Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 5,2 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ // prameyÃdhyÃya÷ // // dvitÅyamÃhnikam // nyÃ. pa. prame. 9 atra yadyapi pramÃvi«aya÷ prameyamiti vyutpattyà ÃropitÃkÃravyavacchedÃrthayà anÃropitarÆpaæ sarvaæ prameyam, tathÃpi ni÷ÓreyasÃntaraÇgatayà tadarthibhi÷ prakar«eïa meyaæ prameyamiha vivak«im / yadvi«ayeïa bhrameïa saæsarÃma÷, yadvi«ayeïa ca tattvaj¤ÃnenÃpavarjyemahi, tadiha na÷ prakar«eïa meyaæ prameyam / tacca dvÃdaÓavidhamuktamÃk«apÃde--- "ÃtmaÓarÅrendriyÃrthabuddhimana÷ prav­ttido«apretyabhÃvaphaladu÷khÃpavargÃ÷ prameyam" iti / tatra cetana Ãtmà / sa dvidhÃr---iÓvaronÅÓvara iti / jagatkartÃr iÓvara÷ / jagadvyÃpÃrarahitaÓcetanonÅÓvara÷ / yaccaitanyasamÃnÃdhikaraïaæ yadap­thaksiddhaæ yaddravyaæ, tat tasya ÓarÅram / tad dvividham---karmajam, akarmajaæ ceti / ÃdyamasmadÃdÅnÃm / dvitÅyamÅÓvarÃdÅnÃm / sÃttvikÃhaÇkÃropÃdÃnakaæ dravyamindriyam / tadekÃdaÓavidham---pa¤ca j¤ÃnendriyÃïi, pa¤cakarmenidrayÃïi manaÓceti / indriyagocarà ihÃrthÃ÷ / te ca ÓabdÃdayo guïÃ÷ tadviÓi«ÂÃni ca / arthaprakÃÓo buddhi÷ / sm­tyÃdikaraïamindriyaæ mana÷ / manovÃkkÃyÃnÃæ puïyÃpuïyarÆpo vyÃpÃra iha prav­tti÷ / tathÃvidhaprav­ttihetavo do«Ã÷ / te ca saægrahÃdrÃgadve«amohÃ÷ / pÆrvadehaæ vihÃyottaradehaprÃpti÷ pretyabhÃva÷ / prav­ttisÃdhyaæ phalam; tadeva puru«eïa prav­ttiphalatayoddi«Âaæ prayojanam / pratikÆlavedanÅyaæ du÷kham / tatra sukhatatsÃdhanÃdikamapi vi«asaæp­ktamadhuvat prabhÆtÃnarthÃnu«aÇgitvÃd du÷khameva mumuk«uïà bhÃvyamiti tasyÃpi pratikÆlavedanÅyatvam / du÷khÃntarakÃraïÃsamÃnÃdhikaraïà du÷khaniv­ttirapavarga÷ / sa ca svÃbhÃvikÃtmasvarÆpÃvirbhÃvapÆrvakasamastavibhÆtiguïaviÓi«ÂaniratiÓayÃnandabrahmÃnubhavagarbha÷ iti paramapuru«Ãrtha÷ / tatpÆrvako và tÃd­ÓabrahmÃnubhavopavarga÷ iti / etadeva ca prameyaæ saægrahÃccaturdhà vibhajya kecidanusaædadhate--- 'heyam, tasya nivartakam, hÃnam, tasyopÃya÷' iti / ye tu kaïacaraïÃdaya÷ «aÂsaptÃdirÆpeïa sarvÃn padÃrthÃn vibhajya parÅk«ante, te sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃdÅnÃæ padÃrthÃntaratvapratik«epeïa nirastÃ÷ / tataÓca dravyaguïakarmÃïi trÅïyevÃvaÓi«yante / tatrÃpi