Vyasatirtha: Tarkatandava with Raghavendra's Nyayadipa (comm.), Pariccheda 1 Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // tarkatàõóavam // ÷rãràghavendratãrthakçtanyàyadãpàkhyàvyàkhyàsamalaïkçtam mukhopanyàsaþ ------------- vyàsatrayanàmnà prathiteùu candrikànyàyàmçtatarkatàõóavàkhyeùu grantheùu kçtavimarùànàü mahodayànàü vicàracàturã svasiddhàntavaikharã sutatvasàdhurã ca sugamatayà bhavatãti nàviditamuddhoùayàmo vayam / triùvapyeùu tarkatàõóavàkhyoyaü vàdagranthàdiràjaþ nigamopakàratayà ÷iùñaprarigçhãtàsu tarka÷àstraparamparàsvàgantukànàü,"vedàþ kenacit kçtàþ / na pramàõam / api tu sahakàrimahinmaiva pramàõam / ã÷varaþ parimitaguõaþ / duþkhadhvaüso mokùaþ"ityàdimaviùayàn nigamamahimàpakarùakàn pratipàdayatàü prabandhànàü dåùaõãyatàü, nigamavirodhàkåtànàmàdaraõãyatàü ca yuktyaiva samarpayati / yadasya nàmni; tarke tàõóavaü, tarkasya taõóavaü, tarke tàõóavamiti ca tridhà vigrahãtavyamàste / tena hi saptamyà adhaþkàrasya, ùaùñyà bhàvàviùkaraõaceùñàvi÷eùaråpatàõóavànvayinaþ sambandhasya, anumàrtakatarka÷abdena yukte÷ca sulabho làbhaþ / kathamasminkalpanãvanàvanapathe niþ÷aïkasa¤caraõamàdara÷ceti ÷aïkà paramava÷iùyate / tatraitadvyànasya di÷aü pratyaïguli prasàrayàmaþ / vyàkhyànasyàsya, tàtparyacandrikàyàþ praka÷asyeva, sudhàyàþ parimalasyeva ca nartanopakàrakavastunàmnà na nàmàbhihitam / api tu mulanàmnopi svanàmnaiva vyàcikhyàsayà, ÷uùkanyàyaü dãpayati dahatãti, sannyàyaü prakà÷ayatãti, nyàyena yuktyà prakà÷ata iti ca sulabhatrivivàraõaü nyàyadãpanàmaiva / naitavadeva santi ca vàkyàni/ sampuñesmin dvitãyapuñe caturda÷atamapaïkeþ"atra nyàyacintàpare granthe"ityàramya"brahmatantroktaprameyanirõayopayuktapramàõanyàyacintàparatvàttadviùayàdinaivàsya viùayàdimattà"iti; tçtãyasampuñe navamàïkau"tàõóavakaraõasya prasa¤jakaü pårvaraïgaü nibadhnàti"iti ca / dvitãyasampuñe upayuktacintàpadàbhyàü brahmatantrà(vedàntànà)nukålànanukålanyàyoryuktàyuktatvàvimar÷anasya tçtãyapuñapaïktyà nartanàrthavivakùàyàþ, sarvatra yuktyanudhàvanasya càvagamaþ sulabhaþ// idçïmahimnosya granthasya prathamaü sampuñamidànãü prakà÷ayàmaþ / tatra prathamataþ granthaü granthakartàraü càdhikçtya ka¤cana mukhovanyàsamàracayema // àstàmanantaraü vipulà granthavicàraõà / karturapi vicàraõe saïkucitaivàsmadãyà pravçttiþ/ yataþ pracãnaþ somanàthakavivareõyaþ vyàsavijayàkhyakàvye suvi÷àlamupà÷lokayat / upalabhamàhe ca mudritaü kàvyamidamidànãm // suvicàravicàraõàviveka÷auõóasyàsya tarkatàõaóavasya; apareùàü- 1. nyàyàmçtam, 2. tàtparyacandrikà, 3. tatvavivekañãkàmandàrama¤jarã, 4. upàdhikaõóanañãkàmandàrama¤jarã, 5. màyàvàdakhaõóanañãkàmandàrama¤jarã, 6. mithyàtvànumànakhaõóanañãkàmandàrama¤jarã, 7. bhedojjãvanam, ityeùàmapi granthàmanàü grathayitàraþ padavàkyapramàõaj¤àþ sampradàyàrthakovidàþ vyàsaràjamunayaþ / ebhyaþ pàravràjyapradàtàraþ - "kaüsadhvaüsipadàmbhoja saüsakto haüsapuïgavaþ / brahmaõyagururàjàkhyo vartatàü mama mànase"// iti tàtparyacandrikàdàvàdçtà brahmaõyatãrthamunivareõyàþ / vidyàguravastu sarva÷àstravi÷àradàþ j¤ànabhaktivairàgyàdiguõagumbhitàþ ÷rãpàdaràjàþ iti vi÷rutà lakùmãnàràyaõamunayaþ / imamapyabhiprayantigranthakàrà eva nyàyàmute - "j¤ànavairàgyabhaktyàdi kalyàõaguõa÷àlinaþ / lakùmãnàràyaõamunãn vande vidyàgårån mama"// iti // eteùàmantevàsina aneke avartanta / teùu caturadhika÷atànàü granthànàü nirmàtaro vijayãndrasaüyamãndràþ, gurvarthadãpikàyuktimàllikàdyanekagranthakatàro vàdiràjasvàmina÷ca suprasiddhàþ // krista÷akaùoóa÷a÷atamàne bhàratabhåmimime mårtitopyalamakurvanniti ÷àsanasaüpàdito nirõayaþ /"vijayanagaràdhã÷akçùõadevaràjena gaurapuràbhido gràmaþ vyàsaràjasvàmibhyaþ navacatvàriü÷atadadhikacatuþ÷atottaraikasahasratame ÷akàbde dattaþ"iti hi ÷àsane pa ñhanti / granthairebhirakhilànupakurvatàmeùàü vi÷eùataþ sarve madhvamatàvalambina adhamarõà eva // ayamapi tu kathàsaügrahaþ paõóitaratnabirudàïkitavidvadvaragauóagori veïkañapamaõàryaracitacandrikàprakà÷aprasaràkhyagranthasya bhåmikàta uddhçtaþ // vyasatãrthà ete gana÷àstre karõàñakakavikarmaõi ca sukçtaparicayà iti ebhiþkçtagànagàthàpari÷ãlanena ni÷cinumaþ/ ata eùàü ÷iùyaparaüpare dve / gãrvàõabhàùayà dvaitasiddhàntapracàrakàõàmekà / karõàñakabhàùayà dvaitasiddhàntapracàrakàõàmaparà / prathamaparamparàü vijayãndràdayàþ paõóitaprakàõóà prathamaparigaõanàþ / dvitãyàyàü prasiddhatamapurandaradàsàdayaþ / yaiþ kçtagãtikàmeva sarve gànàbhyàsinaþ prathamamavalambante / purandaradàsàdayopi nànàdhãtagãrvàõaprabandhàþ / abhyastavedànta÷àstrà eva / paraülokopakàràya karõàñakabhàùayà prabandhànabandhayan // tataþ prakçtagranthamimamadhikçtya vicàrayiùyàmaþ / tarkatàõóavasyetthaü nàmakareõa tadanuguõatve ca pårvameva ki¤cidalikhàma / idànãmatra prakaraõavibhàga, pratipàdanãyaü, pratipàdanàpàripàñàü ca niråpaõàyàneùyàmaþ // vibhàgaþ - àdau pratyakùaparicchedaþ ÷abdaparicchedaþ anumànaparicchedaþ iti tridhà paricchedanàmnà vibhàgaþ kçtaþ / 487 puñe 7 païktyau, 490 - 12 païktyau 505 - 5 païktyau ca vyàkhyàne prathamadvitãyatçtãya÷abdaiþ pariccheda÷abdottaràõyeva nàmàni vyaktãbhavanti hàrdaü ki¤cidasti eva suvyaktamidam // pari÷ãlitesmin granthe pràtho viùõutatvanirõayasya pramàõaniråpaõavàkyànàü nànàvivaraõànyupalabhyante / tatra"sadàgamaika"iti ÷lokena hariü stutvà tatroktavi÷eùaõànàü tatkoñipraviùñànàü ca samarthanàyottarodyogaþ, paricchedanàmnaiva vibhàgaþ, tepi traya eva hi vartante / atràpi prathamataþ"svatapramàõaiþ"riti ÷lokaþ, tatra ÷rãramaõavi÷eùaõakoñipraviùñànàü samarthanàrthàmbhasca vartate / paricchedatrayakçtirapi tadvabhàgakaraõamanuruõaddhãti vayamutprekùàmahe / etatsampuñàntimagranthaparyàlocanayà"svataþ"ityàdi÷lokapårvordhoktasthàpanàyaitàvànprabandha iti suvyaktaü bhaviùyati /"tadevaü varõasya guõatve uktarãtyà grahaõàsambhavàt nityavibhudravyàtmakavarõasamudàyàtmakasya vedasyàpauråùeyatvaü yuktamiti"iti måle /"yuktamiti / tathàcàmnàyairàdivarjitairityuktaü sàdhviti bhàvaþ"iti vyàkhyàyàü càsti // paricchedeùvapyeùvàntaràlikàn ùaóvibhàgàn tattadviùayavivecanànuguõairvàda÷abdottarairnàmabhirupalabhàmahe / ta ime - 1. pràmàõyavàdaþ 2.vedàpauruùeyatvavàdaþ 3. ã÷varavàdaþ 4.varõavàdaþ 5. samavàyavàdaþ 6. nirvikalpavàdaþ / iti / ùañsvapyeùu dvàtrindvibhàgàþ santi / teùàü"svamate j¤àptau svatastvaniruktiþ"itirãtyà viùayànuguõànyeva nàmàni tattadante likhitànyavalokyante / viùayànukramaõikàyàü tàni spaùñàni / yathà mahàvibhàgànàü nàmasu samànaþ paricchega÷abdaþ. yathà ca tadalpànàü madhyavibhàgànàü nàmasu vàda÷abdaþ, evamevàntimavibhàgànàü nàmasvapi samàno 'pratikålàrthadaþ ka÷cana ÷abdo bhavedeva / tena prathamàdvitãyàdisaükhyà÷abdànyojayitvàhvayàmetyaparamapyanukålam / bhagavàn bàdaràyaõaþ mahàbhàrateparvàntaiþ paulomàstikàdi÷abdairalpavibhàgàn, tàdç÷aiþ àdisabhàdi÷abdairanalpavibhàgàü÷corarãcakàra, ime vyàlamunayopyalpobhayagaõaghañitànàü nàmasvantamapratikålàrthaü vàda÷abdamevànumanyata ityasmàn pratibhàti nàyamadhvàsmadupaj¤aþ / nyàyadãvakartraiva kçtapadàïkaþ / tatra caturthapuñe aùñamàïkau"atra svataþ pramàõyaj¤aptivàdaparyantaü"iti; 108 tamapuñe 11 païktau"atãtavadoktadi÷à niþ÷aïkapravçttyarthaü, atra vàde uktadi÷à"iti; 378 tamapuñe 6 païktau"vyaktaü caitadvà (1) dànte granthe eva"iti ca pa÷yàmaþ / svatantravàdagranthe nyayàmçtepyeùaiva rãtiriti, 459 tamapuñe 8 mapaïktau"nyàyàmçte asato niùedapratiyogitvasamarthanavàde"iti vyàkhyànasyàsya vàkyavimar÷akà abhyupagaccheyuþ / målepi keùicitpustakeùu 184 tamapuñe 9 mapaïktau"ityutpatti svatastvavàde"ityasti // àstàmayaü vicàraþ / itthamasti mahàvàdeùu vinyastànàmaõuvàdànàmiyattànirõayaþ// prathame pràmàõyavàde ..... aùñàda÷a ..... 18 dvitãye ........ uttaràstrayaþ ... 3 tçtãye .......... anantara eka eva 1 caturthe ......... tataþ ùañ .... 6 pa¤came ......... upari dvau ..... 2 ùaùñe ......... ava÷iùñau ...... 2 iti / pratipàdanãyaþ. àdàveva nàmànirvacanàvyàjena pratipàdanãyo viùayaþ sàmànyataþ pradar÷itapràya eva/ kevalanaiyàyikàbhidhànànàmançsçtavedànàü ca j¤ànaj¤ànasàdhanaviùaye yatrayatra visaüvàdastatsamãkaraõa eva granthakarturmukhyobhipràyaþ / teùàüsteùàü saüpuñànàü prakà÷anavelàyàü vi÷eùatastàüstànviùayàn pratar÷ayiùyàmaþ // prakçtasaüpuñe ayaü viùayavi÷eùaþ . pratyakùakhaõóapratyakùapariccheda÷abdàbhyàmapi saüketitesminsaüpuñe pratyakùaj¤ànànàü, tatsàdhanànàü, tatpràmàõyànàü, j¤eyànàü ca niråpaõaü nyàyataþ saüpràptam / j¤ànàj¤eyasàdhanàni pramàõalakùaõapaddhatyàdibhireva sukhàvabodhanãti pràmàõyamevorvaritam / tatràpi pràmàõyasvaråpaviùaye na tàdç÷o vivàdaþ / api tu kathamasyotpattiþ j¤apti÷cetyatraiva / ataþ sa eva viùayaþ sàmànyaråpeõa vicàrapathapàntha iti suùñhu pa÷yàmaþ nahi sàmànyàkàreõa carcitaü pratyakùapràmàõyatvàdiråpavi÷eùàkàreõa na sidhyati // pratyakùaparicchede pratyakùapramàõyavicàra evànuråpaþ / na tu ÷àbdapramàõyàdeþ / satyam / tattatparicchede tattatpramàõyameva yadi nyaråpayiùyan tadà, pramàõyasàmànyasya na svatastvam kathaü pramàõyavi÷eùasyeti ÷aïkàva÷iùñàbhaviùyat / ataþ prathamyàtsàmànyavicàreõaivavi÷eùa÷aïkàyà api ÷ànteratraiva pramàõyasàmànyaniråpaõaü nànupapanna mityutpa÷yàmaþ - tatràpi --- (ka) pàmàõyaü svata iti vedàntinaþ ,, parata iti naiyàyikàþ (kha) vedàþ apauruùeyà nityà÷ceti vedàntinaþ ã÷varoccarità anityà iti naiyàyikàþ (ga) ã÷varasya sàrvaj¤yàdikaü vedenaiva siddhyatãti vedàntinaþ dharmàgràhakànumànairiti naiyàyikàþ (gha) varõàþ nityavibhudravyàõãti vedàntinaþ anityà guõà iti naiyàyikàþ (ïa) varõaþ saüyogena j¤eya iti vedàntinaþ samavàyeneti naiyàyikàþ (ca) nirvikalpaj¤ànaü nàstãti vedàntinaþ astãti naiyàyikàþ iti ùoóà vipratipattayaþ santi / tatra nirõayàyaiva vàdànàmaïgãkàraþ // pramàõyaviùayoyaü pariccheda ityuktvà vede÷varàdãnàü vicàraõe kaþ prasaïgaþ iti paraü ÷aïkonmãlati / tàmevaü pratibråmaþ // prakrànte pramàõyasvatastve yàyà bàdhakà÷aïkàþ samàpatanti tàsàmasamãkaraõe siddhàntasya na susthàpanà bhaviùyatãti vàdapa¤cakànàü samà÷rayaõamiti / tata÷caivaü pårvapårvavàdànàmuttarottaravàdànuùaïgità // j¤ànaj¤ànasàdhanànàü pràmàõyasvatastve niråpaõãye vedepi tadanuvartamànaü vedanityatvàpauruùeyatvàbhyàü suvyavasthàpitam / vedasya pauruùeyatvàdidamasaügatamiti ÷aïkàpanodàya dvitãyasya vedàpauruùeyatvavàdasya racanà / pauruùeyatve yànupapattistàmevaü pariharàmãti prativàdinaþ pratyavasthàne tçtãyasya vàdasyàrambhaþ/ varõànàmanityatvattatsamudàyaråpavedànàmapyanityatvamiti pra÷ne; ÷abdonityavibhudravyaü, dhvaniràkà÷aguõaþ, iti pratipàdayata÷caturthasya / yadi ÷abdo nàkà÷aguõaþ tarhi ÷rotreõàkà÷ena na samavàyasaübandha iti kastaü ÷rotreõa jànãyàditi kolàhalapra÷amanàya samavàyaniùedhayituþ pa¤camasya / samavàyàbhàve nirvikalpaka savikalpakabhedena pratyakùapramàdvaividhyamunmålitaü bhavatãtyuddhoùasya sveùñatàü prathamataþ ùaùñhasya ceti // pratipàdanaparipàñã. viùayàcalanarãtimekade÷e pramàõyavàde dikpradar÷anena pradar÷ayiùyàmaþ // "svataþpramàõaiþ"iti÷loke pramàõyasya svatastvaü prakàntam / pramàõa÷abdaþ yadi bhàvasàdhanastadà pramàõyaü j¤anadharmaþ / atha karaõasàdhanastarhi j¤ànasàdhanadharmaþ / dvividhepyasmin pràmàõye j¤ptau svatastvaü, utpattau svatastvaü ceti dvayãritirasti / antato j¤anagatasya j¤aptau svatastvaü utpattau svatastvaü karaõagatasya j¤aptau svatastvaü, utpattau svatastvaü ceti cãturvidhyamàgatam / krama÷a eùàü niråmaõamàracyate // tacca --- kiü tatsvatastvaü nàma ? prakàràntare kànupapattiþ ? kiü pramàõam ? anupapattãnàü kathaü parihàraþ ? paratastvaü kuto na ? iti ÷aïkottaràbhyàü suruciraü bhaviùyatãti tathaivànudhàvati vicàraõàpravàhaþ // sarvatràpi svatastvaü nàma sahajatvaü, autsargikatvaü và, na tvitaràpekùaõenàhitatvamitisàram / ata eva dvàda÷atame puñe"sahajatvàt pramàõyagrahaõasyautsargikatvaråpasvatastvàsiddhi"riti, 203 tamapuñe,"pramàjanaka÷aktiþ sahajà natu bhramajanana÷aktivadàdheye"ti càsti // 1. j¤ànapramàõyasya j¤aptau svatastvam --- etacca tridhà niravak /"yàthàrthyaråpasya tattajj¤ànapramàõyasya gràhyapramàõyavirodhyupasthàpakasàmagryasamavahitagràhyapràmàõyà÷rayatattajj¤ànaviùayakasàkùij¤ànaviùayatvanaiyatyam"ityekam /"tattajj¤ànapramàõyasya gràhyapràmàõyà÷rayatattajj¤ànaviùayakasàkùij¤ànaviùayatvayogyatvam"ityaparam / naiyàyikà yadàkàraü j¤ànamanuvyavasàyaü manyante tadevàtra sàkùi÷abditam / sa sàkùã yadi j¤ànaü gçhõãyàt tarhi tatpràmàõyamapi gçhõàtyeva / yathà svayaü ganturgajasya kaõñakàpasaraõaü prayojakameva na tu karaõaü tathà pràmàõyavirodhyupasthàpakanivàraõamapi / iti prathamaniruktyà paryavasitorthaþ / dvitãyayà tu agnerdàhaka÷aktivat sàkùiõã pràmàõyagrahaõa÷aktirasti / agneþ pratibandhakàdadàhakatvavat asyàpi pràmàõyàviùayatà / tathàpi karatalàdau dàhyatavat pràmàõyepi sàkùigràhyatà / iti sàkùiviùayatàyogyatvaü svatastvamiti phalitam / tçtãyà niruktistu na svamatàsàdharaõetyàstàm // 2. prakàràntare anupapattiþ --- "tadapràmàõyagràhakayàvajj¤ànagràhakasàmagrãgràhyatvaü svatastvam / tadabhàva÷ca paratastvam / iti maõau pårvapakùe mãmàüsakànàü svatastvaü niruktam / tasyàtràntato dåùaõamidabhihitamasti /"tat"iti ÷abdena prakaraõapràptaghañaj¤ànaü yatra jàyate tatra tatpràmàõyaü na bhàsate, j¤ànaü paraü pratãyata iti bàdha iti // tajj¤ànaviùayakaj¤ànàjanyajanyaj¤ànaviùayatvamiti pariùkàropi kenàpyajanye÷varaj¤ànena sveùñasyànuvyavasàyasyàpi janyatvànupapannàrthakaþ// ataþ tajj¤ànaviùayaka janyaj¤ànetyàdyuktau, ubhayaj¤a janyapadatyàgena ajanyatvasya svànukålatayà nirvacane và bàdhàdidoùa evoktaþ / sarvaü j¤ànaü guõa iti vàkye prayukte tàdç÷ameva ÷abdaj¤ànaü jàyate / tadanuvyavasàyena tatpràmàõyamavagàhyata iti sthitiþ / ayamanuvyavasàyaþ atra yadvi÷eùaõamuktaü tàdç÷o na bhavatãti sàram // 3. svatastve pramàõam --- "j¤ànapramàõyaü svato gràhyaü parato 'gçhyamàõatve sati gçhyamàõatvàt yadyadanyenàgçhyamàõatve sati gràhyaü tattena gràhyaü yathà cakùuranyenàgçhyamàõaü råpaü cakùurgràhyam"ityàdi prathamasvatastvaniruktyanurodhena;"vimato 'nuvyavasàyaþ svagràhyaj¤ànapràmàõyaviùayakiraõayogyaþ anuvyavasàyatvàt gçhãtapramàõyasamànaviùayakaj¤ànàntarànuvyavasàyavat"ityàdi dvitãyànurodhena coktam // kevasatarkasaraõyà pratipàdikànàü viùayàõàü lalitavacanànuvàdo na sukaraþ såpayukte÷ceti tàüstathaiva parityajàmaþ // 4. pràmàõyasvatastve anupapattiparihàraþ ---- idaü rajataü jànãmetyeko 'nuvyavasàyaþ / etadanantaraü rajataü j¤àne prakàro và na veti na saüdehaþ / ataþ rajatatvaprakàrakatvaü na bahirarthaþ / anuvyavasàyasya viùaya÷caitat / rajatatvavi÷iùñaü na và saüdeha udeti / ato rajatatvavai÷iùñyaü bahirarthaþ / nànuvyavasàyaviùayaþ / rajatatvavai÷iùñyàdikaü pramàõye praviùñamàste / ataþ kathaü pramàõyasvatastvasàdhakànumànaiþ pramàõyamanuvyavasàyaviùaya iti sàdhanam? evaü bàdhàditi ÷aïkàyàm; vyavasàye rajatatvavai÷iùñyagràhyahitvaü kena pramàõena siddhyati anuvyavasàyeneti bråyàt / yadyanuvyavasàyaþ tadaviùayaþ tasya siddhireva ? na syàditi di÷à parihàraþ // 5. j¤àne jàte prathamataþ pramàõaü na veti saü÷ayo bhavati / sa nodiyàt / j¤ànagrahaõavelàyàmeva pramàõyasthàparityàgàt / ityanyànupapattiþ / pratibandhakàbhàva eva pràmàõyagrahaõaniyama uktaþ / na tu pratibandhakasatve / pramàõyasaü÷ayasthale virodhã vartata iti na pramàõyaü viùayo bhavati, ataþ saü÷ayaþ ityàdidi÷à parahàraþ // 6. pràmàõyasvatastve ye hetava uktàste santu, sàdhyàmàbhåvan ityaprayojaka÷aïkàyà itthaü parihàraþ // mahati kàrye yàgàdau niùkampaü pravartituü vedàdau pràmàõyamava÷yavedyam / tathàcaikasmin pràmàõyamitareõa, tatrànyena, tatràpareõetyanavasthà syàditi paratastvaü pramàõyasya parityajya svatastvamevàbhyupeyamiti // paratastvaü kuto na ? 7. pramàõyaparatastve apràmàõya÷aïkàparihàraõàya pramàõyani÷cayàva÷yakatayà uktarãtyànavasthà eko doùaþ // 8. pràmàõyamanumeyaü cet kathaü prathamataþ pràmàõyaj¤ànaü, sàdhyàprasiddherityaparo doùaþ // 9. "svà÷rayaviùayakani÷cayàvadhikatçtãyakùaõavçttisamànàdhikaraõyasaü÷ayaviùayã- bhataü j¤ànapramàõyaü, gràhyaj¤ànaprakàraprakàratayà tadvadvi÷eùyatakatayà ca svà÷rayagràhakatayàvajj¤ànàgràhyaü, svà÷rayaviùayàvadhikatçtãyakùaõavçttisamànàdhikaraõasaü÷ayakoñitvàt, apràmàõyavat" ityasya apràmàõyaü svato na gçhyate / j¤anànantaraü tçtãyakùaõe apràmàõyasaü÷ayodayàt / tathà pramànantaraü tçtãyakùaõe kkactpràmàõyasaü÷ayodayàtpràmàõyamapi na svataþ iti sàram / ityaparaþ pratyudgamaþ / tasyetthaü paràvartanam / atra sàdhye svà÷rayagràhakayàvajj¤ànapadaü sveùñàmanumitimapi saïgçhõàtãti tadagràhyatvasàdhanamapasiddhàntadoùakabalitam / bàdho vyàghàta÷ceti / rãtyànavainayaivànumànàntaràõyapi duùñanãti j¤ànapramàõyasya j¤aptau paratastva÷aïkà na susthirà // utpattau j¤ànapramàõyasvatastvam. asmin svatastvanirvacane na tàdç÷aþ prayàsaþ / pårvapakùànumànenaiva sàdhyaviparãtasya tasya sukhàvabodho bhaviùyatãtyatra tadanirucya 154 tamapuñe aùñamapaïktau"j¤ànajanakamàtràdhãnajanmatvaü svatastva"mityuktam // pårvasmin svatastvaniråpaõe anukålànyuktvà pratikålànàü pariharaõamityanuloma àdçtaþ / idãnãü pratikålàni parihçtyànukålànàü niråpaõamiti pratiloma àdriyate // tathàcàdau paratastvaniràsaþ. 10. anityapramà j¤ànahetvatiriktahetujanyà kàryatve sati tadvi÷eùatvàt apràmàõyavat / ityàdãnyanumànàni paratastvasàdhakàni vartante / yathà apramà kàryaü j¤ànavi÷eùopãti sà j¤ànasàmànyakàraõàtiriktadoùajanyà tadvadanityapramàpi guõàdijanyeti tadarthaþ / iti ÷aïkà // pramà j¤ànaü hi / tasyàü heturj¤ànaheturiti nirvivàdam / evamapi tadatiriktahetujanyatvaü yadi sàdhyate tarhi bhavadanumàneùu virodho bàdha÷ca / pramàyàþ kàryatàü nirvahan ka÷canaguõopi nàsti / evamevetaràõyanumanànyapãtãdaü dakpradar÷anamàtram / iti parihàraþ // 11. yadyapi pramàmàtre guõaþ sàmànyo mà bhåt / anityapramàmàtre avidyamànàsaüsargrahàdikaü guõaþ / iti càru dar÷ayate // tathàpi kevalàsaüsargàgrahasya bhramepi sulabhatayà avidyamànavi÷eùaõena viùayasatvamevàbhipreti bråyàt / viùayasatvaü tu j¤anasàdhàraõakàraõam / ataþ na tatsvatastvavirodhi // 12. màstveko 'nugato guõa anityapramàsu / ananugatairanekaireva pramotpadyatàm /"anityapramàtvaü svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatà÷rayamàtravçtti svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatàpratiyogikakàraõatvà÷rayamàtrànutpàdyakàryamàtravçtt idharmatvàt apramàtvavadityanumànaü tatra balamasti / apramàtvaü anityaj¤ànasàmànyakàraõàpekùayà adhikaü kàraõamapekùate yatkàryaü tanmàtrasthitikam / atastat ; svà÷rayajanyabhramavçttayaþ yeye dharmàþ janyapratyakùabhramatvàdayaþ tattadavacchinnakàryatà÷rayàþ janyapratyakùabhramàdayaþ / tanmàtre vartate / evaü ca -- anityabhrama iti naikajàtãyaü kàryam / apitu pratyakùànumityàdibhedena nànà / tadanurodhena kàraõànyapyanekànyeveti phalitam / tathaivànityapramà api nànà kàryàõi / tattkàraõànyapi nànaiva / tattadanuråpà guõàstatratatra kàraõànãti paryavasitam // iyaü yaj¤apatyuktapa¤camàtrapadànumànataþ ÷aïkà / asyà itthaü pariharaþ // santu nàmànityapramàkàraõàni nànà / na tàni guõàþ / apitu asmadanumatàstattatpramàpràgabhàvà eva/ tathàpyuktànumàne sàdhyahetusaügateþ / ataþ siddhasàdhanaü doùaþ / iti // 13. anityapratyakùapramàtvaü kàryatàvacchegakam bàdhakaü vinà kàryamàtravçttitvàt ghañatvavat / ghañatvaü kàryamàtre vartate / atastat kàryatàvacchedakam / evamànityapratyakùapramàtvamapi syàt / anityànumitipramàtve ÷àbdapramàtve càyameva kramaþ / ityaparà ÷aïkà // pratyakùapramàmàtre indriyasaünikarùor'tha÷ca na hetå / yadà ÷uktiü dçùñvà rajatamiti bhramyati tadà sannikarùasya ÷uktiråpàrthasya ca tatra satvena ÷uktiriyàmiti pramodayàpatteþ/ doùaþ ÷uktiü na bhàsayatãti yadi, tarhi doùàbhàva eva pramàyàmupayogã bhavatu / aparaü kàraõaü màstu / ityuttaram // 14. anityapramàtvaü, anityaj¤ànatvaprayojakaü yàvat tadadhikaprayojakàpekùaü adhikaprayojakasatve utpatteþ adhikaprayokàsatve anutpatteþ apramàtvavat / ityanumànena sthålàvayavato vastunaþ pratyakùapramàyàü bhåyo 'vayavendrisannikarùaþ kàraõam / saü÷ayaviparyayottarasmin tasmin vi÷eùapramà kàraõam / niyamena pramàråpàyàmanumitau liïgaparàmar÷aþ kàraõam / tàdç÷àyàü ÷àbdapratãtau vàkyàrthaj¤ànaü kàsaõam"iti phalati iti pårvapakùe // kàmilàrogiõaþ ÷aïke ÷aïkatva÷uklatvaj¤ànaü bhåyo 'vayavendriyasannikarùa÷ca vartate / tathàpi ÷aïkaü pãtaü bhràmyati / na tu ÷uklaü praminoti / ataþ kàraõamasti kàryaü naivetyanvayavyabhacàro doùaþ / purovartini sthàõurvà puruùoveti saü÷ayaþ / tataþ karàdikaü caraõàdikaü matvà puruùa eveti ni÷cayo bhavati / sà pramaiva / saü÷ayottarasminnasminpramàj¤àne bhavadabhimatasya vi÷eùapramàråpasya kàraõasya kva prasaktiþ ? nàsti / ataþ kàraõaü nàsti kàryamutpannamiti vyatirekavyabhacàropi / iti samàdhànam // 15. doùàbhàva eva kàraõamàstàm / tathàpi pràmàõyasvatastvahànoriti na susthàyi / daõóatvadaõóagatadàróhya pramukhànàü kàryopayogitvepi kàraõatvàbhàvavadihàpi nirvàhàt // iyatà pramàõyasyotpattausvatastve anupapattayopi parihçtà eva // pràmàõyasyotpattau svatastve kiü pramàõam 16. anityayathàrthaj¤ànatvaü anityaj¤ànatvànavacchinna kàryatànavacchedakam anityaj¤ànàvçttitvaràhitvàt j¤ànatvavat / ityàdyanumànaü mànam / j¤anatvaü anityaj¤ànàvçtti na / atastadavçttitvarahitam / tasmàdanityaj¤ànatvavi÷iùñe sarvatra vartate yà kàryatà tasyàmanavacchedakam / j¤ànatvena råpeõa j¤ànamutpannamiti na bhàùyata ityarthaþ / evameva anityayathàrthaj¤ànatvamapi anityaj¤àne na vartata iti nahi / tataþ anityaj¤ànasàmànye vartate yà kàryatà tasyàmanavacchedakam / anityayathàrthaj¤ànatvàdinà råpeõa j¤ànaü jàyata iti nàhvàyayate / itãdamasyopapàdanam / evaü ca j¤ànajanane yàvadapekùitaü tadadhikaü kàraõaü pramà nàpekùata iti phalitam / tathà ca 154 tama puñe aùñamaïktau"j¤ànajanakamàtràdhãnajanmatvaü"ityuktasvatastvasiddhiþ // 17. apramàtvaü ( bhramatvaü ) mapi svata eva syàt / doùastu pramàyàü guõa eva bhavatu / iti pratibandãtthaü pariharaõãyà / doùasatve bhramaþ, doùàbhàve na bhramaþ; ityanvayavyatirekayorna kathaü kathamapi parityàjyateti doùo 'pramàkàraõamityavarjanãyameva / karaõapràmàõyasvatastvam. j¤ànapràmàõyasvatastve vàdaprativàdàbhyàmeva karaõapràmàõyasvatastvepi pratibhañaparàvartanaü su÷akamiti tadarthamatra pçthaïnàyàsaþ // 18. yathàrthaj¤ànasàdhanatvameva karaõapràmàõyam / tasya j¤ànajanakatvagràhakamàtragràhyatvam j¤aptau svatastvam // karaõeùu j¤ànajanana÷aktiryathà sahajà yathà yathàrthaj¤ànajanana÷akterapi sahajatvam, tadabhinnatvaü và utpattau // etatsarvaü"pràmàõyaü svata eva anyathànavasthànàt" "parato 'pramàõyam"iti tatvanirõayasya vivaraõaråpameva // àdita etàvatprabandhena -- "svataþ pramàõairàmnàyai ràdareõàdivarjitaiþ / àkhyàdanantakalyàõa guõa ÷rãramaõaü bhaje"/ iti devatàgurunamanottaramatroktaprastàvanà÷lokena àdivarjitasvataþ pramàõavedoditànantakalyàõaguõaþ ÷rãramaõa iti yadupadar÷itaü tannànupapannam / apairuùeyatvepi vedasya sahajapràmàõyànapàyàt / iti paryavasitam // ataþ pramàõyavàdànte tasmàtpràmàõyasya svatastvàdapauruùeyopi vedaþ pramàõameva"ityupasaühàramadar÷ayat // vyàkhyàvicàraþ. asya granthasya dve vyàkhye hastagate --- 1. yuktiratnàkaràkhyà ekà 2. nyàyadãpàkhyà iyamaparà yuktiratnàkarakàrà vijayãndràþ / målakàraõàmantevàsino nyàyadãpakàriõàü vidyàguravaþ à÷ramataþ paramagurava÷ca / ayaü vyàkhyà ÷abdatepi vi÷àlà / nyàdãpe caturthapuñe"atra svataþpàmàõyaj¤aptivàdaparyantaü vistarastu gurupàdakçtayuktiratnàkare draùñavyaþ"ityasti / iyaü sampurõà uta iyatyeveti sandihàmahe / pårõoyaü vistarastu etàvatyevetyanenàpi nyàyadãpoktisaügãtarbhavati hi / nopalabhàmahe ca sampårõàm / ato 'pårõetyatraiva pakùapàto nyàyyaþ // atra ---- "gurupàdakçtàpyasti vyàkhyà sàtyantavistarà / vyàkhyeyaü mandabodhàya kriyate '÷eùagocarà"// iti / nyàyadãpàdisthitadvitãya÷lokopi pramàõam // asyà nyàyadãpàkhyàyàþ kartàro ràghavendrasvàminaþ / atra na kopi prativàdaþ // eteùàü jãvanacàritraviùaye ràghavendravijayàkhyaü kàvyaü, guruguõastavàkhyaü stotraü ca mudgitamevedànãmasti / guruguõastavakartàro raghavendrasvàminàü pårvà÷rame pautràþ yatyà÷rame pra÷iùyàþ vàdãndràþ // målakàraõàü chàtrà vijayãndràþ, teùàü ràghavendràþ"ityanenaiùàü kàlopi vivçtapràya eva / eùàü vçndàvanaü ràyacårupurasamãpavartini mantràlayàkhyagràme bhakteùñavikaraõavicakùaõo viràjate / ime itarasanyàsina iva maraõànantaraü na vçndàvanaü prave÷itàþ / api tu sarvadçgviùayatàpãratityakùiùavo vçndavanaü kalpayitvàntarupàvi÷an / pyadhàpayaü÷ca / iti sàüpradãyikànàü tathyavàdaþ // madhvasiddhàntasyaibhiþ kçtamupakàramevaü smaranti -- "vyàsena vyuptabãjaþ ÷rutibhuvi bhagavatpàdalabdhàïkura÷rãþ pratnairãùatprabhunno 'jani jayamuninà samyagudbhinna÷àkhaþ / maunã÷avyàsàràjàduditakisalayaþ puùpitoyaü jayãndrà dadya ÷rãràghavendràdvikasati phalito madhvasiddhànta÷àkhã / iti // itopyadhike etadãyacarite nirdiùñaü kàvyaü stotraü càstàü màrgadar÷ãti÷am // viùayànukramaõikà. vàdasaükhyà viùayaþ maïgalàcakaõam viùayaprasa¤jakaþ ÷lokaþ 1. svamate j¤aptau svatastvanaruktiþ- prathamà dvitãyà tçtãyà niruktitrayasyasudhàråóhatà dar÷anam 2. paroktasvatastvaniråktibhaïgaþ- prathamaþ dvitãyaþ tçtãyaþ caturthaþ 3. svatastve pramàõam- prathamam dvitãyam tçtãyam caturtham pa¤camam asya målalabhyatopapàdanam 4. svatastvànumàneùu bàdhoddhàraþ... anuvyavasàyasya vai÷iùñyaviùayakatvasàdhanam anuvyavasàyasya tadvadvi÷eùyakatvaviùayakatsàdhanam anuvyavasàyasya arthasatvaviùayatvasàdhanam uktàrthe målakçtsaümatiþ 5. svatastve saü÷ayopapàdanam vàdasaükhyà viùayaþ uktàrthe målànumatiþ 6. pramàõyani÷cayasya pravartamatvam svatastvahetånàü sàmànyato 'prayojanatvapariparihàraþ arthani÷cayasya pravartatvakhaõóanam pràmàõyani÷cayasyàpràmàõya÷aïkànivartakatveno- payogakhaõóanam atra målànumatiþ 7. paratastve 'navasthoktiþ dharmyaj¤ànàdinàpràmàõya÷aïkàbhàvasiddhikhaõaóanam vi÷eùadar÷anenàpramàõya÷aïkàbhàvasiddhikhaõóanam atra målasaümatiþ svamate anavasthàparihàraþ atra målasaümatiþ 8. paratastve prathamapràmàõyànumityasaübhavaþ paratastve aprasiddhavi÷eùaõatvam paratastve hetoþ pramityasiddhiþ paratastve saptahetuniràkaraõam svamate apramàõyaparatastve anavasthàpariharaþ målànumatiþ 9. j¤aptau paratastvànumàna bhaïgaþ maõipårvapakùaþ samàdhànam anumàntaranirasanam àditaþ kathitànàü nagamanam målàråóhatàpratar÷anam 10. utpattau paratastve cirantanànumànabhaïgaþ- prathamaþ dvitãyaþ vàdasaükhyà viùayaþ tçtãyaþ caturthaþ pa¤camaþ målàbhipretatvam 11. anityapramàmàtrànugataguõabhaïgaþ målànumatiþ 12. yaj¤apratyuktavakrànumànabhaïgaþ pårvapakùaþ samàdhànam 13. pratyakùàdipramàsu pratyekànugataguõabhaïgaþ pårvapakùaþ samàdhànam pracãnamataniràsaþ maõyuktapakùàntaraniràsaþ upasaühàraþ målànumatiþ 14. sthålavayavipratyakùapramàdau bhåyovayavendriya sannikarùarhetutvabhaïgaþ pårvapakùaþ anvayavyabhicàreõa samàdhànam vyatirekavyabhacàreõa samàdhànam upasaüharaþ målasaümatiþ 15. pramàyàü doùàbhàvasya hetutvabhaïgaþ prayojakatve iùñàpattiþ kàraõatvaniràsaþ målasaümatiþ 16. utpattau svatastvena anumànàni anityapramàmàtrànugato guõa itipakùe vàdasaükhyà viùayaþ pratyakùàdipramàsu pratyekànugatà guõa itipakùe yaj¤apatimate bhrame pittàdiriva pramàyàmanugatà guõàhetava iti mate målànumatiþ 17. apràmàõya paratastvam målàbhyupagamaþ 18. kàraõapràmàõyasya svatastvam j¤aptau apàmàõyaparatastvam målànumatiþ àditaþ nagamanam vedàpauruùetvavàdaþ 19. vedàpauruùeyatve anumànàni pauruùeyatve pramàõam (1) apauruùeyatvànumànam (2)...... (3)...... vedàbhàve dharmàdyasiddhikathanam atra målànumatiþ apauruùeyatve làghavam atra målàvalambaþ pauruùeyatve gauravam atra målànukålyam (4) ã÷varaj¤ànaü na pramotimate 'numà prametimate (trãõi) anukålatayà måloktiþ (5) anumànàntaram (6) anumànàntaram vàdasaükhyà viùayaþ anukålatayà måloktiþ (7) anumànàntaram (trãõi) apauruùeyatvaparyavasànam atra målàvalambaþ 20. apauruùeyatve anukålatarkaþ-- (1) kartuprasiddhyabhàvasmçtiþ (2) kalpanàgauravam (3)dharmàdyasiddhiþ (4) pràmàõyàsiddhiþ atramålànugrahaþ (5) ÷rutismçtivirodhaþ målasaügamanam 21. vedàpauruùeyatvànumànàdibhaïgaþ (1) anumànanirasanam vaidikottamapåruùeõa pauruùeyatvasya khaõóanam vaidikayuùmacchabdena vaidikayattacchabdàbhyàm målànukålyam samàkhyayà pauruùeyatvasya khaõóanam anumàntaranirasanam målàvalambaþ (2) ÷rutyàdikaü na pramàõam målànukåtvam anityatvanirasanam ã÷varavàdaþ 22. ã÷varasyànumànikatvabhaïgaþ- kàryatvahetukapårvapakùànumànam kùiteþ pakùatvam vàdasaükhyà viùayaþ pårvapakùadåùaõam (1) målasaüvàdaþ dåùaõam (2) målasaüvàdaþ dåùaõam (3) målasaüpàdaþ sàdhyàdipårvapakùoktàü÷ànàü krama÷o dåùaõam ÷arãràjanyatve vyàpyatvàsiddhiriti maõyuktasya niùkçùyànuvàdaþ asya samàdhànam vyarthavi÷eùaõasya dåùaõatàråpam kàryàyojanasye÷varàsàdhakatvam (2) dhçterã÷varàsàdhakatvam (3) padasye÷varàsàkatvam (4) pratyayàdã÷varasiddhanirasanam (5) saükhyàvi÷eùasye÷varàsàdhanam (6) upasaühàraþ varõavàdaþ 23. varõànityatvasya pratyakùatvaprabhaïgaþ pårvapakùaþ abhyupetya samàdhànam svamatam adhikakaraõayogyatà abhàvapratyakùatastratà atrànuvyàkhyànasaügatiþ 24. varõànityatvenumànabhaïgaþ (1) " (2) "(3) 25. varõànityatve pratyabhij¤àvirodhaþ vàdasaükhvyà viùayaþ pratyabhij¤àbhràntitvàpàdakabàdhakhaõóanam dhvanerevànityatvavya¤jakatve utpattyàdidhiyo bàdhakatvakhaõóanam varõànàü nityatve anumànàni (nava) varõànàü pratiniyatavya¤jakavyaïgatvam netyà÷aïkà samàdhànam varõotpattau kalpanàgauravam målakàrasaümatiþ varõànàü nityatvepi kramopadànam varõànàmanityatvepi vedanityatvàhàniþ samavàyavàdaþ samavàye pramàõabhaïgaþ à÷aïkà àntaràlikà÷aïkà tatsamàdhànam måla÷aïkàsamàdhànam asya såtràråóhatà samavàyasàdhamànumàne tarkaparihatiþ asya såtràllàbhaþ samavàyànumàne vyabhiyàraþ hetoraprayojakatà uktasya såtràllàbhaþ maõikçtsiddhàntitànumànaniràsaþ asyasåtràllàbhaþ abhàvapratãtyàpànaparihàraþ 1 parihàraþ 2 àpàdanàntaraparihàraþrapa samavàyasàdhakamaõyuktànumànàntaraniràsaþ ayutasiddhivi÷iùñabuddhãnàü sàjàtyàya samavàya iti÷aïkàniràsaþ samavàye bàdhakam samavàyasya saübandatvaniràsaþ samavàyasyaikatvaniràkaraõam asya såtràråóhatà saümavàyasyànityatvoktiþ samavàyàbhàve mànam nirvikalpavàdaþ pramàõà÷aïkà àntarà÷aïkà asyottaram prathamà÷aïkàsamàdhànam nànà pårvapakùasamàdhànàni vi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatvamaïgãkçtyàpi nirvikalpakàsiddhikathanam kecinmatam nirvakalpake bàdhakam iùñàpattiþ pramàõavirodhaþ asya paddhatyàråóhatà paricchedàrthopasaühàraþ tarkatàõóavaprathamasampuñe granthakçnnàmàni maõikàraþ. bhadavatpàdàþ ( madhvàcàryàþ ) " " " " " " " " " ñãkàkàràþ ( jayatãrthàþ ) " " " yaj¤apatiþ vyàsaþ "(såtrakçt ) prabhàkaraþ " nyàyasåtrabhàùyakàraþ udayanaþ pakùilaþ bhaññaþ kàlãdàsaþ tarkatàõóavaprathamasampuñoddhçtàni granthanàmàni. sudhà-- maõiþ-- ñãkà-- vàdàvalã-- brahmatarkaþ-- pramàõalakùaõam-- bhàùyañãkà -- viùõutatvanarõayañãkà-- paddhatiþ-- ÷rutiþ-- smçtiþ-- bhàratam-- vedaþ-- bhàùyam (nyàyasya )-- såtram ( vyàkaraõasya )-- bhàùyam ( pakùilasya )-- anuvyàkhyànam-- pramàõalakùaõañãkà-- ----------------------------------- tarkatàõóavaprathamasampuñe dhçtà granthànupårvyaþ viùayaþ sàkùyeva j¤ànaü tatpramàõyaü ca ityàdiþ j¤ànagatayàthàrthyasya tadapràmàõyàgràhaka pramàõyaü ca svata eva anyathànavasthànàt " çùibhirbahudàgãtam ityàdiþ tadetadçcàbhyuktam anyathà " àkàïkùàyà eva buddhidoùàtmakatvàt apràmàõyasaü÷ayenàrthani÷cayam ityàdi anyathà " na parãkùànavasthà ityàdi anumeyamevàpràmàõyam napunarj¤ànagràhakamàtragràhakatvaü apràmàõyasyànumetvàvasàyàt na càpràmàõyaü ityàdi yatkvacidvyabhicàri syàt sudçóho nirõayo anyathà j¤ànajanakamàtràdhãnajanmatvaü svatastvam anyathà " " adçùñamindriyantvakùam ityàdi nirdeùàrthendriya doùàbhavasya kàraõatve ca indriyàdãnàmautsargikã doùàbhàvepi na pràmàõyakàraõam ityàdi tarhi doùàbhàvaþ karaõamityàyàtam tasmàdguõebhyo anyathà " parato 'pràmàõyam " kàraõapràmàõyaj¤aptistu ityàdi kàraõànàü tu j¤aptau svatasatvaü nàstyeva athavà j¤ànajanakatvaü ityàdi chandàüsi jaj¤ire pratimanvantaram tadabhàve sarvasamayàbhimata apairapaùeyavãkyàïgãkàre avipralambhastvaj¤ànam kramasya kçtakatvepi niyataikaprakàramapauruùeyatvam gauravadoùeõa " " " " " " " yatastà hariõà dçùñà ityàdi vàcà viråpanityayà ityàdi ÷rutirvàva nityà anityà vàva smçtayo ityàdi anàdinidhanà nityà ityàdi nityadevàþ samastà÷ca sargesarge 'munaivaite tadutpattivaca÷caiva vij¤eyaü paramaü brahma yàvadbrahmaviùñhitam tàvatã vàk " ÷arãraü me vicarùaõam/ jihvà me madhumattama " " kiü no ràjyena govinda ÷iùyastehaü ÷àdhi màü tvàü pramannam tvàü prapannam vàcyastvayà madvanàtsa ràjà sa ràjà " màmupàsya gçbhõàmi te saubhadatvàya hastam vayaü syàma patayo rayãõàm bhåyiùñàü te nama uktiü vidhema yosmàndveùñi chandàüsi jaj¤ire tadutpattivaca÷caiva bhavedvyaktimapekùya tu avàntaràbhimànànàü ityàdi tatkrameõaiva çgveda evàgnerajàyata yo brahmaõaü vidadhàti viparyayeõàpyanumàtuü ÷akyatvàt viparyayeõa nityavãpsayoþ pakùadharmatàsiddhyarthatvàt pràguccàraõàdanupalabdhà ityàdi anupalabdhistvarjanãyasannidhireva ÷àstragamyapare÷ànàt ityàdi yogyànupalabdhe÷caliïgatvam kvacitadghañàdyabhàvopi,, abhàvonumànapratyakùaü ca,, pràyeõànumànentarbhàvaj¤àpanàya,, naca sàdç÷yàtpratyabhij¤à,, pratyabhij¤ànantaraü,, pradãpe vyajyate jàtirna tu nãrajanãlimà ata àkà÷aguõe ÷abde ityàdi vastitatvavicàrakaü prati,, samavàyàbhyupagamàcca sàmyàdanavasthiteþ anavasthiteþ " " bhådarasyàgnisaüyogaþ ityàdi samavàyaþ upàdhijanyaü tadgamya etajjanmani pràthamikam,, dravyàdivikalpànàü ,, -------------------------------------------------------------------------- tarkatàõóavam prathamaparicchedaþ ------------------- // ÷rãmaddhanumadbhãmamadhvàntargataràmakçùõavodavyàsàtmakalakùmãhayagrãvàyanamaþ // // oü // antakalyàõaguõaikarà÷ima÷eùadoùojjhitamaprameyam / mumukùubhiþ sevyamanantasaukhyapradaü rame÷aü praõamàmi nityam // 1 // --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpàkhyàvyàkhyà. vi÷voptattisthitidhvaüsakàraõaü ramaõaü ÷riyaþ / praõamya pårõabodhàdãn vyàkurve tarkatàõóavam // 1 // gurupàdakçtàpyasti vyàkhyà sàtyantaravistarà / vyàkhyeyaü mandabodhàya kriyate '÷eùagocarà // 2 // athàdo 1 vi÷iùñeùñadevatànatiråpaü maïgalamàcarati - ananteti / satvàdiùu guõatvaprasiddherduþkhàdãnàü guõatvena paraiþ parigaõanàcca tadvyudàsàyànandaj¤ànabaladyutiprabhuti÷ubhadharmalàbhàya kalyaõaguõetyuktiþ / tàrkikarãtyà guõaguõinorbhedabhramaniràsàya guõaikarà÷imityuktaþ /"aùñàveve÷vare guõà"iti dhãniràsàyànanteti /"doùaikadçkpurobhàgã"ityamare"hlàdaikamayãü" ityàdikàvyaprakà÷àdau prayogadar÷anàtsaükhyàrthakasyaivaika÷abdasya"pårvakàlaika"iti pårvanipàto na kevalàrthasyeti tatvanarõayañãkàdyuktyà guõaikarà÷imityasya sàdhutvaü dhyeyam / uktaråpaguõànàü mukhyarà÷imiti và bheda÷ånyarà÷imiti vàrthaþ / guõavaddoùo nà÷aïkya ityàha - //a÷eùeti // cintàsantàpàdidoùahãnamityarthaþ / nanu guõavi÷iùñasya màyà÷abalatvàtkathaü 1 doùojjhitatvamityato nedaü màyà÷abalamiti bhàvenoktaü aprameyaü - de÷ato 'paricchinnamiti / ÷abalaü tu paricchinnamityabhyupetatvàditi bhàvaþ / tatra heturnityamiti - anivartyaü / ÷abalantu mithyàtvànnivartyamityarthaþ / evaü de÷a ekàlaguõànantyaråpabrahma÷abdàrthasyàtroktyà rame÷a eva brahma÷abdàrtha iti såcitam / ata eva mumukùubhiþ sevyaü; na tu mandopàsyamityarthaþ / kiüphalaü? anantasaukhyapradaü- avinà÷isukhapradamityarthaþ / svàrthe ùya¤ /atra nyàyacintàpare granthe brahmatantràdhyàyacatuùñayoktaguõavai÷iùñyoktiþ - "pramàõanyàyasacchikùà kriyate tarka÷àstrataþ / mànanyàyaistu tatsiddhairmãmàüsà meya÷odhanam"// ityuktyà brahmattroktaprameyanirõayopayuktapramàõanyàyacintàparatvàttadviùayàdinaivàsya viùayàdimatteti såyanàrthà / evaü ca nyàyapa¤càdhyàyànurodhena kusumà¤jalau pa¤caparicchedakçtivadbrahmattrànurodhena paricchedacatuùñaye kàryepi pramàõatritvadyotanàya paricchedatrayakçtiriti // 1 // devatànatisamanantaraü bhàùyakartçnarthayate -- ÷rã÷eti / 1 kathama÷eùa.- a. --------------------------- svamate j¤aptau svatastvaniruktiþ pràmàõyavàdaþ pu-3 ---- ---- -- ÷rãmadànandatãrthàryasvàminaþ kamalàpateþ / prãtaye kriyate vyàsayadità tarkatàõóavam // 4 // svataþpramàõairàmnàyairàdareõàdivarjitaiþ / àkhyàtànantakalyàõaguõaü ÷rãramaõaü bhaje // 5 // --------------------------------------------------------------------------- atràdyena vi÷eùaõena saurabhyasya dvitãyena ÷aityasya aü÷aü iti màndyasya vàyuguõasyoktirj¤eyà // 2 // ñãkàkartçnnamati -- ànandeti // 3 // phaloktipårvaü cikãrùitaü pratijànãte -- ÷rãmaditi // 4 // ànumànikatvàdã÷varàtmano nàùñaguõàdhakaguõavatvamityata àdyapadyoktarame÷avi÷eùaõàni mànoktyà sthirãkurvatastàõóavakaraõasya prasa¤jakaü pårvaraïgaü nibadhnàti -- svata iti / àmnàyaiþ-- sajàtãyànupårvàvi÷iùñavedaiþ // àkhyàteti -- nityasàpekùatvàtsamàsaþ / "vedàste nityavinnatvàcchçtaya÷càkhilaiþ ÷ruteþ / àmnàyo 'nanyathàpàñhàt"/ iti tatvanirõayokteþ / guõamiti nirdeùatàderupalakùaõam / guõapadena và nirdeùatvamumukùusevyatvànantasaukhyapradatvaråpadharmagrahaþ / àmnàyatve heturàdivarjitairiti -- svatantrapuruùàpraõãtairityarthaþ / nanvapauruùeye vede 'dçùñàrthake càptoktatvaphalasaüvàdàdiheto pàmàõyani÷càyakasyàbhàvàt ni÷citapramàõyakasyaiva pramàõasyàrthasatvanirõayatvasyàgre pràmàõyani÷cayapravartakatvavàde vyaktatvàt kathaü vede pràmàõyavi÷cayaþ / àptoktatvaguõàbhàvàtpràmàõyaü và kathamityato"na vilakùaõatvàdasya"ityadhikaraõasiddhamàha -- svataþ pramàõairiti // karaõe lyuñe 2 j¤ànajanana÷aktigràhakamàtragràhyapramàjanana÷aktimadbhirityarthaþ / ----------- 1 guõa÷rãramaõam--ka. 2. svataþ j¤anajanana÷aktigràhakamàtràt.-- mu. --------------------------------------------------------------------------- svama- j¤a -sva- ni) pu-4. ----- -- yàthàrththaråpasya tattajj¤ànapramàõyasya --------------------------------------------------------------------------- tathà j¤ànajanana÷aktita eva pramàjanakairityarthaþ / j¤aptàvutpattau cànyànapekùaõàjj¤ànajanana÷aktigràhakeõaiva pramàjanana÷aktigraharåpapràmàõayagrahasya ca daiùasya vedàpauruùetvavàde vakùyamàõadi÷àpauruùeye 'bhàvani÷cayàditi bhàvaþ / nanu pramàõenàpi tàtparyaviùayor'thau na sidhyatãtyata uktaü-- àdareõàkhyàteti / àïo mukhyatvamarthaþ / tàtparyapårvaü mukhyavçtyoktetyarthaþ / lakùaõayoditatve vyaktam / atra svataþpràmàõyaj¤aptivàdaparyantaü vistarastu gurupàdakçtayuktiratnàkare draùñavyaþ/ vedaråpakaraõapramàõasya svatasatva ni÷citapràmàõyaj¤ànena j¤àtavyam / tathà 2 tajjanyaj¤ànapràmàõyotpattisvatastvasiddhyadhãnotpattisvatastvamiti kramàjj¤apttau ca tadevàdau samarthayituü"j¤ànagràhakamàtragràhyatvaü svatastva"miti ñãkàkçduktaü vàkyaü vivçõvàno 3 j¤apttau svatastvaü tàvannirvakti -- yàthàrthyaråpasyeti / arthaü -- j¤eyam anatikramya vartamànaü yathàrthaü /"yathàsàdç÷ya"ityavyayãbhàvaþ / ya 4 thàrthabhàvo yàthàrthyaü; yathàvastitaj¤eyaviùayãkàritvaråpaü j¤eyàvyabhicàritvaü tadråpasyetyarthaþ / etacca parokùàparokùajanyàjanyasarvapramitimàtraniùñhamityupetya j¤ànapràmàõyacasyetyuktam / anubhåtitvànadhigatàrthagantrupramàõatvasàdhanà÷rayayoranyataratvapramàvyàptatvàderavyàptyasaübhavàdiduùñatvàditi bhàvaþ / asyànupramàõasàdhàraõyepi sàtràjj¤eyaviùayãkàritvasàbhàyàpi j¤ànapràmàõyasyetyuktam / etacca bhinnaü bhinnameveti sarvapramitiniùñhapràmàõyasvatastvadyotanàya tattaditi j¤ànavi÷eùaõam // --------------------------------------------------------------------------- 1.'katva'iti na.- kuü. 2. tathàca.- kuü. 3.j¤aptireva.-kuü. 4. yathàrthaü.- mu. --------------------------------------------------------------------------- svama-j¤a-sva-ni.) pàmàõyavàdaþ på- 5 ---- ---- -- tasyatasya j¤ànasya yattattadarthàvyabhicàritvaråpaü pramàõyaü tasyetyarthaþ / pramàpadapravçttinimittapramàõyasyeti yàvat /"yàthàrthyameva mànatvaü"iti dvatãyàdyapàdãyànubhàùyokteþ / nirdhàritaü caitadyàthàrthyaü tatraiva sudhàyàm / prapa¤citaü gurapapàdairatraiva pramàõyasvatastvànumànavàde /"ghañatvavati ghañatvaprakàrakatvàdiråpaü paràbhimatamevàsmàkaü yàthàrthyaü"iti vakùyamàõadi÷à svaparasàdhàraõamevedamiti j¤eyam / upàdhakhaõóanañãkàvyakhyànamandàrama¤jaryàü"atha keyaü pramà"ityàdinà pramàtvamàkùipya "yathàrthaj¤ànamityeva pramàyà lakùaõasthitiþ/ smçterapi ca lakùyatvàdativyàptikathà mudhà" iti pratij¤àpårvakaü"sàdç÷yasya yathà÷abdàrthatvàt / sàdç÷yaü ca j¤ànàrthayossattatayà / na ca bhrame 'tivyàptiþ / tatra j¤ànasya sattvàdarthasya càsatvàt 1 j¤ànàrthayoþ sattayà sàdç÷yàbhàvàt / evaü ca yathà sàdç÷yavi÷iùña evàrtho yasyeti bahuvrãhyà÷ravaõe yathàrtha÷abdasya yathàrthà pratãtirityàdyabhadheyavalliïgaü lokasiddhaü siddham /"yathà÷abdo 'natikrame vartate"ityàdigranthena bahuvrãhyupàdàne 3 noktarthasya grahaõe tu na svaparasàdhàraõyaü pramàõyasya labhyate / paramate bhramaviùayasya satvena lakùaõasyàtivyàpteþ / yadvà tanmate 'pi pràcàü rãtau vai÷iùñyasya bhrame 'sattvànnavãnamate ca purato 'sattvattadapi tanmatasàdhàramevetyàhuþ/ atra yadyapyàmnàyajanyaj¤ànapràmàõyasvatastvàmàtraü prakçtam/ -------------------------------------------------------------------------- 1. tatra.-mu. 2.-mu. 3.na samàhitam / u.-bhu. --------------------------------------------------------------------------- svama- j¤a- sva-ni pramàõyavàdaþ pu- 6. ----- --- --- gràhyapràmàõyavirodhyupasthàpakasàmagryasamavahitagràhyapràmàõyà÷rayatattajj¤ànaviùayakasàkùij¤ànaviùayatvanaiyatyaü svatastvam / ----------- tathàpi tatsvaråpagràhipratyakùaj¤ànasya tadanugràhakanyàyajànumitiråpaj¤ànasya tatpràmàõyaj¤ànasya ca pràmàõyani÷yayopàyasyàpyàva÷yakatvàjj¤ànapràmàõyamàtrasyàpi dharmitvenopàdànam / yadvà pràcãnatàrkikamata iva kvacitpramàõyaü svataþ kvacitparata iti na bhramitavyam / kiü tu sarvatràpi / navãnamate sarvatra paratastvopagamane tadvyudàsàyeti dhyeyam / gràhyeti ---- gràhyapramàõyasya tasya yà upasthàpakasàmagrã doùa÷aïkàdiråpà tadasamahitaü gràhyapàmàõyà÷rayatattajj¤ànàviùayakaü yatsàkùij¤ànaü tena gçhyata evetyevaüråpatadviùayadvanaiyatyamityarthaþ / vipratipatteranà÷yakatvasya nyàyàmçte vyutpàdanànnaiyatyamasti na vetyanuktaikaiva koñiruktà / atra pramàõyaviraharåpatvatadvyàpyatvàdiråpavirodhatvasya pramàõyàbhàvàdiùu caturùvekasyàbhàvepi yajj¤àne sati pràmàõyani÷cayaþ pratibadhyate tajj¤ànaviùatvaråpaü gràhyapramàõyavirodhitvaü pramàõyàbhàvàdau dhyeyam / vakùyati ca pramàõyani÷cayasya pravartakatvavàde"abhàvànàü pràmàõyani÷cayavirodhyabhàvatvena"ityàdi / pramàõyani÷cayapratibandhakatvaü 1 tadanukålaki¤ciddharmavighañakatvaü và tadanutpàdavyàpyatvaü và / pramàõyani÷cayasya sàkùiråpatayà nityaj¤ànatvepi pramàõyaviùayakatvàdikamutpattimadeveti tadvi÷iùñapramàõyani÷cayànutpàdo na durlabhaþ / upasthàpaketyatra virodhyupasthititajjanakasàmagrãbhyàmasamabahitetyartho dhyoyaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. ca. mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-j¤a-sva-ni.) pramàõyavàdaþ på- 7. ---- ---- --- tàrkikàbhimatànuvyavasàya evàtmakaü sàkùã / --------------------------------------------------------------------------- tathàca pràmàõyavirodhyupasthitivelàyàü tatsàmagryabhàvena tadasamavahitenàpi sàkùiõà 1 gçhya eveti neti ÷aïkànavakà÷aþ / asamavahitatvaü ca tadasàmànàdhikaraõye sati tadasamànakàlikatvam /"pratyakùaü saptavidhaü sàkùiùaóindriyabhedena"iti pramàõalakùaõe,"svaråpendriyaü sàkùityucyate"iti paddhatyàdau ca sàkùiõo 'nupramàõatvokterihaparàbhyupetànuvyavasàyaråpatvasphoraõàya sàkùij¤ànetyuktam / "sàkùipratyakùa 2 to hyeva mànànàü mànateyate" ityàdo j¤ànepi prayogàt / tathà yuktipàde"na vilakùaõatvàt"iti naye -- "sukhaduþkhàdiviùayaü ÷uddhaü saüsàrageùvapi" ityasya vyàkhyàvasare sudhàyàü"svaråpabhåtaü caitanyendriyaü sàkùãtyucyate tadabhivyaktaü j¤ànaü ca"ityuktatvàcca // nanvàtmasvaråpaj¤ànatvàdiråpasàkùitvasya paramate 'prasiddhirityata àha -- tàrkiketi // svatastvànumànavàde vakùyamàõadi÷à vyavasàyaprakàrakatayà vyavasà 3 yaprakàravadvi÷eùyakatayà ca tadviùayaka pratyakùatvaü và j¤ànàü÷e laukikapratyakùatvaü vànuvyavasàyatvam / sàkùitvamapyevaü råpamevàtra svatastvaniruktau praviùñamityarthaþ / yanmate vai÷iùñyamanuvyavasàyaviùaya eva neti tanmatenàntyaþ / tatra tu na svàtantreõeti vivakùaõãyam / --------------------------------------------------------------------------- --1.na. - kuü. 2. - màõa.-mu 3. tat.-mu. ------------------------------------------------------------------------ svama- j¤a-sva-ni.) pramàõyavàdaþ på-8. ---- --- ---- atra ca niyamoktyà nyàyamatepi kvacidanuvyavasàyenapràmàõyagrahaõasya 1 vakùyamàõatvàtsiddhasàdhanamiti ÷aïkyà sàkùãtyuktyà ghañaj¤ànamastãtyàdi÷abdajanyamapratibaddhaü ghañaj¤ànaviùayakaü 2 j¤ànaü prati- --------------------------------------------------------------------------- j¤ànàü÷aü iti vi÷eùaõàtsmçtyupanãte 'tãte ghañaj¤àne tadviùayakamahaü ghañaj¤ànavàniti yajj¤ànamàtmàü÷e laukikapratyakùaü tena pramàõyàgrahaõà 3 dbàdhavàraõamiti dhyeyam / vastutastvatràntyapakùaprave÷a eva sàdhuþ / tathàca pramàõyavirodhãtyàdivi÷eùaõavaiyarthya÷aïkàvakà÷ale÷opi neti j¤eyam / vi÷eùaõakçtyàni svayameva vyanakti -- atreti // naruktivàkya ityarthaþ / niyamoktya-- gçhyata eveti naiyatyoktyetyarthaþ // vakùyamàõatvàditi --- bàdhoddhàragranthàdau dhañàdij¤ànànuvyavasàyajanyasaüskàrotpannasmçtyupanãte ghañàdij¤àne ghañàdij¤ànajanyasaüskàrotpannasmçtyupanãtaü ghañaghañatvatadvai÷iùñyaråpapràmàõyaü pa¤camànuvyavasàyena gçhyata iti vakùyamàõatvàdityarthaþ / ÷aïkà nirastetyanvayaþ / etacca tatprakàraprakàrakatayetyuktànuvyavasàyatvaråpasàkùitvavivakùayà bodhyam / antyakalpe tu gçhãtapramàõyakaj¤ànasajàtãyaj¤ànàntarànuvyavasàyamã÷varaj¤ànaü vàdàya siddhasàdhanatà dhyeyà / ÷abdajanyamityupalakùaõam / sàmànyapratyàsattijanyaü j¤ànàü÷e 'laukikaü j¤ànavànahamiti j¤ànaü ca pratãtyapi dhyeyam / sàkùitvasya dviråpasyàtràbhimatatvà 4 ttatprakàraketyàdiråpeõa ÷abdajanyaj¤ànasya j¤ànàü÷e 'laukiketyantyapakùaråpeõa ca sàmànyapratyàsattijanyasyaniràsàt // apratibaddhamiti -- virodhyupasthititatsàmagryasamavahitamityarthaþ / yastu ghañaj¤ànamiti j¤ànenàpi pramàõyaü gçhyata iti pakùadharoddhàñita pakùaþ ; sa tvapadarthatvàdavàkyatvàditi rucidattàdinaiva dåùitatvàdupekùyaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. grahaõasya -mu.ca. 2. viùayaj¤ànaü.-mu.ca. 3.praptabadha.-a. 4 ttena dvaråpeõàpi. ÷abdajanyaj¤ànasya sàmànyapratyàsattijanyàdij¤ànasya ca niràsàt.- à. a. -------------------------------------------------------------------------- sva-j¤a-sva-ni.) pramàõyavàdaþ pu- 9 ----- ----- -- -j¤ànapramàõyasyàviùayatvàdbàdha iti ÷aïkà gràhyapramàõyà÷rayatattajj¤ànaviùayaketyuktyà ghañaj¤ànaü gçhõatà sàkùiõà pañaj¤ànapramàõyasyàgrahaõàdbàdha iti ÷aïkà ava÷iùñena manmatepi doùa÷aïkàdãråpe gràhyapàmàõyavirodhigràhakasàmagrãsamavadhànàtmake pratibandhe sati sàkùiõà pramàõyaya 1 syàgrahaõàdbàdha iti ÷aïkà ca nirastà / atra yadyapi viùayatvaü sàkùij¤ànaü pratyeveti niyamo na yuktaþ / manmate 'pi pràmàõyasyànamityàparigràhyatvàt / tathàpi sàkùij¤ànaü prati viùayatvameveti niyamo yukta eva / --------------------------------------------------------------------------- atravivakùita tatprakàra prakàrakatàdiråpaj¤ànaj¤ànatvàbhàvàcca // tattajj¤àneti -- gràhyapràmàõyà÷rayaviùayaketyuktàvapi ghañaj¤ànapañagrahaõenoktadoùatàdavasthàttattajj¤ànaviùayaketyapyanuvàdaþ / ata eva dharminirde÷e 'pi tattadityuktiþ 2 / gràhyapramàõyà÷rayetyanuktàvapràmàõyà÷rayasyàpi j¤ànasya tattajj¤ànapadena grahaõaprasaïgàttadviùayakeõa sàkùiõà pràmàõyàgrahaõàdbàdha eva / sàkùiõa ekatvepi pañaj¤ànapràmàõyagrahaõasya pañaj¤ànagrahaõaprayuktatvena ghañaj¤ànagrahaõaprayuktatvàbhàvàdbàdha÷aïkà yuktaiveti bhàvaþ // doùa÷aïketi --- duùñakaraõajanyatva÷aïkà tanni÷cayatajjana 3 kàdiråpetyarthaþ / naiyatyasya sàkùiõaiva gçhyate sàkùiõà gçhyata eveti ca dvedhà saübhavàdvivakùitamàha -- atreti // niruktàvityarthaþ-- anumityeti // caitraj¤ànaü pramà arthasaüvàdàdityàdiråpeõamaitràderanumityudayãdityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. õyàgrahaõàt- mu. 2. ktam.-mu. 3. sàmagryà.-mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-j¤a-sva-ni.) pramàõyavàdaþ pu- 10. ----- ----- --- maõikçtàpi hi tadapràmàõyàgràhaketi viü÷iùatà pràmàõyagrahaõe 1 'pràmàõyopasthàpakasàmagryasamavadhànasyaprayojakatoktaiva // 1 // yadvà tattajj¤ànapràmàõyasya gràhapràmàõyasya gràhapràmàõyà÷rayattattajj¤ànaviùayakasàkùij¤ànaviùayatvayogyatvaü svatastvaü / --------------------------------------------------------------------------- nanu j¤ànagràhakasàkùiõo virodhisàmagrayabhàvamapekùya pràmàõyagràhakatve narapekùaj¤ànagràhyatvaråpasvatastvàyoga ityata àha -- maõikutàpãti // paratastvàdinàpãtyarthaþ / virodhyupasthàpakasàmagryasamavadhànasya pràmàõyagràhaõakàraõatve hi doùaþ / gamana÷aktasya gajasya gokùurakàpasà 2 raõasyeva prayojakatve tu na doùa iti bhovenoktaü -- prayojakateti // 1 // pårvaü phalopadhànàpekùayà prayojakavi÷aùaõoktyà niruktiþ kçtà adhunà tu tàdç÷avi÷eùaõatyàgena prakà 3 ràntamàha-- yadveti // sàrvatrikasàrvakàlãnapràmàõyasvatastvalàbhàya và'ha -- yadveti / nanvevaü svatastvasyàpratibaddhasàkùivedyatvarå 4 tve"j¤ànagràhakaþ sàkùã pramàõatayaiva gçhõàtãtyutsarga eva -- visaüvàdalakùaõàtparato 'pavàdàdapràmàõyaü ca gçhõàti"iti tatvanirõayañãkàdyuktautsargikatvavirodha ityuktyà yathokta 5 vi÷eùaõenàpi sàkùij¤ànena pratibandhada÷àyàü pràmàõyàgrahàdbàdha iti ÷aïkà; sàkùãtyuktyà ghañaj¤ànamastãtyàdi÷abdajanyaü ghañaj¤ànaviùayakaj¤ànaü prati tathà j¤ànàü÷àlaukikaü sàmànyapratyàsattijanyaü j¤ànaü ca prati pràmàõyasya - --------------------------------------------------------------------------- 1.grahe-mu.ca. 2.sàraka.- à. 3. pakùà.-à.mu. 4.pakùe.-mu. 5.pratibandhakasthale yathoktavi÷eùaõenàpi sàkùiõàpràmàõyà grahàt -mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-j¤a-sva-ni.) pramàõyavàdaþ pu- 11. yogyatvaü ca sàkùiniùñhàü sahajàü grahaõa÷aktiü prati svaviùayaj¤ànadvàràvacchedakatvam / -------------------------------------------------------------------------- kadàpyaviùayatayà yogyatvaü 2 neti bàdha iti ÷aïkà ; gràhyapramàõyà÷rayatattajj¤ànaviùayaketyuktyà ghañaj¤ànaü gçhõatà sàkùiõà pañaj¤ànapramàõyasya kadàpyagraheõa yogyatvaü 3 neti bàdha iti ÷aïkà ca nirasteti pårvavadyuktamiti bhàvaþ / atràpi j¤ànapadaü pårvavatsvaråpendriyabhramaniràsàya / sàkùitvamapi vyavasàyaprakàraprakàrakatayàtatprakàravadvi÷eùyakatayà tadviùayakapratyakùatvaråpaü và j¤ànàü÷e laukikapratyakùatvaråpaü vànuvyavasàyatvameveti bhàvaþ / atràpi pårvatreva gràhyapràmàõyà÷rayayetyaü÷akçtyaü bodhyam / nanvatra svà÷rayaj¤ànagràhakagràhyatvayogyatvaü svatastvamityuktaü syàt ; taccàpràmàõyasyàpyasti / na ca tatra j¤ànaü sàkùivedyamapràmàõyaü tvanumeyamiti na doùa iti yuktam / prathamamapràmàõyànumityasaübhavavàde visaüvàdàhita÷aktikena sàkùiõaivàpràmàõyagrahaõasya vakùyamàõatvàdityato và ; sàkùiviùayatvayogyatvaü yadi sàkùijanyavyavahàrayogi 4 tvàdiråpaü tadaitatphalopadhànaparyavasannamiti na pratibandhakàlãnapramàõyasvatastvalàbha ityato và'ha -- yogyatvaü ceti sahajàü -- svàbhàvikãü viùayãkaraõa÷aktiü prati svasya sàkùiõastacchaktervà yo viùayo gràhyapràmàõyà÷rayaråpaü j¤ànaü tadvàràvacchedakatvaü-- viùayatayà vyavartakatvam / j¤ànagrahaõa÷aktiritivatpràmàõyagrahaõa÷aktiriti vyavahàràpàdakatvameva pràmàõyasya sàkùiviùayatvayogyatvamityarthaþ / sàkùi÷aktirj¤ànadvàraiva tanniùñhapràmàõyaü gçhõàti / na sàkùàt / yathà pratyakùaü vyaktidvàraiva jàtiü na sàkùàditi svaviùayaj¤ànadvàretyuktam // --------------------------------------------------------------------------- 1.pràmàõyasya. -kha. 2.ca. -kuü. 3. ca- kuü. 4 .gyà.-kuü. --------------------------------------------------------------------------- svama-j¤a-sva-ni.) pràmàõyavàdaþ pu- 12. ------ ------ ----- evaü ca pratibandha 1 da÷àyàmapi karatalàdau dàhayogyatàvat pràmàõye grahaõayogyatàstyeva / tathà ca pràmàõyagrahaõa÷akteþ sahajatvàt pràmàõyagrahaõasyautsargikatvaråpatastvasiddhiþ / uktaü ca ñãkàkàraiþ"sàkùyeva j¤ànaü tatpràmàõyaü ca viùayãkartuü kùamaþ / --------------------------------------------------------------------------- j¤ànagràhakaika÷aktiviùayatvaü pràmàõyasya sàkùiviùayatvayogyatvam / naitadapràmàõye 'sti / bhinnaviùayatvàdityagre vyaktam / gurupàdastu--- svapadena pramàõyam / bahuvrãhisamàsaþ / svaviùayakaü yajj¤ànaü sàkùyeva / sàkùiniùñha÷aktiü prati pràmàõyasya na sàkùàdviùayatvamityataþ svaviùayakaj¤ànadvàretyuktamityàhuþ / paramate ÷akteraprasiddhàvapãdaü svamatàsàdhàraõamiti và pareõàpi ÷aktimaïgãkàrayiùyàmãti và j¤ànagraha 2 õasàmagrãmàtraü prati svaviùayaj¤ànadvàràvacchedakatvamiti và j¤ànagràhakatàvacchedakadharmàvacchannagràhakatàkatvaü và tadarthaü iti bhàvaþ / nanvetàvatàpi kathaü pratibandhada÷àpanna 3 j¤ànapràmàõyasya svatastvalàbhaþ yena sarvapramàõànàü svatastvaü syàdityata àha-- evaü ceti // yogyatàråpe svatastve satãtyarthaþ / yogyatvasyoktaråpatve satãti vàrthaþ --- dàheti // dàhaviùayatvayogyatàvadityarthaþ / dvitãyaniruktyànyadapyanukå 4 litamityàha --tathàceti / uktaråpayogyatvagarbhaniruktau satyàmityarthaþ -- autsargikatveti //"j¤ànagrahakaþ sàkùã pramàõatayaiva gçhõàtãtyupasarga eva"iti tatvanirõayañãkàdyuktautsargikatvetyarthaþ-- uktaü ceti // pràmàõyasya sahaja÷aktiviùayatvaü pratibandhasthale yogyatàstãtyetaccauktaü tatvanirõayañãkàyàmityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. bandhaka.--mu.ca.cha. 2. gràhaka.--mu. 3.pustakenàsti.--mu. 4. laü.--mu. --------------------------------------------------------------------------- svama-j¤a-sva-ni.) pràmàõyavàdaþ pu-13. ------ ----- ----- kiü tu pratibaddho j¤ànamàtraü gçhãtvà 1 tatpràmàõyagrahaõasya neùñe"iti // 2 // yadvà - ubhayasiddhapràmàõyàviùayakaj¤ànabhinnaj¤ànaviùayatvanaiyatyaü svatastvam / --------------------------------------------------------------------------- kàraõàntaropanipàtena mànasàparàdhena pratibaddha--ityevaüråpeõa tatra pàñhe 'pyayamekade÷ànuvàda ityadoùaþ // 2 // prauóyà svatastvavàdimàtrasàdhàraõaü pakùàntaramàha -- yadveti // tattajj¤ànapràmàõyasyetyanuùaïgaþ / sàdhye gràhyapràmàõyà÷rayatattajj¤ànaviùayaketi gràhyam / svàtastvavàdino 2 hyaneke / granthakartaikaþ / bhañño j¤ànàtãndriyatvavàdã / gururj¤ànamàtrasvaprakà÷atvavàdã / mi÷rastu nyàyamata ivàsvaprakà÷ànuvyavasàyavàdã / tatrobhayatyasya siddhàntitàrkikobhayeti bhaññatàrkikobhayeti gurutàrkikaråpobhayeti mi÷ratàrkikobhayeti màyità 4 rkikobhayetyevaüråpeõetyarthaþ / ekadànekaiþ saha vivàdàyogàt / ubhayasiddhama yatpràmàõyàviùayakaü j¤ànaü pràmàõyàviùayakatvenobhayasaümataü yajj¤ànaü ayaü ghaña ityàdiråpaü j¤ànaü tadbhinnaü gràhyetyàdãråpaü ca yajj¤ànaü siddhànte pràguktaråpasàkùij¤ànaü bhaññamate j¤ànànumitiråpaü gurumate svaprakà÷aghañàdij¤ànaü mi÷ramate tadanuvyavasàyaþ / tena gçhyata evetyevaüråpaü tadviùayatvanaiyatyaü tattanmate statastvamityarthaþ / na ca gurumate sarvaj¤ànayàthàrthyasvaprakà÷atvayorupagamena pràmàõyàviùayakaü j¤ànaü nàstyeveti ÷aïkyam / idaü j¤ànapramàõamityàdyapràmàõyàropasthale j¤ànasya pràmàõyàviùayakatvasya guråtàrkikasaümateþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.pràmàõya.-mu. cha."tat"iti nàsti. -gha. 2. hi catvàraþ. - kuü. 3. nàsti - kuü. 4. nàsti. -kuü. --------------------------------------------------------------------------- "pràmàõyavàdaþ pu- 14. -- ----- -- -------- ---------- tatra pràmàõyàviùayakaj¤ànàbhinnetyuktyà ghaña'yamityàdighañàdiviùayakapratyakùaj¤ànaü prati j¤ànaü guõa ityàdi÷abdena ghañaj¤ànamityàdi÷abdena ca janyaü j¤ànaviùayaka j¤ànaü prati pratibaddhànuvyavasàyaü prati ca svatastvapakùepi -- --------------------------------------------------------------------------- àropastu gurumate icchàsthasya vyadhikaraõaprakàrakatvaråpàpràmàõyasyàsaüsargàgraho nyàyamate vi÷iùñaj¤ànamityanyadetat / atra gràhyapràmàõyà÷rayatattajj¤ànaviùayaketyuktyà tadaü÷a evoktaråpaj¤ànabhinnatvasyàbhimatatvàjj¤ànaviùayakaü j¤ànaü prameti j¤ànasyàdyanuj¤àne pràmàõyàviùayakabhinnasatvànna doùaþ / pràmàõyavàdaü gràhyatattatpràmàõyaparaü và / tathàca yathànyàsenaivoktasthale na doùaþ / atra na¤dvayàprave÷enobhayasiddhapràmàõyaviùayakaj¤ànaviùayatvanaiyatyamityukte tàdç÷ànumityàdinà siddhasàdhanam / ato 'viùayakabhinnetyuktiþ / atràdyaj¤ànapadaü yathoktaråpaghañàdibhinnena ghañaj¤ànàdinà pràmàõyàgrahàdbàdha iti ÷aïkàniràsàya / antyaü tu tàdç÷aj¤ànabhinnaghañàdãviùayatvàbhàvena bàdha iti ÷aïkàniràsàyeti vyaktamiti ÷iùñapadakçtyànyàha -- tatreti // pràmàõyaviùayakaj¤ànabhinnetyanuktvobhayasiddhaj¤ànaviùayatvanaiyatyamityetàvatyukte sati praùñavyaü ubhayasiddhaj¤ànapadena kiü pratyakùaj¤ànamabhimataü uta ÷àbdaü athànuvyavasàyaråpam ? dvitãye 'pi kiü j¤ànaviùayakaü viùayàliïgitaj¤ànaviùayakaü veti vikalpànvà ; viùayagràhij¤ànamiti và j¤ànagràhij¤ànamiti và ubhayagràhi j¤ànamiti và ubhayagràhyanuvyavasàyaråpapratyakùaü veti vikalpànvà hçdi nidhàya krameõa niràha -- ghañoyamityàdinà // pratyakùaj¤ànaü pratãtyàdeþ pràmàõyasyàviùayatvàdityanvayaþ / gurumate ghañoyamiti j¤ànenàpi pràmàõyagrahàdidaü j¤ànamapramàõamityàdij¤ànaü pratãti gràhyam / --------------------------------------------------------------------------- 1. janya. - mu. ca. --------------------------------------------------------------------------- svama- j¤a-ni.) pràmàõyavàdaþ pu- 15. ----- ------ ---- uktasya trividhasyàpi j¤ànasya pràmàõyàviùayakatvena tadbhinnatvàbhàvàt / ubhayasiddhetyuktyà nyàyamate ' 2 pratibaddhasyàpyanuvyavasàyasya pràmàõyàviùaya 3 katvena tadbhinnatvàbhàvàtsiddhàntyabhipretasyàpratibaddhànuvyavasàyaü prati viùayatvàsyàsiddhyàr'thàntaramiti ÷aïkà paràstà / -------------------------------------------------------------------------- ÷aïkàniràsaü vyanakti - uktasya trividhasyàpãti // yattu ghañaj¤ànamiti ÷abdajanyaj¤ànena ghañatvavati ghañatvaprakàrakatvaråpaü pràmàõyaü gçhyata iti ; tattvapadarthatvàdavàkyàrthatvàdayuktam / pratibaddhànuvyavasàyaü pratãtyatra gurumate idaü j¤ànamapràmàõamityàdipratibaddhaj¤ànaü pratãti bhaññamate pratibaddhaj¤ànànumitiü pratãtyapi dhyeyam // ubhayasiddhetyukteti -- pràmàõyaviùayaketyàdàvukte satyanyatarasiddhaü pràmàõyaviùayakaü yadapratibaddhànuvyavasàyaråpaü j¤ànaü tadviùayatvamàdàya pràmàõyasya svatastvaü siddhànta na siddhyet / tasya pràmàõyàviùayakabhinnatvàbhàvàt / ubhayasiddhatyuktau apratibaddhànuvyavasàyasya pràmàõyàviùayakatvenobhayasiddhatvàbhàvàdubhayasiddhatàdç÷aj¤ànabhinnatvamastyeveti nàrthàntaratvadoùa ityarthaþ / anuvyavasàyasyetyupalakùaõam / apratibaddhaj¤ànànumiterapratibaddhasvaprakà÷aj¤ànasyetyapi dhyeyam / evamagrepi / apratibaddhatvaü ca pràmàõyavirodhyupasthititatsàmagryasamavahitatvam / ÷aïkàniràsaprakàraü vyanakti -- apratibaddheti // ubhayasiddhàdityàdeþ pràmàõyàviùayakatvenobhayasiddhàdbhinnatvasaübhavàdityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. yatvena. -mu. ca. cha. 2. matepya.- ka. 3. yatvena.- cha. --------------------------------------------------------------------------- svama-j¤a-sva-ni.) pràmàõyavàdaþ pu- 16. --------- --------- ---- -- 1 apratibaddhànuvyavasàyasya nyàyamate pràmàõyaviùayatvepi manmate tadabhenobhayasiddhàtpràmàõyaviùayakàdbhinnatvasaübhavàt / naiyatyamityuktyà nyàyamate pràmàõyasyaivaüvidhàü pràmàõyànumitiü prati kvacidanuvyavasàyaü prita ca viùayatvàtsiddhasàdhanamiti ÷aïkà vyudastà / atràdyaü pakùadvayaü svamatàsàdhàraõam / tçtãyaü tu mãmàüsakàdimatasàdhàraõamiti j¤eyam / etadeva pakùatramabhipretyoktaü sudhàyàü"j¤ànagatayàthàrthyasya j¤ànagràhakamàtragràhyatvaü svatastvaü"iti / atràdye 2 pakùe sudhà 3 sthena j¤ànagrahaka÷abdena gràhyapràmàõyà÷rayata ---- -------------------------------------------------------------------------- evaüvidhàmiti // ubhayasiddhapràmàõyàviùayakaj¤ànabhinnaj¤ànaråpàü idaü j¤ànaü pramàõaü samarthapravçttihetutvàdityanumitiü prati vakùyamàõadi÷à smçtyupanãte vyavasàye smçtyupanãtapràmàõyàvagàhyanuvyavasàyaü gçhãtapràmàõyakaj¤ànasajàtãyaj¤ànagocarànuvyavasàyaü ca prati // atreti -- uktasvatastvaniruktitrayamadhya ityarthaþ // svamateti -- tàrkikamatasàdhàraõyepi mãmàüsakatritayasàdhàraõaü netyarthaþ / mãmàüsakàdãtyàdipadena miràrimi÷raþ siddhàntã màyàvàdiprabhçtirvà gràhyaþ / uktapakùatrayaü sudhàvàkyaråóhaü karoti -- etaditi // uktemiti // "pratyakùavacca pràmàõyaü svataþ evàgamasya hi" iti jij¤àsànayànuvyàkhyànavyàkhyàvasara uktamityarthaþ / tadvyanakti atretyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1. àpàstà. - ca.cha. nirastà.-ga. 2. atràdya.- mu.ca. 3.sådhàyàm.-ka --------------------------------------------------------------------------- "pràmàõyavàdaþ pu- 17. --- ----- ---- -- ttaj¤ànaviùayakasàkùij¤ànaü gràhya÷abdena tadviùayatvaü màtrapadena 1 kàrsnyapareõa tanniyamaþ avadhàraõapareõa pratibaddhavyavaccheda÷ca vivakùitaþ / dvitãya 2 pakùe gràhya÷abdenoktasàkùij¤ànaviùayatvayogyatà avadhàraõapareõa màtrapadena 3 j¤ànatvagrahaõa÷aktivatpramàtvagrahaõa÷akterapi sahajatvaü vivakùitam / tçtãya 4 pakùe j¤ànagràhaka÷abdena sàkùitaditarasàdhàraõaü j¤ànam màtra÷abdenàvadhàraõa 5 pareõobhayasiddhapràmàõyàviùayakaj¤àna 6 vyavacchedaþ, kàrsnyàrthenàpratibaddhasarvànuvyavasàyasaügraha÷ca vivakùita iti j¤eyam // 3 // --------------------------------------------------------------------------- màtrapadasya dvyarthatvamupetyàha -- kàrsnyetyàdi // yàvantij¤ànagràhakàõi tàvadbhirgràhyatvoktau j¤ànagràhakeõa gçhyata eveti niyamalàbhàditi bhàvaþ // pratibaddheti // j¤ànagràhakeõaiva gçhyata ityukte na tu virodhisàmagrãsamavahitenetyarthalàbhàditi bhàvaþ / arhàrthaõyatpratyayàntatvamupetyàha -- gràhya÷abdeneti // pramàtvetyàdi // j¤ànagràhakamàtreõetyasya j¤ànagràhakeõaiva na tvadhikenetyuktau pramàtvagrahaõa÷akterapi sahajatvalàbhàditi bhàvaþ / yadyàpe ÷akterekatvameva labhyate / tathàpi pratibandha 7 sthale sàkùiõaþ pràmàõyagrahaõa÷akteþ pratibandhe 'pi na j¤ànatvagrahaõa÷akteriti ÷aktidvitvamupetya sahajatvaü vivakùitamityuktam -- taditareti // sàkùãtarasvaprakà÷à 8 numityanuvyavasàyaråpapamityarthaþ / naiyatyalàbha 9 prakàramàha -- kartsnyartheneti // apratibaddheti // virodhisàmagryasamavahitaj¤ànagoyaràsarvaj¤ànagraha÷ca vivakùita ityarthaþ // 3 // --------------------------------------------------------------------------- 1.÷abdena- cha.ka. 2.ye.-kuü. 3. ÷abdena.-kuü.cha. ka. 4.ye- kuü 5.õàrtheno-kuü. cha.ka. 6. j¤ànapadaü na.-cha. ka. 7.-kuü. 8.anumitipadaü na. -kuü. i. 9bhàyà- kuü i. --------------------------------------------------------------------------- paroktasvatastvaniruktibhaïgaþ pràmàõyavàdaþ pu- 18. --------------------------- ----------- ----- svamate j¤aptau svatastva niruktiþ // 1 // ------------------------------------ yattu maõàvuktam /"tadapràmàõyàgràhakayàvajj¤ànagràhakasàmagrã / gràhyatvaü svatastvaü tadabhàva÷ca 1 paratastvam"iti tanna / --------------------------------------------------------------------------- svamate 2 j¤aptau svatastvaniruktiþ // 1 // ------------------------------- mãmàüsakatritayasàdhàraõãü paroktasvatastvaniruktimanådya niràha -- yattviti // maõigranthe"j¤ànapràmàõyà÷raye 'yaü ghaña ityàdij¤àne apràmàõyàgràhikà yàvatã j¤ànagràhikà sàmagrã gurumate ghañamahaü jànàmãtyevamàkàrasvaprakà 3 ÷avyavasàyajanikà cakùurghañasaüyogàdiråpà mi÷ramate tadanuvyavasàyajanakamanaþsaüyogàdiråpà bhaññamate ghaño j¤ànaviùayaþ j¤àtatàdhàratvàdityàdyanumitijanakavyàptij¤ànàdiråpà / tàvatyà gràhyatvaü svatastvamityarthaþ / atra niruktau tatretyuktyà yatra ÷uktirajatàdij¤àne visaüvàdàdãliïgenàpràmàõyànumityanantaramidamapramàtvena jànàmãtyanuvyavasàyaþ tatràpràmàõyavatyapràmàõyaprakàrakatvaråpàpràmàõyaghañitànumitiniùñhapràmàõyasya prathamaj¤ànaniùñhàpràmàõyagràhiõaivànuvyavasàyena grahaõàdbàdha iti ÷aïkà apràmàõyàgràhaketyuktyà idaü j¤ànamaprametyàdàvapràmàõyagràhakasàmagryà tajj¤ànaniùñhasyapràmàõyasyàgrahaõà 4 dbàdha iti ÷aïkà yàvadityuktyà nyàyamate j¤ànagràhakànumitisàmagryà kvacidanuvyavasàyena ca pràmàõyagrahàtsiddhasàdhanamiti ÷aïkà nirastà / vidhikoñau bàdhavàrakàõàü tadabhàvakoñau siddhasàdhanatàvàrakatvaü tadvàrakasya ca bàdhavàrakatvaü j¤eyam / 1. 'ca'iti nàsti -cha. 2 'j¤aptau' iti nàsti -à. i. 3. ÷ànu- kuü. 4 . grahàt - kuü . i. -------------------------------------------------------------------------- "pràmàõyavàdaþ pu- 19. --- ------ ----- gurumate sarvaj¤ànanàü pramàtvepi tadabhàvavati tatprakàrakatvaråpàpràmàõyasyecchàyàü prasiddhasyedaü j¤ànamaprametyàdau smaraõasaübhavenàgçhãtàsaüsargaråpàpràmàõyagrahasaübhavàttanmatepyapràmàõyàgràhakapadavaiyarthyaü neti // atra yaduktaü pràmàõyagràhaõàdbàdhavàraõàya tatra gràhyapràmàõyà÷rayaj¤àne ityarthakaü tatpadamiti tanna / imau vahnã iti vahnidvayagoyaraikaj¤ànaviùayakànuvyavasàyàdiråpaj¤ànena doùa÷àdanyataràü÷àpràmàmyagràhiõà 1 pyanyataràü÷e pràmàõyagrahaõena bàdhàt / yattu tadisyasya tatra tadaü÷e gràhyapràmàõyà÷rayaj¤ànàü÷e apràmàõyagràhaketyarthatvànna doùa iti tanna / tathàpi tadaü÷e bhàvaråpàpràmàõyagràhiõàpi nedaü j¤ànaü 2 pramàõamiti tadaü÷e pràmàõyàbhàvàvagàhinà pràmàõyàgrahaõena bàdhàditi måloktadoùagràsàt / yadapi tatpadaü gràhyaparaü 3 satpràmàõyapadenànvãyamànaü gràhyapràmàõyavirodhãtyarthasàbhàrthamato na doùa iti tadapi na / tathàtve 'tatpràmàõyeti nirde÷àpàtena yathoktanirde÷e tatpadasya pràmàõyapadenàsàmarthyàt / gurumate idaü j¤ànamaprametyàdàvaprameti smçterapràmàõyagràhakatvepi idaü j¤ànamitigrahaõàtmakasyàpràmàõyasmçtipratibandhena pràmàõyà 4 grahaõena bàdhàpattyoktasvatastvanirukter gurumatasàdhàraõyàyogàcca / na coptattipràmàõyagranthe maõikçtaiva"pràbhàkaràstvi"tyàdinà gurumate saü÷ayànupapattyupapàdanaprastàve idaü j¤ànaü pramà na vettyàdàvapi pràmàõyacagrahostãtyupetya saü÷ayasyànyavãùayatvopapàdanàttàdç÷asthalepi pràmàõyagrahasadbhàvànna bàdha iti ÷aïkyam / tathàtve tanmate tadapràmàõyàgràhakapadavaiyarthyàpatteþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.'pya' iti nàsti - kuü . 2. j¤ànapadaü na -a. 3 sadapramàõya - mu . a. 4 graheõa - a. --------------------------------------------------------------------------- pràmàõyavàdaþ pu- 20 . ------------ ------- tadabhàvavati tatprakàrakatvaråpàpràmàõyàgràhakasyàpi tadvati tatprakàrakatvaråpapràmàõyàtyantàbhàvaviùayakasya j¤ànaj¤ànasya pràmàõyàgràhakatvena bàdhàt / apràmàõyapadena pràmàõyavirodhivivakùàyàmapi -- --------------------------------------------------------------------------- tàdç÷asthale pràmàõyagrahamupetyàgràhakapadena gràhakasàmagryasamavadhàna vivakùàyàü ca mi÷ràdimate 'pràmàõyagrahasthale tatsàmagryabhàvena tadasamavàhitenàpi j¤ànagràhakeõa tatra pràmàõyàgrahàdbàdha 1 evetyàdidåùaõaü sphuñatvàdupekùyoktaniruktau yàvajj¤ànaviùayakaj¤ànaviùayatvamityeva sàma¤jasye gràhakasàmagrãtyuktivaiyarthyà 2 dgauravàccetyupetya gràhakasàmagrãpadatyàgena j¤ànapadena 3 vànuvadanyathà÷rutàpràmàõyapadàrthe tàvaddoùamàha -- tadabhàvavatãti // apràmàõyagràhakasyàpãti // uktavidhabhàvaråpàpràmàõyàtyantàbhàvavyàpyàpyaviùayakasyetyapi j¤eyam 4 / tena na¤o 'bhànàrthavivakùàpi prayuktà dhyeyà / nanu na¤o virodhàrthatve pràmàõyàbhàvatadvyayàpyàpràmàõyatadvyàpyànàü cakurõàmapyapràmàõyapadena pràmàõyavirodhivàcinà grahaõasaübhavànnoktadoùaþ / virodhitvasya pràmàõyani÷cayapratibandhakaj¤ànaviùayatvaråpatvàdityà÷ayena pakùadharàdyuktavivakùàmanådyaniràha -- apràmàõyeti // apipadenaitatsåcayati / yadyapi gràhyapràmàõyavirodhilàbho naitàvatà bhavati / tatpadamilitenàpyasàmarthyàdalàbha eva / virodhimàtratvaprayojakam / tathàpyabhyupagamoyamiti -- ityàdivàkyeti // -------------------------------------------------------------------------- 1.bàdha ityàdi-kuü. 2.gauravapadaü nàsti-a. 3.naivà-kuü. 4. dhyeyam- kuü. --------------------------------------------------------------------------- pràmàõyavàdaþ pu-21. ------ -------------------- --j¤ànaü guõa ityàdivàkyajanyasya j¤ànaü prameyamiti sàmànyapratyàsattijanyasya ca j¤ànaj¤ànasya pràmàõyàviùayaka 1 tvàdbàdhatàdavasthyàt 2 / j¤ànagràhakapadena svaviùayaghañitatvena j¤ànagràhakatvavivakùàyàmapi ghañaj¤ànamityàdi÷abdajanyasya 3 j¤ànaj¤ànasya pràmàõyàviùayakatvena bàdha eva / --------------------------------------------------------------------------- j¤ànaü samavetaü j¤ànasamårtamityàdãvàkyajanmasya guõatvàdãprakàrakaj¤ànavi÷eùyakasyetyarthaþ / j¤ànaj¤ànasyetyanvayaþ / sàkùàjj¤ànatvavyàpakadharmàprakàraketyapi gràhakavi÷eùaõamastvityata uktam -- j¤ànaü prameyamitãti // j¤àne prameyatvaü j¤àtaü sat pratyàsa 4 ttãbhåya svavi÷eùaõatàsaübandhena svà÷rayabhåtàni sarvaj¤ànaråpavastånyupasthàpayatãti prameyatvaprakàrakaj¤ànavi÷eùyakaj¤àna 5 j¤ànasya prameyatvà÷rayaj¤àne pramàõyaviùayakatvàdityarthaþ / uktadoùaparihàràya 6 ÷aïkate -- j¤ànagràhakapadeneti // pràmàõyàviùayakatveneti // apadàrthatvàdavàkyàrthatvàcca ghañatvavadvi÷eùyakatvàdestena sarvathà bhànàbhàvàditi bhàvaþ / yattu ÷abdànupasthitamapi pràmàõyamanvayitàvacchedakatayà ghañaj¤ànamiti j¤àne bhàtãti pakùadharotprekùitaü mataü 7 tattenaiva dåùitamityupetyoktam-- bàdha eveti // vivçtaü 8 caitadgurupàdaiþ / nanu ÷abdànyatve sati svaviùayaghañitatvena j¤ànagràhakatvavivakùàstiti cenna / tathàpyayaü ghañaj¤ànavàn tadvyavaharavatvàt ityàdyanumànajanyaj¤ànaj¤ànasyàpi pràmàõyàviùayakatvena bàdhàt / j¤ànaü prameti ÷abdajanyaj¤ànasya pràmàõyàviùayakatvàpàtàcceti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvena-ka. 2.sthyam-kuü. cha. ka. 3.janyaj¤àna-kuü. 4.ttiråpaü-a. 5.'j¤àna'iti nàsti -kuü. 6. yà-kuü. 7.ttu-kuü . 8. ca guru-kuü . --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü.) pràmàõyavàdaþ pu- 22. ----------- ---------- ---- nanu j¤ànagràhakapadena gràhyapràmàõyà÷rayaj¤ànaprakàraprakàrakatayà tatprakàravadvi÷eùya1 tayà ca tadviùayatvaü vivakùitam / atra ca vi÷eùaõadvayena tavaghañavi÷eùyakaü j¤ànamiti, tava ghañatvaprakàrakaü j¤ànamiti ca ÷abdàbhyàü janyayoþ ghaña 2 j¤ànaviùayakaj¤ànayoþ pràmàõyàviùayatvàdbàdha iti ÷aïkadvayaü krameõa nirastamiti ceducyate / tvaduktaü yadgràhyapràmàõyà÷rayaj¤ànaprakàraprakàratayà tatprakàravadvi÷eùyatayà ca tadviùayatvaü tatpràmàõyaviùakatvameva / svaprakàrakavadvi÷eùyatvasyaiva pràmàõyaråpatvàt / -------------------------------------------------------------------------- nanvastu tarhi svà÷rayaprakàrakatayà svà÷rayavi÷eùyavi÷eùyakatayà svà÷rayagràhyatvamiti yaj¤apatinoktaü matam / tatra yadyàpi yathà÷rute ghañatvaprakàrakaü ki¤cidvi÷eùyakaü iti 3 j¤ànenàpi pràmàõyàgràhatsvà÷rayaprakàraprakàrakatayà svà÷rayapraràravadvi÷eùyatayeti vàcyam / tatràpi prakàravadityatra prakàrasyopalakùaõatve praguktadoùàpatyà tatprakàravi÷iùña 4 vi÷eùyakatayecyucyate / ato na kopi doùa iti bhàvena ÷aïkate -- nanviti / tatprakàvaditi / tatprakàravi÷iùñavi÷eùyakatayetyarthaþ-- tadviùayatvam / vyàvasàyaviùatvam / 5 asminpakùa ityàdi vakùyamàõadoùadàróyàya daladvayakçtyaü vyanakti -- atraceti / vivakùàyàmityarthaþ / kimetadvàdimate tadvatvaråpaü ve÷iùñyamanuvyasàyaviùaya eva neti matiruta svàtantryeõa ? àdye doùamàha-- tvadityàdinà / svaprakàravaditi / svaprakàravi÷iùñetyarthaþ / -------------------------------------------------------------------------- 1. ka.-cha.kuü 2. 'ghaña' iti nàsti -kuü.cha.ka. 3. ghañatvaprakàrakaki¤cidvi÷eùyakaü-kuü. 4. 'vi÷eùya' iti nàsti- kuü. 'dharmi' ityadhikaü-aü. 5. a. pustake nàsti. --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü) pràmàõyavàdaþ pu- 23. ---------- ---------- ------- tathà ca yàvatã pràmàõyaviùayikà sàmagrã tadgàhyatvaü svatastvamityuktaü syàt / tathà caitàdç÷asvastvasya paratastvapakùepi satvàtsiddhasàdhanam / etadabhàvaråpaparatastvasàdhane 'pasiddhànta÷ca / na hi parastvapakùe anuvyavasàyàviùayopi pràmàõyaü pràmàõyaü pràmàõyànumiterapyaviùayaþ / ------------------------------------------------------------------------- siddhasàdhanàpasiddhàntau vyanakti -- nahãti // pràmàõyamiti // tadvattvàdiråpamityarthaþ / vai÷iùñyamanuvyavasàyaviùaya eva neti pakùe tàdç÷ànuvyavasàyaviùayatvamàdàya siddhasàdhanàdidoùàbhàvepi idaü j¤ànaü pramàõaü samarthapravçttijanakatvàt ityanumitisàmagrãråpà yàvatã tvaduktalakùaõà j¤ànagràhikà sàmagrã tàvattyàpi pràmàõyagrahàtsiddhasàdhanapàpasiddhàntàvityarthaþ/ anumitiviùayatvoktau tatsàmàgrãviùayatvaü siddhamevetyupetya anumiteþ ityevoktam / na tvanumitisàmagryà apãti / yadvàtena sàmagrãtyuktàvapi gràhakaj¤ànetyeva yuktam / na tu sàmagrãtyupetyaivamuktam / dvitãye svàtantryeõa tadvadvi÷eùyakatvagràhakatvamiti matam, uta gràhakatvamà 1 tramiti ? svàtantryeõa tadvadvi÷eùyakatvàdiviùayiketyarthaþ -- anuvyavasàyàviùayopi // svàtantryeõa tadvadvi÷iùñadharmavi÷eùyakatvàdiviùayakànumiterapãtyarthaþ / dvidãyepi gràhyamityatra gràhyatvamàtramabhimatam uta svàtantryeõa ? àdye tàdç÷ànuvyavasàyaviùayatvamàdàyàpi siddhasàdhanatàpasiddhàntau spaùñau / --------------------------------------------------------------------------- 1 . màtraü -kuü . --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü ) pràmàõyavadaþ pu- 24. ---------------- --------------- -------- asminpakùe 'pràmàõyagràhakatvavi÷eùaõavaiyarthyaü ca // ------------------------------------------------------------------------ dvitãyetåktaråpànuvyavasàyaü prati pràmàõyasya nyàyamate svàtantryeõàviùayatayà yàvatãti j¤ànagràhakasàmagrãvi÷eùaõenaiva siddhasàdhanàpatterdeùàntaramàha-- asminpakùa iti // gràhyatvamityatraiva svàtantryeõa grahyatvamiti pakùa ityarthaþ / tathà asminpakùa ityasyaü svàtantryeõa tadvadvi÷eùyakatvàdigràhiketi pakùa ityapyarthamupetya pràcãnapakùepyayaü doùobodhyaþ / tadvadvi÷eùyakatvagrahe tadabhàvavadvi÷eùyakatvaråpàpràmàõyagrahàsaübhavenoktavivakùayà tadvàraõàditi bhàvaþ // nanu tadabhàvavati tatprakàrakatvaråpàpràmàõyagràhikàpi tadvadvi÷eùyakatvagràhikaiva / tatprakàrakatvavittavedyatvàttadvadvi÷eùyakatvasya / tadvadvi÷eùyakatvàbhàne tatprakàrakatvàgrahaõàyogàdicet tarhi apràmàõyàgràhakatvaråpavi÷eùaõadàne 'pi tava ghañatvaprakàraü j¤ànamiti ÷abdajanyaj¤anenàpràmàõyàgràhakeõa kvaduktadi÷à prakàravittivedyatayà tadvadvi÷eùyakatvagràhiõàpi pramàõyàgrahaõàdbàdhàpatteþ / yadi càtra tadvattena vi÷eùyasyàbhànànna bàdhaþ/ tarhi apràmàõyagràhakasàmagryàmapi tattulyam / ata eva pårvaü daladvayakçtyaü vyaktãkçtam // yadatroktaü narahariõà"apràmàõyàgrà 1 haketyatra na¤vyatyàsenàpràmàõyàbhàvagrà 2 haketyarthe pràmàõyagràhaketi paryavasànàt pràmàõyagràhatayàvajj¤ànagràhakagràhyatvaü vidhikoñyartha"iti tadapi"yàvatã pràmàõyaviùayikà sàmagrã tadbrahmatvaü stavatastvamityuktaü syàt"iti granthakçduktyeva siddhasàdhanàditoùeõa nirastaü bhavati / na ca gràhyapadena svàtantryeõa gràhyamityabhimatatvàdyàvadityuktaiva siddhasàdhanatvadoùàbhàvaþ, tathàtve nànuvyavasàyaviùayatvasya nyàyamate 'bhàvaditi vàcyam / na¤o pràmàõyàbhàvàrthakatve pårvapadena samàsàyogàt , na¤dvayavaiyarthyàt, tatpadavaiyarthyàccetidhyayem/tadetadàha -- apràmàõyàgràhakatvavi÷eùaõavaiyarthyamiti // --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü) pràmàõyavàdaþ pu - 25. ---------- ------- -------- nanu yathà 1 j¤ànagràhakasàmagryà j¤ànagrahàrthaü yàvadapekùitam tàvadeva viùayagrahàrthamapyapekùyate saiva saviùaya 2 j¤ànagrahakasàmagrã vivakùità / anuvyavasàyasàmagrã caivaü vidhà / 3 tayà vyavasàyagrahe 'pekùitasya vyavasàya 4 saüprayogasyaivaü tadviùayaghañagrahe 'pyapekùitatvàt / ghañaj¤ànamiti ÷abdastu j¤ànagrahe j¤ànapadagatànàü ÷aktimapekùate / ghañagrahe tu ghañapadagatàü ÷aktimiti ce 5 nna / --------------------------------------------------------------------------- pakùadharokta÷aïkya niràha -- nanviti // tàvadeveti // j¤ànagràhakatvaprayuktameva yasyàü viùayagràhakatvaü saivetyarthaþ / asminmate ca bhrama iti padajanyaj¤ànena pràmàõyàgrahàdbàdhavàraõàyàpràmàõyàgràhakatvavi÷aüùaõamarthavat / viùayoparaktaj¤ànagràhakeõa prameti padajanyaj¤ànenoktaråpeõa pramàõyagrahaõàtsiddhasàdhanavàraõàya -- yàvaditi vi÷eùaõam / bàdhaþ siddhasàdhanatà ca neti krameõa vyanakti-- anuvyavasàyasamagrãti // ùaùñhãtatpuruùaþ/ àtmamanaþsaüyogàdirityarthaþ / svaprakà÷avyavasàyàdisàmagryapi gràhya-- vyavasàyasaüyogasya // vyavasàyasya manasà saha saüyuktasamavàyaråpasaübandhasyaivetyarthaþ / bàhyartharåpaviùayagrahe vyavasàyaråpapratyàsatterapekùàyà ivànuvyavasàyajananepi viùayatà vyavasàyàpekùàyàstulyattvàditi bhàvaþ / tatpadenetyupalakùaõam tatpadàdinetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.yayà sàmagryà-kuü.cha.ka. 2.ka- kuü. cha.ka. 3.tathàhi-cha. 4.saübandhasyaiva- cha. 5. t -ka. --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü ) pràmàõyavàdaþ pu -26. -------- -------- ---- tathàpyekayaiva ÷aktyà prakaraõapràptaghañaj¤ànaparàmar÷akena tatpadena janitaj¤ànasya pràmàõyàviùayakatvena bàdhatadavasthyàt / nàpi tajj¤ànaviùayakaj¤ànàjanyaj¤ànaviùayatvaü svatastvam / asmiü÷ca pakùe saübhavamàtraü sàdhyaü na tu niyamaþ / yadatra maõisàràdàvuktam"asarvanàmatvenagràhakavi÷eùaõànna doùa"iti tanna / tathàpi lakùaõayà ghañaj¤ànopasthàpakena làkùaõikaj¤ànapadena pràmàõyàgrahàgbàdhàt / alakùaõikatvenàpi vi÷eùaõe 1 tu ghañaj¤àne j¤ànapadaü ÷aktàmiti bhrame sati tàdç÷ena j¤ànapadenàpi pràmàõyàgrahàdbàdha eva / bhramàghañitatvenàpi vi÷eùaõe tu apràmàõyàgràhakapadavaiyarthyam / pramàyàmapràmàõyànumànasya vyàptipakùadharmatànyatarabhramamålatvàdeva tatra bàdhavàhaõàt / yattu idaü j¤ànamapramàõamiti manasàpràmàõyàropasthale 'nyatra gçhãtàpràmàõyasmçtisaübhavena tayà bhramàghañitayàpi sàmagryà pràmàõyàgrahàdbàdhavàraõàyàpràmàõyàgràhaketi vi÷eùaõaü 2 sàrthakamiti tanna / tatra j¤ànagràhakatvaprayuktaviùayagràhatvaråpasavanaùayaj¤ànagràhakatvasyàbhàvàdeva bàdhavàpaõàt / vistarastu guruñãkàyàm / sàdhàraõaü niruktyantaramapyanådya niràha -- nàpãti // tajj¤ànaü gràhyapràmàõyà÷rayaj¤ànam / tadviùayakaü j¤ànaü gurumate tadeva / bhaññamate j¤àtatàliïgaka 3 tadavumitiþ / mi÷ramate ta 4 danuvyavasàyaþ / tadajanyaü yajj¤ànaü tadeva / tadviùatvamityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.'tu ' iti na -kuü. 2. sàrthakapadaü na -à. 3. kànu-kuü. 4.tta- à. --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü ) pràmàõyavàdaþ pu - 27. ------------- ---------- ---- svatastvapakùe 'pi pràmàõyasya tajj¤ànaviùaya 1 j¤ànajanyànumityàpigràhyatvena tadajanyaj¤ànasyaiva viùaya iti niyamasya tajj¤ànaviùayakaj¤ànàjanyena ghañaj¤ànenàpyagràhyatvena gçhyata eveti niyamasya 2 ---- --------------------------------------------------------------------------- atra j¤ànajanyetyuktyànumitiviùayatvena siddhasàdhanateti ÷aïkà, j¤ànaviùayaketyuktyà gurumate 'numityàdãpràmàõyàü÷e bhaññamate mi÷ramate ca sarvatra pràmàõyànumityanuvyàvasàyayorvyàptij¤ànavyavasàyàbhyàü janyatvena bàdha iti ÷aïkà, tadityuktyà punarapi gurumate liïgaj¤ànasya svaprakà÷atvena j¤ànaviùayakaj¤ànatvàttajjanyànumitipràmàõyàü÷e bàdha iti 3 bhaññamate j¤àtatàliïgakànumiterj¤ànaviùayavyàptij¤ànajanyatvàdbàdha iti 3 mi÷ramatepyanuvyavasàyasya vyavasàyaviùayakasya tajjanyatayà tanniùñhapràmàõyàü÷e bàdha iti ÷aïkà nirastà 4 / bhaññamate sàmànyapratyàsatterabhàvena vyàptij¤ànasya gràhyapràmàõyà÷rayaj¤ànàviùayatvam / matàntare tu vyaktam / atràdyaj¤ànapadaü tatpadasya tadgranthe pårvanirdiùñapràmàõyaparàmar÷itayà siddhasàdhanatvavàraõàya / dvitãyaü tu vyàpàranubandhitayà tajj¤ànaviùayakairàtmàdibhiþ pràmàõyaj¤ànajananadvàra 5 siddhivàraõàya pratipattyanubandhitayà tadviùayakatvalàbhàrtham / tçtãyamapi vyàpàrànubandhitayàtmàdibhireva siddhasàdhanatàvàraõàya pratipattyanubandhitayà viùayatlàbhàyetyàhuþ/ granthakartuþ kuto niyamo nàbhimata ityata àha -- svatastveti // tajj¤ànaviùayakaj¤ànajanyeti // pakùaj¤ànajanyatvàdanumiteriti bhàvaþ / gràhyatvena -- viùayokàryatvenetyarthaþ / agràhyatvena -- aviùayãkàryatvena / --------------------------------------------------------------------------- 1.ka-kuü ka. 2.và-cha. 3.iyaü païktirnadç÷yate -mu. 4.vyudastà-kuü à. 5.pra-kuü.à. -------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü) pràmàõyavàdaþ pu- 28. ---------- ------- -------- càsaübhava 1 iti vàcyam / svatastvapakùe vyavasàyapràmàõyagrahakasyànuvyavasàyasya vyavasàyaviùayake÷varaj¤ànajanyatayà tadajanyaj¤ànaü 2 tvàbhàvena bàdhàt / paratastvapakùe tadajanye÷varaj¤ànaviùayatvena siddhasàdhanàcca / nàpi tajj¤ànaviùayakajanyaj¤ànàjanyajanyaj¤ànaviùayatvaü và tajj¤ànaviùayakasamànàdhikaraõaj¤ànàjanyasamànàdhikaraõaj¤ànaviùayatvaü và svatastvam / --------------------------------------------------------------------------- gçhyata eva -- viùayãkriyata evetyarthaþ / kimidaü svatastvavàdimàtrasàdhàraõam uta nirã÷varamãmàüsakamàtrasàdhàraõam nirvacanam ? àdya àha -- svatastvapakùa iti // siddhànte sàkùi÷abditànuvyavasàyaj¤ànasya nityatvepi pràmàõyaviùayakatvaråpavi÷iùñaveùeõa janyatvàditi bhàvaþ / antya àha -- paratastvapakùa iti // evaü råpe svatastve tvàü pratyucyamàne gràhyapràmàõyà÷rayaviùayaü 3 yadã÷varaj¤ànaü tadajanyaü tadeva / tadviùayatvena tvayà siddhasàdhanatàyà vaktuü ÷akyatvàditi bhàvaþ/ ayaü ca 4 doùaþ pràcãnapakùepi samaþ / yattvã÷varaniràsàbhipràyeõauvaü sàdhyasya mãmàüsakenocyamànatvànna siddhasàdhanatà doùa iti / tanna / arthàntarànivàraõàditi rucidattenaivadãùitatvàt / yaj¤apatinoktavivakùàmanådya niràha -- nàpãti // sarvasyàpã janyaj¤ànasya tajj¤ànaviùayake÷varaj¤ànajanyatvenàprasiddhivàraõàyàdyaü janyapadam / dvitãyantvã÷varaj¤ànamàdàya siddhasàdhanatànaràsàrtham / evamagre samànàdhikaraõapadadvayakçtyaü dhyeyam / yugapadeva vivakùàdvayepi doùamàha -- paratastveti / --------------------------------------------------------------------------- 1.vàt- kaü. 2. 'j¤àna' iti na - kuü-cha-ka. 3.kaü-kuü. 4.doùapadaü nàsti- à. --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü. ) pràmàõyavàdaþ pu - 29. ----------- ---------- -------- paratastvapakùe 'pi pràmàõyasyaivaü vidhaü sàmànyaprattyàsattijanyaü prameyamiti yajj¤ànaü dadviùayatvena siddhasàdhanàt / viùayapadenaprakàratvavivakùàyàmapi svatastvapakùepi pràmàõyasya sarvaü j¤ànaü guõa iti ÷abdajanyavyavasàyaviùayakànuvyàvasàyasya sarvaj¤ànàntarbhåtasvaviùayakavyavasàyajanyatvena tadajanyatvàbhàvenàü÷e bàdhàt / -------------------------------------------------------------------------- evaüvidhaü // tajj¤ànaviùayakajanyaj¤ànàjanya 1 janyaråpam / tajj¤ànaviùayakasamànàdhikaraõaj¤ànàjanyasamànàdhikaraõaråpam cetyarthyaþ -- prameyam // prameyatvaprakàrakaü prameyavi÷eùyakaü yajj¤ànaü tadgràhyapràmàõyà÷rayaviùayakaü ghañàdij¤ànaråpajanyasamànàdhikaõaj¤ànàjanyaü janyaü 2 samànàdhikaraõaü prameyatvaprakàreõa pràmàõyaviùayakaü ceti tadviùayatvena siddhasàdhanamityarthyaþ / etaccopalakùaõam / nirã÷varamate vyarthavi÷eùaõatvaü ca bodhyam / etena samànàdhikaraõeti vi÷eõaõãyamiti ÷iromaõipakùopiprayuktaþ / nanu prameyamitij¤àne vi÷eùyatayà pràmàõya 3 sya viùayatvepi na prakàratayà / tathàtvena viùayatvaü ca nirukto vivakùãtam / ityata àha-- viùayeti / pràmàõyasyetyasyànuvyavasàyenetyatrànvayaþ / pràmàõyagocarasyetyarthaþ / guõatvaprakàrakasarvaj¤ànavi÷eùyaka÷àbdaj¤ànaniùñhapràmàõyagràhakonu'vyavasàyo vvavasàyajanyaþ / sa ca vyavasàyaþ sarvaj¤ànaviùayako j¤ànatvena svàtmànamapi viùayãkarotãti tatpràmàõyasya tajj¤ànaviùayakaj¤ànajanyaj¤ànaprakàratvamevàsti / tadajanyaj¤ànaprakàratvaü neti sarvaü j¤ànaü guõa iti j¤ànaniùñha pràmàõyàü÷e bàdha ityarthaþ ; sarvaj¤ànàntarbhåtaü ca tatvasvaü ceti vigrahaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. ekaü janyapadaü na - à. 2. nyàsà - à. 3. õyavi - à. --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü ) pràmàõyavàdaþ pu - 30. etadabhàvaråpaparatastvasàdhaneü'÷e siddhasàdhanàcca / na caivaüvidhavyàvasàyapràmàõyasyàpakùatvànna bàdha iti vàcyam / sàmànye 1 vipratipattau vi÷eùe 2 sàdhyasàdhaner'thàntaràt / etena tajj¤ànaviùayakaj¤ànàjanyaj¤ànaviùayatvameva svatastvam / na tu janyapadadvayaü và samànàdhikaraõapadadvayaü và prakùepyam / na caivaü pårvokte÷varaj¤ànamàdàya bàdhasiddhasàdhanate syàtàmiti vàcyam / tadvyatirekaprayuktavyatirekapratiyogitvaråpajanyasyàbhàvaråpamajanyatvaü hi dvedhà / -------------------------------------------------------------------------- svapadena vyavasàyaþ / kenacidukta 3 samàdhimà÷aïkya niràha -- nacaivaü vidheti // arthàntaràditi / sàmànyadharmàvacchinnasvatastvaparatastvasaü÷ayanivartanànupayogàdarthàntaràdi 4 ti bhàvaþ / pakùadharoktamapyanådya niràha -- eteneti // tadvyatireketi // atrobhayatra vyatireka÷abdaþ pragabhàvaparaþ / anyathà àdyasya saüsargàbhàvamàtraparatve tajj¤ànaviùayakavyàptij¤ànàtyantàbhàvaråpavyatirekàprayuktapràgabhàvapratiyoginãü idaü j¤ànaü prametyanumitimàdàyaiva 5 siddhasàdhanatàpatteþ / antyasyàpi tatparatve pårvoktànumitimàdàyaiva siddhasàdhanatàpatteþ / dhvaüsaråpatadvyatirekasya tajj¤ànaviùayakaj¤ànavyatirekeõa kenàpyajanyatvàditi dhyeyam / yadyapi naitadråpaü janyatvam / àkà÷àdijanya ÷abdàdàvabhàvàt / tathàpi / vyatirekipadàrtheùu bhavatãdaü janyatvamiti bhàvaþ -- dvedheti // uttaradalena na¤o 'nvayena pårvabhàgena na¤o 'nvayena và dvedhetyarthyaþ -- ------------------------------------------------------------------------- 1. nyavi - kuü. 2. ùasàdhya - kuü. 3. tyarthaþ - à. 5. ya si - kuü. ya.à. --------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bhaü ) pràmàõyavàdaþ pu - 31. ------ -------- ----------- tadvatirekaprayuktavyatirekàpratiyogitvena và tadvyatirekàprayuktavyatirekapratiyogitvena veti / tatràdyasyàjanyatvasye÷varaj¤àne satvepi mayà vivakùitasya dvitãyasyàbhàvàt / na hã÷varaj¤ànaü pràgabhàvaråpavyatirekapratiyogãti nirastam / tathàpi pårvoktasya prameyamiti j¤ànaviùayatvena siddhàsàdhasya sarvaü j¤ànaü guõa ityàdinoktasya bàdhasya-- --------------------------------------------------------------------------- prayukteti // tadanvayàdyanuvidhàyyuttarakàlasaübandhitvaü prayuktam / tadbhinnatvamaprayu ktatvàmityarthaþ-- satvepãti // tasya vyatirekamàtràpratiyogitvàditi bhàvaþ-- mayeti // svatastvanirvacanakartretyarthaþ / abhàvàdityetadvanakti -- nahãti // tathà ca na pràguktadoùàviti bhàvaþ / etenetyuktaü vyanakti-- tathàpãti // evaü vivakùàyàmapãtyarthaþ / viùayapadena prakàratvavivakùàmupetyàha -- sarvaü j¤ànamiti // bàdhasye 1 ti / etadabhàvaråpaparatastvasàdhane siddhasàdhanàcca / tasyà 2 pakùatve càrthàntaratà / idaü j¤ànaü prameti sàmànyapratyàsattijanyaj¤àne pràmàõyasya prakàratvena siddhasàdhanàparihàràcca / na ca sàmànyasyà 3 j¤ànasya pratyàsattitve 'tiprasaïgena j¤àtasyaiva pratyàsattitvàtpramàtvaj¤ànasya cànumityàdiråpasya pramàtvà÷rayaråpapakùàdij¤ànajanyatayà tajj¤ànaviùayakaj¤ànajanyatvamevetyuktasthale tajj¤ànaviùayakaj¤ànàjanyaj¤ànaprakàratvaü neti na doùa iti vàcyam / icchàyàü gçhãtaü tadvati tatprakàrakatvaü smçtaü sajj¤ànatvena gçhyamàõe råpyabhrame yatràropyate yatra và råpyatvavati råpyatvaprakàrakatvena gçhyamàõàyàmicchàyàü -- --------------------------------------------------------------------------- 1. sya ce - kuü. à. 2. pi - à. 3. aj¤àtapadaü na - à. -------------------------------------------------------------------------- paro-sva-ni-bha) pràmàõyavàdaþ pu - 32. --------- ---------- ------ - j¤ànatvamàropyate tatrobhayatra pramàtvà÷rayaj¤ànaviùayakaj¤ànaü vinàpi råpyatvavati råpyatvaprakàrakaj¤ànatvaråpaü pramà 1 tvaü gçhãtuü ÷akyamiti j¤àtayà 2 tadråpasàmànyapratyàsatyà janitaü j¤ànamàdàya siddhasàdhana 3 tvasya durvàratvàt / kiü ca tvanmate gaïgàsnànàdisatkarmajanyaü yogij¤ànaü tajj¤ànaviùayakaj¤ànajanyameveti tàdç÷aj¤àna 4 prakàratvamàdàya siddhasàdhana 5 meva / na hi tadapi nididhyàsanajanyam / mànàbhàvàt / yena yogij¤ànaü tajj¤ànaviùayakaj¤àna janyaü syàt / tattatkàrmaõàü ta 6 ttvaj¤ànavi÷eùa eva janakatvamityanumànakhaõóe tvayaivokteþ / pramàtvasya prakàratvàrthaü pårvopasthiteràva÷yakatve 'pi uktadi÷à pramàtvà÷rayaj¤ànaü vinàpi pramàtvaj¤ànasaübhavàt / yattu anàgatàviùayaketi dvitãyatçtãyaj¤ànayorvi÷eùaõamato na ko 'pi doùa iti tanna / 7 vartamànaghañapràmàtvapratyàsattyà doùatàdavasthyàt / anàgatavçùñyàdij¤ànapràmàõyàü÷e bàdhàt / tadanyasya pakùatve càrthàntaratvàt / yadyapi tajj¤ànaviùayakaj¤ànavyatire 8 kà prayuktavyatire 9 kapratigitadakej¤ànamàtraviùayakaj¤ànagràhya 10 miti tadartha iti / tadapi na / evaü hi pårvadalena pràmàõyànumiti 11 màdàya tadekaj¤ànamàtravi÷eùaõa sàmànyapratyàsattijanyaj¤ànayogij¤àne 12 ÷varaj¤ànànyàdàya 13 siddhasàdhanatvàbhàve 'pi j¤ànaü guõa ityàdi 14 j¤ànaj¤ànapràmàõyànuvyavasàyasya gràhyapràmàõyà÷rayaj¤ànaviùayakatayà tadeka 15 viùayakatvàbhàvena tadaü÷e bàdhàt / -------------------------------------------------------------------------- 1.õa-kuü. 2.tayà-à. 3.'tva' iti na -à. 4. viùayatvaü- à. 5.tva-à. 6.ttajj¤à -kuü. 7. vartamànapadaü na -à. 8.ka-kuü 9.kà-kuü. 10. tva-à. 11. mã÷varaj¤ànaüvà- à. 12. càdàya- à. 13. ca-kuü. 14. j¤ànaprà-kuü. 15. j¤àna-à. --------------------------------------------------------------------------- svatastve anumànàni pràmàõyavàdaþ pu - 33 ----------------- -------------- ------- càparihàràditi dik // paroktasvatastvaniruktibhaïgaþ // 2 // ------------------------ svatastve pramàõaü tu , -------------------------------------------------------------------------- tadanyasya pakùatve càrthàntaratà / ki¤ca pramàvànayaü samarthapravçttimattvàt ityàdyanumitigràhyatvenanàrthàntaratà / mãmàüsakamate sàmànyapratyàsattyabhàvena grahyapramàvyakteranumitijanakaj¤ànogocaratvàt / tadanyapràmàõyasya pakùatvaü tu sàmànyavipratipattyananuguõamityàdyabhipretyàha -- iti digiti // yadvà evaü vipratipattyantaràõyapi tattadbudhyutprekùitàni nirasyànãti bhàvenàha -- itidigiti // tanniràsa÷ca guruñãkàyàü vyaktaþ // paroktasvatastva 1 niruktibhaïgaþ // 2 // ------------------------------ tatra kiü pramàõamityata àha -- svatastve pramàõaü tviti / anumànamiti vakùyamàõenànvayaþ / yadyapi -- "pçùñenàgama evàdau vaktavyaþ sàdhyasiddhaye" iti kathàlakùaõokteþ granthasya ca vàdakathà råpeõa pravçtteþ-- "çgyajuþsàmàtharvàkhyà målaràmàyaõaü tathà bhàrataü pa¤caràtraü ca vedà ityeva ÷abditàþ / puràõàni ca 2 yànãha vaiùõavàni vido viduþ svataþ pràmàõyameteùàü nàtra ki¤cidvicàryate"// -------------------------------------------------------------------------- 1. paratastva - cha-ka. 2. tu - a . --------------------------------------------------------------------------- svata-anu) pràmàõyavàdaþ pu - 34. --------- --------- ----- j¤ànapràmàõyaü svato gràhyaü , parato 'gçhyamàõatve sati gçhyamàõatvàt yadyadanyenàgçhyamàõatve sati gràhyaü tattena gràhyam / yathà cakùuranye 1 nàgçhyamàõaü råpaü cakùurgràhyam // 1 // --------------------------------------------------------------------------- ityàdiràgama eva vàcyaþ / tathàpi haitukasya tàrkikasyàgame 'tyàdaràbhàvàttaü pratyàgamànukålà nyàyà evàtrocyanta ityadoùaþ / "j¤ànagataü 2 yàthàrthyaü tadgàhakeõaiva gràhyaü, gràhakàntarànupapattau satyàü gçhyamàõatvàt yadyato 'nyenànupapadyamànagrahaõaü gçhyate tattenaiva 3 gçhyate, yathà cakùuùonyenànupapadyamànasàkùàtkàraü sàkùàtkriyamàõaü råpàdi cakùuùà sàkùàtkriyate" iti tatvanirõayañãkoktamanumànaü tàtparyato 'nuvadati--j¤ànapràmàõyamiti // yàthàrthyaråpamityarthyaþ / tatsvaråpamuktaüpràgasmàbhiþ / cakùuràdiråpànupramàõavyàvçttasya sàkùàjj¤eyaviùayãkàritvasya làbhàya j¤àneti vi÷eùaõaü tattajj¤ànapadam / ghañatvavati ghañatvaprakàraka 4 j¤ànatvàdiråpaü pràmàõyamityarthyaþ / yadà tu pràmàõyapadena kevalapràmàõyagrahaþ tadà j¤ànapadaü spaùñàrtham / ata eva sudhàyàü"pràmàõya"mityeva -- pakùoktiþ -- svata iti // gràhyapràmàõyavirodhyupasthàpakasàmagryasamavihitattajj¤ànaviùayakasàkùiviùaya evetyarthaþ / vi÷eùaõakçtyaü pràgvat / sàkùã ca laukikapratya 5 kùàdiråpànuvyavasàya eva-- parata iti // pràmàõyaü parato gràhyaü sàü÷ayikatvàt ityàdau yatparàbhimataü sàdhyaü uktavi÷eùeõakasàkùij¤ànàdanyenaiva gràhyatvàdiråpaü tadabhàve sati gràhyatvàdãtyarthyaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. ghràõàdi - kuü. cha. ka. 2. ta - kuü. 3. ' eva ' padaü nàsti - a. 4. j¤àneti na - à. 5. kùànu - kuü. à. ------------------------------------------------------------------------- sta- anu .) pràmàõyavàdaþ pu - 35. --------- ----------- ---- sukhamanubhavàmãti pratyayaþ ( pa 1 ). doùa÷aïkàdyakaliïkitaj¤ànasyànuvyavasàyo và ( pa 2 ). --------------------------------------------------------------------------- tenànumityàdigràhyatvepi nàsiddhiþ"parasyasvatastvàtsvasya ca paratatvàdi"tyàdi maõyuktakhaõóanasyàpyanavakà÷aþ / kecittu paratogràhyatvaü nàma uktavi÷eùaõakoktaråpa 1 pratyakùàgràhyatvaü sàkùij¤ànàdanyotpàdyapràthamikapratãtikatvaü 2 paratogràhyam / tacchånyatve satãtyarthaþ / tena statastvavàde pràmàõyasyànumityàdigràhyatvepi na vi÷eùaõàsiddhirityàhuþ / atra satyantamàtrasyàprayojakatvàdgràhyatvàdityuktiþ / ghañàdigatagandhàdo satyapi gràhyatve svà÷rayagràhakakoktaråpapratyakùàgràhyatvaü neti vyabhicàraniràsàya satyantam/ pràmàõyasya svato gràhyatve kkacitsaü÷ayàdyupapàdanakle÷aniràsàya vi÷iùyàpyàha -- sukhamiti // 3 svavçttivartamànasukhasàkùàtkàragocaraþ sàkùiråpaþ pratyayaþ ityarthaþ / j¤ànàü÷e laukikapratyakùàdiråpànuvyavasàyaþ pràmàõyaviùayako na veti vipratipattyanànuguõyàdarthàntaratvamiti na ÷aïkyam / bàhyàbhyantarasàdhàraõapakùàntaràõyàha -- doùeti // duùñakaraõajanyatvaïkà tanni÷cayàpràmàõyàdi÷aïkàtanni÷cayàdyanàskandighañàdij¤ànasyetyarthaþ / na caivaü antyapakùàbheda iti ÷aïkyam / tatrànuvyavasàyavi÷eùaõatvena iha vyavasàyavi÷eùaõatvena tatra pràmàõyavirodhyupasthàpakasàmagrãtvena atra tu tatkàryadoùa÷aïkàditvena ca prave÷enàtyantabhedàt - upasthàpakasàmagrãti // upasthititatsàmagrãtyarthyaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. 'pratyakùàgràhyatvaü' iti nàsti -kuü. à.-a. 2. idaü nàsti - kuü. 3. iyaü païktiþ - a pustake nàsti. --------------------------------------------------------------------------- svata- anu.) pràmàõyavàdaþ pu - 36. 1 niùkampapravçttihetubhåtaj¤ànasyànuvyavasàyo và ( pa 3 ) pràmàõyavirodhyupasthàpakasàmagryasamavahito ' 2 nuvyavasàyo và ( pa. 8 ) svàgràhyaj¤àna pràmàõya-- -------------------------------------------------------------------------- atra sarvatràpi j¤ànasyetyanena doùàjanyapramàråpaj¤ànasyàbhimatatvàdidaü råpyamityàdibhramagocarànuvyavasàyasyàpekùatayà tasya tatra pràmàõyagràhakatvepi na bàdha iti bodhyam / tatrapràmàõyagrahaõasya mànasatvena siddhàntepi bhramagocarànuvyavasàyena pràmàõyàgrahàt / yadvà vakùyamàõadi÷àtrànuvyavasàyatvasya bhramànuvyàvasàye 'bhàvena tasyàpatretvànna bàdhaþ / ata eva j¤ànàü÷e laukikapratyakùàdiråpasyehànuvyavasàyasyàbhimatatayà smçtyupanãtapràmàõyaviùayakànuvyavasàyamàdàya na nyàyamate siddhasàdhanaü ÷aïkyam // svagràhyeti // svena anuvyavasàyena gràhyaü yajj¤ànaü àdye siddhànte sukhaviùayakam svaprakà÷aråpaü sàkùij¤ànameva / paramate mànasaü sukhavyavasàyaråpam / tadanyapakùatraye 3 ca ghañàdigaucaraü manovçttiråpaü vyavasàyàkhyaü sàkùij¤ànàdanyat / tannaùñhaü yatpràmàõyaü sukhatvavati sukhatvaprakàrakatvàdiråpaü ghañatvavati ghañatvaprakàrakatvàdiråpaü và tadviùayaka ityarthaþ / ghañaj¤ànànuvyavasàyasya pañaj¤ànapràmàõyàviùayakatvàdbàdhaviràsàya svagrahyaj¤ànetyuktam / yadvà pràmàõyaviùayaka ityevoktau svaniùñhapràmàõyaviùayakatvamàdàya siddhànte arthàntaratvaniràsàya -- svagràhyaj¤àneti // evaü ca nàrthàntaratà / --------------------------------------------------------------------------- 1. niùkalaïka -ka. 2. tà - kuü . 3. kuü . pustake nàsti . --------------------------------------------------------------------------- svata-anu.) pràmàõyavàdaþ pu - 37. --------- ---------------- -------- - viùayakaþ ( sà. 1 ) tatprakàrako và ( sà. 2 ) -- --------------------------------------------------------------------------- na caivaü sàkùyaü÷e svagràhyavyavasàyapràmàõyaviùayakatvàbhàvàdvyabhicàraþ ÷aïkyaþ / svagràhyaü yàvatsvayamanyacca tàvati pràmàõyagrahakatvalàbhena sàkùyaü÷e hetånàmavyabhicàràt / yadvà sukhatvavadvi÷eùyakaj¤ànatvàdiråpràmàõyalàbhàya svagràhyaj¤ànapràmàõyetyuktiþ / pràmàõyaviùayatvaü ca sàdhyaü yanmate vai÷iùñyamanuvyavasàya vaidyameva na tanma 1 tena bodhyam / tadvedyamapi svàtantreõa na tadvedyamiti mate tu satvena pràmàõyaviùayakatvamabhimatam / tena tatpakùe siddhasàdhanateti ÷aïkànavakà÷aþ / ata eva vakùyati"sattayà tadullekhasya sàdhyatvàt"iti / na ca vàdinaþ satveneti vi÷eùamaü vyartham vyàvartyàprasiddheriti ÷aïkyam / ÷uktiråpyaj¤àne pràmàõyaviùayakasyàpi mànasadar÷anasya svaviùayasatvànirõayakasyàpi siddhànte satvàt / paraprasi 2 ddhatvamàtreõa vyàvartyatvopapatte÷ca / paràrthànumàne paraü prati siddhasàdhanoddhàrasyàpi vàdiprayojanatvàcca / janyakçtyaja 3 nyànãtyatra mãmàüsakaü prati janyatvasyevehàpi vàdinaü prati prameyatvàdivadupara¤jarakatvena vi÷eùaõatvopapatte÷ca/ uktaü ca utpattipràmàõyavàde maõàvapi"ubhayasiddhavyàvartakatvaü tantram / na tu vyàvartyasyobhayasiddhiþ / gauravàt"iti bhàvaþ / pràmàõyamanuvyavasàyaviùayopi pràganupasthitvànna prakàratayeti vadantaü pratyàha -- tatprakàrako veti // svagràhyaj¤ànapràmàõyaprakàrakovetyarthaþ / vi÷eùaõaj¤ànahetutàyà nirvikalpabhaïge nirasiùyamàõatvàditi bhàvaþ -- tadviruddheti / gràhyapràmàõyaviruddhaü yatpràmàõyàbhàvatadvyàpyàpràmàõyàdi tadaviùayakatve satãtyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. te. bodhyam - a. 2 . ddhimàtreõa - kuü 3. nyetyatra- kuü. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu.) pàmàõyavàdaþ pu - 38. ---------- ----------- -------- tadviruddhàviùayakatve sati tadvyàpyatvàviùayakatve 1 sati tatsaü÷ayavirodhipratyayatvàt ( he. 1 ) tadvyàpyatvàviùayakatve sati tadabhàvana÷cayavirodhini÷cayatvàt ( he. 2 ) tadviùayakavyavahàrahetupratyayatvàt ( he. 3 ) tajj¤ànaprakàraprakàrakatayà tatprakàravadvi÷eùyakatayà ca tadviùayakatvàcca ( he. 4 ) pràmàõyànumitivat ityàdyanumànam // --------------------------------------------------------------------------- viruddhatvaü ca tajj¤ànapratibandhakaj¤ànaviùayatvam -- tadvyàpyeti // sukhànubhavàdiniùñhasukhatvavadvi÷eùyakatvàdiråpapràmàõyavyàpyatvetyarthaþ -- tatsaü÷ayavirodhãti // pràmàõyasaü÷ayavirodhitvaü nàma tadanutpattivyàpyatvàdiråpaü j¤eyam / vi÷eùaõakçtyànyagre vyaktàni-- tadviùayaketi // pràmàõyaviùayaketyarthaþ-- tajj¤àneti // gràhyapràmàõyà÷rayaj¤ànetyarthaþ / sàdhyavai÷iùñyaniràso 'grespuñaþ-- tadviùayakatvàt // vyavasàyaviùayakatvàdityarthaþ-- pràmàõyànumitivaditi // idaü j¤ànaü pramàõaü samarthapravçttihetutvàt itipràmàõyànumitàvuktasya hetucatuùñayasya sàdhyadvayasya ca satvàditi bhàvaþ / 2 àdipadena"pràmàõyaü j¤ànagràhakamàtragràhyaü apràmàõyetaraj¤ànasamavetadharmatvàt j¤ànatvavat"ityàdi sudhoktànumànagrahaþ 2 / àdyavi÷eùaõasya yathà÷rutavyàpyàkçtyasaübhavepi dvitãyavi÷eùaõa tadasaübhavàt yadyadviruddhàviùayakatve sati yadvyàpyaviùayakatve sati yatsaü÷ayavirodhij¤ànaü tattadviùayakamityàdisàmànyavyàptimupetya kçtyamàha / --------------------------------------------------------------------------- 1. kuü - ka. 2. ayaü granthaþ- mu pustake kuõóalitaþ. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 39. -------- ---------- -------- atràdye hetau tadviruddhàviùayaketyuktatvàtpràmàõya viruddhàpàmàõyani÷caye, tadvyàpyatvàviùayaketyuktatvàdvihnimatvàviùayake, tatsaü÷ayavirodhini tadvyàpyatayà dhåmani÷caye , tatsaü÷ayavirodhãtyuktatvàdghàñàdij¤àne, pratyayetyuktatvàddharmyaj¤àne koñyasmaraõe ca na vyabhicàraþ / na colbaõaviùayàntaraj¤àne vyabhicàraþ / viùayàntare manaþsaücàràdirupatajj¤ànasàmagryà eva tadvirodhitvàt / --------------------------------------------------------------------------- vahnamatvàviùayaka iti // ayaü vahnimàn dhåmavatvàdityatra vahnivyàpyadhåmavànayamitini÷caye sati ayaü vahnimànnaveti saü÷ayànudayenoktaråpahetubhàvepi vahnima 1 tvàviùayakatvàbhàvena tatra sàdhyàbhàvàdvyabhicàra iti ÷aïkà tadvyàpyasyàviùayakatvavi÷eùaõànnirastetyarthaþ/ vi÷iùyavyàptau tu ghañatvavadvi÷eùyakatvaråpapràmàõyàviùayakepi tatsaü÷ayavirodhini tadvyàpyatayàkaübugrã 2 vàdimadvi÷eùyakatvani÷caye vyabhicàro neti j¤eyam -- dharmyaj¤àne // vyavasàyaråpadharmiõo j¤ànàbhàva ityarthaþ / dharmij¤ànasya saü÷ayahetutayà tadabhàvasya kàryànutpàdavyapyatve na tatra hetusatvàditi bhàvaþ / dharmij¤ànaü na saü÷ayaheturiti matenàha -- koñãti // koñismaraõàbhàva ityarthaþ / etaccopalakùaõam / kuïkumagandhàdisaü÷ayavirodhini tadabhivya¤jakagoghçtasaüyogàdau ca na vyabhicàraþ ityapi dhyeyam / vi÷iùñasyàpi hetorvyabhicàramà÷aïkya niràha -- na ceti // sàmagryà eveti // tathà ca tatra pratyayatvàbhàvena hetorevàbhàvàditi bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. dvi - a. 2. vatvà - kuü - a. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 40. ---------- ---------------- ------- nanu tathàpi vya¤jakasya karacaraõàdeþ svaråpeõaiva j¤ànaü vyaïyapuruùatvàdijàtisaü÷ayavirodhi / na tu vyàpyatayà / karàdij¤ànasyàlokavatsvaråpeõaiva vyaïgyadhãhetutvàt / tacca na vyaïgyaviùayakamiti tatra vyabhicàra iti cenmaivam / vyaïgyasaü÷ayo hi dvaidhà / vya¤jakabhåtaü yajj¤àna 1 kàraõaü tadabhàvena sàmagryabhàvàdvà yathàndhakàrasthitaghañasaü÷ayaþ / --------------------------------------------------------------------------- na ca sàmagryà virodhitve tajjanyaj¤ànasyàpi sàmagrãvirodhitvaprayuktaü saü÷ayavirodhitvaü syàdeva / virodhini÷caya 3 pratibandhakatvasya virodhini÷cayasàmagrãpratibandhakatvaprayuktatvadar÷anàt /"yadvãsàmagrã yatra pratibandhikà tadvãrapitatrapratibandhikà"iti pakùadharokteriti vàcyam / virodhini÷cayasya gràhyàbhàvàvagàhitvenaiva pratibandhatvenànyaprayuktatvàbhàvàt / bhinne viùaye anumitisàmagryàþ pratyakùapratibandhakatvepi anumitestadadar÷anàditi bhàvaþ / sthalàntarepi vyabhicàramà÷aïkate - nanviti // svaråpeõaiva // karacaraõàdinaivetyarthaþ-- vyàpyatayà // puråùatvàdipyàpyatayetyarthaþ / hetusatvamuktà sàdhyaü netyàha--tacceti // etadapi vyabhicàracodanaü sàmànyavyàptimupetyaiveti 4 dhyeyam / vivekena samàdhiü vaktamàha--vyaïgyeti // ni÷cayasàmagryabhàvaprayukto và satyàü tasyàü tatpratibandhakadoùaprayukto veti bhàvena 5 tadvaividhyaü vyanakti-- vya¤jaketi // j¤àneti // ni÷cayetyarthaþ / sàmagrãti // ni÷cayasàmagryabhàvàdityarthaþ-- yatheti // --------------------------------------------------------------------------- 1. karaõaü-ka. 2.sthaghaña-kuü cha ka. 3."sàmagrãpratibadhyasya virodhini÷cayapratibadhyatva"ityàdhikaü-kuü. 4.bodhyam-kuü a. 5.'tat 'iti na- kuü. --------------------------------------------------------------------------- sva-anu) pràmàõyavàdaþ pu - 41. ------ ---------- ------- dåràdidoùàdvà / yathà sthàõau puruùa 1 saü÷ayaþ / tatràdye vyaïgyani÷cayasàmagryeva saü÷ayavirodhinã / tasyàü ca pratyayatvaü neti na vyabhicàraþ / dvitãye tadvyàpyatvena karàdi 2 j¤ànameva doùajanyasaü÷ayavirodhãti 3 tadvyàpyatvàviùayakatvaü neti na vyabhicàraþ / na ca tadvyàpyatvàviùayakatvamasiddham / sukhasàkùàtkàratvàdeþ pràmàõyavyàpyatvàgrahaõe 4 'saü÷ayadar÷anàt / --------------------------------------------------------------------------- tatràlokaråpavya¤jakàbhàvàditi bhàvaþ-- dåràdãti // satyàü ni÷cayasàmagryàmiti bhàvaþ--- tadvyàpyatva 5 j¤ànameveti // anvayavyatirekàbhyàü tathàvagamàditi bhàvaþ / ata evoktaü j¤aptipràmàõyavàdànte rucidattena"anuvyavasàyatvàsya pràmàõyaniyatasyàpi tanniyatatvenàgrahatkathaü saü÷ayanivçttiþ / na hi 6 vyàptij¤ànamàtràtsaü÷ayanivçttiþ / anyathà tailaü pçthivã naveti saü÷ayo na syàt"iti / nanu ghañatvàdiprakàrakànubhavatvasya valmãkàdau ghañatvàdvi÷eùyakatvàdiråpapràmàõyavyabhicàrepi atra vivakùitasukhànubhavatvàdiråpavyavasàyadharmasya sukhatvavadvi÷eùyatvàdiråpapràmàõyavyabhicàreõa tadvyàpyatvaviùayakatvaü tadanuvyavasàyasyàstyeveti bhàvena pariharati--sukheti // dar÷anàditi // vyàptyanusandhànahãnabàlamugdhàdàviti bhàvaþ / vyàpyatvàviùayakatvàü÷e asiddhiü nirasya tadviruddhàviùayakatvàü÷e vivàdàbhàvàtsaü÷ayavirodhitvàü÷e tàü niràha-- na ca dharmãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tva-cha. 2.karàdi padaüna-kuü.cha ka. 3.'tat ' iti na-kuü cha. 4. he-mu. 5. tvena-kuü a. 6. vyàpya-kuü. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 42. ---------- ------------ --------- na ca dharmij¤ànàdyabhàvàdevàsaü÷ayàtsaü÷ayavirodhitvasiddhamiti vàcyam / sukhàdij¤ànaråpadharmij¤àne j¤ànatvaråpasàdhàraõadharmadar÷ane daivàtkoñismaraõe viùayàntaràsaücàre ca satyapyasaü÷ayadar÷anàt / nacàdyo heturaprayojakaþ; j¤ànasya tatsaü÷ayavirodhitvaü hi tanni÷cayatvena và tadabhàvani÷cayatvena và tadabhàvavyàpyani÷cayatvena và tadvyàpyani÷cayatvena veti caturdhà / --------------------------------------------------------------------------- koñyasmaraõaviùayàntarasaücàràdiràdipadàrtha-- dharmij¤àna iti // dharmiõo j¤àne satãtyanenànvayaþ / dharmyàkhyaj¤àna iti vyàkhyàne tu na satipadenànvayaþ / api tu sàdhàraõadharmadar÷anapadena / na càsminpakùe dharmibhåtaj¤ànànuktiþ / dharmij¤ànasyasàdhàraõadharmadar÷anatvenaiva hetutvàttenaiva tadukteriti 1 -- asaü÷ayeti // tasya pràmàõyani÷canibandhanatvàbhàve kadàcitkasyacittatra dharmij¤ànàdyudayasaübhavena råpyaj¤ànaü pramà na vetivatsukhaj¤ànaü pramà na vetti saü÷ayaþ syàt / kadàpi tadadar÷anàtpràmàõyani÷cayanimitta eva tadabhàva iti tadvirodhitvaü tasya nàsiddhamiti bhàvaþ / evaü vyabhicàràsiddhã nirasya vipakùe bàdhakàbhàvadoùaü ca niràha --nacàdya iti // vipakùe hetåcchittiü saübhàvitapakùànuktetaravyavacchedapårvakamàha--j¤ànasyeti // svato virodhàbhàvàt 2 svaviùayakçtasyaiva virodhasya vàcyatvàditi hi ÷abdaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. eke - a. 2. svapadaü nàsti - mu. a à. