Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 1,2 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ // ÷rãmate nigamàntamahàde÷ikàya namaþ // nyà. pa. pra. 9 // dvitãyamàhnikam // tadihànyathàkhyàtipakùe viparyayasya saü÷ayasya ca vyavacchedàrtham "yathàvasthitavyavahàrànuguõaü j¤ànam" iti pramàõalakùaõe yathàvasthitàdivi÷eùaõam / akhyàtipakùe 'pi tatsàmagryanupraviùñaü j¤ànaü tacachabdena vyapadi÷yate / tacca tatràpramàõamiti lokasiddhatvàdvyavacchedyameva / tatràpi pratyekàü÷e yàthàrthyaü na vihanyate // nyà. pa. pra. 10 // viparyayaniråpaõam // tatràdye pakùe anyasya anyathàdhyavasàyo viparyayaþ / dvitãye tu pakùe sàmànyato dharmisphuraõe sati apratipannatadvirodhaviruddhavi÷eùàdhyavasàya iti // sa càyamanekavidhaþ---ekànekaviruddhavi÷eùasphuraõàt / tatra ekavi÷eùasphuraõaü yathà--- pãtaþ ÷aïkha ityàdi / anekavi÷eùasphuraõaü yathà---ekameva bhinnamabhinnaü cetyàdyanekàntavàdinàm, prapa¤caþ sadvilakùaõo 'sadvilakùaõa÷cetyàdyadvaitavàdinàm / parasparaviruddhànekavi÷eùavatar idç÷asya viparyayasya saü÷ayàdbhedo mithovirodhàbhimànaviraheõa samuccitàdhyavasàyaþ / dharmavirodhe parasparàviruddhànekavi÷eùasphuraõaü yathà--- vipulatvaikatvavi÷iùñe candre alpatvadvitvàdigrahaþ / viparyayameva dharmàntaradharmyantarabhedàdanyathàkhyàtiviparãtakhyàtibhedena kvacidvyavaharanti / yathà pãta÷aïkharajjusarpabhramau / tayo÷ca rajastamasã målamiti gãyate --- "yayà dharmamadharmaü ca kàryaü càkàryameva ca / ayathàvatprajànàti buddhiþ sà pàrtha ràjasã // adharmaü dharmamiti yà manyate tamasà vçtà / sarvàrthànviparãtàü÷ca buddhiþ sà pàrtha tàmasã" // iti // yadyapi rajjusarpàdibhrame rajjutvàdidharmaviparãtasarpatvàdidharmàdhyàsa eva, tathàpi svaråpaniråpakadharmatvenàntaraïgatayà dharmivaiparãtyavyapade÷aþ / ÷vaityàdestu niråpitasvaråpavi÷eùakatvameva / vivaraõe tvevamuktam--- "trividhamaj¤ànam---svaråpàj¤ànam, anyathàj¤ànam,viparãtaj¤ànamiti / svaråpàj¤ànaü nàma vastuno 'pratipattiþ / anyathàj¤ànaü vastuno vastvantaratayà bhànam; yathà---÷ukteþ råpyatayà / viparãtaj¤ànaü tu yathàvat vastuni bhàsamàne yuktibhistasyànyathopapàdanam; yathà---j¤àtçtayà ahantvena àtmani bhàsamàne 'pi kuyuktibhirasyabhràntitopapàdanaü kudç÷àm" iti / adharmendriyadoùadustarkàbhyàsadurvyàptyanusaüdhànavipralambhakavàkya÷ravaõàdibhistattvàgrahasahakçtairviparyayasya yathàsaübhavamudbhavaþ // nyà. pa. pra. 11 // saü÷ayaniråpaõam // sàmànyadharmisphuraõe sati apratipannatadvirodhapratipannamithovirodhànekavi÷eùasphuraõaü saü÷ayaþ / yathà---årdhvavastumàtragrahaõe sati tadvirodhitayànanusaüdhãyamànayormithaþsphuñavirodhayoþ sthàõutvapuruùatvayoþ sphuraõam---ayaü sthàõurvà puruùo veti / mitho virodhàgrahaõe tayorvikalpo na syàt / tata eva "óolàvegavadatra sphuraõakramaþ" ityeke, ekasmin yugapadanyonyapratikùepasya dhãviruddhatvàt / atra "caitanyasya viùayeõa dçóhasaüyogo hi ni÷cayaþ / tasyaiva bahubhiryugapadadçóhasaüyogaþ saü÷ayaþ" ityàtmasiddhigrantho 'pi na viruddhaþ; itarathà j¤ànàrthayordçóhàdçóhasaü÷leùaniråpaõànupapatteþ / yugapaditi tu ÷aighùamàtraparam / yaugapadyàbhyupagame 'pi adçóhatvaü parasparapratikùepaprakàravi÷eùa eva; anyathà ayamårdhvo và sthàõurvetyàdisaü÷ayaprasaïgaþ / yadyapyaviruddheùvapi keùucidadharmàdimålakavirodhagrahaõàt keùà¤cidãdç÷o 'pi saü÷ayaþ saübhavati; yathà--- àtmà j¤ànaü và j¤àtà veti, j¤ànaü dharmo dharmi vetyàdi; tathàpyàbhimànikaü parasparapratikùepitvaü tatràpyastyeva / asya ca samànadharmavipratipattibhyàmevàsàdhàraõakàraõàbhyàmadharmàdisahitàbhyàü yathàsaübhavamudbhavaþ / taduktaü tattvaratnàkare--- "ka÷caiùa saü÷ayaþ katividha÷ca? ekasmin dharmiõi viruddhànekavi÷eùàvabhàsaþ saü÷ayaþ / sa ca dvividhaþ---" ityàdinà / tatra samànadharmaþ sàdhàraõo dharmaþ / tajjanito yathà---årdhvatvàvi÷eùàt sthàõurvà puruùo veti / agçhyamàõabalatàratamyaviruddhànekaj¤àpakopasthàpanamiha vipratipattiþ / sà ca sajàtãyavijàtãyàbhàsaråpadvitricaturàdij¤àpakabhedàdbahuprakàrà / pratyakùatadàbhàsavipratipatteþ saü÷ayo yathà--- cakùuùà samukhaü pratibhàti darpaõatalam, spar÷anena tvanyathà; kimidaü samukhaü nirmukhaü veti / anumànatadàbhàsavipratipatteryathà--- dhåmavattvàt parvato 'gnimàn, niràlokatvàdanagnirityatra sàgniranagnirveti / ÷rutivipratipatteryathà---bhedàbhedavyapade÷àbhyàü jãvo brahmaõo bhinno 'bhinno vetyàdi / vàdivipratipatteryathà---vai÷eùikaupaniùadavàkyadvaya÷ràviõo madhyasthabuddheþ kimindriyàõi bhautikàni, àhaïkàrikàõi veti / evaü pàmaràdivàkyavipratipatterapi ---nadyàstãre phalàni santi, na santi vetyàdi / pratyakùànumànavipratipatteryathà---cakùuùà pãta÷aïkhabhrame ÷aïkhatvàcca sitatvànumàne, kimayaü ÷aïkhaþ pãtaþ sito veti / pratyakùàgamavipratipatteryathà---kimahamarthaþ sthålo 'õurve 'ti / anumànàgamavipratipatteryathà --- kiü paramàõåpàdànaü jagat, uta brahmopàdànamiti eùà dik // kecittu vipratipatti÷abdamàtre muhyanto vàdivipratipattimeva vipratipattiü manyante, tadayuktam, vi÷eùàbhàvàt // yaduktaü praj¤àparitràõe --- "sàdhàraõàkçterdçùñyànekàkàragrahàttathà / vipa÷citàü vivàdàcca tridhà saü÷aya iùyate" // iti ; tadapi nånaü parànukàramàtram, dvitãyatçtãyayorakairà÷yàt gràhakàvàntarabhedasyàtiprasaïgitvàt aprayojakatvàcca / atra cànekàkàragraho nànàkàragraho vivakùitaþ, na tvanekavyàvçttàsàdhàraõàkàragrahaþ, anantaram "artheùveùvavi÷eùeõa dvyàkàragràhidhãdvayam / " ityàdinà tasyaivodàharaõàt // asàdhàraõadharmàdapi kecit saü÷ayamàhuþ; yathà---gandhavattvàt pçthivã nityà anityà vetyàdi / atra gandhavattvasya nityàtmàdivyàvçtteþ kçtakatvàdivadanityatvasmàrakatvam, anityàbàdivyàvçtterniravayavatvàdivannityatvasmàrakatvamiti viruddhavi÷eùadvayànvitasamànadharmasyeva tadubhayavyàvçttàsàdhàraõadharmasyàpi saü÷ayahetutvamupapannamiti, tadayuktam; na hi tatra gandhavattvàdinà saü÷ayotpattiþ, api tu vyatirekaniråpaõavilambàpràgeva gandhàdivi÷iùñadravyasya nityànityasàdhàraõatayà bhàsamànairdravyatvàdibhireva / tatrànyatara÷ironirõinãùayà vi÷eùakadharmacintàyàü tu gandhavattvamubhayànanvitatvàdubhayorapyaniùkarùamityetàvadeva cintyate / kevalavyatirekibhaïge caitadvi÷adaü bhaviùyati / gandhavattvàt pçthivã nityà và anityà veti tu yadà ka÷cidvyavaharet, tatràpi gandhavattvaü nityatvànityatvayoranyatarasya prayojakaü na và ityeva saüdehaþ / so 'pi dharmatvàdilakùaõasamànadharmàdeva / atha nityavyàvçttadharmavattvàdanityatvam anityavyàvçttadharmavattvàcca nityatvaü puraskçtya nityà anityà veti saü÷ate; tadàpi hetubhåtadharmadvayanimitto 'yaü saü÷ayaþ / na hyeka evàtra hetuþ / gandhastu tatra sàmànyaråpastañasthaþ; na tu hetuþ // vipratipattimapi kecit samànadharma evàntarbhàvayanti / yathà hi årdhvatvamubhayasàdhàraõam, tathà vàdiparigçhãtatvàderapi sàdhàraõatvàt vimativiùayasya dharmiõo và sàmànyaveùasya tadubhayasàdhàraõyàditi / tathàpi sàdhàraõadharmasya sahànubhåtasthàõutvapuruùatvasmàrakatvavat vipratipatterapisamànadharmonnãtinirapekùàyà eva tadupajãvyatayà tatpårvabhàvinyàþ sàkùàttadvi÷eùasmàrakatvasiddherdvaidhamuktamasmàbhiþ // puna÷càyaü dvitricaturàdi÷irodhikaraõabhedàdbahuvidhaþ; yathà--- ayaü sthàõurvà puruùo veti, ghañaþ satyo 'satyo nirvacanãyo 'nirvacanãyo vetyàdi / tathà imau sthàõå và puruùau và, ete padàrthàþ satyà asatyà nirvacanãyà anirvacanãyà vetyàdi / yastu dvayoranyatarasya coratve siddhe ayaü coraþ ayaü và cora iti saüdehaþ, sa tu ayaü coro na và ityevaüråpasaü÷ayadvayasamàhàraþ / yadvà ya÷coraþ, saþ ayam ayaü và ityeka eva / atha và coratvametanniùñham etanniùñhaü veti / yadyapyubhayavyatiriktapuruùacoratvàbhàvo tayoranyatarasya coratve và tàtparyànnirõayagarbhatvam, tathàpi ubhayoranyataravi÷eùanirõayàbhàvàt tasminnaü÷e saü÷aya eva / na caikasyàpi j¤ànasya saü÷ayanirõayàtmatàvirodhaþ, sarvasminnapi saü÷aye dharmya÷àdau nirõayasya dustyajatvàt // punardvividho 