Gautama: Nyayasutra with Vatsyayana's Nyayasutrabhasya Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, many word boundaries are not marked by spaces. These and other irregularities cannot be standardized at present. In spite of many corrections, the text is in need of proof-reading! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Reference system: NyS_ = NyÃyasÆtra NySBh_ = NyÃyasÆtrabhëya ********************** NySBh_1,1.1 ********************** pramÃïato 'rthapratipattau prav­ttisÃmathyadirthavat pramÃïam| pramÃïamantareïa nÃrthapratipatti÷| nÃrthapratipattimantareïa prav­ttisÃmartham| pramÃïena khalvayaæ j¤ÃtÃrthamupalabhya tamÅpsati va jihÃsati vÃ| tasyepsÃjihÃsÃprayuktasya samÅhà prav­ttirityucyate| sÃmarthya punarasyÃ÷ phalenÃbhisambandha÷| samÅhamÃnasvamarthamabhÅpsan jihÃsan và tamarthamÃpnÃti jahÃti vÃ| arthastu sukhaæ sukhahetuÓca| so 'yaæ pramÃïÃrtho 'parisaækhyeya÷, prÃïabh­dbhedasyÃparisaækhyetvÃt| arthavati ca pramÃïe pramÃtà prameyaæ pramitirityarthavanti bhavanti| kasmÃt ? anyatamÃpÃye 'rthasyÃnupapatte÷/ tatra yasyepsÃjihÃsÃprayuktasya prav­tti÷, sa pramÃtÃ| sa yenÃrtha pramiïoti vijÃnÃti tatpramÃïam| yo 'rtha÷ pramÅyate j¤Ãyate tatprameyam/ kiæ punastatvam ? sataÓca sadbhÃvo 'sataÓcÃsadbhÃva iti| satsaditi g­hyamÃïaæ yathÃbhÆtamaviparÅtaæ tatvaæ bhavati| asaccÃsaditi g­hyamÃïaæ yathÃbhÆtamaviparÅtaæ tacvaæ bhavati| kathaæ punaruttarasya pramÃïenopalabdhiriti ? satyupalabhyamÃne tadvadanupalabdhe÷ pradÅpavat| yathà darÓakena pradÅpena d­Óye guhyamÃïe tadiva yanna g­hyate tatrÃsti/ yadyabhavi«yadidamiva vyaj¤Ãsyate vij¤ÃnÃbhÃvÃnnÃstÅti| tadevaæ sata÷ prakÃÓakaæ pramÃïamasadapi prakÃÓayatÅti| sacca khalu «o¬aÓadhà vyƬhamupadek«yate| tÃsÃæ khalvÃsÃæ sadvidhÃnÃm --- NyS_1,1.1: pramÃïaprameyasaæÓayaprayojanad­«ÂÃntasiddhÃntÃvayavatarkanirïayavÃdajalpavitaï¬ÃhetvÃbhÃsacchulajÃtinigrahasthÃnÃnÃæ tattvaj¤ÃnÃnni÷ÓreyasÃdhigama÷// nirdeÓe yathÃvacanaæ vigraha÷| cÃrthe dvandva÷ samÃsa÷| pramÃïÃdÅnÃæ tatvamiti Óai«ikÅ «a«ÂhÅ| tatvasya j¤Ãnaæ ni÷ÓreyasasyÃdhigama iti ca karmaïi «a«Âhyau| ta etÃvanto vidyamÃnÃrthÃ÷| e«ÃmaviparÅtaj¤ÃnÃrthamihopadeÓa÷| so 'yamanavayavena tantrÃrtha uddi«Âo veditavya÷/ ÃtmÃde÷ khalu prameyasya tatvaj¤ÃnÃtri÷ÓreyasÃdhigama÷ taccaiduttarasÆtreïÃnÆdyate| heyaæ tasya nirvartakaæ hÃnamÃtyantikaæ tasyopÃyo 'dhigantavya ityetÃni khalu catvÃryarthapadÃni samyagbuddhvà ni÷Óreyasamadhigacchati/ tatra saÓayÃdÅnÃæ p­thagvacanamarthakame saæÓayÃdayo hi yathÃsambhavaæ pramÃïe«u prameye«u cÃntarbhavanto na vyatiraccinta iti| satyamevametat, imÃstu catastro vidyÃ÷ p­thakprasthÃnÃ÷ prÃïabh­tÃmanugrahÃyopadiÓyante, yÃsÃæ caturrthÃyamÃnvÅk«ikÅ nyÃyavidyÃ| tasyÃ÷ p­thakprasthÃnÃ÷ saæÓayÃdaya÷ padÃrthÃ÷| te«Ã p­thagvacanamantareïÃdhyÃtmavidyÃmÃtramiyaæ syÃt, yathopani«ada÷| tasmÃt saæÓayÃdibhi÷ padÃrthai÷ p­thak prasthÃpyate/ tatra nÃnupalabdhe na niïaute 'rthe÷ pravarttate| ki tarhi ? saæÓayite 'rthe| tathÃcoktam, vim­Óya pak«apratipak«ÃbhyÃmarthÃvadhÃraïaæ nirïaya÷ // (1.1 . 41) iti| vimarÓa÷ saæÓaya÷| pak«apratipak«au nyÃyaprav­tti÷| arthÃvadhÃraïaæ nirïayastatvaj¤Ãnamiti| sa cÃyaæ kiÇkhiditi vastuvimarÓamÃtramanavadhÃraïaæ j¤Ãnaæ saæÓaya÷| sa ca prameye 'ntabhavannevamartha p­thagucyate iti/ artha prayojanam, yena prayukta÷ pravartate tat prayojanam, yamarthamabhopsan jihÃsan và karmÃrabhate| tenÃnena sarve prÃïina÷sarvÃïi karmÃïi sarvÃÓca vidyà vyÃptÃ÷| tadÃÓrayaÓca nyÃya÷ pravartate| ka÷ nunarayaæ nyÃya÷? pramÃïairarthaparÅk«aïam| pratyak«ÃgamÃÓritaæ cÃnumanam| sÃnvÅk«Ã| pratyak«ÃgamÃbhyÃmÅk«itasyÃrthasyÃnvÅk«aïamanvÅk«Ã| tayà pravartata ityÃnvÅk«akÅ nyÃyavidyà nyÃyaÓÃstram| yatpunaranumÃnaæ pratyak«Ãgamaviruddha nyÃyÃbhÃsa÷ sa iti/ tatra vÃdajalpau saprayojanau, vitaï¬Ã tu parik«yate| vitaï¬ayà pravatÃmÃno vaitaï¬ika÷| sa prayojanamanuyukto yadi pratipadyate, so 'sya pak«Ã÷ so 'sya siddhÃnta iti vaitaï¬ikatvaæ jahÃti| atha na pratipadyate nÃyaæ laukiko na parÅk«aka ityÃpadyate/ athÃpi parapak«aprati«edhaj¤Ãpanaæ prayojanaæ bravÅti, etadapi tÃd­geva| yo j¤Ãpayati, yo jÃnÃti, yena j¤Ãpayate, yacca j¤Ãpyate-etacca pratipadyate cadi, tadà vaitaï¬ikatvaæ jahÃti| atha na pratipadyate, parapak«aprati«edhaj¤Ãpanaæ prayojanamityetadasya vÃkyamanarthakaæ bhavati/ vÃkyasamÆhaÓca sthÃpanÃhÅno vitaï¬Ã| tasya yadyabhidheyaæ pratipadhate so 'sya pak«Ã÷ sthÃpanÅyo bhavati| atha na pratipadyate pralÃpamÃtramanarthakaæ bhavati, vitaï¬atvaæ nivartata iti/ atha d­«ÂÃnta÷| pratyak«avi«ayo 'rtho d­«ÂÃnta÷, catra laukikaparÅk«akÃïÃæ darÓanaæ na vayÃhanyate| sa ca prameyam| tasya p­thagvacanaæ ca| tadÃÓrayÃvanumÃnÃgamau| tasmin sati syÃtÃmanumÃnÃgamau, asati ca na syÃtÃm| tadÃÓrayà nyÃyaprav­tti÷| d­«ÂÃntavirodhena ca parapak«aprati«edho vacanÅyo bhavati| d­«ÂÃnsamÃdhinà ca svapak«a÷ sthÃpanÅyo bhavati| nÃstikaÓca d­«ÂÃntamabhyupagacchan nÃstikatvaæ jahÃti| anabhyupagacchan kiæsÃdhana÷ paramupÃlabheta ? niruktena ca d­«ÂÃntena ÓakyamabhidhÃtum, sÃdhyasÃdharmyÃt taddharmabhÃvÅ d­«ÂÃænta udÃharaïam// ( 1.1.36 ) tadviparyayÃd và viparÅtam // ( 1.1.37 ) iti astyayamityabhyanuj¤ÃyamÃno 'rtha÷ siddhÃnta÷| sa ca prameyam| tasya p­thagvacanam, satsu siddhÃntabhede«u vÃdajalpavitaï¬Ã÷ pravartante, nÃtÃnyatheti/ sÃdhanÅyasyÃrthasya yÃvati ÓabdasamÆhe siddhi÷ parisamÃpyate, tasya pa¤cÃvayavÃ÷ pratij¤Ãdaya÷ samÆhamapek«yÃvayavà ucyante| te«u pramÃïasamavÃya÷| Ãgama÷ pratij¤Ã, heturanumÃnam, udÃharaïaæ pratyak«ame upamÃnamupanaya÷, sarve«ÃmekÃrthasamavÃye sÃmarthyapradarÓanaæ nigamanamiti| tadÃÓrayà ca tatvavyavasthÃ| te caite 'vayavÃ÷ ÓabdaviÓe«Ã÷ santa÷ prameye 'ntamÆtà evamartha puthagracyanta iti/ tarko na pramÃïasaæguhÃto, na pramÃïÃntaram, pramÃïÃnÃmanugrÃhakastatvaj¤ÃnÃya kalpate| tasyodÃharam, kimidaæ janma k­takena hetunà nirvartyate, Ãhosvidak­takena, athÃkasmikamiti ? evamavij¤Ãtatatve 'rthe kÃraïopapatyà uha÷ pravatÃte-yadi k­takena hetunà nirvartyate, hetÆcchedÃdupapanno 'yaæ janmocchada÷| athÃk­takena hetunÃ, tato henÆcchedasyÃÓakyatvÃdanupapanno janmoccheda÷| athÃkÃsmikam, ato 'kasmÃnnirvartyamÃnaæ na punarnirvartsyatÅti niv­ttikÃraïaæ nopapadyate| tena janmÃnuccheda iti| etasmiæstarkavi«aye karmanimitaæ janmeti pramÃïÃni pravartamÃnÃni tarkeïÃnug­hyante| tanvaj¤Ãnavi«ayasya ca vibhÃgÃt tatvaj¤ÃnÃya kalpate tarka iti| so 'yamitthamabhÆtastarka÷ pramÃïasahito vÃde sÃdhanÃyopÃlambhÃya cÃrthasya bhavatÅtyevamartha p­thagucyate prameyÃntabhÆto 'pÅti/ nirïayastatvaj¤Ãnaæ pramÃïÃnÃæ phalam| tadavasÃno vÃda÷| tasya pÃlanÃrtha jalpavitaï¬e| tÃvetau tarkanirïayau lokayÃtrÃæ vahata iti| so 'yaæ nirïaya÷ prameyÃntarbhÆta evamartha p­thaguddi«Âa iti/ vÃda÷ khalu nÃnÃpravakt­ka÷ pratyadhikaraïasÃdhano 'nyatarÃdhikaraïanirïayÃvÃsÃno vÃkyasamÆha÷ p­thaguddi«Âa upalak«aïÃrtham, upalak«itena vyavahÃrastatvaj¤ÃnÃya bhavatÅti/ tadviÓe«au jalavitaï¬e tatvÃdhyÃvasÃyasaærak«aïÃrthatamityaktam/ nigrahasthÃnabhya÷ p­thaguddi«Âa hetvÃbhÃsÃ÷, vÃde caudanÅyà bhavi«yantÅti| jalpavitaï¬ayostu nigrahasthÃnÃnÅti/ chalajÃtinigrahasthÃnÃnÃæ p­thagupadeÓa upalak«aïÃrtha÷| upalak«itÃnÃæ svÃvakye parivarjanaæ chalajÃtinigrahasthÃnÃnÃæ paravÃkye paryanuyoga÷| jÃtestu pareïapra yujyamÃïÃyÃ÷ sulabha÷ samÃdhi÷, svayaæ ca sukara÷ prayoga iti/ seyamÃnvÅk«ikÅ pramÃïÃdibhi÷ padÃrthairvibhajyamÃnÃ-- pradÅpa÷ sarvavidyÃnÃmupÃya÷ sarvakarmaïÃm/ ÃÓraya÷ sarvadharmÃïÃæ vidyoddeÓe prakÅrtità //iti// tadidaæ tatvaj¤Ãnaæ ni÷ÓreyasÃdhigamaÓca yathÃvidyaæ vedatavyam| iha tvadhyÃtmavidyÃyÃmÃtmÃdij¤Ãnaæ tatvaj¤Ãnam/ ni÷ÓreyasÃdhigamÃpavargaprÃptiriti//2// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.2 ********************** tat khalu vai ni÷Óreyasaæ kiæ tattvaj¤ÃnÃnantarameva bhavati? netyucyate kiæ tarhi? tattvaj¤ÃnÃd-- NyS_1,1.2: du÷khajanmaprav­ttido«amithyÃj¤ÃnÃnÃmuttarottarÃpÃye tadanantarÃbhÃvÃdapavarga÷ // tatrÃtmÃdyapavargaparyante prameye mithyÃj¤ÃnamanekaprakÃrakaæ vartate| Ãtmani tÃvannÃstÅti, anÃtmanyÃtmeti, du÷khe sukhamiti, anitye nityamiti, atrÃïe trÃïamiti, sabhaye nirbhayamiti, jugupsite 'bhimatamiti, hÃtavye apratihÃtavyamiti, prav­ttau nÃsti karma, nÃsti karmaphalamiti, do«e«u nÃyaæ do«animitta÷ saæsÃra iti| pretyabhÃve nÃsti janturjÅvo và sattva Ãtmà và ya÷ preyÃt pretya ca bhavediti, anamittaæ janma, animitto janmoparama iti, ÃdimÃn pretyabhÃvo 'nantaÓceti, naimittika÷ sannakarmaænimitta÷ pretyabhÃva iti, dehendriyabuddhivedanÃsantÃnocchedapratisandhÃnÃbhyÃæ nirÃtmaka÷ pretyabhÃva iti| apavarge bhÅ«ma÷ khalvayaæ sarvakÃryoparama÷, sarvaviprayoge 'pavarge bahu bhadrakaæ lupyataæ iti kathaæ buddhimÃn sarvasukhocchedamacaitanyamamumapavargaæ rocayediti// etasmÃnmithyÃj¤ÃnÃdanukÆle«u rÃga÷, pratikÆle«u ca dve«a÷| rÃgadve«ÃdhikÃrÃccÃsatyer«yÃsÆyÃmÃnalobhÃdayo do«Ã bhavanti| do«ai÷ prayukta÷ ÓarÅreïa pravartamÃno hiæsÃsteyaprati«iddhamaithunÃnyÃcarati| vÃcà an­taparÆ«asÆcanÃsambaddhÃni| manasà paradrohaæ paradravyÃbhÅpsÃæ nÃstikyaæ ceti| seyaæpÃpÃtmikà prav­ttiradharmÃya// atha ÓubhÃ, ÓarÅreïa dÃnaæ paritrÃïaæ paraciraïaæ ca| vÃcà satyaæ hitaæ priyaæ svÃdhyÃyaæ ceti| manasà dayÃmasp­hÃæ ÓraddhÃæ ceti| seyaæ dharmÃya| atra pravattisÃdhanau dharmÃdharmauæ prav­ttiÓabdenoktau, yathÃnnasÃdhanÃ÷ prÃïÃ÷, annaæ vai prÃïina÷ prÃïÃ÷ iti| seyaæ prav­tti÷ kutsitasyÃbhipÆjitasya ca janmana÷ kÃraïam| janma puna÷ ÓarÅrendriyabuddhivedanÃnÃæ nikÃyaviÓi«Âa÷ prÃdurbhÃva÷| tasmin sati du÷kham, tatpuna÷ pratikÆlavedanÅyaæ bÃdhanà pŬà tÃpa iti| ta hame mithyÃj¤ÃnÃdayo du÷khÃntà dharmà avicchedena pravartamÃnÃ÷ saæsÃra iti// yadà tu tattvaj¤ÃnÃnmithyÃj¤Ãnamapaiti, tadà mithyÃj¤ÃnÃye do«Ã apayanti| do«ÃpÃye prav­ttirapaiti, prav­ttyapÃye janmÃpaiti| janmÃpÃye du÷khamapaiti| du÷khÃpÃye cÃtyantiko 'pavargo ni÷Óreyasamiti// tattvaj¤Ãnaæ tu khalu mithyÃj¤Ãnaviparyayeïa vyÃkhyÃtam| Ãtmani tÃvat astÅti| anÃtmanyanÃtmeti| evaæ du÷khe 'nitye 'trÃïe sabhaye jugupsite hÃtavye ca yathÃvi«ayaæ veditavyam| prav­ttau, asti karmÃsti karmaphalamiti| do«e«a, do«animitto 'yaæ saæsÃra iti| pretyabhÃve khalu, asti janturjova÷ sattva Ãtmà và ya÷ preyÃt pretya ca bhavediti| nimittavajjanma nimittavÃn janmoparama iti, anÃdi÷ pretyabhÃvo 'pavargÃnta iti, naimittika÷ san pretyabhÃva÷ prav­ttinimittaæ iti| sÃtmka÷ san dehendriyabuddhivedanÃsantÃnocchedapratisandhÃnÃbhyÃæ pravartata iti| apavarge, ÓÃnta÷ khalvayaæ sarvaviprayoga÷ sarvoparamo 'pavarga÷, bahu ca k­cchraæ ghora pÃpakaæ lupyata iti kathaæ buddhimÃn sarvadu÷khocchedaæ sarvadu÷khÃsaævidamapavargaæ na rocayediti| tad yathÃ, madhuvi«asaæp­ktamannamanÃdeyamiti| evaæ sukhaæ du÷khÃnu«aktamanÃdeyamiti//2// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.3 ********************** trividhà cÃsya ÓÃstrasya prav­ttirÆddeÓo lak«aïaæ parÅk«Ã ceti| tatra nÃmadheyena padÃrthamÃtrasyÃbhidhÃnamuddeÓa÷| tatroddi«ÂasyÃtattvavyavacchedako dharmo lak«aïam| lak«itasya yathÃlak«aïamupapadyate na veti pramÃïairavadhÃraïaæ parÅk«Ã| tatroddi«Âasya pravibhaktasya lak«aïamucyate, yathà pramÃïÃnÃæ prameyasya ca| uddi«Âasya lak«itasya ca vibhÃgavacanam, yathà chalasya--- vacanavighÃto 'rthavikalpopapattyà chalam [1.1.3] tat trividham [1.2.11] iti// athoddi«Âasya vibhÃgavacanam--- NyS_1,1.3: pratyak«ÃnumÃnopamÃnaÓabdÃ÷ pramÃïÃni // ak«ÃsyÃk«asya prativi«ayaæ v­tti÷ pratyak«am| v­ttistu sannikar«o j¤Ãnaæ vÃ| yadà sannikar«astadà j¤Ãnaæ pramiti÷, yadà j¤Ãnaæ tadà hÃnopÃdÃnopek«abuddhaya÷ phalam| mitena liÇgena liÇgino 'rthasya paÓcÃnmÃnamanumÃnam| upamÃnaæ sÃmÅpyamÃnam, yathà gaurevaæ gavaya iti| sÃmÅpyaæ tu sÃmÃnyayoga÷| Óabda÷ Óabdyate 'nenÃrtha ityabhidhÅyate vij¤Ãpyata iti// upalabdhisÃdhÃnÃni pramÃïÃnÅti samÃkhyÃnirvacanasÃmÃrthyÃd boddhavyam| pramÅyate 'neneti karaïÃrthÃbhidhÃno hi pramÃïaÓabda÷| tadviÓe«asamÃkhyÃyà api tathaiva vyÃkhyÃnam// kiæ punaretÃni pramÃïÃni prameyamabhisaæplavante, atha pratiprameyaæ vyavati«Âhanta iti? ubhayathà darÓanam/ astyÃtmetyÃptopadeÓÃt pratÅyate| atrÃnumÃnam, icchÃdve«aprayatnasukhadu÷khaj¤ÃnÃnyÃtmano liÇgam / [1.1.10] iti/ pratyak«aæ yu¤jÃnasya yogasamÃdhijam, ÃtmÃnyÃtmamanaso÷ saæyogapiÓe«ÃdÃtmà pratyak«a÷ / [vai.sÆ. 6.1.11] iti/ agnirÃptopadeÓÃt pratÅyate amutrÃgniriti/ pratyÃsÅdatà dhÆmadarÓanenÃnumÅyate| pratyÃsannena ca pratyak«ata upalabhyate| vyavasthà puna÷, agnihotraæ juhuyÃt svargakÃma÷ iti| laukikasya svarge na liÇgadarÓanam, na pratyak«am| stanayitnuÓabde ÓrÆyamÃïe ÓabdahetoranumÃnam| tatra na pratyak«aæ nÃgama÷| pÃïau ca pratyak«ata upalabhyamÃne nÃnumÃnaæ nÃgama iti// sà ceyaæ pramiti÷ pratyak«aparÃ| jij¤ÃsitamarthamÃptopadeÓÃt pratipadyamÃno liÇgadarÓanenÃpi bubhutsate| liÇgadarÓanenÃnumitaæ ca pratyak«ato did­k«ate| pratyak«ata upalabdhe 'rthe jij¤Ãsà nivartate| pÆrvoktamudÃharaïamagniriti/ pramÃtu÷ pramÃtavye 'rthe pramÃïÃnÃæ saækaro 'bhisaæplava÷, asakaro vyavastheti //3// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.4 ********************** atha vibhaktÃnÃæ lak«aïavacanamiti-- NyS_1,1.4: indriyÃryasannikar«otpannu j¤ÃnamavyapadeÓyamavyabhicÃri vyavasÃyÃtmakaæ pratyak«am // indriyasyÃrthena sannikar«Ãdutpadyate yajj¤Ãnaæ tat pratyak«am| na tarhi idÃnÅmidaæ bhavati Ãtmà manasà saæyujyate, mana indriyeïa, indriyamartheneti? nedaæ kÃraïÃvadhÃraïam--etÃvatpratyak«e kÃraïamiti, kiæ tu viÓi«ÂakÃraïavacanamiti/ yatpratyak«aj¤Ãnasya viÓi«ÂakÃraïaæ taducyate, yattu samÃnam anumÃnÃdij¤Ãnasya, na tannivartyata iti// manasastarhÅndriyeïa saæyogo vaktavya÷? bhidyamÃnasya pratyak«aÓraj¤Ãnasya nÃyaæ bhidyata iti samÃnatvÃnnokta iti// yÃvadarthaæ vai nÃmadheyaÓabdÃstairarthasampratyaya÷, arthasaæpratyayÃcca vyavahÃra÷| tatredamindriyÃrthasannikar«Ãdutpannamarthaj¤Ãna rÆpam iti vÃ, rasa ityeva và bhavati, rÆparasaÓabdÃÓca vi«ayanÃmadheyam| tena vyapadiÓyate j¤Ãnam--rÆpamiti jÃnÅte, rasa iti jÃnÅte| nÃmagheyaÓabdena vyapadiÓyamÃnaæ sat ÓÃbdaæ prasajyate/ ata Ãha--avyapadeÓyamiti| yadidamanupayukte ÓabdÃrthasambandhe arthaj¤Ãnam, na tat nÃmadheyaÓabdena vyapadiÓyate, g­hÅte 'pi ca ÓabdÃrthasambandhe asyÃrthasyÃyaæ Óabdo nÃmadheyamiti| yadà tu so 'rtho g­hyate, tadà tatpÆrvasmÃdarthaj¤ÃnÃt na viÓi«yate, tat arthavij¤Ãnaæ tÃd­geva bhavati| tasya tvarthaj¤ÃnasyÃnya÷ samÃkhyÃÓabdo nÃsti, yena pratÅyamÃnaæ vyavahÃrÃya kalpet| na cÃpratÅyamÃnena vyavahÃra÷| tasmÃjj¤eyasyÃrthasya saæj¤ÃÓabdenetikaraïayuktena nirddhiÓyate--rÆpamiti j¤Ãnam, rasa iti và j¤Ãnamiti| tadevamarthaj¤ÃnakÃle sa na samÃkhyÃÓabdo vyÃpriyate, vyavahÃrakÃle tu vyÃpriyate| tasmÃdaÓÃbdam arthaj¤ÃnamindriyÃrthasannikar«otpannamiti// grÅ«me marÅcayo bhaumeno«maïà saæs­«ÂÃ÷ spandamÃnà dÆrasthasya cak«u«Ã sannik­«yante| tatrendriyÃrthasannikar«Ãdudakamiti j¤Ãnamutpadyate| tacca pratyak«aæ prasajyate ityata Ãha avyabhicÃrÅti yadetasmiæstadati tadvyabhicÃri, yattu tasmiæstaditi tadavyabhicÃri pratyak«amiti// dÆrÃccak«u«Ã hyayamarthaæ paÓyannÃvadhÃrayati dhÆma iti và reïuriti vÃ| tadetadindriyÃrthasannikar«otpannamanavadhÃraïaj¤Ãnaæ pratyak«aæ prasajyata ityata Ãha--vyavasÃyÃtmakamiti| na caitanmantavyam--Ãtmamana÷ sannikar«ajamevÃnavadhÃraïaj¤Ãnamiti| kiæ tarhi? cak«u«Ã hyayamarthaæ paÓyannÃvadhÃrayati, yathà cendriyeïa upalabdhamartha manasopalabhate, evamindriyeïÃnavadhÃrayanmanasà nÃvadhÃrayati| yacca tadindriyÃnavadhÃraïapÆrvakaæ manasÃnavadhÃraïaæ tadviÓe«Ãpek«aæ vimarÓemÃtraæ saæÓaya÷, na pÆrvamiti| sarvatra ca pratyak«avi«aye j¤Ãturindriyeïa vyavasÃya÷, paÓcÃnmanasÃnuvyavasÃya÷, upahatendriyÃïÃmanuvyavasÃyÃbhÃvÃditi// ÃtmÃdi«u sukhÃdi«u ca pratyak«alak«aïaæ vaktavyam, anindriyÃrthasannikar«ajaæ hi taditi| indriyasya vai sato manasa indriyebhya÷ p­thagupadeÓo dharmaæbhedÃt| bhautikÃnÅndriyÃïi niyatavi«ayÃïi, saguïÃnÃæ cai«ÃmindriyabhÃva iti| manastvabhautikaæ sarvavi«ayaæ ca, nÃsya saguïasyendriyabhÃva iti| sati cendriyÃrthasannikar«e sannidhimasannidhi cÃsya yugapajj¤ÃnÃnutpattikÃraïaæ vak«yÃma÷(1/1/16) iti| manasaÓcendriyÃbhÃvÃnna vÃcyaæ lak«aïÃntaramiti/ tantrÃntarasamÃcÃrÃccaitatpratyetavyamiti| paramatamaprati«iddhamanumatamiti hi tantrayukti÷| vyÃkhyÃtaæ pratyak«am // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.5 ********************** NyS_1,1.5: atha tatpÆrvakaæ trividham anumÃnaæ pÆrvavacche«avatsÃmÃnyato d­«Âaæ ca // tatpÆrvakamityanena liÇgaliÇgino÷ sambandhadarÓanaæ| liÇgadarÓanaæ cÃbhisaæbadhyate| liÇgaliÇgino÷ saæbaddhayordarÓanena liÇgasm­tirabhisaæbadhyate| sm­tyà liÇgadarÓanena cÃpratyak«o 'rtho 'numÅyate// pÆrvavaditi--yatra kÃraïena kÃryamanumÅyate, yathà medhonnatyà bhavi«yati v­«Âiriti| Óe«avattat--yatra kÃryeïa kÃraïamanumÅyate, pÆrvodakaviparÅtamudakaæ nÃdyÃ÷ pÆrïatvaæ ÓÅghratvaæ d­«Âhvà strotaso 'numÅyate bhÆtà v­«Âiriti| sÃmÃnyatod­«Âaæ--vrajyÃpÆrvakamanyatra d­«ÂasyÃnyatra darÓanamiti, tathà cÃdityasya, tasmÃt astyapratyak«ÃpyÃdityasya vrajyeti// atha và pÆrvavaditi--yatra yathÃpÆrva pratyak«abhÆtayoranyataradarÓanenÃnyatarasyÃpratyak«asyÃnumÃnam, yathà dhÆmenÃgniriti| Óe«avannÃma pariÓa«a÷, sa ca prasaktaprati«edhe 'nyatrÃprasaÇgÃcchi«yamÃïe saæpratyaya÷, yathà sadanityamevamÃdinà dravyaguïakarmaïÃmaviÓe«eïa sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyebhyo nirbhaktasya Óabdasya, tasmin dravyaguïakarmasaæÓaye, na dravyam, ekadravyatvÃt, na karma, ÓabdÃntarahetutvÃt, yastu Ói«yate so 'yamiti Óabdasya guïatvapratipatti÷| sÃmÃnyatod­«Âaæ nÃma--yatrÃpratyak«e liÇgaliÇgino÷ sambandhe kenacidarthena liÇgasya sÃmÃnyÃdapratyak«o liÇgÅ gamyate, yathecchÃdibhirÃtmÃ, icchÃdayoguïÃ÷, guïÃÓca dravyasaæsthÃnÃ÷, tadyade«Ãæ sthÃnaæ sa Ãtmeti// vibhÃgavacanÃdeva trividhamiti siddhe trividhavacanaæ mahato mahÃvi«ayasya nyÃyasya laghÅyasà sÆtreïopadeÓÃt paraæ vÃkyalÃghavaæ manyamÃnasyÃnyasmin vÃkyalÃghave 'nÃdara÷| tathà cÃyamasyetthambhÆtena vÃkyavikalpena prav­tta÷ siddhÃnte chale ÓabdÃdi«u ca bahulaæ samÃcÃra÷ ÓÃstra iti// sadvi«ayaæ ca pratyak«aæ sadasadvi«ayaæ cÃnumÃnam| kasmÃt? traikÃlyagrahaïÃt--trikÃlayuktà arthà anumÃnena g­hyante| bhavi«yatÅtyanumÅyate bhavatÅti cÃbhÆditi ca| asacca khlvatÅtamanÃgataæ ceti //5// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.6 ********************** athopamÃnam--- NyS_1,1.6: prasiddhasÃdharmyÃtsÃdhyasÃdhanamupamÃnam // praj¤Ãtena sÃmÃnyÃtpraj¤ÃpanÅyasya praj¤ÃpanamupamÃnamiti| yathà gaurevaæ gavaya iti| kiæ punaratropamÃnena kriyate? yadà khalvayaæ gavà samÃnadharmaæ pratidyate, tadà pratyak«atastamarthaæ pratipadyata iti| samÃkhyÃsambandhapratipatti÷ upamÃnÃrthaæ ityÃha| yathà gaurevaæ gavaya ityupamÃne prayukte gavà samÃnadharmÃïam arthamindriyÃrthasaænikar«ÃdupalabhamÃno 'sya gavayaÓabda÷ saæj¤eti saæj¤Ãsaj¤isambandhaæ pratipadyata iti| yathà mudgastathà mÆdgaparïÅ yathà bhëastathà mëapaïÅtyupamÃne prayukte upamÃnÃtsaæj¤Ãsaæj¤isambandhaæ pratipadyamÃnastÃmo«adhÅ bhai«ajyÃya Ãharati| evamanyo 'pyupamÃnasya loke vi«ayo bubhutsitavya iti //6// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.7 ********************** atha Óabda÷--- NyS_1,1.7: ÃptopadeÓa÷ Óabda÷ // Ãpta÷ khalu sÃk«Ãtk­tadharmà yathÃd­«ÂasyÃrthasya cikhyÃpayi«ayà prayukta upade«ÂÃ| sÃk«ÃtkaraïamarthasyÃpti÷, tayà pravartata ityÃpta÷| ­«yÃryamlecchÃnÃæ samÃnaæ lak«aïam| tathà ca sarve«Ãæ vyavahÃrÃ÷ pravartanta iti| evamebhi÷ pramÃïairdevamanu«yatiraÓcÃæ vyavahÃrÃ÷ prakalpante, nÃto 'nyatheti //7// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.8 ********************** NyS_1,1.8: sa dvividho d­«ÂÃd­«ÂÃrthatvÃt // yasyeha d­Óyate 'rtha÷ sa d­«ÂÃrtha÷| yasyÃmutra pratÅyata so 'd­«ÂÃrtha÷| evam­«ilaukikavÃkyÃnÃæ vibhÃga iti| kimarthaæ punaridamucyate? sa na manyeta d­«ÂÃrthaæ evÃptopadeÓa÷ pramÃïam, arthasyÃvadhÃraïÃdita, ad­«ÂÃrtho 'pi pramÃïamarthasyÃnumÃnÃditi| iti pramÃïabhëyam // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.9 ********************** kiæ punaranena pramÃïenÃrthajÃtaæ pramÃtavyamiti? taducyate--- NyS_1,1.9: ÃtmÃÓarÅrendriyÃrthabuddhimana÷v­ttido«apretyabhÃvaphaladu÷khÃpavargÃsatu prameyam // tatrÃtmà sarvasya dra«Âà sarvasya bhoktà sarvaj¤a÷ sarvÃnubhÃvÅ| tasya bhogÃyatanaæ ÓarÅram| bhogasÃdhanÃnÅndriyÃïi| bhoktavyà indriyÃrthÃ÷| bhogo buddhi÷| sarvÃrthopalabdhau nendriyÃïi prabhavantÅti sarvavi«ayamanta÷karaïa mana÷| ÓarÅrendriyÃrthabuddhisukhadu÷khasaævedanÃnÃæ nirv­ttikÃraïaæ prav­tti÷, do«aÓca| nÃsyedaæ ÓarÅramapÆrvamanuttaraæ ca| pÆrvaÓarÅrÃïÃmÃdirnÃsti, uttare«Ãmapavargo 'nta iti pretyabhÃva÷| samÃdhanasukhadu÷khopabhoga÷ phalam| du÷khamiti nedamanukÆlavedanÅyasya sukhasya pratÅte÷ pratyÃkhyÃnam| kiæ tarhi? janmana evedaæ sasukhasÃdhanasya du÷khÃnu«aÇgÃt du÷khenÃviprayogÃdvividhabÃdhanÃyogÃd du÷khamiti samÃdhibhÃvanamupadiÓyate| samÃhito bhÃvayati, bhÃvayannirvidyate, nirviïïasya vairÃgyam, viraktasyÃpavarga iti| janmamaraïaprabandhoccheda÷ sarvadu÷khaprahÃïamapavarga iti// astyanyadapi dravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃ÷ prameyam, tadbhedena cÃparisa¬khyeyam| asya tu tattvaj¤ÃnÃdapavargo mithyÃj¤ÃnÃtsaæsÃra ityata etadupadi«Âaæ viÓe«eïeti //9// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.10 ********************** tatrÃtmà tÃvatpratyak«ato na g­hyate| sa kimÃptopadeÓamÃtrÃdeva pratipadyata iti? netyucte| anumÃnÃcca pratipattavya iti| katham? NyS_1,1.10: icchÃdve«aprayatnasukhadu÷khaj¤ÃnÃnyÃtmano liÇgam // yajjÃtÅyasyÃrthasya sannikar«ÃtsukhamÃtmÃpalabdhavÃn, tajjÃtÅyameva arthaæ paÓyannupÃdÃtumicchati, seyamÃdÃtumicchà ekasyÃnekÃrthadarÓino darÓanapratisandhÃnÃdbhavati liÇgamÃtmana÷| niyatavi«aye hi buddhibhedamÃtre na saæbhavati, dehÃntaravaditi| ekamekasyÃnekÃrthadarÓino darÓanapratisandhÃnÃt du÷khahetau dve«a÷| yajjÃtÅyo 'syÃrtha÷ sukhahetu÷ prasiddhastajjÃtÅyamartha paÓyan ÃdÃtuæ prayatate| so 'yaæ prayatna ekamanekÃrthadarÓinaæ darÓanapratisandhÃtÃram anteraïa na syÃt| niyatavi«aye hi buddhibhedÃmÃtre na saæbhavati, dehÃntaravaditi| etena du÷khahetau prayatno vyÃkhyÃta÷| sukhadu÷khasm­tyà cÃyaæ tatsÃdhanamÃdadÃna÷ sukhamupalabhate du÷khamupalabhate, su÷khadu÷khe vedayate| pÆrvokta eva hetu÷| bubhutsamÃna÷ khalvayaæ vim­Óati kiæ sviditi, vim­ÓaæÓca jÃnÅte idamiti, tadidaæ j¤Ãnaæ bubhutsÃvimarÓÃbhyÃmabhinnakart­kaæ g­hyamÃïamÃtmano liÇgam| pÆrvokta eva heturiti| tatra dehÃntaravaditi vibhajyate| yathà anÃtmavÃdino dehÃntare«u niyatavi«ayà buddhibhedà na pratisandhÅyante, tathaikadehavi«ayà api na pratisandhÅyeran, aviÓe«Ãt| so 'yamekasattvasya samÃcÃra÷ svayand­«Âasya smaraïaæ, nÃnyad­«Âasya, nÃd­«Âasyeti| evaæ khalu nÃnÃsattvÃnÃæ samÃcÃro 'nyad­«Âamanyo na smaratÅti| tadetadubhayamaÓakyamanÃtmavÃdinà vyavasthÃpayitumityevamupapannamastyÃtmeti //10// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.11 ********************** tasya bhogÃdhi«ÂhÃnam--- NyS_1,1.11: ce«ÂendriyÃrthÃÓraya÷ ÓarÅram // kathaæ ce«ÂÃÓraya÷? Åpsitaæ jihÃsitaæ vÃrthamadhik­tyepsÃjihÃsÃprayuktasya tadupÃyÃnu«ÂhÃnalak«aïà samÅhà ce«ÂÃ, sa yatra vartate taccharÅram| kathamindriyÃÓraya÷? yasyÃnugraheïÃnug­hÅtÃni upaghÃte na copahatÃni svavi«aye«u sÃdhvasÃdhu«u pravartante, sa e«ÃmÃÓraya÷ taccharÅram| kathamarthÃÓraya÷? yasminnÃyatane indriyÃrthasannikar«Ãdutpannayo÷ sukhadu÷khayo÷ pratisaævedanaæ pravartate, sa e«ÃmÃÓraya÷ taccharÅramiti //11// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.12 ********************** bhogasÃdhanÃni puna÷, NyS_1,1.12: ghrÃïarasanacak«ustvakÓrotrÃïÅndriyÃïi bhÆtebhya÷ // jighratyaneneti ghrÃïaæ gandhaæ g­hïÃtÅti| rasayatyaneneti rasanaæ rasaæ g­hïÃtÅti| ca«Âe 'neneti cak«Æ rÆpaæ paÓyatÅti| tvaksthÃnamindriyaæ tvak| tadupacÃra÷ sthÃnÃditi| Ó­ïotyaneneti Órotraæ Óabdaæ g­hïÃtÅti| evaæ samÃkhyÃnirvacanasÃmarthyÃdbodhyaæ svavi«ayagrahaïalak«aïÃnÅndriyÃïÅti| bhÆtebhya iti| nÃnÃprak­tÅnÃme«Ãæ satÃæ vi«ayaniyama÷, naikaprak­tÅnÃm| sati ca vi«ayaniyame svava«iyagrahaïalak«aïtvaæ bhavatÅti //12// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.13 ********************** kÃni punarindriyakÃraïÃni? NyS_1,1.13: p­thivyÃpastejo vÃyurÃkÃÓamiti bhÆtÃni // saæj¤ÃÓabdai÷ p­thagupadeÓo bhÆtÃnÃæ vibhaktÃnÃæ suvacaæ kÃryaæ bhavi«yatÅti //13// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.14 ********************** ime tu khalu--- NyS_1,1.14: gandharasarÆpasparÓaÓabdÃ÷ p­thivyÃdiguïÃstadarthÃ÷ // p­thivyÃdÅnÃæ yathÃviniyogaæ guïà indriyÃïÃæ yathÃkramamarthà vi«ayà iti //14// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.15 ********************** acetanasya karaïasya buddherjÃnaæ v­tti÷, cetanasyÃkarturÆpalabdhiriti yuktiviruddhamarthaæ pratyÃcak«Ãïaka ivedamÃha--- NyS_1,1.15: buddhirÆpalabdhirj¤ÃnamityanarthÃntaram // nÃcetanasya karaïasya buddherj¤Ãnaæ bhavitumarhati| taddhi cetanaæ syÃt| ekaÓcÃyaæ cetano dehendriyasaÇghÃtavyatirikta iti| prameyalak«aïÃrthasya vÃkyasyÃnyÃrthaprakÃÓanamupapattisÃmarthyÃditi //15// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.16 ********************** sm­tyanumÃnÃgamasaæÓayapratibhÃsvapnaj¤ÃnohÃ÷ sukhÃdipratyak«amicchÃdayaÓca manaso liÇgÃni| te«u satsviyamapi--- NyS_1,1.16: yugapajj¤ÃnÃnutpattirmanaso liÇgam // anindriyanimittÃ÷ sm­tyÃdaya÷ karaïÃntaranimittà bhavitumarhantÅti| yugapacca khalu ghrÃïÃdÅnÃæ gandhÃdÅnÃæ ca sannikar«e«u satsu yugapajj¤ÃnÃni notpadyante| tenÃnumÅyate, asti tattadindriyasaæyogi sahakÃri nimittÃntaramavyÃpi, yasyÃsannidhernotpadyate j¤Ãnam, sannidheÓcotpadyata iti| mana÷saæyogÃnapek«asya hÅndriyÃrthasannikar«asya j¤Ãnahetutve yugapadutpadyeran j¤ÃnÃnÅti //16// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.17 ********************** kramaprÃptà tu--- NyS_1,1.17: prav­ttirvÃgbuddhiÓarÅrÃrambha÷ // mano 'tra buddhirityabhipretam, budhyate 'neneti buddhi÷| so 'yabhÃrambha÷ ÓarÅreïa vÃcà manasà ca puïya÷ pÃpaÓca daÓavidha÷| tadetatk­tabhëyaæ dvitÅyasÆtra iti //17// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.18 ********************** NyS_1,1.18: pravartanÃlak«aïà do«Ã÷ // pravartanÃ---prav­ttihetutvam, j¤ÃtÃraæ hi rÃgÃdaya÷ pravartayanti puïye pÃpe vÃ| yatra mityÃj¤Ãnaæ tatra rÃgadve«Ãviti| pratyÃtmavedanÅyà hÅme do«Ã÷ kasmÃllak«aïato nidrdiÓyanta iti? karmalak«aïÃ÷ khalu raktadvi«ÂamƬhÃ÷, rakto hi tatkarma kurute yena karmaïà sukhaæ du÷khaæ và labhate, tathà dvi«Âastathà mƬha iti| do«Ã rÃgadve«amohà ityucyamÃne bahu noktaæ bhavatÅti //18// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.19 ********************** NyS_1,1.19: punar utpatti÷ pretyabhÃva÷ // utpannasya kvacitsattvanikÃye m­tvà yà punarÆtpatti÷ sa pretyabhÃva÷| utpannasya---sambaddhasya| sambandhastu dehendriyabuddhivedanÃbhi÷| punarÆtpatti÷--- punardehÃdibhi÷ sambandha÷| purarityabhyÃsÃbhidhÃnam| yatra kvacitprÃïabh­nnikÃye varttamÃna÷ pÆrvopÃttÃn dehÃdÅn jahÃti tatpraiti| yat tatrÃnyatra và dehÃdÅnanyÃnupÃdatte tadbhavati| pretyabhÃva÷---m­tvà punarjanma| so 'yaæ janmamaraïaprabandhÃbhyÃso 'nÃdirapavargÃnta÷ pretyabhÃvo veditavya iti //19// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.20 ********************** NyS_1,1.20: prav­ttido«ajanito 'rtha÷ phalam // sukhadu÷khasaævedanaæ phalam| sukhavipÃkaæ karma du÷khavipÃkaæ ca| tatpunardehendriyavi«ayabuddhi«u satÅ«u bhavatÅti saha dehÃdibhi÷ phalamabhipratam| tathà hi prav­ttido«ajanito 'rtha phalametatsarvaæ bhavati| tadetatphalamupÃttamupÃttaæ heyam, tyaktaæ tyaktamupÃdeyamiti nÃsya hÃnopÃdÃnayorni«Âhà paryavasÃnaæ vÃsti, sa khalvayaæ phalasya hÃnopÃdÃnasrotatasohyate loka iti //20// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.21 ********************** athaitadeva--- NyS_1,1.21: bÃdhanÃlak«aïaæ du÷kham // bÃdhanà pŬà tÃpa iti| tayÃnubaddhamana«aktamavinirbhÃgena vartamÃnaæ du÷khayogÃd du÷khamiti| so 'yaæ sarvaæ du÷khenÃnubaddhamiti paÓyan du÷khaæ jihÃsurjanmani du÷khadarÓÅ nirvidyate nirviïïo virajyate virakto vimucyate //21// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.22 ********************** yatra tu ni«Âhà yatra tu paryavasÃnaæ so 'yam--- NyS_1,1.22: tadatyantavimok«o 'pavarga÷ // tena du÷khena janmanà atyantaæ vimuktirapavarga÷| katham? upÃttasya janmano hÃnam, anyasya cÃnupÃdÃnam| etÃmavasthÃmaparyantÃmapavargaæ vedayante 'pavargavida÷| tadabhayamajaramam­tyupadaæ brahma k«emaprÃpitariti// nityaæ sukhamÃtmano mahattvavat tattu mok«e abhivyajyate, tenÃbhivyaktenÃtyantaæ vimukta÷ sukhÅ bhavatÅti kecit manyante| te«Ãæ pramÃïÃbhÃvÃdanupapatti÷| na pratyak«aæ nÃnumÃnaæ nÃgamo và vidyate, nityaæ sukhamÃtmano mahattvavat tattu mok«e 'bhivyajyata iti// nityasyÃbhivyakti÷ saævedanam, tasya hetuvacanam| nityasya sukhasyÃbhivyakti÷ saævedanam j¤Ãnamiti, tasya heturvÃcyo yatastadutpadyata iti// sukhavannityamiti cet? saæsÃrasthasya muktenÃviÓe«a÷| yathà mukta÷ sukhena tatsaævedanena ca sannityenopapannastathà saæsÃrastho 'pÅtyaviÓe«a÷ prasajyate, ubhayasya nityatvÃt// abhyunuj¤Ãne ca dharmÃdharmaphalena sÃhacaryaæ yaugapadyaæ g­hyate| yadidam utpattisthÃne«u dharmÃdharmaphalaæ sukhaæ du÷khaæ ca saævedyate paryÃyeïa, tasya ca nityasaævedanasya ca sahabhÃvo yaugapadyaæ g­hyeta, na sukhÃbhÃvo nÃnabhivyaktirasti, ubhayasya nityatvÃt/ anityatve hetuvacanam| atha mok«e nityasya sukhasya savedanamanityam? yatastadutpadyate sa heturvÃcya÷| Ãtmamana÷saæyogasya nimittÃntarasahitasya hetutvam| tasya sahakÃrinimittÃntaravacanam| Ãtmamana÷saæyogo heturiti cet? evamapi tasya sahakÃri nimittÃntaraæ vacanÅyamiti// dharmasya kÃraïavacanam| yadi dharmo nimittÃntaram? tasya heturvÃcyo yata utpadyata iti| yogasamÃdhijasya kÃryÃvasÃyavirodhÃtprak«aye saævedaneniv­tti÷| yadi yogasamÃdhijo dharmo hetu÷? tasya kÃryÃvasÃyavipodhÃtprak«aye saævedanam amatyantaæ nivarteta// asaævedane cÃvidyamÃnenÃviÓe«a÷| yadi dharmak«ayÃtsaævedanoparamo nityaæ sukhaæ na saævedyate iti kiæ vidyamÃnaæ na saævedyate, athÃvidyamÃnamiti nÃnumÃnaæ viÓi«Âe 'satÅti/ aprak«ayaÓca dharmasya niranumÃnamutpattidharmakasyÃnityatvÃt| yogasamÃdhijo dharmo na k«Åyata iti nÃstyanumÃnam| utpattidharmakamanityamiti viparyayasya tvanumÃnam| yasya tu saævedanoparamo nÃsti tena saævedanaheturnitya ityanuj¤eyam// nitye ca muktasaæsÃrasthayoraviÓe«a ityuktam| yathà muktasya nityaæ sukhaæ tatsaævedanahetuÓca, saævedanasya tÆparamo nÃsti, kÃraïasya nityatvÃt, tathà saæsÃrasthasyÃpÅti| evaæ ca sati dharmÃdharmaphalena sukhadu÷khasaævedanena sÃhacaryaæ g­hyeteti// ÓarÅrÃdisambandha÷ pratibandhaheturiti cet? na, ÓarÅrÃdÅnÃmupabhogÃrthatvÃt, viparyayasya cÃnanumÃnÃt| syÃnmatam, saæsÃrÃvasthasya ÓarÅrÃdisambandho nityasukhasaævedanaheto÷ pratibandhaka÷, tenÃviÓe«o nÃstÅti| etaccÃyuktam, ÓarÅrÃdaya upabhogÃrthÃste bhogapratibandhaæ kari«yantÅtya nupapannam | na cÃstyanumÃnamaÓarÅrasyÃtmano bhoga÷ kaÓcidastÅti// i«ÂÃdhigamÃrthà prav­ttiriti cet? na, ani«ÂoparamÃrthatvÃt| idam anumÃnam, i«ÂÃdhigamÃrtho mok«opadeÓa÷ prav­ttiÓca mumuk«ÆïÃm, nobhayamanarthakamiti| etaccÃyuktam, ani«ÂoparamÃrtho mok«opadeÓa÷, prav­ttiÓca mumuk«ÆïÃmiti| ne«Âamani«ÂenÃnanubaddhaæ sambhavatÅti ani«ÂÃnubandhÃt i«Âamapyani«Âasampadyate, ani«ÂahÃnÃya ca ghaÂamÃna i«Âamapi jahÃti, vivekahÃnasyÃÓakyatvÃditi// d­«ÂÃtikramaÓca dehÃdi«u tulya÷| yathà d­«Âamanityaæ sukhaæ parityajya nityaæ sukhaæ kÃmayate, evaæ dehendriya buddhÅranityà d­«Âà anikramya muktasya nityà dehendriyabuddhaya÷ kalpayitavyÃ÷, sÃdhÅyaÓcaivaæ muktasya caikÃtmyaæ kalpitaæ bhavatÅti// upapattivirÆddhamiti cet? samÃnam| dehÃdÅnÃæ nityatvaæ pramÃïavirÆddhaæ kalpayayitumaÓakyamiti? samÃnam| sukhasyÃpi tarhi nityatvaæ pramÃïavirÆddhaæ kalpayitumaÓakyamiti// Ãtyantike ca saæsÃradu÷khÃbhÃve sukhavacanÃdÃgame 'pi satyavirodha÷| yadyapi kaÓcidÃgama÷ syÃt muktasyÃtyantikaæ sukhamiti? sukhaÓabda Ãtyantike du÷khÃbhÃve prayukta ityevamupapadyate, d­«Âo hi du÷khÃbhÃve sukhaÓabdaprayogo bahulaæloka iti// nityasukharÃgasyÃprahÃïe mok«ÃdhigamÃbhÃvo rÃgasya bandhanasamÃj¤ÃnÃt| yadyayaæ mok«e nityaæ sukhamabhivyajyata iti nityasukharÃgeïa mok«ÃyaghaÂamÃnà na mok«amadhigacchet, nÃdhigantumarhatÅti| bandhanasamÃj¤Ãto hi rÃga÷| na ca bandhane satyapi kaÓcinmukta ityupapadyata iti// prahÅïanityasÆkharÃgasyÃpratikÆlatvam| athÃsya nityasukharÃga÷ prahÅyate, tasminprahÅïe nÃsya nityasukhÃrÃga÷ pratikÆlo bhavati? yadyevam, muktasya nityaæ sukhaæ bhavati, athÃpi na bhavati, nÃsyobhayo÷ pak«ayormok«Ãdhigamo vikalpyata iti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.23 ********************** sthÃnavata etarhi saæÓayasya lak«aïaæ vÃcyamiti taducyate--- NyS_1,1.23: samÃnÃnekadharmopapattervipratipatterÆpalabdhyanupalabdhyavyavasthÃtaÓca viÓe«Ãpek«o vimarÓa÷ saæÓaya÷ // samÃnadharmopapatterviÓe«Ãpek«o vimarÓa÷ saæÓaya iti| sthÃïupurÆ«ayo÷ samÃnaæ dharmamÃrohapariïÃhau paÓyan pÆrvad­«Âaæ ca tayoviÓe«aæ bubhutsamÃna÷ kisvidityanyataraæ nÃvadhÃrayati, yat tadanavadhÃraïaj¤Ãnaæ sa saæÓaya÷| samÃnamanayordharmamupalabhe viÓe«amanyatarasya nopalabha itye«Ã buddhi÷ apek«Ã| sà saæÓayasya pravarttikà varttate| tena viÓe«Ãpek«o vimarÓa÷ saæÓaya÷// anekadharmopapatteriti| samÃnajÃtoyamasamÃnajÃtÅyaæ cÃnekam| tasyÃnekasya dharmopapatte÷ viÓe«asyobhayathà d­«ÂatvÃt| samÃnajÃtÅyebhyo 'samÃnajÃtÅyebhyaÓcÃrthà viÓi«yante, gandhavattvÃtp­thivyavÃdibhyaÓca viÓi«yate, guïakarmabhyaÓca| asti ca Óabde vibhÃgajanyatvaæ viÓe«a÷| tasmin dravyaæ guïa÷ karma veti sandeha÷, viÓe«asyobhayathà d­«ÂatvÃt| kiæ dravyasya sato guïakamabhyo viÓe«a÷, Ãhosvidaguïasya sato dravyakarmabhya÷, atha karmaïa÷ sato dravyaguïebhya iti? viÓe«Ãpek«Ã anyatamasya vyavasthÃpakaæ dharmaæ nopalabha iti buddhiriti// vipratipatteriti| vyÃhatamekÃrthadarÓanaæ vipratipatti÷, vyÃghÃta÷ virodho 'sahabhÃva iti| astyÃtmekaæ darÓanam nÃstyÃtmetyaparam| na ca sadbhÃvÃsadbhÃvau sahaikatra sambhavata÷| na cÃnyatarasÃdhako heturÆpalabhyate| tatra tattvÃnavadhÃraïaæ saæÓaya iti// upalabdhyavyavthÃta÷ khalvapi| saccodakamupalabhyate ta¬ÃgÃdi«u, marÅci«u cÃvidyamÃnamudakamiti, ata÷ kkacidupasabhyamÃne tattvavyavasthÃpakasya pramÃïasyÃnupalabdhe÷ kiæ sadupalabhyate 'thÃsaditi saæÓayo bhavati// anupalabdhyavasthÃtaÓca| sacca nopalabhyate mÆlakÅlakodakÃdi, asaccÃnutpannaæ nirÆddhaæ vÃ, tata÷ kkacidanupalabhyamÃne, kiæ sannopalabhyate utÃsaditi saæÓayo bhavati| viÓe«Ãpek«o pÆrvavat// pÆrva÷ samÃno 'nekaÓca dharmo j¤eyastha÷, upalabdhyanupalabdhÅ punarj¤Ãt­sthe, etÃvatà viÓe«eïa punarvacanam| samÃnadharmÃdhigamÃtsamÃnadharmopapatterviÓe«asm­tyapek«o vimarÓa iti //23// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.24 ********************** sthÃnavatÃæ lak«aïavacanamiti samÃnam/ NyS_1,1.24: yamarthamadhik­tya pravartate tatprayojanam // yamarthamÃptavyaæ hÃtavyaæ và vyavasÃya tadÃptihÃnopÃyamanuti«Âhati, prayojanaæ tadveditavyam, prav­ttihetutvÃt/ imamarthamÃpsyÃmi hÃsyÃmi vetivyavasÃyo 'rthasyÃdhikÃra÷, evaæ vyavasÅyamÃno 'rtho 'dhikriyata iti//14// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.25 ********************** NyS_1,1.25: laukikaparÅk«adÃïÃæ yasminn arthe buddhisÃmyaæ sa d­«ÂÃnta÷ // lokasÃmÃnyamanatÅtÃ÷ laukikÃ÷, naisargikaæ vainayikaæ buddhyatiÓayam aprÃptÃ÷| tadviparÅtÃ÷ parÅk«akÃ÷, tarkeïa pramÃïairarthaæ parÅk«itumarhantÅti| yathà yamarthaæ laukikà budhyatante, tathà parÅk«akà api, so 'rtho d­«ÂÃnta÷| d­«ÂÃntavirodhena hi pratipak«Ã÷ prati«eddhavyà bhavantÅti, d­«ÂÃntasamÃdhità na svapak«Ã÷ sthÃpanÅyà bhavantÅti, avayave«u codÃharaïÃya kalpata iti //25// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.26 ********************** atha siddhÃnta÷| idamitthambhÆta¤cetyabhyanuj¤ÃyamÃnamarthajÃtaæ siddham siddhasya saæsthiti÷ siddhÃnta÷| saæsthitiritthambhÃvavyavasthÃ---dharmaniyama÷| sa khalvayam--- NyS_1,1.26: tantrÃdhikaraïÃbhyupagasaæsasthiti÷ siddhÃnta÷ // tantrÃrthasasthiti÷ tantrasaæsthiti÷| tantramitaretarÃbhisambaddhasyÃrthasamÆhasyopadeÓa÷ ÓÃstram| adhikaraïÃnu«aktÃrthasaæsthitiradhikaraïasaæsthiti÷| abhyupagamasaæsthitiranavadhÃritÃrthaparigraha÷| tadviÓe«aparÅk«aïÃyÃbhyupagamasiddhÃnta÷ // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.27 ********************** tantrabhedÃt tu khalu sa caturvidha÷ NyS_1,1.27: sarvatantrapratitantrÃdhikaraïÃbhyupagamasaæsthityarthÃntarabhÃvÃt // tatraitÃÓcatasra÷ saæsthitayo 'rthÃntarabhÆtÃ÷//27// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.28 ********************** tÃsÃm--- NyS_1,1.28: sarvatantrÃviruddhastantre 'dhik­to 'rtha÷ sarvatantrasiddhÃnta÷ // yathà ghrÃïÃdÅnÅndriyÃïi, gandhÃdaya indriyÃrthÃ÷, p­thivyÃdÅni bhÆtÃni, pramÃïairarthasya grahaïamiti //28// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.29 ********************** NyS_1,1.29: samÃnatantrasiddha÷ paratantrÃsiddha÷ pratitantrasiddhÃnta÷ // yathà nÃsata atmalÃbha÷, na sata ÃtmahÃnam, niratiÓayÃÓcetanÃ÷ dehendriyamana÷saæ vi«aye«u tattatkÃraïe«u ca viÓe«a iti sÃÇkhcÃnÃm / puru«akarmÃdinimitto bhÆtasarga÷, karmahetavo do«Ã÷ prav­ttiÓca, svaguïaviÓi«ÂÃÓcetanÃ÷, asadutpadyate utpannaæ nirudhyata iti yogÃnÃm //29// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.30 ********************** NyS_1,1.30: yatsiddhÃv anyaprakaraïasiddhi÷ sa÷ adhikaraïasiddhÃnta÷ // yasyÃrthasya siddhÃvanye 'rthà anu«ajyante, na tairvinà so 'rtha÷ sidhyati te 'rthà yadadhi«ÂhÃnÃ÷, so 'dhikaraïasiddhÃnta÷| yathà dehendriyavyatirikto j¤Ãtà darÓanasparÓanÃbhyÃmekÃrthagrahaïÃditi| atrÃnu«aÇgiïo 'rthà indriyanÃnÃtvam, niyatavi«ayÃïÅndriyÃïi, svavi«ayagrahaïaliÇgÃni j¤Ãturj¤ÃnasÃdhanÃni, gandhÃdiguïavyatiriktaæ dravyam, guïÃdhikaraïamaniyatavi«ayÃÓcetanà iti| pÆrvÃrthasiddhÃvete 'rthÃ÷ sidhyanti| na tairvinà so 'rtha÷ sambhavatÅti//30// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.31 ********************** NyS_1,1.31: aparÅk«itÃbhyupagamÃt tadviÓe«aparÅk«aïamabhyupagasiddhÃnta÷ // yatra kiæcidarthajÃtamaparÅk«itamabhyupagamyate, astu dravyaæ Óabda÷, sa tu nityo 'thÃnitya iti? dravyasya sato anityatà nityatà và tadviÓe«a÷ parÅk«yate, so 'bhyupagamasiddhÃnta÷ svabuddhyatiÓayacikhyÃpayi«ayà parabuddhyavaj¤ÃnÃya ca pravartata iti //31// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.32 ********************** athÃvayavÃ÷--- NyS_1,1.32: pratij¤ÃhetÆdÃharaïopanayanigamanÃnyavayavÃ÷ // daÓÃvayavÃneke nauyayikà vÃkye sa¤cak«ate jij¤Ãsà saæÓaya÷ ÓakyaprÃpti÷ prayojanaæ saæÓayavyudÃsa iti| te kasmÃnnocyanta iti? tatrÃpratÅyamÃne 'rthe pratyayÃrthasya pravartikà jij¤ÃsÃ| apratÅyamÃnamarthaæ kasmÃjjij¤Ãsate? taæ tattvato j¤Ãtaæ hÃsyÃmi vopÃdÃsya upek«i«ye veti| tà età hÃnopÃdÃnopek«Ãbuddhayastattvaj¤ÃnasyÃrtha÷ tadarthamayaæ jij¤Ãsate| sà khalviyamasÃdhanam arthasyeti| jij¤ÃsÃdhika«ÂhÃnaæ saæÓayaÓca vyÃhatadharmopasaÇghÃtÃt tatvaj¤Ãne pratyÃsanna÷| vyÃhatorhi dharmayoranyatarattattvaæ bhavitumarhatÅti| sa p­thagupadi«Âo 'pyasÃdhanamarthasyeti| pramÃtu÷ pramÃïÃni prameyÃdhigamÃrthÃni, sà ÓakyaprÃptirna sÃdhakasya vÃkyasya bhÃgena yujyate pratij¤Ãdivaditi| prayojanaæ tattvÃvadhÃraïamarthasÃdhakasya vÃkyasya phalaæ naikadeÓa iti| saæÓayavyudÃsa÷ pratipak«opavarïanaæ tatprati«edhena tattvaj¤ÃnÃbhyanuj¤ÃnÃrtham, na tvayaæ sÃdhakavÃkyaikadeÓa iti| prakaraïe tu jij¤Ãdaya samarthà avadhÃraïÅyÃrthopakÃrÃt| tattvÃrnthasÃdhakabhÃvÃttu pratij¤Ãdaya÷ sÃdhakavÃÇkyasya bhÃgà ekadeÓà avayavà iti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.33 ********************** te«Ãæ tu yathÃvibhaktÃnÃm--- NyS_1,1.33: sÃdhyanirdeÓa÷ pratij¤Ã // praj¤ÃpanÅyena dharmeïa dharmiïo viÓi«Âasya parigrahavacanaæ pratij¤Ã sÃdhyanirdeÓa÷| anitya÷ Óabda iti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.34 ********************** NyS_1,1.34: udÃharaïasÃdharmyÃtsÃdhyasÃdhanaæ hetu÷ // udÃharaïena sÃmÃnyÃtsÃdhyasya dharmasya sÃdhanaæ praj¤Ãpanaæ hetu÷| sÃdhye pratisandhÃya dharmamudÃharaïe ca pratisandhÃya tasya sÃdhanatÃvacanaæ hetu÷| utpattidharmakatvÃditi| utpattidharmakamanityaæ d­«Âamiti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.35 ********************** kimetÃvaddhetulak«aïamiti? netyucyate| kiæ tarhi? NyS_1,1.35: tathà vaidharmyÃt // udÃharaïavaidharmyÃcca sÃdhyasÃdhanaæ hetu÷| katham? anitya÷ Óabda÷ utpattidharmakatvÃt| anutpattidharmakaæ nityaæ d­«Âam ÃtmÃdaya iti //35// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.36 ********************** NyS_1,1.36: sÃdhyasÃdharmyÃt taddharmabhÃvÅ d­«ÂÃnta÷ udÃharaïam // sÃdhyena sÃdharmyaæ samÃnadharmatÃ| sÃdhyasÃdharmyÃtkÃraïÃttaddharmabhÃvÅ d­«ÂÃnta iti| tasya dharmastaddharma÷| tasyeti sÃdhyasya| sÃdhyaæ ca dvividham dharmiviÓi«Âo và dharma÷ ÓabdasyÃnityatvam, dharmaviÓi«Âo và dharmÅ anitya÷ Óabda iti| ihottaraæ tadgrahaïena g­hyata iti| kasmÃt? p­thagdharmavacanÃt| tasya dharmastaddharma÷| taddharmasya bhÃvastaddharmabhÃva÷| sa yasmin d­«ÂÃnte vartate sa d­«ÂÃnta÷ taddharmabhÃvÅ| yasmin d­«ÂÃnte sÃdhyasÃdharmyÃdutpattidharmakatvÃt sÃdhyasya dharmo 'nityatvaæ bhavati sa d­«ÂÃnta÷| sÃdhyasÃdharmyÃdutpattidharmakatvÃttaddharmabhÃvÅ bhavati, sa codÃdaharaïami«yate| sthÃlyÃdi dravyamutpattidharmakamanityaæ d­«ÂÃmiti| tatra yudatpadyate tadutpattidharmakam| tacca bhÆtvà na bhavati, ÃtmÃnaæ jahÃti nirudhyata ityanityam| evamutpattidharmakatvaæ sÃdhanamanityatvaæ sÃdhyam| so 'yamekasmin dvayordharmayo÷ sÃdhyasÃdhanabhÃva÷ sÃdharmyÃd vyasthita upalabhyate| taæ d­«ÂÃnta upalabhamÃna÷ Óabde 'pyanuminoti, Óabdo 'pyutpattidharmakatvÃdanitya÷ sthÃlyÃdivaditi| udÃhriyate 'nena dharmayo÷ sÃdhyasÃdhanabhÃva ityudÃharaïam //36// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.37 ********************** NyS_1,1.37: tadviparyayÃt và viparÅtam // d­«ÂÃnta udÃharaïamiti prak­tam | sÃdhyavaidharmyÃdataddharmabhÃvÅ ca d­«ÂÃnta udÃharaïamiti | anitya÷ Óabda utpattidharmakatvÃt anutpattidharmakaæ nityamÃtmÃdi, so 'yamÃtmÃdird­«ÂÃnta÷ sÃdhyavaidharmyÃdanutpattidharmakatvÃdataddharmabhÃvÅ-yo 'sau sÃdhyasya dharmo 'nityatvaæ sa tasmin na bhavatÅti| atrÃtmÃdau d­«ÂÃnta utpattidharmakatvasyÃbhÃvÃdanityatvaæ na bhavatÅti upalabhamÃna÷ Óabde vapiryayamanuminoti, utpattidharmakatvasya bhÃvÃdanitya÷ Óabda iti| sÃdharmyoktasya heto÷ sÃdhyasÃdharmyÃt taddharmabhÃvÅ d­«ÂÃnta udÃharaïam| vaidharmyoktasya heto÷ sÃdhyavaidharmyÃdataddharmabhÃvÅ d­«ÂÃnta udÃharaïam| pÆrvasmin d­«ÂÃnte yau tau dharmauæ sÃdhyasÃdhanabhÆtau paÓyati sÃdhye 'pi tayo÷ sÃdhyasÃdhanabhÃvamanuminoti| uttarasmin d­«ÂÃnte yayordharmayorekasyÃbhÃvÃditarasyÃbhÃvaæ paÓyati tayorekatarasya bhÃvÃditarasya bhÃvaæ sÃdhye 'numinotÅti| tadetaddhetvÃbhÃse«u na sambhavatÅtyahetavo hetvÃbhÃsÃ÷| tadidaæ hetÆdÃharaïayo÷ sÃmarthyaæ paramasÆk«maæ du÷khabodhaæ paï¬itarÆpavedanÅyamiti //37// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.38 ********************** NyS_1,1.38: udÃharaïÃpek«a÷ tathà iti upasaæhÃra÷ na tathà iti và sÃdhyasya upanaya÷ // udÃharaïÃpek«a udÃharaïatantra udÃharaïavaÓa÷| vaÓa÷ sÃmarthyam| sÃdhyasÃdharmyayukte udÃharaïe sthÃlyÃdidravyamutpattidharmakamanityaæ d­«Âam, tathà ca Óabda utpattidharmaka iti sÃdhyasya ÓabdasyotpattidharmakatvamÆpasaæhriyate | sÃdhyavaidharmyayuktaæ punarudÃharaïe ÃtmÃdidravyamanutpattidharmakaæ nityaæ d­«Âam, na ca tathÃnutpattidharmaka÷ Óabda iti, anutpattidharmakatvasyopasaæhÃraprati«edhenotpattidharmakattvamupasaæhriyate | tadidamupasaæhÃradvetamudÃharaïadvaitÃdbhavati| upasaæhriyate aneneti copasaæhÃro veditavya iti//38// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.39 ********************** dvividhasya punarhetodvividhasya codÃharaïasyopasaæhÃradvaite ca samÃnam--- NyS_1,1.39: hetvapadeÓÃtpratij¤ÃyÃ÷ punarvacanaæ nigamanam // sÃdharmyokte và vaidharmyokte và yathodÃharaïamupasaæhriyate tasmÃdutpattidharmakatvÃdanitya÷ Óabda iti nigamanam/ nigamyante aneneti pratij¤ÃhetÆdÃharaïopanayà ekatreti nigamanam| nigamyante samarthyante saæbadhyante| tatra sÃdharmyokte tÃvadvetau vÃkyam, anitya÷ Óabda iti pratij¤Ã| utpattidharmakatvÃditi hetu÷| utpattidharmakaæ sthÃlyÃdi dravyamanityamityudÃharaïam| tathà cotpattidharmaka÷ Óabda ityupanaya÷| tasmÃdutpattidharmakatvÃdanitya÷ Óabda iti nigamanam| vaidharmyokte 'pi, anitya÷ Óabda÷| utpattidharmakatvÃt, anatpattidharmakamÃtmÃdi dravyaæ nityaæ d­«Âam| na ca tathÃnutpattidharmaka÷ Óabda÷| kiæ tarhi? utpattidharmaka÷| tasmÃdutpattidharmakatvÃdanitya÷ Óabda iti// avayavasamudÃye ca vÃkye saæbhÆyetaretarÃbhisaæbandhÃtpramÃïÃnyarthaæ sÃdhayantÅti| saæbhavastÃvat, Óabdavi«ayà pratij¤Ã, ÃptopadeÓasya pratyak«ÃnumÃnÃbhyÃæ pratisandhÃnÃdan­«eÓca svÃtantryÃnupapatte÷| anumÃnaæ hetu÷, udÃharaïe saæd­Óya pratipatte÷| taccodÃharaïabhëye vyÃkhyÃtam| pratyak«avi«ayamudÃharaïam, d­«ÂenÃd­«Âasiddhe÷| upamÃnamupanaya÷, tathetyupasaæhaarÃt, na ca tatheti copamÃnadharmaprati«edhe viparÅtadharmopasaæhaarasiddhe÷| sarve«ÃmekÃrthapratipattau sÃmarthyapradarÓanaæ nigamanamiti// itaretarÃbhisaæbandho 'pi---asatyÃæ pratij¤ÃyÃmanÃÓrayà hetvÃdayo na pravartteran| asati hetau kasya sÃdhanabhÃva÷ pradarÓyeta? udÃharaïe sÃdhye ca kasyopasaæhaara÷ syÃt? kasya cÃpadeÓÃtpratij¤ÃyÃ÷ punarvacanaæ nigamanaæ syÃt iti? asatyudÃharaïe kena sÃdharmyaæ vaidharmyaæ và sÃdhyasÃdhanamupÃdÅyeta? kasya và sÃdharmyavaÓÃdupasaæhaara÷ pravarteta? upanayaæ cÃntareïa sÃdhye 'nupasaæh­ta÷ sÃdhako dharmo nÃrthaæ sÃdhayet| nigamanÃbhÃve cÃnabhivyaktasaæbandhÃnÃæ pratij¤ÃdÅnÃmekÃrthena pravartanaæ tatheti pratipÃdanaæ kasyeti// athÃvayavÃrtha÷| sÃdhyasya dharmasya dharmiïà saæbandhopapÃdanaæ pratij¤Ãrtha÷| udÃharaïena samÃnasya viparÅtasya và sÃdhyasya dharmasya sÃdhakabhÃvavacanaæ hetvartha÷| dharmayo÷ sÃdhyasÃdhanabhÃvapradarÓanamekatrodÃharaïÃrtha÷| sÃdhanabhÆtasya dharmasya sÃdhyena dharmeïa sÃmÃnÃdhikaraïyopapÃdanamupanayÃrtha÷| udÃharaïasthayorddharmayo÷ sÃdhyasÃdhanabhÃvopapattau sÃdhye viparÅtaprasaÇgaprati«edhÃrthaæ nigamanam// na caitasyÃæ hetÆdÃharaïapariÓuddhau satyÃæ sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ pratyavasthÃnasya vikalpÃjjÃtinigrahasthÃnabahutvaæ prakramate| avyavasthÃpya khalu dharmayo÷ sÃdhyasÃdhanabhÃvamudÃharaïe jÃtivÃdÅ pratyavati«Âhate| vyavasthiteha khilu dharmayo÷ sÃdhyasÃdhanabhÃve d­«ÂÃntasthe g­hyamÃïe sÃdhanabhÆtasya dharmasya hetutvena upÃdÃnaæ na sÃdharmyamÃtrasya, na vairdharmyamÃtrasya veti //39// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.40 ********************** ata Ærdhvaæ tarko lak«aïÅya iti athedamucyate--- NyS_1,1.40: avij¤Ãtatattve 'rthe kÃraïopapattitastattvaj¤ÃnÃrthamÆhastarka÷ // avij¤ÃyamÃnatattve 'rthe jij¤Ãsà tÃvajjÃyate jÃnÅyemamarthamiti| atha jij¤Ãsitasya vastuno vyÃhatau dharmauæ vibhÃgena vim­Óati, kiæ svit ittthamÃhosvinnetthamiti| vim­ÓyamÃnayordharmayorekataraæ kÃraïopapattyà anuj¤ÃnÃti, sambhavatyasmin kÃraïaæ pramÃïaæ heturiti| kÃraïopapattyà syÃdevametat netaraditi// tatra nidarÓanam, yo 'yaæ j¤Ãtà j¤Ãtavyamarthaæ jÃnÅte, taæ tattvato jÃnÅyeti jij¤ÃsÃ| sa kimutpattidharmako 'nutpattidharmakaæ iti vimarÓa÷| vim­ÓyamÃne 