karmaïa÷ saæpratipannaguïÃtiriktatvapak«epi saæskÃrÃdiguïÃvÃntaraviÓe«avad guïapak«akak«ÅkÃrÃt dvau padÃrthau / tatra ca guïaÓabdasyÃp­thaksiddhaviÓe«aïamÃtravyutpannasya tathÃvidhe«u ke«ucid dravye«vapi v­tterdravyaguïarÆpeïa vibhÃgÃnaucityÃd dravyamadravyamityeva padÃrthavibhÃgamÃdriyÃmaher, id­Óasya tu vicÃrasyÃpavarge paraæparayopayoga÷ / mumuk«ÆïÃæ pradhÃnatamaæ tu prameyaæ viÓi«Âaæ brahmaikameveti manvÃno bhagavÃn bÃdarÃyaïa÷--- "athÃto brahmajij¤ÃsÃ" ityupakramya tadeva saprakÃraæ nirÆpitavÃn; tatprakÃratayaivÃnyat prameyam / kecittu dehÃtmavivekakramÃnusÃreïa "bhoktà bhogyaæ preritÃraæ ca matvÃ" iti Órutiprakriyayà ca tridhà tattvaæ vibhajya cintayanti, tatrÃpi saprakÃradravyacintanÃdadravyacintÃpyantarbhavati / tattulyanyÃyatayà kÃlacintà ca / tadabhiprÃyeïa kÃlasya padÃrthaviÓe«aïatayaiva samastavastupratÅtyantarbhÃvÃnna p­thagastitvÃdayo vaktavyÃ÷, na ca parihartavyÃ÷ / "kÃlosti nÃstÅti vyavahÃro vyavahartÌïÃæ jÃtyÃdyastitvanÃstitvavyavahÃratulya÷" iti jainanirÃkaraïasamaye bhëyakÃrairuktamÃtataÓca brahmaikameva tattvamiti và cidacidÅÓvarabhedena trÅïi tattvÃnÅti và paÓyatÃæ na kaÓvidviÓe«a÷, svarÆpabhedasya viÓi«Âaikyasya cobhaye«ÃmabhimatatvÃt / ata eva--- "pradhÃnapuru«avyaktakÃlÃstu pravibhÃgaÓa÷ / rÆpÃïi sthitisargÃntavyaktisadbhÃvahetava÷" // ityÃdyanusÃreïa caturdhà pa¤cadhà và vibhajya cintayatÃæ kÃryaviÓe«ai÷ saha pa¤ca«aÂsaptaviæÓatyÃdisaækhyÃæ niveÓayatÃæ ca pÆrvÃviÓe«a eva / ÓrÆyate ca--- "taæ «aÇviæÓakamityÃhu÷ saptaviæÓamathÃpare / puru«aæ nirguïaæ sÃæravyamatharvaÓiraso vidu÷" // iti / prÃpyam, prÃptÃ, prÃptyupÃya÷, nivartyaæ, phalaæ ceti kecit pa¤cadhà prameyaæ parisaæcak«ate / saæbandhaviÓe«eïa sahÃnye «o¬heti // nyÃ. pa. prame. 10 athÃyamapara÷ prav­ttyartha÷ saægrahonu«ÂhÃnaparihÃrÃntaraÇga÷; tathÃhi--- hitamahitaæ ca prakar«eïa meyam / tatra laukikahitÃhitayoranvayavyatirekÃyurvedanÅtiÓÃstrÃdikaæ pramÃïam; tadapi yogasÃdhanabhÆtaÓarÅrarak«aïÃrthaæ mumuk«uïÃpi Órutism­tyÃdyavirodhenÃnusaraïÅyam / alaukikahitÃhitayostu vedÃ÷ pramÃïam / tadupab­æhaïatayà sm­tÅtihÃsapurÃïÃni ca / yacca Órutivihitam, tadakhilamapi yathÃdhikÃraæ hitam / yacca tanni«iddham, tadakhilamapyahitam / nanvabhicÃrÃdikarmaïÃmanarthahetÆnÃæ k«udrapuru«ÃrthasÃdhanÃnÃæ ca kÃmyÃnÃæ karmaïÃæ kathaæ hitatvam ?; ucyate---adhikÃriviÓe«amapek«ya hi sarvo vidhirni«edhaÓca; yathoktam--- "traiguïyavi«ayà vedÃ÷" iti / yo hi sukhaæ du÷khaniv­ttiæ cecchati tasya tatsÃdhanamapek«amÃïasya laukike«u sÃdhane«u prav­ttasya te«Ãæ nirayÃdihetubhÆtÃnarthahetutvena tatparihÃrÃyÃnarthahetutvarahitÃ÷ sukhÃdyupÃyÃ÷ pratipÃdyante / evaæ kÃmyakarmÃïi pÃralaukikÃni d­«ÂajÃtÅyatadadhikaphalÃrthatayà d­«ÂÃnarthÃvahasukhaprav­ttipratibandhaupayikatvÃd hitÃnyeva rÃgiïÃm / tathà aihalaukikÃnyapi citrÃdÅni / kÃrÅryÃdÅni tu jagaddhitÃnyapi / abhicÃrakarmaïopi hiæsÃdiyuktasyÃpi svarÆpato nÃnarthahetutvam,tadaÇgapaÓuhiæsÃderagnÅ«omÅyÃdivadvidhiprÃptatvÃt, api tu svasÃdhyenÃprÃptavi«ayavadhÃdinà / tadapek«ayà cÃbhicÃro ni«idhyate / sopi hi kvacidavaÓyakartavya eva, "«aÂsvanabhicaran patet" ityÃdidarÓanÃt / ataÓca mumuk«orapi rak«akak«atriyÃdyabhÃve rÃk«asÃdyabhibhave cÃtmarak«aïÃrthamabhicÃra÷ kartavya eva, "sarvata evÃtmÃnaæ gopÃyet" iti ÓÃstrÃt, anyathà aharaharanu«ÂheyasyÃprayÃïÃdanuvartanÅyasya karmÃderucchedaprasaÇgenopÃyÃni«pattermok«ÃsiddhiprasaÇgÃt / v­«ÂyannÃdid­«ÂÃrthÃni ca sarvÃïyupÃsanani«pattyaupayikatayà tattadapek«ÃyÃmanu«ÂheyÃni / pÃralaukikÃni tu tatphalÃbhisaædhiviraheïa karmayogÃnu«ÂhÃnadaÓÃyÃæ nityanaimittikairekÅk­tya kartavyÃni / naimittikÃni hi sarvÃïi prasaktÃnarthaparihÃrÃrthatayà sarvahitÃnyeva / evaæ nityÃni, uttarakarmÃdhikÃrÃrthatvÃdakaraïanimittapratyavÃyaparihÃrÃrthatvÃcca / ata÷ Órutivihitaæ svavarïÃÓramocitaæ sarvaæ hitameva / ata eva hi smaranti--- "ÓÃstraæ hi vatsalataraæ mÃtÃpit­sahasrata÷" iti / evaæ sthite pravÃhÃnÃdisÃmagrÅcakravaÓÃdaniyatasamayasamÃgatasakalasaiddhÃntikasamÃlambanÅyasucar itaparipÃkaniv­ttapratibandhaparamapuru«akaÂÃk«aviÓe«asamunmi«itasattvasÃmarthyena karatalÃmalakavadÃlokitaheyopÃdeyavibhÃgasyÃnÃdyanantabahuvidhadurvi«ahadu÷khÃnu«aÇgadÆ«itÃlpÃsthirasÃæsÃrikasukhamayavi«amadhuviraktasya samastaduritavargÃpavargÃyamÃïanityaniratiÓayÃnandamukundacaraïÃravindasevÃmakarandalampaÂasya yathÃÓakti varïÃÓramocitanityanaimittikani«iddhaparihÃrasahak­taæ darÓanasamÃnÃkÃradhruvÃnusm­tirÆpaæ bhagavadupÃsanaæ hitatamaæ vihitam / tacca sadak«aranyÃsavaiÓvÃnaramadhubhÆmadaharÃdibhedena bahuvidhaæ traivarïikasarvÃÓramasÃdhyam / tasya ca mahÃnÅyavi«ayaniratiÓayaprÅtirÆpatvena bhaktiÓabdavÃcyatvam / ayameva ca paramo yogastrayyantÃnuvidhÃyi«u sarve«u mok«aÓÃstre«u pratipÃdyate; yathÃha bhagavÃn parÃÓara÷--- "ÃtmaprayatnasÃpek«Ã viÓi«Âà yà manogati÷ / tasyà brahmaïi saæyogo yoga ityabhidhÅyate" // iti / smarati ca bhagavÃn ÓÃï¬ilyar÷--- "id­Óa÷ paramÃtmÃyaæ pratyagÃtmÃva tathed­Óa÷ / tatsaæbandhÃnusaædhÃnamiti yoga÷ prakÅrtita÷" // iti / tatra cidacidvivekÃdimÃtre sÃækhyamupakurute / yamaniyamÃdisamÃdhiparikaraÓodhane yoga÷ / itikartavyatÃviÓe«e karmakÃï¬Ãdaya÷ / sarvatraiva pa¤carÃtram / ni«iddhakÃmyavarge«u vyarthÃnÃvaÓyake«u ca / ÓamÃdividhiranyatra prav­ttyà na virudhyate // soyamevaævidha÷ paramayogÃkhyo dharma÷ "mayyeva mana Ãdhatsva" iti gÅyate / tadaÓaktasya, "atha cittaæ samÃdhÃtuæ na Óakno«i mayi sthiram / abhyÃsayogena gato mÃmicchÃptuæ dhana¤jaya / abhyÃse«vasamarthosi matkarmaparamo bhava" // ityÃdinà pÆrvaparvÃïi vidhÅyante / ya÷ prÅtipÆrvabhagavadasÃdhÃraïakarmaïyapi na samartha÷, tasya vi«ayarasavaimukhyajananÃya samastavai«ayikasukhaÓe«itvena cirataramanusaæhitasyÃpi svÃtmana÷ sÃæsÃrikasamastasukhasamadhikÃnandasvarÆpamÃlokayitumÃntaracak«urvirodhitimirapaÂalapÃÂanÃya j¤ÃnakarmayogÃkhye dve bhe«aje / tatrÃtmacintanarÆpo j¤ÃnayogastadÃlokanentaraÇgabhÆta÷ / tatrÃpyasamarthasya tadadhikÃrasiddhyarthaæ karmayoga÷ / tena tatra siddhÃdhikÃrasyÃpi Ói«Âatayà vyapadeÓyasyÃntargatÃtmaj¤Ãna÷ karmayoga eva kÃrya÷ / anyathà k­tsnavidopyasya j¤ÃnayogÃÓaktÃk­tsnavedipuru«abuddhibhedajananamÆlamahattaraduritavaÓena j¤Ãnayogopi pratibadhyeta / tÃd­Óenaiva ca karmayogena sukaratvÃdiguïavatà cirataramanu«Âhitena j¤ÃnayogavyavadhÃnamantareïÃpyÃtmÃvalokanaæ sidhyati / karmayogepyasamarthastu vikalamapi karmayogamÃrabheta, "nehÃbhikramanÃÓosti pratyavÃyo na vidyate / svalpamapyasya dharmasya trÃyate mahato bhayÃt" // ityÃdibhirvaiÇkalyavicchedÃdisaæbhavepi phalÃvinÃbhÃvÃdipratipÃdanÃt / prakramamÃtreïÃpi prasanno bhagavÃn pau«kalyamÃpÃdayati / sarve«u cÃmÅ«u parvasu