'yam--- anyatarakoñipari÷eùayogyatvatadayogyatvabhedàt / pårvo yathà--sthàõvàtmake vastuni sthàõuþ puruùo veti / uttarastu palàlakåñe dvirado giri÷ikharaü veti / tatra niråpakàõàü pràya÷aþ pårva eva bhavati / tenaiva ca pravçttasya pàkùikor'thalàbhaþ / yadvà nirãhasyaiva kadàcit dvitãyena saü÷ayena viparyayeõa ca pravçttasya daivàt tadàtanàrthasaünipàtenàbhimatalàbha iti // punarapi imau saü÷ayaviparyayau sàmànyadharmiõo vi÷eùàõàü cànubhåyamànatvasmaryamàõatvàdibhedàt bahuvidhàvåhanãyàviti // kiüsaj¤ako 'yaü vçkùa ityevamàdiråpo 'nadhyavasàyo nàmànyo j¤ànavi÷eùa iti kecit; tadasàram, tasya saüj¤àdivi÷eùasaüdehasamanantarabhàvitadvi÷eùabubhutsàtmakatvàt / athavà avacchedakàdar÷anàdanavacchinnakoñivi÷eùaþ saü÷aya eva // åhastu pràyaþ puruùeõànena bhavitavyamityàdiråpa ekakoñisahacaritabhåyodharmadar÷anàdanutkañànyakoñikaþ sa eva / pràyaþ puruùeõa bhavitavyamiti puruùa evetyabhipràya÷cet yathocitaü pratyakùànumànàdiùvanuprave÷aþ / tarkaråpamåhaü tu anumàne vakùyàmaþ // trividhaü pramàõam---pratyakùànumàna÷abdabhedàt / bhagavatàmanunàpyuktam --- "pratyakùamanumànaü ca ÷àstraü ca vividhàgamam / trayaü suviditaü kàryaü dharmasiddhimabhãpsatà" // iti // àha ca bhagavàn ÷aunakaþ--- "dçùñànumànàgamajaü dhyànasyàlambanaü tridhà / " iti / bhàùyakàreõa ca pratyakùàditrayaü sva÷abdenopàdàya "pramàõasaükhyàvivàde 'pi sarvàbhyupagatapramàõànàmayameva viùaya iti na kenàpi pramàõena nirvi÷eùavastusiddhiþ" ityanyeùàmanàdaraþ kçtaþ / sarvàbhyupagatapramàõànàmiti ca paràbhyupagamamàtraü dyotayati, tatra prativàdinaþ ùañpramàõàbhyupagamàt / pratyakùànumànàgamànàmeva ca mitho bhedo vedàrthasaügrahe vi÷adamupapàditaþ // yattu "mattaþ smçtij¤àrnamapohanaü ca" ityatra bhàùyam--- "j¤ànamindriyaliïgàgamayogajo vastuni÷cayaþ" iti, tatràpi yogajasya pratyakùasya pràdhànyàt pçthagvyapade÷aþ / antarbhàvaü ca vakùyàmaþ / uktaü ca ÷rãviùõucittaiþ prameyasaügrahe--- "pramàõasaükhyàvivàde 'pãtyatra tripramàõatvaü bhàùyoktam" iti / bhàùye ca keùucit ko÷eùu yathàrthakhyàtisamarthanada÷àyàm--- "athavà kimanena bahunopapàdanaprakàreõa / pratyakùànumànàgamàkhyaü pramàõajàtamàgamagamyaü ca nirastanikhiladoùagandhamanavadhikàti÷ayàsaükhyeyakalyàõaguõagaõaü sarvaj¤aü satyasaükalpaü paraü brahmàbhyupagacchatàü kiü na setsyati kiü nopapadyate---" ityàdiþ pàñho dç÷yate // yadyapi smçtirapi yathàrthà pramàõamiti vakùyate, tathàpi pratyakùàdimålatayà tadavi÷eùàt pçthaganuktiþ / uktaü ca tattvaratnàkare --- "pratyakùàdimålànàü smçtãnàü svasvamåle 'ntarbhàvavivakùayà pramàõatritvàvirodhaþ / catuùñve ca vaidikànuvàdo