Gautama: Nyayasutra with Vatsyayana's Nyayasutrabhasya Input by members of the SANSKNET-project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, many word boundaries are not marked by spaces. These and other irregularities cannot be standardized at present. In spite of many corrections, the text is in need of proof-reading! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ Reference system: NyS_ = Nyàyasåtra NySBh_ = Nyàyasåtrabhàùya ********************** NySBh_1,1.1 ********************** pramàõato 'rthapratipattau pravçttisàmathyadirthavat pramàõam| pramàõamantareõa nàrthapratipattiþ| nàrthapratipattimantareõa pravçttisàmartham| pramàõena khalvayaü j¤àtàrthamupalabhya tamãpsati va jihàsati và| tasyepsàjihàsàprayuktasya samãhà pravçttirityucyate| sàmarthya punarasyàþ phalenàbhisambandhaþ| samãhamànasvamarthamabhãpsan jihàsan và tamarthamàpnàti jahàti và| arthastu sukhaü sukhahetu÷ca| so 'yaü pramàõàrtho 'parisaükhyeyaþ, pràõabhçdbhedasyàparisaükhyetvàt| arthavati ca pramàõe pramàtà prameyaü pramitirityarthavanti bhavanti| kasmàt ? anyatamàpàye 'rthasyànupapatteþ/ tatra yasyepsàjihàsàprayuktasya pravçttiþ, sa pramàtà| sa yenàrtha pramiõoti vijànàti tatpramàõam| yo 'rthaþ pramãyate j¤àyate tatprameyam/ kiü punastatvam ? sata÷ca sadbhàvo 'sata÷càsadbhàva iti| satsaditi gçhyamàõaü yathàbhåtamaviparãtaü tatvaü bhavati| asaccàsaditi gçhyamàõaü yathàbhåtamaviparãtaü tacvaü bhavati| kathaü punaruttarasya pramàõenopalabdhiriti ? satyupalabhyamàne tadvadanupalabdheþ pradãpavat| yathà dar÷akena pradãpena dç÷ye guhyamàõe tadiva yanna gçhyate tatràsti/ yadyabhaviùyadidamiva vyaj¤àsyate vij¤ànàbhàvànnàstãti| tadevaü sataþ prakà÷akaü pramàõamasadapi prakà÷ayatãti| sacca khalu ùoóa÷adhà vyåóhamupadekùyate| tàsàü khalvàsàü sadvidhànàm --- NyS_1,1.1: pramàõaprameyasaü÷ayaprayojanadçùñàntasiddhàntàvayavatarkanirõayavàdajalpavitaõóàhetvàbhàsacchulajàtinigrahasthànànàü tattvaj¤ànànniþ÷reyasàdhigamaþ// nirde÷e yathàvacanaü vigrahaþ| càrthe dvandvaþ samàsaþ| pramàõàdãnàü tatvamiti ÷aiùikã ùaùñhã| tatvasya j¤ànaü niþ÷reyasasyàdhigama iti ca karmaõi ùaùñhyau| ta etàvanto vidyamànàrthàþ| eùàmaviparãtaj¤ànàrthamihopade÷aþ| so 'yamanavayavena tantràrtha uddiùño veditavyaþ/ àtmàdeþ khalu prameyasya tatvaj¤ànàtriþ÷reyasàdhigamaþ taccaiduttarasåtreõànådyate| heyaü tasya nirvartakaü hànamàtyantikaü tasyopàyo 'dhigantavya ityetàni khalu catvàryarthapadàni samyagbuddhvà niþ÷reyasamadhigacchati/ tatra sa÷ayàdãnàü pçthagvacanamarthakame saü÷ayàdayo hi yathàsambhavaü pramàõeùu prameyeùu càntarbhavanto na vyatiraccinta iti| satyamevametat, imàstu catastro vidyàþ pçthakprasthànàþ pràõabhçtàmanugrahàyopadi÷yante, yàsàü caturrthàyamànvãkùikã nyàyavidyà| tasyàþ pçthakprasthànàþ saü÷ayàdayaþ padàrthàþ| teùà pçthagvacanamantareõàdhyàtmavidyàmàtramiyaü syàt, yathopaniùadaþ| tasmàt saü÷ayàdibhiþ padàrthaiþ pçthak prasthàpyate/ tatra nànupalabdhe na niõaute 'rtheþ pravarttate| ki tarhi ? saü÷ayite 'rthe| tathàcoktam, vimç÷ya pakùapratipakùàbhyàmarthàvadhàraõaü nirõayaþ // (1.1 . 41) iti| vimar÷aþ saü÷ayaþ| pakùapratipakùau nyàyapravçttiþ| arthàvadhàraõaü nirõayastatvaj¤ànamiti| sa càyaü kiïkhiditi vastuvimar÷amàtramanavadhàraõaü j¤ànaü saü÷ayaþ| sa ca prameye 'ntabhavannevamartha pçthagucyate iti/ artha prayojanam, yena prayuktaþ pravartate tat prayojanam, yamarthamabhopsan jihàsan và karmàrabhate| tenànena sarve pràõinaþsarvàõi karmàõi sarvà÷ca vidyà vyàptàþ| tadà÷raya÷ca nyàyaþ pravartate| kaþ nunarayaü nyàyaþ? pramàõairarthaparãkùaõam| pratyakùàgamà÷ritaü cànumanam| sànvãkùà| pratyakùàgamàbhyàmãkùitasyàrthasyànvãkùaõamanvãkùà| tayà pravartata ityànvãkùakã nyàyavidyà nyàya÷àstram| yatpunaranumànaü pratyakùàgamaviruddha nyàyàbhàsaþ sa iti/ tatra vàdajalpau saprayojanau, vitaõóà tu parikùyate| vitaõóayà pravatàmàno vaitaõóikaþ| sa prayojanamanuyukto yadi pratipadyate, so 'sya pakùàþ so 'sya siddhànta iti vaitaõóikatvaü jahàti| atha na pratipadyate nàyaü laukiko na parãkùaka ityàpadyate/ athàpi parapakùapratiùedhaj¤àpanaü prayojanaü bravãti, etadapi tàdçgeva| yo j¤àpayati, yo jànàti, yena j¤àpayate, yacca j¤àpyate-etacca pratipadyate cadi, tadà vaitaõóikatvaü jahàti| atha na pratipadyate, parapakùapratiùedhaj¤àpanaü prayojanamityetadasya vàkyamanarthakaü bhavati/ vàkyasamåha÷ca sthàpanàhãno vitaõóà| tasya yadyabhidheyaü pratipadhate so 'sya pakùàþ sthàpanãyo bhavati| atha na pratipadyate pralàpamàtramanarthakaü bhavati, vitaõóatvaü nivartata iti/ atha dçùñàntaþ| pratyakùaviùayo 'rtho dçùñàntaþ, catra laukikaparãkùakàõàü dar÷anaü na vayàhanyate| sa ca prameyam| tasya pçthagvacanaü ca| tadà÷rayàvanumànàgamau| tasmin sati syàtàmanumànàgamau, asati ca na syàtàm| tadà÷rayà nyàyapravçttiþ| dçùñàntavirodhena ca parapakùapratiùedho vacanãyo bhavati| dçùñànsamàdhinà ca svapakùaþ sthàpanãyo bhavati| nàstika÷ca dçùñàntamabhyupagacchan nàstikatvaü jahàti| anabhyupagacchan kiüsàdhanaþ paramupàlabheta ? niruktena ca dçùñàntena ÷akyamabhidhàtum, sàdhyasàdharmyàt taddharmabhàvã dçùñàünta udàharaõam// ( 1.1.36 ) tadviparyayàd và viparãtam // ( 1.1.37 ) iti astyayamityabhyanuj¤àyamàno 'rthaþ siddhàntaþ| sa ca prameyam| tasya pçthagvacanam, satsu siddhàntabhedeùu vàdajalpavitaõóàþ pravartante, nàtànyatheti/ sàdhanãyasyàrthasya yàvati ÷abdasamåhe siddhiþ parisamàpyate, tasya pa¤càvayavàþ pratij¤àdayaþ samåhamapekùyàvayavà ucyante| teùu pramàõasamavàyaþ| àgamaþ pratij¤à, heturanumànam, udàharaõaü pratyakùame upamànamupanayaþ, sarveùàmekàrthasamavàye sàmarthyapradar÷anaü nigamanamiti| tadà÷rayà ca tatvavyavasthà| te caite 'vayavàþ ÷abdavi÷eùàþ santaþ prameye 'ntamåtà evamartha puthagracyanta iti/ tarko na pramàõasaüguhàto, na pramàõàntaram, pramàõànàmanugràhakastatvaj¤ànàya kalpate| tasyodàharam, kimidaü janma kçtakena hetunà nirvartyate, àhosvidakçtakena, athàkasmikamiti ? evamavij¤àtatatve 'rthe kàraõopapatyà uhaþ pravatàte-yadi kçtakena hetunà nirvartyate, hetåcchedàdupapanno 'yaü janmocchadaþ| athàkçtakena hetunà, tato henåcchedasyà÷akyatvàdanupapanno janmocchedaþ| athàkàsmikam, ato 'kasmànnirvartyamànaü na punarnirvartsyatãti nivçttikàraõaü nopapadyate| tena janmànuccheda iti| etasmiüstarkaviùaye karmanimitaü janmeti pramàõàni pravartamànàni tarkeõànugçhyante| tanvaj¤ànaviùayasya ca vibhàgàt tatvaj¤ànàya kalpate tarka iti| so 'yamitthamabhåtastarkaþ pramàõasahito vàde sàdhanàyopàlambhàya càrthasya bhavatãtyevamartha pçthagucyate prameyàntabhåto 'pãti/ nirõayastatvaj¤ànaü pramàõànàü phalam| tadavasàno vàdaþ| tasya pàlanàrtha jalpavitaõóe| tàvetau tarkanirõayau lokayàtràü vahata iti| so 'yaü nirõayaþ prameyàntarbhåta evamartha pçthaguddiùña iti/ vàdaþ khalu nànàpravaktçkaþ pratyadhikaraõasàdhano 'nyataràdhikaraõanirõayàvàsàno vàkyasamåhaþ pçthaguddiùña upalakùaõàrtham, upalakùitena vyavahàrastatvaj¤ànàya bhavatãti/ tadvi÷eùau jalavitaõóe tatvàdhyàvasàyasaürakùaõàrthatamityaktam/ nigrahasthànabhyaþ pçthaguddiùña hetvàbhàsàþ, vàde caudanãyà bhaviùyantãti| jalpavitaõóayostu nigrahasthànànãti/ chalajàtinigrahasthànànàü pçthagupade÷a upalakùaõàrthaþ| upalakùitànàü svàvakye parivarjanaü chalajàtinigrahasthànànàü paravàkye paryanuyogaþ| jàtestu pareõapra yujyamàõàyàþ sulabhaþ samàdhiþ, svayaü ca sukaraþ prayoga iti/ seyamànvãkùikã pramàõàdibhiþ padàrthairvibhajyamànà-- pradãpaþ sarvavidyànàmupàyaþ sarvakarmaõàm/ à÷rayaþ sarvadharmàõàü vidyodde÷e prakãrtità //iti// tadidaü tatvaj¤ànaü niþ÷reyasàdhigama÷ca yathàvidyaü vedatavyam| iha tvadhyàtmavidyàyàmàtmàdij¤ànaü tatvaj¤ànam/ niþ÷reyasàdhigamàpavargapràptiriti//2// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.2 ********************** tat khalu vai niþ÷reyasaü kiü tattvaj¤ànànantarameva bhavati? netyucyate kiü tarhi? tattvaj¤ànàd-- NyS_1,1.2: duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràbhàvàdapavargaþ // tatràtmàdyapavargaparyante prameye mithyàj¤ànamanekaprakàrakaü vartate| àtmani tàvannàstãti, anàtmanyàtmeti, duþkhe sukhamiti, anitye nityamiti, atràõe tràõamiti, sabhaye nirbhayamiti, jugupsite 'bhimatamiti, hàtavye apratihàtavyamiti, pravçttau nàsti karma, nàsti karmaphalamiti, doùeùu nàyaü doùanimittaþ saüsàra iti| pretyabhàve nàsti janturjãvo và sattva àtmà và yaþ preyàt pretya ca bhavediti, anamittaü janma, animitto janmoparama iti, àdimàn pretyabhàvo 'nanta÷ceti, naimittikaþ sannakarmaünimittaþ pretyabhàva iti, dehendriyabuddhivedanàsantànocchedapratisandhànàbhyàü niràtmakaþ pretyabhàva iti| apavarge bhãùmaþ khalvayaü sarvakàryoparamaþ, sarvaviprayoge 'pavarge bahu bhadrakaü lupyataü iti kathaü buddhimàn sarvasukhocchedamacaitanyamamumapavargaü rocayediti// etasmànmithyàj¤ànàdanukåleùu ràgaþ, pratikåleùu ca dveùaþ| ràgadveùàdhikàràccàsatyerùyàsåyàmànalobhàdayo doùà bhavanti| doùaiþ prayuktaþ ÷arãreõa pravartamàno hiüsàsteyapratiùiddhamaithunànyàcarati| vàcà ançtaparåùasåcanàsambaddhàni| manasà paradrohaü paradravyàbhãpsàü nàstikyaü ceti| seyaüpàpàtmikà pravçttiradharmàya// atha ÷ubhà, ÷arãreõa dànaü paritràõaü paraciraõaü ca| vàcà satyaü hitaü priyaü svàdhyàyaü ceti| manasà dayàmaspçhàü ÷raddhàü ceti| seyaü dharmàya| atra pravattisàdhanau dharmàdharmauü pravçtti÷abdenoktau, yathànnasàdhanàþ pràõàþ, annaü vai pràõinaþ pràõàþ iti| seyaü pravçttiþ kutsitasyàbhipåjitasya ca janmanaþ kàraõam| janma punaþ ÷arãrendriyabuddhivedanànàü nikàyavi÷iùñaþ pràdurbhàvaþ| tasmin sati duþkham, tatpunaþ pratikålavedanãyaü bàdhanà pãóà tàpa iti| ta hame mithyàj¤ànàdayo duþkhàntà dharmà avicchedena pravartamànàþ saüsàra iti// yadà tu tattvaj¤ànànmithyàj¤ànamapaiti, tadà mithyàj¤ànàye doùà apayanti| doùàpàye pravçttirapaiti, pravçttyapàye janmàpaiti| janmàpàye duþkhamapaiti| duþkhàpàye càtyantiko 'pavargo niþ÷reyasamiti// tattvaj¤ànaü tu khalu mithyàj¤ànaviparyayeõa vyàkhyàtam| àtmani tàvat astãti| anàtmanyanàtmeti| evaü duþkhe 'nitye 'tràõe sabhaye jugupsite hàtavye ca yathàviùayaü veditavyam| pravçttau, asti karmàsti karmaphalamiti| doùeùa, doùanimitto 'yaü saüsàra iti| pretyabhàve khalu, asti janturjovaþ sattva àtmà và yaþ preyàt pretya ca bhavediti| nimittavajjanma nimittavàn janmoparama iti, anàdiþ pretyabhàvo 'pavargànta iti, naimittikaþ san pretyabhàvaþ pravçttinimittaü iti| sàtmkaþ san dehendriyabuddhivedanàsantànocchedapratisandhànàbhyàü pravartata iti| apavarge, ÷àntaþ khalvayaü sarvaviprayogaþ sarvoparamo 'pavargaþ, bahu ca kçcchraü ghora pàpakaü lupyata iti kathaü buddhimàn sarvaduþkhocchedaü sarvaduþkhàsaüvidamapavargaü na rocayediti| tad yathà, madhuviùasaüpçktamannamanàdeyamiti| evaü sukhaü duþkhànuùaktamanàdeyamiti//2// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.3 ********************** trividhà càsya ÷àstrasya pravçttirådde÷o lakùaõaü parãkùà ceti| tatra nàmadheyena padàrthamàtrasyàbhidhànamudde÷aþ| tatroddiùñasyàtattvavyavacchedako dharmo lakùaõam| lakùitasya yathàlakùaõamupapadyate na veti pramàõairavadhàraõaü parãkùà| tatroddiùñasya pravibhaktasya lakùaõamucyate, yathà pramàõànàü prameyasya ca| uddiùñasya lakùitasya ca vibhàgavacanam, yathà chalasya--- vacanavighàto 'rthavikalpopapattyà chalam [1.1.3] tat trividham [1.2.11] iti// athoddiùñasya vibhàgavacanam--- NyS_1,1.3: pratyakùànumànopamàna÷abdàþ pramàõàni // akùàsyàkùasya prativiùayaü vçttiþ pratyakùam| vçttistu sannikarùo j¤ànaü và| yadà sannikarùastadà j¤ànaü pramitiþ, yadà j¤ànaü tadà hànopàdànopekùabuddhayaþ phalam| mitena liïgena liïgino 'rthasya pa÷cànmànamanumànam| upamànaü sàmãpyamànam, yathà gaurevaü gavaya iti| sàmãpyaü tu sàmànyayogaþ| ÷abdaþ ÷abdyate 'nenàrtha ityabhidhãyate vij¤àpyata iti// upalabdhisàdhànàni pramàõànãti samàkhyànirvacanasàmàrthyàd boddhavyam| pramãyate 'neneti karaõàrthàbhidhàno hi pramàõa÷abdaþ| tadvi÷eùasamàkhyàyà api tathaiva vyàkhyànam// kiü punaretàni pramàõàni prameyamabhisaüplavante, atha pratiprameyaü vyavatiùñhanta iti? ubhayathà dar÷anam/ astyàtmetyàptopade÷àt pratãyate| atrànumànam, icchàdveùaprayatnasukhaduþkhaj¤ànànyàtmano liïgam / [1.1.10] iti/ pratyakùaü yu¤jànasya yogasamàdhijam, àtmànyàtmamanasoþ saüyogapi÷eùàdàtmà pratyakùaþ / [vai.så. 6.1.11] iti/ agniràptopade÷àt pratãyate amutràgniriti/ pratyàsãdatà dhåmadar÷anenànumãyate| pratyàsannena ca pratyakùata upalabhyate| vyavasthà punaþ, agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ iti| laukikasya svarge na liïgadar÷anam, na pratyakùam| stanayitnu÷abde ÷råyamàõe ÷abdahetoranumànam| tatra na pratyakùaü nàgamaþ| pàõau ca pratyakùata upalabhyamàne nànumànaü nàgama iti// sà ceyaü pramitiþ pratyakùaparà| jij¤àsitamarthamàptopade÷àt pratipadyamàno liïgadar÷anenàpi bubhutsate| liïgadar÷anenànumitaü ca pratyakùato didçkùate| pratyakùata upalabdhe 'rthe jij¤àsà nivartate| pårvoktamudàharaõamagniriti/ pramàtuþ pramàtavye 'rthe pramàõànàü saükaro 'bhisaüplavaþ, asakaro vyavastheti //3// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.4 ********************** atha vibhaktànàü lakùaõavacanamiti-- NyS_1,1.4: indriyàryasannikarùotpannu j¤ànamavyapade÷yamavyabhicàri vyavasàyàtmakaü pratyakùam // indriyasyàrthena sannikarùàdutpadyate yajj¤ànaü tat pratyakùam| na tarhi idànãmidaü bhavati àtmà manasà saüyujyate, mana indriyeõa, indriyamartheneti? nedaü kàraõàvadhàraõam--etàvatpratyakùe kàraõamiti, kiü tu vi÷iùñakàraõavacanamiti/ yatpratyakùaj¤ànasya vi÷iùñakàraõaü taducyate, yattu samànam anumànàdij¤ànasya, na tannivartyata iti// manasastarhãndriyeõa saüyogo vaktavyaþ? bhidyamànasya pratyakùa÷raj¤ànasya nàyaü bhidyata iti samànatvànnokta iti// yàvadarthaü vai nàmadheya÷abdàstairarthasampratyayaþ, arthasaüpratyayàcca vyavahàraþ| tatredamindriyàrthasannikarùàdutpannamarthaj¤àna råpam iti và, rasa ityeva và bhavati, råparasa÷abdà÷ca viùayanàmadheyam| tena vyapadi÷yate j¤ànam--råpamiti jànãte, rasa iti jànãte| nàmagheya÷abdena vyapadi÷yamànaü sat ÷àbdaü prasajyate/ ata àha--avyapade÷yamiti| yadidamanupayukte ÷abdàrthasambandhe arthaj¤ànam, na tat nàmadheya÷abdena vyapadi÷yate, gçhãte 'pi ca ÷abdàrthasambandhe asyàrthasyàyaü ÷abdo nàmadheyamiti| yadà tu so 'rtho gçhyate, tadà tatpårvasmàdarthaj¤ànàt na vi÷iùyate, tat arthavij¤ànaü tàdçgeva bhavati| tasya tvarthaj¤ànasyànyaþ samàkhyà÷abdo nàsti, yena pratãyamànaü vyavahàràya kalpet| na càpratãyamànena vyavahàraþ| tasmàjj¤eyasyàrthasya saüj¤à÷abdenetikaraõayuktena nirddhi÷yate--råpamiti j¤ànam, rasa iti và j¤ànamiti| tadevamarthaj¤ànakàle sa na samàkhyà÷abdo vyàpriyate, vyavahàrakàle tu vyàpriyate| tasmàda÷àbdam arthaj¤ànamindriyàrthasannikarùotpannamiti// grãùme marãcayo bhaumenoùmaõà saüsçùñàþ spandamànà dårasthasya cakùuùà sannikçùyante| tatrendriyàrthasannikarùàdudakamiti j¤ànamutpadyate| tacca pratyakùaü prasajyate ityata àha avyabhicàrãti yadetasmiüstadati tadvyabhicàri, yattu tasmiüstaditi tadavyabhicàri pratyakùamiti// dåràccakùuùà hyayamarthaü pa÷yannàvadhàrayati dhåma iti và reõuriti và| tadetadindriyàrthasannikarùotpannamanavadhàraõaj¤ànaü pratyakùaü prasajyata ityata àha--vyavasàyàtmakamiti| na caitanmantavyam--àtmamanaþ sannikarùajamevànavadhàraõaj¤ànamiti| kiü tarhi? cakùuùà hyayamarthaü pa÷yannàvadhàrayati, yathà cendriyeõa upalabdhamartha manasopalabhate, evamindriyeõànavadhàrayanmanasà nàvadhàrayati| yacca tadindriyànavadhàraõapårvakaü manasànavadhàraõaü tadvi÷eùàpekùaü vimar÷emàtraü saü÷ayaþ, na pårvamiti| sarvatra ca pratyakùaviùaye j¤àturindriyeõa vyavasàyaþ, pa÷cànmanasànuvyavasàyaþ, upahatendriyàõàmanuvyavasàyàbhàvàditi// àtmàdiùu sukhàdiùu ca pratyakùalakùaõaü vaktavyam, anindriyàrthasannikarùajaü hi taditi| indriyasya vai sato manasa indriyebhyaþ pçthagupade÷o dharmaübhedàt| bhautikànãndriyàõi niyataviùayàõi, saguõànàü caiùàmindriyabhàva iti| manastvabhautikaü sarvaviùayaü ca, nàsya saguõasyendriyabhàva iti| sati cendriyàrthasannikarùe sannidhimasannidhi càsya yugapajj¤ànànutpattikàraõaü vakùyàmaþ(1/1/16) iti| manasa÷cendriyàbhàvànna vàcyaü lakùaõàntaramiti/ tantràntarasamàcàràccaitatpratyetavyamiti| paramatamapratiùiddhamanumatamiti hi tantrayuktiþ| vyàkhyàtaü pratyakùam // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.5 ********************** NyS_1,1.5: atha tatpårvakaü trividham anumànaü pårvavaccheùavatsàmànyato dçùñaü ca // tatpårvakamityanena liïgaliïginoþ sambandhadar÷anaü| liïgadar÷anaü càbhisaübadhyate| liïgaliïginoþ saübaddhayordar÷anena liïgasmçtirabhisaübadhyate| smçtyà liïgadar÷anena càpratyakùo 'rtho 'numãyate// pårvavaditi--yatra kàraõena kàryamanumãyate, yathà medhonnatyà bhaviùyati vçùñiriti| ÷eùavattat--yatra kàryeõa kàraõamanumãyate, pårvodakaviparãtamudakaü nàdyàþ pårõatvaü ÷ãghratvaü dçùñhvà strotaso 'numãyate bhåtà vçùñiriti| sàmànyatodçùñaü--vrajyàpårvakamanyatra dçùñasyànyatra dar÷anamiti, tathà càdityasya, tasmàt astyapratyakùàpyàdityasya vrajyeti// atha và pårvavaditi--yatra yathàpårva pratyakùabhåtayoranyataradar÷anenànyatarasyàpratyakùasyànumànam, yathà dhåmenàgniriti| ÷eùavannàma pari÷aùaþ, sa ca prasaktapratiùedhe 'nyatràprasaïgàcchiùyamàõe saüpratyayaþ, yathà sadanityamevamàdinà dravyaguõakarmaõàmavi÷eùeõa sàmànyavi÷eùasamavàyebhyo nirbhaktasya ÷abdasya, tasmin dravyaguõakarmasaü÷aye, na dravyam, ekadravyatvàt, na karma, ÷abdàntarahetutvàt, yastu ÷iùyate so 'yamiti ÷abdasya guõatvapratipattiþ| sàmànyatodçùñaü nàma--yatràpratyakùe liïgaliïginoþ sambandhe kenacidarthena liïgasya sàmànyàdapratyakùo liïgã gamyate, yathecchàdibhiràtmà, icchàdayoguõàþ, guõà÷ca dravyasaüsthànàþ, tadyadeùàü sthànaü sa àtmeti// vibhàgavacanàdeva trividhamiti siddhe trividhavacanaü mahato mahàviùayasya nyàyasya laghãyasà såtreõopade÷àt paraü vàkyalàghavaü manyamànasyànyasmin vàkyalàghave 'nàdaraþ| tathà càyamasyetthambhåtena vàkyavikalpena pravçttaþ siddhànte chale ÷abdàdiùu ca bahulaü samàcàraþ ÷àstra iti// sadviùayaü ca pratyakùaü sadasadviùayaü cànumànam| kasmàt? traikàlyagrahaõàt--trikàlayuktà arthà anumànena gçhyante| bhaviùyatãtyanumãyate bhavatãti càbhåditi ca| asacca khlvatãtamanàgataü ceti //5// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.6 ********************** athopamànam--- NyS_1,1.6: prasiddhasàdharmyàtsàdhyasàdhanamupamànam // praj¤àtena sàmànyàtpraj¤àpanãyasya praj¤àpanamupamànamiti| yathà gaurevaü gavaya iti| kiü punaratropamànena kriyate? yadà khalvayaü gavà samànadharmaü pratidyate, tadà pratyakùatastamarthaü pratipadyata iti| samàkhyàsambandhapratipattiþ upamànàrthaü ityàha| yathà gaurevaü gavaya ityupamàne prayukte gavà samànadharmàõam arthamindriyàrthasaünikarùàdupalabhamàno 'sya gavaya÷abdaþ saüj¤eti saüj¤àsaj¤isambandhaü pratipadyata iti| yathà mudgastathà mådgaparõã yathà bhàùastathà màùapaõãtyupamàne prayukte upamànàtsaüj¤àsaüj¤isambandhaü pratipadyamànastàmoùadhã bhaiùajyàya àharati| evamanyo 'pyupamànasya loke viùayo bubhutsitavya iti //6// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.7 ********************** atha ÷abdaþ--- NyS_1,1.7: àptopade÷aþ ÷abdaþ // àptaþ khalu sàkùàtkçtadharmà yathàdçùñasyàrthasya cikhyàpayiùayà prayukta upadeùñà| sàkùàtkaraõamarthasyàptiþ, tayà pravartata ityàptaþ| çùyàryamlecchànàü samànaü lakùaõam| tathà ca sarveùàü vyavahàràþ pravartanta iti| evamebhiþ pramàõairdevamanuùyatira÷càü vyavahàràþ prakalpante, nàto 'nyatheti //7// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.8 ********************** NyS_1,1.8: sa dvividho dçùñàdçùñàrthatvàt // yasyeha dç÷yate 'rthaþ sa dçùñàrthaþ| yasyàmutra pratãyata so 'dçùñàrthaþ| evamçùilaukikavàkyànàü vibhàga iti| kimarthaü punaridamucyate? sa na manyeta dçùñàrthaü evàptopade÷aþ pramàõam, arthasyàvadhàraõàdita, adçùñàrtho 'pi pramàõamarthasyànumànàditi| iti pramàõabhàùyam // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.9 ********************** kiü punaranena pramàõenàrthajàtaü pramàtavyamiti? taducyate--- NyS_1,1.9: àtmà÷arãrendriyàrthabuddhimanaþvçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargàsatu prameyam // tatràtmà sarvasya draùñà sarvasya bhoktà sarvaj¤aþ sarvànubhàvã| tasya bhogàyatanaü ÷arãram| bhogasàdhanànãndriyàõi| bhoktavyà indriyàrthàþ| bhogo buddhiþ| sarvàrthopalabdhau nendriyàõi prabhavantãti sarvaviùayamantaþkaraõa manaþ| ÷arãrendriyàrthabuddhisukhaduþkhasaüvedanànàü nirvçttikàraõaü pravçttiþ, doùa÷ca| nàsyedaü ÷arãramapårvamanuttaraü ca| pårva÷arãràõàmàdirnàsti, uttareùàmapavargo 'nta iti pretyabhàvaþ| samàdhanasukhaduþkhopabhogaþ phalam| duþkhamiti nedamanukålavedanãyasya sukhasya pratãteþ pratyàkhyànam| kiü tarhi? janmana evedaü sasukhasàdhanasya duþkhànuùaïgàt duþkhenàviprayogàdvividhabàdhanàyogàd duþkhamiti samàdhibhàvanamupadi÷yate| samàhito bhàvayati, bhàvayannirvidyate, nirviõõasya vairàgyam, viraktasyàpavarga iti| janmamaraõaprabandhocchedaþ sarvaduþkhaprahàõamapavarga iti// astyanyadapi dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàþ prameyam, tadbhedena càparisaókhyeyam| asya tu tattvaj¤ànàdapavargo mithyàj¤ànàtsaüsàra ityata etadupadiùñaü vi÷eùeõeti //9// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.10 ********************** tatràtmà tàvatpratyakùato na gçhyate| sa kimàptopade÷amàtràdeva pratipadyata iti? netyucte| anumànàcca pratipattavya iti| katham? NyS_1,1.10: icchàdveùaprayatnasukhaduþkhaj¤ànànyàtmano liïgam // yajjàtãyasyàrthasya sannikarùàtsukhamàtmàpalabdhavàn, tajjàtãyameva arthaü pa÷yannupàdàtumicchati, seyamàdàtumicchà ekasyànekàrthadar÷ino dar÷anapratisandhànàdbhavati liïgamàtmanaþ| niyataviùaye hi buddhibhedamàtre na saübhavati, dehàntaravaditi| ekamekasyànekàrthadar÷ino dar÷anapratisandhànàt duþkhahetau dveùaþ| yajjàtãyo 'syàrthaþ sukhahetuþ prasiddhastajjàtãyamartha pa÷yan àdàtuü prayatate| so 'yaü prayatna ekamanekàrthadar÷inaü dar÷anapratisandhàtàram anteraõa na syàt| niyataviùaye hi buddhibhedàmàtre na saübhavati, dehàntaravaditi| etena duþkhahetau prayatno vyàkhyàtaþ| sukhaduþkhasmçtyà càyaü tatsàdhanamàdadànaþ sukhamupalabhate duþkhamupalabhate, suþkhaduþkhe vedayate| pårvokta eva hetuþ| bubhutsamànaþ khalvayaü vimç÷ati kiü sviditi, vimç÷aü÷ca jànãte idamiti, tadidaü j¤ànaü bubhutsàvimar÷àbhyàmabhinnakartçkaü gçhyamàõamàtmano liïgam| pårvokta eva heturiti| tatra dehàntaravaditi vibhajyate| yathà anàtmavàdino dehàntareùu niyataviùayà buddhibhedà na pratisandhãyante, tathaikadehaviùayà api na pratisandhãyeran, avi÷eùàt| so 'yamekasattvasya samàcàraþ svayandçùñasya smaraõaü, nànyadçùñasya, nàdçùñasyeti| evaü khalu nànàsattvànàü samàcàro 'nyadçùñamanyo na smaratãti| tadetadubhayama÷akyamanàtmavàdinà vyavasthàpayitumityevamupapannamastyàtmeti //10// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.11 ********************** tasya bhogàdhiùñhànam--- NyS_1,1.11: ceùñendriyàrthà÷rayaþ ÷arãram // kathaü ceùñà÷rayaþ? ãpsitaü jihàsitaü vàrthamadhikçtyepsàjihàsàprayuktasya tadupàyànuùñhànalakùaõà samãhà ceùñà, sa yatra vartate taccharãram| kathamindriyà÷rayaþ? yasyànugraheõànugçhãtàni upaghàte na copahatàni svaviùayeùu sàdhvasàdhuùu pravartante, sa eùàmà÷rayaþ taccharãram| kathamarthà÷rayaþ? yasminnàyatane indriyàrthasannikarùàdutpannayoþ sukhaduþkhayoþ pratisaüvedanaü pravartate, sa eùàmà÷rayaþ taccharãramiti //11// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.12 ********************** bhogasàdhanàni punaþ, NyS_1,1.12: ghràõarasanacakùustvak÷rotràõãndriyàõi bhåtebhyaþ // jighratyaneneti ghràõaü gandhaü gçhõàtãti| rasayatyaneneti rasanaü rasaü gçhõàtãti| caùñe 'neneti cakùå råpaü pa÷yatãti| tvaksthànamindriyaü tvak| tadupacàraþ sthànàditi| ÷çõotyaneneti ÷rotraü ÷abdaü gçhõàtãti| evaü samàkhyànirvacanasàmarthyàdbodhyaü svaviùayagrahaõalakùaõànãndriyàõãti| bhåtebhya iti| nànàprakçtãnàmeùàü satàü viùayaniyamaþ, naikaprakçtãnàm| sati ca viùayaniyame svavaùiyagrahaõalakùaõtvaü bhavatãti //12// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.13 ********************** kàni punarindriyakàraõàni? NyS_1,1.13: pçthivyàpastejo vàyuràkà÷amiti bhåtàni // saüj¤à÷abdaiþ pçthagupade÷o bhåtànàü vibhaktànàü suvacaü kàryaü bhaviùyatãti //13// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.14 ********************** ime tu khalu--- NyS_1,1.14: gandharasaråpaspar÷a÷abdàþ pçthivyàdiguõàstadarthàþ // pçthivyàdãnàü yathàviniyogaü guõà indriyàõàü yathàkramamarthà viùayà iti //14// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.15 ********************** acetanasya karaõasya buddherjànaü vçttiþ, cetanasyàkarturåpalabdhiriti yuktiviruddhamarthaü pratyàcakùàõaka ivedamàha--- NyS_1,1.15: buddhiråpalabdhirj¤ànamityanarthàntaram // nàcetanasya karaõasya buddherj¤ànaü bhavitumarhati| taddhi cetanaü syàt| eka÷càyaü cetano dehendriyasaïghàtavyatirikta iti| prameyalakùaõàrthasya vàkyasyànyàrthaprakà÷anamupapattisàmarthyàditi //15// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.16 ********************** smçtyanumànàgamasaü÷ayapratibhàsvapnaj¤ànohàþ sukhàdipratyakùamicchàdaya÷ca manaso liïgàni| teùu satsviyamapi--- NyS_1,1.16: yugapajj¤ànànutpattirmanaso liïgam // anindriyanimittàþ smçtyàdayaþ karaõàntaranimittà bhavitumarhantãti| yugapacca khalu ghràõàdãnàü gandhàdãnàü ca sannikarùeùu satsu yugapajj¤ànàni notpadyante| tenànumãyate, asti tattadindriyasaüyogi sahakàri nimittàntaramavyàpi, yasyàsannidhernotpadyate j¤ànam, sannidhe÷cotpadyata iti| manaþsaüyogànapekùasya hãndriyàrthasannikarùasya j¤ànahetutve yugapadutpadyeran j¤ànànãti //16// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.17 ********************** kramapràptà tu--- NyS_1,1.17: pravçttirvàgbuddhi÷arãràrambhaþ // mano 'tra buddhirityabhipretam, budhyate 'neneti buddhiþ| so 'yabhàrambhaþ ÷arãreõa vàcà manasà ca puõyaþ pàpa÷ca da÷avidhaþ| tadetatkçtabhàùyaü dvitãyasåtra iti //17// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.18 ********************** NyS_1,1.18: pravartanàlakùaõà doùàþ // pravartanà---pravçttihetutvam, j¤àtàraü hi ràgàdayaþ pravartayanti puõye pàpe và| yatra mityàj¤ànaü tatra ràgadveùàviti| pratyàtmavedanãyà hãme doùàþ kasmàllakùaõato nidrdi÷yanta iti? karmalakùaõàþ khalu raktadviùñamåóhàþ, rakto hi tatkarma kurute yena karmaõà sukhaü duþkhaü và labhate, tathà dviùñastathà måóha iti| doùà ràgadveùamohà ityucyamàne bahu noktaü bhavatãti //18// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.19 ********************** NyS_1,1.19: punar utpattiþ pretyabhàvaþ // utpannasya kvacitsattvanikàye mçtvà yà punaråtpattiþ sa pretyabhàvaþ| utpannasya---sambaddhasya| sambandhastu dehendriyabuddhivedanàbhiþ| punaråtpattiþ--- punardehàdibhiþ sambandhaþ| purarityabhyàsàbhidhànam| yatra kvacitpràõabhçnnikàye varttamànaþ pårvopàttàn dehàdãn jahàti tatpraiti| yat tatrànyatra và dehàdãnanyànupàdatte tadbhavati| pretyabhàvaþ---mçtvà punarjanma| so 'yaü janmamaraõaprabandhàbhyàso 'nàdirapavargàntaþ pretyabhàvo veditavya iti //19// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.20 ********************** NyS_1,1.20: pravçttidoùajanito 'rthaþ phalam // sukhaduþkhasaüvedanaü phalam| sukhavipàkaü karma duþkhavipàkaü ca| tatpunardehendriyaviùayabuddhiùu satãùu bhavatãti saha dehàdibhiþ phalamabhipratam| tathà hi pravçttidoùajanito 'rtha phalametatsarvaü bhavati| tadetatphalamupàttamupàttaü heyam, tyaktaü tyaktamupàdeyamiti nàsya hànopàdànayorniùñhà paryavasànaü vàsti, sa khalvayaü phalasya hànopàdànasrotatasohyate loka iti //20// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.21 ********************** athaitadeva--- NyS_1,1.21: bàdhanàlakùaõaü duþkham // bàdhanà pãóà tàpa iti| tayànubaddhamanaùaktamavinirbhàgena vartamànaü duþkhayogàd duþkhamiti| so 'yaü sarvaü duþkhenànubaddhamiti pa÷yan duþkhaü jihàsurjanmani duþkhadar÷ã nirvidyate nirviõõo virajyate virakto vimucyate //21// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.22 ********************** yatra tu niùñhà yatra tu paryavasànaü so 'yam--- NyS_1,1.22: tadatyantavimokùo 'pavargaþ // tena duþkhena janmanà atyantaü vimuktirapavargaþ| katham? upàttasya janmano hànam, anyasya cànupàdànam| etàmavasthàmaparyantàmapavargaü vedayante 'pavargavidaþ| tadabhayamajaramamçtyupadaü brahma kùemapràpitariti// nityaü sukhamàtmano mahattvavat tattu mokùe abhivyajyate, tenàbhivyaktenàtyantaü vimuktaþ sukhã bhavatãti kecit manyante| teùàü pramàõàbhàvàdanupapattiþ| na pratyakùaü nànumànaü nàgamo và vidyate, nityaü sukhamàtmano mahattvavat tattu mokùe 'bhivyajyata iti// nityasyàbhivyaktiþ saüvedanam, tasya hetuvacanam| nityasya sukhasyàbhivyaktiþ saüvedanam j¤ànamiti, tasya heturvàcyo yatastadutpadyata iti// sukhavannityamiti cet? saüsàrasthasya muktenàvi÷eùaþ| yathà muktaþ sukhena tatsaüvedanena ca sannityenopapannastathà saüsàrastho 'pãtyavi÷eùaþ prasajyate, ubhayasya nityatvàt// abhyunuj¤àne ca dharmàdharmaphalena sàhacaryaü yaugapadyaü gçhyate| yadidam utpattisthàneùu dharmàdharmaphalaü sukhaü duþkhaü ca saüvedyate paryàyeõa, tasya ca nityasaüvedanasya ca sahabhàvo yaugapadyaü gçhyeta, na sukhàbhàvo nànabhivyaktirasti, ubhayasya nityatvàt/ anityatve hetuvacanam| atha mokùe nityasya sukhasya savedanamanityam? yatastadutpadyate sa heturvàcyaþ| àtmamanaþsaüyogasya nimittàntarasahitasya hetutvam| tasya sahakàrinimittàntaravacanam| àtmamanaþsaüyogo heturiti cet? evamapi tasya sahakàri nimittàntaraü vacanãyamiti// dharmasya kàraõavacanam| yadi dharmo nimittàntaram? tasya heturvàcyo yata utpadyata iti| yogasamàdhijasya kàryàvasàyavirodhàtprakùaye saüvedanenivçttiþ| yadi yogasamàdhijo dharmo hetuþ? tasya kàryàvasàyavipodhàtprakùaye saüvedanam amatyantaü nivarteta// asaüvedane càvidyamànenàvi÷eùaþ| yadi dharmakùayàtsaüvedanoparamo nityaü sukhaü na saüvedyate iti kiü vidyamànaü na saüvedyate, athàvidyamànamiti nànumànaü vi÷iùñe 'satãti/ aprakùaya÷ca dharmasya niranumànamutpattidharmakasyànityatvàt| yogasamàdhijo dharmo na kùãyata iti nàstyanumànam| utpattidharmakamanityamiti viparyayasya tvanumànam| yasya tu saüvedanoparamo nàsti tena saüvedanaheturnitya ityanuj¤eyam// nitye ca muktasaüsàrasthayoravi÷eùa ityuktam| yathà muktasya nityaü sukhaü tatsaüvedanahetu÷ca, saüvedanasya tåparamo nàsti, kàraõasya nityatvàt, tathà saüsàrasthasyàpãti| evaü ca sati dharmàdharmaphalena sukhaduþkhasaüvedanena sàhacaryaü gçhyeteti// ÷arãràdisambandhaþ pratibandhaheturiti cet? na, ÷arãràdãnàmupabhogàrthatvàt, viparyayasya cànanumànàt| syànmatam, saüsàràvasthasya ÷arãràdisambandho nityasukhasaüvedanahetoþ pratibandhakaþ, tenàvi÷eùo nàstãti| etaccàyuktam, ÷arãràdaya upabhogàrthàste bhogapratibandhaü kariùyantãtya nupapannam | na càstyanumànama÷arãrasyàtmano bhogaþ ka÷cidastãti// iùñàdhigamàrthà pravçttiriti cet? na, aniùñoparamàrthatvàt| idam anumànam, iùñàdhigamàrtho mokùopade÷aþ pravçtti÷ca mumukùåõàm, nobhayamanarthakamiti| etaccàyuktam, aniùñoparamàrtho mokùopade÷aþ, pravçtti÷ca mumukùåõàmiti| neùñamaniùñenànanubaddhaü sambhavatãti aniùñànubandhàt