Udayana: Nyayakusumanjali, Stavaka 5 Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries are not marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ÓrÅ÷ // ÓrÅmate ÓrÅnivÃsaparabrahmaïe nama÷ // nyÃyakusumäjalau pa¤camastabaka÷ // nanvÅÓvare pramÃïopapattau satyÃæ sarvametadevaæ syÃt / tadeva tu na paÓyÃma iti cet- nahye«a sthÃïoraparÃdha÷ yadenamandho na paÓyati / tathÃhi- kÃryÃ'yojanadh­tyÃde÷ padÃt pratyayata÷ Órute÷ / vÃkyÃt saÇkhyÃviÓe«Ãcca sÃdhyo viÓvavidavyaya÷ //1 // [ku.5.602] k«ityÃdi kart­pÆrvakaæ kÃryatvÃditi- na bÃdho 'syopajÅvyatvÃt pratibandho na durbalai÷ / siddhyasiddhyorvirodho no nÃsiddhiranibandhanà //2 // [ku.5.603] tathÃhi- atra ye ÓarÅraprasaÇgamudghÃÂayanti, kaste«ÃmÃÓaya÷? kimÅÓvaraæ pak«ayitvà kart­tvÃccharÅritvam; tata÷ (atha) ÓarÅravyÃv­tterakart­tvam; atha k«ityÃdikameva pak«ayitvà kÃryatvÃccharÅrikart­katvam; yadvà ÓarÅrÃjanyatvÃdakÃryatvam; tata eva vÃkart­katvam; paravyÃptistambhanÃrthaæ viparÅtavyÃptyupadarÓanamÃtraæ veti? tatra prathamadvitÅyayorÃÓrayÃsiddhibÃdhÃpasiddhÃntapratij¤ÃvirodhÃ÷ / t­tÅye tu vyÃptau satyÃæ nedamani«Âam; asatyÃntu na prasaÇga÷ / caturthe bÃdhÃnekÃntau (229) / pa¤cametvasamarthaviÓe«aïatvam / «a«Âhe 'pinÃg­hyamÃïaviÓe«ayà vyÃptyà bÃdha÷ / na cÃg­hyamÃïÃviÓe«ayà (230) vyÃptyà g­hyamÃïaviÓe«ÃyÃ÷ satpratipak«atvam / asti ca kÃryatvavyÃpte÷ pak«adharmatÃparigraho viÓe«a÷ / kartÃÓarÅrÅ, viparÅto na karteti cÃnayostadviraha÷ / [ku.5.604] nanu yad buddhimaddhetukaæ taccharÅhetukamiti niyame yaccharÅrahetukaæ na bhavati tad buddhimaddhetukamapi na bhavatÅti viryayaniyamopi syÃt / tathÃca pak«adharmatÃpi labhyata iti cenna- gaganÃde÷sapak«abhÃgasyÃpi sambhavÃtkevalavyatirekitvÃnupapatte÷ / anvaye tu viÓe«aïÃsÃmarthyÃt / hetuvyÃv­ttimÃtrameva hi tatra kart­vyÃv­ttivyÃptam; na tu ÓarÅrarÆpahetuvyÃv­ttirityuktam / vyÃptaÓca pak«adharma upayujyate, na tvanyo 'tiprasaÇgÃt / etena tadvyÃpakarahitatvÃditi sÃmÃnyopasaæhÃrasyÃsiddhatvamuktaæ veditavyam / nahi yadvyÃv­ttiryadabhÃve 'nvayavyatirekÃbhyÃmupasaæhartumaÓakyÃ, tattasya vyÃpakaæ nÃmeti / [ku.5.605] viÓe«avirodhastu viÓe«asiddhau sahopalambhena tadasiddhau mithodharmiparihÃrÃnupalambhena nirasto nÃÓaÇkÃmapyadhirohatÅti / [ku.5.606] syÃdetat- asti tÃvat kÃryasyÃvÃntaraviÓe«a÷ yata÷ÓarÅrikart­katvamanumÅyate / tathÃca tatprayuktÃmeva vyÃptamupajÅvetkÃryatvasÃmÃnyamiti syÃt- na syÃt- nahi viÓe«ostÅti sÃmÃnyamaprayojakam / tathÃsati saurabhakaÂutvanÅlimÃdiviÓe«e (231) sati na dhÆmasÃmÃnyamagniÇgamayet / kiæ nÃma (232) sÃdhakasÃmÃnye sÃdhyasÃmÃnyamÃÓritya pravartamÃne tadviÓe«a÷sÃdhyaviÓe«avyÃptimÃÓrayet; natu viÓe«e sati sÃmÃnyamaki¤citkaram, tasyÃpi viÓe«ÃntarÃpek«ayÃ(233)ki¤citkaratvaprasaÇgÃt / [ku.5.607] saurabhÃdiviÓe«aæ vihÃyÃpi dhÆme vanhird­«Âa÷, na tu viÓe«aæ vihÃya kÃrye karteticenna- kÃryaviÓe«a÷ kÃraïaviÓe«e vyavati«Âhate; na tu kÃryakÃraïasÃmÃnyayo÷ pratibandhamanyathÃkuryÃditi / kiæ na d­«Âaæ kÃryaæ kÃraïamÃtre aÇkuro bÅje tadviÓe«o dhÃnye tadviÓe«a÷ÓÃlau tadviÓe«a÷ kalame ityÃdi bahulaæ loke? kva và d­«ÂamaïudravyÃrabhyaæ dravyam, nityarÆpÃdyÃrabdhaæ rÆpÃdi? tathÃpi sÃmÃnyavyÃpteravirodhÃtsiddhyatyeva / avaÓya¤caitadevamaÇgÅkartavyam; anyathà kÃryatvasyÃkasmikatvaprasaÇgÃt / [ku.5.608] syÃdetat- anvayayvatireki tÃvadidaæ kÃryatvamiti paramÃrtha÷ / tatrÃkÃÓÃdervipak«Ãt kiæ kart­vyÃv­tte÷ kÃryatvavyÃv­tti÷ ÃhosvitkÃraïamÃtravyÃv­tteriti sandihyate- tadasat- karturapi kÃraïatvÃt / kÃraïe«u cÃnyatamavyatirekasyÃpi kÃryÃnutpattiæ prati prayojakatvÃt; anyathà kÃraïatvavyÃghÃtÃt, karaïÃdiviÓe«avyatirekasandehaprasaÇgÃcca; kathaæ hi niÓcÅyate kimÃkÃÓÃt kÃraïavyÃv­ttyà kÃryatvavyÃv­tti÷ uta karaïavyÃv­ttyÃ; evaæ kimupÃdÃnavyÃv­ttyà kimasamavÃyivyÃv­ttyÃ, kiæ nimittavyÃv­ttyeti? kÃryatvÃt karaïamupÃdÃnamasamavÃyi nimittaæ và buddhyÃdi«u na siddhyet / kartu÷ kÃraïatve siddhe sarvametaducitam; tadeva tvasiddhamiti cet- kiæ paÂÃdau kuvindÃdirakÃraïameva kartÃ? prastute vodÃsÅna eva sÃdhayitumupakrÃnta÷? tasmÃt yatki¤cidetadapÅti / [ku.5.609] nanu kartà kÃraïÃnÃmadhi«ÂÃtà sÃk«Ãdvà ÓarÅtavat, sÃdhyaparamparayà và daï¬Ãdivat? tatra na pÆrva÷, paramÃïvÃdÅnÃæ ÓarÅratvaprasaÇgÃt / na dvatÅya÷, dvÃrÃbhÃvÃt / na hi kasyacitsÃk«Ãdadhi«ÂeyasyÃbhÃve paramparayÃdhi«ÂÃnaæ sambhavati / tadayaæ pramÃïÃrtha÷- paramÃïvÃdaya÷na sÃk«ÃccetanÃdhi«ÂheyÃ÷ ÓarÅretaratvÃt, yatpuna÷ sÃk«Ãdadhi«Âheyam, na tadevaæ yathÃsmaccharÅramiti; nÃpi paramparayÃdhi«ÂheyÃ÷, svavyÃpÃre ÓarÅrÃnapek«atvÃt svace«ÂÃyÃmasmaccharÅravat, vyatirekeïa và daï¬Ãdi udÃharaïam / eva¤ca (evaæ) k«ityÃdi na cetanÃdhi«Âhitahetukaæ ÓarÅretarahetukatvÃdityatipŬayà satpratipak«atvam / apica paÂÃdau kuvindÃde÷ kiæ kÃrakÃdhi«ÂhÃnÃrthamapek«Ã, te«ÃmacetanÃnÃæ svato 'prav­tte÷? Ãho kÃrakatvena? na pÆrva÷, te«Ãæ parameÓvareïaivÃdhi«ÂhÃnÃt / na hyasya j¤Ãnamicchà prayatno và vemÃdÅnna vyÃpnotÅti sambhavati / na cÃdhi«ÂhitÃnÃmadhi«ÂhÃtrantarÃpek«Ã tadarthameva, tathÃsatyanavasthÃnÃdevÃviÓe«Ãt / na dvitÅya÷, adhi«ÂhÃt­tvasyÃnaÇgatvaprasaÇge d­«ÂÃntasya sÃdhyavikalatvÃpatte÷ / na ca hetutvenaiva tasyÃpek«Ãstviti vÃcyam- evaæ tarhi yat kÃryaæ tatsahetukamiti vyÃpti÷, na tu sakart­kamiti / tathÃca tayai(tathai)va prayoge siddhasÃdhanÃt / ki¤cÃnityaprayatnapÆrvakatvaprayuktÃæ vyÃptimupajÅvat kÃryatvaæ na buddhimatpÆrvakatvena svabhÃvapratibaddham / na hyanityaprayatno 'pi buddhyà ÓarÅravat kÃraïatvenÃpek«yate, yena tanniv­ttÃvapyakÃryà r(ya) buddhirna nivartata iti / [ku.5.610] tadetat prÃgeva nirastaprÃyaæ nottarÃntaramapek«ate / tathÃhi- sÃk«Ãdadhi«ÂhÃtari sÃdhye paramÃïvÃdÅnÃæ ÓarÅratvaprasaÇga iti kimidaæ ÓarÅratvam, yat prasajyate? yadi sÃk«Ãtprayatnavadadhi«Âheyatvam, tadi«yata eva / na ca tato 'nyat prasa¤jakamapi / athendriyÃÓrayatvam?tanna, tadavacchinnaj¤ÃnajananadvÃreïendriyÃïÃmupayogÃt / anavacchinne prayatne nÃyaæ vidhi÷, nityatvÃt / ata eva nÃrthÃÓrayatvam (234) / nahi nityaj¤Ãnaæ bhogarÆpamabhogarÆpaæ vÃ, yatnamapek«ate; tasya kÃraïaviÓe«atvÃt / na ca nityasarvaj¤asya bhogasambhÃvanÃpi, viÓe«ÃdarÓanÃbhÃve mithyÃj¤ÃnÃnavakÃÓe do«Ãnutpattau dharmÃdharmayorasattvÃt / tasmÃt, sÃk«ÃtprayatnÃnadhi«ÂheyatvÃt svavyÃpÃre tadanapek«atvÃcceti dvayaæ sÃdhyÃviÓi«Âam / anindriyÃÓrayatvÃdabhogÃyatanatvÃt svavyÃpÃre tadanapek«atvÃcceti trayamapyanyathÃsiddham / abhogÃyatanatvÃdanindriyÃÓrayo 'pi, bhokt­karmÃnupagrahÃdabhogÃyatanamapi, sparÓavadvegavaddravyÃntara(235)nudyatvÃtta(236)danapek«amapi syÃt; acetanatvÃccetanÃdhi«Âhatamapi syÃditi ko virodha÷? tathÃcasÃk«ÃtprayatnÃdhi«ÂhitetarajanyatvÃditi sÃdhyasama÷ / indriyÃÓrayetarajanyatvÃt bhogÃyatanetarajanyatvÃditi dvayamapyanyathÃsiddham / kÃryaj¤ÃnÃdyavapek«atvÃccharÅretarajanyamapi syÃt; acetanahetukatvÃccetanÃdhi«Âhituka(237)mapÅti ko virodha÷? aprasiddhaviÓe«aïaÓcapak«a÷ / nahi cetanÃnadhi«Âhatahetukatvaæ kvacit pramÃïasiddham / na ca cetanÃdhi«Âhitahetukatvani«edha÷ sÃdhya÷, hetorasÃdhÃraïyaprasaÇgÃt / gaganÃderapi sapak«ÃdvyÃv­tte÷ / [ku.5.611] yatpunaruktaæ kuvindÃde÷ paÂÃdau kathamapek«eti, tatra kÃrakatayeti ka÷sandeha÷? kintu kÃrakatvameva tasya j¤ÃnacikÅr«Ãprayatnavata÷, na svarÆpavata÷ / tadevacÃdhi«ÂhÃt­tvam / yattvadhi«Âhite kimadhi«ÂhÃneneti- tatkiæ kuvinda udvÃryate, ÅÓvaro vÃ, anavasthà vÃ'pÃdyate? na prathama÷, anvayavyatirekasiddhatvÃt / na dvatÅya÷, paramÃïvad­«ÂÃdhi«ÂhÃt­tvasiddhau j¤ÃnÃdÅnÃæ sarvavi«ayatve vemÃdyadhi«ÂhÃnasyÃpi nyÃyaprÃptatvÃt / na tu tadadhi«ÂhÃnÃrthameveÓvarasiddhi÷ / na t­tÅya÷, tasmin pramÃïÃbhÃvÃt / tathÃpyekÃdhi«Âhitamapara÷ kimarthamadhiti«ÂhatÅti praÓne kimuttaramiti cet- hetupraÓno 'yam, prayojanapraÓno vÃ? nÃdya÷, ÅÓvarÃdhi«ÂhÃnasya nityatvÃt / kuvindÃdyadhi«ÂhÃnasya svahetvadhÅnatvÃt / na dvitÅya÷, kÃryani«pÃdanena bhogasiddhe÷ spa«ÂatvÃt / ekÃdhi«ÂhÃnenaiva kÃryaæ syÃditi cet- syÃdeva / tathÃpi na sambhede 'nyataravaiyarthyam / parimÃïaæ prati saÇkhyÃparimÃïapracayavat pratyekaæ sÃmarthyopalabdhau sambhÆyakÃritvopapatte÷ / asti tatra vaijÃtyamiti cet- ihÃpi ki¤cidbhavi«yatÅti / na cÃkurvata÷ kulÃlÃde÷ kÃyasaÇk«obhÃdisÃdhyo bhoga÷siddhyediti tadarthamasya kart­tvamÅÓvaro 'numanyate, tadarthamÃtratvÃdaiÓvaryasyeti / [ku.5.612] yatvanityaprayatnetyÃdi- bhavedapyevaæ yadyanityaprayatnaniv­ttÃveva buddhirapi nivarteta; na tvetadasti; (238) udÃsÅnasya prayatnÃbhÃve 'pi buddhisadbhÃvÃt / hetubhÆtà buddhirnivattate ithi cenna- udÃsÅnabuddherapi saæskÃraæ prati hetutvÃt / kÃrakavi«ayà buddhirnivartate iti cenna- udÃsÅnasyÃpi