Venkatanatha [Vedantadesika]: Nyayaparisuddhi, Adhyaya 1,1 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.ac.in) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ nyÃ. pa. pra. 1 patyu÷ saæyaminÃæ praïamya caraïau tatpÃdakoÂÅrayo÷ saæbandhena samidhyamÃnavibhavÃn dhanyÃæstathÃnyÃn gurÆn / Óuddhaæ saæÓritabÃdarÃyaïatanornÃrÃyaïasyoktibha÷ ÓrÅmÃn veÇkaÂanÃyaka÷ sthitipadaæ nirmÃti nÅte÷ Óubham // vidyÃsthÃne«u dharmye«u gaïyate nyÃyavistara÷ / sa ca viplÃvitastaistaistato 'tra pariÓodhyate // nyÃ. pa. pra. 2 // gautamasÆtrabahi«kÃrapak«a÷ // yadyapi katha¤cidÃk«apÃdaæ satpak«e nik«eptu Óakyam; na ca kaïabhak«apak«anik«epavat kleÓa÷; nÃpi tatkartà gautamastÃmase«u paripaÂhyate; nÃpi ca vipralambhakatvakhyÃti÷; tathÃpi brahmasÆtrakÃrÃdibahi«k­tatvÃnnÃtÅva vayamÃdriyÃmahe / na khalvÃr«atvÃdibhistadÃdara÷, atiprasaÇgÃt / prÃj¤ÃnÃæ prathamenaiva guruïà hi svayaæ purà / lokÃyatamataæ proktaæ lokaviplavakÃraïam // athavà pitÃmaha evÃtra pramÃïam, ya indravirocanÃyoÓcÃrvÃkamatamupadi«ÂavÃn / tathà gautamo 'pi saæbhÃvyate / athÃpi "kÃïÃdaÓÃkyapëaï¬aistrayÅdharmo vilopita÷ / tridaï¬adhÃriïà pÆrvaæ vi«ïunà rak«ità trayÅ" // iti sm­te÷, "bahava÷ puru«Ã rÃjan sÃækhyayogavicÃriïa÷ / naita icchanti puru«amekaæ kurukulodbhava // samÃsena tu tadvyÃsa÷ puru«aikÃtmyamuktavÃn "/ iti mahÃbhÃratokteÓca yuktaæ tattadbahi«kÃra÷ / iha tu na tatheti cenna, tulyanyÃyatayà vacanasyopalak«aïÃrthatvÃt / na khalu tadvà tÃd­gveti kaÓcidviÓe«a÷ / yadyapi kÃÓakuÓÃvalambanyÃyena pak«ÃntarÃdÃdhikyamasya pak«asya, athÃpi na tadvedÃntasaænidhau; na khalumaÓakÃdbali«Âho 'pi mÃtaÇga÷ kaïÂhÅravamuparuïaddhi // "yadak«apÃda÷ pravaro munÅnÃæ ÓamÃya ÓÃstraæ jagato jagÃda / kutÃrkikÃj¤Ãnaniv­ttihetu÷ kÃri«yate tasya mayà nibandha÷" // iti vÃkyamak«apÃdapak«apÃtenoktamityanÃstheyam // uktaæ ca pÆrvÃcÃryai÷--- "kÃïÃdamÃk«apÃdaæ và kÃpilaæ tantrameva và / tantrÃïyetÃni sarvÃïi na tantrÃïyÃtmanirïarya" // iti // ata eva hi "etena Ói«ÂÃparigrahà api vyÃkhyÃtÃ÷" iti sÆtre bhëitam---"etena---vedÃparig­hÅtasÃækhyapak«ak«apaïena, Ói«ÂÃÓca vedÃparig­hÅtÃ÷ kaïabhak«Ãk«apÃdak«apaïakabhipak«Ã÷ k«apità veditavyÃ÷" iti / na ca sÆtranibaddhaæ sarvaæ vidyÃsthÃnamiti niyamo d­«Âa÷; na caika evaikasya vidyÃsthÃnasya sÆtrak­dityapi và ­«irityeva và rÃjÃj¤Ã, anyairapi ca tatkaraïadarÓanÃt // pramÃïaÓabdasya bhÃve karaïe ca vyutpatti÷ / 1 evaæ ca pramaiva pramÃïamityeke / 2 pramÃkaraïamevetyapare / 3 tayoranyataradityanye / 4 yathÃvasthitavyavahÃrÃnuguïaæ j¤Ãnaæ pramÃïam / 5 yadaj¤ÃnÃt saæsÃro yajj¤ÃnÃt tanniv­ttistat prameyaæ mumuk«ubhi÷ prakar«eïa meyatvÃt / 6 taddvividhaæ dravyÃdravyabhedÃt / 7 sÃmÃnyato và pramÃvi«aya÷ prameyam / 8 ÃgantukadharmÃÓrayo dravayam / 9 atathÃbhÆtamadravyam / 10 dravyaæ dvedhà ja¬amaja¬amiti / 11 ja¬aæ ca dvedhà prak­ti÷ kÃla iti / 12 aja¬aæ ca tathà pratyak parÃgiti / 13 pratyagapi dvividhaæ jÅvar iÓvara iti / 14 parÃgapi tathà dharmabhÆtaj¤Ãnaæ nityavibhÆtiÓceti / 15 athavà dravyaæ dvividhamÃtmÃnÃtmabhedÃt / 16 tredhà và bhokt­bhogyaniyant­ÓrutyanusÃrÃt / 17 «o¬hà và triguïakÃlajÅveÓvaraÓuddhasattvamatibhedÃt / 18 asvayaæprakÃæÓaæ ja¬am / 19 svayaæprakÃÓamaja¬am / 20 miÓrasattvÃÓraya÷ prak­ti÷ / 21 kÃla÷ k«aïalavÃdivyavahÃrahetu÷ / 22 svasmai bhÃsamÃnaæ pratyak / 23 parasmai bhÃsamÃnaæ parÃk / 24 paratantracetano jÅva÷ / 25 svatantrar iÓvara÷ / 26 arthaprakÃÓo buddhi÷ / 27 prak­tivyatiriktatve sati sattvÃÓrayo nityavibhÆti÷ / 28 adravyamanekadhà sattvaÓabdÃdivaicitryÃt / 29 ekaæ vetaraviÓi«Âaæ prÃdhÃnyata÷ prameyaæ paraæ brahma / 30 itare«Ãæ svani«Âhabrahmaikani«ÂhatvÃt / 31 tasyaiva ca tathÃtvena mumuk«ubhi÷ prakar«eïa meyatvaÓrute÷ / 32 avyavasthitavyavahÃrakÃraïaæ j¤Ãnaæ saæÓaya÷ / 33 ayathÃvyavahÃrakÃraïaæ j¤Ãnaæ viparyaya÷ / 34 saæskÃramÃtrajaæ j¤Ãnaæ sm­ti÷ / 35 tadvyatiriktaæ j¤Ãnamanubhava÷ / 36 puru«aprav­ttyuddeÓyaæ prayojanam / 37 vyÃptyadhigamasthÃnaæ d­«ÂÃnta÷ / 38 prÃmÃïikatvÃbhimatai÷ parig­hÅtor'tha÷ siddhÃnta÷ / 39 parÃrthapramÃïaprayogavÃkyÃvÃntaravÃkyÃnyavayavÃ÷ / 40 vyÃpyÃÇgÅkÃreïa vyÃpakÃni«Âaprasa¤janaæ tarka÷ / 41 tarkÃnug­hÅtapramÃïapÆrvakatattvÃvadhÃraïaæ nirïaya÷ / 42 vÅtarÃgakathà vÃda÷ / 43 pak«advayasÃdhanavatÅ vijigÅ«ukathà jalpa÷ / 44 pratipak«asthÃpanahÅnà tu sà vitaï¬Ã / 45 hetvaÇgaikadeÓavikalà hetvÃbhÃsÃ÷ / 46 avivak«itaÓabdÃrthÃropeïa dÆ«aïaæ chalam / 47 svavyÃpidÆ«aïaæ jÃti÷ / 48 kathakÃÓaktiliÇgaæ nigrahasthÃnam / 49 ityetÃd­ÓÃni vÃkyÃni kiæ na sÆtrÃïi syu÷ ? tadiha saæk«iptaæ lak«aïÃdivÃkyaæ sÆtram; tadudÃharaïÃdivÃkyaæ tu bhëyÃdikamiti vibhÃvya saæto«Âavyam / na ca pÆrvaprÃbalyavyavasthÃ, tatpÆrvasaæbhavÃt vÃrtikasya cÃnavatÃraprasaÇgÃt vyÃkaraïÃdi«vanyathÃkaraïasvÅkÃrÃcca / na ca jaimine÷ pramÃïalak«aïÃdi«vaudÃsÅnyamÃtreïa gautamokte«u kÃÓyapokte«u và ni÷Óe«Ãnumatisiddhiriti mantavyam, anyaparatayà lokaprasiddhopajÅvanÃt, parakalpitataÂÃkopajÅvanavat / karmakÃï¬av­ttikÃrÃdayo 'pi hi losiddhÃæ pramÃïÃdivyavasthÃæ yathÃyathamanyathà saæjag­hu÷ / ato yÃvadiha yuktiyuktaæ tÃvadupajÅvyate; na khalu taÂÃkastha÷paÇko 'pyapaÇkilabuddhibhistatadavagÃhibhirupajÅvyate / ata÷ siæhavanaguptinyÃyena yathÃvasthitanyÃyÃnug­hÅtaæ vedaæ vedÃnumataæ ca nyÃyamanusarÃma÷, na punarnyÃyamÃtram // yattu "j¤Ãtasaæbandhasya" ityÃdigranthamupÃdÃyÃnantaramuktaæ ÓrÅvi«ïucitte÷---- "vyÃptidhÅgarbhÃnubhavo 