ityartha÷/ paÓcÃttu gho«ÃnvayadaÓÃyÃæ tÅratvaviÓi«ÂÃnubhavo jÃyate gaÇgÃpadÃdevetyartha÷/ anantaraæ viÓi«ÂÃnubhava ityaæÓaæ tÃvaddar«ayati -- tvanmata iti// nanu -- gaÇgÃpadasyÃnanubhÃvakatve 'pi gho«apadameva gho«Ãnvayaæ tÅratÅratvavaiÓi«Âyaæ cÃnubhÃvayatviti cenna/ tÅratÅratvayorgho«apadÃrthatvÃbhÃvena tadvaiÓi«Âyabodhe tasyÃsÃmarthyÃt/ svatantrapadÃrthavi«ayiïyevetyÃÓaÇkÃæ nirÃha -- nirvikalpakasyeti// anyonyÃnanvitatatÅratÅratÅratvavi«ayatve sm­tinirvikalpakatvà 3 pÃtÃt/ tasya tvanmate pratyak«atvaniyamenÃsÃk«ÃtkÃratvena --------------------------------------------------------------------------- 1.masm­ naæ.ka. 2.ptÃpte- e. dhÃprav­tte- u.naæ. 3.tvÃyogÃdityartha÷- u. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 254. ----------------------- ------------- --------- tvanmate virodhivibhaktyabhÃve nÃmÃrthayorabhedÃnvayasya vyutpattisiddhatvena saæsargÃnubhavavirodhÃcca/ manmate madhye sm­terabhÃvÃcca/ utra cÃdye pak«e sudhÃyÃæ"dravyaguïakarmasÃmÃnyairnimittai"riti, t­tÅyà sahayoge, dvitÅye 1 hetÃviti dra«Âavyam/ tasmÃcchaktij¤Ãnaæ prati viÓe«yatvena vi«ayatvÃdvyaktya eva vÃcyÃ÷ jÃtyÃdikaæ tu prav­ttinimittamiti // svamate padaÓaktinirïaya÷ // 2.7 // --------------------------------------------------------------------------- tvadaÇgÅk­tasmaternirvikalpakatvà 2 yogÃdityartha÷// asta và sà nirvikalpakarÆpà sm­ti÷/ athÃpyanantaraæ tayorabhedÃnvaya eva syÃt/ na tu tÅratvavattÅramiti viÓi«ÂadhÅ÷ rÃj¤a÷ puru«a ityÃdÃvivÃbhedavirodhivibhaktya 3 bhÃvasthale 'bhedÃnvayasya vyatpattibalasiddhatvopagamena tÅratÅtvayornÅlotpalamityÃdÃvivÃbhedÃnvaya eva syÃt/ na tu tÅratÅratvasamavÃyarÆpasaæsarga 4 dhÅrityÃha -- tanmata iti// prathamaæ sm­tirityetannirÃca«Âe -- manmata iti// padopasthityanvayÃnubhavayormadhya ityartha÷/ yathà caitattathoktaæ prÃk bhaÂÂÃbhimatÃnvitÃbhidhÃnabhaÇge/ gotvÃdikaæ Óakyamiti pak«e 'Óakyamiti pak«e ca prÃguktasudhÃvÃkyameva saævÃdayati - atra ceti// pak«advaya ityartha÷// svamate padaÓaktinirïaya÷ // 2.7 // --------------------------------------------------------------------------- 1.tu ityadhikam -ja.ka.ga.rÃ.su. 2.tvÃpÃtÃdityartha÷-u. 3.vatyantasthale bhedà iti Óodhitam -u. r4.gÃdityartha÷ prathamaæ sm­-ityasti -naæ. 'ditya' iti varïayormadhye 'ri' iti pÆritam -u. --------------------------------------------------------------------------- saÇketa-sandhaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu -- 255. ------------------ ------- ---------- atha saÇketasaæbandhabhaÇga÷ // 2.8 // yattÆktaæ maïÃvasmÃcchabdÃdayamartho boddhavya itÅcchÃrÆpa÷ saÇketa eva Óaktirna tvautpattika÷ saæbandha iti/ --------------------------------------------------------------------------- atha saÇketasambandhabhaÇga÷ // 2.8 // evaæ kathamanvite Óaktirityupakramya prakaraïasaptakena padÃrthastvityupakramya prakaraïapa¤cakena cÃnvayavyaktirÆpeïa padaÓaktivi«ayasvarÆpanirïayaæ k­tvedÃnÅmavasarapraptaæ padaÓaktirasvarÆpanirïayaæ cikÅr«u÷ -- "nityayo 1 rapi ÓabdÃnÃmarthe 2 naiva ni«idhyate"/ ityÃnumÃnikapÃdÅyavyÃkhyÃne"autpattikasyu ÓabdasyÃrthena saæbandha"iti jaimityuktÃr 3 thai÷ ÓabdÃnÃæ nityayogopi naivÃsmÃbhistyÃjya iti sudhÃk­dabhihitÃæ ÓabdÃrthena saha svÃbhÃvikasambandharÆpÃæ padaÓaktiæ -- "patyak«avacca prÃmÃïyaæ svata evÃgamasya hi"/ iti jij¤ÃsÃsÆtrÃnuvyÃkhyÃnasudhÃyÃæ samyakppa¤citaæ manasi nidhÃya parÃbhimatasaÇketapak«e bÃdhakamÃtramÃha -- yatviti// Óabdakhaï¬e lak«aïà vÃdÃtpÆrvaæ ÓabdasÃdhutvoktiprastÃve uktamityartha÷// autpattika÷ svÃbhÃvika÷/ icchÃrÆpa ityatra kimasmadÃdÅcchÃsÃdhÃraïecchÃrÆpotheÓvaramÃtrecchÃrÆpa÷/ --------------------------------------------------------------------------- 1.gopi -e.u. 2.marthainaiva -e. 3.kterarthe -e. --------------------------------------------------------------------------- tanna/ gaÇgà 1 padÃttÅraæ pratyetvitÅcchayaiva 2 gaÇgÃÓabdasya 3 prayogena tÅre 'pi ÓaktiprasaÇgÃt// na cÃsmÃcchabdÃdÃyaæ sÃk«ÃtpratyetvitÅcchà Óakti÷ tÅre ca paparayà pratyetviccheti vÃcyam / sÃk«Ãtvasya sm­tyanubhavayorantratvena pratyetviticchÃyà eva ÓaktatvÃt// na ca tÃd­ÓÅÓvarecchà Óakti÷, sà ca na tÅra iti vÃcyam / ---------------------------------------------------------------------------Ãdyepi kiæ sÃk«ÃtparaæparÃsÃdhÃraïyena pratyetvitÅcchÃrÆpa uta sÃk«Ãtpratyetviti/ tatrÃdye do«amÃha -- gaÇgeti// antyamÃÓaÇkyÃha -- na ceti// paramparayeti// mukhyÃrthabhÆtapravÃhaæ pratÅtyetatsaæbandhitayà tÅraæ pratyetvitÅcchaivetyartha÷/ atantratveneti// padÃdvyavahita tÅrÃdau sm­teranubhavasya và jÃyÃmÃnatvena padasyapadÃrthasm­tyanubhavayorjanmani kÃrye sÃk«ÃtvasyÃprayojakatvanetyartha÷/ yadvà sm­teranubhavadvÃraiva pajanyatvÃdanubhavasya sÃk«ÃttajjanyatvÃtsÃk«Ãtvasyasm­tau vyabhicÃreïÃtantratvÃt/ sm­tyanubhavasÃdhÃraïyena padÃrtha 4 pratyetvitÅcchÃmÃtrasyaiva ÓaktitvÃdityartha÷// uktado«aparijihÅr«ayà dvitÅyamÃÓaÇkate -na ceti// ÃdhunikasaÇketitadevadattÃdiÓabde ÓaktyabhÃva÷ syÃditi do«e satyeva do«ÃntaramÃha -- ÅÓvarecchÃyà iti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ÓÃbdà -ja.ka.ga.rÃ.su. 2.vaktrà ityadhikam -ga. 3.bdapra -rÃ. 4.dÃdarthaæ-e.u. --------------------------------------------------------------------------- saÇketa-sandhaÇga÷) ÓaktivÃda÷ pu - 257. ------------------ -------- --------- ÅÓvarecchÃyÃ÷ sanmÃtravi«ayatvena tasyà api tatra satvÃt/ na hi gaÇgÃÓabdÃttÅrabuddhau satyÃmapi tÃd­ÓÅÓvarecchà neti yuktam/ tasyÃ÷ kÃryonneyatvÃt// na cÃsmÃtpadÃdamumarthamanubhavatvitÅÓvarecchà Óakti÷ sà ca tÅre neti vÃcyam/ jÃnÃtviti sÃmÃnyecchÃyà evÃdhunikasaÇketitadevadattÃdiÓabde«viva saÇketatvopapattau viÓe«akalpakÃbhÃvÃt/ lÃk«aïikasyÃnubhÃvakatvapak«e tasyà api tatra satvÃcca// na ca tÃd­ÓecchayeÓvaroccaritatvaæ Óakti÷ sà ca na tÅrestÅti vÃcyam/ uccÃraïatajj¤ÃnayorabhÃvepÅcchÃj¤ÃnamÃtreïa padÃrthaj¤ÃnadarÓanenoccÃraïÃæÓasya vyarthatvÃt/ ÃdhinikasaÇketitadevadattÃdipade 1 tÃd­ÓecchayeÓvaroccaritatvÃbhÃvena ÓaktyabhÃvÃpatteÓca/ tvayà ca tatrÃpi ÓaktyaÇgÅkÃrÃt// --------------------------------------------------------------------------- sà ca na tÅra iti// lÃk«aïikasyÃnanubhÃvakatvÃditi bhÃva÷/ tasyà apÅti// anubhavatvi 2 tÅÓvarecchÃyà api// tatra tÅrÃdÃvityartha÷/ sà ca na tÅrestÅti// lÃk«aïikapadaprayokt­ccÃritatvÃditi bhÃva÷/ tÃd­ÓeÓvaracchayoccaritatvaæ Óaktiriti hi tadà kalpanÅyam yadi tÃd­ÓeÓvaracchayoccaritatvaæ vinà và tajj¤Ãnaæ vinà và padÃtpadÃrthaj¤Ãnaæ syÃt/ na hyevamastÅtyÃha - uccÃraïeti// asmÃcchabdÃdamumarthamayaæ jÃnÃtvitÅÓvarecchÃj¤ÃnamÃtreïetyartha÷/ i«ÂÃpattirityata Ãha -- tvayà ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1.tadiccha-naæ.ja.ga.rÃ.su 2.tÅcchà -e. --------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 258. ------------------------- ---------- --------- na ca dvÃdaÓe 'hani pità nÃma kuryÃditi sÃmÃnyeneÓvaroccÃritatvaæ tatrÃpyastÅti vÃcyam/ sÃdhubhirbhëitavyamiti sÃmÃnyeneÓvaroccÃritatvasya lÃk«aïike 'pi satvÃt/ ghaÂotpattiriva gaÇgÃÓabdotaccÃraïasyÃpi dvikart­katveneÓvaroccaritatvasyÃpi satvÃcca/ tasmÃtsvÃbhÃvika÷ saæbandha÷ ÓaktirityasvÅkÃre lÃk«aïikepi ÓaktirduvÃrà // kiæ caivaæ cak«u«Ã ghaÂaæ pratyetu, dhÆmena vahniæ pratyetvitÅÓvarecchaiva cak«urdhÆmayorghaÂavahnibhyÃæ saæbandho na tu saæyogavyÃptÅ iti syÃt// saÇketasaæbandhabhaÇga÷ // 2.8 // --------------------------------------------------------------------------- devadattÃdipadÃrthabuddhau saÇketaj¤Ãnasya kÃraïatvÃvadhÃraïà 1 dityatrÃpi tatkalpanÃt ityÃdinà maïau tathaiva spa«Âaæ pratÅteriti bhÃva÷/ ÃdhunikasaÇketasthale 'pyÃptyuddhÃramÃÓaÇkya nirÃha -- na ca dvÃdaÓa iti// putrajanmÃdinamÃrabhya dvÃdaÓe 'hanÅtyartha÷/ tarhyativyÃpti÷ syÃdityÃha -- sÃdhvati// viÓi«yÃpÅÓvaroccÃritatvamastvityÃha -- ghaÂotpatteriti// ÅÓvarecchayà kÊptaÓaktityÃge 'tiprasaÇgaæ cÃha -- kiæ ceti// saÇketasaæbandhabhaÇga÷ // 2.8 // --------------------------------------------------------------------------- 1. danya - naæ. --------------------------------------- tarkatÃï¬avam - 2. 18-11-2000. ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 259. ------------------------- ---------- -------- atha anugatajÃtyabhÃvepi ÓaktivyÃptyÃdigrahaïasamarthanam // 2.9 // nanu ucyate -- sarvagovyaktisaÇgrÃhakasya ÓakyatÃvacchedakasyaikasya gotvasyÃbhÃvena ÓaktigrakÃle sarvagovyaktyupasthityasaæbhavÃtkathaÇgoÓabdasya sarvagovyaktyupasaæhÃreïa Óaktigraha÷ / tadagrahe ca kathaæ goÓabdÃdapÆrvagovyaktidhÅ÷ / evaæ sarvadhÆmÃgnisaÇgrÃkayorvyÃpyatvavyÃpakatÃvacchedakayordhÆmatvÃgnitvayo÷ -- ------------------------------------------------------------------------- atha anugatajÃtyabhÃvepi ÓaktivyÃptyÃdigrahaïasamarthanam // 2.9 // -------------- evaæ ÓaktisvarÆpaæ nirÆpyÃvasaraprÃptaæ tadgraprakÃraæ --- "iti vyutpattirapi hi sÃd­Óyenaiva gamyate"/ ityÃdiviÓe«ikÃdhikÃdhikaraïÃnuvyÃkhyÃnasudhayo÷"samayaprav­ttau tu sÃd­ÓyamupadhÃna"miti paddhatau coktaæ samarthayamÃna÷ sudhoktaæ pÆrvapak«aæ saæk«ipyÃnuvadati -- nanu tvanmata iti // abhÃveneti // ÃgÃmibhaÇge vak«yamÃïadiÓeti bhÃva÷ / anugatajÃtipak«e tu purovarticak«u÷ saæyuktaghaÂÃdau pratyak«Ãvagataæ ghaÂatvaæ pratyÃsattÅbhÆya svÃÓrayabhÆtasamastaghaÂavyaktÅ÷ pratyak«a 1 j¤Ãne bhasayatÅti yugapadupasthitÃnantavyakti«u Óaktigraha÷ suÓaka iti bhÃva÷ / tulyanyÃyavi«ayatvÃdÃha -- evamiti // vyÃpyatvÃvacchedakavyÃpakatvÃvacchedakayorityartha÷ / 2 agnitvayorityanantaraæ evamityanu«aÇga÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.tyabhij¤Ã - u. naæ. 2.dhÆmatvÃgni - u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi. pariccheda÷ pu - 260. ----------------------- ------------- --------- kÃryatvakÃraïatvÃvacchedakayoranugatayorghaÂatvadaï¬atvayoÓcÃbhÃve kathaæ sarvopasaæhÃre 1 ïa vyÃpte÷ kÃryakÃraïabhÃvasya ca graha÷ / kathaæ ca kÃraïakÃraïavibhÃga÷ / vyaktyapek«ayà niyata 2 tvasya rÃsabhe 'pi satvÃjjÃtyapek«ayà niyamasya tvanmate daï¬ÃdÃvapyabhÃvÃt // ------------------------------------------------------------------------- sarvopasaæhÃreïeti // sarve«Ãæ yugapadekabuddhisthatvaæ sarvopasaæhÃra÷ / tena ca dhÆmavahnighaÂadaï¬arÆpasarvavyaktini«ÂhavyÃpyavyÃpakabhÃvagraha÷ kÃryakÃraïabhÃvagraho bhavati sa kathamityartha÷ / mÃstu ko do«a÷ purovartinoreva vyÃpyÃdibhÃvagrahostvityata Ãha -- kathaæ ceti // upalak«aïametat / vyÃpyÃvyÃpyavibhÃga 3 Óca kathamityapi dhyeyam / kÃryakÃraïa 4 vibhÃgÃyogaæ vyanakti-- vyaktÅti // niyatapÆrvav­ttitvÃdi 5 hi kÃraïatvÃdikaæ vÃcyam / tatra niyamaÓca daï¬e sati ghaÂa÷ tadabhÃve tadabhÃva iti vÃcya÷ / sa ca daï¬aghaÂarÆpavyaktimÃdÃya cettadà kasmiæÓcit ghaÂe jÃyamÃne yatra rÃsabho 'pi sannihitastatra rÃsabhe sati ghaÂa ityasti niyama iti rÃsabhasyÃpi kÃraïatvagraha÷ syÃt / atha -- daï¬atvÃvacchinne sati ghaÂatvÃvacchinnamityevaæ niyamastu siddhÃntino mate na yukta÷ / anugatadaï¬atvÃderabhÃvÃt / evaæ vyÃpyatvÃdigrahe 'pi j¤eyam / tathà ca daï¬ÃntarÃdau kÃraïatvÃgyagrahe 'pi kÃraïatvÃdisvÅkÃre rÃsabhÃderapi svÅkÃrÃpatte÷ kÃraïÃkÃraïÃdivibhÃgo na syÃdityartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.ramÃtre -naæ-ja. 2.yamasya-naæ-ja-ga-rÃ-su. 3.gÃdi ka -u.naæ. 4.ïÃvibhÃgaæ vya -u. 5.dinà kà - u. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam ) jÃtivÃda÷ pu - 261. -------------------------- ---------- -------- kiæ ca kriyÃvatvaæ na dravyalak«aïam avyÃpte÷, na satvÃÓrayatvaæ ativyÃpterityÃdivyavasthà na syÃt / tattavdyaktimÃtraviÓrÃntadravyatvÃvacchinnasyaiva lak«yÃsaÇgraharÆpatayà avyÃpterdravyÃdivyakti«u pratyekaæ viÓrÃntÃyÃ÷ sattÃyà guïakarmÃdyav­ttitvena lak«yÃtiriktasaÇgraharÆpÃyà ativyÃpteÓcÃbhÃvÃt // tasmÃdanugatajÃtyanaÇgÅkÃre sarvavyavahÃravilopa÷ syÃditi // ucyate -- anugatajÃterabhÃve kiæ ÓakyavyÃpyÃdirÆpasarvavyaktyupasthitireva na saæbhavatÅtyucyate, kiæ và tatsaæbhave 'pi kro¬ÅkÃra 1 kasyaikasya gotvadhÆmatvÃderabhÃve sarvagovyaktyÃdyupasaæhÃreïa ÓaktivyÃptyÃdigraho na saæbhavatÅti // ------------------------------------------------------------------------- anugatajÃtyabhÃve do«ÃntaramÃha pÆrva 1 vÃdi -- kiæ ceti // gaganÃdÃvabhÃvÃdÃha -- avyÃpteriti // guïakarmÃdÃvapi bhÃvÃdÃha -- ativyÃpteriti // ityÃdÅtyÃdipadena -- dravyatvap­thivÅtvÃde÷ sÃmÃnyaviÓe«avyavasthà na syÃditi, kecicchabdÃ÷ ekaikÃrthÃ÷ kecitvak«ÃdiÓabdà nÃnÃrthà ityÃdivyavasthà na syÃditi g­hyate / ekÃnekaprav­ttinimittakatvÃdekÃrthakatvÃderiti bhÃva÷ / kuto na syÃdityata÷ krameïa vyanakti -- tattaditi // avyÃpteriti // abhÃvÃdityanvaya÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1. pak«Å - u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi. pariccheda÷ pu - 262. ----------------------- ------------ -------- nÃdya÷ / tvanmate sÃmÃnyapratyÃsattibhÆtena ÓakyatvavyÃpyatvÃva 2 cchedakenaivakena go 3 tveneva manmatepyupadeÓavyavahÃrabhÆyodarÓanÃdinà ÓaktivyÃpyÃdigrahakÃle upasthitagavÃdivyaktiviÓe«adharmikeïÃtÅtÃnÃgatasakalavyaktipratiyogikenaikena sÃd­ÓyenÃtÅtÃnÃgatasakalaÓakyavyÃpyÃdivyaktÅnÃmupasthitisaæbhavÃt // iyÃæstu bheda÷ / tvanmate jÃtiratÅtÃdyÃÓritÃ, manmate tu sÃd­Óyaæ dhvaæsÃdiva 4 tpratiyogitvena tattatsaæbaddhamiti // ------------------------------------------------------------------------- vyaptyÃdÅti // kÃraïamÃdipadÃrtha÷ / bhÆyo darÓanÃdinetyÃdipadaæ pÆrveïÃpyanveti / iyaæ gauriti vyaktiviÓe«a upadeÓena gÃmÃnayetyÃdiv­ddhavyavahÃreïa tatrÃnvitatÃdipadopapattÃvupamÃnakoÓÃdinà kÃraïatvagrahakÃle bhÆyorÓanena vyÃptigrahakÃle anvayavyatirekadarÓanena kÃraïatvagrahakÃla ityartha÷ / sÃd­Óyeneti // sÃd­Óyaæ ca padÃrthÃntaram / na tvanugatajÃtighaÂitamÆrtikamiti bhÃva÷ / vyÃptyÃdÅtyÃdipadena kÃraïavyaktigraha÷ / upasthÃpakatÃyÃmaviÓe«adyotanÃyÃha -- iyÃæstu bheda iti // iyÃneva bheda ityartha÷ / atÅtÃde÷ kathaæ pratiyogitvaæ nÃma dharma÷ / ÃÓrayÃbhÃvÃdityata uktaæ -- dhvaæsÃdivaditi // prÃgabhÃva ÃdipadÃrtha÷ / tathÃtve dhvaæsÃderapi tatpratiyogitvaæ na syÃditi bhÃva÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1.rakasyai-rÃ-su. 2.tvÃdyava-naæ.ja-rÃ.su. 3.tvÃdine-naæ.ja. ga.rÃ.su. 4.vatsapra -naæ. ja. ttatpra -ga. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 263. ------------------------- --------- --------- yuktaæ ca tadanÃÓritatve 'pi saæskÃravatpratyÃsattitvena tadupasthÃpakatvam / pratyuta tvanmata evÃtÅtÃderasatvÃjjÃtyÃÓrayatvamayuktam // nanu tvanmate sÃd­ÓyanÃtÅtÃde÷ pratiyogitvarÆpasaæbandho nÃneti cetkiæ tÃvatà / na hyekasmin j¤Ãne eka eva saæbandho heturiti niyama÷ / samÆhÃlambanaj¤Ãne rÆpÅ ghaÂa ityÃdau ca tadabhÃvÃt / ------------------------------------------------------------------------- nanvatÅtÃdyanÃÓritaæ purovartimÃtrÃÓritaæ sÃd­Óyaæ kathamatÅtÃdyupasthÃpayedityata Ãha -- yuktaæ ceti // saæskÃravaditi / pratyabhij¤ÃyÃæ jandanakhaï¬a ityÃdyupanÅtamÃnÃdau ca saæskÃrasyÃnta÷ karaïÃdyÃÓritasyÃpi yathà cak«urÃdipratyÃsattitvaæ tathetyartha÷ / etacca svamatÃva«Âambhenoktam / paramate tu j¤Ãnavaditi bodhyam / ÃtmasamavetasyÃpi tattÃdism­tirÆpaj¤Ãnasya pratyabhij¤Ãdau cak«urÃdipratyÃsattitvaæ tatheti dhyeyam / sÃmÃnyapratyÃsattipak«a evopasthitirdughaÂetyÃha -- pratyuteti // nanu - purovartidharmini«ÂhasÃd­ÓyapratiyogitvamatÅtÃdi«u sarvatra nÃnugatamekamasti / tathÃtve gotvÃdereva tathÃtvopapattau kimetatkalpanayà / vak«yamÃïÃnugatapak«ado«agrÃsÃcca / ato yÃvanti pratiyogÅni tÃvatsu pratiyogitvÃnyapi tÃvantyeveti bhinnabhinnÃni / tathà cà 2 nantapratiyogyanuyogitÃbhÃvarÆpasaæbandhairanantapratiyogivastÆni yugapatkathamupasthÃpayediti bhÃveva ÓaÇkate -- nanviti // saæbandhÃnekatvaæ yugapadupasthitau na pratibandhakaæ vyabhicÃrÃdityÃha -- kintÃvatetyÃdinà // ------------------------------------------------------------------------- 1.dij¤Ãne-ga.rÃ.su. 2.ca na tatra prati -u.naæ. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 264. ------------------------ ----------- ------- ghaÂasvarÆpatvai÷ saha sannikar«ÃïÃæ bhedÃt / kiæ ca samavÃyÃbhedavÃdina÷ tavÃpi mate gotvÃdisamavÃyasyÃÓvÃdÃvapi satvÃdÃdhÃrÃdheyatvamÃtrasya 1 sarvÃdhÃre kÃlÃdÃvapi satvÃtsvarÆpasambandharÆpaviÓa«aïatà viÓe«a eva gaurityÃdidhÅniyÃmaka ita vÃcyam/ ------------------------------------------------------------------------- samÆhÃlambanaj¤Ãnasthale ghaÂapaÂÃdisaænikar«ÃïÃmanyÃnyatvaæ spa«Âamityupetya rÆpÅtyÃdij¤Ãne tadvyanakti -- ghaÂeti // saæyogasaæyuktasamavÃyasaæyuktasamavetasamavÃyarÆpasannikar«ÃïÃmityartha÷ / idaæ ca saæbandhanÃnÃtvaæ sÃmÃnyapratyÃsattipak«e 'pi samavetyÃha -- kiæ ceti // purovartini«Âhasya gotvasyÃtÅtÃdivyaktibhi÷ samavÃya ÃdhÃrÃdheyabhÃvo và jÃtau vyaktervyÃvartakatayà viÓe«aïatvena svaviÓe«aïatvarÆpo và saæbandho vÃcya÷ / tatrÃdya Ãha -- samavÃyeti // eka eva samavÃyo na tu saæyogavannÃneti pak«e sarvavyaktibhirjÃtereka eva saæbandha iti yugapatsarvopasthiti÷ saæbhavati / tathÃpi gotvena sarvagovyaktyupasthitivadaÓvÃdivyaktyupasthitirapi syÃt / gotvasamavÃyasyaikatvenÃÓvÃdÃvapi gotvasamavÃyasya samavÃyabhaÇgoktarÅtyà satvÃdityartha÷ / 2 dvitÅya Ãha -- ÃdhÃreti // kÃlÃdÃviti // tathà ca gotvena deÓakÃlayorapyupasthiti÷ syÃditi bhÃva÷ / t­tÅya÷ pariÓi«yata iti bhÃvenÃha -- svarÆpeti // gaurityÃdÅti // atÅtÃnÃgatasarvagovi«ayakadhÅniyÃmakamiti vÃcyamityartha÷ // nanu - pratiyoginÃmupasthitÃveva pratiyogibhÃvarÆpasambandhaj¤Ãnaæ saæbandhaj¤Ãne ca pratiyoginÃmupasthitiriti pratiyoginÃæ j¤Ãne pratiyoginÃæ j¤Ãnaæ kÃraïamityÃpannam, ------------------------------------------------------------------------- 1.sya ca sa -ga.rÃ.su. 2.dvitÅya Ãha iti nÃsti - u.naæ. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃva-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 265. ------------------------ --------- ---------- sa ya tattadvyaktirÆponanta eveti samam / sa ca saæbandha÷ svarÆpasanneva pratyÃsattir 1 na tu j¤Ãta ityÃtmÃÓrayaparihÃropyÃvayo÷ samÃna÷ // nanu purovartigovyaktau manmate gotvamiva tvanmate tasyÃ÷ svagatasÃd­Óyapratiyogitvaæ neti kathaæ tasmÃdupasthitiri cenna / tasyÃ÷ pratyabhij¤ÃyÃmidamaæÓasyevendriyasaæyogÃdinaivopasthite÷ // ------------------------------------------------------------------------- saæbandhasya svarÆpatvÃdityata÷ svarÆpasanneva saæbandha÷ pratiyogyupasthitihetu÷, na j¤Ãta÷, yenÃtmÃÓraya÷ syÃt, anyathà tavÃpyayaæ do«a÷ syÃditi bhÃvenÃha -- sa ceti // viÓe«aïa 2 tÃviÓe«arÆpa÷ pratiyogyanuyogibhÃvarÆpaÓcetyartha÷/ sÃmÃnyapratyÃsattyà sÃmyaæ sÃd­ÓyapratyÃsatterayuktam / gotvasya purovartivyaktyÃpratÅtÃdivyaktibhiÓca viÓe«aïatÃrÆpa eva saæbandha iti yuktam / tatra gotvaæ purovartina÷ yena rupeïa saæbaddhaæ 3 tenaiva rÆpeïÃtÅtÃdibhirapi saæbaddha 4 miti purovartivyaktamatÅtÃdivyaktiæ yugapadupasthÃpayatÅti, sÃd­Óyaæ tu purovartinà dharmitvena saæbandhamatÅtÃdibhi÷ pratiyogitveneti vairÆpÃtkathaæ yugapatsarvamupasthÃpayediti bhÃvena ÓaÇkate -- nanviti // manmate tÃrkikamata ityartha÷ / svagateti // purovartivyaktini«Âhaæ yatsÃd­Óyaæ tatpratiyogitvaæ nÃsti / kiæ tu dharmitvameva / pratiyogitvaæ tvapratÅtÃdÃvevetyartha÷ / tasyà iti // purovartinyà ityartha÷ / idamaæÓasyeveti // ------------------------------------------------------------------------- 1.tve tantra na tu -naæ. ja. 2.ïaviÓe«yarÆ - u.naæ. 3.ndha÷ tenai -u.naæ. 4.ndha iti -u.naæ. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 266. ----------------------- --------- -------- api ca-- trivakrama ekena pÃdenordhvalokamanyenÃdharalokamiva sÃd­Óyaæ pratiyogitvarÆpasaæbandhenÃtÅtÃdikaæ dharmitvarÆpasaæbandhena purovartinamapi sp­Óati / na caivaæ vairÆpyam / ubhayÃnugatasya nirÆpakatvasyaikarÆpatvÃt // api ca sÃd­Óye¤janÃdivatsahakÃritvamÃtreïa pratyÃsattiÓabda÷ / ata eva paddhatÃvatÅtÃdi j¤ÃnaæbhÆyotarÓanÃdi sahakÃrisÃmarthyenetyuktam / ------------------------------------------------------------------------- tattÃæÓa eva cak«u«a÷ saæskÃrasya j¤Ãnasya và pratyÃsattitvenedamaæÓe saæyogÃdereva laukikannikar«asya pratyÃsattitvena sabandhadvayenÃpyubhayavi«ayakamekaæ pratyabhij¤Ãnaæ yathà jÃyate tathaiva saæyogasÃd­ÓyarÆpasaæbandhÃbhyÃæ purovartitadanyasarvavi«akamekaæ j¤Ãnaæ bhavatyeveti bhÃva÷ // nanvathÃpyekarÆpasaæbandho na labhyata ityata Ãha -- api ceti // ubhayeti // purovartinyatÅtÃdau ca gatasya nirÆpakatvasyetyartha÷ / sÃd­Óyasya dharmipratiyogyubhayanirÆpyatvÃditi bhÃva÷ / atÅtÃdau purovartini ca nirÆpakatvamastÅtyetÃvataivÃnugatasyetyuktam / na tvekaæ vyÃsajyav­ttitayÃstÅti bhramitavyam / tathÃtve 'nugatajÃtyapÃkaraïÃyogÃt // nanu -- nirÆpakatvamapi naikarÆpam / kvaciddharmitvena kvacitpratiyogitveneti nÃnaiva / ÓabdÃnugatimÃtrasyÃtiprasaÇgÃdityata Ãha -- api ceti // vartamÃnasannik­«ÂamÃtragrÃhipratyak«aæ kathamatÅtÃdyÃspadÃæ vyÃptiæ g­hïÅyÃditi cenna / sahakÃrisÃmarthyena karaïÃnÃæÓaktyantarÃvirbhÃvasya bahulamupalambhÃditi vÃkyamarthato ni«k­«yÃha -- paddhatÃvityÃdinà // asya vÃkyasya vak«yamÃïadiÓà sÃd­ÓyaparyantatvÃdbhavatyupa«Âambhakamiti bhÃva÷ / ------------------------------------------------------------------------- ato-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 267. ------------------------- --------- --------- na hi nyÃyamate 'pyanugatajÃtau saæskÃre vyavasÃye yogajadharme bhrÃntihetau do«e ca mukhyaæ pratyÃsattitvamasti / na và yogajadharmÃderatÅtÃdi 1 nà saæbandhosti / paddhatÃvapi bhÆyodarÓanÃdijanitasaæskÃrasacivamindriyaæ svasannik­«Âavyaktini«ÂhasÃd­ÓyapratiyogyatÅtÃdigrÃhakamityeva vivak«itatvÃnnÃnuvyÃkhyÃnoktasÃd­ÓyatyÃga÷ / anyathà visad­ÓasyÃpi grahaïÃpÃtÃt / sÃd­ÓyamupadhÃnamitisvavacanavirodhÃcca // ------------------------------------------------------------------------- kuta evaæ sÃmÃnyapratyÃsattirevopeyatÃmityata Ãha -- na hÅti // saæskÃra iti // saæskÃrapadaæ j¤Ãnaparam / j¤Ãnasyaiva pratyabhij¤Ãdau pratyÃsattitvopagamÃt / prÃbhÃkarÃdimatena và saæskÃra ityukti÷ / anupyavasÃyena bÃhyÃrthavi«ayÅkaraïe vyavasÃyasya pratyasattitvÃdvyavasÃya ityuktam / yogajadharma iti // nityÃnumeyÃdij¤Ãne tasya pratyÃsattitvÃt / mukhyamiti // saæyogÃdirÆpalaukikasannikar«asyevobhayasaæbandhatvarÆpamityartha÷ / paddhativÃkyaæ kathamuktÃrthopa«Âambhakamityata Ãha -- paddhatÃvapÅti // "iti vyutpattirapi hi sÃd­Óyenaiva gamyate / ityÃdyanuvyÃkhyÃnokta 2 syetyartha÷-- anyatheti // sÃd­Óyavivak«ÃbhÃva ityartha÷ / svavacaneti // anyathetyanu«aÇga÷ /"vyaktaya eva vÃcyÃ÷ / samayapratipattau tu sÃd­ÓyamupadhÃna"miti paddhatyuktaÓabdaparicchedagatavacanavirodhÃdityartha÷ / na ca Óaktigraha eva sÃd­ÓyamupadhÃnamityuktam na tu vyÃptigraha iti vÃcyam / ------------------------------------------------------------------------- 1. disaæ - naæ. ja. ga. rÃ. su. 2.ktetya - u. naæ. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 268. ---------------------- ------------ ---------- nanu tathÃpi gavayopi gosÃd­ÓyapratiyogÅti tasyÃpyupasthiti÷ syÃditi cettavÃpyupamitau gausad­ÓapaÓvÃntarasya gavayaÓabdavÃcyatÃdhÅ÷ syÃt / ayaæ gaurityupadeÓe 1 ca gogatadravyatvÃdijÃtyantarasya dhÅ÷ syÃt // yadi ca tatrÃvÃpoddhÃpÃbhyÃmantaraÇgasya sÃd­Óyasya -- ------------------------------------------------------------------------- tulyanyÃyatvÃditi bhÃva÷ / sÃd­Óyasya sahakÃritvena pratyÃsattitvena và yathÃkatha¤citsvanirÆpakasarvopasthÃpakatvenÃtÅtÃdisarvopasthitÃvupetÃyÃæ"na ca vÃcyaæ gosÃd­ÓyamaÓvepyastÅti tatrÃpi goÓabdavÃcyatÃnumÃnaprasaÇga"ityÃdinà sudhoktÃtiprasaÇgottare vyanakti --nanvityÃdinà // goni«ÂhasÃd­Óyetyartha÷ 2 / upamitÃviti // gosad­Óo gavaya ityatideÓavÃkyaæ Órutavato vanaæ gatasya gausÃd­ÓyaviÓi«Âapiï¬adarÓanÃttasmin piï¬e gavayaÓabdavÃcyatvavi«ayakopamitirjÃyata iti mate gosad­Óe gavayabhinne paÓvantare yatki¤cidgosÃd­ÓyaviÓi«ÂadarÓanena tasmin gavayaÓabdavÃcyatvopamiti÷ yojanà / pratyak«opadeÓe 'pi parasyÃtiprasaÇgamÃpÃdayati -- ayamatiti // purasthite gopiï¬e gaurityupadeÓe gotvÃvacchedena goÓabdavÃcyatvaæ g­hïÃti // tanna syÃt / kiæ tu gotvÃdivyÃpakabahiraÇgadravyatvaæ p­thivÅtvÃdinaiva vÃcya 3 dhÅ÷ syÃdityartha÷ / tenaiva samÃdhiæ vÃcayati -- yadi ceti // avÃpa÷ prak«epa÷ / udvÃpa÷ uddhÃra÷ / yatki¤citsad­Óo mahi«yÃdau gavayapadapyutpattigrahe sati mahiïamÃnayetyÃdivyÃvahÃre gavayapadasyodvÃpo mahi«apadasyÃvÃposti sa na syÃt / ------------------------------------------------------------------------- 1.tena ca -naæ. ja. 2.Óyasye-naæ-u. 3. cyatvadhÅ÷ - naæ.e. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 269. ------------------------ ---------- ---------- gotvÃdijÃteÓca grahastarhÅhÃpi gavayÃdivyÃv­ttamantaraÇgaæ sÃsnÃdimatvagotvÃdiprayuktasÃd­Óyaæ pratyÃsatti÷ / tasmÃjjÃtivatsÃd­ÓasyÃpi purovartirpiï¬ani«Âhasyendriyasannik­«ÂasyoktasaæbandhenÃtÅtÃdyupasthÃpakatvaæ yuktameva // etadevÃbhipretyoktaæ sudhÃyÃæ sÃd­Óyasya vyÃv­ttatve 'pi pratiyogi 1 nirÆpyatvenÃnugataphalasÃdhakatvÃnubhavÃditi / anugataphalaæ sarvavyaktyupasthiti÷ // nÃpi Óakti 2 vyaptyÃdigraho na saæbhavatÅti dvitÅya÷ / tvanmata eka 3 jÃtyeva manmatepyuktarÅtyà sarvavyaktisambandhinaikena sÃd­Óyena kro¬Åk­tÃsu vyakti«u ÓaktivyÃptyÃdigrahasaæbhavÃt // ------------------------------------------------------------------------- tathà gavayÃnayanÃdau gavayamÃnayetyucyate tatra gavayapadasyÃvÃposti padÃntarasyodvÃpa÷ sa na syÃt / ata÷ padÃntarÃvÃpodvÃpadarÓanenÃntaraÇgameva sÃd­Óyamupamitau niyÃmakam / ayamityÃdyupadeÓe 'pi ghaÂÃdyÃnayane gÃmÃnayetyÃdiprayo 4 gÃdarÓanÃdantaraÇgaæ gotvamevÃvacchedakaæ g­hïÃtÅti yadyucyata ityartha÷ / sudhÃyÃmiti // vaiÓe«ikÃdhikaraïasudhÃyÃm / uktarÅtyà // vyÃptyÃdigrahaïakÃla ityÃdinoktarÅtyetyartha÷ / saæbandhineti 5 // nirÆpakatvena rÆpeïa purovartyatÅtÃdirÆpasarvavyaktisambandhinetyartha÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1.givyÃv­ttatvenà -naæ.ja. 2.ktigraho-naæ.ja.ga. ktivyÃptigra -rÃ.su. 3.kayà jà - rÃ.su.ga. 4.ga da -naæ.e. 5.'saæbandhinÃ' iti nÃsti -u.naæ. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 270. ---------------------- ------------- ---------- iyÃæstu viÓe«a÷ / tvanmate gotvaæ j¤Ãnataæ satpratyÃsatti÷, manmate tu gotvaæ sÃd­Óyaj¤Ãnameva pratyÃsatti÷ / evaæ tvanmate gotvaæ Óaktigrahe viÓe«aïatvÃcchÃbdaj¤Ãne vi«ayatvena praviÓati / manmate tu sÃd­Óyaæ pratyasattimÃtratvÃnna tatra praviÓatÅti goÓabdÃdgosad­Óa iti dhÅrna bhavatÅti / guïa eva cÃj¤Ãtakaraïe pratyÃsatteraj¤Ã 1 tÃyà eva pratyÃsattitvÃt svasÃdhyaj¤Ãne vi«ayatvenÃnanupraveÓaÓca / pratyÃsattau saæyogÃdau tathà darÓanÃt // ------------------------------------------------------------------------- nanvevaæ jÃteriva sÃd­ÓyasyÃpi ÓÃbdadhÅva«ayatvaprasaÇgena goÓabdÃdgosad­Óa iti dhÅ÷ syÃdÅtyata Ãha -- iyÃæstviti // viÓe«aïatvÃditi // viÓe«aïatayà vi«ayatvÃdityartha÷ / 2 tvanmate tvityanantaraæ Óaktigraha ityanu«aÇga÷ / pratyÃsattimÃtratvÃditi // viÓe«aïatayà vi«ayatvÃbhÃvÃditi mÃtrapadÃrtha÷ // nanu kathamaj¤Ãtasya pratyÃsattitvaæ, anumÃnaÓabdasthale vyÃptiÓaktyorj¤ÃtayorevÃnumeyavÃkyÃrthayorupasthitau pratyÃsattitvadarÓanÃdityato j¤Ãtakaraïe tathÃtve 'pyaj¤Ãtakaraïapratyak«e 'j¤Ãtasyaiva tadyuktamityÃha -- guïa eva ceti // ananupraveÓaÓca guïa evetyanvaya÷ // nanvalaukikasannikar«e j¤Ãtasyaiva pratyÃsattitvamiti niyama iti cenna / hetvabhÃvÃt/ ------------------------------------------------------------------------- 1.yamÃnÃyà eva-rÃ.su. 2.tanma -naæ.u. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 271. ------------------------ -------- --------- na caivaæ sÃd­Óyena muï¬itavyaktÅnÃmevopasthÃpanÃcchaktigrahakÃle gotvaprakÃrikopasthitirneti ÓÃbdabodho 'pi gotvaprakÃrako na syÃditi ÓaÇkyam / tvanmate 1 tÃd­Óyà api pratyÃsatte÷ svaprakÃrakadhÅjanakatvasvabhÃvasyaiva manmate 'pi sÃd­ÓyarÆpapratyÃsatte÷ svaprayojakagotvÃdiprakÃrakadhÅjanakatvasvabhÃvasya phalabalena kalpanÃt // yadvà taveva mamÃpi purovartigovartigotvaæ j¤Ãtameva pratyÃsatti÷ / ------------------------------------------------------------------------- pratyabhij¤ÃyÃæ surabhicandamityÃdyupanÅtabhÃnÃdau j¤Ãnasyaj¤Ãtasyaiva viÓe«aïÅbhÆtatattÃdyaæÓe pratyÃsattitvopagamÃcca / rajatatvÃdyÃropÃæÓe do«asyÃj¤Ãtasyaiva pratyÃsattitvÃcceti bhÃva÷ // gopadÃdgosad­Óa iti dhÅ÷ syÃditi do«ÃbhÃvepi gotvaviÓi«ÂagodhÅrna syÃdityÃÓaÇkya nirÃha -- na caivamiti // jÃterapratyÃsattitvamityartha÷ / muï¬iteti // gotvÃdijÃtivinÃk­tetyartha÷ / anyatreti // saæyogÃdilaukikasannikar«asthale vyÃptiÓaktij¤ÃnayogajadharmarÆpapratyÃsattisthale cetyartha÷ / pratyÃsatteriti // sÃmÃnyalak«aïapratyÃsatterityartha÷ / gotvarÆpasÃmÃnyapratyÃsattyopasthitÃnÃæ govyaktÅnÃæ gotvenaivopasthitestvayÃÇgÅkÃrÃditi bhÃva÷ / sÃd­Óyaæ hi padÃrthÃntaramapi gotvaghaÂatvÃdi prayuktamityupagamÃtsvaprayojaketyuktam // phaletÅ // sÃd­ÓyaniyÃmakatayopasthitÃnÃmapi gotvenaivopasthitirÆpaphalabalenetyartha÷ / anyatrÃkÊptasvabhÃvÃntarakalpane 2 gauravaæ manvÃna Ãha -- yadveti // 3 tarhi giæ sÃd­Óyenetyata Ãha -- kiæ tviti // ------------------------------------------------------------------------- 1.te anyatrÃd­«ÂasyÃpi -rÃ. su. 2.naæ -naæ . u. e. 3.tarhi kiæ -naæ. e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 272. ----------------------- ------------- --------- kiæ tu tava tadekamiti svaviÓi«ÂavyaktyupasthÃpakam / mama tu nÃneti svani«ÂasÃd­ÓyapratiyogigotvÃntaraviÓi«ÂopasthÃpakamiti bheda÷ // etadevÃbhipretyoktaæ sudhÃyÃm --"taistairvyÃv­ttairdravyaguïakarmasÃmÃnyairnimittairi"ti / anena prav­ttinimittÃnÃæ dravyaguïÃdÅnÃmananugame 'pi daï¬iÓuklÃdiÓabdÃnÃmiva gotvÃdijÃterananugame 'pi gavÃdiÓabdÃnÃæ vyutpattirastu // ------------------------------------------------------------------------- svani«Âheti // purovartigotvani«Âhetyartha÷ / sudhÃyÃmiti // tete vyÃv­ttÃkÃrÃ÷ taistair 1 dravyaguïa kÃrmasÃmÃnyairnimittai÷ tattacchabdavÃcyà iti sudhÃyÃmityartha÷ // atrÃyamartho 'bhimata÷ / purovartini«Âhadaï¬ÃdirÆpadravyaguïakarmasÃmÃnyani«ÂhasÃd­Óyapratiyogi 2 tayopasthitairdravyaguïakarmasÃmÃnyairnimittairyuktÃ÷ daï¬yantaraguïyantarÃdipadÃrthÃ÷ daï¬Å guïÅ Óakla ityÃdiÓabdavÃcyatayà grÃhyà iti // nanvasmin pak«e - sudhÃvÃkye sÃmÃnyairnimittairityeva vÃcyam tÃvatÃpi muï¬itagovyaktidhÅrgopadÃtsyÃditi prastutado«aparihÃrÃt dravyaguïakarmetyuktirvyarthetyata Ãha -- aneneti // dravyatvÃdipadopÃdÃnenetyartha÷ / iti sÆcitamityanvaya÷ / prav­ttÅti // daï¬Å Óukla÷ paÂaÓcalati gauriti daï¬i 1 Óuklacala ityÃdiÓabdaprav­ttinimittÃnÃmityartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.vyÃv­ktairityadhikam - e. 2.kopa -naæ. u. 3.ï¬aÓukla ityà - naæ. u. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 273. ------------------------- --------- --------- na ca tatrÃpi daï¬atvÃdikamanugatamiti vÃcyam / tathÃpi nimittadaï¬ÃderananugamÃt/ na hi pitu÷ pÃï¬ityena putra÷ paï¬ito bhavatÅti sucitam // nanvevaæ sÃd­Óyasyaikatve 'pi tasya Óaktagrahe vi«ayatvenÃnanupraveÓÃdanupravi«ÂÃnÃæ ca gotvà 1 dÅnÃæ vyaktivadanekatvenaikasya Óaktigrahavi«ayatà 2 niyÃmakasyÃbhÃvÃdaniyama÷ syÃditi cenna / Óaktigrahasya vi«ayÃniyamo hi na tÃvadaÓvÃderapi Óakyatvam / ------------------------------------------------------------------------- tatrÃpÅti // daï¬yÃdiÓabdaÓaktigrahasthale 'pÅtyartha÷ / nimittasya daï¬yÃdiÓabda 3 nimittasyetyartha÷ / daï¬atvÃderanugamena daï¬Ãderanugakirnetyetadvyanakti -- na hÅti // Óaktigrahasya sÃd­Óyanimittakatve -- "tathÃpi prÃptitastvekavacanÃcca viÓe«ata÷ / 4 abhÅ«ÂÃvagatiÓca syÃt"// ityanuvyÃkhyÃnasudhayoruktabÃdhakatatparihÃrau viv­ïvÃna÷ ÓaktigrahÃvyavasthà syÃditi ÓaÇkate -- nanviti // ekatvepÅti // sarvapratiyogikapurovartini«ÂhasÃd­ÓyasyaikatvepÅtyartha÷ / paramate saæyogasamavÃyÃderiva pratogibhede 'pi sÃd­ÓyÃnekatvÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / ananupraveÓÃditi // manmate sÃd­Óyaæ pratyÃsattimÃtratvÃnna tatrÃnupraviÓatÅti pÆrvamuktatvÃt / sudhÃyÃæ ca"na hi sÃd­Óyaæ ÓabdaÓaktivi«ayatayà prav­ttinimittatayà vÃbhyupagamyate"ityukteriti bhÃva÷/ saæbhÃvitapak«acatu«Âayamapi kramÃnnirÃha -- na tÃvadityÃdinà // ------------------------------------------------------------------------- 1.Ãdipadaæ na -naæ. ja. ga. rÃ. su. 2.yani -naæ. ja. ga. rÃ. su. 3.prav­ttÅtyadhikam -e. 4. viÓe«ÃvagatÅtyapi pradarÓitam - e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadipayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 274. ----------------------- ------------ --------- anekairapi Óaktigrahe prakÃrabhÆtairanyonyaæ sad­ÓairgotvaistannivÃraïÃt / na hyanekaniyatamaniyataæ bhavati // nÃpi samÆhÃdiÓabde«viva gavÃmeva samudÃyatvena ÓakyatvÃt / pratyekamÃnayanÃdivyavahÃradarÓanena tattanni«ÂhagotvÃvacchedena pratyekaæ ÓaktigrahÃt // nÃpi go«veva ke«Ãæ cityÃgena Óakyatvam / ÓaktigrahakÃle upasthitasarvamadhye ke«Ãæ cityÃge hetvabhÃvÃt // nÃpi go«veva 1 ke«Ãæ cityÃgenÃnabhimatagavÃntarasyÃpi Óakyatvam / sarvagovyakti«u Óaktigrahe 'nabhimatavyakterevÃbhÃvÃt / ÓÃbdabodhe 'nabhimatavyaktivi«ayatvasya tu prakaraïÃderasatve i«ÂatvÃt / tatsatve tenaiva niyamÃt // ata evÃnuvyÃkhyÃne -- "sarve«u yugapacchabda÷ sad­Óe«u pravartate"/ ityanena prakaraïÃderasatve sÃdhÃraïyamuktvà -- "tathÃpi prÃptitastvekavacanÃcca viÓe«ata÷ / ------------------------------------------------------------------------- ekasyÃniyÃmakatve kathaæ Óakyatvaæ niyataæ syÃdityata Ãha -- na hÅti // samÆhÃdÅti // samÆhacamÆsenÃvanamityÃdiÓabdo«vivetyartha÷ / ata eveti / i«ÂatvÃdihetorevetyartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1. vÃnabhimata ityevamasti -naæ. ja. ga. rÃ. su. 2. syÃÓa - naæ. ja. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 275. ------------------------ ------- -------- viÓe«ÃvagatiÓca syÃcchakti÷ sÃd­Óyagà yata÷"// ityanena 1 tatsatve niyama ukta÷ / atra ca yogyatvavÃcinà prÃptita ityanena gÃmÃnayetyetyÃdÃvÃnayanÃdya 2 yogyÃnÃmatÅtÃnÃgataviprak­«ÂÃnÃm, ekavacÃnanÃdityanena sannihitÃnÃmeva 3 vahnÅnÃæ, ÓabalatvÃdiviÓe«aïavÃcinà viÓe«ata ityanenÃÓabalÃnÃæ vyavaccheda ukta÷ // etadapyuktaæ sudhÃyÃmugataphalasÃdhakatvÃnubhavÃditi / anugataphalaæ sarvatra Óaktigraha÷ / tasmÃstvarÆpasÃd­ÓyopasthÃpitaparasparasad­ÓanÃnÃgotvÃvacchinnavyakti«u pratyekaæ ÓaktyÃdiprahÃnna kopi do«a÷ // ------------------------------------------------------------------------- svoktapak«atrayÃpÃkaraïa mÆlÃrƬhatayà darÓayati -- atra ceti // na tÃvadityÃdinoktanirÃkaraïaæ tu -- 4 "vyutpattirapi hi sÃd­Óyenaiva gamyate"/ iti pÆrvak­tavyutpÃdanarÅtyà spa«Âaæ pratÅyata iti bhÃva÷ / etadapÅti // nÃpi Óaktigraho na saæbhavatÅti dvitÅya ityÃdinoktadvitÅyapak«ÃpÃkaraïamapÅtyartha÷ / tadvyanakti -- anugatamiti // yadvetyÃdinoktapak«amupasaæharati -- tasmÃditi // svarÆpasa 5 dyatsÃd­Óyaæ purovartigotvani«Âhaæ sÃd­Óyaæ tadupasthitÃni yÃni paraspara 6 sÃd­ÓyÃni gotvÃni tadavacchinnagovyakti«vityartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.Óakyatve-naæ-ja. 2.dyanvayayogyÃnÃæ -su.rÃ. 3.vyaktÅnÃæ-naæ.ja. 4. iti ityadhikam -u. 5.satsà -e. 6.sad­ÓÃni ityasti -naæ.e. tathÃpi darÓitam-u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 276. ----------------------- ------------ --------- taduktamanuvyÃkhyÃne -- "iti vyatpattirapi hi sad­Óyenaiva 1 gamyate /"iti / sÃd­Óyena svarÆpasatà / paddhatau ca"vyaktya eva vÃcyÃ÷, samayapra 2 tipattau tu sÃd­ÓyamupadhÃna"miti / atraivakÃraïe vyÃv­ttajÃtyÃde÷ prav­ttinimittatà na ni«idhyate / kiæ tvanugajÃte÷ Ókyataiva / anyathoktasudhÃdivirodhÃt / gotvÃde÷ prakÃratvenÃpratÅtau ÓÃbdapratÅtirvanivikalpakatvÃpÃtÃcca / ------------------------------------------------------------------------- prÃcÅnapak«asyÃpyupasaæhÃrapak«e tu purovartivyÃktini«ÂhasÃd­ÓyopasathÃpitÃ÷ parasparasad­Óa÷ yà nÃnÃvyaktaya÷ parasparasad­ÓanÃnÃgotvairavacchinnÃstÃsvityartha÷ / taduktamiti // vaiÓe«ikÃdhikaraïe uktamityartha÷ / apipadaæ kÃryakÃraïabhÃvavyÃptyavÃdhÃraïasamuccaryÃrtham / sudhÃyÃmasphuÂatvÃdÃha -- sÃd­Óyena svarÆpasateti // nanu padaÓaktivÃde sudhÃsammatyà jÃtyÃderapi nimittatayà Óakyatvokti÷ paddhativÃkyaviruddhetyata Ãha -- atraivakÃraïeti // uktasudheti // taistairvyÃv­ttairdravyaguïakarmasÃmÃnyairnimittairityuktasudhetyartha÷ / vipak«e bÃdhakaæ cÃha -- gotveti // anyatetyanukar«a÷ jÃtyÃde÷ prav­ttinimittatÃni«edha ityartha÷ / na hi sÃd­Óyaæ ÓabdaÓaktivi«ayatayà prav­ttinimittayà vÃbhyupagamyata iti sudhÃnurodhenÃrthamÃha -- atropadhÃmityuktyeti // ------------------------------------------------------------------------- 1.nÃva -rÃ. su. 2.grahe tu-naæ.ja. ga.rÃ.su. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 277. ------------------------ -------- -------- atropadhÃnamityuktyà - sÃd­Óyaæ na govyaktivadvÃcyam / nÃpi gotvavatprav­ttinimittam / kiæ tÆktaprakÃreïÃj¤Ãtameva pratyÃsattitvena gotvaviÓi«ÂavyaktyupasthÃpakamiti sÆcitam // yadvà yathà prÃbhÃkaramate dhenuÓabdasya j¤Ãtena gotvenopahite dhÃnakarmaïi Óaktigraho yathà ca nyÃyamata ekaviæÓatiprabhedabhinnÃnÃæ dukhÃnÃæ madhye caramasya mukhyadu÷khasya janyatvÃditare«Ãæ ca ÓarÅrÃdÅnÃæ gauïadu÷khÃnÃæ janakatvÃdubhayanirÆpya 1 tayà j¤Ãtaæ janyajanakabhÃvasaæbandhamupadhÃnÅk­tya ÓarÅratvÃdyanekaprakÃrÃvacchinne«veneke«u ÓarÅrÃdi«u-- ------------------------------------------------------------------------- ukteti // iyÃæstu viÓe«a ityÃdinoktaprakÃreïetyartha÷ // sÃd­Óyaæ tu vyÃv­ttamapi tattacchabdavÃcyatvabodhe liÇgatayopayujyata ityÃdisudhoktyanurodhena pak«Ãntaraæ tathetyÃdinà vaktaæ d­«ÂÃntatrayamÃha -- yadvà yatheti // dhÃnakarmaïÅti // ghe pÃna iti dhÃtordhÃnaæ pÃnaæ tatprati karmakÃrakabhÆta ityartha÷ / vatsena go÷ payimÃnatvÃddheÂa÷ karmaïi 2 lyuÂpratyayavidhÃnÃditi bhÃva÷ / tarhi mihi«yÃdÃvapi dhenuÓabdaprayogÃpattirityÃÓaÇkya 3 gotvasya prayogopÃdhitvopagamÃditi bhÃvenoktaæ -- gotvenopahite iti // tasyÃj¤ÃtatvetiprasaÇgatÃdavasthyÃjj¤Ãtenetyuktam / ekaviæÓatÅti // ÓarÅraæ, «a¬indriyÃïi. «a¬vi«ayÃ÷, «a¬buddhaya÷, sukhaæ, dukhaæ, cetyekaviæÓatiprabhedetyartha÷ / ubhayeti // janyajakobhayetyartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- pyaæ -j¤a-naæ.jaæ.ga.rÃ.su. 2. nupra -naæ. e. 3.ti na ÓaÇkyam / go - e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi. pariccheda÷ pu - 278. ----------------------- -------------- --------- - dukhaÓabdasya 1 Óaktigraho, yathà ca vaktuni«ÂÃæ devadattÃdivi«ayÃæ j¤ÃtÃmekÃæ buddhimupadhÃnÅk­tya vakt­ni«Âhabuddhivi«aye«u devadattatvÃdyanekaprakÃrÃvacchinne«vaneke«u 2 devadattÃdi«u sarvanÃmna÷ tacchabdasya Óaktigraha÷; tathopadeÓavyavahÃrÃdipÆrvakaÓaktigrahavi«ayavyaktini«Âhaæ j¤Ãtamubhayasaæbaddhamekaæ sÃd­ÓyamupadhÃnÅk­tyÃnekagotvÃliÇgatÃsvanekagovyakti«u goÓabdasya Óaktigrahostu // uktaæ hi bÃdhanÃlak«aïaæ du÷khamiti nyÃyasÆtratatvabodhe vardhamÃnena du÷khasabandhanirÆpakatvaæ du÷khatvamiti // ------------------------------------------------------------------------- vaktriti //caitrÃdirÆpavakt­ni«ÂhÃæ devadattayaj¤adattavi«ïumitrÃdivi«ayÃm / tacchabdasyeti / te gatà Ãgatà ityÃdivyÃvahÃrÃrthaæ hi tacchabdasya Óaktigraha÷, sa ca sarvanÃmasarvaj¤akaÓabdatvÃdbuddhisthavÃcaka÷, buddhiÓca j¤Ãtaiva satyupayujyata iti bhÃva÷ / d­«ÂÃntÃnuktvà dÃr«ÂÃntikamÃha -- tatheti // ayaæ gaurityupadeÓa÷ / gÃmÃnayetyÃdiv­ddhavyÃvahÃra÷ upamÃnakoÓÃdirÃdipadÃrtha÷ / ubhayeti // purovartitaditararÆpobhayetyartha÷ / dharmitvena purovartinà / pratiyogitvena taditare÷ saæbaddhatvÃditi bhÃva÷ / pratiyoginÃmanetve 'pi tannirÆpitapurovartini«ÂhasyaikatvÃditi bhÃva÷ / pratiyoginÃmanekatve 'pi tannirÆpitapurovartini«ÂhasyaikatvÃditi bhÃva÷ / upadhÃnÅk­tya taÂasthena nimittÅk­tya / vyaktya eveti paddhatyavirodhÃyoktam -- aneketi // ekatvanirÃsÃrthatvokterevakÃrasyeti bhÃva÷ /"yathà na nyÃyamata"ityatra sammatimÃha--uktaæ hÅti // tatvabodhe granthaviÓe«e / ------------------------------------------------------------------------- 1.saæketagra-ga. rÃ. su. 2.'