kÃrakaboddh­tvÃt / na hi ghaÂÃdikamakurvantaÓcakrÃdikaæ nek«Ãmahe / hetubhÆtà kÃrakabuddhirnivartate iti cenna- (cakrÃ(239)dibuddherapi saæskÃraæ prati hetutvÃt / kÃrakaphalahetubhÆtà kÃrakabuddhirnivartata iti cenna-) ayatamÃnasyÃpi du÷khahetubhÆtÃyà api taddhetukaïÂakasparÓabuddherbhÃvÃt (240) / cikÅr«ÃhetubhÆto 'nubhavo nivartata iti cenna- kenacinnimittenÃkurvato 'pi cikÅr«ÃtaddhetubuddhisambhavÃtat / anapek«ak­tihetucikÅr«ÃkÃraïaæ buddhirnivartate iti cet- na tarhi buddhimÃtram / tathÃcÃnityaprayatnahetukatvaprayuktaæ viÓi«ÂaprayatnacikÅr«ÃhetubuddhimatpÆrvakatvamiti tanniv­ttau tadeva nivartatÃm, na tu buddhimatpÆrvakatvamÃtram / tatra tasyÃprayojakatvÃditi buddhimatpÆrvakatva(miti)sÃdhyapak«e parÅhÃra÷ / sakart­kamiti prayatnapradhÃnapak«e ÓaÇkaiva nÃsti; tasyaiva tatrÃnupÃdhitvÃt / [ku.5.613] etena- ÓarÅrasambandhe buddhigatakÃryatvavad buddhisambandhe prayatnagatakÃryatvamupÃdhiriti- nirastam / yo hi buddhyà ÓarÅravaccharÅraniv­ttyà buddhiniv­ttivadvà prayatnena buddhiæ buddhiniv­ttyà prayatnaniv­ttiæ (vÃ?) sÃdhayet, sa evaæ kadÃcidupÃlabhya÷ / vayantvavagatahetubhÃvaæ kalitaÓaktisakala(241)kÃrakaprayoktÃraæ kÃryÃdevÃnumimÃnà naivamÃskandanÅyÃ÷ tatra (242) tasyÃnupÃdhitvÃt / [ku.5.614] na ca prayatna ÃtmalÃbhÃrthameva matimapek«ate, vi«ayalÃbhÃrthamapyapek«aïÃt / tata÷ prayatnÃdbuddhi÷ tanniv­tteÓca prayatnaniv­tti÷ siddhyeti vist­tamanyatra / kÃryabuddhiniv­ttyà tu kÃrya eva prayatno nivartate, na nitya÷ / nitye ca prayatne nityaiva buddhi÷ pravartate, nÃnityà / na hi tayà tasya vi«ayalÃbhasambhava÷ / ÓarÅrÃde÷ prÃk tadasambhave dehÃnutpattau (243) sarvadÃnutpatte÷ / ÓarÅrÃjanyatvavaccÃnityaprayatnÃjanyatvamiti saÇk«epa÷ / [ku.5.615] tarkÃbhÃsatayÃnye«Ãæ tarkÃÓuddhiradÆ«aïam / anukÆlastu tarko 'tra kÃryalopo vibhÆ«aïam //3 // kÃraka(244)vyÃpÃravigam.e hi kÃryÃnutpattiprasaÇga÷, cetanÃcetanavyÃpÃrayorhetuphalabhÃvÃvadhÃraïÃt, kÃraïÃntarÃbhÃva iva kartrabhÃve kÃryÃnutpattiprasaÇga÷, karturapikÃraïatvÃt / [ku.5.616] yastvÃha- pratyak«ÃnupalambhÃbhyÃæ tadutpattiniÓcayo d­Óyayoreva, na tvad­Óyayo÷ / pratyak«asyÃnupalambhasya ca tÃvanmÃtravidhini«edhasamarthatvÃt dhÆmÃgnivat, kampamÃrutavacca / nahi dhÆma÷ kÃryo 'nalasyeti udaryasyÃpi, na hi ÓÃkhÃkampo mÃtariÓvana iti stimitasyÃpi syÃt / kintu bhaumasp­Óyayoreva / tathehÃpi ÓarÅravata eva kÃraïatvamavagantumucitam, nÃnyasyeti- tadasat- pratyak«Ãnupalambhau hi d­Óyavi«ayÃvupÃyastadutpattiniÓcaye; na tu d­Óyataiva tatropeyÃ; kinnÃma (245) d­ÓyÃÓritaæ sÃmÃnyadvayam / tadÃlŬhasya hi tadutpattiniÓcaye d­Óyamad­Óyaæ và sarvameva tajjÃtÅyaæ tadutpattimattayà niÓcitaæ bhavati, yathà sparÓarÆparasagandhÃnÃmuttarottaranimittatÃyÃæ tava; asmÃka¤cÃtÅndriyasamavÃyÃdisiddhau / nacedevam, udÃh­tayo÷ (246) eva dahanapavanayo÷; ÃlokarÆpavatostadutpattiniÓcaye, kathanÃlokanirastarÆpayo÷ siddhi÷? yat udaryastimitasÃdhÃraïÅ siddhi÷syÃditi- tadbhavedapyevam, yadi ÓarÅrÃdikaæ vinà kÃryamiva, bhaumaæ sparÓavadvegavanta¤ca vinà agnimÃtrÃt pavanamÃtrÃdvà dhÆmakampau syÃtÃm / na tvevam / na caivaæ cetanavyabhicÃro 'pi ÓakyÃbhidhÃna ityalaæ bÃlapralÃpÃnÃæ samÃdhÃnai÷ / [ku.5.617] tadutpatterasiddhÃvapi tattadupÃdhividhÆnanena svÃbhÃvikatvasthitau- yadi kartÃramatipatya kÃryaæ syÃt, svabhÃvamevÃtipatediti kÃryavilopaprasaÇga iti / etacca sarvamÃtmatattvaviveke nipuïataramupapÃditamiti neha pratanyate / eva¤ca siddhe pratibandhe na pratibandyÃde÷ pratibandyÃde÷ k«udropadravasyÃvakÃÓa÷ / pratibandhasiddhÃvi«ÂÃpÃdanÃt, tadasiddhau tata eva tatsiddhe÷ aprasaÇgÃditi / nanu tasya sarvadà sarvatrÃviÓe«e kÃryasya sarvadotpattiprasaÇga iti nirapek«eÓvarapak«e do«a÷, sÃpek«e upek«aïÅya evÃstviti bÃlasya pradÅpakalikÃkrŬayaiva nagaradÃha÷- tanna- sthemabhÃjo jagata evÃkÃraïatvaprasaÇgÃt / omiti bruvata÷saugatasya dattam (247) uttaraæ prÃk / [ku.5.618] "Ãr«aæ dharmopadeÓa¤ca vedaÓÃstrÃvirodhinà / yastarkeïÃnusandhatte sa dharmaæ veda netara÷ // (manu.12.106) tamimamarthamÃgama÷saævadati, visaævadati tu pare«Ãæ vicÃram- "viÓvataÓcak«uruta viÓvatomukho viÓvatobÃhuruta viÓvataspÃt / saæ bÃhubhyÃæ dhamati saæ patatrairdyÃvÃbhÆmÅ janayan deva eka÷" // atr.a prathamena sarvaj¤atvam, cak«u«Ã d­«Âerupalak«aïÃt / dvitÅyena sarvavakt­tvam, mukhena vÃgupalak«aïÃt / t­tÅyena sarvasahakÃritvam, bÃhunà sahakÃritvo(mattvo?)palak«aïÃt / caturthena vyÃpakatvam, padà vyÃpterupalak«aïÃt / pa¤camena dharmÃdharmalak«aïapradhÃnakÃraïatvam; tau hi lokayÃtrÃvahanÃd bÃhÆ / «a«Âhena paramÃïurÆpapradhÃnÃdhi«Âheyatvam; te hi gatiÓÅlatvÃtpatatravyapadeÓÃ÷, patantÅti / sandhamati sa¤janayanniti ca vyavahitopasargasambandha÷; tena saæyojayati samutpÃdayannityartha÷ / dyÃvà ityÆrdhvasaptalokopalak«aïaæ bhÆmÅtyadhastÃt, eka ityanÃditeti / sm­tirapi- "ahaæ sarvasya prabhavo matta÷sarvaæ pravartate" (gÅtÃ.10.8) ityÃdi÷ / etena brahmÃdipratipÃdakà Ãgamà boddhavyÃ÷ / [ku.5.619] ÃyojanÃt khalvapi- svÃtantrye ja¬atÃhÃnirnÃd­«Âaæ d­«ÂaghÃtakam / hetvabhÃve phalÃbhÃvo viÓe«astu viÓe«avÃn //4 // paramÃïvÃdayo (248) hi cetanÃ'yojitÃ÷ pravartante acetanatvÃt vÃsyÃdivat / anyathà kÃraïaæ vinà kÃryÃnutpattiprasaÇga÷; acetanakriyÃyÃÓcetanÃdhi«ÂhÃnakÃryatvÃvadhÃraïÃt / [ku.5.620] kriyÃviÓe«aviÓrÃnto 'yamartha÷, na tu tanmÃtragocara÷ / ce«Âà hi cetanÃdhi«ÂhÃnamapek«ata iti cet- atha keyaæ ce«Âà nÃma? yadi prayatnavadÃtmasaæyogÃsamavÃyikÃraïikà kriyÃ, prayatnamÃtrakÃraïiketi và vivak«itam- tanna- tasyaiva tatrÃnupÃdhitvÃt / atha hitÃhitaprÃptiparihÃraphalatvaæ tattvam- tanna- vi«abhak«aïodbandhanÃdyavyÃpanÃt / i«ÂÃni«ÂaprÃptiparihÃraphalatvamiti cet- kartÃraæ prati, anyaæ vÃ? ubhayathÃpi paramÃïvÃdikriyÃsÃdhÃraïyÃdaviÓe«a÷ / bhrÃntasamÅhÃyà atathÃbhÆtÃyà api cetanavyÃpÃrÃpek«aïÃcca / ÓarÅrasamavÃyikriyÃtvaæ taditi cenna- m­taÓarÅrakriyÃyà api cetanapÆrvakatvaprasakte÷ / jÅvata iti cenna- netraspandÃdeÓcetanÃdhi«ÂhÃnÃbhyupagamaprasaÇgÃt / sparÓavaddravyÃntarÃprayoge satÅti cenna- jvalanapavanÃdau tathÃbhÃvÃbhyupagamÃpatte÷ / ÓarÅrasya sparÓavaddravyÃntarÃprayuktasyeti cenna- ce«Âayaiva ÓarÅrasyalak«yamÃïatvÃt / [ku.5.621] sÃmÃnyaviÓe«aÓce«ÂÃtvam, yata unnÅyate prayatnapÆrvikeyaæ kriyeti cenna- kriyÃmÃtreïaiva tadunnayanÃt / bhokt­buddhimatpÆrvakatvaæ yata iti cet- tarhi tadviÓrÃntatvameva tasya / nacaitÃvataiva kriyÃmÃtraæ prayatnacetanamÃtrasya cetanÃdhi«ÂhÃnena vyÃptirapasÃryate / viÓe«asya viÓe«aæ prati prayojakatayà sÃmÃnyavyÃptiæ pratyavirodhakatvÃt / anyathà sarvasÃmÃnyavyÃpterucchedÃdityuktam / etenÃÓarÅratvÃdinà satpratipak«atvamapÃstam / [ku.5.622] atrÃpyÃgamasaævÃda÷- "yadà sa devo jÃgarti tadedaæ ce«Âate jagat / yadà svapiti ÓÃntÃtmà tadà sarvaæ nimÅlati" // "aj¤o janturanÅÓo 'yamÃtmana÷sukhadu÷khayo÷ / ÅÓvaraprerito gacchet svargaæ và Óvabhrameva vÃ" // "mayÃdhyak«eï.a prak­ti÷ sÆyate sacarÃcaram / (gÅ.9-10) tapÃmyahamahaæ var«aæ nig­ïhÃmyuts­jÃmi ca" // (gÅ.9-19) ityÃdi / atra jÃgarasvÃpau sahakÃrilÃbhÃlÃbhau / ÅÓvarapreraïÃyÃmaj¤atvamaprayatamÃnatva¤ca hetÆ darÓitau paramÃïvÃdisÃdhÃraïau / svargaÓvabhre ca i«ÂÃni«Âopalak«aïe / etadeva sarvÃdhi«ÂhÃnamuttaratra vibhÃvyate, mayetyÃdinà / na kevalaæ preraïÃyÃmahamadhi«ÂhÃtÃ, apitu pratirodhe 'pi / yo hi yatra prabhavati, sa tasya preraïÃvat dhÃraïe 'pi samartha÷, yathÃr'vÃcÅra÷ÓarÅraprÃïapreraïadhÃraïayoriti darÓitam, tapÃmÅtyÃdinà / [ku.5.623] dh­te÷ khalvapi / k«ityÃdi brahmÃï¬aparyantaæ hi jagat sÃk«Ãt paramparayà và vidhÃrakaprayatnÃdhi«Âhitaæ gurutve satyapatanadharmakatvÃt viyati vihaÇgamaÓarÅravat tatsaæyuktadravyavacca / etenendrÃgniyamÃdilokapÃlapratipÃdakà apyÃgamà vyÃkhyÃtÃ÷ / sarvÃveÓanibandhanaÓca sarvatÃdÃtmyavyavahÃra÷, Ãtmaivedaæ sarvamiti; yathaika eva mÃyÃvÅ, "aÓvo varÃho vyÃghro vÃnara÷ kinnaro bhik«ustÃpaso vipra" ityÃdi÷ / ad­«ÂÃdeva tadupapatteranyathÃsidhdhamidamiti cet- (na?) tadbhÃvepi prayatnÃnvayavyatirekÃnuvidhÃnena tasyÃpi sthitiæ prati kÃraïatvÃt / kÃraïaikadeÓasya ca kÃraïÃntaraæ pratyanupÃdhitvÃt / upÃdhitve và sarve«ÃmakÃraïatvaprasaÇgÃt / ÓarÅrasthitirevam, na tvanyasthitiriti cenna- prÃïendriyayo÷ sthiteravyÃpanÃt / prÃÇnyÃyenÃpÃstatvÃcca / [ku.5.624] atrÃpyÃgama÷, "etasya và ak«arasya praÓÃsane gÃrgi dyÃvÃp­thivyau vidh­te ti«Âhata÷" / (b­.u.5-8-8) iti / praÓÃsanaæ daï¬abhÆta÷ prayatna÷ / "uttama÷ puru«astvanya÷ paramÃtmetyudÃh­ta÷ / yo lokatrayamÃviÓya vibhartyavyaya ÅÓvara÷" / (gÅ.15-17) iti sm­ti÷ / atrottamatvamasaæsÃritvaæ sarvaj¤atvÃdi ca / paramatvaæ sarvopÃsyatà / lokatrayamiti