dar÷itaþ" iti / sa càcamanuvàdaþ pårvopàttaþ--- "smçtiþ pratyakùamaitihyamanumànaü catuùñayam" iti pratyakùàdyavi÷eùeõa vedànuvàdàcca---iti / praj¤àparitràõe tu smçtipràmàõyànabhyupagame 'pi j¤ànasya tàvat karaõabhedàccàturvidhyamevoktam--- "tatrendriyàrthasaübandho liïga÷abdagrahau tathà / saüskàronmeùa ityete saüvidàü janmahetavaþ" // iti // yattu tatraiva--- "svayaüsiddhistathà divyaü pratyakùamanumàgamaþ / pa¤ca santi pramàõàni jaiminivyàsayorhçdi" // ityàdinà svayaüsiddhidivyayoþ pçthaïniråpaõaü kçtam, tat pratyakùàvàntaravairåpyabodhanàbhipràyam / yathoktaü ÷rãviùõucittaiþ---"bhagavatprasàdalabdhayogipratyakùaü divyam" iti // nyà. pa. pra. 12 // pratyakùalakùaõam // tatra sàkùàtkàripramà pratyakùam / sàkùàttvaü ca jàtiråpa upàdhiråpo và ka÷cit j¤ànasvabhàvavi÷eùaþ svàtmasàkùikaþ // j¤àtakàraõajaj¤ànasmçtitvarahità matiþ / aparokùeti niùkarùe nàvyàpyàdiprasa¤janam // prameyasaügrahe tvevamuktam--- "sàkùàdanubhavaþ pratyakùam / sàkùàttvaü jàtiþ---" ityàdi / tattvaratnàkare 'pyevamuktam--- "aparokùapramàdhyakùamàparokùyaü ca saüvidaþ / vyavahàryàrthasaübandhij¤ànajatvavivarjanam" // iti // pàrokùyaü caivamuktam--- "pàrokùyaü vyavahàryànantargatavastuvedanàpekùà / tadanantargataliïgàdyapekùà pàrokùyamanumàdau" iti / varadaviùõumi÷rairmànayàrthàtmyanirõaye tvevamuktam--- "aparokùapramà pratyakùam / pramàyà àparokùyaü nàma vi÷adàvabhàsatvamiti bråmaþ / kimidaü vai÷adyaü nàma ? asàdhàraõàkàreõa vastvavabhàsakatvam--" ityàdi // sàkùàttvaü dvidhà---nityaü cànityaü car / i÷varanityaj¤ànàdiniùñhaü nityam / asmadàdij¤ànaniùñhaü tvanityam / asmadàdipratyakùaü dvidhà--- yogipratyakùamayogipratyakùaü ceti / tatra yogipratyakùaü prakçùñàdçùñavi÷eùajam / tat yuktàvasthàyàü manomàtrajanyam / viyuktàvasthàyàü tu bàhyendriyajanyamapi / tacca bubhutsàdipratiniyatamàgamaikasiddhaü ca / bhàvanàbalajamàtraü jagatkartari pratyakùaü pratikùiptaü ÷àstrayonyadhikaraõe, anyatra bhàùyakàraireva sàkùàdyogipratyakùasya kaõñhokteþ, tasya saübhavato 'pyàgamike÷varaj¤ànamålasyàgamànuvàdatvàpàdanà÷aktyà tatraudàsãnyàt, dharmàdayaþ kasyacidindriyagràhyàþ, prameyatvàt, ghañavat, mãmàüsakànàmapratyakùatvàdvà, asmatsukhàdivadityàdyanumànànàü vipakùe bàdhakavirahàdibhiràbhàsatvàt, àgamabàdhaprasaïgasyaiva puraskàre tvàgamenaiva caritàrthatvàt; anyathà dharmàdayaþ kasyaciccakùurgràhyà iti vadato bauddhasya kiü prativakùyasi / ya÷cànuvyavasàye saviùayavyavasàyapratyakùatàmicchati, tasyàsmadàdiùvapi dharmàdivyavasàyànuvyavasàye dharmàdipratyakùatvasiddhau kathaü tadatiriktayogipratyakùànumàsiddhiþ / tadvyavacchedena prayoge / api saugatoktacàkùuùatvàdisàdhanaprasaïga syàditi / sa càdçùñavi÷eùo yogàbhyàsatapa÷càryàdibhirjàyate / tasmàdàrùàbhimatamapi prakçùñàdçùñajatvàvi÷eùàt tatraivàntarbhåtam / yathoktaü praj¤àparitràõe --- "atrendriyànapekùaü yajj¤ànamarthàvabhàsakam / divyaü pramàõamityetat pramàõaj¤àþ pracakùate // parame÷varavij¤ànaü muktànàü ca dhiyastathà / saüjayàrjunavàlmãkiprabhçtyàrùadhiyo 'pi tat" // iti // indriyànapekùamiti---adivyenrdiyànapekùamityarthaþ / ata eva hi gãyate--- "divyaü dadàmi te cakùuþ---" ityàdi / yadvàparame÷varàdivij¤ànasahapàñhàdibhistathaiva mantavyam / anantaraü caivamuktam---- "svàbhàvikasya j¤ànasya svataþ sarvàvabhàsinaþ / avidyàpratibandhasya pratibandho 'kùayogataþ / avidyàhànito muktapuruùàõàü hi saüvidàm / svàbhàvikasvaråpeõa nikhilàrthàvabhàsità // pratibandhakabhàvasya pratyuttambhakabhàvinà / pareõànugçhãtà dhãrçùãõàü sarvabhàsikà" // iti // mànasapratyakùamapyasmadàdãnàü nàstyeveti vçddhasaüpradàyaþ, àtmasvaråpasya taddharmabhåtaj¤ànasya ca svayaüprakà÷atvàt, sukhaduþkhecchàdveùaprayatnànàü tattaddhetutayàbhimataj¤ànavi÷eùànatirekasya vedàrthasaügrahe samarthitatvàt, nityatvàdivi÷iùñàsmadàdyanubhavasya ÷àstràdiprasiddhatvàt, pårvànubhavàdij¤ànasya smçtiråpatvàt, "àtmasukhàdivyatiriktabahirviùayeùu tasya bàhyendriyànapekùapravçttyanupapatteþ" iti ÷àstrayonyadhikaraõabhàùyasyànvàroheõàpyupapatteriti // tata÷càdivyabàhyendriyaprasåtaü j¤ànamayogipratyakùam / tat sàmànyàdçùñàlokavi÷eùàdisahakçtendriyajanyaü dçùñasàmagrãvi÷eùàt pratiniyatàviùayam / tat ÷rotràdãndriyàsàdhàraõakàraõabhedàt pa¤cadhà // viùayendriyasaübandha÷ca---dravyeùu saüyogaþ, dravyà÷riteùu råpàdiùu tu saüyuktà÷rayaõam / yathoktaü tattvaratnàkare--- "atra vçddhà vidàmàsuþ saüyogaþ saünikarùaõam / saüyuktà÷rayaõaü ceti yathàsaübhavamåhyatàm" // iti // punaþ pratyakùaü dvidhà---savikalpakaü nirvikalpakaü ceti / sapratyavamar÷aü pratayakùaü savikalpakam / tadrahitaü pratyakùaü nirvikalpakam // nyà. pa. pra. 13 // naiyàyikanirvikalpakaniràkaraõam // ubhayavidhamapyetadvi÷iùñaviùayameva / avi÷iùñavastugràhiõo j¤ànasyànupalambhàt anupapatte÷ca / bàlamåkatiryagàdivij¤ànamapi hi saüj¤àvikalparahitamapi vi÷iùñavastuviùayameva, anyathà teùàü heyopàdeyavibhàgapårvakapravçtti÷eùànupapatteþ / vipratipannaü vi÷iùñaj¤ànaü vi÷eùaõaj¤ànapårvakam, vi÷iùñaj¤ànatvàt, surabhi candanamityàdivi÷iùñaj¤ànavaditi cenna, ekasàmagrãvedyavi÷eùaõeùu tannirapekùatvàt, svaråpasaübandhapakùe svaråpagraheõaiva saübandhasyàpi grahaõàt, tàvataiva vi÷iùñagrahaõasiddheþ, samavàyavàde 'pi