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 43. tatra dvitãyatçtãyayostadviruddhàviùayakatvavi÷eùaõena caturthasya tadvyàpyàviùayakatvavi÷eùaõena nirastatayà hetoràdyaü pràmàõyani÷cayatvarå 1 paü sàdhyaü vinànupapatteþ / etena tadvitãyahetàvapyaprayojakatoddhçtà / pakùãkçtaj¤àne pràmàõyaviùayakatvaü pràmàõyuvyàpyaviùayakatvaü pràmàõyàbhàvaviùayakatvaü pràmàõyàbhàvavyàpyaviùayayakatvamubhayodàsãnaviùayakatvaü ceti saübhàvite prakàrapa¤cake dvitãyasya tadvyàpyatvàviùayakatvavi÷eùaõena tçtãyàdãnàü ca trayàõàü tadabhàvani÷cayavirodhini÷cayatvena niràsàddhetoràdyaü pràmàõyaviùayakatvarå 2 pasàdhyaü vinànupapatteþ / tatràdyaü ni÷cayapadaü tadabhàvasaü÷ayavirodhini tadabhàvani÷caye dvitãyaü tu tadabhàvani÷cayavirodhini tadabhàvasaü÷aye vyabhicàravàrakam / --------------------------------------------------------------------------- etenetyuktaü vyanakti -- pakùãkçtaj¤ànaityàdinà // ubhayeti // pràmàõyatadvyàpyapràmàõyàbhàvatadvyàpyaråpobhayodàsãnetyarthaþ / saïgatayà prasaktamaprayojakatvaü pårvaü nirasya vi÷eùaõakçtyamàha-- tatràdyamiti // tatra dvitãyahetàvityarthaþ / tadabhàvaj¤ànavirodhij¤ànatvàdityukte vyabhicàràdubhayatra ni÷cayapadena tadvàraõamityarthaþ-- tadviùayavyavahàrahetu pratyayatvàditi tçtãyahetau // kuïkumagandhavyaïgyavyavahàrahetau ghçtàdisaüyogaråpavya¤jakevyaïgyàviùayake vyabhicàravàrakaü pratyayapadaü pràmàõyàviùayakaü ghañàdij¤àne vyabhicàravàrakaü tadviùayakavyavahàrahetvitipadaü iti spaùñamiti vi÷eùaõakçtyamanuktvà sidhyaprayojakatve krameõa niràha -- sukheti // --------------------------------------------------------------------------- 1. pasàdhyaü - cha. 2. paü - cha. --------------------------------------------------------------------------- svata- anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 44. --------- -------------- --------- sukhasàkùàtkàrasya tatpràmàõyàbhilàpasya ca madhye pràmàõyànumityaïgãkàre 1 cànubhavaviruddhaü vyàptismaraõàdi bahu kalpyaü syàt / sukhasàkùàtkàrasya tatsàkùàtkà 2 ràbhilàpasya ca madhyepi tatkalyyaü syàt pràmàõyànumiti pràmàõyàbhilàparyormadhye 'pi j¤ànàntaraü kalpyaü syàditi na tçtãyaheturasiddhaþ / nàpyaprayojakaþ vyavahartavyaj¤ànasya vyavahàrahetutvàt / --------------------------------------------------------------------------- sukhamanubhavàmãti pratyayasya na sukhànubhavapràmàõyavyavahàrahetutvamasti kintu sukhasàkùàtkàrànantaraü ayaü sukhànubhàvaþ pramà sukhasàkùàtkàratvàt purvasukhasàkùàtkàravadityàdiliïgajanyapràmàõyànumiterevetyabhyàsada÷àpannasthale jhaóiti pràmàõyànumitisàmagrãsamavadhànaü svakàraõàdhãnamiti j¤aptipràmàõyànte maõikçduktadi÷à pramàõyànumityaïgãkàra ityarthaþ-- vyàptismaraõàdãti // paràmar÷ànumitã àdipadàrthaþ / atiprasaïgaü càha -- sukheti // tatkàlyapyamiti // jàtivyaktayorekavittivedyatvaniyamamanupetya 3 sàkùàtkàrasvaråpaj¤ànàntaraü sukhaj¤ànamidaü sàkùàtkàraþ svavçttivartamànaviùayakatvàditi sukhasàkùàtkàrattvànumitimupetya taddhetuvyàptismaraõàdikaü kalpyaü syàdityarthaþ / j¤ànàntaraü ÷àbdàdiråpamityarthaþ / atràpi hetåcchittireva vipakùe bàdhiketyàha -- vyavahartavyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1. và -ga. 2. ratvà - mu. 3. sukha - mu. a. à. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 45. ---------- ---------- -------- na ca ghañavi÷eùyakatve sati ghañatvaprakàrakatvalasyaiva pràmàõyaråpatvàccaturthahetau sàdhyavai÷iùñyam / tvayàpyaïgãkçtasya pràmàõyollekhamàtrasya hetutvàt / tvadanaïgãkçtasya sattayà tadullekhasya ca sàdhyatvàt / manmate kevalànupramàõasàdhàraõasya 1 yàthàrthyaråpapràmàõyaviùayakatvasya sàdhyatvàt kevalapramàõàsàdhàraõasyollekhasya hetutvàcca // -------------------------------------------------------------------------- tajj¤ànaprakàretyàdicaturthahetau daladvayakçtyaü paroktaniruktibhaïge vyanaktamiti vyabhicàra÷aïkànava÷àtsandigdhàsiddhisvaråpàsiddhã krameõa niràha -- nacetyàdinà // sukhaü me bhåyàditãcchàyàmuktaråpaprakàrakatve satyapi na pràmàõyamiti tadeva tadityasiddhimiti ka÷cit / tanna / sukhatvavadvi÷eùyakatvàdiråpapràmàõyascecchàyàmapi satvàt / sukhatvavadvi÷eùyakatvàdikaü taditya÷akya÷aïkam / manmata ityàdivakùyamàõavirodhàt-- ullekhamàtrasya // viùayatvamàtrasyetyarthaþ / màtrapadena satvavyàvçttiþ / etena yanmate tadvatvamanuvyavasàyasya sarvathaivàviùayo na tanmate nàyaüheturvakùyamàõadi÷à prasàdhyàïgakoveti såcitam / nanu siddhànte 2 satvàsatvaudàsãnyena tadviùayakatvàbhàvàtsàdhyàvai÷iùñyaü syàdityata àha -- manmata iti // vàdajalpakathayoþ prayogada÷àyàmityarthaþ / vahnimàtrasàdhane parvatãyavahninà paryavasànamiva j¤ànamàtraniùñapràmàõyena pakùadharmatàbalàtparyavasànamiti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. õayà - ca. mu. 2. satvà iti. na - mu. --------------------------------------------------------------------------- svata- anu) pràmàõyavàdaþ pu - 46. --------- ------------- ---------- 1 keci 2 ttu tathàïgãkartavyatvaü sàdhyamiti na sàdhyàvai÷iùñyamityàhuþ // nàpyasiddhiþ sukhameva sukhatvenànubhavàmi stambhameva stambhatvena 3 jànàmãtyanubhavàt / etenoktavakùyamàõànumàneùu bàdho nirastaþ / sukhameva sukhatvenànubhavàmãtyàdij¤àne pràmàõya÷abdànullekhepi tadarthasya sukhatvavati sukhatvaprakàrakatva 4 råpasya pràmàõyasyollekhàt / yadvà vimataþ pràmàõyavirodhyupasthàpakasàmagryasamavahito 'nuvyavasàyaþ -- --------------------------------------------------------------------------- eteneti // tadvadvi÷eùyatvollekhà 5 deranubhavasiddhatvenetyarthaþ / tadeva vyanakti -- sukhameveti // anullekhepãti // idaü j¤ànaü pramàõamityanàkarepãtyarthaþ--ullekhàt // viùayãkaraõàdityarthaþ/ pårvoktahetuvi÷eùaõeùu prativàdivipratipatteþ prasàdhyàïgakatvaü manvànaþ pràguktapakùatàvacchedakeùvekaü pakùatàvacchedakaü kçtvànya hetukçtyàha-- yadveti // yadvà pårvaü pràmàõyaü kvàpi nànuvyavasàyavedyamiti matamupetya pràmàõyànumitidçùñantena prayogà uktàþ idànãü tu kvacittadvedyamiti matamupetya tadçùñàntenàha -- yadveti // vimata iti // pràmàõyaviùayakatvàviùayakatvàbhyàü vipratipattiviùayaityarthaþ vimaterapi niyataviùayatvàyàvacchedakamàva÷yakameva tatkimityata àha -- pràmàõyeti // upasthàpaketi // upasthititatsàmagrãtyarthaþ/ nanvevamuktaråpànuvyavasàyatvasyaiva pakùatàvacchedakatvasaübhave kiü vimatyeticenna"yadyapi vimatirapi niyataviùayatvàyàcchedakasàpekùà / --------------------------------------------------------------------------- 1. iyaü païtiþ nàsti - cha.ka.ga. 2. tta-ca. mu. 3. anubhavàmi - ca. mu. 4. tvàdi - cha- ka. mu. 5. katvàde - kuü. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 47. --------- ----------- -------- svaviùayavyavasàyapràmàõyaviùayakaþ niùkampapravçttihetuvyavasàyaviùayakànuvyavasàyatvàt ; --------------------------------------------------------------------------- tathàpi sàvayavatvasàdhitena kàryatvena pçthivyàþ sakartukatvasàdhanamiva svaniyàmakanayatayà ladhbyà vimatyà pakùatàvacchedo na viruddhaþ"iti nyàyàmçtoktadi÷opapatteriti tàtparyam / atra pràmàõyeti vi÷eùaõoktyà pratibaddhànuvyavasàye bàdha÷aïkà anuvyavasàya ityuktyà ghañaj¤ànamiti÷àbdaj¤àne bàdha÷aïkà nirasteti dhyeyam / atãtàdyaviùayakapratyakùatvàdiråpatvàdanuvyavasàyatvasya prathamaj¤ànagocarànuvyàvasàyotra pakùatvena paryavasito j¤eyaþ / uttaraj¤ànagocarasya dçùñàntatvenopàdànàt / svaviùayeti sàdhyàü÷aþ pårvavadvyàkhyeyaþ / pràmàõyaprakàrako vetyapi dhyeyam / pragupasthiteraprayàjekatayà nirvikalpakabhaïge vyaktatvàt / niùkampapravçttihetviti vyavasàyavi÷eùa 1 õena saü÷ayàdigocarànuvyavasàyo anuvyavasàyetyuktyà tàdç÷aj¤ànagaucara÷àbdaj¤àne ca na vyabhicàraþ / anuvyavasàyatvaü càtãtànàgatàviùayakapratyakùatvaü na tu tatprakàraprakàrakatayà tatprakàravadvi÷eùyakatayà tajj¤ànatvaråpamiti yuktam / niùkampetyàdivi÷eùaõavaiyarthyàt / pårvoktahetusàïkaryàcca / nàpi j¤ànàü÷e laukikapratyakùatvam uttara 2 hetusàïkaryàt / ata eva sàmànyetyàdinà vakùyamàõaj¤ànadvayepi na vyabhicàraþ tasyàtãtàdiviùayakatvàt atra niùkampapravçttãtyasya saüvàdipravçttãtyarthaþ / tena ÷uktiråpyaj¤ànagocarànuvyavasàyo sàkùiråpe tatra pràmàõyagrahasya mànatvena tanniùñhapràmàõyàviùayake na vyabhicàraþ -- uktaråpeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.õantena - mu. 2. hetupadaü nàsti - mu . a. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 48. --------- ---------- --------- uktaråpavyavasàyàü÷e laukikapratyakùatvàdvà, gçhãtapràmàõyena j¤ànena samànaviùayakasyottarasya j¤ànàntarasyànuvyavasàyavat // atra dvitãyahetau laukikapadam sàmànyapratyàsattyà 1 dijanye vyavasàyaviùayake j¤àne vyabhicàravàraõàya / 2 j¤ànàü÷a iti vi÷eùaõaü tu smutyupanãte 'tãta 3 ghañaj¤àne tadviùayakamahaü ghañaj¤ànavànà 4 samiti yajj¤ànamàtmàü÷e laukikapratyakùaü tatravyabhicàravàraõàrtham / na ca tava ghañaj¤ànamastãti ÷àbdajanyaü yadghañaj¤ànaviùayakaü j¤ànaü tadanuvyavasàye vyabhicàraþ ÷aïkyaþ / --------------------------------------------------------------------------- niùkampapravçttihetuvyavasàyàü÷a ityarthaþ / laukikatvaü càlaukikapratyàsatyajanyatvam / saü÷ayàdigocarànuvyàvasàye vyabhicàraniràsàyoktaråpavyavasàyàü÷a ityuktiþ / gçhãtapràmàõyeneti bahuvrãhiþ / 5 ghañàdij¤àne pravçttisàmarthyàdinà pràmàõyànumityantaraü tatraivàyaü ghaña ityàdyukpannasamànàdhikaraõaj¤àne pràmàõyaü tadanuvyavasàyavedyamiti pràcãnanyàyamate 'bhyupagamàditi bhàvaþ / upapàdayiùyate càgre grantha eva / sàmànyapratyàsattyàdãti // j¤ànatvasàmànyetyarthaþ / àdipadena yogajapratyàsattaj¤ànapratyàsatyorgrahaþ -- j¤ànàü÷a iti // uktaråpavyavasàyàü÷a ityuktaikadai÷ànuvàdaþ / vi÷iùñasya hetorvyabhicàramà÷aïkya 6 vivekena samàdhimàha-- nacetyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1. ttijanye - cha. 2.vyavasàyàü÷e - cha. ka. 3. te- ca cha ka ga. 4. ni-kuü. 5.yatra - mu. a. 6. vyatirekeõa - à. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 49. --------- ---------- ----------- ghañaj¤ànàü÷eghañatvavati ghañatvaprakàrakatvaråpasya tadãyasya pràmàõyasyàgrahaõena sàdhyà1 bhàvepi laukikapratyakùatvàbhàvena hetvabhàvàt / ghañaj¤ànaviùayakaj¤ànàü÷e tu hetoþ satve 'pi ghañaj¤ànatvavati ghañaj¤ànatvaprakàrakatvaråpràmàõya 2 grahaõena sàdhyasadbhàvàt // na ca dçùñàntaþ sàdhyavikalaþ / uttarasya j¤ànàntarasya pårveõa pràmàõyagrahaõenàvyavahitatve tasyaiva vyavahitatve tu pràmàõyasmaraõasyaiva -- ------------------------------------------------------------------------- "svargasàdhanaü yàga iti j¤ànasya pràmàõye ni÷cite tatsamànaviùayakaj¤ànàntare apràmàõya÷aïkà bhavatãti j¤ànàntaramagçhãtapramàõyamapi"ityàdimaõikçdukteruttaraj¤ànànuvyavasàye pràmàõyaviùayakatvaü vipratipannamiti vadantaü prati sàdhyasatvaü dçùñànte vyanakti-- na ca dçùñànta ityàdinà // uttarasyeti // anumityàdinà gçhinapràmàõyakàt pårvaj¤ànàduttarasyetyarthaþ -- tasyàveti // vi÷eùaõaj¤ànatayetyanvayaþ / pràmàõyànumitireva pràmàõyaghañakaghañatvàdivi÷eùaõaj¤ànatvena pràmàõyànumityanantarameva ghañaghañatvanirvikalpakaü vinaiva ghañatvàdivi÷iùñavyavasàyotpattau taduttarakàle vina÷yatpràmàõyaj¤ànasatvàditi bhàvaþ / na ca vakùyamàõadi÷à pårvottaraj¤ànayoþ pràmàõyasyaikatvepyuttaraj¤ànagatatvena pårvamabhànànna tatropanaya iti ÷aïkyam / --------------------------------------------------------------------------- 1. dhyasyà - cha. 2. sya - kuü. --------------------------------------------------------------------------- svata- anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 50. ---------- ----------- --------- vi÷eùaõaj¤ànatayà tvadabhapretàyà vi÷eùaõopasthitivi÷eùyendriyasannikarùatadasaüsargà- graharåpavi÷iùñaj¤ànasàmagryàþ satvena j¤ànàntàrànuvyavasàyasya pràmàõyavi÷iùñavyàvasàyaviùayakatvàt // nanu tajj¤ànaviùayaketyàdisvatastvaniruktau tacchebdena vyaktivi÷eùo na vivakùyate / kintu gràhyapràmàõyà÷rayãbhåtaj¤ànamàtram / ------------------------------------------------------------------------- yadavacchena yatra yadgrçhãtaü tatra tadgrahatvasyaivaupanasàmagrãtvàt / candanakhaõóa ityàdipratyakùe tathà dar÷anàt / tathàca tadviùayakatvàvacchedena pårvaj¤àne pràmàõyagrahàttadviùayakatvena j¤àte dvitãyaj¤àne tadupanayo bhavatyeveti bhàvaþ -- sannikarùeti // saüyuktasamavàyaråpetyarthaþ -- taditi // vi÷eùaõavi÷eùyayoþ pràmàõyatadà÷rayaj¤ànayorasaüsargetyarthaþ / yattu maõàvuktaü"tajj¤ànaviùayakajanyaj¤ànàjanyajanyaj¤ànaviùayatvaü 1 svatastavam / tadanya 2 gràhyatvaü hi paratastvam / manasà cauvaü pràmàõyagrahasya tajj¤ànaviùayakajanyaj¤ànajanyatvànna paratastvahàni -"riti taddhçdi kçtvà prakàràntareõa sàdhyavaikalyamà÷aïkate -- nanviti // gràhyapràmàõyà÷rayaj¤ànaviùayakaj¤ànàjanyatve sati svagràhyaj¤ànupràmàõyaviùayakattvaü sàdhyàrthaü manvànasyeyaü sàdhyavaikalaya÷aïketi dhyeyam / tajj¤ànaviùayakaj¤ànasàpekùatvopapàdanàyàha -- tacchabdeneti // màtramiti // gràhyapràmàõyà÷rayayatki¤cijj¤ànàmityarthaþ / pårvaj¤ànasya gràhyapràmàõyà÷rayatvalàbhàya sàpekùattvopapàdanàya càha -- samàneti / pràmàõyasya bhinnatve tajj¤ànasàpekùatvàyogàt / tata÷ca kimityata àha -- eva¤ceti // --------------------------------------------------------------------------- 1. và - mu. 2. thà- mu. --------------------------------------------------------------------------- svata- anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 51. ----------- -------- --------- samànavi÷eùyakatve sati samànaprakàrakayo÷ca j¤ànayo rvi÷eùyaprakàraghañitaü pràmàõyameka 1 meva / evaü coktànuvyavasàyasya gràhyapràmàõyà÷raya dvitãyaj¤ànaviùayakaj¤ànànapekùatvepi prathamaj¤ànaviùayakaj¤ànasàpekùatvà nna statastvamiti sàdhyavaikalyamiticenna / vyavasàyapràmàõyama 4 nuvyavasàyasya 3 viùayo na veti vipratipattàva 4 nuvyavasàyaviùayatvamàtrasàdhanat / tasya ca dçùñànte satvàt / tajj¤ànaviùayaketyàdinoktasvatastvasyàpi pakùadharmatàbalàtsiddhe÷ca // --------------------------------------------------------------------------- tatpadenoktaråpaj¤ànamàtre 'bhimate sati pràmàõyasyaikattve ca satãtyarthaþ -- sàpekùatvàditi // pràmàõyaråpa vi÷eùaõopanàyakattveneti bhàvaþ-- sàdhyavaikalyamiti // j¤ànapràmàõyaü tajj¤ànaviùayakaj¤ànàjanyaj¤ànagràhyaü na veti vipratipattau tadç÷aj¤ànagràhattvasyaiva svatastvavàdinà sàdhyatvàt / tasya ca dvitãyaj¤ànapràmàõye 'bhàvena tadanuvyavasàye tajj¤ànaviùayakaj¤ànàjanyattve sati svagràhyaj¤ànapràmàõyaviùayakatvaråpasàdhyasyàbhàvàditi bhàvaþ / paroktasvatastvepi na doùa ityàha -- tajj¤àneti // dçùñànte sàdhyànugamàrthaü 5 svagràhyaj¤ànapràmàõyaviùayaka ityeva sàdhyakaraõepi ttvadabhimatavi÷iùñasàdhyasiddhiþ hetoþ pakùadharmato syàdeva / niùkampapravçttihetuvyavasàyaviùayakànuvyàvasàyatvàdiråpahetunà prathamaj¤ànagocarànuvyavasàyaråpapakùaniùñhena -- --------------------------------------------------------------------------- 1. prakàra- ka. 2. pya - ka. 3. yavi - cha - ka. 4.pya - ka 5.svapadaü na -à. --------------------------------------------------------------------------- svata - anu) pràmàõyavàdaþ pu - 52. ---------- ----------- ------------ yadvà anumityanuvyàvasàyo dçùñàntaþ / na ca navãnanyàyamate tatràpi svataþ pràmàõyàbhàvàtsàdhyavaikalyam / tathàtve tatpràmàõye kadàcitsaü÷ayaviparyayavyatirekapramànyataràpàtàt // --------------------------------------------------------------------------- - pràmàõyaviùayakatvaü siddhyat 1 anuvyavasàyasya tajj¤ànaviùayakaj¤ànànapekùattvàduktarupameva siddhyatãti bhàvaþ // anumityàdipràmàõyaü svata iti pràcãnamatànurodhenàha-- yadveti // etena bhinnabhinnadçùñànyakathanena manmate sarvatra svatastvamiva tvanmate na sarvatra pràmàõyasya paratastvam / kvacitsvatastvasyà 2 bhyupagamàt / tathàca kimardhajaratãyena sarvatràpi svatastvamevopeyamiti såcitam // nanu maõau"yattvanumànasya nirastasamasta 3 bhramà÷aïkasya svata eva pràmàõyagraha ityuktamàcàryaiþ taddhåmati vahnij¤ànatvamanumiteþ pràmàõyaniyatamanuvyavasàyeco 4 panãtam tato vi÷eùadar÷anànna tatràpràmàõya÷aïketi / pràmàõyani÷cacayàdivàpràmàõya÷aïkàvirahàdarthaü ni÷citya niùkampavyavahàra ityabhipràyam 5"iti pràcãnamatasyànyathàtàtparyasyoktatvàtkathaü tanmate 'yandçùñànta iti bhàvenà÷aïkya tenàpyaïgãkarayati -- yacetyàdinà // saü÷ayeti // anumitiþ pramà na veti saü÷ayaþ apramaiveti viparyayaþ pramà na bhavatãti pràmàõyavyatirekaviùayapramà nà syàt / tadvirodhinaþ pràmàõyani÷cayasyànudayàdityarthaþ / na ceùñàpattiþ / nirastasamastavibhrametyuktivirodhàt / --------------------------------------------------------------------------- 1. ti/ pracãnamatasyànyathàtàtparyasyàsiddhatvàt - a. 2. pya - à mu. 3. vi - a. 4. no - kuü. 5. ya"ityuktatvà - a. --------------------------------------------------------------------------- svata - anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 53. ---------- -------- ------- nanu vahnij¤ànapramàõyaniyatasya dhåmavadvi÷eùyakatve sati vahniprakàrakatvasyànumityanuvyàvasàyena grahaõà 1 ttatràsaü÷aya iti cenna / anumatervahnimatvamàtraviùayakatvena bahirarthasya dhåmatvasyopanàyakàbhàvenànuvyavasàyàviùayatvàt // --------------------------------------------------------------------------- 2 vyatirekapramàpatteraniùcatvàcceti bhàvaþ / ata eva na dharmyaj¤ànàdinopapattiþ / kadàpi vibhramàbhàvopagamàt / atra saü÷ayaviparyayayorekarà÷ãkaraõàdanyatareti sàdhu / maõyuktameva saü÷ayàdinivçtyupàyamà÷kate -- nanviti // niyatasyeti // yatra dhåmavadvi÷eùyakatve sati vahniprakàrakatvaü tatra vahnimadvi÷eùyakatve sati vahniprakàrakatvamiti vyàpteriti bhàvaþ / kiü dhåmavadvi÷eùyakatvamanumityupanãtameva tadanuvyavasàyena gçhyata ityucyate atha paràmar÷opanãtamiti hçdi vikalpyàdyaü niràha -- anumiteriti // upanàyaketi // anuvyavasàye bhàvakàbhàvenetyarthaþ / upalakùaõaü caitat / pràmàõyanayatasyàpi tatvenàbhàne saü÷ayà 3 niràsàt / dhåmavadvi÷eùyakatvàde rvahnimadvi÷eùyakatvavyàpyatvasya bahirarthasyànumitau sarvathàbhànàbhàvena tadanuvyavasàye tasyopanàyakàbhàvenànuvyavasàyàviùayakatvàdityàpi dhyeyam / yattu pràmàõyavyàpyasya svaråpeõaiva j¤ànaü saü÷ayàdivirodhãtyetadihaivànanyagatyà kalpyata iti tanna / svatastvenàpyupapatyànanyagaterabhàvàt / --------------------------------------------------------------------------- 1. nna tatra saü÷aya - cha. 2. vyabhicàra - à. 3. dera - mu - a- à. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu) pràmàõyavàdaþ pu - 54. -------- ---------- --------- na ca liïgaparàmar÷astadupanàyakaþ / yatrànumitidvayecchà tatra paràmar÷ànantaraü prathamànumitiråpasàdhyasiddheþ satvepyanumititsàdhãnapakùatàyàþ satvenànumatityanantataraü tadanuvyavasàyakàle upanàyakaparàmar÷anà÷àt / j¤ànàntaropanãtasya j¤ànàntarànuvyavasàyena grahaõe 'piprasaïgàcca / vahnamanuminomãtyanuvyavasàyena dhåmatvasyànullekhanàt 1/ --------------------------------------------------------------------------- dvitãyaü niràha -- na ceti // anumitidvayeccheti // nanu pårvaü mamànumitidvayaü syàditãcchà pa÷càlliïgaparàmar÷aþ pa÷càdanumitiþ / anantaraü dvitãyànumityutpattivelàyàü dhåmavattvopanàyakasya paràmar÷asyànà÷epi dvitãyotpattisamaye pårvotpannecchàyà abhàvàdanumitsàyà abhàvena dvitãyànumityutpàda evàyukta iti canna / anumitsàpadenànumitsàviùayasidhyananuguõànantaritatvasya vivakùitattvàt / tathaiva pakùatàlakùaõe 'bhidhàvàditi bhàvaþ / pakùatàyà ityupalakùaõam / vina÷yadavasthaparàmar÷abhàvàdityapi dhyayam / anumityanantaramiti // dvitãyànumi 2 tyutpatyanantaramityarthaþ / anumityantaramiti pàñhe jàyata iti ÷eùaþ / nanu tadàparàmar÷anà÷epi tajjanyasaüskàrasahitànuvyavasàyasyàstu tadgrahaõamityata àha -- j¤ànàntareti // ghañaj¤ànànuvyavàsàye pañaj¤ànopanãtasya bhànàpatterityarthaþ / nanu tadupanãtasya tajjanyaj¤ànàntarånuvyavasàyena grahaõamityuktau na doùaityata àha -- vahnimiti // etena paràmar÷aniùñhapràmàõyànumityupanãtaü dhåmavadvi÷eùyakatvamiti prattyaktam / -------------------------------------------------------------------------- 1. lekhàt - ca, lekhàcca - kuü. 2. utpattipadaü na - mu. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 55. ---------- ---------- -------- etenaiva dhåmavatve paràmar÷opanãte 'nantaraü vahnimatvaviùayatvena jàyamànànumitiþ surabhicandanamiti j¤ànavadvi÷iùñavai÷iùñya 1 j¤ànasàmagrãmahimnà liïgopahitalaiïgikaviùayeti saivopanàyaketi nirastam / anumitervahnimatvamàtraviùayatvànubhavabalena pratyakùaj¤àna eva sàmagrãmahimnaþ saükecàt / asaükoce và dhåmavati dhåmaprakàrakatvaråpasya 2 pràmàõyasyànumityanuvyàvasàyena grahaõe 3 dhåmavattvàü÷e 4 'numitiþ svataþ pràmàõyàdçùñàntasiddhiþ / ki¤caivaü vahnimatvàü÷asya sàkùàdanumityupanãtatvàdvahnimadna÷eùyakatve sati vahniprakàrakatvaråpaü pràmàõyamevànumityanuvyavasàyasya 5 viùayostviti na sàdhyavaikalyam / --------------------------------------------------------------------------- saiveti // anumitirevetyarthaþ / etenaivetyuktaü vyànakti-- anumiterityàdinà // svata iti // j¤ànànuvyavasàyavedyapràmàõyakatvaråpasvataþpràmàõyàdityarthaþ--dçùñànteti // dhåmatvàü÷e anumityanuvyavàsàyavaditi dçùñàntetyarthaþ / nanvevaü tatreva kvàpi vipratipannapràmàõyamanuvyavasàyavedyaü na syàt / saü÷ayàdyabhàvasya j¤ànànuvyavasàye pràmàõayyavyàpyaviùayakatvàdevopapatteþ / tata eva niùkampapravçttyupapatte÷cetyata àha -- ki¤caivamiti / dhåmavatvàü÷e svataþ pràmaõye satãtyarthaþ-- sàkùàditi/ dhåmavatvàü÷a iva j¤ànàntaranairapekùyeõetyarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. bodha- cha. 2.'sya' iti na ca.cha.ka.mu. 3. õàt - cha. kuü. 4. eva -kuü. 5. 'sya ' iti na -mu, --------------------------------------------------------------------------- svata-anu) pràmàõyavàdaþ pu - 56. -------- --------------- ------------- yadvà ahaü sukhãti j¤ànapràmàõyaü tadanuvyavasàyaviùayaþ tasminsatyaprakà÷amànatvarahitatvàt vyavasàyavat / na càsiddhiþ / tathàtve 1 tatpràmàõye kadàcitsaü÷ayàdyàpàtàt / --------------------------------------------------------------------------- pràmàõyamevetyevakàreõa pràmàõyàü÷a eva saü÷ayàdyabhàvasyopagamena tatraiva tanni÷cayasvãkàro yukto na tu vyàpyàü÷e tanni÷cayasvãkàraþ pràmàõyavyàpyatvenàpi tanni÷cayàva÷yaübhà 2 va÷cetyàcaùñe / evaü pràcãnamate 'vipratipannaü navãnamate prasàdhyàïgakaü dçùñàntamuktvà prayoga uktaþ / adhunà navãnamatepyavipratipannadçùñàntakaü prayogamàha-- yadveti // yadvà pårvamanuvyavasàyapakùakànprayogànuktvedànãü tadviùayapakùakaprayogàvàha -- yadveti // vastutastviti ca // yadvà tadvattvàderbàhyàrthàsya nànuvyavasàyaviùayatetyatastarhi sukhatvavattvàderabàhyatvàttatràstu svato vedyateti bhàvenàha -- yadveti // viùaya iti // sattayetyapi dhyeyam / tasminnityanena tadanuvyavasàyaparàmar÷aþ / sàdhyàvi÷eùaniràsàya na¤dvayam -- tathàtva iti // j¤ànànuvyavàse sati tatpràmàõyàprakà÷a ityarthaþ / 3 dharmyaj¤ànàbhàvàtkoñismçterapi kadàcitsaübhavàditi bhàvaþ / nanu"àntarapràmàõyamapi na svataþ / tasya svatastve và na sarvasya tathàtvam / vi÷eùyaniùñhàtyantàbhàvapratiyogiprakàrànavacchinnatvàdikaü pràmàõyam svato gçhãtuma÷akyamiti parata eva gçhyata"iti maõikçdukteþ kathamanuvyavasàyavedyatàsàdhanamityata statsvaråpaü nirdhàrayannena vi÷iùyàpyàha -- vastutastviti // --------------------------------------------------------------------------- 1. kadàcitpràmàõye saü - ca- cha. 2.vàcce -mu. 3. dharmij¤ànabhàvàt - mu. dharmij¤ànasya bhàvàt - a. --------------------------------------------------------------------------- svata- anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 57. ---------- ------------ --------- vastutastu tadvati tatprakàrakatva 1 råpaü yàthàrthameva pràmàõyam tajj¤ànasyaiva pravartakatvàt / tatrànuvyavasàyasya vyavasàyagataü yatki¤cidvi÷eùayakatvaü rajatatvaprakàrakatvaü 2 j¤ànatvaü ca viùaya ityatra na vivàdaþ / kintu vi÷eùyasya yadrajatatvavai÷iùñyaü tadviùayakatva eveti tadeva sàdhyate / niùkampapravçttihetuvyavasàyaviùayabhåtaü dharmidharmivai÷iùñyaü sattayànuvyavàsaya 3 viùayaþ niùkampapravçttihutuvyavasàyaviùayatvàt vi÷eùyavat / nacàprayojakatà / vai÷iùñyapratãtisàmagryà vakùyamàõatvàt ; --------------------------------------------------------------------------- tadvatãti // vi÷eùyatvaü saptamyarthaþ / tadvadvi÷eùyakatve sati tatprakàrakaj¤ànatvaråpetyarthaþ / tadvadvi÷eùyakatvamàtrasya bhrame 'pi satvàt / niùkampeti / sa÷aïkapravçttihetuvyavasàyaviùaye bàdhaniràsàya hetvantaü vyàvasàyavi÷eùaõam / hetau ca vyabhicàraniràsàya / vai÷iùñyaü ca paramate samavàyàdibhiþ siddhànte svaråpasambandhàdibhiþ / yanmate vai÷iùñyamanuvyavasàyaviùayopi na svàtantryeõa tadviùaya ityabhyupagamastanmate siddhasàdhaniràsàya sattayeti vi÷eùam / vàdinaü prati tatsàrthakyamàdyasàdhya vivçtàvasmàbhiruktaü dhyeyam -- vai÷iùñyeti // sattayetyapi yojyam -- vakùyamàõatvàditi // uttara 4 bhaïgabàdhoddhàre nanveva mityàdigranthenetyarthaþ / tathàca tàdç÷avyavasàyaviùayatvasyaivoktasàdhye sàmagrãtvena sàmagrãmupetya kàryànabhyupagame vyàghàtàprasaïgànnàprayojakatvami 5 tyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. j¤ànatva - cha. ka. 2. j¤ànatvaü, itinàsti - kuü. 3. sya -mu. 4. 4. ratrabàdho - mu - a - à. 5. ti bhàvaþ - à. -------------------------------------------------------------------------- svata- anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 58. -------- ---------- --------- yadvà vimato 'nuvyavasàyaþ svagràhyaj¤ànapràmàõyaviùayãkaraõayogyaþ / anuvyavasàyatvàt / gçhãtapràmàõyaj¤ànaviùayakaj¤ànàntarànuvyavasàyavvasàyavat / anumityanuvyavasàyavadvà / vyavasàyaviùayabhåtaü dharmadharmivai÷iùñyaü và svaviùayavyavasàyaviùayakànuvyavasàyaü prati sattayà viùayatvayogyaü -- --------------------------------------------------------------------------- dvitãyaniruktyanurodhena prayogatrayamàha -- yadveti // iti sàmànyataþ svatastvaü sàdhyamityanvayaþ / tatràdyamanuvyavasàyapakùakam / uttaraü tu dvayaü tadviùayapakùakam / tatràpyàdyaü vyavasàyaviùayapakùakam / antyaü 1 tanniùñhapràmàõyapakùakamiti vyaktam / vimata iti // pràmàõyaviùayãkaraõayogyatvatadayogyatvàbhyàü vimativiùayaþ / vimaterapi niyataviùayatvàyàvacchegakasyàpekùitatvàttadàha -- anuvyavasàya iti // vakùyamàõadi÷à tatprakàraprakàrakatvàdiråpànuvyavasàyatvena niyatà ladhvã vimatireva pakùatàvacchedaketyarthaþ / ata eva pramànuvyavasàye na bàdhàdiþ / vakùyamàõaråpànuvyavasàyatvasya tatràbhàvàt / bàdhaniràsàya svagràhyaj¤àneti sàdhyavi÷eùaõam / yogyatvaü ca svaviùayaj¤ànadvàrà pràmàõyàvacchinnasahaja÷aktikatvaü dhyeyam / vakùyamàõaråpànuvyavasàyatvàditi hetvartho dhyeyaþ / tenàpramàgocarànuvyavasàye na vyabhicàraþ / gçhãteti // ayaü ca dçùñànto"na ca dçùñàntaþ sàdhyavikalaþ" ityàdinà pràgeva sàdhita iti bhàvaþ / pràcãnamatarãtyàha -- anumitãti // ayamapi dçùñànto navãnamatepi pràksàdhitaþ -- vyavasàyeti // pramàråpo vyavasàyo 'tràbhàmataþ -- vi÷eùyavaditi // --------------------------------------------------------------------------- 1. tu - mu. a. à. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 59. -------- ---------- ---------- vyavasàyaviùatvàt vi÷eùyavat ; tattajj¤ànapràmàõyaü và svà÷rayaj¤ànaviùayakànuvyavasàyaviùayatvayogyaü tadviùayatvayogyopàdhyaghacitaj¤ànadharmatvàt tattajj¤ànatvavaditi sàmànyataþ svatasttavaü sàdhyam / na càntyahetorasiddhiþ / pràmàõyopàdhorviùayasatvasya vyavasàyaviyatvenànuvyavasàyaviùayatvayogyatvàt / yogyàyogyopàdhighañite pramàpramànyataratvadau vyabhicàraniràsàya na¤dvayam / tadvi÷eùyavadityarthaþ /"pràmàõyaü j¤ànagràhakamàtragràhyaü apràmàõyetaraj¤ànavçttidharmatvàt j¤ànatvavat"iti - "pratyakùavacca pràmàõyaü svata eva" ityetadvyàkhyànasudhàyàmuktamanumànaü pariùkçtyàha -- tattajj¤àneti / yogyamiti // 'yogyatvaü ca sàkùiniùñàü sahajàü grahaõa÷aktiü prati svaviùayaj¤ànadvàràvacchedakatva"miti pårvoktaü dhyeyam / tadviùayatvàyogyopàdhyaghañitetyuktyà sudhàsthàpràmàõyetarapadàrtho vivçtaþ / tena vi÷eùyàvçtyaprakàraka 1 tvaråpapràmàõye vyabhicàro nirastaþ / sàmànyataþ // pratibaddhàpratibaddhasàdhàraõyeneti và pràmàõyamàtrasàdhàraõyeneti và natvahaü sukhãti j¤ànapràmàõyamitivadvi÷iùyetyarthaþ / vai÷iùñyasatvàviùayakatva eva vivàdàdàha -- viùayasatvasyeti // anyataratvàdàviti // tadviùayatvayogyopàdhighañita j¤ànadharmatvàdityuktàvuktasthale hutusatvepi sàdhyàbhàvàdvyabhicàraþ prapnotãti tanniràsàya tadviùayatvayogyopàdhyaghañitetyuktarityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. tvàdi - mu - a. ------------------------------------------------------------------------ svata- anu ) pràmàõyavàdaþ pu - 60. ---------- ---------- ---------- anuvyavasàyatvaü ca vyavasàyaprakàraprakàrakatayà tatprakàravadvi÷eùyakatayà ca tadviùayapratyakùatvaü và j¤ànàü÷e laukikapratyakùatvaü veti na ka÷ciddoùaþ / --------------------------------------------------------------------------- vi÷eùyaniùñhàtyantàbhàvapratiyogiprakàrànavacchinnatvatadvatitatprakàrakatvà 2 diràdipadàrthaþ / j¤ànadharmatvàdityevoktàvapramàtvàdau vyabhicàra iti bhàvaþ / nanvatra sarvànumàneùvabhimatamanuvyavasàyatvaü yadij¤ànagaucaraj¤ànatvaü tadà j¤ànamiti ÷abdajaj¤àne bàdhàdirdeùaþ / saviùayakaj¤ànagocaraj¤ànatve tu ghañaj¤ànamiti ÷àbdaj¤àne doùaþ / j¤ànagaucarapratyakùatvetvapramàgocarànuvyavasàye sàmànyapratyàsattijanyaj¤ànagocarapratyakùe ca bàdhàdireva / j¤ànadaucaranityaj¤ànatve 3 ã÷varaj¤ànamàdàya siddhasàdhanatetyata àha -- anuvyavasàyatvaü ceti // etena"tàrkikàbhimatànuvyavasàya evàsmàkaü sàkùãti"praguktaü vivçtaü dhyeyam / atra dalakçtyaü prageva vyaktam / nanu yadi vyavasàyaprakàraprakàrakatayetyàdiråpamanuvyavasàyatvaü tarhãdameva pràmàõyaviùayakatvamiti siddhasàdhanatà 4 doùa iti cenna / sattayà pramàõyollekhasyàsminpakùe sàdhyasyàbhimatatvàt / yadà tu pràmàõyaviùayakatvamàtrameva sàdhya 5 miti mataü tatpakùe prakàràntareõàha -- j¤ànàü÷a iti // -------------------------------------------------------------------------- 1. iyaü païtiþ cha- pustake nàsti. 2. nyataratvà-mu. 3. tvã-mu. 4. dirde- mu -a. 5.mabhi-mu-a. --------------------------------------------------------------------------- svata-anu) pràmàõyavàdaþ pu - 61. -------- ------------- ---------- apràmàõyaü tu visaüvàdàdyanusaüdhàne satyeva gçhyata iti na svatastvadgrahaþ / pràmàõyadhãstu saüvàdàdyanusaüdhànaü vinàpi dçùñeti vi÷eùaþ / nanu gçhãtàpràmàõyaj¤ànasamànaviùayakaj¤ànàntaràpràmàõye saü÷ayàdar÷anena tatrànuvyavasàyavedyatve siddhe 'nyatràpi tathetyapràmàõyadhãrapi svataþ syàditi cenna // apràmàõyopàdhervyavasàyaviùayàbhàvasya tadanupanãtatvenànuvyavasàyàyaugyatvàt / --------------------------------------------------------------------------- laukikatvaü tu sàmànyapratyàsatyàdyajanyatvam / j¤ànàü÷e iti vi÷eùaõaü tu smçtyupanãta atãta 2 ghañaj¤àne tadviùayakamahaü ghañaj¤ànavàniti yajj¤ànamàtmàü÷e laukikapratyakùaü tatra bàdhàdiniràsàyeti bhàvaþ / nanvevaü j¤ànadharmatvabàhyàryatvayoravi÷eùàdvisaüvàdàpekùatvasyobhayatra sàmyàdapyapràmàõyamapi svato gçhyateti tataþ kaþ pràmàõyasya vi÷eùa ityata àha -- apràmàõyaü tviti // vivariùyate caitatpràmàõyànumityasaübhavavàde -- dçùñeti // abhyàsada÷àpannasthala iti bhàvaþ / nanu anuvyavasàyaþ svagràhyaj¤ànàpràmàõyaviùayãkaraõàyogyaþ / anuvyavasàyatvàt gçhãtàpràmàõyakaj¤ànasamànaviyakaj¤ànàntakarànuvyavasàyavadityàbhàsasàmyamàïkya niràha--nanvityàdinà // vyavasàyeti // vyavasàye idaü råpyamityàdibhrame aviùayo yo 'bhàvo rajatatvàbhàvastasyetyarthaþ / tadabhàvavati tatprakàrakatvaparåpatvàdapràmàõyasya tadghañakepàdhiråpasyàbhàvasyedaü råpyamiti j¤àne 'nullekhena nedaü råpyamiti j¤àna evollekhena kathaü tasyànuvyavasàyayogyatvam /------------------------------------------------------------------------- 1.yasattvàbhà - cha. 2. te - mu. à. -à . --------------------------------------------------------------------------- svata-anu) pràmàõyavàdaþ pu - 62. -------- ----------- ---------- taduktaü bhagavatpàdaiþ"pràmàõyaü ca svata eva anyathànavasthànàt"iti / j¤àyata iti ÷eùaþ / uktànumànasàdhyàna vinoktahetånàü pakùe 'vasthityayogàdityarthaþ / svatastve 'numànàni // 3 // ----------------------------- nanåktaråpaü yàthàrthyaü na sàkùiõo - --------------------------------------------------------------------------- tathà ca tatra bàdha eva doùa iti bhàvaþ-- taduktamiti // svatastve etànyanumànànyanavadyànãtyetadviùõutatvanirõaya uktamityarthaþ / tatpañhitvà prakçtànuguõamarthamàha -- pràmàõyaü ceti // svatastve 'numànàni // 3 // -------------------------- nanu apràmàõyaghañakopàdherabhàvasya vyavasàyàviùayatayà tadanuvyavasàyavedyatvamapràmàõyasya bàdhitamiti yathocyate tathaiva pràmàõyaghañakopàdherdharmivai÷iùñyasya vyavasàyaviùayatvepi na tadanuvyavasàyaviùayatà / tasya bahirthàtvàt anyathà dharmadharmyaü÷a iva vai÷iùñye asti na veti kadàpi saüdeho na syàdãti bhàvena"astu tàvadidaü pràmàõyaü tathàpyanuvyavasàyàyànantaraü vyavasàyasya pràmàõye arthasya tadvatve ca saü÷ayasyànubhavasiddhatvànnàrthatadvattvaü tasya viùayaþ"iti maõikçduktaü hçdi kçtvà ÷aïkate -- nanviti // tadvati tatprakàrakaj¤ànatvaråpamityarthaþ / vakùyamàõopàdànasaukaryàyaitaduktiþ / svaråpaj¤ànaü sàkùãti siddhàntà 2 vaùñhambhenàha-- sàkùiõa iti // mànasaj¤ànànubhavo anuvyavasàya iti matàvaùñambhenàha--anuvyavasàyasya veti // --------------------------------------------------------------------------- svatasvànumàneùu bodhoddhàraþ pràmàõyavàdaþ pu - 63. --------------------- ------------- ----------- anuvyavasàyasya 1 và viùayaþ / rajatatvaprakàrakatve sandehàdar÷anena tasya tadviùayakatvepi rajatatvavadvi÷eùyakatve saüdehadar÷anena rajatatvavatvaråpebahirarthe tasyàsàmarthyàt / tathàca svatastvànumànàni bàdhitaviùayàõãti cenna / sukhatvavatvàderbahirarthatvàbhàvena sàkùivedyasukhavedyasukhàdij¤àne svataþ pràmàõyàpratihateþ / ki¤ca kiü rajatatvàdivai÷iùñyamanuvyàvasàyàviùaya eva kiü và vyavàsàyaviùayatayà tadviùayopi svàtantryeõa tadaviùayaþ / nàdyaþ / anuvyavasàyasya sasaübandhitàvacchedakarajatatvàdivai÷iùñyavi÷ayakatvaniyamàt / --------------------------------------------------------------------------- tadvaddi÷eùyakatvasandehasya tadvatvasandehaparyavasànàdrajatatvavatvaråpetyuktam-- tasyeti // anuvyavasàyasyetyarthaþ / sarvapràmàõyasya svatastvànàpatteràha--ki¤ceti //"nàrthatadvatvaü tasya viùayaþ"iti maõyukterubhayathà saübhavàt svàtantryeõeti kai÷cidvyàkhyànàcca dvedhà vikalpaþ --saübandhiteti // vyavasàyasaübandhini rajate yà saübandhità tadavacchedaketyarthaþ --niyamàditi // saüyogapratyakùàdau tathà dar÷anàditi bhàvaþ / na ca saüyoganirvikalpe vyabhicàraþ / tadabhàvasya vakùyamàõatvàt / tasyàpi saüyogyaü÷e savikalpakatvàcca / --------------------------------------------------------------------------- 1. sasabandhikavyavasàyasya - ga. 2. matà - a.mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-và-dvàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 64. --------------- ---------- -------- dharmadharmyaü÷ayoriva tadvai÷iùñyàü÷epi vyavasàyapratyàsatteþ satvena tadapratãtau hetvabhàvàcca / sajataü jànàmãtyanuvyavasàyepi rajatarajatatvayoþ -- -------------------------------------------------------------------------- sàkùàtkàrapadenàsàdhàraõadharmaprakàreõa sasaübandhikasàkùàtkàrasyàbhipretatvàcca / ata eva guõatvaprameyatvàdisàmànyapratyàsattijanye sasaübandhãkasaüyogàdisàkùàtkàre na vyabhicàraþ / na caivamapi saüyogatvasàmànyapratyasattijanye saüyogasàkùàtkàre vyabhicàraþ / evaü hi laukiketyapi sàkùàtkàro vi÷eùaõãyaþ --dharmeti / bàhyàrthatvepi rajatasthaü rajatatvaü tadàdhàrabhåtaü vi÷eùyaü ca yathànuvyavasàyasya viùayaþ tathà rajate rajatatvavai÷iùñyamapi viùayostu, na hi vyavasàyaþ svaviùayamadhye dharmadharmiõorevopanàyako na vai÷iùñyasyetyatra niyamakasya satveneti vàrthaþ / nanu dharmadharmyaü÷ayoþ saü÷ayo na kadàcit tadvatvàü÷e tu sostãti saü÷aya eva tadapàtãtau hetu 1 kalpaka iti cenna / tasyànyathopapattervakùyamàõatvàditi bhàvaþ/ nanu vai÷iùñyasyàpi bhàne bhàsamànavai÷iùñyapratiyogi 2 tvaråpasya rajatatvàdigatasya prakàratvasyàpi bhànaprasaïgenedaü 3 rajatatvena jànàmãtyevànuvyavàyo bhavennatvidaü rajataü jànàmãtyata àha -- rajatamiti // apãtyu 4 pagamavàdaþ / rajatatvevetyevàkàro natvevaü tathàpatyirthaþ / yadvà vai÷iùñyasyànuvyavasàyàviùayatve doùàntaramàha--rajatamiti // na kovalaü samåhàlambana ityaperarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. tuþ - mu. 2. tvàdi - mu. 3. ca -mu. 4. tyabhyu - a. à, mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ ) pràmàõyavàdaþ pu - 65. ------------------ ------------- ---------- svaråpeõaiva bhàne tasya purovarti 1 rajatatve jànàmãti samåhàlambanaråpànuvyavasàyàdviùayabhedàbhàvàpàtàcca / vyavasàyagatasya rajatatvavai÷iùñyaviùayakatvasyàsiddhyàpàtàcca / nahyanuvyavasàyàdanyena tatsiddhiþ/ na ca vai÷iùñyamagçhõannananuvyavasàyastadviùayakatvagra 2 haõe ÷aktaþ / nanu vai÷iùñyaviùayakavyavahàràdiliïgakànumityà vyavasàyapràmàõyànumityà và tatsiddhiþ / na tvanuvyavasàyena / idaü rajatvena jànàmãtihi tadàkàro natvidaü rajatamiti / tçtãyàrtha÷ca na vai÷iùñyam / vyavasàyepi tadarthollekhàpatteþ / kiü tu vyavasàyagataü rajatatvaprakàrakatvam / tasmàdvai÷iùñyaü nànuvyavasàyaviùaya iti cenmaivaü / vai÷iùñyaviùayakatvasyànumeyatve 'numi 3 titaþ pràktatra kadàcitsaü÷ayàdyàpàtàt / --------------------------------------------------------------------------- 4 idaü rajatamiti vyàvasàyamànàkràratayotpàdyanepãti vàrthaþ--svaråpeõaiva // asaübaddhavetyarthaþ/ asiddhãti--rajatarajatatvayoþ svaråpeõaiva bhàna ityanukarùaþ / tadviùayakatveti // vai÷iùñyaviùayakatvetyarthaþ / vyavahàràdãti // pravçttiràdipadàrthaþ / vyavasàyo vai÷iùñyaviùayakaþ tadviùayavyavahàrapravçttihetutvàt saümatavadityanumityà idaü j¤ànaü pramàõaü samarthapravçttihetutvàdityàdipràmàõyànumityà vetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. rajatatve -ca. mu. 2. he- ca. cha. ka.ga.mu. 3.teþ - ca. 4. iyaü païktiþ - a. pustake nàsti. -------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 66. ---------------- -------------- -------- bhàsamànavai÷iùñyapratiyogitvàdanyasya prakàratvasyàbhàvenedaü rajatatvena jànàmãtyàkàreõaivànuvyavasàye 1 dharmadharmyaü÷aviùayakatvasyeva vai÷iùñyaviùayakatvasyàpi bhàne 'nubhavasiddhe tatyàganànyatastatsiddhikalpane dharmadharmyaü÷aviùayakatvasyàpyanyataþ siddhikalpanàpàtàcca / na ca vyavasàyasya vai÷iùñyaviùayakatvamagçhõan dharmyaü÷àdiviùayakatvamàtraü gçhõannanyo 'nuvyavasàyo 'nubhåyate / na ca vyàvartakatvaü và tajj¤ànajanakaj¤ànaviùayatvaü và -- --------------------------------------------------------------------------- tadvadvi÷eùyakatvasya pràmàõyaråpatvàditi bhàvaþ -- tatsiddhiþ // vyavasàyavai÷iùñyaviùayakatvasiddhirityarthaþ /"idaü rajataü jànàmãti nànuvyavasàyàkàraþ / bahirvi÷eùyake manaso 'sàmarthyàt / kiü tvidaü rajatatvena jànàmãtã"tyàdimaõyuktamàha -- idaü rajatatveneti // vai÷iùñyaviùayakatvasyeti // vyavasàyagatasyetyanuùaïgaþ -- dharmyaü÷eti // idantvavi÷iùñedamaü÷aviùayakatvasyevetyarthaþ / vi÷eùyàü÷eti vàrthaþ--anyata iti // anu 2 vyavasàyàdanyato vyavahàràdiliïgato vyavasàya 3 pràmàõyànumitito vetyarthaþ / saü÷ayàbhàvatadbhàvau tvanyathopannàviti bhàvaþ / nanu tadaü÷e 'nuvyavasàyàntarataþ siddhiranubhavasiddhetyato niràha -- na ceti // anyasya prakàratvasyàbhàvenetyetasyàsiddhimà÷aïkya niràha --na ca vyàvartakatvamityàdinà // vi÷eùyaniùñhavçttibuddhijanakatvaü vyàvartakatvaü--tajj¤àneti // vai÷iùñyaj¤ànetyarthaþ / vi÷eùaõaj¤ànasya vi÷iùñaj¤ànajanakatvàditi--bhàvaþ-- vai÷iùñyavaditi // --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 67. ---------------- ------------- ----------- vi÷eùyàniùñho rajatatvàdiniùñho j¤ànena saha svaråpasaübandhavi÷eùo và prakàratvamiti vàcyam / bahirarthànàü teùàü vai÷iùñyavadvyavasàyaviùayatvàbhàvenànuvyavasàye bhànàyogàt / këptasya bhàsamànavai÷iùñyapratiyogitvasya tyàgena svaråpasambandha 1 vi÷eùakalpanàyogàcca / idaü rajatatva 2 vi÷iùñatayà jànàmãtyanuvyavasàyàcca / --------------------------------------------------------------------------- vai÷iùñyasya yathà vyavasàyaviùayatvaü tathàbhàvenetyarthaþ / vai÷iùñyasya bàhyàrthatvepi vyavasàyaviùayatvàttatpratiyogitvaråpaprakàratvasyànuvyavasàye bhànaü yuktamiti bhàvaþ / j¤ànena saha svaråpasambandhavi÷eùo na bahirartha ityata àha-- këptasyeti // atãtàdisthale vyàvçttibuddhijanakatvaråpavyàvartakatvàyogàt / vi÷eùaõaj¤ànahetutvapakùe ca dvitãyasyàyogena tatra bhàsamànetyàdiråpasyaiva prakàratvasya këptatvàditi bhàvaþ /"vai÷iùñyaviùayakatvasyàpi bhàne 'nubhavasiddhe"iti pràguktasiddhamityata àha -- idaü rajatatve 3 ti // nanu idaü vi÷eùyakarajatatvavai÷iùñyaprakàrakaj¤ànavànahamityanuvyavasàyàditi hyàsyàrthaþ / na ca vai÷iùñyaü vyavasàye prakàraþ / pràganupasthitatvena saüsargamaryàdayaiva bhànàditi cenna / vi÷eùaõaj¤ànahetutàyà nirvikalpakabhaïge nirasiùyamàõatvena pràganupasthitasyàpi vai÷iùñyasya vyavasàye rajatatvasyeva prakàratayà bhàne bàdhakàbhàvàditi bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. vi÷eùapadaü nàsti -cha. 2. tvena - mu. 3. tveneti - mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 68. vyavasàyasya tvaduktarajatatvaprakàrakatvenaivedaü rajatamityàkàrasyedaü rajatamityabhilapanaü rajatàrthi 1 pravçttiü ca prati hetutvasya ca sambhave tasya vai÷iùñyaviùayakatvàbhàvàpàtàcca / anuvyavasàya eva tçtãyàrthollekhastu tatra vai÷iùñyabhàne 'pyadhikasya rajatatve vyavasàyaü prati prakàratvasyàpi bhànàt / ava evànuvyavasàyasyedaü rajatamityàkàratvàbhàvopi / vai÷iùñyasya svàtantryeõàbhànàt / --------------------------------------------------------------------------- evaüråpànuvyavasàye vipratipattiriti ce 2 ttarhãdaü rajatatvena jànàmãtyàkàropi vai÷iùñyàbhàne 3 pyupadyatà 4 mityatiprasaïga ityàha -- vvavasàyasyeti // ityàkàrasya hetutvasya ca saübhava ityanvayaþ / vai÷iùñyasya tçtãyàrthatve vyavasàyepi tçtãyàrthollikhàpatteriti pràguktadoùaü niràha -- anuvyavasàya eveti // prakàratvasyeti // bhàsamànavai÷iùñyapratiyogitvaråpasyetyarthaþ / vyavasàye tvàtmà÷rayàpatter noktaråpaprakàratvasya bhànàmiti bhàvaþ / vai÷iùñyasyàpi bhàne vyavasàyasamànàkàratà syàdityata àha -- ata eveti // ata evetyuktaü vyanakti -- vai÷iùñyasyeti // svàtantryeõeti // vyavasàya iva j¤ànàvi÷eùaõatayetyarthaþ / "bahirvi÷eùyake manasosàmarthyà"diti maõau vi÷eùyapadaprayogasåcitaü"na ca tanmàtraü pràmàõyam / bhramasàdhàraõatvàt / --------------------------------------------------------------------------- 1. naþ - cha. 2. nna / tarhã -kuü. 3. ve-kuü. 4. tecettarhyati - kuü. -------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 69. ----------------- ---------- ---------- nanvanuvyavasàye vai÷iùñyasya vyavasàyagatasya rajatatvavadvi÷iùayakatvasya ca bhànepi pràmàõyàntargataü vyavasàyaniùñhaü rajatatvavadvi÷eùyakatvaü na bhàsate / na ca rajatatvavadviùayakatve sati rajatatvaprakàrakatvameva pràmàõyam manmate bhramasàdhàraõyàditi cenna / rajatatve tçtãyàrthollekhabalena prakàrakatvasyeva rajate 'pi dvitãyàrthollekhabalena vi÷eùyakatvasyà 1 nuvyavasàyena gçhãtatayà samànasaüvitsaüvedyatayà ca vyavasàyeta 2 dvi÷eùyakatvasyàpi grahaõàt / asti hi doùa÷aïkàdyavatàrada÷àyàmidaü --- -------------------------------------------------------------------------- kiü nàma rajatatvavadvi÷eùyakaü rajatatvaprakàrakamidaü j¤ànaü"ityàdipakùadharoktaü hçdi kutvà÷aïkate - nanviti // na bhàsata iti // manaso bahirasàmarthyàditi bhàvaþ / ta 3 dviùayakatvamevàstu pràmàõyam / kiü rajatatvavadvi÷eùyakatvenetyata àha -- naceti // manmate // tàrkikamata ityarthaþ / tanmate ÷uktau rajatatvàdyàrore sati tadà÷rayasya eva ÷aktà / na tu vi÷eùyatva iti vàdinaü pratyàha--samàneti // prakàratvavi÷eùyatvayoriti và prakàratvatadvi÷eùyakatvayoriti vàrthaþ / nanvevaü bhramepi pràmàõyàpattiriti cetkasya doùaþ / manmata ivàsata evàropaþ svãkrãyatàm / tadanadhikaraõàvi÷eùyatvàdikamadhikaü và nive÷yatàmiti bhàvaþ / rajate dvitãyàrthollekho 'siddha ityata upapàdayati -- astãti // --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 70. --------------- ------------ ---------- rajatvena jànàmãtyanuvyavasàye 'pi tadanavatàrada÷àyàü rajataürajatatvena jànàmãtyanuvyavasàyaþ / tasmànnàdyaþ / dvitãye 1 siddhaü pràmàõyasya svatastvam / và÷iùñyaråpasya tadvatvasyàpyanuvyavasàyena grahaõàt / nanvevamapyanuvyavasàyasya ÷rutasà÷rivàkyavadanyaviùayatayà vai÷iùñyagràhakatvepi tatsaü÷ayavirodhitvaråpaü 2 sattàni÷cayaråpatvaü nàstãti na tadghañitapràmàõye ni÷cayaråpatà / na hyanyaviùayatayàpyarthagrahaõàrthasatvasiddhiþ / --------------------------------------------------------------------------- na ca bàhyàrtheùu vyavasàyasyàsàmarthyam / upanàmake sati sàmarthyasambhavàt / na copanãtaü vi÷eùaõatvena bhàtãti niyamaþ / paramàõumahaü jànàmãtyàdau vyabhicàràditi bhàvaþ --siddhamiti // svàtantryeõa j¤ànagràhyatvasya svatastvaniruktàvaprave÷àt / satvena tathàtvasya 3 satvàcceti bhàvaþ / nanvarthasatvaghañitasyaiva pràmàõyaråpatvàttasyànuvyavasàyavedyatà na prapteti bhàvena ÷aïkate --nanviti // ÷ruteti // sàkùiõà ÷rutaü tenoccaritaü vàkyaü sàkùivàkyaü tasyevetyarthaþ / gçhe ghañostãti ÷ruõomãtyàdisàkùivàkyasyeti yàvat / anyaviùayatayà tadgràhakatvàt ÷rutasàkùivàkyavadityuktaü bhavati / hetoraprayojakatvaü niràha --nahiti // --------------------------------------------------------------------------- 1. 'pi - ca mu. 2. pasa -ca . 3. sambhavà - mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pàmàõyavàdaþ pu - 71. -------------- ------------- ---------- gehe ghañamicchàmi gehe ghañasaü÷ayaþ gehe ghañaj¤ànamityàdivàkyajanyaj¤ànenàpi ghañasatvasidhyàpàtàditi cenna / yatra j¤ànasyà 1 nyadvàreõàrthaviùayatayà tatra dvàriõà dvàraü satvenàrthaviùayakamiti grahaõe dvàriõopi satvenàrthaviùayateti dçùñànusàreõa kalpane 'natiprasaïgàt / na hi dvàramicchàdikaü satvenàrthaviùayatayà dvàriõà j¤ànena gçhãtam / doùa÷aïkàdinànàskandito vyavasàyastvanuvyavasàyena tathà gçhãtaþ / gehe ghañaj¤ànaü sàkùiõà ÷ruta 2 vàkyaü ca yadisatvenàrthaviùayatayà dvàriõà 3 j¤ànena gçhãtaü tadà tenàpi ghañasatvaü sidhyatyeva / --------------------------------------------------------------------------- anyaviùayatayà vai÷iùñyagrahaõe 4 pi tatsatvàdhàraõaråpatvamanuvyavasàyasyàviruddhamiti 5 vaktuü sàmànyanyàyaü ca 6 vadannatiprasaïgaü niràha -- yatreti // pakùe taddar÷ayati -- doùeti // duùñakaraõajanyatva÷aïkà bhramatvàdi÷aïkàdinetyarthaþ--tatheti // satvenàrthaviùayakatayetyarthaþ / tarhi pårvoktasthalepyevaü syàdityata àha -- geha iti // icchàsaü÷ayagrahaõo 'satvenàrthaviùayakatayà dvàragrahaõabàdhàdgehe ghañaj¤ànamityevektam / etenànuvyavasàyaþ sattayàrthaviùayakaþ satvenàrthaviùayatayà vyavasàyaviùakatvàt tàdç÷aü yadgehe ghañaj¤ànamiti j¤ànaü ÷rutaü sàkùivàkyaü ca tadvat / gehe ghañasaü÷aya ityàdij¤àne 7 tu hetorevàbhàvànna vyabhicàra ityuktaü bhavati / pårvapakùyukto heturaprayojaka ityàha -- yadi ceti // --------------------------------------------------------------------------- 1. pya- ca cha ka mu. 2. dva- ca mu. 3. dva- mu à. 4. nuvyavasàyasyàsàmarthyaü - mu . -------------------------------------------------------------------------- sva- a- bà - ddhàraþ ) pràmàõyavàdaþ pu - 72. ---------------- ---------------- ---------- yadi ca savyavadhànatvamàtreõa satvàni÷càyakatvaü tarhi gehe mama ghañaprametyàpta 1 vàkyajanyaj¤ànenàpi ghañasatvaü na sidhyet / nanu tatràrthatathàtvaghañitaü pràmàtvaü gçhõajj¤ànaü ghañasatvaü svàtantryeõàpi gçhõàtãti cenna / mama 2 mate 'nuvyavasàyasyàpi pràmàõyagrànahakatvenàtràpi svàtantryesya suvacatvàt / --------------------------------------------------------------------------- vai÷amyàmà÷aïkya prakçtepi samamityàha--nanvityàdinà // svàtantryeõàpãti // vyàvasàyavaditi bhàvaþ-- suvatvàditi // vyavasàyanaùñhasya tadvitvaghañitapràmàõyasya j¤ànatvavatsakùàdevànuvyavasàyaviùayatà / na tu vyavasàyadvàrà / parantu tadvatvasya tadayayogyatayà càkùuùaj¤àne saurabhasyevopanãtasya bhànam / iyàüstu vi÷eùaþ / yadakùopanàyakasyàpi sàmagrãsadbhàvàjj¤ànaviùayatà / tatra tu sàmagryabhàvattadaviùayateti bhàvaþ / etena yatkai÷ciduktaü ghañaj¤ànavànahaü ayaü ghaña ityatra vailakùaõyasya sarvasaümatayà tanniyàmakasyopanàyakabhànasàmagrãsamavadhàna tadasamavadhànàdepava÷yakalpanàt / yatropanàyakamapi bhàsate tatropane 3 yàü÷e 4 svàtantryam / ata eva surabhicandanamityatra svàtantryam / svàtantryaü ca j¤ànaniùñhaü saü÷ayàdivirodhitàvacchedakameva ki¤citphalakalpyam / svaråpasambandhavi÷eùavi÷ayatvàditi / tannirastam / svàtantryeõopanàyakatve 'j¤ànayamànatvasya prayojakatve gauravàt / --------------------------------------------------------------------------- 1. di- ku. 2. manma-mu. 3.nayàü - mu. 4.asvà-mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 73. --------------------------------------------------------------------------- arthasatvani÷cayatvamàtreõa tadghañitapràmàõyani÷cayatvopapattau svàtantryasyanapekùitatvàcca / svàtantràdapyanà÷aïkitadoùànyadvàrà gràhakasya / "çùibhirbahudhàgãtaü chandobhirvividhaiþ pçthak / tadetadçcàbhyuktam"/ ityàdivatsaüvàdenàdhikyàcca / evaüsatyanuvyavasàyasya dharmyaü÷epi pràmàõyani÷caråpatvàbhàvàpàtena tatràpi kadàcitsaüdehàpàtàcca / -------------------------------------------------------------------------- gehe ghañaprametyàdi÷abdasthale pramàtvena j¤ànamànasyàpi svàtantryeõopanàyakattvàïgãkàreõa vyabhicàràcca / gçhãtapràmàõyakaj¤ãnasamànaviùayakaj¤ànànuvyavasàyasthale 1 pramàtvena j¤àyamàsyàpi j¤ànasya svàtantryeõopanàyakatvàcca / nanu viùayasattàniyatasattàkaj¤ànavçttidharmàvi÷eùaõatve sati j¤ànavi÷eùaõatayà bhànamevàsvàtantryam / tadabhàva eva svàtantryamiti ghañapramàvànahamityàdau tathà bhànepi ghañaj¤ànavànahamityàdau na svàtantryeõa bhànam / tatra ÷addhaj¤ànavi÷eùaõatayaiva bhànàt / anuvyavasàyamàtrasya pràmàõyaviùayaka 2 ttvavivàdàdityata àha / arthasatveti // nanu svàtantryeõà 3 bhàne kathamanuvyavasàyasya pràmàõyasaü÷ayàdivirodhità / kathaü và niùkampapravçttihetutetyata àha // svàtantràdapãti // anà÷aïkitadoùeti bahuvrãhiþ / tadråpànyadvàreõetyarthaþ / trayota÷e gãtàyàü kùetrakùetraj¤asvaråpaü çùibhirbahudhà gãtamityanà÷aïkitadoùa çùigànachandoråpadvàreõàrthagràhakasya kçùõavàkyasyàdhakyaü tathà nirdeùa çùagdvàreõàrthagrahakasya chandogyàdyupaniùadvàkyasya yathàdhikyaü tathetyarthaþñha / svàtantryasyànapekùitatvàdityatra vipakùe bàdhakaü càha -- evaüsatãti// arthasatvani÷cayamàtreõaiva saü÷ayàdivirodhitàråpapràmàõyani÷cayatvopapattàvapi svàtantryàbhàvena tadabhàva ityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. pramàtveneti nàsti - mu. 2. tve -mu. 3. õabhàne - mu . --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 74. -------------- ------------- ----------- nanu dharmiõassadekaråpatvàttatràsaü 1 ÷aya iti cet / korthaþ kiü sàdhàraõadharmaj¤ànaü nàstãti kiü và vi÷eùadar÷anamastãti ? nàdyaþ / pratãtiviùayatvasya sadasatsàdhàraõyàt / antye dharmitvasya sadekaniùñhatvena vi÷eùatvepi tasya satvàni÷caye kathaü saü÷ayavirodhità / --------------------------------------------------------------------------- yadvà svàtantryàbhàver'thasatva ni÷cayaråpataiva na yuktetyata àha --evaüsatãti // savyavadhànatvamàtreõa 2 satvàni÷càyakatva ityarthaþ / dharmyaü÷e rajatàdiråpedamaü÷a ityarthaþ / dharmaü÷epi saü÷ayànutpàdo nàrthasatvaghañitapràmàõyavi÷cayaråpatvena"idantvarajatatvavai÷iùñyam purovartino nànuvyavasàyavedya"miti maõyukteþ /"svàtantryeõa iti ÷eùa"iti pakùadharokteþ / kintvanyathaiveti ÷aïkate -- nanviti // sadeketi // purataþ sanneva dharmã natvasanniti dharmiõaþ satvàvyabhicàrànna tatra saüdeho na tu tadaü÷e pràmàõyani÷cayatvasatvenetyarthaþ-- sadasaditi // purato sadityarthaþ / manmate tvasanmàtretyarthaþ-- vi÷eùatvepãti // tathàca taddhar÷anamàtraü na vi÷eùadar÷anaü kiü tu tadvai÷iùñyasatvadar÷anameveti tasya ca tatràbhàve kathaü tatra na saü÷ayaþ syàditi bhàvaþ -- tasyeti // dharmitvavai÷iùñyasyetyarthaþ / tathà ca dharmitvaråpedantvavai÷iùñyàü÷e 'nuvyavasàyasya tatsattàni÷cayatvaråpapràmàõyani÷cayatvàbhàve dharmyaü÷eti saü÷ayaþ syàdeveti bhàvaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1. saüdeha - ca ka ga. 2. õàrtha - a. mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ ) pràmàõyavàdaþ pu - 75. --------------- ------------ --------- na hi saüdigdhasattàkaþ karàdiþ puruùatvasaü÷ayavirodhã / apicaivaü tvadãye ayaü vahnyanubhavaþ pramànàpramà và dàha 1 samarthavi÷eùyakatve sati --------------------------------------------------------------------- satvàni÷cayepi saü÷ayanivçttirastvityata àha -- na hãti // saüdigdhasattàkaþ // ani÷citasattàka ityarthaþ / yadvà tatsatvànirõaye tatsatvepi saüdehaþ syàt / tata÷ca dharmisaüdeha iti bhàvenàyaü grantho yojyaþ / evamidanttvavai÷iùñyavai÷iùñyàü÷e tatsattàni÷cayatvaråpaü pràmàõyani÷cayatvamanuvyavasàyasya dharmyaü÷e svataþ pràmàõyamupapàdya"nanu vyavasàyasyedantvarajatatvavi÷iùñedaüviùayakatve 'nuvyavasàya eva màna"mityàdinà"na svataþ pràmàõyagrahaþ"ityantena maõyuktakhaõóanaü nisyedànãü"nanu vahnij¤ànasya dàhasamarthaviùayatvaü na dàhasamarthoyamiti vyavasàyagràhya"mityàdinà ÷aïkitasya"ucyata"-- ityàdinà yatsamàdhànamuktaü tatsamànanyàyenànyatràpyanuvyavasàyasya svataþ pràmàõyaü vyanakti/ api caivamiti // savyavadhànatvamàtreõàrthasatvani÷caråpatvàbhàva ityarthaþ // tvadãya iti // pràmàõyànumàna ityanvayaþ / maõikçdukta ityarthaþ / pracãnaråtyàha--prameti //"prathamamapràmàõyàbhàva eva pràmàõyaü vyatirekiõà sàdhyam"iti maõikudukteràha--nàpramà veti // --------------------------------------------------------------------------- 1. sàmarthyavadvi - ca. mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ ) pràmàõyavàdaþ pu - 76. --------------- ------------------ --------- vahnitvaprakàraka 1 ni÷cayatvàt vyatirekeõàpramàvaditi pràmàõyànumàne dàhasàmarthyavadvi÷eùyakatve satãti vi÷eùaõasya kena siddhiþ / taddhi na tàvaddàhasamarthoyamiti vyavasàyena siddham / vyavasàyaviùayatayà 2 vi÷eùyasya vi÷eùya 3 tvasya tadaviùayatvàt / nàpyanuvyavasàyena / bahirthe dàhasàmarthye manaso 'sàmarthyàt / nanu smutyupanãte vyavasàye smutyupanãtaü yaddàhasàmarthyaü tadvadvi÷eùyakatvaü manasà paricchidyate / --------------------------------------------------------------------------- vyavasàyeti // vi÷eùyasya 4 vyavasàyaviùayatvàddhetoþ vi÷eùya 5 tvasya vyavasàyaviùayatvàdityarthaþ / kvacidvyavasàyaviùayatàvi÷eùasya vi÷eùyatvasyeti pàñhaþ / tadà tu na kle÷aþ / dharmadharmivai÷iùñyànàü vyavàsàyaviùayatvena dharme vai÷iùñye càvidyamàno dharmimàtraniùñho viùayatva vi÷eùa ityarthaþ /"vyavasàyatadviùayatayostadiùayatvàt"iti maõivàkyaniùkçùñàrthasyàyamanuvàdaþ--bahirtha iti // dàhasàmarthyavai÷iùñyagrahaõa eva và vai÷iùñyagrahaõa÷aktàvapi svàtantryeõa tadgrahaõe vàsàmarthyàditi bhàvaþ / smçtãti // ayaü vanhiriti vyavasàyaviùayakànuvyavasàyajanyasmçtyupanãtaü yaddàhasàmarthyavatvaü tadvadvi÷eùyakatvaü vanhirityanubhàvo dàhasàmarthyavadvi÷eùyako mama vçtta iti mànasà paricchidyata ityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. ni÷cayapadaü nàsti - ka ga. 2. tàvi÷eùasya - kuü cha ka. 3. ka - mu. 4. vyavasàyaviùayatayà - mu. 5. ka - mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 77. -------------- ----------- ---------- nacaivaü smçtyupanãte vyavasàye smçtyupanãtaü yadrajatatvaü tadvadvi÷eùyakatvamapi manasà paricchidyatàm , tathà ca pràmàõyasya svatastvaü syàditi vàcyam / mana 1 saivaü pràmàõyagrahepi prathamànuvyavasàyenàgçhãtatayà yàvajj¤ànagràhakasàmagrãgràhyatvasya tajj¤ànaviùayakaj¤ànànapekùij¤àna 2 gràhyatvasya càbhàvena paratastvàhàneriti cet hantaivaü pà÷càtyasmçtyupanãte dàhasàmarthye mànasaj¤ànamiva pràthamikavyavasàyopanãte rajatatvavai÷iùñye 'nuvyavasàya eva sattàni÷cayaråpostu / --------------------------------------------------------------------------- tulyanyàyattvàtpràmàõyàü÷epyà÷aïkyeùñàpatyà niràha -- na caivamiti // dàhasàmarthyavadvi÷eùyakatvagraha ityarthaþ / idaü rajatamiti vyavasàyaviùayakànuvyavàsàyasya ca tàdç÷aj¤ànasàpekùatvàditi bhàvaþ / hanteti harùe / pà÷càtyà và smçtiþ tadupanãta ityarthaþ--pà÷càtyeti pràthamiketi 4 hetugarbham --dàhasàmarthye // dàhasàmarthyavatva ityarthaþ--mànasaj¤ànamiveti // anuvyavasàya ivetyarthaþ / pàratantryeõa tadviùayatopagamàdiùñàpattiniràsàyàha --sattàni÷cayeti //------------------------------------------------------------------------ 1. sàcaivaü - cha-ka. 2. viùayatva - cha-janyatvasya- ka. 3.// prathameti // rajatamahaü jànàmãtyàdyanuvyavasàyenetyarthaþ--mu. 4. ca-mu. -------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 78. ------------- ------------ ---------- avi÷eùàt / tvatpakùe vyavasàyasya yathàrthatvena smçtito 'vi÷eùàcca / anumitau pràmàõyaniyatasya dhåmavati vahnimatvaj¤ànasyànuvyavasàyena gçhãtatvànna tatràpàmàõya÷aïketi vadatà tvayà liïgopahitalaiïgikaviùayatayànumitiråpavyavasàyopanãte dhåmavatve 'nuvyavasàyasya sattàni÷cayaråpatvàïgãkàràcca / --------------------------------------------------------------------------- nanvindriyasyàyaü svabhàvo yaduvanãtamupanãtàntaravçttitvenaiva gçhõàtiti cenna / surabhicandanamiti càkùuùaj¤ànànupapatteþ / manasastathà svabhàva ityasyàpi mànàbhàvenàyuktatvàt / saü÷ayànupapattereva manasastàdç÷asvabhàvakalpaketi cenna / tasyà 1 anyathopapàdayiùyamàõatvàt / nimãlitanetrasyàpi"ahaü gauraþ"ityàdipratyayànàpatte÷ceti bhàvenàha -- avi÷eùàditi // vaiparãtyamevocitamityàha -- tvatpakùa iti // vyavasàyasyeti // anà÷aïkitadoùatvàt grahyapràmàõyà÷rayavyavasàyasyeti bhàvaþ / nanåpanãtaü tadvatvaü upanãtavçttitvena gçhyata iti kalpyata ityato 'yamapi niyamo netyàha--anumitàviti // anumitau kadàpi pràmàõyasaüdehàbhàvena tatra pràmàõyaü svata iti pràcãnamataü dçùayatà sarvatra paratastvavàdinà maõikçdànumitau pràmàõya÷aïkàbhàvo na pràmàõyani÷cayanibandhano 'pitu tatpràmàõyavyàpyasya dhåmavadvi÷eùyakatve sati vahniprakàrakaj¤ànatvasya yajj¤ànaü tannimittaka eveti vadatà tvayetyarthaþ / tadabhiyuktavyàkhyànànurodhenàha // liïgopahitetyàdi // paràmar÷opanãtavyàpyuktavyàpakaviùayakaviùayakadhåmavatparvato 'gnimànityevaüråpetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. pya - mu. --------------------------------------------------------------------------- sva-a-bà-ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 79. -------------- ----------- --------- na ca dàhasàmarthye saüskàra eva pratyàsattiþ / sa ca nirviùayaka iti na tadviùayatayà bhanam / iha tu pratyàsattã 1 bhåto vyavasàyaþ saviùayaka iti vaiùamyamiti vàcyam / saüskare satyapyasmçtida÷àmuktamànasaj¤ànàbhàvàt / nanu mànasaj¤ànasya dahasamartha eva mama vahnatvaprakàrakaü j¤ànaü vçttimityàkàratvena tatra dàhasàmarthyaü vahnaniùñhameva bhàti / -------------------------------------------------------------------------- nanu pa¤camànuvyavasàye pratyàsattãbhåtànyàviùayatayàrthasya bhànena tasyàrthasattàni÷cayaråpatvepi prathamànuvyavasàye tadç÷ànyaviùayatayà tadvatvaråpàrthasya bhànànna tatsattàni÷cayaråpatvamato 'vi÷eùàdityuktaheturasiddha ityà÷aïkya niràha -- na ceti // dàhasàmarthye // dàhasàmarthyavattva ityarthaþ-- saüskàra eveti // dàhasamarthoyamiti pràcãnavyavasàyajanyasaüskàra eva na tu tajjanyasmçtirityarthaþ / yadyapi smçteþ pratyàsattitvepi tasyàþ surabhicandanamityàdau saurabhàdij¤ànasyeva tàñasthyenaiva tathàtvannaitaccodyàvakà÷aþ / tathàpi saviùayakatvàtsaübhàvitatvàbhipràyeõetaccodyamapi ÷aïko 2 tthànadàróhyàrthaü kçtamiti dhyeyam / bhànamiti // pa¤camànuvyavasàye dàhasàmarthyavatvasya saüskàraviùayatayà na bhànamityarthaþ-- ihatviti // prathamànuvyavasàya ityarthaþ / asmçtida÷àyàmiti // ata eva tvayapa"pragbhavãyasaüskàràtsmçtaü pràmàõyaü vanhij¤ànàdau sàdhyamàna"mityàdyuktam / --------------------------------------------------------------------------- 1. ttiråpo - cha. 2. agnimagrantho - mu, mandà÷aïko - à. --------------------------------------------------------------------------- sva- a- bà- ddhàraþ) pràmàõyavàdaþ pu - 80. ----------------- ----------- ------- na tu smçtiviùayatayà / smçtistu pratyàsattimàtram / anuvyavasàyasya tu purovçttivi÷eùyakaü rajatatvavai÷iùñyàvagàhij¤ànaü vçttamityàkàratvena j¤ànaviùayatvenaiva vai÷iùñyaü viùayaþ / na tu purovçttiniùñhatveneti vaiùamyamiti cenna / tatràpi dàhasamartha eveti viùayasaptamyàtãtavyavasàyaviùayatvenaiva dàhasàmarthyasya bhànàt / atràpi sukha 2 j¤ànasya doùa÷aïkàdirahitastambhàdij¤ànasya ca pràthamika evànuvyavasàye mama sukha eva sukhatvena j¤ànaü vçttaü stambha eva stambhatvena j¤ànaü vçttamityàkàradar÷anàcca / nanu tathàpi 3 tatra yasya vyavasàyasya viùayatayà dàhasàmarthyaü bhàti sa na pratyàsattiþ / yàtu smçtiþ pratyàsattir na tadviùayatayà tadbhàti iha tu --- --------------------------------------------------------------------------- etaccopalakùaõaü yadasàdhàraõaü kàraõamàsàdya manobahirgaucaràü pramàü janayati tanmànàntaramiti vyàpteþ saüskàrasya mànàntaratvàpatte÷cetyapi dhyeyam / smçteþ pratyàsattitvepyavi÷eùàditi heturasiddha iti bhàvena ÷aïkate -- nanviti // tatràpãti // pa¤camànuvyavasàyepãtyarthaþ--dàhasàmarthyasya // dàhasàmarthyavatvasyetyarthaþ / tatràpãtyasyaiva vivaraõaü pràthamika evànuvyavasàya iti // prakàràntareõa vaiùamyamà÷aïkya niràkaroti 4 // nanu tathàpãtyàdinà // tatreti // pa¤camànuvyavasàya ityarthaþ / ihatviti // --------------------------------------------------------------------------- 1. mama- ca, mu. 2. khàdi--ca,cha, mu. 3. yatra- cha. 4. niràha- à, mu. --------------------------------------------------------------------------- svatastve saü÷ayopapàdànam pràmàõyavàdaþ pu - 81. ----------------------- ----------- ---------- vai÷iùñyaü pratyàsattãbhåtavyavasàyaviùayatayà bhàtãti cenna / anyaviùayatayà grahaõe ÷rutasàkùivàkyasàmye 'vi÷iùñe 'sya vaidharmyamàtrattvàt / tasmàtpràmàõyagrahaõe sàkùã samartha iti etadapyuktaü"anyathe"tyàdinà / sàkùã dharmyaü÷a iva vai÷iùñyàü÷epi sattàni÷cayaråpo na cedasya vyavasàyasyedaü vai÷iùñya viùaya ityàdilokasiddhavyavasthityayogàdityarthaþ // svatastvànumàneùu bàdhoddhàraþ // 4 // ---------------------------------- ihatviti // pràthamikànuvyavasàya ityarthaþ / avi÷iùña iti vibhàgaþ / svatastvànumàneùu bàdhoddhàraþ // 4 // --------------------------------------------------------------------------- nanu tathàpi svatastve 'nabhyàsada÷àyàü saü÷ayo na syàt / j¤ànagrahe pràmàõyàt / --------------------------------------------------------------------------- uktànumàneùu pratikålatarkaparàhatiü maõyàdyuktàmà÷aïkate -- nanviti // tathàpãti // prabalabàdharåpadoùàbhàvepãtyarthaþ -- pràmàõyagrahàditi // anyathà svatastvabhaïïàpatteriti bhàvaþ--agrahe ceti // j¤ànasyetyanuùaïgaþ / yathà hi tvanmate jàtivyaktyorekavittivàdyatvaniyamepi doùava÷àdidaü råpyamitibhrama 1 sthale ÷uktitvahayagrahaþ tathà manmatepi j¤ànapràmàõyayorekavittivedyatvaniyamepi saü÷ayasthale j¤ànagrahe satyapi tena tatpàmàõyàgrahepi na svatastvabhaïgaþ / 1. bhramapadaü na -kuü. --------------------------------------------------------------------------- sva-saü-danaü) pràmàõyavàdaþ pu- 82. ----------- ------------------------------ agraheca dharmij¤ànàbhàvàditi cenna 1 / asati pratibandhesàkùivedyatvaniyamo và sàkùivedyatvayogyatà và svatastvamityu 2 ktam / apràmàõyasaü÷ayasthale ca pràmàõyagrahaõa÷aktipratibandhakàpràmàõya 3 grahaõasàmagrãsamavahitaiva / anyathàpràmàõyàsaü÷ayogàt / evaü ca j¤ànaü gçhõatà sàkùiõà ÷aktipratibandhàtpràmàõyàgrahaõepyasmaduktasvatastvàhànyà svatastvapakùepi dharmij¤ànasya pràmàõyani÷cayasya ca saübhavena saü÷ayo yukta eva / -------------------------------------------------------------------------- asmàbharuktasvatastvasya tatràpi satvàditi bhàvena"dharmyupalabdhàvapi vyàghàtàdidar÷anena sàkùiõi pratibaddhe pràmàõyaviùaye manasi saü÷ayopapatteþ"iti tatvanirõayañãkàü vivçõvànaþ samàdhatte--asati pratibandha iti // pràmàõyavirodhyupasthàpakasàmagryasamavadhàne satãtyarthaþ / atra sarvatra sàkùã pàguktaråpa 4 eva j¤eyaþ--grahaõeti // ni÷cayetyarthaþ--anyatheti // uktaråpasàmagryabhàva ityarthaþ / astu sàmagrã tataþ kimityata àha--evaü ceti // pràmàõyavirodhyupasthàpakasàmagrãsamavadhànesatãtyarthaþ -- dharmij¤ànasyeti // vyavasàyaråpasya saü÷aye dharmiõo yajj¤ànaü tasyetyarthaþ -- saü÷ayo yukta eveti // mànaso 'yaü bodhyaþ / na tu sàkùiråpaþ tasya sudçóhanirõayaråpatvàt / -------------------------------------------------------------------------- 1. t - kuü 2. tihyu - cha-ka. 3. gràhaka -cha. 4. råpapadaü nàsti - à. ------------------------------------------------------------------------ sva-saü-danaü) pràmàõyavàdaþ pu - 83. ---------- ---------------- -------- na hi j¤ànatvapramàtvagagrahaõa 1 ÷aktyorekapratibandhakapratibadhyatvamapi svatastvàntargatam // tadgrahaõa÷aktyorbhinnatvepi j¤ànatvagrahaõa÷aktivatpràmàõyagrahaõa÷aktiþ sahajà / na tva pràmàõyagrahaõa÷akta 2 rivàhitetyetàvataiva pràmàõyasya svatastvàt / dç÷yate ca vahnau dahaprakà÷ana÷aktyoþ sajatvepi pratibandhakabhedaþ // astu và 3 tayorekaiva grahaõa÷aktistathàpi tasyà -- -------------------------------------------------------------------------- asmàdukta svatastvàhànyetyuktaü vyanakti -- na hãti // asati pratibandhake j¤ànagocarasàkùivedyatvanaiyatyamityasya pratibandhe sati sàkùiõà j¤ànaü pràmàõyaü cobhayaü na gçhyata iti yadyarthastadà paraü svatastvahàniþ / nahyevaü vivakùyata iti bhàvaþ / nanu j¤ànatvapramàtvagrahaõa÷aktyoraikyopagame 'nyata 4 ràgrahaõe dvayorapya 5 grahaõamavarjanãyam / bhede tu svatastvahànireva / j¤ànagrahaõa÷aktyatirikta÷aktigràhyatvàt / anyathàpràmàõyasyàpi svatastvàpattirityato"mànasyàdoùa÷aïkayà pràmàõyagrahaõa÷aktiþ pratibaddhà"iti prakçtinayasudhàvàkyena bhedapakùasya"karaõànàü 6 5 anajanana÷aktyaiva tadyàthàrthyajanakatvaü svatastva"mityàdijij¤àsànayasudhàvà 7 kyenàbhedasya capratãterbhedàbhedaråpapakùadvayepi samàdhimàha -- tadgrahaõeti // na tvapràmàõyagrahaõa÷aktiriti // sahajetyanukarùaþ / kiü tu doùàhitetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. yoreka - kha. 2. ritye- kuü cha ka-ga. 3.yadvà -kuü 4. ra -kuü. 5. ra -kuü. 6. ca -mu. 7. vàkyàdinà - à a. --------------------------------------------------------------------------- sva- saü- danaü ) pràmàõyavàdaþ pu - 74. ------------- ------------- -------- enaü mà dahetyàdau dàha÷akteriva viùayabhedena pratibandhàpratibandhau yuktau / nacaivaü pratibandhakàbhàvaråpasyàdhikasya hetoranuprave÷àtsiddhasàdhanam / nyàyamate 'pratibaddhenàpyanuvyavasàyena pràmàõyà 1 grahaõàt / nàpyapasiddhàntaþ /"apràmàõyagrahaõakàraõàbhàvasyàpi pràmàõyagrahaõopayogàïgãkàrepi na kadàcidàsmàkaü hàniþ"iti ñãkokteþ /"pratibandhakàbhàvo na hetuþ"ityutpattisvatastva 2 vàde vakùyamàõatvàcca / -------------------------------------------------------------------------- màdahepãti /."amànonà pratiùedha"iti niùedhàrthakamà÷abdo 'yam / na màï / tena"màïi lu"ïityuktaluïabhàvaþ sàdhu -- ñãkokteriti // tatvanirõayañãkokterarthato 'nuvàdoyam / nanu tatra"na prakçte kàcidasmàkaü hàniþ"iti hi pàñhaþ / tathà ca prakçte vedopauruùeyatve kàciddhànirnetyabhyupagamavàdenàpyupapannàsà ñãkoktiþ / evaü ca j¤ànagrahahetvatiriktahetusàpekùagràhyatve kathaü na pràmàõyasya svatastvahànirityatastatvanirõayañãkàsthaü"na hi dàhàbhàva eva vetrabãjaü vetràïkuraü janayatãtyetàvatà dàhàbhàvo vetràïkurasya kàraõaü bhavati / kiü tu tato viparãtakàryànutpàde sati vetrabãjaü svamàhimnaivàïkuraü karoti / anyathotsargàpavàdau kvàpi na syàtàü"iti pårvavàkyaü hçdi kutvàha -- pratibandhaketi / --------------------------------------------------------------------------- sva- saü-danaü) pràmàõyavàdaþ pu - 85. ------------ ---------------- -------- yatra pårvaü doùa÷aïkàderabhàvepi kàraõàntaropanipàtàtpa÷càttatsaü÷ayastatra pårvaü pràmàõyaü ni÷cãyata eva / tadà pratibandhakàbhàvàt / -------------------------------------------------------------------------- evaü pratibandhakena pràmàõyani÷camupetya saü÷ayamupapàdya kvacit pràmàõyani÷cayamupetyàpi saü÷ayamupapàdayati-- yatreti // yadvà astvevaü pràmàõyavirodhyupasthàpakasàmagrãsamavadhànasthale pràmàõyani÷cayepi vivikùitasvatastvàhànyà saü÷acopapattiþ / tatsàmagrãsamavadhànàtpràkkàle tu katham / tatra pràmàõyàni÷caye svatastvàhàneþ / yajj¤ànaü yatra pratabandhakaü tatsàmagryapi tatra pratibandhaketyasyàbhàvàt / pràmàõyani÷caye 1 vodãritasandeho na syàdityata àha --yatreti // ni÷cãyata eveti // manaseti bhàvaþ / na tu sàkùiõà dçóhanirõayatvàt / sudçóho nirõayo yatra j¤eyaü tatsàkùidar÷anaü iti / mànase dar÷ane doùà naiva syuþ sàkùidar÷ane // yatkvacidvyabhicàrisyàddar÷anaü mànasaü hi tat / iti ca j¤ànapàdãyànuvyàkhyànokteriti j¤eyam / etena yaduktaü maõau"ni÷citepi pràmàõye doùàntaràttatra saü÷ayaþ iti cenna // pravçttiprasaïgàt"iti tannirastam / pràmaõyani÷cayakàle 'pratibandhàdiùñàpatteþ / pa÷càttu tasya nà÷àtpratibandhàccàpravçtyupapatteþ / etena pràmàõyani÷caye jàgrati kathaü sandeha iti nirastam / uttarakàle tasya nà÷àt / pràmàõyani÷caye pràmàõyasandehàtsaü÷ayopapatte÷ca / yattu"na ca pràmàõyasaü÷ayàdviùayasaü÷ayavatpràmàõyaj¤àne pràmàõyasaü÷ayàt pràmàõya saü÷aya iti vàcyam / pràmàõyaj¤ànepi svataþ pràmàõyagrahe saü÷ayànupapatteþ"iti maõivacanaü tadapyatenaiva nirastaü bodhyam / doùopanipàtasthale mànasapràmàõyani÷caye doùava÷ena pràmàõyàni÷caye tatsaü÷ayopapatteriti // --------------------------------------------------------------------------- 1. codãcãna - mu. à. a. --------------------------------------------------------------------------- sva-saü-danaü) pràmàõyavàdaþ pu - 86. ---------- ------------ ------- kecittu dharmij¤ànasya saü÷ayàhetutvàtsaü÷ayaråpa evànuvyavasàya utpadyate / dharmij¤ànasyàhetutvepi saü÷aye dharminiyamo dharmij¤ànajanakaniyamàdeva yuktaþ / --------------------------------------------------------------------------- evaü vàstavaü målagranthàdyuktaü saü÷ayopapàdànaü pradar÷yàdhunà yaduktaü maõau"dharmij¤ànaü ca saü÷ayahetuþ / anyathà dharminiyamaþ koñyuktañatvaü ca na syàt"iti granthena dharmij¤ànàbhàvena saü÷ayàbhàvopapàdanadåùaõaü tadapi neti bhàvena prauóhyà samàdhidvayamanyàpade÷enàha -- kecitvityàdinà ahetutvàditi // vi÷eùyendriyasannikarùakoñismçtiråpavi÷aùaõaj¤ànatadubhayàsaüsargàgrahàdivi÷iùñaj¤àna sàmànyasàmagrãta eva tadutpattau tadatiriktà saü÷aye dharmij¤ànàråpà vi÷eùasàmagrã na kalpyà / tathàca saü÷ayasthale dharmiõo vyavasàyasyaivàj¤ànena pràmàõyani÷copapatyà svatastvàhãniþ pràmàõyàdisaü÷aya÷ca yukta iti bhàvaþ / nanu turagàdauvegena gacchataþ puüso 'nekavçkùendriyasannikarùepi kvacideva panasatvàdisaüdeho na sarvatretyevaüvidho dharminiyama eva saü÷aye dharmij¤ànahetutàü vyavasthàpayatãtyata àha -- dharmij¤ànasyàhetutvepãti // dharmij¤ànajaraketi // tvayàpi hi sarvatra sannikarùe 'vi÷iùñepi kvacideva dharmij¤ànaü nànyatretyatra viùayamàhàtmyàdikaü niyàmakaü vàcyam / tadeva saü÷aye niyàmakamastu / taddhetorevàstu hetutvaü madhye kiü teneti nyàyàt / teùàmananugatatvepi dharmij¤ànahetutvenànugamasaübhavàditi bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- sva-saü-danaü) pràmàõyavàdaþ pu - 87. ---------- --------------- ---------- koñyuktañatve tu koñerdharmyasaüspçùñatvenàj¤àtordhvatvàdisàdhàraõadharmeõa bhåyassàhacaryadar÷anameva hetuþ / na tu saü÷ayadharminiùñhatvena j¤àtasàdhàraõadharmeõa bhåyassàhacaryadar÷anam / gauravàt / årdhvatàdisàdhàraõadharmaj¤ànaü tvaniyatàdçùñàdihetujanyasmatiråpamityàhuþ / -------------------------------------------------------------------------- yattu"dharmij¤ànasàmagrãtvena hetutve làghavàddharmij¤ànatvenaiva hetutvamastu"iti ÷aromaõivacanam / tanna / këptasàmagryaivopapattàvapårvadharmij¤ànahetutàkalpanasya gurutvàt / nanu dharmij¤ànasyàhetutve saü÷aye koñyuktañatvaü na syàt / tasyàvyàpyavçttitayà jàtitvàyogena saü÷ayadharmiõi saü÷ayakoñisahacaritànekadharmopalambharåpasya và saü÷ayadharmivçttitayà gçhyamàõadharmeõa saha koñirbhåyassahacàropalambharåpasya và koñyaktatvasya vàcyatayà tàdç÷asya dharmij¤ànàhetutve 'nupapatterityata àha -- koñyuktañatve tviti // dar÷ameva heturityanvayaþ -- dharmyasaü÷ayaspçùñatvena // dharmyasaübaddhatvenetyarthaþ / nanu sàdhàraõadharmadar÷anasya saü÷ayahetutvàddharmaj¤ànàrthaü dharmij¤ànamàva÷yakamityata àha -- årdhvatàdisàdhàraõeti // kecidityuktàsvàrasyabãjaü tu vyavasàyaråpasaü÷ayadharmiõaþ sukhàdivat j¤àtaikasatvena koñismçteþ pårvaü tasya sàkùiõà grahaõe pratibandhàbhàvàddharmij¤ànamàva÷yakamityasmaduktadi÷aiva saü÷ayopapàdanaü sàdhu / na tu dharmij¤ànànabhyupagameneti j¤eyam / ata eva"j¤ànamava÷yavedya"miti vakùyati / anyattu guruñãkàyàm / ------------------------------------------------------------------------- sva-saü-danaü) pràmàõyavàdaþ pu - 88. ---------- ------------- ---------- itare tu anyatra viparyaye dharmij¤ànasya hetutvepi vartamànavyavasàyadharmike 'vyavasàyaråpe 'pramàyàü pramàtvaviparyaye tasyàhetutvavadanyatra saü÷aye dharmaj¤ànasya hutvepi pràmàõyasaü÷aye tasyàhetutvaü yuktam / na ca pragàropyasya pràmàõyasyànupasthiter na tadaropa iti vàcyam / svatastvapakùe pramàyàü pràmàõyapratimiteriva bhrame pràmàõyàpopasyàpi tadanapekùatvàdityàhuþ // -------------------------------------------------------------------------- anyatreti // ÷uktiråpyàdiviùayaka ityarthaþ / ÷uktyàdàveva rajatatvàdyàropo nànyatretyetanniyàmakatayà råpyàdiniùñhacàkacakyàdimattayà ÷uktyàdij¤ànasya tadàropahetutvamàva÷yakamiti bhàvaþ -- vartamànetyàdi // yathà hi ghañàdipramàyàü tadanuvyavasàyena vyavasàyopanãtatadvatvàdighañikapràmàõyagrahaþ, tathà ÷uktiråpyàdyapramàyàmapi tadanuvyavasayena tadupanãtatadvatvàdighañitapràmàõyaü dharmij¤ànaü vinaiva taduttarakùaõa eva paricchidyata ityupetaü tadvadityarthaþ / pràmàõyànupasthiteþ kathaü tadàropa ityà÷aïkya niràha -- na cetyàdinà // ata eva pårvapakùe maõikçtàpyuktam"apramàpi prametyeva gçhyate"ityàdãti bhàvaþ / atràrucibãjaü tu j¤ànagrahasya sàkùitvàtpràmàõyasandehasya mànasatvàt j¤ànagraheõa ca pràmàõyacagraheõa svatastvabhaïgàpattiniràsàya praguktarãterevànusartavyatvàditi j¤eyam / dharmij¤ànahetutvaü tena pràmàõyani÷cayaü copetya saü÷ayopapàdanaü prakàràntareõa dar÷ayati -- anyotviti // --------------------------------------------------------------------------- sva-saü-danaü) pràmàõyavàdaþ pu - 89. --------- ------------ --------- anye tu saü÷ayasthalepyuktarãtyà sàmagrãsatvenàdàvevànuvyavasàyena pràmàõyani÷cayepyanuvyavasàyanà÷àntaraü smçtyupanãte vyavasàye tatsaü÷ayoyukta eva / nahyanuvyavasàyakàla eva saü÷ayo na tu tadavyavahitottarakàla iti yogàdisaüpatti vinà j¤àtuü ÷akyam / paramatepi na pràmàõyasaü÷ayakàle vyavasàyosti / dharmij¤ànànantarabhàvikoñismaraõakàla eva vyavasàyanà÷àdityàhuþ / -------------------------------------------------------------------------- ukteti // bàdhoddhàragranthoktarãtyetyarthaþ / tadà vyavasàyasyàpi dharmiõo nà÷ànna saü÷aya ityata àha -- smutãti // anuvyavasàyàhita saüskàrajanyasmçtyupanãta ityarthaþ/nanåpanãtasya kathaü saü÷aye vi÷eùyatayà bhàvamityata àha -- paramatepãti// atràpi kalpe saü÷ayà 1 disthale j¤ànagrahasya sàkùitvàtpràmàõyagrahasya ca mànasatvànmànasapràmàõyani÷cayasya nà÷epi j¤àna 2 grahasàkùaõà 3 auttarãkànusmçtisiddhasauùuptikàtmasvaråpànubhavaråpasya sadà satvena tena pràmàõyàgraheõa j¤ànagraheõa pràmàõyagrahaõamupetya tannà÷ena saü÷ayopapàdanasyà÷akyatayà tadupapàdanasya pràguktadi÷aiva kàryatvàtkimanena prakàreõa / na ca j¤ànaj¤ànaü mànasam / tathàtve kadàcittajj¤ànatve saü÷ayàdyàpàtàt / uktaü hi j¤ànapàde / "icchà j¤ànaü sukhaü duþkhaü bhayàbhayakçpàdayaþ / sàkùisiddhà na ka÷ciddhi tatra saü÷avànkvacit"// ityarucibãjaü dhyeyam / siddhàntànanuguõasyàpyetatpakùatrayasya tàrkikaü prati dåùaõatayà -------- ------------------------------------------------------------------------- 1. yasthale - à. 2. gràhaka - à. 3. autpattikà - à. --------------------------------------------------------------------------- etadapyuktaü"anyathe"tyàdinà / pratibandhada÷àyàü kàryàjananamàtreõa ÷akteþ sahajatvàbhàve vahnbhàve dàhàdi÷akteþ sahajatvamiti vyavasthityanupapatterityarthaþ // svatastve saü÷ayopapàdanam // 5 // ---------------------------------- -- vaktuü ÷aktamiti bhàvenàtropanyàsa iti bhàvaþ -- etadapãti // uktarãtyà saü÷ayasthale svatastvepapàdanamapãtyarthaþ / svatastve saü÷ayopapàdanam // 5 // --------------------------------- na càprayojakàþ svatastvahetavaþ / paratastve pràmàõyaj¤ànasyàpi pràmàõyaü saüvàdàdiliïgajanyànumitiråpeõànyena 1 j¤ànena gràhyam, evaü tatpràmàõyamapyanyeneti phalamukhyekànavasthà / --------------------------------------------------------------------------- na càprayojakà iti // hetavaþ santu svatogràhyatvaråpasàdhyaü màstvityatra vipakùe bàdhakasya sàdhyasàdhane 'nukålatarkasyàbhàvàditi na cetyarthaþ / pårvaü 2 kvaciddhetàvaprayojakatvoddhàrasya pràtisvikaråpeõa kçtatvepi sàmànyatoyamuddhàra ityadoùaþ / ata eva hetava ityuktiþ /"tatpràmàõyasyàpyanyena grahaõàïgãkare 'navasthànàt"iti ñãkàü vivçõvàno maõyàdyuktidi÷aivànvasthàdvayamàha-- paratastva iti // j¤àna 3 gràhakasàkùivyatiriktena yena kenàpi gràhyatva ityarthaþ-- phalamukhãti // phalaü pràmàõyaj¤ànaü mukhamupasthitiheturyasyàþ sà phalamukhãtyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. j¤àneneti na - kha. 2. kvacitkkacit - mu. 3. grahaõa - à. --------------------------------------------------------------------------- pràmàõyani÷cayasya pravartakatvam pràmàõyavàdaþ pu - 91. ---------------------------- ------------- ---------- evaü pràmàõyasyànumeyatve liïgavyàptyàdij¤ànapràmàõyàni÷caye 'siddhyàdiprasaïgena tanni÷cayàrthaü liïgà 1 dyantaraü, tajj¤ànapràmàõyani÷caya÷ca svãkàryaþ, evaü tatra tatràpãti kàraõamukhyanyapãtyanavasthàdvayàpapatteþ // na ca yatra doùa÷aïkàdiråpàkàïkùà tatraiva saüvàdàpekùeti nànavastheti vàcyam / tathàtve pratibandhaniràsàrthameva saüvàdàpekùà na tu pràmàõyagrahàrthamiti manmataprave÷àpatteþ / --------------------------------------------------------------------------- kàraõàntarànava 2 sthopalakùaõatayaikatrànasthànirdhàraõàya và paràbhyupagamànurodhena vànumeyatva ityàpàdakanirthàraõoktiþ / pårvaü tu sàmànyamupetya paratastva ityàdyevoktam / na tu vi÷iùyate dhyeyam -- kàraõamukhãti // pårvavadyàkhyeyam / j¤ànànàü pràmàõyamanumitigràhyaü anumitipràmàõyaü tu svata iti pracãnamate phalamukhànavasthàbhàvàtkàraõàmukhyà apyuktirityeke / anyetu tanmate kvàpi svaprakà÷atvàbhàvàttatràpyanavasthàstyeva / ata eva paratastva iti sàmànyoktiþ / na tvanumeyatva iti vi÷iùyetyàhuþ/ yatra tu pràmàõyaj¤àne 'pràmàõya÷aïkayà pràmàõyasaü÷ayastatra pràmàõyaj¤ànapràmàõyani÷cayàdeva pràmàõyani÷caya ityàdimaõyuktamà÷aïkate-- na ca yatreti // doùeti // duùñakaraõajanyatvàdi÷aïkàråpetyarthaþ /"na càkàïkùàyàmeva pramàõàntaràpekùatvàdanavasthàbhàva"iti tatvanirõayànukaraõàdàkàïkùetyuktiþ -- uktaühãti // --------------------------------------------------------------------------- 1. ïganta - cha. 2. sthàdyu - à. --------------------------------------------------------------------------- pra-ni-pra-katvaü ) pràmàõyavàdaþ pu - 92. -------------- -------------- ---------- uktaü hi bhagavatpàdaiþ"àkàïkùàyà eva buddhidoùàtmakatvà"diti // na càva÷yavedyatvàbhàvànnànavasthà / j¤ànamava÷yavedyamiti vakùyamàõatvàt / kçùyàdau sandehàtpravçttàvapi bahuvittavyavasàyasàdhye pàratrikaphalage 1 yàgàdau niùkampapravçtyarthaü pràmàõyasyàpyava÷yavedyatvàt // nanu tatràpyarthani÷caya eva hetuþ / samànaviùayatvàt / àva÷yakatvàcca / na tu pràmàõyani÷caya iti cenna / ------------------------------------------------------------------------- tatvanirõaye / àkàïkùeti buddhidoùaityapràmàõya÷aïketi cànarthàntaram // tatvanirõayañãkoktarãtyà prakàràntareõànavasthàbhàvamà÷aïkya niràha -- na ceti// j¤ànasyeti ÷eùaþ -- ava÷yavedyamiti // etena caramapràmàõyaj¤ànasya j¤ànàbhàvena kocismaraõàbhàvena viùayàntarasa¤càreõa và pràmàõyasaü÷ayàniva÷yaübhàvànnànavastheti maõyàdyuktaü nirastaü dhyeyam / nanvastu j¤ànasyàva÷yavedyatayà j¤àtatvena tatpràmàõyàni÷caye tatsaü÷ayo 'varjanãyaþ / tathàpi kçùyàdàviva pravçttirastvityata àha -- kçùyàdàviti // "yatràpràmàõyasaïkà nàsti karakalàdij¤àne tatra vyavasàya evàrthani÷cayaþ tata eva niùkampapravçttiþ"ityàdimaõyàdyuktamà÷aïkate -- nanu tatràpãti // pàralaukikayàgàdàvapãtyarthaþ -- àva÷yakatvàcceti // pràmàõyani÷cayapravartakatvàdinàpyarthani÷cayasyàbhyupeyatvàditi bhàvaþ // -------------------------------------------------------------------------- 1. ke - kha. --------------------------------------------------------------------------- pra-ni-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 93. -------------------------------------------------------------------------- pãtaþ ÷aïkhaþ ityàdà 1 vàkàràntaràrtho 1 llekhàbhàvena ÷aïkhaþ pãtatvenaiva bhàtãtyanubhavena caikàkàraniyate saü÷ayànyaj¤ànaråpe ni÷caye satyapi pãtàrthino 'pravçttidar÷anàt / na càpràmàõyaj¤àna 2 råpasahakàrivirahàdapravçttiriti vàcyam / evaü tarhyapràmàõyasyàpyanumeyatvena tadananumitida÷àyàü pãtàrthinaþ pçvçttiþ syàt / ki¤càpràmàõyaj¤ànàtpravçttau pràmàõyaj¤ànànnivçttiþ syàt / -------------------------------------------------------------------------- kimirthani÷caya eva pravartakaþ uta pràmàõyavirodhij¤ànavirahasahakàrisahitaþ, atha pràmàõyavirodhij¤ànaviraho na sahakàrã kiü tu pravartakatàvacchedakaþ, yadvàr 1 'tani÷caya eva pravartakaþ 3 apràmàõyàdij¤ànaü pratibandhakaü pratibandhakàntarasampàdakaü và, iti vikalpàn hçdi kçtvàdyovyabhicàrityàha -- pãta iti // 4 ÷uklovetyàkàràntaretyarthaþ-- vdvyàkàràrtheti / 5 akàràntareti kvacitpàñhaþ // dvãtãyaü ÷aïkate -- na càpràmàõyavirodhino ni÷cayasaü÷ayasàdhàraõaj¤ànàbhàvaråpasahakàrãtyarthaþ / iùñàpattimà÷aïkyàha -- ki¤ceti // nanvàpràmàõyaj¤ànasya pratibandhakatvaü sarvasiddhamityastu tadvirahattatra pravçttiþ / pràmàõyaj¤ànapravartakatvamadyàpi na siddhamiti kathaü tadabhàvànnavçttiràpàdyata ityastatsàdhayati -- kiü¤ceti// --------------------------------------------------------------------------- 1. dau vdyàkàràrtho - kuü - anekàkàràrtho- kha. 2. råpapadaü na - kha. 3. etàvannàsti - kuü. 4. vàkaroti / ÷ukleveti và÷abdaråpavàkàràntaretyarthaþ-- kuü. à. 5. vdyàkàràrtheti kvacitpàñhaþ -- à. --------------------------------------------------------------------------- pra-ni-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 95. -------------- ------------ -------- ki¤ca tadabhavavati tatprakàrakatvaråpàpràmàõya÷aïkàdyabhàvo 'nekàbhàvaghañitatvàdguruþ / pràmàõyani÷cayastu na tatheti ladhuþ / evamapràmàõya÷aïkàdyabhàvavattadvatitprakàrakaj¤ànatvaråpapràmàõyàtyantàbhàva÷aïkàdyabhàvaþ evaü tadvyàpyadoùajanyatvàdi÷aïkàdyabhàvopi heturityabhàvà aneke / pràmàõyani÷cayatvekaþ / abhàvànàü pràmàõyavi÷cayavirodhyabhàvatvenaikatve tvàva÷yakatvàllàghavàcca pràmàõyani÷caya eva sahakàrã / na càpràmàõyàj¤ànamapyàva÷yakam / pràmàõyani÷cayasyàpyapramàtvena 1 j¤ànasyàpravartakatvàditi vàcyam / manmate tasyàpi ni÷citapràmàõyakasyaiva pravartakatvàt / na càpràmàõya÷aïkàbhàvaþ këptaþ pràmàõyani÷cayastu kalpya iti vàcyam / gçhãtapràmàõyaj¤ànasamànaviùayakaj¤ànàntare niùkampapravçtta janaka 2 j¤ànatvamàtreõa sàmagrãsatvena tatkëpteruktatvàt / --------------------------------------------------------------------------- ÷aïkàdãtyàdipadena ni÷cayagrahaþ --- virodhyabhàvatveneti // virodhini÷caya 3 viùayàbhàvatvenetyarthaþ // taulyamà÷aïkya niràha -- nicàpràmàõyàj¤ànamapãti // manmata iti // anavasthà tu nirasiùyata iti bhàvaþ -- këpta iti // sarvatra satvàditi bhàvaþ-- j¤ànàntara iti // këpteruktatvàdityanvayaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. j¤àne tasyà - mu. 2. j¤ànamàtre ca - mu. 3. yàbhàvatvenetyarthaþ - à. --------------------------------------------------------------------------- pra-ni-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 95. ---------- ----------- ---------- phalamukhagauravasya càdoùatvàt / anyàthànumitau vyàptij¤ànaü na hetuþ / kiü tu sahacàradar÷anavato vyabhiyàràj¤ànam / evaü pakùe liïgaj¤ànaü na hetuþ / kiü tu pakùaj¤ànavataþ pakùe liïgasaüsargràgrahaþ / evaü pravçttau vi÷iùñaj¤ànaü na hetuþ / kiü tu bhedàgrahaþ / evamarthendriyàdisabandher'thàbhàvàj¤ànaü pravartakam na tvarthani÷cayaþ / ityàdyatiprasaïgaþ / 1. etena uktaråporthani÷caya eva pravçttihetuþ / apramàtvenàj¤àtatvàdãkaü daõóagatadàróhyavatkàraõatàvacchedakam / tadabhàvàtpãtaþ ÷aïkha 2 iti j¤ànànna pravçttiriti nirastam / làghavena prasàtvena j¤ànatatvasyaiva tadavacchedakatvaucityàt/ bàdhoddhàragrantha ityarthaþ-- sàmagrãsatveneti // pràmàõyani÷cayasàmagrãsatvenetyarthaþ/ kalpyatvamupetyàha -- phalamukheti // kàraõatàkalpanàvasare 'vacchedakagauraveriva pràmàõyani÷cayakalpanasyànupasthitatvàtpa÷càttadupasthitàvupajãvyavirodhena gçhãtakàraõatvàbàdhakatvàditi bhàvaþ / vipakùe bàdhakaü càha -- anyatheti // evaü këptatve gauravasyàdauùatve ca pràmàõyani÷cayasyàpravartakatvamupetyàpràmàõyàj¤ànasahitàrthani÷cayasyaiva pravartakatva ityarthaþ // tçtãyakalpaü niràha -- eteneti // ukteti // apràmàõyaj¤àna÷ånyàrthani÷caya evetyarthaþ / etena 3 tyuktaü vyanakti -- làghavenetyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.etevaive - a. 2. ÷aïkhapadaü nàsti - kuü. 3. naive - a. --------------------------------------------------------------------------- prà-ni-pra-katvaü ) pràmàõyavàdaþ pu - 96. -------------- ------------- --------- anyathà anumityàdau sahacàràdij¤ànameva hetuþ vyabhicàritatvàdinàj¤àtatvaü kàraõatàvacchedakamiti syàt / etevaivàrthani÷caya eva pravartakaþ / pãtaþ ÷aïkha ityàdau tvapràmàõyaj¤ànaü pravçtta pratibandhakamiti nirastam / nirvi÷eùeõaiva pratibandhakasya maõyàdestvanmate svàbhàvaråpakàraõavighañanaråpatayà pratibandhakatvepi manmate ÷aktivighañakatvena pratibandhakatvepi yathà jàtivi÷eùarahitasya vyabhicàràdij¤ànasya madadvayepyanumityàdijanakãbhåtavyàptyàdij¤ànavighañakatvenaiva tatpravabandhakatà tathaivàpràmàõyaj¤ànasyàpi pravçttihetubhåtaj¤ànavighañakatvenaiva pratibandhakateti vaktavye arthani÷cayasya pãtaþ ÷aïkha ityàdau satvena tadvighañanàsaübhavàttena vi 1 ghañanãyasya pràmàõya 2 j¤ànasya hetutvasiddheþ / --------------------------------------------------------------------------- caturthakalpaü niràha -- etenaiveti // apràmàõyaj¤ànaü pràmàõyavirodhij¤ànamityarthaþ / etene 3 tuktaü durgamatvàdyudvyanakta -- nirviùayasyetyàdinà // 5 jàtivi÷eùahãnasya sàkùàdavirodhino j¤ànasya pratibandhakatvaü tajjanakaj¤ànavighañakatvenaiveti vyàpteryathetyàdinà vivakùita 6 tvànmaõyàdau nirviùaye vyabhicà 7 ro neti bhàvena nirviùayasyetyàdyuktiþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. ttaddhi -mu. 2. õyàdi - cha kha. 3. etenaivetyuktaü -mu. 4. nirvi÷eùasyetyàdinà- mu. 5. vakùyamàõavyàptau - à a. 7. raniràsàya - à a. --------------------------------------------------------------------------- pra-ni-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 97. -------------- ------------- ------- j¤ànaü hi j¤ànàntarasya viùayadvàraiva virodhãti svaviùayaviruddhaviùayakameva j¤ànaü vighañayati / anyathà vyabhicàràdij¤ànamapi svàbhàvaråpahetuvighañanatayà anumityàdipratibandhakaü và sahacãràdij¤ànagata÷aktivighañakatvena pratabandhakaü và syàt / na tu vyàptyàdij¤ànavighañakatvam / bàdhàdistu gràhyàbhàvaviùayakatvena sàkùàdvirodhitvàtsvata evànumitipratibandhakaþ / j¤ànaniùñhapràmàõyaviùayakaj¤ànaü tu ghañhaviùakapravçtterna sàkùàdvirodhi / ki¤coktaprakàreõàpràmàõyaj¤ànavatpràmàõyàtyantàbhàvàdij¤ànànàmapi pratibandhakatvàdabhàvakåñasya kàraõatà kalpyetyatigauravam / nanu j¤ànamapi maõyàdivadbàdhapratipakùavacca kàraõãbhåtasvàbhàvavighañanaråpatayaivàstu pratibandhakaü kiü kàraõãbhåtaj¤ànavighañakatayetya àha -- j¤ànaü hãti // svamatàvaùñambhenàha -- ÷aktavighañakatveneti // bàdha 1 vaiùamyamàha -- bàdhàdistviti // astu j¤ànaü hãtyàdinoktamapràmàõyaj¤ànaü tu bàdhàdivatsyàdãtyata àha -- j¤ànaniùñheti // apràmàõyeti // pràmàõyavirodhãtyarthaþ / kiü tu pràmàõyani÷cayasyaiveti 2 tadghañakatayaiva pratibandhakamiti pràmàõyaj¤ànasya hetutvasiddhiþ / tadvatvàbhàvasya pravçttiviùayàbhavatvepi na tanmàtrapràmàõyamiti bhàvaþ // janakaj¤ànavighañakatvamanupetya bàdhavatpravçtto svakàraõãbhåtàbhàvavighañanaråpatvenaiva pratibandhakatve doùàntaramàha // ki¤ceti // --------------------------------------------------------------------------- 1. dhàdi - à. 2. ÷eùaþ tathà ca - a. ------------------------------------------------------------------------- prà-ni-pra-katvaü ) pràmàõyavàdaþ pu - 99. --------------- ------------ --------- tato varamekaþ pràmàõyani÷cayo hetupràmàõyàdij¤ànaü tu tadvighañakamiti / maõyàdau tu tvanmate tadvighañanãyasyaikasyàbhàvàdabhàvakåñasya hetutàstu/etenaiva upàdhij¤ànasyàdheyavyabhãcàraj¤ànaråpànumitipratibandhakàntarasampàdanenànumitipratibandhakatvamivàpàmàõyasandehasyàpi mànasàrthasaüdeharåpapravçttipratibandhakàntarasampànena pravçttipratibandhakatvam / uktaü hi --"apràmàõyasaü÷ayenàrthani÷cayaü paribhåyàrthasaü÷aya"itãti nirastam / -------------------------------------------------------------------------- ukteti --"evamapràmàõya÷aïkàdyàbhàvavadi"tyàdinoktaprakàreõetyarthaþ / atigauravamiti -- apràmàõyaj¤ànàbhàvaþ kàraõamityetadeva pràmàõyaj¤ànàdguru / tatràpyabhàvakåñaþ kàraõamityuktàvatigauravamityarthaþ / ÷akteranaïgãkàràdanyacasya pratibadhyasyabhàvapràmàõyaj¤ànàbhàvàdiùu cànugataikahetutàvacchedakasyàsaübhàvàdabhàvakåñasyaiva hetutàyàstvayà vàcyatvàditi bhàvaþ // nanvevaü maõyàdyabhàvasthale maõimantràdyabhàvakåñasya kàraõatà këptapteghanãyaü pràmàõyaj¤ànamiti kimarthamatigauravà÷rayaõamiti bhàvaþ // pakùe pakùaü pratyàcaùñe -- etevaiveti // upàdhervyabhicàronnàyakatvapakùamupetyetyoktam -- àdheyavyabhicàraj¤àneti // sandehani÷cayasàdhàraõaj¤ànamàtrasya pratibandhakatvàjj¤ànapadaprayogaþ-- uktaü hãti // maõàvityarthaþ / -------------------------------------------------------------------------- prà-ni-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 99. ------------- ------------- ------- mànasàrthasandehasyàpi pãtaþ ÷aïkha ityàdàvuktarãtyàrthani÷caya 1 sadbhàvena tadvighañakatvàyogena sadarthatvaråpapràmàõyani÷cayavighañanenaiva pratibandhakatvasyaivocitatvàt / tasmàgasaüsargagrahavyabhicàraj¤ànàdeþ pravçtyanumityàdipratibandhakatvànyathànupapattyaiva tadvighañanãyasya 2 saüsargàhavyàptij¤ànàdeþ pravçtyanumityàdihetutvavadapràmàõyaj¤ànasya pravçttipratibandhakakatvà 3 nyathànupapatyaiva tadvighañanãyasya pràmàõyaj¤ànasya taddhetutvasiddhiþ // yadyapi paraprakriyayà na ni÷citapràmàõya 4 j¤ànaü pravartakam / pràmàõyaliïgaj¤ànàdinàrthaj¤ànasya nà÷àt / --------------------------------------------------------------------------- etenaivetyaktaü vyanakti -- mànasàrthasandehasyàpãti // tadvighañakatvàyogenetyàdinànvayaþ / j¤ànaü hãtyàdinoktarãtyà pramàõyani÷cayavighañanevaiva pratibandhakatvasyocitatvàdityarthaþ / arthasandehasya pràmàõyani÷cayavirodhitvaghañanàya sadarthatvaråpetyuktam-- tasmàditi // anyasya vighañanãyasyàbhàvajj¤ànasya j¤ànàntaravighañakatvàccetyarthaþ / anumityàdityàdipadena liïgaparàmar÷àdigrahaþ / apràmàõyaj¤ànasyetyupalakùaõam / arthasandehasya cetyapi dhyeyam -- taddhetutveti // pravçttihetutvetyarthaþ // à÷uvinà÷ino j¤ànasya pravçttikàle 'bhàvàtkathaü pramàtvena j¤àtasya pravartakatvam / uktaü ca maõau"j¤ànaü gçhãtapràmàõyaü na pravartakam / pràmàõyànumiteþ pårvameva tasya nà÷àt / kiü tu tajj¤ànasamànaviùayakamapràmàõya÷aïka÷ånyaj¤ànàntaramevetyàdã"tyetaccodyamanådya samàdhimàha -- yadyapãti // --------------------------------------------------------------------------- 1. sya - kha. 2. syaiva - cha. 3. nupapatyaiva - ga. 4. ka - kuü. / maõapustakeùu tyàdãtinàsti. -------------------------------------------------------------------------- prà-ni-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 100. ------------- ------------- ------------ kiü tu tatsamànaviùayakamapràmàõya÷aïkàrahitamittaraü j¤ànàntarameva / tathàpi manmate sàkùiråpasya sukhàdij¤ànasya svaprakà÷atvena svasyaiva svapràmàõyani÷cayaråpatvàt / ghañàdij¤ànasya tu paragrahyatvepi tadgàhakeõa nityena sàkùiõà pramàõatvevaiva grahaõàttasya ca svaprakà÷atvenànavasthàbhàvànni÷citapràmàõyameva j¤ànaü pravartakam / ki¤càdye j¤àne pràmàõyani÷cayena kathaü dvitãye tacchaïkàbhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- svaprakà÷atveneti // "yadi sàkùã svayaü bhàto na mànaü kena gamyate / akùajaide÷ca mànatvamanavasthànyathà bhavet"// iti vai÷iùikanayànuvyàkhyàne tathà -- "nayamena sukhadyeùu pràmàõyaü sàkùagocaram / svapràmàõyaü sadà sàkùã pa÷yatyeva suni÷cayàt"// iti j¤ànapàdãyànuvyàkhyàne cokteriti bhàvaþ -- ghañàdij¤ànasya tviti // manovçttiråpaj¤ànasyetyarthaþ // "icchà j¤ànaü sukhaü duþkhaü bhayà 1 bhayakçpàdayaþ / sàkùisiddhà" ityukteriti bhàvaþ-- nityeneti // auttarikànusmçtisiddhàtmasvaråpabhåtasauùuptikànubhavaråpasya tasya nityatvàditi bhàvaþ -- anavastheti // pårvoktadvividhànavasthàbhàvàdityarthaþ / tathà ca 2 maõàvukto doùaþ pareùàmeva / nàsmàkam /"anyathà bhaññamate pràmàõyasyànumitigrahyatve anavasthà syàt / gurumate pràmàõyasya svagràhyatvaü na svagràhyam/ svaråpapràmàõyabahirbhåtatvàta / kintu paragrahyatve 'navasthànà"dityapi maõikçdukto doùo nàsmatpakùe / svagràhyatvasyàpi sàkùivedyatvàditi bhàvaþ // -------------------------------------------------------------------------- 1. tathà - kuü. 2. maõikçduktadoùàþ - a. -------------------------------------------------------------------------- prà-na-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 101. ------------ ------------- ---------- nanu yadãdaü rajataü na syà 1 ttadà rajatatvaprakàrakapramàviùayo nasyàditi tarkaprabhàvàdvitãye ÷aïkàbhàvaþ / tarkeõàrtha 2 satva÷aïkànivartanena tadghañitàpràmàõya÷aïkànivartanàditi cenna / këptasàmagrãkasya ladho÷cànuvyavasàyaråpapràmàõyani÷cayasya tyàgenànyasya viparãtasyoktaråpatarkànusandhànaniyamasya kalpane 'nubhavavirodhàt // --------------------------------------------------------------------------- nanu samànaviùayakaj¤ànàntara ivàpràmàõya÷aïkànivçttàveva pràmàõyaj¤apterupakùayànna pravçttihetutà kalpyà /"apràmàõya÷aïkàpratibandhadvàrà niùkampapravçttàvupayujyate pràmàõyaj¤ànaü"iti maõyukterityato dvitãyaj¤ànepi pràmàõyani÷caya eva pravartaka iti bhàvenàha -- ki¤ceti dvitãya iti // gçhãtapràmàõyaj¤ànasamànaviùayake j¤ànàntara ityarthaþ -- këpteti //"na ca dçùñàntaþ sàdhyavikalaþ uttarasya j¤ànasya"ityàdinà svatastvànumànàvasaroktarãtyà këptasàmagrãkasyetyarthaþ / anyatra këptatvàcca dvitãyaj¤ànàdàvapi pràmàõyani÷caya eva pravartaka iti bhàvenàha // --------------------------------------------------------------------------- 1. tarhi - mur. 2. thà - mu. --------------------------------------------------------------------------- prà-ni-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 102. -------------- -------------- ------------ ki¤càpràmàõya÷aïkànantaraü pravçttau pràmàõyani÷cayo heturiti tàvadavivàdam / tatra 1 ni÷÷aïkapravçttitvameva kàryatàvacchedakaü làghavàt / na tu ÷aïkànantarani÷÷aïkàpravçttitvaü gauravàt /tatra pràmàõyani÷cayo 'pràmàõya÷aïkàniràsopakùãõa iti gauravàdinà nirastam / anyathà vyàptyàdini÷cayopi vyabhicàràdi÷aïkàniràsopakùãõaþ syàt / ki¤ca pràmàõyani÷cayasyàpràmàõya÷aïkànivartakatvenopakùaye tvatpakùe pràmàõyasyànumeyanàva÷yakena pràmàõyavyàpyatayà liïgaj¤ànenaivàpràmàõya÷aïkànivçttisambhavàtpràmàõyaj¤ànasya pravçttàvanupayogàttadgrahaõacintà vyarthà / -------------------------------------------------------------------------- ki¤càpràmàõyeti // avivàdamiti //"parataþ 2 pakùe pràmàõyagraho na kvacitpravartakaþ"iti maõyukterasti vivàdaþ / tathàpi"yatracànabhyàsada÷àyàmapràmàõya÷aïkàrthani÷cayaü paribhåyayàrthasaü÷ayastatra pràmàõyani÷cayàdhãnaj¤ànànarthaü ni÷citya niùkampaü pravartate"ityuktyà tatra sthale pràmàõyani÷cayasya niyatapårvavçttitvàllaghutvàddhetutvamava÷yaü vàcyamiti bhàvenaivamuktiþ / anyatropakùayàtkathaü hetutetyata àha -tatra pràmàõyeti // gauravàdineti // gauravàtigauravà 3 dinà pårvameva nirastamityarthaþ / atiprasaïgaü ki¤cadvyanakti -- anyatheti // yadapi maõau"nanvevaü bahuvittavyayàyàsasàdhye"ityàdinà pràmàõyaj¤ànasyànupayogamà÷aïkyàpràmàõya÷aïkànivartakatvenopayogakathanaü tadapyayuktamityàha -- ki¤ca pràmàõyeti / --------------------------------------------------------------------------- 1. ta - mu. 2. stva - mu. 3. tiprasaïga - kuü. à a mu. -------------------------------------------------------------------------- prà-ni-pra-katvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 103. ------------- ------------- ------------ yadyapi vyavasàyaþ ÷aïkànivartakavarãkùàkàle nàsti / tathàpi smçtyupanãtasya vyavasàyasya pràmàõyani÷caya eva pravartakaþ / yadvà tvanmate gçhãtapràmàõyena j¤ànena samàna÷ãlatvàdapràmàõya÷aïkàrahitaü j¤ànàntaramivi manmate nirastapratibandhena sàkùaõà gçhãtapràmàõyaü j¤ànàntarameva pravartakam / etadapyuktam"anyathe"tyàdinà / pràmàõyani÷cayasyàpravartakatve vyàptyàdini÷cayo 'numityàdiheturitivyavasthàyogàdityarthaþ // pràmàõyani÷cayasya pravartakatvam // 6 // apràmàõya÷aïkànivçttisthale vyavasàyasya nà÷ena pravçttikàle 'bhàvàtkathaü pramàtvena j¤ànaü pravçttiheturityà÷aïkya dvedhà samàdhimàha -- yadyapãtyàdinà // smçtãti // pararãtyedam / yadvà siddhànte sàkùiråpanityaj¤ànaviùayasyàpi smçtyupanãtatvaprakàro jij¤àsànayabhàùyañãkàbhàvadãpe 'smàbharukto dhyeyaþ -- etapãti // pràmàõyani÷cayasyàpravartakatve 'tiprasaïga ityetadapãtyarthaþ // pràmàõyani÷cayasya pravartakatvam // 6 // --------------------------------------- evaü 1 pràmàõyani÷cayasya pravartakatvasàdhanena tanni÷cayasya parate 2 j¤àyamànatve 'navasthàdvayamuktvà apràmàõya÷aïkà÷ånyasyàrthani÷casya pravartakatvepi tadarthameva pràmàõyani÷cayasyàva÷yakatvàdanavasthàdvayaü durvàrameva paratastvapakùa ityàha // ki¤ceti // --------------------------------------------------------------------------- 1. evaü iti na - a. 2. jà - mu. à. -------------------------------------------------------------------------- paratastve anavasthoktiþ pràmàõyavàdaþ pu - 104. --------------------- ---------- --------- ki¤càpràmàõya÷aïkàbhàvasya pravartakatvepi tadarthameva pràmàõyani÷yo vàcyaþ / nanu dharmyaj¤ànàdinàpi ÷aïkàbhàvo yuktaþ / na hi j¤ànaü j¤àtaü sadeva pravartakam / satyapyarthaj¤àne tadaj¤ànenàpravçtyadar÷anàditi cenna / na tàvaddharmyaj¤ànaü yuktam / --------------------------------------------------------------------------- 1. yadvà pràmàõyani÷cayasya pravartakatvapakùe tasyàva÷yavedyatvepyapràmàõya÷aïkà÷ånyàrthani÷cayasya pravartakatvapakùe tadanana÷yakatvànnànavasthetyata àha 1 / ki¤ceti // pravartakatvepãti --- pravartakàrthani÷cayasahakàritvepãtyarthaþ / yadyapi siddhànte parãkùàyàpràmàõya÷aïkànivçttàveva sàkùiõà pràmàõyani÷cayena pràmàõyani÷casyàpràmàõya÷aïkàbhàvàrthatvaü nàsti /"sà ca buddhidoùamàtraü nirasyati / tasminniraste sàkùã svamahimnaiva pràmàõyaü gocarayati"iti tatvanirõayañãkàdyukteþ / tathàpi"yatra tu pràmàõyaj¤àne 'pràmàõya÷aïkayà pràmàõyasaü÷ayaþ tatra pràmàõyaj¤àne pràmàõyani÷cayàdeva pràmàõyani÷cayaþ"itimaõyuktestaü pratyetadàpàdanamityadoùaþ / nanu tacchaïkàbhàvaþ pràmàõyani÷cayaråpapratibandhàdiva svahetvabhàvàdapi saübhavatãti bhàvena"pràmàõyani÷cayànava÷yaübhàvàt"iti maõyàdyukta÷aïkate // nanviti // tathàtve pravçttirna syàdityata àha // nahãti --"j¤ànaü hyabubhutsitagràhyatayà tãvrasaüvedanaü"ityàdiprathamapàdãyasudhàvàkyaü vivçõvannàha // na tàvaditi -- koñyasmaraõaü càyuktamiti kalpàpekùayà tàvacchabdaþ // aj¤ànaü hi tadarthayogyatvàbhàvena và sannikarùàdisàmagryabhàvena và sahakàrivihaprayuktasàmagryabhàve ----- --------------------------------------------------------------------------- 1. ayaïgranthaþ kuü. pustake kuõóalitaþ. 2. samastaüpadam - a. kuü. --------------------------------------------------------------------------- pa-ana-ktiþ) pràmàõyavàdaþ pu - 105. ----------- ----------- --------- yogyasya dharmiõo j¤ànasya manassaüyuktàtmasamavàyaråpasamprayogavatvenaivotpatyà j¤ànatvena 1 j¤ànaj¤ànasàmagryàþ satvàt / na ca j¤ànaj¤àne bubhutsà hetuþ sà ca sàrtrikãti vàcyam / j¤ànasya sukhàdivadyogyàtmavi÷eùaguõatvenàbubhutsitagràhyatvàt / bubhutsàyà j¤ànaråpadharmij¤ànasàdhyatvenànavasthànàcca / -------------------------------------------------------------------------- na và pratibandhena 2 veti caturdhà 2 / àdyadvayaü na prakçta ityàha / yogyasyetyàdinà -- manassaüyuktetyàdyuktiþ pararãtyà / siddhànte tvàtmasaüyuktamassamavàyetyarthaþ / samavàyastàdàtmyaü j¤eyam / su 4 svàdyanubhavaråpasàkùyà÷eyena vàyaü granthaþ siddhànte yojyaþ / satyapi dharmij¤àne sàdhàraõadharmàdar÷anàdasandeha iti ÷aïkàpanodàyoktaü j¤ànatvena j¤ànaj¤ànaneti // na ca j¤ànatvanirvikalpakavilambàttadabhàvaþ / nirvikalpasyapyanutpattau bãjàbhàvànnirasiùyamàõatvàdveti bhàvaþ / etena"sukhàdivatsatyàü sàmagryàü vedyatvàparihàràt"iti tatvanirõayañãkà vivçtà // sahakàryantaravirahànna j¤ànaj¤ànamiti tçtãyamà÷aïkya niràha // na ceti // anavasthànàcceti // bubhutsàhãcchàvi÷eùaþ / tasyàþ svaviùayaj¤ànasàdhyatvàdbubhutsàhetuj¤ànasya dharmij¤ànaviùayakasya tadviùayabubhutsàsàdhyatvàt sà ca tadviùayaj¤ànasàdhyeti pårvapaj¤ànavyaktibubhutsàvyaktiparamparayànavasthànàccetyarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. ekaü j¤ànapadaüna - mu. 2. pustake nàsti - mu. / aj¤ànaü hi dvedhà / yogyatvàbhàvena và sannikarùàdisàmagryabhàvena và / na dvayaü prakçta ityàha - a. 4. sukhànu - à. --------------------------------------------------------------------------- pa-ana- ktiþ) pràmàõyavàdaþ pu - 106. ------------ ---------- ---------- vartamànasvãyaj¤àne bubhutsàyà adar÷aranàcca // na ca dharmyaj¤ànaråpaphalabalàtsukhàdusàmagrã tajj¤ànasàmagrã và 1 j¤ànapratibandhikà kalpyata iti vàcyam / dharmyaj¤ànasyàdyapyasiddhyànyonyà÷rayayàt / j¤ànasyàj¤ànaü tatra kadàcitsaü÷ayàdyàpàtàcca / koñyasmaraõaü càyuktam / j¤ànatvaråpasàdhàraõadharmadar÷anasya yàgàdau niùkampapravçttyarthaü pràmàõyàdiråpavi÷eùabubhutsàyà÷ya satvena tatsmaraõasàmagryàþ satvàt / --------------------------------------------------------------------------- bhaviùyadàdij¤ànaj¤àne katha¤cidbubhutsàsambhavepi na vartamàne / tathàca tatra vyabhicàrànnakvàpi sà j¤ànaj¤ànaheturityàha - vartamàneti // svãyeti // yadyapi svasyedamityarthe 'õikçte sva÷abdasya dvàràdiùu pàñhena"dvàràdãnà¤ce"tisåtreõa vakàràtpårvamaijàgamenaukàre sati sauveti bhàvyaü / tathàpi svasmai hitamityarthe"pràk krãtàccha"iti chapratyaye svãyeti sàdhviti j¤eyam / cuturthaü niràhã / na ca dharmyaj¤àneti -- vyavasàyaråpadharmiõo 'j¤ànetyarthaþ / j¤ànasyàj¤àna iti // ananuvyavasàya ityarthaþ / etena"na ca jij¤ànasàyàmevànubhavo 'nubhåyate"ityàdibhàùyañãkà vivçtà dhyeyà / koñyasmareõanetyetanniràha / koñyasmaraõaü ceti --"j¤àne hi j¤àte tatpràmàõyànupalabdhau kathaü saü÷ayo na syàt"iti tatvanirõayañãkàü vivçõvà 2 na àha -- j¤ànatveti // -------------------------------------------------------------------------- 1. j¤ànaj¤àna - kuü-cha-kha-ga-ka. 2. nnàha - mu. --------------------------------------------------------------------------- pa-ana-ktiþ) pràmàõyavàdaþ pu - 107. ----------- ---------- ---------- na ca viùayàntarasa¤caràdasaüdeha iti yuktam / yàgàdau niùkampapravçttihetvasaüdehaprayojakavi÷eùàvadhàraõàya viùayàntarasa¤càrasyaiva niroddhavyatvàt / na hi prekùàvanto bahuvittavyayàsasàdhye sàdhanatvàni÷cayepi 1 viùayàntarasa¤càrasampàditàsandehamàtreõa caityavandanàdau pravartante / ki¤coktarãtyà sampannasàmagrãkeõa këptena pràmàõyani÷cayenaivàsandehasambhave kathaü viùayàntarasa¤càràdikalpanam / api ca viùayàntarasa¤càrepi sukhàdij¤ànapràmàõye niyamenàsandeho dç÷yata iti nàsàvasandehahetuþ / anyathà sukhàdikamapi kukhatvàdinà nàva÷yavedyam / tatràsandehastu dharmyaj¤ànàdineti syàt / tatra sàmagrãsatvàdava÷yavedyateti cetsamaüpràmàõyepi // --------------------------------------------------------------------------- maõyuktamanyadapi niràha / na ceti -- parakãyapravçttihetubhåtaþ ÷aïkàbhàvaþ pràmàõyani÷cayahetuka eva / na tu viùayàntarasa¤càrahetuka iti tu durj¤ànamityata àha -- ki¤coktarãtyeti // bàdhoddhàragranthoktarãtyà sampannasàmagrãkeõa pràmàõyani÷cayapravartakatvàvàdoktarãtyà këptenetyarthaþ / vyabhicàràccàsandehaheturevàyaü na bhavatãtyàha / api ceti // anyatheti -- këptàsandehahetutyàgenàkëptahetukalpana ityarthaþ / samamiti -- atràpi sàmagryàþ bàdhoddhàragrantha upapàditatvàditi bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. saüdehasaübhave - ka. -------------------------------------------------------------------------- pa-ana-ktiþ) pràmàõyavàdaþ pu - 108. ---------- ---------------- ------------ etena ÷aïkàvi÷ràntibhåmau sukhàdij¤àne pràmàõyavyàpyasya sukhaj¤ànatvàdervi÷eùasya dar÷anàdevàsaü÷aya iti nirastam / pràmàõyavyàpyatayà sukhaj¤ànatvaduþkhaj¤ànatvàdij¤ànàdapi pàmàõyaj¤ànasya laghutvàt / sukhaj¤ànatvàdeþ pràmàõyavyàpyatvàgrahepyasaü÷ayadar÷anàcca / janmàntarãyavyàptigrahakalpanasya 1 càtiprasaïgitvàt / tasmàtpràmàõyasyàva÷yavedyatvàdanavasthàdvayaü duùpariharam / -------------------------------------------------------------------------- yadapi"vi÷eùadar÷ànànna tatràpràmàõya÷aïkà"iti maõivacanaü tadvivaraõapårvaü tadapi netyàha / eteneti // vyàpyatayeti -- svaråpaj¤ànamàtrasyàprayojakatvàditi bhàvaþ / pràmàõikaü gauravaü na doùàvahamityàha / sukhàj¤ànatvàderiti -- yadvà vyabhicàrànnàyasaü÷ayaheturityàha // sukheti -- vyabhicàràsiddhimà÷aïkya niràha // janmeti atiprasaïgitvàditi -- j¤ànahetukatvavyabhicàrasthale sarvatraivaü parihàrasambhavàditi bhàvaþ / yadvà 2 nàrikela dvãpavàsino vahnyanumànàpatteriti bhàvaþ 2 / evamiyatà granthena"ava÷yavedyatvàbhàvànnanavasthetyabhipràya iti cenna / ni÷÷aïkaü pravçttàvava÷÷evedyatvàt"iti tatvanirõayañãkàvàkyoktaü ni÷÷ayaïkapravçtyarthaü taddhetvapràmàõya÷aïkàbhàvàrthaü càva÷yavedyamityatãtavàdatraye copapàdyopasaüharati / tasmàditi -- atãtavàdoktadã÷à ni÷÷aïkapravçtyarthaü atra vàde uktadi÷à dharmyaj¤ànàdinà ÷aïkabhàvàyogenàpràmàõya÷aïkàbhàvàrthaü ca pràmàõyani÷cacasyàpekùitatvàdityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. syàti - kha. 2. iyaü païtiþ nàsti - a. -------------------------------------------------------------------------- pa-ana-ktiþ) pràmàõyavàdaþ pu - 109. ----------- ------------- ---------- etadapyuktaü"anyathà"ityàdinà / paratastve uktànavasthàdvayàpatteriryarthaþ / nanu tvanma 1 te yadyapi pràmàõyagrahaõàrthaü saüvàdavisaüvàdabhàvàråpaparãkùà nàrekùità / tathàpi doùa÷aïkàdiråpapratibandhaniràsàrthaü sàpekùitaiva / tathà catatràpidoùa÷aïkàyàü tanniràsàya parãkùàntaramityanavasthà tulyaiveti cenna / sàkùivedyasukhàduþkhàdij¤àne doùa÷aïkàyà abhàvena parãkùànavasthàbhàvàt / uktaü hi bhagavatpàdaiþ / "na parãkùànavasthà syàtsàkùisiddhe tvasaü÷ayàt" iti // paratastve anavasthoktiþ // 7 // --------------------------------------------------------------------------- etadapãti -- paratastve pràmàõyaj¤ànasyàpãtyàdinoktamityarthaþ / "ava÷yaü tatsvataþ pràmàõyagrahaõavàdinàpyaïgãkartavyaü"ityàdi ñãkàryaü niùkçùya vaktuü svamate 'navasthàdoùaü ÷aïkàpårvamuddharati -- nanvityàdinà // uktaü hãti // j¤ànapàdãyànuvyàkhyàna ityarthaþ // paratastve anavasthoktiþ // 7 // ----------------------- evaü parastve anavasthàdvayoktyà svatastvahetånàmaprayojakatvaü nirasya vipakùe 'numityasaübhavabàdhakàntaràdapi nàprayojakàþ svatastvahetava iti bhàvenàha--- ki¤ceti // --------------------------------------------------------------------------- 1.te 'pi - kha. ------------------------------------------------------------------------- paratastve prathamapràmàõyànumityasaübhavaþ pràmàõyavàdaþ pu - 110. ---------------------------------- ---------- -------- ki¤ca pràmàõyamanumeyaü cetkathaü pràthamikaü tajj¤ànam / aprasiddhavi÷eùaõatvenànànumànàpravçtteþ / pravçttigatasaüvàdaråpavaucitryeõa taddhetuj¤àne vaicitryànumànepi vahnyarthipravçttihetorvahnitvavati vahnitvaprakàrakatvàdiråpapràmàõyasya vi÷iùyàsiddheþ // na ca pràmàõyamàtraniùedhe vyàghàtadaõóabhayena vi÷eùyavçttiprakàrakatvaråpaü pràmàõyaü sàmànyata 1 eva prasiddhaü vahnij¤àne sàdhyaj¤ànaü pakùadharmatàbalàdvahnitvavati vahnitvaprakàrakatvàdau paryavasyati / -------------------------------------------------------------------------- nanuktamatra maõau"prathamaü ca pràmàõyaj¤ànaü vyatirekiõà"iti tatràha -- aprasiddheti 2 // sàdhyàprasiddhau tanniråpitavyàptyaj¤ànàditi bhàvaþ / nanu saüvàdapravçttihetuvilakùaõahetusàdhyà tadvilakùaõakàryatvàdityanumànena siddhyàdvaisakùaõyaü pràmàõyaråpameva setsyatãtyata àha -- pravçttãti // dàhasamarthavi÷eùyapravçttiprakàratvàdiràdipadàrthaþ // prakàràntareõaprasiddhimà÷aïkya niràha // na ceti -- vi÷eùyavçttiprakàrakaj¤ànaü nàsti, pramànàstãtyàdiniùedhasya kvacitpramàprasiddhi vinànupapattestadarthaü tatprasiddhya 4 bhyupagame vyàghàtaråpadaõóaprasaïgàttadbhayena kvacitprasiddherava÷yavàccatvàt -- sàmànyataþ siddhamityuktam // sàdhyamànamiti -- vahnij¤ànaü vi÷eùyavçttiprakàrakaü samarthapravçttihetutvàditi vyatirekiõà sàdhyamanamityarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. taþ siddhaü - kuü - ga- kha. 2. aprasiddha iti - mu. 3. ùyakatvàdi - kuü vahnyavçttiprakàràvacchinnatvàdiràdipadàrthaþ - a. 4. dvyana - kuü. --------------------------------------------------------------------------- pastve-praprà-õyàtya-bhavaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 111. ---------------------- ------------ -------- evaü ca nàprasiddhavi÷eùaõatvaü nàpyasàdhàraõyamiti vàcyam / prathame casvàrthànumàne vyàghàtànupasthiteþ / svayaü niùedhasya ca taddhãpårvakatvàt / na ca tatra 1 pràgbhavãyasaüskàrajanyà smçtiråpà tatprasiddhiþ / prathamapràmàõyaj¤ànasya pràmàõyasvatastvenaivopapattau tatkalpakàbhàvàt / atha prathamaü ayaü vahnitvenànubhavo vahnitvaprakàrakatve sati --- --------------------------------------------------------------------------- nàpyasàdhàraõyamiti -- vyaktavi÷eùe sàdhyasyàni÷cayena sapakùànirõayàditi bhàvaþ/ nanu svàrthànumàne parakãyavyàghàcànavatàrepi svakãyapràmàõyaniùedhànupapattyaiva tatsiddhiþ syàdityata àha // svayamiti - tathà ca sà dhãreva kathaü syàditi mçgyata iti bhàvaþ / "pràgbhavãyasaüskàràdvi÷eùyàvçtyaprakàrakatvaü tadvati tatprakàrakaj¤ànatvaü và tatpràmàõyaü tanmàtraü smçtaü vahnij¤ànàdau sàdhyamànaü"ityàdinà maõigçduktaü tatsampradàyavidàü matamanådya niràha // na ca tatreti -- prathamapràmàõyànumitisthala ityarthaþ / upapattàviti -- tadupapattiprakàra÷ca bàdhoddhàragranthe saü÷ayopapàdanagranthàdaucokta iti bhàvaþ / "vayaü tu bråmaþ prathamapràmàõyàbhàva eva pràmàõyaü vyatirekiõàsàdhyaü"ityàdinoktaü maõikçdabhimataü pakùamà÷aïkate -- atheti // bhramavyàvçtyarthamayàmityuktiþ / dravyatvàdinà vahnyanubhave 'bàdhàya 2 vahnitvenetyuktiþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. kha ka. pustake"tatra"iti nàsti. 