Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 3,1 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ atha ÷abdàdhyàyaþ // nyà. pa. ÷a. 1 athànumodayaü smçtyà hetutvenàpi saüsthitm / madhye tayorihetadànãü mànaü ÷abdaü pracakùmahe // anàptànuktavàkyajanitaü tadarthavij¤ànaü tat pramàõam; kàraõadoùabàdhakàdar÷anàt / nacànàptoktavàkyaü pramàõaü, kàraõadoùabàdhakadar÷anàt, na ca vàkyatvàdibhirbàdhaþ; svavacanavirodhàt / yadi bàdhakopanyàsavàkyamayathàrthaü, tadà kathaü bàdhaþ / atha yathàrtham, tasyàpi pakùãkàre tadbàdhaþ / bahiùkàre tenaivànaikàntyam / na càtiprasaïgaþ; bhràntàdivàkyànàü doùamålatvasya durapahnavatvàt / atra tu tadabhàvàt / utsvapnàyitaghuõakùatàkùaràdãnàü tu vi÷iùñatàtparyaviraheõa bodhakatvepyanà÷vasanãyatvàt, vyabhicàradar÷anàcca / nityepi vede nitye÷vara÷àsanàtmani tattadarthatàtparyànapàyàt / tasya càtràbhàvàt, kvàcitkadoùadar÷anasya ca pratyakùàdàvapi asamatvàt, svataþ parato và pràmàõye ca tato vi÷eùàbhàvàt // nyà. pa. ÷a. 2 tacca vedyàü÷e pratyakùàtiriktam, asàkùàtkàritvàt, anumànavat / anumànàtiriktaü, pakùaliïgaparàmar÷àdyadçùñeþ, padavàkyatatsaübandhàdãnàü ca vi÷iùñavàkyàrthaü pratyasiddhavyàptikatvenàliïgatvàt, dçùñàntàbhyupagame sarvatràvi÷eùàt, vyutpattau ca svatantratayaiva bodhakatvasiddheþ / ata eva vaktçj¤ànànumànàbhyupagamepi ÷abdapràmàõyaü siddham / àgamikabuddhiranumà, pratyakùetarapramititvàt, saüpratipannavaditi cenna, uktottaratvàt / anyathà ÷abdarasagandhàdi buddhiranumà, acàkùuùapramititvàt, saüpratipannavat, ityapi prasaïgàt / "pratyakùamanumànaü ca ÷àstraü ca vividhàgamam / dçùñànumànàgamajam" iti manvàdimaharùisaümate÷ca ÷abdànumànayorbhedodç÷yate / na càtra gobalãvardanayaþ; antarbhàvàdar÷anàt / àgàmonumànaü, saübandhagrahaõe satyeva bodhakatvàditi cenna; bodhya bodhakabhàvàtiriktasaübandhagrahaõàpekùiõyanumànatvaniyamàt / na càtra tadatiriktaþ saübandhaþ, yadgrahaõaü niyamenàpekùyeta / anyathà saübandhasàpekùatayà tayoþ pratyakùatvasyàpi susàdhatvàditi // na ca smçtiþ; apårvaviùayatvàt / padasaüdohavi÷eùo vàkyam / pràmàõikapadavyavahàraviùayaþ padam / tasya suptiïantatvàdikalpanayàpi vyaktiþ kriyate / ata eva hyanyathànyathà prakçtipratyayàdikaü vyàkaraõàntareùu kalpyate / tacca na sàüketikam; saüketayitçpuruùàsaübhavàt / ata eva na bhàùàntaravat tatklaptiþ, nityavedagatatvàcca / yàni vaidikàni padàni tànyeva laukikanãti "veda÷abdebhya evàdau" ityàdivacanàdapi siddham / bhàùàcchandasostu katipaya÷abdànàü lakùaõabhedastattadànupårvãpratiniyamàpekùaþ / bhàùàprayuktaþ sarvopi vede kvàpi prayogavàn / vedaikaniyataþ ÷abdo nànyatreti vyavasthitiþ // uktaü caitadvedàrthasaügrahepi--- "vaidikà eva sarve vàcakàþ ÷abdà÷ca---" ityàdinà // nyà. pa. ÷a. 3 vàkyaü dvidhà---pauruùeyàpauruùeyabhedàt / puruùasvàtantryàdhãnaracanàvi÷eùavi÷iùñaü pauruùeyam / taddvidhà, anvitàrthamananvitàrthaü ca, àdyaü yathà---agniruùõaþ, àpo dravàþ, iti / dvitãyaü yathà---agniranuùõaþ, àpaþ kañhinàþ, iti // nyà. pa. ÷a. 4 atraikade÷ino vadanti---ananvayàgrahàdanvitavyavahàraþ kvacijjàyata iti / ata eva laukikavàkye dçùñavyabhicàrasya na jhañati vàkyàdvàkyàrthàdhyavasàyaþ; yogyatàvimar÷asàkàïkùatvàt / sàmànyayogyatàgrahaõepi vyaktiyogyatàyàþ vaktçj¤ànànumànamanteraõàsiddheþ---iti prameyasaügrahàdiùu samarthitam / tathà---sanmàtragràhipratyakùaniràkaraõàya ÷àstrasyànuvàdakatvaprasaïge vivaraõakàrairuktam--- "abuddhabodhanasvarasasya ÷abdasyàtathàtvaü doùa ityabhisandhiþ / athavà anuvàdakatvameva syàt / na hi mànàntarapratãterthe ÷abdaþ pramàõam / tathaiva hi tasya vyutpattiþ" ityuktvà "nanvanuvàdakatayaiva vyutpattiþ puüvàkyeùu" ityàdinà vaktçj¤ànànumànamupapàdya "satyam, daivàt tadanuvàdakatvamiti nàbuddhabodhanasvàrasyabhaïgaprasaïgaþ, yathà smçtyanumitavedasyànuvàdakatvepyarthàditi na mànatàbhaïgaþ" ityàdi uktaü ca praj¤àparitràõe --- "pauruùeyagiraþ ÷aïkàgrastà na sahasà mitim / janayanti na yàvat tanmålamànànavagrahaþ // anumàya ca vaktustanmålayogyapramàntaram / taduktavàkyaliïgena vàkyàrthamanujànate // anvitàrthàbhidhànàya yogyaü vàkyamidaü sadà / asau ca nànçtaü vakti saüj¤àtvàrthaü tadabravãt // vaktçj¤ànànumànena j¤àtàj¤àtasvavàkyataþ / anvitàrthàbhidhàyitvayogyatàmàtradhãrgiràm // paràmar÷a iti pràpto nàrthasaüsargagocaraþ / mànàntaràvirodhitvaü yogyatetyabhidhãyate // nanvevaü laukikaü vàkyaü liïgaü celliïgavat tataþ / ÷abdo gçhãtasaübandhàt tadvadasyàpi liïgatà // vyutpattikàle vyutpitsorliïgadhãrnàstyasaü÷ayàt / yathàvyutpatti÷abdàstu bodhakà iti cedataþ // svata evàrthabodhaþ syàditi naivàsya liïgatà" // ityàdi / bhagavadyàmunamunibhistu àgamapramàõye vaktçj¤ànànumànaü dåùitam / nigamitaü ca / "tasmàdasti nadãtãre phalamityevamàdiùu / yà siddhaviùayà buddhiþ sà ÷abdã nànumànukã" iti / ayameva pakùonusçto varadaviùõumi÷raiþ / tattvaratnàkarepyàgamapràmàõyagranthopàdànapårvakaü prapa¤citametat / apauruùeyaü tu sarvamanvitàrthamevàkintu àdityo yåpaþ-- ityàdiùåpacàrato nirvàhaþ / àkàïkùàsattivogyatàvanti hi padànyanvitamabhidadhati, anvaye và vi÷ràmyanti / àdityayåpapadayoþ pratyakùasiddhasvàrthabhedayorayogyatayà mukhyavçttiparityàgaþ // nyà. pa. ÷a. 5 vçttirdvidhà---abhidhopacàrabhedàt / vyutpattisiddhàrtha eva vçttirabhidhà / yathà siüha÷abdaspaya mçgendre / sà jàtiguõàdiviùayabhedàd yogaråóhitatsamuccayabhedàcca bahuvidhà / mukhyàrthabàdhe sati tadàsanne vçttirupacàraþ / àsatti÷ca dvividhà---mukhyàrthasaübandhastadguõasaübandha÷ceti / tatra pårveõa pravçttirlakùaõà, yathà---gaïgàyàü ghoùaþ prativasatãtyatra gaïga÷abdasya pravàhavi÷eùaråpavàcyasaübandhini tãre / evaü lakùitalakùaõà gràhyà / dvitãyena pravçttirgauõã / yathà siüho devadatta ityatra siühma÷abdasya ÷auryàdigåõaõyogini devadatte / tattvaratnàkare tvevamuktam--- "abhidhànàbhidheyatvamataþ ÷abdàrthayoþ sthitam / saübandhotràbhidhà dvedhà bodhyà mukhyajaghanyataþ // abhidhàrthàvagatyàtmà ÷abdaü vyàpàrayiùyataþ / ÷abda÷aktinimittà sà svàrthe mukhyàbhidhãyate // svàrthàbhidhànadvàrà syàjjaghanyàrthàntare matà / " iti // tadvistarastatraiva dgaùñavyaþ // na ca gauõalàkùaõikaprayogayoravàcyaviùayatvàdavàcyatvam / saübandhasàdç÷yamàtrapravçttepyanàditvàt / tata eva vivakùitasthale yathaucityaü prayogopapatteþ / etàþ sarvà api vçttayaþ anvitàbhidhànavçttyantarbhåtàþ / pçthakpadànàü smàrakatvameva / abhihitànvaye hi padànàü padàrthe padàrthànàü vàvayàrthe padànàü ca tatreti ÷aktitrayakalpanàgàraivaü syàt, vàkyàrthasyà÷àbdatvaprasaïgo và / padàrthe lakùaõasamàpteþ pramàõaprasaïga÷ca / nacànvitàbhidhànenyonyà÷rayaõam, mithaþ smaraõamàtropajãvanàt / yathàhuþ--- "padajàtaü ÷rutaü sarvaü smàritànanvitàrthakam / nyàyasaüpàditavyakti pa÷càdvàkyàrthabodhakam" // iti // nàpi paunaruktyàdidoùaþ; tattadaü÷apratiniyata÷aktitvàt / nàpi vàkyabhedaþ, ekapradhànatayà svàrthàbhidhànàt / "padàrtha eva vàkyàrthaþ saüsçùño hyabhidhãyate" ityuktaü / tathà "nànà ÷abdàdibhedàt" ityàdhikaraõe "yadyapi 'veda' 'upàsãta' ityàdayaþ ÷abdàþ pratyayàvçttyabhidhàyinaþ, pratyayà÷ca brahmaikaviùayàþ; tathàpi tattatprakaraõoditajagadekakàraõatvàpahatapàpmatvàdivi÷eùaõavi÷iùñabrahmaviùayapratyayàvçttyavabodhinaþ pratyayàvçttiråpà vidyà bhindanti" iti / vedàrthasaügrahepi--- "÷odhakeùvapi 'satyaü j¤ànamanantaü brahma' 'ànando brahma' ityàdiùu sàmànàdhikaraõyavyutpattisiddhànekaguõavi÷iùñhaikàrthàbhidhànamaviruddhamiti sarvavi÷iùñaü brahmaivàbhidhãyate" iti / atraiva pårvabhàge "samabhivyàhçtapadàntaravàcyànvayayogyamevetarapadapratipàdyamityanvitàbhidhàyipadasaüghàtaråpavàkya÷ravaõasamanantarameva pratãyate / tacca svargasàdhanatvaråpam / ataþ kriyàvadananyàrthatà virodhàdeva parityaktà" iti / eùàü svàrasyamanvitàbhidhàne / na càtra paràbhyupagamenoktamiti j¤àpakamasti / varadaviùõumi÷rairapi "satyaj¤ànàdipadànàmakhaõóaikarasàrthatve anvitàbhidhànànupapatte÷ca" ityàdiùu bahuùu prade÷eùu anvitàbhidhànameva màyàvàdinaü pratyuktam / uktaü càgamapràmàõye--- "anyànvitàbhidhànepi vyavahàropapattitaþ / ava÷yà÷rayaõãyeyamanvitàrthàbhidhàyità" // ityàrabhya, "tasmàdàkàïkùitàsannayogyàrthàntarasaïgate / svàrthe padànàü vyutpattiràstheyà sarvavàdibhiþ" // iti / tattvaratnàkarepi--- "ava÷yà÷rayaõãyeyamanvitàrthàbhidhàyità / ityàhuryàmunàcàryàþ padairevànvitàbhidhàm / " ityàrabhya prapa¤cenopapàdyopasaühçtam--- "ùaóbhiþ pratãtipramukhopapattibhi- rnirdhåtacodyàbhirihànvitàbhidhà / siddhà padairnàbhihitànvayasthiti- rviparyayàdityakhilaü sama¤jasam" // iti // praj¤àparitràõanyàyasudar÷anayo÷ca bahu÷a uktam--- "anvitàrthàbhidhàyitvaü ÷abda÷aktinibandhanam / vyutpattyavagataü pundhãdoùatosya viparyayaþ" // ityàdinà // nanvabhihitànvayadyotakànyapi vàkyàni vidyante / vedàrthasaügrahe tàvat "evaü bodhakànàü padasaüghàtànàü saüsargavi÷eùa bodhanena vàkya÷abdàbhidheyànàmuccàraõakramo yatra puruùabuddhipårvakaþ" ityàdyuktam / tathà tatraiva "prakçtipratyayaråpeõa padasyaivànekavi÷eùaõagarbhatvàt, anekapadàrthasaüsargabodhakatvàcca vàkyasya" iti / bhàùyepi "÷abdasya tu vi÷eùeõa savi÷eùa eva vastunyabhidhànasàmarthyaü, padavàkyaråpeõa pravçtteþ / prakçtipratyayayogena hi padatvam; prakçtipratyayorarthabhedena padasyaiva vi÷iùñàrthapratipàdanamavarjanãyam / padabheda÷càrthabhedanibandhanaþ / padasaüghàtaråpasya vàkyasyànekapadàrthasaüsargàvi÷eùàbhidhàyitvena" ityàdyuktam / evaü vyutpattiniråpaõe vedàrthasaügrahe "siddhavastuùu ÷abdasya bodhakatva÷aktigrahaõamatyantasukaram" ityupakramya, "apavarake daõóaþ sthitaþ" iti vàkye yàdçcchikavyutpattiprakàramupapàdya, "tathà bàlaþ 'tàtoyam, anbaiùà' ityàdinà buddhipårvavyutpàdanena tattatpadànàü tattatpadàrtheùveva bodhakatva÷aktigrahaõamupapàdya, punarapi "asya ÷abdasyàyamartha iti pårvavçddhaiþ ÷ikùitaþ" ityàdi coktvà, "evameva sarvapadànàü svàrthàbhidhàyitvaü saüghàtavi÷eùàõàü ca yathàvasthitasaüsargavi÷eùavàcitvaü ca jànàti" ityàdyuktam // bhàùyepi prathamasåtrapårvapakùaniràkaraõe--- "evaü kila laukikàþ ÷abdàrthasaübandhamavadhàrayanti---màtàpitçprabhçtibhiþ ambàtàtamàtulàdãn" ityàdinà padavyutpattiþ pårvamupapàdità / tatra ca "teùu teùvartheùu teùàü ÷abdànàü prayogo bodhakatvanibandhanaþ iti ni÷cinvanti" ityàdyuktam / puna÷ca "vyutpannetara÷abdeùvasya ÷abdasyàyamarthaþ iti pårvavçddhaiþ ÷ikùitàþ" ityàdi / yadinàmànvitàbhidhànamabhimataü; tadà kathamiva padamàtre vyutpattiþ syàt / yadi ca sà syàt, kathamanvitamabhidheyam, vyutpattivaiparãtyaprasaïgàt / tasmànnànvitàbhidhànameva siddhànta iti nirõetuü ÷akyam, iti kecit // nyà. pa. ÷a. 6 anye tu "bodhakànàm" ityàdivàkyamanvite saüsargavi÷eùasiddherupapadyate / padavàkyabhedàbhidhànamapi tattadvi÷eùavai÷iùñyapradar÷anamàtràrthaü, paràbhyupagamadyotanàrthaü và / pratyekapadavyutpattyabhidhànamapyanvitàrthabodhanopayuktàsàdhàraõadvàraprakà÷anamàtram / padàrthaü smàrayitvaiva hi padàni vakyàrthaü bodhayantãtyuktan / smçte÷ca svànubhåtimålatvànna ÷aktyantarakëptiþ / vyàkhyàtaü ca bhàùyàdikamanvitaparatayà vivaraõe ÷rãràmami÷raiþ / tathà ùaóarthasaükùepepi--- "÷abda÷ca svataþ ÷akyamanvitatayà bodhayati, asaübhghaverthàntaram, iti hi vyutpattiþ---" ityàdyuktam / atonvitàbhidhànaü siddhàntaþ iti / evamanvitàbhidhànasàmarthyàdvi÷iùñapratipattyanyathànupapatte÷ca padànàmapi vi÷iùñàbhidhàyitvaü siddham // nyà. pa. ÷a. 7 ata eva vi÷iùñàrthàbhidhàyitvepi vi÷eùaõamatre ÷aktiþ ityapi nirastam; abhidhàyitvàtirikta÷aktyantaràbhàvàt / aparyavasànavacanamapi vi÷iùñabodhana÷aktasya vi÷eùaõamàtre sthàtuma÷aktatvàt / vi÷iùñànupraviùñaü hi vi÷eùaõaü parepara¤jakaveùameveti tàdçgàkàro vi÷eùyagrahaõamantareõa durgrahaþ / tàvatà ca tadarthaü vi÷eùyagrahaõamiti vyarthaü vacaþ / yathàpratãti vyavasthàpanasyaiva yuktatvàt // kiü ca--- gavàdi÷abdàbhihitagotvàdyarthasvabhàvataþ / vyaktidhãryadi tadvat syàt niùkarùakapadeùvapi / gavàdi÷abdà jàtyàdãn paratantràn pracakùate / tenà÷rayapratãti÷cet tannaþ siddhaþ samãhitam / paraü kathamavij¤àpya pàratantryasya bodhanam / vij¤àpya yadi ÷abdasya tatra ÷aktirna kiü bhavet / parasya paratantreõa tathà buddhena bodhanam / tadbuddhyà paratantrasya bodhanenyonyasaü÷rayaþ / paradhãnirapekùaü cet pàratantryaü pratãyate / na tena parabuddhiþ syànniùkçùñapratipattivat / pàratantryaü svaråpaü cet tulyaü niùkarùakepi tat / adhikaü dharminiùñhatvàdanyannopalabhàmahe / padàntaraparàmar÷anirapekùapratãtike / niråóhalakùaõàvàdàþ paryàyàvçttigocaràþ / vyaktergaurityaniùkarùànniùkarùe tvàdyapekùaõàt / niùkarùakeùvadçùñe÷ca na jàtyà vyaktilakùaõà / àkçtàveva yaþ ÷aktiü ÷abdànàmabhimanyate / sattàyàmeva kiü tena sarveùàü nàbhyupeyate / ato gavàdi÷abdebhyo vi÷iùñaviùayà matiþ / ÷abda÷aktiprasåteti balàdabhyupagamyatàm // nyà. pa. ÷a. 8 yattu "na lokavyutpattihaniþ, tatraiva ÷akteþ" iti ùaóarthasaükùepe ÷rãràmami÷rairuktam, tadapi tatra ÷aktyabhàvapratikùepaparam / asamàptadhãstu vedàntà÷ruterbhramaþ / àpàtavyutpattyà ÷rutestatpårtirityanantaramabhidhànàt / yaccàtmasiddhau "yathà gavàdipada÷aktirekabuddhisiddhepi sàmànyavi÷eùàtmake vastuni sàmànyàü÷ena saübadhyate" iti / tadapi paràbhyupagatodàharaõamanyàrtham / yatheti parasaüpratipannanidar÷anàt / guõavàcinyapi pade jàti÷abdoktanãtitaþ / apçthaksiddhavàcitvànna yuktà guõilakùaõà / svaraliïgavi÷eùotthamantralope na saüskriyà / vi÷iùñavàcakatvaü tu tadàthattaü na manmahe // nyà. pa. ÷a. 9 ato niùkarùaka÷abdàtiriktànàmapçthaksiddhavi÷eùaõavàcinàü vi÷eùyaparyavasànavyutpatteþ ÷arãravàcinàü devàdi÷abdànàmapi yathàprayogaü ÷arãriparyavasànaü siddham / ata evacàtmapçthivyàdi÷abdànàmã÷varaparyantatà / tena "sarvaüsvatvidaü brahma" "jyotãüùi viùõuþ" "ayamàtmàbrahya" "tattvamasi"ityàdisàmànàdhikaraõyaü tattatprakàrakabrahmaparam / nàmaråpavyàkaraõaü ca tadanuprave÷àt / ata eva ca tasya sarva÷abdavàcyatvamapi ÷råyateth; tadeva ca vyajyate "tadanupravi÷ya sacca tyaccàbhavat" iti / smaryate ca--- "sarvaü samàpnoùi tatosi sarvaþ" iti / såtritaü ca--- "caràcaravyapà÷rayastu syàt tadvyapade÷o bhàktastadbhàvabhàvitvàt" iti / uktaü ca varadaviùõumi÷raiþ--- "svargakàma÷abdena kàmyamànasvargaþ puruùobhidhãyate / na hã÷varovàptasamastakàmaþ svargaü kàmayate, tasyàtyalpasukhatvàt / ato vàcyaikade÷e jãve lakùaõà, gaïgà÷abdasya tãra iva" iti / yadvà svargakàmàdi÷abdànàmapi jãvàdimàtrepi mukhyatvameva, pravçttinimittàparityàgàt / ata eva hi bhàktapadasya bhaktyà vyapade÷àrthatvamapi bhàùyakàrairuktam / vi÷iùñaveùasya ÷aktiviùayatvàt tattyoge kathaü na lakùaõeti cet, aparityaktapravçttinimittasya vyutpattyanupraviùñamàtrabodhanaü mukhyatà, tadabhàvakçta upacàra iti vyavasthànàt // nyà. pa. ÷a. 10 nanu "tattvamasi" ityatra tvamiti ÷vetaketumàtranirde÷e tadasãti sàmànàdhikaraõyàyogaþ / ÷vetaketu÷arãrake÷varanirde÷e tadàbhimukhyenopade÷àyogaþ / tadudde÷ena tvamarthavidhànaü càsi÷abdànanvayàdinà dåranirastam / pràptàrthatayà nigamanaråpatvepipava vi÷eùaõavi÷eùyabhedo niùkarùaõãyaþ / evam "ahaü brahmàsmi" ityàdivyapade÷opi durnirvahaþ / "jãvenàtmanà" ityatràpyàtma÷abdena jãvàtmàdyabhidhànaü ùàùyakàravacanaviruddham, jãvena mayetyàdivyapade÷àt / paramàtmàbhidhàne tu tçtãyànupapattiþ, "vyàkaravàõi" ityabhihitatvàt / kriyàbhedepi kçtvàderuttarakriyaikarasyàt kartrantaràyuktiþ, samànakartçkatvavirodhàt / karaõatvavivakùayà kartari tçtãyàyàü mukhyatvahàniþ / ata÷càreõànupravi÷ya parabalaü saükalayànãtivajjãvasyavai pravi÷atikartçtvam; parastu vyàkaraõamàtrakartà / tàvatà tu ÷abdànàü na tatparyantatvasiddhiþ iti // nyà. pa. ÷a. 11 atrocyate saübuddhistàvadatra àtmavidyopade÷ena ÷vetaketumàtraparyavasiteti nàsaübodhyasaübodhanam / vacanavyakti÷ca tadasãtyeva / tatra kàryakàraõabhàvena, ÷arãràtmabhàvena và sàmànàdhikaraõyanirvàhaþ / ubhayatra tvaü÷abdasyàpi tacchabdàbhihitadravyaparyavasànaü siddham // dharmàntaravi÷eùyasya dharmàntaravi÷eùyataþ / svasmàdabhedastàdàtmyaü syàdupàdànadehinoþ // atastvaccharãrakaü brahmeti vivakùàyàü satyàü tvaü taditi nirde÷amàtramupapannam / madhyamapuruùa÷ca tvaü÷abdaprayoganibandhanaþ, "yuùmadyupapade samànàdhikaraõe sthàninyapi madhyamaþ" iti vidhànàt / ataþ sopi tvaü÷abdaparyavasànaviùayaparyavasitaþ / yadvà tat tvamasãtyevànvayostu / na codde÷yànuguõà tiïvibhaktiriti niyamaþ, upàdeyànuguõaliïgavacanàdinirde÷avadatràpi virodhàbhàvàt / prayu¤jate ca pata¤jaliprabhçtaya upàdeyànuguõàmapi tiïvibhaktim--- "sa punaràvçttaþ suvarõapiõóaþ khadiràïgàrasavarõe kuõóale bhavataþ" ityàdiùu / etena "ahaü brahmàsmi" ityàdikamapi nirvyåóham / "jãvenàtmànà" ityatràpyanena nyàyena sva÷abdaparyàyeõàtma÷abdena jãva÷abdasya sàmànàdhikaraõyaü tàvat siddham / tçtãyànupapattistu svaråpatàdàtmyapakùe pçthaktvapakùe ca samànà / athàü÷abhedàdinà vibhajya karaõatvàdivivakùayà katha¤cinnirvàhaþ, tathà vi÷iùñàkàràdibhedavivakùayà vibhajyàtràpi nirvàhamanumanyethàþ / ataþ ÷rutyàdivàkyeùu viruddhàrthànubandhinaþ / sàmànàdhikaraõyasya na svaråpaikyaniùñhatà // kàryatvàdapçthaksiddheràvi÷àdanukàrataþ / astisçùñyupakàràdeþ sàmànàdhikaraõyadhãþ // na ca tvaddçùñaþ puruùaþ sthàõuritivat "puruùa evedaü sarvam" "tattvamasi" ityàdau bàdhàrthaü sàmànàdhikaraõyamiti vàcyam, mukhyavçttisaübhave tadayogàt, prapa¤casatyatvàde÷càbàdhitapratyakùàdibalasiddhatvàt / cidaü÷asàmànàdhikaraõyaü tu na bàdhasaham, tvayàpi tatsatyatvàbhyupagamàt / svaråpaikyavidhàne ca viruddhadharmapratirodhàt, tatparityàge padayoranatiriktàrthatayà paryàyapadasàmànàdhikaraõyaprasaïgàt, dvàràbhàvena mukhyavçttibàdhàpatteþ, gatyantare ca saübhavati tadayogàt, svaråpamàtranirde÷e ca padàntaravaiyarthyàt, svaråpabhedasya ca bahupramàõasiddhatvàt // nyà. pa. ÷a. 12 "satyaü j¤ànam---" ityàdilakùaõavàkyamapi satyatvàdivi÷iùñaikaviùayam, tathaiva sàmànàdhikaraõyavyutpatteþ / na càtra vi÷eùaõabhedàdvivi÷eùyabhedàprasaïgaþ, viruddhavi÷eùaõàbhàvàt; na hi ghañapañàdiùviva virodhaþ / yathà ca pratyakùe nãlatvotpalatvàderavirodho dar÷anabalàt, tathàtràpi / na ca satyatvaj¤ànatvàdervaiyadhikaraõyaniyamo dçùñaþ, yena virodhaþ syàt / vi÷eùyaikyapare tu sàmànàdhikaraõye vi÷eùaõànàü vi÷eùaõavi÷eùyayo÷ca mitho bhedo guõa eva / na ca vi÷eùyaikyavadvi÷eùaõavi÷eùyaikyaprasaktiþ, vi÷eùaõànàmaikyaprasaktirvà, lakùaõàvirodhàdidoùàt, atathàvyutpatte÷ca / nàpi vi÷iùñe vi÷iùñàntaravidhànàdvi÷eùaõànàü mithaþ samavàyàdidoùaþ, yugapadanekavi÷iùñaikàbhidhànàt, anådya vidhàneùvapi yathà vyutpatti dharmapradhànatvàcca // nyà. pa. ÷a. 13 na ca vi÷eùaõaü sarvaü vi÷eùaõàntaràsaham, virodhimàtravirodhitvàt, anyathà pratyakùavirodhàt sàdhyasàdhakadharmàdivi÷iùñaviùayànumànàdyanudayaprasaïgàt, evantvàdidaü vi÷iùñabodhakaü na bhavatãtyàdi vyavahàrasyàpi vilopaþ syàt / na ca ÷abdane pratipàdane tathà, avi÷eùàt, pratyakùàdivacchabdenàpi yathàvastu bodhanãyatvàt / vi÷eùaõamàtraparatvaü tu nàbhyupagatameva, yena vi÷iùñaikyàsiddhiþ syàt / yasya tu vi÷eùyamàtraparatvaü, tasya paryàyatulyatvàt padàntaravaiyarthyalakùaõabhaïgalakùaõàdidoùaþ, pravçttinimittànàü vi÷eùaõànàü tyàgàt, vi÷eùyamàtrasya ca dvàrarahitasyàlakùyatvàt / itaravyàvçttãnàü tåpalakùaõatve svaråpatve ca padàntaravaiyarthyàdidoùaþ sa eva // nyà. pa. ÷a. 14 evaü tàsàü vi÷eùaõatve pakùàntaravadvi÷iùñabhedàdidoùastvadukta àpatet, na cennànyatràpi / tyaktapravçttinimittasya tadvirodhivyàvçttyabhilàùastvàlokamapahàya timiraniràkaraõavà¤chà / vipratipannaü vàkyamakhaõóaparam, samànàdhikaraõavàkyatvàt, soyaü devadattaþ iti vàkyavat, yadvà lakùaõavàkyatvàt, prakçùñaprakà÷a÷candraþ ityàdivat iti cenna, dçùñàntàsiddheþ, tattedantàvi÷iùñasyaiva devadattasya soyamiti pratãteþ / yugapat tayorvyàghàta iti cenna, yaugapadyasyànabhidhànàt, anàkùepàcca / yugapat pratipattistu na doùaþ, anyathà pratyabhij¤àbhaïge kùaõabhaïganairàtmyàpalàpàdivàdà vijayeran / tathàpyatãtatvavartamànatve kathamekasya ? iti cet, svapradhvaüsakàle hi svayamatãtaþ syàt, na càsau pradhvastaþ, vartamànatvopalaübhàt; atãtopàdhivi÷eùasaübandhitayà hi tattvam, na tvatãtatayà / kathamekaü pårvamaparaü ca ? iti cenna, pratibandhyupàdhibhedenobhayopapatteþ, anyathà kùaõasyàpi pårvàparamadhyavartinaþ kùodaprasaïgàt; na hi tasya pårvasmàdapi pårvatvameva, uttarasmàdapyuttaratvameva và / kùudyatàü kùaõopãti cenna, sarvàpahnavaprasaïgàt, iti / tiùñhattvetat; dvitãyopi dçùñànto vi÷iùñapara eva, anyathà vyàvçttapratãtyanudayaprasaïgàt, prakçùñatvàdivi÷eùaõavaiyarthyàcca / evaü ÷rutibàdhopyanumànayorvaktavyaþ, paryàyatulyatvàdiprasaïgalakùaõapratikålatarka÷ca / tathà vipratipannaü vàkyaü vi÷iùñaparam, àkàïkùàyuktavàkyatvàt, vyadhikaraõavàkyavat, iti bàdhakamanumànamapi, pratipattyanurodhàt dçùñàntasiddhe÷càsya balãyastvam / bhinnapravçttinimittànàü ÷abdànàmekasminnarthe vçttiþ sàmànàdhikaraõyamiti ÷àbdairevoktam / tatra bhinnapravçttinimittànàmiti paryàyavyàvçttiþ / ekasminniti vyadhikaraõànàü ghañaþ pañaityàdyananvitànàü ca vyavacchedàrtham / ÷abdànàm arthe iti ca vyaktyarthameva, arthe iti vi÷eùyasya pradhànatayà vàcyatvasåcanàrthaü và / tena vyadhikaraõavàkyeùvekapradhànàrthe vçttisaübhavepiva tasya vi÷eùyatavabhàvàd vyavacchedyatà / vi÷eùyabodhanavyàpàro vçttiþ pravçttiriti ca sàmànyato vi÷eùata÷càtrocyate / prakçùñà hi vçttiþ pravçttiþ / prakarùa÷càtra vi÷eùyaviùayatayà / tatra yadupàdhikà vi÷eùye ÷abdavçttiþ, tat pravçttinimittam / bhinnavi÷eùaõadvàreõaikavi÷eùyàbhidhànaü sàmànàdhikaraõyamityuktaü bhavati // nyà. pa. ÷a. 15 nanu pauruùeyaü sarvamanvitàrthamiti pratipàditam, tannopapadyate, guõavadvaktçpraõãtasyaiva vàkyasya