iùñamapyaniùñasampadyate, aniùñahànàya ca ghañamàna iùñamapi jahàti, vivekahànasyà÷akyatvàditi// dçùñàtikrama÷ca dehàdiùu tulyaþ| yathà dçùñamanityaü sukhaü parityajya nityaü sukhaü kàmayate, evaü dehendriya buddhãranityà dçùñà anikramya muktasya nityà dehendriyabuddhayaþ kalpayitavyàþ, sàdhãya÷caivaü muktasya caikàtmyaü kalpitaü bhavatãti// upapattiviråddhamiti cet? samànam| dehàdãnàü nityatvaü pramàõaviråddhaü kalpayayituma÷akyamiti? samànam| sukhasyàpi tarhi nityatvaü pramàõaviråddhaü kalpayituma÷akyamiti// àtyantike ca saüsàraduþkhàbhàve sukhavacanàdàgame 'pi satyavirodhaþ| yadyapi ka÷cidàgamaþ syàt muktasyàtyantikaü sukhamiti? sukha÷abda àtyantike duþkhàbhàve prayukta ityevamupapadyate, dçùño hi duþkhàbhàve sukha÷abdaprayogo bahulaüloka iti// nityasukharàgasyàprahàõe mokùàdhigamàbhàvo ràgasya bandhanasamàj¤ànàt| yadyayaü mokùe nityaü sukhamabhivyajyata iti nityasukharàgeõa mokùàyaghañamànà na mokùamadhigacchet, nàdhigantumarhatãti| bandhanasamàj¤àto hi ràgaþ| na ca bandhane satyapi ka÷cinmukta ityupapadyata iti// prahãõanityasåkharàgasyàpratikålatvam| athàsya nityasukharàgaþ prahãyate, tasminprahãõe nàsya nityasukhàràgaþ pratikålo bhavati? yadyevam, muktasya nityaü sukhaü bhavati, athàpi na bhavati, nàsyobhayoþ pakùayormokùàdhigamo vikalpyata iti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.23 ********************** sthànavata etarhi saü÷ayasya lakùaõaü vàcyamiti taducyate--- NyS_1,1.23: samànànekadharmopapattervipratipatteråpalabdhyanupalabdhyavyavasthàta÷ca vi÷eùàpekùo vimar÷aþ saü÷ayaþ // samànadharmopapattervi÷eùàpekùo vimar÷aþ saü÷aya iti| sthàõupuråùayoþ samànaü dharmamàrohapariõàhau pa÷yan pårvadçùñaü ca tayovi÷eùaü bubhutsamànaþ kisvidityanyataraü nàvadhàrayati, yat tadanavadhàraõaj¤ànaü sa saü÷ayaþ| samànamanayordharmamupalabhe vi÷eùamanyatarasya nopalabha ityeùà buddhiþ apekùà| sà saü÷ayasya pravarttikà varttate| tena vi÷eùàpekùo vimar÷aþ saü÷ayaþ// anekadharmopapatteriti| samànajàtoyamasamànajàtãyaü cànekam| tasyànekasya dharmopapatteþ vi÷eùasyobhayathà dçùñatvàt| samànajàtãyebhyo 'samànajàtãyebhya÷càrthà vi÷iùyante, gandhavattvàtpçthivyavàdibhya÷ca vi÷iùyate, guõakarmabhya÷ca| asti ca ÷abde vibhàgajanyatvaü vi÷eùaþ| tasmin dravyaü guõaþ karma veti sandehaþ, vi÷eùasyobhayathà dçùñatvàt| kiü dravyasya sato guõakamabhyo vi÷eùaþ, àhosvidaguõasya sato dravyakarmabhyaþ, atha karmaõaþ sato dravyaguõebhya iti? vi÷eùàpekùà anyatamasya vyavasthàpakaü dharmaü nopalabha iti buddhiriti// vipratipatteriti| vyàhatamekàrthadar÷anaü vipratipattiþ, vyàghàtaþ virodho 'sahabhàva iti| astyàtmekaü dar÷anam nàstyàtmetyaparam| na ca sadbhàvàsadbhàvau sahaikatra sambhavataþ| na cànyatarasàdhako heturåpalabhyate| tatra tattvànavadhàraõaü saü÷aya iti// upalabdhyavyavthàtaþ khalvapi| saccodakamupalabhyate taóàgàdiùu, marãciùu càvidyamànamudakamiti, ataþ kkacidupasabhyamàne tattvavyavasthàpakasya pramàõasyànupalabdheþ kiü sadupalabhyate 'thàsaditi saü÷ayo bhavati// anupalabdhyavasthàta÷ca| sacca nopalabhyate målakãlakodakàdi, asaccànutpannaü niråddhaü và, tataþ kkacidanupalabhyamàne, kiü sannopalabhyate utàsaditi saü÷ayo bhavati| vi÷eùàpekùo pårvavat// pårvaþ samàno 'neka÷ca dharmo j¤eyasthaþ, upalabdhyanupalabdhã punarj¤àtçsthe, etàvatà vi÷eùeõa punarvacanam| samànadharmàdhigamàtsamànadharmopapattervi÷eùasmçtyapekùo vimar÷a iti //23// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.24 ********************** sthànavatàü lakùaõavacanamiti samànam/ NyS_1,1.24: yamarthamadhikçtya pravartate tatprayojanam // yamarthamàptavyaü hàtavyaü và vyavasàya tadàptihànopàyamanutiùñhati, prayojanaü tadveditavyam, pravçttihetutvàt/ imamarthamàpsyàmi hàsyàmi vetivyavasàyo 'rthasyàdhikàraþ, evaü vyavasãyamàno 'rtho 'dhikriyata iti//14// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.25 ********************** NyS_1,1.25: laukikaparãkùadàõàü yasminn arthe buddhisàmyaü sa dçùñàntaþ // lokasàmànyamanatãtàþ laukikàþ, naisargikaü vainayikaü buddhyati÷ayam apràptàþ| tadviparãtàþ parãkùakàþ, tarkeõa pramàõairarthaü parãkùitumarhantãti| yathà yamarthaü laukikà budhyatante, tathà parãkùakà api, so 'rtho dçùñàntaþ| dçùñàntavirodhena hi pratipakùàþ pratiùeddhavyà bhavantãti, dçùñàntasamàdhità na svapakùàþ sthàpanãyà bhavantãti, avayaveùu codàharaõàya kalpata iti //25// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.26 ********************** atha siddhàntaþ| idamitthambhåta¤cetyabhyanuj¤àyamànamarthajàtaü siddham siddhasya saüsthitiþ siddhàntaþ| saüsthitiritthambhàvavyavasthà---dharmaniyamaþ| sa khalvayam--- NyS_1,1.26: tantràdhikaraõàbhyupagasaüsasthitiþ siddhàntaþ // tantràrthasasthitiþ tantrasaüsthitiþ| tantramitaretaràbhisambaddhasyàrthasamåhasyopade÷aþ ÷àstram| adhikaraõànuùaktàrthasaüsthitiradhikaraõasaüsthitiþ| abhyupagamasaüsthitiranavadhàritàrthaparigrahaþ| tadvi÷eùaparãkùaõàyàbhyupagamasiddhàntaþ // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.27 ********************** tantrabhedàt tu khalu sa caturvidhaþ NyS_1,1.27: sarvatantrapratitantràdhikaraõàbhyupagamasaüsthityarthàntarabhàvàt // tatraità÷catasraþ saüsthitayo 'rthàntarabhåtàþ//27// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.28 ********************** tàsàm--- NyS_1,1.28: sarvatantràviruddhastantre 'dhikçto 'rthaþ sarvatantrasiddhàntaþ // yathà ghràõàdãnãndriyàõi, gandhàdaya indriyàrthàþ, pçthivyàdãni bhåtàni, pramàõairarthasya grahaõamiti //28// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.29 ********************** NyS_1,1.29: samànatantrasiddhaþ paratantràsiddhaþ pratitantrasiddhàntaþ // yathà nàsata atmalàbhaþ, na sata àtmahànam, nirati÷ayà÷cetanàþ dehendriyamanaþsaü viùayeùu tattatkàraõeùu ca vi÷eùa iti sàïkhcànàm / puruùakarmàdinimitto bhåtasargaþ, karmahetavo doùàþ pravçtti÷ca, svaguõavi÷iùñà÷cetanàþ, asadutpadyate utpannaü nirudhyata iti yogànàm //29// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.30 ********************** NyS_1,1.30: yatsiddhàv anyaprakaraõasiddhiþ saþ adhikaraõasiddhàntaþ // yasyàrthasya siddhàvanye 'rthà anuùajyante, na tairvinà so 'rthaþ sidhyati te 'rthà yadadhiùñhànàþ, so 'dhikaraõasiddhàntaþ| yathà dehendriyavyatirikto j¤àtà dar÷anaspar÷anàbhyàmekàrthagrahaõàditi| atrànuùaïgiõo 'rthà indriyanànàtvam, niyataviùayàõãndriyàõi, svaviùayagrahaõaliïgàni j¤àturj¤ànasàdhanàni, gandhàdiguõavyatiriktaü dravyam, guõàdhikaraõamaniyataviùayà÷cetanà iti| pårvàrthasiddhàvete 'rthàþ sidhyanti| na tairvinà so 'rthaþ sambhavatãti//30// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.31 ********************** NyS_1,1.31: aparãkùitàbhyupagamàt tadvi÷eùaparãkùaõamabhyupagasiddhàntaþ // yatra kiücidarthajàtamaparãkùitamabhyupagamyate, astu dravyaü ÷abdaþ, sa tu nityo 'thànitya iti? dravyasya sato anityatà nityatà và tadvi÷eùaþ parãkùyate, so 'bhyupagamasiddhàntaþ svabuddhyati÷ayacikhyàpayiùayà parabuddhyavaj¤ànàya ca pravartata iti //31// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.32 ********************** athàvayavàþ--- NyS_1,1.32: pratij¤àhetådàharaõopanayanigamanànyavayavàþ // da÷àvayavàneke nauyayikà vàkye sa¤cakùate jij¤àsà saü÷ayaþ ÷akyapràptiþ prayojanaü saü÷ayavyudàsa iti| te kasmànnocyanta iti? tatràpratãyamàne 'rthe pratyayàrthasya pravartikà jij¤àsà| apratãyamànamarthaü kasmàjjij¤àsate? taü tattvato j¤àtaü hàsyàmi vopàdàsya upekùiùye veti| tà età hànopàdànopekùàbuddhayastattvaj¤ànasyàrthaþ tadarthamayaü jij¤àsate| sà khalviyamasàdhanam arthasyeti| jij¤àsàdhikaùñhànaü saü÷aya÷ca vyàhatadharmopasaïghàtàt tatvaj¤àne pratyàsannaþ| vyàhatorhi dharmayoranyatarattattvaü bhavitumarhatãti| sa pçthagupadiùño 'pyasàdhanamarthasyeti| pramàtuþ pramàõàni prameyàdhigamàrthàni, sà ÷akyapràptirna sàdhakasya vàkyasya bhàgena yujyate pratij¤àdivaditi| prayojanaü tattvàvadhàraõamarthasàdhakasya vàkyasya phalaü naikade÷a iti| saü÷ayavyudàsaþ pratipakùopavarõanaü tatpratiùedhena tattvaj¤ànàbhyanuj¤ànàrtham, na tvayaü sàdhakavàkyaikade÷a iti| prakaraõe tu jij¤àdaya samarthà avadhàraõãyàrthopakàràt| tattvàrnthasàdhakabhàvàttu pratij¤àdayaþ sàdhakavàïkyasya bhàgà ekade÷à avayavà iti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.33 ********************** teùàü tu yathàvibhaktànàm--- NyS_1,1.33: sàdhyanirde÷aþ pratij¤à // praj¤àpanãyena dharmeõa dharmiõo vi÷iùñasya parigrahavacanaü pratij¤à sàdhyanirde÷aþ| anityaþ ÷abda iti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.34 ********************** NyS_1,1.34: udàharaõasàdharmyàtsàdhyasàdhanaü hetuþ // udàharaõena sàmànyàtsàdhyasya dharmasya sàdhanaü praj¤àpanaü hetuþ| sàdhye pratisandhàya dharmamudàharaõe ca pratisandhàya tasya sàdhanatàvacanaü hetuþ| utpattidharmakatvàditi| utpattidharmakamanityaü dçùñamiti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.35 ********************** kimetàvaddhetulakùaõamiti? netyucyate| kiü tarhi? NyS_1,1.35: tathà vaidharmyàt // udàharaõavaidharmyàcca sàdhyasàdhanaü hetuþ| katham? anityaþ ÷abdaþ utpattidharmakatvàt| anutpattidharmakaü nityaü dçùñam àtmàdaya iti //35// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.36 ********************** NyS_1,1.36: sàdhyasàdharmyàt taddharmabhàvã dçùñàntaþ udàharaõam // sàdhyena sàdharmyaü samànadharmatà| sàdhyasàdharmyàtkàraõàttaddharmabhàvã dçùñànta iti| tasya dharmastaddharmaþ| tasyeti sàdhyasya| sàdhyaü ca dvividham dharmivi÷iùño và dharmaþ ÷abdasyànityatvam, dharmavi÷iùño và dharmã anityaþ ÷abda iti| ihottaraü tadgrahaõena gçhyata iti| kasmàt? pçthagdharmavacanàt| tasya dharmastaddharmaþ| taddharmasya bhàvastaddharmabhàvaþ| sa yasmin dçùñànte vartate sa dçùñàntaþ taddharmabhàvã| yasmin dçùñànte sàdhyasàdharmyàdutpattidharmakatvàt sàdhyasya dharmo 'nityatvaü bhavati sa dçùñàntaþ| sàdhyasàdharmyàdutpattidharmakatvàttaddharmabhàvã bhavati, sa codàdaharaõamiùyate| sthàlyàdi dravyamutpattidharmakamanityaü dçùñàmiti| tatra yudatpadyate tadutpattidharmakam| tacca bhåtvà na bhavati, àtmànaü jahàti nirudhyata ityanityam| evamutpattidharmakatvaü sàdhanamanityatvaü sàdhyam| so 'yamekasmin dvayordharmayoþ sàdhyasàdhanabhàvaþ sàdharmyàd vyasthita upalabhyate| taü dçùñànta upalabhamànaþ ÷abde 'pyanuminoti, ÷abdo 'pyutpattidharmakatvàdanityaþ sthàlyàdivaditi| udàhriyate 'nena dharmayoþ sàdhyasàdhanabhàva ityudàharaõam //36// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.37 ********************** NyS_1,1.37: tadviparyayàt và viparãtam // dçùñànta udàharaõamiti prakçtam | sàdhyavaidharmyàdataddharmabhàvã ca dçùñànta udàharaõamiti | anityaþ ÷abda utpattidharmakatvàt anutpattidharmakaü nityamàtmàdi, so 'yamàtmàdirdçùñàntaþ sàdhyavaidharmyàdanutpattidharmakatvàdataddharmabhàvã-yo 'sau sàdhyasya dharmo 'nityatvaü sa tasmin na bhavatãti| atràtmàdau dçùñànta utpattidharmakatvasyàbhàvàdanityatvaü na bhavatãti upalabhamànaþ ÷abde vapiryayamanuminoti, utpattidharmakatvasya bhàvàdanityaþ ÷abda iti| sàdharmyoktasya hetoþ sàdhyasàdharmyàt taddharmabhàvã dçùñànta udàharaõam| vaidharmyoktasya hetoþ sàdhyavaidharmyàdataddharmabhàvã dçùñànta udàharaõam| pårvasmin dçùñànte yau tau dharmauü sàdhyasàdhanabhåtau pa÷yati sàdhye 'pi tayoþ sàdhyasàdhanabhàvamanuminoti| uttarasmin dçùñànte yayordharmayorekasyàbhàvàditarasyàbhàvaü pa÷yati tayorekatarasya bhàvàditarasya bhàvaü sàdhye 'numinotãti| tadetaddhetvàbhàseùu na sambhavatãtyahetavo hetvàbhàsàþ| tadidaü hetådàharaõayoþ sàmarthyaü paramasåkùmaü duþkhabodhaü paõóitaråpavedanãyamiti //37// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.38 ********************** NyS_1,1.38: udàharaõàpekùaþ tathà iti upasaühàraþ na tathà iti và sàdhyasya upanayaþ // udàharaõàpekùa udàharaõatantra udàharaõava÷aþ| va÷aþ sàmarthyam| sàdhyasàdharmyayukte udàharaõe sthàlyàdidravyamutpattidharmakamanityaü dçùñam, tathà ca ÷abda utpattidharmaka iti sàdhyasya ÷abdasyotpattidharmakatvamåpasaühriyate | sàdhyavaidharmyayuktaü punarudàharaõe àtmàdidravyamanutpattidharmakaü nityaü dçùñam, na ca tathànutpattidharmakaþ ÷abda iti, anutpattidharmakatvasyopasaühàrapratiùedhenotpattidharmakattvamupasaühriyate | tadidamupasaühàradvetamudàharaõadvaitàdbhavati| upasaühriyate aneneti copasaühàro veditavya iti//38// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.39 ********************** dvividhasya punarhetodvividhasya codàharaõasyopasaühàradvaite ca samànam--- NyS_1,1.39: hetvapade÷àtpratij¤àyàþ punarvacanaü nigamanam // sàdharmyokte và vaidharmyokte và yathodàharaõamupasaühriyate tasmàdutpattidharmakatvàdanityaþ ÷abda iti nigamanam/ nigamyante aneneti pratij¤àhetådàharaõopanayà ekatreti nigamanam| nigamyante samarthyante saübadhyante| tatra sàdharmyokte tàvadvetau vàkyam, anityaþ ÷abda iti pratij¤à| utpattidharmakatvàditi hetuþ| utpattidharmakaü sthàlyàdi dravyamanityamityudàharaõam| tathà cotpattidharmakaþ ÷abda ityupanayaþ| tasmàdutpattidharmakatvàdanityaþ ÷abda iti nigamanam| vaidharmyokte 'pi, anityaþ ÷abdaþ| utpattidharmakatvàt, anatpattidharmakamàtmàdi dravyaü nityaü dçùñam| na ca tathànutpattidharmakaþ ÷abdaþ| kiü tarhi? utpattidharmakaþ| tasmàdutpattidharmakatvàdanityaþ ÷abda iti// avayavasamudàye ca vàkye saübhåyetaretaràbhisaübandhàtpramàõànyarthaü sàdhayantãti| saübhavastàvat, ÷abdaviùayà pratij¤à, àptopade÷asya pratyakùànumànàbhyàü pratisandhànàdançùe÷ca svàtantryànupapatteþ| anumànaü hetuþ, udàharaõe saüdç÷ya pratipatteþ| taccodàharaõabhàùye vyàkhyàtam| pratyakùaviùayamudàharaõam, dçùñenàdçùñasiddheþ| upamànamupanayaþ, tathetyupasaühaaràt, na ca tatheti copamànadharmapratiùedhe viparãtadharmopasaühaarasiddheþ| sarveùàmekàrthapratipattau sàmarthyapradar÷anaü nigamanamiti// itaretaràbhisaübandho 'pi---asatyàü pratij¤àyàmanà÷rayà hetvàdayo na pravartteran| asati hetau kasya sàdhanabhàvaþ pradar÷yeta? udàharaõe sàdhye ca kasyopasaühaaraþ syàt? kasya càpade÷àtpratij¤àyàþ punarvacanaü nigamanaü syàt iti? asatyudàharaõe kena sàdharmyaü vaidharmyaü và sàdhyasàdhanamupàdãyeta? kasya và sàdharmyava÷àdupasaühaaraþ pravarteta? upanayaü càntareõa sàdhye 'nupasaühçtaþ sàdhako dharmo nàrthaü sàdhayet| nigamanàbhàve cànabhivyaktasaübandhànàü pratij¤àdãnàmekàrthena pravartanaü tatheti pratipàdanaü kasyeti// athàvayavàrthaþ| sàdhyasya dharmasya dharmiõà saübandhopapàdanaü pratij¤àrthaþ| udàharaõena samànasya viparãtasya và sàdhyasya dharmasya sàdhakabhàvavacanaü hetvarthaþ| dharmayoþ sàdhyasàdhanabhàvapradar÷anamekatrodàharaõàrthaþ| sàdhanabhåtasya dharmasya sàdhyena dharmeõa sàmànàdhikaraõyopapàdanamupanayàrthaþ| udàharaõasthayorddharmayoþ sàdhyasàdhanabhàvopapattau sàdhye viparãtaprasaïgapratiùedhàrthaü nigamanam// na caitasyàü hetådàharaõapari÷uddhau satyàü sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratyavasthànasya vikalpàjjàtinigrahasthànabahutvaü prakramate| avyavasthàpya khalu dharmayoþ sàdhyasàdhanabhàvamudàharaõe jàtivàdã pratyavatiùñhate| vyavasthiteha khilu dharmayoþ sàdhyasàdhanabhàve dçùñàntasthe gçhyamàõe sàdhanabhåtasya dharmasya hetutvena upàdànaü na sàdharmyamàtrasya, na vairdharmyamàtrasya veti //39// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.40 ********************** ata årdhvaü tarko lakùaõãya iti athedamucyate--- NyS_1,1.40: avij¤àtatattve 'rthe kàraõopapattitastattvaj¤ànàrthamåhastarkaþ // avij¤àyamànatattve 'rthe jij¤àsà tàvajjàyate jànãyemamarthamiti| atha jij¤àsitasya vastuno vyàhatau dharmauü vibhàgena vimç÷ati, kiü svit ittthamàhosvinnetthamiti| vimç÷yamànayordharmayorekataraü kàraõopapattyà anuj¤ànàti, sambhavatyasmin kàraõaü pramàõaü heturiti| kàraõopapattyà syàdevametat netaraditi// tatra nidar÷anam, yo 'yaü j¤àtà j¤àtavyamarthaü jànãte, taü tattvato jànãyeti jij¤àsà| sa kimutpattidharmako 'nutpattidharmakaü iti vimar÷aþ| vimç÷yamàne 'vij¤àtatattve 'rthe yasya dharmasyàbhyanuj¤àkàraõamupapadyate, tamanujànàti| yadyayamanutpattidharmakaþ tataþ svakçtasya karmaõaþ phalamanubhavati j¤àtà| duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttaramuttaraü pårvasya pårvasya kàraõam, uttarottaràpàye ca tadanantaràbhàvàdapavarga iti syàtàü saüsàràpavargauü| utpattidharmake j¤àtari punarna syàtàm| utpannaþ khalu j¤àtà dehendriyaviùayabuddhivedanàbhiþ saübadhyata iti nàsyedaü svakçtasya karmaõaþ phalam| utpanna÷ca bhåtvà na bhavatãti, tasyàvidyamànasya niruddhasya và svakçtakarmaõaþ phalopabhogo nàsti, tadevamekasyàneka÷arãrayogaþ ÷arãraviyoga÷càtyantaü na syàditi, yatra kàraõamanupapadyamànaü pa÷yati, tannànujànàti| so 'yamevaülakùaõa åhastarka ityucyate// kathaü punarayaü tattvaj¤ànàrtho na tattvaj¤ànameveti? anavadhàraõàt| anujànàtyayamekataraü dharmaü kàraõopapattyà, na tvavadhàrayati na vyavasyati na ni÷cinoti evamevedamiti| kathaü tattvaj¤ànàrtha iti? tattvaj¤ànaviùayàbhyanuj¤àlakùaõàdåhàd bhàvitàtprasannàdanantaraü pramàõasàmarthyàt tattvaj¤ànam utpadyata ityevaü tattvaj¤ànàrtha iti// so 'yaü tarkaþ pramàõàni pratisandadhànaþ pramàõàbhyanuj¤ànàt pramàõasahito vàde 'padiùña iti| avij¤àtatattve 'rthe iti yathà so 'rtho bhavati tasya tathàbhàvastattvamaviparyayo yàthàtathyam //40// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,1.41 ********************** etasmi÷ca tarkaviùaye--- NyS_1,1.41: vimç÷ya pakùapratipakùàbhyàmarthàvadhàraõa nirõayaþ // sthàpanà sàdhanam, pratiùedha upàlambhaþ| tau sàdhanopàlambhau pakùapratipakùà÷rayau vyatiùaktàvanubandhena pravarttamànau pakùapratipakùàvityucyete| tayoranyatarasya nivçttiþ ekatarasyàvasthànamavarjanãyamava÷yambhàvitvàt| yasyàvasthànaü tasyàrthàvadhàraõaü nirõayaþ// nedaü pakùapratipakùàbhyàmarthàvadhàraõaü sambhavatãti eko hi pratij¤àtamarthaü taü hetutaþ sthàpayati pratiùiddhaü coddharati dvitãyasya| dvitãyena sthàpanàhetu÷ca pratiùidhyate tasyaiva pratiùedhahetu÷coddhriyate| sa nivarttate| tasya nivçttau yo 'vatiùñhate tenàrthàvadhàraõaü nirõayaþ// ubhàbhyàmevàrthàvadhàraõamityàha| kayà yuktyà? ekasya saübhavo dvitãyasyàsambhavaþ| tàvetau sambhavàsambhavau vimar÷aü saha nivarttayata ubhayasambhave| ubhayàsambhave tvanivçtto nimar÷a iti| vimç÷yeti vimar÷aü kçtvà| so 'yaü vimar÷aþ pakùapratipakùàvavadyotya nyàyaü pravartayatãtyupàdãyata iti| etacca viruddhayorekadharmisthayorbodhavyam| yatra tu dharmisàmànyagatau viruddhau dharmauü hetutaþ sambhavataþ tatra samuccayaþ, hetuto 'rthasya tathàbhàvopapatteþ| yathà kriyàvad dravyamiti lakùaõavacane yasya dravyasya kriyàyogo hetutaþ saübhavati tat kriyàvat, yasya na saübhavati tadakriyamiti| ekadharmisthàyo÷ca viruddhayoþ dharmayorayugapadbhàvavinoþ kàlavikalpaþ, yathà tadeva dravyaü kriyàyuktaü kriyàvat, anutpannoparatakriyaü punarakriyamiti// na càyaü nirõaye niyamaþ vimç÷yaiva pakùapratipakùàbhyàmarthàvadhàraõaü nirõaya iti, kiü tarhi? bhavati khalvindriyàrthasannikarùàdutpannapratyakùe 'rthàvadhàraõaü nirõaya iti, parãkùàviùaye tu vimç÷ya pakùapratipakùàbhyàmarthàvadhàraõaü nirõayaþ| ÷àstre vàde ca vimar÷avarjam //41// //iti vàtsyàyanãye nyàyabhàùye prathamàdhyàyasya prathamàhnikam// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.1 ********************** tisraþ kathà bhavanti, vàdo jalpo vitaõóà ceti| tàsàm--- NyS_1,2.1: pramàõatarkasàdhanopàlambhaþ siddhàntàviruddhaþ pa¤càvayavopapannaþ pakùapratipakùaparigraho vàdaþ // ekàdhikaraõasthau viruddhau dharmauü pakùapratipakùau pratyanãkabhàvàt, astyàtmà nàstyàtmeti| nànàdhikaraõasthau viruddhàvapi na pakùapratipakùau, yathà nitya àtmà, anityà buddhiriti| parigraho 'bhyupagamavyavasthà| sodyayaü pakùapratipakùaparigraho vàdaþ| tasya vi÷eùaõaü pramàõatarkasàdhanopàlambhaþ| pramàõatarkasàdhanaþ pramàõatarkopàlambha÷ca| pramàõaistarkaõa ca sàdhanamupàlambha÷càsmin kriyata iti| sàdhanaü sthàpanà| upàlambhaþ pratiùadhaþ| tau sàdhanopàlambhau ubhayorapi pakùayorvyatiùaktàvanubaddhau ca tàvad yàvadeko nivçtta ekataro vyavasthita iti| nivçttasyopàlambho vyavasthitasya sàdhanamiti// jalpe nigrahasthànaviniyogàdvàde tatpratiùedhaþ| tatpratiùedhe ca kasyacidabhyanuj¤ànàrthaü siddhàntàviruddha iti vacanam| siddhàntamabhyupetya tadvirodhã viruddha iti viruddhasya hetvàbhàsasya nigrahasthànasyàbhyanuj¤à vàde| pa¤càvayavopapanna iti hãnamanyatamenàpyavayavena nyånam hetudàharaõàdhikamadhikam iti caitayorabhyanuj¤ànàrthamiti// avayaveùu pramàõatarkàntarbhàve pçthak pramàõatarkagrahaõaü sàdhanopalambhavyatiùaïgaj¤àpanàrtham| anyathobhàvapi pakùau sthàpanàhetunà pravçttau vàda iti syàt| antareõàpi càvayavasaübandhaü pramàõànyarthaü sàdhayantãti dçùñam, tenàpi kalpena sàdhanopàlambhau vàde bhavata iti j¤àpayati| chalajàtinigrahasthànasàdhanopàlambho jalpa iti vacanàdvinigraho jalpa iti mà vij¤àyi, chalajàtinigrahasthànasàdhanopàlambha eva jalpaþ, pramàõatarkasàdhanopàlambho vàda eveti sa mà vij¤àyãtyevamartha pçthak pramàõatarkagrahaõamiti //1// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.2 ********************** NyS_1,2.2: yathoktopapannaþ chalajàtinigrahasthànasàdhanopàlambhaþ jalpaþ // yathoktopapanna iti, pramàõatarkasàdhanopàlambhaþ siddhàntàviruddhaþ pa¤càvayavopapannaþ pakùapratipakùaparigrahaþ| chalajàtinigrasthànasàdhanopàlambha iti, chalajàtinigrahasthànaiþ sàdhanamupàlambha÷càsmin kriyata iti evaüvi÷eùaõo jalpaþ// na khalu vai chalajàtinigrahasthànaiþ sàdhanaü kasyacidarthasya sambhavati, pratiùedhàrthataivaiùàü sàmànyalakùaõe vi÷eùalakùaõe ca ÷råyate vacanavighàto 'rthavikalpopattyà chalam iti, sàdharmyavaigharmyàbhyàü pratyavasthànaü jàtiþ vipratipattirapratipatti÷ca nigrahasthànam iti| vi÷eùalakùaõeùvapi yathàsvamiti| na caitadvijànãyàtpratiùedhàrthatayaivàrthaü sàdhayantãti, chalajàtinigrahasathànopàlambho jalpa ityevamapyucyamàne vij¤àyata etaditi// pramàõaiþ sàdhanopàlambheyã÷chalajàtinigrahasthànànàmaïgabhàvaþ svapakùarakùaõàrthatvàt, na svatantràõàü sàdhanabhàvaþ| yattatpramàõairarthasya sàdhanaü tatra chalajàtinigrasthànànàmaïgàbhàvo rakùaõàrthatvàt| tàni hi prayujyamànàni parapakùavighàte svapakùaü rakùanti| tathà coktaü tattvàdhyavasàyasaürakùaõàrthaü jalpavitaõóe bãjaprarohasaüharakùaõàrthaü kaõñaka÷àkhàvaraõavat iti| ya÷càsau pramàõaiþ pratipakùasyopàlambhastasya caitàni prayujyamànàni pratiùedhabighàtàtsahakàrãõi bhavanti| tadevamaïgãbhåtànàü chalàdãnàmupàdànaü jalpe, na svatantraõàü sàdhanabhàvaþ| upàlambhe tu svàtantrayamapyastãti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.3 ********************** NyS_1,2.3: sa pratipakùasthàpanàhãnaþ vitaõóà // sa jalpo vitaõóà bhavati| kiü vi÷eùaõaþ? pratipakùasthàpanayà hãnaþ| yau tau samànàdhikaraõau viruddhau dharmauü pakùapratipakùàvityuktau tayorekataraü vaitaõóiko na sthàpayatãti parapakùapratiùedhenaiva pravarttata iti// astu tarhi sa pratipakùahãno vitaõóà? yadvai khalu tatparapratiùedhalakùaõaü vàkyaü sa vaitaõóikasya pakùaþ, na tvasau sàdhyaü kaücidarthaü pratij¤àya sthàpayatãti| tasmàdyathànyàsamevàstviti //3// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.4 ********************** hetulakùaõàbhàvàdahetavo hetusàmànyàdvetuvadàbhàsamànàþ| ta ime--- NyS_1,2.4: savyabhicàraviruddhaprakaraõasamasàdhyasamakàlàtãtà hetvàbhàsàþ // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.5 ********************** teùàm--- NyS_1,2.5: anaikàntikaþ savyabhicàraþ // vyabhicàra ekatràvyavasthitiþ| saha vyabhicàreõa varttate iti savyabhicàraþ| nidar÷anam---nityaþ ÷abdo 'spar÷atvàt| spar÷avàn kuümoþ anityo dçùñaþ| na ca tathà spar÷avàn ÷abdaþ| tasmàdaspar÷atvànnityaþ ÷abda iti| dçùñànte spar÷avattvamanityatvaü ca dharmauü na sàdhyasàdhanabhåtau gçhyate, spar÷avàü÷càõurnitya÷ceti| àtmàdau ca dçùñànte udàharaõasàdharmyàtsàdhyasàdhanaü hetuþ iti aspar÷atvàditi heturnityatvaü vyabhicarati, aspar÷à ca buddhiranityà ceti| evaü dvividhàpi dçùñànte vyabhicàràtsàdhyasàdhanabhàvo nàstãti lakùaõàbhàvàdaheturiti// nityatvamapyeko 'ntaþ| anityatvamapyeko 'ntaþ| ekasminnante vidyata iti aikàntiko viparyayàdanaikànitakaþ, ubhàyàntavyàpakatvàditi // 5// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.6 ********************** NyS_1,2.6: siddhàntam abhyupetya tadvirodhã viruddhaþ // taü viruõaddhãti tadvirodhã, abhyupetaü siddhàntaü vyàhantãti| yathà so 'yaü vikàro vyakterapaiti nityatvapratiùedhàt, na nityo vikàra upapadyate| apeto 'pi vikàro 'sti vinà÷apratiùedhàt| so 'yaü nityatvapratiùedhàditi heturvyakterapeto 'pi vikàro 'stãtyanena svasiddhàntena virudhyate| katham? vyaktiràtmalàbhaþ| upàyaþ pracyutiþ| yadyàtmalàbhàtpracyuto vikàro 'sti, nityatvapratiùedhau nopapadyate| yadvyakterapetasyàpi vikàrasyàstitvam, tat khalu nityatvamiti| nityatvapratiùedho nàma vikàrasyàtmalàbhàtpracyuteþ upapattiþ| yadàtmalàbhàtpracyavate tadanityaü dçùñam| yadasti na tadàtmalàbhàtpracyavate| astitvaü càtmalàbhàpracyutiriti ca viruddhàvetau dhamau na saha sambhavata iti| so 'yaü heturyaü siddhàntamà÷ritya pravarttate tameva vyàhantãti // 6// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.7 ********************** NyS_1,2.7: yasmàt prakaraõacintà saþ nirõayàrthamapadiùñaþ prakaraõasamaþ // vimar÷àdhiùñhànau pakùapratipakùàvubhàvanavasitau prakaraõam| tasya cintà vimar÷àtprabhçti pràïnirõayàdyatsamãkùaõam, sà jij¤àsà yatkçtà sa nirõayàrthaü prayukta ubhayapakùasàmyàt prakaraõamanativartamànaþ prakaraõasamo nirõayàya na prakalpate| praj¤àpanaü tvanityaþ ÷abdo nityadharmànupalabdherityanupalabhyamànanityadharmakamanityaü dçùñaü sthàlyàdi// yantra samàno dharmaþ saü÷ayakàraõaü hetutvenopàdãyate, sa saü÷ayasamaþ savyabhicàra eva| yà tu vimar÷asya vi÷eùàpekùità ubhayapakùavi÷eùànupalabdhi÷ca sà prakaraõaü pravartayati| yathà ÷abde nityadharmo nopalabhyate evamanityadharmaþ api| seyamubhayapakùavi÷eùànupalabdhiþ prakaraõacintàü pravartayati| katham? viparyaye hi prakaraõanivçtteþ| yadi nityadharmaþ ÷abde gçhyeta, na syàtprakaraõam| yadi và anityadharmo gçhyeta, evamapi nivartteta prakaraõam| so 'yaü heturubhau pakùau pravartayannanyatarasya nirõayàya na prakalpate // 7// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.8 ********************** NyS_1,2.8: sàdhyàvi÷iùñaþ sàdhyatvàt sàdhyasamaþ // dravyaü chàyeti sàdhyam, gatimattvàditi hetuþ| sàdhyenàvi÷iùñaþ sàdhanãyatvàt sàdhyasamaþ| ayamapyasiddhatvàtsàdhayavatpraj¤àpayitavyaþ| sàdhyaü tàvadetat---kiü puruùavacchàyàpi gacchati àho svidàvarakadravye saüsarpati àvaraõasantànàdasannidhisantàno 'yaü tejaso gçhyata iti| sarpatà khalu dravyeõa yo yastejobhàga àvriyate tasya tasyàsannidhirevàvicchinno gçhyata iti| àvaraõaü tu pràptipratiùedhaþ // 8// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.9 ********************** NyS_1,2.9: kàlàtyayàpadiùñaþ kàlàtãtaþ // kàlàtyayena yukto yasyàrthaikade÷o 'padi÷yamànasya sa kàlàtyayàpadiùñaþ kàlàtãta ityucyate| nidar÷anam nityaþ ÷abdaþ saüyogavyaïgyatvàda råpavat| pràgårddhaü ca vyakteravasthitaü råpaü pradãpaghañasaüyogena vyajyate, tathà ca ÷abdo 'pyavasthito bherãdaõóasaüyogena vyajyate, dàrupara÷usaüyogena và| tasmàtsaüyogavyaïgyatvànnityaþ ÷abda ityayamahetuþ kàlàtyayàpade÷àt| vya¤jakasya saüyogasya kàlaü na vyaïgyasya råpasya vyaktiratyeti| sati pradãpasaüyoge råpasya grahaõaü bhavati, na nivçtte saüyoge råpaü gçhyate| nivçtte tu dàrupara÷usaüyoge dårasthena ÷abdaþ ÷råyate vibhàgakàle| seyaü ÷abdasya vyaktiþ| saüyogakàlam atyetãti na saüyoganimittà bhavati| kasmàt? kàraõàbhàvàddhi kàryàbhàva iti| evamudàharaõasàdharmyasyàbhàvàdasàdhanamayaü heturhetvàbhàsa iti/ avayavaviparyàsavacanaü na såtràrthaþ| kasmàt? yasya yenàrthasambandho dårasthasyàpi tasya saþ/ arthato hyasamarthànàmànantaryamakàraõam// ityetadvacanàdviparyàsenokto heturudàharaõasàdharmyàttathà vaidharmyàtsàdhyasàdhanaü hetulakùaõa na jahàti| ajahaddhetulakùaõaü na hetvàbhàso bhavatãti// avayavaviparyàsavacanamapràpatakàlam iti ca nigrahasthànamuktam| tadevedaü punarucyate iti, atastanna såtràrthaþ //9// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.10 ********************** atha chalam--- NyS_1,2.10: vacanavidhàto 'rthavikalpopatyà chalam // na sàmànyalakùaõe chalaü ÷akyamudàhartum, vibhàge tådàharaõàni // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.11 ********************** vibhàga÷ca, NyS_1,2.11: tat trividhaü vàkchalaü sàmànyacchalamupacàracchalaü ca // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.12 ********************** teùàm--- NyS_1,2.12: avi÷eùàbhihite 'rthe vakturabhipràyàdarthànatarakalpanà vàkchalam // navakambalo 'yaü màõavaka iti prayogaþ| atra navaþ kambalo 'syeti vakturàbhipràyaþ| vigrahe tu vi÷eùo, na samàse| tatràyaü chalavàdã vaktuþ abhipràyàdavivakùitamanyamarthaü nava kambalà asyeti tàvadabhihitaü bhavateti kalpayati| kalpayitvà càsambhavena pratiùedhati, eko 'sya kambalaþ kuto nava kambalà iti| tadidaü sàmànya÷abde vàci nimitte chalaü vàkchalamiti// asya pratyavasthànam---sàmànya÷abdasyànekàrthatve 'nyataràbhidhànakalpanàyàü vi÷eùavacanam| navakambala ityanekàrthàbhidhànam, navaþ kambalo 'syeti, nava kambalà asyeti ca| etasminprayukte yeyaü kalpanà navakambalà asyetyetad bhavatàbhihitam, tacca na sambhavatãti| etasyàmanyataràbhidhànakalpanàyàü vi÷eùo vaktavyaþ, yasmàdvi÷eùo 'rthavi÷eùeùu vij¤àyate 'yamartho 'nenàbhihita iti| sa ca vi÷eùo nàsti, tasmànmithyàbhiyogamàtrametaditi// prasaddhi÷ca loke ÷abdàrthasambandho 'bhidhànàbhidheyaniyamaniyogaþ| asyàbhidhànasyàyamartho 'bhidhena iti samànaþ sàmànya÷abdasya, vi÷eùo vi÷iùña÷abdasya| prayuktapårvà÷ceme ÷abdà arthe prayujyante, nàprayuktapårvàþ| prayoga÷càrthasampratyayàrthaþ| arthapratyayàcca vyavahàra iti| tatraivamarthagatyarthe ÷abdaprayoge sàmarthyàtsàmànya÷abdasya prayoganiyamaþ| ajàü gràmaü naya, sarpiràdara, bràhmaõaü bhojayeti sàmànya÷abdàþ santo 'rthàvayaveùu prayujyante, sàmarthyàt yatràrthakriyàde÷anà sambhavati tatra pravartante nàrthasàmànye, kriyàde÷anàsambhavàt| evamayaü sàmànya÷abdo navakambala iti yo 'rthaþ sambhavati navaþ kambalo 'syeti, tatra pravartate| yasatu na sambhavati nava kambalà asyeti, tatra na pravartate| so 'yamanupapadyamànàrthakalpanayà paravàkyopàlambhaste na kalpata iti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.13 ********************** NyS_1,2.13: sambhavato 'rthasyàtisàmànyayogàd asambhåtàrthakalpanà sàmànyacchalam // aho khalavasau bràhmaõo vidyàcaraõasampanna ityukte ka÷cidàha sambhavati bràhmaõe vidyàcaraõasampaditi| asya vacanasya vidhàto 'rthavikalpopapattyà asambhåtàrthakalpanayà kriyate yadi bràhmaõe vidyàcaraõasampat sambhavati nanu vràtye 'pi sambhavet, vràtyo 'pi bràhmaõaþ, so 'pyastu vidyàcaraõasampannaþ| yadvivakùitamarthamàpnoti càtyeti ca tadatisàmànyam| yathà bràhmaõatvaü vidyàcaraõasampadaü kvacidàpnoti kvacidatyetãti| sàmànyanimittaü chalaü sàmànyacchalamiti/ asya ca pratyavasthànam---avivakùitahetukasya viùayànuvàdaþ pra÷aüsàrthatvàd vàkyasya| tadatràsaübhåtàrthakalpanànupapattiþ| yathà sambhavantyasmin kùetre ÷àlaya iti| aniràkçtamavivakùitaü ca bãjajanma| pravçttiviùayastu kùetraü pra÷asyate| so 