sarvopalak«aïam / ÃveÓo j¤ÃnacikÅr«Ãprayatnavata÷saæyoga÷ / bharaïaæ dhÃraïam / avyayatvamÃgantukaviÓe«aguïaÓÆnyatvam / aiÓvaryaæ saÇkalpÃpratighÃta iti / etena kÆrmÃdivi«ayà apyÃgamà vyÃkhyÃtÃ÷ / [ku.5.625] saæharaïÃt khalvapi / brahmÃï¬Ãdi dvyaïukaparyantaæ jagat prayatnavadvinÃÓyaæ vinÃÓyatvÃt pÃÂyamÃnapaÂavat / atrÃpyÃgama÷- "e«a sarvÃïi bhÆtÃni svÃbhivyÃpya mÆrtibhi÷ / janmav­ddhik«ayairnityaæ sambhrÃmayati cakravat" // "sarvabhÆtÃn.i kaunteya prak­tiæ yÃnti mÃmikÃm / kalpak«aye punastÃni kalpÃdau vis­jÃmyaham" // (gÅ. 9-7) ityÃdi÷ / etena raudramaæÓaæ pratipÃdayantopyÃgamà vyÃkhyÃtÃ÷ / [ku.5.626] padÃt khalvapi- kÃryatvÃnnirÆpÃdhitvamevaæ dh­tivinÃÓayo÷ / vicchedena padasyÃpi pratyayÃdeÓca pÆrvavat //5 // padaÓabdenÃtr.a padyate gamyate vyavahÃrÃÇgamartho 'neneti v­ddhavyavahÃra evocyate / ato 'pÅÓvarasiddhi÷ / tathÃhi - yadetat paÂÃdinirmÃïanaipuïyaæ kuvindÃdÅnÃm, vÃgvyavahÃraÓca vyaktavÃcÃm, lipitatkramavyavahÃraÓca bÃlÃnÃm, sa sarva÷svatantrapuru«aviÓrÃnta÷ vyavahÃratvÃt nipuïataraÓilpinirmitÃpÆrvaghaÂaghaÂanÃnaipuïyavat, caitramaitrÃdipadavat, patrÃk«aravat, pÃïinÅyavarïanirdeÓakramavacceti / [ku.5.627] ÃdimÃn vyavahÃra evam, ayantvanÅdiranyathÃpi bhavi«yatÅticenna- tadasiddhe÷ / ÃdimattÃmeva sÃdhayitumayamÃrambha÷ / na caivaæ saæsÃrasyÃnÃditvabhaÇgaprasaÇga÷, tathÃpi tasyÃvirodhÃt / na hi- caitrÃdivyavahÃro 'yamÃdimÃniti bhavasyÃpyanÃdità nÃsti, tadanÃditve và na caitrÃdipadavyavahÃropyÃdimÃniti / astvarvÃgdarÓÅ kaÓcidevÃtra mÆlamiti cenna- tenÃÓakyatvÃt / kalpÃdÃvÃdarÓÃbhÃsasyÃpyasiddhe÷ / sÃdhitau ca sargapralayau / nanu vyavahÃrayit­v­ddha÷ÓarÅrÅ samadhigata÷,naceÓvarastathà / tatkathamevaæ syÃt- na- ÓarÅrÃnvayavyatirekÃnuvidhÃyini kÃrye tasyÃpitadvattvÃt / g­ïhÃti hi ÅÓvaropi kÃryavaÓÃccharÅramantarÃntarÃ; darÓayati ca vibhÆtimiti / atrÃpyÃgama÷- pitÃhamasya jagato mÃtà dhÃtà pitÃmaha÷ // (gÅ.9-17) tathÃ- yadi hyayaæ na varteyaæ (ya?) jÃtu karmaïyatandrita÷ / mama vartmÃnuvartante manu«yÃ÷ pÃrtha sarvaÓa÷ // utsÅdeyurime lokà na kuryÃæ karma cedaham / iti / (gÅ.3-23,24) etena,"nama÷ kulÃlebhya÷ karmÃrebhya" ityÃdi yajÆæ«i boddhavyÃni / [ku.5.628] pratyayo 'pi (yÃdapi?) / pratyayaÓabdenÃtra samÃÓvÃsavi«ayaprÃmÃïyamucyate / tathÃca prayoga÷-(249) ÃgamasampradÃyo 'yaæ kÃraïaguïapÆrvaka÷ pramÃïatvÃt pratyak«Ãdivat / nahi prÃmÃïyapratyayaæ vinà kvacit samÃÓvÃsa÷ / nacÃsiddhasya prÃmÃïyasya pratÅti÷ / na ca svata÷ pramÃïyamityÃveditam / na ca nedaæ pramÃïam, mahÃjanaparigrahÃdityuktam / na cÃsarvaj¤o dharmÃdharmayo÷svÃtantryeïa prabhavati / nacÃsarvaj¤asya guïavatteti ni÷ÓaÇkametat / [ku.5.629] Órute÷ khalvapi / tathÃhi- sarvaj¤apraïÅtà (250) vedÃ÷ vedatvÃt / yat punarna sarvaj¤apraïÅtam, nÃsau vedo yathetaravÃkyam / nanu kimidaæ vedatvaæ nÃma? vÃkyatvasyÃd­«Âavi«ayavÃkyatvasya ca viruddhatvÃt / ad­«Âavi«ayapramÃïavÃkyatvasya cÃsiddhe÷,manvÃdi vÃkye gatatvena virodhÃcceticenna- anupalabhyamÃnamÆlÃntaratve sati mahÃjanaparig­hÅtavÃkyatvasya tattvÃt / na hyaramadÃdÅnÃæ pratyak«Ãdi mÆlam / nÃpi bhramavipralipse, mahÃjanaparigrahÃdityuktam / nÃpi paramparaiva mÆlam, mahÃpralaye vicchedÃdityuktam / [ku.5.630] anvayato và / vedavÃkyÃni pauru«eyÃïi vÃkyatvÃdasmadÃdivÃkyavat / asmaryamÃïakart­katvÃnnaivamiti cenna- asiddhe÷ / "anantara¤ca vaktrebhyo vedÃstasya vini÷s­tÃ÷" / "pratimanvantara¤cai«Ã Órutiranyà vidhÅyate" / "vedÃntak­dvedavideva cÃham" iti sm­te÷ / "tasmÃdyaj¤Ãt sarvahuta÷ ­ca÷sÃmÃni jaj¤ire" ityÃdiÓrutipÃÂhaka(251)sm­teÓca / arthavÃdamÃtramidamiticenna- kartasmaraïasya sarvatrÃvidhyarthatvÃt / tathÃcÃsmaraïe kÃlidÃsÃderasmaraïÃt / eva¤ca kumÃrasambhavÃderakart­katvaprasaÇga÷; anaikÃntikatvaæ và heto÷ / [ku.5.631] pramÃïÃntarÃgocarÃrthatvÃsatsatpratipak«atvamiti cenna- praïetÃraæ pratyasiddhe÷; anyaæ pratyanaikÃntikatvÃt / ÃkasmikasmitabÅjasukhÃnusm­te÷ kÃraïa(252)viÓe«asyÃnyaæ prati pramÃïÃntarÃgocarasyÃpi tenaiva vaktrà pratipÃdyamÃnatvÃt / [ku.5.632] vaktaiva prak­te na sambhavati, hetvabhÃve phalÃbhÃvÃt / cak«urÃdÅnÃæ tatrÃsÃmarthyÃt asmadÃdÅndriyavat / manaso bahirasvÃtantryÃt- na- cetanasya j¤Ãnasyendriyasya manaso và pak«Åkaraïe ÃÓrayÃsiddhe÷ prÃgeva prapa¤canÃt / nityanirÃkaraïe cÃsÃmarthyÃt / paramÃïvÃdayo na kasyacit pratyak«Ã÷ tatsÃmagrÅrahitatvÃditi cenna- dra«ÂÃraæ pratyasiddhe÷; anyaæ prati siddhasÃdhanÃt / [ku.5.633] tathÃpi vÃkyatvaæ na pramÃïam; aprayojakatvÃt; pramÃïÃntaragocarÃrthatvaprayuktaæ tatra pauru«eyatvam, na tu vÃkyatvaprayuktam- na- sugatÃdyÃgamÃnÃmapauru«eyatvaprasaÇgÃt / pramÃïavÃkyasya sata iti cenna- praïet­pramÃïÃntaragocarÃrthatvasya sÃdhyÃnupravoÓÃt; svatantrapuru«apraïÅtatvaæ hi pauru«eyatvam; arthapratÅtyekavi«ayau hi vivak«Ãprayatnau svÃtantryam / manvÃdivÃkyasyÃpauru«eyatvaprasaÇgÃcca; tadarthasya ÓabdetarapramÃïÃgocaratvÃt / prayujyamÃnavÃkyetaragocarÃrthatvamÃtramiti cenna- tasya vede 'pi satvÃt; ekasyÃpyarthasya ÓÃkhÃbhedena bahubhirvÃkyai÷ pratipÃdanÃt / astvevam, na tu te«Ã mithomÆlamÆlibhÃva iti cenna- uktottaratvÃt / [ku.5.634] saÇkhyÃviÓe«Ãtkhalvapi / dvyaïukatryaïuke tÃvat paramÃïavatÅ dravyatvÃt / tacca parimÃïaæ kÃryaæ kÃryaguïatvÃt / na ca tasya paramÃïuparimÃïaæ dvyaïukaparimÃïaæ và kÃraïam; nityaparimÃïatvÃt; aïuparimÃïatvÃcca / anyathà anÃÓrayakÃryotpattiprasaÇgÃt, dvyaïukasya mahattvaprasaÇgÃcca; tryaïukavadaïvÃrabhyatvÃviÓe«Ãt, tatra kÃraïabahutvena mahattve aïuparimÃïasyÃnÃrambhakatvasthite÷ / aïutvameva mahadÃrambhe viÓe«a ityapi na yuktam; mahato mahadanÃrambhaprasaÇgÃt; aïutvamahattvayorviruddhatayà ekajÃtÅyakÃryÃnÃrambhakatvaprasaÇgÃt / bahubhirapiparamÃïubhirdvÃbhyÃmapi dvyaïukÃbhyÃmÃrambhaprasaÇgÃcca / evaæ sati ko do«a iti cet- paramÃïukÃryasya mahattvaprasaÇga÷; kÃraïabahutvasya taddhetutvÃt / anyathà dvÃbhyÃæ tribhiÓcaturbhirityaniyamenÃpyaïvÃrambhe tadvaiyarthyaprasaÇgÃt / aïuna eva tÃratamyÃbhyupagamastu saÇkhyÃmavadhÅrya na syÃt / astu mahadÃrambha eva tribhiriti cenna- mahata÷ kÃryasya kÃryadravyÃrambhatvaniyamÃt / tathÃpi và tÃratamye saÇkhyaiva prayojiketi / na ca pracayo 'pek«aïÅya÷, avayavasaæyogasyÃbhÃvÃt / tasmÃt parimÃïapracayau mahata evÃrambhakÃviti sthiti÷ / [ku.5.635] ato 'nekasaÇkhyà pariÓi«yate / sà apek«Ãbuddhijanyà anekasaÇkhyÃtvÃt / na cÃsmadÃdÅnÃmapek«Ãbuddhi÷ paramÃïu«u sambhavati / tad yasyÃsau sa sarvaj¤a÷ / anyathà apek«ÃbuddherabhÃvÃt saÇkhyÃnutpattau tadgataparimÃïÃnutpÃde 'parimitasya dravyasyÃnÃrambhakatvÃttryaïukÃnutpattau viÓvÃnutpattiprasaÇga÷ / asmÃdÃdÅnÃmevÃ'numÃnikyapek«Ãbuddhirastviti cenna- itaretarÃÓrayaprasaÇgÃt / jÃte hi sthÆlakÃrye tena paramÃïvÃdyanumÃnam, tasmin sati dvyaïukÃdikrameïa sthÆlotpatti÷ / astvad­«ÂÃdeva parimÃïam, k­tamapek«Ãbuddhyeti cenna- astu tata eva sarvam, kiæ d­«ÂakÃraïenetyÃderasamÃdheyatvaprasaÇgÃditi / [ku.5.636] athavà kÃryetyÃdikamanyathà vyakhyÃyate / uddeÓa (253) eva tÃtparyaæ vyÃkhyà viÓvad­Óa÷satÅ / ÅÓvarÃdipadaæ sÃrthaæ lokav­ttÃnusÃrata÷ //6 // ÃmnÃyasya hi bhÃvyÃrthasya kÃrye puru«aprav­ttiniv­ttÅ / bhÆtÃrthasya tu yadyapi nÃhatya pravartakatvaæ nivartakatvaæ vÃ, tathÃpi tÃtparyatastatraiva prÃmÃïyam / tathÃhi- vidhiÓaktirevÃvasÅdantÅ stutyÃdibhiruttabhyate / praÓaste hi sarva÷ pravartate, ninditÃcca nivartate iti sthiti÷ / [ku.5.637] tatra padaÓaktistÃvadabhidhÃ; tadbalÃyÃta÷ padÃrtha÷ / ÃkÃÇk«Ãdimattve sati cÃnvayaÓakti÷ padÃnÃæ padÃrthÃnÃæ và vÃkyam; tadbalÃyÃto vÃkyÃrtha÷ / tÃtparyÃrthastu cintyate / tadeva paraæ sÃdhyaæ pratipÃdyaæ prayojanamuddeÓyaæ và yasya, tadidaæ tatparam / tasya bhÃvastattvam / tad yadvi«ayam, sa tÃtparyÃrtha iti syÃt / [ku.5.638] tatra na prathama÷, pramÃïenÃrthasya karmaïo 'sÃdhyatvÃt / phalasya ca tatpratipattito 'nyasyÃbhÃvÃt / praÓastaninditasvÃrthapratipÃdanadvÃreïa prav­ttiniv­ttirÆpaæ sÃdhyaæ paramucyate iti cenna- gaÇgÃyÃæ gho«a ityatra tÅrasyÃprav­ttiniv­ttirÆpasyÃsÃdhyasyÃpi paratvÃt / tÅravi«aye prav­ttiniv­ttÅ sÃdhye iti tÅrasyÃpi paratvamiti cenna- svarÆpÃkhyÃnamÃtreïÃpi paryavasÃnÃt / [ku.5.639] na dvitÅya÷,padavÃkyayo÷ padÃrthatatsaæsargau vihÃya pratipÃdyÃntarÃbhÃvÃt / padaÓaktisaæsargaÓaktÅ vinà svÃrthÃvinÃbhÃvena pratipÃdyaæ paramucyate ityapi na sÃmapratam- na hi yad yacchabdÃrthÃvinÃbhÆtaæ tatra tatra tÃtparyaæ Óabdasya; ati prasaÇgÃt / tadà hi gaÇgÃyÃæ jalamityÃdyapi tÅraparaæ syÃt; avinÃbhÃvasya tÃdavasthyÃt / mukhye bÃdhake sati tattathà syÃditi cet- na- tasminnasatyapi bhÃvÃt / tad yathÃ- "gaccha gacchasi cet kÃnta panthÃna÷santu te