Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 1,2 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ // ÓrÅmate nigamÃntamahÃdeÓikÃya nama÷ // nyÃ. pa. pra. 9 // dvitÅyamÃhnikam // tadihÃnyathÃkhyÃtipak«e viparyayasya saæÓayasya ca vyavacchedÃrtham "yathÃvasthitavyavahÃrÃnuguïaæ j¤Ãnam" iti pramÃïalak«aïe yathÃvasthitÃdiviÓe«aïam / akhyÃtipak«e 'pi tatsÃmagryanupravi«Âaæ j¤Ãnaæ tacachabdena vyapadiÓyate / tacca tatrÃpramÃïamiti lokasiddhatvÃdvyavacchedyameva / tatrÃpi pratyekÃæÓe yÃthÃrthyaæ na vihanyate // nyÃ. pa. pra. 10 // viparyayanirÆpaïam // tatrÃdye pak«e anyasya anyathÃdhyavasÃyo viparyaya÷ / dvitÅye tu pak«e sÃmÃnyato dharmisphuraïe sati apratipannatadvirodhaviruddhaviÓe«ÃdhyavasÃya iti // sa cÃyamanekavidha÷---ekÃnekaviruddhaviÓe«asphuraïÃt / tatra ekaviÓe«asphuraïaæ yathÃ--- pÅta÷ ÓaÇkha ityÃdi / anekaviÓe«asphuraïaæ yathÃ---ekameva bhinnamabhinnaæ cetyÃdyanekÃntavÃdinÃm, prapa¤ca÷ sadvilak«aïo 'sadvilak«aïaÓcetyÃdyadvaitavÃdinÃm / parasparaviruddhÃnekaviÓe«avatar id­Óasya viparyayasya saæÓayÃdbhedo mithovirodhÃbhimÃnaviraheïa samuccitÃdhyavasÃya÷ / dharmavirodhe parasparÃviruddhÃnekaviÓe«asphuraïaæ yathÃ--- vipulatvaikatvaviÓi«Âe candre alpatvadvitvÃdigraha÷ / viparyayameva dharmÃntaradharmyantarabhedÃdanyathÃkhyÃtiviparÅtakhyÃtibhedena kvacidvyavaharanti / yathà pÅtaÓaÇkharajjusarpabhramau / tayoÓca rajastamasÅ mÆlamiti gÅyate --- "yayà dharmamadharmaæ ca kÃryaæ cÃkÃryameva ca / ayathÃvatprajÃnÃti buddhi÷ sà pÃrtha rÃjasÅ // adharmaæ dharmamiti yà manyate tamasà v­tà / sarvÃrthÃnviparÅtÃæÓca buddhi÷ sà pÃrtha tÃmasÅ" // iti // yadyapi rajjusarpÃdibhrame rajjutvÃdidharmaviparÅtasarpatvÃdidharmÃdhyÃsa eva, tathÃpi svarÆpanirÆpakadharmatvenÃntaraÇgatayà dharmivaiparÅtyavyapadeÓa÷ / ÓvaityÃdestu nirÆpitasvarÆpaviÓe«akatvameva / vivaraïe tvevamuktam--- "trividhamaj¤Ãnam---svarÆpÃj¤Ãnam, anyathÃj¤Ãnam,viparÅtaj¤Ãnamiti / svarÆpÃj¤Ãnaæ nÃma vastuno 'pratipatti÷ / anyathÃj¤Ãnaæ vastuno vastvantaratayà bhÃnam; yathÃ---Óukte÷ rÆpyatayà / viparÅtaj¤Ãnaæ tu yathÃvat vastuni bhÃsamÃne yuktibhistasyÃnyathopapÃdanam; yathÃ---j¤Ãt­tayà ahantvena Ãtmani bhÃsamÃne 'pi kuyuktibhirasyabhrÃntitopapÃdanaæ kud­ÓÃm" iti / adharmendriyado«adustarkÃbhyÃsadurvyÃptyanusaædhÃnavipralambhakavÃkyaÓravaïÃdibhistattvÃgrahasahak­tairviparyayasya yathÃsaæbhavamudbhava÷ // nyÃ. pa. pra. 11 // saæÓayanirÆpaïam // sÃmÃnyadharmisphuraïe sati apratipannatadvirodhapratipannamithovirodhÃnekaviÓe«asphuraïaæ saæÓaya÷ / yathÃ---ÆrdhvavastumÃtragrahaïe sati