ÓarÅrÃdi«u' ityÃrabhya nÃsti- naæ. ja. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 279. ------------------------ --------- --------- na ca sarvanÃmni vakt­gatabu 1 ddherivÃtÅtÃdij¤ÃnÃtprÃktanpratiyogikasÃd­Óyaj¤Ãnaæ na saæbhavatÅti vÃcyam / bhÆyo vyavavahÃrÃdidarÓanadaÓÃyÃæ pratiyogibhÆta 2 vartamÃnapiï¬Ãntarasya j¤Ãtatvena tatsaæbhavÃt / tasyaiva cÃtÅtÃdipratiyogikatvÃt / atÅtÃdipratiyogika 3 tvena j¤Ãnasya cÃnapek«aitatvÃt // yadvÃ'dau svarÆpasatsÃd­ÓyamuktarÅtyÃtÅtÃdikamupasthÃpya paÓcÃtsÃmagrÅsatvenÃtÅtÃdipratiyogikatvenÃpi j¤Ãtamupalak«aïaæ bhavi«yati // ------------------------------------------------------------------------- du÷khasambandheti // janyatvena và janakatvena và yathÃkatha¤ciddu÷khasaæbandhanirÆpakatvamityartha÷ / tacca du÷khe tajjanake cÃstÅti bhÃva÷ / vaktrityuktad­«ÂÃntavai«amyamÃÓaÇkya nirÃha -- na ceti // buddheryathà j¤Ãnaæ saæbhavati na tathà sÃd­Óyaj¤Ãnaæ saæbhavatÅtyartha÷ / atÅtÃderaj¤Ãne 'pi purovartyekapiï¬e cak«u÷sannik­«Âe piï¬ÃntarapratiyogikasÃd­Óyaj¤Ãne sati sarvapratiyogikasÃd­Óyaæ j¤Ãtameva, tasyaiva sarvapratiyogitvÃditi bhÃvenÃha -- bhÆya iti // Ãdipadena bhÆya upadeÓo grÃhya÷ // nanu tatpratiyogikatvenÃj¤Ãne satyetatsÃd­Óyapratiyogina÷ sarve gopadavÃcyà iti j¤Ãnaæ kathamityata Ãha -- yadveti // ukteti // ------------------------------------------------------------------------- 1.ddhiravà -naæ.ja. 2.vartamÃnapadaæ na -naæ.ja. 3.katvaj¤Ã -naæ.ja. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 280. ----------------------- ------------ --------- etadapyuktaæ --- "iti vyatpattarapi hi sÃd­Óyenai 1 gamyate"/ iti // sÃd­Óyena j¤Ãtena / paddhatau ca sÃd­ÓyamupadhÃnamityuktam / atropadhÃnamityuktyà sÃd­Óyaæ sarvanÃmni tatpade vakt­gatabuddhiriva j¤Ãnamapyupalak«aïatvÃnna Óaktigrahavi«a iti sÆcitam / atra ca sÃd­Óyaæ svarÆpasade 2 vopasthÃpakamitimate tadupasthÃpitai÷ 3 parasparaæ sad­Óairanekairgotvai÷ 4 Óaktigrahaniyama÷, purovartipiï¬agataæ j¤Ãtaæ gotvamupasthÃpakiti mate tadupasthÃpitai÷ tatsad­Óairanekairgotvaistanniyama÷,5 j¤Ãtaæ sÃd­ÓyamevopasthÃpakamiti mate -- ------------------------------------------------------------------------- 6 Ãdyapak«oktarÅtyartha÷ / sudhÃyÃmasphuÂatvÃdÃha -- etadapÅti // yadvà yathetyÃdi 7 noktapak«ÃntaramapÅtyartha÷ / buddhisthaparÃmarÓitvopapÃdanÃyÃha -- sarvanÃmnÅti // sarvÃdÅni sarvanÃmÃnÅtyanena sarvanÃmasaæj¤ake ta 8 ditipade vakt­gatabuddhisthasya vi«ayatve 'pi na buddhirvi«ayo yathà tathà sÃd­Óyamapi na Óaktivi«ayatayà g­hyata ityartha÷ / prÃguktapak«advayaæ ni«k­«ya darÓayati -- atra ceti // tasyaiva vivaraïaæ iti mata iti // mata iti 9 ca // yadvà Óaktigrahavi«a ityartha÷ / upasthÃpakamiti // svapratiyoginÃmatÅtÃdisarvapadÃrthÃnÃmiti yojyam // 1.nÃva -rÃ.su. 2.vaj¤Ãtaæ vo-naæ.rÃ.su. cÃj¤Ãtaæ vo- ga. 3.tai÷ satsaha-naæ tatsa -ja. 4.tvaistanni-naæ-ja. 5.ma iti bheda÷ -evaæ ca -ga.rÃ.su. 6.yadvà yathetyÃdipak«ÃtpÆrvapak«arÅtyetyartha÷ - u.naæ.e. 7.dipak«Ãntara -u. naæ.e. 8.tattaditi -u.naæ. 9.tiÓaktigra-u. ti và Óa -naæ. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 271. ------------------------ ------- ---------- -- sÃk«Ãtsaæbandhavatà tenaikenaiva sÃd­ÓyenopasthÃpitairgotvaistanniyama iti bheda÷ 1 / evaæ ca taveva mamÃpimate dhÆmajÃtÅyasya vahnijÃtÅyarÃhite 'v­ttirdhÆmasyavahnivyÃpti÷, ghaÂajÃtÅyasyotpattau daï¬ajÃtÅyasya niyamo daï¬asya ghaÂakÃraïatvaæ, lak«aïajÃtÅyasya lak«yajÃtÅye 'v­ttiravyÃpti÷, alak«yajÃtÅye v­ttirativyÃptirityÃdivyavasthà yuktà // iyÃæstu bheda÷ / tava sÃjÃtyamekajÃtyÃÓrayatvaæ mama tu sÃjÃtyamekajÃtisad­ÓajÃtyÃÓrayatvaæ vÃ, ekasyà eva vyaktervyaktnyari«ÂhasÃd­Óya 2 pratiyogatvarÆpo vyaktyantarasaæbandho vÃ, dharmitvena -- ------------------------------------------------------------------------- evamanugata jÃterabhÃvepi sarvatra Óaktigrahaæ sÃd­ÓyenaivopapÃdyadÃnÅyamevaæ sarvadhÆmÃgnisaægrÃhakayorityÃdinà pÆrvamÃk«iptaæ vyÃptigrahÃdikaæ ca samÃdhatte-- evaæ ceti // sÃd­Óyenaiva sarvopasthitisaæbhave satÅtyartha÷/ jÃtÅyatvaæ ca paramate tadbhinnatve sati tanni«ÂhajÃtimatvam / siddhÃnte tu tadabhÃvÃtkathaæ taveva mamÃpÅtyuktirityata Ãha -- iyÃæstu bheda iti // ekasyà eveti // ekagopiï¬anirÆpitasÃd­ÓyÃni tatprayojakatvarÆpa÷ gopiï¬asaæbandha÷ sÃjÃtyam / evaæ patyekaæ gopiï¬e«vastÅti sarve«ÃmanyonyasÃjÃtyamityartha÷ / dharmitveneti // anyonyasad­ÓatvamevÃnyonyajÃtÅyatvamityartha÷ / nacaivaæ gavayasyÃpi gojÃtÅyatvaprasaÇga÷ ÓaÇkya÷ / antaraÇgasad­Óyasya vivak«itatvÃditi bhÃva÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.'purovarti' ityÃrabhya na -naæ.ja. 2.prayojakatvarÆpo -ga.rÃ.su. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu- 282. ----------------------- ------------ -------- - pratiyogitvena và nirÆpitayaikasÃd­Óyasaæbandho veti / kecittu sÃd­ÓyajanyaikadhÅvi«atvaæ sÃjÃtyamityÃhu÷ / caturïÃmapi pak«ÃïÃmanuvyÃkhyÃnoktaæ sÃd­Óyameva 1 jÅvÃtu÷ / evaæ taveva mamÃpi dravyatvasya -- ------------------------------------------------------------------------- sÃd­ÓyajanyaivadhÅti // tacca gopiï¬ÃdimÃtra evÃstÅti bhÃva÷ / ekadhÅvi«ayatvÃj¤Ãne 'pi sÃjÃtyaj¤ÃnÃtprÃguktameva sÃjÃtyaæ yuktamityatra pak«e 'rucibÅjaæ dhyeyam / pak«ÃïÃmiti // sÃjÃtyanirvacanapak«ÃïÃmityartha÷ // yadvà dharmipratiyogitayà purovartyatÅtÃdisakalagovyaktisaæbaddhaæ purovartini«Âhaæ sÃd­Óyaæ svarÆpasadeva svaprayojakanÃnà 2 gotvaviÓi«Âasarvagotvameva pratyÃsattÅbhÆya dharmipratiyogitayà svasvetaranÃnÃgotvasaæbandhena sÃd­Óyena hetunÃnekagotvÃvacchinnasarvagovyaktyupasthÃpakaæ satsarvatra ÓaktigrÃhatamiti; tathà dharmipratiyogitayà sarvagovyaktisaæbandhaæ sÃd­Óyaæ j¤Ãtameva sarvagovyaktyupasthÃpakamiti; tathoktarÆpavyaktisÃd­Óyaæ svarÆpasadevÃkhilavyaktÅrupasthÃpya paÓcÃdatÅtÃdipratiyogikatvena j¤Ãtaæ satsvayamupalak«aïÅbhÆya nÃnÃgotvÃvacchinnaæ sarvagovyakti«u ÓaktigrÃhakamiti ca; prÃguktacaturïÃmapi pak«ÃïÃmityartha÷ // jÅ 3 vÃturiti // jÅvanau«adhamityartha÷ /"jÅvÃturjÅvanau«adhami"tyabhidhÃnÃt / prÃgÃdipadopÃttasÃmÃnyaviÓe«avyavasthÃæ ca samÃdhatte -- evamiti // ------------------------------------------------------------------------- 1.jÅvanaæ -naæ. vopajÅvanaæ -rÃ. su. 2.kaæ na gotva -naæ. kaæ nÃnyonyatvaviÓi -e. 3. vanamiti - naæ. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 283. ----------------------- --------- --------- -- sarvap­thivÅjÃtÅyasaæbandhatve sati tadadhikÃbÃdisaæbandhitvarÆpaæ sÃmÃnyatvaæ, p­thivÅtvasya dravyajÃtÅyasaæbandhitve sati ki¤cidravyajÃtÅyÃvÃdyasaæbandhitvarÆpaæ viÓe«atvaæ ca yuktamita, na sÃmÃnyaviÓe«anyÃyabhaÇgo 'pi / kiæ tu dravyatvasya sarvap­thivyÃdinà saæbandhastava samavÃya÷ mama tÆktarÅtyà 1 p­thivyÃdipratiyogikasÃd­Óyaæ 2 prati prayojakatvam, evaæ p­thivÅtvasya ki¤cidra 3 vyÃsaæbandhastÃvÃvÃdyasamavÃyo mama tvavÃdipratiyogikasÃd­Óyà 4 prayojakatvamiti bheda÷ / uktaÓca samÃvÃyapak«e 'tiprasaÇga÷/ ghaÂÃdiÓabda÷ ekÃrtho 'k«ÃdiÓabdastu -- ------------------------------------------------------------------------- nyÃyabhaÇgo 'pÅti // etena"na hiæsyÃtsarvÃbhÆtÃni, agni«omÅyaæ paÓumÃlabheta"ityÃdau utsargÃpavÃdanyÃyabhaÇgo 'pi netyapi samÃhitaæ bodhyam / kathaæ tarhyanugatajÃtipak«Ãdbheda iti p­cchati -- kiæ tviti // samÃdhatte -- dravyatvasyeti // ukteti // dharmitvena pratiyogitvenetyÃdinoktarÅtyartha÷ / sarveti // sarvap­thivÅpratiyogikasÃd­ÓyamabÃdavabÃdipratiyogikasÃd­Óyaæ p­thivyÃmityevaærupeïa sÃd­Óyaprayojakatvaæ dravyatvÃde÷ sarvap­thivyÃbÃdisaæbandhitvamityartha÷ / p­thivyabÃderanyonyasÃd­Óyasya svasvani«ÂhadravyatvaprayuktatvÃditi bhÃva÷ / yuktà cÃsmaduktarÅtireveti bhÃvenÃha -- uktaÓceti //"kiæ ca samavÃyÃbhedavÃdinastavÃpi mata"ityÃdinà pÆrvasminneva vÃde ukta ityartha÷ / ekÃnekÃrthakatvavyavasthÃæ ca samÃdhatte-- ghaÂÃdÅti // ------------------------------------------------------------------------- 1.sarvetyadhikam-naæ.ja.ga.rÃ.su. 2.Óyaprayo -naæ.ga.rÃ.su. 3.vyasaæ -naæ.ja. 4.Óyapra - naæ .ja. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 284. ----------------------- ------------ -------- nÃnÃrtha iti vyavasthà pÆpasthÃpitÃnÃæ prav­ttinimittÃnÃæ sÃd­ÓyavaisÃd­ÓyÃbhyÃæ và upasthÃpakÃnÃæ sÃd­ÓyÃnÃæ jÃtÅnÃæ sÃd­ÓyavesÃd­ÓyÃbhyÃæ và yuktÃ/ na cÃnavasthÃ/ kvaciddharmiïa eva -- ------------------------------------------------------------------------- upasthÃpi 1 tÃnÃmiti // Óabdeneti Óe«a÷ / ghaÂÃdiÓabdenopasthÃpitÃnÃæ ghaÂatvÃnÃmanekatve 'pi sarve«Ãæ sad­ÓatvÃdghaÂÃdiÓabdasyaikÃrthatvam; ak«ÃdiÓabdopasthÃpitinÃæ tu videvanÃk«atvavibhÅtakÃk«atvarathacakrÃk«atvÃdinÃæ vikad­ÓatvÃdanekatvamityartha÷/ sÃd­Óyaæ và gotvÃdÅkaæ và tÅrÃdipadÃrthopasthÃpaka mitipÆrvoktamatadvayÃnurodhenÃha -- sÃd­ÓyÃnÃæ jÃtÅnÃæ veti // nanvidamayuktam / sÃd­ÓyÃnÃmapi sÃd­ÓyÃntaropagame sati sÃd­ÓyÃnÃæ tanni«ÂhasÃd­Óyasya ca sÃd­ÓyÃntaramupeyaæ ubhayani«ÂhasÃd­ÓyasyacÃdhikaraïabhÆtÃbhyÃæ sÃd­ÓyÃntaramupetyanavasthÃ'patterityÃÓaÇkya nirÃha -- naceti // kvaciditi // prameyatvÃbhidheyatvÃdau prameyatvÃde kevalÃnvayitvena svani«ÂhaprameyatvÃdikaæ prati dharmiïi eva ghaÂÃdidharmatvavanm­dghaÂayo÷ samavÃya ityatra saæbandhitvena pratÅtasyÃpi samavÃyasya m­dghaÂÃbhyÃæ svasya ca viÓi«aïaviÓe«yabhÃvena jÃyamÃnaviÓi«Âapratyayaæ pratiniyÃmakasaæbandhasyÃnyasyÃbhÃvena tatrÃpi samavÃyasyaiva saæbandhatvavadghaÂani«ÂhapaÂabhedasya 2 ghaÂabhedasya ca ghaÂena bhede satyanavasthÃ'patyà svasya svenaiva tadbhinnasya ghaÂani«ÂhabhedatvavatsÃd­ÓyÃnÃæ svenaivÃnyonyasÃd­Óyo 3 papatterityartha÷/ prameyatvÃdÃvapi prameyatvÃntaraæ samavÃye samavÃyÃntaraæ bheda bhedÃntaramiti tatrÃpyanavasthà syÃdeveti bhÃva÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.piteti-u.naæ.e. 2.ghaÂabhedasya ceti nÃsti-u.e.naæ. 3.Óyavatvopa -naæ.e. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 285. ------------------------ ---------- --------- -- dharmitvavatsaæbandhina eva saæbandhatvavadbhinnasyaiva bhedatvavacca sad­Óasyaiva sÃd­Óyatvopapatte÷ / na ca sÃmÃnyÃnyeveti nyÃyena jÃtireva sÃd­Óyam / sÃd­Óyasya sapratiyogikatvÃdutkar«Ãpakar«avatvÃjjÃtyÃdau vartamÃnÃcca / jÃtestu tadabhÃvÃt // tasmÃdanugatajÃtyabhÃve 'pi sÃd­Óyenaiva ÓaktivyÃptyÃdigrahaïaæ yuktam // ------------------------------------------------------------------------- nanvathÃpi jÃtÃnÃæ sÃd­ÓyavaisÃd­ÓyabhyÃmityayuktamiti bhÃvena ÓaÇkate -- na ceti// sÃmÃnyÃnyeva bhÆyÃæsi guïÃvayavakarmaïÃm / bhinnapradhÃnasÃmÃnyavyaktisÃd­Óyamucyate // ityukteriti bhÃva÷ / na ca sÃmÃnyaæ pratiyoginirÆpaæ tannirÆpyaæ ca sÃd­Óyamiti sphuÂamanayorbheda iti sudhoktamÃha -- sapratiyogikatvÃditi // tadupalak«aïaæ matvÃ'ha -- utkar«eti // ayamanenÃtyantasÃd­Óa÷ ayaæ ca kiæ citsad­Óa iti pratÅteriva satvÃnna jÃtireva sÃd­Óyamityartha÷ / asti ca gotvaghaÂatvÃdirjà 1 titvanityatvÃdinà sad­Óa ityÃdi vyavahÃra iti bhÃva÷ / taditi // sapratiyogikatvotkar«ÃdimatvajÃtyÃdivartamÃnà 2 nÃmabhÃvÃdityartha÷ / svoktavyutpattigrahopÃyacatu«Âaye sudhÃvirodhamÃÓaÇkya tatspa«Âaæ ni«k­«yÃnuvadan pak«Ãntaratvena samÃdhimÃha -- sudhÃyÃæ tviti // ------------------------------------------------------------------------- 1.dijÃti -u. naæ. e. 2.nÃbhÃ-naæ.natvÃ- u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 286. ---------------------- ------------ --------- sudhÃyÃæ tvayaæ gaurityupadeÓo vyÃptigrahaka÷, tasya 1 cÃyaæ caitatsad­ÓÃÓca sarve goÓabdavÃcyà ityevaæ paratvÃdavagatavyÃptiÓca piï¬Ãntaraæ d­«ÂvÃnumimÅte ayaæ doÓabdavÃcya÷ tatsad­ÓatvÃditi // na ca d­«ÂÃntÃbhÃva÷, purovartigopiï¬e svapratiyogikasÃd­ÓyÃbhÃvÃditi ÓaÇkyam/ ÃptavÃkyena vyÃptyavagamed­«ÂÃntÃnapek«aïÃt / tathà ca p­thivyÃ÷ p­thivÃÓabdavÃcyatve gandhavatvamiva gorgoÓabdavÃcyatve 'nuvyÃkhyÃnoktaæ sÃd­Óyaæ liÇgamiti pak«Ãntaramuktam // ata eva paddhatau --"vartamÃnasannik­«ÂamÃtragrÃhipratyak«aæ kathamatÅtÃdyÃspadÃæ vyÃptiæ g­hïÅyÃditi cenna / sahakÃrisÃmarthyena kÃraïÃnÃæ ÓaktyantarÃvirbhÃvasya bahulamupalambhÃ"dityanenÃsmaduktaæ pak«amuktvà kiæ ca pratÅtasya dhÆmasyÃgninà saæbandhe svÃbhÃvikatayà -- ------------------------------------------------------------------------- iti vyutpattarityÃdiÓlokavyÃkhyÃvasare sudhÃyÃmityartha÷ / tarhi svoktapak«e kiæ j¤Ãpakamityata Ãha -- ata eveti // asmaduktamiti // sÃd­Óyaæ cak«u÷sahakÃritayà svanirÆpakasarvoparthÃpakaæ sarvakro¬ÅkÃrakaæ cetyuktapak«amityartha÷ /pak«Ãntaramuktamityanena paddhativÃkyayo÷ parasparaæ sudhÃvÃkyena ca virodha÷ parih­to j¤eya÷ // nanu - na bhavaduktapak«a÷ paddhativÃkyÃnuguïa÷ / tatra vartamÃnasannik­«ÂamÃtragrÃhipratyak«amityuktapratyak«apadasya sÃk«ipratyak«aparatvÃt // ------------------------------------------------------------------------- 1.tasya ca iti nÃsti -naæ. ja. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam) jÃtivÃda÷ pu - 287. ------------------------ ---------- --------- -- niÓcite yadyantatrÃpi dhÆma÷ syÃttarhi tasyÃpye 1 vamityevaæ vyÃptigraho bhavatÅtya nena sudhoktaæ pak«Ãntaramuktam / atra ca vartamÃnasannik­«ÂamÃtragrÃhÅti sarakÃrisÃmarthyeneti coktatvÃt, bhÆyodarÓanÃdihetur 2 dhÆmatvÃdinà viÓi«ÂavyaktigrahakaÓcak«urÃdivÃbhipreta÷ / na tu sÃk«Å / uktaæ ca -- "atÅtavartamÃnatvagrÃhiïÅ sà ca d­Óyate"/ ityanuvyÃkhyÃne cÃk«u«Ãdipratyabhij¤Ãyà api sahakÃrisÃmarthyenÃtÅtÃdivi«ayatvam / granthantare vyÃptigrahe sÃk«yuktiÓca sÃmÃnyena sÃk«ij¤ÃnasyÃpi satvÃt / ------------------------------------------------------------------------- ata÷ sarvapadÃrthÃÓca samÃnyÃtsÃk«igocarÃ÷ / sarvamityeva vij¤Ãnaæ sarve«Ãæ kathamanyathà // iti bhaktipÃdÅyÃnuvyÃkhyÃnaÓlokavyÃkhyÃnasudhÃyÃmatÅtÃnÃgatavartamÃnaæ sarvamapi liÇgapadena sÃdhyena vyÃptamitij¤Ãnapek«aæ khalvanumÃnam / na caitajj¤Ãnaæ 3 sÃk«iïà vinà saæbhavatÅtyÃdinà vyÃptigrahe sÃk«iïa evopÃyatvokte÷ / bhavadbhiÓca cÃk«u«apratyak«asyopÃyatvokterityata÷ paddhativÃkyÃrthaæ tÃvadÃha -- atreti // uktaæ ceti //"ata÷ sarvapadÃrthÃÓce"tyetasmÃduparitanaÓlokavyÃkhyÃvasare --"atÅtavartamÃnatvaviÓi«ÂÃrthavi«ayà sà pratyabhij¤etyartha÷ / d­Óyate sÃk«iïà soyamiti pratyabhij¤ÃkÃronubhÆyate / cak«urÃdinaiva jÃyata iti bhÃva iti"granthenoktamityartha÷ / sÃk«yuktergatimÃha -- granthÃntareti // sudhÃyÃmeva"atar sarvapadÃrthaÓca"ityÃdi pÆrvaÓlokavyÃkhyÃnapradeÓa ityartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.pyevaæ -naæ.ja.rÃ.su. 2.dhÆmatvagotvà -naæ.ja.ga.rÃ.su. 3.vatÃd sÃk«i- e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 288. ----------------------- ------------ ---------- sudhÃyÃæ paddhatyuktaprathamapak«ÃnuktiÓca paddhatÃvevoktatvÃt / na ca sudhà ÓaktigrahamÃtravi«ayà / paddhatistu vyÃptigrahamÃtravi«ayeti ÓaÇkyam / paddhatyuktasya prakÃradvayasya nyÃyasÃmyena Óaktigrahe 'pi saæbhavÃt / sudhÃyÃm"pyetena kÃryakÃraïabhÃvÃdhÃraïÃdikamapi samÃhitami"tyanena vÃkyena Óaktigrahe uktasya prakÃrasya vyÃptyÃdigrahe 'tideÓÃcca // ata eva -- "Ãgamopi hi sÃmÃnyad­«Âe pratyak«ata÷ puna÷ / viÓe«aæ gamayedeva kathaæ Óaktigraho 'nyathà // ------------------------------------------------------------------------- ata eveti // paddhatyuktaprakÃradvayasya Óaktigrahe saæbhavÃdevetyartha÷ / ÃgamopÅtyÃdiÓloka÷ atÅtavartamÃnatvagrÃhiïÅti ÓlokÃtki¤civdyavahitapÆrvanagranthastha÷ / sannyÃyaratnÃvalÅnÃmÃnuvyÃkhyÃnasya cirantanaÂÅkà // yadyapi tatrÃtÅtÃnÃgÃtapadÃrthe«u sÃmÃnyÃkÃreïa sÃk«ipratÅte«u padÃnÃæ vÃcakatvaÓaktirg­hÅtetyeva pÃÂhÃt sà 1 k«yevÃtÅtÃdyupa 2 sthiteriti bhÃti / tathÃpi sÃmÃnyena sÃk«ij¤ÃnasyÃpi satvÃtsÃk«Åtyukti÷ / tÃvatà sahakÃrisÃmarthyena cÃk«u«opasthiter 3 na nirÃsa÷ / ata eva tatrÃpi sÃmÃnyÃkÃreïetyuktirita bhÃvena sÃmÃnyÃkÃreïa sÃk«ipratÅte«vatyaæÓaprahÃïenÃvaÓi«ÂavÃkyodÃharaïamityado«a÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1.k«iïyevÃtÅ -e. 2.sthÃpaka -naæ. 3.ternirà -e. naæ. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃve-ÓavyÃdi-grasanam ) jÃtivÃda÷ pu - 289. -------------------------- --------- -------- atÅtÃnÃgatÃrthe«u"-- ityanuvyÃkhyÃnavyÃkhyÃvasare sannyÃyaratnÃvalyà matÅtÃnÃgatapadÃrthe«u vÃcakatvaÓaktirg­hÅtetyÃdyuktam // yattu -- sudhÃyÃmatÅtÃnÃgatÃrthe«vityanuvyÃkhyÃnasyÃnÃgatÃdivi«ayÃdiÓabdavi«ayatvena vyÃkhyÃnaæ, tatpaddhatyuktadvitÅyapak«ÃÓrayeïa gavÃdiÓabde«vanyathopapattiÓaÇkÃyÃmapi na ʬÃdiÓabde«viti darÓayitum // anugatajÃtyabhÃve 'pi ÓaktivyÃptyÃdigrahaïasamarthanam // 2.9 // ---------------- ------------------------------------------------------------------------- nanu - sudhÃyÃmatÅte lu¬antasyÃnÃgate ʬantasya ÓaktigrahoktiparatvenaivÃtÅtetiÓloko vyÃkhyÃta÷, na sarvaÓabdaÓaktigrahoktiparatvenà ata÷ kathaæ tatsaæmatirucyata ityata Ãha -- yatviti // dvitÅyapak«e sÃd­ÓyanirÆpakatvena sarvopasthiterabhÃvÃtsÃk«iïaivÃtÅtÃdyupasthitervaktavyatvÃlluÇʬÃdiÓabdavyutpatyarthamatÅtÃdivi«ayop asthÃpakatayà sÃk«Å svÅkÃrya ityabhiprÃyeïetyartha÷ / Ãdyapak«e tu sannyÃyaratnÃvalyuktadiÓà bhavatyevoktÃrthe saæmatiriti bhÃva÷ / kimarthamevaæ tatra sudhÃyÃæ vyÃkhyÃtamityata Ãha -- gavÃdÅti // gotvÃdisÃmÃnyapratyÃsatyÃdinÃpyatÅtÃdigopiï¬opasthitaye sÃk«ÅsvÅkÃrya ityanyathopapattiÓaÇkÃyÃmapi laÇʬÃdiÓabdavyatpattÃvatÅtÃdyupasthiterÃvaÓyakatvenÃvaÓyaæ sÃk«Å svÅkÃrya iti darÓayitumityartha÷ // ityanugatajÃtyabhÃve 'pi ÓaktivyÃptyÃdigrahasamarthanam // 2.9 // ------------ ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 290. ----------------------- --------- ------ atha svarïaghaÂatvÃdipratibandÅ // 30 // ------------------------ kiæ ca tvanmate 'pi ghaÂatvÃdajÃti÷ p­thivÅtvÃdivyÃpyà nÃnaiva / tÃratvÃdijÃtirapi katvà 1 dijÃtyà caitrajatvajÃtyà saÇkarÃpatyà gatvÃdivyÃpyà nÃnaiva / udbhÆtatvajÃtirapi nÅlatvÃdinà saÇkarÃpatyà ÓuklatvÃdivyÃpyà nÃnaiva / ------------------------------------------------------------------------- atha svarïaghaÂatvÃdipratibandÅ // 30 // ----------------------------- parammatyÃpyananugadharmeïa ÓaktigrahamupapÃdayutumupoddhÃtamÃha -- kiæ ca tvanmata iti // nÃvaive 2 tyenairanvaya÷ // saÇkareti // parasparihÃreïa vartamÃnayorekatra samÃveÓa÷ saÇkara÷ / iha ca tejastejastvasya m­dghaÂe sato ghaÂatvasya ghaÂatvaparihÃreïÃlokÃdau satastejastvasya svarïaghaÂe samÃveÓÃtsvarïasya ca paramate tejastvÃdata÷ sÃÇkaryado«anirÃsÃya nÃnaivopeyà / tathà ca tejastvÃdivyÃpyasya ghaÂatvasya tejastvÃdiparihÃreïÃnyatrÃvartamÃnatvÃnna sÃÇkyaryam / svarïaghaÂÃdau ghaÂatvÃdijÃtirneti matenÃha -- tÃratveti // caitrajatveti // caitrajanyatÃvacchedakajÃtyetyartha÷ / tÃratvacaitrajanyatÃvacchedakajÃtyo÷ maitrÅyatÃrakakÃre caitrak­takaÂÃdau ca satoÓcaitrajanyatÃrakakÃre samÃveÓÃtsÃÇkaryaæ syÃttannirÃsÃya nÃnaiva vÃcyà / evamudbhÆtatvÃnÅlatvayo÷ ÓuklarÆpÃnudbhÆtanÅlarÆpayo÷ satorudbhÆtanÅlarÆpe ghaÂÃdini«Âhe samÃveÓena sÃÇkaryanirÃsÃya nÃnaiva vÃcyetyartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.tva caitratvÃdijÃtyÃsaæ-naæ.ja. katvacaitrajatvÃdijÃtyÃsaæ-ga.rÃ.su. 2.tyantai-e. ------------------------------------------------------------------------- svarïa-ghatvÃdi-prandÅ) jÃtivÃda÷ pu - 291. ------------------- -------- --------- evaæ ca yathà -- tatra ghaÂatvÃdÅnÃæ nÃnÃtve 'pi ghaÂÃdiÓabdavyutpatti÷, ghaÂasya kapÃlaæ prativyÃpyatÃ, jalÃharaïÃdikÃraïatÃ, ghaÂÃkÃrÃnugatapratyayaÓca; tathà gotvÃnÃæ nÃnÃtve 'pi vyutpatyÃdikaæ kiæ na syÃt /. na ca ghaÂatvaæ saæsthanarÆpÃvayavasaæyogav­ttÅti na saÇkara iti vÃcyam / anyatarakarmÃdiprayojyajÃtyà saÇkarÃpÃtÃt / ------------------------------------------------------------------------- nanu - ghaÂatvaæ p­thivyÃtmake«u ghaÂe«vekameva / svarïaghaÂe«vapi sarvatraikameva / gotvÃdi tu tvanmate bahu / evaæ na ghaÂatvabahutvÃbhÃvÃnna do«a iti cenna / ananugatve samÃne 'sya vai«amyasyÃprayojakatvÃt / tÃratvÃdÅnÃæ bahutvena tÃrÃdiÓabdavyutpatyÃdyabhÃvÃpÃtasyÃparihÃrÃcca / ekadeÓimatena ÓaÇkate -- na ca ghaÂatvamiti // na saÇkara iti // tejastvÃdinaikatrÃdhikaraïe samÃveÓÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / anyatareti // saæyogo hi nyÃyamate 'nyatarakarmajobhayakarmasaæyogajabhedena trividha iti kÃraïatvatraya anyatÃvacchedakajÃtayo 'pi saæyoge t­ïÃraïimaïinyÃyena tisro 'ÇgÅkÃryÃ÷ / tathà cÃnyatarakarmaprayojyà jÃtirghaÂatvaprahÃïena ÓyenasthÃïusaæyogesti / ghaÂatvamapi tatprahÃïena kapÃladvayakarmajanyasamayogosti / ubhayamapyanyatarakapÃlakarmajanyakapÃlÃntarasaæyogestÅti sÃÇkaryam / evamubhayakarmaprayojya jÃtyÃdinÃpi sÃÇkaryaæ dhyeyam / ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 292. ----------------------- ---------- ------- sthÆlo ghaÂaÓcalatÅti ghaÂatvasya parimÃïakarmÃdisamÃnÃdhikaraïyapratÅteÓca // yadi ca tÃratvÃdÅnÃæ sajÃtÅyasÃk«ÃtkÃrapratibandhakatÃvacchedakav­ttitvenÃnugamastarhÅhÃpi gotvÃnÃmugatasÃd­ÓyasaæbandhitvenÃnugamostu // api ca tvanmate yathà j¤eyatvÃbhidheyatvamÆrtatvakÃryatvasvarÆpatvajÃtitvÃdÅnÃmananugamepi j¤eyÃbhideyÃdisapabdapyutpattistattaducitavyÃptyÃdi 1 Óca, tathÃtrÃpi kiæ na syÃt/ na ca j¤eyatvÃdÅnyapyanugatÃni / jÃtitvÃpatte÷ / na ce«ÂÃpatti÷ / sÃmÃnyÃdÃvapi v­tte÷ // ------------------------------------------------------------------------- dravyani«ÂhatvÃvagÃhipratyak«abÃdhaæ cÃha -- sthÆla iti // yadapi tÃratvaæ nÃneti tÃrÃdiÓabdapyutpatyÃdirna syÃdityÃdipadaprayogenÃbhimataæ 2 tatrÃnugatimÃÓaÇkyÃha -- yadi ceti // sajÃtÅyeti // vyÃkhyÃtametacchabdanityatvavÃde / anugateti // prÃguktadiÓÃnugataæ dharmipratiyogitayà sarvatra vidyamÃnaæ sÃd­Óyasaæbandhitvamityartha÷ // nanu sÃd­ÓyÃnyapi nÃnÃsaæbandhitvÃnyapi tathaiva ÓabdÃnugamamÃtrasyÃtiprasa¤jakatvÃditi bhÃvenÃha -- api ceti // mÆrtatvamiyattÃvacchinnaparimÃïavatvam / kÃryatvam k­tivi«ayatvam // tattaduciteti // yajj¤eyaæ tatsat, yadibhidheyaæ tatprameyamityÃdi tattaducitetyartha÷ / atrÃpÅti // gotvÃnÃmanugame 'pi gavÃdiÓabdavyutpatyÃdÅtyartha÷ / kevalÃnvayigranthe maïyÃdyuktadiÓà ÓaÇkate -- nanviti // ------------------------------------------------------------------------- 1. digrahaÓca - rÃ. su. 2. tà - naæ.u. ------------------------------------------------------------------------- svarïaæ-ghatvÃdi-prandÅ) jÃtivÃda÷ pu - 293. ------------------- ---------- nanu ca -- j¤eyatvÃdÅni j¤ÃnatvÃbhidhÃyatvaparimÃïatvak­titvÃdijÃtirÆpÃïyeva, aupÃdhikadharmÃïÃmupÃdhyanatirekÃn, tÃni ca pamparÃsaæbandhena ghaÂÃdÃvanugatÃnÅte cet / tarhihÃpi sÃd­ÓyadvÃra 1 kaparamparÃsaæbandhenaikamÃtrav­ttigotvaæ và nÃnÃvyaktisaæbandhi sÃd­Óyaæ và yacchabde vakt­ni«Âhabuddhiriva gomÃtrÃnugatamastu // aupÃdhiketi // j¤eyatvÃdÅnÃæ j¤ÃnÃdyanatirekÃjj¤ÃnatvÃdireva j¤eyatvÃdÅti bhÃva÷ / parampareti // svasamavÃyivi«ayatvarÆpasaæbandhenetyartha÷ / ekamÃtrav­ttitvamiti // purovartiyatki¤cidgopiï¬ani«Âhaæ gotvaæ svapratiyogikasÃd­ÓyÃdhÃrabhÆtagotvÃÓrayatvarÆpaparamparÃsaæbandhena sarvagosaæbandhitayÃnugatamiti goÓabdavyatpatyÃdirastu / sÃd­Óyaæ va svasaæbandhyanantagovyakti«u svasaæbandhitvasaæbandhenÃnugatamitivyatpatyÃdyupapatti÷ / vakt­ni«Âhabuddhirvakt­buddhivi«ayÃnekÃrthe«u svasaæbandhitvena sarvÃnugatà satÅ sarvanÃmasaæj¤akatatpadasya vyutpattau nimittaæ bhavati // sarvanÃmnÃæ buddhisthavÃcakatvaprasiddhe÷ / tathÃpÅtyartha÷ / tÃrkikÃbhimatanityadravyagataviÓe«apratibandyÃpyananugatadharmapak«e vyutpatyÃdyupapÃdayitumÃha -- kiæ cÃtyanteti // vyÃvartakÃntarabhÃve 'pi vyÃv­ttetyartha÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1. rÃpara - naæ. ja. 2. sya và au - naæ. ga. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 294. ----------------------- ----------- -------- na hi sÃk«Ãtsaæbandhena dharmeïÃnugame vyÃv­ttaikasvabhÃvahÃnirna tu paramparÃsaæbandhenÃnugama iti saæbhavati // tasmÃttatrÃnugatena sÃd­Óyenaiva vyutpatyÃdikaæ vÃcyamityatrÃpi 1 tathaivÃstu // kiæ ca tvatpak«e jÃtivadÃk­terapi prav­ttinimitta 2 tvÃdÃk­tirapyanugataivÃstu // tasmÃtsuvarïaghaÂatvÃdivajj¤eyatvÃdyaupÃdhikadharmavadantyaviÓe«avadÃk­tivaccÃnanugatajÃterapi prav­ttinimittaæ yuktam // svarïaghaÂatvÃdipratibandÅ // 30 // ------------------------------------------------------------------------- nanvaupÃdhikarmarÆpasyopÃdhyanatirekÃdityuktyà paramparÃsaæbandhenaupÃdhikadharmaghaÂakopÃdhini«ÂhajÃtiviÓe«eïa viÓe«ÃïÃmanugame svarÆpahÃnirnÃstyeva anugataupÃdhikadharmasvÅkÃre svarÆpahÃni÷ syÃdityayuktamityata Ãha -- nahÅti / niyÃkÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / mÃstu tatrÃnugato dharma÷ kiæ tata ityata Ãha -- tasmÃditi // anugatadharmasatve rÆpahÃniprasaÇgÃdityartha÷// Ãk­terapÅti // avayasaæsthÃnaviÓe«asyetyartha÷ / vyaktyÃk­tijÃtaya÷ padÃrtha 3 iti gautamasÆtrÃnmaïyÃdyuktapadaÓakti 4 vÃdesya vyaktatvÃcceti bhÃva÷ / pÆrvoktapratibandÅcatu«Âayaæ saægraheïÃnuvadannupasaæharati -- tasmÃditi // svarïaghaÂatvÃdipratibandÅ // 30 // --------------------------------------------------------------------------------- 1.tyanyatrà - naæ ga. rÃ. su. 2.vajjÃtirapyananugatai - naæ. ga. rÃ. sur. 3.thÃæ -naæ.e. 4.grahasyavya -naæ. u. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃtau-bÃkam) jÃtivÃda÷ pu - 295. ----------------- ----------- --------- atha anugatajÃtau bÃdhakam // 31 // kiæ ca sthÆlamutpannaæ, sthÆlaæ na«Âaæ, 1 nilamutpannaæ nilaæ ni«ÂamitivadghaÂa utpanno 2 ghaÂo na«Âa ityanubhavÃtpratyak«Ã 3 deva jÃtyutpattivinÃÓau // ------------------------------------------------------------------------- atha anugatajÃtau bÃdhakam // 31 // nanvastvevaæ svarïaghaÂÃdyuktasthalacatu«Âaye 'nugatadharmÃbhÃvenÃnyagatyÃnanugatadharmaireva ÓaktyÃdigraho 'nyatra gavÃdÃvanugatagotvÃdisaæbhave tenaiva ÓaktyÃdigraho 'stu / tatrÃnanyagatikatvÃbhÃvÃdityatastatrÃpi tvadabhimatanityaikÃnugatadharma nÃstyaiva / pramÃïÃbhÃvÃt, sÃdhakamÃnÃbhÃvÃcceti bhÃvena -- kuto bhasmatvamÃptasya naratvaæ punari«yate / ekatve nÃsti mÃnaæ ca . . . // ityÃdivaiÓe«ikanayÃnuvyÃkhyÃne sudhÃvÃkyÃni h­di k­tvà jÃtiviÓi«ÂavastÆtpattinÃÓagocarapratya 4 k«eïa samavÃyyutpattinÃÓÃdiyuktyà jÃterutpattinÃÓabodhakÃgamena jÃtimÃtrotpatyÃdigrÃhipratyak«eïa Órutyà ca jÃternityatvÃdikamapÃkurvannÃdau tÃvadviÓi«Âapratyak«eïa jÃteranityatvamÃha -- kiæ cetyÃdinà // parimÃïasya nÅlarÆpasya cotpattivinÃÓapratyayÃkÃrÃbhinayo 'yaæ sthÆla 5 mityÃdi // ityanubhavÃditi // asya ca ghaÂapaÂatvÃdijÃtivyaktyubhayavi«ayakatvÃtpratyak«Ãveva jÃtyutpattivinÃÓÃvityuktam// ------------------------------------------------------------------------- 1.nÅlamutpannamiti nÃsti - naæ.ja. 2.paÂa utpanna÷ ghaÂo na«Âa÷ paÂo na«Âa÷ -ga. 3.veva-naæ.ja.rÃ.su. 4.tyayena -naæ.u. 5.lamutpannami -u.e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 296. ----------------------- ------------ ------- na ca viÓi«Âotpatyà 1 divi«ayeyaæ dhÅtirviÓe«yavyaktimÃtrotpatyÃdinÃpi yukteti vÃcyam / vaiparÅtyasyÃpi suvacatvÃt / sthÆlamutpannamityÃdibuddherapi tathÃtvÃpÃtÃcca // kiæ ca yathà dravye pÃkena nÅlaraktarÆpayornÃÓotpÃdau tathà dravye satyevau«adhÃdinà tÃmratvarajatatvayorapi tau d­Óyete / ------------------------------------------------------------------------- nanu - jÃtiviÓi«Âavyaktivi«ayako 'yamanubhavo na ghaÂaghaÂatvobhayavi«ayaka÷ / ghaÂaghaÂatve utpanne ityubhayotpattinÃÓavi«ayÅkaraïÃt / tathà cÃna 2 nyathÃsiddhostviti ÓaÇkate -- na ceti // kimanyataramÃtravi«ayatvenopapattau ubhayavi«aÓayakatve kalpanÃgauravÃdevaæ kalpyate, atha daï¬Å nÃstÅtyÃdÃviva viÓe«aïe bÃdhÃt / Ãdya Ãha -- vaiparÅtyasyÃpÅti // jÃtimÃtrotpatyÃdinetyasyÃpÅtyartha÷ / lÃghavasyaivamapi saæbhavÃt / pratyuta etadeva yuktam / viÓe«yaæ nÃbhigacchet k«ÅïaÓaktirviÓi«eïe iti nyÃyÃditi bhÃvenoktam -- suvacatvÃditi // nanu prÃdhÃnyÃdviÓe«yavi«ayatvamevotpatyÃdibuddheryuktam / na tu guïabhÆtadharmaparatvamityata Ãha -- sthÆlamiti // tathÃtveti // viÓe«yotpattiparatvetyartha÷ // nanu satyeva dravye nÅlÃdiguïasya niv­ttidarÓanÃnna tatra tathÃtvÃpÃto yukta ityata Ãha -- kiæ ceti // pÅlupÃkaprakriyÃyà apramÃïakatvÃdvak«yamÃïapratyabhij¤ÃpramÃïaviruddhatvÃt, sudhÃyÃæ jÃtinirÃsaprastÃva eva dÆ«itatvÃcca, piÂharapÃkaprakriyaivopeyeti bhÃvenoktam -- dravye satyeveti // dvitÅyepi kiæ vyaktinÃÓasthalÅyajÃtyanubhavo và bÃdhaka uta vyaktyantare tadanubhavo và / ------------------------------------------------------------------------- 1. Ãdipadaæ na -naæ.ja. 2.cÃnyathà -u.e. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃtau-bÃkam) jÃtivÃda÷ pu - 297. ----------------- --------- --------- na ca puru«e na«Âe 'pi daï¬avavdyaktau na«ÂÃyÃmapi tatraiva pradeÓe jÃtiranubhÆyate / yenotpatyÃdidhÅrviÓe«yotpatyÃdimÃtravi«ayà syÃt / vyaktyÃntare 'nubhavastu parimÃïÃdÃvapyasti / vya¤jakavyakterabhÃvÃttatra jÃterananubhavakalpanaæ tu parimÃïÃdÃvapi samam / na cÃdyÃpi jÃternityatvaæ siddham / yena parimÃïÃdito vai«amyaæ syÃt / tadevedaæ gotvamiti pratyabhij¤Ãyà abhÃvÃt / ayaæ gorayamapi ca gauriti dhÅstvayaæ sthÆlo 'yamapi ca sthÆla iti dhÅvatsÃd­Óyavi«ayà // kiæ ca tatsamavetasya tadutpatte÷ pÆrvaæ tannÃÓÃnantaraæ --- ------------------------------------------------------------------------- Ãdyaæ nirÃha -- na ceti // dvitÅyaæ nirÃha -- vyaktyantara iti // nanu -- vyaktinÃÓapraveÓe jÃte÷ satvepi vya¤jakÃbhÃvÃdananubhavostvityata Ãha -- vya¤jaketi // nanu -- parimÃïÃdau nityatvÃsiddhyÃnupalambhasya vya¤jakÃbhÃvaprayuktatvakalpanaæ nirbÅjam / jÃtau tu naivamityata Ãha÷-- na cÃdyÃpÅti // nanu 1 -- pratyabhij¤ayà anugatamatyà và jÃternityatvaæ siddhamityata÷ pratyabhij¤Ãnasya svarÆpata÷ pramÃïatvena na saædigdhatvÃdityÃsudhoktaæ vya¤jayannÃha -- tadevedamiva // nanvanÃdijÃte÷ kathaæ na nityatvam / jÃtirnityà anÃdibhÃvatvÃdgaganavadityanumÃnavirodhÃdityata Ãha -- kiæ ceti // yadvà jÃteranityatve pratyak«amuktvà adhunà vimataæ vinÃÓavat vinÃÓavadÃÓrayasamavetatvÃdrÆpÃdivadityÃdisudhoktayuktÅmÃha -- ki¤cetyÃdinà asmanmatÃpattirityantena granthena // niyamÃditi // avayaviguïakarmasu tathÃdarÓanÃditi bhÃva÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1. na ca -naæ .u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 298. ------------------- ------------- ----------- cÃsatvaniyamÃtkathaæ ghaÂatvà 1 deranÃditvaæ nityatvaæ ca // api ca jÃterdvitvÃdivadyvyÃsajyajv­ttitve tadvadeva yÃvatsvÃÓrayapratÅtiæ vinÃpratÅti÷ syÃt / agnimÃtroddeÓena dravyatyÃge 'gnÅ«omÅyaÓÃstrÃrtha ivaikagovyaktidÃne gÃæ dadyÃdiÓÃstrÃrtho 'nanu«ÂhitaÓca syÃt / ------------------------------------------------------------------------- nanvanugatvameva jÃteranityatve bÃdhakamato na«Âo ghaÂa ityÃdibuddhervyaktivi«ayatvameva yuktamityata÷"yo 'nekÃÓrito dharmo nÃsÃvekaikapratÅtau pratÅyate yathà dvitvÃdi÷/ pratÅyate ca naratvÃdikamekaikapratÅtÃvato nÃnugatami"tyÃdisudhoktiæ vya¤jayannanugatatvamapi nirÃha -- api ceti // jÃti÷ prativyaktyaparimÃsamÃpya vartate atha parisamÃpya / Ãdya Ãha -- jÃterityÃdi // apratÅti÷ syÃditi padaccheda÷/ pratÅtirna syÃdityartha÷/ agnimÃtreti // paurïamÃsyÃæ hi agneyopÃæÓuyÃgÃgnÅ«omÅyÃkhyakarmatrayamanu«ÂhÅyate / tatra yadÃgneyo '«ÂÃkapÃlo 'mÃvÃsyÃæ 2 ca paurïamÃsyÃæ cÃcyuto bhavatÅtivÃkyoktasyëÂasu kapÃle«u saæsk­tapuro¬ÃÓarÆpadravyasya havi«a iti yÃvat agnaya idaæ na mametyagnamÃtroddeÓena tyÃgarÆpe Ãgneye yÃge anu«Âhite 'pi "agni«omÅyamekÃdakapÃlaæ paurïamÃse prÃyacchadi"ti vÃkyoktÃgni«omÅyayÃgarÆpa÷ ÓÃstrÃrtho yathà nÃnu«Âhita÷ tathÃtve Ãgneyena k­tÃrthatvÃdagnÅ«omÅyÃnu«ÂhÃnÃbhÃvaprasaÇgÃditi bhÃva÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1. dijÃterana - ga. rÃ. su. 2. syÃyÃæ pau - u. e. ------------------------------------------------------------------------- ata-jÃtau-bÃkam) jÃtivÃda÷ pu - 299. ----------------- -------- ------ devatÃtvavadgotvasyÃpi vyÃsajyav­ttitvÃt / pratyekaæ parisamÃpyatve ca prativyaktiv­ttitÃkÃreïa pratyekaparisamÃpterabhÃvÃdasmanmatÃpatti÷ // api ca -- mahÃpÃtakÃdinà brÃhmaïatvÃdijÃtinÃÓena -- ------------------------------------------------------------------------- nanu -- samartha÷ padavidhiriti paribhëayà samarthÃdeva padÃttaddhitapratyayÃnÃæ vidhÃnÃdagnerasahÃyasya devatÃtva evÃgner¬hagiti taddhitavirodhÃnena tatrÃdagnimÃtroddeÓena dravyatyÃge 'nu«Âhite 'pyagnÅ«omÅyo nÃnu«Âhita ityuktam / tatrÃgne÷ somasya ca dvayoritaretarayogenobhayani«ÂhaikadevatÃtve vivak«ita eva"dyÃvÃp­thivÅÓunÃsÅnamarutvadagnÅ«omavÃsto«patig­himedhÃccha"iti taddhitotpattiprasaÇgÃditya Ãha -- devatÃtvavaditi // Ãdyapak«e sudhÃvÃkyaæ viv­tya dvitÅyapak«aæ svayaæ nirÃha -- pratyeketi //"tathà jÃtiviÓe«ayo÷"ityÃdivÃkyavyÃkhyÃvasÃre"brÃhmaïatvapiï¬ayorbhedÃbhedau mahÃpÃtakena jÃterapÃyÃdi"ti tatvavivekaÂÅkoktarÅtyÃ, Ãgamena ca jÃternityatvaæ nirÃha -- api ca mÃhÃpÃtakÃdineti // "mÃsena ÓÆdro bhavati brÃhmaïa÷ k«ÅravikrayÅ"/ ityÃdyÃgamasiddhà ÓÆdratvÃdijÃtyutpatti÷ / viÓvÃmitra 1 brÃhmaïatvajÃtyutpattistu-- "gÃdherabhÆnmahÃtejÃ÷ samiddha iva pÃvaka÷ / tapasà k«Ãtramuts­jya yo lebhe brahmavarcasam // ------------------------------------------------------------------------- 1.trasya brà - u. e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 300. ----------------------- ------------ ---------- -- ÓÆdratvÃdijÃtyutpattirviÓvÃmitriÓaÇkÃdÅnÃæ varaÓÃpÃdinà k«atriyatvÃdijÃtinÃÓena brÃhmaïatvÃdijÃtayutpaÓcÃgamasiddhà / sparÓa 1 vedhyÃdi saæbandhenÃyasopyayastvÃdinÃÓena käcanatvÃdijÃtyutpattiÓca pratyak«asiddheti kathaæ jÃternityatvaniyama÷/ ki¤ca -- "bhinnÃÓca bhinnadharmÃÓca padÃrthà akhilà api ityÃdiÓrutisiddha÷ prativyakti dharmabheda÷ /------------------------------------------------------------------------ ityÃdyÃgamasiddhà / triÓaÇkunÃmak«atriyasya caï¬ÃlatvajÃtyutpatti÷ -- tasya satyavrata÷ putrastriÓaÇkuriti viÓruta÷ / prÃptaÓcaï¬ÃlatÃæ ÓÃpÃdguro÷. . .// ityÃdinavamaskandhasaptamÃdhyÃyastÃgamasiddhà / kalmëapÃdasya brahmarak«astvajÃtyutpatti÷ -- "Ãhurmitrasahaæ yaæ vai kalma«ÃÇghimata÷ kvacit / vasi«ÂhaÓÃpÃdrak«o 'bhÆt . . . // ityÃdamasiddhetyartha÷ / sparÓavedhÅ nÃmau«adhiviÓe«a÷ / vaiÓe«ikanayÃnuvyÃkhyÃnoktaÓrutimÃha -- bhinnÃÓceti // na ca bhinnadharmà ityasya svÃsmÃdbhinnadharmavanta ityartha iti ÓaÇkyam /"svai÷ svairdharmairabhinnÃÓca"iti ÓrutiviÓe«avirodhÃditi bhÃva÷ // nanu mÃsena ÓÆdra ityÃdirÃgama÷ k«Åravikraya 2 nindÃparo varïatrayakarmahÃnipratipÃdanÃrtho vÃstvityata Ãha -- na ceti // upalak«aïametat/ ------------------------------------------------------------------------- r1.ÓÃdisaæ - naæ. ja. 2.karme -tyadhikam - u. e. ------------------------------------------------------------------------- ata-jatau-bÃkam) jÃtivÃda÷ pu - 301. ---------------- --------- ---------- na cÃsati bÃdhake Ãgamasya gauïÃrthatvam aya÷ piï¬ameva svarïaæ jÃtamiti pratyabhij¤ÃbhrÃntitvaæ ca yuktam // kiæ ca dharmadharmiïorabhedasyÃnyatra samarthitatvÃtkathaæ vyaktyabhinnayà jÃteranugati÷ // ------------------------------------------------------------------------- karmanindÃparatve tasmÃt"brÃhmaïaæ nà 1 vagururedityavagoraïÃdini«edha 2 Óe«abhÆtÃnÃæ"yovagurettaæ Óatena yÃtayÃdi"ti ÓatayÃtanÃdivÃkyÃnÃmapi karmanindÃparatvena phalaparatvÃbhÃvaprasaÇgena"Óaæyo ca sarvaparidÃnÃdi"ti t­tÅyÃdhyÃyacaturthapÃdÅyÃvagoraïÃdhikaraïavirodhÃpatti÷ / varïatrayakarïahÃnipratipÃdananÃrthatve ca vasante brÃhmaïo 'gnÅnÃdadhÅtetyÃdÃvapi brÃhmaïaÓabdasya k«atriyavaiÓyakarmarahitaparatvasya vaktuæ Óakyatvena ÓÆdrasyÃpyagnividyÃsaæbhavena vaidikakarmÃdhikÃrÃpatyà «a«ÂhÃdyapÃdasthÃpaÓÆdrÃdhikaraïavirodhÃpattiÓcetyÃpi dhyeyam // yadapi -- gÃdherabhÆdityÃdyÃgamo 'pi viÓvÃmitrasya brÃhmaïakarmayogyatvapara eveti / tadapi na / asati bÃdhake mukhyÃrthatyÃgÃyogÃt / jÃtinityatvasyÃdyÃpyasiddheÓceti bhÃva÷// nanu yaduktaæ sparÓavedhÅtyÃdi tanna / tÃd­Óapratyak«asyaivÃsiddhe÷ / siddhau và bhrÃntitvamastvityata Ãha -- aya÷ piï¬amiti // na cÃsati bÃdhaka ityanu«a¤janÅyam / pÅlupÃkaprakriyà tvaprÃmÃïikÅ pramÃïabÃdhità ceti bhÃva÷ / etena dravye satyevetyÃdi prÃguktaæ ca samarthitaæ dhyeyam / anyatreti // vaiÓe«ikanayÃnuvyÃkhyÃnÃdau tatvavivekÃdigranthe ceti bhÃva÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1. sarvatra pakÃra -naæ. u. e. 2.dhado«am -naæ. u. e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 302. ----------------------- ------------ --------- etena lÃghavÃjjÃtirekaiveti nirastam / uktaæ cÃnuvyÃkhyÃne -- "naratvÃdikamapyevaæ tattaddharmatayeyate" iti / tasmÃdrÆpÃdivajjÃtirnÃnaiva sÃmÃnyaæ tu samÃnanÃæ bhÃva÷ sÃmÃnyamiti vyutpatyà sÃd­Óyameva / taccoktarÅtyÃnugatam / tasmÃjjÃtiviÓi«ÂavyaktinÃÓÃdarghaÂo na«Âa ityÃdipratyak«eïa jÃtinÃÓÃdessamavÃyinÃÓapratyekaparisamÃptyÃdiyukttyà vyaktau satyÃmeva tÃmratvÃyastvÃdi 1 nÃÓÃde÷ pratyak«eïa brÃhmaïatvÃdijÃtinÃÓÃderÃgamena prativyaktidharmabhedasya -- ------------------------------------------------------------------------- evaæ jÃternityatvamanugatatvaæ ca nirasyaikatvamapi nirÃha -- eteneti // nityatvÃnugatatvakhaï¬anenetyartha÷ / uktaæ ceti // jÃterananugatatvaæ vaiÓe«ikÃdhikaraïe uktamityartha÷ / Åyate pratÅyate ityartha÷ // nanvevaæ sÃmÃnyaviÓe«ÃdivyavahÃrasya kà gatirityata Ãha -- sÃmÃnyaæ tviti // samÃnÃnÃæ sad­ÓÃnÃmityartha÷ / uktarÅtyeti // ÓaktivyÃptyÃdigrahasamarthanavÃdoktarÅtyetyartha÷ / ghaÂo na«Âa ityÃdipratyak«eïeti // viÓi«ÂanÃÓavi«ayapratyak«eïetyartha÷ / kiæ ca yathà dravyesatyevetyÃdinoktasya sparÓavedhyÃdÅtyÃdinoktasya caikÃrthatayà sak­dubhayasaÇgraharÆpatvÃdÃgamasiddhetyata÷ paÓcÃduktasyÃpi pÆrvasaÇgrahÃnuvÃda÷ / kiæ ca yathà dravye satyevetyÃdinoktasyaivodÃharaïÃntareïa punarvyaktÅpakaraïamÃtraæ, tadapi pratyabhij¤ÃrÆpapratyak«apradarÓanena tasyÃbhrÃntitvoktyarthaæ pÅlupÃkaprakriyÃnirÃkaraïÃrthaæ cÃto na punaruktido«a÷ ityÃhu÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1. dijÃtinà -ga. rÃ. su. ------------------------------------------------------------------------- ÃptÃyasya-lirthatve÷-bÃdhakam) vidhivÃda÷pu - 303. -------------------------- --------- ---------- coktaÓrutyà siddhatvÃnna jÃteranugama÷ / tadevaæ jÃtyabhÃve 'pyanvite Óaktigraho yukta÷// evaæ liÇgÃdirapyanvite«ÂasÃdhanatvarÆpavidhau Óakta itÅ«ÂasÃdhanatva 1 j¤Ãnameva pravartakam // anugatajÃtau bÃdhakam // 31 // ------------------------------------------------------------------------- nanu tvanmate sarvagovyaktisaÇgrÃhakasyetyÃdinoktavÃdatrayÃrthamupasaæharati -- tadevamiti // uttaravÃdopak«epÃr 2 thamÃha -- evamiti //"j¤ÃtvaivehÅ«ÂasÃdhanatÃæ pravartata"ityÃcÃryokterÃha -- i«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnameva pravartakamiti // nanu -- vidhij¤Ãnaæ pravartakaæ vidhiÓca liÇgarghatha÷"vidhinimantraïÃmantraïÃdhÅ«ÂasaæpraÓnaprÃrthane«u liÇ, loÂce"tyÃdipÃïinismaraïÃt/ kathamevamityata uktaæ -- i«ÂasÃdhanatvarÆpavidhÃviti // nyÃyamatÃdvailak«yaïyaj¤ÃpanÃyoktaæ -- anviteti // yÃgÃdiyogyetarÃnvitetyartha÷// anugatajÃtau bÃdhakam // 31 // ------------------------------------------------------------------------- atha ÃtpÃbhiprÃyasya liÇgÃdyarthatve bÃdhakam // 32 // nanvi«ÂasÃdhanatvaæ na vidhi÷ / tathÃtve karaïatvasya vidhyarthena -- ------------------------------------------------------------------------- atha ÃptÃbhiprÃyasya liÇgÃdyarthatve bÃdhakam // 32 // prÃguktamÃk«ipati -- nanvati // vidhinimantraïetyÃdipÃïinisÆtre liÇgÃdyarthatvenokto vidhiri«ÂasÃdhanatvaæ na bhavatÅtyartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1. tvameva - naæ. ja. 2. pÃyÃha -naæ. e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 304. ----------------------- ------------ --------- liÇgÃbhihitatvena"udbhidà yajete"tyÃdÃvanabhihitÃdhikÃravihitat­tÅyÃnupapatteriti cenna / sÃdhatanatve 'bhihite 'pi tadviÓe«asya karaïatvasyÃnabhidhanÃt / liÇgÃntaraÇgasvaprak­ti-- ------------------------------------------------------------------------- yena tajj¤Ãnaæ pravartakamiti bhÃva÷ / vidhyartheneti bahuvrÅhi÷/ abhihitatvena kathitatvenetyartha÷ / anabhihitÃdhikaroti / dvitÅyasya t­tÅyapade"nabhihita"ityadhikÃrasÆtram / tiÇk­ttadvitasamÃsairakathita ityarthakà 1 nabhihitÃdhikÃre 'nabhihita ityanuv­ttiprakaraïe"kart­karaïayost­tÅyeti"sÆtreïa tiÇgÃdyanabhihitakartari karaïe ca t­tÅyà bhavatÅti vihiti t­tÅyà na syÃt / udbhidà yajeta paÓukÃma iti paÓurÆpe«ÂasÃdhanatvasya yÃgani«Âhatvena tasya yÃgÃnvitasya yajeteti tiÇgÃbhihitatvÃt / udbhidetyupapadasya cÃdyÃdhyÃyacaturthapÃdÅyodbhidadhikaraïanyÃyena yÃgÃnÃmatvena yÃgani«Âhakaraïatvasyaivodbhitpadagatat­tÅyÃr'thatvÃditi bhÃva÷// tadviÓe«asyeti //"sÃdhakatamaæ karaïa"miti pÃïinism­tyÃtiÓayitasÃdhanatvarÆpasÃdhanatvaviÓe«asya karaïatvÃttasyaiva ca t­tÅyÃrthatvÃdasmÃbhiÓce«ÂasÃdhanatvasyaiva vidhitvÃÇgÅkÃreïe«Âakaraïatvasya vidhitvÃnaÇgÅkÃrÃt / tathà codbhidyÃga÷ i«ÂasÃdhanaæ karaïakÃrakaæ ceti 2 liÇt­tÅyÃvibhaktibhyÃmartho labhyata iti bhÃva÷ // nanu -- kÃraïatvenodbhidÃdiyÃgasya liÇgÃnabhidhÃne 'pi sÃdhanatvenÃpyabhihitatvÃkathaæ t­tÅyetyata÷ sÃdhanatvenÃpyabhidhÃnamudbhidÃderviÓe«asya netyÃha -- liÇgeti // yadvà liÇgà kÃraïatvÃbhidhÃnepi t­tÅyÃlabhyakaraïatvasyÃbhidhÃnaæ nÃstyevetyÃha -- liÇgeti // upapadà 3 nvayÃtpÆrvameva liÇgÃrthÃnvaye heturantaraÇgeti / ------------------------------------------------------------------------- r1.thakam / ana - u.e. 2. tiÇt­tÅyà -e 3.dÃtpÆ -naæ.e. ------------------------------------------------------------------------- ÃptÃyasya-lirthatve-bÃkam) vidhivÃda÷ pu - 305. ------------------------- --------- --------- --yajyarthamÃtragate«ÂasÃdhanatve 'bhihite 'pi yÃgaviÓe«arupodbhitprÃtipadikÃrthagatasya tasyÃnabhidhÃnenodbhitprÃtipadikÃtparasyÃ÷ t­tÅyÃyÃ÷ saæbhavÃcca // ------------------------------------------------------------------------- tatra hetu÷ 1 svaprak­tÅti // anvitÃbhidhÃnavÃdepi sÃmÃnyata evetarÃnvitasyÃrthabodhakatvena viÓe«yetarÃnvitasvÃrthÃbhidhÃnasya padÃntarasamabhivyÃhÃrak­tatvÃditi bhÃva÷ // etena liÇgaiva sÃdhanabodhanà 2 udbhideti t­tÅyà vyarthà ÓabdasÃdhutvamÃtrÃrthà veti nirastam / liÇganuktakaraïatvÃrthakatvena vodbhitprÃtipÃdikÃrthagatakaraïtavÃrthakatvena và t­tÅyÃyÃ÷ sÃrthakyasaæbhavÃt // yattu sÃdhanatvasÃmÃnyamukhena yÃgasÃdhanatvasÃmÃnyamukhena vodbhidrÆpayÃgaviÓe«asya karaïakÃrakasyÃbhidhÃnÃt anabhihitÃdhikaroktat­tÅyà na yukteti rucidattÃdyuktaæ / tanna / yathÃkatha¤cidabhihitatvena t­tÅyÃyà ayoge kaÂaæ kuryÃdityÃdÃviÓÂasÃdhanatvasya liÇgarthatve i«Âatvena ka 3 ÂasyÃpyabhihitatvena dvitÅyÃnupapatyÃpatte÷ / tena rÆpeïÃbhihitatatvasyaiva dvitÅyÃdibha¤jakatve prak­te 'pi sÃmyÃt // yattu -- kart­karaïagatasaækhyÃyÃ÷ tiÇgÃdinÃnabhidhÃne t­tÅyà bhavati / abhidhÃne tu na bhavatÅti pÃïinÅyasÆtrÃrtha÷ / iha ca karaïagatasaækhyÃyà abhidhÃnÃdbhavati t­tÅyeti pak«adha 4 rÃdimatam / tanna / kart­karmaïorÃkhyÃtÃrthatvasamarthanavÃde kartrÃdigatasaækhyÃmÃtrÃbhidhÃyitvasya nirasi«yamÃïatvÃditi // ------------------------------------------------------------------------- 1.svapadaæ na- naæ. u. e. 2.nÃt u -e. 3.ghaÂa -naæ.u. kakÃreïa Óodhita÷ -e. 4.rÃbhima - naæ. u. e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 306. ----------------------- ------------- -------- kecuttu - yÃgagate«ÂasÃdhanatvÃmapi saæsargamaryÃdayaiva labhyate / na tvabhidhÅyata ityÃhu÷// nanu tathÃpi -- ne«ÂasÃdhanatvaæ vidhi÷ / kuta idaæ kartatvamiti praÓne i«ÂasÃdhanatvÃditÅ«ÂasÃdhanatvasya kartavyatve hetÆkaraïÃt /"tarati 1 m­tyuæ tarati brahmahatyÃæ yo 'Óvamedhena yajeta"ityarthavÃdene«ÂasÃdhanatve buddhe 'pi vidhipratyayÃnumÃnÃcca / ------------------------------------------------------------------------- yattu maïau vidhivÃdÃntyabhÃge navyÃstvityata÷ pÆrvaæ vastutastvabhihitÃnvayalabhyaæ yÃge«ÂasÃdhanatvaæ i«ÂasÃdhanatvamÃtrasya liÇgarthatvÃditi samÃdhÃnamuktaæ tadÃha -- kecitvati // iha ca yÃgasya dhÃtulabhyatvÃdyÃge«ÂasÃdhanatvayorÃdhÃrÃdheyabhÃvasya ca prak­tipratyayasya samabhivyÃhÃravabalena saæsargamaryÃdayà bhÃnopapatyà tatrÃbhidhÃnav­ttergoraveïa kevale«ÂasÃdhanatvasyaiva liÇgÃbhidhÃnamiti bhÃva÷ // atrÃrucibÅjaæ tu yagevÃnvitÃbhidhÃnasyÃnvayaÓakyatve 'ÓÃbdatvÃdyapatterupapÃditatvena tatrÃbhidhÃv­ttereva vÃcyatvÃtvanmate 'pi vÃkyÃrtharÆpasaæsargasyÃÓakyatve 'pi tatpratipÃdanaæ liÇgÃderastyeveti dhyeyam / vaktrabhiprÃya eva liÇgÃdyartha ityujayanamatamÃcÃryÃstvityÃdinà vidhivÃdÃnte maïik­danÆditamÃÓahkate - nanviti // hetutvÃdityÃdivak«yamÃïaÓlokasthapa¤cahetÆn kusumäjavalivardhamÃnÃbhyÃmuktarÅtyà ni«k­«ÂÃrthoktyà viv­ïoti -- kuta idamityÃdinà // liÇloÂtavyÃdinaive«ÂopÃyatvÃvagatau hetÆktirvyartheti / ÃptÃbhiprÃyasya liÇgÃdyarthatvenedaæ kartavyamityasya mamaitatkaraïÃnukÆlecchà vakturastÅtyartha÷ syÃt / ------------------------------------------------------------------------- 1. tiæ tarati brahma - ga. ja. ekaæ taratÅtyetaddrekhayà dÆ«itam - ka. ------------------------------------------------------------------------- ÃptÃyasya -liÇgarthatve -bÃkam) vidhivÃda÷ pu - 307. ------------------------------ ------- ------- i«ÂasÃdhanatvabodhÃnantaraæ karmakÃle prayuktÃbhyÃæ kuryÃ÷ kuryÃmiti madhyamottamapuru«ÃphabhyÃæ saæbodhyakart­ka 1 svÃtmakart­ka kriyÃvi«ayorabhiprÃyayoreva pratÅteÓca / i 2 cchÃviÓe«arÆpÃmantraïÃdyarthake liÇgÃdÃvicchÃvÃcitvasya kÊptatvÃcca / ------------------------------------------------------------------------- tatra ca kuta ityÃkÃÇk«ÃyÃæ ma 3 di«ÂasÃdhanatvÃditi heturthavÃniti bhÃva÷ / i«ÂÃsÃdhanatva iti // aÓvedhayÃgamasya brahmaityÃtaraïe 4 «ÂasÃdhanatve 'vagatepyarthavÃdÃdhikaraïe vidhyarthavÃdayoravinÃbhÃvasya siddhatayÃtrÃrthavÃdena liÇgÃdividhaipratyayÃnumÃnÃditi và i«ÂopÃyatvasya vidhivyà 5 pyatvÃttena tadanumÃnÃditi vÃr'tha÷ / liÇgÃdine«ÂasÃdhanatvabodhane brahmahatyÃtaraïakÃmo 'Óvamedhena yajeteti vidhyanumÃnaæ vyarthaæ syÃt / ÃptÃbhiprÃyatve tvaÓvamedhÃdermadi«ÂasÃdhanatvÃnmatpratyanukÆlecchÃ'ptasyÃstÅtyanumÃnabhedÃdado«a iti bhÃva÷ // madhyametyÃdit­tÅhetuæ vyanakti -- i«Âeti // tavedami«ÂasÃdhanavata÷ kuryÃ÷ mamedami«ÂasÃdhanamata÷ kuryÃmiti madhya 6 mottamapuru«asaæj¤ikÃbhyÃæ liÇgÃdeÓapratyayÃbhyÃæ kart­dvayani«ÂhakriyÃvi«ayayo÷ saækalpÃparaparyÃyÃmiprÃyayoravagame tatre«ÂasÃdhanatvÃrthakatvavirahÃdanyatrÃpi liÇglo¬ÃderÃptÃbhiprÃya evÃrtho vÃcya iti bhÃva÷ // anyatra kÊptasÃmarthÃdite hetuæ vyanakti -- iccheti //"vidhinimantraïÃmantraïÃdhÅ«ÂasaæpraÓnaprarthane«u liÇ, loÂca, ÃÓi«i liÇloÂÃviti"-- ------------------------------------------------------------------------- 1 ka kriyÃvi -ja.ga. kart­ketyapi nÃsti naæ. dhvasvÃtmakart­ka -ka. dhyasvakart­kasvakart­kakri- su. dhyasvakart­kakri-rÃ. 2.«ÂaviÓe -naæ.ja.ka. 3.maditi nÃsti -e. 4.ïarÆpe«Âa -u.e. 5.ptatvÃ-u.e. 6.mapuru«ottam -naæ.e. ------------------------------------------------------------------------- ÃptÃyasya-lirthatve-bÃkam) vidhivÃda÷ pu - 308. ------------------------ -------- --------- i«ÂasÃdhanatvÃrthatve mÃnÃntaravirodhena"na kala¤jaæ bhak«aye"dityÃdau tanni«edhÃnupapatte«u // taduktaæ kusumäjalau -- hetvÃdanumÃnÃcca madhyamÃdau 1 prayogata÷ / anyatra kÊptasÃmarthyÃnni«edhÃnupapatti÷ // iti / tasmÃduktabÃdhakagapa¤cakene«ÂasÃdhanatvÃrthakatvasyÃyogÃdvaktrabhiprÃyarÆpavidhyarthaka eva liÇgÃdiriti // ------------------------------------------------------------------------- -- pÃïinisÆtroktadiÓà icchÃviÓe«arÆpo ya ÃmantraïÃdhye«aïÃdistadarthavÃcitvasya kÊptatvÃt / tadanyatrÃpi vaktrabhiprÃya eva liÇgadyartho ne«ÂasÃdhanatvamiti bhÃva÷/ apaunaruktyÃyecchÃviÓe«etyuktam / vidhyÃde÷ sarvatrecchÃrÆpatve 'pyavÃntarabheda÷ kusumäjalÃveva vyakta÷ // antimahetuæ vyanakti -- i«Âeti // liÇgÃderiti yojyam / mÃnÃntareti // kala¤janÃmaktamÆlaviÓe«abhak«aïami«ÂasÃdhanaæ netyartha÷ / ÃptÃbhiprÃyÃrthatve tu mama kala¤jabhak«aïakaraïecchÃptasya nÃstÅtyarthakatvÃdado«a÷ / sa cÃpto vede bhagavÃnÅÓvara eveti bhÃva÷ / taduktamiti // pa¤camastabakantyabhÃge hetutvÃt kartavyatve 'numÃnÃcceti / vidheriti Óe«a÷ / madhyameti // madhyamottamapuru«aliÇga÷ i«ÂasÃdhanatÃviyogÃdityartha÷ // anyatreti // icchÃviÓe«arÆpe ÃmantraïÃdhye«aïÃdau liÇga÷ kÊptaÓaktitvÃdityartha÷ /"na kala¤jaæ bhak«aye"dityÃdau ni«edhÃnupapattita ityartha÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1. dau ni -ja. ga.ka. 2. dau vi -naæ. rÃ. su. ------------------------------------------------------------------------- ÃptÃyasya-lirthatve-bÃkam) vidhivÃda÷ pu - 309. ------------------------- -------- -------- ucyate -- abhiprÃyo hÅcchà / evaæ ca tasyà vidhitve 1 savi«amannaæ kala¤jaæ và bhak«ayatvitÅÓvarecchÃyà abhÃve tadbak«aïe prav­tyayogena tasyÃstatrÃpi satvena vi«ayabhak«aïÃdikamapi vidheyaæ syÃt // kiæ ca bÃlasyÃdyastanyapÃnÃdisvaprav­ttau hetutvene«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnameva kÊptam / na hi bÃlasyÃdyaprav­ttau jÃtibadhiraprav­ttau và vaktÃsti / yena tatrÃpi vaktrabhiprÃyaj¤Ãnameva hetu÷ syÃt / evaæ ca --- ------------------------------------------------------------------------- paroktabÃdhakapa¤cakaæ paÓcÃdudbhari«yan Ãdau tÃvadi«ÂasÃdhanatvasya liÇarthatve sÃdhakatrayamabhiprÃyasya liÇarthatve bÃdhakarÆpaæ krameïÃha -- abhiprayÃyo hÅtyÃdinà // vakturecchà abhidhÅyata ityÃditaduktaprasiddhidyotako hi Óabda÷ / icchÃvi«ayasÃdhanatvÃpek«ayà icchÃmÃtrasya viÇarthatve lÃghavayuktisÆcako và / prav­tyayogeneti // ÅÓvarecchÃyÃ÷ kÃryamÃtrahetutvÃditi bhÃva÷ / kiæ vaktrabhiprÃye j¤Ãnaæ pravartakamityupetya tasya liÇÃdyarthatvamucyate, atha tadabhÃve 'pi / Ãdye do«amÃha -- kiæ ceti // yadvà parapak«e bÃdhakaæ siddhÃntasÃdhakÃntaramÃha -- kiæ ceti // ÃdyastanyapÃneti // prÃthamikastanyapÃnetyartha÷ / tatrÃpi saædihÃnaæ pratyÃha -- na hÅti // heturiti// prav­ttÃvityanu«aÇga÷ // nanvastu bÃlabadhirayo÷ Óabdaj¤ÃnaÓÆnyayorevam / tadanyaprav­ttirabhiprÃyaj¤ÃnapÆrvikÃstu / tatrÃbhiprÃyaj¤ÃnasaæbhavÃdityata Ãha -- evaæ ceti // caitra jalamÃharasvetyuttamav­ddhavÃkyÃjjÃyamÃnà prayojyabhÆtamadhyamav­ddhaprav­ttiryà -- ------------------------------------------------------------------------- 1. ayaæ savi - ka. rÃ. su. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 310. ----------------------- ------------ ------- evaæ madhyamav­ddhaprav­ttidarÓanena bÃlena kalpyamÃnà liÇgÃde÷ Óakti÷ tatprav­ttau kÊpte«ÂasÃdhanatvavi«ayaiva kalpyà / 1 tasyà 2 kÊptatvÃt // kiæ ca vaktrabhiprÃye j¤Ãte 'pa cetasyecchÃæ vinà kathaæ prav­tti÷ / kathaæ ce«casÃdhanatvaj¤Ãnaæ vinecchà // ------------------------------------------------------------------------- -- taddarÓanenaitatprav­tti÷ j¤ÃnapÆrvikà svatantraprav­ttitvÃt madÅyastanyapÃnÃdiprav­ttivaditi j¤ÃnapÆrvakatvÃnumÃnÃntaraæ matprav­ttihetuj¤Ãnaæ yathe«ÂopÃyatvavi«ayamevamasyÃpi prav­ttihetuj¤Ãnaæ tadvi«ayameveti niÓcitya tajj¤Ãnaæ ca liÇgÃdiyuktottamav­ddhavÃkyenÃsyotpannaæ tadanuvidhÃnÃditi nirïÅyÃvÃpodvÃpÃbhyÃæ liÇgÃderi«ÂasÃdhanatvavi«ayÃmeva Óaktiæ manyate bÃla ityeva yuktamityartha÷ / tasyà iti // i«ÂasÃdhanatvavi«akatvasya svasminnavadh­tatvÃditi bhÃva÷ / tasya akÊtpatvÃditi pÃÂhe tu vaktrabhiprÃyaj¤Ãnasya pravartakatvena svasminnanirïÅtatvÃdityartha÷ // ÃptÃbhiprÃyaj¤Ãnamapi vÃyust­ïamiva balÃtpravartayataki uta pitÃputrÃdikamivecchÃmutpÃdya / nÃdya÷ anubhavavirodhÃt / cetanaprav­ttericchÃpÆrvakatvÃnubhavÃt / dvitÅye tvi«ÂopÃyatvaj¤ÃnamÃvaÓyakamityÃha -- ki¤ceti kathaæ prav­ttiriti // vaktrabhiprÃyaæ jÃnato 'pyanicchata÷ prav­tyabhÃvasyaiva loke darÓanÃdita bhÃva÷ / kathaæ ceti // prav­ttihetvicchÃjanake«ÂopÃyatvaj¤ÃnÃrthaæ liÇgÃderi«ÂopÃyatvÃrthakatvameva vÃcyamiti bhÃva÷ // ÃptabhiprÃyasyoktavidhayà svayaæ sÃk«Ãdapravartakatvene«ÂopÃyatva-- ------------------------------------------------------------------------- ÃptÃyasya-lirthatve-bÃkam) vidhivÃda÷ pu - 311. ------------------------ -------- -------- na ceda 1 mi«ÂasÃdhanaæ matk­tisÃdhyatvenÃptÃbhipretatvÃt madbhojanavadityÃptÃbhiprÃyeïe«ÂasÃdhanatvÃnumÃnÃtprav­ttiriti vÃcyam / tathÃtve liÇgÃdiÓakterÃvaÓyake«ÂasÃdhanatvavi«ayatvenaiva kalpyatvÃt / arthÃpattirhi sÃk«ÃdupapÃdakavi«ayà / na tÆpapÃdakavyÃpyavi«ayà / anumÃnaæ cÃyuktam / uktarÅtyà vi«abhak«aïÃdau vyabhicÃrÃt / ------------------------------------------------------------------------- -- j¤ÃnasyaivecchÃdvÃrà pravartakatve 'pi tajj¤ÃnÃrthaæ na tasya liÇgÃrthatvaæ kalpyam / i«ÂopÃyatvaj¤ÃnasyÃnyathÃpi saæbhavÃditi bhÃvenÃcÃryÃstvityÃdigranthe maïyuktÃnumÃnÃnumÃnÃnuvÃdapÆrvaæ prÃguktadvitÅyapak«amÃÓaÇkya nirÃha -- na cedamiti // t­ptikÃme 2 nÃnyeva kriyamÃïavi«ayabhak«aïÃdÃvavyabhicÃrÃya matk­tisÃdhyatveneti hetuviÓe«aïam // i«ÂasÃdhanatvavi«ayakatvenaivÃptÃbhiprÃyavi«ayatvenetyatrÃvaÓyakatvahetureka ukta÷ / kalpakÃbhÃvaæ cÃha --arthÃpattirhÅti // icchÃpÆrvakaprav­tteranupapadyamÃnÃrthasya darÓanarÆpÃrthÃpatti÷ svopapÃdami«ÂopÃyatvaj¤Ãnameva svÅkaroti / na tu i«ÂopÃyatvavyÃkhyaæ puru«asÃdhana 3 mityuktÃnumÃnaæ cetyartha÷ / ukteti // ayaæ savi«amannamityÃdinoktarityetyartha÷ // nanu 4 tatrÃpi tÃtkÃlike«ÂasÃdhanatvamastyeva t­tpijanakatvÃdato na vyabhicÃra iti cenna / tvanmate balavadani«ÂÃnanubandhÅ«ÂopÃyatvaj¤Ãnasyaiva tatra sÃdhyÃrthatvÃdanyathà niv­ttisthale kala¤ja bhak«aïÃdÃvani«ÂhÃsÃdhanatÃj¤Ãnaæ na syÃt / na ca tatrÃvyabhicÃrÃya balavadi«Âa 5 janakatve satÅti heturviÓe«yata iti vÃcyam / ------------------------------------------------------------------------- 1.'mat' ityadhikam -ga. rÃ.su. 2.makri-u.e. meva ki-na. 3.namityanu- naæ.e.u. 4.na ca ta -naæ.u.e. 5.«ÂÃja-naæ.u.e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 312. ----------------------- ------------ ---------- kala¤jabhak«aïaæ mamÃni«Âaæ matk­tisÃdhyatvenÃptenÃni«yamÃïatvÃdityasyÃsiddheÓca // tasmÃnni«iddhe 'pi satvÃdbÃlavadhirÃdiprav­ttÃvasatvÃtparÃbhiprÃye j¤Ãte 'pi cetanasye«ÂasÃdhanatvÃj¤Ãne prav­tyayogÃcca nà 1 bhiprÃyo vidhi÷ / kintvi«ÂasÃdhanatvameva // 2 ÃptÃbhiprÃyasya liÇgÃdyarthatve bÃdhakam // 32 // udayanamatÃnuvÃdaprastÃve maïyuktaæ niv­ttisthalÅyamani«ÂopÃyatÃnumÃnamapyayuktamityÃha -- kala¤jeti // ani«Âaæ ani«ÂasÃdhanatvamityartha÷ / yadvà tatre«ÂasÃdhanatve satyapi balavadani«ÂÃnanubandhitvaæ neti bhÃvenÃni«Âamityeva lÃdhyanirdeÓa÷ k­ta÷ / vi«ayasaæp­ktÃnnabhojanavaditi d­«ÂÃnto dhyeya÷/ asiddheÓceti // uktarÅtyetyanu«aÇga÷ / uktasÃdhakÃni trÅïyapyanuvadannupasaæharati -- tasmÃditi // satvÃditi // ÃptÃbhiprÃyasyeti yojyam // ÃptÃbhiprÃyasya liÇgÃdyarthatve bÃdhakam // 32 // ------------------------------------------------------------------------- 1.ptÃbhi -ja.ka.rÃ.su. 2.atra prakaraïavibhÃgo nÃsti -naæ.ja.ga.ka.rÃ.su. haæsapÃdena pÆrita÷ -ca. 3.dyaÓa -u.e. ------------------------------------------------------------------------- unokta-vabhiya-vitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 313. ---------------------- -------- ------- atha udayonoktavaktrabhiprÃyavidhitvabhaÇga÷ // 33 // bÃdhakapa¤cake 'pyÃdyaæ tÃvanna yuktam / tvanmate idaæ kartavyamÃptÃbhipretatvÃditi hetÆkaraïavadupapatte÷ // nÃpi dvitÅyam / arthavÃdÃdeve«ÂasÃdhanatve buddhe vidhipratyayasya và tadarthasya vÃnumityanabhyupagamÃt / tvatpak«e 'pi tatra vidhipratyayÃdyanumÃnaæ vyarthameva/ tadbodhyasya pravartakartasye«ÂasÃdhanatvasyarthavÃdÃdeva siddhe÷ / asiddhau ca kalpakÃbhÃvÃt / ------------------------------------------------------------------------- atha udayanoktavaktrabhiprÃyavidhatvabhaÇga÷ // 33 // i«ÂopÃyasya liÇgÃrthatve prÃguktapa¤cabÃdhakÃni krameïa nirÃha -- bÃdhaketyÃdinà // iti hetÆkaraïavaditi // idaæ tvayà kartavyamityuktena kuta iti pratyukto brÆte ÃptÃbhipretatvÃditi / tatra tvanmate idaæ tvayà kartavyamityasya tvatk­tivi«ayatvenÃptÃbhipretamityartha÷ / tatra kuta ityÃkÃÇk«ÃyÃmÃptÃbhipretatvÃditi heturayukta÷ syÃt / tatra yadi kartavyamityasya k­tivi«aya ityetÃvanmÃtraæ vivak«itvà hetorupapattiæ manyase tarhi mamÃpi tathaivÃstviti bhÃva÷ / vidhyanumÃnÃcceti bÃdhakaæ nirÃha -- nÃpi dvitÅyamiti // i«ÂasÃdhanatve iti // tathà 1 cÃnumÃnÃcceti hetorasiddhiriti bhÃva÷ / astÆdayanamate 'yaæ do«a ityata Ãha -- tvatpak«e 'pÅti // asiddhau ceti // i«ÂÃsÃdhanatvasyÃrthavÃdÃdasiddhau vidhyanumÃpakÃbhÃvÃdityartha÷/ ------------------------------------------------------------------------- 1. thÃnu - naæ. u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 314. ----------------------- ----------- --------- vyÃpakÃnupalabdhirÆpabÃdhakanirÃsena sÃrthakyaæ tu manmate 'pi samam // nÃpi t­tÅyam / uktarÅtye«ÂasÃdhanatvavÃcino liÇa÷ ekadeÓabhÆtÃyÃmicchÃyÃæ lak«aïÃsaæbhavÃt / kuryÃ÷ kuryÃmityatrÃpi saæbodhyaæ svÃtmÃnaæ ca pratÅ«ÂasÃdhanatvasyaiva liÇarthatve bÃdhakÃbhÃvÃcca // nÃpi caturtham / tvanmate kÊptecchÃæÓÃtyÃgenÃptatvÃæÓa iva -- ------------------------------------------------------------------------- aÓvamedhÃde 1 ri«ÂasÃdhanatvÃdihetunà hyaÓvamedhÃdikaæ k­tivi«atayÃptÃbhipretamityarthako"Óvamedhena yajeta brahmahatyÃtaraïakÃma"iti vidhiranumÃtavya÷ / i«ÂasÃdhanatvasyaivÃj¤Ãte vidhyanumitireva nodÅyÃditi bhÃva÷ // nanvarthavÃdÃnniÓcitamapÅ«ÂasÃdhanatvaæ kartavyatvarÆpavidhivyÃptatvÃdiha ca tasyÃnupalambhena kuïÂhitaÓaktikaæ na pravartayitumÅ«Âe i«ÂÃsadhatÃrÆpÃrthaviyogÃditi bÃdhakaæ nirÃha -- nÃpi t­tÅyamiti // ukteti // abhiprÃyo hÅcchetyÃdinoktarÅtyetyartha÷ / etadeÓeti // i«ÂÃsadhanetyatra sÃdhyavi«ayakatvenÃnupravi«ÂecchÃyà ekadeÓatvÃt / tadvi 2 Ói«ÂÃrthanupapattÃvekadeÓasya lak«aïayà 3 grahaïasaæbhavÃdityartha÷ / lak«aïaiva do«a ityanuÓayÃdÃha -- kuryà iti // tave«ÂasÃdhanaæ mame«ÂasÃdhamityarthakatvopapatterityartha÷/ anyatra kÊptasÃmarthyÃdityuktabÃdhakaæ nirÃha -- nÃpi caturthamiti // kÊpteti // 4 icchÃviÓe«arÆpÃmantraïÃdau liÇ 5 Óakte÷ kÊptatvenÃmantraïÃdyarthakaliÇgÃdau -- ------------------------------------------------------------------------- 1.rapÅ«Âa -e. 2.tatra vi -e. 3.ïÃgra -e. 4.yathà ityadhikam -e. 5.