Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 3,2


Input by members of the Sansknet Project
(www.sansknet.ac.in)



This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
The text is not proof-read.



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

___________________________________________________________________






//  ÷rãmate nigamàntamahàde÷ikàya namaþ //



dvitãyamàhnikakam /

nyà. pa. ÷a. 20 atha pauruùeyàpauruùeyavibhàga evànupapannaþ, sarvasyàpi vàkyasya pauruùeyatve vàkyatvàdiliïgasadbhàvàt---sarvaj¤apraõãtà vedàþ, vedatvàt, iti vyatirekisaübhavàt; "mantrakçdbhyaþ" "tasya ha và etasya mahato bhåtasya ni÷vasitametadyadçgvedaþ" "çcaþ sàmàni jaj¤ire /
chandàüsi jaj¤ire tasmàt /
yajustasmàdajàyata" ityàdi÷ravaõàt, "pratimanvantaraü caiùà ÷rutiranyà vidhãyate" ityàdismçte÷ca;"adhikçtya kçte granthe" iti pàõinismçtisiddhàrthakàñhakakàlàpakàdisamàkhyàvi÷eùayogàt; kàdàcitkakathàvi÷eùasaüdçùñeþ, anityayogàt, tatpårvottarakàlayostadananvayàpatteþ, ÷abdasya bhåtaguõasya na÷varatvàt, iti cet, tanna, vàkyatvànumànasya vipakùe bàdhakàbhàvàt /
akàraõakàryotpattiprasaïgaþ, iti cenna, kàryatvasyaiva sàdhyamànatvàt, akàraõatvamàtrasyàpàdyamàna syeùñatvàt /
kramavi÷eùeõànuccàryamàõànàü varõànàü kathaü padatvaü vàkyatvaü veti cenna, parakçtaprabandhapàñhavadakartçbhiruccàraõepi tatsiddheþ /
àdimamuccàraõaü kartrabhàve kathaü syàditi cenna, àdimattvasyaivàsiddheþ, dar÷anànuguõyena adyatvavadeva sarvadà paratantroccàraõasyaivàbhyupagantumucitatvàt, tata÷ca sarvadoccàrayitçpuruùàpekùatvepi pårvapårvàdhãtaprakàrasyànusaraõàdanàditvasiddheþ /
apauruùeyatve ghuõakùatàkùaravadåbodhakatvepyabhipràyavirahàdarthaparatvaü na syàditi cenna, pratipanne nirbàdhe càrthe pradhàne bodhakatvasyaiva tàtparyaråpatvàt, pràdhànyàderlaukikavàkyavadàkhyàtàdisvabhàvàdeva siddheþ, asmadiùñe ca se÷varamãmàüsàpakùe nitye÷varàbhipràyasaübhavàt /
svayameva hyàha--- "÷rutiþ smçtirmamaivàj¤à" iti /
tathà bhàùyam--- "sva÷àsanàvabodhi ÷àstramiti nityaü ÷rutyaiva niyuïkte paraþ" iti /
nityàpi sà tadàj¤à /
gãtàdirapi ÷rutyarthopade÷aråpatayà pravartate /
sàkùàttu ÷rutistadàdo÷aþ /
tadanuvidhànàcca smçtirapi /
aj¤àtakartçkatve gandharvabhàùitàdivadàptakartçkatvani÷cayàbhàvàdapràmàõya÷aïkà syàditi cenna, doùàbhàvani÷cayàdeva tannivçtteþ /
anàptakartçkatva÷aïkàyàü kathaü doùàbhàvani÷cayaþ ? iti cenna, mahàjanaparigrahàdevànàptakartçka÷aïkonmålanàt /
bàhyàgamaparigrahavat kiü nasyàt ? iti cenna, bahujanaparigrahàdimàtrasya mahàjanaparigrahatvenàvivakùitatvàt, tatpariprahavi÷eùasyaiva vivakùitatvàcca /
tayoþ ko và vi÷eùaþ ? iti cenna, hetudar÷anàdar÷anàbhyàü vi÷eùàt /
ananyagatikaiþ svairarasikaiþ sukhajãvikàrthibhiþ kuhakava¤citairvà tatparigrahaþ, iha tu na tathà, tadvaiparãtyasya suprasiddhatvàt, iti //
nyà. pa. ÷a. 21 api ca bàhyàgamapratibandiþ kiü vadepràmàõyamàptapràmàõyanibandhanamitãcchadbhirvai÷eùikàdibhirucyate ? uta saugatàdyàgamapràmàõyamicchadbhiþ ? atha và parityaktà÷eùapàralaukikàgamairlokàyatikaiþ ? iti /
nàdyaþ, ri÷varakçtatvepi vedasyaivaüvidhaparigrahavi÷eùamantareõàdyatanarebàhyàgamebhyo (?) vivekasyà÷akyatvàt, sarvaj¤apraõãtatvàdyabhimànasya tadanumànaprakriyàyà÷ca sarvatra durvàratvàt /
na dvitãyaþ, abhyupagatapràmàõye svàgamepi prasaïgàt /
dçùñaphalasaüvàdasya visaüvàdànyathàsiddhe÷ca sarvatra samacarcatvàt, asmaduktasya nirupàdhikaparigrahasya svamate durvacatvàt /
ata eva na tçtãyaþ, pràmàõyasya parokùapràmàõyasya vàkyapràmàõyasya ca sthàpitatvena vaidikavàkye hyautsargike pràmàõye pràpte nirupàdhikaprekùàvadanantapuruùaparigrahàdevànàptakartçkatva÷aïkonmålane ca vaktçdoùa÷aïkànutthànàt, vacasi casvataþ kàcàdivaddoùàdar÷anàt /
àptakartçkatvàbhàvepyautsargikaü pràmàõyamanapoditam, iti //
nyà. pa. ÷a. 22 ata eva hi prekùàvantara÷coditeùu bahuvittavyayàyàsasàdhyeùu ni÷aïkaü pravartante, pratiùiddheùu ca sukhatareùvapi viùasaüsçùñànnabhojanàdivannivartante /
prayoga÷ca---pàralaukikã mahàjanapravçttiþ saphalà, prekùàvatpravçttitvàt, kçùyàdipravçttivat; na hyanantaiþprekùàvadbhiravisaüvàdenàphalamanuùñhãyate iti ÷aïkituü ÷akyam /
duþkharåphaladar÷anena siddhasàdhanateti cenna, anabhipretopàlambhàt, pravçttiduþkhàdadhikapuruùàrthaparyavasànasya siùàdhayiùitatvàt /
tathàpi làbhapåjàkhyàtiråpadçùñaprayojanenaiva sàrthateti cet, tadapyasat, atadudde÷ena teùàü pravçttidar÷anàt, tadudde÷ena pravçtte÷ca óàmbhikatvena ÷àstraistanniùñhai÷ca vigarhaõàt /
ye ca tadudde÷ena pravartante, tepyatadudde÷ena pravçttànàmanukurvàõà eva khyàtyàdi pràpnuvanti, anyathà khyàtilàbhapåjàdernirnimittatvaprasaïgàt /
na hi yatki¤cidanena kçtamiti matvà ka÷cit kçcchrasaüpàditàn dhanàdãn dadàti, påjayati, guõànvà àropya stauti; api tu kuta÷cit pramàõàt siddhaü pra÷astàcaraõamabhimatyaiva /
samarasàmarthyàdimålalàbha jàdikamapyantatortha÷àstràdimålapra÷astapravçttiprasåtam /
ataþ sanmaryàdàpravçttàn dànamànàdibhirabhyarcayantoùpadçùñabuddhyaiva pravartante /
janara¤janàrthameva dànàdi, jano dàtari mànayitari ca rajyate, "janànuràgaprabhavà÷ca saüpadaþ" iti prasiddheþ, iti cenna, pratyupakàràdyanarhapravrajitatapasvijaóàndhabadhiradãnànàthàdiùu dànamànàdibhiranura¤jiteùvapi tanmåladçùñasaüpatprasaïgàbhàvàt; ata eva hi nãtinarmasaciveùveva tadarthadànàdivyavasthàpanam /
pratàraõapañubhirvaindikaiþ pratàritàstàn påjayantãti cenna /
kiü te svàtmànamapi pratàrayanti? ye nàma samastabhogàvimukhà yàvajjãvamàtmànaü parikle÷ayanti; yai÷ca pañupraj¤àþ sarve lokàþ pratàritàþ, te kathaü lokottarapraj¤ena tvayà pratàrakà ityunnãtàþ /
andhaparamparàkalpastarhyayamanuùñhànapravàhaþ iti cenna, pramàõasvaråpaphalayorabàdhasya ca pratyakùatvàt dharmabuddhyaiva ca nirupàdhikaparigrahasya tvaduktyaiva siddhaþ /
anàdinidhanesminnàmnàyamåle anuùñhàne pravahati prakriyàntaramà÷ritya pratàrakairã÷varairarvàcãnai÷ca praticchandapravartanà ÷rutismçtisiddhà yuktimatã cetyeùà dik //
nyà. pa. ÷a. 23 vedànityatvànumànànàü pratiprayogà÷ca---parvàparakalpàþ etadvedasandarbhapàñhavantaþ, kalpatvàt, adyatanakalpavat /
ai÷varaü vedapravartanamapracyutapràcãnasandarbham, àptakartçkavedapravartanaråpatvàt, adyatananipuõopàdhyàyavedapravartanavat; na cà÷rayàdyasiddhiþ, pauruùeyatvepi pràmàõyamicchatastata eva tatsiddheþ /