tathàtvadar÷anàt, iti cenna, svataþ pràmàõyàt, svarasato hi sarvaü j¤ànasabàdhitavyavahàrajanakaü dç÷yate / bhedàgrahàdivi÷eùopàdhikaü hi kvacid bàdhyavyavahàrahetutvam / tataþ svàbhàvikamapi pràmàõyaü pratibandhakena doùeõa kvacidapahnutam; yathàgnerauùõyam / tatra tadaü÷àpekùayà pràmàõyameva / guõàstu saübhàvitadoùasthale doùaniràkaraõaupayikàþ, pramàõyasya tairvyàptyabhàvàt, nityasarvaj¤avàdinàü pramàõabhåte tajj¤àne vyabhicàràt / apràmàõyasya tu doùàdhãnatvamavyabhicaritànvayavyatirekasiddham / avastunopràmàõyasya kathaü hetusàdhyatvamiti cenna, saü÷ayatvaviparyayatvàdiråpasya tasyàvastutvàbhàvàt, bhàvàntaràtiriktasya càbhàvasyàsmàbhiranabhyupagamàt, abhyupagamepi pradhvaüsasya mudgaràdisàdhyatvadçùñeþ / tadvat pramàpi samyaïmithyàbodhasàdhàraõàdatiriktasahità jàyate, kàryatve sati tadvi÷eùatvàt, apramàvat; pràmàõyaü parato j¤àyate, anabhyàsada÷àyàü sàü÷ayikatvàt, apràmàõyavat, iti cet, tatra prathame kçtsnapramàpakùãkàre hetoþ svamate bhàgàsiddhirþ, i÷varapramàyà nityatvàbhyupagamàt / anã÷varapramàpakùãkàre yàvadã÷varasiddhi vyarthaü vi÷eùaõam / ri÷varànumànasamanantaraü prayogaþ iti cenna, tasya ÷àstrayonyadhikaraõanyàyenànumàtuma÷akyatvàt / tarhi vi÷eùaõaü na prayokùyàmahe iti cenna, svàbhimate÷varapramayànaikàntyàt / anabhyupagate÷varaiþ saugatàdibhirevaü prayoge kaþ parihàraþ iti cenna, ÷rutisiddhanityapramàsamarthanena bàdhasyànaikàntikasya và vaktuü ÷akyatvàt / ÷rutisiddhanityapramàvyavacchedena kàryatvavi÷eùaõaü saphalaü syàt hi cet, tarhi ÷rutyà tatsiddhiþ ÷rutipràmàõyanirõayamantareõa kathaü syàt ? / tatpràmàõyaü ca nityanirdeùatayàbhyupagamyate cet, kathaü tatra parataþ pràmàõyetpattiþ ? vaktçguõàdhãnaü vàkyànàü pràmàõyamiti hi vaþ siddhàntaþ / nirdeùataiva guõaþ, iti tadadhãnatayà tatra parataþ pràmàõyamiti cenna, pratibandhakàbhàvasya paraiþ kàraõatvànabhyupagamàt / abhyupagame ca tàvanmàtradhãnatvepi vedàpauruùeyatvanityatvàderavirodhàt; vedapauruùeyatvàdisiddhyarthaü hi vaþ parataþ pràmàõyasamarthanàrambhaþ / tadapauruùeyatvàdisiddhyarthameva càsmàbhiþ svataþ pràmàõyaü pratipàdyate / athàptoktatayà vedapràmàõyàdã÷varasiddhau tatpramàvyavacchedàya vi÷eùaõamitãùyate, tadapi na, parataþ pràmàõye nirõãte vadesyàptamålapràmàõyasiddhiþ, tatsiddhau ce÷varasiddhiþ, tatpramàvyavacchedàya vi÷eùaõam, savi÷eùaõa÷vàsau hetuþ parataþ pràmàõyaü sàdhayet, iti cakrakà÷rayaprasaïgàrt / i÷varànumànànyathàsiddhiparihàràya parataþ pràmàõyaü nyàyakusumà¤jalau samarthyate / tatraiva ca kàryatvavi÷eùaõaü prayujyate / na càsiddhivyavacchedàya vi÷eùaõaü yuktam; siddhatve tu parataþ pràmàõyasamarthanasya na tadarthateti dustaratà / tathàpi ÷abdapràmàõyaü vaktçguõàdhãnamiti cenna, vi÷eùakàbhàvàt, doùasaübhàvanàsthale ca tadapekùaõàt, vedasya canirdeùatvàt / doùàbhàvàdhãnatve parataþ pràmàõyaü siddhamiti cenna, tadadhãnatvàbhàvàt, tasya virodhanivçttimàtraråpatvàt / astu và tadadhãnatvam, tathàpi vede tu na doùaþ / guõamantareõa doùàbhàvo na ghañata iti cet, anuùõà÷ãtaspar÷avadubhayanivçtterapi dar÷anàt, upapatte÷ca / bhàvàntaràbhàvavàdino doùàbhàvopi guõa eveti cenna, svàbhàvàntareõa tannirvàhàt / na hi tasyàpi ÷ãtàbhàva uùõa eva, anuùõà÷ãte tadasiddheþ / ubhayasaügrahaõena hi ÷ãtàbhàvatvam / tadvadatràpi saguõeùvàptavàkyeùu vaktçguõarahiteùu vedavàkyeùu ca doùàbhàvaþ samànaþ // nyà. pa. ÷a. 16 nanu ÷abdànàü svataþ pràmàõye buddhàdivàkyamapi svataþ pramàõaü syàt / na syàt, svatastvasyotsargaråpatvàt, virodhivi÷eùe ca tasyànanuprave÷àt / uktaü càgamapràmàõye--- "naiva ÷abde svato