2. bàdhavàraõàya - a. --------------------------------------------------------------------------- paratastve-praprà-õyàtya-bhavaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 112. ------------------------ ------------ ---------- -- vahnitvàbhàvavadvi÷eùyako na samarthapravçttijanakatvàt vyatarekeõàpramàvadityanumànenàpràmàõyàbhàva evànumeyaþ / tata eva niùkampapravçtteþ / na ca tatràpi sàdhyàprasiddhàprasiddhirdeùaþ / abhàvasàdhyake 1 vyatirekiõi sàdhyaprasiddhiü vinaiva sàdhyàbhàvaråpasya 2 bhàvasya hetvabhàvyàpyatvagrahàt / ------------------------------------------------------------------------- "vahnitvàbhàvavati vahnitvaprakàrakona"iti maõyuktasàdhyasya yaj¤apatiñãkànurodhenàrthoktirvahnitvaprakàrakatvesatãtyàdisatyantaü na 3 na¤arthabhåtàbhàvavi÷eùaõam / 4 evaü ca atra vahnitvamiti j¤àne vahnitvàbhàvavadvahnitvavi÷eùyakatvasatvepi vi÷eùaõàbhàvaprayuktavi÷iùñàbhàvaråpasàdhyasatvànna vyabhicàraþ / ata eva 4 maõau "dàhasamarthaviùayakaprayatnajanakatve sati vahnitvaprakàrakatvàdisamarthapravçttijanakatvàbhàvayoþ"ityagre tadãyagranthànurodhàtsamarthetyàdihetåktiþ / 5 anyathà sàdhye vi÷eùyavaiyarthyàt 5 / vahniviùayaketi samarthapravçttirvi÷eùaõãyà / tena na ghañàdij¤àne vyabhicàraþ / evamapyatra vahnitvamiti j¤àne vyabhicàra iti cet / evaü tarhi vahnitvaprakàrakatvesatãti vi÷eùaõam / nanu pràmàõyani÷cayàbhàve kathaü pravçttirityata àha -- tata eveti // apràmàõaõyàbhàvaj¤àyata ityarthaþ / pràmàõyavi÷yasyàpi tanmate tatraivopayogàditi bhàvaþ -- abhàvasàdhyaka iti / vyàptij¤ànàrthà hi sàdhyasiddhiþ / vyàpti÷ca sàdhyàbhàvahetvabhàvayoreva / --------------------------------------------------------------------------- 1. kevala - ga. 2. pabhà- kuü. 3."na"iti nàsti -mu.à. 4. ayaü granthaþ -mu. à. pustake nàsti. 5. mu. à. pustake nàsti. --------------------------------------------------------------------------- pastve-praprà-õyatya-bhavaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 113. --------------------- ------------- -------- yadvà vahnitvàbhàvavadvi÷eùyako netyeva sàdhyam / pakùadharmatàbalàdapràmàõyàbhàvasiddhiþ / na ca ghañàdiråpàtsapakùàdvyàvçtyàsàdhàraõam / tasyànityadoùatvàditi cenmaivam / prathamasya pràmàõyagrahaõasyopàye pçùñhe 'pràmàõyàbhàvagrahaõopàyakathanasya vyadhikaraõatvàt // --------------------------------------------------------------------------- tathàca tayoreva j¤ànamàva÷yakam / tatra ca sàdhyàbhàvo 'pràmàõyameva / taccabhàvarapaüsàdhyabhåtasvàbhàvaråpapratiyogij¤ànaü nàpekùate iti tadaprasiddhàvapi yatràpràmàõyaü tatra samarthapravçttijanakatvàbhàva iti hetvàbhàvena vyàpyatvagrahasambhavà1 diti bhàvaþ / vahnitvaprakàrakatve satãti vi÷eùaõavaiyarthyaü manvànaþ pakùadharàdyuktasàdhyaniùkarùamàha -- yadveti // kathaü tarhi tadabhàvavati tatprakàrakatvarãpàpràmàõyasyàbhàvaþ siddhyetyata àha -- pakùeti // uktahetorvahnitvaprakàrakatvaråpàpràmàõyaniùedho vi÷eùaõàbhàvo bàdhàdvi÷eùyàbhàvamàdàyaiva vi÷iùñaniùedhe paryavasatãti tanmàtràbhàvasàdhane vi÷iùñàbhàvaþ siddhyatãrthaþ / 3. atràpi pårvavaddhetuvi÷eùaõaü dhyeyam / tena na praguktavyabhicàraþ-- ghañàdiråpàtsapakùàditi // tasya nirviùayakatvena tatra sàdhyasatvani÷cayàditi bhàvaþ -- anityeti // anukålatarkàbhàvavelàyàmeva doùatvàdiha ca hetåcchittiråpavipakùabàdhakasyànukålatarkasya satvenàdoùatvàdityarthaþ-- vyadhikaraõatvàditi // arthàntaratvaråpanigrahasthànàpatteriti bhàvaþ / idaü prameyamityàdau prameyatvàbhàvàprasiddhya tadghañitàpràmàõyàbhavànumànàsaübhavàccetyapi dhyeyam / --------------------------------------------------------------------------- 1. dityarthaþ - à. kuü. 2. vahnitvà -à. mu. 3. atra ca vahnitvaprakàrakani÷cayatvàdityapi hetuvi÷eùaõaü dhyeyam -a. --------------------------------------------------------------------------- na coktavyatirekyeva pakùadharmatàbalàdvahnitvavadvi÷eùyakatvaråpaü pràmàõyaü gçhõàtãti vàcyam / vyàptyà vyàpakatàvacchedakàvacchinnatvenopasthàpitasyàpårvasya vyanaktivi÷eùasyaiva pakùadharmatayà pakùasambandhasidhyà tathànupa 2 sthàpitasyoktaråpapràmàõyasya pakùasambandhabodhane tasyà asàmarthyàt / etena apràmàõyàbhàvànumityanantaraü ayaü vahnitvenànubhavo vahnitvalavadvi÷eùyakaþ avanhyavi÷eùyakatve sati --- -------------------------------------------------------------------------- nanu viruddhaprakàradvaye tadabhàvavadvi÷eùyakatvàbhàve tadvadvi÷eùyakatvamàdàyaiva paryavasànam / anyathà hetoþ pakùasaübandho na ghañata ityà÷ayena"tadabhàvavati tatprakàrakatvavyatirekatvavyatirekaþ siddhyaüstadvati tatprakàrakatvamàdàya siddhyati / tçtãyaprakàràbhàvàt"iti maõyuktamà÷aïkya niùedhati - naceti // vyàptyeti // yaddharmàvacchinnaniråpitavyàptiryaddharmàvacchinnasya gçhãtà taddharmàvacchinnasya pakùadharmatayà taddharmàvacchinnasyaiva siddhiþ syàt / na tu pràmàõyasyetyarthaþ / na càyaü niyamo 'nvayini hetau na vyatirekiõãti ÷aïkyam / vyatirekasahacàreõànvayavyàptirgçhãta iti matàbhipràmàyeõa ÷aïkyam / vyatirekasahacàreõànvayavyàptirgçhãta iti matàbhãpràmàyeõa và vyatirekiõyapi hetvabhàvavyapyàbhàvaviùayatvanaiyatvanaiyatyàbhipràyeõavaivamuktiþ-- tasyà iti //"idaü vahnitvaprakàrakaü j¤ànaü vahnitvavadviùayakaü"ityàdinà maõyuktaü pakùàntaraü niràha -- eteneti // viùayapadaü vi÷eùyaparamiti tadãya vyàkhyànoktarvi÷eùyaka ityuktam //------------------------------------------------------------------------ 1. sthita - ga. 2. sthi- kuü-ca.ga. 3. yadvedaü - a. --------------------------------------------------------------------------- pastve-praprà-õyàtya-bhavaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 115. ---------------------- ----------- ---------- -- sivi÷eùyakatvàditi vyatirekyantareõa tatsiddhariti nirastam / vai÷iùñyamanuvyavasàyavedyamiti parataþ 1 pakùe sàdhyàprasiddheþ // ki¤càpràmàõyamapi yadyanumeyaü tarhi kathaü tatprasiddhiþ / yenàpràmàõyàbhàvasàdhakahetau sàdhyàbhàvaråpàpràmàõyavyàpakàbhàvapratiyogitvaj¤ànam / yadi tu bàdhànantaraü smçtyupanãte bhrame vahnitvàbhàvavati vahnitvena j¤ànaü mama vçttamityapràmàõyaü manasà paricchidyate tarhi pravçttisàmàrthyànantaraü ---- --------------------------------------------------------------------------- sàdhyàprasiddheriti / na ca pràgbhavãyasaüskàrànusaraõàdadoùa iti ÷aïkyam / nirastatvàt / àdàvevaivamanumànasambhave prathamamapràmàõyàbhàvànumànasya vyarthatvàccetyapi 3 dhyeyam / apràmàõyacàbhàvànumànepi vyatire 4 kavyàpyàprasiddhyà vyàptyasiddhirita bhàvenàha -- ki¤ceti // dvitãyànuvyavasàye 5 nàpràmàõyaü prasiddhamityà÷ïkye -- yaditviti // nàyaü vahniritibàdhàntaramityarthaþ-- smçtãti // vahnibhramànuvyavasàyajanyasmçtãtyarthaþ -- apràmàõyamiti // bàdharåpànubhavajanyasmçtyupanãtamityarthaþ / pràmàõyasyàpi pa¤camànuvyavasàyavedyatvamastvityàha --tarhiti // tathà ca pa¤camànuvyasàyamàdàya sàdhyaprasiddhyà pràmàõyànumànasyaiva pràthamikatvasaübhave kiü pràmàõyàbhàvànumàneneti bhàvaþ / abhyupetya cedamuktam / vastutastu pràmàõvànumànamevàyuktam / -------------------------------------------------------------------------- 1. parapakùe -mu. 2. bodhyam -mu.a. 3. ke-mu. 4.numàne - kuü. -------------------------------------------------------------------------- smçtyupanãte vyavasàye smçtyupanãtaü vahnitvavai÷iùñyaviùayakatvameva manasà paricchidyatàm /àdàveva và vyavasàyagataü tadupanãtavahnitvavai÷iùñyaviùayakatvamanuvyavasàyainaiva paricchidyatàm kimanayà kçsçùñyà // etena vahnitvavadvi÷eùyakatvamicchàdau manasà praviddhamiti nirastam / tathàtve uktarãtyà pràmàõyasyaiva manasà paricchedasambhavàt // ki¤ca pramàsamarthapravçtyoþ kàryakàraõabhàvo niyamagarbhaþ / niyama÷cànantyavyabhicàràbhyàü na vyaktyoreva / --------------------------------------------------------------------------- pa¤camànuvyavasàyavedyatvopagame ca prathamànuvyavasàyavedyatvasya sutaràmupeyatvasyopapàditatatvàditi bhàvenàha -- àdàveva veti // kusçùñyeti // pårvamapràmàõyàbhàvànumànaü pa÷càtpràmàõyànimànaü apràmàõyaprasiddhyarthaü pa¤camànu vyavasàyànusaraõàmityàdirãpàkusçùñyetyarthaþ / nanu vahnitvavati vahnitvenecchàvànahàmityanuvyavacasàyenecchopanãtaü ta 2 dvatvamicchàyàü gçhyate / evaü dveùàdàviti tatra prasiddhaü vahnij¤àne sàdhyatàm / evaü ca nàprasiddhiritya àha -- eteneti // uktarãtyeti // bàdhoddhàragranthoktarãtyà vyavasàyopanãtasyetyarthaþ / evamanumayatvapakùe pràmàõyasyàpràmàõyasya càprasiddhyuktyà tanniråpitavyaptyàsiddhimuktà hetoþ pramityasiddhimàha -- ki¤ceti // niyameti // yà pramà sà samarthapravçttipårvabhàvinãtyevaüråpaniyametyarthaþ-- vyabhicà 3 ràbhyàmiti // etatpramàvyaktyabhàvepi vyaktyantareõa pravçttidar÷anàdityarthaþ / -------------------------------------------------------------------------- pastve-praprà- õyatya-bhavaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 117. ---------------------- ---------- ---------- kintu pramàtvàvacchedeneti pramàtve j¤àte pravçttikàraõatvaj¤ànaü tenaiva ca pramàtvaj¤ànamityanyonyà÷rayaþ // na ca guõajanyatvàdyavacchedena niyamaþ / --------------------------------------------------------------------------- "niyama÷ca na vyaktyoreva vyabhicàràdatiprasaïgàcca"/ ityutpattipràmàõye tvayaivoktiriti bhàvaþ -- anyonyà÷raya iti // yadi kvacinmanasà pràmàõyagrahopagameva tatra pravçttikàraõatvagrahànnanyonyà÷ràyastarhi prathameva pràmàõyaü manasà gçhyatàm / kamanumàneneti bhàvaþ / etacca pràmàõya 1 j¤ànaü pravçttikiraõamityupetyoktam / apràmàõyàbhàvaj¤ànameva pravçttikàraõamiti pakùe pramàtvapadamapramàtvàbhàvaparaü j¤eyam / yadvà"tadabhàvavati tatprakàrakatvavyatirekaþ sidhyaüstaddhati tatprakàrakatàmàdàya sidhyati / tçtãyaprakàràbhàvena tena vinà sàdhyasyopasaühartuma÷akyatvàt"iti granthenàpràmàõyàbhàvànumànameva pràmàõyànumànamityuktatvàtpramàtvapadaprayogaþ / etena dàhasamarthaviùayakaprayatnajanakatve sati vahnitvaprakàrakani÷cayatvàdityapi hetuþ paràstaþ / prathamaü janakatvasya durj¤ànatvàt / dàhasamarthavi÷eùyakavahnitvaprakàrakani÷cayatvàdityàdirapi dàhasamarthavi÷eùyakatvasyàdau durj¤ànatva 2 sya pràgevoktatvànnirastapràyaþ / dàhasamarthetyevamàdiråpahetånàü pramàtvasàmànyà 3 nanumàpakatvàcca / pramàtvasamaniyatadharmàvacchedenàstu tadgraha ityà÷aïkya niràha-- na ceti // àdipadena doùàbhàvajanyatvàduùñatvàduùñakaraõajanyatvàdigrahaþ-- pramàtvasyeti // anityaj¤ànaniùñhasyetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. pramàtva - mu- a. 2. nasya - kuü. 3. nyànu - mu. --------------------------------------------------------------------------- pastve- praprà-õyàtya-bhavaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 118. ----------------------- ------------- --------- janyatàvacchedakasyà 1 pramàtvasyà 1 j¤àne guõajanyatvasyaiva durj¤ànatvàt // ki¤ca na pravçttisàmarthyena pràmàõyànumànam / candratàràdij¤àne tadabhàvàt / pravçtteþ pràmàõyaj¤ànadhãnatvenànyonyà÷rayàcca / maõiprabhàyàü maõibhrame vyabhicàràcca / maõiprabhàyàü maõibhrame vyabhicàràcca / nàpi saüvàdena / j¤ànàntarasaüvaidasya vyabhicàràt / pramàsaüvàdasyàdyapyasiddheþ / visaüvàdàbhàvasya cànupasa¤jàtabà 2 dhabhramepi satvàt / visaüvàdayogyatvàbhàvasya ca pramàtvàj¤àne durj¤ànatvàt / guõajanyatvasya doùàbhàvajanyatvasya 3 doùàjanyatvasya 3 ca pramàråpakàryakalpyatvena janyatàpacchedakapramàtvàj¤àne guõajanyatvàderduj¤ànatvena cànyonyà÷rayàt // --------------------------------------------------------------------------- yuktipàdãyasudhoktadi÷à vàdàvalyuktadi÷à ca pràmàõyànumàpakasaptahetånaprakàroti -- ki¤ceti // sàmarthyena // viùayalàbharåpeõetyarthaþ / tadanyasyàstu pakùateti vàdinaü pratyàha -- pravçtteriti // pràmàõyaj¤ànàdhãnatveneti // sàdhitvatparamatepyapràmàõya 4 j¤ànàbhàvàrthamapyapekùitatvàditi bhàvaþ / manmate pravçttimàtraü na pràmàõyaj¤ànàdhãnamiti vadantaü pratyàha -- maõãti // vyabhicàràditi // bhramàntarasaüvàdibhrama iti bhàvaþ / nanu bhavanmatepyapràmàõyasya paratastvàtsàdhyàprasiddhistadanumàne syàt / --------------------------------------------------------------------------- 1. cha.-ka-kha-pustake samastaü padaü vartate. 2. dhe-kuü-cha-ga-kha-ka. 3.etannàsti-mu. 4. abhàvaj¤ànàrthaü- mu. --------------------------------------------------------------------------- manmate tu utsargataþ pràmàõyaü gçhõannapi sàkùã bàdhànantaramuktarãtyà visaüvàdalakùaõàdapavàdàdapràmaõyamapi gçhõàti / 1 uktaü hi sudhàyàm / sàkùã apavàdakasadbhàve 'pràmàõyamapi gçhõàti iti // yà tu viùõutatvanirõayañãkàyàü"anumeyamevàpràmàõyaü"ityuktiþ sà sàkùiõo 2 'pràmàõyagrahaõe visaüvàdàpekùà niyatetyabhipretya / ata eva tatraiva"na punarj¤ànagràhakamàtragràhyatvaü"ityuktam / vàdàlyàü ca" apràmàõyasyànumetvàvasàyàt"ityuktvà --- --------------------------------------------------------------------------- tatra janmàntarãya saüskàrànusaraõasya và prathamaü pràmàõyàbhàvànumànadvàrànusaraõasya và pa¤camànuvyavasàyaprasiddhatvànusaraõàdervà kàryatve mamàpi sàmyadityata àha -- manmate tviti // utsargataþ // svasvàbhàvasàmarthyata ityarthaþ / svata evàstu kiü visaüvàdenetyata àha -- uktarãtyeti //"apràmàõyaü tu visaüvàdàdyanusandhàne satyeva gçhyate"ityàdinà"svato 'pràmàõyagrahe asàmarthyàt ityàdeþ svatastvànumànavàde uktatvàttatroktarãtyetyarthaþ -- uktaü hãti // àdyapàde ---- pratyakùavacca pràmàõyaü svata evàgamasya hi / anavasthànyathà hi syàdapràmàõyaü tathànyataþ // ityetadvyàkhyàvasara ityarthaþ / sudhàvàkyasyàrthato nuvàdaþ--- sàkùãtyàdi // uktiriti //"duùñabuddhãnàmevàpràõàõya÷aïkà"ityetadvyàkhyàvasara ityarthaþ / nanvevamidamapramàõaü na veti sandehàdirapi ------------- -------------------------------------------------------------------------- 1. uktamapi-cha. 2. õà-ka-kha. --------------------------------------------------------------------------- j¤aptau paratastvànumànabhaïgaþ pràmàõyavàdaþ pu - 120. ------------------------- ------------- ------------ "na càpràmàõyaü kvacidapi nirapekùeõa sàkùiõà ni÷citacaraü"ityuktam / apràmàõya÷aïkàdikaü tu mànasameva / uktaü hi bhagavatpàdaiþ / "yatkvacidyyabhicàrisyàddar÷anaü mànasaü hi tat"iti / "sudçóho nirõayo yatra j¤eyaü tatsàkùidar÷anam"// iti ca / tasmàtpràmàõyasya paratastve pràthamikaü tajj¤ànameva na sambhavatãti / etadapyuktaü"anyathà"ityàdinà / paratastve pràthamika 1 pràmàõyànumiterevàsambhaveneyaü pramà iyaü tvaprameti vyavasthityasambhavàdityarthaþ // paratastve prathamapràmàõyànumityasambhavaþ // 8// ------------------------------------------ yaccoktaü svà÷rayaviùayakani÷càvadhikatçtãya --- ------------------------------------------------------------------------- sàkùã kiü netyàha -- apràmàõyeti // uktaü hãti // j¤ànapade // paratastve prathamapràmàõyànumityasaübhavaþ // 8 // ------------------------------------------- evaü svatastvànumànànàü bàdhaü vipakùe 'navasthàdvayasyànumityasambhavasya coktyàprayojakatvaü coddhçtya paroktànumànavirodhaniràsàya tàni dåùayitumanuvadati -- yacceti // paroktasvatastvàniråktibhaïgena saü÷ayasyànyathopapàdanena ca paroktahetånàmaprayojakatvàdyuktàvapi prabaladoùoktyarthaü punaràrambhaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. prathama - kuü - cha. --------------------------------------------------------------------------- j¤aptau paratastvànumànabhaïgaþ pràmàõyavàdaþ pu - 121. ------------------------ -------------- ---------- -- kùaõaü 1 vçttisamànàdhakaraõasaü÷ayaviùayã 2 bhåtaü j¤ànapràmàõyaü gràhyaj¤ànaprakàraprakàrakatayà tadvi÷eùyavi÷eùyakatayà ca svà÷rayagràhakayàva 3 jj¤ànàgràhyam / --------------------------------------------------------------------------- "vivàdaüpadaü na yàvatsvà÷rayagràhyaü svà÷rayani÷caye satyapi taduttaratçtãyakùaõe apràmàõyasaü÷ayaü vinà 4 sandihyamànatvàdapràmàõyavat"iti maõyuktàvapi"vipratipattau yathà sàdhyamuktaü tadabhàva iha sàdhyaü j¤eyaü"iti pakùadharàditadãyañãkoktarãtyà pariùkàrapårvakaü tadãyaprayogànuvàdaü karoti -- svà÷rayeti // kimavacchedena vivàdaviùayaityaj¤ànàttadabhimataü vivàdaniyàmakaü pakùatàvacchedakaü ñãkàdyanuktamapi svayaü vyaktãkçtavàniti j¤eyam / svasya pràmàõyasyà÷rayo vyavasàyaþ / tadviùayani÷cayasamànàdhikaraõo yaþ saü÷ayaþ tadviùayã 5 bhåtaü j¤ànapràmàõyamityarthaþ / saü÷ayàviùaye pràmàõye tathà ni÷cate vyadhikaraõasaü÷ayaviùaye tathà caturthakùaõavartisaü÷ayaviùaye 6 yatki¤cidavadhikatçtãyakùaõavartisaü÷ayaviùaye cãsiddhityato vi÷eùaõàni / j¤ànapràmàõyàü÷asyàdhikasyàtraprave÷ànna 7 pakùatàvacchedakaikyanimittaü siddhasàdhanaü ÷aïkyam apràmàõyeva siddhasàdhanatàniràsàya j¤ànapràmàõyamityuktiþ / tàdç÷ànumityàdegràhyatvena bàdhaniràsàya sàdhye yàvadityuktiþ / j¤ànaü ghañaj¤ànamityàdi÷abdajanyaj¤ànàgrahyatvasya svatastvepi satvàdgràhyaj¤ànaprakàra 8 ityuktiþ / daladvayakçtyamapa pràgeva vyaktam // -------------------------------------------------------------------------- 1. varti-ka-ga-ca. 2. kuü-cha-ga-ka. 3. j¤ànagràhakàgrà - ka-cha. 4. và-kuü-a-à. 5.ya-kuü-a. 6.tathà-a. 7.hetupa-a-à. 8.retyàdyu-kuü-a-à. -------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-parastva-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 122. --------------------- ----------- ------------ tajj¤ànaviùayakasamànàdhikaraõaj¤ànàjanyasamànàdhikaraõaj¤ànàprakàro và / svà÷rayaviùayakani÷cayàvadhakatçkatçtãyakùaõavçttisamànàdhikaraõasaü÷ayakoditvàt / svà÷rayaviùayakani÷cayasamànakàlãyasàmagrãjanyasaü÷ayaviùayadharmikapràmàõyasaü÷aya- janyasaü÷ayàviùayatvàcca / -------------------------------------------------------------------------- atra maõyuktamekaü sàdhyaü vipratipattàvuktasàdhyàntarasyàpyupalakùaõaü matvà dåùaõasaukaryàya svayamàha -- tajj¤àneti // 1 tadartho vi÷eùaõa kçtyaü ca paroktasvatastvaniruktibhaïge vyaktam / matadvayepã÷varaj¤ànasatvàtkrameõàprasiddhibàdhavàraõàya samànàdhikaraõapadadvayam -- ni÷càvadhiketi // ni÷cotpattikùaõavadhikatyerthaþ / tena svà÷rayaviùayakani÷cayasthitikùaõàvadhikatçtãyakùaõavçtyarthasaü÷ayakoñàvarthevyabhicàro na ÷aïkyaþ // "svà÷rayani÷caye satyapi taduttaratçtãyakùaõe sandihyamànatvàt"iti maõyuktahetossatisaptamãbalena sàmànàdhikaraõyalàbhàyaråpaü taññãkoktamekamarthamupetyaiko heturuktaþ / samànakãlãnatà 2 råpamarthàntaraü copetya hetvantaràha--svà÷rayaviùayaketyàdi // 3 saü÷ayaviùayakatvàdityasya pårvavatsaü÷ayakoñitvàdityarthaþ / tenàtra pårvatra ca na vyavasàye vyabhicàraþ 3 // svà÷rayani÷caye 'pràmàõyasaü÷ayaü vinà 4 sandihyamànatvàt iti maõyuktyabhamataü hetuü vyanakti -- svà÷rayaviùayakaki¤cidityàdi // svà÷rayaviùayakani÷caya÷abdena yàvanni÷cayo maõikçto nàbhimataþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. etada-kuü-a-à. 2. làbha-kuü-a-à. 3. ayaü granthaþ-a. pustake nàsti. 4. và-kuü-a-à. 5.saü÷ayaviùayatvàdityasya pårvavatsaü÷ayakoñitvàdityarthaþ-a. ------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-parastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 123. ----------------------- ------------- ---------- apràmàõyavat // yadvà uktahetutatrayamadhye ekaü pakùatàvacchedakaü kçtvànyau hetåkartavyau // yadvà etajj¤ànapràmàõyametajj¤ànapràmàõyasaü÷ayapårvakàlãnaitanni÷cayàviùayaþ / etajj¤ànaviùayakani÷cayàvadhiketyàdyuktahetuktahetutrayàt // apràmàõyavat // ------------------------------------------------------------------------- pràmàõyànumiterapi pramàõyà÷rayaviùayakani÷cayatvena taddharmikapràmàõyasaü÷ayajanyasaü÷ayaviùayatvenàsiddhyàpatteþ / kintu yatki¤cidanuvyavasàyaråpani÷caya evàbhimata iti bhàvena ki¤cinni÷yadharmiketyuktam -- apràmàõyavaditi // pakùãbhåtapràmàõyasaü÷ayakoñãbhåtàpràmàõyavadityarthaþ / matadvayepi tasya paratastve sàdhyahetã saümatàviti bhàvaþ // hetupakùatàvacchedakaikyanibandhanasiddhasàdhanatà 1 ÷aïkàpi yathà na bhavati tathà pakùàtàvacchedakãkçtya dvitãyatçtãyau vàdyatçtãyau và hetåkartavyàvityarthaþ // 2 "anabhyàsada÷àpannaitajj¤ànapràmàõyaü"ityàdinà maõyuktaü pakùàntaraü càha -- yadvaitajj¤ànapràmàõyamiti // vastuto yadanuvyavasàyànantaraü tçtãyakùaõe saü÷ayaviùayãbhåtaü pràmàõyaü tadvyakterevaitatpadena grahaõam / ato nàsiddhirhetånàmiti bhàvaþ / bàdhavàraõàya kàlãnetyantam -- pårveti // avyavahitapårvakàlãnetyarthaþ / etajj¤ànani÷cayànantaraü sandihyamànatvàdityuktahetumupalakùaõaü matvàha-- hetutrayàditi // ------------------------------------------------------------------------- / etàvat nàsti - cha. 1. na÷aü- kuü. 2. yadvà ana -a. -------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-parastva-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 124. -------------------- ------------ ---------- vimataü vyavasàyapràmàõyaü 1 na tadanuvyavasàyavedyam / tadavadhikatçtãyetyàdyuktahetutrayàt / apràmàõyavaditi vi÷iùya prayoktavyam / tasmàdanumànaviruddhàni svatastvànumànàni // atra sàdhyavi÷eùaõaprayojanaü svatastvaniruktàvuktapràyam / àdya 2 hetau rajatatvàdiråper'thepi ki¤cidavadhakatçtãyakùaõa 3 vuttisaü÷ayaviùayatvasya. tathà svà÷rayani÷cayàvadhikacaturthalakùaõavçttisaü÷ayaviùayatvasya, tathà caitrãyasvà÷rayani÷cayàvadhikatçtãyakùaõavçttimaitrãyasaü÷ayaviùayatvasya ca satvàttatra vvabhicàraþ / -------------------------------------------------------------------------- evaü svatastvavàdimàtrasàdhàraõaü và gurubhinnasvatastvavàdimàtrasàdhàraõaü và dvedhà prayogaü maõyabhamataü pradar÷ya anabhyàsada÷àpannaj¤ànapràmàõyaü na svà÷rayagràhyamiti gurumatàsàdhàraõyena prayogoktamupalakùaõa 4 mabhipretya siddhàntitavirodhiprayogàntaramàha-- vimatamiti // yadvetyanuùaïgaþ / uktasaü÷ayaviùayãbhåpràmàõyasyaiva vyavasàyapràmàõyapadena grahaõamiti dyotanàya vimatamityuktiþ-- tasmàditi // uktarãtyà prayogasambhavàdityarthaþ / na tu saü÷ayànavatàrastalãyapakùakànumànàni / maõyàdyuktànàü saü÷ayastharãyapakùakàõàü bhinnaviùayatayà virodhàbhàvàta / yadvà saü÷ayasthale tathàtvasiddhàvanyatràpi tathàtvameva kalpyam / na vairåpyamityà÷ayena sarvànumànànãtyarthaþ / dåùaõasuj¤ànatàyai padakçtyaü vivecayati -- atra sàdhyetyàdinà // svatastvaniruktàviti // paroktasvatastvaniruktibhaïgaprastàva ityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. naita - ka. 2. dye-kuü-ga. 3. janya-ga. 4. mupe- kuü-a. --------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-parastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 125. --------------------- -------------- ------- 1 tadvàraõàya krameõa svà÷rayani÷cayàvadhikatvena tçtãyakùaõa 2 vçttitvena samànàdhikaraõatvena ca saü÷ayo vi÷eùitaþ // prathamaü vyavasàyaþ, anantaraü j¤ànatvanirvikalpakaü vinà j¤ànàü÷aü nirvikalpasya ghañàü÷e savikalpakasya narasiühàkàrasya dharmij¤ànarårasyànuvyavasàyasyotpattiþ, anantare dvitãye 3 tadanuvyavasàyasya sthitikùaõe koñismiraõaü, anantaraü tçtãyakùaõe pràmàõyasaüdehaþ, caturthakùaõer'thasaüdeha iti sthitiþ // -------------------------------------------------------------------------- àdye pårvadaladvayena tava ghañatvaprakàrakaü j¤ànaü tava ghañatvavadvi÷eùyakaü j¤ànamiti÷abdaj¤ànayoþ siddhasàdhananirãsaþ / yàvadityuktyà nyàyamate pa¤camànuvyasàyàdau bàdhaniràsaþ phasam / dvitãye àdyona j¤ànapadena tatpadasya pràmàõyaparàmar÷itàpatyà bàdhaniràsaþ, dvitãyena tu vyàpàrànubandhitayà tàdç÷àtmàdinàprasiddhiniràsaþ, phalam / tçtãyenàpi vyàpàrànubandhitayàtmàdigràhyatayà bàdaniràsaþ phalam / samànàdhikaraõapadadvayena 4 tàdç÷e÷varaj¤ànagràhyatvàbhàvàdbàdhaniràsaþ phalamuktapràyamityarthaþ / -------------------------------------------------------------------------- uktàrthaparij¤ànàya pakùadharàdyuktatadãyaprakriyàmàha - prathamamiti // nirvikalpakasyeti // j¤ànatvavai÷iùñyaviùayakatvasyetyarthaþ / savikalpakasyeti // ghañatvaprakàrakatvapurovçttivi÷eùyakatvaviùayakasyetyarthaþ / saü÷ayahetutvopapàdanàyaivamuktiþ / ghañàü÷opi nirvikalpakasya tadayogàt --koñãti // koñidvayasmaraõaü samåhàlambhanaråpamityarthaþ / sàdhàraõadharmadar÷anaråpadharmij¤ànasyobhayakoñisàdhàraõyàditi bhàvaþ -- artheti // -------------------------------------------------------------------------- 1.ràtta-kuü. 2. vartitvena - kuü. 3. ye 'nu-ka-kha-ga-ca-cha. 4.nàtàdç-mu-a, yetà - à. -------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-parastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 126. ---------------------- -------------- ------------ dvitãyahetàvapi tçtãye pramàõyasaüdehakùaõe 'nuvyavasàyanà÷àtpràmàõyasaü÷ayaghañità yàr'thasaüdehasàmagrã tasyà 1 anuvyavasàyasamakàlãnatvaü nàstãti nàrthe vyabhicàraþ / na tu svà÷rayaviùayakani÷casamànakàlãyasaü÷ayaviùayatvaü hetuþ / pràmàõyasaü÷ayotpattikùaõe ' 2 nuvyàvasàyasya nà÷enàsiddheþ / tçtãyahetàvapi ghañaviùayakani÷cayadharmikapràmàõyasaü÷ayajanyasaü÷ayàviùayatvaü pañepyastãtyarthe vyabhicàraþ / tadvàraõàya 3 gràhyamàõyà÷rayaviùayakatvena ni÷cayo vi÷eùitaþ / --------------------------------------------------------------------------- idaü rajataü na vetyevaü råpeõàrthasandeha ityarthaþ / arthaghañikapårvabhàvipràmàõyasandehasyaiva koñismçtiråpatvàccaturthakùaõer'thasandeha iti bhàvaþ // pràmàõyasaü÷ayaghañiteti // koñismçtiråpatvàttasya tadghañità 4 manassaüyogàdiråpà yà sàmagrãtyarthaþ / sàmagrãjanyeti vi÷eùaõaü vyarthaü evaü ca nàrthe naikàntyamityà÷aïkya tatsàrthakyaü vaktumàha-- natviti // dvãtãyaheturmaõikçdabhimata evotprokùito na sàkùàdukta iti evameva tasyàbhimatiþ 5 kiü sàmagrãpadaprakùepeõetyato 'siddhiråpabàdhakopadar÷anetatkçtam / asiddhivàrakatvepi yathoktavi÷eùaõavi÷eùyabhàvena vaiyarthyamiti bhàvaþ-- pañepãti // pañaj¤ànasyàpi gràhyapràmàõyà÷rayatayà tadgràhyakànuvyavasàyagràhyatvena sàdhyàbhàvàditi bhàvaþ-- vi÷eùata iti // --------------------------------------------------------------------------- 1. ma-kuü 2.tadanu. -kuü 3.gràhyapadaü na- ka. 4.tàtma-mu-a-à. 5.kutona / ityàdikaü - a-à. --------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-parastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 127. ---------------------- ------------- ------------ tathàpi vyàvasàyapràmàõyasya svà÷rayaviùayikà yà 1 pràmàõyànumititastaddharmikapràmàõyasaü÷ayajanyasaü÷ayaviùayatvàdasiddhiþ / tadvàraõàya ki¤ciditi vi÷eùaõam / evaü ca nàsiddhiþ / 2 anumitipràmàõyasaü÷ayena vyavasàyapràmàõyasaü÷ayepyanuvyavasàya 2 pràmàõyasaü÷ayena tatsaü÷ayàbhàvàt / na tu pràmàõyasaü÷ayàjanyasaü÷ayaviùayatvaü hetuþ / arthasyàpi tadajanyasaü÷ayaü pratyapi viùayatvena vyabhicàràt / atra sarvatra vipakùe hetåcchittireva bàdhikà / svatastvapakùe 'nuvyavasàyasyaiva pràmàõyani÷cayaråpatvàt dvitãye tatsthitikùaõe tadabhàvaghañità yà saü÷ayasàmagrã tadabhàvena tçtãyakùaõe pràmàõyasaü÷ayànupapatteþ // ------------------------------------------------------------------------- tathà ca tasyàpyanuvyavasàyagràhyatayà taddharmikapràmàõyasaü÷ayajanyasaü÷ayayogyatvena hetvabhànna vyabhicàra iti bhàvaþ -- nàsiddhiriti // akhaõóàbhàvànnàsiddhivàrakatvaü doùa 3 iti bhàvaþ-- anuvyavasàyeti // tasya pràmàõyaniyamena kadàpi tatra 4 sandehàbhàvàditi bhàvaþ / hetåcchittiü vyanakti -- svatastvetyàdinà // pràmàõyani÷cayeti // tathà cavi÷eùadar÷ane kathaü sandeha iti bhàvaþ -- tadabhàveti // pràmàõyani÷cayaråpavi÷eùaõadar÷anàbhàvetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. pràmàõyapadaü na -kuü-ka-kha-ga-cha. 2. anumitipràmàõyasaü÷ayenevànuvyavasàya -ga. 3. dåùaõaü -à. 4. pràmàõyasaü- mu,a-à. -------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-parastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 128. ---------------------- ----------- ------------ ata eva dvitãye pràmàõyani÷cayasthitikùaõe tadabhàvaghañisaü÷ayasàmagryabhàvena pràmàõyasya svà÷rayani÷cayasamànakàlãnasàmagrãjanyasaü÷ayaviùayatvàyogàt / anuvyavasàyasya pràmàõyagrahakatve gràhakapràmàõyasandehe gràhyasandehaniyamena vyavasàyapràmàõyànumiteþ 1 pràmàõyasandehanevànuvyavasàya 2 pràmàõyasandehenàpi kàdacidvyavasàyapràmàõyasandehàpàtàt / na ceùcàpattiþ / anuvyavasàyasya pràmàõyaniyamàditi // ucyate / àdye sàdhye 'pasiddhànto bàdho vyàghàta÷ca / --------------------------------------------------------------------------- ata eva // pràmàõyavi÷cayasya tanni÷cayatvàdevetyarthaþ / dvitãya ityasya vivaraõaü sthitikùaõa iti / tçtãya hetåcchittiü vyanakti -- anuvyavasàyasyeti // pratij¤àdoùàüstàvadàha--àdyo sàdhya ityàdinà // uktaråpeõa svà÷rayagràhakatvasya pràmàõyagràhakatvaråpatayà tàdç÷enànumityàdinà gràhyatvasya paramatepi siddhatvàttadabhàvasàdhane 'pasiddhàntaþ / pràmàõyagràhakeõa pràmàõyaü na grahyamityukte bàdho vyàghàta÷ca sphuña eva / svàtantryeõetyuktàvapi bàdhoddhàragranthoktarãtyà bàdha eva / uktaråpasàdhyasyàrthepi satvena vyabhicàraprasaktya tadvàrakahetuvi÷eùaõavaiyarthyàcceti bhàvaþ // aü÷a iti // sarvaü j¤ànaü guõa iti ÷abda janyaj¤ànapràmàõyàü÷a ityarthaþ / tatpakùãkaraõasyàpi pràguktatvàditi bhàvaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. tiprà - kuü. 2. sya - ka - kha - cha. --------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-pastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 129. ---------------------- ------------- ----------- dvitãyeü'÷e siddhasàdhanam / upapàdataü caitatparoktasvatastva 1 niruktibhaïge // ki¤ca sàdhye sva÷abdaþ kiü pakùãkçtapràmàõyamàtra 2 paraþ ? kiü và samabhivyàhçtaparaþ / nàdyaþ / apràmàõyasyàpràmàõyavatyapràmàõyaprakàrakatvaråpapràmàõyà÷rayagràhakeõa j¤ànena gràhyatayà tadagràhyaråpasàdhyasyàpràmàõyaråpe dçùñànte 'bhàvàt / nàntyaþ / ghañaråper'the vyabhicàràprasaktyà hetau 3 tçtãyapadasya vyarthatvàt / asminpakùe hi samabhivyàhçto ghaña eva sva÷abdàrthaþ / -------------------------------------------------------------------------- ata evàha --upapàditaü caitaditi // bàdhavyàghàtayoþ kaõñhato 'nuktàvapi upapàditapràyatvàdupapàditamityuktam // dçùñàntahetudoùau pakùabhedenàhaþ- ki¤ceti // apràmàõyasyeti // ÷uktau råpyatvabhramànantaraü bàdhàvatàradidaü j¤ànamaprametyanuvyavasàye yadapràmàõyavatyapràmàõyaprakàrakatvaråpaü pràmàõyaü tasyàpi pakùatvena tatpràmàõyà÷rayagràhakeõa taddhañakãtabhåtàpràmàõyasya gràhyatayà tatra sàdhyavaikalyamityarthaþ / apràmàõyavadityatra 4 pakùãbhåtapràmàõyasaü÷ayakoñibhåtàpràmàõyavadityarthasya taññãkoktàvapi tàdç÷apràmàõyaghañakasyàpi tathàtvamapi bhàvaþ / vyabhicàràprasaktiü vyanakti / asminpakùa iti // ------------------------------------------------------------------------- 1.paratastva ityàdikaü - kuü -ka-ga-cha. 2. màtrapadaü na -kuü-ga. 3. hetàviti na -kuü -ka-kha-ga-cha. 4. sya-mu-a-à. ------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-pastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 130. --------------------- ----------- -------- ghañe ca ghañà÷rayã 1 bhåtakapàlagràhakayàvajyaj¤ànàgràhyatvaråpaü sàdhyamastyeveti kathaü tatra vyabhicàraprasaktiþ / ki¤cetairanumànaiþ pramàõyasya kiü sàkùagrahaõayogyatvàbhavaþ sàdhyate 2 ni÷cayaråpaphalàbhàvo và / nàdyaþ dharmyaü÷a iva vai÷iùñyàü÷epi tvanmate vyavasàyopanãyatvaråpà manmate vyavasàyopanãte tasminsàkùaõaþ sahaja÷aktiråpàyogyatàstãtyuktatvena bàdhàt / saü÷ayasya ni÷cayaråpaphalàbhàvenaivopapattyà yogyatvàbhàvasàdhane 'prayojakatvàcca / antye 'pi phalàbhàvasàdhanaü kiü doùa÷aïkàdiråpeõa pràmàõyavirodhyupasthàpaka --- ------------------------------------------------------------------------- nanu gràhyaj¤ànaprakàretyatra grahyaj¤àna÷abdasyàpi svà÷rayaparatayà ghañà÷rayakapàlasya niùprakàraprakàratayà tadvi÷eùyavi÷eùyakatayà ghañà÷rayagràhakayàvajj¤ànamaprasiddhamiti cenna / tàdç÷aj¤ànàprasiddhireva tadgràhyatvaü tadabhàvaråpasàdhyasatvàt / ata eva"sàdhyamastyeva"ityaktam / yadvà 3 kàpàlaviùayatàdç÷aj¤ànàprasiddhireva tadviùayatvaråpaphalàbhàvo ghañe na siddhaþ / yena tatra vyabhicàraprasaktirna syàditya 4 rucetyàha - ki¤ceti // dharmyaü÷a ityupalakùaõam / dharmadharmyaü÷ayorivetyarthaþ -- asminniti // vai÷iùñyàü÷aviùaya ityarthaþ --uktatveneti // bàdhoddhàragranthe --apratibandheti // ------------------------------------------------------------------------- 1. yabhå-kuü-ka-ga-kha. 2. uta-kha. 3. nanu -à. 4.tyata àha - a. -------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-pastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 131. ---------------------- ------------- --------- --sàmagrãsamavadhànenàpratibandhada÷àyàmuta pratibandhada÷àyàm / nàdyaþ / tadà pràmàõye 1 saü÷ayàbhàvenà÷rayàsiddheþ / svaråpàsiddhe÷ca / nàntyaþ / iùñàpatteþ / na ca phalàbhavenaiva yogyatvàbhàvasmidhyati / bàdhasyoktatvàt / vahnau dàhada÷akteriva sàkùaõi pràmàõyagrahaõasyeva doùa÷aïkàdipratibandhena pràmàõyàgrahaõa 2 ÷akteþ sahajatvepi maõyàdipratibandhenàdàhasyeva doùa÷aïkàdipratibdhena pràmàõyagrahaõasyopapatte÷ca / uktaü hi ñãkàkàraiþ /"na hi gokùurakàpasarpaõasàpekùatvena gajasya gamana÷aktiþ paratantrà"iti / ------------------------------------------------------------------------- sàdhye saü÷ayavelàyàmagràhyamityanuktervikalpadvayàvakà÷a iti bhàvaþ --iùñàpattiriti // apratibaddhasàkùavedyatvasya sàkùayogyatvasya và svatastvasyàsmadabhimakatasyànapàyàditi bhàvaþ // nanu phalàbhàvena yogyatvàbhàvànumànàtsvatastvahànirevetyata àha -- na ceti // bàdhasyoktatvàditi // tvanmata ityàdinetyarthaþ / ÷aktiråpayaugyatvasatve tadagraho 'yukta ityata àha --vahnàviti // pratibandhàbhàvasàpekùatve kathaü na svatastvahànirityata àha -- uktaü hiti // vàdàvalyàmityarthaþ / nanu maõyuktahetånàü svoktahetupratipakùatvenàtropanyàsàdupàdheþ pratipakùonnàkatvapakùe pratipakùe pratipakùàntaravadupàdhyudbhàvanaü vyarthamityato maõikçnmatàvaùñambhenàha -- upàdhervyabhicàretyàdi // ------------------------------------------------------------------------- 1. õya-ga. 2.õasyopapatte÷ca- ityetàvadevavartate - ka. ------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-pastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 132. --------------------- ---------------- -------- ki¤coktenànavasthàråpeõa prathamasya pràmàõyagrahaõasyànipapattiråpeõa ca tarkeõa paràhatiþ / api copàdhervyabhicàronnàkatvapakùe 'nuvyavasàyaviùayatvayogyatàrahitopàdhighañitatvamupàdhiþ / tadagràhyopàdhighañitatvaü ca tadagràhyatvaü vinànupapannam / pratyakùàgràhyagurutvaghañitagurutvavattvàdau tathà dar÷anàt / 1. tvadiyo hetustu tadgrahyatvepi grahaõaråpaphalàbhàvenaivopapanna ityupàdhissàdhyavyàpakaþ / ------------------------------------------------------------------------- dharmadharmivadvai÷iùñyàü÷epi yogyatàyà upapàditatatvenànuvyavasàyayogyatàrahitopàdhighañitatvaü pakùãbhåtapràmàõye sàdhanavati neti sàdhanàvyàpakatvaü spaùñam / sàdhyavyàpakatvaü kathamityataþ sàdhyaü prati prayojakatvamasya vyanakti -- tadgràhyeti // pårvoktopàdherniùkupyànuvàdoyam / hetoraprayojakatvamàha -tvadiya 2 iti // tadgràhyatvepi -- tadgrahaõayogyatvepãtyarthaþ / evaü copàdhihetatvoranukålatarkabhàvàbhàvoktyà - anukålena tarkeõa sanàthe sati sàdhane / sàdhyavyàpakatàbhaïgatpakùe nopàdhisambhavaþ // ityasyànavakà÷a iti bhàvenàha -- sàdhyavyàpaka iti // sàkùaõo j¤ànagocarasya j¤ànatvàü÷epi savikalpakatvàttatsiddhyarthaü paroktaü niràha // ki¤ceti // ------------------------------------------------------------------------- dvitãyo - kuü- kha. 2.dvitãya -kuü. ------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-pastvà -na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 133. ---------------------- ------------ --------- ki¤cànuvyavasàyasya narasiühàkàratve ghañaniùayakaü pramàõaü na vetyeva saü÷ayaþ syàt / na tu ghañaviùayakaü j¤ànaü pramàõaü na veti/ j¤ànatvasya dharmitàvacchedakatvenàj¤ànàt / ki¤cedye saü÷ayasya tçtãyakùaõavçttitvamasiddham / asarvaj¤enàtãndriyàtisåkùmakùaõeyattàyà ni÷cetuma÷akyatvena svà÷rayani÷cayàvadhikatçtãyakùaõa eva saü÷ayo na tu caturthàdàviti nirõetuma÷akyatvàt / yadi tvanuvyavasàyasya pràmàõyavi÷cayaråpatvàbhàvàddvitãyakùaõe tanni÷càyàbhàvavi÷iùñakoñãsmaraõaråpasaü÷ayasàmagryàþ satvena saü÷ayasya tçtãyakùaõavartitvakalpanaü tarhi saü÷ayasya tçtãyakùaõavçttitvenànuvyavasàyasya pràmàõyani÷cayaråpa 1 tvàbhàvaråpaü paratastvaü tvàyà sàdhyata ityanyonyà÷rayaþ / -------------------------------------------------------------------------- aj¤ànàditi // evaü ca tadarthaü j¤ànatvavai÷iùñyaj¤ànàntaràïgãkàre ca svà÷rayani÷cayàvadhikatçtãyakùaõavçttitvamasiddhamiti bhàvaþ / nanu ni÷cayapadena savikalpaka eva vivakùyata ityata àha -- ki¤ceti // 2 hetutrayasàdhàraõadoùànuktvà pràtisvikaråpeõàpi doùamàha -- ki¤càdya iti // asiddhamiti // sandagdhasiddhamityarthaþ / anyonyà÷raya iti // ------------------------------------------------------------------------- 1. råpapadaü na - kuü - ga - kha - cha. 2. yadvà evaü - mu - a - à. ------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-pastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 134. ---------------------- ------------ --------- na ca caturthàdikùaõavçttinàpi saü÷ayena paratastvasiddhiþ / dvitãyakùaõotpannena koñismaraõena pràmàõyani÷cayaråpapratibandhakava÷àttçtãyakùaõe saü÷ayànutpàdepi tçtãyakùaõotpannena pratibandhakadhvaüsena vi÷iùñaü tatkùaõe 1 tiùñhadyatsaü÷ayasàmagrãråpaü koñasmaraõaü tena caturthakùaõe saü÷ayotpàdanasambhavàt / ------------------------------------------------------------------------- siddhe cànuvyavasàyasya pràmàõyavi÷cayatvàbhàve saü÷ayasya tçtãyakùaõavçttitvàsiddhiþ / tatsiddhau ca tatsiddhirityarthaþ / nanu màstu hetuni÷cayaþ caturthàdikùaõavçttisaü÷ayaviùayatvenàpyuktasàdhyasiddhirastvityataþ prathamakùaõe dharmij¤ànaråpànuvyavasàyena pràmàõye ni÷citepi caturthakùaõàdau tatra saü÷ayo nànupapanna ityaprayojako heturityàha -- na cetyàdinà // dvitãyeti // anuvyavasàyàsthitikùaõotpannenetyarthaþ-- pràmàõyani÷cayaråpeti // pårvatanadharmij¤ànàkhyapràmàõyani÷cayaråpetyarthaþ -- tatkùaõa iti // 2 tçtãyakùaõa ityarthaþ / sàmagrãråpamiti // tadà tanmate dharmij¤ànasya nà÷epi tasya koñismaraõa evopayogena tadabhàvasyàdoùatvàt / tasya nà÷epi smçtyupanãte tasmin j¤ànaü pramàõaü na veti saü÷ayopapatte÷ca / na ca tasya pràmàõyatvenaiva smçtyopanayaþ tathaiva pràganubhavàditi vàcyam / doùeõa pràmàõyàü÷apratibandhasambhavàt / -------------------------------------------------------------------------- 1. õavçtti - kha. 2. caturtha - a. ------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-pastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 135. --------------------- ------------ --------- dvitãyahetàvapyanavyavasàyasya pràmàõyaviùayakatve siddhe dvitãye 'nuvyavasàyasya 1 sthitikùaõe pràmàõyani÷cayàbhàva 2 vi÷iùñakoñismaraõaråpasaü÷ayasàmagryàþ satvena tasyà 3 anuvyavasàyaråpani÷cayasamànakàlãnatvasiddhiþ / siddhe ca tasminnuktaråpasàmagrãjanyasaü÷ayaviùayatvena pràmàõyasyànuvyavasàyaviùatvàsiddhirityanyonyà÷rayaþ / evaü tçtãyahetàvapyanuvyavasàyasya pràmàõyaniyame siddhe kiü pramaiva pramàtvena gçhãtà apramaiva veti saü÷ayasya pràmàõyànumitidharmikatvameva ---------- ------------------------------------------------------------------------- vastutastu manmate doùasthale vyavasàyasya sàkùavedyatvàtta 4 tpràmàõyasya ca mànasatvàttanmàtropanayo na viruddha iti bhàvaþ / dvitãyahetàvapãti // svà÷rayani÷cayasamànakàlãnatvaü saü÷ayasàgagryàmasiddhamiti yojyam / nanu dharmini÷cayaråpànuvyavasàyasya pràmàõyacaviùayakatvàdeva vi÷eùàdar÷anavi÷iùñà koñismaraõàdisàmagrã tatkàlãneti j¤àyata ityato durj¤ànametadityàha -- anuvyavasàyasyetyàdinà // dvitãya ityasyàrtho 'nuvyavasàyasya sthitikùaõa iti / tçtãyahetàvapãti // anuvyavasàyadharmikapràmàõyasaü÷ayajanyasaü÷aviùayatvaü durj¤ànamiti yojyam / anuvyavasàyasya pràmàõyaniyamadeva tatsuj¤ànamityata àha -- anuvyavasàyasyeti // ------------------------------------------------------------------------- 1. yasthi - ka-kha-cha. 2.råpapratibandhakàbhàva-kuü-ga. 3. tasyàni÷caya - ka- kha-cha. 4. daprà-kuü. ------------------------------------------------------------------------ nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( prathama paricchedaþ pu - 136. ---------------------- ---------------- ---------- na tvanuvyavasàyadhmikatvamityasyàrthasya siddhyà vyavasàyapràmàõyà 1 nuvyavasàyadharmikapràmàõyasaü÷ayajanyasaü÷ayàviùayatvasiddhe 2 tasminnanuvyavasàyasya pràmàõyaniyamasiddhityanyonyà÷raya eva / etena pràmàõyaü parato j¤àyate anabhyàsada÷àyàü sàü÷ayikatvàt apràmàõyavat / paratastvaü ca yatprativàdinà niùidhyate tadeva 3 sàdhyate / atra ca bhàgàsiddhirna doùaþ / ------------------------------------------------------------------------- siddhe ca tasminniti // vyavasàyapràmàõyasyetyàdiparàmar÷aþ / siddhàntepa saü÷ayàdisthalãyapràmàõyànuvyavasàyasya 4 pramàtvàniyamàditi bhàvaþ / evaü maõyuktànumànàni nirasya dvitãyastabake kusumàjalàvudayanoktaü sudhàyàmà÷aïkitamanumànaü ca niràha -- eteneti // nirastamityanvayaþ / nanu paratvasyànyatvaråpasya kovalànvayitvena svatastvepyupapatyàr'thàntaràmityatastatpariùkaroti -- paratastvaü ceti // tatprakàraprakàretyàdinà pràguktaråpaj¤ànà 5 gràhyatvaü niùidhyata iti tadevetyarthaþ / tathà ca"svagràhyatvepi kadàcitparagràhyatvàtsvasyàpyanyàpekùayà paratvàt"ityàdimaõyuktakhaõóanànavakà÷a iti bhàvaþ -- atra ceti // nanu"anabhyàsada÷àyàmiti bhàgàsiddhivàraõàrthaü"iti vardhamànokteþ kathaü bhàgasiddhi÷aïketi cenna / pràmàõyamàtrasya pakùatvena sàü÷ayikatvàdityuktau kvacidasiddheranabhyàsada÷àyàmityuktà 6 vabhyàsada÷otpanna 7 j¤ànapràmàõyepakùaikade÷e 'nabhyàsotpannepi sarvatra sandehàbhàvena bhàgàsiddhi÷aïkàyàü pracãnamatàbhipretadoùatvoktiriti j¤eyam / -------------------------------------------------------------------------- 1. õyasyànu-kha-cha-ca. 2. tu-mu-ca-ga. 3.'sàdhyate' iti na-kuü-ga-cha. 4. syàpramàtvàdi ni-a. 5. j¤ànagrà-mu. 6.ktyà-a. 7. nne-a. ------------------------------------------------------------------------- j¤aptau-pastvà-na-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 137. --------------------- --------- ---------- udde÷yasya pakùatàvacchedakadharmasamànàdhikaraõasàdhyapratãtiråpasya phalasya tatsamànàdhikaraõasàdhanapratãtiråpasya 1 karaõasya càvighàtàt / yatra 2 sarvatra pakùe sàdhyapratãtirudde÷yà tatraiva sà dauùaþ / atra ca na kàcana kçsçùñiþ / nàpi sàmànyavipratipattyanànuguõyamiti nirastam / bàdhàprayojakatvàdyuktadoùàt / ------------------------------------------------------------------------- udde÷yasyeti // yathà bhaugàyatanatvàdiråpà 3 vyagra÷arãràdilakùaõenàpi kevalapyatirekiõetarabhedàdisàdhanam anyathà tanna syàt/ tathehàpi yàvati heturasti tàvati pakùe pakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyena sàdhyasiddhisambhavàt / tàvata evodde÷yatvàt / udde÷yasiddhiphalakatvàdanumànasyetyarthaþ / tarhi 4 doùa eva na syàdityata àha -- yatra tviti // tathà ca maõau yadanabhyàseti vi÷eùaõamudayanoktahetuvi÷eùaõaü bhaïtvà pakùavi÷eùaõaü kçtaü tadasiddhivàrakaü vyarthamityupetyeti j¤eyam / maõyuktapakùàpekùayàtra guõavi÷eùaõamàha - atra ceti // pracãnoktànumànapakùe pakùatàvacchedakanirvacanakle÷o và hetupakùatàvacchedakaikyanibandhanaþ siddhanàdhanatà klo÷o và hetupakùatàvacchedakaikyanibandhanaþ siddhasàdhanatà kle÷o và narasãühàkàraj¤ànavi÷eùaõadurj¤ànatva ------- --------------------------------------------------------------------------- 1. kà-kuü-ga. 2. tu- kuü-ga-cha. 3. vyàpta-mu-a-à. 4. sà-mu. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 138. --------------------- ------------ ------------ etenaiva pràmàõyaü parato j¤àyate / pràmàõyàpràmàõyànyataramàtrakoñikasaü÷aya 1 viùayatvàdapràmàõyavadityàdyapi nirastam / tasmàjj¤aptàvuptattau ca pràmàõyaü svata eveti / ------------------------------------------------------------------------- 2 kle÷o và netyarthaþ / aprayojakatvàdityàdipadena pratikålatarkaparàhatisopàdhikatvàdigrahaþ / sudhàktadi÷à svataþ pramàõatvenàïgãkçtadharmij¤ànànumitipràmàõye vyabhicàrasya ca grahaþ -- etenaiveti // bàdhàdinaivetyarthaþ / dçùñàntaghañanàya hetàvapràmàõyapadam / anyatapara÷abda ubhayaparaþ / pràmàõyàpràmàõyobhayamàtrakoñiketyarthaþ / saü÷ayaviùaye gha 3 ñàdyarthevyabhicàraniràsàya pràmàõyàpràmàõyàntarakoñiketyuktiþ / idaü j¤ànaü 4 guõo na và pramàõamapramàõaü veti tadaïtãkçtacatuùkoñikasaü÷ayaviùayaj¤àna 5 gaõatve vyabhicàraniràsàya màtretyuktiþ / 6 yadi ca viùayakatvàdityasya koñitvàdityarthastadà guõatve vyabhicàravàraõàya màtrapadamiti j¤enam 6 / àdipadena pràmàõyaü parato j¤àyate svato 'gràhyatve sati gràhyatvàdityàdergrahaþ / upapàdataj¤àptisvatastvenaivotpattàvapi tatsiddhapràyamiti bhàvenottaravàdopatrepaõàyoktamupasaüharati -- tasmàditi // svatastve sàdhaka 7 bhàvàdbàdhakàbhàvàtparatastvapakùe tadubhayàvàdityarthaþ / utpattau svatastvaü ca sudhoktadi÷à j¤ànajanakamàtràdhãnajanmatvamiti spaùñamiti bhàvaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1.koñitvàt -kuü-ga-ca-cha. 2. kle÷àdiþ-mu-a. tvàdikle-à-mu. 3. ñatvà-mu-a-à. 4. guõupadaü nàsti-a-à. 5.guõa iti na -mu-a. 6.ayaü-granthaþ nàsti-kuü-a. 7. kà-mu-a-à. -------------------------------------------------------------------------- utpattau paratastve cirantanànumànabhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 139. ------------------------------------ ------------- ---------- etadapyuktaü"anyathà"ityàdinà / phalàbhàvamàtreõa svaråpayogyatvàbhàvasàdhane lokasiddhasarvavyavasthàyogàdityarthaþ // // j¤aptau paratastvànumànabhaïgaþ // 9 // --------------------------------------- etadapãti // ni÷cayaråpaphalàbhàve yogyatvàbhàvo netyetadapãtyarthaþ -- loketi // pratibandhakasthalãyadàhàdyabhàvepi vahnyodastacchaktatàstãti lokasiddhavyavasthetyarthaþ / // j¤aptau paratastvànumànabhaïgaþ // 9 // ---------------------------------------- nanu kathametat anityapramà j¤ànahetvatiriktahetujanyà kàryatve sati tadvi÷eùatvàt / apramàvat / ------------------------------------------------------------------------- etaditi // utpattau ca pràmàõyaü svata evetyetadityarthaþ / kuta ityataþ kusumà¤jalyuktena tatvanirõayañãkàdyà÷aïkitenànumànena virodhaü mànàbhàvaü ca hetudvayamàha --anityaprameti // prametyevodayanoktàvapã÷varaj¤ànàü÷e bàdhavàraõàya tadabhipretaü svayamuktamanityeti // ata eva anityapramàtvaü kàryatàvacchedakaü iti rucidattoktiþ / hetvadhãnatve 1 j¤ànahetvadhãnatve na sàdhye siddhasàdhanamato-- j¤ànahetvatiriktahetujanyeti // tadvi÷eùatvàt // j¤ànavi÷eùatvàdityarthaþ / ã÷varaj¤àne vyabhicàraniràsàya -- kàryatve satãti // j¤àne taddoùaniràsàya vi÷eùyam // ------------------------------------------------------------------------- 1. "j¤ànahetvadhãnatve"iti nàsti - à- kuü. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam pràmàõyavàdaþ pu - 140. ----------------------- ------------ ---------- anyathàpramàpi pramà syàt / yadi doùapratibandhànna pramà 1 tarhi j¤ànamapi 2 sà na syàdityanukålatarkasanàthànumànavirodhàt / svatastve ca mànàbhàvàditi cenna / pramàyà j¤ànatvena taddhetorj¤ànahetutatayà tadatiriktajanyatvasàdhane bàdhàt / virodhàcca / nàpi j¤ànatvaprayojakahatvatiriktahetujanyeti sàdhyam / pratyakùatvàdiprayojakànàmindriyàdãnàü ---- ------------------------------------------------------------------------- etena maõau janyatvàdãti hetvanuvàdo 'nucita iti såcitam / kusumà¤jalau maõau coktamanukålatarkamàha-- anyatheti // pramàtvasya j¤ànasàmagrãmàtraprayojyatve 'pràmàyàmapi pramàtvaü syàt / tatràpi j¤ànasàmànyahetoþ satvàditi bhàvaþ -- j¤ànamapãti // j¤ànatvapramàtvayorekasàmagrãprayojyatvàdekàü÷e pratibandhe 'paràü÷eti tathàtvàditi bhàvaþ / mànàbhàvàcceti cànvayaþ / vyàghàtaü càha -- virodhàcceti // 3 j¤ànàjanakajanyatvàrthatvepyuktadoùàveveti bhàvaþ // maõikutotprekùya dåùitànapi pakùàn ÷iùyàõàü subodhàyànådya nirà 4 karoti -- nàpãti // pratyakùatvàdãtyàdipadenànumititvopamititvà÷àbdatvànàü tathà càkùuùatvàdãtyatra ràsanatvàdãnàü dvitãyacaturthàdipadànàü ca paràmar÷opamàna÷abdaj¤ànànàü rasanàdãnàü ca grahaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. tadà-ka. 2."sà"iti na -mu-ca. 3.j¤ànajanakàjanyàrthatve -kuü 4.ràha-mu-à-a. -------------------------------------------------------------------------- u-pa-ci-nuna-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 141. -------------------- ----------- ------------- càkùuùvàdiprayojakànàü cakùuràdãnàü ca j¤ànatvaprayojakàtiriktatvena yathàyathaü taismiddhasàdhanàt / nàpi j¤ànasàmànyasàmagryatiriktasàmagrãjanyeti sàdhyam / sàmagrã÷abdena kçtsnakàraõacakravivakùàyàü sàmagrãbhe 1 de kàryabhedaniyamena pramàyà j¤ànabhinnatvàpatteþ / katipayakàraõaca 2 kravivakùàyàü coktarãtyendriyàdibhiþ siddhasàdhanàt // / etenànityaj¤ànatvàvacchinnakàryatà 3 bhinnakàryatva --- ------------------------------------------------------------------------- siddhasàdhanàdityupalakùaõam / j¤ànatvasye÷varaj¤ànavçttitvena 4 karaõàprayojyatayà tatprayojakasàmagryaprasiddhya sàdhyaprasiddhirityapi bodhyam // nanu j¤ànatvaprayojakahetvityasya j¤ànatvà÷rayajanakasàmagrãtyartho vivakùitaþ / tena nendriyàdãbhiþ siddhasàdhanam / teùàmapi tadà÷rayajanakasàmagrãtvena tadanyatvàbhàvàdityata àha -- nàpi j¤ànasàmànyeti // j¤ànatvà÷rayasàmagrãtyarthaþ --- sàmagrãbheda iti // sàmànyavi÷eùakàryasthalepi sàmànyakàryasàmagrãto vi÷eùa 5 kàryasàmagrã na bhinnà kintu militaiveti bhàvaþ -- siddhasàdhanàditi // indriyàdãnàmapi j¤ànatvà÷rayakatipayakàraõànyatvàditi bhàvaþ // j¤ànatvasya nityavçttitayànavacchedakatvàdàha-- anityaj¤ànatveti // anityaj¤ànatvenà 6 navacchinnà niyatà 7 vyàvartità và 8 yà kàryatà --- ------------------------------------------------------------------------- 1. dayaniyamena-ga. 2. cakrapadaü - na-mu-ca. / ayaü granthaþ-ka-ca. pustake nàsti. 3. anya-mu-cha-ga. 4.karaõa-kuü. 5.kàryapadaü na-mu. 6. nàva-kuü .a-à. 7.nityavyàvartità -kuü. 8. và iti - na -à-kuü. ------------------------------------------------------------------------- ---pratiyogikakàraõajanyeti sàdhyata iti nirastam / indriyàdibhiþ siddhasàdhanàt // etena anityapramà pramà 1 pramobhayahetubhinnahetujanyà janyatvàt, pramàpramànyatarapratibandhakajanyà và pramàpramànyataratvàt, svavirodhyanubhavapratibandhakajanyà và --------- ------------------------------------------------------------------------- -- anityaj¤ànamàtravçttiràtmamanoyogàdiprayojyà kàryatà tadanyakàryatvaü pramàni÷aùñhapraõàniùñhaü ca tatpratiyogikaü tanniråpitaü yatkàraõaüpramàråpakàryakàraõaü 2 apramàråpakàryakàraõaü guõadoùalakùaõaü tajjanyetyarthaþ / 3 doùajanyatve bàdhàdguõajanyatvena sàdhyaparyavasànaü dçùñànte pramàyàü doùajanyatvena sàdhyànugamo j¤eyaþ -- siddhasàdhanàditi // kàryatvapadena pramàdivçttikàryatva 4 miva pratyakùamàtravçttikàryatvamanumityàdimàtravçttikàryatvaü càkùuùàdij¤ànamàtravçttikàryatva 4 mapi bhavatãti tattatpratiyogikakàraõànãndriyàdãnyapi bhavantãti taismiddhasàdhanamityarthaþ -- pramàprameti // tadubhayaheturj¤àsàmànyasàmagryàtmamanoyogàdiþ / tadbhinnaheturguõo doùa÷ca / tajjanyatvaü ca pakùadçùñàntayoþ pramàpramayoþ pårvavajj¤eyam / prametyuktyà siddhasàdhanatvasyàprametyuktyà bàdhasya na niràsaþ / na ca pràgabhàvavyaktivi÷eùaõàrthàntaram / bhàvatvena vi÷aùaõàt / yanmate guõàdervirodhipratibandhakatvaü svakàryatvaü ca tanmatenàha -- pramàpramànyatareti // 5 anityaprametyevaü pràguktapakùànukarùo 6 'trottaratra ca j¤eyaþ 5 / anyatarapratibandhaka÷ca guõo doùa÷ca / tajjanyatvaü pårvavat / hetau janyaprameti yojyam / ------------------------------------------------------------------------- 1.bhrama-cha. 2. etannàsti -kuü. 3. anityaprameti pràguktapakùànukarùaþ sarvatraj¤eyaþ / doùa,-a. 4. etàvat-à. pustake nàsti. 5. iyaü païktirnàsti-à-a. r6. ùaþ sarvatra - mu. ------------------------------------------------------------------------- u-pa-ci-nuna-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 143. ------------------- -------------- ----------- --anityànubhatvàt apramàvat ùa càkùuùapramà càkùuùabhramàjanakajanyà anityapramàtvàt ràsanapramàvaditi nirastam / pramàjanakavyaktivi÷eùasyobhayahetubhinnatvenàpramàpratibandhakatvena 1 càkùuùabhramàjanakatvena ca siddhasàdhanàt / nàpi anityapramà apramàvyàvçttadharmàvacchinnakàryatàpratiyogikàraõajanyà apramàvijàtãyakàryatvàt / ghañavaditiyuktam / ------------------------------------------------------------------------- pramàpramàbahirbhåtamã÷varaj¤ànamiti mate tu yathà÷rutameva / anumityàdipratibandhakapratyakùasàmagrãjanyatvena siddhasàdhanavàraõàya svavirodhãtyanubhavavi÷eùaõam / apramàråpo 'nubhava ityarthaþ / sva÷abdasya pakùãbhåtànityapramàmàtraparatvenànumityàdeþ svavirodhitvàbhàvànnoktadoùaþ / svavirodhismçtipratibandhakànubhavasàmagrãjanyatayà siddhasàdhanatàvàraõàyànubhavadam -- apramàvaditi // tatra doùajanyatvena sàdhyànugamo dhyeyaþ -- càkùuùabhramàjanaketi // pakùe guõajanyatvena dçùñànte rasanendriyasaüprayogajanyatvena sàdhyaü bodhyam / àdyasåtraü smçtyanubhavasàdhàraõaü 2 sàdhyam 3 dvitãyamanubhavasàdhàraõaü 4 tçtãyaü cakùuràdipratyakùasàdhàraõamiti sàdhya 5 trayaü vivektavyam --vyaktivi÷eùasyeti // nirdeùàrthakaraõasamprayogàdiråpasyetyarthaþ -- apramàpratibandhakatveneti // tadanutpàdavyàpyatvaråpapratibandhakatvenetyarthaþ // apramàyàþ ---- ------------------------------------------------------------------------- 1. svavirodhyanubhavapratibandhakatvena - cha. 2. dhyeyam - à. 3. tçtãyaü -à. 4. caturthaü-à. 5. catuùñayam-mu."sàdhyatrayamiti"nàsti-à. / iyaü païktirna. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 144. ----------------------- -------------- --------- apramàvyàvçttadharmàvacchinnakàryatvamindriya 1samprayogasya tatpratiyogikakàraõamindriyàdãti tajjanyatvena siddhasàdhanàt / nàpi anityapramà apramà 2 kàraõavijàtãyakàraõajanyà apramàvijàtãyakàryatvàt ghañavat / anyathà kàryavaijàtyamàkasmikaü syàditi yuktam / hetau vijàtãyatvaü yadi viruddhajàtyadhikaraõatvaü tada pramàtvasyàjàtitvenàsiddheþ / yàdi 3 tu ----- ------------------------------------------------------------------------- svavirodhyanubhavatvàdapramàpratibandhakatvenetyanenaiva svavirodhyanubhavapratibandhakatvenetyasyàpyuktatvànna tasya pçthaguktiþ / -- indriyasaüprayogasyeti 4 // 5 indriyasamprayogatvasyàpramàvyàvçttattvena tadavacchinnakàryatvaü tasyetyarthaþ / 6 indriyàdisamprayogasye 7 ti dhyeyam / agra indriyàdãti ÷ravaõàt -- tajjanyatveneti // saüyogatvàvacchinnaü prati dravyatvena janakatvàdindriyasyàpi dravyatvàditi bhàvaþ // maõukçtà siddhàntitànumànànyapyanådya niràha // nàpyanityaprametyàdinà // 8 apramàvijàtãyeti // apramàkàraõa vijàtãyetyarthaþ 8 / taduktamevànukålatarkamàha--anyatheti // vijàtãyakàraõàjanyatva ityarthaþ -- ajàtãyatveneti // idaü rajatamityàdau dharmyaü÷e satvepi dharmàü÷e 'phabhavena pramàtvasyàvyàpyavçttitvàt / j¤ànatvasamaniyatatvàcceti bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1.saüyogasya-cha. 2. kàraõapadaü na -mu-ca. 3."tu"iti na-mu-ca. 4. tvasyeti-à. 5. indriyasaüprayogasyetyatra. i-mu. 6 indriyasaüprayogatvasyetyatra i - à. 7. tyapi - à. 8. etannàsti - ku-à. ------------------------------------------------------------------------- u-pa-ci-nuna-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 145. ------------------- ------------ ----------- viruddhadharmamàtràdhikaratvaü tadà pañaj¤ànavijàtãyakàrye ghañaj¤àne vyabhicàraþ / anumityàdãsàdhàraõaghañaj¤ànamàtrànugatakàraõàbhàvàt / pàkajaråparasàdau kàraõavaijàtyepi 1 kàryavaijàtyadar÷anàcca / syàdetat /anityapramàtvaü anityaj¤ànatvàvacchinnakàryatvapratiyogikakàraõatàbhinnakàraõatàpratiyogi 2 kàryatàvacchedakam / anityaj¤ànatvavyàpyakàryatàvacchedakadharmatvàt apramàtvavat / ------------------------------------------------------------------------- ghañaj¤ànajàtãyamapi kàryaü tadvijàtãyakàryakàraõavijàtãyaghañendriyasannikarùàdijanyamiti na vyabhicàra iti maõyuktiniràsàya vyabhicàraü vyanakti-- anumityàdãti // aprayojakatvaü càha --pàkajeti // na ca tatràpi tatpràgabhàvaråpahetuvaijàtyamastãti vàcyam / bhàvaråpavijàtãyeti sàdhyàrthatvàt / anyathà pràgabhàvenaiva siddhasàdhanatàpatteriti bhàvaþ // maõyuktànumànàntaramà÷aïkate syàdtaditi // pramàtvasya nityavçttitayà kàryatàvacchedakatvàdanityapramàtvamityuktiþ / evaü sàdhyepi j¤eyam / anityaj¤ànatvàvacchinnaü yatkàryatvaü tatpratiyogikà tanniråpità kàraõatà àtmamanoyogàdiniùñhà tadbhinnà yà kàraõatà guõadoùaniùñha tatpratiyogikakàryatàvacchedakamityuktau pakùe guõajanyavàvacchedakatvena 3 dçùñànte doùajanyatàvacchedakatvena 3 sàdhyasiddhiþ / anyathà bàdhàditi bhàvaþ / hetàvanityaj¤ànatve vyabhicàraniràsàya vyàpyàntaü dharmavi÷eùaõam / abhedepi vyàpyatvamiti pakùe tu nyånavçttitvaü vyàpyatvaü bodhyam / ghaña 4 nityaj¤ànatvàdau tadvàraõàya vi÷eùyam -- bàdhakaü vineti // ------------------------------------------------------------------------- 1. kàryapadaü na -ga-ka-kha. 2. ka-mu-ca-ga. 3. idaü nàsti -kuü. 4.ñàdi-a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 146. ------------------------- --------- -------- na ca vi÷eùyàsiddhiþ / anityapramàtvaü kàryatàvacchedakam bàdhakaü vinà kàryamàtravçttidharmàtvàt apramàtvavadityanena tatsiddheþ / nãlaghañatvàdau pratyekànugakaprayojakadvayàdeva nilaråpaghañatvayoþ siddhyà samàjasyàrthikatvaü bàdhakam / janyaghañaj¤ànatvàdau 1 tu svàvacchinnakàryatvapratiyogikakàraõàsambhavo bàdhaka iti na tatra vyabhicàra iti cenmaivam / ghañaj¤àna iva vakùyamàõarãtacyànityapramàmàtre 2 pyanugata 3 guõàbhàvenànumàna 4 dvayepi bàdhàt / dvitãye vi÷eùaõàsiddhe÷ca / ------------------------------------------------------------------------- avacchedakàntaropapannakàryatà÷rayavçttitvaü và svàvacchinnakàryatàpratiyogikakàraõàsambhavo và ekavyaktikatvaü và gauravaü vetyàdi yatkàryatàvacchedakatve bàdhakaü taddhvinetyarthaþ -- apramàtvavaditi // tatra bàdhakacatuùñayasyàpyabhàvàddhetusàdhye vyakte iti bhàvaþ // hetau vi÷eùaõakçtyaü maõyuktameva dåùaõa 5 j¤ànasaukaryàyàhaþ-- nileti // prayojakadvayàditi // ghañatvaprayojakànnãlatvaprayojakàccetyarthaþ-- samàjasya // ghañatvanãlatvaråpàvacchedakàntaropapannakàryata ÷ravaõavçttitvamityarthaþ -- sveti // svàvacchinnaü yatkàryatvaü tanniråpitànugataikakàraõàsambhava ityarthaþ -- ghañaj¤àna iveta // janyaghañaj¤àna ivetyarthaþ -- vi÷eùaõeti // svàvacchinnakàryatvapratiyogikaikakàraõàsambhavaråbàdhakasyaiva satvena bàdhakaü vinetyarasyàsiddherityarthaþ -- vyartheti // j¤ànatvàdau nityavçttitvabàdhakàbhavenaiva vyabhicàraniràsàditi bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1.tu iti na -kuü - ga. 2. apipadaü na - kuma. 3. kàraõàbhà - kuü.-ka. 4. dvayàbhàvepi - ga. 5. j¤ànapadaü na -mu. ------------------------------------------------------------------------- u-pa-ci-nuna-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 147. ------------------ ------------ ---------- bàdhakaràhityasyaiva hetutvasambhave vyarthavi÷eùyatvàcca / sàdhakàbhàvena satpratipakùatvàcca / apramàmàtrànugatadoùàbhàvena dçùñàntasya sàdhyasàdhanavaikalyàcca // nanu pramàvi÷eùyahetånàü bhåyo 'vayavendriyasannikarùàdãnàü pramàmàtre sannikarùatvàdinànanugamepi guõatvenànugatirastãti kathaü bàdha iti cenna / guõatvasyàjàtitvena pramàmàtrajanakatvaråpatayànyonyà÷raya 1 yàt // ------------------------------------------------------------------------- na ca bàdhakaü vinetyatra pràguktabàdhakacatuùñayameva bàdhakapadena vivakùitam / ato j¤ànatvàdau vyabhicàraniràsàya vi÷eùyamiti vàcyam / sàmànya÷abdasya vi÷eùaõaparatvamupetya vi÷eùya 2 kçtyokterayuktatvàditi bhàvaþ // sàdhaketi // anugatakàraõatàvacchedakena hi kàryatàvacchedakamupeyam / prakçte cànugatakàraõaü neti vakùyamàõatvàditi bhàvaþ -- dçùñàntasyeti // anumànadvayepãtyanukarùaþ / anugatadoùàbhàvenàdyahetau kàryatàvacchedakatvasya dvitãye svàvacchinnakàryatetyàdibàdhakàbhàvasya càbhàvena sàdhanakaivalyam / anugatakàraõàbhavena sàdhyavaikalyaü cetyarthaþ -- ajàtitveneti // saüyogatvaj¤ànatvàdinà sàïkaryàditi bhavaþ / etena dçùñànte bhramahetånàü doùatvenànugamopa prayuktaþ -- anyonyà÷rayàditi // ------------------------------------------------------------------------- 1. tvà - ca . 2. vi÷eùaõakç - ku - a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 148. ---------------------- --------------- ------------ etadapyuktaü"pràmàõyaü ca svata eva anyathànavasthànàt"iti / utpadyata iti ÷eùaþ / j¤ànàtmikàyà bhramepi dharmyaü÷e 'nuvçttàyà÷ca pramàyàþ 1 j¤ànahetvanyahetujanyatvaditi sàdhane dhañàdivadaj¤ànatvàdyapatyà pramà j¤ànaü ghañastu netyàdivyavasthàyogàdityarthaþ // utpatto paratastve cirantanànumànabhaïgaþ // 10 // ------------------------------------------------- anatyapramàtvasya kàryatàvacchedakatvasiddhàvuktaråpaguõatvasiddhiþ/ tatsiddhau ca tatsiddhityanyonyà÷rayayàdiryarthaþ -- cirantanànumànabhaïgaþ / udayanoktànumànasyaiva maõikçtà pariùkçtatvena nåtanànumànàkàraõàttadbhaïgena maõyuktànumànabhaïgopãti cirantanetyevoktam // // 2 utpattau paratastve cirantanànumànabhaïgaþ // 10 // atha mataü gràhyapramà và vi÷eùyaniùñhavi÷eùaõaj¤ànaü và avidyamànàsaüsargràgraho và guõaþ // ------------------------------------------------------------------------- yaduktamanugataguõàbhàvenànumànadvaye bàdhàdityàdi tanneti bhàvenànuguõamà÷aïkya niràha -- atheti // yadyapi"pramàmàtre nànugato guõa"ityevoktaü maõau tathàpi pakùadharapragalbhakhyàtçbhiranugataguõasyoktatvàttanmatà÷aïkeyam --gràhyeti // yena yadgràhyaü tatra tatpramàhetustyirthaþ -- vi÷eùyaniùñheti // vi÷eùyasambaddhetyarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. j¤ànahetvajanyahetujanyatvàdisàdhane - kha. 2. paratastve 'numànabhaïgaþ -à. ------------------------------------------------------------------------- anityapramàmàtrànugataguõabhaïgaþ pràmàõyavàdaþ pu - 149. ----------------------------- ------------ -------- 1 pramàmàtre 'nugate hetuþ / nàcàtra 2 pramàõàbhàvaþ / àdye 3 pakùe vi÷iùñaj¤ànatvena vi÷eùaõaj¤ànajanyàü 4 dhàràvàhikottarapramàü prati vi÷eùyamapi viùayãkurvantyàþ pårvasyà gràhyamàyàþ kàraõatve këpte pramàntaraüpratyapã÷varaniùñhàyà gràhyapramàyà guõatvakalpanàt / dvitãyepi vi÷iùñaj¤ànaråpaü sàmànyaü prati vi÷eùaõaj¤ànasya vi÷eùaõaj¤ànatvenaråpeõa sàmànyena kàraõatve"yatsàmànyayoþ kàryakàraõabhàvo bàdhakàbhàve sati tadvi÷eùayorapi saþ "iti nyàyena vi÷iùñapramàü prati vi÷eùyaniùñhavi÷eùaõaj¤ànatvena kàraõatvakalpanàt / tçtãyepi saüsargagrahasàmànyaü pratyasaüsargàgraha 5 màtrasya kàraõatvena tadvi÷eùasyàvidyamànàsaüsargràgrahasya saüsargapramàü prati kàraõatvakalpanàt iti//maivaü- àdyapakùe dhàravàhakapårvapramàyàü gràhyapramàtve satyapi tasyà vi÷eùaõaj¤ànatvenaiva kàraõatayà gràhyapramàtvena tadabhàvàt // ------------------------------------------------------------------------- tenà÷abdaityàdau na doùaþ / avidyamàno yo saüsargaþ dharmidharmasaümbandhàbhàvaþ tadagraha iti tçtiyapakùàrthaþ / matatrayepi krameõa yuktãràha -- àdyetyàdinà // pramàntaraü pratãti / 6 anubhavaü pratãtyarthaþ -- vi÷iùñeti // janyavi÷iùñaj¤ànetyarthaþ -- tadabhàvàditi // 7 kàraõatvàbhàvàdityarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. pràmàõyamàtre -kha. 2. mànàbhàvaþ-cha-ka-kha-mu. 3. dyapa-kuü-ga-ca. 4. nyadhà-ca-ga-kha-kuü. 5. màtrapadaü na - mu. 6. anuttarapramàü pra- à. 7. etannàsti - kuü - a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. praricchedaþ pu - 150. ----------------------- -------------- ---------- tatra tasyàþ samànàdhikaraõàyà eva kàraõatvakëptyà pramàntarepi samànàdhikaraõàyà eva 1 kàraõatvakëptyà pramàtvepi samànàdhikaraõàya eva 1 tatkalpanàprasaïgàcca // ã÷varaj¤ànasya bhramaü pratãvopàdànasàkùàtkàratayaiva kàraõatvasya këptatvena gràhyapramàtvena kàõatvakalpanasya pràmàõyaparatastvani÷cayàdhãnatvenànyonyà÷rayàcca/ ------------------------------------------------------------------------- gràhyapramàtvenaiva kàraõatvamityatra kalpakàbhàvàditi bhàvaþ // na ca ÷àbdapramàyàü gràhyavi÷eùasya vàkyàrthasya pramàheturiti pramàsàmànye gràhyapramàsàmànyaü heturiti vàcyam / tathàpa gràhyapramàmàtrasyàtiprasaktatayà tadgràhyapramàyàü tadgràhyapramàheturityananugama evetyanugataguõàlàbhàvat / apramàtve dçùñànte sàdhyavaikalyasyaivamapyaparãhàràcceti bhàvaþ // nanvastu vi÷eùaõaj¤ànatvenaiva hetutetyata àha -- 2 tatreti // 3 yadvà gràhyapramàtvena tatra kàraõatvepi na sarvatrànugataguõàlàbha ityàha -- 4 tatreti // uktavi÷iùñapramàyàü tasyàþ vi÷eùaõapramàtvena hetubhåtapårvapramàyà ityarthaþ -- këptyeti // anyathàtiprasaïgànnirvikalpakàdarànàpatte÷ceti bhàvaþ // nanvã÷varaj¤ànasyà 5 kàràntareõa hetutvàtkëpter 6 và pramàtvasya guõaprayojyatvànyathànupapatyàvaitatkalpyata ityata àha -- ã÷vareti // ------------------------------------------------------------------------- 1. etàvannàsti-cha-kha-mu. 2. yatreti-à. 3. yadvetyàdi nàsti-a. 4. yatreti-à. 5. syapra-à.a. 6. këptavapra-à. ------------------------------------------------------------------------ a-pratra-gu-ïga) pràmàõyavàdaþ pu - 151. -------------- ----------- ----------- liïgàbhàsavipralambhakavàkyajanyayoryàdçcchikasaüvàvena pramàyostvaduktavyadhikaraõajanyatvavatsamànàdhikaraõadoùajanyatvasyàpi satvenàpramàõyàsyàpyapàtàcca // dhàràvàhike bhrame pårvasya bhramasyottarabhramaü pratitvaduktarãtyà gràhyabhramatvena kàraõatve këpte bhramàntarepi gràhyabhramàþ kàraõatvena kalpyaþ / sa eva ca bhramamàtre 'nugate doùaþ / evaü ca saüvàdàdi÷ukàdivàkyamålatvena nityapramàvadvisaüvàdã÷ukàdãvàkyamålatvena nityabhramopi siddhyedityatiprasaïgàcca // àdyadvitãyayorvi÷eùñaj¤ànaü prati vi÷eùaõaj¤ànakàraõatvasyaiva màü pratyasiddhe÷ca / vakùyate caitannirvikalpakabhaïge // ------------------------------------------------------------------------- yàdçcchiketi // yàdçcchikasaüvàdena hetunàvagatapramàtvayorityarthaþ -- apràmàõyasyeti // nacàyaü doùaþ siddhàntepãti vàcyam // viùayasatvàbhàvavi÷iùñasyaiva doùasyàpramàhetutvàt / nacaivaü paramate yuktam / uktaråpadoùàbhàvadeva pramàtvopapattau guõasya hetutànàpatteriti bhàvaþ // natyabhramopãti // anyathà pràguktàpramàtvadçùñànte sàdhyasàdhanavaikalyàpatteþ / itonyasyànugatadoùasyàbhàvena kàryatàvacchedakatvàsiddheriti bhàvaþ -- vi÷eùaõaj¤ànakàraõatvasyaiveti // dåre yatsàmànyayoriti nyàyàvatàra ityevakàràrthaþ / 1 pràmàõikatvenasiddhamityata àha -- vakùyata iti // ------------------------------------------------------------------------- 1. ayaü granthaþ nàsti -kuü-a--pràmàõikatvamasiddhamityata àga - à, ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 152. ----------------------- ------------- ---------- dvatãyatçtãyayonirvikalpaka 1 råpapramànanugamàcca // nanu nirvikalpakepyavidyamànasyàsaüsargasyàgrahostyeveti cenna / asaüsargàgraharåpo yaþ saüsargagrahapratibandhakastadabhàvatayà saüsargagraha eva hetutvàt // na ca nirvikalpakaü pramàpramàbahirbhåtam / tathàpi nirvikalpakasya guõàjanyatvepyapramàyà api tadupadatteþ / tçtãye 'vidyamànàsaüsarga 2 ÷abdenoktasya vidyamànasaüsargasya yoyama 3 grahastasya dhàràvàhikadvitãyàdipramànanugamàcca / ------------------------------------------------------------------------- rucidattàdistu vi÷eùyaniùñhavi÷eùaõaj¤ànaü gaõa ityayuktam / lohitaþsphañika ityàdau lauhityasàkùàtsambandhaviùayabhrame anvayavyabhicàràt / lauhityaråpavi÷eùaõasya paramparàsambandhena vi÷eùyaniùñhatvàt / na ca tatsambandhaviùayakapramàyàü tatsambandhena vi÷eùyavçtti yadvi÷eùaõaü tajj¤ànatvena na hetuteti vàcyam / evaü hi tatsaümbandhaviùayakatadvi÷eùaõavi÷eùyakapramàtvaü kàryatàvacchedakam / tatsaümbandhena 4 tadvi÷eùaõaj¤ànatvaü kàraõatàvacchedakamityananugama eva / ki¤ca / bhàvatvavi÷iùñapratyakùe vyabhicàra÷cetyadåùayat // / ananugamàcceti //nanvã÷varaj¤ànamàdàya dvitãyamapinirvikalpake anugamayituü ÷akyamiti cenna / tasya sàdhàraõahetutvena vi÷eùàkàreõa hetutvakalpakàbhàvàditibhàvaþ / tçtãyamanugatamiti ÷aïkate -- nanviti // ananugamo na doùàyeti ÷aïkate -- naceti // bahirbhåtamiti // ------------------------------------------------------------------------- 1. råpapadaü nàsti-mur. 2. gàgraha÷a-kuü-ca-ga. 3. ya grç-kuü-ca-ga. 4.taddhi÷eùyavçtti-a. / ayaü granthaþ nàsti-kuü - a. ------------------------------------------------------------------------- a-pratrà-gu-ïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 153. --------------- ------------- ---------- dhàràvàhikadvitãyàdapramànanugamàcca / avidyamànàsaüsargasya saüsargaråpatayà tadagrahasyàsaüsargàgrahavi÷eùatvàbhàvàcca // ki¤cànityapramàmàtrànugataguõàïgãkàre pramàråpànumityàdau pramàtvasyànityapramàmàtrànugataguõena anumititva÷àbdatvàde÷ca liïgaparàmar÷a÷abdakàraõakatvàdãnaivopapatyà yathàyathaü liïgaparàmar÷àdipratiniyataguõoktirvyarthà // ------------------------------------------------------------------------- guõadauùànyataràjanyatvàditibhàvaþ / -- saüsargaråpatayeti // na¤dvayena vidhyamànasaüsarga 1 làbhama vinà paryavasànàbhàvàditi bhàvaþ -- asaüsargàgrahavi÷eùatvàbhàvàcceti // tathàca yatsàmànyayoriti nyàyàvatàreõa kathaü tasya guõatvalàbhàya iti bhàvaþ // evamanugataguõapakùatrayaü pratyekaü dåùayitvà saühatyapi dåùayituü"bhåyo 'vayavendriyasannikarùayathàrthaliïgasàdç÷yavàkyàrthaj¤ànànàü yathàyathaü pratyekameva guõatvaü"iti maõyuktaü 2 viruddhaü ceti bhàvenàha -- ki¤ceti // yadvà uktaprakàrapakùa eva yukta ityàha -- ki¤ceti // na ca pramàtvànumititvàdiråpakàryatàvacchedakabalàttadanuguõonugataguõaþ ka÷citsvãkàrya iti ÷aïkyam / nãlaghañatvàdàviva pramàtvànumititvàdeþ svasàmagrãmahàmahimnaivaiketra samàjenàvacchedakàntaropapannakàryatà÷rayavçttikatvaråpabàdhakena tasya kàryatàvacchedakatvàt / ata eva pramàtvasyànumititvàde÷caprayojakasàmagrãsamàjasya pramàmàtrànugata guõeneti liïgaparàmar÷a÷abdakàraõakatvàdinetyuktiþ // ------------------------------------------------------------------------- r1. gaparya - mur - gàbhàvaü vi - à. 2. ktiviru -mu. -a -à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 154. ----------------------- ---------------- ------- ki¤ca paratastvanàdinà 1 hi viùayasatvanairapekùyeõa svata evàpramàvyàvçttaü j¤ànasàdhàraõakàraõàdikaü ki¤citkàraõaü pramàyàü sàdhanãyam / natu 2 j¤ànasàdhàraõasyaiva viùayasatvavi÷eùaõenàpramàvyàvçttiþ sàdhanãyà / svatastvavàdãnàpi pramàyàü j¤ànasàdhàraõakàraõasya viùayasatvasya 3 svãkçtatvena siddhisàdhanàt // ata eva sudhàyàü"j¤ànajanakamàtràdhãnajanmatvaü svatastvaü"iti màtra÷abdena janakàntarameva niùiddham / na tu viùayasatvam / tasyàtãtàdiviùayakànumityàdãsàdhàraõatvena pràmàõya÷arãràntargatatvena ca tadajanakatvàt // ------------------------------------------------------------------------- pårvoktamatatrayepi viùayasatvameva guõa iti phalitamiti 4"taccànena sàdhitamityàdinà"vakùyan viùayasatvaü ca na guõa ityàha // ki¤ceti // aprameti // apramàkàraõavyàvçttamityarthaþ / 5 j¤ànasàdhàraõakàraõasyeti pararãtyoktiþ / svamate gràhyaj¤ànavi÷eùaõaj¤ànayorahetutvàditi j¤eyam 5 -- aprameti // apramàkàraõavyàvçttiþ-- ata eveti // viùayasatvasyànumatatvàdevetyarthaþ-- sudhàyàü jij¤àsàdhikaraõasådhàyàmityartha // nanu viùayasatvasyàpi pramàjanakatayà janakàntaraviùedhe viùayasatvamapi sudhàyàü niùaddhameva / atastadanuprave÷e sati na siddhasàdhanamityata àha -- tasyeti // viùayasatvasyetyarthaþ / atãteti // anumityàdipramàõyàya pårvaü tatra viùayasatvasya vàcyatayà tasyedànãntanànumityajanakatvàditi bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1.pãhi-mu. 2. nanu-kuü-ca-ga. 3. ca-mu. 4. tivakùyan - kuma- a. 5 .iyaü païktirnàsti - mu- à. ------------------------------------------------------------------------- a-pratra-gu-bhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 155. ---------------- -------------- ---------- etena yàdçcchikasaüvàdena pramàyàü liïgàbhàsena ÷abdàbhàsena ca janyàyàmanumitau ÷àbdapratãtau ca pakùasya vastutaþ sàdhyavatvaü yogyatà ca guõa iti nirastam // spaùñayiùyate caitat // taccànena sàdhitam / vi÷eùaõaj¤ànasyàsaüsargàgrasya ca bhramasàdhàraõyàt / vi÷eùyaniùñha÷abdenàvidyamàna÷abdena ca viùayasatvasyaivokteþ / tadajanakatvàditi // yattu pramàõapaddhatau sàdhanapadena pramàtçprameyayorvyavaccheda iti kàraõatvamàtramupetya sàdhakatamatvàbhàvavacanaü tadabhyupetyavàdeneti bhàvaþ--eteneti // viùayatvasya guõatvàbhàvavacanenetyarthaþ / vàstavasàdhyavatvayogyatayorviùayasatvaråpatvàditi bhàvaþ // kathamidaü sàdhyatvàdikaü viùayasatvagarbhamityata àha -- spaùñayiùyata iti // uktarabhaïga ityarthaþ// nanvastu viùayasatvaü na guõaþ / tathàpi gràhyaprametyàdyuktapakùatrayepi kimàgatamityata àha-- tacceti // j¤ànasàdhàraõakàraõasya viùayasatvena vi÷eùitatvamanena pakùatrayeõa sàdhitaü tvayetyarthaþ / kathamityato vyanakti -- vi÷eùaõetyàdinà // vi÷eùyaniùñheti // gràhyaprameti pramà÷abdenetyapi dhyeyam // ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 156. ------------------------ ---------------- --------- anyathà bhramepi vi÷eùyàniùñhavi÷eùaõaj¤ànaü vidyamànàsaüsargàgraha÷ca pramàvyàvçttatvàddoùa iti tajjanyatvenaiva paratastvaü syàt // tasmàdbhrame svata eva pramàvyàvçttaü pittãdikamiva pramàyàmapi stata eva bhramavyàvçttaü bhåyovayavendriyasannikarùàdikamadhikaü vàcyamiti kimanena // etena anityapramàtvaü apramàkàraõatàva 1 cchedakaråpànavacchinnakàraõatàpratiyogikakàryatàvacchedakam / bhramàvçttikàryatàvacchedakatvàt / ghañatvavadityàdyapi nirastam / 2 kàryatàvacchedakatvasyaiva niràsàditi // ------------------------------------------------------------------------- paratastvavàdinàhãtyàdinoktaprameyànaïgãkàre bàdakamàha -- anyatheti // svata evàpramàvyàvçttasya j¤ànasàdhàràõasyàdhikasyàniïgãkàre viùayasatvenaiva paratastvasvãkàra ityarthaþ / gràhyabhramopyatropalakùyaþ / yadvà àdyapakùasyàtiphalgutvàddvitãyatçtãyayorevàtra pårvatra ca doùotkãrtanamiti bodhyam -- svata eveti // viùayasatvanairapakùyeõetyarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- evaü pramàtvamàtre 'nugatakàraõadåùaõena maõyuktamanumànàntaramapi nirastamityàha -- eteneti // aprameti // apramàkàraõatàdoùàdiniùñhà tadanavacchedakaü råpaü vi÷eùyaniùñhavi÷eùaõaj¤àtvàdikam / tadanavacchinnakàraõatàniråpitakàryatàvacchedakamityarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1.navacchedakaråpàvacchanna - kuü - ca - ka. 2. ' bhramàvçtti' ityadhikaü -cha-ka-kha. ------------------------------------------------------------------------- yaj¤apatyaktavakrànumànabhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 157. ------------------------- ------------- --------- etaduktaü"anyathà"ityàdinà / anugataguõàbhàvepyanityapramàtvasya kàryatàvacchedakatve ghañatvàdikaü kàryatàvacchedakaü na tu nãlaghañatvàdikamiti vyavasthàyogàdityarthaþ / anityapramàmàtrànugataguõabhaïgaþ // 11 // ---------------------------------------- dçùñànte daõóatvàdikamevàpramàkàraõatànavacchedakaråpaü bodhyam / hetàvapramàtve vyabhicàravàraõàya bhramàdyavçttãti // bhramaniùñhàtyantàbhàvapratiyogãtyarthaþ / natyà 1 nityavçttipramàtvàdau tanniràsàya vi÷eùyam // àdipadena anityarajatapramàtvaü rajatàpramàkàraõatànavacchedakaråpàvacchinnakàramatàpratiyogikakàryatàvacchedakaü rajatabhramàvçttikàryatàvacchedakadharmatvàdghañatvavadityàdigrahaþ -- kàryateti // anugataguõaniràsena svàvacchinna kàryatvapratiyogikakaraõàsambhavaråpabàdhakasyaiva bhàvena bàdhakaü vinà kàryamàtravçttidharmatvàtkàryatàvacchedakamityasyàsaübhavàt / tathàca bàdhàsiddhã iti bhàvaþ / rajatànumityàdisàdhàraõaguõàbhàvena rajatapramàtvepi na kàryatàvacchedakatvamiti j¤eyam // anityapramàmàtrànugataguõabhaïgaþ // 11 // ------------------------------------------------------------------------ 1. tyàvçtti - kuü. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 158. ----------------------- -------------- --------- athàpi syàt / pramàmàtrànugataguõàbhàvepi paratastvaü setsyati / na hyanityapramàtvasyoktakàryatàvacchedakatvaü paratastvam / kinti tasya svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatà÷rayamàtravçtti 1 tvam / taccànityapramàmàtrànugataguõàbhàvepyananugataguõairapi setstyati / tatra ca pramàõaü anityapramàtvaü svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatà÷rayamàtravçtti svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatàpratiyogikakàraõatvà÷rayamàtrànutpàdyakàryamàtravçtt idharmatvàt / apramàtvavadityanumànam / ------------------------------------------------------------------------- yaj¤apatimà÷aïkate --- athàpãti // athàpãtyàdyuktameva vyanakti// prameti // ukteti // apramàkàraõatetyàdinoktetyarthaþ -- tasyeti // anityapramàtvasyetyarthaþ -- sveti // svasyànityapramàtvaü ya svà÷rayastanmàtravçttayastaditaràvçttitve sati tadvçttayo ye dharmàþ janyapratyakùapramàtvàdayastadavacchinnakàryatà÷raya eva vartamànatvamuktakàryatà÷raya 2 eva vartamànatvaü uktakàryatà÷raya 2 tvavyàpyatvamiti yàvat // taduktameva 3 pa¤camàtrànumànamàha -- anityapramàtvamiti // bàdhaniràsàyà nityeti // sàdhyamuktàrtham / sàdhyahetvoþ svapadaü samabhivyàhçtaparam / evaü cànityapramàtvà÷raya eva yo na vartate dharmaþ anityaj¤ànatvàdiþ tadavacchinnakàryatàniråpitakàraõà÷rayo manassaüyogàdiþ tanmàtrànutpàdya kàryamanityapramà tanmàtravçttidharmatvàditi hetvarthaþ / anityaj¤ànakàraõamàtrànutpàdyakàryamàtravçttidharmatvàditi phalitorthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1.dharmatvaü - cha. 2. etàvannàsti -- mu-à-a. 3. pa¤camàtreti nàsti - kuü. ------------------------------------------------------------------------- yapakta-vanuna-ïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 159. ----------------- ------------- --------- anena sàmànyakàraõamàtrànutpàdyakàryamàtravçtti 1 dharmatvaråpeõa hetunà sàdhyamànaü vi÷eùakàraõajanyatvaü sarvapramànugataguõasya bàdhitvenànanugataguõajanyatvamàdàya paryavasyati // atra ca sàdhye àdyaü màtrapadaü svatastvapakùepyanityapramàtvasya svàdhikade÷avçttinànityaj¤ànatve 2 nàvacchinnakàryatà÷raya eva vartamànatvàtsiddhasàdhanamiti ÷aïkàniràsàya / dvitãyaü tu sarvàsàü pramàõàü guõajanyatvasiddhyartham // ------------------------------------------------------------------------- heteraprayojakatàü nirasyan sàdhyaparyavasànaprakàramàha -- aneneti 3 ananugateti // pratyakùapramàhyekaikànugatetyapi yojyam / anyathà janyapratyakùapramàtvàderavacchedakatvàyogena bàdhàpatteriti bhàvaþ 3 // sàdhye màtrapadadvayaü vyavacchedàrthakaü na tu kàtsnàrthakamityupetya duùaõaj¤ànasaukaryàya vyàvartyaü vyanakti -- atra ceti // dvitãyamiti // 4 anityapramàtvaü tàdç÷akàryatà÷raya eva varti na tvanyatretyasya vyavacchedàrthakamàtrapadena làbhàttasya 5 janyapratyakùapramàtvànumititvepamititva÷àbdatvà÷rayeùu sarvatra vartanaü 6 teùàü sarveùàü guõajanyatva evopapadyate / anyathà bàdhàt / kàtsnryàrthatve tu yatki¤cittàdç÷adharmàvacchinnakàryatà÷raye sarvatra vartitvopapatyoùñàsiddhervyavacchedàrthaü eva dvitãyopãti bhàvaþ // hetàvapi màtrapadàni vyavacchedàrthànãtyupetyànutpàdyàntavi÷eùaõakutyaü vaktumàha -- hetàviti // ------------------------------------------------------------------------- 1.dharmapadaü nàsti -ka-cha-kha. 2. tvàva-kha. 3.ayaü granthaþ nàsti - kuü. 4. anityapramàtvamiti na -a. 5. da-kuü. 6.labhyate / anyathà -a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 160. ----------------------- ------------ --------- hetau 1 prathamamàtrapàdàbhàve etadghañapañànyataratve vyabhicàraþ / ghañatvapañatvayoþ kàryatàvacchedakayoretadghañapañànyataratvàdhikaraõamàtravçttitvàbhàvena sàdhyàbhàvàt / 2 anyataratvasya ca svànugatakàraõàbhàvena kàryatàvacchedakatvàt // ( ataþ 3 svà÷rayamàtràvçttidharmàvacchannakàryatvapratiyogikakàraõatà÷rayamàtrànutpàdyeti kàryaü vi÷eùitam / -------------------------------------------------------------------------- ghañàpañànyataratve sàdhyasatvàdetadityuktam / etadghañapañànyataratve sàdhyàbhàvaü vyanakti -- kàryateti // yayor 4 ghañatvapañatvayoþ kàryatàvacchedakatvaü na tayoþ svà÷rayamàtravçttitvaü tato 'dhikade÷avçttitvàt / anyataratvasyàpyanugatakàraõà bhàvena kàryatànuvacchedakatvàt / evaü ca / 5 svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatà÷rayavçttitvaråpasàdhyàbhàvàdityarthaþ / etena prathamamàtrapadasyàpi kçtyamuktaü dhyeyam // 7 prathamamàtrapadaü hitvà svà÷rayàvçttidharmàvacchinnetyàderevoktàvetadghañapañànyataratvasya svà÷rayavçttikuóyatvàdidharmàvacchinnakàryatàpratiyogikakàraõatà÷rayaþ kuóyàdyasàdhàraõaü tanmàtrànutpàdyaü yadetadghañapañaråpaü kàryaü 8 tadvçttitvena etadghañapañànyataratve uktahetoþ satvepi måloktadi÷à sàdhyàbhàvena vyabhicàraþ / datte tu màtrapade na doùaþ / kuóyatvasya etadghañapa 9 ñànyataratvànyatarà÷raye avçttidharmatvepitadvçttitve sati tatodhakade÷avçttidharmatvàbhàvena tatra hetorevàbhàvàt// ------------------------------------------------------------------------- 1. kàryamàtravçttitvàdityetàvatyukte -kuü. tvàdyamàtrapadàbhàve-ka-kha-ca-cha. 2. ayaü granthaþ-ga. pustake nàsti. 3. kuõclito granthaþnàsti-kha-ca-cha-mu. 4. yoþ kàrya-kuü. 5. ayaü granthaþ nàsti-kuü 6. etenetyàhabhya 'asiddhiraprasiddhi' ritiparyantaü-a. pustake nàsti. 7. svà÷rayamàtra-kuü. 8. tanmàtravç-mu-à. ñatvà - kuü a. ------------------------------------------------------------------------- yapakta-vanuna-ïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 161. ---------------- ------------ --------- tenaitadghañapañànyànyatvà÷rayakàryasya tadubhayànyànyatvàdhikaraõamàtràvçttighañatvapañatvàvacchinnakàryatvapratoyogikakàraõatvà÷rayamàtrotpàdyatvena hetvabhàvànna vyabhicàraþ // / prathamamàtrapadàbhàve ) hetu 1 statra vartate / anyataratvà÷rayàvçttikuóyatvàdiråpadharmàvacchinnà yà kàryatà tatpratiyogikakàraõatvà÷rayayãbhåtaü yatkuóyakàraõaü tanmàtrànutpàdye etadghañapañaråpe kàrye 'nyataratvasya vçtteþ / màtrapade datte tu na vyabhicàraþ / ------------------------------------------------------------------------- yadyapyatra vivakùitaü tanmàtrànutpàdyatvaü tadutpàdyate sati tato 'dhikotpàdyatvam / taccoktasthale nàsti / etadghañapañànyataratvasya kuóyakàraõotatpàdyatve sati tatodhikotpàdyatvaråpatanmàtrànutpàdyatvasya bàdhàt / tathàca hetvàbhàvàdena na tatra vyabhicàraþ / tathàpi tanmàtrànutpàdyatvaü taditarànutpàdyatve sati tadutpàdyatvaråpatanmàtrotpàdyatsyàbhàva 2 vatvaråpa yattadanutpàdyatvaü tadastyevaitadghañapañànyataratvà÷raye etadghañapañaråper'tha iti tàvanmàtreõa tatra hetusatvamupetya vyabhicàre codite màtrapadena tanniràsaþ // måle tu prakçtàbhimatatanmàtrànutpàdyatvasya tatràbhàvàta / kuóyàdyasàdhàraõakàraõetaretare÷varaj¤ànotpàdyatvena taditarànutpàdyatvasyàprasiddhyà tadabhàvasya durgrahatvàcca vyabhicàracodanà na yuktetyaruccyaiva prathamamàtrapadasyedaü kçtyamityàdyanuktvà svà÷rayamàtràvçttidharmàvacchinnakàryatvapratiyogikakàraõatà÷rayamàtrànutpàdyeti kàryaü vi÷eùitamityevoktam // ------------------------------------------------------------------------- 1. ayaü granthaþ ga pustake nàsti. 1. stuta - mu ka kha. 2. varåpaü - mu. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 162. ----------------------- -------------- --------- svà÷ramàtràvçttipadenà 1 nyataratvàdhikade÷avartinorghañapañatvayorapi saïgçhãtatvena tadavacchinnakàryatàpratiyogikakàraõatvà÷rayãbhåtaü yadghañàdikàraõaü tanmàtrotpàdye ghañàdàva 2 pyanyataratvasya vçtyà tadanutpàdyakàryamàtravçttitvaråpahetvabhàvàt // dvitãyamàtrapadàbhàve 'siddhiþ / anityapramàtvasya svà÷rayàdhikade÷avçttinànityaj¤ànatvenàvacchinnà yà kàryatà tatpratoyogikakàraõatvà÷rayo yo manaþsaüyogàdiþ tadutpàdyapramàråpakàryavçttitvena tadanutpàdyakàryavçttitvàbhàvàt / màtrapade datte tu nàsiddhiþ / ------------------------------------------------------------------------- 3 kecittu prathamamàtrapadàbhàve ityàdiþ prathamamàtrapadakçtyaparatayàpi pàñha upalabhyata iti pakùe tu 4 tanmàtrànutpàdyetyasya taditarànutpàdyatvavi÷iùñatadutpàdyatvàbhàvatvaråpata 5 nmàtrànutpàdyàrthakatvepãhàprasiddhiniràsàya taditarànutpàdyatvamàtraü vivakùiõãyam / tacca gaganàdau prasiddhamiti tadabhàva etadghañapañànyataratvà÷rayakàrye grahãtuü ÷akya iti vyabhicàraþ codanopapàdyà asiddhiraprasiddhiþ / tathàca nàsiddhivarakatve doùa ityàhuþ // ------------------------------------------------------------------------- 1.nyànyatvàdapi - kuü-ga. 2. apipadaü na -ka-cha. 3. kva-mu.à. 4. tadanu - kuü. 5. tadanu - kuü . ------------------------------------------------------------------------- yapakta-vanuna-ïgaþ) pramàõyavàdaþ pu - 163. --------------- ------------- --------- pramàyà j¤ànasàmànyakàraõotpàdyatvepi tanmàtrà 1 nutpàdyatvàt / tathàtve hyapramàpi pramàsyàt // tçtãyaü màtrapadaü tu kàryàkàryavçttidharmeùu vyabhicàravaraõàyeti cenmaivam // svatastvepyanityapramàmàtravçttinà tattatpramàtvaråpeõa dharmeõàvacchinnà yà tattatpragabhàvaniråpità kàryatà tadà÷rayamàtravçttisyànityapramàtve satvena siddhanàdhanam // na ca pràgabhàvasyàpi tattatpràgabhàvatvena tattadvyaktiü prati na hetutà kintu pràgabhàvatvena kàryamàtraü 2 prati hetuteti vàcyam / utpannasya 3 ghañasya svapràgabhàvepyanyapràgabhàva 4 satvena punarutpattidoùatàdasthyàt // ------------------------------------------------------------------------- tathàtva iti // tanmàtrotpàdyata ityarthaþ / kàryakàryeti // 5 pramàtvàdàvityarthaþ / anityaj¤ànatvasya tato 'dhikade÷avçttitvena tatra sàdhyàbhàvàt / pràgabhàvaniråpãtà pràgabhàvaniùñhakàraõatàniråpità 6 tattatpramàtvàvacchinnakàryatetyarthaþ // utpannasyeti // ghañotpattisamavahitottarakùaõe tadghañasàmagrãsatvena tayà tasyaiva ghañasya punarutpattiprasaïgadoùaniràsàya hi pràgabhàve hetutoktà / pràgabhàvatvenaiva hetutve hetutàvacchedakàvacchinnayatki¤ciddhetisatvepi kàryotpattiniyamena tàdç÷apràgabhàvàntarasatvàtpunastadutpattidoùo na parihçta eva syàditi na pràgabhàvatvena hetutà kintu tatpràgabhàvatveneti pràguktadoùa eveti bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------ 1. trotpàdyatvàbhàvàt - cha. 2. trahe - kha-ca. 3. pañasya -kha-ca-ga. 4. vasyasa - ca-cha. 5. prameyatvà - kuü-a. 6. etatpra - à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 164. ------------------------------------------------------------------------- yadã tu siddhasàdhanavàraõàya sàdhye kàryatà÷abdena bhàvakàraõaniråpità kàryatàbhipretà / tarhi sàmànyakàraõamàtrànutpàdyakàryamàtravçttitvahetorabhàvaråpavi÷eùakàraõenàpyupapattyàprayojakatà / tattadghañatvàdau vyabhicàra÷ca / ------------------------------------------------------------------------- bhàveti // bhàvaniùñhakàraõàniråpitetyarthaþ / aprayojakateti // sàmànyasàmagrãmàtrànutpàdya 1 kàryamàtràvçttitvasya vi÷eùakàraõajanyatvaü vinànupapattyà tadàkùepakatvepi vi÷eùakàõa 2 tvasya bhàvatvaü vinàprayojakaiveti bhàvaþ / tattadghañatveti // ghañatvena mçtpiõóatvenaiva kàryakàraõabhàvo na tadghañatvena 3 mçtpiõóatvena hetuhetumadbhàvaþ / ekavyàktikatvena bàdhakena tadghañatvasya kàryatàvacchedakatvàt / bàdhakaü vinà kàryamàtravçttidharmatvàditi hetunaiva kàryatàvacchedakatva 4 sàdhanàt / tathàca svà÷rayamàtravçtteþ svasya vànyasya và dharmasya kàryatàvacchedakasyàbhàvena tadavacchinnakàryatà÷rayamàtravçttitvaråpasàdhyàbhàve 5 pi na svà÷rayamàtràvçttighañatvaråpadharmàvacchinnakàryatàpratiyogika 6 kàraõamàtrànutpàdyakàryaü tadghaña eva / svapràgabhàvabhåtàdhikakàraõajanyatvàt / tathàca tanmàtravçttitvaråpahetusatvàdvyabhicàra ityarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. dyena svakàrya - à. 2. õasya - mu-à. 3 'na' ityadhikamasti-mu. 4. tvàsà-kuü. 5. apipadaü na -kuü. 6. ke-mu. -------------------------------------------------------------------------- yapakta-vanuta-ïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 165. ---------------- ------------ ----------- tadvàraõàya hetàvapi kàryamàtretyatra kàrya÷abdena bhàvakàraõotpàdyakàryavivakùàyàü svatastvavàdinaü pratyasiddhiþ / pratyakùapramàdàvindriyàrthasannikarùàderguõasya satvàsiddhiþ ---- ------------------------------------------------------------------------- yatsàmànyanyàyena vi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvo na tatvena råpeõa kinti sàmànyenaiva / na caivaü tanmçtpiõóatvena hetuhetumadbhàvàbhàve mçtpiõóàntaràdetadghañotpattiþ syàditi vàcyam / mçtpiõóàntare etadghañapràgabhàvàbhàvàdeva tata utpatyaprasakteþ / 1 tatpràgabhàvatvena hetutva 2 kalpanaü pårvoktadi÷otpannasya punarutpattibàdhakàdeveti bhàvaþ -- bhàvakàraõeti // svàdhikaraõamàtràvçttidharmàvacchinnakàryatàpratiyogikakàraõamàtrànutpàdyabhàvakàraõakàryetyukto tàdç÷akàraõà 3 dadhikabhàvakàraõajanyakàryamàtravçttitvàdityarthalàbhàt / 4 tadghañatvàdau ca svapràgabhàvaråpàdhikakàraõajanyakàryamàtravçttitvenoktahetvabhàvànna vyabhicàra iti bhàvaþ --- asiddhiriti // anityatvapramàtvavyàpyãnityapratyakùapramàtvàdyà÷rayaniùñhakàryatàniråpità 5 nugataguõàbhàvàdanityaj¤ànasàmànyasàmagrãto 'bhàvàditi bhàvaþ / ata evoktaü rucidattenàpi"sandigdhàsiddhe"riti // yattåktasthale vyabhicàravàraõàya yàvatkàryamàtravçttidharmatvàditi vi÷eùaõam / tattadghañatvàde÷ca tàdç÷aikakàrya 6 màtravçtti 7 tvàditi tanna / tathàpi nãlaghañatvàdau vyabhicàràniràsàt / ------------------------------------------------------------------------- 1. tatta-kuü. 2. tvàka-kuü-à. 3. õàdhi-kuü. 4. tatta-kuü. 5. danu-à. 6. màtrapadaü na -mu. 7. dharma ityàdhikaü -à. 8. màtrapadaü na -a-à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 166. ----------------------- -------------- --------- ityàditvanupadameva nirasiùyate // yaj¤apatyukta 1 vakrànumàbhaïgaþ // 12 // --------------------------------------- etena sàdhye svà÷rayamàtravçtyaneka 8 màtravçttidharmeti vi÷eùaõamiti nirastam / aprayojakatvavyabhicàrayoparihàràt / yaj¤ayatyukterarvàcãnatvànna tannirãso målàråóhatayà pradar÷itataþ // yaj¤apatyukta 3 vakrànumànabhaïgaþ // 12 // ---------------------------------------- atha mataü anityapratyakùapramàtvamanumitipramàtvaü ÷àbdapramàtvaü ca kàryatàvacchedakam bàdhakaü vinà kàryamàtravçtti 2 tvàt ghañatvavaditi pratyekameva prayoktavyam / ------------------------------------------------------------------------- anityapramàtvaü kàryatàvacchedakaü bàdhakaü vinà kàryamàtravçttidharmatvàt iti maõyuktànumàne pràgalbhàdinoktànugataguõapakùaü nirasya yaj¤apatyuktapramàmàtrànugataguõa 4 màkùipyànumànaü ca nirasya yatpakùadhareõaiva pakùàntaramuktaü"yadyapi yathà÷rutaü sàdhyaü bàdhitaü anityatvapramànugatahetvasiddheþ ata eva svaråpàsiddhirapi tathàpyanityapramàtvamityanena anitya 5 pratyakùapramàtvàdikameva vivakùitaü kàryatàvacchedakavyàpakatvameva sàdhyaü tàdç÷akàryamàtravçttidharmavyàpakatvàditiheturiti và smartavyamiti"tadanurodhena pramàmàtrànanugataguõapakùamà÷aïkate -- atheti // 6 matamiti // iti prayoktavyimityanvayaþ -- bàdhakaü vineti // avacchedakàntaropapannakàrya 7 tà÷rayavçttitva 8 svàvacchinnakàryatàpratiyogikakàraõàsambhava ityàdibàdhakaü vinetyarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. vakrapadaü na -ca-mu. 2. dharma-cha. 3. vakrapadaü na -mu. 4. pakùiyamanumàna -mu-a-à. 5. sàkùàtkàri-a-à. 6. prathamiti pra-mu-a-à. 7. kàraõatvànà÷rayavçttisvà-à. 8. tvaüsvà-kuü- à. ------------------------------------------------------------------------- pratyakùàdipramàsu pratyekànugataguõabhaïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 167. ----------------------------------- --------- --------- bàdhakaü ca samàjasyàrthikatvamanugatahetvabhàva÷ca / tena nãlaghañatvàdau ghañaj¤ànatvàdau ca na vyabhicàraþ / etàdç÷apratyakùapramàtvàdikaü pratyanityapramàtvasya vyàpakatvameva 1 pramàtvasya paratastvam / evaü ca tattatpràgabhàvaniråpitakàryatayà 2 nàrthàntaram / na càtràpyanugatahetvabhàvo bàdhakaþ / ------------------------------------------------------------------------- nityavçttitvàdi 3 kàryatàvacchedakatvabàdhakasya j¤ànatvàdàviva nilaghañatvàdàvabhàvàt / vi÷iùñahetorapi tatra vyabhicàra ityato vivakùitapakùadharàdyuktabàdhaka÷abdàrthoktyoktadoùaü niràha -- bàdhakaü ceti // samàjasya melanasya àrthikatvaü avacchedakàntaropapannakàryatà÷rayavçttitvamityarthaþ -- anugateti // svàvacchinnakàryatàpratiyogikà 4 nugatahetvabhàva ityarthaþ -- teneti // bàdhakaü vinetyatra vivakùitabàdhakàbhàvaråpavi÷eùaõanetyarthaþ// evaü janyapratyakùapramàtvàdeþ paratastvapraptavapyanityapramàtvasya tanna praptamityata àha -- etàdç÷eti// pramàtvasya anityeti yojyam / yadvà ã÷varaj¤ànapramàõyasyàpi paratastvaü pràptamiti bhàvena pramàtvasyetyevoktiþ -- evaü ceti // anityapra 5 tyakùatvàdeþ kàryatàvacchedakatvenànityapramàtvasya tadvyàpakatve sàdhyamàne satãtyarthaþ -- bàdhaka iti // ------------------------------------------------------------------------- 1. 'pramàtvasya 'iti nàsti mu-ca. 2. tàmàdaya-cha. 3. råpa ityàdhikaü - kuü. 4. numàneha - a. 5. pramàtvàde - à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 168. ----------------------- --------------- --------- pratyakùapramàyàmindriyàrthasannikarùasyàrthasya ca anumitipramàyàü yathàrthaliïgaparàmar÷asya ÷àbdapramàyàü yathàrthavàkyàrthaj¤ànasya ca guõa 1 syànugamàt / bhrametvartho 'sanniti na heturna và 2 tasya sannikarùa iti ceducyate / pratyakùapramàmàtre na sannikarùortho hetå / ÷uktau råpyabhramakàlepi 3 tayoþ satvena ÷uktitvena ÷uktipramàprasaïgàt / ------------------------------------------------------------------------- svàvacchinnakàryatàniråpitaikakàraõàbhàvaråpabàdhatasatvàdbàdhakaü vinetyuktavi÷eùaõàsi 4 ddhiriti bhàvaþ // maõyàdyuktamevàha -- pratyakùeti // anityeti yojyam -- guõasyeti // anvayavyatirekàditi maõyukteriti bhàvaþ / sàdç÷yaj¤ànamupamitau guõa iti maõyuktamapyatra nànåditam / upamànasyànumànànatirekasyànyatra vyaktatvàt -- sannikarùàrthàviti // alpaniràsatvàtsannikarùasya pårvaü nirde÷aþ / yadvà"nàsikàstanayordhmàrghaño"rityàdinirde÷ena"alpàctaraü pårvaü"ityasya pràthikatvàdar 5 thasya yau sannikarùàviti bhramaniràsàyaivaü nirde÷àdadoùaþ / anvayavyabhicàramàha -- ÷uktàviti // tayoþ ÷uktiråpàrthatatsannikarùayorityarthaþ / idantvena pramàtva 6 sya satvàcchuktitvenetyuktiþ // tathàyànugatahetvabhàvaråpabàdhakasyaiva bhàvàdbàdhakaü vinetyasiddhamiti bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. sya cà -cha. 2. tatra-mu-ca. 3. apipadaü nàsti - cha. 4. ddheri- kuü . 5. dadoùaþ- a. 6. syeùñatvàcchu-mu. syeùñatvàdàha- ÷uktatveneti - à. 7. iyaü païktirnàsti -a. ------------------------------------------------------------------------- prati-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 169. --------------------- ------------ ---------- doùaþ pratibandhaka iti cettarhyàva÷yakatvàddoùàbhàvàdeva pramàstu / ki¤ca ùaóvidhasannikarùànyataradyogipratyakùàdau pratyabhij¤àyàü ca tattàdau nàsti / tatra ca yogajadharmasaüskàràdiþ pratyàsatti÷ce 1 ttarhi bhramepi doùastathà syàt / ------------------------------------------------------------------------- maõyàdinà dàhàbhàvepi vahnerdàhahetutvàbhàvavadihàpyahetutvaü na sannikarùàdeþ pràpyata iti bhàvenà÷aïkya niràha -- doùa iti // doùàbhàvàdeveti // tasya cànityapramàmàtre 'nugatahetutvàtkimuktasçùñyeti bhàvaþ / nanvevaü dàhasthalepi maõyàdyabhàva eva hetuþ syànna vahniþ / anvayavyatirekabalàdvahnerdàhahetutve sannikarùàderapyastu hetutvam / sannikarùotkarùeõa pramotkarùadar÷anàcceti cet / kimatra sannikarùapadena laukika evàbhimatothàlaukikapratyàsattisàdhàraõaü sannikarùamàtramitita 2 kalpau hçdi kçtvà'dye vyatirekavyabhicàramàha -- ki¤ca ùaóvidheti // saüyogasaüyuktasamàvàyasaüyuktasamàvetasamàvàyasamavàya 3 samavetasamavàya vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaråpetyarthaþ / anyataradityasya pràgvatsàdhutvaü dhyeyam / yogipratyakùàdivityàdipadena sàmànyaja pratyakùagrahaþ / pratyabhij¤àyàmityupalakùaõam / surabhicandanamityàdipratyakùaü ca gràhyam / tena tattàdàvityàdipadenopanãtagandhàdãgrahaþ / dvitãyamà÷aïkyànvayavyabhicàreõaniràha -- tatra ceti // saüskàràdirityàdipadena j¤ànasàmànyayorgrahaþ -- tatheti // pratyàsattirityarthaþ / tathàca tàdç÷apratyàsattau satyàmapi tatra pramànudayàdvyabhicàra iti bhàvaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. dbhame- cha-ga-ka-kha-kuü. 2. vikalpau-a-à. 3. svasa - mu. 4. janyapra-à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 170. ------------------------ ------------- ------------- ki¤ca cakùuràdivatkàraõatvena dharmigràhakamànàsiddhorthaþ sannakarùeõànvayathàsiddhatvàdatãtàdiviùayakayogipratyakùàdivasatvàcca na pratyakùapramàhetuþ / anyathà vartamànaviùayakànumitàvapyartho hetuþ syàt // 1 api ca tvanmate bhramepi yasminnaü÷e bhramatvaü tadrajatatvàdikaü vi÷eùaõaü sadeva / vai÷iùñyaü tvamadapyasatkhyàtibhãtasya tava mate na bhàti 1 // ------------------------------------------------------------------------- evamarthasyàpyananthàsiddhànvayavyatirekau na staþ / anyathàkhyàtivicàre sudhoktarãtyà kvacidvi÷eùaõàbhàvàtkvacitadvi÷eùyàbhàvàditi bhàvenàha -- ki¤ceti // nanu sannakarùeõaivàrthonyathàsiddha÷ceccakùuràdirapi tathà syàdityata uktaü cakùuràdivadityàdi // råpàdyupalabdhayaþ karaõasàdhyàþ kriyàtvàt chidikriyàvadityanumànena sidhyaccakùuràdikaü karaõatvenaiva siddham / natvartha ita vaiùamyamiti bhàvaþ--- atãteti // atãtànàgataviùayake yogipratyakùe sàmànyajapratyakùe cetyarthaþ -- anyatheti // uktadi÷ànyathàsiddhyakalpana ityartha// anvayavyabhicàràccàrtho na heturiti bhàvenàha -- apiceti // sadeveti // tathà ca tatrànvayavyabhicàrànnàrthaþ pramàyàü heturiti bhàvaþ / nanu vai÷iùñyàü÷a eva bhramatvam / taccàsadeva / ato na vyabhicàra ityata àha -- vai÷iùñyaü tviti // taveti // maõikçta ityarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- pradi-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 171. ---------------------- --------- ---------- ki¤ca tvanmate pratyakùapramàyàmapi vi÷eùaõaj¤ànameva heturna tu vi÷eùaõam / vi÷eùyaü tu bhrame 1 sadeva // nanu tathàpi laukikapratyakùapramàyàü vai÷iùñyaråportho 'guõaþ // ------------------------------------------------------------------------- etena"bhrame tvartho 'sanniti na hetuþ"iti pràguktaü pratyuktam // 2 nanu vi÷eùaõamanyatra sadapi purato 'sadeveti cettarhi vi÷eùaõamartha÷cedasambhavi / vi÷eùyaü cedyavyabhicàrãtyàha -- ki¤catvanmata ityàdinà // sadeveti // tathàca ÷uktipramàsyàt / nàsti ca sà ato na vi÷eùyaråporthaþ pramàyàü guõatayà heturiti bhàvaþ // 3 /nanu maõikçnmate vai÷iùñyarå 4 pàrtha eva pramàråpajanyapratyakùamàtre guõostu / bhrame ca vai÷iùñyaråporthaþ purato 'sanniti tasya bhramà 5 hetutayà bhrànteþ pramàtvànàpattiþ / anyatra satvena bhràntau bhànopapa 6 tte÷ceti cenna / yatra 7 ka ca na satvamàtreõa tadgocarajanyapratyakùaü pratyananyathàsiddhaniyatapårvakùaõa 8 vçttitvàbhàvena hetu 9 tvànirdhàraõàtpurato 'satvenàhetutvasya sannikarùàbhàvenopapatyà puratassatvasya sannikar 10 ùa evopayogena 11 sarvathàpi 12 tadahetutvasyaiva 13 nyàyyatvàcceti dhyeyam// ra14 pràcàü matamà÷aïkate --nanviti // uktatvàditi // cakùuràdivadityàdinà granthanetyarthaþ / 15 vai÷iùñyaråporthorthapadena na vivakùituü ÷akyaþ / kintu vi÷eùaõaü vi÷eùyaü và 15 / 16 taccànvayavyabhicàrànna pramàyàü heturiti bhàvenàha -- ki¤ceti // ------------------------------------------------------------------------- 1.pi-ga-ka-ca-cha. 2.artho heturityartràthapadena kiü vi÷eùaõamabhihitamatha vi÷eùyaü tadubhayavai÷iùñyaü và àdyadvitãyau pratyàha - a. 3. / ayaü granthaþ nàsti - a. 4. portha-kuü-a-à. 5. mahe-mu. 6.tti÷ca-kuü -à. 7.citsa-mu, kutracitsa-à. 8.varti-kuü-a. 9.tà nivàraõàt / pu,-mu-à. 10. rùopa-mu-à. 11. sarvatràpi-à. 12. pyarthàhe -mu-à. 13. syanyà-mu-syaiva satvàcce-à. 14. tçtãyaü ÷aïkate - a. 15. iyaü païktirnàsti -a. 16. tabhrame anvayavyabhicàràcca nàrthaþpramàõaü heturiti bhàvenàha - a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 172. ------------------------------------------------------------------------- bhrame tu cirantanamate 'sadapi vai÷iùñyaü saduparaktatvena bhàtãti cenna / artho na heturityuktatvàt // ki¤ca yadvai÷iùñyamasat na tadaü÷e tvanmate bàdhastatprayuktabhramatvaü và sambhavati/ tvanmate 'sato 'bhàvavirahàtmatvaråpapratiyogitvàbhàvena svapratiyogikàbhàvapramàråpabàdhàyogàt / yatra tu rajatatvàü÷e 1 te sambhavataþ na tadasaditi nàrtho bhramavyàvçtto hetuþ/ evaü bàùpe dhåmabhrameõotpannàyàü yàdç÷acchikasaüvàdena pramàyàmanumitau na yathàrthaliïgaparàmar÷osti / ------------------------------------------------------------------------- yaditi 2 bhinnaü padaü -- tvanmate // pràcãnatàrkikamate -- svaprayogiketi // prà màõikasya ghañàderevàtyantàbhàvopagamenàpràmàõikàtyantàbhàvànaïgãkàràt / tadanaïgãkàre heturabhàvavirahetyàdi / bàdhàyogàdityuktyà tatprayuktabhramatvasyapyayoga uktapràya iti bhàvaþ / ta iti // 3 bàdhabhramatve ityarthaþ / uktaråråpabàdhayogàdeva tatprayuktabhramatvaü ca sambhavatãti bhàvaþ / pratyakùapramàyàmavagataguõàsambhavamuktvà"dç÷yate ca yàdçcchikasaüvàdinà guõàbhàvopi 4 pramàjanakatvaü"iti tatvanirõayañãkàü vivçõvannanumitàvapi pràguktànugataguõaü niràha -- evamityàdinà // ------------------------------------------------------------------------- 1.tatsaü-cha. 2. nnapa-à-kuü. 3. bàdhabhramatva ityartha' iti nàsti-à. bhramàja-a. ------------------------------------------------------------------------- pradi-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 173. ---------------------- ----------- ----------- nace÷vare sostãti vàcyam / uktarãtyà doùajanyatvasyàpi satvena bhramatvasyàpyàpatteþ / ã÷varaj¤ànasya satya 1 paràmar÷atvena kàraõtva 2 kalpanasya paratastvasiddhyadhãnànyonyà÷rayàcca / bhramaghañàdisàdhàraõenopàdanàdyaparokùaj¤ànatvena kàraõatve 3 ca tasya na guõatà / anyathàsmadàdiniùñhànàü saü÷ayapratyakùànumiti nirvikalpakànàü yathàkramamã÷varaniùñhairvi÷eùadar÷analiïgaparàmar÷avàkyàrthaj¤àna ------------ ------------------------------------------------------------------------- nanu samànàdhikaraõasya tasya tatràbhàvepi kàryamàtraü pratikàraõasye÷varãyaj¤ànasya salliïgaviùayakasya tatràpi satvamasti sàmànàdhikaraõyasyàprayojakatvàt / ato na vyatirekavyabhicàra iti bhàvenà÷aïkya niràha - naceti / doùeti // asmadã 5 yàsalliïgaparàmar÷aråpetyarthaþ / ã÷varaj¤ànamapi kiü salliïgaparàmar÷atvena heturutopàdànàdij¤ànatvena / àdye doùamàha -- ã÷vareti // antye tu na tasya guõatvena hetutvam / tathàtve bhramasyàpi guõajanyatàpattiriti bhàvenàha -- bhrameti // bhramasàdhàraõena ghañàdisàdhàraõenetyarthaþ / upàdànàdipratyakùatvena hetutetyupapàdanàya ghañàdãtyuktiþ / vipakùe 'naùñaprasaïgadyotanàya bhrametyuktiþ / atiprasaïgàntaràõyàha -- anyatheti // tenàpi råpeõa hetossalliïgaviùayakatvamàtreõa guõatva ityarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. liïgaparà - mu-ca. 2. tvasya - kuü-ka-ga-cha-kha. 3. na tasya guõatà - mu-ga-ka-ca. 4. ÷àbdaj¤ànanirvi- ga. 5. yasalliü - mu-à. 'asmadãyeti nàsti"a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 174. ------------------------ -------------- ---------- -- vi÷eùaj¤ànarjanyatvàdyathàkramaü ni÷cayatvànumititva÷àbdaj¤ànatvasavikalpakatvàni syuþ / apicaivaü vyadhikaraõasya 1 paràmar÷asya guõatve doùatvamapi tasyaiva 2 syàt / sàmànàdhikaraõyasyàprayojakatvàt / tathàcàbhàsànumitimålatvena nityabhramaþ siddhyet / ki¤caivaü sati sthàõau karàdiviparyayajanyasya puråùatvabhramasye÷varanaùñhayà vakrakoñaratvàdipramayà janyatvàtsthàõupramàtvaü syàt / ------------------------------------------------------------------------- yena kenàpi råpeõa hetorapã÷varaj¤ànasya guõatvakalpanetiprasaïgàntaraü càha -- apiceti / evamityasya vyaktãkaraõaü vyadhikaraõasyetyàdi / nityabhrama iti // nanu sati sambhave tyàgàyogàttatra samamànàdhikaraõa 3 evàsallaïgaparàmar÷aråpadoùa sambhavànna vyadhikaraõadoùakalpaneti cenna / gandha 5 pragabhàvàvacchinno ghaño gandhavàn pçthivãtvàdityàdà 6 evàbhàsànumitau samànàdhikaraõadoùàsambhave vyadhikaraõasyaiva 7 kalpyatve 'nugatilàbhàlàya sarvatra doùatvakalpanaucityàditi bhàvaþ / nanu guõe samànàdhikaraõyamaprayojyakam / doùe tu tanniyamaþ prayojakaþ / gandhapràgabhàvàvacchinna ityàdau 8 bàdhitatvapramàdireva ka÷citkalpyata ityata àha -- ki¤ceve satãti // vyadhikaraõasyàpi guõasya hetutve satãtyarthaþ / sthàõupramàtvamiti // na ca samànàdhikaraõo doùaþ prabala iti ÷aïkyam / ------------------------------------------------------------------------- 1. paràmar÷asyeti -nàsti - kuü. 2. tavetyàdhikaü-ka-. 