'vij¤Ãtatattve 'rthe yasya dharmasyÃbhyanuj¤ÃkÃraïamupapadyate, tamanujÃnÃti| yadyayamanutpattidharmaka÷ tata÷ svak­tasya karmaïa÷ phalamanubhavati j¤ÃtÃ| du÷khajanmaprav­ttido«amithyÃj¤ÃnÃnÃmuttaramuttaraæ pÆrvasya pÆrvasya kÃraïam, uttarottarÃpÃye ca tadanantarÃbhÃvÃdapavarga iti syÃtÃæ saæsÃrÃpavargauæ| utpattidharmake j¤Ãtari punarna syÃtÃm| utpanna÷ khalu j¤Ãtà dehendriyavi«ayabuddhivedanÃbhi÷ saæbadhyata iti nÃsyedaæ svak­tasya karmaïa÷ phalam| utpannaÓca bhÆtvà na bhavatÅti, tasyÃvidyamÃnasya niruddhasya và svak­takarmaïa÷ phalopabhogo nÃsti, tadevamekasyÃnekaÓarÅrayoga÷ ÓarÅraviyogaÓcÃtyantaæ na syÃditi, yatra kÃraïamanupapadyamÃnaæ paÓyati, tannÃnujÃnÃti| so 'yamevaælak«aïa Æhastarka ityucyate// kathaæ punarayaæ tattvaj¤ÃnÃrtho na tattvaj¤Ãnameveti? anavadhÃraïÃt| anujÃnÃtyayamekataraæ dharmaæ kÃraïopapattyÃ, na tvavadhÃrayati na vyavasyati na niÓcinoti evamevedamiti| kathaæ tattvaj¤ÃnÃrtha iti? tattvaj¤Ãnavi«ayÃbhyanuj¤Ãlak«aïÃdÆhÃd bhÃvitÃtprasannÃdanantaraæ pramÃïasÃmarthyÃt tattvaj¤Ãnam utpadyata ityevaæ tattvaj¤ÃnÃrtha iti// so 'yaæ tarka÷ pramÃïÃni pratisandadhÃna÷ pramÃïÃbhyanuj¤ÃnÃt pramÃïasahito vÃde 'padi«Âa iti| avij¤Ãtatattve 'rthe iti yathà so 'rtho bhavati tasya tathÃbhÃvastattvamaviparyayo yÃthÃtathyam //40// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.41 ********************** etasmiÓca tarkavi«aye--- NyS_1,1.41: vim­Óya pak«apratipak«ÃbhyÃmarthÃvadhÃraïa nirïaya÷ // sthÃpanà sÃdhanam, prati«edha upÃlambha÷| tau sÃdhanopÃlambhau pak«apratipak«ÃÓrayau vyati«aktÃvanubandhena pravarttamÃnau pak«apratipak«Ãvityucyete| tayoranyatarasya niv­tti÷ ekatarasyÃvasthÃnamavarjanÅyamavaÓyambhÃvitvÃt| yasyÃvasthÃnaæ tasyÃrthÃvadhÃraïaæ nirïaya÷// nedaæ pak«apratipak«ÃbhyÃmarthÃvadhÃraïaæ sambhavatÅti eko hi pratij¤Ãtamarthaæ taæ hetuta÷ sthÃpayati prati«iddhaæ coddharati dvitÅyasya| dvitÅyena sthÃpanÃhetuÓca prati«idhyate tasyaiva prati«edhahetuÓcoddhriyate| sa nivarttate| tasya niv­ttau yo 'vati«Âhate tenÃrthÃvadhÃraïaæ nirïaya÷// ubhÃbhyÃmevÃrthÃvadhÃraïamityÃha| kayà yuktyÃ? ekasya saæbhavo dvitÅyasyÃsambhava÷| tÃvetau sambhavÃsambhavau vimarÓaæ saha nivarttayata ubhayasambhave| ubhayÃsambhave tvaniv­tto nimarÓa iti| vim­Óyeti vimarÓaæ k­tvÃ| so 'yaæ vimarÓa÷ pak«apratipak«Ãvavadyotya nyÃyaæ pravartayatÅtyupÃdÅyata iti| etacca viruddhayorekadharmisthayorbodhavyam| yatra tu dharmisÃmÃnyagatau viruddhau dharmauæ hetuta÷ sambhavata÷ tatra samuccaya÷, hetuto 'rthasya tathÃbhÃvopapatte÷| yathà kriyÃvad dravyamiti lak«aïavacane yasya dravyasya kriyÃyogo hetuta÷ saæbhavati tat kriyÃvat, yasya na saæbhavati tadakriyamiti| ekadharmisthÃyoÓca viruddhayo÷ dharmayorayugapadbhÃvavino÷ kÃlavikalpa÷, yathà tadeva dravyaæ kriyÃyuktaæ kriyÃvat, anutpannoparatakriyaæ punarakriyamiti// na cÃyaæ nirïaye niyama÷ vim­Óyaiva pak«apratipak«ÃbhyÃmarthÃvadhÃraïaæ nirïaya iti, kiæ tarhi? bhavati khalvindriyÃrthasannikar«Ãdutpannapratyak«e 'rthÃvadhÃraïaæ nirïaya iti, parÅk«Ãvi«aye tu vim­Óya pak«apratipak«ÃbhyÃmarthÃvadhÃraïaæ nirïaya÷| ÓÃstre vÃde ca vimarÓavarjam //41// //iti vÃtsyÃyanÅye nyÃyabhëye prathamÃdhyÃyasya prathamÃhnikam// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.1 ********************** tisra÷ kathà bhavanti, vÃdo jalpo vitaï¬Ã ceti| tÃsÃm--- NyS_1,2.1: pramÃïatarkasÃdhanopÃlambha÷ siddhÃntÃviruddha÷ pa¤cÃvayavopapanna÷ pak«apratipak«aparigraho vÃda÷ // ekÃdhikaraïasthau viruddhau dharmauæ pak«apratipak«au pratyanÅkabhÃvÃt, astyÃtmà nÃstyÃtmeti| nÃnÃdhikaraïasthau viruddhÃvapi na pak«apratipak«au, yathà nitya ÃtmÃ, anityà buddhiriti| parigraho 'bhyupagamavyavasthÃ| sodyayaæ pak«apratipak«aparigraho vÃda÷| tasya viÓe«aïaæ pramÃïatarkasÃdhanopÃlambha÷| pramÃïatarkasÃdhana÷ pramÃïatarkopÃlambhaÓca| pramÃïaistarkaïa ca sÃdhanamupÃlambhaÓcÃsmin kriyata iti| sÃdhanaæ sthÃpanÃ| upÃlambha÷ prati«adha÷| tau sÃdhanopÃlambhau ubhayorapi pak«ayorvyati«aktÃvanubaddhau ca tÃvad yÃvadeko niv­tta ekataro vyavasthita iti| niv­ttasyopÃlambho vyavasthitasya sÃdhanamiti// jalpe nigrahasthÃnaviniyogÃdvÃde tatprati«edha÷| tatprati«edhe ca kasyacidabhyanuj¤ÃnÃrthaæ siddhÃntÃviruddha iti vacanam| siddhÃntamabhyupetya tadvirodhÅ viruddha iti viruddhasya hetvÃbhÃsasya nigrahasthÃnasyÃbhyanuj¤Ã vÃde| pa¤cÃvayavopapanna iti hÅnamanyatamenÃpyavayavena nyÆnam hetudÃharaïÃdhikamadhikam iti caitayorabhyanuj¤ÃnÃrthamiti// avayave«u pramÃïatarkÃntarbhÃve p­thak pramÃïatarkagrahaïaæ sÃdhanopalambhavyati«aÇgaj¤ÃpanÃrtham| anyathobhÃvapi pak«au sthÃpanÃhetunà prav­ttau vÃda iti syÃt| antareïÃpi cÃvayavasaæbandhaæ pramÃïÃnyarthaæ sÃdhayantÅti d­«Âam, tenÃpi kalpena sÃdhanopÃlambhau vÃde bhavata iti j¤Ãpayati| chalajÃtinigrahasthÃnasÃdhanopÃlambho jalpa iti vacanÃdvinigraho jalpa iti mà vij¤Ãyi, chalajÃtinigrahasthÃnasÃdhanopÃlambha eva jalpa÷, pramÃïatarkasÃdhanopÃlambho vÃda eveti sa mà vij¤ÃyÅtyevamartha p­thak pramÃïatarkagrahaïamiti //1// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.2 ********************** NyS_1,2.2: yathoktopapanna÷ chalajÃtinigrahasthÃnasÃdhanopÃlambha÷ jalpa÷ // yathoktopapanna iti, pramÃïatarkasÃdhanopÃlambha÷ siddhÃntÃviruddha÷ pa¤cÃvayavopapanna÷ pak«apratipak«aparigraha÷| chalajÃtinigrasthÃnasÃdhanopÃlambha iti, chalajÃtinigrahasthÃnai÷ sÃdhanamupÃlambhaÓcÃsmin kriyata iti evaæviÓe«aïo jalpa÷// na khalu vai chalajÃtinigrahasthÃnai÷ sÃdhanaæ kasyacidarthasya sambhavati, prati«edhÃrthataivai«Ãæ sÃmÃnyalak«aïe viÓe«alak«aïe ca ÓrÆyate vacanavighÃto 'rthavikalpopattyà chalam iti, sÃdharmyavaigharmyÃbhyÃæ pratyavasthÃnaæ jÃti÷ vipratipattirapratipattiÓca nigrahasthÃnam iti| viÓe«alak«aïe«vapi yathÃsvamiti| na caitadvijÃnÅyÃtprati«edhÃrthatayaivÃrthaæ sÃdhayantÅti, chalajÃtinigrahasathÃnopÃlambho jalpa ityevamapyucyamÃne vij¤Ãyata etaditi// pramÃïai÷ sÃdhanopÃlambheyÅÓchalajÃtinigrahasthÃnÃnÃmaÇgabhÃva÷ svapak«arak«aïÃrthatvÃt, na svatantrÃïÃæ sÃdhanabhÃva÷| yattatpramÃïairarthasya sÃdhanaæ tatra chalajÃtinigrasthÃnÃnÃmaÇgÃbhÃvo rak«aïÃrthatvÃt| tÃni hi prayujyamÃnÃni parapak«avighÃte svapak«aæ rak«anti| tathà coktaæ tattvÃdhyavasÃyasaærak«aïÃrthaæ jalpavitaï¬e bÅjaprarohasaæharak«aïÃrthaæ kaïÂakaÓÃkhÃvaraïavat iti| yaÓcÃsau pramÃïai÷ pratipak«asyopÃlambhastasya caitÃni prayujyamÃnÃni prati«edhabighÃtÃtsahakÃrÅïi bhavanti| tadevamaÇgÅbhÆtÃnÃæ chalÃdÅnÃmupÃdÃnaæ jalpe, na svatantraïÃæ sÃdhanabhÃva÷| upÃlambhe tu svÃtantrayamapyastÅti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.3 ********************** NyS_1,2.3: sa pratipak«asthÃpanÃhÅna÷ vitaï¬Ã // sa jalpo vitaï¬Ã bhavati| kiæ viÓe«aïa÷? pratipak«asthÃpanayà hÅna÷| yau tau samÃnÃdhikaraïau viruddhau dharmauæ pak«apratipak«Ãvityuktau tayorekataraæ vaitaï¬iko na sthÃpayatÅti parapak«aprati«edhenaiva pravarttata iti// astu tarhi sa pratipak«ahÅno vitaï¬Ã? yadvai khalu tatparaprati«edhalak«aïaæ vÃkyaæ sa vaitaï¬ikasya pak«a÷, na tvasau sÃdhyaæ kaæcidarthaæ pratij¤Ãya sthÃpayatÅti| tasmÃdyathÃnyÃsamevÃstviti //3// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.4 ********************** hetulak«aïÃbhÃvÃdahetavo hetusÃmÃnyÃdvetuvadÃbhÃsamÃnÃ÷| ta ime--- NyS_1,2.4: savyabhicÃraviruddhaprakaraïasamasÃdhyasamakÃlÃtÅtà hetvÃbhÃsÃ÷ // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.5 ********************** te«Ãm--- NyS_1,2.5: anaikÃntika÷ savyabhicÃra÷ // vyabhicÃra ekatrÃvyavasthiti÷| saha vyabhicÃreïa varttate iti savyabhicÃra÷| nidarÓanam---nitya÷ Óabdo 'sparÓatvÃt| sparÓavÃn kuæmo÷ anityo d­«Âa÷| na ca tathà sparÓavÃn Óabda÷| tasmÃdasparÓatvÃnnitya÷ Óabda iti| d­«ÂÃnte sparÓavattvamanityatvaæ ca dharmauæ na sÃdhyasÃdhanabhÆtau g­hyate, sparÓavÃæÓcÃïurnityaÓceti| ÃtmÃdau ca d­«ÂÃnte udÃharaïasÃdharmyÃtsÃdhyasÃdhanaæ hetu÷ iti asparÓatvÃditi heturnityatvaæ vyabhicarati, asparÓà ca buddhiranityà ceti| evaæ dvividhÃpi d­«ÂÃnte vyabhicÃrÃtsÃdhyasÃdhanabhÃvo nÃstÅti lak«aïÃbhÃvÃdaheturiti// nityatvamapyeko 'nta÷| anityatvamapyeko 'nta÷| ekasminnante vidyata iti aikÃntiko viparyayÃdanaikÃnitaka÷, ubhÃyÃntavyÃpakatvÃditi // 5// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.6 ********************** NyS_1,2.6: siddhÃntam abhyupetya tadvirodhÅ viruddha÷ // taæ viruïaddhÅti tadvirodhÅ, abhyupetaæ siddhÃntaæ vyÃhantÅti| yathà so 'yaæ vikÃro vyakterapaiti nityatvaprati«edhÃt, na nityo vikÃra upapadyate| apeto 'pi vikÃro 'sti vinÃÓaprati«edhÃt| so 'yaæ nityatvaprati«edhÃditi heturvyakterapeto 'pi vikÃro 'stÅtyanena svasiddhÃntena virudhyate| katham? vyaktirÃtmalÃbha÷| upÃya÷ pracyuti÷| yadyÃtmalÃbhÃtpracyuto vikÃro 'sti, nityatvaprati«edhau nopapadyate| yadvyakterapetasyÃpi vikÃrasyÃstitvam, tat khalu nityatvamiti| nityatvaprati«edho nÃma vikÃrasyÃtmalÃbhÃtpracyute÷ upapatti÷| yadÃtmalÃbhÃtpracyavate tadanityaæ d­«Âam| yadasti na tadÃtmalÃbhÃtpracyavate| astitvaæ cÃtmalÃbhÃpracyutiriti ca viruddhÃvetau dhamau na saha sambhavata iti| so 'yaæ heturyaæ siddhÃntamÃÓritya pravarttate tameva vyÃhantÅti // 6// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.7 ********************** NyS_1,2.7: yasmÃt prakaraïacintà sa÷ nirïayÃrthamapadi«Âa÷ prakaraïasama÷ // vimarÓÃdhi«ÂhÃnau pak«apratipak«ÃvubhÃvanavasitau prakaraïam| tasya cintà vimarÓÃtprabh­ti prÃÇnirïayÃdyatsamÅk«aïam, sà jij¤Ãsà yatk­tà sa nirïayÃrthaæ prayukta ubhayapak«asÃmyÃt prakaraïamanativartamÃna÷ prakaraïasamo nirïayÃya na prakalpate| praj¤Ãpanaæ tvanitya÷ Óabdo nityadharmÃnupalabdherityanupalabhyamÃnanityadharmakamanityaæ d­«Âaæ sthÃlyÃdi// yantra samÃno dharma÷ saæÓayakÃraïaæ hetutvenopÃdÅyate, sa saæÓayasama÷ savyabhicÃra eva| yà tu vimarÓasya viÓe«Ãpek«ità ubhayapak«aviÓe«ÃnupalabdhiÓca sà prakaraïaæ pravartayati| yathà Óabde nityadharmo nopalabhyate evamanityadharma÷ api| seyamubhayapak«aviÓe«Ãnupalabdhi÷ prakaraïacintÃæ pravartayati| katham? viparyaye hi prakaraïaniv­tte÷| yadi nityadharma÷ Óabde g­hyeta, na syÃtprakaraïam| yadi và anityadharmo g­hyeta, evamapi nivartteta prakaraïam| so 'yaæ heturubhau pak«au pravartayannanyatarasya nirïayÃya na prakalpate // 7// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.8 ********************** NyS_1,2.8: sÃdhyÃviÓi«Âa÷ sÃdhyatvÃt sÃdhyasama÷ // dravyaæ chÃyeti sÃdhyam, gatimattvÃditi hetu÷| sÃdhyenÃviÓi«Âa÷ sÃdhanÅyatvÃt sÃdhyasama÷| ayamapyasiddhatvÃtsÃdhayavatpraj¤Ãpayitavya÷| sÃdhyaæ tÃvadetat---kiæ puru«avacchÃyÃpi gacchati Ãho svidÃvarakadravye saæsarpati ÃvaraïasantÃnÃdasannidhisantÃno 'yaæ tejaso g­hyata iti| sarpatà khalu dravyeïa yo yastejobhÃga Ãvriyate tasya tasyÃsannidhirevÃvicchinno g­hyata iti| Ãvaraïaæ tu prÃptiprati«edha÷ // 8// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.9 ********************** NyS_1,2.9: kÃlÃtyayÃpadi«Âa÷ kÃlÃtÅta÷ // kÃlÃtyayena yukto yasyÃrthaikadeÓo 'padiÓyamÃnasya sa kÃlÃtyayÃpadi«Âa÷ kÃlÃtÅta ityucyate| nidarÓanam nitya÷ Óabda÷ saæyogavyaÇgyatvÃda rÆpavat| prÃgÆrddhaæ ca vyakteravasthitaæ rÆpaæ pradÅpaghaÂasaæyogena vyajyate, tathà ca Óabdo 'pyavasthito bherÅdaï¬asaæyogena vyajyate, dÃruparaÓusaæyogena vÃ| tasmÃtsaæyogavyaÇgyatvÃnnitya÷ Óabda ityayamahetu÷ kÃlÃtyayÃpadeÓÃt| vya¤jakasya saæyogasya kÃlaæ na vyaÇgyasya rÆpasya vyaktiratyeti| sati pradÅpasaæyoge rÆpasya grahaïaæ bhavati, na niv­tte saæyoge rÆpaæ g­hyate| niv­tte tu dÃruparaÓusaæyoge dÆrasthena Óabda÷ ÓrÆyate vibhÃgakÃle| seyaæ Óabdasya vyakti÷| saæyogakÃlam atyetÅti na saæyoganimittà bhavati| kasmÃt? kÃraïÃbhÃvÃddhi kÃryÃbhÃva iti| evamudÃharaïasÃdharmyasyÃbhÃvÃdasÃdhanamayaæ heturhetvÃbhÃsa iti/ avayavaviparyÃsavacanaæ na sÆtrÃrtha÷| kasmÃt? yasya yenÃrthasambandho dÆrasthasyÃpi tasya sa÷/ arthato hyasamarthÃnÃmÃnantaryamakÃraïam// ityetadvacanÃdviparyÃsenokto heturudÃharaïasÃdharmyÃttathà vaidharmyÃtsÃdhyasÃdhanaæ hetulak«aïa na jahÃti| ajahaddhetulak«aïaæ na hetvÃbhÃso bhavatÅti// avayavaviparyÃsavacanamaprÃpatakÃlam iti ca nigrahasthÃnamuktam| tadevedaæ punarucyate iti, atastanna sÆtrÃrtha÷ //9// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.10 ********************** atha chalam--- NyS_1,2.10: vacanavidhÃto 'rthavikalpopatyà chalam // na sÃmÃnyalak«aïe chalaæ ÓakyamudÃhartum, vibhÃge tÆdÃharaïÃni // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.11 ********************** vibhÃgaÓca, NyS_1,2.11: tat trividhaæ vÃkchalaæ sÃmÃnyacchalamupacÃracchalaæ ca // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.12 ********************** te«Ãm--- NyS_1,2.12: aviÓe«Ãbhihite 'rthe vakturabhiprÃyÃdarthÃnatarakalpanà vÃkchalam // navakambalo 'yaæ mÃïavaka iti prayoga÷| atra nava÷ kambalo 'syeti vakturÃbhiprÃya÷| vigrahe tu viÓe«o, na samÃse| tatrÃyaæ chalavÃdÅ vaktu÷ abhiprÃyÃdavivak«itamanyamarthaæ nava kambalà asyeti tÃvadabhihitaæ bhavateti kalpayati| kalpayitvà cÃsambhavena prati«edhati, eko 'sya kambala÷ kuto nava kambalà iti| tadidaæ sÃmÃnyaÓabde vÃci nimitte chalaæ vÃkchalamiti// asya pratyavasthÃnam---sÃmÃnyaÓabdasyÃnekÃrthatve 'nyatarÃbhidhÃnakalpanÃyÃæ viÓe«avacanam| navakambala ityanekÃrthÃbhidhÃnam, nava÷ kambalo 'syeti, nava kambalà asyeti ca| etasminprayukte yeyaæ kalpanà navakambalà asyetyetad bhavatÃbhihitam, tacca na sambhavatÅti| etasyÃmanyatarÃbhidhÃnakalpanÃyÃæ viÓe«o vaktavya÷, yasmÃdviÓe«o 'rthaviÓe«e«u vij¤Ãyate 'yamartho 'nenÃbhihita iti| sa ca viÓe«o nÃsti, tasmÃnmithyÃbhiyogamÃtrametaditi// prasaddhiÓca loke ÓabdÃrthasambandho 'bhidhÃnÃbhidheyaniyamaniyoga÷| asyÃbhidhÃnasyÃyamartho 'bhidhena iti samÃna÷ sÃmÃnyaÓabdasya, viÓe«o viÓi«ÂaÓabdasya| prayuktapÆrvÃÓceme Óabdà arthe prayujyante, nÃprayuktapÆrvÃ÷| prayogaÓcÃrthasampratyayÃrtha÷| arthapratyayÃcca vyavahÃra iti| tatraivamarthagatyarthe Óabdaprayoge sÃmarthyÃtsÃmÃnyaÓabdasya prayoganiyama÷| ajÃæ grÃmaæ naya, sarpirÃdara, brÃhmaïaæ bhojayeti sÃmÃnyaÓabdÃ÷ santo 'rthÃvayave«u prayujyante, sÃmarthyÃt yatrÃrthakriyÃdeÓanà sambhavati tatra pravartante nÃrthasÃmÃnye, kriyÃdeÓanÃsambhavÃt| evamayaæ sÃmÃnyaÓabdo navakambala iti yo 'rtha÷ sambhavati nava÷ kambalo 'syeti, tatra pravartate| yasatu na sambhavati nava kambalà asyeti, tatra na pravartate| so 'yamanupapadyamÃnÃrthakalpanayà paravÃkyopÃlambhaste na kalpata iti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.13 ********************** NyS_1,2.13: sambhavato 'rthasyÃtisÃmÃnyayogÃd asambhÆtÃrthakalpanà sÃmÃnyacchalam // aho khalavasau brÃhmaïo vidyÃcaraïasampanna ityukte kaÓcidÃha sambhavati brÃhmaïe vidyÃcaraïasampaditi| asya vacanasya vidhÃto 'rthavikalpopapattyà asambhÆtÃrthakalpanayà kriyate yadi brÃhmaïe vidyÃcaraïasampat sambhavati nanu vrÃtye 'pi sambhavet, vrÃtyo 'pi brÃhmaïa÷, so 'pyastu vidyÃcaraïasampanna÷| yadvivak«itamarthamÃpnoti cÃtyeti ca tadatisÃmÃnyam| yathà brÃhmaïatvaæ vidyÃcaraïasampadaæ kvacidÃpnoti kvacidatyetÅti| sÃmÃnyanimittaæ chalaæ sÃmÃnyacchalamiti/ asya ca pratyavasthÃnam---avivak«itahetukasya vi«ayÃnuvÃda÷ praÓaæsÃrthatvÃd vÃkyasya| tadatrÃsaæbhÆtÃrthakalpanÃnupapatti÷| yathà sambhavantyasmin k«etre ÓÃlaya iti| anirÃk­tamavivak«itaæ ca bÅjajanma| prav­ttivi«ayastu k«etraæ praÓasyate| so 'yaæ k«etrÃnuvÃdo, nÃsmin ÓÃlayo vidhÅyanta iti| bÅjÃtaæ ÓÃlinirv­tti÷ satÅ na vivak«itÃ| evaæ sambhavati brÃhmaïe vidyÃcaraïasampaditi sampadvi«ayo brÃhmaïatvaæ na sampaddhetu÷| na cÃtra heturvivak«ita÷| vi«ayÃnuvÃdastvayaæ praÓaæsÃrthatvÃd vÃkyasya, sati brÃhmaïatve sampaddhetu÷ samartha iti| vi«ayaæ ca praÓaæsatà vÃkyena yathÃhetuta÷ phalanirv­ttirna pratyÃkhyÃyate| tadevaæ sati vacanavidhÃto 'sambhÆtÃrthakalpanayà nopapadyata iti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.14 ********************** NyS_1,2.14: dharmavikalpanirdeÓe arthasadbhÃvaprati«edha÷ upacÃracchalam // abhidhÃnasya dharmo yathÃrthaprayoga÷| dharmavikalpo 'nyatra d­«ÂasyÃnyatra prayoga÷| tasya nirdeÓe dharmavikalpanirdeÓe| yathà ma¤cÃ÷ kroÓantÅti arthasadbhÃvaneva prati«edha÷ ma¤casthÃ÷ puru«Ã÷ kroÓanti, na tu ma¤cÃ÷ kroÓanti// kà punaratrÃrthavikalpopatti÷? anyathà prayuktasyÃnyathÃrthakalpanaæ, bhaktyà prayoge prÃdhÃnyena kalpanam upacÃravi«ayaæ chalamupacÃracchalam| upacÃro nÅtÃrtha÷ sahacaraïÃdinimittena, atadbhÃve tadvadabhidhÃnamupacÃra iti// atra samÃdhi÷---prasiddhe prayoge vakturyathÃbhiprÃyaæ ÓabdÃrthayorabhyanuj¤Ã prati«edho và na cchandata÷| pradhÃnabhÆtasya Óabdasya bhÃktasya ca guïabhÆtasya prayoga ubhayorloke siddha÷| siddhe prayoge yathà vakturabhiprÃyastathà ÓabdÃrthÃvanuj¤eyau prati«edhyau và na cchandata÷| yadi vaktà pradhÃnaÓabdaæ prayuÇkte, yathÃbhÆtasyÃbhyanuj¤Ã prati«edho và na nchandata÷| atha guïabhÆtam? tadà guïabhÆtasya| yatra tu vaktà guïabhÆtaæ Óabdaæ prayuÇkte pradhÃnabhÆtamabhipretya para÷ prati«edhati, svamanÅ«ayà prati«edho 'sau bhavati na paropÃlambha iti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.15 ********************** NyS_1,2.15: vÃkchalam evopacÃracchalaæ tad aviÓe«Ãt // na vÃkchalÃdupacÃracchalaæ bhidyate, tasyÃpyarthÃntarakalpanÃyà aviÓe«Ãt| ihÃpi sthÃnyartho guïaÓabda÷, pradhÃnaÓabda÷ sathÃnÃrtha iti kalpayitvà prati«idhyata iti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.16 ********************** NyS_1,2.16: na tadarthÃntarabhÃvÃt // na vÃkchalamevopacÃracchalaæ tasyÃrthasadbhÃvaprati«edhasyÃrthÃntarabhÃvÃt| kuta÷? arthÃntarakalpanÃta÷| anyà hyarthÃntakalpanÃ, anyo 'rthasadbhÃvaprati«edha iti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.17 ********************** NyS_1,2.17: aviÓe«e và ki¤citsÃdharmyÃt ekacchalaprasaÇga÷ // chalasya dvitvamabhyanuj¤Ãya tritvaæ prati«idhyate kiæcitsÃdharmyÃt| yathà cÃyaæ hetustrittvaæ prati«edhati tathà dvitvamapyabhyanuj¤Ãtaæ prati«edhati| vidyate hi kiæcitsÃdharmyÃnna nivartate, tritvamapi na nivartsyatÅti // 17// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.18 ********************** ata Æddham--- NyS_1,2.18: sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ pratyavasthÃnaæ jÃti÷ // prayukte hi hetau ya÷ prasaÇgo jÃyate sà jÃti÷| sa ca prasaÇga÷ sÃdharmyavaidharmyÃbhyà pratyavasthÃnamupÃlambha÷ prati«edha iti| udÃharaïasÃdharmyÃt sÃdhyasÃdhanaæ hetu÷ ityasyodÃharaïavaidharmyeïa pratyavasthÃnam| tathà udÃharaïavaidharmyÃtsÃdhyasÃdhanaæ hetu÷ ityasyodÃharaïasÃdharmyeïa pratyavasthÃnam| pratyanÅkabhÃvÃjjÃyamÃno 'rtho jÃtirati// 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.19 ********************** NyS_1,2.19: vipratipatti÷ apratipatti÷ ca nigrahasthÃnam // viparÅtà và kutsità và pratipattirvipratipatti÷| vipratipadyamÃna÷ parÃjayaæ prÃpnoti| nigrahasthÃnaæ khalu parÃjayaprÃpti÷| apratipattistvÃrambhavi«aye 'pyanÃrambha÷| pareïa sthÃpitaæ và na prati«edhati, prati«edhaæ và noddharati| asamÃsÃcca naite eva nigrahasthÃne iti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.20 ********************** kiæ punard­«ÂÃntavajjÃtinigrahasthÃnayorabhedo 'tha siddhÃntavadbheda ityata Ãha--- NyS_1,2.20: tadvikalpäjÃtinigrahasthÃnabahutvam // tasya sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ pratyavasthÃnasya vikalpÃjjÃtibahutvam, tayoÓca vipratipattyapratipattyovikalpÃnnigrahasthÃnabahuttvam| nÃnÃkalpo vikalpa÷| vividho và kalpo vikalpa÷/ tatrÃnanubhëaïamaj¤Ãnamapratibhà vik«epo matÃnuj¤Ã paryanuyojyopek«aïamityapratipattirnigrahasthÃnam| Óe«astu vipratipattiriti// ta ime pramÃïÃdaya÷ padÃrthà uddi«Âà yathoddeÓaæ ca lak«ità yathÃlak«aïaæ ca parÅk«i«yanta iti trividhà cÃsya ÓÃstrasya prav­ttirveditavyeti // 20 // // vÃtsyÃyanÅye nyÃyabhëye prathamÃdhyÃyasya dvitÅyÃhnikam // samÃptaÓcÃyaæ prathamo 'dhyÃya÷ / #################################################################### ÓrÅ ÓrÅnivÃsa svÃmi, ÓrÅ vinÃyaka svÃmi, ÓrÅ sarasvatÅ devÅ, oæ atha saÂÅke nyÃyabhëye dvitÅyÃdhyÃyasya prathamamÃhnikam _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.1 ********************** ata Ærdhvaæ pramÃïÃdiparÅk«Ã sà ca"vim­Óya pak«apratipak«ÃbhyÃmarthÃvadhÃraïaæ nirïaya÷ 1-1-41"ityagre vimarÓa eva parÅk«yate--- NyS_2,1.1: samÃnÃnekadharmÃdhyavasÃyÃdanyataradharmÃdhyavasÃyÃdvà na saæÓaya // samÃnasya dharmasyÃdhyavasÃyÃt saæÓayo na dharmamÃtrÃt, atha và 'samÃnamanayordharmamupalabhe' iti dharmadharmigrahaïe saæÓayÃbhÃva iti, atha và samÃnadharmÃdhyavasÃyÃdarthÃntarabhÆte dharmiïi saæÓayo 'nupapanna÷-- na jÃtu rÆpÃsayÃrthÃntarabhÆtasyÃdhyavasÃyÃdarthÃntarabhÆte sparÓe saæÓaya iti, atha và nÃdhyavasÃyÃt = arthÃvadhÃraïÃd anavadhÃraïaj¤Ãnaæ saæÓaya upapadyate--- kÃryakÃraïayo÷ sÃrÆpyÃbhavÃditi| etena"anekadharmÃdhyavasÃyÃt"iti vyÃkhyÃtam| anyataradharmÃdhyavasÃyÃcca saæÓayo na bhavati-- tato hyanyatarÃvadhÃraïameveti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.2 ********************** NyS_2,1.2: vipratipattyavyavasthÃdhyavasÃyÃcca // na vipratipattimÃtrÃdavyavasthÃmÃtrÃdvà saæÓaya÷, kiæ tarhi ?. vipratipattimupalabhamÃnasya saæÓaya÷, evamavyavasthÃyÃmapÅti| atha và 'astyÃtmÃ' ityeke 'nÃstyÃtmÃ' ityapare manyante ityupalabdhe÷ kathaæ saæÓaya÷ syÃt ? iti| tathopalabdhiravyavasthità anupalabdhiÓ cÃvyavasthiteti vibhÃgenÃdhyavasite saæÓayo nopapadyate iti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.3 ********************** NyS_2,1.3: vipratipattau ca saæpratipatte÷ // yÃæ va vipratipattiæ bhavÃn saæÓayahetuæ manyate sà saæpratipatti÷-- sà hi dvayo÷ pratyanÅkadharmavi«ayÃ, tatra yadi viprattipatte÷ saæÓaya÷ ? saæpratipattereva saæÓaya iti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.4 ********************** NyS_2,1.4: avyavasthÃtmani vyavasthitatvÃccÃvyavasthÃyÃ÷ // na saæÓaya÷, yadi tÃvadiyamavyavasthà Ãtmanyeva vyavasthità ? vyavasthÃnÃdavyavasthà na bhavatÅtyanupapanna÷ saæÓaya÷, athÃvyavasthÃtmani na vyavasthità ? evamatÃdÃtmyÃdavyavasthà na bhavatÅti saæÓayÃbhÃva iti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.5 ********************** NyS_2,1.5: tathÃtyantasaæÓayas taddharmasÃtatyopapatte÷ // yena kalpena bhavÃn samÃnadharmopapatte÷ saæÓaya iti manyate tena khalv atyantasaæÓaya÷ prasajyate-- samÃnadharmopapatteranucchedÃt saæÓayÃnuccheda÷-- nÃyamataddharmà dharmÅ vim­ÓyamÃno g­hyate satataæ tu taddharmà bhavatÅti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.6 ********************** asya prati«edhaprapa¤casya saæk«epeïoddhÃra÷--- NyS_2,1.6: yathoktÃdhyavasÃyÃdeva tadviÓe«Ãpek«Ãt saæÓaye nÃsaæÓayo nÃtyantasaæÓayo và // na saæÓayÃnutpatti÷ saæÓayÃnucchedaÓca prasajyate, katham ?. yattÃvat-- 'samÃnadharmÃdhyavasÃya÷ saæÓayahatu÷ na samÃnadharmamÃtramiti,' evametat| kasmÃdevaæ nocyate ? iti,"vaÓe«Ãpek«i÷"itivacanÃt tatsiddhe÷. viÓe«asyÃpek«Ã = ÃkÃÇk«Ã sà cÃnupalabhyamÃne vaÓe«e simarthÃ| na coktam-- 'samÃnadharmÃpek«a÷' iti| samÃne ca dharme kathamÃkÃÇk«Ã na bhaved yadyayamapratyak«a÷ myÃt, etena sÃmarthyena vaj¤Ãyite-- 'samÃnadharmÃdhyavasÃyÃt' iti| upapattivacanÃdvÃ. samÃnadharmopapatterityucyate. na cÃnyà sadbhÃvasaævedanÃd­te samÃnadharmopapattirasti, anupalabhyamÃnasadbhÃvo hi samÃno dharmo 'vadyimÃnavad bhavatÅti| va«iyaÓabdena và va«iyiïa÷ pratyayasyÃbhidhÃnaæ yathà loke 'dhÆmenÃgniranumÅyate' ityukte 'dhÆmadarÓanenÃgniranumÅyate' itij¤Ãyate, katham ?. d­«Âvà hi dhÆmamathÃgnimanuminoti nÃd­«Âe. na caæ vÃkye darÓanaÓabda÷ ÓrÆyate. anujÃnÃti ca vÃkyasyÃrthapratyÃyakatvaæ tena manyÃmahe-- va«iyaÓabdena va«iyiïa÷ pratyayasyÃbhidhÃnaæ boddhÃnujÃnÃti. evamihÃpi samÃnadharmaÓabdena samÃnadharmÃdhyavasÃyamÃheti| yaduktam-- 'samÃnamanayodharmamupalabhe iti dharmadharmigrahaïe saæÓayÃbhÃva÷' iti, pÆrvad­«Âavi«ayametatuyÃvahamarthau pÆrvamadrÃk«aæ tayo÷ samÃnaæ dharmamupalabhe viÓe«aæ nopalabhe iti. kathaæ nu viÓe«aæ paÓyeyaæ yenÃnyataramavadhÃrayeyamiti, na caitat samÃnadharmopalabdhau dharmadharmigrahaïamÃtreïa nivartate iti| yaccoktam-- nÃrthÃntarÃdhyavasÃyÃdanyatra saæÓaya iti. yo hyarthÃntarÃdhyavasÃyamÃtraæ saæÓayahetumupÃdadÅta sa evaæ vÃcya iti| yatpunaretat-- kÃryakÃraïayo÷ sÃrÆpyÃbhÃvÃditi, kÃraïasya bhÃvÃbhÃvayo÷ kÃryasya bhÃvÃbhÃvau kÃryakÃraïayo÷ sÃrÆpyamuyasyotpÃdÃt yadutpadyate yasya cÃnutpÃdÃd yannotpadyate tat kÃraïaæ kÃryamitarad ityetsÃrÆpyam asti ca saæÓayakÃraïe saæÓaye caitaditi| etena anekadharmÃdhyavasÃyÃditi prati«edha÷ parih­ta iti| yatpunaretaduktam-- vipratipattyavyavasthÃdhyavasÃyÃcca na saæÓaya iti, p­thakpravÃdayorvyÃhatamarthamupalabhe viÓe«aæ ca na jÃnÃmiunopalabhe yenÃnyataramavadhÃrayeyaæ tatkotra viÓe«a÷ syÃd yenaikataramavadhÃrayeyamiti saæÓayo vipratipattijanitoyaæ na Óakyo vipratipattisaæpratipattimÃtreïa nivartayitumiti| evam upalabdhyanupalabdhyavyavasthÃk­te saæÓaye veditavyamiti| yatpunaretat--"vipratipattau ca saæpratipatte÷3"iti, vipratipattiÓabdasya yortha÷ tadadhyavasÃyo viÓe«Ãpek«a÷ saæÓayahetustasya ca samÃkhyÃntareïa na niv­tti÷usamÃne 'dhikaraïe vyÃhatÃrthau pravÃdau vipratipattiÓabdasyÃrtha÷ tadadhyavasÃyaÓca viÓe«Ãpek«a÷ saæÓayahetu÷ na cÃsya saæpratipattiÓabde samÃkhyÃntare yojyamÃne saæÓayahetutvaæ nivartate. tadidamak­tabuddhisaæmohanamiti| yatpuna÷"avyavasthÃtmani vyavasthitatvÃccÃvyavasthÃyÃ÷4"iti, saæÓayahetorarthasyÃprati«edhÃt avyavasthÃbhyanuj¤ÃnÃcca nimittÃntareïa ÓabdÃntarakalpanà vyarthÃ, ÓabdÃntarakalpanÃ-- 'avyavasthà khalv avyavasthà na bhavati-- avyavasthÃtmani vyavasthitatvÃditi' | nÃnayorupalabdhyanupalabdhyo÷ sadasadvi«ayatvaæ viÓe«Ãpek«aæ saæÓayaheturna bhavatÅti prati«idhyate| yÃvatà cÃvyavasthÃtmani vyavasthità na tÃvatÃtmÃnaæ jahÃti tÃvatà hyanuj¤Ãtà bhavatyavyavasthÃ, evamiyaæ kriyamÃïÃpi ÓabdÃntarakalpanà nÃrthÃntaraæ sÃdhayatÅti| yatpunaretat-- "tathÃtyantasaæÓayastaddharmasÃtatyopapatte÷5"iti, nÃyaæ samÃnadharmÃdibhya eva saæÓaya÷| kiæ tarhi ?. tadvi«ayÃdhyavasÃyÃd viÓe«asm­tisahitÃt iti. ato nÃtyantasaæÓaya iti| "anyataradharmÃdhyavasÃyÃdvà na saæÓaya÷"iti. tanna yuktam-- viÓe«Ãpek«o vimarÓa÷ saæÓaya÷ itivacanÃt. viÓe«aÓcÃnyataradharmo na tasminn adhyavasÅyamÃne viÓe«Ãpek«Ã saæbhavatÅti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.7 ********************** NyS_2,1.7: yatra saæÓayastatraivamuttarottaraprasaÇga÷ // yatra yatra saæÓayapÆrvikà parÅk«Ã ÓÃstre kathÃyÃæ và tatra tatraivaæ saæÓaye pareïa prati«iddhe samÃdhirvÃcya iti, ata÷ sarvaparÅk«ÃvyÃpitvÃt prathamaæ saæÓaya÷ parÅk«ita iti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.8 ********************** atha pramÃïaparÅk«Ã--- NyS_2,1.8: pratyak«ÃdÅnÃmaprÃmÃïyam-- traikÃlyÃsiddhe÷ // pratyak«ÃdÅnÃæ pramÃïyaæ nÃsti-- traikÃlyÃsiddhe÷upÆrvÃparasahabhÃvÃnupapatteriti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.9 ********************** atha sÃmÃnyavacanasyÃrthavibhÃga÷--- NyS_2,1.9: pÆrvaæ hi pramÃïasiddhau nendriyÃrthasaænikar«Ãt pratyak«otpatti÷ // gandhÃdivi«ayaæ j¤Ãnaæ pratyak«aæ tad yadi pÆrvaæ paÓcÃd gandhÃdÅnÃæ siddhi÷ ? nedaæ gandhÃdi saænikar«Ãdutpadyate iti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.10 ********************** NyS_2,1.10: paÓcÃtsiddhau na pramÃïebhya÷ prameyasiddhi÷ // 10 // asati pramÃïe kena pramÅyamÃïo 'rtha÷ prameya÷ syÃt ?, pramÃïena khalu pramÅyamÃïo 'rtha÷ prameyam ityetat sidhyati // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.11 ********************** NyS_2,1.11: yugapatsiddhau pratyarthaniyatatvÃt kramav­ttitvÃbhÃvo buddhÅnÃm // yadi pramÃïaæ prameyaæ ca yugapad bhavata÷ ? evamapi gandhÃdi«vindriyÃrthe«u j¤ÃnÃni pratyarthaniyatÃni yugapad saæbhavantÅti j¤ÃnÃnÃæ pratyarthaniyatatvÃt kramav­ttitvÃbhÃva÷uyà imà buddhaya÷ krameïÃrthe«u vartante tÃsÃæ kramav­ttitvaæ na saæbhavatÅti| vyÃghÃtaÓca-- "yugapad j¤ÃnÃnutpattirmanaso liÇgam 1-1-26"iti, etÃvÃæÓca pramÃïaprameyayo÷ sadbhÃvavi«aya÷ sa cÃnupapanna iti, tasmÃt pratyak«ÃdÅnÃæ pramÃïatvaæ na saæbhavatÅti // 11 // asya samÃdhi÷--- upalabdhihetorupalabdhivi«ayasya cÃrthasya pÆrvÃparasahabhÃvÃ- 'niyamÃd yathÃdarÓanaæ vibhÃgavacanam2. kvacidupalabdhihetu÷ pÆrvaæ paÓcÃdupalabdhivi«ayo yathÃdityasya prakÃÓa÷, utpadyamÃnÃnÃæ kvacit pÆrvamupalabdhivi«aya÷ paÓcÃdupalabdhiheturyathÃvasthitÃnÃæ pradÅpa÷, kvacidupalabdhiheturupalabdhivi«ayaÓca saha bhavato yathà dhÆmenÃgnergrahaïamiti/ upalabdhihetuÓca pramÃïaæ prameyaæ tÆpalabdhivi«aya÷/ evaæ pramÃïaprameyayo÷ pÆrvÃparasahabhÃve 'niyate yathÃrtho d­Óyate tathà vibhajya vacanÅya iti, tatraikÃntena prati«edhÃnupapatti÷-- sÃmÃnyena khalu vibhajya prati«edha ukta iti/ samÃkhyÃhetosraikÃlyayogÃt tathÃbhÆtà samÃkhyÃ3. yatpunaridam-- 'paÓcÃtsiddhauuasati pramÃïe prameyaæ na sidhyati-- pramÃïena pramÅyamÃïo 'rtha÷ prameyamiti vij¤Ãyate' iti, pramÃïamityetasyÃ÷ samÃkhyÃyà upalabdhihetutvaæ nimittaæ tasya traikÃlyayoga÷-- 'upalabdhimakÃr«Åt' 'upalabdhiæ karoti' 'upalabdhiæ kari«yati' iti samÃkhyÃheto÷ traikÃlyayogÃt samÃkhyà tathÃbhÆtÃ, pramito 'nenÃrtha÷ pramÅyate pramÃsyate iti pramÃïam. pramitaæ pramÅyate pramÃsyate iti ca prameyam, evaæ sati bhavi«yatyasmin hetuta upalabdhi÷upramÃsyate 'yamartha÷ prameyamidam ityetatsarvaæ bhavatÅti| traikÃlyÃnabhyanuj¤Ãne ca vyavahÃrÃnupapa4tti÷. yaÓcaivaæ nÃbhyanujÃnÅyÃt tasya 'pÃcakamÃnaya pak«yati' 'lÃvakamÃnaya lavi«yatÅtivyavahÃro nopapadyate iti| "pratyak«ÃdÅnÃmaprÃmÃïyaæ traikÃlyÃsiddhe÷ 2-1-8"ityevamÃdivÃkyaæ pramÃïaprati«edha÷. tatrÃyaæ pra«Âavya÷- athÃnena prati«edhena bhavatà kiæ kriyate iti, kiæ saæbhavo nivartyate ? athÃsaæbhÃvo j¤Ãpyate ? iti, tad yadi saæbhavo nivartyate ? sati saæbhave pratyak«ÃdÅnÃæ prati«edhÃnupapatti÷, athÃsaæbhavo j¤Ãpyate ? pramÃïalak«aïaæ prÃptastarhi prati«edha÷-- pramÃïÃsaæbhavasyopalabdhihetutvÃditi // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.12 ********************** kiæ cÃta÷--- NyS_2,1.12: traikÃlyÃsiddhe÷ prati«edhÃnupapatti÷ // asya tu vibhÃga÷-- pÆrvaæ hi prati«edhasiddhÃvasati prati«edhye kimanena prati«idhyate ?, paÓcÃt siddhau prati«edhÃsiddhi÷- prati«edhÃbhÃvÃditi, yÆgapatsiddhau prati«edhyasiddhyabhyanuj¤ÃnÃdanarthaka÷ prati«edha iti, prati«edhalak«aïe ca vÃkye 'nupapadyamÃne siddhaæ pratyak«ÃdÅnÃæ pramÃïatvamiti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.13 ********************** NyS_2,1.13: sarvapramÃïaprati«edhÃcca prati«edhÃnupapatti÷ // katham ?. "traikÃlyÃsiddhe÷"ityasya hetoryadyudÃharaïamupÃdÅyate ? hetvarthasya sÃdhakatvaæ d­«ÂÃnte darÓayitavyamiti. na ca tarhi pratyak«ÃdÅnÃmaprÃmÃïyam, atha pratyak«ÃdÅnÃmaprÃmÃïyam ?. upÃdÅyamÃnamapyudÃharaïaæ nÃrthaæ sÃdhayi«yatÅti. soyaæ sarvapramÃïairvyÃhato heturahetu÷-- "siddhÃntamabhyupetya tadvirodhÅ viruddha÷ 1-2-6"iti, vÃkyÃrtho hyasya siddhÃnta÷ sa ca vÃkyÃrtha÷-- 'pratyak«ÃdÅni nÃrthaæ sÃdhayanti' iti. idaæ cÃvayavÃnÃmupÃdÃnamarthasya sÃdhanÃyeti/ atha nopÃdÅyate? apradarÓitahetvarthasya d­«ÂÃnte na sÃdhakatvamiti prati«edho nopapadyate-- hetutvÃsiddheriti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.14 ********************** NyS_2,1.14: tatprÃmÃïye và na sarvapramÃïaviprati«edha÷ // prati«edhalak«aïe svavÃkye te«ÃmavayavÃÓritÃnÃæ pratyak«ÃdÅnÃæ prÃmÃïye 'bhyanuj¤ÃyamÃne paravÃkyepyavayavÃÓritÃnÃæ prÃmÃïyaæ prasajyate-- aviÓe«Ãditi. evaæ ca na sarvÃïi pramÃïÃni prati«idhyante iti/"viprati«edha÷"iti vÅtyayamupasarga÷ saæpratipattyarthe navyÃghÃte-- arthÃbhÃvÃditi // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.15 ********************** NyS_2,1.15: traikÃlyÃprati«edhaÓca ÓabdÃdÃtodyasiddhivattatsiddhe÷ // kimarthaæ punaridamucyate ? pÆrvoktanibandhanÃrtham. yattÃvat pÆrvoktam-- 'upalabdhihetorupalabdhivi«ayasya cÃrthasya pÆrvÃparasahabhÃvÃniyamÃd yathÃdarÓanaæ vibhÃgavacanam' iti tadita÷ samuttthÃnaæ yathà vij¤Ãyeta| aniyamadarÓÅ khalvayaæ kr­«irniyamena prati«edhaæ pratyÃca«Âe-- traikÃlyasya cÃyukta÷ prati«edha iti| tatraikÃæ vidhÃmudÃharati-- ÓabdÃdÃtodyasiddhivaditi, yathà paÓcÃt siddhena Óabdane pÆrvasiddhamÃtodyamanumÅyate. sÃdhyaæ cÃtodyaæ sÃdhanaæ ca Óabda÷. antarhite hyÃtodye svanato 'numÃnaæ bhavatÅti-- vÅïà vÃdyate veïu÷ pÆryate iti svanaviÓe«eïÃtodyaviÓe«aæ pratipadyate. tathà pÆrvasiddhamupalabdhivi«ayaæ paÓcÃtsiddhenopalabdhihetunà pratipadyate iti. nidarÓanÃrthatvÃccÃsya Óe«ayorvidhayoryathoktamudÃharaïaæ veditavyamiti| kasmÃt punariha tannocyate pÆrvoktamupapÃdyate ? iti, sarvathà tÃvadayamartha÷ prakÃÓayitavya÷ sa iha và prakÃÓyeta tatra và na kaÓcidviÓe«a iti| pramÃïaæ prameyamiti ca samÃkhyà samÃveÓena vartate-- samÃkhyÃnimittavaÓÃt. samÃkhyÃnimittaæ tÆpalabdhisÃdhanaæ pramÃïam upalabdhivi«ayaÓca prameyamiti. yadà copalabdhivi«aya÷ kvacidupalabdhisÃdhanaæ bhavati tadà pramÃïaæ prameyamiti caiko 'rtho 'bhidhÅyate // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.16 ********************** asyÃrthasyÃvadyotanÃrthamidamucyate--- NyS_2,1.16: prameyatà ca tulÃprÃmÃïyavat // gurutvaparimÃïaj¤ÃnasÃdhanaæ tulà pramÃïam. j¤Ãnavi«ayo gurudravyaæ suvarïÃdi prameyam. yadà (ca) suvarïÃdinà tulÃntaraæ vyavasthÃpyate tadà tulÃntarapratipattau suvarïÃdi pramÃïaæ tulÃntaraæ prameyamiti, evamanavayavena tantrÃrtha uddi«Âo veditavya÷-- Ãtmà tÃvadupalabidhavi«ayatvÃt prameye paripaÂhita÷ upalabdhau ca svÃtantryÃt pramÃtÃ, buddhirupalabdhisÃdhanatvÃt pramÃïam. upalabdhivi«ayatvÃt prameyam. ubhayÃbhÃvÃt pramiti÷ evamarthaviÓe«e samÃkhyÃsamÃveÓo yojya÷| tathà ca kÃrakaÓabdà nimittavaÓÃt samÃveÓena vartante iti. 'v­k«asti«ÂhatÅti svasthitau svÃtantryÃt kartÃ, 'v­k«aæ paÓyatÅtidarÓanenÃptumi«yamÃïatvÃt karma. 'v­k«eïa candramasaæ j¤ÃpayatÅti j¤Ãpakasya sÃdhakatamatvÃt karaïam. 'v­k«ÃyodakamÃsi¤catÅti ÃsicyamÃnenodakena v­k«amabhipraitÅti saæpradÃnam. 'v­k«Ãt parïaæ patatÅti "dhruvamapÃye 'pÃdÃnam" ityapÃdÃnam. 'v­k«e vayÃæsi santÅti "ÃdhÃro 'dhikaraïam" ityadhikaraïam, evaæ ca sati ca dravyamÃtraæ kÃrakaæ na và kriyÃmÃtram| kiæ tarhi ? kriyÃsÃdhanaæ kriyÃviÓe«ayuktaæ kÃrakam--- yat kriyÃsÃdhanaæ svatantra÷ sa kartÃ. na dravyamÃtraæ na kriyÃmÃtram, kriyayà vyÃptumi«yamÃïatamaæ karma. na dravyamÃtraæ na kriyÃmÃtram, evaæ sÃdhakatamÃdi«vapi, evaæ ca kÃrakÃnvÃkhyÃnaæ yathaivopapattita evaæ lak«aïata÷ kÃrakÃnvÃkhyÃnamapi na dravyamÃtreïa na kriyayà vÃ| kiæ tarhi ?. kriyÃsÃdhane kriyÃviÓe«ayukta iti, kÃparakaÓabdaÓcÃyaæ pramÃïaæ prameyamiti sa ca kÃrakadharmaæ na hÃtumarhati. asti bho kÃrakaÓabdÃnÃæ nimittavaÓÃt samÃveÓa÷ pratyak«ÃdÅni ca pramÃïÃni-- upalabdhihetutvÃt. prameyaæ ca-- upalabdhivi«ayatvÃt, saævedyÃni pratyak«ÃdÅni pramÃïÃni ca-- 'pratyak«eïopalabhe anumÃnenopalabhe upamÃnenopalabhe Ãgamenopalabhe. pratyak«aæ me j¤Ãnam ÃnumÃnikaæ me j¤Ãnam aupamÃnikaæ me j¤Ãnam Ãgamikaæ me j¤Ãnam' iti viÓe«Ã g­hyante, lak«aïataÓca j¤ÃpyamÃnÃni j¤Ãyante viÓe«eïa-- 'indriyÃrthasaænikar«otpannaæ j¤Ãnam' ityevamÃdinà // 16 // seyamupalabdhi÷ pratyak«Ãdivi«ayà kiæ pramÃïÃntarata÷ ? athÃntareïa pramÃïam = asÃdhanà ? iti, kaÓcÃtra viÓe«a÷ ?, _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.17 ********************** NyS_2,1.17: pramÃïata÷ siddhe÷ pramÃïÃnÃæ pramÃïÃntarasiddhiprasaÇga÷ // yadi pratyak«ÃdÅni pramÃïenopalabhyante ? yena pramÃïenopalabhyante tat pramÃïÃntaramastÅni pramÃïÃntarasadbhÃva÷ prasajyate ityanavasthÃmÃha-- tasyÃpyanyena tasyÃpyanyeneti, na cÃnavasthà ÓakyÃnuj¤Ãtum-- anupapatteriti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.18 ********************** NyS_2,1.18: tadviniv­ttarvà pramÃïasiddhivat prameyasiddhi // yadi pratyak«Ãdyupalabdhau pramÃïÃntaraæ nivartate ? ÃtmetyupalabdhÃvapi pramÃïÃntaraæ nivartsyati-- aviÓe«Ãt. evaæ ca sarvapramÃïavilopa iti // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.19 ********************** ata Ãha--- NyS_2,1.19: na pradÅpaprakÃÓasiddhivat tatsiddhe÷ // yathà pradÅpaprakÃÓa÷ pratyak«ÃÇgatvÃd d­ÓyadarÓane pramÃïaæ sa ca pratyak«Ãntareïa cak«u«a÷ saænikar«eïa g­hyate, pradÅpabhÃvÃbhÃvayordarÓanasya tathÃbhÃvÃd darÓanaheturanumÅyate. 'tamasi pradÅpamupÃdadÅthÃ÷' ityÃptopadeÓenÃpi pratipadyate, evaæ pratyak«ÃdÅnÃæ yathÃdarÓanaæ pratyak«Ãdibhirevopasabdhi÷| indriyÃïi tÃvat svavi«ayagrahaïenaivÃnumÅyante. arthÃ÷ pratyak«ato g­hyante. indriyÃrthasaænikar«ÃstvÃvaraïena liÇgenÃnumÅyante. indriyÃrthasaænikar«otpannaæ j¤ÃnamÃtmamanaso÷ saæyogaviÓe«ÃdÃtmasamavÃyÃcca sukhÃdivad g­hyate. evaæ pramÃïaviÓe«o vibhajya vacanÅya÷| yathà ca d­Óya÷ san pradÅpaprakÃÓo d­ÓyÃntarÃïÃæ darÓanaheturiti d­ÓyadarÓanavyavasthÃæ labhate evaæ prameyaæ sat ki¤cidarthajÃtamupalabdhihetutvÃt pramÃïaprameyavyavasthÃæ labhate, seyaæ pratayak«Ãdibhireva pratyak«ÃdÅnÃæ yathÃdarÓanamupalabdhirna pramÃïÃntarato na ca pramÃïamanteraïa ni÷sÃdhaneti // tanaiva tasyÃgrahaïamiti cet ? na-- arthabhedasya lak«aïasÃmÃnyÃt5| pratyak«ÃdÅnÃæ pratyak«Ãdibhireva grahaïamityayuktam-- anyena hyanyasya grahaïaæ d­«Âamiti, na-- arthabhedasya lak«aïasÃmÃnyÃtupratyak«alak«aïenÃnekortha÷ saæg­hÅtastatra kena cit kasyacid grahaïamityado«a÷, evamanumÃnÃdi«vapÅti, yathoddh­tenodakenÃÓayasthasya grahaïamiti // j¤Ãt­manasoÓca darÓanÃt6| 'ahaæ sukhÅ ahaæ du÷khÅ ca' iti tenaiva j¤Ãtrà tasyaiva grahaïaæ d­Óyate." yugapajj¤ÃnÃnutpattirmanaso liÇgam" iti ca tenaiva manasà tasyaivÃnumÃnaæ d­Óyate, j¤Ãturj¤eyasya cÃbhedo grahaïasya grÃhyasya cÃbheda iti // nimittabhedo 'treti cet ? samÃnam7| na nimittÃntareïa vinà j¤ÃtÃtmÃnaæ jÃnÅte. na ca nimittÃntareïa vinà manasà mano g­hyate iti, samÃnametat | pratyak«Ãdibhi÷ pratyak«ÃdÅnÃæ grahaïam ityatrÃpyarthabhedo na g­hyate iti // pratyak«ÃdÅnÃæ cÃvi«ayasyÃnupapatte÷8| yadi syÃt ki¤cidarthajÃtaæ pratyak«ÃdÅnÃmavi«aya÷ yat pratyak«Ãdibhirna Óakyaæ grahÅtuæ tasya grahaïÃya pramÃïÃntaramupÃdÅyeta tattu na Óakyaæ kenacidupapÃdayatumiti, pratayak«ÃdÅnÃæ yathÃdarÓanamevedaæ saccÃsacca sarvaæ vi«aya iti // kecittu d­«ÂÃntamaparig­hÅtaæ hetunà | viÓe«ahetumantareïa sÃdhyasÃdhanÃyopÃdadate yathà pradÅpaprakÃÓa÷ pradÅpÃntaraprakÃÓamantareïa g­hyate tathà pramÃïÃni pramÃïÃntaramantareïa g­hyante iti. sa cÃyam--- kva cinniv­ttidarÓanÃdaniv­ttidarÓanÃcca kva cidanekÃnta÷9| yathÃyaæ prasaÇgo niv­ttidarÓanÃt pramÃïasÃdhanÃyopÃdÅyate evaæ prameyasÃdhanÃyÃpyupÃdeya÷-- aviÓe«ahetutvÃt, yathà sthÃlyÃdirÆpagrahaïe pradÅpaprakÃÓa÷ prameyasÃdhanÃyopÃdÅyate evaæ pramÃïa sÃdhanÃyÃpyupÃdeya÷-- viÓe«ahetvabhÃvÃt, soyaæ viÓe«ahetuparigrahamantareïa d­«ÂÃnta ekasmin pak«e upÃdeyo na pratipak«e ityanekÃnta÷ | ekasmiæÓca pak«e d­«ÂÃnta ityanekÃnta÷- viÓe«ahetvabhÃvÃditi // viÓe«ahetuparigrahe sati upasaæhÃrÃbhyanuj¤ÃnÃdaprati«edha÷10| viÓe«ahetuparig­hÅtastu d­«ÂÃnta ekasmin pak«e upasaæhiyamÃïo na Óakyo 'nanuj¤Ãtum evaæ ca sati 'anekÃnta÷' ityayaæ prati«edho na bhavati| pratyak«ÃdÅnÃæ pratyak«ÃdibhirupalabdhÃv anavastheticet ? na-- saævidvi«aya- nimittÃnÃmupalabdhyà vyavahÃropapa11tte÷| pratyak«eïÃrthamupalabhe anumÃnenÃrthamupalabhe upamÃnenÃrthamupalabhe ÃgamenÃrthamupalabhe iti. pratyak«aæ me j¤Ãnam ÃnumÃnikaæ me j¤Ãnam aupamÃnikaæ me j¤Ãnam Ãgamikaæ me j¤Ãnamiti saævidvi«ayaæ saævinnimittaæ copalabhamÃnasya dharmÃrthasukhÃpavargaprayojana÷ tatpratyanÅkaparivarjanaprayojananaÓca vyavahÃra upapadyate soyaæ tÃvatyaiva nirvartate. na cÃsti vyavahÃrÃntaramanavasthÃsÃdhanÅyaæ yena prayukto 'navasthÃmupÃdadÅteti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.20 ********************** sÃmÃnyena pramÃïÃni parÅk«ya viÓe«eïa parÅk«yante, tatra--- NyS_2,1.20: pratyak«alak«aïÃnupapattir asamagravacanÃt // Ãtmamana÷saænikar«o hi kÃraïÃntaraæ noktamiti, na cÃsaæyukte dravye saæyogajanyasya guïasyotpattiriti. j¤ÃnotpattidarÓanÃdÃtmamana÷saænikar«a÷ kÃraïam| mana÷saænikar«Ãnapek«asya cendrinayÃrthasaænikar«asya j¤ÃnakÃraïatve yugapadutpadyeran buddhaya iti mana÷saænikar«opi kÃraïam // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.21 ********************** tadidaæ sÆtraæ purastÃt k­tabhëyam--- NyS_2,1.21: nÃtmamanaso÷ saænikar«ÃbhÃve pratyak«otpatti÷ // Ãtmamanaso÷ saænikar«ÃbhÃve notpadyate pratyak«am indriyÃrthasaænikar«ÃbhÃvavaditi, sati cendriyÃrthasaænikar«e j¤ÃnotpattidarÓanÃt kÃraïabhÃvaæ bruvate // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.22 ********************** NyS_2,1.22: digdeÓakÃlÃkÃÓe«vapyevaæ prasaÇga÷ // digÃdi«u satsu j¤ÃnabhÃvÃt tÃnyapi kÃraïÃnÅti. akÃraïabhÃvepi j¤ÃnotpatterdigÃdisaænidheravarjanÅyatvÃt | yadÃpyakÃraïaæ digÃdÅni j¤Ãnotpattau tadÃpi satsu digÃdi«u j¤Ãnena bhavitavyaæ na hi digÃdÅnÃæ saænidhi÷ Óakya÷ parivarjayitumiti| tatra kÃraïabhÃve hetuvacanam-- etasmÃd hetordigÃdÅni j¤ÃnakÃraïÃnÅti| Ãtmamana÷saænikar«astarhyupasaækhyeya iti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.23 ********************** tatredamucyate--- NyS_2,1.23: j¤ÃnaliÇgatvÃdÃtmano nÃnavarodha÷ // j¤ÃnamÃtmaliÇgam-- tadguïatavÃt. na cÃsaæyukte dravye saæyogajasya guïasyotpattirastÅti // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.24 ********************** NyS_2,1.24: tadayaugapadyaliÇgatvÃcca na manasa÷ // anavarodha iti vartate, "yugapajj¤ÃnÃnutpattirmanaso liÇgam 1-1-16" ityucyamÃne sidhyatyeva mana÷saænikÃr«Ãpek«a indriyÃrthasaænikar«o j¤ÃnakÃraïamiti // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.25 ********************** NyS_2,1.25: pratyak«animittatvÃccendriyÃrthayo÷ saænikar«asya svaÓabdena vacanam // pratyak«ÃnumÃnopamÃnaÓabdÃnÃæ nimittamÃtmamana÷saænikar«a÷ pratyak«asyaivendriyÃrthasaænikar«a ity asamÃno 'samÃnatvÃt tasya grahaïam // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.26 ********************** NyS_2,1.26: suptavyÃsaktamanasÃæ cendriyÃrthayo÷ saænikar«animittatvÃt // indriyÃrthasaænikar«asya grahaïaæ nÃtmamanaso÷ saænikar«asyeti, ekadà khalvayaæ prabodhakÃlaæ praïidhÃya supta÷ praïidhÃnavaÓÃt prabudhyate, yadà tu tÅvrau dhvanisparÓauæ prabodhakÃraïaæ bhavatastadÃprasuptasyendriyÃrthasaænikar«animittaæ prabodhaj¤Ãnamutpadyate tatra na j¤ÃturmanasaÓ ca saænikar«asya prÃdhÃnyaæ bhavati, kiæ tarhi ?. indriyÃrthayo÷ saænikar«asya--nahyatmà jij¤ÃsamÃna÷ prayatnena manastadà prerayatÅti| ekadà khalvayaæ vi«ÃyÃntarÃvyÃsaktamanÃ÷ saækalpavaÓÃd vi«ayÃntaraæ jij¤ÃsamÃna÷ prayatnapreritena manasà indriyaæ saæyojya yad vi«ayÃntaraæ jÃnÅte, yadà tu khalvasya ni÷saækalpasya nirjij¤Ãsasya ca vyÃsaktamanaso bÃhyavi«ayopanipÃtanÃd j¤Ãnamutpadyate tadendriyÃrthasaænikar«asya prÃdhÃnyam-- na hyatrÃsau jij¤ÃsamÃna÷ prayatnena mana÷ prerayatÅti| prÃdhÃnyÃccendrinayÃrthasaænikar«asya grahaïaæ kÃryaæ guïatvÃnnÃtmamanaso÷ saænikar«asyeti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.27 ********************** prÃdhÃnye ca hetvantaram--- NyS_2,1.27: taiÓcÃpadeÓo j¤ÃnaviÓe«ÃïÃm // tai÷ | indriyairarthaiÓca vyapadiÓyante j¤ÃnaviÓe«Ã÷, katham ?. 'ghrÃïena jighrati' 'cak«u«Ã paÓyati' 'rasanayà rasayatÅti. 