Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 4,2 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ // smçtyadhyàyaþ // // dvitãyamàhnikam // nyà. pa. ÷a. 51 evaü tàvadvivecitaü pramàõam / càrvàkàstu pratyakùamekaü pramàõamityàhuþ / teùveva kecit anumànasya pratyakùentarbhàvamicchanti; kecittu apràmàõyam; pratyakùamanumànaü ca kàõàdàþ saugatà÷ca / tatra pårve ÷abdasyànumànentarbhàvamàhuþ; pare tu kecit antarbhàvam; kecidapràmàõyam; te càgamaü ca sàükhyàþ, bhåùaõamatànuvartina÷ca / tatra vedasyànàditvaü pårve parijagçhuþ; uttare tvã÷varasçùñatàm; tàni ca smçtiü ca vai÷eùikaikade÷inosmatsiddhàntaikade÷ina÷ca; tànyeva sàrthàpattikàni pràbhàkaràþ; anupalabdhiùaùñhàni tànyeva tautàtitàþ, tatpralobhanarucayo màyàvàdina÷ca; tànyeva saübhavatihyayuktàni puràõa÷araõàþ / adyatanapramàõaparigrahopalambhaprakriyeyam / anante pårvàparakàle kaþ kimaïgãkuryàt, kiü và bahiùkuryàt, iti ko jànàtyanyatra kalpasàkùàtkàriõastasmàdekasmàddevàt / iha ca nyånavàdinastadavasare nirastàþ / adhikatayà paràbhimatànàü tu arntabhàvo vaktavyaþ / tatra yathà pratyabhij¤àdãnàü pratyakùàdiùveva nive÷a iùyate, evamanyeùàmapi / pratyabhij¤à tàvat grahaõàtmikaivetyeke; tathàhi--- "pratyabhij¤àyàmapi smçtiranubhava ityaü÷abhedosti cet" ityà÷aïkya pratyuktaü ÷rãviùõucittaiþ--- "yadi viùayabhedaþ, tadà aü÷abhedaþ saübhavet; aikyameva hi niraü÷aü pratyabhij¤àpratyakùaviùayaþ / kathaü saüskàraþaparokùadhãjanakaþ iti cet, na, cakùuràdãndriyasahakçtasya saüskàrasya j¤àturaikyàt tadidamityaparokùadhãhetutvopapatteþ / aparokùàrthaikyasàdhikà / sà pratyabhij¤à soyaü vai pumànityevamàtmikà / saüskàramàtrajanyatvànna smçtirmànameva tat" // iti / dãpe ca 'anusmçte÷ca' iti såtre bhàùitam- "pratyabhij¤ànàcca na pañàdeþ kùaõikatvam; tadevedamiti pratyabhij¤àyate; pratyabhij¤à hi nàmàtãtavartamànakàlavartyekavastuviùayamekaü pratyakùaj¤ànam / tasya kàladvayasambandhàvi÷iùñamekameva vastu viùayaþ / na ca tadityaü÷aþ smaraõam, idamaü÷a÷ca grahaõam, atãtasambandhinãndriyasaüprayogàbhàvàt iti vàcyam, tadidamiti sàmànàdhikaraõyena grahaõasyaikatvasphuraõàt / pårvànubhavajanitasaüskàrasacivendriyasaüprayogayuktasya puruùasya tathà grahaõamupapadyata eva; anvayavyatirekàdhãnaü hi sarvatra sàmagrãparikalpanam" iti / anye tu atra dhãbhedabàddhyaparihàrau matvà tadidamaü÷ayostadaü÷e saüskàrànvayavyatirekànuvidhànadar÷anàt parokùaråpatayà idamaü÷e ca patyakùaråpatayà cobhayàtmakatvamàhuþ / tanmate saüskàràdhãnaprakà÷à smçtiriti lakùaõam, aparokùaj¤ànaü