ÓivÃ÷ / mamÃpi janma tatraiva bhÆyÃd yatra gato bhavÃn" iti mukhyÃrthÃbÃdhane 'pi vÃraïe tÃtparyam / na ca paraæ vyÃpakameva, avyÃpake 'pi tÃtparyadarÓanÃt / tad yathÃ, ma¤cÃ÷ kroÓantÅti puru«e tÃtparyam / na ca ma¤capuru«ayoravinÃbhÃva÷, nÃpi puru«akroÓanayo÷ / [ku.5.640] nÃpi t­tÅya÷ / taddhi pratipÃdyÃpek«itam, pratipÃdakÃpek«itaæ và syÃt / nÃdya÷; ÓabdaprÃmÃïyasyÃtadadhÅnatvÃt / tathÃtve vÃtiprasaÇgÃt / yasya yadapek«itam, taæ prati tasya paratvaprasaÇgÃt / tadarthasÃdhyatvenÃpek«Ãniyama iti cenna- kÃryaj¤Ãpyabhedena sÃdhyasya bahuvidhatve bhinnatÃtparyatayà vÃkyabhedaprasaÇgÃt / dhÆmasya hi pradeÓaÓyÃmalatÃmaÓakaniv­ttyÃdyanekaæ kÃryam; ÃrdendhanadahanÃdyanekaæ j¤Ãpyam / tathÃceha pradeÓe dhÆmodgama ityabhihite tÃtparyata÷ ko vÃkyÃrtho bhavet; cetanÃpek«ÃyÃniyantumaÓakyatvÃt / nÃpi pratipÃdakopek«itam, vede tadabhÃvÃt / [ku.5.641] caturthastu syÃt / yaduddeÓena ya÷Óabda÷ prav­tta÷ sa tatpara÷ / tathaiva lokavyutpatte÷ / tathÃhi- praÓaæsÃvÃkyamupÃdÃnamuddiÓya loke prayujyate / tadupÃdÃnaparam / nindÃvÃkyaæ hÃnamuddiÓya prayujyate tat hÃnaparam / evamanyatrÃpi svayamÆhanÅyam / tasmÃllokÃnusÃreïa vede 'pyevaæ svÅkÃraïÅyam; anyathà arthavÃdÃnÃæ sarvathaivÃnarthakyaprasaÇgÃt / sa coddeÓo vyavasÃyo 'dhikÃro 'bhiprÃyo bhÃva ÃÓaya ityanarthÃntaramiti tadÃdhÃrapraïet­puru«adhaureyasiddhi÷ / tathà ca prayoga÷- vaidikÃni praÓaæsÃvÃkyÃni upÃdÃnÃbhiprÃyapÆrvakÃïi praÓaæsÃvÃkyatvÃt pariïatisurasamÃmraphalamityÃdilokavÃkyavaditi / evaæ nindÃvÃkyÃni hÃnÃbhiprÃyapÆrvakÃïi nindÃvÃkyatvÃt pariïativirasaæ panasaphalamityÃdivÃkyavat / anyathà nirarthakatvaprasaÇgaÓca vipak«e bÃdhakamuktam / [ku.5.642] apica no cedevam, ÓrutÃrthÃpattirapi hÅyeta / siddho hyartha÷ pramÃïavi«aya÷, na tu tenaiva kartavya÷ / na ca pÅno devadatto divà na bhuÇkte ityatra rÃtrau bhuÇkta iti vÃkyaÓe«o 'sti; anupalambhabÃdhitatvÃt; utpattyabhivyaktisÃmagrÅtÃlvÃdi vyÃpÃravirahÃt; ayogyasyÃÓaÇkitumapyaÓakyatvÃt / tasmÃdabhiprÃyastha eva pariÓi«yate, gatyantarÃbhÃvÃt / sa cedvede nÃsti, nÃsti ÓrutÃrthÃpattiriti tadvyutpÃdanÃnarthakyaprasaÇga÷ / tasmÃt kÃryÃttÃtparyÃdapyunnÅyate, asti praïeteti / [ku.5.643] ayojanÃt khalvapi / nahi vedÃdavyakhyÃtÃt kaÓcidarthamadhigacchati / na caikadeÓadarÓino vyÃkhyÃnamÃdaraïÅyam; "paurvÃparyÃparÃm­«Âa÷ Óabdo 'nyÃæ kurute matim" iti nyÃyenÃnÃÓvÃsÃt / tricaturapadakÃdapi vÃkyÃdekadeÓaÓrÃviïo 'nyathÃrthapratyaya÷ syÃt, kimutÃtÅndriyÃdantarÃntarÃvÃkyasambhedaduradhigamÃt / tata÷sakalavedavedÃrthadarÓÅ kaÓcidevÃbhyupeya÷, anyathÃndhaparamparÃprasaÇgÃt / sa ca ÓrutÃdhÅtÃvadh­tasm­tasÃÇgopÃÇgavedÃrthastadviparÅto và na sarvaj¤Ãdanya÷ sambhavati / kohyapratyak«Åk­taviÓvatadanu«ÂhÃna÷, etÃvÃnevÃyamÃmnÃya iti niÓcinuyÃt / kaÓcÃrvÃgd­k ni÷Óe«Ã÷ ÓratÅrgranthator'thatovÃdhÅyÅta, adhyÃpayedvà / atrÃpi prayoga÷- vedÃ÷ kadÃcit sarvavedÃrthavidvyÃkhyÃtÃ÷, anu«ÂhÃt­(254)maticalane 'pi niÓcalÃrthÃnu«ÂhÃnatvÃt / yadevaæ tatsarvaæ tadarthavidvyÃkhyÃtam, yathà manvÃdisaæhiteti / anyathÃtvanÃÓvÃsenÃvyavasthÃnÃdananu«ÂhÃnamavyavasthà và bhavedanÃdeÓikatvÃt (255) / anu«ÂhÃtÃra evÃde«ÂÃra iti cenna- te«ÃmaniyatabodhatvÃt / vedavadvedÃrthÃnu«ÂhÃnamapyanÃdÅti cenna- taddhi svatantraæ và vedÃrthabodhatantraæ và / Ãdye nirmÆlatvaprasaÇga÷ / dvitÅye tvaniyamÃpatti÷ / nahyasarvaj¤ÃviÓe«e pÆrve«Ãæ tadavabodha÷ pramÃïam, na tvidÃnÅntanÃnÃmiti niyÃmakamasti / [ku.5.644] padÃt khalvupi / ÓrÆyate hi praïaveÓvareÓÃnÃdipadam / tacca sÃrthakam / avigÃnena Órutism­tÅtihÃse«u prayujyamÃnatvÃt ghaÂÃdipadavaditi sÃnÃsyata÷ siddhe÷, ko 'syÃrtha÷ iti vyutpatsorvimarÓe sati nirïaya÷, svargÃdipadavat, "uttama÷ puru«astvanya÷ paramÃtmetyudÃh­ta÷ / yo lokatrayamÃviÓya bibharttyavyaya ÅÓvara÷" ityarthavÃdÃt, yavavarÃhÃdivadvÃkyaÓe«Ãdvà / tad yathà ÅÓvarapraïidhÃnamupakramya ÓrÆyate- sarvaj¤atà t­ptiranÃdibodha÷ svatantratà nityamaluptaÓakti÷ / anantaÓaktiÓca vibhorvidhij¤Ã÷ «a¬ÃhuraÇgÃni maheÓvarasya" iti / evambhÆtor'tha÷ pramÃïabÃdhita iti cenna- prÃgeva prati«edhÃt / tathÃpi na tatra pramÃïamastÅti cet- svarge astÅti kà ÓraddhÃ? nahyuktaviÓe«aïe sukhe ki¤cit pramÃïamastyasmadÃdÅnÃm / yÃj¤ikaprav­ttyanyathÃnupapatyà tathaiva tadityavadhÃryate iti cenna- itaretarÃÓrayaprasaÇgÃt / avadh­te hi svargarÆpe tatra prav­tti÷ prav­ttyanyathÃnupapattyà ca tadavadhÃraïamiti / pÆrvav­ddhaprav­ttyà tadavadhÃraïe 'yamado«a iti cenna- andhaparamparÃprasaÇgÃt / viÓi«ÂÃd­«ÂavaÓÃt kadÃcit kasyacidevaæ vidhamapi sukhaæ syÃditi nÃsti virodha÷; tanni«edhe pramÃïÃbhÃvÃditi cet- tulyamitaratrÃpi / atrÃpi prayoga÷- ya÷Óabdo yatra v­ddhairasati v­ttyantare pyujyate sa tasya vÃcaka÷, yathà svargaÓabda÷ sukhaviÓe«e prayujyamÃnastasya vÃcaka÷ / prayujyate cÃyaæ jagatkartarÅti / anyathà nirarthakatvaprasaÇge sÃrthakapadakadambasamabhivyÃhÃrÃnupapattiriti / etena rudropendramahendrÃdidevatÃviÓe«avÃcakà vyÃkhyÃtÃ÷ / apica asmatpadaæ lokavadvede 'pi prayujyate / tasya ca loke nÃcetane«vanyatamadartha÷, tatra sarvathaivÃprayogÃt / nÃpyÃtmamÃtramartha÷; parÃtmanyapi prayogaprasaÇgÃt / apitu yastaæ svÃtantryeïoccÃrayati, tamevÃha; tathaivÃnvayavyatirekÃbhyÃmavasÃyÃt / tato lokavyutpattimanatikramya vede 'pyanena svaprayoktaiva vaktavya÷ / anyathÃprayogaprasaÇgÃt / na ca yo yadoccÃrayati vaidikamahaæ Óabdam, sa eva tadà tasyÃrtha iti yuktam / tathÃsati mÃmupÃsÅtetyÃdau sa evopÃsya÷syÃt / ahaæ sarvasyaprabhavo matta÷ sarvaæ pravartate, ityupÃdhyÃyaÓi«yaparamparaivÃtmanyaiÓvaryaæ samadhigacchet / tathÃcopÃsanÃæ pratyunmattakeli÷syÃt / lokavyavahÃraÓcocchidyeta / tasmannÃnuvaktÃsya vÃcya÷, api tu vaktaiveti sthite prayujyate vede asmacchabda÷ svaprayokt­vacana÷ asmacchabdatvÃllokavaditi / evamanye 'pi ya÷ ka÷ sa ityÃdi Óabdà dra«ÂavyÃ÷, te«Ãæ buddhyupakramapraÓnaparÃmarÓÃdyupahitamaryÃdatvÃt; tasya ca vakt­dharmatvÃt / buddhyapakramo hi prak­tatvam, jij¤ÃsÃ'vi«karaïa¤ca praÓna÷, pratisandhÃna¤ca parÃmarÓa iti / eva¤ca saæÓayÃdivÃcaka apyunneyÃ÷ / na ca jij¤ÃsÃsaæÓayÃdaya÷ sarvaj¤e prati«iddhà iti yuktam / Ói«yapratibodhanÃyÃhÃryatvenÃvirodhÃt / ko dharma÷ kathaæ lak«aïaka ityÃdibhëyavaditi / etena dhigaho bata hantetyÃdayo nipÃtà vyÃkhyÃtÃ÷ / [ku.5.645] pratyayÃdapi / liÇgÃdipratyayà hi puru«adhaureyaniyogÃrthà bhavantastaæ prati pÃdayanti / tathÃhi- prav­tti÷ k­tirevÃtra, sà cecchato, yataÓca sà / tajj¤Ãnam, vi«ayastasya vidhistajj¤Ãpako 'thavà //7 // [ku.5.646] prav­tti÷ khalu vidhikÃryà satÅ na tÃvatkÃyaparispandamÃtram, Ãtmà j¤Ãtavya ityÃdyavyÃpanÃt / nÃpÅcchÃmÃtram tata eva phalasiddhau karmÃnÃrambhaprasaÇgÃt / tata÷ prayatna÷ pariÓi«yate / Ãtmaj¤ÃnabhÆtadayÃdÃvapi tasyÃ÷ (sya?) bhÃvÃt / taduktam, "prav­ttirÃramabha÷" iti / [ku.5.647] seyaæ prav­ttiryata÷sattÃmÃtrÃvasthitÃd, nÃsau vidhi÷; tatra ÓÃstravaiyarthyÃt / apratÅtÃdeva kutaÓcit prav­ttisiddhau tatpratyÃyanÃrthaæ tadabhyarthanÃbhÃvÃt / na ca prav­ttihetujananÃrthaæ tadupayoga÷; prav­ttihetoricchÃyà j¤ÃnayonitvÃt j¤ÃnamanutpÃdyatadutpÃdanasyÃÓakyatvÃt tasya ca nirÃlambanasyÃnutpatte÷; apravartakatvÃcca, niyÃmakÃbhÃvÃt / tasmÃd yasya j¤Ãnaæ prayatnajananÅmicchÃæ prasÆte, sorthaviÓe«astajj¤Ãpako vÃr'thaviÓe«o vidhi÷ preraïà pravartanà niyuktirniyoga upadeÓa ityanarthÃntaramiti sthite vicÃryate- sa hi kart­dharmo và syÃt, karmadharmo vÃ, karaïadharmo và niyokt­dharmo veti / na prathama÷-[ku.5.648] i«ÂahÃnerani«ÂÃpteraprav­ttervirodhata÷ / asattvÃt pratyayatyÃgÃt kart­dharmo na saÇkarÃt //8 // sa hi na spanda eva; ÃtmÃnamanupaÓyedityÃdyavyÃpte÷; grÃmaæ gacchatÅtyÃdÃvativyÃpteÓca / nÃpi tatkÃraïaæ prayatna÷; tasya sarvÃkhyÃtasÃdhÃraïatvÃt / [ku.5.649] nanu na sarvatra prayatna eva pratyayÃrtha÷; karotÅtyÃdau prak­tyarthÃtirekiïastasyÃbhÃvÃt / saÇkhyÃmÃtrÃbhidhÃnena pratyayasya caritÃrthatvÃt / tato liÇgÃdivÃcca eva prayatna iti- na- kuryÃdityatrÃpi tulyatvÃt / prayatnamÃtrasya prak­tyarthatve 'pi tasya parÃ(256)ÇgatÃpannasya pratyayÃrthatvÃnna tulyatvamiti cet- na- tathÃpi tulyatvÃt / na caikasya tadvÃcakatve 'nyasya tadviparyaya Ãpadyeta / eko dvau bahava e«i«atÅtyÃdau vyabhicÃrÃt / tatra dvitÅyasÇkhyecchÃdikalpane karoti prayatate ityÃdÃvapi tathà syÃt / pratyekamanyatrasÃmarthyÃvadh­tau sambhede tathà kalpanÃyÃstulyatvÃt / ratho gacchatÅtyÃdau tadasambhave kà gatiriti cet- tantava÷ paÂaæ kurvantÅtyatra yà / lokopacÃro 'yamaparyanuyojya iti cettulyam / liÇa÷ kÃryatve v­ddhavyavahÃrÃdvyutpattau sarvaæ sama¤jasam / ÃkhyÃtamÃtrasya tu na tatheti cet- na- vivaraïÃderapi vyutpatte÷ / asti ca tadiha / kiæ karoti? pacati, pÃkaæ karotÅtyartha ityÃdidarÓanÃt / [ku.5.650] tathÃpi phalÃnukÆlatÃpannadhÃtvarthamÃtrÃbhidhÃne tadatiriktaprayatnÃbhidhÃnakalpanÃyÃæ kalpanÃgauravaæ syÃt / ato vivaraïamapi tÃvanmÃtraparamiti cet / bhavedapyevam, yadi pÃkeneti viv­ïuyÃt / na tvetadasti / dhÃtvarthasyaiva pÃkamiti sÃdhyatvena nirdeÓÃt / tatastaæ pratyeva ki¤cidanukÆlatÃpannaæ pratyayenÃbhidhÃnÅyamiti yuktam / [ku.5.651] tathÃpi tena prayatnenaiva bhavitavyam, na tvanyeneti kuta iti cet- niyamena tathà vivaraïÃt / bÃdhakaæ vinà tasyÃnyathÃkartumaÓakyatvÃt / anyathÃtiprasaÇgÃt / syÃdetat- yasya kasyacit- phalaæ pratyanukÆlatÃpattimÃtrameva karotyartha÷, na tu prayatna eva / so 'pi hyanenaivopÃdhinà pratyayena vaktavya÷, na tu yatnatvamÃtreïa; prayatnapadenÃviÓe«aprasaÇgÃt / tadvaraæ tÃvanmÃtramevÃstu lÃghavÃya / anyathà tvanukÆlatvaprayatnatve dvÃvupÃdhÅ kalpanÅyau; acetane«u sarvatra gauïÃrthÃstiÇo 'sati bÃdhake kalpanÅyà iti cet- atrocyate-[ku.5.652] k­tÃk­tavibhÃgena kart­rÆpavyavasthayà / yatna eva k­ti÷ pÆrvà (257) parasmin saiva bhavanà //9 // yatnapÆrvakatva.