'numÃnamityartha÷ / nyÃyaÓÃstre tu tadviÓe«anirïaya÷" iti, tadapi tannirÆpaïÃdhik­tavidyÃsthÃnakhyÃpanaparam / pramÃïÃdisÆtramupÃdÃya vyÃcak«Ãïaistatpak«ani«Âhairapi pÆrvai÷ kvacit sÆtrÃïi nirÃk­tÃni / tannyÃyasya nÃsmÃsu sarpamÃra÷, nÃpi daï¬anivÃraïam / tataÓca, yathÃlokaæ yathÃvedaæ laukike vaidike 'pi ca / yo vaktà sa parigrÃhya÷ prÃktano 'dyatano 'pi và // vivak«itÃrthÃvaiÓadyaæ vyÃkulatvamapÆrïatà ullokatetyamÅ do«Ã guïakoÂau ja¬ai÷ k­tÃ÷ // bhagavannÃrthamunibhirnyÃyatattvasamÃhvayà / avadhÅryÃk«apÃdÃdi nyabandhi nyÃyapaddhati÷ // tadarvÃgbhistathÃcÃyairyathe«Âaæ matamÃsthitai÷ / praïinye bahudhà taistai÷ pramÃïÃdivicÃraïà / tadayaæ bhëyasva÷sasiddho bahi«kÃrapak«a÷ // nyÃ. pa. pra. 3 // gautamasÆtrasvÅkÃrapak«a÷ // aÇgÅkÃrakÃÇk«iïÃmak«apÃdÅyamapyasmaduktaikÃntatayà sthÃsyati; tathaiva sthÃpayi«yÃma÷ / ato vayamapi mahatÃmayuktÃrthatÃtparyakalpanena nÃparÃdhyema, nyÆnÃdhikaviruddhavyapadeÓÃdÅnÃmalak«aïalak«aïoktÅnÃæ cÃdhyÃhÃrÃnyaparyÃmyÃæ tadbhakterapi nirvÃhÃt / tathÃsmin yatra sphuÂa÷ Órutism­tiÓÃrÅrakavirodha÷, sa uddeÓato niruhyate // yattÃvatsÆtritaæ prathamÃdhyÃye --- "ghrÃïarasanacak«ustvakchrotrÃïÅndriyÃïi bhÆtebhya÷" iti; atra j¤Ãnendriyapa¤kopÃdÃnaæ nendriyÃntarapratik«epÃrtham, manasa÷ p­thakprameyatayà uddeÓÃt anantarameva ca "yugapajj¤ÃnÃnutpattirmanaso liÇgam" iti lak«aïakaraïÃt abhyupagamasiddhÃntanyÃyena ca tadindriyatvaparÅk«aïÃt / ataÓcoktena samÃnayogak«emayuktipramÃïaka÷ karmendriyavarga upalak«aïÅya÷, "prav­ttirvÃgbuddhiÓarÅrÃrambha÷" iti sÆtre vÃca÷ kaïÂhokte÷ pÃïyÃdicatu«Âayasya ÓÃrÅravyÃpÃrakaraïatayà sÆcanÃditi // ÓarÅrake tu "saptagaterviÓe«itatvÃcca" iti pÆrvapak«amupak«ipyÃsÃdhayacca hastÃdÅnÃmapÅndriyatvaæ bhagavÃn bÃdarÃyaïa÷--- "hastÃdayastu sthite 'to naivam" iti / "bhÆtebhya÷" iti ca nopÃdÃnÃbhiprÃyam, ahaÇkÃropÃttÃnÃmÃpyÃyakabhÆtavivak«ayÃpi tadupapatte÷ / tathà ca vedÃrthasaægrahe---"evamÃhaÇkÃrikÃïÃmindriyÃïÃæ bhÆtaiÓcÃpyÃyanaæ mahÃbhÃrata ucyate" iti / samÃdhÃnam ­«yantaravÃkyasyÃpi samÃnanyÃyasya nirvÃhÃrtham / parasparaviruddhapramÃïavÃkye«u tÃtparyaviÓe«aparikalpanayà parihÃra eva hi paï¬itak­tyam / anityamanovÃdibhirapi hi "annamayaæ hi somya mana÷"--- iti ÓrutirÃpyÃyanaparatayaiva yojyà / tulyamidamanyatrÃpÅti // yattu---"bÃdhanÃlak«aïaæ du÷kham" "tadatyantavimok«o 'pavarga÷" iti, tatra du÷khÃtyantaniv­tterapavargatvaæ sarvÃÇgÅk­tam / na ca tatrÃnanda÷ Órauta÷ kaïÂhoktyÃ÷ prati«idhyate / tadabhiprÃye cÃnanyathÃsiddhaæ kimapi na liÇgaæ paÓyÃma÷ / ata eva hi bhÆ«aïamate nityasukhasaævedanasaæbandhasiddhirapavarge sÃdhità / etena "tasmÃtsarvadu÷khavimÃk«o 'pavarga÷" iti