Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 5,1 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ // prameyÃdhyÃya÷ // // prathamamÃhnikam // nyÃ. pa. prame. 1 evaæ saparikaraæ pramÃïaæ viÓodhitam / atha prameyaæ pradarÓayÃma÷ / tatra yat puna÷ «aÂsaptÃdirÆpeïa padÃrthÃn vibhajya vaiÓe«ikÃdayaÓcintayanti, tanna sÃk«ÃdapavargÃÇgamiti tairevÃbhyupetam / api ca--- vidyamÃnaparityÃgÃdasatÃæ ca parigrahÃt / vyÃmohanà vimarÓÃste bahi«kÃryà mumuk«ubhi÷ / sÃvÃntaravibhÃge«u tattaccintÃÓrame«viha / avistarÃya diÇmÃtraæ do«ÃïÃmabhidadhmahe // yat tatrÃhu÷--- "abhidheya÷ padÃrtha÷ / sa ca bhÃvÃbhÃvabhedena dvidhÃ" iti, tat tÃvat "asadvyapadeÓÃnneti cenna, dharmÃntareïa vÃkyaÓe«Ãdyukte÷, ÓabdÃntarÃcca" ityÃrambhaïÃdhikaraïasÆtreïÃbhÃvasya parÃbhyupagatÃbhÃvÃbhÃvasyeva bhÃvÃntaratvasamarthanÃt pratik«iptam / yadapi ca--- dravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyarÆpeïa bhÃvarÆpÃïÃæ padÃrthÃnÃæ «o¬hà parisaækhyÃnam, tadapi vaiÓe«ikÃdhikaraïe "samavÃyÃbhyupagamÃcca sÃmyÃdanavasthite÷" iti sÆtrakÃraireva samavÃyÃkhyapadÃrthÃntaradÆÓaïena parÃstam / abhÃvatadadhikaraïayorviÓe«aïaviÓe«yabhÃvasaænidhiviÓe«ÃdiÓabdavÃcyasaæbandhÃntarÃnumÃnamapi samavÃyadÆ«aïacchÃyayaiva dÆ«itameva / yaÓcÃnyonyamatyantatulye«u muktÃtmÃdi«u mitho vyÃv­ttadhÅjananÃya dravyatvÃdihetunà viÓe«Ãkhya÷ padÃrtha÷ kalpyate, sopi tulyanyÃyatayà sÆtrakÃrairdÆ«itaprÃya eva / "mahaddÅrghavadvà hvasvaparimaï¬alÃbhyÃm" ityanupapannaparamÃïudvyaïukÃdiprakriyÃnidarÓanenÃnye«Ãmapi tadabhyupagatÃnÃmunapapannatvasya sÆcitatvÃcca / api cÃnitye«u dravye«u tÃvajjÃtiguïapÃdibhireva vyÃv­ttadhÅ÷ sidhyatÅti nitye«u hi viÓe«onya÷ kalpyate; yathÃhu÷--- "nityadravyav­ttayontyà viÓe«Ã÷" iti, tathÃpi vedÃntibhirdiksaæj¤akavibhupadÃrthÃntarÃnabhyupagamÃdÃkÃÓasya ca kÃryatvÃdiÓrute÷ prak­tivikÃrabhÆtap­thivyÃdyaæÓaviÓe«ÃtiriktaparamÃïujÃlapratik«epÃt tathÃvidhaparamÃïÆnÃæ cÃvasthÃpravÃhasyÃnÃdyantatvÃnna tatra viÓe«akÊpti÷ / tata÷ kÃlÃtmÃnau pariÓi«yete / tatrÃpi cetanÃnÃæ na kÃlatattvamÃtmatayà bhÃti / k«aïalavÃdyavasthÃyogitvaparÃktvÃcetanatvÃdibhireva, tasmÃt sve«Ãæ svebhyaÓca tasya vyÃv­ttadhÅsaæbhavÃt / anyathÃnyenÃpi kalpitena tadasaæbhavaprasaÇgÃt / ata÷ ÃtmapariÓe«e tatrÃpi jÅveÓvarayoraïutvavibhutvaniyÃmyatvaniyant­tvÃdheyatvÃdhÃratvaÓe«atvaÓe«itvaÓarÅratvaÓarÅr itvÃbhiranekavidhairdharmabhedairvyÃv­ttadhÅsiddhau kimanyena viÓe«eïa ? / tadatyantasÃmyavatsu mukte«u