Ça÷ Óa-naæ.u.e. ------------------------------------------------------------------------- unokta-vabhiya-vitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 315. ---------------------- -------- -------- manmate 'pi tadatyÃgena sÃdhanatvÃæÓe ÓaktikalpanÃt / kathaæ ca liÇgÃre 'nyortha iti vidhyartha liÇo'pi sa evÃrtha÷ // nÃpi pa¤camam / na¤o 'surà ityÃdÃviva tvadrÅtyà lak«aïayà madrÅtyÃbhidhaye«ÂasÃdhanatvaviruddhÃni«ÂasÃdhanatvÃrthakatvÃt /1 d­«Âaæ ca na¤a÷ kriyÃ- ------------------------------------------------------------------------- -- kÊptecchÃrthakatvÃæÓÃtyÃgenÃptatvÃæÓamadhikamapi niveÓyapte«Âatvaæ vidhiliÇo'rtha iti kalpyate / tathà manmatepi kÊptecchÃrthakatvÃtyÃgenecchÃvi«ayasÃdhanatvÃæÓepi liÇgÃde÷ Óakti÷ kalpyate / ato 'dhikÃæÓe Óaktikalpanasya tulyatvÃnnedaæ bÃdhakamiti bhÃva÷ / ÃptatvÃæÓa ityupalak«aïam / k­tisÃdhatvÃæÓa ityapi dhyeyam / manmate tu na tadaæÓepi liÇgÃde÷ Óaktirityagre vyaktam // nanvÃmantraïÃdÃvÃptatvÃæÓe 'pi Óakti÷ kÊpteti vÃdinaæ pratyÃha -- kathaæ ceti // niyÃmÃkÃbhÃvÃditi bhÃva÷ / ekatra nirïÅtÃrtho 'nyatrÃpÅti nyÃyastvasati bÃdhake / prak­te cÃptecchÃyà vidhyarthatve bÃdhakatrayasya prÃgevoktatvÃditi bhÃva÷ / ni«edhÃnupapattita iti bÃdhakaæ nirÃha -- nÃpi pa¤camamiti // tvadrÅtyÃpadrÅtyetyetanna¤arthanirïayavÃde 'gre vyaktam / ani«ÂasÃdhanatvÃrthakatvÃditi // tathà ca tatra mÃnÃntaravirodhÃbhÃvÃnni«edhÃnupapattirne«ÂasÃdhanatvasya liÇgÃdyarthatve bÃdhakamiti bhÃva÷ // nanvasurÃdipadaæ paryudÃse 'pi kriyÃyoge na¤a÷ paryudÃsÃrthatvamad­«Âacaram / tathà ca na bhak«ayoditi prasajyaprati«edha evetyata Ãha -- d­«Âaæ ceti // ------------------------------------------------------------------------- 1. i«Âaæ ca -ja.ga.ka. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadipayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 316. ----------------------- ----------- ---------- yÃge 'pi nÃnuyÃje«u eyajÃmahaæ karotÅtyÃdau paryudÃsÃrthakatvam // ------------------------------------------------------------------------- nÃnu yÃje«viti / na¤a÷ kriyÃnvayo na tÆttarapadena samÃsena nirdeÓa÷ / anuyÃcÃnÃma trayonuyÃjà ityukte÷ trayo yÃgaviÓe«Ã÷ / anÆyÃjanÃmakayÃgabhinne«u 1 e yajÃmaha iti pa¤cÃk«araæ mantraæ karoti uccÃrayatÅtyartha÷ / prati«edha÷ 3 pradeÓe 'nÃrabhya vidhÃne ca prÃptaprati«iddhatvà dvikalpya÷ syÃditi daÓamëÂapapÃdÅyÃdyÃdhikaraïe"yajati«u e yajÃmahaæ karoti nÃnuyÃje«u ye yajÃmahaæ karoti"ti vÃkyadvayamudÃh­tya na¤atra prasajyaprati«edhÃrtha uta paryudÃsÃrtha iti saædihya Ãdye anÃrabhyÃdhÅtena yajati«viti mantreïÃnuyÃje«vapi yajatitvÃtprÃpto ye yajÃmaha iti mantro na karotÅti prati«idhyata iti na¤o 'nu 3 yÃja iti Óabdasya ca mukhyÃrthalÃbha÷ / paryudÃsapak«e tu na¤anuyÃjaÓabdÃbhyÃæ tadanyÃyÃgÃntaragrahaïamiti padadvayalak«aïÃdo«a÷ / na¤onuyÃjapadenÃnvaye 'naÓva ityÃdÃviva nityasamÃsenÃnanuyÃje«viti prÃptyÃtra pratÅyamÃnakriyÃnvayÃyogato 'vihitaprati«iddhatvÃdvayanadvayaprÃmÃïyÃtsÃmÃnyaviÓe«abhÃve satyapi ni«edhasya svÃpek«itani«edhyaprÃpakatayà samÃnyavacasopek«yatvena tulyavacchravaïavirodhena cÃyuktatvÃnna¤onuyÃjasaæbandhajhe vyÃkaraïe 'pi dvitÅyÃdhyÃyaprathamapÃde vibhëeti mahÃvibhëÃdhikaraïà 4 samÃsopapatte÷ kriyÃnvitana¤o 'pi paryadÃsÃrthatvameveti anuyÃjÃnyayÃge«u ya yajÃmahaæ karotÅtyevÃrtha iti siddhÃnti 5 tvÃditi bhÃva÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1.'ye' ityeva sarvatrÃsti -naæ.u.e. 2.dhe pra-u.e. 3.'nÆ' iti prÃya asti -u.e. 4.ïasa -naæ.e. ------------------------------------------------------------------------- unokta-vabhiya-vitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 317. ---------------------- --------- --------- yadvà prathamaæ na¤arthadhatvarthayoranvayo 'nantaraæ tadanvitena liÇgà mÃnÃntarÃviruddhakala¤jalabhak«aïÃbhÃvasye«ÂasÃdhanatvamevocyate // ------------------------------------------------------------------------- ete virodhiparatvaæ samastasyaiva na¤o na tu vyastasyeti rucidattoktaæ nirastam / paryudÃÓrayaïe mÅmÃæsÃnyÃyasiddhe sati yathoyogaæ virodhitvasya vÃnyatvasya vÃrthasya grahaïe bÃdhakÃbhÃvÃt // maïau 1 tu -- i«ÂasÃdhanatvasya liÇarthatve na kala¤jaæ bhak«ayedityatra vidhyarthani«edhÃnupapatti÷ / tadbhak«aïsya t­ptirÆpe«ÂasÃdhanatvÃt / nacÃsurà ityÃdivatparyudÃsalak«aïayà virodhyani«ÂasÃdhanatvabodhanaæ na¤osamastvÃtkriyÃsaægatatvena prati«edhavÃcakatvavyatpatteÓceti cenna / viÓe«yavati viÓi«Âani«edhasya saviÓe«aïehÅtinyÃyena viÓe«aïani«edhaparyavasÃyitayà kala¤jabhak«aïami«ÂotpattinÃntarÅyakadu÷khasÃdhanamiti na kala¤jaæ bhak«ayedityena bodhitatvÃditi granthena na¤a÷ prati«edhÃrthatvamupetyaiva ni«edhÃnupapattisamÃdhanamuktam / taduttarabhaÇge nirasi«yata iti bhÃva÷ / Ãdipadena nÃr«eyaæ v­ïÅte, nek«etodyantamÃdityamityÃdergraha÷ / nek«etetyasyÃpi caturthÃdyapÃde 2 t­tÅyÃdhikaraïe paryudÃsatvokte÷ // astu tatra nityavacchravaïavirodhÃdibÃdhakena lak«aïayÃpi paryudÃsÃk«ayaïam / prak­te ca bÃdhakÃbhÃvÃnmukhyÃrtha eva prasajyaprati«edhostviti vÃdinaæ pratyÃha -- yadveti // bhak«aïarÆpadhÃtvarthetyartha÷ / na ca mÅmÃæsakavannyarthamÃdÃyÃkhyÃtÃnvaya÷, tena kala¤jabhak«aïÃbhÃva i«ÂÃsÃdhanamityanvaya iti vÃcyamityÃdinà pak«adharÃdyuktamÃÓaÇkya nirÃha -- neceti // na tu na¤artheneti // tasya bhinnapadopÃttatvena bahiraÇgatvÃditi bhÃva÷ / subantepyÃha -- gambhÅrÃyÃmiti // ------------------------------------------------------------------------- 1.'ïau na kala¤ja' itthamasti-naæ.u. 2.'t­tÅyÃdhikarame' iti nÃsti-u.e.naæ. pÆritam -mu. -------------------------------------------------------------------------nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 318. ----------------------- ------------ --------- na Âa prak­tibhÆtadhÃtvarthasya prathamamantaraÇgeïa pratyayÃrthenaivÃnvayo na tu na¤artheneti vÃcyam / taï¬ulÃn pacatÅtyatra taï¬ulavi«ayakapÃkÃnukÆlak­timÃnityartha 1 pratÅtyà taï¬ulÃnvitapÃkasyÃkasyÃkhyÃtÃrtha 2 bhÆtayà k­tyÃnvayasya gambhÅrÃyÃæ nadyÃæ gho«a ityÃdau gambhÅrÃ3 nvitÃyà eva nadyÃ÷ saptamyarthe nÃdhikaraïatvenÃnvayasya 4 darÓanÃt // kiæ ca na¤arthasya pratiyoginyÃkÃÇk«otthiteti tasyaiva prathamaæ dhÃtvarthenÃnvaya÷ / sannidhÃnÃdapyÃ-- ------------------------------------------------------------------------- nanu - tatrÃpyarÆïai 5 kahÃyanÅnyÃyena khalekapotanyÃyena copapadÃrthaprak­tyarthayo÷ yugapadena kriyÃnvaye paÓcÃtpà 6 r«ÂikÃnvayabalenaiva taï¬ulavalavi«akapÃkÃnukÆlak­timÃnityÃdipratÅtirityastu / yadvà sannidherbalavatvÃtpÆrvaæ prak­tyarthasya pratyÃrthenaivÃnvayo nopapÃdÃrtheneti vadantaæ pratyÃha -- kiæ ceti // utthiteti // svarasà / dhÃtvartheneti // tasyaiva pratiyogitvÃditi bhÃva÷ / sannidhÃnÃdapÅti // dhÃtvarthasyaikapadopÃttatvÃtpratyayÃrthasannidhÃnamasti / na¤arthena tvÃkÃÇk«Ãsti / tatra sannidhÃnÃtpÆrvaæ pratyayÃrthena dhÃtvarthasyÃnvayo và 7 thÃkÃÇk«ÃvaÓÃnna¤artheneti saædehe dvitÅya eva yukta÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1. rthasya pra-naæ.ga.rÃ.sur. 2.thenÃnvayasya -ja.kar. thak­tya -rÃ.su. 3. ratvÃnvi-naæ.ja.ga.ka. 4.sya ca da-naæ.ja.ka. 5.ïayaika-u.e. 6.tpÃr«ïikà -u. tpÃrthikà -e. 7. atheti nÃsti -e.u. ------------------------------------------------------------------------- unokta-vabhiya-vitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 319. -------------------- -------------- ----------- -- kÃÇk«Ãyà 1 eva balavatvÃt // etadeva parihÃradvayamabhipretya vi«ïutatvanirïaye"j¤Ãtvaiva hÅ«ÂasÃdhanatÃæ pravartate ca viparyayeïe"ti viparyayaÓabda÷ prayukta÷ / kala¤jabhak«aïasyÃni«ÂasÃdhanatvaæ kala¤jabhak«aïasyÃni«ÂasÃdhanatvaæ kala¤jabhaïÃbhÃvasye«ÂÃsÃdhanatvaæ ceti dvayamapi hi kala¤jabhak«aïe«ÂasÃdhanatvasya viparyaya eva // keci 2 t -- yathà gatiniv­tyarthasyÃpi sthÃdhÃto÷ prati«Âhata ityatra pro 3 pasandÃnena gamanÃrthatà / tathe«ÂasÃdhanatvÃrthasyÃpi liÇgo na¤upasaædÃnenÃni«ÂasÃdhanatvÃrthatvamityÃhu÷ // ------------------------------------------------------------------------- sannidhÃnaæ hi pÃÂhasÃdeÓyarÆpaæ sthÃnapramÃïam / ÃkÃÇk«Ã hi prakaraïam / tatra"ÓrutiliÇgavÃkyaprakaraïasthÃnasamÃkhyÃnÃæ samavÃye 4 paradaurbalyamarthaviprakar«Ãditi"t­tÅyÃdhikaraïoktadiÓà prakaraïasya sthÃnÃdapi balavatvÃt // ata eva t­tÅyasya t­tÅyapÃde daÓamÃdhikaraïe 5 rÃjasÆyaprakaraïe ÓrutÃbhi«ecanÅyÃgasannidhÃvÃmnÃtÃnÃmapyak«airdÃvyatÅtyÃdyuktivadevanÃdÅnÃæ prakaraïÃt rÃjasÆyà 6 Çgatvamuktamiti bhÃva÷ / etadeva parihÃradvayamityetadvya¤jayanmÆlÃrƬhatÃæ spa«Âayati -- kala¤jabhak«aïasyeti // maïikÃrÃdimatamÃha -- ktecitviti // sthÃdhÃtoriti // yadyapi «Âhà gatiniv­ttÃvitipaÂhanÃt «Âhà dhÃtoritivÃcyam / tathÃpi "dhÃtvÃde÷ «a÷ Óa"iti k­tasakÃrasyÃyamanuvÃda ityado«a÷ / propasaædÃneneti // upasaædÃnaæ nÃma dhÃtugataÓaktatÃvacchedakatvÃparaparyÃyam dyotakatvÃt / tÃd­Óa 7 pretyupasaæsargasaænidhÃnenetyartha÷ / gamanÃrthateti // ------------------------------------------------------------------------- 1.eva iti nÃsti-naæ.ga.ka.rÃ.su. 2.ttu ya -naæ.ja.ga.ka.rÃ.su. 3.pretyupa -ja.ka. 4.pÃra-naæ. 5. daÓamÃdhikaraïe iti nÃsti -u.e.naæ. haæsapÃdenapÆritam -mu. 6.vi«ayetyadhikam -e. 7. Óapratyupa -naæ.e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 320. ----------------------- ------------- -------- anye tu - na bhak«ayedityÃdini«edhasthale bhak«ayediti na liÇ / vihitasya prati«edhÃyÃgÃt / kiæ tu balavadani«ÂÃnanubandhitvani«edhyasamarpakaæ liÇpratirÆpakamavyayameva /"vyÃtena kiraïÃvalÅmudayana÷""cakre subandhu÷ sujanaikabandhurityÃdau"2 tiÇ pratirÆpakÃvyayavat / ------------------------------------------------------------------------- "apetarayuddhÃbhinivoÓasaumyo / harirhariprasthamatha pratasthe"// ityÃdi mÃghÃdau prayogÃditi bhÃva÷ // atrÃrucibÅjaæ tÆpasargÃïÃæ maïyabhimatadyotakatvanirÃsenÃgre vÃcakatvasamarthanenedaæ pratyuktaæ bhavi«yatÅti / 2 tiÇpratirÆpakaæ 3 kiÇgantasad­Óamityartha÷ // arthÃnÃæ pravivecanÃya jagatÃmantastama÷ ÓÃntaye sanmÃrgasya vilokanÃya gataye lokasya yÃtrÃrthina÷ / tattattÃsamasabhÆtabhÅtaya imÃæ vidyÃvatÃæ prÅtaye vyÃtene kiraïÃvalÅmudayana÷ sattarkatejomayÅm // iti kiraïÃvalyÃæ t­tÅyo granthakaraïapratij¤ÃÓloka÷ / cakre subandhuriti // pratyak«araÓle«amayaprabandhavinyÃsavaidagdhyanidhirnibandham / sarasvatÅdatattavaraprasÃdaÓcakresubandhu÷. . . . ------------------------------------------------------------------------- 1.liÂpra-naæ.ja.ga.ka.rÃ.su. 2.liÇpra-naæ.e.u. 3.liÇsad­-u.naæ. 4.liÇntasad­-e. ------------------------------------------------------------------------- unokta-vabhiya-vitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 321. ----------------------- -------- --------- balavadani«ÂÃnanubandhitvaviÓi«ÂasÃdhanatvaæ liÇartha iti mate 'pi hi na¤Ã balavadani«ÂÃnanubandhitvarÆpaviÓe«aïe ni«iddhe draviÂamaï¬akanyÃyenÃni«ÂÃnubandhitva 1 eva paryavasyatÅtyÃhu÷ // tasmÃdvidhipratyayasye«ÂasÃdhanatvÃrthakatve na ki¤cidbÃdhikam // ------------------------------------------------------------------------- iti vÃsavadattÃkhyagrandhasya Óloka÷ / subandhuriti vÃsavadattÃkhyagranthakarturnÃmadheyam / Ãdadipadena -- ujjahÃrapadama¤jarÅmasau ÓabdaÓÃstrasahakÃrapÃdapÃt / iti padama¤jaryÃdiprayogagraha÷ / liÇantaprayoge ta"parok«e li¬iti"parok«e bhÆte ca liÂonuÓÃnasanÃtsvak­te÷ parok«atvabhÆtÃrthayorayorabhÃvÃvdyÃtena ityÃdiprayogocha'sÃdhureva syÃt // ata eva kiraïÃvalÅ vyÃkhyÃne -- vyÃtene vyÃtanodityarthamuktvÃ,"ÃÓaæsÃyÃæ bhÆtavacce"ti li¬iti matamayuktaæ, tatra bhÆtasÃmÃnyapratyayasyÃtideÓÃdbhÆtaviÓe«avihitayorlaÇliÂoranatideÓÃditi matÃntaraæ dÆ«ayitvÃ, tiÇantapratirÆpapako 'ya nipÃta÷ cakre subandhu÷ sujanaikabandhuritivadityuktamiti bhÃva÷ // dravi¬eti // maï¬ÃkÃkhyabhak«yaviÓe«abhak«aïÃkuÓalo dravi¬o drÃvi¬ajÃtimÃn hastena maï¬akaæ g­hÅtvà Óirove«ÂanenÃpi vadane nik«ipya yathà bhak«ayati evameva viÓi«Âa 3 ni«edhenÃpyani«ÂÃnubandhitvameva prÃptamityartha÷ /. atrÃpyarucibÅjaæ tu pÆrvoktadiÓà dvedhà ni«edhasthale samÃdhÃnopapattÃvavyayatvÃdikalpanÃkle«o nÃnusartavya iti // ------------------------------------------------------------------------1 1.tvameva -naæ. ja.ka.ga. 2.la¬iti-naæ.e. 3. vidhipadamadhikam - u. e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.piriccheda÷ pu - 322. ----------------------- ----------- ------- etadapyukta"mi«ÂasÃdhanatÃ"meveti / na tu vaktrabhiprÃyamityartha÷ // yadyapi svÃbhiprÃyo 'pi svaprav­ttihetu÷ / tathÃpi sa svarÆpasanneva hetu÷ / na tu j¤Ãta÷ / j¤Ãtaæ sadyatpravartakam tadeva liÇvÃcyam / tÃd­Óaæ ce«ÂasÃdhanatvameva / na ta tu svÃbhiprÃya÷ / 1 etadapyÃha"i«ÂÃsÃdhanatÃæ j¤Ãtvai"veti / na tu svÃbhiprÃyamivÃj¤Ãtvetyartha÷ // udayanoktavaktrabhiprÃyavidhitvabhaÇga÷ // 33 // ------------------------------------------------------------------------- ÂÅkoktadiÓà evakÃrasya bhinnakramapetya pratipÃditamarthaæ mÆlÃrƬhaæ darÓayati - etadapyuktamiti // na kevalaæ prÃcÅnaparihÃradvayamityaperartha÷ / yathÃÓrutÃnvaye 'pyevakÃravyÃvartyaæ darÓayati -- yadyapÅtyÃdinà // nanu j¤Ãtaæ satpravartakami«ÂasÃdhanatvameva na tu svÃbhiprÃya ityayuktam / i«ÂasÃdhanatvaj¤Ãne tadviÓe«aïecchà api j¤ÃtavyatvÃt / abhiprÃyasya cecchÃviÓe«atvÃdityata Ãha -- atra ceti // udayanoktavaktrabhiprÃyavidhitvabhaÇga÷ // 33 // 1.sa ca pre«Âhatvaæ necchÃvi«atvaæ yenecchÃpi j¤Ãtà prav­ttihetu÷ syÃt / kiæ tu svarÆpaæ sadicchÃvi«ayatvaæ prati prayojakaæ sukhadu÷khÃbhÃvÃnyataratvameveti j¤eyam / ityadhikam - ga. 'atra ce«Âatva' mityÃdinà Ói«Âamitthameva - rÃ. su. ------------------------------------------------------------------------- ba«ÂÃ-natvÃ-di«Âa-sÃsya-viÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 323. ----------------------------- --------- ---------- halavadani«ÂhÃnanubandhitvÃdiviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvasya vidhitvabhaÇga÷ // 34 // atroktaæ maïau -- ne«ÂasÃdhanatvamÃtraæ vidhi÷ / aÓakye tak«akacƬÃmaïyÃharaïÃdau tÃtkÃlike«ÂasÃdhane vi«asaæp­ktamadhubhak«aïe ni«iddhakarmaïi ca prav­ttiprasaÇgÃt / kiæ tu k­tisÃdhyatve sati balavadani«ÂÃnanubandhitvena và i«ÂotpattinÃnantarÅyakadu÷khÃdhikadu÷khÃjanakatvena vÃ- ------------------------------------------------------------------------- balavadani«ÂÃnanubandhitvÃdiÓi«Âe«ÂasÃdhanatvasya vidhitvabhaÇga÷ // 34 // atreti // i«ÂasÃdhanatvameva viÇagÃdyartha iti prameyavi«aye viÓi«Âameve«ÂasÃdhanatvaæ vidhipratyÃrtha ityuktamiti vak«yamÃïenÃnvaya÷ / ni«iddhakarmaïi kala¤jabhak«aïÃdau / tÃtkÃlike«ÂasÃdhana ityanu«aÇga÷ / balavadityÃdi // yadyapi maïÃvi«ÂotpattinÃntarÅyaketyÃdi dvitÅyakalpa eva kaïÂhoktastathÃpi ÓyenÃdau vidhiprav­ttivyutpÃdanasthale balavadani«ÂÃnanubandhitvamapi nÃnvetÅtyÃdivyavahÃrÃttadanurodhenÃdya÷ pak«a÷ / 1 pak«adharÃdivik«Ãyurodhena t­tÅya÷ pak«a ukta ityado«a÷ // ------------------------------------------------------------------------- 1.na¤ vyatyÃsenetyadhikam - naæ. u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadiyapayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu -0 324. i«ÂotpatyanÃntarÅyakadu÷khÃjanakatvena và viÓi«Âameve«ÂasÃdhanatvaæ vidhi÷ // yadyapyÃdye bavavatvamanugatamekaæ nÃstÅti ÓaÇkà / dvitÅye 'pyakleÓarÆpe 1 rÃmasmaraïÃdau tatsÃdhye«ÂotpattinÃntarÅyakaæ du÷khamaprasiddhamiti ÓaÇkÃ/ tathÃpi t­tÅye na kÃpi ÓaÇkà / evaæ ca ni«edhavÃkyasthena na¤Ã - ------------------------------------------------------------------------- k­tisÃdhyatve satÅtyetaduttarakalpadvaye 'pyanveti / ÃdyaviÓe«aïena tak«akacƬÃmaïyÃharaïÃdau na prav­ttiprasaÇga÷ / dvitÅyena tu vi«asaæp­ktamadhubhak«aïe ni«iddhe ca na prav­tti÷ / bhojanÃdinà t­ptyÃdirÆpe«Âotpattau satyÃæ yannÃntarÅyakaæ du÷khaæ ÓramÃdi tadadhikanarakÃdidu÷khÃjanatveneti dvitÅyapak«asyÃrtha÷ / i«Âotpatyanantara 2 bhÃvidu÷khÃjanakatveneti t­tÅya 3 pak«asyÃrtha÷ / Ãdyapak«e bavadani«ÂÃnanubandhitvaæ ca na viÓe«aïam / anugatasya tasyÃbhÃvÃditi maïik­duktameva do«aæ dvitÅyapak«e pak«adharÃdyuktaæ do«amarucibÅjaæ darÓayati -- yadyapÅti // i«ÂÃpek«ayà ani«ÂasyÃdhikatvaæ balavatvamityÃdirÆpeïa kathaæ cidanugate÷ i«ÂotpattinÃntarÅyakadu÷khÃdhikadu÷thajanakatvaæ prasiddham / tadanyatvena vivak«itatvasya ca sambhavÃcchaÇketyevoktam // t­tÅye nakÃpi ÓaÇketi // yadyapyajanakatvaæ janakatvÃtyantÃbhÃvajanakÃnyonyÃbhÃvarÆpatayà bhinnam / tathà ca militaj¤ÃnahetutÃyÃæ gauravamanubhavaÓca / pratyekaj¤Ãne 'pi phalasiddheÓca pratyekahetutÃyÃmananugama iti ÓaÇkÃsti / tathÃpi pratyekahetutve 'pi tÃd­Óadu÷khajanakatvaj¤ÃnavirodhitvenÃnugamasambhavÃditi bhÃva÷ // ni«edhasthaloktanirvÃhamanuvadati -- evaæ ceti // viÓi«Âasya vidhyarthatva ityartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.nÃma-ga.rÃ.su. 2.raæbhà -u.naæ 3. pak«apadaæ na -naæ.u. ------------------------------------------------------------------------- ba«ÂÃ-natvÃ-di«Âa-sÃsya-viÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 325. ------------------------------ -------- --------- balavadani«ÂÃnanubandhitvÃdi 1 rÆpaæ viÓe«aïameva ni«idhyate / na tu viÓe«yam / tathà ca na mÃnÃntaravirodha÷ // na ca na¤o vidhyarthaikadeÓena viÓe«aïenÃnvaye ekaÓabdÃrthasyÃparaÓabdÃrthaikadeÓenÃnvaya 2 vyutpattivirodha iti vÃcyam / caitramÃtetyÃdi caitrasya janakastrÅvÃcakamÃt­padÃrthaikadeÓena, putreïa caitraputrasya putra ityevamanvayasya ca darÓanÃt // kiæ ca -- kumudaæ Óvetameva pÃrtha eva dhanurdharo 5 nÅlaæ sarojaæ bhavetyevetyatra viÓe«aïaviÓe«yakriyà 6 nvità nÃmavadhÃraïÃnÃæ yathÃkramamayogÃnyayogÃtyantÃyogavyavacchedà arthÃ÷ / evaæ ca ÓvetadÅnÃmavadhÃraïÃrthaikadeÓenÃyogÃdinÃnvayo d­Óyate / evamaghaÂa÷ paÂa ityÃdau manmate sÃmÃnÃdhikaraïyÃya --- ------------------------------------------------------------------------- na mÃnÃntareti // tÃtkÃlike«ÂasÃdhanatvagrÃhimÃnÃntaretyartha÷ / pak«adharÃdyuktaÓaÇkottare vyanakti-- na ca na¤a iti // avadhÃraïÃrthaikadeÓeneti // ayogavyavacchedÃditrayasyÃpyavadhÃraïÃrthatvenaikaikaprakramÃtsthitÅyogÃnyayogÃtyantÃyogÃnÃæ vyavacchedapratiyoginÃmavadhÃraïÃrthaikadeÓatvÃditi bhÃva÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.Ãdipadaæ na -ja.ka. 2. yevyu -ja.ka.su. nÃnanvayavirodha iti -rÃ. 3. tranaptà -naæ.ja.ga.rÃ.su. 4.putraputra-naæ.ja.ga.ka sya napt­và -rÃ.su. 5.sarojaæ nÅlaæ -naæ.ja.ga.ka.rÃ.su. 6.yÃÓrità - ja.ka. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 326. ----------------------- ------------ --------- anyonyÃbhÃvavati lÃk«iïikatvena padÃrthaikadeÓenÃnyonyÃbhÃvena 1 ghaÂasya pratiyogitvenÃnvayo d­Óyate / tathà 2 caikadeÓenÃnvayavyutpattireva siddhà // api ca -- na kala¤jaæ bhak«ayedityÃdau na¤arthasya vidhyarthena viÓi«ÂenÃnvayepi ÓÃbdena viÓi«ÂÃbhÃvena viÓe«yasatvaj¤Ãnasahak­tena viÓe«aïÃbhÃvasyÃnumÃnÃt / vidhyarthaikadeÓena viÓe«aïena na¤arthasyÃnvaya eva nÃsti // kecittu -- k­tisÃdhyatve«ÂasÃdhanatvÃni«ÂÃsÃdhanatvÃni pratyekaæ vidhipratyayÃrthÃ÷ / tathà ca ni«edhasya na vidhyarthaikadeÓenÃnvaya ityÃhu÷ / tanna / trayÃïÃæ pratyekamarthatve 'k«ÃdiÓabde«vivaikaikasmin prayoge ekaitasyaiva pratÅtiprasaÇgÃt / ------------------------------------------------------------------------- manmate -- nyÃyamate / lÃk«iïikatveneti // vyaktametadagre na¤arthanirïayavÃde / atiriktaviÓi«ÂÃbhÃvÃnabhyupagamapak«e samÃdhiæ d­«ÂÃntairupapÃdyÃtiriktÃbhÃvamatenÃha -- api ceti // vidhyartheneti // vidhipratyayarÆpaliÇgÃdyarthenetyartha÷ / viÓi«Âeneti // k­tisÃdhyatvesatÅtyÃdiviÓe«aïaviÓi«ÂasÃdhanatvenetyartha÷ / viÓi«ÂÃbhÃvena viÓi«ÂÃbhÃvaj¤Ãnena // ekadeÓimataæ pÆrvapak«imukhenaivÃnÆdya pak«adharÃdyuktado«eïa nirÃha -- kecitviti // viÓi«Âasya liÇagÃdyarthatvakalpane kiæ yÃgÃdau prav­tyarthamuta ni«edhopapatyarthaæ yadvà bÃdhakadaÓÃyÃmapi vi«ayasaæp­ktamadhubhak«aïadÃvaprav­tyartham / ------------------------------------------------------------------------- 1. sahetyadhikam -naæ.ja.ga.ka.su. 2. tasmÃdeka - naæ.ja.ka. ------------------------------------------------------------------------- va«ÂhÃ-natvÃ-di«Âa-sÃsya-viÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 327. ----------------------------- --------- ---------- sati gatyantare ÓaktitrayakalpanasyÃnyÃyyatvÃcca / tasmÃdviÓi«Âameve«ÂasÃdhanatvaæ vidhipratyayÃrtha iti // ucyate -- viÓi«ÂÃrthakatvakalpanaæ hi natÃvadyÃgÃdau prav­tyartham / i«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnenaiva tadupapatte÷ / na hi yÃge balavadani«ÂÃnubandhitvaæ prasaktam / yena tadabhÃvo yajetetyanena bodhyeta // nÃpi kala¤jaæ na bhak«ayedityÃdini«edhopapatyartham / anyathÃpi 1 tadupapatteruktatvÃt // nÃpi saæjÃtabÃdhasya vi«asaæp­ktamadhubhak«aïÃdau ni«iddhe kala¤jabhak«aïÃdau cÃprav­tyartham / pravartakatvenÃbhimatami«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnaæ hi 3 ne«ÂasÃdhanamiti j¤Ãnam / pare«ÂasÃdhanamiti j¤Ãnepyaprav­tte÷ // ------------------------------------------------------------------------- Ãdyaæ nirÃha -- na tÃvaditi // dvitÅyaæ nirÃha -- nÃpÅti // caturdheti // svamatena parihÃradvayasya"kecittu anye tvi"tyÃbhyÃæ ca parihÃradvayasyokteriti bhÃva÷ / t­tÅyaæ nirÃha -- nÃpi sa¤jÃtabÃdhasyeti // bahuvrÅhi÷ // vi«asaæp­ktamadhubhak«aïÃdikamanarthaheturiti jÃnatopi puru«asyetyartha÷ / i«ÂopÃyatvamÃtrasya pravartakatvepi tasya tatrÃpi satvena prav­tyÃpatteriti bhÃva÷ / pravartakatvenÃbhimatami«ÂopÃyatvaæ tatra nÃstÅti vaktuæ prasaktakalpadvayanirÃsapÆrvamupodghÃtamÃha -- pravartakatvenetyÃdinà prav­ttiparatvÃhÃnerityantena / pÆrvoktapak«advaye 'pi do«amÃha -- icchÃyà iti // ------------------------------------------------------------------------- 1.pi cacurthopa -- ga. pi caturartho -rÃ.su. 2.syÃpi -naæ.ja.rÃ.su. 3.nasve-naæ.ja.ka. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 328. ----------------------- ------------- ---------- nÃpi sve«ÂasÃdhanaj¤Ãnam / 1 i«ÂasÃmÃnyasÃdhanatvaj¤Ãnene«ÂaviÓe«asvargÃdisÃdhanayÃgÃdÃvaprav­tte÷ / icchÃyÃ÷ svarÆpasatyà eva pravartakatvena tajj¤ÃnÃnapek«aïÃcca // kiæ tu svargo me 'stvitÅcchÃprakÃrÅbhÆtasvargatvaviÓi«Âaæ prati sÃdhanatvena j¤Ãnam / na caivaæ pravartakaj¤ÃnasyÃnanugama÷ / svarÆpasadicchÃvi«ayasÃdhanatva 2 j¤ÃnatvenÃnugamÃt / 3 etadapi na phalecchÃrahitaæ prav­ttiæ janayati / kiæ tu svargaæ sÃdhayi«yÃmÅti phalecchÃsahitameva / ------------------------------------------------------------------------- i«ÂasÃdhanamiti j¤Ãnaæ sve«ÂÃsadhanamiti j¤Ãnamiti pak«advaye 'pÅcchÃyà j¤Ãnavi«ayatayÃnupraveÓÃt / tasyÃÓca svarÆpasatyà eva pravartakatvÃnna kalpadvayamapi yuktamiti bhÃva÷ / iccheti // svarÆpasadicchÃyÃ÷ prakÃrÅbhÆtaæ 4 svargaviÓe«aïatayà vi«ayÅbhÆtaæ yatsvargatvaæ tadviÓi«Âaæ pratÅtyartha÷ / asmin pak«e bÃdhakamÃÓaÇkya nirÃha -- na caivamiti // svargapaÓuputrÃdirÆpeïe«ÂaviÓe«aïÃmanekatvÃttattadicchÃprakÃrÅbhÆtaviÓi«Âaæ prati sÃdhanatvasyÃpyanekatvena tajj¤ÃnÃnÃmapi tathÃtvÃdananugama ityartha÷ / svarÆpasadiccheti // sukhÃdivadicchÃyÃ÷ j¤Ãtaikasatve 'pi tajj¤ÃnavarjanÅyasannidhyeva / na tu pravartakakoÂipravi«Âamiti bhÃva÷ // nanvevaæ phalecchÃhÅnasyÃpi prav­tyÃpattirityata Ãha -- etadapÅti // ------------------------------------------------------------------------- 1.pare«Âa ityÃdi nÃsti -naæ.ja.ka. 2.naj¤Ã-ja.ka. 3.tadapi-naæ. ja.ka.rÃ.su. ekÃra÷ pÆrita÷ -ca. 4. tasva -e.naæ. ------------------------------------------------------------------------- va«ÂÃ-natvÃ-di«Âa-sÃsya-viÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 329. ----------------------------- ---------- --------- uktÃyÃmicchÃyÃæ svarÆpeïa satyÃmidaæ svargasÃdhanamiti j¤Ãnenaiva prav­tterdarÓanÃt / na hi phalarÃge idaæ phalasÃdhanamiti j¤Ãna ca sati ani«ÂÃnanubandhitvÃj¤Ãnena 1 prav­ttivilamba÷ / 2 kriyÃæ 3 phalasÃdhanatayÃvagamya phalarÃge sati tÃæ cikÅr«atyanantaraæ karotÅti hi sthiti÷ // na caivaæ yatpravartakami«ÂaviÓe«asÃdhanatvena j¤Ãnaæ tanna vidhipratyayajanyam / yacca vidhipratyayajanyami«ÂasÃdhanatvena j¤Ãnaæ tanna pravartakamiti kathaæ vidhipratyayasya prav­ttiparatvamiti vÃcyam / vidhipratyayene«ÂasÃdhanamityeva bodhite 'pi svargakÃmo yajeteti vÃkyajanyasya svargasÃdhanamiti j¤Ãnasya pravartakatvena vidhipratyayasya prav­ttiparatvÃhÃne÷ // ------------------------------------------------------------------------- svargome 'stvitÅtyÃdinoktamapÅtyartha÷ / asyaiva pravartakatve pramÃïamÃha -- uktÃyÃmiti // nanvevaæ maïyuktaviÓe«aïaj¤Ãnamapyastu pravartakamityata Ãha -- na hÅti // kathametadubhayamityato vyanakti -- kriyÃmiti // yajanabhajanÃdikriyÃmityartha÷ /"anudÃttopadeÓavanatitanotyÃdÅnÃmanunÃsikalopo jhaliÇki¤iti, vÃlyapÅ"ttyuktatvÃdavagamyeti sÃdhu / iti hÅti // hiÓabdena sarvÃnubhavasiddhatvaæ sÆcayati -- vidhipratyayeneti // sÃmÃnyÃnvitÃbhidhÃnavÃde sÃmÃnyÃnvayabodhako 'pi Óabda÷ padÃntarasamabhivyÃhÃreïa viÓe«Ãnvayabodhakama eva bhavatÅtyanvitÃbhidhÃne vyutpÃditatvÃlliÇgÃdividhipratyayasya ce«ÂasÃdhanatvasÃmÃnyabodhakasyÃpi -- ------------------------------------------------------------------------- 1.nÃprav­tti÷ -ja.ka. 2.phaletyadhikam-ja.ka. 3.prav­ttÅtyadhikam -naæ.ja.ka. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 330. ----------------------- ----------- ---------- evaæ ca vi«asaæp­ktamadhubhojanÃdiphale du÷khe utkaÂadve«adaÓÃyÃæ tatphale sukhe icchaiva 1 neti na tatra prav­tti÷ / sukhatvaprayuktÃyà api autsargikaphalecchÃyà du÷khavi«ayakatkaÂadve«eïÃpoditatvÃt / anyathà sÃdhane balavadani«ÂÃnubandhitve j¤Ãtepi sukhasÃdhanatvaprayuktecchà syÃt / ------------------------------------------------------------------------- - svarga 2 yÃgiÓabdÃntarasamabhivyÃhÃreïa viÓe«a eva paryavasÃnÃnna prav­ttiparatvabhaÇga ityartha÷ // evamupodghÃtamuktvà kala¤jabhak«aïÃdÃvapratyarthaæ vidhipratyayasya viÓi«ÂÃrthatvakalpanamapi netyetadupapÃdayati -- evaæ ceti // icchaiva netÅti // tathà ca tatre«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnameva neti kÃraïÃbhÃvÃnna prav­ttirityartha÷ // nanvaivaæ vi«asaæp­ktamadhubhojanÃdiphale sukhatvasyÃpi bhÃvÃt sukhatvaprayuktecchÃyà prav­ttirapi Ãha -- sukhatveti // 3 vi«asaæp­ktamadhubhojanÃdijanye tÃtkÃlikat­ptisukharÆpa iti yojyam / utkaÂeti // utkaÂatvaæ ca jÃtirvà kaÓciddharmo veti bhÃva÷ / anyatheti // prabalabÃdhakena rÃgasyÃnapavÃde tÃtkÃlike«ÂÃsadhane baladani«ÂÃnubandhitvÃdinÃj¤Ãte 'pÅtyartha÷ / icchÃsyÃditi // tathà ca tatprayukte«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnanimittà prav­ttirapi syÃditi bhÃva÷ / uktÃrthasya saægraheïÃnuvÃdapÆrvakaæ phalitamÃha -- evaæ ceti // svarÆpasadicchÃvi«ayasÃdhanatvaj¤Ãnasya phalecchÃsahitasya prav­ttihetutve satÅtyartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.evakÃro nÃsti- naæ.ja.ka. 2.svargapadaæ na -u.naæ. 3.tatphale ityadhikam -u. ------------------------------------------------------------------------- va«ÂÃ-natvÃ-di«Âa-sÃsya-viÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 331. ----------------------------- --------- ----------- evaæ ca balavadani«ÂÃnanubandhitvÃdiviÓe«aïaphalasyÃtiprasaÇganivÃraïasye«ÂasÃdhanatÃghaÂakatvena prav­ttÃvavaÓyÃpek«itÃyÃ÷ phalecchÃyà abhÃvenaiva siddheri«ÂÃsÃdhanatvaæ tredhà na viÓe«aïÅyam / uktÃyÃæ phalecchÃyÃmasatyÃæ tvaduktaviÓe«aïaviÓi«ÂasvargasÃdhanatvaj¤Ãne satyapyalasasyÃnyatrÃsaktasya ca puru«asya yÃgÃdau prav­tyadarÓanenÃnvayavyabhicÃrÃt // na ca tatra sÃdhanavi«ayakacikÅr«ÃbhÃvÃdevÃprav­ttiriti vÃcyam / sÃmagrÅsatvena cikÅr«Ãya evÃpÃdyamÃnatvÃt / balavadani«ÂÃnubandhitvà 1 dij¤Ãne satyapi ni«iddhakarmajanye du÷khe utkaÂadve«arÆpÃpavÃdakÃbhÃvadaÓÃyÃæ tajjanyasukhavi«ayakarÃgautkaÂyena ni«iddhakarmaïi prav­ttidarÓanena vyatirekavyÃbhicÃrÃcca // ------------------------------------------------------------------------- atiprasaÇgeti // saæjÃtabÃdhasyÃpÅtyÃdinoktÃtiprasaÇganivaraïasyetyartha÷ / ghaÂakatvaneti // icchÃyà abhÃve i«ÂasÃdhanatoktyasaæbhavÃditi bhÃva÷ // nanu phalecchÃviraheïe 2 voktaviÓe«aïatrayÃnyatamaj¤ÃnaviraheïÃpi prav­tyabhÃvÃttadapyÃvaÓyakamityato 'nvayavyatirekavyabhicÃrÃnna prav­ttihetutvaæ tasyeti bhÃvenÃha -- 3 uktÃyÃmiti // vyabhicÃrasyÃnyaprayuktatvamÃÓaÇkyanirÃha -- na ceti // sÃmagrÅti // uktaviÓe«aïaviÓi 4 «Âe«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnasyaiva sÃmagrÅtvÃditi bhÃva÷ / atrÃpyanyaprayuktatvaæ vyabhicÃrasyÃÓaÇkya nirÃha -- na ca sÃdhana iti // ------------------------------------------------------------------------- 1.tvÃj¤Ãne -ja.ga. tvaj¤Ã-ka.rÃ.su. «ÂÃnanubandhitvÃj¤Ã -naæ. 2.ïaivo u.naæ. 3.yu-naæ.u. 4.«ÂasÃ-naæ.e.u. i«Âeti pÆritam -mu. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.piriccheda÷ pu - 332. ----------------------- ------------- ---------- na ca sÃdhanacikÅr«ayà tatra prav­tti÷ / sÃmagryabhÃvena cikÅr«ÃbhÃvasyaivÃpÃdyamÃnatvÃt // ki¤ca viÓi«Âami«ÂasÃdhanatvaæ vidhyarthaÓcecchayenenÃbhicaranyajetetyatra 1 vidhipratyayasya viÓe«yamÃtre lÃk«aïikatvaæ syÃt // paroktaviÓe«aïaviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvaæ liÇgadyartha ityatra kalpakaæ nÃstÅtyupapÃdya bÃdhakaæ cÃstÅtyÃha -- kiæ ca viÓi«Âamiti // ÓyenenÃbhijaranyajetetyasya ÓyenanÃmako yÃga÷ Óatru vadhasÃdhanamityartha÷ / abhicarannityasya"lak«aïahetvo÷ kriyÃyÃ"miti hetau ÓatrantatayÃbhicarituæ Óatruæ hantumityarthÃtphalabhÆta÷ ÓatruvadhaÓca"nahiæsyÃditi"vacanena ni«iddha iti ni«iddhaphalakatvÃt tÃtkÃlike«ÂopÃyo 2 pi ÓyenayÃgo balavadani«ÂÃnubandhÅ«ÂotpattinÃntarÅyakadu÷khÃdhikadu÷khajanakÃdiÓca bhavatÅti tatra viÓe«aïatrayasya bÃdhÃdviÓe«yamÃtraparatvaæ vÃcyam / liÇgaderviÓi«ÂÃrthaÓaktasya viÓe«yamÃtre lÃk«aïikatvamiti do«a÷ syÃt / i«ÂasÃdhanatvasyaiva vidhipratyayÃrthatve tu na do«a iti bhÃva÷ // nanu - gordravyaæ ghaÂo 'nitya ityÃdau viÓe«yamÃtrepyanvayadarÓanena viÓeÓe«yamÃtropasthitau na lak«aïà / viÓe«yabÃdhena viÓe«aïamÃtrÃnvayasthala eva viÓe«yÃnvitaviÓe«aïasya svÃtanatryeïopasthityarthameva lak«aïÃÓrayaïamiti cenna / viÓe«aïaviÓe«yayoranyonyÃnvitatve 'viÓi«Âepyekatraiva lak«aïetyatra niyÃmakÃbhÃvÃt// ------------------------------------------------------------------------- 1.vidhipratyayasyeti nÃsti- ka.ja. 2.yepi-naæ.u.e. 3.ge-naæ.e.u. ------------------------------------------------------------------------- va«ÂÃ-natvÃ-di«Âa-sÃsya-viÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 333. ----------------------------- --------- ------- kiæ caivaæ nivartakamani«ÂasÃdhanatvamapi balavadi«ÂÃnanubandhitvena viÓe«aïÅyaæ syÃt // imÃmeva pratibandÅæ darÓayituæ vi«ïutatvanirïaye"nivartate ca viparyayeïa"ityuktam // nanu tatra balavadi«ÂÃnubandhitvaj¤Ãnaæ pratibandhakamiti balavadi«ÂÃnubandhitvÃj¤Ãnameva niv­ttiheturna tu balavadi«ÂÃnanubandhitvena j¤Ãnamapi, ananubhavÃditi cedihÃpi balavadini«ÂÃnubandhitvaj¤Ãnaæ pratibandhakamiti balavadini«ÂÃnubandhitvÃj¤Ãnameva prav­ttihetu÷ na tu balavadani«ÂÃnanubandhitvena j¤Ãnamapi ananubhavÃditi samam // ------------------------------------------------------------------------- tu«yatu durjana iti do«ÃntaramÃha -- kiæ caivamiti //"na kala¤jaæ bhak«ayedityÃdau ni«edhÃnvitaliÇgÃdinà bodhyamÃnamani«ÂasÃdhanatvaæ nivartakamanubhavasiddham / tatrÃpi vidhisthala iva tÃvanmÃtraæ na nivartakam / kiæ tu balavadi«ÂÃnanubandhitvÃdiviÓi«ÂÃni«ÂopÃyatvaj¤Ãnamevaniv­ttiheturiti ni«edhÃnvitavidhipratyayasyÃpyuktarÆpaviÓe«aïaviÓi«ÂÃni«ÂopÃyatvamevÃrtho bhavet / tathà ca ni«edhavÃkyasthena na cetyÃdipÆrvoktavirodha iti bhÃva÷ // pratipÃditaæ mÆlÃrƬhaæ darÓayati -- imÃmiti // viparyayeïa, i«ÂasÃdhanatvaviparyayÃni«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnenetyartha÷ / pratibandÅkathanasya viÓe«aïatyÃga eva phalamiti paramukhena samÃdhiæ vÃcayitvà samamityÃha -- nanviti // tatra -- niv­ttisthale // pratibandhakaæ niv­tteriti yojyam / samamiti // prav­ttisthalepi balavadani«ÂÃnubandhitvaj¤Ãnaæ prav­ttipratibandhakamiti balavadani«ÂÃnubandhitvaj¤Ãnameva prav­ttiheturna tu balavadani«ÂÃnanubandhitvaj¤ÃnamapyananubhavÃditi samamityartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- r1. vaævÃkyavi -naæ.u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 334. ----------------------- ---------- -------- na caivaæ janakÅbhÆtaj¤Ãnaæ vighaÂayata eva pratibandhakatvÃttadvighaÂanÅyamananubandhitvena 1 j¤Ãnaæ hetu÷ syÃditi vÃcyama / prav­ttijanakÅbhÆtaphalecchÃvighaÂanenÃpi tadupapatte÷ / i«ÂÃnubandhitvÃni«ÂÃnubandhitvaj¤Ãnayo÷ prav­ttiniv­ttirÆpaviruddhakÃryasamÃmagrÅtvena satpratipak«avatsÃk«Ãdeva pratibandhakatvÃcca // ------------------------------------------------------------------------- kva cittu evameva mÆle pÃÂha÷ / maïau pÆrvapak«e k­tisÃdhyatvaj¤Ãnasya hetutve kathitayuktiæ tulyanyÃyatayÃtrÃpyÃÓaÇkya nirÃha -- na caivamiti // balavadani«ÂÃnubandhitvaj¤Ãnasya prav­ttipratibandhakatva ityartha÷ / janakaj¤Ãnamiti // sÃk«Ãdavirodhino j¤Ãnasya yatki¤cijjanakaj¤Ãnaæ vighaÂayata eva kÃryapratibandhakatvam /vyabhicÃraj¤Ãnasya vyÃptij¤Ãnaæ vighaÂayata evÃnumitipratibandhakatvadarÓanÃtprak­te ca balavadani«ÂÃnubandhitvaj¤Ãnasya pratibandhakatvÃnyathÃnupapatyaiva tadananubandhitvÃdij¤Ãnaæ kÃraïamityÃyÃtamiti na ca vÃcyamityartha÷ / sÃk«Ãdavirodhino j¤Ãnasya yatki¤cijjanakavighaÂakatvenaiva pratibandhakatvopapattau kiæ janakaj¤ÃnavighaÂakatveneti j¤ÃnaviÓe«aïeneti bhÃvenÃha -- prav­ttÅti // astu và tavÃyaæ niyastathÃpi na prak­te cajj¤Ãnasya hetutvamÃyÃti sÃk«Ãdena virodhatvasaæbhavÃdityÃha -- i«ÂÃnubandhitveti // satpratipak«avaditi // anyathà tatrÃpyasatpratipak«atvaj¤ÃnasyÃnumitihetutÃpatteriti bhÃva÷ / svarÆpasadbalavadve«avi«ayadu÷khÃjanakatve sati tÃd­ÓecchÃvi«ayasÃdhanamiti j¤Ãnaæ pravartakamiti nirgalitortha iti pak«adharoktamÃÓaÇkate -- nanu tarhÅti // ------------------------------------------------------------------------- 1. tvaj¤Ã -naæ.ja.ga.ka.rÃ.su. ------------------------------------------------------------------------- va«ÂÃ-natvÃ-di«Âa-sÃsya-viÇga÷)vidhivÃda÷pu - 335. nanu tarhi balavadve«avi«ayada÷khajanakatvaæ viÓe«aïamastu, evaæ ca nokta 1 vyabhicÃra÷, ni«iddhakarmajanye sukha utkaÂarÃgavato ni«iddhakarmaïi balavadani«ÂÃnubandhitvaj¤Ãne satyapi tajjanye du÷khe balavadve«ÃbhÃvena balavadve«avi«ayadu÷khÃjanakatvaj¤Ãnasya satvÃditi cenna / kasya cidalasÃderyÃgÃdyanu«ÂhÃnajanyadu÷khepi balavadve«asya satvena bavadve«a 2 vi«ayadu÷khÃnanundhitvena 3 viÓi«Âasya vidhipratyayÃrthasya bÃdhitatayà vidhÃnÃnupapatte÷ // ------------------------------------------------------------------------- balavadani«ÂÃnanubandhitvÃderviÓe«aïasya vyabhicÃratayà du«Âatva ityartha÷ / vyabhicÃra iti // vyatirekavyabhicÃra ityartha÷ // vidhÃnÃnupapatteriti // nanu -- taæ prati vidhyayoge 'pi puru«Ãntaraæ prati kÃlÃntare taæ pratyeva và vidhÃnopapattiriti cenna / vidhe÷ sarvadà sarvapuru«asÃdhÃraïyasya vÃcyatvÃditi bhÃva÷ / vidheyatvÃpÃtÃdityupalak«aïam / balavadve«etyatra balavatvasyÃnugatasyÃbhÃvÃditi maïÃmeva nirÃsÃt / na ca balavatvamutkaÂatvaæ tacca jÃtiviÓe«a iti yuktam / utkaÂÃnutkaÂÃnÃnÃdu÷khavi«ayakasamÆhÃlambanÃdyatra tadubhayagocarà dve«a ekÃæÓe utkaÂa÷ aparÃæÓe anutkaÂa÷ kathaæ tatra jÃti÷ / avyÃpyav­ttitvÃt / na ca tatra dve«advayam / j¤ÃnÃderapi tathÃpÃtena samÆhÃlambanocchedÃpatte÷/ sÃmagrÅyaugapadyÃt / krame vinigamanÃbhÃvÃcca / j¤Ãnasyaikatve dve«e 'pi sÃmyam // ------------------------------------------------------------------------- 1.ktovyÃ-naæ.rÃ.su. 2.«Ãvi-ja.ka. 3.tvavi-ja.ka. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 336. ----------------------- ------------ ------- na ca pravartamÃnasya balavadve«o vivak«ita iti vÃcyam / ni«iddhepi karmaïyutkaÂarÃgeïa pravartamÃnasya tajjanyadu÷khe balavadve«ÃbhÃvena ni«iddhasyÃpi vidheyatvÃpÃtÃt / tasmà 1 cchudvameve«ÂasÃdhanatvaæ pravartakam // etadapyuktaæ"mi«ÂasÃdhanatÃmeve"ti / ÓuddhÃmi«ÂasÃdhanatÃmeva na tu balavadani«ÂÃnanubandhitvÃdiviÓi«ÂÃmityartha÷ // ------------------------------------------------------------------------- yadi ca tasya tatropÃdhitvaæ tarhyananugama eva / tadvadevÃnyatrÃpi tasyopÃdhitÃ'pattiÓca / ata evotkaÂakoÂikasaædehe utkaÂatvaæ na jÃtirityeva nyÃyamatam / astu và jÃtirutkaÂatvam / tathÃpi ÓabdavaddevadattÃdikÃraïaviÓe«aprayojyadve«avaijÃtyamÃvaÓyakamiti tatsaÇkarÃpatyà dve«ani«ÂhamutkaÂatvamanekamiti vÃcyam / tadananugamena j¤ÃnÃnanugamÃt / prav­tyananugama eva liÇgÃdipadaÓaktigrahÃnupapattiÓcetyÃdyapi dhyeyam // uktado«Ãn saæk«ipyÃnuvadannupasaæharati --tasmÃditi // tacchabdaparÃm­«Âameva hetucatu«Âayaæ krameïa vyanakti --avaÓyaketyÃdinà // atiprasaÇgeti // sajjÃtabadhasyÃpÅtyÃdinoktÃtiprasaÇgetyartha÷ / ubhayata iti // uktÃyÃæ phalecchÃyÃmityÃdinoktÃdanvayato vyatirekato vyabhicÃrÃdityartha÷/ kiæ ca viÓi«ÂamityÃdinoktamÃha -- Óyeneti // ki¤caivamityÃdinoktamÃha -- nivartaka iti // caturdhetyuktighaÂanÃyoktaæ maïyÃdÅtyÃdipadam / ------------------------------------------------------------------------- 1.tasmÃdÃvaÓyakyà yatnena phalaæ sÃdhayi«yÃmÅti phalecchayaivÃtiprasaÇganivÃraïÃdubhayato vyabhicÃrÃt ÓyenÃdau lak«aïÃprasaÇgÃt nivartake ani«ÂasÃdhanatvepi viÓe«eïaprasaÇgÃcca i«ÂÃsÃdhanatvaæ maïyÃdyuktarÅtyà caturdhà na viÓe«aïÅyamiti' ityadhikam -ga.rÃ.su. ------------------------------------------------------------------------- va«ÂÃ-natvÃ-di«Âa-sÃsya-viÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 337. ----------------------------- -------- --------- nanu tarhi sÃdhanatvameva vidhyarthostu / pravartakasya svargasÃdhanatvaj¤Ãnasya phalapadasamabhivyÃhÃrÃdeva siddhe÷ / tvayÃpi vidhipratyayÃrthatvena svÅk­tasye«ÂasÃmÃnyasÃdhanatvaj¤Ãnasya cÃpravartakatvÃditi cenna / phalapadasamabhivyÃhÃrÃtprÃgena vidhipratyayenaine«ÂasÃmÃnyasÃdhanatvasya pratÅte÷ / anyathà sÃdhanatvamapyartho na syÃt / ------------------------------------------------------------------------- tena tavdyÃkhyÃnÃbhimataæ nanu tarhi balavadityÃdinoktaæ cuturthaviÓe«aïaæ dhyeyam // yattu - ni«iddhakarmÃdÃprav­tyarthamuktami«ÂasÃdhanatvaj¤ÃnamÃtraæ na pravartakam / kiæ tu svargomestvityevamÃdirÆpatattadiccÃprakÃrÅbhÆtasvargatvÃdiviÓi«Âaæ prati sÃdhanatvena j¤Ãnameva / svarÆpasadicchÃvi«ayasÃdhanatvaj¤Ãnatvaæ tvanugamamÃtramiti / tatra maïyÃdyuktaviÓe«aïacatu«Âayavadi«ÂetiviÓe«aïamapi vyarthamiti ÓaÇkate -- nanu tarhÅti // tattadviÓe«asÃdhanatvaj¤Ãnasyaiva pravartakatva ityartha÷ / vidhyartha÷ liÇgÃtividhipratyayÃrtha÷ / pravartakaj¤ÃnalÃbha÷ kenetyata Ãha -- pravartakasyeti // svargapaÓvÃditattatphalaviÓe«asadhanatvaj¤Ãnasya svargapaÓvÃdiphalasamarpakasvargakÃmapaÓukÃmÃdipadasahoccÃraïenaiva siddhe rityartha÷ / tvayeti // siddhÃntinà // yena tasyÃpi liÇgÃdyarthatà kalpyeteti bhÃva÷ / satyamevaæ tathÃpi prayogapratyayÃbhyÃmeva ÓabdÃrthavyavasthà vÃcyà / prak­te ce«ÂasÃdhanatvasya liÇÃdinà pratÅyamÃnatvÃttadarthakatvakalpanameva tasya yuktamitibhÃvenÃha -- phalapadeti // anyatheti // pratÅtasyÃpi tyÃga ityartha÷ / tarhi nairarthakyameva liÇgÃde÷ syÃdityata Ãha -- ÃkhyÃteti // ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkataï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 338. ----------------------- ------------- -------- ÃkhyÃtÃntaravatk­tyÃdirevÃrtha÷ syÃt / viÓvajidÃdÃvi«ÂaviÓe«akalpanaæ ca na syÃt / tasmÃtsÃdhana-- ------------------------------------------------------------------------- bÃdhakÃntaramÃha -- viÓvajiditi // anyathetyanu«aÇga÷ / i«ÂasÃmÃnyasya liÇgÃdinà pratÅtyabhÃva iti tasyÃrtha÷ / caturthe t­tÅyapÃde"codanÃyÃæ phalÃÓrute÷ karmamÃtraæ pratÅyeta na hyaÓabdaæ pratÅyate"iti pa¤camedhikaraïe viÓvajità yajetetyÃdi viÓvajidÃdinÃmakayÃge«u aÓrutaphale«u phalamastyuta neti saædehe svargÃdirÆpÃd­«Âaphalasya ÓabdapramÃïakatvÃdiha ca svargÃdibodhakaÓabdÃbhÃvÃt yÃgaæ kuryÃdityanvayena yajetetyasya nirÃkÃÇk«atayÃ'kÃÇk«ÃmÆlakasya svargÃdividhipratyayani«ÂhapravartanÃparaparyÃyaÓabdabhÃvanÃÓabditapuru«apravartakarÆpavidhivi«ayab hÆtà bhÃvyatvena na svÅkarotÅti tadÃkÃÇk«ÃpÆraïÃya phalapadÃdhyÃhÃrasyÃvaÓyakatvÃdasti phalavatvamiti siddhÃntayitvà tatkiæ sarvaphalÃrthatvamutaikaphalÃrthatvamiti puna÷ saæÓaye viÓe«ÃbhÃvÃtsarvaphalÃrthatve prÃpte etaphalenaiva bhÃvyÃkÃÇk«ÃpÆrternÃnekakalpanà yukteti"tatsÃrvÃrthamÃnÃdeÓÃditi"«a«ÂhÃdhikaraïe vicÃrya"sa svarga÷ syÃt sarvÃn pratyaviÓi«ÂatvÃditi"saptamanaye tadekaæ phalamevaæ 1 rÆpamiti viÓi«yÃnirïayÃt puna÷ sarvÃrthatvameveti prÃpta svargasya du÷khÃsaæbhinnasukharÆpatayà sarvÃbhila«itatvÃt svarge evÃdhyÃhÃreïa kalpya iti siddhÃntitaæ pÆrvatantre / tathà ca tatra bhÃvyataye«ÂasÃmÃnyÃkÃÇk«ÃyÃæ satyÃmeva svargarÆpe«ÂaviÓe«akalpanaæ yatk­taæ tacca na syÃdityartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- k­sÃtvÃ-di«ÂesÃ-tvavitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 339. ---------------------------- -------- --------- - 1 mi«Âatvena viÓe«aïÅyameva /. etadapyuktami«ÂasÃdhanatÃmeveti / na tu sÃdhanatvamÃtramityartha÷ // balavadani«ÂÃnanubandhitvÃdiviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvasya vidhitvabhaÇga÷ // 34 // ------------------------------------------------------------------------- i«Âatveneti // i«ÂetiviÓe«aïene«ÂasÃdhatvamityevaærÆpeïa viÓe«aïÅyamityartha÷ // balavadi«ÂÃnanubandhitvÃdiviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvasya vidhitvabhaÇga÷ // 34 // ------------------------------------------------------------------------- k­tisÃdhyatvÃdiviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvasya vidhitvabhaÇga÷ // 35 // nanu tathÃpÅ«ÂasÃdhanatvaæ tak«akacƬÃmaïyÃharaïÃdÃvaprav­tyarthaæ k­tisÃdhyatvenÃvaÓyaæ viÓe«aïÅyamiti cenna / ------------------------------------------------------------------------- k­tisÃdhyatvaviÓi«ÂesÃdhanatvasya vidhitvabhaÇga÷ // 35 // tathÃpÅti / maïyÃdyuktarÅtyà caturdhÃviÓe«aïÅyatvÃbhÃvepÅtyartha÷ / k­tisÃdhyatvenÃvaÓyaæ viÓe«aïÅyamiti // k­tisÃdhyaæ yadi«ÂasÃdhanaæ tatvaj¤Ãnaæ pravartakamiti vÃcyamityartha÷/ tak«akacƬÃmaïyÃharaïÃdikaæ ca tak«akadaæÓana 3 bhÅtyà k­tyasÃdhyamiti bhÃva÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.natvami - naæ.ga.rÃ.su. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 340. ----------------------- ------------- ---------- k­tisÃdhyatva 1 j¤ÃnadaÓÃyÃæ prav­tyÃpÃdane i«ÂÃpatte÷ / tadasÃdhyatvaj¤ÃnadaÓÃyÃæ tu 2 k­tyà phalaæ sÃdhayi«yÃmÅti k­tisÃdhyatvaprakÃrikÃyÃ÷ phalecchÃyà abhÃvÃdevÃprav­tte÷ / na hi sÃdhane k­tyasÃdhyatvena j¤Ãte phale k­tisÃdhyatvaæ j¤Ãtuæ Óakyam / na ca phalasya k­tisÃdhyatvÃj¤Ãne phale tatprakÃrikecchÃyuktà / k­tisÃdhyatvaviÓi«Âe«ÂasÃdhanatÃj¤Ãnaæ và kÃryatÃj¤Ãnaæ và pravartakamiti mate 'pi hi uktà phalecchÃ'vaÓyakÅ / ------------------------------------------------------------------------- asÃdhyatvÃj¤ÃnadaÓÃyÃæ viÓe«aïÅyaæ uta tatvena j¤ÃnakÃle / Ãdya Ãha -- k­tÅti // antye tvanyathaivÃprav­tyupapattau kiæ viÓe«aïenetyÃha -- tadasÃdhyatveti // sÃdhanasya k­tyasÃdhyatvaj¤ÃnakÃle phalecchÃyà abhÃva eva kuta iti cet / k­tisÃdhyatvaprakÃrakaphalagocarecchÃyÃ÷ k­tisÃdhyatvaprakÃrakaphalaviÓe«yakaj¤ÃnajanyatvÃt tÃd­Óaj¤Ãnasya ca k­tisÃdhyatvaprakÃrasÃdhanagocaraj¤ÃnajanyatvÃtkÃraïÃbhÃvÃdeva phalecchÃrÆpakÃryÃbhÃva ityetadvyatirekamukhenopapÃdayati -- na hÅti // astvevaæ tathÃpi phalecchÃyà ÃvaÓyakatvameva kuta ityata÷ pratij¤ÃpÆrvaæ hetumÃha -- k­tisÃdhyatveti // Ãdyaæ tÃrkikarÅtyoktam / antyaæ prÃbhÃkararÅtyà / kuta ityata Ãha -- ukta iti // j¤Ãnadvaye // kÃryatvaj¤Ãnaævetyantenoktaj¤Ãnadvaya ityartha÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.tvena -j¤Ã - ja.ka. 2.k­tyasÃdhyatvÃj¤Ãnada -rÃ.su. 2.ÃvaÓyakyà ityadhikam - rÃ.su. 3.nÃdibhÅ -e. ------------------------------------------------------------------------- k­sÃtvÃ-di«ÂesÃ- tvavitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 341. ----------------------------- -------- -------- ukte j¤Ãnadvaye satyapyuktaphalecchÃrahitasya cetanasyÃprav­tte÷ / d­Óyate hi phalaæ daivÃdanyak­tito 'pi và mama sidhyatvitÅcchÃyÃæ tvaduktaviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvaj¤Ãne k­tisÃdhyatvaj¤Ãne ca satyapi phalaæ k­tyÃsÃdhayi«yÃmÅtÅcchÃbhÃvena prav­tyabhÃva÷ // nanvevaæ kriyÃyÃ÷ k­tisÃdhyatvaj¤Ãnamapi tvayÃpi pravartakatvena svÅk­tamiti cet / satyam / ------------------------------------------------------------------------- uktaphaleccheti // k­tyà phalaæ sÃdhayi«yÃmÅtyuktak­tisÃdhyatvaprakÃrecchetyartha÷ / cetanasyeti // spa«ÂÃrthaæ j¤Ãnadvaye satÅtyasya ghaÂanÃrthaæ veti dhyeyam / kathametadityayo vyanakti -- d­Óyate hÅti // prav­tyabhÃva ityanvaya÷ / daivÃdityatrÃpi vÃÓabdonveti / daivÃdvÃnyak­tito vetyartha÷ / uktaviÓi«Âeti // k­tisÃdhyatvaviÓi«Âetyartha÷ / kÃryatvaj¤Ãnaæ vetyasya vivaraïena nirdeÓa÷ -- k­tisÃdhyatvaj¤Ãneceti // icchÃbhÃveneti // icchÃyà abhÃvenetyartha÷ // gƬhÃbhiprÃyeïa ÓaÇkate -- nanvevamiti // k­tisÃdhyatvaprakÃrakaphalecchÃyÃ÷ prav­ttihetutvopagama ityartha÷ / pravartakatveneti // uktarÆpaphalecchÃæ prati hetutvena phale k­tisÃdhyatvaj¤ÃnasyÃÇgÅk­tatvÃditi bhÃva÷ / tathÃca tajj¤Ãnasya liÇgÃdividhipratyayajanyatvÃtk­tisÃdhyatvasyÃpi liÇgÃdyarthatvaæ prÃptamiti h­dayam / viditÃbhiprÃya÷"liÇgÃdyarthastu i«ÂÃsÃdhanatvameve"ti karmanirïayavÃkyaæ h­di k­tvà pariharati --satyamityÃdinà // kena tarhi k­tisÃdhyatvaj¤Ãnaæ kuto liÇgÃdijanyaæ netyata Ãha -- kriyÃyà iti // yÃgÃdirÆpÃyà ityartha÷ // ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 342. ----------------------- ------------ --------- na tu talliÇÓabdajanyam / kriyÃyÃ÷ k­tisÃdhyatvasya k­tyanvayavyatirekagamyatvena tatra liÇ 1 Óakte rakalpanÃt / na hi yajetetiÓabda÷ svargakÃmasya yÃga÷ Óakya ityÃha / kintvi«ÂasÃdhanamityeva 2 / tatra Óakta÷ pravartate / aÓaktastu na / kiæ ca k­tisÃdhyatve satÅ«ÂasÃdhanatvaæ na liÇartha÷ / sÃdhyatvasÃdhanayatvayo÷ pratiyogibhedena kÃlabhedena 3 cÃvirodhepi -- ------------------------------------------------------------------------- nanu --yathà sÃdhanatvamÃtrasya liÇarthatvasaæbhave 'pi pratÅtibalÃdi«ÂasÃdhanatvaæ liÇÃradyartha ityucyate tathaiva pratÅtibalÃtk­tisÃdhyatvamapi liÇgÃdyartha ityucyatÃmityata Ãha -- nahÅti // Óakya iti // k­tisÃdhya ityÃhetyartha÷ / i«ÂasÃdhanamityeveti // yÃga iti yojyam / evaæ tarhi sarvepi kuto na pravartante kuto và sarve 'pi na nivartante ityata Ãha -- tatra Óakta iti // kriyÃæ k­tyà sÃdhayituæ samartha ityartha÷ / pratÅtyabhÃve vipratipannaæ pratyÃha -- kiæ ceti // atrocyata ityÃdinà vidhivÃdasiddhÃntamaïigranthoktadiÓà tayoravirodhamanuvadati -- sÃdhyatvetyÃdi // pratiyogÅti // yadyapi - ekasya pÃkÃderyaæ prati sÃdhyatvaæ taæ prati sÃdhanatvaæ viruddham / këÂhÃdirÆpasvakÃraïaæ prati sÃdhyatvamodanÃdi 4 kÃryaæ prati sÃdhanatvamaviruddham/ nirÆpakabhedÃt/ tathà yadà sÃdhyatvaæ tadaiva sÃdhanatvam / ------------------------------------------------------------------------- 1.Óabda ityadhikam - ga.rÃ.su. 2.vam -ka.ga.naæ. 3.na và vi-ga.ka. 4.svÃrtha ityadhikam -naæ.u. ------------------------------------------------------------------------- k­sÃtvÃ-di«ÂesÃ-tvaditvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 343. ----------------------------- --------- --------- sak­tprayoktena liÇÓabdenÃv­ttiæ vinopasthityasaæbhavÃt / anyathà vÃjipeyÃdhikaraïe 'pi pÆrvapak«arÅtyà yajinà tayoryugapadupasthitisaæbhavena tadasaæbhavanibandhana÷ siddhÃnto na sidhyet // ------------------------------------------------------------------------- tatprayojakayorasiddhatvayorekadaikasminvirodhÃt / kÃlabhadena tu 1 na viruddham / asiddhatÃkÃle sÃdhyatvasya siddhatvadaÓÃyÃæ sÃdhanatvasya ca saæbhavÃt / tathÃpÅtyartha÷ / upasthityasaæbhavÃditi /tha sÃdhyatvasÃdhanatvayorityanu«aÇga÷ // anyatheti // Ãv­ttiæ vinÃpi yugapadupasthitÃvityartha÷ / Ãdyasya caturthapÃde"nÃmadheye guïaÓrute÷ syÃdvidhÃnamiti cedi"ti pa¤came 'dhikaraïe --"vÃjapeyena svÃrÃjyakÃmo dravarÆpadravyÃkhyÃguïavidhiparo 'tha karmanÃmadheyamiti saæÓaye 3 yajeteti Órutyà 4 khyÃtopÃttaprayatnÃparaparyÃyabhÃvanayà yÃgasya prak­tipratyasamabhivyÃhÃrabalenakarmatva 5 kÃraïatvasÃdhÃraïasaæbandhasÃmÃnye 'vagame sati karmatvÃæÓamÃdÃya vÃjapeyapadoktaguïasya peyarÆpavÃjena yÃgaæ kuryÃdityanvayasya yugapadeva saæbhavÃdguïavidhipara iti prÃpte karmatvakÃraïatvaudÃsÅnyena saæbandhamÃtrÃvagatau guïaphalayoranyatarasyÃpi yÃgenÃnvayÃpÃtÃt viÓi«ya karmatvakÃraïatvayorupasthiterÃv­ttimantareïà saæbhavÃt yÃgasya kÃraïatvenaiva bodhamupetya phalÃnvaya eva vÃcya÷ vÃjapeyapadaæ tu nÃmadheyamiti siddhÃntitam / ------------------------------------------------------------------------- 1.tu vi-naæ.u. 2.tra kiæ vÃ-naæ.u. 3.ye yÃya -u. e 4.tyÃkhyà naæ.u. 5.sthala catu«Âaye karaïa ityevÃsti - naæ. u. e. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam(dvi.pariccheda÷pu - 344. api ca na k­tisÃdhyatvena j¤ÃnamÃtraæ pravartakam / anyak­tisÃdhyatve 'pi svak­tyasÃdhyatve prav­tyadarÓanÃt / kiæ tu svak­tasÃdhyatvena / na ca Óabdena svak­tisÃdhyatvaæ bodhyate / kiæ tvayaæ yÃgo matk­tisÃdhyo matk­tiæ vinÃsatvÃt ityanumÃnena 1 / tathà ca pravartakaæ j¤ÃnamÃnumÃnikaæ syÃt / na tu ÓÃbdÃt // na ca pravartakaj¤Ãnajanakasya liÇgasya ÓabdenopasthÃpanÃcchÃbdatvamiti vÃcyam / ayaæ yÃga÷ svargakÃmena mayà kartavya÷ svargakÃmapadasamabhivyÃh­tapramÃïavÃkyasthaliÇÓiraskÃdhÃtvarthatvÃt yadevaæ tadevaæ yathaudanakÃmapadasamabhivyÃh­tÃptavÃkyasthaviÇÓiraskapacidhÃtvartha ityanumÃnenaiva sarvasya siddhyà liÇa ÃkhyÃtÃntaravatk­tirevÃrtho na tvi«ÂasÃdhanatvamapÅtyÃpatte÷ //----------------------------------------------------------------------- tatsiddhÃntabhaÇgaprasaÇga 2 iti bhÃva÷ // k­tisÃdhyatve«ÂasÃdhanatvayorupasthÃpakatvÃyogÃt na viÓi«Âaæ viÇÃdividhipratyayÃrthopi tu tadupasthiteranyata÷ siddhatvÃnna liÇgÃdestadarthakatvamityÃha -- api ceti // ityanumÃnenaiveti // tathaiva vidhivÃde tvayokteriti bhÃva÷ / ------------------------------------------------------------------------- 1.naiva / evaæ ca liÇà k­tisÃdhye yÃge svargasÃdhanatvenoktemÃnÃntareïa ca svak­tacisÃdhyatve buddhe svargaæ k­tyà sÃdhayi«yÃmÅti phalecchÃyÃæ ca satyÃæ yÃge cikÅr«Ãk­tÅ bhavata÷ / tasmÃdÃvaÓyakyà yatnena phalaæ sÃdhayi«yÃmÅti phalecchayaivÃtiprasaÇganivÃraïÃt, svak­tisÃdhyatvasyÃnvayavyatirekagamyatvena ÓabdÃbodhyatvÃt, viruddha(trika) v­ttidvayÃpÃtÃcca, k­tisÃdhyatvamapi na liÇartha÷ / ita÷"etadevÃbhipretya"itivaparyantasya sthÃne ityamasti - ga.rÃ.su. 2.tyartha÷-naæ.u. ------------------------------------------------------------------------- k­sÃtva-di«ÂesÃ-tvavitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 345. --------------------------- --------- --------- manmate tu svak­tisÃdhyatvaj¤Ãnaæ na pravartakamiti nÃnumÃnÃpek«Ã / yÃge svargasÃdhanatvena j¤Ãte svasyoktÃyÃæ svargecchÃyÃæ ca satyÃæ prav­ttÃvavatilambÃt / tasmÃtk­tisÃdhyatvamapi na liÇartha÷ // etadevÃbhipretya sudhÃyÃæ"k­tisÃdhyatvaviÓeïasya vyarthatvÃdityuktam / ------------------------------------------------------------------------- prav­ttikÃraïÃni ni«k­«yÃha -- evaæ ceti // svak­tisÃdhyatvaj¤ÃnasyÃnumÃnikatve satÅtyartha÷/ prav­ttiÓabdÃrthavivaraïaæ cikÅr«Ãk­tÅ bhavata iti / upasaæharati -- tasmÃditi // tasmÃditi parÃm­«Âaæ hetutrayaæ vyanakti -- ÃvaÓyaketyÃdinà // iti phalecchayeti // k­tisÃdhyatvaprakÃrakaphalaviÓe«yakecchayaiva prav­ttihetusÃmagrÅkoÂipravavi«Âayà ni«iddhakarmaïi prav­ttirÆpÃtiprasaÇganivÃraïÃdityartha÷/ viruddhatriketi //"vÃjapeyena svÃrÃjyakÃmo yajete"tyÃdau yaji 1 noktayÃgasya uddeÓyatvÃnuvÃdyatvaprÃdhÃnyarÆpa dharmatrayaæ, sÃdhanatatvasamÃnÃdhikaraïaæ yatrikaæ upÃdeyatva vidheyatva guïatvarÆpadharmatrayaæ, parasparaviruddhamuddeÓyatvÃdidharmatrayasya yathÃkramupÃdeyatvÃdidharmatrayapratidvandvitvÃdviruddhaæ yatrikadvayaæ tasya yÃge ÃpÃtÃcceti kiæ cetyÃdinoktahetvuvÃda÷ / api cetyÃdinoktasya k­tyanvayavyatirekagamyatvenetyuktasya caikaprameyatvÃtpÆrvamanuvÃda÷ kuta÷ / nanu tathÃpÅtyÃdinopapÃditamarthaæ mÆlÃrƬhaæ karoti -- etadeveti // jij¤ÃsÃdhikaraïe"kÃryatà ca na kÃcitsyÃ"dityÃdiparakÅyakÃryatÃkhaï¬anaprakaraïe"tadi«Âaæ sÃdhanaæ tathÃ"ityupasaæhÃravÃkyavyÃkhyÃvasare sudhÃyÃmuktamityartha÷ / k­tisÃdhyateti // k­tisÃdhyatayaikasminnarthe samavatà yà i«ÂasÃdhanatà tajj¤ÃnÃdityartha÷/ ------------------------------------------------------------------------- 1. jinà yà -naæ. u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 346. ----------------------- ------------ ---------- na caivaæ sudhÃyÃ÷, k­tisÃdhyataikÃrthasamavete«ÂasÃdhanatÃj¤ÃnÃdeva prav­tyupapattariti karmanirïayaÂÅkÃyÃ, k­tisÃdhye«ÂasÃdhanatÃyÃ÷ kÃryatà 1 paryÃyatvÃditi ni«ïutatvanirïayaÂÅkÃyà ca saha virodha iti vÃcyam / sudhayà nirïayaÂÅkÃyabhyÃmuktÃæ mÃnÃntarajasya k­tisÃdhyatvaj¤Ãnasya prav­ttihetutÃæ svÅk­tyaiva k­tisÃdhyatvasya liÇarthatvamÃtrani«edhÃt / ata eva karmanirïaye liÇÃdyarthastvi«ÂasÃdhanatvameveti liÇÃdesttvi«ÂasÃdhanatÃrthatvenaiva k­tÃrthatvamiti coktam / taÂÂÅkÃyÃmapi k­tisÃdhyatÃyÃ÷ -- ------------------------------------------------------------------------- j¤ÃnÃditi // liÇgÃdiÓabdajanyÃditi Óe«a÷ / iti karmanir«ayaÂÅkayeti // na ca siddher'thache vÃkyasya prÃmÃïyÃbhÃvÃdityÃdiprakaraïena 2 cÃrthÃpatti÷ anupapattyabhÃvÃdityetavdyÃkhyÃnarÆpayetyartha÷ / tatvanirïayaÂÅkayeti /"j¤Ãtvaiva hÅ«ÂasÃdhanatÃæ pravartate / nivartate ca viparyayeïe"tyetavdyÃkhyÃnarÆpetyartha÷ / sudhayeti // t­tÅyÃntasya ni«ethÃdityanvaya÷ / nirïayaÂÅkÃbhyÃmiti // prÃguktakarmanirïayatatvanirïayaÂÃkÃvÃkyÃbhyÃmityartha÷ / liÇarthatvamÃtrani«edhaparatve j¤ÃnapakamÃha -- ata eveti // k­tisÃdhyatvasya liÇÃdyarthatvÃbhÃvÃdavetyartha÷ / taÂÂÅkÃyamapÅti / ata evetyanu«aÇga÷/ ------------------------------------------------------------------------- 1.tÃparaparyà -ga.naæ.rÃ.su. 2.vÃrthÃæ -naæ.u. ------------------------------------------------------------------------- k­sÃtva-di«ÂesÃ-tvavitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 347. --------------------------- --------- ---------- --svarÆpata÷ kriyÃsamayavÃya 1 muktve«ÂasÃdhanatÃyà j¤Ãnamuktam // etadapyuktami«ÂasÃdhanatÃmeveti / na tu k­tisÃdhyatvaviÓe«itÃmityartha÷/ ÓabdÃdita Óe«a÷ // ------------------------------------------------------------------------- k­tisÃdhyatvasya liÇÃdyarthatvÃbhÃvena tajj¤Ãnajanakasya kasya cidapi ÓabdasyÃbhÃvÃdeva karmanirïayaÂÅkÃyÃæ k­tisÃdhyataikÃrthasamaveteti pÆrvavÃkye k­tisÃdhyatÃviÓi«Âe«ÂasÃdhanatÃj¤ÃnÃdityevaærÆpavÃkyavinyÃsena viÇÃdijanyaj¤Ãnavi«ayakoÂau k­tisÃdhyatvasya praveÓamak­tvà k­tisÃdhyataikÃrthetyÃdirÆpeïe«ÂÃsÃdhanatayà liÇÃdivÃcyayà sÃkaæ yÃgÃdikriyÃni«ÂhatvamÃtraæ k­tisÃdhyatvasyoktam / na tu tasyÃpi liÇÃdijanyaj¤Ãnavi«ayatvamapÅtyartha÷ / karmanirïayataÂÂÅkÃbhyÃmekÃrthatvaæ tatvanirïayavÃkyasyÃha -- etadapÅti / liÇÃdinà prav­ttikÃraïami«ÂasÃdhanatÃj¤Ãnameva jÃyate na tu k­tisÃdhyatÃj¤ÃnapÅtyetadapÅtyartha÷ / pÆrvoktÃrthasamuccaye 'pipadam / aikÃrthyaghaÂanÃya tatvanirïayavÃkye 'dhyÃhÃramÃha - ÓabdÃditi Óe«a iti // liÇÃdiÓabdÃdi«ÂasÃdhanatÃmeva j¤Ãtvà pravartata iti tatvanirïayavÃkyÃrtha iti bhÃva÷ // etena -- karmanirïayaÂÅkÃyÃæ k­tisÃdhyatvaæ pravartakaj¤ÃnakoÂau na praveÓitam / tatvanirïayaÂÅkÃyÃæ tu pravartakaj¤Ãnavi«ayatÃbhimatakÃryatÃkoÂau k­tisÃdhyatvasya praveÓÃttasyÃpi pravartakaj¤Ãnavi«ayakauÂau praveÓa÷ k­ta÷ / iti nirïayaÂÅkayorvirodha ityapi nirastam / ubhayatra liÇgÃdijanyaj¤Ãnavi«ayakoÂÃvapraveÓÃbhiprÃyasyoktatvÃt // ------------------------------------------------------------------------- 1. mÃtramityadhikam -ja.ka.naæ.rÃ.su. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 348. ----------------------- ------------ ------------ yadvà Óabdajanyami«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnameva pravartakaæ mÃnÃntarajanyaæ yÃgÃde÷ k­tisÃdhyatvaj¤Ãnaæ tu phalaæ k­tyà sÃdhayi«yÃmÅti k­tisÃdhyatvaprakÃrikà yÃvaÓyakÅ phalecchà tadutpÃdanopak«Åïam / na tu pravartakam / tathà ca sudhà k­tisÃdhyatvaj¤Ãnasya sÃk«Ãdupayogani«edhikà nirïayaÂÅke tu paraæparopayogapare itina virodha÷ // kecittu - Óabdajanyami«ÂasÃdhanatvaj¤Ãnameva pravartakam / tak«akaca¬ÆmaïyÃharaïÃdau tu mÃnÃntarajanyaæ k­tyasÃdhyatvaj¤Ãnaæ pratibandhakamiti k­tisÃdhyatvaj¤Ãnaæ pratabandhakanirÃsÃpek«aïim / ------------------------------------------------------------------------- evaæ k­tisÃdhyatvaj¤Ãnasya prav­ttihetutvaæ sarvagranthÃbhimatam, liÇÃdijanyaæ tadityeva nÃbhimatamityupetya virodha÷ parih­ta÷ / adhunà k­tisÃdhyatvaj¤Ãnasya sÃk«Ãtprav­ttihetutvaæ na kvÃpyabhimatamityupetya virodhaæ prakÃrÃntareïa nirÃha -- yadveti // mÃnÃntareti // prÃguktÃnumÃnarÆpeïetyartha÷ / j¤Ãnantvityasthopak«Åïamityanvaya÷ / Óabdanyamiti // liÇgÃdiÓabdajanyamityartha÷ // atrÃrucibÅjaæ tu -- k­tyasÃdhyatvaj¤ÃnÃpek«ayà k­tisÃdhyatvaj¤ÃnasyaivoktÃdiÓopayogakalpanaæ laghu / ki¤ca k­tyasÃdhyatvaj¤Ãnasya pratibandhakatvaæ kÃraïÅbhÆtaki¤cidvighaÂakatvenaivopeyamiti k­tisÃdhyatvaj¤Ãnasya và k­tisÃdhyatvaprakÃrakaphalecchÃya và vidhaÂaneneti vÃcyamiti pÆrvoktadiÓà phalecchÃdvÃrà prav­tyupayoga eva yukta÷ / evaæ sati nirïayadvayaÂÅkÃsthaprav­ttipadaprayogasvÃrasyaæ ceti dhyeyam // ------------------------------------------------------------------------- k­sÃtvÃ-di«ÂesÃ-tvavitvaÇga÷) vidhivÃda÷ pu - 349. ---------------------------- ------- ---------- pratibindhakÃbhÃvaÓca sarvakÃryÃpek«ita÷ / evaæ ca sudhà k­tisÃdhyatvaj¤ÃnasyÃnanyathà siddhini«edhikà / nirïayaÂÅke tu upayogamÃtrÃstitvapare iti na virodha ityÃhu÷// tasmÃdvidhipratyaya i«ÂasÃdhanatvabodhanenaiva prav­ttihetu÷ / phalecchà tvÃtmamana÷saæyogÃdivatsvarÆpasatÅ«ÂasÃdhanavi«ayakak­tirÆpapaprav­ttihetu÷ / sà ca sÃdhanavi«ayaka 1 k­tiæ prati ki¤cidantaritëa'pi svavirodhivyÃpÃrÃnantarità prav­ttiheturiti tvayÃpi svÅkÃryam // tadevaæ prav­ttiniv­ttayorliÇÃgagyarthabhÆte«ÂÃni«ÂasÃdhanatve -- ------------------------------------------------------------------------ nanu -- yaduktaæ prÃkphalecchÃyÃæ sÃdhane cikÃr«Ãk­tÅ bhavata iti, tadayuktam / sÃdhanacikÅr«ayà vyavahità satÅ phaleccha kathaæ sÃdhanagocarak­tiæ pratihetu÷ syÃdityÃÓaÇkÃæ pariharan ÂÅkÃdyavirodhokterupayogaæ ca vivak«u÷ prav­ttihetuæ vi«k­«ya darÓayati -- tasmÃditi // mÆlagrankhathÃnÃnekÃrthatÃtparyakatvÃdityartha÷ / heturityanenÃnvaya÷ / yadvà k­tisÃdhyatvaj¤Ãnasya sÃk«Ãtprav­ttihetutvÃbhÃvÃdityartha÷ // nanvi«ÂÃni«ÂasÃdhanatÃj¤Ãna eva prav­ttiniv­ttihetÆ 2 ityayuktam / rÃgadve«ayorapi kÃminÅsaæbhogasarpadaæÓanÃdau prav­ttiniv­ttihetutopalabdhe÷ / bÃvasya stanyapÃnÃdÃvi«ÂasÃdhanatÃbodhakaÓabdÃbhÃvÃccetyÃÓÃÇkÃæ nivÃrayanneva bhaÇgÃrthamupasaæharati -- tadevamiti // ------------------------------------------------------------------------- 1.kÃ- ja.ka. 2.turitya-naæ.u. ------------------------------------------------------------------------- nyÃyadÅpayutatarkatÃï¬avam (dvi.pariccheda÷ pu - 350. ----------------------- ----------- ---------- -- j¤Ãte rÃgadve«au tu svarÆpasantau hetÆ bÃlasyÃdyaprav­ttÃvi«ÂasÃdhanatÃj¤Ãnaæ tu jÅvanÃd­«Âabalena janmÃntarÅyasaæskÃrÃditi sarvaæ sustham // k­tisÃdhyatvÃdiviÓi«Âe«ÂasÃdhanatvasya vidhitvabhaÇga÷// 35 // j¤Ãtaæ sadyatprav­tyÃdikÃraïaæ tadi«ÂasÃdhanatvÃdirÆpamevetyuktau do«ÃbhÃvÃditi bhÃva÷// k­tisÃdhyatvaviÓi«ÂasÃdhanatvasya vidhitvabhaÇga÷ // 35 -------------------------------------------------------------------------