'yaü kùetrànuvàdo, nàsmin ÷àlayo vidhãyanta iti| bãjàtaü ÷àlinirvçttiþ satã na vivakùità| evaü sambhavati bràhmaõe vidyàcaraõasampaditi sampadviùayo bràhmaõatvaü na sampaddhetuþ| na càtra heturvivakùitaþ| viùayànuvàdastvayaü pra÷aüsàrthatvàd vàkyasya, sati bràhmaõatve sampaddhetuþ samartha iti| viùayaü ca pra÷aüsatà vàkyena yathàhetutaþ phalanirvçttirna pratyàkhyàyate| tadevaü sati vacanavidhàto 'sambhåtàrthakalpanayà nopapadyata iti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.14 ********************** NyS_1,2.14: dharmavikalpanirde÷e arthasadbhàvapratiùedhaþ upacàracchalam // abhidhànasya dharmo yathàrthaprayogaþ| dharmavikalpo 'nyatra dçùñasyànyatra prayogaþ| tasya nirde÷e dharmavikalpanirde÷e| yathà ma¤càþ kro÷antãti arthasadbhàvaneva pratiùedhaþ ma¤casthàþ puruùàþ kro÷anti, na tu ma¤càþ kro÷anti// kà punaratràrthavikalpopattiþ? anyathà prayuktasyànyathàrthakalpanaü, bhaktyà prayoge pràdhànyena kalpanam upacàraviùayaü chalamupacàracchalam| upacàro nãtàrthaþ sahacaraõàdinimittena, atadbhàve tadvadabhidhànamupacàra iti// atra samàdhiþ---prasiddhe prayoge vakturyathàbhipràyaü ÷abdàrthayorabhyanuj¤à pratiùedho và na cchandataþ| pradhànabhåtasya ÷abdasya bhàktasya ca guõabhåtasya prayoga ubhayorloke siddhaþ| siddhe prayoge yathà vakturabhipràyastathà ÷abdàrthàvanuj¤eyau pratiùedhyau và na cchandataþ| yadi vaktà pradhàna÷abdaü prayuïkte, yathàbhåtasyàbhyanuj¤à pratiùedho và na nchandataþ| atha guõabhåtam? tadà guõabhåtasya| yatra tu vaktà guõabhåtaü ÷abdaü prayuïkte pradhànabhåtamabhipretya paraþ pratiùedhati, svamanãùayà pratiùedho 'sau bhavati na paropàlambha iti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.15 ********************** NyS_1,2.15: vàkchalam evopacàracchalaü tad avi÷eùàt // na vàkchalàdupacàracchalaü bhidyate, tasyàpyarthàntarakalpanàyà avi÷eùàt| ihàpi sthànyartho guõa÷abdaþ, pradhàna÷abdaþ sathànàrtha iti kalpayitvà pratiùidhyata iti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.16 ********************** NyS_1,2.16: na tadarthàntarabhàvàt // na vàkchalamevopacàracchalaü tasyàrthasadbhàvapratiùedhasyàrthàntarabhàvàt| kutaþ? arthàntarakalpanàtaþ| anyà hyarthàntakalpanà, anyo 'rthasadbhàvapratiùedha iti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.17 ********************** NyS_1,2.17: avi÷eùe và ki¤citsàdharmyàt ekacchalaprasaïgaþ // chalasya dvitvamabhyanuj¤àya tritvaü pratiùidhyate kiücitsàdharmyàt| yathà càyaü hetustrittvaü pratiùedhati tathà dvitvamapyabhyanuj¤àtaü pratiùedhati| vidyate hi kiücitsàdharmyànna nivartate, tritvamapi na nivartsyatãti // 17// _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.18 ********************** ata åddham--- NyS_1,2.18: sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratyavasthànaü jàtiþ // prayukte hi hetau yaþ prasaïgo jàyate sà jàtiþ| sa ca prasaïgaþ sàdharmyavaidharmyàbhyà pratyavasthànamupàlambhaþ pratiùedha iti| udàharaõasàdharmyàt sàdhyasàdhanaü hetuþ ityasyodàharaõavaidharmyeõa pratyavasthànam| tathà udàharaõavaidharmyàtsàdhyasàdhanaü hetuþ ityasyodàharaõasàdharmyeõa pratyavasthànam| pratyanãkabhàvàjjàyamàno 'rtho jàtirati// 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.19 ********************** NyS_1,2.19: vipratipattiþ apratipattiþ ca nigrahasthànam // viparãtà và kutsità và pratipattirvipratipattiþ| vipratipadyamànaþ paràjayaü pràpnoti| nigrahasthànaü khalu paràjayapràptiþ| apratipattistvàrambhaviùaye 'pyanàrambhaþ| pareõa sthàpitaü và na pratiùedhati, pratiùedhaü và noddharati| asamàsàcca naite eva nigrahasthàne iti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_1,2.20 ********************** kiü punardçùñàntavajjàtinigrahasthànayorabhedo 'tha siddhàntavadbheda ityata àha--- NyS_1,2.20: tadvikalpà¤jàtinigrahasthànabahutvam // tasya sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratyavasthànasya vikalpàjjàtibahutvam, tayo÷ca vipratipattyapratipattyovikalpànnigrahasthànabahuttvam| nànàkalpo vikalpaþ| vividho và kalpo vikalpaþ/ tatrànanubhàùaõamaj¤ànamapratibhà vikùepo matànuj¤à paryanuyojyopekùaõamityapratipattirnigrahasthànam| ÷eùastu vipratipattiriti// ta ime pramàõàdayaþ padàrthà uddiùñà yathodde÷aü ca lakùità yathàlakùaõaü ca parãkùiùyanta iti trividhà càsya ÷àstrasya pravçttirveditavyeti // 20 // // vàtsyàyanãye nyàyabhàùye prathamàdhyàyasya dvitãyàhnikam // samàpta÷càyaü prathamo 'dhyàyaþ / #################################################################### ÷rã ÷rãnivàsa svàmi, ÷rã vinàyaka svàmi, ÷rã sarasvatã devã, oü atha sañãke nyàyabhàùye dvitãyàdhyàyasya prathamamàhnikam _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.1 ********************** ata årdhvaü pramàõàdiparãkùà sà ca"vimç÷ya pakùapratipakùàbhyàmarthàvadhàraõaü nirõayaþ 1-1-41"ityagre vimar÷a eva parãkùyate--- NyS_2,1.1: samànànekadharmàdhyavasàyàdanyataradharmàdhyavasàyàdvà na saü÷aya // samànasya dharmasyàdhyavasàyàt saü÷ayo na dharmamàtràt, atha và 'samànamanayordharmamupalabhe' iti dharmadharmigrahaõe saü÷ayàbhàva iti, atha và samànadharmàdhyavasàyàdarthàntarabhåte dharmiõi saü÷ayo 'nupapannaþ-- na jàtu råpàsayàrthàntarabhåtasyàdhyavasàyàdarthàntarabhåte spar÷e saü÷aya iti, atha và nàdhyavasàyàt = arthàvadhàraõàd anavadhàraõaj¤ànaü saü÷aya upapadyate--- kàryakàraõayoþ sàråpyàbhavàditi| etena"anekadharmàdhyavasàyàt"iti vyàkhyàtam| anyataradharmàdhyavasàyàcca saü÷ayo na bhavati-- tato hyanyataràvadhàraõameveti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.2 ********************** NyS_2,1.2: vipratipattyavyavasthàdhyavasàyàcca // na vipratipattimàtràdavyavasthàmàtràdvà saü÷ayaþ, kiü tarhi ?. vipratipattimupalabhamànasya saü÷ayaþ, evamavyavasthàyàmapãti| atha và 'astyàtmà' ityeke 'nàstyàtmà' ityapare manyante ityupalabdheþ kathaü saü÷ayaþ syàt ? iti| tathopalabdhiravyavasthità anupalabdhi÷ càvyavasthiteti vibhàgenàdhyavasite saü÷ayo nopapadyate iti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.3 ********************** NyS_2,1.3: vipratipattau ca saüpratipatteþ // yàü va vipratipattiü bhavàn saü÷ayahetuü manyate sà saüpratipattiþ-- sà hi dvayoþ pratyanãkadharmaviùayà, tatra yadi viprattipatteþ saü÷ayaþ ? saüpratipattereva saü÷aya iti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.4 ********************** NyS_2,1.4: avyavasthàtmani vyavasthitatvàccàvyavasthàyàþ // na saü÷ayaþ, yadi tàvadiyamavyavasthà àtmanyeva vyavasthità ? vyavasthànàdavyavasthà na bhavatãtyanupapannaþ saü÷ayaþ, athàvyavasthàtmani na vyavasthità ? evamatàdàtmyàdavyavasthà na bhavatãti saü÷ayàbhàva iti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.5 ********************** NyS_2,1.5: tathàtyantasaü÷ayas taddharmasàtatyopapatteþ // yena kalpena bhavàn samànadharmopapatteþ saü÷aya iti manyate tena khalv atyantasaü÷ayaþ prasajyate-- samànadharmopapatteranucchedàt saü÷ayànucchedaþ-- nàyamataddharmà dharmã vimç÷yamàno gçhyate satataü tu taddharmà bhavatãti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.6 ********************** asya pratiùedhaprapa¤casya saükùepeõoddhàraþ--- NyS_2,1.6: yathoktàdhyavasàyàdeva tadvi÷eùàpekùàt saü÷aye nàsaü÷ayo nàtyantasaü÷ayo và // na saü÷ayànutpattiþ saü÷ayànuccheda÷ca prasajyate, katham ?. yattàvat-- 'samànadharmàdhyavasàyaþ saü÷ayahatuþ na samànadharmamàtramiti,' evametat| kasmàdevaü nocyate ? iti,"va÷eùàpekùiþ"itivacanàt tatsiddheþ. vi÷eùasyàpekùà = àkàïkùà sà cànupalabhyamàne va÷eùe simarthà| na coktam-- 'samànadharmàpekùaþ' iti| samàne ca dharme kathamàkàïkùà na bhaved yadyayamapratyakùaþ myàt, etena sàmarthyena vaj¤àyite-- 'samànadharmàdhyavasàyàt' iti| upapattivacanàdvà. samànadharmopapatterityucyate. na cànyà sadbhàvasaüvedanàdçte samànadharmopapattirasti, anupalabhyamànasadbhàvo hi samàno dharmo 'vadyimànavad bhavatãti| vaùiya÷abdena và vaùiyiõaþ pratyayasyàbhidhànaü yathà loke 'dhåmenàgniranumãyate' ityukte 'dhåmadar÷anenàgniranumãyate' itij¤àyate, katham ?. dçùñvà hi dhåmamathàgnimanuminoti nàdçùñe. na caü vàkye dar÷ana÷abdaþ ÷råyate. anujànàti ca vàkyasyàrthapratyàyakatvaü tena manyàmahe-- vaùiya÷abdena vaùiyiõaþ pratyayasyàbhidhànaü boddhànujànàti. evamihàpi samànadharma÷abdena samànadharmàdhyavasàyamàheti| yaduktam-- 'samànamanayodharmamupalabhe iti dharmadharmigrahaõe saü÷ayàbhàvaþ' iti, pårvadçùñaviùayametatuyàvahamarthau pårvamadràkùaü tayoþ samànaü dharmamupalabhe vi÷eùaü nopalabhe iti. kathaü nu vi÷eùaü pa÷yeyaü yenànyataramavadhàrayeyamiti, na caitat samànadharmopalabdhau dharmadharmigrahaõamàtreõa nivartate iti| yaccoktam-- nàrthàntaràdhyavasàyàdanyatra saü÷aya iti. yo hyarthàntaràdhyavasàyamàtraü saü÷ayahetumupàdadãta sa evaü vàcya iti| yatpunaretat-- kàryakàraõayoþ sàråpyàbhàvàditi, kàraõasya bhàvàbhàvayoþ kàryasya bhàvàbhàvau kàryakàraõayoþ sàråpyamuyasyotpàdàt yadutpadyate yasya cànutpàdàd yannotpadyate tat kàraõaü kàryamitarad ityetsàråpyam asti ca saü÷ayakàraõe saü÷aye caitaditi| etena anekadharmàdhyavasàyàditi pratiùedhaþ parihçta iti| yatpunaretaduktam-- vipratipattyavyavasthàdhyavasàyàcca na saü÷aya iti, pçthakpravàdayorvyàhatamarthamupalabhe vi÷eùaü ca na jànàmiunopalabhe yenànyataramavadhàrayeyaü tatkotra vi÷eùaþ syàd yenaikataramavadhàrayeyamiti saü÷ayo vipratipattijanitoyaü na ÷akyo vipratipattisaüpratipattimàtreõa nivartayitumiti| evam upalabdhyanupalabdhyavyavasthàkçte saü÷aye veditavyamiti| yatpunaretat--"vipratipattau ca saüpratipatteþ3"iti, vipratipatti÷abdasya yorthaþ tadadhyavasàyo vi÷eùàpekùaþ saü÷ayahetustasya ca samàkhyàntareõa na nivçttiþusamàne 'dhikaraõe vyàhatàrthau pravàdau vipratipatti÷abdasyàrthaþ tadadhyavasàya÷ca vi÷eùàpekùaþ saü÷ayahetuþ na càsya saüpratipatti÷abde samàkhyàntare yojyamàne saü÷ayahetutvaü nivartate. tadidamakçtabuddhisaümohanamiti| yatpunaþ"avyavasthàtmani vyavasthitatvàccàvyavasthàyàþ4"iti, saü÷ayahetorarthasyàpratiùedhàt avyavasthàbhyanuj¤ànàcca nimittàntareõa ÷abdàntarakalpanà vyarthà, ÷abdàntarakalpanà-- 'avyavasthà khalv avyavasthà na bhavati-- avyavasthàtmani vyavasthitatvàditi' | nànayorupalabdhyanupalabdhyoþ sadasadviùayatvaü vi÷eùàpekùaü saü÷ayaheturna bhavatãti pratiùidhyate| yàvatà càvyavasthàtmani vyavasthità na tàvatàtmànaü jahàti tàvatà hyanuj¤àtà bhavatyavyavasthà, evamiyaü kriyamàõàpi ÷abdàntarakalpanà nàrthàntaraü sàdhayatãti| yatpunaretat-- "tathàtyantasaü÷ayastaddharmasàtatyopapatteþ5"iti, nàyaü samànadharmàdibhya eva saü÷ayaþ| kiü tarhi ?. tadviùayàdhyavasàyàd vi÷eùasmçtisahitàt iti. ato nàtyantasaü÷aya iti| "anyataradharmàdhyavasàyàdvà na saü÷ayaþ"iti. tanna yuktam-- vi÷eùàpekùo vimar÷aþ saü÷ayaþ itivacanàt. vi÷eùa÷cànyataradharmo na tasminn adhyavasãyamàne vi÷eùàpekùà saübhavatãti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.7 ********************** NyS_2,1.7: yatra saü÷ayastatraivamuttarottaraprasaïgaþ // yatra yatra saü÷ayapårvikà parãkùà ÷àstre kathàyàü và tatra tatraivaü saü÷aye pareõa pratiùiddhe samàdhirvàcya iti, ataþ sarvaparãkùàvyàpitvàt prathamaü saü÷ayaþ parãkùita iti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.8 ********************** atha pramàõaparãkùà--- NyS_2,1.8: pratyakùàdãnàmapràmàõyam-- traikàlyàsiddheþ // pratyakùàdãnàü pramàõyaü nàsti-- traikàlyàsiddheþupårvàparasahabhàvànupapatteriti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.9 ********************** atha sàmànyavacanasyàrthavibhàgaþ--- NyS_2,1.9: pårvaü hi pramàõasiddhau nendriyàrthasaünikarùàt pratyakùotpattiþ // gandhàdiviùayaü j¤ànaü pratyakùaü tad yadi pårvaü pa÷càd gandhàdãnàü siddhiþ ? nedaü gandhàdi saünikarùàdutpadyate iti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.10 ********************** NyS_2,1.10: pa÷càtsiddhau na pramàõebhyaþ prameyasiddhiþ // 10 // asati pramàõe kena pramãyamàõo 'rthaþ prameyaþ syàt ?, pramàõena khalu pramãyamàõo 'rthaþ prameyam ityetat sidhyati // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.11 ********************** NyS_2,1.11: yugapatsiddhau pratyarthaniyatatvàt kramavçttitvàbhàvo buddhãnàm // yadi pramàõaü prameyaü ca yugapad bhavataþ ? evamapi gandhàdiùvindriyàrtheùu j¤ànàni pratyarthaniyatàni yugapad saübhavantãti j¤ànànàü pratyarthaniyatatvàt kramavçttitvàbhàvaþuyà imà buddhayaþ krameõàrtheùu vartante tàsàü kramavçttitvaü na saübhavatãti| vyàghàta÷ca-- "yugapad j¤ànànutpattirmanaso liïgam 1-1-26"iti, etàvàü÷ca pramàõaprameyayoþ sadbhàvaviùayaþ sa cànupapanna iti, tasmàt pratyakùàdãnàü pramàõatvaü na saübhavatãti // 11 // asya samàdhiþ--- upalabdhihetorupalabdhiviùayasya càrthasya pårvàparasahabhàvà- 'niyamàd yathàdar÷anaü vibhàgavacanam2. kvacidupalabdhihetuþ pårvaü pa÷càdupalabdhiviùayo yathàdityasya prakà÷aþ, utpadyamànànàü kvacit pårvamupalabdhiviùayaþ pa÷càdupalabdhiheturyathàvasthitànàü pradãpaþ, kvacidupalabdhiheturupalabdhiviùaya÷ca saha bhavato yathà dhåmenàgnergrahaõamiti/ upalabdhihetu÷ca pramàõaü prameyaü tåpalabdhiviùayaþ/ evaü pramàõaprameyayoþ pårvàparasahabhàve 'niyate yathàrtho dç÷yate tathà vibhajya vacanãya iti, tatraikàntena pratiùedhànupapattiþ-- sàmànyena khalu vibhajya pratiùedha ukta iti/ samàkhyàhetosraikàlyayogàt tathàbhåtà samàkhyà3. yatpunaridam-- 'pa÷càtsiddhauuasati pramàõe prameyaü na sidhyati-- pramàõena pramãyamàõo 'rthaþ prameyamiti vij¤àyate' iti, pramàõamityetasyàþ samàkhyàyà upalabdhihetutvaü nimittaü tasya traikàlyayogaþ-- 'upalabdhimakàrùãt' 'upalabdhiü karoti' 'upalabdhiü kariùyati' iti samàkhyàhetoþ traikàlyayogàt samàkhyà tathàbhåtà, pramito 'nenàrthaþ pramãyate pramàsyate iti pramàõam. pramitaü pramãyate pramàsyate iti ca prameyam, evaü sati bhaviùyatyasmin hetuta upalabdhiþupramàsyate 'yamarthaþ prameyamidam ityetatsarvaü bhavatãti| traikàlyànabhyanuj¤àne ca vyavahàrànupapa4ttiþ. ya÷caivaü nàbhyanujànãyàt tasya 'pàcakamànaya pakùyati' 'làvakamànaya laviùyatãtivyavahàro nopapadyate iti| "pratyakùàdãnàmapràmàõyaü traikàlyàsiddheþ 2-1-8"ityevamàdivàkyaü pramàõapratiùedhaþ. tatràyaü praùñavyaþ- athànena pratiùedhena bhavatà kiü kriyate iti, kiü saübhavo nivartyate ? athàsaübhàvo j¤àpyate ? iti, tad yadi saübhavo nivartyate ? sati saübhave pratyakùàdãnàü pratiùedhànupapattiþ, athàsaübhavo j¤àpyate ? pramàõalakùaõaü pràptastarhi pratiùedhaþ-- pramàõàsaübhavasyopalabdhihetutvàditi // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.12 ********************** kiü càtaþ--- NyS_2,1.12: traikàlyàsiddheþ pratiùedhànupapattiþ // asya tu vibhàgaþ-- pårvaü hi pratiùedhasiddhàvasati pratiùedhye kimanena pratiùidhyate ?, pa÷càt siddhau pratiùedhàsiddhiþ- pratiùedhàbhàvàditi, yågapatsiddhau pratiùedhyasiddhyabhyanuj¤ànàdanarthakaþ pratiùedha iti, pratiùedhalakùaõe ca vàkye 'nupapadyamàne siddhaü pratyakùàdãnàü pramàõatvamiti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.13 ********************** NyS_2,1.13: sarvapramàõapratiùedhàcca pratiùedhànupapattiþ // katham ?. "traikàlyàsiddheþ"ityasya hetoryadyudàharaõamupàdãyate ? hetvarthasya sàdhakatvaü dçùñànte dar÷ayitavyamiti. na ca tarhi pratyakùàdãnàmapràmàõyam, atha pratyakùàdãnàmapràmàõyam ?. upàdãyamànamapyudàharaõaü nàrthaü sàdhayiùyatãti. soyaü sarvapramàõairvyàhato heturahetuþ-- "siddhàntamabhyupetya tadvirodhã viruddhaþ 1-2-6"iti, vàkyàrtho hyasya siddhàntaþ sa ca vàkyàrthaþ-- 'pratyakùàdãni nàrthaü sàdhayanti' iti. idaü càvayavànàmupàdànamarthasya sàdhanàyeti/ atha nopàdãyate? apradar÷itahetvarthasya dçùñànte na sàdhakatvamiti pratiùedho nopapadyate-- hetutvàsiddheriti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.14 ********************** NyS_2,1.14: tatpràmàõye và na sarvapramàõavipratiùedhaþ // pratiùedhalakùaõe svavàkye teùàmavayavà÷ritànàü pratyakùàdãnàü pràmàõye 'bhyanuj¤àyamàne paravàkyepyavayavà÷ritànàü pràmàõyaü prasajyate-- avi÷eùàditi. evaü ca na sarvàõi pramàõàni pratiùidhyante iti/"vipratiùedhaþ"iti vãtyayamupasargaþ saüpratipattyarthe navyàghàte-- arthàbhàvàditi // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.15 ********************** NyS_2,1.15: traikàlyàpratiùedha÷ca ÷abdàdàtodyasiddhivattatsiddheþ // kimarthaü punaridamucyate ? pårvoktanibandhanàrtham. yattàvat pårvoktam-- 'upalabdhihetorupalabdhiviùayasya càrthasya pårvàparasahabhàvàniyamàd yathàdar÷anaü vibhàgavacanam' iti taditaþ samuttthànaü yathà vij¤àyeta| aniyamadar÷ã khalvayaü krçùirniyamena pratiùedhaü pratyàcaùñe-- traikàlyasya càyuktaþ pratiùedha iti| tatraikàü vidhàmudàharati-- ÷abdàdàtodyasiddhivaditi, yathà pa÷càt siddhena ÷abdane pårvasiddhamàtodyamanumãyate. sàdhyaü càtodyaü sàdhanaü ca ÷abdaþ. antarhite hyàtodye svanato 'numànaü bhavatãti-- vãõà vàdyate veõuþ påryate iti svanavi÷eùeõàtodyavi÷eùaü pratipadyate. tathà pårvasiddhamupalabdhiviùayaü pa÷càtsiddhenopalabdhihetunà pratipadyate iti. nidar÷anàrthatvàccàsya ÷eùayorvidhayoryathoktamudàharaõaü veditavyamiti| kasmàt punariha tannocyate pårvoktamupapàdyate ? iti, sarvathà tàvadayamarthaþ prakà÷ayitavyaþ sa iha và prakà÷yeta tatra và na ka÷cidvi÷eùa iti| pramàõaü prameyamiti ca samàkhyà samàve÷ena vartate-- samàkhyànimittava÷àt. samàkhyànimittaü tåpalabdhisàdhanaü pramàõam upalabdhiviùaya÷ca prameyamiti. yadà copalabdhiviùayaþ kvacidupalabdhisàdhanaü bhavati tadà pramàõaü prameyamiti caiko 'rtho 'bhidhãyate // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.16 ********************** asyàrthasyàvadyotanàrthamidamucyate--- NyS_2,1.16: prameyatà ca tulàpràmàõyavat // gurutvaparimàõaj¤ànasàdhanaü tulà pramàõam. j¤ànaviùayo gurudravyaü suvarõàdi prameyam. yadà (ca) suvarõàdinà tulàntaraü vyavasthàpyate tadà tulàntarapratipattau suvarõàdi pramàõaü tulàntaraü prameyamiti, evamanavayavena tantràrtha uddiùño veditavyaþ-- àtmà tàvadupalabidhaviùayatvàt prameye paripañhitaþ upalabdhau ca svàtantryàt pramàtà, buddhirupalabdhisàdhanatvàt pramàõam. upalabdhiviùayatvàt prameyam. ubhayàbhàvàt pramitiþ evamarthavi÷eùe samàkhyàsamàve÷o yojyaþ| tathà ca kàraka÷abdà nimittava÷àt samàve÷ena vartante iti. 'vçkùastiùñhatãti svasthitau svàtantryàt kartà, 'vçkùaü pa÷yatãtidar÷anenàptumiùyamàõatvàt karma. 'vçkùeõa candramasaü j¤àpayatãti j¤àpakasya sàdhakatamatvàt karaõam. 'vçkùàyodakamàsi¤catãti àsicyamànenodakena vçkùamabhipraitãti saüpradànam. 'vçkùàt parõaü patatãti "dhruvamapàye 'pàdànam" ityapàdànam. 'vçkùe vayàüsi santãti "àdhàro 'dhikaraõam" ityadhikaraõam, evaü ca sati ca dravyamàtraü kàrakaü na và kriyàmàtram| kiü tarhi ? kriyàsàdhanaü kriyàvi÷eùayuktaü kàrakam--- yat kriyàsàdhanaü svatantraþ sa kartà. na dravyamàtraü na kriyàmàtram, kriyayà vyàptumiùyamàõatamaü karma. na dravyamàtraü na kriyàmàtram, evaü sàdhakatamàdiùvapi, evaü ca kàrakànvàkhyànaü yathaivopapattita evaü lakùaõataþ kàrakànvàkhyànamapi na dravyamàtreõa na kriyayà và| kiü tarhi ?. kriyàsàdhane kriyàvi÷eùayukta iti, kàparaka÷abda÷càyaü pramàõaü prameyamiti sa ca kàrakadharmaü na hàtumarhati. asti bho kàraka÷abdànàü nimittava÷àt samàve÷aþ pratyakùàdãni ca pramàõàni-- upalabdhihetutvàt. prameyaü ca-- upalabdhiviùayatvàt, saüvedyàni pratyakùàdãni pramàõàni ca-- 'pratyakùeõopalabhe anumànenopalabhe upamànenopalabhe àgamenopalabhe. pratyakùaü me j¤ànam ànumànikaü me j¤ànam aupamànikaü me j¤ànam àgamikaü me j¤ànam' iti vi÷eùà gçhyante, lakùaõata÷ca j¤àpyamànàni j¤àyante vi÷eùeõa-- 'indriyàrthasaünikarùotpannaü j¤ànam' ityevamàdinà // 16 // seyamupalabdhiþ pratyakùàdiviùayà kiü pramàõàntarataþ ? athàntareõa pramàõam = asàdhanà ? iti, ka÷càtra vi÷eùaþ ?, _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.17 ********************** NyS_2,1.17: pramàõataþ siddheþ pramàõànàü pramàõàntarasiddhiprasaïgaþ // yadi pratyakùàdãni pramàõenopalabhyante ? yena pramàõenopalabhyante tat pramàõàntaramastãni pramàõàntarasadbhàvaþ prasajyate ityanavasthàmàha-- tasyàpyanyena tasyàpyanyeneti, na cànavasthà ÷akyànuj¤àtum-- anupapatteriti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.18 ********************** NyS_2,1.18: tadvinivçttarvà pramàõasiddhivat prameyasiddhi // yadi pratyakùàdyupalabdhau pramàõàntaraü nivartate ? àtmetyupalabdhàvapi pramàõàntaraü nivartsyati-- avi÷eùàt. evaü ca sarvapramàõavilopa iti // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.19 ********************** ata àha--- NyS_2,1.19: na pradãpaprakà÷asiddhivat tatsiddheþ // yathà pradãpaprakà÷aþ pratyakùàïgatvàd dç÷yadar÷ane pramàõaü sa ca pratyakùàntareõa cakùuùaþ saünikarùeõa gçhyate, pradãpabhàvàbhàvayordar÷anasya tathàbhàvàd dar÷anaheturanumãyate. 'tamasi pradãpamupàdadãthàþ' ityàptopade÷enàpi pratipadyate, evaü pratyakùàdãnàü yathàdar÷anaü pratyakùàdibhirevopasabdhiþ| indriyàõi tàvat svaviùayagrahaõenaivànumãyante. arthàþ pratyakùato gçhyante. indriyàrthasaünikarùàstvàvaraõena liïgenànumãyante. indriyàrthasaünikarùotpannaü j¤ànamàtmamanasoþ saüyogavi÷eùàdàtmasamavàyàcca sukhàdivad gçhyate. evaü pramàõavi÷eùo vibhajya vacanãyaþ| yathà ca dç÷yaþ san pradãpaprakà÷o dç÷yàntaràõàü dar÷anaheturiti dç÷yadar÷anavyavasthàü labhate evaü prameyaü sat ki¤cidarthajàtamupalabdhihetutvàt pramàõaprameyavyavasthàü labhate, seyaü pratayakùàdibhireva pratyakùàdãnàü yathàdar÷anamupalabdhirna pramàõàntarato na ca pramàõamanteraõa niþsàdhaneti // tanaiva tasyàgrahaõamiti cet ? na-- arthabhedasya lakùaõasàmànyàt5| pratyakùàdãnàü pratyakùàdibhireva grahaõamityayuktam-- anyena hyanyasya grahaõaü dçùñamiti, na-- arthabhedasya lakùaõasàmànyàtupratyakùalakùaõenànekorthaþ saügçhãtastatra kena cit kasyacid grahaõamityadoùaþ, evamanumànàdiùvapãti, yathoddhçtenodakenà÷ayasthasya grahaõamiti // j¤àtçmanaso÷ca dar÷anàt6| 'ahaü sukhã ahaü duþkhã ca' iti tenaiva j¤àtrà tasyaiva grahaõaü dç÷yate." yugapajj¤ànànutpattirmanaso liïgam" iti ca tenaiva manasà tasyaivànumànaü dç÷yate, j¤àturj¤eyasya càbhedo grahaõasya gràhyasya càbheda iti // nimittabhedo 'treti cet ? samànam7| na nimittàntareõa vinà j¤àtàtmànaü jànãte. na ca nimittàntareõa vinà manasà mano gçhyate iti, samànametat | pratyakùàdibhiþ pratyakùàdãnàü grahaõam ityatràpyarthabhedo na gçhyate iti // pratyakùàdãnàü càviùayasyànupapatteþ8| yadi syàt ki¤cidarthajàtaü pratyakùàdãnàmaviùayaþ yat pratyakùàdibhirna ÷akyaü grahãtuü tasya grahaõàya pramàõàntaramupàdãyeta tattu na ÷akyaü kenacidupapàdayatumiti, pratayakùàdãnàü yathàdar÷anamevedaü saccàsacca sarvaü viùaya iti // kecittu dçùñàntamaparigçhãtaü hetunà | vi÷eùahetumantareõa sàdhyasàdhanàyopàdadate yathà pradãpaprakà÷aþ pradãpàntaraprakà÷amantareõa gçhyate tathà pramàõàni pramàõàntaramantareõa gçhyante iti. sa càyam--- kva cinnivçttidar÷anàdanivçttidar÷anàcca kva cidanekàntaþ9| yathàyaü prasaïgo nivçttidar÷anàt pramàõasàdhanàyopàdãyate evaü prameyasàdhanàyàpyupàdeyaþ-- avi÷eùahetutvàt, yathà sthàlyàdiråpagrahaõe pradãpaprakà÷aþ prameyasàdhanàyopàdãyate evaü pramàõa sàdhanàyàpyupàdeyaþ-- vi÷eùahetvabhàvàt, soyaü vi÷eùahetuparigrahamantareõa dçùñànta ekasmin pakùe upàdeyo na pratipakùe ityanekàntaþ | ekasmiü÷ca pakùe dçùñànta ityanekàntaþ- vi÷eùahetvabhàvàditi // vi÷eùahetuparigrahe sati upasaühàràbhyanuj¤ànàdapratiùedhaþ10| vi÷eùahetuparigçhãtastu dçùñànta ekasmin pakùe upasaühiyamàõo na ÷akyo 'nanuj¤àtum evaü ca sati 'anekàntaþ' ityayaü pratiùedho na bhavati| pratyakùàdãnàü pratyakùàdibhirupalabdhàv anavastheticet ? na-- saüvidviùaya- nimittànàmupalabdhyà vyavahàropapa11tteþ| pratyakùeõàrthamupalabhe anumànenàrthamupalabhe upamànenàrthamupalabhe àgamenàrthamupalabhe iti. pratyakùaü me j¤ànam ànumànikaü me j¤ànam aupamànikaü me j¤ànam àgamikaü me j¤ànamiti saüvidviùayaü saüvinnimittaü copalabhamànasya dharmàrthasukhàpavargaprayojanaþ tatpratyanãkaparivarjanaprayojanana÷ca vyavahàra upapadyate soyaü tàvatyaiva nirvartate. na càsti vyavahàràntaramanavasthàsàdhanãyaü yena prayukto 'navasthàmupàdadãteti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.20 ********************** sàmànyena pramàõàni parãkùya vi÷eùeõa parãkùyante, tatra--- NyS_2,1.20: pratyakùalakùaõànupapattir asamagravacanàt // àtmamanaþsaünikarùo hi kàraõàntaraü noktamiti, na càsaüyukte dravye saüyogajanyasya guõasyotpattiriti. j¤ànotpattidar÷anàdàtmamanaþsaünikarùaþ kàraõam| manaþsaünikarùànapekùasya cendrinayàrthasaünikarùasya j¤ànakàraõatve yugapadutpadyeran buddhaya iti manaþsaünikarùopi kàraõam // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.21 ********************** tadidaü såtraü purastàt kçtabhàùyam--- NyS_2,1.21: nàtmamanasoþ saünikarùàbhàve pratyakùotpattiþ // àtmamanasoþ saünikarùàbhàve notpadyate pratyakùam indriyàrthasaünikarùàbhàvavaditi, sati cendriyàrthasaünikarùe j¤ànotpattidar÷anàt kàraõabhàvaü bruvate // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.22 ********************** NyS_2,1.22: digde÷akàlàkà÷eùvapyevaü prasaïgaþ // digàdiùu satsu j¤ànabhàvàt tànyapi kàraõànãti. akàraõabhàvepi j¤ànotpatterdigàdisaünidheravarjanãyatvàt | yadàpyakàraõaü digàdãni j¤ànotpattau tadàpi satsu digàdiùu j¤ànena bhavitavyaü na hi digàdãnàü saünidhiþ ÷akyaþ parivarjayitumiti| tatra kàraõabhàve hetuvacanam-- etasmàd hetordigàdãni j¤ànakàraõànãti| àtmamanaþsaünikarùastarhyupasaükhyeya iti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.23 ********************** tatredamucyate--- NyS_2,1.23: j¤ànaliïgatvàdàtmano nànavarodhaþ // j¤ànamàtmaliïgam-- tadguõatavàt. na càsaüyukte dravye saüyogajasya guõasyotpattirastãti // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.24 ********************** NyS_2,1.24: tadayaugapadyaliïgatvàcca na manasaþ // anavarodha iti vartate, "yugapajj¤ànànutpattirmanaso liïgam 1-1-16" ityucyamàne sidhyatyeva manaþsaünikàrùàpekùa indriyàrthasaünikarùo j¤ànakàraõamiti // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.25 ********************** NyS_2,1.25: pratyakùanimittatvàccendriyàrthayoþ saünikarùasya sva÷abdena vacanam // pratyakùànumànopamàna÷abdànàü nimittamàtmamanaþsaünikarùaþ pratyakùasyaivendriyàrthasaünikarùa ity asamàno 'samànatvàt tasya grahaõam // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.26 ********************** NyS_2,1.26: suptavyàsaktamanasàü cendriyàrthayoþ saünikarùanimittatvàt // indriyàrthasaünikarùasya grahaõaü nàtmamanasoþ saünikarùasyeti, ekadà khalvayaü prabodhakàlaü praõidhàya suptaþ praõidhànava÷àt prabudhyate, yadà tu tãvrau dhvanispar÷auü prabodhakàraõaü bhavatastadàprasuptasyendriyàrthasaünikarùanimittaü prabodhaj¤ànamutpadyate tatra na j¤àturmanasa÷ ca saünikarùasya pràdhànyaü bhavati, kiü tarhi ?. indriyàrthayoþ saünikarùasya--nahyatmà jij¤àsamànaþ prayatnena manastadà prerayatãti| ekadà khalvayaü viùàyàntaràvyàsaktamanàþ saükalpava÷àd viùayàntaraü jij¤àsamànaþ prayatnapreritena manasà indriyaü saüyojya yad viùayàntaraü jànãte, yadà tu khalvasya niþsaükalpasya nirjij¤àsasya ca vyàsaktamanaso bàhyaviùayopanipàtanàd j¤ànamutpadyate tadendriyàrthasaünikarùasya pràdhànyam-- na hyatràsau jij¤àsamànaþ prayatnena manaþ prerayatãti| pràdhànyàccendrinayàrthasaünikarùasya grahaõaü kàryaü guõatvànnàtmamanasoþ saünikarùasyeti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.27 ********************** pràdhànye ca hetvantaram--- NyS_2,1.27: tai÷càpade÷o j¤ànavi÷eùàõàm // taiþ | indriyairarthai÷ca vyapadi÷yante j¤ànavi÷eùàþ, katham ?. 'ghràõena jighrati' 'cakùuùà pa÷yati' 'rasanayà rasayatãti. 