caturthÃdhyÃyavÃkyamapi nirvyƬham, tatrÃpyÃnandani«edhÃbhÃvÃt // yacca ÓÃrÅrakadvitÅyÃdhyÃyaviruddhamiha dvitÅyÃdhyÃye avayavisamarthanamivÃbhÃti, tadapi tadekÃrthaæ yojayituæ Óakyam / tathà hi---"na caikadeÓopalabdhiravayavisadbhÃvÃt / sÃdhyatvÃdavayavini saædeha÷ / sarvÃgrahaïamavayavyasiddhe÷ / dhÃraïÃkar«aïopapatteÓca / senÃvanavadgrahaïamiti cennÃtÅndriyatvÃdaïÆnÃm / " ityetÃni hi tatsÆtrÃïi; na tÃni virudhyante, senÃvanÃdivyÃv­ttÃvayavyÃrambhakatayà tadasamavÃyikÃraïatvÃbhimatÃvasthÃviÓe«Ãpanna÷ saæghÃtaviÓe«a evÃvayaviÓabdena nirdiæÓyata ityavirodhÃt tÃvataiva upalambhavyavahÃraviÓe«ÃdeÓcaritÃrthatvÃt / atÅndriyÃïuvacanamapi pradÅpÃvayavÃnÃmivaindriyikÃïÃmevÃvasthÃviÓe«eïÃtÅndriyatvÃbhyupagamÃdaviruddham / avyaktameva hi triguïadravyamavasthÃviÓe«Ãdravyaktaæ bhavatÅtyÃgamikÃ÷ / pratyekamupalambhÃyogyÃnÃmapi saæhativiÓe«arÆpÃvasthÃbhedÃdaindriyikatvatattÃratamyÃdikaæ himÃnÅcÆrïapu¤jÃdi«vanÃrabdhÃvayavi«u lokasiddham / upamÃnÃkhyapramÃïÃntarasamarthanaæ tu nyÃyaikadeÓibhirevopamÃnasyÃnumÃnÃntarbhÃvapratik«epamÃtraparatayà nirvyƬham // yacca---"pÆraïapradÃhapÃÂanÃnupalabdheÓca saæbandhÃbhÃva÷" iti ÓabdÃrthasaæbandhÃbhÃvamupak«ipya pariharatà "ÓabdÃrthavyavasthÃnÃdaprati«edh÷" / "na sÃmayikatvÃcchabdÃdarthe pratyayasya" ityÃdinà sÃmayikatvamuktam; tadapi saæpratipannasÃmayikatvadvÃrà anumÃnÃdivilak«aïasaæbandhaviÓe«akhyÃpanÃrthamiti yojyam, anÃdinidhanÃvicchinnasaæpradÃyavedavartinÃæ padÃnÃæ manvÃdivacanaviruddhasÃæketikatvopapÃdanakÊptyasaæbhavÃt / yacca "mantrÃyurvedaprÃmÃïyavacca tatprÃmÃïyamÃptaprÃmÃïyÃt" iti, etadapyanÃdinidhanasyaiva vedasya pratikalpamÅÓvareïÃptatamena yathÃpÆrvaæ pravartanamabhisaædhÃyeti sugamam // varïÃnityatvavarïanaæ tu na ÓrutyÃdiviruddham; pratyutÃnukÆlameva / ÓÃrÅrakadevatÃdhikaraïe varïÃnityatvamabhyupagamyaiva hi "ata eka ca nityatvam" "samÃnanÃmarÆpatvÃccÃv­ttÃvapyavirodho darÓanÃt sm­teÓca" iti vedanityatvaæ sÃdhitam // yattu jaiminÅye ÓabdÃdhikaraïe varïanityatvasamarthanaæ vyÃcakhyu÷; sa tu vyÃkhyÃtÌïÃmevÃparÃdha÷, asÃæketikavÃcakÃkÃranityatvaparatvenÃnyaparatvÃttasyÃdhikaraïasya // yacca dvitÅyÃdhyÃyÃnte "vyaktyÃk­tijÃtayastu padÃrtha÷"ityuktam, tatrÃpi na vaiÓe«ikÃbhyupagatajÃtisvÅkÃre liÇgaæ paÓyÃma÷; nahyatra dravyaguïÃdipadÃrthaparisaækhyÃnaæ kriyate, "te vibhaktyantÃ÷ padam" iti pratipÃditapadavÃcyapradarÓanaparatvÃt / anantaraæ catis­ïÃmeva lak«aïamÃha---"vyaktirguïaviÓe«ÃÓrayo mÆrti÷""Ãk­tirjÃtiliÇgÃkhyÃ" "samÃnaprasavÃtmikà jÃti÷" iti / iha tu vastusvarÆpanirÆpitasvarÆpaviÓe«akadharmasvarÆpanirÆpakadharmavi«ayatayà yathÃsaæbhavaæ yojyam / ato na dvitÅyÃdhyÃye 'pi vedÃntavirodha÷ / t­tÅye "darÓanasparÓanÃbhyÃmekÃrthagrahaïÃt" ityÃdikaæ bÃhyÃntarindriyÃdinirÆpaïÃdikaæ cÃtyantopayuktam / na ca manonityatvÃdikaæ tatra sÆtritam; yena tadutpattyÃdiÓrutikopa÷ // yaccÃtroktam---"gandhakledapÃkavyÆhÃvakÃÓadÃnebhya÷ päcabhautikaæ ÓrutiprÃmÃïyÃcca" iti, etadeva yathÃÓrutaæ siddhÃntatayà svÅkÃryam / yadapi "gandharasarÆpasparÓaÓabdÃnÃæ sparÓaparyantÃ÷ p­thivyÃ÷" "aptejovÃyÆnÃæ pÆrvapÆrvamapohyÃkÃÓasyottara÷" iti guïavyavasthÃpanam, tatra tu tathaivÃbhyupagame 'pi na vastvantaravirodha÷ / tathÃpyÃkÃÓÃdi«u ÓabdÃderekadvitricatu«pa¤cakrameïa purÃïe«u pÃÂhÃt, ÃkÃÓÃnupraveÓÃdanyatra Óabda iti nirvÃhe vÃrÆvÃdyanupraveÓÃduttarottare«u sparÓÃdiriti nirvo¬huæ ÓakyatvÃt, upalambhÃnvayavyatirekÃbhyÃæ vyavasthÃpanasyÃpi samatvÃt, gandhÃdisÆtraæ p­thivyÃste santyevetyayogavyavacchedena nirvÃhyam / "ÃkÃÓasyottara÷" ityatra tu tasya sa evetyanyayogavyavacchedena / kati kati caivaæ sÆtrÃïi kli«ÂÃni parairapi niruhyante // yacca---"svaguïÃnnopalabhanta indriyÃïi kasmÃditicet" "saguïÃnamindriyabhÃvÃt" ityatra "na Óabdaguïopalabdhe÷" ityuktam; tatrÃpi Órotrendriyasya ÃkÃÓÃpyÃyitÃtvÃdÃpyÃyakaguïasya tadguïatÃæ paÂanailyapÃnÅyasaurabhÃdivat prakalpoktamuttaram / athavà yathÃgamamÃhaÇkÃrikatvamindriyÃïÃmajÃnataÓcodye bhÆtÃpyÃyitendriyapak«e sthitvaivedamuttaraæ gƬhÃbhiprÃyeïa dadÅya iti / etaduktaæ bhavati---bhavatà kimindriyaguïopalambhÃbhÃva ucyate, kiæ và tadÃpyÃyakaguïopalambhÃbhÃva÷ ? pÆrvatrÃÇgÅkÃra evottaram, ÓabdÃdÅnÃmanindriyaguïatvÃt / uttaratra vyabhicÃra iti / ato na vedÃntavirodhaprasaÇga÷ // caturthe 'dhyÃye--prav­ttirÃgadve«ÃdinirÆpaïam, ÃtmanityatvÃdinà pretyabhÃvÃdipratipÃdanam, animittabhÃvotpattisarvÃnityatvasarvanityatvÃdinirÆpaïaæ cÃtyantÃnuguïam / avayaviprasaÇgaÓca prÃguktanyÃyena netavya÷ / pa¤camastu jÃtinigrahasthÃnamÃtropak«Åïo na kvacittattva upakaroti / vyavahÃrÃÇgavimarÓasaundaryÃsaundaryÃdikaæ tu vÃstavalak«yalak«aïayuktyÃdiparÃmarÓavaij¤ÃnikairarthasthitimÃtrÃnusÃrÃdanÃdaraïÅyam / yat punararvÃgbhirak«acaraïapa¤cÃdhyÃyyÃæ kuÓakÃÓÃvalambena kaïacaraïakathÃæ niveÓya naigamikya÷ padavyo nirudhyante, tatra tu nÆnaæ sa eva gautama÷ svayamanta÷ prahasati // iti svÅkÃrapak«a÷ // yadvà nÃtÅva ca bahi«kÃro nÃtÅva ca parigraha÷ / sÃækhyÃdivadihÃpi syÃt samÃdhistau«ataæï¬ula÷ // upajÅvyabahutvena vidyÃsthÃnaniveÓanam / viruddhÃæÓaikavi«ayà sÆtrÃdi«u bahi«kriyà // nyÃ. pa. pra. 4 // adhikÃrivivecanam // niyatÃdhikÃraÓcÃyaæ nyÃyavistara÷ / adhikÃrÃcca niyata÷ syÃdayaæ nyÃyavistara÷ / apratyavÃyo mÃhÃtmyÃddayÃlu÷ ÓÃstramabravÅt // sarvÃdhikÃramityetadasamÅk«itabhëitam / kathamÃgamav­ttÃntamanadhÅtÃgamà vidu÷ // ni«iddhe prerayaæstÃnvà kathaæ kÃruïiko