nitye«vapi hi tatsÃmyasyaiva saærak«aïÃya dharmigrÃhakasiddhà yÃvadÃtmabhÃvinaste te viÓe«Ã na parityaktÃ÷ / na ceÓvaradvaitam; yeneÓvarÃïÃæ mithovyÃv­ttapratÅtyai viÓe«aæ kalpayi«yÃma÷, ekasyaiva sarvadeÓakÃle«vekÃtapatratayà sarvaÓrutisiddhatvÃt, asyaiva ca sÃmÃnyaÓabdairviÓe«aÓabdaiÓca rƬhito yogatastattadvasatuviÓi«ÂatvÃdinà ca tattatprakaraïÃnuguïaæ ÓarÅrake pratipÃdyatvasthÃpanÃt / jÅve«vapi baddhÃnÃæ mitho bhedastattatsukhadu÷khadhÅcchÃvaicitryeïa vyakta÷ / baddhamuktayoÓca ki¤cijj¤atvasarvaj¤atvÃdibhi÷, muktÃnÃæ nityÃnÃæ ca viÓuddherÃdimattvÃnÃdimattvÃbhyÃmeva vibhaktadhÅsaæbhava÷ / muktadaÓÃyÃæ nityebhya÷ kiæ vai«myamiti cet, kiæ tena ? / prÃktanena tattadÃtmavartitayà pratyak«itena guïÃdibhedena tadanyavyÃv­ttadhÅsiddhe÷ / siddhairapi tadvyavahÃre prÃktanopÃdhibhedaireva tattatpramÃïapramitai÷ pratisaæhitai÷ sarvanirvÃhÃt / etena muktÃnÃæ mitho vibhaktabuddhirapi nirvyƬhÃ; na hi te«ÃmekarÆpa÷ prÃktana÷ saæsÃra÷; vi«amavipÃkasamayÃnÃdyasaækhyÃtakarmapravÃhavaicitryapratiniyatadeÓakÃlasvarÆpasukhadu÷khatatkÃraïÃdisaætatereva mitho vyÃvartakatvÃt / tadatadvibhÃgo hi tatkÃlavartinaivaæ dharmeïeti na niyama÷, atatkÃlavartinÃpi tanni«ÂhatayopalabhyamÃnena tatsiddhe÷; na hyatÅta÷ saæsÃro muktÃtmasvarÆpamupalabhamÃnairnopalabhyate, upalabhyamÃno vÃnyani«Âha÷ pratibhÃti / atha nitye«u mitha÷ kà vÃrtrà ? / sÃpi kuÓalaiva / te«Ãmapi hi satyasaækalpÃnÃæ vicitrÃ÷ saækalpecchÃdaya riÓvarasyevÃniyatadeÓakÃlavi«ayÃparyanuyojyasÃmagrÅkà anÃdyanantasaætÃnavanta÷ santÅti kimanyena viÓe«eïa ? / api ca yaddarÓane yatra yadÃropo na bhavati sa hi tasya tato bheda÷ / sa eva ca viÓe«a÷ / sa cet svarÆpabhÆtohantvamÃdirÆpeïa bhÃta÷ parÃropaæ pratirundhyÃt, kastatonyastato viÓe«astasya ? / evamanabhyupagame viÓe«akÊptÃvapi kà gatirvaiÓe«ikasya ? svaparanirvÃhakÃste viÓe«Ã÷, iti cet, kiæ ta eva? / api ca p­thaktve vidyamÃne kiæ tairviÓe«ai÷ ? / p­thaktvasyaikajÃtisaæg­hÅtatvÃnna tatopi vyÃv­ttadhÅrÅti cet, tarhi tato na kvacidapi syÃt / viÓe«e«vapi và viÓe«atvÃkrÃnte«u kaste nistÃra÷ ? / viÓe«atvaæ nÃma jÃtirnÃstÅti cet, kiæ tat ? / upÃdhiriticet, kiæ tato na saægraha÷?, tathà sati kvacidapi tannibandhanÃnuv­ttadhÅbhaÇgaprasaÇgÃt / evamanyonyÃbhÃvenÃpi gatÃrthatà dustareti parÃsta÷ parÃbhimataviÓe«a÷ / sÃmÃnyamapi paroktaæ sÆtrakÃraireva nirastaprÃyam; tathÃhi--- "tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷---" ityÃdibhi÷ sÆtrai÷ kÃryadaÓÃyÃmupÃdÃnasyÃvasthÃntarÃpattimÃtrameva, na puna÷ parÃbhimatamavayavyÃkhyaæ dravyamastÅti samarthanÃd ghaÂÃdyavayavyabhÃve tadÃÓritaghaÂatvÃdisÃmÃnyamavayavisamavetatayÃbhyupagataguïÃdayastadubhayÃrambhaprakriyÃjÃlaæ ca nirmÆlitam / yaccopÃdÃnasya ghaÂatvÃdirÆpamavasthÃntaraæ saæyogaviÓe«ÃdirÆpaæ, tat parairapi kÃryatayÃbhyupetamupalambhÃdibhiÓca tathaiva sidhyatÅti na tatrÃpi nityatvakalpanÃvakÃÓa÷ / tata÷ sarve«Ãæ dravyÃïÃæ svarÆpatonÃdyanantatvÃt kÃryadravyatvÃtmatvÃdimÃtrameva Ói«yate / guïe«u nitye«vavasthÃrÆpe«u cÃnuv­ttapratyayanimittaæ kimiti cintyam; tatraivaæ bhëitaæ ÓÃrÅrakÃdye--- "saæsthÃnÃtirekiïoneke«vekÃkÃrabuddhibodhyasyÃdarÓanÃt, tÃvataiva gotvÃdijÃtivyavahÃropapatte÷, atirekavÃdepi saæsthÃnasya saæpratipannatvÃcca saæsthÃnameva jÃti / saæsthÃnaæ nÃma svÃsÃdhÃraïaæ rÆpamiti yathÃvastu saæsthÃnamanusaædheyam" iti / etaduktaæ bhavati--- kiæ saæsthÃnÃtiriktaæ sÃmÃnyaæ viviktasphuÂapratyak«ÃdhyavasÃyabhedÃdaÇgÅkriyate, utopapattibalÃditi; nÃdya÷, asiddhe÷ nÃntya÷, anyathÃsiddhe÷; atiriktasÃmÃnyamabhyupagacchatopi hi tadupalak«aïaæ saæsthÃnami«Âaæ d­«Âaæ ca / prativyaktiniyataæ saæsthÃnaæ kathamanuv­ttapratyayakÃraïamiti cet, kathaæ và tajjÃtÅyasya lak«aïaæ bhavati ? / anuv­ttajÃtyantarasaæg­hÅtopÃdhirÆpatayeti cet, tÃvataiva gavÃdivyavahÃrasiddhau kimanyena ? / tathÃpyantatonuv­ttaæ sÃmÃnyaæ kvacidabhyupagantavyam, yatrÃnanyathÃsiddhi÷; anyathopÃdhisaægrahasyÃpyasaæbhavÃditi cet, tavÃpi và tatra sÃmÃnyamupalak«aïena saæg­hyate, na và ? pÆrvatrÃnyathÃsiddhiranavasthitiÓca / uttaratra niyÃmakÃdarÓanÃjjÃterÃÓrayavyavasthà na syÃt / vyÃv­ttÃnÃmapi svabhÃvata eva kÃsÃæcit vyaktÅnÃæ tadvya¤jakatvaniyatiriti cet, sa eva svabhÃva÷ kiæ na vyavahÃraæ niyachet / nirvi«aya÷ kathaæ vyavahÃra÷ syÃditi cet, tÃsÃmeva vyaktÅnÃæ vi«ayatvÃt / vyÃv­ttÃnÃmanuv­ttavyavahÃravi«ayatve sarvatra vi«ayavyavasthà bhajyeteti cet, vyÃv­ttÃnÃmanuv­ttavya¤jakatve sarvatra tadvyakti÷ kiæ na syÃt ? / saæbandhÃsaæbandhÃbhyÃæ niyamÃditi cenna, saæbandhasyÃpi samavÃyanÃmna÷ sÃrvatrikatvÃbhyupagamÃt tatrÃpyabhivyaktipratiniyamasya m­gyatvÃt, nÃnÃsamavÃyavÃdepi vyaktisvabhÃvaniyamasya dustyajatvÃt, tathÃpi d­«Âaikagovyaktervyaktyantare soyamiti pratyabhij¤Ãnaæ kathaæ syÃt ? ayaæ gaurityekavyaktau vyutpÃditaÓca kathaæ vyaktyatyantarepi tacchabdavÃcyatÃæ pratÅyÃt ? iti cet, tavÃpi và katham ? / ekadharmasamavÃyÃditi cet ? tenaiva dharmeïa svato militasya samavÃyasyaiva