'ghràõavij¤ànaü cakùurvij¤ànaü rasanavij¤ànam' 'gandhavij¤ànaü råpavij¤ànaü rasavij¤ànam' iti ca, indriyaviùayavi÷eùàcca pa¤cadhàbuddhirbhavati ataþ pràdhanyamindriyàrthasaünikarùasyeti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.28 ********************** yaduktam-- 'indriyàrthasaünikarùagrahaõaü kàryaü nàtmamanasoþ saünikarùasyeti. kasyàt ?. suptavyàsaktamanasàmindriyàrthayoþ saünikarùasya j¤ànanimittatvàt' iti. soyam--- NyS_2,1.28: vyàhatatvàdahetuþ // yadi tàvat kvacidàtmamanasoþ sanikarùasya j¤ànakàraõatvaü neùyate ? tadà "yugapajj¤ànànutpattirmanaso liïgam 1-1-26" iti vyàhanyeta. nedànãü manasaþ saünikarùamindriyàrthasaünikarùo 'pekùate. manaþsaüyogànapekùàyàü ca yugapajj¤ànotpattiprasaïgaþ| atha mà bhåd vyàghàta iti sarvavij¤ànànàmàtmamanasoþ saünikarùaþ kàraõamiùyate ? tadavasthamevedaü bhavati-- 'j¤ànakàraõatvàdàtmamanasoþ saünikarùasya grahaõaü kàryam' iti // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.29 ********************** NyS_2,1.29: nàrthavi÷eùapràbalyàt // nàsti vyàghàtaþ- na hyàtmamanaþsaünikarùasya j¤ànakàraõatvaü vyabhicarati. indriyàrthasaünikarùasya pràdhànyamupàdãyate-- arthavi÷eùapràbalyàddhi suptavyàsaktamanasàü j¤ànotpattirekadà bhavati| arthavi÷eùaþ ka÷cidevendriyàrthastasya pràbalyaü tãvratàpañute, taccàrthavi÷eùapràbalyàmindriyàrthasaünikarùaviùayaü nàtmamanasoþ saünikarùaviùayaü tasmàdindriyàrthasaünikarùaþ pradhànamiti| asati praõidhàne saükalpe càsati suptavyàsaktamanasàü yad indriyàrthasaünikarùàdutpadyate j¤ànaü tatra manaþsaüyogopi kàraõamiti manasi kriyàkàraõaü vàcyamiti, yathaiva j¤àtuþ khalvayamicchàjanitaþ prayatno manasaþ preraka àtmaguõa evamàtmani guõàntaraü sarvasya sàdhakaü pravçttidoùajanitamasti yena preritaü mana indriyeõa saübadhyate. tena hy apreryamàõe manasi saüyogàbhàvàt j¤ànàtutpattau sarvàrthatàsya nivartate. eùitavyaü càsaya guõàntarasya dravyaguõakarmakàrakatvam anyathà hi caturvidhànàmaõånàü bhåtasåkùmàõàü manasàü ca tato 'nyasya kriyàhetorasaübhavàt ÷arãrendriyaviùayàõàmanutpattiprasaïgaþ // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.30 ********************** NyS_2,1.30: pratyakùamanumànam ekade÷agrahaõàdupalabdheþ // yadidamindriyàrthasaünikarùàdutpadyate j¤ànam 'vçkùaþ' iti etat kila pratyakùaü tatkhalvanumànameva, kasmàt ?. ekade÷agrahaõàd vçkùasyopalabdheþ | arvàgbhàgamayaü gçhãtvà vçkùamupalabhate na caikade÷o vçkùaþ, tatra yathà dhåmaü gçhãtvà vahnimanuminoti tàdçgeva tad bhavati| kiü punargçhyamàõàdekade÷àd arthàntaramanumeyaü manyase ?, avayavasamåhapakùe avayavàntaràõi dravyotpattipakùe tàni càvayavã ceti| avayavasamåhapakùe tàvadekade÷agrahaõàd vçkùabuddherabhàvaþ-- na hy agçhyamàõamekade÷àntaraü vçkùo gçhyamàõaikade÷avaditi| atha ekade÷agrahaõàdekade÷àntarànumàne samudàyapratisaüdhànàt tatra vçkùabuddhiþ ?, na tarhi vçkùabuddhiranumànamevaü sati bhavitumarhatãti| dravyàntarotpattipakùe nàvayavy anumeyaþ-- asyaikade÷asaübaddhasyàgrahaõàd grahaõe càvi÷eùàdanamumeyatvàbhàvaþ, tasmàd vçkùabuddhiranumànaü na bhavati // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.31 ********************** ekade÷agrahaõamà÷ritya pratyakùasyànumànatvamupapàdyate tacca-- NyS_2,1.31: na pratyakùeõa yàvat tàvadapyupalambhàt // na pratyakùamanumànam, kasmàt ?. pratyakùeõaivopalambhàt | yat tadekade÷agrahaõamà÷rãyate pratyakùeõàsàvupalambhaþ, na copalambho nirviùayosti yàvaccàrthajàtaü tasya viùayastàvadabhyanuj¤àyamànaü pratyakùavyavasthàpakaü bhavati| kiü punastato 'nyadarthajàm ?. avayavã samudàyo và| na caivade÷agrahaõam anumànaü bhàvayituü ÷akyam-- hetvabhàvàditi // anyathàpi ca pratyakùasya nànumànatvaprasaïgaþ-- tatpårvakatvàt12| pratyakùapårvakamanumànam-- saübaddhàvagnidhåmau pratyakùato dçùñavato dhåmapratyakùadar÷anàd agnàvanumànaü bhavati. yacca saübaddhayorliïgaliïganoþ pratyakùaü yacca liïmàtrapratyakùagrahaõaü naitadantareõànumànasya pravçttirasti na tvetadanumànam-- indriyàrthasaünikarùajatvàt. na cànumeyasyendriyeõa saünikarùàdanumànaü bhavati, soyaü pratkùànumànayorlakùaõabhedo mahànà÷rayitavya iti // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.32 ********************** NyS_2,1.32: na caikade÷opalabdhir avayavisadbhàvàt // na caikade÷opalabdhimàtram, kiü tarhi ?. ekade÷opalabdhiþ tatsahacaritàvayavyupalabdhi÷ca, kasmàt ?. avayavisadbhàvàt | asti hyayamekade÷avyatirikto 'vayavã, tasyàvayavasthànasyopalabdhikàraõapràptasya ekade÷opalabdhau anupalabdhiranupapanneti // akçtsnagrahaõàditicet ? na-- kàraõato 'nyasyaikade÷asyàbhàvàt13| na càvayavàþ kçtsnà gçhyante-- avayavairevàvayavàntaravyavadhànàt. nàvayavã kçtsno gçhyate iti-- nàyaü gçhyamàõeùvavayaveùu parisamàpta iti, seyamekade÷opalabdhiranivçttaiveti| kçtsnamiti vai khalva÷eùatayàü satyàü bhavati. akçtsnamiti ÷eùe sati. taccaitad avayaveùu bahuùvasti-- avyavadhàne grahaõàd vyavadhàne càgrahaõàditi| aïgaü tu bhavàn pçùño vyàcaùñàm-- gçhyamàõasyàvayavinaþ kimagçhãtaü manyase ? yenaikade÷opalabdhiþ syàditi, na hyasya kàraõebhyo 'nye ekade÷à bhavantãti, tatràvayavavçttaü nopapadyate iti| idaü tasya vçttam-- yeùàmindriyasaünikarùàd grahaõamavayavànàü taiþ saha gçhyateyeùàmavayavànàü vyavadhànàdagrahaõaü taiþ saha na gçhyate| na caitatkçtosti bheda iti| samudàyopya÷eùatà và samudàyo vçkùaþ syàt ? tatpràptirvà ? ubhayathà grahaõàbhàvaþ | målaskandha÷àkhàpalà÷àdãnàma÷eùatà và samudàyo vçkùa iti syàt ? pràptirvà samudànayinàmiti ? ubhayathà (api) samudàyabhåtasya vçkùasya grahaõaü nopapadyate iti | avayavaistàvadavayavàntarasya vyavadhànàda÷eùagrahaõaü nopapadyate pràptigrahaõamapi nopapadyate-- pràptimatàmagrahaõàt, seyamekade÷agrahaõasahacarità vçkùabuddhirdravyàntarotpattau kalpate na samudàyamàtre iti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.33 ********************** NyS_2,1.33: sàdhyatvàdavayavini saüdehaþ // "avayavisadbhàvàt" ityayamahetuþ-- sàdhyatvàt | sàdhyaü tàvadetat-- kàraõebhyo dravyàntaramutpadyate iti. anupapàditametat, evaü ca sati vipratipattimàtraü bhavati vipratipatte÷càvayavini saü÷aya iti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.34 ********************** NyS_2,1.34: sarvàgrahaõamavayavyasiddheþ // yadyavayavã nàsti ? sarvasya grahaõaü nopapadyate| kiü tat sarvam ?, dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàþ| kathaü kçtvà ?, paramàõusamavasthànaü tàvad dar÷anaviùayo na bhavati-- atãndriyatvàdaõånàm. dravyàntaraü càvayavibhåtaü dar÷anaviùayo nàsti. dar÷anaviùayà÷ceme dravyàdayo gçhyante te niradhiùñhànà na gçhyeranu gçhyante tu-- 'kumbhoyaü ÷yàma eko mahàn saüyuktaþ spandate asti mçnmaya÷ca' iti. santi ceme guõàdayo dharmà iti. tena sarvasya grahaõàt pa÷yàmo 'sti dravyàntarabhåto 'vayavãti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.35 ********************** NyS_2,1.35: dhàraõàkarùaõopapatte÷ca // avayavyarthàntarabhåta iti, saügrahakàrite vai dhàraõàkarùaõe, saügraho nàma saüyogasahacaritaü guõàntaraü snehadravatvakàritam apàü saüyogàdàme kumbhe agnisaüyogàt pakve| yadi tvavayavakàrite abhaviùyatàm ? pàü÷urà÷iprabhçtiùvapyaj¤àsyetàm, dravyàntarànutpattau ca tçõopalakàùñhàdiùu jatusaügçhãteùvapi nàbhaviùyatàmiti| athàvayavinaü pratyàcakùàõakaþ 'mà bhåt pratyakùalopaþ' ityaõusa¤cayaü dar÷anaviùayaü pratijànànaþ kimanuyoktavyaþ ? iti, 'ekamidaü dravyam' ityekabuddherviùayaü paryanuyojyaþ | kimekabuddhirabhinnàrthaviùayà ? aho bhinnàrthaviùayà ? iti, abhinnàrthaviùayeticet ? arthàntarànuj¤ànàdavayavisiddhiþ, nànàrthaviùayeti cet ? bhinneùvekadar÷anànupapattiþ | anekasmin eka iti vyàhatà buddhirna dç÷yate iti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.36 ********************** NyS_2,1.36: senàvanavad grahaõamiticet ? nàtãndriyatvàdaõånàm // yathà senàïgeùu vanàïgeùu ca dåràdagçhyamàõapçthaktveùu 'ekam' ityupapadyate buddhiþ evamaõuùu saüciteùvagçhyamàõapçthaktveùu 'ekam' ityupapadyate buddhiriti | yathàgçhyamàõapçthaktvànàü senàvanàïgànàm àràt kàraõàntarataþ pçthaktvasyàgrahaõaü yathàgçhyamàõajàtãnàü palà÷a iti và khadira iti và nàràj jàtigrahaõaü bhavati yathàgçhyamàõapraspandànàü nàràt spandagrahaõam. gçhyamàõe càrthajàte pçthaktvasyàgrahaõàt 'ekam' iti bhàktaþ pratyayo bhavati. na tvaõånàü gçhyamàõapçthaktvànàü kàraõataþ pçthaktvasyàgrahaõàd bhàkta ekapratyayaþ-- atãndriyatvàdaõçnàmiti | idameva parãkùyate-- kimekapratyayo 'õusaücayaviùayaþ ? àho svinna ? iti, aõusaücaya eva senàvanàïgàni, na ca parãkùyamàõamudàharaõamiti yuktam-- sàdhyatvàditi // dçùñamiticet ? na-- tadviùayasya parãkùopapatteþ | 14 | yadapi manyeta-- dçùñamidaü senàvanàïgànàü pçthaktvasyàgrahaõàdabhedena 'ekam' itigrahaõaü na ca dçùñaü ÷akyaü pratyàkhyàtumiti| tacca naivam-- tadviùayasya parãkùopapatteþ dar÷anaviùaya evàyaü parãkùyate yoyamekamiti pratyayo dç÷yate sa parãkùyate-- kiü dravyàntaraviùayo và ? athàõusaücayaviùayaþ ? iti, atra dar÷anamanyatarasya sàdhakaü na bhavati| nànàbhàve càõånàü pçthaktvasyàgrahaõàdabhedena 'ekam' itigrahaõam atasmiüstaditipratyayo yathà sthàõau puruùa iti| tataþ kim ?. atasmiüstaditipratyayasya pradhànàpekùitvàt pradhànasiddhiþ| sthàõau puruùa iti pratyayasya kiü pradhànam ?. yo 'sau puruùe puruùapratyayaþ tasmin sati puruùasàmànyagrahaõàt sthàõau puruùoyamiti, evaü nànàbhåteùu 'ekam' iti sàmànyagrahaõàt pradhàne sati bhavitumarhati pradhànaü ca sarvasyàgrahaõàd nopapadyate iti. tasmàdabhinne evàyamabhedapratyayaþ-- 'ekam' iti// indriyàntaraviùayeùvabhedapratyayaþ pradhànamiticet ? na-- vi÷eùahetvabhàvàd dçùñàntàvyavasthà | 15 | ÷rotràdiviùayeùu ÷abdàdiùvabhinneùu ekapratyayaþ pradhànam anekasminn ekapratyayasyeti| evaü ca sati dçùñàntopàdànaü na vyavatiùñhate-- vi÷eùahetvabhàvàt, aõuùu saüciteùvekapratyayaþ kimatasmiüstaditipratyayaþ sthàõau puruùapratyayavat ? athàrthasya tathàbhàvàt tasmiüstaditipratyayo yathà ÷abdasyaikatvàdekaþ ÷abda iti ?, vi÷eùahetuparigrahamantareõa dçùñàntau saü÷ayamàpàdayata iti| kumbhavat saücayamàtraü gandhàdayopãtyanudàharaõaü gandhàdaya iti| evaü parimàõasaüyogaspandajàtivi÷eùapratyayànapyanuyoktavyaþ teùu caivaü prasaïga iti // ekatvabuddhistasmiüstaditipratyaya iti vi÷eùahetuþ-- mahaditi- pratyena sàmànàdhikaraõyàt | 16 | 'ekamidaü mahacca' ityekaviùayau pratyayau samànàdhikaraõau bhavatastena vij¤àyate-- yanmahat tadekamiti| aõusamåhàti÷ayagrahaõaü mahatpratyaya iticet ? so 'yam amahatsvaõuùu mahatpratyayo 'tasmiüstaditipratyayo bhavatãti| kiü càtaþ ? atasmiüstaditipratyayasya pradhànàpekùitvàt pradhànasiddhiriti ubhavitavyaü mahatyeva mahatpratyayeneti| aõuþ ÷abdo mahàniti ca vyavasàyàt pradhànasiddhiriticet ? na-- mandatãvratàgrahaõamiyattànavadhàraõàd yathà dravye | 17 | 'aõuþ ÷abdo 'lpo mandaþ' ityetasya grahaõam 'mahàn ÷abdaþ pañustãvraþ' ityetasya grahaõam, kasmàt ? iyattànavadhàraõàtuna hyayam 'mahàn ÷abdaþ' itivyavasyan 'iyànayam' ityavadhàrayati yathà badaràmalakabilvàdãni| 'saüyukte ime' iti ca dvitvasamànà÷rayapràptigrahaõam // dvau samudàyàvà÷rayaþ saüyogasyeticet ? | 18 | koyaü samudàyaþ ? pràptiranekasya ? anekà và pràptirekasya samudàya iticet ? pràpteragrahaõaü pràptyà÷ritàyà | 19 | 'saüyukte ime vastunã' iti nàtra dve pràptã saüyukte gçhyete // anekasamåhaþ sudàya iticet ? na-- dvitvena sàmànàdhikaraõyasya grahaõàt | 20 | 'dvàvimau saüyuktàvarthauü' iti grahaõe sati nànekasamåhà÷rayaþ saüyogo gçhyate na ca dvayoraõvorgrahaõamasti tasmànmahatã dvitvà÷rayabhåte dravye saüyogasya sthànamiti// pratyàsattiþ pratãghàtàvasànà saüyogo nàrthàntaramiticet ? na-- arthàntarahetutvàt saüyogàsya | 21 | ÷abdaråpàdispandànàü hetuþ saüyogaþ-- na ca dravyayorguõàntaropajananamantareõa ÷abde råpàdiùu spande ca kàraõatvaü gçhyate tasmàd guõàntaram| pratyayaviùaya÷càrthàntaraü tatpratiùedho và | 22 | 'kuõóalã guruþ akuõóala÷chàtraþ' iti saüyogabuddhe÷ca yadyarthàntaraüpa na viùayaþ ? arthàntarapratiùedhastarhi viùayastatra--- pratiùidhyamànavacanam | 23 | 'saüyukte dravye' iti yadarthàntaramanyatra dçùñamiha pratiùidhyate tad vaktavyamiti| dvayormahatorà÷ritasya grahaõàd nàõvà÷raya iti // jàtivi÷eùasya pratyayànuvçttiliïgasyàpratyàkhyànam. pratyàkhyàne và pratyayavyavasthànupapattiþ| vyadhikaraõasyànabhivyakteradhikaraõavacanam | 24 | aõusamavasthànaü viùaya iticet ?--- pràptàpràptasàmarthyavacanam | 25 | kimapràpte aõusamavasthàne tadà÷rayo jàtivi÷eùo gçhyate ? atha pràpte ? iti| apràpte grahaõamiticet ? vyavahitasyàõusamavasthànasyàpyupalabdhiprasaïgaþuvyavahite 'õusamavasthàne tadà÷rayo jàtivi÷eùo gçhyeta| pràpte grahaõamiticet ? madhyaparabhàgayorapràptau anabhivyaktiþ| yàvat pràptaü bhavati tàvatyabhivyaktiriticet ? tàvato 'dhikaraõatvamaõusamavasthànasyauyàvati pràpte jàtivi÷eùo gçhyate tàvadasyàdhikaraõamiti pràptaü bhavati tatra--- ekasamudàye pratãyamàne 'rthabhede | 26 | evaü ca sati yo 'õusamudàyo vçkùa iti pratãyate tatra vçkùabahutvaü pratãyetauyatra yatra hyaõusamudàyasya bhàge vçkùatvaü gçhyate sa sa vçkùa iti, tasmàt samuditàõusamavasthànasyàrthàntarasya jàtivi÷eùàbhivyaktiviùayatvàd avayavyarthàntarabhåta iti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.37 ********************** parãkùitaü pratyakùam // anumànamidànãü parãkùate--- NyS_2,1.37: rodhopaghàtasàdç÷yebhyo vyabhicàràdanumànamapramàõam // apramàõamiti | ekadàpyarthasya na pratipàdakamiti| rodhàdapi nadã pårõà gçhyate tadà ca 'upariùñhàd vçùño devaþ' iti mithyànumànam. nãóopaghàtàdapi pipãlikàõóasaücàro bhavati tadà ca 'bhaviùyati vçùñiþ' iti mithyànumànamiti, puruùopi mayåravà÷itamanukaroti tadàpi ÷abdasàdç÷yàd mithyànumànaü bhavati // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.38 ********************** NyS_2,1.38: naikade÷atràsasàdç÷yebhyo 'rthàntarabhàvàt // nàyamanumànavyabhicàraþ ananumàne tu khalvayamanumànàbhimànaþ| katham ?. nàvi÷iùño liïgaü bhavitumarhati, pårvodakavi÷iùñaü khalu varùodakaü ÷ãghrataratvaü srotaso bahutaraphenaphalaparõakàùñhàdivahanaü copalabhamànaþ pårõatvena nadyàþ 'upari vçùño devaþ' ityanuminoti nodakavçddhimàtreõa| pipãlikàpràyasyàõóasaücàre 'bhaviùyati vçùñiþ' ityanumãyate na kàsàü ciditi| 'nedaü mayåravà÷itaü tatsadç÷oyaü ÷abdaþ' itivi÷eùàparij¤ànàd mithyànumànamiti, yastu vi÷iùñàcchabdàd vi÷iùñamayåravà÷itaü gçhõati tasya vi÷iùño 'rtho gçhyamàõo liïgaü yathà sarpàdãnàmiti| soyamanumàturaparàdho nànumànasya yo 'rthavi÷eùeõànumeyamarthamavi÷iùñàrthadar÷anena bubhutsate iti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.39 ********************** trikàlaviùayamanumànam-- traikàlyagrahaõàdityuktam atraca--- NyS_2,1.39: vartamànàbhàvaþ patataþ patitapatitavyakàlopapatteþ // vçntàt pracyutasya phalasya bhåmau pratyàsãdato yad årdhvaü sa patito 'dhvà tatsaüyuktaþ patitakàlaþ, yo 'dhasyàt sa patitavyo 'dhvà tatsaüyuktaþ kàlaþ patitavyakàlaþ, nedànãü tçtãyo 'dhvà vidyate yatra patatãti vartamànaþ kàlo gçhyeta. tasmàd vartamànaþ kàlo na vidyate iti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.40 ********************** NyS_2,1.40: tayorapyabhàvo vartamànàbhàve tadapekùatvàt // nàdhvavyaïgyaþ kàlaþ, kiü tarhi ?, kriyàvyaïgyaþ | patatãti yadà patanakriyà vyuparatà bhavati sa kàlaþ patitakàlaþ, yadotpatsyate sa patitavyakàlaþ, yadà dravye vartamànà kriyà gçhyate sa vartamànaþ kàlaþ, yadi càyaü dravye vartamànaü patanaü na gçhõàti kasya uparamam utpatsyamànatàü và prativadyate ?| patitaþ kàla iti bhåtà kriyà, patitavyaþ kàla iti cotpatsyamànà kriyà, ubhayoþ kàlayoþ kriyàhãnaü dravyam, adhaþ pratatãti kriyàsaübaddham, soyaü kriyàdravyayoþ saübandhaü gçhõàti vartamànaþ kàlaþ tadà÷rayau cetarau kàlau tadabhàve na syàtàmiti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.41 ********************** NyS_2,1.41: nàtãtànàgatayoritaretaràpekùà siddhiþ // yady atãtànàgatau itaretaràpekùau sidhyetàm ? pratipadyemahi vartamànavilopam. nàtãtàpekùànàgatasiddhiþ nàpyanàgatàpekùàtãtasiddhiþ| kayà yuktyà | kena kalpena atãtaþ. kathamatãtàpekùànàgatasiddhiþ ? kena ca kalpenànàgataþ ? iti. naitacchakyaü nirvaktum | avyàkaraõãyametad vartamànalope iti| yacca manyeta-- hrasvadãrghayoþ sthalanimnayoþ chàyàtapayo÷ca yathetaretaràpekùayà siddhirevam atãtànàgatayoriti, tannopapadyate-- vi÷eùahetvabhàvàt. dçùñàntavat pratidçùñàntopi prasajyate-- yathà råpaspar÷auü gandharasau netaretaràpekùau sidhyataþ evamatãtànàgatàviti netaretaràpekùà kasya cit siddhiriti| yasmàdekàbhàve 'nyataràbhàvàdubhayàbhàvaþ27| yadyekasyànyataràpekùà siddhiþ ? anyatarasyedànãü kimapekùà ?. yadyanyatarasyaikàpekùà siddhiþ ? ekasyedànãü kimapekùà ?, evamekasyàbhàve anyataranna sidhyatãti ubhayàbhàvaþ prasajyate| arthasadbhàvavyaïgya÷càyaü vartamànaþ kàlaþ-- 'vidyate dravyam' 'vidyate guõaþ' 'vidyate karma' iti // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.42 ********************** yasnaya càyaü nàsti tasya--- NyS_2,1.42: vartamànàbhàve sarvàgrahaõaü pratyakùànupapatteþ // pratyakùam indriyàrthasaünikarùajaü. na càvidyamànam | asad indriyeõa saünikçùyate, na càyaü vidyamànam | sat ki¤cidanujànàtãti pratyakùanimittaü pratyakùaviùayaþ pratyakùaj¤ànaü sarvaü nopapadyate, pratyakùànupapattau tatpårvakatvàd anumànàgamayoranupapattiþ sarvapramàõavilope sarvagrahaõaü na bhavatãti| ubhayathà ca vartamànaþ kàlo gçhyate-- kvacidarthasadbhàvavyaïgyo yathà 'asti dravyam' iti. kvacit kriyàsaütànavyaïgyo yathà 'pacati chinattãti. nànàvidhà caikàrthà kriyà kriyàsaütànaþ kriyàbhyàsa÷ca, nànàvidhà caikàrthà kriyà 'pacatãti | sthàlyadhi÷rayaõam udakàsecanaü taõóulàvapanamedhopasarpaõam agnyabhijvàlanaü darvãghaññanaü maõóasràvaõam adhovatàraõamiti. chinattãti kriyàbhyàsaþ-- udyabhyodyamya para÷uü dàruõi nipàtayan chinattãtyucyate // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.43 ********************** yaccedaü pacyamànaü chidyamànaü ca tat kriyamàõaü tasmin kriyamàõe--- NyS_2,1.43: kçtatàkartavyatopapatteståbhayathà grahaõam // kriyàsaütàno 'nàrabdha÷cikãrpito 'nàgataþ kàlaþ 'pakùyatãti. prayojanàvasànaþ kriyàsaütànoparamo 'tãtaþ kàlaþ 'apàkùãt' iti. àrabdhakriyàsaütàno vartamànaþ kàlaþ 'pacatãti, tatra yà uparatà sà kçtatà yà cikãrùità sà kartavyatà yà vidyamànà sà kriyamàõatà. tadevaü kriyàsaütànasthaþ traikàlyasamàhàraþ 'pacati pacyate' iti vartamànagrahaõena gçhyate-- kriyàsaütànasya hyatràvicchedo vidhãyate nàrambho noparam iti| soyamubhayathà vartamànàü gçhyate-- apavçkto vyapavçkta÷ca atãtànàgatàbhyàm. sthitivyaïgyaþ-- 'vidyate dravyam' iti. kriyàsaütànàvicchedàbhidhàyã ca traikàlyànvitaþ-- 'pacati chinattãti| anya÷ca pratyàsattiprabhçterrathasya vivakùàyàü tadabhidhàyã bahuprakàro lokeùåtprekùitavyaþ, tasmàdasti vartamànaþ kàla iti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.44 ********************** (athopamànaparãkùà) NyS_2,1.44: atyantapràyaikade÷asàdharmyàdupamànapàsiddhiþ // atyantasàdharmyàdupàmanaü na sidhyati-- na caivaü bhavati 'yathà gaurevaü gauþ' iti, pràyaþsàdharmyàdupamànaü na sidhyati-- na hi bhavati 'yathànaóvànevaü mahiùaþ' iti, ekade÷asàdharmyàdupamànaü na sidhyati-- na hi sarveõa sarvamupamãyate iti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.45 ********************** NyS_2,1.45: prasiddhasàdharmyàdupamànasiddheryathoktadoùànupapattiþ // na sàdharmyasya kçtsnapràyàlpabhàvamà÷rityopamànaü pravartate, kiü tarhi ?. prasiddhasàdharmyàt sàdhyasàdhanabhàvamà÷ritya pravartate. yatra caitadasti na tatropamànaü pratiùeddhuü ÷akyaü tasmàd yathoktadoùo nopapadyate iti// 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.46 ********************** astu tarhyupamànamanumànam--- NyS_2,1.46: pratyakùeõàpratyakùasiddheþ // yathà dhåmena pratyakùeõàpratyakùasya vahnergrahaõamanumànam evaü gavà pratyakùeõàpratyakùasya gavayasya grahaõamiti nedamanumànàd vi÷iùyate // 46 // vi÷iùyate ityàha, kayà yuktyà ? --- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.47 ********************** NyS_2,1.47: nàpratyakùe gavaye pramàõàrthamupamànasya pa÷yàma iti // yadà hyayamupayuktopamàno godar÷ã gavà samànamarthaü pa÷yati tadà ayaü gavaya ityasya saüj¤à÷abdasya vyavasthàü pratipadyate na caivamanumànamiti| paràrthaü copamànam-- yasya hyupameyamaprasiddhaü tadarthaü prasiddhopameyena kriyate iti| paràrthamupamànamiticet ? na-- svayamadhyavasàyàt | bhavati ca bhoþ svayamadhyavasàyaþ- yathà gaurevaü gavaya iti| nàdhyavasàyaþ pratiùidhyate upamànaü tu tanna bhavati--"prasiddhasàdharmyàt sàdhyasàdhanamupamànam 1-1-6"na ca yasyopameyaü prasiddhaü taü prati sàdhyasàdhanabhàvo vidyate iti // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.48 ********************** athàpi--- NyS_2,1.48: tathetyupasaühàràdupamànasiddhernàvi÷eùaþ // tathetisamànadharmopasaühàràdupamànaü sidhyati nànumànam-- ayaü cànayorvi÷eùa iti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.49 ********************** (atha ÷abdapramàõaparãkùà--) NyS_2,1.49: ÷abdo 'numànam--arthasyànupalabdheranumeyatvàt // ÷abdo 'numànaü na pramàõàntaram, kasmàt ?. ÷abdàrthasyànumeyatvàt, kathamanumeyatvam ? pratyakùato 'nupalabdheþ, yathànupalabhyamàno liïgã mitena liïgena pa÷càd mãyate ityanumànam evaü mitena ÷abdena pa÷càd mãyate 'rtho 'nupalabhyamàna ityanumànaü ÷abdaþ // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.50 ********************** ita÷cànumànaü ÷abdaþ--- NyS_2,1.50: upalabdheradvipravçttitvàt // pramàõàntarabhàve dvipravçttirupalabdhiþ = anyathà hyupalabdhiranumàne anyathopamàne tad vyàkhyàtam, ÷abdànumànayoståpalabdhiradvipravçttiþ yathànumàne pravartate tathà ÷abdepi, vi÷eùàbhàvàdanumànaü ÷abda iti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.51 ********************** NyS_2,1.51: saübandhàcca // "÷abdonumànam"iti vartate, saübaddhayo÷ca ÷abdàrthayoþ saübandhaprasiddhau ÷abdopalabdherarthagrahaõaü yathà saübaddhayorliïgaliïginoþ saübandhapratãtau liïgopalabdhau liïgigrahaõamiti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.52 ********************** yattàvat 'arthasyànumeyatvàt' iti tanna--- NyS_2,1.52: àptopade÷asàmarthyàt ÷abdàdarthasaüpratyayaþ // 'svargaþ apsarasaþ uttaràþ kuravaþ sapta dvãpàþ samudro lokasaünive÷aþ' ityevamàderapratyakùasyàrthasya na ÷abdamàtràt pratyayaþ, kiü tarhi ? 'àptairayamuktaþ ÷abdaþ' ityataþ saüpratyayaþ-- viparyayeõa saüpratyayàbhàvàt na tvevamanumànamiti| yat punaþ-- "upalabdheradvipravçttitvàt 2-1-50" iti. ayameva ÷abdànumànayorupalabdheþ pravçttibhedaþ tatra vi÷eùe satyahetuþ-- 'vi÷eùàbhàvàt' iti| yat punaridam--"saübandhàcca"iti, asti ca ÷abdàrthayoþ saübandho 'nuj¤àtaþ asti ca pratiùiddhaþu 'asyedam' itiùaùñhãvi÷iùñasya vàkyasyàrthavi÷eùo 'nuj¤àtaþ pràptilakùaõastu ÷abdàrthayoþ saübandhaþ pratiùiddhaþ| kasmàt ?, pramàõatonupalabdheþupratyakùatastàvat ÷abdàrthapràpternopalabdhiþ-- atãndriyatvàtuyenendriyeõa gçhyate ÷abdastasya viùayabhàvamativçtto 'rtho na gçhyate, asti càtãndriyaviùayabhåtopyarthaþ, samànena cendriyeõa gçhyamàõayoþ pràptirgçhyate iti| pràptilakùaõe ca gçhyamàõe saübandhe ÷abdàrthayoþ ÷abdàntike vàrthaþ syàt arthàntike và ÷abdaþ syàt ubhayaü vobhayatra // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.53 ********************** atha khalvayam--- NyS_2,1.53: påraõapradàhapàñanànupalabdhe÷ca saübandhàbhàvaþ // sthànakaraõàbhàvàditi càrthaþ| na càyamanumànatopyupalabhyate-- ÷abdàntike 'rtha iti| etasmin pakùe 'py àsyasthànakaraõoccàraõãyaþ ÷abdastadantike 'rtha iti annàgnyasi÷abdoccàraõe påraõapradàhapàñanàni gçhyeran. na ca gçhyante, agrahaõànnànumeyaþ pràptilakùaõþ saübandhaþ| arthàntike ÷abdaü iti-- sthànakaraõàsaübhavàd anuccàraõam, sthànaü kaõñhàdayaþ karaõaü prayatnavi÷eùaþ tasyàrthàntike 'nupapattiriti| ubhayapratiùedhàcca nobhayam| tasmànna ÷abdenàrthaþ pràpta iti // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.54 ********************** NyS_2,1.54: ÷abdàrthavyavasthànàdapratiùedhaþ // ÷abdàrthapratyayasya vyavasthàdar÷anàd anumãyate-- asti ÷abdàrthasaübandho vyavasthàkàraõam, asaübandhe hi ÷abdamàtràdarthamàtre pratyayaprasaïgaþ tasmàdapratiùedhaþ saübandhasyeti // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.55 ********************** atra samàdhiþ--- NyS_2,1.55: na sàmayikatvàcchabdàrthasaüpratyayasya // na saübandhakàritaü ÷abdàrthavyavasthànam. kiü tarhi ?. samayakàritaü yattadavocàma-- 'asyedamiti ùaùñhãvi÷iùñasya vàkyasyàrthavi÷eùo 'nuj¤àtaþ ÷abdàrthayoþ saübandhaþ' iti samayaü tamavocàma iti| kaþ punarayaü samayaþ ?, 'asya ÷abdasyedamarthajàtamabhidheyam' ityabhidhànàbhidhaiyaniyamaniyogaþ, tasminnupayukte ÷abdàdarthasaüpratyayo bhavati, viparyaye hi ÷abda÷ravaõepi pratyayàbhàvaþ, saübandhavàdinàpi càyamavarjanãya iti| prayujyamànagrahaõàcca laukikànàm, samayapàlanàrthaü cedaü padalakùaõàyà vàco 'nvàkhyànaü vyàkaraõam, vyàkyalakùaõàyà vàco 'rthalakùaõam, padasamåho vàkyam arthaparisamàptàviti| tadevaü pràptilakùaõasya ÷abdàrthasaübandhasyàrthajuùo 'py anumànahetur na bhavatãti // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.56 ********************** NyS_2,1.56: jàtivi÷eùe càniyamàt // sàmayikaþ ÷abdàrthasaüpratyayo na svàbhàvikaþ-- çùyàryamlecchànàü yathàkàmaü ÷abdaprayogo 'rthapratyàyanàya pravartate, svàbhàvike hi ÷abdasyàrthapratyàyakatve yathàkàmaü na syàt, yathà taijasasya prakà÷asya råpapratyayahetutvaü na jàtivi÷eùaü vyabhicaratãti // 56 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.57 ********************** NyS_2,1.57: tadapramàõyam-- ançtavyàghàtapunaruktadoùebhyaþ // putrakàmeùñihavanàbhyàsepu, tasyeti ÷abdavi÷eùamevàdhikurute bhagavàn çùiþ| ÷abdasya pramàõatvaü na saübhavati, kasmàt ?. ançtadoùàt-- putrakàmeùñau--"putrakàmaþ putreùñyà yajeta"iti. neùñau saüsthitàyàü putrajanma dç÷yate, dçùñàrthasya vàkyasyànçtatvàt adçùñàrthamapi vàkyam--"agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ"ityàdyançtamiti j¤àyate| vihitavyàghàtadoùàcca-- havane"udite hotavyam" "anudite hotavyam" "samayàdhyuùite hotavyam"iti vidhàya vihitaü vyàhanti--"÷yàvo 'syàhutimabhyavaharati ya udite juhoti" "÷abalo 'syàhutimabhyavaharati yo 'nudite juhoti" "÷yàva÷avalau vàsyàhutimabhyavaharato yaþ samayàdhyuùite juhoti" (iti) vyàghàtàccànyatarad mithyeti| punaruktadoùàcca-- abhyàse de÷yamàne"triþ prathamàmanvàha triruttamàm"iti punaruktadoùo bhavati. punarukta ca pramattavàkyamiti. tasmàdapramàõaü ÷abdaþ-- ançtavyàghàtapunaruktadoùebhya iti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.58 ********************** NyS_2,1.58: na karmakartçsàdhanavaiguõyàt // nànçtadoùaþ putrakàmeùñau, kasmàt ?, karmakartçsàdhanavaiguõyàt, iùñyà pitarau saüyujyamànau putraü janayata iti, iùñiþ karaõam sàdhanaü. pitarau kartàrau. saüyogaþ karma. trayàõàü guõayogàt putrajanma. vaiguõyàd viparyayaþ, iùñyà÷rayaü tàvat karmavaiguõyaü samãhàbhreùaþ, kartçvaiguõyam avidvàn prayoktà kapåyàcaraõa÷ca, sàdhanavaiguõyaü havirasaüskçtam upahatamiti. mantrà nyånàdhikàþ svaravarõahãnà iti. dakùiõà duràgatà hãnà nindità ceti| athopajanà÷rayaü karmavaiguõyaü mithyàsaüprayogaþ, kartçvaiguõyaü yonivyàpàdo bãjopaghàta÷ceti, sàdhanavaiguõyam iùñàvabhihitam| loke ca 'agnikàmo dàruõã mathnãyàt' iti vidhivàkyam tatra karmavaiguõyaü mithyàbhimanthànam. kartçvaiguõyaü praj¤àprayatnagataþ pramàdaþ. sàdhanavaiguõyam àrdraü suùiraü dàru iti. tatra phalaü na niùpadyate iti nànçtadoùaþ, guõayogena phalaniùpattidar÷anàt, na cedaü laukikàd bhidyate--"putrakàmaþ putreùñyà yajeta"iti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.59 ********************** NyS_2,1.59: abhyupetya kàlabhede do÷avacanàt // 'na vyàghàto havane' ityanuvartate, yo 'bhyupagataü havanakàlaü bhinatti tato 'nyatra juhoti tatràyamabhyupagatakàlabhedo doùa ucyate--"÷yàvo 'syàhutimabhyavaharati ca udite juhoti"tadidaü vidhibhreùe nindàvacanamiti // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.60 ********************** NyS_2,1.60: anuvàdopapatte÷ca // 'punaruktadoùo 'bhyàsena' itiprakçtam, anarthako 'bhyàsaþ punaruktaþ. arthavànabhyàso 'nuvàdaþ, yo 'yamabhyàsaþ-- "triþ prathamàmanvàha triruttamàm"iti anuvàda upapadyate-- arthavattvàt, trirvacanena hi prathamottamayoþ pa¤cada÷atvaü sàmadhenãnàü bhavati tathà ca mantràbhivàdaþ--"idamahaü bhràtçvyaü pa¤cada÷àreõa vàgvajreõa bàdhe yo 'smàn dveùñi yaü ca vayaü dviùmaþ"iti pa¤cada÷asàmidhenãvajraü mantro 'bhivadati tadabhyàsamantareõa na syàditi // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.61 ********************** NyS_2,1.61: vàkyavibhàgasya càrthagrahaõàt // pramàõaü ÷abdo yathà loke // 61 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.62 ********************** vibhàga÷ca bràhmaõavàkyànàü trividhaþ--- NyS_2,1.62: vidhyarthavàdànuvàdavacanaviniyogàt // tridhà khalu bràhmaõavàkyàni viniyuktàni-- vidhivacanàni arthavàdavacanàni anuvàdavacanànãti // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.63 ********************** tatra--- NyS_2,1.63: vidhirvidhàyakaþ // yad vàkyaü vidhàyakam | codakaü sa vidhiþ, vidhistu niyogo 'nuj¤à và yathà --"agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ" ityàdi // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.64 ********************** NyS_2,1.64: stutirnindà parakçtiþ puràkalpa ityarthavàda // vidheþ phalavàdalakùaõà yà pra÷aüsà sà stutiþ saüpratyayàrthà-- ståyamànaü ÷raddadhãteti, pravartikà ca-- phala÷ravaõàt pravartate--" sarvajito vai devàþ sarvamajayan sarvasyàptyai sarvasya jityai sarvameva tenàpnoti sarvaü jayati" ityevamàdi| aniùñaphalavàdo nindà varjanàrthà-- ninditaü na samàcarediti" sa eùa và va prathamo yaj¤o yaj¤ànàü yajjyotiùñomo ya etenàniùñvànyena yajate garte patati | ayamevaitad jãryate và pramãyate và" ityevamàdi| anyakartçkasya vyàhatasya vidhervàdaþ parakçtiþ--" hutvà vapàmevàgre 'bhidhàrayanti atha pçùadàjyaü taduha carakàdhvaryavaþ pçùadàjyamevàgre 'bhidhàrayanti 'agneþ pràõàþ pçùadàjyaü stomam' ityevamabhidadhati" ityevamàdi| aitihyasamàcarito vidhiþ puràkalpa iti--" tasmàdvà etena bràhmaõà bahiùpavamànaü sàmastomamastauùan-- yone yaj¤aü pratanavàmahe" ityevamàdi| kathaü parakçtipuràkalpau arthavàdàviti ?, stutinindàvàkyenàbhisaübandhàd vidhyà÷rayasya kasyacidarthasya dyotanàdarthavàda iti // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.65 ********************** NyS_2,1.65: vidhivihitasyànuvacanamanuvàdaþ // vidhyanuvacanaü cànuvàdo vihitànuvacanaü ca | pårvaþ ÷abdànuvàdo 'paro 'rthànuvàdaþ, yathà punaruktaü dvividham evamanuvàdopi| kimarthaü punarvihitamanådyate ?, adhikàràrtham | vihitamadhikçtya stutirbodhyate nindà và vidhi÷eùo vàbhidhiyate, vihitànantaràrtho 'pi cànuvàdo bhavati, evamanyadapyutprekùaõãyam| lokepi ca vidhirarthavàdo 'nuvàda iti ca trividhaü vàkyam-- 'odanaü pacet' iti vidhivàkyam, arthavàdavàkyam-- 'àyurvarco balaü sukhaü pratibhànaü cànne pratiùñhitam', anuvàdaþ-- 'pacatu pacatu bhavàn' ityabhyàsaþ, 'kùipraü pacyatàm' iti và 'aïga pacyatàm' iti (và) adhyeùaõàrtham, 'pacyatàmeva' iti càvadhàraõàrtham| yathà laukike vàkye vibhàgenàrthagrahaõàt pramàõatvam evaü vedavàkyànàmapi vibhàgenàrthagrahaõàt pramàõatvaü bhavitumarhatãti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.66 ********************** NyS_2,1.66: nànuvàdapunaruktayorvi÷eùaþ ÷abdàbhyàsepapatteþ // 'punaruktamasàdhu sàdhuranuvàdaþ' ityayaü vi÷eùo nopapadyate| kasmàt ?. ubhayatra hi pratãtàrthaþ ÷abdo 'bhyastate. caritàrthasya ÷abdasyàbhyàsàdubhayamasàdhviti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.67 ********************** NyS_2,1.67: ÷ãghrataragamanopade÷avadabhyàsànnàvi÷eùaþ // nànuvàdapunaruktayoravi÷eùaþ| kasmàt ?, arthavato 'bhyàsasyànuvàdabhàvàt, samàne 'bhyàse punaruktam anarthakam arthavànabhyàso 'nuvàdaþ-- ÷ãghrataragamanopade÷avat '÷ãghraü ÷ãghraü gamyatàm' iti kriyàti÷ayo 'bhyàsenaivocyate. udàharaõàrthaü cedam, evamanyopyabhyàsaþ-- 'pacati pacatãti kriyànuparamaþ, 'gràmo gràmo ramaõãyaþ' iti vyàptiþ, 'pari pari trigartebhyo vçùño devaþ' iti parivarjanam, 'adhyadhimaõóaü niùaõõam, iti sàmãpyam, 'tiktaü tiktam' iti prakàraþ, evamanuvàdasya stutinindà÷eùavidhiùu adhikàràrthatàvihitànantaràrthatà ceti // 67 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,1.68 ********************** kiü punaþ pratiùedhahetåddhàràdeva ÷abdasya pramàõatvaü sidhyati ?. na, ata÷ca--- NyS_2,1.68: mantràyurvedapràmàõyavacca tatpràmàõyam àptapràmàõyàt // kiü punaràyurvedasya pràmàõyam ?, yattadàyurvedenopadi÷yate-- 'idaü kçtveùñamadhigacchati idaü varjayitvàniùñaü jahàti' (iti) tasyànuùñhãyamànasya tathàbhàvaþ | satyàrthatà | aviparyayaþ, mantrapadànàü ca viùabhåtà÷anipratiùedhàrthànàü prayoge 'rthasya tathàbhàvaþ. etat pràmànaõyam| kiïkçtametat?, àptapràmàõyakçtam| kiüpunaràptànàü pràmàõyam?, sàkùàtkçtadharmatà bhåtadayà yathàbhåtàrthacikhyàpayiùeti | àptàþ khalu sàkùàtkçtadharmàõaþ 'idaü hàtavyam idamasya hànihetuþ. idamasyàdhigatavyam idamasyàdhigamahetuþ' iti bhåtànyanukampante, teùàü khalu vai pràõabhçtàü svayamanavabuddhyamànànàü nànyadupade÷àd avabodhakàraõamasti, na cànavabodhe samãhà varjanaü và, na càkçtvà svastibhàvaþ, nàpy asyànya upakàrakopyasti, hanta vayamebhyo yathàdar÷anaü yathàbhåtamupadi÷àmaþ te ime ÷rutvà pratipadyamànà heyaü hàsyanti adhigantavyamevàdhigamiùyantãti evamàptopade÷aþ etena trividhenàptapràmàõyena parigçhito 'nuùñhãyamàno 'rthasya sàdhako bhavati. evamàptopade÷aþ pramàõam, evamàptàþ pramàõam| dçùñàrthenàptopade÷enàyurvedenàdçùñàrtho vedabhàgo 'numàtavyaþ-- pramàõamiti-- àptapràmàõyasya hetoþ samànatvàditi| asyàpi caikade÷aþ--" gràmakàmo yajeta" ityevamàdirdçùñàrthastenànumàtavyamiti| loke ca bhåyànupade÷à÷rayo vyavahàraþ, laukikasyàpyupadeùñurupadeùñavyàthej¤ànena parànujighçkùayà yathàbhåtàrthacikhyàpayiùayà ca pràmàõyam tatparigrahàdàptopade÷aþ pramàõamiti| draùñçpravaktçsàmànyàccànumànam-- ye evàptà vedàrthànàü draùñàraþ pravaktàra÷cate evàyurvedaprabhçtãnàm ityàyurvedapràmàõyavad vedapràmàõyamanumàtavyamiti| nityatvàdvedavàkyànàü pramàõatve "tatpràmàõyamàptapràmàõyàt" ityayuktam| ÷abdasya vàcakatvàdarthapratipattau pramàõatvaü, nityatve hi sarvasya sarveõa vacanàt ÷abdàrthavyavasthànupapattiþ| nànityatve vàcakatvamiticet ? na-- laukikeùvarthadar÷anàt| tepi nityà iticet ? na-- anàptopade÷àdarthavisaüvàdo 'nupapannaþ-- nityatvàddhi ÷abdaþ pramàõamiti| anityaþ sa iti cet ? avi÷eùavacanam | anàptopade÷o laikiko na nitya iti kàraõaü vàcyamiti| yathàniyogaü càrthasya pratyàyanàd nàmadheya÷abdànàü loke pràmàõyam. nityatvàt pràmàõyànupapattiþ | yatràrthe nàmadheya÷abdo niyujyate loke tasya niyogasàmarthyàt pratyàyako bhavati na nityatvàt| manvantarayugàntareùu càtãtànàgateùu saüpradàyàbhyàsaprayogàviccheda iti vedànàü nityatvam. àptapràmàõyàcca pràmàõyam, laukikeùu ÷abdeùu caitat samànamiti // 68 // // iti vàtsyàyanãye nyàyabhàùye dvitãyàdhyàyasya prathamamàhnikam // #################################################################### atha nyàyabhàùyadvitãyàdhyàyasya dvitãyamànhikam // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.1 ********************** ayathàrthaþ pramàõodde÷a iti matvàha--- NyS_2,2.1: na catuùñvam aitihyàrthàpattisaübhavàbhàvapràmàõyàt // na catvàryeva pramàõàni| kiü tarhi ?. aitihyamarthàpattiþ saübhavo 'bhàva ityetànyapi pramàõàni tàni kasmànnoktàni ?