æ hi pratisandhÃya ghaÂÃdau k­ta iti vyavahÃrÃt / hetusattvapratisandhÃne 'pi yatnapÆrvakatvapratisandhÃnavidhurÃïÃmaÇkurÃdau tadavyavahÃrÃt karotyartho yatna eva tÃvadavasÅyate / anyathà hi yatki¤cidanukÆlapÆrvakatvÃviÓe«Ãt "ghaÂÃdaya÷ k­tÃ÷, na k­tÃstvaÇkurÃdaya" iti kuto vyavahÃraniyama÷ / tena ca sarvamÃkhyÃtapadaæ vivriyate iti sarvatra sa evÃrtha iti nirïaya÷ / tathÃca samudite prav­ttaæ padaæ tadekadeÓe 'pi prayujyate, viÓuddhimÃtraæ purask­tya brÃhmaïe Órotriyapadavat / anyathÃpi madhyamottamapuru«agÃmina÷ pratyayÃ÷, prathame puru«e jÃnÃti icchati prayatate adhyavasyati Óete saæÓete ityÃdayaÓca gauïÃrthà evÃcetane«u / na ca v­ttyantareïÃpi prayogasambhave Óaktikalpanà yuktÃ; anyÃyaÓcÃnekÃrthatvamiti sthite÷ / ata evÃnubhavo 'pi, yÃvaduktaæ bhavati pÃkÃnukÆlavartamÃnaprayatnavÃn, tÃvaduktaæ bhavati pacatÅti / evaæ tathÃbhÆtÃtiv­ttaprayatno 'pÃk«Åditi / evaæ tathÃbhÆtabhÃviprayatna÷ pak«yatÅti / na tu pacatÅti pÃkÃnukÆlayatki¤cidvÃniti / anyathÃtithÃvapi paraÓramaÓayÃne pacatÅti pratyayaprasaÇgÃt / [ku.5.653] apica kart­vyÃpÃra eva k­¤artha÷ / cetanaÓca kartÃ; anyathà tadvyavasthÃnupapatte÷ / na hyabhidhÅyamÃnavyÃpÃravattvaæ kart­tvam, anabhidhÃnadaÓÃyÃæ kurvato 'pyakart­tvaprasaÇgÃt / nÃpyÃkhyÃtapratyayÃbhidhÃnayogyavyÃpÃraÓÃlitvaæ kart­tvam, yogyatÃyà evÃnirÆpaïÃt / phalÃnuguïamÃtrasya sarvakÃrakavyÃpÃrasÃdhÃraïatvÃt / nÃpi vivak«Ãto niyama÷, avivak«ÃdaÓÃyÃmaniyamaprasaÇgÃt / svavyÃpÃre nedamani«Âamiti cet- evaæ tarhi, "svavyÃpÃre ca kart­tvaæ sarvatraivÃsti kÃrake" iti nyÃyena karaïÃdivilopaprasaÇga÷ / na svavyÃpÃrÃpek«ayà karaïÃdivyavahÃra÷; kintu pradhÃnakriyÃpek«ayà / asti hi käcit kriyÃmuddiÓya pravartamÃnÃnÃæ kÃrakÃïÃmavÃntaravyÃpÃrayoga÷, natvavÃntaravyÃpÃrÃrthameva te«Ãæ prav­ttiriti cet- tarhi tadapek«ayaiva kart­karmÃdivyavahÃraviÓe«aniyame kiæ kÃraïamiti cintyatÃm / svÃtantryÃditi cet- nanu tadeva kimanyat prayatnÃdisamavÃyÃditi vivicyÃbhidhÅyatÃmiti / tasmÃt sarvatra samÃnavyÃpÃra evÃkhyÃtÃrtha÷ / [ku.5.654] tathÃpi phalÃnuguïataivÃstu pratyayasya prav­ttinimittam; prayatnastvÃk«epato lapsyate iti cenna- bhÃvanaiva hi yatnÃtmà sarvatrÃkhyÃtagocara÷ / tayà vivaraïadhrauvyÃdÃk«epÃnupapattita÷ //10 // kena hi tadÃk«ipyeta / natÃvadanukÆlatvamÃtreïa; tasya prayatnatvenÃvyÃpanÃt / na hi yatnatvaikÃrthasamavÃyyevÃnukÆlatvam / ata eva na saÇkhyayÃ; tasyÃ÷ saÇkhyeyamÃtraparyavasÃyitvÃt / kartreti cet- na- dravyamÃtrasyÃkart­tvÃt / vyÃpÃravataÓcÃbhidhÃne vyÃpÃrÃbhidhÃnasyÃvaÓyÃbhyupagamanÅyatvÃt / nÃpi dhÃtvarthena tadÃk«epa÷; vidyate ityÃdau tadasambhavÃt / na hyatri dhÃtvartho bhÃvanÃpek«Å; sattayà nityatvÃt / tatra na bhavi«yatÅti cet- na- pÆrvÃparÅbhÆtabhÃvanÃnubhavasyÃviÓe«Ãt / bhÃvanoparÃgeïa hyatathÃbhÆto 'pyarthastathà bhÃsate iti / na ca padÃntaralabdhayà bhÃvanayÃnukÆlatÃyÃ÷ pratyayÃrthasyÃnvaya÷; tadasambhavÃt / na khalu prak­tyaiva sÃbhidhÅyate / dhÃtÆnÃæ kriyÃphalamÃtrÃbhidhÃyitvÃt / anyathà pÃka ityÃdÃvapi bhÃvanÃnubhavaprasaÇgÃt / nÃpi caitra ityÃdinà padÃntareïa; prak­tipratyayayorubhayorapyakÃrakÃrthatvÃt / odanamityÃde÷ kÃrakapadatvÃt tasya ca kriyopahitatvÃttenÃbhidhÃnamÃk«epo và / kathamanyathà odanamityukte kiæ bhuÇkte pacati veti viÓe«ÃkÃÇk«eti cet- na- pacatÅtyukte kimodanaæ temanaæ veti viÓe«ÃkÃÇk«ÃdarÓanÃt / sà cÃk«epÃbhidhÃnayoranyataramantareïa na syÃt / tasyÃæ daÓÃyÃæ na cedÃk«epa÷, nÆnamabhidhÃnameveti / [ku.5.655] syÃdetat- abhidhÅyatÃæ tarhi kartÃpi / tadanabhidhÃne hi saÇkhyeyamÃtramÃk«ipya saÇkhyà kathaæ kartÃramanviyÃt, na tu karmÃdikamapi / ÓÃkasÆpau pacati ÓÃkasÆpaudanÃn pacatÅtyÃdau virodhanirastà saÇkhyà caitra iti kartÃramaviruddhamanugacchatÅti cet- caitra odanaæ pacatÅtyatrakà gati÷ / ekatra nirïÅta÷ ÓÃstrÃrtho 'paratrÃpi tathÃ, yavavarÃhÃdivaditi cenna- pacyate ityÃdÃvapi tathÃbhÃvaprasaÇgÃt / caitrÃbhyÃæ caitrairiti virodhanirastà sÆpa ityaviruddhaæ karma samanukrÃmatÅti cet / caitramaitrÃbhyÃæ pÃkasÆpau pacyete ityatra kà gati÷ / anyatra nirïÅtenÃrthena vyavahÃra iti cenna- pacatÅtyÃdÃvapi tathÃbhÃvaprasaÇgÃt / tatra pÆrvaka eva nirïaya÷, pacyate ityatratvapara iti cenna- viÓe«ÃbhÃvÃt / ÃtmanepadaparasmaipadÃbhyÃæ viÓe«a iti cenna- pacyate pacate pak«yate ityÃdau viplavaprasaÇgÃditi / [ku.5.656] d­Óyate ca samÃnapratyayÃbhihitenÃnvaya÷saÇkhyÃyÃ÷ / tad yathÃ, bhÆyate supyate ityÃdau / na hi tatra kartrà karmaïà vÃnyenaiva và kenacidanvaya÷, kintu bhÃvenaiva / ananvaye tadabhidhÃyino 'narthakatvaprasaÇgÃt / Ãk«iptenacÃnvaye tatrÃpi kartrevÃnvayÃpatte÷ / ko hisupyate svapitÅtyanayo÷ kartrÃk«epaæ prati viÓe«a÷ / syÃdetat- (a.1-3-13) bhÃvakarmaïorityÃdyanuÓÃsanabalÃttÃvat bhÃvakarmaïÅ pratyayavÃcye / tatastadabhihità saÇkhyà tÃbhyÃmanvÅyate / yastu pratyayo na tatrotpanna÷, tadabhihità saÇkhyÃ, "mukhyaæ và pÆrvacodanÃllokavat'(mÅ.12,2,23) iti nyÃyena kartÃramevÃÓrayate iti niyama÷- na- viparyyayaprasaÇgÃt / "Óe«Ãt kartari parasmaipadam" (a.1-3-78), "kartari Óap" (a.3-1-68) ityanuÓÃsanabalÃdbhÃvakartÃrau pratyayavÃcyau, tatastadabhihità saÇkhyÃpi tÃbhyÃmanvÅyate; yastu pratyayo na tatrotpannastadabhihità saÇkhyà tenaiva nyÃyena karmaiva samÃÓrayediti niyamopapatte÷ tasmÃnmatikardamamapahÃya yathÃnuÓÃsanameva g­hyate iti prÃptam / evaæ prÃpte 'bhidhÅyate- [ku.5.657] Ãk«epalabhye saÇkhyeye nÃbhidhÃnasya kalpanà / saÇkhyeyamÃtralÃbhe 'pi sÃkÃÇk«eïa vyavasthiti÷ //11 // saÇkhyÃp.i tÃvadiyaæ bhÃvanÃnugÃminÅ; yaæ yaæ bhÃvanÃnveti, taæ taæ saÇkhyÃpÅti sthite÷; ekapratyayavÃcyatvaniyamÃt / bhÃvanÃca Óuddhaæ prÃtipadikÃrthamÃtramÃkÃÇk«ati / na hi vyÃpÃravantaæ vyÃpÃra ÃÓrayate, ÃtmÃÓrayÃt (258) / samavÃyaæ prati tadanupayogÃt / vijÃtÅyavyÃpÃravato 'kart­tvÃcca / na ca dvitÅyÃdyÃ÷ prÃtipadikavibhaktaya÷ / tata÷ prathamÃnirdi«Âenaiva bhÃvanÃnvÅyate iti tasyÃnvayayogyatÃniyamÃt saÇkhyÃpi tadanugÃminÅ tenaivÃnvÅyate iti nÃti prasaÇga÷ na¤arthavat / yathà hi caitro na brÃhmaïo na (259) gauro na spandate na kuï¬alÅtyÃdau viÓe«aïaviÓe«yasamabhivyÃhÃraviÓe«e 'pi na¤Ã tadanabhidhÃnÃviÓe«e 'pi na¤arthasya viÓe«aïÃæÓairevÃnvaya÷ na viÓe«yÃæÓena / nanu bÃdhÃttatra tathà / na hi viÓe«yeïa tadanvaye viÓe«aïopÃdÃnamarthavadbhavet, tanni«edhenaiva viÓe«aïani«edhopalabdhe÷ / ubhani«edhe cÃv­ttau vÃkyabhedÃt; anÃv­ttau nirÃkÃÇk«atvÃditi cet- tulyatvÃt / samÃnapratyayopÃttabhÃvanÃk«iptÃnvayopapattau bÃdhakaæ vinà sannihitatyÃgena vyavahitaparigrahasya gurutvÃt / bhÃvanÃyÃÓca sÃmÃnyÃk«epe 'pi sÃkÃÇk«aparityÃge nirÃkÃÇk«ÃnvayÃnupapatte÷ / nahyanyatarÃkÃÇk«Ã anvayahetu÷ apitÆbhayÃkÃÇk«Ã / prÃtipadikÃrtho hi phalenÃnvayamalabhamÃna÷ kriyÃsambandhamapek«ate, bhÃvanÃpi vyÃpÃrabhÆtà satÅ vyÃpÃriïamityubhayÃkÃÇk«Ã anvayahetu÷ / kaÂaæ kaÂenetyÃdi tu kÃrakatayaiva phalasamanvitaæ na vyÃpÃrÃntaramapek«ate iti nirÃkÃÇk«amiti / ata evÃsyate supyate ityÃdau nÃk«iptenÃnvaya÷ / nahi caitreïeti t­tÅyÃntaÓabdasya bhÃvanÃyÃmÃkÃÇk«Ãsti / bhÃvyÃkÃÇk«ÃstÅti cet- na- phalena ÓayanÃdidhÃtvarthenÃnvayÃt / phalasambandhinaÓcÃtra kartranatirekÃt / na hi ÓayanÃdayo dhÃtvarthÃ÷ kartratirekisambaddhÃ÷ / na ca phalatatsambandhivyatirekeïÃnyo bhÃvyo nÃma,yamapek«eta / [ku.5.658] syÃdetat- kimiti na prayujyate kaÂa÷ karoti caitramityÃdi, abhihitÃnabhihitavyavasthÃbhÃvÃditi cet- na cetramiti prathamÃntasyÃsÃdhutvÃt / dvitÅyÃntasya tu karmavacanatvena tatsambandhÃd(260)bhÃvyÃnapek«iïÅ bhÃvanà