'ghrÃïavij¤Ãnaæ cak«urvij¤Ãnaæ rasanavij¤Ãnam' 'gandhavij¤Ãnaæ rÆpavij¤Ãnaæ rasavij¤Ãnam' iti ca, indriyavi«ayaviÓe«Ãcca pa¤cadhÃbuddhirbhavati ata÷ prÃdhanyamindriyÃrthasaænikar«asyeti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.28 ********************** yaduktam-- 'indriyÃrthasaænikar«agrahaïaæ kÃryaæ nÃtmamanaso÷ saænikar«asyeti. kasyÃt ?. suptavyÃsaktamanasÃmindriyÃrthayo÷ saænikar«asya j¤ÃnanimittatvÃt' iti. soyam--- NyS_2,1.28: vyÃhatatvÃdahetu÷ // yadi tÃvat kvacidÃtmamanaso÷ sanikar«asya j¤ÃnakÃraïatvaæ ne«yate ? tadà "yugapajj¤ÃnÃnutpattirmanaso liÇgam 1-1-26" iti vyÃhanyeta. nedÃnÅæ manasa÷ saænikar«amindriyÃrthasaænikar«o 'pek«ate. mana÷saæyogÃnapek«ÃyÃæ ca yugapajj¤ÃnotpattiprasaÇga÷| atha mà bhÆd vyÃghÃta iti sarvavij¤ÃnÃnÃmÃtmamanaso÷ saænikar«a÷ kÃraïami«yate ? tadavasthamevedaæ bhavati-- 'j¤ÃnakÃraïatvÃdÃtmamanaso÷ saænikar«asya grahaïaæ kÃryam' iti // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.29 ********************** NyS_2,1.29: nÃrthaviÓe«aprÃbalyÃt // nÃsti vyÃghÃta÷- na hyÃtmamana÷saænikar«asya j¤ÃnakÃraïatvaæ vyabhicarati. indriyÃrthasaænikar«asya prÃdhÃnyamupÃdÅyate-- arthaviÓe«aprÃbalyÃddhi suptavyÃsaktamanasÃæ j¤Ãnotpattirekadà bhavati| arthaviÓe«a÷ kaÓcidevendriyÃrthastasya prÃbalyaæ tÅvratÃpaÂute, taccÃrthaviÓe«aprÃbalyÃmindriyÃrthasaænikar«avi«ayaæ nÃtmamanaso÷ saænikar«avi«ayaæ tasmÃdindriyÃrthasaænikar«a÷ pradhÃnamiti| asati praïidhÃne saækalpe cÃsati suptavyÃsaktamanasÃæ yad indriyÃrthasaænikar«Ãdutpadyate j¤Ãnaæ tatra mana÷saæyogopi kÃraïamiti manasi kriyÃkÃraïaæ vÃcyamiti, yathaiva j¤Ãtu÷ khalvayamicchÃjanita÷ prayatno manasa÷ preraka Ãtmaguïa evamÃtmani guïÃntaraæ sarvasya sÃdhakaæ prav­ttido«ajanitamasti yena preritaæ mana indriyeïa saæbadhyate. tena hy apreryamÃïe manasi saæyogÃbhÃvÃt j¤ÃnÃtutpattau sarvÃrthatÃsya nivartate. e«itavyaæ cÃsaya guïÃntarasya dravyaguïakarmakÃrakatvam anyathà hi caturvidhÃnÃmaïÆnÃæ bhÆtasÆk«mÃïÃæ manasÃæ ca tato 'nyasya kriyÃhetorasaæbhavÃt ÓarÅrendriyavi«ayÃïÃmanutpattiprasaÇga÷ // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.30 ********************** NyS_2,1.30: pratyak«amanumÃnam ekadeÓagrahaïÃdupalabdhe÷ // yadidamindriyÃrthasaænikar«Ãdutpadyate j¤Ãnam 'v­k«a÷' iti etat kila pratyak«aæ tatkhalvanumÃnameva, kasmÃt ?. ekadeÓagrahaïÃd v­k«asyopalabdhe÷ | arvÃgbhÃgamayaæ g­hÅtvà v­k«amupalabhate na caikadeÓo v­k«a÷, tatra yathà dhÆmaæ g­hÅtvà vahnimanuminoti tÃd­geva tad bhavati| kiæ punarg­hyamÃïÃdekadeÓÃd arthÃntaramanumeyaæ manyase ?, avayavasamÆhapak«e avayavÃntarÃïi dravyotpattipak«e tÃni cÃvayavÅ ceti| avayavasamÆhapak«e tÃvadekadeÓagrahaïÃd v­k«abuddherabhÃva÷-- na hy ag­hyamÃïamekadeÓÃntaraæ v­k«o g­hyamÃïaikadeÓavaditi| atha ekadeÓagrahaïÃdekadeÓÃntarÃnumÃne samudÃyapratisaædhÃnÃt tatra v­k«abuddhi÷ ?, na tarhi v­k«abuddhiranumÃnamevaæ sati bhavitumarhatÅti| dravyÃntarotpattipak«e nÃvayavy anumeya÷-- asyaikadeÓasaæbaddhasyÃgrahaïÃd grahaïe cÃviÓe«ÃdanamumeyatvÃbhÃva÷, tasmÃd v­k«abuddhiranumÃnaæ na bhavati // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.31 ********************** ekadeÓagrahaïamÃÓritya pratyak«asyÃnumÃnatvamupapÃdyate tacca-- NyS_2,1.31: na pratyak«eïa yÃvat tÃvadapyupalambhÃt // na pratyak«amanumÃnam, kasmÃt ?. pratyak«eïaivopalambhÃt | yat tadekadeÓagrahaïamÃÓrÅyate pratyak«eïÃsÃvupalambha÷, na copalambho nirvi«ayosti yÃvaccÃrthajÃtaæ tasya vi«ayastÃvadabhyanuj¤ÃyamÃnaæ pratyak«avyavasthÃpakaæ bhavati| kiæ punastato 'nyadarthajÃm ?. avayavÅ samudÃyo vÃ| na caivadeÓagrahaïam anumÃnaæ bhÃvayituæ Óakyam-- hetvabhÃvÃditi // anyathÃpi ca pratyak«asya nÃnumÃnatvaprasaÇga÷-- tatpÆrvakatvÃt12| pratyak«apÆrvakamanumÃnam-- saæbaddhÃvagnidhÆmau pratyak«ato d­«Âavato dhÆmapratyak«adarÓanÃd agnÃvanumÃnaæ bhavati. yacca saæbaddhayorliÇgaliÇgano÷ pratyak«aæ yacca liÇmÃtrapratyak«agrahaïaæ naitadantareïÃnumÃnasya prav­ttirasti na tvetadanumÃnam-- indriyÃrthasaænikar«ajatvÃt. na cÃnumeyasyendriyeïa saænikar«ÃdanumÃnaæ bhavati, soyaæ pratk«ÃnumÃnayorlak«aïabhedo mahÃnÃÓrayitavya iti // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.32 ********************** NyS_2,1.32: na caikadeÓopalabdhir avayavisadbhÃvÃt // na caikadeÓopalabdhimÃtram, kiæ tarhi ?. ekadeÓopalabdhi÷ tatsahacaritÃvayavyupalabdhiÓca, kasmÃt ?. avayavisadbhÃvÃt | asti hyayamekadeÓavyatirikto 'vayavÅ, tasyÃvayavasthÃnasyopalabdhikÃraïaprÃptasya ekadeÓopalabdhau anupalabdhiranupapanneti // ak­tsnagrahaïÃditicet ? na-- kÃraïato 'nyasyaikadeÓasyÃbhÃvÃt13| na cÃvayavÃ÷ k­tsnà g­hyante-- avayavairevÃvayavÃntaravyavadhÃnÃt. nÃvayavÅ k­tsno g­hyate iti-- nÃyaæ g­hyamÃïe«vavayave«u parisamÃpta iti, seyamekadeÓopalabdhiraniv­ttaiveti| k­tsnamiti vai khalvaÓe«atayÃæ satyÃæ bhavati. ak­tsnamiti Óe«e sati. taccaitad avayave«u bahu«vasti-- avyavadhÃne grahaïÃd vyavadhÃne cÃgrahaïÃditi| aÇgaæ tu bhavÃn p­«Âo vyÃca«ÂÃm-- g­hyamÃïasyÃvayavina÷ kimag­hÅtaæ manyase ? yenaikadeÓopalabdhi÷ syÃditi, na hyasya kÃraïebhyo 'nye ekadeÓà bhavantÅti, tatrÃvayavav­ttaæ nopapadyate iti| idaæ tasya v­ttam-- ye«Ãmindriyasaænikar«Ãd grahaïamavayavÃnÃæ tai÷ saha g­hyateye«ÃmavayavÃnÃæ vyavadhÃnÃdagrahaïaæ tai÷ saha na g­hyate| na caitatk­tosti bheda iti| samudÃyopyaÓe«atà và samudÃyo v­k«a÷ syÃt ? tatprÃptirvà ? ubhayathà grahaïÃbhÃva÷ | mÆlaskandhaÓÃkhÃpalÃÓÃdÅnÃmaÓe«atà và samudÃyo v­k«a iti syÃt ? prÃptirvà samudÃnayinÃmiti ? ubhayathà (api) samudÃyabhÆtasya v­k«asya grahaïaæ nopapadyate iti | avayavaistÃvadavayavÃntarasya vyavadhÃnÃdaÓe«agrahaïaæ nopapadyate prÃptigrahaïamapi nopapadyate-- prÃptimatÃmagrahaïÃt, seyamekadeÓagrahaïasahacarità v­k«abuddhirdravyÃntarotpattau kalpate na samudÃyamÃtre iti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.33 ********************** NyS_2,1.33: sÃdhyatvÃdavayavini saædeha÷ // "avayavisadbhÃvÃt" ityayamahetu÷-- sÃdhyatvÃt | sÃdhyaæ tÃvadetat-- kÃraïebhyo dravyÃntaramutpadyate iti. anupapÃditametat, evaæ ca sati vipratipattimÃtraæ bhavati vipratipatteÓcÃvayavini saæÓaya iti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.34 ********************** NyS_2,1.34: sarvÃgrahaïamavayavyasiddhe÷ // yadyavayavÅ nÃsti ? sarvasya grahaïaæ nopapadyate| kiæ tat sarvam ?, dravyaguïakarmasÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃ÷| kathaæ k­tvà ?, paramÃïusamavasthÃnaæ tÃvad darÓanavi«ayo na bhavati-- atÅndriyatvÃdaïÆnÃm. dravyÃntaraæ cÃvayavibhÆtaæ darÓanavi«ayo nÃsti. darÓanavi«ayÃÓceme dravyÃdayo g­hyante te niradhi«ÂhÃnà na g­hyeranu g­hyante tu-- 'kumbhoyaæ ÓyÃma eko mahÃn saæyukta÷ spandate asti m­nmayaÓca' iti. santi ceme guïÃdayo dharmà iti. tena sarvasya grahaïÃt paÓyÃmo 'sti dravyÃntarabhÆto 'vayavÅti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.35 ********************** NyS_2,1.35: dhÃraïÃkar«aïopapatteÓca // avayavyarthÃntarabhÆta iti, saægrahakÃrite vai dhÃraïÃkar«aïe, saægraho nÃma saæyogasahacaritaæ guïÃntaraæ snehadravatvakÃritam apÃæ saæyogÃdÃme kumbhe agnisaæyogÃt pakve| yadi tvavayavakÃrite abhavi«yatÃm ? pÃæÓurÃÓiprabh­ti«vapyaj¤ÃsyetÃm, dravyÃntarÃnutpattau ca t­ïopalakëÂhÃdi«u jatusaæg­hÅte«vapi nÃbhavi«yatÃmiti| athÃvayavinaæ pratyÃcak«Ãïaka÷ 'mà bhÆt pratyak«alopa÷' ityaïusa¤cayaæ darÓanavi«ayaæ pratijÃnÃna÷ kimanuyoktavya÷ ? iti, 'ekamidaæ dravyam' ityekabuddhervi«ayaæ paryanuyojya÷ | kimekabuddhirabhinnÃrthavi«ayà ? aho bhinnÃrthavi«ayà ? iti, abhinnÃrthavi«ayeticet ? arthÃntarÃnuj¤ÃnÃdavayavisiddhi÷, nÃnÃrthavi«ayeti cet ? bhinne«vekadarÓanÃnupapatti÷ | anekasmin eka iti vyÃhatà buddhirna d­Óyate iti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.36 ********************** NyS_2,1.36: senÃvanavad grahaïamiticet ? nÃtÅndriyatvÃdaïÆnÃm // yathà senÃÇge«u vanÃÇge«u ca dÆrÃdag­hyamÃïap­thaktve«u 'ekam' ityupapadyate buddhi÷ evamaïu«u saæcite«vag­hyamÃïap­thaktve«u 'ekam' ityupapadyate buddhiriti | yathÃg­hyamÃïap­thaktvÃnÃæ senÃvanÃÇgÃnÃm ÃrÃt kÃraïÃntarata÷ p­thaktvasyÃgrahaïaæ yathÃg­hyamÃïajÃtÅnÃæ palÃÓa iti và khadira iti và nÃrÃj jÃtigrahaïaæ bhavati yathÃg­hyamÃïapraspandÃnÃæ nÃrÃt spandagrahaïam. g­hyamÃïe cÃrthajÃte p­thaktvasyÃgrahaïÃt 'ekam' iti bhÃkta÷ pratyayo bhavati. na tvaïÆnÃæ g­hyamÃïap­thaktvÃnÃæ kÃraïata÷ p­thaktvasyÃgrahaïÃd bhÃkta ekapratyaya÷-- atÅndriyatvÃdaï­nÃmiti | idameva parÅk«yate-- kimekapratyayo 'ïusaæcayavi«aya÷ ? Ãho svinna ? iti, aïusaæcaya eva senÃvanÃÇgÃni, na ca parÅk«yamÃïamudÃharaïamiti yuktam-- sÃdhyatvÃditi // d­«Âamiticet ? na-- tadvi«ayasya parÅk«opapatte÷ | 14 | yadapi manyeta-- d­«Âamidaæ senÃvanÃÇgÃnÃæ p­thaktvasyÃgrahaïÃdabhedena 'ekam' itigrahaïaæ na ca d­«Âaæ Óakyaæ pratyÃkhyÃtumiti| tacca naivam-- tadvi«ayasya parÅk«opapatte÷ darÓanavi«aya evÃyaæ parÅk«yate yoyamekamiti pratyayo d­Óyate sa parÅk«yate-- kiæ dravyÃntaravi«ayo và ? athÃïusaæcayavi«aya÷ ? iti, atra darÓanamanyatarasya sÃdhakaæ na bhavati| nÃnÃbhÃve cÃïÆnÃæ p­thaktvasyÃgrahaïÃdabhedena 'ekam' itigrahaïam atasmiæstaditipratyayo yathà sthÃïau puru«a iti| tata÷ kim ?. atasmiæstaditipratyayasya pradhÃnÃpek«itvÃt pradhÃnasiddhi÷| sthÃïau puru«a iti pratyayasya kiæ pradhÃnam ?. yo 'sau puru«e puru«apratyaya÷ tasmin sati puru«asÃmÃnyagrahaïÃt sthÃïau puru«oyamiti, evaæ nÃnÃbhÆte«u 'ekam' iti sÃmÃnyagrahaïÃt pradhÃne sati bhavitumarhati pradhÃnaæ ca sarvasyÃgrahaïÃd nopapadyate iti. tasmÃdabhinne evÃyamabhedapratyaya÷-- 'ekam' iti// indriyÃntaravi«aye«vabhedapratyaya÷ pradhÃnamiticet ? na-- viÓe«ahetvabhÃvÃd d­«ÂÃntÃvyavasthà | 15 | ÓrotrÃdivi«aye«u ÓabdÃdi«vabhinne«u ekapratyaya÷ pradhÃnam anekasminn ekapratyayasyeti| evaæ ca sati d­«ÂÃntopÃdÃnaæ na vyavati«Âhate-- viÓe«ahetvabhÃvÃt, aïu«u saæcite«vekapratyaya÷ kimatasmiæstaditipratyaya÷ sthÃïau puru«apratyayavat ? athÃrthasya tathÃbhÃvÃt tasmiæstaditipratyayo yathà ÓabdasyaikatvÃdeka÷ Óabda iti ?, viÓe«ahetuparigrahamantareïa d­«ÂÃntau saæÓayamÃpÃdayata iti| kumbhavat saæcayamÃtraæ gandhÃdayopÅtyanudÃharaïaæ gandhÃdaya iti| evaæ parimÃïasaæyogaspandajÃtiviÓe«apratyayÃnapyanuyoktavya÷ te«u caivaæ prasaÇga iti // ekatvabuddhistasmiæstaditipratyaya iti viÓe«ahetu÷-- mahaditi- pratyena sÃmÃnÃdhikaraïyÃt | 16 | 'ekamidaæ mahacca' ityekavi«ayau pratyayau samÃnÃdhikaraïau bhavatastena vij¤Ãyate-- yanmahat tadekamiti| aïusamÆhÃtiÓayagrahaïaæ mahatpratyaya iticet ? so 'yam amahatsvaïu«u mahatpratyayo 'tasmiæstaditipratyayo bhavatÅti| kiæ cÃta÷ ? atasmiæstaditipratyayasya pradhÃnÃpek«itvÃt pradhÃnasiddhiriti ubhavitavyaæ mahatyeva mahatpratyayeneti| aïu÷ Óabdo mahÃniti ca vyavasÃyÃt pradhÃnasiddhiriticet ? na-- mandatÅvratÃgrahaïamiyattÃnavadhÃraïÃd yathà dravye | 17 | 'aïu÷ Óabdo 'lpo manda÷' ityetasya grahaïam 'mahÃn Óabda÷ paÂustÅvra÷' ityetasya grahaïam, kasmÃt ? iyattÃnavadhÃraïÃtuna hyayam 'mahÃn Óabda÷' itivyavasyan 'iyÃnayam' ityavadhÃrayati yathà badarÃmalakabilvÃdÅni| 'saæyukte ime' iti ca dvitvasamÃnÃÓrayaprÃptigrahaïam // dvau samudÃyÃvÃÓraya÷ saæyogasyeticet ? | 18 | koyaæ samudÃya÷ ? prÃptiranekasya ? anekà và prÃptirekasya samudÃya iticet ? prÃpteragrahaïaæ prÃptyÃÓritÃyà | 19 | 'saæyukte ime vastunÅ' iti nÃtra dve prÃptÅ saæyukte g­hyete // anekasamÆha÷ sudÃya iticet ? na-- dvitvena sÃmÃnÃdhikaraïyasya grahaïÃt | 20 | 'dvÃvimau saæyuktÃvarthauæ' iti grahaïe sati nÃnekasamÆhÃÓraya÷ saæyogo g­hyate na ca dvayoraïvorgrahaïamasti tasmÃnmahatÅ dvitvÃÓrayabhÆte dravye saæyogasya sthÃnamiti// pratyÃsatti÷ pratÅghÃtÃvasÃnà saæyogo nÃrthÃntaramiticet ? na-- arthÃntarahetutvÃt saæyogÃsya | 21 | ÓabdarÆpÃdispandÃnÃæ hetu÷ saæyoga÷-- na ca dravyayorguïÃntaropajananamantareïa Óabde rÆpÃdi«u spande ca kÃraïatvaæ g­hyate tasmÃd guïÃntaram| pratyayavi«ayaÓcÃrthÃntaraæ tatprati«edho và | 22 | 'kuï¬alÅ guru÷ akuï¬alaÓchÃtra÷' iti saæyogabuddheÓca yadyarthÃntaraæpa na vi«aya÷ ? arthÃntaraprati«edhastarhi vi«ayastatra--- prati«idhyamÃnavacanam | 23 | 'saæyukte dravye' iti yadarthÃntaramanyatra d­«Âamiha prati«idhyate tad vaktavyamiti| dvayormahatorÃÓritasya grahaïÃd nÃïvÃÓraya iti // jÃtiviÓe«asya pratyayÃnuv­ttiliÇgasyÃpratyÃkhyÃnam. pratyÃkhyÃne và pratyayavyavasthÃnupapatti÷| vyadhikaraïasyÃnabhivyakteradhikaraïavacanam | 24 | aïusamavasthÃnaæ vi«aya iticet ?--- prÃptÃprÃptasÃmarthyavacanam | 25 | kimaprÃpte aïusamavasthÃne tadÃÓrayo jÃtiviÓe«o g­hyate ? atha prÃpte ? iti| aprÃpte grahaïamiticet ? vyavahitasyÃïusamavasthÃnasyÃpyupalabdhiprasaÇga÷uvyavahite 'ïusamavasthÃne tadÃÓrayo jÃtiviÓe«o g­hyeta| prÃpte grahaïamiticet ? madhyaparabhÃgayoraprÃptau anabhivyakti÷| yÃvat prÃptaæ bhavati tÃvatyabhivyaktiriticet ? tÃvato 'dhikaraïatvamaïusamavasthÃnasyauyÃvati prÃpte jÃtiviÓe«o g­hyate tÃvadasyÃdhikaraïamiti prÃptaæ bhavati tatra--- ekasamudÃye pratÅyamÃne 'rthabhede | 26 | evaæ ca sati yo 'ïusamudÃyo v­k«a iti pratÅyate tatra v­k«abahutvaæ pratÅyetauyatra yatra hyaïusamudÃyasya bhÃge v­k«atvaæ g­hyate sa sa v­k«a iti, tasmÃt samuditÃïusamavasthÃnasyÃrthÃntarasya jÃtiviÓe«Ãbhivyaktivi«ayatvÃd avayavyarthÃntarabhÆta iti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.37 ********************** parÅk«itaæ pratyak«am // anumÃnamidÃnÅæ parÅk«ate--- NyS_2,1.37: rodhopaghÃtasÃd­Óyebhyo vyabhicÃrÃdanumÃnamapramÃïam // apramÃïamiti | ekadÃpyarthasya na pratipÃdakamiti| rodhÃdapi nadÅ pÆrïà g­hyate tadà ca 'upari«ÂhÃd v­«Âo deva÷' iti mithyÃnumÃnam. nŬopaghÃtÃdapi pipÅlikÃï¬asaæcÃro bhavati tadà ca 'bhavi«yati v­«Âi÷' iti mithyÃnumÃnamiti, puru«opi mayÆravÃÓitamanukaroti tadÃpi ÓabdasÃd­ÓyÃd mithyÃnumÃnaæ bhavati // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.38 ********************** NyS_2,1.38: naikadeÓatrÃsasÃd­Óyebhyo 'rthÃntarabhÃvÃt // nÃyamanumÃnavyabhicÃra÷ ananumÃne tu khalvayamanumÃnÃbhimÃna÷| katham ?. nÃviÓi«Âo liÇgaæ bhavitumarhati, pÆrvodakaviÓi«Âaæ khalu var«odakaæ ÓÅghrataratvaæ srotaso bahutaraphenaphalaparïakëÂhÃdivahanaæ copalabhamÃna÷ pÆrïatvena nadyÃ÷ 'upari v­«Âo deva÷' ityanuminoti nodakav­ddhimÃtreïa| pipÅlikÃprÃyasyÃï¬asaæcÃre 'bhavi«yati v­«Âi÷' ityanumÅyate na kÃsÃæ ciditi| 'nedaæ mayÆravÃÓitaæ tatsad­Óoyaæ Óabda÷' itiviÓe«Ãparij¤ÃnÃd mithyÃnumÃnamiti, yastu viÓi«ÂÃcchabdÃd viÓi«ÂamayÆravÃÓitaæ g­hïati tasya viÓi«Âo 'rtho g­hyamÃïo liÇgaæ yathà sarpÃdÅnÃmiti| soyamanumÃturaparÃdho nÃnumÃnasya yo 'rthaviÓe«eïÃnumeyamarthamaviÓi«ÂÃrthadarÓanena bubhutsate iti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.39 ********************** trikÃlavi«ayamanumÃnam-- traikÃlyagrahaïÃdityuktam atraca--- NyS_2,1.39: vartamÃnÃbhÃva÷ patata÷ patitapatitavyakÃlopapatte÷ // v­ntÃt pracyutasya phalasya bhÆmau pratyÃsÅdato yad Ærdhvaæ sa patito 'dhvà tatsaæyukta÷ patitakÃla÷, yo 'dhasyÃt sa patitavyo 'dhvà tatsaæyukta÷ kÃla÷ patitavyakÃla÷, nedÃnÅæ t­tÅyo 'dhvà vidyate yatra patatÅti vartamÃna÷ kÃlo g­hyeta. tasmÃd vartamÃna÷ kÃlo na vidyate iti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.40 ********************** NyS_2,1.40: tayorapyabhÃvo vartamÃnÃbhÃve tadapek«atvÃt // nÃdhvavyaÇgya÷ kÃla÷, kiæ tarhi ?, kriyÃvyaÇgya÷ | patatÅti yadà patanakriyà vyuparatà bhavati sa kÃla÷ patitakÃla÷, yadotpatsyate sa patitavyakÃla÷, yadà dravye vartamÃnà kriyà g­hyate sa vartamÃna÷ kÃla÷, yadi cÃyaæ dravye vartamÃnaæ patanaæ na g­hïÃti kasya uparamam utpatsyamÃnatÃæ và prativadyate ?| patita÷ kÃla iti bhÆtà kriyÃ, patitavya÷ kÃla iti cotpatsyamÃnà kriyÃ, ubhayo÷ kÃlayo÷ kriyÃhÅnaæ dravyam, adha÷ pratatÅti kriyÃsaæbaddham, soyaæ kriyÃdravyayo÷ saæbandhaæ g­hïÃti vartamÃna÷ kÃla÷ tadÃÓrayau cetarau kÃlau tadabhÃve na syÃtÃmiti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.41 ********************** NyS_2,1.41: nÃtÅtÃnÃgatayoritaretarÃpek«Ã siddhi÷ // yady atÅtÃnÃgatau itaretarÃpek«au sidhyetÃm ? pratipadyemahi vartamÃnavilopam. nÃtÅtÃpek«ÃnÃgatasiddhi÷ nÃpyanÃgatÃpek«ÃtÅtasiddhi÷| kayà yuktyà | kena kalpena atÅta÷. kathamatÅtÃpek«ÃnÃgatasiddhi÷ ? kena ca kalpenÃnÃgata÷ ? iti. naitacchakyaæ nirvaktum | avyÃkaraïÅyametad vartamÃnalope iti| yacca manyeta-- hrasvadÅrghayo÷ sthalanimnayo÷ chÃyÃtapayoÓca yathetaretarÃpek«ayà siddhirevam atÅtÃnÃgatayoriti, tannopapadyate-- viÓe«ahetvabhÃvÃt. d­«ÂÃntavat pratid­«ÂÃntopi prasajyate-- yathà rÆpasparÓauæ gandharasau netaretarÃpek«au sidhyata÷ evamatÅtÃnÃgatÃviti netaretarÃpek«Ã kasya cit siddhiriti| yasmÃdekÃbhÃve 'nyatarÃbhÃvÃdubhayÃbhÃva÷27| yadyekasyÃnyatarÃpek«Ã siddhi÷ ? anyatarasyedÃnÅæ kimapek«Ã ?. yadyanyatarasyaikÃpek«Ã siddhi÷ ? ekasyedÃnÅæ kimapek«Ã ?, evamekasyÃbhÃve anyataranna sidhyatÅti ubhayÃbhÃva÷ prasajyate| arthasadbhÃvavyaÇgyaÓcÃyaæ vartamÃna÷ kÃla÷-- 'vidyate dravyam' 'vidyate guïa÷' 'vidyate karma' iti // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.42 ********************** yasnaya cÃyaæ nÃsti tasya--- NyS_2,1.42: vartamÃnÃbhÃve sarvÃgrahaïaæ pratyak«Ãnupapatte÷ // pratyak«am indriyÃrthasaænikar«ajaæ. na cÃvidyamÃnam | asad indriyeïa saænik­«yate, na cÃyaæ vidyamÃnam | sat ki¤cidanujÃnÃtÅti pratyak«animittaæ pratyak«avi«aya÷ pratyak«aj¤Ãnaæ sarvaæ nopapadyate, pratyak«Ãnupapattau tatpÆrvakatvÃd anumÃnÃgamayoranupapatti÷ sarvapramÃïavilope sarvagrahaïaæ na bhavatÅti| ubhayathà ca vartamÃna÷ kÃlo g­hyate-- kvacidarthasadbhÃvavyaÇgyo yathà 'asti dravyam' iti. kvacit kriyÃsaætÃnavyaÇgyo yathà 'pacati chinattÅti. nÃnÃvidhà caikÃrthà kriyà kriyÃsaætÃna÷ kriyÃbhyÃsaÓca, nÃnÃvidhà caikÃrthà kriyà 'pacatÅti | sthÃlyadhiÓrayaïam udakÃsecanaæ taï¬ulÃvapanamedhopasarpaïam agnyabhijvÃlanaæ darvÅghaÂÂanaæ maï¬asrÃvaïam adhovatÃraïamiti. chinattÅti kriyÃbhyÃsa÷-- udyabhyodyamya paraÓuæ dÃruïi nipÃtayan chinattÅtyucyate // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.43 ********************** yaccedaæ pacyamÃnaæ chidyamÃnaæ ca tat kriyamÃïaæ tasmin kriyamÃïe--- NyS_2,1.43: k­tatÃkartavyatopapattestÆbhayathà grahaïam // kriyÃsaætÃno 'nÃrabdhaÓcikÅrpito 'nÃgata÷ kÃla÷ 'pak«yatÅti. prayojanÃvasÃna÷ kriyÃsaætÃnoparamo 'tÅta÷ kÃla÷ 'apÃk«Åt' iti. ÃrabdhakriyÃsaætÃno vartamÃna÷ kÃla÷ 'pacatÅti, tatra yà uparatà sà k­tatà yà cikÅr«ità sà kartavyatà yà vidyamÃnà sà kriyamÃïatÃ. tadevaæ kriyÃsaætÃnastha÷ traikÃlyasamÃhÃra÷ 'pacati pacyate' iti vartamÃnagrahaïena g­hyate-- kriyÃsaætÃnasya hyatrÃvicchedo vidhÅyate nÃrambho noparam iti| soyamubhayathà vartamÃnÃæ g­hyate-- apav­kto vyapav­ktaÓca atÅtÃnÃgatÃbhyÃm. sthitivyaÇgya÷-- 'vidyate dravyam' iti. kriyÃsaætÃnÃvicchedÃbhidhÃyÅ ca traikÃlyÃnvita÷-- 'pacati chinattÅti| anyaÓca pratyÃsattiprabh­terrathasya vivak«ÃyÃæ tadabhidhÃyÅ bahuprakÃro loke«Ætprek«itavya÷, tasmÃdasti vartamÃna÷ kÃla iti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.44 ********************** (athopamÃnaparÅk«Ã) NyS_2,1.44: atyantaprÃyaikadeÓasÃdharmyÃdupamÃnapÃsiddhi÷ // atyantasÃdharmyÃdupÃmanaæ na sidhyati-- na caivaæ bhavati 'yathà gaurevaæ gau÷' iti, prÃya÷sÃdharmyÃdupamÃnaæ na sidhyati-- na hi bhavati 'yathÃna¬vÃnevaæ mahi«a÷' iti, ekadeÓasÃdharmyÃdupamÃnaæ na sidhyati-- na hi sarveïa sarvamupamÅyate iti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.45 ********************** NyS_2,1.45: prasiddhasÃdharmyÃdupamÃnasiddheryathoktado«Ãnupapatti÷ // na sÃdharmyasya k­tsnaprÃyÃlpabhÃvamÃÓrityopamÃnaæ pravartate, kiæ tarhi ?. prasiddhasÃdharmyÃt sÃdhyasÃdhanabhÃvamÃÓritya pravartate. yatra caitadasti na tatropamÃnaæ prati«eddhuæ Óakyaæ tasmÃd yathoktado«o nopapadyate iti// 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.46 ********************** astu tarhyupamÃnamanumÃnam--- NyS_2,1.46: pratyak«eïÃpratyak«asiddhe÷ // yathà dhÆmena pratyak«eïÃpratyak«asya vahnergrahaïamanumÃnam evaæ gavà pratyak«eïÃpratyak«asya gavayasya grahaïamiti nedamanumÃnÃd viÓi«yate // 46 // viÓi«yate ityÃha, kayà yuktyà ? --- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.47 ********************** NyS_2,1.47: nÃpratyak«e gavaye pramÃïÃrthamupamÃnasya paÓyÃma iti // yadà hyayamupayuktopamÃno godarÓÅ gavà samÃnamarthaæ paÓyati tadà ayaæ gavaya ityasya saæj¤ÃÓabdasya vyavasthÃæ pratipadyate na caivamanumÃnamiti| parÃrthaæ copamÃnam-- yasya hyupameyamaprasiddhaæ tadarthaæ prasiddhopameyena kriyate iti| parÃrthamupamÃnamiticet ? na-- svayamadhyavasÃyÃt | bhavati ca bho÷ svayamadhyavasÃya÷- yathà gaurevaæ gavaya iti| nÃdhyavasÃya÷ prati«idhyate upamÃnaæ tu tanna bhavati--"prasiddhasÃdharmyÃt sÃdhyasÃdhanamupamÃnam 1-1-6"na ca yasyopameyaæ prasiddhaæ taæ prati sÃdhyasÃdhanabhÃvo vidyate iti // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.48 ********************** athÃpi--- NyS_2,1.48: tathetyupasaæhÃrÃdupamÃnasiddhernÃviÓe«a÷ // tathetisamÃnadharmopasaæhÃrÃdupamÃnaæ sidhyati nÃnumÃnam-- ayaæ cÃnayorviÓe«a iti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.49 ********************** (atha ÓabdapramÃïaparÅk«Ã--) NyS_2,1.49: Óabdo 'numÃnam--arthasyÃnupalabdheranumeyatvÃt // Óabdo 'numÃnaæ na pramÃïÃntaram, kasmÃt ?. ÓabdÃrthasyÃnumeyatvÃt, kathamanumeyatvam ? pratyak«ato 'nupalabdhe÷, yathÃnupalabhyamÃno liÇgÅ mitena liÇgena paÓcÃd mÅyate ityanumÃnam evaæ mitena Óabdena paÓcÃd mÅyate 'rtho 'nupalabhyamÃna ityanumÃnaæ Óabda÷ // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.50 ********************** itaÓcÃnumÃnaæ Óabda÷--- NyS_2,1.50: upalabdheradviprav­ttitvÃt // pramÃïÃntarabhÃve dviprav­ttirupalabdhi÷ = anyathà hyupalabdhiranumÃne anyathopamÃne tad vyÃkhyÃtam, ÓabdÃnumÃnayostÆpalabdhiradviprav­tti÷ yathÃnumÃne pravartate tathà Óabdepi, viÓe«ÃbhÃvÃdanumÃnaæ Óabda iti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.51 ********************** NyS_2,1.51: saæbandhÃcca // "ÓabdonumÃnam"iti vartate, saæbaddhayoÓca ÓabdÃrthayo÷ saæbandhaprasiddhau Óabdopalabdherarthagrahaïaæ yathà saæbaddhayorliÇgaliÇgino÷ saæbandhapratÅtau liÇgopalabdhau liÇgigrahaïamiti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.52 ********************** yattÃvat 'arthasyÃnumeyatvÃt' iti tanna--- NyS_2,1.52: ÃptopadeÓasÃmarthyÃt ÓabdÃdarthasaæpratyaya÷ // 'svarga÷ apsarasa÷ uttarÃ÷ kurava÷ sapta dvÅpÃ÷ samudro lokasaæniveÓa÷' ityevamÃderapratyak«asyÃrthasya na ÓabdamÃtrÃt pratyaya÷, kiæ tarhi ? 'Ãptairayamukta÷ Óabda÷' ityata÷ saæpratyaya÷-- viparyayeïa saæpratyayÃbhÃvÃt na tvevamanumÃnamiti| yat puna÷-- "upalabdheradviprav­ttitvÃt 2-1-50" iti. ayameva ÓabdÃnumÃnayorupalabdhe÷ prav­ttibheda÷ tatra viÓe«e satyahetu÷-- 'viÓe«ÃbhÃvÃt' iti| yat punaridam--"saæbandhÃcca"iti, asti ca ÓabdÃrthayo÷ saæbandho 'nuj¤Ãta÷ asti ca prati«iddha÷u 'asyedam' iti«a«ÂhÅviÓi«Âasya vÃkyasyÃrthaviÓe«o 'nuj¤Ãta÷ prÃptilak«aïastu ÓabdÃrthayo÷ saæbandha÷ prati«iddha÷| kasmÃt ?, pramÃïatonupalabdhe÷upratyak«atastÃvat ÓabdÃrthaprÃpternopalabdhi÷-- atÅndriyatvÃtuyenendriyeïa g­hyate Óabdastasya vi«ayabhÃvamativ­tto 'rtho na g­hyate, asti cÃtÅndriyavi«ayabhÆtopyartha÷, samÃnena cendriyeïa g­hyamÃïayo÷ prÃptirg­hyate iti| prÃptilak«aïe ca g­hyamÃïe saæbandhe ÓabdÃrthayo÷ ÓabdÃntike vÃrtha÷ syÃt arthÃntike và Óabda÷ syÃt ubhayaæ vobhayatra // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.53 ********************** atha khalvayam--- NyS_2,1.53: pÆraïapradÃhapÃÂanÃnupalabdheÓca saæbandhÃbhÃva÷ // sthÃnakaraïÃbhÃvÃditi cÃrtha÷| na cÃyamanumÃnatopyupalabhyate-- ÓabdÃntike 'rtha iti| etasmin pak«e 'py ÃsyasthÃnakaraïoccÃraïÅya÷ Óabdastadantike 'rtha iti annÃgnyasiÓabdoccÃraïe pÆraïapradÃhapÃÂanÃni g­hyeran. na ca g­hyante, agrahaïÃnnÃnumeya÷ prÃptilak«aï÷ saæbandha÷| arthÃntike Óabdaæ iti-- sthÃnakaraïÃsaæbhavÃd anuccÃraïam, sthÃnaæ kaïÂhÃdaya÷ karaïaæ prayatnaviÓe«a÷ tasyÃrthÃntike 'nupapattiriti| ubhayaprati«edhÃcca nobhayam| tasmÃnna ÓabdenÃrtha÷ prÃpta iti // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.54 ********************** NyS_2,1.54: ÓabdÃrthavyavasthÃnÃdaprati«edha÷ // ÓabdÃrthapratyayasya vyavasthÃdarÓanÃd anumÅyate-- asti ÓabdÃrthasaæbandho vyavasthÃkÃraïam, asaæbandhe hi ÓabdamÃtrÃdarthamÃtre pratyayaprasaÇga÷ tasmÃdaprati«edha÷ saæbandhasyeti // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.55 ********************** atra samÃdhi÷--- NyS_2,1.55: na sÃmayikatvÃcchabdÃrthasaæpratyayasya // na saæbandhakÃritaæ ÓabdÃrthavyavasthÃnam. kiæ tarhi ?. samayakÃritaæ yattadavocÃma-- 'asyedamiti «a«ÂhÅviÓi«Âasya vÃkyasyÃrthaviÓe«o 'nuj¤Ãta÷ ÓabdÃrthayo÷ saæbandha÷' iti samayaæ tamavocÃma iti| ka÷ punarayaæ samaya÷ ?, 'asya ÓabdasyedamarthajÃtamabhidheyam' ityabhidhÃnÃbhidhaiyaniyamaniyoga÷, tasminnupayukte ÓabdÃdarthasaæpratyayo bhavati, viparyaye hi ÓabdaÓravaïepi pratyayÃbhÃva÷, saæbandhavÃdinÃpi cÃyamavarjanÅya iti| prayujyamÃnagrahaïÃcca laukikÃnÃm, samayapÃlanÃrthaæ cedaæ padalak«aïÃyà vÃco 'nvÃkhyÃnaæ vyÃkaraïam, vyÃkyalak«aïÃyà vÃco 'rthalak«aïam, padasamÆho vÃkyam arthaparisamÃptÃviti| tadevaæ prÃptilak«aïasya ÓabdÃrthasaæbandhasyÃrthaju«o 'py anumÃnahetur na bhavatÅti // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.56 ********************** NyS_2,1.56: jÃtiviÓe«e cÃniyamÃt // sÃmayika÷ ÓabdÃrthasaæpratyayo na svÃbhÃvika÷-- ­«yÃryamlecchÃnÃæ yathÃkÃmaæ Óabdaprayogo 'rthapratyÃyanÃya pravartate, svÃbhÃvike hi ÓabdasyÃrthapratyÃyakatve yathÃkÃmaæ na syÃt, yathà taijasasya prakÃÓasya rÆpapratyayahetutvaæ na jÃtiviÓe«aæ vyabhicaratÅti // 56 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.57 ********************** NyS_2,1.57: tadapramÃïyam-- an­tavyÃghÃtapunaruktado«ebhya÷ // putrakÃme«ÂihavanÃbhyÃsepu, tasyeti ÓabdaviÓe«amevÃdhikurute bhagavÃn ­«i÷| Óabdasya pramÃïatvaæ na saæbhavati, kasmÃt ?. an­tado«Ãt-- putrakÃme«Âau--"putrakÃma÷ putre«Âyà yajeta"iti. ne«Âau saæsthitÃyÃæ putrajanma d­Óyate, d­«ÂÃrthasya vÃkyasyÃn­tatvÃt ad­«ÂÃrthamapi vÃkyam--"agnihotraæ juhuyÃt svargakÃma÷"ityÃdyan­tamiti j¤Ãyate| vihitavyÃghÃtado«Ãcca-- havane"udite hotavyam" "anudite hotavyam" "samayÃdhyu«ite hotavyam"iti vidhÃya vihitaæ vyÃhanti--"ÓyÃvo 'syÃhutimabhyavaharati ya udite juhoti" "Óabalo 'syÃhutimabhyavaharati yo 'nudite juhoti" "ÓyÃvaÓavalau vÃsyÃhutimabhyavaharato ya÷ samayÃdhyu«ite juhoti" (iti) vyÃghÃtÃccÃnyatarad mithyeti| punaruktado«Ãcca-- abhyÃse deÓyamÃne"tri÷ prathamÃmanvÃha triruttamÃm"iti punaruktado«o bhavati. punarukta ca pramattavÃkyamiti. tasmÃdapramÃïaæ Óabda÷-- an­tavyÃghÃtapunaruktado«ebhya iti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.58 ********************** NyS_2,1.58: na karmakart­sÃdhanavaiguïyÃt // nÃn­tado«a÷ putrakÃme«Âau, kasmÃt ?, karmakart­sÃdhanavaiguïyÃt, i«Âyà pitarau saæyujyamÃnau putraæ janayata iti, i«Âi÷ karaïam sÃdhanaæ. pitarau kartÃrau. saæyoga÷ karma. trayÃïÃæ guïayogÃt putrajanma. vaiguïyÃd viparyaya÷, i«ÂyÃÓrayaæ tÃvat karmavaiguïyaæ samÅhÃbhre«a÷, kart­vaiguïyam avidvÃn prayoktà kapÆyÃcaraïaÓca, sÃdhanavaiguïyaæ havirasaæsk­tam upahatamiti. mantrà nyÆnÃdhikÃ÷ svaravarïahÅnà iti. dak«iïà durÃgatà hÅnà nindità ceti| athopajanÃÓrayaæ karmavaiguïyaæ mithyÃsaæprayoga÷, kart­vaiguïyaæ yonivyÃpÃdo bÅjopaghÃtaÓceti, sÃdhanavaiguïyam i«ÂÃvabhihitam| loke ca 'agnikÃmo dÃruïÅ mathnÅyÃt' iti vidhivÃkyam tatra karmavaiguïyaæ mithyÃbhimanthÃnam. kart­vaiguïyaæ praj¤Ãprayatnagata÷ pramÃda÷. sÃdhanavaiguïyam Ãrdraæ su«iraæ dÃru iti. tatra phalaæ na ni«padyate iti nÃn­tado«a÷, guïayogena phalani«pattidarÓanÃt, na cedaæ laukikÃd bhidyate--"putrakÃma÷ putre«Âyà yajeta"iti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.59 ********************** NyS_2,1.59: abhyupetya kÃlabhede doÓavacanÃt // 'na vyÃghÃto havane' ityanuvartate, yo 'bhyupagataæ havanakÃlaæ bhinatti tato 'nyatra juhoti tatrÃyamabhyupagatakÃlabhedo do«a ucyate--"ÓyÃvo 'syÃhutimabhyavaharati ca udite juhoti"tadidaæ vidhibhre«e nindÃvacanamiti // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.60 ********************** NyS_2,1.60: anuvÃdopapatteÓca // 'punaruktado«o 'bhyÃsena' itiprak­tam, anarthako 'bhyÃsa÷ punarukta÷. arthavÃnabhyÃso 'nuvÃda÷, yo 'yamabhyÃsa÷-- "tri÷ prathamÃmanvÃha triruttamÃm"iti anuvÃda upapadyate-- arthavattvÃt, trirvacanena hi prathamottamayo÷ pa¤cadaÓatvaæ sÃmadhenÅnÃæ bhavati tathà ca mantrÃbhivÃda÷--"idamahaæ bhrÃt­vyaæ pa¤cadaÓÃreïa vÃgvajreïa bÃdhe yo 'smÃn dve«Âi yaæ ca vayaæ dvi«ma÷"iti pa¤cadaÓasÃmidhenÅvajraæ mantro 'bhivadati tadabhyÃsamantareïa na syÃditi // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.61 ********************** NyS_2,1.61: vÃkyavibhÃgasya cÃrthagrahaïÃt // pramÃïaæ Óabdo yathà loke // 61 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.62 ********************** vibhÃgaÓca brÃhmaïavÃkyÃnÃæ trividha÷--- NyS_2,1.62: vidhyarthavÃdÃnuvÃdavacanaviniyogÃt // tridhà khalu brÃhmaïavÃkyÃni viniyuktÃni-- vidhivacanÃni arthavÃdavacanÃni anuvÃdavacanÃnÅti // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.63 ********************** tatra--- NyS_2,1.63: vidhirvidhÃyaka÷ // yad vÃkyaæ vidhÃyakam | codakaæ sa vidhi÷, vidhistu niyogo 'nuj¤Ã và yathà --"agnihotraæ juhuyÃt svargakÃma÷" ityÃdi // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.64 ********************** NyS_2,1.64: stutirnindà parak­ti÷ purÃkalpa ityarthavÃda // vidhe÷ phalavÃdalak«aïà yà praÓaæsà sà stuti÷ saæpratyayÃrthÃ-- stÆyamÃnaæ ÓraddadhÅteti, pravartikà ca-- phalaÓravaïÃt pravartate--" sarvajito vai devÃ÷ sarvamajayan sarvasyÃptyai sarvasya jityai sarvameva tenÃpnoti sarvaæ jayati" ityevamÃdi| ani«ÂaphalavÃdo nindà varjanÃrthÃ-- ninditaæ na samÃcarediti" sa e«a và va prathamo yaj¤o yaj¤ÃnÃæ yajjyoti«Âomo ya etenÃni«ÂvÃnyena yajate garte patati | ayamevaitad jÅryate và pramÅyate vÃ" ityevamÃdi| anyakart­kasya vyÃhatasya vidhervÃda÷ parak­ti÷--" hutvà vapÃmevÃgre 'bhidhÃrayanti atha p­«adÃjyaæ taduha carakÃdhvaryava÷ p­«adÃjyamevÃgre 'bhidhÃrayanti 'agne÷ prÃïÃ÷ p­«adÃjyaæ stomam' ityevamabhidadhati" ityevamÃdi| aitihyasamÃcarito vidhi÷ purÃkalpa iti--" tasmÃdvà etena brÃhmaïà bahi«pavamÃnaæ sÃmastomamastau«an-- yone yaj¤aæ pratanavÃmahe" ityevamÃdi| kathaæ parak­tipurÃkalpau arthavÃdÃviti ?, stutinindÃvÃkyenÃbhisaæbandhÃd vidhyÃÓrayasya kasyacidarthasya dyotanÃdarthavÃda iti // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.65 ********************** NyS_2,1.65: vidhivihitasyÃnuvacanamanuvÃda÷ // vidhyanuvacanaæ cÃnuvÃdo vihitÃnuvacanaæ ca | pÆrva÷ ÓabdÃnuvÃdo 'paro 'rthÃnuvÃda÷, yathà punaruktaæ dvividham evamanuvÃdopi| kimarthaæ punarvihitamanÆdyate ?, adhikÃrÃrtham | vihitamadhik­tya stutirbodhyate nindà và vidhiÓe«o vÃbhidhiyate, vihitÃnantarÃrtho 'pi cÃnuvÃdo bhavati, evamanyadapyutprek«aïÅyam| lokepi ca vidhirarthavÃdo 'nuvÃda iti ca trividhaæ vÃkyam-- 'odanaæ pacet' iti vidhivÃkyam, arthavÃdavÃkyam-- 'Ãyurvarco balaæ sukhaæ pratibhÃnaæ cÃnne prati«Âhitam', anuvÃda÷-- 'pacatu pacatu bhavÃn' ityabhyÃsa÷, 'k«ipraæ pacyatÃm' iti và 'aÇga pacyatÃm' iti (vÃ) adhye«aïÃrtham, 'pacyatÃmeva' iti cÃvadhÃraïÃrtham| yathà laukike vÃkye vibhÃgenÃrthagrahaïÃt pramÃïatvam evaæ vedavÃkyÃnÃmapi vibhÃgenÃrthagrahaïÃt pramÃïatvaæ bhavitumarhatÅti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.66 ********************** NyS_2,1.66: nÃnuvÃdapunaruktayorviÓe«a÷ ÓabdÃbhyÃsepapatte÷ // 'punaruktamasÃdhu sÃdhuranuvÃda÷' ityayaæ viÓe«o nopapadyate| kasmÃt ?. ubhayatra hi pratÅtÃrtha÷ Óabdo 'bhyastate. caritÃrthasya ÓabdasyÃbhyÃsÃdubhayamasÃdhviti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.67 ********************** NyS_2,1.67: ÓÅghrataragamanopadeÓavadabhyÃsÃnnÃviÓe«a÷ // nÃnuvÃdapunaruktayoraviÓe«a÷| kasmÃt ?, arthavato 'bhyÃsasyÃnuvÃdabhÃvÃt, samÃne 'bhyÃse punaruktam anarthakam arthavÃnabhyÃso 'nuvÃda÷-- ÓÅghrataragamanopadeÓavat 'ÓÅghraæ ÓÅghraæ gamyatÃm' iti kriyÃtiÓayo 'bhyÃsenaivocyate. udÃharaïÃrthaæ cedam, evamanyopyabhyÃsa÷-- 'pacati pacatÅti kriyÃnuparama÷, 'grÃmo grÃmo ramaïÅya÷' iti vyÃpti÷, 'pari pari trigartebhyo v­«Âo deva÷' iti parivarjanam, 'adhyadhimaï¬aæ ni«aïïam, iti sÃmÅpyam, 'tiktaæ tiktam' iti prakÃra÷, evamanuvÃdasya stutinindÃÓe«avidhi«u adhikÃrÃrthatÃvihitÃnantarÃrthatà ceti // 67 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.68 ********************** kiæ puna÷ prati«edhahetÆddhÃrÃdeva Óabdasya pramÃïatvaæ sidhyati ?. na, ataÓca--- NyS_2,1.68: mantrÃyurvedaprÃmÃïyavacca tatprÃmÃïyam ÃptaprÃmÃïyÃt // kiæ punarÃyurvedasya prÃmÃïyam ?, yattadÃyurvedenopadiÓyate-- 'idaæ k­tve«Âamadhigacchati idaæ varjayitvÃni«Âaæ jahÃti' (iti) tasyÃnu«ÂhÅyamÃnasya tathÃbhÃva÷ | satyÃrthatà | aviparyaya÷, mantrapadÃnÃæ ca vi«abhÆtÃÓaniprati«edhÃrthÃnÃæ prayoge 'rthasya tathÃbhÃva÷. etat prÃmÃnaïyam| kiÇk­tametat?, ÃptaprÃmÃïyak­tam| kiæpunarÃptÃnÃæ prÃmÃïyam?, sÃk«Ãtk­tadharmatà bhÆtadayà yathÃbhÆtÃrthacikhyÃpayi«eti | ÃptÃ÷ khalu sÃk«Ãtk­tadharmÃïa÷ 'idaæ hÃtavyam idamasya hÃnihetu÷. idamasyÃdhigatavyam idamasyÃdhigamahetu÷' iti bhÆtÃnyanukampante, te«Ãæ khalu vai prÃïabh­tÃæ svayamanavabuddhyamÃnÃnÃæ nÃnyadupadeÓÃd avabodhakÃraïamasti, na cÃnavabodhe samÅhà varjanaæ vÃ, na cÃk­tvà svastibhÃva÷, nÃpy asyÃnya upakÃrakopyasti, hanta vayamebhyo yathÃdarÓanaæ yathÃbhÆtamupadiÓÃma÷ te ime Órutvà pratipadyamÃnà heyaæ hÃsyanti adhigantavyamevÃdhigami«yantÅti evamÃptopadeÓa÷ etena trividhenÃptaprÃmÃïyena parig­hito 'nu«ÂhÅyamÃno 'rthasya sÃdhako bhavati. evamÃptopadeÓa÷ pramÃïam, evamÃptÃ÷ pramÃïam| d­«ÂÃrthenÃptopadeÓenÃyurvedenÃd­«ÂÃrtho vedabhÃgo 'numÃtavya÷-- pramÃïamiti-- ÃptaprÃmÃïyasya heto÷ samÃnatvÃditi| asyÃpi caikadeÓa÷--" grÃmakÃmo yajeta" ityevamÃdird­«ÂÃrthastenÃnumÃtavyamiti| loke ca bhÆyÃnupadeÓÃÓrayo vyavahÃra÷, laukikasyÃpyupade«Âurupade«ÂavyÃthej¤Ãnena parÃnujigh­k«ayà yathÃbhÆtÃrthacikhyÃpayi«ayà ca prÃmÃïyam tatparigrahÃdÃptopadeÓa÷ pramÃïamiti| dra«Â­pravakt­sÃmÃnyÃccÃnumÃnam-- ye evÃptà vedÃrthÃnÃæ dra«ÂÃra÷ pravaktÃraÓcate evÃyurvedaprabh­tÅnÃm ityÃyurvedaprÃmÃïyavad vedaprÃmÃïyamanumÃtavyamiti| nityatvÃdvedavÃkyÃnÃæ pramÃïatve "tatprÃmÃïyamÃptaprÃmÃïyÃt" ityayuktam| Óabdasya vÃcakatvÃdarthapratipattau pramÃïatvaæ, nityatve hi sarvasya sarveïa vacanÃt ÓabdÃrthavyavasthÃnupapatti÷| nÃnityatve vÃcakatvamiticet ? na-- laukike«varthadarÓanÃt| tepi nityà iticet ? na-- anÃptopadeÓÃdarthavisaævÃdo 'nupapanna÷-- nityatvÃddhi Óabda÷ pramÃïamiti| anitya÷ sa iti cet ? aviÓe«avacanam | anÃptopadeÓo laikiko na nitya iti kÃraïaæ vÃcyamiti| yathÃniyogaæ cÃrthasya pratyÃyanÃd nÃmadheyaÓabdÃnÃæ loke prÃmÃïyam. nityatvÃt prÃmÃïyÃnupapatti÷ | yatrÃrthe nÃmadheyaÓabdo niyujyate loke tasya niyogasÃmarthyÃt pratyÃyako bhavati na nityatvÃt| manvantarayugÃntare«u cÃtÅtÃnÃgate«u saæpradÃyÃbhyÃsaprayogÃviccheda iti vedÃnÃæ nityatvam. ÃptaprÃmÃïyÃcca prÃmÃïyam, laukike«u Óabde«u caitat samÃnamiti // 68 // // iti vÃtsyÃyanÅye nyÃyabhëye dvitÅyÃdhyÃyasya prathamamÃhnikam // #################################################################### atha nyÃyabhëyadvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅyamÃnhikam // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.1 ********************** ayathÃrtha÷ pramÃïoddeÓa iti matvÃha--- NyS_2,2.1: na catu«Âvam aitihyÃrthÃpattisaæbhavÃbhÃvaprÃmÃïyÃt // na catvÃryeva pramÃïÃni| kiæ tarhi ?. aitihyamarthÃpatti÷ saæbhavo 'bhÃva ityetÃnyapi pramÃïÃni tÃni kasmÃnnoktÃni ?| 'iti hocu÷' ity anirdi«Âapravakt­kaæ pravÃdapÃramparyam aitihyam| arthÃdà patti÷ arthÃpatti÷. Ãpatti÷ | prÃpti÷ | prasaÇga÷, yatrÃbhidhÅyamÃne 'rthe yo 'nyo 'rtha÷ prasajyate so 'rthÃpatti÷ yathÃ-- 'meghe«v asatsu v­«Âirna bhavatÅti, kimatra prasajyate ? 'tatsu bhavatÅti| saæbhavo nÃma avinÃbhÃvino 'rthasya sattÃgrahaïÃdanyasya sattagrahaïaæ yathÃ-- droïasya sattÃgrahaïÃ-- dìhakasya sattÃgrahaïam. ìhakasya grahaïÃt prasthasyeti| abhÃva÷-- virodhÅ abhÆtaæ bhÆtasya. avidyamÃnaæ var«akarma vidyamÃnasya vÃyvabhrasaæyogasya pratipÃdakam-- vidhÃrake hi vÃyvabhrasaæyoge gurutvÃdapÃæ patanakarma na bhavatÅti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.2 ********************** satyam etÃni pramÃïÃni na tu pramÃïÃntarÃïi. pramÃïÃntaraæ ca manyamÃnena prati«edha ucyate so 'yam-- NyS_2,2.2: Óabda aitihyÃnarthÃntarabhÃvÃd anumÃne 'rthÃpattisaæbhavÃbhÃvÃnarthÃntarabhÃvÃccÃprati«edha÷ // anupapanna÷ prati«edha÷| katham?, 'ÃptopadeÓa÷ Óabda÷' iti. na ca Óabdalak«aïam aitihyÃd vyÃvartate. soyaæ bheda÷ sÃmÃnyÃt saæg­hyate iti| pratyak«eïÃpratyak«asya saæbaddhasya prapittiranumÃnaæ tathà cÃrthÃpattisaæbhavÃbhÃvÃ÷, vÃkyÃrthasaæpratyayenÃnabhihitasyÃrthasya pratyakanÅkabhÃvÃd grahaïam arthÃpattiranumÃnameva, avinÃbhÃvav­ttyà ca saæbaddhayo÷ samudÃyasamudÃyino÷ samudÃyenetarasya grahaïaæ saæbhava÷ tadapyanumÃnameva, 'asmin satÅdaæ nopapadyate' iti virodhitve prasiddhe kÃryÃnutpattyà kÃraïasya pratibandhakamanumÅyate| soyaæ yathÃrtha eva pramÃïoddeÓa iti 'satyametÃni pramÃïÃni na tu pramÃïÃntarÃïÅtyuktam // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.3 ********************** atrÃrthÃpatte÷ pramÃïabhÃvÃbhyanuj¤Ã nopapadyate tathà hÅyam--- NyS_2,2.3: arthÃpattirapramÃïam anaikÃntikatvÃt // asatsu meghe«u v­«Âirna bhavatÅti satsu bhavati ityetadÃrthÃdÃpadyate. satsvapi caikadà na bhavati. seyamarthÃpattirapramÃïamiti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.4 ********************** nÃnaikÃntikatvamarthÃpatte÷--- NyS_2,2.4: anarthÃpattau arthÃpattyabhimÃnÃt // 'asati kÃraïe kÃryaæ notpadyate' itivÃkyÃt pratyanÅkabhÆto 'rtha÷-- 'sati kÃraïe kÃryamutpadyate' ityarthÃdÃpadyate. abhÃvasya hi bhÃva÷ pratyanÅka iti. soyaæ kÃryotpÃda÷ sati kÃraïe 'rthÃdÃpadyamÃno na kÃraïasya sattÃæ vyabhicarati-- na khalv asati kÃraïe kÃryamutpadyate tasmÃd nÃnaikÃntikÅ| yattu 'sati kÃraïe nimittapratibandhÃt kÃryaæ notpadyate' iti ?. kÃraïadharmo 'sau na tvarthÃpatte÷ prameyam| kiæ tarhyasyÃ÷ prameyam ?, sati kÃraïe kÃryamupadyate iti | yo 'sau kÃryotpÃda÷ kÃraïasattÃæ na vyabhicarati tadasyÃ÷ prameyam| evaæ tu sati anarthÃpattau arthÃpattyabhimÃnaæ k­tvà prati«edha ucyate iti, d­«ÂaÓca kÃraïadharmo na Óakya÷ pratyÃkhyÃtumiti // 4 1/ _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.5 ********************** NyS_2,2.5: prati«edhÃprÃmÃïyaæ cÃnaikÃntikatvÃt // 'arthÃpattir na pramÃïam-- anaikÃntikatvÃt' iti vÃkyaæ prati«edha÷ tenÃnena arthÃpatte÷ pramÃïatvaæ prati«idhyate na sadbhÃva÷, evamanaikÃntiko bhavati. anaikÃntikatvÃdapramÃïenÃnena na kaÓcidartha÷ prati«idhyate iti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.6 ********************** artha manyase niyatavi«aye«varthe«u svavi«aye vyabhicÃro bhavati. na ca prati«edhasya sadbhÃvo vi«aya÷ ?, evaæ tarhi--- NyS_2,2.6: tatprÃmÃïye và nÃrthÃpattyaprÃmÃïyam // athÃÇpatterapi kÃryotpÃdane kÃraïasattÃyà avyabhicÃro vi«aya÷ na ca kÃraïadharmo nimittapratibandhÃt kÃyÃÇnutpÃdakatvamiti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.7 ********************** abhÃvasya tarhi pramÃïabhÃvÃbhyanuj¤Ã nopapadyate. kathamiti ?--- NyS_2,2.7: nÃbhÃvaprÃmÃïyam prameyÃsiddhe÷ // abhÃvasya bhÆyasi prameye lokasiddhe vaiyÃtyÃducyate-- "nÃbhÃvaprÃmÃïyam-- prameyÃsiddhe÷" iti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.8 ********************** athÃyamarthabahutvÃdarthaikadeÓa udÃhriyate--- NyS_2,2.8: lak«ite«valak«aïalak«itatvÃdalak«itÃnÃæ tatprameyasiddhi÷ // tasyÃbhÃvasya sidhyati prameyam| katham ?. lak«ite«u vÃsa÷su anupÃdeye«u, upÃdeyÃnÃmalak«itÃnÃm alak«aïalak«itatvÃt = lak«aïÃbhÃvena lak«itatvÃditi, ubhayasaænidhau' alak«itÃni vÃsÃæsyÃnaya' iti prayukto ye«u vÃsa÷satu lak«aïÃni na bhavanti tÃni lak«aïÃbhÃvena pratipadyate pratipadya cÃnayati pratipattihetuÓca pramÃïamiti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.9 ********************** NyS_2,2.9: asatyarthe nÃbhÃva iti cen nÃnyalak«aïopapatte÷ // yatra bhÆtvà ki¤cinna bhavati tatra tasyÃbhÃva upapadyate. na cÃlak«ite«u vÃsa÷su lak«aïÃni bhÆtvà na bhavanti. tasmÃtte«u lak«aïÃbhÃvo 'nupapanna iti, na-- anyalak«aïopapatte÷ | yathÃyamanye«u vÃsa÷su lak«aïÃnÃmupapattiæ paÓyati naivamalak«ite«u soyaæ lak«aïÃbhÃvaæ paÓyan abhÃvenÃrthaæ pratipadyate iti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.10 ********************** NyS_2,2.10: tatsiddheralak«ite«vahetu÷ // te«u vÃsa÷su lak«ite«u siddhi÷ | vidyamÃnatà ye«Ãæ bhavati na te«ÃmabhÃvo lak«aïÃnÃm | yÃni ca lak«ite«u vidyante lak«aïÃni te«Ãmalak«ite«vabhÃva ity ahetu÷-- yÃni khalu bhavanti te«ÃmabhÃvo vyÃhata iti // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.11 ********************** NyS_2,2.11: na lak«aïÃvasthitÃpek«Ãsiddhe÷ // na brÆmo yÃni lak«aïÃni bhavanti te«ÃmabhÃva iti kiæ tu ke«u cillak«aïÃnyavasthitÃni, anavasthitÃni ke«ucit. apek«amÃïo ye«u lak«aïÃnÃæ bhÃvaæ na paÓyati tÃni lak«aïÃbhÃvena prapidyate iti // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.12 ********************** NyS_2,2.12: prÃgutpatterabhÃvopapatteÓca // abhÃvadvaitaæ khalu bhavati-- prÃk cotpatteravidyamÃnatÃ. utpannasya cÃtmano hÃnÃdavidyamÃnatÃ. tatrÃlak«ite«u vÃsa÷su prÃgutpatteravidyamÃnatÃlak«aïo lak«aïÃnÃmabhÃvo netara iti // 12 // "ÃptopadeÓa÷ Óabda÷ 1-1-7" iti pramÃïabhÃve viÓe«aïaæ bruvatà 'nÃnÃprakÃra÷ Óabda÷' iti j¤Ãpyate. tasmin sÃmÃnyena vicÃra÷-- kiæ nityo 'thÃnitya÷ ? iti, vimarÓahetvanuyoge ca vipratipatte÷ saæÓaya÷, 'ÃkÃÓaguïa÷ Óabdo vibhurnityo 'bhivyaktidharmaka÷' ityeke, gandhÃdisahav­ttirdravye«u saænivi«Âo gandhÃdivadavasthito 'bhivyaktidharmaka÷' ityapare, 'ÃkÃÓaguïa÷ Óabda utpattinirodhadharmako buddhivat' ityapare, 'mahÃbhÆtasaæk«obhaja÷ Óabdo 'nÃÓrita utpattidharmako nirodhadharmaka÷' ityanye. ata÷ saæÓaya÷-- kimatra tattvam ? iti, 'anitya÷ Óabda÷' ityuttaram | _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.13 ********************** katham ?--- NyS_2,2.13: ÃdimattvÃdaindriyakatvÃt k­takavadupacÃrÃcca // Ãdi÷uyoni÷ukÃraïam-- ÃdÅyate 'smÃditi. kÃraïavad anityaæ d­«Âam. saæyogavibhÃgajaÓca Óabda÷ kÃraïavattvÃdanitya iti| kà punariyam arthadeÓÃnÃ-- 'kÃraïavattvÃt' iti ?, utpattidharmakattvÃdanitya÷ Óabda iti = bhÆtvà na bhavati = vinÃÓadharmaka iti| sÃæÓayikametat-- kimutpattikÃraïaæ saæyogavibhÃgau Óabdasya ? ÃhosvidabhivyaktikÃraïam?. ityata Ãha-- aindriyakatvÃt (iti) indriyapratyÃsattigrÃhya aindriyaka÷| kimayaæ vya¤jakena samÃnadeÓo 'bhivyajyate rÆpÃdivat ? atha saæyogajÃcchabdÃcchabdasaætÃne sati ÓrotrapratyÃsanno g­hyate ? iti--- saæyoganiv­ttau ÓabdagrahaïÃnna vya¤jakena samÃnadeÓasya grahaïam1| dÃruvraÓcane dÃruparaÓusaæyoganiv­ttau dÆrasthena Óabdo g­hyate. na ca vya¤jakÃbhÃve vyaÇgyagrahaïaæ bhavati tasmÃnna vya¤jaka÷ saæyoga÷, utpÃdake tu saæyoge saæyogajÃcchabdÃcchabdasantÃne sati ÓrotrapratyÃsannasya grahaïamiti yuktaæ saæyoganiv­ttau Óabdasya grahaïamiti| itaÓcaÓabda utpadyate nÃbhivyajyate-- k­takavadupacÃrÃtu 'tÅvraæ mandam' iti k­takamupacaryate-- 'tÅvraæ sukhaæ mandaæ sukham. tÅvraæ du÷khaæ mandaæ du÷kham' iti. upacaryate ca-- 'tÅvra÷ Óabdo manda÷ Óabda÷' iti| vya¤jakasya tathÃbhÃvÃd grahaïasya tÅvramandatà rÆpavaditi cet ? na-- abhibhavopapatte÷| saæyogasya vya¤jakasya tÅvramandatayà Óabdagrahaïasya tÅvramandatà bhavati na tu Óabdo bhidyate yathà prakÃÓasya tÅvramandatayà rÆpagrahaïasyeti, tacca naivam-- abhibhavopapatte÷u tÅvro bherÅÓabdo mandaæ tantrÅÓabdam abhibhavati na manda÷, na ca ÓabdagrahaïamabhibhÃvakaæ ÓabdaÓca na bhidyate (iti), Óabde tu bhidyamÃne yukto 'bhibhava÷ tasmÃdutpadyate Óabdo nÃbhivyajyate iti| abhibhavÃnupapattiÓyaca-- vya¤jakasamÃnadeÓasyÃbhivyaktau prÃptyabhÃvÃt3| 'vya¤jakena samÃnadeÓo 'bhivyajyate Óabda÷' ityetasmin pak«e nopapadyate 'bhibhava÷-- na hi bherÅÓabdena tantrÅsvana÷ prÃpta iti| aprÃpte 'bhibhava iticet ? ÓabdamÃtrÃbhibhavaprasaÇga÷4| artha manyeta 'asatyÃæ prÃptÃvabhibhavo bhavatÅti, evaæ sati yathà bherÅÓabda÷ ka¤cit tantrÅsvanamabhibhavati evamantikasthopÃdÃnÃniva davÅya÷sthopÃdÃnÃnapi tantrÅsvanÃnabhibhavet-- aprÃpteraviÓe«Ãt. tatra kvacideva bheryà praïÃditÃyÃæ sarvaloke«u samÃnakÃlÃstantrÅsvanà na ÓrÆyeran iti| nÃnÃbhÆte«u ÓabdasantÃne«u satsu ÓrotrapratyÃsattibhÃvena kasyacicchabdasyautÅvreïa mandasyÃbhibhavo yukta iti| ka÷ punarayamabhibhavo nÃma ?, grÃhyasamÃnajÃtÅyagrahaïak­tamagrahaïam abhibhava÷ yatholkÃprakÃÓasya grahaïÃrhasyÃdityaprakÃÓeneti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.14 ********************** NyS_2,2.14: na ghaÂÃbhÃvasÃmÃnyanityatvÃd nitye«vapyanityavadupacÃrÃcca // na khalvÃdimattvÃdanitya÷ Óabda÷| kasmÃt ?, vyabhicÃrÃt = Ãdimata÷ khalu ghaÂÃbhÃvasya d­«Âaæ nityatvam| kathamÃdimÃn ?, kÃraïavibhÃgebhyo hi ghaÂo na bhavati| kathamasya nityatvam ? yo 'sau kÃraïavibhÃgebhyo na bhavati na tasyÃbhÃvo bhÃvena kadÃcid nirvartyate iti| yadapi aindriyakatvÃt. (iti) tadapi vyabhicarati = aindriyakaæ ca sÃmÃnyaæ nityaæ ceti| yadapi k­takavadupacÃrÃditi. etadapi vyabhicarati nitye«vanityavadupacÃro d­«Âo yathà hi bhavati-- 'v­k«asya pradeÓa÷ kambalasya pradeÓa÷' evam-- 'ÃkÃÓasya pradeÓa Ãtmana÷ pradeÓa÷' iti bhavatÅti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.15 ********************** NyS_2,2.15: tattvabhÃktayornÃnÃtvavibhÃgÃdavyabhicÃra÷ // nityamityatra kiæ tÃvat tattvam ?, arthÃntarasyÃnutpattidharmakasyÃtmahÃnÃnupapattirnityatvaæ taccÃbhÃve nopapadyate, bhÃktaæ tu bhavati-- yattatrÃtmÃnamahÃsÅtuyad bhÆtvà na bhavati na jÃtu tat punarbhavati. tatra nitya iva nityo ghaÂÃbhÃva ityayaæ padÃrtha iti| tatra yathÃjÃtÅyaka÷ Óabdo na tathÃjÃtÅyakaæ kÃryaæ ki¤cid nityaæ d­Óyate ity avyabhicÃra÷ // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.16 ********************** yadapi 'sÃmÃnyanityatvÃt' iti. indriyapratyÃsattigrÃhyam aindriyakam iti--- NyS_2,2.16: santÃnÃnumÃnaviÓe«aïÃt // 'nitye«vavyabhicÃra÷' iti prak­tam, nendriyagrahaïasÃmarthyÃt ÓabdasyÃnityatvam| kiæ tarhi ?, indriyapratyÃsattigrÃhyatvÃt saætÃnÃnumÃnaæ tenÃnityatvamiti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.17 ********************** yadapi-- 'nitye«vapyanityavadupacÃrÃt' iti. na--- NyS_2,2.17: kÃraïadravyasya pradeÓaÓabdenÃbhidhÃnÃd nitye«vapyavyabhicÃra iti // 'evamÃkÃÓapradeÓa÷ ÃtmapradeÓa÷' iti. nÃtrÃkÃÓÃtmano÷ kÃraïadravyamabhidhÅyate yathà k­takasya| kathaæ hyavidyamÃnamabhidhÅyate, avidyamÃnatà ca pramÃïato 'nupalabdhe÷| kiæ tarhi tatrÃbhidhÅyate ?, saæyogasyÃvyÃpyav­ttitvamuparicchinnena dravyeïÃkÃÓasvaya saæyogo nÃkÃÓaæ vyÃpnoti = avyÃpya vartate iti. tadasya k­takena dravyeïa sÃmÃnyam, na hyÃmalakayo÷ saæyogÃÓrayaæ vyÃpnoti, sÃmÃnyak­tà ca bhakti÷-- 'ÃkÃÓasya pradeÓa÷' iti, anenÃtmapradeÓo vyÃkhyÃta÷| saæyogavacca ÓabdabuddhyÃdÅnÃmavyÃpyav­ttitvamiti| parÅk«ità ca tÅvramandatà Óabdatattvaæ na bhaktik­teti| kasmÃt puna÷ sÆtrakÃrasyÃsminnarthe sÆtraæ na ÓrÆyate iti ?, ÓÅlamidaæ bhagavata÷ sÆtrakÃrasya bahu«vadhikaraïe«u dvau pak«au na vyavasthÃpayati, tatra ÓÃstrasiddhÃntÃt tattvÃvadhÃraïaæ pratipattumarhatÅti manyate, ÓÃstrasiddhÃntastu nyÃyasamÃkhyÃtamanumataæ bahuÓÃkhamanumÃnamiti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.18 ********************** athÃpi khalu 'idamasti idaæ nÃstÅti kuta etat pratipattavyamiti ?, pramÃïata upalabdheranupalabdheÓceti, avidyamÃnastarhi Óabda÷--- NyS_2,2.18: prÃguccÃraïÃdanupalabdherÃvaraïÃdyanupalabdheÓca // prÃguccÃraïÃnnasti Óabda÷| kasmÃt ? anupalabdhe÷, sato 'nupalabdhirÃvaraïÃdibhya etannopapadyate| kasmÃt ?. ÃvaraïÃdÅnÃmanupalabdhikÃraïÃnÃmagrahaïÃt = anenÃv­ta÷ Óabdo nopalabhyate asaænik­«ÂaÓcendriyavyavadhÃnÃd ityevamÃdi anupalabdhikÃraïaæ na g­hyate iti. so 'yamanuccÃrito nÃstÅti| uccÃraïamasya vya¤jakaæ tadabhÃvÃt prÃguccÃraïÃdanupalabdhiriti| kimidamuccÃraïaæ nÃmeti ?, vivak«Ãjanitena prayatnena ko«Âhyasya vÃyo÷ preritasya kaïÂhatÃlvÃdipratighÃtÃd varïÃbhivyaktiriti| saæyogaviÓe«o vai pratighÃta÷ prati«iddhaæ ca saæyogasya vya¤jakatvaæ tasmÃnna vya¤jakÃbhÃvÃdagrahaïam api tvabhÃvÃdeveti. soyamuccÃryamÃïa÷ ÓrÆyate ÓrÆyamÃïaÓcÃbhÆtvà bhavati ityanumÅyate. Ærdhva¤coccÃraïÃnna ÓrÆyate sa bhÆtvà na bhavati = abhÃvÃnna ÓrÆyate iti| katham ?. "ÃvaraïÃdyanupalabdhe÷"ityuktaæ tasmÃdutpattitirobhÃvadharmaka÷ Óabda iti // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.19 ********************** evaæ ca sati tattvaæ pÃæÓubhirivÃvÃkirannidamÃha--- NyS_2,2.19: tadanupalabdheranupalambhÃdÃvaraïopapatti÷ // yadyanupalambhÃdÃvaraïaæ nÃsti ?. ÃvaraïÃnupalabdhirapi tarhyanupalambhÃnnÃstÅti. tasyà abhÃvÃdaprati«iddhamÃvaraïamiti| kathaæ punarjÃnÅte bhavÃn nÃvaraïÃnupalabdhirupalabhyate ? iti| kimatra j¤eyaæ pratyÃtmavedanÅyatvÃt| samÃnam = ayaæ khalvÃvaraïamanupalabhamÃna÷ pratyÃtmameva saævedayate-- 'nÃvaraïamupalabhe' iti, yathà ku¬yenÃv­tasyÃvaraïamupalabhamÃna÷ pratyÃtmameva saævedayate, seyamÃvaraïopalabdhivad ÃvaraïÃnupalabdhirapi saævedyaiveti, evaæ ca satyapah­tavi«ayamuttaravÃkyamastÅti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.20 ********************** abhyanuj¤ÃvÃdeva tÆcyate jÃtivÃdinÃ--- NyS_2,2.20: anupalambhÃdapyanupalabdhisadbhÃvavad nÃvaraïÃnupapattiranupalambhÃt // yathÃnupalabhyamÃnÃpyÃvaraïÃnupalabdhirasti evamanupalabhyamÃnamapyÃvaraïamastÅti| yadyabhyanujÃnÃti bhavÃn-- 'nÃnupalÅyamÃnÃvaraïÃnupalabdhirastÅti. abhyanuj¤Ãvaya ca vadati-- 'nÃstyÃvaraïamanupalambhÃt' ityetat. etasminnapyabhyanuj¤ÃvÃde pratipattiniyamo nopapadyate iti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.21 ********************** NyS_2,2.21: anupalambhÃtmakatvÃdanupalabdherahetu÷ // yudapalabhyate tadasti. yannopalabhyate tannÃstÅti anupalambhÃtmakam asaditi vyavasthitam, upalabdhyabhÃvaÓcÃnupalabdhiriti seyamabhÃvatvÃnnopalabhyate sacaca khalvÃvaraïaæ tasyopalabdhyà bhavitavyaæ na nopalabhyate tasmÃnnÃstÅti| tatra yaduktam-- "nÃvaraïÃnupapattiranupalambhÃt" ity ayuktamiti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.22 ********************** atha Óabdasya nityatvaæ pratijÃnÃna÷ kasmÃd heto÷ pratijÃnÅte ?