bhavet / na ca Óakyà naraÓira÷pÃvitryÃdyanumÃk«ati÷ // vihÃyÃgamamak«Ãdyairdvidhà tatrÃpi viplava÷ / ÓrutyÃæ hyanadhikÃritvÃttadanyatrÃvyavasthite÷ // dharmak«obhÃmumÃbhaÇge kathaæ ÓÆdrÃdaya÷ k«amÃ÷ / atha traivarïikairukte tvanyo viÓvasitÅtyapi // svayaæ nyÃyavicÃre 'sya phalatyanadhikÃritÃm / pratyak«Ãnumayoryatra nityaæ vedÃnapekhatà // tatrÃpaÓÆdrabhëyoktà ÓÆdrÃderapyadhikriyà / caturdaÓÃpi sthÃnÃni bhagavÃn dharmavidyayo÷ // na spra«ÂavyÃni ÓÆdrairityabravÅdÃÓvamedhike / "aÇgÃni vedÃÓcatvÃro mÅmÃæsà nyÃyavistara÷ / purÃïaæ dharmaÓÃstraæ ca vidyà hyetÃÓcaturdaÓa // yÃnyuktÃni mayà samyagvidyÃsthÃnÃni bhÃrata / utpannÃni pavitrÃïi pÃvanÃrthaæ tathaiva ca // tasmÃttÃni na ÓÆdrasya spra«ÂavyÃni katha¤cana / " iti // tasmÃdetÃni traivarïikairadhyetavyÃni / tatra brÃhmaïena vidyÃprÃptaye dharmÃnu«ÂhÃnÃya cÃdhigantavyÃni / k«atriyavaiÓyÃbhyÃæ dharmÃnu«ÂhÃnÃyaiva / tathà ÓaÇkhena vidyÃsthÃnÃnyanukramyoktam--- "etÃni brÃhmaïo 'dhikurute / sa ca v­ttiæ darÓayatÅtare«Ãm" iti / evameva dharmaÓÃstrasaægrÃhakai÷ samarthitam / tataÓca ye«Ãæ karmabrahmamÅmÃæsÃvaseyatattvahitarÆpaprameyacintÃdhikÃra÷, te«Ãmeva tÃtparyaparyavasÃyitayà dharmavidyÃsthÃnÃbhimatanyÃyaævistarÃndhikÃrapa iti siddham // nyÃ. pa. pra. 5 // prayojananirÆpaïam // pratyak«ÃdipramÃïena Óuddhi÷ padatadarthayo÷ / mÃnameyÃdiniyatirnirde«okteÓca mÃnatà // grÃvaplavanavÃkyÃdÃvÃnyaparyaæ virodhata÷ / citrÃpaÓuphalatvÃdÃvabÃdhadvÃrasaægraha÷ // anuvÃdavidhÃnÃdicintà prÃptyÃdipÆrvikà / pratyak«Ãdi«vasiddhe«u na kalpeta katha¤cana // evamÃdyupayogena munibhirnyÃyavistara÷ / vedÃnugrahaïÃddharmavidyÃsthÃnatayodita÷ // ÃgamÃkhyapramÃïe tu saæÓuddhe nyÃyavistarÃt / tadviÓe«asya mÅmÃæsà sÃdhayeddharmamÃnatÃm // prameyasyÃpi saæÓuddhirantato brahmacintanÃt / iha tasya niveÓastu tÃdarthyÃdiprasiddhaye // pramÃïamevÃsya ÓÃstrasya prÃdhÃnyato vi«aya÷ / tatra prek«ÃvadadhicikÅr«Ãsiddhyartham---prameyatattvaj¤Ãnaæ hÃnopÃdÃnadvÃrà ni÷Óreyasahetu÷, tacca saparikarÃt pramÃïÃt---iti paramparayà prayojanaj¤ÃpanÃya pradarÓanamÃtramihÃbhimatam / ata÷ pradhÃnavi«ayatayÃ, prameyÃdisÃdhakatayà ca pramÃïaæ prameyÃdapi pÆrvamucyate / tatra vyavacchedyatvÃÇgatvÃdimukhena saæÓayÃdayo 'pi caturdaÓa yathÃyathaæ nirÆpyante / na ca «o¬aÓatve nirbandha÷, atathÃtvaviparyayatvÃdyupÃdhyantarÃdhÅnasaægrahavibhajanÃbhyÃæ nyÆnÃdhikoddeÓasyÃpi ÓakyatvÃt upayogÃnupayogÃviÓe«Ãcca / etÃvadevagautamasyÃpi h­dayamiti // nyÃ. pa. pra. 6 // pramÃïÃpramÃïavyavasthÃpanam // asti tÃvadidaæ pramÃïamidamapramÃïamiti prasiddho laukikaparÅk«akavyavahÃraghaïÂÃpatha÷ / tadanÃdare tu nirÃÓrayatayà parÅk«aïasyÃpyanudaya÷ // vyavahÃro hi jagato