bhÃvakamÃtramapek«eta / na ca kaÂasya caitraæ pratibhÃvakatvam, viryayÃt / anÃptena tu vivak«ÃyÃæ prayujyata eva / prayujyatÃæ tarhi kaÂa÷ karoti caitra ityÃdi- na- nityasandigdhatvena vÃkyÃrthÃsamarpakatvÃt / tatastadupapattaye viÓe«asyavya¤janÅyatvÃt / vyajyatÃæ tarhi t­tÅyayà caitreïeti, evaæ devadatta÷ kriyate kaÂamiti vyajyatÃæ dvitÅyayeti cet- na- aprayogÃt / nahyanÃptenÃpyevaæ prÃyÃïi prayujyante / lak«aïÃvirodhena kuta etadeveti cet- lokasyÃparyanuyojyatvÃt / na hi gÃrgikayeti padaæ sÃdhviti ÓlÃghÃbhidhÃyipadasannidhimanapek«ya prayujyate / tasya tadupÃdhinaiva vihitatvÃditi cet- etadeva kuta÷? loke tathaiva prayogadarÓanÃditi cet- tulyam / karotÅtyÃdi karmavibhaktisamabhivyÃhÃreïaiva prayujyate, kriyate iti kart­vibhaktisamabhavyÃhÃreïaiveti kimatra kriyatÃm / [ku.5.659] imameva viÓe«amurarÅk­tyÃnabhihitÃdhikÃrÃnuÓÃsanena hyetÃvÃn parÃmarÓa÷sarve«Ãæ h­di padamÃdadhÃtÅtyabhidhÃnÃnabhidhÃnavibhÃga eva vyutpÃdanadaÓÃyÃæ peÓala iti / [ku.5.660] syÃdetat- bhavatu sarvÃkhyÃtasÃdhÃraïÅ bhÃvanÃ; kÃlaviÓe«asambandhinÅ sà la¬Ãdyartha÷, kÃlatrayÃparÃm­«Âà liÇÃrtha iti cet- na yatnapadena samÃnÃrthatvaprasaÇgÃt / vi«ayoparÃgÃnuparÃgÃbhyÃæ viÓe«a iti cenna- yÃgayatna ityanena paryÃyatÃpatte÷ / kart­saÇkhyÃbhidhÃnÃnabhidhÃnÃbhyÃæ viÓe«a iti cenna- yÃgayatnavÃnityanena sÃmyÃpatte÷ / i«Âa evÃyamartha iti cenna- ito vatsaraÓatenÃpyaprav­tte÷ / phalasamabhivyÃhÃrÃbhÃvÃnna pravarttate iti cenna- svargakÃmo yÃgayatnavÃnityato 'pyaprav­tte÷ / tat kasya heto÷? na hi yatno yatnasya heturyatnapratÅtirvà yatnasya kÃraïam; api tvicchà / [ku.5.661] na ca sÃpi pratÅtà yatnajananÅ- yena saiva vidhyartha ityanugamyatÃm- apitu sattayà / na ca liÇa÷ ÓrutikÃle sà satÅ / na ca liÇeva tÃæ janayati; arthaviÓe«amapratyÃyayantyÃstasyÃ÷ ( 261) tajjanakatve vyutpattigrahaïavaiyarthyÃt / anupalabdhaliÇäcecchÃnutpattiprasaÇgÃditi / etena- v­ddhavyavahÃrÃdvyutpattirbhavantÅ bÃlasyÃtmani prav­ttiheturyo 'vagatastamevÃÓrayet, svaya¤ca kuryÃmiti saÇkalpÃdevÃyaæ prav­tta÷, tata÷sa eva liÇÃrtha iti nirastam / kuryÃmiti prayatno và syÃdicchà vÃ? nÃdya÷,svÃtmani v­ttivirodhÃt / na dvitÅya÷; sà hi sattayaiva prayatnotpÃdinÅ / na ca liÇa÷ ÓrutikÃle sà satÅtyuktam / phalecchà tu nisargavÃhitayà satyapi na prayatnaæ prati hetu÷; anyavi«ayatvÃt / tadartha¤ca ÓÃstravaiyarthyÃt / tasyÃ÷ kÃraïÃntarata eva siddhestatpratÅtyarthamapi ÓÃstrÃnapek«aïÃt / tasyÃ÷ manovedyatvÃt / aprÃpte (262) ca ÓÃstramarthavat; prÃpte ca ÓÃstrÃnavakÃÓÃt // tadabhidhÃne ca svargakÃma iti kart­viÓe«aïapaunaruktyÃt / tadà hi yajetetyasyaiva yÃgakartà svargakÃma ityartha÷syÃt / [ku.5.662] yadica phalavi«ayaiva sÃdhanavi«ayaæ prayatnaæ janayet, anyatrÃpi prasuvÅta niyÃmakÃbhÃvÃt / hetuphalabhÃva eva niyÃmaka iti cenna- aj¤Ãtasya tasya niyÃmakatve liÇaæ vinÃpi svargecchÃto yÃge prav­ttiprasaÇgÃt / j¤Ãtasya tu tatsÃdhanatvasya niyÃmakatve tadicchaiva tatra pravartayatu÷ yo yatkÃmayate sa tatsÃdhanamapi kÃmayata eveti niyamÃt / na ca sà tadÃnÅæ satÅ / na ca tajj¤Ãnameva prayatnajanakam, tacca liÇà kriyate iti yuktam; svargakÃmo yÃgacikÅr«ÃvÃnityato 'pi prav­ttiprasaÇgÃt / liÇo vecchÃæ pratÅtyÃnicchannapi sarva÷ pravarteta / svasambandhitayà tadavagamastathà na tu sÃmÃnyata iti cenna- prathamapuru«eïa tadanabhidhÃne tasyÃvidhyarthatvaprasaÇgÃt / odanakÃmastvaæ pÃkacikÅr«ÃvÃnityato 'pi prav­ttyÃpatteÓca (tte÷) apica saÇkalpaj¤ÃnÃdyadi prayatno jÃyeta, tathÃpi saÇkalpasya kuto janma kimartha¤ca? saÇkalpaj¤ÃnÃdeva, prayatnÃrtha¤ceti cet- nanvicchÃviÓe«a÷ saÇkalpa÷, sa tÃvatsukhe svabhÃvata÷, tatsÃdhane caupÃdhika÷, saÇkalpavi«ayastu katham? tatsÃdhanatvÃdeveti cet- tarhi tatsÃdhanatvÃj¤ÃnÃt, na tu saÇkalpasvarÆpaj¤ÃnÃdbhavitumarhatÅti / anyathe«ÂasÃdhanatÃj¤ÃnamapyanarthakamÃpadyeta / tasmÃt, saÇkalpa÷ pravartaka ityabhyupeyate, kintu sattÃmÃtreïa, na tu j¤Ãta iti nÃsau vidhi÷ / j¤Ãna¤ca vi«ayopahÃreïaiva vyavahÃrayatÅti tadvi«aya evÃvaÓi«yate / iti kart­dharmavyudÃsa÷ / [ku.5.663] astu tarhi karmadharma÷ netyucyate / atiprasaÇgÃnna phalaæ nÃpÆrvaæ tatvahÃnita÷ / tadalÃbhÃnna kÃrya¤ca na kriyÃpyaprav­ttita÷ //12// / . karma hi phalaæ và syÃt, tatkÃraïamapÆrvaæ vÃ, tatkÃraïaæ kriyà vÃ? na prathama÷, phalecchÃyÃ÷ prav­ttiæ pratyahetutvÃt; atiprasaÇgÃdityuktatvÃt / na dvitÅya÷, avyutpatte÷ / liÇo hi prav­ttinimittamapÆrvatvaæ và syÃt, kÃryatvaæ và syÃt ubhayaæ và / na prathama÷ / Óabdaprav­ttinimittasyÃpÆrvatvasya pramÃïÃntarÃdavagatÃvapÆrvatvavyÃghÃtÃt / anavagatÃvavyutpatte÷ / sambandhano 'navagame sambandhasya pratyetumaÓakyatvÃt / tata evÃvagatÃvitaretarÃÓrayado«Ãt / na ca gandhavatvenopanÅtÃyÃæ p­thivyÃæ p­thivÅÓabdavat (263) adÆraviprakar«eïa kÃryatvenopanÅtenÃpÆrvatvena nimittenÃpÆrve pravartate liÇiti yuktam / tatrobhayorapi pratÅyamÃnatvena sandehe kalpanÃgauravapuraskÃreïa p­thivÅtva eva saÇgativiÓrÃnterupapatte÷ / na tvatrÃpÆrvatvapratÅti÷ / [ku.5.664] syÃdetat- kÃryatvamupalak«aïÅk­tya tÃvade«Ã liÇ prav­ttà / tadupalak«itaÓca yÃgo và yatno vÃnyo và ÓabdetarapramÃïagocaro nÃdhikÃriviÓe«aïasvargasÃdhanasamartha÷ / na cÃkÃmyaphale kÃmÅ niyoktuæ Óakyate / tato 'nyadevÃlaukikaæ ki¤cidanenopalak«yate, yo liÇÃdiprav­ttigocara iti kimanupapannimiti cet- na- (264) upalak«aïaæ hi smaraïamanumÃnaæ và / ubhayamapyanavagatasambandhenÃÓakyam / na hi saæskÃravanmanovadad­«Âavadvà kÃryatvamapÆrvatvamupalak«ayati,j¤ÃnÃpek«aïÃt / tato hastÅva hastipakam, dhÆma iva dhÆmadhvajam, tatsambandhaj¤ÃnÃdupalak«ayet, natvanyathà / tathÃca nyÃyasampÃdanÃpyaraïyeruditam / na hi yuktisahasrairapi avidite saÇgatigraho 'viditasaÇgatirvà Óabda÷ pravartate iti / etena bhedÃgrahÃt kriyÃkÃrye vyutpattiriti nirastam, na hyaj¤Ãte bhedÃgraho vyavahÃrÃÇgam, atiprasaÇgÃt / ki¤cÃpÆrvatve prav­ttinimitte kalpyamÃne laukikÅ liÇanarthikà prasajyeta / tatropalak«aïÅyÃbhÃvÃt / tatra (265) kÃryatvameva prav­ttinimittamiti yadi, prak­te 'pi tathaivÃstu kÊptatvÃta sambhavÃcceti / [ku.5.665] astu tarhi tadeva prav­ttinimittam, tarkasampÃdanayÃtvapÆrvavyaktilÃbha iti cenna- nityani«edhÃpÆrvayoralÃbhaprasaÇgÃt / nacÃsmin pak«e ekatra nirïÅtena ÓÃstrÃrthenÃnyatra tathaiva vyavahÃra iti sambhavati, kÃryatvasyaiva prav­ttinimittatvena nirïÅtatvÃt, natvapÆrvatvasya / nyÃyasampÃdanÃyÃÓca tatrÃsambhavÃt / phalÃnuguïyena hi vyaktiviÓe«o labhyate / na ca tattatra ÓrÆyate / na cÃÓrutamapi kalpayituæ Óakyate / bÅjÃbhÃvÃt / taddhi vidhyanyathÃnupapatyà kalpyeta, kÃryyatvapratyayÃnyathÃnupapatyà và lokavat / na prathama÷; bhavatÃæ darÓane tasyopeyarÆpatvÃt / yata÷ Órutasvargaphalatve 'pi sÃdhyaviv­ddhirucyate / na dvitÅya÷; Óabdabalena tatpratyaye tadanapek«aïÃt / loke hi tatpratyaya i«ÂÃbhyupÃyatÃdhÅna÷, na tu vede ityabhyupagamÃt / anyathe«ÂÃbhyupÃyataiva prathamaæ vedÃdavagantavyÃ; pramÃïÃntarÃbhÃvÃt; tata÷ kÃryyatetyÃnumÃniko vidhi÷syÃt, na ÓÃbda÷ / ÃnumÃnikaæ phalamastu, yatkartavyaæ tadi«ÂÃbhyupÃya iti vyÃpterityapi na yuktam; sukhena vyabhicÃrÃt / anyatve satÅti cenna- du÷khÃbhÃvena vyabhicÃrÃt / phalaæ vihÃyeti cet- tadeva kimuktaæ syÃt / i«Âaæ svabhÃvata iti cet- tarhi tato 'nyadani«Âaæ syÃt, tacca kartavyamiti vyÃghÃta÷ / tatsÃdhanamiti cet- tatsÃdhanatve satÅti sÃdhyÃviÓi«Âaæ viÓe«aïam / "svabhÃvato nedami«Âaæ kartavya¤ca, tato nÆnami«ÂasÃdhanamiti sÃdhanÃrtha iti cenna- svabhÃvato nedami«Âamityasiddhe÷ / ananyoddeÓaprav­ttak­tivyÃptatvÃt / anyathà tadasiddhe÷ (266) / tato vyÃghÃtÃdanyatarÃpÃya iti / [ku.5.666] astu nityani«edhÃpÆrvayoralÃbha÷, kiæ naÓchinnamiti cet- kiæ naÓchinnam, yadà kÃmÃdhikÃre 'pi tadalÃbha÷ / nahi liÇà kÃryaæ svargasÃdhanamuktam / nÃpi svargakÃmapadasamabhivyÃhÃrÃnyathÃnupapatyà tallabdham, brÃhmaïatvÃdivadadhikÃryavacchedamÃtreïaivopapatte÷ / nacedamanumÃnam- yasya yadicchÃto yatkartavyam, tattasye«ÂasÃdhanamiti / anyecchayà svÃbhÃvikakartavyatvÃsiddhe÷ / tadicchayaiva tatkartavyatÃyÃ÷sukhenÃnaikÃntikatvÃt / aupÃdhikakartavyatÃyÃÓce«ÂasÃdhanatvamapratÅtyapratyetumaÓakyatvÃt / kimanayà viÓe«acintayà / pratÅyate tÃvacchabdÃdanyadicchato 'nyatkÃryamiti / etÃvataivÃnumÃnamiti cet- nanvanvitamabhidhÃnÅyam, yogya¤cÃnvÅyate / anyadicchataÓcÃnyat kartavyamanvayÃyogyam, tatkathamabhidhÅyatÃm / tata eva tatsÃdhanatvasiddhiriti cet- evaæ tarhÅ«ÂasÃdhanataikÃrthasamavÃyikartavyatvÃbhidhÃnÃdanumÃnÃnavakÃÓa÷ / nacÃnvitÃbhidhÃne / Ãpi(?) tatsÃdhanatvasiddhi÷; adhikÃryavacchedamÃtreïÃpyanvayayogyatopapatte÷ / [ku.5.667] na ca kÃryatvamapÆrve sambhavati / taddhi k­tivyÃpyatà