nityaæ sarvatra v­ttyabhyupagamena sarvatra sarvavyavahÃrasaækaraprasaÇgÃt / kÃsÃæcideva vyaktÅnÃæ tadvya¤jakatvasvÃbhÃvyÃd vyavasthokteti cet, tarhi tÃsÃmeva vyaktÅnÃæ pratisaædhÃnavyavahÃrayorvi«ayatvamastu / tathà sati bhrÃntatvaæ tayo÷ syÃditi cenna, tadvyaktitvena pratisaædhÃnÃderabhÃvÃt ; api tarhi tathÃtvena vyaktisvarÆpÃtiriktaæ tathÃtvaæ nÃmÃntareïa jÃtireva syÃditi cet, tajjÃtivya¤jakaæ tattadekavyaktisvarÆpÃtiriktaæ kiæ na jÃtyantaraæ syÃt ? / upÃdhiviÓe«a evÃyaæ pratiniyatÃÓraya iti cet, evaæ tarhi pratiniyatapratiyogikaæ svabhÃvaniyataæ parasparasmÃrakatvamupajÅvya tajjÃtÅyatayà pratisaædhÃnavyavahÃropapattau kimanyakalpanena ? / tasmÃrakataditaravibhÃga÷ kutastya iti cet, tadvya¤jakataditaravibhÃgaste kutastya÷ ? / darÓanÃdarÓanÃyatta iti cet, tulyam / saæbandhasÃd­ÓyayorabhÃve kathaæ smÃrakatvamiti cet, tayorvà katham ? / sad­ÓasahÃnubhÆtadarÓanasya saæskÃrodbodhakatvÃditi cet, tadapi kuta÷ ? / kÃryadarÓanÃt kalpyate iti cet, tulyam; anyathà saæbandhaæ sÃd­Óyaæ vaikamupÃdÃya tadanyasya kathaæ smÃrakatvamiti codyasya durvÃratvÃt / na cÃtra sÃd­Óyaæ nÃÇgÅkurma÷, sausÃd­ÓyarÆpatvÃbhyupagamÃt sÃmÃnyasya / nÃmÃntareïa parÃbhimatajÃtisvÅkÃra÷ iti cet, vyÃv­ttÃnÃæ saæniveÓÃdÅnÃmeva pratiniyatapratiyogismÃrakasvabhÃvatayà sÃd­ÓyarÆpatvÃt / gavayÃderapi tarhi gojÃtÅyatvÃdiprasaÇga÷ iti cenna, sÃd­ÓyasausÃd­ÓyavibhÃgasvaya sÃæpratyayikasya sarvasaæmatatvÃt iti / evaæ sÃmÃnyÃdi«u sÆtrakÃrÃdibhirniraste«u pariÓi«Âà dravyaguïakarmarÆpÃstraya÷ padÃrthÃ÷ iti kecidÃcÃryÃ÷ // nyÃ. pa. prame. 2 anye tu manyante---yathà tatpratÅteranyathÃsiddhatayà te padÃrthà bhëyakÃrÃdibhirnirasyante, tathà karmÃpi, iti, ye tÃvadiha sarvatra sÆryaparispandÃdivadapratyak«aæ karma phalÃnumeyamicchanti / tatra yayà sÃmagryà karmaïa÷ siddhirabhimatà tayaiva d­«Âaæ karmaphalaæ sÃdhyatÃm, kimantarà kalpitena karmaïà ? / tathÃpi cet kÊpti÷, anyatrÃpi kÃlaviprakar«ÃdarÓanepi sÃmagrÅkÃryayormadhye anyasya kÊptiprasaÇga÷; tathaiva ca tratrÃpÅtyanavasthà syÃt / ye ca "pratyak«aæ karma" ityÃhu÷, tairapi nÆnaæ karmaphalatvenÃbhyupagamasaæyogavibhÃgÃtiriktaæ nipuïanirÅk«aïepi nopalabhyata iti manyÃmahe / calatipratyayopi hi tÃvataiva caritÃrtha÷ / na ca vÃcyaæ yÃvatsaæyogaæ calatipratyayaprasaÇga iti, pÆrvadeÓavibhÃgapÆrvakadeÓÃntarasaæyogaprathamak«aïavi«ayatvÃt tatpratyayasya / tata eva hyuttarakÃle saæyoge vartamÃnepyacaladiti bhÆtÃnusaædhÃnamupapannam / nanu