pratyakùam, ubhayalakùaõayogàt pratyabhij¤àyàmubhayàtmakatvam, iti / abhyupagantavyaü càsmatsiddhàntibhiþ sarvaiþ pratyakùetaraj¤ànànàü parokùàparokùaråpatvam, svayaüprakà÷atvàt, sarvaj¤ànànàü vedyetaràü÷àpekùayà ca pratyakùatvàt / uktaü cedaü ÷rãviùõucittairapi --- "svaprakà÷akaü viùayaprakà÷akaü caikameva j¤ànam; tatra smçtriranubhåtiriti kuto bhedaþ ?" iti paricodya, "prakà÷amànabhedàt, iti bråmaþ; yathà--- gaurayamityekasminneva j¤àne prakàriprakàraviùayabhedena j¤ànàü÷abhedaþ; yathà--- gaurayamityekasminneva j¤àne prakàriprakàraviùayabhedena j¤ànàü÷abhedaþ; yathà ca ghañapañàvityekasminneva j¤àneü÷abhedaþ; yathà và paràbhyupagatabhramaj¤àneùvadhiùñhànàü÷e pràmàõyam, itaratràpràmàõyaü ca" iti parihàràt; tathà "smçteþ svaprakà÷àü÷opi saüskàramàtraja eva, indriyàdipratiniyatakàraõàntaràbhàvàt" iti paricodya "naivam, j¤ànànàü prakà÷amànatvasya svàbhàvikatvàt" iti parihàràcca / tasmàt sarvatra viùayàpekùayaiva aparokùatvànumititvasmçtitvàdivibhàgaþ / jàtisaükaràsaükaràdi tu dar÷anàdar÷anàbhyàü vyavasthàpyam, aupàdhikasaükaràdivacca / tadevamubhayàtmakatvopapatteþ pratyabhij¤àpyubhayàtmikà iti // nyà. pa. ÷a. 52 pratyabhij¤àpyabhij¤àvat tridhà càkùàdibhedataþ / tattatsaüskàrasaübhedamålatvànnavadhà bhavet // pratyakùatoktirdãpàdau pradar÷anapareùyatàm / na hi liïgàdibhiþ soyamiti j¤ànaü na jàyate // ÷abdajaü pratyabhij¤ànamupajãvya pravartate / ÷àkhàntaràdhikaraõanyàya÷ca kratuvidyayoþ // dãpàdiùviva sarvatra bàdhakàderasaübhavàt / vigãtaü pratyabhij¤ànaü pramàõaü savikalpavat // karaõàkaraõàdãnàü kàlabhedàdyupàdhitaþ / avirodhànna bãjàdau ÷akyate bhedakalpanam // anyathà de÷abhedena karaõàkaraõàdibhiþ / ekaü jagati naiva syàditi syàt sarva÷ånyatà // tasmàd viruddhasaüspçùñaviùayapratyabhij¤ayà / sthiratvamàtmanàü siddhaü bàhyànàmapi vàstavam // nyà. pa. ÷a. 53 pratisandhànamapyàtmagocaraü pratyabhij¤àvi÷eùa eva; yohamadràkùaü sa eva spç÷àmi, ityevamàdiråpatvàt / pratisandhirarthadvayaviùayaikabuddhirityeke / tatràpi pçthaganubhåtànekàrthagocaraikakartçkaikabuddhiriti påraõãyam, iti / saüvàdo nàma j¤ànajàtyantaram, iti kecit; tadayuktam, saükhyàntaràsaübhavàt / yattu varadaviùõumi÷rairuktam--- "gçhãtàrthaviùayaü ÷abdakàraõakaü j¤ànaü saüvàdaþ" iti, tadapi ÷àbdàvàntarabhede saüj¤àvi÷eùanive÷amàtraparam;"na hi gçhãtàrthaviùayatve ÷abda÷aktiprasåtatvamapaiti; gçhãtamàtragocarapramàõàntarepi tadanyatvaprasaïgàt; bhavati hi parvatoyamagnimàniti ÷abda÷ravaõànantaraü dhåmaü paràmç÷atopi