bhavatyÃlambane kvacit / na tatsÃmÃnyato nÃsti kathantà tu parÅk«yate // sÃmÃnyaniÓcitÃrthena viÓe«e tu bubhutsite / parÅk«Ã hyucità sve«ÂapramÃïotpÃdanÃtmikà // na sarvasyÃpramÃïatvaæ svapak«asya svata÷ k«ate÷ / na sarvasya pramÃïatvaæ svapak«asyÃnyata÷ k«ate÷ // siddhyasiddhyo svapak«asya siddhà lokavyavasthiti÷ / tatsiddhyasiddhyostvatpak«o na katha¤cana sidhyati // pramÃïena pramÃïasya bÃdha÷ svavyÃhaterhata÷ / apramÃïena tadbÃdhe sÃdhanaæ ca tato na kim // apramÃïÃt pramÃïÃdvà mÃnasiddhirna cenna tat / yata÷ pramÃïatastasya siddhi÷ svapararak«iïÅ // bÃdhÃbÃdhavyavasthÃpi mÃnata÷ syÃdravyavasthitÃt / anyathà tvavyavasthÃyà na vyavasthetyavasthite÷ // sarvatrÃnirïaye na sta÷ saæÓayotpattinirïayau / yathà tatkoÂitatsiddhistathÃnyatrÃpi yujyate // dharmisÃdhÃraïÃkÃrakoÂÅnÃæ pÆrvaniÓcaye / asÃvayamayaæ veti hyÃvirbhavati saæÓaya÷ // sarvatra saæÓayastÃvanna sarvasyÃpi d­Óyate / sarvaæ saædigdhamiti te nipuïasyÃsti niÓcaya÷ // saæÓayaÓca na saædigdha÷ saædigdhÃdvaitavÃdina÷ / dÆraæ gatvÃpi durvÃra÷ saæÓaye nirïayastava // mÃnÃmÃnavibhÃge 'ta÷ sÃmÃnyena vyavasthite / kvÃcitkasaæÓayocchittyai lak«aïaæ saæpracak«ate // tatra vyutpattivivak«ÃbhedÃt pramitiæ tatkaraïaæ ca yathecchaæ pramÃïamÃhurityavocÃma, ÃÓrayaprÃmÃïyasyÃnÃdeÓikatvÃt / "ÃptaprÃmÃïyÃt"---Ãptoktatvaheto÷ prÃmÃïyÃdityartha÷ / na hi vakt­prÃmÃïyaæ vÃkyaprÃmÃïya upayujyate laukikavÃkye«u; kintu kÃraïado«ÃbhÃva÷ / dvidhÃpi pramitireva Óodhyà // nyÃ. pa. pra. 7 // pramÃlak«aïaparÅk«aïam // tatrÃsmadÅyà eva kecidanyathÃkhyÃtimicchanta÷ sm­te÷ prÃmÃïyamanicchanta÷ samyaganubhava÷ prameti lak«ayanti; ubhayamicchanta÷, yathÃrthaj¤Ãnaæ prameti; ubhayamanicchanta÷, anubhÆti÷ prameti / evaæprÃyÃïi ca vÃdyantaroktÃni lak«aïÃni // vayaæ tu brÆma÷--- yathÃvasthitavyavahÃrÃnuguïaæ j¤Ãnaæ prameti / yathÃrthakhyÃtimakhyÃtimanyathÃkhyÃtimeva và / icchadbhirna vimantavyamidaæ lokÃnusÃrata÷ // sm­timÃtrÃæpramÃïatvaæ na yuktamiti vak«yate / abÃdhitasm­terloke pramÃïatvaparigrahÃt // buddhÃgamÃdityÃge ca na hetu÷ sm­timÆlatà // viÓuddhasm­timÆle 'pi mÃnavÃdau prasaÇgata÷ // bhrÃntiæ pramÃto bhindanto na cÃhu÷ sm­timÃnatÃm / sm­titvameva hi vyaktamaprÃmÃïyaæ bhavanmate // pÅtaÓaÇkhabhramÃdau ca na hyetadupapadyate / cak«u«aiva hi ÓaÇkhÃde÷ pÅtimÃdeÓca tatra dhÅ÷ // tataÓca pratipattau và vyavahÃrodaye 'pi và / tathÃbhÃvÃnyathÃtvÃbhyÃæ pramÃbhrÃntitavyavasthiti÷ // viparyayÃdervyÃv­ttirevameva hi sidhyati / yatki¤cidanyathÃtvaæ hi vaiparÅtyamitÅ«yate // ÃtmakhyÃtyÃdivÃde«vapyanyathÃtvamavÃritam / bhramaprav­ttibÃdhÃderanyathà na hi saæbhava÷ // evaæ satyanyathÃdhÅstatsÃmagrÅ vÃpi lÃghavÃt / ayathÃvyavahÃrasya