| 'iti hocuþ' ity anirdiùñapravaktçkaü pravàdapàramparyam aitihyam| arthàdà pattiþ arthàpattiþ. àpattiþ | pràptiþ | prasaïgaþ, yatràbhidhãyamàne 'rthe yo 'nyo 'rthaþ prasajyate so 'rthàpattiþ yathà-- 'megheùv asatsu vçùñirna bhavatãti, kimatra prasajyate ? 'tatsu bhavatãti| saübhavo nàma avinàbhàvino 'rthasya sattàgrahaõàdanyasya sattagrahaõaü yathà-- droõasya sattàgrahaõà-- dàóhakasya sattàgrahaõam. àóhakasya grahaõàt prasthasyeti| abhàvaþ-- virodhã abhåtaü bhåtasya. avidyamànaü varùakarma vidyamànasya vàyvabhrasaüyogasya pratipàdakam-- vidhàrake hi vàyvabhrasaüyoge gurutvàdapàü patanakarma na bhavatãti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.2 ********************** satyam etàni pramàõàni na tu pramàõàntaràõi. pramàõàntaraü ca manyamànena pratiùedha ucyate so 'yam-- NyS_2,2.2: ÷abda aitihyànarthàntarabhàvàd anumàne 'rthàpattisaübhavàbhàvànarthàntarabhàvàccàpratiùedhaþ // anupapannaþ pratiùedhaþ| katham?, 'àptopade÷aþ ÷abdaþ' iti. na ca ÷abdalakùaõam aitihyàd vyàvartate. soyaü bhedaþ sàmànyàt saügçhyate iti| pratyakùeõàpratyakùasya saübaddhasya prapittiranumànaü tathà càrthàpattisaübhavàbhàvàþ, vàkyàrthasaüpratyayenànabhihitasyàrthasya pratyakanãkabhàvàd grahaõam arthàpattiranumànameva, avinàbhàvavçttyà ca saübaddhayoþ samudàyasamudàyinoþ samudàyenetarasya grahaõaü saübhavaþ tadapyanumànameva, 'asmin satãdaü nopapadyate' iti virodhitve prasiddhe kàryànutpattyà kàraõasya pratibandhakamanumãyate| soyaü yathàrtha eva pramàõodde÷a iti 'satyametàni pramàõàni na tu pramàõàntaràõãtyuktam // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.3 ********************** atràrthàpatteþ pramàõabhàvàbhyanuj¤à nopapadyate tathà hãyam--- NyS_2,2.3: arthàpattirapramàõam anaikàntikatvàt // asatsu megheùu vçùñirna bhavatãti satsu bhavati ityetadàrthàdàpadyate. satsvapi caikadà na bhavati. seyamarthàpattirapramàõamiti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.4 ********************** nànaikàntikatvamarthàpatteþ--- NyS_2,2.4: anarthàpattau arthàpattyabhimànàt // 'asati kàraõe kàryaü notpadyate' itivàkyàt pratyanãkabhåto 'rthaþ-- 'sati kàraõe kàryamutpadyate' ityarthàdàpadyate. abhàvasya hi bhàvaþ pratyanãka iti. soyaü kàryotpàdaþ sati kàraõe 'rthàdàpadyamàno na kàraõasya sattàü vyabhicarati-- na khalv asati kàraõe kàryamutpadyate tasmàd nànaikàntikã| yattu 'sati kàraõe nimittapratibandhàt kàryaü notpadyate' iti ?. kàraõadharmo 'sau na tvarthàpatteþ prameyam| kiü tarhyasyàþ prameyam ?, sati kàraõe kàryamupadyate iti | yo 'sau kàryotpàdaþ kàraõasattàü na vyabhicarati tadasyàþ prameyam| evaü tu sati anarthàpattau arthàpattyabhimànaü kçtvà pratiùedha ucyate iti, dçùña÷ca kàraõadharmo na ÷akyaþ pratyàkhyàtumiti // 4 1/ _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.5 ********************** NyS_2,2.5: pratiùedhàpràmàõyaü cànaikàntikatvàt // 'arthàpattir na pramàõam-- anaikàntikatvàt' iti vàkyaü pratiùedhaþ tenànena arthàpatteþ pramàõatvaü pratiùidhyate na sadbhàvaþ, evamanaikàntiko bhavati. anaikàntikatvàdapramàõenànena na ka÷cidarthaþ pratiùidhyate iti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.6 ********************** artha manyase niyataviùayeùvartheùu svaviùaye vyabhicàro bhavati. na ca pratiùedhasya sadbhàvo viùayaþ ?, evaü tarhi--- NyS_2,2.6: tatpràmàõye và nàrthàpattyapràmàõyam // athàïpatterapi kàryotpàdane kàraõasattàyà avyabhicàro viùayaþ na ca kàraõadharmo nimittapratibandhàt kàyàïnutpàdakatvamiti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.7 ********************** abhàvasya tarhi pramàõabhàvàbhyanuj¤à nopapadyate. kathamiti ?--- NyS_2,2.7: nàbhàvapràmàõyam prameyàsiddheþ // abhàvasya bhåyasi prameye lokasiddhe vaiyàtyàducyate-- "nàbhàvapràmàõyam-- prameyàsiddheþ" iti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.8 ********************** athàyamarthabahutvàdarthaikade÷a udàhriyate--- NyS_2,2.8: lakùiteùvalakùaõalakùitatvàdalakùitànàü tatprameyasiddhiþ // tasyàbhàvasya sidhyati prameyam| katham ?. lakùiteùu vàsaþsu anupàdeyeùu, upàdeyànàmalakùitànàm alakùaõalakùitatvàt = lakùaõàbhàvena lakùitatvàditi, ubhayasaünidhau' alakùitàni vàsàüsyànaya' iti prayukto yeùu vàsaþsatu lakùaõàni na bhavanti tàni lakùaõàbhàvena pratipadyate pratipadya cànayati pratipattihetu÷ca pramàõamiti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.9 ********************** NyS_2,2.9: asatyarthe nàbhàva iti cen nànyalakùaõopapatteþ // yatra bhåtvà ki¤cinna bhavati tatra tasyàbhàva upapadyate. na càlakùiteùu vàsaþsu lakùaõàni bhåtvà na bhavanti. tasmàtteùu lakùaõàbhàvo 'nupapanna iti, na-- anyalakùaõopapatteþ | yathàyamanyeùu vàsaþsu lakùaõànàmupapattiü pa÷yati naivamalakùiteùu soyaü lakùaõàbhàvaü pa÷yan abhàvenàrthaü pratipadyate iti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.10 ********************** NyS_2,2.10: tatsiddheralakùiteùvahetuþ // teùu vàsaþsu lakùiteùu siddhiþ | vidyamànatà yeùàü bhavati na teùàmabhàvo lakùaõànàm | yàni ca lakùiteùu vidyante lakùaõàni teùàmalakùiteùvabhàva ity ahetuþ-- yàni khalu bhavanti teùàmabhàvo vyàhata iti // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.11 ********************** NyS_2,2.11: na lakùaõàvasthitàpekùàsiddheþ // na bråmo yàni lakùaõàni bhavanti teùàmabhàva iti kiü tu keùu cillakùaõànyavasthitàni, anavasthitàni keùucit. apekùamàõo yeùu lakùaõànàü bhàvaü na pa÷yati tàni lakùaõàbhàvena prapidyate iti // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.12 ********************** NyS_2,2.12: pràgutpatterabhàvopapatte÷ca // abhàvadvaitaü khalu bhavati-- pràk cotpatteravidyamànatà. utpannasya càtmano hànàdavidyamànatà. tatràlakùiteùu vàsaþsu pràgutpatteravidyamànatàlakùaõo lakùaõànàmabhàvo netara iti // 12 // "àptopade÷aþ ÷abdaþ 1-1-7" iti pramàõabhàve vi÷eùaõaü bruvatà 'nànàprakàraþ ÷abdaþ' iti j¤àpyate. tasmin sàmànyena vicàraþ-- kiü nityo 'thànityaþ ? iti, vimar÷ahetvanuyoge ca vipratipatteþ saü÷ayaþ, 'àkà÷aguõaþ ÷abdo vibhurnityo 'bhivyaktidharmakaþ' ityeke, gandhàdisahavçttirdravyeùu saüniviùño gandhàdivadavasthito 'bhivyaktidharmakaþ' ityapare, 'àkà÷aguõaþ ÷abda utpattinirodhadharmako buddhivat' ityapare, 'mahàbhåtasaükùobhajaþ ÷abdo 'nà÷rita utpattidharmako nirodhadharmakaþ' ityanye. ataþ saü÷ayaþ-- kimatra tattvam ? iti, 'anityaþ ÷abdaþ' ityuttaram | _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.13 ********************** katham ?--- NyS_2,2.13: àdimattvàdaindriyakatvàt kçtakavadupacàràcca // àdiþuyoniþukàraõam-- àdãyate 'smàditi. kàraõavad anityaü dçùñam. saüyogavibhàgaja÷ca ÷abdaþ kàraõavattvàdanitya iti| kà punariyam arthade÷ànà-- 'kàraõavattvàt' iti ?, utpattidharmakattvàdanityaþ ÷abda iti = bhåtvà na bhavati = vinà÷adharmaka iti| sàü÷ayikametat-- kimutpattikàraõaü saüyogavibhàgau ÷abdasya ? àhosvidabhivyaktikàraõam?. ityata àha-- aindriyakatvàt (iti) indriyapratyàsattigràhya aindriyakaþ| kimayaü vya¤jakena samànade÷o 'bhivyajyate råpàdivat ? atha saüyogajàcchabdàcchabdasaütàne sati ÷rotrapratyàsanno gçhyate ? iti--- saüyoganivçttau ÷abdagrahaõànna vya¤jakena samànade÷asya grahaõam1| dàruvra÷cane dàrupara÷usaüyoganivçttau dårasthena ÷abdo gçhyate. na ca vya¤jakàbhàve vyaïgyagrahaõaü bhavati tasmànna vya¤jakaþ saüyogaþ, utpàdake tu saüyoge saüyogajàcchabdàcchabdasantàne sati ÷rotrapratyàsannasya grahaõamiti yuktaü saüyoganivçttau ÷abdasya grahaõamiti| ita÷ca÷abda utpadyate nàbhivyajyate-- kçtakavadupacàràtu 'tãvraü mandam' iti kçtakamupacaryate-- 'tãvraü sukhaü mandaü sukham. tãvraü duþkhaü mandaü duþkham' iti. upacaryate ca-- 'tãvraþ ÷abdo mandaþ ÷abdaþ' iti| vya¤jakasya tathàbhàvàd grahaõasya tãvramandatà råpavaditi cet ? na-- abhibhavopapatteþ| saüyogasya vya¤jakasya tãvramandatayà ÷abdagrahaõasya tãvramandatà bhavati na tu ÷abdo bhidyate yathà prakà÷asya tãvramandatayà råpagrahaõasyeti, tacca naivam-- abhibhavopapatteþu tãvro bherã÷abdo mandaü tantrã÷abdam abhibhavati na mandaþ, na ca ÷abdagrahaõamabhibhàvakaü ÷abda÷ca na bhidyate (iti), ÷abde tu bhidyamàne yukto 'bhibhavaþ tasmàdutpadyate ÷abdo nàbhivyajyate iti| abhibhavànupapatti÷yaca-- vya¤jakasamànade÷asyàbhivyaktau pràptyabhàvàt3| 'vya¤jakena samànade÷o 'bhivyajyate ÷abdaþ' ityetasmin pakùe nopapadyate 'bhibhavaþ-- na hi bherã÷abdena tantrãsvanaþ pràpta iti| apràpte 'bhibhava iticet ? ÷abdamàtràbhibhavaprasaïgaþ4| artha manyeta 'asatyàü pràptàvabhibhavo bhavatãti, evaü sati yathà bherã÷abdaþ ka¤cit tantrãsvanamabhibhavati evamantikasthopàdànàniva davãyaþsthopàdànànapi tantrãsvanànabhibhavet-- apràpteravi÷eùàt. tatra kvacideva bheryà praõàditàyàü sarvalokeùu samànakàlàstantrãsvanà na ÷råyeran iti| nànàbhåteùu ÷abdasantàneùu satsu ÷rotrapratyàsattibhàvena kasyacicchabdasyautãvreõa mandasyàbhibhavo yukta iti| kaþ punarayamabhibhavo nàma ?, gràhyasamànajàtãyagrahaõakçtamagrahaõam abhibhavaþ yatholkàprakà÷asya grahaõàrhasyàdityaprakà÷eneti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.14 ********************** NyS_2,2.14: na ghañàbhàvasàmànyanityatvàd nityeùvapyanityavadupacàràcca // na khalvàdimattvàdanityaþ ÷abdaþ| kasmàt ?, vyabhicàràt = àdimataþ khalu ghañàbhàvasya dçùñaü nityatvam| kathamàdimàn ?, kàraõavibhàgebhyo hi ghaño na bhavati| kathamasya nityatvam ? yo 'sau kàraõavibhàgebhyo na bhavati na tasyàbhàvo bhàvena kadàcid nirvartyate iti| yadapi aindriyakatvàt. (iti) tadapi vyabhicarati = aindriyakaü ca sàmànyaü nityaü ceti| yadapi kçtakavadupacàràditi. etadapi vyabhicarati nityeùvanityavadupacàro dçùño yathà hi bhavati-- 'vçkùasya prade÷aþ kambalasya prade÷aþ' evam-- 'àkà÷asya prade÷a àtmanaþ prade÷aþ' iti bhavatãti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.15 ********************** NyS_2,2.15: tattvabhàktayornànàtvavibhàgàdavyabhicàraþ // nityamityatra kiü tàvat tattvam ?, arthàntarasyànutpattidharmakasyàtmahànànupapattirnityatvaü taccàbhàve nopapadyate, bhàktaü tu bhavati-- yattatràtmànamahàsãtuyad bhåtvà na bhavati na jàtu tat punarbhavati. tatra nitya iva nityo ghañàbhàva ityayaü padàrtha iti| tatra yathàjàtãyakaþ ÷abdo na tathàjàtãyakaü kàryaü ki¤cid nityaü dç÷yate ity avyabhicàraþ // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.16 ********************** yadapi 'sàmànyanityatvàt' iti. indriyapratyàsattigràhyam aindriyakam iti--- NyS_2,2.16: santànànumànavi÷eùaõàt // 'nityeùvavyabhicàraþ' iti prakçtam, nendriyagrahaõasàmarthyàt ÷abdasyànityatvam| kiü tarhi ?, indriyapratyàsattigràhyatvàt saütànànumànaü tenànityatvamiti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.17 ********************** yadapi-- 'nityeùvapyanityavadupacàràt' iti. na--- NyS_2,2.17: kàraõadravyasya prade÷a÷abdenàbhidhànàd nityeùvapyavyabhicàra iti // 'evamàkà÷aprade÷aþ àtmaprade÷aþ' iti. nàtràkà÷àtmanoþ kàraõadravyamabhidhãyate yathà kçtakasya| kathaü hyavidyamànamabhidhãyate, avidyamànatà ca pramàõato 'nupalabdheþ| kiü tarhi tatràbhidhãyate ?, saüyogasyàvyàpyavçttitvamuparicchinnena dravyeõàkà÷asvaya saüyogo nàkà÷aü vyàpnoti = avyàpya vartate iti. tadasya kçtakena dravyeõa sàmànyam, na hyàmalakayoþ saüyogà÷rayaü vyàpnoti, sàmànyakçtà ca bhaktiþ-- 'àkà÷asya prade÷aþ' iti, anenàtmaprade÷o vyàkhyàtaþ| saüyogavacca ÷abdabuddhyàdãnàmavyàpyavçttitvamiti| parãkùità ca tãvramandatà ÷abdatattvaü na bhaktikçteti| kasmàt punaþ såtrakàrasyàsminnarthe såtraü na ÷råyate iti ?, ÷ãlamidaü bhagavataþ såtrakàrasya bahuùvadhikaraõeùu dvau pakùau na vyavasthàpayati, tatra ÷àstrasiddhàntàt tattvàvadhàraõaü pratipattumarhatãti manyate, ÷àstrasiddhàntastu nyàyasamàkhyàtamanumataü bahu÷àkhamanumànamiti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.18 ********************** athàpi khalu 'idamasti idaü nàstãti kuta etat pratipattavyamiti ?, pramàõata upalabdheranupalabdhe÷ceti, avidyamànastarhi ÷abdaþ--- NyS_2,2.18: pràguccàraõàdanupalabdheràvaraõàdyanupalabdhe÷ca // pràguccàraõànnasti ÷abdaþ| kasmàt ? anupalabdheþ, sato 'nupalabdhiràvaraõàdibhya etannopapadyate| kasmàt ?. àvaraõàdãnàmanupalabdhikàraõànàmagrahaõàt = anenàvçtaþ ÷abdo nopalabhyate asaünikçùña÷cendriyavyavadhànàd ityevamàdi anupalabdhikàraõaü na gçhyate iti. so 'yamanuccàrito nàstãti| uccàraõamasya vya¤jakaü tadabhàvàt pràguccàraõàdanupalabdhiriti| kimidamuccàraõaü nàmeti ?, vivakùàjanitena prayatnena koùñhyasya vàyoþ preritasya kaõñhatàlvàdipratighàtàd varõàbhivyaktiriti| saüyogavi÷eùo vai pratighàtaþ pratiùiddhaü ca saüyogasya vya¤jakatvaü tasmànna vya¤jakàbhàvàdagrahaõam api tvabhàvàdeveti. soyamuccàryamàõaþ ÷råyate ÷råyamàõa÷càbhåtvà bhavati ityanumãyate. årdhva¤coccàraõànna ÷råyate sa bhåtvà na bhavati = abhàvànna ÷råyate iti| katham ?. "àvaraõàdyanupalabdheþ"ityuktaü tasmàdutpattitirobhàvadharmakaþ ÷abda iti // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.19 ********************** evaü ca sati tattvaü pàü÷ubhirivàvàkirannidamàha--- NyS_2,2.19: tadanupalabdheranupalambhàdàvaraõopapattiþ // yadyanupalambhàdàvaraõaü nàsti ?. àvaraõànupalabdhirapi tarhyanupalambhànnàstãti. tasyà abhàvàdapratiùiddhamàvaraõamiti| kathaü punarjànãte bhavàn nàvaraõànupalabdhirupalabhyate ? iti| kimatra j¤eyaü pratyàtmavedanãyatvàt| samànam = ayaü khalvàvaraõamanupalabhamànaþ pratyàtmameva saüvedayate-- 'nàvaraõamupalabhe' iti, yathà kuóyenàvçtasyàvaraõamupalabhamànaþ pratyàtmameva saüvedayate, seyamàvaraõopalabdhivad àvaraõànupalabdhirapi saüvedyaiveti, evaü ca satyapahçtaviùayamuttaravàkyamastãti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.20 ********************** abhyanuj¤àvàdeva tåcyate jàtivàdinà--- NyS_2,2.20: anupalambhàdapyanupalabdhisadbhàvavad nàvaraõànupapattiranupalambhàt // yathànupalabhyamànàpyàvaraõànupalabdhirasti evamanupalabhyamànamapyàvaraõamastãti| yadyabhyanujànàti bhavàn-- 'nànupalãyamànàvaraõànupalabdhirastãti. abhyanuj¤àvaya ca vadati-- 'nàstyàvaraõamanupalambhàt' ityetat. etasminnapyabhyanuj¤àvàde pratipattiniyamo nopapadyate iti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.21 ********************** NyS_2,2.21: anupalambhàtmakatvàdanupalabdherahetuþ // yudapalabhyate tadasti. yannopalabhyate tannàstãti anupalambhàtmakam asaditi vyavasthitam, upalabdhyabhàva÷cànupalabdhiriti seyamabhàvatvànnopalabhyate sacaca khalvàvaraõaü tasyopalabdhyà bhavitavyaü na nopalabhyate tasmànnàstãti| tatra yaduktam-- "nàvaraõànupapattiranupalambhàt" ity ayuktamiti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.22 ********************** atha ÷abdasya nityatvaü pratijànànaþ kasmàd hetoþ pratijànãte ?--- NyS_2,2.22: aspar÷atvàt // aspar÷amàkà÷aü nityaü dçùñamiti tathà ca ÷abda iti // 22 // so 'yamubhayataþ savyabhicàraþ-- spar÷avàü÷càõurnityaþ. aspar÷aü ca karmànityaü dçùñam| "aspar÷atvàt" ityetasya sàdhyasàdharmyeõodàharaõam--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.23 ********************** NyS_2,2.23: na karmànityatvàt // sàdhyavaidharmyeõodàharaõam--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.24 ********************** NyS_2,2.24: nàõunityatvàt // ubhayasminnudàharaõe vyabhicàrànna hetuþ // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.25 ********************** ayaü tarhi hetuþ--- NyS_2,2.25: saüpradànàt // saüpradãyamànamavasthitaü dçùñaü saüpradãyate ca ÷abda àcàryeõàntevàsine tasmàdavasthita iti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.26 ********************** NyS_2,2.26: tadantaràlànupalabdherahetuþ // yena saüpradãyate yasmai ca tayorantaràle 'vasthànamasya kena liïgenopalabhyate ?, sapradãyamàno hyavasthitaþ saüpràdàturapaiti saüpradànaü ca pràpnoti ityavarjanãyametat // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.27 ********************** NyS_2,2.27: adhyàpanàdapratiùedhaþ // adhyàpanaü liïgam-- asati saüpradàne 'dhyàpanaü na syàditi // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.28 ********************** NyS_2,2.28: ubhayoþ pakùayoranyatarasyàdhyàpanàdapratiùedhaþ // samànamadhyàpanamubhayoþ pakùayoþ-- saü÷ayànivçtteþ-- kimàcàryasthaþ ÷abdo 'stevàsinamàpadyate tadadhyàpanam ? àho svit nçtyopade÷avad gçhãtasyànukaraõam adhyàpanam ? iti, evamadhyàpanamaliïgaü saüpradànasyeti // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.29 ********************** ayaü tarhi hetuþ--- NyS_2,2.29: abhyàsàt // abhyasyamànamavasthitaü dçùñam-- 'pa¤cakçtvaþ pa÷yatãti råpamavasthitaü punaþ punardç÷yate, bhavati ca ÷abde 'bhyàsaþ-- 'da÷akçtvo 'dhãto 'nuvàkaþ viü÷atikçtvo 'dhãtaþ' iti, tasmàdavasthitasya punaþ punaruccàraõam abhyàsa iti // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.30 ********************** NyS_2,2.30: nànyatvepyabhyàsasyopacàràt // anavasthànepyabhyàsasyàbhidhànaü bhavati-- 'dvirnçtyatu bhavàn trirnçtyatu bhavàn' iti 'dvirançtyat trirançtyat' 'dviragnihotraü juhoti' 'dvirbhuïkte' (iti) // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.31 ********************** evaü vyabhicàràt pratiùiddhahetau anya÷abdasya prayogaþ pratiùidhyate--- NyS_2,2.31: anyadanyasmàd ananyatvàdananyadityanyatàbhàvaþ // yadidam 'anyat' iti manyase tat svàtmano 'nanyatvàdanyanna bhavati evamanyatàyà abhàvaþ, tatra yaduktam-- 'anyatvepyabhyàsopacàràt' iti etadayuktamiti // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.32 ********************** ÷abdaprayogaü pratiùedhataþ ÷abdàntaraprayogaþ pratiùidhyate--- NyS_2,2.32: tadabhàve nàstyananyatà tayoritaretaràpekùasiddheþ // anyasmàd anyatàmupapàdayati bhavàn upapàdya ca anyat pratyàcaùñe, 'ananyat' iti ca ÷abdamanujànàti. prayuïkte ca 'ananyat' iti etat samàsapadam. anya÷abdoyaü pratiùedhena saha samasyate. yadi càtrottaraü padaü nàsti kasyàyaü pratiùedhenana saha samàsaþ ?, tasmàt tayoranyànanya÷abdayoritaro 'nanya÷abda itaramanya÷abdamapekùamàõaþ sidhyatãti tatra yaduktam-- 'anyatàyà abhàvaþ' iti etadayuktamiti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.33 ********************** astu tarhidànãü ÷abdasya nityatvam--- NyS_2,2.33: vinà÷akàraõànupalabdheþ // yadanityaü tasya vinà÷aþ kàraõàd bhavati yathà loùñasya kàraõadravyavibhàgàt, ÷abda÷cedanityastasya vinà÷o yasmàtkàraõàd bhavati tadupalabhyeta na copalabhyate tasmànnitya iti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.34 ********************** NyS_2,2.34: a÷ravaõakàraõànupalabdheþ satata÷ravaõaprasaïgaþ // yathà vinà÷akàraõànupalabdheravinà÷aprasaïgaþ evama÷ravaõakàraõànupalabdheþ satataü ÷ravaõaprasaïgaþ| vya¤jakàbhàvàda÷ravaõamiticet ?. pratiùiddhaü vya¤jakam| atha vidyamànasya nirnimittam a÷ravaõamiti ?. vidyamànasya nirnimitto vinà÷a iti| samàna÷ca dçùñavirodho nimittamantareõa vinà÷e cà÷rivaõe ceti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.35 ********************** NyS_2,2.35: upalabhyamàne cànupalabdherasattvàd anapade÷aþ // anumànàccopalabhyamàne ÷abdasya vinà÷akaraõe 'bavanà÷akàraõànupalabdheþ = asattvàt' ityanapade÷aþ yathà 'yasmàdviùàõã tasmàda÷vaþ' iti| kimanumànamiticet ?. saütànopapattiþ, upapàditaþ ÷abdasaütànaþ-- saüyogavibhàgajàt ÷abdàcchabdàntaraü tatopyanyat tatopyanyaditi, tatra kàryaþ ÷abdaþ kàraõa÷abdaü viruõaddhi. pratighàtidravyasaüyogastu antyasya ÷abdasya nirodhakaþ, dçùñaü hi tiraþpratikuóyamantikasthenàpya÷ravaõaü ÷abdasya ÷ravaõaü dårasthenàpyasati vyavadhàne iti| ghaõñàyàmabhihanyamànàyàü tàrastàrataro mando mandatara iti ÷rutibhedàd nànà÷abdasaütàno 'vicchedena ÷råyate, tatra nitye ÷abde ghaõñàsthamanyagataü vàvasthitaü saütànavçtti và abhivyaktikàraõaü vàcyaü yena ÷rutisaütàno bhavatãti, ÷abdabhede càsati ÷rutibheda upapàdayitavya iti| anitye tu ÷abde ghaõñàsthaü saütànavçtti saüyogasahakàri nimittàntaraü saüskàrabhåtaü pañumandamanuvartate tasyànuvçttyà ÷abdasaütànànuvçttiþ pañumandabhàvàcca tãvramandatà ÷abdasya. tatkçta÷ca ÷rutibheda iti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.36 ********************** na vai nirnimittàntaraü saüskàra upalabhyate anupalabdhernàstãti--- NyS_2,2.36: pàõinimittapra÷leùàcchabdàbhàve nànupalabdhiþ // pàõikarmaõà pàõighaõñàpra÷leùo bhavati tasmiü÷ca sati ÷abdasaütàno nopalabhyate ataþ ÷ravaõànupapattiþ, tatra pratighàtidravyasaüyogaþ ÷abdasya nimittàntaraü saüskàrabhåtaü niruõaddhãtyanumãyate. tasya ca nirodhàt ÷abdasaütàno notpadyate anutpanne ca ÷rutivicchedaþ, yathà pratighàtidravyasaüyogàdiùoþ kriyàhetau saüskàre niruddhe gamanàbhàva iti| kampasaütànasya spar÷anendriyagràhyasya coparamaþ kàüsyapàtràdiùu pàõisaü÷leùo liïgaü saüskàrasaütànasyeti, tasmànnimittàntarasya saüskàrabhåtasya nànupalabdhiriti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.37 ********************** NyS_2,2.37: vinà÷akàraõànupalabdhe÷càvasthàne tannityatvaprasaïgaþ // yadi yasya vinà÷akàraõaü nopalabhyate tadavatiùñhate avasthànàcca tasya nityatvaü prasajyate ? evaü yàni khalpimàni ÷abda÷ravaõàni ÷abdàbhivyaktaya iti mataü na teùàü vinà÷akàraõaü bhavatopapàdyate anupapàdanàdavasthànam avasthànàt teùàü nityatvaü prasajyate iti, atha naivam ?þ na tarhi vinà÷akàraõànupalabdheþ ÷abdasyàvasthànànnityatvamiti // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.38 ********************** kampasamànà÷rayasya cànunàdasya pàõipra÷leùàt kàraõoparamàdabhàvaþ, vaiyadhikaraõye hi pratighàtidravyàpra÷leùàt samànàdhikaraõasyaivoparamaþ syàditi| NyS_2,2.38: aspar÷atvàdapratiùedhaþ // yadidam 'nàkà÷aguõaþ ÷abdaþ' iti pratiùidhyate. ayamanupapannaþ pratiùedhaþ-- aspar÷atvàt ÷abdà÷rayasya, råpàdisamànade÷asyàgrahaõe ÷abdasaütànopapatteraspar÷avyàpidravyà÷rayaþ ÷abdaþ iti j¤àyate na ca kampasamànà÷raya iti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.39 ********************** pratidravyaü råpàdibhiþ saha saüniviùñaþ ÷abdaþ samànade÷o vyajyate iti nopapadyate| katham ? NyS_2,2.39: vibhaktyantaropapatte÷ca samàse // saütànopapatte÷ceti càrthaþ, tad vyàkhyàtam| yadi råpàdayaþ ÷abda÷ca pratidravyaü samastàþusamuditàstasmin samàsasamudàye yo yathàjàtãyakaþ saüniviùñastasya tathàjàtãyasyaiva grahaõena bhavitavyaü ÷abdasya råpàdivat, tatra yo 'yaü vibhàgaþ eka dravye nànàråpà bhinna÷rutayo vidharmàõaþ ÷abdaþ abhivyajyamànàþ yacca vibhàgàntaraü saråpàþ samàna÷rutayaþ sadharmàõaþ ÷abdàþ tãvramandadharmatayà bhinnàþ ÷råyante. tadubhayaü nopapadyate-- nànàbhåtànàmutpadyamànànàmayaü dharmo naikasya vyajyamànasyeti| asti càyaü vibhàgo vibhàgàntaraü ca tena vibhàgopapattermanyàmahe-- na pratidravyaü råpàdibhiþ saha ÷abdaþ saüniviùño vyajyate iti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.40 ********************** dvividha÷càyaü ÷abdaþ-- varõàtmako dhvanimàtra÷ca tatra varõàtmani tàvat--- NyS_2,2.40: vikàràde÷opade÷àt saü÷ayaþ // 'dadhyatra' iti kecid ikàraþ itvaü hitvà yatvamàpadyate iti vikàraü manyante, kecid ikàrasya prayoge viùayakçte yad ikàraþ sthànaü jahàti tatra yakàrasya prayogaü bruvate, saühitàyàü viùaye ikàro na prayujyate tasya sthàne yakàraþ prayujyate sa àde÷a iti, ubhayamidamupadi÷yate tatra na j¤àyate kiü tattvamiti // àde÷opade÷astattvam--- vikàropade÷e hyanvayasyàgrahaõàd vikàrànanumànamiti5| satyanvaye ki¤cid nivartate ki¤cidupajàyate iti ÷akyeta vikàro 'numàtuü na cànvayo gçhyate tasmàd vikàro nàstãti// bhinnakaraõayo÷ca varõayoraprayoge prayogopapattiþ| vivçtakaraõa ikàraþ ãùatspçùñakaraõo yakàraþ tàvimau pçthak karaõàkhyena prayatnenoccàraõãyau tayorekasyàprayoge 'nyasya prayoga upapanna iti// avikàre càvi÷eùaþ7| yatremau ikàrayakàrau na vikàrabhåtau-- 'yatate. cachati. pràyaümta' iti. 'ikàraþ idam' iti ca, yatra ca vikàrabhåtau-- 'dçùñyà' 'dadhyàhara' iti ubhayatra prayokturavi÷eùo yatnaþ ÷rotu÷ca ÷rutiratyàde÷opipattiþ // prayujyamànàgrahaõàcca8| na khalu ikàraþ prayujyamàno yakàratàmàpadyamàno gçhyate, kiü tarhi ?. ikàrasya prayoge yakàraþ prayujyate. tasmàdavikàra iti // avikàre ca na ÷abdànvàkhyànalopa9þ| na vikriyante vaõà iti| na caitasmin pakùe ÷abdànvàkhyànasyàsaübhavo yena varõavikàraü pratipadyemahãti| na khalu varõasya varõàntaraü kàryam-- na hi ikàràd yakàra utpadyate yakàràdvà ikàraþ, pçthaksthànaprayatnotpàdyà hãme varõàsteùàmanyo 'nyasya sthàne prayujyate iti yuktam| etàvaccaitat paraõàmo vikàraþ syàt kàryakàraõabhàvo và, ubhayaü ca nàsti tasmànna santi varõavikàraþ // varõasamudàyavikàrànupapattivacca varõavikàrànupapa10ttiþ/ "asterbhåþ" "bruvo vaciþ"iti yathà varõasamudàyasya dhàtulakùaõasya kvacidviùaye varõàntarasamudàyo na paraõàmo ni kàryaü ÷abdàntarasya sthàne ÷abdàntaraü prayujyate tathà varõasya varõàntaramiti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.41 ********************** ita÷ca na santi vikàràþ--- NyS_2,2.41: prakçtivivçdvau vikàravçddheþ // prakçtyanuvidhànaü vikàreùu dçùñaü yakàre hasvadãrghànuvidhànaü nàsti yena vikàratvamanumãyata iti // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.42 ********************** NyS_2,2.42: nyånasamàdhikopalabdhervikàràõàmahetuþ // davyavikàrà nyånàþ samà adhikà÷ca gçhyante. tadvadayaü vikàro nyånaþ syàditi| dvividhasyàpi hetor abhàvàd asàdhanaü dçùñàntaþ-- atra nodàharaõasàdharmyàd heturasti na vaidharmyàt. anupasaühçta÷ca hetunà dçùñànto na sàdhaka iti // pratidçùñànte càniyamaþ prasajyeta10| yathànaóuhaþ sthàne '÷vo voóuü niyukto na tadvikàro bhavati. evamivarõasya sthàne yakàraþ prayukto na vikàra iti| na càtra niyamaheturasti-- dçùñàntaþ sàdhako na pratidçùñànta iti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.43 ********************** dravyavikàrodàharaõaü ca--- NyS_2,2.43: nàtulyaprakçtãnàü vikàravikalpàt // atulyànàü dravyàõàü prakçtibhàvo vikalpane vikàra÷ca prakçtãranuvidhãyate, na tvivarõamanuvidhãyate yakàraþ tasmàdanudàharaõam-- 'dravyavikàraþ' iti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.44 ********************** NyS_2,2.44: dravyavikàre vaiùamyavad varõavikàravikalpaþ // yathà dravyabhàvena tulyàyàþ prakçtervikàravaiùamyam evaü varõabhàvena tulyàyàþ prakçtervikàravikalpa iti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.45 ********************** NyS_2,2.45: na vikàradharmànupapatteþ // ayaü vikàradharmaþ-- dravyasàmànye yadàtmakaü dravyaü mçdvà suvarõaü và tasyàtmano 'nvaye pårvo vyåho nivartate vyåhàntaraü copajàyate taü vikàramàcakùate, na varõasàmànye ka÷cid ÷abdàtmànvayã ya itvaü jahàti yatvaü càpadyate, tatra yathà sati dravyabhàve vikàravaiùamye nànaóuho '÷vo vikàraþ-- vikàradharmànupapatteþ, evamivarõasya na yakàro vikàraþ-- vikàradharmànupapatteriti // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.46 ********************** ita÷ca na santi varõavikàràþ--- NyS_2,2.46: vikàrapràptànàmapunaràpatteþ // anupapannà punaràpattiþ| katham ?. punaràpatterananumànàditi| ikàro yakàratvamàpannaþ punarikàro bhavati| na punarikàsya sthàne yakàrasya prayoga ityatrànumànaü nàsti ? // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.47 ********************** NyS_2,2.47: suvarõàdãnàü punaràpatterahetuþ // ananumànàditi na-- idaü hyanumànam-- suvarõaü kuõóalatvaü hitvà rucakatvamàpadyate rucakatvaü hitvà punaþ kuõóalatvamàpadyate, evamikàro yaõi yakàratvamàpannaþ punarikàro bhavatãti // 47 // vyabhicàràdananumànam-- yathà payo dadhibhàvamàpannaü punaþ payo na bhavati-- kimevaü varõànàü na punaràpattiþ ?. atha suvarõavat punaràpattiriti ? _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.48 ********************** såvarõodàharaõopapatti÷ca--- NyS_2,2.48: na tadvikàràõàü suvarõabhàvàvyatirekàt // avasthitaü suvarõaü hãyamànenopajàyamànena ca dharmeõa dharmi bhavati naivaü ka÷cit ÷abdàtmà hãyamànena itvena upajàyamànena yatvena ca dharmã gçhyate tasmàt suvarõodàharaõaü nopapadyate iti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.49 ********************** NyS_2,2.49: varõatvàvyatirekàd varõavikàràõàmapratiùedhaþ // varõavikàrà api varõatvaü na vyabhicaranti yathà suvarõavikàraþ suvarõatvamiti // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.50 ********************** NyS_2,2.50: sàmànyavato dharmayogo na sàmànyasya // kuõóalarucakau suvarõasya dharmauü na suvarõatvasya. evamikàrayakàrau kasya varõàtmano dharmauü ? varõatvaü sàmànyaü na tasyemau dharmauü bhavitumarhataþ, na ca nivartamàno dharma upajàyamànasya prakçtiþutatra nivartamàna ikàro na yakàrasyopajàyamànasya prakçtiriti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.51 ********************** ita÷ca varõavikàrànupapattiþ--- NyS_2,2.51: nityatve 'vikàràdanityatve cànavasthànàt // 'nityà varõàþ' ityetasminç pakùe ikàrayakàrau varõauü ityubhayornityatvàd vikàrànupapattiþ, nityatve 'vinà÷itvàt kaþ kasya vikàra iti ?| atha 'anityà varõàþ' itipakùaþ ? evamapyanavasthànaü varõànàm| kimidamanavasthànaü varõànàm ?, utpadya nirodhaþ, utpadya niruddhe ikàre yakàra utpadyate. yakàre cotpadya niruddhe ikàra utpadyate, kaþ kasya vikàraþ ?