tàdç÷ã buddhiþ / tathà dvitãyayogipratyakùàdàvapi draùñavyam / anapekùitatvàdikamapi ÷rutaviùayànumànàdau samam / na càpekùàyuktaü pràmàõyaü bhedobhedo và, tçõàdipratyakùasyàpi tathà prasaïgàt" ityuktam / kimarthaü tarhi vedànàü vedàntànàü càpràptaviùayatvaü samarthyate ? iti cet, atathàpràptau sàkùàdapràmàõyaprasaïgàt; tathàpràptàvapi anapekùitatayà prekùàvadbhirnirarthakaprayàsabhãrubhistyàjyatvàpàtena phalatopràmàõyaprasaïgàt, iti pa÷ya // nyà. pa. ÷a. 54 upamànamapi yadi gçhyamàõapadàrthagatasàdç÷yavij¤ànàt smaryamàõapadàrthagatasàdç÷yavij¤ànam, tadà smçtiþ, tattadvastusaüsthànavi÷eùàdyatiriktasya sàdç÷yasyàbhàvàt, tasya ca pårvadçùñatvàt, smaryamàõatvàcca / vyavahàropyastvapårvaþ tattadvyavahàravat pratisambandhavi÷eùaparàmar÷opàdhikaþ / yadvà yo yatsadç÷aþ, sa tadgatasàdç÷yapratiyogã; yathà---mithaþ svahastau, iti vyàptisiddhau gauretatsadç÷aþ, etadgatasàdç÷yapratiyogitvàt, ityanumànàt smaryamàõagatasàdç÷yàsiddhiþ; anyathà gçhyamàõagatavaisàdç÷yaj¤ànàt smaryamàõagatavaisàdç÷yapratãtirapi mànàntaraü syàt / sà cet arthàpattiþ, sàdç÷yadhãrapi tathà kiü na syàt ? iti / athavà yugapadeva tatsadç÷oyamiti pratyayenaivobhayavçttisàdç÷yasphuraõànna taddhetukam, anyathà pçthaganubhåtayostadànãmapratãtasàdç÷yayoþ parastàdyugapat smaryamàõayoryugapadeva pratãyamànasàdçyayoþko nirvàhaþ ?, tatràpi và pramàõàntaraü kalpyate ? / yathà gauþ tathà gavayaþ, govad dvi÷apho na bhavatya÷vaþ, dãrghagrãvaþ pralamboùñho vikañàkçtiþ pa÷uþ kramelakaþ, iti tu sàdharmyavaidharmyadharmyamàtraviùayam / trividhamapyatide÷avàkyamàgama eva / yattu-- "÷rutàtide÷avàkyasyagavayàdàvatide÷avàkyàrthapratyabhij¤ànamupamànam, tacca vyutpattiphalakam" iti, tadapyanupapananam, pràgeva vyutpattisiddheþ / yattu--- "sàdç÷yasya nimittattvànnimittasyàpratãtitaþ / samayo durgrahaþ pårvaü ÷abdenànumayàpi và" // iti, tatra nimittasyàpratãtitaþ, iti tvasiddham, gavayatvàdereva jàtivi÷eùasya gosàdç÷yàkàropalakùitasya prathamameva vàkyàrthatayà pratãtiþ; gosàdç÷yàkàropalakùitasya prathamameva vàkyàrthatayà pratãtiþ; gosàdç÷yopalakùitaþ ka÷cid vyaktivi÷eùo gavaya iti hi pratãtiþ / pa÷càt pratyakùitagavayasya tadvai÷adyamàtrameva; uktaü ca ÷rãviùõucitteþ--- "gosadç÷o gavayaþ iti gosàdç÷yaikàdhikaraõaü sàmànyaü vàcyamiti vyutpannam, prathamaü vàkyàrthatayà pratãteþ / gosàdç÷yopalakùitasyànirõaye pa÷càdapyanirõayaþ / anyathànirõaye tathà pa÷càdapi / tato vàkya÷ravaõavelàyàmeva nirõitam" iti / evaü cànabhyupagame kathaminrdàdi÷abdavyutpattiþ ?; na hyatra nimittabhåtasaüsthànavi÷eùàdidçùñiþ / na ca nityaü tatràvyutpattiþ, tadarthavi÷iùñavàkyàrthabodhàpàtàt / evaü nityàtãndriyaviùayasaüskàràdi÷abdànàmapi nityamavyutpattireva syàt / tatra cet katha¤cinnirvàhaþ, tathàtràpi / tat siddhaü nopamànamatiriktam, iti / arthàpattistvanumànameva; tathàhi---anupapadyamànadar÷anàdupapàdakakalpanaü nàma vyàpyàdvyàpakaj¤ànam, avyàpyasya tena vinànupapadyamànatvàbhàvàt, avyàpakasya ca tadupapàdakatvàyogàt, iti / pramàõadvayavirodhe sati viùayavyavasthàpanamarthàpattiþ, ityapi na vàcyam, pramàõayoþ satorvirodhàbhàvàt, viruddhayorapi pràmàõyàyogàt / nanu devadattasya jãvane kuta÷cit pramàõàt pramite, jãvatà kvacit sthàtavyam, ityavi÷eùeõa de÷asàmànyasambandhàvagatau gçhamapyàskandantyàü satyàü pratyakùe ca gçhe tadabhàvaü pratipàdayati spaùño virodhaþ, atastacchànyai bahirbhàvakalpanamarthàpattiþ, iti; maivam, kvaciditi viditasya jãvanasya niyamàbhàvàt, bahirvidyamànatàsaüdehe ni÷cayaråpeõa gçhàbhàvapratyakùeõa pratispardhitumasàmarthyàt / na ca viruddhaviùayayorvàstavaü kutràpi samabalatvaü samasti;ubhayàpràmàõye tu katha¤cit syàt / àbhimànikabalasàmyepi tathaiva / yadà vaiùamyagrahaþ, tadà tata eva balàbalasiddhau kimarthàpattyà sàdhyam ? / ataþ kevalaniravakà÷avirodhivi÷eùasannidhau sati sàvakà÷aü sàmànyaü saükocayitavyamiti vyavasthà syàt / sàpi ca tathaiva vyàpteþ, ityanumànaphalameva; anyathà virodhiviùayatyàga ivàvirodhivi÷eùaparyavasànàdàvapi mànàntarakëptiþ kiü na syàt ? / evamanabhyupagame ca dhåmànumànàdàvapyarthàpattitvaprasaïgaþ / agniü vinànupapadyamànatvasvaya liïgapratyakùaråpapramàõadvayavirodhasya ca vaktuü ÷akyatvàt / dhåmo hi kàraõabhåtaü vahnimàkùipati, pratikùipati tu pratyakùam, iti virodhe parvatàrvàgbhàge vahniriti vyavasthàkalpanasyàrthàpattitvaü syàt / vyàptiniråpaõamantareõa gamakatà gamakasyaiva dharmàntarayogitayà gamyate ityàdibhedàstvà÷àmàtrakalpitàþ, iti / uktaü ca ÷rãviùõuttittaiþ--- "arthàpattiranumànam" ityàdi / kecittu kevalavyatirekiõi arthàpattisaüj¤àü nive÷ayanti / tasya pràgeva niràsànna pramàõavargànuprave÷aþ / anuprave÷epi và na pçthaktvam // nyà. pa. ÷a. 55 yattu àgamapràmàõye "anubhava÷cendriyaliïga÷abdasadç÷ànyathànupapadyamànàrthapårvakaþ" ityàdiùu upamànàrthàpattiparigrahaþ pratibhàti, tadapi pårvapakùaprade÷agatatvànna siddhàntatvàya kalpate / abhàvastvasmanmate bhàvàntaràtmà / sa càkùàdibhiryathàsaübhavaü sidhyati / abhàvàtmanà tu grahaõepi pratiyogismaraõàdisahakàrisahitàni tànyeva pramàõanãti na