--- NyS_2,2.22: asparÓatvÃt // asparÓamÃkÃÓaæ nityaæ d­«Âamiti tathà ca Óabda iti // 22 // so 'yamubhayata÷ savyabhicÃra÷-- sparÓavÃæÓcÃïurnitya÷. asparÓaæ ca karmÃnityaæ d­«Âam| "asparÓatvÃt" ityetasya sÃdhyasÃdharmyeïodÃharaïam--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.23 ********************** NyS_2,2.23: na karmÃnityatvÃt // sÃdhyavaidharmyeïodÃharaïam--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.24 ********************** NyS_2,2.24: nÃïunityatvÃt // ubhayasminnudÃharaïe vyabhicÃrÃnna hetu÷ // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.25 ********************** ayaæ tarhi hetu÷--- NyS_2,2.25: saæpradÃnÃt // saæpradÅyamÃnamavasthitaæ d­«Âaæ saæpradÅyate ca Óabda ÃcÃryeïÃntevÃsine tasmÃdavasthita iti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.26 ********************** NyS_2,2.26: tadantarÃlÃnupalabdherahetu÷ // yena saæpradÅyate yasmai ca tayorantarÃle 'vasthÃnamasya kena liÇgenopalabhyate ?, sapradÅyamÃno hyavasthita÷ saæprÃdÃturapaiti saæpradÃnaæ ca prÃpnoti ityavarjanÅyametat // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.27 ********************** NyS_2,2.27: adhyÃpanÃdaprati«edha÷ // adhyÃpanaæ liÇgam-- asati saæpradÃne 'dhyÃpanaæ na syÃditi // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.28 ********************** NyS_2,2.28: ubhayo÷ pak«ayoranyatarasyÃdhyÃpanÃdaprati«edha÷ // samÃnamadhyÃpanamubhayo÷ pak«ayo÷-- saæÓayÃniv­tte÷-- kimÃcÃryastha÷ Óabdo 'stevÃsinamÃpadyate tadadhyÃpanam ? Ãho svit n­tyopadeÓavad g­hÅtasyÃnukaraïam adhyÃpanam ? iti, evamadhyÃpanamaliÇgaæ saæpradÃnasyeti // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.29 ********************** ayaæ tarhi hetu÷--- NyS_2,2.29: abhyÃsÃt // abhyasyamÃnamavasthitaæ d­«Âam-- 'pa¤cak­tva÷ paÓyatÅti rÆpamavasthitaæ puna÷ punard­Óyate, bhavati ca Óabde 'bhyÃsa÷-- 'daÓak­tvo 'dhÅto 'nuvÃka÷ viæÓatik­tvo 'dhÅta÷' iti, tasmÃdavasthitasya puna÷ punaruccÃraïam abhyÃsa iti // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.30 ********************** NyS_2,2.30: nÃnyatvepyabhyÃsasyopacÃrÃt // anavasthÃnepyabhyÃsasyÃbhidhÃnaæ bhavati-- 'dvirn­tyatu bhavÃn trirn­tyatu bhavÃn' iti 'dviran­tyat triran­tyat' 'dviragnihotraæ juhoti' 'dvirbhuÇkte' (iti) // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.31 ********************** evaæ vyabhicÃrÃt prati«iddhahetau anyaÓabdasya prayoga÷ prati«idhyate--- NyS_2,2.31: anyadanyasmÃd ananyatvÃdananyadityanyatÃbhÃva÷ // yadidam 'anyat' iti manyase tat svÃtmano 'nanyatvÃdanyanna bhavati evamanyatÃyà abhÃva÷, tatra yaduktam-- 'anyatvepyabhyÃsopacÃrÃt' iti etadayuktamiti // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.32 ********************** Óabdaprayogaæ prati«edhata÷ ÓabdÃntaraprayoga÷ prati«idhyate--- NyS_2,2.32: tadabhÃve nÃstyananyatà tayoritaretarÃpek«asiddhe÷ // anyasmÃd anyatÃmupapÃdayati bhavÃn upapÃdya ca anyat pratyÃca«Âe, 'ananyat' iti ca ÓabdamanujÃnÃti. prayuÇkte ca 'ananyat' iti etat samÃsapadam. anyaÓabdoyaæ prati«edhena saha samasyate. yadi cÃtrottaraæ padaæ nÃsti kasyÃyaæ prati«edhenana saha samÃsa÷ ?, tasmÃt tayoranyÃnanyaÓabdayoritaro 'nanyaÓabda itaramanyaÓabdamapek«amÃïa÷ sidhyatÅti tatra yaduktam-- 'anyatÃyà abhÃva÷' iti etadayuktamiti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.33 ********************** astu tarhidÃnÅæ Óabdasya nityatvam--- NyS_2,2.33: vinÃÓakÃraïÃnupalabdhe÷ // yadanityaæ tasya vinÃÓa÷ kÃraïÃd bhavati yathà lo«Âasya kÃraïadravyavibhÃgÃt, ÓabdaÓcedanityastasya vinÃÓo yasmÃtkÃraïÃd bhavati tadupalabhyeta na copalabhyate tasmÃnnitya iti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.34 ********************** NyS_2,2.34: aÓravaïakÃraïÃnupalabdhe÷ satataÓravaïaprasaÇga÷ // yathà vinÃÓakÃraïÃnupalabdheravinÃÓaprasaÇga÷ evamaÓravaïakÃraïÃnupalabdhe÷ satataæ ÓravaïaprasaÇga÷| vya¤jakÃbhÃvÃdaÓravaïamiticet ?. prati«iddhaæ vya¤jakam| atha vidyamÃnasya nirnimittam aÓravaïamiti ?. vidyamÃnasya nirnimitto vinÃÓa iti| samÃnaÓca d­«Âavirodho nimittamantareïa vinÃÓe cÃÓrivaïe ceti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.35 ********************** NyS_2,2.35: upalabhyamÃne cÃnupalabdherasattvÃd anapadeÓa÷ // anumÃnÃccopalabhyamÃne Óabdasya vinÃÓakaraïe 'bavanÃÓakÃraïÃnupalabdhe÷ = asattvÃt' ityanapadeÓa÷ yathà 'yasmÃdvi«ÃïÅ tasmÃdaÓva÷' iti| kimanumÃnamiticet ?. saætÃnopapatti÷, upapÃdita÷ ÓabdasaætÃna÷-- saæyogavibhÃgajÃt ÓabdÃcchabdÃntaraæ tatopyanyat tatopyanyaditi, tatra kÃrya÷ Óabda÷ kÃraïaÓabdaæ viruïaddhi. pratighÃtidravyasaæyogastu antyasya Óabdasya nirodhaka÷, d­«Âaæ hi tira÷pratiku¬yamantikasthenÃpyaÓravaïaæ Óabdasya Óravaïaæ dÆrasthenÃpyasati vyavadhÃne iti| ghaïÂÃyÃmabhihanyamÃnÃyÃæ tÃrastÃrataro mando mandatara iti ÓrutibhedÃd nÃnÃÓabdasaætÃno 'vicchedena ÓrÆyate, tatra nitye Óabde ghaïÂÃsthamanyagataæ vÃvasthitaæ saætÃnav­tti và abhivyaktikÃraïaæ vÃcyaæ yena ÓrutisaætÃno bhavatÅti, Óabdabhede cÃsati Órutibheda upapÃdayitavya iti| anitye tu Óabde ghaïÂÃsthaæ saætÃnav­tti saæyogasahakÃri nimittÃntaraæ saæskÃrabhÆtaæ paÂumandamanuvartate tasyÃnuv­ttyà ÓabdasaætÃnÃnuv­tti÷ paÂumandabhÃvÃcca tÅvramandatà Óabdasya. tatk­taÓca Órutibheda iti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.36 ********************** na vai nirnimittÃntaraæ saæskÃra upalabhyate anupalabdhernÃstÅti--- NyS_2,2.36: pÃïinimittapraÓle«ÃcchabdÃbhÃve nÃnupalabdhi÷ // pÃïikarmaïà pÃïighaïÂÃpraÓle«o bhavati tasmiæÓca sati ÓabdasaætÃno nopalabhyate ata÷ ÓravaïÃnupapatti÷, tatra pratighÃtidravyasaæyoga÷ Óabdasya nimittÃntaraæ saæskÃrabhÆtaæ niruïaddhÅtyanumÅyate. tasya ca nirodhÃt ÓabdasaætÃno notpadyate anutpanne ca Órutiviccheda÷, yathà pratighÃtidravyasaæyogÃdi«o÷ kriyÃhetau saæskÃre niruddhe gamanÃbhÃva iti| kampasaætÃnasya sparÓanendriyagrÃhyasya coparama÷ kÃæsyapÃtrÃdi«u pÃïisaæÓle«o liÇgaæ saæskÃrasaætÃnasyeti, tasmÃnnimittÃntarasya saæskÃrabhÆtasya nÃnupalabdhiriti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.37 ********************** NyS_2,2.37: vinÃÓakÃraïÃnupalabdheÓcÃvasthÃne tannityatvaprasaÇga÷ // yadi yasya vinÃÓakÃraïaæ nopalabhyate tadavati«Âhate avasthÃnÃcca tasya nityatvaæ prasajyate ? evaæ yÃni khalpimÃni ÓabdaÓravaïÃni ÓabdÃbhivyaktaya iti mataæ na te«Ãæ vinÃÓakÃraïaæ bhavatopapÃdyate anupapÃdanÃdavasthÃnam avasthÃnÃt te«Ãæ nityatvaæ prasajyate iti, atha naivam ?÷ na tarhi vinÃÓakÃraïÃnupalabdhe÷ ÓabdasyÃvasthÃnÃnnityatvamiti // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.38 ********************** kampasamÃnÃÓrayasya cÃnunÃdasya pÃïipraÓle«Ãt kÃraïoparamÃdabhÃva÷, vaiyadhikaraïye hi pratighÃtidravyÃpraÓle«Ãt samÃnÃdhikaraïasyaivoparama÷ syÃditi| NyS_2,2.38: asparÓatvÃdaprati«edha÷ // yadidam 'nÃkÃÓaguïa÷ Óabda÷' iti prati«idhyate. ayamanupapanna÷ prati«edha÷-- asparÓatvÃt ÓabdÃÓrayasya, rÆpÃdisamÃnadeÓasyÃgrahaïe ÓabdasaætÃnopapatterasparÓavyÃpidravyÃÓraya÷ Óabda÷ iti j¤Ãyate na ca kampasamÃnÃÓraya iti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.39 ********************** pratidravyaæ rÆpÃdibhi÷ saha saænivi«Âa÷ Óabda÷ samÃnadeÓo vyajyate iti nopapadyate| katham ? NyS_2,2.39: vibhaktyantaropapatteÓca samÃse // saætÃnopapatteÓceti cÃrtha÷, tad vyÃkhyÃtam| yadi rÆpÃdaya÷ ÓabdaÓca pratidravyaæ samastÃ÷usamuditÃstasmin samÃsasamudÃye yo yathÃjÃtÅyaka÷ saænivi«Âastasya tathÃjÃtÅyasyaiva grahaïena bhavitavyaæ Óabdasya rÆpÃdivat, tatra yo 'yaæ vibhÃga÷ eka dravye nÃnÃrÆpà bhinnaÓrutayo vidharmÃïa÷ Óabda÷ abhivyajyamÃnÃ÷ yacca vibhÃgÃntaraæ sarÆpÃ÷ samÃnaÓrutaya÷ sadharmÃïa÷ ÓabdÃ÷ tÅvramandadharmatayà bhinnÃ÷ ÓrÆyante. tadubhayaæ nopapadyate-- nÃnÃbhÆtÃnÃmutpadyamÃnÃnÃmayaæ dharmo naikasya vyajyamÃnasyeti| asti cÃyaæ vibhÃgo vibhÃgÃntaraæ ca tena vibhÃgopapattermanyÃmahe-- na pratidravyaæ rÆpÃdibhi÷ saha Óabda÷ saænivi«Âo vyajyate iti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.40 ********************** dvividhaÓcÃyaæ Óabda÷-- varïÃtmako dhvanimÃtraÓca tatra varïÃtmani tÃvat--- NyS_2,2.40: vikÃrÃdeÓopadeÓÃt saæÓaya÷ // 'dadhyatra' iti kecid ikÃra÷ itvaæ hitvà yatvamÃpadyate iti vikÃraæ manyante, kecid ikÃrasya prayoge vi«ayak­te yad ikÃra÷ sthÃnaæ jahÃti tatra yakÃrasya prayogaæ bruvate, saæhitÃyÃæ vi«aye ikÃro na prayujyate tasya sthÃne yakÃra÷ prayujyate sa ÃdeÓa iti, ubhayamidamupadiÓyate tatra na j¤Ãyate kiæ tattvamiti // ÃdeÓopadeÓastattvam--- vikÃropadeÓe hyanvayasyÃgrahaïÃd vikÃrÃnanumÃnamiti5| satyanvaye ki¤cid nivartate ki¤cidupajÃyate iti Óakyeta vikÃro 'numÃtuæ na cÃnvayo g­hyate tasmÃd vikÃro nÃstÅti// bhinnakaraïayoÓca varïayoraprayoge prayogopapatti÷| viv­takaraïa ikÃra÷ Å«atsp­«Âakaraïo yakÃra÷ tÃvimau p­thak karaïÃkhyena prayatnenoccÃraïÅyau tayorekasyÃprayoge 'nyasya prayoga upapanna iti// avikÃre cÃviÓe«a÷7| yatremau ikÃrayakÃrau na vikÃrabhÆtau-- 'yatate. cachati. prÃyaæmta' iti. 'ikÃra÷ idam' iti ca, yatra ca vikÃrabhÆtau-- 'd­«ÂyÃ' 'dadhyÃhara' iti ubhayatra prayokturaviÓe«o yatna÷ ÓrotuÓca ÓrutiratyÃdeÓopipatti÷ // prayujyamÃnÃgrahaïÃcca8| na khalu ikÃra÷ prayujyamÃno yakÃratÃmÃpadyamÃno g­hyate, kiæ tarhi ?. ikÃrasya prayoge yakÃra÷ prayujyate. tasmÃdavikÃra iti // avikÃre ca na ÓabdÃnvÃkhyÃnalopa9÷| na vikriyante vaïà iti| na caitasmin pak«e ÓabdÃnvÃkhyÃnasyÃsaæbhavo yena varïavikÃraæ pratipadyemahÅti| na khalu varïasya varïÃntaraæ kÃryam-- na hi ikÃrÃd yakÃra utpadyate yakÃrÃdvà ikÃra÷, p­thaksthÃnaprayatnotpÃdyà hÅme varïÃste«Ãmanyo 'nyasya sthÃne prayujyate iti yuktam| etÃvaccaitat paraïÃmo vikÃra÷ syÃt kÃryakÃraïabhÃvo vÃ, ubhayaæ ca nÃsti tasmÃnna santi varïavikÃra÷ // varïasamudÃyavikÃrÃnupapattivacca varïavikÃrÃnupapa10tti÷/ "asterbhÆ÷" "bruvo vaci÷"iti yathà varïasamudÃyasya dhÃtulak«aïasya kvacidvi«aye varïÃntarasamudÃyo na paraïÃmo ni kÃryaæ ÓabdÃntarasya sthÃne ÓabdÃntaraæ prayujyate tathà varïasya varïÃntaramiti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.41 ********************** itaÓca na santi vikÃrÃ÷--- NyS_2,2.41: prak­tiviv­dvau vikÃrav­ddhe÷ // prak­tyanuvidhÃnaæ vikÃre«u d­«Âaæ yakÃre hasvadÅrghÃnuvidhÃnaæ nÃsti yena vikÃratvamanumÅyata iti // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.42 ********************** NyS_2,2.42: nyÆnasamÃdhikopalabdhervikÃrÃïÃmahetu÷ // davyavikÃrà nyÆnÃ÷ samà adhikÃÓca g­hyante. tadvadayaæ vikÃro nyÆna÷ syÃditi| dvividhasyÃpi hetor abhÃvÃd asÃdhanaæ d­«ÂÃnta÷-- atra nodÃharaïasÃdharmyÃd heturasti na vaidharmyÃt. anupasaæh­taÓca hetunà d­«ÂÃnto na sÃdhaka iti // pratid­«ÂÃnte cÃniyama÷ prasajyeta10| yathÃna¬uha÷ sthÃne 'Óvo vo¬uæ niyukto na tadvikÃro bhavati. evamivarïasya sthÃne yakÃra÷ prayukto na vikÃra iti| na cÃtra niyamaheturasti-- d­«ÂÃnta÷ sÃdhako na pratid­«ÂÃnta iti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.43 ********************** dravyavikÃrodÃharaïaæ ca--- NyS_2,2.43: nÃtulyaprak­tÅnÃæ vikÃravikalpÃt // atulyÃnÃæ dravyÃïÃæ prak­tibhÃvo vikalpane vikÃraÓca prak­tÅranuvidhÅyate, na tvivarïamanuvidhÅyate yakÃra÷ tasmÃdanudÃharaïam-- 'dravyavikÃra÷' iti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.44 ********************** NyS_2,2.44: dravyavikÃre vai«amyavad varïavikÃravikalpa÷ // yathà dravyabhÃvena tulyÃyÃ÷ prak­tervikÃravai«amyam evaæ varïabhÃvena tulyÃyÃ÷ prak­tervikÃravikalpa iti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.45 ********************** NyS_2,2.45: na vikÃradharmÃnupapatte÷ // ayaæ vikÃradharma÷-- dravyasÃmÃnye yadÃtmakaæ dravyaæ m­dvà suvarïaæ và tasyÃtmano 'nvaye pÆrvo vyÆho nivartate vyÆhÃntaraæ copajÃyate taæ vikÃramÃcak«ate, na varïasÃmÃnye kaÓcid ÓabdÃtmÃnvayÅ ya itvaæ jahÃti yatvaæ cÃpadyate, tatra yathà sati dravyabhÃve vikÃravai«amye nÃna¬uho 'Óvo vikÃra÷-- vikÃradharmÃnupapatte÷, evamivarïasya na yakÃro vikÃra÷-- vikÃradharmÃnupapatteriti // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.46 ********************** itaÓca na santi varïavikÃrÃ÷--- NyS_2,2.46: vikÃraprÃptÃnÃmapunarÃpatte÷ // anupapannà punarÃpatti÷| katham ?. punarÃpatterananumÃnÃditi| ikÃro yakÃratvamÃpanna÷ punarikÃro bhavati| na punarikÃsya sthÃne yakÃrasya prayoga ityatrÃnumÃnaæ nÃsti ? // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.47 ********************** NyS_2,2.47: suvarïÃdÅnÃæ punarÃpatterahetu÷ // ananumÃnÃditi na-- idaæ hyanumÃnam-- suvarïaæ kuï¬alatvaæ hitvà rucakatvamÃpadyate rucakatvaæ hitvà puna÷ kuï¬alatvamÃpadyate, evamikÃro yaïi yakÃratvamÃpanna÷ punarikÃro bhavatÅti // 47 // vyabhicÃrÃdananumÃnam-- yathà payo dadhibhÃvamÃpannaæ puna÷ payo na bhavati-- kimevaæ varïÃnÃæ na punarÃpatti÷ ?. atha suvarïavat punarÃpattiriti ? _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.48 ********************** sÆvarïodÃharaïopapattiÓca--- NyS_2,2.48: na tadvikÃrÃïÃæ suvarïabhÃvÃvyatirekÃt // avasthitaæ suvarïaæ hÅyamÃnenopajÃyamÃnena ca dharmeïa dharmi bhavati naivaæ kaÓcit ÓabdÃtmà hÅyamÃnena itvena upajÃyamÃnena yatvena ca dharmÅ g­hyate tasmÃt suvarïodÃharaïaæ nopapadyate iti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.49 ********************** NyS_2,2.49: varïatvÃvyatirekÃd varïavikÃrÃïÃmaprati«edha÷ // varïavikÃrà api varïatvaæ na vyabhicaranti yathà suvarïavikÃra÷ suvarïatvamiti // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.50 ********************** NyS_2,2.50: sÃmÃnyavato dharmayogo na sÃmÃnyasya // kuï¬alarucakau suvarïasya dharmauæ na suvarïatvasya. evamikÃrayakÃrau kasya varïÃtmano dharmauæ ? varïatvaæ sÃmÃnyaæ na tasyemau dharmauæ bhavitumarhata÷, na ca nivartamÃno dharma upajÃyamÃnasya prak­ti÷utatra nivartamÃna ikÃro na yakÃrasyopajÃyamÃnasya prak­tiriti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.51 ********************** itaÓca varïavikÃrÃnupapatti÷--- NyS_2,2.51: nityatve 'vikÃrÃdanityatve cÃnavasthÃnÃt // 'nityà varïÃ÷' ityetasmin­ pak«e ikÃrayakÃrau varïauæ ityubhayornityatvÃd vikÃrÃnupapatti÷, nityatve 'vinÃÓitvÃt ka÷ kasya vikÃra iti ?| atha 'anityà varïÃ÷' itipak«a÷ ? evamapyanavasthÃnaæ varïÃnÃm| kimidamanavasthÃnaæ varïÃnÃm ?, utpadya nirodha÷, utpadya niruddhe ikÃre yakÃra utpadyate. yakÃre cotpadya niruddhe ikÃra utpadyate, ka÷ kasya vikÃra÷ ?| tadetad avag­hya saædhÃne. saædhÃya cÃvagrahe veditavyamiti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.52 ********************** nityapak«e tu tÃvatsamÃdhi÷--- NyS_2,2.52: nityÃnÃmatÅndriyatvÃttaddharmavikalpÃcca varïavikÃrÃïÃmaprati«edha÷ // 'nityà varïà na vikriyante' iti viprati«edha÷, yathà nityatve sati ki¤cidatÅndriyaæ ki¤cidinrdiyagrÃhyam indriyagrÃhyÃÓca varïÃ÷. evaæ nityatve sati ki¤cinana vikriyate varïÃstu vikriyante iti // virodhÃdahetu÷-- taddharmavikalpa÷, nityaæ nopajÃyate nÃpaiti | anupajanÃpÃyadharmakaæ nityam. anityaæ punarupajanÃpÃyayuktam. na cÃntareïopajanÃpÃyau vikÃra÷ saæbhavati. tad yadi varïà vikriyante ? nityatvame«Ãæ nivartate, atha nityÃ÷ ? vikÃradharmatvame«Ãæ nivartate, soyaæ viruddho hetvÃbhÃso dharmavikalpa iti // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.53 ********************** anityapak«e samÃdhi÷--- NyS_2,2.53: anavasthÃyitve ca varïopalabdhivat tadvikÃropalabdhi÷ // yathÃnavasthÃyinÃæ varïÃnÃæ Óravaïaæ bhavatyevame«Ãæ vikÃro bhavatÅti // asaæbandhÃdasamarthÃ| arthapratipÃdikà varïopalabdhirna vikÃreïa saæbandhÃdasamarthà yà g­hyamÃïà varïavikÃramanumÃpayediti, tatra yÃd­gidam-- yathà gandhaguïà p­thivÅ evaæ ÓabdasukhÃdiguïÃpÅti. tÃd­getad bhavatÅti/ naca varïopalabdhirvarïaniv­ttau varïÃntaraprayogasya nirvartikÃ, yo 'yamivarïaniv­ttau yakÃrasya prayoga÷ yadyayamivarïopalabdhyà nirvartate tadà tatropalabhyamÃna ivarïo yatvamÃpadyate iti g­hyeta ?, tasmÃdvarïopalabdhiraheturvarïavikÃrasyeti // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.54 ********************** NyS_2,2.54: vikÃradharmitve nityatvÃbhÃvÃt kÃlÃntare 'vikÃropapatteÓcÃprati«edha÷ // "taddharmavikalpÃt" iti na yukta÷ prati«edha÷-- na khalu vikÃradharmakaæ ki¤cid nityamupalabhyate iti/ "varïopalabdhivat" iti ( ca ) na yukta÷ prati«edha÷-- avagrahe hi 'dadhi atra' iti prayujya ciraæ sthitvà tata÷ saæhitÃyÃæ prayuÇkte-- 'dadhyatra' iti. ciraniv­tte cÃyamivarïe yakÃra÷ prayujyamÃna÷ kasya vikÃra iti pratÅyate ? | kÃraïÃbhÃvÃt kÃryÃbhÃva ityunayoga÷ prasajyate iti // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.55 ********************** itaÓca varïavikÃrÃnupapatti÷--- NyS_2,2.55: prak­tyaniyamÃd varïavikÃrÃïÃm // ikÃrasthÃne yakÃra÷ ÓrÆyate. yakÃrasthÃne khalvikÃro vidhÅyate-- vidhyati ( iti ), tad yadi syÃt prak­tivikÃrabhÃvo varïÃnÃm ? tasya prak­tiniyama÷ syÃt-- d­«Âo vikÃradharmitve prak­tiniyama iti // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.56 ********************** NyS_2,2.56: aniyame niyamÃd nÃniyama÷ // yoyaæ prak­teraniyama ukta÷ sa niyata÷ | yathÃvi«ayaæ vyavasthita÷-- niyatatvÃnniyama iti bhavati, evaæ satyaniyamo nÃsti. tatra yaduktam-- "prak­tyaniyamÃt" iti etadayuktamiti // 56 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.57 ********************** NyS_2,2.57: niyamÃniyamavirodhÃdaniyame niyamÃccÃprati«edha÷ // niyama ityatrÃrthÃbhyanuj¤Ã. aniyama iti tasya prati«edha÷. anuj¤Ãtati«iddhayoÓca vyÃghÃtÃdanarthÃntaratvaæ na bhavati. aniyamaÓca niyatatvÃd niyamo na bhavatÅti| nÃtrÃrthasya tathÃbhÃva÷ prati«idhyate, kiæ tarhi ?. tathÃbhÆtasyÃrthasya niyamaÓabdenÃbhidhÅyamÃnasya niyatatvÃd niyamaÓabda evopapadyate, soyaæ niyamÃdaniyame prati«edho na bhavatÅti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.58 ********************** na ceyaæ varïavikÃropapatti÷ pariïÃmÃt kÃryakÃraïabhÃvÃdvÃ, kiæ tarhi ?--- NyS_2,2.58: guïÃntarÃpattyupamardahrÃtav­ddhileÓaÓle«ebhyastu vikÃropapattervarïavikÃrÃ÷ // sthÃnyÃdeÓabhÃvÃdaprayoge prayogo vikÃraÓabdÃrtha÷ sa bhidyate-- guïÃnatarÃpatti÷ = udÃttasyÃnudatta ityevamÃdi÷, upamarde nÃma ekarÆpaniv­ttau rÆpÃntaropajana÷, hrÃsa÷ | dÅrghasya hrÃsva÷, v­ddhi÷ | hrasvasya dÅrgha÷ tayorvÃpluta÷, leÓa÷ | lÃghavam 'sta÷' ityastervikÃra÷, Óle«a÷ | Ãgama÷ prak­te÷ pratyayasya vÃ, ete eva viÓe«Ã÷ vikÃrà iti ete evÃdeÓÃ÷. ete cedvikÃrà upapadyante tarhi varïavikÃrà iti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.59 ********************** NyS_2,2.59: te vibhaktyantÃ÷ padam // yathÃdarÓanaæ vik­tà varïà vibhaktyantÃ÷ padasaæj¤Ã bhavanti/ vibhaktirdvayÅ-- nÃmikÅ ÃkhyÃtikÅ ca 'brÃhmaïa÷' 'pacatÅtyudÃharaïam| upasarganipÃtÃstarhi na padasaæj¤Ã÷ lak«aïÃntaraæ vÃcyamiti, Ói«yate ca khalu nÃmikyà vibhakteravyayÃllopastayo÷ padasaæj¤Ãrthamiti| padenÃrthasaæpratyaya iti prayojanam // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.60 ********************** nÃmapadaæ cÃdhik­tya parÅk«Ã-- gauriti ( nÃma ) padaæ khalu. idamudÃharaïam--- tadarthe NyS_2,2.60: vyaktyÃk­tijÃtisaænidhÃvupacÃrÃt saæÓaya÷ // avinÃbhÃvav­tti÷ saænidhi÷, avinÃbhÃvena vartamÃnÃsu vyaktyÃk­tijÃti«u gauriti prayujyate tatra na j¤Ãyate-- kimanyatama÷ padÃrtha÷ ? uta sarva÷ ? iti // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.61 ********************** Óabdasya prayogasÃmarthyÃt padÃrthÃvadhÃraïaæ tasmÃt--- NyS_2,2.61: yÃÓabdasamÆhatyÃgaparigrahasaækhyÃv­ddhyapacayavarïasamÃsÃnubandhÃnÃæ vyaktÃvupacÃrÃd vyakti÷ // vyakti÷ padÃrtha÷, kasmÃt ?. yÃÓabdaprabh­tÅnÃæ vyaktÃvupacÃrÃt| upacÃra÷ | prayoga÷, 'yà gausti«Âhati yà gaurni«aïïÃ' iti. nÆdaæ vÃkyaæ jÃterabhidhÃyakam-- abhedÃt. bhedÃttu dravyÃbhidhÃyakam, 'gavÃæ samÆha÷' iti bhedÃd dravyÃbhidhÃnaæ. na jÃte÷-- abhedÃt, 'vaidyÃya gÃæ dadÃtÅti dravyasya tyÃgo. na jÃte÷-- amÆrtatvÃt pratikramÃnukramÃnupapatteÓca, parigraha÷ | svatvenÃbhisaæbandha÷ 'kauï¬inyasya gau÷' 'brÃhmaïasya gau÷' iti dravyÃbhidhona dravyabhedÃt saæbandhabheda ityupapannam. abhinnà tu jÃtiriti, saækhyÃ-- 'daÓa gÃvo viæÓatirgÃva÷' iti bhinnaæ dravyaæ saækhyÃyate. na jÃti÷-- abhedÃditi, v­ddhi÷ | kÃraïavato dravyasyÃvayavopacaya÷-- 'avardhata gau÷' iti. niravayavà tu jÃtiriti, etenÃpacayo vyÃkhyÃta÷, varïa÷-- 'Óuklà gau÷ kapilà gau÷' iti dravyasya guïayogo na sÃmÃnyasya, samÃsa÷-- 'gohitaæ gosukham' iti dravyasya sukhÃdiyogo na jÃteriti, anubandha÷-- sarÆpaprajananasantÃna÷-- 'gaurgÃæ janayatÅti tad utpattidharmatvÃd dravye yuktaæ. na jÃtau-- viparyayÃditi| dravyaæ vyaktiriti hi nÃrthÃntaram // 61 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.62 ********************** asya prati«edha÷--- NyS_2,2.62: na tadanavasthÃnÃt // na vyakti÷ padÃrtha÷, kasmÃt ? anavasthÃnÃt, yÃÓabdaprabh­tibhiryo viÓe«yate sa goÓabdÃrtha÷-- 'yà gausti«Âhati yà gaurni«aïïÃ' iti na dravyamÃtramaviÓi«Âaæ jÃtyà vinÃbhidhÅyate ' kiæ tarhi ?. jÃtiviÓi«Âaæ. tasmÃnna vyakti÷ padÃrtha÷/ evaæ samÆhÃdi«u dra«Âavyam // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.63 ********************** yadi na vyakti÷ padÃrtha÷ kathaæ tarhi vyaktÃvupacÃra iti ?. nimittÃd atadbhÃve 'pi tadupacÃro d­Óyate khalu--- NyS_2,2.63: sahacaraïasthÃnatÃdarthyav­ttamÃnadhÃraïasÃmÅpyayogasÃdhanÃdhipatyebhyo brÃhmaïama¤cakaÂarÃjasaktucandanagaÇgÃÓÃkaÂÃnnapuru«e«vatadbhÃve 'pi tadupacÃra÷ // atadbhÃvepi tadupacÃra iti | atacchabdasya tena ÓabdenÃbhidhÃnamiti, sahacaraïÃt-- 'ya«ÂikÃæ bhojaya' iti ya«ÂikÃsahacarito brÃhmaïo 'bhidhÅyate iti, sthÃnÃt-- 'ma¤cÃ÷ krÃÓantÅti ma¤casthÃ÷ puru«Ã abhidhÅyante, tÃdarthyÃt-- kaÂÃrthe«u vÅraïe«u vyÆhyamÃne«u 'kaÂaæ karotÅti bhavati, v­ttÃt-- 'yamo rÃjÃ' 'kubero rÃjÃ' iti tadvadvartate iti, mÃnÃt-- ìhakena mitÃ÷ saktava÷ 'ìhakaæ saktava÷' iti, dhÃraïÃt-- tulayà dh­taæ candanam 'tulà candanam' iti, sÃmÅpyÃt-- 'gaÇgÃyÃæ gÃvaÓcarantÅti deÓo 'bhidhÅyate saænik­«Âa÷, yogÃt-- k­«ïena rÃgeïa yukta÷ ÓÃkaÂa÷ 'k­«ïa÷' ityabhidhÅyate, sÃdhanÃt-- 'annaæ prÃïÃ÷' iti, ÃdhipatyÃt-- 'ayaæ puru«a÷ kulam' 'ayaæ gotram' iti| tatrÃyaæ sahacaraïÃd yogÃd và jÃtiÓabdo vyaktau prayujyate iti // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.64 ********************** yadi 'gau÷' ityasya padasya na vyaktirartha÷ ? astu tarhi--- NyS_2,2.64: Ãk­tis tadapek«atvÃt sattvavyavasthÃnasiddhe÷ // Ãk­ti÷ padÃrtha÷, kasmÃt ?. padapek«atvÃt sattvavyavasthÃnasiddhe÷ | sattvÃvayavÃnÃæ tadavayavÃnÃæ ca niyato vyÆha Ãk­ti÷ tasyÃæ g­hyamÃïÃyÃæ sattvavyavasthÃnaæ sidhyati-- 'ayaæ gau÷' 'ayamaÓva÷' iti. nÃg­hyamÃïÃyÃm. yasya grahaïÃt sattvavyavasthÃnaæ sidhyati taæ Óabdo 'bhidhÃtumarhati | so 'syÃrtha iti // naitadupapadyate-- yasya jÃtyà yogastadatra jÃtiviÓi«ÂamabhidhÅyate-- 'gau÷' iti. na cÃvayavavyÆhasya jÃtyà yoga÷| kasya tarhi ?. niyatÃvayavavyÆhasya dravyasya, tasmÃd nÃk­ti÷ padÃrtha÷ // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.65 ********************** astu tarhi jÃti÷ padÃrtha÷--- NyS_2,2.65: vyaktyÃk­tiyukte 'py aprasaægÃt prok«aïÃdÅnÃæ m­dgavake jÃti÷ // jÃti÷ padÃrtha÷, kasmÃt ?. vyaktyÃk­tiyuktepi m­dgavake prok«aïÃdÅnÃmaprasaÇgÃditi = 'gÃæ prok«aya' 'gÃmÃnaya' 'gÃæ dehÅti naitÃni m­dgavake prayujyante, kasmÃt ? jÃterabhÃvÃt, asti hi tatra vyaktirasti Ãk­ti÷, yadabhÃvÃt tatrÃsaæpratyaya÷ sa padÃrtha iti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.66 ********************** NyS_2,2.66: nÃk­tivyaktyapek«atvÃjjÃtyabhivyakte÷ // jÃterabhivyakti÷ Ãk­tivyaktÅ apek«ate | nÃg­hyamÃïÃyÃmÃk­tau vyaktau ( ca ) jÃtimÃtraæ Óuddhaæ g­hyate tasmÃnna jÃti÷ padÃrtha iti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.67 ********************** na vai padÃrthena na bhavituæ Óakyam| ka÷ khalvidÃnÅæ padÃrtha iti ?--- NyS_2,2.67: vyaktyÃk­tijÃtayastu padÃrtha÷ // tuÓabdo viÓe«aïÃrtha÷, kiæ viÓi«yate ?. pradhÃnÃÇgabhÃvasyÃniyamena padÃrthatvamiti. yadà hi bhedavivak«Ã viÓe«agatiÓca tadà vyakti÷ pradhÃnamaÇgaæ tu jÃtyÃk­tÅ. yadà tu bhedo 'vivak«ita÷ sÃmÃnyagatiÓca tadà jÃti÷ pradhÃnamaÇgaæ tu vyaktyÃk­tÅ, tadetad bahulaæ prayoge«u| Ãk­testu pradhÃnabhÃva utprek«itavya÷ // 67 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.68 ********************** kathaæ punarj¤Ãyate nÃnà vyaktyÃk­tijÃtaya iti ?. lak«aïabhedÃt, tatra tÃvat--- NyS_2,2.68: vyaktirguïaviÓe«ÃÓrayo mÆrti÷ // vyajyate iti vyakti÷ | indriyagrÃhyeti. na sarvaæ dravyaæ vyakti÷, yo guïaviÓe«ÃïÃæ sparÓÃntÃnÃæ gurutvadhanatvadravatvasaæskÃrÃïÃm avyÃpina÷ parimÃïasyÃÓrayo yathÃsaæbhavaæ taddravyaæ mÆrti÷-- mÆrchitÃvayavatvÃditi // 68 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.69 ********************** NyS_2,2.69: Ãk­tirjÃtiliÇgÃkhyà // yayà jÃtirjÃtiliÇgÃni ca prakhyÃyante tÃmÃk­tiæ vidyÃt. sà ca nÃnyà sattvÃvayavÃnÃæ tadavayavÃnÃæ ca niyatÃd vyÆhÃditi| niyatÃvayavavyÆhÃ÷ khalu sattvÃvayavà jÃtiliÇgam-- Óirasà pÃdena gÃmanuminvanti | niyate ca sattvÃvayavÃnÃæ vyÆhe sati gotvaæ prakhyÃyate iti| anÃk­tivyaÇgyÃyÃæ jÃtau 'm­t' 'suvarïam' 'rajatam' ityevamÃdi«vÃk­tirnivartate | jahÃti padÃrthatvamiti // 69 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.70 ********************** NyS_2,2.70: samÃnaprasavÃtmikà jÃti÷ // yà samÃnÃæ buddhiæ prasÆte bhinne«vadhikaraïe«u. yayà bahÆni itaretarato na vyÃvatente. yo 'rtho 'nekatra pratyayÃnuv­ttinimittaæ tat sÃmÃnyam, yacca ke«Ãæ cidabhedaæ ke«Ã¤cid bhedaæ karoti tat sÃmÃnyaviÓe«o jÃtiriti // 70 // // iti vÃtsyÃyanÅye nyÃyabhëye dvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅyamÃhnikaæ samÃptam // // dvitÅyÃdhyÃyaÓca samÃpta÷ // #################################################################### atha saÂÅke nyÃyabhëye t­tÅyÃdhyÃyasya prathamamÃhnikam parÅk«itÃni pramÃïÃni prameyamidÃnÅæ parÅk«yate-- taccÃtmÃdÅti Ãtmà vivicyate-- kiæ dehendriyamanobuddhivedanÃsaæghÃtamÃtramÃtmà ? Ãho svit tavdyatirikta÷ ? iti| kuta÷ saæÓaya÷ ?, vyapadeÓasyobhayathà siddhe÷, kriyÃkaraïayo÷ kartrà saæbandhasyÃbhidhÃnaæ vyapadeÓa÷ sa dvividha÷-- avayavena samudÃyasya-- 'mÆlairv­k«asti«Âhati' 'stambhai÷ prÃsÃdo dhriyate' iti, anyenÃnyasya vyapadeÓa÷-- 'paraÓunà v­Ócati' 'pradÅpena paÓyati' (iti), asti cÃyaæ vyapadeÓa÷-- 'cak«u«Ã paÓyati' 'manasà vijÃnÃti' 'buddhyà vicÃrayati' 'ÓarÅreïa sukhadu÷khamanubhavatÅti, tatra nÃvadhÃryate-- kimavayavena samudÃyasya | dehÃdisaæghÃtasya ? athÃnyenÃnyasya | tavdyatiriktasya ? iti // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.1 ********************** anyenÃyamanyasya vyapadeÓa÷, kasmÃt ?--- NyS_3,1.1: darÓanasparÓanÃbhyÃmekÃrthagrahaïÃt // darÓanena yÃvadartho g­hÅta÷ sparÓanenÃpi so 'rtho g­hyate-- 'yamahamadrÃk«aæ cak«u«Ã taæ sparÓanenÃpi sp­ÓÃmi, iti. 'yaæ cÃspÃrk«aæ sparÓanena taæ cak«u«Ã paÓyÃmÅti ekavi«ayau cermà pratyayau ekakart­kau pratisaædhÅyete. na ca saæghÃtakart­kau. na (vÃ) indriyeïaikakart­kau, tad yo 'sau cak«u«Ã tvagindriyeïa caikÃrthasya grahÅtà bhinnanimittau ananyakart­kau pratyayau samÃnavi«ayau pratisaædadhÃti so 'rthÃntarabhÆta ÃtmÃ| kathaæ punarnendriyeïaikakart­kau ?. indriyaæ khalu svaæ svaæ vi«ayagrahaïam ananyakart­kaæ pratisaædhÃtumarhati nendriyÃntarasya vi«ayÃntaragrahaïamiti| kathaæ na saæghÃtakart­kau ?. eka÷ khalvayaæ bhinnanimittau svÃtmakart­kau pratyayau pratisaæhitau vedayate na saæghÃta÷, kasmÃt ?. aniv­ttaæ hi saæghÃte pratyekaæ vi«ayÃntaragrahaïasyÃpratisaædhÃnam indriyÃntareïeveti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.2 ********************** NyS_3,1.2: na vi«ayavyavasthÃnÃt // na dehÃdisaæghÃtÃdanyaÓcetana÷, kasmÃt ?. vi«ayavyavasthÃnÃt | vyavasthitavi«ayÃïÅndriyÃïi-- cak«u«y asati rÆpaæ na g­hyate sati ca g­hyate. yacca yasminn asati na bhavati sati ( ca ) bhavati tasya taditi vij¤Ãyate, tasmÃd rÆpagrahaïaæ cak«u«a÷ cak«Æ rÆpaæ paÓyati, evaæ ghrÃïÃdi«vapÅti| tÃnÅndriyÃïÅmÃni svasvavi«ayagrahaïÃt cetanÃni-- indriyÃïÃæ bhÃvÃbhÃvayorvi«ayagrahaïasya tathÃbhÃvÃt, evaæ sati kimanyena cetanena //. saædigdhatvÃdahetu÷| yo 'yamindriyÃïÃæ bhÃvÃbhÃvayorvi«ayagrahaïasya tathæÃva÷ sa kiæ cetanatvÃt ? Ãhosvit cetanopakaraïÃnÃæ grahaïanimittatvÃt ? iti saædihyate, cetanopakaraïatve 'pÅndriyÃïÃæ grahaïanimittatvÃd bhavitumarhati // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.3 ********************** yaccoktam--"vi«ayavyavasthÃnÃt" iti--- NyS_3,1.3: tadvyavasthÃnÃdevÃtmasadbhÃvÃdaprati«edha÷ // yadi khalvekamindriyamavyavasthitavi«ayaæ sarvaj¤am | sarvavi«ayagrÃhi cetanaæ syÃt kastato 'nyaæ cetanamanumÃtuæ ÓaknuyÃt, yasmÃttu vyavasthitavi«ayÃïÅndrinayÃïi tasmÃt tebhyo 'nyaÓcetana÷ sarvaj¤a÷ | sarvavi«ayagrÃhÅ vi«ayavyavasthitim atÅto 'numÅyate, tatredaæ pratyabhij¤Ãnam apratyÃkhyeyaæ cetanav­ttamudÃhriyate-- rÆpadarÓÅ khalvayaæ rasaæ gandhaæ và pÆrvag­hÅtamanuminoti. gandhaprativedÅ ca rÆparasÃv anuminoti. evaæ vi«ayaÓe«epi vÃcyam| rÆpaæ d­«Âvà gandhaæ jighrati. ghrÃtvà ca gandha rÆpaæ paÓyati. tadevamaniyataparyÃyaæ sarvavi«ayagrahaïam ekacetanÃdhikaraïam ananyakart­kaæ pratisaædhatte, pratyak«ÃnumÃnÃgamasaæÓayÃn pratyayÃæÓca nÃnÃvi«ayÃn svÃtmakart­kÃn pratisaædadhÃti pratisaædhÃya vedayate, sarvÃrthavi«ayaæ ca ÓÃstraæ pratipadyate. arthamavi«ayabhÆtaæ Órotrasya, kramabhÃvino varïÃn Órutvà padavÃkayabhÃvaæ pratisaædhÃya ÓabdÃrthavyavasthÃæ ca budhyamÃno 'nekavi«ayamarthajÃtamagrahaïÅyamekaikenendriyeïa g­hïÃti, seyaæ sarvaj¤asya j¤eyÃvyavasthÃnupadaæ na Óakyà parikramitum| Ãk­timÃtraæ tÆhÃh­tam, tatra yaduktam-- 'indriyacaitanye sati kimanyena cetanena' ( iti ) tadayuktaæ bhavati // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.4 ********************** itaÓca dehÃdivyatirikta Ãtmà na dehÃdisaæghÃtamÃtram--- NyS_3,1.4: ÓarÅradÃhe pÃtakÃbhÃvÃt // ÓarÅragrahaïena ÓarÅrendriyabuddhivedanÃsaæghÃta÷ prÃïibhÆto g­hyate, prÃïibhÆtaæ ÓarÅraæ dahata÷ prÃïihiæsÃk­tapÃpaæ pÃtakamityucyate. tasyÃbhÃva÷-- tatphalena karturasaæbandhÃt akartuÓca saæbandhÃt | ÓarÅrendriyabuddhivedanÃprabandhe khalvanya÷ saæghÃta utpadyate 'nyo nirudhyate. utpÃdanirodhasaætatibhÆta÷ prabandho nÃnyatvaæ bÃdhate-- dehÃdisaæghÃtasyÃnyatvÃdhi«ÂhÃnatvÃt. anyatvÃdhi«ÂhÃno hyasau prakhyÃyate iti, evaæ sati yo dehÃdisaæghÃta÷ prÃïibhÆto hiæsà karoti nÃsau hiæsÃphalena saæbadhyate. yaÓca saæbadhyate na tena hiæsà k­tÃ, tadevaæ sattvabhede k­tahÃnamak­tÃbhyÃgama÷ prasajyate, sati ca sattvotpÃde. sattvanirodhe cÃkarmanimitta÷ sattvasarga÷ prÃpnoti tatra muktyartho brahmacaryavÃso na syÃt| tad yadi dehÃdisaæghÃtamÃtraæ sattvaæ syÃt ÓarÅradÃhe pÃtakaæ na bhavet. ani«Âaæ caitat. tasmÃd dehÃdisaæghÃtavyatirikta Ãtmà nitya iti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.5 ********************** NyS_3,1.5: tadabhÃva÷ sÃtmakapradÃhepi tannityatvÃt // yasyÃpi nityenÃtmanà sÃtmakaæ ÓarÅraæ dahyate tasyÃpi ÓarÅradÃhe pÃtakaæ na bhaved dagdhu÷, kasmÃt ?. nityatvÃdÃtmana÷, na jÃtu kaÓcit nityaæ hiæsitumarhati, atha hiæsyate ?. nityatvamasya na bhavati, seyamekasmin pak«e hiæsà ni«phalÃ. anyasmiæstv anupapanneti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.6 ********************** NyS_3,1.6: na kÃryÃÓrayakart­vadhÃt // na brÆma÷-- nityasya sattvasya vadho hiæsà api tvanucchitidharmakasya sattvasya kÃryÃÓrayasya ÓarÅrasya svavi«ayopalabdheÓca kartÌïÃmindriyÃïÃmupaghÃta÷ | pŬà vaikalyalak«aïa÷ prabandhocchedo và pramÃpaïalak«aïo ca vadho hiæseti, kÃryaæ tu sukhadu÷khasaævedanaæ tasyÃyatanam adhi«ÂhÃnam | ÃÓraya÷ ÓÃrÅram. kÃryÃÓrayasya ÓarÅrasya svavi«ayopalabdheÓca kartÌïÃmindriyÃïÃæ vadho hiæsà na nityasyÃtmana÷, tatra yaduktam--- "tadabhÃva÷ sÃtmakapradÃhepi tannityatvÃt 5" iti etadayuktam| yasya sattvocchedo hiæsà tasya k­tahÃnamak­tÃbhyÃgamaÓceti do«a÷| etÃvaccaitat syÃt-- sattvocchedo và hiæsà anucchittidharmakasya sattvasya kÃryÃÓrayakart­vadho vÃ. na kalpÃntaramasti. sattvocchedaÓca prati«iddha÷, tatra kimanyacche«am ? yathÃbhÆtamiti| atha và "kÃryÃÓrayakart­vadhÃt" iti kÃryÃÓraya÷ | dehendriyabuddhisaæghÃto nityasyÃtmana÷ tatra sukhadu÷khapratisaævedanaæ tasyÃdhi«ÂhÃnam | ÃÓraya÷ utadÃyatanaæ tad bhavati na tato 'nyaditi sa eva kartÃ-- tannimittà hi sukhadu÷khasaævedanasya nirv­ttirna tamantareïeti. tasya vadha÷ = upaghÃta÷ | pŬà pramÃpaïaæ và hiæsà na nityatvenÃtmoccheda÷, tatra yaduktam-- "tadabhÃva÷ sÃtmakapradÃhepi tannityatvÃt" (iti) etanneti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.7 ********************** itaÓca dehÃdivyatirikta ÃtmÃ--- NyS_3,1.7: savyad­«Âasyetareïa pratyabhij¤ÃnÃt // pÆrvaparayorvij¤Ãnayorekavi«aye pratisaædhij¤Ãnaæ pratyabhij¤Ãnam-- 'tamevaitarhi paÓyÃmi yamaj¤Ãsi«am' 'sa evÃyamartha÷' iti, savyena cak«u«Ã d­«ÂasyetareïÃpi cak«uk«Ã pratyaæbhij¤ÃnÃt-- 'yamadrÃk«aæ tamevaitarhi paÓyÃmi' iti| indriyacaitanye tu nÃnyad­«Âamanya÷ pratyabhijÃnÃtÅti pratyabhij¤ÃnÃnupapatti÷, asti tvidaæ pratyabhij¤Ãnaæ tasmÃdindriyavyatiriktaÓcetana÷ // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.8 ********************** NyS_3,1.8: naikasminnÃsÃsthivyavahite dvitvÃbhimÃnÃt // ekamidaæ cak«u÷ madhye nÃsÃsthivyavahitaæ tasyÃntau g­hyamÃïau dvitvÃbhimÃnaæ prayojayata÷ madhyavyavahitasya dÅrghasyeva // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.9 ********************** NyS_3,1.9: ekavinÃÓe dvitÅyÃvinÃÓÃd naikatvam // ekasminnupahate coddh­te và vak«u«i dvitÅyamavati«Âhate cak«urvi«ayagrahaïaliÇgaæ tasmÃdekasya vyavadhÃnÃnupapatti÷ // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.10 ********************** NyS_3,1.10: avayavanÃÓe 'py avayavyupalabdherahetu÷ // "ekavinoÓe dvitÅyÃvinÃÓÃt" ityahetu÷, kasmÃt ?. v­k«asya hi kÃsu cicchÃkhÃsu cchinnÃsÆpalabhyate eva v­k«a÷ // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.11 ********************** NyS_3,1.11: d­«ÂÃntavirodhÃdaprati«edha÷ // na kÃraïadravyavibhÃge kÃryadravyamavati«Âhate-- nityatvaprasaÇgÃt, bahu«vavayavi«u yamya kÃraïÃni vibhaktÃni tasya vinÃÓa÷ ye«Ãæ kÃraïÃny avibhaktÃni tÃny avati«Âhante/ atha và d­ÓyamÃnÃrthavirodho d­«ÂÃntavirodha÷-- m­tasya hi Óara÷kapÃle dvÃv avaÂau nÃsÃsthivyavahitau cak«u«a÷ sthÃne bhedena g­hyete na caitad ekasmin nÃsÃsthivyavahite saæbhavati, atha caikavinÃÓasyÃniyamÃd dvÃvimÃvÃrthau tau ca p­thagÃvaraïopaghÃtau anumÅyete-- vibhinnÃviti| avapŬanÃccaikasya cak«u«o raÓmivi«ayasaænikar«asya bhedÃd d­Óyabheda ivava g­hyate taccaikatve virudhyate, avapŬananiv­ttau cÃbhinnapratisaædhÃnamiti, tasmÃdekasya vyavadhÃnÃnupapatti÷ // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.12 ********************** anumÅyate cÃyaæ dehÃdisaæghÃtavyatiriktaÓcetana iti--- NyS_3,1.12: indriyÃntaravikÃrÃt // kasyacidamlaphalasya g­hÅtatadrasasÃhacarye rÆpe gandhe và kena cidindriyeïa g­hyamÃïe rasanasyendriyÃntarasya vikÃro rasÃnusm­tau rasagardhipravartito dantodakasaæplavabhÆto g­hyate tasyendriyacaitanye 'nupapatti÷-- nÃnyad­«Âamanya÷ smarati // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.13 ********************** NyS_3,1.13: na sm­te÷ smartavyavi«ayatvÃt // sm­tirnÃma dharmo nimittÃdutpadyate, tasyÃ÷ smartavyo vi«aya÷ tatk­ta indriyÃntaravikÃro nÃtmak­ta iti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.14 ********************** NyS_3,1.14: tadÃtmaguïasadbhÃvÃdaprati«edha÷ // tasyà Ãtmaguïatve sati sadbhÃvÃdaprati«edha Ãtmana÷ = yadi sm­tirÃtmaguïa÷ evaæ sati sm­tirupapadyate-- nÃnyad­«Âamanya÷ smaratÅti| indriyacaitanye tu nÃnÃkart­kÃïÃæ vi«ayagrahaïÃnÃm apratisaædhÃnam. pratisaædhÃne và vi«ayavyavasthÃnupapatti÷/ ekastu cetano 'nekÃrthadarÓÅ bhinnanimitta÷ pÆrvad­«Âamarthaæ smaratÅti| ekasyÃnekÃrthadarÓino darÓanapratisaædhÃnÃt sm­terÃtmaguïatve sati sadbhÃva÷, viparyaye cÃnupapatti÷, sm­tyÃÓranayÃ÷ prÃïabh­tÃæ sarve vyavahÃrÃ÷/ÃtmaliÇgamudÃharaïamÃtramindriyÃntaravikÃra iti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.15 ********************** NyS_3,1.15: aparisaækhyÃnÃcca sm­tivi«ayasya // aparisaækhyÃya ca sm­tivi«ayamidamucyate-- "na sm­te÷ smartavyavi«ayatvÃt13" iti, yeyaæ sm­tirag­hyamÃïe 'rthe-- 'aj¤Ãsi«amahamamumartham 1' iti etasyà j¤Ãt­j¤ÃnaviÓi«Âa÷ pÆrvaj¤Ãtortho vi«ayo nÃrthamÃtram. 'j¤ÃtavÃnahamamumartham2' 'asÃvartho mayà j¤Ãta÷ 3' 'asmiænnarthe mama j¤ÃnamabhÆt 4' iti. caturvidhametadvÃkyaæ sm­tivi«ayaj¤Ãpakaæ samÃnÃrtham | sarvatra khalu j¤Ãtà j¤Ãnaæ j¤eyaæ ca g­hyate| atha pratyak«e 'rthe yà sm­tistayà trÅïi j¤ÃnÃni ekasminnarthe pratisaædhÅyante samÃnakart­kÃïi na nÃnÃkart­kÃïi nÃkart­kÃïi, kiæ tarhi ?. ekakart­kÃïi| 'adrÃk«amamumarthaæ yamevaitarhi paÓyÃmi' adrÃk«amiti darÓanaæ darÓanasaævicca-- na khalvasaævidite svedarÓane syÃdetat-- adrÃk«amiti. te khalvete dve j¤Ãne. 'yamevaitarhi paÓyÃmÅti t­tÅyaæ j¤Ãnam. evamekorthastribhirj¤ÃnairyujyamÃno nÃkart­ko na nÃnÃkart­ka÷, kiæ tarhi ?. ekakart­ka iti, so 'yaæ sm­tivi«ayo 'parisaækhyÃyamÃno vidyamÃna÷ praj¤Ãto 'rtha÷ prati«idhyate-- 'nÃstyÃtmÃ-- sm­te÷ smartavyavi«ayatvÃt' iti| na cedaæ sm­timÃtraæ smartavyamÃtravi«ayaæ vÃ, idaæ khalu j¤ÃnapratisaædhÃnavat sm­tipratisaædhÃnam/ ekasya sarvavi«ayatvÃt = eko 'yaæ j¤Ãtà sarvavi«aya÷ svÃni j¤ÃnÃni pratisaædhatte-- 'amumartha¤j¤ÃsyÃmi' amumarthaæ vijÃnÃmi' 'amumarthamaj¤Ãsi«am' amumarthaæ jij¤ÃsamÃnaÓciram aj¤ÃtvÃdhyavasyati-- 'aj¤Ãsi«am' iti, evaæ sm­timapi trikÃlaviÓi«ÂÃæ susmÆr«ÃviÓi«ÂÃæ ca pratisaædhatte| saæskÃrasaætatimÃtre tu sattve utpadyotpadya saæskÃrÃstirobhavanti, sa nÃstyekopi saæskÃro yastrikÃlaviÓi«Âaæ j¤Ãnaæ sm­tiæ cÃnubhavet. na cÃnubhavamantareïa j¤Ãnasya sm­teÓca pratisaædhÃnam ahaæ mama iti cotpadyate dehÃntaravat, ato 'numÅyate-- astyeka÷ sarvavi«aya÷ ( ya÷ ) pratidehaæ svaj¤Ãnaprabandhaæ sm­tiprabandhaæ ca pratisaædhatte iti. yasya dehÃntare«u v­tterabhÃvÃnna pratisaædhÃnaæ bhavatÅti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.16 ********************** NyS_3,1.16: nÃtmapratipattihetÆnÃæ manasi saæbhavÃt // na dehÃdisaæghÃtavyatirikta ÃtmÃ, kasmÃt ?. ÃtmapratipattihetÆnÃæ manasi saæbhavÃt = "darÓanasparÓanÃbhyÃmekÃrthagrahaïÃt 1 "ityevamÃdÅnÃm ÃtmapratipÃdakÃnÃæ hetÆnÃæ manasi saæbhavaca÷-- yato mano hi sarvavi«ayamiti, tasmÃnna ÓarÅrendriyamanobuddhisaæghÃtavyatirikta Ãtmeti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.17 ********************** NyS_3,1.17: j¤Ãturj¤ÃnasÃdhanopapatte÷ saæj¤ÃbhedamÃtram // j¤Ãtu÷ khalu j¤ÃnasÃdhanÃnyupapadyante-- 'cak«u«Ã paÓyati' 'ghrÃïena jighrati, 'sparÓanena sp­Óati' evaæ mantu÷ sarvavi«ayasya matisÃdhanam anta÷karaïabhÆtaæ sarvavi«ayaæ vidyate yenÃyaæ manyate iti, evaæ sati j¤ÃtaryÃtmasaæj¤Ã na m­«yate mana÷saæj¤Ãbhyanuj¤Ãyate. manasi ca mana÷saæj¤Ã na m­«yate matisÃdhanasaæj¤Ã m­«yate, tadidaæ saæj¤ÃbhedamÃtraæ nÃrthe vivÃda iti| pratyÃkhyÃne và sarvendriyavilopaprasaÇga÷ | atha mantu÷ sarvavi«ayasya matisÃdhanaæ sarvavi«ayaæ pratyÃkhyÃyate-- nÃstÅte ? evaæ rÆpÃdigrahaïasÃdhanÃnyapi na santÅti sarvendriyavilopa÷ prasajyate iti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.18 ********************** NyS_3,1.18: niyamaÓca niranumÃna÷ // yo 'yaæ niyama i«yate-- rÆpÃdigrahaïasÃdhanÃny asya santi matisÃdhanaæ sarvavi«ayaæ nÃstÅti. ayaæ niyamo niranumÃna÷-- nÃtrÃnumÃnamasti yena niyamaæ pratipadyÃmahe iti| rÆpÃdibhyaÓca vi«ayÃntaraæ sukhÃdayastadupalabdhau karaïÃntarasadbhÃva÷, yathà cak«u«Ã gandho na g­hyate iti karaïÃntaraæ ghrÃïam evaæ cak«urghrÃïÃbhyÃæ raso na g­hyate iti karaïÃntaraæ rasanam evaæ Óe«e«vapi, tathà cak«urÃdibhi÷, sukhÃdayo na g­hyante iti karaïÃntareïa bhavitavyaæ tacca j¤ÃnÃyaugapadyaliÇgam, yacca sukhÃdyupalabdhau karaïà tacca j¤ÃnÃyaugapadyaliÇgam | tasyendriyamindriyaæ prati saænidherasaænidherna yugapat j¤ÃnÃnyutpadyante iti, tatra yudaktam-- "ÃtmapratipattihetÆnÃæ manasi saæbhavÃt 16" iti tadayuktam // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.19 ********************** kiæ punarayaæ dehÃdisaæghÃtÃdanyo nitya÷ ? utÃnitya÷ ? / kuta÷ saæÓaya÷ ?, ubhayathà d­«ÂatvÃt saæÓaya÷-- vidyamÃnamubhayathà bhavati nityamanityaæ ca, pratipÃdite cÃtmasadbhÃve saæÓayÃniv­tteriti/ ÃtmasadbhÃvahetubhirevÃsya prÃgdehabhedÃdavasthÃnaæ siddham Ærdhvamapi dehabhedÃdavati«Âhate/ kuta÷ ?--- NyS_3,1.19: pÆrvÃbhyastasm­tyanubandhÃjjÃtasya har«abhayaÓokasaæpratipatte÷ // jÃta÷ khalvayaæ kumÃro 'smin janmany ag­hÅte«u har«abhayaÓokahetu«u har«abhayaÓokÃn pratipadyate liÇgÃnumeyÃn, te ca sm­tyanubandhÃdutpadyante nÃnyathÃ. sm­tyanubandhaÓca pÆrvÃbhyÃsamantareïa na bhavati. pÆrvÃbhyÃsaÓca pÆrvajanmani sati nÃnyathà iti sidhyatyetat-- avati«Âhate 'yamÆrdhvam ( prÃk ca ) ÓarÅrabhedÃditi // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.20 ********************** NyS_3,1.20: padmÃdi«u prabodhasaæmÅlanavikÃravattadvikÃra÷ // yathà padmÃdi«v anitye«u prabodha÷ saæmÅlanaæ ( ca ) vikÃro bhavati. evamanityasyÃtmano har«abhayaÓokasaæpratipattirvikÃra÷ syÃt // hetvabhÃvÃdayuktam | anena hetunà padmÃdi«u prabodhasaæmÅlanavikÃravad anityasyÃtmano har«Ãdisaæpratipattiriti nÃtrodÃharaïasÃdharmyÃt sÃdhyasÃdhanaæ heturna vaidharmyÃdasti, hetvabhÃvÃt-- asaæbaddhÃrthakamapÃrthakamucyate iti| d­«ÂÃntÃcca har«ÃdinimittasyÃniv­tti÷ | yà ceyamÃsevite«u vi«aye«u har«Ãdisaæpratipatti÷ sm­tyanubandhak­tà pratyÃtmaæ g­hyate seyaæ padmÃdisaæmÅlanad­«ÂÃntena na nivartate. yathà ceyaæ na nivartate tathà jÃtamÃtrasyÃpÅti| kriyÃjÃtaÓca parïavibhÃgasaæyoga÷ prabodhasaæmÅlane. kriyÃhetuÓca kriyÃnumeya÷, evaæ ca satikiæ d­«ÂÃntena prati«idhyate ? // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.21 ********************** atha nirnimitta÷ padmÃdi«u prabodhasaæmÅlanavikÃra iti matam evamÃtmanopi har«Ãdisaæpratipattiriti ? tacca--- NyS_3,1.21: no«ïaÓÅtavar«akÃlanimittatvÃt pa¤cÃtmakavikÃrÃïÃm // u«ïÃdi«u satsu bhÃvÃd asatsvabhÃvÃd tannimittÃ÷ pa¤cabhÆtÃnugraheïa nirv­ttÃnÃæ padmÃdÅnÃæ prabodhasaæmÅlanavikÃrà iti narnimittÃ÷, evaæ har«Ãdayopi vikÃrà nimittÃd bhavitumarhanti na nimittamantareïa. na cÃnyat pÆrvÃbhyastasm­tyanubandhÃd nimittamastÅti/ na cotpattinirodhakÃraïÃnumÃnamÃtmana÷-- ad­«ÂÃntÃt| na har«ÃdÅnÃæ nimittamantareïotpatti÷/ no«ïÃdivad nimittÃntaropÃdÃnaæ har«ÃdÅnÃmdva tasmÃdayuktametat // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.22 ********************** itaÓca nitya ÃtmÃ--- NyS_3,1.22: pretyÃhÃrÃbhyÃsak­tÃt stanyÃbhilëÃt // jÃtamÃtrasya vatsasya prav­ttiliÇga÷ stanyÃbhilëo g­hyate sa ca nÃntareïÃhÃrÃbhyÃsam| kayà yuktyà ?, d­Óyate hi ÓarÅriïÃæ k«udhà pŬyamÃnÃnÃmÃhÃrÃbhyÃæsak­tÃt smaraïÃnubandhÃdÃhÃrÃbhilëa÷, na ca pÆrvaÓarÅrÃbhyÃsamantareïÃsau jÃtamÃtrasyopapadyate, tenÃnumÅyatebhÆtapÆrvaæ ÓarÅram yatrÃnenÃhÃro 'bhyasya iti, sa khalvayamÃtmà pÆrvaÓarÅrÃt pretya ÓarÅrÃntaramÃpanna÷ k«utpŬita÷ pÆrvÃbhyastamÃhÃramanusmaran stanyamabhilaghati, tasmÃnna dehabhedÃdÃtmà bhidyate ubhavatyevordhvaæ dehabhedÃditi // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.23 ********************** NyS_3,1.23: ayaso 'yaskÃntÃbhigamanavattadupasarpaïam // yathà khalv ayo 'bhyÃsamantareïÃyaskÃntamupasarpati evamÃhÃrÃbhyÃsamantareïa bÃla÷ stanyamabhila«ati // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.24 ********************** kimidamayaso 'yaskÃntÃbhigamanaæ nirnimittam ? artha nimittÃt ? iti, nirnimittaæ tÃvat-- NyS_3,1.24: nÃnyatra prav­ttyabhÃvÃt // yadi nirnimittam ? lo«ÂÃdayopyayaskÃntamupasarpayeyu÷-- na jÃtu niyame kÃraïamastÅti| atha nimittÃt ?. tat kenopalabhyate ? iti, kriyÃliÇga÷ kriyÃhetu÷ kriyÃniyamaliÇgaÓca kriyÃniyamahetu÷ tenÃnyatra prav­ttyabhÃva÷| bÃlasyÃpi niyatamupasarpaïaæ kriyopalabhyate. na ca stanyÃbhilëaliÇgam anyadÃhÃrÃbhyÃsak­tÃt smaraïÃnubandhÃt, nimittaæ d­«ÂÃntenopapÃdyate. na cÃsati nimitte kasya cidutpatti÷, na d­«ÂÃnto d­«Âamabhilëahetuæ bÃdhate, tasmÃdayaso 'skÃntÃbhigamanamad­«ÂÃnta iti| ayasa÷ khalvapi nÃnyatra prav­ttirbhavati | na jÃtvayo lo«Âamupasarpati| kiÇk­tosya niyama÷ ? iti, yadi kÃraïaniyamÃt sa ca kriyÃniyamaliÇga÷, evaæ bÃlasyÃpi niyatavi«ayo 'bhilëa÷ kÃraïaniyamÃd bhavitumarhati, tacca kÃraïamabhyastasmaraïam anyedveti d­«Âena viÓi«yate | d­«Âo hi ÓarÅriïÃmabhyastasmaraïÃdÃhÃrÃbhilëa iti // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.25 ********************** itaÓca nitya ÃtmÃ, kasmÃt ?--- NyS_3,1.25: vÅtarÃgajanmÃdarÓanÃt // sarÃgo jÃyate ityarthÃdÃpadyate, ayaæ jÃyamÃno rÃgÃnuviddho jÃyate. rÃgasya pÆrvÃnubhÆtavi«ayÃnucintanaæ yoni÷. pÆrvÃnubhavaÓca vi«ayÃïÃæ pÆrvasmin janmani ÓarÅramantareïa nopapadyate. soyamÃtmà pÆrvaÓarÅrÃnubhÆtÃn vi«ayÃn anusmaran te«u te«u rajyate. tathà cÃyaæ dvayorjanmano÷ pratisandhi÷, evaæ pÆrvaÓarÅrasya pÆrvatareïa pÆrvataraÓarÅrasya pÆrvatamena ityÃdinÃnÃdiÓcetanasya ÓarÅrayoga÷ anÃdiÓca rÃgÃnubandha iti siddhaæ nityatvamiti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.26 ********************** kathaæ punarj¤Ãyate-- pÆrvavi«ayÃnucintanajanito jÃtasya rÃga÷ na puna÷--- NyS_3,1.26: saguïadravyotpattivattdutpatti÷ ? // yathotpattidharmakasya dravyasya guïÃ÷ kÃraïata utpadyante tathotpattidharmakasyÃtmano rÃga÷ kutaÓcidutpadyate/ atrÃyamuditÃnuvÃdo nidarÓanÃrtha÷ // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.27 ********************** NyS_3,1.27: na saækalpanimittatvÃdrÃgÃdÅnÃm // na khalu saguïadravyotpattivad utpattirÃtmano rÃgasya ca| kasmÃt ?. saækalpanimittatvÃdrÃgÃdÅnÃm | ayaæ khalu prÃïinÃæ vi«ayÃn ÃsevamÃnÃnÃæ saækalpajanito rogo g­hyate. saækalpaÓca pÆrvÃnubhÆtavi«ayÃnucintanayoni÷ tenÃnumÅyate-- jÃtasyÃpi pÆrvÃnubhÆtÃrthacintanak­to rÃga iti| ÃtmotpÃdÃdhikaraïÃttu rÃgotpattirbhavantÅ saækalpÃdanyasmin rÃgakÃraïe sati vÃcyà kÃryadravyaguïavat, na cÃtmotpÃda÷ siddha÷ nÃpi saækalpÃdanyad rÃgakÃraïamasti, tasmÃdayuktam-- 'saguïadravyotpattivattayorutpatti÷' iti| athÃpi saækalpÃdanyad rÃgakÃraïaæ dharmÃdharmalak«aïamad­«ÂamupÃdÅyate tathÃpi pÆrvaÓarÅrayogo 'pratyÃkhyeya÷-- tatra hi tasya nirv­ttirnÃsmin janmani // tanmayatvÃdrÃga iti| vi«ayÃbhyÃsa÷ khalvayaæ bhÃvanÃhetustanmayatvamucyate iti| jÃtiviÓe«Ãcca rÃgaviÓe«a iti| karma khalvidaæ jÃtiviÓe«anirvartakaæ tÃdÃtmyÃt tÃcchabdyaæ vij¤Ãyate, tasmÃdanupapannam-- saækalpÃdanyad rÃgakÃraïamiti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.28 ********************** anÃdiÓcetanasya ÓarÅrayoga ityuktam. svak­takarmanimittaæ cÃsyaæ ÓarÅraæ sukhadu÷khÃdhi«ÂhÃna tat­ parÅk«yate-- kiæ ghrÃïÃdivadekaprak­tikam ? uta nÃnÃprak­tikam ? iti| kuta÷ saæÓaya÷ ?, vipratipatte÷ saæÓaya÷-- p­thivyÃdÅni bhÆtÃni saækhyÃvikalpena ÓarÅraprak­tiriti pratijÃnata iti| kiæ tatra tattvam ?--- NyS_3,1.28: pÃrthivaæ guïÃntaropalabdhe÷ // tatra mÃnu«aæ ÓarÅraæ pÃrthivam, kasmÃt ? guïÃntaropalabdhe÷ = gandhavatÅ p­thivÅ gandhavacca ÓarÅram, abÃdÅnÃm agandhatvÃt tatprak­ti agandhaæ syÃt| na tvidamabÃdibhirasaæp­ktayà p­thivyÃrabdhaæ ce«ÂendriyÃrthÃÓrayabhÃvena kalpate ityata÷ pa¤cÃnÃæ bhÆtÃnÃæ saæyoge sati ÓarÅraæ bhavati, bhÆtasaæyogo hi mitha÷ pa¤cÃnÃæ na ni«iddha iti| ÃpyataijasavÃyavyÃni lokÃntare ÓarÅrÃïi te«vapi bhÆtasaæyoga÷ pÆru«Ãrthatantra iti| athÃlyÃdidravyani«pattÃvapi ni÷saæÓaya÷-- nÃbÃdisaæyogamantareïa ni«pattiriti/ 'pÃrthivÃpyataijasam-- tadguïolabdhe÷' 'ni÷ÓvÃsocchvÃsopalabdheÓcÃturbhauntikam' 'gandhakledapÃkavyÆhÃvakÃÓadÃnebhya÷ päcabhautikam' te ime saædigdhà hetava ityupek«itavÃn sÆtrakÃra÷| kathaæ saædigdhÃ÷ ?, sati ca prak­tibhÃve bhÆtÃnÃæ dharmopalabdhi÷ asati ca saæyogÃprati«edhÃt saænihitÃnÃmiti. yathà sthÃlyÃmudakatejovÃyvÃkÃÓÃnÃmiti/ tadidamanekabhÆtaprak­ti ( sat ) ÓarÅram agandham arasam arÆpam asparÓaæ ca prak­tyanuvidhÃnÃt syÃt. na tvidamitthambhÆtaæ tasmÃt pÃrthivaæ guïÃntaropalabdhe÷ // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.29 ********************** NyS_3,1.29: ÓrutiprÃmÃïyÃcca // "sÆryaæ te cak«urgacchatÃm" ityatra mantre "p­thivÅæ te ÓarÅram" iti ÓrÆyate tadidaæ prak­tau vikÃrasya pralayÃbhidhÃnamiti/ "sÆryaæ te cak«u÷ sp­ïomi" ityatra mantrÃntare "p­thivÅæ te ÓarÅraæ sp­ïomi" iti ÓrÆyate seyaæ kÃraïÃd vikÃrasya sp­ttirabhidhÅyate iti| sthÃlyÃdi«u ca tulyajÃtÅyÃnÃmekakÃryÃrambhadarÓanÃd bhinnajÃtÅyÃnÃmekakÃryÃrambhÃnupapatti÷ // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.30 ********************** athedÃnÅmindriyÃïi prameyakrameïa vicÃryante-- kimÃvyaktikÃni ? Ãhosvid bhautikÃni ? iti| k­ta÷ saæÓaya÷ ? NyS_3,1.30: k­«ïasÃre satyupalambhÃd vyatiricya copalambhÃtsaæÓaya÷ // k­«ïasÃraæ bhautikaæ tasminn anupahate rÆpopalabdhi÷ upahate cÃnupalabdhiriti, vyatiricya k­«ïasÃramavasthitasya vi«ayasyopalambho na k­«ïasÃraprÃptasya, na cÃprÃpyakÃritvamindriyÃïÃm, tadidamabhautikatve vibhutvÃt saæbhavati, evamubhayadharmopalabdhe÷ saæÓaya÷ // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.31 ********************** abhautikÃnÅtyÃha, kasmÃt ?--- NyS_3,1.31: mahadaïugrahaïÃt // mahaditi-- mahattaraæ mahattamaæ copalabhyate yathà nyagrodhaparvatÃdi | aïviti-- aïutaramaïutamaæ ca g­hyate yathà nyagrodhadhÃnÃdi, tadubhayamupalabhyamÃnaæ cak«u«o bhautikatvaæ bÃdhate-- bhautikaæ hi yÃvat tÃvadeva vyÃpnoti abhautikaæ tu vibhutvÃt sarvavyÃpakamiti // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.32 ********************** na mahadaïugrahaïamÃtrÃdabhautikatvaæ vibhutvaæ cendriyÃïÃæ Óakyaæ pratipattam. idaæ khalu-- NyS_3,1.32: raÓmyarthasaænikar«aviÓe«Ãt tadgrahaïam // tayormahadaïvorgrahaïaæ cak«ÆraÓmerarthasya ca saænikar«aviÓe«Ãd bhavati yathà pradÅparaÓmerarthasya ceti, raÓmyarthasaænikar«aÓca ÃvaraïaliÇga÷-- cak«u«o hi raÓmi÷ ku¬yÃdibhirÃv­tamarthaæ na prakÃÓayati yathà pradÅparaÓmiriti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.33 ********************** ÃvaraïÃnumeyatve satÅdamÃha--- NyS_3,1.33: tadanupalabdherahetu÷ // rÆpasparÓavaddhi teja÷ mahattvÃdanekadravyavattvÃd rÆpavattvÃccopalabdhiriti pradÅpavat pratyak«ata upalabhyeta cÃk«u«o raÓmiryadi syÃditi // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.34 ********************** NyS_3,1.34: nÃnumÅyamÃnasya pratyak«ato 'nupalabdhirabhÃvahetu÷ // saænikar«aprati«edhÃrthenÃvaraïena liÇgenÃnumÅyamÃnasya raÓmeryà pratyak«ato 'nupalabdhirnÃsÃvabhÃvaæ pratipÃdayati yathà candramasa÷ parabhÃgasya p­thivyÃÓcÃdhobhÃgasya // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.35 ********************** NyS_3,1.35: dravyaguïadharmabhedÃccopalabdhinimaya÷ // bhinna÷ khalvayaæ dravyadharmo guïadharmaÓca, mahadanekadravyavacca vi«aktÃvayavamÃpyaæ dravyaæ pratyak«ato nopalabhyate sparÓastu ÓÅto g­hyate. tasya dravyasyÃnubandhÃt hemantaÓiÓirau kalpete, tathÃvidhameva ca taijasaæ dravyamanudbhÆtarÆpaæ saha rÆpeïa nopalabhyate sparÓastv asyo«ïa upalabhnapayate tasya dravyasyÃnubandhÃd grÅ«mavasantau kalpete // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.36 ********************** yatra tve«Ãæ bhavati--- NyS_3,1.36: anekadravyasamavÃyÃd rÆpaviÓe«Ãcca rÆpopalabdhi÷ // yatra rÆpaæ ca dravyaæ ca tadÃÓraya÷ pratyak«ata upalabhyate, rÆpaviÓe«astu yadbhÃvÃt kvacidrÆpopalabdhi÷ yadabhÃvÃcca dravyasya kvacidanupalabdhi÷ sa rÆpadharmoyamudbhavasamÃkhyÃta iti, anudbhÆtarÆpaÓcÃyaæ nÃyano raÓmi÷ tasmÃt pratyak«ato nopalabhyate iti| d­«ÂaÓca tejaso dharmabheda÷-- udbhÆtarÆpasparÓaæ pratyak«aæ tejo yathÃdityaraÓmaya÷, udbhÆtarÆpamanudbhÆtasparÓaæ ca pratyak«am ( teja÷ ) yathà pradÅparaÓmaya÷, udbhÆtasparÓamanudbhÆtarÆpamapratyak«aæ yathÃbÃdisaæyuktaæ teja÷, anudbhÆtarÆpasparÓo 'pratyak«aÓcÃk«u«o raÓmiriti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.37 ********************** NyS_3,1.37: karmakÃritaÓcendriyÃïÃæ vyÆha÷ puru«Ãrthatantra÷ // yathà cetanasyÃrtho vi«ayopalabdhibhÆta÷ sukhadu÷khopalabdhibhÆtaÓca kalpate tathendriyÃïi vyƬhÃni, vi«ayaprÃptyarthaÓca raÓmeÓcÃk«u«asya vyÆha÷, rÆpasparÓÃnabhivyaktiÓca vyavahÃraprakÊptyarthÃ, dravyaviÓe«e ca pratÅghÃtÃdÃvaraïopapattirvyavahÃrÃrthÃ, sarvadravyÃïÃæ viÓvarÆpo vyÆha indriyavat karmakÃrita÷ puru«Ãrthatantra÷| karma tu dharmÃdharmabhÆtaæ cetanasyopabhogÃrthamiti // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.38 ********************** NyS_3,1.38: avyabhicÃrÃcca pratidhÃto bhautikadharma÷ // yaÓcÃvaraïopalambhÃdindriyasya dravyaviÓe«e pratighÃta÷ sa bhautikadharma÷-- na bhÆtÃni vyabhicarati. nÃbhautikaæ pratighÃtadharmakaæ d­«Âamiti| apratighÃtastu vyabhicÃrÅ-- bhautikÃbhautikayo÷ samÃnatvÃditi/ yadapi manyate-- pratighÃtÃd bhautikÃnÅndriyÃïi apratighÃtÃdabhautikÃnÅti prÃptam. d­«ÂaÓcÃpratighÃta÷ kÃcÃbhrapaÂalasphaÂikÃntaritopalabdhe÷, tanna yuktam, kasmÃt ?. yasmÃd bhautikamapi na pratihanyate-- kÃcÃbhrapaÂalasphaÂikÃntaritaprakÃÓÃt pradÅparaÓmÅnÃm, sthÃlyÃdi«u pÃcakasya tejaso 'pratighÃta÷ // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.39 ********************** upapadyate cÃnupalabdhi÷ kÃraïabhedÃt--- NyS_3,1.39: madhyandinolkÃprakÃÓÃnupalabdhivattadanupalabdhi÷ // yathÃnekadravyeïa samavÃyÃdrÆpaviÓe«Ãccopalabdhiriti satyupalabdhikÃraïe madhyandinolkÃprakÃÓo nopalabhyate ÃdityaprakÃÓenÃbhibhÆta÷, evaæ mahadanekadravyavattvÃd rÆpaviÓe«Ãccopalabdhiriti satyupalabdhikÃraïe cÃk«u«o raÓmirnopalabhyate nimittÃntarata÷, tacca vyÃkhyÃtam--anudbhÆtarÆpasparÓasya dravyasya pratyak«ato 'nupalabdhiriti, atyantÃnupalabdhiÓcÃbhÃvakÃraïam // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.40 ********************** yo hi bravÅti-- lo«ÂaprakÃÓo madhyandine ÃdityaprakÃÓÃbhibhavÃnnopalabhyate iti, tasyaita÷syÃt--- NyS_3,1.40: na rÃtrÃvapyanupalabdhe÷ // apy anumÃnato 'nupalabdheriti, ekamatyantÃnupalabdherlo«ÂaprakÃÓo nÃsti, na tvevaæ cÃk«u«o raÓmiriti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.41 ********************** upapannarÆpà ceyam--- NyS_3,1.41: bÃhyaprakÃÓÃnugrahÃdra vi«ayopalabdheranabhivyaktito 'nupalabdhi÷ // bÃhyena prakÃÓenÃnug­hÅtaæ cak«urvi«ayagrÃhakam. tadabhÃve 'nupalabdhi÷, sati ca prakÃÓÃnugrahe rÆpasparÓopalabdhau ca satyÃæ tadÃÓrayasya dravyasya cak«u«Ã grahaïam, rÆpasyÃnudbhÆtatvÃt seyaæ rÆpÃnabhivyaktito rÆpÃÓrayasya dravyasyÃnupalabdhird­«ÂÃ, tatra yaduktam-- "tadanupalabdherahetu÷ 33" iti. etadayuktam // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.42 ********************** kasmÃt punarabhibhavo 'nupalabdhikÃraïaæ cÃk«u«asya raÓmernocyate ? iti. NyS_3,1.42: abhivyaktau cÃbhibhavÃt // bÃhyaprakÃÓÃnugrahanirapek«atÃyÃæ ceti cÃrtha÷, yad rÆpamabhivyaktam | udbhÆtaæ bÃhyaprakÃÓÃnugrahaæ ca nÃpek«ate tadvi«ayo 'bhibhava÷-- viparyaye 'bhibhavÃbhÃvÃt = anudbhÆtarÆpatvÃccÃnupalabhyamÃnaæ bÃhyaprakÃÓÃnugrahÃccopalabhyamÃnaæ nÃbhibhÆyate, iti evamupapannam-- asti cÃk«u«o raÓmiriti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.43 ********************** NyS_3,1.43: nakta¤caranayanaraÓmidarÓanÃcca // d­Óyate hi naktaæ nayanaraÓmayo nakta¤carÃïÃæ v­«adaæÓaprabh­tÅnÃæ tena Óe«asyÃnumÃnamiti/ jÃtibhedavadindriyabheda iti cet ?, dharmabhedamÃtraæ cÃnupapannam-- Ãvaraïasya prÃptiprati«edhÃrthasya darÓanÃditi // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.44 ********************** indriyÃrthasaænikar«asya j¤ÃnakÃraïatvÃnupapatti÷, kasmÃt ?--- NyS_3,1.44: aprÃpyagrahaïaæ kÃcÃbhrapaÂalasphaÂikÃntaritopalabdhe÷ // t­ïÃdi sarpad dravyaæ kÃce 'bhrapaÂale và pratihataæ d­«Âam, avyavahitena saænik­«yate. vyÃhanyate vai prÃptirvyavadhÃneneti, yadi ca raÓmyarthasaænikar«o grahaïahetu÷ syÃt ? na vyavahitasya saænikar«a ity agrahaïaæ syÃt, asti ceyaæ kÃcÃbhrapaÂalasphaÂikÃntaritopalabdha÷ sà j¤Ãpiyati-- aprÃpyakÃrÅïÅndriyÃïi (iti). ata evÃbhautikÃni-- prÃpyakÃritvaæ hi bhautikadharma iti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.45 ********************** na NyS_3,1.45: ku¬yÃntaritÃnupalabdheraprati«edha÷ // aprÃpyakÃritve satÅndriyaïÃæ ku¬yÃntaritasyÃnupalabdhir na syÃt // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.46 ********************** prÃpyakÃritve 'pi tu kÃcÃbhrapaÂalasphaÂikÃntaritopalabdhirna syÃt ?--- NyS_3,1.46: apratÅghÃtÃt saænikar«opapatti÷ // na ca kÃco 'bhrapaÂalaæ và nÃyanaraÓmiæ vi«ÂabhnÃti so 'pratihanyamÃna÷ saænik­«yate iti // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.47 ********************** yaÓca manyate-- na bhaitikasyÃpratighÃta iti, tanna--- NyS_3,1.47: ÃdityaraÓme÷ sphaÂikÃntaritepi dÃhye 'vighÃtÃt // 'ÃdityaraÓmeravighÃtÃt' 'sphaÂikÃntaritepyavighÃtÃt' 'dÃhye 'vighÃtÃt' avighÃtÃditi ca padÃbhisaæbandhÃd vÃkyabheda iti. yathÃvÃkyaæ cÃrthabheda iti, ÃdityaraÓmi÷ kumbhÃdi«u na pratihanyate-- avighÃtÃt kumbhasthamudakaæ tapati, prÃptau hi dravyÃntaraguïasya u«ïasya sparÓasya grahaïaæ tena ca ÓÅtasparÓÃbhibhava iti 1| sphaÂikÃntaritepi prakÃÓanÅye pradÅparaÓmÅnÃmapratighÃta÷ apratighÃtÃt prÃptasya grahaïamiti 2| bharjanakapÃlÃdisthaæ ca dravyamÃgneyena tejasà dahyate tatrÃvighÃtÃt prÃpti÷ prÃptau tu dÃha÷-- nÃprÃpyakÃri teja iti 3/ "avighÃtÃt" iti ca kevalaæ padamupÃdÅyate, koyamavighÃto nÃma ?, avyÆhyamÃnÃvayavena vyavadhÃyakena dravyeïa sarvato dravyasyÃvi«­mbha÷ | kriyÃhetorapratibandha÷ | prÃpteraprati«edha iti, d­«Âaæ hi kalaÓani«aktÃnÃmapÃæ bahi÷ ÓÅtasparÓagrahaïam. na cendrinayeïÃsaænik­«Âasya dravyasya sparÓopalabdhi÷, d­«Âau ca praspandaparisravau, tatra kÃcÃbhrapaÂalÃdibhirnÃyanaraÓmerapratighÃtÃd vibhidyÃrthena saha saænikar«Ãdupapannaæ grahaïamiti // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.48 ********************** NyS_3,1.48: netaretaradharmaprasaÇgÃt // kÃcÃbhrapaÂalÃdivadvà ku¬yÃdibhirapratighÃta÷, ku¬yÃdivadvà kÃcÃbhrapaÂalÃdibhi÷ pratÅghÃta iti prasajyate, niyame kÃraïaæ vÃcyamiti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.49 ********************** NyS_3,1.49: ÃdarÓodakÃyo÷ prasÃdasvÃbhÃvyÃd rÆpopalabdhivattadupalabdhi÷ // ÃdarÓodakayo÷ prasÃda÷ | rÆpaviÓe«a÷ svo dharma÷- niyamadarÓanÃt, prasÃdasya và svo dharmo rÆpopalambhanam, yathÃdarÓapratihatasya parÃv­ttasya nayanaraÓme÷ svena mukhena saænikar«e sati svamukhopalambhanaæ pratibimbagrahaïÃkhyam ÃdarÓarÆpÃnugrahÃt tannimittaæ bhavati-- ÃdarÓarÆpopaghÃte tadabhÃvÃt. ku¬yÃdi«u ca pratibimbagrahaïaæ na bhavati, evaæ kÃcÃbhrapaÂalÃdibhiravighÃtaÓcak«ÆraÓme÷ ku¬yÃdibhiÓca pratighÃta÷-- dravyasvabhÃvaniyamÃditi // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.50 ********************** NyS_3,1.50: d­«ÂÃnumitÃnÃæ niyogaprati«edhÃnupapatti÷ // pramÃïasya tattvavi«ayatvÃt, na khalu bho÷ parÅk«amÃïena d­«ÂÃnumità arthÃ÷ Óakyà niyoktum-- 'evaæ bhavata' iti. nÃpi prati«eddhum-- 'evaæ na bhavata' iti, na hÅdamupapadyate-- 'rÆpavad gandhopi cÃk«u«o bhavatu' iti. 'gandhavadvà rÆpaæ cÃk«u«aæ mà bhÆta' iti, 'agnipratipattivad dhÆmenodakapratipattirapi bhavatu' iti, 'udakÃpratipattivadvà dhÆmenÃgnipratipattirapi mà bhÆt' iti| kiæ kÃraïam ?, yathà khalvarthà bhavanti | ya e«Ãæ svo bhÃva÷ | svo dharma iti tathÃbhÆtÃ÷ pramÃïena pratipadyante iti-- tathÃbhÆtavi«ayakaæ hi pramÃïathmati/ imau khalu niyogaprati«edhau bhavatà deÓitau-- kÃcÃbhrapaÂalÃdivadvà ku¬yÃdibhirapratighÃto bhavatu. ku¬yÃdivadvà kÃcÃbhrapaÂalÃdibhirapratighÃto mà bhÆt. iti, na-- d­«ÂÃnumitÃ÷ khalvime dravyadharmÃ÷ | pratighÃtÃpratighÃtayorhi upalabdhyanupalabdhÅ vyavasthÃpike-- vyavahitÃnupalabdhyÃnumÅyate-- ku¬yÃdibhi÷ pratighÃta÷, vyavahitopalabdhyÃnumÅyate-- kÃcÃbhrapaÂalÃdibhirapratighÃta iti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.51 ********************** athÃpi khalvekamindriyam ? bahÆnÅndriyÃïi và ?| kuta÷ saæÓaya÷ ?--- NyS_3,1.51: sthÃnÃnyatve nÃnÃtvÃd avayavinÃnÃsthÃnatvÃcca saæÓaya÷ // bahÆni dravyÃïi nÃnÃsthÃnÃni d­Óyante. nÃnÃsthÃnaÓca sanneko 'vayavÅ ceti. tenendriye«u bhinnasthÃne«u saæÓaya iti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.52 ********************** ekamindriyam--- NyS_3,1.52: tvagavyatirekÃt // 'tvagekamindriyam' ityÃha| kasmÃt ? avyatirekÃt | na tvacà ki¤cidindriyÃdhi«ÂhÃnaæ na prÃptam-- na cÃsatyÃæ tvaci ki¤cidvi«ayagrahaïaæ bhavati. yayà sarvendriyasthÃnÃni vyÃptÃni yasyÃæ ca satyÃæ vi«ayagrahaïaæ bhavati sà tvagekamindriyamiti // 52 // nendriyÃntarÃrthÃnupalabdhe÷| sparÓopalabdhilak«aïÃyÃæ satyÃæ tvaci g­hyamÃïe ( ca ) tvagindriyeïe sparÓe indriyÃntarÃrthà rÆpÃdayo na g­hyante andhÃdibhi÷. na sparÓagrÃhakÃdindriyÃd indriyÃntaramastÅti sparÓavad andhÃdibhirg­hyeran rÆpÃdaya÷ na ca g­hyante tasmÃnnaikamindriyaæ tvagiti // tvagavayavaviÓe«eïa dhÆmopalabdhivattadupalabdhi÷| yathà tvaco 'vayavaviÓe«a÷ kaÓcit cak«u«i saænik­«Âo dhÆmasparÓaæ g­hïÃti nÃnya evaæ tvaco 'vayavaviÓe«Ã rÆpÃdigrÃhakÃste«ÃmupaghÃtÃdandhÃdibhirna g­hyante rÆpÃdaya iti // vyÃhatatvÃdahetu÷/ 'tvagavyatirekÃdekamindriyam' ityuktvà 'tvagakyavaviÓe«eïa dhÆmopalabdhivad rÆpÃdyupalabdhi÷' ityucyate. evaæ ca sati nÃnÃbhÆtÃni vi«ayagrÃhakÃïi-- vi«ayavyavasthÃnÃt | tadbhÃve vi«ayagrahaïasya bhÃvÃt tadupaghÃte cÃbhÃvÃt. tathà ca pÆrvo vÃda uttareïa vÃdena vyÃhanyate iti // saædigdhaÓcÃvyatireka÷/ p­thivyÃdibhirapi bhÆtairindriyÃdhi«ÂhÃnÃni vyÃptÃni. na ca te«vasatsu vi«ayagrahaïaæ bhavatÅti. tasmÃnna tvag anyadvà sarvavi«ayamekamindriyamiti // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.53 ********************** NyS_3,1.53: na yugapadÃrthÃnupalabdhe÷ // Ãtmà manasà saæbadhyate mana indriyeïa indriyaæ sarvÃrthai÷ saænik­«Âamiti Ãtmendriyamano 'rthasaænikar«ebhyo yugapad grahaïÃni syu÷ na ca yugapad rÆpÃdayo g­hyante tasmÃnnaikamindriyaæ sarvavi«ayamastÅti | asÃhacaryÃcca vi«ayagrahaïÃnÃæ naikamindriyaæ sarvavi«ayakam, sÃhacarye hi vi«ayagrahaïÃnÃmandhÃdyanupapattiriti // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.54 ********************** NyS_3,1.54: viprati«edhÃcca na tvagekà // na khalu tvagekamindriyam-- vyÃghÃtÃt, tvacà rÆpÃïy aprÃptÃni g­hyante iti aprÃpyakÃritve sparÓÃdi«vapyevaæ prasaÇga÷, sparÓÃdÅnÃæ ca prÃptÃnÃæ grahaïÃd rÆpÃdÅnÃm ( api ) prÃptÃnÃæ grahaïamiti prÃptam| prÃpyÃprÃpyakÃritvamiticet ? ÃvaraïÃnupapattervi«ayamÃtrasya grahaïam = athÃpi manyeta-- prÃptÃ÷ sparÓÃdayastvacà g­hyante rÆpÃïi tv aprÃptÃnÅti, evaæ sati nÃstyÃvaraïam. ÃvaraïÃnupapatteÓca rÆpamÃtrasya grahaïaæ vyavahitasya cÃvyahitasya ceti| dÆrÃntikÃnuvidhÃnaæ ca rÆpopalabdhyanupalabdhyorna syÃt | aprÃptaæ tvacà g­hyate rÆpamiti dÆre rÆpasyÃgrahaïamantike ca grahaïamityetad na syÃditi // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.55 ********************** ekatvaprati«edhÃcca nÃnÃtvasiddhau sthÃnÃheturapyupÃdÅyate--- NyS_3,1.55: indriyÃrthapa¤catvÃt // artha÷ prayojanaæ tat pa¤cavidhamindriyÃïÃm usparÓanenendriyeïa sparÓagrahaïe sati na tenaiva rÆpaæ g­hyate iti rÆpagrahaïaprayojanaæ cak«uranumÅyate, sparÓarÆpagrahaïe ca tÃbhyÃmeva na gandho g­hyate iti gandhagrahaïaprayojanaæ ghrÃïamanumÅyate, trayÃïÃæ grahaïe na taireva raso g­hyate iti rasagrahaïaprayojanaæ rasanamanumÅyate, na caturïÃæ grahaïe taireva Óabda÷ ÓrÆyate iti Óabdagrahaïaprayojanaæ ÓrotramanumÅyate, evamindriyaprayojanasyÃnitaretarasÃdhanasÃdhyatvÃt pa¤caivendriyÃïi // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.56 ********************** NyS_3,1.56: na tadarthabahutvÃt // na khalu 'indriyÃrthapa¤catvÃt pa¤cendriyÃïÅti sidhyati, kasmÃt ? te«ÃmarthÃnÃæ bahutvÃt | bahava÷ khalvime indriyÃrthÃ÷ | sparÓÃstÃvat ÓÅto«ïÃnu«ïÃÓÅtà iti. rÆpÃïi ÓuklaharitÃdÅni. gandhà i«ÂÃni«Âopek«aïÅyÃ÷. rasÃ÷ kaÂukÃdaya÷, Óabdà varïÃtmano dhvanimÃtrÃÓca bhinnÃ÷, tad yasyendriyÃrthapa¤catvÃt pa¤cendriyÃïi tasyendriyÃrthabahutvÃd bahÆnÅndriyÃïi prasajyante iti // 56 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.57 ********************** NyS_3,1.57: gandhatvÃdyavyatirekÃd gandhÃdÅnÃmaprati«edha÷ // gandhatvÃdibhi÷ svasamÃnyai÷ k­tavyavasthÃnÃæ gandhÃdÅnÃæ yÃni gandhÃdigrahaïÃni tÃny asamÃnasÃdhanasÃdhyatvÃd grÃhakÃntarÃïi na prayojayanti. arthasamÆho 'numÃnamukto nÃrthaikadeÓa÷, arthaikadeÓaæ cÃÓritya vi«ayapa¤catvamÃtraæ bhavÃn prati«edhati. tasmÃdayuktoyaæ prati«edha iti| kathaæ punargandhatvÃdibhi÷ svasÃmÃnyai÷ k­tavyavasthà gandhÃdaya÷ ? iti, sparÓa÷ khalvayaæ trividha÷--- ÓÅta u«ïo 'nu«ïÃÓÅtaÓca sparÓatvena svasÃmÃnyena saæg­hÅta÷, g­hyamÃïe ca ÓÅtasparÓe no«ïasyÃnu«ïÃÓÅtasya và sparÓasya grahaïaæ grÃhakÃntaraæ prayojayati-- sparÓabhedÃnÃmekasÃdhanasÃdhyatvÃt uyenaiva ÓÅtasparÓo g­hyate tenaivetarÃvapÅti/ evaæ gandhatvena gandhÃnÃm. rÆpatvena rÆpÃïÃm. rasatvena rasÃnÃm. Óabdatvena ÓabdÃnÃmiti/ gandhÃdigrahaïÃni punarasamÃnasÃdhanasÃdhyatvÃnnagrÃhakÃntarÃïÃæ prayojakÃni, tasmÃdupapannamindriyÃrthapa¤catvÃt pa¤cendriyÃïÅti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.58 ********************** yadi sÃmÃnyaæ saægrÃhakam ? prÃptamindriyÃïÃm--- NyS_3,1.58: vi«ayatvÃvyatirekÃdekatvam // vi«ayatvena hi sÃmÃnyena gandhÃdaya÷ saæg­hÅtà iti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.59 ********************** NyS_3,1.59: na buddhilak«aïÃdhi«ÂhÃnagatyÃk­tijÃtipa¤catvebhya÷ // na khalu vi«ayatvena sÃmÃnyena k­tavyavasthà vi«ayà grÃhakÃntaranirapek«Ã÷ | ekasÃdhanagrÃhya anumÅyante. anumÅyante ca pa¤ca gandhÃdayo gandhatvÃdibhi÷ svasÃmÃnyai÷ k­tavyavasthÃ÷ indriyÃntaragrÃhya÷. tasmÃdasaæbaddhametat, ayameva cÃrtho 'nÆdyate-- 'buddhilak«aïapa¤catvÃt' iti | buddhaya eva lak«aïÃni-- vi«ayagrahaïaliÇgatvÃdindriyÃïÃm, tadetat "indriyÃrthapa¤catvÃt 55" ityetasmin sÆtre k­tabhëyamiti, tasmÃd buddhilak«aïapa¤catvÃt pa¤cendriyÃïi| adhi«ÂhÃnÃnyapi khalu pa¤ca indriyÃïÃm-- sarvaÓarÅrÃdhi«ÂhÃnaæ sparÓanaæ sparÓagrahaïaliÇgam, k­«ïatÃrÃdhi«ÂhÃnaæ cak«u÷ bahirnism­taæ rÆpagrahaïaliÇgam, nÃsÃdhi«ÂhÃnaæ ghrÃïam, jihÃdhi«ÂhÃnaæ rasanam, karïacchidrÃdhi«ÂhÃnaæ Órotram, gandharasarÆpasparÓaÓabdagrahaïaliÇgatvÃditi/ gatimedÃdapÅndriyabheda÷-- k­«ïasÃropanibaddhaæ cak«urbahirni÷s­tya rÆpÃdhikaraïÃni dravyÃïi prÃpnoti, sparÓanÃdÅni tvindriyÃïi vi«ayà evÃÓrayopasarpaïÃt pratyÃsÅdanti, santÃnav­ttyà Óabdasya ÓrotraprattyÃsattiriti/ Ãk­ti khalu parimÃïam | iyattà sà pa¤cadhÃ-- svasthÃnamÃtrÃïi ghrÃïarasanasparÓanÃni vi«ayÃvyÃpinÃnumeyÃni, cak«u÷ k­«ïasÃrÃÓrayaæ bahirni÷s­taæ vi«ayavyÃpi, Órotraæ nÃnyadÃkÃÓÃt tacca vibhu ÓabdamÃtrÃnubhavÃnumeyaæ puru«asaæskÃropagrahÃccÃdhi«ÂhÃnaniyamena Óabdasya vya¤jakamiti| jÃtiriti yoniæ pracak«ate-- pa¤ca khalvindrinayayonaya÷ p­thivyÃdÅni bhÆtÃni tasmÃt prak­tipa¤catvÃdapi pa¤cendriyÃïÃti siddham // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.60 ********************** kathaæ punarj¤Ãyate-- bhÆtaprak­tÅnÅndriyÃïi nÃvyaktaprak­tÅnÅti ? NyS_3,1.60: bhÆtaguïaviÓe«opalabdhestÃdÃtmyam // d­«Âo hi vÃyvÃdÅnÃæ bhÆtÃnÃæ guïaviÓe«Ãbhivyaktiniyama÷ uvÃyu÷ sparÓavya¤jaka÷ Ãpo rasavya¤jikÃ÷. tejo rÆpavya¤jakam. pÃrthivaæ ki¤cid dravyaæ kasyacid dravyasya grandhavya¤jakamadva asti cÃyamindriyÃïÃæ bhÆtaguïaviÓe«opalabdhiniyama÷ tena bhÆtaguïaviÓe«opalabdhermanyÃmahebhÆtaprak­tÅnÅndriyÃïi nÃvyaktaprak­tÅniti // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.61 ********************** athÃrthavivecanam gandhÃdaya÷ p­thivyÃdiguïà ityuddi«Âam | uddeÓaÓca p­thivyÃdÅnÃmekaguïatve cÃnekaguïatve samÃna ityata Ãha--- NyS_3,1.61: gandharasarÆpasparÓaÓabdÃnÃæ sparÓaparyantÃ÷ p­thivyÃ÷ // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.62 ********************** NyS_3,1.62: aptejovÃyÆnÃæ pÆrvaæ pÆrvamapohyÃkÃÓasyottara÷ // sparÓaparyantÃnÃmiti vibhaktivipariïÃma÷, ÃkÃÓasyottara÷ uÓabda÷ sparÓaparyantebhya iti| kathaæ tarhi tarapnirdeÓa÷ ?. svatantraviniyogasÃmarthyÃt tenottaraÓabdasya parÃrthÃbhidhÃnaæ vij¤Ãyate-- uddeÓasÆtre hi sparÓapayantebhya÷ para÷ Óabda iti, tantraæ vÃ-- sparÓasya vivak«itatvÃt | sparÓaparyante«u niyukte«u yo 'nyastaduttara÷ Óabda iti // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.63 ********************** NyS_3,1.63: na sarvaguïÃnupalabdhe÷ // nÃyaæ guïaniyoga÷ sÃdhu÷, kasmÃt ?. yasya bhÆtasya ye guïà na te tadÃtmakenendriyeïa sarve upalabhyante | pÃrthivena hi ghrÃïena sparÓaparyantà na g­hyante gandha evaiko g­hyate, evaæ Óe«e«vapÅti // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.64 ********************** kathaæ tarhÅme guïà viniyoktavyÃ÷ ? iti--- NyS_3,1.64: ekaikaÓyenottarottaraguïasadbhÃvÃduttarÃïÃæ tadanupalabdhi÷ // gandhÃdÅnÃmekaiko yathÃkramaæ p­thivyÃdÅnÃmekaikasya guïa÷ atastadanupalabdhi÷ | te«Ãæ tayo÷ tasya cÃnupalabdhi÷ | ghrÃïena rasarÆpasparÓÃnÃæ. rasanena rÆpasparÓayo÷. cak«uk«Ã sparÓasyeti // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.65 ********************** kathaæ tarhyanekaguïÃni bhÆtÃni g­hyante ? iti, NyS_3,1.65: saæsargÃccÃnekaguïagrahaïam // abÃdisaæsargÃcca p­thivyÃæ rasÃdayo g­hyante evaæ Óe«e«vapÅti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.66 ********************** niyamastarhi na prÃpnoti-- saæsargasyÃniyamÃt 'caturguïà p­thivÅ' 'triguïà Ãpa÷' 'dviguïaæ teja÷' 'ekaguïo vÃyu÷' iti, niyamaÓcopapadyate, katham ?--- NyS_3,1.66: vi«Âaæ hyaparaæ pareïa // p­thivyÃdÅnÃæ pÆrvapÆrvamuttareïottareïa vi«Âam ato na saæsargÃniyama iti. taccaitad bhÆtas­«Âau veditavyaæ naitarhÅti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.67 ********************** NyS_3,1.67: na pÃrthivÃpyayo÷ pratyak«atvÃt // neti trisÆtrÅæ pratyÃca«Âe, kasmÃt ?, pÃrthivasya dravyasyÃpy asya ca pratyak«atvÃt| mahattvÃnekadravyatvÃdrÆpÃccopalabdhiriti taijasameva dravyaæ pratyak«aæ syÃt. na pÃrthivamÃpyaæ vÃ-- rÆpÃbhÃvÃt| taijasavattu pÃrthivÃpyayo÷ pratyak«atvÃd na saæsargÃdanekaguïagrahaïaæ bhÆtÃnÃmiti/ bhÆtÃntararÆpak­taæ ca pÃrthivÃpyayo÷ pratyak«atvaæ bruvata÷ pratyak«o vÃyu÷ prasajyate. niyame và kÃraïamucyatÃmiti| rasayorvà pÃrthivÃpyayo÷ pratyak«atvÃt, pÃrthivo rasa÷ «a¬vidha÷ Ãpyo madhura eva na caitat saæsargÃd bhavitumarhati/ rÆpayorvà pÃrthivÃpyayo÷ pratayak«atvÃt, taijasarÆpÃnug­hÅtayo÷ saæsarge hi vya¤jakameva rÆpaæ na vyaÇgyamastÅti| ekÃnekavidhatve ca pÃrthivÃpyayo÷ pratyak«atvÃd rÆpayo÷ | pÃrthivaæ haritalohitapÅtÃdyanekavidhaæ rÆpam Ãpyaæ tu ÓuklamaprakÃÓakaæ na caitadekaguïÃnÃæ saæsarge satyupalabhyate iti| udÃharaïamÃtraæ caitat| ata÷ paraæ prapa¤ca÷-- sparÓayorvà pÃrthivataijasayo÷ pratyak«atvÃt. pÃrthivo 'nu«ïÃÓÅta÷ sparÓa÷ u«ïastaijasa÷ pratnayak«a÷. na caitadekaguïÃnÃm anu«ïÃÓÅtasparÓena vÃyunà saæsargeïopapadyate iti| atha và pÃrthivÃpyayordravyayorvyavasthitaguïayo÷ pratyak«atvÃt = caturguïaæ pÃrthivaæ dravyaæ triguïamÃpyaæ pratyak«aæ tena tatkÃraïamanumÅyate-- tathÃbhÆtamiti. tasya kÃryaæ liÇm-- kÃraïabhÃvÃddhi kÃryabhÃva iti| evaæ taijasavÃyavyayordavyayo÷ pratyak«atvÃd guïavyavasthÃyÃstatkÃraïe dravye vyavasthÃnumÃnamiti/ d­«ÂaÓca viveka÷-- pÃrthivÃpyayo÷ pratyak«atvÃt | pÃrthivaæ dravyamabÃdibhirviyuktaæ pratyak«ato g­hyate Ãpyaæ ca parÃbhyÃæ taijasaæ ca vÃyunÃ, na caikaikaguïaæ g­hyate iti| niranumÃnaæ tu "vi«Âaæ hyaparaæ pareïa 66" ityetaditi | nÃtra liÇgamanumÃpakaæ g­hyate iti yenaitadevaæ pratipadyemahi| yaccoktam-- 'vi«Âaæ hyaparaæ pareïeti bhÆtas­«Âau veditavyaæ na sÃæpratam' iti niyamakÃraïÃbhÃvÃdayuktam, d­«Âaæ ca sÃæpratam-- 'aparaæ pareïa vi«Âam' iti | vÃyunà ca vi«Âaæ teja iti| vi«Âatvam | saæyoga÷ saca dvayo÷ samÃna÷, vÃyunà ca vi«ÂatvÃt sparÓavat teja÷ na tu tejasà vi«ÂatvÃd rÆpavÃn vÃyuriti niyamakÃraïaæ nÃstÅti| d­«Âaæ ca taijasena sparÓena vÃyavyasya sparÓasyÃbhibhavÃdagrahaïamiti na ca tenaiva tasyÃbhibhava iti // 67 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.68 ********************** tadevaæ nyÃyÃveruddhaæ pravÃdaæ prati«idhya "na sarvaguïÃnupalabdhe÷ 63 " iti coditaæ samÃdhÅyate--- NyS_3,1.68: pÆrvapÆrvaguïotkar«Ãt tattatpradhÃnam // tasmÃnna sarvaguïopalabdhirghrÃïÃdÅnÃm. pÆrvaæ pÆrvaæ gandhÃderguïasyotkar«Ãt tattatpradhÃnam/ kà pradhÃnatà ?, vi«ayagrÃhakatvam| ko guïotkar«a÷ ?, abhivyaktau samarthatvam| yathà bÃhyÃnÃæ pÃrthivÃpyataijasÃnÃæ dravyÃïÃæ caturguïatriguïadviguïÃnÃæ na sarvaguïavya¤jakatvaæ gandharasarÆpotkar«Ãttu yathÃkramaæ gandharasarÆpavya¤jakatvam evaæ ghrÃïarasanacak«u«Ãæ caturguïatriguïadviguïÃnÃæ na sarvaguïagrÃhakatvaæ gandharasarÆpotkar«Ãttu yathÃkramaæ gandharasarÆpagrÃhakatvaæ tasmÃt ghrÃïÃdÅbhirna sarve«Ãæ guïÃnÃmupalabdhiriti| yastu pratijÃnÅte-- gandhaguïatvÃd ghrÃïaæ gandhasya grÃhakam evaæ rasanÃdi«vapÅti, tasya yathÃguïayogaæ ghrÃïÃdibhirguïagrahaïaæ prasajyate iti // 68 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.69 ********************** kiÇk­taæ punarvyavasthÃnaæ ki¤cit pÃrthivamindriyaæ na sarvÃïi ?. kÃnicit ÃpyataijasavÃyavyÃni indriyÃïi na sarvÃïi ? iti--- NyS_3,1.69: tavdyavasthÃnaæ tu bhÆyastvÃt // arthanirv­ttisamarthasya pravibhaktasya dravyasya saæsarga÷ puru«asaæskÃrakÃrito bhÆyastvam, d­«Âo hi prakar«e bhÆyastvaÓabda÷-- prak­«Âo yathà vi«aya÷ 'bhÆyÃn' ityucyate, yathà p­thagarthakriyÃsamarthÃni puru«asaæskÃravaÓÃd vi«au«adhimaïiprabh­tÅni dravyÃïi nirvartyante na sarvaæ sarvÃrtham evaæ p­thagvi«ayagrahaïasamarthÃni ghrÃïÃdÅni nirvartyante na sarvavi«ayagrahaïasamarthÃnÅti // 69 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.70 ********************** svaguïÃn nopalabhante indriyÃïi, kasmÃditicet ?--- NyS_3,1.70: saguïÃnÃmindriyabhÃvÃt // svÃn gandhÃdÅn nopalabhante ghrÃïÃdÅni/ kena kÃraïeneticet ?, svaguïai÷ saha ghrÃïÃdÅnÃmindriyabhÃvÃt | ghrÃïaæ svena gandhena samÃnÃrthakÃriïà saha bÃhyaæ gandhaæ g­hïÃti tasya svagandhagrahaïaæ sahakÃrivaikalyÃnna bhavati. evaæ Óe«ÃïÃmapi // 70 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.71 ********************** yadi punargandha÷ sahakÃrÅ ca syÃd ghrÃïasya ? grÃhyaÓca ( syÃdeva ? ) ityata Ãha--- NyS_3,1.71: tenaiva tasyÃgrahaïÃcca // na guïopalabdhirindriyÃïÃm/ yo brÆte-- yathà bÃhyaæ dravyaæ cak«u«Ãæ g­hyate tathà tenaiva cak«u«Ã tadeva cak«urg­hyatÃmiti tÃd­gidam-- tulyo hyubhayatra pratipattihetvabhÃva iti // 71 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.72 ********************** NyS_3,1.72: na Óabdaguïopalabdhe÷ // 'svaguïÃn nopalabhante indriyÃïÅtyetanna bhavati-- upalabhyate hi svaguïa÷ Óabda÷ Órotreïeti // 72 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.73 ********************** NyS_3,1.73: tadupalabdhiritaretaradravyaguïavaidharmyÃt // na Óabdena guïena saguïamÃkÃÓamindriyaæ bhavati. na Óabda÷ Óabdasya vya¤jaka÷| na ca ghrÃïÃdÅnÃæ svaguïagrahaïaæ pratyak«aæ nÃpyanumÅyate, anumÅyate tu ÓrotreïÃkÃÓena Óabdasya grahaïaæ Óabdaguïatvaæ cÃkÃÓasyeti, pariÓe«aÓcÃnumÃnaæ veditavyam-- Ãtmà tÃvat Órotà na karaïam, manasa÷ Órotratve badhiratvÃbhÃva÷, p­thivyÃdÅnÃæ ghrÃïÃdibhÃve sÃmarthyaæ ÓrotrabhÃve cÃsÃmarthyam, asti cedaæ Órotram ÃkÃÓaæ ca Ói«yate pariÓe«ÃdÃkÃÓaæ Órotramiti // 73 // // iti vÃtsyÃyanaviracite nyÃyabhëye t­tÅyÃdhyÃyasya prathamamÃhnikam // #################################################################### atha nyÃyabhëyat­tÅyÃdhyÃyasya dvitÅyamÃhnikam // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.1 ********************** parÅk«itÃnÅndriyÃïi arthÃÓca, buddheridÃnÅæ parÅk«Ãkrama÷-- sà kimanityà nityà và ? iti| kuta÷ saæÓaya÷ ?--- NyS_3,2.1: karmÃkÃÓasÃdharmyÃt saæÓaya÷ // asparÓavattvaæ tÃbhyÃæ samÃno dharma upalabhyate buddhau. viÓe«aÓcopajanÃpÃyadharmavattvam, viparyayaÓca yathÃsvamanityanityayostasyÃæ buddhau nopalabhyate tena saæÓaya iti // anupapanna÷ khalvayaæ saæÓaya÷-- sarvaÓarÅriïÃæ hi pratyÃtmavedanÅyÃnityà buddhi÷ sukhÃdivat. bhavati ca saævitti÷-- 'j¤ÃsyÃmi' 'jÃnÃmi' 'aj¤Ãsi«am' iti, na copajanÃpÃyÃvantareïa traikÃlyavyaktistataÓca traikÃlyavyakte÷ 'anityà buddhi÷' ityetat siddham, pramÃïasiddhaæ cedaæ ÓÃstrepyuktam-- "indriyÃrthasaænikar«otpannam 1-1-4 " "yugapat j¤ÃnÃnutpattirmanaso liÇgam 1-1-16" ityevamÃdi, tasmÃtsaæÓayaprakriyÃnupapattiriti| d­«ÂipravÃdopÃlambhÃrthaæ tu prakaraïam. evaæ hi paÓyanta÷ pravadanti sÃækhyÃ÷-- 'puru«asyÃnta÷karaïabhÆtà nityà buddhi÷' iti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.2 ********************** sÃdhanaæ ca pracak«ate--- NyS_3,2.2: vi«ayapratyabhij¤ÃnÃt // kiæ punaridaæ pratyabhij¤Ãnam ? 'pÆrvamaj¤Ãsi«amarthaæ tamimaæ jÃnÃmÅtij¤Ãnayo÷ samÃne 'rthe pratisandhij¤Ãnaæ pratyabhij¤Ãnam etaccÃvasthitÃyà buddherupapannam. nÃnÃtve tu buddhibhede«ÆtpannÃpavargi«u pratyabhij¤ÃnÃnupapatti÷-- nÃnyaj¤Ãtamanya÷ pratyabhijÃnÃtÅti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.3 ********************** NyS_3,2.3: sÃdhyasamatvÃdahetu÷ // yathà khalu nityatvaæ buddhe÷ sÃdhyam evaæ pratyabhij¤ÃnamapÅti| kiæ kÃraïam ?. cetanadharmasya karaïe 'nupapatti÷-- puru«adharma÷ khalvayaæ j¤Ãnaæ darÓanamupalabdhirbodha÷ pratyayo 'dhyavasÃya iti-- cetano hi pÆrvaj¤Ãtamarthaæ pratyabhijÃnÃti tasyaitasmÃd hetornityatvaæ yuktamiti| karaïacaitanyÃbhyupagame tu cetanasvarÆpaæ vacanÅyam-- nÃnirdi«ÂasvarÆpamÃtmÃntaraæ ÓakyamastÅti pratipattum| j¤Ãnaæ ced buddheranta÷karaïasyÃbhyupagamyate cetanasyedÃnÅæ kiæ svarÆpaæ ko dharma÷ kiæ tattvam, j¤Ãnena ca buddhau vartamÃnenÃyaæ cetana÷ kiæ karorÅti // cetayate iticet ?. na j¤ÃnÃdarthÃntara vacanam| puru«aÓcetayate buddhirjÃnÃtÅti. nedaæ j¤ÃnÃdarthÃntaramucyate-- yetayate jÃnÅte paÓyati upalabhate ityekoyamartha iti| buddhirj¤ÃpayatÅti cet ?. addhà jÃnÅte puru«o buddhirj¤ÃpayatÅti satyametat. evaæ cÃbhyupagame 'j¤Ãnaæ puru«asya' iti siddhaæ bhavati na buddheranta÷karaïasyeti // pratipuru«aæ ca ÓabdÃntara vyavasthÃpratij¤Ãne ? prati«edhahetuvacanam| yaÓca pratijÃnÅte-- kaÓcit puru«aÓcetayate kaÓcid budhyate kaÓcidupalabhate kaÓcit paÓyati iti puru«ÃnatarÃïi khalvimÃni| cetano boddhà upalabdhà dra«Âeti naikasyeti dharmà iti, atra ka÷ prati«edhaheturiti // arthasyÃbheda iticet ?. samÃnam| abhinnÃrthà ete Óabdà iti tatra vyavasthÃnupapattirityevaæ cet manyase ?. samÃnaæ bhavati | puru«aÓcetayate buddhirjÃnÅte ityatatrÃpyartho na bhidyate, tatrobhayoÓcetanatvÃdanyataralopa iti| yadi punarbudhyate 'nayeti bodhanaæ buddhirmana evocyate tacca nityam ? astvetadevaæ na tu manaso vi«ayapratyabhij¤ÃnÃd nityatvam. d­«Âaæ hi karaïabhede j¤ÃturekatvÃt pratyabhij¤Ãnam-- savyad­«Âasyetareïa pratyabhij¤ÃnÃditi cak«urvat. pradÅpavacca | pradÅpÃntarad­«Âasya pradÅpÃntareïa pratyabhij¤Ãnamiti, tasmÃd j¤Ãturayaæ nityatve heturiti// 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.4 ********************** yacca manyate-- buddher avasthitÃyà yathÃvi«ayaæ v­ttaya÷ | j¤ÃnÃni niÓcaranti v­ttiÓca v­ttimato nÃnyeti. tacca--- NyS_3,2.4: na yugapadagrahaïÃt // v­ttiv­ttimatorananyatve v­ttimato 'vasthÃnÃd v­ttÅnÃmavasthÃnamiti yÃnÅmÃni vi«ayagrahaïÃni tÃnyavati«Âhante iti yugapad vi«ayÃïÃæ grahaïaæ prasajyate iti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.5 ********************** NyS_3,2.5: apratyabhij¤Ãne ca vinÃÓaprasaÇga÷ // atÅte ca pratyabhij¤Ãne v­ttimÃnapyatÅta ityanta÷karaïasya vinÃÓa÷ prasajyate, viparyaye na nÃnÃtvamiti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.6 ********************** avibhu caikraæ mana÷ paryÃyeïendriyai÷ saæyujyate iti--- NyS_3,2.6: kramav­ttitvÃdayugapadgrahaïam // indriyÃrthÃnÃm| v­ttiv­ttimatornÃnÃtvamiti. ekatve ca prÃdurbhÃvatirobhÃvayorabhÃva iti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.7 ********************** NyS_3,2.7: apratyabhij¤Ãnaæ ca vi«ayÃntaravyÃsaÇgÃt // apratyabhij¤Ãnam | anupalabdhi÷. anupalabdhiÓca kasya cidarthasya vi«ayÃntaravyÃsakte manasyupapadyate-- v­ttiv­ttimatornÃnÃtvÃt, ekatve hi anarthako vyÃsaÇga iti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.8 ********************** vibhutve cÃnta÷karaïasya paryÃyeïendriyai÷ saæyoga÷--- NyS_3,2.8: na gatyabhÃvÃt // prÃptÃnÅndriyÃïyanta÷karaïeneti prÃptyarthasya gamanasyÃbhÃva÷ tatra kramav­ttitvÃbhÃvÃdayugapadgrahaïÃnupapattiriti, gatyabhÃvÃcca prati«iddhaæ vibhuno 'nta÷karaïasyÃyugapadgrahaïaæ na liÇgÃntareïÃnumÅyate iti, yathà cak«u«o gati÷ prati«iddhÃ-- saænik­«Âaviprak­«ÂayostulyakÃlagrahaïÃt, pÃïicandramasorvyavadhÃnena pratÅghÃte sÃnumÅyate iti| so 'yaæ nÃnta÷karaïe vivÃdo na ( ca ) tasya nityatve-- siddhaæ hi mano 'nta÷karaïaæ nityaæ ceti| kva tarhi vivÃda÷ ?, tasya vibhutve. tacca pramÃïato 'nupalabdha÷ prati«iddhamiti| ekaæ cÃnta÷karaïaæ nÃnà caità j¤ÃnÃtmikà v­ttaya÷-- cak«urvij¤Ãnaæ ghrÃïavij¤Ãnam | rÆpavij¤Ãnaæ gandhavij¤Ãnam. etacca v­ttiv­ttimatorekatve 'nupapannamiti| puru«o jÃnÅte nÃnta÷karaïamiti, etena vi«ayÃntaravyÃsaÇga÷ pratyukta÷ | vi«ayÃntaragrahaïalak«aïo vi«ayÃntaravyÃsaÇga÷ puru«asya nÃnta÷karaïasyeti| kena cidindriyeïa saænidhi÷ kena cid asaænidhirityayaæ tu vyÃsaÇgo 'nuj¤Ãyate manasa iti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.9 ********************** ekamanta÷karaïaæ nÃnà v­ttaya iti, satyabhede v­tteridamucyate--- NyS_3,2.9: sphaÂikÃnyatvÃbhimÃnavat tadanyatvÃbhimÃna÷ // tasyÃæ v­ttau nÃnÃtvÃbhimÃnÃæ yathà dravyÃntaropahite sphaÂike 'nyatvÃbhimÃno 'nÅla÷' 'lohita÷' iti. evaæ vi«ayÃntaropadhÃnÃditi // na-- hetvabhÃvÃt| sphaÂikÃnyatvÃbhimÃnavadayaæ j¤Ãne«u nÃnÃtvÃbhimÃno gauïa÷ na punargandhÃdyanyatvÃbhimÃnavaditi heturnÃsti hetvabhÃvÃdanupapanna iti| samÃno hetvabhÃva÷ iti cet ?. na-- j¤ÃnÃnÃæ krameïopajanÃpÃyadarÓanÃtu krameïa hÅndriyÃrthe«u j¤ÃnÃnyupajÃyante cÃpayanti ceti d­Óyate tasmÃd gandhÃdyanyatvÃbhimÃnavadayaæ j¤Ãne«u nÃnÃtvÃbhimÃna iti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.10 ********************** "sphaÂikÃnyatvÃbhimÃnavat" ityetadam­«yamÃïa÷ k«aïikavÃdyÃha--- NyS_3,2.10: sphaÂikepyaparÃparotpatte÷ k«aïikatvÃd vyaktÅnÃmahetu÷ // 'sphaÂikasyÃbhedenÃvasthitasyopadhÃnabhedÃnnÃnÃtvÃbhimÃna÷' ityayamavidyamÃnahetuka÷ pak«a÷, kasmÃt ?. sphaÂikepyaparÃparotpatte÷ usphaÂike 'py anyà vyaktaya utpadyante anyà nirudhyante iti, katham ? k«aïikatvÃd vyaktÅnÃm, k«aïaÓcÃlpÅyÃn kÃla÷ k«aïasthitikÃ÷ k«aïikÃ÷| kathaæ punargamyate k«aïikà vyaktaya÷ ? iti, upacayÃpacayaprabandhadarÓanÃt ÓarÅrÃdi«u upaktinirv­ttasyÃhÃrarasasya ÓarÅre rudhirÃdibhÃvenopacayo 'pacayaÓca prabandhena pravartate upacayÃd vyaktÅnÃmutpÃda÷ apacayÃd vyaktinirodha÷ evaæ ca satyavayavapariïÃmabhedena v­ddhi÷ ÓarÅrasya kÃlÃntare g­hyate iti soyaæ vyaktiviÓe«adharmo vyaktimÃtre veditavya iti // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.11 ********************** NyS_3,2.11: niyamahetvabhÃvÃd yathÃdarÓanamabhyanuj¤Ã // sarvÃsaæ vyakti«u upacayÃpacayaprabandha÷ ÓarÅravaditi nÃyaæ niyama÷, kasmÃt ?, hetvabhÃvÃt = nÃtra pratyak«amanumÃnaæ và pratipÃdakamastÅti, tasmÃd yathÃdarÓanamabhyanuj¤Ã | yatra yatropacayÃpacayaprabandho d­Óyate tatra tatra vyaktÅnÃm aparÃparotpattirupacayÃpacayaprabandhadarÓanenÃbhyanuj¤Ãyate yathà ÓarÅrÃdi«u. yatra yatra na d­Óyate tatra tatra pratyÃkhyÃyate yathà grÃvaprabh­ti«u, sphaÂikepyupacayÃpacayaprabandho na d­Óyate tasmÃdayuktam-- 'sphaÂike 'py aparÃparotpatti÷' iti, yathà cÃrkasya kaÂukimnà sarvadravyÃïÃæ kaÂukimÃnamÃpadayet tÃd­getaditi // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.12 ********************** yaÓcÃÓe«anirodhenÃpÆrvotpÃdaæ niranvayaæ dravyasaætÃne k«aïikatÃæ manyate tasyaitat--- NyS_3,2.12: notpattivinÃÓakÃraïopalabdhe÷ // utpattikÃraïaæ tÃvadupalabhyate-- avayavopacayo valmÅkÃdÅnÃm. vinÃÓakÃraïaæ copalabhyate-- ghaÂÃdÅnÃmavayavavibhÃga÷| yasya tv anapacitÃvayavaæ nirudhyate anupacitÃvayavaæ cotpadyate tasyÃÓe«anirodhe niranvaye vÃpÆrvotpÃde na kÃraïamubhayatrÃpyupalabhyate iti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.13 ********************** NyS_3,2.13: k«ÅravinÃÓe kÃraïÃnupalabdhivad dadhyutpattivacca tadupapatti÷ // yathÃnupalabhyamÃnaæ k«ÅravinÃÓakÃraïaæ dadhyutpattikÃraïaæ cÃbhyanuj¤Ãyate tathà sphaÂike parÃparÃsu vyakti«u vinÃÓakÃraïamutpattikÃraïaæ cÃbhyanuj¤eyamiti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.14 ********************** NyS_3,2.14: liÇgato grahaïÃd nÃnupalabdhi÷ // k«ÅravinÃÓaliÇgaæ k«ÅravinÃÓakÃraïaæ dadhyutapattiliÇgaæ dadhyutpattikÃraïaæ ca g­hyate ato nÃnupalabdhi÷| viparyayastu sphaÂikÃdi«u dravye«u aparÃparotpattÅnÃæ na liÇgamastÅtyanuv­ttireveti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.15 ********************** atra kaÓcit parihÃramÃha--- NyS_3,2.15: na payasa÷ pariïÃmaguïÃntaraprÃdurbhÃvÃt // 'payasa÷ parimÃïo na vinÃÓa÷' ityeka Ãha. pariïÃmaÓcÃvasthitasya dravyasya pÆrvadharmaniv­ttau dharmÃntarotpattiriti| 'guïÃntaraprÃdurbhÃva÷' ityapara Ãha | sato dravyasya pÆrvaguïaniv­ttau guïÃntaramutpadyate iti. sa khalvekapak«ÅbhÃva iva // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.16 ********************** atra tu pratidhe«a÷--- NyS_3,2.16: vyÆhÃntarÃd dravyÃntarotpattidarÓanaæ pÆrvadravyaniv­tteranumÃnam // saæmÆrchanalak«aïÃdavayavavyÆhÃd dravyÃntare dadhni utpanne g­hyamÃïe pÆrvaæ payodravyam avayavavibhÃgebhyo niv­ttamityanumÅyate. yathà m­davayavÃnÃæ vyÆhÃntarÃd dravyÃntare sthÃlyÃmutpannÃyÃæ pÆrvaæ m­tpiï¬adravyaæ m­davayavavibhÃgebhyo nivartate iti, m­dvaccÃvayavÃnvaya÷ payodadhno÷, nÃÓe«anirodhe niranvayo dravyÃntarotpÃdo ghaÂate iti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.17 ********************** abhyanuj¤Ãya na ni«kÃraïaæ k«ÅravinÃÓaæ dadhyutpÃdaæ ca prati«edha ucyate iti--- NyS_3,2.17: kvacidvinÃÓakÃraïÃnupalabdhe÷ kvaciccopalabdheranekÃnta÷ // k«Åradadhivanni«kÃraïau vinÃÓotpÃdau sphaÂikavyaktÅnÃmiti nÃyamekÃnta iti| kasmÃt ?, hetvabhÃvÃt | nÃtra heturasti-- akÃraïau vinÃÓotpÃdau sphaÂikÃdivyaktÅnÃæ k«Åradadhivat na punaryathà vinÃÓakÃraïabhÃvÃt kumbhasya vinÃÓa utpattikÃraïabhÃvÃccotpattirevaæ sphaÂikÃdivyaktÅnÃæ vinÃÓotpattikÃraïabhÃvÃdvinÃÓotpattibhÃva iti // niradhi«ÂhÃnaæ ca d­«ÂÃntavacanam| g­hyamÃïayorvinÃÓotpÃdayo÷ sphaÂikÃdi«u syÃdayamÃÓrayavÃn d­«ÂÃnta÷-- k«ÅravinÃÓakÃraïÃnupalabdhivad dadhyutpattikÃraïÃnupalabdhivacceti. tau tu na g­hyete tasmÃnniradhi«ÂhÃnoyaæ d­«ÂÃnta iti // abhyanuj¤Ãya ca sphaÂikasyotpÃdavinÃÓau yotra sÃdhakastasyÃbhyanuj¤ÃnÃdaprati«edha÷ // kumbhavanna ni«kÃraïau vinÃÓotpÃdau sphaÂikÃdÅnÃm ityabhyanuj¤eyo 'yaæ d­«ÂÃnta÷-- prati«eddhumaÓakyatvÃt| k«Åradadhivattu ni«kÃraïau vinÃÓotpÃdÃviti Óakyoyaæ prati«eddhum-- kÃraïato vinÃÓotpattidarÓanÃt| k«ÅradadhnorvinÃÓotpattÅ paÓyatà tatkÃraïamanumeyam--kÃryaliÇgaæ hi kÃraïam, ityupapannam-- anityà buddhiriti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.18 ********************** idaæ tu cintyate-- kasyeyaæ buddhi÷ Ãtmendriyamano 'rthÃnÃæ guïa iti, prasiddhopi khalvayamartha÷ 'parÅk«ÃÓe«aæ pravartayÃmÅti prakriyate, soyaæ buddhau saænikar«otpatte÷ saæÓaya÷-- viÓe«asyÃgrahaïÃditi/ tatrÃnayaæ viÓe«a÷--- NyS_3,2.18: nendriyÃrthayos tadvinÃÓepi j¤ÃnÃvasthÃnÃt // nendriyÃïÃmarthÃnÃæ và guïo j¤Ãnam-- te«Ãæ vinÃÓe (api) j¤Ãnasya bhÃvÃt, bhavati khalvidamindriye 'rthe ca vina«Âe j¤Ãnam 'adrÃk«am' iti. na ca j¤Ãtari vina«Âe j¤Ãnaæ bhavitumarhati, anyat khalu vai tad indriyÃrthasaænikar«ajaæ j¤Ãnaæ yad indriyÃrthavinÃÓe na bhavati, idamanyadÃtmamana÷saænikar«ajaæ tasya yukto bhÃva iti usm­ti÷ khalviyam 'adrÃk«am' iti pÆrvad­«Âavi«ayà na ca vij¤Ãtari na«Âe pÆrvopalabdhe÷ smaraïaæ yuktam-- na cÃnyad­«Âamanya÷ smarati, na ca manasi j¤ÃtaryabhyupagamyamÃne ÓakyamindriyÃrthayorj¤Ãt­tvaæ pratipÃdayitum // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.19 ********************** astu tarhi manoguïo j¤Ãnam, NyS_3,2.19: yugapajj¤eyÃnupalabdheÓca na manasa÷ // yugapajj¤eyÃnupalabdhiranta÷karaïasya liÇgaæ tatra yugapadj¤eyÃnupalabdhyà yadanumÅyate 'ntakaraïaæ na tasya guïo j¤Ãnam| kasya tarhi ?, j¤asya-- vaÓitvÃt uvaÓÅ j¤Ãtà vaÓyaæ karaïam, j¤Ãnaguïatve và karaïabhÃvaniv­tti÷| ghrÃïÃdisÃdhanasya ca j¤ÃturgandhÃdij¤ÃnabhÃvÃdanumÅyate-- anta÷karaïasÃdhanasya sukhÃdij¤Ãnaæ sm­tiÓceti, tatra yat j¤Ãnaguïaæ mana÷ sa ÃtmÃ. yattu sukhÃdyupalabdhisÃdhanamanta÷karaïaæ manastaditi saæj¤ÃbhedamÃtraæ nÃrthabheda iti/ yugapajj¤eyÃnupalabdheÓcÃyogina iti cÃrtha÷, yogÅ khalu ­ddhau prÃdurbhÆtÃyÃæ vikaraïadharmà nirmÃya sendriyÃïi ÓarÅrÃntarÃïi te«u te«u yugapaj j¤eyÃnyupalabhate taccaitad vibhau j¤Ãtaryupapadyate nÃïau manasÅti/ vibhutve và manaso j¤Ãnasya nÃtmaguïatvaprati«edha÷-- vibhu ca manastadanta÷karaïabhÆtamiti tasya sarvendriyairyugapat saæyogÃt yugapaj j¤ÃnÃnyutpadyeranniti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.20 ********************** NyS_3,2.20: tadÃtmaguïatvepi tulyam // vibhurÃtmà sarvendriyai÷ saæyukta iti yugapajj¤ÃnotpattiprasaÇga iti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.21 ********************** NyS_3,2.21: indriyair manasa÷ saænikar«ÃbhÃvÃt tadanutpatti÷ // gandhÃdyupalabdherindriyÃrthasaænikar«avad indriyamana÷saænikar«oti kÃraïaæ tasya cÃyaugapadyam-- aïutvÃnmanasa÷ ayaugapadyÃdanutpattiryugapajj¤ÃnÃnÃmÃtmaguïatvepÅti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.22 ********************** yadi punarÃtmendriyÃrthasaænikar«amÃtrÃd gandhÃdij¤Ãnamutpadyate ?