cet- vrÅhyÃdi«veva; siddhatvÃt / k­tiphalatvaæ cet- yÃgasyaiva; tatastasyaivÃhatyotpatte÷ / k­tyuddeÓyatà cet- svargasyaiva; nisargasundaratvÃt / na tvapÆrvasya; tadviparÅtatvÃt / stanapÃnÃdivadaupÃdhikÅti cet- sÃpi yÃgasyaiva / svargasya sÃdhyatvasthitau yÃgasyaiva sÃdhanatvenÃnvayÃt / kÃlavyavadhÃnÃnnaitannirvahatÅti cet- yathà nirvahati, ÓrutÃnurodhena tathà kalpyatÃm (267) / "vyÃpÃradvÃrà katha¤cit syÃt / na tu bhinnakÃlayorvyÃpÃravyÃpÃribhÃva÷ / kÃraïatva¤ca vyÃpÃreïa yujyate / avyavadhÃnena pÆrvakÃlaniyamÓca tattvam / anyathÃtiprasaÇgÃ'diti cet- na- pÆrvabhÃvaniyamamÃtrasya kÃraïatvÃt / kÃryÃnuguïÃvÃntarakÃryasyaiva vyÃpÃratvÃt / k­«icikitsÃdau bahulaæ tathà vyavahÃrÃt / lÃk«aïiko 'sÃviti cenna- mukhyÃrthatve virodhÃbhÃvÃt / astu tarhi putreïa hate brahmaïi ciradhvastasya pitustamavÃntaravyÃpÃrÅk­tya kart­tvam / tathÃca lokayÃtrÃviplava iti cet- na- satyapi sute kadÃcittadakaraïÃt tasminnasatyapi kadÃcitkÃraïÃdanirvÃhakatayà tasya vyÃpÃratvÃyogÃt / yaæ janayitvaiva hi yaæ prati yasya pÆrvabhÃvanirvÃha÷ sa eva taæ prati tasya vyÃpÃro nÃpara÷ / yathÃnubhavasya smaraïaæ prati saæskÃra÷ / tasya hyanvayavyatirekÃnuvidhÃne siddhe tadanyathÃnupapatyà saæskÃra÷ kalpyate, na tvanyathÃ- tathehÃpi / na cedevam, tavÃpi brahmabhiduraÓaravimokasamasamayahatasya hant­tvaæ na syÃt / syÃcca svaniveÓanaÓayÃnasya tatpituriti / etenobhayaæ neti nirastam // [ku.5.668] astu tarhi kriyÃdharma eva kÃryatvaæ vidhi÷ / sarvohi kartavyametaditi pratyeti / tata÷ kuryÃmiti saÇkalpya pravartate iti cet- na- kartavyaæ mayeti k­tyadhyavasÃyÃrtho và syÃt, kartavyaæ mayetyucitÃrtho và syÃta? tatra prathama÷saÇkalpÃnna bhidyate / vyavahitakÃryasaÇkalpo hi kartavyo mayeti, sannihitakÃryasaÇkalpastu kuryÃmiti / sa ca na liÇÃrtha÷; sattÃmÃtreïa pravartanÃdityuktam / tadetat kartavyatÃyÃæ jÃtÃyÃæ pravartate iti vastusthitau bhrÃntairj¤ÃtÃyÃmiti g­hÅtam / aucityantu kriyÃdharma÷ prÃgabhÃvavattvam, tasmin sati Óakyatvaæ vÃ, tasmin sati kartÃraæ pratyupakÃrakatvaæ vÃ? prathame kutaÓcidapi na nivarteta / dvitÅye du÷khe 'pi tathÃvidhe pravarteta / t­tÅye tu vak«yate / [ku.5.669] astu tarhi karaïadharma÷- na- karaïaæ hi Óabda÷, taddharmo 'bhidhà và syÃt; tadartho bhÃvanÃdi÷ (268) vÃ, taddharma i«ÂasÃdhanatà và / na prathama÷- asattvÃdaprav­tteÓca nÃbhidhÃpi garÅyasÅ / bÃdhakasya samÃnatvÃt pariÓe«o 'pi durlabha÷ //13 // saÇgatipratisandhÃnÃdhikÃyÃ.æ tasyÃæ pramÃïÃbhÃvÃt / anyasamavetasyÃpÆrvavadanyavyÃpÃratvenÃpyupapatte÷ / vi«ayatayÃpi (vi«ayatÃyÃmapi) ca svavyÃpÃraæ pratiliÇgavaddhetubhÃvÃvirodhÃta / adhikattve 'pi tato 'prav­tte÷ / bÃlÃnÃæ tadabhÃve 'pi tadbhÃvÃt / ÓabdÃntareïa tacchrÃviïÃmapyaprav­tte÷ / na ca vilak«aïaiva sà liÇo vi«aya÷ / tadvailak«yaïyaæ pratÅtiæ (pratipattim) prati cet, arthaviÓe«o 'pi syÃt / prav­ttimÃtraæ prati cet, abhidhÃsamavetaæ taditi kuta÷? tatsannidhÃnÃditi cenna÷ aniyamÃt / anyasya sarvasya ni«edhÃditi cenna- prav­ttihetuttvani«edhasya tulyatvÃt / tatsannidhini«e«asya cÃÓakyatvÃt / Óabdaikavedyatve cÃvyutpatte÷ / "prav­ttyanyathÃnupapattisiddhe vyutpatti'rityapi vÃrtam- nahi prav­ttihetu÷ kaÓcidastÅti pravartate / [ku.5.670] i«ÂasÃdhanatà tu syÃt / sarvo hi mayà kriyamÃïametanmama samÅhitaæ sÃdhayi«yatÅti pratisandhatte, tata icchati kuryÃmiti, tata÷ karotÅti sarvÃnubhavasiddham / tadayaæ vyutpitsuryajj¤ÃnÃt prayatnajananÅmicchÃmavÃptavÃn, tajj¤Ãnameva liÇÓrÃviïa÷ prav­ttikÃraïamanuminoti / tataÓca kartavyataikÃrthasamavÃyinÅ i«ÂasÃdhanatÃliÇÃrtha ityavadhÃrayati / na ca vÃcyam eva¤cet varaæ kartavyataivÃstu, avaÓyÃbhyupagamanÅyatvÃt; k­tami«ÂasÃdhanatayeti- yathà hi ne«ÂasÃdhanatÃmÃtraæ pratÅtya pravartate, asÃdhye«u vyabhicÃrÃt- tathà prayatnavi«ayasamavÃyinÅmi«ÂasÃdhanatÃmadhigamyÃdhikÃrÅ pravartate ityanubhava÷ / tatra vi«ayo dhÃtunÃ, bhÃvanÃ'khyÃtamÃtreïa,Óe«antu tadviÓe«eïa liÇà ityevami«ÂÃbhyupÃyatÃyÃmadhigatÃyÃmanvayabalÃt (269) tadvi«ayasye«ÂasÃdhanatvÃvagatiriti kartavyataikÃrthasamavÃyinÅ«ÂÃbhyupÃyatÃta liÇÃ÷ prav­ttinimittamityuktam / [ku.5.671] karaïasye«ÂasÃdhanatÃbhidhÃne jyoti«Âomeneti t­tÅyayà na bhavitavyamiti tu deÓyamavaiyÃkaraïasyÃvadhÅraïÅyameva / tatsaÇkhyÃbhidhÃnaæ hi tadabhidhÃnamÃkhyÃtena / na ca tat prak­te / na ca yÃge«ÂasÃdhanatÃbhidhÃnaæ liÇÃ; kintvanvayabalÃttalÃbha ityuktam / [ku.5.672] yattu siddhÃ(ddho)padeÓÃdapi pratÅyate i«ÂasÃdhanatÃ; na cÃta÷ saÇkalpÃtmà prav­ttirastÅti deÓyam- tatra samutkaÂaphalÃbhilëasya samarthasya tatsÃdhanatÃvahame 'pi na (270) prav­ttiriti ka÷ pratÅyÃt / sarvapak«asamÃna¤caitat samÃnaparÅhÃra¤ceti kiæ tena / [ku.5.673] atrÃbhidhÅyate- astu prayatnavi«ayasamavÃyinÅ«ÂasÃdhanatà prav­ttihetu÷; tathÃpi nÃsau liÇÃrtha÷ sandehÃt / sà hi kiæ sÃk«Ãdeva liÇÃ'vagamyate, stanapÃnÃdÃvanumÃnÃdiva bÃlena; kiæ và tatpratipÃditÃt kutaÓcidarthÃdanumÅyate,ce«ÂÃviÓe«ÃnumitÃdivÃbhiprayaviÓe«Ãt samayÃbhij¤eneti sandihyate / eva¤ca sati sà nÃbhidhÅyate ityeva nirïaya÷- hetutvÃdanumÃnÃcca madhyamÃdau viyogata÷ / anyatra kÊptasÃmarthyÃnni«edhÃnupapattita÷ //14 // [ku.5.674] tathÃhi- agnikÃmo dÃruïÅ mathnÅyÃditi Órutvà kuta ityukte vaktÃro vadanti, yatastanmanthanÃdagnirarasya sidhyatÅti / (taratim­tyuæ?) tarati brahmahatyÃæ yo 'Óvamedhena yajate ityÃdÃvi«ÂÃbhyupÃyatÃyÃmevÃvagatÃyÃmanumimate tÃntrikÃ÷ yat, "aÓvamedhena yajeta m­tyubrahmahatyÃtaraïakÃma" ityÃdividhim; nindayà ca ni«edham; tadyathÃ- "andhaæ tama÷ praviÓanti ye ke cÃtmahano janÃ÷" ityata÷ nÃtmÃnaæ hanyÃditi / kuryyÃ÷ kuryyÃmityatra vidhivihitaiva liÇ ne«ÂÃbhyupÃyatÃmÃha; kintu vakt­saÇkalpam / nahÅ«ÂÃbhyupÃyo mamÃyamiti kuryÃmitipadÃrtha÷, kintutatpratipatteranantaraæ yo 'sya saÇkalpa÷ kuryÃmiti, sa eva / sarvatra cÃnyatra vakturevecchÃbhidhÅyate liÇetyavadh­tam / tathÃhyÃj¤Ãdhye«aïÃnuj¤ÃsampraÓnaprÃrthanÃÓaæsà liÇinÃnyaccakÃsti / yÃæ vakturicchÃmananuvidadhÃnastatk«obhÃdbibheti, sà Ãj¤Ã / yà tu Órotu÷ pÆjÃsaæmÃnavya¤jikÃ, sà adhye«aïà / vÃraïÃbhÃvavya¤jikà anuj¤Ã / abhidhÃnaprayojanà sampraÓna÷ / lobhecchà prÃrthanà / ÓubhÃÓaæsanamÃÓÅriti / [ku.5.675] na ca vidhivikalpe«u ni«edha upapadyate / tathÃhi- yadÃbhidhà vidhi÷, tadÃ, na hanyÃt- hananabhÃvanà nÃbhidhÅyata iti vÃkyÃrtho vyÃghÃtÃnnirasta÷ / yadà kÃlatrayÃparÃm­«Âà bhÃvanÃ, tadà neti sambandhe 'tyantÃbhÃvo mithyà / yadà kÃryam, tadÃ, na hanyÃt- na hananaæ kÃryamityanubhavaviruddham; kriyata eva yata÷ / na hananena kÃryam- hananakÃraïakaæ kÃryaæ nÃstÅtyartha ityapi nÃsti / du÷khaniv­ttisukhÃptyoranyatarasya tatra sadbhÃvÃt / [ku.5.676] hananakÃraïakamad­«Âaæ (mapÆrvam) nÃstÅtyartha iti tu nirÃtaÇkaæ d­«ÂÃrthinaæ pravartayedeveti sÃdhu ÓÃstrÃrtha÷ / ahananenÃpÆrvaæ bhÃvayediti tvaÓakyaæ kÃraïasyÃnÃditvena kÃryasyÃpi tathÃbhÃvaprasaÇgÃt, bhÃvanÃyÃÓca tadavi«ayatvÃt / ahananasaÇkalpeneti yÃvajjÅvamavicchinnitatsaÇkalpa÷syÃt / sak­tk­tvaivavà niv­tti÷; paÓcÃddhanyÃdevÃvirodhÃt / sampÃdito hyanena niyogÃrtha÷ / "yÃvadyÃvaddhananasaÇkalpavÃn tÃvattÃvadviparÅtasaÇkalpenÃpÆrvaæ bhÃvayediti vÃkyÃrtha÷, tathÃbhÆtasyÃdhikÃritvÃ'dityapi vÃrtam- tadaÓrute÷ / prasaktaæ hi prati«idhyate,nÃprasaktamiti cet- na vai ki¤cidiha prati«idhyate; tadabhÃva÷ pratipÃdyate iti ni«edhÃrtha÷; ahananasaÇkalpakaraïakamapÆrvaæ (271) vÃkyÃrtha÷ / ki¤ca na hanyÃditi ahananenÃpÆrvasya kartavyatÃpratyayo jÃto vedÃt; jÃtaÓca hananakriyÃyÃæ rÃgÃt / ni«phalÃcca kÃryÃdapek«itaphalaÇgarÅya iti nyÃyena hanyÃdevetyaho vedavyÃkhyÃkauÓalamÃstikyÃbhimÃnino mÅmÃæsakadurdurÆÂasya (272) / [ku.5.677] i«ÂasÃdhanatÃpak«e 'pi, na hanyÃt- na hananabhÃvanà i«ÂÃbhyupÃya iti vÃkyÃrtha÷ / tathÃcÃni«ÂasÃdhantvaæ kuto labhyate / na hÅ«ÂasÃdhanaæ yanna bhavati tadavaÓyamani«ÂasÃdhanaæ d­«Âam, upek«aïÅyasyÃpi bhÃvÃt / "yat rÃgÃdiprasaktaæ prati«idhyate tadavaÓyamani«ÂasÃdhanaæ d­«Âam, yathÃsavi«amannaæ na bhu¤jÅthà iti / tena vede 'pyanumÃsyate" ityapi na sÃdhÅya÷- prati«edhÃrthasyaiva cintyamÃnatvÃt / na hi kartavyatvasye«ÂasÃdhanatvasya bhÃvanÃyà vÃbhÃva÷ pratipÃdayituæ Óakyate; laukikÃnÃæ laukikapramÃïasiddhatvÃt / tathÃpi pratipÃdyate tÃvaditi cenna- pëaï¬Ãgamani«edhenÃnekÃntÃt / nÃsau pramÃïamiti cenna- arthaviparyayapratipÃdanÃviÓe«e 'syÃpi tathÃbhÃvÃt / tÃtparyyata÷ prÃmÃïyamiti cenna- vidhini«edhayorananyaparatvÃt; na vidhau para÷ ÓabdÃrtha iti vacanÃt / tathÃpi ni«edhe tathà bhavi«yatÅti cenna- avinÃbhÃvataduddeÓaprav­ttyorabhÃvÃt / nÃpyasurÃvidyÃdivadasya na¤o virodhivacanatvam / kriyÃsaÇgatatvÃt; asamastatvÃcca / tasmÃt-[ku.5.678] vidhirvakturabhiprÃya÷ prav­ttyÃdau liÇÃdibhi÷ / abhidheyo 'numeyà tu kartari«ÂÃbhyupÃyatà //15 // tatr.a svayaÇkart­kakriyecchÃbhidhÃnaæ kuryÃmiti / sambodhyakart­kakriyecchÃbhidhÃnaæ kuryà iti / Óe«akart­kakriyecchÃbhidhÃnaæ kurvÅteti / tathÃcÃgnikÃmo dÃruïÅ mathnÅyÃdityasya laukikavÃkyasyayamartha÷sampadyate, agnikÃmasya dÃrumathane prav­ttirmame«Âeti / tata÷ ÓrotÃnuminoti, nÆnaæ kÃrumathanayatno 'gnerupÃya iti / yadvi«ayo hi prayatno yasyÃptene«yate, sa tasyÃpek«itahetu; tathà tenÃvagataÓca; yathà (273) mamai (yai?) va putrÃderbhojanavi«aya÷ iti vyÃpte÷ / vi«aæ na bhak«ayedityasya tu vi«abhak«aïagocarà prav­ttirmama ne«Âetyartha÷ / tato 'pi ÓrotÃnuminoti, nÆnaæ vi«abhak«aïabhÃvanà ani«ÂasÃdhanam; yadvi«ayo hi prayatna÷ karturabhimatasÃdhakopyÃptena ne«yate, sa tato 'dhikatarÃnarthahetu÷, tathà tenÃvagataÓca; yathà mamai(yai?)va putrÃde÷ krŬÃ- kardamavi«abhak«aïÃdivi«aya iti vyÃpte÷ / [ku.5.679] laukika eva vÃkye 'yaæ prakÃra÷ kadÃcidbuddhimadhirohati, na tu vedike«u, te«u puru«asya nirastatvÃditi cenna- nirÃsahetorabhÃvÃt / tadastitve 'pi pramÃïaæ nÃstÅti cet- mà bhÆdanyat; vidhireva tÃvat garbha iva puæyoge pramÃïaæ Óruti kumÃryÃ÷; kimatra kriyatÃm? liÇo và laukikÃrthÃtikrame, " ya eva laukikÃsta eva vaidikÃsta eva cai«ÃmarthÃ" iti viplaveta / tathÃca jabaga¬adaÓÃdivadanarthakatvaprasaÇga iti bhava sustha÷ / syÃdetat / tathÃpi vaktÌïÃmupÃdhyÃyÃnÃmevÃbhiprÃyo vede vidhirastu / k­taæ svatantreïa vaktrà parameÓvareïeti cet- na- te«Ãmanuvakt­tayÃbhyÃsÃbhiprÃyamÃtreïa prav­tte÷ ÓukÃdivat tathÃvidhÃbhiprÃyÃbhÃvÃt / bhÃve và na rÃjaÓÃsanÃnuvÃdino 'bhiprÃya Ãj¤Ã,kiæ nÃma rÃj¤a eveti laukiko 'nubhava÷ / [ku.5.680] Órute÷ khalvapi- k­tsna eva hi vedo 'yaæ parameÓvaragocara÷ / svÃrthadvÃraivatÃtparyyaæ tasya svargÃdivadvidhau //16 // n.a santyeva hi vedabhÃgÃ÷; yatra parameÓvaro na gÅyate / tathÃhi- sra«Â­tvena puru«asÆkte«u, vibhÆtyà rudre«u, Óabdabrahmatvena maï¬alabrÃhmaïe«u, prava¤caæ purask­tya ni«prapa¤catayopani«atsu, yaj¤apuru«atvena mantravidhi«u, dehÃvirbhÃvairupÃkhyÃne«u, upÃsyatvena ca sarvatreti / siddhÃrthatayà na te pramÃïamiti cenna- taddhetu(to÷)kÃraïado«aÓaÇkÃnirÃsasya bhÃvyabhÆtÃrthasÃdhÃraïatvÃt / [ku.5.681] anyatrÃmÅ«Ãæ tÃtparyamiti cet- svÃrthapratipÃdanadvÃrÃ,ÓabdamÃtratayà (274) vÃ? prathame svÃrthe 'pi pramÃïyame«itavyam, tasyÃrthasyÃnanyapramÃïakatvÃt / ata eva tatra tasya smÃrakatvamityapi mithyà / tatpratipÃdakatve 'pi na tatra tÃtparyamiti cet- svÃrthÃparityÃge (gena?) jyoti÷ÓÃstravadanyatrÃpi tÃtparye ko do«a÷? anyathà svarganarakavrÃtyaÓrotriyÃdisvarÆpapratipÃdakÃnÃmaprÃmÃïye bahu viplaveta / tatrÃbÃdhanÃttatheti cet- tulyam / na tÃd­Óo '(gar)tha÷ kvacit d­«Âa iti cet- svargÃdayo 'pi tathà / tanmithyÃtvetadarthinÃmaprav­ttau vidhÃnÃnarthakyaprasaÇga iti cet- ihÃpi tadupÃsanÃvidhÃnÃnarthakyaprasaÇga÷ / tanmithyÃtve hi sÃlokyasÃyujyÃdiphalamithyÃtve ka÷ prek«ÃvÃæstamupÃsÅteti tulyamiti / [ku.5.682] vÃkyÃdapi / saæsargabheda(viÓe«a)pratipÃdakatvaæ hyatra vÃkyatvamabhipretam / tathÃca yatpadakadambakaæ yatsaæsargabhedapratipÃdakam, tat tadanapek«asaæsargaj¤ÃnapÆrvakaæ yathà laukikam; tathà ca vaidikamiti prayoga÷ / vipak«e ca bÃdhakamuktam / [ku.5.683] saÇkhyÃviÓe«Ãdapi- syÃmabhÆvaæ bhavi«yÃmÅtyÃdisaÇkhyà ca vakt­gà / samÃkhyÃpi na ÓÃkhÃnÃmÃdyapravacanÃd­te //17 // kÃryatayà hi prÃk saÇkhyoktÃ, samprati tu pratipÃdyatayocyate / tathÃhi- uttamapuru«Ãbhihità saÇkhyà vaktÃramanvetÅti suprasiddham / asti ca tatprayoga÷ prÃyaÓo vede / tatastadabhihitayà tayÃpi sa evÃnugantavya÷ / anyathÃnanvayaprasaÇgÃt / athavà samÃkhyÃviÓe«a÷ saÇkhyÃviÓe«a ucyate / kÃÂhakaæ kÃlÃpakamityÃdayo hi samÃkhyÃviÓe«Ã÷ ÓÃkhÃviÓe«ÃïÃmanusmaryante / te ca na pravacanamÃtranibandhanÃ÷, pravaktÌïÃmanantatvÃt / nÃpi prak­«ÂavacananimittÃ÷; upÃdhyÃyebhyo 'pi prakar«e pratyutÃnyathÃkaraïado«Ãt / tatpÃÂhÃnukaraïe ca prakar«ÃbhÃvÃt / kati cÃnÃdau saæsÃre prak­«ÂÃ÷ pravaktÃra iti ko niyÃmaka iti / nÃpyÃdyasya vaktu÷ samÃkhyeti yuktam; bhavadbhistadanabhyupagamÃt / abhyupagame và sa evÃsmÃkaæ vedakÃra iti,v­thà vipratipatti÷ / [ku.5.684] syÃdetat / brÃhmaïatve satyavÃntarajÃtibhedà eva kaÂhatvÃdaya÷ / tadadhyeyà tadanu«ÂheyÃrthà ca ÓÃkhà tatsamÃkhyayà vpapadiÓyate iti kimanupapannam- na- k«atriyÃderapi tatraivÃdhikÃrÃt / na ca yo brÃhmaïasya viÓe«a÷, sa k«atriyÃdau sambhavati / na ca k«atriyÃderanyo veda ityasti / na ca kaÂhÃ÷ kÃÂhakamevÃdhÅyate, tadarthamevÃnuti«ÂhantÅti niyama÷; ÓÃkhÃsa¤cÃrasyÃpi prÃyaÓo darÓanÃt / prÃgevaæ (vÃyaæ) niyama ÃsÅt; idÃnÅmayaæ viplavate iti cet- viplava eva tarhi sarvadÃ, kaÂhÃdyavÃntarajÃtiviplavÃdityagatireveyam / tasmÃdÃdyapravakt­vacananimitta evÃyaæ samÃkhyÃviÓe«asambandha ityeva sÃdhyiti // ÓrÅ÷ // [ku.5.685] sa evaæ bhagavÃn Óruto 'numitaÓca kaiÓcit sÃk«Ãdapi d­Ócate prameyatvÃdergha(tvÃt gha)Âavat / nanu tatsÃmagrÅrahita÷ kathaæ dra«Âavya÷? sà hi bahirindriyagarbhamanogarbhà và tatra na sambhavati; cak«urÃderniyatavi«ayatvÃt; manaso bahirasvÃtantryÃt / taduktam, "hetvabhÃve phalÃbhÃvÃ'dityÃdi- na- kÃryaikavyaÇgyÃyÃ÷sÃmagryà ni«eddhumaÓakyatvÃt / [ku.5.686] apica d­Óyate tÃvadbahirindriyoparame 'pi asannihitadeÓakÃlÃrthasÃk«ÃtkÃra÷ / na ca sm­tirevÃsau paÂÅyasÅ, "smarÃmi" "sm­tam" veti svapnÃnusandhÃnÃbhÃvÃt; "paÓyÃmi," "d­«Âa" mityanuvyavasÃyÃt / nacÃropitaæ tatrÃnubhavatvam, abÃdhanÃt / ananubhÆtasyÃpi svaÓiracchedanÃderavabhÃsanÃcca / sm­tiviparyÃso 'sÃviti cet- yadi sm­tivi«aye viparyÃsa ityartha÷, tadÃnumanyÃmahe / atha sm­tÃvevÃnubhavatvaviparyÃsa÷ iti; tadà prÃgeva nirasta÷ / na ca sambhavatyapi / na hyanyenÃkÃreïÃdhyavasito 'nyena j¤ÃnÃvacchedakatayÃdhyavasÅyate / tathÃca sa ghaÂa ityutpannÃyÃæ sm­tau bhrÃmyatastaæ ghaÂamanubhavÃmÅti syÃt, na tvimaæ ghaÂamiti / na hyayaæ ghaÂa iti sm­terÃkÃra÷ / tasmÃdanubhava evÃsau svÅkartavya÷ / [ku.5.687] asti ca svapnÃnubhavasyÃpi kasyacit satyatvam, saævÃdÃt / tacca kÃkatÃlÅyamapi na nirnimittam; sarvasvapnaj¤ÃnÃnÃmapi tathÃtvaprasaÇgÃt / hetuÓcÃtra dharma eva / sa ca karmajavat yogajo 'pi yogavidheravaseya÷; karmayogavidhyostulyayogak«ematvÃt / tasmÃt yoginÃmanubhavo dharmajatvÃt pramÃ, sÃk«ÃtkÃritvÃt pratyak«aphalam; dharmÃnanug­hÅtabhÃvanÃmÃtraprabhavastu na prameti vibhÃga iti / atastatsÃmagrÅviraho 'siddha÷ / [ku.5.688] tathÃpi vipak«e kiæ bÃdhakamiti cet- "dve brahmaïÅ veditavye" ityÃdi yogavidhivaiyarthyaprasaÇga÷, aÓakyÃnu«ÂhÃnopÃyopadeÓakatvÃt / na cÃsÃk«ÃtkÃrij¤ÃnavidhÃnametat; arthaj¤ÃnÃvadhinÃdhyayanavidhinaiva tasya gatÃrthatvÃditi / etena paramÃïvÃdayo vyÃkhyÃtà iti / [ku.5.689] tadenamevambhÆtamadhik­tya ÓrÆyate- "na dra«Âurd­«Âerviparilopo vidyate" iti, "ekamevÃdvitÅya'miti, "paÓyatyacak«u÷ sa Ó­ïotyakarïa" iti, "dve brahmaïÅ veditavye para¤cÃparameva ce'ti, "yaj¤ena yaj¤amayajanta devÃ" iti, (yaj¤o (275) vai devà iti) "yaj¤o vai vi«ïu'ratyÃdi / smaryate ca- (gÅ.) "sarvadharmÃn parityajya mÃmekaæ Óaraïaæ vraja" iti, "madarthaæ karma kaunteya muktasaÇga÷samÃcara" iti, "yaj¤ÃrthÃt karmaïo 'nyatra loko 'yaæ karmabandhana" iti, "yaj¤ÃyÃcarata÷ karma samagraæ pravilÅyate" ityÃdi / anuÓi«yate ca sÃÇkhyapravacane ÅÓvarapraïidhÃnam / tamimaæ jyoti«ÂomÃdibhiri«Âai÷, prÃsÃdÃdinà pÆrtena,ÓÅtÃtapasahanÃdinà tapasÃ, ahiæsÃdibhiryamai÷, Óaucasanto«Ãdibhirniyamai÷, Ãsana(276)prÃïÃyÃmÃdinà yogena mahar«ayo 'pi vividi«anti / tasmin j¤Ãte sarvamidaæ j¤Ãtaæ bhavatÅtyevaæ vij¤Ãya ÓrutvaikatÃnastatparo bhavet / yattedaæ gÅyate- "manmanà bhava madbhakto madyÃjÅ mÃæ namaskuru / mÃmevai«yasi yuktvaivamÃtmÃnaæ matparÃyaïa÷" / "bhoktÃraæ yaj¤atapasÃæ sarvalokamaheÓvaram / suh­daæ sarvabhÆtÃnÃæ j¤Ãtvà mÃæ ÓÃntim­cchati" iti / [ku.5.690] ityevaæ ÓrutinÅtisamplavajalairbhÆyobhirÃk«Ãlite / ye«Ãæ nÃspadamÃdadhÃsi h­daye te ÓaulasÃrÃÓayÃ÷ (277) // kint.u prastutavipratÅpavidhayo 'pyuccairbhavaccintakÃ÷ / kÃle kÃruïika! tvayaiva k­payà te bhÃvanÅyà (278) narÃ÷ //18 // asmÃkaæ tu nisargasundara! cirÃcceto nimagnaæ tvayÅ tyaddhÃ'nandanidhe! tathÃpi taralaæ nÃdyÃpi sant­pyate (279) // tannÃtha! tvaritaæ vidhehi karuïÃæ yena tvadekÃgratÃm / yÃte cetasi nÃpnuvÃma ÓataÓo yÃmyÃ÷ punaryÃtanÃ÷ //19 // itye«a nÅtikusumäjalirujjvalaÓrÅryadvÃsayedapi ca dak«iïavÃmakau (gau) dvau / no và tata÷ kimamareÓagurorgurustu prÅto 'stvanena padapÅÂhasamarpitenar (païena?280) //20 // iti nyÃyÃcÃryapadÃÇkitaÓrÅmadudayanaviracitaæ nyÃyakusumäjaliprakaraïaæ sampÆrïam // // oæ tatsat / brahmÃrpaïaæ bhavatu / Óubhamastu / ÓrÅrastu // i /