Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 5,2 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ // prameyàdhyàyaþ // // dvitãyamàhnikam // nyà. pa. prame. 9 atra yadyapi pramàviùayaþ prameyamiti vyutpattyà àropitàkàravyavacchedàrthayà anàropitaråpaü sarvaü prameyam, tathàpi niþ÷reyasàntaraïgatayà tadarthibhiþ prakarùeõa meyaü prameyamiha vivakùim / yadviùayeõa bhrameõa saüsaràmaþ, yadviùayeõa ca tattvaj¤ànenàpavarjyemahi, tadiha naþ prakarùeõa meyaü prameyam / tacca dvàda÷avidhamuktamàkùapàde--- "àtma÷arãrendriyàrthabuddhimanaþ pravçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargàþ prameyam" iti / tatra cetana àtmà / sa dvidhàr---i÷varonã÷vara iti / jagatkartàr i÷varaþ / jagadvyàpàrarahita÷cetanonã÷varaþ / yaccaitanyasamànàdhikaraõaü yadapçthaksiddhaü yaddravyaü, tat tasya ÷arãram / tad dvividham---karmajam, akarmajaü ceti / àdyamasmadàdãnàm / dvitãyamã÷varàdãnàm / sàttvikàhaïkàropàdànakaü dravyamindriyam / tadekàda÷avidham---pa¤ca j¤ànendriyàõi, pa¤cakarmenidrayàõi mana÷ceti / indriyagocarà ihàrthàþ / te ca ÷abdàdayo guõàþ tadvi÷iùñàni ca / arthaprakà÷o buddhiþ / smçtyàdikaraõamindriyaü manaþ / manovàkkàyànàü puõyàpuõyaråpo vyàpàra iha pravçttiþ / tathàvidhapravçttihetavo doùàþ / te ca saügrahàdràgadveùamohàþ / pårvadehaü vihàyottaradehapràptiþ pretyabhàvaþ / pravçttisàdhyaü phalam; tadeva puruùeõa pravçttiphalatayoddiùñaü prayojanam / pratikålavedanãyaü duþkham / tatra sukhatatsàdhanàdikamapi viùasaüpçktamadhuvat prabhåtànarthànuùaïgitvàd duþkhameva mumukùuõà bhàvyamiti tasyàpi pratikålavedanãyatvam / duþkhàntarakàraõàsamànàdhikaraõà duþkhanivçttirapavargaþ / sa ca svàbhàvikàtmasvaråpàvirbhàvapårvakasamastavibhåtiguõavi÷iùñanirati÷ayànandabrahmànubhavagarbhaþ iti paramapuruùàrthaþ / tatpårvako và tàdç÷abrahmànubhavopavargaþ iti / etadeva ca prameyaü saügrahàccaturdhà vibhajya kecidanusaüdadhate--- 'heyam, tasya nivartakam, hànam, tasyopàyaþ' iti / ye tu kaõacaraõàdayaþ ùañsaptàdiråpeõa sarvàn padàrthàn vibhajya parãkùante, te sàmànyavi÷eùasamavàyàdãnàü padàrthàntaratvapratikùepeõa nirastàþ / tata÷ca dravyaguõakarmàõi trãõyevàva÷iùyante / tatràpi karmaõaþ saüpratipannaguõàtiriktatvapakùepi saüskàràdiguõàvàntaravi÷eùavad guõapakùakakùãkàràt dvau padàrthau / tatra ca guõa÷abdasyàpçthaksiddhavi÷eùaõamàtravyutpannasya tathàvidheùu keùucid dravyeùvapi vçtterdravyaguõaråpeõa vibhàgànaucityàd dravyamadravyamityeva padàrthavibhàgamàdriyàmaher, idç÷asya tu vicàrasyàpavarge paraüparayopayogaþ / mumukùåõàü pradhànatamaü tu prameyaü vi÷iùñaü brahmaikameveti manvàno bhagavàn bàdaràyaõaþ--- "athàto brahmajij¤àsà" ityupakramya tadeva saprakàraü niråpitavàn; tatprakàratayaivànyat prameyam / kecittu dehàtmavivekakramànusàreõa "bhoktà bhogyaü preritàraü ca matvà" iti ÷rutiprakriyayà ca tridhà tattvaü vibhajya cintayanti, tatràpi saprakàradravyacintanàdadravyacintàpyantarbhavati / tattulyanyàyatayà kàlacintà ca / tadabhipràyeõa kàlasya padàrthavi÷eùaõatayaiva samastavastupratãtyantarbhàvànna pçthagastitvàdayo vaktavyàþ, na ca parihartavyàþ / "kàlosti nàstãti vyavahàro vyavahartéõàü jàtyàdyastitvanàstitvavyavahàratulyaþ" iti jainaniràkaraõasamaye bhàùyakàrairuktamàtata÷ca brahmaikameva tattvamiti và cidacidã÷varabhedena trãõi tattvànãti và pa÷yatàü na ka÷vidvi÷eùaþ, svaråpabhedasya vi÷iùñaikyasya cobhayeùàmabhimatatvàt / ata eva--- "pradhànapuruùavyaktakàlàstu pravibhàga÷aþ / råpàõi sthitisargàntavyaktisadbhàvahetavaþ" // ityàdyanusàreõa caturdhà pa¤cadhà và vibhajya cintayatàü kàryavi÷eùaiþ saha pa¤caùañsaptaviü÷atyàdisaükhyàü nive÷ayatàü ca pårvàvi÷eùa eva / ÷råyate ca--- "taü ùaïviü÷akamityàhuþ saptaviü÷amathàpare / puruùaü nirguõaü sàüravyamatharva÷iraso viduþ" // iti / pràpyam, pràptà, pràptyupàyaþ, nivartyaü, phalaü ceti kecit pa¤cadhà prameyaü parisaücakùate / saübandhavi÷eùeõa sahànye ùoóheti // nyà. pa. prame. 10 athàyamaparaþ pravçttyarthaþ saügrahonuùñhànaparihàràntaraïgaþ; tathàhi--- hitamahitaü ca prakarùeõa meyam / tatra laukikahitàhitayoranvayavyatirekàyurvedanãti÷àstràdikaü pramàõam; tadapi yogasàdhanabhåta÷arãrarakùaõàrthaü mumukùuõàpi ÷rutismçtyàdyavirodhenànusaraõãyam / alaukikahitàhitayostu vedàþ pramàõam / tadupabçühaõatayà smçtãtihàsapuràõàni ca / yacca ÷rutivihitam, tadakhilamapi yathàdhikàraü hitam / yacca tanniùiddham, tadakhilamapyahitam / nanvabhicàràdikarmaõàmanarthahetånàü kùudrapuruùàrthasàdhanànàü ca kàmyànàü karmaõàü kathaü hitatvam ?; ucyate---adhikàrivi÷eùamapekùya hi sarvo vidhirniùedha÷ca; yathoktam--- "traiguõyaviùayà vedàþ" iti / yo hi sukhaü duþkhanivçttiü cecchati tasya tatsàdhanamapekùamàõasya laukikeùu sàdhaneùu pravçttasya teùàü nirayàdihetubhåtànarthahetutvena tatparihàràyànarthahetutvarahitàþ sukhàdyupàyàþ pratipàdyante / evaü kàmyakarmàõi pàralaukikàni dçùñajàtãyatadadhikaphalàrthatayà dçùñànarthàvahasukhapravçttipratibandhaupayikatvàd hitànyeva ràgiõàm / tathà aihalaukikànyapi citràdãni / kàrãryàdãni tu jagaddhitànyapi / abhicàrakarmaõopi hiüsàdiyuktasyàpi svaråpato nànarthahetutvam,tadaïgapa÷uhiüsàderagnãùomãyàdivadvidhipràptatvàt, api tu svasàdhyenàpràptaviùayavadhàdinà / tadapekùayà càbhicàro niùidhyate / sopi hi kvacidava÷yakartavya eva, "ùañsvanabhicaran patet" ityàdidar÷anàt / ata÷ca mumukùorapi rakùakakùatriyàdyabhàve ràkùasàdyabhibhave càtmarakùaõàrthamabhicàraþ kartavya eva, "sarvata evàtmànaü gopàyet" iti ÷àstràt, anyathà aharaharanuùñheyasyàprayàõàdanuvartanãyasya karmàderucchedaprasaïgenopàyàniùpattermokùàsiddhiprasaïgàt / vçùñyannàdidçùñàrthàni ca sarvàõyupàsananiùpattyaupayikatayà tattadapekùàyàmanuùñheyàni / pàralaukikàni tu tatphalàbhisaüdhiviraheõa karmayogànuùñhànada÷àyàü nityanaimittikairekãkçtya kartavyàni / naimittikàni hi sarvàõi prasaktànarthaparihàràrthatayà sarvahitànyeva / evaü nityàni, uttarakarmàdhikàràrthatvàdakaraõanimittapratyavàyaparihàràrthatvàcca / ataþ ÷rutivihitaü svavarõà÷ramocitaü sarvaü hitameva / ata eva hi smaranti--- "÷àstraü hi vatsalataraü màtàpitçsahasrataþ" iti / evaü sthite pravàhànàdisàmagrãcakrava÷àdaniyatasamayasamàgatasakalasaiddhàntikasamàlambanãyasucar itaparipàkanivçttapratibandhaparamapuruùakañàkùavi÷eùasamunmiùitasattvasàmarthyena karatalàmalakavadàlokitaheyopàdeyavibhàgasyànàdyanantabahuvidhadurviùahaduþkhànuùaïgadåùitàlpàsthirasàüsàrikasukhamayaviùamadhuviraktasya samastaduritavargàpavargàyamàõanityanirati÷ayànandamukundacaraõàravindasevàmakarandalampañasya yathà÷akti varõà÷ramocitanityanaimittikaniùiddhaparihàrasahakçtaü dar÷anasamànàkàradhruvànusmçtiråpaü bhagavadupàsanaü hitatamaü vihitam / tacca sadakùaranyàsavai÷vànaramadhubhåmadaharàdibhedena bahuvidhaü traivarõikasarvà÷ramasàdhyam / tasya ca mahànãyaviùayanirati÷ayaprãtiråpatvena bhakti÷abdavàcyatvam / ayameva ca paramo yogastrayyantànuvidhàyiùu sarveùu mokùa÷àstreùu pratipàdyate; yathàha bhagavàn parà÷araþ--- "àtmaprayatnasàpekùà vi÷iùñà yà manogatiþ / tasyà brahmaõi saüyogo yoga ityabhidhãyate" // iti / smarati ca bhagavàn ÷àõóilyarþ--- "idç÷aþ paramàtmàyaü pratyagàtmàva tathedç÷aþ / tatsaübandhànusaüdhànamiti yogaþ prakãrtitaþ" // iti / tatra cidacidvivekàdimàtre sàükhyamupakurute / yamaniyamàdisamàdhiparikara÷odhane yogaþ / itikartavyatàvi÷eùe karmakàõóàdayaþ / sarvatraiva pa¤caràtram / niùiddhakàmyavargeùu vyarthànàva÷yakeùu ca / ÷amàdividhiranyatra pravçttyà na virudhyate // soyamevaüvidhaþ paramayogàkhyo dharmaþ "mayyeva mana àdhatsva" iti gãyate / tada÷aktasya, "atha cittaü samàdhàtuü na ÷aknoùi mayi sthiram / abhyàsayogena gato màmicchàptuü dhana¤jaya / abhyàseùvasamarthosi matkarmaparamo bhava" // ityàdinà pårvaparvàõi vidhãyante / yaþ prãtipårvabhagavadasàdhàraõakarmaõyapi na samarthaþ, tasya viùayarasavaimukhyajananàya samastavaiùayikasukha÷eùitvena cirataramanusaühitasyàpi svàtmanaþ sàüsàrikasamastasukhasamadhikànandasvaråpamàlokayitumàntaracakùurvirodhitimirapañalapàñanàya j¤ànakarmayogàkhye dve bheùaje / tatràtmacintanaråpo j¤ànayogastadàlokanentaraïgabhåtaþ / tatràpyasamarthasya tadadhikàrasiddhyarthaü karmayogaþ / tena tatra siddhàdhikàrasyàpi ÷iùñatayà vyapade÷yasyàntargatàtmaj¤ànaþ karmayoga eva kàryaþ / anyathà kçtsnavidopyasya