apràmàõyamicchatopi mahàjanaparigrahànyathànupapattyaiva pràmàõyaü prasàdhya tata eva tatsàdhanàt /
na càsti vedapravartanasya sàrasvatapàñhenànaikàntyam, tathaiva tatpravàhasya tattacchàkhàpraõayanavadanàditvàt, mantrabràhmaõàdivàkyasvaråpavaiyàkulãvirahàcceti /
evaüvipakùe bàdhakàbhàvàdeva kevalavyatirekyapi nirastaþ, anumànàdhyàye tasya sàmànyato dåùitatvàcca /
tvanmatepyàyurvedàdisapakùasadbhàvena tasyàsàdhàraõyam; nahi tebhyo vyàvçttamapauruùeyatvàdilakùaõaü vedatvaü tvayàbhyupagamyate /
veda÷abdaprayogaviùayatàmàtreõa teùàmapi pakùãkàre svecchàgçhãtaråpasye÷varasya tattadavatàrasaüvyavahàrà vedavyatiriktàþ santi sapakùàþ /
na ca te tvayàpi neùyante, vedatayà và svãkriyante, gãtàdiùu bhagavaduktyaü÷ànàü ÷rãviùõusmçtiprabhçtãnàü ca vedatvànabhyupagamàt /
dharma÷àstratayaiva hi vaiùõavasmçtyàdiprasiddhiþ /
avaktçkasandarbhà vedàþ, vedatvàt, yaþ sakartçkasandarbhaþ, nàsau vedaþ, iti pratihetu÷ca siddhaþ /
aprasiddhavi÷eùaõatvàdicodyaü tviha na tvayà smartavyam /
sandarbhaþ kathamavavatçkaþ syàditi cenna, varõakramaniyamamàtravi÷eùasya sandarbha÷abdena grahaõàt,tasya ca pràguktanayena yathàpårvapravartanamàtreõàpi vyavasthànàt /
màbhådavãtahetuþ /
vãtastu syàt vigãtaü vàkyaü sarvaj¤apraõãtaü, pramàõatve satyalaukikàrthaviùayavàkyatvàt, "na tvevàhaü jàtu nàsam" ityàdivàkyavat, iti cenna, vedàrthaviùayaiþ kalpasåtrakàràdivàkyairasmadàdivàkyaireva vànaikàntyàt /
atãvakartçkatve satãti vi÷eùayiùyàmaþ iti cenna, tathàpi yathàpårvapraõayanamàtreõàpi tatpraõãtatvasiddhau siddhasàdhanàt /
yathàpårvameva hi vi÷vamã÷varaþ sçjati; yathà adhãmahe--- "såryàcandramasau dhàtà yathàpårvamakalpayat" iti /
evaü tarhitulyayogakùematayà vedavajjagatopyakartçkatvaü prasaktamiti cenna, yathàpårvaü ghañàdinirmàõe kulàlakuvindàdeþ kartçtvasiddheþ; hanta ! vedasya evaü syàditi cet, hanta ! syàdeva /
na hi kalpàntaravarõavyaktisamudàyamevedànãntanavedarà÷iü bråmaþ, api tu tàdçkkramayogitàmàtram /
sarvatra vàkyeùu yatheùñakramakalpane puruùasya svàtantryoktiþ, na punaryathàpuroccàraõe, iti kàvyàdiùvapi prasiddham /
yadi tvayà ayathàpurapraõãtatvaü sàdhyeta, tatra yathàpurapraõayane kamiva doùàmàlakùyaivaü vi÷eùayasi ? mantràdiùu kramabhaïgànupapatti÷ca kalpàntarepi tacchaktyanapàyàdeva, tathàtvepi và yathàpårvoccàraõepi tadanapàyàt, anyathà kalpanàgauravàt, iti //
nyà. pa. ÷a. 24 tathàpi sargapralayasaübhavàt saüpradàyavicchede sarvavedocchedàt pa÷càdã÷varastatsraùñà syàt /
na syàt, tathàpi pràcãnavedasàkùàtkàriõastasya tatpravartanamàtraucityàt, ÷aktasyàpi tajjàtãyavedàntarakalpane gauravàt, ÷aktàvapi siddhopajãvanasyàsmadàdiùu dçùñeþ, eùàmeva ca mantràõàü kalpàntarepi mantratvàvirodhàt /
evaü mantranityatve ca tulyanyàyatayà bràhmaõanityatvasyàpi dustyajatvàt, taddçùñàntena và tannityatvasàdhanàt /
sàrasvatapàñhàdàvapi mantràdisvaråpabhedàbhàvasyoktatvàt /
"yà brahmàõaü vidadhàti pårvaü yo vai vedàü÷ca prahiõoti tasmai /
" "vàcàviråpanityayà""pårve pårvebhyo vaca etadåcuþ" "ajàn ha vai pra÷nãüstapasyamànàt brahma svayaü bhyabhyànar ùat ta çùayobhavan tadçùãõàmçùitvam" "anàdinidhanà hyeùà vàgutsçùñà svayaübhuvà" "vyasya vedaü sanàtanam" ityàdibhirã÷varasyàpyanã÷varavadvedapravartanamàtrasiddheþ kuta÷ca sargapralayasiddhiþ ? vi÷vasantatiratyantamucchidyate, santatitvàt, pradãpasantativat /
vi÷vasantànoyaü dç÷yasantànahãnaiþ samavàyibhiràrabdhaþ, santànatvàt, àraõeyàgnisantànavat /
vartamànabrahmàõóaparamàõavaþ pårvamutpàditasajàtãyasantànàntaràþ, nityatve sati tadàrambhakatvàt, pradãpaparamàõuvat /
parvatà api cårõãbhaviùyanti, avayavitvàt, ghañavat /
samudrà api ÷oùamupayàsyanti, jalà÷ayatvàt, palvalavat ityàdyanumànataþ, iti cenna, keùàü cinnityasaüsàrapakùe prathamasya hetostathà tatpratipàdakairàgamairaü÷ato bàdhaþ, tadvahiùkàre ca anaikàntaþ; sarveùàü ca ÷ruti÷atasiddhairnityavibhåtiniùñhairã÷varanityavigrahàdibhistaistairanekàntaþ /
na ca tatpakùãkàraþ, bàdhàsiddhyoranyataràpàtàt /
pratiprayogà÷ca---gaõitavi÷eùàdisiddhadvipàràrdhasaükhyàpårvottarakàlo na loka÷ånyaþ, kàlatvàt, adyatanakàlavat, ityàdayaþ svayamåhyàþ //
nyà. pa. ÷a. 25 vipakùe bàdhakaü na samyagdç÷yate /
yaccàgamànugraha eùàü balamityabhimatam, tadàgamapramàõatvopajãvanam, tathà càgamata eva pralayàdisiddhiþ /
tata÷càgamàdevàgamanityatvaü siddham /
uktaü ca praj¤àparitràõe--- "vedataþ pauruùeyatva÷aïkà vede na ÷àmyati /
hetvantarasamudbhåtà hetvantaranivàrità" //
iti /
sargàdau vedaparigrahaprakàra÷caivamupapàditaþ--- "vyavahàrijanàbhàvàdgiràü vyutpattyasaübhavàt /
vedàrtho naiva ÷akyeta boddhuü tasyeti cenna tat //
bahavaþ saübhavantyeva ÷abdàrthavyavahàriõaþ /
muktàdyà ri÷ituryadvà bahuråpaparigrahàt //
pràcyavij¤ànasaüskàrànuvçttyà vàsya vedhasaþ /
sarva÷abdàrthavij¤ànaü suptotthitavadudbhavet //
na garbhavàsasteùàü na vayovasthàdayopi ca /
sarvavij¤ànasaüpannàþ sçùñàsta iti vedadhãþ //
'yo brahmaõa'miti ÷ratyà sçùñvà brahmàõamã÷varaþ /
asmai vedànadatteti pratãtirna udeti hi //
÷abdàrthavedine vedapradànaü sàrthakaü bhavet /
anyathà vyarthamityarthàpattyà ÷abdàrthavedità" //
iti //
nyà. pa. ÷a. 26 såtrakàõóamantrakçttvajanmàdivàkyànàmapi prathamadraùñçtvasmartçtvasaüpradàyapravartanàdibhireva nirvàhaþ /
idamapyàgamànurodhàdeva siddham /
"svayaübhvabhyànarùat" ityàdi hi ÷råyate /
prajàpatiniyogàcca tadàhitamahimàno maharùayonadhãtàneva vedabhàgàn pa÷yanti /
tannniyoga÷ca tattadçùikatvenànusandhànàdeþ karmaupayikatvàt /
teùàmapi pravàhànàditvànnànityasaüyogàdidoùaþ /
"yadvai ki¤ca manuravadat" ityàdau pravàhànàditvaü parairuktam; tadupàkhyànàntaràdiùvapi tulyam /
uktaü ca bhagavatà vyàsena--- "yugàntentarhitàn vedàn setihàsàn maharùayaþ /
lebhire tapasà pårvamanuj¤àtàþ svayaübhuvà" //
iti //
itihàsotra tattadvçttàntaþ /
uktaü ca tenaiva dharma÷àstrepi--- "dharmamålaü vedamàhurgrantharà÷imakçtrimam /
tadvidàü smçti÷ãle ca sàdhvàcàraü manaþpriyam" //
iti /
÷àkhàpraõayanaü ca dvàparànte bhàvipuruùa÷aktiparikùayàdvedavçkùaikade÷oddharaõam /
etena samàkhyà nirvyåóhà, pravacanaviùayatvàt //
idaü ca sarvaü prasàdhitaü praj¤àparitràõe--- "yàdçkprabhàvàþ ÷råyante çùyàdyà vedarà÷iùu /
tàdç÷à eva sçjyante vedàn dçùñvà svayaübhuvà //
atastebhyaþ purà vedasattvàd vedasya nityatà /
anadhãtyaiva vedànàmàvirbhàvayitçtvataþ //
tapasà pràppaya saüskàràt tatsåktatvàdisaübhavaþ /
tapaþprabhàvànmatràõàmçùidar÷anasaüskçteþ //