tadatiriktakalpanàvakà÷aþ / ata eva hi pràgartajàbhàvàdivij¤ànamapi nirvyåóham; dçùña eva hi de÷akàlàdisaüsargàdivi÷eùaþ pa÷càt pratiyogismaraõàdimataþ puruùasya tadabhàvàtmanà dhiyamadhirohati, smartavyasya smaraõàbhàvàdvà; tatra tadabhàvànumànam / evamatiriktàbhàvapakùepi nirmålà pramàõàntarakëptiþ; saghañaü bhåtalamitivat aghañaü bhåtalamityapi hyaparokùà pratãtiþ; na càdhikaraõagrahaõopakùãõamindriyam, guõàdiùvapi prasaïgàt; atirekavadanatirekepyaj¤àtakaraõatvàdãnyanumànàni ca sulabhànãti / saübhavopyanumànameva, sahasre ÷ataü saübhavati ityàdeþ pårvànubhåsahasragatavyàptibodhanatvàt, saübhavati kùatriye ÷airyamityàdeþ saüdehàtmakatvenàpramàõatvàt / avirodhani÷cayaråpatvepi tadavirodhani÷càyakapramàõàntare vi÷ramaþ / aitihyaü tu pramàõamålaü cedàgamaþ; tadàbhàsamålaü cet tadàbhàsaþ / evaü ceùñàlipyakùaràdikamapyabhipràyavarõavi÷eùàdyavinàbhåtamanumànameva / ceùñàyàü varadanàràyaõabhaññàrakairevamuktam--- "÷abdasya vyavahàrasyànukàra÷ceùñayàpi hi / kriyate ÷àbdavij¤ànayoginàü svàrthabodhikà // anàdivyavahàreùu ceùñà vij¤àta÷aktikàþ / bodhikàþ syuryathàdhyakùamiti ced bhavato matam // ceùñà giro và svãkàryàþ parapratyàyanàya hi / anàdayo giràmevànàdità jyàyasã tadà // ceùñà sàmayikã ÷àbdavyavahàrànusàriõã / asyaivaü bodhiketyevaü bharatàdyàgame sthità // dç÷yatenàdiràmnàyosmaryamàõapraõetçkaþ / " ityàdi / tattvaratnàkare tvevamuktam--- "vyutpannabodhyabodhakaniyamaü cet ceùñitaü ÷àbdam / aniyatamapi sahadçùñyà smàrakamiti na pçthageùñavyam iti / lipyakùareùu tu ayaü gakàraþ ayaü ghakàraþ iti varõàtmanà j¤ànamapramàõameva / etena cihnenedamakùaraü jànãhãtyabhipràyeõalipyakùarasaübandhagràhakàõàü pravçttiþ / tata÷ca vyàptisiddhiþ / eùà lipiretadvarõavi÷eùàbhipràyapårvikà, bhramàdirahitavarõàbhipràyavatpuruùalikhitaitallipitvàt, saüpratipannavyutpattikàlalipivat, ityàdiråpaþ prayogo draùñavyaþ / yattu pratibhàyàmuktaü tattvaratnàkare--- "nanu ca pratibhà kàcid yathàrthà mànamiùyatàm / bàhyàrthanairapekùyeõa bàhyaj¤ànakùamàstu sà // vi÷iùñakàlapuruùàdyapekùotkarùasaübhavà / satyaü, kàlàdibhedastu durvivecosmadàdibhiþ // sannapyasau vyavahçtau nopayogãtyupekùyate / pratibhàyàþ phalaü dçùñaü yadà pràmàõyani÷cayaþ // tadanyataþ kçtàrthatvàt prekùyate na parãkùakaiþ / puõyeùu puruùeùveùà bhåyiùñhaü satyadar÷inã // tasmàt pata¤jaliþ pràha pratibhà ceti tàü pramàm" // iti, tadapi pràguktayogipratyakùavi÷eùaviùayameva / nanvevaü, tadapi pramàõatritvaü catuùñvaü vànupapannam, pratyakùaparokùaråpeõa