--- NyS_3,2.22: notpattikÃraïÃnapadeÓÃt // Ãtmendriyasaænikar«amÃtrÃd gandhÃdij¤Ãnamutpadyate iti nÃtrotpattikÃraïamapadiÓyate yenaitat pratipadyemahÅti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.23 ********************** NyS_3,2.23: vinÃÓakÃraïÃnupalabdheÓcÃvasthÃne tannityatvaprasaÇga÷ // "tadÃtmaguïatvepi tulyam 20" ityetadanena samuccÅyate, dvividho hi guïanÃÓahetu÷-- guïÃnÃmÃÓrayÃbhÃvo virodhÅ ca guïa÷, nityatvÃdÃtmano 'nupapanna÷ pÆrva÷, virodhÅ ca buddherguïo na g­hyate. tasmÃdÃtmaguïatve sati buddhernityatvaprasaÇga÷ // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.24 ********************** NyS_3,2.24: anityatvagrahÃd buddherbuddhyantarÃdvinÃÓa÷ Óabdavat // anityà buddhiriti sarvaÓarÅriïÃæ pratyÃtmavedanÅyametat. g­hyate ca buddhisaætÃnastatra buddherbuddhyantaraæ virodhÅ guïa ityanumÅyate yathà ÓabdasaætÃne Óabda÷ ÓabdÃntaravirodhÅti // 24 // asaækhyeye«u j¤ÃnakÃrite«u saæskÃre«u sm­tihetu«vÃtmasamavete«u ÃtmamanasoÓca saænikar«e samÃne sm­tihetau sati na kÃraïasyÃyaugapadyamastÅti yugapatsm­taya÷ prÃdurbhaveyuryadi buddhirÃtmaguïa÷ syÃditi, tatra kaÓcit saænikar«asyÃyaugapadyamupapÃdayi«yannÃha--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.25 ********************** NyS_3,2.25: j¤ÃnasamavetÃtmapradeÓasaænikar«Ãnmanasa÷ sm­tyutpatterna yugapadutpatti÷ // j¤ÃnasÃdhana÷ saæskÃro j¤Ãnamityucyate j¤Ãnasaæsk­tairÃtmapradeÓai÷ paryÃyeïa mana÷ saænik­«yate. Ãtmamana÷saænikar«Ãt sm­tayopi paryÃyeïa bhavantÅti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.26 ********************** NyS_3,2.26: nÃnta÷ÓarÅra v­ttitvÃnmanasa÷ // sadehasyÃtmano manasà saæyogo vipacyamÃnakarmÃÓayasahito jÅvanami«yate tatrÃsya prÃk prÃyaïÃdanta÷ÓarÅre vartamÃnasya manasa÷ ÓarÅrÃd bahirj¤Ãnasaæsk­tairÃtmapradeÓai÷ saæyogo nopapadyate iti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.27 ********************** NyS_3,2.27: sÃdhyatvÃdahetu÷ // vipacyamÃnakarmÃÓayamÃtraæ jÅvanam evaæ ca sati sÃdhyamanta÷ÓarÅrav­ttitvaæ manasa iti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.28 ********************** NyS_3,2.28: smarata÷ ÓarÅradhÃraïopapatteraprati«edha÷ // susmÆr«ayà khalvayaæ mana÷ praïidadhÃna÷ cirÃdapi kaæ cidarthaæ smarati smarataÓca ÓarÅradhÃraïaæ d­Óyate, Ãtmamana÷saænikar«ajaÓca prayatno dvividha÷-- dhÃraka÷ prerakaÓca, ni÷s­te ca ÓarÅrÃdbahirmanasi dhÃrakasya prayatnasyÃbhÃvÃd gurutvÃtpatanaæ syÃt ÓarÅrasyÃtmavata iti // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.29 ********************** NyS_3,2.29: na tad ÃÓugatitvÃnmanasa÷ // ÃÓugati manastasya bahi÷ ÓarÅrÃdÃtmapradeÓena j¤Ãnasaæsk­tena saænikar«a÷ pratyÃgatasya ca prayatnotpÃdanam ubhayaæ yujyate iti. utpÃdya và dhÃrakaæ prayatnaæ ÓarÅrÃnni÷saraïaæ manaso 'tastatropapannaæ dhÃraïamiti // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.30 ********************** NyS_3,2.30: na smaraïakÃlÃniyamÃt // ki¤cit k«ipraæ smaryate ki¤ciccireïa. yadà cireïa tadà susmÆr«ayà manasi dhÃryamÃïe cintÃprabandhe sati kasya cidarthasya liÇgabhÆtasya cintanamÃrÃdhitaæ sm­tiheturbhavati tatraitat ciraniÓcarite manasi nopapadyate iti| ÓarÅrasaæyogÃnapek«aÓcÃtmamana÷saæyogo na sm­tihetu÷-- ÓarÅrasyopabhogÃyatanatvÃt = upabhogÃyatanaæ puru«asya j¤Ãtu÷ ÓarÅraæ na tato niÓcaritasya manasa ÃtmasaæyogamÃtraæ j¤ÃnasukhÃdÅnÃmutpattau kalpate, kÊptau và ÓarÅra vaiyarthyamiti // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.31 ********************** NyS_3,2.31: Ãtmapreraïayad­cchÃj¤atÃbhiÓca na saæyogaviÓe«a÷ // Ãtmapreraïena và manaso bahi÷ ÓarÅrÃt saæyogaviÓe«a÷ syÃd yad­cchayà và | Ãkasmikatayà j¤atayà và manasa÷, sarvathà cÃnupapatti÷/ katham ?. smartavyatvÃd. icchatÃ÷ smaraïaj¤ÃnÃsaæbhavÃcca | yadi tÃvadÃtmÃ-- 'amu«yÃrthasya sm­tihetu÷ saæskÃro 'mu«minnÃtmapradeÓe samavetastena mana÷ saæyujyatÃm' iti mana÷ prerayati tadà sm­ta evÃsÃvartho bhavati na smartavya÷, na cÃtmapratyak«a ÃtmapradeÓa÷ saæskÃro và tatrÃnupapannÃtmapratyak«eïa saævittiriti| susmÆr«ayà cÃyaæ mana÷ praïidadhÃnaÓcirÃdapi ka¤cidarthaæ smarati nÃkasmÃt| j¤atvaæ ca manaso nÃsti j¤Ãnaprati«edhÃditi // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.32 ********************** etacca-- NyS_3,2.32: vyÃsaktamanasa÷ pÃdavyathanena saæyogaviÓe«eïa samÃnam // yadà khalvayaæ vyÃsaktamanÃ÷ kvacid deÓe Óarkarayà kaïÂakena và pÃdavyathanamÃpnoti tadÃtmamana÷saæyogaviÓe«a e«itavya÷-- d­«Âaæ hi du÷khaæ du÷khavedanaæ ceti. tatrÃyaæ samÃna÷ prati«edha÷, yad­cchayà tu na viÓai«a÷-- nÃkasmikÅ kriyà nÃkasmika÷ saæyoga iti // karmÃd­«ÂamupabhogÃrthaæ kriyÃheturiticet ? samÃnam // karmÃd­«Âaæ puru«asthaæ puru«opabhogÃrthaæ manasi kriyÃhetu÷ evaæ du÷khaæ du÷khasaævedanaæ na sidhyati cetyevaæ cenmanyase ?, samÃnaæ sm­tihetÃvapi | saæyogaviÓe«o bhavitumarhati. tatra yaduktam-- "Ãtmapreraïayad­cchÃj¤atÃbhiÓca na saæyogaviÓe«a÷ 31" ityayamaprati«edha iti, pÆrvastu prati«edha÷-- "nÃnta÷ÓarÅra v­ttitvÃnmanasa÷ 26" iti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.33 ********************** ka÷ khalvidÃnÅæ kÃraïayaugapadyasadbhÃve yugapadasmaraïasya heturiti ?, NyS_3,2.33: praïidhÃnaliÇgÃdij¤ÃnÃnÃmayugapadbhÃvÃdayugapatsmaraïam // yathà khalvÃtmamanaso÷ saænikar«a÷ saæskÃraÓca sm­tiheturevaæ praïidhÃnaæ liÇgÃdij¤ÃnÃni. tÃni ca na yugapad bhavanti tatk­tà sm­tÅnÃæ yugapadanutpattiriti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.34 ********************** NyS_3,2.34: prÃtibhavattu praïidhÃnÃdyanapek«e smÃrte yaugapadyaprasaÇga÷ // yat khalvidaæ prÃtibhamiva j¤Ãnaæ praïidhÃnÃdyanapek«aæ smÃrtamutpadyate kadÃcit tasya yugapadutpattiprasaÇga÷-- hetvabhÃvÃt // sata÷ sm­tihetorasaævedanÃt prÃtibheda samÃnÃbhimÃna÷ = bahvarthavi«aye vai cintÃprabandhe kaÓcidevÃrtha÷ kasyacit sm­tihetu÷-- tasyÃnucintanÃt tasya sm­tirbhavati, na cÃyaæ smartà sarvaæ sm­tihetuæ saævedayate = 'evaæ me sm­tirutpanna' ityasaævedanÃt prÃtibhamiva j¤Ãnamidaæ smÃrtamityabhimanyate, na tvasti praïidhÃnÃdyanapek«a smÃrtamiti // prÃtibhe kathamiticet ? puru«akarmaviÓe«Ãdupabhogavanniyama÷ // prÃtibhÃmidÃnÅæ j¤Ãnaæ yugapat kasmÃnnotpadyate ?. yathopabhogÃrthaæ karma yugapadupabhogaæ na karoti evaæ puru«akarmaviÓe«a÷ pratibhÃheturna yugapadanekaæ prÃtibhaæ j¤ÃnamutpÃdayati // hetvabhÃvÃdayuktamiticet ? na-- karaïasya pratyayaparyÃye samÃrthyÃt // 'upabhogavanniyama÷' ityasti d­«ÂÃnto heturnÃstÅti cenmanyase ? na-- karaïasya pratyayaparyÃye sÃmarthyÃd naikasmin j¤eye yugapadanekaæ j¤Ãnamutpadyate na cÃnekasmin, tadidaæ d­«Âena pratyayaparyÃyeïÃnumeyaæ karaïasÃmarthyamityambhÆtamiti. na j¤Ãtu÷-- vikaraïadharmiïo dehanÃnÃtve pratyayayaugapadyÃditi // ayaæ ca dvitÅya÷ prati«edha÷-- vyavasthitaÓarÅrasya cÃnekaj¤ÃnasamavÃyÃdekapradeÓe yugapadanekÃrthasmaraïaæ syÃt = kvacid deÓe 'vasthitaÓarÅrasya j¤ÃturindriyÃrthaprabandhena j¤ÃnamekasminnÃtmapradeÓe samavaiti taina yadà mana÷ saæyujyate tadà j¤ÃtapÆrvasyÃnekasya yugapat smaraïaæ prasajyate-- pradeÓasaæyogaparyÃyÃbhÃvÃditi/ ÃtmapradeÓÃnÃmadravyÃntaratvÃdekÃrthasamavÃyasyÃviÓe«e sm­tiyaugapadyaprati«edhÃnupapatti÷| ÓabdasaætÃne tu ÓrotrÃdhi«ÂhÃnapratyÃsattyà ÓabdaÓravaïavat saæskÃrapratyÃsattyà manasa÷ sm­tyutpatterna yugapadutpattiprasaÇga÷| pÆrva eva tu prati«edha÷-- nÃnekaj¤ÃnasamavÃyÃdekapradeÓe yugapat sm­tiprasaÇga iti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.35 ********************** yat 'puru«adharmo j¤Ãnam. anta÷karaïasyecchÃdve«aprayatnasukhadu÷khÃni dharmÃ÷' iti kasyacid darÓanaæ tat prati«idhyate--- NyS_3,2.35: j¤asyecchÃdve«animittatvÃdÃrambhaniv­ttyo÷ // ayaæ khalu jÃnÅte tÃvat-- 'idaæ me sukhasÃdhanam idaæ me du÷khasÃdhanam' iti. j¤Ãtaæ svasya sukhasÃdhanamÃptumicchati du÷khasÃdhanaæ hÃtumicchati. prÃptumicchÃyuktasyÃsya sukhasÃdhanÃvÃptaye samÅhÃviÓe«a Ãrambha÷ jihÃsÃprayuktasya du÷khasÃdhanaparivarjanaæ niv­tti÷ evaæ j¤ÃnecchÃprayatnadve«asukhadu÷khÃnÃmekenÃbhisaæbandha÷ | ekakart­tvaæ j¤ÃnecchÃprav­ttÅnÃæ samÃnaÓrayatvaæ ca. tasmÃt j¤asyecchÃdve«aprayatnasukhadu÷khÃni dharmà nÃcetanasyeti, Ãrambhaniv­ttyoÓca pratyagÃtmani d­«ÂatvÃt paratrÃnumÃnaæ veditavyamiti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.36 ********************** atra bhÆtacaitanika Ãha--- NyS_3,2.36: talliÇgatvÃdicchÃdve«ayo÷ pÃrthivÃdye«vaprati«edha÷ // Ãrambhaniv­ttiliÇgÃvicchÃdve«Ãviti. yasyÃrambhaniv­ttÅ tasyecchÃdve«au tasya j¤Ãnamiti prÃptam-- pÃrthivÃpyataijasavÃyavÅnÃæ ÓarÅrÃïÃmÃrambhaniv­ttidarÓanÃdicchÃdve«aj¤Ãnairyoga iti caitanyam // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.37 ********************** NyS_3,2.37: paraÓvÃdi«vÃrambhaniv­ttidarÓanÃt // ÓarÅracaitanyaniv­tti÷| Ãrambhaniv­ttidarÓanÃdicchÃdve«aj¤Ãnairyoga iti prÃptam paraÓvÃde÷ karaïasyÃrambhaniv­ttidarÓanÃccaitanyamiti/ atha ÓarÅrasyecchÃdibhiryoga÷ paraÓvÃdestu karaïasyÃrambhaniv­ttÅ vyabhicarata÷ ?, na tarhyayaæ hetu÷-- 'pÃrthivÃpyataijasavÃyavÅnÃæ ÓarÅrÃïÃmÃrambhaniv­ttidarÓanÃdicchÃdve«aj¤Ãnairyoga÷' iti // 37 // ayaæ tarhyanyo 'rtha÷-- "talliÇgatvÃdicchÃdve«ayo÷ pÃrthivÃdye«vaprati«edha÷ 36" p­thivyÃdÅnÃæ bhÆtÃnÃmÃrambhastÃvat trasaviÓarÃrusthÃvaraÓarÅre«u tadavayavavyÆhaliÇga÷ prav­ttiviÓe«a÷. lo«ÂÃdi«u liÇgÃbhÃvÃt. prav­ttiviÓe«ÃbhÃvo niv­tti÷. Ãrambhaniv­ttiliÇgÃvicchÃdve«Ãviti pÃrthivÃdye«vaïu«u taddarÓanÃdicchÃdve«ayostadyogÃd j¤Ãnayoga iti siddhaæ bhÆtacaitanyamiti, _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.38 ********************** NyS_3,2.38: kumbhÃdi«vanupalabdherahetu÷ // kumbhÃdim­davayavÃnÃæ vyÆhaliÇga÷ prav­ttiviÓe«a Ãrambha÷ sikatÃdi«u prav­ttiviÓe«ÃbhÃvo niv­tti÷. na ca m­tsikatÃnÃmÃrambhaniv­ttidarÓanÃdicchÃdve«aprayatnaj¤Ãnairyoga÷, tasmÃt "talliÇgatvÃdicchÃdve«ayo 36" ityaheturiti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.39 ********************** NyS_3,2.39: niyamÃniyamau tu tadviÓe«akau // tayo÷ | icchÃdve«ayorniyamÃniyamau viÓe«akau | bhedakau, j¤asyecchÃdve«animitte prav­ttiniv­ttÅ na svÃÓraye, kiæ tarhi ?. prayojyÃÓraye. tatra prayujyamÃne«u bhÆte«u prav­ttiniv­ttÅ sta÷ na sarve«vity aniyamopapatti÷| yasya tu j¤atvÃd bhÆtÃnÃmicchÃdve«animitte Ãrambhaniv­ttÅ svÃÓraye tasya niyama÷na syÃt | yathà bhÆtÃnÃæ guïÃntaranimittà prav­tti÷ guïapratibandhÃcca niv­ttirbhÆtamÃtre bhavati niyamena eva bhÆtamÃtre j¤ÃnecchÃdve«animitte prav­ttiniv­ttÅ svÃÓraye syÃtÃæ na tu bhavata÷ tasmÃt prayojakÃÓrità j¤ÃnecchÃdve«iprayatnÃ÷ prayojyÃÓraye tu prav­ttiniv­ttÅ itisiddham| ekaÓarÅre j¤Ãt­bahutvaæ niranumÃnam| bhÆtacaitanikasya ekaÓarÅre bahÆni bhÆtÃni j¤ÃnecchÃdve«aprayatnaguïÃnÅti j¤Ãt­bahutvaæ prÃptam, omiti bruvata÷ pramÃïaæ nÃsti, yathà nÃnÃÓarÅre«u nÃnÃj¤ÃtÃro pratyayavyavasthÃnÃd evamekaÓarÅrepi pratyayavyavasthÃnumÃnaæ syÃt j¤Ãt­bahutvasyeti // d­«ÂaÓcÃnyaguïanimitta÷ prav­ttiviÓe«o bhÆtÃnÃæ sonumÃnamanyatrÃpi // d­«Âa÷ karaïalak«aïe«u bhÆte«u paraÓvÃdi«u upÃdÃnalak«aïe«u ca m­tprabh­ti«u anyaguïanimitta÷ prav­ttiviÓe«a÷ sonumÃnamanyatrÃpi | sa trasasthÃvaraÓarÅre«u tadavayavavyÆhaliÇga÷ prav­ttiviÓe«o bhÆtÃnÃm anyaguïanimitta iti, sa ca guïa÷ prayatnasamÃnÃÓraya÷ saæskÃro dharmÃdharmasamÃkhyÃta÷ sarvÃrtha÷ puru«ÃrthÃrÃdhanÃya prayojako bhÆtÃnÃæ prayatnavaditi/ ÃtmÃstitvahetubhirÃtmanityatvahetumiÓca bhÆtacaitanyaprati«edha÷ k­to veditavya÷/ "nendriyÃrthayostadvinÃÓepi j¤ÃnÃvasthÃnÃt 18" iti ca samÃna÷ prati«edha iti| kriyÃmÃtraæ kriyoparamamÃtraæ cÃrambhaniv­ttÅ ityabhipretyoktam-- "talliÇgatvÃdicchÃdve«ayo÷ pÃrthivÃdye«vaprati«edha÷ 36" (iti). anyathà tvime Ãrambhaniv­ttÅ ÃkhyÃte. na ca tathÃvidhe p­thivyÃdi«u d­Óyete tasmÃdayuktam-- "talliÇgatvÃdicchÃdve«ayo÷ pÃrthivÃdye«vaprati«edha÷ 36" iti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.40 ********************** bhÆtendriyamanasÃæ samÃna÷ prati«edho manastÆdÃharaïamÃtram--- NyS_3,2.40: yathoktahetutvÃt pÃratantryÃdak­tÃbhyÃgamÃcca na manasa÷ // "icchÃdve«aprayatnasukhadu÷khaj¤ÃnÃnyÃtmano liÇgam 1-1-10" ityata÷ prabh­ti yathoktaæ saæg­hyate tena bhÆtendriyamanasÃæ caitanyaprati«edha÷, pÃratantryÃt uparatantrÃïi bhÆtendriyamanÃæsidhÃraïapreraïavyÆhanakriyÃsu prayatnavaÓÃt pravartante. caitanye puna÷ svatantrÃïi syuriti, ak­tÃbhyÃgamÃcca = "prav­tti÷ uvÃgbuddhiÓarÅrÃrambha iti 1-1-17" caitanye bhÆtendriyamanasÃæ parak­taæ karma puru«eïopabhujte iti syÃt, acaitanye tu tatsÃdhanasya svak­takarmaphalopabhoga÷ puru«asyetyupapadyate iti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.41 ********************** athÃyaæ siddhopasaægraha÷--- NyS_3,2.41: pariÓe«Ãd yathoktahetÆpapatteÓca // 'Ãtmaguïo j¤Ãnam' itiprak­tam, pariÓe«o nÃma prasaktaprati«edhe anyatrÃprasaÇgÃcchi«yamÃïe saæpratyaya÷ | bhÆtendriyamanasÃæ prati«edhe dravyÃntaraæ na prasajyate Ói«yate cÃtmà tasya guïo j¤Ãnamiti j¤Ãyate, yathoktahetÆpapatteÓceti-- "darÓanasparÓanÃbhyÃmekÃrthagrahaïÃt 3-1-1" ityevamÃdÅnÃmÃtmapratipattihetÆnÃmaprati«edhÃditi/ pariÓe«aj¤ÃpanÃrthaæ prak­tasthÃpanÃdij¤ÃnÃrthaæ ca yathoktahetÆpapattivacanamiti| atha và "upapatteÓca" iti hetvantaramevedam-- nitya÷ khalvayamÃtmà yasmÃdekasmin ÓarÅre dharmaæ caritvà kÃyabhedÃt svarge deve«Æpapadyate. adharmaæ caritvà dehabhedÃd narake«Æpapadyate iti, upapatti÷ | ÓarÅrÃntaraprÃptilak«aïÃ. sà sati sattve nitye cÃÓrayavatÅ| buddhiprabandhamÃtre tu nirÃtmake nirÃÓrayà nopapadyate iti/ ekasattvÃdhi«ÂhÃnaÓcÃnekaÓarÅrayoga÷ saæsÃra upapadyate. ÓarÅraprabandhodaÓcÃpavargo muktirityupapadyate, buddhisaætatimÃtre tvekasattvÃnupapatterna kaÓcid dÅrghamadhvÃnaæ saædhÃvati. na kaÓcit ÓarÅraprabandhÃdvimucyata iti saæsÃrÃpavargÃnupapattiriti/ buddhisaætatimÃtre ca sattvabhedÃt sarvamidaæ prÃïivyavahÃrajÃtam apratisaæhitam avyÃv­ttam aparini«Âhitaæ ca syÃt tata÷ smaraïÃbhÃvÃt-- nÃnyad­«Âamanya÷ smaratÅti, smaraïaæ ca khalu pÆrvaj¤Ãtasya samÃnena j¤Ãtrà grahaïam-- 'aj¤Ãsi«amamumarthaæ j¤eyam' iti. soyameko j¤Ãtà pÆrvaj¤Ãtamarthaæ g­hïÃti taccÃsya grahaïaæ smaraïamiti. tad buddhiprabandhamÃtre nirÃtmake nopapadyate // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.42 ********************** NyS_3,2.42: smaraïaæ tvÃtmano j¤asvÃbhÃvyÃt // upapadyate iti, Ãtmana eva smaraïaæ na buddhisaætatimÃtrasyeti, tuÓabdo 'vadhÃraïe| katham ? j¤asvÃbhÃvyÃt = j¤a ityasya svabhÃva÷ usvo dharma÷-- ayaæ khalu 'j¤Ãsyati jÃnÃti aj¤ÃsÅt' iti trikÃlavi«ayeïÃnekena j¤Ãnena saæbadhyate. taccÃsya trikÃlavi«ayaæ j¤Ãnaæ pratyÃtmavedanÅyam-- 'j¤ÃsyÃmi jÃnÃmi aj¤Ãsi«am' iti vartate. tad yasyÃyaæ svo dharmastasya smaraïaæ na buddhiprabandhamÃtrasya nirÃtmakasyeti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.43 ********************** sm­tihetÆnÃm ayaugapadyÃd yugapadasmaraïamityuktam, atha kebhya÷ sm­tirutpadyate iti ?, sm­ti÷ khalu--- NyS_3,2.43: praïidhÃnanibandhÃbhyÃsaliÇgalak«aïasÃd­ÓyaparigrahÃÓrayÃÓritasambandhÃnantaryaviyogaikakÃryavirodhÃtiÓayaprÃptivyavadhÃnasukhadu÷khecchÃdve«abhayorthitvakriyÃrÃgadharmÃdharmanimittebhya÷ // susmÆr«ayà manaso dhÃraïaæ praïidhÃnam-- susmÆr«italiÇgacintanaæ cÃrthasm­tikÃraïam 1, nibandha÷ khalvekagranthopayamorthÃnÃm-- ekagranthopayatÃ÷ khalvarthà anyonyasm­tihetava÷ ÃnupÆrvyeïetarathà và bhavantÅti, dhÃraïÃÓÃstrak­to và praj¤Ãte«u vastu«u smartavyÃnÃmupanik«epo nibandha iti 2, abhyÃsastu samÃne vi«aye j¤ÃnÃnÃmabhyÃv­tti÷ abhyÃsajanita÷ saæskÃra Ãtmaguïo 'bhyÃsaÓabdenocyate sa ca sm­tihetu÷ samÃna iti 3, liÇgaæ puna÷ saæyogi samavÃyi ekÃrthasamavÃyi virodhi ceti, saæyogi yathà dhÆmo 'gne÷ gorvi«aïaæ pÃïi÷ pÃdasya rÆpaæ sparÓasya abhÆtaæ bhÆtasyeti 4, lak«aïaæ paÓvavayavasthaæ gotrasya sm­tihetu÷-- vidÃnÃmidaæ gargÃïÃmidamiti 5, sÃd­Óyaæ citragataæ pratirÆpakaæ devadattasyetyevamÃdi 6, parigrahÃt-- svena và svÃmÅ svÃminà và svaæ smaryate 7, ÃÓrayÃt-- grÃmaïyà tadadhÅnaæ smarati 8, ÃÓritÃt-- tadadhÅnena grÃmaïyamiti 9, saæbandhÃt-- antevÃsinà yuktaæ guruæ smarati ­tvijà yÃjyamiti 10, ÃnantaryÃt-- itikagïÅye«varthe«u 11, viyogÃt-- yena viprayujyate tadviyogapratisaævedÅ bh­Óaæ smarati 12, ekakÃryÃt-- kartrantaradarÓanÃt kartrantare sm­ti÷ 13, virodhÃt-- vijigÅ«amÃïayoranyataradarÓanÃdanyatara÷ smaryate 14, atiÓayÃt-- yenÃtiÓaya utpÃdita÷ 15, prÃpte÷-- yato yena ki¤cit prÃptamÃptavyaæ và bhavati tamabhÅk«ïaæ smarati 16, vyavadhÃnÃt-- koÓÃdibhirasibh­tÅni smaryante 17, sukhadu÷khÃbhyÃæ taddhetu÷ smaryate 19, icchÃdve«ÃbhyÃæ yamicchati yaæ ca dve«Âi taæ smarati 21, bhayÃt-- yato bibheti 22, arthitvÃt-- yenÃrthÅ bhojanen ÃcchÃdanena và 23, kriyayÃ-- rathena rathakÃraæ smarati 24, rÃgÃt-- yasyÃæ striyÃæ rakto bhavati tÃmabhÅk«ïaæ smarati 25, dharmÃt jÃtyantarasmaraïam iha cÃdhÅtaÓrutÃvadhÃraïamiti26, adharmÃt prÃganubhÆtadu÷khasÃdhanaæ smarati 27, na caite«u nimitte«u yugapatsaævedanÃni bhavantÅti yugapadasmaraïamiti| nidarÓanaæ cedaæ sm­tihetÆnÃæ na parisaækhyÃnamiti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.44 ********************** anityÃyÃæ ca buddhau utpannÃpavargitvÃt kÃlÃntarÃvasthÃnÃccÃnityÃnÃæ saæÓaya÷-- kimutpannÃpavargiïÅ buddhi÷ Óabdavat ? aho svit kÃlÃntarÃvasthÃyinÅ kumbhavan ? iti, utpavyÃpavargiïÅti pak«a÷ parig­hyate, kasmÃt ? NyS_3,2.44: karmÃnavasthÃyigrahaïÃt // karmaïo 'navasthÃyino grahaïÃditi-- k«iptasye«orÃpatanÃt kriyÃsaætÃno g­hyate, gatyarthaniyamÃcca buddhÅnÃæ kriyÃsaætÃnavad buddhisaætÃnopapattiriti, avasthitagrahaïe ca vyavadhÅyamÃnasya pratyak«aniv­tte÷ | avasthite ca kumbhe g­hyamÃïe saætÃnenaiva buddhirvartate prÃg vyavadhÃnÃt. tena vyavahite pratyak«aæ j¤Ãnaæ nivartate, kÃlÃntarÃvasthÃne tu buddherd­ÓyavyavadhÃnepi pratyak«amavati«Âheteti| sm­tiÓcÃliÇgaæ buddhyavasthÃne-- saæskÃrasya buddhijasya sm­tihetutvÃt| yaÓca manyeta-- avati«Âhate buddhi÷-- d­«Âà hi buddhivi«aye sm­ti÷ sà ca buddhÃvanityÃyÃæ kÃraïÃbhÃvÃnna syÃditi, tadidamaliÇgam, kasmÃt ?. buddhijo hi saæskÃro guïÃntaraæ sm­tiheturna buddhiriti // hetvabhÃvÃdayuktamiticet ? buddhyavasthÃnÃt pratyak«atve sm­tyabhÃva÷ // yÃvadavati«Âhate buddhistÃvadasau boddhavyÃrtha÷ pratyak«a÷ pratyak«e ca sm­tiranupapanneti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.45 ********************** NyS_3,2.45: avyaktagrahaïamanavasthÃyitvÃd vidyutsaæpÃte rÆpÃvyaktagrahaïavat // yadyutpannÃvargiïÅæ buddhi÷ ? prÃptam avyaktaæ boddhavyasya grahaïaæ yathà vidyutsaæpÃte vaidyutasya prakÃÓasyÃnavasthÃnÃdavyaktaæ rÆpagrahaïamiti. vyaktaæ tu dravyaïÃæ grahaïaæ tasmÃdayuktametaditi // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.46 ********************** NyS_3,2.46: hetÆpÃdÃnÃt prati«eddhavyÃbhyanuj¤Ã // 'utpannÃpavargiïÅ buddhi÷' iti prati«eddhavyam. tadevÃbhyanuj¤Ãyate-- "vidyutsaæpÃte rÆpÃvyaktagrahaïavat" iti // 46 // yatrÃvyaktagrahaïaæ tatrotpannÃpavargiïÅ buddhiriti--- grahaïahetuvikalpÃd grahaïavikalpo na buddhivikalpÃt // yadidaæ kvacidavyaktaæ kvacid vyaktaæ grahaïam ayaæ vikalpo grahaïahetuvikalpÃt uyatrÃnavasthito grahaïahetustatrÃvyaktaæ grahaïam yatrÃvasthitastatra vyaktaæ na tu buddher avasthÃnÃnavasthÃnÃbhyÃmiti/ kasmÃt ?. arthagrahaïaæ hi buddhi÷ | yat tadarthagrahaïam avyaktaæ vyaktaæ và buddhi÷ seti, viÓe«Ãgrahaïe ca sÃmÃnyagrahaïam avyaktagrahaïaæ tatra vi«ayÃntare buddhyantarÃnutpattirnimittÃbhÃvÃt. yatra sÃmÃnyadharmayuktaÓca dharmÅ g­hyate viÓe«adharmayuktaÓca tad vyaktaæ grahaïaæ. tatra tu viÓe«e 'g­hyamÃïe sÃmÃnyagrahaïamÃtraæ tadavyaktaæ grahaïam, sÃmÃnyadharmayogÃcca viÓi«Âadharmayogo vi«ayÃntaram, tatra yad grahaïaæ na bhavati tad grahaïanimittÃbhÃvÃd na nu buddheranavasthÃnÃditi/ yathÃvi«ayaæ ca grahaïa vyaktameva-- pratyarthaniyatatvÃcca buddhÅnÃm | sÃmÃnyavi«ayaæ ca grahaïaæ svavi«ayaæ prati vyaktaæ viÓe«avi«ayaæ ca grahaïaæ svavi«ayaæ prati vyaktam-- pratyarthaniyatà hi buddhaya÷, tadidamavyaktagrahaïaæ deÓitaæ kva vi«aye buddhyanavasthÃnakÃritaæ syÃditi // dharmiïastu dharmabhede buddhinÃnÃtvasya bhÃvÃbhÃvÃbhyÃæ tadupapatti÷ dharmiïa÷ khalvarthasya samÃnÃÓca dharmà viÓi«ÂÃÓca te«u pratyarthaniyatÃ÷ = nÃnà buddhayastà ubhayyo yadi dharmiïi vartante tadà vyaktaæ grahaïaæ dharmiïamabhipretya. yadà tu sÃmÃnyagrahaïamÃtraæ tadÃvyaktaæ grahaïamiti. evaæ dharmiïamabhipretya vyaktÃvyaktayorgrahaïayorupapattiriti, na cedamavyaktaæ grahaïaæ buddherboddhavyasya vÃnavasthÃyitvÃdupapadyate iti // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.47 ********************** idaæ hi NyS_3,2.47: na pradÅpÃrci÷saætatyabhivyaktagrahaïavat tadgrahaïam // anavasthÃyitvepi buddhe÷ te«Ãæ dravyÃïÃæ grahaïaæ vyaktaæ pratipattavyam/ katham ?. pradÅpÃrci÷saætatyabhivyaktagrahaïavat upradÅpÃrci«Ãæ saætatyà vartamÃnÃnÃæ grahaïÃnavasthÃnaæ grÃhyÃnavasthÃnaæ ca, pratyarthaniyatatvÃdvà buddhÅnÃæ yÃvanti pradÅpÃrcÅ«i tÃvatyo buddhaya iti. d­Óyate cÃtra vyaktaæ pradÅpÃrci«Ãæ grahaïamiti // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.48 ********************** cetanà ÓarÅraguïa÷-- sati ÓarÅre bhÃvÃdasati cÃbhÃvÃditi| NyS_3,2.48: dravye svaguïaparaguïopalabdhe÷ saæÓaya÷ // sÃæÓayika÷ sati bhÃva÷-- svaguïo 'psu dravatvamupalabhyate paraguïaÓco«ïatÃ. tenÃyaæ saæÓaya÷-- kiæ ÓarÅraguïaÓcetanà ÓarÅre g­hyate ? atha dravyÃntaraguïa÷ ? iti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.49 ********************** na ÓarÅraguïaÓcetanÃ, kasmÃt ?, NyS_3,2.49: yÃvaccharÅrabhÃvitvÃdrÆpÃdÅnÃm // na rÆpÃdihÅnaæ ÓarÅraæ g­hyate cetanÃhÅnaæ tu g­hyate yatho«ïatÃhÅnà Ãpa÷ tasmÃnna ÓarÅraguïaÓcetaneti // saæskÃravaditicet ? na-- kÃraïÃnucchedÃt // yathÃvidhe dravye saækÃrastathÃvidhe evoparama÷ ?. na-- tatra kÃraïocchedÃdatyantaæ saæskÃrÃnupattirbhavati, yathÃvidhe ÓarÅre cetanà g­hyate tathÃvidhe evÃtyantoparamaÓcetanÃyà g­hyate. tasmÃt 'saæskÃra vat' ityasama÷ samÃdhi÷ // athÃpi ÓarÅrasthaæ cetanotpattikÃraïaæ syÃt dravyÃntarasthaæ và ubhayasthaæ vÃ, tanna-- niyamahetvabhÃvÃt uÓarÅrasthena kadÃcit cetanotpadyate kadÃcinneti niyame heturnÃstÅti. dravyÃntarasthena ca ÓarÅre eva cetanotpadyate na lo«ÂÃdi«vityatra niyamaheturnÃstÅti. ubhayasthasya nimittatve ÓarÅrasamÃnajÃtÅyadravye cetanà notpadyate ÓarÅre eva cotpadyate itiniyame heturnÃstÅti // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.50 ********************** yacca manyeta-- sati ÓyÃmÃdiguïe dravye ÓyÃmÃdyuparamo d­«Âa evaæ cetanoparama÷ syÃditi, NyS_3,2.50: na pÃkajaguïÃntarotpatte÷ // nÃtyantarÆpoparama÷ = dravyasya ÓyÃme rÆpe niv­tte pÃkajaæ guïÃntaram uraktaæ rÆpamutpadyate, ÓarÅre tu cetanÃmÃtroparamo 'tyantamiti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.51 ********************** athÃpi--- NyS_3,2.51: pratidvandvisiddhe÷ pÃkajÃnÃmaprati«edha÷ // yÃvatsu dravye«u pÆrvaguïapratidvandvisiddhistÃvatsu pÃkajotpattird­Óyate-- pÆrvaguïai÷ saha pÃkajÃnÃmavasthÃnasyÃgrahaïÃt. na ca ÓarÅre cetanÃpratidvandvi sahÃnavasthÃyi guïÃntaraæ g­hyate yenÃnumÅyeta tena cetanÃyà virodha÷, tasmÃdaprati«addhà cetanà yÃvaccharÅraæ varteta na tu vartate tasmÃnna ÓarÅraguïaÓcetanà iti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.52 ********************** itaÓca na ÓarÅraguïaÓcetanÃ--- NyS_3,2.52: ÓarÅravyÃpitvÃt // ÓarÅraæ ÓarÅrÃvayavÃÓca sarve cetanotpattyà vyÃptà iti na kvacidanutpattiÓcetanÃyÃ÷. ÓarÅravat ÓarÅrÃvayavÃÓcetanà iti prÃptaæ cetanabahutvam, tatra yathà pratiÓarÅraæ cetanabahutve sukhadu÷khaj¤ÃnÃnÃæ vyavasthà liÇgam evamekaÓarÅrepi syÃt. na tu bhavati. tasmÃnna ÓarÅraguïaÓcetaneti // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.53 ********************** yaduktam-- na kvaciccharÅrÃvayave cetanÃyà anutpattiriti. sà na NyS_3,2.53: na keÓanakhÃdi«vanupalabdhe÷ // keÓe«u nakhÃdi«u cÃnutpattiÓcetanÃyà ityanupapannaæ ÓarÅravyÃpitvamiti // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.54 ********************** NyS_3,2.54: tvakparyantatvÃccharÅrasya keÓanakhÃdi«vaprasaÇga÷ // indriyÃÓrayatvaæ ÓarÅralak«aïam | tvakparyantaæ jÅvamana÷sukhadu÷khasaævittyÃyatanabhÆtaæ ÓarÅraæ tasmÃnna keÓÃdi«u cetanotpadyate, arthakÃritastu ÓarÅropanibandha÷ keÓÃdÅnÃmiti // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.55 ********************** itaÓca na ÓarÅraguïaÓcetanÃ--- NyS_3,2.55: ÓarÅraguïavaidharmyÃt // dvividha÷ ÓarÅraguïa÷-- apratyak«aæ ca gurutvam indriyagrÃhyaæ ca rÆpÃdi, vidhÃntaraæ tu cetanà | nÃpratyak«Ã-- saævedyatvÃt. nendriyagrÃhyÃ-- manovi«ayatvÃt. tasmÃd dravyÃntaraguïa iti // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.56 ********************** NyS_3,2.56: na rÆpÃdÅnÃmitaretaravaidharmyÃt // yathetaretaravidharmÃïo rÆpÃdayo na ÓarÅraguïatvaæ jahati. evaæ rÆpÃdivaidharmyÃrt cetanà ÓarÅraguïatvaæ na hÃsyatÅti // 56 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.57 ********************** NyS_3,2.57: ainrdiyakatvÃd rÆpÃdÅnÃmaprati«edha÷ // apratyak«atvÃcceti, yathetaretaravidharmÃïo rÆpÃdayo na dvaividhyamativartante tathà rÆpÃdivaidharmyÃt cetanà na dvaividhyamativarteta yadi ÓarÅraguïa÷ syÃditi. ativarttate tu tasmÃnna ÓarÅraguïa iti // bhÆtendriyamanasÃæ j¤Ãnaprati«edhÃt siddhe satyÃrambho viÓe«aj¤ÃpanÃrtha÷ | bahudhà parÅk«yamÃïaæ tattvaæ suniÓcitataraæ bhavatÅti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.58 ********************** parÅk«ità buddhi÷, manasa idÃnÅæ parÅk«Ãkrama÷ tat kiæ pratiÓarÅramekamanekamiti vicÃre--- NyS_3,2.58: j¤ÃnÃyaugapadyÃdekaæ mana÷ // asti khalu vai j¤ÃnÃyaugapadyam-- ekaikasyendriyasya yathÃvi«ayaæ karaïasyaikapratyayanirv­ttau sÃmarthyÃt na tadekatve manaso liÇgam. yattu khalvindriyÃntarÃïÃæ vi«ayÃntare«u j¤ÃnÃyaugapadyamiti talliÇgam/ kasmÃt ?. saæbhavati khalu vai bahu«u mana÷su indriyamana÷saæyogayaugapadyamiti j¤Ãnayaugapadyaæ syÃt. na tu bhavati tasmÃd vi«aye pratyayaparyÃyÃdekaæ mano bhavatÅti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.59 ********************** NyS_3,2.59: na yugapadanekakriyopalabdhe÷ // ayaæ khalvadhyÃpako 'dhÅte vrajati kamaï¬aluæ dhÃrayati panthÃnaæ paÓyati Ó­ïotyÃraïyajÃn ÓabdÃn bibheti vyÃlaliÇgÃni bubhutsate smarati ca gantavyaæ sthÃnÅyamiti kramasyÃgrahaïÃd yugapadetÃ÷ kriyà iti prÃptaæ manaso bahutvamiti // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.60 ********************** NyS_3,2.60: alÃtacakradarÓanavat tadupalabdhirÃÓusaæcÃrÃt // ÃÓusaæcÃrÃdalÃtacakrasya bhramato vidyamÃna÷ kramo na g­hyate. kramasyÃgrahaïÃd avicchedabuddhyà cakravad buddhirbhavati, tathà buddhÅnÃæ kriyÃïÃæ cÃÓuv­ttitvÃd vidyamÃna÷ kramo na g­hyate. kramasyÃgrahaïÃd yugapat kriyà bhavanatÅti abhimÃno bhavati| kiæ puna÷ kramasyÃgrahaïÃd yugapat kriyÃbhimÃna÷ ? atha yugapadbhÃvÃdeva yugapadanekakriyopalabdhiriti ?, nÃtra viÓe«apratipatte÷ kÃraïamucyate| uktam-- indriyÃntarÃïÃæ vi«ayÃntare«u paryÃyeïa buddhayo bhavantÅti, taccÃpratyÃkhyeyam-- Ãtmapratyak«atvÃt/ athÃpi d­«ÂaÓrutÃnarthÃæÓcintayata÷ krameïa buddhayo vartante na yugapad anenÃnumÃtavyamiti/ varïapadavÃkyabuddhÅnÃæ tadarthabuddhÅnÃæ cÃÓuv­ttitvÃt kramasyÃgrahaïam| katham ?, vÃkyasthe«u khalu varïe«Æccaratsu prativarïaæ tÃvacchravaïaæ bhavati. Órutaæ varïamekamanekaæ và padabhÃvena pratisaædhatte. pratisaædhÃya padaæ vyavasyati. padavyavasÃyena sm­tyÃpadÃrthaæ pratipadyate, padasamÆhapratisaædhÃnÃcca vÃkyaæ vyavasyati. saæbaddhÃæÓca padÃrthÃna g­hÅtvà vÃkyÃrthaæ pratipadyate, na cÃsÃæ krameïa vartamÃnÃnÃæ buddhÅnÃmÃÓuv­ttitvÃt kramo g­hyate. tadetadanumÃnamanyatra buddhikriyÃyaugapadyÃbhimÃnasyeti/ na cÃsti muktasaæÓayà yugapadutpattirbuddhÅnÃæ yayà manaso bahutvamekaÓarÅre 'numÅyate iti // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.61 ********************** NyS_3,2.61: yathoktahetutvÃccÃïu // aïu mana ekaæ ceti dharmasamuccaya÷-- j¤ÃnÃyaugapadyÃt, mahattve manasa÷ sarvendriyasaæyogÃd yugapad vi«ayagrahaïaæ syÃditi // 61 // manasa÷ khalu bho÷ sendriyasya ÓarÅre v­ttilÃbho nÃnyatra ÓarÅrÃt, j¤ÃtuÓca puru«asya ÓarÅrÃyatanà buddhyÃdayo vi«ayopabhogo jihÃsitahÃnam ÅpsitÃvÃptiÓca sarve ca ÓarÅrÃÓrayà vyavahÃrÃ÷, tatra khalu vipratipatte÷ saæÓaya÷-- kimayaæ puru«akarmanimitta÷ ÓarÅrasarga÷ ? atha và bhÆtamÃtrÃdakarmanimitta÷ ? iti, ÓrÆyate khalvatra vipratipattiriti/ _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.62 ********************** tatredaæ tattvam--- NyS_3,2.62: pÆrvak­taphalÃnubandhÃttadutpatti÷ // pÆrvaÓarÅre yà prav­tti÷ vÃgbuddhiÓarÅrÃrambhalak«aïà tat pÆrvak­taæ karmoktaæ tasya phalam | tajjanitau dharmÃdharmauæ. tatphalasyÃnubandha÷ = ÃtmasamavetasyÃvasthÃnam. tena prayuktebhyo bhÆtebhyastasya ÓarÅrasyotpattirna svatantrebhya iti| yadadhi«ÂhÃnoyamÃtmà 'ayamahamitimanyamÃno yatrÃbhiyukto yatropabhogat­«ïayà vi«ayÃnupalabhamÃno dharmÃdharmauæ saæskaroti tadasya ÓarÅram. tena saæskÃreïa dharmÃdharmalak«aïena bhÆtasahitena patite 'smin ÓarÅre ÓarÅrÃntaraæ ni«padyate. ni«pannasya ca tasya pÆrvaÓarÅra vat puru«Ãrthakriyà puru«asya ca pÆrvaÓarÅra vatprav­ttiriti karmÃpek«ebhyo bhÆtebhya÷ ÓarÅrasargesati etadupapadyate iti, d­«Âà ca puru«aguïena prayatnena prayuktebhyo bhÆtebhya÷ puru«ÃrthakriyÃsamarthÃnÃæ dravyÃïÃæ rathaprabh­tÅnÃmutpattistayÃnumÃtavyam-- 'ÓarÅramapi puru«ÃrthakriyÃsamarthamutpadyamÃnaæ puru«asya guïÃntarÃpek«ebhyo bhÆtebhya utpadyate' iti // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.63 ********************** atra nÃstika Ãha--- NyS_3,2.63: bhÆtebhyo mÆrtyupÃdÃnavat tadupÃdÃnam // yathà karmanirapek«ebhyo bhÆtebhyo nirv­ttà mÆrtaya÷ usikatÃÓarkarÃpëÃïagairikäjanaprabh­taya÷ puru«ÃrthakÃritvÃdupÃdÅyante tathà karmanirapek«ebhyo bhÆtebhya÷ ÓarÅmutpannaæ puru«ÃrthakÃritvÃdupÃdÅyate iti // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.64 ********************** NyS_3,2.64: na sÃdhyasamatvÃt // yathà ÓarÅrotpattirakarmanimittà sÃdhyà tathà sikatÃÓarkarÃpëÃïagairikäjanaprabh­tÅnÃmapy akarmanimitta÷ sarga÷ sÃdhya÷ sÃdhyasamatvÃdasÃdhanamiti = "bhÆtebhyo mÆrtyupÃdÃnavat" iti cÃnena sÃdhyam // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.65 ********************** NyS_3,2.65: notpattinimittatvÃnmÃtÃpitro÷ // vi«amaÓcÃyamupanyÃsa÷, kasmÃt ?, nirbÅjà imà mÆrtaya utpadyante. bÅjapÆrvikà tu ÓarÅrotpatti÷/ mÃtÃpit­Óabdena lohitaretasÅ bÅjabhÆte g­hyete, tatra sattvasvaya garbhavÃsÃnubhavanÅyaæ karma pitroÓca putrulÃnubhavanÅye karmaïÅ mÃturgarbhÃÓraye ÓarÅrotpattiæ bhÆtebhya÷ prayojayanti ityupapannaæ bÅjÃnuvidhÃnamiti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.66 ********************** NyS_3,2.66: tathÃhÃrasya // "utpattinimittatvÃt" itiprak­tam, bhuktaæ pÅtam ÃhÃrastasya paktinirv­ttaæ rasadravyaæ mÃt­ÓarÅre copacÅyate. bÅje garbhÃÓayasthe bÅjasamÃnapÃkaæ mÃtrayà copacaya÷ bÅje yÃvad vyÆhasamartha÷ saæcaya iti. saæcitaæ cÃrbudamÃæsapeÓÅkalakakaï¬araÓira÷pÃïyÃdinà ca vyÆhena indriyÃdhi«ÂhÃnabhedena vyÆhyate. vyÆhe ca garbhaganìyÃvatÃritaæ rasadravyamupacÅyate yÃvat prasavasamarthamiti| na cÃyamannapÃnasya sthÃlyÃdigatasya kalpate iti, etasmÃt kÃraïÃt karmanimittatvaæ ÓarÅrasya vij¤Ãyate iti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.67 ********************** NyS_3,2.67: prÃptau cÃniyamÃt // na sarvo dampatyo÷ saæyogo garbhÃdhÃnaheturd­Óyate. tatrÃsati karmaïi na bhavati sati ca bhavatÅtyupapanno niyamÃbhÃva iti| karmanirapek«e«u bhÆte«u ÓarÅrotpattihetu«u niyama÷ syÃt-- na hyatra kÃraïÃbhÃva iti // 67 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.68 ********************** athÃpi--- NyS_3,2.68: ÓarÅrotpattinimittavat saæyogotpattinimittaæ karma // yathà khalvidaæ ÓarÅraæ dhÃtuprÃïasaævÃhinÅnÃæ nìÅnÃæ ÓukrÃntÃnÃæ dhÃtÆnÃæ ca snÃyutvagasthiÓirÃpeÓÅkalalakaï¬arÃïÃæ ca ÓirobÃhÆdarÃïÃæ sakthnÃæ ca ko«ÂhagÃnÃæ vÃtapittakaphÃnÃæ ca mukhakaïÂhah­dayÃmÃÓayapakvÃÓayÃdha÷strotasÃæ ca paramadu÷khasaæpÃdanÅyena saæniveÓena vyÆhitam aÓakyaæ p­thivyÃdibhi÷ karmanirapek«airutpÃdayitumiti karmanimittà ÓarÅrotpattiriti vij¤Ãyate, evaæ ca pratyÃtmaniyatasya nimittasyÃbhÃvÃd niratiÓayairÃtmabhi÷ saæbandhÃt sarvÃtmanÃæ na samÃnai÷ p­thivyÃdibhirutpÃditaæ ÓarÅraæ p­thivyÃdigatasya ca niyamahetorabhÃvÃt sarvÃtmanÃæ sukhadu÷khasaævittisÃdhanaæ samÃnaæ prÃptam, yattu pratyÃtmaæ vyavati«Âhate tatra ÓarÅrotpattinimittaæ karma vyavasthÃheturiti vij¤Ãyate, paripacyamÃno hi pratyÃtmaniyata÷ karmÃÓayo yasminnÃtmani vartate tasyaivopabhogÃyatanaæ ÓarÅramutpÃdya vyavasthÃpayati, tadevaæ ÓarÅrotpattinimittavat saæyoganimittaæ karmeti vij¤Ãyate| pratyÃtmavyavasthÃnaæ tu ÓarÅrasyÃtmanà saæyogaæ pracak«mahe iti // 68 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.69 ********************** NyS_3,2.69: etena niyama÷ pratyukta÷ // yo 'yamakarmanimitte ÓarÅrasarge sati niyama ityucyate ayam-- "ÓarÅrotpattinimittavat saæyogotpattinimittaæ karma 68" ityanena pratyukta÷| kastÃvadayaæ niyama÷ ?. yathaikasyÃtmana÷ ÓarÅraæ tathà sarve«Ãmiti niyama÷, anyasyÃnyathà anyasyÃnyathà ity aniyama÷ | bheda÷ uvyÃv­ttiviÓe«a iti, d­«Âà ca janmavyÃv­tti÷-- uccÃbhijano nik­«ÂÃbhijana iti. praÓastaæ ninditamiti. vyÃdhibahulam. arogamiti. samagraæ vikalamiti. pŬÃbahulaæ sukhabahulamiti. puru«ÃtiÓayalak«aïopapannaæ viparÅtamiti. praÓastalak«aïaæ ninditalak«aïamiti. paÂvindriyaæ m­dvindriyamiti. sÆk«maÓca bhedo 'parimeya÷, soyaæ janmabheda÷ pratyÃtmaniyatÃt karmabhedÃdupapadyate| asati karmabhede pratyÃtmaniyate niratiÓayatvÃdÃtmanÃæ samÃnatvÃcca p­thivyÃdÅnÃæ p­thivyÃdigatasya niyamahetorabhÃvÃt sarvaæ sarvÃtmanÃæ prasajyeta, na tvidamitthambhÆtaæ janma,tasmÃd nÃkarmanimittà ÓarÅrotpattiriti // 69 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.70 ********************** NyS_3,2.70: upapannaÓca tadviyoga÷ karmak«ayopapatte÷ // karmanimitte ÓarÅrasarge tena ÓarÅreïÃtmano viyoga upapanna÷/ kasmÃt ?, karmak«ayopapatte÷ = upapadyate khalu karmak«aya÷ samyagdarÓanÃt, prak«Åïe mohe vÅtarÃga÷ punarbhavahetukarma kÃyavÃÇmanobhirna karoti ityuttarasyÃnupacaya÷ pÆrvopacitasya vipÃkapratisaævedanÃt prak«aya÷, evaæ prasavahetorabhÃvÃt patite 'smin ÓarÅre puna÷ ÓarÅrÃntarÃnutpatterapratisaædhi÷/ akarmanimitte tu ÓarÅrasarge bhÆtak«ayÃnupapattestadviyogÃnupapattiriti // 70 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.71********************** NyS_3,2.71: tadad­«ÂakÃritamiticet punastatprasaÇgopavarge // adarÓanaæ khalu ad­«Âamityucyate. ad­«ÂakÃrità bhÆtebhya÷ ÓarÅrotpatti÷| na jÃtv anutpanne ÓarÅre dra«Âà nirÃyatano d­Óyaæ paÓyati. taccÃsya d­Óyaæ dvividham-- vi«ayaÓca nÃnÃtvaæ cÃvyaktÃtmano÷ tadartha÷ ÓarÅrasarga÷, tasminn avasite caritÃrthÃni bhÆtÃni na ÓarÅramutpÃdayantÅti upapanna÷ ÓarÅraviyoga iti, evaæ cenmanyase ? punastatprasaÇgo 'pavarge | puna÷ ÓarÅrotpatti÷ prasajyate iti | yà cÃnutpanne ÓarÅre darÓanÃnutpattiradarÓanÃbhimatà yà cÃpavarge ÓarÅraniv­ttau darÓanÃnutpattiradarÓanabhÆtà naitayoradarÓanayo÷ kvacid viÓe«aityadarÓanasyÃniv­tterapavarge puna÷ ÓarÅrotpattiprasaÇga iti // caritÃrthatà viÓe«a iti cet ? na-- karaïÃkaraïayorÃrambhadarÓanÃt // caritÃrthÃni bhÆtÃni darÓanÃvasÃnÃd na ÓarÅrÃntaramÃrabhante ityayaæ viÓe«a÷. evaæ ceducyate ? na-- karaïÃkaraïayorÃrambhadarÓanÃt = caritÃrthÃnÃæ bhÆtÃnÃæ vi«ayopalabdhikaraïÃt puna÷ puna÷ ÓarÅrÃrambho d­Óyate. prak­tipuru«ayornÃnÃtvadarÓanasyÃkaraïÃd nirarthaka÷ ÓarÅrÃrambha÷ puna÷ punard­Óyate. tasmÃdakarmanimittÃyÃæ bhÆtas­«Âau na darÓanÃrthà ÓarÅrotpattiryuktÃ. yuktà tu karmanimitte sarge darÓanÃrthà ÓarÅrotpatti÷/ karmavi«Ãkasaævedanaæ darÓanamiti tadad­«ÂakÃritamiti ca kasyacid darÓanam | ad­«Âaæ nÃma paramÃïÆnÃæ guïaviÓe«a÷ kriyÃhetustena preritÃ÷ paramÃïava÷ saæmÆrcchitÃ÷ ÓarÅramutpÃdayantÅti tad mana÷ samÃviÓati svaguïenÃd­«Âena preritam. samanaske ÓarÅre dra«ÂurupalabdhirbhavatÅti| etasmin vai darÓane guïÃnucchedÃt punastatprasaÇga | apavarge 'pavarge ÓarÅrotpatti÷-- paramÃïuguïasyÃd­«ÂasyÃnucchedyanvÃditi // 71 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.72 ********************** NyS_3,2.72: mana÷karmanimittatvÃcca saæyogÃnuccheda÷ // manoguïenÃd­«Âena samÃveÓite manasi saæyogavyucchedo na syÃt. tatra kiÇk­taæ ÓarÅrÃdapasarpaïaæ manasa iti ?| karmÃÓayak«aye tu karmÃÓayÃntarÃd vipacyamÃnÃdapasarpaïopapattiriti/ ad­«ÂÃdevÃpasapraïamiticet ?, yo 'd­«Âa÷ ÓarÅropasarpaïahetu÷ sa evÃpasarpaïaheturapÅti na-- ekasyajÅvanaprÃyaïahetutvÃnupapatte÷ | evaæ ca sati ekamad­«Âaæ jÅvanaprÃyaïayorheturitiprÃptaæ naitadupapadyate // 72 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.73 ********************** NyS_3,2.73: nityatvaprasaÇgaÓca prÃyaïÃnupapatte÷ // vipÃkasaævedanÃt karmÃÓayak«aye ÓarÅrapÃta÷ prÃyaïam. karmÃÓayÃntarÃcca punarjanma| bhÆtamÃtrÃttu karmanirapek«Ãt ÓarÅrotpattau kasya k«ayÃt ÓarÅrapÃta÷ | prÃyaïamiti ? prÃyaïÃnupapatte÷ khalu vai nityatvaprasaÇgaæ vidma÷, yÃd­cchike tu prÃyaïe prÃyaïabhedÃnupapattiriti // 73 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.74 ********************** "punastatprasaÇgo 'pavarge 71" etatsasÃdhitsurÃha--- NyS_3,2.74: aïuÓyÃmatÃnityatvavadetat syÃt // yathÃïo÷ ÓyÃmatà nityà agnisaæyogena pratibaddhà na punarutpadyate evamad­«ÂakÃritaæ ÓarÅramapavarge punarnotpadyate iti // 74 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.75 ********************** NyS_3,2.75: nÃk­tÃbhyÃgamaprasaÇgÃt // nÃyamasti d­«ÂÃnta÷, kasmÃt ?, ak­tÃbhyÃgamaprasaÇgÃt | ak­tam | pramÃïato 'nupapannaæ tasyÃbhyÃgama÷ | abhyupapatti÷ uvyayasÃya÷, etatÓraddadhÃnena pramÃïato 'nupapannaæ mantavyam, tasmÃnnÃyaæ d­«ÂÃnta÷-- na pratayak«aæ na cÃnumÃnaæ ki¤ciducyate iti, tadidand­«ÂÃntasya sÃdhyasamatvamabhidhÅyate iti| atha vÃ-- nÃk­tÃbhyÃgamaprasaÇgÃt | aïuÓyÃmatÃd­«ÂÃntenÃkarmanimittÃæ ÓarÅrotpattiæ samÃdadhÃnasya ak­tÃbhyÃgamaprasaÇga÷ | ak­te sukhadu÷khohetau karmaïi puru«asya sukhaæ du÷khamabhyÃgacchatÅti prasajyeta, omitibrahavata÷ pratyak«ÃnumÃnÃgamavirodha÷/ pratyak«avirodhastÃvat-- bhinnamidaæ sukhadu÷khaæ pratyÃtmavedanÅyatvÃt pratyak«aæ sarvaÓarÅriïÃm/ ko bheda÷ ?, tÅvraæ mandaæ ciramÃÓu nÃnÃprakÃramekaprakÃram ityevamÃdirviÓe«a÷/ na cÃsti pratyÃtmaniyata÷ sukhadu÷khahetuviÓe«a÷, na cÃsati hetuviÓe«e phalaviÓe«o d­Óyate/ karmanimitte tu sukhadu÷khayoge karmaïÃæ tÅvramandatopapatte÷ karmasaæcayÃnÃæ cotkar«Ãpakar«abhÃvÃd nÃnÃvidhaikavidhabhÃvÃcca karmaïÃæ sukhadu÷khabhedopapatti÷, soyaæ hetubhedÃbhÃvÃd d­«Âa÷ sukhadu÷khabhedo na syÃditi pratyak«avirodha÷ // tathÃnumÃnavirodha÷-- d­«Âaæ hi puru«aguïavyavasthÃnÃt sukhadu÷khavyavasthÃnam uya÷ khalu cetanÃvÃn sÃdhananirvartanÅyaæ sukhaæ buddhvà tadÅpsan sÃdhanÃvÃptaye yatate sa sukhena yujyate na viparÅta÷, yaÓca sÃdhananirvartanÅyaæ du÷khaæ buddhvà tajjihÃsu÷ sÃdhanapari varjanÃya yatate sa du÷khena tyajyate na viparÅta÷, nÃsti cedaæ yatnamantareïa cetanÃnÃæ sukhadu÷khavyavasthÃnaæ tenÃpi cetanaguïÃntaravyavasthÃk­tena bhavitavyamityanumÃnam. tadetad akarmanimitte sukhadu÷khayoge virudhyate iti, tacca guïÃntaram asaævedyatvÃdad­«Âaæ vipÃkakÃlÃniyamÃccÃvyavasthitam/ buddhyÃdayastu saævedyÃÓcÃpavargiïaÓceti/ athÃgamavirodha÷-- bahu khalvidabhÃr«am | ­«ÅïÃmupadeÓajÃtam anu«ÂhÃnapari varjanÃÓrayam. upadeÓaphalaæ ca ÓarÅriïÃæ varïÃÓramavibhÃgenÃnu«ÂhÃnalak«aïà prav­tti÷ parivarjanalak«aïà niv­tti÷/ taccobhayametasyÃæ d­«Âau 'nÃsti karma sucaritaæ duÓcaritaæ vÃkarmanimitta÷ puru«ÃïÃæ sukhadu÷khayoga÷' itiviruddhyate, seyaæ pÃpi«ÂhÃnÃæ mithyÃd­«Âi÷-- 'akarmanimittà ÓarÅras­«Âirakarmanimitta÷ sukhadu÷khayoga÷' iti // 75 // // iti vÃtsyÃyanÅye nyÃyabhëye t­tÅyÃdhyÃyadvitÅyamÃhnikaæ samÃptam // // t­tÅyÃdhyÃyaÓca samÃpta÷ // #################################################################### // atha saÂÅke nyÃyabhëye caturthÃdhyÃyasya prathamamÃhnikam // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.1 ********************** manaso 'nantaraæ prav­tti÷ parÅk«itavyÃ, tatra khalu yÃvad dharmÃdharmÃÓrayaÓarÅrÃdi parÅk«itaæ sarvà sà prav­tte÷ parÅk«etyÃha--- NyS_4,1.1: prav­ttiryathoktà // tathà parÅk«iteti // 1 // prav­ttyanantarÃstarhi do«Ã÷ parÅk«yantÃmityata Ãha--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.2 ********************** NyS_4,1.2: tathà do«Ã÷ // parÅk«ità iti, buddhisamÃnÃÓrayatvÃdÃtmaguïÃ÷. prav­ttihetutvÃt punarbhavapratisaædhÃnasÃmarthyÃcca saæsÃrahetava÷. saæsÃrasyÃnÃditvÃdanÃdinà prabandhena pravartante| mithyÃj¤Ãnaniv­ttistattvaj¤ÃnÃt tanniv­ttau rÃgadve«aprabandhocchede 'pavarga iti| prÃdurbhÃvatirodhÃnadharmakà ityevamÃdyuktaæ do«ÃïÃmiti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.3 ********************** "pravartanÃlak«aïà do«Ã÷ 1-1-18" ityuktaæ tathà ceme mÃner«yÃsÆyÃvicikitsÃmatsarÃdaya÷ te kasmÃnnopasaækhyÃyante ? ityata Ãha--- NyS_4,1.3: tat trairÃÓyaæ rÃgadve«amohÃrthÃntarabhÃvÃt // te«Ãæ do«ÃïÃæ trayo rÃÓaya÷ | traya÷ pak«Ã÷-- rÃgapak«a÷-- kÃmo matsara÷ sp­hà t­«ïà lobha iti. dve«apak«a÷-- krodha År«yÃsÆyà droho 'mar«a iti, mohapak«a÷-- mithyÃj¤Ãnaæ vicikitsà mÃna÷ pramÃda iti. trairÃÓyÃnnopasaækhyÃyante iti| lak«aïasya tarhy abhedÃt tritvamanupapannam ?. nÃnupapannam-- rÃgadve«amohÃrthÃntarabhÃvÃt | Ãsaktilak«aïo rÃga÷. amar«alak«aïo dve«a÷. mithyÃpratipattilak«aïo moha iti, etat pratayÃtmavedanÅyaæ sarvaÓarÅriïÃm | vijÃnÃtyayaæ ÓarÅrÅ rÃgamutpannam-- 'asti me 'dhyÃtmaæ rÃgadharma÷' iti, virÃgaæ ca vijÃnÃti-- 'nÃsti me 'dhyÃtmaæ rÃgadharma÷' iti. evamitarayorapÅti| mÃner«yÃsÆyÃprabh­tayastu trairÃÓyamanupatità iti nopasaækhyÃyante // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.4 ********************** NyS_4,1.4: naikapratyanÅkabhÃvÃt // nÃrthÃntaraæ rÃgÃdaya÷, kasmÃt ?, ekapratyanÅkabhÃvÃt | tattvaj¤Ãnam | samyaÇmati÷ | Ãryapraj¤Ã | saæbodha ityemamidaæ pratyanÅkaæ trayÃïÃmiti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.5 ********************** NyS_4,1.5: vyabhicÃrÃdahetu÷ // ekapratyanÅkÃ÷ p­thivyÃæ ÓyÃmÃdayo 'gnisaæyogenaikena. ekayonayaÓca pÃkajà iti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.6 ********************** sati cÃrthÃntarabhÃve--- NyS_4,1.6: te«Ãæ moha÷ pÃpÅyÃn nÃmƬhasyetarotpatte÷ // moha÷ pÃpa÷ pÃpataro và dvÃvabhipretyoktam, kasmÃt ?. nÃmƬhasyetarotpatte÷ | amƬhasya rÃgadve«au notpadyete, mƬhasya tu yathÃsaækalpamutpatti÷ | vi«aye«u ra¤janÅyÃ÷ saækalpà rÃgahetava÷ kopanÅyÃ÷ saækalpà dve«ahetava÷ ubhaye ca saækalpà na mithyÃpratipattilak«aïatvÃd mohÃdanye, tÃvimau mohayonÅ rÃgadve«Ãviti, tattvaj¤ÃnÃcca mohaniv­ttau rÃgadve«ÃnutpattirityekapratyanÅkabhÃvopapatti÷, evaæ ca k­tvà tattvaj¤ÃnÃt" du÷khajanmaprav­ttido«amityÃj¤ÃnÃnÃmuttarottarÃpÃye tadanantarÃpÃyÃdapavarga÷ 1-1-2" iti vyÃkhyÃtamiti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.7 ********************** prÃptastarhi--- NyS_4,1.7: nimittanaimittakabhÃvÃdarthÃntarabhÃvo do«ebhya÷ // anyaddhi nimittam anyacca naimittakamiti do«animittatvÃdado«o moha iti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.8 ********************** NyS_4,1.8: na do«alak«aïÃvarodhÃnmohasya // "pravartanÃlak«aïà do«a÷ 1-1-18" ityanena do«alak«aïenÃvarudhyate do«e«u moha iti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.9 ********************** NyS_4,1.9: nimittanaimittakopapatteÓca tulyajÃtÅyÃnÃmaprati«edha÷ // dravyÃïÃæ guïÃnÃæ vÃnekavidhavikalpo nimittanaimittakabhÃvo tulyajÃtÅyÃnÃæ d­«Âa iti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.10 ********************** do«Ãnantaraæ pretyabhÃva÷, tasyÃsiddhi÷-- Ãtmano nityatvÃt | na khalu nityaæ ki¤cit jÃyate mriyate và iti. janmamaraïayornityatvÃdÃtmano 'nupapatti÷ ubhayaæ ca pretyabhÃva iti / tatrÃyaæ siddhÃnuvÃda÷--- NyS_4,1.10: Ãtmanityatve pretyabhÃvasiddhi÷ // nityoyamÃtmà praiti | pÆrvaÓarÅraæ jahÃti | mriyate iti. pretya ca | pÆrvaÓarÅraæ hitvà bhavati | jÃyate | ÓarÅrÃntaramupÃdatte iti. taccaitadubhayam | punarutpatti÷ pretyabhÃva iti. taccaitat nityatve saæbhavatÅti| yasya tu sattvotpÃda÷ sattvanirodha÷ pretyabhÃvastasya k­tahÃnamak­tÃbhyÃgamaÓca do«a÷, ucchedahetuvÃde ­«yupadeÓÃÓcÃnarthakà iti // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.11 ********************** kathamutpattiriticet ?. NyS_4,1.11: vyaktÃd vyaktÃnÃæ pratyak«aprÃmÃïyÃt // kena prakÃreïa kindharmakÃt kÃraïÃd vyaktaæ ÓarÅramutpadyate iti ?, vyaktÃt | bhÆtasamÃkhyÃtÃt p­thivyÃdita÷ paramasÆk«mÃd nityÃt vyaktam | ÓarÅrendriyavi«ayopakaraïÃdhÃraæ praj¤Ãtaæ dravyamutpadyate, vyaktaæ ca khalvindriyagrÃhyaæ tatsÃmÃnyÃt kÃraïamapi vyaktam| kiæ sÃmÃnyam ?. rÆpÃdiguïayoga÷ | rÆpÃdiguïayuktebhya÷ p­thivyÃdibhyo nityebhyo rÆpÃdiguïayuktaæ ÓarÅrÃdi utpadyate-- pratyak«aprÃmÃïyÃt | d­«Âo hi rÆpÃdiguïayuktebhyo m­tprabh­tibhyastathÃbhÆtasya dravyasyotpÃda÷ tena cÃd­«ÂasyÃnumÃnamiti | rÆpÃdÅnÃmanvayadarÓanÃt prak­tivikÃrayo÷ p­thivyÃdÅnÃæ nityÃnÃmatÅndriyÃïÃæ kÃraïabhÃvo 'numÅyate iti // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.12 ********************** NyS_4,1.12: na ghaÂÃd ghaÂÃni«patte÷ // idamapi pratyak«am-- na khalu vyaktÃd ghaÂÃd vyakto ghaÂa utpadyamÃno d­Óyate iti. vyaktÃd vyaktasyÃnutpattidarÓanÃnna vyaktaæ kÃraïamiti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.13 ********************** NyS_4,1.13: vyaktÃd ghaÂani«patteraprati«edha÷ // na brÆma÷ sarvaæ sarvasya kÃraïamiti kiæ tu yadutpadyate vyaktaæ dravyaæ tat tathÃbhÆtÃdevotpadyate iti, vyaktaæ ca tad m­ddravyaæ kapÃlasaæj¤akaæ yato ghaÂa utpadyate na caitad nihnuvÃna÷ kvacidabhyanuj¤Ãæ labdhumarhatÅti| tadetat tattvam // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.14 ********************** ata÷ paraæ prÃvÃdukÃnÃæ d­«Âaya÷ pradarÓyante--- NyS_4,1.14: abhÃvÃd bhÃvotpattir nÃnupam­dya prÃdurbhÃvÃt // asata÷ sadutpadyate ityayaæ pak«a÷, kasmÃt ?, upam­dya prÃdurbhÃvÃt | upam­dya bÅjamaÇkura utpadyate nÃnupam­dya, na ced bÅjopamarde 'ÇkurakÃraïam ? anupamardepi bÅjasyÃÇkurotpatti÷ syÃditi // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.15 ********************** atrÃbhidhÅyate--- NyS_4,1.15: vyÃghÃtÃdaprayoga÷ // 'upam­dya prÃdurbhÃvÃt' ityayukta÷ prayoga÷-- vyÃghÃtÃt | yadupam­dnÃti na tadupam­dya prÃdurbhavitumarhati-- vidyamÃnatvÃt. yacca prÃdurbhavati na tenÃprÃdurbhÆtena | avidyamÃnenopamarda iti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.16 ********************** NyS_4,1.16: nÃtÅtÃnÃgatayo÷ kÃrakaÓabdaprayogÃt // atÅti cÃnÃgate cÃvidyamÃne kÃrakaÓabda÷ prayujyante-- putro jani«yate jani«yamÃïaæ putramabhinandati, putrasya jani«yamÃïasya nÃma karoti, abhÆt kumbho bhinnaæ kumbhamanuÓocati-- bhinnasya kumbhasya kapÃlÃni, ajÃtÃ÷ putrÃ÷ pitaraæ tÃpayanti iti bahulaæ bhÃktÃ÷ prayogà d­Óyante| kà punariyaæ bhakti÷ ?. Ãnantarya bhakti÷ | ÃnantaryasÃmarthyÃdupam­dya prÃdurbhÃvÃrtha÷ | prÃdurbhavi«yannaÇkura upam­dgÃtÅti bhÃktaæ kart­tvamiti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.17 ********************** NyS_4,1.17: na vina«Âebhyo 'ni«patte÷ // na vina«ÂÃd bÅjÃdaÇkura utpadyate iti tasmÃnnÃbhÃvÃd bhÃvotpattiriti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.18 ********************** NyS_4,1.18: kramanirdeÓÃdaprati«edha÷ // u«amardaprÃdurbhÃvayo÷ paurvÃparyaniyama÷ krama÷ sa khalvabhÃvÃd bhÃvotpatterheturnirdiÓyate sa ca na prati«idhyate iti // vyÃhatavyÆhÃnÃmavayavÃnÃæ pÆrvavyÆhaniv­ttau vyÆhÃntarÃd dravyani«pattirnÃbhÃvÃt | bÅjÃvayavÃ÷ kutaÓcinnimittÃt prÃdurbhÆtÃkriyÃ÷ pÆrvavyÆhaæ jahati vyÆhÃntaraæ cÃpadyante vyÆhÃntarÃdaÇkura utpadyate-- d­Óyante khalu avayavÃstatsaæyogÃÓcÃÇkurotpattihetava÷, na cÃniv­tte pÆrvavyÆhe bÅjÃvayavÃnÃæ Óakyaæ vyÆhÃntareïa bhavitumiti upamardaprÃdurbhÃvayo÷ paurvÃparyaniyama÷ krama÷ tasmÃnnÃbhÃvÃd bhÃvotpattiriti, na cÃnyad bÅjÃvayavebhyo 'ÇkurotpattikÃraïamityupapadyate bÅjopÃdÃnaniyama iti // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.19 ********************** athÃpara Ãha--- NyS_4,1.19: ÅÓvara÷ kÃraïam-- puru«akarmÃphalyadarÓanÃt // puru«oyaæ samÅhamÃno nÃvaÓyaæ samÅhÃphalaæ prÃpnoti tenÃnumÅyate-- parÃdhÅnÃæ puru«asya karmaphalÃrÃdhanamiti. yadadhÅnaæ sa ÅÓvara÷ tasmÃdÅÓvara÷ kÃraïamiti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.20 ********************** NyS_4,1.20: na puru«akarmÃbhÃve phalÃni«patte÷ // ÅÓvarÃdhÅnà cet phalani«patti÷ syÃd api tarhi puru«asya samÅhÃmantareïa phalaæ ni«padyeteti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.21 ********************** NyS_4,1.21: tatkÃritatvÃdahetu÷ // puru«akÃramÅÓvaro 'nug­hïÃti | phalÃya puru«asya yatamÃnasyeÓvara÷ phalaæ saæpÃdayatÅti. yadà na saæpÃdayati tadà puru«akarmÃphalaæ bhavatÅti. tasmÃd ÅÓvarakÃritatvÃd ahetu÷-- "puru«akarmÃbhÃve phalÃni«patte÷" iti| guïaviÓi«ÂamÃtmÃntaramÅÓvara÷ tasyÃtmakalpÃt kalpÃntarÃnupapatti÷, adharmamithyÃj¤ÃnapramÃdahÃnyà dharmaj¤ÃnasamÃdhisaæpadà ca viÓi«ÂamÃtmÃntaramÅÓvara÷ tasya ca dharmasamÃdhiphalam aïimÃdya«ÂavidhamaiÓvaryam, saækalpÃnuvidhÃyÅ cÃsya dharma÷ pratyÃtmav­ttÅn dharmÃdharmasaæcayÃn p­thivyÃdÅni ca bhÆtÃni pravartayati, evaæ ca svak­tÃbhyÃgamasyÃlopena nirmÃïaprÃkÃmbhamÅÓvarasya svak­takarmaphalaæ veditavyam| ÃptakalpaÓcÃyam uyathà pitÃpatyÃnÃæ tathà pit­bhÆta ÅÓvaro bhÆtÃnÃm, na cÃtmakalpÃdanya÷ kalpa÷ saæbhavati | na tÃvadasya buddhiæ vinà kaÓcid dharmo liÇgabhÆta÷ Óakya upapÃdayitum. ÃgamÃcca dra«Âà boddhà sarvaj¤Ãtà ÅÓvara iti | buddhyÃdibhiÓcÃtmaliÇgairnirupÃkhyamÅÓvaraæ pratyak«ÃnumÃnÃgamavi«ayÃtÅtaæ ka÷ rakta upapÃdayitum | svak­tÃbhyÃgamalopena ca pravartamÃnasyÃsya yaduktaæ prati«edhajÃtam akarmanimitte ÓarÅrasarge tatsarvaæ prasajyate iti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.22 ********************** apara idÃnÅmÃha--- NyS_4,1.22: animittato bhÃvotpatti÷ kaïÂakataik«ïyÃdidarÓanÃt // animittà ÓarÅrÃdyupatti÷-- kaïÂakataik«ïyÃdidarÓanÃt = kaïÂakasya taik«ïyaæ parvatadhÃtÆnÃæ citratà grÃvïÃæ Ólak«ïatÃ. ninirmittaæ copÃdÃnaæ d­«Âaæ tathà ÓarÅrasargopÅti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.23 ********************** NyS_4,1.23: animittanimittatvÃd nÃnimittata÷ // "animittato bhÃvotpatti÷" ityucyate. yataÓcotpadyate tannimittam, animittasya nimittatvÃd nÃnimittà bhÃvotpattiriti // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.24 ********************** NyS_4,1.24: nimittÃnimittayorarthÃntarabhÃvÃdaprati«edha÷ // anyaddhi nimittam anyacca nimittapratyÃkhyÃnaæ. na ca pratyÃkhyÃnameva pratyÃkhyeyaæ yathÃ-- 'anudaka÷ kamaï¬alu÷' iti nodakaprati«edha udakaæ bhavatÅti // sa khalvayaæ vÃda÷ 'akarmanimitta÷ ÓarÅrÃdisarga÷' ityetasmÃnna bhidyate abhedÃt tatprati«edhenaiva prati«iddho veditavya iti // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.25 ********************** anye tu manyante--- NyS_4,1.25: sarvamanityam utpattivinÃÓadharmakatvÃt // kimanityaæ nÃma ?, yasya kadÃcid bhÃvastadanityam = utpattidharmakamanutpannaæ nÃsti. vinÃÓadharmakaæ cÃvina«Âaæ nÃsti| kiæ puna÷ ?, sarvaæ bhautikaæ ca ÓarÅrÃdi abhautikaæ ca buddhyÃdi tadubhayamutpattivinÃÓadharmakaæ vij¤Ãyate tasmÃttatsarvamanityamiti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.26 ********************** NyS_4,1.26: nÃnityatÃnityatvÃt // yadi tÃvat sarvasyÃnityatà nityà ? tannityatvÃd na sarvamanityam| athÃnityà ? tasyÃm avidyamÃnÃyÃæ sarvaæ nityamiti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.27 ********************** NyS_4,1.27: tadanityatvam agnerdÃhyaæ vinÃÓyÃnuvinÃÓavat // tasyà anityatÃyà apyanityatvam | katham ?, yathÃgnirdÃhyaæ vinÃÓyÃnuvinaÓyati evaæ sarvasyÃnityatà sarvaæ vinÃÓyÃnuvinaÓyatÅti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.28 ********************** NyS_4,1.28: nityasyÃpratyÃkhyÃnaæ yathopalabdhi vyavasthÃnÃt // ayaæ khalu vÃdo nityaæ pratyÃca«Âe nityasya ca pratyÃkhyÃnamanupapannam | kasmÃt ?, yathopalabdhi vyavasthÃnÃt | yasyotpattivinÃÓadharmakatvamupalabhyate pramÃïatastadanityam. yasya nopalabhyate tad viparÅtam, na ca paramasÆk«mÃïÃæ bhÆtÃnÃm ÃkÃÓakÃladigÃtmamanasÃæ tadguïÃnÃæ ca ke«Ã¤cit sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃnÃæ cotpattivinÃÓadharmakatvaæ pramÃïata upalabhyate tasmÃd nityÃnyetÃnÅti // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.29 ********************** ayamanya ekÃnta÷--- NyS_4,1.29: sarvaæ nityaæ pa¤cabhÆtanityatvÃt // bhÆtamÃtram idaæ sarvaæ. tÃni ca nityÃni-- bhÆtocchedÃnupapatteriti // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.30 ********************** NyS_4,1.30: notpattivinÃÓakÃraïopalabdhe÷ // utpattikÃraïaæ copalabhyate vinÃÓakÃraïaæ ca tat sarvanityatve vyÃhanyate iti // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.31 ********************** NyS_4,1.31: tallak«aïÃvarodhÃdaprati«edha÷ // yasyotpattivinÃÓakÃraïamupalabhyate iti manyase na tad bhÆtalak«aïahÅnamarthÃntaraæ g­hyate. bhÆtalak«aïÃvarodhÃd bhÆtamÃtramidam ity ayukto 'yaæ prati«edha iti // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.32 ********************** NyS_4,1.32: notpattitatkÃraïopalabdhe÷ // kÃraïasamÃnaguïasyotpatti÷ kÃraïaæ copalabhyate na caitadubhayaæ nityavi«ayam, na cotpattitatkÃraïopalabdhi÷ Óakyà pratyÃkhyÃtum-- na cÃvi«ayà kÃcidupalabdhi÷, upalabdhisÃmarthyÃt kÃraïena samÃnaguïaæ kÃryamutpadyate ityanumÅyate sa khalÆpalabdhervi«aya iti, evaæ ca tallak«aïÃvarodhopapatitiriti | utpattivinÃÓakÃraïaprayuktasya j¤Ãtu÷ prayatno d­«Âa iti| prasiddhaÓcÃvayavÅ taddharmà | utpattivinÃÓadharmà cÃvayavÅ siddha iti/ ÓabdakarmabuddhyÃdÅnÃæ cÃvyÃpti÷ | pa¤cabhÆtanityatvÃt tallak«aïÃrodhÃccetyanena Óabdakarmabuddhisukhadu÷khecchodva«aprayatnÃÓca na vyÃptÃstasmÃdanekÃnta÷ // svapnavi«ayÃbhimÃnavad mithyopalabdhiriticet ? bhÆtaupalabdhau tulyam // yathà svapne vi«ayÃbhimÃna evamutpattikÃraïÃbhimÃna iti, evaæ ca etad bhÆtopalabdhau tulyam up­thivyÃdyupalabdhirapi svapnavi«ayÃbhimÃnavat prasajyate // p­thivyÃdyabhÃve sarvavyavahÃravilopa iticet ? taditaratra samÃnam // utpattivinÃÓakÃraïopalabdhivi«ayasyÃpyabhÃve sarvavyavahÃravilopa iti. soyaæ nityÃnÃmatÅndriyatvÃdavi«ayatvÃccotpattivinÃÓayo÷ 'svapnavi«ayÃbhimÃnavat' ityaheturiti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.33 ********************** avasthitasyopÃdÃnasya dharmamÃtraæ nivartate dharmamÃtramupajÃyate sa khalÆtpattivinÃÓayorvi«aya÷, yaccopajÃyate tat prÃgapyupajananÃdasti yacca nivartate tad niv­ttamapyastÅti evaæ ca sarvasya nityatvamiti--- NyS_4,1.33: na vyavasthÃnupapatte÷ // ayamupajana iyaæ niv­ttiriti vyavasthà nopapadyate-- upajÃtaniv­ttayorvidyamÃnatvÃt, ayaæ dharma upajÃto 'yaæ niv­tta iti sadbhÃvÃviÓe«ÃdavyavasthÃ, idÃnÅmupajananiv­ttÅ nedÃnÅmiti kÃlavyavasthà nopapadyate-- sarvadà vidyamÃnatvÃt, asya dharmasyopajananiv­ttÅ nÃsyeti vyavasthÃnupapatti÷-- ubhayoraviÓe«Ãt, anÃgato 'tÅta iti ca kÃlavyavasthÃnupapatti÷-- vartamÃnasya sadbhÃvalak«aïatvÃt| avidyamÃnasyÃtmalÃbha upajano vidyamÃnasyÃtmahÃnaæ niv­tti÷ ityetasmin sati naite do«Ã÷, tasmÃd yaduktam-- 'prÃgapyupajananÃdasti niv­ttaæ cÃsti ( iti) tadayuktamiti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.34 ********************** ayamanya ekÃnta÷--- NyS_4,1.34: sarvaæ p­thag bhÃvalak«aïap­thaktvÃt // sarvaæ nÃnà | na kaÓcideko bhÃvo vidyate, kasmÃt ?, bhÃvalak«aïap­thaktvÃt ubhÃvasya lak«aïam | abhidhÃnam | yena lak«yate bhÃva÷ sa samÃkhyÃÓabda÷ tasya p­thagvi«ayatvÃt | sarvobhÃvasamÃkhyÃÓabda÷ samÆhavÃcÅ, 'kumbha÷' iti saæj¤ÃÓabdo gandharasarÆpasparÓasamÆhe badhnapÃrÓvagrÅvÃdisamÆhe ca vartate, nidarÓanamÃtraæ cedamiti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.35 ********************** NyS_4,1.35: nÃnekalak«aïairekabhÃvani«patte÷ // 'anekavidhalak«aïai÷' iti madhyamapadalopÅ samÃsa÷, gandhÃdibhiÓca guïairbudhnÃdibhiÓcÃvayavai÷ saæbaddha eko bhÃvo ni«padyate| guïavyatiriktaæ ca dravyam avayavÃtiriktaÓcÃvayavÅti, vibhaktanyÃyaæ caitadubhayamiti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.36 ********************** NyS_4,1.36: athÃpi lak«aïavyavasthÃnÃdevÃprati«edha÷ // 'na kaÓcideko bhÃva÷' ityayukta÷ prati«edha÷, kasmÃt ?. lak«aïavyavasthÃnÃdeva | yadiha lak«aïaæ bhÃvasya saæj¤ÃÓabdabhÆtaæ tadekasmin vyavasthitam-- 'yaæ kumbhamadrÃk«aæ taæ sp­ÓÃmi' 'yamevÃsprÃk«aæ taæ paÓyÃmÅti. nÃïusamÆho g­hyate iti. aïusamÆhe cÃg­hyamÃïe yad g­hyate tadekameveti // athÃpyetadanÆktam-- nÃstyeko bhÃvo yasmÃtsamudÃya÷| ekÃnupapatternÃstyeva samÆha÷| nÃstyeko bhÃvo yasmÃt samÆhe bhÃvaÓabdaprayoga÷, ekasya cÃnupapatte÷ samÆho nopapadyate-- ekasamuccayo hi samÆha iti, vyÃhatatvÃdanupapannam-- 'nÃstyeko bhÃva÷' iti | yasya prati«edha÷ pratij¤Ãyate-- 'samÆhe bhÃvaÓabdaprayogÃt' iti hetuæ bruvatà sa evÃbhyunuj¤Ãyate-- ekasamuccayo hi samÆha iti | samÆhe bhÃvaÓabdaprayogÃditi ca samÆhamÃÓritya pratyekaæ samÆhiprati«edha÷-- nÃstyeko bhÃva iti, soyamubhayato vyÃghÃtÃd yatki¤cana vÃda iti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.37 ********************** ayamapara ekÃnta÷--- NyS_4,1.37: sarvamabhÃvo bhÃve«vitaretarÃbhÃvasiddhe÷ // yÃvad bhÃvajÃtaæ tatsarvam abhÃva÷, kasmÃt ?, bhÃve«vitaretarÃbhÃvasiddhe÷ = 'asan gauraÓvÃtmanÃ' 'anaÓvo gau÷' 'asann aÓvo gavÃtmanÃ' 'agauravaÓva÷' ity asatpratyayasya prati«edhasya ca bhÃvaÓabdena sÃmÃnÃdhikaraïyÃt sarvamabhÃva iti// pratij¤ÃvÃkye padayo÷ pratij¤ÃhetvoÓca vyÃghÃtÃdayuktam // anekasyÃÓe«atà sarvaÓabdasyÃrtha÷ bhÃvaprati«edhaÓcÃbhÃvaÓabdasyÃrtha÷. pÆrvaæ sopÃkhyam uttaraæ nirupÃkhyam. tatra samupÃkhyÃyamÃnaæ kathaæ nirupÃkhyam abhÃva÷ syÃditi = na jÃtvabhÃvo nirupÃkhyo 'nekatayà | aÓe«atayà Óakya÷ pratij¤Ãtumiti| sarvametadabhÃva iti cet ? | yadidaæ sarvamiti manyase tadbhÃva ityevaæ cet ? aniv­tto vyÃghÃta÷-- anekamaÓe«aæ ceti nÃbhÃvapratyayena Óakyaæ bhavitum. asti cÃyaæ pratyaya÷-- sarvamiti. tasmÃnnÃbhÃva iti| pratij¤ÃhetvoÓca vyÃghÃta÷-- 'sarvamabhÃva÷' iti bhÃvaprati«edha÷ pratij¤Ã. 