÷aktiràdhãyate kàcidyathàsmàkamadhãtitaþ /
arthàvabodhakatvaü tu ÷abda÷aktyànya÷abdavat //
çùidar÷anatodhãteparapi ÷aktyantarodbhavaþ /
apårvakàryaniùpattàvupakuryàdidaü tataþ //
kàñhakàdisamàkhyàyà nimittaü cedameva và /
prakçùñaü và pravacanaü tatsiddhà vedanityatà" //
iti //
nyà. pa. ÷a. 27 varõànityatvaü kramànityatà và nàbhimatavedanityatvavirodhi /
na ca varõanityatvaü vedanityatvahetuþ, kàvyàdiùvapi tulyatvàt /
÷abdàdhikaraõaü cànupayuktavarõànityatvaparaü nànumanyàmahe /
÷àrãrakadevatànadhikaraõe ca--- "÷abda iti cenna, ataþ prabhavàt pratyakùànumànàbhyàm /
ata eva ca nityatvam /
samànanàmaråpatvàcca, àvçttàvapyavirodho dar÷anàt, smçte÷ca" iti såtrairidaü sarvaü samarthitam //
nyà. pa. ÷a. 28 vedàrthasaïgahe tu---vedàþ pramàõaü cet, vidhyarthavàdamantràgataü sarvamapårvamarthajàtaü yathàvasthitameva bodhayanti /
pràmàõyaü ca vedànàm 'autpattikastu ÷abdasyàrtthena saübandhaþ' ityuktam" iti mantràrthavàdayorapi yàthàrthyaü prakramya, ÷abda÷akterasàïketikatvam, tata eva ÷abdànumànavivekaþ pauruùeyàpauruùeyàdivibhàgàdikaü ca vyaktaü pradar÷itam /
tathàhi---yathà agnijalàdãnàmauùõyàdi÷aktiyogaþ svàbhàvikaþ; yathà cakùuràdãnàmindriyàõàü buddhijanakatva÷aktiþ svàbhàvikã, tathà ÷abdasyàpi bodhakatva÷aktiþ svàbhàvikã /
na ca hastaceùñàdivat saïketamålaü ÷abdasya bodhakatvamiti vaktuü yuktam, avanàdyanusandhànàvicchedepi saïketayitçpuruùàj¤ànàt /
yàni saïketamålàni, tàni sarvàõi sàkùàdvà paramparayà và vij¤àyante /
na ca devadattàdi÷abdavat kalpayituü yuktam; teùu sàkùàdvà paramparayàü và saüketo j¤àyate /
gavàdi÷abdànàü tu anàdyamusandhànàvicchedepi saüketàj¤ànàdeva bodhakatva÷aktiþ svàbhàvikã /
agnyàdãnàmauùõyàdi÷aktivadindriyàõàü bodhakatva÷aktivacca÷abdasyàpi bodhakatva÷aktirava÷yà÷rayaõãyà //
nyà. pa. ÷a. 29 nanu ca indriyavacchabdasyàpi bodhakatvaü svàbhàvikaü cet, saübandhagrahaü bodhakatvàya kimityapekùate ?; liïgavadityucyate; yathà j¤àtasaübandhaniyamaü dhåmàdi agnyàdibuddhijanakam, tathà j¤àtasaübandhaniyamaþ ÷abdopyarthavi÷eùabuddhijanakaþ /
evaü tarhi ÷abdopyarthavi÷eùasya liïgamityanumànameva syàt; maivam; ÷abdàrthayoþ saübandho bodhyabodhakabhàva eva /
dhåmàdãnàü tu saübandhàntaramiti, tasya saübandhasya j¤àpanadvàreõa buddhijanakatvamiti vi÷eùaþ /
evaü gçhãtasaübandhasya bodhakatvadar÷anàdanàdyanusaüdhànàvicchedepi saüïketàj¤ànàt bodhakatvavaü ÷aktireveti ni÷cãyate //
evaü bodhakànàü padasaüghàtànàü saüsargavi÷eùabodhakatvena vàkya÷abdàbhidheyànàmuccàraõakramo yatra puruùabuddhipårvakaþ, te pauruùeyàþ ÷abdàþ ityucyante /
yatra tåccàraõakramaþ pårvapårvoccàraõakramajanitasaüskàrapårvakaþ sarvadà, apauruùeyàste vedàþ ityucyante /
etadeva vedànàmapauruùeyatvaü nityatvaü ca, yat pårvoccàraõakramajanitasaüskàreõa kramavi÷eùaü smçtvà tenaiva krameõoccàryatvam /
tenànupårvãvi÷eùeõa tameva saüsthità akùararà÷ayo vedà çgyajuþsàmàtharvabhedena bhinnàþ ananta÷àkhà vartanta iti //
nyà. pa. ÷a. 30 atràïgirasànuktiratharvànuprave÷avivakùayà /
evaü trivedãvyapade÷epi vivakùàbhedo gràhyaþ /
sarvopyasau punarmantràrthavàdàdiråpeõa trividhaþ /
tatra pràmàõikamantravyavahàraviùayo mantraþ /
sa cànuùñheyàrthaprakà÷anàdinopakàroti /
na cedameva tallakùaõam, "vasantàya" ityevamàdyavyàpteþ /
"vasantàya kapi¤jalànàlabhante" ityàdayastu mantrà api vidhiparà eva mãmàüsitàþ /
sakila mantraþ kriyamàõànuvàdistotra÷astrajapyàdibhedabhinnaþ /
pai÷àcamàgadhàditattadbhàùàmantràõàü phalapradatve tattadbãjajàtyàdikaü nidànam /
÷raddheyadevatànàmàïkamàtraü tu na tadakùara÷aktipratibandhakam; kùiprakùudraphalaprakà÷anena vipralambhàrthaü tathaive÷varàdibhiþ sçùñam /
garuóàdinàmàïkabhàùàmantreùu tu tattaddevatàsmçtyupakàrakatvamapyasti /
etena mantravyàkaraõaü nirvyåóham /
ye tu saptakoñayo mahàmantràþ ityàpta÷àstrapratiùñhitàþ, te tu praõavayogàyogàdibhirvaidikàþ tàntrikàþ iti vibhajyante /
tatra ÷ådràdhikàratvasidhyarthaü tàntrikaparibhàùà; na punaravaidikatayà, ÷rautasmàrtàdibhedavyapade÷avat pramàõasiddhatvàvi÷eùàt /
sarveùàü ca mantràõàü sadvàrakamadvàrakaü ca paramàtmaiva pratipàdyaþ phalaprada÷ca /
sadvàrakeùu tàvat viniyogabhedàd bahudhàbrahmaõi paryavasànam /
tattaddeva÷arãratvàt tattadaü÷atayà sthiteþ /
aindùàdinyàyata÷caiùàü sarveùàmã÷vare sthitiþ //
nyà. pa. ÷a. 31 vidhyadhãnapravçttyuttambhakavàkyavi÷eùo hyarthavàdaþ /
so 'pi pratyakùàdyaviruddhe svàrthe pramàõam, svataþ pràmàõyasyànapàyàt /
yatra virodhadhãþ, tatràpyaviruddhàrthopacàreõa tatpràmàõyam /
sa ca kvàcid vidhyekavàkyatayà pramàõãbhavatãtyarthavàdàdhikaraõàdiùu sthàpitam /
svataþ prayojanabhåtàrthavi÷eùaviùayastu svatantratayàpi pràmàõyaü pràpnotãti samanvayasåtrasiddham /
tatpràptyabhilàùe tu tadupàyavàkyapravçttiþ /
sa caturdhà---nindàpra÷aüsàparakçtipuràkalpabhedàt /
niùedhàdi÷eùabhåto niùedhyàdidoùavàdotra nindà /
vidhyàdi÷eùabhåto vidheyàdiguõavàdaþ pra÷aüsà /
ekànubandhã kathàvi÷eùaþ parakçtiþ /
anekànubandhã tu puràkalpaþ //
nyà. pa. ÷a. 32 hitànu÷àsanaråpaü vàkyamiha vidhiþ /
sa ca bahuvidhaþ--- nityanaimittikakàmyasaüvalitavidhiniùedhàdibhedàt /
niyamaparisaükhye api vidhibhedàveva /
tatraivaü vivekaþ--- apràptasya vidhau pràptirniyame pràptapåraõam /
bàdhastu parisaükhyàyàü pràptasyaivaikade÷ataþ //
nyà. pa. ÷a. 33 athàtra ko nàma liïàdipratyayàrthaþ ? na tàvadapårvam, tasmin pramàõàntaràgocare vyutpattyayogàt, tadgocaratve tu apårvatvavyàghàtàt, liïàdibodhite vyutpattàvitaretarà÷rayaprasaïgàt /
vimar÷ataþ siddhiþ syàditi cenna, vimar÷asya smçtyanubhavàtiriktasyànamyupagamàt, kriyàkàryevyutpannasya cànvayàyogyatàyàmapi lakùaõàdibhireva nirbàhyatvàt, abhidhànànyathàkaraõàyogàt, prathamavyutpatterapi sarvatra kàrya eveti niyamàbhàvàt /
tathà---gàmànayetyàdiprayojakavçddhavàkya÷ravaõasamanantaraü gavànayane pravçttaü puruùamàlokya pàr÷vastho vyutpitsu÷cetanapravçtteþ kàryatàbuddhipårvakatvàt prayojyavçddhakàryatàbuddhe÷ca kàraõàntaràdar÷anàt yadanantaraü yat dç÷yate tattasya kàraõamiti prayojakavçddhavàkyameva prayojyavçddhakàryatàbuddheþ kàraõamityadhyavasyati /
tathà kasyacit 'putraste jàtaþ' iti kenacidukte pratipannaputrotpattestasya priyatvaü ca j¤àyate /
vyutpitsuþ putrajanmavàkya÷ràviõaþ puruùasya mukhavikàsamàlokya tasya priyàrthapratiprattinimittatvànumànàt tatpratãte÷ca kàraõàntaràdar÷anàt putrajanamavàkyameva kàraõaü kalpayati /