| tadetad avagçhya saüdhàne. saüdhàya càvagrahe veditavyamiti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.52 ********************** nityapakùe tu tàvatsamàdhiþ--- NyS_2,2.52: nityànàmatãndriyatvàttaddharmavikalpàcca varõavikàràõàmapratiùedhaþ // 'nityà varõà na vikriyante' iti vipratiùedhaþ, yathà nityatve sati ki¤cidatãndriyaü ki¤cidinrdiyagràhyam indriyagràhyà÷ca varõàþ. evaü nityatve sati ki¤cinana vikriyate varõàstu vikriyante iti // virodhàdahetuþ-- taddharmavikalpaþ, nityaü nopajàyate nàpaiti | anupajanàpàyadharmakaü nityam. anityaü punarupajanàpàyayuktam. na càntareõopajanàpàyau vikàraþ saübhavati. tad yadi varõà vikriyante ? nityatvameùàü nivartate, atha nityàþ ? vikàradharmatvameùàü nivartate, soyaü viruddho hetvàbhàso dharmavikalpa iti // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.53 ********************** anityapakùe samàdhiþ--- NyS_2,2.53: anavasthàyitve ca varõopalabdhivat tadvikàropalabdhiþ // yathànavasthàyinàü varõànàü ÷ravaõaü bhavatyevameùàü vikàro bhavatãti // asaübandhàdasamarthà| arthapratipàdikà varõopalabdhirna vikàreõa saübandhàdasamarthà yà gçhyamàõà varõavikàramanumàpayediti, tatra yàdçgidam-- yathà gandhaguõà pçthivã evaü ÷abdasukhàdiguõàpãti. tàdçgetad bhavatãti/ naca varõopalabdhirvarõanivçttau varõàntaraprayogasya nirvartikà, yo 'yamivarõanivçttau yakàrasya prayogaþ yadyayamivarõopalabdhyà nirvartate tadà tatropalabhyamàna ivarõo yatvamàpadyate iti gçhyeta ?, tasmàdvarõopalabdhiraheturvarõavikàrasyeti // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.54 ********************** NyS_2,2.54: vikàradharmitve nityatvàbhàvàt kàlàntare 'vikàropapatte÷càpratiùedhaþ // "taddharmavikalpàt" iti na yuktaþ pratiùedhaþ-- na khalu vikàradharmakaü ki¤cid nityamupalabhyate iti/ "varõopalabdhivat" iti ( ca ) na yuktaþ pratiùedhaþ-- avagrahe hi 'dadhi atra' iti prayujya ciraü sthitvà tataþ saühitàyàü prayuïkte-- 'dadhyatra' iti. ciranivçtte càyamivarõe yakàraþ prayujyamànaþ kasya vikàra iti pratãyate ? | kàraõàbhàvàt kàryàbhàva ityunayogaþ prasajyate iti // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.55 ********************** ita÷ca varõavikàrànupapattiþ--- NyS_2,2.55: prakçtyaniyamàd varõavikàràõàm // ikàrasthàne yakàraþ ÷råyate. yakàrasthàne khalvikàro vidhãyate-- vidhyati ( iti ), tad yadi syàt prakçtivikàrabhàvo varõànàm ? tasya prakçtiniyamaþ syàt-- dçùño vikàradharmitve prakçtiniyama iti // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.56 ********************** NyS_2,2.56: aniyame niyamàd nàniyamaþ // yoyaü prakçteraniyama uktaþ sa niyataþ | yathàviùayaü vyavasthitaþ-- niyatatvànniyama iti bhavati, evaü satyaniyamo nàsti. tatra yaduktam-- "prakçtyaniyamàt" iti etadayuktamiti // 56 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.57 ********************** NyS_2,2.57: niyamàniyamavirodhàdaniyame niyamàccàpratiùedhaþ // niyama ityatràrthàbhyanuj¤à. aniyama iti tasya pratiùedhaþ. anuj¤àtatiùiddhayo÷ca vyàghàtàdanarthàntaratvaü na bhavati. aniyama÷ca niyatatvàd niyamo na bhavatãti| nàtràrthasya tathàbhàvaþ pratiùidhyate, kiü tarhi ?. tathàbhåtasyàrthasya niyama÷abdenàbhidhãyamànasya niyatatvàd niyama÷abda evopapadyate, soyaü niyamàdaniyame pratiùedho na bhavatãti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.58 ********************** na ceyaü varõavikàropapattiþ pariõàmàt kàryakàraõabhàvàdvà, kiü tarhi ?--- NyS_2,2.58: guõàntaràpattyupamardahràtavçddhile÷a÷leùebhyastu vikàropapattervarõavikàràþ // sthànyàde÷abhàvàdaprayoge prayogo vikàra÷abdàrthaþ sa bhidyate-- guõànataràpattiþ = udàttasyànudatta ityevamàdiþ, upamarde nàma ekaråpanivçttau råpàntaropajanaþ, hràsaþ | dãrghasya hràsvaþ, vçddhiþ | hrasvasya dãrghaþ tayorvàplutaþ, le÷aþ | làghavam 'staþ' ityastervikàraþ, ÷leùaþ | àgamaþ prakçteþ pratyayasya và, ete eva vi÷eùàþ vikàrà iti ete evàde÷àþ. ete cedvikàrà upapadyante tarhi varõavikàrà iti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.59 ********************** NyS_2,2.59: te vibhaktyantàþ padam // yathàdar÷anaü vikçtà varõà vibhaktyantàþ padasaüj¤à bhavanti/ vibhaktirdvayã-- nàmikã àkhyàtikã ca 'bràhmaõaþ' 'pacatãtyudàharaõam| upasarganipàtàstarhi na padasaüj¤àþ lakùaõàntaraü vàcyamiti, ÷iùyate ca khalu nàmikyà vibhakteravyayàllopastayoþ padasaüj¤àrthamiti| padenàrthasaüpratyaya iti prayojanam // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.60 ********************** nàmapadaü càdhikçtya parãkùà-- gauriti ( nàma ) padaü khalu. idamudàharaõam--- tadarthe NyS_2,2.60: vyaktyàkçtijàtisaünidhàvupacàràt saü÷ayaþ // avinàbhàvavçttiþ saünidhiþ, avinàbhàvena vartamànàsu vyaktyàkçtijàtiùu gauriti prayujyate tatra na j¤àyate-- kimanyatamaþ padàrthaþ ? uta sarvaþ ? iti // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.61 ********************** ÷abdasya prayogasàmarthyàt padàrthàvadhàraõaü tasmàt--- NyS_2,2.61: yà÷abdasamåhatyàgaparigrahasaükhyàvçddhyapacayavarõasamàsànubandhànàü vyaktàvupacàràd vyaktiþ // vyaktiþ padàrthaþ, kasmàt ?. yà÷abdaprabhçtãnàü vyaktàvupacàràt| upacàraþ | prayogaþ, 'yà gaustiùñhati yà gaurniùaõõà' iti. nådaü vàkyaü jàterabhidhàyakam-- abhedàt. bhedàttu dravyàbhidhàyakam, 'gavàü samåhaþ' iti bhedàd dravyàbhidhànaü. na jàteþ-- abhedàt, 'vaidyàya gàü dadàtãti dravyasya tyàgo. na jàteþ-- amårtatvàt pratikramànukramànupapatte÷ca, parigrahaþ | svatvenàbhisaübandhaþ 'kauõóinyasya gauþ' 'bràhmaõasya gauþ' iti dravyàbhidhona dravyabhedàt saübandhabheda ityupapannam. abhinnà tu jàtiriti, saükhyà-- 'da÷a gàvo viü÷atirgàvaþ' iti bhinnaü dravyaü saükhyàyate. na jàtiþ-- abhedàditi, vçddhiþ | kàraõavato dravyasyàvayavopacayaþ-- 'avardhata gauþ' iti. niravayavà tu jàtiriti, etenàpacayo vyàkhyàtaþ, varõaþ-- '÷uklà gauþ kapilà gauþ' iti dravyasya guõayogo na sàmànyasya, samàsaþ-- 'gohitaü gosukham' iti dravyasya sukhàdiyogo na jàteriti, anubandhaþ-- saråpaprajananasantànaþ-- 'gaurgàü janayatãti tad utpattidharmatvàd dravye yuktaü. na jàtau-- viparyayàditi| dravyaü vyaktiriti hi nàrthàntaram // 61 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.62 ********************** asya pratiùedhaþ--- NyS_2,2.62: na tadanavasthànàt // na vyaktiþ padàrthaþ, kasmàt ? anavasthànàt, yà÷abdaprabhçtibhiryo vi÷eùyate sa go÷abdàrthaþ-- 'yà gaustiùñhati yà gaurniùaõõà' iti na dravyamàtramavi÷iùñaü jàtyà vinàbhidhãyate ' kiü tarhi ?. jàtivi÷iùñaü. tasmànna vyaktiþ padàrthaþ/ evaü samåhàdiùu draùñavyam // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.63 ********************** yadi na vyaktiþ padàrthaþ kathaü tarhi vyaktàvupacàra iti ?. nimittàd atadbhàve 'pi tadupacàro dç÷yate khalu--- NyS_2,2.63: sahacaraõasthànatàdarthyavçttamànadhàraõasàmãpyayogasàdhanàdhipatyebhyo bràhmaõama¤cakañaràjasaktucandanagaïgà÷àkañànnapuruùeùvatadbhàve 'pi tadupacàraþ // atadbhàvepi tadupacàra iti | atacchabdasya tena ÷abdenàbhidhànamiti, sahacaraõàt-- 'yaùñikàü bhojaya' iti yaùñikàsahacarito bràhmaõo 'bhidhãyate iti, sthànàt-- 'ma¤càþ krà÷antãti ma¤casthàþ puruùà abhidhãyante, tàdarthyàt-- kañàrtheùu vãraõeùu vyåhyamàneùu 'kañaü karotãti bhavati, vçttàt-- 'yamo ràjà' 'kubero ràjà' iti tadvadvartate iti, mànàt-- àóhakena mitàþ saktavaþ 'àóhakaü saktavaþ' iti, dhàraõàt-- tulayà dhçtaü candanam 'tulà candanam' iti, sàmãpyàt-- 'gaïgàyàü gàva÷carantãti de÷o 'bhidhãyate saünikçùñaþ, yogàt-- kçùõena ràgeõa yuktaþ ÷àkañaþ 'kçùõaþ' ityabhidhãyate, sàdhanàt-- 'annaü pràõàþ' iti, àdhipatyàt-- 'ayaü puruùaþ kulam' 'ayaü gotram' iti| tatràyaü sahacaraõàd yogàd và jàti÷abdo vyaktau prayujyate iti // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.64 ********************** yadi 'gauþ' ityasya padasya na vyaktirarthaþ ? astu tarhi--- NyS_2,2.64: àkçtis tadapekùatvàt sattvavyavasthànasiddheþ // àkçtiþ padàrthaþ, kasmàt ?. padapekùatvàt sattvavyavasthànasiddheþ | sattvàvayavànàü tadavayavànàü ca niyato vyåha àkçtiþ tasyàü gçhyamàõàyàü sattvavyavasthànaü sidhyati-- 'ayaü gauþ' 'ayama÷vaþ' iti. nàgçhyamàõàyàm. yasya grahaõàt sattvavyavasthànaü sidhyati taü ÷abdo 'bhidhàtumarhati | so 'syàrtha iti // naitadupapadyate-- yasya jàtyà yogastadatra jàtivi÷iùñamabhidhãyate-- 'gauþ' iti. na càvayavavyåhasya jàtyà yogaþ| kasya tarhi ?. niyatàvayavavyåhasya dravyasya, tasmàd nàkçtiþ padàrthaþ // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.65 ********************** astu tarhi jàtiþ padàrthaþ--- NyS_2,2.65: vyaktyàkçtiyukte 'py aprasaügàt prokùaõàdãnàü mçdgavake jàtiþ // jàtiþ padàrthaþ, kasmàt ?. vyaktyàkçtiyuktepi mçdgavake prokùaõàdãnàmaprasaïgàditi = 'gàü prokùaya' 'gàmànaya' 'gàü dehãti naitàni mçdgavake prayujyante, kasmàt ? jàterabhàvàt, asti hi tatra vyaktirasti àkçtiþ, yadabhàvàt tatràsaüpratyayaþ sa padàrtha iti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.66 ********************** NyS_2,2.66: nàkçtivyaktyapekùatvàjjàtyabhivyakteþ // jàterabhivyaktiþ àkçtivyaktã apekùate | nàgçhyamàõàyàmàkçtau vyaktau ( ca ) jàtimàtraü ÷uddhaü gçhyate tasmànna jàtiþ padàrtha iti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.67 ********************** na vai padàrthena na bhavituü ÷akyam| kaþ khalvidànãü padàrtha iti ?--- NyS_2,2.67: vyaktyàkçtijàtayastu padàrthaþ // tu÷abdo vi÷eùaõàrthaþ, kiü vi÷iùyate ?. pradhànàïgabhàvasyàniyamena padàrthatvamiti. yadà hi bhedavivakùà vi÷eùagati÷ca tadà vyaktiþ pradhànamaïgaü tu jàtyàkçtã. yadà tu bhedo 'vivakùitaþ sàmànyagati÷ca tadà jàtiþ pradhànamaïgaü tu vyaktyàkçtã, tadetad bahulaü prayogeùu| àkçtestu pradhànabhàva utprekùitavyaþ // 67 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.68 ********************** kathaü punarj¤àyate nànà vyaktyàkçtijàtaya iti ?. lakùaõabhedàt, tatra tàvat--- NyS_2,2.68: vyaktirguõavi÷eùà÷rayo mårtiþ // vyajyate iti vyaktiþ | indriyagràhyeti. na sarvaü dravyaü vyaktiþ, yo guõavi÷eùàõàü spar÷àntànàü gurutvadhanatvadravatvasaüskàràõàm avyàpinaþ parimàõasyà÷rayo yathàsaübhavaü taddravyaü mårtiþ-- mårchitàvayavatvàditi // 68 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.69 ********************** NyS_2,2.69: àkçtirjàtiliïgàkhyà // yayà jàtirjàtiliïgàni ca prakhyàyante tàmàkçtiü vidyàt. sà ca nànyà sattvàvayavànàü tadavayavànàü ca niyatàd vyåhàditi| niyatàvayavavyåhàþ khalu sattvàvayavà jàtiliïgam-- ÷irasà pàdena gàmanuminvanti | niyate ca sattvàvayavànàü vyåhe sati gotvaü prakhyàyate iti| anàkçtivyaïgyàyàü jàtau 'mçt' 'suvarõam' 'rajatam' ityevamàdiùvàkçtirnivartate | jahàti padàrthatvamiti // 69 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_2,2.70 ********************** NyS_2,2.70: samànaprasavàtmikà jàtiþ // yà samànàü buddhiü prasåte bhinneùvadhikaraõeùu. yayà bahåni itaretarato na vyàvatente. yo 'rtho 'nekatra pratyayànuvçttinimittaü tat sàmànyam, yacca keùàü cidabhedaü keùà¤cid bhedaü karoti tat sàmànyavi÷eùo jàtiriti // 70 // // iti vàtsyàyanãye nyàyabhàùye dvitãyàdhyàyasya dvitãyamàhnikaü samàptam // // dvitãyàdhyàya÷ca samàptaþ // #################################################################### atha sañãke nyàyabhàùye tçtãyàdhyàyasya prathamamàhnikam parãkùitàni pramàõàni prameyamidànãü parãkùyate-- taccàtmàdãti àtmà vivicyate-- kiü dehendriyamanobuddhivedanàsaüghàtamàtramàtmà ? àho svit tavdyatiriktaþ ? iti| kutaþ saü÷ayaþ ?, vyapade÷asyobhayathà siddheþ, kriyàkaraõayoþ kartrà saübandhasyàbhidhànaü vyapade÷aþ sa dvividhaþ-- avayavena samudàyasya-- 'målairvçkùastiùñhati' 'stambhaiþ pràsàdo dhriyate' iti, anyenànyasya vyapade÷aþ-- 'para÷unà vç÷cati' 'pradãpena pa÷yati' (iti), asti càyaü vyapade÷aþ-- 'cakùuùà pa÷yati' 'manasà vijànàti' 'buddhyà vicàrayati' '÷arãreõa sukhaduþkhamanubhavatãti, tatra nàvadhàryate-- kimavayavena samudàyasya | dehàdisaüghàtasya ? athànyenànyasya | tavdyatiriktasya ? iti // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.1 ********************** anyenàyamanyasya vyapade÷aþ, kasmàt ?--- NyS_3,1.1: dar÷anaspar÷anàbhyàmekàrthagrahaõàt // dar÷anena yàvadartho gçhãtaþ spar÷anenàpi so 'rtho gçhyate-- 'yamahamadràkùaü cakùuùà taü spar÷anenàpi spç÷àmi, iti. 'yaü càspàrkùaü spar÷anena taü cakùuùà pa÷yàmãti ekaviùayau cermà pratyayau ekakartçkau pratisaüdhãyete. na ca saüghàtakartçkau. na (và) indriyeõaikakartçkau, tad yo 'sau cakùuùà tvagindriyeõa caikàrthasya grahãtà bhinnanimittau ananyakartçkau pratyayau samànaviùayau pratisaüdadhàti so 'rthàntarabhåta àtmà| kathaü punarnendriyeõaikakartçkau ?. indriyaü khalu svaü svaü viùayagrahaõam ananyakartçkaü pratisaüdhàtumarhati nendriyàntarasya viùayàntaragrahaõamiti| kathaü na saüghàtakartçkau ?. ekaþ khalvayaü bhinnanimittau svàtmakartçkau pratyayau pratisaühitau vedayate na saüghàtaþ, kasmàt ?. anivçttaü hi saüghàte pratyekaü viùayàntaragrahaõasyàpratisaüdhànam indriyàntareõeveti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.2 ********************** NyS_3,1.2: na viùayavyavasthànàt // na dehàdisaüghàtàdanya÷cetanaþ, kasmàt ?. viùayavyavasthànàt | vyavasthitaviùayàõãndriyàõi-- cakùuùy asati råpaü na gçhyate sati ca gçhyate. yacca yasminn asati na bhavati sati ( ca ) bhavati tasya taditi vij¤àyate, tasmàd råpagrahaõaü cakùuùaþ cakùå råpaü pa÷yati, evaü ghràõàdiùvapãti| tànãndriyàõãmàni svasvaviùayagrahaõàt cetanàni-- indriyàõàü bhàvàbhàvayorviùayagrahaõasya tathàbhàvàt, evaü sati kimanyena cetanena //. saüdigdhatvàdahetuþ| yo 'yamindriyàõàü bhàvàbhàvayorviùayagrahaõasya tathà¦àvaþ sa kiü cetanatvàt ? àhosvit cetanopakaraõànàü grahaõanimittatvàt ? iti saüdihyate, cetanopakaraõatve 'pãndriyàõàü grahaõanimittatvàd bhavitumarhati // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.3 ********************** yaccoktam--"viùayavyavasthànàt" iti--- NyS_3,1.3: tadvyavasthànàdevàtmasadbhàvàdapratiùedhaþ // yadi khalvekamindriyamavyavasthitaviùayaü sarvaj¤am | sarvaviùayagràhi cetanaü syàt kastato 'nyaü cetanamanumàtuü ÷aknuyàt, yasmàttu vyavasthitaviùayàõãndrinayàõi tasmàt tebhyo 'nya÷cetanaþ sarvaj¤aþ | sarvaviùayagràhã viùayavyavasthitim atãto 'numãyate, tatredaü pratyabhij¤ànam apratyàkhyeyaü cetanavçttamudàhriyate-- råpadar÷ã khalvayaü rasaü gandhaü và pårvagçhãtamanuminoti. gandhaprativedã ca råparasàv anuminoti. evaü viùaya÷eùepi vàcyam| råpaü dçùñvà gandhaü jighrati. ghràtvà ca gandha råpaü pa÷yati. tadevamaniyataparyàyaü sarvaviùayagrahaõam ekacetanàdhikaraõam ananyakartçkaü pratisaüdhatte, pratyakùànumànàgamasaü÷ayàn pratyayàü÷ca nànàviùayàn svàtmakartçkàn pratisaüdadhàti pratisaüdhàya vedayate, sarvàrthaviùayaü ca ÷àstraü pratipadyate. arthamaviùayabhåtaü ÷rotrasya, kramabhàvino varõàn ÷rutvà padavàkayabhàvaü pratisaüdhàya ÷abdàrthavyavasthàü ca budhyamàno 'nekaviùayamarthajàtamagrahaõãyamekaikenendriyeõa gçhõàti, seyaü sarvaj¤asya j¤eyàvyavasthànupadaü na ÷akyà parikramitum| àkçtimàtraü tåhàhçtam, tatra yaduktam-- 'indriyacaitanye sati kimanyena cetanena' ( iti ) tadayuktaü bhavati // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.4 ********************** ita÷ca dehàdivyatirikta àtmà na dehàdisaüghàtamàtram--- NyS_3,1.4: ÷arãradàhe pàtakàbhàvàt // ÷arãragrahaõena ÷arãrendriyabuddhivedanàsaüghàtaþ pràõibhåto gçhyate, pràõibhåtaü ÷arãraü dahataþ pràõihiüsàkçtapàpaü pàtakamityucyate. tasyàbhàvaþ-- tatphalena karturasaübandhàt akartu÷ca saübandhàt | ÷arãrendriyabuddhivedanàprabandhe khalvanyaþ saüghàta utpadyate 'nyo nirudhyate. utpàdanirodhasaütatibhåtaþ prabandho nànyatvaü bàdhate-- dehàdisaüghàtasyànyatvàdhiùñhànatvàt. anyatvàdhiùñhàno hyasau prakhyàyate iti, evaü sati yo dehàdisaüghàtaþ pràõibhåto hiüsà karoti nàsau hiüsàphalena saübadhyate. ya÷ca saübadhyate na tena hiüsà kçtà, tadevaü sattvabhede kçtahànamakçtàbhyàgamaþ prasajyate, sati ca sattvotpàde. sattvanirodhe càkarmanimittaþ sattvasargaþ pràpnoti tatra muktyartho brahmacaryavàso na syàt| tad yadi dehàdisaüghàtamàtraü sattvaü syàt ÷arãradàhe pàtakaü na bhavet. aniùñaü caitat. tasmàd dehàdisaüghàtavyatirikta àtmà nitya iti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.5 ********************** NyS_3,1.5: tadabhàvaþ sàtmakapradàhepi tannityatvàt // yasyàpi nityenàtmanà sàtmakaü ÷arãraü dahyate tasyàpi ÷arãradàhe pàtakaü na bhaved dagdhuþ, kasmàt ?. nityatvàdàtmanaþ, na jàtu ka÷cit nityaü hiüsitumarhati, atha hiüsyate ?. nityatvamasya na bhavati, seyamekasmin pakùe hiüsà niùphalà. anyasmiüstv anupapanneti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.6 ********************** NyS_3,1.6: na kàryà÷rayakartçvadhàt // na bråmaþ-- nityasya sattvasya vadho hiüsà api tvanucchitidharmakasya sattvasya kàryà÷rayasya ÷arãrasya svaviùayopalabdhe÷ca kartéõàmindriyàõàmupaghàtaþ | pãóà vaikalyalakùaõaþ prabandhocchedo và pramàpaõalakùaõo ca vadho hiüseti, kàryaü tu sukhaduþkhasaüvedanaü tasyàyatanam adhiùñhànam | à÷rayaþ ÷àrãram. kàryà÷rayasya ÷arãrasya svaviùayopalabdhe÷ca kartéõàmindriyàõàü vadho hiüsà na nityasyàtmanaþ, tatra yaduktam--- "tadabhàvaþ sàtmakapradàhepi tannityatvàt 5" iti etadayuktam| yasya sattvocchedo hiüsà tasya kçtahànamakçtàbhyàgama÷ceti doùaþ| etàvaccaitat syàt-- sattvocchedo và hiüsà anucchittidharmakasya sattvasya kàryà÷rayakartçvadho và. na kalpàntaramasti. sattvoccheda÷ca pratiùiddhaþ, tatra kimanyaccheùam ? yathàbhåtamiti| atha và "kàryà÷rayakartçvadhàt" iti kàryà÷rayaþ | dehendriyabuddhisaüghàto nityasyàtmanaþ tatra sukhaduþkhapratisaüvedanaü tasyàdhiùñhànam | à÷rayaþ utadàyatanaü tad bhavati na tato 'nyaditi sa eva kartà-- tannimittà hi sukhaduþkhasaüvedanasya nirvçttirna tamantareõeti. tasya vadhaþ = upaghàtaþ | pãóà pramàpaõaü và hiüsà na nityatvenàtmocchedaþ, tatra yaduktam-- "tadabhàvaþ sàtmakapradàhepi tannityatvàt" (iti) etanneti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.7 ********************** ita÷ca dehàdivyatirikta àtmà--- NyS_3,1.7: savyadçùñasyetareõa pratyabhij¤ànàt // pårvaparayorvij¤ànayorekaviùaye pratisaüdhij¤ànaü pratyabhij¤ànam-- 'tamevaitarhi pa÷yàmi yamaj¤àsiùam' 'sa evàyamarthaþ' iti, savyena cakùuùà dçùñasyetareõàpi cakùukùà pratyaübhij¤ànàt-- 'yamadràkùaü tamevaitarhi pa÷yàmi' iti| indriyacaitanye tu nànyadçùñamanyaþ pratyabhijànàtãti pratyabhij¤ànànupapattiþ, asti tvidaü pratyabhij¤ànaü tasmàdindriyavyatirikta÷cetanaþ // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.8 ********************** NyS_3,1.8: naikasminnàsàsthivyavahite dvitvàbhimànàt // ekamidaü cakùuþ madhye nàsàsthivyavahitaü tasyàntau gçhyamàõau dvitvàbhimànaü prayojayataþ madhyavyavahitasya dãrghasyeva // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.9 ********************** NyS_3,1.9: ekavinà÷e dvitãyàvinà÷àd naikatvam // ekasminnupahate coddhçte và vakùuùi dvitãyamavatiùñhate cakùurviùayagrahaõaliïgaü tasmàdekasya vyavadhànànupapattiþ // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.10 ********************** NyS_3,1.10: avayavanà÷e 'py avayavyupalabdherahetuþ // "ekavino÷e dvitãyàvinà÷àt" ityahetuþ, kasmàt ?. vçkùasya hi kàsu cicchàkhàsu cchinnàsåpalabhyate eva vçkùaþ // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.11 ********************** NyS_3,1.11: dçùñàntavirodhàdapratiùedhaþ // na kàraõadravyavibhàge kàryadravyamavatiùñhate-- nityatvaprasaïgàt, bahuùvavayaviùu yamya kàraõàni vibhaktàni tasya vinà÷aþ yeùàü kàraõàny avibhaktàni tàny avatiùñhante/ atha và dç÷yamànàrthavirodho dçùñàntavirodhaþ-- mçtasya hi ÷araþkapàle dvàv avañau nàsàsthivyavahitau cakùuùaþ sthàne bhedena gçhyete na caitad ekasmin nàsàsthivyavahite saübhavati, atha caikavinà÷asyàniyamàd dvàvimàvàrthau tau ca pçthagàvaraõopaghàtau anumãyete-- vibhinnàviti| avapãóanàccaikasya cakùuùo ra÷miviùayasaünikarùasya bhedàd dç÷yabheda ivava gçhyate taccaikatve virudhyate, avapãóananivçttau càbhinnapratisaüdhànamiti, tasmàdekasya vyavadhànànupapattiþ // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.12 ********************** anumãyate càyaü dehàdisaüghàtavyatirikta÷cetana iti--- NyS_3,1.12: indriyàntaravikàràt // kasyacidamlaphalasya gçhãtatadrasasàhacarye råpe gandhe và kena cidindriyeõa gçhyamàõe rasanasyendriyàntarasya vikàro rasànusmçtau rasagardhipravartito dantodakasaüplavabhåto gçhyate tasyendriyacaitanye 'nupapattiþ-- nànyadçùñamanyaþ smarati // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.13 ********************** NyS_3,1.13: na smçteþ smartavyaviùayatvàt // smçtirnàma dharmo nimittàdutpadyate, tasyàþ smartavyo viùayaþ tatkçta indriyàntaravikàro nàtmakçta iti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.14 ********************** NyS_3,1.14: tadàtmaguõasadbhàvàdapratiùedhaþ // tasyà àtmaguõatve sati sadbhàvàdapratiùedha àtmanaþ = yadi smçtiràtmaguõaþ evaü sati smçtirupapadyate-- nànyadçùñamanyaþ smaratãti| indriyacaitanye tu nànàkartçkàõàü viùayagrahaõànàm apratisaüdhànam. pratisaüdhàne và viùayavyavasthànupapattiþ/ ekastu cetano 'nekàrthadar÷ã bhinnanimittaþ pårvadçùñamarthaü smaratãti| ekasyànekàrthadar÷ino dar÷anapratisaüdhànàt smçteràtmaguõatve sati sadbhàvaþ, viparyaye cànupapattiþ, smçtyà÷ranayàþ pràõabhçtàü sarve vyavahàràþ/àtmaliïgamudàharaõamàtramindriyàntaravikàra iti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.15 ********************** NyS_3,1.15: aparisaükhyànàcca smçtiviùayasya // aparisaükhyàya ca smçtiviùayamidamucyate-- "na smçteþ smartavyaviùayatvàt13" iti, yeyaü smçtiragçhyamàõe 'rthe-- 'aj¤àsiùamahamamumartham 1' iti etasyà j¤àtçj¤ànavi÷iùñaþ pårvaj¤àtortho viùayo nàrthamàtram. 'j¤àtavànahamamumartham2' 'asàvartho mayà j¤àtaþ 3' 'asmiünnarthe mama j¤ànamabhåt 4' iti. caturvidhametadvàkyaü smçtiviùayaj¤àpakaü samànàrtham | sarvatra khalu j¤àtà j¤ànaü j¤eyaü ca gçhyate| atha pratyakùe 'rthe yà smçtistayà trãõi j¤ànàni ekasminnarthe pratisaüdhãyante samànakartçkàõi na nànàkartçkàõi nàkartçkàõi, kiü tarhi ?. ekakartçkàõi| 'adràkùamamumarthaü yamevaitarhi pa÷yàmi' adràkùamiti dar÷anaü dar÷anasaüvicca-- na khalvasaüvidite svedar÷ane syàdetat-- adràkùamiti. te khalvete dve j¤àne. 'yamevaitarhi pa÷yàmãti tçtãyaü j¤ànam. evamekorthastribhirj¤ànairyujyamàno nàkartçko na nànàkartçkaþ, kiü tarhi ?. ekakartçka iti, so 'yaü smçtiviùayo 'parisaükhyàyamàno vidyamànaþ praj¤àto 'rthaþ pratiùidhyate-- 'nàstyàtmà-- smçteþ smartavyaviùayatvàt' iti| na cedaü smçtimàtraü smartavyamàtraviùayaü và, idaü khalu j¤ànapratisaüdhànavat smçtipratisaüdhànam/ ekasya sarvaviùayatvàt = eko 'yaü j¤àtà sarvaviùayaþ svàni j¤ànàni pratisaüdhatte-- 'amumartha¤j¤àsyàmi' amumarthaü vijànàmi' 'amumarthamaj¤àsiùam' amumarthaü jij¤àsamàna÷ciram aj¤àtvàdhyavasyati-- 'aj¤àsiùam' iti, evaü smçtimapi trikàlavi÷iùñàü susmårùàvi÷iùñàü ca pratisaüdhatte| saüskàrasaütatimàtre tu sattve utpadyotpadya saüskàràstirobhavanti, sa nàstyekopi saüskàro yastrikàlavi÷iùñaü j¤ànaü smçtiü cànubhavet. na cànubhavamantareõa j¤ànasya smçte÷ca pratisaüdhànam ahaü mama iti cotpadyate dehàntaravat, ato 'numãyate-- astyekaþ sarvaviùayaþ ( yaþ ) pratidehaü svaj¤ànaprabandhaü smçtiprabandhaü ca pratisaüdhatte iti. yasya dehàntareùu vçtterabhàvànna pratisaüdhànaü bhavatãti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.16 ********************** NyS_3,1.16: nàtmapratipattihetånàü manasi saübhavàt // na dehàdisaüghàtavyatirikta àtmà, kasmàt ?. àtmapratipattihetånàü manasi saübhavàt = "dar÷anaspar÷anàbhyàmekàrthagrahaõàt 1 "ityevamàdãnàm àtmapratipàdakànàü hetånàü manasi saübhavacaþ-- yato mano hi sarvaviùayamiti, tasmànna ÷arãrendriyamanobuddhisaüghàtavyatirikta àtmeti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.17 ********************** NyS_3,1.17: j¤àturj¤ànasàdhanopapatteþ saüj¤àbhedamàtram // j¤àtuþ khalu j¤ànasàdhanànyupapadyante-- 'cakùuùà pa÷yati' 'ghràõena jighrati, 'spar÷anena spç÷ati' evaü mantuþ sarvaviùayasya matisàdhanam antaþkaraõabhåtaü sarvaviùayaü vidyate yenàyaü manyate iti, evaü sati j¤àtaryàtmasaüj¤à na mçùyate manaþsaüj¤àbhyanuj¤àyate. manasi ca manaþsaüj¤à na mçùyate matisàdhanasaüj¤à mçùyate, tadidaü saüj¤àbhedamàtraü nàrthe vivàda iti| pratyàkhyàne và sarvendriyavilopaprasaïgaþ | atha mantuþ sarvaviùayasya matisàdhanaü sarvaviùayaü pratyàkhyàyate-- nàstãte ? evaü råpàdigrahaõasàdhanànyapi na santãti sarvendriyavilopaþ prasajyate iti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.18 ********************** NyS_3,1.18: niyama÷ca niranumànaþ // yo 'yaü niyama iùyate-- råpàdigrahaõasàdhanàny asya santi matisàdhanaü sarvaviùayaü nàstãti. ayaü niyamo niranumànaþ-- nàtrànumànamasti yena niyamaü pratipadyàmahe iti| råpàdibhya÷ca viùayàntaraü sukhàdayastadupalabdhau karaõàntarasadbhàvaþ, yathà cakùuùà gandho na gçhyate iti karaõàntaraü ghràõam evaü cakùurghràõàbhyàü raso na gçhyate iti karaõàntaraü rasanam evaü ÷eùeùvapi, tathà cakùuràdibhiþ, sukhàdayo na gçhyante iti karaõàntareõa bhavitavyaü tacca j¤ànàyaugapadyaliïgam, yacca sukhàdyupalabdhau karaõà tacca j¤ànàyaugapadyaliïgam | tasyendriyamindriyaü prati saünidherasaünidherna yugapat j¤ànànyutpadyante iti, tatra yudaktam-- "àtmapratipattihetånàü manasi saübhavàt 16" iti tadayuktam // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.19 ********************** kiü punarayaü dehàdisaüghàtàdanyo nityaþ ? utànityaþ ? / kutaþ saü÷ayaþ ?, ubhayathà dçùñatvàt saü÷ayaþ-- vidyamànamubhayathà bhavati nityamanityaü ca, pratipàdite càtmasadbhàve saü÷ayànivçtteriti/ àtmasadbhàvahetubhirevàsya pràgdehabhedàdavasthànaü siddham årdhvamapi dehabhedàdavatiùñhate/ kutaþ ?--- NyS_3,1.19: pårvàbhyastasmçtyanubandhàjjàtasya harùabhaya÷okasaüpratipatteþ // jàtaþ khalvayaü kumàro 'smin janmany agçhãteùu harùabhaya÷okahetuùu harùabhaya÷okàn pratipadyate liïgànumeyàn, te ca smçtyanubandhàdutpadyante nànyathà. smçtyanubandha÷ca pårvàbhyàsamantareõa na bhavati. pårvàbhyàsa÷ca pårvajanmani sati nànyathà iti sidhyatyetat-- avatiùñhate 'yamårdhvam ( pràk ca ) ÷arãrabhedàditi // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.20 ********************** NyS_3,1.20: padmàdiùu prabodhasaümãlanavikàravattadvikàraþ // yathà padmàdiùv anityeùu prabodhaþ saümãlanaü ( ca ) vikàro bhavati. evamanityasyàtmano harùabhaya÷okasaüpratipattirvikàraþ syàt // hetvabhàvàdayuktam | anena hetunà padmàdiùu prabodhasaümãlanavikàravad anityasyàtmano harùàdisaüpratipattiriti nàtrodàharaõasàdharmyàt sàdhyasàdhanaü heturna vaidharmyàdasti, hetvabhàvàt-- asaübaddhàrthakamapàrthakamucyate iti| dçùñàntàcca harùàdinimittasyànivçttiþ | yà ceyamàseviteùu viùayeùu harùàdisaüpratipattiþ smçtyanubandhakçtà pratyàtmaü gçhyate seyaü padmàdisaümãlanadçùñàntena na nivartate. yathà ceyaü na nivartate tathà jàtamàtrasyàpãti| kriyàjàta÷ca parõavibhàgasaüyogaþ prabodhasaümãlane. kriyàhetu÷ca kriyànumeyaþ, evaü ca satikiü dçùñàntena pratiùidhyate ? // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.21 ********************** atha nirnimittaþ padmàdiùu prabodhasaümãlanavikàra iti matam evamàtmanopi harùàdisaüpratipattiriti ? tacca--- NyS_3,1.21: noùõa÷ãtavarùakàlanimittatvàt pa¤càtmakavikàràõàm // uùõàdiùu satsu bhàvàd asatsvabhàvàd tannimittàþ pa¤cabhåtànugraheõa nirvçttànàü padmàdãnàü prabodhasaümãlanavikàrà iti narnimittàþ, evaü harùàdayopi vikàrà nimittàd bhavitumarhanti na nimittamantareõa. na cànyat pårvàbhyastasmçtyanubandhàd nimittamastãti/ na cotpattinirodhakàraõànumànamàtmanaþ-- adçùñàntàt| na harùàdãnàü nimittamantareõotpattiþ/ noùõàdivad nimittàntaropàdànaü harùàdãnàmdva tasmàdayuktametat // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.22 ********************** ita÷ca nitya àtmà--- NyS_3,1.22: pretyàhàràbhyàsakçtàt stanyàbhilàùàt // jàtamàtrasya vatsasya pravçttiliïgaþ stanyàbhilàùo gçhyate sa ca nàntareõàhàràbhyàsam| kayà yuktyà ?, dç÷yate hi ÷arãriõàü kùudhà pãóyamànànàmàhàràbhyàüsakçtàt smaraõànubandhàdàhàràbhilàùaþ, na ca pårva÷arãràbhyàsamantareõàsau jàtamàtrasyopapadyate, tenànumãyatebhåtapårvaü ÷arãram yatrànenàhàro 'bhyasya iti, sa khalvayamàtmà pårva÷arãràt pretya ÷arãràntaramàpannaþ kùutpãóitaþ pårvàbhyastamàhàramanusmaran stanyamabhilaghati, tasmànna dehabhedàdàtmà bhidyate ubhavatyevordhvaü dehabhedàditi // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.23 ********************** NyS_3,1.23: ayaso 'yaskàntàbhigamanavattadupasarpaõam // yathà khalv ayo 'bhyàsamantareõàyaskàntamupasarpati evamàhàràbhyàsamantareõa bàlaþ stanyamabhilaùati // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.24 ********************** kimidamayaso 'yaskàntàbhigamanaü nirnimittam ? artha nimittàt ? iti, nirnimittaü tàvat-- NyS_3,1.24: nànyatra pravçttyabhàvàt // yadi nirnimittam ? loùñàdayopyayaskàntamupasarpayeyuþ-- na jàtu niyame kàraõamastãti| atha nimittàt ?. tat kenopalabhyate ? iti, kriyàliïgaþ kriyàhetuþ kriyàniyamaliïga÷ca kriyàniyamahetuþ tenànyatra pravçttyabhàvaþ| bàlasyàpi niyatamupasarpaõaü kriyopalabhyate. na ca stanyàbhilàùaliïgam anyadàhàràbhyàsakçtàt smaraõànubandhàt, nimittaü dçùñàntenopapàdyate. na càsati nimitte kasya cidutpattiþ, na dçùñànto dçùñamabhilàùahetuü bàdhate, tasmàdayaso 'skàntàbhigamanamadçùñànta iti| ayasaþ khalvapi nànyatra pravçttirbhavati | na jàtvayo loùñamupasarpati| kiïkçtosya niyamaþ ? iti, yadi kàraõaniyamàt sa ca kriyàniyamaliïgaþ, evaü bàlasyàpi niyataviùayo 'bhilàùaþ kàraõaniyamàd bhavitumarhati, tacca kàraõamabhyastasmaraõam anyedveti dçùñena vi÷iùyate | dçùño hi ÷arãriõàmabhyastasmaraõàdàhàràbhilàùa iti // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.25 ********************** ita÷ca nitya àtmà, kasmàt ?--- NyS_3,1.25: vãtaràgajanmàdar÷anàt // saràgo jàyate ityarthàdàpadyate, ayaü jàyamàno ràgànuviddho jàyate. ràgasya pårvànubhåtaviùayànucintanaü yoniþ. pårvànubhava÷ca viùayàõàü pårvasmin janmani ÷arãramantareõa nopapadyate. soyamàtmà pårva÷arãrànubhåtàn viùayàn anusmaran teùu teùu rajyate. tathà càyaü dvayorjanmanoþ pratisandhiþ, evaü pårva÷arãrasya pårvatareõa pårvatara÷arãrasya pårvatamena ityàdinànàdi÷cetanasya ÷arãrayogaþ anàdi÷ca ràgànubandha iti siddhaü nityatvamiti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.26 ********************** kathaü punarj¤àyate-- pårvaviùayànucintanajanito jàtasya ràgaþ na punaþ--- NyS_3,1.26: saguõadravyotpattivattdutpattiþ ? // yathotpattidharmakasya dravyasya guõàþ kàraõata utpadyante tathotpattidharmakasyàtmano ràgaþ kuta÷cidutpadyate/ atràyamuditànuvàdo nidar÷anàrthaþ // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.27 ********************** NyS_3,1.27: na saükalpanimittatvàdràgàdãnàm // na khalu saguõadravyotpattivad utpattiràtmano ràgasya ca| kasmàt ?. saükalpanimittatvàdràgàdãnàm | ayaü khalu pràõinàü viùayàn àsevamànànàü saükalpajanito rogo gçhyate. saükalpa÷ca pårvànubhåtaviùayànucintanayoniþ tenànumãyate-- jàtasyàpi pårvànubhåtàrthacintanakçto ràga iti| àtmotpàdàdhikaraõàttu ràgotpattirbhavantã saükalpàdanyasmin ràgakàraõe sati vàcyà kàryadravyaguõavat, na càtmotpàdaþ siddhaþ nàpi saükalpàdanyad ràgakàraõamasti, tasmàdayuktam-- 'saguõadravyotpattivattayorutpattiþ' iti| athàpi saükalpàdanyad ràgakàraõaü dharmàdharmalakùaõamadçùñamupàdãyate tathàpi pårva÷arãrayogo 'pratyàkhyeyaþ-- tatra hi tasya nirvçttirnàsmin janmani // tanmayatvàdràga iti| viùayàbhyàsaþ khalvayaü bhàvanàhetustanmayatvamucyate iti| jàtivi÷eùàcca ràgavi÷eùa iti| karma khalvidaü jàtivi÷eùanirvartakaü tàdàtmyàt tàcchabdyaü vij¤àyate, tasmàdanupapannam-- saükalpàdanyad ràgakàraõamiti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.28 ********************** anàdi÷cetanasya ÷arãrayoga ityuktam. svakçtakarmanimittaü càsyaü ÷arãraü sukhaduþkhàdhiùñhàna tatç parãkùyate-- kiü ghràõàdivadekaprakçtikam ? uta nànàprakçtikam ? iti| kutaþ saü÷ayaþ ?, vipratipatteþ saü÷ayaþ-- pçthivyàdãni bhåtàni saükhyàvikalpena ÷arãraprakçtiriti pratijànata iti| kiü tatra tattvam ?