pravÃhamadhyasthite sthÃïau pÆrvasalilaskandhaviyoga÷ uttarasalilaskandhayogaÓca d­Óyate, na ca tatra calatvamicchÃma÷; vyomÃdaya eva sthiradeÓatvena vivak«itÃ÷ iti cenna, pravÃhasya tato viÓe«ÃdarÓanÃt; laulyam viÓe«a÷ iti cet, tarhi saæyogavibhÃgÃtiriktaæ laulyarÆpaæ karmapratyak«amiti kathaæ tadapahnava÷ ? iti / tatrÃhu÷---yà nÃma karmasÃmagrÅ tvaye«yate sà tattatkarmaphalatayÃbhimataæ saæyogaviÓe«amutpÃdayantÅ niyatasvabhÃvameva tamutpÃdayati / ata eva eva saæyogonekani«Âhopi san kvaciccalatipratyaæyaæ kvacit saæyogamÃtrapratyayaæ ca janayati, yathaika eva samavÃyoguïaguïibhyÃmaviÓe«eïa svato militopi san kvacidÃÓrayapratyayaæ kvacidÃÓritapratyayaæ ca janayati, na hyÃÓrayabhÃva ÃÓritabhÃvo và samavÃyasvarÆpÃtirikta÷, tadvadihÃpÅti / vayaæ tu brÆma÷--- apratyak«akarmavÃdastÃvat prÃguktadÆ«aïÃdayukta÷ / pratyak«aæ tu karma svarÆpato durapahnavam / tatra bhëyÃdi«vatirekavidhini«edhÃdarÓanÃdarthÃntaravirodhÃbhÃvÃccodÃsitavyam, iti / idaæ tu manyÃmahe--- atirekepi guïavargÃnna rÃÓyantaraæ karma, vibhÃjakÃbhÃvÃt, svecchÃkalpitavibhÃjakasya sarvatra sulabhatvena yathÃbhimatamekaæ guïamubhayaæ vÃÇgÅk­tya rÃÓyantarakalpanaprasaÇgÃt, guïÃvÃntaravaicitryasya guïatvavirodhÃbhÃvÃt / ato dravyamadravyamityeva vibhÃga÷ iti // nyÃ. pa. prame. 3 tatra cÃtmaguïatayÃbhimate«u sukhadu÷khecchÃdve«aprayatnÃ÷ pa¤ca tattadutpÃdakatayÃbhimatabuddhiviÓe«Ãnatiriktà vedÃrthasaægrahe samarthitÃ÷ / dharmÃdharmau vihitani«iddhakriyÃsÃdhyatayÃbhimatÃvÃj¤Ãvato rÃj¤a iva sarvapraÓÃsiturÅÓvarasyÃnugrahanigrahÃkhyabuddhiviÓe«arÆpau bhëyÃdi«u bahu«u pradeÓe«u prapa¤citau / ya÷ puna÷ saæskÃra÷ sa tÃvadbuddhiviÓe«Ãtmanokta÷, na ca tatprayukta÷; tataÓcirana«Âaviprak­«ÂÃkÃre vyÃptyadarÓanÃt, vÃsanÃnuv­tteÓca vÃcanikatvÃt // nyÃ. pa. prame. 4 yadyapi "indriyasyendriyasyÃrthe" ityÃdigÅtÃÓloke«u bhëyakÃrairvÃsanÃyà icchÃdvÃreïaiva prav­ttihetutvavacanÃjj¤ÃnavÃsanÃviÓe«Ãtiriktà karmavÃsanà nÃsti, tathÃpi j¤ÃnavÃsanà durapahnavÃ, tataÓca tadÃÓrayamÃtraæ vicÃryam, tatra dharmabhÆtaj¤Ãnasya dravyatvaænyÃyatattvÃtmasiddhibhÃÓyÃdisiddhamanusaratÃæ tanni«Âhasm­tyÃkhyavikÃrotpÃdaka÷ saæskÃro 'pi tanni«Âha÷ prÃpta÷; antaraÇgatvÃdabÃdhÃcca // nyÃ. pa. prame. 