'bhÃve«vitaretarÃbhÃvasiddhe÷' itihetu÷. bhÃve«vitaretarÃbhÃvam anuj¤Ãya | ÃÓritya cetaretarÃbhÃvasiddhau sarvamabhÃva ityucyate. yadi sarvamabhÃva÷ ? "bhÃve«vitaretarÃbhÃvasiddhe÷" iti nopapadyate. atha bhÃve«vitaretarÃbhÃvasiddhi ? sarvamabhÃva iti nopapadyate // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.38 ********************** sÆtreïa cÃbhisaæbandha÷--- NyS_4,1.38: na svabhÃvasiddherbhÃvÃnÃm // na sarvamabhÃva÷, kasmÃt ? svena bhÃvena sadbhÃvÃd bhÃvÃnÃm | svena dharmeïa bhÃvà bhavantÅti pratij¤Ãyate | kaÓca svo dharmo bhÃvÃnÃm ?, dravyaguïakarmaïÃæ sadÃdi sÃmÃnyam. dravyÃïÃæ kriyÃvadityevamÃdirviÓe«a÷. sparÓaparyantÃ÷ p­thivyà iti ca, pratyekaæ cÃnanto bheda÷, sÃmÃnyaviÓe«asamavÃyÃnÃæ ca viÓi«Âà dharmà g­hyante, soyamabhÃvasya nirupÃkhyatvÃt saæpratyÃyako 'rthabhedo na syÃt. asti tvayaæ tasmÃnna sarvamabhÃva iti | atha vÃ--- "na svabhÃvasiddherbhÃvÃnÃm" iti svarÆpasiddheriti. gauritiprayujyamÃne Óabde jÃtiviÓi«Âaæ dravyaæ g­hyate nÃbhÃvamÃtram. yadi ca sarvamabhÃva÷ gaurityabhÃva÷ pratÅyeta, goÓabdena cÃbhÃva ucyeta, yasmÃttu goÓabdaprayoge dravyaviÓe«a÷ pratÅyate nÃbhÃvastasmÃdayuktamiti/ atha vÃ-- "na svabhÃvasiddhe÷" iti 'asan gauraÓvÃtmanÃ' iti gavÃtmanà kasmÃnnocyate ? avacanÃd 'gavÃtmanà gaurasti' iti svabhÃvasiddhi÷, 'anaÓvo 'Óva÷' iti và 'gauragau÷' iti và kasmÃnnocyate ? avacanÃt svena rÆpeïa vidyamÃnatà dravyasyetivij¤Ãyate| avyatirekaprati«edhe ca bhÃvÃnÃm asatpratyayasÃmÃnÃdhikaraïyam/ saæyogÃdisaæbandho vyatireka÷ atrÃvyatireko 'bhedÃkhyasaæbandha÷ tatprati«edhe cÃsatpratyayasÃmÃnÃdhikaraïyaæ yathÃ-- 'na santi kuï¬e badarÃïÅti, 'asan gauraÓvÃtmanÃ' 'anaÓvogau÷' iti ca gavÃÓvayoravyatireka÷ prati«idhyate | gavÃÓvayorekatvaæ nÃstÅti. tasmin prati«idhyamÃne bhÃvena gavà sÃmÃdhikaraïyamasatpratyayasya-- 'asan gauraÓvÃtmanÃ' iti. yathà 'na santi kuï¬e badarÃïÅti kuï¬e badarasaæyoge prati«idhyamÃne sadbhirasatpratyayasya sÃmÃdhikaraïyamiti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.39 ********************** NyS_4,1.39: na svabhÃvasiddhir Ãpek«ikatvÃt // apek«Ãk­tam Ãpek«ikam, hrasvÃpek«Ãk­taæ dÅrghaæ dÅrghÃpek«Ãk­taæ hrasvam. na svenÃtmanÃvasthitaæ ki¤cit| kasmÃt ? apek«ÃsÃmarthyÃt. tasmÃnna svabhÃvasiddhirbhÃvÃnÃmiti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.40 ********************** NyS_4,1.40: vyÃhatatvÃdayuktam // yadi hrasvÃpek«Ãk­taæ dÅrghaæ kimidÃnÅmapek«ya 'hrasvam' iti g­hyate ?| atha dÅrghÃpek«Ãk­taæ hrasvam ? dÅrghamanÃpek«ikam, evamitaretarÃÓrayayorekÃbhÃve 'nyatarÃbhÃvÃdubhayÃbhÃva ityapek«ÃvyavasthÃnupapannÃ| svabhÃvasiddhÃv asatyÃæ samayo÷ parimaï¬alayorvà dravyayorÃpek«ike dÅrghatvahrasvatve kasmÃnna bhavata÷ ?| apek«ÃyÃmanapek«ÃyÃæ ca dravyayorabheda÷ | yÃvatÅ dravye apek«amÃïe tÃvatÅ evÃnapek«amÃïe nÃnyataratra bheda÷ | Ãpek«ikatve tu saty anyataratra viÓe«opajana÷ syÃditi| kimapek«ÃsÃmarthyamiticet ? dvayorgrahaïe 'tiÓyagrahaïopapatti÷| dve dravye paÓyan ekatra vidyamÃnamatiÓayaæ g­hïÃti tad dÅrghamiti vyavasyati, yacca hÅnaæ g­hïÃti tad hrasvamiti vyavasyatÅti, etaccÃpek«ÃsÃmarthyamiti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.41 ********************** atheme saækhyaikÃntÃ÷-- sarvamekam-- sad aviÓe«Ãt, sarvaæ dvedhÃ-- nityÃnityabhedÃt, sarvaæ tredhÃ-- j¤Ãtà j¤Ãnaæ j¤eyamiti, sarvaæ caturdhÃ-- pramÃtà pramÃïaæ prameyaæ pramitiriti, evaæ yathÃsaæbhavamanye 'pÅti/ tatra parÅk«Ã--- NyS_4,1.41: saækhyaikÃntÃsiddhi÷ kÃraïÃnupapattyupapattibhyÃm // yadi sÃdhyasÃdhÃnayornÃnÃtvam ? ekÃnto na sidhyati-- vyatirekÃt, atha sÃdhyasÃdhanayorabheda÷ ? evamapyekÃnto na sidhyati-- sÃdhanÃbhÃvÃt, na hi tamantareïa kasyacit siddhiriti // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.42 ********************** NyS_4,1.42: na kÃraïÃvayavabhÃvÃt // na saækhyaikÃntÃnÃmasiddhi÷, kasmÃt ?. kÃraïasyÃvayavabhÃvÃt = avayasava÷ kaÓcit sÃdhanabhÆta ity avyatireka÷/ evaæ dvaitÃdÅnÃmapÅti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.43 ********************** NyS_4,1.43: niravayavatvÃdahetu÷ // "kÃraïasyÃvayavabhÃvÃt" ityahetu÷, kasmÃt ? 'sarvamekam' ityanapavargeïa pratij¤Ãya kasyacidekatvamucyate tatra vyapav­kto 'vayava÷ sÃdhanabhÆto nopapadyate, evaæ dvaitÃdi«vapÅti/ te khalvime saækhyaikÃntà yadi viÓe«akÃritasyÃrthabhedavistarasya pratyÃkhyÃnena vartante ? pratyÃk«ÃnumÃnÃgamavirodhÃd mithyÃvÃdà bhavanti| athÃbhyanuj¤Ãnena vartante ? samÃnadharmakÃrito 'rthasaægraho viÓe«akÃritaÓcÃrthabheda ityevamekÃntatvaæ jahatÅti| te khalvete tattvaj¤ÃnapravivekÃrthamekÃntÃ÷ parÅk«ità iti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.44 ********************** pretyabhÃvÃnantaraæ phalam| tasmin--- NyS_4,1.44: sadya÷ kÃlÃntare ca phalani«patte÷ saæÓaya÷ // 'pacati dogdhÅti sadya÷ phalam odanapayasÅ, 'kar«ati vapatÅti kÃlÃntare phalaæ ÓasyÃdhigama iti, asti ceyaæ kriyÃ-- "agnihotraæ juhuyÃt svargakÃma÷" iti etasyÃ÷ phale saæÓaya÷ // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.45 ********************** NyS_4,1.45: na sadya÷ kÃlÃntaropabhogyatvÃt // svarga÷ phalaæ ÓrÆyate tacca bhinne 'smin dehabhedÃdutpadyate iti na sadya÷, grÃmÃdikÃmÃnÃmÃrambhaphalamiti // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.46 ********************** NyS_4,1.46: kÃlÃntareïÃni«pattir hetuvinÃÓÃt // dhvastÃyÃæ prav­ttau prav­tte÷ phalaæ na kÃraïamantareïotpattamarhati-- na khalu vai vina«ÂÃt kÃraïÃt ki¤cidutpadyate iti // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.47 ********************** NyS_4,1.47: prÃÇ ni«patterv­k«aphalavat tat syÃt // yathà phalÃrthinà v­k«amÆle sekÃdi parikarma kriyate taæmiæÓca pradhvaste p­thivÅdhÃturabdhÃtunà saæg­hÅte Ãntareïa tejasà pacyamÃno rasadravyaæ nirvartayati sa dravyabhÆto raso v­k«Ãnugata÷ pÃkaviÓi«Âo vyÆhaviÓe«eïa saæniviÓamÃna÷ parïÃdi phalaæ nirvartayati evaæ pari«ekÃdi karmacÃrthavat-- na ca vina«ÂÃt phalani«patti÷| tathà prav­ttyà saæskÃro dharmÃdharmalak«aïo janyate sa jÃto nimittÃntarÃnug­hÅta÷ kÃlÃntare phalaæ ni«pÃdayatÅti. uktaæ caitat-- "pÆrvak­taphalÃnubandhÃt tadutpatti÷ 3-2-62" iti // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.48 ********************** tadidaæ prÃÇ ni«patterni«padyamÃnam-- NyS_4,1.48: nÃsan na san na sadasat sadasatorvaidharmyÃt // prÃÇni«patterni«pattidharmakaæ nÃsat-- upÃdÃnaniyamÃt | kasyacidutpattaye ki¤cidupÃdeyaæ na sarvaæ sarvasyety asadbhÃve niyamo nopapadyate iti| na sat-- prÃgutpattervidyamÃnasyotpattiranupapanneti/ na sadasat-- sadasatorvaidharmyÃt = 'sat' ityarthÃbhyanuj¤Ã. 'asat' ityarthaprati«edha÷ etayorvyÃghÃto vaidharmyaæ vyÃghÃtÃdavyatirekÃnupapattiriti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.49 ********************** NyS_4,1.49: prÃgutpatterutpattidharmakam asad ity addhÃ, kasmÃd utpÃdavyayadarÓanÃt // yatpunaruktam-- 'prÃgutpatte÷ kÃryaæ nÃsat-- upÃdÃnaniyamÃt' iti ?--- // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.50 ********************** NyS_4,1.50: buddhisiddhaæ tu tad asat // idamasyotpattaye samarthaæ na sarvamiti prÃgutpatterniyatakÃraïaæ kÃryaæ buddhyà siddham-- utpattiniyamadarÓanÃt tasmÃdupÃdÃnaniyamasyopapatti÷| sati tu kÃrye prÃgutpatterutpattireva nÃstÅti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.51 ********************** NyS_4,1.51: ÃÓrayavyatirekÃd v­k«aphalotpattivadityahetu÷ // mÆlasekÃdi parikarma phalaæ cobhayaæ v­k«ÃÓrayam. karma ceha ÓarÅre phalaæ cÃmutreti ÃÓrayavyatirekÃdaheturiti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.52 ********************** NyS_4,1.52: prÅterÃtmÃÓrayatvÃdaprati«edha÷ // prÅtirÃtmapratyak«atvÃdÃtmÃÓrayà tadÃÓrayameva karma dharmasaæj¤itam-- dharmasyÃtmaguïatvÃt tasmÃdÃÓrayavyatirekÃnupapattiriti // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.53 ********************** NyS_4,1.53: na putrapaÓustrÅparicchadahiraïyÃnnÃdiphalanirdeÓÃt // putrÃdi phalaæ nirdiÓyate na prÅti÷-- "grÃmakÃmo yajeta" "putrakÃmo yajeta" iti. tatra yaduktam-- 'prÅti÷ phalam' iti etadayuktam // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.54 ********************** NyS_4,1.54: tatsaæbandhÃt phalani«patteste«u phalavadupacÃra÷ // putrÃdisaæbandhÃt phalaæ prÅtilak«aïamutpadyate iti putrÃdi«u phalavadupacÃro yathÃnne prÃïaÓabda÷-- "annaæ vai prÃïÃ÷" iti // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.55 ********************** phalÃnantaraæ du÷khamuddi«Âamuktaæ ca-- "bÃdhanÃlak«aïaæ du÷kham 1-1-21" iti. tat kimidaæ pratyÃtmavedanÅyasya | sarvajantupratyak«asya sukhasya pratyÃkhyÃnam ? Ãhosvidanya÷ kalpa÷ ? iti, anya ityÃha, katham ?, na vai sarvalokasÃk«ikaæ sukhaæ Óakyaæ pratyÃkhyÃtum | ayaæ tu janmamaraïaprabandhÃnubhavanimittÃd du÷khÃd nirviïïasya du÷khaæ jihÃsato du÷khasaæj¤ÃbhÃvanopadeÓo du÷khahÃnÃrtha iti | kayà yuktyà ?, sarve khalu sattvanikÃyÃ÷ sarvÃïyutpattisthÃnÃni sarva÷ punarbhavo bÃdhanÃnu«akto du÷khasÃhacaryÃt "bÃdhanÃlak«aïaæ du÷kham 1-1-21" ityuktam. ­«ibhirdu÷khasaæj¤ÃbhÃvanamupadiÓyate, atra ca heturupÃdÅyate--- NyS_4,1.55: vividhabÃdhanÃyogÃd du÷khameva janmotpatti÷ // janma | jÃyate iti ÓarÅrendriyabuddhaya÷, ÓarÅrÃdÅnÃæ saæsthÃnaviÓi«ÂÃnÃæ prÃdurbhÃva utpatti÷, vividhà ca bÃdhanÃ-- hÅnà madhyamà utk­«Âà ceti. utk­«Âà nÃrakiïÃæ. tiraÓcÃæ tu madhyamÃ, manu«yÃpÃæ hÅnÃ÷. devÃnÃæ hÅnatarà vÅtarÃgÃïÃæ ca, evaæ sarvamutpattisthÃnaæ vividhabÃdhanÃnu«aktaæ paÓyata÷ sukhe tatsÃdhane«u ca ÓarÅrendriyabuddhi«u du÷khasaæj¤Ã vyavati«Âhate. du÷khasaæj¤ÃvyavasthÃnÃt sarvaloke«v anabhiratisaæj¤Ã bhavati. anabhiratisaæj¤ÃmupÃsÅnasya sarvalokavi«ayÃt­«ïà vicchidyate. t­«ïÃprahÃïÃt sarvadu÷khÃd vimucyate iti, yathà vi«ayogÃt payo vi«ayamiti budhyamÃno nopÃdatte. anupÃdadÃno maraïadu÷khaæ nÃpnoti // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.56 ********************** du÷khoddeÓastu na sukhasya pratyÃkhyÃnam, kasmÃt ?--- NyS_4,1.56: na sukhasyÃpyantarÃlani«patte÷ // khalvayaæ du÷khoddeÓa÷ sukhasya pratyÃkhyÃnam, kasmÃt ?, sukhasyÃntarÃlani«pate÷ | ni«padyate khalu bÃdhanÃntarÃle«u sukhaæ pratyÃtmavedanÅyaæ ÓarÅriïÃæ tadaÓakyaæ pratyÃkhyÃtumiti // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.57 ********************** athÃpi--- NyS_4,1.57: bÃdhanÃniv­ttervedayata÷ parye«aïado«Ãdaprati«edha÷ // sukhasya du÷khoddeÓeneti prakaraïÃt, parye«aïam | prÃrthanà | vi«ayÃrjanat­«ïÃ. parye«aïasya do«o yadayaæ vedayamÃna÷ prÃrthayate. taccÃsya prÃrthitaæ na saæpadyate. saæpadya và vipadyate. nyÆnaæ và saæpadyate. bahupratyanÅkaæ và saæpadyate. ityetasmÃt parye«aïado«Ãt nÃnÃvidho mÃnasa÷ saætÃpo bhavati. evaæ vedayata÷ parye«aïado«Ãd bÃdhanÃyà anav­tti÷. bÃdhanÃniv­tterdu÷khasaæj¤ÃbhÃvanamuddiÓyate. anena kÃraïena du÷khaæ janma na tu sukhasyÃbhÃvÃditi/ athÃpyetadanÆktam--- "kÃmaæ kÃmayamÃnasya yadà kÃma÷ sam­dhyate| athainamapara÷ kÃma÷ k«iprameva prabÃdhate //" "api cedudanemi samantÃd bhÆmimÃlabhate sagavÃÓvÃæ na sa tena dhanena dhanai«Å t­pyati kiæ nu sukhaæ dhanakÃme" iti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.58 ********************** NyS_4,1.58: du÷khavikalpe sukhÃbhimÃnÃcca // du÷khasaæj¤ÃbhÃvanopadeÓa÷ kriyate, ayaæ khalu sukhasaævedane vyavasthita÷ sukhaæ paramapuru«Ãrthaæ manyate-- na sukhÃdanyad ni÷Óreyasamasti. sukhe prÃpte caritÃrtha÷ k­takaraïÅyo bhavati. mithyÃsaækalpÃt mukhe tatsÃdhane«u ca vi«aye«u saærajyate. saærakta÷ sukhÃya ghaÂate. ghaÂamÃnasyÃsya janmajarÃvyÃdhiprÃyaïÃni«Âasaæyoge«ÂaviyogaprÃrthitÃnupapattinimittamanekavidhaæ yÃvad du÷khamutpadyate taæ du÷khavikalpaæ sukhamityabhimanyate. sukhÃÇgabhÆtaæ du÷khaæ-- na du÷khamanÃsÃdya Óakyaæ sukhamavÃptum. tÃdarthyÃt sukhamevedamiti sukhasaæj¤opahatapraj¤a÷-- 'jÃyasya mriyasva saæghÃva' iti saæsÃraæ nÃtivartate. tadasyÃ÷ sukhasaæj¤ÃnayÃ÷ pratipak«o du÷khasaæj¤ÃbhÃvanamupadiÓyate. du÷khÃnu«aÇgÃd du÷khaæ janmeti na sukhasyÃbhÃvÃt| yadyevaæ kasmÃt 'du÷khaæ janma' iti nocyate ?. soyamevaæ vÃcye yadevakÃha-- "du÷khameva janma 55" iti tena sukhÃbhÃvaæ j¤ÃpayatÅti, janmavinigrahÃrthÅyo vai khalvayamevaÓabda÷, katham ? na du÷khaæ janma svarÆpata÷ kiæ tu du÷khopacÃrÃt. evaæ sukhamapÅti etad anenaiva nivartyate na tu du÷khameva janmeti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.59 ********************** du÷khopadeÓÃnantaramapavarga÷ sa pratyÃkhyÃyate--- NyS_4,1.59: ­ïakleÓaprav­ttyanubandhÃdapavargÃbhÃva÷ // ­ïÃnubandhÃnnÃstyapavarga÷ = "jÃyamÃno ha vai brÃhmaïastribhir­ïair­ïavÃn jÃyate-- brahmacaryeïa ­«ibhyo yaj¤ena devebhya÷ prajÃyà pit­bhya÷" iti ­ïÃni. te«Ãmanubandha÷ | svakarmabhi÷ saæbandha÷-- karmasaæbandhavacanÃt-- "jarÃmarya và etatsatraæ yadagnihotraæ darÓapÆrïamÃsau ceti ujarayà ha e«a tasmÃt satrÃdvimucyate m­tyunà ha vÃ" iti ­ïÃnubandhÃdapavargÃnu«ÂhÃnakÃlo nÃstÅty apavargÃbhÃva÷/ kleÓÃnubandhÃnnastyapavarga÷ | kleÓÃnubaddha evÃyaæ mriyate kleÓÃnubaddhaÓca jÃyate nÃsya kleÓÃnubandhavicchedo g­hyate/ prav­ttyanubandhÃnnÃstyapavarga÷ | janmaprabh­ty ayaæ yÃvatprÃyaïaæ vÃgbuddhiÓarÅrÃrambheïÃvimukto g­hyate tatra yaduktam-- "du÷khajanmaprav­ttido«amithyÃj¤ÃnÃnÃmuttarottarÃpÃye tadanantarÃpÃyÃdapavarga÷ 1-1-2" iti tadanupapannamiti // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.60 ********************** atrÃbhidhÅyate-- yattÃvat '­ïÃnubandhÃt' iti ?. ­ïairiva ­ïairiti --- NyS_4,1.60: pradhÃnaÓabdÃnupapatterguïaÓabdenÃnubÃdo nindÃpraÓaæsopapatte÷ // "­ïai÷" iti nÃyaæ pradhÃnaÓabda÷, yatra khalveka÷ pratyÃdeyaæ dadÃti dvitÅyaÓca pratideyaæ g­hïÃti tatrÃsya d­«ÂatvÃt pradhÃnam­ïaÓabda÷. na caitadihopapadyate pradhÃnaÓabdÃnupapatterguïaÓabdenÃyamanuvÃda÷-- ­ïairiva ­ïairiti, prayuktopamaæ caitad yathÃ-- "agnirmÃïavaka÷" iti = anyatra d­«ÂaÓcÃyam­ïaÓabda iha prayujyate yathÃgniÓabdo mÃïavake | kathaæ guïaÓabdenÃnuvÃda÷ ?, nindÃprasaæsopapatte÷ = karmalope ­ïÅva ­ïÃdÃnÃd nindyate. karmÃnu«ÂhÃne ca ­ïÅva ­ïadÃnÃd praÓasyate sa evopamÃrtha iti/ "jÃyamÃna÷" iti guïaÓabda÷-- viparyaye 'nadhikÃrÃt = "jÃyamÃno ha vai brÃhmaïa÷" iti ca Óabdo g­hastha÷ saæpadyamÃna÷, jÃyamÃna iti uyadÃyaæ g­hastho jÃyate tadà karmabhiradhikriyate-- mÃt­to jÃyamÃnasyÃnadhikÃrÃt uyadà tu mÃt­to jÃyate kumÃro na tadà karmabhiradhikriyate-- arthina÷ Óaktasya cÃdhikÃrÃt = arthina÷ karmabhiradhikÃra÷-- karmavidhau kÃmasaæyogasm­te÷-- "agnihotraæ juhuyÃt svargakÃma÷" ityevamÃdi, Óaktasya ca prav­ttisaæbhavÃt uÓaktasya karmabhiradhikÃra÷-- prav­ttisaæbhavÃt uÓakta÷ khalu vihite karmaïi pravartate netara iti| ubhayÃbhÃvastu pradhÃnaÓabdÃrthe| mÃt­to jÃyamÃne kumÃre ubhayam = arthità ÓaktiÓca na bhavatÅti, na bhidyate laukikÃd vÃkyÃd vaidikaæ vÃkyam-- prek«ÃpÆrvakÃripuru«apraïÅtatvena, tatra laukikastÃvadaparÅk«akopi na jÃtamÃtraæ kumÃramevaæ brÆyÃt-- 'adhÅ«va yajasva brahmacaryaæ cara' iti. kuta e«a ­«irupapannÃnavadyavÃdÅ upadeÓÃrthena prayukta upadiÓati ?, na khalu vai nartakondhe«u pravartate na gÃyano badhire«viti/ upadi«ÂÃrthavij¤Ãnaæ copadeÓavi«aya÷ | yaÓcopadi«Âamarthaæ vijÃnÃti taæ pratyupadeÓa÷ kriyate na caitadasti jÃyamÃnakumÃrake iti| gÃrhasthyaliÇgaæ ca mantrabrÃhmaïaæ karmÃbhivadati | yacca mantrabrÃhmaïaæ karmÃbhivadati tat patnÅsaæbandhÃdinà gÃrhasthyaliÇgenopapannaæ tasmÃd g­hasthoyaæ jÃyamÃno 'bhidhÅyate iti // arthitvasya cÃvipariïÃme jarÃmaryavÃdopapatti÷| yÃvaccÃsya phalenÃrthitvaæ na vipariïamate | na nivartate tÃvadanena karmÃnu«Âheyamityupapadyate jarÃmaryavÃdastaæ pratÅti. "jarayà ha vÃ" ityÃyu«asturÅyasya | caturthasya pravrajyÃyuktasya vacanam-- "jarayà ha và e«a etasmÃdvimucyate" iti. Ãyu«asturÅyam | caturthaæpravrajyÃyuktaæ jaretyucyate-- tatra hi pravrajyà vidhÅyate, atyantajarÃsaæyoge "jarayà ha vÃ" ityanarthakam| 'aÓakto vimucyate' ityetadapi nopapadyate-- svayamaÓaktasya bÃhyÃæ ÓaktimÃha-- "antevÃsÅ và juhuyÃt brahmaïà sa parikrÅta÷. k«Årahotà và juhuyÃd dhanena sa parikrÅta÷" iti athÃpi vihitaæ vÃnÆdyeta ? kÃmÃdvÃrtha÷ parikalpyeta ? vihitÃnuvacanaæ nyÃyyamiti, ­ïavÃnivÃsvatantro g­hyastha÷ karmasu pravartate ityupapannaæ vÃkyasya sÃmarthyam| phalasya hi sÃdhanÃni prayatnavi«ayo na phalaæ. tÃni saæpannÃni phalÃya kalpante| vihitaæ ca jÃyamÃnaæ vidhÅyate ca jÃyamÃnaæ tena ya÷ saæbadhyate soyaæ jÃyamÃna iti| pratyak«avidhÃnÃbhÃvÃditicet ? na-- prati«edhasyÃpi pratyak«avidhÃnÃbhÃvÃditi/ pratyak«ato vidhÅyate gÃrhasthyaæ brÃhmaïena yadi cÃæÓramÃntaramabhavi«yat tadapi vyadhÃsyat pratyak«ata÷. pratyak«avidhÃnÃbhÃvÃnnÃstyÃÓramÃntaramiti, na-- prati«edhasyÃpi pratyak«avidhÃnÃbhÃvÃt = na prati«edhopi vai brÃhmaïena pratyak«ato vidhÅyate-- 'na santyÃÓramÃntarÃïi eka eva g­hasthÃÓrama÷' iti. prati«edhasya pratyak«ato 'ÓravaïÃdayuktametaditi // adhikÃrÃcca vidhÃnaæ vidyÃntaravat // yathà ÓÃstrÃntarÃïi sve sve 'dhikÃre pratyak«ato vidhÃyakÃni nÃrthÃntarÃbhÃvÃd evamidaæ brÃhmaïaæ g­hasthaÓÃstraæ sve 'dhikÃre pratyak«ato vidhÃyakaæ nÃÓramÃntarÃïÃmabhÃvÃditi| ­gbrÃhmaïaæ cÃpavargÃbhidhÃyy abhidhÅyate | ­caÓca brÃhmaïÃni cÃpavargÃbhivÃdÅna bhivanti. ­vaÓca tÃvat-- "karmabhirm­tyum­«ayo ni«edu÷ prajÃvanto draviïamicchamÃnÃ÷, athÃpare ­«ayo manÅ«iïa÷ paraæ karmabhyo 'm­tatvamÃnaÓu÷," "na karmaïà na prajayà dhanena tyÃgenaike am­tatvamÃnaÓu÷" "pareïa nÃkaæ nihitaæ guhÃyÃæ vibhrÃjate tad yatayo viÓanti" "vedÃhametaæpuru«aæ mahÃntamÃdityavarïaæ tamasa÷ parastÃt. tameva viditvÃtim­tyumeti nÃnya÷ panthà vidyate 'yanÃya" | atha brÃhmaïÃni-- "trayo dharmaskandhÃ÷-- yaj¤o 'dhyayanaæ dÃnamiti prathamastapa eva dvitÅyo brahmacÃryÃcÃryakulavÃsÅti t­tÅyo 'tyantamÃtmÃnamÃcÃryakule 'vasÃdayan sarve evaite puïyalokà bhavanti brahmasaæstho 'm­tatvameti" "etameva pravrÃjino lokamabhÅpsanta÷ pravrajantÅti" "atho khalvÃhu÷-- kÃmamaya evÃyaæ puru«a iti sa yathÃkÃmo bhavati tathÃkraturbhavati yathÃkraturbhavati tatkarma kurute yatkarma kurute tadabhisaæpadyate" iti karmabhi÷ saæsaraïamuktvà prak­tamanyadupadiÓanti-- "iti tu kÃmayamÃno 'thÃkÃmayamÃno yo 'kÃmo ni«kÃm ÃtmakÃma ÃptakÃmo bhavati na tasya prÃïà utkrÃmanti ihaiva samavalÅyante brahmaiva san brahmÃpyeti" iti, tatra yaduktam-- '­ïÃnubandhÃdapavargÃbhÃva÷' iti etadayuktamiti/ "yecatvÃra÷ pathayo devayÃnÃ÷" iti ca cÃtugaÓramyaÓruteraikÃÓramyÃnupapatti÷/ phalÃrthinaÓcedaæ brÃhmaïam-- "jarÃmaryaæ và etatsatraæ yadagrihotraæ darÓapÆrïamÃsau ca" iti // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.61 ********************** katham ?--- NyS_4,1.61: samÃropaïÃdÃtmanyaprati«edha÷ // "prÃjÃpattyÃmi«Âiæ nirupya nasyÃæ sarvavedasaæ hutvà ÃtmanyagnÅn samÃropya brÃhmaïa÷ pravrajet" iti ÓrÆyate tena vijÃnÅma÷-- prajÃvittalokai«aïÃbhyo vyutthitasya niv­tte phalÃrthitve samÃropaïaæ vidhÅyate iti, evaæ ca brÃhmaïÃni-- "so 'nyad vratamupÃkari«yamÃïo yÃj¤avalkyo maitreyÅmitihovÃca-- pravraji«yan và are ahamasmÃt sthÃnÃdasmi hanta te 'nayà kÃtyÃyanyà sahÃntaæ karavÃïÅti. athÃpyuktÃnuÓÃsanÃsi maitreyi etÃvadare khalvam­tatvamiti hoktvà yÃj¤avalkya÷ pravavrÃja" iti// 61 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.62 ********************** NyS_4,1.62: pÃtracayÃntÃnupapatteÓca phalÃbhÃva÷ // jarÃmarye ca karmaïy aviÓe«eïa kalpyamÃne sarvasya pÃtracayÃntÃni karmÃïÅti prasajyate tatrai«aïÃvyutthÃnaæ na ÓrÆyeta-- "etaddha sma vai tatpÆrve brÃhmaïà anÆcÃnà vidvÃæsa÷ prajÃæ na kÃmayante kiæ prajayà kari«yÃmo ye«Ãæ noyamÃtmÃyaæ loka iti. te ha sma putrai«aïÃyÃÓca vittai«aïÃyÃÓca lokai«aïÃyÃÓca vyutthÃyÃtha bhik«Ãcaryaæ caranti" iti, e«aïÃbhyaÓca vyutthitasya pÃtracayÃntÃni karmÃïi nopapadyante iti nÃviÓe«eïa kartu÷ prayojakaæ phalaæ bhavatÅti| cÃturÃÓramyavidhÃnÃccetihÃsapurÃïadharmaÓÃstre«vaikÃÓramyÃnupapatti÷/ tadapramÃïamiticet ? na-- pramÃïena prÃmÃïyÃbhyanuj¤ÃnÃt/ pramÃïena khalu brÃhmaïenetihÃsapurÃïasya prÃmÃïyamabhyanuj¤Ãyate-- "te và khalvete atharvÃÇgirasa etaditihÃsapurÃïamabhyavadan itihÃsapurÃïaæ pa¤camaæ vedÃnÃæ veda÷" iti. tasmÃd ayuktametat-- aprÃmÃïyamiti/ aprÃmÃïye ca dharmaÓÃstrasya prÃïabh­tÃæ vyavahÃralopÃt lokocchedaprasaÇga÷, dra«Â­pravakt­sÃmÃnyÃccÃprÃmÃïyÃnupapatti÷ = ye eva mantrabrÃhmaïasya dra«ÂÃra÷ pravaktÃraÓca te khalvitihÃsapurÃïasya dharmaÓÃstrasya ceti| vi«ayavyavasthÃnÃcca yathÃvi«ayaæ prÃmÃïyam = anyo mantrabrÃhmaïasya vi«ayo 'nyaÓcetihÃsapurÃïadharmaÓÃstraïÃmiti | yaj¤o mantrabrÃhmaïasya. lokav­ttamitihÃsapurÃïasaya. lokavyavahÃravyavasthÃnaæ dharmaÓÃstrasya vi«aya÷, tatraikena na sarvaæ vyavasthÃpyate iti yathÃvi«ayametÃni pramÃïÃnÅndriyÃdivaditi // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.63 ********************** yatpunaretat-- kleÓÃnubandhasyÃvicchedÃditi-- NyS_4,1.63: su«uptasya svapnÃdarÓane kleÓÃbhÃvÃdapavarga÷ // yathà su«uptasya khalu svapnÃdarÓane rÃgÃnubandha÷ sukhadu÷khÃnubandhaÓca vicchidyate tathÃpavargepÅti, etacca brahmavido muktasyÃtmano rÆpamudÃharantÅti // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.64 ********************** yadapi prav­ttyanubandhÃditi--- NyS_4,1.64: na prav­tti÷ pratisaædhÃnÃya hÅnakleÓasya // prak«Åïe«u rÃgadve«Ãmohe«u prav­ttirna pratisaædhÃnÃya, pratisaædhistu pÆrvajanmaniv­ttau punarjanma taccÃd­«ÂakÃritaæ tasyÃæ prahÅïÃyÃæ janmÃntarÃbhÃva÷ | apratisaædhÃnam | apavarga÷| karmavaiphalyaprasaÇga iticet ? na-- karmavipÃkapratisaævedanasyÃpratyÃkhyÃnÃt/ pÆrvajanmaniv­ttau punarjanma na bhavatÅtyucyate na tu karmavipÃkapratisaævedanaæ pratyÃkhyÃyate, sarvÃïi pÆrvakarmÃïi hyante janmani vipacyante iti // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.65 ********************** NyS_4,1.65: na kleÓasaætate÷ svÃbhÃvikatvÃt // nopapadyate kleÓÃnubandhaviccheda÷, kasmÃt ?, kleÓasaætate÷ svÃbhÃvikatvÃt = anÃdiriyaæ kleÓasaætati÷ na cÃnÃdi÷ Óakya ucchettumiti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.66 ********************** atra kaÓcit parÅhÃramÃha--- NyS_4,1.66: prÃgutpatterabhÃvÃnityatvavat svÃbhÃvikepyanityatvam // yathÃnÃdi÷ prÃgutpatterabhÃva utpannena bhÃvena nivartyate evaæ svÃbhÃvikÅ kleÓasaætatiranityeti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.67 ********************** NyS_4,1.67: aïuÓyÃmatÃnityatvavaddha // apara Ãha-- yathÃnÃdiraïuÓyÃmatà atha cÃgnisaæyogÃdanityà tathà kleÓasaætatirapÅti // 67 // sata÷ khalu dharmo nityatvamanityatvaæ ca tattvaæ bhÃve 'bhÃve bhÃktamiti| 'anÃdiraïuÓyÃmatÃ' iti hetvabhÃvÃdayuktam| anutpattidharmakamanityamiti nÃtra heturastÅti/ _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.68 ********************** ayaæ tu samÃdhi÷--- NyS_4,1.68: na saækalpanimittatvÃcca rÃgÃdÅnÃm // 'karmanimittatvÃditaretaranimittatvÃcca' iti samuccaya÷, mithyÃsaækalpebhyo ra¤janÅyakopanÅyamohanÅyebhyo rÃgadve«amohà utpadyante, karma ca kattvanikÃyanirvartakaæ naiyamikÃn rÃgadve«amohÃn nirvartayati-- niyamadarÓanÃt | d­Óyate hi kaÓcitsattvanikÃyo rÃgabahula÷ kaÓcid dve«abahula÷ kaÓcid mohabahula÷ iti, itaretaranimittà ca rÃgÃdÅnÃmutpatti÷ umƬho rajyati mƬha÷ kupyati. rakto muhyati. kupito muhyati| sarvamithyÃsaækalpÃnÃæ tattvaj¤ÃnÃdanutpatti÷ kÃraïÃnutpattau ca kÃryÃnutpatteriti rÃgÃdÅnÃmatyantamanutpattiriti| 'anÃdiÓca kleÓasaætati÷' ity ayuktam-- sarve ime khalvÃdhyÃtmikà bhÃvà anÃdinà prabandhena pravartante ÓarÅrÃdayo. na jÃtvatra kaÓcidanutpannapÆrva÷ prathamata utpadyate 'nyatra tattvaj¤ÃnÃt| na caivaæ saty anutpattidharmakaæ ki¤cid vyayadharmakaæ pratij¤Ãyate iti/ karma ca sattvanikÃyanirvartakaæ tattvaj¤Ãnak­tÃd mithyÃsaækalpavighÃtÃnna rÃgÃdyutpattinimittaæ bhavati sukhadu÷khasaævittiphalaæ tu bhavatÅti // 68 // // iti vÃtsyÃyanaviracite nyÃyabhëye caturthÃdhyÃyasya prathamamÃhnikaæ samÃptam / #################################################################### atha nyÃyabhëyacaturthÃdhyÃyasya dvitÅyamÃhnikam kiæ nu khalu bho yÃvanto vi«ayÃstÃvatsu pratyekaæ tattvaj¤Ãnamutpadyate ? atha kvacidutpadyate ? iti| kaÓcÃtra viÓe«a÷ ?, na tÃvadekaikatra | yÃvadvi«ayamutpadyate-- j¤eyÃnÃmÃnantyÃt, nÃpi kvacidutpadyate-- tatra notpadyate tatrÃniv­tto moha iti mohaÓe«aprasaÇga÷-- na cÃnyavi«ayeïa tattvaj¤ÃnenÃnyavi«ayo moha÷ Óakya÷ prati«eddhumiti| mithyÃj¤Ãnaæ vai khalu moho na tattvaj¤ÃnasyÃnutpattimÃtraæ tacca mithyÃj¤Ãnaæ yatra vi«aye pravartamÃnaæ saæsÃrabÅjaæ bhavati sa vi«ayastattvato j¤eya iti| kiæ punastanmithyÃj¤Ãnam ?, anÃtmanyÃtmagraha÷ | ahamasmÅti moho 'haÇkÃra iti. anÃtmÃnaæ khalvahamasmÅti paÓyato d­«ÂirahaÇkÃra iti| kiæ punastadarthajÃtaæ yadvi«ayo 'haÇkÃra÷ ?, ÓarÅrendriyamanovedanÃbuddhaya÷| kathaæ tadvi«ayo 'haÇkÃra÷ saæsÃrabÅjaæ bhavati ?, ayaæ khalu ÓarÅrÃdyarthajÃtam ahamasmÅti vyavasita÷ taducchedenÃtmocchedaæ manyamÃno 'nucchedat­«ïÃparipluta÷ puna÷ punastadupÃdatte tadupÃdadÃno janmamaraïÃya yatate tenÃviyogÃd nÃtyantaæ du÷khÃdvimucyate iti| yastu du÷khaæ du÷khÃyatanaæ du÷khÃnu«aktaæ sukhaæ ca sarvamidaæ du÷khamiti paÓyati sa du÷khaæ parijÃnÃti parij¤Ãtaæ ca du÷khaæ prahÅïaæ bhavati-- anupÃdÃnÃt savi«Ãnnavat, evaæ do«Ãn karma ca du÷khaheturiti paÓyati| na cÃprahÅïe«u do«e«u du÷khaprabandhocchedena Óakyaæ bhavitumiti do«Ãn jahÃti. prahÅïe«u ca do«e«u na prav­tti÷ pratisaædhÃnÃyetyuktam, pretyabhÃvaphaladu÷khÃni ca j¤eyÃni vyavasthÃpayati karma ca do«ÃæÓca praheyÃn, apavargo 'dhigantavyastasyÃdhigamopÃyastattvaj¤Ãnam. evaæ catas­bhirvidhÃbhi÷ prameyaæ vibhaktamÃsevamÃnasya | abhyasyata÷ | bhÃvayata÷ samyagdarÓanam | yathÃbhÆtÃvabodha÷ | tattvaj¤Ãnamutpadyate // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.1 ********************** evaæ ca--- NyS_4,2.1: do«animittÃnÃæ tattvaj¤ÃnÃdahaÇkÃraniv­tti÷ // ÓarÅrÃdi du÷khÃntaæ prameyaæ do«animittam, tadvi«ayatvÃnmithyÃj¤Ãnasya tadidaæ tattvaj¤Ãnaæ tadvi«ayamutpannam ahaÇkÃraæ nivartayati-- samÃnavi«aye tayorvirodhÃt. evaæ tattvaj¤ÃnÃt" du÷khajanmaprav­ttido«amithyÃj¤ÃnÃnÃmuttarottarÃpÃye tadanantarÃbhÃvÃdapavarga 1-1-2" iti, sa cÃyaæ ÓÃstrÃrthasaægraho 'nÆdyate nÃpÆrvo vidhÅyate iti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.2 ********************** prasakhyÃnÃnupÆrvyà tu khalu--- NyS_4,2.2: do«animittaæ rÆpÃdayo vi«ayÃ÷ saækalpak­tÃ÷ // kÃmavi«ayà indriyÃrthà iti rÆpÃdaya ucyante. te mityà saækalpyamÃnà rÃgadve«amohÃn pravartayanti tÃn pÆrvaæ prasaæcak«Åta, tÃæÓca prasaæcak«Ãïasya rÆpÃdivi«ayo mithyÃsaækalpo nivartate, tanniv­ttau adhyÃtmaæ ÓarÅrÃdi prasaæcak«Åta, tatprasaækhyÃnÃdadhyÃtmavi«ayo 'haÇkÃro nivartate. soyamadhyÃtmaæ bahiÓca viviktacitto viharan mukta ityucyate // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.3 ********************** ata÷ paraæ kÃcit saæj¤Ã heyà kÃcid bhÃvayitavyetyupadiÓyate, nÃrthanirÃkaraïamarthopÃdÃnaæ vÃ, kathamiti--- NyS_4,2.3: tannimittaæ tv avayavyabhimÃna÷ // te«Ãm | do«ÃïÃæ nimittaæ tv avayavyabhimÃna÷, sà ca khalu strÅsaæj¤Ã sapari«kÃrà puru«asya puru«asaæj¤Ã ca striyÃ÷, pari«kÃraÓca | nimittasaæj¤Ã anuvya¤janasaæj¤Ã ca, nimittasaæj¤Ã | rasanÃÓrotraæ danto«Âhaæ cak«urnÃsikam, anuvya¤janasaæj¤Ã | itthaæ dantau itthamo«ÂhÃviti, seyaæ saæj¤Ã kÃmaæ vardhayati tadanu«aktÃæÓca do«Ãn vivarjanÅyÃn| varjanaæ tvasyà bhedenÃvayavasaæj¤Ã | keÓalomamÃæsaÓoïitÃsthisnÃyuÓirÃkaphapittoccÃrÃdisaæj¤Ã tÃmaÓubhasaæj¤etyÃcak«ate. tÃmasya bhÃvayata÷ kÃmarÃga÷ prahÅyate. satyeva ca dvividhe vi«aye kÃcit saæj¤Ã bhÃvanÅyà kÃcit parivarjanÅyetyupadiÓyate yathà vi«asaæp­kte 'nne annasaæj¤opÃdÃnÃyà vi«asaæj¤Ã prahÃïÃyeti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.4 ********************** athedÃnÅmartha nirÃkari«yatÃvayavinyupapÃdyate--- NyS_4,2.4: vidyÃvidyÃdvaividhyÃt saæÓaya÷ // sadasatorupalambhÃd vidyà dvividhÃ. sadasatoranupalambhÃd avidyapi dvividhÃ, upalabhyamÃne 'vayavini vidyÃdvaividhyÃt saæÓaya÷. anupalabhyamÃne cÃvidyÃdvaividhyÃt saæÓaya÷, so 'yam avayavÅ yadyupalabhyate athÃpi nopalabhyate na katha¤cana saæÓayÃd mucyate iti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.5 ********************** NyS_4,2.5: tadasaæÓaya÷ pÆrvahetuprasiddhatvÃt // tasminn anupapanna÷ saæÓaya÷, kasmÃt ?, pÆrvoktahetÆnÃmaprati«edhÃdasti dravyÃntarÃrambha iti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.6 ********************** NyS_4,2.6: v­ttyanupapatterapi tarhi na saæÓaya÷ // v­ttyanupapatterapi tarhi saæÓayÃnupapatti÷-- nÃstyavayavÅti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.7 ********************** tadvibhajate--- NyS_4,2.7: k­tsnaikadeÓÃv­ttitvÃdavayavÃnÃmavayavyabhÃva÷ // ekaiko 'vayavo na tÃvat k­tsne 'vayavinirvatate-- tayo÷ parimÃïabhedÃd avayavÃntarasaæbandhÃbhÃvaprasaÇgÃcca, nÃpyavayavyekadeÓe-- na hyasyÃnye avayavà ekadeÓabhÆtÃ÷ santÅti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.8 ********************** athÃvayave«vavayavÅ vartate ?--- NyS_4,2.8: te«u cÃv­tteravayavyabhÃva÷ // na tÃvat pratyavayavaæ vartate-- tayo÷ parimÃïabhedÃd dravyasya. caikadravyatvaprasaÇgÃt, nÃpyekadeÓe-- sarve«vanyÃvayavÃbhÃvÃt, tadevaæ na yukta÷ saæÓaya÷-- nÃstyavayavÅti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.9 ********************** NyS_4,2.9: p­thak cÃvayavebhyo 'v­tte÷ // p­thak cÃvayavebhya÷ | dharmibhyo dharmasyÃgrahaïÃditi samÃnam // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.10 ********************** NyS_4,2.10: na cÃvayavyavayavÃ÷ // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.11 ********************** NyS_4,2.11: ekasmin bhedÃbhÃvÃd bhedaÓabdaprayogÃnupapatterapraÓna÷ // kiæ pratyavayavaæ k­tsno 'vayavÅ vartate athaikadeÓeneti nopapadyate praÓna÷, kasmÃt ?, ekasmin bhedÃbhÃvÃd bhedaÓabdaprayogÃnupapatte÷ | 'k­tsnam' ityanekasyÃÓe«ÃbhidhÃnam. 'ekadeÓa÷' iti nÃnÃtve kasyacidabhidhÃnam, tÃvimau k­snaikadeÓaÓabdau bhedavi«ayau naikasminn avayavinyupapadyete-- bhedÃbhÃvÃditi // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.12 ********************** anyÃvayavÃbhÃvÃd naikadeÓena vartate ityahetu÷--- NyS_4,2.12: avayavÃntarabhÃve þpyav­tterahetu÷ // avayavÃntarÃbhÃvÃditi, yadyapyekadeÓo 'vayavÃntarabhÆta÷ syÃt tathÃpyavayave 'vayavÃntaraæ varteta nÃvayavÅti-- anyo 'vayavÅti| anyÃvayavabhÃvepyav­tte÷-- 'avayavino naikadeÓena v­tti÷-- anyÃvayavÃbhÃvÃt' ityahetu÷| v­tti÷ kathamiticet ? ekasyÃnekatrÃÓrayÃÓritasaæbandhalak«aïà prÃpti÷| ÃÓrayÃÓritabhÃva÷ kathamiticet ? yasya yato 'nyatrÃtmalÃbhÃnupapatti÷ sa ÃÓraya÷ na kÃraïadravyebhyo 'nyatra kÃryadravyamÃtmÃnaæ labhate. viparyayastu kÃraïadravye«viti| nitye«u kathamiticet ? anitye«u darÓanÃt siddham| nitye«u dravye«u kathamÃÓrayÃÓrayibhÃva iticet ? anitye«u dravyaguïe«u darÓanÃdÃÓrayÃÓrayibhÃvasya nitye«u siddhiriti| tasmÃdavayavyabhimÃna÷ prati«idhyate ni÷ÓreyasakÃmasya. nÃvayavÅ. yathà rÆpÃdi«u mityÃsaækalpo na rÆpÃdaya iti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.13 ********************** sarvÃgrahaïamavayavyasiddhe÷ 2-1-34" itipratyavasthitopyetadÃha--- NyS_4,2.13: keÓasamÆhe taimirikopalabdhivattadupalabdhi÷ // yathaikaika÷ keÓastaimirikeïa nopalabhyate keÓasamÆhastÆpalabhyate tathaikaiko 'ïurnopalabhyate aïusaæcayastÆpalabhyate tadidamaïusamÆhavi«ayaæ grahaïamiti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.14 ********************** NyS_4,2.14: svavi«ayÃnatikrameïendriyasya paÂumandabhÃvÃd vi«ayagrahaïasya tathÃbhÃvo nÃvi«aye prav­tti÷ // yathÃvi«ayamindriyÃïÃæ paÂumandabhÃvÃd vi«ayagrahaïÃnÃæ paÂumandabhÃvo bhavati | cak«u÷ khalu prak­«yamÃïaæ nÃvi«ayaæ gandhaæ g­hïÃti. nik­«yamÃïaæ ca na svavi«ayÃt pracyavate, soyaæ taimirika÷ kaÓciccak«urvi«ayaæ keÓaæ na g­hïÃti g­hïÃti ca keÓasamÆham. ubhayaæ hy ataimirikeïa cak«u«Ã g­hyate, paramÃïavastv atÅndriyÃ÷ | indriyÃvi«ayabhÆtà kenacidindriyeïa g­hyante samuditÃstu g­hyante ityavi«aye prav­ttirindriyasya prasajyeta-- na jÃtvarthÃntaramaïubhyo g­hyate iti. te khalvime paramÃïava÷ saæhatà g­hyamÃïà atÅndriyatvaæ jahati viyuktÃÓcÃg­hyamÃïà indriyavi«ayatvaæ na labhante iti soyaæ dravyÃntarÃnutpattÃvatimahÃn vyÃghÃta ityupapadyate dravyÃntaraæ yad grahaïasya vi«aya iti| saæcayamÃtraæ vi«aya iticet ? na-- saæcayasya saæyogabhÃvÃttasya cÃtÅndriyasyÃgrahaïÃdayuktam| saæcaya÷ khalvanekasya saæyoga÷ sa ca gahyamÃïÃÓrayo g­hyate nÃtÅndriyÃÓraya÷. bhavati hÅdamanena saæyuktam' iti. tasmÃdayuktametaditi| g­hyamÃïasya cendriyeïa vi«ayasyÃvaraïÃdi anupalabdhikÃraïamupalabhyate tasmÃnnendriyadaurbalyÃdanupalabdhiraïÆnÃæ yathà nendriyadaurbalyÃcak«u«ÃnupalabdhirgandhÃdÅnÃmiti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.15 ********************** NyS_4,2.15: avayavÃvayavaprasaÇgaÓcaivam ÃpralayÃt // ya÷ khalvavayavino 'vayave«u v­ttiprati«edhÃdabhÃva÷ soyamavayavasyÃvayave«u prasajyamÃna÷ sarvapralayÃya và kalpeta niravayavÃdvà nivarteta. ubhayathà copalabdhivi«ayasyÃbhÃva÷ tadabhÃvÃdupalabdhyabhÃva÷, upalabdhyÃÓrayaÓcÃyaæ v­ttiprati«edha÷ sa ÃÓrayaæ vyÃghnan ÃtmaghÃtÃya kalpate iti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.16 ********************** athÃpi--- NyS_4,2.16: na pralayo 'ïusadbhÃvÃt // avayavavibhÃgamÃÓritya v­ttiprati«edhÃdabhÃva÷ prasajyamÃno niravayavÃt paramÃïornivartate na sarvapralayÃya kalpate| niravayavatvaæ khalu paramÃïorvibhÃgairalpataraprasaÇgasya (abhÃvÃt) yato nÃlpÅyastatrÃvasthÃnÃt| lo«Âasya khalu pravibhajyamÃnÃvayavasyÃlpataramalpatamamuttaramuttaraæ bhavati sa cÃcamalpataraprasaÇga÷ yasmÃnnalpataramasti | ya÷ paramo 'lpastatra nivartate. yataÓca nÃlpÅyosti taæ p­ramÃïuæ pracak«mahe iti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.17 ********************** NyS_4,2.17: paraæ và truÂe÷ // avayavavibhÃgasyÃnavasthÃnÃd dravyÃïÃmasaækhyeyatvÃt truÂitvaniv­ttiriti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.18 ********************** athedÃnÅmÃnupalambhika÷ sarva nÃstÅti manyamÃna Ãha--- NyS_4,2.18: ÃkÃÓavyatibhedÃt tadanupapatti÷ // tasyÃïorniravayavasya nityasyÃnupapatti÷, kasmÃt ?. ÃkÃÓavyatibhedÃt | antarbahiÓcÃïurÃkÃÓena samÃvi«Âa÷ | vyatibhinno vyatibhedÃt sÃvayava÷ sÃvayavatvÃdanitya iti // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.19 ********************** NyS_4,2.19: ÃkÃÓÃsarvagatatvaæ và // athaitanne«yate | paramÃïorantarnÃstyÃkÃÓamiti ? asarvagatatvaæ prasajyate iti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.20 ********************** NyS_4,2.20: antarbahiÓca kÃryadravyasya kÃraïÃntaravacanÃdakÃrye tadabhÃva÷ // 'anta÷' iti pihitaæ kÃraïÃntarai÷ kÃraïamucyate, 'bahi÷' iti ca vyavadhÃyakamavyavahitaæ kÃraïamevocyate. tadetat kÃryadravyasya saæbhavati. nÃïo÷-- akÃryatvÃt | akÃrye hi paramÃïÃv antarbahirityasyÃbhÃva÷, yatra cÃsya bhÃvo 'ïukÃryaæ tat na paramÃïu÷, yato hi nÃlpataramasti sa paramÃïuriti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.21 ********************** NyS_4,2.21: sarvasaæyogaÓabdavibhavÃcca sarvagatam // yatra kvacidutpannÃ÷ Óabdà vibhavantyÃkÃÓe | tadÃÓrayà bhavanti. manobhi÷ paramÃïubhistatkÃryaiÓca saæyogà bhavantyÃkÃÓe. nÃsaæyuktamÃkÃÓena ki¤cinmÆrtadravyamupalabhyate tasmÃnnÃsarvagatamiti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.22 ********************** NyS_4,2.22: avyÆhÃvi«ÂambhavibhutvÃni cÃkÃÓadharmÃr÷ // saæsapatà pratighÃtinà dravyeïa na vyÆhyate tathà këÂhenodakam, kasmÃt ?, niravayavatvÃrt, sapacca pratighÃti dravyaæ na vi«ÂabhnÃti | nÃsya kriyÃhetuæ guïaæ pratibadhnÃti, kasmÃt ? asparÓatvÃt viparyaye hi vi«Âambho d­«Âa iti, sÃvayave sparÓavati dravye d­«Âaæ dharmaæ viparÅte nÃÓaÇkitumarhati // aïvavayavasyÃïutaratvaprasaÇgÃdaïukÃryaprati«edha÷ // sÃvayavatve cÃïoraïvavayavo 'ïutara iti prasajyate, kasmÃt ?, kÃryakÃraïadravyayo÷ parimÃïabhedadarÓanÃt. tasmÃdaïvavayavasyÃïutaratvam, yastu sÃvayava÷ aïukÃryaæ taditi. tasmÃdaïukÃryamidaæ prati«idhyate iti| kÃraïavibhÃgÃcca kÃryasyÃnityatvaæ nÃkÃÓavyatibhedÃt | lo«ÂasyÃvayavavibhÃgÃdanityatvaæ nÃkÃÓasamÃveÓÃditi // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.23 ********************** NyS_4,2.23: mÆrtimatÃæ ca saæsthÃnopapatteravayavasadbhÃva÷ // paricchinnÃnÃæ hi sparÓavatÃæ saæsthÃnaæ trikoïaæ caturasraæ samaæ parimaï¬alamityupapadyate yattat saæsthÃnaæ so 'vayavasaæniveÓa÷ parimaï¬alÃÓcÃïavastasmÃt sÃvayavà iti // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.24 ********************** NyS_4,2.24: saæyogopapatteÓca // madhye sann aïu÷ pÆrvÃparÃbhyÃmaïubhyÃæ saæyuktastayorvyavadhÃnaæ kurute. vyavadhÃnenÃnunamÅyate-- pÆrvabhÃgena pÆrveïÃïunà saæyujyate parabhÃgena pareïÃïunà saæyujyate. yau tau pÆrvÃparau bhÃgau tÃv asyÃvayavau. evaæ sarvata÷ saæyujyamÃnasya sarvato bhÃgà avayavà iti // 24 // yattÃvat-- "mÆrtimatÃæ saæsthÃnopapatteravayavasadbhÃva÷ 23" iti. atroktam| kimuktam ?, 'vibhÃgÃlpataraprasaÇgasya yato nÃlpÅyastatra niv­tte÷, aïvavayavasya cÃïutaratvaprasaÇgÃdaïukÃryaprati«edha÷' iti| yatpunaretat-- "saæyogopapatteÓca" iti ?, sparÓavattvÃd vyavadhÃnam. ÃÓrayasya cÃvyÃptyà bhÃgabhakti÷ uktaæ cÃtra-- sparÓavÃnaïu÷ sparÓavatoraïvo÷ pratighÃtÃt vyavadhÃyako na sÃvayavatvÃt, sparÓavattvÃcca vyavadhÃne saty aïusaæyogo nÃÓrayaæ vyÃpnotÅti bhÃgabhaktirbhavati | bhÃgavÃnivÃyamiti, uktaæ nÃtra-- 'vibhÃge ÃlpataraprasaÇgasya yato nÃlpÅyastatrÃvasthÃnÃt. tadavayavasya cÃïutaratvaprasaÇgÃdaïukÃryaprati«edha÷' iti // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.25 ********************** mÆrtimatÃæ ca saæsthÃnopapatte÷ saæyogopapatteÓca paramÃïÆnÃæ sÃvayavattvamitihetvo÷--- NyS_4,2.25: anavasthÃkÃritvÃdanavasthÃnupapatteÓcÃprati«edha÷ // yÃvad mÆrtimad yÃvacca saæyujyate tat sarvaæ sÃvayavamityanavasthÃkÃriïÃvimau hetÆ. sÃcÃnavasthà nopapadyate. satyÃmanavasthÃyÃæ satyau hetÆ syÃtÃæ. tasmÃdaprati«edhoyaæ niravayavatvasyeti| vibhÃgaÓca vibhajyamÃnahÃnernopapadyate tasmÃt pralayÃntatà nopapadyate iti| anavasthÃyÃæ capratyadhikaraïaæ dravyÃvayavÃnÃmÃnantyÃt parimÃïabhedÃnÃæ gurutvasya cÃgrahaïaæ samÃnaparimÃïatvaæ cÃvayavÃvayavino÷ paramÃïvavayavavibhÃgÃdÆrdhvamiti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.26 ********************** yadidaæ bhavÃn buddhirÃÓritya 'buddhivi«ayÃ÷ santÅti manyate mithyÃbuddhaya etÃ÷, yadi hi tattvabuddhaya÷ syurbuddhyà vivecane kriyamÃïe yathÃtmyaæ buddhivi«ayÃïÃmupalabhyeta--- NyS_4,2.26: buddhyà vivecanÃttu bhÃvÃnÃæ yÃthÃtmyÃnupalabdhistantvapakar«aïe paÂasadbhÃvÃnupalabdhivattadanupalabdhi÷ // yathà 'ayaæ tanturayaæ tantu÷' iti pratyekaæ tantu«u vivicyamÃne«u nÃrthÃntaraæ ki¤cidupalabhyate yat paÂabuddhervi«aya÷ syÃt-- yÃthÃtmyÃnupalabdhe÷, asati vi«aye paÂabuddhirbhavantÅ mithyÃbuddhirbhavati, evaæ sarvatreti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.27 ********************** NyS_4,2.27: vyÃhatatvÃdahetu÷ // yadi buddhyà vivecanaæ bhÃvÃnÃm ? na sarvabhÃvÃnÃæ yÃthÃtmyÃnupalabdhi÷, atha sarvabhÃvÃnÃæ yÃthÃtmyÃnupalabdhi÷ ? na buddhyà vivecanaæ bhÃvÃnÃm, buddhyà vivecanaæ ca yÃthÃtmyÃnupalabdhiÓceti vyÃhanyate. taduktam--- "avayavÃvayavaprasaÇgaÓcaivam ÃpralayÃt 15" iti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.28 ********************** NyS_4,2.28: tadÃÓrayatvÃdap­thaggrahaïam // kÃryadravyaæ kÃraïadravyÃÓritaæ tatkÃraïebhya÷ p­thaÇ nopalabhyate. viparyaye p­thak grahaïÃt yatrÃÓrayÃÓritabhÃvo nÃsti tatra p­thag grahaïamiti, buddhyà vivecanÃttu bhÃvÃnÃæ p­thag grahaïam | atÅndriye«vaïu«u yadindriyeïa g­hyate tadetayà buddhyà vivicyamÃnamanyaditi // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.29 ********************** NyS_4,2.29: pramÃïataÓcÃthapratipatte÷ // buddhyà vivecanÃd bhÃvÃnÃæ yÃthÃtmyopalabdhi÷ | yadasti yathà ca yannÃsti yathà ca tatsarvaæ pramÃïata upalabdhyà sidhyati, yà ca pramÃïata upalabdhistad buddhyà vivecanaæ bhÃvÃnÃæ tena sarvaÓÃstrÃïi sarvakarmÃïi sarve ca ÓarÅriïÃæ vyavahÃrà vyÃptÃ÷-- parÅk«amÃïo hi buddhyÃdhyavasyati-- 'idamasti idaæ nÃstÅti. tatra ca na sarvabhÃvÃnupapatti÷ // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.30 ********************** NyS_4,2.30: pramÃïÃnupapattyupapattibhyÃm // evaæ ca sati sarvaæ nÃstÅti nopapadyate, kasmÃt ?. pramÃïÃnupapattyupapattibhyÃm | yadi sarvaæ nÃstÅti pramÃïamupapadyate ? sarvaæ nÃstÅtyetad vyÃhanyate, atha pramÃïaæ nopapadyate ? sarvaæ nÃstÅtyasya kathaæ siddhi÷ ?, atha pramÃïamantareïa siddhi÷ ? sarvamastÅtyasya kathaæ na siddhi÷ // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.31 ********************** NyS_4,2.31: svapnavavi«ayÃbhimÃnavadayaæ pramÃïaprameyÃbhimÃna÷ // yathà svapne na vi«ayÃ÷ santi atha cÃbhimÃno bhavati. evaæ na pramÃïÃni prameyÃïi ca santi atha ca pramÃïaprameyÃbhimÃno bhavati // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.32 ********************** NyS_4,2.32: mÃyÃgandharvanagaram­gat­«ïikÃvadvà // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.33 ********************** NyS_4,2.33: hetvabhÃvÃdasiddhi÷ // 'svapnÃnte vi«ayÃbhimÃnavat pramÃïaprameyÃbhimÃno na punarjÃgaritÃnte vi«ayopalabdhivat' ityatra heturnÃsti. hetvabhÃvÃdasiddhi÷/ svapnÃnte cÃsanto vi«ayà upalabhyante ityatrÃpi hetvabhÃva÷ // pratibodhe 'nupalambhÃditicet ? pratibodhavi«ayopalambhÃdaprati«edha÷| yadi pratibodhe 'nupalambhÃt svapne vi«ayà na santÅti ? tarhi ye ime pratibuddhena vi«ayà upalabhyante (te) upalambhÃt santÅti-- viparyaye hi hetusÃmarthyam | upalambhÃbhÃve sati anupalambhÃdabhÃva÷ sidhyati, ubhayathà tvabhÃve nÃnupalambhasya sÃmarthyamasti. yathà pradÅpasyÃbhÃvÃd rÆpasyÃdarÓanamiti, tatra bhÃvenÃbhÃva÷ samarthyate iti| svapnÃntavikalpe ca hetuvacanam/ "svapnavi«ayÃbhimÃnavat" iti bruvatà svapnÃntavikalpe heturvÃcya÷, kaÓcitsvapno bhayopasaæhita÷ kaÓcit pramodopasaæhita÷ kaÓcidubhayaviparÅta÷ kadÃcit svapnameva na paÓyatÅti, nimittavatastu svapnavi«ayÃbhimÃnasya nimittavikalpÃd vikalpopapatti÷ // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.34 ********************** NyS_4,2.34: sm­tisaækalpavacca svapnavi«ayÃbhimÃna÷ // pÆrvopalabdhavi«aya÷, yathà sm­tiÓca saækalpaÓca pÆrvopalabdhavi«ayau na tasya pratyÃkhyÃnÃya kalpete. tathà svapne vi«ayagrahaïaæ pÆrvopalabdhavi«ayaæ na tasya pratyÃkhyÃnÃvaya kalpate iti. evaæ d­«Âavi«ayaÓca svapnÃnto jÃgaritÃntena| ya÷ supta÷ svapnaæ paÓyati sa eva jÃgrat svapnadarÓanÃni pratisaædhatte-- 'idamadrÃk«am' iti. tatra jÃgradbuddhiv­ttivaÓÃt svapnavi«ayÃbhimÃno mithyeti vyavasÃya÷ usati ca pratisaædhÃne yà jÃgrato buddhiv­ttistadvaÓÃdayaæ vyavasÃya÷-- svapnavi«ayÃbhimÃno mithyeti/ ubhayÃviÓe«e tu sÃdhanÃnarthakyam| yasya svapnÃntajÃgaritÃntayoraviÓe«astasya "svapnavi«ayÃbhimÃnavat" iti sÃdhanamanarthakam-- tadÃÓrayapratayÃkhyÃnÃt | atasmiæstaditi ca vyavasÃya÷ pradhÃnÃÓraya÷ | apuru«e sthÃïau puru«a iti (ya÷) vyavasÃya÷ sa pradhÃnÃÓraya÷-- na khalu puru«e 'nupalabdhe puru«a ity apuru«e vyavasÃyo bhavati, evaæ svapnavi«ayasya vyavasÃya÷-- 'hastinamadrÃk«am' 'parvatamadrÃk«am' iti pradhÃnÃÓrayo bhavitumarhati // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.35 ********************** evaæ ca sati--- NyS_4,2.35: mithyopalabdhivinÃÓastattvaj¤ÃnÃt svapnavi«ayÃbhimÃnapraïÃÓavat pratibodhe // sthÃïau 'puru«oyam' itivyavasÃyo mithyopalabdhi÷ | atasmiæstaditij¤Ãnam, sthÃïau 'sthÃïu÷' itivyavasÃyastattvaj¤Ãnam, tattvaj¤Ãnena ca mithyopalabdhirnivartyate-- nÃrtha÷ sthÃïupuru«asÃmÃnyalak«aïa÷, yathà pratibodhe yà j¤Ãnav­ttistayà svapnavi«ayÃbhimÃno nivartyate-- nÃrtho vi«ayasÃmÃnyalak«aïa÷, tathà mÃyagandharvanagaram­gat­«ïikÃïÃmapi yà buddhaya÷ (tÃ÷) etasmiæstaditivyavasÃyÃstatrÃpyanenaiva kalpena mityopalabdhivinÃÓastattvaj¤ÃnÃd. nÃrthaprati«edha iti| upÃdÃnavacca mÃyÃdi«u mithyÃj¤Ãnam. praj¤ÃpanÅyasarÆpaæ ca dravyamupÃdÃvaya sÃdhanavÃn parasya mithyÃdhyavasÃyaæ karoti sà mÃyÃ, nÅhÃraprabhatÅnÃæ nagarasarÆpasaæniveÓe dÆrÃd nagarabuddhirutpadyate viparyaye tadabhÃvÃt, sÆryamarÅci«u bhaumeno«maïà saæs­«Âe«u spandamÃne«Ædakabuddhirbhavati-- sÃmÃnyagrahaïÃt. antikasthasya viparyaye tadabhÃvÃt, kvacit kadÃcit kasyacicca bhÃvÃd nÃnimittaæ mithyÃj¤Ãnam| d­«Âaæ ca buddhidvaitaæ mÃyÃprayoktu÷ parasya cadÆrÃntikasthayorgandharvanagaram­gat­«ïikÃsu suptapratibuddha yoÓca svapnavi«aye. tadetat sarvasyÃbhÃve | nirupÃkhyatÃyÃm | nirÃtmakatve nopapadyate iti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.36 ********************** NyS_4,2.36: buddheÓcaivaæ nimittasadbhÃvopalambhÃt // mityÃbuddheÓcÃrthavad aprati«edha÷, kasmÃt ?, nimittopalambhÃt sadbhÃvopalambhÃcca | upalabhyate mithyÃbuddhinimittaæ mithyÃbuddhiÓca pratyÃtmamutpanna g­hyate-- saævedyatvÃt. tasmÃt mithyÃbuddhirapyastÅti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.36 ********************** NyS_4,2.37: tattvapradhÃnabhedÃcca mithyÃbuddherdvaividhyopapatti÷ // tattvaæ sthÃïuriti. pradhÃnaæ puru«a iti. tattvapradhÃnayoralopÃt | bhedÃt sthÃïau puru«a iti mithyÃbuddhirutpadyate-- sÃmÃnyagrahaïÃt, evaæ patÃkÃyÃæ balÃketi lo«Âe kapota iti, na tv asamÃne vi«aye mithyÃbuddhÅnÃæ samÃveÓa÷-- sÃmÃnyagrahaïavyavasthÃnÃt| yasya tu nirÃtmakam | nirupÃkhyaæ sarva tasya samÃveÓa÷ prasajyate/ gandhÃdau ca prameye gandhÃdibuddhayo mithyÃbhimatÃstattvapradhÃnayo÷ sÃmÃnyagrahaïasya cÃbhÃvÃt tattvabuddhaya eva bhavanti, tasmÃdayuktametat-- 'pramÃïamapreyabuddhayo mithyÃ' iti // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.38 ********************** "do«animittÃnÃæ tattvaj¤ÃnÃdahaÇkÃraniv­tti÷ 4-2-1" ityuktam. atha kathaæ tattva j¤Ãnamutpadyate ? iti--- NyS_4,2.38: samÃdhiviÓe«ÃbhyÃsÃt // sa tu pratyÃh­tasyendriyÃrthebhyo manaso dhÃrakeïa prayatnena dhÃryamÃïasyÃtmanà saæyogastatvabubhutsÃviÓi«Âa÷, sati hi tasminnindriyÃrthe«u buddhayo notpadyante tadabhyÃsavaÓÃt tattvabuddhirutpadyate // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.39 ********************** NyS_4,2.39: nÃrthaviÓe«ÃprÃbalyÃt // anicchatopi buddhyutpatternaitad yuktam, kasmÃt ? arthaviÓe«aprÃbalyÃd abubhutsamÃnasyÃpi buddhyutpattird­«Âà yathà stanayitnuÓabdaprabh­ti«u. tatra samÃdhiviÓe«o nopapadyate // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.40 ********************** NyS_4,2.40: k«udÃdibhi÷ pravartanÃcca // k«utpipÃsÃbhyÃæ ÓÅto«ïÃbhyÃæ vyÃdhibhiÓcÃnicchatopi buddhaya÷ pravartante tasmÃdaikÃgryà nupapattiriti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.41 ********************** astvetat samÃdhivyutthÃnanimittaæ samÃdhipratyanÅkaæ ca. sati tvetasmin--- NyS_4,2.41: pÆrvak­taphalÃnubandhÃt tadutpatti÷ // pÆrvak­ta÷ | janmÃntaropacitastattvaj¤Ãnaheturdharmapraviveka÷. phalÃnubandha÷ | yogÃbhyÃsamÃmarthya, ni«phale hyabhyÃse nÃbhyÃsamÃdriyeran. d­«Âaæ hi laukike«u karmasv abhyÃsasÃmarthyam // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.42 ********************** pratyanÅkaparihÃrÃrthaæ ca--- NyS_4,2.42: araïyaguhÃpulinÃdi«u yogÃbhyÃsopadeÓa÷ // yogÃbhyÃsajanito dharmo janmÃntare þpyanuvartate, pracayakëÂhÃgate tattvaj¤Ãnahetau dharme prak­«ÂÃyÃæ samÃdhibhÃvanÃyÃæ tattvaj¤Ãnamutpadyate iti, d­«ÂaÓca samÃdhinÃrthaviÓe«aprÃbalyÃbhibhava÷-- 'nÃhametadaÓrau«am nÃhametadaj¤Ãsi«am-- anyatra me mano 'bhÆt' ityÃha laukika iti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.43 ********************** yadyarthaviÓe«aprÃbalyÃdanicchatopi buddhyutpattiranuj¤Ãyate ?--- NyS_4,2.43: apavarge 'pyevaæ prasaÇga÷ // muktasyÃpi bÃhyÃrthasÃmarthyÃd buddhaya utpadyeranniti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.44 ********************** NyS_4,2.44: na ni«pannÃvaÓyambhÃvitvÃt // karmavaÓÃnni«panne ÓarÅre ce«ÂendriyÃrthÃÓraye nimittabhÃvÃdavaÓyambhÃvÅ buddhÅnÃmutpÃda÷, na ca prabalopi san bÃhyo 'rtha Ãtmano buddhyutpÃde samartho bhavati-- tasyendriyeïa saæyogÃd buddhyutpÃde sÃmarthyaæ d­«Âamiti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.45 ********************** NyS_4,2.45: tadabhÃvaÓcÃpavarge // tasya | buddhinimittÃÓrayasya ÓarÅrendriyasya dharmÃdharmÃbhÃvÃdabhÃvo 'pavarge. tatra yaduktam-- "aïvargepyevaæ prasaÇga÷ 43" iti tadayuktam, tasmÃt sarvadu÷khavimok«opavarga÷/ yasmÃt sarvadu÷khabÅjaæ sarvadu÷khÃyatanaæ cÃpavarge vicchidyate tasmÃt sarveïa du÷khena vimuktirapavarga÷. na nirbÅjaæ nirÃyatanaæ ca du÷khamutpadyate iti // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.46 ********************** NyS_4,2.46: tadarthaæ yamaniyamÃbhyÃmÃtmasaæskÃro yogÃccÃdhyÃtmavidhyupÃyai÷ // tasya | apavargasyÃdhigamÃya yamaniyamÃbhyÃmÃtmasaæskÃra÷, yama÷ usamÃnamÃÓramiïÃæ dharmasÃdhanam, niyamastu viÓi«Âamdva ÃtmasaæskÃra÷ punaradharmahÃnaæ dharmopacayaÓca, yogaÓÃstrÃccÃdhyÃtmavidhi÷ pratipattavya÷ sa puna÷-- tapa÷ prÃïÃyÃma÷ pratyÃhÃro dhyÃnaæ dhÃraïeti, indriyavi«aye«u prasaækhyÃnÃbhyÃso rÃgadve«aprahÃïÃrtha÷, upÃyastu yogÃcÃravidhÃnamiti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.47 ********************** NyS_4,2.47: j¤ÃnagrahaïÃbhyÃsastadvidyaiÓca saha saævÃda÷ // "tadartham" itiprak­tam| j¤Ãyate 'neneti j¤Ãnam = ÃtmavidyÃÓÃstraæ tasya grahaïam = adhyayanadhÃraïe, abhyÃsa÷ | satatakriyà | adhyayanaÓravaïacintanÃni, tadvidyaiÓca saha saævÃda iti praj¤ÃparipÃkÃrthaæ, paripÃkastu saæÓayacchedanam avij¤ÃtÃrthabodha÷ adhyavasitÃbhyanuj¤Ãnamiti, samÃpavÃda÷ saævÃda÷ // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.48 ********************** "tadvidyaiÓca saha saævÃda÷" ityavibhaktÃrthaæ vacanaæ vibhajyate--- NyS_4,2.48: taæ Ói«yagurusabrahmacÃriviÓi«ÂaÓreyorthibhiranasÆyubhirabhyupeyÃt // etannigadenaiva nÅtÃrthamiti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.49 ********************** yadi manyeta-- pak«apratipak«aparigraha÷ pratikÆla÷ parasyeti--- NyS_4,2.49: pratipak«ahÅnamapi và prayojanÃrthamarthitve // "tamabhyupeyÃt" itivartate, parata÷ praj¤ÃmupÃditsamÃnastattvabubhutsÃprakÃÓanena svapak«amanavasthÃpayan svadarÓanaæ pariÓodhayediti // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.50 ********************** anyonyapratyanÅkÃni ca prÃvÃdukÃnÃæ darÓanÃni svapak«arÃgeïa caike nyÃyamativartante. tatra-- NyS_4,2.50: tattvÃdhyavasÃyasaærak«aïÃrthaæ jalpavitaï¬e bÅjaprarohasaærak«aïÃrthaæ kaïÂakaÓÃkhÃvaraïavat // anutpannatattvaj¤ÃnÃnÃm aprahÅïado«ÃïÃæ tadarthaæ ghaÂamÃnÃnÃmetaditi // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.51 ********************** vidyÃnirvedÃdibhiÓca pareïÃvaj¤ÃyamÃnasya--- NyS_4,2.51: tÃbhyÃæ vig­hya kathanam // vig­hyeti vijigÅ«ayà na tattvabubhutsayeti, tadedat vidyÃpÃlanÃrthaæ na lÃbhapÆjÃkhyÃtyarthamiti // 51 // // iti ÓrÅvÃtsyÃyanaviracite nyÃyabhëye caturthodhyÃya÷ samÃpta÷ // #################################################################### atha saÂÅke nyÃyabhëye pa¤camÃdhyÃyasya prathamamÃhnikam _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.1 ********************** sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃæ pratyavasthÃnasya vikalpÃjjÃtibahutvamiti saæk«epeïoktaæ tadvistareïa vibhajate, tÃ÷ khalvimà jÃtaya÷ sthÃpanÃhetau prayukte caturviæÓati÷ prati«edhahetava÷ | NyS_5,1.1: sÃdharmyavaidharmyotkar«Ãpakar«avarïyÃvarïyavikalpasÃdhyaprÃptyaprÃptiprasaÇgapratid­«ÂÃntÃnutpattisaæÓayaprakÃraïÃhetvarthÃpattyaviÓe«opapattyupalabdhyanupalabdhinityÃnityakÃryasamÃ÷ // sÃdharmyeïa pratyavasthÃn aviÓi«yamÃïaæ syÃpanÃhetuta÷ sÃdharmyasama÷, viÓe«aæ tatra tatrodÃhari«yÃmya÷, evaæ vaidharmyasamaprabh­tayopi nirvaktavyÃ÷ // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.2 ********************** lak«aïaæ tu--- NyS_5,1.2: sÃdharmyavaidharmyÃbhyÃmupasaæhÃre taddharmaviparyayopapatte÷ sÃdharmyavaidharmyasamau // sÃdharmyeïopasaækÃre sÃdhyadharmviparyayopapatte÷ sÃdharmyeïaiva pratyavasthÃnam aviÓi«yamÃïaæ sthÃpanÃhetuta÷ sÃdharmyasama÷ prati«edha÷, nidarÓanam-- 'kriyÃvÃnÃtmÃ-- dravyasya kriya÷hetuguïayogÃt. dravyaæ lo«Âa÷ kriyÃhetuguïayukta kriyÃvÃn tathà cÃtmà tasamÃt kriyÃvÃn' iti, evamupasaæh­te para÷ sÃdharmyeïaiva pratyavati«Âhate-- 'ni«kriya ÃtmÃ-- vibhuno dravyasya ni«kriyatvÃt. vibhu cÃkÃÓaæ ni«kriyaæ ca tathà cÃtmà tasmÃt ni«kriya÷' iti, na cÃsti viÓe«ahetu÷-- kriyÃvatsÃdharmyÃt kriyÃvatà bhavitavyaæ na purakriyasÃdharmyÃd ni«kriyeïeti, viÓe«ahetvabhÃvÃn sÃdharmyasamÃ÷ prati«edho bhavati| atha vaidharmyasama÷-- 'kriyÃhetuguïayukto lo«Âa÷ paricchinno d­«Âo na tathÃtmà tasmÃnna lo«Âavat kriyÃvÃn' iti. na nÃsti viÓe«ahetu÷-- kriyÃvatsÃdharmyÃt kriyÃvatà bhavitavyaæ na puna÷ kriyÃvadvaidharmyÃdkiyeïeti. viÓe«ahetvabhÃvÃd vaidharmyasama÷| vaidharmyeïa copasaæhÃre-- 'ni«kriya ÃtmÃ-- vibhutvÃt. kriyÃvad dravyamavibhu d­«Âaæ yathà lo«Âa÷ na ca tathÃtmà tasmÃd ni«kriya÷' iti, vaidharmyeïa pratyavasthÃnam-- 'ni«kriyaæ dravyamÃkÃÓaæ kriyÃhetuguïarahitaæ d­«Âaæ na tathÃtmà tasmÃnna ni«kriya÷' iti. ni cÃsti viÓe«ahetu÷-- kriyÃvadvaidharmyÃd ni«kriyeïa bhavitavyaæ na punarakriyavaidharmyÃt kriyÃvateti. viÓe«ahetvabhÃvÃd vaidharmyasama÷| atha ( puna÷ ) sÃdharmyasama÷-- 'kriyÃvÃn lo«Âa÷ kriyÃhetuguïayukto d­«Âa÷ tathà cÃtmà tasmÃtpava kriyÃvÃn' iti. na cÃsti viÓe«ahetu÷-- kriyÃvadvaidharmyÃd ni«kriyo na puna÷ kriyÃvatsÃdharmyÃt kriyÃvÃniti. viÓe«ahetvabhÃvÃt sÃdharmyasama÷ // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.3 ********************** anayoruttaram--- NyS_5,1.3: gotvÃdgosiddhivattatsiddhi÷ // sÃdharmyamÃtreïa vaidharmyamÃtreïa ca sÃdhyasÃdhane pratij¤ÃyamÃne syÃdavyavasthà sà tu dharmaviÓe«e nopapadyate, gosÃdharmyÃd gotvÃjjÃtiviÓe«Ãd gau÷ sidhyati na tu sÃsnÃdisaæbandhÃt. aÓvÃdivaidharmyÃd gotvÃdeva gau÷ sidhyati na guïÃdibhedÃt, taccaitat k­tavyÃkhyÃnamavayavaprakaraïe, pramÃïÃnÃmabhisaæbandhÃccaikÃrthakÃritvaæ samÃnaæ vÃkye iti, hetvÃbhÃsÃÓrayà khalv iyam avyavastheti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.4 ********************** NyS_5,1.4: sÃdhyad­«ÂÃntayordharmavikalpÃdubhayasÃdhyatvÃcca utkar«Ãpakar«avarïyÃvarïyavikalpasÃdhyasamÃ÷ // d­«ÂÃntadharma sÃdhye samÃsajata utkar«asama÷-- yadi kriyÃhetuguïayogallo«Âavat kriyÃvÃnÃtmà ( tadà ) lo«Âavadeva sparÓavÃnapi prÃpnoti. atha na sparÓavÃn lo«Âavat kriyÃvÃnapi na prÃpnoti, viparyaye và viÓe«o vaktavya iti| sÃdhye dharmÃbhÃvaæ d­«ÂÃntÃt prasajato 'pakar«asama÷-- lo«Âa÷ khalu kriyÃvÃn avibhurd­«Âa÷ kÃmamÃtmÃpi kriyÃvÃnavibhurastu. viparyaye và viÓe«o vaktavya iti| khyÃpanÅyo varïyo viparyayÃdavarïya÷ tÃvetau sÃdhyad­«ÂÃntadharmauæ viparyasyato varïyÃvarïyasamau bhavata÷| sÃdhanadharmayukte d­«ÂÃnte dharmÃntaravikalpÃt sÃdhyadharmavikalpaæ prasajato vikalpasama÷-- kriyÃguïahetuyuktaæ ki¤cid guru yathà lo«Âa÷ ki¤cicca laghu yathà vÃyurevaæ kriyÃhetuguïayuktaæ ki¤cat kriyÃvat syÃd yathà lo«Âa÷ ki¤cidakriyaæ yathÃtmÃ. viÓe«o và vÃcya iti| hetvÃdyivayavasÃmarthyayogÅ dharma÷ sÃdhyastaæ d­«ÂÃnte prasajata÷ sÃdhyasama÷-- yadi 'yathà lo«ÂastathÃtmà ?' prÃptastarhi 'yathÃtmà tathà lo«Âa÷' iti. sÃdhyaÓcÃyamÃtmà kriyÃvÃniti kÃmaæ lo«Âopi sÃdhya÷, atha naivam ? na tarhi 'yathà lo«ÂastathÃtmÃ' (iti ) // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.5 ********************** ete«Ãmuttaram--- NyS_5,1.5: ki¤citsÃdharmyÃdupasaæhÃrasiddhervaidharmyÃdaprati«edha÷ // alabhya÷ siddhasya nihnava÷, siddhaæ ca ki¤citsÃdharmyÃdupamÃnam-- 'yathà gaustathà gavaya÷' iti, tatra na labhyo gogavayayordharmavikalpaÓcodayitum, evaæ sÃdhake dharme d­«ÂÃntÃdisÃmarthyayukte na labhya÷ sÃdhyad­«ÂÃntayordharmavikalpÃt vaidharmyÃt prati«edho vaktumiti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.6 ********************** NyS_5,1.6: sÃdhyÃtideÓÃcca d­«ÂÃntopapatte÷ // yatra laukikaparÅk«akÃïÃæ buddhisÃmyaæ tenÃviparÅto 'rtho 'tidiÓyate praj¤ÃpanÃrtham. evaæ sÃdhyÃtideÓÃd d­«ÂÃnte upapadyamÃne sÃdhyatvamanupapannamiti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.7 ********************** NyS_5,1.7: prÃpya sÃdhyamaprÃpya và heto÷ prÃptyÃviÓi«ÂatvÃd aprÃptyÃsÃdhakatvÃcca prÃptyaprÃptisamau // hetu÷ prÃpya và sÃdhyaæ sÃdhayedaprÃpya và ?, na tÃvat prÃpya-- prÃptyÃmaviÓi«ÂatvÃd asÃdhaka÷u dvayorvidyamÃnayo÷ prÃptau satyÃæ kiæ kasya sÃdhakaæ sÃdhyaæ và ?| aprÃpya sÃdhakaæ na bhavati-- nÃprÃpta÷ pradÅpa÷ prakÃÓayatÅti| prÃptyà pratyavasthÃnaæ prÃptisama÷, aprÃptyà pratyavasthÃnam aprÃptisama÷ // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.8 ********************** NyS_5,1.8: ghaÂÃdini«pattidarÓanÃt pŬane cÃbhicÃrÃdaprati«edha÷ // ubhayathà khalvayukta÷ prati«edha÷-- kart­karaïÃdhikaraïÃni prÃpya m­daæ ghaÂÃdikÃryaæ vi«pÃdayanti, abhicÃrÃcca pŬane sati d­«Âam aprÃpya sÃdhakatvamiti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.9 ********************** NyS_5,1.9: d­«ÂÃntasya kÃraïÃnapadeÓÃt pratyavasthÃnÃcca pratid­«ÂÃntena prasaÇgapratid­«ÂÃntasamau // sÃdhanasyÃpi sÃdhanaæ vaktavyamiti prasaÇgena pratyavasthÃnaæ prasaÇgasama÷ prati«edha÷-- kriyÃhetuguïayogÅ kriyÃvÃn lo«Âa itiheturnÃpadiÓyate na ca hetumantareïa siddhirastÅti| pratid­«ÂÃntena pratyavasthÃnaæ pratid­«ÂÃntasama÷-- 'kriyÃvÃnÃtmà kriyÃhetuguïayogÃt lo«Âavat' ityukte pratid­«ÂÃnta upÃdÅyate-- 'kriyÃhetuguïayuktamÃkÃÓaæ ni«kriyaæ d­«Âam' iti, ka÷ punarÃkÃÓasya kriyÃheturguïa÷ ? vÃyunà saæyoga÷ saæskÃrÃpek«a÷ vÃyuvanaspatisaæyogavaditi // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.10 ********************** amayoruttaram--- NyS_5,1.10: pradÅpopÃdÃnaprasaÇganiv­ttivattadviniv­tti÷ // idaæ tÃvadayaæ p­«Âo vaktumarhati-- atha ke pradÅpamupÃdadate kimarthaæ ceti ?, did­k«amÃïà d­ÓyadarÓanÃrthamiti / atha pradÅpaæ did­k«amÃïÃ÷ pradÅpÃntaraæ kasmÃnnopÃdadate ?, antareïÃpi pradÅpÃntaraæ d­Óyate pradÅpastatra pradÅpadarÓanÃrthaæ pradÅpopÃdÃnaæ nirarthakam| atha d­«ÂÃnta÷ kimarthamucyate iti ?. apraj¤Ãtasya j¤ÃpanÃrthamiti| atha d­«ÂÃnte kÃraïÃdeÓa÷ kimarthaæ m­gyate ?, yadi praj¤ÃpanÃrtham ?, praj¤Ãto d­«ÂÃnta÷ sa khalu--"laukikaparÅk«akÃïÃæ yasminnarthe buddhisÃmyaæ sa d­«ÂÃnta÷ 1-1-25"iti tatpraj¤ÃpanÃrtha÷kÃraïÃpadeÓo nirarthaka iti prasaÇgasamasyottaram // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.11 ********************** atha pratid­«ÂÃntasamasyottaram--- NyS_5,1.11: pratid­«ÂÃntahetutve ca nÃheturd­«ÂÃnta÷ // pratid­«ÂÃntaæ bruvatà na viÓe«aheturapadiÓyate-- anena prakÃreïa pratid­«ÂÃnta÷ sÃdhako na d­«ÂÃnta iti, evaæ pratid­«ÂÃntahetutve nÃheturd­«ÂÃnta ityupapadyate. sa ca kathaæ heturnasyÃd yadyaprati«iddha÷ sÃdhaka÷ syÃditi // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.12 ********************** NyS_5,1.12: prÃgutpatte÷ kÃraïÃbhÃvÃdanutpattisama÷ // anitya÷ Óabda÷ prayatnÃnantarÅyakatvÃd ghaÂavadityukte apara Ãha-- prÃgutpatteranutpanne Óabde prayatnÃnantarÅyakatvamanityatvakÃraïaæ nÃsti tadabhÃvÃd nityatvaæ prÃptaæ nityasya cotpattirnÃsti| anutpattyà pratyavasthÃnam anutpattisama÷ // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.13 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.13: tathÃbhÃvÃdutpannasya kÃraïopapatterna kÃraïaprati«edha÷ // tathÃbhÃvÃdutpannasyeti-- utpanna÷ khalvayaæ Óabda iti bhavati. prÃgutpatte÷ Óabda eva nÃsti-- utpannasya ÓabdabhÃvÃt. Óabdasya sata÷ prayatnÃnantarÅyakatvam anityatvakÃraïamupapadyate. kÃraïopapatterayuktoyaæ do«a÷-- "prÃgutpatte÷ kÃraïÃbhÃvÃt"iti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.14 ********************** NyS_5,1.14: sÃmÃnyad­«ÂÃntayoraindriyakatve samÃne nityÃnityasÃdharmyÃt saæÓayasama÷ // anitya÷ Óabda÷ prayatnÃnantarÅyakatvÃd ghaÂavadityukte hetau. saæÓayena pratyavati«Âhate-- sati prayatnÃnÃntarÅyakatve astyevÃsya nityena sÃmÃnyena sÃdharmyam- aindriyakatvam. asti ca ghaÂenÃnityena. ato nityÃnityasÃdharmyÃdaniv­tta÷ saæÓaya iti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.15 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.15: sÃdharmyÃtsaæÓaye na saæÓayo vaidharmyÃd ubhayathà và saæÓaye 'tyantasaæÓayaprasaÇgo nityatvÃnabhyupagamÃcca sÃmÃnyasyÃprati«edha÷ // viÓe«Ãd vaidharmyÃdavadhÃryamÃïe 'rthe 'puru«a÷' iti na sthÃïupuru«asÃdharmyÃt saæÓayo 'vakÃÓaæ labhate, evaæ vaidharmyÃd viÓe«Ãt prayatnÃnantarÅyakatvÃdavadhÃryamÃïe ÓabdasyÃnityatve nityÃnityasÃdharmyÃt saæÓayo 'vakÃÓaæ na labhate. yadi vai labheta ? tata÷ sthÃïupuru«asÃdharmyÃnucchedÃdatyantaæ saæÓaya÷ syÃt, g­hyamÃïe ca viÓe«e nityasÃdharmyaæ saæÓayaheturiti nÃbhyupagamyate-- nahi g­hyamÃïe puru«asya viÓe«e sthÃïupuru«asÃdharmyaæ saæÓayaheturbhavati // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.16 ********************** NyS_5,1.16: ubhayasÃdharmyÃt prakriyÃsiddhe÷ prakaraïasama÷ // ubhayenaunityena cÃnityena sÃdharmyÃt pak«apratipak«ayo÷ prav­tti÷ prakriyÃ, 'anitya÷ Óabda÷ prayatnÃnantarÅyakatvÃd ghaÂavat' ityeka÷ pak«aæ pravartayati. dvitÅyaÓca nityasÃdharmyÃt. evaæ ca sati 'prayatnÃnantarÅyakatvÃt' itiheturanityasÃdharmyeïocyamÃno na prakaraïamativartate. prakaraïÃnativ­tternirïayÃnanivartanam, samÃnaæ caitannityasÃdharmyeïocyamÃne hetau, tadidaæ prakaraïÃnativ­ttyà pratyavasthÃnaæ prakaraïasama÷| samÃnaæ caitadvaidharmye 'pi = ubhayavaidharmyÃt prakriyÃsiddhe÷ prakaraïasama iti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.17 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.17: pratipak«Ãt prakaraïasiddhe÷ prati«edhÃnupapati÷ pratipak«opapatte÷ // ubhayasÃdharmyÃt prakriyÃsiddhiæ bruvatà pratipak«Ãt prakriyÃsiddhiruktà bhavati, yadyubhyasÃdharmyaæ tatraikatara÷ pratipak«a ityevaæ satyupapanna÷ pratipak«o bhavati. pratipak«opapatteranupapanna÷ prati«edha÷-- yata÷ pratipak«opapatti÷ prati«edhopapattiÓceti viprati«iddhamiti| tattvÃnavadhÃraïÃcca prakriyÃsiddhi÷-- viparyaye prakaraïÃvasÃnÃtu tattvÃvadhÃraïe hyavasitaæ prakaraïaæ bhavatÅti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.18 ********************** NyS_5,1.18: traikÃlyÃsiddherhetorahetusama÷ // hetu÷usÃdhanaæ tat sÃdhyÃt pÆrvaæ paÓcÃt saha và bhavet. yadi pÆrvaæ sÃdhanam ? asati sÃdhye kasya sÃdhanam, atha paÓcÃt ? asati sÃdhane kasyedaæ sÃdhyam, atha yugapat sÃdhyasÃdhate ? dvayorvidyamÃnayo÷ kiæ kasya sÃdhanaæ kiæ kasya sÃdhyam. iti heturahetunà na viÓi«yate| ahetunà sÃdharmyÃt pratyavasthÃnam ahetusama÷ // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.19 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.19: na hetuta÷ sÃdhyasiddhestraikÃlyÃsiddhi÷ // na traikÃlyÃsiddhi÷, kasmÃt ? hetuta÷ sÃdhyasiddhe÷, nirvatainÅyasya nirv­tti÷ vij¤eyasya vij¤Ãnam ubhayaæ kÃraïato d­Óyate. soyaæ mahÃn pratyak«avi«aya udÃharaïamiti| yattu khalÆktam-- asati sÃdhye kasya sÃdhanamiti ? yattu nirvartyate yacca vij¤Ãpyate tasyeti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.20 ********************** NyS_5,1.20: prati«edhÃnupapatteÓca prati«eddhavyÃprati«edha÷ // 'pÆrvaæ paÓcÃd yugapadvÃ' prati«edha iti nopapadyate. prati«edhÃnupapatte÷ sthÃpanÃhetu÷ siddha iti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.21 ********************** NyS_5,1.21: arthÃpattita÷ pratipak«asiddherarthÃpattisama÷ // 'anitya÷ Óabda÷ prayatnÃnantarÅyakatvÃd ghaÂavat' iti sthÃpite pak«e arthÃpattyà pratipak«aæ sÃdhayato 'rthÃpattisama÷, yadi prayatnÃnantarÅyakatvÃdanityasÃdharmyÃdanitya÷ Óabda iti ? ( tadà ) arthÃdÃpadyate-- nityasÃdharmyÃnnitya iti, asti tvasya nityena sÃdharmyam asparÓatvamiti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.22 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.22: anuktasyÃrthÃpatte÷ pak«ahÃnerupapattiranuktatvÃdanaikÃntikatvÃccÃrthÃpatte÷ // anupapÃdya sÃmarthyam anuktamarthÃdÃpadyate itibruvata÷ pak«ahÃnerupapatti÷-- anuktatvÃt = anityapak«asiddhau arthÃdÃpannam-- nityapak«asya hÃniriti| anekÃntikatvÃccÃrthÃpatte÷ = ubhayapak«asamà ceyamarthÃpatti÷-- yadi nityasÃdharmyÃdasparÓatvÃdÃkÃÓavacca nitya÷ Óabda÷ ? ( tadà ) arthÃdÃpannam-- anityasÃdharmyÃt prayatnÃnantarÅyakatvÃdanitya iti, na ceyaæ viparyayamÃtrÃdekÃntenÃrthÃpatti÷. na khalu vai dhanasya grÃvïa÷ patanamiti arthÃdÃpadyate-- dravÃïÃmapÃæ patanÃbhÃva iti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.23 ********************** NyS_5,1.23: ekadharmopapatteraviÓe«e sarvÃviÓe«aprasaÇgÃt sadbhÃvopapatter aviÓe«asama÷ // eko dharma÷ prayatnÃnantarÅyakatvaæ ÓabdaghaÂayorupapadyate ityaviÓe«e ubhayoranitayatve sarvasyÃviÓe«a÷ prasajyate| katham ? sadbhÃvopapatte÷ = eko dharma÷ sadbhÃva÷ sarvasyopapadyate| sadbhÃvopapatte÷ sarvÃviÓe«aprasaÇgÃt pratyavasthÃnam aviÓe«asama÷ // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.24 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.24: kvaciddharmÃnupapatte÷ kvaciccopapatte÷ prati«edhÃbhÃva÷ // yathà sÃdhyad­«ÂÃntayorekadharmasya prayatnÃnantarÅyakatvasyopapatteranityatvaæ dharmÃntaram aviÓe«o naivaæ sarvabhÃvÃnÃæ sadbhÃvopapattinimittaæ dharmÃntaramasti yenÃviÓe«a÷ syÃt| atha matam-- anityatvameva dharmÃntaraæ sadbhÃvopapattinimittaæ bhÃvÃnÃæ sarvatra syÃditi ?, evaæ khalu vai kalpyamÃne-- 'anityÃ÷ sarve bhÃvÃ÷ sadbhÃvopapatte÷' itipak«a÷ prÃpnoti, tatra pratij¤ÃrthavyatiriktamanyadudÃharaïaæ nÃsti. anudÃharaïaÓca heturnÃstÅti, pratij¤aikadeÓasya codÃharaïatvamanupapannam-- na hi sÃdhyamudÃharaïaæ bhavati, sataÓca nityÃnityabhÃvÃdanityatvÃnupapattistasmÃt 'sadbhÃvopapatte÷ sarvÃviÓe«aprasaÇga÷' iti nirabhidheyametadvÃkyamiti| 'sarvabhÃvÃnÃæ sadbhÃvopapatteranityatvam' iti bruvatÃnuj¤Ãtaæ ÓabdasyÃnityatvaæ tatrÃnupapanna÷ prati«edha iti // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.25 ********************** NyS_5,1.25: ubhayakÃraïopapatterupapattisama÷ // yady anityatvakÃraïamupapadyate Óabdasya ity anitya÷ Óabda÷ ? nityatvakÃraïamapyupapadyate 'syÃsparÓatvamiti nityatvamapyupapadyate| ubhayasya = anityatvasya nityatvasya ca kÃraïopapattyà pratyavasthÃnamupapattisama÷ // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.26 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.26: upapattikÃraïÃbhyanuj¤ÃnÃdaprati«edha÷ // "ubhayakÃraïopapatte÷"itibruvatà nÃnityatvakÃraïopapatteranityatvaæ prati«idhyate, yadi prati«idhyate ? nobhayakÃraïopapatti÷ syÃt| ubhayakÃraïopapattivacanÃdanityatvakÃraïopapattirabhyanuj¤Ãyate abhyanuj¤ÃnÃdanupapanna÷ prati«edha÷| vyÃghÃtÃt prati«edha iticet ? samÃno vyÃghÃta÷| ekasya nityatvÃnityatvaprasaÇgaæ vyÃhataæ bruvatà ukta÷ prati«edha iticet ? spapak«aparapak«ayo÷ samÃno vyÃghÃta÷ sa ca naikatarasya sÃdhaka iti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.27 ********************** NyS_5,1.27: nirdi«ÂakÃraïÃbhÃvepyupalambhÃdupalabdhisama÷ // nirdi«Âasya prayatnÃnantarÅyakatvasyÃnityatvakÃraïasyÃbhÃvepi vÃyunodanÃd v­k«aÓÃkhÃbhaÇgajasya ÓabdasyÃnityatvamupalabhyate| nirdi«Âasya sÃdhanasyÃbhÃvepi sÃdhyadharmopalabdhyà pratyavasthÃnamupalabdhisama÷ // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.28 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.28: kÃraïÃntarÃdapi taddharmopapatteraprati«edha÷ // prayatnÃnantarÅyakatvÃditi bruvatà kÃraïata utpattirabhidhÅyate. na ( tu ) kÃryasya kÃraïaniyama÷, yida ca kÃraïÃntarÃdapyupapadyamÃnasya Óabdasya tad anityatvamupapadyate ? kimatraprati«idhyate ? iti // 28 // na prÃguccÃraïÃd vidyamÃnasya ÓabdasyÃnupalabdhi÷, kasmÃt ? ÃvaraïÃdyanupalabdhe÷uyathà vidyamÃnasyodakÃderarthasyÃvÃraïÃderanupalabdhirnaivaæ ÓabdasyÃgrahaïakÃraïenÃvaraïÃdinÃnupalabdhi÷ug­hyeta caitadasyÃgrahaïakÃraïamudakÃdivad na ( ca ) g­hyate tasmÃdudakÃdiviparÅta÷ Óabdo 'nupalabhyamÃna iti--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.29 ********************** NyS_5,1.29: tadanupalabdheranupalambhÃdabhÃvasiddhau tadviparÅtopapatter anupalabdhisama÷ // te«Ãm ÃvaraïÃdÅnÃmanupalabdhirnopalabhyate anupalambhÃnnÃstÅty abhÃvo 'syÃ÷ sidhyati. abhÃvasiddhau hetvabhÃvÃt tadviparÅtam astitvamÃvaraïÃdÅnÃmavadhÃryate. tadviparÅtopapatteryat pratij¤Ãtam-- 'na prÃguccÃraïÃdvidyamÃnasya ÓabdasyÃnupalabdhi÷' ityetanna sidhyati. so 'yaæ hetu÷-- ÃvaraïÃdyanupalabdheriti ÃvaraïÃdi«u cÃvaraïÃdyanupalabdhau ca samatayÃnupaladhyà pratyavasthito 'nupalabdhisamo bhavati // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.30 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.30: anupalambhÃtmakatvÃdanupalabdherahetu÷ // 'ÃvaraïÃdyanupalabdhirnÃsti-- anupalambhÃt' ityahetu÷, kasmÃt ?, anupalambhÃtmakatvÃdanupalabdhe÷ = upalambhÃbhÃvamÃtratvÃdanupalabdhe÷ yadasti tadupalabdhervi«aya÷ = upalabdhyà tadastÅti pratij¤Ãyate. yannÃsti tadanupalabdhervi«aya÷ = anupalabhyamÃnaæ nÃstÅti pratij¤Ãyate, soyamÃvaraïÃdyanupalabdheranupalambho 'nupalabdhau svavi«aye pravartamÃno na svavi«ayaæ prati«edhati, aprati«iddhà cÃvaraïÃdyanupalabdhirhetutvÃya kalpayate| ÃvaraïÃdÅni tu vidyamÃnatvÃdupalabdhervi«ayÃ÷ te«Ãmupalabdhyà bhavitavyaæ yattÃni nopalabhyante tad upalabdhe÷ svavi«ayapratipÃdikÃyà abhÃvÃd = anu«alambhÃdanupalabdhervi«ayo gamyate-- 'na santyÃvaraïÃdÅni ÓabdasyÃgrahaïakÃraïÃnÅti, anupalambhÃdanupalabdhi÷ sidhyati-- vi«aya÷ sa tasyeti // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.31 ********************** NyS_5,1.31: j¤ÃnavikalpÃnÃæ ca bhÃvÃbhÃvasaævedanÃdadhyÃtmam // aheturiti vartate| ÓarÅre ÓarÅriïÃæ j¤ÃnavikalpÃnÃæ bhÃvÃbhÃvau saævedanÅyau-- 'asti me saæÓayaj¤Ãnam nÃsti me saæÓayaj¤Ãnam' iti. evaæ pratyak«ÃnumÃnÃgamasm­tij¤Ãne«u. seyamÃvaraïÃdy anupalabdhi÷ | upalabdhyabhÃva÷ svasaævedya÷-- nÃsti me ÓabdasyÃvaraïÃdyupalabdhi÷ iti = ' nopalabhyante ÓabdasyÃgrahaïakÃraïÃnyÃvaraïÃdÅnÅti, tatra yaduktam-- 'tadanupalabdheranupalambhÃdabhÃvasiddhi÷' iti etannopapadyate // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.32 ********************** NyS_5,1.32: sÃdharmyÃttulyadharmopapatte÷ sarvÃnityatvaprasaÇgÃdanityasama÷ // 'anityena ghaÂena sÃdharmyÃdanitya÷ Óabda÷' itibruvata÷--" asti ghaÂenÃnityena sarvabhÃvÃnÃæ sÃdharmyam" iti sarvasyÃnityatvamani«Âaæ saæpadyate, soyamanityatvena pratyavasthÃnÃdanityasama iti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.33 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.33: sÃdharmyÃdasiddhe÷ prati«edhÃsiddhi÷ prati«edhyasÃdharmyÃt // pratij¤Ãdyavayavayuktaæ vÃkyaæ pak«anivartakaæ pratipak«alak«aïaæ prati«edha÷, tasya pak«eïa prati«edhyena sÃdharmyaæ pratij¤Ãdiyoga÷, tad yadyanityasÃdharmyÃdanityatvasyÃsiddhi÷ ?-- sÃdharmyÃdasiddhe÷, prati«edhasyÃpyasiddhi÷-- prati«edhyena sÃdharmyÃditi // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.34 ********************** NyS_5,1.34: d­«ÂÃnte ca sÃdhyasÃdhanabhÃvena praj¤Ãtasya dharmasya hetutvÃttasya cobhayathà bhÃvÃnnÃviÓe«a÷ // d­«ÂÃnte ya÷ khalu dharma÷ sÃdhyasÃdhanabhÃvena praj¤Ãyate sa hetutvenÃbhidhÅyate. sa cobhayathà bhavati-- kena citsamÃna÷ kutaÓcidviÓi«Âa÷. sÃmÃnyÃt sÃdharmya viÓe«Ãcca vaidharmyam. ekaæ sÃdharmyaviÓe«o hetu÷ nÃviÓe«eïa sÃdharmyamÃtraæ vaidharmyamÃtraæ vÃ. sÃdharmyamÃtraæ vaidharmyamÃtraæ cÃÓrityabhÃvÃnÃha-- "sÃdharmyÃttulyadharmopapatte÷ sarvÃnityatvaprasaÇgÃdanityasama÷ 32" iti. etadayuktamiti| aviÓe«asamaprati«edhe ca yaduktaæ tadapi veditavyam // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.35 ********************** NyS_5,1.35: nityamanityabhÃvÃdanitye nityatvopapatternityasama÷ // 'anitya÷ Óabda÷' iti pratij¤Ãyate. tadanityatvaæ kiæ Óabde nityam ? athÃnityam ?. yadi tÃvat sarvadà bhavati ? dharmasya sadà bhÃvÃd dharmiïopi sadà bhÃva iti 'nitya÷ Óabda÷' iti, atha na sarvadà bhavati ? anityatvasyÃbhÃvÃd nitya÷ Óabda÷, evaæ nityatvena pratyavasthrÃnÃt nityasama÷ // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.36 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.36: prati«edhye nityamanityabhÃvÃdanitye 'nityatvopapatte÷ prati«edhÃbhÃva÷ // prati«edhye Óabde 'nityamanityatvasya bhÃvÃt' ityucyamÃne 'nuj¤Ãtaæ ÓabdasyÃnityatvam. anityatvopapatteÓca 'nÃnitya÷ Óabda÷' iti prati«edho nopapadyate, atha nÃbhyupagamyate ? 'nityamanityatvasya bhÃvÃt' itiheturna bhavatÅti hetvabhÃvÃt prati«edhÃnupapattiriti| utpannasya nirodhÃd abhÃva÷ ÓabdasyÃnityatvaæ tatra paripraÓnÃnupapatti÷ | soyaæ praÓna÷-- 'tadanityatvaæ kiæ Óabde sarvadà bhavati ? atha na ?' ityanupapanna÷, kasmÃt ? utpannasyayo nirodhÃd abhÃva÷ Óabdasya tad anityatvam. evaæ ca saty adhikaraïÃdheyavibhÃgo vyÃghÃtÃnnÃstÅti| nityÃnityatvavirodhÃcca nityatvamanityatvaæ caikasya dharmiïo dharmÃviti virudhyete | na saæbhavata÷, tatra yaduktam-- 'nityamanityatvasya bhÃvÃd nitya eva' tad avartamÃnÃrthamuktamiti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.37 ********************** NyS_5,1.37: prayatnakÃryÃnekatvÃt kÃryasama÷ // 'prayatnÃnantarÅyakatavÃdanitya÷ Óabda÷' iti, yasya prayatnÃnantaramÃtmalÃbha÷ tatkhalu abhÆtvà bhavati yathà ghaÂÃdi kÃryam. anityamiti ca 'bhÆtvà na bhavatÅtyetadvij¤Ãyate, evamavasthite "prayatnakÃryÃnekatvÃt" itiprati«edha ucyate | prayatnÃnantaramÃtmalÃbhaÓca d­«Âo ghaÂÃdÅnÃm. vyavadhÃnÃpohÃccÃbhivyaktirvyavahitÃnÃm, tat kiæ prayatnÃnantaramÃtmÃlÃbha÷ Óabdasya ? Ãho abhivyakti÷ ? iti viÓe«o nÃsti| kÃryÃviÓe«eïa pratyavasthÃnaæ kÃryasama÷ // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.38 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.38: kÃryÃnyatve prayatnÃhetutvam anupalabdhikÃraïopapatte÷ // sati kÃryÃnyatve anupalabdhikÃraïÃnupapatte÷ prayatnasyÃhetutvaæ ÓabdasyÃbhivyaktau | yatra prayatnÃnantaramabhivyaktistatrÃnupalabdhikÃraïaæ vyavadhÃnamupapadyate. vyavadhÃnÃpohÃcca prayatnÃnantarabhÃvino 'rthasayopalabdhilak«aïÃbhivyaktirbhavatÅti. na tu ÓabdasyÃnupalabdhikÃraïaæ kiæ cidupapadyate yasya prayatnÃnantaramapohÃt Óabdasyopalabdhilak«aïÃbhivyaktirbhavatÅti. tasmÃdutpadyate Óabdo nÃbhivyajyate iti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.39 ********************** hetoÓcedanaikÃntikatvamupapÃdyate-- anaikÃntikatvÃdasÃdhaka÷ syÃditi, yadi cÃnaikÃntikatvÃdasÃdhaktvam ?--- NyS_5,1.39: prati«edhe þpi samÃno do«a÷ // prati«edhopyanaikÃntika÷-- ki¤cit prati«edhati ki¤cinneti. anaikÃntikatvÃd asÃdhaka iti| atha và ÓabdasyÃnityatvapek«e prayatnÃnantaramutpÃdo nÃbhivyaktiriti viÓe«ahetvabhÃva÷, nityatvapak«epi prayatnÃnantaramabhivyaktirnotpÃda iti viÓe«ahetvabhÃva÷, soyamubhayapak«asamoviÓe«ahetvabhÃva ityubhayamapyanaikÃntikamiti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.40 ********************** NyS_5,1.40: sarvatraivam // sarve«u sÃdharmyaprabhati«u prati«edhahetu«u yatra yatrÃviÓe«o d­Óyate tatrobhayo÷ pak«ayo÷ sama÷ prasajyate iti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.41 ********************** NyS_5,1.41: prati«edhaviprati«edhe prati«edhado«avaddo«a÷ // yo 'yaæ prati«edhepi samÃno do«a÷ anaikÃntikatvamÃpÃdyate so 'yaæ prati«edhasya prati«edhepi samÃna÷, na 'anitya÷ Óabda÷ prayatnÃnantarÅyakatvÃt' iti sÃdhanavÃdina÷ sthÃpanà prathama÷ pak«a÷, "prayatnakÃryÃnekatvÃt kÃryasama÷ 37" iti dÆ«aïavÃdina÷ prati«edhahetunà dvitÅya÷ pak«a÷ sa ca prati«edha ityucyate, tasyÃsya prati«edhepi samÃno do«a iti t­tÅya÷ pak«a÷ ( sa ca ) viprati«edha ucyate, tasmin prati«edhaviprati«edhepi samÃno do«a÷ anaikÃntikatvaæ caturtha÷ pak«a÷ // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.42 ********************** NyS_5,1.42: prati«edhaæ sado«amabhyupetya prati«edhaviprati«edhe samÃno do«aprasaÇgo matÃnuj¤Ã // prati«edham | dvitÅyaæ pak«aæ sado«amabhyupetya | taduddhÃramanuktvÃnuj¤Ãya prati«edhaviprati«edhe | t­tÅyapak«e samÃnam anaikÃntikatvamiti samÃnaæ dÆ«aïaæ prasajato dÆ«aïavÃdino matÃnuj¤Ã prasajyate iti pa¤cama÷ pak«a÷ // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.43 ********************** NyS_5,1.43: svapak«alak«aïÃpek«opapattyupasaæhÃre hetunirdeÓe parapak«ado«ÃbhyupagamÃt samÃno do«a÷ // sthÃpanÃpek«e "prayatnakÃryÃnekatvÃt" itido«a÷ prati«edhahetuvÃdina÷ svapak«alak«aïo bhavati, kasmÃt ?, svapak«asamutthatvÃt, soyaæ svapak«alak«aïaæ do«amapek«amÃïo 'nuddh­tya | anuj¤Ãya "prati«edhepi samÃno do«a÷ 39" ityupapadyamÃnaæ do«aæ parapak«e upasaæharati,itthaæ cÃnaikÃntika÷ prati«edha iti hetuæ nirdiÓati, tatra svapak«alak«aïÃpek«ayopapadyamÃnado«opasaæhÃre hetunirdeÓe ca sati anena parapak«o 'bhyupagato bhavati| kathaæ k­tvà ?, ya÷ pareïa "prayatnakÃryÃnekatvÃt" ityÃdinÃnaikÃntikatvado«a uktastam anuddh­tya "prati«edhepi samÃno do«a÷ 39" ityÃha, evaæ sthÃpanÃæ sado«Ãmabhyupetya prati«edhepi samÃnaæ do«aæ prasajata÷ parapak«ÃbhyupagamÃt samÃno do«o bhavati. yathà parasya prati«edhaæ sado«amabhyupetya prati«edhaviprati«edhepi samÃno do«aprasaÇgo matÃnuj¤Ã prasajyate iti tathÃsyÃpi sthÃpanÃæ sado«Ãmabhyupetya prati«edhepi samÃnaæ do«aæ prasajato matÃnuj¤Ã prasajyate iti, sa khalvayaæ «a«Âha÷ pak«a÷| tatra khalu sthÃpanÃhetuvÃdina÷ prathamat­tÅyapa¤camapak«Ã÷, prati«edhahetuvÃdina÷ dvitÅyacaturtha«a«Âhapak«Ã÷, te«Ãæ sÃdhv asÃdhutÃyÃæ mÅmÃæsyamÃnÃyÃæ caturtha«a«ÂhayoraviÓe«Ãt punaruktado«aprasaÇga÷ | caturthapak«e samÃnado«atvaæ parasyocyate-- "prati«edhaviprati«edhe prati«edhado«avad do«a÷ 41" iti, «a«Âhepi "parapak«ÃbhyupagamÃt samÃno do«a÷" itisamÃnado«atvamevocyate nÃrthaviÓe«a÷ kaÓcidasti| samÃnast­tÅyapa¤camayo÷ punaruktado«aprasaÇga | t­tÅyapak«epi "prati«edhepi samÃno do«a÷ 39" iti samÃnatvamabhyupagamyate. pa¤camapak«epi prati«edhaviprati«edhe samÃno do«aprasaÇgo 'bhyupagamyate nÃrthaviÓe«a÷ kaÓciducyate iti| tatra pa¤cama«a«Âhapak«ayorarthÃviÓe«Ãt punaruktado«a÷, t­tÅyacaturthayormatÃnuj¤Ã, prathamadvitÅyayorviÓe«ahetvabhÃva iti «aÂpak«yÃmubhayorasiddhi÷| kadà «aÂpak«Å ?, yadà "prati«edhepi sÃmÃno do«a÷" ityevaæ pravartate tadobhayo÷ pak«ayorasiddhi÷, yadà tu "kÃryÃnyatveprayatnÃhetutvamanupalabdhikÃraïopapatte÷ 38" ityanena t­tÅyapak«o yujyate tadà viÓe«ahetuvacanÃt prayatnÃnantaramÃramalÃbha÷ Óabdasya nÃbhivyaktiriti siddha÷ prathamapak«o na «aÂpak«Å pravartate iti // 43 // // iti vÃtsyÃyanaviracite nyÃyabhëye pa¤camÃdhyÃyasya prathamamÃhnikaæ samÃptam // #################################################################### atha nyÃyabhëyapa¤camÃdhyÃyasya dvitÅyamÃhnikam _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.1 ********************** vipratipattyapratipattyorvikalpÃnnigrahasthÃnabahutvamiti saæk«epeïoktaæ tadidÃnÅæ virbhajanÅyam| nigrahasthÃnÃni khalu parÃjayavastÆny aparÃdhÃdhikaraïÃni prÃyeïa pratij¤ÃdyavayavÃÓrayÃïi tattvavÃdinam atattvavÃdinaæ cÃbhisaæplavante, te«Ãæ vibhÃga÷--- NyS_5,2.1: pratij¤ÃhÃni÷ pratij¤Ãntaraæ pratij¤Ãvirodha÷ pratij¤ÃsaænyÃso hetvantaramarthÃntaraæ nirarthakam avij¤ÃtÃrtham apÃrthakam aprÃptakÃlaæ nyÆnamadhikaæ punaruktam ananubhëaïam aj¤Ãnam apratibhà vik«epo matÃnuj¤Ã paryanuyojyopek«aïaæ niranuyojyÃnuyogopasiddhÃnto hetvÃbhÃsÃÓca nigrahasthÃnÃni // tÃnÅmÃni dvÃviÓatidhà vibhajya lak«yante // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.2 ********************** NyS_5,2.2: pratid­«ÂÃntadharmÃbhyanuj¤Ã svad­«ÂÃnte pratij¤ÃhÃni÷ // sÃdhyadharmapratyanÅkena dharmeïa pratyavasthite pratid­«ÂÃntadharmaæ svad­«ÂÃnte 'bhyanujÃnan pratij¤Ãæ jahÃtÅti pratij¤ÃhÃni÷, nidarÓanam-- 'aindriyakatvÃdanitya÷ Óabdo ghaÂavat' itik­te. apara Ãha-- 'd­«Âamaindriyakatvaæ sÃmÃnye nitye kasmÃnna tathà Óabda÷ ?' iti. ( evam ) pratyavasthite. idamÃha-- 'yadyaindriyakaæ sÃmÃnyaæ nityam ? kÃmaæ ghaÂo nityostu' iti, sa khalvayaæ sÃdhakasya d­«ÂÃntasya nityatvaæ prasa¤jayan nigamanÃntameva pak«aæ jahÃti. pak«aæ jahat pratij¤Ã jahÃtÅtyucyate-- pratij¤ÃÓrayatvÃt pak«asyeti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.3 ********************** NyS_5,2.3: pratij¤ÃtÃrthaprati«edhe dharmavikalpÃttadarthanirdeÓa÷ pratij¤Ãntaram // pratij¤ÃtÃrtha÷-- 'anitya÷ Óabda aindriyakatvÃd ghaÂavat' ityukte yo 'sya prati«edha÷ | pratid­«ÂÃntena hetuvyabhicÃra÷-- 'sÃmÃnyamaindriyakaæ nityam' iti tasmiæÓca pratij¤ÃtÃrthaprati«edhe dharmavikalpÃditi | d­«ÂÃntapratid­«ÂÃntayo÷ sÃdharmyayoge dharmabhedÃt | sÃmÃnyamaindriyakaæ sarvagatam aindriyakastv asarvagato ghaÂa iti dharmavikalpÃt. tadarthaæ nirdeÓa iti sÃdhyasiddhyartham| katham ? yathà ghaÂo 'sarvagata evaæ Óabdopyasarvagato ghaÂavadevÃnitya iti, tatra-- 'anitya÷ Óabda÷' iti pÆrvà pratij¤Ã. 'asarvagata÷' iti dvitÅyà pratij¤Ã pratij¤Ãntaram| tat kathaæ nigrahasthÃnamiti ?, na pratij¤ÃyÃ÷ sÃdhanaæ pratij¤Ãntaraæ kiæ tu hetud­«ÂÃntau sÃdhanaæ pratij¤ÃyÃ÷, tadetad asÃdhanopÃdÃnam anarthakamiti. ÃnarthakyÃnnigrahasthÃnamiti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.4 ********************** NyS_5,2.4: pratij¤Ãhetvorvirodha÷ pratij¤Ãvirodha÷ // 'guïavyatiriktaæ dravyam' iti pratij¤Ã. 'rÆpÃdito 'rthÃntarasyÃnupalabdhe÷' iti hetu÷. soyaæ pratij¤Ãhetvorvirodha÷| katham ?, yadi guïavyatiriktaæ dravyam ? rÆpÃdibhyo 'rthÃntarasyÃnupalabdhe÷ ( iti ) nopapadyate, atha rÆpÃdibhyorthÃntarasyÃnupalabdhi÷ ? guïavyatiriktaæ dravyamiti, nopapadyate, guïavyatiriktaæ ca dravyaæ rÆpÃdibhyorthÃntarasyÃnupalabdhiriti virudhyate | vyÃhanyate | na saæbhavatÅti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.5 ********************** NyS_5,2.5: pak«aprati«edhe pratij¤ÃtÃrthÃpanayanaæ pratij¤ÃsaænyÃsa÷ // 'anitya÷ Óabda aindriyakatvÃt' ityukte paro brÆyÃt-- 'sÃmÃnyamaindriyakaæ na cÃnityamevaæ Óabdopyaindriyako na cÃnitya÷' iti. evaæ prati«iddhe pak«e yadi brÆyÃt-- 'ka÷ punarÃha anitya÷ Óabda÷ (iti) ?' iti. soyaæ pratij¤ÃtÃrthanihnava÷ pratij¤ÃsaænyÃsa iti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.6 ********************** NyS_5,2.6: aviÓe«okte hetau prati«iddhe viÓe«amicchato hetvantaram // nidarÓanam-- 'ekaprak­tÅdaæ vyaktam' iti pratij¤Ã. kasmÃd heto÷ ? 'ekaprak­tÅnÃæ vikÃrÃïÃæ parimÃïÃt' 'm­tpÆrvakÃïÃæ ÓarÃvÃdÅnÃæ d­«Âaæ parimÃïaæ yÃvÃn prak­tervyÆho bhavati tÃvÃn vikÃra÷' iti. d­«Âaæ ca prativikÃraæ parimÃïam. asti cedaæ parimÃïaæ prativyaktam, tadekaprak­tÅnÃæ vikÃrÃïÃæ parimÃïÃt paÓyÃmo vyaktamidamekaprak­tÅti| asya vyabhicÃreïa pratyavasthÃnam-- nÃnÃprak­tÅnÃmekaprak­tÅnÃæ ca vikÃrÃïÃæ d­«Âaæ parimÃïamiti| evaæ pratayavasthite Ãha-- ekaprak­tisamanvaye sati ÓarÃvÃdivikÃrÃïÃæ parimÃïadarÓanÃt. sukhadu÷khamohasamanvitaæ hÅdaæ vyaktaæ parimitaæ g­hyate. tatra prak­tyantararÆpasamanvayÃbhÃve satyekaprak­titvamiti| tadidamaviÓe«okte hetau prati«iddhe viÓe«aæ bruvato hetvantaraæ bhavati, sati ca hetvantarabhÃve pÆrvasya hetorasÃdhakatvÃnnigahasthÃnam, hetvantara vacane sati yadi hetvarthanidarÓano d­«ÂÃnta upÃdÅyate ? nedaæ vyaktamekaprak­ti bhavati-- prak­tyantaropÃdÃnÃt, atha nopÃdÅyate ?. d­«ÂÃnte hetvarthasyÃnidarÓitasya sÃdhakabhÃvÃnupapatte÷ ÃnarthakyÃd hetoraniv­ttaæ nigrahasthÃnamiti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.7 ********************** NyS_5,2.7: prak­tÃdarthÃdapratisaæbaddhÃrtham arthÃntaram // yathoktalak«aïe pak«apratipak«aparigrahe hetuta÷ sÃdhyasiddhau prak­tÃyÃæ brÆyÃt-- 'nitya÷ Óabda÷ asparÓatvÃditi hetu÷' heturnÃma hinoterdhÃtostuni pratyaye k­dantapadam. padaæ ca-- nÃmÃkhyÃtopasarganipÃtÃ÷, abhidheyasya kriyÃntarayogÃd viÓi«yamÃïarÆpa÷ Óabdo nÃma, kriyÃkÃrakasamudÃya÷. kÃrakasaækhyÃviÓi«ÂakriyÃkÃlayogÃbhidhÃyi ÃkhyÃtam. dhÃtvarthamÃtraæ ca kÃlÃbhidhÃnaviÓi«Âam, prayoge«varthÃdabhidyamÃnarÆpà nipÃtÃ÷, upas­jyamÃnÃ÷ kriyÃvadyotakà upasargÃ÷, ityevamÃdi. tadarthÃntaraæ veditavyam // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.8 ********************** NyS_5,2.8: varïakramanirdeÓavad nirarthakam // yathÃnitya÷ Óabda÷ kacaÂatapÃnÃæ jabaga¬adaÓatvÃt jhabha¤gha¬hadha«avat' iti, evaæprakÃraæ nirarthakam-- abhidhÃnÃbhidheyabhÃvÃnupapattau arthagaterabhÃvÃd varïÃ÷ krameïa nirdiÓyante iti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.9 ********************** NyS_5,2.9: pari«atprativÃdibhyÃæ trirabhihitamapyavij¤Ãtam avij¤ÃtÃrtham // yad vÃkyaæ pari«adà prativÃdinà ca trirabhihitamapi na vij¤Ãyate Óli«ÂaÓabdam apratÅtaprayogam atidrutoccÃritamityevamÃdinà kÃraïena tadavij¤ÃtÃrtham, avij¤ÃtÃrtham asÃmarthyasaævaraïÃya prayuktamiti nigrahasthÃnamiti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.10 ********************** NyS_5,2.10: paurvÃparyÃyogÃdapratisaæbaddhÃrtham apÃrthakam // yatrÃnekasya padasya vÃkyasya và paurvÃpayeïÃnvayayogo nÃsti ity asaæbaddhÃrthatvaæ g­hyate tatsamudÃyÃrthasyÃpÃyÃdapÃrthakaæ yathÃ-- 'daÓa dìimÃni. «a¬apÆpÃ÷. kuï¬amajÃjinam. palalapiï¬a÷. adharaurukametat. kumÃryÃ÷ prÃyyaæ tasyÃ÷ pità apratiÓÅna÷' iti // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.11 ********************** NyS_5,2.11: avayavaviparyÃsavacanam aprÃptakÃlam // pratij¤ÃdÅnÃmakyavÃnÃæ yathÃlak«aïamarthavaÓÃt krama÷ tatrÃvayavaviparyÃsena vacanam aprÃptakÃlam asaæbaddhÃrthaæ nigrahasthÃnamiti // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.12 ********************** NyS_5,2.12: hÅnamanyatamenÃpyavayavena nyÆnam // pratij¤ÃdÅnÃmavayavÃnÃmanyatamevÃpyavayavena hÅnaæ nyÆnaæ nigrahasthÃnam-- sÃdhanÃbhÃve sÃdhyÃsiddhiriti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.13 ********************** NyS_5,2.13: hetÆdÃharaïÃdhikam adhikam // ekena k­tatvÃdanyatarasyÃnarthakyamiti, tadetanniyamÃbhyupagame veditavyamiti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.14 ********************** NyS_5,2.14: ÓabdÃrthayo÷ punarvacanaæ punaruktamanyatrÃnuvÃdÃt // anyatrÃnuvÃdÃt Óabdapunaruktam arthapunaruktaæ vÃ-- 'nitya÷ Óabda÷ nitya÷ Óabda÷' iti Óabdapunaruktam. arthapunaruktam-- 'anitya÷ Óabda÷. nirodhadharmako dhvÃna÷' iti| anuvÃde tv apunaruktam-- ÓabdÃbhyÃsÃdarthaviÓe«opapatte÷ yathÃ-- "hetvapadeÓÃt pratij¤ÃyÃ÷ punarvacanaæ nigamanam 1-1-39" iti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.15 ********************** NyS_5,2.15: arthÃdÃpannasya svaÓabdena punarvacanam // punaruktamiti prak­tam, nidarÓanam-- 'utpattidharmakatvÃdanityam' ityaktvà arthÃdÃpannasya yo 'bhidhÃyaka÷ Óabdastena svaÓabdena brÆyÃt-- 'anutpattidharmakaæ nityam' iti tacca punaruktaæ veditavyam-- arthasaæpratyayÃrthe Óabdaprayoge pratÅta÷ so 'rtho 'rthÃpattyeti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.16 ********************** NyS_5,2.16: vij¤Ãtasya pari«adà trirabhihitasyÃpy apratyuccÃraïam ananubhëaïam // vij¤Ãtasya vÃkyÃrthasya pari«adà prativÃdinà trirabhihitasya yad apratyuccÃraïaæ tad ananubhëaïaæ nÃma nigrahasthÃnÃmiti, apratyuccÃrayan kimÃÓrayaæ parapak«aprati«edhaæ brÆyÃt ? // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.17 ********************** NyS_5,2.17: avij¤Ãtaæ cÃj¤Ãnam // vij¤ÃtÃrthasya pari«adÃ. prativÃdinà trirabhihitasya yadavij¤Ãna tad aj¤Ãnaæ nigrahasthÃnamiti, ayaæ khalvavij¤Ãya kasya prati«edhaæ brÆyÃditi ? // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.18 ********************** NyS_5,2.18: uttarasyÃpratipattirapratibhà // parapak«aprati«edha÷ uttaraæ tad yadà na pratipadyate ? tadà nig­hÅto bhavati // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.19 ********************** NyS_5,2.19: kÃryavyÃsaÇgÃt kathÃvicchedo vik«epa÷ // yatra kartavyaæ vyÃsajya kathÃæ vyavacchinatti-- 'idaæ me karaïÅyaæ vidyate tasminn avasite paÓcÃt kathayi«yÃmÅti (tat) vik«epo nÃma nigrahasthÃnam| ekanigrahÃvasÃnÃyÃæ kathÃyÃæ svayameva kathÃntaraæ pratipadyate iti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.20 ********************** NyS_5,2.20: svapak«e do«ÃbhyupagamÃt parapak«e do«aprasaÇgo matÃnuj¤Ã // ya÷ pareïa coditaæ do«aæ svapak«e 'bhyupagamya | anuddh­tya vadati-- 'bhavatpak«epi samÃno do«a÷' iti. sa svapak«e do«ÃbhyupagamÃt parapak«e do«aæ prasa¤jayan paramatam anujÃnÃtÅti matÃnuj¤ÃnÃma nigrahasthÃnamÃpadyate iti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.21 ********************** NyS_5,2.21: nigrahasthÃnaprÃptasyÃnigraha÷ paryanuyojyopek«aïam // paryanuyojyo nÃma nigrahopapattyà codanÅya÷. tasyopek«aïam = 'nigrahasthÃnaæ prÃpto 'sÅty ananuyoga÷/ etacca 'kasya parÃjaya÷ ?' ityanuktayà pari«adà vacanÅyam-- na khalu nigrahaæ prÃpta÷ svakaupÅnaæ viv­ïuyÃditi // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.22 ********************** NyS_5,2.22: anigrahasthÃne nigrahasthÃnÃbhiyogo niranuyojyÃnuyoga÷ // nigrahasthÃnalak«aïasya mithyÃdhyavasÃyÃd anigrahasthÃne 'nig­hÅtosÅti paraæ bruvan niravanugojyÃnuyogÃd niranugojyÃnuyogÃd nig­hÅto veditavya iti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.23 ********************** NyS_5,2.23: siddhÃntamabhyupetyÃniyamÃt kathÃprasaÇgo 'pasiddhÃnta÷ // kasyacidarthasya tathÃbhÃvaæ pratij¤Ãya pratij¤ÃtÃrthaviparyayÃt | aniyamÃt kathÃæ prasa¤jayato 'pasiddhÃnto veditavyo yathÃ-- 'na sad ÃtmÃnaæ jahÃti | na sato vinÃÓa÷, nÃsad ÃtmÃnaæ labhate = nÃsadutpadyate' iti siddhÃntamabhyupetya svapak«aæ vyavasthÃpayati--ekaprak­tÅdaæ vyaktam-- vikÃrÃïÃmanvayadarÓanÃt. m­danvitÃnÃæ ÓarÃvÃdÅnÃæ d­«Âamekaprak­titvaæ tathà cÃyaæ vyaktabheda÷ sukhadu÷khamohasamanvito d­Óyate tasmÃt samanvayadarÓanÃt sukhÃdibhirekaprak­tÅdaæ viÓvamiti| evamuktavÃn anuyujyate-- atha prak­tirvikÃra iti kathaæ lak«itavyam ? iti, yasyÃvasthitasya dharmÃntaraniv­ttau dharmÃntaraæ pravartate sà prak­ti÷. yacca dharmÃntaraæ pravartate sa vikÃra iti| so 'yaæ pratij¤ÃtÃrthaviparyayÃt | aniyamÃt kathÃæ prasa¤jayati | pratij¤Ãtaæ khalvanena-- nÃsadÃvirbhavati na sattiro bhavatÅti| sadasatoÓca tirobhÃvÃvirbhÃvam antareïa na kasyacit prav­tti÷ prav­ttyuparamaÓca bhavati, m­di khalvasthitÃyÃæ bhavi«yati ÓarÃvÃdilak«aïaæ dharmÃntaramiti prav­ttirbhavati. abhÆditi ca prav­ttyuparama÷. tadetad m­ddharmÃïÃmapi na syÃt, evaæ pratyavasthito yadi sataÓcÃtmahÃnam asataÓcÃtmalÃbhamabhyupaiti ? tadasyÃpasiddhÃnto nigrahasthÃnaæ bhavati, atha nÃbhyupaiti ? prak«o 'sya na sidhyati // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.24 ********************** NyS_5,2.24: hetvÃbhÃsÃÓca yathoktÃ÷ // hetvÃbhÃsÃÓca nigrahasthÃnÃni | kiæ punarlak«aïÃntarayogÃd hetvÃbhÃsà nigrahasthÃnatvamÃpannÃ÷ yathà pramÃïÃni prameyatvam ? ityata Ãha-- yathoktà iti | hetvÃbhÃsalak«aïenaiva nigrahasthÃnabhÃva iti| te ime pramÃïÃdaya÷ padÃrthà uddi«Âà lak«itÃ÷ parÅk«itÃÓceti // 24 // _____________________________________________________________________ yo 'k«apÃdam­«iæ nyÃya÷ pratyabhÃdvadatÃæ varam | tasya vÃtsyÃyana idaæ bhëyajÃtamavartayat // // iti vidvadvaravÃtsyÃyanaviracite nyÃyabhëye pa¤camo 'dhyÃya÷ samÃpta÷ // // nyÃyadarÓanaæ cedaæ samÃptam //