--- NyS_3,1.28: pàrthivaü guõàntaropalabdheþ // tatra mànuùaü ÷arãraü pàrthivam, kasmàt ? guõàntaropalabdheþ = gandhavatã pçthivã gandhavacca ÷arãram, abàdãnàm agandhatvàt tatprakçti agandhaü syàt| na tvidamabàdibhirasaüpçktayà pçthivyàrabdhaü ceùñendriyàrthà÷rayabhàvena kalpate ityataþ pa¤cànàü bhåtànàü saüyoge sati ÷arãraü bhavati, bhåtasaüyogo hi mithaþ pa¤cànàü na niùiddha iti| àpyataijasavàyavyàni lokàntare ÷arãràõi teùvapi bhåtasaüyogaþ påruùàrthatantra iti| athàlyàdidravyaniùpattàvapi niþsaü÷ayaþ-- nàbàdisaüyogamantareõa niùpattiriti/ 'pàrthivàpyataijasam-- tadguõolabdheþ' 'niþ÷vàsocchvàsopalabdhe÷càturbhauntikam' 'gandhakledapàkavyåhàvakà÷adànebhyaþ pà¤cabhautikam' te ime saüdigdhà hetava ityupekùitavàn såtrakàraþ| kathaü saüdigdhàþ ?, sati ca prakçtibhàve bhåtànàü dharmopalabdhiþ asati ca saüyogàpratiùedhàt saünihitànàmiti. yathà sthàlyàmudakatejovàyvàkà÷ànàmiti/ tadidamanekabhåtaprakçti ( sat ) ÷arãram agandham arasam aråpam aspar÷aü ca prakçtyanuvidhànàt syàt. na tvidamitthambhåtaü tasmàt pàrthivaü guõàntaropalabdheþ // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.29 ********************** NyS_3,1.29: ÷rutipràmàõyàcca // "såryaü te cakùurgacchatàm" ityatra mantre "pçthivãü te ÷arãram" iti ÷råyate tadidaü prakçtau vikàrasya pralayàbhidhànamiti/ "såryaü te cakùuþ spçõomi" ityatra mantràntare "pçthivãü te ÷arãraü spçõomi" iti ÷råyate seyaü kàraõàd vikàrasya spçttirabhidhãyate iti| sthàlyàdiùu ca tulyajàtãyànàmekakàryàrambhadar÷anàd bhinnajàtãyànàmekakàryàrambhànupapattiþ // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.30 ********************** athedànãmindriyàõi prameyakrameõa vicàryante-- kimàvyaktikàni ? àhosvid bhautikàni ? iti| kçtaþ saü÷ayaþ ? NyS_3,1.30: kçùõasàre satyupalambhàd vyatiricya copalambhàtsaü÷ayaþ // kçùõasàraü bhautikaü tasminn anupahate råpopalabdhiþ upahate cànupalabdhiriti, vyatiricya kçùõasàramavasthitasya viùayasyopalambho na kçùõasàrapràptasya, na càpràpyakàritvamindriyàõàm, tadidamabhautikatve vibhutvàt saübhavati, evamubhayadharmopalabdheþ saü÷ayaþ // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.31 ********************** abhautikànãtyàha, kasmàt ?--- NyS_3,1.31: mahadaõugrahaõàt // mahaditi-- mahattaraü mahattamaü copalabhyate yathà nyagrodhaparvatàdi | aõviti-- aõutaramaõutamaü ca gçhyate yathà nyagrodhadhànàdi, tadubhayamupalabhyamànaü cakùuùo bhautikatvaü bàdhate-- bhautikaü hi yàvat tàvadeva vyàpnoti abhautikaü tu vibhutvàt sarvavyàpakamiti // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.32 ********************** na mahadaõugrahaõamàtràdabhautikatvaü vibhutvaü cendriyàõàü ÷akyaü pratipattam. idaü khalu-- NyS_3,1.32: ra÷myarthasaünikarùavi÷eùàt tadgrahaõam // tayormahadaõvorgrahaõaü cakùåra÷merarthasya ca saünikarùavi÷eùàd bhavati yathà pradãpara÷merarthasya ceti, ra÷myarthasaünikarùa÷ca àvaraõaliïgaþ-- cakùuùo hi ra÷miþ kuóyàdibhiràvçtamarthaü na prakà÷ayati yathà pradãpara÷miriti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.33 ********************** àvaraõànumeyatve satãdamàha--- NyS_3,1.33: tadanupalabdherahetuþ // råpaspar÷avaddhi tejaþ mahattvàdanekadravyavattvàd råpavattvàccopalabdhiriti pradãpavat pratyakùata upalabhyeta càkùuùo ra÷miryadi syàditi // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.34 ********************** NyS_3,1.34: nànumãyamànasya pratyakùato 'nupalabdhirabhàvahetuþ // saünikarùapratiùedhàrthenàvaraõena liïgenànumãyamànasya ra÷meryà pratyakùato 'nupalabdhirnàsàvabhàvaü pratipàdayati yathà candramasaþ parabhàgasya pçthivyà÷càdhobhàgasya // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.35 ********************** NyS_3,1.35: dravyaguõadharmabhedàccopalabdhinimayaþ // bhinnaþ khalvayaü dravyadharmo guõadharma÷ca, mahadanekadravyavacca viùaktàvayavamàpyaü dravyaü pratyakùato nopalabhyate spar÷astu ÷ãto gçhyate. tasya dravyasyànubandhàt hemanta÷i÷irau kalpete, tathàvidhameva ca taijasaü dravyamanudbhåtaråpaü saha råpeõa nopalabhyate spar÷astv asyoùõa upalabhnapayate tasya dravyasyànubandhàd grãùmavasantau kalpete // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.36 ********************** yatra tveùàü bhavati--- NyS_3,1.36: anekadravyasamavàyàd råpavi÷eùàcca råpopalabdhiþ // yatra råpaü ca dravyaü ca tadà÷rayaþ pratyakùata upalabhyate, råpavi÷eùastu yadbhàvàt kvacidråpopalabdhiþ yadabhàvàcca dravyasya kvacidanupalabdhiþ sa råpadharmoyamudbhavasamàkhyàta iti, anudbhåtaråpa÷càyaü nàyano ra÷miþ tasmàt pratyakùato nopalabhyate iti| dçùña÷ca tejaso dharmabhedaþ-- udbhåtaråpaspar÷aü pratyakùaü tejo yathàdityara÷mayaþ, udbhåtaråpamanudbhåtaspar÷aü ca pratyakùam ( tejaþ ) yathà pradãpara÷mayaþ, udbhåtaspar÷amanudbhåtaråpamapratyakùaü yathàbàdisaüyuktaü tejaþ, anudbhåtaråpaspar÷o 'pratyakùa÷càkùuùo ra÷miriti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.37 ********************** NyS_3,1.37: karmakàrita÷cendriyàõàü vyåhaþ puruùàrthatantraþ // yathà cetanasyàrtho viùayopalabdhibhåtaþ sukhaduþkhopalabdhibhåta÷ca kalpate tathendriyàõi vyåóhàni, viùayapràptyartha÷ca ra÷me÷càkùuùasya vyåhaþ, råpaspar÷ànabhivyakti÷ca vyavahàraprakëptyarthà, dravyavi÷eùe ca pratãghàtàdàvaraõopapattirvyavahàràrthà, sarvadravyàõàü vi÷varåpo vyåha indriyavat karmakàritaþ puruùàrthatantraþ| karma tu dharmàdharmabhåtaü cetanasyopabhogàrthamiti // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.38 ********************** NyS_3,1.38: avyabhicàràcca pratidhàto bhautikadharmaþ // ya÷càvaraõopalambhàdindriyasya dravyavi÷eùe pratighàtaþ sa bhautikadharmaþ-- na bhåtàni vyabhicarati. nàbhautikaü pratighàtadharmakaü dçùñamiti| apratighàtastu vyabhicàrã-- bhautikàbhautikayoþ samànatvàditi/ yadapi manyate-- pratighàtàd bhautikànãndriyàõi apratighàtàdabhautikànãti pràptam. dçùña÷càpratighàtaþ kàcàbhrapañalasphañikàntaritopalabdheþ, tanna yuktam, kasmàt ?. yasmàd bhautikamapi na pratihanyate-- kàcàbhrapañalasphañikàntaritaprakà÷àt pradãpara÷mãnàm, sthàlyàdiùu pàcakasya tejaso 'pratighàtaþ // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.39 ********************** upapadyate cànupalabdhiþ kàraõabhedàt--- NyS_3,1.39: madhyandinolkàprakà÷ànupalabdhivattadanupalabdhiþ // yathànekadravyeõa samavàyàdråpavi÷eùàccopalabdhiriti satyupalabdhikàraõe madhyandinolkàprakà÷o nopalabhyate àdityaprakà÷enàbhibhåtaþ, evaü mahadanekadravyavattvàd råpavi÷eùàccopalabdhiriti satyupalabdhikàraõe càkùuùo ra÷mirnopalabhyate nimittàntarataþ, tacca vyàkhyàtam--anudbhåtaråpaspar÷asya dravyasya pratyakùato 'nupalabdhiriti, atyantànupalabdhi÷càbhàvakàraõam // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.40 ********************** yo hi bravãti-- loùñaprakà÷o madhyandine àdityaprakà÷àbhibhavànnopalabhyate iti, tasyaitaþsyàt--- NyS_3,1.40: na ràtràvapyanupalabdheþ // apy anumànato 'nupalabdheriti, ekamatyantànupalabdherloùñaprakà÷o nàsti, na tvevaü càkùuùo ra÷miriti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.41 ********************** upapannaråpà ceyam--- NyS_3,1.41: bàhyaprakà÷ànugrahàdra viùayopalabdheranabhivyaktito 'nupalabdhiþ // bàhyena prakà÷enànugçhãtaü cakùurviùayagràhakam. tadabhàve 'nupalabdhiþ, sati ca prakà÷ànugrahe råpaspar÷opalabdhau ca satyàü tadà÷rayasya dravyasya cakùuùà grahaõam, råpasyànudbhåtatvàt seyaü råpànabhivyaktito råpà÷rayasya dravyasyànupalabdhirdçùñà, tatra yaduktam-- "tadanupalabdherahetuþ 33" iti. etadayuktam // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.42 ********************** kasmàt punarabhibhavo 'nupalabdhikàraõaü càkùuùasya ra÷mernocyate ? iti. NyS_3,1.42: abhivyaktau càbhibhavàt // bàhyaprakà÷ànugrahanirapekùatàyàü ceti càrthaþ, yad råpamabhivyaktam | udbhåtaü bàhyaprakà÷ànugrahaü ca nàpekùate tadviùayo 'bhibhavaþ-- viparyaye 'bhibhavàbhàvàt = anudbhåtaråpatvàccànupalabhyamànaü bàhyaprakà÷ànugrahàccopalabhyamànaü nàbhibhåyate, iti evamupapannam-- asti càkùuùo ra÷miriti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.43 ********************** NyS_3,1.43: nakta¤caranayanara÷midar÷anàcca // dç÷yate hi naktaü nayanara÷mayo nakta¤caràõàü vçùadaü÷aprabhçtãnàü tena ÷eùasyànumànamiti/ jàtibhedavadindriyabheda iti cet ?, dharmabhedamàtraü cànupapannam-- àvaraõasya pràptipratiùedhàrthasya dar÷anàditi // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.44 ********************** indriyàrthasaünikarùasya j¤ànakàraõatvànupapattiþ, kasmàt ?--- NyS_3,1.44: apràpyagrahaõaü kàcàbhrapañalasphañikàntaritopalabdheþ // tçõàdi sarpad dravyaü kàce 'bhrapañale và pratihataü dçùñam, avyavahitena saünikçùyate. vyàhanyate vai pràptirvyavadhàneneti, yadi ca ra÷myarthasaünikarùo grahaõahetuþ syàt ? na vyavahitasya saünikarùa ity agrahaõaü syàt, asti ceyaü kàcàbhrapañalasphañikàntaritopalabdhaþ sà j¤àpiyati-- apràpyakàrãõãndriyàõi (iti). ata evàbhautikàni-- pràpyakàritvaü hi bhautikadharma iti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.45 ********************** na NyS_3,1.45: kuóyàntaritànupalabdherapratiùedhaþ // apràpyakàritve satãndriyaõàü kuóyàntaritasyànupalabdhir na syàt // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.46 ********************** pràpyakàritve 'pi tu kàcàbhrapañalasphañikàntaritopalabdhirna syàt ?--- NyS_3,1.46: apratãghàtàt saünikarùopapattiþ // na ca kàco 'bhrapañalaü và nàyanara÷miü viùñabhnàti so 'pratihanyamànaþ saünikçùyate iti // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.47 ********************** ya÷ca manyate-- na bhaitikasyàpratighàta iti, tanna--- NyS_3,1.47: àdityara÷meþ sphañikàntaritepi dàhye 'vighàtàt // 'àdityara÷meravighàtàt' 'sphañikàntaritepyavighàtàt' 'dàhye 'vighàtàt' avighàtàditi ca padàbhisaübandhàd vàkyabheda iti. yathàvàkyaü càrthabheda iti, àdityara÷miþ kumbhàdiùu na pratihanyate-- avighàtàt kumbhasthamudakaü tapati, pràptau hi dravyàntaraguõasya uùõasya spar÷asya grahaõaü tena ca ÷ãtaspar÷àbhibhava iti 1| sphañikàntaritepi prakà÷anãye pradãpara÷mãnàmapratighàtaþ apratighàtàt pràptasya grahaõamiti 2| bharjanakapàlàdisthaü ca dravyamàgneyena tejasà dahyate tatràvighàtàt pràptiþ pràptau tu dàhaþ-- nàpràpyakàri teja iti 3/ "avighàtàt" iti ca kevalaü padamupàdãyate, koyamavighàto nàma ?, avyåhyamànàvayavena vyavadhàyakena dravyeõa sarvato dravyasyàviùçmbhaþ | kriyàhetorapratibandhaþ | pràpterapratiùedha iti, dçùñaü hi kala÷aniùaktànàmapàü bahiþ ÷ãtaspar÷agrahaõam. na cendrinayeõàsaünikçùñasya dravyasya spar÷opalabdhiþ, dçùñau ca praspandaparisravau, tatra kàcàbhrapañalàdibhirnàyanara÷merapratighàtàd vibhidyàrthena saha saünikarùàdupapannaü grahaõamiti // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.48 ********************** NyS_3,1.48: netaretaradharmaprasaïgàt // kàcàbhrapañalàdivadvà kuóyàdibhirapratighàtaþ, kuóyàdivadvà kàcàbhrapañalàdibhiþ pratãghàta iti prasajyate, niyame kàraõaü vàcyamiti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.49 ********************** NyS_3,1.49: àdar÷odakàyoþ prasàdasvàbhàvyàd råpopalabdhivattadupalabdhiþ // àdar÷odakayoþ prasàdaþ | råpavi÷eùaþ svo dharmaþ- niyamadar÷anàt, prasàdasya và svo dharmo råpopalambhanam, yathàdar÷apratihatasya paràvçttasya nayanara÷meþ svena mukhena saünikarùe sati svamukhopalambhanaü pratibimbagrahaõàkhyam àdar÷aråpànugrahàt tannimittaü bhavati-- àdar÷aråpopaghàte tadabhàvàt. kuóyàdiùu ca pratibimbagrahaõaü na bhavati, evaü kàcàbhrapañalàdibhiravighàta÷cakùåra÷meþ kuóyàdibhi÷ca pratighàtaþ-- dravyasvabhàvaniyamàditi // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.50 ********************** NyS_3,1.50: dçùñànumitànàü niyogapratiùedhànupapattiþ // pramàõasya tattvaviùayatvàt, na khalu bhoþ parãkùamàõena dçùñànumità arthàþ ÷akyà niyoktum-- 'evaü bhavata' iti. nàpi pratiùeddhum-- 'evaü na bhavata' iti, na hãdamupapadyate-- 'råpavad gandhopi càkùuùo bhavatu' iti. 'gandhavadvà råpaü càkùuùaü mà bhåta' iti, 'agnipratipattivad dhåmenodakapratipattirapi bhavatu' iti, 'udakàpratipattivadvà dhåmenàgnipratipattirapi mà bhåt' iti| kiü kàraõam ?, yathà khalvarthà bhavanti | ya eùàü svo bhàvaþ | svo dharma iti tathàbhåtàþ pramàõena pratipadyante iti-- tathàbhåtaviùayakaü hi pramàõathmati/ imau khalu niyogapratiùedhau bhavatà de÷itau-- kàcàbhrapañalàdivadvà kuóyàdibhirapratighàto bhavatu. kuóyàdivadvà kàcàbhrapañalàdibhirapratighàto mà bhåt. iti, na-- dçùñànumitàþ khalvime dravyadharmàþ | pratighàtàpratighàtayorhi upalabdhyanupalabdhã vyavasthàpike-- vyavahitànupalabdhyànumãyate-- kuóyàdibhiþ pratighàtaþ, vyavahitopalabdhyànumãyate-- kàcàbhrapañalàdibhirapratighàta iti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.51 ********************** athàpi khalvekamindriyam ? bahånãndriyàõi và ?| kutaþ saü÷ayaþ ?--- NyS_3,1.51: sthànànyatve nànàtvàd avayavinànàsthànatvàcca saü÷ayaþ // bahåni dravyàõi nànàsthànàni dç÷yante. nànàsthàna÷ca sanneko 'vayavã ceti. tenendriyeùu bhinnasthàneùu saü÷aya iti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.52 ********************** ekamindriyam--- NyS_3,1.52: tvagavyatirekàt // 'tvagekamindriyam' ityàha| kasmàt ? avyatirekàt | na tvacà ki¤cidindriyàdhiùñhànaü na pràptam-- na càsatyàü tvaci ki¤cidviùayagrahaõaü bhavati. yayà sarvendriyasthànàni vyàptàni yasyàü ca satyàü viùayagrahaõaü bhavati sà tvagekamindriyamiti // 52 // nendriyàntaràrthànupalabdheþ| spar÷opalabdhilakùaõàyàü satyàü tvaci gçhyamàõe ( ca ) tvagindriyeõe spar÷e indriyàntaràrthà råpàdayo na gçhyante andhàdibhiþ. na spar÷agràhakàdindriyàd indriyàntaramastãti spar÷avad andhàdibhirgçhyeran råpàdayaþ na ca gçhyante tasmànnaikamindriyaü tvagiti // tvagavayavavi÷eùeõa dhåmopalabdhivattadupalabdhiþ| yathà tvaco 'vayavavi÷eùaþ ka÷cit cakùuùi saünikçùño dhåmaspar÷aü gçhõàti nànya evaü tvaco 'vayavavi÷eùà råpàdigràhakàsteùàmupaghàtàdandhàdibhirna gçhyante råpàdaya iti // vyàhatatvàdahetuþ/ 'tvagavyatirekàdekamindriyam' ityuktvà 'tvagakyavavi÷eùeõa dhåmopalabdhivad råpàdyupalabdhiþ' ityucyate. evaü ca sati nànàbhåtàni viùayagràhakàõi-- viùayavyavasthànàt | tadbhàve viùayagrahaõasya bhàvàt tadupaghàte càbhàvàt. tathà ca pårvo vàda uttareõa vàdena vyàhanyate iti // saüdigdha÷càvyatirekaþ/ pçthivyàdibhirapi bhåtairindriyàdhiùñhànàni vyàptàni. na ca teùvasatsu viùayagrahaõaü bhavatãti. tasmànna tvag anyadvà sarvaviùayamekamindriyamiti // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.53 ********************** NyS_3,1.53: na yugapadàrthànupalabdheþ // àtmà manasà saübadhyate mana indriyeõa indriyaü sarvàrthaiþ saünikçùñamiti àtmendriyamano 'rthasaünikarùebhyo yugapad grahaõàni syuþ na ca yugapad råpàdayo gçhyante tasmànnaikamindriyaü sarvaviùayamastãti | asàhacaryàcca viùayagrahaõànàü naikamindriyaü sarvaviùayakam, sàhacarye hi viùayagrahaõànàmandhàdyanupapattiriti // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.54 ********************** NyS_3,1.54: vipratiùedhàcca na tvagekà // na khalu tvagekamindriyam-- vyàghàtàt, tvacà råpàõy apràptàni gçhyante iti apràpyakàritve spar÷àdiùvapyevaü prasaïgaþ, spar÷àdãnàü ca pràptànàü grahaõàd råpàdãnàm ( api ) pràptànàü grahaõamiti pràptam| pràpyàpràpyakàritvamiticet ? àvaraõànupapatterviùayamàtrasya grahaõam = athàpi manyeta-- pràptàþ spar÷àdayastvacà gçhyante råpàõi tv apràptànãti, evaü sati nàstyàvaraõam. àvaraõànupapatte÷ca råpamàtrasya grahaõaü vyavahitasya càvyahitasya ceti| dåràntikànuvidhànaü ca råpopalabdhyanupalabdhyorna syàt | apràptaü tvacà gçhyate råpamiti dåre råpasyàgrahaõamantike ca grahaõamityetad na syàditi // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.55 ********************** ekatvapratiùedhàcca nànàtvasiddhau sthànàheturapyupàdãyate--- NyS_3,1.55: indriyàrthapa¤catvàt // arthaþ prayojanaü tat pa¤cavidhamindriyàõàm uspar÷anenendriyeõa spar÷agrahaõe sati na tenaiva råpaü gçhyate iti råpagrahaõaprayojanaü cakùuranumãyate, spar÷aråpagrahaõe ca tàbhyàmeva na gandho gçhyate iti gandhagrahaõaprayojanaü ghràõamanumãyate, trayàõàü grahaõe na taireva raso gçhyate iti rasagrahaõaprayojanaü rasanamanumãyate, na caturõàü grahaõe taireva ÷abdaþ ÷råyate iti ÷abdagrahaõaprayojanaü ÷rotramanumãyate, evamindriyaprayojanasyànitaretarasàdhanasàdhyatvàt pa¤caivendriyàõi // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.56 ********************** NyS_3,1.56: na tadarthabahutvàt // na khalu 'indriyàrthapa¤catvàt pa¤cendriyàõãti sidhyati, kasmàt ? teùàmarthànàü bahutvàt | bahavaþ khalvime indriyàrthàþ | spar÷àstàvat ÷ãtoùõànuùõà÷ãtà iti. råpàõi ÷uklaharitàdãni. gandhà iùñàniùñopekùaõãyàþ. rasàþ kañukàdayaþ, ÷abdà varõàtmano dhvanimàtrà÷ca bhinnàþ, tad yasyendriyàrthapa¤catvàt pa¤cendriyàõi tasyendriyàrthabahutvàd bahånãndriyàõi prasajyante iti // 56 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.57 ********************** NyS_3,1.57: gandhatvàdyavyatirekàd gandhàdãnàmapratiùedhaþ // gandhatvàdibhiþ svasamànyaiþ kçtavyavasthànàü gandhàdãnàü yàni gandhàdigrahaõàni tàny asamànasàdhanasàdhyatvàd gràhakàntaràõi na prayojayanti. arthasamåho 'numànamukto nàrthaikade÷aþ, arthaikade÷aü cà÷ritya viùayapa¤catvamàtraü bhavàn pratiùedhati. tasmàdayuktoyaü pratiùedha iti| kathaü punargandhatvàdibhiþ svasàmànyaiþ kçtavyavasthà gandhàdayaþ ? iti, spar÷aþ khalvayaü trividhaþ--- ÷ãta uùõo 'nuùõà÷ãta÷ca spar÷atvena svasàmànyena saügçhãtaþ, gçhyamàõe ca ÷ãtaspar÷e noùõasyànuùõà÷ãtasya và spar÷asya grahaõaü gràhakàntaraü prayojayati-- spar÷abhedànàmekasàdhanasàdhyatvàt uyenaiva ÷ãtaspar÷o gçhyate tenaivetaràvapãti/ evaü gandhatvena gandhànàm. råpatvena råpàõàm. rasatvena rasànàm. ÷abdatvena ÷abdànàmiti/ gandhàdigrahaõàni punarasamànasàdhanasàdhyatvànnagràhakàntaràõàü prayojakàni, tasmàdupapannamindriyàrthapa¤catvàt pa¤cendriyàõãti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.58 ********************** yadi sàmànyaü saügràhakam ? pràptamindriyàõàm--- NyS_3,1.58: viùayatvàvyatirekàdekatvam // viùayatvena hi sàmànyena gandhàdayaþ saügçhãtà iti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.59 ********************** NyS_3,1.59: na buddhilakùaõàdhiùñhànagatyàkçtijàtipa¤catvebhyaþ // na khalu viùayatvena sàmànyena kçtavyavasthà viùayà gràhakàntaranirapekùàþ | ekasàdhanagràhya anumãyante. anumãyante ca pa¤ca gandhàdayo gandhatvàdibhiþ svasàmànyaiþ kçtavyavasthàþ indriyàntaragràhyaþ. tasmàdasaübaddhametat, ayameva càrtho 'nådyate-- 'buddhilakùaõapa¤catvàt' iti | buddhaya eva lakùaõàni-- viùayagrahaõaliïgatvàdindriyàõàm, tadetat "indriyàrthapa¤catvàt 55" ityetasmin såtre kçtabhàùyamiti, tasmàd buddhilakùaõapa¤catvàt pa¤cendriyàõi| adhiùñhànànyapi khalu pa¤ca indriyàõàm-- sarva÷arãràdhiùñhànaü spar÷anaü spar÷agrahaõaliïgam, kçùõatàràdhiùñhànaü cakùuþ bahirnismçtaü råpagrahaõaliïgam, nàsàdhiùñhànaü ghràõam, jihàdhiùñhànaü rasanam, karõacchidràdhiùñhànaü ÷rotram, gandharasaråpaspar÷a÷abdagrahaõaliïgatvàditi/ gatimedàdapãndriyabhedaþ-- kçùõasàropanibaddhaü cakùurbahirniþsçtya råpàdhikaraõàni dravyàõi pràpnoti, spar÷anàdãni tvindriyàõi viùayà evà÷rayopasarpaõàt pratyàsãdanti, santànavçttyà ÷abdasya ÷rotraprattyàsattiriti/ àkçti khalu parimàõam | iyattà sà pa¤cadhà-- svasthànamàtràõi ghràõarasanaspar÷anàni viùayàvyàpinànumeyàni, cakùuþ kçùõasàrà÷rayaü bahirniþsçtaü viùayavyàpi, ÷rotraü nànyadàkà÷àt tacca vibhu ÷abdamàtrànubhavànumeyaü puruùasaüskàropagrahàccàdhiùñhànaniyamena ÷abdasya vya¤jakamiti| jàtiriti yoniü pracakùate-- pa¤ca khalvindrinayayonayaþ pçthivyàdãni bhåtàni tasmàt prakçtipa¤catvàdapi pa¤cendriyàõàti siddham // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.60 ********************** kathaü punarj¤àyate-- bhåtaprakçtãnãndriyàõi nàvyaktaprakçtãnãti ? NyS_3,1.60: bhåtaguõavi÷eùopalabdhestàdàtmyam // dçùño hi vàyvàdãnàü bhåtànàü guõavi÷eùàbhivyaktiniyamaþ uvàyuþ spar÷avya¤jakaþ àpo rasavya¤jikàþ. tejo råpavya¤jakam. pàrthivaü ki¤cid dravyaü kasyacid dravyasya grandhavya¤jakamadva asti càyamindriyàõàü bhåtaguõavi÷eùopalabdhiniyamaþ tena bhåtaguõavi÷eùopalabdhermanyàmahebhåtaprakçtãnãndriyàõi nàvyaktaprakçtãniti // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.61 ********************** athàrthavivecanam gandhàdayaþ pçthivyàdiguõà ityuddiùñam | udde÷a÷ca pçthivyàdãnàmekaguõatve cànekaguõatve samàna ityata àha--- NyS_3,1.61: gandharasaråpaspar÷a÷abdànàü spar÷aparyantàþ pçthivyàþ // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.62 ********************** NyS_3,1.62: aptejovàyånàü pårvaü pårvamapohyàkà÷asyottaraþ // spar÷aparyantànàmiti vibhaktivipariõàmaþ, àkà÷asyottaraþ u÷abdaþ spar÷aparyantebhya iti| kathaü tarhi tarapnirde÷aþ ?. svatantraviniyogasàmarthyàt tenottara÷abdasya paràrthàbhidhànaü vij¤àyate-- udde÷asåtre hi spar÷apayantebhyaþ paraþ ÷abda iti, tantraü và-- spar÷asya vivakùitatvàt | spar÷aparyanteùu niyukteùu yo 'nyastaduttaraþ ÷abda iti // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.63 ********************** NyS_3,1.63: na sarvaguõànupalabdheþ // nàyaü guõaniyogaþ sàdhuþ, kasmàt ?. yasya bhåtasya ye guõà na te tadàtmakenendriyeõa sarve upalabhyante | pàrthivena hi ghràõena spar÷aparyantà na gçhyante gandha evaiko gçhyate, evaü ÷eùeùvapãti // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.64 ********************** kathaü tarhãme guõà viniyoktavyàþ ? iti--- NyS_3,1.64: ekaika÷yenottarottaraguõasadbhàvàduttaràõàü tadanupalabdhiþ // gandhàdãnàmekaiko yathàkramaü pçthivyàdãnàmekaikasya guõaþ atastadanupalabdhiþ | teùàü tayoþ tasya cànupalabdhiþ | ghràõena rasaråpaspar÷ànàü. rasanena råpaspar÷ayoþ. cakùukùà spar÷asyeti // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.65 ********************** kathaü tarhyanekaguõàni bhåtàni gçhyante ? iti, NyS_3,1.65: saüsargàccànekaguõagrahaõam // abàdisaüsargàcca pçthivyàü rasàdayo gçhyante evaü ÷eùeùvapãti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.66 ********************** niyamastarhi na pràpnoti-- saüsargasyàniyamàt 'caturguõà pçthivã' 'triguõà àpaþ' 'dviguõaü tejaþ' 'ekaguõo vàyuþ' iti, niyama÷copapadyate, katham ?--- NyS_3,1.66: viùñaü hyaparaü pareõa // pçthivyàdãnàü pårvapårvamuttareõottareõa viùñam ato na saüsargàniyama iti. taccaitad bhåtasçùñau veditavyaü naitarhãti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.67 ********************** NyS_3,1.67: na pàrthivàpyayoþ pratyakùatvàt // neti trisåtrãü pratyàcaùñe, kasmàt ?, pàrthivasya dravyasyàpy asya ca pratyakùatvàt| mahattvànekadravyatvàdråpàccopalabdhiriti taijasameva dravyaü pratyakùaü syàt. na pàrthivamàpyaü và-- råpàbhàvàt| taijasavattu pàrthivàpyayoþ pratyakùatvàd na saüsargàdanekaguõagrahaõaü bhåtànàmiti/ bhåtàntararåpakçtaü ca pàrthivàpyayoþ pratyakùatvaü bruvataþ pratyakùo vàyuþ prasajyate. niyame và kàraõamucyatàmiti| rasayorvà pàrthivàpyayoþ pratyakùatvàt, pàrthivo rasaþ ùaóvidhaþ àpyo madhura eva na caitat saüsargàd bhavitumarhati/ råpayorvà pàrthivàpyayoþ pratayakùatvàt, taijasaråpànugçhãtayoþ saüsarge hi vya¤jakameva råpaü na vyaïgyamastãti| ekànekavidhatve ca pàrthivàpyayoþ pratyakùatvàd råpayoþ | pàrthivaü haritalohitapãtàdyanekavidhaü råpam àpyaü tu ÷uklamaprakà÷akaü na caitadekaguõànàü saüsarge satyupalabhyate iti| udàharaõamàtraü caitat| ataþ paraü prapa¤caþ-- spar÷ayorvà pàrthivataijasayoþ pratyakùatvàt. pàrthivo 'nuùõà÷ãtaþ spar÷aþ uùõastaijasaþ pratnayakùaþ. na caitadekaguõànàm anuùõà÷ãtaspar÷ena vàyunà saüsargeõopapadyate iti| atha và pàrthivàpyayordravyayorvyavasthitaguõayoþ pratyakùatvàt = caturguõaü pàrthivaü dravyaü triguõamàpyaü pratyakùaü tena tatkàraõamanumãyate-- tathàbhåtamiti. tasya kàryaü liïm-- kàraõabhàvàddhi kàryabhàva iti| evaü taijasavàyavyayordavyayoþ pratyakùatvàd guõavyavasthàyàstatkàraõe dravye vyavasthànumànamiti/ dçùña÷ca vivekaþ-- pàrthivàpyayoþ pratyakùatvàt | pàrthivaü dravyamabàdibhirviyuktaü pratyakùato gçhyate àpyaü ca paràbhyàü taijasaü ca vàyunà, na caikaikaguõaü gçhyate iti| niranumànaü tu "viùñaü hyaparaü pareõa 66" ityetaditi | nàtra liïgamanumàpakaü gçhyate iti yenaitadevaü pratipadyemahi| yaccoktam-- 'viùñaü hyaparaü pareõeti bhåtasçùñau veditavyaü na sàüpratam' iti niyamakàraõàbhàvàdayuktam, dçùñaü ca sàüpratam-- 'aparaü pareõa viùñam' iti | vàyunà ca viùñaü teja iti| viùñatvam | saüyogaþ saca dvayoþ samànaþ, vàyunà ca viùñatvàt spar÷avat tejaþ na tu tejasà viùñatvàd råpavàn vàyuriti niyamakàraõaü nàstãti| dçùñaü ca taijasena spar÷ena vàyavyasya spar÷asyàbhibhavàdagrahaõamiti na ca tenaiva tasyàbhibhava iti // 67 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.68 ********************** tadevaü nyàyàveruddhaü pravàdaü pratiùidhya "na sarvaguõànupalabdheþ 63 " iti coditaü samàdhãyate--- NyS_3,1.68: pårvapårvaguõotkarùàt tattatpradhànam // tasmànna sarvaguõopalabdhirghràõàdãnàm. pårvaü pårvaü gandhàderguõasyotkarùàt tattatpradhànam/ kà pradhànatà ?, viùayagràhakatvam| ko guõotkarùaþ ?, abhivyaktau samarthatvam| yathà bàhyànàü pàrthivàpyataijasànàü dravyàõàü caturguõatriguõadviguõànàü na sarvaguõavya¤jakatvaü gandharasaråpotkarùàttu yathàkramaü gandharasaråpavya¤jakatvam evaü ghràõarasanacakùuùàü caturguõatriguõadviguõànàü na sarvaguõagràhakatvaü gandharasaråpotkarùàttu yathàkramaü gandharasaråpagràhakatvaü tasmàt ghràõàdãbhirna sarveùàü guõànàmupalabdhiriti| yastu pratijànãte-- gandhaguõatvàd ghràõaü gandhasya gràhakam evaü rasanàdiùvapãti, tasya yathàguõayogaü ghràõàdibhirguõagrahaõaü prasajyate iti // 68 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.69 ********************** kiïkçtaü punarvyavasthànaü ki¤cit pàrthivamindriyaü na sarvàõi ?. kànicit àpyataijasavàyavyàni indriyàõi na sarvàõi ? iti--- NyS_3,1.69: tavdyavasthànaü tu bhåyastvàt // arthanirvçttisamarthasya pravibhaktasya dravyasya saüsargaþ puruùasaüskàrakàrito bhåyastvam, dçùño hi prakarùe bhåyastva÷abdaþ-- prakçùño yathà viùayaþ 'bhåyàn' ityucyate, yathà pçthagarthakriyàsamarthàni puruùasaüskàrava÷àd viùauùadhimaõiprabhçtãni dravyàõi nirvartyante na sarvaü sarvàrtham evaü pçthagviùayagrahaõasamarthàni ghràõàdãni nirvartyante na sarvaviùayagrahaõasamarthànãti // 69 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.70 ********************** svaguõàn nopalabhante indriyàõi, kasmàditicet ?--- NyS_3,1.70: saguõànàmindriyabhàvàt // svàn gandhàdãn nopalabhante ghràõàdãni/ kena kàraõeneticet ?, svaguõaiþ saha ghràõàdãnàmindriyabhàvàt | ghràõaü svena gandhena samànàrthakàriõà saha bàhyaü gandhaü gçhõàti tasya svagandhagrahaõaü sahakàrivaikalyànna bhavati. evaü ÷eùàõàmapi // 70 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.71 ********************** yadi punargandhaþ sahakàrã ca syàd ghràõasya ? gràhya÷ca ( syàdeva ? ) ityata àha--- NyS_3,1.71: tenaiva tasyàgrahaõàcca // na guõopalabdhirindriyàõàm/ yo bråte-- yathà bàhyaü dravyaü cakùuùàü gçhyate tathà tenaiva cakùuùà tadeva cakùurgçhyatàmiti tàdçgidam-- tulyo hyubhayatra pratipattihetvabhàva iti // 71 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.72 ********************** NyS_3,1.72: na ÷abdaguõopalabdheþ // 'svaguõàn nopalabhante indriyàõãtyetanna bhavati-- upalabhyate hi svaguõaþ ÷abdaþ ÷rotreõeti // 72 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,1.73 ********************** NyS_3,1.73: tadupalabdhiritaretaradravyaguõavaidharmyàt // na ÷abdena guõena saguõamàkà÷amindriyaü bhavati. na ÷abdaþ ÷abdasya vya¤jakaþ| na ca ghràõàdãnàü svaguõagrahaõaü pratyakùaü nàpyanumãyate, anumãyate tu ÷rotreõàkà÷ena ÷abdasya grahaõaü ÷abdaguõatvaü càkà÷asyeti, pari÷eùa÷cànumànaü veditavyam-- àtmà tàvat ÷rotà na karaõam, manasaþ ÷rotratve badhiratvàbhàvaþ, pçthivyàdãnàü ghràõàdibhàve sàmarthyaü ÷rotrabhàve càsàmarthyam, asti cedaü ÷rotram àkà÷aü ca ÷iùyate pari÷eùàdàkà÷aü ÷rotramiti // 73 // // iti vàtsyàyanaviracite nyàyabhàùye tçtãyàdhyàyasya prathamamàhnikam // #################################################################### atha nyàyabhàùyatçtãyàdhyàyasya dvitãyamàhnikam // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.1 ********************** parãkùitànãndriyàõi arthà÷ca, buddheridànãü parãkùàkramaþ-- sà kimanityà nityà và ? iti| kutaþ saü÷ayaþ ?--- NyS_3,2.1: karmàkà÷asàdharmyàt saü÷ayaþ // aspar÷avattvaü tàbhyàü samàno dharma upalabhyate buddhau. vi÷eùa÷copajanàpàyadharmavattvam, viparyaya÷ca yathàsvamanityanityayostasyàü buddhau nopalabhyate tena saü÷aya iti // anupapannaþ khalvayaü saü÷ayaþ-- sarva÷arãriõàü hi pratyàtmavedanãyànityà buddhiþ sukhàdivat. bhavati ca saüvittiþ-- 'j¤àsyàmi' 'jànàmi' 'aj¤àsiùam' iti, na copajanàpàyàvantareõa traikàlyavyaktistata÷ca traikàlyavyakteþ 'anityà buddhiþ' ityetat siddham, pramàõasiddhaü cedaü ÷àstrepyuktam-- "indriyàrthasaünikarùotpannam 1-1-4 " "yugapat j¤ànànutpattirmanaso liïgam 1-1-16" ityevamàdi, tasmàtsaü÷ayaprakriyànupapattiriti| dçùñipravàdopàlambhàrthaü tu prakaraõam. evaü hi pa÷yantaþ pravadanti sàükhyàþ-- 'puruùasyàntaþkaraõabhåtà nityà buddhiþ' iti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.2 ********************** sàdhanaü ca pracakùate--- NyS_3,2.2: viùayapratyabhij¤ànàt // kiü punaridaü pratyabhij¤ànam ? 