tadvirodhitayÃnanusaædhÅyamÃnayormitha÷sphuÂavirodhayo÷ sthÃïutvapuru«atvayo÷ sphuraïam---ayaæ sthÃïurvà puru«o veti / mitho virodhÃgrahaïe tayorvikalpo na syÃt / tata eva "¬olÃvegavadatra sphuraïakrama÷" ityeke, ekasmin yugapadanyonyapratik«epasya dhÅviruddhatvÃt / atra "caitanyasya vi«ayeïa d­¬hasaæyogo hi niÓcaya÷ / tasyaiva bahubhiryugapadad­¬hasaæyoga÷ saæÓaya÷" ityÃtmasiddhigrantho 'pi na viruddha÷; itarathà j¤ÃnÃrthayord­¬hÃd­¬hasaæÓle«anirÆpaïÃnupapatte÷ / yugapaditi tu Óaigh«amÃtraparam / yaugapadyÃbhyupagame 'pi ad­¬hatvaæ parasparapratik«epaprakÃraviÓe«a eva; anyathà ayamÆrdhvo và sthÃïurvetyÃdisaæÓayaprasaÇga÷ / yadyapyaviruddhe«vapi ke«ucidadharmÃdimÆlakavirodhagrahaïÃt ke«Ã¤cidÅd­Óo 'pi saæÓaya÷ saæbhavati; yathÃ--- Ãtmà j¤Ãnaæ và j¤Ãtà veti, j¤Ãnaæ dharmo dharmi vetyÃdi; tathÃpyÃbhimÃnikaæ parasparapratik«epitvaæ tatrÃpyastyeva / asya ca samÃnadharmavipratipattibhyÃmevÃsÃdhÃraïakÃraïÃbhyÃmadharmÃdisahitÃbhyÃæ yathÃsaæbhavamudbhava÷ / taduktaæ tattvaratnÃkare--- "kaÓcai«a saæÓaya÷ katividhaÓca? ekasmin dharmiïi viruddhÃnekaviÓe«ÃvabhÃsa÷ saæÓaya÷ / sa ca dvividha÷---" ityÃdinà / tatra samÃnadharma÷ sÃdhÃraïo dharma÷ / tajjanito yathÃ---ÆrdhvatvÃviÓe«Ãt sthÃïurvà puru«o veti / ag­hyamÃïabalatÃratamyaviruddhÃnekaj¤ÃpakopasthÃpanamiha vipratipatti÷ / sà ca sajÃtÅyavijÃtÅyÃbhÃsarÆpadvitricaturÃdij¤ÃpakabhedÃdbahuprakÃrà / pratyak«atadÃbhÃsavipratipatte÷ saæÓayo yathÃ--- cak«u«Ã samukhaæ pratibhÃti darpaïatalam, sparÓanena tvanyathÃ; kimidaæ samukhaæ nirmukhaæ veti / anumÃnatadÃbhÃsavipratipatteryathÃ--- dhÆmavattvÃt parvato 'gnimÃn, nirÃlokatvÃdanagnirityatra sÃgniranagnirveti / ÓrutivipratipatteryathÃ---bhedÃbhedavyapadeÓÃbhyÃæ jÅvo brahmaïo bhinno 'bhinno vetyÃdi / vÃdivipratipatteryathÃ---vaiÓe«ikaupani«adavÃkyadvayaÓrÃviïo madhyasthabuddhe÷ kimindriyÃïi bhautikÃni, ÃhaÇkÃrikÃïi veti / evaæ pÃmarÃdivÃkyavipratipatterapi ---nadyÃstÅre phalÃni santi, na santi vetyÃdi / pratyak«ÃnumÃnavipratipatteryathÃ---cak«u«Ã pÅtaÓaÇkhabhrame ÓaÇkhatvÃcca sitatvÃnumÃne, kimayaæ ÓaÇkha÷ pÅta÷ sito veti / pratyak«ÃgamavipratipatteryathÃ---kimahamartha÷ sthÆlo 'ïurve 'ti / anumÃnÃgamavipratipatteryathà --- kiæ paramÃïÆpÃdÃnaæ jagat, uta brahmopÃdÃnamiti e«Ã dik // kecittu vipratipattiÓabdamÃtre muhyanto vÃdivipratipattimeva vipratipattiæ manyante, tadayuktam, viÓe«ÃbhÃvÃt // yaduktaæ praj¤ÃparitrÃïe --- "sÃdhÃraïÃk­terd­«ÂyÃnekÃkÃragrahÃttathà / vipaÓcitÃæ vivÃdÃcca tridhà saæÓaya i«yate" // iti ; tadapi nÆnaæ parÃnukÃramÃtram, dvitÅyat­tÅyayorakairÃÓyÃt grÃhakÃvÃntarabhedasyÃtiprasaÇgitvÃt aprayojakatvÃcca / atra cÃnekÃkÃragraho nÃnÃkÃragraho vivak«ita÷, na tvanekavyÃv­ttÃsÃdhÃraïÃkÃragraha÷, anantaram "arthe«ve«vaviÓe«eïa dvyÃkÃragrÃhidhÅdvayam / " ityÃdinà tasyaivodÃharaïÃt // asÃdhÃraïadharmÃdapi kecit saæÓayamÃhu÷; yathÃ---gandhavattvÃt p­thivÅ nityà anityà vetyÃdi / atra gandhavattvasya nityÃtmÃdivyÃv­tte÷ k­takatvÃdivadanityatvasmÃrakatvam, anityÃbÃdivyÃv­tterniravayavatvÃdivannityatvasmÃrakatvamiti viruddhaviÓe«advayÃnvitasamÃnadharmasyeva tadubhayavyÃv­ttÃsÃdhÃraïadharmasyÃpi saæÓayahetutvamupapannamiti, tadayuktam; na hi tatra gandhavattvÃdinà saæÓayotpatti÷, api tu vyatirekanirÆpaïavilambÃprÃgeva gandhÃdiviÓi«Âadravyasya nityÃnityasÃdhÃraïatayà bhÃsamÃnairdravyatvÃdibhireva / tatrÃnyataraÓironirïinÅ«ayà viÓe«akadharmacintÃyÃæ tu gandhavattvamubhayÃnanvitatvÃdubhayorapyani«kar«amityetÃvadeva cintyate / kevalavyatirekibhaÇge caitadviÓadaæ bhavi«yati / gandhavattvÃt p­thivÅ nityà và anityà veti tu yadà kaÓcidvyavaharet, tatrÃpi gandhavattvaæ nityatvÃnityatvayoranyatarasya prayojakaæ na và ityeva saædeha÷ / so 'pi dharmatvÃdilak«aïasamÃnadharmÃdeva / atha nityavyÃv­ttadharmavattvÃdanityatvam anityavyÃv­ttadharmavattvÃcca nityatvaæ purask­tya nityà anityà veti saæÓate; tadÃpi hetubhÆtadharmadvayanimitto 'yaæ saæÓaya÷ / na hyeka evÃtra hetu÷ / gandhastu tatra sÃmÃnyarÆpastaÂastha÷; na tu hetu÷ // vipratipattimapi kecit samÃnadharma evÃntarbhÃvayanti / yathà hi ÆrdhvatvamubhayasÃdhÃraïam, tathà vÃdiparig­hÅtatvÃderapi sÃdhÃraïatvÃt vimativi«ayasya dharmiïo và sÃmÃnyave«asya tadubhayasÃdhÃraïyÃditi / tathÃpi sÃdhÃraïadharmasya sahÃnubhÆtasthÃïutvapuru«atvasmÃrakatvavat vipratipatterapisamÃnadharmonnÅtinirapek«Ãyà eva tadupajÅvyatayà tatpÆrvabhÃvinyÃ÷ sÃk«ÃttadviÓe«asmÃrakatvasiddherdvaidhamuktamasmÃbhi÷ // punaÓcÃyaæ dvitricaturÃdiÓirodhikaraïabhedÃdbahuvidha÷; yathÃ--- ayaæ sthÃïurvà puru«o veti, ghaÂa÷ satyo 'satyo nirvacanÅyo 'nirvacanÅyo vetyÃdi / tathà imau sthÃïÆ và puru«au vÃ, ete padÃrthÃ÷ satyà asatyà nirvacanÅyà anirvacanÅyà vetyÃdi / yastu dvayoranyatarasya coratve siddhe ayaæ cora÷ ayaæ và cora iti saædeha÷, sa tu ayaæ coro na và ityevaærÆpasaæÓayadvayasamÃhÃra÷ / yadvà yaÓcora÷, sa÷ ayam ayaæ và ityeka eva / atha và coratvametanni«Âham etanni«Âhaæ veti / yadyapyubhayavyatiriktapuru«acoratvÃbhÃvo tayoranyatarasya coratve và tÃtparyÃnnirïayagarbhatvam, tathÃpi ubhayoranyataraviÓe«anirïayÃbhÃvÃt tasminnaæÓe saæÓaya eva / na caikasyÃpi j¤Ãnasya saæÓayanirïayÃtmatÃvirodha÷, sarvasminnapi saæÓaye dharmyaÓÃdau nirïayasya dustyajatvÃt // punardvividho 'yam--- anyatarakoÂipariÓe«ayogyatvatadayogyatvabhedÃt / pÆrvo yathÃ--sthÃïvÃtmake vastuni sthÃïu÷ puru«o veti / uttarastu palÃlakÆÂe dvirado giriÓikharaæ veti / tatra nirÆpakÃïÃæ prÃyaÓa÷ pÆrva eva bhavati / tenaiva ca prav­ttasya pÃk«ikor'thalÃbha÷ / yadvà nirÅhasyaiva kadÃcit dvitÅyena saæÓayena viparyayeïa ca prav­ttasya daivÃt tadÃtanÃrthasaænipÃtenÃbhimatalÃbha iti // punarapi imau saæÓayaviparyayau sÃmÃnyadharmiïo viÓe«ÃïÃæ cÃnubhÆyamÃnatvasmaryamÃïatvÃdibhedÃt bahuvidhÃvÆhanÅyÃviti // kiæsaj¤ako 'yaæ v­k«a ityevamÃdirÆpo 'nadhyavasÃyo nÃmÃnyo j¤ÃnaviÓe«a iti kecit; tadasÃram, tasya saæj¤ÃdiviÓe«asaædehasamanantarabhÃvitadviÓe«abubhutsÃtmakatvÃt / athavà avacchedakÃdarÓanÃdanavacchinnakoÂiviÓe«a÷ saæÓaya eva // Æhastu prÃya÷ puru«eïÃnena bhavitavyamityÃdirÆpa ekakoÂisahacaritabhÆyodharmadarÓanÃdanutkaÂÃnyakoÂika÷ sa eva / prÃya÷ puru«eïa bhavitavyamiti puru«a evetyabhiprÃyaÓcet yathocitaæ pratyak«ÃnumÃnÃdi«vanupraveÓa÷ / tarkarÆpamÆhaæ tu anumÃne vak«yÃma÷ // trividhaæ pramÃïam---pratyak«ÃnumÃnaÓabdabhedÃt / bhagavatÃmanunÃpyuktam --- "pratyak«amanumÃnaæ ca ÓÃstraæ ca vividhÃgamam / trayaæ suviditaæ kÃryaæ dharmasiddhimabhÅpsatÃ" // iti // Ãha ca bhagavÃn Óaunaka÷--- "d­«ÂÃnumÃnÃgamajaæ dhyÃnasyÃlambanaæ tridhà / " iti / bhëyakÃreïa ca pratyak«Ãditrayaæ svaÓabdenopÃdÃya "pramÃïasaækhyÃvivÃde 'pi sarvÃbhyupagatapramÃïÃnÃmayameva vi«aya iti na kenÃpi pramÃïena nirviÓe«avastusiddhi÷" ityanye«ÃmanÃdara÷ k­ta÷ / sarvÃbhyupagatapramÃïÃnÃmiti ca parÃbhyupagamamÃtraæ dyotayati, tatra prativÃdina÷ «aÂpramÃïÃbhyupagamÃt / pratyak«ÃnumÃnÃgamÃnÃmeva ca mitho bhedo vedÃrthasaægrahe viÓadamupapÃdita÷ // yattu "matta÷ sm­tij¤Ãrnamapohanaæ ca" ityatra bhëyam--- "j¤ÃnamindriyaliÇgÃgamayogajo vastuniÓcaya÷" iti, tatrÃpi yogajasya pratyak«asya prÃdhÃnyÃt p­thagvyapadeÓa÷ / antarbhÃvaæ ca vak«yÃma÷ / uktaæ ca ÓrÅvi«ïucittai÷ prameyasaægrahe--- "pramÃïasaækhyÃvivÃde 'pÅtyatra tripramÃïatvaæ bhëyoktam" iti / bhëye ca ke«ucit koÓe«u yathÃrthakhyÃtisamarthanadaÓÃyÃm--- "athavà kimanena bahunopapÃdanaprakÃreïa / pratyak«ÃnumÃnÃgamÃkhyaæ pramÃïajÃtamÃgamagamyaæ ca nirastanikhilado«agandhamanavadhikÃtiÓayÃsaækhyeyakalyÃïaguïagaïaæ sarvaj¤aæ satyasaækalpaæ paraæ brahmÃbhyupagacchatÃæ kiæ na setsyati kiæ nopapadyate---" ityÃdi÷ pÃÂho d­Óyate // yadyapi sm­tirapi yathÃrthà pramÃïamiti vak«yate, tathÃpi pratyak«ÃdimÆlatayà tadaviÓe«Ãt p­thaganukti÷ / uktaæ ca tattvaratnÃkare --- "pratyak«ÃdimÆlÃnÃæ sm­tÅnÃæ svasvamÆle 'ntarbhÃvavivak«ayà pramÃïatritvÃvirodha÷ / catu«Âve