tasyaiva gçhyamàõasya vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaråpatvàt, samavàyavi÷iùñapratyaye tathaivàbhyupagamàt, tadvai÷iùñyagrahe ca guõavai÷iùñyagrahasyàvarjanãyatvàt / na ca samavàyasya savikalpakaikaviùayateti vàcyam, nirvikalpake dharmavaddharmivacca tatsaübandhasyàpyaindriyikatvàvi÷eùeõa grahaõasaübhavàt, yogyasya saünikçùñagçhyamàõasaübandhinaþ saübandhasyàgrahaõànupapatteþ, anyathà nityaü tadagrahàpàtàt / prathamàkùasaünipàtajà buddhirvi÷iùñaviùayà, buddhitvàt, saüpratipannavat, ityàdyapi cintyam // nyà. pa. pra. 14 // savikalpakaniråpaõam // na ca savikalpakaü na pratyakùamiti vàcyam, sàkùàtkàràbàdhàdyavi÷eùàt // sahakàrivi÷eùeõa na vaijàtyaü prasajyate / tajjàtãye tu yatki¤cidvaiùamyaü saübhavedapi // yatra dç÷yeta vaijàtyaü tathà tatràbhyupeyate / tàvatà naiva sarvatra bhavedetasya kalpanam // kevalendriyajaü càpi na ki¤cijj¤ànamiùyate / sahakàrivi÷eùàü hi vibhidyante pratãndriyam // ataþ saüskàrasaübhede 'pyaparokùatvayogataþ / pratyakùatvaü vikalpasya na kvacidvinivartate // "nirvikalpakamekajàtãyeùu dravyeùu prathamapiõóagrahaõam" ityàdibhàùyaü tu udàharaõaparaü yojyam / ata eva hi ÷rãviùõucittairuktam--- "saüskàrodbodhasahakçtendriyajanyaü j¤ànaü savikalpakam, ekajàtãyeùu prathamapiõóagrahaõam dvitãyàdipiõóagrahaõeùu prathamàkùasaünipàtajaü ca j¤ànaü nirvikalpakam" iti / anyatra coktam--- "kevalacakùuràdãndriyajanyaü nirvikalpakam" ityàdi // yattåktaü tattvaratnàkare --- "vi÷eùaõànàü svàyogavyàvçttiravikalpake / savikalpe 'nyayogasya vyàvçttiþ saüj¤ità tathà" // iti, tatràpi saüskàranirapekùatvasàpekùatvayoþ pradar÷anaparatvaü gràhyam / pratyakùasya caivaü vibhàgo 'bhihitaþ--- "dvividhaü caitat pratyakùam--- arvàcãnamanarvàcãnaü ca / yugapada÷eùaviùayasàkùàtkàrakùamamanarvàcãnam / tat yogimukte÷varàõàü prabhàvavi÷eùàdhãnamupapàdayiùyate"ityàdi // ata eva kudçùñãnàü sanmàtragràhi pratyakùamityavilakùajalpitaü nirastam / kramayaugapadyàdidåùaõaü tu bhràntivikalpe 'pi samànam / bhràntiråpo 'pi hi vikalpaþ kùaõikatvànna viramya vyàpartumalam / na ca pårvaj¤ànavàrtàü jànàti / na ca svayaü dharmipratiyogigrahaõàbhàve bhedagrahaõaü manyase / tathàpi yadi kalpanà bhedavi÷iùñaü yugapadgçhõàti, kà pratyakùe sarpamçtiþ ? ato dharmivadyogyatvàjjàtyàdiråpabhedo 'pi yugapadgràhyeþ / abheda iva bhedo 'pi svaråpataþ pratãtau na pratiyogisàkàïkùaþ; bhedavyavahàrastvabhedavyavahàravat tatsàkàïkùa / ataþ prathamameva bhedadhãryuktà / ata eva dharmadharmiõordharmipratiyoginoranyeùàü ca pratãtàvanyonyà÷rayo nirastaþ / tata÷ca vyupattestadvyavahàre 'pi na