3. õasyevàsalliü -kaü. 4. ùasya saü--kuü. 5. nàyaü pràga-a. 6. vabhàvànu- à. 7 doùatvakalpanau- a. 8. bàdhitatva iti nàsti -à. ------------------------------------------------------------------------- pradi-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 175. ---------------------- ------------- ---------- nanu tarhyanumitisamànàdhikaraõaü vastutaþsàdhyavyàpyavataþ pakùasya vyàpyavatvena j¤ànaü guõostviti conmaivam / làghavena vastutaþ sàdhyavatpakùasya j¤ànenaiva pramàtvasambhavàt / sa ca viùayasatvopahitatvànna guõa ityuktam / ki¤ca 1 pràgabhàvàvacchinno ghaño gandhavàn pçthivãtyàdinumàne vastuto 'nekatartçke làghava----- ------------------------------------------------------------------------- yàdçcchikasaüvàdini pramànudayàpàtàt / na càrope sati nimittànusaõamiti nyàyena tatra 2 pramàtvàdçùñyà na vi÷eùapramàtvene÷varaj¤ànaü heturiti yuktam / pràmàõyasiya svatastve nàpyupapattyà ã÷varaj¤ànasyàpyanumitipramàyàü na guõatvena hetutvamiti suvacatvàditi bhàvaþ / evaü yàdçcchikasaüvàdini pårvoktaguõavyabhicàramuktvà 3 tatsthairyàya vyadhikaraõasya guõatvamanekadoùoktyà nirasyedànãü prakàràntareõa tatra guõavyabhicàràbhàvamà÷aïkya doùàntaramàha // nanvityàdinà // yàdçcchikasaüvàdini dhåmàbhàvepi vahnivyàpyasyàlokàdeþ satvena tàdç÷e 4 pakùe bàùpe dhåmaj¤ànaü vyàpyavatvaj¤ànaü bhavatãti na tatra vyabhicàra iti bhàvaþ -- vastuta iti // vastutaþ sàdhyavàna 5 yaþ tàdç÷apakùaj¤ànanaivetyarthaþ -- sa ceti // uktaråpapakùasya j¤ànamityarthaþ / tacceti vaktavye vidheyaguõà 6 pekùayà pulliïgaprayogaþ / uktaråpaguõasyànvayavyabhicàraü càha -- ki¤ceti // aneketi // ------------------------------------------------------------------------- 1. gandhaprà-ga-kha-ca-cha-ka. 2. tatpra-mu-a. 3. tsaukaryà-mu. 4. doùàntarapa-a. 5. yaþ iti nàsti-kuü-a. 6.õapadàpe-a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõcvam ( pra. paricchedaþ pu - 176. ----------------------- ---------------- ---------- -tarkànugrahàdekakartçkatvanaùayànumànecoktaguõasadbhàvàtpramà j¤àyeta / na ca bàdhà 1 bhàvasahakçtasatyaparàmar÷àdirguõa iti vàcyam / àva÷yakatvàdbàdhà 2 bhàvenaiva pramàtvasambhavena guõasya hetutvàsiddheþ / ------------------------------------------------------------------------- prasàdaþ sakartukaþ kàryatvàt ghañavaditya 3 numàna ityarthaþ -- ukteti // vastutaþ sàdhyavyàpyavata ityàdinoktetyarthaþ / etena pakùatàvacchedakàvacchedena j¤àpyavati pakùe liïgaj¤ànaü guõa iti rucidattoktaü nirastam / vastutonekakartçkaityàdinoktadoùànatilaïghanàt / làghavena vastuto j¤àpyavatpakùasya j¤ànenaiva pramàtvasambhavàt / tasya ca viùayasatvopahitatvenàguõatvàt / etenaiva pakùatàvacchedakàvirodhisàdhyakànumitipramàyàü yathàrthaliïgaparàmar÷o guõa iti pakùadharoktamapi pratyuktam / gandhapràgabhàvetyuktasthale tvaduktaguõe satyapi pakùatàvacchedakàvirodhisàdhyapramàyà anusatvopàhitatvàt / ghanagarjitasthalena vyabhicàràcca /"dç÷yate ca yàdçcchikasaüvàdino 'nàptavàkyasya guõàbhàvepi yathàrthaj¤ànajanakatvaü"iti tatvanirõayañãkàvàkyaü vivçõvànaþ pràguktaü ÷àbdapramàyàmapyanugataguõaü niràha -- evamiti // ghañostãti vaktavye pramàdàdinà pañastãtyuktavàkyamàdipadàrthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. dhakà-ka-chatha. 2. dhakà-ka.ca. 3. tyàdyanu-à. 4. evapa-à. ------------------------------------------------------------------------- pradi-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 177. ----------------- -------------- ------------ evaü vipralambhakàdivàkyajanyàyàü ÷ukàdivàkyajanyàyàü ca yàdç÷acchikasaüvàdena pramàyàü na yathàrthavàkyàrthaj¤ànamasti / 1 na ca tatràpã÷vare tadastãti ÷aïkyam / vyadhikaraõajanyatvena pramàtvavatsamànàdhikaraõadoùajanyatvenàpramàtvaü ca syàdityàdyatiprasaïgàt 1 / ki¤ca taddhi na sàkùàcchàbdapramàjanakam / vaktçniùñhe tasmiü÷ciradhvastepi ÷rotari pramotpatteþ / vaktçniùñhe vàkyaracanàdvàrà / racanàyàü ca na tatkaraõam / ÷uka 2 bàlàdãnàmiva tàdç÷apadàvalãj¤ànamàtreõa tadupapatteþ / ------------------------------------------------------------------------- nanu tadvàkye tàdç÷aguõàbhàvepi 3 tajjàtãye vàkyàntare 'stãtyatastatràpi tasya na hetutvamityàha -ki¤ceti // ciradhvastepi tasminniti pårveõànvayaþ // nanu kàryamàtraü prati kàraõãbhåtamã÷varaj¤ànameva yathàrthavàkyàrtha 4 j¤ànaråpaü sadracanàdvàrà pramàü prati duõatvena kàraõatvamastu / ato na yàdçcchikapramàyàü vyabhicàraþ / nàpi tena vinà vàkyayaracanopapattiþ / tasya kàryamàtraü prati hetutvena racanàyàü tajjanyapramàyàü ca hetutvàt / ÷ukàdivàkyajanyapramàyàmapã÷varãyapramàmàdàyaiva na vyabhicàra iti tadãyavyàkhyà 5 trukteþ /" bhràntapratàrakavàkye 6 ÷ukàdivàkye ce÷varasyaiva yathàrthavàkyàrthaj¤ànaü janakaü"iti maõyukteriti bhàvena ÷aïkate / ------------------------------------------------------------------------- 1. ayaü granthaþ nàsti-kuü-ga-kha-ka-cha. 2. vàkyàdã -kuü. 3."yathàrthaj¤ànajanakatvaü iti tatvanirõayañãkàü vivçõvànaþ"ityàdhakamasti-à. 4. j¤ànapadaü na -à. 5. bhinnaü padaü-mu. 6. ÷ukàdivàkyeceti nàsti - à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 178. ------------------------ ------------- -------- na ca tatràpã÷varaniùñhaü yathàrthavàkyàrthaj¤ànaü racanàdvàrà heturiti vàcyam / tasya j¤ànasàmànyaü bhramaü ca pratãvopàdànàparokùatvenaiva hetutayà pramàü pratyasàdhàraõyàbhàvàt / anyathoktàtiprasaïgàt / visaüvàdi÷ukàdivàkyaracanàhetutvena bhramopi kalpyata iti nityapramàvannityabhramaprasaïgàcca // nanu ÷àbdapramàyàü yogyatà tatpramà và guõaþ / na ca sarvatra pramàõavàkye 'stãti cenna/madiùñavedàpauruùeyatvàvirodhinastvadiùñe÷varasiddhivirodhina÷caivaüvidhaguõajanyatvasya sàdhaner'thàntaràt // ------------------------------------------------------------------------- na ca tatràpãti // yàdçcchikasaüvàdinyàmapãtyarthaþ-- ukteti // anyathàsmàdàdãtyàdinoktetyarthaþ // "vayantu bråmaþ"ityupakramasya"1 ÷àbdapramàyàü vakturyathàryavàkyàrthaj¤ànaü na guõaþ / kintu yogyatvàdikaü yathàrthatajj¤ànaü veti maõyu 2 ktaü pakùàntaramà÷aïkate // nanviti // yogyatà svaråpasatã na heturato na guõaþ ityastatpramà 3 vetyuktam - tvadiùñeti // "pramàyàþ paratantràtsargapralayasambhavàt / tadanyasminnanà÷vàsànnavidhàntarasambhavaþ //" iti kusumà¤jalyuktyà pràmàõyaparatastvasye÷varasidhyarthatvopagamà 4 dyathàrthavàkyàrthaj¤ànasya guõatvasya eva pakùe vede tàdç÷ayathàrthavàkyàrthaj¤àna 5 navatvene 6 ÷varasiddherita bhàvaþ // -------------------------------------------------------------------------- 1. ÷abda- mu-a. 2. ktapa-ku-à. 3. cetyu-a-à. 4. diti bhàvaþ/ nanu-a. 5. natvene-mu. 6. ÷aj¤ànatvene-à. ------------------------------------------------------------------------- pradi-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 179. ---------------------- ------------- ---------- ki¤ca yogyatà 1 kiü ÷abdapratipàdyasya saüsargasya satvaü kiü và saüsargasatvàvinàbhåtaü dharmàntaram // nàdyaþ / ÷àbdapramàyàü ÷àbdapramàyà và tadviùayasya vàjanakatvàt / viùayatvasya pramàtvàntargatatvena taddhetutvàyogàcca / 2 pratyakùàdipramàsvapi 3 niyataviùayasatvasya sadbhàvena tvaduktasya ÷àbdà 4 sàdhàraõyasyàyogàcca / apramàyàmapi viùayasatvasyaiva doùatvàpàtàcca 2 / ------------------------------------------------------------------------- nanu"na vaidikapramàyà guõajanyatvene÷varasiddhiþ"iti maõikudukteretanmate hetvantareõà 5 stvã÷varasiddhirityata àha-- ki¤ceti //"vàkyàrthàbàdho yogyatà"itãhaiva pràmàõyavàde maõyukteràdyaþ kalpaþ / yogyatà 6 bàdhoktyanurodhenàntyaþ -- dharmàntaramiti // antye 'tãtàdisàdhàraõyà 7 diti bhàvaþ / 8 taddhetutvàyogàcceti // àtmà÷rayàditi bhàvaþ 8 -- viùayasatvasyaiveti // guõavirodhina eva doùatvàdanugatisambhavàcca / tathàca bhrame 9'satopi bhànaü tvayàpi svãkàryam / anyathà bhramatvameva na syàditi bhàvaþ // nanu ÷ukabàlàdivàkyajanyapramàyàmanyasya pramàtvaprayojakasyàbhàvàdananyagatyà viùayasatvaråpàpi 10 yogyataiva guõaþ ityeva vàcyamityata àha - àva÷yakeneti// ------------------------------------------------------------------------- 1. kiü ÷abdo na -cha. 2. ayaü grantho nàsti-kha. 3. niyatapadaü nàsti -ca-cha. 4. bdapramàsà-mu-ca. 5. õe÷vara -à. 6. vàdo-kuü. 7. abhàvetyàdhikamasti-kuü. 8. iyaü païktirnàsti-a. 9. pyasa-mu-a. 10.apipadaü na -à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 180. ------------------------ -------------- ---------- àva÷yakena nirdeùatvenaiva pramàtvopapatte÷ca // nàntyaþ / tvayà hyekapadàrthasaüsarge 'parapadàrthaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitva 1 pramàvi÷eùyatvàbhàvo và ekapadàrthasaüsarge 'parapadàrthaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitàva- vacchedakadharma÷ånyatvaü và yogyatetyuktam // ------------------------------------------------------------------------- vaktur2 bhramavipravambhàdidoùa 3 bhàve yogyatàyà apyabhàvena tadarthaü tasyàpekùaõiyatvenàva÷yakatvamiti bhàvaþ / yogyatàvàdoktamàha --eketi // jalena si¤catãtyàdau sekaråpa 4 ekoyaþ padàrthaþ tatsaüsarge 'parapadàrthabhåtajalaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvaprakàrikà 6 yà pramà / tadvi÷e 7 ùyatvàbhàvostãti tadyogyavàkyam / vahninà si¤catãtyàdau 8 tu sekaniråpitasaüsarge vahniniùñhàtyantàbhàvapratiyogã sekasaüsarga iti pramityudayena tatràparapadàrthaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvaprakàrakapramàvi÷eùyatvamevàstãti tadayogyavàkyam / ato nàvyàptyativyàptã / atra àkà÷e ÷abda iti yogyavàkye ÷abdaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvapramàvi÷eùyatvamavçttipadàrthe àkà÷e 'stãtyavyàptiniràsàya eka 9 padàrtha ityanuktvà etapadàrthasaüsarga ityuktam / àkà÷asaüsargastu na tatheti na doùaþ / aparapadàrthaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvàbhàva ityeva pårtau tàdç÷apratiyogitvapramàvi÷eùyatvaü pratibandhakamiti matàvaùñambhena tatpramàvi÷eùyatvàbhàva ityantamuktamityàhuþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. pràkarakapramà - mu. ca. 2. ktçbhra. mu-a. 3. ùàbhà-à. 4. poyaþ-kuü. 5. sekapadaü nàsti -a-à. 6. yàþ pramàtvàt - taddhi-à. 7. ùyàbhàþ -kuü. 8.tu, iti na -mu. 9. kaþ pa-a-à. ------------------------------------------------------------------------- prati-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 181. --------------------- ----------- ----------- tatra càdya 1 pakùe 'nvayapramàviroho yogyatàdvitãye jalena si¤catãtyatra sekànanvayapratiyogitàvacchedakà ye 'gnitvàdayo dharmàstucchånyatvaü jale vidyamànaü yogyateti paryavasyati / tatra yadyapi idaü dvayaü saüsargasatvàvinàbhåtaü na tu saüsargaråpamiti na pårvokta 2 doùaþ / ------------------------------------------------------------------------- naraharistu uktàtyantàbhàvapratiyogitvàbhàva ityevoktau vàkyàrtha eva yogyatà syàditi tatpràmàvi÷eùyatvàbhàva ityuktamityabravãt / tathàca yogyatàvàde spaùñayiùyàmaþ / ghañasaüsargatvaü gehaniùñhàtyantàbhàvapratiyogãtipramàviùayatvasya ghañasaüsargepi satvanena gehe ghañostãti vàkye 'vyàptiniràsàya pramàvi÷eùyatvàbhàva ityuktam // atra svaparasàdhàraõapramàvi÷eùyatvàbhàvani÷cayasyà÷akyatvàtpramàprave÷e gauravàccetyàdidoùàdvitãyaü lakùaõam / vanhisaüsargatvaü hi sekapadàrthaniùñhàtyantàbhàvapratoyogitàvacchedakadharmaþ tacchånyatvaü jalasaü 3 yoge 'stãti jalena si¤catãtyàdivàkyaü yogyam / agnineti vàkyaü tvayogyamiti nàvyaptyàdidoùaþ / atro 4 ktaråpapratiyogi 5 tvàbhàvasya vàkyàrthasaüsargasatvaparyavasannatayà tajj¤ànasya ÷àbdapramàyàmahetutvàdetatpratiyogitàvacchedakadharma÷ånyatvamityuktam // ananvayeti // ekapadàrthasaüsarge 'parapadàrthaniùñhàtyàntàbhàvapratiyogitvasyànanvaya- råpatvàditi bhàvaþ -- agnitvàdaya iti // agnitvamçtvàpàùàõàdayaþ / -------------------------------------------------------------------------- 1. vyastaü padaü - kha-ga-ka-ca-cha. 2. ktà doùàþ-cha. 3. sarge 'stã - à. 4. ata uktaü -mu. 5. tàkàbhà- à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 182. ----------------------- ---------------- ---------- tathàpyatra pakùadvaye 'nanvayapramàviraho và ananvayapramàvirahapramà và ananvaya pratiyogitàvacchedakadharma÷ånyatvaü và tacchånyatvapramà và guõa iti phalitàr 1 thaþ / sa càyuktaþ / àva÷yakena nirdeùatvenaiva pramàtvopapattau saüsargavyapyatvasya saüsargàbhàvapramàvirahasya và tatpramàyà và saüsargàbhàvapratiyogitàcchedakadharma÷ånyatva sya và tatpramàyà và guõatvakalpane 'tigauravàt / na hi nirdeùatve sati tayorvà tatpramayorvà vyatirekeõa ÷àbdapramàvyatireko dçùñaþ / ------------------------------------------------------------------------- agni 1 saüsargatvàdeþ sekaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakatvasyàgnitvàdidharmanibandhanatvàdagnitvàdaya ityuktam / pratiyogitàvacchedakà ityasyàdhikaraõatàvacchedakà ityartha itya pyàhuþ /"yogyatà tatpramà và"iti pràguktakalpadva 4 yoktyanurodhàdàha / ananvayapramàviraho vetyàdi // àva÷yakeneti // uktapramàvirahàdervàkyagatanirdeùatvenaiva sambhavàditi bhàvaþ / saüsargavyàpyasyetyetatpramàvirahasya vi÷eùaõam / nanu nirdeùatvasyeva tayorapyanvayavyitarekasiddhakàraõatvasya tyàgàyogà 5 dityata àha // na hãti // tayoriti // uktaråpapramàvirahadharma÷ånyatvayorityarthaþ / visaüvàdi÷ukàdivàkye 'pi nirdeùatvaü na siddham / bhràntyàdidoùàbhàvepyanyasya kasya citkalpyatvàditi bhàvaþ / guõajanyatvànyathànupapatyai 6 va tatkalpyata ityata àha -- na ca ÷àbdeti // adyàpãti // anugataguõakalpanavelàyàmapãtyarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. tor'thaþ - ka-kha-ca-cha. 2. niùñhasaü-à. 3. tyàhuþ-kuü. 4. yànu - à. 5. ga ityà-kuü-à. 6. evakàro nàsti-mu-a. tyaitatka - à. ------------------------------------------------------------------------- pradi-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 183. ---------------------- ------------- ---------- na ca ÷àbdapramàyà guõajanyatvamadyàpi siddham / yena tannirvàhàya tayorvà tatpramayorvà guõatvaü 1 kalpyate 2 // ki¤ca pratyakùàdàvapi viùayasatvàvinàbhåtasya viùayàsatva 3 pramàvirahàdeþ satvàtsa eva guõaþ syàt / atãndriyàrthasannikarùàderguõatvektirayuktà syàt / tatra satopi tasya guõatvena janakatve mànaü neti cetsamaü prakçtepi // epicaivamapramàyàmapi viùayàsatvàvinàbhåtaviùayàbhàvapramà và viùayàsatvàvacchedakadharmavatvaü và tayoþ pramà doùaþ syànna tu kàcàdiþ // ------------------------------------------------------------------------- svatantrànvayavyatirekàbhàve 'pi hetutvakalpane 'tiprasaïgamàha -- ki¤ceti // pramàvirahàderityàdipadena tatpramàvacchedakadharma÷ånyatvatatpramayo÷ca grahaþ -- sannikarùàderiti / salliïgaparàmar÷a àdipadàrthaþ / apicaivamiti // viùayasatvàvinàbhåtasya guõatva ityarthaþ -- viùayàsatvàvinàbhåteti viùayàbhàvapramàvi÷eùaõam / pramàvi÷eùyatvamityarthaþ -- tayoriti // viùayàbhàvapramàviùayàsatvàvacchedakadharmavatvayorityarthaþ -- natviti // tathàca bhrame kàcàdirdeùa iti maõyàdyuktirayuktà syàt / tadanvayavyatirekivirodha÷ca syàditibhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. guõajanyatvaü - kha. 2. kalpyeta-khaþ-ka-ca-cha. 3. pramàpadaü nàsti - ga . ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 184. -------------------------- ----------- ---------- ki¤ca ÷àbdi 1 saüsargapramà niyamena saüsargavyàpyadhãjanyà cedanumitiþ syàt // ki¤ca asaüsargapramàviraho vàsaüsargapramàvirahapramà và guõa mate agninà si¤cedityàdau ÷rotura 2 nvayapramàvirahada÷àyàü saüsargapramà syàt // ------------------------------------------------------------------------- nanu viùayàsatvàvinàbhåtadharma 3 pramàde 3 pramàderviùayasatvabhramavirodhitvatkathaü doùatetyataþ saüsargavyàpyapramà guõa iti pakùe doùàntaramàha -- ki¤ca ÷àbdã saüsargaprameti // parvatavanhisaüsargàdipramàvaditi bhàvaþ // nanu saü÷ayottarapratyakùamiva vyàpyadhãjanyamapi nànumiti 4 råpamiti cenna // 5 tatra balavatpratyatrakaraõakatvena vyàpyadhãkaraõakatvàbhàvàt / iha ca niyamena vyàpyadhãjanyatve tatkàraõakatvàpàtàt / na hi paràmar÷àdapi ÷abdaþ pratyakùasàmagrãva 6 dbalavàn // na ca vyapyatvaprakàrakaj¤ànajanyatvena tadajanyatvànnanumititvam / niyamena tajjanyatve tathàtvena / tajjanyatvàva÷yaü bhàvàt / anyathà prameyatvàdinàpi j¤àne tatpramàyà guõatvàpatteþ / asaüsargapramàvirahapramàtvàdinà hetutvàpekùayà 7 saüsargavyapyatvapramàtvasya ladhutvàt / anyatra tena råpeõa hetutàyàþ këptatvàt / asaüsargapramàvirahapramàtvàdinà hetutvasya pramàyà guõajanyatvasiddhyadhãnatvenànyonyà÷rayàcceti bhàvaþ / saüsargavyàpyapramà guõa iti pakùaü nirasyàsaüsargapramàviraho guõa iti pakùopi doùamàha -- ki¤càsaüsargeti // kvacittu asaüsargapramàvirahapramà vetyapi pàñhaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. bdãyasaü-kha. 2. nanvayapramàvirahada÷àyàü -ka-kha-ca-cha. 3. bhramà-a. 4.råpapadaü na -mu. 5.ayaü granthaþ luptaþ - a. 6.bala-mu. 7. yà asaü - a. ------------------------------------------------------------------------- pradi-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 185. ---------------------- ------------ --------- na ca ÷rotustadvirahada÷àyàmapã÷varasyàsaüsargapramàsti sà ca ÷rotuþ saüsargapramà 1 bandhiketi vàcyam / tathàtve ã÷varasya vàkyàrthapramà guõa iti cirantanamatatyàgàyogàt // ki¤ce÷varasyànanvayapramà na tàvadviùayàsatvàvedanena pratibandhikà / ÷rotustadàvedanasya vyadhikaraõayà svaråpasatye÷varaniùñhapramàyà kartuma÷akyatvàt / nàpi liïgabhåtayà j¤àtayà tayà tatkartuü ÷akyam / ------------------------------------------------------------------------- tadà tåbhayatra doùàntaramàhetyavatàrya virahada÷àyàmityanantaraü tatpramàda÷àyàmityapivyàkhyeyam -- saüsargapramàsyaditi // tathàcànvavyabhicàrànnàyaü guõatvena heturiti bhàvaþ // nanu tatra satyapyuktaråpaguõe kàryàbhàvaþ pratibandhanimitto nàhetutvanimitta iti bhàvenà÷aïkya niràha -- naceti // cirantanamateti //"na vaidikapramàyà guõajanyatvene÷varasiddhiþ"/ ityàdimaõyuktyà pratãta÷cirantanamatatyàgo 'yuktaþ syàdityarthaþ // nanu vyadhikaraõasya guõatvàyogena tyàge 'pivirodhiviùayakatvàtpratibandhakatvaü syàdevetyato na yuktaü tadapãtyàha -- ki¤ceti// pratibandhakatvaü kiü virodhiviùayaj¤ànaråpeõota sàkùàt / àdyopi kiü svaråpasatã và j¤àtà satã liïgatayà veti vikalpyàdyadvayaü krameõa niràha -- na tàvàdityàdinà // tadàvedanasya viùayàsatvaj¤àpanasyetyarthaþ / samànàdhikaraõaj¤ànenai 2 tadàvedanasya dçùñacaratvàditi bhàvaþ -- liïgabhåtayeti // agninà si¤cediti vàkye 'nvayo 'san tathe÷varapramàviùayatvàtsaümatavadityevaü liïgatayetyarthaþ / antyapakùaü niràha -- nàpi seti // -------------------------------------------------------------------------- 1. pratibandhi - kha-ca. 2. vata-kuü. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 196. ---------------------- ------------ --------- tathàtve hyananvayapramàj¤ànasyaiva pratibandhakatvena tatpramàyà aj¤ànada÷àyàü saüsargapramà syàt / nàpi sà viùayàsatvamanàvedya svaråpeõaiva viùayasatvavirodhitvena viùayasatvagarbhitapramàpratibandhikà / tathàtve 'nanvayasyaiva sàkùàdviùayasatvavirodhitvena pramàpratibandhakatvaucityena pramàgrahaõavaiyarthyàt // ki¤ca vastugatyànvayaviùayàyà api sarvakàryahetubhåtàyà ã÷varapramàyàþ ÷abdapramàü pratyapi hetutvena kathaü tatpratibandhakatvam / na ca pramàyà guõajanyatvamadyàpi siddham / yene÷varaj¤ànasyopàdànàparokùaj¤ànatvena hetutvamananvayapramàtvena tu pratibandhakatvamiti kalpeta // ki¤cànanvayapratiyogitàvacchedakadharma÷ånyatvam praõàguõa iti mate atãndriyaviùaye vàkye saüsargapramàtaþ praguktasyà ---- ------------------------------------------------------------------------- virodhiviùayatvepyayuktaü pratibandhakatvamityàha -- ki¤ca vastugatyeti // nanu pramàyà guõajanyatvànyathànupapatyaiva dvairåpyamàkàrabhedene÷varapramàyàþ 1 kalpyata ityata àha -- na ceti // pràguktamatàntaramapi pràtisvikadoùeõa naràha -- ki¤ceti // atãndriyeti //"jyotiùñomena svargakàmo yajeta"ityàdivàkye --- ------------------------------------------------------------------------- 1. yàü - à. ------------------------------------------------------------------------- pradi-prasu-pratyeta-guïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 187. --------------------- ------------- ----------- asambhavànna 1 ÷àbdapramàhetutà // etenàyogyatàj¤ànena ÷àbdaj¤ànapratibandhàt tadvighañanãyasya yogyatàj¤ànasya ÷àbdadhihetutve siddhe tadvi÷eùau yogyatàpramàbhramau ÷àbdapramàbhramau prati janakàviti nirastam / ayogyatàyà uktarãtyà viùayàbhàvaråpatve bàdhavadviùayàbhàvavyàpyaråpatve satpratipakùavatsàkùàtpratibandhakasambhave yogyatàj¤ànavanavighañakatvakalpakàbhàvàt / ------------------------------------------------------------------------- hetuhetumadbhàvàdiråpasvargàdyananvayapratiyogitàvacchedakadharmo jyotiùño 2 matvàdir na kintu kçùitvàdireveti j¤ànasya tadanvayapramityanantarabhàvatvena taddhetutvamayuktamityarthaþ / yogyatàj¤ànasya hetutvopapàdanayoktamayogyatetyàdi / sàkùàdapratibdhakasya kàryànukålaki¤cidvighañakatvaråpatvàtpratibandhakatvasyeti bhàvaþ / tadvi÷eùàviti /"iti nyàyà 3 diti bhàvaþ // etenetyetadvyanakti -- ayogya 4 teti // uktarãtyeti //"yogyatà kiü ÷abdapratipàdyasya 5 saüsargasya satvaü"ityàdinoktarãtyetyarthaþ-- viùayàbhàvavyàpyeti //"ekapadàrthasaüsargaþ"ityàdinoktarãtyetyanuùaïgaþ / yogyatàj¤ànetyàdi / tathàca yogyatàj¤ànasyaiva ÷abdaj¤ànà 6 hetutve"yatsamànya"iti nyàyànavatàrànna yogyatàpramàbhramau guõadoùau siddhyata iti bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. tasya ÷à- mu-ca. 2. màdi-kuü. 3. dapãti - mu. 4. tàyà iti -kuü. 5. saüsargapadaü na -a. 6. nahe - a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 188. ------------------------- --------------- ---------- vyabhicàraj¤ànàsaüsargagrahàpràmàõyaj¤ànàni tu na sàkùadanumitipravçttipratibandhakàni bhinnaviùayakatvàdityanumitipravçttihetubhåtavyàptij¤ànasaüsargagrahapràmàõyaj¤ànavighañakàni / tasmàcchàbdaj¤àne àkàïkùà'sattau ayogyatàni÷cayavirahasya hetavaþ / te ca bhramasàdhàraõàþ / pramàõàbàdharåpà svaråpa satã yogyatà tu pràmàõyàntargataviùayasatvamagryaü vi÷eùastu nirdeùatvameve 2 ti vakùyate / ------------------------------------------------------------------------- nanvevaü vyàptij¤ànamapyanumitiheturna syàt / tathà vai÷iùñyaj¤ànaü pramàõyaj¤ànaü ca pravçttiheturna syàt / tadvighañakasya vyabhicàraj¤ànàdeþ sàkùàdevànumitipratibandhakatvasaübhavàdityata àha -- vyabhicàreti // evaü yogyatàderguõatvaü nirasya maõau yogyatvàdikaü guõa ityàdipadena àkàïkùàsatyorapyu 3 pàdànaü yattadapyayuktamiti hetuü vadannevopasaüharati -- tasmàditi // ayogyatàni÷cayaviraha iti // na tu yogyatàj¤ànamityarthaþ / vivariùyate caitaddyogyatàvàda iti bhàvaþ / bhramasàdhàraõa 4 iti hetugarbham / na guõa ityanvayaþ / nanvevaü guõaniràse kàrye vaijàtyasya kàraõavaijàtyanimitta 5 tvàjj¤àna 6 sàmànyasàmagryà apramàyàmapi satvena pramàsàmagryà 7 mapramàsàmagrãto vailakùaõyàbhàve tatkàryavailakùaõyaü na syadityata àha -- aprameti // nirdeùatvameveti // ------------------------------------------------------------------------- 1.j¤ànasà-kha. 2. tyuktam-kaü-ga. 3. pyupapàdanaü-a. 4. õà-kuü. 5. katvà-mu. 6. sàmànyapadaü na-kuü. 7. gryà a-kuü -à. ------------------------------------------------------------------------- sthålàvayavipratyakùapramàdau bhåyovayavendriyasannikarùàderhetutvabhaïgaþ pu - 189. -------------------------------------------------------- ----------- tasmàdanityapramàtvapakùakànumàneùvivànityapratyakùapramàtvàdipakùakànumàneùvapi tadanugataguõàbhàvàdbàdhàsiddhyàdãti // 1 tadapyuktaü"anyathà"ityadinà / anugataguõàbhàvepi janyapratyakùapramàtvàdeþ kàryatàvacchedakatve pårvoktà 2 vyavasthàpàtàdityarthaþ / 3 evamuttaratràpi 4 draùñavyam 3 // pratyakùàdipramàsu pratyekànugataguõabhaïgaþ // 13 // ------------------------------------------------------------------------- yadyapi doùàbhàvopi na pràmàõyaheturiti vakùyate / tathàpi bhikùupàdaprasàranyàyena guõahetutvaniràsàya doùàbhàvasya pramànimittatvoktiriti dhyeyam / pårvoktyeti 5 // anatyapramàmàtre anugataguõabhaïgànto 6 ktyetyarthaþ // pratyakùàdipramàsu pratyekànugataguõabhaïgaþ // 13 // ---------------------------------------------- yattåktaü maõau 7"tattatpramàyàü 8 bhåyovayavendriyasannakarùayathàrthaliïgasàdç÷yavàkyàrthaj¤ànànàü yathàyathaü pratyekameva guõatvam / anvayavyatirekàt / 9 tattadapramàyàü pittàdiliïgabhramàdãnàü doùatvavat pratyakùevi÷eùadar÷anamapi guõaþ /tadanuvidhànàt"ityàditattàtparya 10 mà÷aïkate athàpi syàdityàdinà // ------------------------------------------------------------------------- 1. etada-ka-kha-ga-ca-cha. 2. navasthà-cha. 3. etannàsti-mu-ka-ca. 4. yojyaü-ka-kha-cha. 5.kteti-kuü-à. 6. kteti-kuü-a-à. 6. tatpra-à-a. 8.yàþ-kuü. 9. tada-ar. 10. yàrtha-a-à. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. piricchedaþ pu - 190. ------------------------ ------------- -------- athà 1 pi syàt bhramasàmànye pratyakùàdibhrame 2 vànugata 3 doùasyàbhàvepi tattadbhramavi÷eùe pittàdi 4 riva sthålàvayavipratyakùapramàyàü bhåyavayavendriyasannikarùaþ, saü÷ayaviparyayottara 5 pratyakùapramàyàü vi÷eùapramà, niyamena pramayoranumiti÷àbdapratãtyoþ satyaliïgaparàmar÷avàkyàrthaj¤àne cànvayavyatirekàbhyàü hetå / evaü ca pramàyà apramàvyàvçttànanugatàdhihetijanyatvàtparatastvam / ta evànanugatà hetavaþ pramàü pratyasàdhàraõahetutve 6 nopàdhinà guõà 7 ityucyante / tasmàdanityapramàtvamanityaj¤ànatvaprayojakàdhikaprayojyaü tadanvayavyatirekànuvidhàyitvàt / ------------------------------------------------------------------------- saü÷ayeti // saü÷ayottaraviparyayottaretyarthaþ -- vi÷eùeti // vyàpyetyarthaþ / pramàyorãti pratãtyorvi÷eùaõam / tàvatà kathaü pramàtvasya 8 paratastvamityata àha -- evaü ceti // uktasannikarùàderhetutve satãtyarthaþ / guõajanyatvàtkathametadityata àha -- ta eveti // asàdhàraõeti / bhramavyàvçttetyarthaþ // maõikçdabhimatamanumànamàha -- tasmàditi // uktasannikarùàderguõatvena tajjanyatvena pramàyàþ paratastvasambhavàtpràyoga ucyata ityarthaþ -- tadanvayeti // uktaråpasannikarùàdilakùaõàdhikakàraõaparàmar÷aþ / ------------------------------------------------------------------------- 1 apisyàt iti nàsti - ga. 2. ca-ka-kuü. 3. tasyado-mu-ca-cha-ga. 4. kamiva-mu-ca. 5. pratyakùapadaü nàsti -cha. 6. tve-mu-ca-ga. 7. 'iti' iti nàsti-cha. 8. paratastvami-à. ------------------------------------------------------------------------- sthå-pramàdau-bhårve-sader-heïguþ) pràmàõyavàdaþ pu - 191. ------------------------- --------- --------- apramàtvavat / anyathàpramàpi pramà syàt / na càpramàyà 1 madhiko doùo heturastãti vàcyam / tathàtve bhramasya pramàtvaprayoja 2 kajanyatvesatyadhikajanyatvena pramàvi÷eùatvàpàtàditi mama siddhàntarahasyamiti cenmaivam / bhåyovayavendriyasannikarùe ÷aïkhatvàdivi÷eùatadar÷ane ca satyapi pãtaþ÷aïkha ityàdibhramasya ve÷o 3 ragabhramasya bàùpàvayave dhåmavayavibhrame 'vayavyaü÷e --- ------------------------------------------------------------------------- hetoraprayojakatvaniràsàya vipakùe bàdhamàha -- anyatheti // anityaj¤ànatvaprayojakàdadhikaprayojyatve tanmàtraprayojyatva ityarthaþ / àpàdakàsiddhimà÷aïkyàha -- na ceti // pramàtvaprayojaketi / anityeti yojyam / anityaj¤ànatvaprayojakasyaivànityapramàtvaprayojakatvena tvadabhimateriti bhàvaþ -- ityàdibhramasyeti // tikto guóa ityàdiràdipadàrthaþ -- 4 vaü÷eti // 5 anuragatvasya spar÷ane dar÷ane bhåyovayavendriyasannikarùe satyapi 6 maõóåkavasàktanetrasya maõóåkavasàdoùeõa jàyamànasya vaü÷e uragabhramasyetyarthaþ / tadindrayajapratyakùapramàyàü tadindriyavi÷eùadar÷anaü heturiti vi÷eùadar÷anasya hetutve bhavedevaü vi÷eùavivakùà / tadevàyuktamiti"evaü bhramottarapramàyàmapi"ityàdinà vakùyàma iti bhàvena sthalàntarepyuktasannikarùasya vyabhicàramàha -- bàùpeti // 7 / dhåmeti // dhåmaråpàvayavãtyarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. yà adhi-ga-kuü. 2. kàdhikaprayojyatve satyapyadhika-mu-ca. 3. ÷e-ura-mu. 4. viparãtapratyakùaü guõa ityata àha--vaü÷eti-a-à. 5. anugatvasya iti nàsti- kuü. 6."maõóåkavasàktanetrasya"ita nàsti-kuü. / 7. ayaü granthaþ nàsti -mu-à. tadindriyajapratyakùapramàyàü tadindriyajavi÷eùadhãtaddar÷anaü heturityata àha - bàùpeti-a. -------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 192. ---------------------- ------------ ---------- eva bhramasya 1 dar÷anenànvayavyabhicàràt / yadi ca tatra pittamaõóåkavasà¤janàdidoùapratibandhàtpramànutpattistarhyàva÷yakatvàddoùàbhàva eva 2 hetuþ /mama tu doùàbhàvenàpramàråpaviparãtakàryànutpattau j¤ànasàmagryaiva pramotpattiþ/ ------------------------------------------------------------------------- yatra sthålàvayavipratyakùe bhåyovayavendriyasannikarùo guõa ityuktaü tasminneveti virodhasphoraõàyàvavyaü÷a evetyuktam / 3 a¤janàdãtyàdipadena sàråpyàdigrahaþ -- doùàbhàva eveti // yàdçcchikasaüvàdini doùàbhàvaþ pramàvyabhicàrãtitåttarabhaïge nirasiùyate iti bhàvaþ // yattu sannikarùàdyutkarùeõa pramotkarùàtsannikarùàdireva heturiti / tanna / uktasthaleùu tadutkarùe satyapi pramànudayena vyabhicàràt // nanu siddhànte doùàbhàvasya pràmàõyahetutvàduktasthale pràmàõyaprayojakaj¤ànasàmagrãsatvàtpramotpattiþ syàdityata àha -- mama tviti // ( 4 vi÷eùadar÷anapadena vi÷eùadar÷anasàmànyavivikùàyàü pràguktànvayavyabhicàralaganepyuktaråpavi÷eùadar÷anàvivakùàyàü noktagadoùalaganamityato ) 5 / anaupàdhikabhramottarapratyakùapramàyàmeva vi÷eùadar÷anaü guõo 'to nokta doùaþ ityato / vi÷eùadar÷anàbhàve bhramottarapramàbhàva iti vyatirekonyathàsiddho na vi÷eùadar÷anahetutàkalpaka iti bhàvena doùàntaramàha -- evaü bhrameti // saü÷ayaviparyayaråpabhrametyarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. cada-ca-ga-kha. 2.'tava' ityadhikaü-cha-kha. 3. sannikarùamàtravyabhicàrodàharaõametat-a. 4. kuõóalito granthaþ nàsti - mu. 5. ayaü granthaþ kuõóalitaþ - kuü. ------------------------------------------------------------------------- sthå-prapradau-bhåvairü-heïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 193. -------------------- ------------ --------- evaü bhramottarapramàyàmapi tadanuttarapramàyàü yà këptà sàmagri bhramakàle sà na vartate ce 1 ttadabhàvàdeva kàryàbhàvo na hetuþ / vartate cedvi÷eùadar÷anàbhàvepi tadanuttaraprameva 2 taduttarapramàpyutpadyetaiva / na hi kàrye 3 vaicitryàbhàvepi kàlabhedamàtreõa vicitrahetvapekùà / yàdi tadà saüsayàdidoùaþ pratibandhakastarhyàva÷yakatvàddoùàbhàvàde 4 va pramàstu / -------------------------------------------------------------------------- evaü bhrameti// saü÷ayaviparyayaråpabhrametyarthaþ / pramàyàmapi na vi÷eùa 5 pramàheturityanvayaþ / nanu bhramànuttarapratyakùasàmagryà kathaü taduttarapratyakùapramà jàyetetyata àha -- na hãti // vicitreti // vi÷eùadar÷anaråpetyarthaþ -- saü÷ayàditi // viparyaya àdipadàrthaþ // nanu saü÷ayasya gràhyasaü÷ayaparyavannatayà 6 pramàõàparipanthitvàtkathaü pratibandhakatva÷aïkà / anyathà tasminsati vi÷eùadar÷anàdapi pratyakùànàpatteriti cenna / vi÷eùadar÷anavirahavi÷iùñasaü÷ayàdeþ pratibandhakatvena tadabhipràyeõa saü÷ayàdidoùaþ pratibandhaka ityukteþ // doùàbhàvàdeveti // nanu vi÷eùadar÷anavirahavi÷iùñasaü÷ayàdidoùàbhàvo hi saü÷ayàdisthale vi÷eùà 7 dar÷anaråpa vi÷eùaõàbhàvenaiva vàcya iti vi÷eùadar÷anameva paryavannamiti cenna / tàvatà tasya pratibandhakaråpadoùàbhàvatvenaiva hetutvapràptyà tena hetutvàpràpteþ / vi÷iùñàbhàvasampàdanenànyathopakùãõatvàcca // -------------------------------------------------------------------------- 1. cetsàmagrya -ga-kuü. 2. màvattadu-mu-car. 3. yavai-kuü. 4. vasàstu-ga-kuü. 5. pramàpadaü na -à. 6. pràmàõyà-kuü. 7. ùada-kuü.a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. piricchedaþ pu - 194. ----------------------- ---------------- ---------- ki¤ca karàdau caraõàdibhramajanye saü÷ayànantarabhàvini --------- ------------------------------------------------------------------------- rucidattàdayastu bhramasthale vi÷eùàdar÷anasahakutasaü÷ayàdeþ pratibandhakatve saü÷ayo 1 tpattikàle pratyakùàpattiþ / na ca"yajj¤ànaü yatra pratibandhakaü tatsàmagryapi tatra pratibandhikà"iti nyàyàtta 2 dà saü÷ayasàmagrãpratibandhànna pratyakùamiti vàcyam / 3 evamapi dharmij¤ànakàle daivàtpuruùatvàdij¤ànavataþ puruùatvàdini÷cayàpatteþ / saü÷ayasya tatsàmagryà và tadànãmabhàvàt / na ca doùasya pratindhakatvànna tadà doùàtpratyakùamiti vàcyam / tarhyàva÷yakatvàtsaü÷ayakàlepi tata eva doùàtpratyakùànutpattirastu / kiü saü÷ayasya pratibandhakatvàbhyupagamena / tathàca vi÷eùadar÷ane sati vi÷eùàdar÷anaråpadoùàbhàvàdeva pratyakùa pramotpattirna tu niruktivi÷iùñàbhàvasya pratyakùapramàhetutvam / mànàbhàvàt / na ca vi÷eùàdar÷anasya doùatve saü÷ayànuttarapramànudayàpattiriti ÷aïkyam / phalabale naitasya kvacideva doùatvakalpanàdityàhuþ / doùàbhàvàdeva sàstvityanantaraü mamatvityàdivàkyamatràpyanu 4 vartyayojyam / bhramottarapramàvyatirekasya vi÷eùadar÷anatvena vi÷eùadar÷ana 5 vyitarekanimittatà nàsti kintu doùanimittatetyanyathàsiddhamuktvà satyapi vi÷eùapramàvyatirekàdau pramotpattervyabhicàrànna vi÷eùapramà 6 yathàrthaliïgaparàmar÷àdeþ pramà prati hetutvaü dåre guõatveneti bhàvenàha -- ki¤ceti // ------------------------------------------------------------------------- 1.yànu-mu. 2.ttatsaü-mu. 3. 'evamapi ityàrabhya 'tarhi' iti paryantaü-à. pustake nàsti. 4. vçtyà-à. 5. vyatirekapadaü na -à. vi÷eùadar÷ana iti nàsti -a. 6. yàþ - kuü. ------------------------------------------------------------------------- sthå-prapradau-bhårve-sader-heïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 195. ------------------------ ----------- --------- -- niyamena pramàråpe puruùasàkùàtkàre vi÷eùapramàråpasya vahnyàloke dhåmabhramajanyàyàü niyamena pramà 1 yàmanumitau yathàrthaliïgaparàmar÷arupasya bhràntavipravambhakavàkyajanyàyàü niyamena pramà 2 yàü ÷àbdapratãtau yathàrthavàkyarthaj¤ànaråpasya guõasyàbhàvepi pramàtvadar÷anena vyatirekavyabhicàropi // ki¤ca duùñàyàü j¤ànasàmagryàü satyamapi guõavyatirekeõa pramàvyatireko na dçùña iti guõa na hetuþ / 3 dçùño visaüvàdi÷ukà 4 divàkye, tatra bhràntivipralambhàdidoùàbhàvàditi cenna / ------------------------------------------------------------------------- nanåktasthale sarvatre÷varapramàmàdàya vi÷eùapramà 5 satyaparàmar÷ayathàrthavàkyàrthaj¤ànànàü na vyatirekavyabhicàra iti cenna / asminpakùe"nace÷vare 6 sostãti vàcyaü"ityadinà doùàõàü pårvamevoktatvàditi bhàvaþ // nanu guõavyatirekeõa pramàvyatirekasyàpi dar÷anàduktasthaleùvapi ka÷cana guõaþ kalpyata ityato vyatirekàsiddhadoùamàha -- ki¤ceti /. ÷aïkate --dçùña iti // satyapi doùàbhàve guõavyatirekeõa pramàvyatireka ityanuùaïgaþ / tatra doùàbhàvastavamupapàdayati -- tatreti // àdipadena pramàdakaraõàpàñavayorgrahaþ / apràmàõyasya doùajanyatvavàdinà tvayàpi 7 tatra ka÷ciddoùaþ kalpyaþ / anyathà tasya parata 8 stvàhànerityàha -- guõavyatirekeõeti // ------------------------------------------------------------------------- 1. råpetyadhikaü-ga-kuü. 2. råpetyadhikaü-ga-kuü. 3. nanu ityadhikaü-mu-ca-cha. 4. kavà-cha-kha. 5.yathàrthapa-à. 6. sàstã-kuü. 7. tatreti nàsti - kuü - à. 8. stvahàne - a. ------------------------------------------------------------------------- sthå-prapradau-bhårve-sader-heïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 196. ------------------------ ------------ ---------- tatràpyanityavàkyadoùasya vivakùitàrthatatvaj¤ànàbhàvasya và ÷ukavàkya 1 målabhåtavàkyaprayoktçpuüniùñhasya bhràntyàdermåladoùasya và satvàt / guõavyatirekeõa pramàtvavyatireke siddhepi bhramatvàrthaü tvayàpi bhramatvaprayojakatvena këptasya doùasya tatra vaktavyatvàcca / abhàvopi hi karaõàpàñavavi÷eùàdar÷anàdiriva lokavyavahàràtpramàvyàvçttakàraõatvàttatvaj¤ànavirodhitvàcca doùa eva / aïgãkçtaü ca tvayàpi nãlaü tama iti bhrame doùàntarà 2 bhàvenàdhiùñhànabhåta 3 syàbhàvaråpasya tamasa eva doùatvam / kvacidguõasannidhànantu ràsabhavadyàdçcchikaü và gandhaü prati këptikàraõagandhapràgabhàvasahabhåtapàkajarasapràgabhàvavatpramàü prati këptaprayojakadoùàbhàvasahabhåtatvenànyathàsiddhaü và // ------------------------------------------------------------------------- nanu vivakùitàrthatatvaj¤ànàbhàvasyàbhàvaråpatvàtkathaü doùatvamityata àha -- abhàvopihãti // anvayàbhàvàdiràdipadàrthaþ -- adhiùñhàneti // nailyàropàdhiùñhànabhåtasyàlokàbhàvaråpasyetyarthaþ / kutra cidvà guõànuvidhànasya kà gatirityata àha -- kvaciditi // pramàyàü guõànuvidhànamabhyupetyàpi maõyuktànyathàsiddhimàha -- gandhamiti // nanu rasapràgabhàvonyatra kàrye këptànvayavyatirekatvàdastvanyathàsiddhaþ / guõasannidistu nànyatra kàrye këptànvayàdiþ / prakçtakàryeõa vinà kàryàntaropakùãõo hyanyathàsiddhiþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. sya må - ka-kha-cha. 2. sambhavenà - mu-ca. 3. sya bhàvàbhàvarå - cha. ------------------------------------------------------------------------- ki¤ca tvayàpyana 1 nyathàsiddha÷abdasya yaugakatva àtmà÷rayàllokavyavahàrànusàreõa pàribhàùika evàrtha uktaþ / evaü ca 2 bhramaråpaviparãtakàryotpàdaka 3 doùaniràsakasya guõasya viparãtakàryotpàdaka 3 / doùaniràsakasya guõasya viparãtakàryotpàdaka 3 / niràsaktavaråpànyaivànyathàsiddhiþ pàribhàùyatàm / loke ghañaü prati daõóatva iva kadalãkàõóaråpa -------- ------------------------------------------------------------------------- na hi guõaþ kàryàntareõa siddhaþ / yenànyathàsiddhaþ syàdityata àha -- ki¤ceti // àtmà÷rayàditi // kàraõalakùaõa÷arãrapraviùñasyànyathàsiddha÷abdasya kàryàntarajanakatvamiti 4 và anena vinà kàraõàntare 5 õa kàryaü siddhamutpannamiti vàrthoktàvàtmà÷rayàdityarthaþ -- pàribhàùika eveti //"anyathàsiddhatvaü ca tridhà / yena sahaiva yasya yaü prati pårvavçttitvamavagamyate tattathà/ ghañaü prati daõóaråpasya / anyaü prati pårvavartitve j¤àta eva yaü prati yasya pårvavartitvamanagamyate / ÷abdaü prati pårvavçttitvaü j¤àna eva j¤ànaü pratyàkà÷asya / anyatra këptaniyatapårvavartina eva kàryasambhave tatsahabhåtatvam / yathà gandhavati gandhànutpàdàdgandhaü prati gandhapràgabhàvsaya niyatapårvavartitvakalpanàtpàkajasthale gandhaü prati råpàdipràgabhàvànàmanyathàsiddhatvaü"ityàdigranthenànumànakhaõóe kàraõatàvàda ukta ityarthaþ / anyaivànyathàsiddhirityanantaraü lokavyavahàrànusàreõetyanukarùaþ / sa càsiddha ityàha -- loka iti // ------------------------------------------------------------------------- 1.pyanya-kuü. 2. càpramà-cha. 3. / etàvannàsti - kha. 4.titenavi - kuü. 5.rotpattikà -a. 6.'và ' iti nàsti - kuü. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 198. ---------------------- --------------- ---------- -- viparãtakàryotpàdakasya vetrabãjasambandhidàvàgnidàhasya virodhitve padàrthe vetràïkuraü prati kàraõatvàvyavahàràt / 1 dàhavirodhino 2 hetutve kvàpyutsargàpavàdàbhàvaprasaïgàcca / yasya hi svasàmagrã 3 va÷ena prasaktistadautsargikam / satyàmapi sàmagryàü yadva÷àttadviparãtaü kàryaü bhavati tattasyapavàdakam 4/na ca dàhavirodhine hetutve dàhasthale vetràïkurasàmagryasti /------------------------------------------------------------------------- daõóatve yathà kàraõatà 5 'vyavahàrastathà kàraõatvàvyavahàràt / kintvanyathàsiddhitvenaiva vyavahàràdityarthaþ // etena"ki¤cedaü guõànvayavyatirekitvaü anyatrànupakùãõa 6 tvaü sàmànyaü và / nàdyaþ / doùanirãsopakùãõatvàdi"tyàdidevatàdhikaraõañãkà vivçtà // 7 laukikavyavahàràbhàvepyastu hetutvamityataþ"autsargikatvàtpràmàõyasya"iti tatvanirõayañãkoktaü vipakùabàdhakatvena saüyojya tadvyanakti -- dàhetyàdinà // astvevamutsargàpavàda÷abdàrthaþ / virodhinopi hetutve tadabhàvaprasaïgaþ kuta ityata àha -- na ceti // dàhasthala ityàdi // tathàca"satyàmapi tatsàmagryàü"ityàderabhàvàdutsargàpavàdàbhàvaprasaïga ityarthaþ // etena tatvanirõayañãkàyàü j¤aptisthale 'bhihitamidaü bàdhakamutpattisthalepyanusandheyamitisåcitam // ------------------------------------------------------------------------- 1. ÷àstredàha -ga. 2. abhàvasyetyadhikaü-ka-kha-cha. 3. balaprasaïgena- ca. 4.bhavati - cha. 5. tvà-a. 6.õaüsà-mu. 7. lokavya - mu. ------------------------------------------------------------------------- sthå-prapradau-bhårve-sader-heïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 199. ------------------------ ----------- ---------- anyathà daõóàbhàvàdghañànutpattarapi tadutpatterapavàdaþ syàt / ata eva yatra saü÷ayàdiråpà doùàþ 1 pratibandhakàþ tatraiva tanniràsàrthaü 2 bhåyovayavendriyasannikarùavi÷eùadar÷anàdiguõàpekùà / anyathà saü÷ayottaraprama 3 yeva tadanuttarapra 4 mayàpi vi÷eùadar÷anamapekùyeta // ki¤ca doùaniràse 'va÷yaü kàraõsya guõasya pramàyàmapi kàraõatve gauravam / naca pramàråpaü kàryamananyathàsiddham / yenobhayaü kalpyeta // etena apramàpi pramà 5 vi÷eùaþ syàditi nirastam / pramàtvaprayojikàyà aduùñasàmagryà bhrame 'bhàvàt / ------------------------------------------------------------------------- anyatheti // sàmàgryabhàvepi kàryànutpatterapavàdatva ityarthaþ -- tadutpatteriti // ghañotpatterityarthaþ -- ata eveti // doùaniràsopakùiõatvàdevetyarthaþ -- anyatheti // sarvatra pramàmàtre taddhetutàyàmityarthaþ // nanvastu doùaniràsakatvaü guõasya pràmàõyahetutvaü càstu / apràmàõye guõaniràse ca doùàõàü hetutvamivetyataþ"na cobhayakàraõatvakalpakamasti"iti bhàùyañãkàü vivçõvannàha -- ki¤ceti // pramàyàþ paratastvànyathànupapattipramàõasiddhagauravaü na doùàyetyata àha -- na ceti // ananyatheti // j¤ànasàmànyasàmagrãto na siddhamati na cetyarthaþ // pràguktànukålatarkaü niràha -- eteneti // pramàyàþ doùàbhàvasahitaj¤ànasàmàgrajanyatvakathanenetyarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. dar÷anadipra - kar. 2. the - ka. 3. màyàmiva -kuü. 4. màyàmapi - kuü. 5.vi÷eùapadaü nàsti - ga. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóanam ( pra. paricchedaþ pu - 200. ----------------------- ---------------- --------- anyathà dàvàgnidagdhavetrajanyakadalyaïkuropi vetràïkuravi÷eùaþ syàt // nanu tatra dàhena doùeõa sahajàyà vetràïkukarajanana÷akter 1 nà÷àdviparãta 2 ÷ukte÷cotpàdàdvetràïkurasàmagryeva nàstãti cetsamaü prakçtepi / mamàpi 3 lokasiddhautsargikàpavàdakasàmyameva pràmàõyàpràmàõyayorapekùitam // anye tu yathà nãlaråpasàmagrãjanyasyàpi citraråpasya na nãlaråpavi÷eùatvàt // 4 yathà na viruddhani÷cadvayasàmagrajanyasya saü÷ayasya na ni÷cayavi÷eùatvaü / yathà ca pàkajaråpasàmagrãjanyasya ----- ------------------------------------------------------------------------- paramukhenaiva samàdhiü vàcayati -- nanviti // astvevaü loke pràmàõyàdau tu kathamityata àha - mamàpãti // ananyathàsiddha÷abdàrthe tava yathà tathetyaparetyarthaþ // pramàyàmabhimatasàmagryabhàvenaiva bhramasya na pramàvi÷eùatvamiti svayamekaü samàdhimuktvànyàpade÷ena samàdhyantaramàha - anyetviti // na nãletyàdi // kintu vijàtãyaråpàntaratvamityarthaþ / tathaivodayanàdyukteriti bhàvaþ -- viruddheti //"viruddhobhayàrosàmagrãdvayasamàjàdubhayàropa eka eva bhavati / sa eva saü÷aya"j¤aptipràmàõye maõyukteriti bhàvaþ - yathà ca pàkajeti // tejassaüyogade÷akàlàdçùñàdisàmagryastulyatvàditi bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. rvinà- ga. 2.kàryotpàdetyadhikaü -kuü. 3. 'hi' ityadhikaü - ca-cha-ka-kha. ------------------------------------------------------------------------- sthå-prapradau-bhårve-sader-heïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 201. ---------------------- ----------- ---------- -- rasaspar÷àderna råpavi÷eùatvaü 1 / tathà bhramasyàpi na pramàvi÷eùatvamityàhuþ // tasmàdanvayavyabhicàràdvyatirekavyabhicàràdanyathàsiddhe÷ca guõo na pramàhetuþ / bhramapratibandãtåddhariùyate / etadapyuktaü"anyathà"ityàdinà / anvayavyabhicàre vyatirekavyabhicàre autsargikakàryàpavàdakaniràsakatvenànyathàsiddhau ca satyàmapi guõasya hetutve ràsabhàderapi hetutvaprasasaïgena -- ------------------------------------------------------------------------- asminpakùe dçùñàntànàmasatpratipattirvakùyamàõadi÷à pramàsàmagryàü doùàbhàvasyàva÷yakatvàtsàmagrbhàvàde÷ca tadvi÷eùa 2 tvàbhàvopapattàvuktasamàdhirayuktà ityarucibãjaü dhyeyam // tasmàdityuktaü vyanakti -- anvayeti / pãtaþ÷aïkha ityàdibhrama ityarthaþ -- vyatireketi //"karàdau caraõàdibhramajanya"ityàdinoktapramàvi÷eùa ityarthaþ -- anyatheti // virodhiniràsopakùãõatvoccetyarthaþ / ubhayakàraõatve gauravàtkalpakàbhàvàdapramàyàþ pramàvi÷eùatvàpattiråpabàdhakàbhàvàccetyapi dhyeyam / nanvevaü doùasyàpi bhramahetutvakhaõóanasambhavena bhramepi svata eva syàt / tatra yà gatiþ pramàyàmapãtyata àha -- bhrameti // svatastvànumànoktyanantaramuddhariùyata ityarthaþ/ etadapãtyuktamevànyathàdi÷abdàrthaviviraõena vyanakti --anvayetyàdinà // ------------------------------------------------------------------------- 1. /ayaü granthaþ nàsti - ga. 2. õatvà - mu. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 202. ---------------------- --------------- ----------- hetvahetuvyavasthi 1 tyayogàdityarthaþ // 2sthålàvayavi 3 pratyakùa 4 pramàdau bhåyovayavendriyasannikarùàderhetutvabhaïgaþ// 14// --------------------------------------------------- bhåyovayavendriyasannikarùàderhetitvabhaïgaþ // 14 // ---------------------------------------------- astu tarhi doùàbhàvàdeva pram tasyànanyathàsiddhànvavyatirekitvàditi cenna / kàraõatàvacchedakapratibandhakàbhàvàdisàdhàraõasya prayojakatvamàtrasyàpàdana iùñatvàt// "adçùñamindiyaü tvakùaü tarko 'duùñastathànumà" àgamo 'duùñavàkyaü ca"iti brahmatarke, ------------------------------------------------------------------------- astviti / tathàca j¤ànahetuto 'dhikajanyatvàtsvatastvahàniriti bhàvaþ / prayojakatvamàpàdyate kàraõatvaü và / àdya àha -- kàraõeti // pratibandhakàbhàvahetutàyà vakùyamàõatvà÷ayenàha -- pratibandhakàbhàvàdãti // kàramàgiràdipadàrthaþ / prayojakatveti // tadvyatireka 6 prayuktavyatirekapratiyogitvamàtrasya na tvananyathàsiddhasyetyarthaþ // dçùñatvameva kramàtsåtrabhàùyañãkàkçtàü saümatyà draóhayati -- aduùñamiti // akùaü anumà àgamaþ iti lakùyanirde÷aþ / tatvanirõayodàhçtabrahmatarka ityarthaþ / -------------------------------------------------------------------------- 1.sthàyo - mu-kha. 2.'iti' ityadhikaü -cha. 3. va-ka. sthålàvayaveti nàsti - kha. 4. kùàdo-mu-ca. 5. sthålàvayavipratyakùapramàdau"ityadhikaü-kuü. 6. prayojakavyati - mu - prayojakaprati - a. ------------------------------------------------------------------------- pramàyàü doùabhàvasya hetutvabhaïgaþ pràmàõyavàdaþ pu - 203. ----------------------------- ----------- -------- "nirdeùàrthendriyasannikarùaþ pratyakùam nirdeùopapattiranumà nirdeùaþ ÷abda àgamaþ"iti pramàõalakùaõe;"doùàbhàvasya kàraõatve 1 ca nàsmàkamaniùñam tàvatà 2 vedàpauruùeyatvàvyaghàtàt"iti bhàùyañãkàyàü cokteþ / doùàbhàvasyàpekùitatvepi pramàjanaka÷aktissahajà, na tu bhramajanana÷aktivadà 3 dheyetyetàvatataiva pramàõyasvatastvasiddhe÷ca // ------------------------------------------------------------------------- mànatrayepi doùàbhàvàpekùàdyotanàya tritayodàharaõam / ñãkàyàü ceti // devatàdhikaraõabhàùyasya ñãkàyàmityarthaþ / tatra kàraõatve cetyu 4 ktiþ prayojakatve cetyartha ityagre vyaktam // nanvevamapi kathaü na svatastvahàniþ / j¤ànahetvatiriktànapekùatvàbhàvàdityata àha -- doùàbhàvasyeti // etàvataiveti // doùàbhàvasya kàraõatvapakùe ÷aktyàdhàyakatvepi prayojakatpapakùe tadabhàvàditi bhàvaþ / uktaü hãti // doùetyàdinoktaü prameyaü jij¤àsàdhikaraõasudhàyàmuktamityarthaþ / autsargikã utsargaþ sàmànyaü j¤ànamàtrajanikaivetyarthaþ / doùàpavàdàdityasya doùàhita÷aktiråpàpavàdàdityartha iti bhàvaþ // nanvevaü guõasyàpi prayojakatvopapattau kiü tanniràsàyàseneti cenna / guõavà 5 dinopi doùàbhàvasyàva 6 ÷yakatvopapàdanàt / guõasya doùaniràsopakùãõatopapàdanàcceti bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. pi-mu-ca-cakàro nàsti - kha. 2. vedapadaü nàsti - ga. 3. dhàsye -ca. 4. kteþ- kuü. 5. ci-a. 6. ÷yopa-a. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 204. ------------------------ --------------- ----------- uktaü hi sudhàyàü"indriyàdãnàmautsargikã ÷aktiþ pramàõyajanane doùàpavàdàdapràmàõyamapi janayati 1"iti / kàraõatvasyàpàdànantvayuktam // këptakàraõaü 2 cakùuràdikamàdàyaiva doùàbhàvasya pramàü prati niyatapårvabhàvitva 3 grahaõena daõóatvavat daõóagatadàróhya 4 vat ÷aktiþ kàraõatàvacchedake 5 ti pakùe ÷aktivat upasthiteùñabhedàgrahaþ pravartaka ityatropasthitivat viùayatvena viùayajanyaü j¤ànaü pratyakùamityatra viùayatvava 6 ca cakùuràdiniùñhakàraõatàvacchedakatvamàtreõànvayavyatirekayorupapattau doùàbhàve ----- ------------------------------------------------------------------------- dvitãyaü niràha -- kàraõatvasyeti // kuta ityataþ"yena sahaiva yasya yaü prati pårvavçttitvamavagamyate tattenànyathàsiddhaü"iti maõyuktànyathàsiddhamatvàdityàha -- këpteti // grahaõeneti // tvaduktapàribhàùikànyathàsiddhatvena hetunetyarthaþ / asya cakùuràdiniùñhakàraõatetyàdinànvayaþ // ------------------------------------------------------------------------- gurumatenàha -- upasthiteti // upasthitaü buddhau viparivartamànaü yadiùñaü rajatàdi tena purovartino bhàdàgraha ityarthaþ / usthiterapi purovçttigocarapravçttikàraõatve vai÷iùñyaj¤ànasyàpi hetutàpatyà bhàdàgrahaþ pravçttiheturiti matahànyàpatterhetutàvacchedakatvaü yathà tathetyarthaþ // nyàyamatenàha -- viùayatveneti // pratyakùamityatreti // iti pratyakùalakùaõa ityarthaþ/ ------------------------------------------------------------------------- 1. yantãti - mu-ca-cha-ka. 2. samastaü padaü - mu-kha. 3. heõa-mu-ca-ka-kha. 4.dàróhyàdiva -kha-kuü. 5. tyatra ÷a-cha. 6. cakàro nàsti -mu-ca-kha. ------------------------------------------------------------------------- prayàü-dobhàsya-heïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 205. ------------------- ----------- ----------- kàraõatàyàþ doùàbhàvatve 1 kàraõatàvacchedakatàyà÷ca kalpane gauravàt / uktarãtyà satyapi doùe pramàtvadar÷anena pramàsàmànyaü prati vyatirekavyabhicàràcca // uktaü hi viùõutatvanirõayañãkàyàü"doùàbhàvopi na pràmàõyakàraõam / yàdçcchikasaüvàdiùu satyapi doùe pramàõa 2 j¤ànodayàt"iti // ki¤ca pratibandhakàbhàve loke kàraõatvàvyavahàràdautsargikakàryàpavàdaka 3 virodhikatvaråpànyaivànyathàsiddhiþ paribhàùyatà 4 mityuktam // ------------------------------------------------------------------------- anyathàsiddhimuktvà vyabhicàraü càha -- ukteti //"ki¤ca karàdau caraõàdibhramajanya"ityàdinoktarãtyarthaþ // nanu doùasya pratibandhakatayà tadabhàvasya svatantràveva kàryànvayavyatirekàvato na pràguktànyathàsiddhiryuktetyata àha - ki¤ceti // anyathàsiddha÷abdasya tvayà yaugikàryaü tyaktvà lokavyavahàrànurodhena tridhà pàribhàùikàrthektirihàpi vyavahàrànurodhena tvaduktànyathàsiddhitrayàdanyevànyathàsiddhiþ paribhàùyatàmityuktamatãtabhaïgaþ ityartha -- uktaü hãti // doùàbhàvasyànyathàsiddhatayà kàraõatvaü netyetajjij¤àsàdhikaraõe -- "pratyakùavacca pràmàõyaü" ityàdi÷lokavyàkhyànasudhàyàmuktamityarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. tadavacche-ka-kha-cha. 2. màj¤à-kuü. 3. virahatàrå-ka-khçcha. 4."ityuktaü"iti nàsti-cha-kha. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 206. ------------------------ ------------- ---------- uktaü hi sudhàyàü"tarhi doùàbhàvaþ kàraõamityàyàtamiti cenna / tathà satyutsargàpavàdayoþ kvàpyabhàvaprasaïgàt iti // na caivaü bhàùyacañãkàyàþ viùõutatvanirõayañãka 1 yà sudha 2 yà ca virodha iti ÷aïkyam / bhàùyañãkàyàü kàraõa÷abdasyasmaduktaü yadghañaü prati kulàlapitràdisàdhàraõaü tadvyatirekaprayuktavyatirekapratiyogitvarupaü tanmàtraparatvàt /------------------------------------------------------------------------- upalakùaõametat"doùàbhàvavyatirekaniyamàtpràmàõyasya paratastvaü kiü na syàditi cenna / yàdçcchika saüvàdiùu pràmàõyepi doùàbhàvàbhàvena kàraõatvabhaïgàt"ityàdinà vàdàvalyàmuktamityarthaþ / utsargetyàderthastu"dàhavirodhino hetutva"ityàdinà pårvatanagranthenaiva vivçto dhyeyaþ -- bhàùyañãkàyà iti // pràguktàyà ityarthaþ -- sudhayà ceti / vàdàvalyà cetyapi dhyeyam -- tadvyatireketi // doùàbhàvavyatirekaprayuktavyatirekapratiyogitvaü pràmàõyasya yattadråpaü prayojakatpamityarthaþ / sviviraprayuktavirahapratiyogikàryakatvaråpaü yatprayojakatvamiti phali 3 torthaþ / uktaü 4 hãti // vàrtike doùàbhàvasyoktaråpaü prayojakatvamuktamityarthaþ / tadabhàvataþ guõàdhãnadoùàbhàvataþ / abodhakatvaråpaü viparãtabodhakatvaråpaü và 5 viparãtabodhakatvaråpamananuùñhànaråpaü va yadapràmàõyadvayaü tadabhàvaþ / tena doùàbhàvasyàpràmàõyaniràsopakùayeõa j¤ànasàmagrãta eva pramà jàyata ityutsargo na bhagna ityarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. kàyàþ - ka. 2. dhàyà÷ca-ka. 3. tàrthaþ - mu. 4. ktamiti - mu. 5. viparãtabodhakatvamiti nàsti - mu. ------------------------------------------------------------------------- prayàü-dobhàsya-heïgaþ) pràmàõyavàdaþ pu - 207. ------------------ ---------- -------- "tasmàdguõabhyo doùàõàmabhàvastadabhàvataþ apràmàõyacadvayàbhàvastenotsargo 1 napoditaþ" iti -- nanu kathaü tarhi doùasya pratibandhakatvamapi / tatraiva tasminsatyapi pramàyà dar÷anàditi cenna / trata yàdçcchikasya viùayasatvasyottejakatvenottejakàbhàvavi÷i- ùñasya pratibandhakasyàbhàvàt // na ca tarhyàva÷yakatvàdviùayasatvameva pramàprayojakaü na tu doùàbhàvàpekùeti vàcyam / ÷uktau råpyabhramakàle ÷uktitvàderviùayasya satvepi doùa 2 råpapratibandhena ÷uktitvàdipramàvyatirekàt // yadvà imaü mà dahetyàdau mantràderudde÷yavyaktivi÷eùa iva liïgàbhàsasya yatra viùayasatvàbhàvastatraiva pratibandhakatvàdyàdçcchikaviùayasatvasthale kevalasya pratibandhakasyàbhàva evàsti / doùàbhàvasya svaråpeõa hetutve tu vyatirekavyabhicàro duùparihara iti doùàbhàvopa na hetuþ / ------------------------------------------------------------------------- pràguktapratibandhakavirodhitvaråpànyathàsiddhirayukteti bhàvena ÷aïkyate -- nanviti // tatreti // yàdçcchikasaüvàdinãtyarthaþ // tasmin doùa ityarthaþ - mà dahetãti // asya sàdhutvaü saü÷ayopapàdavanagranthoktaü j¤eyam -- vyatirekavyabhicàra iti // yàdçcchikasaüvàdinãtyarthaþ -- tasmàditi // ------------------------------------------------------------------------- 1. hyapo - cha. 2. råpapadaü na - kuü. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 208. -------------------------- ------------- ---------- tasmàtparatastve na ki¤cinmànam // etadapyuktaü"anyathà"ityàdinà / autsargakakàryàpavàdakaniràsàråpasyàpi doùàbhàvasya hetutve idamautsargikamidamàpavàdakamiti vyava 1 sthityayogàdityarthaþ // pramàyàü doùàbhàvasya hetutvabhaïgaþ // 15 // ----------------------------------------- anugataguõasyabhàvàddoùàbhàvasya càhetutvàdityarthaþ // pramàyàü doùàbhàvasya hetutvabhaïgaþ // 15 // ------------------------------------------------------------------------- svatastve tu anityapramàmàtrànugato guõa iti pakùe anityayathàrthaj¤ànatvaü anityaj¤ànatvànavacchinnakàryatàvacchedakaü -- ------------------------------------------------------------------------- svatastve tviti // mànamityanukarùaþ / ucyate ityarthaþ / ananugataguõapakùe siddhasàdhanatàvàraõàya -- iti pakùa iti vivekàyoktam / anityapramàtvaü anityaj¤ànatvàvacchinnakàryatvapratiyogikakàraõatàbhinnakàraõatàpratiyogakakàryatàvacchedakaü anityaj¤ànatvavyàpyakàryatàvacchedakadharmatvàdapramàtvavaditi maõyuktànumànasya pratyanumànamàha -- anityeti // vi÷eùyamàtrasya nityavçttitayà kàryatàvacchedakatvena siddhasàdhanavàraõàyànityeti pakùavi÷eùaõam / yathàrthetyuktirapi tadvàraõàrthaiva / ------------------------------------------------------------------------- 1. sthàyo - mu - ca. ------------------------------------------------------------------------- utpattau svatastve anumànàni) pràmàõyavàdaþ pu - 208. ---------------------------- ------------- --------- anityaj¤ànàvçttitvarahitatvàt j¤ànatvavat / tatsamaniyatadharmaghañitatvàt yadevaü tadevam yathà pçthubudhnodaràkàra 1 ghañitaü 2 ghañatvam ghañatvànavacchinnakàryatànavacchedakam / ------------------------------------------------------------------------- sàdhye 3 nityaj¤ànaniùñhakàryatànavacchedakatvena siddhasàdhana 4 vàraõàyànityetipakùavi÷eùaõam / yathàrthetyuktirapi tadvàraõàrthaiva / sàdhye 'nityaj¤ànaniùñhakàryatànavacchedakatvena siddhasàdhana 4 niràsàyànityetyàdikàryatàvi÷eùaõam / pramàniùñhetyapi yojyam / tena ghañàdiniùñhakàryatànavacchedakatvena na siddhasàdhanam / hetàvindriyatvàdinondriniùñhakàraõatàpratiyogikakàryatàvacchedake pratyakùatvàdau vyabhicàravàraõàya na¤dvayam /tatrànityaj¤ànavçttitvasyàpi satvena tadràhityàbhàvàt / uktadoùaniràsàyaivànityaj¤ànetyapyuktiþ / asiddhiniràsàyànityeti -- j¤ànatvavaditi / tasya nityavçttitayà kàryatànavacchedakatvàdanityaj¤ànavçttitvàcceti bhàvaþ -- tatsameti // anityapramàtvasamaniyato yo dharmo anityaj¤ànatvaü tadghañitatvàdityarthaþ // bhramepi dharmyaü÷e pramàtvenànityapramàtvànityaj¤ànatvayoranyonyaü vyàpyàvyàpakabhàvàditi bhàvaþ / ata eva tatsamaniyatadharmaghañitatvadyotanàyaiva anityapramàtvamiti pakùanirde÷amakçtvànityayathàrthaj¤ànatvamityuktam -- yadevamiti // yadyatsamaniyatadharmaghañitaü tattadanavacchinnakàryatàvacchedakamityarthaþ -- pçthubudhneti // pçthubudhnodaràkàra 5 ghañatvaü nàmadharmaþ / svamàniyataghañatvadharmaghañitatvàttadanavacchinnakàryatà pañàdiniùñhà tadanavacchedaka ityarthaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. dharmapadaü adhikaü - kuü. 2. samastapadaü-kuü-ka. 3. anitya-kuü. 4. etàvannàsti-mu. 5. ghañapadaü na -kuü. -------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra,paricchedaþ pu - 210. ----------------------- --------------- ---------- bhramàvçttikàryatànavacchedakaü và bhramavçttitvàt bhramàtvavat // na cai 1 teùàü hetånàmasiddhiþ / bhramepi dharmyaü÷e pramàtvasya satvàt / pramàtvasya j¤ànatvaghañitatvàcca / nàpyaprayojakatà / samàniyatayorekasyaiva kàryatàvacchedakatve àva÷yake 2 làghavarthe pramàõa 4 svarasàllaghuno 'nityaj¤ànatvasyaiva tadaucityàt 5 // bhrame j¤ànatvapramàtvayorvyàpyavçttitvà 6 vyàpyavçttitvetvekasàmagrãprayojyatvepi tvanmate vegavibhàgayoriva yukte / ------------------------------------------------------------------------- pracãnapakùanirde÷a eva sàdhyàntaramàha -- bhramàvçttãti // bhramàvçttikàryatà pramàniùñhà kàryatà tadanavacchedakamityarthaþ / anityayathàrthaj¤ànatvaü tàdç÷aj¤ànaniùñhakàryatànavacchedakamityeva sàdhyakàraõe 'nityaj¤ànatve vyabhicàraþ / tasyàtmamanaþsaüyogàdihetuniråpitakàryatàvacchedakatvàt / bhramavçttitvàcca / ato bhramàvçttãtyevamuktiþ / anityaj¤ànatvasya ca tàdç÷aghañàdiniùñhakàryatànavacchedakatvànna doùaþ -- nacaiùàmiti // trayàõàmityarthaþ / bhramepãtyanenàdyantayorasiddhyuddhàraþ -- pramàtvasyeti // anityapramàtvasyànityaj¤ànatvaghañitatvàdityarthaþ // yadvà pramàtvasya j¤ànatvaghañitatve 'nityapramàtvasyànityaj¤ànatvaghañitatvamarthasiddhamiti pramàtvasyetyevoktam - laghuna iti // pramàtvasya viùayasatvaghañitatvena gurutvamiti bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1. caiùàü-ga-kuü. 2. laghà-ga. tallà-ka. 3.vapramà-mu-dhvarye-ca. 4.prasaràt-ka-cha. 5.'bhramatvavat' ityadhikaü-cha. / ayaïgranthaþ-kuü. pustake kuõóalitaþ-ca. pustake skhalitaþ haüsapàdena påritaþ-ka. pustake 'vibhàgayoriva' etàvatparyantameva vartate . 6. avyàpyavçttitve iti nàsti - cha. ------------------------------------------------------------------------- uttau-svatastve-nuni) pràmàõyavàdaþ pu - 211. ------------------- ----------- ---------- tvanmate vegavibhàgayoriva yukte / manmate tu prakàràü÷e pramàtvàpavàdaka 1 sya doùasya satvàttadbhavo yuktaþ // nanu vibhàgasyàvyàpyavçttitvaü 2 svàtyantàbhàvasàmànàdhikaraõyam / atyantàbhàvasyà 3 dhikaraõavi÷eùasambandhaþ svaråpànatirikta iti na hetusàpekùa iti cettulyaü pramàtvepi // anityapramàtvaü doùavirodhivçttidharmàvacchinnakàraõa 4 tvapratiyogikakàryatavacchedakaü doùajanyavçttitvàt / bhramatvavat / doùavirodhã guõo doùàbhàva÷ceti svatastvasiddhiþ / ------------------------------------------------------------------------- anityapramàtvamapramàkàraõatàvacchedakaråpàvacchinnakàraõatàpratiyogikakàryatàvacchedakaü bhramàvçttikàryatàvacchedakatvàt ghañatvavaditi maõyuktasya pratyanumànamàha -- anityapramàtvamiti / doùaþ pittàdiþ / tadvirodhivçttidharmo guõatvàdiråpaþ / tadavacchinnetyarthaþ / doùajanyavçttitvàditi hetorasiddhyuddhàraþ pràgvat // nanåktànumànena doùavirodhino guõasyà 5 hetutva 6 làbhepi doùàbhàvasya hetutvànivàraõàt j¤ànahetvadhikajanyatvàt pramàtvasya j¤ànahetumàtrajanyatvakùatirityata àha -- doùavirodhãti // virodhitvaü ca sahanavasthànityatvaü 7 tvà tanni÷cayapratibandhakani÷cayaviùayatvaü vobhayànugatam / pratibandhakatvaü ca tadanutpàdavyàpyatvamiti bhàvaþ // ------------------------------------------------------------------------- 1.dasya-kuü-ga-ka. 2. svapadaü na -ka-kha-cha. 3. syacàdhi-ka-kha-ca-cha. 4. tàpra-ka-ca-kha. 5. syahe-kuü. 6. tvàlà-kuü. 7. 'và' iti nàsti -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra,paricchedaþ pu - 212. ---------------------- ------------- ----------- anityapramàtvaü na kàryatàvacchedakam / tathàtve bàdhakavatvàt / ghañaj¤ànatvavat / na càsiddhiþ / anugatakàraõàbhàvaråpasya bàdhakasyoktatvàt // pratyatràdipramàsu pratyekànugatà guõà iti pakùe anityapratyakùapramàtvaü na viùayajanyatàvacchedakaü, na ùaóvidhasannikarùànyatarajanyatàvacchedakaü và / tadajanyavçttitvàt / ghañatvavat / na càsaddhiþ / yogipratyakùàderviùayeõa ùaóvidhasannakarùànyatareõa yàjanyatvàt / ------------------------------------------------------------------------- anityapramàtvaü kàryatàvacchedakaü bàdhakaü vinà kàryamàtravçttidharmatvàt apramàtvavaditi maõyuktasya pratyanumànamàha -- anityapramàtvamiti // atra pårvatra ca siddhasàdhanatàvyudàsàyànityeti pramàtvavi÷eùaõam -- tathàtve // kàryatàvacchedakatva ityarthaþ -- bàdhaketi / svàvacchinnakàryatàpratiyogakànagataikakàraõàsambhavaråpabàdhakavatvàdityarthaþ -- ghañeti // ghañaj¤ànamàtrenugatakàraõàbhàvàdghañaj¤ànatvaü nàvacchedakamityupapàditamadhastaditi bhàvaþ-- uktatvàditi // pramàmàtrànugataguõabhaïga ityarthaþ -- iti pakùe iti // virodhyanumànamucyata iti yojyam // viùayatvaü guõa iti pakùamupetyàha - na viùayeti / indriyasannikarùo guõa iti pakùa àha -- na ùaóvidheti // anyatareti // anyatametyarthaþ / sàdhutvaü pårvamuktaü dhyeyam / pràgupapàditameva smàrayati -- yogipratyakùàderiti // sàmànyapratyakùàsattijapratyakùa 1 màdipadàrthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. pramà àdi - kuü. ------------------------------------------------------------------------- uttau-svastve-nuni) pràmàõyavàdaþ pu - 213. ------------------ -------------- ---------- anumitipramàtvaü satyaliïgaparàmar÷atvàvacchinnakàraõatàpratiyogikakàryatàvacchedakaü 1 asatyaliïgaparàmar÷ajanyavçttitvàt bhramatvàt / ÷àbdapramàtvaü vivakùitàrthatatvaj¤ànatvàvacchikàraõatàpratiyogikakàryatànavacchedakaü vivakùitàrthatatvaj¤ànàjanyavçttitvàt bhramatvàt // na 2 ca tarhyàva÷yakatvàdviùayasatvameva pramàprayojakaü na tu doùàbhàvàpekùeti vàcyam / ÷uktau råpyabhramakàle ÷uktitvàderviùayasya satvepi doùaråpapratibandhena ÷uktitvàdipramàvyatirekàt 2 // anityapratyakùapramàtvànumitipramàtva÷àbdapramàtvàni doùavirodhavçttidharmàvacchinnakàraõatàpratiyogikakàryatànavacchedakàni doùajanyavçttitvàt bhramatvavat 3 // --------------------------------------------------------------------------- anyatareõeti // anyatamenetyarthaþ / anumiti÷àbdapramayorapi guõàjanyatve krameõànumàne 4 àha -- anumitãtyàdinà // vivakùitàrthatatvaj¤ànaü guõa iti mata àha -- vivakùiteti // pratyekamuktvà militvàpi doùàbhàvasyàpyahetutvalàbhàyàha -- pratyakùeti // doùavirodhãti // sa ca guõo doùàbhàva÷ceti svatastvasiddhiriti bhàvaþ -- asiddhiriti // uktahetånàmityarthaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1. satyaliïgaparàmar÷ajanyavçttitvàdityapi kuõóalitaü vartate - kuü. 2. ayaü granthaþ nàsti -kuü-cha-ga-kha. 2-3.atanmadhyasthaþ nàsti-ka. 4.nànyàha-kuü. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 214. ---------------------- ---------------- ---------- nacàsiddhiþ / karàdau caraõàdibhramajanye puruùaj¤àne pramàtvasya satvàt / yathàrthayogyatàj¤ànaü na ÷àbdapramàjanakam / tadvyatirekàpàdanaprayojakàpadanaviùayavyatirekàpratiyogitvàt / pàkajagandhe rasapràgabhàvavat // ------------------------------------------------------------------------- antyahetorghamyaü÷a ityàdipårvagranthenàsiddhyuddhàraprakàrasya dvitãyahetorapi saüvàdi÷ukàdivàkyajanyaj¤àne bhràntaprakàrakavàkyajanyaj¤àne 1 ca pårvoktadi÷à satvena siddhatvàdàdyasya taü vyanakti -- karoti // na ca ÷ukàdivàkyajaj¤ànepi tàdç÷e÷varaj¤ànajanyatvasatvàdasiddhireveti ÷aïkyam / tasya bhramasàdhàraõopàdànàdigocaraj¤ànatvenaiva janakatayàtràbhimatasya vivakùitàrthatatvaj¤ànatvàdinà råpeõàjanakatvàdityuktatvàt // yogyatàj¤ànaü guõa iti mata àha -- yathàrtheti // yogyatà ca vàkyàrtharåpasaüsargasatvaü và pràguktadi÷à tadvyàpyamanyadveti bhàvaþ -- taditi // ÷àbdapramàvyatirekàpàdàne prayojakaü nimittaü yadàpàdanaü tadviùayetyarthaþ / àpàdànaprakàra÷càgre vyaktaþ -- pàkajeti // tatra yadi rasapràgabhàvo na syàttadà gandho na syàditi nàsti / rasapràgabhàvasya kàraõàtàvàde maõyuktadi÷à këptakàraõagandhapràgabhàvasàhityaråpànyathà 3 siddhatvena gandhavyatirekàpàdanaprayojaka 4 vyatirekàpratoyogitvamata eva tadajanakatvaü ceti bhàvaþ -- uktarãtyeti // pratyakùàdàvanugataguõabhaïga uktarãtyetyarthaþ // -------------------------------------------------------------------------- 1.ca iti nàsti-kuü. 2. õa janakatvasyàbhàvàdityuktatvàt-mu-a. 3.ddhimatvena 4.àpàdanaviùayetyadhikaü-a. -------------------------------------------------------------------------- uttau-svatastve-nuni) pràmàõyavàdaþ pu - 215. ------------------ ----------- ---------- na cà 1 tràsiddhiþ / uktarãtyà yogyatàyàü svaråpataþ satyàmananvayani÷cayaviraheõaiva ÷àbdapramopapatyà yadi yathàrthayogyatàj¤ànaü na syàttarhi 2 ÷àbdã 3 pramà na syàdityàpàdanàsambhavàt // ------------------------------------------------------------------------- yaj¤apatãti // tanmate hi svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatà÷rayamàtravçttitvameva pramàtvasya paratastvami 4 tyupetyànanugataguõajanyatvenàpyetatsidhyatãtyuktvà anityapramàtvaü svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatà÷rayamàtravçttãtyàdyanumànamuktam / tatpratyanumànamàha -- anityeti // siddhasàdhanatàniràsàyànityetyuktiþ // sveti // svasyànityapramàtvasya à÷rayamàtra 5 vartã dharmaþ pratyakùatvàdiþ tadavacchinnà nànàvçttiranekà÷rayavçtti÷ca yà 6 kàryatà tadà÷rayamàtravçtti na bhavatãtyarthaþ / atràdyaü màtrapadaü anityapramàtvasya svàdhikade÷a 7 vçttinànityaj¤ànatvenàvacchinnanànàvçttikàryatà÷raya eva vartamànàdbàdhaniràsàya / dvitãyamapi tanniràsàyaiva / anyathà anityapramàtvasya tàdç÷apratyakùatvànumititvacàkùuùatvàdidharmàvacchinnakàryatà÷rayavçttitayà bàdhàpatteþ / atrànityapramàtvakasya svà÷rayamàtravçttipratyakùatvàdidharmasamànàdhikaraõakàryatà÷raya eva 8 satvena tadvçttitvàbhàvena sàdhyaparyavasàne bàdhàt / --------------------------------------------------------------------------- 1.atreti nàsti-mu-ca-kha. 2. ÷a-cha. 3.yapra-ka-kuü. 4. tyabhipre-a. 5. tre vçttidharma-mu. 6.yà iti nàsti - kuü. 7.vartinà-mu. 8.eva itinàsti-kuü. -------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 216. ---------------------- ---------------- ----------- yaj¤apatimate anityapramàtvaü na svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnanànàvçttikàryatà÷rayamàtravçtti / viùayamàtropàdhikadharmatvàt / ghañaj¤ànatvavat // -------------------------------------------------------------------------- janyapratyakùapramàtvàdeþ paràbhimatàvacchedaka 1 tvasyàbhàvenaiva sàdhyaparyavasànamiti bhàvaþ / svapadaü 2 samabhivyàhçtaparam / 3 tena apramàtve vyabhicàravàraõàya viùayamàtropàdhiketi hetau vi÷eùaõam / apramàtvasyànanugatapittàdidoùajanyatàvacchedakadharmàvacchinnanànàvçttikàryatà÷rayamàtravçttitvena vipakùatvepi bhramaviùayatadabhàvaghañitatvena hetvabhàvàt / viùayopàdhiketyuktàvapyuktadoùàtàdavasthyànmàtretyuktiþ / viùayopàdhikatve sati taditarànupàdhikatvaü hi tadarthaþ / tatra j¤ànànyataditarànupàdhiketyartho dhyeyaþ / tena ca pramàtvasya viùayetaraj¤ànopàdhikatvàdisiddhiþ dçùñànte sàdhanavaikalyàmiti ÷aïkànavakà÷aþ / viùayapadaü ca svaviùayaparam / tena ghañapañànyataratve j¤ànaviùayaghañapañamàtropàdhikaheturiti svà÷rayamàtravçttighañatvapañatvàvacchinnanànàvçttikàryatà÷raya eva vartamàne sàdhyàbhàvàdvyabhicàra iti ÷aïkànavakà÷aþ / yadvà viùayatayopàdhitvavivikùàyà agre 4 spaùñatvàtsveti na deyam / tàvatoktasthale vyabhicàraniràsàt // ghañaj¤ànatvavaditi // tatra tadvyàpyasya kàryatàvacchedakasya kasyacidabhàvàt svà÷rayamàtravçttidharmàvacchinnakàryatà÷rayamàtravçttitvàbhàvaråpasàdhyamasti / na ca tatràpi ghañapratyakùaü dhañànumititvamityàdireva tadvyàpyostãti ÷aïkyam / ghañapratyakùatvàdyavacchinnakàryatàpratiyogikànugataikakàraõàbhàvànna ghañapratyakùatvàdikamavacchedakam / -------------------------------------------------------------------------- 1. tvàbhà-kuü. 2. ca-mu.a. 3.teneti nàsti-kuü. 4. sphudatvàt-mu. -------------------------------------------------------------------------- uttau-svatastve-nuni) pràmàõyavàdaþ pu - 217. ---------------- ------------ --------- tattatpràgabhàvaniråpitakàryatà÷raya 1 tvena bàdha iti ÷aïkàniràsàya nànàvçttãtyuktam / 2 nàtràsiddhiþ / pramàtvasya viùayamàtropàdhikatvàt // na ca viùayajanitaü j¤ànaü pratyakùamiti mate pratyakùaj¤ànatve vyabhicàra iti vàcyam / viùayasya viùayatayopàdhitvasya vivakùitatvàt / pratyakùaj¤ànatve ca tasya janakatayopàdhitvàt / yathàvasthitàrthaviùakatvaråpe 3 pramàtve tu tasya viùayatayopàdhitatvàt / ------------------------------------------------------------------------- astu vàvacchedaka 4 m / athàpã÷varaj¤ànasàdhàraõaü ghañaj¤ànaü na tanmàtravçttãti bhàvaþ // nanu sàdhye parànuktaü nànàvçttãti kàryatàvi÷eùaõamadhikaü kimarthamupàttamityata àha -- tattaditi // tattatpramàvyaktipràgabhàvaviråpitakàryatàvacchedakaü tattatpramàvyaktitvam / tadavacchinnakàryatà ca tattadvyaktimàtraniùñhà na tu vyaktidvayaniùñhà / tathàca tàdç÷akàryatà÷rayamàtravçttitvena tadabhàvasàdhane bàdhaþ syàt / nànàvçttãtyuktyà tadanyakàryataiva labhyata iti tadà÷rayamàtravçttitvàbhàvasàdhane tu na bàdha iti bhàvaþ // iti mata iti // viùayajanyatvaü pratyakùalakùaõamiti mata ityarthaþ -- pratyakùeti 5 // tatra svavyàpyacàkùuùatvaràsanatvàdidharmàvacchinnanànàdhikaraõaniùñhakàryatà÷raya - vçttitvasyaiva bhàvena 6 vipakùe viùayamàtropàdhikadharmakatva 7 satvàditi bhàvaþ / apramatvasya sàdhyàbhavavatvepi hetorevàbhàvànna vyabhicàra ityàha -- apramàtveti // ------------------------------------------------------------------------- 1.vçtti-ka. 2.nacà-cha. 3.patvetu-ka. 4.tvaü-kuü. 5.kùaj¤àneti-mu- kùaj¤ànatveti - a. 6. vatvena - a. 7.syàsiddhatvàt - a. -------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 218. ----------------------- ------------ ---------- apramàtvopàdhibhåtaü viùayànyathàtvaü tu nàpramàyà viùaya iti 1 nàpramàtve vyabhicàraþ// bhrame pittà 2 diriva pramàyàma 3 nugatà eva guõà hetava iti mate / saü÷ayottarapramàtvaü satyavi÷eùadar÷anatvànacchinnakàraõatàpratiyogikakàryatànavacchedakaü asatyavi÷eùadar÷ana 4 janyavçttitvàt j¤ànatvavat / saü÷ayottarapramà vi÷eùapramàjanyà na / tàü vinàpyupapannatvàt bhramavat / atràsiddhiþ pràgevoddhçtà / --------------------------------------------------------------------------- iti mata iti // virodhyanumànaü svatastvasàdhakamucyata iti yojyam / saü÷ayàdyuttarapramàyàü vi÷eùapramà guõa iti vàdinaü pratyàha -- saü÷ayeti // etacca siddhasàdhanatàvàraõàya vi÷eùaõam / saü÷ayottarapramàvi÷eùadar÷anajanyà netyevoktau j¤ànavaditi dçùñàntoktau ca tatra sàdhyahãnatayà syàdatastatra pramàtvamityuktiþ -- satyeti // yathàrthetyarthaþ / asatyamayathàrthaü yadvi÷eùadar÷anaü karàdau caraõàdibhramaråpaü tajjanyasaü÷ayottarapramàvçttitvàdityarthaþ // nanu saü÷ayottarapramàyàü na sarvatra vi÷eùapramàhetuþ / karàdau caraõàdibhramajanyasaü÷ayottarapramàdibhinnasthala evetyatastadanurodhenàpyàha -- saü÷ottaraprameti // tàü vinàpãti // doùàbhàve 5 pyupapannatvàdityarthaþ--atreti // hetudvaya ityarthaþ -- pràgiti //"karàdau caraõàdibhramajanya"ityadinà"evaü bhramottarapramàyàmapi"ityàdinà ca granthe nànanugataguõabhaïgaþ evetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.napra-cha. 2.daya-ga. 3.nanu-ca-cha-ga-ka. 4.janyapadaü na -kha. 5.venàpyu-a. --------------------------------------------------------------------------- uttau-svatastve-nuni) pràmàõyavàdaþ pu - 219. ------------------ ----------- ------------- bhåyo 'vayavendrisannikarùo na pramàyà 1 masàdhàra 2 õakàraõam / bhramajanakatvàt / manaþsaüyogavat / pramà 3 bhramasàdhàraõakàraõàtiriktakàraõà 4 janyà / bhramadharmikànyàbhàvàpratiyogitvàt / ananyathàsiddhatadanvayavyatirekànuvidhànarahitvàcca / bhramavat // --------------------------------------------------------------------------- bhåyo 'vayendriyasannakarùo guõa iti pakùaniràsakamanumànamàha -- bhåya iti // atràpyasiddhiþ pãtaþ÷aïkha ityàdibhramajanakatvàdyuktyà pràgevoddhçteti bhàvaþ // pramà j¤ànahetvatiriktahetujanyeti pracãnànumànasya pratyanumànamàha --- prameti // atiriktakàraõapedana guõo doùàbhàva÷càbhimataþ / bhramadharmiketyàdihetorapyasiddhiþ /"bhramepi dharmyaü÷apramàyàü"ityàdinà pràgevoddhçteti bhàvaþ // tàrkikamatepya 5 tyantàbhàvasyàvyàpyavçttitvena bhrame pramàtvattadatyantàbhàvayoraü÷abhedena satvepyanyonyàbhàvasyàvyàpyavçttitvàbhàvena 6 pramànyonyàbhàvasyàvyàpyavçttitvàbhàvena 6 pramànyonyàbhàvasya bhrame sarvathaivàbhàvàditi bhàvaþ -- ananyatheti / atràpi guõànàü virodhidoùaniràsopayogasyoktatvànnàsiddhiriti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.asà-kuü. 2.õaü-ka-ca-kha-cha. 3.nabhra-mu-ca-cha-ka-kha. 4.õaja-mu-ca-cha-ka-kha. 3.apipadaü na -mu-a. 6.etannàsti-mu-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra. paricchedaþ pu - 220. ---------------------- ------------- ---------- atra sarvatràpi hetåcchittireva bàdhiketi nà prayojakateti dik / etadapyuktam"anyathetyàdinà"// uktasàdhyàni vinoktahetånàü pakùe 'vasthityayogàdityarthaþ // 1 utpattau svatastve 2 'numànàni // 16 // --------------------------------------------------- digiti // pramà guõajanyà na bhavati pramàtvàdã÷apramàvat / 3 pramà doùavirodhijanyà na bhavati pramàtvà 3 dã÷apramàvadityàdiråhanãya iti bhàvaþ // utpattau svatastve 'numànàni // 16 // -------------------------------------- apramàyàü tvadanyathàsiddhànvayavyatirekitvàddoùaþ kàraõam / kvacitsàdç÷yàdike doùe satyapi ------ ------------------------------------------------------------------------- nanu pramàyàü guõasyeva bhramepyanvayavyatirekavyabhicàràdbhramavirodhiguõaniràsàdàvupakùayenànyathàsiddhe÷ca doùo na heturiti sopi svataþ syàdityataþ"paratopràmàõyam"iti tatvanirõayàdyuktapramàmàõyasya paratastvaü sàdhayitumuktadoùaü nirasyanbhrame doùasya hetutvamàha --apramàyàntviti /. hetorvi÷eùyàsiddhim -- niràha -- kvaciditi// --------------------------------------------------------------------------- 1.iti 2.syànu-mu.ca-kha. 3. etannàsti-a. --------------------------------------------------------------------------- apràmàõyasya paratastvam) pràmàõyavàdaþ pu - 221. -------------------- ---------- ---------- -- bhramànutpattirasaüsargàgrahàdihetvantaravaikalyàditi nànvayavyabhicàraþ / visaüvàdi÷ukàdivàkyepi doùasyoktatvànna vyatirekavyabhicàropi // na ca pramàyàü guõaþ pratibandhakasya doùasyevàpramàyàmapi doùaþ pratibandhakasya guõasya doùàbhàvasya và niràsaka ityanyathàsiddha ityapràmàõyamapi svataþ syàditi vàcyam / ------------------------------------------------------------------------- "kàraõe satyapi kàryànutpàdasya sàmagryabhàvenopapatteþ"iti tatvanirõayañãkàü hçdi kçtvàha -- asaüsargàgrahàdãti // vi÷eùàdar÷anàdiràdipadàrthaþ // etena yàdçcchikasaüvàdinyapi doùasya vyabhicàro nirastaþ / tatra viùayàsatvàdisahakàrivirahàt // uktatvàditi // bhåyo 'vayavendriyasannikarùàdihetutvabhaïge" tatràpyanityavàkyadoùasya vivakùitàrthatatvaj¤ànàbhàvasya"1 cetyàdinoktatvàdityarthaþ / ananyathàsiddhetyàdihetorvi÷eùaõàsiddhimà÷aïkya niràha -- naceti / pratobandhakasyeti // pratibandhakasyeti // pramàpratibandhakasya doùasya yathà niràsakastathàpramàpratibandhakasya guõasyetyarthaþ // doùasyànyathàsiddhiü vadatà hi guõasya pratibandhakatvamupetya tadabhàvasya bhrame kàraõatvaü và pramàyàü doùàbhàvasyeva prayojakatvaü 2 và vàcyaü / àdye bhramasya na svatastvàpattiþ / dvitãye kiü guõàbhàva eva prayojakor'thottejakàbhàvi÷iùñaguõaþ pratibandhakaþ tadabhàva÷ca prayojaka iti và nàdyaþ / ------------------------------------------------------------------------- 1.syavài-kuü-syeve-a. 2.'và' iti nàsti - mu. ------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 222. ----------------------- --------------- --------- pãtaþ÷aïkhaþ ityàdipratyakùe bhåyo 'vayavendriyasannikarùe 1 ÷aïkhatvàdivi÷eùadar÷anàdiråpe gandhapràgabhàvàvacchinno ghaña 2 ityànumàne satyaparamàr÷aråpe ghañostãti vaktavye pañostãti vàkya 3 janyaj¤àne vivakùitàrthatatvaj¤ànaråpe ca guõe satyapi pittabàdhapramàdaråpeõa doùeõa bhrametpàdanena doùasya guõaniràsopakùãõatvàyogàt / svà 4 bhàvaniràsopakùãõatvenànyathàsiddhau ca sahakàrimàtràpalàpaprasaïgàt // ------------------------------------------------------------------------- vyabhicàràditi bhàvenàha -- pãtaþ÷aïkha ityàdinà // vi÷eùadar÷anàdiråpa iti // pãtatvàdyasaüsargagraha àdipadàrthaþ / saptamyantaråpapadànàü guõapadenànvayaþ // nanu kvacit ki÷cadguõa ityananugaõapakùe pãtaþ÷aïkhaþ ityàdau viparãta 5 pratyakùàdireva ta÷cadanyo guõaþ / sa tatra vadantaü pratyàha -- gandheti // 6 yadvà vi÷eùapramà guõa iti mate vyabhicàroktiriyamityupetya pratyakùàdibhramatrayepi guõàbhàvavyabhicàroktiriyamiti bodhyam // pitteti // pratyakùe pittaü anumàne bàdhaþ ÷àbde pramàdo doùaþ iti vivekaþ/ doùàbhàvasya và niràsaka ityetanniràha -- sva 7 bhàveti // sahakàrãti // daõóacakràderapi svà 8 bhàvaniràsopakùayeõa mçtpiõóa eka eva heturna ka÷cidapãti syàdityatiprasaïga ityarthaþ/ -------------------------------------------------------------------------- r1.ùa-cha-ga-ku. 2.ño-gandhavàn pçthivãtvàdityà -mu-ca. 3. jaj¤àne-ca-ha-ka. 4.svabhà-cha. 5.tàpra-kuü. 6.yadvà doùapra-a. 7.svàbhà-kuü 8.svabhà-mu. --------------------------------------------------------------------------- apràsya-pastvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 223. ------------ ------------ ----------- nanu tathàpyautsargikasyàpramàõyasya kvacidguõaþ pratibandhakaþ / pãtaþ÷aïkha ityadau tu viùayàsatvamçtejakam / tvanmate yàdçcchikasaüvàdililiïgàbhàvasàdau pramàpratibandhakasya doùasya viùasatvamiveti cenna / ayathàrthadhåmaj¤ànena j¤àpanãyasya vahnerdaivàtsatvavadguõena j¤ànanãyasya ÷vaityàdeþ ÷aïkhe satvena 1 viùayàsatvasyàbhàvàt / àropyapãtatvàsatvasya ca doùàpagamada÷àyàmapisatvena tadàpi bhramàpàtàt // --------------------------------------------------------------------------- dvitãyakalpepyuttejakaü kiü viùayàsatvamatha pittàdidoùaþ / àdyamà÷aïkate -- nanviti // autsargikasyeti // kàraõagatasahaja÷aktijanyasyetyarthaþ -- kviciditi // pramotpattisthala ityarthaþ -- uttejakamiti // tathàca tadabhàvi÷iùñaguõàbhàvopràmàõye prayojaka ityuktasthaleùu tadabhavàdeva pramàyà abhàve kàraõagatasahaja÷aktyai 2 vàpramotpàdo na doùaråpahetubalena / doùastu tatràvarjanãya sannidhireveti bhàvaþ -- tvanmata iti //"yàdçcchikasya 3 viùayasatvasyottejakatvene 4"tyàdinà doùàbhàvahetutvabhaïge tathokteriti bhàvaþ// viùayàsatvamityatra viùayapadena guõena j¤àpyo viùayo abhimataþ uta bhramaviùaya iti vikalpyàdyaü niràha -- ayathàrtheti // dvitãyaü niràha -- aropyeti // tadàpãti // pratibandhakasya guõasyottejakayuktatvenottejakàbhàvavi÷iùñaguõàbhàvasya satvàditi bhàvaþ // -------------------------------------------------------------------------- 1. ayaü granthaþ nàsti - kuü-kha. 2.vapra-mu. 3. kavi-kuü. 4.tvàt i-kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 224. --------------------- ------------ --------- astu tarhi pittàdi 1 doùa uttejaka iti cettarhi doùàbhàvavi÷iùñasya guõasyàbhàvo bhrame2 prayojaka ityuktaü 3 syàt // tato varaü doùa eva 4 prayojaka iti làghavàt / dohe tu nottejaka eva hetuþ / tasminnasatyapi dàhadar÷anàt / bhramasya nàsati doùe dçùñaþ // ki¤ca yàdçcchikasaüvàdiliïga÷abdàbhàsàdij¤àne -------- --------------------------------------------------------------------------- dvitãyaü ÷aïkate - astviti // pittàdiri 5 ti // kàcakàmalàdiràdipadàrthaþ -- uttejaka iti // autsargikà 6 pràmàõyapratibandhakaguõasyeti yojyam // doùa eva prayojaka itãti // nanu pramàyàü doùàbhàva iva doùo bhramaprayojaka÷cedapi nàpràmàõyacasya svatastvabha¤jaka iti cenna / tadvyatirekaprayojakavyatirekapratiyogitvaråpakulàlapitçsàdhàraõaprayojakatve làghavatarkeõàva÷yaü pràpte sati pratibandhakhaguõaniràsopakùayàbhàve coktadi÷à siddhe sati pràguktànanyathàsiddhànvayavyatirekahetubalena kàraõatvameva doùasya siddhyatãti tàtparyam / ata evottaravàkye hetupadaprayogaþ // dàhadar÷anàditi // maõyàdyabhàvasthala iti bhàvaþ / astu bhramepyevamityata àha -- bhramastviti // doùasyànvayavyabhicàràduttejakatayà bhramahetutvamayuktamiti bhàvenàha -- ki¤ceti / ã÷varaj¤ànasya salliïgaparàmar÷aråpatvena yathàrthavàkyàrthaj¤ànatvena guõatvàïgãkàràtvannayenetyuktam / --------------------------------------------------------------------------- 1.dirde-cha-ka. 2.ma-kuü. 3.ktaþ-cha. 4.tatrottejaka-cha. 5.dãti-kuü. 6.kaprà-mu. --------------------------------------------------------------------------- apràsya-paratastvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 225. ---------------- ------------ ---------- guõe tva 1 nnayena vidyamàne 2 mannayenàvidyamàne cottejakasya doùasya satvenautsargikamapramàyàü syàt // nanåttejakasya doùasya viùayasatvaü pratibandhakamiti cettarhi viùayasatvàbhàvavi÷iùño yo doùastadabhàvavi÷iùñasya guõasyàbhàvo bhramaprayojaka ityuktaü syàt / sa ca doùàpekùayàtiguruþ / tasmàdbhrame 3 arthasyàsatvena sannikarùà 4 sambhavena tatsthànãyasya doùasyàva÷yakatvàt / pittàdidoùotkarùeõa bhramotkarùadar÷anàt / ananyathàsiddhànvayavyatirekitvàccàpramàyàü doùo heturityapràmàõyaü parata eva // uktaü hi bhagavatpàdaiþ /"parato 'pràmàõyaü"iti / --------------------------------------------------------------------------- bhramasàdhàraõyena hetutayà gu 5 õatvenàhetutvànmannayenàvidyamàna ityuktam -- autsargikaü j¤ànajanana÷aktiprayuktamityarthaþ / siddhànte tu satyapi doùe bhramaråpakàryànutpàdau hetvantaravaikalyàdityuktatvànnànvayavyabhicàra iti bhàvaþ // nanvevaü satyapyuttejake kàryànutpàde hetvantaravaikalyanimittakaþ viùayàsatvaråpahetvantarasàpekùajanyatvàttasyeti bhàvena ÷aïkate -- nanviti // tasmàditi // doùasya guõaniràsopakùayàbhàvàdityarthaþ / tàvatà kathaü bhramahetutvamityato hetutrayamàha -- bhrama ityàdinà // uktaü hãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvanva-cha. 2.'mannayenàvidyamàne ' itinàsti-cha. 3.viùayasyàsa-cha-ka. 4. bhinnaü padaü -kuü-ka-kha. 5. õenàhetutvanvayenàvi - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.piricchedaþ pu - 226. ----------------------- --------------- ---------- parataþ avavàdàt na tu pràmàõyamiva svataþ utsargata ityarthaþ // 1 apràmàõya 2 patatastvam // 17 // --------------------------------------------------------------------------- viùõutatvanirõaya ityarthaþ // apràmàõyasya paratastvam // 17 // ------------------------------------------------------------------------- karaõagasya yathàrthaj¤ànasàdhanatvaråpapràmàõyasya tu j¤ànajanakatvagràhakamàtragràhyatvaråpaü j¤aptau svatastvam / ayathàrthaj¤àna 3 sàdhanatvaråpàpràmàõyasya 4 tu j¤ànajanakatvagràhakamàtràgràhyatva 5 rupaü paratastvam /------------------------------------------------------------------------- nanvastvevamuktadi÷à j¤ànapràmàõyasyotpattij¤aptyoþ svatastvamathàpi svataþ pramàõairàmnàyairityuktirayuktà / tatpramàõyasyotpattau 6 svatastvepi j¤aptau paddhatyuktadi÷à tadabhàvàdityata àha -- karaõeti // svatastvasya spaùñatvàya yathàrthaj¤ànasàdhanatvaråpeti pràmàõyaü vi÷eùitam -- j¤àneti // j¤ànajanakatvagràhakaü ca råpàdij¤ànaü karaõasàdhyaü kàryatvàcchidàdikàryavadityàdyanumànaü và cakùuràdi j¤ànajanakamityàdivàkyaü và tanmàtragràhya 7 tvaråpamityarthaþ / j¤ànajanana÷aktereva pramàjanana÷aktitvàditi bhàvaþ // "apramàõyaü tathànyata"ityanuvyàkhyàne"paratopràmàõyam"iti tatvanirõaye cokteràha -- ayathàrtheti // màtretyuktyà såcitamadhikaü gràhakaü vyanakti -- doùàditi // --------------------------------------------------------------------------- 1.ityapra-cha. 2.syapa-ga-kha.ka. 3.janakatva-cha. 4.tu-itina -kha. 5.tvaüpara-cha-ga-kha-ka. 6.svatastvepi j¤aptau' itinàsti-kuü. 7.hya rå - kuü. ------------------------------------------------------------------------- karaõapràmàõyasya svatastvam ) pràmàõyavàdaþ pu - 227. --------------------------- -------------- ---------- doùàdij¤ànaü vinà bhramajanakatvasyàj¤ànàt // yà tu paddhatau"karaõapràmàõyaj¤aptistu parata eva / indriyaliïga÷abdànàü yathàyathamanumànatvasya 2 tvanumànavedyatvàt" ityuktiþ sà karaõagràhaka 3 màtragràhyatvaråpaü svatastvaü netyabhipretya // ata eva sudhàyàü"karaõànàü 4 tu j¤aptau svatastvaü 5nàstyeva"ityàdinà paddhatyuktama 6 pakùamuktvà"athavà j¤ànajanakatvaü yena gçhyate tata eva yathàrthaj¤ànajanakatvasya tadãyasya gràhyatvaü svatastvam"iti pakùàntaramuktam // -------------------------------------------------------------------------- karaõagakatakàcàkàmalàsiddhyavyàptibhramapramàdàdidoùàõàmaj¤àne visaüvàdàj¤àne ca bhramajanakatvàj¤ànàt / pårvoktadi÷à j¤ànajanaka÷akteþ sahajatvepi bhramajanana÷akteþ kàcàdikaraõagatadoùàhitvena j¤ànajanana÷aktya 7 pramàjanana÷aktyorbhedena j¤ànajanana÷aktigràhakamàtreõa bhramajanana÷aktergrahaõàyogàt / doùàdij¤ànànuvidhànàcca bhramajanana÷aktigrahasyeti bhàvaþ // svatastvokteþ pramàõapaddhativirodhamà÷aïkya tadabhipràyamàha -- yàtviti // sudhàyàmiti // jij¤àsàdhikaraõe pratyakùavacca pràmàõyamityatretyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.kùave-mu. 2.tattadanumà-kuü. 3.màtrapadaü na -mu-ca. 4.'tu' iti nàsti-kuü. 5.netyàdinà -mu-ca. 6.ktapa-ca. 7.ktibhrama-kuü. -------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 228. --------------------- ------------ ---------- utpattau svatastvaü tu karaõagatàyàþ yathàrthaj¤àna 1 janana÷akteþ karaõagatà yà karahetvàsàsàdità sahajà j¤ànajanana÷aktistaddhatsahajatvaü va tadabhinnatvaü và / apramàjanana÷aktistu na sahajà kintu doùàhitetyapràmàõyaü parata iti dik // --------------------------------------------------------------------------- "kàraõànàü ca j¤ànajanana÷aktyaiva tadyàthàrthyajanakatvaü svatastvam"iti sudhoktiü dvedhà vivçõvannàha -- utpattàviti // karaõagatasya pràmàõyasyetyanukarùaþ / ÷akterityasya sahajatvamityàdinànvayaþ -- karahetviti // etacca janyakaraõàbhaipràyam na tvapauruùeyavedàbhipràyam / ÷aktirbhedamupetya tadvatsahajatvamityuktiþ doùeõa pramà÷aktipratibandhepi j¤àna÷akterapratibandhanirvàhàrthà / ÷akterekatvepi viùayabhedena pratibandhàpratibandhayorupapatteþ // sudhoktisvàrasyànurodhenàha -- tadabhinnatvaü ceti //"vàkyagate hi doùàstasya yathàrthaj¤ànana÷aktiü pratibadhya viparãtaj¤ànajanana÷aktimàvirbhàvayanti"iti tatvanirõayañãkàyàü vàkyapadaü indriyàdãnàmautsargikã ÷aktiþ pràmàõyajanane doùàpavàdàdityàdisudhànurodhàdupalakùaõamupetyàha -- aprameti // karaõagatetyanukarùaþ -- doùàhiteti // nanu yadi pramàjanana÷aktiþ j¤ànajanakatvagràhakamàtragràhyà tarhi bhramajanana÷aktirapi tathàstam 3 doùàdij¤ànànuvidhànàt 3 / sà paragràhyà cet pramàjanana÷aktirapi guõadoùàbhàvaj¤ànànuvidhànàttathaiva syàt / apramàjanakatva÷aïkà 4 diråpavirodhiniràsopakùãõaü taccet doùàdij¤ànànuvidhànamapi tathà syàt / -------------------------------------------------------------------------- 1.janakatva-kha. 2.j¤ànapadamadhikaü-kuü. 3.etàvannàsti-kuü. 4.àdiråpeti nàsti - mu. --------------------------------------------------------------------------- ka-pràsya-svastvaü) pràmàõyavàdaþ pu - 229. ---------------- -------------- --------- tathà yadi bhramajanana÷aktirdeùàhità 1 tarhi pramàjanana÷aktirapi guõàhità syàt / tasyàþ sahajatve bhramajanana÷aktirapi tathà syàt / yadi doùànvayavyatirekabalàt bhramàjanana÷aktirdeùàdhãnà tarhi guõànuvidhànàtpramàjanana÷aktirapi guõàdhãnà syàt / guõànàü virodhidoùaniràsopakùayeõànyathàsiddhau doùàõàmapi virodhiguõaniràsenànyathàsi 2 ddheþ sàmyàt / guõàbhàvasahakutasya karaõasya bhramajanakatve 3 na karaõàpràmàõyasya paratastve doùàbhàvasahakutasya pramàjanakatvàtpramàjanakatvaü parata eveti syàt / doùàbhàvasya prayojakatvameva na pramàjanana÷aktyàdhàyakatvaü tarhi guõàbhàvasyàpyevamiti samamiti cenna / j¤ànapràmàõyàpramàõyasvatastvaparatastvayoruktasàdhakakalàpasyà÷eùasyàpi karaõapramàõyàpràmàõyasvatastvapararatastvayoranusandheyatvàt / abhyàsada÷àsthale guõàdyanusandhànàbhàvepi pramàjanakatvaj¤ànànubhavena vyabhicàràt / pãtaþ ÷aïkhaityàdibhrame vi÷eùadar÷anàdiråpe guõe satyapi pittàdikaraõadoùeõa bhramotpàdanena guõaniràsopakùãõatvàyogàdityàderuktatvàditi bhàvenàha -- digiti// tathàhyanumànàni / pramàjanana÷aktiþ j¤ànajanaka÷aktigràhakamàtragràhyà tadanyàgràhyatve sati gràhyatvàt saümatavat / yathàrthaj¤ànajanakatvaü j¤ànajanakatvahetvadhãnaü na / j¤ànajanakatvàdhikaraõamàtravçttitvàt j¤ànajanakatvavadityàdiråpeõa dhyeyàni / bhramajanakepi dharmyaü÷e pramàjanakatvàbhàvànnàsiddhiþ / bhramajanakatve ca yàvajj¤ànajanakatvàdhikaraõe vçtyabhàvànna vyabhicàraþ -- apramàõyamitãti // karaõagatàpràmàõyamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.tarhãti nàsti-mu. 2.ddhiþ -mu. 3.saptamyantaü -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 230. ---------------------- ------------- ----------- etadapyuktam /"parato 'pràmàõya"miti // tasmàtpràmàõyasya svatastvàdapauruùeyopi vedaþ pramàõameva // karaõapràmàõya 1 sya svatastvam // 18 // ---------------------------------------- pràmàõyavàdaþ samàptaþ. --------------------------------------------------------------------------- nanu kathaü 2 vedàsyàpauruùeyatvaü / tatra pramàõàbhàvàt / vàkyatvàdyanumànena "chandàüsi jaj¤ire"ityàdi÷rutyà"pratimanvantaraü caiùàü ÷rutiranyà vidhãyate"/ --------------------------------------------------------------------------- evaü na vilakùaõatvà 4 dasyeti nayasiddhaü svataþ pramàõairiti÷lokoktaü pràmàõyasvatastvaü samarthya adhunà vilakùaõà 4-5 diti hetorapauruùeyatvaråpavailakùaõyavatvàdityarthàntaropagamena brahmasåtràbhimatamàdivarjitairiti ÷lokoktamapauruùeyatvaü sàdhayituü maõikadàdyuktamà÷aïkate -- nanviti // vàkyatvàdãtyàpadàrthavyaktiragre paroktànumànakhaõóanaprastàve j¤eyà / maõyàdyudàhçta÷rutismçtã càha -- chandàüsãti // ----------------------------------------------------------------------- 1.õyasya-cha. 2.masyà-cha. 3.tvagu-kuü. 4.ayaü granthaþ nàsti-a. 5.õatvàdi-mu. --------------------------------------------------------------------------- vedàpauruùeyatve anumànàni) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 231. ------------------------- ------------------- ------ ityàdismçtyà ca pauruùeyatvasiddhe÷ce 1 ticeducyate / jyotiùñomasya svargasàdhanatvaü vedatàtparyaviùayo và pauruùeya÷abdetarapramà 2 õakaþ ---- --------------------------------------------------------------------------- "na càpauruùeyaü vàkyameva nàstãti vàcyam / tadabhàve sarvasamayàbhimatadharmàdyasiddheþ"iti viùõutatvanirõayavàkyasåcitànàü"dharmàdharmasvarganarakàdikaü pramàõopetaü vastutvà"dityàdinà jij¤àsàdhikaraõasudhoktasàmànyapari÷eùaniùkarùabhåtànàmuktyà pramàõàbhàvàditi hetuü tàvanniràha -- jyotiùñomasyeti // vi÷iùyaivaü pakùanirde÷e tadbodhakaivàkyasyàpauruùeyatvàsiddhirna tu sarvasyàpi vedasyetyataþ sàmànyapakùanirde÷amàha -- vedeti // yadvà"yaþ ÷abdo vaktrà yadicchayà prayuktaþ sa tatpara iti tadicchayà vaktçprayukta÷abdagocaratvameva ÷abdatàtparyaviùayatvamitivedatatàtparyaparyàlocanayà tasya pauruùeyatvam"iti maõikçduktikhaõóanàya vedatàtparyaviùaya iti sàmànya 3 pakùanirde÷aþ / yadvà asminpakùe sapramàõakatvàditi heturvastutvàdihetunà prasàdhyàïgaka iti bhàvenàha -- vedeti // àpàtapratipàdye bàdhavàraõàya -- tàtparyeti // laukika÷abdatàtparyaviùaye bàdhavàraõàya vedeti // nanu koyaü vedo nàma (1) yadi vedapadàrtho vedastarhi itihàsapuràõatàtparyaviùaye bàdhaþ /"itihàhapuràõaþ pa¤camo vedànàü vedaþ"iti tayorapi vedapadàrthatvàt / (2) nàpi veda÷abdamukhyàrtho vedaþ / mukhyatvaprayojakapravçttinimittasyetihàsàdivyàvçttisyàniråpaõàt / ( 3) nàpi ÷àkhàsamudàyo vedaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.riti-kuü-ga. 2.pakaþ-kha. 3.nyena-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàdãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 232. ---------------------- ------------- --------- pauruùeya÷abdàpramàõakatve sati sapramàõakatvàt / yadyadapramàõakatve sati sapramàõakaü tattaditarapramàõakam / --------------------------------------------------------------------------- ÷àkhàyàþ 1 vedaikade÷atvenànyonya÷rayàt / (4) nàpi sandigdhakartçkaü vàkyaü vedaþ / vàdiprativàdinorni÷cayàt / madhyasthasandehena pakùàtàvacchedakakaraõe anyonyà÷rayàt / vàdiprativàdyanumànàntarabhàvitvànmadhyasthasandehasya / (5) nàpi pramàõa÷abdo veda iti yuktam / bhàratàdau gatatvàt / (6) nàpi yathàrthavàkyarthaj¤ànàjanyapramàõa÷abdo veda iti / paramate 'prasiddheþ / pramàõa÷abdamàtrasya tàdç÷e÷varaj¤ànajanyatvàt / (7) na ca janyayathàrthavàkyàrthaj¤ànajanyapramàõa÷abdo veda iti yuktam / saüvàdi÷ukabàlàdivàkyepi gatatvena bàdhàpatteþ / siddhàntimate nityaj¤ànavyàsapraõãtabhàratàdàvapi gatatvàcceti cet // ucyate /"(8) ÷abdatadupajãvipramàõàtiriktapramàõajanyapramityaviùayàrthakatve sati ÷abdajanyathàrthavàkyàrthaj¤ànajanyapramàõa÷abdatvaü vedatva"miti maõyuktarãtyà và (10)"kramà 2 vi÷iùñàvarõà vedaþ"iti sudhoktadi÷à và (11) vakùyamàõadi÷à sàkùàddharmàdibodhaka÷abdo veda iti và (12) pramàkaraõàmålakatve sati pramàõa÷abdo veda iti và ( 13) pårvatantre vidhimantràdhikaraõe mantrapadàrthoktarãtyà veda ityabhiyuktaprayogaviùayo và veda iti 3 tanniruktyupapatteþ / àdye satyantamàtrasya vedasamànàrthasmçtau ga 4 tatvàdvi÷eùyam / vodàrthasya ÷abdatadupajãvyanumànaviùayatvàdasambhavavàraõàya ÷abdatadupajãvipramàõàtiriktetyuktiriti // --------------------------------------------------------------------------- 1.yàü-kuü. 2.vi÷eùavi÷i-mu. 3.'iti' ityantaraü 'và' iti vartate-a. 4.ma-kuü. --------------------------------------------------------------------------- vedàpautve-nani) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 233. ---------------- ---------------- ----------- vakùyamàõarãtyà pakùadharmatàbalàdapauruùeya÷abdasiddhiþ // apauruùeya÷abdapramàõakatvaü và sàdhyam / tatra cendriyaliïgapauruùeya÷abdàpramàõakatve sati sapramàõakatvaü hetuþ / --------------------------------------------------------------------------- tàtparyaü ca tatpramiti÷eùatvamityagre vyaktam / tadviùa 1 yo jyotiùñomàdirityarthaþ / sàdhye bàdhavàraõàya pauruùeyetyuktiþ / svatantrapuruùapårvaraka÷abdetyarthaþ / pauruùeyetaretyevoktau yatki¤citpratyakùàdiråpapauruùeyetarapramàõakatvenàpyupapatteþ / pauruùeya÷abda 2 sidhyàrthàntaravàraõàya ÷abdapadam / pauruùeya÷abdàrthe vyabhicàraniràsàya 3 hetau satyantam / aprayojakatàniràsàya vi÷eùyam - yathàsaümatamiti // ÷rotràdyapramàõakatve sati sapramàõakaü råpaü ÷rotràdãtaracakùuþpramàõakamityarthaþ // nanu pratyakùàdipramàõakatvenàpi sàdhyopapatyàrthàntaramityata àha -- vakùyamàõeti // na càtra hetutrayepi vi÷eùaõàsiddhirityàdau vakùyamàõadi÷à pratyakùànumànàvedye pakùe uktaråpasapramàõakaktvàkhyahetoþ pakùaniùñhatàyà apauruùeyapramàõakatvena vinà paryavasànàbhàvàditi bhàvaþ // nanu pakùadharmatàbalàdapi sàdhyaü sidhyat 4 vyàpakatàvacchedakadharmaprakàreõaiva sidhyati natvanyathà / atiprasaïgàdasàmarthyàcca / anyathà pràmàõyàbhàvasàdhyakamaõyuktavyatirekikhaõóanàyogàditi vadantaü pratyàha -- apauruùeyeti // nanvevaü pràguktahetorindriyaliïgaviùaye vyabhicàra ityata àha -- tatra ceti // uktaråpasàdhya ityarthaþ / pårvatràtra ca vi÷eùaõàsiddhiniràsàya pauruùeyetyuktiþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.yàtvajjayo-kuü. 2.bdàsi-mu. 3.hetàviti nàsti-mu. 4.pakùatàva-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 234. ----------------------- ------------- ----------- pårvavatsàmànyavyàptiþ / aprasiddhavi÷eùaõatà tu vyàptau satyàü na doùaþ / tvanmate abhàvasàdhyake 1 vyabhicàrekiõi hetvabhàvena sàdhyàbhàva 2 råpasya bhàva 3 sya vyàptigraharåpànumitikaraõasyevehàpi sàdhyaprasiddhiü vinaiva 4 sàmànyavyàptigraharåsyànumitikaraõasya niùpannatvàt // na ca tanniùpattàvapi vi÷eùaõaj¤ànaråpasahakàrivirahàdanumitiråpavi÷iùñaj¤ànànutpattiriti vàcyam / manmate tasya vi÷iùñaj¤ànàhetutvàt / --------------------------------------------------------------------------- "à÷rayasàdhyavyadhikaraõàsiddhayo na dåùaõam"ityàdipramàõalakùaõaü hçdi kçtvàha -- nadoùa iti // sà kiü sàdhyaj¤àne tanniråpitavyàptigrahàyogàdvyàptij¤ànaråpakaraõavighañakatvena doùa uta vi÷iùñaj¤àne vi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatvenànumitiråpavi÷iùñaj¤ànàtpàdakatvena sati vahnitvàbhàvavadvi÷eùyako na samarthapravçttijanakatvàditi vyatirekeõãtyarthaþ / uktamatatpårvaü paratacastve pràmàõyànumityasambhavavàde // dvitãyamà÷aïkya niràha -- na ceti // tasyeti // vi÷eùaõaj¤ànasyetyarthaþ / upapàdayiùyate caitannirvikalpakabhaïga iti bhàvaþ / paramatepyanumityutpàdaprakàramàha - tvanmatepãti // vi÷eùaõaj¤ànahetukatvamatepãtyarthaþ- abhàvasàdhyaketi // pràguktavyatirekiõãtyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.kevalavya-mu-ca. 2.vasya-mu-ca. 3.råpa-mu-ca. 4.sàmànyapadaü na -ga. --------------------------------------------------------------------------- vedàpautve-nuni) vedàpauruùetvavàdaþ pu - 235. -------------- ---------------- --------- tvanmatepyabàvasàdhyaka 1 vyatirekiõãvàtràpyàdau sàdhyavi÷e 2 ùyikàyà evànumiteþ sambhavàt // yadvà vedatvamapauruùeyavçtti / taditaràvçttitve sati vçttimatvàt / yadevaü tadevaü / yathà saümatam // --------------------------------------------------------------------------- maõikçtà j¤aptipràmàõyavàde"vi÷eùaõaj¤ànaü vinà kathaü pràmàõyavi÷iùñànumitiriti cet / prathamaü na kathaü cijj¤àne pràmàõyamityanumityanantaraü tenaiva tatreva 3 pramàõyavi÷iùñànumitiþ / abhàvavi÷eùyakapratãtyanantaramabhàvavadbhåtalamiti j¤ànavat"ityukteriti bhàvaþ / abhàvasiddhidoùahãnaü prayogàntaramàha -- yadvà vedatvamiti // pakùaniruktiþ pårvavatsàkùàddharmabaudhaka÷abdatvàdiråpeõa dhyeyà / sàdhyasya gaganàdivçttitve bàdhàdapauruùe÷abdavçttatvenaiva paryavasànàmiti bhàvaþ / hetau tadatyapauruùeyaparàmar÷aþ / satyantamàtrasyàvçttimadgaganàdau vyabhicàraniràsàya vi÷eùyam / ghañatvàdau tanniràsàya satyantam // na ca siddhànte -- "ekatràpyanavasthasya sarvatràvasthitiþ katham" ityadinà vai÷eùikanayànuvyàkhyàne gaganàdervçttimatvoktervi÷eùyaü vyarthamiti ÷aïkyam / asati ÷a÷a÷raïgàdau svamate vyabhicàravàrakatvàt // vçttimatvaü ca samavàyàdivçttyepi j¤eyam / tena jagadàdhàratàprayojakasambandhenedànãü vedatvamidànãü ghañatvamityàdipratãtyà kàlepi vedatvàdervçttimatvenàrthàntaratvaü hetau vi÷eùyavaiyarthyamiti ca ÷aïkànavakà÷aþ // yadevamiti // yadyaditaràvçttitve sati vçttimat tattadvçtti / --------------------------------------------------------------------------- 1.kekevala-kuü-ca. 2.ùya-mu. 3. eveti nàsti-kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõcvam ( pra.paricchedaþ pu - 236. ----------------------- -------------- --------- na yàtra hetutrayepi vi÷eùaõàsiddhiþ / vedàrthe 1 dharmà 2 dharmàdàvasmadàdipratyakùasyàvçtteþ / ã÷varayogipratyakùayo÷ca dharmàdivaddhedaü vinà asiddheþ / dharmàdikaü kasyacitprratyakùaü vastutvàdghañavadityàdàvadyapi dharmàdyasiddhya'nyenyà÷rayàt / --------------------------------------------------------------------------- yathà ghañetaràvçttitve sati vçttimadghañatvaü ghañavçttãtyarthaþ / àdye hetau vi÷eùaõàsiddhiü na cetyàdinà 3 granthenoddhàriùyan dvitãyahetàvupàttasyendriyaliïgàpramàõakatvaråpàdhikavi÷e 4 ùaõsyàsiddhiü sudhoktavi÷eùaõena tàvaduddhàrannindriyapedanàbhimataü pratyakùaü kimasmadàdipratyakùamute÷varayogipratyakùe 5 àdye àha -- vedàrtha iti tasyaiva vivaraõaü -- dharmetyàdi // jyotiùñomàdirdharmaþ / antya àha -- ã÷vareti // asiddheriti // ã÷varapratyakùeõa yogipratyakùeõa và dharmàdikaü siddhamityasyàsmadàdyapratyakùatvena vedenaiva tasyàvagantavyatvàt / tathà ca 7 vedene÷varàdipratyakùaü vij¤àya tena dharmàdisvaråpàvagatyapekùayà"codanàlakùaõortho dharmaþ"iti jaiminyuktadi÷à vedenaiva tannirõayostu kiü bakabandhaprayàseneti pratyakùàviùayatvaü tasyeti bhàvaþ // astu tarhyanumànena dharmàdigocare÷varàdipratyakùasiddhirityata àha -- dharmàdikamiti // prameyatvàdi 8 heturàdi padàrthaþ -- adyapãti // vedena vinà dharmàdisiddhirneti vadantaü prati dharmàdisàdhakatayopanyaste÷varàdipratyakùasàdhakànumànopanyàsavelàyàmapi / na kevalaü pårvamityarthaþ -- anyonyeti // --------------------------------------------------------------------------- r1.thadha-cha-ga. 2.adharmapadaü na -cha-ka. 3.gre uddha-a. 4.ùyasyà-mu. 5.iti vikalpo manasi nidhàya' ityadhikaü-kuü. 6.àdapadaü nàsti-mu. 7.vedeneti nàsti -mu. 8.hetupadaü nàsti-mu. --------------------------------------------------------------------------- vedàpautve-nuni) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 237. ------------------ ------------- --------- tàbhyàmasmadàdãnprati dharmàdyasiddhe÷ca / iùñàpårtayoþ prekùàvatpravçtyanyathànupapatyà phalavatmàtrànumànepyasya yàgahomàderidaü phalamityasyàtisåkùmasya vi÷eùasyànumànàyogyatvàt // phalavi÷eùodde÷ena jyotiùñomàdikarmavi÷eùe bahånàü prekùàvatàü pravçttistu caityavandanàdàvivopapannà -- taduktaü bhagavatpàdaiþ // --------------------------------------------------------------------------- dharmàdisiddhau tatpakùãkàreõe÷varàdipratyakùasàdhakànumànasiddhiþ anumànasiddhau ca tatsiddhapratyakùeõa dharmàdisiddhirityanyonyà÷rayàdityarthaþ // astu và vedànumànàbhyàü dharmàdigocare÷varapratyakùàbhyàü tathàpyasmadàderanuùñhànopayogidharmàdini÷cayo ne÷varayogipratyakùàbhyàü sidhyatãti doùàntaraü càha -- tàbhyàmiti // tathàcàsmadàdij¤ànopàyo veda evaiùñavya iti kimã÷varàdipratyakùopanyàseneti bhàvaþ // evamindriyàpramàõakatvaråpavi÷eùaõaü samarthya liïgàpramàõakatvaråpavi÷eùaõàsiddhimuddharati -- iùñeti // dçùñaü yàgaþ pårtaü tañàkàdi"anyebhyopãdç÷yate"iti dirghavidhànàdiùñàpårtayoriti sàdhu -- itya 1 syàpãti // tajj¤ànasyaivànuùñhànopayogitvàditi bhàvaþ // pravçttivi÷eùaõavi÷eùasiddhirastvityata àha -- phalavi÷eùeti // svargàdiråpetyarthaþ -- caityeti // 2 yathà vedabàhyànàmanekeùàmadharme ca phalàhetau dharmatvàdibhràntyà pravçttistathà 3 ndhaparaüparayopapannà / na tu dharmàdisvaråpaü nirõàyayatãtyarthaþ -- taduktamiti // apauruùeyavàkyatvàdanyena pratyakùeõànumànena và dharmàdisiddhirnetyetat tatvanirõaye uktamityarthaþ // tadabhàve apauruùeyatvavàkyàbhàva ityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. syeti -kuü. 2.tathàca-mu. 3.tatparaü -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 238. ------------------------ ----------- ------------ "tadabhàve sarvasamayàbhimatadharmàdyasiddheþ"/ iti // na ca pauruùeyavàkyena tatsiddhiþ / puruùvaj¤àna 1 mithyàj¤àna vipralambhapramàdakaraõàpàñavà 2 dãnàü sambhàvitatvenànà÷vàsàt // tannivçtyarthamã÷varasya nityasàrvaj¤yàdyaïgãkàre ca tadarthaü dharmabodhake ÷abda evàpauruùeyatvamàtraü kalpyatàm / --------------------------------------------------------------------------- evamindriyaliïgapramàõakatvaråpavi÷eùaõasamarthanaparagranthenaivàdyasàdhye apauruùeya÷abdasiddhirhetoþ pakùadharmatàbalàdityetadapyupapàditaü j¤eyam // yadapyàdyàdvitãyahetvoþ pauruùeya÷abdàpramàõakatve satãti vi÷eùaõaü yacca tçtãyahetàvapauruùeyetaràvçttitve satãti vi÷eùaõam tadasiddhaü"na ca pauruùeyavàkyena tatsiddhiþ / aj¤ànavipralambhayoþ pràpte"rityàditatvanirõayavàkyàrthavyaktãkaraõenoddharati - nacetyàdinà // pauruùeyeti / ã÷varakçtetyarthaþ // j¤àtvàpi parapratàraõaü vipralambhaþ / ghañostãtivàcye pañostãtyuktiþ pramàdaþ -- tannivçtyarthamiti // puruùeùu sambhàvitàj¤ànàdidoùanimittakànà÷vàsàbhàvasiddhyarthamityarthaþ -- nityeti // doùa 3 janyatvena bhramatvanivçttityarthaü nityeti sàrvaj¤yavi÷eùaõam / ÷abda evetyatra saptamyantaü ÷abdapadam / ko vi÷eùa ityata uktaü -- màtramiti // tatra tu sàrvaj¤àdikaü bahvityagre vyaktam // --------------------------------------------------------------------------- 1.mithyàj¤àneti -kuõóavalitaü -kuü. 2.àdipadaü na -mu-ca. 3.