na ca putrajanmanaþ priyatvaü bàlenàj¤àtamiti vàcyam, praj¤àtaputrajanmanastasya prauóhasya bhàùàntaravat prathamavyutpattàvevaü saübhavàt, nodàharaõamàdaraõãyamiti ca nyàyavidaþ //
nyà. pa. ÷a. 34 tata÷ca ye bàlànàü priyatvena saüpratipannà bhakùyabhojyàdayaþ, taddar÷ã vyutpitsustatsaüpatti÷ràviõaþ puruùasya mukhavikàsadar÷anàdiprakriyayà vyutpadyata iti kiü nopapadyate ? priyàntarasmçtyàdibhirapi mukhe vikàsaþ saübhavatãti cet, tathaiva svayaü tadadhãnaprayojanàntarasmaraõàdinàpi gavànayanakartavyatàbodhaþ saübhavet /
àsatti vi÷eùava÷àdanekaprayogànugate÷ca vyavastheti cet, tulyam /
tathàpi tattatpriyànubandhisulagnajanmasukhaprasavasvàduvàktvàdiharùahetvarthàntarasaübhàvanayà vi÷eùo durni÷cayaþ iti cenna, gavànayanepi vatsasaüyojanakùãrasaüpàdanàdikartavyatàbodhakepi vàkye tadarthagavànayanasaübhavàd gàmànametyàdivàkyaü gavànayanakartavyataikabodhakamiti kathaü ni÷cinuyàt ? anvayavyatirekamahimava÷àd dçùñànugrahàcceti cet, tulyam /
tadevaü putrajanmavàkyodàharaõasamãkàrasya mandamatãnàü duràrohatvàt tadupekùaõena spaùñataravyutpattiprakàro yàdçcchiko buddhipårva÷ca bhàùyakàrairdar÷itaþ; tadatra likhyate--- "evaü kila bàlàþ ÷abdàrthasaübandhamavadhàrayanti; màtàpitçprabhçtibhirambàtàtamàtulàdãn ÷a÷ipa÷unaramçgapakùisarãsçpàdãü÷ca enamavehi, imaü càvadhàraya, ityabhipràyeõàïgulyà nirdi÷ya nirdi÷ya taistaiþ ÷abdaisteùu teùu bahu÷aþ ÷ikùitàþ ÷anaiþ ÷anaistaireva ÷abdaisteùu teùvartheùu svàtmanàü budhdyutpattiü dçùñvà ÷abdàrthayoþ saübandhàntaràdar÷anàt saïketayitçpuruùàj¤ànàcca teùvartheùu teùàü ÷abdànàü prayogo bodhakatvanibandhana iti ni÷cinvanti /
puna÷ca vyutpannetara÷abdeùvasya ÷abdasyàyamartha iti pårvavçddhaiþ ÷ikùitàþ sarva÷abdànàmarthamavagamya parapratyàyanàya tattadarthàvabodhi vàkyajàtaü prayu¤jate /
prakàràntareõàpi ÷abdàrthasaübandhàvadhàraõaü su÷akam---kenacit puruùeõa hastaceùñàdinà 'pità te sukhamàste, iti devadattàya j¤àpaya'" iti preùitaþ ka÷cit tajj¤àpane pravaçttaþ 'pità te sukhamàste' iti ÷abdaü prayuïkte; pàr÷vasthonyo vyutpitsurmåkavacceùñàvi÷eùaj¤aþ tajj¤àpane pravçttamimaü j¤àtvànugataþ tajj¤àpanàya prayuktamimaü ÷abdaü ÷rutvà, ayaü ÷abdastadarthabuddhiheturiti ni÷cinotãti kàryàrtha eva vyutpattiriti nirbandho nirnibandhanaþ" iti //
nyà. pa. ÷a 35 atra pità te sukhamàsta iti vàkyasya sthàne apavarake daõóaþ sthitaþ ityudàharaõàntaramàtramanyatroktam /
ataþ siddhàsiddhepyàdyavyutpattiþ /
bhavatu và prathamavyutpattiþ kàrya eva, tathàpi prayogànvayavyatirekava÷àdeva ÷abda÷aktirvivecanãyà /
prayujyante ca siddhaparà evàvivakùitakartavyaiþ ÷abdàþ; yathà--- kosau ràjà ? kauravaþ /
kautukamàtràdeva hyatra pra÷naþ, prativacanaü ca tadanuvidhàyyeva /
ato yathà padànàü pràtisvikã ÷aktiþ siddhe kàryepãti yathàsaübhavaü niùkçùyate, tathà tàtparyamapi, yathàyogameva vyutpattyupàyatvepi ca kàryasya sarva÷abdatàtparyaviùayatvàyukteþ /
kàryavàkyepi pravartakatvàdilakùaõaü ca pràdhànyamapårvasya mçgyam, sukhaduþkhàbhàvàbhyàmatiriktasya svataþ svasmin pravartakatvàyogàt, vyutpattida÷àyàmapyasukharåpasyànayanàderanya÷eùatayaiva pravçtti÷eùatvàvagamàt /
ataþ sukhe duþkhanivçttau và sàkùàt kàryatvabodhaþ; tadarthatayà tatsàdhane /
apekùitatvena ca sàdhanavat sàdhanasàdhanepi kàryatàbodhopapattiþ /
na ca sukhàditvamapårvasya; na ca tatsàdhanatayà tatpravartakatvamabhyupagatam /
abhyupagamepi laukikasevyaprãtyeva devatàprãtyaiva ÷rutyàdisiddhayà kàlàntarabhàviphalasiddhauliïvàcyatayà svaråpeõa và tatkalpanàyogàt, ràtrisatràdinayàcca /
pratiùñhàde÷avi÷eùa÷atayàtanàsàdhanatvaghçtà¤janacchàgàdiparigrahavat vidhyapekùitaü pratãtaü ca devatàprãtyàtmakamevàpårvaü liïvàcyatayà svaråpeõa và dvàramupakalpyatàm; kimanyena ? //
nyà. pa. ÷a. 36 yacca jalpantyardhalokàyatikàþ--- "vigraho haviràdànaü yugapat karmasannidhiþ /
prãtiþ phalapradànaü ca devatànàü na vidyate" //
iti, tadapi jaiminihçdayànabhij¤atànibandhanam; na hi svataþ pramàõàmnàyasmçtipuràõàdisiddhàþ sàdhakabàdhakapramàõàgocaràþ devatàvigrahàdayo hàtuü yuktàþ /
na càyogyeùvanupalambhamàtreõa bàdhaþ ÷aïakyaþ, atiprasaïgitvàt, sàkùàllokàyatikavàdaprasaïgàt /
stutyà vidhi÷eùabhåteùvapyarthavàdeùu tadarthatayaiva svàrthamabhidadhàneùu na vàkyabhedàdidoùaþ /
stutyàdiparatvepi na mukhyàrthabàdhaþ, svàrthabàdhakàbhàvo svàrthaprahàõàyogàt; na ca sarvà stutirayathàrthà; na càsatà guõena kathitena stutisiddhiþ /
yatra tu mukhyàrthabàdhaþ, tatràpyaipacàrikaü ki¤cidàlambanamabhipretam; anyathà vióambanamàtrameva syàt /
na copacchandanamàtratà, tajj¤àne puüsaþ pravçttyanupakàràt, niråpakasya ca tadaj¤ànàyogàt, anyathà bhràntimålapravçttitvaprasaïgàt; samanvayàdhikaraõanayàcca siddhaikaparàþ santi bhàgàþ /
tadanudhàvina÷cetihàsapuràõàdayaþ //
nyà. pa. ÷a. 37 nanvarthavàdàdhikaraõe "vidhinà tvekavàkyatvàt stutyarthena vidhãnàü syuþ" iti sarveùàmarthavàdànàü vidhyekavàkyatvamuktam; samanvayasåtre tu kathaü tadviruddhoktiþ ? maivam; arthavàdàpràmàõyapårvapakùapratikùepàya vidhyekavàkyatayà pràmàõyaü saübhavatãtyetàvanmàtramarthavàdàdhikaraõe sthàpitam /
vidhyekavàkyatve brahmasvaråpatàtparyàbhàvapårvapakùastu apavarakanidhisadbhàvàdivàkyavat svataþprayojanabhåtàrthaviùayavàkyànàü bhinnavàkyatayàpi pràmàõyamupapàdya samanvayasåtre pratikùipyata iti virodhàbhàvàt /
api cautsargiïkamàpavàdika¤ca taü tamarthaü pratipàdayatsu vàkyeùu viùayavyavasthayà virodha÷amanaü vyàkaraõàdiùvapi dçùñamiti /
ata eva bràhmaõa÷eùà arthavàdà ityàrùamapi vàkyamautsargikaviùayamavagantavyam /
yà tu ÷abdabhàvanaiva liïàdyartha iti kaumàrilakusçtiþ, sà tu pratãtiviüsavàdàdipratihatà; na hi vidhivàkya÷ràvã puruùaþ, liïàdi svavyàpàramabhidhatte, ato mayà pravartitavyamiti manyate /
na ca yàgàdisvaråpe liïàdivyàpàre ca kenacid vàkyena samuccitya pratipàditepi ka÷cit pravartamàno dç÷yate /
liïàde÷ca j¤àyamànatvalakùaõavyàpàramàtràcchaktilakùaõavyàpàràdvà pravartakatve vyutpatteþ pràgapi tataþ pravçttiprasaïgaþ; vyutpatterapi sahakàritve tatsàpekùàyà nirviùayàyàstasyà asaübhavàt tadviùayo vàcyaþ /
na ca svavyàpàre liïàdiþ kvacid vyutpannaþ /
sarveùàmapi ÷abdànàü svavyàpàràtirikta eva hyarthe vyutpatti /
ye càbhidhàdayaþ ÷abdàþ, tepi na ÷çïgagràhikayà svavyàpàramabhidadhati; api tu ÷abdamàtravyàpàre tatpravçtteþ sàmànyopàdhikroóãkàreõa svavyàpàrasyàpi nive÷aþ; ata evàbhidhàdi÷abdàbhidheyasya nimittasya ca sàmànyataþ pratipannatvàd vyutpattyupapattiþ /