doùàþ pràmàõyaparipanthinaþ / santi kintu svatastasya pramàõatvamiti sthitiþ // vakturà÷ayadoùeõa keùu cittadapodyate / aïgulyagre hi màtaïgayåthamityevamàdiùu" // iti / ki¤ca, nitye hetuguõàpekùà vede nàstã÷abuddhivat / hetvabhàvànna doùa÷cedåvaktrabhàvàdihàpi naþ // akàraõaü yathà j¤ànaü pramàtvamadhigacchati / akàraõaü tathà vàkyaü svataþ pramitikàraõam // yadi hetuguõàbhàvàdapràmàõyaü prasajyate / tade÷varapramàyàmapyanivàryamidaü tava // nyà. pa. ÷a. 17 athaiva bråùe---kàraõaguõadoùayorabhàve tatprayojyayoþ pràmàõyàpràmàõyayordvayorapyasaübhavàdra÷yantaràyogàcca niþsvabhàvatvaü veda÷abdajanyaj¤ànànàü syàditi; idamapi tulyamã÷varaj¤àne / hetunivçttistatkàryaü pràmàõyaü nivartayet, na tu nityamiti cet, apràmàõyahetunivçttirapi tathaiva / ato viruddhasvabhàvayogaþ ubhayaparityàgànniþsvabhàvaitava và syàt / evamanã÷varavàdinàü saugatàdãnàü ÷uddhasaüvitsantànàdiùvadhipatisahakàryàdikàraõatadguõàderasaübhavàt svàrasikasvàtmagocarapràmàõyasya càbhyupagamàt samà÷carcàþ / yadyapi pårvapratyayasyakàraõatvamiùñam, tathàpi tasyàpavargada÷àsthasya guõadoùàdiråpasamastasaüskàrapratyarthitayà na tajjanyasya guõahetuteti / yacca, pràmàõyaü parato j¤àyate, iti prayuktam, tatra j¤ànàntareõa j¤ànàntarasvabhàvavedanàbhyupagamàt siddhasàdhanatà / parata eveti vivakùàyàmãdç÷aü j¤ànaü prameti lakùaõataþ sarvapramàsaïgràhiõi j¤àne pàrame÷vare ca vij¤àne tadasaübhavaþ; na hi tàbhyàü svapramàtvaü na gçhãtam, lakùaõàvyàptiki¤cijj¤atvàdiprasaïgàt / atonyatra parata eveti niyama iti cet, tadapi na, taddçùñàntenaiva pratiprayoktuü ÷akyatvàt-vigãtaü pràmàõyaü svàdhàreõa j¤àyate, pràmàõyaråpatvàt, ri÷varaj¤ànàdipràmàõyavat iti / kathaü tarhi idaü pramàõamapramàõaü veti saü÷ayàvakà÷aþ ? iti cenna, vi÷eùato gçhyamàõeùvapi saü÷ayotpattidar÷anàt / bhavati muhuþ ÷uktikàrajatamohàdandhãkçtadhiyaþ kaladhautepi tathopalabhyamàne yathopalambhamidaü rajatameva và pårvavacchuktirajataü veti purataþ / tathàtràpi gçhyamàõepi pràmàõye kimidaü pramàõameva sat pramàõatayopalambhate ? uta, bàdhàt pårvabhramavadapramàõaü sat ? iti saü÷ayo yuktaþ / tathàpi sandehasahena kiü svatograhaõena ? ni÷cayastu paràdhãna eveti cet, kimasmadapekùayà grahaõamagrahaõaü và niyantuü ÷akyam ? siddho hi grahaõaprakàraþ parãkùakairanusaraõãyaþ / siddhireva svataþ kathamiti cet, ittham---j¤ànaü svàlambanaü prakà÷ayat svayamapi j¤ànàntaranirapekùaü prakà÷ate, iti tàvat sarvavedàntisaümatam / asvayaüprakà÷avàdepi svagràhiõànuvyavasàyena prakà÷amàno vyavasàyastàvadasaü÷ayàtmaiva dç÷yate // nyà. pa. ÷a. 18 smçtyapràmàõyavàdepyapårvàrthagocaratayà smçtivilakùaõa÷càviparyayàtmà càbàdhàtmà ca, vàdhàdeþ pårvaü tatprasaïgàbhàvàt / tata÷ca yadviùayatayàyaü vyavasàyaþ prathamaü pratibhàtaþ, tadviùayatayaiva parasparaparikùodàt pa÷càdapi / ato yat tadviùayatvalakùaõaü pràmàõyaü pa÷càt tenaiva vyavasthàpyate, tadàdàveva gçhãtamiti svataþ pràmàõyagrahaþ // nyà. pa. ÷a. 19 nanvevaü saü÷ayatvàdilakùaõamapràmàõyamapi svayaüprakà÷enànuvyavasàyena và prathamamave grahãtuü ÷akyam; tathàpi viparyayatvalakùaõaü na tathà, gçhyamàõavaiparãtyasya svena svagràhiõà và prathamamagrahaõàt, tasminnaü÷e ca vaidikànàmavivàdàt, tatremamaü÷amàdàyaiva càntataþ pasvataþ pràmàõyasamarthanapravçtteþ, tatra doùàbhàvàdevàdàvapràmàõyànutpatteþ / tata eva càpràmàõyapramityasaübhavàt, svata eva ca pràmàõyapramiterabàdhàcca ityucyate, iti // iti kavitàrkikasiühasya sarvatantrasvatantrasya ÷rãmadveïkañanàthasya vedàntàcàryasya kçtiùu nyàyapari÷uddhau ÷abdàdhyàye prathamamàhnikam