ùàja-mu. --------------------------------------------------------------------------- vedàpauruùetve-nuni) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 239. --------------- ------------------ --------- arthàpatterutsargataþ sàkùàdupapàdakaviùayatvàt / na tu paramparayopapàdakaü vaktari sàrvaj¤yàdikam / anyathà vedasyàsarvaj¤yapraõãtatvamaïgãkçtyà÷vàsàrthaü tasya sarvaj¤apraõãta÷abdàntaramålatvaü kalpyaü syàt // taduktaü bhagavatpàdaiþ"apauruùeyavàkyàïgãkàre na ki¤citkalpyam"iti / --------------------------------------------------------------------------- vi÷eùàntaraü càha -- arthàpatteriti // dharmàdini÷cayaråpasyopapàdakapramàõena vinànupapadyamànasyàrthàpatti÷abditasya sàkùàdupapàdakaü hi dharmàdipramàpaka÷abde apauruùetvam / nityasàrvaj¤yàdikantu tatra dharmàdini÷cayakatvopapàdakopapàdakam / aj¤ànàdidoùahãnapuruùakçtatvaü tadupapàdakam / tadupapàdakaü ca sàrvaj¤yamiti paramparayopapàdakaü bahu ca tatkalpyam / tathàcàlpatvàtsàkùàdupapàdakatvàttadeva kalpyamiti bhàvaþ / nanu loke kvàpi ÷abde 'pauruùetvàdçùñeþ paramparà yuktevetyata àha -- anyatheti // evaü sàkùàdupapàdake sambhavati ÷abdatvaporuùeyatvayoþ sahadar÷anamàtreõa paramparà÷rayaõa ityarthaþ - aïgãkçtyeti // ÷abdamàtre 'sarvaj¤apraõãtatvasya loke dar÷anàditi bhàvaþ -- taduktamiti // apauruùeyatvamàtrakalpanaü laghvityetattatvanirõaye uktamityarthaþ // yadvàbhyupetyoktamapauruùeyatvamàtraü kalpyatàmiti tadapi na kalpyamevetyetatsaümatyuktivyàjenàha -- taduktamiti // na ki¤ciditi / apauruùeyatvamapi vedakarturaprasiddhereva siddhamiti bhàvaþ // vedakartupuruùagatadoùahãnatvopapàdakavaktçsàrvaj¤yapratipàdakatayà paramparayà dharmàdibodhakàpauruùeyavàkyàïgãkàra iti bhràntiniràsàya prakçtopayogitayàrthamàha -- sàkùàditi // sàkùàddharmàdibodhaka ityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 240. ------------------------ ---------------- --------- sàkùàdbodhake vàkye 'pauruùeyatvamàtràïgãkàra ityarthaþ // ki¤càpràmàõikànàü sàrvaj¤yavipralambhakatvàpramàdakaraõapañavopadeùñçtvàdãnàü vede tatkçtatvasya ca kalpanãyatve kalpanàgauravaü syàt // na ca sàrvaj¤ye 1 naivàvipralambhàdisiddhiþ / sarvaj¤e÷varàvatàreùvapi vipralambhàdidar÷anàt / --------------------------------------------------------------------------- evaü svapakùe làghavopapàdanena poruùeya÷abdàpramàõakatvàdiråpaü apauruùeyetaràvçttitvaråpaü vi÷eùaõaü ca samarthya parapakùe vakùyamàõànuvyàkhyànoktagauravopapàdanena ca samarthayate -- ki¤ceti // yadvà na ki¤citkalpyamityayuktaü apauruùeyatvasya kalpyatvàdityatostu tàvadetàvat tathàpi na tavena bahviti bhàvenàha -- ki¤ceti // nanu sàrvaj¤yàdikaü nàpràmàõikaü karyatvàdyanumànena siddheþ / sàrvaj¤yenaiva ca sarvadoùahãnatà sidhyati / tathàhi / dharmàdisàkùàtkàravato na ràgàdidoùàþ sambhavanti /"avidyàkùetratvamuttareùàm"iti pata¤jalyuktyà teùàmaj¤ànamålatvàt / sarvaj¤e 'j¤ànàyogàt / ràgàdirahitasya ca tatkàryavipralambhàyogàt / evaübhàtamahànubhàvasya karaõàpàñavàderanà÷aïkyatvàt / j¤ànã sannaj¤alokàya kuto nopadi÷et / prasiddhavede tadupade÷akalpanasya laghutvàccetyà÷aïkya pratyàha -- na cetyàdinà nirasiùyata ityantena // àdipadena apramàdàdikaü upadeùñçtvaü vede tatkçtatvaü ca gçhyate -- ÷arãrepãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.j¤yàdi-ca. 2'àdika' iti nàsti -a. --------------------------------------------------------------------------- vedàpauruùetve-nuni) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 241. ------------------ ------------------- ------- sarvaj¤asya ÷arãrepi ÷arãratvakçtakaraõàpàñavàderavarjanãyatvàt / j¤àninàmapyupade÷avaimukhyadar÷anàt / vede tatkçtatvaprasiddhyabhàvena tasyàpi kalpyatvàt // kàryatvàdyanumànene÷vara 1 sya sàrvaj¤yasiddhistu nirasiùyate // na ca vedàdeva tasya sàrvaj¤yàdisiddhiþ / vedapràmàõyasye÷varasàrvaj¤yàdisiddhyadhãnatvenànyonyà÷rayàt / anyathà buddhàdyàgamàttasyàpi sàrvaj¤yàdikaü siddhyet / taduktaü bhagavatpàdaiþ // "avipralambhastvajj¤ànaü tatkçtatvàdayopi ca / kalpyà gauravadoùeõa puüvàkyaü j¤àpakaü na tat // iti // tasmànna vi÷eùaõà 2 siddhiþ // --------------------------------------------------------------------------- vede tatkçtatvaü ca gçhyate -- ÷arãrepãti // tvanmate sarvaj¤asye÷varasya nàsti ÷arãraü upade÷aupayikatayà ÷arãre 'ïgãkçtepãtyarthaþ /j¤àninàmapãti // siddhànàmityarthaþ / 3 vyaktametatsarvaü tatvanirõayañãkàyàm -- anyonyeti // siddhe sàrvaj¤ye tatpraõãtatvena vedapràmàõyasiddhiþ tatsiddho ca tena sàrvaj¤yasiddharityarthaþ// taduktamiti // jij¤àsàdhikaraõànuvyàkhyàna ityarthaþ 3 / tajj¤ànaü dharmàdipramitiþ / tatkçtatvaü tena puruùeõa kçtatvam / àdipadàtkaraõapàñavàdigrahaþ / j¤àpakaü ni÷càyakaü dharmàderityarthaþ / co yata ityarthe / 4 tat tasmàdityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.rasà-mu-ca. 2.õasi-kuü. 3.ayaü granthaþ nàsti -a. 4.idaü nàsti-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 242. ---------------------- ----------- --------- yadvà ã÷varaj¤ànaü na prameti mate vedaþ kàlabhedenàniyatànupårvãko na doùàmålakatve sati pramàmålakatvarahitatvàt gaganavat / prameti mate doùàmålakatve sati pramàkaraõàmålakatvaü hetuþ // --------------------------------------------------------------------------- niyataikaprakàratvamapauruùeyatvamiti sudhoktimanurudhyàha -- yadveti // hetorasiddhiniràsàyoktam -- na prameti // mata iti // guõajanyasyaiva pramàtvene÷varaj¤ànasya tadajanyatvànna prameti mata ityarthaþ / siddhasàdhanatàniràsàya sàdhye kàlabhedenetyuktiþ / pårvottarakalpabhedenetyarthaþ / niyatànupårvãka ityuktàvekaprakàrànupårvãkatvasya sàdhyatvapràptau dçùñànte sàdhyavaikalyena parasyàprasiddheþ paroktasàdhyaniràsalàbhàya ca na¤dvayam // "pratyakùàdipramàõaü và vipralambhàdikaü vàsya målaü nopalabhyata iti prasiddhiviùayatvaü vedatvam"iti tatvanirõayañãkàyàü pramàõapadaü pramityarthakamupetya tadarthameva niùkçùya hetumàha -- doùeti // vipralambhàdidoùetyarthaþ / bhràntimålakavàkye pramitimålakapuüvàkye ca vyabhicàravàraõàya krameõa vi÷eùaõavi÷eùyayoruktiþ -- prametãti // guõàjanyatvepi doùàjanyaj¤ànatvàttadvati tatprakàrakatvàcca / j¤ànatvasya pramàtvabhramatvànyataravyàpyatayà bhramatvahãnasya pramàtvàbhàve j¤ànatvabhàvaprasaïgàcca prameti mata ityarthaþ // idànãü pramàõapadaü pramitikaraõàrthamupetyàha-- pramàkaraõeti // paramate vedasye÷varaj¤ànamålakatvepi tasyàjanyatayà karaõàbhàvatsvayamakaraõatvàcca nàsiddhiriti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- vedàpautve-nuni) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 243. ---------------- -------------------- ------------ yadyapyànupårvyagarbhitasvaråpe gagane ÷a÷vadekaprakàrànupårvikatva 1 mapauruùeyatvaü nàsti / tathàpyaniyatànupårvãràhitya 2 råpaü tadastyeva // yadyapãdamanityàdghañàderna vyàvçttam / tathàpi pauruùevàkyàvavdyàvçttatvàt yadbuddhipårvakàbu 3 ddhipårvakavàkyasàdhàraõaü pauruùeyatvaü tadabhàvaråpatvàcca na tavdyitirekasàdhaner'thàntaram // --------------------------------------------------------------------------- yadyapyetanmatepi pårvoktadi÷à bhramasàdhàraõopàdànàdigocaraj¤ànatvenaive÷varaj¤ànasya sarvatra hetutayà 4 pramàtvenàhetutvàtpràcãnahetåktàvapi nàsiddhiþ / tathàpyabhyupetyavàdena và pramàtvena pramàmålakatvavivikùàyàþ pràganuktervà hetvantaroktiþ // paryavasitasàdhye sàdhyavaikalyàmà÷aïkya niràha -- yadyapãti // nanåktaråpahetudvayasya ghañàdàvapi satastatrànityatvene 5 va pakùepyanityatvenaiva 6 paryavasànasambhavànna ÷a÷vadekapramakàrànupårvãkatvaråpasàdhyasiddhiþ syàt / vi÷eùyàbhàvamàtreõa vi÷iùñàbhàvopapatteriti bhàvenà÷aïkya niràha -- yadyapãti // pauruùeyeti // tathàca puüvàkyavyàvçttatvasyànupårvãgatànaiyatyàbhàvanimittatvasyaiva vàcyatvàt / prakçtepi pakùe hetusatvasyànupårvãyukte tadabhàvena paryavasàne bàdhàt / tadgatànaiyatyàbhàvenaiva paryavasànamiti bhàvaþ -- paroktamiti // sajàtãyoccàraõànapekùoccaritajàtãyatvaü pauruùeyatvamiti maõyuktamitityarthaþ -- buddhãti // caitràdivàkyaü buddhupårvakaü ÷ukabàlàdivàkyaü càbuddhipårvakam / tadubhayasàdharaõaü yanniyatànupårvãkatvàbhàvaråpaü tatparoktamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.råpa-ca-cha-ka-kha. 2.lakùaõaü -mu-ca. 3.abuddhipårvaketi nàsti-mu-ca. 4.tatpra-mu. 5.nai-kuü-a. 6.pakùepyanityatvenaina' iti nàsti - kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 244. ------------------------ -------------- ------------ yadvà svapratipàdyagocaraj¤ànatvàvacchinnakàraõatàpratiyogikakàryatànà÷raya iti sàdhyam / tatra bhramamålakatve sati pramàkàraõàmålaktavaü hetuþ / apauruùeyatvapakùepi vedasya padavalã 1 gocaraj¤ànatvàvacchinnakàraõatàpratiyogikakàryatà÷rayatvàttadabhàvasàdhane bàdhaþ / tannivçttityarthaü svapratipàdyetyuktam / svapratipàdyaj¤ànajanya ityevoktaü padàvalãdocarameve÷varaniùñhaü j¤ànaü vedapratipàdyagocaramapi bhavatãti punarapi bàdhaþ / tannivçtyarthaü j¤ànatvàvacchinnetyàdyuktam // --------------------------------------------------------------------------- vàkyàrthagocaraj¤ànajanyatvaü pauruùeyatvam iti mate tadabhàvasàdhakamanumànamàha -- yadvà sveti // ã÷varaj¤ànaü prameti mata iti j¤eyam / veda ityanukarùaþ / svena vedena pratipàdyo yortho dharmàdiþ tadgocaraü yajj¤ànaü tatvàvacchinnakàraõatàniråpità yà kàryatà tadanà÷raya ityarthaþ / gaganameva dçùñànta iti bhàvaþ // sàdhyagatavi÷eùaõayoþ kçtyaü vyanakti -- aporuùeyatveti // vedasyeti // kramavi÷eùavi÷iùñavarõànàü vedatvàtkramasya ca kçtakatvàt kàryatà÷rayatvastãti bhàvaþ -- ityuktamiti // pratipàdyetyuktàvapi padavalãtyàdi÷abdapratipàdyatvaü padavalya apyastãtyuktadoùanirãsàyaiva svetyapyuktiriti bhàvaþ // nanvatràpyuktasàdhyavato gaganaghañàdito 'vyàvçttoyaü hetusta 2 traivoktaråpaj¤ànàjanyatvenaivopapannaþ san ÷a÷vadekaprakàrànupårvãkatvaråpavivakùitàpauruùeyatvaü ----- --------------------------------------------------------------------------- 1.gocareti nàsti -cha. 2.trayo - a. --------------------------------------------------------------------------- vedàpautve-nuni) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 245. ------------- ------------------ ---------- idamapi sàdhyaü paroktasya pramàpramà 1 målakavàkyasàdhàraõasya pauruùeyatvasyàbhàvaråpam // na ca ÷ukabàlàdivàkye pararãtyà vyabhicàraþ / tasyàpi pakùatulyatvàt // yadvà svapratipàdyagocarayathàrthaj¤ànatvàvacchinnakàraõatàpratiyogikakàryatànà÷raya iti sàdhyam / tatra ca pramàkaraõàmålakatva 2 màtraü hetuþ // --------------------------------------------------------------------------- 3 sàdhayatãtyarthàntaramityata àha -- idamapãti // paroktasyeti // cirantanoktasyetyarthaþ -- pauruùeyatvasyeti // tathàca pauruùeyavàkyàduktaråpasàdhyahãnàvdyàvçttoyaü hetustàdç÷aj¤ànàjanyatvaråpasàdhyamàdàya paryavasyannapi paràbhimatapauruùeyatvàbhàvaråpatvàttasya nàrthàntaram / ÷a÷vadekaprakàrànupårvãkatvamivedamapi pàribhàùikaü ki¤citapauruùetvamiti bhàvaþ / evamagrepi // pararãtyeti // tanmate vàkyamàtrasye÷varaj¤ànajanyatayoktaråpasàdhyàbhàvepi tatra hetusatvàditi bhàvaþ -- pakùeti // tasye÷aj¤ànajanyatvepi ghañàdisàdhàraõopàdànàdigocaraj¤ànatvenaiva tajjanyatayà svapratipàdyagocaraj¤ànatvàvacchinnetyàdiråpasàdhyasyàpi satvena tadabhàvasaümateriti bhàvaþ // "vedàþ ÷abda 4 janyavàkyàrthagocaràyathàrthaj¤ànajanyàþ pramàõa÷abdatvàt"iti maõyuktasàdhyasyàbhàvasàdhakamàha -- yadvàsveti // veda ityanukarùotràpi dhyeyaþ / pràguktameva sàdhyapadakçtyaü dhyeyam // bhràntavàkye uktaråpasàdhyasyàpi satvena vi÷eùyamàtrasyàvyabhicàràddoùamålakatvavi÷eùaõasya vyarthatvamupetyàha -- tatra 5 ceti // 6 niruktasàdhya ityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.bhrama-cha. 2.màtrapadaü nàsti -mu-ca. 3.nasà-mu. 4.÷abdàjanya -mu. 5.tre-kuü. ukta - kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàdãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 246. ---------------------- --------------- ----------- idamapi sàdhyaü paroktasya pramàõavàkyamàtràsàdhàraõa 1 pauruùeyatvasyàbhàvaråpam / vipakùe sarvasamayàbhimatadharmàdyasiddheruktatvàdanukålatarkàõàü ca vakùyamàõatvà nnaprayojakatà // etena vedasyànàditvaråpamapauruùeyatvaü bàdhitaü siddhàntaviråddha¤ca / kramavi÷eùavi÷iùñànàü 3 varõànàü vedatvànnityànàü sarvagatànàü ca teùàü svataþ kramasyàyogenàbhivyaktigatasyeva tasya vaktavyatvàdabhivyakte÷ca janyatvena tadgatasya 4 kramasyàpi janyatvàt ñãkàyàü"kramasya kçkatvepi"ityukte÷ceti nirastam / kramasya kçtakatvepyàdhunikàdhyàpakena svabuddhisthapårvapårvàdivasãyakramànusàreõaivottaradivaseùvive÷vareõàpi svabuddhisthapravàhànàdipårvapårvakalpãye kramànusàreõaivottarottaraklapeùvapi vedasyoccaritatve 5 na svàtantryàbhàvenà 6 niyatànupårvã 7 rahitatvàdiråpoktatrividhàpauruùeyatve vàdhàdyabhàvàt // --------------------------------------------------------------------------- pårvavadarthàntaratàvyudàsàyàha -- idamapãti // uktahetånàmapauruùeyatvena vinàpyupapattimà÷aïkyàha -- vipakùa iti // eteneti // yadve÷varaj¤ànamityàdinoktapakùatrayeõetyarthaþ // pratij¤àtaü dvayamapi krameõa vyanakti -- krametyàdinà // ñãkàyàmati // tatvanirõayañãkàyàmityarthaþ // etenetyuktama vyanakti -- kramasyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.õasya-ca-cha-ga-kha. 2.idaü hetuvàkyaü nàsti-kuü-ga-ka. prathamaheturnàsti-cha-kha. 3.varõànàmiti nàsti-kuü-ka. 4.kramasyeti nàsti-kaga. 5.saptamyantaþ-kuü-ga-kha. 6.na -ka-ga-cha. 7.katvàdi-kha-cha. --------------------------------------------------------------------------- vedàpautva-nuni) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 247. -------------- ------------------- ----------- ukta¤ca sudhàyàm"niyataikaprakàratvamapauruùeyatvam"iti / etadapyuktaü"gauravadoùeõa"iti / kramàkçtakatvasyàpyapauruùeyatvaprave÷e gauravadoùeõetyarthaþ // yadvà veda àptàpraõãtaþ pramàkaraõàmålakatvàt / gaganavat ÷ukàdivàkyavadvà / --------------------------------------------------------------------------- ukta¤ceti // jij¤àsànaye"namànamapi vedànàm"ityatra / prakçtopayogitayà arthamàha -- kramàkçtakatvasyeti // "vedaþ àptapraõãtaþ vedatvàvdyàtirekeõe laukikavàkyavat"iti paroktasya pratyanumànamàha -- yadvàveda iti // vàkyàrthapramàvatve sati vipralambhàdidoùahãno hyàptaþ / tadapraõãta ityarthaþ / bhràntàpraõãtatatvenàrthàntaratàniràsàyàptetyuktiþ -- pramàkaraõeti // paramate vedasye÷varapramàmålakatvepi tatkaraõàmålakatvasya nàsiddhiriti bhàvaþ // antaraïgadçùñàntamàha --÷ukàdãti // ÷ukabàlàdivàkyavadityarthaþ / praõãtatvasyoccàraõadhañitatvena và vàkyarthapramàtvena råpeõa 1 àptapramàmålakatvena và vivakùitatvàcchukàdivàkyepã÷varapraõãtatvaü neti na sàdhyavaikalyam / paramate tatre÷varaj¤ànasya bhramasàdhàraõyenaiva hetutvasya pràgupapàdanàditi bhàvaþ // pakùatàvacchedakahetveraikyamà÷aïkya niràha -- atra ceti // akartçkatvaprasiddhamatvaü vedatvam / --------------------------------------------------------------------------- 1. tatpra - kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 248. ------------------------ ------------- ----------- atra ca pakùatàvacchedakaü vedatvaü pramàkàraõàmålakatve sati pramàõa÷abdatvaü na tu hetumàtram / pratyakùàbhàsàdimålaka÷abdàbhàse 'ti vyàpteþ / yena pakùatàvacchedakasyaiva hetutve tatsamànàdhikaraõasàdhyapratãtiråpasyànumànaphalasya vyàptigrahakàla eva siddhatvàdanumànavaiyarthyamiti ÷aïkyeta // --------------------------------------------------------------------------- akartçkaprasiddhimatvaü nàma pratyakùàdipramàõaü và vipralambhàdikaü vàsya målaü nopalabhyata iti prasiddhiviùayatvam"iti tatvanirõayañãkoktasya niùkçùñàrthamàha -- prameti // nanu na hetumàtramityayuktaü tathàtvepi doùàbhàvàtkimadhikaprave÷enetyata àha -- pratyakùeti // tathàca vedapadena ÷abdàbhàsasyàpi pakùatàpattàvaü÷e siddhasàdhanatà syàditi bhàvaþñha / doùàntara¤càha - yeneti // tanmàtrasya pakùatàvacchedakãkaraõenetyarthaþ -- taditi // pakùatàvacchedakasamànàdhikaraõaü yatsàdhyaü tatpratãtiråpasyetyarthaþ / yatra pramàkàraõàmålakatvaü tatràptàpraõãtatvamiti gaganàdau vyàptigrahada÷ayàmeva hetusàmànàdhikaraõyena tatsàdhyaj¤ànasya jàtatvàt / hetoreva pakùatàvacchedakatvenànumànaphalasya siddhatvàdityarthaþ // yadyapi sàdhyavi÷eùyakapratãtervyàptigrahaõada÷àyàü jatatvepi sàdhyavi÷eùaõakapratãteridde÷yàyàstadànãmabhàvena nànumànavaiyarthyam / tathàpyati÷ayàbhàvena tàdç÷apratãterudde÷yatvasyaivàyogàt yatpramàkàraõàmålakatvavat tadàptàpraõãtatvavadityapi vyàptigrahasambhavàccaivamuktamiti j¤eyam // sàmànyapari÷eùàbhyàmapyapauruùeyatvaü sàdhayati -- yadvàvedeti // --------------------------------------------------------------------------- vedàpautve-nuni) vetàporuùeyatvavàdaþ pu - 249. -------------- ---------------- ----------- yadvà vedànupårvãniùñhàdikàraõatà kenacidavacchinnàkàraõatàtmakatvàt daõóa 1 gatakaraõatà 2 vat // na ca këptamànupårvãga 3 taniyatatattadvarõapadàdinirupyatvaü vinànyadavacchedakamasti / na ce÷varaviracitatvameva tadavacchedakam / tasya vedànupårvãmàtrasàdhàraõyena såktavi÷eùajapàdinà phalavi÷eùànupapatteriti niyatànipårvãkatvaråpàpauruùeyatvasiddhiþ // --------------------------------------------------------------------------- ànupårvãnàma varõànàü kramavi÷eùaþ sa ca nityasarvagatànàü varõànàmuccàraõaghañito và buddhaghañato và vàcyaþ / na tu svataþ / tathàca tàdç÷ànupårvã dçùñaråpàrthaj¤ànàrthàpi niyamàdçùñàrthà / japena càdçùñàrthà sarvavàdisaümatetyadçùaùña 4 janikà bhavatãti tatra vidyamànàdçùñakàraõatàpakùa ityarthaþ / àdipadenàrthaj¤ànakàraõatàgrahaþ // evaü sàmànyataþ kàraõatàvacchedakasiddhau prasaktamã÷vararacitatvaü nirasiùyan svabhimatamavacchedakamàha -- na ca këptamiti / pakùàntaraü niràha -- na ce÷vareti // såktavi÷eùeti // pavamànasåktapåruùasåktàdijapena pañhanàdinà ca ÷rutaphalavi÷eùo na syàdityarthaþ / ÷råyate ca phalavi÷eùaþ // "yanme garbhe vasataþ pàpamugraü cajjàyamànasya ca ki¤cidanyat"/ jàtasya ca yaccàpi ca vardhato me tatpàvamànãbhirahaü punàmi"// ityàdinà -- ànupårvãgatetyàdinoktamevàvacchedakam / na tvã÷vararacitatvamityetadevànekavipakùabàdhakoktyà draóhayati -- anyatheti // etadapyuktamiti // anyathetyàdinoktamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. õóàdi-ga. 2.tàdi-ga. 3.taü -mu-ca-ka. 4.ùñàrtha-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 250. ------------------------ ----------- ---------- anyathaitatkalpe 'narthahetubhåtàyà anyàdç÷yà ànupårvyàþ kalpàntare ÷reyaþsàdhanatvam etkalpe 'narthahetorjyotiùñhomàdyaïgavyutkramasya brahmahatyàde÷cakalpàntare ÷reyaþsàdhanatvam etaktalpe dàhakatvàdisvabhàvasya vahnyàdeþ kalpàntareùvadàhakatvàdikaü ca kalpyaü syàt // etadapyuktam"gauvavadoùeõe"ti // yadvà pratyakùanyàyàmålà matvàdismçtiþ pramàõamålà pramàõabhåtasmçtitvàt / nyàyamålasmçtivat / --------------------------------------------------------------------------- rãtyantaramà÷ritya sàmànyapari÷eùàbhyàmapauruùeyavàkyasiddhiü vadan"dharmàdikaü pramàõopetaü vastutvàt"iti sudhoktasàmànyànumànamupalakùaõaü matvà tredhà sàmànyànumànamàha -- yadvà pratyakùeti // pratyakùàdimålàntereõàrthàntaravàraõàya pratyakùanyàyàmåletyuktiþ / pratyakùamålà nyàyàmålàcetyarthaþ / pratyakùator'thamupalabhya racitasmçtiþ pratyakùamålà / yathà àdyabhàratapuràõàdiråpà / tasyàþ sarvaj¤avyàsapratyakùamålatvàt / yuktibalàdarthaü vij¤àya racità smçtirnyàyamålà / yathà athàto dharmajij¤àsetyàdi 1 mãmàüsàsåtràdirårà smçtiþ / atàdç÷ã ya smçtirityarthaþ // na ca nyàyamatevàkyamàtrasye÷varaniùñhapratyakùapramàjanyatvàtpratyakùàmålasmçtiraprasiddheti vàcyam / vàkyàrthapramàtvena tajjanyatvasyaiva tanmålatvenehàbhipretatvàt // --------------------------------------------------------------------------- 1. 'mãmàüsàsåtràdi ' iti nàsti - mu. --------------------------------------------------------------------------- vedàpautve-nuni) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 251. ------------- ----------------- --------- janyà 1 dharmàdipramà karaõajanyà janyaj¤ànatvàt saümatavat dharmàdikaü pramàõopetaü vastutvàt ghañavadityàdinàpauruùeyavàkyasiddhiþ // dharmàdivuktarãtyà pratyakùànumànapràmàõyasyabàdhitatvàdanantakalpeùu bhinnànantapauruùeyavàkyàïgãkàre ca gauravàtkàryatvahetornityaj¤àna iva kartraikya iva càsyàpi sàmànyato dçùñasyàpauruùeyavàkye tatràpyanyeùàü sakartçkatvaprasiddherveda ca tadabhàvàdvedàpauruùeyatve paryavasànàt // 2 etadapyuktaü"gauravadoùeõa"iti // 3 vedàpauruùeyatve 'numànàni // 21 // --------------------------------------------------------------------------- pratyakùapramàkaraõaü và pratyakùapadàrtho dhyeyaþ / naiyàyikànàü nyàya evàtivi÷vàsànnyàmålasmçtivadityuktam / ã÷varapramàü÷e bàdhavàraõàya janyeti pramàvi÷eùaõam -- saümatavaditi // càkùuùàdij¤ànavadityarthaþ // nanvetàvatà pramàõasàmànyasiddhàvapi -- dharmàdàvuktarãtyetyàdinà paryavasànàdityarantena // nacàtra hetutrayepi vi÷eùaõàsiddhirityàdigranthenoktarãtyetyarthaþ -- etadapãti / anantakalpeùvityàdinoktamapãtyarthaþ // evaü prasaktaü pratyakùànumànapuüvàkyaråpapakùatrayaü pratikùipya vivakùitasàdhyaparyavasànamàha -- kàryatveti // nityaj¤ànàdisiddhiprakàrogre kàryatvàdihetubhaïgaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.janyàpadaü na -ka-kha-cha. 2.iyaü païkirnàsti - cha-kàryatvahetorityataþ pràgasti -ka. 3.iti ityadhikaü - cha. --------------------------------------------------------------------------- apauruùeyatve anukålakatarkaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 252. ---------------------------- ---------------- -------- nacoktahetånàmaprayojakatà / yadi vedaþ pauruùeyaþ syàttarhi -- "yatastà hariõà dçùñà ÷rutà evà 1 khilairjanaiþ / ÷rutayo dçùñaya÷ceyi tenocyante puràtanaiþ / ityàdi 2 smçtiùvã÷vareõàpi dçùñatva 3 syaivauktirna syàt / vedàdhyetçõàü tatra kartçvi÷eùasmçti÷ca syàt / muktaka÷lokàdau tanniyamàbhàvepyanekakartçkàvicchinnàdhyayanadhàraõàdima 4 tyurutaraprabandhàtmake bhàratàdau ------ --------------------------------------------------------------------------- pauruùeyatvaråpavipakùe bàdhakàni vivakùustatvanirõayodàhçtabrahmàõóasmçtau dçùñatvoktivirodhaü tàvadàha -- yadãtyàdinà // pauruùeya iti // 5 svatantrapuruùeõe÷vareõa praõãto yadityarthaþ / ÷rutà eva na tu kçtà ityarthaþ / dçùñà evetyapyevakàrànvayamupetyàha -- dçùñatvasyaiveti //"vedakartçraprasiddheþ"iti tatvanirõayavàkyasåcitaü bàdhakamàha -- vedeti // yadãtyàdyàpàdakànuvçttiþ sarvatra j¤eyà // mukta÷lokà nàma tatra tatra nànàgranthasthàþ tatastata uddhçtà iti và, prabandheùvanibaddhà eva tenatena puruùeõa kçtàþ subhàùita÷lokà ityàhuþ // aneketi // anekakartçkaü yadavicchinnamadhyayanaü yacca tàdç÷aü dhàraõaü avismaraõenànusandhànaü àdipadoktapravacanàdikaü tadvatãtyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.parai-kuü-ka-kha. 2.ùvapã÷va-mu. 3.syoktiþ -mu-ca. 4.ti guru-cha-kha. 5.vçttirityadhikaü vartate-kuü. --------------------------------------------------------------------------- apautve 'nur-kaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 253. --------------- ----------------- ---------- 1 tanniyamàt // etena kartçsmaraõasyà 2 vidhyarthatvàditi nirastam // vede pratikalpa 3 maniyatànyanekà 4 nupårvyàõi 5 teùàü yathàvadadhyayanàni càbhyudayakàraõàni, anyathàdhyayanàni ca vàgvajratayànarthakàraõàni, --------------------------------------------------------------------------- tathàcàlpaprabandhe tadabhàvepi bhàratàdàvivoktavi÷eùaõavatyurutaraprabandhe vede syàdeva kartçsmçtiradhyàpakànàm / na ca sàstãti bhàvaþ // etena gåóhakartçkavàkye satyàpi pauruùeyatve kartçsmçtirneti vyabhicàra iti pratyuktam/ uktavi÷eùaõavatyurutaraprabandhe tasyàva÷yakatvàditi // etena"kapilakaõàdagautamaistacchiùyai÷càdyaparyantaü vede sakartçkatvasmçtirasti"iti maõikusumà¤jalyàdàvuktaü nirastam / adhyàpakànàü smçterasiddheþ // yattu sudhàyàü"ki¤ce÷varaþ sargàdau yaü vedaü nirmàyaikasmai ÷iùyàyopadi÷anti tamevànyasmà upadi÷ati vedàntaraü và"ityàdinoktaü tadapi bàdhakaü spaùñaü vivçõvannàha -- veda ityàdinà // ànupårvyàõãtyasya kàraõànyanarthakàraõànityanayo÷ca iti kalpyatvàdityanena pratyekamanvayaþ -- yathàvaditi // tasmiüstasminkalpa ityarthaþ -- vàgvajratayeti // vàgråpavajratayetyarthaþ // "mantro hãnaþ svarato varõato và mithyàprayukto na tamarthamàha / sa vàgvajro yajamànaü hinasti yathendra÷atruþ svaratoparàdhàt"// --------------------------------------------------------------------------- 1.taditi nàsti-cha-kha. 2.syavi-ca-ka. 3.lpaü niyatà-kha. 4.nyànu-ca-ka-lpaü nànyanekà -cha. 5.'teùàü' iti dvivàraü vartate -cha. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 254. ----------------------- -------------- ------------ abhyudayàdãni ca vijàtãyakàraõajanyatvàttàrõàdyagnivadvitãyànãti kalpyatvàtkalpanàgauravaü ca syàt / anyathe÷vara ekasmanneva kalpa ekasmà ekayànupårvyàvi÷iùña 2 mupadi÷àtãti syàt / ekakalpãyàyàþ pårvasya ànupårvyà api 3 smaraõànna tatyàga iti cettatkimã÷varaþ kalpàntarãyàü pårvàmànupårvãü vyasmàrùãt // dharmàdisiddhi÷ca na syàt / prakàrantareõa tadasiddheruktatvàt / --------------------------------------------------------------------------- ityàderiti bhàvaþ -- abhyudayàdãni ceti // pratikalpaü jàyamànàni svargàdãnãtyarthaþ -- vijàtãyeti // bhinnabhinnànupårvãråpatvàdvijàtãyakàraõetyarthaþ -- tàrõeti // tçõàjanyàgnàvaraõijanyàgnito vaijàtyam àraõeyàmnau ca tàrõàdyagnito vaijàtyaü yathà tvanmate tathetyarthaþ / etaccàgre tçõàdãnamika÷aktisàdhanavàde dvitãyapicchede vyaktam // nanåktakalpanàcatuùñayamapi na doùàyetyataþ pràguktàpàdyasyàniùñatvadyotanàya vipakùe bàdhakamàha -- anyatheti // uktakalpanàcatuùñayasya goravatayà doùatvànabhyupagama ityarthaþ -- iti syaditi // gauravasya tavàdoùatvàditi bhàvaþ / vailakùaõyamà÷aïkya samaü prakçtepãti bhàvenàha -- eketyàdinà // "nahi dharmàdisiddhiþ syànnityavàkyaü vinà kvacit /" ityanubhàùyàdyuktabàdhaka¤càha -- dharmàdãti // yadi vedaþ pauruùeyaþ syàdityanuvçttiþ -- uktatvàditi / na ca hetutrayepi vi÷eùaõàsiddhirityàdigranthenetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.anyànu -kuü-cha-ka-kha. 2.vedamityadhikaü-vartate-cha. 3.vi -cha-ka-kha-kuü-ga. --------------------------------------------------------------------------- apautvenur'-ka) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 255. -------------- ----------------- ------------ vedasya pauruùeyatve ã÷varasya buddhajinàdinà vedasya ca buddhàdyàgamàdinà tulyatàyà aparãhàryatve 1 na vedapràmàõyaü ca na syàt // na ca bauddhàgamàdvede mahàjanaparigraho vi÷eùaþ / mahatvasya påjyatvaråpatve vedaparigrahãtçõàü påjyatvasyàdyàpyasiddheþ / saïkhyàdikyaråpatve sandigdhàsiddheþ / turuùkàgamàdau vyabhicàràcca / --------------------------------------------------------------------------- anyatràdçùñasya sarvaj¤atvasya kalpamityatra tatvanirõayañãkàyàü tarhi jinàdàvapi tatsyàdityàpàditaü sàmyamã÷varavàdepi samamitibhàvenàha -- vedasya pauruùeyatva iti // ã÷varakçtatva ityarthaþ -- buddha 2 jinàdineti // ã÷varasàrvaj¤yavadbuddhàdàvapi tadbhàvasyàpàdanasambhavàditi bhàvaþ // "vedasya pràmàõyaü mahàjanaparigrahàdavadhàryate"iti maõyuktamà÷aïkya niràha - na ceti //"apauruùeyatvàdvedasya"ityetadvyàkhyàvasare tatvanirõayañãkoktakhaõóanarãtimanusçtya mahatvaü vikalpya niràha -- mahatvasyeti // adyàpãti // pauruùeyatayà vedapràmàõyavivàdavelàyàmeva na kintu màhajanaparigrahàtpràmàõyamityuktida÷àyàmapãtyarthaþ--- sandigdheti // bauddheùu và vaidikeùu và saïkhyàprakarùasyànirõayàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvaü- na cedapràmàõyaü ca na syàt / na ca -ka. 2.jineti nàsti -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 256. ------------------------- ------------ ----------- saptaghañikàbhyantarabhojanàdiråpajãvikàdihetudar÷ana÷ånyatvaråpatve vaidikeùvapi keùucijjãvikàdihetordar÷anàt / bauddhàdiùvapi keùucittadadar÷anàcca / nàpi sarvasammatavaidya÷àstraparigçhãtàrthakatvaü mahàjanaparigçhãtatvam , vaidya÷àstre roga÷àntyarthaü vaidikakarmavi÷eùavidhànàditi vàcyam / bauddhànusàrivaidya÷àstre tacchàntyarthaü bauddhàgamoktakarmaõopividhànàt // nàpi sarvasammatavyàkaraõaparipàlanãyatvam / jainavyàkaraõaparipàlanãyatvasya jainàgameti satvàt // --------------------------------------------------------------------------- yattu kusumà¤jalau dvitãyaparicchede"hetudar÷ana÷ånyairgrahaõàdhyayanadhàraõàrthànuùñhànàdireva mahàjanaparigrahaþ"ityuktvà saptaghañikàntabhojanàdiråpajãvikàråpo heturbauddheùvasti na vaidikeùvityuktam tadà÷aïkyaniràha -- sapteti // saptaghañikàbhyantare saptaghañikàmadhye pràtaþkàle bhojanàbhya¤jàdiråjãvikàheturyeùu na dç÷yate te mahànta ityarthaþ / jãvikàdityàdipadena ràgakuhakava¤janàdiråpakusumà¤jalyuktahetvantaragrahaþ -- bauddheti // mahatvaü nirasya tatparigçhãtatvaü vikalpya niràha -- nàpãti // vaidya÷àstraparigçhãtàrthakatvaü vyanakti -- vaidya÷àstra iti // 1 dhànvantaramastràrayutayahomajapàdiråpavaidikakarmetyarthaþ -- bauddhàgamokteti // jvaràdi÷àntyarthaü buddhàrcanàdikarmaõa ityarthaþ 1 -- jaineti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ayaü granthaþ nàsti - kuü -a. --------------------------------------------------------------------------- apautve 'nur-kaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 257. -------------- ------------------ ---------- na ca sarvadar÷anànumatàrthakatvam vedokta satyabhàùaõàdãnàü dharmatvasya sarvadar÷anànumatatvàditi vàcyam / bauddhoktàrhisàdharmatvasyàpi sarvaiþ svãkàràt / sàïkhyairvaidikahiüsàyà adharmatvasvãkàràcca // na ca mantràyurvedàdau saüvàditvam / ekade÷a saüvàditvasya bauddhoktàgnistambhàdikarmasvapi dar÷anàt / visaüvàdàbhàvasya ca vedepyabhàvàt // tasmàdapauruùeya 1 vedaparigrahàdeva vaidikànàü påjyatvam / na tu tatparigrahàdvedasya pràmàõyam // etadapyuktaü"gauravadoùeõeti /"buddhàdyàgamatulyatvena 2 viparãtalakùaõayà làghavadoùeõetyarthaþ / tasmàtpauruùeyatve vedasya bauddhàgama 3 taulyameveti sustha 4 evànukålatarkaþ // --------------------------------------------------------------------------- "indra÷candraþ kà÷akçtsnaþ pi÷alã ÷àkañàyanaþ / pàõinyamarajainendrà jayantyaùñàdi÷àbdikàþ //" iti kavikalpadrumoktestasyàpi vyàkaraõakartçtvaprasiddheriti bhàvaþ / vyabhicàràsiddhã krameõàha -- bauddheti // sàïkhyairiti // etadapãti // bauddhàdyàgamasàmyamityetadapãtyarthaþ / làghavadoùeõa aprayojakatàpattirupadoùeõetyarthaþ // tatra hetuþ bauddhadyàgamatulyatveneti // --------------------------------------------------------------------------- 1.vedapadaü nàsti-cha. 2."gauvavadoùeõa"ityadhikaü -kuü-ka-kha-cha. 3.tulyatvaü - cha. 4. evakàro nàsti -cha-ka-kha. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 258. ---------------------- -------------- ------------ ki¤ca"vàcà viråpanityayà / ÷rutirvàva nityà / anityà và na smçtayo yà÷cànyà vàcaþ"ityàdi÷rutyà -- "anàdinidhanà nityà vàgutsuùñà syayaübhuvà /" "nityà vedàþ samastà÷ca ÷à÷vatà viùõubuddhigàþ" ityàdismçtyà ca virodhaþ// --------------------------------------------------------------------------- vedasya pauruùeyatve tatvanirõayàdyukta÷rutyàdivirodhaü ca bàdhakamàha -- ki¤ceti // "tasmai nånamabhidyave vàcà viråpanityayà / vçùõe codasva suùñhutiü" iti mantrasyàyamarthaþ / abhito dyauþ prakà÷o yasyàsàvabhidyuþ tasmà abhidyave vçùõe varùitre nånaü ni÷citam he viråpa nityayà vàcà vedalakùaõayà suùñutiü ÷obhànàü stutiü codayasva preraya kurviti viråpamçùiü pratyucyate // vàkchabdo vàgindriyepi prasiddha iti spaùñàü vedaviùayàü ÷rutimàha -- ÷rutiriti // àdipadena // "vij¤eyaü paramaü brahma j¤àpikà paramà ÷rutiþ / anàdinityà sà tacca" ityàdi 1 grahaþ / ukta÷rutidvaye 2 nànàditvànukterdevatàdhikaraõabhàùyoktasmçtiü càha -- anàdãti // àdinidhanavarjitatvena nityetyarthaþ // nanu vidhiþ preraõà niyoga ityanarthàntaratvàdvidhyudde÷ànàü laukikavat svatantravaktçkatvamevetyàdicodyaniràsàya tatvanirõayoktaü brahmàõóapuràõavàkyaü càha -- nitya vedàþ samastà÷ceti // samastapadena vidhibhàga syàpi gçhãteriti bhàvaþ-- virodha iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.vakùyamàõapadamadhikaü - kuü 2.ye 'nàdi-mu. --------------------------------------------------------------------------- apautve 'nur-kaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 259. -------------- ------------------ ---------- na cedaü vàkyaü ÷rutãnàü bahukàlãnatvàdupacàritàrtham / vàvetyavadhàraõàt / tadç÷ãmàma 1 pi smçtãnàmanityatvokte÷ca / smçtau vàkya÷eùe -- "sargesarge 'munaivaita udgãryante tathaiva ca / tatkrameõaiva tairvarõaiþ taiþsvaraireva nànyathà" iti kramàdya 2 vyatyàsokte÷ca // "tadutpattivaca÷caiva bhavevdyaktimapekùya ti" iti vedotpattivàkyagatikãrtanàcca / "vij¤eyaü paramaü brahma j¤àpikà paramà ÷rutiþ / anàdinityà sà tacca vinà tàü na sa gamyate" iti ÷rutyantarasthànàdinitya÷abdorbrahmaõi mukhyavittiþ vede tvamukhyeti vçttidvayàpàtàcca // "yàvadbrahmaviùñhitaü tàvatã vàk" iti ÷rutyantare brahmatulyatvena sarvade÷akàlavyàptatayàvasthityukte÷ca / --------------------------------------------------------------------------- vedasya pauruùeyatva ityàpàdakànuvçttirj¤eyà / tàdç÷ãnàü bahukàlãnànàmityarthaþ -- smçtàviti // nityà vedà iti smçtàvityarthaþ -- tadutpattãti // smçto vàkya÷eùe ityanukçùyate / nopacaratàrthamiti sàdhyena pa¤camyantanàmanvayaþ / tacca brahma cànàdinityamityarthaþ / na sa gamyata iti tacchabdasya brahma÷abdoktaþ paramàtmetyarthaþ -- yàvaditi // --------------------------------------------------------------------------- 1.apipadaü na - ca. 2. dàvavya - ca. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 260. ----------------------- -------------- ---------- etadapyuktaü"gauvavadoùeõa"iti / ÷rutyàdiviruddhakramavaijàtyaråpagauraveõetyarthaþ // apauruùeyatve anukålatarkaþ // 20 // --------------------------------------------------------------------------- "sabasradhà mahimànaþ sahasraü yàvadbrahma" iti ÷rutau yasya sahasraü aparimità mahimànaþ pratyekamapi sahasradhà aparimitavidhàþ / tadbrahma yàvat de÷akàlavyàpitayà viùñitaü vi÷eùaõa sthitaü vàkvedavàgapi tàva 2 dde÷akàlavyàpanityukterityarthaþ / etadapãti /. pauruùeyatve ÷rutyàdivirodha ityetadapãtyarthaþ / tavdyanakti / ÷rutyàdãti // apauruùeyatve anukålatarkaþ // 20 // --------------------------------------------------------------------------- na co1 ktànumànànàü satpratipakùatvaü bhaïkyam / vedaþ pauruùeyo vàkyatvàllaukikavàkyavadityatra puruùàdhãnotpattikatvaråpe sakartçkatve sàdhye uktarãtyà kramasya kçtakatvena siddhasàdhanàt / --------------------------------------------------------------------------- pa¤camastaba 3 ke kusumà¤jalyàdyuktamanumànamà÷aïkya pratij¤àdoùeõa niràha -- veda iti // pramàkaraõàmålakatve sati pramàõa÷abdaråpo veda ityarthaþ -- uktarãtyeti // vedàpauruùeyatvànumànavàde kramavi÷eùavi÷iùñànàü varõànàmityàdinoktarãtyetyarthaþ /"naca laukikavàkyavatsakartçkatvam / tasyàkartçkatvaprasidhyabhàvàt /"ityàdinà tatvanirõaya 4 taññãkayorabhimatamaprayojakatvaü vyanakti -- arthamupalabhyetyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.ktahetånàü-cha-ka-kha. 2.tãde-kuü. 3.kaku-a-kuü. 4.taditi nàsti-kuü-a. --------------------------------------------------------------------------- vedàpauruùeyatvànumànàdibhaïgaþ ( pra.paricchedaþ pu - 261. --------------------------- -------------- ----------- arthamupalabhya racitatvaråpe vipratipanne pauruùeyatve sàdhye ca abuddhipårvakatvepi rekhàvi÷eùavatvenaiva pipãlikàdiliperlipitvavat, guõàjanya 1 yoþ sàkùij¤àne÷varaj¤ànayoryàthàrthyavat, àkàïkùàdimatvenaivàkàïkùàdima 2 tsvapnàdivàkyasya vàkyatvavacca vedasyàpivàkyatvasyopapatya gauvaveõoktasàdhyaü pratyaprayojakatvàt // 3 anyathà vedo j¤ànakaraõenàtharmupalabhya racito vàkyatvàdityapi syàt 3 / arthànabhij¤occàrite àdhunike vede visaüvàdini ÷ukà 4 divàkye ca vyabhicàràcca / ukta÷rutyàdivàdhapratikålatarkaparàhatyàdisàdhàraõadoùàcca // --------------------------------------------------------------------------- vipratipanna iti // tathàca na siddhasàdhanatàdoùa iti bhàvaþ / abuddhipårvakatvepãtyasya vàkyatvasyopapatyetyanenànvayaþ / tatra dçùñàntatrayoktiþ -- rekhetyàdi // svamatenoktiþ -- sàkùãti // ÷ukàdivàkyepã÷vararacitatvena sàdhyasatvaniràsàya visaüvàdinãti vi÷eùaõoktiþ // "tarkaparàhataü ca vàkyatvànumànaü ÷rutipuràõaviruddhaü ce"ti tatvanirõayañãkoktamàha -- ukteti // etacca pratikålatarkapadenàpyanveti / vedàpauruùeyatvànumàne ye 'nukålatarkà uktàste sarve pauruùeyatve pratikålatarkà ityarthaþ / àdipadenànukålatarkaràhityagrahaþ -- sàdhàraõeti /. --------------------------------------------------------------------------- 1.tvepi sàkùã-ku-cha-ka-ga-kha. 2.dunmattà-cha-dduþkhaprà-ka. 3.iyaü païktirnàsti -ga. 4. àdipadaü na -mu-ca. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 262. ---------------- -------------- ------------ atroktaü maõau 1 vedaþ sajàtãyoccàraõànapekùoccaritajàtãyo vàkyatvàtsaübhavàt 2 / atra sàdhye sajàtãyapadaü ÷abdamålaka÷abde vyabhicàra 3 parihàràrtham / ÷abdasyàrthaikyamàtreõa målatvopapatyoccàraõa 4 sajàtyasyànapekùitatvàt / jàtãyapadaü tvàdhunikavede bàdhanirãsàrtham / 5tatra ca na siddhasàdhanam / apauruùeyatvapakùe sarvasyàpi vedàdhyayanasya gurvadhyayanapårvakatvena sajàtãyoccàraõasàpekùatvàt / na càprayojakatà / uktasàdhye vedàtiriktavàkyatvàpekùayà laghutvena vàkyatvasyaiva prayojakatvàditi 6 maivaü // --------------------------------------------------------------------------- pauruùeyatvànumànamàtrasàdhàraõetyarthaþ -- atreti // vàkyatvahetudåùaõaviùaye tatparihàràrthamanyathànumànamuktaü ÷abdakhaõóe vedapauruùeyatvàvàda ityarthaþ / vedaþ pauruùeyo vàkyatvàdityatra sajàtãyoccàraõànapekùoccàritajàtãyatvaü pauruùeyatvamiti sàdhyasya niruktatvàdevaü prayoga uktaþ sajàtãyapadaü samànajàtãyànupårvãka÷abdaparam / sajàtãyoccàraõànapekùayà tadapekùàü vinaivoccàrito yastajjàtãya ityarthaþ/ sargàdàvã÷varoccàritatvaü paryavasyatãti vivakùitasiddhiriti bhàvaþ // asphuñatvàtpadakçtyaü vyanakti-- atreti // pakùadhàdyuktamàha--bàdheti // tasyàdhyàpakoccàraõàpekùayaivoccaritatvàdbàdhaþ / jàtãyapade datte tu tàdç÷àdikàlãnajàtãyatvànna bàdha iti bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.nanu tarhi vedaþ - cha-ka-yaccoktaü maõau nanu - kha. 2.ityastu ityadhikaü -cha-ka.-kha. 3.niràsàrthaü-cha-ka-kha. 4.jàtãyetyasyà-cha-ka-kha. 5.a -kuü-cha-ka-kha. 6. cenmaivaü -cha-ka-kha. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 263. ------------------- ------------------- ---------- mãmàüsakaü prati siddhasàdhanàbhàvepi màü prati sargàdàvã÷vareõa svabuddhisthapårvapårva 1 kalpakramaõoccàraõepi tasyoccaraõà 2 ntarànapekùatvena siddhasàdhanàt / vyàpya iva vyàpakatayà hetoruktasàdhyaü prati gauraveõàprayojakatvàcca / àkàïkùàdimatvaü tu tvayà 3 pyàhartavyam / --------------------------------------------------------------------------- rucidattastu pañhyamànabhàratàdau sampradàyaste hetuni÷caye sàdhyasaüdehe saüdigdhanaikàntyamiti jàtãyapadamityavocat -- mãmàüsakaü pratãti // tasya nirã÷varavàditvàditi bhàvaþ // "pauruùetvànumànànàmaprayojakatvàt"iti sudhoktimanurudhyàprayojakatvaü vyanakti -- vyàpya 4 iveti // yathà dhåmàdau nãladhåmatvàdikaü na vyàpyatàvacchedakaü kintu làghavàddhåmatvàdikamityucyate tathà vyàpyakepi pãtavahnitvàdikaü na vyàpakatàvacchedakaü kintu vahnitvàdikameva tadvadihàpi vedàtiriktavàkyatvàpekùayà vàkyatva laghvitivat sàdhye vàkyatvàniråpitavyàpakatàvacchedakaü na sajàtãyoccàraõànapekùoccaritajàtãyatvaü kintu làghavàduccaritatvamevetyuktasàdhye vàkyatvaheturgauravaparàhataþ sannaprayojako bhavatãtyarthaþ // nanvevaü vede àkàïkùàyogyatàsatvàdimatvamapi na sidhyet / làghavenoccàritatvamàtreõa vàkyatvasyopapatyà gauraveõàkàïkùàdimatvaü pratyaprayojakatvàdityata àha -- àkàïkùàdãti // tvayàpi pauruùeyatvavàdãnàpãtyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.kalpapadaü nàsti-mu-ca. 2.antarapadaü na - mu-ca. 3.pyanusartavyaü -cha-ka-kha.pyàdartavyaü-ga. 4.iveti nàsti-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 264. ---------------------- -------------- ----------- svayaüprati 1 bhàtànàü vedavàkyanàü sajàtãyoccàraõànapekùatvenàü÷e siddhasàdhanàcca // etena vedatvaü sajàtãyoccaraõànapekùoccaritavçtti mahàjanaparigràhatàvacchedakatve sati vàkyavçttitvàt / --------------------------------------------------------------------------- vàkyatvasyàkàïkùàdimacchabdaråpatayà tadabhàve vàkyatvasya svaråpocchitterubhayasaümatatayà tatra gauravadoùàbhàvàt / iha ca tvaduktagurubhåtasàdhyena vinàpyastu vàkyatvamityuktau bàdhakàbhàvàdaprayojakatvameva vàkyatvasyeti bhàvaþ -- svayamiti // gurumakhoccàraõàpekùàü vinaivetyarthaþ // "janmàntare ÷rutàstàstu vàsudevaprasàdataþ / munãnàü pratibhàsyanti bhàgenaiva na sarva÷aþ"// iti smçtyà janmàntare 'dhãtànàmasmi¤janmani gurumukhoccàraõàpekùàü vinaiva kadàcitkàlavi÷eùe pratãtànàü vedavàkyànàmityarthaþ // yadatroktaü rucidattànàü tadbhinnatvena pakùo vi÷eõãya iti tanna / vedaþ pauruùeyo na veti kçtsnavedaviùayapauruùeyatvavimatyanànuvaguõye nàrthàntaràt // maõyuktaprayogàntaraü niràha -- eteneti // nirastamityanvayaþ / atràpi sàdhye sajàtãyapadaü pårvavacchabdamålakasmçtitve vyabhicàravàrakaü dhyeyam / pañhyamànavede bàdhàprasakterna jàtãyapadoktiþ // mahàjaneti // yadyapi maõau pramàõatàvacchedaka vàkyadharmatvàdityeva ------ --------------------------------------------------------------------------- 1.tãtànàü -cha.ka,kha. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 265. ------------------ ------------------ ---------- svàdhikaraõasamànànupårvãkasakalavçttitvàdvà 1 / bharatatvavat / atra ca pakùasyaikatvena nàü÷e siddhasàdhanam / àdye hetàvetadvedatvàdyau vyabhicàra 2 parihàràya màhajanetyàdisatyantaü vi÷eùaõam / etadvedatvaü tu na 3 tadavacchedakam / làghavena dhåmatvavadvedatvasyaiva tadavacchedakatvàt / yàgatvàdau vyabhicàravàraõàya vàkyavçttitvàdityuktam / --------------------------------------------------------------------------- -- heturuktastathàpi pramàõatàvacchedakatvasya pramàõamàtravçttitvarå 4 patva'dyatanavedatve vyabhicàràt / tadavacchittipratyayajanakatve smçtisàdhàraõasyànyasyaiva vàcyatvàdityataþ pakùadharàdyuktavivikùànurodhena mahàjanetyàdyuktam // naraharyuktavivikùànurodhenàha -- sveti // svasya vedatvasya yadadhikaraõam sargàdikàlãno vàdyatanaiþ pañhyamàno và vedaþ tatsamànànupårvãkàþ sarvaiþ pàñhyamànà vedàþ tatsakalavçttitvàdityarthaþ -- bhàratatvavaditi // tasya tàdç÷àdyabharatavçttitvàtsàdhvavatvaüsàdhanavatvaü ca vyaktamiti bhàvaþ -- aü÷a iti // svayaüpratibhatavedàü÷a ityarthaþ -- etadvedatveti // buddhisthaü ki¤ciccaitràdinà pañhyamànavedatvametadvedatvapadena gçhyate / satyantenoktadoùaniràsaü vyanakti -- etadvedatva 8 ntviti // dhåmatvavaditi // dhåmatvaü yathàvahnivyàpyatvàvacchedakaü na tvetaddhåmatvaü tathetyarthaþ -- dvitãya iti // hetàvityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1."và"iti nàsti -mu. 2.vàraõàya - cha-ka-kha. 3.pakùatàva-mu-ca. 4.pe 'dyatana -a. 5.nna-kuü. 6.miti -kuü -ceti -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.pariccedaþ pu - 266. ------------------------ ---------------- ----------- dvitãye sakalapadenaivaitadvedatvàdau vyabhicàraniràsaþ / etadvedatvasya svàdhikaraõenaitadvedena samànànupårvi 1 ke pårvavede vçtyabhàvàditi nirastam / uktarãtyà vedatvasya sajàtãyoccàraõànapekùeõe÷vareõa svayaü pratibhàtavedairvasiùñàdabhi÷coccarite vçtyà siddhasàdhanàt / vàkyavçttatvasyo 2 ccaritatvena màhàjanaparãgràhyatàvacchedakatvasya ca dharmàdipramàpakavçttitvenaivopapatyoktaü 3 sàdhyaü prati gauraveõàprayojakatvàcca / dvitãyahetorapi svàdhikaraõe sarvatra tulyànupårvãprayojaka kaõñhatàlvàdiråpatulyakàraõenaivopapatyà 4 gauraveõoktasàdhyaü pratyaprayojakatvàt // --------------------------------------------------------------------------- vyabhicàraniràsaü vyanakti -- etadvedatvasyeti // itãti // maõàvuktametena nirastamityarthaþ // etenetyuktaü vyanakti -- uktarãtyeti // màü pratãtyàdinoktarãtyetyarthaþ-- svayaüpratãbhàtavedairiti bahuvrãhiþ // hetau vi÷eùyavi÷eùaõaråpàü÷advayasyàpyuktasàdhyena vinànyathopapatyàprayojakatvalamàha -- vàkyetyàdinà // uccàritavçttitvenopapatyetyanvayaþ / gauraveõetyupalakùaõam / vipakùe bàdhakàbhàvena cetyapi dhyeyam / ÷rutyàdibàdhàdirupapràguktasàdhàraõadoùopyatrànusandheyaþ -- tulyakàraõeneti // yena kàraõena vedatvà÷rayavyaktiùu sarvatra tulyànupårvã bhavati tàdç÷akàraõenaiva heturupapannaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.samasta padaü -ca-ka. 2.'ccàri' iti saü÷odhitaü dç÷yate -cha. 3.ktasà-cha-ca- ka-ga-kha. 4.gauraveõa iti padamanantaraü vartate -mu-ca-cha-ka-kha-'gauraveõa' iti nàsti - ga. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùayatvavàdaþ pu - 267. -------------------- ------------------- ------------ etena bubodhayiùupañhito vedaþ svànapekùasvasamànaviùakaj¤ànapårvakaþ / bubodhayiùuvàkyatvàt laukikavàkyavaditi nirastam / svamànaviùayakaj¤ànapårvakatvamàtreõa bubodhayiùuvàkyatvasyopapanna 1 tvena 2 gauraveõa svànapekùaj¤ànaü pratyaprayojakatvàt / 3/anyathoktenaiva hetunà svànapekùa 4 svasamànaviùayakaj¤ànakaraõasàpekùatvamapi sidhyet // manmate ã÷vara 5 j¤ànasya vedànapekùatvena siddhasàdhanàcca / nàpi vedo vàkyàrthagocarayathàrthaj¤ànajanyaþ / -------------------------------------------------------------------------- na tvanyena / tacca kàraõaü kaõñhatàlvàdikaü na tu talatàóanàdiråpam / tathà ca sajàtãyoccàraõànapekùoccaritavçttitvaprayuktatatvàbhàvàdaprayojakatvaü hetorityarthaþ // bubodhayiùviti // ÷iùyonbodhayitumicchatàdhyàpakena pañhito veda ityarthaþ / idànãntanàj¤apañhitavede bàdhavàraõàya bubodhayiùupañhitetyuktiþ / sveti sannihito bubodhayiùupañhito veda ucyate / tadanapekùaü tadajanyamityarthaþ / tatsamànaviùayakaü ca yaj¤ànaü tatpårvaka 6 ityarthaþ / tàdç÷a ca j¤ànamã÷varaniùñhamiti tajjanyatvena sàdhyasiddhiriti bhàvaþ / aj¤occaritavàkye vàkyatvasya vyabhicàraniràsàya bubodhayiùviti hetau vi÷eùaõam // "anumànànàprayojakatvàt"iti sudhoktamanurudhyàha -- svasamàneti // maõyuktaü prayogàntaraü pratyàcaùñe -- nàpi veda iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvegau-mu-ca. 2.gauraveõa iti nàsti -cha-ka-kha. 3.etàvannàsti - ga. 4.'svamànàviùayakaraõa' ityadhikaü -ka. 5.j¤ànapadaü nàsti - ga. 6.kami-kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 268. ------------------------ ----------- ---------- pramàõa÷abdatvàt / bhàratavaditi vàcyam / yathàrthaj¤ànamàtrasya hetutvavikùàyàmarthabubodhayiùaya pañhite àdhunikadàü÷e siddhasàdhanàt / tanniràsàya ÷abdàjanyatvena j¤ànasya vi÷eùaõe ca ÷abdamålaka÷abde vyabhicàràt // sopi pakùatulya iti cenna / pràmàõaõyasya svatastvena ----- --------------------------------------------------------------------------- maõau vedà iti pakùanirde÷epi tatraiva pañhyamànavade÷ya pakùasamatvokteþ yatki¤cidvedapakùaka 1 tvepãùñasiddherbahuvacanamavivekamålamiti såcanàya veda ityeva pakùanirde÷aþ kçtaþ / adhyàpakànupårvyàdij¤ànaóajanyatvenàrthàntaravàraõàya sàdhye vàkyàrthagocaretyuktiþ / vàkyàrthagocaraj¤ànajanya ityevokto ã÷vare bhramasiddhàvapi neùñasiddhiriti tàdråpyasiddhaye yathàrthapadam -- bhàratavaditi // pratyakùamålàdyabhàratavadityarthaþ -- màtrasyeti // ÷abdà 2 janyatva vi÷eùaõahãnasyetyarthaþ / hetutveti // janakatvetyarthaþ / nanvetaddhoùaniràsàyaiva ÷abdà 3 janyeti j¤ànavi÷eùaõamuktaü maõàvityata àha --tanniràsàyeti //"tàdç÷asyàpi dvikartçkatvamiti"maõyukterbhàvamà÷aïkyàha-- sopãti // pràcãnamate pakùasamepi sandigdhasàdhyavati hetuni÷cayena vyabhicàrasya doùatvepyàdhunikamate doùatvàbhàvasye÷varavàde maõàveva vyanaktatvàditi -- pràmàõyasyeti // heto vi÷eùyasya vi÷eùaõasya voktaråpasàdhyena vinànupapatyà vi÷iùñahetunà sàdhyasiddharvàcyà / tatra vi÷eùyaü ÷abdatvaü tàvannànupapannam / ÷abdàbhàsepi tasya satvàt / kintu vi÷eùaõasya pramàjanakatråpapràmàõyasyaivànupapatyà sàdhyasiddhirvàcyà / --------------------------------------------------------------------------- 1.kùãkàre-mu-a. 2.'bda' -kuü. 3.bda-kuü. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 269. ------------------- ------------------ ---------- -- paratastvepi yàdçcchikasaüvàdivàkya ivàva÷yaka yogyatàdi 1 nopapannatvena gaurave 2 õoktasàdhyaü pratyaprayojakatvàt / anyathoktenaiva hetunà vàkyàrthagocarapramàkaraõapårvakatvamapi sidhyet // etena yathàrthaj¤ànatvasya karaõatàvacchedakatvaü vivakùyata iti nirastam / pràmàõyasya svatastvena paratastvepi nityatvene÷varaj¤ànasya pramàtvavadvedasyàpi nityatvena pramàõa÷abdatvopapatteþ / etena vedasya yathàrthaj¤ànapårvakatvàbhàve 'nthaparamparà syàditi nirastam / pratyakùavadguõajanye÷vaj¤ànavacca tadapårvakatvepyandhaparamparàbhàvopapatteþ // ata eva ca dedajanyà pramà 3 karaõaguõapårvikà janyapramàtvàt cåkùuùapramàvaditi nirastam / --------------------------------------------------------------------------- tasyàpyanyathopapatyàprayojakatvamityarthaþ / svatastvenetyasya j¤ànajanakatva÷aktyaivetyarthaþ / upapannatvenetyanvayaþ -- paratastvepãti // guõaprayuktatvepãtyarthaþ / yogyatàdãtyapadena yogyatàj¤ànadoùàbhàvàdigrahaþ -- aprayojakatvàditi // tvaduktasàdhyaü pratãtyarthaþ -- vivakùyata iti // pràguktàü÷ataþ siddhasàdhanatàniràsàyeti yojyam // vedanityatvemaõyàdyuktaü bàdhakàntaraü niràha -- etena vedasyeti andhaparampareti // tathàca vede 'nà÷vasaþ syàditi bhàvaþ -- ata eveti // --------------------------------------------------------------------------- 1.evetyadhikaü -mu-ca - nàcokta - cha-kha-ka. 2.õàprayo - mu-ca-ka-ga. 3.kà - cha-ga-kha-ca. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 270. ----------------------- ------------- ---------- aprayojakatvàt // nàpi vedàþ sarvaj¤apraõãtàþ vedatvàt vyabhicàrekeõa laukikavàkyavaditi vàcyam / aprasiddhavi÷eùaõatvàt // nanu tarhyasaüsàripraõãtà iti sàdhyate / na caivamaprasiddhavi÷eùaõatvam / àtmatvamasaüsàriniùñham jàtitvàt ghañatvavadityanenàsaüsàryàtmasiddhau, vimataþ kasyacidvàkyasya vaktà àtmatvàt ahamivetyanena sàmànyato 'saüsàripraõãtatvasiddheriti cenna / uktarãtyà gauraveõa vedasvaråpatatpràmàõyayorasaüsàripraõãtatvaü vinàpyupapatyàprayojakatvàt // nàpi vaidikamahaüpadaü svatantravaktçparaü ahaüpada ------------ --------------------------------------------------------------------------- guõàbhàvepi pramàtvasyopapannatvàdevetyarthaþ/ tadeva vyanakti / aprayojakatvàditi // cirantanànumànàntaramà÷aïkya tatvanirõayañãkoktadoùeõa niràha / nàpi vedà iti // ñãkoktamupalakùaõamupetya paroktamanyadapyà÷aïkya niràha -- nanu tarhãtyàdinà // uktarãtyeti // pratyakùavadguõàjanye÷varaj¤ànavaccetyàdinoktarãtyopapatyetyanvayaþ / udayanoktaü 1 prayogàntaramà÷aïkya niràha / nàpãti //"tadbråhyàvedahaü brahmasmãti""ahameva svayamidaü vadàmi"ityàdau ÷rutàhamàdyasmadàde÷apagadamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.'proyoktç' ityadhikaü - a. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 271. -------------------- ----------------- ----------- tvàt saümatavadityanena pauruùeyatvasiddhiriti vàcyam / tathàtve tvanmate vede"÷arãraü me vicarùaõam / jihvà me madhumattamà"ityàdau svatantravakturã÷varasyaiva, bhàratàdau ca kiü no ràjyena govinda- ÷iùyastehaü ÷àdhi màü tvàü prapannam / ityàdau vyàsasyaiva, loke ca"vàcyastvayà madvacanàtsa ràjà"ityàdau kàlidàsàderevàhaü ÷abdàrthatvàpàtàt // --------------------------------------------------------------------------- "tathàtve saïkalpapràrthanàdivàkyànàmanarthakatvaprasaïgàt"iti tatvanirõayañãkàü vivçõvanneva hetumàha -- tathàtva iti // taittarãyopaniùàdi ÷rute pràrthanàvàkyaü me mama ÷arãraü vi÷iùñà÷carùaõyaþ" 1prajà yasya tat vi÷iùñaprajàyuktamastu me mama jihvà madhumattamà ati÷ayena svàdumatã bhavatviti pràrthanàkartçyajamànavàcitvena ÷rutàsmadàde÷aråpama 2 iti ÷abdàrthamã÷varasya syàt / tathà -- kiü no ràjyena govanda kiü bhogairjãvitena và / iti viùàdapara gãtàvàkye tathà -- "pçcchàmi tvàü dharmasaümåóhacetàþ / yacchreyaþ syànni÷citaü bråhi tanme ÷iùyastehaü" iti ÷ikùàpràrthanàpe arjunakarktçkavàkye vyàsasyaiva na ityahamiti ca ÷rutàsmacchabdàrthatvaprasaïgàt / tathà raghuvaü÷e ca madvacanàdite sãtàprayuktàsmacchabdàrthatvaü kàlidàsasya syàdityarthaþ/ ---------------------------------------------------------------------------- 1.õayaþ -mu. 2.maditi-mu. ---------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 272. ------------------------ ---------- --------- nanu"÷arãraü me"ityàdàvã÷varàdereva svatantravaktçtvepi mantraliïgaprakaraõàdinà yajamànàdyabhipràyà 1 nuprave÷àïgãkàràdyajamànàrjunasãtà 2 direvàhaü ÷abdàrtha 3 iti cettarhi vedàpauruùeyatvepi"÷arãraü me"ityàdipràrthanàdimantreùu mantraliïgàdinà yajamàne÷varàdyabhipràyà 4 nuprave÷asya mayàpi svãkçtatvàttatra yajamàna evàhaü÷abdàrthaþ"màmupàsva"ityàdau tvã÷vara ityastu // ki¤ca manmate ã÷varasyànyoccàraõànapekùamevoccàrayitçtvena svatantravaktçtvamapyasti// etena vaidikena syà 5 màmàbhåmetyàdyuttamapuruùeõàpauruùeyatvasiddhiþ / tadabhidheyàyàþ saïkhyàyàþ svatantravaktçnvayàditi nirastam / ---------------------------------------------------------------------------- "na hi vayaü vede puruùàbhipràyaprave÷a eva nàstãti vadàmaþ"itiñãkoktasamàdhiü paramukhenaiva vàcayannàha -- nanu ÷arãramityàdinà // mantraliïgeti // mantràõàmarthapratipàdanasàmarthyaü hi mantraliïgamiti mãmàüsakàdiparibhàùà / vyaktametalliïgaprakaraõàdisvaråpamagre dvitãyaparicchede / yasminmantre yadarthapratipàdanasàmarthyaü prakaraõasthànàdikaü và vidyate tadabhipràyànuprave÷asya tatràïgãkàràdityarthaþ // tarhi"màmupàsva"ityàdàva 6 nanyapare svatantravaktçparatà syàdityataþ siddhasàdhanatvaü càha -- ki¤ceti // 7 syàmeti //"vayaü syàmatayo rayãõàü, ---------------------------------------------------------------------------- 1.'anu' iti nàsti-mu-ca. 2.de-ca. 3.tà-ca. 4.'anu' iti nàsti-mu-ca. 5.ma bhåvami mu -cha-ca. 6.vanya-kuü. 7.syàmiti-'syàmahante sadamidràtau tava syàü ' iti vartate -mu. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 273. ------------------- ------------------ ---------- tasyàþ"gçbhõàmi te saubhagatvasya hastaü"ityadau paratantravaktçnvayasyàpi dar÷anàt / pratyuta tvatpakùa eva"vayaü syàma patayo rayãõàü""bhåyiùñàü te nama uktiü vidhema"ityàdau bahuvacanàdikamayuktam / svatantravaktçrã÷varasyaikatvàt // etena vaidikena yuùmacchabdena pauruùeyatvasiddhiþ / tasya svatantravaktçsaübodhyavàcakatvàditi nirastam /"tvàü prapannaü""vàcyastvayà"ityàdau paratantravaktçsaüvedyepi tatprayogàt // --------------------------------------------------------------------------- patayo rayãõàü, apàma somamamçtà abhåma, abhåmànàgaso vayaü"ityàdau ÷rutottamapuruùayasya"vdyekayordvivacanaikavacane"bahuùu bahuvacanaü"ityuktavacanaråpatayà saïkhyàvàcitvàttadabhidheyàyàü saïkhyàyà ityuktam -- tasyà iti // saïkhyàyà ityarthaþ /"gubhõàmi te saubhagatvàya hastaü mayà patyà jaradaùñiryathà saþ"iti bahuvacanavàkye udvoóhupuruùeõa te tava hastaü saubhàgyàya gçbhõàmi""hçgrayorbha÷chandasi"iti bhade÷aþ gçhõàmãti kanyàü pratyuccàryamàõe ÷rutottamapuruùoktasaïkhyàyàstadvàkyaü pratyasvatantravaktranvayadar÷anàdityarthaþ / ekatvàdityupalakùaõam / sarvanamyatvàtpraõàmokti÷ca na yuktetyapi dhyeyam -- ityàdàviti / pårvoktagãtàhaghuvaü÷avàkyàdau vyàsakàlidàsàdereva svatantravaktrutayàr'junasãtàderetàdç÷avaktçtvàttatsaübodhyepi kçùõàdau yuùmatpadàde÷aprayogadar÷anàdvyabhicàra ityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- nyàdãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 274. ----------------------- --------------- ---------- etenaiva vaidikàbhyàü yattacchabdàbhyàü pauruùeyatvasiddhiþ / tayoryathàkramàü svatantravaktçviùñhabuddhi 1 viùaye tàdç÷aparàmar÷opahite ca ÷aktatvàditi nirastam /"yosmàndveùñi"2 ityàdau càsvatantravaktçbuddhiviùayàdàvapi prayogadar÷anàt / anyathà vaidikànàü kimahobatadhigàdi÷abdànàmapi svatantravaktçniùñhasaüsayasukhaduþkhopahi 3 tàrthatvàdvedasya nityasaü÷ayàdyàdhàrakçtatvamapi syàt / --------------------------------------------------------------------------- vaidikàbhyàmiti /"ya÷chandasàmç÷ayo vi÷varåpaþ chandobhyodhyamçtàtsambabhåva samendro medhayà smçõoti"ityàdau÷rutàbhyàmityarthaþ -- yathàkramamiti // svatantravaktçniùñhabuddhiviùaye yacchabdaþ tàdç÷aparàmar÷opahite 4 viùaye ca tacchabda ityarthaþ / pårvavadeva vede loke ca vyabhicàramàha -- ya iti //"apratiùñhaþ sa bhåyàdyosmàndveùña yaü ca vayaü dviùma"ityatra yo dveùñi saþ apratiùño bhåyàditi"vàcyastvayà madvavacanàtsa ràjà"iti hadhuvaü÷e ca prayogadar÷anàdityarthaþ // svoktagatyantarapakùe anukålatarkaü parapakùe bàdhakaü càha -- anyatheti // svatantravaktçtvàdikamevàhamàdipadànàmiti pakùe ityarthaþ /"kiü sviddhimasya bheùajaü ko na àtmà kiü brahmetyàdau ca kiü ÷abdaþ 5 ityàdàvahà÷ebdaþ"6 aho batàsi yamenaiva te manohçdayaü vidàma"ityàdau bata ÷abdaþ chandogaupaniùadi saptame"àcàryaü và bràhmaõàü và ki¤cidbhç÷amiva pratyàha dhiktvàstvityenamàhurityàdau ca dhikchabdaþ ÷rutaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.'vi÷eõa' ityadhikaü -mu. 2.'ityàdau' ityadhikaü - ka. 3.arthapadaü nàsti-cha. 4.paràmar÷etyadhikaü-mu-a. 5.atra granthapàtaþ pradar÷itaþ-mu. 6.batobatàsi iti vartate-mu-a. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 275. ----------------- --------------- ---------- 1 tatra saü÷ayàdikamàhàrthaü cedi 2 hàpi svàtantryamàhàryamastu 1 // etadapyuktaü"gauravadoùaõa"iti / etenaiva kàñhakaü kàlàpakaü ityàdi samàkhyaye÷varasiddhiþ / ã÷varasyaiva kañhàdikàyaparigraheõa tattacchàkhanirmàtçtvàt / adhyayanamàtrasya sàdhàraõyàditi nirastam / --------------------------------------------------------------------------- tatra kiü÷abdena saü÷ayaþ aho 3 iti sukhaü bata dhigiti dukhaü pratãyata itã÷varo vedakartà nityaj¤ànàdimàniva nityasaü÷ayàdimànapi tàdç÷avàkyakartçtvena syàdityarthaþ // àhàryaü cediti // etena"na ca jij¤àsà 5 dayaþ sarvaj¤e vipratiùiddhà iti yuktaü ÷iùyabodhanàyàhàryatvopapatteþ"iti kusumà¤jalyuktaü nirastam / sukhaduþ khàderavarjanãyatvàttasyàpyahàryoropatve tadbodhakavedabhàgasyàpràmàõyàpatteriti bhàvaþ// gauraveti // nityasaü÷ayàdimatvaråpagauravadoùeõa puüvàkyaü j¤àpakaü na tadityarthaþ -- etenaiveti // anyathopapannatvakathanenaivetyarthaþ -- samàkhyayeti //"yaugikã saüj¤àna samàkhyà"iti mãmàüsakaparibhàùayà kañhena kçtaü kàñhakamityàdiyaugikasaüj¤àråpasamàkhyetyarthaþ / tàvatà kathamã÷akçtatvamityata àha -- ã÷varasyaiveti // kañhàdimuninàdhãtatvàtkàñhakamityastvityata àha -- aghyayanamàtrasyetveti // adhyetrantara sàdhàraõyàdityarthaþ -- kañhàdi çùidhçtatveti// --------------------------------------------------------------------------- 1.ayaü granthaþ nàsti-ga. 2.datra-cha-ka. 3.bata ityapi vartate -mu. a. 4.saü÷ayetyadhikamasti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 276. ------------------------ -------------- ----------- kañhàdi çùidhç 1 tatvamàtreõa kàñhakàdisaüj¤opapatteþ // nàpi vedastàtparya 2 pårvakaþ pramàõa÷abdatvàt bhàratavat / na càprayojakatà / tàtparyaj¤ànasya ÷àbdaj¤ànàniyàmakatve hi nànàrthe ÷liùñe ca vinigamakàbhàvenàrthavi÷eùadhãrna syàt / yaùñãþ prave÷ayetyàdàvanyànupapatyabhàvena lakùaõà ca na ---- --------------------------------------------------------------------------- tajjanmanya÷rutànàü suptapratibuddhairiva kañhàdibhirdçùñatvasya tannibandhanatvopapatteþ"riti tatvanirõayañãkoktadi÷à kañhàdimunibhirjanmàntaredhãta÷àkhàvi÷eùasya pratibhàbalavedànãü sphuritatvena tadçùñatvaråpadbåddhidhçtatvenopapatterityarthaþ // yattu maõau"tatpratãtãcchayoccaritatvaü tàtparyaü"miti tàtparyasvarupaü niråpyante 3"loke këptatvàdvedepãdantàtparyamiti pauruùeyatvam"ityàdinoktaü tadà÷aïkya niràha -- nàpãti // tàtparyapårvaka iti // arthapratãtãcchàyà kenàciduccarita ityarthaþ / 4 yadvà arthapratãtãcchayoccaritatvaråpatàtparyaj¤ànapårvaka evàrthapratyàyaka iti sàdhyàrthaþ / pramàdàdidopårvaka÷abdàbhàse vyabhicàraniràsàya pramàõeti hetuvi÷eùaõam / arthapramitijanaka÷abdatvàdityarthaþ // maõyàdyuktamevànukålatarkaü niùkçùyàha -- tàtparyaj¤ànasyeti // nànàrtha iti // 5 akùamànayetyàdau -- ÷liùña iti // ràjà kuvalayollàsãtyàdau pàrthivajandraråpàrthadvaya÷leùayukta ityarthaþ -- anvayeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.dçùñatva-cha. 2.målakaþ-kha. 3.'ante' iti nàsti-kuü. 4.yadvà iti nàsti - kuü. 5.aja-mu -a÷va-a. veda-pautvànu-dhaïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 277. ------------------- ------------------ ---------- -- na syàdi 1 tyuktànukålatarkasa 2 dbhàvàt / tàtparyasya 3 càrthapratyàyanecchayo 4 ccaritatvaråpatvàtpauruùeyatvasiddhiþ / tasmàcchutikumàryàstàtparyaråpo 5 garbha eva puüyoge liïgamiti vàcyam / tatpramiti ÷eùatvaråpasya tàtparyasyecchàghañitatvàbhàvàt / tadghañitatvepi manmate sajàtãyoccàraõànapekùasye÷varasyàrthapratyàyanecchayoccàraõepi sarvadàpyekaprakàrànupårvikatvaråpàpauruùeyatvàhàne÷ca / --------------------------------------------------------------------------- gaïgàyàü ghoùa ityàdau pravàhagràmayoràdhàràdheyabhàvaråpànvayànupapatyà gaïgàpadasya tãre lakùaõà÷rãyate / yaùñãþ prave÷ayetyàdau tu yaùñãnàü gçhaprave÷ànvayasambhavena lakùaõàbãjànvayànupapatyabhàvàt yaùñipadasya yaùñimatsu lakùaõà na syàt / tàtparyaj¤ànasya hetutve tu yaùñimatprave÷atàtparyànupapattiråpalakùaõàbãjasambhavàllakùaõà syàdeveti bhàvaþ // tàvatà kathaü pauruùeyatvamityata àha -- tàtparyasya ceti ÷rutãti // ÷rutiråpakumàryàstàtparyaråpo garbha ityarthaþ / yathà kumàryàü gar 6 bheõa cihnena puüyogosti tasyà iti j¤àyate tathà ÷ruterapi tàtparyaråpaliïgena puruùakçtatvaråpapuüyogo j¤àyate ityarthaþ // astvevaü vedasya tàtparyapårvakatvaü tàvatà na pauruùeyatvasiddhiriti bhàvenàha -- tatpramiti ÷eùatveti // 7"÷eùaþ paràrthatvàt"iti jaiminyuktadi÷à tatpramityekodde÷yakatvaü taccheùatvaü tadeva tattàtparyamityarthaþ -- anyatheti // tatpratyàyanecchayoccaritatvamatreõa tatkçtatva ityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.uktetinàsti - kuü - ga. 2.sanàthatvàt -mu-ca. 3.ca iti nàsti - mu-ca-ga. 4.ccà-ka-kha-ga. 5.paga-mu-cha-khar. 6.bhãya-mu. 7.÷eùapadaü nàsti-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 278. ----------------------- --------------- ---------- anyathàtva 1 nmatepyàdhunikenàrthaj¤ànavatàdhyàpakena tadicchàyocca 2 ritasya vedasyàdhunika 3 kçtatvaü syàt / yàdçcchikasaüvàdiku÷akàdivàkye icchàråpatàtparyàbhàvepi ÷àbdapramàdar÷anena hetoraprayojakatvàcca // na ca tatràpã÷varecchà kalpyà / abàdhitàrthatvena tatkalpanasya ÷àbdabodhànantarabhàvitvena tatràhetutvàt / ã÷varàbhàvaü ni÷citavatopi mãmàüsakasya ÷ukàdivàkyena ÷àbdapramàdar÷anàcca / nànàrthàdàvapi manmate necchàyàü tàtparyaü niyàmakam / kintu tatpramitivi÷eùatva 4 råpam / tvanmatepyàva÷yakaü prakaraõàdikamevàrthavi÷eùaj¤àpakamastu / --------------------------------------------------------------------------- paràbhimatecchàghañitatàtparyaråpasàdhye pramàõa÷abdatvahetoraprayojakatvaü càca -- yàdçcchiketi // abàdhiteti // ÷ukàdivàkyaü tadarthapratyàyanecchaye÷vareõoccaritaü abàdhitàrthatvàdityabàdhitàrthatvena hetunà tadicchaye÷varoccàritatvakalpanasyetyarthaþ / tatra ÷àbdabodhe ã÷varoccaritatvaråpatàtparyaj¤ànasyàhetutvàdityarthaþ // aprayojakatvaü prakàràntareõa vyanakti -- ã÷varà 5 bhàvamiti // yattu tàtparyaj¤ànasya ÷àbdaj¤ànaniyamakatvamuktaü tattathaiva / parantu na tvadabhimatatàtparyaj¤ànaü niyàmakaü kintvanyadeveti bhàvenàha -- nànàrtheti // tatpramitãti // tàtparya¤j¤àtaü saditi ÷eùaþ / etena yaùñãþ prave÷ayetyàdau lakùaõà na syàditi doùopi neti bhàvaþ -- àva÷yakamiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tatpakùe -ka-kha. 2.'ccà' iti saü÷odhitaü -ca-ka-kha-ga. 3.kçta padaü nàsti - ca-cha. 4.råpapadaü nàsti-mu-cha-kha. 5.nyatvamiti -a. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 279. -------------------- ------------------ ---------- j¤àpake ca dhåmàlokàdàvivànanugamo na doùàya // yadvà tvanmate kà÷ãmaraõa÷ravaõàdijanyatatvaj¤àneùviva prakaraõàdijanya÷àbdabodheùvapi vaijàtyaü kalpyatàm // etena vaidikàni nindàvàkyàni 1 hànàbhipràyapårvakàõi nindàvàkyatvàt laukikanindàvàkyavat / evaü stutivàkyamapi pakùãkçtya prayoktavyamiti nirastam/ --------------------------------------------------------------------------- tatpratyàyanecchàyoccaritatvasyàpi prakaraõàdinaiva j¤àtavyatvena tàtparyaj¤ànahetutayàpyàva÷yakamityarthaþ// nanvevaü kvicilliïgaü kvacitprakaraõam kvacitsamàkhyetyananugamo 'to 'nugataü prakaraõàdijanyaü tàtparyaj¤ànameva heturityata àha -- j¤àpaka ceti // nanåktasthale vahnivyàpyaj¤ànatvena dhåmàlokàj¤ànànàmanugamo và dhåmàdij¤àpakajanyànumitau vaijàtye 2 na vàstu / anyathà vyatirekavyabhicàreõànumitihetutaiva na syàdityata àha-- yadveti // kà÷ãmaraõena ÷ravaõàdinà ca janyeùu tatvaj¤àneùvityarthaþ // udayanàdyuktamanyadapi niràha -- eteneti //"yada÷ruva÷ãyatat rajataü hiraõyamabhavattasmàdrajataü hiraõyamadakùiõyama÷rutaü hi yo barhir 3 dadàti puràsya saüvatsaràdgçhe rudantãti""yadabhighàrayedrudràyàsye pa÷ånnidadhyàt"ityàdãni nindàvàkyànãtyarthaþ -- stutãti"vàyurvai kùepiùñà devatà vàyumeva svena bhàgenopadhàvati"ityàdi vàkyamupàdeyàbhipràyapårvakaü stutivàkyatvàllokikastutivàkyavaditi prayoktavyamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.hànyapi -kha. 2.tyaüvà-kuü. 3.ùida-a. ùuda-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 280. ------------------------ --------------- ----------- apauruùeyatvepi manmate ã÷varàbhipràyapårvakatvasya mãmàüsakamatepya 1 nàdau saüsàrer'thàbhij¤àdhyàpakàbhipràyapårvakatvasya satvena siddhasàdhanàt / svatantreti vi÷eùaõe ca gauravàt / ÷ukàdivàkyadàbhipràyapårvakatvàbhàvepi guõadoùa bodhakatvenaiva nindàvàkyatopapatte÷ca // etadapyuktaü"gauravadoùeõa"iti / tasmàtpauruùeyatve nànumànaü mànam // nàpi"chandàüsi jaj¤ire"ityàdi÷rutyàdikaü tasya -- "tadutpattivaca÷caiva bhavedvyaktimapekùya tu / --------------------------------------------------------------------------- tatvanirõayañãkoktameva samàdhimàha --apauruùeyatvepãti // aprayojakatvaü hetoràha -- ÷ukàdãti // tatràpã÷varàbhiprayakalpanàyàü pårvoktadoùo j¤eya iti bhàvaþ / ÷rutyàdikamityàdipadena"pratimanvantaram"iti pràguktasmçtigrahaþ -- tasyeti // ÷rutyàderityarthaþ / smçtyaiva vyàkhyàtatvàdityanvayaþ --tadutpattãti // ÷rutyutpattivaca÷cetyarthaþ / turvi÷eùàrthaþ / àdikàlãnàü vyaktiü 2 tviti / tena pratyahamupàdhyàyairvyajyamànatvàdutpattivyavahàraprasaïga iti nirastam / ata evàvàntaràbhimànànàmityasmàtpårvàrdha eva -- --------------------------------------------------------------------------- 1.anàdau saüsàre iti nàsti -cha-kha. 2.miti -mu. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 281. ------------------ ----------------- ----------- avàntaràbhimànànàü devànàü và vyapekùayà // nànityàtvàtkutasteùàmanityatvaü sthiràtmanàü"/ ityà 1 dismçtyaivàbhivyaktiparatvena sampradàyapravartaka 2 paratvena ca vyàkhyàtatvàt / tene÷varàdhãnotpattikatvasyaivoktyà mànàntareõàrthamupalabhya racicatvaråpasya praõãtatvasyàsiddhe÷ca / na hyuktarãtyà kramavi÷eùaõaghañito veda idànãma 3 pyasmadà 4 dyadhãnotpattika iti vayamapi vedapraõetàraþ // --------------------------------------------------------------------------- "vedànàü sçùñivàkyàni bhaveyurvyaktyapekùayà"/ iti gatyuktasadbhàvepi tadanudàhçtya sthalàntarasthameva tadutpattãtyardhamudàhçtam -- 5 devànàü veti // dehajanmàpekùayetyarthaþ / mukhyàbhimàni÷riyastannetyato 'vàntaràbhimànànàmiti / amukhyàbhimànavatàmityarthaþ -- teùàmiti // vedànàmityarthaþ -- smçtyaiveti // tatvanirõayoktabrahmàõóapuràõavacanenaivetyarthaþ // "agnerçgvedo vàyoryajurvedaþ"ityàdivàkyagatyuktiparatayàpi tadutpattivaca÷cetyardhasyàrthamupetyàha -- sampradàyeti // cirakàlaviracitasya vedasya ÷iùyapraviùyeùu prakhyànaü hi sampradàyaþ / tatkàritvena cetyarthaþ / ÷rutyàderanyathàsiddhiü càha -- teneti // ÷rutyàdinetyarthaþ / astu tàvataiva praõãtatvamityata àha-- na hyuktarãtyeti // kramavi÷eùavi÷iùñànàü varõànàmityàdinoktarãtyetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.àdipadaü nàsti -cha - abhivyaktiparatveneti nàsti - cha-ka-kha. 2.napa-mu-ca-pareti nàsti -cha-ka-kha. 3.api iti nàsti -kha. 4.àdi padaü na - cha. 5.devànàü -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 282. ----------------------- ------------- ---------- nanu yathà vedànàditva÷rutirna vedasvaråpànàditvaparà / bàdhàt / kintvànupårvyananyathàtvaparà / tanmàtreõaiva ÷abde 'nutpattivyavahàràt / tathà tadutpatti÷rutirapi tadanyathàtvapareti cenmaivam /"tatkrameõaiva"ityàdismçtyànutpatti÷ruteþ kramànanyathàtvaparatve sthite utpatti÷rutestadavirodhàya kramotpattiparatvasyaivocitatvàt / anyathà"çgveda evàgnerajàyata yajurvedo vàyoþ sàmaveda àdityàt"iti ÷rutyàsarvaj¤asyàgnyaderapi vedapraõetçtvaü syàt / na caikasminvàkye 'nekeùàü svatantrapraõetçtvaü yuktam / yuktaü tu sampradàyapravartakakatvam // etadapyuktaü"gauravadoùeõa"iti // --------------------------------------------------------------------------- chandàüsãtyàdi÷rutyàdeþ kramotpattiparatvenànyathàsiddhirayukteti bhàvena ÷aïkyate -- nanviti // ÷rutiriti //"anàdi nityà sà tacca"ityàdipårvokta÷rutirityarthaþ -- bàdhàditi // kramasya kçtakatvàditi bhàvaþ -- anyathàtveti -- "vedàste nityavinnatvàcchçtaya÷càkhilaiþ ÷ruteþ / àmnàyo 'nanyathàpàñhàdi÷abuddhisthitàþ sadà"// iti màhàvàràhasmçteriti bhàvaþ -smçtyeti // pràguktayetyarthaþ -- anyatheti // kramotpattiparatvamanupetya tadanyathàtvaparatvoktàvityarthaþ / astvityata àha --naceti // etadapãti // ekasminvàkye anekeùàü svatantrapraõetçtvaü na yuktamityetadityarthaþ -- gauraveti // anekasvatantrapraõetçkatvakalpanàkhyagauravadoùeõetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 283. --------------------- --------------- ---------- yadyapyçùyàdayopi keùucitpuruùeùvaciràvitasya vedaikade÷asya kampradàyapravartakàþ / tathàpi ne÷varavatsarvapuruùeùvapi pralaye cira 1 tadaviratasya kçtsnasya vedasya pravartakà iti na teùu vedahetutvavyavahàraþ / ã÷varopi hyasmanmate -- "yo brahmàõaü vidadhàti pårvaü yo vedàü ÷ca prahiõoti tasmai"// ityàdi÷rutyà vedasmapradàyapravartakatvànmahopàdhyàya eva / tasmàdvedànàü pauruùeyatvaråpaü sàditmayuktam // anityatvaü tvatyantàyuktam / tathàhi / krama 2 vi÷eùavi÷iùñà varõà eva ve 3 dàþ / krama÷ca buddhinimittaka eva / --------------------------------------------------------------------------- sampradàyapravartakatvasya vedahetutvavyavahàre vyabhicàramà÷aïkya niràha -- yadyapãtyàdinà // chandàüsi jaj¤ire tasmàdityàdeþ sampradàyapravartakatvena gatyuktirayuktà heterasiddherityata àha -- ã÷varopi hãti // pauruùeyatveti // svatantrapuruùapraõãtatvaråpamityarthaþ // yattu -- "pramàyàþ paratantratvàtsargapralayasambhavàt"// ityàdinà kusumà¤jalau pralaye vedànàmutsannatvamuktam / tadapyayuktamityàha - anityatvaü tviti // vedànàmityanuùaïgaþ / kramasyoktadi÷à kathaü citpuruùàdhãnajanmavatvena kçtakatvasambhave pyànupårvyucchedastu na yukta eveti tu ÷abdàrthaþ -- ityuktamiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tareti nàsti -cha-kha-ga. 2.vi÷eùaõaü nàsti -cha-ka-kha-ga. 3.daþ - cha. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 284. ----------------------- ------------- ----------- na tu svata ityaktam / tata÷ca sarveùàü sarvathà varõaviùayavivakùitakramopàdhibhåtabudhyuparama eva vede 1 vinà÷o vaktavyaþ / na tu ghañàdãnàmivàparaþ / na ce÷varasya tathàvidhabudhyuparamo yujyate / tasya sarvadà 2 sarvaj¤atvàt / --------------------------------------------------------------------------- apauruùeyatvànumànavàdre uktamityarthaþ- apara iti// svaråpadhvaüsalakùaõa ityarthaþ // tarhi puràõà 3 nàpi nityatvaü syàt / ã÷varabuddhinimittakatvasya kadàpyanà÷àdityato 'styevaivaü rupaü nityatvam / kintu kramavyatyàsopi tatretyanityatvamiti bhàvena tatvanirõayoktamevàha -- puràõàdãnàmiti // "puràõàni tadarthàni sarge sarge 'nyathaiva tu / kriyante 'tastanityàpi tadarthàþ pårvasargavat"// iti brahmàõóapuràõokteriti bhàvaþ // nanvevaü vedapuràõayorã÷varabuddhinimittakatvena nityatve puràõànàmapyanyathàrajanaü niùphalamiti cenna"bhagavatpravçtteþ sarvatra 4 svaprayojanahãnatvasya"na prayojanavatvàt"iti såtrakçtaivokteþ paraprayojanànàmatisåkùmàõàmutpekùituma÷akyatvàt"iti tatvanirõayañãkàsudhàyoreva vyaktatvàt // --------------------------------------------------------------------------- 1.davi -ca-cha. 2.sarvadà iti nàsti -cha. sadà -kha.ga. 3.dãnà-ku. 4.'sva' iti na - kuü. --------------------------------------------------------------------------- veda-pautvànu-diïgaþ) vedàpauruùeyatvavàdaþ pu - 285. -------------------- ------------------ ---------- puràõàdinàmapyanyathàracanamevànityatvami 1 ti vidhipratyayasya lokavadvedepyàptàbhiprayavàcakatvàt / vaidikavidhipratyayenaiva 2 vedasya pauruùeyatvamati tu vidhivàde ni 3 rasiùyate // 4 pauruùeyatvànumànàdibhaïgaþ // 21 // --------------------------------------------------------------------------- nanvevamapi"vidhirniyogaþ preraõetyanarthàntaram / sa ca prerakapuruùadharmaþ / 5 ato vaidikànàü vidhyudde÷ànàü laukikavatsvatantravaktçkatvamevocitam / yastu pauruùeyatvaü nopaiti taü prati vidhireva / garbha iva ÷rutikumàryàþ puüyoga 6 pramàõam"iti vidhivàd maõikçdukteþ /"àptàbhipràyo vidhyarthaþ"ityudayanokte÷ca / "nityà vedàþsamastà÷ca" iti smçtyaktyà nirastatvepi vi÷iùya na nirastamityà÷aïkàmanådya niràsasthalamàha -- vidhãti // 7 vidhivedasyeti // vidhibhàgaråpa 8 vedasyetyarthaþ -- vidhivàda iti // dvitãyaparicchede // 9 pauruùeyatvànumànà 10 dibhaïgaþ // 21 // --------------------------------------------------------------------------- 1.'iti' iti nàsti -kuü. 2.'vidhi' ityadhikaü vartate -ga-kuü. 3.ràkariùyate-ga. 4.'veda' ityadhikamasti -kuü-ga. itipau-ca-cha. 5.àptavaidikànàü vidhyuddhe÷àlaukikavat -svataü ityasti -a. 6.ge-a. 7.vidhipadaü nàsti -mu. 8.vedapadaü nàsti -a. 9.vedapadamadhikaü - kuü. 10. àdipadaü nàsti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 286. ------------------------- -------------- ---------- nanu yaduktamã÷varasya sàrvaj¤yàdikamapràmàõikameva bahu kalpyamiti tanna / tasya dharmigràhaka 1 mànasiddhatvàt // tathàhi / adçùñàdvàrakasvopàdànàgocarajanya kçtijanyabhinnàni samavetàni janyàni, --------------------------------------------------------------------------- ÷àstrayonitvàditi brahmasåtràbhimatamã÷varasyànànumànikatvaü sàdhayitumàha -- yaduktamiti // vedàpauruùeyatvànumànoktaprastàva ityarthaþ -- tasyeti // sàrvaj¤yàderã÷varadharmigràhakamànena siddherityarthaþ // tena sàrvaj¤yamàtrasiddhàvapi tenaiva vipralambhavasiddheragre vyaktatvàdeva muktiriti j¤eyam / tatra kusumà¤jalau pa¤jame paricchede -- "kàryàyojanadhçtyàdeþ padatpratyayataþ ÷råyate / vàkyàtsaïkhyàvi÷eùàcca sàdhyo vi÷vakçdavyayaþ"// itã÷vare dharmiõyanekamànànyuktàni / tatra kàryatvaråpaü mànamekaü maõau prapa¤citam / tattàvadanuvadati-- adçùñeti / atra janyànãtyantaü pakùaþ / svajanyetyàdãni trãõi sàdhyànãti vivekaþ / pakùe svapadaü janyeti nirdiùñavastuparam / adçùñàdvàrikà yà svopàdànagocarà sàkùàdeva svopàdànagocarà yà janyà kçtiþ tajjanyàni ghañàdãni tadbhinnàni samavàyavçtyà sthitàni pçthivyàdãnãtyarthaþ // atra maõau"adçùñàdvàrakopàdànagocarajanyakçtyajanyànã"tyuktàvapi yathà÷ruta upàdànapadasya yatki¤cidupadànaparatve råpàdyupàdànamçdaïgocaràsmadàdãkçtijanyànàü ÷abdàdãnàü pakùatànàpatteþ kùityàdyupàdànaparatve tadgocarajanyakçtyaprasidhyà tadajanyatvàprasiddhestadãyavyàkhyànasåktapariùkàrapårvakoyaü svetyanuvàdaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. pramà - mu - ca. --------------------------------------------------------------------------- ã÷varasyànumànakatvabhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 287. ------------------------- ---------- ----------- samavetapadasthàne bhàvapadaü và prayojyam / svajanyàdçùñapràgabhàvavyàpyapràgabhàvapratiyogibhinnopàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyàni 1 và / --------------------------------------------------------------------------- tathà janyakçtyajanyatvaü hi janyakçtijanyànyatvamiti maõàvevottaratrokterjanyakçtijanya 2 bhinnetyapyanuvàda ityadoùaþ // bhàveti // samavetàni janyànãtyatra bhàvakaryàõãti và prayojyamityarthaþ/ adçùñapràgabhàva 3 vyàpya pràgabhàvapratiyogãti sàdhyàü÷asya pariùkàrapårvakamanuvàdaþ -- svajanyetyàdi // svapadenopàdànagocaraj¤ànàdikamucyate / svajanyaü yadadçùñaü tatpràgabhavyàpyo yaþ pràgabhàvaþ adçùñakàraõãbhåtaj¤ànàdipràgabhàvaþ tatpratiyogi ca yatki¤cidupàdànabhåtahaviràdigocaraj¤ànàdi tadbhinnàþ svajanyàdçùñajanakabhinnà iti phalitàrthaþ / yà upàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtayaþ tadvatà janyànãtyarthaþ / atràparokùaj¤ànapadaü parokùànyaj¤ànàrthakaü na tvaparokùatvajàtyàkràntaj¤ànaparamityagre vyaktam // svajanaketi // svasya kàryasya janakaü yadadçùñaü tata uttaràpakùadharoktadi÷àdçùñàdhikaraõakùaõottarakùaõavartinyaþ na tu taduttarakùaõotpattimatyaþ / tena na bàdhaþ ÷aïkyaþ / tàdç÷ya upàdànagocaraparokùànyaj¤ànacikãrùàkçtayastadvatà janyànãtyarthaþ / ã÷varaj¤ànàdernityatayà kùityàdikàryajanakàdçùñottaratvàt kulàlaj¤ànàderapi ghañàdijanakàdçùñottaratvàditi na dçùñàntàsiddhiþ / aparokùeti bahuvrãhiþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.và iti nàsti -ga. 2.tvaü netya-a. 3.pràrambhovà vyàpyapramiti yogãti sàdhyàü÷a - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 288. ----------------------- ------------- -------------- aparokùaj¤ànacikãrùàprayatnaviùayãbhavadupàdànàni và / samavetatve sati pràgabhàvapatiyogitvàt bhàvakàryatvàdvà / ghañavat // atra pakùe janyànãtatyevokteþ dhvaüsasyàpi pakùatvenàü÷e bàdhaþ syàt / tasyopàdànàbhàvàt / tannivçtyarthaü samavetànãti // tàvatyukte ghañàderapi pakùatvenàü÷e siddhasàdhanaü syàt / tannivçtyarthaü janyabhinnànãti -- tàvatyukte 'ïkuràderapi janyatvàdà÷rayàsiddhiþ / tannivyatyarthaü janyakçtãti // --------------------------------------------------------------------------- parokùànyaj¤ànacikàrùàprayatnaviùayopàdànasamavetànãtyarthaþ / cvyarthalaóarthau tu na vivakùitau j¤eyau / ghañavaditi // svapadasya samabhivyàhçtaparatvàttatra sàdhyahetusatvaü vyaktamiti bhàvaþ // hetvordhvaüse gaganapiramàõàdau ca vyabhicàravàrakaü vi÷eùaõadvayaü vi÷eùyadvayaü ceti vyaktamityupetya pakùasàdhyagatapadakçtyàni dåùaõokti saukaryàya tadãyavyàkhyànàdyuktàni vyanakti -- atreti // prayoga ityarthaþ / aü÷e bàdha ityuktaü tadgocaraj¤ànàdijanyatvaü vyanakti -- tasyopàdànàbhàvàditi // yena tadgocaraj¤ànàdijanyatvaü syàditi bhàvaþ -- aü÷e siddhasàdhanamiti // adçùñajanakabhinnopàdànagocarakulàlàdiniùñhaj¤ànàdijanyatvàt svajanakàdçùñottaratvàt kulàlaj¤ànacikãrùàderiti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 289. ---------------------- ------------ ------------ na cànã÷varavàdinaü prati vyàvartyàbhàvena janyapadaü vyartham / tanmate prameyo ghaña iti vattaduparaktabuddherudde÷yatvàt / ubhayasiddhaprayojanavatvaü tantram / na 1 tvekasyaivaprayojanasyobhayasiddhiþ / tàvatyukte ÷abdaphatkàràdeþ pakùatà na syàt / tasya ÷abdàdi / nimittabhåtamçdaïgatàlvàdigocaràsmadàdi 2 niùñhajanyakçtijanyatvàt / tadarthaü svopàdànagocareti // tajjanakàsmadàdi / niùñhakçternimitta 3 bhåtamçdaïgàdigocaratvepyupàdànãbhåtakà÷àdigocaratvàbhàvàt / tàvatyukte kàlãråpàdeþ pakùatà na syàt / --------------------------------------------------------------------------- maõyuktamevàha -- tanmata iti // taduparakteti // tadviùayaketyarthaþ / pakùadharàdyuktamàha -- ubhayasiddheti // nyàyamate janyamàtrasye÷varakçtijanyatayà'÷rayàsiddhivàraõaråpaprayojanavatvaü anã÷varamate ca udde÷yasiddhyàdiråpaprayojanavatvamityubhayasiddhaprayojanavatvamityarthaþ // evaü ca ÷abdaphåtkàràdãnàü pakùataiveti maõyuktaü hçdi kçtvàha -- tàvatyukta iti // janyakçtãtyàdàvevokta ityarthaþ / phåtkàro mukhavàyuvi÷eùaþ / na syàdityuktaü vyanakti -- tasyeti // tadarthamiti // ÷abdàdeþ pakùatàsiddhyarthamityarthaþ / tàü vyanakti -- tajjanaketi // mçdaïgaþ ÷abdasya nimittaü tàlvàdi ca phåtkàràdeþ // pakùadharàdyaktamàha - kàlãti // kàlã nàma kàcittapasvinãtapasà sva÷arãre gauraü råpamutpàditavatãti tadråpàderityarthaþ -- tasyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.cai-cha. / etàvannàsti -cha. 2.kçternimittãbhåtetyàdivartate -kha. 3.ttã -cha-ka-ga. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 290. ---------------------- --------- ------------ tasya svopàdànabhåta÷arãragocararatayoktaråpakçtijanyatvena tadbhinnatvàbhàvàt / bhàùyaü ca tasya pakùatayà / anyathà pakùàtirikte tatra sàdhyasandehena sandigdhànaikàntikatàpatteþ / tadarthamadçùñàdvàreketi / kàlãkçtistvadçùñadvàraiva råpajaniketi na doùaþ // sàdhye yadyapi j¤ànacikãrùàkçtãnàü madhye ekaikoktàvapã÷varasiddhiþ / tathàpi yàvadabhimatavi÷eùaõa 1 guõavatvasiddhyarthaü tritayoktiþ / sàdhyavi÷eùaõànàmudde÷yasiddhiprayojakatvàt // aparokùapadantåpàdànaj¤ànasyàparokùatvenaiva hetutvàvdyàpakàtasiddhyartham / sàkùàtkàrapadaü tu nopàttam / pràbhàkaraü prati sàkùà 2 tvajàterasiddheþ / aparokùapadena tu parokùànyaj¤ànasya vivakùitatvàdadoùaþ / --------------------------------------------------------------------------- kàlã÷arãrotpannagauraråpasyetyarthaþ -- sandigdheti // pracãnamatenedaü dåùaõaü 3 bodhyam / maõikçnmate uktaråpasandigdhànaikàntyaü na doùàyetyagre vyaktatvàt -- yàvaditi // yàvanto 'bhimatà vi÷eùaõaguõàstadvatvasiddhyarthamityarthaþ -- vyàpakateti // gaganaparamàõvàdij¤ànasya ÷abdàdikaü pratyupàdanatvepi cãkàrùàkçtidvàrà ÷abdàdyahetutvàdbhàvakàryatvàdiråpahetuvyàpakatvasiddhyarthamaparokùapadopàdànamityarthaþ / pakùadharoktamàha -- sàkùàtkàreti // asiddheriti // guõagatajàteranaïgãkàràt / indriyajanyaj¤ànanaparatvaü tu na ÷aïkàrham / bàdhàpàtàditi bhàvaþ-- bhàùyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.õasi-ka-kha. 2.tkàratvajà -cha. 3.dhyeyaü-a. --------------------------------------------------------------------------- ãsya-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 291. -------------------- ----------- ---------- upàdànagocarapadaü tu bhàùyakàràdyuktadhvaüsavyàvçttasakar 1 tçkatvasiddhyartham / tàvatyukte siddhasàdhanam / aïkuràderapi svajanakàdçùñajanakayatki¤cidupàdànabhåtahaviràdigocaraj¤ànàdimadasmadàdijanyatvàt / tadarthamadçùñetyàdibhinnàntaü j¤ànàdivi÷eùaõam / evaü ca na siddhasàdhanam / kàcaraõapràgabhàvasya kàryapràgabhàvaü prati vyàpyatvenàsmadàdiniùñhàdçùñajanakaj¤ànàdipràgabhàvasya svajanyàdçùñapràgabhàvaü prati vyàpyatvena tadbhinnatvàbhàvàt // na caivaü kapàlà 2 diråpopàdànagocaramadçùñapràgabhàvavyàpyapràgabhàvapratiyogibhinnaü ca yajj¤ànàdi tadvatàsmadàdinàrthàntaram / j¤ànecchàkçtãnàü svaviùayasamavetakàryaü pratyeva janakatvena kapàlàdi gocaraj¤ànàdeþ kùityàdyajanakatvena bàdhàt // --------------------------------------------------------------------------- gautamasåtrabhàùyakàrataññãkàkàrokterityarthaþ-- aïkuràderiti // sarvasyàpi jãvopabhogyatayà tattadadçùñàrjitatvena yadaïkuràdikaü yajjãvàdçùñajanyaü tadadçùñaü tàvadyaj¤àdi 3 satkàrmajanyam / tàdç÷àdçùñajanakaü svagataråpàdyupàdànabhåtahiviràdigocaraü yajj¤ànàdi tadvadasmadàdijãvanyatvàdityarthaþ -- tadarthamiti // siddhasàdhanatànivçtyarthamityarthaþ -- vyàpyatveneti // yadà j¤ànàdipràgabhàvastadà tajjanyàdçùñapràgabhàva iti saübhavàditi bhàvaþ -- vakroktiriti // --------------------------------------------------------------------------- 1.sakàryakatva -ka. 2.àdipadaü nàsti - ca. 3.sakala -kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 292. ------------------------- ----------- ---------- atra yadyapyadçùñajanakabhinnetyuktepyasmadàdibhirna siddhasàdhanam / tathàpã÷varaj¤ànàderapyadçùñajanakatvàdbàdhaþ / sa màbhåditi vakroktiþ / evaü ca na bàdhaþ / ã÷varaj¤ànàderanàditvena pràgabhàvapratiyogitvasyai 1 vàbhàvena tatpratiyogibhinnatvàt / tàvatyukte dçùñàntasya sàdhyavaikalyam / kulàlaniùñhasya ghañajanakaj¤ànàdipràgabhàvasya tanniùñhavihitàdikriyàntaro 2 tpatsyamànàdçùñapràgabhàvaü prati vyàpyatvàt / tadarthaü svajanyatvenàdçùñaü vi÷eùitam / evaü ca sàdhyavaikalyam / utpatsyamànàdçùñasya ghañopàdànàdiviùayakaj¤ànàdijanyatvàbhàvàt / --------------------------------------------------------------------------- adçùñajanakabhinnetyartha evàdçùñapràgabhàvapratiyogibhinnetyuktirityarthaþ -- j¤ànàdãti // ghañàdyupàdànakapàlàdigocaraj¤ànàdãtyarthaþ -- tanniùñheti // kulàliniùñhetyarthaþ / vihitàdãti // niùiddhà 3 karaõamàdipadàrthaþ -- kriyàntareti // kapàlàdikriyàto 'nyakriyetyarthaþ // svajanyatvanàdçùñaü vi÷eùitamiti // yadyapi pakùadharàdàvadçùñapadaü svajanakàdçùcañaparaü svapadaü ca samabhivyàhçtapakùadçùñàntaråpakàryaparamityuktaü tathàpi tasminpadàrthaþ kvacidçùñànta ityananugamaþ // na càtra grandhakçdabhimatasàmànyavyàptàvananugamo na doùàyeti rucidattoktaü yuktam / yattadbhyàü sàmànyavyàptirnànumànabhaïgamityarthàpattau granthakçtaiva niràsàt / --------------------------------------------------------------------------- 1.evakàro nàsti - mu-ca. 2.ràdino-ca-cha-ga. 3.dvaka-a. --------------------------------------------------------------------------- ãsya-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 293. --------------------- ----------- ---------- dvitãyasàdhye 'smadàdibhiþ siddhasàdhanavàraõàya svajanakàdçùñottareti / tçtãye ca viùayãbhavaditi vi÷eùaõam // atra ca bhàùyàdau sakartçkatvaniruktàvupàdànapadaprakùepàddhvaüsavyàvçttasakartçkatvasiddhyarthaü pakùasàdhyahetuùu samavetopàdàbhàvapadàni 1 prayuktàni // --------------------------------------------------------------------------- tathà kulàlakçterghañajanakàdçùñasamànajàtãyàgàmyadçùñapràgabhàvavyàpyapràgabhàvapratiyogagitvenoktadoùatàdavasthyàt / tadarthaü ñhakkuroktadi÷à janakatvaü phalopadhànaråpaü vivikùiõãyamiti kle÷a ityuttarasàdhyàsàïkaryàya ca svajanyetyeva vivikùaõãyamiti bhàvaþ -- siddhasàdhaneti // tatra svapadasya samabhivyàhçtapakùadçùñàntaparatvàt asmadàdijãvakçteþ kùityàdijanakatvepyadçùñadvàraiva na sàkùàditi kùityàdijanakàdçùñapårvabhàvitayà taduttarabhàvitvàbhàvànna siddhasàdhanamiti bhàvaþ / ñhakkuràdau tu kàlãråpàdàvaü÷ataþ siddhanàdhanavàraõàya -- svajanakàdçùñottareti viseùaõamityuktam -- tçtãye ceti // siddhasàdhanavàraõàyetyanuùaïgaþ / iti vi÷eùaõamiti // tasya j¤ànàdiviùayopàdànasamavetànãtyarthatvena kùityàdorasmadàdij¤ànàdiviùayasamavetatvàbhàvàditi bhàvaþ // pràguktaprayoge dhvaüsasya sakartçkatvànàpatyà sakalajagànnirmàtçkartçsiddhirna syàdityato yadvetyàdinà maõàvuktaü pakùàntaraü tatpårvoktapakùatàtparyaviviraõapårvamanuvadati -- atra cetyàdinà // màtreõeti // upàdànàdighañitatvena vineti màtrapadàrthaþ -- pakùàdàviti // --------------------------------------------------------------------------- 1. prayuktapadaü nàsti - ga. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 194. ------------------------- --------------- --------- yadà tu dhvaüsasàdhàramasakartçkatvamàtreõe÷vara 1 siddhestanmtraü siùàdhayiùitaü tadà pakùàdau samavetàdipadànyanaparekùitànyeva / 2 asmiü÷ca pakùe asmadàdiniùñhaghañàdijanakakçtidhvaüsasya 3 niruktarupakçtijanyatvena tadbhinnatvàbhàvàttasya pakùatà na syàt / tadarthaü 3 kçtipadasthàne saviùaya 4 tritayeti vàcyam // evaü ca kçtidhvaüsasya pratiyogibhåtayà kçtyàvirodhiguõabhåtenottaraj¤ànena ca janyatvepi cikãrùàjanyatvàbhàvàt / cikàrùàdhvaüsasya coktarãtyà cikãrùàkçtijanyatvepi j¤ànajanyatvàbhàvàttayorapi pakùatàsiddhaþ // --------------------------------------------------------------------------- pakùasàdhyahetuùu samavetàpàdànabhàvapadànyanapekùitànãtyarthaþ /"nanvadçùñàdvàrajanyakçtijanyabhinnàni janyànãtyeva pakùanirde÷e sati ghañhajanakakçtidhvaüsasya pakùatà na syàdityato janyecchàkçtityajanyatvaü vivakùaõãyamityuktvà kçtidhvaüsàdeþ pakùatvamupapàditam / tadàha -- asmiü÷ceti // saviùayaketi // adçùñàdvàrakasaviùayakatritayajanyabhinnàni janyànãti vàcyamityarthaþ -- virodhãti // uttaràtmavi÷eùaguõabhåtayottarakçtyà janyatvàdityata àha -- cikãrùeti // j¤àneti // tasya cikãrùàtaþ pårvabhàvitayà tajjanakatvena taddhvaüsàjanakatvàditi bhàvaþ -- tayorapãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.raþsiddhaþ -cha. 2.anyathetyadhikaü vartate -cha. 3.ayaïgranthaþ nàsti -cha. 4.katri -ca-mu. 5.tyajanya-kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 295. -------------------- --------- ---------- yadvà kùitireva pakùaþ // nanvevaü pakùàdanyatràïkure saüdigdhànaikàntyam / na ca ni÷citasàdhyàbhàvavati sàdhanasaüdeha eva doùo na tu sandigdhasàdhyesàdhanàni÷cayopãti vàcyam / hetau sàdhyàbhàvavadgàmitvasaüdehasya 1 duùakatàbãjasyobhayatràpi satvàt / nacaivaü vidhasya saüdehasya pakùepi satvàdanumànamàtrocchedaþ / tadarthameva pakùàdanyatreti vi÷eùitatvàditi cenna /. pakùàdityatra pakùa 3 ÷abdena prayogaviùayavivakùàyàü svàrthànumànocchedàt / --------------------------------------------------------------------------- 4 kçticirùàdhvaüsayorapãtyarthaþ // nanvevamapi na sarvadhvaüsasya pakùatà / caramaghañasukhàdidhvaüsasya pakùabahirbhàvàva÷yaübhàvàt / anyathà tasya bhogatatsàdhanetaratayà adçùñàjanyatvena svajanakàdçùñàprasiddhyoktaråpasàdhyàsaübhavena tadaü÷e bàdhàpatteþ / uktadi÷à anyonyàbhàvasya pakùàtavacchedakatayà tasya tanmate 'prasiddhyà à÷rayàsiddhe÷ceti pakùadharoktarucyà maõau"kùitireva và pakùa"ityadinà pakùàntaramuktvopapàditaü tadàha --yadveti // pakùa iti // pratij¤àviùaya ityarthaþ / saüdehàdiråpapakùatàyà anyatràpi bhàvàt // kùitereva pakùatve maõyuktabàdhaka÷aïkà taduttaraü ca niùkçùyàhi -- nanvityàdineùñasiddherityantena // anumànamàtrocchedabhayàtpakùàdanyetyuktam / --------------------------------------------------------------------------- 1.samastaü padaü - cha. 2.netinàsti -ca. 3.padena -cha. 4.kçtipadaü nàsti -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 296. ----------------------- -------------- ----------- pakùalakùaõavadvivakùàyàü 1 càïkurasyàpi pakùatvàt / ata eva tatra pakùasamavyavahàraþ / aïkurasyànupàdànaü tu kùitimàtropàdànepãùñasiddheþ // nanvevaü saüdigdhopàdhyàhitaþ pakùa eva vyabhicàrasaüdehopi na doùaþ syàt / na ca tatrànukålatarkàbhàvà 3 dvyàptyani÷cayaþ / atra tu kàryatvaråpahetåcchittereva bàdhakatvàtta 4 nni÷caya iti vaiùamyamita vàcyam / pakù vyabhicàrasaü 5 dehe 6 sya dåùakatve tarkasyàpi pakùe vyabhicàrasaüdehena pra÷ithilamålatvàpàtàditi cenna // --------------------------------------------------------------------------- pakùasvaråpamagre vakalpyayiùyate - pakùalakùaõavaditi // siùàdhayiùàvirahasahakçtasàdhakabàdhakamànàbhàvàdaråpapalakùaõavadityarthaþ -- ata eva - pakùalakùaõasatvedeva / pratij¤àviùayatvàbhàvatsamapadaprayoga iti bhàvaþ -- iùñasiddheriti / tàvataive÷varasiddheriti và ghañàdau ni÷citavyàptikasya liïgasya pakùapakùasamayordar÷anenobhayatràpyanumityatpatteriti 7 vàrthaþ / saüdigdhasàdhyavati hetatuni÷cayona doùa ityatra bàdhakaü vakùyamàõasamàdhimàha -- nanvityàdinà adoùatvàdityantena // saüdigdheti // sa ÷yàmo mitràtanayatvàdityaùñamagarbhasthaviùayaprayoge ÷àkapàkajatvopàdheþ pakùàdvyàvçttisaüdehenàhitasàdhyasaüdehamålo vyabhicàrasaü÷ayopãtyarthaþ / tatra tasyàdoùatve vyàptini÷cayaþ syàditi bhàvaþ / tatra vyàptyani÷cayo 'nyanimittaka ityà÷aïkyàha -- na ceti // tarkasyàpãti // sàdhyàbhàve heturna syàdityevaü råpatarkasyàpi àpàdyàpàdakayorvyàptisaüdehenetyarthaþ -- vipratipatyàdãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvaïku-kuü. 2.÷ayo-cha-kha. 3.nni÷cayaþ -cha. 4.nni÷ca-cha. 5.÷ayasya-ka-cha-kha. 6.syàdoùatvàt / tasya då -kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 297. -------------------- ----------- ---------- vipratipatyàdijanyasya pakùatàprayojakasya saü÷ayasyànumityanukålatve 1 nàdoùatvepyupàdhyàhitasya tasyà 2 tathàtvena doùatvàt // nanvidamaprayojakaü nityàyàþsarvaviùayàyà÷ce÷varakçteridànãü saüdigdhatvena kçtisàmànyasya de÷ataþ kàlato 3 và vyatirekàni÷cayena kàryasàmànyaüprati kàraõatvàgrahàt / vahnidhåmasàmànyayostu hçdàdau vyatirekani÷cayostãti cenna // ghañakulàlakçtiråpavi÷eùayoreva vyatirekasya kàraõatvasya và grahaõenàbàdhe sàmànyayorapi hetutvasiddheþ / --------------------------------------------------------------------------- sàdhàraõadharmàdiràdipadàrthaþ -- atathàtveneti // anumityananukålatvenetyarthaþ /"atha kçtikàryayornànvayavyatirekàbhyàü vyàptigrahaþ"ityàdinà maõyuktameva dåùyàü÷aü ÷aïkàpårvamanuvadati -- nanvidamityàdinà // bhàvakàryatvàdiråpànumànamityarthaþ -- idànãmiti // anumànàtpràgityarthaþ / ã÷varakçtivyatirekasya nyàyamate 'pyabhàvena pràdhànyadvyatirekamàtra evàkùepasamàdhyuktariti j¤eyam / anvayàkùepasyàpyupalakùaõaü và / evaü hyanumànamàtroccheda ityata àha -- vahnãti // ghañeti // ghañaråpakulàlakçtiråvi÷eùayorityarthaþ -- kàraõatvasyeti // kàryakàraõabhavasyetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.na tasyà -kuü. 2.tasyeti nàsti -kuü. 3.và iti nàsti -cha-kha. --------------------------------------------------------------------------- nyayadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 298. ----------------------- ----------- ---------- kathamanyathàkà÷àdeþ samavàyikàraõasya nityatvàdvibhutvàcca samavàyikàraõasàmànyavyatirekàni÷cayàcchabdàdisamavàyikàraõatvenàkà÷àdisiddhiþ // nanvavamapi dçùñàntaþ sàdhyavikalaþ kulàlàdikçterevànvayavyatirekàbhyàü kàraõatvagrahaõe 1 mànàbhàvena kulàlasyàhetutvàditi cenna // prayatnavadàtmasaüyogasya 2 ceùñàdvàrà ghañahetutayà tadvi÷eùeõatayà prayatnasyevàtmano 'pi hetutvàt // --------------------------------------------------------------------------- pramàõavàkyatvena vaktçvàkyàrthapramàtvena kàryatvàdikalpane 'pi vàkyasàmànyavaktçj¤ànasàmànyayostada 3 bàdhàdabàdhana ityuktam -- àkà÷àdisiddhiriti // tatra ghañakapàlàdiråpavi÷eùaõayoreva vyatirekàdigrahaõenetyuktarãterevànusartavyatvàditi bhàvaþ -- ahetutvàditi // tathàca katimajjanyatvaråpasàdhyaü tatra netyarthaþ // mànàbhàvenetyasiddham / kulàlo ghañahetuþ taddhetusaüyogàvacchedakatvàt kapàlavat ghañahetvàtmasaüyogavadekaprayatnavadveti mànàbhàvàditi bhàvenàha // prayatneti // prayatnasyaivaityupalakùaõam / asamavàyikàraõasaüyogà÷rayakapàlàderivetyapi dhyeyam// nanvàtmasaüyoge sati prayatnaü vinà na ceùñeti prayatna eva heturna tu prayatnavadàtmasaüyoga ityata àha -- saüyogasyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.haõe-cha. 2.càdçùña-kha. 3.bhàvà -ku. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 299. ------------------- --------- --------- saüyogasya hetutve mànaü tu, ceùñà prayatnavadàtmasaüyogàsamavàyikàraõikà svavyadhikaraõatadãya guõavyatirekaprayaktavyakirekapratiyogitvàt / yatsvavyadhikaraõatadiyaguõavyatirekaprayuktavyatirekapratiyogi tattadiyasaüyogasamavàyikaraõakam 1 / --------------------------------------------------------------------------- prayatnavadàtmasaüyogasya ghañahetvabhaïgaceùñàhetutve mànaü tvanumànamityagretanenànvayaþ -- ceùñeti // ÷arãraspanda ityarthaþ -- prayatneti // prayatnavata àtmanaþ ÷arãrasya ca yaþ saüyogaþ tadasamavàyikàraõiketyarthaþ / abhighàtakasaüyogenàrthànataraniràsàya prayatnavadityàdivi÷eùaõam / hetau sveti parismandaþ / svavyadhikaraõaþ svàdhikaraõabhinnàdhikaraõakaþ tadãyaþ àtmãyo guõaþ prayatnaþ tavdyatirekaprayuktavyatirekapratiyogitvàdityarthaþ / kalàlaråpajanyaghañaråpe vyabhicàraniràsàya tadiyetyuktiþ / àtmãyetyarthaþ // yadvoktapratiyogikriyàtvàditi heturdraùñavyaþ / ato na vyabhicàraþ / hetorevàbhàvàt / evaü ca tadiyeti tacchabdasya samabhivyàhçtaparatvepi na doùaþ / svavyadhikaraõapadakçtyamagre vyaktam // yadyapi maõau"yà kriyà vyadhikaraõayadiyaguõajanyà"ityàdivyàptyuktyà guõajanyatvàditi heturvàcyà vyàpti÷ca tathaiva pradar÷anãyà / tathàpi kriyàyà ã÷vara 2 guõajanyatvepi ne÷varasaüyogàsamavàyikàraõakatvamiti vyabhicaràniràsàya taññãkàrthànuvàdo guõavyatirekaprayuktetyàdiþ // yaditi // yat parismapandàkhyaü karmetyarthaþ / maõàvapi yà kriyetyevoktiþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.'ketyanumànaü gurutva' ityàdi vartate -ka. 2.guõapadaü nàsti -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàdãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 300. ---------------------- ----------- ---------- yathà spar÷avadvegavatpavanàbhighàtakàraõikà parõàdikriyà pavanasaüyogàsamavàyikaraõiketyanumànam // gurutvavyatirekaprayukta vyatirekapratiyogini gurutvasamànàdhikaraõe patane gurutvavadravyasaüyogàsamavàyikàraõakatvarahite vyabhicàraniràsàya hetau svavyadhikaraõetyuktam / anyathà ceùñaiva notpadyeta / asamavàyikàraõàbhàvàt / 1 kàraõapratyàsatyabhàvena prayatnasya hetutvànupapatte÷ca // na caivamapyàtmà hetubhåsaüyogàvacchedaka eva na heturiti vàcyam / --------------------------------------------------------------------------- anyathà kapàlarupajanyaghañaråpe vyabhicàràpatteþ -- yatheti // yathà parõàdikriyetyanvayaþ / tatra hetusatvavyaktyarthaü spar÷avaditi / parõàdakriyà svavyadhikaraõavàyavãyegaråpaguõavyatirekaprayuktavyatirekapratiyoginãtyarthaþ -- patana iti // àmnaphalàdipatana ityarthaþ / svavyadhikaraõayadãyavyatirekaprayuktavyatirekapratiyogãtyetàvatyukte àmnàdivçkùapatanakriyàyàü vyabhicàraþ / tasyàü svavyadhikaraõo ya àmnàdivçkùaþ svàrambhakàvayavasambandhitvàdavayavã ya÷ca tadvyatirekaprayuktavyatirepratiyogitvepi àmnàvayavasaüyogàsamavàyikàraõakatvàbhàvàt ato yadãyaguõetyuktam // vipakùa bàdhakaråpaü hetoranukålatarkamàha -- anyatheti // uktasàdhyàbhàva ityarthaþ -- kàraõeti // anyathetyanuùaïgaþ / kàraõãbhåtapratyàsattãtyarthaþ / apratyàsannasya hetutve 'tiprasaïga iti bhàvaþ /"asamavàyikàraõasaüyogà÷rayasya tatkàryajanakatvaniyamàcca"iti maõyuktamevodàharaõaniùñhatayà vyanakti -- ghañakàraõeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.'samavàyi' ityadhikaü vartate - kha. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 301. ------------------- --------- --------- ghañakàraõãbhåsaüyogà÷rayasya kapàlasya ghañakàraõatvadar÷anàt // nanu ghañàdau j¤ànasya kçtidvàraiva hetutvatkçtiü ca pratãùñasàdhanatvànumitereva hetutvàtsàkùàtkàrasyàhetu 1 tvena sàdhyalaikalyamiti cenna 2 / kçtirhi siddha 3 vçttirasiddhaviùayiõã / tatra sàdhyàü÷e ghañàdàviùñhasàdhanatvànumitisatvepi siddhàü÷asya kapàlàdeþ sàkùàtkàravyatirekeõa kçtivyatirekadar÷anenopàdànasàkùàtkàrasyàpi hetutvàt // na ca manaþkriyàhetumanoviùayakakçtau vyabhicàraþ samànàdhikaraõasya siddhamanoviùayaka sàkùàtkàràderabhàvàditi vàcyam / tvagindriyagçhãtamanovahananàóãgocarakçtyà nàóyàü kriyotpattau ----- --------------------------------------------------------------------------- "atha ghañakçtisàdhyeùñasàdhanatàj¤ànaü cikãrùàdvàrà hetuþ / tacca na pratyakùam"ityàdinà maõyuktàveva prakàrantareõa sàdhyavaikalyatatsamàdhã niùkçùyànuvadati -- nanvityàdinà // sàdhyeti // upàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyatvàdiråpasàdhyetyarthaþ -- vyabhicàra iti // yanniùñhà yà kçtiþ sà tadgocaràparokùapårviketyasya vyabhicàra ityarthaþ // tameva vyanakti -- samànàdhikaraõasyeti // sàkùàtkàràderityàdipadena cikãrùàgrahaþ / manaso 'tãndriyatvàditi bhàvaþ -- manovahaneti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvàt - mu-ca. 2.'na' iti nàsti -cha-kha. 3.kçtyasiddha- cha-kha. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 302. ------------------------ ---------- ------- - vegannàóyàü 1 saüyogavi÷eùaråpanodanena manasikriyotpattiþ // yadyapyupàdànamàtraü siddham / tathà pyupàdeyavatvena sàdhyatvàttatra cikãrùà yuktà // na ca ghañe siddhaviùayakasàkùàtkàrajanayatvavadasiddhaviùayakaparokùaj¤ànajanyatvasyàpi dar÷anàdã÷varasya nityapratyakùavannityànumitiþ syàditi vàcyam / siddhaparamàõvàdiviùayakaparokùaj¤àne satyapyaparokùatvavyatirekeõa kçtivyatirekasyeva sàdhyàü÷aj¤àne satyapi parokùatvavyatirekeõa kçtivyatirekasyàdar÷anàt // --------------------------------------------------------------------------- manasa àdhàrabhåtetyarthaþ - manasi kriyàtpatteriti / tathà ca yatra kçtinàóyàü tatràstyaparokùàdipårvakatvam / yatra manasi nàstyaparokùaj¤ànaü tatra na kçtiriti na vyabhicàra iti bhàvaþ // nanvevamapi siddhe karaõecchàbhàvenopàdàne cikãrùàyogàtpunaþ sàdhyavaikalyamityà÷aïkàmanådya niràha -- yadyapãti // evamaprayojakatvasàdhyavaikalye nirasya"nanvevaü ghañàdàvanumitijanyatvadar÷anàdã÷vare anumitirapi syàt"ityàdinà maõyuktatarkaparàhati÷aïottare anuvadati -- nacetyàdinà // ã÷vare janyaj¤ànàbhàvàlliïgajanyaj¤ànaü kathaü syàditi àha -- pratyakùasyendriyajanyatvepi nityapratyakùavadanumiterliïgajanyatvepi nityànumitiþ syàdityarthaþ / anumite 2 ranityatve àdikàlãnadyvaõukàdyajananàttadavinàbhåta÷arãrendriyà 3 bhàvàpàtàcceti bhàvaþ aparokùatvepi // tasmin j¤àna ityarthaþ -- kçtãti // paramàõugocarakçtãtyarthaþ --sàdhyàü÷eti // --------------------------------------------------------------------------- 1.óyàsa-mu-ca-kha. 2.ternitya-kuü. 3.abhàvapadaü nàsti -mu. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 303. --------------------- ----------- ---------- nanu 1 dveùayonikçtisàdhye cikãrùàbhàvadvyabhicàraþ / na ca tatràpi bhagavata÷cikãrùà hetutvena kalpyà / evaü hi dveùayonikçtisàdhyadçùñàntena kùityàdeparapi dveùavajjanyatvàpàtena nityadveùàpatteriti cenna / tatràpi dve 2 ùyàbhàvasyaiveùñhatvena ------ --------------------------------------------------------------------------- ghañapañàdiråpasàdhyàü÷asyeùñasàdhanatvenànumitiråpaparokùaj¤àne sati tadviùayakakapàlàdiniùñhakçterdar÷anavat sàdhyàü÷asyeùñasàdhanatvenàparokùaj¤àne sati sàdhyaviùayiõyàstaddhetuniùñhàyàþ kçter vyatirekasya kvàpyadar÷anena sàdhyàü÷a 3 syeùñasàdhanatve j¤ànatvameva vaddhetuniùñhakçtau prayojakam làghavàt na tu tatra sàdhyàü÷asyeùñasàdhanatva 4 j¤àna parokùatvamapi / gauravàt / evaü ce÷varasyàpi kùityàdiråpasàdhyàü÷asya 5 svaùñàsàdhanatàj¤ànamaparokùaråpamastãti taddhetåpàdanaparamàõvàdikçtiryukteti na nityànumityàpattidoùa iti bhàvaþ // evaü kçteraparokùaj¤ànapårvakatve vyabhicàramuddhçtya tatprasaïgàgatamati prasaïgaü ca nirasyedànãü kçte÷cikãrùàpårvakatve vyabhicàracodyotta 6 re maõyukte 7 evàha -- nanu dveùeti // dveùakàraõakaduþkhanivçtyanu 8 kåla kçtisàdhye 9 duþkhàbhàvàdàvityarthaþ / tatre÷varãyàcikãrùàkalpanena vyabhicàràbhàve pyaniùñaprasaïgastu syàdityàha -- evaühãti // tatra dveùayonitvameva kçternàsti yena tadçùñàntena kùityàdàvapi dveùavajjanyatvaü syàdityàha --tatràpãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.dveùayoni-itinàsti-kha. 2.ùàbhà-ka. 3.sya sveùñha-mu. 4.tvaü j¤àne -mu. 5.÷aj¤à-"sveùñhàsàdhanatà"itinàsti -mu. syeùñha -a. 6.raü - kuü. 7.ktame -kuü. 8. råpa-kuü. 9.cikãrùàjanyetyadhikaü -kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 304. ---------------------- ---------- --------- - ta 1 tsàdhanatvena j¤àne cikãrùàya eva 2 saübhavena bhinnaviùayakadveùasyàhetutvàt // na cevaü pravçttiyatnàtiriktasya kriyàvyatirekànuguõasya dveùaprayojyasya nivçttiyatnasyàbhàvàdveùe mànàbhàvaþ / dveùmãtyabàdhitànubhàvàt // --------------------------------------------------------------------------- duþkhàbhàvasàdhanepi tatsàdhanatvena dveùyàbhàvasàdhanatvena j¤àne sati sàdhanagocaracikãrùàyà eva saübhavenetyarthaþ -- bhinneti // ÷atruvaùakadveùasya tadvadhasàdhanagocarakçte÷ca bhinnaviùayatvena dveùyàbhàvasàdhanakçtau ÷atruviùayakadveùasyàhetutvàdityarthaþ // yadi dveùo na kçtihetustarhi dveùo 'lãka eva bhavedityà÷aïkya pratyakùeõàsiddhimàha --na caivamiti // evaü dveùasya pravçttiråpasàdhanagocarakçtà 3 vahetutve dveùaviùaye mànàbhàva ityanvayaþ / duþkhasàdhanàdau nivçttiråprayatnaü prati bhinnaviùayasyàpi dveùasyaiva hetutvàt dveùe nivçttirupakàryameva mànamityata uktam -- pravçttãti // pravçttiråpaprayatnetyarthaþ --kriyeti // aïgaceùñàdarupakàryetyarthaþ -- abhàvàditi // duþkhàdikàryàbhàvanukålyasya duþkhagocaradveùajanya nivçttiråprayatnasyàbhàvàdityarthaþ / pravçttiråpo nivçttiråpa÷ceti yatnadvaividhyaü yadi syàttadà pravçttiprayatna÷cikàrùàdvàreùñasàdhanatàj¤ànàyasàdhyaþ / nivçttiyatnastu dveùasàdhya iti dveùaþ pràmàõikaþ syàt / na caivam / pravçttiråpaprayatnàbhàvasyaiva nivçttitvàt // na ca nivçttiråprayatnàbhàva eva pravçttiriti vaiparãtyaü ÷aïkyam / --------------------------------------------------------------------------- 1.trasà-ka. tatretyapi vartate -ga. 2.vàüsa-ka. 3.tyahe-a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 305 ------------------- ---------- -------- nanu tathàpi ghañàdau ceùñàvyàpàrakakçtereva hetutvavadhàraõàt kùityàdau ca ceùñàyà yogyà 1 nupalabdhibàdhitatvà 2 tkçterahetutvam / na caitasmin -- --------------------------------------------------------------------------- suùuptida÷àyàü nivçttivirahasatvena pravçttisàdhyaceùñàdikàryàdyàpatteþ // na ca tadà nivçttiviraha eva neti yuktam / tadà duþkhasàdhanatvaj¤ànaviraheõa tannimittadveùasya nivçttihetorabhàvena nivçtterabhàvàt // na caivaü pravçttiyatno ràgànnittastu dvaiùàditi kusu¤jalyuktivirodhaþ / tanmate tathàtvepi maõikçnmate tadabhàvàt / anyathà"kutastarhi dveùaþ / ÷atrån dveùmãtyabàdhitapratyakùà4"diti maõyuktivirodhàt // etena yattu kusumà¤jalivàkyànurodhena kuta ityàdimaõivàkyasya pakùadharãyaü kle÷anàrthavarõanaü tattu maõukçdabhipràyàj¤ànamålamiti vibhàvitaü dhyeyam // evaü kçteraparokùaj¤ànacikàrùàpårvakatvaü vyabhicàraniràsena samarthya"syàdetat ghañàdau kçtisàdhyatà hastàdivyàpàràdvàraiva na tu sàkùàt ityàdinà maõyuktabàdha÷aïkàtatsamàdhã àha -- nanu tathàpãtyàdinà // aprayojakatvasàdhyavaikalyavyabhicàranityànumitinityadveùàpattiråpatarkaparàhatyadoùàõàmabhàvepãtyarthaþ -- ceùñeti // aïgaceùñetyarthaþ -- ahetutvamiti // tathàca kçtimajjanyaü bàdhitamiti bhàvaþ // na ceùñàkçtyordvàribhàvàpannatayà ghañàdau hetunà kintu pratyekameva / na caivaü kçticeùñayoþ paurvàparyànupapattiþ / pitàputrayoþ paurvàparye 3 pyekatra ghañe dvayoþ svàtantreõa hetutvapadupapatteþ / tathà ca yathoktasàdhye na bàdha iti bhàvenà÷aïkya niràha -- na ceti // --------------------------------------------------------------------------- 1.gyopa-ca. 2.tvena kç-mu-ca.. 3.õaika -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 306. ----------------------- ---------- --------- na caikasmin ghañe pitàputrayoriva ceùñàkçtyoþ svàtantryeõa hetunà / ghañànukålaceùñà÷rayasannihitasya tadanukålakçtimato nigaóani÷caladehatvena ceùñàrahitasyàpi puüsastaddhetutvàpatterapi 1 cenmaivaü // ceùñàvyàpàrakakçtitvena kàraõatà na tàvatkàryamàtre kùityàdau, vyabhicàreõa tvayàpi tathà nabhyupagamàt // nàpi kçtijanyatvàvacchinne / àtmà÷rayeõa kçtijanyatvasya svànavacchedakatvàt / ghañàdau kàryavi÷eùe tathà kàraõatve ca sàmànyavi÷eùanyàyena kàryasàmànye kçtitvenaiva hetutvàt // ata eva ceùñàjanyatva÷arãrajanyatvàdi 2 råpopàdhirapi na / --------------------------------------------------------------------------- vyabhicàrànna pratyekaü heturityàha -- ghañeti // kiü kàryamàtre kçtijanyakàryamàtre và ghañàdikàryavi÷eùe veti hçdi vikalpyàdyadvayaü nirasyànte tviùñasiddhyà na bàdha ityàha -- ceùñetyàdinà // tvayàpãti // nirã÷varàdinàpi / na kevalama÷arãre÷varavàdinà mayetyarthaþ -- avacchinna iti // kàryamàtra ityanukarùaþ --sàmànyeti // yadvi÷eùayoþ kàryakàraõàbhàvaþ bàdhakàbhàve tatsamànyorapãti nyàyena ghàñàdiråpakàryavi÷eùatvena ceùñàdvàrakakçtitvena kàryakàraõabhàve vyabhicàraråpabàdhakàbhàvena kàryatvena kçtitvena kàryakaraõabhàvakalpanapakùepi kevalakçtereva hetutvàdityarthaþ -- ata eveti // kçtitvena kçtijanyatvasya nyàyapràptatvàdevetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. cenna -mu - ca. 2.råpapadaü na -cha-kha. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 307. ------------------- ----------- --------- gauraveõa ceùñàtvàdinà råpeõà kàraõatvenopàdheraprayojakatvam // na 1 nvathàpi j¤ànamanityameva kartà ÷arãryevetyàdivyàptibàdha iti cenna / j¤ànatvàdenityatvàdinà kàryakàraõabhàvàderabhàvena vyàpterevàbhàvàt / kàryakçtyo÷ca kàryakàraõabhàvàt / anyathàvayavomahàne 2 vetyàdivyàptyà paramaõurapi na sidhyet // ata evàdçùñàdvàrakànityaj¤ànàjanyatvàdinà satpratipakùatvamapi nirastam / --------------------------------------------------------------------------- anityaj¤ànàdimajjanyatvàdiràdipàdàrthaþ -- neti // na bhavatãtyarthaþ -- ceùñàtvàdineti // ÷arãratvàràdipadàrthaþ // syàdetat kartà ÷arãryeva j¤ànamanityamevetyàdipràthamikavyàptigrahapratyakùavirodhàt ityàdinokta÷aïkottare niùkçùyànuvadati -- nanvityàdinà // anyatheti // vyàptiprayojakakàryakàraõabhàvasya sàdhyena vinà hetoranavasthitatvàderanukålatarkasyàbhàvepi vyàptyabhyupagama ityarthaþ // vdyaõukaü svanyånaparimàõadravyàpabdhaü kàryatvàdghañavadityàdyanumànena paramàõusiddhirna syàt / yo 'bhàvaþ sa mahàn yathà 3 tryaõukàdiþ / avayava÷càyaü paramàõurityanena bàdhàditi syàdityarthaþ // nanvathàpi kùityàdikaü noktasàdhyavat adçùñadvàrakànityaj¤ànàjanyatvàt 4 ghañavadita satpratipakùatvam / asiddhiniràsàya hetvoradçùñadvàraketyàdyuktirityata àha -- ata eveti // tadeva vyanakti / -------------------------------------------------------------------------- 1.nutathà -mu-ca. nanvapi - ka-kha. 2.evakàro nàsti -cha-kha. 3.dvaya-kuü. 4.÷arãrajanyatvàt -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 308. ------------------------ ------------ --------- aprayojakatvàt / ajanyatvasyai 1 va hetutvasambhavena vyàptigrahànaupayikavi÷eùaõàntaravaiyarthàcca // ata eva ÷a÷a÷çïgapratibandyapi nirastà / tatrànukålatarkàbhàvàt ùa katraikyaü tu làghavàt // nanvanumitervyàpakàü÷e vyàpakatàpacchedakamàtraprakàrakatvàdihàpi vyàpakaþ kartà vyàpakatàvacchedakakartçtvena na si 2 dhyete / ekatvena kathaü setsyatãti cenmaivaü / anumitisàmàgrãmahamnà tathàtvepi làghavatarkasahakàri 3 råpapramàõasàmagrãmahimnàkyasya 4 prakàratvepapatteþ / taccakùityadyupàdànagocaraü j¤ànàdikaü làghavàdekaü nityaü ceti viùasaükocakàbhàvàtkapàlaghañàdigataråpa--- --------------------------------------------------------------------------- aprayojakatvàditi // nanvevamayogyasya sàdhane ÷a÷o viùàõavàn pa÷utvàdgovaditi ÷a÷a÷ruïgasiddhirapi syàditi àha -- ata eveti // aprayojakatvàdevetyarthaþ / tadeva vyanakti -- anukåleti // nanvevaü kartçmàtrasiddhàvapi tadekatvaü kutaþ siddhamityata àha -- katraikyaü tviti // tadeva ÷aïkottaràbhyàü vyanakti -- nanvityàdinà // astu katraikaþ tadgataj¤ànàderekatvàdisiddhiþ kathamityata àha -- tacceti // j¤ànàdikamityanvayaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. 'eva ' iti nàsti -kuü. -ga. 2.dhyatu-mu-ca-ka. 3.ra-ga-kha-kuü. 4.svetyadhikaü-kha. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 309. --------------------- -------- ---------- gurutvàdàvã÷varasyai 1 va kartçtvena råpàdyupàdànabhåtakapàlàdigocaratvàva÷yaübhàvàcca sarvaviùayakameveti // atrocyate / anupalabdha pràkkodiùu bhåbhådharàdiùu kàryatvameva kutaþ / sàvayavatvàditi cet / sàvayavatvaü sàü÷atvaü cedgaganàdau vyabhicàri 2 -- --------------------------------------------------------------------------- evamåditamanumànaü dåùayituü pratijànãte -- atrocyata iti //"hetuvirodho dvividhaþ asiddhiravyàpti÷ce"ti bhagavatpàdoktyà hetudoùayorasi 3 ddhivyàptyabhàvayormadhye 'siddhereva pràthamyàt parairapyasiddhaviruddhetyàdipràcàü nirde÷enàsiddheþ pràthamyopagamàcca / samavetatve 4 satãtyàdinàbhimatakàryatvahetorasiddhiü tàvat"ki¤cànupalabdhaprakkoñiùu kàryatvaü kutaþsiddham"ityàdinà tatvanirõayañãkoktàü prapa¤cayati -- anupalabdheti // prakkodiþ pràgabhàvaþ // nanu kùityàdikaü kàryaü sàvayavatvàdghañavadityanumànàttatsiddhiþ / na ca sàvayavatvenaivoktaråpakçtimajjanyatvaü sàdhyatàü kiü madhye kàryatvasàdhaneneti vàcyam/ pårvoktarãtyà kçti 5 janyatve kàryatvasyeva sàvayavatvasyànukålatarkàbhàvàt kàryatvaråpasàdhyena hetåcchityàdiråpànukålatarkàbhàvaditi bhàvenà÷aïkyate -- sàvayavatvàditi cediti // "tarhyevamàkà÷àdãnàmapi kàryatvaprasaïgàt"ityàdi÷àstrayonisåtrasudhoktiü hçdi kçtvàha -- gaganàdau vyabhicàrãti // tadeva vyanakti -- gaganeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.evakàro nàsti -mu-ca-cha. 2.ràt -ka. 3.dvayavyàptavo-kuü. 4.tvadityadinà-mu. 5.majjanya-kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 310. ----------------------- ------------ --------- gaga 1 nàdeþ paramàõo÷ca saüyogatvena sàü÷atva 2 siddheþ / vistçtaü caitadanyatra / dravyàrabdhadravyatvaü cedakàryatvavàdinaü pratyasiddham / --------------------------------------------------------------------------- gaganàdiþ sàü÷aþ saüyogitvàt ghañavat / na càprayojako hetuþ / tasyeha pakùã neha pakùãtyabàdhitapratãtyà gaganàdau vyàpyavçttitvàyogena svàtyantàbhàvasàmànàdhikaraõaùåpàvyàpyavçttitvasya caikatra virodhenaikade÷aråpàü÷avçttitvasyaiva gaganàdau sarvatra vyàpyavçttitvàyogenaikade÷aråpàü÷avçttitvasyaiva vàcyatvàt / tasyàpyaupàdhikatve 'navasthàdyàpàtena svàbhàvikàü÷avyatirekeõa saüyogitvasyaivànupapatteriti bhàvaþ // nanvevaü gaganakàlaparamàõvàderapi saüyogitvena sàü÷atve tulyanyàyatayà 3 ÷asyàpi saüyogitvena sàü÷atvaü tadaü÷asyàpyovamiti paramàõvaü÷asyàpyànantyaü syàt / tathà ca gaganaparamàõvostulyaparimàõatàpattiþ / ki¤ca paramàõutvavyàghàtaþ / api copàdànàdiråpàvayavàdiriktàü÷asatve mànàbhàvàt tadråpàü÷avatvasya gaganàdàvapyabhyupagame 'nityatvàpette÷cetyata àha / vistçtaü caitadanyatreti // "ataþ sarvapadàrthànàü bhàgàþsantyeva sarvadà / sarvadikùvabhisaübandhàdavibhàgaþ paràõutà // ityàdyanuvyàkhyàsudhàyorvai÷eùikàdhakaraõe vastçtamityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.nakàlàdeþ -ka-ca-cha-kha. 2.tvena-cha-kha. 3.sàü÷a -kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 311. ------------------ ---------- ------------ dravyasamaveta 1 dravyatvaü cet 2 jàtyàderivàkàryatvenàpyupapatyà aprayojakatà / madhyamaparimàõatvaü cettadàpyaprayojakataiva -- gaganaprade÷asyeva sàü÷atvenai 3 va tadupapatteþ / avayavanairapekùyeõaiva madhyamã 4 bhåtaparimàõà÷rayatvamàtreõa dravyasya madhyamaparimàõatvopapatte÷ca // --------------------------------------------------------------------------- sarùapo yàvantaü de÷amavaùñabhya vartamàno dç÷yate tàvatyevànadhikatadavayavaparaüparà gaganepyevamityaïgãkàre tulyapiramàõatàpatteþ / yataþ svàvayavaü vinà svatantramanavayavaråpamapakçùñaparimàõaü nàsti sa paramàõurityuktervyàghàtàbhàvàdityà 5 dyukteriti bhàvaþ / tathopàdànàtiriktàü÷asatvàdikaü copàdhikhaõóañãkàbhàvaprakà÷ikàyàü vistçtamityarthaþ // jàtyàderiveti // adravyasya jàterekatvasaïkhyàparimàõàderdravyasamavetatvapyakàryatve yathà dravyasametadravyasyàpyakàryatvamastu / vipakùe bàdhakàbhàvàditi bhàvaþ -- gaganaprade÷asyeveti // yathà iha pakùãtyàdipratãtyà pakùyàdyàdhàraprade÷asya madhyamapiramàõatvepi tasya prade÷asyàpyuktadi÷ànekàü÷ayutatvaü tathà kùityàderavayavàrabdhatvaråpakàryatvàbhàvepi gagana 6 pårvottaràvadhi÷ånyànantàü÷ayutatvàbhàvenànekàü÷ayutaparamàõuto 'nekàü÷ayutatvena ca tadubhayaparimàõànyapirimàõaråpamadhyamaparimàõatvasyopapatterityarthaþ // parimàõasyàvayavopacayahetukatvamupetyoktam / vastatastadeva màstvityàha -- avayaveti / yathà paramàõvàdàvavayavanairapekùyeõaivàõupirimàõaü mahatparimàõaü ca tathà madhyamapiramàõamastu / --------------------------------------------------------------------------- 1.dravyatvaü cet itinàsti -kuü. 2.'råpyasamaveta' ityapi vartate -ka. 3.dravyasamaveta -kha-ga. 3.'eva' iti nàsti -cha-kuü. 4.mabhå-ka-cha-kha. 5.àdipadaü nàsti -mu. 6.pårvottarapadaü na -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 312. -------------------------- ---------- --------- bhåmyàderupalabhyamànà bhàgàstu nàramyakaråpà avayavàþ kintu gaganasya prade÷abhedà iva kàlasya kùaõàdaya iva càü÷à eva santu // ata eva bhåmeþ khananàdinà pårvàvayavaninà÷enàvayavyantarotpatteþ kàryatvaü siddhamiti nirastam / kùaõàdinà÷ena kàlasyàpi tatprasaïgàt / --------------------------------------------------------------------------- pradãpaguõe prabhàyàü dar÷anàt / na ca prabhà na guõopitu dravyamiti yuktam / guõàdvà'lokavaditisåtrabhàùyañãkàcandrikàsu tadanuvidhànàdinà guõatvasamarthanàditi bhàvaþ // avayavanairapekùyeõetyà 1 dyuktaprameye pratyakùabàdhamà÷aïkya niràha -- bhåmyàderiti // nanvàkà÷aprade÷ànàü vinà÷àdçùñerbhåmyavayavànàü tadçùñerbhåmyavayavànàü tadçùñervaiùamyamityata àha --kàlasyeti // prade÷abhedakùaõalavàdãnàmaupàdhikatve bhåmyavayavà 2 nàmapi tathàtvamastviti bhàvaþ -- pårvavayavãti // nodanàbhighàtàdinàvayavakriyàdvàrà paramàõuparyantamasamavàdikàraõasaüyoganà÷ena pårvadravyanà÷e sati punaradçùñàdhãnaparamàõusaüyogadvàrà khaõóakùityàdikàryotpatteþ pãlupàkaprakriyàsiddhatvàtkàryatvaü siddhamityarthaþ // na caivaü khaõóakùityadau kàryatvasiddhàvapyakhaõóakùityàdau na siddhamiti bhàgàsiddhiriti vàcyam / nà÷ena tatràpi tadanumànàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.àdipadaü nàsti - kuü. 2.adityadhikaü --kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatvaü-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 313. ------------------ --------- ---------- khanakàdereva bhåmyàdikartçtvàpatte÷ca / pratyabhij¤àvirodhàcca / kùaõabhaïgàpàtàcca// taduktaü bhadavatpàdaiþ"viparyayeõàpyanumàtuü ÷akyatvàt"iti / --------------------------------------------------------------------------- ata evetyuktaü vyanakti --kùaõàdãti // na ca kùaõàdãnàmaupàdhikatvàttatropàdhinà÷a eveti yuktam / vi÷eùaõanà÷e vi÷iùñasya nà÷àt / aü÷ànàmaupàdhikatvasyopàdhikhaõóanàdau niràsena svabhàvikatvàcceti bhàvaþ / khananàdinà kùitinà÷otpatyaïgãkàro 'pyukta 1 eveti bhàvenàha -- khanakàderiti // tathàcàü÷ataþsiddhasàdhanatà syàditi bhàvaþ // yadatroktaü maõau"tatra kùitinà÷a eva kartçtvaü na tu khaõóakùitau"avasthitisaüyogebhya eva tadutpatteþ iti / tanna / tathàtve khaõóakùitinà÷epyakartçtvàpàtàt / anubhavavirodhasyobhayakùa tulyatvàt // ekade÷anà÷akartçtve tvakhaõóakùityutpattireva neti kutaþ kàryatvaü kùityàderiti bhàvenàha -- pratyàbhij¤eti // kùaõeti // pratikùaõaü kùityàdau vàyvàdyabhighàtàdinaikaikàvayavàpagamena pratikùaõaü tadapagamanimittanà÷otpattyorupeyatvàditi bhàvaþ // evaü sàvayavatvaü sàü÷atvadiråpeõa vikalpya vyabhicàràsiddhyanyathàsiddhya uktàþ / astu sàvayavatve yatki¤cit / athàpi tarkaparàhatiþ / sàvayavatvàt kùityàdikaü kàryaü cet anupalabdhapràkkoñitvàdakàryamapi syàdgaganavaditi bhàvena tatsaüvàdoktyà vyanakti -- taditi // kùityàdau kàryatvànumànaü tarkaparàhatamityetat"na cànumànàttatsiddhaþ viparyayeõàpyanumàtuü ÷akyatvàt"iti tatvanirõaye uktamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.eveti nàsti - kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 314. ----------------------- ------------- ----------- asmadàdyanupalambhamànapràkkoñitvena hetunà gaganàdidçùñàntenàkàryatvasyàpyanumàtuü ÷akyatvàdityarthaþ // ki¤ca ghañàdau dar÷anamàtreõa bhåbhådharàdeþ sàvayavatvena kàryatvànumàne råpàdau dar÷anamàtreõa paramàõvàdeþ sàvayavatvaviparyayeõa niravayavatvena kàryatvànumànaü 1 kiü na syàt // --------------------------------------------------------------------------- prakçtopayogitayà tadvàkyàrthamàha -- asmaditi // pårvavàkyasya tu sàvayavatvànumànàt kùityàdau kàryatvasiddhiriti na ca vàcyamityartha iti bhàvaþ / etena kàryatvasyàsiddhyuktiparañãkà 2 målaråóheti dar÷itam // nanu sàvayavatvakàryatvayorghañàdiùu bhåyaþ sahacàradar÷anàtpràkkoñirapyasti kùityàderityanumãyata ityasiddho heturiti cet tatkimanyathànupapattiråpànukålatarkasahitaü sahacàradar÷ana kevalaü và / nàdyaþ / anyathopapatteruktatvàt / nàntyaþ / atiprasaïgàdityàha -- kiü ceti // målavàkyaü vivçõvannevàha -- sàvayavatvaviparyayeõeti // phalitamàha -- niravayavatveneti // na ca gaganàdau vyabhicàraþ ÷aïkyaþ / kàryàtiriktasya sarvasyàpi vipratipatyà pakùatvàt / ata eva paramàõvàderityuktiþ / na ca paramàõukàlàkà÷àdeþ kàryatve kàraõàntaramapi tasyopeyam tasyàpyevamityanavasthàpatyàdidoùa iti vàcyam / bãjàïkuravadupapatteþ / pralayasya ca nirã÷varavàdino saümate/ / niravayavamadhye kasya cidakàryasya kasyacitkàryaryopagamavat kasyacitsàvayavasyaivàkàryasyàbhyupeyatvàcca // --------------------------------------------------------------------------- 1.'kartari' ityadhikaü -ka. 2.api ityadhikaü vartate -mu. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 315. -------------------- --------- --------- etadapyuktam"viparyaõeti"// kiü ca kartrabhàvepi kàryatvasya sakàraõakatvamàtreõopapannatvenàprayojakatà 1 / anyathà karmàdikàrakavi÷eùàbhàvenàsana÷ayanàdikàryaü na syàt // karmàdikaü na sàrvatrikam / kartà tu sàrvatrika iti cenna / tasyaivàdyàpyasiddheþ / --------------------------------------------------------------------------- niravayaü dravyamakàryameveti cet niravayaü vastu kàryameva råpàdivadityupapatteþ // nanvavayavàbhàve tatsamavetatvaråpakàryatvaü bàdhitamiti cet / råpàdivadevopapatteþ / dravyasyàyaü niyama iti cettasyaiva nirasyatvàt / samavàyasyàgre nirasiùyamàõatvena pari 2 màõatvenaiva kàryatvopapatte÷cetyàdij¤eyamiti bhàvaþ -- etadapãti // niravayavatvena paramàõvàdeþ kàryatvànumànamityarthaþ // evaü kàryatvasyàsiddhimuktvà vyàptyabhàvopapàdanàya"kàraõàbhàvaprayuktatvàtkàryàbhàvasya"ityàdinà ñãkoktamanukålatarkàbhàvaü prapa¤cayaüstadapi målàråóhaü dar÷ayati -- ki¤cetyàdinà etadapyuktamityantena // anyatheti // kartçråpakarakavi÷eùàbhàvena kàryàbhàva ityarthaþ -- àsaneti // àsa upave÷ane àste ÷ãï svapne ÷ete bhà dãptau bhàtãtyàderakarmakatvàdasanàdikàryaü karmasaüpradànàpàdànakàrakahãnamiti karyaü na syàdityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.eva ityadhikaü -cha. 2. õàmatve -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 316. ----------------------- ------------ --------- ghañàdau dar÷anaü tu 1 sakartçkatvasyaiva ÷arãradharmàdharmasukhàduþkhasvaprayojanàpekùàdimajjanyatvàderapyasti // etadapyuktaü viparyayeõeti"/ parànaïgãkçta÷arã 2 rajanyatvàdinetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- viparyayeõetyasya paràïgãkçtavaiparãtyenetyarthamupetyàha -- parànaïgãkçteti // tathà ca kàryatvasya ÷arãrasukhaduþkhàdimajjanyatvàdinà sahabhàvadar÷anepi yathà tatra kàryatvamaprayojakaü tathà sa kartçkatvepãti bhàvaþ / asminpakùe"na cànumànàttatsiddhiþ"iti pårvavàkyasya kàryatvànumànàtsakartçkatvasiddhiriti na cetyartho dhyeyaþ // nanu loke sakarmakàkarmakàdikàryaü dçùñimityastu karmàdihãnamapi kàryam / kartçhãnastu na dçùñam / kintu kartçmadeva / kùityàdi tu 3 vipratipannam / na ca ÷arãràdimatkartçkamapi dçùñimityuktamiti vàcyam / kçtiü vinà kàryatvànupapattivat ÷arãràdikaü vinà tadanupapatterabhàvàt / kàryatvaü hi kçtikarmatvam / çhalorõyaditi pyatpratyayàntasya karotestadarthatvàt / na ca kàrya÷abdo råóhaþ / "bhavetàü yadi vçkùasya vàjikarõo kathaü ca na / adç 4 ùñàü samudàyasya kaþ ÷aktiü jàtu kalpayet"// iti prokùaõyadhikaraõavàrtikoktarãtyàvayavàrthasambhave samudàya÷aktikalpanànupapatteþ/ anyathà prokùaõyàdi÷abdopyudakavi÷eùe råóha iti syàdityato 'stu nàma kàryatvaü kartçjanyatve prayojakaü tathàpi tvaduktavi÷iùñasàdhyetvaprayojakamevetyàha -- ki¤cetyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.tu. iti nàsti ka-kha. 'kartçriva' iti vartate -ga. 2.rija-ka-kuü. 3.to -mu. 4. këptàü - a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 317. ------------------ ---------- --------- ki¤càstukçteþ kàryasàmànyaü prati hetutvam / tathàpi 1 tvatuktasvajanyetyàdibahuvi÷eùaõavi÷iùñakçtitvena na / kintu tadviparãtena laghunà kçtitvenaiva // na caivaü kapàlagocarakçtyabhàvepi 2 pañagocarakçtyà ghañotpattiþ ÷aïkyà / ghañaråpakàryavi÷eùaü prati kapàlagocarakçtiråpavi÷eùasya hetutayà tadrahitàyàþ sàmànyasàmagryàþ kàryajanakatvàt // na caivaü prakçtepi kùityupàdànagocarakçtiråpakàraõavi÷eùaþ kalpata iti vàcyam / tvayà kalpyamàkçtiviparãtàyàþ këptàyàþ kùitijanakàdçùñajanakakçtereveha vi÷eùakàraõatvàt // --------------------------------------------------------------------------- j¤ànacikãrùàkçtinàü pratyekameva hetutayà sàdhyatrayopagamena militànàmahetutvàtkçterityevoktaü na tu j¤ànàderiti / evamagrepi / taditi // hetutvamityarthaþ // etadapi dåùaõaü målàråóhamiti bhàvena kàryatvànumànàt svajanyàdçùñapràgabhàvavyàpyapràgabhàvapratiyogibhinnopàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimajjanyatvàdisiddharna ceti pårvavàkyàrthamupetya viparyayeõetyuttaravàkyasthaviparyaya÷abdàrthaü vadannevàha -- tadviparãteneti // kàryavi÷eùaü pratãti // yatsàmànyanyàyàditi bhàvaþ // na cànumànattatsiddhiriti pårvavàkyasthatatsiddhi÷abdàrthaü vivçõvanneva ÷aïkàmanådya niràha -- nacaivamiti // prakçtepãti // kùityàdàvapãtyarthaþ // uttaravàkyasthaviparyaya÷abdàrthaü vadanneva hetumàha -- tvayetyàdinà // kùitijanakàdçùñeti // haviràdigocarajãvakçterevetyarthaþ / adçùñasya yaj¤àdisatkarmajanyatvàt // --------------------------------------------------------------------------- 1.na iti atràsti - mu. tat ityadhikaü-cha. 2.yatki¤cidro -ga- kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 318. ----------------------- ----------- -------- na ca kapàlagocarakçtivyatirekeõa ghañavyatireka iva kùityupàdànagocarakçtivyatirekeõa kùitivyatireko dçùñaþ / yena sàpi hetuþ syàt/ --------------------------------------------------------------------------- nanvevaü ghañàdàvapi tajjanakàdçùñadajanakakçtereva hetutvamastu / na tu kapàlagocarakçteravi÷eùàdityata àha -- na ceti // yena sàpãti // kùitijanakàdçùñajanakahaviràdigocarajãvakçtivyatirekeõa kùityàdavyaterestu"kàryamàtre 'dçùñaü hetuþ"iti vadatastavàpi saümata iti tàdç÷akçtistu syàdeva heturiti bhàvaþ / uktaü ca sudhàyàm"adçùñavatàü jãvàtmanàmeva kartçtvopapatteþ"iti ÷àstrayonisåtre // nanvevaü nedaü sakartçkatvaü tathàtve bhojakàdçùñadvàrà bhoktçkçtijanye ghañàdau bhoktçkartçkatva vyavahàràpatteþ / uktaü ca maõau"ata eva ghañabhoktà na tatkartà vyavahriyata iti"iti cenna / adçùñadvàrakaghañàdyupàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimatopi tadanukålàïgaceùñànirapekùakçtitvàvyavahàràt tadanukålaceùñàvatyeva tavdyavahàràt tvaduktaceùñànirapekùakçtimajjanyatvepi sakartçkatvavyavahàrànàpatyà sakartçkatvavivàdàparihàreõàrthàntaratàpatteþ / ÷arãraceùñàdihãnepi kùityàdatartari kartçtvaü pàribhàùikaü cet adçùñadvàrà kùityàdijanakakçtimatyapi kartçtvaü pàribhàùikamevàstviti bhàvaþ // nana ghañàdàvupàdàna 1 vyatirekeõa ghañàdivyatirekadçùñyà tàdç÷akçtimati kulàle mukhyakartçtvopapatterihàpi kùityàdyupàdànakçtimàn mukhya eva kartà syàdityata àha -- ghañàdàviti // --------------------------------------------------------------------------- 1. kçtipadaü nàsti - kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 319. ------------------- --------- --------- ghañàdau dar÷anamàtreõa tatkalpane ca tvaduktaceùñànirapekùakçtiviparãtà ceùñà dvàrakakçtireva kalpyà syàt // evaü ca kçteþ kàraõatàvacchedakakçtitvenaiva janakatà sàdhyate 1 cedasmadàdikçtyà siddhasàdhanam / tannivçtyarthaü svajanyetyàdivi÷eùaõopàdàne 'prayojakatà / tena råpeõa kçterakàraõatvàt // --------------------------------------------------------------------------- na cànumànàttatsiddhiriti pårvavàkyàrthànuvàdo -- ghañàdau dar÷anamàtreõa tatkalpane ceti // svopàdànagocarakçtikalpane cetyarthaþ / kùityàdàviti yojyam / uttaravàkyasthaviparyaya÷abdàrthaü vadannevàpàdyamàha -- tvadukteti // ceùñàdvàrakakçtireveti // nanåktamatra ghañàdau kàryavi÷eùe ceùñàdvàrakakçtidçùñàvapi yatsàmànyavi÷eùanyàyena kàryasamànye kçtitvena hetutvàditi cenna / këptayà kùitijanakadçùñajanakakçtyaivaupapattàvakëptakçtikalpanasyaiva bàdhakatvena bàdhakàbhàva ityasyàsiddheriti bhàvaþ // chalottaratvaniràsàyànumànadoùaü niùkçùyàha -- evaü ceti // dar÷anamàtrasyàtiprasa¤jakatve satãtyarthaþ -- akàraõatvàditi // ghañàdau dar÷anamàtrasya ÷arãraceùñàdyatiprasa¤jakatvàt yatsàmànyavi÷eùànyàyasyà 2 këptànekàdçùñakalpanàprasaïgabàdhitatvenàgre dåùyatvena cànavatàràdi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. dhyàcet - kuü. 2.syakla - kuü. -------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 320. ----------------------- ----------- ---------- ki¤copàdàna÷abdo yadi yatki¤cidupàdànaparastadà ÷abdaphåtkàràdau siddhasàdhanam / tasyàpi yatki¤citpratyupàdànabhåtamçdaïgàdigocaràsmadàdiniùñhaj¤ànàdijanyatvàt / yadi tu sarvalokasiddhavyutpatyanusàreõa samabhivyàhçtaparastadopàdàna÷abdàrthãbhåtasamàyikàraõe làghavàtsamavàyikà 1 raõabhàgatyàgena --- --------------------------------------------------------------------------- nanvastu tarhi upàdànàgocaretyàdyeva sàdhyamityataþ"kàryasàmànyaü hi kàraõasàmànyàyattam"iti ñãkàü hçdi kçtvà paràbhimatasàdhyaü niràha -- ki¤copàdànetyàdinà // siddheti // aü÷ataþsiddhasàdhanamityarthaþ// na ca tatra j¤ànecchayorna kàraõatvam / kiü tu kçtimàtrasyaiva militànàü teùàü svaviùayasamavetakàryaü pratyeva janakatvàditi vàcyam / j¤ànàdighañitaü sàdhyatrayamevedamiti maõikçdabhimatatvenoktadoùàpirihàràt // yatatroktaü ñhakkuràdàvupàdànagocaratvena yasya j¤ànàderjanakatvaü tàdç÷aj¤ànàdijanyaj¤ànaü sàdhyam / tena ca råpeõa svaviùayasamavetakàryaüpratyeva janakatvànna doùaþ / svajanyà 2 dçùñetyàdivi÷eùaõaü tu kà 3 lãråpeü'÷ataþsiddhasàdhanatàvàraõàyeti / tanna / vakùyamàõadi÷à làghavena kàraõagocaraj¤ànàditvena janakatayoktaråpeõa janakatvasya kvàpyakalpanàt // yatki¤ciditi // svagataråpàdhikaü pratãtyarthaþ / mçdaïgàdãtyàdipadena tàlvàdigrahaþ -- upàdàna÷abdàrthãbhåtetyàdi // vedàntimata iva parãõàmikàraõànaïgãkàràtsamavàyikàraõetyuktam / --------------------------------------------------------------------------- 1.kàraõapadaü nàsti - ca-ka-kha-ga. 2.nyetyàdi -kurü. 3.yaru -mu. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 321. ------------------- ---------- ----------- kùityadhikaü prati tvaduktaviparãtakùityàdikàraõagocarakçtitvenaiva kàraõatvagrahàttathàbhåtakaraõasàdhanepi siddhasàdhanameva / kùitijanakàdçùñajanakaj¤ànàderadçùñadvàrà kùitijanakahaviràdiviùayatvàt / na ca haviràdi kùitiü prati prayojakameva na tu kàraõamiti vàcyam / tatrà 1 pi kàraõa÷arãrapraviùñànanyathàsiddhabhàgatyàgena tvaduktaviparãtaniyatapårvava 2 rttiråpaprayojakagocarakçtitvenaiva hetutve 'tilàghavàt / --------------------------------------------------------------------------- svoktadoùaü målàråóhaü dar÷ayituü na cànumànàttatsiddhiriti pårvavàkyasya kùityàdyupàdànagocaraj¤ànàditvena tajjanyatvasiddhirna cetyarthamupetyottaravàkyasya viparyaya÷abdàrthamàha -- tvadukteti // kàraõatvagrahàditi // ghañàdau làghavena ghañàdikàraõagocarakçtitvenaiva kàraõatàgrahàt kùityàdàvapi tathaiva kàraõatvakalpanàdityarthaþ /. astu tathaivopàdànapadaü kàraõamàtraparam / tàvatàpã÷varasiddhe 3 rityata àha -- tathàbhåteti // kùityàdikàraõagocarakatitvena råpeõa kçtiråpakàraõasàdhane 4 cetyarthaþ / uktaråpaj¤ànavajjanyaü cikãrùàvajjanyamityatràpyevaü doùo dhyeya iti bhàvena kçtimàtrasya pràgvvayahàrepi j¤ànàderityuktam / na caitadarthameva svajanyàdçùñetyàdi vi÷eùaõamuktamiti vàcyam / tatpakùe 'prayojakakatvadoùasya hetàvuktatvàditi bhàvaþ -- prayojakameveti // ghañe kulàlapitçvaditi bhàvaþ / målàråóhatàpradar÷anàya tvaduktaviparãtetyuktiþ / evamagrepi -- prayojakagocareti / tvaduktetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.thà-ga-kuü. 2.vçtti-cha.kha-kuü. 3.ddhi-a. 4.nepã-mu-'ca' iti nàsti-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 322. ------------------------ ------------ --------- yaccoktaü vi÷eùayorananvayavyatirekeõa và kàraõatvena và sàmànyorapi kàraõatvamiti / tatra ca na tàvadàdyaþ / anvayavyatirekacostvaduktaviparãte svasamànaprakàrakakàryakàraõabhàvagraha eva sàmarthyasya këptatvàt / adhika 1 sàmarthyakalpanàyàü ca bãjàbhàvàt / --------------------------------------------------------------------------- nanu yaduktaü kùityàdyupàdàgocarakçtivyatireko na dçùñaþ / yena sà pi heturiti / tanna / vi÷eùayoranvayàdidçùñyà sàmànyayorapi tatkalpanàdityata àha -- yaccoktamiti// nanvidamityaprayojakamityàdi÷aïkottararåpapårvagrantha ityarthaþ -- tvaduktaviparãta iti // ghañakulàlakçtyoranvayàdinà kàryasàmànyakçtisàmànyayoþ kàryakàraõabhàva iti yatvaduktaü tadviparãte ghañatvakulàlakçtitvaråpànvayavyatirekaprakàrasamànaprakàrakàryakàraõabhàva eva sàmarthyamityasya daõóaghañàdau nirõãtatvàdityarthaþ // bãjeti // nanu bàdhakàbhàva eva bãjamiti cenna / tàdç÷asàmarthyakalpanàyàmanekàdçùñakalpanasyaiva bàdhakatvàt / ghañàdàvadçùñasya hastaceùñànirapekùakçtijanyatvanityasarvaviùayaj¤ànàdijanyatvàderanekasya kalpyatvàt / këptasàmarthyamàtrasvãkàre tu làghavàt / anyathà tanturåpayoranvayavyatirekàbhyàü kàryagataråpasàmànyaü prati kàraõataråpasàmànyaü kàryagataguõamàtraü prati kàraõagataguõamàtraü kàraõamiti và kalpyaü syàt / 2 tatra yadyadbàdhakamupanipatati tatsarvamapi tadanuguõaprakriyàkalpanayà parihàrthaü syàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.kesà - cha-kuü. 2.'tatra' iti ekameva vartate -mu.a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 323. ------------------- ---------- ------ nàpi dvitãyaþ vimate sàmànyaü karyakàraõabhàvàpanne bàdhakaü vinà kàryakàraõabhàvàpannavi÷eùasaübandhitvàt / dhåmavahnisàmànyavadityatra vyatirekàvacchedakaråpavatvasyai 1 vopàdhitvàt / na ca sàdhanavyàpakatà / tvatpakùe kçtitvasya de÷ataþ kàlata÷ca vyatirekahite÷varakçtivçttitvena vyatirekànavacchedakatvàt / --------------------------------------------------------------------------- sàmànye iti dvivacanàntam / kàryasàmànyakçtisàmànye ityarthaþ -- bàdhakaü vineti // sàmànye vyabhicàraråpabàdhakaü vinetyarthaþ / yaddharmavatvenopasthitayoþ 2 vi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvastaddharmàliïgatatvaü tatsaübandhitvaü dhyeyam / ghañakulàlayoþ kàryakàraõabhàve kàryasamànyapuruùasàmànyayoþ pramàõavàkyatvena vaktçvàkyàrthapramàtvena kàryatyàdikalpane 'pi vàkyasàmànyavaktçj¤ànasàmànyayo÷ca tadabhàvadvyabhicàravàraõàya bàdhakaü nineti -- vyatireketi // atra råpa÷abdo dharmaparaþ / dhamasàmànyavahnisàmànyayoþ kàryakàraõabhàvo hi na tàdç÷adhåmavi÷eùavahnivi÷eùasaübandhitvanibandhano 'pitu yatra vahnyabhàvastatra dhåmàbhàva iti vyatirekaü pratyavacchedaka 3 bhåtavahnitvadhåmatvàkhyadharmavatvanimitta eva / kàryakàraõabhàvàpanna ghañadaõóàdisthale sarvatra tathà dar÷anena 4 sàdhyavyàpakatvaü vyaktamiti sàdhanavyàpakatvaü vyanakti 4 -- na cetyàdinà // vyatirekàvacchedakaråpavatvasyaiva kàraõayàyàü tantratve ÷abdasamavàyikàraõatayà'kà÷asiddharna syàt / 5 tathà j¤ànàdisamavàyikàramatvena àtmasiddha÷ca na syàt 5 / paratvàparatkàraõatayà de÷akàlasiddha÷ca na syàt / --------------------------------------------------------------------------- 1.evakàro nàsti - ca-cha-ka-kha. 2.vi÷eùayoriti nàsti -kuü. 3.bhåtapadaü nàsti -a. 4.'nàt/ sàdhyavyàpakatvaü vyanakti' ityasti-kuü. 5.iyaü païktirnàsti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 324. ----------------------- ----------- --------- na caivamàkà÷àdyasiddhiþ / sàkùiõaiva tatsiddheþ / ÷abdàdikàraõatvena tadasiddhàvapi guõasya samavetatvavyàptyà ÷abdasamavàyikàraõatvenaiva tatsiddhe÷ca / --------------------------------------------------------------------------- teùàü nityavibhutvena vyatirekàvacchedakaråpavatvàbhàvàdityà÷aïkya niràha -- na caivamiti // sàkùiõaiveti // àtmasvaråpaj¤ànaråpeõa sàkùaiõaivetyarthaþ / ÷abdaj¤ànàvidhaurajàtibadhiràderapyàkà÷apratãtyà ÷abdakàraõatayaivàkà÷adhãriti niyamàbhàvàtsàkùiõaivetyuktam // vivçtaü caitat / "satyatvaü gaganàde÷ca sàkùipratyakùasàdhitam /" ityàdyànumànikapàdãyànuvyàkhyànasudhayorvàdàvalyà¤ceti bhàvaþ // ki¤ca"dra 1 vyakàraõatvavat samavàyikàraõatvaü vi÷iùñaüma na gràhyaü kintu samavàyitvasamànàdhikaraõaü kàraõatvameva samavàyikàraõatvam / tathà ca"ubhayagràhakasamàjàdubhayagrahe 2 arthasamàja"iti pakùadhàdyukteþ kevalasamavàyitvagràhakopanipàtena tanmàtresyàpi grahaõasambhavàditi bhàvena sàkùiõi vipratipannaü pratyanyathàpyàkà÷asiddhamàha -- ÷abdeti / samavàyitveneti / samavàyavçtyà ÷abdà÷rayatvenetyarthaþ / ÷abdaþ kvacidà÷ritaþ guõatvàditi sàmànyatastadà÷rayasiddhau 3 ÷abdoùñadravyàtiriktadravyà÷ritaþ aùñagravyavçttitve bàdhakopapannatve satyà÷ritatvàditi sàmànyapira÷eùàbhyàü ÷abdàdisamavàyitvenaiva siddhisambhavàditi 4 bhàvaþ // samavàyikàraõatvaü vi÷iùñameva gràhyamiti matepi tena 5 råpeõàkà÷asiddhiprakàraü maõyuktameva dar÷ayati --nimitteti // --------------------------------------------------------------------------- 1.'vye sama' ityeva vartate -kuü. 2.vàrthaþ samà -mu. nàrthaþ samà-a. 3.÷abdapadaü na - kuü. 4.tyarthaþ -a. 5.'sva' ityadhikaü -kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 325. --------------------- ----------- --------- nimittakàraõatàgrahe yatra yadà na daõóastatra tadà na ghaña iti saüsargàbhàvaråpas vyatirekasya tantratvepi samavàyikàraõatvagrahe yanna samavàyikàraõaü tatra na kàryamityanyonyàbhàvaråpavyatirekasyaiva tantratvena ÷abdasamavàyikàraõatvenàpi tatsiddhisambhavàcca / na ca samavàyibhinna iva tvanmate kçtiviùayibhinnaþ prasiddhaþ / yena kçterapyanyonyàbhàvaråpavyatirekeõa kàraõatà gçhyata / sarvasyàpã÷varakçtiviùayatvàt / pàrimàõóalyasyàpi svaniùñhaghañàbhàvasàkùàtkàraü prati saüyuktasamavetavi÷eùaõatàråpapratyàsa 1 tyantarbhåtatayà hetutvene÷varakçtiviùayatvàt / --------------------------------------------------------------------------- àdipadena vyàptyasamavàyikàraõagrahaþ -- saüsargàbhàvaråpasyeti // nimittakàraõakàryayorà÷rayayibhàvàbhàvàt saüsargàbhàvasya tantratvamiti bhàvaþ // nanvevaü cedã÷varakçtisiddhirapyevamastu / yanna kçtiviùayaþ na tatra kàryamityanyonyàbhàvaråpavyatirekeõaiva kçtikàryayoþ kàryakàraõatvagrahasambhavena kùitiråpakàryànukålakçtisiddhirityata àha - na ceti // sarvasyàpãti // ã÷varakçteþ kàraõamàtraviùayakatvàt sarvasyàpi yatki¤citpratikàraõatvàditi bhàvaþ// nanvastvàtmakàlakà÷àderapi svagataguõopàdànataye÷varakçtiviùayatvam / paramàõuparimàõasya pàrimàõóalya÷àbditasya ki¤citpratyapyakàraõatvàt / tatra yanna kçtiviùayo na tatra kàryamiti vyatirekagrahaþ su÷aka ityata àha-- pàrimàõóalyasyàpãti // vdyaõukagatahçsvaparimàõasyàpyupalakùaõaü dhyeyam -- yogyapratiyogikatvàderapi // --------------------------------------------------------------------------- 1. tti bhå - cha - ka -kha. -------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 326. ----------------------- ------------ --------- na ca tatra ghañàbhàvo na pratyakùaþ / abhàvapratyakùatvaprayojakatvena tvaduktasya yogyapratiyogikatvàdestatrà 1 pi satvàt / evaü ca tvatuktade÷akàlàparicchinnakçtijanyatvaviparãtaparicchinnikçtijanyatvenàpyanumitiþ syàt // yaccoktamupàdànaj¤ànaü sàkùàtkàratvenaiva 2 heturiti ---- --------------------------------------------------------------------------- anyonyàbhàvapratyakùe hyadhikaraõapratyakùaü tantram / na tvabhàvapratyakùamàtre / abhàvapratyakùe hi pratiyogiyogyatvaü và yatra yatsatvamanupalabdhavirodhãtyuktadi÷à pratiyogisatvaprasa¤janaprasa¤jitapratiyogakatvaråpamanupalabdheryogyatvaü và tantram / tacca pàrimàõóalyàdàvabhàvagrahepyastãti syàdevàbhàvaþ pratyakùa ityarthaþ // na dvitãya ityàdinoktaü doùaü"viparyayeõàpyanumàtuü ÷akyatvàt"iti målàråóhaü kurvanneva niùkçùya dar÷ayati -- evaü ceti // bàdhakàbhàvena vyatirekaråpavatvasya kàraõatve tantratve satãtyarthaþ -- paricchinneti // asarvaviùayànityarthaþ / tathàca kàryatvaheturaprayojaka iti bhàvaþ // evaü paràbhimatakçtijanyatvàü÷e kàryatvahetoraprayojakatvamuktvà aparokùaj¤ànajanyatvàü÷epyaprayojakatvamiti bhàvena kçteraparokùaj¤ànapårvakatvaü pràguktaü niràha -- yaccoktamityàdi // heturiti // kapàlàdikçtàvityarthaþ // tathàca kùityàdiniùñhakàryatvahetorvyàpakatayà kùityàdijanakamapã÷varaj¤ànaparokùameva siddhyatãti yaduktamityarthaþ -- tvanmate ceùñetyàdi // --------------------------------------------------------------------------- 1.apipadaü nàsti -ga-kuü. 2.'kçti' ityadhikaü - cha-ka-kha-ga. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 327. ------------------- ---------- -------- -- 1 tadapi na / tvanmate ceùñopàdànasya vàyavãya÷arãrasyàpratyakùatvepi tadadhiùñàturàtmana÷ceùñàhetukçteràva÷yakatvena tvaduktàparokùaj¤ànatvaviparãtena j¤ànatvenaiva kçtihetutvàt / paramàõvàdiparokùaj¤ànena kçtyabhàvastu na sàkùàtvavirahàt / kiü tu kçtiyogyatàprayojakade÷akàlavi÷eùasatvaviùayakatvavirahàt / ata evàndhasyàptàkyàdinà de÷akàlavi÷eùaheyopàdeyaj¤àne sati hànopàdàne yukte / yacca kapàladçùñàntena kàraõãbhåtasaüyogà÷rayatvenàtmanaþ -------- --------------------------------------------------------------------------- vàyavãya÷arãràdàvupàdànàparokùaj¤ànàbhàvepi ceùñàhetutayà kçtisatvenàpokùatvasya kçtau vyabhicàràditi bhàvaþ // tarhi paramàõvàkà÷àdigocaraliïgàdijanyaj¤ànenàpi tadgocarakçtiþ syàdityata àha -- paramàõvàdãti // de÷eti // kapàlàderiva de÷avi÷eùe kàlavi÷eùe satvàbhàvàdityarthaþ / paramàõornityatvena kàlavi÷eùasatvaü nàsti gaganàdau tu de÷avi÷eùasatvaü neti na tatra kçtiriti bhàvaþ -- ata eveti // j¤ànatvenaiva kçtihetutvàdevetyarthaþ -- heyeti // tatra sarposti atra rajatamastãti j¤àne satãtyarthaþ /. nanvastvaparokùaj¤ànavatvasiddhyabhàvastathàpi kulàlavatkàryahetutayà syàdeve÷varasiddhiþ / kulele ghañahetutvasya pràgeva sàdhanàdityataþ pràguktaü dçùñànte sàdhyavaikalyoddhàramanådya niràha -- yacceti // ghañakàraõãbhåtasaüyogà÷rayasya kapàlasya ghañakàraõatvadar÷anàditigranthenoktamityarthaþ -- laghuna iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tanna - ga. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 328. ------------------------ ---------- -------- -- kàraõatvasàdhanaü 1 tanna / kapàlàdeþ kàraõatve tvadukta viparãtasya laghunaþ kàryà÷rayatvasyaiva tantratvàt / --------------------------------------------------------------------------- kàryàsamavàyikàraõasaüyogà÷rayatvàpekùayà kàrya÷rayatvasya laghutvàt / tathà càtmanastadabhàvàpanna ghañahetutvamiti dçùñantaþ sàdhyavikala eveti bhàvaþ / na ca bhutakàlàderapi ghañakàraõatvaprasaïgaþ/ samavàyavçtyà tadà÷rayatvasyàbhimatatvàt // etaccàbhyupetyoktam / vastutastu samavàyasyàgra nirasiùyamàõatayà // "tantubhyonyaþ pañaþ sàkùàtkasya dçùñipathaü gataþ" iti smçtyà saüyogàvi÷eùava÷iùñakapàladvayàtiriktaghañasyaivàbhàvàdçùñàntàsiddhiþ// kiü ca saüyogasya hetutvopagamepi tadavacchadakatvenànyathàsiddhatvàdàtmano na hetutvam / na caivaü ceùñàdvàrà ghañahetuprayatnavadàtmasaüyogàvacchedakatvenàtmanonyathàsiddhau tata eva prayatnasyàhetutvamiti yuktam / prayatnasya svatantrànvavyatirekàbhyàmeva hetutvena tasya tàdç÷asaüyogavi÷eùaõatvanibandhanatvàbhàvàt / prayatnavadàtmasaüyogasya hetutvena manàbhàvàcca / yena tadà÷rayatayàpyàtmà hetuþ syàt / svavyadhikaraõatadãyaguõavyatirekaprayuktavyatirekapratiyogitvaü tu mantrapàñhajanyaviùaca 2 lane mantraråra÷abdaguõakàkà÷asaüyogàsamavàyikàraõatvahãne svavyadhikaraõamantraråpàkà÷ãyaguõavyatirekaprayuktavyatirekapratiyogitvaråpahetumati vyabhicàri / tathà tulàyàmekadigavasthitàdhakagurutvajanyàparadigavathitonnamanakriyàyàü ca vyabhicàri / --------------------------------------------------------------------------- 1.tatra - cha - ka - kha. 2.hàne - a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 329. ------------------- ---------- --------- yaccoktaü j¤ànamanityamevetyàdi vyàptiramåleti tanna / --------------------------------------------------------------------------- na ca tatràpi sàdhyamastãti vàcyam / vipratipatteþ / na ca krameõa sthaladvaye vyabhicàravàraõàyàdçùñàdvàraketi pratyakùeti ca guõavi÷eùaõam / mantrastvà÷utaravinà÷itvàdadçùñadvàraiva viùacalanahetuþ gurutvaguõa÷ca na pratyakùa iti vàcyam / tathàtve svavyidhikaraõapadavaiyarthyàpatteþ / pratyakùapadenaiva pràguktatatkçtyalàbhàdadçùñavadàtmasaüyogasya kàraõatàbhaïgaprasaïgàcca / ceùñàyàmàtmakàraõatvapràptavapi ghañaü pratyàtmanaþ kàraõatvàsiddhe÷ca // etena mårtavçttiyatkàryaü yadiyaguõanimittakàraõakaü tattatsaüyogajanyamiti vyàptyà saüyogakàraõatvasiddhiþ / atra ÷abdajanye gaganasaüyogajanye ÷abdagocarapratyakùe vyabhicàraniràsàya mårteti / tanturåpajanye tantusaüyogàjanye pañaråpe tanniràsàya nimitteti / daõóàvayavãyadaõóanimittake daõóàvayavasaüyogàjanye ghañe tadvàraõàya guõeti padamiti rucidattoktaü nirastam / pårvoktonnamanakriyàyàü vyabhicàràdityalam // nanvaståpàdànagocaraj¤ànaü j¤ànatvenaiva kçtiheturna tvaparokùatvena / astu ca ghañàdau kulàlakçtyàdereva hetutayà kulàlasyàhetutvena taddçùñànte÷varasyà ca kùityàdihetutayà siddhyabhàvaþ / tathàpi tàdç÷aj¤ànaü kàryatvahetoþ pakùadharmatàbalànnityameva sidhyatãti tadà÷rayataye÷varasiddhirbhavatu ko doùaþ / na ca j¤ànamanityameva sàkùàtkàrastvindrayajanya eva icchà j¤ànajanyaiva kçtiricchàjanyaivetyàdivyàptibàdhaþ / j¤ànatvànityatvayoþ kàryakàraõabhàvàderabhàvena vyàpteramålatvàt / kàryakçtyo÷ca kàryakàraõabhàvàdityuktatvàdityatastanniràha -- yacceti / yathàhi kçticajanyatvameva prayojakaü làghavàt na tu ÷arãrajanyatvàdikamityucyate tathà àtmavi÷eùaguõatvàdireva manaþprabhçtikàraõajanyatve prayojaka iti àtmavi÷eùaguõatvasye÷varãyaj¤ànecchàkçtiùu tisçùvapi satvàt / sàkùàtkàratvecchàtvakçtitvaråpadharmatrayasyàpã÷varãyaj¤ànàdau pratyekaü satvena ca manaþprabhçtikàraõajanyatvàpattyà anityatvasya durvàratvàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 330. --------------------- -------------- ---------- làghavena kçtijanyatve janyatvasyai 1 va manojanyatve àtmavi÷eùaguõatvasyaiva indriyajanyatve sàkùàtkàratvasyaiva j¤ànajanyatve icchàtvasyaiva icchàjanyatve kçtitvasyaiva tantratvena vyàpteþ samålatve tvaduktaviparãtasye÷varaj¤ànàdyanityatvasyà 2 numàtuü ÷akyatvàt // na càsyà vyàpterasmadàdij¤ànàdimàtravaùayakatvàtkàryatvànumànena ca pakùadharmatàbalàdasmadàdi bhinnakartçsiddhyà bhinnavaùakatvàdapratibandhakateti vàcyam / --------------------------------------------------------------------------- saïkyàpiramàõàdyàtmasàmànyaguõe manojanyatvàbhàvàdvi÷eùaguõatva 3 syetyuktam / manojanyatvaü ca manastvena råpeõa tajjanyatvaü dhyeyam / tena manaþkriyàyàmàtmamanaþ saüyogàdau ca manojanye nàvyàptidoùaþ / evaü j¤ànajanyatva ityàdinà tajjanyatvaü dhyeyam // "vayaü tu bråmaþ pakùadharmatàbalànnityatvaü sidhyati"ityàdinà maõyuktamevà÷aïkya niràha - na càsyà vyàpteriti // j¤ànamanityameva sàkùàtkàra indriyajanya eva ijacchàj¤ànajanyaivetyàdivyàpterityarthaþ -- màtreti // pakùadharmatàbalalabhyàprasiddhaj¤ànàdyaviùayakatvàdityarthaþ -- 4 kartriti // aparokùaj¤ànacikãrùàkçtimatpuruùasiddhyetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.sthalacatupaùñayepi 'eva' iti nàsti -kha. 2.api ityadhikaü - kha -ga. 3.õasye - a. 4.kçtãti - a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ ) ã÷varavàdaþ pu - 331. -------------------- --------- --------- sàmànyapratyàsatyàbhyupagame samànaviùayakatvàt / tadanabhyupagame sthàpanànumànavyàpteraprasiddhakartusàdhakatva ivàsyà api vyàptestadbà 1 dhakatve samànaprakàrakatvasyaiva tantratvàt / anyathà bàdhasatpratipakùàva 2 pyapratibandhakau syàtàm / pratyakùàdisiddhàbhàvapratiyogi yacchaityam tadanyasyaiva ÷aityàdeþ pakùadharmatàbalàtsiddhiriti tatràpi suvacatvàt / adçùñadvàraka÷arãrajanyatvamupàdhi÷ca / --------------------------------------------------------------------------- kimetadbhinnaviùayatvaü yatra dhåmastvàgniriti mahànasàdau dhåmavahnyorvyàptigrahaþ sàmànyapratyàsatyà parvatàdipakùaniùñhadhåmavahnã api viùayãkaretãti tvanmatarãtyocyate, atha sàmànyapratyàsatterabhàvàt anyatra jàyamànavyàtpigrahaþ pakùãyahetusàdhyenàvagàhate tathàpi samànaprakàrakatvamàtreõa pakùãyahetusàdhyayorliïgiliïgibhàve niyàmaka iti mãmàüsakarãtyocyata, iti vikalpau hçdi kçtvà krameõa niràha -- sàmànyeti // samàneti // kàryatvakçtijanyatvaråpasamànaprakàrakatva 4 syaca j¤ànatvànityatvaråpasamànaprakàrakatva 5 syate 4 tyarthaþ -- anyatheti // uktavyàpterabàdhakatva ityarthaþ // bàdhàderapratibandhakatvaü vyanakti -- pratyakùeti // vahniþ ÷ãto vastutvàdityàdau yatpakùadharmatàbalalabhyaü ÷aityaü tadanyasyaiva ÷aityasyàbhàvaþ pakùãbhåtavahnivyati 6 rikte gçhãta iti pakùãbhåtavahnàveva và yadi ÷aityàbhàvo gçhãtaþ ----- --------------------------------------------------------------------------- 1.dvandha-kha. 2.'api' iti nàsti -kha. 3.dharmapadaü na -kha. 4.etàvannàsti -a. syaiva-kuü. 5.syeva j¤ànatvanityatvaråpasamànaprakàrakatvasyaivetyarthaþ -- kuü. 6.reke-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 332. ----------------------- -------- -------- na càyaü pakùadharmamàtravyàvartakavi÷eùaõavatvàtsàdhanaghañitatvàdvyàptigràhakataulyena hetusamànayogakùematvàccànupàdhiriti vàcyam / --------------------------------------------------------------------------- -- tadàpi tvagindriyagçhãtàbhàvapratiyogi÷aityàdanyadeve 1 daü sàdhyamànaü ÷aityamiti vaktuü ÷akyatvàdityarthaþ // evaü kàryatvànumàne 'siddhyaprayojakatvabàdhànuktvopàdhi 2 ¤càha -- adçùñeti // kùityàderadçùñadvàràsmadàdi÷arãrajanyatvàtsàdhanàvyàpakatvàyàdçùñàdvàraketi ÷arãreti ca vi÷eùaõam / ghañàdau sàdhyavyàpakatvaü vyaktam // upàdhyàbhàsoyamityà÷aïkya niràha -- na càyaü pakùamàtreti // tàdç÷asyàpyupàdhitve parvatetaratvàderapyupàdhitàpatyànumànamàtroccheda iti bhàvaþ -- sàdhaneti // kàryatvàparaparyàya janyatvaghañitatvàdityarthaþ / tàdç÷asyàpyupàdhitve 'tiprasaïgàditi bhàvaþ // yadyapi samavetatve sati janyatvaü sàdhanaü na tu janyatvamàtram / tathàpi sàdhanavi÷eùitavatsàdhanaikade÷avi÷eùitopi nopàdhiriti bhàvenedaü yojyam / yadvà dhvaüsasàdhàraõapakùatve janyatvameva heturiti tadabhipràyametat // vyàptigràhaketi // yatra sakartçkatvaü yatra ÷arãrajanyatvamiti vyàptigràhakaü bhåyaþsahacàradar÷anàdikaü yatra janyatvaü tatra sakartçkatvamiti vyàptigrahepi tulyamiti 3 vyàptigràhakataulyenetyarthaþ / tathàca sàdhyavyàpakatvàni÷cayànnopàdhiriti bhàvaþ// 4 ÷aïkàgranthamaõyuktameva samàdhimàha -- ÷arãrajanyatva ityàdinà dar÷anàdityantena // ananugatatvenetyanantaraü anavacchedakatvàditi ÷eùaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.'idaü' iti nàsti -a. 2.ca iti nàsti-a. 3.tyarthaþ -vyàpti-a. 4. 3 3 3 pçùñe, 'hetusamànayogakùemasyetã' tyàrabhya ' siddhyatãti bhàvaþ ' ityantaü atràsti -mu. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 333. -------------------- ------- ---------- ÷arãrajanyatve tvadabhimataghañitvàderananugatatvena tadviparãtasya 1 kartçjanyatvasyaivàcchedakatvena sàdhyavyàpakatvàt / sati ca sàdhyavyàpakatve bàdhonnãtasya pakùetaratvasya sahninàdhåmasàdhana àdrendhanaprabhavavahnimatvaråpasya sàdhanaghañitasya jalasya rasatvena gandhavatve sàdhye pçthivãtvaråpasya hetusamànayogakùemasya copàdhitàdar÷anàt / na ca kartçjanyatve làghavena janyatvasyaivàvacchedakatvàddhetorvyàpti ni÷caye sàdhyavyàpyahetvavyàpakatvàdupàdheþ sàdhyàvyàpakateti vàcyam / --------------------------------------------------------------------------- målàråóhatàbhivyaktyarthaü tadviparãtetyuktam / sàdhyeti // sakartçkatvaråpasàdhyetyarthaþ / pakùetaratvasyeti // tejo 'nuùõaü padàrthatvàdityatràtejatva 2 råpopàdhervyàvçtyà tadvyàpyasàdhyà 3 bhàvasyàpi nirõayàditi bhàvaþ // vahninetyàdi // nanu tatra dhumavatve vahnimatvamàtramaprayojakam / anukålatarkàbhàvàt / sàdhanaghañitopi syàdupàdhiriti cettulyaü prakçtepi tvadabhi 4 pretasakartçkatve kàryatvahetorahaprayojakatvasya pràgupapàdanàditi bhàvaþ // hetusamànayogakùemasyeti // rasatvasya gandhavatvena vyàptiþ pçthivãtvopahite gràhyà / natvanyatra / sà ca tatra yena mànena gràhyà tenaiva ca gandhavatvapçthivãtvayorapi siddhyatãti bhàvaþ /"làghavena bàdhakaü vinà kartçjanyatve hi janyatvamavacchedakaü na tu ÷arãrajanyatvaü gauravàt / tathàca na ÷arãrajanyatve sakartçka 5 tvavyàpakam / ghañàdau tvàrthaþsamàjaþ / ghañatvena ÷arãrajanyatvaniyamàt"ityàdinà maõyuktamà÷aïkya niràha / na ca kartrãti / hetoriti / janyatva hetorityarthaþ / dhvaüsasàdhàraõapakùatvapakùe janyatvasyaiva hetutvàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.samastaü padaü -kuü-ga-cha. 2.råpapadaü nàsti -a. 3.dhyasyàpyabhàvanirõa -a. dhyavyàptyabhàvani - mu. 4.mate -a- mu. 5.tve - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 334. ----------------------- ----------- ---------- tvaduktarãtyà kartçjanyatve janyatvamadacchedakaü ÷arãrajanyatve tu ghañatvàdikaü và athavà tadviparyayeõa ÷arãrajanyatve 1 janyatvaü kartçjanyatve tu ghañatvàdikaü 2 veti sandehena sandigdhopàdherduùparihàratvàt // na ca kartçjanyatvaü prathamaü j¤àtaü saccharãrajanyatàvacchedakatvena kalpyam / tacca kàryatvàvacchinnameva j¤àtamityupajãvyavirodhànna kartçjanyatvaü ÷arãrajanyatàvacchedakamiti vàcyam / tvadukta 3 rãtyà ÷arãrajanyatvavattadviparãtakartçjanyatvasyàpi prathamaü ghañatvàdyavacchedenaiva j¤ànasambhavàt // --------------------------------------------------------------------------- prathamaü kartçjanyatve janyatvamavacchedakaü këptamiti tadvirodhena ÷arãrajanyatve na sakartçkatmavacchedakaü ata eva na sandigdhopàdhitvamityàdimaõyuktamà÷aïkya niràha -- na ca kartçjanyatvamiti // tacceti // kartçjanyatvamityarthaþ / kartçjanyatve làghavena janyatvasyaivàvacchedakatvàt / kàryatvàvacchinnaü kàryatvavyàpakam / kartçjanyatvaü ÷arãrajanyatàvacchedakaü na sambhavati / tasya kàryatvaråpahe 4 tvavyàkatvàt / ÷arãrajanyatvaü 5 sakartçkatvavyàpyakàryatvàvyàpakaü 6 sakartçkatvavyàpakaü 7 cetyasyàyogàt / ata upajãvyavirodhànna kartçjanyatvaü ÷arãrajanyatàvacchedakamityarthaþ -- ÷arãrajanyatvavaditi // --------------------------------------------------------------------------- 1.kartçpadamadhikaü -kuü. cha. 2.ceti-ca. 3.rãtyà -itinàsti -mu.ca-ka-kha.rà. 4.tuvyà-a. 5.tvasa-a. 6.kasa-a. 7.katvece -a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 335. ------------------- --------- --------- ki¤ca kçtikàryayoþ kàryakàraõabhàvagrahepi na j¤ànecchayoþ siddhiþ / --------------------------------------------------------------------------- ÷arãrajanyatvaü ghañatvàdinàvacchidyate yatra ghañatvàdikaü tatra ÷arãrajanyatvamiti kartçjanyatvaü tu kàryatvena yatra kàryaü tatra kartçjanyatvamiti etacca prathamaü j¤àyata iti yathà tvocyate, tathaiva kartçjanyatvaü ghañatvàdinaivàvacchidyate yatra ghañatvàdi 1 tatra kartçjanyatvamiti prathamaü càsya j¤ànaü sambhavatyena / gràhakasatvàt / tathà ca kartçjanyatvaü ghañatvàdinàvacchinnatayà prathamaü j¤àtamiti tadvirodhànna kàryatvàvacchinnatvena pa÷càjj¤àtuü ÷akyamiti kàryatvasyena kartçjanyatvàvyàpyatvàttena kathaü tvadabhimatasakartçkatvànumànam / pratyuta ÷arãrajanyatvavacchedakatvenaiva kàryatvasyàvagamàttena tadanumànameva syàdityarthaþ // nanu yatsàmànyavi÷eùanyàyena kçtitvakàryatvayoravacchedyàvacchedakabhàvagrahe sati kçtijanyatvavyàpyakàryatvà 2 vyàpakatvàtsàdhyàpavyàpakatvaü ÷arãrajanyatvasyeti cenna / pràgena yatsàmànyeti nyàyalabhyapakùasya khaõóanàt // abhyupetyàpi kàryatvena kçtijanyatvànumànam / j¤ànacikãrùàvatvàü÷e ÷arãrajanyatvamupàdhirbhavatyeva / na hi kçtitvakàryatvayoriva j¤ànatvakàryatvayoricchàtvakàryatvayorvà vyàpyavyàpakabhàve bãjamasti / yena j¤ànecchàjanyatvavyàpyakàryatvàpyàpakatvàccharãrajanyatvaü sàdhyavyàpakaü syàdityata àha -- ki¤ceti / grahepãtyasya grahàtkàryatvena kçtisiddhàvapãtyartho dhyeyaþ -- na j¤ànecchayoþ siddhiriti // tayoþ ÷arãrasaübandhanimittatvàdã÷vare ca tvayà tadanaïgãkàràditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. sakartç - a. 2. tvasyà - kuü . --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 336. ----------------------- -------------- ---------- àtmanaþ ÷arãrasambhandhe j¤ànagatakàryatvasyeva j¤ànàdisambhandhepi tvaduktakçtitvamàtraviparãtakçtigatakàryatvasyai 1 va tantratvàt / na ca 2 kçtivajj¤ànecchayorapi svàsantryeõa kàryahetutvàttatsiddhiþ / àtmasaüyoge satyapi kçtivyatirekeõeva kçtau satyàü j¤ànàdivyatirekeõa kàryavyatirekàdar÷anàt// --------------------------------------------------------------------------- nanu kàryatvena kçtisiddhàvupetàyàü kçterj¤ànecchàpårvakatvasya ghañakçtyàdau dar÷anàtkçtyànuùaïgikatayà tayorapi siddhiþ syàdeva / na ca ÷arãrasambhandhe tantrayorj¤ànecchayorbhàvàttatpratyukta÷arãrasambhandhasiddhiþ / tasya janyaj¤ànàdiprayuktatvàdityataþ tarhi janyakçtàveva j¤ànecchàpårvakatvaü natvajanyatvakçtàviti kàryatvasya pakùadharmatàbalànnityakçtisiddhyà na j¤ànecchayoþ siddhiriti bhàvenàha -- àtmanaþ iti // nanvastu kàryatvena kçteri 3 va svàntryeõa j¤ànàdisiddhiþ / ÷arãrajanyatvopàdheþ sàdhyavyàpyacahetvavyàpakatvena niràsasambhavàditi bhàvenà÷aïkya niràha -- na ceti // yadvà j¤ànecchayoþ siddhiþ kiü kçtyanuùaïgikatvenotasvàntryeõà 4 tha j¤àtasyaiva kçtiviùaya 6 tvàtkçteþsvàtorthàsambaddha 7 tvadviùayeõa saha kçteþ pratyàsattitvena / àdyasyottaraü -- àtmana ityàdi // dvitãyamà÷aïkya niràha -- na cetyàdi // àtmasaüyoga iti // àtmano vibhutvena tvanmate sadà saüyogà 8 diti bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.evakàro nàsti-cha-kuü-ga. 2.kçtivaditi nàsti-ga. 3.reva -kuü. 4.atha iti na -a. 5.na-kuü. 6.vedya ityadhikaü -a. 7.ndhàt-mu- a. 8.gabhàvà -a. saübhavà-mu -------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 337. ------------------ --------- --------- na ca kçterviùayapratyàsattyarthaü j¤ànàpekùà kçtiviùayayorj¤ànasyaiva 1 pratyàsattitvàditi vàcyam / kçtyajanakaj¤ànasya pratyàsattitve 'tiprasaïgàttajjanakaj¤ànasya ca kçtikàle naùñatvenàpratyasattitayà j¤àne j¤ànasvaråpasyeva kçtàvapi kçtisvaråpasyaiva pratyasattitvàt / anyathà kçtikàlaü j¤ànàbhàvena ghañaü karomãti ghañatatyoþ sambandhadhãrna syàt / tasmàtvaduktakçtyàdi 2 trayaviparãtakçtimàtravatvenàpyanumitiþ syàt // 3 ki¤càstu kçtipratyàsattitvena j¤ànasiddhiþ/ --------------------------------------------------------------------------- nanvastvatiprasaïgabhiyà janyakçtàvanyatra janakaj¤ànasya pratyàsattitvam / evaü ca j¤ànasya kçtipratyasattitve kvacitsiddhe satãhàgatyànãdç÷asyàpyastu pratyasattitvamityatonyatràpi tannàstãtyàha -- tajjanaketi // ananyagatyàstu naùñasyàpi tathàtvamapãtyata àha -- j¤àna iti // uktaü ca"na prayojanavatvàt"ityadhikaraõasudhàyàm // "mahàtàtparyayukte÷ca" ityetadvyàkhyàvasare"prayatnasya viùayaniyamàrthaü buddhireùñavyeti cenna --- --------------------------------------------------------------------------- 1.etavakàro nàsti - rà. 2. tritaya - kuü - cha - ga. 3. etàvannàsti - ka. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõcvam (pra.paricchedaþ pu - 338. ------------------------- ---------- ------ icchà tu kathaü siddhyet / tathà ca tvadukta 1 tritayaviparãtadvitayavatvenàpyanumitiþ syàt // kic¤opàdhervyabhicàronnàyakatvapakùe tvaduktasakartçkatvaviparãtàkartçkatvasya ÷arãrajanyatvenàpyanumàtuü ÷akyatvàtsatpratipakùatà / na ca kartrajanyatve 'janyatvasyaiva tantratvàdaprayojako hetuþ / 2 ÷arãrajanyatve kartçjanyatvaü vàvacchedakaü kartçjanyatve kàryatvaü veti saüdehasyopapàditatvena sthàpanàhetutaulyàt // --------------------------------------------------------------------------- -- buddhivatsvatoviùayapravaõatopapatteþ iti 3 iti bhàvaþ -- kathaü sidhyediti // kiü kçtyànuùaïgikatvenàtha svatantryeõota kçtiprayatnasattitvena / na pakùatrayamapi sambhavati / pårvoktadoùàditi bhàvaþ // evaü kàryatvahetoþ sopàdhikatvamuktvà satpratipakùatàü càha -- kic¤etyàdinà // nanu pramàõalakùaõe"sa evopàdhidoùopi"ityuktopàdheþ pratipakùatvenaiva doùatvopagamàt, pràcãnanyàyamate tathaivàbhyupagamàccopàdhyuktyaiva tadvyatirekaråpapratipakùasyoktatvàt ki¤ceti doùàntaratayoktirayuktetyata àha -- vyabhicàreti // maõikçnmate vyabhicàronnàyakatvopagamanopàdhyuktyà hetorvyabhicàrabuddherevodayena pratipakùabuddheranudayàditi bhàvaþ -- viparãteti // vimataü kùityàdi akartçkaü ÷arãràjanyatvàdgaganavadityanumàtuü ÷akyatvàdityarthaþ / atra ÷arãrajanyatvadasiddhiriti ÷aïkànavakà÷aþ -- aprayojaka iti // akartçkatve ajanyamàtrasya prayojakatvàditi bhàvaþ /"sandehasyeti pratipakùatànirvàhàyoktam / --------------------------------------------------------------------------- 1.kçtyàdi ityadhikaü -kuü-cha-ka. 2.÷arãrajanyatvaü kartçjanyatvaü và - ka. 3. punaþ 'iti' iti nàsti -kuü-a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 339. -------------------- --------- ---------- atha mataü àkà÷àdavajanyatvasyaivàkartçkatvena vyàptigrahàccharãravi÷iùñe tasmiüstadabhàvavdyàpyatvàsiddhiþ / tathà 1 ca vi÷eùaõavi÷eùyayorekaiva vyàptirvyàsajyavçttiriti và, vi÷iùñavyàpti÷abdàrthaþ vi÷eùyaniùñaiva vyàptirvi÷eùaõenàvacchidyata iti và / tatra vyàsajyavçttitve kevalavi÷eùyàvçttitvàsaübhavo hetuþ / vi÷eùaõenàvacchedyatve tu vi÷eùyatàvacchedakasya vyà 2 pyatàvacchedakatvàsambhavaþ / prakçte tu nobhayam / --------------------------------------------------------------------------- vastutastu kartçjanyatve kàryatvaü nàvacchedakam / tena vinàpi tasyopapatteþ/ anyathà karmajanyatàvacchedakamapi kàryatvaü syàdityàdinà kàryatvahetoraprayojakatvasyoktatvàditi -- taulyàditi // tathà ca nàprayojakatvamiti bhàvaþ // api ca"÷arãra 3 janyatve vyarthavi÷eùaõatvam / làghavenàjanyatvasyaiva vyàpyatvà"dityàdinà maõyàdyuktaü niùkçùyànuvadati -- atha mata mityàdinà atrocyate itya 4 ntena -- vi÷iùñavyàptãti // vi÷iùñahetuniùñhà vyàptiriti ÷abdàrtha ityarthaþ -- tatreti // kalpadvaya ityarthaþ -- heturiti // yathà ÷abdo nityaþ bhàvakàryatvàdityàdau -- vi÷eùaõenetyàdi // yathà kçùõàgaruvahnimàn surabhidhåmavatvàdityàdàviti bhàvaþ -- vi÷eùyatvàvacchedaketi // ajanyatvàråpàvacchedaketyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.hi - kuü-cha-ga-rà. 2.ptya -kuü-cha-ga. 3.rà-mu. 4.tiparyaü -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.piricchedaþ pu - 340. ----------------------- -------- ---------- vyàptau kevalavi÷eùyaråpàjanyatvaniùñhatàyàþ vi÷eùyatvàvacchedakàvacchinnatàyà÷ca sambhavàt / na ca vyàptivatprakùadharmatàyà apyanumityaïgatvàttatsiddhyarthaü vi÷eùaõamiti vàcyam / vyàptisamànàdhikaraõàyà eva tasyà aïgatvenàtravi÷eùyaniùñhavyàptivyadhikaraõàyà vi÷iùñavçttipakùadharmatàyà anaïgatvàt // na ca cakùustaijasaü råpàdiùu pac¤asu 1 råpasyaiva gràhakadravyatvàt ityàdau vi÷iùñavçttipakùadharmatà vi÷eùyavçttivyàpteraïgaü dçùñamiti vàcyam / tatràpyavadhàraõamahimnà råpetaravi÷eùaguõàvyaj¤akatve sati råpagràhakatvasya hetçtvena vi÷eùyamàtrasya manasi vyabhicàritayà vyàpterapi vi÷iùñhatvàt / na càtràjanyatvaråpasya vi÷eùyasya vyabhicàrosti // --------------------------------------------------------------------------- rupàdiùu pac¤asviti svaråpakathanaü matvàha -- tatràpãti // nanu råpasyaivetyàdereva råpetaravi÷eùaguõetyàdyarthakatve råpàdiùu pac¤asviti vyartham 2 / ato råpetaràvyaj¤akatvameva tadartho vàcyaþ / tathà ca cakùuùo råpatvasyàpi vyaj¤akatayà hetorasiddhyàpatyà tanniràsakavi÷eùaõavi÷iùña eva pakùadharmatà vyàptistu vi÷eùya ityaruceraprasiddhivàrakatvena sàrthakyaü manvàna àha -- yadveti // alabdhàtmakatvasyeti // kvàpyaprasiddhermanaþprabhçte råpatvasyàpi gràhakatvàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.madhye ityadhikaü -kuü-cha. 2.atra"ekavi÷eùaõaü vi÷iùñàvarakadharmatàvyàptistu vi÷eùàdityaruceþ"iti païktirasti - a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 341. ------------------ --------- ---------- yadvà manasi vyabhicàravàrakasyàvadhàraõasya råpàdiùviti vi÷eùaõaü vinà 1 labdhàtmakasya vyabhicàravàraõà÷aktyà vi÷eùaõasyàpi tallàbhasaüpàdanadvàrà vyabhicàravàraõàprayoja 2 katvameva / ajanyatvaü tu ÷arãravi÷eùaõaü vinàpi gaganàdau labdhàtmakam // atha mata nãladhåmàdàvapi vi÷iùñaniùñhaiva 3 vyàptiþ / tatra vyabhicàropàdhyorabhàvàt / anyathà vi÷eùaõànàmavyàpyatve nirà÷rayà vyàptiþ syàt / kiü tu nãladhåmatvaü na tadavacchedakam / gauravàt / api tu dhåmatvameva / na ca vyabhicàravàrakanailyavi÷eùaõavatvenàj¤àta evaü vyàptigrahàttadvatvena j¤àte vyàptipra 4 màviraha iti vàcyam / sahacàradar÷ane 5 vyabhicàràdar÷ane ca sati dravyatvàdimattayàj¤àtepi dhåme 'vyabhicàràdiråpavyàptigrahàditi cenmaivam / --------------------------------------------------------------------------- "nãladhåmàdau vyàptirastyeva/ anyathà vi÷eùaõànàmavyàpyatve nirà÷rayà vyàptiþ syà"dityàdinà maõyuktavi÷iùñaniùñhavyàptipakùà 6 ÷aïkàmanuvadati -- atha matamityàdinà maivamityantena // nãladhåmàdàvapãti // tathà ca ÷arãrajanyatvepi vi÷iùñahetau vyàptirastyaiveti 7 tatra vyàptyasiddhipyutpàdanamayuktamiti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.nupala-ka. 2.naka-kuü-ga-cha. 3.evakàro nàsti -kuü-cha-ka. 4.miti-kuü-ca-ga. 5.upàdhyabhàvadar÷ane -ga. 6.kùa÷a-kuü-kùànanu-a. 7.tatretidvivàramasti-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 342. ----------------- ---------- ------------- anumitiprayojakavyàptiviraho hi vyàpyatvàsiddhiþ . tatprayojikà ca vyàptiþ sàdhyasàmànàdhikaraõyàvacchedakaråpavatva 1 lakùaõà na tvavyabhicàraråpànaupàdhikatvaråpà và / gauravàt / apadàrthatve na avàkyàrthatvena codàharaõavàkyena tadapratãte÷ca / tadviraha÷ca sàmànàdhikaraõyàbhàvena và yathà niradhikaraõe vastuni, satyapi tasmiüstasya sàdhyaniråpitatvavirahàdvà yathà viruddhe, satorapitayordharmasyànavacchedakatvavirahàdvà yatheyaü pçthivã dravyatvàdityatra dravyatve / --------------------------------------------------------------------------- vi÷iùñahetorvyàptivirahavàdã avàntaravi÷iùñaniùñhavyàptipakùacodyaü vyàptivàde 2 maõikçdabhimatavyàptilakùaõamupetya niràha -- maivamityàdinà // gauravàditi // na¤ghañitatvàditi bhàvaþ -- udàharaõeti // yo yo dhåmavànasanàvasàvagnimànityàdiråpavàkyena dhåme vahniråpasàdhyanaikàdhikaraõyasya tadavacchedakadhåma 3 tvavatvasya ca pratãterivàvyabhicàràderapratãterityarthaþ -- vastunãti // parvatognimàn gaganavatvàdityatra gaganàkhyavastunãtyarthaþ -- tasminniti // sàmànàdhikaraõya ityarthaþ -- viruddha iti // parvato 'gnimàn hçdatvàdityàdàvityarthaþ -- dravyatva iti // tatra sàmànàdhikaraõyasya tasminpçthavãtvasàmànàdhikaraõyàvacchedakam / dravyatvasya pçthavãtvamàtrasàmànàdhikaraõyàbhàvàditi bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.råpà - kha. 2. da -kuü. 3. mava - kuü. 4.vyavatvaü - kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 343. ------------------- --------- ---------- vyarthavi÷eùaõe ca nãladhåmàdau sàmànàdhikaraõye tasya sàdhyaniråpitatve ca satyapi nãladhåmatvasya vahniniråpitasàmànàdhikaraõyàvacchedakatvavirahàvdyàptivirahaþ / nanvihàvacchedakatvaü na tàvadavacchittipratyayahetutvàdikam / àtmà÷rayàt / nàpyavacchedyànyånànàtiriktavçttitvam / vahnisàmànàdhikaraõyavatvalokàdàvavidyamàne dhåma 1 tvàdàvapi tadabhàvàt / kintvanatiriktade÷akatvam / taccanãladhåmavatvepyasti / na ca tatràtivyàptivàraõàyàvacchedyanatiriktade÷akadharmàntaràghañitatve satãti vi÷eùyate / --------------------------------------------------------------------------- astu prakçte kimityata àha -- vyartheti // àdipadena ÷arãrà 2 janyatvàdigrahaþ -- avacchedakatvavirahàditi // gauravàditi bhàvaþ / tathà ca vi÷iùño 3 heturvyàpti÷ånya eveti bhàvaþ // vi÷iùñaniùñhavyàptivàdã vyàptivàde pakùadharàdyuktamavacchedakatvaniruktiniùkarùamanuvadannãladhåmatvàdàvapi sàdhyasàmànàdhikaraõyàvacchedakatvamastãti ÷aïkyate -- nanvityàdinà maivamityantena // 4 àdipadenàvacchedyavyàpyatvàvacchedyasamaniyatatvàdigrahaþ -- àtmà÷rayàditi // hetu 5 tvasya niyatapårvavçttitvaråpatvànniyamasya vyàptitayà vyàtpij¤àne vyàtpij¤ànasyàva÷yakatvàditi bhàvaþ -- ativyàptãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.vatvà -ca. 2.raja-a. 3.ùñahe- kuü. 4.iyaü païktiþ ' ativyàptãti ' ityataþ pragasti - a. 5.katva - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 344. -------------------------- ------------- ------ nãladhåmatvasya ca dhåmatvaråpatàdç÷adharmàntaraghañitatvànna tadavacchedakateti vàcyam / evaü sati vyàpti÷arãrasyàbhàva 1 dvayaghañitatvenàtigauravàt / udàharaõavàkye tadabhàvàcceti cenmaivam // avacchedakatvaü hi vi÷eùaõatàvi÷eùaråpaþ svaråpasambandhaþ / na càsyàpyudàharaõavàkyàdapratãtiþ / udàharaõasthadhåmapadopasthàpitasya dhåmatvasyodàharaõavàkyopasthàpitena dhåmagatavahnisàmànàdhikaraõyena sahàvacchedakatvaråpasambandhasya saüsargavidhayà bhànàt / --------------------------------------------------------------------------- prameyadhåmatvadravyadhåmatvanãladhåmatvaitaddhåmatvàdàvapi vahnisàmànàdhikaraõyaråpàvacchedyànatiriktade÷akatvasatvàdativyàptãtyarthaþ -- abhàvadvayeti // sàdhyasàmànàdhikaraõyànatiriktade÷akadharmàntaraghiñitatve sati sàdhyasàmànàdhikaraõyànatiriktade÷akatvamityatra yadyapi na¤trayaprave÷àdabhàvatrayaü tathàpi anatiriktetyasyaiva dvirupàdànàdabhàvadvayetyuktam / yadvà satyantapraviùñana¤dvayàpekùayà abhàvadvayetyuktam // kecittu tàdç÷adharmàntaràghañitatve sati sàdhyasàmànàdhikaraõyade÷atvaü tadarthaþ / evaü càbhàvadvayamevetyàhuþ / taccintyam / prameyatvadravyatvàdàvativyàpteþ // ko vi÷eùaõatàvi÷eùaþ / vi÷iùñaj¤ànajanakaj¤ànaviùatvàdiråpatve càtmà÷rayàdityata àha -- svarupasambandha iti // nanu kuta evamiti cet / avacchedakatvanirukteriti vadanti / tathàhi / yaduktamavacchedyànatiriktade÷akatvamavacchedakatvamiti / tanna / --------------------------------------------------------------------------- 1. traya - ka - kha - rà. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 345. ------------------- --------- ---------- sa ca svaråpasambandho laghuni dhåmatva eva kalpyate / na tu guruõi nãladhåmatva iti nãladhåme na vyàptiþ // na ca laghudhåmatvamapi nãladhå 1 me 'stãti vàcyam / hetutàvacchedakasyaiva hi sàmànàdhikaraõyàvacchedakatà vàcyà / upasthitatvàddharmàntarakalpane gauravàcca / iha 2 tu hetutàvacchedakatvenopàttasya nãladhåmatvasya ÷arãrajanyatvasya ca sàmànàdhikaraõyànavacchedakatvena vyàpyatvàsiddheþ // --------------------------------------------------------------------------- idaü sukhi àtmatvàdityàdàvã÷varàtmani sukhàbhàvasamànàdhikaraõe vyabhicàriõi gatatvàt / àtmatvasya jãvàtmani sukhasàmànàdhikaraõyenàtmatvatvasya sukhasàmànàdhikaraõyànatiriktavçttitvàt // na ca sàdhyàbhàvacasamànàdhikaraõàvçttitvamavacchedakatvam / àtmatvaü tvã÷varàtmani sukhàbhàvasamànàdhikaraõameveti vàcyam / kevavànvayasàdhyakahetàvabhàvàt / tatra sàdhyakahetàvabhàvàt / tatra sàdhyàbhàvàprasiddheþ // nàpi sàdhyasàmànàdhikaraõyàbhàvàdhikaraõàvçttimavacchedakatvam / àtmatvaü tvã÷varàtmavçttitvàvacchedena sukhasàmànàdhikaraõyàbhàvàdhikaraõameveti vàcyam / vçkùaþ etatkapisaüyogavàn etadvçkùatvàdityadàvyàpteþ / etadvçkùatvasyàpi målàvacchedenaitatkapisaüyogasàmànàdhikaraõyàbhàvàdhikaraõatvàt / yadi caitadvçkùatva etatkapisaüyogasàmànàdhikaraõyasya satvàtkathaü tadabhàva iti / tarhyàtmatvepi tulyametat / viruddhayorapyavacchedakabhedenàvirodha ityetasyàpi sàmyàt / --------------------------------------------------------------------------- 1. matve - ga - kha. 2. ca - ka - rà - kha. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 346. ------------------------ -------- -------- na caivaü vimato nirdhåmaþ àdrendhanaprabhavavahnirahitatvàt, surabhi 1 dhåmarahitaþ candanaprabhavavahnirahitatvàdityàdàvapi vyàpyatvàsiddhiþ syàditi vàcyam / tatra kàryamàkàraõabhàvamålakànutarkeõa vahnirahitatva 2 àndrendhanaprabhavavahnirahitatvà 3 dàvapi vyàptini÷cayàditi // --------------------------------------------------------------------------- nàpi adhikaraõaikade÷ànavacchedena sàdhyasàmànàdhikaraõyàbhàvavadavçttitvaü tat / etadvçkùatve càdhikaraõaikade÷amålàvacchedenaiva sàdhyasàmànàdhikaraõyamiti vi÷iùñavyatirekasya tatràpi satvànnàvyàptiþ / àtmatve tu ã÷vararåpàdhikaraõavçttitvàvacchedenaiva sàdhyasàmànàdhikaraõyàbhàvavatvam / na tu tadaikade÷àvacchedeneti na tatràtivyàptiþ / kevalànvayini ca tàdç÷asàdhyasàmànàdhikaraõyàbhàvavatvaü gaganàdau prasiddhamiti na kopi doùa iti yuktam / sukhàderavyàpyavçttitayà jãvàtmanyapyàtmatvasya sukhasàmànàdhikaraõyàbhàvàdhikaraõatayà tatra tadekade÷avçttitvasyaivàvacchedakatvàditi dik // tasmàdavacchedakatvànirukteþ svaråpasambandha evàvacchedaka 4 tvamiti nãladhåme 'stãti / tathà ca tàdç÷àvacchedakadharmavatvànnãvaladhåmopi vyàpya eveti ÷aïkiturbhàvaþ // na caivamiti // gurudharmasya vyàpyatànavacchedakatve kàraõavi÷eùàbhàvena kàryavi÷eùàbhàvànumànaü na syàdityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.dhåmapadaü- na -ka. 2.iva ityadhikaü - kuü-cha-ka-kha-ga. 3.dityà -kuü-cha. 4.kami -kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 347. -------------------- ---------- -------- atrocyate // vyabhicàraj¤ànasya hyanumitipratibandhakatvamanubhavasiddham / tvadanumataü ca / tacca na bàdhàdivatsàkùà 1 tsàdhyaviru 2 ddhaviùayakatvàt / kiü tu karaõãbhåtavyàptij¤ànavighañanadvàrà / tacca vyàptestvaduktasàdhyasàmànàdhikaraõyàvacchedakaråpavatvaviparãtevyabhicàràbhàvavi÷iùñasahacàraråpatva eva yuktam / --------------------------------------------------------------------------- evaü nãladhãmadçùñàntena ÷arãrajanyatvasya vyàpyatvàsiddhatve pårvapakùite 3 sati na maõyuktaü vyàptisvaråpamanumityaïgam kintvanyadeva taccàsti nãladhåme ÷arãrajanyatve ca ato na vyàpti÷ånyatvamiti bhàvena siddhàntayati -- atrocyata ityàdinà // tvadanumataü ceti // anumitikàraõãbhåtàbhàvapratiyogiyathàrthaj¤ànaviùayatvamiti vyabhicàràdihetvàbhàsalakùaõokteriti bhàvaþ // anumitipratibandhakatvaü hi dvedhà / anumitiviùayavirodhiviùaya 4 tvena sàkùàdeva và, tatkàraõãbhåtaj¤ànaviùayàbhàvagàhitvena tatkaraõavaghañakatvena và / tatràdyaü bàdhapratipakùayoreva / na tvanyasya / dvitãyaü tu syàditi bhàvenàha -- taccetyàdinà // vyàptij¤àneti // yadyapi paràmar÷a evànumitikaraõam tàrkikamate / yathàha"liïgaparàmar÷o 'numàna"miti / tathàpi karaõasya vyàpàravatvaniyamàtparàmar÷asya karaõatve vyàpàràbhàvàvdyàptij¤ànaü karaõaü paràmar÷o 'vàntaravyàpàra iti liïgakaraõatàvàde maõikçduktarãtyà karaõãbhåtavyàptij¤ànetyuktam -- tacceti // vyàptij¤ànavighañakatvamityarthaþ / målàråóhatàü dar÷ayituü viparãta ityuktiþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.t / sà-ca-ka. 2.dvà-ca-ka-ga-rà. 3. 'sati' iti nàsti -kuü. 4.katve - kuü -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 348. ----------------------- ----------- -------- viruddhavatsahacàraråvi÷eùyàü÷avirodhepi vyabhicàràbhàvaråpavi÷eùaõàü÷ena saha vaiùayikavirodhàt / na tu sàdhyasàmànàdhikaraõyàvacchedaka 1 råpavatvàtmakatve 2 tadyuktam / parasparavirahànàtmakatvena sàkùàdavirodhàt // na ca vyabhicàreõa hetutàvacchedakasya sàdhyasàmànàdhikaraõyànavacchedakatvànumàtpamparayà virodhaþ / vyabhicàraj¤ànàntarameva vyàptivirahaj¤ànànubhavena paramparàkalpane 'nubhavavirodhàt / --------------------------------------------------------------------------- yuktamityetavdyanakti - viruddhavaditi // sàdhyàbhàvamàtrasambaddhaviruddhahetvàbhàsavadityarthaþ -- vaiùayiketi / bhàvàbhàvaråpaviruddhaviùayakçtetyarthaþ -- tadyuktamiti // vyàptij¤ànavighañakatvaü yuktamityarthaþ -- paramparayeti // parvato dhåmavàne vahnimatvàdityatra vahnitvàdiråpahetutàvacchedakaü na sàdhyasàmànàdhikaraõyavacchedakam sàdhyàbhàvasamànàdhikaraõavçttitvàditi sàdhyasàmànàdhikaraõyà 3 navacchedakatvànumitiþ / tayà ca tàdç÷àvacchedakadharmavatva 3 råpavyàptaj¤ànaü neti vyabhicàraj¤ànasyànavacchedakatvaj¤ànadvàrà vyàptij¤ànapratibandhakatvamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.katvàtmakatve -cha. råpapadaü na -ga. 2.katvena-kuü. 3.ayaü granthaþ nàsti - a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 349. -------------------- ----------- ---------- bàdhà 1 divatsàkùàdanumitipratibandhakatvasyàsiddhyàdivatparàmar÷aviùayàbhàvatvasya 2 càbhàvenopàdhivaddhetvàbhàsa 3 tvopàdhitvàbhàvàtte÷ca // na codàharaõavàkyena tadapratãteþ tadapratãtiþ / tatra vãpsàstãti mate"nityavãpsayoþ"iti såtreõa vyàptipratipàdanecchàyàü satyàmàdiùñasyaikàrtha --- --------------------------------------------------------------------------- anubhave vivadamànaü pratyàha -- bàdhà 4 divaditi // hetvàbhàsatvopàdhitveti // anumitipratibandhakayathàrthaj¤ànaviùayatvasya hetvàbhàvasatàyàmupàdhi 5 tvaråpatvàttasya ca vyabhicàronnàyakopàdhàviva sàdhyasàmànàdhikaraõyànavacchedakatvànumàpake vyabhicàrepyabhàvenopàdhivadvyabhicàropi hetvàbhàvaso na syàdityarthaþ / tadapratãtiriti // vyabhicàràbhàvavi÷iùñasahacàràpratãtirityarthaþ / tatreti // udàharaõavàkya ityarthaþ / avayavagranthe pakùadvayasyàpyukteþ / vãpsàstãti mate nàstãti mata eti matadvayoktiþ / såtreõa vyàkaraõasåtreõetyarthaþ // såtrasthavãpsà÷abdàrthamàha -- vyàptãti / àdiùñasya àde÷atayà vihitasya / vyàkaraõe 'ùñamàdhyàyàdyapàde"nityavãpsayoþ"ityatra"sarvatra dve"ityadhikàrasåtrasthapadadvayànuvartanena kriyàpaunaþpunyaråpa 6 nityer'the vãpsàyàü ca vartamànasya sarvasya varõasamudàyaråpapårvatana÷abdasya dve bhavata ityarthaþ // atra ca pakùadvayaü sambhavati / pårvasthita÷abdasya sthàne ÷abdator'thata÷ca samàna÷abdaråpe dve àde÷au bhavata iti và, pårvatana÷abdasya dviruccàraõaü bhavatãti và / --------------------------------------------------------------------------- 1.àdipadaü na -ga-. 2.và-cha. 'ca' iti nàsti -ga. 3.sopàdhi-ka-kha-rà. 4.àdipadaü na -mu. 5.dhiru - kuü. 6.mityarthe - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkamàõcm (pra.paricchedaþ pu - 350. ----------------------- ---------- ------ -- vàcakatvenaikapadaråpasya yoya ityasya ÷abdasyànumityaïgatvena nirõãtàvyabhi 1 càravi÷iùñasahacàra 2 råpavyàptivàcakatvopapatteþ // vãpsà nàstãti mate udàharaõotpàditasahacàradar÷anasahakçtena manasaivoktavyàptij¤ànasambhavàt / tathàca vyabhicàràbhàvavi÷iùñasahacàraråpà vyàptirnãladhåme ÷arãrajanyatve càstãti kathaü tayorvyàpyatvàsiddhiþ // --------------------------------------------------------------------------- tatràdyapakùasyaiva bhàùye ma¤jaryàü ca sthiratvokteràdiùñasyetyuktam / tatra sthànivadbhàvenàrthavatvàtpràtipadikatvam / arthaikyàtsamudàyasyaikapadatvaü ceti bhàvenaikàrthyetyàdyuktiþ // ÷abdasyeti // vàcakatvenànvayaþ/ vãpsita 3 ÷abdena yàvatsàdhanàdhikaraõopasthitau tatra sàdhyavatvavidhànàt yàvatsvà÷rayà÷ritasàdhyasambandharåpavyàptipratãteþ tasyà evànumityaïgatvanirõayàditi bhàvaþ // yattu maõàvudàharaõa 4 niråõaprastàve"vãpsàyàmapi vyabhicàratàdavasthyamiti tu vaya"mityuktam / tadayuktam / vyàptipratipàdanecchàyàmàdiùñasya yo ya ityasyaca yàvatsàdhanàdhikaraõe sàdhyasambandhabodhana÷aktervyutpannatvena vyabhicàra÷aïkànavakà÷àt // evaü nãladhåmàdisàdhàraõyena vyàptimupapàdyedànãü, nãladhåmàdau pyàptyabhàvepi ÷arãrajanyatve 'sti na ca ÷arãrapadasyàsiddhivàrakatayà vyabhicàràvàrakatvena vyarthatvàtkathaü vyarthavi÷eùaõavati vyàptirityato vyàptyà÷rayavikàsakatayà vyàptigrahaupayikatvena na vyarthavi÷eùaõatvamiti bhàvena tàü tatropapàdayati -- ki¤cetyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.caritasaha-kuü-rà. 2.'grahasambhavàt / tathàca' ityàdi vartate -ka. 3.psà÷a-kuü. 4.'niråpaõa' iti nàsti -a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 351. ------------------- -------- ---------- ki¤ca hetu÷arãraghañakaü dvividham / ki¤citsaükocakam / yathà nãladhåmàdityatra nãlatvam / ki¤cadvikàsakam / yathà pramàtvà÷rayaviùayatvàdityarthakeprameyatvàdityatrà÷rayaviùayatvam / 1 prameyatvàdityukta 2 vyabhicàràbhàvàt / tatra saükocakaviparãtasyàntyasya svena vikàsitade÷e 3 vyàptigrahaupayikatvànnavyarthatà / anyathà lakùaõaråpe vyatirekiõi bhàgàsiddhiråpàpyàptiharaõàya vi÷eùaõaü na prayujyeta / --------------------------------------------------------------------------- saükocakamiti / hetulakùaõasya pyàptyadhikaraõasyàlpatvasampàdakam / dhåmàditya 4 nena nãlànãlasàdhàraõadhåmatvàdhikaraõamàtrasya / vyàptyà÷rayatvaü labhyate / nãlatvavi÷eùaõe tu nãladhåmamàtrasyeti nãlatvaü vyàptyadhikaraõasekocakam / ghaño 'bhidheyaþ pramàtvà÷rayaviùayatvàdityatra pramàtvàdityukte tanmàtrasyaiva vyàptya÷rayatvalàbho nànyatra / vi÷eùyabhàgasyàpyuktau tu prameyatvamàtrasyàpi tathàtvalàbhàdvyadhikaraõavikàsakamityarthaþ // tataþ kimityata àha -- tatreti // dvayorhetu÷arãraghañakayormadhya ityarthaþ / antyasyeti // vyàptyà÷rayavikàsakasyetyarthaþ / asiddhivàrakasyàpãti ÷eùaþ / anyatheti // asiddhivàkatvenaiva vyarthatve guõà÷rayo dravyamityatra guõàntyatàbhàvànadhikaraõatvaråpadravyalakùaõe guõànadhikaraõatvasyàdyakùaõasthitaghañàdau satvepi dvitãyàdikùaõasthe tasminnabhàvenàvyàptivàraõàyàtyantyantàbhàveti vi÷eùaõaü nopàdãyeta / --------------------------------------------------------------------------- 1.pramàtvà -cha-ga. 2.ktepi-cha-ga-ka-rà. 3.vyàptigrahànaupayikatvàdvayarthatà-kha-cha. 4.ntene -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 352. ----------------------- ---------- --------- ÷arãrapadaü 1 càjanyatvasyàïkuràdàvasaübhàvitasya vikàsakamiti na vyartham // api ca ÷arãrajanyatvàdãtyatra ÷arãravi÷iùño 'bhàvo 2 na hetuþ / kintu ÷arãravi÷iùñasya janyatvasyàbhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- tasya dravyamitarebhyo bhidyate guõàtyantàbhàvànadhikaraõatvàt vyatirekeõa guõàdivadityatra dvitãyàdikùaõasthaghañàdau bhàgà 3 siddhivàrakatvàt / lakùaõamapi kevalavyatirekã 4 tyuktatvena vyàvçttivyavahàrayoþ sàdhane lakùaõasya kevalavyatirekitvàditi bhàvaþ // yadvà guõàbhàvànadhikaraõatvàdityuktàvàdyakùaõasthaghañe bhàgàsiddhivàraõàyàtyanteti vi÷eùaõaü nopàdãyetetyarthaþ // astvevaü prakçte kimityata àha -- ÷arãreti // ajanyatvàdityevoktàvaïkuràdàvasambhàvanayà hetvasiddhi÷aïkàyàü tatràpi hetusatvopapàdakatvena hetvadhikaraõabàhulyasampàdakatvena hetuvikàsakam / tatràdçùñà 5 dvàraka÷arãrajanyatvàbhàvasya pratyakùata evàvagamasambhavàt / ato na vyarthaü ÷arãravi÷eùaõamityarthaþ // na kevalaü hetuvikàsakatvena ÷arãrapatamarthavat kintu"vi÷iùñasyopàdheþ sàdhyavyàpakatvamastyeva / upàdhyabhàva÷càtra pratipakùatvenokta"iti tatvanirõayañãkoktadi÷à vi÷iùñàbhàvaråpahetusaråpopasthàpakatayàpi vyàptigrahaupayikatvenetyàha -- apiceti // abhàva iti // janyatvàbhàva ityarthaþ -- na heturiti // tathàtve hi janyatvàbhàvamàtrasya gaganàdàvakartçkatvena vyàptasya hetusvaråpasyàjanyatvapadenaivopasthitisambhavena ÷arãrapadaü vyarthaü syàt / --------------------------------------------------------------------------- 1. caja-ku. 2.atragranthapàtaþ dar÷itaþ-mu. 3.bhàge 'si-mu. 4.kãyukta-kuü. 5.ùñadvà - kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 353. ------------------ -------- -------- sa ca vi÷eùaõavi÷eùyayorabhàvàbhyàü bhinna eva / vi÷eùaõavi÷eùyasambandho vi÷iùñamiti mate padàrthàntaramiti mate ca pratiyogibhedàt / vi÷eùaõàvacchinnaü vi÷eùyameva vi÷iùñamiti mate pratiyogitàvacchedakabhedàte / tàdç÷avi÷iùñàbhàva 1 dhã÷ca na vi÷eùaõaj¤ànaü vinà yuktà / pratiyogitàvacchedakaprakàrakapratiyogij¤ànasàdhyatvàdabhàvaj¤ànasya // evaü ca ÷arãravi÷eùaõaü vi÷eùyàbhàvaviparãtavyàptyà÷rayãbhåtavi÷iùñàbhàvopasthàpa 2 naupayikaü vyàptigrahaupayikameva / à÷rayaj¤ànaü vinà vyàpteragrahàt // --------------------------------------------------------------------------- na caivamityarthaþ / na ca bhinna evetyanvayaþ / yadi na bhinnastadà làghavena vi÷eùyàbhàvàdereva vyàpyatayà vi÷iùñàbhàvo na vyàpyaþ syàt / na caivamityarthaþ // kuta ityatastadvyanakti / vi÷eùaõeti // prativàdimatànurodhenàha -- padàrthàntaramitãti // astvatirikto 'bhàvastataþ kimityata àha -- tàdç÷eti // pratiyogitàvacchedakaprakàraketi // tathà ca ÷arãrajanya 3 tvatvena ÷arãrajanyaj¤ànaü na ÷arãraj¤ànaü vinà yuktamityarthaþ / tataþ kimityata àha -- evaü ceti // yadatroktaü maõau"÷arãrajanyatvàbhàvo nàkhaõco hetuþ / yadi hi ÷arãrajanyatvaü sakartçkatvaprayojakaü syàttadà tadabhàvaprayuktaþ sakartçkatvàbhàva iti ---- --------------------------------------------------------------------------- 1.vasya dhi -kuü-ga vi÷iùñasyàbhàvasya- ga. 2.nenavyàpti -kuü naupàdhikaü -ka. 3.tvena -kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 354. ------------------------ -------------- -------- na ca gaganàdau vyàptigrahàrthaü vi÷iùñàbhàvagrahakàle vi÷eùyàbhàvasyàpi grahaniyamàllàghavena tatraiva vyàptigrahànna vi÷iùñàbhàve tadgraha iti vàcyam / vi÷eùyàbhàvàgrahaõepi ÷abdàdinà vi÷iùñàbhàvagrahaõe 1 na niyamàbhàvàt / kvacidupasthitimàtreõa làghavà 2 dare ayaü ghaño janyaþ kçtakatvàdityatra laghuni ÷ãghropasthitike ca ghañatve satyapi kçtakatvaniùñhavyàptigrahaü pratãva prakçtepi laghau vi÷eùyàbhàve satyapi / vi÷iùñàbhàvaniùñhavyàptigrahaü prati bhinnaviùayatvena gauravasyàpratibandhakatvàt / --------------------------------------------------------------------------- -- tasya sàdhyavyà 3 pyatà syàt / na caivam / kintu janyatvam / làghavàdi"tyàdi tattu"adçùñàdvàraka÷arãrajanyatvamupàdhi÷ca"ityàdinopàdheþ sakartçkatvaprayojakatvapratipàdanaparapårvagranthenaiva nirastamityabhipretya làghavena vi÷eùyàbhàvasyaiva vyàpyatvaü na vi÷iùñàbhàvasyeti vi÷iùñàbhàvasya vyàpyatvàsiddhicodyaü niràha -- na cetyàdinà / sàmagrãva÷enàjanyatvasyàpi kvacidupasthitisambhavàdastu vi÷iùñàbhàvasyàvyàpyatvamityata àha -- kvaciditi // bhinnaviùayatveneti // vi÷iùñàbhàvamadhye vi÷eùyàbhàvasyàprave÷àt / ata eva pårvaü"vi÷eùaõavi÷eùyayorabhàvàbhyàü bhinna eva"ityuktamiti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.haõe-kuü. 2.heõa-kha-rà. õani-ka. 2.deriva-cha. / ayaü granthaþ nàsti -ka -"gauravasyà"ityanantaraü"vyàptirvi÷eùyà"ityàdeþ satvena lopaþ såcitaþ -- kha. 3. pakatà - a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 355. -------------------- --------- --------- nahi nãladhåmaniùñhà vyàptirdhåmatveneva / vi÷iùñàbhàvaniùñhà vyàptirvi÷eùyàbhàva 1 tvenàvacchettuü ÷akyà / tatra tadabhàvàt / yenàvacchedakàü÷e làghavaü sahakàri 2 syàt // nanvevaü vahnyanumàpakaü dhåmapràgabhàvàdau, pçthivyà itarabhedànumàpake pçthivãtvasamavàye ca, tvadabhimatà vyarthavi÷eùyatà na syàt / dhåma 3 pçthivãtvà 4 diniùñhavyàptito dhåmapràgabhàvapçthivãtvasamavàyaniùñhavyàpterbhinna 5 tvena tasyàþ dhåmapçthivãtvavçttidharmàbhyàmavacchettuma÷akyatvàditi cenna / iùñàpatteþ // --------------------------------------------------------------------------- nanvakhaõcsya pyàpyatvepyakhaõcniùñhà vyàptirjanyatvàbhàva 6 tvenaivàvacchidyate / nãladhåmani 7 ùñhà vyàptirdhåmatve 8 naiva / tathà ca hetusvaråpopasthitau vi÷eùyàbhàvavi÷iùñàbhàvayorbhinnatvena làghavàsahakarepyavacchedakagrahe làghavaü sarakàri syàdevetyata àha -- na hãti // tatreti / vi÷iùñàbhàve janyatvàbhàva 9 tvàbhàvàdityarthaþ // uktàrthe bàdhakamà÷aïkyeùñàpatyà niràha -- nanvityàdinà // vahnãti // girirvahnimàn dhåmapràgabhàva 10 vatvàt pçthivã itarabhinnà pçthivãtvasamavàyavatvàdityàdàvityarthaþ / tarhi vi÷eùyatvaü kvàpi doùo na syàdityata àha -- vyartheti // àdipadena tàdç÷àlokavatvàdigrahaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.vavatvena-kuü. 2.rã-ga-ka. 3.me-ga. 4.àdi padaü na -kuü. 5.viùaya -ka. 6.venai-kuü. 7.ùñhavyà-a. 8.neva-kuü. 9.vàbhà-kuü. 10.vàt-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 356. ----------------------- ---------- -------- vyarthavi÷eùyodàharaõantu ayamabhidheyatva 1 vàn 2 prameyatve sati dhåmatvàdityàdikam / nãladhåmàdityàdau vi÷eùaõà÷rayaniùñhavyàptervi÷eùyatàvacchedakena dhåmatvenà 3 vacchedasambhavaråpavyarthavi÷iùeõatàdu 4 ùñibãjasyaiva prakçtepi vi÷eùyatàvacchedakàvacchinnaniùñhavyàptervi÷eùaõatàvacchedakena prameya 5 tvenàvacchedakasaübhavaråpasya vyarthavi 6 ÷eùyatàdu ùñi 7 bãjasya sambhavàt // tasmàvdyarthavi÷eùaõasya na kvàpi vyàpyatvàsiddhitvena duùaõatà // --------------------------------------------------------------------------- nanvatràpyakhaõóaü vi÷eùyamàtràdanyadena vyàpta 8 miti suvacanamityato vyarthavi÷eùaõasthala ivàtràpi dåùakatàbãjapradar÷anena vyarthavi÷eùyatàü vyanakti -- nãleti // vi÷eùaõà÷ra 9 yaniùñheti // nailyaråpavi÷eùaõayuktadhåmaniùñhetyarthaþ / vi÷iùñasya padàrthàntaratvàbhàvamatenaiva muktiþ / vi÷eùyatàvacchedakenà dhåmatvenetyarthaþ / sambhaveti // vyabhicàràbhàvàditi bhàvaþ // duùñãti // vi÷eùaõasya duùñatàbãjasyetyarthaþ / prakçtecapi prameyavatve sati dhåmavatvàdityàdàvityarthaþ / sambhavaråpasyeti / prameyavatvàdityuktepi vyabhicàràbhàvàditi bhàvaþ// vyarthavi÷eùaõasya dåùaõatàbãjaü nirdhàrayanneva ÷arãrajanyatve tannàstãtyupapàdayati // tasmàditi // nãladhåmàderapi vyàpyatàyà upapàdanàdityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.yavàn-ga-kuü. 2.prameyavatve sati dhåmavatvàdityasti -kuü. 3.dhåmatveneti nàsti -ga-kuü. 4.ùña-cha-kha-ka-rà. 5.tvatvena-mu. 6.ùaõatà-ca-kha-ka. 7.ùña-cha-ka-kha-rà. 8.pya-a. 9.à÷rayapadaü na -a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 357. -------------------- --------- ------- kintu vi÷iùñasya hetutvàbhipràyeõa prayoge 'dhikatvena / hetudvayoktau dvitãye prathamena kçta 1 kàryatvasyeva vi÷iùñepi vi÷eùyeõa kçtakàryatvasya du 2 ùñibãjasya 3 satvàt / vi÷eùyasyaiva hetutvàbhipràye tvarthàntaratvena / prakçte tu vi÷iùñàbhàvaråpahetukàryasyànyenàkàraõànnàdhikatvam // na ca vi÷iùñàbhàva 4 kàryaü vi÷e 5 ùyàbhàvena kartçü ÷akyam / vi÷iùñopasthitau vi÷eùyàbhàvopasthitiniyamasya, tasya hetutvànvaye 8 vi÷eùyàbhàvasya hetutvànvayaniyamasya càbhàvàt // nàpyarthàntaram / asiddhivàrakatvena prakçtopayogàt / --------------------------------------------------------------------------- anvitopayuktàpunaruktakçtakàryaprayogasyàdhikatvàtkathamàtrànyena kçtakàryatvamityata àha // hetudvayeti // dhåmavatvàdàlokavatvàccetyevaü råpeõeti bhàvaþ / arthàntharatveneti // prakçtànupayuktà 11 nvitoktirarthàntaramityuktarthàntararåpanigrahasasthànatvenetyarthaþ / atràpi dåùaõatà vyarthavi÷eùaõasyetyanuùaïgaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.karaõatvasya -ka-rà. 2.ùña--cha-ka-rà. 3.sambhavàt -cha-kuü. 4.råpa-cha. 5.ùaõà-kha. ùyeõa-ka. 6.ùyopa-ca-cha-kha-ga-ka-rà. 7.ùyasya-kuü 8.yaniyamasya cà -cha-kuü. 9.adhikatvaü neti -a. prayoga ityasyàdhikatveneti -mu. 10.' vyadhikaraõasya' ityadhikaü -kuü. 11.ktokti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 358. ------------------------ ----- ----- etadevàbhipretyoktaü ñãkàkàraiþ"pakùadharmatàsiddhyarthatvàt"iti / tasmàtsatpratipakùatvaü duùpariharam // tadevaü kàryatvahetorduùñatayà pramityanunmukhatvàllàghavatarkànugçhitena tena kartraikyasiddhirita nirastam / kàryasàmànyasya kartçmàtrasàpekùatvepi tadvi÷eùasya ghañasya kulàlaråpakartçsàpekùatvavat, vedasya ÷arãrasahakçte÷varasàpekùatvavacca gurutarakàryasya sajàtãyakàrakasa 1 hitakartçsàpekùatvavadar÷anena tvaduktaikakartçkatvaviparãtànekakartçkatvenàpyanumàtuü ÷akyatvàcca // --------------------------------------------------------------------------- etadevàbhipretyoktamiti // vimataü vikartçkaü asmatsammatakartçrahitatvàditi tatvanirõaya 2 ñãkàyàmuktamityarthaþ / ÷arãreti vi÷eùaõasyeti ÷eùaþ // yadapi maõau"nanu kùityàdàvena 3 kartçsiddhiþ kutaþ"ityàdinà"ucyate"ityantenaikakartçsiddhimàkùipya"tatra pramàõe làghavaguviùayate"ityàdinà samàdhànamuktaü tadapi niràha -- tadevamiti // tadvi÷eùasyeti // kàryavi÷eùasyetyarthaþ / ÷arãreti //"sargàdàvadçùñabhedànmãna÷arãrotpattàvadçùñavadàtmasaüyogàdadçùñasahakçtaprayatnavadã÷varasaüyogàdvà sakalavedàrthagocaraj¤ànavivakùàsahakçtànmãnakaõñhatàlvàdikriyàtajjanyasaüyogàdvedotpattiþ"iti maõyukteriti bhàvaþ -- vimatanekakartçkaü gurutarakàryatvàtpràsàdàdikàryavadityanumàtuü ÷akyatvàdityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.hakçta-mu. 2.'vàkya' ityadhikaü -a. 3.ka-a. 4.kàraketyadhikaü-kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 359. ------------------- --------- -------- vaidike÷varasya tu vedenaiva sarvaü siddham / tasmànna kàryatvahetune÷varasiddhiþ // etena astu tarhi paramàõvordravyàrambhakasaüyogahetu --- --------------------------------------------------------------------------- nanevaü tvanmatepã÷varasiddhiþ kartraikyasiddhiþ nityaj¤ànàdisiddhi÷ca na syàt / anumànasya tvayà dåùitatvàdityataþ"vaidike÷varasya tu vedenaiva sarva 1 ÷aktitvokteþ sarvamupapadyate"iti bhàùyavàkyaü hçdi kçtvàha --- vaidiketi // vedaikasamadhigamyetyarthaþ -- vedeneti //"dyàvà bhåmã janayandeva ekaþ, 2 parasya ÷àktirvivadhaiva ÷råyate svàbhàvikàü j¤ànabalakriyà ca, yadàtmako bhagavàüstadàtmikà vyaktiþ"ityàdibhàùyàdyuktavedenetyarthaþ // evaü -- kàryayojanadhçtyàdeþ padàtpratyayataþ ÷råteþ / vàkyàtsaïkhyàvi÷eùàcca"/ iti kusumà¤jalisaïgçhãte÷varasàdhakahetånàü madhye maõyuktakàryatvahetuprapa¤canaü nirasyedànãü"anayaiva di÷à sarvàõi jagatkàraõamàtrasàdhanànisvatantrànumànàni nirasanãyàni"iti ÷àstrayonisåtrasudhoktiü vivçõvànaþ kusumà¤jalyuktahetvantaràõyapi krameõa niràha -- etenetyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.kartçtvo - kuü. 2.aparà - kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 360. --------------------------------------------------------------------------- --kriyàråpa 1 kàryàyojanene÷varasiddhiþ / vimataü paramàõvàdi cetanàdhiùñitaü spandate jaóatvàt ÷arãravadityanumànàt / anyathà jaóatvahàneriti nirastam / uktarãtyà tvaduktaviparãtasyàsmadàdãnàmevàdçùñadvàrà 2 pyadhiùñhàtçtvasya sambhavena siddhasàdhanàt / adçùñàdvàraketi vi÷eùaõe 'prayojakatvàt / --------------------------------------------------------------------------- kàryayojaneti // yadyapi kusumà¤jalau"àyojanà khalvapi"ityàdinà àyojanameva hetu 3 rupàttaþ / kàryeti kàryatvaü hetuþ / tathàpi"yujyate saüyujyate anyonyaü dravyamanenetyàyojanaü dvyaõukàrambhasaüyogajanakaü sargàdyakàlãnaparaõàõukarma"iti vardhamànoktyà kàryapadena dvyaõukàdikàryà 4 yojanamityanvayamupetya kàryàyojanenetyuktamiti j¤eyam / kvacittu"àyojanenetyatyeva"pàñhaþ // siddhirityuktaü prayogoktyà vyanakti // vimatamiti // tatkimityataþ / paramàõvàdãti // àdipadena dvyaõukàdigrahaþ / cetanàdhiùñhiü sadeva spandata iti sàdhyàrthaþ / aprayojakatvaü hetorniràha / anyatheti / cetanavatsvata eva spandavatva ityarthaþ / etenetyuktaü vyanakti / uktarãtyeti // uktadoùaniràsàyàdçùñhàdvàrakacetaneti vi÷eùaõamà÷aïkya niràha -- adçùñeti // jaóatvahetoradçùñhadvàrakacetanàdhiùñhitatvenàpyupapatteraprayojako heturiti bhàvenàha -- aprayojakatvàditi // --------------------------------------------------------------------------- 1.'aprayojanena' ityapi pàñhaþ -ca. ayamevapàñhaþ -kha-ka-rà. 2.api padaü na -kuü. 3.ruktaþ - mu. 4.'arthà' ityadhikaü - kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 361. ------------------ ---------- ------ anene÷vara 1 sàrvaj¤yàsiddhi÷ca / idamuttarànumàneùvapi draùñavyam // etenaiva vimataü brahmàõóàdi dhàrakaprayatnavatà dhçtam gurutve satyapàtitvàt viyati viha 2 ïgama÷arãravat / --------------------------------------------------------------------------- nanu adçùñasyàpi kenacidadhiùñhàtçcetanena bhàvyamiti sa eve÷vara iti cenna / tatràdhiùñhàtuþ kçtyàbhàvàt / na tàvannodanàdikam / adravyatvàt / na càti÷ayàdhànam / sa kiü guõo 'tãndrayaþ ka÷cicchaktivi÷eùaþ / na dvayamapi / tvayà guõe guõàntarànaïgãkàràt / ÷akyanabhyupagamàcca / nàpi sahakàrisamavadhànam / adçùñàdeva tadupapatteþ/ nàpi kàryakàritvam / tasyàdçùñasvabhàvatvàt / ekakàryotpatyanantaraü kàryàntarà 3 nutpàdanaü 4 ca prabalàdçùñàntarapratibandhenopapatteriti sudhàyàmeva vyaktatvàditi bhàvena doùàntaramàha -- aneneti // uktànumànena kasyaciccetanasyaiva siddhyà tatsàrvaj¤yàsiddheþ / sàrvaj¤yasya dharmigràhakamànasiddhatvàdi 5 tã÷varavàdopakramàtpårvaü tvaduktamayuktamiti bhàvaþ -- idamiti // sàrvaj¤yàsiddhadãùaõamityarthaþ // dhçtiråpaü hetvantaramapi kusumà¤jalyuktadi÷ànådya niràha -- eteneti // brahmàõóàdãtyàdipadena pçthivyàdigrahaþ / sàdhye vyàpakatàsampattaye dhàraketi prayatne vi÷eùaõam / anyàdç÷aprayatnasyàpatanàhetutvàt / laghuvastunyapatanavati vyabhicàravàraõàya gurutve satãti 6 hetuvi÷eùaõam / patamàne gurutvavati tanniràsàya vi÷eùyam -- viyatãti // gagane viharatpakùi÷arãraü yathà prayatnavatà cetanena vihagajãvena dhçtaü -- --------------------------------------------------------------------------- 1.syasà -kuü. 2.haga-kuü. 3.antara iti nàsti -kuü. 4.nasya na - kuü. 5.iti iti nàsti -a. 6.hetau-kuü-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 362. ----------------------- -------- -------- vimataü brahmàõóàdi prayatnavadvinà÷yaü vinà÷itvàt pàñhyamànapañavaditi nirastam / uktasiddhasàdhanàprayojakatvànyatarànistàràt // na ca ghañàdinirmàõaü svatantrapuruùavi÷ràntaü nirmàõatvàt idànãntanàpårvaüvastunirmàõavat, ghañàdi÷abdavyavahàraþ svatantrapuruùavi÷ràntaþ vyavahàratvàt óitthàdi÷abdavyavahàravat. lipivyavahàraþ svatantra 1 puruùavi÷ràntaþ vyavahàratvàt idànãntananåtanalipivyavahàravadityàdyanumànaistatsiddhiriti vacyam/ --------------------------------------------------------------------------- 2 tathà brahmàõóàdidhàrakaþ ka÷cana cetanaþsiddhyati / sa eve÷vara iti bhàvaþ // 3 dhçtyàterityatràpiüpadopàttànumànaü vyanakti / vimatamiti // ukteti // etaccopalakùaõam / prabalàdçùñapratibandhena gurutvavatopyapatanopapatyàpyaprayojakatvamapàtitvahotoþ / sandigdhàsiddhatvaü ca"patatopi tasya mahatvena patanànupalambhavàt"iti sudhoktamapi dhyeyam // padyate gamyate vyavahàràïgamartho 'neneti vçddhavyavahàra eva pada÷abdenocyate / tatopã÷varasiddhiþ / tathàhi / yadetatpañàdinirmàõanaipuõyam kuvindàdãnàü vàgvyavahàra÷cetyàdikusumà¤jalyuktiü 4 hçdi kçtvà padàdã÷vasiddhirityetadapi niràha -- nacetyàdinà // svantreti // tajjàtãyanirmàõànupajãvitvaü puruùasya svàntryam / dvitãye tu tajjàtãyavyavahàrànupajãvitvam / tatra paryavasitatvaü tatra vi÷ràntatvam / asmadàdipuruùavi÷ràntatvena bàdha 5 vàraõàya / svatantreti // làghavenetyasya kalpanàdityanvayaþ -- supteti // pårvakàlaiketi samàsaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.puruùapadaü na -kha-rà. 2.yathà-a. 3.dhçtyàderityàdipadopakràntànumànaü-a. 4.ktaü-mu-a. 5.niràsàya-kuü-mu-a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatvaü-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 363. -------------------- ------- --------- làdhavena sargàdivabhavànàü suptaprabuddhanyàye na tvadabhimataviparãtasya kalpàntarãyasaüskàrodbodhamàtrasya kalpanàdena ghañàdinirmàõàderupapatyà hetånàmaprayojakatvàt / anyathà ã÷varasya, dvyaõukàdikrameõàrabdhatadãyànantara÷arãràde÷ca kalpane gauravàt // --------------------------------------------------------------------------- suptaþ san yaþ pa÷càtprabuddhaþ sa yathà supteþ pårvamanubhåtaü ghañanirmàõàdi karoti tathaiva suùñyà 1 dàvadçùñàdiva÷ena labdhadehaþ sargàdyakàlãnakulàdireva pralayàtpårvakàlãnànubhavajanyasaüskàrodbodhena pràganubhåtaü smçtvà sargàdau ghañàdinirmàõaü tavdyavahàraü ca karotãtyupapatyà tvadabhimatasvatantrapuruùakçtatvà 2 siddheraprayojakatvàdityarthaþ // tarkaparàhatiü càha -- anyatheti // svatantrapuruùeõaiva ghañàdinànàcitranirmàõànàü sçùñyàdau kçtatve kulàlakuvindàdinànà÷arãràõàü dhàraõene÷vara eva tànitàni vicitranirmàõàni karotãtyanantadehakalpanamã÷varasya syàt / tàni ca dvyaõukàdikreõa janyànãti kalpanãyamityapràmàõikànekakalpanàdgauravamityarthaþ// "pratyayapadenàtrà÷vàsaviùayaþ pràmàõyamucyate"ityàdinà"na càsarvaj¤o dharmàdharmayoþ svàtantryeõa prabhavati"ityantena kusumà¤jaligranthenoktaü pratyayàdã÷varasiddhirityetatprameyamapi niùkçùyànådya niràha / --------------------------------------------------------------------------- 1. àdipadaü na - kuü. 2. prasi - mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 334. ----------------------- ---------- -------- na ca vàcyaü sargàdau bràhmaõatvàderadhikàrasyà 1 j¤àne karmànuùñhànasaübhavàt svatastadabhij¤aþ ka÷citsvãkàrya iti / stanapànapravçttihetviùñasàdhanatànumitihetuvyàptismçtiva 2 tsargàdi 3 bhavànàü pràcãnakalpànuùñhitasya bràhmaõyà 4 dihetoþ karmaõaþ, tasya bràhmaõatvà 5 vinàbhàvasya ca, smçtisaübhavàt // --------------------------------------------------------------------------- nacavàcyamityàdinà // svatastadibhij¤àna iti // anyathànà÷vàsenànuùñhànalopàpatteriti bhàvaþ / staneti // stanapànapravçttiheturyà iùñasàdhanatànumitiþ taddhetuvyàptismçtivadityarthaþ / sargeti // sargedàvutpannànàü bràhmaõàdãnàmityarthaþ / tasyeti // karmaõa ityarthaþ // ÷ruteriti hetorhyayamarthaþ / vedàþ sarvaj¤apraõãtàþ vedatvàvdyatirekeõa pàmaravàkyavaditi ÷rutiråpakàryeõa vyatirekihetune÷varasiddhiriti / vàkyàdityasya tu vedàvàkyàni pauruùeyàõi vàkyatvàdasmadàdivàkyavadityanvayinà vàkyatvahetune÷varasiddhiriti / tadubhayamapi vedàpauruùeyatvavàde nirastamityupetya"saïkhyàvi÷eùàcca sàdhyo vi÷vakçdavyayaþ"ityasya prapa¤canapareõa"saïkhyàvi÷eùàt khalvapi"ityàdinà kusumà¤janigranthenoktaü niùkçùyànuvadan ÷aïkyate -- nanvityàdinà // dravyatvena hetunà tryaõikasya parimàõavatve siddhe tasya parimàõasya kàryaguõatvena janyatve ca sati bhàvakàryasya ca kàraõatrayajanyatayà tryaõukasya samayikàraõasyàdçùñà 6 nirmitasya bhàvepyasamavàyikàraõaü vdyaõukàgatatritvasaïkhyà vàcyà tribhirvdyaõukaistryaõukàrambhàditi bhàvena saïkhyà janyatvaü tàvaddharmànoktaprayogoktyà sàdhayati - tryaõikaparimàõamiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ràj¤à -kha. 2.tsvargà-kha. sarvatràpyevamasti-ka. 3.bhuvàü-cha., bhàvànàü-kha-ka., bhàvinàü -rà. 4.õatvàdi-va-cha-ka-kha-rà. 5.àdi ityadhikaü -ga-kuü. 6.kapàlamàtreõàrabdhaghañàntaragatàti÷ayitaparimàõavat -- kha. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatvaü-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 335. ------------------ -------- --------- nanu tryaõukaparimàõaü saïkhyàsamavàyi 1 kàraõakaü parimàmapracayàjanyaparimàõatvàt / etadghañàrambhakakapàladvayasamànaparimàõa 2 kakapàlatrayàrabdhaghañàntaragatàti÷ayitaparimàõavat / na ca vi÷eùaõàsiddhiþ / tryaõukaparimàõasya dvyaõukaparimàõa---- --------------------------------------------------------------------------- taduktarityà dvyaõukaparimàõasya pakùatopagamenoktarupasàdhyasàdhanepi vakùyamàõadi÷à paramàõugatadvitvarupasaïkhyànimittakàraõàpekùàbudhyà÷rayatvene÷varasiddhirasti / tathàpi pararamàõuvdyaõukaparimàõayordvayorapyaõuparimàõatvàt vdyaõukapiramàõapakùatàpakùe hetorvi÷eùaõàsiddhervakùyamàõadi÷à parirtuma÷akyatvàt tryaõukaparimàõasya pakùatvoktiþ / hetau parimàõàjanyetyuktyà ghañàdiparimàõe pracayàjanyetyuktyà tålapiõóaparimàõe janyetyuktyà paramàõvàdiparimàõe guõatvàdityanuktvà parimàõatyuktyà ghañagataråpàdau vyabhicàra÷aïkà nirastà / na ca hetoraprayojakatvaü ÷aïkyam / janyaparimàõasya saïkhyàparimàõapracayaråpatritayajanyatvàt / dvàbhyàmajanyatve sati janyatvasya saïkhyàjanyatvena vinànupapatteriti bhàvaþ // vardhamànàdyunuktamapi dçùñàntaü svayaü dar÷ayati -- etadghañeti // ka÷cidbuddhastho ghaña etadghañapadenocyate / ghañàntaragatàti÷ayitaparimàõe kapàlasthatritvasaïkhyàjanyaråpasàdhyasyoktaråpaheto÷ca satvaü vyaktamiti bhàvaþ-- aõutvàpatteriti // tathà ca tryaõukasyàpratyakùatàpatteriti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.yã - ka - kha - ga. 2. ùñàdernimitta - kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 366. ----------------------- ------------ --------- --janyatve 1 tadvadevàõutvàpatteþ / niravayavàvayavàrabdhe 2 dvyaõuke dvyaõukàntaraniùñhabhåyovayavàsaüyogitvaü 3 sati tatsaüyogitvaråpasya pracayasyàpyasambhavàt / tasmàtryaõukaparimàõaü prati paramàõuparimàõaü na parimàõà 4 rambhakaü aõuparimàõatvàt dvyaõukaparimàõavat / na càprayojakatà / vdyaõukaparimàõasya paramàõuparimàõà 5 daõukamatvàpatteþ / tasmàtpari÷eùàdvyaõukaparimàõasya paramàõuniùñhadvitvasaïghyaivàsamavàyi 6 kàraõam / --------------------------------------------------------------------------- pracayasvaråpaü vadannaiva tadajanyatvaü vyanakti -- niravayaveti // niravayavàbhyàü paramàõuråpàvayàbhyàmàrabdha ityarthaþ / vardhamànoktaprayogàntaramàha -- evamiti // saïkhyàyà eva janakatvena vdyaõukaparimàõajanma na tu tatparimàõeneti na bàdho vdyaõukaparimàõànutpàdo và ÷aïkya iti bhàvaþ / ayaü ca prayogo vdyaõukaparimàõe / tatroktaprayogo 'tràpi dhyeyaþ // vdyaõukaparimàõe 'õutvasyopagameneùñàpattiniràsàyàha -- aõutamatveti // tasmàditi // parimàõasyàjanakatvàt pracayasya ca pràguktaråpasyàsambhavàdityarthaþ / tata÷ca kimã÷varasiddhàvàgatamityataþ kusumà¤jalyuktaprayogamàha -- te ceti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvavat-ka. 2.bdha-kuü. 3.garu-ka. 4.ntarà-cha-ka-kha-rà. 5.õavada-kuü. 6.pràyaþ 'yã' ityevàsti - ka-rà. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatvaü-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 367. -------------------- ---------- --------- te ca tritvadvitve apekùàbuddhijanye anekavçttisaïkhyàtvàt ghañavçttidvitvàdivat / apekùàbuddhi÷càsmàdàdiùvasaü 1 bhavinã tadàdhàramã÷varaü kalpayatãti cenmaivam // saïkhyàyo 2 nitvepi vdyaõukaparimàõaü prati tvaduktaparamàõugatadvitvaviparãtayoþ paramàõugataikatvayoþ tryaõukaparimàõaü ca prati vdyaõukaniùñhaikatvànàmasamavàyikàraõatvasaübhavàt / --------------------------------------------------------------------------- 3 vdyaõukaparimàõagate ityarthaþ / ekatve vyabhicàravàraõàya hetàvanekavçttãtyuktiþ / saüyogàdau tadvàraõàya saïkhyàtvàdityuktiþ / tadàdhàramã÷varamiti // dvitvasya nimittakàraõabhåtàpekùàbuddhinà÷a 4 nà÷yatvaniyamepã÷varabuddhernityatayà kàraõàntaranà÷aprayukta eva paramàõvàdigatatadvitvàdinà÷a iti na tasya nityatva÷aïketi bhàvaþ // àdyahetoranyathopapatyà tvadabhimatàpekùàbuddhyà÷rayatvena ne÷varasàdhakatetyaprayojakatvamiti bhàvena siddhàntayati // maivamityàdinà // saükhyàyonitvepãti // vdyaõukatryaõukaparimàõayoþ paramàõukagatasaïkhyàjanyatvepãtyarthaþ / apãtyabhyupagamavàdaþ -- vdyaõuketi // vdyaõukatrayaniùñhetyarthaþ // nanu naivaü sambhavati / ekatvànàmanekatvàt / dvitvatritvayostu pratyekamekaikatvena làghavàt dvyaõukatryaõukagataparimàõayordvayorapi svàvayavagataikatvasaïkhyàjanyatvàvi÷eùeõa tryaõukapimàõasyàpyaõu 5 tvàpatte÷cetyata àdyaü niràha -- ekatvànàmiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.mbhavi-kuü-cha-kha. 2.gitve-cha-kha-ga-rà. 3.tryaõukavdyaõukagate-kuü. 4.÷enà-mu. 5. tvepapatteþ - kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 368. ----------------------- --------- ---------- ekatvànàmanekatvepi këptatvàt / dvitvatritvayostu pratyekamekatvepi kalpyatvàt // na ca tryaõu 1 karimàõasya dvyaõukagatànekaikatvàsamavàyikàraõakatve dvyaõukaparimàõavadaõutvaü syàditi vàcyam / aõutvaråpaü 2 vi÷eùaü prati 3 nityasaïkhyàtvena mahatvaråpaü vi÷eùaü prati janyasaïkhyàtvena hetutvopapatteþ // --------------------------------------------------------------------------- antyamà÷aïkya niràha -- na ceti // nityeti // paramàõugataikatvayoþ nityatvàttajjanyaü dvyaõukaparimàõamaõu / dvayaõukagatànàü trayàõàmekatvànàü janyatvàjjanyaü tryaõukaparimàõaü mahadityupapatterityarthaþ // yadyapi tribhirekatvairjanyatvàdeva tryaõukaparimàõaü mahat ekatvadvayajanyatvàdvyaõukaparimàõamaõviti suvacam / tathàpi caturaõakàdi parimàõasyàpi saïkhyàta eva jananopapatteriti vai÷iùikàdhikaraõasudhoktadi÷à sarvakàryaparimàõànàmapyekaråpatvalàbhena këptatattatsamavàyikàraõagatànekaikatvasaïkhyàjanyatvameva syàt / tryaõukàdikàryagataparimàõasya sarvasyàpi tvanmate mahatvena janyasaïkhyotpannatvenàõuparimàõavailakùaõyopapatteriti bhàvenaiva janya÷aïkhyàtvenetyevamuktam // nanu kàraõagataikatvasaïkhyàyàþ kàryagataparimàõaü prati niyatapårvavçttitvepi dvitvatritvàdisaïkhyàü pratyasamavàyikàraõatayà këptatvena tanturåpàderivànyathàsiddhatvànna parimàõakàraõatvam, kutastadvi÷eùàsamavàyikàraõatvamiti cenna / --------------------------------------------------------------------------- 1.atra sarvatra kakàro nàsti -kha. 2.pavi-ka-rà-kuü. 3.pratijanyasaükhyàtvena-kha. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 368. -------------------- --------- -------- ki¤ca dravyàrambhakatvena këpsya tvaduktasaïkhyàviparãtasyaikasya saüyodasyaiva parimàõahetutà kalpyà / niyatapårvavçttitvena këptetasminnanyathàsi 1 ddhimàtrakalpane làghavàt / na tu dvitvasya / tatsvaråsyànanyathàsi 2 ddhatvamàtrakalpane làghavàt / na tudvitvasya / tatsvaråpasyànanyathàsiddhaniyamapårvavçttitvànàü ca kalpane gauravàt // --------------------------------------------------------------------------- anyatra tathàtvepi paramàõu 3 gataikatvasaïkhyàyà asambhavitatàpekùàbuddhijanyaparimàõvàdigatadvitvabahutvasaükhye 1 pratyasamavàyitvakalpanàpekùayà parimàõasamavàyikàraõakalpanasyaiyocitatvàt / taddhetorevàstu hetutvaü kiü teneti nyàyàt / anekatvaü tu këptatvàtkalpya dvitvàdyapekùayà laghvityuktam // yadyekatvànàmenakatvenàparitoùaü manyase tarhi këptatvàddravyàrambhakameva parimàõàrambhakamastu / kiü saïkhyayàpãtyàha -- ki¤ceti // ekasyeti // tryaõukàrambhakadvyaõukatrayasaüyogasyànekatvepi dvyaõukàrambhakaparamàõudvayasaüyogasyaikatvàdekasyetyuktam / ata evàgre"na tu dvitvasye"tyevektiþ // nanu dravyetpattàvanyathàsiddhasya kathaü parimàõahetutetyata àha -- niyateti // ananyatheti // ananyathàsiddhi÷ca niyama÷ca pårvavçttitvaü ca teùàmiti vigrahaþ / dvitvajanyatvepi parimàõasya ne÷varasiddhirityàha -- ki¤cedànãntaneti // --------------------------------------------------------------------------- 1.dvatva-kha-ka. 2.dvimàtra-kuü-ga, ddhaniyatapårvavartitvànàü -ca-kha-rà, niyamapårva-ga. õvàdi -a. 4.'saükhye' iti nàsti-kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 370. ----------------------- ----------- ------- ki¤cedànãntanabràhmaõasya bràhmaõapårvakatvepi sargàdikàlãnasya tasyàdçùñavi÷eùopahitabhåtapårvakatvavat idànãntanadvitvàderapekùàbuddhijanyatvepyàdikàlãnasyàdçùñavi÷eùopahitaparamàõumàtrapårvakatvamastu / anyathà nityàpekùàbuddhivannityabràhmaõopi kalpyaþ syàt // yuktaü caitat / anyathà samavàyyapekùàbuddhinà÷a 1 råpayoþ paramàõuvçttidvitva 2 nà÷ahetvopabhàvena tannà÷àbhàvàpàtàt / adçùñavi÷eùopahitàyà ã÷varaniùñhàpekùàbuddherhetitvena tannà÷àdvitva 3 nà÷e àva÷yakatvàdadçùñavi÷eùa eva heturastu / --------------------------------------------------------------------------- "bràhmaõyàü bràhmaõàjjàto bràhmaõaþ parikãrtitaþ"/ iti smçteràha-- bràhmaõasyeti // bhåyeti // pçthivyàdipa¤camàhàbhåtetyarthaþ / sargàdàvadçùñopagçhãtabhåtabhedànmãnàdi÷arãrotpattàvityàdimaõikçdàdyukteriti bhàvaþ// vaijàtye samàne 'pi kotra pakùe vi÷eùa ityata àha -- yuktaü caitaditi // anyatheti // nitye÷varàpekùàbuddhijanyatva ityarthaþ -- tannà÷eti// dvitvanà÷etyarthaþ / ã÷varàpekùàbuddhernityatvàdavaninà÷e 'pi tadutpàdita dvitvàde nimittàntaranà÷ena nà÷a iti vardhamànoktamà÷aïkya niràha -- adçùñeti // tannà÷eti // adçùñanà÷etyarthaþ -- na caivamiti // kvaci 4 ddçùñopahitaparamàõupårvakatve --- --------------------------------------------------------------------------- 1.råpapadaü na -cha-ca-ka-kha-rà. 2.vinà÷a-mu-ca-cha-ka-rà. 3.tvàdi-rà. 4.dadçùño-kuü. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 371. -------------------- ---------- -------- na caivamananugamaþ / bràhmaõavadvaijàtyasaübhavàt // ki¤ca dvitvàderapekùàbuddhijanyataiva na / anvayavyatirekànuvidhànasya vya¤jakatvenàpyupapatteþ / na càvinigamaþ / senàdibuddhyàlambanasyeyattayàni÷citànekaikatvabuddhijanyasya bahutvasya satvepi iyattayà vini÷citaikatvabuddhiråpavya¤jakàbhàvena ÷atatvàdyapratãtyà vya¤jakatvasya tvayàpi svãkàràt // vastutastu vdyaõukàdiparimàõaü tvaduktasaïkhyà viparimàõajanyameva / --------------------------------------------------------------------------- -- kvacidapekùà 1 buddhipårvakatve ca satãtyarthaþ -- bràhmaõavaditi // àdikàlãnabràhmaõasya kàraõavaijàtyavadihàpi saübhavàdityarthaþ / yadvà tçõàraõimaõinyàyenàdikàlãnedànãntanayorbràhmaõayorbhinnakàraõajanyayorvaijàtyavadihàpyupapatterityarthaþ // 2 dvitvàderapekùàbuddhijanyatvamabhyupetyoktam / vastutastadeva nàsti / yena tadà÷rayataye÷varasiddhiþ syàdityàha --ki¤ceti // tadanvayàdyanuvidhànà 3 tkathamityata àha -- anvayeti / evamutprekùya svayaü pakùa catuùñayamuktvà idànãü -- "mahatvaü caiva dãrghatvaü tryaõukàdyeùu kalpitam / tasmàcca sadç÷aü kàryaü tatkàryeùåpajàyate // yathà tathaiva hçsvatvàtpàrimàõóalyatopi hi / jàyeta sadç÷aü kàrye parimàõaü samatvataþ"// ityàdivai÷eùikàdhikaraõànuvyàkhyànoktasamàdhimàha -- vastutastviti // viparyayeõàpãtyàdivàkyàråóhatvàya tvaduktasaïkhyàviparãtetyuktiþ // --------------------------------------------------------------------------- buddhipadaü na -mu. 2.dvitvà÷raya kàryabuddhi -a. 3.naråpamityata àha - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 372. ----------------------- ---------- --------- paramàõuvdyaõukaparimàõaü parimàõà 1 rambhakandravyasamavàyikàraõaparimàõatvàt tryaõukaparimàõavadityàdyanumànàt // na ca paramàõuparimàõaü 2 parimàõànàrambhakaü nityaparimàõatvàt gaganaparimàõavat, aõuparimàõatvàt manaþparimàõavaditya 3 nena satpratipakùatà / dravyasamavàyikàraõaparimàõatvàbhàvasyopàdhitvàt // --------------------------------------------------------------------------- sudhoktaprayogamàha- paramàõuvdyaõukaparimàõamiti // samudàyàbhipràya 4 mekavacanam / parimàõe ityarthaþ / svasvakàryavdyaõukatryaõukagataparimàõàrambhake iti 5 sàdhyàrthaþ / dravyasamavàyikàraõagataparimàõatvàditi hetvarthaþ / atra dravyetyuktyà ÷abdasamavàyikàraõagatagaganaparimàõe, samavàyãtyuktyà ghañakàraõadaõóàdiparimàõaü. guõatvàdityanuktvà parimàõatvàtyuktyà paramàõvàdigataråpàdau vyabhicàra÷aïkà niràsaþ / àdipadena"vdyaõukatryaõukaparimàõe svà÷rayasamavàyikàraõagataparimàõàrabdhe kàryagataparimàõatvàt caturaõukàdiparimàõava"dityàdisudhoktagrahaþ / ityàdyanumànàtparimàõajanyamevànumãyata iti pårveõànvayaþ // sudhokte eva pratipakùa 6 ÷aïkàtatsamàdhàne càha -- na cetyàdinà // mçtpiõóàdiparimàõe vyabhicàravàraõàya hetau nityetyuktiþ -- dravyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.antarà ityadhikaü-kuü. 'parimàõa' ityàrabhya, na vetyàdau 'parimàõaü' ityantaü nàsti -ka. 2.na parimàõàrambhakaü-mu-cha-kha. 3.dityanumànena -kuü-ka. 4.yeõai-i. 5.tyarthaþ -i. 6.kùà÷aü -mu. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatvaþ-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 373. ---------------------- ------- -------- na càprayojake hetuþ / kàraõagataguõànàü kàrya 1 guõaü prati sajàtãyatvenànambhakatvasyotsargikatvat / parimàõasàmànyaü prati kàraõatvagrahada÷àyàü parimàõatvasya niyamenopasthite÷ca // --------------------------------------------------------------------------- gaganakàlaparimàõe sàdhyavyàpakatvàt sàdhanavati pakùe 'bhàvena sàdhanàvyàpakatvàditi bhàvaþ/ na ca pårvasàdhanavyatirekatvànnàyamupàdhiþ, pratipakùamàtrocchedàpatteriti vàcyam / pràcã 2 nahetoranukålatarkavatvena sàdhyavyàpyatvani÷caye sati tadvyatirekasya pratipakùànumàne sàdhyavyàpakatva ni÷cayàt / yatra tu sthàpanàyà àbhàsatvaü tatraivaü vi÷eùàdar÷anada÷àyàü satpratipakùe pårvasàdhanavyatirekasya sàdhyavyàpakatvenànupàdhitvam / yathà ÷abdo 'nityaþ guõatvàdityatra ÷abdo nityo vyomaikaguõatvàdityanena satpratipakùe guõatvàbhàvenopàdhiþ / jalaparamàõuråpe sàdhyàvyàpakatvàt / atra pårvasàdhanavyatirekasyàpyupàdhitve na kopi 3 doùa iti bhàvena sthàpanàyàü nirupàdhisahacàrakàryakàraõabhàvagraharåpànukålatakàrai vyanakti / na càprayojako heturityàdinà // autsargikatvàditi // jàtita eva pràptatvàt apavàdàbhàve tasyàpi pramàõatvàt / bàdhakasya cehàgre nirasiùyamàõatvàt asyàpyutsargaviùatvameveti bhàvaþ// nacaivamapi tålapiõóàdiparimàõasya 4 ÷ithilabhåyo 'vayavasaüyodaråpapracayamàtrajanyatvàt tålapiõóasamavàyikàraõagataparimàõe vyabhicàrã 5 sthàpanàheturiti vàcyam / tasyàpi pakùatuvalyatvàt // --------------------------------------------------------------------------- 1.'gata' ityadhikaü-cha. 2.gukta-mu. 3.vi÷eùa iti -i. 4.pra÷i-a. 5.rasthà-a-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 374. ----------------------- ----------- --------- nanu tålapiõóàdiparimàõe pracayàkhya saüyogavi÷eùasya samànaparimàõàlpasaïkhyàkàvayavàrabdhàpekùayà tàdç÷àdhikasaükhyàkàvayavàrabdhadravyagatàti÷ayitaparimàõe bahutvasaïkhyàyà÷ca kàraõatvadar÷anàt sàmànyavi÷eùanyàyena parimàõasàmànyaü prati saüyogasàmànyasya saükhyà 1 sàmànyasya và kàraõatvamastviti cenmaivam / --------------------------------------------------------------------------- na caivaü satyaü÷e bàdhaþ / pracayakàraõatàyà apyanivàraõàt / na cobhaya2 kàraõatvakalpane gauravadoùaþ /"dvayorapi këpta÷aktitvà"diti sudhàyàmevoktatvat / na ca këpta÷aktitvaü parimàõe 3 'siddham / kàraõagatetyàdinoktatarkadvayasiddhatvàt / vakùyamàõadi÷à pracayasaïkhyayoþ parimàõahetutvàditi bhàvaþ // kàraõaparimàõasya kàryaparimàõaü pratãva pracayasaïkhyayorapi kàraõatvaü këptamiti iha paramàõvàdigatasaïkhyàpi kàraõaü syàditi ÷aïkate -- nanvati // saüyogavi÷eùasyeti // kàraõatvadar÷anàdityanvayaþ / 4 pracayaþ prasaïgàdupàttaþ / bahutvasya kàraõatvagrahe sthalamàha / samàneti // tulyaparimàõakapàladvayàrabdhaghañàpekùayà 5 tattulyaparimàõakapàlatrayajanyaghañagataparimàõa ityarthaþ / tàdç÷eti // pårvadravyàvayavasamànaparimàõetyarthaþ // sàmànyeti // yadvi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvo bàdhakàbhàve tatsàmànyayorapi kàryakàraõabhàva iti nyàyenetyarthaþ // kàryagataparimàõaü prati kàraõagataparimàõameva sarvatra heturna tu pracayàdirapãti siddhàntayati -- maivamityàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.yà và -cha-saükhyàsamàmànyeti nàsti -kha. 2.yatra kà -kuü. 3.õasi-mu. 4.pracayetyàdi nàsti-kuü. -i. 5.tat iti nàsti -mu. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 375. ------------------- --------- ------- autsargikasya niyatopasthitikasya ca 1 sàdhye satyeva tadviparãte pramàõapravçtteþ / na caivaü dvyaõukatryaõaukaparimàõayoþ paramàõuparimàõasàjàtyaü syàditi vàcyam / guõatvàsàkùàtdvyàpyajàtyà sàjàtyàpàdana iùñàpatteþ / tadvyàpyajàtyà tadàpàdane tantuparimàõagatasya mahatvavyàpyasyà 2 pakarùaråpajàtivi÷eùasya 3 pañaparimàõe 'bhàvena vyabhicàràt / anyathà saükhyàsaüyogajanyatve 'pi mahatsamavetayostayoraõautvajanakatvaü syàt // ki¤ca dvyaõukàdiparimàõasya kevalasaïkhyàyo 4 nitya eva dvitvàdivatsaïkhyàtvena kàraõasàjàtyaü syàt // --------------------------------------------------------------------------- 5 yadvà anyatra saïkhyàyà 6 mapi 7 këpta÷aktitva 8 mastu / prakçte tu utsargataþ pràptaparimàõahetutvamevàstu bàdhakàbhàvàdityàha -- maivamityàdinà // asti 9 paramàõvàdiparimàõàrambhavàde 'pi tulyaparimàõàpattireva bàdhiketyà÷aïkya niràha -- na caivamiti // paramàõvàdiparimàõasya svakàryagataparimàõàrambhakatva ityevaü÷abdàrthaþ -- sàjàtyamiti // tathà càpratyakùatàpattiriti bhàvaþ / sàkùàdvyàpyeti // parimàõatvajàtyetyarthaþ // tadvyàpyavyàpyeti // parimàõaü caturvidham / aõutvaü, mahatvaü, dãrghatvaü hçsvatvaü ceti / --------------------------------------------------------------------------- 1.ca iti nàsti-kuü. 2.syotka-kuü-ga. 3.pañapadaü na -kha. 4.gite-ka-cha-rà. 5.yadvetyàdi nàsti -i. 6.yà api -mu. 7.'këpta......prakçtetu' ityantaü nàsti -mu. 8.tvepãhotsarga-a. 9.stu-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 376. ---------------------- ----------- --------- ki¤ca parasiddhaü 1 parimàõatvàvàntaramaõutvàdijàtibhedamaïgãkçtye 2 damuktam // vastutastu yathà tryaõukàdiùu mahatvame 3 kajàtãyamevotkarùàpakarùavat, yathà 4 càõutvaü paramàõudvyaõukayoþ evaü parimàõamavàntarajàtirahitameva sarvadravyeùåtkàrùàpakarùavadvartate / etasyaivotkarùàpakarùo ca pratiyogibhedena sannikarùaviprakarùàvivàviruddhau vistarastu sudhàyàü draùñavyaþ // --------------------------------------------------------------------------- nãlatvapãtatvàdyavàntarajàtivatparimàõatvàntarajàticatuùñayamupetya paramàõàvevàõuparimàõaü dvyaõuke hçsvaparimàõaü tryaõukàdau mahatvàdityabhyupagamena dvyaõukepyaõutvaråpaparimàõatvàvàntarajàtimatparimàõaü tryaõuke ca hçsvatvaråpaparimàõatvavyàpyajàtimatparimàõaü syàdityàpàdàne cetyarthaþ // svotprekùitapakùaiþ sahoktàni pa¤camà samàdhànànyapi 6 parimàõa 7 pravàdànanu 8 kålànãti manvànaþ 'paramatamà÷ritya parasyedaü dåùaõàbhidhànam"iti sudhoktaü hçdikçtvàha - ki¤ca paràsiddhetyàdi // --------------------------------------------------------------------------- 1.ddhapa-ga-kuü. 2.tyace-mu. 3.ekapadaü na -cha-kha-ka-rà. 4.và-ca-cha-ka-rà. avayavàõutvaü para-kha. rasà-kuü-ga. 6.na pari-mu-a. 7.õvàdà -mu - a. 8.dànukå - mu - a. --------------------------------------------------------------------------- ãsyà-nukatva-bhaïgaþ) ã÷varavàdaþ pu - 377. ------------------- ---------- --------- tasmàdã÷varasya 5 sàrvaj¤àdervedanirapekùànumànenàsiddheþ kalpanàgauravaü sustham // 1 ã÷varasyànumànikatvabhaïgaþ // 22 // 2 ã÷varavàdaþ samàptaþ // --------------------------------------------------------------------------- sudhàyàmiti // vai÷eùikàdhikaraõe samayapàda ityarthaþ // ã÷varasyànumànikatvabhaïgaþ // 22 // ã÷varavàdaþ samàptaþ // --------------------------------------------------------------------------- nanu tathàpi varõasamudàyaråpasya 3 vedasya na nityatvam / ÷àntaþ kolàhalaþ ÷rutapårvo gakàro nàstãtyàdipratyakùeõa, varõo 'nityaþ bhàvatve sati kçtakatvàditayanumànena ca varõànàmevànityatvàditi ceducyate / --------------------------------------------------------------------------- tathàpãti // pauruùeyatve dharmàdyasiddhàvapi 4 kalpanagauravadoùabhàvepi veda 5 pauruùeyatve mànàbhàvepãtyarthaþ / na nityatvamiti // nànàdinityatvamityarthaþ // dvitãyastabake kusumà¤jalàvudayanoktamàha // ÷ànta iti // ÷ruteti // pårvaü ÷rutaþ ÷rutapårva ityarthaþ / ÷abdo 'nitya utpattidharmatvàdityudayanànumànasya pariùkàrapårvaü maõànuktasyàyamanuvàdo varõa ityàdi // --------------------------------------------------------------------------- 1.iti ityadhikaü -cha. 2.ã÷varavàdaþ samàptaþ iti-kha. pustakabhinneùu nàsti. 3.vedapadaü na -rà. 4.pyapau-i. 5.dàpau-i-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 378. ------------------------ ---------- ---------- ÷àntaþ kolàhala iti dhàrghvani 1 vaùayaiva / dhvanivi÷eùasyaiva kolàhalatvàt / ÷rutapårvo gakàro nàstãti dhãstu nàstyeva /÷ruta 2 eva gakàraþ punaþ÷råyate eka eva gakàro 'sakçduccàrita ityàdipratyàbhij¤àvirodhàt / kintåccàraõenopalabdha 3 varõasyànupalabdhimàtreõa ÷rutapårvo gakàro na ÷råyata ityeva 4 dhãþ / uktaü hi ñãkàkàraiþ"pràguccàraõà 5 danupalabdhà varõà uccàraõe satyupala 6 labhyante ityevànubhavasiddham / na tu teùàmutpattirvinà÷o và"iti // --------------------------------------------------------------------------- maõau varõàtmaka÷abda ityuktàvapi maõikçnmateü'÷atassiddhasàdhanasyà doùatvàdvarõapadànarthakatyam / varõa ityeva tu chalatvàttathà÷aïkaiva na yukteti varõo 'nitya 7 ityevànuvàdaþkçtaþ / varõànàmanityatvepi na vedanityatvakùatiþ / tathàpyabhyupetya tatsamàdhatte / ucyata ityàdinà // vyaktaü caitadvedànte grantha eva // dhvanivi÷eùasyaiveti // yattu vardhamàne 8 anabhivyaktavarõatvavyàpyajàtivi÷eùo varõasamåha eva kolàhala ityuktam / tanna / varõa÷ånyadhvanivi÷eùepi kolàhalapadaprayogàt // pratyabhij¤eti // tadbhràntitvaü tvagre nirasiùyata iti bhàvaþ // uktaü hãti //"na coccàraõakàla eva varõà 9 nutpattiriti vàcya"miti tatvanirõayavàkyasambandhiñãkàyàü varõajanmavarõàbhàvabudhyoruccàraõakriyàviùatvamityetaduktamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.vi÷eùa ityadhikaü-mu. 2.pårva ityadhikaü-kha. 3.sya va -ca-ga-kha-kuü. 4.'eva' iti nàsti-ka-kha-kuü. 5.õànu-kuü. 6.bdhà-kha. 7. nitya iti nàsti -kuü. 8.nàbhi -mu. 9.nàmu -a-i. --------------------------------------------------------------------------- varõà(÷abdà)nityatvasya pratyakùatvabhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 379. ------------------------------------ ------ ---------- astu và sà / 1 tathàpi ghaño nàstãtivanna vi÷eùyamàtraniùedhikà / ÷rutapårvatvani÷iùñaniùedhastvalaü kçtapårva÷caitro nàstãtivatpårvakàlàvacchinna÷ravaõadhvaü 2 saråpavi÷eùaõa 3 niùedhenàpyupapannaþ 4 // astu và sà vi÷eùyamàtraniùedhikà / tathàpivya¤jaka uccàraõe 'vya¤jakatvabhràntyàliïge 'nupalabdhimàtre yogyànupalabdhiråpaliïgàbhimànàdbhràntiråpànumitireva sà / --------------------------------------------------------------------------- anubhave vipratipannaü pratyàha -astu và seti // ÷rutapårvo gakàro nàstãti dhãrityarthaþ / na vi÷eùyamàtreti // ghañasya kevalatvàdasya ca savi÷eùaõatvàditi bhàvaþ / alamiti // pårvamalaïkçto 'laïkçtapårva ityarthaþ / vi÷eùaõaniùedheneti //"savi÷eùaõe hi vidhiniùedhau vi÷eùye bàdhe vi÷eùaõamupasaükràmata"iti nyàyàdiha na vi÷eùyabàdhasya pràguktapratyabhij¤ànavirodhena vyaktatvàditi bhàvaþ // vi÷eùyabàdhe vivàdinaü pratyàha // astu và seti // dhãrisyarthaþ / tathàpãti // bhràntiråpetyàdinànvayaþ / bhràntiråpatve bãjamàha // vya¤jaka iti // varõau nàsti anupalabdheþ stambhàdivaditi liïgàbhàlajanyànumitireva / na pratyakùaråpà / nàpi pramitiråpà / paramàõvàdàvanupalambhe satyapi nàstitvàbhàvena vyabhicàritayànupalabdhimàtrasyàliïgatvena talliïgatvasyàbhimànikatvàt / aliïge ca liïgatvàbhimàno yogyànupalabdhitvabhramamålaþ/ sopi bhramaþ uccàraõasya na varõàbhivya¤jakatvam / kintåtpàdakatvameveti bhràntimåla evetyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.'tathàpi' iti nàsti-cha- 2.dhvaüsapadaü nàsti -mu-ca, dhvaüsenàpyu-rà. 3.dhvaüsenàpyupa -cha-kha. 4.nnà - kuü. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 380. -------------------------- -------- --------- na tu pratyakùà / pratyàsatyabhàvàt // na cendriyavi÷eùaõatà pratyàsattiþ / cakùuùà svavi÷eùaõãyabhåtasya ghañaniùñharåpapratiyogikàbhàvasya grahaprasaïgàk / --------------------------------------------------------------------------- etena ÷rutapårvo gakàro nàstãti pratãtirniranumànàdityasat / ÷abdasyaiva pakùãkaraõe hetoranà÷rayàtvam / àkà÷asya pakùatve tadvattayànupalabhyamànatvahetora 1 nekàntikatvam / ÷abdasadbhàvakàlepi tasya satvàt / evaü kàlapakùepi doùàt / ahamidànãü niþ÷abda÷rotravàn ÷abdopalabdhidharahitatvàt badhiravaditi cenna / dçùñàntasya sàdhyavikalatvàt vyàhatatvàccetyàdikhaõóanaü nirastaü dhyeyam // atãtaghañàdau j¤ànaviùayatvàbhàvapratiyogitvàdidharmavadanupalabhya mànadharmasyàpi sambhavenàsiddhyàderanàpatteriti / na tu pratyakùeti // tàdç÷abuddheþ pratyakùatvepi ÷uktiråpyàdipratyakùavatpratyabhij¤àråpaprabalapratyakùabàdhàdbhràntireveti suvacam / tathàpyudayanoktapratyakùatvopapàdanakhaõóanàyaivamuktiþ // asti hi ÷rotra÷abdàbhàvayorvi÷eùaõavi÷eùyabhàva ityàdinodayanoktamà÷aïkya niràha -- na cendriyeti // ÷rotraråpendriye ÷abdàbhàvasya satvena tayoþ sambandhàntaramàtreõa tadupa÷liùñsvabhàvaråpavi÷eùaõatàpratyàsattirityarthaþ / vi÷eùaõa 2 bhàvenaiva samavàyàvayorgrahaõàditi bhàvaþ -- cakùuùeti // svasambandhivi÷eùaõatayaivàbhàvàderindriyeõa grahaõàt / na tu svavi÷eùaõatvenaiva / --------------------------------------------------------------------------- 1. naikà - a- i. 2.vi÷eùya ityadhikaü -mu. --------------------------------------------------------------------------- varõà-tvasya-pratva-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 381. ----------------------- ------- -------- 1 tvadabhimatasya yogye 'dhikaraõe 'nupalabdhiråpasyendriyasacahakàri 2 õo 'satvàcca / tvanmate 3 càdhikaraõasya gaganasyàyogyatvàt // na càdhikaraõasyàyogyatvepi pratiyogino yogyatvàttatsahakàriõã yogyasyànupalabdhirastãti vàcyam / pàrthivaparamàõau jalatvàbhàvasya pratyakùatvaprasaïgàt // --------------------------------------------------------------------------- tathàtve ghañaniùñhaü yadråpaü tatpratiyogikàbhàvasya cakùuùyapi satvena cakùuùà vi÷eùaõatàråpapratyàsatyà mama cakùuùà ghañaråpaü neti råpàbhàvagrahaõaprasaïga ityarthaþ// nanu pratyàsatteþ phalabalakalpyatvàdråpàbhàvàdinà vi÷eùaõatàråpapratyàsattikalpakaü netyato doùàntaramàha -- yogya iti // yadvà svasambandhivi÷eùaõatayaivàbhàvàderindriyeõa grahaõàt // cakùuùà ca ghañàdiråpàbhàvo råpatvàdau råpaü neti gçhyata eva / prakçte ca ÷rotrasaümbandhyàkà÷avi÷eùaõatàstyeva ÷abdàbhàvasyetyataþ kiü yogye svasaübandhini vi÷eùaõatayàbhàva grahaþ utàyogye ? àdya àha -- yogya iti // anupalabdhãti // pratyakùayogyapratiyogino 'nupalabdhãtyarthaþ / siddhànte sàkùipratyakùatvàdàha -- tvanmata iti // antyo 'tiprasaïgaduùña iti bhàvaþ / nanu nàtiprasaïgaþ / pratiyogino yogyatvasyàtiprasaïgabha¤jakatvàditi bhàvenà÷aïkya niràha // na ceti // --------------------------------------------------------------------------- tvadabhimatasyeti nàsti -ga. 2.råpa ityadhikaü-ga. 3.ca iti nàsti -ka-rà. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 382. ----------------------- ----------- -------- na ca pratiyogivadvyàpyetarapratiyogyu 1 palambhakasàmagrãråpayogyatàvi÷iùñànupalabdhistatsahakàriõã / evaü ca jàtigrahe vyaktiyogyatàyà api kàraõatvàtparamàõo÷cà 2 yogyatvànnoktadoùaþ / --------------------------------------------------------------------------- yadvà anupalabdhirhipratyakùasyàbhàvagrahe sarakàriõã / sà ca nànupalabdhimàtram / ati prasaïgàt / kintu yogyànupalabdhiþ / sà ca yogye 'dhikaraõe 'nupalabdhiråpà và, yogyasya pratiyogino 'nupalabdhiråpà và, yogya 3 råpànuvalabdhi 4 bhåtànupalabdhiråpà và ? tatrànupalabdheryogyatvaü ca kiü pratiyogitadvyàpyetaretyàdiråpaü và, pratiyogisatvavirodhitvaråpaü và, pratiyogisatvà 5 pàdanetyàdiråpaü và ? pakùapa¤cake 'pi na varõàbhàvasya pratyakùatàsiddhiriti bhàvenàdyaü niràha / yogya iti // dvitãyamà÷aïkyà niràha // na ceti // uktadoùaniràsàya tçtãyaü pakùaü 6 kusumà¤jalyuktamà÷aïkya 7 niràha / na ceti // pratiyogi 8 ghañàdi, 9 yacca ghañàdivyàpyaü sannikarùàdi, tàbhyàmittarà 10 ghañàdilakùaõapratiyogyupalambhakasàmagrã saivànupalabdheryogyatà / tadvi÷iùñànupalabdhirabhàvapratyakùe sahakàriõãtyarthaþ / ghañàbhàvapratyakùe tathàdar÷anàditi bhàvaþ / pratiyogisatvenupalabdherevàbhàvaþ / tavdyàpye satyapipratiyoginaþ satvaniyamenànupalabdhirneti tàbhyàmitaratvenopalabhyakasàmagrã vi÷eùità // noktadoùa iti // upalambhakasàmagrãråpayogyatàbhàvena pàrthivaparamàõau jalatvàdyabhàvapratyakùatàpattidoùo netyarthaþ /11 nanvevaü ÷àbdàbhàvopi na pratyakùaþ syàt jàtigraha iva vi÷eùaõagrahepyà÷rayayogyatvasya tantratvà . . . . yogyànupalabdhyabhàvàdityata àha // vi÷eùaõeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.gyanupa-rà. 2.ca iti nàsti-cha. 3.bhåta-mu-a. 4.råpa-mu-a. 5.saüjana-mu. 6.'yadvà' ityàdi etatparyanto granthaþ nàsti -i. 7.'à÷aïkya'iti nàsti-kuü. 8.gã-mu. 9.diþ -mu-a. 10.nanvityàdi nàsti -a-i-mu. --------------------------------------------------------------------------- varõa-tvasya-pratva-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 383. --------------------- -------- --------- vi÷eùaõagrahe tvà÷rayayogyatà na hetuþ / anyathàgandhàdigraho na syàditi / ÷abdàbhàvagraha 1 uktaråpànupalabdhirastãtyudayanoktaü yuktam / ekasya saüyogino 'pagame sati saüyoga 2 dhvaüsasyàpratyakùatàpàtàt / tatra pratiyogibhåtàtsaüyogàttadvyàpyàtsannikarùàccàtiriktasya saüyogopalambhakasyaikasya saüyogino 'bhàvàt / varõopalambhakasyoccàraõasyàbhàvenopalambhakasàmagryà asatvàcca // etena pratiyogisatvavirodhyanupalapalabdhiråpà 3 yogyànupalabdhistatsahakàriõã, --------------------------------------------------------------------------- ÷abdaråpa 4 rasagandhàtivi÷eùaõetyarthaþ / tathà ca gaganalakùaõàdhikaraõasyàyogyatvepyuktaråpayogyatàvi÷iùña÷abdànupalabdherbhàvena ÷rotreõa gagane ÷abdàbhàvagraho yukta iti bhàvaþ kutopratyakùatvàpàta ityataþ yàvadulambhakamelanaråpasàmagryabhàvàditi bhàvenàha // tatreti // ekasaüyoginopagamasthala ityarthaþ // nanu saüyogàbhàvànyàbhàvapratyakùe sahakàriõãyamanupalabdhoryogyatetyata àha/varõeti// sannikarùagranthànte maõyuktadi÷à ÷abdàdyabhàvapratyakùatvànukålaü caturthapakùabhåtaü yogyatvamanådya niràha // eteneti // pratiyogisatvavirodhãti bahurvrãhiþ / yasyà anupalabdheþ pratiyogisatvaü virodhi sànupalabdhiryogyànupalabdhiþ / bhåtale ghañàdyanupacalabdhastàdç÷ã / paramàõvàdyanupalabdhistu naivam / --------------------------------------------------------------------------- 1.tu ityadhikaü -ka-kha-kuü-rà. 2.pradhvaü -kha. 3.payo-ca. 4.råpapadaü na -kuü-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 384. ----------------------- ----------- --------- sà ca ÷abdàbhàve saüyogadhvaüse càsti, ÷abdàdeþ 1 satvenupalabdhyayogàt, pàrthivaparamàõugate jalatvàbhàve tu nàsti, vyakterayogyatvena jalatvànupalabdhisambhavàditi maõyuktaü nirastam / uktapratyabhij¤ayà ÷abdasya satvepi vya¤jakàbhàvenànupalabhyasambhavàt // etenaivapratiyogisa 2 tvàsa¤janaprayu 3 ktasa¤janaviùayabhåtopalabdherabhàvaråpà yogyànupalabdhistatsahakàriõã / ata eva 4 pakùilabhàùye yadisyàttarhyupalabhyeteti tarkapuraskàramevàbhàvaj¤ànaü vyatpàditam / na caivaü ghañe manastvàtyantàbhàvo vàyau råpavadanyonyàbhàva÷ca pratyakùaþ syàt ; --------------------------------------------------------------------------- tatsatvepyanupalabdhisambhavàditi bhàvaþ // tatsahakàriõãti // abhàvapratacyakùasahakàriõãtyarthaþ / asminpakùe udayanapakùoktaü 5 doùadvayaü neti vyanakti // na ceti // ÷abdàderityàdipadena saüyogagrahaþ / pårvoktadoùa÷ca netyàha // pàrthiveti // ukteti // eka eva gakàrosakçduccàrita iti pràguktapratyabhij¤ayetyarthaþ // pa¤camaü pakùamanådya niràha -- eteneti // pratiyogisatvàsa¤janeti // àsa¤janaü de÷a vi÷eùe vartamànatà / tatprayuktàsa¤janaviùayatvaü yasyà upalabdheþ tàdç÷opalabdhyabhàvo yogyànupalabdhiþ / pratiyogisatvàsa¤janaprasa¤jitapratiyogitàkatvamanupalabdheryogyatvamityarthaþ -- tatsahakàriõã abhàvapratyakùasahakàriõi -- ukteti // vya¤jakàbhàvenetyuktarãtyetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.dau-cha. 2.tvanpra iti ÷odhitamasti - cha-tvàpra-kha. 3.yojyà -cha. --------------------------------------------------------------------------- yadi ghañe manastvaü syàttarhi yogyavyaktivçttitvàt ghañatvamivopalabhyata ; yadi mahati vàyau råpavattàdàtmyaü syàt tarhi pçthivyàmivopalabhyetetyà 2 sa¤janasambhavàditi vàcyam / uktayogyànupalabdheþ satveneùñàpatteriti nirastam / uktarãtyà ÷abdasya satvepyanupalabhyasambhavena ÷abdasatvàsa¤janenopalabdhyàsa¤janàsambhavàt / kathaü ca viparyaye paryavasànanahitetarke niyamena sàpekùasyàbhàvaj¤ànasyànanumititvam / tasmàtpararãtyàpi na varõadhvaüsa aindriyakaþ / paràbhimatasya 3 sattayendriyasahakàriõo 'nupalabhyasyàbhàvàt // --------------------------------------------------------------------------- asminpakùe 'numititvaü sphudamityàha -- kathamiti // yadiha ÷abdaþ syàdupalabhyeta nopalabhyate ato nàsti ÷abda iti viparyaye paryavasànasahite / tarka iti viùayasaptamã / tàdç÷atarkaviùaye niyamenàpekùàsahitasyetyarthaþ / tvanmate tarkasyà 4 numànànugrahakamàtratvenànumitireva tarkasàpekùatvàditi bhàvaþ -- paràbhimatasyeti // pratiyogisatvaprasa¤jitapratiyogikatvàdiråpayogyatvasyetyarthaþ / anupalabhyasyetyanvayaþ-- sattayeti // svaråpasattayà na tu j¤àna 5 yetyarthaþ / tathàtvehyanumànaråpatayà pçthaómànatvenendriyasahakàritvàbhàvàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.tyevo -kha. 2.sarvatra 'pra' ityadhikamasti-kha. 3.sattayeti nàsti-cha-rà. 4.'niyamena' ityadhikaü -mu-e. 5.tatayà-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 386. ----------------------- --------- ------- manmate tu nendriyasyànupalabdhiþ sahakàriõã / tathà hi / sahakàriõyà anupalabdheþ pratyakùàpratyakùasàdhàraõopalabdhisàmànyàbhàvaråpatve ÷aïke ÷aïkhatvena liïgena ÷caitye 'numite ÷vato netyabhàvabhramànudayaprasaïgaþ // na coktaråpànupalabdhirabhàvapramàheturiti vàcyam / gu¤jàpu¤je cakùuùàropitena vahnitvenoùõaspar÷ànumitau satyàü tvacoùõaspar÷àbhàvapramànudayaprasaïgàt // --------------------------------------------------------------------------- nanu bhavanmate ghañàbhàvàdigrahe cakùuràderyàdç÷o 'nupalabhyaþ sahakàrã tàdç÷a eva mamàpi ÷abdàbhàvagrahe 'stvityata àha -- manmate tviti // cakùuràdãnà ghañàderiva tadabhàvasyàpi sàkùàtsaüyogasambandhenaiva grahaõopapattau kimanupalabdhisahakàriõeti bhàvena sahakàritàkhaõóanamàrabhate -- tathà hãti // anupalabdhirindriyasahakàriõãti vadan 1 praùñavyaþ anupalabdhipadena pratyakùàdisàdhàraõapratiyogij¤ànasàmànyàbhovo và pratyakùàdisàdhàraõapratiyogipramàbhàvo và pratiyogipratyakùàbhàvo và abhàvagràhakendriyakaraõakapratiyogipratyakùàbhàvo (và) vivakùitaþ / àdyepi 2 phalãbhàtàbhàvagrahapadenàbhàvaj¤ànamàtratàbhàvaprameti / àdya àha -- sahakàriõyà iti // àdyasya dvitãyamà÷aïkya niràha -- na ceti // vahnitvenetyanantaraü liïgeneti ÷eùaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. ' vàdã ' ityadhikam - i. 2. apipadaü na - mu. --------------------------------------------------------------------------- varõà-tvasya-pratva-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 387. ---------------------- --------- ---------- na ca pramàtvavi÷eùitoktapalabdhisàmànyàbhàvo 'bhàvapramàheturiti vàcyam / ÷uktau råpyabhrame satyapi råpyapramàbhàvasya satvena råpyàbhàvaprasaïgàt // na coktaråpànupalabdhiþ pratyakùaråpopalabdhivi÷eùàbhàvaråpà, tato noktadoùa iti vàcyam / tathàpi maõóåkavasà¤janadoùeõa vaü÷amuragatvena 1 cakùuùà pa÷yatastvacoraga 2 tvàbhàvapramitiprasaïgàt // pratyakùa÷abdenàbhàvagràhakatvenà 3 bhipretendriya 4 kàraõakaj¤ànavivakùàyàmapi kapàle ghaño 5 stãti càkùuùasàkùàtkàrasya vina÷yadavasthà'panne ghañe utpannatvàdghañadhvaüsànantaraü cakùuùà ghañadhvaüsasàkùàtkàro na syàt / dhvaüsasàkùàtkàrotpatyapekùayà pårvakùaõa råpe dhvaüsotpattikùaõa uktaråpasya ghañasàkùàtkàrasya sthityà tadabhàvaråpahetvabhàvàt // tasmàdbhàvasàkùàtkàre 'bhàvànupalabdhirivàbhàvasàkùàtkàre 'pi 6 na bhàvànupalabdhiþ sahakàriõã / --------------------------------------------------------------------------- dvitãyamà÷aïkya niràha -- na ca pramàtveti // tçtãyamanådyaniràha -- na coktaråpeti // abhàvagràhakendriyasahakàriråpetyarthaþ / antyapakùamanådya niràha - pratyakùeti // càkùuùasàkùàtkàrasyeti // vina÷yadavasthàpannaghañaviùaye 7 jàtasyeti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.cakùuùà iti nàsti - kha/ 2.gàbhàva -ca-cha. 3.bhimateü-ca-kha-ka. 4.karaõaka-kha-ka-rà. 5.nàstãti -cha-ka. 6.'na' tyanantaramasti -ca-mu. 7.dvàrasyeti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàdãpayutatarkatàõóavam varõavàdaþ pu - 388. --------------------- -------- ---------- kiü tvavarjanàyasannidhiþ / taduktaü paddhatau anupalabdhistvavarjanãyasannidhireveti / abhàvapratyakùatàyàü tva 1 dhikaraõayogyatà tantram / anyathà paramàõau jalatvàbhàvagrahaprasabhaïgasyàparihàrtha 2 syàt / itaraniråpyeùu j¤ànecchàdãrghatvaparatvapçthaktvàdiùu këptatvàcca / anyonyàbhàvagrahe tvàyàpi svãkçtatvàcca / na tu tvaduktànekavi÷eùaõavi÷iùñànupalabdhistantram / akëptatvàt / vi÷eùaõaprayojanasyàtiprasaïganiràsasya dãrghatvàdau këptàdhikaraõayogyatayaiva siddhe÷ca // nanvabhàvapratyakùatvaprayojakàdhikaraõayogyatà kimindriyagràhyatvamàtraü kiü và pratiyogigràhakendriyagràhyatvaü yadvàbhàvagrahakendriyagràhyatvam / --------------------------------------------------------------------------- tarhyabhàvapratyakùe kiü tantramityataþ"tatpratyakùatàyàü dharmiõa eva pratyakùatopayujyate"iti pçthagadhikaraõãyasudhàvàkyaü hçdikçtvà'ha // abhàveti // itareti // sambandhikapadàrtheùvityarthaþ -- aneketi // pratiyogisatvàsa¤janaprasa¤jitapratiyogi 3katvàdiråpànekavi÷eùaõàvi÷iùñetyarthaþ// nanvanupalabdhimàtrasya gràhakatve pàrthivaparamàõvàdau jalatvàdyabhàvaþ pratyakùaþ syàdityatiprasaïga ityata àha -- vi÷eùaõeti // dãrghatveti parimàõavi÷eùaþ / àdipadena pçthaktvàdipràguktadharmagrahaþ // aståktarãtyàbhàvapratyakùatve 'dhikaraõayogyatvasyameva tantraü tàvatàpi ÷abdàdyabhàvapratyakùatà setsyatãti bhàvena ÷aïkate -- nanviti // --------------------------------------------------------------------------- 1.yàmadhi-ka-kha-kuü. 2.ràt-ka-kha-ga-kuü. 3.gitvà-kuü. --------------------------------------------------------------------------- varõà-tvasya-pratva-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 389. ---------------------- ------- ------------ àdye 'dhikaraõaü pratiyogisamavàyi cedà÷rayanà÷ajanyo bhåtaliùñho ghañadhvaüsaþ pratyakùo na syàt / à÷rayamàtraü cecchabdàdhikaraõamapi yogyameva / vane siühanàda ityàdipratãtyà vi÷eùaõaråpapratyàsatyàdhikaraõasya vanasyàpi pratyakùatvàt / na dvitãyaþ / staübhajãvaniùñhayoþ pi÷àye÷varànyonyàbhàvapratyakùatvàpàtàt / na tçtãyaþ/ vàyuguóapàùàõeùu råpatiktarasasaurabhàbhàvapratyakùatvàpàtàditi cenna // --------------------------------------------------------------------------- pratyakùo na syàditi // tatrà÷raya 1 bhåtasamavàyinonà÷enai 2 ndriyakatvàropàdhikaraõa 3 yogyatàbhàvàt / bhåtalasya càsamavàyitvàditi bhàvaþ -- vanasyàpi pratyakùatvàditi // tathà ca tadabhàvasyàpi pratyakùatvameveti bhàvaþ // apratyakùatveti // maõau hi sannikarùagranthànte stambhe pi÷àcatàdàtmyà 4 bhàvaþ pratyakùa iti pratiyogisatvavirodhyanupalabdhiråpayogyànupalabdhirabhàvapratyakùaniyàmiketi pratyakùestambhàdau pi÷àcà 5 nyonyàbhàvapratyakùatvamupapàditam 6 tanna syàt / tatra bhavadabhimata 7 pratiyogigràhakendriyagràhyatvaråpàdhikaraõayogyatàyà abhàvàt / pratiyoginastatràtãndriyatvàditi bhàvaþ // vàyuguóetyàdi // tatra yathàkramaü råpatiktarasagandhàbhàvànàü cakùårasanaghràõendriyagràhyatvàt vàyvàdãnàü ca krameõa cakùårasanaghràõà 8 viùayatvena tatràbhàvagràhakendriyagràhyatvàbhàvàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.yã -a. 2.vendri -a. 3.õeyo-kuü. 4.tmyà -kuü. 5.dyanyo-a. 6tattavàpi saümatamityadhikam -a. 7.tasyapra -i-a. 8.dyavi -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam varõavàdaþ pu - 390. ---------------------- ------ -------- yanniùñhatvenàbhàvo j¤àyate tasya pratiyogisamavà 1 yiråpasya vànya 2 råpasya vàdhikaraõasyàbhàvagrahakatvenàbhimatendriyagràhyatvamadhikaraõayogyateti svãkàràt // evaü ca kapàlanà÷ajanyasya bhåtalaniùñhasya ghañadhvaüsasya stambhajãvaniùñhayoþ pi÷àce÷varànyonyàbhàvayo÷ca pratyakùatà / siddhà bhåtalastambhayorghañadhvaüsapi÷àcànyonyàbhàvagràhakacakùuràdigràhyatvàt / jãvasyàpã÷varàdbhedagràhakasàkùigràhyatvàt // ata evoktamanuvyàkhyàne // "÷àstragamyape÷ànàdbhedaþ svàtmana ãyate / anubhåtivirodhena kathamekatvamucyate"// iti // --------------------------------------------------------------------------- adhikaraõapadenàbhàvapratãtyadhikaraõamàtramityupetya antyapakùàïgãkàreõa samàdhimàha -- yanniùñhatveneti // pårvoktadoùaü niràha -- evaü ceti // tàrkikarãtyà mànasatvabhramaniràsàyàha -- jãvasyeti // yadvà jãve÷varabhedasya dvàsuparõetyàdhyàgamagràhyatayà kathamindriyagràhyatvamityata àha -- jãvasyeti // bhedànyonyàbhàvayorekatvàdbhedetyuktam -- sàkùãti // svaråpendriyagràhyatvàdityarthaþ -- ata eveti // ukta 3 råpendriyagràhyatvaråpàdhikaraõàyogyatvasyàbhàvapratyakùe 4 tantratvàdena / dvitãyàdhyàyatçtãyapàde"pçthagupade÷àt"ityatra ÷àstraikagamye÷varabhedo jãve sàkùipratyakùasiddha ityuktamityarthaþ - ãyata // sàkùiõà j¤àyata ityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.ya- ca-kha. 2.'anyaråpasyeti nàsti' -cha. 3.svarå -a. 4.kùatvataü -i-a. --------------------------------------------------------------------------- varõà-tvasya-pratva-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 391. ---------------------- ---------- -------- vanàdikaü ca ÷abdàbhàvagràhakatvenàbhimata÷rotràgràhyamiti na ÷abdàbhàvasya ÷ravaõatà // yattu vàyvàdau råpàdyabhàvànàmapratyakùatvàpàdanaü, tanna / 1 tvanmate nãråpo vàyuþ na tiktaþ iti vàyvàdivi÷eùyakapratãtãnàmiva manmatepi 2 vàyau na råpaü guóena tiktateti vàyvàdivi÷eùaõakapra 3 tyayànàmapi laiïgikatveneùñàpatteþ / tatra vi÷eùyayogyatàråpapratyakùa 4 tvahetvabhàveneva prakçtepi dãrghatvàdau këptàdhikaraõayogyatàråpaddhetvabhàvena yogyànupalabdhiråpaliïgàdyanusaüdhànakalpanàt / na ca bhaññamata iva manmate 'nupalabdhirapyanumeyà / yenànupalabdherapyanupalabdhyantarànumeyatvenànavasthà syàt // na caivaü vàyvàdau råpàdyabhàvasyànumeyatve cakùuràdivyàpàravaiyarthyam, --------------------------------------------------------------------------- ÷abdàdhikaraõamapi yogyameveti pràguktaü niràha -- 5 vanàdikamiti // pràguktaü 6 doùàntaraü ca niràha -- yatviti // nanu vàyvàdivi÷eùya 7 kapratãtàvadhikaraõayogyatvàbhàvàllaiïgikatvaü yuktamityata àha -- tatra vi÷eùyeti// prakçtepãti // vàyvàdivi÷eùaõaråpàdyabhàvapratãtàvityarthaþ / syàdityanantaraü kintu sàkùipratyakùeti yojyam /"asmatpakùe 'nupalalabdheþ svaprakà÷asàkùisiddhatvànnànavasthe"ti pramàõalakùaõañãkokteriti bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.tva-ka-cha-kha-ka-rà. 2.apipadaü-kha-ka-ga-rà. 3.tãtànàü-ka. 4.kùahe -ga-kha-ka-rà. 5.vedàdikamiti -ã varõàdikamiti -a. 6.ktado-i. 7.ùyapra-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam varõavàdaþ pu - 392. ----------------------- ------ ------ pakùasya vàyvàde÷cakùuràdyayogyatvàt, liïgãbhåtàyà anupalabdhe÷ca sàkùivedyatvàt, pratiyogina÷ca smaraõàditi vàcyam / liïgibhåtànupalabdhivi÷eùaõayogyatàntargatàlàkodigrahàrthatvàt // uktaü hi pramàõalakùaõe"yogyànupalabdhe÷ca liïgatvam"iti / liïgatvenoktà 1 yogyànupalabdhi÷ca 2 na gràhakàbhàva 3 prayuktà // --------------------------------------------------------------------------- vaiyarthyamityuktaü vyanakti-pakùasyetyàdinà // råpàdilakùaõapratiyogij¤ànàrthaü ca netyàha -- pratiyogina÷ceti // anupalabdhivi÷eùaõeti // anupalabdhimàtraü nàbhàvagràhakam vyabhicàràt / kintu yogyànupalabdhireva / yogyatà ca pratiyogyupalambhakasàmagryàdiråpeti bhàvaþ / yogyeti // ñãkoktarãtyà yogyasyànupalabdhiþ 4 yogyànupalabdhiriti vigrahaþ / saüsargàbhàvagrahe pratiyogiyogyatàpi tantramityagre vyaktatvàt // na caiva"manupalabdhistvar 5 varjanàyasannidhi"riti pràguktapaddhativàkyàvirodhaþ"abhàvo 6 numà pratyakùaü ce"tipramàõalakùaõe 'bhàvadvaividhyasyàpyuktyà pratyakùeõàbhàvagrahe 'nupalabdhiravarjanãyasannidhiþ anyatra liïgatvenetyàvirodhàt // nanvanupalabdhilaïgatàsthale 'nupalabdherupalambhakasàmagryabhàvanimittakatayà tatsàhityaråpayogyatàkhyavi÷eùaõàbhàvàddhetoralasiddhirityata àha -- liïgatveneti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ktanupa-ga-kha. 2.'na' iti nàsti -ga-cha-ka-kha-rà. 3.vàpra-ga-cha. 4.bdhiriti vigrahaþ -i. 5.'tu' iti nàsti -i. 6.ve 'nu-mu. --------------------------------------------------------------------------- varõà-tvasya-pratva-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 393. ----------------------- --------- ---------- na càdhikaraõayogyatàyàstantratve àtmàdau dharmàdyabhàvopi pratyakùaþ syàditi ÷aïkyam / saüsargàbhàvagrahe tvadabhimatà pratiyogyatàpi tantramiti mayà svãkçtatvàt / dçùñànusàriõã hi kalpanà / dhvanidhvaüsopi yogyànupalabdhiråpaliïgagamya eva / na tu pratyakùaþ / ata eva // "kvacidghañàdyabhàvopi pratyakùeõàvagamyate /"iti brahmatarke,"abhàvo 'numà pratyakùaü ca paràmar÷àparàmar÷àvi÷eùàditi"pramàõalakùaõe,"pràyeõànumàne 'ntarbhàva 1 j¤àpanàya kramollaïghana"miti pramàõalakùaõañãkàyàü ca, pratyakùapratiyogikàbhàvasyàpi kvacideva pratyakùatvamuktam // --------------------------------------------------------------------------- kusumà¤jalyàdyuktamà÷aïkate - na ceti // tantratva iti // abhàvapratyakùata iti ÷eùaþ -- pratiyogiyogyatàpãti // etena"adhikaraõayogyatvaü bhedagrahe tantra"miti sudhoktiþ"pratiyogiyogyatvaü tantra"miti lakùaõañãkokti÷càviruddhopapàdità j¤eyà -- ata eveti // pràgabhàvàdiråpasaüsargàbhàvagrahe 'dhikaraõapratiyoginordvayorapi yogyatvasyàpekùitatvàdeveti 2 bàhulyenànumànàntarbhàvàdevetyartha/ kvacideva pratyakùatvamuktamityanvayaþ / tatvanirõayoktabrahmatarkavàkye ityarthaþ -- krameti // abhàvo 'numà pratyakùaü ceti 3 mulavàkyaü pratyakùamanumà ceti vaktavye anumàpratyakùa¤ceti ---- --------------------------------------------------------------------------- 1.såcanàya-ga-kathanàya-ka. 2.'và' tyadhikam-mu. 3.itaþ, 'kramavyatyàso' ityetatparyantaü nàsti -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 394. ----------------------- ---------- --------- tasmàdvarõànityatyavàdinastava rãtyàpi varõadhvaüsagrahe sahakàri 1 õo 'bhàvàtpratyàsattyàbhàvàcca tadanityatve na pratyakùaü mànam // ÷abdànitya 2 tvasya pratyakùatvabhaïgaþ // 23 // --------------------------------------------------------------------------- -- kramavyatyàso bàhulyenànanumànàntarbhàvadyotanàyeti ñãkàrthaþ 4 -- sahakàryabhàvàditi // yogyànupalabdhiråpasahakàryabhàvàdityarthaþ -- pratyàsattãti // indriyavi÷eùaõatàderdåùitatvàditi bhàvaþ /"na pratyakùam"iti padavibhàgaþ // varõànityatvasya 5 pratyakùatvabhaïgaþ // 23 // --------------------------------------------------------------------------- nanu tarhi yogyànupalabdhiråpaü liïgaü varõadhvaüsàdau mànama 3 stviti cenna / vya¤jakàbhàvenàpyanupalambhasaübhavena vi÷eùaõàsiddheþ // --------------------------------------------------------------------------- "vya¤jakabhàvàbhyàmevopalambhànupalambhà"viti tatvanirõayañãkàü hçdi kçtvà'ha -- vya¤jaketi // dhvaniråpavya¤jaketyarthaþ -- vi÷eùaõeti // pratiyogyanupalambhaka 6 sahitànupalabdhereva yogyànupalabdhitvàdvya¤jakàbhàvanibandhanànupalabdhyabhàvani÷cayeü'dhakàràvçtte ghañavati gehe ghañàbhàvapramàpàtàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- r1.yabhà-ga. 2.tvapra-ga. 3.stã-kha-rà. 4.tataþ 'pratyàsattãti' ityevàsti - i. 5.tvapra -mu. 6.mbhasa-i. --------------------------------------------------------------------------- varõànityatve anumànabhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 395. -------------------------- -------- -------- etena varõàþ 1 prayatnotpàdyaþ 2 tadanabhivyaïgyatve sati tadanantaramupalabhyamànatvàt ghañavat iti nirastam / vi÷eùaõasyàpàtataþ sandigdhàsiddheþ / vimar÷e vakùyamàõarãtyà 3 ni÷citàsiddhe÷ca // etenaiva varõo 'nityaþ utpattimatve sati bhàvatvat , sàmànyavatve sati asmadàdibahirindriya 4 gràhyatvàt 5 ghañavat, pratyakùavi÷eùaguõatvàt ghañaråpavat, --------------------------------------------------------------------------- maõikçdàdyabhimatahetånà÷aïkya niràha - ete 6 neti // prayatnàbhivyaïgye prayatnànantaramupalabhyamàne vyabhicàraniràsàya hetau tadityàdisatyàntam / gaganàdau tanniràsàya vi÷eùyam -- àpàtata iti // nityatvasàdhakaviseùàdar÷anada÷àyàmityarthaþ -- vimar÷a iti // uttarabhaïge vakùyamàõadi÷à pratyabhij¤àvirodhàdanityo na bhavatãti vi÷eùadar÷ane satãtyarthaþ / etenaiveti // dhvaüse vyabhicàraniràsàya hetau bhàvatvàditi vi÷eùyoktiþ / gaganàdau tanniràsàya satyantam / dvitãyahetàvindriyapratyakùatvàdityasyaindriyakaraõaj¤àna 7 viùayatvàdityarthaþ / kvacidindriyagràhyatvàdityeva pàñhaþ / tatra pratyakùatvamàtrasyàtmani vyabhicàràt bahirindriye 8 tyuktiþ / tathàpi yogibahirindriyapratyakùatvamàdàyoktadoùaniràsàya -- asmadàdãti // ghañatvàdau tanniràsàya satyantam / tanmàtrasyàtmanyapi satvàdvi÷eùyam / tçtãye ca guõatvamàtrasya gaganàdiparimàõàdau, -- --------------------------------------------------------------------------- r1.õàþ -cha. 2.dyàþ -cha. 3.saüdigdhà -ka. 4.pratyakùatvàt -ga. 5.ca ityadhikaü-cha. 6.naiveti -a. 7.karaõatvàt-a. 8.gràhyetyadhikaü -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 396. ----------------------- ------------- -------- utkarùa 1 vatvàt madhuràdirasavat bahirindriyavyavasthàpakaguõatvàt ghaña 2 råpavadityàdi 3 maõyuktà 4 numànaü tatra mànam / vipakùe ca ÷abdadhvaüsagràhyakapratyakùànupapattirbàdhiketi nirastam / vipakùe bàdhakasyaiva niràsàt// --------------------------------------------------------------------------- vi÷eùaguõatvasya jalaparamàõvàdiråpàdau, pratyakùa 5 guõatvamàtrasya càtmakatvàdau, satvàdvyabhicàraniràsàya pratyakùa 6 guõtvàdityuktiþ -- utkarùeti // utkarùavatve satyapakarùavatvàdityarthaþ / ekaikasya gaganà 7 diparimàõe paramàõvàdiparimàõe ca satvàdubhayoktiþ / tàramandratvàdiråpotkarùàdiþ pakùe, dçùñànte ca màdhuryàdi÷ayàdiþ, tathàpi jàtiråpotkarùàdirubhayatra sama iti bhàvaþ -- bahirindriyeti // ÷abdaj¤ànaü karaõasàdhyam kàryatvàt iti karaõasàmànyasiddhau cakùuràderåpàdij¤ànakaraõatvàdinà ÷abdaj¤ànahetutvàtpari÷eùàccakùuràdibàhyendriyacatuùñayàdanyacchotrendriyaü siddhyatãti ÷rotraråpabihirindriyavyavasthàpakaguõatvàdityarthaþ / guõatvamàtrasya gaganàdiparimàõàdiguõe indriyavyavasthàpakaguõa 8 tvàsyàtmagataikatvàdau bahirindriyavyavasthàpaka 7 tvamàtrasya råpa 10 tvarasatvena vyabhicàraniràsàya bahirindriyavyavasthàpakaguõatvàdityuktam / nanu caitadvçnàva 11 pyastãti cet kiü tàvatà / yathoktasàdhyasyàpi tatra satvàt -- tatreti // varõànityatva ityarthaþ / etenetyuktaü vyanakti -- vipakùa iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.katvàt -ga. 2.'gata' ityadhikam-cha-kha-ka-rà. 3.maõyukteti nàsti -ga-kha. 4.ktamanu-cha-kha-rà. 5.kùàdi-i. 6.vi÷eùetyadhikaü-i. vi÷eùyetyadhikaü-a. 7.àdipadaü na -i. 8.õasya-a. 9.kamà-a. 10.tvarasatvàdau satvena -i.a. 11. nyàdàva-mu. --------------------------------------------------------------------------- varõà-tve 'nu-màna-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 397. ----------------------- ---------- ---------- àdye hetàvutpattimatvasya dvitãye pràbhàkaraü prati sàmànyavatvasya naiyàyikaü pratyapi kùiõike 1 ÷abde viùayajanyendriyakaraõakaj¤ànaviùayatvasya tçtãyapa¤camayormàü prati guõatvasya caturthe utkarùavatve satyapakarùavatvasya mandratame tàratame càsiddhe÷ca / --------------------------------------------------------------------------- pràtisvikadoùaü càha -- àdya ityàdinà // ùaùñhyantànàmasiddhe÷cetya 2 nenànvayaþ / utpanno gakàra iti maõyuktapratãtistu nàstyeveti bhàvaþ -- pràbhàkaraü pratãti // tasyàpi varõanityatvavàditvena taü pratyapi prayojyatvàt / nityatvavàde gakàràdivyakterekatvena tatra sàmànyàbhàvàt / guõatvapakùepi tena guõagatajàteranaïgãkàràditi bhàvaþ / taü prati hetva 3 ntaraü bhaviùyatãtyata àha -- naiyàyikaü pratãti // tanmate kadambamukalàdinyàyena bherãdàóano 4 ccàraõà 5 tide÷àcchrotrade÷aparyantaü sajàtãya÷abdaparaüparotpatteþ / antyopàntya÷abdayoþ sundopasundanyàyenànyanà÷asya ca svãkàràt / sarva÷abdànàmivàntya 6 syàpi trikùaõasya 7 tvopagamenàntya÷abdasthitikùaõasyaivopàntya÷abdasya vinà 8 ÷akùaõatvàdantyasya tçtãyakùaõe pårva÷abdasya dhvaüsenàntyasya vinà÷akàbhàve nityatàpatteþ / kùaõikatve copàntya÷abdavinà÷akùaõasyaivàntya÷abdavinà÷akùaõatvena nityatvàpattidoùàbhàvàtkùaõikatvaü svãkçtam / atastasminj¤ànàtpårvavçttitvasyàbhàvena j¤ànajanakendriyasannikarùàyogàt viùayajanyaü indriyakaraõakaü yajj¤ànaü 9 tadviùayatvasyàsiddherityarthaþ / màüpratãti // manmate varõasya dravyatvàditi bhàvaþ -- ÷abdatvasyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.kentya÷abde-ga. ka÷abde-kha. kùaõikapadaü na -ka. 2.tyanvayaþ- i. 3.tvanantaramiti÷odhitam -a. 4.nàdide÷à-i. 5.õàdide-a. 6.÷abdasyàpi -i. 7.vartitvena -i. 8.na÷yatkùaõa -a. 9.tadindriyatvasyà -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 397. ----------------------- ---------- ---------- ÷abdatvarasatvàdinà sàükaryaprasaïgena ÷abde rase caikasyà utkarùàdiråpà 1 yà jàterabhàvenàsiddhisàdhanavaikalyànyataràpàtàcca // na cotkarùa 2 sya guõatvavyàpyajàtyà 3 sajàtãyasàkùàtkàrapratibandhakatàvacchedakatvena, apakarùa 4 sya -- --------------------------------------------------------------------------- tàratvasya ÷abdatvaparihàreõa rase, ÷abdatvasyàpi tàratvaparihàreõa manda÷abde, tàra÷abde ca tàratva÷abdatvayorubhayora 5 pi samàve÷ena "vyakterabhedastulyatvaü saükarothànavasthitiþ / råpahànirasaübandho jàtibàdhakasaügrahaþ //" iti kàrikoktasàükaryaråpajàtibàdhakena tàratvàderjàtitvàyogàt / 6 evaü rasatvàdinàpi sàükaryaü dhyeyam // naca tarhi ÷abdatvasyaiva jàtitvaü tyajyatàmiti vàcyam / tasyànugakapratãtyàdinà jàtitvasya paramate siddhatvàditi bhàvaþ // sajàtãyeti // pakùe ÷abdàntaraü dçùñànte rasàntaraü dhyeyam / tàra÷abda÷ravaõe ÷abdàntacarasyànupalambhàt / yadyapi maõau sajàtãyetyàdyevoktam / tathàpi sukhàdisàkùàtkàràpratibandhakatvàttavdyàvçttaye tadãyañãkoktasyànuvàdo -- guõatvavyàpyajàtyeti // pratibandhakatvamàtre tåkte phalopadhàna 7 pràptau bubhutsàva÷ànmandepi ÷abde gçhyamàõe tàra÷abdasyàpratibandhakatayà tatsàdhàraõànugatadhãsiddhyarthaü tadavacchedakatvenetyuktam / --------------------------------------------------------------------------- 1.pajà-cha. 2.tvasya-kha. 3.svajà-cha. sajàtiyàpratibadhyasàkùàtkàraviùatàvacchedakatvena -kha. 4.tvasya-kha. 5.apipadaü na -i. 6.evamityàdi nàsti-i. 7.nàprà - i. --------------------------------------------------------------------------- varõà-tve 'nu-màna-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 399. ---------------------- -------- ----------- coktajàtyà 1 sajàtãyapratibadhyasàkùàtkàraviùayatàvacchedakatvenànànugama iti vàcyam / uktaråpasyotkarùasya và parimàõe 'bhàvenaikasya 2 hetutve 'pi paramamahatparimàõàõupiramàõayorvyabhicàràbhàvenobhayagrahaõavaiyarthyàt / utkarùàpakarùayoþ pratyekaü 3 hetutve ca ya 4 thoktamandratamatàratamayo 5 rbhogàsiddhyaparihàràt / 6 uktahetupa¤cakepi ÷rotràvçttitvasyopàdhitvàcca / --------------------------------------------------------------------------- tathà ca tatra bubhutsottejiketi bhàvaþ - ukteti // guõatvavyàpyajàtyetyarthaþ / tàra÷abda÷ravaõe satyapakçùñha÷abdànupalambhàditi bhàvaþ // ki¤càyaü vi÷iùña e 7 ke heturuta pratyekaü hetuþ ? àdye gaganaparimàõe càvyabhicàràya hi vi÷eùyaü ceti vàcyam / na ca tatra vyabhicàraprasaktirasti / svasya sàkùàtkàràbhàvàt / sajàtãyasàkùàtkàrapratibandhakatvàbhàvàcceti bhàvenàha -- uktaråpasyeti // parimàõe gaganàdiparimàõe -- abhàveneti // tatra sàkùàtkàràprasakteriti bhàvaþ // antye doùamàha -- utkarùeti // ÷rotravçttitvasyeti // tasya ghañàdau råparasàdau ca sàdhyavyàpakatvàtsàdhanavati pakùe ÷abde 'bhàvena sàdhanàvyàpakatvàt / yadindriyaü 8 yadguõaü gçhõàti tadindriyaü tadguõayuktamitinyàyena ÷abdasya ÷rotravçttitvàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.svajà -cha. 2.kaikasya -ga-cha-kha. 3.kahe-ga. 4.thàkramaü -ga-kha. 5.bhàgapadaü na -cha. 6.uktetyàdigranthaþ nàsti -kha-ka-rà. 7.evokto-i. 8.yatpadaü nàsti-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam ( pra.paricchedaþ pu - 400. ------------------------ ------------ ---------- vipakùàcchrotravçttiparimàõato vyàvçttatvànna pakùetaratà // varõànityatve 'numànabhaïgaþ // 24 // --------------------------------------------------------------------------- na ca ÷rotrama÷akasaüyogàdau sàdhyavyàpakatvam / ÷rotretaràvçttitve sati ÷rotra 3 vçttitvà 4 bhàvasyàbhimatatvàt / na ca siddhànte 'thàpi doùaþ / pararãtyà parasya doùokteriti bhàvaþ // pakùamàtravyàvartaka÷rotràkhyavi÷eùaõavatvàtparvatetaratvàderiva nopàdhitvamasyetyà÷aïkyàha -- vipakùàditi // ÷rotrasyàkà÷àtmakatvena tatparimàõasyàjanyatvàditi bhàvaþ / etaccopalakùaõam / bàdhàdisthale pakùetaratvasyàpyupàdhitvasvãkàràt / prakçte vipakùe bàdhakàbhàvasyeha pràgvyaktatvena hetånàmaprayojakatvasya vakùyamàõadi÷à bàdhasya ca nirõayena pakùetaratvasyàpyupàdhitve doùo netyapi dhyeyam // varõànityatve 5 numànabhaïgaþ // 24 // --------------------------------------------------------------------------- ki¤ca sa evàyaü gakàra iti pratyabhij¤àna 2 bàdhaþ / --------------------------------------------------------------------------- "tadevedaü vacanamiti pratyabhaj¤ànavirodhàt / na ca sàdç÷yàtpratyabhij¤àna bhràntiriti vàcyam / soya devadatta ityàderapi tathàtvapràpteþ"iti tatvanirõayataññãkayoruktaü vyaktãkurvan uktahetånàü bàdhitaviùayatvaü càha -- ki¤ceti // yadyapi pratyabhij¤àna na varõanityatvaü viùayãkaroti / tathàpi pårvaü gakàraü ÷rutavataþ punastacchçvaõe sa evàyaü gakàra iti -------- --------------------------------------------------------------------------- 1.tvànu -ga-kha. 2.virodhaþ-ka-rà. 3. trà - i. 4.tvabhà-i. 5.tvànu-a-i. --------------------------------------------------------------------------- varõànityatve pratyabhij¤àvirodhaþ) varõavàdaþ pu - 401. ---------------------------- -------- -------- na ca tàneva ÷àlãnu 1 pabhu¤jamaha ityàdivatsoyaü gakàra iti vyapade÷o gauõa iti vàcyam / pratyabhij¤àbàdha ukte vyapade÷agauõatva÷aïkyà vyadhikaraõatvàt / pratyabhij¤àyà÷ca 2 sthàyipadàrthàntara ivàtràpyanubhavacasiddhatvàt / te ÷àlaya ime ÷àlayo na bhavantãtivat sa gakàro 'yaü gakàro na bhàvatãti bhedapratyayàbhàvàcca // -------------------------------------------------------------------------- - jàyamànà pratyabhij¤à proktanasyedànãntanenaikyaü gocarayantã tàvatkàlasthiratvamavagàhata iti -- tàvatkàlaü sthiraü cainaü kaþ pa÷cànnà÷iùyati / iti nyàyena paràbhimatà÷utaravinà÷asya vyacirekànnitvatva eva paryavasyatãti maõyuktadi÷à và ñãkoktadi÷à 3 pårvaü pårvataraü pårvatamamapyevamityanàdinityataiva siddhyatãti bhàvena pratyabhij¤àbàdha ityuktam // atra catvàraþ pakùàþ sambhavanti / j¤ànamevedaü neti và, j¤anatvepyabhij¤aiva na pratyabhij¤eti và, pratyabhij¤àtvepi jàtya 4 bhedaviùayeti và, vyaktyabhedaviùatvepi bhràntiriti và / tatràdyaü kusumà¤jalyàdyuktamà÷aïkya niràha -- naceti // ÷àlãn såkùmavrãhive÷eùàt / j¤ànamevedaü netyucyata ityata àha -- pratyabhij¤àyà iti // sthàyãti // soyaü devadatta ityàdàvivi sa evàyaü gakàra iti pratyabhijànàmãtyanubhavasiddhatvàdityarthaþ / tatràpyevamanubhavo 'stãtyatastatra viparãtadar÷anànna pratyabhij¤ànubhavasya bhàvosti / asti cedapi bhrama eva / prakçte tu na tatheti bhàvenàha // te ÷àlaya iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.nbhu¤jata-ga. nyabhu¤mahe-cha-ka. 'bhrajàma' iti ÷odhitam -cha-nbhu¤jànaþ -kha. 2.ca iti nàsti -ga. 3.pårvapårvatapamapyeva-i. pårva pårvatamamapye -a. 4.tibhe-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 402. ------------------------ ----------- --------- na caivaü pratyabhij¤à purovartini gakàre gatvenopasthitagakàràbhedaviùayà, sà ca purovçttigakàrasya svàbhedenàpyupapannà, na tu 1 tatkàlà 2 dyavacchedenopasthitagakàràbhedaviùayeti vàcyam / pratyabhij¤àntaravat soyamiti tattedantàdhikaraõàbhedapratãteþ // nanviyaü gatvàdijàtyabhaidaviùayà / na ca tathàtve tajjàtãyoyamityàkàraþ syàditi vàcyam / jàtyabhedàdadhikasya jàdigatasya jàtitvasya capratãtàveva tadàkàràdiha ca jàtitvasyàpratãteriti cenna / --------------------------------------------------------------------------- dvitãyaü pakùamanådya niràha -- na ceyamiti// pratabhij¤eti // tava pratyabhij¤àtvenàbhimatetyarthaþ -- upapanneti // tathà càbhij¤aiva jàtà na tu pratyabhij¤eti bhàvaþ -- tatkàleti // atãtakàletyarthaþ // tçtãyaü pakùamà÷aïkate -- nanviti // tathà sati tajjàtiyoyamiti syàditi maõigranthoktaü niràha -- na ca tathàtva iti // tajjàtiyoyamityasya tanniùñhajàtimànayamiti 3 hyarthaþ / sa càkàro jàtitvabhàna eva yukto nànyatheti bhàvaþ / sàmànyanityatàyàþ pramàmaviruddhatvàditi svamatàvaùñambhena vàstavamupetya ñãkàyàü parihàroktàvapi pararãtimanusçtya svayaü parihàramàha-- tàratvàdineti // --------------------------------------------------------------------------- 1.'tat' iti nàsti -cha-ka-rà. 2.àdipadaü na -cha-ka. 3.'hi' iti nàsti -i-a. --------------------------------------------------------------------------- varõà-nitve-praj¤à-vidhaþ ) varõavàdaþ pu - 403. ---------------------- ----- ------- tàratvàdinà 1 sàükaryasya vakùyamàõatvena gatvàdijàterevàbhàvàt / sa evàyaü ghaña ityàderapi tathàtvàpàtena vyaktyabhedasya kvàpyasiddhyàpatte÷ca / 2 kvàpi pratyabhij¤àyà bhrantitvàbhàvàpatte÷ca / ghañàntaràdgrçhãtabhedepi ghañe sa evàyaü ghañha iti pratyabhij¤àprasaïgàcca // ki¤ca pratyabhij¤àjanake sa evàyaü gakàra iti vàkye sa ityasya jàtitve 'yamityasya ca vyaktiparatve jàtyà saha vyakterevàbhedaþ pratã 3 yeta na tu jàtyà saha jàteþ / tathà ca nirasiùyamàõabhràntitvapakùa evàntarbhàvaþ syàt // --------------------------------------------------------------------------- kvàpãti // so 'yaü 4 devadatta ityàdà 5 vapi jàtiviùayatvasya vaktuü ÷akyatvàditi bhàvaþ -- ghañàntaràditi // tatràpyanugatajàteþ satvàditi bhàvaþ / jàtyabhipràyeõa tàdç÷apratyabhij¤àpàdanamiùñamiti manvànaü pratyàha --- ka¤ceti // ÷àbdapratyabhij¤àyàü yà viùayavyavasthà saiva pratyabhij¤àyàmapi bhaviùyati / tathà ca 6 tatra soyamiti tadidaü÷abdàbhyàü kiü jàtivyaktyoruktiratha jàtereva uta vktereveti vàcyam / pakùàntaràsaübhavàt / àdyepi 7 vyakterjàtyabhedopi kiü sàkùàdatha paraüparàya 8 và / tatràdyaü niràha -- pratyabhij¤àjanaka iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.saükarasya-cha-kha-ka-rà. 2.adyàpi-ka. 3.yate- cha-ka. 4.dãpa ityà-a. 5.derapi-i. 6.'kiü' ityadhikam-a-i. 7.vyaktijàtyorabhe-mu. 8.'và' iti nàsti - a- i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 404. ------------------------ ------ -------- naca jàtyabhedopi vyaktau paraüparàsaübandhenàstãti na bhrànti 1 tvamiti vàcyam / kvàpi vyaktyamedà 2 siddhyàdi pårvoktadoùàt // ubhayorapi jàtiparatve ca vyaktivàcakagakàra 3 sàmànàdhikaraõya 4 muktam / ubhayorapi vyaktiparatve tu ÷abdajanyapratyabhij¤à vyaktyabhedaviùayeti pratyakùapratyabhij¤àpi tadviùayaiva / tayoþ karaõakçtàbhyàü parokùatvàparokùatvàbhyàü bhedepi viùayakçtabhedànanubhavàt // na caivaü soyaü kuntalakalàpa ityàdivadbhràntiþ / --------------------------------------------------------------------------- bhràntitvaprakùa eveti // tathà ca tanniràsenàyaü pakùo nirasto bhaviùyatãti bhàvaþ / antyamà÷aïkya niràha -- na ceti // jàterjàtyabhedaþ sàkùàt tatsamavàyasaübandhena vyaktàviti paraüparayeti 5 bhàvaþ / dvitãyaü niràha -- ubhayorapi 6 jàtãti // tçtãyaü niràha -- ubhayorapi 7 vyaktãti // nanvastevaü pratyabhij¤à gakàra 8 vyaktyàkyaviùà / tathàpi sà bhràntirastu / pari 9 lånapunarjàtakuntalakalàpayoþ sàdç÷yànnimittàtsoyaü kuntalakalàpa iti pratyabhij¤àvaditi caturthaü pakùamà÷aïkyate -- na ceti // tatra pari 10 lånakuntalasamåhasya bhåmau patitasya dar÷anena nàyamasàviti bàdhakaj¤ànodayavadiha tadabhàvàdityàha -- bàdhaketi // --------------------------------------------------------------------------- 1.ntirita -kha-rà. 2.dasi-ga. 3.'ga' ityadhikam-ga. 4.mayuktaü-ga-cha-rà. 5.tyarthaþ-a-i. 6.jàtipadaü na -i. 7.vyaktãti ityevàsti -i. 8.àdityadhikam -a-i. 9.dhåna-a. 10. dhåna-a. --------------------------------------------------------------------------- varõà-nitve-praj¤à-vidhaþ ) varõavàdaþ pu - 405. ---------------------- --------- ------- na ca bhedadhãrbàdhikà / sa gaïkàroyaü gakàro na bhavatãti vi÷e 1 ùye bhedabuddherabhàvàt // tàro gakàro mandro na bhavatãti dhistu vi÷eùyàbheda 2 j¤ànena pàkarakte ghañe na ÷yàma itivat, muõóite yaitre na ÷ikhãtivacca vi÷iùñabhedaviùayaiva / na vi÷eùyabhedaviùayà // iyàüstu 3 bhedaþ ; tadvi÷iùñaü mama padàrthàntaram, tava tu vi÷eùaõoparaktaü vi÷eùaõavi÷eùyasaübandha eva veti / ubhayathàpi na vi÷eùyàbhedahàniþ // --------------------------------------------------------------------------- nanu 4 bàdhakadar÷anàdbàdhakàbhàvàdityasiddhamiti cettatkiü bhedaj¤ànamutotpattivinà÷aj¤ànamatha viruddhadharmavatvaj¤ànam, yadvà gatvàdivyàpyajàtivi÷eùànubhavaråpaj¤ànaü bàdhakam / àdyamà÷aïkya pratyàha -- na ceti // 5 na bàdhaketyataþ sà kiü vi÷eùyabhedaviùayàtha tàratvàdivi÷iùñabhedaviùayeti 6 vikalpyadyaü niràha -- sa iti // dvitãyetvi÷iùñàpattiriti bhàvenàha -- tàra iti // vi÷iùñabhedadhãrbàdhànna vi÷eùyabhedaviùayaõãti bhàvenoktam -- vi÷eùyàbhedaj¤àneneti // hetuneti ÷eùaþ // nanu, vi÷iùñaü na vi÷eùyàdhito 'tiriktamiti mate astu vi÷eùyabhedaviùayetyata àha -- iyàüstu bheda iti // uparakta vi÷eùyameva na tu kevalamityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.÷iùya-ca-÷eùya-ka. 2.mànena-'màtreõa' iti ÷odhitam 'vi÷eùyàbhedamànena' ityetaduparirekhàbhiþ paràhatam-cha. ùyabhedabhànena -rà-ga-ka. 3.vi÷eùaþ -kha. 4.bàdhakàbhàvàdityevàsti -a-i. 5.' kutaþ' ityadhikam - a. ' nabàdhaketyata' - iti nàsti -i. 6.iti ' vikalpya' iti nàsti -i-a. 7.paràha-a-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 406. ----------------------- ---------- -------- nàpi tàro naùño mandra utpanna ityutpatyàdidhãrbàdhikà / pàkarakte ÷yàmo naùña ityàdivanmanmate vi÷iùñanà÷aviùayatvena tvanmate tu vi÷eùaõanà÷iviùayatvena matadvayepi vi÷eùyanà÷àviùayatvàt // 1 nàpi tàratvàdiviruddhadharmasaüsargadhãrbàdhikà / yogakàro 2 mandraþ sa eva tàra iti sàmànàdhikaraõyànubhavenaikasminnaiva caitre ÷ikhitvamuõóitvavadghañe ÷yàmatvaraktatvavat, gagane ÷abdatadabhàvavat, àtmanyadçùñatadabhàvavacca, gagane ÷abdatadabhàvavat, àtmaviyadçùñatadabhàvavacca kàlà 3 dibhedenàvirodhàt // na caikadaiva caitramaitroccàritayorgakàrayostàratvamandratve dç÷yate iti vàcyam / ekadaiva gagane vihagadehasaüyogatadabhàvavat, àtmani sukhaduþkhà 4 divacca prade÷abhedenàvirodhàt / sa ca prade÷abhedo mama svàbhàvikaþ tava tvaupàdhika ityanyabhedevaitat // --------------------------------------------------------------------------- tathà ca tvanmate svargã dhvasta ityàdàvivehàpi vi÷eùaõabhedaviùayaiva syàditi bhàvaþ / dvitãyaü bàdhakaü niràha -- nàpi tàra iti // tçtãyaü niràha -- tàratveti // sa kiü tàratvàdiraupàdhiko dharmaþ ? uta jàtiråpaþ ? àdya àha-- yo gakàra // iti kàlàdibhedeneti //"ekasyaiva varõasya kàla 5 bhedenoccàrayitçpuruùabhedena nàsikàdisthànabhedena viruddhadharmàdhyà 1 sopapatteriti"tatvanirõayañãkokteriti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.na ca - mu-ca-cha-ka-rà. 2.sarvatra 'nda' ityevàsti -cha-ka-ga-kha. 3.àdipadaü nàsti -cha-ka-ga-kha. 4.àdipadaü na -cha-ga-kha. 5.àdityadhikam -a. --------------------------------------------------------------------------- varõà-nitve-praj¤à-vidhaþ) varõavàdaþ pu - 407. -------------------- -------- --------- na ca tàratvàdãnàü jàtitvànna kàlàdibhedenàvirodha iti vàcyam / tvanmate gatvàdinà saükaràtsàvadhikatvàcca / na hi jàtiþ sàvadhikà / tàrepyanyàpekùayà mandratvasya mandrepyanyàpekùayà tàratvasya satvena tulyavyaktikatvàcca / tàratamatvàderapi pàcakatamatvàdivadati÷ayavi÷iùñaupàdhikadharmatvàt // na ca gatvàdivyàpyatàratvàdãnàü nànàtvàdasaükaraþ / sarvatràpyevaü supariharatvena tasyàdoùatvàpàtàt // --------------------------------------------------------------------------- dvitãyamà÷aïkya niràha -- na ca tàratvà 2 dãnàmiti // gatvaparihàreõa tàratvasya varõàntare tàratvaparihàreõa gatvasya mandagakàre, tàragakàre ca gatvatàratve 3 dve api sta iti na jàtitvaü tàratvasya / evaü mandatvàderapãti bhàvaþ -- sàvadhaikatvàcceti // tàratvasya mandàpekùàtvànmandatvasya tàràpekùatvàditi bhàvaþ // tulyeti // yàntastàragakàràstàvanto mandà÷ca bhavantãti gatvatàratvamandatvànàü ghañatvakarãratvakala÷atvànàmiva na jàtitvam / kiü tu gatvàdireva jàtiþ / na tu tàratvàdiriti bhàvaþ // nanu tàratvàderajàtitve tàratamatvàderapi tathàtvaü syàdityataþ syàdevetyàha -- tàreti // 4 atulyavyaktikatvàttàratamatvaü jàtiþ syàdityato vàha -- tareti // tasyeti // saükarasya jàtibàdhakatvànàpatterityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.sàpatte-mu. 2.àdipadaü nàsti -i-a. 3.'dve' iti nàsti -i. 4.iyamacavatàrikà nàsti -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 408. ------------------------ ---------- ---------- ata eva svarõatvàdivyàpyaghañatvàdikamapi nànà / ghañatvsyàvayavasaüyogavi÷eùaråpasaüsthànavi÷eùasamànàdhikaraõadravyatvaråpaupàdhikadharmatvàdisaübhavàt / tàratvàdernànàtve tàràkàrànugatapratyayànupapatte÷ca // na ca bhinnànàmapi jàtãnàü tàra÷abdapravçttinimittatvenànugamàdekàkàrapratyayaþ / agçhãtasamayasya bàlasyàpi tàràkàrànugatapratyayàt // na ca sajàtãyasàkùàtkàrapratibandhakatàvacchedaka 1 jititvenànugamaþ / àva÷yakenoktapratibandhakatvenaiva ÷abdapravçttivyavahàrayorupapattau jàtikalpanàvaiyarthyàt // --------------------------------------------------------------------------- nanvevaü nànàtvena sàükaryasyàparihacàryatve svarõaghañe ghañatvaü jàtirna syàt / nànàtvenaiva tatra jàtisàükaryasya parihàryatvàdityata àha -- ata eveti // tatra ghañatvaü jàtireva netyàha -- ghañatvasyeti / tàràkàreti // ayaü tàro 'yaü tàro 'yaü tàro 'yamapi tàra ityevaü tàràkàretyarthaþ -- agçhãteti // tàra÷abdanimittatvamajànatopyayaü tàra ityanugatàkàrapratyaya 2 dar÷anàdityarthaþ // sajàtãyeti // guõavyàpyajàtyà sajàtãyetyarthaþ / pårvavatpadakçtyaü bodhyam / ukteti // sajàtãyasàkùàtkàrapratibandhakatvenetyarthaþ // ÷abdeti // tàra÷abdetyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1. jãtipadaü nàsti - kha. 2. yàda - mu. --------------------------------------------------------------------------- varõà-nitve-praj¤à-vidhaþ) varõavàdaþ pu - 409. -------------------- ---------- ---------- na ca yadà mandre bubhutsà tadà mandragraharåpakàryadar÷anena pratibandhaka 1 tvàbhàvàttàravyavahàro na syàt / pratibandhakàtavacchedakavipakùàyàntu jàtisiddhiþ, jàtito 'nyasyàvacchedakasyàbhàvàditi vàcyam / tvanmatepi pratibandhakatàvacchedakàvacchinne sati mandragraharåpakàryàyogàt // yadi ca bubhutsottejikà tarhi manmatepyuttejakasya satvena kàryasambhavepi pratibandhakasya satvàttàravyavahàro 2 yuktaþ / tasmàtpratyabhij¤àyàstàratvàdiviruddhasaüsargo na bàdhakaþ // --------------------------------------------------------------------------- uktavivakùàyàü bàdhakamà÷aïkya niràha -- na ceti // tàra÷abda÷ravaõada÷àyàmeva bubhutsàva÷ànmanda÷abdagraheõa guõatvavyàpyajàtyà sajàtãya÷abdagrahàpratibandhàcchçyaõàõe tàra÷abde tàra÷abdavyavahàro na syàdityarthaþ// manmatepãti // tàratvaü na jàtiþ / teùàmanekatvepi sajàtãyasàkùàtkàrapratibandhakatvenànugama iti vàdimate 'pi bubhutsàråpottejakava÷ena mandagrahasambhavepi tàravyavahàraþ syàdeva / na hyuttejakaü 3 tatpratibandhàbhàvo maõyàdeþ pratibandhakastvameva netyasya kalpako bhavati / tathàtve 'tiprasaïgàditi bhàvaþ / vyavahitatvàttçtãyapakùadoùamuktamupasaüharati / tasmàditi // tàratvàderavirodhàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.kàbhà-ga-kha. 2.ro 'yuktaþ -cha. 3.kakçtapratibandhàbhàvo - i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 410. ------------------------ ---------- --------- nàpi ÷uka÷àrikàmanuùyatadvi÷eùaråpavaktçvi÷eùànumàpakagatvàdivyàpyajàtivi÷eùànubhavo bàdhakaþ / varõà÷ravaõepi tattaddhvanivi÷eùaõaiva tattadanumànadar÷anena varõa÷ravaõepyàva÷yakena dhvanivi÷eùeõaiva tadanuchamànàt / anyathà yo gakàraþ ÷ukanoccàritaþ na eva manuùyeõàpãtyàdipratyabhij¤à na syàt / ata evànuvyavasàyo"dhvanivi÷eùaõaiva dårasthaþ putro 1 mayànumita"iti // na caivaü sati saiveyaü 2 ghargharã sa evàyaü dhvanirityàdipratyabhij¤ayà dhvanirapi nityaþ syàditi maõyuktaü 3 yuktam / dhvanivarõayordvayorapi nityatve dvayorapi sadopalabdhiprasaïgàt / uccàraõavaiyarthyàcca // --------------------------------------------------------------------------- caturthaü pakùe niràha -- nàpi ÷uketi // bàdhata iti // sa evàyaü gakàra iti pratyabhij¤àyà ityarthaþ / gakàravyakterekatve gatvasyàjàtitvena tadvyàpyajàterayogàditi bhàvaþ / gakàràdivya¤jakadhvanivi÷eùaõaiva vaktçvi÷eùànumànam / na tu tvaduktajàtivi÷eùeõa / yena pratyabhij¤à bhràntirbhavedityàha -- varõà÷ravaõa iti // evaü satãti // sa evàyaü gakàra ityàdipratyabhij¤ày abhràntitva ityarthaþ / maõyuktamiti // ÷abdànityatvavàde siddhànte maõyuktamityarthaþ / pratyabhij¤àdvayasyàbhràntitvàyogàdanyatarabhràntitve 'va÷yaübhàvini dhvanya÷a eva tadyuktamiti sayuktimàha -- dhvanivarõayoriti // --------------------------------------------------------------------------- 1.mayeti nàsti -ka-ga-kha. 2.gårjarã-cha. gurjarã-ka-ga-kha. 3.nirastam -cha. --------------------------------------------------------------------------- varõà-nitva-praj¤a-vidhaþ) varõavàdaþ pu - 411. -------------------- -------- ---------- na coccàraõasya vya¤jakatvannoktadoùa iti vàcyam / bhinnade÷atvàt / uccàraõaü hi vaktçvaktre / ÷abdastu ÷rotç÷rotre / bhinnendriyagràhyatvàcca / ata eva noccàraõajanyo vàyurvya¤jakaþ / ata evàtãndriyasya vya¤jakàntarasya kalpanàpyayuktà / ghañàdàvapi tatkalpanàprasaïgàt // tasmàdvayoreko nityaþ anyastu vya¤jaka iti vaktavye natàvaddhvanireva nityo varõastu vya¤jaka iti yuktam / --------------------------------------------------------------------------- bhinnade÷atvaü vyanakti -- uccàraõaü hãti // dhvanivarõayornityatve vibhudravyatayà sarvagatayorniravayorvaktçniùñhenàpyuccàraõenàbhivyaktayoþ ÷rotreõa grahaõamaviruddham / tathàpya 1 nvayavyatirakekàbhyàü ÷abdasthale 2 ÷rotrasaübaddhenaiva vya¤jakenàbhivyaktasya ÷rotreõa grahaõam / anyathaika 3 vaktçniùñhoccàraõàbhivyakta÷abdasya sarvairapi grahaõaprasaïgàditi bhàvaþ -- bhinnendriyeti // uccàraõasya càkùuùatvàcchabdasya ÷ràvaõaprasaïgàditi bhàvaþ // yadyapi goghçtàdeþ kuïkumagandhàde÷ca bhinnendriyagràhyatvepi asti 4 vya¤jakavyaïgyabhàvaþ / tathàpyanvayavyatirekàbhyàü ÷abdasthale ekendriyagràhyayoreva tathàtvàvagateriti bhàvaþ / ghçtàdàvapi pratiniyatavya¤jakavyaïgya 5 vàde vakùyamàõadi÷à ghçtàdigatagandhàdirevàbhivya¤jaka iti 6 bhàvaþ / anye tvekendriyagràhyatvaü và ekendriyagràhyaguõakatvaü và vya¤jakatve tantramityàhuþ // ata eveti // vàyoratãndriyatvena ÷rotrendriyagràhyatvàditi bhàvaþ -- ata eveti// tadgràkendriyagràhyasyaiva tadvya¤jakatvàdityarthaþ --tadevamiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.anvayavyatirekàbhyàü ÷abdasthale iti nàsti -a-i. 2.÷rotrçsambandhenaiva -i. 3.vaktçpadaü nàsti -a. 4.vyaïgavya¤jaka -i. 5.tvayà-i. 6.và - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 412. ----------------------- ----------- -------- bheryàdau varõàbhàvepi dhvanigrahàt / tasmàtpari÷eùàdvarõa eva nityo dhanvistu vya¤jaka iti yuktam / dhvanyabhàve varõàgrahàt // 1 tadevamupapattivirodhàdàpaõe dhvanirutpannaþ sa ca ÷ànti iti dhvanitvenaivotpatyàdyanubhavavirodhàdvarõapratyabhij¤àya"yàvadbrahmaviùñhitaü tàvatãvàgi"tyàdi÷rutyanugçhãtatvàcca saiveyaü 2 ghargharãtyàdereva bhràntitvàdikaü yuktam // tadevamuktarãtyà bàdhakàbhàvepi varme 3 soyamiti vyapade÷a eva na tu pratãtiriti tadapalàpe và, --------------------------------------------------------------------------- tasmàdevaü dhvanivarmayorityàdinoktarãtyerthaþ / 4 tattasmàdityasya vivaraõaü upapattãtyàdi / tàvatã vàgiti // tàvavatkàlino varõa ityarthaþ // vàgityasya ñãkàyàü vedaråpà vàgiti vyàkhyànepi sajàtãyànupårvokatvenaiva tàvatkàlatvasya vàcyatvena mukhyàrtha 5 làbhàya varmaråpàrthàntaramupetya và vedaråpavàcastàvatkàlãnatvasya 6 varõànàü tàvatkàlãnatvàbhàve 'yogàdarthalabdhamupetya và ÷rutyagçhitatvàccetyuktam / ata eva ñãkàyàü tàvatã vàgiti varõànàü vyàpakatvasyàbhyupagatatvenetyapyuktamityadoùeþ // evaü pratyabhij¤àyà ananyaviùayatvaü prasaktabàdhakaniràsenàbhràntitvaü ca samarthyopasaüharan parapakùe bàdhakoktyàpyuktaü samarthyate -- tadevamityàdinà -- anyatpramàõastãtyantena -- ukteti //"na ca bhedadhãrbàdhike"tyàdinoktarãtyetyarthaþ -- tadapalàpe veti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tasmàt -cha-ka. 2.gårjarã-cha-ka-ga-gurjarã-khar. 3.õaþ so-ka. 4.tatpadaü nàsti -a - ir. 5.thatva -a. 6.tvàbhàve. --------------------------------------------------------------------------- varõà-nitve-praj¤à-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 413. ---------------------- --------- ---------- 1 tadanapalàpepi 2 tasyàþ purovçttigakàre gatvenopasthitagakàràbhedaviùayatvenàbhij¤àtve và, pratyabhij¤àtvepi sàkùàtparaüparayà 3 jàtyabhedaviùayatve và, vyaktyabhedaviùayatvepi tasyàþ bhràntitve và, tattadvàdibhistattadvastunaþ sthàyitvena pramàõatvenàïgãkçtàyà api sa evà 4 hamityàdipratyabhij¤àyà apalàpàdiprasaïgena kasyàpi sthàyi 5 tvaü na siddhyediti kùaõikavàdaþ syàt / na hi sthàyitve pratyabhij¤àto 'nyatpramàõamasti// tadetadabhipretyoktaü bhagavatpàdaiþ /"na ca sàdç÷yàtpratyabhij¤à bhràntiriti vàcyam / --------------------------------------------------------------------------- "na ca tàneva ÷àlãni"tyàdinoktarãtyà pratãtyapalàpe vetyarthaþ /"tasyà"ityataþ pårvamapyuktarãtyetyanuùa¤janãyam /"na ceyaü pratyabhij¤e"tyàdinoktarãtyeti tatràrthaþ / evamagrepyuktarãtyetyanuvartya yathàyogamartho yojyaþ // saptamyantoktàpàdakacacuùñayepyaniùñayepyaniùñàpàdanàmàha -- tattadvàdibhiriti // sarvakùaõikatvaü vadadbhirapi bauddhaiþ "àkà÷o dvau vinà÷au na nityaü trayamasaüskçtam" ityuktatvenà÷asya buddhipårvavinà÷àbuddhipårvavinà÷ayo÷ca nityatvopagamena teùàmapãdamàpàdanaü samamiti såcanàya -- tattadvàdibhistattadvastuna ityuktam / apalàpàdãtyàdapadena pràguktàpàdaka 6 trayagrahaþ -- tadetaditi // vyapade÷àdipakùacatuùñayamapi netyetattatvanirõayà uktamityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.pratãtyanapalà-ka-kha. 2.anantaraü"sàkùàtparaüpare"tyàdyevàsti -cha. 3.ràjà-ka. 4.vàyami -ga. 5.atra sarvatra 'pi' ityevàsti -ka. 6'traya' iti nàsti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 414. ----------------------- ----------- ---------- soyaü devadatta ityàderapi tathàtvà 1 patte"riti / atra pratyabhij¤à bhràntirityasya samastapadatvena vyapade÷amàtratva 2 pakùe tasminvyapade÷e pratyabhij¤àtvabhràntiriti, purovçttinastadabhedaviùayakàbhij¤àtvapakùe tasyàstatkà 3 lãnàvacchinnàbhedaviùakapratyabhij¤àtvabhràntiriti, jàtyabhedaviùayakapratyabhij¤àtvapakùe tasyàü vyaktyabhedaviùayakapratyabhij¤àtvabhràntiriti, vyastapadatvena vyaktyabhedàviùayà pratyabhij¤à bhràntiriti pakùe vyaktyabhedaviùayàpi pratyabhij¤à bhràntireva na tu 4 prameti, càrtho draùñavyaþ // --------------------------------------------------------------------------- ñãkàyàü caturthapakùaniràsaparatvena vyàkhyànepi bahvarthakatvànmålagranthasya svoktapakùacatuùñayaniràsamapi målàråóhaü dar÷ayati -- atre 6 ti // målavàkya ityarthaþ -- samasteti // caturthapakùa eva bhinnapadatvàttadanyapakùatrayepi bhàvapradhànanirde÷ena pratyabhij¤àtvena bhràntiþ pratyabhij¤àbhràntiriti samàsaü pràptapadatvena hetunàvyastapadatvena hetunetyartho draùñavya ityanvayaþ /"artho draùñavyaþ"iti padadvayaü / pårvatra pratyekaü iti÷abdatrayàntepi vyapade÷amàtrapakùa ityartho draùñavya ityàdiråpeõànvetavyam // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvàpàdàditi -ga. 2.'màtram'-tataþ 'jàtyabheda' ityàdi 'bhràntiriti' ityantaü, tataþ vyapade÷e pratyabhij¤àtvabhràntiriti' ityàrabhya, 'tatkàlàvacchinnàbhedaviùayakapratyabhij¤àtvabhràntiriti' iti païktiþ, tataþ 'vyastapadatvena' ityàdi ca vartate -ga. 3.làvacchinnàbheda -cha-kha. 4.bhrama iti -cha. 5.và-ga. 6.'ca' ityadhikam - a. --------------------------------------------------------------------------- varõà-nitve-praj¤à-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 415. --------------------- -------- --------- etena 'pratyabhij¤ànantaramutpatyàdipratyayànàü tadanantaraü ca pratyabhij¤àyà dar÷anobhayàbàdhàyotpatyàdidhãrvyaktiviùayiõã abhedadhãstu jàtiviùayà ; yadvotpatyàdipratyayànàmanekatvàttadviruddhaikà pratyabhij¤à bhràntiþ / bahubàdhasyànyàyyatvàt"iti 1 maõyuktaü nirastam / pratyabhij¤àyà vi÷eùyàtmakavyaktyabhedaviùatvenotpatyàdipratyayasya ca vi÷iùñaviùayatvenobhayapràmàõyasyoktatvàt / pratyabhij¤à vyaktyabhedaviùiyà, utpatyàdidhãsti dhvaniviùayetyapi suvacatvàcca // kiü cotpattidhãþ saümarde 'pagate 'vakà÷o 2 jàta ityàkà÷otpattidhãvadabhivyaktiviùàsti / tvanmate bàdhalàgavokti÷càyuktà / tvadabhimatànàü ayaü ÷ukotpanno gakàraþ, ayaü ÷ukoccàrito gakàro --- --------------------------------------------------------------------------- maõyuktamanyadapi niràha-- eteneti // utpatyàdãtyàdipadena vinà÷atàramandatvàdipratyayagrahaþ -- uktatvàditi //"na ca bhedadhãrbàdhike"tyàdigranthenoktatvàdityarthaþ / nanåtpanno gakàro naùño gakàra iti pratãteþ kathaü dhvaniviùayatetyata àha - kiü ceti // bahubàdhasyànyàyyatvàdityuktiü ca niràha -- tvanmata iti // tvadabhimatànà mityasya 3 pratyayànàmiti ùaùñyantenànvayaþ / sarvalokasiddhànàmityasya vakùyamàõaùaùñhyantàbhyàmanvayaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.maõyuktamiti nàsti -kha. 2.tpattidhãvat ityasti -ga. 3.mànànàü - i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 416. ----------------------- ------------- --------- 1 naùña ityàdãnàmutpatyàdisàkùàtkàraråpapratyayànàü ; sarvalokasiddhànàü 2 ÷ukoccàrito gakàro 'yaü vartate ÷rotre ÷ukagakàra ityàdyabhij¤anàü ; yaþ pårvaü gakàraþ ÷rutaþ sa evedànãmapi, yo 'nyatra sa evàtràpi, ya÷caitroccàritaþ sa eva maitroccàritaþ, ekoccàrite 4 pi yaþ pràcyena ÷rutaþ sa eva praticyenàpi, yo nikañasthena ÷rutaþ sa eva dårasthenàpãtyàdipratyabhij¤ànàü ca ; bàdha 5 katvena tvanmata eva bahubàdhàt // na hi tvatpakùe ÷ukotpannasyedantvena sàkùàtkriyamàõatvena 6 vartamànatvena ÷rotrasthatvena ca sàmànàdhikaraõyam / na và ekoccàritepi kadaüba 7 golakanyàyapakùe pràcyapratãcyayorekatvam // --------------------------------------------------------------------------- nanåktatriråpapratãtãnàü kuto bàdho nyàyamata ityata àha -- na hãti // ÷abdotpattide÷àtkadaübagolakanyàyena ÷abdànàü da÷asvapi dikùu da÷adhà ÷abdàcchabdàntarotpattikrameõa karõade÷apràptyupagamena karõade÷asaübaddhasya ÷ukamukhotpanna÷abdajàtãyatvena sàkùàttadutpannatvàbhàvàt / evaü tattaddigavasthitapuùaiþ÷råyamàõasyàpi digantarasthitapuruùàntara÷ruta÷abdajàtãyatvena sàkùàttadabhedàbhàvàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.na saþ -ga. 2.asya pårvànyaya rekhàdvayena såcitaþ -cha. 3.'ayaü' iti nàsti -cha-ka-ga-kha. 4.taþ-cha-ka. 5.dhena -cha-ka-ga. 6.'naùñatvena' ityadhikam -ca-ka-ga-kha. 'vartamànatvena' iti nàsti -cha. 7.mukula- kha. --------------------------------------------------------------------------- varõà-nitve-praj¤à-bhaïgaþ) varõavàdaþ pu - 417. ---------------------- -------- ----------- yadyapi vãcãtaraïganyàyapakùe tayoraikyam / tathàpi nikaña 1 dårasthayoraikyaü nàstyeva / tasmàdbahånàmabàdhàyotpatyàdidhãreva bhràntirastu // nanåtpatyàdicadhãrna tàvatsmaryamàõàropaþ / sadç÷àdar÷anàt / gçhyamàõàropatve raktaþ sphañika ityàdàvivopàdhirvàcyaþ / sa ca na tàvatkuïkumàruõà taruõãtivadànubhavikaþ / gakàro 2 stãtyàdàvupàdherdhvanerananubhavàt / nàpyayo dahatãtivadau 3 papattikaþ / --------------------------------------------------------------------------- nanu tañàkàdimadhye pàùàõàdyabhighàtàdda÷adiksambandhinya ekaikà eva vãtyastaraïgà÷ca jàyanta iti nyàyena da÷adiksaübandhyekaika÷abdaparaüparotpattipakùe pràcyadi÷abdasyaikyameveti na tatpratyabhij¤àbàdha ityà÷aïkya niràha -- yadyapãti // vãcãnàma såkùmaråpasstrãtaraïgaþ / taraïgastu sthålaþ -- nikañeti // ÷abdotpattide÷anikañasthadårasthayorityarthaþ // utpatyàdidhiyo bhràntitpamayuktamiti maõyuktarãtyà ÷aïkate -- nanviti // sadç÷eti // ÷uktàvidaü råpyamityàrope ÷uktisadç÷asya rajatasyeveha -- varõasadç÷asyotpatyàdimato 'bhàvadityarthaþ / ànubhàvika iti // kuïkumenàruõà na svata iti kuïkumasyopàdhitvamubhåyamànamityànubhàvikaþ / kuïkumaråpa upàdhiþ / evaü gakàro dhvanyutpanno na 4 svata ityanubhavàbhàvàdityarthaþ / aupapattika iti // upapattisiddha ityarthaþ / upàdhirityanuùaïgaþ / vahnidharmasya dagdhçtvasyàyasyàropàdvahniråpopàdhinaivàyo dagdhç na tu svata ityanubhavaþ / tatràyasi vahnitvena vahnerananubhavàt / kintu vahnasambandhe sati dagdhçtvamanyathà tu netyanvayavyatirekagamyaü vahnerupàdhitvamityaupapattika ityuktam // --------------------------------------------------------------------------- 1.sthad -ca-cha-ga-kha dårasthanikañasthayo - ka. 2.gakàro nàstã -cha-ka-ga. 3.pàdhikaþ - cha. 4.svaråpataþ -- a-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 418. ----------------------- ------------ -------- tatrànvayavyatirekavatogneriveha tadvataþ kasyacidabhàvàditi cenna / ihàpi dhvaneþ satvàt // tatrogneragnitvenànanubhavepyàropyeõa dagdhçtvenànubhavostãti cedihàpi dhvanerdhvanitvanànanubhavepyàropyeõotpannatvàdinànubhavostãti samam // na ca pratyabhij¤àropye aikyasàkùàtkàre sati kathaü tadviruddhotpatyàdibhrama iti vàcyam / utpatyàderaikyàbhàvànàtmakatvena sàkùàdavirodhàt / aikyavyàpakàbhàvapratiyogitvaråpe virodhe satyapi tadagrahada÷àyàmàropasambhavàt / tadgrahada÷àyàü càropàbhàvasyeùñatvàt // --------------------------------------------------------------------------- yadyapi maõau"kçpàõe mukhadãrghatvamaupapattikaü kçpàõànvayavyatirekànuvidhànàt"ityuktam / tathàpi tatrànubhàvikatvameva katha¤cidvaktuü ÷akyam / kupàõatvena tasyànubhavàdityaruciü manvànaþ ayo dahatityudàharadityadoùaþ // tadvataþ anvayavyatirekavataþ / utpatyàdidharmakasyetyarthaþ / vi÷eùadar÷anasatvenàropàcasambhavamà÷aïkya niràha -- na ca pratyabhij¤eti // kiü sàkùàdàropyàbhàvàvagàhitvena pratyabhij¤à virodhinã utàropyàbhàvaü prati vyàpyaviùakatayà / àdya àha -- utpatyàderiti // antya àha -- aikyasyeti // pratiyogitveti // utpatyàderityanuùaïgaþ -- virodha iti// pratyabhij¤ayà sahetyarthaþ -- tadagraheti // uktaråpapratiyogitvàgrahetyarthaþ -- --------------------------------------------------------------------------- varõànàü nityatve anumànàni ) varõavàdaþ pu - 419. --------------------------- -------- ---------- tasmàtpratyabhij¤àbàdhitàni ÷abdànityatvànumànàni // varõà 1 nityatve pratyabhij¤àvirodhaþ // 25 // --------------------------------------------------------------------------- tasmàditi // pratyabhij¤à yàgakàràdivyaktyaikyàdanyaviùayakatvabhràntitvayorayogàdityarthaþ // varõànàmanityatve pratyabhij¤àvirodhaþ // 25 // --------------------------------------------------------------------------- satpratipakùàõi ca / tathàhi / ÷abdatvaü nityavçtti dravyatvavyàpyajàtimadasamavetàdviùñhavçttitvàt àtmatvat (1) / --------------------------------------------------------------------------- pratyabhij¤àdoùayorbàdhapratipakùayoþ prabalaü bàdhakaü pårvamuktvà pratipakùadoùaü càha -- satpratipakùàõi ceti // ÷abdànityatvànumànànãtyanuùaïgaþ / ÷abdo nitya ityeva pratij¤oktau dvitãyàdikatipayahetvasiddhiþ / dhvanyaü÷e bàdha÷ca / ataþ ÷abdatvaü nityavçttãti pratij¤à 2 ya dvitãyàdihetvanugamàya tu varõatvamityeva na kçtam / nityavçttitvaü ca jagadàdhàratàprayojakasaübandhabhinnasabandheneti j¤eyam / sa ca samandho nyàyamate samavàyaþ / siddhànte svaråpasambandhaþ / tena kàlavçttitvamàdàya na siddhanàdhanatàvakà÷aþ / dhvanyaü÷e bàdhàdvarõavçttitvena sàdhyaparyavasà 3 namiti bhàvaþ -- dravyatveti // dravyatvavyàpyajàtayaþ pçthivãtvajalatvàdayaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.nàmani-ga. 2.j¤à-a. 3.naü, dhvanyanityatàyà dhvanivarõayorityàdinà pràgupapàdanàditi bhàvaþ ityasti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 420. ------------------------ ---------- ------- ghràõabhinnabahirindriyavyavasthàpakatàvacchedakatvàt råpatvavat (2) / --------------------------------------------------------------------------- tadvatsu pçthivyàdiùvasamavetaü ya 1 dadviùñhaü avyàsajyavçtti tadvavçttitvàdityarthaþ / ÷abdastu tàdç÷apçthivyaptejovàyvàtmanaþsvasamaveto 'dviùñha÷ceti tadvçtti÷abdatve hetusatvamiti bhàvaþ / ete ca hetavaþ parãtyaiva / parasiddhairdåùaõamityàcàryokteþ / ata eva satpratipakùàõãtyupakramaþ / anyathà nityatve mànaü tviti bråyàt / siddhànte 'nugatajàtemadasamavetatvàbhàvàt / ata eva sudhàyàü prakçtinaye"gaganàde÷ca satvatva"mityatra pçthivyàdiguõatvenàpi ÷abdasyotpattaruktà / pa¤cãkaraõaprakriyàmavivakùitvà jàtipadasya sadç÷adharmaparatvamupetya svarãtyàpi và / tena manmata ityagrimagranthàvirodha ityàhuþ / vi÷eùaõakçtyamagre sphuñam -- àtmatvavaditi // tacca 3 kvàpyasamavetàdviùñhàtmavçttitvàddhetusàdhyayoþ satvaü spaùñham / nyàyamate vibhutvenàtmano 'vçttitvàt // ghràõena // ghràõabhinnaü yadbahirindriyaü ÷rotraråpaü tadastvitvàvadhàraka tàniyàmakatvàdityarthaþ / ÷abdaj¤ànaü hi kàryaü svakàraõabhåtaü ÷rotràkhyamindriyasvaråpamanumàpayati / akàraõakasyànityaj¤ànasyànudayàt / anyasya cakùuràdeþ ÷abdaj¤àne karaõatvàyogàt / ÷abdasya tàdç÷endriyavyavasthàpakatàyàü ÷abdatvasyàvacchakatvàditi bhàvaþ / cakùurindriyàdivyasthàpake 2 råpatvarasatvàdau hetvanugamàya bahirindriyeti samànyoktiþ / na tu ÷rotreti vi÷iùya -- råpatvavaditi // råpatvarasatvaspar÷atvavadityarthaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.yaddviùñhaü avyàsajyavçtti tadvçttitvàbhàvàdityarthaþ - a. 2.katàvacchedake - mu. 3.tasya - ca. --------------------------------------------------------------------------- vanàü-nitve-'nuni.) varõavàdaþ pu - 421. ----------------- -------- ------- àtmatvamårtatvasamànàdhikaraõàdviùñhavçttitvàt kàlatvavat (3) / svà÷rayabhinnavi÷eùaguõàsamànàdhikaraõapratyakùavçttitvàdàtmatvavat (4) / pçthivãvçtyavçttitve àtmavçtyavçttitve ca sati sattàsàkùàvdyàpyasàkùàvdyàpyatvàt jalatvavat (5) / --------------------------------------------------------------------------- bahirandriyavyavasthàpakàtavacchedakànàü råparasagandhaspar÷a÷abdatvànàü ekasya pakùatvepi gandhasya pçthivãmàtraguõatvena pàrthivaparamàõuùu guõànàü pàkajatvenànityatàyàü 1 gandhasya nityàvçttiråpasàdhyàbhàvepi jalaparamàõvàdigataråpasaspar÷ànàmapàkajatvena råpatvàditrayasya nitya 2 vçttitvàdàdhikyadoùaniràsàya råpatvavaditye voktam -- àtmatveti // àtmatvamårtatvàbhyàmasamànàdhikaraõaü yada 3 dviùñhaü tanniùñhatvàdityarthaþ / mårtatvaü nàma iyattàvacchinnaparimàõayogitvam / pçthivyaptejovàyapumanasàü dharmaþ / pakùadçùñàntabhåtayoþ ÷abdatvakàlayostàdç÷a÷abdakàlaniùñhàtkàlasya nityatvàcca hetusàdhyànugama iti bhàvaþ // sveti // svasya ÷abdatvasyà÷rayaþ ÷abdaþ, tadbhinnavi÷eùaguõo råpàdiþ, tadasamànàdhikaraõam pratyakùam ca tat, ÷abda eva, tadvçttitvàdi 4 tyarthaþ / dçùñànte svasyàtmatvasya à÷rayaþ àtmà / tadatiriktavi÷eùaguõenàsamànàdhikaraõaü pratyakùaü ca avçttibhåtamàtmàkhyaü vastu tadvçttatvàditi hetvanugamo dhyeyaþ / sva÷abdasya samabhivyàhçtaparatvàt / ÷abdatvamàtraparatvepyadoùàt -- pçthivãvçttã råpàdiþ / àtmavçttirj¤nàdiþ / taduchabhayàvçttitve sati sattàsàkùàdvàpyaü pakùe guõatvam / dçùñànte ca dravyatvam / tena sàkùàvdyàpyaü ÷abdatvaü jalatvaü ceti pakùadçùñàntayorhetvanugamaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.tayà-i. 2.vçttipadaü na -mu. 3.ddviùñhaü - a. 4.'ti hetvanugamo dhyeyaþ' ityasti. 'dçùñànte' ityàdipaïktirnàsti -a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 422. ----------------------- ------------ --------- vyoümetaràvçttijàtimadvçttitvàdàtmatvat / (6) sa kala÷abdavçttitvàtsattàvat (7) / ÷rotraü nityavçttisattàvyàpyavyàpyajàtigrahakam apàrthivendriyatvàccakùurvat (8) / varõo nityo dhvani÷abdatvavyàpyabhinnatve sati ÷ràvaõatvàcchabdatvavat (9) ityàdyanumànaiþ pratirodhàt // atràdye hetau kàlàkà÷agatadvitvaniùñhadvitvatve 'vyabhicàràyàdviùñhetyuktam / --------------------------------------------------------------------------- dçùñànte sàdhyànuma÷ca jalaparamàõuvçttitvena j¤eyaþ / sàkùàvdyàpyatvaü nàma vyàpyàvyàpyatve sati vyàpyatvam / guõatvadravyatvayoþ sattàjàte÷ca madhye tathà guõadravyatvayoþ ÷abdatvajalatvayormadhye ca vyàpyadharmàntarasyàbhàvàt // vyometi // vyometarasminnavidyamàno yo jàtimàn ÷abdaþ àtmà ca tadvçttitvàcchabdatvasyàtmatvasya ceti pakùadçùñàntayorhetvanugatiþ // ÷rotramiti pakùaþ // nityavçttivçttiryo sattàvyàpyaguõatvapyàpya÷abdaråpà jàtiþ tadgàhakatvena pakùe, dçùñànte ca tàdç÷aråpatvagràhakatvena sàdhyànugamaþ / råpatvasyàpi nityaü yajjalaparamàõvàdiråpaü tadvçttitvàt -- apàrthiveti // paramate ghràõasyaiva pàrthivatvena tadanyeùàmapàrthivatvànnàsiddhyàdiþ // dhvanãti // dhvani÷ca ÷abdatvavyàpyaü tàratvàdikaü ca tàbhyàü bhinnatve satãtyarthaþ -- pratirodhàditi // satpratipakùàõãtyanvayaþ -- dvitvatva iti // anumànopanãtakàlàkà÷àdyanocaramànasàpekùàbuddhijanyasya kàlàkà÷obhayagakadvitvasya ------ --------------------------------------------------------------------------- vanàü-nitve-'nuni) varõavàdaþ pu - 423. ---------------- ------- ---------- / 1 gandhatvaduþkhatvàdàvavyabhicàràyàsamavetetyuktam / asamavetavçttitvasya prativàdinaü pratyasiddhi 2 niràsàya dravyatvavyàpyajàtimadityuktam // dvitãye gandhatve 'vyabhicàràya ghràõabhinneti / --------------------------------------------------------------------------- -- dravyatvavyàpyajàtimatsu pçthivyaptejovàyvàtmamanaþ svasamavetatvena dvitvatve tàdç÷advitvavçttitvahetusatvepi nityavçttitvàbhàvàdvyabhicàraniràsàyà 3 dviùñhetyuktamityarthaþ / tarhya 4 dviùñhavçttitvàdityevàstvityata àha -- gandhatveti // gandhatvàdeþ pçthivyàtmàdisamavetagandhàdivçttitvàdavyabhicàra ityarthaþ / råpatvàdikaü tu nityavçttãti gandhatvetyuktam / pàrthivaguõànàü pàkajatvena gandho na nitya iti bhàvaþ // tarhyasamavetà 5 dviùñhetyevàstvityata àha -- asamaveteti // prativàdinaü pratãti // tàrkikaü pratãtyarthaþ / satpratipakùànumànaprayoktçda÷àyàü siddhàntinaþ sthàpanàvàditvena parasyaiva prativàditvàt -- asiddhinisàyeti // na càsiddhiniràsakaü vyartham / vyàpti 6 pakùadharmatàyà apyanumityaïgatvena tatsaüpàdakasyàpi sàrthakyàt /"yanniùñhà yanniråpità vyàptiryena vi÷eùaõena vinà na paricchadyate tadvi÷eùaõamarthavaditi"nyàyena vi÷iùñahetuniùñhavyàpteruktavi÷eùaõena vinà gçhãtuma÷akyatvena vyàptigrahaupayikatvàcceti bhàvaþ // gandhatva iti // pçthivãguõasya pàkajatvena gandhatve nityavçttitvaråpasàdhyàbhàvepi ghràõaråpabahirindriyavyavasthàpakatàvacchedakatvàdghràõabhinnetyuktànàü na doùa ityarthaþ -- dukhatveti // --------------------------------------------------------------------------- ayaü granthaþ nàsti - ka. 2.vàraõàya-cha. 3.yadvi-a. 4.rhidvi-a. 5. tadvi -a. 6.'tat' ityadhikaü - i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 424. ------------------------ ------------ -------- duþkhatvàdàvavyabhicàràya bahiriti coktam // tçtãyepyadviùñhapadasthàdyahetàviva prayojanaü draùñavyam / duþkhatvàdau 1 vegatvàdau càvyabhicàràyàtmatvamårtatvàsamànàdhikaraõetyuktam // caturthe gandhatve duþkhatvàdau càvyabhicàràya vi÷eùaguõàsamànàdhikaraõetyuktam / vi÷eùaõaguõàsamànàdhikaraõamanogatavegavartini vegatve 'vyabhicàràya pratyakùetyuktam / manogatave 2 gastvapratyakùaþ / tàvatyukte gakàrasyàpi kakàraråpavi÷eùaguõasamànàdhikaraõatvàtparaü pratyasiddhiþ / tadarthaü svà÷rayabhinnetyuktam / --------------------------------------------------------------------------- tasyàntarãndriya vyavasthàpakatàvacchedakatvàditi bhàvaþ / àtmatvamårtatvànyataràsamànàdhikaraõàdviùñhavçttitvàdityuktàvàha -- duþkhatvàdàviti // mårtatvàsamànàdhikaraõaduþkhàdiniùñhaduþkhatvàdau nityavçttitvàbhàvena tatrà 3 vyabhicàra àtmatvàsamànàdhikaraõetyadviùñhavi÷eùaõam / àtmatvàsamànàdhikaraõaü yadadviùñhaü tadvçttitvàdityevoktau pçthivyaptejovàyumanodharmavegaråpaguõasyàtmatvàsamànàdhikaraõetyadviùñhavi÷eùaõamityarthaþ // pratyakùavçttitvàdityevoktau doùamàha -- duþkhatvàdau ceti // tarhi pratyakùetyasya bàhyapratyakùetyarthaü matvoktam -- gandhatveti // paraü pratãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.'vegatvàdà' viti nàsti -cha. vegavatvàdau -ga. 2.vegapadaü nàsti -cha. 3.tra vyabhicàravàraõàya - i. 4.vçttityàdhikaü - i. --------------------------------------------------------------------------- vanàü-nitve-'nuni) varõavàdaþ pu - 425. ---------------- ---------- -------- evaü ca 1 kakàrasyàpi ÷abdatvà÷rayatvena tadbhinnatvàbhàvànnàsiddhiþ // pa¤came gandhatvàdàvavyabhicàràya pçthivãvçttyavçttitvena satãtyuktam / duþkhatvàdàvavyabhicàràyàtmavçtyavçttitve satãtyuktam / prabhàtvadivavyabhicàràya sa 2 metyàdyuktam // evaü ca sattàsàkùàvdyàpyaü / 3 dravyatvaü prati tejastvameva sàkùàvdyàpyam na tu prabhàtvàdikamiti na vyabhicàraþ / ÷abdatvaü tu manmate sattàsàkùàvdyàpyaü / dravyatvaü prati paramate ca guõatvaü pratisàkùàvdyàpyamiti nàsiddhiþ // ùaùñhe dhvanipràgabhàvatve 'vyabhicàràya jàtimadityuktam / gandhatvàdàvavyabhicàràya vyometaràvçttãtyuktama // --------------------------------------------------------------------------- tàrkikaü pratãtyarthaþ -- nàsiddhiriti // asiddhivàrakasyàpi sàrthakyaü pårvavat // àtmetyàdyuktau doùamàha -- gandhatvàdàviti // vyometarà vçttivastuvçttitvàdityevoktau doùamàha -- dhvanipràgabhàvatva iti // nanu saptate sakalavçttitvàdityevoktau prameyatvàdau kavalànvayini nityavçtti 4 sàdhyasyàpi satvena vyabhicàràbhavàcchabdeti vyartham / svaråpàsiddhivàrakatvepi vyarthatvàdityata ã÷varavàdauktadi÷à vyàptyà÷rayàõàmanekatvasaüpàdakatvena sàrthakyàditi bhàvenàha -- saptama iti // --------------------------------------------------------------------------- 1.gakàra -cha-ka. 2.ttetyà-cha-ka-ga-kha. 3.ayaü granthaþ nàsti -cha-ka. 4.tvasà-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 426. ----------------------- ----------- -------- saptame ÷abdapadamakevalànvayino guõatvàderapi saügràhakatvena vikàsakatvànna vyartham // 1 aùñame sàdhye nityavçttisattàdravyatvayoþ sattàguõatvayorvà gràhakatvenàrthàntaramiti ÷aïkàniràsàya 2 sattàvyàpyavyàpyetyuktam / / hator ghàõe 'vyabhicàràyàpàrthivetyuktam // 3 navame dhvanau ÷abdatvavyàpye tàratvàdau càvyabhicàràya dhvani÷abdatvavyàpyabhinnetyuktam / --------------------------------------------------------------------------- akevalànvayina iti // ÷abdaniùñhasyetyapi gràhyam / na kevalaü kevalànvayinaþ prameyatvàderapãtyarthaþ / àkà÷asamavetatvàdiràdipadàrthaþ // aùñama iti // apàrthivendriyatvàditi hetau yatsàdhyaü nityavçttãtyàdi tasminnityarthaþ -- nityavçttisattàdravyatvayoriti // nityavçttisattàjàtigràhakamityukte ÷abdagatasattàgràhakatvenàrthàntaram / ÷abdasyànityatvepyàkà÷àdinityavçttitvàtsattàyàþ / ato nityavçttisattàvyàpyajàtigràhakamiti // tàvatyukte ÷abdo dravyamiti mate dravyatvasya, guõa iti mate guõatvasya gràhakatvenàrthàntaram / ataþ sattàvyàpyavyàptetyuktamityarthaþ / siddhasàdhanatàvyadàsàya ÷abdasya nityatva siddhaye nityavçttãti jàtivi÷eùaõamiti spaùñamiti bhàvaþ // navama iti // dhvani÷abdatvavyàpyabhinnatve sati ÷ràvaõatvàdityatra dhvanipadasya kçtyaü dhvanàviti // dhvanibhinnatve sati ÷ràvaõatvàdityevoktau doùaþ ÷abdatvavyàpyatàratvàdàviti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ayaü granthaþ luptaþ -cha. 2.sattetyu-ga. 3.carame -cha. --------------------------------------------------------------------------- vanàü-nitve-'nuni) varõavàdaþ pu - 427. ---------------- --------- ---------- atra vipakùe pratyabhij¤ànupapatti 1 gauravàditi bàdhakàni / kecittu ÷rotraü nityadravyagràhakam niravayendriyatvàt manovat ityàhuþ // varõànàü nityatvenu'mànàni // 26 // --------------------------------------------------------------------------- dhvi÷abdatvapyàpyàbhyàü bhinnatve satãtyuktamityarthaþ / ÷ravaõatvàditi tu ghañàdàvavyabhicàràyeti vyaktamiti bhàvaþ -- kalpanàgauravàdãti // vivariùyate caitaduttarabhaïge vyaktyanantyàdikalpanà vãcitaraïgàdinyàyena pårva÷abdasyottara÷abdàntarajanakatvamuttara÷abdasya pårvapårva÷abdanà÷akatvamantyopàntyoranyonyanà÷akatvamityuttaratra 3 vakùyamàõagauravamityarthaþ / àdipadena bahubàdhàdigrahaþ-- nityadravyeti // ÷abdatvàdigràhakatvenàrthàntaraparihàràya dravyapadam / evaü ca ÷abdasya dravyatvaü nityatvaü càdàya sàdhyaü paryavasyati / vyomàdinityadravyagràhakatvena paryavasànasya bàdhitatvàt / indriyatvamàtrasya cakùuràdau vyabhicàrànniravayavetyuktiþ -- manovaditi // tasyàtmagrahakatvàditi bhàvaþ // atràrucibãjaü tu, àtmano mànasatve kadàcidaramànahaü vetyàdisandehàpàtena sudçóhanirõayaråpasàkùivedyatvàdàtmanaþ sàdhyavaikalyaü dçùñàntasya vastumàtrasye÷varavàdoktarãtyà saüyogitvayuktyà sàvayavatvena niravayavatvàsiddherityàdi dhyeyam / varõànityatve 'numànàni // 26 // --------------------------------------------------------------------------- 1. kalpanetyadhikaü - ga - kha - rà. 2. bhaïge ityadhikam - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 428. ----------------------- ------------ ---------- nanu varõànàü nityatve sarvadopalabdhiþ syàt / na coccàraõajanyasya dhvaniråpavya¤jakasya kàdàcitkatvànna doùa iti vàcyama / tasya hi vya¤jakatvaü na tàvadàvàraõàpasàraõavadindriyasannidhà 1 pakatvena / ÷rotraguõatvapakùe vibhutvapakùe ca varõànàü sarvadendiyasaübandhàt / nàpi cakùuràdàva¤janàdoriva kùotre saüskàràdhàyakatayà / saüskçtena ÷rotreõa cakùuùeva vividhya svasaübaddhasarvavarõasamåhàlambanasyaikasya j¤ànasyotpatyàpàtàditi cenna / tvanmate varõotpàdakànàmiva manmate tavdya¤jakànàmapi niyatatvàt // --------------------------------------------------------------------------- "ata àkà÷aguõe ÷abde vyajyamànà varõàdaya"iti tatvanirõayavàkyasya ñãkàyàü ÷aïkitaü varõanityatvabàdhakaü maõyàdyuktamà÷aïkate -- nanviti // ÷rotraguõatvapakùa iti // parimàõavanni 2 tya÷abdena sarvadà ÷rotrasya sambandhàdityarthaþ / bubhutsàyàü 3 niyàmakatvamà÷aïkyoktaü -- cakùuùeveti -- "sakçcca saüskçtaü ÷rotraü sarva÷abdànprakà÷ayena / ghañàyonmãlitaü cakùuþ pañaü na hi na budhyate //" iti pràcãnokteriti bhàvaþ - tvanmata iti // yathaikavarõotpàdake 4 naiva na sarvavarõotpattiþ, tathaikavarõavya¤jakenaiva na sarvavarõavyaktiriti na sarvopalambha ityarthaþ // varõànityatvàvàde pårvapakùe maõikçtà÷aïkya nistamapyanumànaü doùàntaravivakùayà ÷aïkate -- nanviti // pratiniyateti // --------------------------------------------------------------------------- 1.dhayaka - ka-kha. 2.nityavàdaü na -a. 3.yàni- i. 4.nenai - a. --------------------------------------------------------------------------- varõànàü pratiniyatavya¤jakavyaïgyatvam ) varõavàdaþ pu - 429. ------------------------------------ ------- --------- nanu varõà na pratiniyatavya¤jakavyaïgyàþ, ekàvacchedena samànade÷atve sati samànendriyagràhyatvàdghañagataikatva 1 parimàõa 2 vat / 3 atra ca sàdhye vya¤jaka÷abdena 4 / viùayasannikarùàtirikto j¤ànaheturvivakùita iti na bàdhaþ / hetau bhinnendriyagràhyaråparasàdau vyabhicàraniràsàya samànendriyeti vi÷eùaõam / --------------------------------------------------------------------------- atra pratiniyatavya¤jakavyaïgyatvaü parasparavyabhicàrivya¤jakavyaïgyatvaü doùàbhàve parasparàviùayaka sàkùàtkàraviùayatvamiti yàvat / tenaikatra dvitvabhramajanakena piramàõagràhiõà parimàõabhramajanakenaikatvagràhiõà ca na vyabhicàra iti vyàcakùate -- eketi // kavarmàdye 5 kàvacchedaka÷rotraråpasamànade÷atve sati ÷rotrendriyagràhyatvàdvarõànàü pakùe hetusatvaü dhyeyam / ekàvacchedakade÷ataþ kàlata÷cetyagre vyaktam / anyånànatiriktade÷akàlatve satãti padadvayatàtparyamityeke -- ghaña gateti // ghañagataikatvaparimàõayorekaghañatvàvacchedena samànade÷atvaü samànendriyacakùurgràhyatvamiti hetvanugamaþ / parimàõavya¤jakàlokavyaïgyatvàdekatvasya pratiniyatavya¤jakavyaïgyatvàbhàvaråpasàdhyànumagama iti bhàvaþ / nanu vya¤jakapadena sannikarùasyàpi grahaõe samavàyasyaikatvepi tattadvarõaniråpita÷rotrasamavàyasya ni 6 yatattvàdabhàvasàdhane bàdho dçùñànte sàdhyavaikalyaü cetyata àha -- atra ca sàdhya iti // na bàdha ityupalakùaõam / dçùñànte sàdhyavaikalyaü na netyapi dhyeyam // satyantamàtraü heturastvityata àha -- hetàviti // råpàderàlokalavaõàdibhinnavya¤jakavyaïgyatvàditi bhàvaþ / samànade÷atve satãtyasya kçtyamabhimataü maõyuktaü vyanakti -- ekeneti // --------------------------------------------------------------------------- 1.sakhyàpari -cha. 2.õàdi-cha. 3.sannikarùàtiriktatvavivakùayà na bàdhaþ ityasti -cha. 4.etàvannàsti -ga. 5.ekapadaü na -mu. 6.tyatvàt -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 430. ----------------------- ------------ ---------- 1 ekena ÷yena 2 caraõàvacchedena / vartamànayorbhinnasaüyogavyaïgyoþ 3 ÷yenasya sthàõutadavayavà 4 bhyàü saüyogayorvyabhicàraniràsàya samànade÷atve satãti vi÷eùaõ / iha ca samànade÷atvamanatiriktade÷atvaü vivakùitam / tenoktayoþ saüyogayorakasmin ÷yene vçttàvapi sthàõusaüyogasyàvayavasaüyogànà÷raye sthàõàvayavasaüyogasya ca sthàõusaüyogànà÷raye 'vayave vçtyàtiriktade÷atvànna vyabhicàraþ / ata eva - "pradãpe vyajyate jàtirna tu nãrajanãlibhe tyuktatvàdukatpalatvavya¤jakapradãpavyaïgye nailye na vyabhicàraþ / --------------------------------------------------------------------------- sàdhyàbhàvopapàdanàyoktaü bhinnasaüyogivyaïgyayoriti / kàraõàkàraõasaüyogàtkàryàkàryasaüyoga iti saüyogajasaüyogapakùe sthàõu÷yenasaüyogasthàne sthàõvavayavasaüyogasyàpi satvàt sthàõutadayavàbhyàü saüyogayorityuktam / tathàca kathaü na vyabhicàra ityata àha -- iha ceti // anyatràpi vyabhicàraniràsaþ phalamityata àha --- ata eveti // samàde÷atve satãtya 5 syaivaü vivakùàkaraõàdevetyarthaþ -- 6 pradãpa iti // pradãpe satyevetyarthaþ/ jàtirutpalatvam / na tu vyajyata ityanvayaþ / nãrajanãlimà tu tasminsatyena vyajyata ityuktatvàtpràcãnairityarthaþ -- atirikteti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ekeneti nàsti- cha. 2.ne pàdàva -cha. 3.÷yenasyeti nàsti -cha. 4.vasaü-cha. 5.tyantasyaivaü -i. 6.ityuktàtvàt itiparyantaü lopaþ - i- a. --------------------------------------------------------------------------- vanàü-prata-vyaïka-vyantvam ) varõavàdaþ pu - 431. ----------------------- ---------- ---------- utpalatvasyàtiriktade÷avçttitvàt / kàlaråpàvacchedakabhedenaikaghañaniùñhayo råpataddhvaüyorvyabhicàraniràsàyaikàvacchedeneti vi÷eùaõam / ekàvaccheda÷ca na kevalaü kàlataþ / kiü tu de÷atopi / tenàvayavadvayavçtyoravayavadvayàrabdhayoravayavisaüyogayorvyabhicàro nirastaþ / avayavino vyàpyavçttitvena avayavasaüyogasya càvyàpyavçttitvena de÷ato 'vacchedakabhadàt / atra ca hetumatsu saükhyàdi 1 sàmànyaguõeùu dravyagrahaõayogyatàntargatayogyatàkatvasya dravyagràhaka 2 bahirindriyagràhyatvasya ca satvànna vyabhicàra÷aïkà / na coktahetunaiva pratiniyatotpàdakàbhàvopi sàdhyaþ / --------------------------------------------------------------------------- raktotpalepi satvàditi bhàvaþ -- kàlaråpeti // kàlàkhyetyarthaþ -- avayavãti // avayavã ca saüyoga÷ceti dvandvaþ / tantudvayaniùñhasya pañaråpàvayavinaþ tantudvayasaüyogasya ca yathàkramamàlokena tantudvayena ca vyaïgyatvàtsàdhyàbhàvepi heturiti tatra netyàha -- avayavina iti // avacchedaketi // vyaktyaü÷àvacchedena saüyogasya, sarvàvayavàvacchedenàvayavino vçtteriti bhàvaþ // nanvevamapi vaïkhyàparimàõapçthaktveùu ekàvacchedena samàde÷atve sati samànendriyagràhyatvahetoþ satvàdvyabhicàra ityataþ sàdhyasyàpi satvànna doùa ityàha -- atra hetumastviti // bhinnahetviti // vegasya karmajanyatvàtkarmaõo nodanàdijanyatvàditi bhàvaþ -- tathàpãti // --------------------------------------------------------------------------- 1.sàmànyapadaü na - ka. 2.yàvadindri - ga -kha. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 432. ----------------------- ---------- ---------- bhinnahetujanyayorvegarmaõorvyabhicàràditi cenmaivam / tathàpi tvacà gràhyayorghañagataspar÷apçthaktvayorvyabhicàràt / tatra pçthaktvasya spar÷avya¤jakenà vidhinà vyaïgyatvàt // na ca samànendriyagràhyapadena parasparàgràhakendriyàgràhyatvaü vivakùitam, evaü ca na vyabhicàraþ ; spar÷asya pçthaktvagràhakatvagindriyamàtragràhyatvena tadagràhakàgràhyatvepi pçthaktvasya spar÷agràhakacakùurgràhyatayà tadagràhyatvàbhàvàditi vàcyam / bhinnapuruùaniùñhàpekùàbuddhibhyàü janyayorvyaïgyayo÷caikade÷akàlayotdvitvayorvyabhicàràt/ --------------------------------------------------------------------------- uktasthaleùu vyabhicàràbhàvetyarthaþ / hetusatvàyoktaü -tvacà gràhyayoriti // satyantà÷asatvaü tu vyaktam / sàdhya 1 satvaü vyanakti-- tatreti // avadhineti // ayamasmàtpçthagiti pratãtyà pa¤camyantanirdiùyàvadhi 2 padàrthenetyarthaþ / tàvatà kathaü na vyabhicàra ityata àha -- spar÷asyeti// bhinneti // yatra ghañapañasthale caitraniùñhàpetràbuddhyà maitràniùñhàpetràbuddhyà ca dvitvadvayamupapannaü tatra dvitvadvaye ekàvacchedena samànade÷atve sati parasparàgràhakendriyàgràhyatvaråpahetoþ satvàt dvitvatvàvacchinnadvitvagràhakendiyasyekatvena nànàtvàbhàvàdityarthaþ / sàdhyasatva neti bhàvenoktaü vyaïgyo÷ceti // uktaråpabuddhibhyàü vyaïgyayo÷cetyarthaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1. sàdhyà - a. 2. ÷abdà - a. --------------------------------------------------------------------------- vanàü-prata-vyaïka-vyantvam) varõavàdaþ pu - 433. --------------------- ---------- --------- tvayàpekùàbuddhirvya¤jiketyapi svãkàràt // na ca prati 1 niyatàpratipa 2 ttikatvamapi hetuvi÷eùaõaü vivakùitam, dvitve tu pratiniyatapratipattçke iti vàcyam / avayavivya¤jakamàtràvyaïgyenàvayavabahutvenaikatvavya¤jakamàtràvyaïgyena pçthaktvadãrghatvàdinà ca vyabhicàràt // nanu paraspara 3 vyabhicàrivya¤jakàvyaïgyatvaü sàdhyam, evaü ca na vyabhicàraþ / avayavyekatvavya¤jakayorbahutvapçthaktvavya¤jakàbhyàü vyabhicàrepi ---- --------------------------------------------------------------------------- tadvya¤jakatvamasiddhamityata àha -- tvayeti// avayavãti // pañàvayavagatabahutvasya pañena sahaikàvacchedena samànade÷atve sati samànendriyaråpahetumatvepi sàdhyavatvaü netyupapàdanàya avayavivya¤jakamàtravyaïgyene tyuktam / apekùàbuddhyàpi vyaïgyatvasvãkàràditi bhàvaþ -- ekatvetyàdi // avadhipadarthenàpi vyaïgyenetyarthaþ / hetusatvaü tu vyaktamiti sàdhyàbhàva evopapàditaþ / 4 tathà caikatvadirghatvayorekatvapçthaktvayorna vyabhicàra ityarthaþ // kathaü na vyabhicàra ityata uktasthale sàdhyasatvaü vyanakti - avayavãti // avayavyekatvayoþ ye vya¤jake tayorityarthaþ -- vyabhicàrepãti // bahutvavya¤jakàpekùàbuddheravayavivya¤jakatvàbhàvàt / tathà pçthaktvavya¤jakàvadherekatvàvya¤jakatvàditi bhàvaþ -- vyabhicàreõeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.sarvatra pratinãtetyevàsti -kha. 2.kartakatvamapi - cha-ka. 3.pratinãtendriyajanyagràhyatvaü ityadhikaü -kha. 4.iyaü païktirnàsti -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 434. ----------------------- ------------ ---------- -- bahutvapçthaktvavya¤jakayoravayavyekatvavya¤jakàbhyàmavyabhicàreõa parasparavyabhicàrivya¤jakàvyaïgyatvaråpasàdhyasya satvàditi 1 maõàvuktamiti cenna/ tathàpyavayavabahutvagrahavyatirekeõàvayavigrahavada¤jale 'vayavigrahavyatirekeõàvay i grahavyatirekeõàvayavabahutvagrahadar÷anenànaikàntyàt / bhinnapratiyogivyaïgyayorbhåtalagatayoþ samavàyinà÷ajanyayorviralàvayavatayà samàde÷àloka --- --------------------------------------------------------------------------- avavayavyàderagrahe tanniùñhabahutvàdyagrahàt avayavyàdivya¤jakàlokàdyavyabhicàra àva÷yaka iti bhàvaþ -- maõàviti / varõànityatvàvàde pårvapakùe -- a¤cala iti // vastràntyabhàga ityarthaþ / tathà ca parasparavyabhicàravya¤jakavyaïgyatvameva na tu tadabhàvaråpasàdhyasatvamiti vyabhicàra ityarthaþ // nanu bahutvasya pañàvayavaikade÷avçttitvena pañasya tadadhikavçttitvàt / bahutvasyà÷uvinà÷itàyà pañasyàdhikakàlatvàcca / ekàvacchedena samànade÷atve sati samànendiyagràhyatvaråpahetvabhàvànnànaikàntyamityanyatra vyabhicàramàha -- bhinneti // sàdhyàbhàvopapàdanàya bhinnetyàdi / samànade÷atoktyarthaü bhåtalagatayoriti / samavàyãtyàdi / dhvaüsayorityanvayaþ / pratiyoginoþ samàde÷atve taddhvaüsayorapi tathàtvàditi bhàvenàha -- viravalàvayave 2 ti // pàùàõàdivannibióadravyatvàbhàvena samànade÷e ye àlokaóale taddhaüsayorityarthaþ / nirma 3 lajalàntarasthabhåtalepyàlokopalambhàditi bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.maõàvuktamiti nàsti -cha. 2.vatayeti - i. 3.vimala - mu. --------------------------------------------------------------------------- vanàü -prata-vyaïka-vyantvam) varõavàdaþ pu - 435. --------------------- ------- ------- -jalapratiyogikayoràlokajaladhvaüsayorbràhmaõatvàtyantàbhàvatavdya¤jakàtyantàbhàvayo-÷ca vyabhicàràcca / de÷a÷abdena samavàyivivakùàyàmapi varõànàü nityadravyatvavàdinaü 1 màü pratyasiddheþ / ghañagatayorekatvaikapçktvayorbhinnavyaktivyaïgyagotvà÷ràyatvàdau ca vyabhicàràcca / jàtiþ sarvagateti pakùasyeva pràmàõikatvàt / --------------------------------------------------------------------------- bràhmaõatvàtyantàbhàvatadvya¤jakàtyantàbhàvayoriti // bhinnapratiyogivyaïgyayorbhåtalagatayorityetadatràpyanveti / bràhmaõatvaü vya¤jakaü bràhmaõamàtàpitçkatvàdikam -- de÷a÷abdeneti // samànade÷atve satãti hetu÷arãrapraviùñade÷a÷abdenetyarthaþ / tathà ca hetvabhàvànna tatra vyabhicàra iti bhàvaþ/ nanvekàvacchedena samàde÷atve sati samànendriyagràhyatvàbhàvàditi hetvarthostvityata àha -- ghañagatayoriti // ekapçthaktvasyàvadhivyaïgyatvàdekatvasya tadabhàvàdbhi nnavyaïgyatvena sàdhyàsatvepyuktahetusatvàditi bhàvaþ / avadhyanabhivyaïgyatvenàpi heturvi÷eùyata ityata àha -- bhinnetyàdi // nanu kathaü gotvà÷vatvàdau hetusatvam / samàde÷atvàbhàvàdityata àha -- jàtiþ sarvagatetãti // gotvasya de÷àdivyavahitànekagopiõóagatatvapakùe maghyagatà÷vàdipiõóairasambandhàyogàda÷vàdàvapi sambandhena tatràpi vçtteraïgãkàrasya yuktisiddhatvàt / a÷vàdau gotvàdyanupalambhasya govyaktiråpavya¤jakàbhàvenopapatteþ / evama÷vatvàdijàtirgavàdipiõóasambandheti jàteþ sarvagatatvàtsamànade÷atvamiti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1. màü iti nàsti - cha. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 436. ------------------------ ------------ ----------- varõàþ parasparavyabhicàripramàpakapramàpyàþ à÷rayeõa sahaikendriya 1 gràhyatvàt gandharasavadityanena satpratipakùatà ca / --------------------------------------------------------------------------- uktaü hi tatvanirõayañãkàyaü"gotvà÷vatvàdãnàü pratiniyatavyakti 2 vyàpyatvasya parairapi svãkçtatvàt, gotvàdãnàü vyaktisarvagatatvena samànade÷atvaü nàstãti cenna / pratyàsatteravarjanãyatvàt / samavàyàbhàvasya varõaùvapi satvà"dityàdi // nanvitaraniråpaõànadhãnaniråpaõatve satãtyapi heturvi÷eùyate / pårvoktavyabhicàrasthalàni sarvàõyapyanyaniråpaõàdhãnaniråpaõànyeva, ato hetvabhàvànna vyabhicàra iti 3 pårvapakùe maõyuktameva pratipakùadoùaü càha -- varõà iti // parasparavyabhicàriõaþ pramàpakàþ dhvanayastatpramà 4 pyatvena sàdhyasiddhiþ/ à÷raye 5 õeti // ÷abdasyekendriyagràhyatvepi tàrkikamate varõà÷raye 6 õa gaganena sahaikendriyagràhyatvàdgaganasyàtãndriyatvàt à÷rayagràhakendriyàgràhyatvàditi phalitàrthatvànnàsiddhiþ // na caivamasiddhivàrakatvàtsahetyantaü vyartham, tadvinàkçtasyaiva vyàpyatvàditi vàcyam / asiddhivàrakasyàpi vyabhicàravàrakasyeva sàrthakyàdityuktatvàt / akhaõóàbhàve 'vaiyarthyà 7 cca / ÷arãrà 9 janyatvavat // na ca vdyaõukàdau vyabhicàra iti vàcyam / pratyakùatve satãti hetuvi÷eùaõàdityeke / à÷rayàgràhakendriyagrahyatvàdityartha ityanye / gandheti / gandhasarayorghràõarasanagràhyatvàttadà÷rayasya cakùuràdigràhyatvàdbhinna -- --------------------------------------------------------------------------- 1.yàgrà -cha-ka-ga-kha. 2.vyaïgyatvasya -i. 3.tyataþ på -mu-i. 4.õatve-a. vyàpyatve-i. 5.yayori -a. 6.yaõena-ar. 7.thya ca -i-a. 8.raja-a-i. --------------------------------------------------------------------------- vanàü-prata-vyaïka-vyantvam) varõavàdaþ pu - 437. --------------------- ---------- ---------- dravyagrahaõayogyatàntargatayogyatàkatvaü mårtavçttitvaü copàdhi÷ca // kiü caivaü sati varõàþ parasparaü vyabhicàryutpàdakotpàdyà na, apàjakatve sati bhåtavi÷eùaguõatvàt, jalagataråparasavadityàdyanumànotpàdakàniyamopi kiü na sàdhyate / janyajalagataråparasàdãnàü kàraõaguõapårvakatve 1 na tadutpàdakànàü parasparavyabhicàràbhàvàt / --------------------------------------------------------------------------- -- pramàkapramà 2 pyatvàcca hetusàdhyayoranugamo vyaktaþ / satpratipakùatà cetyupalakùaõam / nyàyamate varõànàü kramikotpàditvenàvyàpyavçttitvena ca tulyade÷akàlatvàbhàvàt / 3 ekàvacchedenetyàdihetorasiddhiþ / ki¤ca tattadvarõamàtraviùayakasàkùàtkàrasambhavàdbàdha÷cetyapi dhyeyam // ekàvacchedeneti hetàvupàdhã 4 càha -- dravyeti // yatra ghañagataikatvaparimàõayorekavya¤jakavyaïgyatvaü tatra dravyagrahaõetyàdyupàdhã sta iti sàdhyavyàpakam / sàdhanavati pakùe varõe dravyagrahaõetyàdyuktopàdhã nasta iti sàdhanàvyàpakatvaü ca vyaktamiti bhàvaþ // pràguktahetoranaikàntyokterhetvantaramàha -- apàkajatve satãti // guõatvàdityuktau bhinno 5 tpàdakotpàdye ghañàdigatasaïkhyàparimàõàdisàmànyaguõe vyabhicàràdvi - ÷eùeti // àtmaguõeùu bhinno 6 tpàdakotpàdyeùu j¤ànàdiùvavyabhicàràya bhåteti // pçthivãgataråpàdiùvavyabhicàràya satyantam // dçùñànte tu sàdhyànugatiü dar÷ayati // janyeti // samavàyi 7 kàraõasamavàyikàraõamàtrapratyàsannaguõàsamavàyikàraõakatvaü kàraõaguõapårvakatvaü nàma / --------------------------------------------------------------------------- 1.tve tadu- ca-ka. 2.vyàpyatvà-a. 3.itaþ 'dhyeyaü' ityantaü nàsti-i. 4.dhã-rà-a. 5.utpàdakapadaü na -i. 6.utpàdakapadaü na -i. 7.atra sarvatra dãrgha evàsti - i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 438. ----------------------- ------------ ---------- yadi phalabalàcchabde 1 utpàdakanaiyatyaü tarhi tata eva vya¤jakanaiyatyamapyasti // ki¤cotpattipakùe kadambagolakanyàyena làghavapratyabhij¤àbhyàmugçhitena vãcãtaraïganyàyena 2 và pratipuruùaü pratyuccàraõaü kùaõamàtrasthitikavarõadhàràyàstatpràgabhàvànàü taddhvaüsànàmanyatràdçùñasya pårvapårvavarõe uttarottaravarõotpàdakatvasya, uttarottaravarõe ca pårvapårvavarõanà÷akatvasya, antyopàsantyavarõayo÷ca sundopasundanyàyenànyonyaü, antyopàntyavarõayo÷ca sundopasundanyàyenànyonyaü badhyaghañakabhàvasya, antya÷abde tu svotpatticaramakàraõasyopàntya÷abdasyaiva svanà÷acaramakàraõatvena svotpatyavyavahitottarakùaõavçttidhvaüsapratiyogitvaråpabauddhàïgãkçkùaõakatvasya 3 ca kalpa 4 namityatigauravam // --------------------------------------------------------------------------- tathà ca jalasamavàyikàraõagataråparasàdãnàü parasparavyabhicàre kàrye 5 kule råpàdayo na syuriti parasparavyabhicàryutpàdyatvà 6 bhàvostãti bhàvaþ // phaleti // ekavarõotpàdakena 7 tanmàtrotpàdakatvaråpaphalabalàdityarthaþ / tata eveti // ekavarõopalambharåpaphalabalàdevetyarthaþ // vipakùe kalpanàgauravàcca varõànàü nityatvamupetya pratiniyatavya¤jakavyaïgyatvamupeyamiti bhàvena kalpanàgauravàditi pårvoktaü vyanakti // ki¤cetyàdinàtigauravamityantena // --------------------------------------------------------------------------- 1.tadu-ga. 2.'và' iti nàsti-mu. 3.tvaü ca -kha. 4.lpyaü-khar. 5.yajalaråpàdayo -i. 6.tvànnàstãti bhàvaþ -i. 7.ke ta -a. --------------------------------------------------------------------------- vanàü-prata-vyaïka-vyantvam) varõavàdaþ pu - 439. --------------------- ---------- ------- na cedaü gauravaü phavamukham / phalasyàdyàpyasiddheþ / varõasthale dhvanistu tyayàpi svãkàrya eva / dårasthasya dhvanimàtraü mayà ÷rutaü na tu varõa ityanubhavàt / ÷abdatvaü sajàtãyavya¤jakavyaïgyavçttibahirindriyavyavasthàpakavçttijàtitvàt råpatvavadityanumànàcca / --------------------------------------------------------------------------- làghaveti // da÷asu dikùu da÷avidha÷abdotpatyaïgãkàràdapyekaikasyaiva gakàràdeþ da÷adiksaübandhinaþ kalpanasyaiva laghutvàllàghavayuktyà pràcyapratãcyayorekatvapratyabhij¤ayà cànugçhãtenetyarthaþ / ùaùñhyantànàü kalpanamityanenànvayaþ / phalamukhamiti // varõotpattilakùaõaphalameva mukhamupasthitijanakaü yasya tatphalamukhaü tenetyarthaþ / asiddheriti // yena gauravaü na doùàyeti syàditi bhàvaþ // nanu varõanityatvapakùe vya¤jakadhvani varõabhinnaþ kalpanãyaþ,tasyotpattisthànàtkarõade÷aparyantaü ÷abdàntarotpàdakatva 1 mà÷utaravinà÷itvamityàdikalpanãyamityata àha // varõasthala iti //"dåràdvarõà 2 grahaõepi // dhvanigrahaõàdi"ti ñãkoktamàha // dårasthasyeti / ñãkokterupalakùaõatvaü matvà dhvanisatvenumànaü càha // ÷abdatvamiti // 3 yadvà vàyuvi÷eùàsaüyoga eva varõavya¤jaka iti pakùaü nirasitumàha // ÷abdatvaü iti // sajàtãyaü yatra 4 vya¤jakadhvanilakùaõameva tavdyaïgyavçttãtyarthaþ / jàtitvamàtrasya ghañatvàdau vyabhicàràdindriyetyàdi / tàvanmàtrasya j¤ànecchàtvavàdàvapi satvàdbahirityuktam / prameyatvàdàvavyabhicàràya jàtitvàditi // na ca dhvanitye vyabhicàraþ / tàratvàdinà sàükaryeõa tasyàjàtitvàdityàhuþ / varõànàmevendriyavyavasthàpakatvaü na dhvanerityanye // --------------------------------------------------------------------------- 1.da÷akatvamityadhikam-ir. 2.