tatprasaïgaþ / bheda÷abdena vyavahàrasya tu pratisaübandhiniråpitàkàre vyutpannatvàt tadapekùà / bhedatvaü hi bhedànàü pratiyoginà niråpyam na tu jàtyàdilakùaõaü svaråpam; yadgraho yatra yadàropavirodhã, sa hi tasya tasmàdbhedaþ; gotvàdi ca gçhyamàõaü svasmin svà÷raye cà÷vatvàdyàropaü niråõaddhãti svasya svà÷rayasya ca svayameva tasmàdbhedaþ // api ca pratiyogisàpekùatvanirapekùatvalakùaõaviruddhadharmàdhyàsena bhedàt svaråpabhedagrahaõaikyàü na saübhavatãti vadan bhedaduùaõàrthameva bhedaü sàdhayatãti svavacanavirodha iti // nyà. pa. pra. 15 // ÷àbdàparokùaniràsaþ // ÷abdajanyamapi pratyakùamastãti ta eva varõayanti; tadapyayuktam, vyàghàtàt / na hi parokùajananasvabhàvatayà siddhà sàmagrã vi÷eùàbhàve kvacit svabhàvamatipatet / na caikajàtãyasàmagrãtaþ prasåtaü kàryaü vicitraü syàt, ekayaivava sàmagryà sarvajàtãyotpattiprasaïgàt ekasya kàryasya viruddhajàtiyogaprasaïgàcca / "da÷amastvamasi" ityàdidçùñànte 'pi tvamarthamàtraü pratyakùam / 'da÷amo 'ham' iti pratyayo hi nendriyasvàtantryeõodeti, kintu puruùavacanànurodhena / tanmåle 'pi cet pratyakùatà, evam 'dharmavàüstvamasi' iti kàrtàntikopade÷àdau 'tàdç÷o 'hamasmi' iti bodhe dharmàderapi pratyakùatvaprasaïgaþ / tata÷càpratyakùamiti jagati ki¤cinna syàt, pratyakùabhåtaü yatki¤ciduddi÷ya vi÷eùaõatayaiva sarvasya pratyakùatvopapatteþ / pårvàvagatada÷amabhàvaü tu puruùaü pratyupade÷e bhàùarà÷ipraviùñamaùãnyàyena pårvàparàparokùaõãnairantaryeõa madhyavarti÷abdajanyadhiyo 'parokùatvavyavahàraþ kasyacit syàdvà na và / ata eva tattvamasyàdi÷abdaþ svaviùayagocarapratyakùaj¤ànajanakaþ, svato 'parokùàrthagocaratvàt "da÷amastvamasi" "saüvit svaprakà÷à" ityàdivàkyavat ityàdyanumànàni nirastàni, da÷amatvasvaprakà÷atvàdivi÷iùñàkàreõa dçùñànteùvaparokùaj¤ànajananàsiddheþ / tathà vigãtaþ ÷abdo na svavàcyagocarapratyakùadhãjanakaþ, ÷abdatvàt, saüpratipannavat, ityàdyapipratiprayoktavyam / upalambhavirodha÷àbdapratyakùalakùaõasaükaràdiprasaïgo 'tra vipakùe bàdhakaþ / naivaü pårvasya, ÷abdajanyapratyakùamantareõàpi yogajàdçùñajanitasàkùàtkàràt praõidhànavi÷eùaprasàditaparamàtmasaükalpàdvà niþ÷reyasasiddheriti // pratyakùaü cidacinmayaü jagadidaü yasyetyanu÷råyate ya÷cànanyadhiyàmanantavibhavaþ pratyakùatàma÷nute / ya÷caiko yugapatsadà svata idaü vi÷vaü darãdç÷yate pràj¤aü taü pratipannamokùaõavidhàdakùaü didçkùemahi // iti ÷rãkavitàrkikasiühasya sarvatantrasvatantrasya ÷rãmadveïkañanàthasya vedàntàcàryasya kçtiùu nyàyapari÷uddhau pratyakùàdhyàye dvitãyamàhnikam // samàpta÷ca pratyakùàdhyàyaþ // // ÷rãmate nigamàntamahàde÷ikàya namaþ //