5 ye tu paraparibhëamanusarantastadanuguïaæ tasya guïatvaæ g­hïanti, te«ÃmÃtmanyeva saæskÃra÷, iti viÓe«a÷ / na ca buddhornityatvaæ saækocavikÃsÃdidaÓÃbhedaæ cÃbhyupagacchadbhiradravyatvaæ tasyÃ÷ suvacam; avasthÃntarayogitvameva hyupÃdanatvam; tadeva hi dravyalak«aïam / tathÃpi naguïatvahÃni÷; ap­thaksiddhaviÓe«aïatvÃtiriktaguïatvÃvadarÓanÃt, karmavyatiriktajÃtimÃtrÃÓrayatvÃdirÆpaguïalak«aïasaæketasyÃsmÃbhiranÃdaraïÃt / na ca dravyasyÃÓritasvabhÃvatvalak«aïamap­thaksiddhaviÓe«aïatvaæ viruddham, avayavini yu«mÃbhirapi svÅkaraïÃt / yathà ca dravyatvaviÓe«aïatvÃdibhirna virodha i«yate, evamatrÃpi, upalaæmbhayuktyÃde÷ sÃmanacarcatvÃt / ato j¤Ãnaæ dravyam, tadavasthÃviÓe«ÃstvadravyÃïÅti saæskÃrÃkhyavikÃrÃsthitirapi tatraiva yuktà / vegÃkhyastu saæskÃrastadutpÃdakatvÃbhimatakarmaviÓai«Ãtirikto na d­Óyate, na ca yujyate / sthitasthÃpakau tu karmaniv­ttÃvapi tadavinÃbhÆtasaæyogaviÓe«atvaæ vaktuæ yuktam // nyÃ. pa. prame. 6 ye ca bhagavatonantà maÇgalaguïÃ÷ prakÅrtyante, te sarvepi «ÃÇguïyavitatirÆpÃ÷ iti saæmatam / yathÃhu÷--- "tavÃnantaguïasyÃpi «a¬eva prathame guïÃ÷ / yaistvayeva jagat kuk«ÃvanyepyantarniveÓitÃ÷" // iti / «aÂsu ca guïe«u balaæ dhÃraïasÃmarthyam, aiÓvaryaæ niyamanaÓakti÷; vikÃrahetu«vapyavik­tatvaæ vÅryam; teja÷ parÃbhibhavanasÃmarthyam, anyÃnapek«atà veti / lak«itÃnÃæ caturïÃmatimathane j¤ÃnaÓaktivitatirÆpatvaæ vyaktam / na ca j¤ÃnaÓaktyorapyevaæ mithontarbhÃva÷ Óakya÷, aj¤e«vapi dravye«u ÓaktidarÓanÃt, aÓakte«vapi j¤ÃnadarÓanÃt / ata eva j¤ÃnaviÓe«a÷ Óaktirityapi nirastam / ÓaktiviÓe«astu j¤Ãnaæ syÃditi cet, kosau ÓaktiÓabdÃrtha÷ ? / vilak«aïo guïaviÓe«a÷ prabhÃkarÃdinayena padÃrthÃntaraæ và iti cet, na tarhi j¤Ãnasya tadviÓe«atà sidhyet / atha kÃryopayuktaviÓe«aïamÃtraæ Óaktiriti sarvaprayogÃnugataæ paÓyasi, tadà na kevalaæ j¤Ãnasya, api tu sarvasyaiva Óaktitvaæ prÃptam, sarvasyÃpi pradhÃnakÃraïatayÃbhimate kasmiæÓcidviÓe«aïatvenÃvasthÃnÃt / nanvevamudayanÃdÅnÃmiva svarÆpasahakÃrivyatiriktaÓaktyabhÃva÷ prasakta÷ iti cet, ananyathÃsiddhayuktivaÓÃdÃgamabalÃdvà tatsiddhe÷ / tacchabdastu vivak«ÃviÓe«Ãt syÃditi brÆma÷ / ÓaktisamarthanasaærambhaÓcÃcÃryÃïÃæ nyÃyakuliÓe nipuïamanusaædheya÷ / ÓaktimÃtrakÃraïÃdivÃdÃÓca bÃhyÃnÃmupalambhayuktyÃptÃgamÃdivirahÃdanÃdaraïÅyÃ÷ / sà cedupÃdÃnaæ, sÆk«mandravyamevÃsau syÃditi na vivÃda÷ // nyÃ. pa. prame. 