j¤ànayogà÷aktàkçtsnavedipuruùabuddhibhedajananamålamahattaraduritava÷ena j¤ànayogopi pratibadhyeta / tàdç÷enaiva ca karmayogena sukaratvàdiguõavatà cirataramanuùñhitena j¤ànayogavyavadhànamantareõàpyàtmàvalokanaü sidhyati / karmayogepyasamarthastu vikalamapi karmayogamàrabheta, "nehàbhikramanà÷osti pratyavàyo na vidyate / svalpamapyasya dharmasya tràyate mahato bhayàt" // ityàdibhirvaiïkalyavicchedàdisaübhavepi phalàvinàbhàvàdipratipàdanàt / prakramamàtreõàpi prasanno bhagavàn pauùkalyamàpàdayati / sarveùu càmãùu parvasu tattatsàmagrãcakraghañanàya tattatphalapradànàya ca sa eva hi ÷araõamanusaraõãyaþ / tathà càmananti--- "sà kàùñhà sà parà gatiþ" iti / sa eva paramapuruùo va÷ãkàryakàùñhà paramapràpya÷cetyarthaþ / "tasya ca va÷ãkaraõaü taccharaõàgatireva" iti bhàùyam / evaü hitatamasyopàsanasya diïmàtraü dar÷itam / phalaü càpavargaråpaü pràgeva lakùitam / anyeùàü tu dehavicchedamàtrasahasrayuvatisaübhogasamastàlãkaviùayavij¤ànasaütànocchedavàsanàtyantaviràmaviùayoparàgavaidhuryanityordhvagamanasakalalokamastakopariniviùñasàdhàraõadehavi÷eùànuprave÷aniràvaraõatvasvànandànubhavasvàtantryalàbha÷ivasàråpya÷ivàpatticicchaktipari÷eùàvidyànivçttyupàdhinivçttisakalavai÷eùikaguõocchedaprabhçtayo niþ÷reyasavikalpà dehàdyatiriktàtmasadbhàvabàhyàrthapàramàrthikatvatattadàgamàpràmàõyabrahmanirvikàratvanirdeùatvatajj¤ànànandanityatvàdisamarthakaiþ ÷àrãrakaparyantaiþ ÷àstraiþ pratikùepyà; iti tatra tatra vistaro draùñavyaþ / iha tu pramàõacintàyàþ paramaprayojanaü dar÷ayituü prameyasya saügrahoktiþ, saparikarapramàõamaryàdàpratipàdanaparatvànnyàyavistara÷àstrasya, iti // nyà. pa. prame. 11 svàtantryeõa mitaü sukhetaratayà yadbhàti jantoridaü sarvaü yasya vibhåtirivyavasitaü svàdaü vyanakti svakam / antaþsvàntamanantanandathunidhirmedodç÷àü màdç÷à- màvirbhàvayatu svayaü sa bhagavànàtmànamàtme÷varaþ // yatrodàsata jaiminiprabhçtayaþ ÷rutyarthacintàparàþ yasyàü kandalayanti mandamatayaþ pàriplavàn viplavàn / vi÷veùàmiha veïkañe÷aviduùà vi÷ràntaye vàdinàü pràcã nãtiùu parya÷odhi saraõiþ pracchàyaniùkaõñakà // ÷uddhiü bibhrati màdç÷àü bhaõitaya÷cåóànvaye kevalaü prànte mi÷ramabhàõi nãtinipuõaiþ kiü teùvamantavyatà / yuktaü vargayuge vimç÷ya saradhàpuùpakramaü yauktikai- raïgãkartuma÷akyanihnavaguõagrantho nibandho mama // niråóhanigamatraye nikhilalokacintàmaõau prasattimupaseduùi praõidadhànabhàvàspade / ratiü bhajati bhàvanà layamivopayàti drutaü ramàvasumatãsahàcaritadharmaõi brahmaõi // iti ÷rãkavitàrkikasiühasya sarvatantrasvatantrasya ÷rãmadveïkañanàthasya vedàntàcàryasya kçtiùu nyàyapari÷uddhau prameyàdhyàye dvitãyamàhnikam // samàpta÷ca pa¤camodhyàyaþ // ÷àstraü ca parisamàptam // ÷rãmate nigamàntamahàde÷ikàya namaþ //