liïàdestu svavyàpàre pratãte tatra vyutpattiþ syàt; tatpratãtirvyutpannena cet, anyonyà÷rayaþ; avyutpannena cet, atiprasaïgaþ, iti /
na ceùñasàdhanatvamàtraü liïàdibodhyam, 'taveùña sàdhanamidam, ateþ kuru' iti sahaprayogadar÷anàt /
na càdaràdinibandhanà punaruktiriyam, pratãteratathàtvàt, hetusàdhyanirde÷àyogàcca /
'kartavyamidam, ataþ kuru ityapi dç÷yate, iti cenna, bràhmaõasya kartavyamidam, atastavàpi kartavyamitivat sàmanyavi÷eùàdivivakùàyà avirodhàt, atyantaikàrthavivakùàyàü tu tatràpi prayogàyogàt /
ata eva àptasya vakturicchàmàtraü liïàdyarthaþ, iti pratyuktam; àptasyeùñamidam, atà mamedaü kàryam iti pravartamànapuruùàbhilàpavi÷eùadar÷anàt /
na ca liïàrthatvàdeva nimantraõàdivad vidhirapi vaktrabhipràyamàtramiti vàcyam, saübhàvanàdibhirvi÷eùavihitai÷cànaikàntyàt; eka÷abdavàcyatàmàtreõaikatve cànekàrtha÷abdabhaïgaprasaïge dçùñàntopi na sidhyet /
yadyapi paramate hyudayanoktà niùedhànupapattiþ, tathàpi na sàsmatpakùamavagàhate, kartavyatàyà vidhyarthatve na kartavya iti na¤anvayàvirodhàt; kartçvyàpàrasàdhyatvameva ca kartavyatvam; tathàhi vedàrthasaïgahe "liïàdeþ koyamarthaþ parigçhãtaþ"' iti pra÷napårvakaü pratyuktam--- "yaja devapåjàyàm, iti devatàràdhanabhåtayàgàdeþ prakçtyarthasya kartçvyàpàrasàdhyatàü vyutpattisiddhàü liïàdayobhidadhatãti na ki¤cidanupapannam, kartçvàcinàü pratyayànàü prakçtyarthasya kartçvyàpàrasaübandhaprakàro hi vàcyaþ; bhåtavartamànatàdimanye vadanti, liïàdayastu kartçvyàpàrasàdhyatàü vadanti" iti /
bhàùye càdyasåtre---"ato vidhivàkyeùvapi dhàtvarthasya kartçvyàpàrasàdhyatàmàtraü ÷abdànu÷àsanasiddhameva liïàdervàcyamityadhyavasãyate, dhàtvarthasya ca yàgàderagnyàdidevatàntaryàmiparamapuruùasamàràdhanaråpatà, samàràdhitàt paramapuruùàt phalasiddhi÷ceti 'phalamata upapatteþ' iti pratipàdayiùyate" iti /
atra kartçvyàpàrasàdhyatàmàtramiti niùkçùñàrthapradar÷anàyoktam; pratipattiprakàrastu yajetetyàdau svavyàpàrasàdhyayàgàdivi÷iùñaþ iti kartçpràdhànyenaiva /
yathoktaü dãpe kartradhikaraõai--- "yajeta, upàsãta, iti hi kartari lakàraþ, ataþ kartàrameva bodhayati ÷àstram" iti /
uktaü ca vedàrthasaügrahepi-- "svargakàmo yajeta, ityevamàdiùu lakàravàcyakartçvi÷eùasamarpakàõàü svargakàmàdipadànàü niyojyavi÷eùasamarpakatvaü ÷abdànu÷àsanàviruddham" iti /
yadyapi dãpagranthaþ puüsaþ kartçtvaü ÷rutisiddhamityatraiva tatparaþ, tathàpi dhàtvarthasàdhyatàparaliïàdiùvapi kartapradhànatayà vçttiü pradar÷ya sàüravyàn pratikùipatãti tàdarthyàt tatràpi tatparatvameva gràhyam /
pacatãtyàdau pàkaü karotãtyàdinipuõavyàkriyà÷ca kçtikarmatayaiva dhàtvarthasyànvayaü vya¤jayanti //
nyà. pa. ÷a. 38 ÷rãgãtàbhàùye caitad vya¤jitam--- 'yudhyasva' ityatra 'yuddhàkhyaü karmàrabhasva' iti vyàkhyànàt /
vyàkaraõàt karaõatayà ca dhàtvarthasyànvaye kathaü kriyàvi÷eùaõasya karmavibhaktyantatà ? na hi vi÷eùyeõa vi÷eùaõaü bhàvayedityanveti, phalasyàpårvasya và bhavadbhirbhàvyatvàbhyupagamàt; vartamànavyapade÷àdiùu ca sàdhyàntaràbhàvepi na vi÷eùaõamàtraü sàdhyam, na ca prathamàntaü kiyàvi÷eùaõam; karaõapakùepi dhàtvarthenànanvayaprasaïgàt, ananvitavi÷eùaõatàdyanupapatteþ /
na càkarmavibhaktyantena dhàtunà karmavibhaktyantasya kathaü sàmànàdhikaraõyamiti vàcyam, karaõavibhaktyantenàpyasàmànàdhikaraõyaprasaïgàt, na ca prapavatãyamàne karmatvenànvaye ka÷ciddoùo dç÷yate, priyaïgukàmaþ kçùiü kuryàditivat svargakàmo yàgaü kuryàditi vàkyàrthepi virodhàbhàvàt, tadvadevàrthatastasya tadupàyatvasiddheþ keneti karaõàkàïkùàyà api ÷amanàt /
nàmadheyagatatçtãyànvayopi nàva÷yaü sàmànàdhikaraõyena, tattannàmakaiþ karmavi÷eùaiþ devatàpåjàü kuryàdityevaüparatvepi svarasànvayàt, sàmànyavi÷eùaråpeõa vyadhikaraõanirde÷opapatteþ /
càñuvàdena ràjànaü prãõayeditivàd yàgaü kuruùvetyàdau na kç¤arthasyàpi sàdhyatvaprasaïgaþ, tasyaiva kartçvyàpàraråpatve tatsàdhyatvàyogàt, prakçtipratyayoranyatarasya kçtàvudàsãnatvàt, ekaþ, dvau, bahavaþ, ityàdivat /
tatràpi yadà karmatàü vivakùati, tadàpi kartçvyàpàràntaramabhipretya và, bhedopacàreõa và nirvàhaþ; yathà---udakàharaõakriyàü karotãtyàdau /
na ca tàvatànavasthà, pratãtyanàroheõa vyavahàrasya paryavasitatvàt /
agnihotraü juhotãtyàdiprayoga÷càsmatpakùànukålaþ /
ataþ, kiü, kena, kathamiti bhavatproktavat, kimarthaü, kiü, kena, kathamityàkàïkùàcatuùñaye svargàdinà kimarthamityàkàïkùàpåraõam, devatàü prãõayediti kimityàkàïkùàna÷àntiþ, jyotiùñomenetyàdinàmadheyàdibhiþ kenetyàkàïkùà påryate, kathamityàkàïkùàpåraõaü tu bhavatàmasmàkaü ca tulyameveti ÷àbdoyaü panthàþ /
atastattadadhikàriõaþ svasàdhyadhàtvarthavi÷iùñatàbodhini yajetetyàdau tattaddhàtvarthànuùñhàne phalam ananuùñhàne pratyavàya÷ca sarvapra÷àsituþ saïkalpàd bhavatãtyapi vàkyàdavagatam /
avàntaradevatàbuddhivçttivi÷eùastu sadvàrakayajate ÷ràddhabhojipuruùaprãtyàdivadànuùaïgikaþ, anyathà kalpàntaràdiùu pralãnapràcãnadevatàgaõeùu pårvakalpànuùñhitakarmaphalànutpattiprasaïgàt /
ata eva hyekasyaiva ÷rutiràj¤à; anyeùàü càràdhakatvavadàràdhyatvamapi tadàyattamiti /
nàràyaõàryaistvevamuktam--- "àptasya hitakàmasya niyogaü kecidåcire /
bhàùyakàropi bhagavànetadevànvamanyata" //
iti //
atra ca "sva÷àsanàvabodhi ÷àstraü ca pradi÷ya" iti bhàùyamabhisaühitam /
idaü ca vidhiniùedhànuvartanàtivartanaprayuktanigrahànugrahavacanabalàt siddham /
"÷rutiþ smçtirmamaivàj¤à yastàmullaïghya vartate /
àj¤àcchedã mama drohã madbhaktopi na vaiùõavaþ" //
iti //
'vidhiþ preraõam' iti ca vyàkàri vaiyàkaraõaiþ /
preraõaü ca ÷àsanameva /
tattvaratnàkarakàrai÷caivamuktam--- "kriyà tacchaktirvà kimapi tadapårvaü pitçsura- prasàdo và kartuþ phalada iti raïge÷a kudç÷aþ /
tvadarceùñàpårte phalamapi bhavatprãtijamiti trayãvçddhàstattadvidhirapi bhavatpreraõamiti //
" nityanaimittikàdividhibhedeùu ca pra÷àsiturabhipràyavi÷eùàþ vya¤jitàþ--- "àj¤à te sanimittanityavidhayaþ svargàdikàmyadvidhiþ sonuj¤à ÷añhacitta÷àstrava÷atopàyobhicàra÷rutiþ /
sarvà yasya samasta÷àsituraho ÷rãraïgaràjasya te rakùàkåtanivedinã ÷rutirapi tvannitya÷àstistataþ" //
iti /
api ca vedàrthasaïgahepyupàttaü dravióabhàùyam--- "sva÷àsanànuvartino j¤àtvà kàruõyàt svabhàvàcchraddhayait vidvàn karmadakùaþ" iti /
anantaraü càyamevàrtho bhagavadgãtàyàmapi dar÷itaþ--- "ye me matamidaü nityamanutiùñhanti mànavàþ /