ca vaidikÃnuvÃdo darÓita÷" iti / sa cÃcamanuvÃda÷ pÆrvopÃtta÷--- "sm­ti÷ pratyak«amaitihyamanumÃnaæ catu«Âayam" iti pratyak«ÃdyaviÓe«eïa vedÃnuvÃdÃcca---iti / praj¤ÃparitrÃïe tu sm­tiprÃmÃïyÃnabhyupagame 'pi j¤Ãnasya tÃvat karaïabhedÃccÃturvidhyamevoktam--- "tatrendriyÃrthasaæbandho liÇgaÓabdagrahau tathà / saæskÃronme«a ityete saævidÃæ janmahetava÷" // iti // yattu tatraiva--- "svayaæsiddhistathà divyaæ pratyak«amanumÃgama÷ / pa¤ca santi pramÃïÃni jaiminivyÃsayorh­di" // ityÃdinà svayaæsiddhidivyayo÷ p­thaÇnirÆpaïaæ k­tam, tat pratyak«ÃvÃntaravairÆpyabodhanÃbhiprÃyam / yathoktaæ ÓrÅvi«ïucittai÷---"bhagavatprasÃdalabdhayogipratyak«aæ divyam" iti // nyÃ. pa. pra. 12 // pratyak«alak«aïam // tatra sÃk«ÃtkÃripramà pratyak«am / sÃk«Ãttvaæ ca jÃtirÆpa upÃdhirÆpo và kaÓcit j¤ÃnasvabhÃvaviÓe«a÷ svÃtmasÃk«ika÷ // j¤ÃtakÃraïajaj¤Ãnasm­titvarahità mati÷ / aparok«eti ni«kar«e nÃvyÃpyÃdiprasa¤janam // prameyasaægrahe tvevamuktam--- "sÃk«Ãdanubhava÷ pratyak«am / sÃk«Ãttvaæ jÃti÷---" ityÃdi / tattvaratnÃkare 'pyevamuktam--- "aparok«apramÃdhyak«amÃparok«yaæ ca saævida÷ / vyavahÃryÃrthasaæbandhij¤Ãnajatvavivarjanam" // iti // pÃrok«yaæ caivamuktam--- "pÃrok«yaæ vyavahÃryÃnantargatavastuvedanÃpek«Ã / tadanantargataliÇgÃdyapek«Ã pÃrok«yamanumÃdau" iti / varadavi«ïumiÓrairmÃnayÃrthÃtmyanirïaye tvevamuktam--- "aparok«apramà pratyak«am / pramÃyà Ãparok«yaæ nÃma viÓadÃvabhÃsatvamiti brÆma÷ / kimidaæ vaiÓadyaæ nÃma ? asÃdhÃraïÃkÃreïa vastvavabhÃsakatvam--" ityÃdi // sÃk«Ãttvaæ dvidhÃ---nityaæ cÃnityaæ car / iÓvaranityaj¤ÃnÃdini«Âhaæ nityam / asmadÃdij¤Ãnani«Âhaæ tvanityam / asmadÃdipratyak«aæ dvidhÃ--- yogipratyak«amayogipratyak«aæ ceti / tatra yogipratyak«aæ prak­«ÂÃd­«ÂaviÓe«ajam / tat yuktÃvasthÃyÃæ manomÃtrajanyam / viyuktÃvasthÃyÃæ tu bÃhyendriyajanyamapi / tacca bubhutsÃdipratiniyatamÃgamaikasiddhaæ ca / bhÃvanÃbalajamÃtraæ jagatkartari pratyak«aæ pratik«iptaæ ÓÃstrayonyadhikaraïe, anyatra bhëyakÃraireva sÃk«Ãdyogipratyak«asya kaïÂhokte÷, tasya saæbhavato 'pyÃgamikeÓvaraj¤ÃnamÆlasyÃgamÃnuvÃdatvÃpÃdanÃÓaktyà tatraudÃsÅnyÃt, dharmÃdaya÷ kasyacidindriyagrÃhyÃ÷, prameyatvÃt, ghaÂavat, mÅmÃæsakÃnÃmapratyak«atvÃdvÃ, asmatsukhÃdivadityÃdyanumÃnÃnÃæ vipak«e bÃdhakavirahÃdibhirÃbhÃsatvÃt, ÃgamabÃdhaprasaÇgasyaiva puraskÃre tvÃgamenaiva caritÃrthatvÃt; anyathà dharmÃdaya÷ kasyaciccak«urgrÃhyà iti vadato bauddhasya kiæ prativak«yasi / yaÓcÃnuvyavasÃye savi«ayavyavasÃyapratyak«atÃmicchati, tasyÃsmadÃdi«vapi dharmÃdivyavasÃyÃnuvyavasÃye dharmÃdipratyak«atvasiddhau kathaæ tadatiriktayogipratyak«ÃnumÃsiddhi÷ / tadvyavacchedena prayoge / api saugatoktacÃk«u«atvÃdisÃdhanaprasaÇga syÃditi / sa cÃd­«ÂaviÓe«o yogÃbhyÃsatapaÓcÃryÃdibhirjÃyate / tasmÃdÃr«Ãbhimatamapi prak­«ÂÃd­«ÂajatvÃviÓe«Ãt tatraivÃntarbhÆtam / yathoktaæ praj¤ÃparitrÃïe --- "atrendriyÃnapek«aæ yajj¤ÃnamarthÃvabhÃsakam / divyaæ pramÃïamityetat pramÃïaj¤Ã÷ pracak«ate // parameÓvaravij¤Ãnaæ muktÃnÃæ ca dhiyastathà / saæjayÃrjunavÃlmÅkiprabh­tyÃr«adhiyo 'pi tat" // iti // indriyÃnapek«amiti---adivyenrdiyÃnapek«amityartha÷ / ata eva hi gÅyate--- "divyaæ dadÃmi te cak«u÷---" ityÃdi / yadvÃparameÓvarÃdivij¤ÃnasahapÃÂhÃdibhistathaiva mantavyam / anantaraæ caivamuktam---- "svÃbhÃvikasya j¤Ãnasya svata÷ sarvÃvabhÃsina÷ / avidyÃpratibandhasya pratibandho 'k«ayogata÷ / avidyÃhÃnito muktapuru«ÃïÃæ hi saævidÃm / svÃbhÃvikasvarÆpeïa nikhilÃrthÃvabhÃsità // pratibandhakabhÃvasya pratyuttambhakabhÃvinà / pareïÃnug­hÅtà dhÅr­«ÅïÃæ sarvabhÃsikÃ" // iti // mÃnasapratyak«amapyasmadÃdÅnÃæ nÃstyeveti v­ddhasaæpradÃya÷, ÃtmasvarÆpasya taddharmabhÆtaj¤Ãnasya ca svayaæprakÃÓatvÃt, sukhadu÷khecchÃdve«aprayatnÃnÃæ tattaddhetutayÃbhimataj¤ÃnaviÓe«Ãnatirekasya vedÃrthasaægrahe samarthitatvÃt, nityatvÃdiviÓi«ÂÃsmadÃdyanubhavasya ÓÃstrÃdiprasiddhatvÃt, pÆrvÃnubhavÃdij¤Ãnasya sm­tirÆpatvÃt, "ÃtmasukhÃdivyatiriktabahirvi«aye«u tasya bÃhyendriyÃnapek«aprav­ttyanupapatte÷" iti ÓÃstrayonyadhikaraïabhëyasyÃnvÃroheïÃpyupapatteriti // tataÓcÃdivyabÃhyendriyaprasÆtaæ j¤Ãnamayogipratyak«am / tat sÃmÃnyÃd­«ÂÃlokaviÓe«Ãdisahak­tendriyajanyaæ d­«ÂasÃmagrÅviÓe«Ãt pratiniyatÃvi«ayam / tat ÓrotrÃdÅndriyÃsÃdhÃraïakÃraïabhedÃt pa¤cadhà // vi«ayendriyasaæbandhaÓca---dravye«u saæyoga÷, dravyÃÓrite«u rÆpÃdi«u tu saæyuktÃÓrayaïam / yathoktaæ tattvaratnÃkare--- "atra v­ddhà vidÃmÃsu÷ saæyoga÷ saænikar«aïam / saæyuktÃÓrayaïaæ ceti yathÃsaæbhavamÆhyatÃm" // iti // puna÷ pratyak«aæ dvidhÃ---savikalpakaæ nirvikalpakaæ ceti / sapratyavamarÓaæ pratayak«aæ savikalpakam / tadrahitaæ pratyak«aæ nirvikalpakam // nyÃ. pa. pra. 13 // naiyÃyikanirvikalpakanirÃkaraïam // ubhayavidhamapyetadviÓi«Âavi«ayameva / aviÓi«ÂavastugrÃhiïo j¤ÃnasyÃnupalambhÃt anupapatteÓca / bÃlamÆkatiryagÃdivij¤Ãnamapi hi saæj¤Ãvikalparahitamapi viÓi«Âavastuvi«ayameva, anyathà te«Ãæ heyopÃdeyavibhÃgapÆrvakaprav­ttiÓe«Ãnupapatte÷ / vipratipannaæ viÓi«Âaj¤Ãnaæ viÓe«aïaj¤ÃnapÆrvakam, viÓi«Âaj¤ÃnatvÃt, surabhi candanamityÃdiviÓi«Âaj¤Ãnavaditi cenna, ekasÃmagrÅvedyaviÓe«aïe«u tannirapek«atvÃt, svarÆpasaæbandhapak«e svarÆpagraheïaiva saæbandhasyÃpi grahaïÃt, tÃvataiva