õagraha- mu-a. 3.yadvetyàdi nàsti - i. 4.yavdya¤jaka -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 440. ----------------------- ------------ --------- dçùñaü hi ghañaråpakuïkumagandhàderàlokaråpaghçtagandhàdivyaïgyatvam // na ca pårvapårvavarõasyottarottaravarõavya¤jakatvena và varõasyaiva dhvanivya¤jakatvena vàrthàntaramiti vàcyam / àdàveva ÷rotrotpannaü varõaü prati 1 pårvavarõàbhàvàt / 2 bheryàdidhvanisthale varõànanubhavàcca // tasmàvdya¤jakànàü pratiniyatvànna sarvadoùalabdhiprasaïgaþ taduktaü bhagavatpàdaiþ"ata àkà÷aguõe ÷abde vyajyamànàü varõo 3 daya" iti // 4 varõànàü pratiniyatavya¤jakavyaïgyatvam // 27 // --------------------------------------------------------------------------- råpàdairàlokàdivyaïgyatvàtsàdhyavaikalyamà÷aïkya råpatvàdau sàdhyànugatiü 5 vyanakti dçùñaü hãti // ÷aïkitadvayamapi niràha // àdàveveti // bheryàdãti ca // taduktamiti // pratiniyatavya¤jakavyaïgyatvaü varõànàmityetattatvànirõayà uktamityarthaþ // ata iti // pratyabhij¤àbalàdityarthaþ / àdipadena varõadharmagrahaþ// varõànàü pratiniyatavya¤jakavyaïgyatvam // 27 // --------------------------------------------------------------------------- 1.pårvapårvetyasti-ca. 2.itaþ 'taduktaü' iti paryantaü nàsti-ràr. 3.õà iti -cha-ka-rà. 4.atra bhaïgavibhàgo na dç÷yate -cha-rà. varõànàmiti nàsti-kha. 5.maü vya - i. --------------------------------------------------------------------------- varõànàü nityatvepi kramopapàdanam varõavàdaþ pu - 441. ------------------------------ ------- --------- na ca nityatve kàlàdikçtakramàbhàvàduccàraõakramasya ca mauni÷lokàdàvabhàvàdabhivyaktikramasya ca 1 lipyàdidar÷anajanitasamåhàlambanastamçtiviùayavarõedhvabhàvàt kramahãnavarõamàtrasya ca ràjàjàretyàdau bhinnàrthabodhakatvàyogàt ghasamànakàlãnapràgabhàvapratiyogitvaü ñasya ñasamànakàlãdhvaüsapratiyogitvaü 2 ca ghasya kramo vàcya iti varõanityatve kramànubhavo bàdhaka iti vàcyam / yatra mauni÷lokàdau varõotpattireva na yatra ca ghañeti vaktavye viparãta evotpattikramaþ tatra tvaduktasyàpi kramasyàbhàvàt / --------------------------------------------------------------------------- tàrkikakade÷amataü varõotpattisàdhanamà÷aïkya niràha / na cetyàdinà // yadyapãdaü maõàveva"yattu ÷rotrànuvidhànàtpadaü ÷ruõomãtyabàdhitànuvyavasàyà"dityàdinà÷aïkya nirastam / tathàpi doùàntaravivakùayà ÷iùyavyutpàdanàya ca punaratropanyàsa ityadoùaþ / nityatve vibhutve ca varõànàmiti yojyam / pratipadàditithyàdinàmiva kàlakçtapaurvàparyasya, màlàbhåtabalà 3 kànàmiva de÷akçtapaurvàparyasya càbhàvàdityarthaþ / samåhànambaneti // tatràpi ghañàdyarthadãdar÷anena ghañàdyànupårvyà vàcyatvàditi bhàvaþ // màstu kramaþ varõànàmevàstu padatvamityata àha // kramahãneti // abhivyaktikrama eva varõànàü pade krama iti bhàvena tatroktadoùaü pratibandyà parijihãrùuþ paroktakramadaùaü tàvadàha // yatreti // utpattireva neti // varõànàmuccàraõajanyatvàttatra ca tadabhàvàditi bhàvaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.lipyàdikramasyetyapyasti - kha. 2.ca iti nàsti-cha-rà. 'và' ityasti -ga-kha. 3.hakà -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 442. ------------------------ ---------- --------- dç÷yate ca ñaghetyukteþ pràmàdikatvaü jànato vyutpannasyàrthadhãþ // yadi kàlàntarãyotpattikramànusandhànàttatràrthadhãstarhi samåhàlambana 1 smçtisthale 'pi kàlàntarãyàbhivyaktikramànusandhànàdarthadhãriti samam // na caivaü padàdibhàvasyàbhivyaktighañitatve idamekaü padamityàdipratãtiþ ÷ràvaõã na syàt / padàdyupàdherabhivyaktera÷ràvaõatvàditi vàcyam / manasopanãtasyàbhivyaktikramasya ÷ràvaõatvopapatteþ // --------------------------------------------------------------------------- tathàca tatra pràgabhàvàdipratiyogitvamapràmàõikamiti 2 kramaþ / viparãtakramasthale tu vyaktam // nanu viparãtakramasthale ghañànupårvyeva nàsti kathamavyàptirityastatra ghañàrthabodharåpakàryabalena ghañànupårvastãti vàcyamiti bhàvenàha // dç÷yate ceti // iti samamiti // tathà ca ghañàkàràbhivyaktisamànakàlãnapràgabhàvapratiyogyabhivyaktitvaü ñasya ñàkàràbhivyaktasamànakàlãnadhvaüsapratiyogyabhivyakti 3 katvaü ghakàrasyetyàdiråpeõa ghañàdyànupårvã sambhavatyeva // na ca samåhàlambanasthale ghañàdyarthadhãdar÷anena tatra ghañàdyànupårvyàmavyàptiriti vàcyam / tatràpi smçtakàlàntaryo 4 ktaråpànupårvyà evàrthadhãjanakatvenàdoùatvàditi bhàvaþ // abhivyakterityupalakùaõam / kàlasyetyapi 5 j¤eyam / manaseti // --------------------------------------------------------------------------- 1.smçtipadaü na -ka. 2.na ityadhikaü-i. 3.mivakramaþ - a. 3.pårva ityadhikaü-i. 4.rokti-i. 5.dhye-i. --------------------------------------------------------------------------- vanàü-nitvepi-krapà-danaü) varõavàdaþ pu - 443. ----------------------- -------- -------- tasmàdvarõànàü nityatvena tadanityatvaråpasya bàdhakasyàbhàvànnitya eva vedaþ // abhyupetya cedamu 1 ditaü varõànanityatvaü vedanityatvabàdhakamiti / vastutastu varõànàmanityatvepi niyatànupårvãkatvaråpasya nityatvasya na hàniþ / 2 varõànityatvoktistu vastusthiti pradar÷anàrthà / uktaü hi sudhàyàü,"vastutatvavicàrakaü prati 3 varõànàü kåñasthanityatvamupapàdita"miti // varõànàü nityatvam 4 // 28 // --------------------------------------------------------------------------- pararãtyà dhyeyam / abhirvyakterj¤ànatvena tasya paramate mànasatvàt / kàlasyacànumànikatvàt / siddhànte tu sàkùiõeti dhyeyam / j¤ànasàmànyasàmagrãmàdàyànupanãtopi kàlo bhàsata iti kai÷cidaïgãkàràktàlo nokta ityàhuþ // "nanu tathàpi varõasamudàyaråpasya vedasya na nityatvamityà"dinoktacodyaniràsamupasaüharati // tasmàditi // uktaü hãti //"pratyakùaþ kasyaciddharma"ityetatpadyavyàkhyàvasàne varõanityatvasya vedanityatvànupayoga muktvà tarhi tatvanirõayavarõanityatvaü kimartha 5 mityataþ tatkathanasya kçtyamuktaü sudhàyàmityarthaþ // varõànàü nityatvepi kramopapàdanam // 28 // varõanityatvàdaþ 6 --------------------------------------------------------------------------- 1.muktaü -ga. 2.varõetyàdigranthaþ nàsti-ka. 3.tu ityadhikaü-ga. 4.tvepi kramopapàdanaü -ca-mu. 5.mukta mityadhikam -mu. 6.samàpta ityadhikaü - mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 444. ----------------------- ----------- ---------- yaccocye / àkà÷àtmaka÷rotreõà varõàþ samavàyena sambandhena gçhyanta iti tanna / varõànàü nityavibhudravyatvàtsamavàye mànàbhàvàcca // 1 nanu yadyapi samavàye pratyakùaü na pramàõam / --------------------------------------------------------------------------- na"nvàkà÷aguõe ÷abde vyajyamànà varõàdaya"iti dhvanere vàkà÷agaõutvoktirayuktà / varõànàmapyàkà÷aguõatvàt / anyathà ÷rotreõa saha sambandhàyogena varõagrahaõànupapatteþ / àkà÷aguõatvetvàkà÷àtmaka÷rotreõa tadgu 2 õasya varõasya samavàyena grahaõopapatterityataþ saüyogasamabandhenaiva tadgraha iti bhàvena"samavàyàbhyupagamàcceti"såtradåùitaü samavàyaü nirasitumàha // yacceti // nityavibhudravyatvàditi // anya 3 thànuvidhànàbhàvàdinà ghañàderiva dravyatvasya pårvoktadi÷à nityatvasya. kà÷yàü ÷ruta eva gakàrotràpi ÷råyata iti pratyabhij¤ànàttàvatã vàgiti ÷rutervibhutvasya, ca siddherguõatve mànàbhàvàccetyarthaþ// na ca ÷abdo guõaþ sàmànyavatve satyasmadàdibàhye 4 ndiyagràhyatvàdråpavadityanumànaü guõatve mànamiti vàcyam / dhvani÷abdena siddhasàdhanatvàt / varõàtmaka ityuktàvapi hetoraprayojakatvàt / ghañàdãnàmekendriyà 5 gràhyatvepyàtmanastathàtvavaddravyasyaiva sato bàhyekendriyagràhyatvepi virodhàbhàvàt / niravayavadravyatve bàhyendriyagràhyatva 6 virodha iti cet / niravayadravyatvasyàtmana indriyagràhyatvavat bàhyendriyagràhyatvepa bàdhakàbhàvena vyàtpini÷cayàditi sudhàyàmeva vyaktatvàditi bhàvaþ / yadyapãtyasya tathàpãti vakùyamàõenànvayo dhyeyaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.'nanu' iti nàsti - cha-mu-rà. 2.dgrahaõa- i. 3.nyànuvi -mu. 4.hyekendri - mu-i. 5.yagrà -a. 6.tvaü vi - i. --------------------------------------------------------------------------- samàvàye pramàõabhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 445. --------------------- ----------- ------- imau saüyuktàvityàdivadãmau samavetàviti vànayoþ samavàya iti và ananubhàvàt / samavàyaü jànàmãtyananuvyavasàyàcca / råpã ghaña ityàde÷càbhàvavadbhåtalamityàdivadupapatteþ // etenàyaü tantupasambandhapratyaya÷yàkùuùaþ cakùuranvayavyatirekànuvidhàyitvàt ghañapratyayavaditi samavàya 2 pratyakùatvasàdhanamapyapàstam / upàdanopàdeyàbhedavàde à÷rayàsiddheþ/ --------------------------------------------------------------------------- samavàyavàde pårvapakùe maõyuktadi÷à niràha // imàviti // ananubhavo 'siddha ityata àha // samavàyaü jànàmãti // yadvà samavàyo hi vi÷eùaõatvena và vi÷eùyatvena và ayaü ghañaitivadasamavàya iti 3 samavàyatvaråpasvaråpeõa và saüsargavidhayà và bhàseta / tatràdyaü 4 àha // imàviti // dvitãya 5 àha // anayoriti // tçtãya 6 àha // samavavàyamiti // tathà ca samavàyatvena samavàya 7 pratyakùamasiddhamiti bhàvaþ / caturtha 8 àha// råpãti // saüsargavidhayaiva pratãyamànasambandhasyàbhàvabhåtalasambandhavat samavàyabhinnasambandhatvenàpyupapatyà samavàyatvàsiddherityarthaþ / j¤àna 10 miùñamityàdipratyaya àdipadàrthaþ / sambandhapratyaya iti // tantuùu paña iti saüsargavidhayà tantupañasambandhaviùayakaþ pratyaya ityarthaþ / vi÷eùaõatvàdinà tatpratyayasyàsiddheruktatvàdvakùyamàõàrthàntarànavakà÷àcca / sva 11 rãtyàha / upàdàneti// pararãtyàha -- tadbhedeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.saüyoga itivadanayoþ -ga. 2.yasya -ga-kha. 3.'ayaü' ityàdi nàsti -i. 4.dyamà-a. 5.yamà-a. 6.yamà-a. 7.yaþ pratyakùasiddha iti bhàvaþ ityasti-ir. 8.thamà-a. 9.ùayatayaiva-i. 10.tami-mu. naniùñha-i. 11.matari -mu- i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 446. ------------------------ ------------ --------- tadbhedavàdepi ghañàbhàvabhåtalayorivehàpi svaråpasambandhasya càkùuùatvenàrthàntaràt // etena råpã ghaña iti dhãrvi÷eùaõavi÷eùyasaübandhaviùayà vi÷iùñadhãtvàt daõóãti dhãvat ; iha tantuùu paña ityàdirihapratyayaþ àdhàràdheyasambandhanimittakaþ abàdhitehapratyayatvàt / iha 1 kuõóe badaramiti dhãvat ; jàtyàdigocaro vi÷iùñavyavahàraþ sambandhaniyataþ bhàvamàtraviùayàbàdhitavi÷iùñavyavahàratvàt saghañaü bhåtalamitivyavahàravat ; --------------------------------------------------------------------------- samavàyasàdhakapràcãnànumànànyà÷aïkya maõyuktadoùoktyà niràha // etenetyàdinà // bhåtale 'bhàvapratyavadanyathopapattikathanenetyarthaþ / apàstamityanvayaþ / bhrame vyabhicàraniràsàyàbàdhiteti hetuvi÷eùaõoktiþ / jàtyàdãti // bràhyaõoyaü, ÷uklaþ pañaþ ; calati gauþ, vi÷iùñaþ paramàõurityàdijàtiguõakriyàvi÷eùaùñavyavahàra ityarthaþ / sambandhaniyata iti // svaviùayasambandhavyàpta ityarthaþ / tena ÷rotràdisaübandhanaiyatyena nàrthàntaram / jàtirityàdyavi÷iùñavyavahàre avyabhicàràya vi÷iùñeti hetuvi÷eùaõam / idaü råpyamityàdibàdhitasambandakavi÷iùñavyavahàre 'vyabhicàràyàbàdhiteti / abhàvavadbhåtalamityàdibhàvàbhàvagocaratàdç÷avyavahàre 'vyabhicàràya bhàvamàtreti // saghañamiti // saüyogastatra sambandha iti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.tu ityadhikam - ga. --------------------------------------------------------------------------- saye-prama-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 447. -------------- ----------- ---------- ete tantavaþ etatpañacasaübaddhàþ etadà÷rayatvàt bhåtalavat ; bhåtalaråpàdayo bhåtalasambaddhàþ bhåtalavi÷eùaõatvàt ghañavadityàdyanumànama 1 pàstam / 2 ayaü saüyogaþ etadanyasaüyotvarahitasambandhànyaþ meyatvàdi 3 tyàdi tu svavyàhatam / --------------------------------------------------------------------------- bhåtalavaditi // saüyogasambandhena pañà÷rayabhåtalavadityarthaþ pakùe 4 saüyogasya bàdhàtsamavàya eva sidhyatãti bhàvaþ / råpavadbhåtalamiti pratãtimanurudhyàha // bhåtalavi÷eùaõatvàditi // yadvà bhåtalivi÷eùaõatvàdityasya bhåtalà÷ritatvàdityarthaþ ata eva ghañavadityuktiþ / anyathà ghañavadbhåtalamiti pratãyamànaghañavaditi vyàkhyeyam // svaråpasambandhenàrthàntaràditi // na ca svaråpàõàmanekatvena gauravàpatteþ ã÷varànumàne kartekatvavallàghavàdekaþ samavàya eva sidhyatãti vàcyam / tathàtve abhàvavadbhåtalaü j¤àto ghañaþ iùño ghaña ityàdàvapi tàdç÷asaübandhàïgãkàràpatteþ / tatra tàdç÷asambandhasya bàdhàtsvaråpàõàmanekatvepi këptatvena gauravasyàdoùatvàt / svaråpasambandhenaiva vi÷iùñapratyayàdyupapatternaikasambandhakalpaneti cet / samaü prakçtepi / vivariùyate caitadagre nàpi guõakriyetyàdimaõyuktànumànànta 5 rakhaõóanaprastàva iti bhàvaþ / pakùabhåtasaüyogaparàmar÷aþ / etadanyo yaþ saüyogaþ 6 etadanyasaüyogaþ stambha--- --------------------------------------------------------------------------- 1.api ityadhikam-ka. 2.bhagavateti nàsti -ca-ga-kha. 3.ghañavat ityadhikam -kha. 4.ca iti nàsti -i. 5.antarapadaü nàsti-i. 6.etadanyasaüyoga iti nàsti-mu-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 448. ------------------------ ------------ --------- råpàdirindriyasaübaddhaþ pratyakùatvàt ghañavadityatra tu abhàvàdàviva saüyuktavi÷eùaõatàdiråpasambandhenàrthàntaram // --------------------------------------------------------------------------- --kumbhà 1 disaüyogastasya bhàvaþ etadanyasaüyogatvam / tadrahito yaþ sambandhaþ pakùãkçtasaüyogastadanyaþ ka÷citsambandha÷ca bhavati / tathà ca pakùe pakùãkçtasaüyogànyatvasya bàdhàt apårvasambandhàntaràdanyatvamàdàya 2 sàdhyaparyavasànamiti samavàyasiddhiþ / dçùñànte ca ghañàdau pakùabhåtasaüyogaråpasaümbandhànyatvena sàdhyànugamo bodhya ityàdi tu vi÷iùñavyatirekya 3 numànamityarthaþ // svavyàhatamiti // adyà 4 pi samavàyaråpasambandhàntarasyàsiddhyà tadàdàya sàdhyaparyavasàne bàdhàtsvànyatvenaiva sàdhyaparyavasànaü vàcyam / tavdyàhatamityarthaþ // yadvà evameva saüyogasamavàyavi÷eùàvapi pakùãkçtya etadanyasaüyogasamavàyitvarahita 5 sambandhànyaþ meyatvàdghañavat, ayaü ghañaþ etadanyaghañatvarahitaghañànyaþ meyatvàtpañavadityàdiprayogasyàpi saübhavena saüyogasamavàyànyasambandhaþ apårvaghañàdi÷ca sidhyediti svavyàhatamityarthaþ // anye tvityàdinà maõyuktamevà÷aïkya niràha // råpàdiriti // kriyàjàtyàdiràdi÷abdàrthaþ / pratyakùatvàtpratyakùaviùayatvàdityartha) / atra saüyogabàdhe indriyasambandhaghañakatayà samavàyasiddhe 6 riti bhàvaþ / abhàvàdàviti // yathà abhàvavadbhåtalamiti gçhyamàõe ghañàbhàvàdiþ cakùuþ saüyuktabhåtalavi÷eùaõatayà tvanmate gçhyate yathà ca ghañàdau råpàdisamavàyaþ cakùuþsaüyuktaghañàdivi÷eùaõa 7 tayà gçhyate 8 abhàvasamavàyàbhyàü cakùuþ 9 samavàyàderabhàvàt / evameva råpàdirapyastu / tathà ca samavàyàsiddhyàrthàntaramityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.bhayoþ saü-mu-i. 2.saüsàdhya-a. 3.kànu-i. 4.àdyepi-i. 4.taþ sa -i. 6.ddhiri-a. 7.ùatayà-i. 8.tvanmata ityadhikaü-mu-i. 9.ùaþ saüyogà -a. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 449. --------------- ------------ ---------- tathàpi maõyuktaü guõyàdinà saha guõakriyàjàtivi÷iùñayathàrthabuddhyaþ sambandhabhinnasambandhaviùayàþ nirvi 1 kalpakabhàvamàtraviùayakavi÷iùñabuddhitvàt itaraniråpaõàniråpyavi÷iùñabuddhitvàdvà daõóãtibuddhivadityanumàna 2 miti / tanna / kàle ghañaråpamityàdipratãtau vyabhicàràt / --------------------------------------------------------------------------- navyàstvityàdinoktamàha-- tathàpi maõyuktamiti // guõyàdineti // kriyàvadà 3 diràdipadàrthaþ / bhramabuddhiùu bàdhavàraõàya yathàrtheti // àropitasambandhaviùayatvenàrthàntaravàraõàya và yathàrthetyuktiþ / guõaguõyàdisamåhàlambane bàdhaniràsàya -- vi÷iùñeti // vi÷eùaõa 4 tvàvagàhãtyarthaþ / svaråpasambandhenàrthàntaravàraõàya sàdhye sambandhibhinnetyuktiþ / àdye hetau nirvikalpakàdàvavyabhicàràya vi÷iùñeti vi÷eùaõam / abhàvavadbhåtalamiti buddhàvavyabhicàràyà bhàvamàtraviùayaketi // j¤àto ghaña ityàdibuddhàvavyabhicàràya nirvikalpaketi bhàvavi÷eùaõam / itareti // itaraniråpaõenàniråpyaþ 5 vi÷eùyavi÷eùaõaviùayakabuddhitvàdityarthaþ / abhàvavadbhåtalaü j¤àto ghaña ityàdibuddhàvavyabhicàràya itaraniråpaõàniråpyeti / niråpaõaü nàma j¤ànamabhilapanaü và // ityàdãti // idànãmàkà÷aþ vãõàyàü ÷abda ityàdipratãtiràdipadàrthaþ / vyabhicàràditi // dvayorapi hetvoriti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.ùayakabu-ga. 2.naü mànamiti ityasti -ca-ka-ga-rà. 3.àdipadaü na -mu. 4.ùatvà-i. 5.pyavi÷e-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 450. ------------------------ ------------ ----------- tvanmate ghañagatasya råpasya kàlena saha sambandhibhinnasambandhàbhàvàt // taduktaü bhagavatà såtrakçtà /"samavàyàbhyupagamàcca sàmyàdanavasthiteþ" /riti / --------------------------------------------------------------------------- uktapratãtau sàdhyàbhàvaü vyanakti-- tvanmata iti // svamate kàlena saha sarvasya vastumàtrasya saüyoge bàdhakàbhàvàt tvanmata ityuktiþ / saüyogasya sambandhinà bhinnàbhinnatvena bhinnatvasyàpi satvàt // nanu buddhitvàdityasya pratyakùatvàdityartha iti cet tathàpi tàdç÷opanàtapratyakùabuddhau vyabhicàràt // na ca laukikapratyakùabuddhitvàditi tadartha iti vàcyam / surabhicandanamityàdyalaukikavi÷iùñabuddhau bhàgasiddheþ / tadanyavi÷iùñabuddhipakùãkàre càrthàntaratà / vi÷iùñabuddhimàtrasyàva tàdç÷asambandhaviùayakatve vivàdàt / evaü sati nirviùayaketi vi÷eùaõavaiyarthyàpatte÷ca / j¤àto ghaña ityàdibuddhàvupanãtaj¤ànàdivi÷iùñabuddheralaukikatvàdeva vyabhicàràprasakteþ // na ca j¤ànasatvavelàyàmàtmà j¤àna iti vartamànavi÷iùñà 1 tmabuddhau doùava÷àtsamavàyasambandhàbhà 2 nena viùayaviùayibhàvamàtrabhànaü tatràvyabhicàràya nirviùayaketyuktiriti vàcyam / evamapi råpaü samavetamityàdi samavàyavi÷iùñabuddhau tvanmate vyabhicàràparihàràt // na ca samavàyàsiddhida÷àyàü tatpratisà 3 dhanaü neti vàcyam / àpàtataþ pratãteþ sambandhe vyabhicàraü pa÷yato vyàptigrahavaimukhyena tadgrahasaübhavàditi vakùyamàõadoùàt / vastugatyà vyabhicàrajanyànumiterbhramatvàva÷yaübhàvàcca / viùayàbàdhasyàdyàpyasiddhyà viùayàbàdhàt pramàtvamityasyàpyayogàcceti bhàvaþ // taduktamiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.àtmapadaü na - mu - i. 2.vena - a. 3.saüdhà - mu. / 2-2-13. bra.så. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 451. --------------- ----------- -------- hetoþ pakùasapakùayoriva kàle ghañaråpamitipratãtiråpavivakùepi satvasàmyàtsàdhyenaiva sambandha iti vyavasthityabhàvà 1 dityarthaþ // ki¤ca samavàyasiddhyanantaramapi samavàyetarasambandhibhinnasambandhaviùayà ityapi susàdham, evaü tatsiddhyanantaraü tadubhayetarasambandhibhinnasambandhaviùayà ityapi susàdham 2, evaü tatsiddhyanantaraü tantritayetarasambandhibhinnasambandhaviùayà ityapi susàdhamiti sambandhànanyaprasaïgaþ // etadapyukta"manavasthiteri"ti 1 sàdhye sambandhibhinnetivatsambandhisamavàyàbhinnetyapi vi÷eùñuü ÷akyatvasàmyàtsambandhànantyaprasaïgàdityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- samavàyasàdhakahetoranekàntyamitye 3 tat samayapàde vai÷eùikàdhikaraõe uktamityarthaþ// nanu kathameùorthaþ såtràkùaràllabdha ityataþ pårvabhàgasya samavàyàbhyupagamàcca vai÷iùikamatamasama¤jasamitivyaktamityupetya sudhàdyanuktamuttaràü÷asyàrthàntaraü svayaü vyanakti-- hetoriti // såtrasya vi÷vatomukhatvànnànekàrthatvaü doùaþ, pratyuta guõa eveti bhàvaþ / buddhipadaü laukikapratyakùaparamato na doùa ityato doùàntaraü tarkaparàhatimanumànasyàha -- ki¤ceti // samavàyasiddhyasidbhibhyàü tarkaparàhatepahatiriti tvàpàtata ityàdi granthena nirasiùyata iti bhàvaþ / samavàyetareti // sambandhavi÷eùaõam / --------------------------------------------------------------------------- 1.vaprasaïgàdi - ka-ga. 2.'tataþ' iti sambandhànantye' tyevàsti. punaþ evamityàdi nàsti -ca-ka-rà. àditaþ evamityàdyapi nàsti-ga. 3.vasama-a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpuyatatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 452. ------------------------ ------------ ---------- api ca tvadabhimate pañastantusamaveta iti vi÷iùñaj¤àne vyabhicàraþ / 1 tantupañayoriva samavàyisamavàyayorapi sambandhàntaraïgãkàre tvanavasthà / na ca samavàyasya siddhau vyabhicàraþ kiü kariùyati asiddhau 2 kvànaikàntyamiti vàcyam / àpàtataþ pratãte sambandhe vyabhicàraü pa÷yataþ vyàptigrahe vaimukhyena tadgrahàsambhavàt / anyathà tava 3 nirvikalpakasàdhyake 4 vi÷iùñapratyayatvàditi hetau vi÷iùñapadaü vyarthaü syàt 5 / --------------------------------------------------------------------------- samavàyànantyeti // dvitvasamavàyàsiddhyanantaramapi tadbhinnetyapi suvacatvàditi bhàvaþ // sudhoktaü vyabhicàramevàha -- api ceti // tantusamavàyavi÷eùaõa kapañavi÷eùyakaj¤àna ityarthaþ / sudhoktaü eva ÷aïkottara àha -- na cetyàdinà // samavàyasyànyaniråpaõaniråpyatvàddhetàvanyaniråpaõàniråpyetyuktatvàt na vyabhicàra iti cet / 6 àdyahetvabhipràyeõaiva 7 tadgrantapravçtteþ / ata eva sudhoktavyabhicàrasya pa÷càduktiþ / vyarthamiti // jàtyàdivi÷iùñapratyayo vi÷eùaõaj¤ànajanyaþ vi÷iùñapratyayatvàdityatra vi÷iùñapadasya nirvikalpake vyabhicàravàraõàrthatvàt / tatràpi virvikalpakasya siddhau vyabhicàraþ kiü kariùyati, asiddhau tu kvànaikànyamiti suvacatvàditi bhàvaþ / prathamapakùavaditi / kàle ghañaråpamiti pratãtiråpetipadasthàne pañastantusamaveta iti vi÷iùñaj¤ànaråpeti bodhyam / --------------------------------------------------------------------------- 1.anantaraü nacetyàdyevàsti-ga. 2.'tu' ityadhikam-ka-ga. 3.vàpi-ca-ka-ga. 4.dhake-ca-ka-ga-rà. 5.etadapyuktamanavasthiteriti arthastu prathamapakùatvadraùñavyaþ ki¤ca-ca-ga-rà. 6.na/ ityadhikam-mu. 7.tat-i. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 453. ---------------- ------------ ----------- ki¤càbhàvavadbhåtalamityabhàvi÷iùñabuddhivat j¤àto ghaña iùño ghaña iti saviùayakaj¤ànàdivi÷iùñabuddhivacca guõàdivi÷iùñabuddherapi svaråpasambandhenaivopapatyà aprayojakatvam // anyathà hi j¤ànecchàdveùakçtãnàü svaviùayaiþ saha vi÷iùñasatyabuddhayaþ, --- --------------------------------------------------------------------------- sudhàyàü tu anavasthiteriti såtra 1 masminpakùe kathaü ittham / yadi vyabhicàraparihàràya samavàyasyàpi samavàyàntaramupeyate tadànavasthiti"riti yojitam // hetudvayasyàpyaprayojakatvaü kramàddçùñàntoktipårvakamàha -- ki¤ceti // guõàdivi÷iùñabuddherapãtyàpipada 2 sya bhàvamàtraviùayakatvepi itaraniråpaõàniråpyavi÷iùñabuddhitvepãtyarthaþ / anukålatarkàderabhàvàditi bhàvaþ// anukålatarkàderabhàvepyabhàvàdi 3 vi÷iùñabuddhivyàvartakavi÷eùaõàyuktahetumàtreõoktaråpasàdhyasàdhanaü cettarhi guõàdivi÷iùñabuddhivyàvartakavi÷eùaõayuktahetumàtreõàpyabhàvàduktaråpasàdhyasiddhyàpàtena guõàdivi÷iùñabuddhau svaråpasambandhonyatràbhàvàdivi÷iùñabuddhàvatiriktasambandha iti syàdityàha -- anyatheti // abhàvàdivi÷iùñabuddhivyàvartakavi÷eùaõayuktahetumàtreõoktaråpasàdhyasiddhàvityarthaþ / vaiparãtyaü syàdityanvayaþ / vaiparãtyaü vyanakti -- j¤àneti // j¤àto ghañaþ, dçùño ghañaþ, dviùñaþ, kçta, iti j¤ànàdivi÷eùaõakaghañavi÷eùyakayathàrthabuddhaya ityarthaþ / àropitasambandhaviùayakatvenàrthàntaravàraõàya satyetyuktiþ // abhàvavi÷iùñabuddhã 4 nàmavi÷iùñabuddhisàdhàraõyenàpi pakùanirde÷amàha -- asaüyukteti // --------------------------------------------------------------------------- 1.asminpakùe iti nàsti - i. 2.dabhà-mu. dasvabhà-a. 3.'bhàvaþ' ityàrabhya etatparyantaü nàsti -i. 4.abhàvavi÷iùñabuddhinàmavi÷iùñabuddhisàdhàra ityasti-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 454. ----------------------- ---------- ---------- asaüyuktayutasiddhànàü parasparaü vi÷iùñasatyabuddhayo và, sambandhibhinnasambandhaviùayàþ yutasiddhaviùayakavi÷iùñabuddhitvàt daõóãti buddhivadityanu 1 mànena yutasiddhànàü 2 j¤ànàdãnàü svaviùayaiþ saha daõóasya puruùeõeva sambandhibhinnasambandhaþ ; ayutasiddhànàü guõàdãnàü tu guõyàdibhiþ sahàbhàvasya bhåtaleneva svaråpasambandha iti viparãtaü syàt // evamasaüyuktaviùayakasatyavi÷iùñabuddhayaþ sambandhibhinnasambandhaviùayàþ vi÷iùñabuddhitvàt daõóãti buddhivaditya 3 numànena guõàdãnàü guõyàdibhirj¤ànàdãnàü j¤eyàdibhirabhàvasya càdhikaraõena saha daõóasya puruùeõeva sambandhibhinnasambandhaþ siddhyet / --------------------------------------------------------------------------- parasparavi÷iùñeti // abhàvavadbhåtalaü óitthoyaü j¤àto ghaña ityàdivi÷iùñayathàrthacabuddhayo vetyarthaþ / j¤ànàdãnàmiti // j¤ànecchàdveùakçtyabhàvanàmnàmityarthaþ / svaviùayairiti // j¤ànàdyapekùayoktam / abhàvàdestu svavi÷eùyeõa saheti j¤eyam // evaü vaiparãtyamàpàdya sarvatraikaråpalakùaõamatiprasaïgàntaramàha -- evamiti // anyathetyanukarùaþ / yathà vaiparãtyaü tathà hatau vi÷eùamàtrànupàdànena sarvatraikaråpyamapi syàdityevaü÷abdàrthaþ / hetoraprayojakatvaü nirasya phalitamàha -- evaü ceti 4 // --------------------------------------------------------------------------- 1.tyanena-ca-ka-ga-rà. 2.guõàdãnàü ityadyevàsti. 'j¤ànàdãnàü' ityàdi nàsti-ka. 3.nena-ca-ka-ga-rà. 4.hetorityàdi nàsti-mu.i. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 455. ---------------- ----------- ------- evaü ca sambandhibhinnasambandhaviùayatve vi÷iùñabuddhitvasyaiva tantratayà làghave 1 naikaråpyaü ca bhavati // etadapyukta"manasthite"riti / yutasiddhatvasàmyeti j¤ànàdãnàü svaviùaye saha svaråpasambandhaþ caitra 2 daõóayostu saüyogaþ ; evamayutasiddhatvasàmyeti bhåtalàbhàvayoþ svaråpasambandhaþ guõaguõyàdeþ samavàya ; ityàditvaduktavyavasthitibhaïgàdityarthaþ // nàpi guõakriyàjàti vi÷iùñasatyacabuddhayaþ vi÷eùaõasambandhaviùayàþ vi÷iùñabuddhitvàt daõóãti buddhivat / j¤àto ghaña ityàdibuddhirapi svaråpasambandhaviùayeti na vyabhicàraþ / na càtràpi tenaivàrthàntaraü svaråpàõàmanantatayà gauraveõa làghavàdekasyaiva sambandhasya siddheriti vàcyam / samavàyasvaråsya ca tadgatasambandhatvasya kalpanàdapi dharmikalpanàto varaü dharmakalpaneti nyàyena siddhànàü guõàdisvaråpàõàü bhåtalaghañàbhàvàdau këptasya sambandhatvaråpadharmamàtrasya kalpane làghavàt // --------------------------------------------------------------------------- ucyata ityàdinà maõukçtà siddhàntitamanumànàntaraü ca niràha -- nàpãti // pårvavadeva satyapadakçtyaü bodhyam / taduktarãtyaiva pariùkaroti -- j¤àta ityàdinà // ekasyeti // sakartçtvànumàne ekasya kartçriveti bhàvaþ / 4 anyathopapattàvapi làghavatarkànurasaõe 5 pratibandãråpàtiprasaïgaü càha - anyatheti // màtrapadaü pràgabhàvàdisarvàbhàvaparam // --------------------------------------------------------------------------- 1.vamaika-ca-ka-ga-rà. 2.viùayayostu -ka. 3.satyavi÷iùñabuddhayaþ -- ca. 4.'ekasyeti' ityàdi nàsti -- i. 5.õapra - i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 456. ------------------------ ----------- ---------- anyathà abhàvamàtravi÷iùñasatyabuddhiü pakùãkçtya sambandhaviùayatvasàdhane làghavàdabhàvamàtrànugata eko nityaþ saübandhaþ sidhyet // 1 evamabhàvavayaviguõakriyàjàtivi÷iùñasatyabuddhiü j¤àto ghaña ityàdibuddhiü ca pakùãkçtya sambandhaviùayatvasàdhane làghavàdabhàve guõaguõyàdau j¤à 2 necchàdau caiko nityaþ sambandhaþ siddhyet // etadapyukta"mànavasthite"riti / làdhavatarkànugrahasya dharmikalpanàto varaü dharmakalpaneti nyàyasya ca sàmyeti abhàvàdau svaråpasaübandhaþ guõàdau tu tadanya iti vyavasthityayogàdityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- nanvatra vi÷iùñabuddhitvaü và savikalpakabuddhitvaü và dvayorapi sambandha 3 viùayabuddhiparyavasànena sàdhyàvi÷eùa iti cenna vi÷eùaõadhãjanyabuddhitvaü và avi÷iùña 4 buddhitvamityupapatteþ / anyathà tava prayogepyasya doùaþ sà 5 mànyàt / vi÷eùaõadhãjanyatvasyà 6 vi÷iùño vyàpyavçttidhãjanakatvasya 7 ca buddheþ sambandha 8 viùayakatvaj¤ànaü vinà durj¤ànatvaü cettavàpyeva doùaþ samàna eva / vi÷eùaõa 9 tàbuddhigocarabuddhitvena tadgrahe ca upajãvyatvena tasyaiva hetutvamastvityetadapi samànamiti bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.itaþ ' etadapyuktamiti paryantaü nàsti -gç-rà. 2.naj¤eyàdau ca -ca-ka-. 3.ndhi-i. 4.vàvçttibuddhijanakabuddhitvaü và vi÷iùña ityadhikam-i. 5.sàmyàt-i. 6tvamapi-a. 7.tvaü ca -a. 8.ndhàpi-i. 9.õagocara-i. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 457. ---------------- ------------- ----------- nanu tathàtve pañàbhàvavati ghañavati 1 ghañàbhàvadhãþ syàt / abhàvamàtre vai÷iùñyasyaikatvàt / evaü ghañàdeþ svaviùa 2 yakaj¤ànàdinà nityasambandhavatve àtmatvaü syàditi cet / tarhi tavàpi spar÷avati råpàbhàvavati vàyau råpadhãþ syàt / samavàyasyaikatvàt / evaü ghañàderapyàtmatvaü syàt / ghañatvasamavàyasyaiva j¤ànasamavàyatvàditi samam // yadi ca vàyau råpasamavàyasya satvepi råpeõa saha vi÷eùaõatàvi÷eùaråpa 3 sambandhàbhàvàt råpàpratãtiþ / tarhi bhåtale ghañasatvakàle ghañàbhàvavai÷iùñyasya satvepi ghañàbhàvena saha vi÷eùaõatà ---- --------------------------------------------------------------------------- pratibandiråpeõàbhàvàdivi÷iùñabuddhàvapyekanityakanityasambandhàpàdanamayuktam / tatra bàdhakasatvàditi bhàvena maõyuktameva bàdhakamà÷kate -- nanviti // tathàtve // abhàvàdàvekanityasambandhasatve ityarthaþ / ghañàbhàvasambandhasatvopapàdanàyoktam pañàbhàvavatãti // tàdç÷asthale ghañàbhàvabuddherati 4 rikteùñatvaniràsàyoktaü ghañavatãti // àtmatvaü syàditi // àtmanãveti bhàvaþ / ataþ samavàyatyàga eva yukta iti bhàvena pratibandyà samàdhatte --- tarhi tavàpãti // guõàdàvekanityasambandhavàdinopãtyarthaþ // "vàyau råpasamavàye satyapi råpàtyantàbhàvosti / na ghañe / kathamevam / adhikaraõasvabhàvàdabàdhitaråpaniråpapratãte÷cete"maõyuktamà÷aïkya niràha -- nanu råpasamavàyavatyapãti // ayogyatvaråpàdhikaraõasvabhàvàdityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.bhåtale ityadhikam - må. 2.yaikaj¤ànàdinityasambandhitve ityasti -rà. 3.svaråpetyadhikam -rà. 4. atiriktapadaü nàsti -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 458. ------------------------ ------------- -------- -- vi÷eùã 1 bhàvàt 2 ghañàbhàvàpratãtiriti (tu) samam // nanu råpasamavàyavatyapi vàyau råpàpratãtiradhikaraõasvabhàvàt / na càtratàdç÷aþ svabhàvaþ kalpyaþ / ghañàparaõànantaraü tatraivaü ghañàbhàvapratãteþ / vàyau tu na kadàpi råpapratãtiriti cet / tarhi ghañe ÷yàmatàda÷àyàü bhaviùyadraktaråpasamavàyasya 3 satvena tadà raktaråpadhãþ syàditi samam / na catra vàyà vivàdhikaraõasvabhàvaþ kalpyaþ / tatraiva kadàcidraktaråpapratãteþ // nanu tadà raktaråpàbhàvàttadapratãtiþ / laukikapratyakùe viùayasyàpi hetutvàt / 4 tava tu ghañàpanayanakàle sato ghañàbhàvasya ghañopanayakàlepi satvena tatpratãtirdurvàrà / --------------------------------------------------------------------------- na càtreti// ghañàbhàvàdhikaraõabhåtalàdàvityarthaþ / tathàtve vàyau råpasyeva bhåtale ghañàbhàvadhãþ kadàpi na syàditi bhàvenàha -- ghañàparaõeti // kadàcidraktaråpapratãteriti // vàyàvivi tatràpyayogyatàlakùaõàdhikaraõasvabhàvakalpane ca sà na syàditi bhàvaþ // nanu àmaghañe ÷yàmatàda÷àyàü rakta 5 råpadhãrupanãtapratyakùaråpàpàdyate 'thalaukikapratyakùaråpà / nàdyaþ / iùñàpatteþ / antye viùayasatvasya tatra hetutvena tadabhàvàdeva tatra raktaråpàpratyakùatopapatteriti bhàvena pakùadharàdyuktamàïkya niràha -- nanvityàdinà // mayàpyevaü vaktuü ÷akyamityata àha-- tava tviti // abhàvavi÷iùñabuddhàvapyekanityasambandhavàdina ityarthaþ / kàla iti // kàlayorityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.ùaråpasambandhà ityadhikam -rà. 2.itaþ ' svàbhàvaþ kalpyaþ' ityantaü nàsti - cha. 3.tadà ityadhikam-mu. 4.tàvat ityasti-cha-rà-mu. tu iti nàsti - ga. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 459. --------------- ---------- --------- na hi ghañasatvakàle ghañàbhàvo 'nyatra gataþ / amårtatvàt / nàpi naùñaþ / nityatvàditi cenna / mayà ghañopanayàpanayakàle bhåtale ghañasaüyogàbhàvasyoparayanakàle abhàvàt // ki¤ca tvadrãtyà÷rayaõepi kimatyantàbhàvasya dhãràpàdyate utpàdavinà÷a÷ãlasya turãyàbhàvasya và / --------------------------------------------------------------------------- svãkçtatveneti //"etadgañaitadbhåtalasaüsargàbhàvasyàpi yathàsambhavaü pràgabhàvàdiùvantarbhàvàditi"tatvasaïkhyànañãkokteþ / tathaiva vardhamànàdyukte÷ca / vivçta÷càyamartho nyàyàmçte asato niùedhapratiyogitvasamarthanavàde iti bhàvaþ // abhàvàditi // nanu upaneùyamàõaghañasaüyogasya pårvaü sato 'bhàvasya pràgabhàvatvena pa÷càttadabhàvepi pràksato ghañasyàpayanakàle sato 'bhàvasya ghañasaüyogadhvaüsaråpatvena tasya ghaño 1 panayakàlepi satvàt kathamapratãtiriti cet na / pràcãnaghañasaüyogadhvaüsamàdàyedànãü ghañavatyapi pratãtyàpàdana iùñàpatteþ / pårvaü ghañotrasya evànyatràpanãtaþ punaratropanãta iti pratãtyànyatra nãta iti pratãteriva tatpratãtitvàditi bhàvaþ // nanvastvevaü bhåtalaghaño neti dhãstatsaüyogàbhàvaviùayeti bhavadabhimate doùàbhàvaþ, tàrkikamate bhaññàdimate ca syàdeva doùa ityata àha -- ki¤ceti // tvadrã 2 tyeti // maõikçdrã 3 tyetyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.ghañapadaü nàsti-mu. 2.tvadãyeti -i. 3.dãye-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 460. ------------------------ ------------ --------- nàdyaþ / tasya tvatpakùe ghañàkàlepi svaråpàtmakapratyàsatyà tatra satvena tatpratãterdurvàratvàt / nàntyaþ / ÷yàmatàda÷àyàü raktaråpasyeva ghañasatvakàle -- --------------------------------------------------------------------------- nanu pràcãnarãtyàpi iha bhåtale ghaño nàstãti tatsaüyogo niùidhyata ityupanokteþ utpàdavinà÷a÷ãlopi pràgabhàvàditritayànya÷yaturthaþ ka÷citsaüsargàbhàvostãti matenàha -- utpàdavinà÷eti // uktaü ca vardhamànena"pratiyogibhedeneva pratiyogitàvacchedakabhedanàpyabhàvabhedàt saüyuktaghañàbhàvoyaü vi÷iùñàntaràbhàvavadutpàdavinà÷a÷ãlonya eveti"// svaråpàtmaketi // etena tadànãntanayorvi÷iùñapratyayajananayogyatvàbhàvàt na svaråpapratyàsattitvamiti nirastam / dvayoþ svaråpasatve pratyàsattitvaü netyasya niktavacanatvàt // 1 yaduktaü vardhamànena ghañàntyantàbhàvasya bhåtalena saha tatsaüyogadhvaüsàdireva sambandha iti na tadà pratãtyàpattiriti / tanna / abhàvàdhikaraõayoþ sambandhàntaramantareõa tadupa÷liùñasvabhàvatvaråpakëptasambandhatyàgenàrthasaüyogadhvaüsàdeþ sambandhakalpane ghañasya kapàleùvatyantàbhàvaþ syàt / ghaña 2 bhàve tvà÷rayà÷rayibhàvadhvaüsàdiråpasambandhàbhàvàdapratãtyupapatyà bàdhakàbhàvàt / tathà ca ghañàdya 3 tyantàbhàvasyàpyàkà÷àdyatyantàbhàvasyeva kevalànvayitvàpatte 4 riti bhàvaþ // yattu tadà raktaråpàbhàvàdapratãtiriti pårvamuktaü tanna / ghañe ÷yàmatàda÷àyàü japàkusume raktaråpabhàvàt / ghaño rakta iti dhãravarjanãyaiva / --------------------------------------------------------------------------- 1.ttåktaü-mu. 2.kapàletvà÷ra-i. 3.àdipadaü na - mu. 4.ttiri -a. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 461. ---------------- ---------- ---------- turãyàbhàvasya 1 satvena sàmyàt / raktaråpasyàpi ÷yàmatàda÷àyàmeva japàkusumàdau satvàcca / iha nàstãti cet 2 / vi÷eùaõe 3 tasya vi÷eùyeõa saüsarge ca sati vi÷eùye vi÷eùaõàbhàvasyàsaübhavàt / na hi pratiyogini råpe 4 pratiyogitavàcchedaka 5 saüsarge ca sati råpasaüsargàbhàvaþ saübhavã // ki¤ca råpasamavàyatopi vàyo råparàhityasvabhàvavat pratiyogimadadhikaraõasyàpi pratiyogikàle svasmin tatpratiyogikàbhàvi÷iùñapramityajanakatvasvabhàvaþ kalpyam // --------------------------------------------------------------------------- samavàyaikatvena ÷yàmaråpasamavàyasya ghañe satve tadànãmevànyatra vidyamànaraktaråpasamavàyasyàpi satvàditi bhàvenàha -- raktaråpasyàpãti // iheti // ghañe raktaråpaü nàstãti cedityarthaþ / vi÷eùaõa iti // satãtyanvayaþ / tasya vi÷eùaõasya / pratiyogitàvacchedaka iti // råpaü na samavetamityatra saüsargasyàvacchedakatvàdevamuktam // pårvaü parãtimà÷ritya pratibandyà abhàvapratãtyàpàdànamayuktamityuktam, idànãü bhàtalàbhàvayornityasambandhasatvepi ghañada÷àyàmapratãtyupapàdakamàha -- ki¤ceti // pratiyogikàla ityàdyuktyà na càtra tàdç÷aþ svabhàvaþ kalpyaþ ghañàparasaõàntaraü ghañàbhàvapratãterityuktadoùopàsto dhyeyaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.syàsa-ka-ga-rà. 2.na ityadhikam-rà. 3.õaj¤àne-ka. 4.pye-ka-rà. 5.ke-ca-ga-rà. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 462. ----------------------- ------------ -------- api ca yathà tava catvarãyàbhàvagehasvaråpayorna pratiyogikàle sambandhatvaü tadàbhàvàpratãteþ, kiü tu kadàtideva, tathà ghañasatvakàle vai÷iùñyasya satvepi na tadà tasya sambandhatvamiti / na ghañavati ghañàbhàvadhãprasaïgaþ / nanu abhàvasya svà÷rayeõa nityasambandha÷cet dhvaüsasyàpi svà÷rayanà÷ena ghañonmajjanaü syàt / --------------------------------------------------------------------------- atyantàbhàvasvãkàravàdinà tvayà bhåtale ghañàbhàvasya ghañada÷àyàü satopyapratãterupapàdakatvena pratiyogide÷ànyade÷atvaü và tatsaüyogadhvaüsàdãråpo và sambandho netyucyate yathà, tathaivàtra nityasambandhapakùepyastu tathà ca ghañàpasaraõànantaramabhàvadhãrna syàditi÷aïkà÷opãtyàha -- api ceti // catvarãyaþ // catvarãyaþ // catvaraniùñho yo 'bhàvaþ yacca gçhaü tayorye svaråpe tayorgrahe pañadilakùaõapratiyogikàle sambandhatvaü nàsti yathà tathà kàdàcitkapratãtyanyathànupapatyà prakçtepyastãtyarthaþ // evamabhàvavi÷iùñabuddhàvapyeko nityaþ ka÷citsambandhaþ siddhaþ syàdityuktapratibdyà ghañada÷àyàmapi ghañàbhavàdhãþ 1 syàditi maõyàdyuktaü bàdhakaü nisatyedànãü bàdhakàntarama 2 pyà÷aïkya niràha - nanvabhàvasyetyàdinà // nanu -- à÷rayanà÷ahetukakàryanà÷e samavàyikàraõanà÷a eva prayojakaþ / pañàdau tathà dar÷anàt / evaü ca dhvaüsaråpakàryanà÷aþ sviråpitanityasambandhayuktasvà÷rayasya nà÷amàtreõa kathaü codyate / na hi vi÷iùñabuddhitvahetunà 3 vi÷iùñabhàvabuddhau siddhyan samavàyo bhavati / --------------------------------------------------------------------------- 1.dhãpadaü na -mu-i. 2.apipadaü na -mu-i. 3.abhàvavi÷iùñabuddhau ityasti-i. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 463. --------------- ------------- ---------- kàryanà÷aü prati 1 nityasambandhatvakàraõanà÷aråpaü sàmànyameva tantram / na tu tadvi÷eùasamavàyinà÷aþ / asati bàdhake sàmànyasya tyàgàyogàt / ki¤ca samàvàyatvaü na jàtiþ, kiü tu vai÷iùñyanyanityasambandhatvamiti kalpanãyatvàdgauravamiti cenna / tathà sati dhvaüsàtiriktàbhàve vai÷iùñyabhyupagame bàdhakàbhàvàt / na caikasminnabhàve svaråpasambandha÷cedabhàvàntarepi tathà / bhàvepi j¤àto ghaña ityàdau svaråpasya sambandhatve råpe ghaña ityàdàvapi tathàtvàpatteþ // --------------------------------------------------------------------------- ayutasiddhatvàbhàvàt / kiü tu tadanyaþ ka÷cideva / tathà ca kathamevamàpàdanamityata àha -- kàryanà÷aü prati hãti // na kevalaü tyàge kàraõàbhàvo, gauravaü càstãtyàha -- ki¤ceti // na jàtiriti // ekavyaktitvàditi bhàvaþ / abhàvàdivi÷iùñabuddhau yavadyai÷iùñyaü tadanyanityasambandhatvamityarthaþ/ na ceti // abhàvàntarepi tathà ca cetyanvayaþ / kuta ityata àha -- bhàvepãti // tathàtvàpatterityanvayaþ / yutasiddhatvàyutasiddhatvàdinà bhàvapadàrtheùu vaiùamyaü cedabhàveùvapi kàryatvàkàryatvàdinà vaiùamyamiti samam // nanu j¤ànàderghañena nityasambandhe sadà ghañaprakà÷aþ syàditi cet / råpàderghañàdinà nityasambandhe sadà ghañe ÷yàmaraktaråpàdidhãprasaïgaþ syàditi samam / ÷yàmaråpàdeþ kàdàcitkatvànna doùa iti cet / j¤ànàderapi tathàtvamiti talyam/ kiü ca yathàkatha¤cidbàdhakava÷àdbhàve dvairåpyaü cedabhàvepyuktàdeva bàdhakàdvairåpyamastviti sà 2 mànyameveti bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.'hi' ityadhikam - ka - ga. 2.myame - i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 464. ----------------------- ---------- --------- ki¤ca yadi làghavànnityasambandhikàraõanà÷aþ kàryanà÷e tantraü tatopi làghavànnityasambandhinà÷a eva tatra tantraü syàt / na ceùñàpattiþ / ghañanà÷ena pañaråpanà÷àpatteþ / bhavati hi pañaråpàheturapighañaþ pañaråpasamavàyã / evaü sambandhasya nà÷yatve sambandhatvameva tantram, làghavàt , na tu tadvi÷eùaþ saüyogatvamiti samavàyasyàpi 1 nà÷aþ syàt // yadi ca samavàyarakùarthaü tatra kàraõatvàdikaü vi÷eùaõaü tarhi vai÷iùñyarakùàrthaü vai÷iùñyanyatvavi÷eùaõamapyastu / sàmyàt // --------------------------------------------------------------------------- nanvayutasiddhabhàvamàtre astvaikaråpyaü, saüsargàbhàvamàtre nàstyaikaråpyaü, dhvaüsàtiriktàbhàva eva nityasambandhopagamàdityato ; abhàvamàtra evàstu nityasambandhaþ, na coktadoùaþ, kàryanà÷aü prati samavàyikàraõanà÷asyaiva prayojakatvàdgauravasya càki¤citkàratvàditi bhàvena kàryanà÷aü prati hãtyàdinoktaü niràha -- ki¤ceti // nityasambandhãti // nityo yaþ sambandhaþ tadyukta ityarthaþ / tatopi làdhavàditi // kàraõapadatyàgàditi bhàvaþ // kàryanà÷e samavàyinà÷asya tantratvamanuktvà nityasambandhinà÷asyaiva làghavena prayojakatvasvãkàretiprasaïgàntaraü càha -- evamiti // làghamanusçtya vi÷eùatyàgena sàmànyàdera 3 sati kàryanà÷e nityasambandhinà÷avat sambandhanà÷e sambandhatvameva tantraü syàdityarthaþ / tatreti // nà÷aprayojakasambandhatve kàraõãbhåtasambandhatvaü samavàyànyasambandhatvamiti vi÷eùaõaü yadãtyarthaþ // vai÷iùñyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.sya vi -cha-mu. 3. dasati - a. (dare sati). --------------------------------------------------------------------------- kecittu samavàyikàraõanà÷asya hetutvakalpane samavàyatvaü na praviùñam / yena gauravaü syàt / kiü tvanatiprasakta 1 muõóitasamavàya 2 vyaktimàtramityàhuþ // etenaiva satyalaukikapratyakùajàtiguõakriyàvi÷iùñabuddhayaþ vi÷eùaõasambandhanimittakàþ satyalaukikapratyakùavi÷iùñabuddhitvàt / --------------------------------------------------------------------------- abhàvavi÷iùñabuddhiviùayãbhåtavai÷iùñyànyasambandhatvameva sambandhanà÷e 3 tantramityastu / evaü càbhàvepi nityasambandhaþ syàdeveti bhàvaþ // kàryanà÷e samavàyanà÷o heturityatra ki¤ca samavàyatvamityàdinà yadgauravamuktaü taduddhàraü prakàràntareõàha -- kecitviti / samavàyatvàprave÷epi saübandhatvenàprave÷e ki¤cidyuktakàraõanà÷astantramityapi pràptyàtiprasaïgena nityakàraõabhåtasambandhavannà÷astantramityeva vàcyatvàtkimanenetyarucibãjamatreti dhyeyam // evamabhàvavi÷iùña 4 pratibandãduruddhàretyabhàvasthala iva 5 këptasvaråpasambandhenaiva vi÷iùñapratãtyupapattau na samavàyakalpanetyuktvà vi÷iùñabuddhitvàditi heturaprayojaka iti nirasyedànãü"mathavà 6 sambandhavi÷eùanimittakà iti sàdhya"mityàdinà maõyuktamanumànàntaraü cànådya niràha -- eteneti // svaråpasambandhenaivànyathopapattikathanenetyarthaþ / nirastamityanvayaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.ktaü - ca-ga. 2.yaü-ca. 3.'traye' ityadhikam -a. 4.buddhipadamadhikam -a. 5.këptapadaü na-mu. 6.vi÷eùasaübandhanimi- mu-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 466. ----------------------- ------------ --------- daõóãti satyalaukikapratyakùabuddhivat / atra ca kùatyàdau kar 1 teva làghavàdvi÷eùaõasambandhopi eka eva sidhyati / anugatakàryasyànugatakàraõajanyatvàt / svaråpasambandhànàmananugatatvà 2 cca / ata eva nàprayojakatà / sambandhaü vinàpi vi÷iùñabuddhau gàvà÷vàdàvapi tatprasaïgàditi nirastam / --------------------------------------------------------------------------- hatau ca satyatvaü vi÷eùaõamiti maõyuktyaiva pakùepi tadanumatamitibhàvena satyapadam / tat kçtyaü pårvavat / maõau vi÷iùñabuddhaya ityeva pakùoktàvapyatra pakùahetudçùñànteùu vi÷iùñabuddhipadaü laukikapratyakùaparamiti 3 taññãkokterlaukike 4 tyàdyuktiþ /alaukikapratyakùe bàdhaniràsàya laukiketi // anumityàdau bàdhaniràsàya pratyakùeti // nirvikalpake tanniràsàya vi÷iùñapadam / bhrame vyabhicàravàraõàya hatau satyapadam / sàdhyasàdhanatàvaikalyàya dçùñàntavi÷eùaõàni // tàvatà samavàyasiddhiþkuta ityata àha -- atra ceti // pakùadharàdyuktamàha -- kùityadau karteveti// ata evetyuktaü hetåccheda(ka)bàdhakaü vyanakti -- sambandhamiti// sambandhanimittakà ityatra sambandhasya nimittatvaü kiü viùayatvenàtha samavàyatvena àdye guõàdisvaråpàõàmeva kena ciddharmeõànugatànàü tathà hetutvamastu / kiü samavàyena / antye tu samavàyatvaü nityasambandhatvaü tathà ca làghavena sambandhatvenaiva hetutvamastu / tacca svaråpasambandhasàdhàraõamiti tenànugatãkçtànàü guõàdãnàmeva hetutvamastu / --------------------------------------------------------------------------- 1. traikyalà-ka. 2.danantatvàt -ca-ka-ga-rà. 3.tatpadaü na-i. 4.katvà-a. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 467. ---------------- ------------ --------- abhàvàdau këptena svaråpasambandhatvenànugatãkçtànàü guõàdisvaråpàõàmevànugatakàryahetutvopapatteþ / tasmàdabhàvàdàviva guõàdàvapi dharmikalpanàta iti nyàyasàmyena svaråpameva sambandhaþ // yattu yutasiddhasambandhadvayaviùayàõàü daõóàdivi÷iùñabuddhãnàmivàyutasiddhasambandhidvayaviùayàõàü avayaviguõakriyàjàtivi÷iùñabuddhãnàmanyonyaü -- --------------------------------------------------------------------------- avacchedakalàghave vyaktigauravasyàdoùatvàditi bhàvena niràha -- abhàvàdàviti // àdipadena tanmatacasiddhasamavàyavi÷iùñabuddhiparigrahaþ // etacca satyalaukikajàtyàdivi÷iùñapratyakùatvaü kàryatàvacchedakamupetyoktam / vastutastu tàdç÷ànumititvàdikamiva tàdç÷apratyakùatvamapi nàvacchedakaü mànàbhàvàt / svàvacchinnakàryatàniråpitànugataikakàraõàsiddhyà anityapramàtvànityapratyakùatvàderiva bàdhakopapannatvenàvacchedakatvàsaübhavàcca / naca nityaikaråpasambandharåpasamavàya evànugatakàraõanamitiyuktam / anyonyà÷rayàpatteþ/ viùayasya pratyakùaü pratyahetutvasya pràmàõyavàde vyutpàdanàcceti j¤eyam // pakùadharàdyuktamanådya niràha -- yatvityàdinà / anyonyamiti // avayavàvavi÷iùñabuddherguõàdivi÷iùñabuddhyà tasyàþ jàtivi÷iùñabuddhyà jàtivi÷iùñabuddheþ guõavi÷iùñabuddhyetyàdiråpeõànyonyaü sàjàtyamityanvayaþ // --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 468. ----------------------- ---------- -------- -- sphañataravivekaprakà÷aràhityaråpaü sàjàtyamanyavi÷iùñabuddhito vyàvçttamanubhàvasikùikam / tathà ca daõóàdivi÷iùñapratãtiü prati saüyoga iva guõàdivi÷iùñapratyakùapratãtiråpamanugatakàryaü prati nimittatayà samavàyaþ sidhyatãti / tanna // tasya bhedàviùayatvena, 1 sphañatara 2 prakà÷asàmagrãràhityena và, tvadabhimatasamavàyaniyàmakàyutasiddhaviùayatvena và, --------------------------------------------------------------------------- tatsvaråpamàha -- sphañatareti // viveko bhedaþ / tadviùayakatvaràhityaråpamityarthaþ / avayavàvayavyàderanyonyaü bhedasyàïgulidvayavadapratãteriti bhàvaþ / anyeti // daõóãkuõóalãtyàdivi÷iùñabuddhãnàmanyonyaü sàjàtyami 3 vehàyutasiddhavi÷iùñabuddhãnàmanyonyasàjàtyepi daõóãtyàdibuddhito vyàvçttaü tàdç÷abuddhàvavidyamànaü anubhavasàkùikamastãtyarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- tàdç÷aü sàjàtyaü anyato vyàvçttaü guõakriyàdiviùñabuddhigatamanubhavasiddhamuktam / tatkiü jàtikçtamuta sphañataravivekaprakà÷aràhityaråpameva bàdhaviùayàvi÷eùakçtaü và/ nàdyaþ jàtitve mànàbhàvàt / tàdç÷avi÷iùñabuddhitvasyopapatte 4 raprayojako heturiti bhàvena tàdç÷avi÷iùñabuddheþ anyathàsiddhimàha -- tasyeti // avayavyàdivi÷iùñabuddhigatasàjàtyasyetyarthaþ / tçtãyaü pratyàjaùñe -- tvaditi // tvadabhimatà 5 yà 6 samavàyaniyàmakàyutasiddhi 7 rityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.'và' ityadhikam - ca-ka-ga. 2.vivekapadamadhikam-ca-ka-ga-rà. 3.iveti nàsti -mu-ir. 4.na prayo-i. 5.tàni-i. 6.yàni-i. 7.ddhàni-i. --------------------------------------------------------------------------- saye-praõa-bhaïgaþ) samavàyavàdaþ pu - 469. ---------------- ------------ --------- bhedàbhedaviùayatvena và, savi÷eùàbhedaviùayatvena vopapatteþ // abhàvapratiyoginorj¤ànaj¤eyàdãnàü ca vivekaprakà÷asya sphañatayà nyàyasàmyena tatra saüyo 1 gàpatte÷ca // abhàvàdhikaraõayostanmate suvarõatadupaùñambhakapãtadravyayo÷ca vivekaprakà÷asyàsphañatvena nyàyasàmyena tatra samavàyàpatte÷ca // yutasiddheùu saüyogasyevàyutasiddheùu samavàyasyàpi nyàyasàmyena nànàtvàpàtàcca / --------------------------------------------------------------------------- nanu nitya 2 sambandhasambandhitvamevàyutasiddhi 3 rityato 'yàvadravyabhàviguõakriyàvayavyàdyabhipràyeõa viùayàntaramàha -- bhedàdeti // yàvadravyabhàviguõàdyà÷ayenàha -- savi÷eùeti // yadvàdyà viùayoktirnyoyamatarãtyà dvitãyà mãmàüsakarãtyà tçtãyàsiddhàntarãtyeti 4 dhyeyam / tantupañàdibuddhiþ kuõóebadaràdibuddhervivakùaõetyabhedaviùayaivàvasãyata iti sudhokteriti bhàvaþ / evaü vadatà tyayà sphañataravivekaprakà÷opetavi÷iùñabuddhau saüyoga ityuktaþ syàt / taccàyuktamityàha abhàveti // àdipadeneccheùyamàõàdergrahaþ / nyàyeti // sphuñataravivekaprakà÷aràhityasthale samavàya iti vat tàdç÷aprakà÷avadvi÷iùñabuddhau daõóãtyàdibuddhàviva samayogaþ syàdityarthaþ / nànàtvatveti // --------------------------------------------------------------------------- 1.gopapa-ka. 2.saübandhapadaü nàsti - i. 3.ddhatva-mu-i. 4.j¤e -mu-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 470. ----------------------- ----------- ---------- tasmànna samavàye pramàõamastãti // samavàye pramàõabhaïgaþ // 29 // --------------------------------------------------------------------------- uktaprakà÷aràhityaråpasàjàtyasyànugatasya daõóãtyàdibuddhau satvepi tatra saüyoganànàtvavat samavàyasyàpi nànàtvà 1 patterityarthaþ // yatvà÷rayanà÷ajanyakàryanà÷asthale kàryanà÷aü prati samavàyiråpà÷rayanà÷a eva heturvàcyo na tvà÷rayamàtranà÷aþ / tathàtve kapàlaniùñhadhañadhvaüsasya kapàlanà÷enàpi nà÷aprasaïgena ghañonmajjanàpatterataþ samavàyobhyupetya iti tanna / samavàyatvaü hi nityasambandhatvaü na tu jàtiranabhyupagamàt / tathà ca làghavàtsambandhikàraõaråpà÷rayanà÷a eva và kàraõãbhåtà÷rayanà÷a eva và÷ritakàryanà÷aheturiti svãkçtau dhvaüsanà÷àprasaktyà samavàyasyànupeyatvàt // vastutastu parimàõavàde dhvaüsasya bhåtalaidiniùñhatvena kapàlanà÷epi 2 tannà÷àprasakteþ / ata eva pràg bhedàbhedaviùayatvenetyàdyuktiriti // samavàye pramaõabhaïgaþ // 29 // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvopapatte - i. 2. apipadaü na - i. --------------------------------------------------------------------------- samavàye bàdhakam) samavàyavàdaþ pu - 471. ----------------- ----------- --------- ki¤ca kàlasya svagatena saïkhyàparimàõàdinà tvayàpi svaråpasambandhaþ svãkçta iti kiü tatra samavàyena // yadi ca kàlasya tena saha samavàyasya satvànna svaråpasambandhaþ / tarhi kà 1 lasya ghañena saha saüyogasya satvàt svaråpasambandho na sidhyet / sàmyàt // evaü samavàyasyàpràmàõikatvamuktvànuvyakhyànasudhayoruktamanyasamavàyopagame bàdhakamàha -- ki¤ceti // 2 yadvà pràguktànumàneùu guõàdivi÷iùñabuddhinimittasambandhatayà hi samavàyasiddhirabhimatà sà na yuktà / dadbuddheranyathopapatteriti / caturthànyathopapattimàha -- ki¤cetyàdinà // athavà -- samavàya÷ca sambandho nityaþ syàdeka eva saþ / iti nityatve sati sambandhatvamiti yatsamavàyalakùaõamuktaü tatra sambandhatvaü tàvadanyathopapatticatuùñayena niràha -- ki¤cetyàdinà // tatràdau tàvatsàmyàdanavasthiteriti såtrakhaõóasya svagatasaükhyàdiguõena kàlasya padàrthàntareõeva svaråpasambandhasvãkàrasàmyàtsamavàyasyànavasthiterasatvàpàtàdityarthamupetyàha -- kàlasyeti // kàlapiramàõaü sadàstãtikàlasyaikatvasaükhyà sadàstãtyàdipratãtyà kàlasya jagadàdhàratàprayojakatvena svagatadharmairanyai÷casarvaiþ svaråpasambandhaþ svãkçta iti tenaiva sambandhenaikaþ kàlo paricchinnaparimàõaþ kàla iti vi÷iùñabuddhyupapattau tatra samavàyasyàvasthityabhàvaþ syàdityarthaþ // svagatasaïkhyàdinà samavàyisatvasyeva ghañàdidravyeõa saüyogasatvasyàpi sàmyàdidànãü ghaña ityàdidhãbalena ghañàdinà svãkçtasvaråpasambandhasyàvasthityabhàvàpatterityarthàntaraü copetyàha -- yadi ceti// tena svagatasaïkhyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.lena saha ghañasya - ca-cha-rà. 2.'yadvà, athavà' ityàdyavatàrikàdvayaü nàsti-i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu -472. ----------------------- ------------ -------- api ca guõàderapi tvanmate svàbhàvasvaj¤ànasvakàlaiþ saha svaråpasambandhatvaü tàvadasti / tatra guõàderabhàvaj¤ànàdãnprati svaråpasambandhatvaü na pratiyogi 1 viùayatvàdinà / ananugamàt / gauravàcca / kintu vi÷eùaõatvenànugamàllàghavàcca / vi÷eùaõatvaü ca guõàderguõyàdàvapi 2 samamiti guõyàdàvapi guõàdeþ svaråpasambandhatvaü këptameveti kva samavàyasyàvakà÷aþ // api ca ghañaråpasamàvàyà iti samåhàlambanaj¤ànàt råpã ghaña ityàdibuddhervailakùaõyàyàva÷yamaïgãkàryeõa råpasya ghañena saha vi÷eùaõatàvi÷eùaõaiva vi÷iùñabuddhyupapattau kiü samavàyena / evaü rasàdàvapãti na samavàyasyàvakà÷aþ // --------------------------------------------------------------------------- nanvastvevaü tathàpãdànãü ghañaråpamityàdidhãbalàdghañe råpàdinaiva svaråpasambandhaþ kàlasya nànyenetyata àha -- api ceti // 3 yadvà kàle guõavi÷iùñabuddhyupapàdakasambandhatvena samavàyasiddhàvapyanyatra tathàtvena siddhirastvityata àha - api ceti // tacca svaråpasambandhatvamityanvayaþ / viùayatvàdinetyàdipadena vi÷eùaõavi÷eùyabhàvagrahaþ / ananugamàditi // svabhàvena pratiyogitvaråpaþ, j¤ànàdinà viùayatvaråpaþ, kàlena vi÷eùaõatvàdirityananugamàt anekakalpane gauravàccetyarthaþ // samamiti 4 // etena guõàdervi÷eùaõatvasàmyàtcasamavàyasyàvasthityabhàvàt ityartha ukto bhavati // vailakùaõyàyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.tvavi-ga-rà. 2.'samamiti guõyàdàvapi' iti nàsti - ga-mu. 3.yadve tyàdyavatàrikà nàsti -i. 4.tãti-mu. --------------------------------------------------------------------------- samavàye-bàdhakam) samavàyavàdaþ pu - 473. ---------------- ---------- ---------- ki¤ca samavàyasyàpi svasambandhinà saha sambandhàïgãkàre anavasthà / tatra svaråpasambandhàïgãkàre ca guõàdereva guõyàdinà svaråpasambandhãsti / sàmyàt / kiü dåragamanena / kàlasya svagatasaïkhyàdinà samavàyànupapattiþ, --------------------------------------------------------------------------- samåhàlambanepi ghañatadråpatatsamàvàyànàü pratãtivadråpã ghaña iti pratãtàvapi råpàditrayasyaiva bhàne 'nubhavasiddhasya tato vailakùaõyasyàyogena råpàdau vi÷eùaõatvàdireva samåhàlambane 1 pratãtotra pratãyata iti vàcyamiti tenaivopapattau kiü samavàyenetyarthaþ / etenàbhàvavi÷iùñabuddhisàmyàdråpã ghaña ityàdibuddhàvapi samavàyasyàvasthityabhàva ityarthaþ såtràü÷asya såcitaþ -- "bhinnatvasàmyatastasya tàbhyàü yogo bhavedbhruva" mityanuvyàkhyànasudhayoruktamàha -- ki¤ceti // sambandhinà 2 guõaguõyàdiråpeõetyarthaþ / 3 samavàyasyàvasthityabhàva ityarthaþ / samavàyavi÷iùñabuddhisàmyàtsamavàyasyàva 4 sthityabhàvo guõàdàvapãtyarthamupetyàha -- tatreti // samavetaþ paña ityàdisamavàyavi÷iùñabuddhau pratãtasamavàyasamavàyinorityarthaþ / 5. dåreti // guõàdivi÷iùñabuddhau samavàyaþ, samavàyavi÷iùñabuddhau svaråpasambandha, ityabhyupetya kimityarthaþ / upapàditabàdhakàni buddhyàrohàya saügçhyàha -- kàlasyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ne 'pra ityasti -i. 2.guõapadaü nàsti -i. 3.'bhàva ityarthaþ. ityantaü nàsti-i -mu. 4.vagatya-i. 5.svaråpeti -mu, råpeti -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 474. ----------------------- ----------- ------------- guõàdeþ svàbhàvàdineva guõyàdinàpi svaråpasambandhenaivopapattiþ, samåhàlambanàdvailakùaõyànupapattiþ, anavasthà ceti bàdhakacatuùyaü duùpariharam // ki¤ca samavàyasyaikatvayuktam / tathàhi / dhåmàdyanumànena hi dharmimàtraü dharmamàtraü và na 1 sàdhyam / tayoþ pràgeva siddhatvàt / anyathà à÷rayàsiddhyaprasiddhavi÷eùaõatve syàtàm / kintu tayoþ sambandhaþ / sa ca kvacitsaüyogaþ yathà parvatàgryoþ / kvacitsamavàyaþ yathà rasàdråpànumàne / agnisaüyogopi màhànasàdau siddha iti nànumàsàdhyaþ / 2 kintu parvatasyàgnisaüyogaþ / tatra ca ùaùñhyarthaþ samavàya eva / na ca eka evetyanumànamàtraü siddhasàdhanaü syàt / evaü ÷abdamàtramapi j¤ànataj¤àpakaü syàt / tatràpi padàrthànàü saüsargàõàü ca 3 siddhatvàt / --------------------------------------------------------------------------- evamanyathopapatyà samavà 4 yasya svaråpameva (sya saübandhatvena siddhiü) nirasyedànãmastu nàma guõaguõyàdau ka÷canàtiriktaþ sambandhaþ, tasyaikatvaü tu na, tathàtvenumàna÷abdapramàõamàtroccheda iti bhàvena sudhoktaü vivçõvannàha -- ka¤ceti // dharmãti // parvatàdimàtraü vahnyàdimàtramityarthaþ / ùaùñhyarthaþ // parvatasyeti ùaùñhyartha ityarthaþ / sa ca eka eveti // råpã ghaña ityàdipratãtau siddha÷cetyàpi dhyeyam / --------------------------------------------------------------------------- 1.bo-cha-ka-ga-rà. 2.na tu -ga-mu. 3.vi÷akalitànàü ityadhikaü-ca-ka-ga-rà. 4'và yasya sambandhatve 'numàne' tyàdirãtyà païktirasti-a. --------------------------------------------------------------------------- samavàye-bàdhakam) samavàyavàdaþ pu - 475. ---------------- ------------ ---------- taduktamanuvyàkhyàne // "bhådharasyàgnisaüyogo yadi ùaùñhyartha eva kaþ / samavàyo yadi hyasya caikatvàtsiddhasàdhana"miti // siddhasàdhanaü j¤àtaj¤àpanam / eva sukhasyàtmàntare siddhatvàtsvasambandha eva kçtisàdhya iti vaktavyam / taccà÷akyam samavàyasyànàditvenàsàdhyatvàt / etadapyuktaü"samavàya"ityàdinà / siddhasàdhanaü niùpannaniùpàdanam // --------------------------------------------------------------------------- vi÷akalitànàmiti // na ca vi÷iùñaü nànyatra siddhamiti vàcyam / vi÷iùñasya tvanmate padàrthàntaratvàbhàvàdghañostãtyàdivàkyabodhyasya ghañatatsattayoþ samavàyasyaikatvenàtra tasya j¤ànatatvàcceti bhàvaþ / taduktamiti // vai÷eùikàdhikaraõànuvyàkhyàna ityarthaþ // ÷abdasàdhàraõyalàbhàrthamàha -- j¤ànaj¤àpanamiti// dhåmàdyanumàmiti ÷eùaþ / iti sudoktiråpalakùaõam / parvate vahnirastãtyàdi÷abdajàtamityapi dhyeyam / 1 ata eva sudhàyàü samavàyaikatvaniràsa 2 prakaraõàvasàne àgamàpahnava÷ca samavàyaikye syàtpadàrthànàü tatsaüsargàõàü 3 sikatàvadvi÷akalitànàü siddhatvàdityuktamiti bhàvaþ // samavàyo yadyupeyate tarhyasyaikatvàtsiddhasyaiva sàdhanamutpàdanamiti pràptamityarthàntaraü cottaràrdhasyopetya samavàyasyaikatve bàdhakàntaraü càha -- evamiti // sveti // svasya sukhena yaþ samavàyastasyetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.tataþ 'iti bhàvaþ' ityevàsti 'ata eve' tyàdi nàsti -i. 2.prapadaü nàsti -mu. 3.'sikatàvadvi÷akalitànàü iti nàsti -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõvaóavam (pra.paricchedaþ pu - 476. -------------------------- ---------- ------- evaü duþkhàsyà 1 tmàntare satvena nivartayituma÷akyatvàtsvasambandha eva nivartya iti vàcyam / taccà÷akyam / samavàyasyàvinà÷itvàt // api càtmàkà÷akàlàdau råparasàdisamavàyasya 2 calanàdisamavàyasya, ghañapañàdau j¤ànecchàdisamavàyasya, pañàdau ghañatvàdisamavàyasya, sukhàdau duþkhà 3 disamavàyasya ca, satvena sarvapadàrtheùu sarvadharmasambandhasya sàmyàt sarvasaïkararåpàvyavasthàsyàt / nanvàtmàdau råpàdisamavàyasya satvepi ghañàdàviva råpàdinà saha vi÷eùaõatàva÷eùàbhàvàdvà --- --------------------------------------------------------------------------- siddhasàdhanamityupalakùaõam / 4 siddhasyaiva nityasyaiva duþkhàdisambandhasyàvasànamityapi dhyeyamiti -- evaü duþkhasyeti // iùñàniùñapràptiparihàràrthaü prayatnàbhàvàpattiþ samavàyaikye bàdhiketyuktaü bhavati // samavàyaika 5 tvadåùaõaü såtràråóhaü dar÷ayituü sàmyàdànavasthiteriti såtràü÷asyàrthàntaramupetyàtiprasaïgàntaramàha -- api càtmeti // ùaùñyantànàü pårvapårveõaiva saptamyantenànvayaþ // satveneti // sarvaùaùñantena sambandhaþ / samavàyasyaikatvapakùa itiyojyam // yattu maõau"nanu samavàyasyaikatve kathaü råpiniråpivyavasthe"tyàdinaitadena sàükaryamà÷aïkyàdhikaraõasvàbhàvàdinà samàhitaü, tadanådya niràha --nanvàtmàdàviti // samavàyasyaikatvapakùemaõyàdyuktasamàdhàvatiprasaïgamàha -- ki¤cevamiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.pyà-ka. 2.vala-cha-mu. 3.khatvàdi-ca-ka-ga. 4.'siddhasàdhanaü siddhasyaiva sukhàderavasàdanamityapi' ityasti -mu-i. 5.kyadå- i. --------------------------------------------------------------------------- samavàye bàdhakam ) samavàyavàdaþ pu - 477. ----------------- ------------- ---------- adhikaraõasvabhàvàdvà àdheyasvabhàvà 1 dvà na ÷aïkara iti cet / evaü hi taireva sarvavyavasthopapattau kiü vyavasthityahetunà samavàyena // ki¤caiva sarveùàmapi vastånàü sarvaiþ saha eka eva sambandha iti và 2 kasyàpi kenàpi saha na sambandha iti và syàt / àdye àdhàrasya và àdheyasya và sambandhasya và svabhàvàt kutra cidasambandhavyavahàra ita dvitãye àdhàrasya và àdheyasya và svabhàvàtkutracitsambandhavyavahàra iti ca suvacatvàt // ki¤ca 3 saüyogopyeka eva làghavàt / vyavasthà tu svàbhàvavaicitryàditi syàt / nà÷àdyanubhavastu ubhayatràpi samaþ / pàkena ÷yàmaråpamiva tatsambandhopi nàùñaþ, raktaråpamiva tatsambandhopyutpanna ityanubhàvàt // --------------------------------------------------------------------------- pakùadvayepyupapattiprakàraü paroktanyàyenàha -- àdya ityàdinà // nanu saüyogasyaikye ghañasaüyogo naùñaþ pañasaüyoga uptanna iti dhãþ kathamityata àha -- nà÷àdãti // sama ityuktasàmyaü samavàyena vyanakti - pàkeneti // --------------------------------------------------------------------------- 1.vabalàdvà - ka. 2. eka - ka. 3.caivaü - ca-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 478. ------------------------ ------------ ----------- na hi sambandhanà÷epi sambandhinaþ sthitivat sambandhinà÷epi sambandhasthitiþ kçtracidçùñà // etenàtmàdiniùñhe samavàye råpàdipratisambandhikatvasyàbhàvànna saïkara iti nirastam / àtmaniùñhasya samavàyasya ghañàdiniùñhàdbhede apasiddhàntàt / abhede ghañàniùñhepi råpàdipratisambandhikatvàbhàvàpàtàt // etenaiva samavàyasya svàbhàvataþ ekatvepi aupàdhiko bhedosti / råpasukhàdyupàdhãnàü bhinnatvàditi nirastam / evaü hi råpàdiþ saüyogàti÷caika eva bhedastvaupàdhika iti syàt // --------------------------------------------------------------------------- ayamanubhavo bhramostvityato bàdhakàbhàvàditi bhàvenàha -- na hãti // råpàdipratisambandhikatvasyeti // råpàdiniråpitatvasyetyarthaþ/ råpàdiriti // racasagandhàdiràdipadàrthaþ / tatropàdhaiþ pañàdirà÷raya eva / tathà ca ghañapañàdigataråpamekameva / bhedàrthaü tu ghañàdyà÷rayalakùaõopàdhibhedasatvàdyuktamityastu ityarthaþ / saüyogàdiri tyàdipadena vibhàgasya và vi÷eùaõavi÷eùyabhàvàdisambandhasya và grahaþ / aupàdhika iti // ghañàdisvaråpaniråpakabhedanimittaka ityarthaþ / upàdhi÷abdàt tçtãyàsamarthàjjanyagamyàrthe 1 ÷aiùikeñhaki kçte aupàdhika÷abdo 2 niùpannaþ // aupàdhikamityupàdhigamyamutopàdhijanyamiti kalpadvayalàbhaü hçdi kçtvà àdyepi j¤ànaü pramà bhramo veti bhàvena krameõa niràha -- ki¤jaupàdhikatvamiti // --------------------------------------------------------------------------- 1.vai÷e -a. 2.÷abdaniùpatteþ -mu. --------------------------------------------------------------------------- samavàye-bàdhakam ) samavàyavàdaþ pu - 479. ----------------- ------------- -------- ki¤caupàdhikatvaü upàdhij¤eyatvaü cet / j¤ànasya pramàtve bhedà 1 siddhiþ / bhramatve tu padàrthànàü saïkaratàdavasthyam / upàdhijanyatvaü cet / siddhaþ samavàyasya satyo bhedaþ / apasiddhànta÷ca // taduktamanuvyàkhyàne // "upàdhijanyaü tadgamyamiti caupàdhikamaü bhavet / ubhayatràpyanantàþ syuþ samavàyà itastata"iti // etena làghavatarkasahakçtena dharmigràhakànumànena samavàyasyaikatvaü nityatvaü ca siddhamitinirastam // --------------------------------------------------------------------------- taduktamiti // vai÷eùikanaye / ubhayatreti // upàdhinà 2 janyatvapakùe pratãyamàõatvapakùe cetyarthaþ / kathamànantyamityata uktam -- itasta iti // atra tatretyarthaþ / nànàde÷akàleùu sthitànàmavayavàvayavyàdyupàdhãnàmanantatvamiti ÷eùaþ/ j¤anasya bhramatvapakùe sàïkaryadoùoktistu // avidyamàna evànyaþ samavàyovagamyate / upàdhinà tadgamakamanumànaü na mà bhavet // ityanuvyàkhyànoktamupalakùaõamiti bhàveneti j¤eyam / ata eva tatra sudhàyàü"ityàdi draùñavya"mityuktam // dharmigràhakamànabàdhaü samavàyànantyàpàdanamityà÷a 4 ïkya niràha -- eteneti // dharmãti // satyalaukikapratya 5 kùajàtiguõakriyàvi÷iùña 6 buddhayovi÷eùaõasaübandhanimittakàþ, iti pràguktànumànenetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.dasi-ka-ga-rà. 2.dhija-mu. 3.dhitam-mu. 4.ïkàü ni -i. 5.kùe-i. 6.buddhitvàdityàdyanumànairityarthaþ / tatsahakçtena (yaþ) vi÷eùaõasaübandhanimittakà iti prà -guktànumànenetyarthaþ / uktatveneti / ityasti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 480. ----------------------- ------------ --------- ekatvàdau pratyakùavirodhasyoktatvenànumànasya tadaviruddhanànàsambandhasànenaü kçtàrthatvàt // anyathà saüyogopi làghavatarkasahakçtena pratyakùeõa, abhàvàdhikaraõayorj¤ànaj¤eyàdãnàü sambandhopi tatsahakçtairuktànumànaireko nitya÷ca sidhyet / dvyaõukàdãnàü sopàdànakatvasàdhane kàryatvahetunàpi tatsahakçtena nityamekaü upàdànaü sidhyet / làghavatarkasya sàmyàt / ã÷varànumànepi kartrekatvasiddhirnetyuktam // tasmàtsamavàyasya nityatvamekatve 2 vàyuktam // --------------------------------------------------------------------------- uktatve neti // nà÷àdyanubhavaståbhayatra sama ityàdigranthenetyarthaþ / uktànumànairiti / pårvatra samavàyànumànabhaïge uktairvi÷iùñabuddhitvàt 4 tadvi÷iùñaviùayakavi÷iùñabuddhitvàdityàdyanumànairityarthaþ / tatsahakçtena làdhalatarkasahakçtenetyarthaþ // nanvevamã÷varànumànepi làghavatarkeõa kartraikyasiddhirna syàdityata àha -- ã÷vareti // uktamã÷varànumànabhaïga ityarthaþ // samavàyàbhàve mànàbhàvedeva samavàyasiddhirastvityata àha -- samavàyàbhàve tviti // ityàdyanumànàni pramàõànãtyanenànvayaþ/ --------------------------------------------------------------------------- 1.kena -ca-ka-ga. 2.cà-ca-ka-ga. 3.bhàva ityadhikaü -ca-'bhàvayoranyonyaü saübaü' iti ÷odhitamasti -ka-ga-rà. 4.yutasiddhaviùayavi÷iùñabuddhi -i. --------------------------------------------------------------------------- samavàye-bàdhakam) samavàyavàdaþ pu - 481. ----------------- ----------- ---------- samavàyàbhàve tu ayutasiddha 3 yoràdhàràdheyabhàvanimittakasambandhaþ na sambandhabhinnaþ ayutasiddhayorevànyonyaü sambandhatvàt / bhåtalaghañàbhàva sambandhavat, --------------------------------------------------------------------------- ayutasiddhau yau bhàvau avayavàvayavinau guõaguõinau kriyàkriyàvantau jàtivyaktã vi÷eùanityadravye cetyevaü dvandvãbhåtau dvaudvau padàrthau tayorityarthaþ / atra sambandha ityasyaiva pakùatve svaråpasambandhena siddhasàdhanaü atonyonyamityantam / kàlasambandhena tadvàraõàya vànyonyamityuktiþ / nyàyamate jagadàdhàratàprayojakatayà kàlasya sarveõàpi svaråpasambandhopagamàt / ayutasiddhabhàvayorapi pratyekaü svasvaniùñhàbhàvàdinà svaråpasambandhasyopagamena tena siddhasàdhanavàraõàya và avayavàvayavinoþ pratyekamanyena saüyoge bàdhaniràsàya vànyonyamityuktiþ / bhatalaghañàbhàvayoranyasambandhenàrthàntaravàraõàya bhàvayoriti // apçthak gçhyamàõatvaråpatvàdayutasiddhatvasya ghañapañasaüyoge bàdhaniràsàyàyutasiddhetyuktiþ / saüyogasya paramate sambandhinàtyantaü bhinnatvam / siddhàntepi bhinnabhinnatvàt / ata eva saüyoge vyabhicàravàraõàya hetàvayutasiddhayorityuktiþ / ata evàvayavàyavinoþ pratyekamanyena saha saüyoge vyibhicàravàraõàyànyonyamityuktiþ / pakùe bhàvapadasyàdhikasyopàdànànna hetu 1 tàvacchedakaikyanimittasiddhasàdhanatvaü ÷aïkyam / abhàvabhåtalayorayutasiddhatvamasiddhamiti cet na / tasyàpçthaggçhyamàõatvamàtraråpatvàdanyasyàniråpaõàt / nityasambandhatvàdeþ samavàyasiddhyuttarakàlãnatvàt // abhàvavyàvçttamanyadena ki¤cidayukasiddhatvamiti vàdinaü prati prayogàntaramàha -- saüyegeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.pakùatyadhikam - i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam samavàyavàdaþ pu - 482. ----------------------- ----------- ----------- saüyogabhinnaþ sàkùàtsambandhaþ na saüyogavi÷eùaõatobhayabhinnaþ sàkùàtsambandhatvàt saüyogavat, sakùàtsambandhatvaü saüyogavi÷eùaõatànyànyatvavyàpyam sàkùàtsambandhamàtravçttitvàt saüyogatvavat, --------------------------------------------------------------------------- sambandha ityevoktau raktaþ sphañikaþ kçùõaü vastramityàdau sphañikavastrasaüyuktajapàkusumakardamasambandharaktimakàlimàdisambandhe bàdhavàraõàya sàkùàdityuktiþ / saüyoganàrthàntaravàraõàya saüyogabhinna iti 1 / kecidvi÷eùaõatàråpasambandhenàrthàntaraniràsàya sàkùàdityuktirityàhuþ / na saüyogeti // saüyogavi÷eùaõatànyatararåpa evetyarthaþ / tathaivoktau vakùyamàõasàdhyàü 2 ÷e 'vi÷eùàpatyà na¤dvayenoktiþ / tatra saü 3 yogabhinnatvàbhàvena sàdhyaparyavasàne bàdhàt / vi÷eùaõatàbhinnatvàbhàvenaiva sàdhyaparyavasànàtsaüyogànyasàkùàtsambandhasya vi÷eùaõatàråpatvasyaiva siddhiriti bhàvaþ / hetau pràguktaparamparàsambandhe 'vyabhicaràràya sàkùàdityuktiþ // sàkùàditi // pràguktaparamparàsambandhe bàdhaniràsàya sàkùàdityuktiþ / saüyogeti// saüyogavi÷eùaõatànyataratvavyàpyamityasyàrthanirde÷aþ saüyogavi÷eùaõatàbhyàmanyajjagat tadanyatvaü saüyogavi÷eùaõatayoreva tadvyàpyatvamiti / tathà ca saüyogavi÷eùaõatàråpau dvàveva sakùàtsambandhau sidhyato na tvatiriktaþ ka÷citsamavàya iti bhàvaþ / hatau sàkùàtpadakçtyaü pràgvat / prameyatvàdàvavyabhicàràya màtretyuktiþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.cedvi÷e-i. 2.aü÷apadaü na - mu. 3.saübhinnatvà-i. --------------------------------------------------------------------------- nirvikalpake pramàõabhaïgaþ ) nirvikalpakavàdaþ pu - 483. -------------------------- -------------- ---------- sambandhatvaü na sambandhidhvaüsasamànakàlãnasambandhavçtti na sambandhi 1 dvayapràgabhàvasamànakàlãnasambandhavçtti và sambandhamàtravçttitvàt saüyogatvavadityàdyanumànàni pramàõàni // samavàye pramàõabhaïgaþ // 30 // --------------------------------------------------------------------------- evaü sambandhaikatvavirodhyanumànànyuktvà nityatvavirodhyanumànamàha -- sambandhatvamiti // sambandhadvayamavayavàvayavyàdi / anàdityavirodhisàdhyàntaramàha -- na sambandhidvayapràgabhàveti // màtrapadaü kçtyaü pràgvat // samavàye bàdhakam // samavàyavàdaþ samàptaþ // 30 // --------------------------------------------------------------------------- yaccocyate -- samavàyasambandhena pårvaü gatvàdi jàtiviùayakaü nirvikalpakaü anantaraü jàtivi÷iùñagakàraviùayakaü savikalpakamiti / tanna / nirvikalpake mànàbhàvàt// --------------------------------------------------------------------------- nanu samavàyàbhàve nirvikalpakàdibhedena pratyakùapramàdvaividhyànupapattiþ / tasya samavàyaråpavai÷iùñya 3 vagàhitvànavagàhitvàbhyupagamenaiva 4 dvaividhyasya vàcyatvàdityataþ dravyàdivikalpànàü prathamamevotpattau bàdhakàbhàvena nirvikalpakànupapatteriti paddhativàkyaü vivçõvàno nàstyeva nirvikalpakaü 5 vi÷iùñaj¤ànaü ca svaråpasambandhàvagàhãti bhàvenàha -- yacceti // samavàyeti / vastugatyà samavàyasambandhena sthità yà gatvàdijàtiþ tadviùayamityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.dvayeti nàsti-ca-cha-mu. 2.samavàyabhaïgaþ ityadhikam-ka. 3.viùayakatve tadviùayakatvàbhyu-a. 4.evakàro nàsti-mu-i. 5.ka- a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõaóavam (pra.paricchedaþ pu - 484. ----------------------- ---------- --------- nanu yadyapi nirvikalpake na pratyakùaü pramàõam / tasyàtãndriyatvàbhyupagamàt / nàpi vyavahàraþ / tasya ca savikalpakasàdhyatvàt / nàpãdaü pårvaü mayà 1 saümugdhena j¤ànamityanubhavaþ / tasyàlpavi÷eùaõa 2 j¤ànenaivopapatteþ / nàpi j¤ànatvaü niùprakàrakatvasamànàdhikaraõam sakalaj¤ànavçttitvàt sattàvat, cakùuþ càkùuùasavikalpakàtiriktaj¤ànakaraõaü j¤ànakàraõatvàddhçõavatyanumànam / aprayojakatvàt / --------------------------------------------------------------------------- 3 yadvà ÷rotrasannikarùaråpeõa samavàyasambandhena jàyamànaü gatvàdijàtiviùayakaü vai÷iùñyàviùakaü j¤ànanirvikalpakaü, tenaiva sannikarùeõa pa÷càjjàyamànaü jàtivi÷iùñaj¤ànaü savikalpakamityarthaþ // sambhàvikapakùànmaõyuktakhaõóanarãtyà niràkurvanneva pårvapakùayati -- yadyapãtyàdinà // tathàpãti vakùyamàõenànvayaþ / vyavahàro gaurityàdyabhilapa 4 naråpaþ // tasyeti // tàdç÷ànuvyavasàyasyetyarthaþ / savikalpakaj¤ànatve avyabhicàràya sakaleti hetuvi÷eùaõam / niùprakàrakaghañàdivçttitve bàdhàttàdç÷aj¤ànavçttitvenaiva sàdhyaparyavasànamiti bhàvaþ 5 / --------------------------------------------------------------------------- 1.sàümugdhe -ca-ka-ga-rà. 2.õaka-ga-rà. 3.yadvetyàdisambhàviteti paryanto granthaþ nàsti-i. 4. làpàdiþ -mu-i. 5.niùprakàraketyàrabhya nàsti-i. --------------------------------------------------------------------------- nirvikalpake pramàõabhaïgaþ ) nirvikalpakavàdaþ pu - 485. ------------------------- ------------ --------- atiprasasaïgàcca / nàpi jàgaràdyaü gauriti j¤ànaü janyavi÷eùaõaj¤ànajanyaü janyavi÷iùñaj¤ànatvàt daõóã puruùa iti j¤ànavadityanumànam / dçùñàntasya sàdhyavaikalyàt / daõóapuruùayo 1 rubhayoryugapadindriyasannikarùe asaüsargàgrahe ca sati vinaiva daõóaj¤ànaü daõóãti j¤ànotpàdànubhavàt // tathàpi"etajjanmani pràthamikaü gauriti pratyakùaü janyavi÷eùaõaj¤ànajanyaü anyavi÷iùñaj¤ànatvàdanumitivat"iti maõyuktamanumànaü mànam / na ca tatra vi÷eùaõaj¤ànaü smçtiråpam / etajjanmani tena gotvasyànanubhavàt / na càdyasta 2 napànà--- --------------------------------------------------------------------------- atiprasaïgàcceti // j¤ànatvaü ghañatvasamànàdhikaraõamiti, tathà cakùuþ càkùuùanirvikalpakasavikalpakàtiriktaü j¤ànajanakamityapi tvaduktaprayogàbhyàü sàdhayituü ÷akyatvàditi bhàvaþ / gauriti // j¤ànamàtrapakùatve dvitãyàdisavikalpake pràthamikasavikalpakajanyatvenàrthàntaraniràsàya jàgaràdyamityuktiþ / sàdhye ã÷varaj¤àna 3 janyatvenàrthàntaravàraõàya janyeti j¤ànavi÷eùaõam // maõukçtà siddhàntamunumànamàha -- tathàpyetajjanmanãti // etajjanmanãtyasya kçtyagre vyaktam / dvitãyàdij¤àne pràthamikasavikalpakajanyatvenàrthàntaraniràsàya pràthamikamityuktiþ / sàdhye janyeti savi÷eùaõamã÷varaj¤ànenàrthàntaraniràsàya / hetau càvyabhicàràyeti bhàvaþ // maõyuktadi÷aiva pariùkaroti -- na ca tatreti // --------------------------------------------------------------------------- 1.ubhayapadaü na - ca-ka-ga-rà. 2.nyapà - rà. 3.nàjanakatvenàrthà - i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 486. ------------------------ ---------- ---------- dàvivàtrà 1 dçùñameva janmàntarãyasaüskàrodbodhakam / tadvadananyagatikatvàbhàvàt / anyathàtiprasaïgàt / tadvadeva 2 sannikarùepi prathamaü gotvasmçtyàpàtàcca / gotvasannikarùasyàpyapekùàyàü tu sannikarùàdgotvànubhava evocitaþ / tasyànubhava eva hetutvasya këptatvàt / anyathà janmàntarànubhåtànàü etajjanmani indriyasannikçùñànàü nityànàü vaidikànàü càrthànàü smçtireva syànna tvanubhavaþ / na ca gotvaråpavi÷eùaõànubhavaþ savikalpakaþ / tathàtve tasyàpi vi÷eùaõaj¤ànajanyatvàvi÷yaübhàvenànavasthànàt // tasmàdarthànnirvikalpakasiddhiþ / na càprayojako hetuþ / anumiti÷àbdaj¤ànàdau hi sàdhyaprasiddhipadàrthopasthityàdirhetuþ / --------------------------------------------------------------------------- tadviditi // iha nirvikalpakenàpyupapatyà janmàntarãyasaüskàrodbodhakà 3 dçùñakalpanànupapatteriti bhàvaþ / atiprasaïgàditi // savikalpakapratyakùàderapyevamapalàpaprasaïgàdi 4 tyarthaþ / tadvadeveti // stanapànàdivadavetyarthaþ // nanvastu sannikarùàdgotvànubhavaþ / sa ca vi÷iùñaj¤ànaråpa eva savikalpa 5 kaheturastvityà÷aïkyàha -- na ca gotvaråpeti // pårvapakùada÷àyàü maõyuktamevànukålatarkamatràha -- anumitãti // àdipadadvayena kramàdupamitivàcakaj¤ànayorgrahaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.tràpya -rà. 2.và-ca-ka-ga-rà. 3.ke 'ha -a. 4.ti bhàvaþ -mu-i. 5.etàdç÷asthale -'ka' kàro nàsti -- i. --------------------------------------------------------------------------- nirvi-kake-praõa-bhaïgaþ) nirvikalpakavàdaþ pu - 487. --------------------- ---------------- ---------- sàdhyàdãni ca vi÷eùaõàni / evaü ca yadvi÷eùayoþ kàryakàraõabhàvaþ asati bàdhake tatsàmànyayorapi sa iti nyàyena sàdhyaprasiddhyàderjanyavi÷iùñaj¤ànasàmànye janyavi÷eùaõaj¤ànatvena hetutvasiddhiriti / 1 tanna // anumityàdau sàdhyaprasiddhyàderevàhetutvena yadvi÷eùayori 2 tinyàyànavakà÷àt / na hi vyàptyàdij¤àne sati tadvilambenànumityàdivilambaþ // --------------------------------------------------------------------------- yadvi÷eùa(õa) yoriti // sàdhyapasiddhyanumityoþ padàrthopasthiti÷àbdaj¤ànayoþ vàcakaj¤ànopamityorityarthaþ // nanvevaü daõóaghañayoþ kàryakàraõabhàve yatsàmànyayordravyamàtra 3 pçthivãmàtrayoþ kàryakàraõabhàvaþ syàdityata àha-- asatibàdhaka iti // tatra vyabhicàrasyaiva bàdhakatvàdiha ca tadabhàvàditi bhàvaþ / sàdhyaprasiddhyàderahetutveneti // 4 tadahetutvaü ca dvitãyatçtãyaparicchedayorvivarãùyata iti bhàvaþ // asiddhasàdhane doùaþ ko vyàptiryadi vidyate / ityanuvyàkhyànoktaü hçdikçtvàha -- na hãti // àdipadena ÷abdaj¤ànasaüketasmaraõayoþ satve iti grahaþ // tadvilambena sàdhyaprasiddhipadàrthasmçtivivambenetyarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.cenna-na -mu-ddheriti / maivam -ga. 2.tyàdi-ca-ga. 3.pàrthiva -a. 4.prasiddhipadàrthopasthityorahetutvaü ca ityasti - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 488. ----------------------- ----------- ----------- na ca vyàptyàdidhãre tena vinà neti vàcyam / evaü hi tasya hetuhetutvenànyathàsiddhatvànnànumityàdihetunà // astu và sàdhyaprasiddhyàdiranumityàdihetuþ / tathàpa vahnimànityàdij¤ànaü prati vahnyàdij¤ànasya na vi÷eùaõaj¤ànatvenaiva kàraõatà / dravyatvàdinà vahnij¤ànepi tadabhàvàt / nàpi vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakavi÷eùaõaj¤ànatvena / tena nirvikalpakàsiddheþ / gauravàcca/ kiü tu vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakaj¤ànatvena / tathà ca na nirvikalpakasiddhiþ // nanu -- tatra vi÷eùaõaj¤ànatvamapyasti / evaü ca vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhij¤ànaü prati vi÷eùaõatàvacchedaka---- --------------------------------------------------------------------------- nanu sambandhino 1 raj¤àne tanniråpitavyàpti÷aktyordhãreva netyà÷aïkya niràha - na ceti // paraprakriyàmupetyàpi nirvikalpakàsiddhimàha -- astu veti // astvevaü ko doùa ityata àha -- tathà ca na nirvikalpaketi // tasya niùprakàrakatvena yadvi÷eùanyàyenàpi vi÷eùaõatàvacchedakaprakàraõaj¤ànasyaiva siddhiriti bhàvaþ // evamapi nirvikalpakasiddhiriti bhàvena maõyuktamà÷aïkyate -- nanu tatreti // vahnij¤ànàdàvityarthaþ / vi÷iùñavai÷iùñyeti // vahnimànityàdij¤ànamityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1. noj¤à - i. --------------------------------------------------------------------------- nirvi-kake-praõa-bhaïgaþ) nirvikalpakavàdaþ pu - 489. --------------------- ---------------- ---------- --prakàrakavi÷eùaõaj¤ànatvena hatu 1 tà setstyati / yadvi÷eùayoriti nyàyàditi cet / 2 evaü hyanumitau karaõavi÷eùaliïgaj¤ànasya hetutvàdyadvi÷eùayoriti nyàyena janyaj¤ànamàtre karaõamàtraj¤ànaü hetuþ syàt / tathà ca pratyakùepi cakùuràdiviùayakamatãndriyaü nirvikalpaka 3 kalpyaü syàt // api caivaü pratyakùavi÷iùñaj¤ànaü prati vi÷eùyaj¤ànasyàpi hetunà syàt / saü÷ayàdau dharmyàdi j¤ànasyànumityadau pakùàdij¤ànasya hetutvena këptatvàt / --------------------------------------------------------------------------- tatra vahnitvavi÷iùñavai÷iùñyasya parvate bhànàdgorityàdi 4 tu vi÷iùñaj¤ànamàtramityarthaþ // atiprasaïgena nyàyasyàbhàsatvamàha -- evaü 5 hãti // anubhavabàdhaparihàràyàha-- atãndriyanirvikalpakamiti // atiprasaïgàntaroktyà yadvi÷eùayoritinyàyasyàbhàsatàmàha - 6 api caivamiti // yadvi÷eùayoriti nyàyena vi÷iùñaj¤ànamàtraü prati vi÷eùaõaj¤ànatvena hetutva ityarthaþ / kuta ityata àha -- saü÷ayàdàviti // saü÷ayaråpavi÷iùñapratyakùavi÷eùaü prati, tathà idaü rajatamityàdiviparãtavi÷iùñapratyakùavi÷eùaü prati ca dharmij¤ànasyàdhiùñhànaj¤ànasya ca hetutvamasti / anyathà koñismaraõasyotkañakoñikasaü÷ayàde÷cànupapatteþ / tathà anumitau pakùaj¤ànasya ÷àbde 7 bodhe ca padàrthaj¤ànasya ca hetutvamasti / evaü ca yadvi÷eùayoriti nyàyena dharmyàdij¤ànasaü÷ayapratyakùàdiråpaj¤ànayoþ kàryakàraõabhàve tatsàmànyayoþ pratyakùavi÷iùñaj¤ànavi÷eùyaj¤ànayorapi kàryakàraõabhàvàpattiþ syàdityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.tve vi÷iùñaj¤ànamàtraü prati vi÷eùaõaj¤ànatvena hetu ityadhikam - ca-ka-ga-rà. 2.na ityadhikaü-ga. 3.kaü ka-ga-rà. 4.dautu-i. 5.satãti-ca-cha-ga-rà. 6.evamityàrabhya nàsti-i. 7.nvayetyadhikam - a. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 490. ----------------------- ----------- ---------- na ca iùñàpattiþ daõóatvaviùayake nirvikalpake sàmagrãsatvena daõóasyàpi svaråpeõa bhànàditi vàcyam / tvadanaïgãkçta 1 vi÷eùyaj¤ànatvena hetutvasyàpàdanàt // kiü ca sàmànyapratyàsattirneti pakùe vyàptigrahakàle anubhåto vahniþ parvataü prati na vi÷eùaõam / anyavi÷eùaõaj¤ànasya hetutve càtiprasaïgaþ // --------------------------------------------------------------------------- iùñàpattiü vyanakti--daõóatveti // sàmagrãti // daõóendriyasamprayogàdiråpetyarthaþ / vi÷eùaõaj¤àna 2 syeva vi÷eùaõaj¤ànatvena daõóatvavi÷iùñasavikalpake daõóaråpavi÷eùyaj¤ànasya hetutvaü nàniùñamiti bhàvaþ / vi÷eùyaj¤ànatveneti // vi÷eùaõaj¤ànasya satvena yathà hetutvaü tatheti bhàvaþ // yadvi÷eùanyàyenàpi na vi÷eùaõaj¤ànatvena hetutvaü kalpiyituü ÷akyam / yena tadbalànnirvikalpakatvasiddhiriti bhàvenàha -- ki¤ceti // sàmànyapratyà 3 sattirastãti nyàyamate 4 yo dhåmavànasau vahnimàniti vyàptigrahada÷àyàü parvatãyavahnerapi parvatavi÷eùaõatayà bhànenoktadoùàsaübhàvàt / sàmànyapratyasattirneti pakùa ityuktam / etanmatenumànapravçttestçtãyaparicchede upapàdayiùyamàõatvàditi bhàvaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.sya -ka-ga-rà. 2.iva vi÷eùyaj¤ànatvena -i. syaiva vi÷eùyaj¤ànatvaina -a. 3.satyà ityadhikam -a. 4.yoyo-a. --------------------------------------------------------------------------- nirvi-kake-praõa-bhaïgaþ) nirvikalpakavàdaþ pu - 491. --------------------- ---------------- ---------- api ca tvayàpi ghañàbhàvavadbhåtalamiti j¤àne abhàvaråpavi÷eùaõasya saüyoktàvimau samavetàvimàvityàdij¤àne ca saüyogasamavàyàdiråpasya vi÷eùaõasya, anuvyavasàye vyavasàyagatasya rajatatvaprakàrakatva 1 råpasya vi÷eùaõasya, abhàvaj¤àne pratiyogitvà 2 diråpasya vi÷eùaõasya ca, pårvamaj¤àtasyaiva bhànamiti svãkçtatvàttatra vyabhicàraþ // bhåtale abhàva ityabhàvàdivi÷eùyakaj¤ànànantarameva bhåtalamabhàvavadityabhàva 3 vi÷eùaõakaj¤ànamiti kalpena tvanyonyà÷rayaþ / etatkalpanasya vi÷iùñaj¤ànavi÷eùaõaj¤ànayoþ kàryakàraõabhàvasiddhyadhãnatvàt // etenànugasya vi÷eùaõaj¤ànasyàhetutve anugataü vi÷iùñaj¤ànaråpaü kàryamàkasmikaü syàt / anyasya tadanugatasya hetorabhàvàditi nirastam / --------------------------------------------------------------------------- vyabhicàraråpabàdhakasatvàdasati bàdhake yatsàmànyayoriti nyàyàvatàropyayuktaþ / yadbalàdvi÷eùaõaj¤ànahetutàsiddhyà nirvikalpakasiddhiriti bhàvenànekasthaleùu vyabhicàramàha -- api ceti // yattu maõàvetadevà÷aïkya prathamaü bhåtale ghañonàstãti buddhirityàdinà samàdhànamuktaü tadanådya niràha -- bhåtalebhàva ityàdinà // anyonyà÷raya ityuktaü vyanaktiþ -- etaditi // prathamaü vi÷eùyatvena j¤ànamiti kalpanasyetyarthaþ / vi÷iùñaj¤ànavi÷eùaõaj¤ànayoþ kàryakàraõabhàve siddhe hi vyabhicàrasya gatyantarakalpanaü siddhe ca tasya gatyantare tayoþ kàryakàraõabhàvasiddhiriti bhàvaþ// --------------------------------------------------------------------------- 1.råpapadaü na -ka-ga. 2.bhàvatvà-ka-ga-rà. 3.vàdi-ca-ga. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 492. ------------------------ ------------ --------- vyabhicàrasyoktatvàt / ubhayasammatàdicchàdivyàvçttàdàtmamanoyogàdiråpaj¤ànasàmànyahetuta eva vi÷iùñaj¤ànasaübhavàcca // yadi hyananumityanumitiråpaj¤ànadvayavannirvikalpakasavikalpakaråpaj¤ànadvayaü pràmàõikaü syàt / tadà j¤ànasàmànyasàmagrãta eva vi÷iùñaj¤ànotpattau sarvamapi j¤ànaü savikalpakaü syàditi bhayena vi÷eùasàmagrã kalpyeta / na ca tadasti / nirvikalpakasyàdyàpyasiddhyà sarvasyàpi j¤ànasya savikalpakatvàt / idamitthamiti hi sarvàpi dhãþ / --------------------------------------------------------------------------- vyabhicàrasyoktatvàditi // tathà cànugatakàraõàbhàvàdvi÷iùñaj¤ànatvaü kàryatàvacchedakameva neti bhàvaþ // tasya kàryatàvacchedakatvamupetyàpyanyadevànugatakàraõamàha -- ubhayeti // nanu kathametat nirvikalpakasàdhàraõakàraõasya vi÷iùñaj¤ànahetutvàt / anyathà tadapi vi÷iùñaj¤ànamàpadyetetyata àha // yadi hãti // vi÷eùeti // vi÷eùaõaj¤ànaråpavi÷eùasàmagrãtyarthaþ / iti hãti // hi÷abdena sarvànabhavasiddhatvaü såcayati // nanu nirvakalpakasyàtãndriyatvàdeva nànubhava ityata àha -- anyatheti // ---------------------------------------------------------------------------nirvi-kake-praõa-bhaïgaþ) nirvikalpakavàdaþ pu - 493. ---------------------- ---------------- --------- anyathà niùprakàrakadhãvannirviùayàpi dhãþ syàt/ icchàpi kàcinniùprakàrikàtãndriyà ca syàt / evaü dveùopi // etenaiva vyabhicàreõa råpyàdismçterbhrame vi÷eùaõaj¤ànatvena kàraõatvaü këptamatonyatràpi vi÷iùñaj¤àne tatkaraõamiti nirastam / àva÷yaka vi÷eùaõasannikarùatvenaiva tasya tatra hetutvàt / bhramaü prati vi÷eùyaj¤ànasyàpihetutàyàþ këptatvena anyatràpi vi÷iùñaj¤àne tasyàpi hetutvàpatte÷ca // nanu -- vi÷eùa¤j¤ànasyàjanakatve kathaü vi÷eùaõasyaiva prakàratvamiti niyamaþ / sannikarùasya vi÷eùyepi sa 1 tvàditi cet / nirvikalpakàïgãkàrepi katham / --------------------------------------------------------------------------- evaü dveùopãti // niùprakarako atãndriya÷ca syàdityarthaþ / etenaiveti // avyabhicàravi÷iùñaj¤ànànyathàsiddhyatiprasaïgànàü kathanenaivetyarthaþ / råpyàdismçtervyabhicàreõetyanvayaþ / gçhyamàõàropasthale smçterabhàvànna smçtitvenàropyabhåtaråpyàdij¤ànasya hetutà / kiü tu vi÷eùaõaj¤ànatvenetyarthaþ / kathaü tarhi hetutetyata àha -- àva÷yaketi // hetutvàpatte÷ceti // iùñàpattistu pràgeva nirasteti bhàvaþ // yadapi gotvàdeþ prakàratvaniyamànyathànupapatyà vi÷eùaõaj¤ànahetutva 2 siddhiþ / vi÷iùñadhãhetutàviùayatvasyaiva prakàratvàditi tadapyà÷aïkya niràha -- nanviti // sannikarùo niyàmaka ityata àha -- sannikarùasyeti // --------------------------------------------------------------------------- 1.matvà -ca-cha. 2.siddhivi÷iùñahetudhãviùayatvasyaiva ityasti -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 494. ----------------------- ------------ --------- tvanmate vi÷eùyepãndriyasaüyogàdinirvikalpakasàmagryàþ satvena nirvikalpakasya vi÷eùyepi satvàt / kathaü càbhàvàdij¤àne abhàvatvàdeþ prakàratvam // kiü ca phalãbhåtaj¤àne yadvi÷eùaõaj¤àne yadvi÷eùaõatvena bhàsate tadviùayakaj¤ànena janyaü yajj¤ànaü 1 tattatprakàrakamiti và niyamaþ, yajj¤ànajanyaü yajj¤ànaü 2 tattatprakàrakamiti và / nàdyaþ / àtmà÷rayàt / nàntyaþ / anumityàdau vyàptyàdeþ prakàratvàpàtàt / tasmàtvayàpi prakàratvaniyamo bhojakadçùñàdibhireva vàcyaþ / --------------------------------------------------------------------------- kathamiti // vi÷eùaõsyaiva prakàratvaniyama ityanuùaïgaþ / kuta ityata àha -- tvanmata iti // abhàvàdij¤àna ityàdipadena pràgvyavahàrasthaloktasaüyogasamavàyàdigrahaþ / tvaduktarãtyà bhåtalaü ghañàbhàva ityabhàvavi÷eùyakaj¤ànasya pràthamikatveùyabhàvatvasya tatràj¤àtatasyaiva prakàratvàt / bhàvasthala evàyaü niyama ityuktàvapãmau saüyuktau ityàdàvabhàvàditi bhàvaþ // nanu tarhi gotvàderiva prakàratvaniyamo kiü bãjamityatastatparamukhenaiva vàcayituü paroktaü vi÷iùñadhãhetudhãviùayatvaråpaü prakàratvaü vikalpya niràha -- ki¤ceti // phalabhåtaj¤àne vi÷iùñaj¤àna ityarthaþ / vi÷eùaõatvena prakàratvenetyarthaþ / àtmà÷rayàditi // vi÷eùaõatvenetyasya prakàratvenetyarthatayà prakaratvaj¤àne prakàratvaj¤ànasyàpekùitatvàditi bhàvaþ / tasmàditi // janakaj¤ànaviùayatvasya prakàratvaråpatvàsaübhavàdityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.tat iti nàsti-ca-cha. 2.taditi nàsti-ca-cha. --------------------------------------------------------------------------- nirvi-kake-praõa-bhaïgaþ) nirvikalpakavàdaþ pu - 495. ---------------------- ---------------- ---- uktena 1 vyabhicàreõaiva vi÷iùñaj¤ànaü sambandhaviùayakaü sambandhaj¤àne ca sambandhij¤ànaü hetuþ sambandhi ca vi÷eùaõamiti nirastam / sambandhinoryugapadindriyasannikarùe tayorasaüsargàgrahe ca tàbhyàü sahaivendriyasannikçùñasambandhasyàpi dhãrityuktatvàcca // iyàüstu bhedaþ ; sambandhaþ sambandhinau vinà na bhàti tau tu tena vinàpi bhàta iti // ki¤ca vi÷eùyasyàpi sambandhitvena tajj¤ànasyàpi hetutà syàt / na ca vi÷eùyasya sambandhitvepi na 2 pratiyogitvaü kiü tu vi÷eùaõasyaiveti tajj¤ànameva heturiti vàcyam / --------------------------------------------------------------------------- uktenaiveti // api ca tvayàpi ityàdigranthenoktanetyarthaþ / abhàvavadbhãtalamityàdau sambandhino 'bhàvàderaj¤ànepi vi÷iùñaj¤ànodayena na tasya hetutvamiti bhàvaþ // doùàntaraü càha -- sambandhinoriti // uktatvàcceti // tvanmate vi÷eùypãtyàdinà granthenoktapràyatvàdityarthaþ / 3 yadvà daõóapuraùayoryugapadindriyasannikarùetyàdinà granthenokta 4 tvàdityarthaþ / nanvevaü sambandhivatsambandhasyàpinirapekùadhãþ syàdityata àha -- iyàüstviti // ayaü bhadau vastusvabhàva kçta iti bhàvaþ // vi÷eùaõasya pratiyogitvàttannimittaü vi÷eùaõaj¤ànasya vi÷iùñaj¤ànahetutvaü cettadà doùamàha -- abhàvàdibuddhàviveti // --------------------------------------------------------------------------- 1.naiva. 2.tadityadhikam -ca-mu. 3.yadvetyàdi nàsti -i. 4.pràya -mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 496. ------------------------ ------------ ----------- abhàvàdibuddhàviva pratiyogitàvacchedakaprakàrakaj¤ànasyaiva hetutàyà vaktavyatvena nirvikalpakàsiddheþ // ki¤càstu vi÷eùaõaj¤ànaü 1 tathàpi na nirvikalpakasiddhiþ / tathà hi / na tàvajjanyatàvacchedakam / smçtàvatiprasakteþ / na ca tatràpi pårvànubhavo vi÷eùaõaj¤ànatayà saüskàradvàrà heturiti vàcyam / vi÷eùaõaj¤ànatvena janakatàyàü saüskàrasya dvàratvàyogàt / yajjàtãyasya yaü 3 janayitveva yajjanàtãyajanakatvaü sa eva hi tatra 4 vyàpàraþ / anyathà daõóàdirapi kulàlapyàpàraþ syàt / --------------------------------------------------------------------------- imau saüyoktàvityàdibuddhiràdipadàrthaþ / vyavahite 'nubhavanà÷àdàha -- saüskàradvàrà heturiti // yajjàtãyasyeti / cakùuràdãndriyajàtãyasya sannikarùaü janayatvaiva càkùuùàdisàkùàtkàrajàtãyajanakatvaü dçùñamiti sannikarùa evendriyasya vyàpàraþ / tathà daõóajàtãyasya cakrabhramaü janayitvaiva ghañajàtãyajanakatvamiti bhramiþ daõóasya vyàpàro dçùña ityarthaþ / kadàpi phalopadhànarahitanavasthadaõóàdervyàpàravatvàya yajjàtãyasyetyuktiþ / anyatheti // sàpekùatvamàtreõa vyàpàratva ityarthaþ // nanvastvevaü vyàpàratvaü tàdç÷amapi saüskàrasyàstvityata àha -- na càtreti // --------------------------------------------------------------------------- 1.kàraõapadaü adhikam -ca-ka-ga-rà. 2.kàryatàva-mu. 3.yajja-ca. 4.tasya ityadhikam -ca-ka-ga-rà. --------------------------------------------------------------------------- nanu vi÷iùñaj¤ànasyoktavidhayà kàryatàvacchedakatvepi nirvikalpakàsiddhiþ kuta ityata àha -- tathàceti // janyavi÷iùñaj¤ànatvasyànavacchedakatve satãtyarthaþ / tatreti // smaraõa ityarthaþ / ananubhåtagovyakteþ prathamato gotvavi÷iùñaj¤ànamapi pràgbhavãyasaüskàrajanyasmaraõamastu / stanapànàdàviveti bhàvaþ // nanu smaraõasya vi÷eùaõaj¤àna 1 janyatvàdanavasthetyata àha -- janyeti // uktamiti // smçtivatiprasakterityà 2 dipårvagranthe uktamityarthaþ // smçtivyàvçttameva kàryatàvacchedakaü svayamupapàdya smçtisàdhàraõameva kàryatàvaccedakamastviti matàntaramàha -- keci 3 diti // ityàhurityanvayaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.janyapadaü na -i. 2.àdipadaü na -mu-i. 3.ttviti -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 498. -------------------- -------------- ----------- astu và smçtisàdhàraõaü janyaj¤ànatvameva kàryatàvacchedakam / tathàpi vai÷iùñya 1 prave÷e gauravameva / na caivamanavasthà / bãjàïkuravat pràmàõikatvena vastvanavasthàyà adoùatvàt / prathamapravçttena pramàõena làghavasahakàriõà janyaj¤ànaparamparàyàmeva vi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatvàvadhàraõàt / anyathà sàmagrã 2 sàmagryantarasàpekùetyanavasthàpi doùaþ syàt // na ca janyasya sarvasyàpi j¤ànasya vi÷eùaõaj¤ànyatve pårvapårvaj¤ànadhàràyà avicchede pràyaõàdyanupapatyà j¤ànànavasthàdoùaþ / etajjanmani pràthamikànubhave smaraõaü hetuþ/ tatra ca saüskàradvàrà janmàntarãyànubhavaþ / tatràpi 3 pårvajanmàntararãyànubhava iti svãkàre 4 õàviralalagraj¤ànadhàràyà abhàvena pràyaõàdyupapatteþ // na ca puruùa 5 prayojya÷abdavçttijàtivi÷iùñapratyakùe vi÷eùaõaj¤ànaü na smçtiråpaü, tasyà jàteþ pårvamananubhavàditi vàcyam / --------------------------------------------------------------------------- nacaivamiti // smaraõasyàpi janyavi÷eùaõaj¤ànajanyatva ityarthaþ / pràmàõikatvaü vyanakti --prathameti // làghaveti // vai÷iùñyaprave÷àpekùàyà janyaj¤ànatvasya làghavàditi bhàvaþ // sàmagryantareti // svajanakasàmagryantaretyarthaþ / pràyaõàdãti // maraõamårcchàdirityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.ùñyàpra-ka-ca-cha. 2.gryàþ - ca. 3.tadityadhikam-ga-mu. 4.re 'vi-mu. 5.vi÷eùetyadhikam-ka-ga-rà. --------------------------------------------------------------------------- nirvi-kake-bhaïgaþ) nirvikalpakavàdaþ pu - 499. ----------------- ---------------- -------- ÷abdasya ÷abdatvàdinà smaraõànantaraü ÷abdavi÷eùaõakajàtivi÷eùyakaj¤àne jàte pa÷càjjàtivi÷eùaõaka÷abdavi÷eùyakaj¤ànasambhavàt / tvatpakùe abhàvavi÷eùyakaj¤ànànantaraü tadvi÷eùaõakaj¤ànavat // evaü pratyagrotpannaråpàdivi÷iùñapratyakùepi draùñavyam / anyathà tvatpakùepi nirvikalpakasyàdçùñadvàrà janyaj¤ànajanyatvàdanavasthà sthàdityàhuþ // nirvikalpake pramàõabhaïgaþ // 31 // --------------------------------------------------------------------------- adçùñadvàrà janyaj¤àneti // haviràdigocarajanyaj¤ànetyarthaþ // 3 àhurityarucibãjaü tu smçtàvatiprasakterityàdinà pårvoktameva j¤eyam // nirvikalpake pramàõabhaïgaþ // 31 // --------------------------------------------------------------------------- ki¤càtãndriya 2 j¤ànopagame yogyànupalabdherabhàvena j¤ànàbhàvasya ni÷cetuma÷akyatayà anupalabdhiliïgajanyà ghañàdyabhàvadhãrna syàt // --------------------------------------------------------------------------- nirvikalpeke sàdhakàbhàvamàtraü na bàdhakaü càstãtyàha -- ki¤ceti // yogyeti // yadyatra mayi j¤ànaü syàdupalabhyeteti pratiyogisatvaprasa¤jitapratiyogitvaråpamaõyukyogyànupalabdherityarthaþ // liïgajanyati // --------------------------------------------------------------------------- 1.'÷abdavi÷eùyakaj¤ànàntaraü' ityidhikam -ka. 2.pramàõo-cha. 3.pràhu -i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 500. ------------------------ ----------- ---------- na ca savikalpakàbhàva eva nirvikalpakàbhàve liïgam / nirvikalpake sati savikalpakàva÷yaübhàvàbhàvena nirvikalpakaü prati savikalpakasyà vyàpakatvàt // api ca nirvikalpakajanyasavikalpakotpattida÷àyà 1 matã 2 ndriyanirvakalpakasàmagrãsatvena satpratipakùavatsàmagrãdvayasya parasparapratibandhakamapi j¤ànaü notpadyata // --------------------------------------------------------------------------- yadyapi ghañàdyabhàvo yogyànupalabdhisahakçtapratyakùavedyastathàpi kvacidandhakàràdyàvçtasthale paràmar÷ena gçhyamàõo ghañàdyabhàvotra ghaño nàsti yogyatve satyanupalabhyamànatvàditi liïgamya ityabhyupagamàt / j¤ànàbhàvaj¤anasyàva÷yakatvàdyotanàya liïgajanyà ghañàdyabhàvadhãrityuktam // na ca savikalpakàbhàva eva ghañàdyabhàvabuddhau liïgamastu savikalpakasya yogyatayà tadabhàvaj¤ànasaübhavàditi vàcyam / upalabdhisàmànyàbhàvasyaivàrthàbhàve liïgatvàdanyathàtiprasaïgàditi bhàvaþ // nanu nirvikalpakasyàtãndriyatvena tadabhàvasyàpratyakùatvepi tajj¤ànamanumitiråpamastu / savikalpakasya nirvikalpavyàpakatayà savikalpakàbhàvasyaiva tatra liïgatvàttacasya ca prataykùàdityà÷aïkya niràha -- na ceti // savikalpakàva÷yaübhàvàveneti // nirvikalpakamàtraü savikalpakaü pratyakùasàmagrãtvàtkàraõàntaràbhàvàdinà tadabhàvasaübhavàditi bhàvaþ // bàdhakàntaramàha -- api ceti // savikalpakada÷àyàü nirvikalpakasàmagryeva nàsti nirvikalpakàbhàvasahakçtendriyasaüyogàdereva nirvikalpakasàmagrãtvàdevaü ca noktadoùa iti bhàvenà÷aïkya niràha -- na ca pårveti // --------------------------------------------------------------------------- 1.itaþ ' na ca pårva' ityantaü nàsti. atra 'mapi indriya sannikarùaråpa' ityasti -cha-ga. 2.mapãndriyasannikarùaråpanirvi -ka-mu-rà. --------------------------------------------------------------------------- nirvikalpake bàdhakam ) nirvikalpakavàdaþ pu - 501. --------------------- ---------------- --------- na ta pårvanirvikalpakamevottaranirvikalpakapratibandhakam / dhàràvàhikasàkùàtkàradar÷anena tvatpakùepi pratyakùasthale siddheþ siddhyantaràpratibandhakatvàt // na ca samåhàlambana 1 vat sàmagryà 2 dàrthasamàjàdekaü j¤ànamastãti vàcyam / tadvidiha phalàvirodhàbhàvàt / na hi saübhavatyevameva j¤ànamekasminneva ghañe ghañatvaprakàrakaü tada 3 prakàrakaü ceti // api ca daõóapuru 4 ùobhayasannikarùe sati daõóadaõóatvobhayanirvikalpakànantaraü daõóe daõóatvavai÷iùñyaj¤ànàtpårvaü muõóitadaõóavi÷iùña 5 puruùadhãþ syàt / --------------------------------------------------------------------------- sàmagrãdvayasatvepyavirodhamà÷aïkya niràha -- na ca samåheti // tattandriyasannikarùaråpànekasàmagrãsatvepi anekagocaramekaü j¤ànaü jàyate na tu pratibandha evamastvityarthaþ / virodhaü vyanakti -- na hãti // nanu smçtisàmagrãtonubhavasàmagryà ivànumitisàmagrãtaþ pratyakùasamàmagryà iva ca nirvikalpakasyaivotpattirityastvityato doùàntaramàha -- api ceti // mutpiõóeti // daõóatvànullekhidaõóavi÷iùñapuruùadhãrityarthaþ / --------------------------------------------------------------------------- 1.dvaya ityadhikam -- ka. 2.dartha-ca-cha. 3.dàkàrakaü ceti--ca-cha. 4.ùayorindriyasanni-ca-ga-mu. 5.puruùapadaü na - ca-ga-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 502. ---------------------- ----------- ----------- sàmagryàþ satvàt / na ceùñàpattiþ / tàdç÷aj¤ànànanubhavàt // na hi daõóapuruùasannikarùànantaraü daõóe daõóatvavai÷iùñyaj¤ànàtpårvaü muõóitadaõóavi÷iùñapuruùaj¤ànamanubhåyate / na cedamapi j¤ànamatãndriyam / savikalpakatvàt / mama tu indriyasannikarùàdàdàveva vi÷iùñavai÷iùñyaj¤ànotpatternàyaü prasaïgaþ // ki¤ca daõóapuruùasannikarùe 1 tadubhayasvaråpamàtraviùayakanirvikalpakavat sambandhasyàpi sannikarùe 2 tatsvaråpamàtraviùayakaü nirvikalpakamapi kasmànna syàt/ --------------------------------------------------------------------------- sàmagryà iti // vi÷eùaõaj¤ànavi÷eùyendriyasannikarùatadubhayàsaüsargàgraharupavi÷iùñaj¤ànasàmagryà ityarthaþ// nanu muõóitadaõóaj¤ànasàmagrãsampattivaddaõóe daõóatva 3 vai÷iùñyaj¤ànasàmagryàmapi satvàt / muõóitadaõóavi÷iùñaj¤ànotpattivelàyàü daõóatvavai÷iùñyamapi daõóe bhàtyevetitvanmata 4 vannyàyamate 5 vi÷iùñavai÷iùñyadhãrastvityata àha -- ki¤ca daõóapuruùeti // sannikarùeõeti // saüyuktavi÷eùaõatàdiråpeõetyarthaþ // nanu sambandhabhàne sannikarùamàtraü na hetuþ / kiü tu sambandhij¤ànamapãti cet na / sambandhatvena sambandhaj¤ànasya tathàtvepi sambandhasvaråpaj¤àne tadanapekùaõàt / anyathà sambandhitàvacchedakasambandhij¤ànenaiva sambandhaj¤ànadar÷anàt / vi÷iùñaj¤ànepi sambandhasyàbhànàpàtàt // --------------------------------------------------------------------------- r1.ùeõa-ga-mur. 2.ùeõa-ga-mu. 3.vi÷iùñaj¤ànasàmagryà -i. 4.taü nyà-i. 5.pi-i. --------------------------------------------------------------------------- nirvi-kake-bàdhakam) nirvikalpakavàdaþ pu - 503. ------------------ ---------------- --------- api càsya nirvikalpakajatãyasya j¤ànakàryaü vyàvahàraü saüskàraü icchàdikaü ca kadàpyajanayato na j¤ànatvaü yuktam / nataràü càsya svaùaye kadàpi saü÷ayàdyavirodhino ni÷cayatvam / natamàü càsya svaviùayasiddhimakurvataþ pramàtvam/ na ca nirvikalpakena kasyacidapi vastutaþ kadàpi siddhirdçùñà / na ca 1 pramàbhramavijàtãyaü j¤ànamasti // api caivaü nirvikalpakaj¤ànaü pratyakùavi÷eùavat anumitivi÷eùopi syàt / --------------------------------------------------------------------------- abhyupetya và doùàntaramàha -- api càsyeti // kvacitkàryàjananepi nirvikalpakàntare j¤ànakàryabalàt nirvikalpakamàtre j¤ànatvàdikamaviruddhamityato 'syetyasya vivaraõaü nirvikalpakajàtãyasyeti // nataràünatamàü iti càvyayamati÷ayàrthakam // siddhimakurvata ityetavdyanakti -- na ceti // nanvã÷varaj¤ànamiva nirvikalpakamapi pramàbhramavijàtãyaj¤ànamanitya 2 mityata àha -- na ceti // tathàtve ghañàdirapi kuto na j¤ànaü syàditi bhàvaþ // yadapi"pratyakùaü dvividhaü nirvikalpakaü savikalpakaü ce"ti maõyàdau pratyakùa 3 tvakathanaü tadapyayuktamityàha -- api caivamiti // sàkùàtkàrakàryamakurvatopi pratyakùaj¤ànavi÷eùatvenumitikàryamakurvatopyanumitivi÷eùatvaü syàdityarthaþ // --------------------------------------------------------------------------- 1.bhra-ca -ga. 2.mastvitya-mu. anityapadamapi nàsti. 3.dvaividhya- i. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 504. ------------------------ ---------- ---------- nirvikalpakàbhàve tu j¤ànatvà÷rayo na savikalpakatvàvacchinnibhinnaþ j¤ànatvàt daõóãti j¤ànavat, savikalpakatvaü 1 j¤ànaniùñhàtyantàbhàvà 2 pratiyogã savikalpakavçttitvàt j¤ànatvavat, 3 j¤ànatvàt anumitivat, aparokùatvaü vi÷iùñaj¤ànatvavyàpyaü j¤ànavibhàjakadharmatvàt parokùatvavadityàdidraùñavyam // etadevàbhipretyoktaü paddhatau"dravyàdivikalpànàü prathamamevotpattau bàdhakàbhàvena 4 nirvikalpakà 5 nupapatteþ"iti / --------------------------------------------------------------------------- pramàõaviruddhaü ca nirvikalpakamiti bhàvenàha -- nirvikalpakàbhàve tviti // ityàdidraùñavyamityuttareõànvayaþ / etena nirvikalpakàbhàve mànàbhàvàdeva nirvikalpasiddhiriti nirastam / savikalpakasyàpi savikalpakàntarabhinnatvàdbàdhaniràsàya savikalpakatvàvacchinnabhinneti sàdhyoktiþ /yatki¤citsavikalpakatve 6 vyabhicàraniràsàya sakaleti savikalpakavi÷eùaõam// uktaprameyasya bàdhakàbhàvenetyetadàråóhatàü vyanakti-- yadvi÷eùetyàdinà // --------------------------------------------------------------------------- 1.na ityadhikam-mu-rà. 2.va-mu-rà. 3.'j¤ànatvà÷rayo' ityàrabhya nàsti-cha-ga. 4.'na' ityadhikam-ca-ga-mu. 5.kopa-ca-mu. 6.avyabhicàràya -mu-i. --------------------------------------------------------------------------- nirvi-kake-bàdhakam) nirvikalpakavàdaþ pu - 505. ------------------ --------------- ---------- yadvi÷eùayorityàdinyàyaråpasyà 1 nugakàraõaü vinànugatakàryànutpattiråpasya vi÷eùaõasya pårvamabhàne vi÷iùñaj¤àne prakàratvànupapattiråpasya sambandhij¤ànaü vinà sambandhaj¤ànànupapatyàdiråpasya ca vipakùe bàdhakasyoktarãtyàbhàvenetyarthaþ // upalakùaõaü caitat / pratyuta nirvikalpakàïgãkàra evànupalabdhiliïgakaghañàbhàvaj¤ànànupapattiråpasya, nirvikalpakatvaprasaïgaråpasya, muõóitadaõóavi÷iùñapuruùaj¤ànaprasaïgaråpasya, sambandhàü÷epi nirvikalpakaprasaïgàdiråpasya, bàdhakasya ca sadbhàvenetyapi 2 gràhyam // tasmàtsarvamapi j¤ànaü savikalpakameva / tadevaü varõasya guõatve uktarãtyà grahaõàsambhavàt -- --------------------------------------------------------------------------- upalakùaõaü caitaditi // bàdhakàbhàvenetyetadbhàdhakabhàvenetyasyàpyupalakùaõamityarthaþ / tadevaü vyanakti-- pratyuteti // bhaïgadvayàrthamupasaüharati -- tasmàditi // prasaktànuprasaktaprameyopapàdanasyàdivarjitairityuktavi÷eùaõasamarthanaü phalamiti dar÷ayan paricchedàrthamupasaüharati -- tadevamiti // ukteti // --------------------------------------------------------------------------- 1.anugatetyàrabhya 'saübandhi' iti paryanyo granthaþ nàsti -ga. 2.draùñavyam -ca-mu. --------------------------------------------------------------------------- nyàyadãpayutatarkatàõóavam (pra.paricchedaþ pu - 506. ------------------------ ----------- ----------- 1 nityavibhudravyàtmakavarõasamudàyàtmakasya vedasyàpauruùeyatvaü yuktamiti // nirvikalpake 2 bàdhakam // 32 // iti ÷rãmadbrahmaõyatãrtha påjyapàdànàü ÷iùyeõa vyàsayatinà viracite tarkatàõóave prathamaþ paricchedaþ --------------------------------------------------------------------------- samavàyaråpapratyàsattirnetyuktarãtyetyarthaþ / 3 yuktamiti / tathàcàmnàyairàdivarjitairityuktaü sàdhviti bhàvaþ // nirvikalpakavàdaþ // 32 // iti ÷rãmatsudhãndratãrthapåjyapàda÷iùyaràghavendrayatikçte tarkatàõóavavivaraõe nyàyadãpe prathamaþ paricchedaþ ÷rãkçùõàrpaõamastu. --------------------------------------------------------------------------- 1.vibhudravyaråpa ityadhikam - rà. 2.pramàõabhaïgaþ - ca. kabà - ka ; nirvikalpakabhaïga ityapyasti - ka. 3. ukta - i. ---------------------------------------------------------------------------