÷raddhàvantonasåyanto mucyante tepi karmabhiþ //
ye tvetadabhyasåyanto nànutiùñhanti me matam /
sarvaj¤ànavimåóhàüstàn viddhi naùñànacetasaþ //
iti svàj¤ànuvartinaþ pra÷asya viparãtàn vinindan punarapi svaj¤ànupàlanamakurvatàmàsuraprakçtyantarbhàvamabhidhàyàdhamà gati÷coktetir idç÷a eva vidhi÷abdàrtho vedàntibhiþ svãkçtaþ" iti /
parepi kecidanvavàdiùuþ /
ato målaskandhãkçtaniyogaü dhàtvarthasya kartçvyàpàrasàdhyatvaü và nirviùayapreraõàsaübhavàt tatsàdhyatvaparyantaü preùaõameva và liïàdyasàdhàraõàrthaþ, iti sthite "vidhinimantraõàmantraõàdhãùñasaüpra÷napràrthaneùu liï" iti samabhivyàhçtanimantraõàdisamànayogakùematayà vidhi÷abdàrthatayà vyàkçtasya preùaõasyaiva liïàdi÷abdavàcyatvaü yuktamiti /
anyathàpi preùaõamantargatamevetyapare //
nyà. pa. ÷a. 39 idaü ca vidhivàkyànàmã÷vara÷àsanàtmakatvaü jaimininàpi såcitameva--- "codanàlakùaõortho dharmaþ" iti /
codanà÷abdo hi codakaü ka¤cit puruùaü såcayati /
ahçdayàdapi ÷àbarodàharaõàdidaü vyajyate--- "àcàryacoditaþ karomãti hi dç÷yate" iti //
nyà. pa. ÷a. 40 evaü codanà÷abdasåcita÷ca puruùaþ svavàkyena pràgeva vi÷eùato dar÷itaþ /
apica autpattikasåtre "tasya j¤ànamupade÷aþ" ityasåtrayat /
upade÷opi hi upadeùñàramàkùipati /
"tatpramàõaü bàdaràyaõasya" iti såtrakhaõóe ca svasya svàcàryabhåtabàdaràyaõasamànàbhipràyatvaü vya¤jitam /
sa ca bàdaràyaõo jaiminiü sva÷iùyamabhyupagate÷varàditattvaü "sàkùàdapyavirodhaü jaiminiþ" ityàdiùu bahuùu såtreùvadar÷ayat /
pratikùepastu kvàcitkaþ anyaparoktyàpàtapratãtàrthamandamatimohaniràsàrtho và kùudrapramàdamàtrasyàpyuddhàràrtho veti na pradhànavirodhakalpanaliïgam /
arthavàdàdhikaraõe ca "vidhinà tvekavàkyatvàt stutyarthena vidhãnàü syuþ" iti preraõaråpavidhipratipàdakaliïàdyavayavadvàrà samudàyabhåtaü vidhyudde÷avàkyaü lakùayitvà tadekavàkyatvamarthavàdànàü vadan kçtsnasya vedasye÷varàj¤àråpavidhipratipàdakatvaü tadvàkyakaõñhoktamasåcayat /
evamanyatràpi bhàvyam //
nyà. pa. ÷a. 41 evaü ÷rutistàvadã÷varàj¤à, tadanuvidhànàt smçtirapi /
bràhmaõamantràrthavàdamayà hyanantà vedàþ saïkãrõà vikãrõàþ kvacit kadàcidutsannà÷ca /
tatra kçtsnavedino manvàdayastattadde÷akàlavi÷eùeùvakçtsnavedinàü tattvànuùñhànaviplavapra÷amanàya svànubhåtàn vedàrthàn yathàvannibadhnanti; atastanmålonàdivàcàmarthanirõayaþ /
÷rutismçtivirodhe tu smçtyà målàntarànumànàdanuùñhànavikalpaü kecidàhuþ /
sarveùàü guõatrayavatàmàptatamatvepi kvàcitkabhramasaübhavàcchrutyà smçtibàdhaþ, ityapare /
tattvaviùanaye tu virodhe bàdha eva, ànyaparyaüvà, vastuni vikalpàsaübhavàt /
smçtidvayavirodhe tu parigrahatàratamyàdibhirvyavasthà /
na ca kvacit smçtãnàmapràmàõye sarvatrànà÷vàsaþ, bàdhakàdar÷anàt, kàraõadoùakëpte÷ca niyataliïgàbhàvàt, saüvàdabhåyastvàdibhiþ parigrahànyathànupapattyà ca ÷rutereva målatvakalpanopapatteþ; anyathà pauruùeyavàkyasya sarvasyàpràmàõyaprasaïge vilãnamàgamena /
na caitannàniùñamiti vaktuü ÷akyam, pitràdyàptavàkyaü pramàõãkçtya càvàrkasya pravçttidar÷anàt /
na ca kvàcitkasaüvàdamàtreõa bàhyàgameùvapi visrambhàvakà÷aþ, pratyakùa÷rutivirodhabhåyastvena vaidikaparigrahàbhàvena vedabàhyatvaprasiddhyà vedapratikùepàcca vedàkhyamålakalpanasyà÷akyatvàt /
na càlaukikaü pratyakùàdimålatvasaübhavaþ /
yogajasàkùàtkàramålatvakëptirapi vedàviruddhasthale syàt; na ca tatràpi ni÷cayaþ, viparãtopalambhasyàpi saübhavàditi /
tata÷ca vedamålàþ smçtayasnividhàþ---dharma÷àstretihàsapuràõabhedàt /
tatràdyayoradåraviprakarùàdekavidyàsthànanive÷aþ /
atra càdhikçtànadhikçtavibhàgena balàbalaniyatiràbhàsàhnike dar÷ità; puràõeùvapi sàttvikaràjasàdivibhàga÷ca //
nyà. pa. ÷a. 42 yànipunaþ sàükhyayogapà÷upatapa¤caràtràõi, tànyapi dharma÷àstrabhedà eva;pari÷uddhàtmacintanaråpaj¤ànayogapradar÷anàdhikçtaü ÷àstraü sàükhyam; samàdhiparyantakarmayoganiùñhaü ÷àstraü yogaþ; pratibuddhetaraviùayapa÷upatibhajanapratipàdakaü pà÷upatam; pratibuddhaviùayabhagavadananyabhajanopade÷apravçttaü tu ÷àstraü pa¤caràtram /
etàni ca kvacit kvacidaü÷e parasparopajãvãni /
parasparavirodhe tu vedànusàreõa balàbalavyavasthà, vedaviruddhe tvaü÷e bàdhaþ /
pramàdasyànã÷vareùu sarveùu saübhavàt /
vipralambhasya tu asuràdivyàmohanodyate sàkùàdã÷vare 'pi; yathoktaü bhagavataiva--- "tvaü hi rudrapa mahàbàho moha÷àstràõi kàraya /
alpàyàsaü dar÷ayitvà phalaü ÷ãghraü pradar÷aya //
ahaü mohaü kariùyàmi yo manaü mohayiùyati /
" iti //
ato yat sàükhyar i÷varànadhiùñhitapradhànàdipratipàdanam, yacce÷varamabhyupagamya kevalanimittakàraõatvapratiphalanakalpai÷varyavarõanaü yoge, yacca pà÷upate paràvaratattvavyatyayavedaviruddhàcàràdikalpanam, tat sarvaü vyapohya ÷iùñe þü÷e pràmàõyaü gràhyam /
na caitat tuùataõóulavibhàgavadalpaj¤aiþ ÷akyam /
ato hi ÷àrãrake trayàõàü niràsaþ /
pa¤caràtraü tu kçtsnaü ÷rutivat smçtivadvà pramàõam, pratyakùa÷rutyàdivirodhàbhàvàt /
mahàbhàrate ca àptatama mànavadharma÷àstrasyàpi tanmålatvokteratyàdareõa vyàsadiparigrahavi÷eùàdã÷varadayàmålatvena ca kàraõadoùaprasaïgàbhàvàt /
"vedànteùu yathàsàraü saügçhya bhagavàn hariþ /
bhaktànukampayà vidvàn saücikùepa yathàsukham" //
iti ca tatraiva vyakteþ /
vedapràmàõyàïgãkàratadarthoktibhåyastvatadvai÷adyahetutvavacanasàdhuparitràõàrthatvasattvottaranàradàdi÷rotçkatvàdinibandhanaspaùñapràmàõyatvàt /
na ca vipralambhàrthaü tathà nibandhaþ, anyatràpi prasaïgàt;"adhãtà bhagavan vedàþ" ityàderdurgrahatvamàtratàtparyeõa vedanindàdiråpatvàbhàvàt /
nindàråpatvepyuditahomanindàvanninditetarapra÷aüsanapravçtteþ /
"saïkarùaõo nàma jãvo jàyata" ityàdestvavatàràdigocaratvasya tatraiva siddheþ /
÷arãrake ca--- "utpattyasaübhavàt""na ca kartuþ karaõam" iti såtradvayena pårvapakùaü kçtvà "vij¤ànàdibhàve và tadapratiùedhaþ" "vipratiùedhàcca" iti tatpràmàõyapratiùedhaþ parihçtaþ /
tathà nirmålatvàsatparigrahasatparigrahàbhàvavaudikasaüskàravarjanàvaidikasaüskàravidhànavidyàsthànaparigaõanàbhàvakùudravidyàbàhulyàdimanda÷aïkànàü bhagavadyàmunamunibhiþ parihàraþ prapa¤citaþ iti neha pratanyate //
nyà. pa. ÷a. 43 evaü sàkùàdã÷varadayàmålatvànmanvàdinibandhanebhyosyàtirekaþ /
teùàü ÷rutivirodhe sati bàdhyatvamapi saübhavet /
guõatrayava÷yatayà kàdàcitkabhramàdisaübhavàt /
smçtyàdãnàü hi ÷rutimålatayaiva pràmàõyamiti bhàùyepyuktaü "taduparyapi" ityadhikaraõe-- "saïkãrõabràhmaõamantràrthavàdamåleùu dharmaü÷àstretihàsapuràõeùu" iti //
nyà. pa. ÷a. 44 tata eva caiùàü viprakãrõa÷àkhàmålatvaü siddhàntaþ, ityapi såcitam /