7 athÃciddravyaviÓe«aguïÃn paÓyÃma÷--- tatra ÓabdÃdaya÷ pa¤ca tattadbhÆtavartina÷ pratyak«ÃdibalÃdabhyupagatÃ÷ / sattvarajastamÃæsi ca ÓÃstrÃnusÃreïa / saæyogaÓca pratyak«Ãdisiddha÷ / nairantaryamÃtramevÃyamiti cet, tat kiæ dravyasvarÆpam, utÃganturavasthÃviÓe«a÷ ? / nÃdya÷, nityatvaprasaÇgÃt / na dvitÅya÷, nÃmÃntareïa tadabhidhÃnÃt, iti / vibhÃgap­thaktve tu abhÃvoktanyÃyena dÆ«aïÅye / paratvÃparatve api sukhÃdicchÃyayÃ; na hi tattadupÃdhyavacchinnadeÓakÃlaviÓe«asaæbandhÃtirikte paratvÃparatve paÓyÃma÷ / tatkalpane ca prÃktvapratyaktvÃdayopi hi bahavo guïÃstulyanyÃyÃ÷ kalpyÃ÷ syu÷ / evaæ sadasadguïapradarÓanaprakriyayà saækhyÃparimÃïagurutvadravatvasnehÃnÃæ tattvamavasÃtavyam, ityadravye«ve«Ã dik // nyÃ. pa. prame. 8 atha dravyÃïi vim­Óyante--- tatra tÃvat kaumÃrilÃbhimatavibhuÓabdÃkhyadravyavÃda÷ ÓabdasyÃcidavasthÃviÓe«atvena ÓrutyÃdisiddhatvÃnnirÃkÃrya÷ / Ãtmasiddhau tu Óabdasya dharmyativartitvagatimattvavÃdastadÃÓrayabhÆtÃvayavadvÃreïeti netavya÷ / yattu--- "tama÷ khalu calaæ nÅlaæ parÃparavibhÃgavat / prasiddhadravyavaidharmyÃnnavabhyo bhettumarhati" // ityÃhu÷, tadetad dravyaæ tÃvadabhyupagacchÃma÷; tathà hyuktaæ varadagurubhistattvasÃre--- "tamo nÃma dravyaæ bahulaviralaæ mecakacalaæ pratÅma÷ kenÃpi kvacidapi na bÃdhaÓca dad­Óe / ata÷ kalpyo hetu÷ pramitirapi ÓÃbdÅ vijayate nirÃlokaæ cak«u÷ prathayati hi tad darÓanavaÓÃt" // iti / etena viyati vitatÃnÃæ sÆk«mÃïÃæ p­thivyavayavÃnÃæ k­«ïo guïastama iti pak«opi pratik«ipta÷; sÃÓrayasyaiva tasya grahaïavirodhÃbhÃvÃt, guïamÃtratayà ca kasyÃpyanupalambhÃt / sparÓarÆparasÃnÃæ ca Óabdagandhavad bhrÃntau pramitau và nirÃdhÃragrahaïÃdarÓanÃcca--iti / evaæ dravyatve siddhe k­«ïavarïasya dravyasya p­thivÅtvamevÃbhyupagantumucitam, "yat k­«ïaæ tadannasya" iti Órute÷ / yadyapi p­thivyÃæ pÃkaviÓe«avaÓÃt ÓuklÃdirÆpaæ, nÃnyatra pÃkÃdapi bhavati; ÃkÃÓÃdi«u nailyopalambhopi hi pa¤cÅkaraïamÆlap­thivÅsaæsargÃt / "ÃkÃÓe cÃviÓe«Ãt"iti sÆtre bhëitam--- "aï¬ÃntarvartinaÓcÃkÃÓasya triv­tkaraïopadeÓapradarÓintapa¤cÅkaraïena rÆpavatvÃccÃk«u«atvepyavirodha÷" iti / nanvevamÃkÃÓameva dravyÃntarasaæsargÃnnÅlaæ tama ityupalabhyate iti syÃditi cet, na syÃt, ÃkÃÓe tama iti p­thagupalambhasvÃrasyÃt, dravnayÃntaratve tu kalpanÃgauravÃt, antatotrÃpi pa¤cÅkaraïena dravyÃntarasaæsargasyÃbhyupagatatvÃcca iti / sparÓÃnupalambhastu indranÅlÃlokadurdinÃtapÃderivÃnudbhavÃderapi / syÃt / na ca pÃrthivarÆpasya sarvasyÃlokasÃpek«acak«urgrÃhyatvaniyama÷ kalpya÷, karaïavaicitryÃdiva vi«ayavaicitryÃdapi vyavasthopapatte÷ / divÃbhÅtÃnÃæ viÓi«Âäjanara¤jitÃk«ÃïÃæ cÃlokanirapek«ameva cak«u«aiva padÃrthà g­hyante / ÃlokÃbhÃvamÃtre ca tamasi tamojyoti«orniv­ttivacanaæ cavyÃhanyeta, pratiniyatanailyÃropakalpanÃprayÃsaÓca / ata÷ p­thivÅviÓe«atvaæ tamaso yuktam / p­thivyÃdÅni pa¤ca bhÆtÃni manaÓca triguïadravyapariïativiÓe«atayà ÓrutyÃdisiddhatvÃnna p­thagdravyÃïi / tatra cÃvayavyÃkhyaæ bhautikadravyam "tadananyatvamÃrambhaïaÓabdÃdibhya÷" ityÃdibhi÷ «a¬bhi÷ sÆtrairbuddhiÓabdÃntarÃderanyathÃsiddhyÃdyupapÃdanena nirastam / "mahaddÅrghavadvà hvasvaparimaï¬alÃbhyÃm" ityÃdibhiÓca parÃmabhimata÷ paramÃïu÷ / ata÷ pariïÃmaviÓe«ÃdupalambhayogyatvÃyogyatvÃdidaÓÃviÓe«ayogi prak­tyÃdisaæj¤aæ dravyaæ vicitravyavasthitakramasama«Âivya«ÂirÆpamavati«Âhate / diktattvamapi tattadupÃdhyavacchinnÃstattaddeÓaviÓe«Ã eva, atiriktakalpakÃnÃæ parÃparapratyayaviÓe«ÃdÅnÃmanyathÃsiddhe÷ / digutpattiÓrutiÓca tadupÃdhikatannirvÃhakas­«ÂyopapannÃ; anyathà dyup­thivyantarik«Ãdivat triguïapariïativiÓe«ataiva syÃt, na p­thagdravyatà / na caivaæ kÃlepi prasaÇga÷, nityasya kÃlasya bhagavatparÃÓarÃdibhi÷ p­thakprasaækhyÃnÃt / tasya prak­tipariïativiÓe«atvÃdipak«ÃstatpÆrvÃparakÃlÃvaÓyaæbhÃvÃt ÓrutyÃdibalÃcca pratyastÃ÷ / atastriguïakÃlÃvÃtmÃceti trÅïi siddhÃnir / iÓvarasya tu p­thaksaækhyÃne catvÃri / tasya hi cetanatvÃdibhi÷ saægrahasaæbhavepyavÃntaravailak«aïyaj¤ÃpanÃya p­thaksaækhyÃnaæ prÃcÃmanÃdivÃcÃæ ca, anyathà prakriyÃntareïÃcetane«vapi saægrahaprasaægÃt / viviktaæ ca bhagavatà parÃÓareïa--- "paramÃtmÃtmanoryoga÷ paramÃrtha itÅ«yate / mithyaitadanyadravyaæ hi naiti taddravyatÃæ yata÷" // iti / evaæ dharmabhÆtaj¤ÃnÃkhyamapi dravyamaja¬atvÃviÓe«epi spuÂataravaidharmyÃnatarabalÃt p­thaggaïayanti / tasyÃdravyatvavÃda÷ ke«Ã¤cinnÃthamuniyÃmunamunibhëyakÃrÃdiprabandhavirodhÃt prÃya÷ paracittara¤janÃrtha÷ / ÓuddhasattvÃkhyasya ca dravyÃntarasya paravigrahÃdiyÃthÃrthyopadeÓaprav­ttaniruktÃdyÃptÃgamasiddhatvÃt sÆk«matriguïÃvasthÃviÓe«Ãdipak«Ã bahi«kÃryÃ÷ / ata÷ «a¬etÃni dravyÃïi / bhokt­bhogyaniyantÌïÃæ sadÃtmanaikadravyatvÃdipak«Ã api nirviÓe«asanmÃtrapak«avad vyÃghÃtaÓrutivirodhÃdibhirbahuÓo bhëyÃdi«u nirastÃ÷ / tatra triguïaÓuddhasattve svaniruktyaiva lak«ye / k«aïalavÃdyÃtmà kÃla÷ / aïurj¤Ãtà jÅva÷ / vibhustvÅÓvara÷ / jÃnÃtivyavahÃrÃsÃdhÃraïakÃraïaæ vyavahÃryaviÓe«o mati÷ / evaæ triguïakÃlajÅveÓvaraÓuddhasattvamatirÆpeïa «o¬hà dravyavibhÃga÷ / evaæ pramÃïasÃrthaghaïÂÃpathena dravyÃdravyarÆpaprameyagrÃmamadhijigami«atÃæ na kud­«ÂibÃhyakalpitakÆÂayuktigartanipÃta÷, iti // iti ÓrÅkavitÃrkikasiæhasya sarvatantrasvatantrasya ÓrÅmadveÇkaÂanÃthasya vedÃntÃcÃryasya k­ti«u nyÃyapariÓuddhau prameyÃdhyÃye prathamamÃhnikam //