viÓi«Âagrahaïasiddhe÷, samavÃyavÃde 'pi tasyaiva g­hyamÃïasya viÓe«aïaviÓe«yabhÃvarÆpatvÃt, samavÃyaviÓi«Âapratyaye tathaivÃbhyupagamÃt, tadvaiÓi«Âyagrahe ca guïavaiÓi«ÂyagrahasyÃvarjanÅyatvÃt / na ca samavÃyasya savikalpakaikavi«ayateti vÃcyam, nirvikalpake dharmavaddharmivacca tatsaæbandhasyÃpyaindriyikatvÃviÓe«eïa grahaïasaæbhavÃt, yogyasya saænik­«Âag­hyamÃïasaæbandhina÷ saæbandhasyÃgrahaïÃnupapatte÷, anyathà nityaæ tadagrahÃpÃtÃt / prathamÃk«asaænipÃtajà buddhirviÓi«Âavi«ayÃ, buddhitvÃt, saæpratipannavat, ityÃdyapi cintyam // nyÃ. pa. pra. 14 // savikalpakanirÆpaïam // na ca savikalpakaæ na pratyak«amiti vÃcyam, sÃk«ÃtkÃrÃbÃdhÃdyaviÓe«Ãt // sahakÃriviÓe«eïa na vaijÃtyaæ prasajyate / tajjÃtÅye tu yatki¤cidvai«amyaæ saæbhavedapi // yatra d­Óyeta vaijÃtyaæ tathà tatrÃbhyupeyate / tÃvatà naiva sarvatra bhavedetasya kalpanam // kevalendriyajaæ cÃpi na ki¤cijj¤Ãnami«yate / sahakÃriviÓe«Ãæ hi vibhidyante pratÅndriyam // ata÷ saæskÃrasaæbhede 'pyaparok«atvayogata÷ / pratyak«atvaæ vikalpasya na kvacidvinivartate // "nirvikalpakamekajÃtÅye«u dravye«u prathamapiï¬agrahaïam" ityÃdibhëyaæ tu udÃharaïaparaæ yojyam / ata eva hi ÓrÅvi«ïucittairuktam--- "saæskÃrodbodhasahak­tendriyajanyaæ j¤Ãnaæ savikalpakam, ekajÃtÅye«u prathamapiï¬agrahaïam dvitÅyÃdipiï¬agrahaïe«u prathamÃk«asaænipÃtajaæ ca j¤Ãnaæ nirvikalpakam" iti / anyatra coktam--- "kevalacak«urÃdÅndriyajanyaæ nirvikalpakam" ityÃdi // yattÆktaæ tattvaratnÃkare --- "viÓe«aïÃnÃæ svÃyogavyÃv­ttiravikalpake / savikalpe 'nyayogasya vyÃv­tti÷ saæj¤ità tathÃ" // iti, tatrÃpi saæskÃranirapek«atvasÃpek«atvayo÷ pradarÓanaparatvaæ grÃhyam / pratyak«asya caivaæ vibhÃgo 'bhihita÷--- "dvividhaæ caitat pratyak«am--- arvÃcÅnamanarvÃcÅnaæ ca / yugapadaÓe«avi«ayasÃk«ÃtkÃrak«amamanarvÃcÅnam / tat yogimukteÓvarÃïÃæ prabhÃvaviÓe«ÃdhÅnamupapÃdayi«yate"ityÃdi // ata eva kud­«ÂÅnÃæ sanmÃtragrÃhi pratyak«amityavilak«ajalpitaæ nirastam / kramayaugapadyÃdidÆ«aïaæ tu bhrÃntivikalpe 'pi samÃnam / bhrÃntirÆpo 'pi hi vikalpa÷ k«aïikatvÃnna viramya vyÃpartumalam / na ca pÆrvaj¤ÃnavÃrtÃæ jÃnÃti / na ca svayaæ dharmipratiyogigrahaïÃbhÃve bhedagrahaïaæ manyase / tathÃpi yadi kalpanà bhedaviÓi«Âaæ yugapadg­hïÃti, kà pratyak«e sarpam­ti÷ ? ato dharmivadyogyatvÃjjÃtyÃdirÆpabhedo 'pi yugapadgrÃhye÷ / abheda iva bhedo 'pi svarÆpata÷ pratÅtau na pratiyogisÃkÃÇk«a÷; bhedavyavahÃrastvabhedavyavahÃravat tatsÃkÃÇk«a / ata÷ prathamameva bhedadhÅryuktà / ata eva dharmadharmiïordharmipratiyoginoranye«Ãæ ca pratÅtÃvanyonyÃÓrayo nirasta÷ / tataÓca vyupattestadvyavahÃre 'pi na