kvacit kadàcit keùà¤cicchàkhàvi÷eùàõàmucchedaþ; te ca punarvyàsàdibhiþ kvacit kadàcit pravartyante, ityetàvatà ucchinna÷àkhàmålatvamastu /
uktaü ca bhagavatà àpastambena--- "teùàmutsannàþ pàñhàþ prayogàdanumãyante" iti /
manvàdivacanapràmàõyaü nyàyamantareõàpi ÷rutyaiva siddham--- "yadvai ki¤ca manuravadat tadbheùajam" ityàdibhiþ /
evaü ÷iùñàcàrasyàpi--- "yathà te tatra varteran, tathà tratra vartarthoþ" "yànyasmàkaü sucaritàni, tàni tvayopàsyàni" ityàdibhiþ /
smçti÷ca--- "smçti÷ãle ca tadvidàm /
àcàra÷caiva sàdhånàm" ityàdi /
÷rutyaiva dharmanirõaye saübhavati kiü dharma÷àstreõa ? ityà÷aïkyàha marãciþ --- "durbodhà vaudikàþ ÷abdàþ prakãrõatvàcca ye khilàþ /
tajj¤aista eva spaùñàrthàþ smçtitantre pratiùñhitàþ" //
iti satyapi dharma÷àstre gçhyàpekùàü dar÷ayati devalaþ--- "manvàdayaþ prayoktàro dharma÷àstrasya kãrtitàþ /
tatprayuktaprayoktàro gçhyakàràþ svamantrataþ" //
iti /
ato dharma÷àstragçhyàdisàpekùatvaü vedàrthanirõayasya /
virodhe ca yathàyogaü balàbalavyavasthà siddhà /
bhagavaddharma÷àstrasya tu pa¤caràtrasya ÷rutyàdivirodhe ùoóa÷igrahaõàderiva de÷akàlàdhikàryavasthàvi÷eùaviùayatayà vikalpa eva, ÷ruterivàsyàpi doùasaübhàvanàvirahàdisiddheþ /
àhu÷caivamabhiyuktàþ--- "vede kartràdyabhàvàt" ityàrabhya, "tasmàt sàükhyaü sayogaü sapa÷upatimataü kutracit pa¤caràtraü sarvatraiva pramàõaü tadidamavagataü pa¤camàdeva vedàt" //
iti /
anyatra ca--- upaniùadi tu bahvyàü vyàvaghoùyàmadoùa- pratihataguõarà÷irghuùyate tàrkùyaketuþ /
÷rutirapi tadupaj¤aiþ pa¤caràtrairvikalpaü na labhata iti såktaü bhàùyakçdyàmunàryaiþ" //
iti /
tadetat yàmunàcàryairàgamapràmàõye saübhàvitasamastapårvapakùayuktiniràkaraõena /
prapa¤citam /
tadanusàreõaiva bhàùyakàraiþ ÷rãpà¤caràtràdhikaraõaü vyàkhyàtam /
"÷rutimålamidaü tantraü pramàõaü kalpasåtravat /
" ityàdi vacanaü tu trayyantamålatayà ekàyana÷rutimålatayà ca yojyam /
na càtra vedatve sandegdhavyam, "yaü vàkeùvanuvàkeùu niùatsåpaniùatsu ca /
mahato vedavçkùasya målabhåto mahànayam //
skandhabhåtà çgàdyàste ÷àkhàbhåtàstathà mune /
" ityàdivacanàt /
tathà çgvedapàñhe pañhitam--- "vratametat sudu÷caram" iti saüvàdapradar÷anàt, veda÷àkhàvyàsada÷àyàü nirukta÷àkhàyà api gaõitatvàt, bhagavacchàstrasàrabhåtasàttvatapauùkaràdiùu rahasyàmnàyavidhàne "ekàyanãya÷àkhoktairmantraiþ paramapàvanaiþ /
" ityàdibhiþ tacchrutitpratipàdanàt /
atra bhagavadyàmunamunibhirevokto grantho likhyate--- "yadapyuktam--- 'garbhàdhànàdidàhàntasaüskàràntarasevanàt bhàgavatànàma bràhmaõyam' iti, tatràpyaj¤ànamevàparàdhyati, na punaràyuùmato doùaþ; yata ete vaü÷aparamparayà vàjasaneya÷àkhàmadhãyànàþ kàtyàyanàdigçhyoktamàrgeõa garbhàdhànàdisaüskàràn kurvate, ye punaþ sàvitryanuvacanaprabhçti trayãdharmàtyàgena ekàyana÷rutivihitàneva catvàriü÷atsaüskàràn kurvate, tepi sva÷àkhàgçhyoktadharmaü yathàvadanutiùñhamànà na ÷àkhàntarãyakarmànanuùñhànàt bràhmaõyàt pracyavante, anyeùàmapi paraspara÷àkhàvihitakarmànanuùñhànanimittàbràhmaõyaprasaïgàt; sarvatra hi jàticaraõagotràdhikàràdivyavasthità eva samayàcàrà upalabhyante /
yadyapi sarva÷àkhàpratyayamekaü karma, tathàpi na parasparavilakùaõàdhikàrisambaddhà dharmàþ kvacit, samuccãyante /
vilakùaõàstrayãvihitasvargaputràdiviùayopabhogasàdhanaindràgneyàdikarmàdhikàribhyo dvijebhyastrayyantaikàyana÷rutivihitavij¤ànàbhigamanopàdànejyàprabhçtibhagavatpràptyekopàyakarmàdhikàriõo mumukùavo bràhmaõàþ, iti nobhayeùàmapyanyonya÷àkhàvihitakarmànanuùñhànamabràhmaõyamàpàdayati /
yathà ca ekàyana÷àkhàyà apauruùeyatvam, tathà kà÷mãràgamapràmaõyaü eva prapa¤citamiti neha praståyate /
prakçtànàü tu bhàgavatànàü sàvitryanuvacanàditrayãsambandhasya sphuñataramu palabdhirna tattyàganimittavràtyatvàdisandehaü sahate" iti //
nyà. pa. ÷a. 45 caturvidhaü cedaü pa¤caràtram--- àgamasiddhàntaþ, divyasiddhàntaþ, tantrasiddhàntaþ, tatràntarasiddhànta÷ceti /
caturvidhaü cedaü vedamålabhåtàü÷asya upabçühaõam; tadabhipràyeõa hyuktaü mahàbhàrate--- "mahato vedavçkùasya målabhåto mahànayam /
" ityàdi /
caturõàü caiùàü lakùaõàdikaü ÷rãpauùkaràdiùu bhagavataiva dar÷itam /
yacca teùu caturùu sàdhàraõyàsàdhàraõyàrcopasaühàryànupasaühàryàdikaü vaktavyam, tat sarvaü ÷rãpà¤caràtrarakùàsiddhàntavyavasthàyàü sarvaparàmar÷ena sàdhitamasmàbhiriti tatraiva tadvistaraþ sàttvatadharmagopturananyairanusandheya iti nàtra prabråmaþ /
evaü sthite kecid bàhlãkapràyàþ àgamabàhyàþ ÷rãmadvaikhànasapràmàõye vi÷erate /
tatra tàvat kalpasåtraü nàpramàõam, itaravadeva kalpasåtratvàt, tatkartu÷ca kalpasåtrakàratvaprasiddheþ, vedàviruddhatvàt, vaidikamantraireva sakaladharmavidhànàt, såtràntaràõàmapi kuõóasannive÷alakùaõàdiùu kvacit kvacit tadupajãvanàt, varõà÷ramadharmàõàmanukålaü nàràyaõaparatvapratipàdanàderapi sattvamålatvena pràmàõyaikahetutvàt, "harimeva smarennityaü karmapårvàpareùvapi /
dhyàyennàràyaõaü devaü snànàdiùu ca karmasu" //
ityàdinà ÷aunakàdibhirapi tathaiva vidhànàt, vaü÷aparamparayà ca vaikhànasairadhãyamànatayà viplavasyàpyanavakà÷atvàt /
astu kimapi tat, idaü taditi kiü niyàkamamiti cet, itarànupalamaþ tadupalambha÷ca, anyathà sarvatra ÷rutismçtyàdãnàü tathà tathà saü÷ayaprasaïgàt /
astvidameva tat, pramàõaü ca, tathàpi bhàrgavàdicatuùkasya kathaü pràmàõyam ? iti cenna, uktottaratvàt, maharùipraõãtatvavedàviruddhatvàdeþ samatvàt /
pa¤caràtravirodhostãti cenna, tattve tadabhàvàt, kartavyakriyàdibhedasyàpi pratiniyatàdhikàriviùayatvenaivopapatteþ, kalpasåtraprakriyàbhedavat, àgamadivyatantratantràntararåpapa¤caràtràvàntaracatuùkakriyàdivibhàgavacca /
à÷vamodhike ÷rãvaiùõavadharma÷àstre dvitayamapi samapràmàõyatayopàttam /
dvayorapi parasparapràmàõyam "viùõostantraü dvidhà proktam" ityàdiùu vya¤jitam /
parasparàkùepavacanàni tu ikùubhakùakçticikãrùubhirasahiùõubhirupakùiptàni và sva÷àstrapra÷aüsàrthavàdaråpàõi veti na tato virodhaþ //
nyà. pa. ÷a. 46 nanu bhàrgavàdãni na tàvat kalpasåtràõi, tathànabhyupagamàt, aprasiddheþ, ayukte÷ca, /
na smçtyantaràõi, manvàdiùvapàñhàt tadvat tatprasiddhyabhàvàccàna ca svatantratantràntaràõi, sàükhyayogàdisahapàñhàdar÷anàt, vaikhànasànuvartanàcca /
tat katamàü vidhàmavalambyàmãùàü pràmàõyamucyate ? /
manvatribhàrgavàdivat nàradãyàdivacca dharma÷àstratayaiva teùàmapi pràmàõyam, aùñàda÷àdiparigaõanasya upalakùaõatàyàþ pràmàõikairabhyupagamàt /