heturityavaÓi«yate // sarvairapyanyathÃkhyÃtirdustyajatvÃllaghÅyasÅ / tadvÃdinÃpyavarjyatvÃt tato 'pyakhyÃtilÃghavam // svÃrasyamanyathÃkhyÃtÃvakhyÃtau lÃghavaæ sthitam / iti darÓayituæ bhëye dvitayaæ tadanujjhitam / yannÃthamunimiÓrÃdyairyathÃrthakhyÃtisÃdhanam / tallokabuddhyanÃrohÃdvaibhavaæ kecidÆcire // mÃnÃdrÆpyÃdisattve 'pi tayoranyataraddhruvam / kÃryÃk«amatvÃgrahaïÃt tatk«amatvagraheïa và // khyÃtyantarÃïÃæ do«Ãstu tattatsiddhÃntaÓÅlane / svayamevonmi«antyeva saægrahÃt ki¤ciducyate // tatrÃtmakhyÃtau tÃvat--- anyadvij¤ÃnamastÅti dhÅranyavi«ayà na và / Ãdyer'thasyÃpi tadvaddhÅranyatraikaiva dhÅrbhavet // saætÃnÃntaravij¤Ãnaæ svasaætÃne k«aïÃntaram / yà dhÅ÷ sÃdhayate sà hi svato bÃhyaæ vigÃhate // sahopalambhaniyama÷ saævido grÃhyalak«ma ca / bodhe 'pyartha ivetyevaæ j¤ÃnÃrthaikyaæ na tadbhavet // do«ÃdihetujÃlasya mithyÃve 'pi yathe«yate / adhi«ÂhÃnasya mithyÃve 'pyanivÃryastathà bhrama÷ // tato mÃdhyamikasyaiva pak«astatrÃvaÓi«yate / na ca tatrÃpi nistÃra÷ sarvathÃnupapattita÷ // asattvaæ laukikaæ brÆ«e lokottaramathÃpi và / na ni«edho nirupadhi÷ pÆrvatrÃnyanna dhÅpadam // catu«koÂivimuktaæ ca tattvaæ prÃmÃïikaæ na và / pÆrvatra tÃvatÅ sattà na cet taddhÅrasanmati÷ // anye«Ãæ ca niradhi«ÂhÃnakhyÃtau --- atrÃsadeva bhavatÃmatreti khyÃyate na và / Ãdye siddhamadhi«ÂhÃnaæ dvitÅye khyÃtyapahnava÷ // kiæ ca svanetrani«ÂhyÆtaæ timiraæ timirÃrditai÷ / keÓastabakasÃd­ÓyÃt tathà bhÃtyevamÅd­ÓÃ÷ // yadyapyavidyamÃnor'tho vidyamÃnatayà sphuret / tathÃpyasÃvadhi«ÂhÃnaæ svadeÓÃdau mito hi sa÷ // idantvena pratÅter'the tadÃropaæ pare vidu÷ / tasminnidantvÃropaste phalatastulyatà dvayo÷ // anirvacanÅyakhyÃtau --- anirvÃcyatayà vastu nirucyeta na và tvayà / Ãdye virodho vividho dvitÅye 'smanmatasthiti÷ // sadasadvyatireko 'pi viruddho yadi g­hyate / sadasadrÆpatà kiæ nu pratÅtà tu na g­hyate // anu«ïÃÓÅtavat tucchÃdbrahmaïaÓcÃtirekità / sÃdhyeta khyÃtibÃdhÃderyadi siddhaæ tadatra na÷ // na ca viÓvasya bÃdho 'pi svarasÃdupajÃyate / aprati«Âhitayuktyà tu bÃdho brahmÃpi saæsp­Óet // nÃÓÃt saditaratvaæ ca nÃÓakÃle yadÅ«yate / svakÃle yadi bÃdha÷ syÃnnÃÓasyÃpyanirÆpaïam // nityatvena ÓrutÃnÃæ ca ke«Ãæ cinna hi nÃÓità / bhÃgÃsiddhastato heturna caikyaæ nÃÓabÃdhayo÷ // nirvi«ayakhyÃtau --- vi«ayÃlÅkabhÃvÃdau khyÃtyantaraparigraha÷ / anullekhastu rÆpyÃdidhÅrityuktyà nibarhita÷ // nyÃ. pa. pra. 8 // nigamanam // tataÓcÃtrÃnyathÃdhÅrvà taddhetumatireva và / bhrÃntirvastuvirÆpasya vyavahÃrasya kÃraïam // iti ÓrÅkavitÃrkikasiæhasya sarvatantrasvatantrasya ÓrÅmadveÇkaÂanÃthasya vedÃntÃcÃryasya k­ti«u nyÃyapariÓuddhau pratyak«ÃdhyÃye prathamamÃhnikam //