tattatsÃmagrÅcakraghaÂanÃya tattatphalapradÃnÃya ca sa eva hi ÓaraïamanusaraïÅya÷ / tathà cÃmananti--- "sà këÂhà sà parà gati÷" iti / sa eva paramapuru«o vaÓÅkÃryakëÂhà paramaprÃpyaÓcetyartha÷ / "tasya ca vaÓÅkaraïaæ taccharaïÃgatireva" iti bhëyam / evaæ hitatamasyopÃsanasya diÇmÃtraæ darÓitam / phalaæ cÃpavargarÆpaæ prÃgeva lak«itam / anye«Ãæ tu dehavicchedamÃtrasahasrayuvatisaæbhogasamastÃlÅkavi«ayavij¤ÃnasaætÃnocchedavÃsanÃtyantavirÃmavi«ayoparÃgavaidhuryanityordhvagamanasakalalokamastakoparinivi«ÂasÃdhÃraïadehaviÓe«ÃnupraveÓanirÃvaraïatvasvÃnandÃnubhavasvÃtantryalÃbhaÓivasÃrÆpyaÓivÃpatticicchaktipariÓe«ÃvidyÃniv­ttyupÃdhiniv­ttisakalavaiÓe«ikaguïocchedaprabh­tayo ni÷Óreyasavikalpà dehÃdyatiriktÃtmasadbhÃvabÃhyÃrthapÃramÃrthikatvatattadÃgamÃprÃmÃïyabrahmanirvikÃratvanirde«atvatajj¤ÃnÃnandanityatvÃdisamarthakai÷ ÓÃrÅrakaparyantai÷ ÓÃstrai÷ pratik«epyÃ; iti tatra tatra vistaro dra«Âavya÷ / iha tu pramÃïacintÃyÃ÷ paramaprayojanaæ darÓayituæ prameyasya saægrahokti÷, saparikarapramÃïamaryÃdÃpratipÃdanaparatvÃnnyÃyavistaraÓÃstrasya, iti // nyÃ. pa. prame. 11 svÃtantryeïa mitaæ sukhetaratayà yadbhÃti jantoridaæ sarvaæ yasya vibhÆtirivyavasitaæ svÃdaæ vyanakti svakam / anta÷svÃntamanantanandathunidhirmedod­ÓÃæ mÃd­ÓÃ- mÃvirbhÃvayatu svayaæ sa bhagavÃnÃtmÃnamÃtmeÓvara÷ // yatrodÃsata jaiminiprabh­taya÷ ÓrutyarthacintÃparÃ÷ yasyÃæ kandalayanti mandamataya÷ pÃriplavÃn viplavÃn / viÓve«Ãmiha veÇkaÂeÓavidu«Ã viÓrÃntaye vÃdinÃæ prÃcÅ nÅti«u paryaÓodhi saraïi÷ pracchÃyani«kaïÂakà // Óuddhiæ bibhrati mÃd­ÓÃæ bhaïitayaÓcƬÃnvaye kevalaæ prÃnte miÓramabhÃïi nÅtinipuïai÷ kiæ te«vamantavyatà / yuktaæ vargayuge vim­Óya saradhÃpu«pakramaæ yauktikai- raÇgÅkartumaÓakyanihnavaguïagrantho nibandho mama // nirƬhanigamatraye nikhilalokacintÃmaïau prasattimupasedu«i praïidadhÃnabhÃvÃspade / ratiæ bhajati bhÃvanà layamivopayÃti drutaæ ramÃvasumatÅsahÃcaritadharmaïi brahmaïi // iti ÓrÅkavitÃrkikasiæhasya sarvatantrasvatantrasya ÓrÅmadveÇkaÂanÃthasya vedÃntÃcÃryasya k­ti«u nyÃyapariÓuddhau prameyÃdhyÃye dvitÅyamÃhnikam // samÃptaÓca pa¤camodhyÃya÷ // ÓÃstraæ ca parisamÃptam // ÓrÅmate nigamÃntamahÃdeÓikÃya nama÷ //