dvitvasyaiva yuktatvàt, iti cenna, atiprasaïgàt / tathàhi--- bahuùvekaikamuddhçtya tadanyeùvaikarà÷yataþ / dvaidhakëptau ghadàdàvapyevameva prasajyate // anumànanumànatva÷abdà÷abdavibhàgataþ / pramàõadvitvamevaü te vada kiü vàna rocate // pratyakùasya tadanyàbhyàü vaijàtyagrahaõàdyadi / tayorapi svetaràbhyàü vaijàtyaü sphuñameva naþ // atokùaliïga÷abdàkhyàsàdhàraõanidànataþ / upalakùyaü pramàtritvaü catuùñvaü vàpi saüsmçteþ // spaùñamaspaùñamiti ca jainà yad dvaidhamåcire / tatpratyakùaparokùatvavibhàgànna vi÷iùyate // ato na tàvati dvaidhe sàdhite vivadàmahe / parokùasyaikamànatvaü durvacaü bhedasàdhanàt // nanvadhyakùepi bhedosti bàhyàntaravibhàgataþ / divyàdivyatayà cakùuþ÷rotràdibhidayàpi ca // tadvat parokùasyaikasya pramàõasya vibhàgataþ / anumànàgamabhidà kathaü nàbhyupagamyate // dattottaramidaü ki¤cid dçùñametacchrutaü tvidam / etattvanumitaü ceti lokoktiriha sàkùiõã // yataþ kuta÷cid vaidharmyaü sàdharmyamapi kenacit / sarvatra sulabhaü kàmamihàpi parigçhyate // ataþ smçtyanubhåtyàkhyàvibhàgàdapi nocitam / pramàõadvitvamityevaü pràguktaiva supaddhatiþ // trividhonubhava÷caiva tanmålà ca tathà smçtiþ / iti ùoóhà vibhàge tu na vimanyàmahe vayam // anubhåtivibhàgena tanmålàyàþ smçterapi / vibhàgasya gatàrthatvàdaikarà÷yamudàhçtam // ato hi tasyàstanmåleùvantarbhàvavivakùayà / pramàõavargaü tritvena prà¤caþ kecidvivi¤cate // evamanyadapi cintyam, iti // nanu anenana kiü pramàõacintàkle÷ena ? avimç÷yàpi pramàõavargamupalambhànvayavyatirekàdiva÷àt pa÷vàdãnàmiva manuùyàdãnàmapi laukikeùvartheùu pravçttinivçttitatprayojanàdikaü nirupadravaü sidhyati / alaukikeùvapi tattadvidhàyakaistadanugràhakai÷ca kalpasåtràdibhi÷caritàrthadhiyàü kimanena piùñapeùaõàdikalpena vçthà vimar÷eneti cet, maivam; avakà÷oparodhàya tattvopaplavamicchatàm / aviparyàsasiddhyai ca vi÷odhyà mànayaddhatiþ // pratisaüdhàya ca phanalaü pràrambhàhnikadar÷itam / sàdhyaprameyasaü÷uddhyai sàïge màne pari÷ramaþ // pratyakùitasamastàrthairyogãndrainarapi laïghyate / pramàõaplavamàlambya tattvaviplavasàgaraþ // tasmàduktarãtyà ÷uddhiþ kartavyeti / ÷uddhànyàyaniùevità ÷ruti÷iraþ÷uddhàntasiddhàntinã bhadràõàü pratipàdanàya bhajatu pratyakùatàmakùatàm / patyau nityarase samaü karuõayà pàtivratãü bibhratã sarvagranthivimocanã bhagavatã sà me samãcã kçtiþ // iti ÷rãkavitàrkikasiühasya sarvatantrasvatantrasya ÷rãmadveïkañanàthasya vedàntàcàryasya kçtiùu nyàyapari÷uddhau smçtyadhyàye // dvitãyamàhnikam // samàpta÷ca caturthodhyàyaþ //