tatprasaÇga÷ / bhedaÓabdena vyavahÃrasya tu pratisaæbandhinirÆpitÃkÃre vyutpannatvÃt tadapek«Ã / bhedatvaæ hi bhedÃnÃæ pratiyoginà nirÆpyam na tu jÃtyÃdilak«aïaæ svarÆpam; yadgraho yatra yadÃropavirodhÅ, sa hi tasya tasmÃdbheda÷; gotvÃdi ca g­hyamÃïaæ svasmin svÃÓraye cÃÓvatvÃdyÃropaæ nirÆïaddhÅti svasya svÃÓrayasya ca svayameva tasmÃdbheda÷ // api ca pratiyogisÃpek«atvanirapek«atvalak«aïaviruddhadharmÃdhyÃsena bhedÃt svarÆpabhedagrahaïaikyÃæ na saæbhavatÅti vadan bhedadu«aïÃrthameva bhedaæ sÃdhayatÅti svavacanavirodha iti // nyÃ. pa. pra. 15 // ÓÃbdÃparok«anirÃsa÷ // Óabdajanyamapi pratyak«amastÅti ta eva varïayanti; tadapyayuktam, vyÃghÃtÃt / na hi parok«ajananasvabhÃvatayà siddhà sÃmagrÅ viÓe«ÃbhÃve kvacit svabhÃvamatipatet / na caikajÃtÅyasÃmagrÅta÷ prasÆtaæ kÃryaæ vicitraæ syÃt, ekayaivava sÃmagryà sarvajÃtÅyotpattiprasaÇgÃt ekasya kÃryasya viruddhajÃtiyogaprasaÇgÃcca / "daÓamastvamasi" ityÃdid­«ÂÃnte 'pi tvamarthamÃtraæ pratyak«am / 'daÓamo 'ham' iti pratyayo hi nendriyasvÃtantryeïodeti, kintu puru«avacanÃnurodhena / tanmÆle 'pi cet pratyak«atÃ, evam 'dharmavÃæstvamasi' iti kÃrtÃntikopadeÓÃdau 'tÃd­Óo 'hamasmi' iti bodhe dharmÃderapi pratyak«atvaprasaÇga÷ / tataÓcÃpratyak«amiti jagati ki¤cinna syÃt, pratyak«abhÆtaæ yatki¤ciduddiÓya viÓe«aïatayaiva sarvasya pratyak«atvopapatte÷ / pÆrvÃvagatadaÓamabhÃvaæ tu puru«aæ pratyupadeÓe bhëarÃÓipravi«Âama«ÅnyÃyena pÆrvÃparÃparok«aïÅnairantaryeïa madhyavartiÓabdajanyadhiyo 'parok«atvavyavahÃra÷ kasyacit syÃdvà na và / ata eva tattvamasyÃdiÓabda÷ svavi«ayagocarapratyak«aj¤Ãnajanaka÷, svato 'parok«ÃrthagocaratvÃt "daÓamastvamasi" "saævit svaprakÃÓÃ" ityÃdivÃkyavat ityÃdyanumÃnÃni nirastÃni, daÓamatvasvaprakÃÓatvÃdiviÓi«ÂÃkÃreïa d­«ÂÃnte«vaparok«aj¤ÃnajananÃsiddhe÷ / tathà vigÅta÷ Óabdo na svavÃcyagocarapratyak«adhÅjanaka÷, ÓabdatvÃt, saæpratipannavat, ityÃdyapipratiprayoktavyam / upalambhavirodhaÓÃbdapratyak«alak«aïasaækarÃdiprasaÇgo 'tra vipak«e bÃdhaka÷ / naivaæ pÆrvasya, Óabdajanyapratyak«amantareïÃpi yogajÃd­«ÂajanitasÃk«ÃtkÃrÃt praïidhÃnaviÓe«aprasÃditaparamÃtmasaækalpÃdvà ni÷Óreyasasiddheriti // pratyak«aæ cidacinmayaæ jagadidaæ yasyetyanuÓrÆyate yaÓcÃnanyadhiyÃmanantavibhava÷ pratyak«atÃmaÓnute / yaÓcaiko yugapatsadà svata idaæ viÓvaæ darÅd­Óyate prÃj¤aæ taæ pratipannamok«aïavidhÃdak«aæ did­k«emahi // iti ÓrÅkavitÃrkikasiæhasya sarvatantrasvatantrasya ÓrÅmadveÇkaÂanÃthasya vedÃntÃcÃryasya k­ti«u nyÃyapariÓuddhau pratyak«ÃdhyÃye dvitÅyamÃhnikam // samÃptaÓca pratyak«ÃdhyÃya÷ // // ÓrÅmate nigamÃntamahÃdeÓikÃya nama÷ //