smçtyantareùu devotsavàdiprapa¤canaü nàstãti cet, mà bhåt prapa¤canam, svaråpaü tàvadanuj¤àtaü tatprapa¤caparàõàm /
tathàpi jãvànàmantatonyonyavaiùamyamàtrasya ca sàrvatrikatvànnikçùñàdhikàrikàõi tànãti cenna, teùvanyeùu ca bràhmaõyaikapradhànatvavacatàt, tathopalabdhe÷ca /
kathaü teùàü bràhmaõyamiti cet, ÷àntaü pàpam /
÷ravasã pidadhãmahi /
tathàpi vaktavyam /
dç÷yante hyete vaü÷aparamparayà vedamadhãyànà vekhànasasåtroktavaidikasakalasaüskàra÷àlino varõà÷ramadharmakarmañhà bhagavadekàntà bràhmaõàþ /
nånamamãùàü bràhmaõyaikakàraõena bhàgavatatvenaiva viparãtaü bambhramãti bràhmaõagardabhaþ; anyathà vaikhànasakalpasyàpi niradhikàritvenàpràmàõyaprasaïgaþ /
astu tatpràmàõyam; santu ca de÷àntare kàlàntare và tadadhikàriõaþ; amã tu katame ? iti cet, de÷àntaràdàvapyevaü vaktuü ÷akyatvàt; viparãtaü và kasmànna syàt ?; evaü ca sati såtràntaràdiùvapi kaþ samà÷vàsaþ ? /
vaikhànasànàü nikçùñajàtitvavacanavivàdàbhyàü sandehaviùayatvamiticet, àptagranthasthatàdç÷avacanàbhàvàt; bhàvepyeteùàü nikçùñajàtitve pramàõàbhàvàt; àgamapràmàõyoktasàtvatàdisamàkhyànirvàhasamatvàt; na hyanekàrthaþ ÷abdo nàsti, na ca ÷abdaikyàdarthaikyam, ÷abdabhedenàrthabhedo và; anyathà vilãnaü tçtãyà÷rameõàpi; vivàdasya tubhavàdç÷ajihvàspandamàtràdhãnasya såtragotràdàvapi su÷akatvàt /
itaþ pårvaü tàvannàstãti cenna, asyàpi vivàdasyànàditvàyogàt, tataþ pårvamabhàvàta; tathà ca bhavato bhaviùyato và vivàdasya vivàdatvàvi÷eùàt tataþ paraü teùàmanà÷vàsaprasaïgàt /
asmàkaü tàvat teùu saü÷ayo nàstãti cet, asmàkaü và kimastyamãùu ? /
kva tarhi nikçùñajàtyantaram ? /
kimasmàsu tannyàsãkçtam ?; yenàsmàbhiþ pradar÷anãyam /
na càsmàbhiranantà de÷à draùñuü ÷àkyàþ /
sambhavati cocchedaþ, idànãü kùatriyavai÷yamàhiùyàdivat /
teùàü keùàü cinnàmasàmyamàtràdatrànuprave÷aþ saübhavatãti cenna, kasyà api ÷aïkàyàþ sarvatra sulabhatvàt; asti ca varõitvabhikùutvàdãnàü sàmyamanyatràpi /
ya÷caivamati÷aïkayà dåyate, sa tu svamàtàpitçcaritànavadhàraõena svabràhmaõyamapi yathàrhamati÷aïketeti jitaü lokàyatena /
uktaü ca bhagavatà--- "aj¤a÷cà÷raddhadhàna÷ca saü÷ayàtmà vina÷yati /
nàyaü lokosti na paro na sukha saü÷ayàtmanaþ" //
iti /
tat siddhaü vi÷iùñàdhikàrikaü vedàviruddhaü vaikhànasàdismaraõaü pramàõamiti /
yacca dharma÷àstràdiùu aùñàda÷àdiparisaükhyànam, na tadadhikasaükhyàvyavacchedaparam, anyeùàmapi ÷iùñaparigrahàderavi÷iùñatvàt, anuktàü÷adar÷anàdinà upajãvyatvàcceti /
evaü saparikaro vedaþ pramàõamiti siddham //
"chandaþ pàdau ÷abda÷àstraü na vaktraü kalpaþ pàõã jyautiùaü cakùuùã ca /
÷ikùà ghràõaü ÷rotramuktaü niruktaü vedasyàïgànyàhuretàni ùañ ca //
" evaü saparikaravedàrthatattvanirõayaviùayà "athàto dharmajij¤àsà" ityàrabhya "anàvçttiþ ÷abdàdanàvçttiþ ÷abdàt ityevamantà viü÷atilakùaõã mãmàüsà /
"tatra ca saühitametaccharãrakaü jaiminãyena ùoóa÷alakùaõeneti ÷àstraikatvasiddhiþ" iti bhàùyopàtto vçttigranthaþ //
nyà. pa. ÷a. 47 tattvaratnàkare tvevamuktam--- "karmadevatàbrahmagocarà sà tridhodbhabhau såtrakàrataþ /
jaiminermuneþ kà÷akçtsnato bàdàrayaõàdityataþ kramàt" //
iti /
anayordevatàkàõóasya jaiminãyatvakà÷akçtsnãyatvoktã tàdadhãnyàdivivakùaya samànàrthe gamayitavye /
tatra karmakàõóàrthamevaü saüjagçhuþ--- "dharmadhãrmànabhedàïgaprayuktikramakartçbhiþ /
sàtide÷avi÷eùohabàdhatantraprasaktibhiþ" //
iti /
"vedàrthe nyàyacintye prathamamavasitaü karma taddevatà cà- thàtaþ ÷àrãrakàü÷e niravadhikaphalabrahmacintà tvasåtri /
tatràdhyàye parasmin svayamupaniùadàmanvayosyàvirodho mokùopàyotha muktirviùayaviùayiõau siddhasàdhyau dvikàrthau //
" "tatràdyetyantagåóhàvi÷adavi÷adatacchàyajãvàdivàcaþ pa÷càtsmçtyàdikairakùatirahitahatiþ kàryatàbhrendriyàdeþ /
doùàdoùau tçtãyepyavaraparagatau bhaktiraïgàni càtho- pàsànuùñhàprabhàvotkramasaraõiphalànyantime cintitàni //
" vicàràt pårvamevàtra pràptamadhyayanaü vidheþ /
atonadhãtavedasya vicàraþ ÷àstrabàdhitaþ //
kramo viü÷atilakùaõyà na vaidhaþ kintu yauktikaþ /
ato vyutkramacintàyàmanaucityaü pra÷iùyate //
nyà. pa. ÷a. 48 evaü viü÷atilakùaõã÷ravaõamananàbhyàü supratiùñhitasamasta÷àstràrthasya mokùasàdhanatayà vidheyaü nididhyàsanaü na vàkyàrthaj¤ànamàtram, tasya ràgapràpta÷ravaõàdisiddhatvàt /
ata eva ca tasmin vi÷eùe vedanàdisàmànya÷abdaparyavasànam /
na ca nididhyàsanàdikaü niùiddham, varaõãyatvameva vihitamiti vàcyam; svatantrànyakartçkavaraõakarmãbhàvasyàpuruùatantretvenàvidheyatvàt /
atastaddhetunà prãtiråpatvena upàsanameva vi÷iùyate;tathà sati "bhaktyà tvananyayà" iti smçtyavirodha÷ca /
tadeva ca nididhyàsanaü prãtiråpaü prakaraõavi÷eùàt samàdhiþ /
ca càùñàïgaþ ÷àstreùu ÷iùyate /
tàvati ca pàta¤jalapràmàõyamapi /
àgama÷ãlanaü ca àphalànmàtrayà anuvartanãyam /
smaranti ca--- "svàdhyàyàdyogamàsãta yogàt svàdhyàyamàvi÷et /
svàdhyàyayogasaüpattyà paramàtmà prakà÷ate" //
iti /
yat punaþ ÷råyate--- "granthamabhyasya medhàvã j¤ànavij¤ànatatparaþ /
palàlamima dhànyàrthã tyajed granthama÷eùataþ" //
iti, tat ko÷atyàgàbhipràyam; na ca sàdarapañusaüskàrapracayasaüsiddhamedhàsaüpadaþ puruùasya ko÷ena ki¤cit sàddhyam /
medhàvãti ca vi÷eùvate /
"dhãrdhàraõàvatã medhà" iti ca naighaõñukàþ /
adhãmahe ca-- "medhàmanãùe mà vi÷atàü samãcãna bhåtasya bhavyasyàvaruddhyai" iti /
yaddhà muktapràyàtyantaniùpannayogapuruùaviùayametat; na hi tasya ÷àstreõa j¤àtavyaü tadànãmasti, sàkùàtkçtasamastatattvàrthatvàt /
yattu smaryate--- ÷àstraj¤ànaü bahukle÷aü buddhe÷calanakàraõam /
upade÷àddhariü buddhvà viramet sarvakarmasu" //
iti, idaü tu tãvrasaüveginàmalasàstikànàü ca gràhmam; buddhicalanahetånàmasacchàstràõàü tyàgàrthaü và; tadà vi÷eùaõasàphalyam; dharmavidyàsthàneùvapi hi bahirdaleùvatisaürambho mumukùorapodyate--- "na ÷abda÷àstràbhiratasya mokùo na caiva ramyàvasathapriyasya /
na bhojanàcchàdanatatparasya na lokacittagrahaõe ratasya" //
iti, tat ÷àbdaü prameyatattvamadhijigamiùatàü pramàõeùu sàram, tadabhàve puüsaþ pa÷ubhiþ samatvaprasaïgàt iti //
yasyàj¤à nigamaikaharmyavalabhãvàstavyapàràvatã yadbhrålàsyava÷aüvadà vidhi÷ivasvasthànasusthàsikà /
yaþ sarvatra yathàpuraü vitanute nàmàni vi÷vàkçti- rnityaü naþ pratibhàtu sarvavacasàü niùñhà sa nàràyaõaþ //
iti ÷rãkavitàrkikasiühasya sarvatantrasvatantrasya ÷rãmadveïkañanàthasya vedàntànacàryasya kçtiùunyàyapari÷uddhau ÷abdàdhyàye dvitãyamàhnikam //
samàpta÷ca tçtãyodhyàyaþ  //