'pårvamaj¤àsiùamarthaü tamimaü jànàmãtij¤ànayoþ samàne 'rthe pratisandhij¤ànaü pratyabhij¤ànam etaccàvasthitàyà buddherupapannam. nànàtve tu buddhibhedeùåtpannàpavargiùu pratyabhij¤ànànupapattiþ-- nànyaj¤àtamanyaþ pratyabhijànàtãti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.3 ********************** NyS_3,2.3: sàdhyasamatvàdahetuþ // yathà khalu nityatvaü buddheþ sàdhyam evaü pratyabhij¤ànamapãti| kiü kàraõam ?. cetanadharmasya karaõe 'nupapattiþ-- puruùadharmaþ khalvayaü j¤ànaü dar÷anamupalabdhirbodhaþ pratyayo 'dhyavasàya iti-- cetano hi pårvaj¤àtamarthaü pratyabhijànàti tasyaitasmàd hetornityatvaü yuktamiti| karaõacaitanyàbhyupagame tu cetanasvaråpaü vacanãyam-- nànirdiùñasvaråpamàtmàntaraü ÷akyamastãti pratipattum| j¤ànaü ced buddherantaþkaraõasyàbhyupagamyate cetanasyedànãü kiü svaråpaü ko dharmaþ kiü tattvam, j¤ànena ca buddhau vartamànenàyaü cetanaþ kiü karorãti // cetayate iticet ?. na j¤ànàdarthàntara vacanam| puruùa÷cetayate buddhirjànàtãti. nedaü j¤ànàdarthàntaramucyate-- yetayate jànãte pa÷yati upalabhate ityekoyamartha iti| buddhirj¤àpayatãti cet ?. addhà jànãte puruùo buddhirj¤àpayatãti satyametat. evaü càbhyupagame 'j¤ànaü puruùasya' iti siddhaü bhavati na buddherantaþkaraõasyeti // pratipuruùaü ca ÷abdàntara vyavasthàpratij¤àne ? pratiùedhahetuvacanam| ya÷ca pratijànãte-- ka÷cit puruùa÷cetayate ka÷cid budhyate ka÷cidupalabhate ka÷cit pa÷yati iti puruùànataràõi khalvimàni| cetano boddhà upalabdhà draùñeti naikasyeti dharmà iti, atra kaþ pratiùedhaheturiti // arthasyàbheda iticet ?. samànam| abhinnàrthà ete ÷abdà iti tatra vyavasthànupapattirityevaü cet manyase ?. samànaü bhavati | puruùa÷cetayate buddhirjànãte ityatatràpyartho na bhidyate, tatrobhayo÷cetanatvàdanyataralopa iti| yadi punarbudhyate 'nayeti bodhanaü buddhirmana evocyate tacca nityam ? astvetadevaü na tu manaso viùayapratyabhij¤ànàd nityatvam. dçùñaü hi karaõabhede j¤àturekatvàt pratyabhij¤ànam-- savyadçùñasyetareõa pratyabhij¤ànàditi cakùurvat. pradãpavacca | pradãpàntaradçùñasya pradãpàntareõa pratyabhij¤ànamiti, tasmàd j¤àturayaü nityatve heturiti// 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.4 ********************** yacca manyate-- buddher avasthitàyà yathàviùayaü vçttayaþ | j¤ànàni ni÷caranti vçtti÷ca vçttimato nànyeti. tacca--- NyS_3,2.4: na yugapadagrahaõàt // vçttivçttimatorananyatve vçttimato 'vasthànàd vçttãnàmavasthànamiti yànãmàni viùayagrahaõàni tànyavatiùñhante iti yugapad viùayàõàü grahaõaü prasajyate iti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.5 ********************** NyS_3,2.5: apratyabhij¤àne ca vinà÷aprasaïgaþ // atãte ca pratyabhij¤àne vçttimànapyatãta ityantaþkaraõasya vinà÷aþ prasajyate, viparyaye na nànàtvamiti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.6 ********************** avibhu caikraü manaþ paryàyeõendriyaiþ saüyujyate iti--- NyS_3,2.6: kramavçttitvàdayugapadgrahaõam // indriyàrthànàm| vçttivçttimatornànàtvamiti. ekatve ca pràdurbhàvatirobhàvayorabhàva iti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.7 ********************** NyS_3,2.7: apratyabhij¤ànaü ca viùayàntaravyàsaïgàt // apratyabhij¤ànam | anupalabdhiþ. anupalabdhi÷ca kasya cidarthasya viùayàntaravyàsakte manasyupapadyate-- vçttivçttimatornànàtvàt, ekatve hi anarthako vyàsaïga iti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.8 ********************** vibhutve càntaþkaraõasya paryàyeõendriyaiþ saüyogaþ--- NyS_3,2.8: na gatyabhàvàt // pràptànãndriyàõyantaþkaraõeneti pràptyarthasya gamanasyàbhàvaþ tatra kramavçttitvàbhàvàdayugapadgrahaõànupapattiriti, gatyabhàvàcca pratiùiddhaü vibhuno 'ntaþkaraõasyàyugapadgrahaõaü na liïgàntareõànumãyate iti, yathà cakùuùo gatiþ pratiùiddhà-- saünikçùñaviprakçùñayostulyakàlagrahaõàt, pàõicandramasorvyavadhànena pratãghàte sànumãyate iti| so 'yaü nàntaþkaraõe vivàdo na ( ca ) tasya nityatve-- siddhaü hi mano 'ntaþkaraõaü nityaü ceti| kva tarhi vivàdaþ ?, tasya vibhutve. tacca pramàõato 'nupalabdhaþ pratiùiddhamiti| ekaü càntaþkaraõaü nànà caità j¤ànàtmikà vçttayaþ-- cakùurvij¤ànaü ghràõavij¤ànam | råpavij¤ànaü gandhavij¤ànam. etacca vçttivçttimatorekatve 'nupapannamiti| puruùo jànãte nàntaþkaraõamiti, etena viùayàntaravyàsaïgaþ pratyuktaþ | viùayàntaragrahaõalakùaõo viùayàntaravyàsaïgaþ puruùasya nàntaþkaraõasyeti| kena cidindriyeõa saünidhiþ kena cid asaünidhirityayaü tu vyàsaïgo 'nuj¤àyate manasa iti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.9 ********************** ekamantaþkaraõaü nànà vçttaya iti, satyabhede vçtteridamucyate--- NyS_3,2.9: sphañikànyatvàbhimànavat tadanyatvàbhimànaþ // tasyàü vçttau nànàtvàbhimànàü yathà dravyàntaropahite sphañike 'nyatvàbhimàno 'nãlaþ' 'lohitaþ' iti. evaü viùayàntaropadhànàditi // na-- hetvabhàvàt| sphañikànyatvàbhimànavadayaü j¤àneùu nànàtvàbhimàno gauõaþ na punargandhàdyanyatvàbhimànavaditi heturnàsti hetvabhàvàdanupapanna iti| samàno hetvabhàvaþ iti cet ?. na-- j¤ànànàü krameõopajanàpàyadar÷anàtu krameõa hãndriyàrtheùu j¤ànànyupajàyante càpayanti ceti dç÷yate tasmàd gandhàdyanyatvàbhimànavadayaü j¤àneùu nànàtvàbhimàna iti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.10 ********************** "sphañikànyatvàbhimànavat" ityetadamçùyamàõaþ kùaõikavàdyàha--- NyS_3,2.10: sphañikepyaparàparotpatteþ kùaõikatvàd vyaktãnàmahetuþ // 'sphañikasyàbhedenàvasthitasyopadhànabhedànnànàtvàbhimànaþ' ityayamavidyamànahetukaþ pakùaþ, kasmàt ?. sphañikepyaparàparotpatteþ usphañike 'py anyà vyaktaya utpadyante anyà nirudhyante iti, katham ? kùaõikatvàd vyaktãnàm, kùaõa÷càlpãyàn kàlaþ kùaõasthitikàþ kùaõikàþ| kathaü punargamyate kùaõikà vyaktayaþ ? iti, upacayàpacayaprabandhadar÷anàt ÷arãràdiùu upaktinirvçttasyàhàrarasasya ÷arãre rudhiràdibhàvenopacayo 'pacaya÷ca prabandhena pravartate upacayàd vyaktãnàmutpàdaþ apacayàd vyaktinirodhaþ evaü ca satyavayavapariõàmabhedena vçddhiþ ÷arãrasya kàlàntare gçhyate iti soyaü vyaktivi÷eùadharmo vyaktimàtre veditavya iti // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.11 ********************** NyS_3,2.11: niyamahetvabhàvàd yathàdar÷anamabhyanuj¤à // sarvàsaü vyaktiùu upacayàpacayaprabandhaþ ÷arãravaditi nàyaü niyamaþ, kasmàt ?, hetvabhàvàt = nàtra pratyakùamanumànaü và pratipàdakamastãti, tasmàd yathàdar÷anamabhyanuj¤à | yatra yatropacayàpacayaprabandho dç÷yate tatra tatra vyaktãnàm aparàparotpattirupacayàpacayaprabandhadar÷anenàbhyanuj¤àyate yathà ÷arãràdiùu. yatra yatra na dç÷yate tatra tatra pratyàkhyàyate yathà gràvaprabhçtiùu, sphañikepyupacayàpacayaprabandho na dç÷yate tasmàdayuktam-- 'sphañike 'py aparàparotpattiþ' iti, yathà càrkasya kañukimnà sarvadravyàõàü kañukimànamàpadayet tàdçgetaditi // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.12 ********************** ya÷cà÷eùanirodhenàpårvotpàdaü niranvayaü dravyasaütàne kùaõikatàü manyate tasyaitat--- NyS_3,2.12: notpattivinà÷akàraõopalabdheþ // utpattikàraõaü tàvadupalabhyate-- avayavopacayo valmãkàdãnàm. vinà÷akàraõaü copalabhyate-- ghañàdãnàmavayavavibhàgaþ| yasya tv anapacitàvayavaü nirudhyate anupacitàvayavaü cotpadyate tasyà÷eùanirodhe niranvaye vàpårvotpàde na kàraõamubhayatràpyupalabhyate iti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.13 ********************** NyS_3,2.13: kùãravinà÷e kàraõànupalabdhivad dadhyutpattivacca tadupapattiþ // yathànupalabhyamànaü kùãravinà÷akàraõaü dadhyutpattikàraõaü càbhyanuj¤àyate tathà sphañike paràparàsu vyaktiùu vinà÷akàraõamutpattikàraõaü càbhyanuj¤eyamiti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.14 ********************** NyS_3,2.14: liïgato grahaõàd nànupalabdhiþ // kùãravinà÷aliïgaü kùãravinà÷akàraõaü dadhyutapattiliïgaü dadhyutpattikàraõaü ca gçhyate ato nànupalabdhiþ| viparyayastu sphañikàdiùu dravyeùu aparàparotpattãnàü na liïgamastãtyanuvçttireveti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.15 ********************** atra ka÷cit parihàramàha--- NyS_3,2.15: na payasaþ pariõàmaguõàntarapràdurbhàvàt // 'payasaþ parimàõo na vinà÷aþ' ityeka àha. pariõàma÷càvasthitasya dravyasya pårvadharmanivçttau dharmàntarotpattiriti| 'guõàntarapràdurbhàvaþ' ityapara àha | sato dravyasya pårvaguõanivçttau guõàntaramutpadyate iti. sa khalvekapakùãbhàva iva // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.16 ********************** atra tu pratidheùaþ--- NyS_3,2.16: vyåhàntaràd dravyàntarotpattidar÷anaü pårvadravyanivçtteranumànam // saümårchanalakùaõàdavayavavyåhàd dravyàntare dadhni utpanne gçhyamàõe pårvaü payodravyam avayavavibhàgebhyo nivçttamityanumãyate. yathà mçdavayavànàü vyåhàntaràd dravyàntare sthàlyàmutpannàyàü pårvaü mçtpiõóadravyaü mçdavayavavibhàgebhyo nivartate iti, mçdvaccàvayavànvayaþ payodadhnoþ, nà÷eùanirodhe niranvayo dravyàntarotpàdo ghañate iti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.17 ********************** abhyanuj¤àya na niùkàraõaü kùãravinà÷aü dadhyutpàdaü ca pratiùedha ucyate iti--- NyS_3,2.17: kvacidvinà÷akàraõànupalabdheþ kvaciccopalabdheranekàntaþ // kùãradadhivanniùkàraõau vinà÷otpàdau sphañikavyaktãnàmiti nàyamekànta iti| kasmàt ?, hetvabhàvàt | nàtra heturasti-- akàraõau vinà÷otpàdau sphañikàdivyaktãnàü kùãradadhivat na punaryathà vinà÷akàraõabhàvàt kumbhasya vinà÷a utpattikàraõabhàvàccotpattirevaü sphañikàdivyaktãnàü vinà÷otpattikàraõabhàvàdvinà÷otpattibhàva iti // niradhiùñhànaü ca dçùñàntavacanam| gçhyamàõayorvinà÷otpàdayoþ sphañikàdiùu syàdayamà÷rayavàn dçùñàntaþ-- kùãravinà÷akàraõànupalabdhivad dadhyutpattikàraõànupalabdhivacceti. tau tu na gçhyete tasmànniradhiùñhànoyaü dçùñànta iti // abhyanuj¤àya ca sphañikasyotpàdavinà÷au yotra sàdhakastasyàbhyanuj¤ànàdapratiùedhaþ // kumbhavanna niùkàraõau vinà÷otpàdau sphañikàdãnàm ityabhyanuj¤eyo 'yaü dçùñàntaþ-- pratiùeddhuma÷akyatvàt| kùãradadhivattu niùkàraõau vinà÷otpàdàviti ÷akyoyaü pratiùeddhum-- kàraõato vinà÷otpattidar÷anàt| kùãradadhnorvinà÷otpattã pa÷yatà tatkàraõamanumeyam--kàryaliïgaü hi kàraõam, ityupapannam-- anityà buddhiriti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.18 ********************** idaü tu cintyate-- kasyeyaü buddhiþ àtmendriyamano 'rthànàü guõa iti, prasiddhopi khalvayamarthaþ 'parãkùà÷eùaü pravartayàmãti prakriyate, soyaü buddhau saünikarùotpatteþ saü÷ayaþ-- vi÷eùasyàgrahaõàditi/ tatrànayaü vi÷eùaþ--- NyS_3,2.18: nendriyàrthayos tadvinà÷epi j¤ànàvasthànàt // nendriyàõàmarthànàü và guõo j¤ànam-- teùàü vinà÷e (api) j¤ànasya bhàvàt, bhavati khalvidamindriye 'rthe ca vinaùñe j¤ànam 'adràkùam' iti. na ca j¤àtari vinaùñe j¤ànaü bhavitumarhati, anyat khalu vai tad indriyàrthasaünikarùajaü j¤ànaü yad indriyàrthavinà÷e na bhavati, idamanyadàtmamanaþsaünikarùajaü tasya yukto bhàva iti usmçtiþ khalviyam 'adràkùam' iti pårvadçùñaviùayà na ca vij¤àtari naùñe pårvopalabdheþ smaraõaü yuktam-- na cànyadçùñamanyaþ smarati, na ca manasi j¤àtaryabhyupagamyamàne ÷akyamindriyàrthayorj¤àtçtvaü pratipàdayitum // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.19 ********************** astu tarhi manoguõo j¤ànam, NyS_3,2.19: yugapajj¤eyànupalabdhe÷ca na manasaþ // yugapajj¤eyànupalabdhirantaþkaraõasya liïgaü tatra yugapadj¤eyànupalabdhyà yadanumãyate 'ntakaraõaü na tasya guõo j¤ànam| kasya tarhi ?, j¤asya-- va÷itvàt uva÷ã j¤àtà va÷yaü karaõam, j¤ànaguõatve và karaõabhàvanivçttiþ| ghràõàdisàdhanasya ca j¤àturgandhàdij¤ànabhàvàdanumãyate-- antaþkaraõasàdhanasya sukhàdij¤ànaü smçti÷ceti, tatra yat j¤ànaguõaü manaþ sa àtmà. yattu sukhàdyupalabdhisàdhanamantaþkaraõaü manastaditi saüj¤àbhedamàtraü nàrthabheda iti/ yugapajj¤eyànupalabdhe÷càyogina iti càrthaþ, yogã khalu çddhau pràdurbhåtàyàü vikaraõadharmà nirmàya sendriyàõi ÷arãràntaràõi teùu teùu yugapaj j¤eyànyupalabhate taccaitad vibhau j¤àtaryupapadyate nàõau manasãti/ vibhutve và manaso j¤ànasya nàtmaguõatvapratiùedhaþ-- vibhu ca manastadantaþkaraõabhåtamiti tasya sarvendriyairyugapat saüyogàt yugapaj j¤ànànyutpadyeranniti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.20 ********************** NyS_3,2.20: tadàtmaguõatvepi tulyam // vibhuràtmà sarvendriyaiþ saüyukta iti yugapajj¤ànotpattiprasaïga iti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.21 ********************** NyS_3,2.21: indriyair manasaþ saünikarùàbhàvàt tadanutpattiþ // gandhàdyupalabdherindriyàrthasaünikarùavad indriyamanaþsaünikarùoti kàraõaü tasya càyaugapadyam-- aõutvànmanasaþ ayaugapadyàdanutpattiryugapajj¤ànànàmàtmaguõatvepãti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.22 ********************** yadi punaràtmendriyàrthasaünikarùamàtràd gandhàdij¤ànamutpadyate ?--- NyS_3,2.22: notpattikàraõànapade÷àt // àtmendriyasaünikarùamàtràd gandhàdij¤ànamutpadyate iti nàtrotpattikàraõamapadi÷yate yenaitat pratipadyemahãti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.23 ********************** NyS_3,2.23: vinà÷akàraõànupalabdhe÷càvasthàne tannityatvaprasaïgaþ // "tadàtmaguõatvepi tulyam 20" ityetadanena samuccãyate, dvividho hi guõanà÷ahetuþ-- guõànàmà÷rayàbhàvo virodhã ca guõaþ, nityatvàdàtmano 'nupapannaþ pårvaþ, virodhã ca buddherguõo na gçhyate. tasmàdàtmaguõatve sati buddhernityatvaprasaïgaþ // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.24 ********************** NyS_3,2.24: anityatvagrahàd buddherbuddhyantaràdvinà÷aþ ÷abdavat // anityà buddhiriti sarva÷arãriõàü pratyàtmavedanãyametat. gçhyate ca buddhisaütànastatra buddherbuddhyantaraü virodhã guõa ityanumãyate yathà ÷abdasaütàne ÷abdaþ ÷abdàntaravirodhãti // 24 // asaükhyeyeùu j¤ànakàriteùu saüskàreùu smçtihetuùvàtmasamaveteùu àtmamanaso÷ca saünikarùe samàne smçtihetau sati na kàraõasyàyaugapadyamastãti yugapatsmçtayaþ pràdurbhaveyuryadi buddhiràtmaguõaþ syàditi, tatra ka÷cit saünikarùasyàyaugapadyamupapàdayiùyannàha--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.25 ********************** NyS_3,2.25: j¤ànasamavetàtmaprade÷asaünikarùànmanasaþ smçtyutpatterna yugapadutpattiþ // j¤ànasàdhanaþ saüskàro j¤ànamityucyate j¤ànasaüskçtairàtmaprade÷aiþ paryàyeõa manaþ saünikçùyate. àtmamanaþsaünikarùàt smçtayopi paryàyeõa bhavantãti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.26 ********************** NyS_3,2.26: nàntaþ÷arãra vçttitvànmanasaþ // sadehasyàtmano manasà saüyogo vipacyamànakarmà÷ayasahito jãvanamiùyate tatràsya pràk pràyaõàdantaþ÷arãre vartamànasya manasaþ ÷arãràd bahirj¤ànasaüskçtairàtmaprade÷aiþ saüyogo nopapadyate iti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.27 ********************** NyS_3,2.27: sàdhyatvàdahetuþ // vipacyamànakarmà÷ayamàtraü jãvanam evaü ca sati sàdhyamantaþ÷arãravçttitvaü manasa iti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.28 ********************** NyS_3,2.28: smarataþ ÷arãradhàraõopapatterapratiùedhaþ // susmårùayà khalvayaü manaþ praõidadhànaþ ciràdapi kaü cidarthaü smarati smarata÷ca ÷arãradhàraõaü dç÷yate, àtmamanaþsaünikarùaja÷ca prayatno dvividhaþ-- dhàrakaþ preraka÷ca, niþsçte ca ÷arãràdbahirmanasi dhàrakasya prayatnasyàbhàvàd gurutvàtpatanaü syàt ÷arãrasyàtmavata iti // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.29 ********************** NyS_3,2.29: na tad à÷ugatitvànmanasaþ // à÷ugati manastasya bahiþ ÷arãràdàtmaprade÷ena j¤ànasaüskçtena saünikarùaþ pratyàgatasya ca prayatnotpàdanam ubhayaü yujyate iti. utpàdya và dhàrakaü prayatnaü ÷arãrànniþsaraõaü manaso 'tastatropapannaü dhàraõamiti // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.30 ********************** NyS_3,2.30: na smaraõakàlàniyamàt // ki¤cit kùipraü smaryate ki¤ciccireõa. yadà cireõa tadà susmårùayà manasi dhàryamàõe cintàprabandhe sati kasya cidarthasya liïgabhåtasya cintanamàràdhitaü smçtiheturbhavati tatraitat cirani÷carite manasi nopapadyate iti| ÷arãrasaüyogànapekùa÷càtmamanaþsaüyogo na smçtihetuþ-- ÷arãrasyopabhogàyatanatvàt = upabhogàyatanaü puruùasya j¤àtuþ ÷arãraü na tato ni÷caritasya manasa àtmasaüyogamàtraü j¤ànasukhàdãnàmutpattau kalpate, këptau và ÷arãra vaiyarthyamiti // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.31 ********************** NyS_3,2.31: àtmapreraõayadçcchàj¤atàbhi÷ca na saüyogavi÷eùaþ // àtmapreraõena và manaso bahiþ ÷arãràt saüyogavi÷eùaþ syàd yadçcchayà và | àkasmikatayà j¤atayà và manasaþ, sarvathà cànupapattiþ/ katham ?. smartavyatvàd. icchatàþ smaraõaj¤ànàsaübhavàcca | yadi tàvadàtmà-- 'amuùyàrthasya smçtihetuþ saüskàro 'muùminnàtmaprade÷e samavetastena manaþ saüyujyatàm' iti manaþ prerayati tadà smçta evàsàvartho bhavati na smartavyaþ, na càtmapratyakùa àtmaprade÷aþ saüskàro và tatrànupapannàtmapratyakùeõa saüvittiriti| susmårùayà càyaü manaþ praõidadhàna÷ciràdapi ka¤cidarthaü smarati nàkasmàt| j¤atvaü ca manaso nàsti j¤ànapratiùedhàditi // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.32 ********************** etacca-- NyS_3,2.32: vyàsaktamanasaþ pàdavyathanena saüyogavi÷eùeõa samànam // yadà khalvayaü vyàsaktamanàþ kvacid de÷e ÷arkarayà kaõñakena và pàdavyathanamàpnoti tadàtmamanaþsaüyogavi÷eùa eùitavyaþ-- dçùñaü hi duþkhaü duþkhavedanaü ceti. tatràyaü samànaþ pratiùedhaþ, yadçcchayà tu na vi÷aiùaþ-- nàkasmikã kriyà nàkasmikaþ saüyoga iti // karmàdçùñamupabhogàrthaü kriyàheturiticet ? samànam // karmàdçùñaü puruùasthaü puruùopabhogàrthaü manasi kriyàhetuþ evaü duþkhaü duþkhasaüvedanaü na sidhyati cetyevaü cenmanyase ?, samànaü smçtihetàvapi | saüyogavi÷eùo bhavitumarhati. tatra yaduktam-- "àtmapreraõayadçcchàj¤atàbhi÷ca na saüyogavi÷eùaþ 31" ityayamapratiùedha iti, pårvastu pratiùedhaþ-- "nàntaþ÷arãra vçttitvànmanasaþ 26" iti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.33 ********************** kaþ khalvidànãü kàraõayaugapadyasadbhàve yugapadasmaraõasya heturiti ?, NyS_3,2.33: praõidhànaliïgàdij¤ànànàmayugapadbhàvàdayugapatsmaraõam // yathà khalvàtmamanasoþ saünikarùaþ saüskàra÷ca smçtiheturevaü praõidhànaü liïgàdij¤ànàni. tàni ca na yugapad bhavanti tatkçtà smçtãnàü yugapadanutpattiriti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.34 ********************** NyS_3,2.34: pràtibhavattu praõidhànàdyanapekùe smàrte yaugapadyaprasaïgaþ // yat khalvidaü pràtibhamiva j¤ànaü praõidhànàdyanapekùaü smàrtamutpadyate kadàcit tasya yugapadutpattiprasaïgaþ-- hetvabhàvàt // sataþ smçtihetorasaüvedanàt pràtibheda samànàbhimànaþ = bahvarthaviùaye vai cintàprabandhe ka÷cidevàrthaþ kasyacit smçtihetuþ-- tasyànucintanàt tasya smçtirbhavati, na càyaü smartà sarvaü smçtihetuü saüvedayate = 'evaü me smçtirutpanna' ityasaüvedanàt pràtibhamiva j¤ànamidaü smàrtamityabhimanyate, na tvasti praõidhànàdyanapekùa smàrtamiti // pràtibhe kathamiticet ? puruùakarmavi÷eùàdupabhogavanniyamaþ // pràtibhàmidànãü j¤ànaü yugapat kasmànnotpadyate ?. yathopabhogàrthaü karma yugapadupabhogaü na karoti evaü puruùakarmavi÷eùaþ pratibhàheturna yugapadanekaü pràtibhaü j¤ànamutpàdayati // hetvabhàvàdayuktamiticet ? na-- karaõasya pratyayaparyàye samàrthyàt // 'upabhogavanniyamaþ' ityasti dçùñànto heturnàstãti cenmanyase ? na-- karaõasya pratyayaparyàye sàmarthyàd naikasmin j¤eye yugapadanekaü j¤ànamutpadyate na cànekasmin, tadidaü dçùñena pratyayaparyàyeõànumeyaü karaõasàmarthyamityambhåtamiti. na j¤àtuþ-- vikaraõadharmiõo dehanànàtve pratyayayaugapadyàditi // ayaü ca dvitãyaþ pratiùedhaþ-- vyavasthita÷arãrasya cànekaj¤ànasamavàyàdekaprade÷e yugapadanekàrthasmaraõaü syàt = kvacid de÷e 'vasthita÷arãrasya j¤àturindriyàrthaprabandhena j¤ànamekasminnàtmaprade÷e samavaiti taina yadà manaþ saüyujyate tadà j¤àtapårvasyànekasya yugapat smaraõaü prasajyate-- prade÷asaüyogaparyàyàbhàvàditi/ àtmaprade÷ànàmadravyàntaratvàdekàrthasamavàyasyàvi÷eùe smçtiyaugapadyapratiùedhànupapattiþ| ÷abdasaütàne tu ÷rotràdhiùñhànapratyàsattyà ÷abda÷ravaõavat saüskàrapratyàsattyà manasaþ smçtyutpatterna yugapadutpattiprasaïgaþ| pårva eva tu pratiùedhaþ-- nànekaj¤ànasamavàyàdekaprade÷e yugapat smçtiprasaïga iti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.35 ********************** yat 'puruùadharmo j¤ànam. antaþkaraõasyecchàdveùaprayatnasukhaduþkhàni dharmàþ' iti kasyacid dar÷anaü tat pratiùidhyate--- NyS_3,2.35: j¤asyecchàdveùanimittatvàdàrambhanivçttyoþ // ayaü khalu jànãte tàvat-- 'idaü me sukhasàdhanam idaü me duþkhasàdhanam' iti. j¤àtaü svasya sukhasàdhanamàptumicchati duþkhasàdhanaü hàtumicchati. pràptumicchàyuktasyàsya sukhasàdhanàvàptaye samãhàvi÷eùa àrambhaþ jihàsàprayuktasya duþkhasàdhanaparivarjanaü nivçttiþ evaü j¤ànecchàprayatnadveùasukhaduþkhànàmekenàbhisaübandhaþ | ekakartçtvaü j¤ànecchàpravçttãnàü samàna÷rayatvaü ca. tasmàt j¤asyecchàdveùaprayatnasukhaduþkhàni dharmà nàcetanasyeti, àrambhanivçttyo÷ca pratyagàtmani dçùñatvàt paratrànumànaü veditavyamiti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.36 ********************** atra bhåtacaitanika àha--- NyS_3,2.36: talliïgatvàdicchàdveùayoþ pàrthivàdyeùvapratiùedhaþ // àrambhanivçttiliïgàvicchàdveùàviti. yasyàrambhanivçttã tasyecchàdveùau tasya j¤ànamiti pràptam-- pàrthivàpyataijasavàyavãnàü ÷arãràõàmàrambhanivçttidar÷anàdicchàdveùaj¤ànairyoga iti caitanyam // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.37 ********************** NyS_3,2.37: para÷vàdiùvàrambhanivçttidar÷anàt // ÷arãracaitanyanivçttiþ| àrambhanivçttidar÷anàdicchàdveùaj¤ànairyoga iti pràptam para÷vàdeþ karaõasyàrambhanivçttidar÷anàccaitanyamiti/ atha ÷arãrasyecchàdibhiryogaþ para÷vàdestu karaõasyàrambhanivçttã vyabhicarataþ ?, na tarhyayaü hetuþ-- 'pàrthivàpyataijasavàyavãnàü ÷arãràõàmàrambhanivçttidar÷anàdicchàdveùaj¤ànairyogaþ' iti // 37 // ayaü tarhyanyo 'rthaþ-- "talliïgatvàdicchàdveùayoþ pàrthivàdyeùvapratiùedhaþ 36" pçthivyàdãnàü bhåtànàmàrambhastàvat trasavi÷aràrusthàvara÷arãreùu tadavayavavyåhaliïgaþ pravçttivi÷eùaþ. loùñàdiùu liïgàbhàvàt. pravçttivi÷eùàbhàvo nivçttiþ. àrambhanivçttiliïgàvicchàdveùàviti pàrthivàdyeùvaõuùu taddar÷anàdicchàdveùayostadyogàd j¤ànayoga iti siddhaü bhåtacaitanyamiti, _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.38 ********************** NyS_3,2.38: kumbhàdiùvanupalabdherahetuþ // kumbhàdimçdavayavànàü vyåhaliïgaþ pravçttivi÷eùa àrambhaþ sikatàdiùu pravçttivi÷eùàbhàvo nivçttiþ. na ca mçtsikatànàmàrambhanivçttidar÷anàdicchàdveùaprayatnaj¤ànairyogaþ, tasmàt "talliïgatvàdicchàdveùayo 36" ityaheturiti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.39 ********************** NyS_3,2.39: niyamàniyamau tu tadvi÷eùakau // tayoþ | icchàdveùayorniyamàniyamau vi÷eùakau | bhedakau, j¤asyecchàdveùanimitte pravçttinivçttã na svà÷raye, kiü tarhi ?. prayojyà÷raye. tatra prayujyamàneùu bhåteùu pravçttinivçttã staþ na sarveùvity aniyamopapattiþ| yasya tu j¤atvàd bhåtànàmicchàdveùanimitte àrambhanivçttã svà÷raye tasya niyamaþna syàt | yathà bhåtànàü guõàntaranimittà pravçttiþ guõapratibandhàcca nivçttirbhåtamàtre bhavati niyamena eva bhåtamàtre j¤ànecchàdveùanimitte pravçttinivçttã svà÷raye syàtàü na tu bhavataþ tasmàt prayojakà÷rità j¤ànecchàdveùiprayatnàþ prayojyà÷raye tu pravçttinivçttã itisiddham| eka÷arãre j¤àtçbahutvaü niranumànam| bhåtacaitanikasya eka÷arãre bahåni bhåtàni j¤ànecchàdveùaprayatnaguõànãti j¤àtçbahutvaü pràptam, omiti bruvataþ pramàõaü nàsti, yathà nànà÷arãreùu nànàj¤àtàro pratyayavyavasthànàd evameka÷arãrepi pratyayavyavasthànumànaü syàt j¤àtçbahutvasyeti // dçùña÷cànyaguõanimittaþ pravçttivi÷eùo bhåtànàü sonumànamanyatràpi // dçùñaþ karaõalakùaõeùu bhåteùu para÷vàdiùu upàdànalakùaõeùu ca mçtprabhçtiùu anyaguõanimittaþ pravçttivi÷eùaþ sonumànamanyatràpi | sa trasasthàvara÷arãreùu tadavayavavyåhaliïgaþ pravçttivi÷eùo bhåtànàm anyaguõanimitta iti, sa ca guõaþ prayatnasamànà÷rayaþ saüskàro dharmàdharmasamàkhyàtaþ sarvàrthaþ puruùàrthàràdhanàya prayojako bhåtànàü prayatnavaditi/ àtmàstitvahetubhiràtmanityatvahetumi÷ca bhåtacaitanyapratiùedhaþ kçto veditavyaþ/ "nendriyàrthayostadvinà÷epi j¤ànàvasthànàt 18" iti ca samànaþ pratiùedha iti| kriyàmàtraü kriyoparamamàtraü càrambhanivçttã ityabhipretyoktam-- "talliïgatvàdicchàdveùayoþ pàrthivàdyeùvapratiùedhaþ 36" (iti). anyathà tvime àrambhanivçttã àkhyàte. na ca tathàvidhe pçthivyàdiùu dç÷yete tasmàdayuktam-- "talliïgatvàdicchàdveùayoþ pàrthivàdyeùvapratiùedhaþ 36" iti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.40 ********************** bhåtendriyamanasàü samànaþ pratiùedho manastådàharaõamàtram--- NyS_3,2.40: yathoktahetutvàt pàratantryàdakçtàbhyàgamàcca na manasaþ // "icchàdveùaprayatnasukhaduþkhaj¤ànànyàtmano liïgam 1-1-10" ityataþ prabhçti yathoktaü saügçhyate tena bhåtendriyamanasàü caitanyapratiùedhaþ, pàratantryàt uparatantràõi bhåtendriyamanàüsidhàraõapreraõavyåhanakriyàsu prayatnava÷àt pravartante. caitanye punaþ svatantràõi syuriti, akçtàbhyàgamàcca = "pravçttiþ uvàgbuddhi÷arãràrambha iti 1-1-17" caitanye bhåtendriyamanasàü parakçtaü karma puruùeõopabhujte iti syàt, acaitanye tu tatsàdhanasya svakçtakarmaphalopabhogaþ puruùasyetyupapadyate iti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.41 ********************** athàyaü siddhopasaügrahaþ--- NyS_3,2.41: pari÷eùàd yathoktahetåpapatte÷ca // 'àtmaguõo j¤ànam' itiprakçtam, pari÷eùo nàma prasaktapratiùedhe anyatràprasaïgàcchiùyamàõe saüpratyayaþ | bhåtendriyamanasàü pratiùedhe dravyàntaraü na prasajyate ÷iùyate càtmà tasya guõo j¤ànamiti j¤àyate, yathoktahetåpapatte÷ceti-- "dar÷anaspar÷anàbhyàmekàrthagrahaõàt 3-1-1" ityevamàdãnàmàtmapratipattihetånàmapratiùedhàditi/ pari÷eùaj¤àpanàrthaü prakçtasthàpanàdij¤ànàrthaü ca yathoktahetåpapattivacanamiti| atha và "upapatte÷ca" iti hetvantaramevedam-- nityaþ khalvayamàtmà yasmàdekasmin ÷arãre dharmaü caritvà kàyabhedàt svarge deveùåpapadyate. adharmaü caritvà dehabhedàd narakeùåpapadyate iti, upapattiþ | ÷arãràntarapràptilakùaõà. sà sati sattve nitye cà÷rayavatã| buddhiprabandhamàtre tu niràtmake nirà÷rayà nopapadyate iti/ ekasattvàdhiùñhàna÷càneka÷arãrayogaþ saüsàra upapadyate. ÷arãraprabandhoda÷càpavargo muktirityupapadyate, buddhisaütatimàtre tvekasattvànupapatterna ka÷cid dãrghamadhvànaü saüdhàvati. na ka÷cit ÷arãraprabandhàdvimucyata iti saüsàràpavargànupapattiriti/ buddhisaütatimàtre ca sattvabhedàt sarvamidaü pràõivyavahàrajàtam apratisaühitam avyàvçttam apariniùñhitaü ca syàt tataþ smaraõàbhàvàt-- nànyadçùñamanyaþ smaratãti, smaraõaü ca khalu pårvaj¤àtasya samànena j¤àtrà grahaõam-- 'aj¤àsiùamamumarthaü j¤eyam' iti. soyameko j¤àtà pårvaj¤àtamarthaü gçhõàti taccàsya grahaõaü smaraõamiti. tad buddhiprabandhamàtre niràtmake nopapadyate // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.42 ********************** NyS_3,2.42: smaraõaü tvàtmano j¤asvàbhàvyàt // upapadyate iti, àtmana eva smaraõaü na buddhisaütatimàtrasyeti, tu÷abdo 'vadhàraõe| katham ? j¤asvàbhàvyàt = j¤a ityasya svabhàvaþ usvo dharmaþ-- ayaü khalu 'j¤àsyati jànàti aj¤àsãt' iti trikàlaviùayeõànekena j¤ànena saübadhyate. taccàsya trikàlaviùayaü j¤ànaü pratyàtmavedanãyam-- 'j¤àsyàmi jànàmi aj¤àsiùam' iti vartate. tad yasyàyaü svo dharmastasya smaraõaü na buddhiprabandhamàtrasya niràtmakasyeti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.43 ********************** smçtihetånàm ayaugapadyàd yugapadasmaraõamityuktam, atha kebhyaþ smçtirutpadyate iti ?, smçtiþ khalu--- NyS_3,2.43: praõidhànanibandhàbhyàsaliïgalakùaõasàdç÷yaparigrahà÷rayà÷ritasambandhànantaryaviyogaikakàryavirodhàti÷ayapràptivyavadhànasukhaduþkhecchàdveùabhayorthitvakriyàràgadharmàdharmanimittebhyaþ // susmårùayà manaso dhàraõaü praõidhànam-- susmårùitaliïgacintanaü càrthasmçtikàraõam 1, nibandhaþ khalvekagranthopayamorthànàm-- ekagranthopayatàþ khalvarthà anyonyasmçtihetavaþ ànupårvyeõetarathà và bhavantãti, dhàraõà÷àstrakçto và praj¤àteùu vastuùu smartavyànàmupanikùepo nibandha iti 2, abhyàsastu samàne viùaye j¤ànànàmabhyàvçttiþ abhyàsajanitaþ saüskàra àtmaguõo 'bhyàsa÷abdenocyate sa ca smçtihetuþ samàna iti 3, liïgaü punaþ saüyogi samavàyi ekàrthasamavàyi virodhi ceti, saüyogi yathà dhåmo 'gneþ gorviùaõaü pàõiþ pàdasya råpaü spar÷asya abhåtaü bhåtasyeti 4, lakùaõaü pa÷vavayavasthaü gotrasya smçtihetuþ-- vidànàmidaü gargàõàmidamiti 5, sàdç÷yaü citragataü pratiråpakaü devadattasyetyevamàdi 6, parigrahàt-- svena và svàmã svàminà và svaü smaryate 7, à÷rayàt-- gràmaõyà tadadhãnaü smarati 8, à÷ritàt-- tadadhãnena gràmaõyamiti 9, saübandhàt-- antevàsinà yuktaü guruü smarati çtvijà yàjyamiti 10, ànantaryàt-- itikagõãyeùvartheùu 11, viyogàt-- yena viprayujyate tadviyogapratisaüvedã bhç÷aü smarati 12, ekakàryàt-- kartrantaradar÷anàt kartrantare smçtiþ 13, virodhàt-- vijigãùamàõayoranyataradar÷anàdanyataraþ smaryate 14, ati÷ayàt-- yenàti÷aya utpàditaþ 15, pràpteþ-- yato yena ki¤cit pràptamàptavyaü và bhavati tamabhãkùõaü smarati 16, vyavadhànàt-- ko÷àdibhirasibhçtãni smaryante 17, sukhaduþkhàbhyàü taddhetuþ smaryate 19, icchàdveùàbhyàü yamicchati yaü ca dveùñi taü smarati 21, bhayàt-- yato bibheti 22, arthitvàt-- yenàrthã bhojanen àcchàdanena và 23, kriyayà-- rathena rathakàraü smarati 24, ràgàt-- yasyàü striyàü rakto bhavati tàmabhãkùõaü smarati 25, dharmàt jàtyantarasmaraõam iha càdhãta÷rutàvadhàraõamiti26, adharmàt pràganubhåtaduþkhasàdhanaü smarati 27, na caiteùu nimitteùu yugapatsaüvedanàni bhavantãti yugapadasmaraõamiti| nidar÷anaü cedaü smçtihetånàü na parisaükhyànamiti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.44 ********************** anityàyàü ca buddhau utpannàpavargitvàt kàlàntaràvasthànàccànityànàü saü÷ayaþ-- kimutpannàpavargiõã buddhiþ ÷abdavat ? aho svit kàlàntaràvasthàyinã kumbhavan ? iti, utpavyàpavargiõãti pakùaþ parigçhyate, kasmàt ? NyS_3,2.44: karmànavasthàyigrahaõàt // karmaõo 'navasthàyino grahaõàditi-- kùiptasyeùoràpatanàt kriyàsaütàno gçhyate, gatyarthaniyamàcca buddhãnàü kriyàsaütànavad buddhisaütànopapattiriti, avasthitagrahaõe ca vyavadhãyamànasya pratyakùanivçtteþ | avasthite ca kumbhe gçhyamàõe saütànenaiva buddhirvartate pràg vyavadhànàt. tena vyavahite pratyakùaü j¤ànaü nivartate, kàlàntaràvasthàne tu buddherdç÷yavyavadhànepi pratyakùamavatiùñheteti| smçti÷càliïgaü buddhyavasthàne-- saüskàrasya buddhijasya smçtihetutvàt| ya÷ca manyeta-- avatiùñhate buddhiþ-- dçùñà hi buddhiviùaye smçtiþ sà ca buddhàvanityàyàü kàraõàbhàvànna syàditi, tadidamaliïgam, kasmàt ?. buddhijo hi saüskàro guõàntaraü smçtiheturna buddhiriti // hetvabhàvàdayuktamiticet ? buddhyavasthànàt pratyakùatve smçtyabhàvaþ // yàvadavatiùñhate buddhistàvadasau boddhavyàrthaþ pratyakùaþ pratyakùe ca smçtiranupapanneti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.45 ********************** NyS_3,2.45: avyaktagrahaõamanavasthàyitvàd vidyutsaüpàte råpàvyaktagrahaõavat // yadyutpannàvargiõãü buddhiþ ? pràptam avyaktaü boddhavyasya grahaõaü yathà vidyutsaüpàte vaidyutasya prakà÷asyànavasthànàdavyaktaü råpagrahaõamiti. vyaktaü tu dravyaõàü grahaõaü tasmàdayuktametaditi // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.46 ********************** NyS_3,2.46: hetåpàdànàt pratiùeddhavyàbhyanuj¤à // 'utpannàpavargiõã buddhiþ' iti pratiùeddhavyam. tadevàbhyanuj¤àyate-- "vidyutsaüpàte råpàvyaktagrahaõavat" iti // 46 // yatràvyaktagrahaõaü tatrotpannàpavargiõã buddhiriti--- grahaõahetuvikalpàd grahaõavikalpo na buddhivikalpàt // yadidaü kvacidavyaktaü kvacid vyaktaü grahaõam ayaü vikalpo grahaõahetuvikalpàt uyatrànavasthito grahaõahetustatràvyaktaü grahaõam yatràvasthitastatra vyaktaü na tu buddher avasthànànavasthànàbhyàmiti/ kasmàt ?. arthagrahaõaü hi buddhiþ | yat tadarthagrahaõam avyaktaü vyaktaü và buddhiþ seti, vi÷eùàgrahaõe ca sàmànyagrahaõam avyaktagrahaõaü tatra viùayàntare buddhyantarànutpattirnimittàbhàvàt. yatra sàmànyadharmayukta÷ca dharmã gçhyate vi÷eùadharmayukta÷ca tad vyaktaü grahaõaü. tatra tu vi÷eùe 'gçhyamàõe sàmànyagrahaõamàtraü tadavyaktaü grahaõam, sàmànyadharmayogàcca vi÷iùñadharmayogo viùayàntaram, tatra yad grahaõaü na bhavati tad grahaõanimittàbhàvàd na nu buddheranavasthànàditi/ yathàviùayaü ca grahaõa vyaktameva-- pratyarthaniyatatvàcca buddhãnàm | sàmànyaviùayaü ca grahaõaü svaviùayaü prati vyaktaü vi÷eùaviùayaü ca grahaõaü svaviùayaü prati vyaktam-- pratyarthaniyatà hi buddhayaþ, tadidamavyaktagrahaõaü de÷itaü kva viùaye buddhyanavasthànakàritaü syàditi // dharmiõastu dharmabhede buddhinànàtvasya bhàvàbhàvàbhyàü tadupapattiþ dharmiõaþ khalvarthasya samànà÷ca dharmà vi÷iùñà÷ca teùu pratyarthaniyatàþ = nànà buddhayastà ubhayyo yadi dharmiõi vartante tadà vyaktaü grahaõaü dharmiõamabhipretya. yadà tu sàmànyagrahaõamàtraü tadàvyaktaü grahaõamiti. evaü dharmiõamabhipretya vyaktàvyaktayorgrahaõayorupapattiriti, na cedamavyaktaü grahaõaü buddherboddhavyasya vànavasthàyitvàdupapadyate iti // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.47 ********************** idaü hi NyS_3,2.47: na pradãpàrciþsaütatyabhivyaktagrahaõavat tadgrahaõam // anavasthàyitvepi buddheþ teùàü dravyàõàü grahaõaü vyaktaü pratipattavyam/ katham ?. pradãpàrciþsaütatyabhivyaktagrahaõavat upradãpàrciùàü saütatyà vartamànànàü grahaõànavasthànaü gràhyànavasthànaü ca, pratyarthaniyatatvàdvà buddhãnàü yàvanti pradãpàrcãùi tàvatyo buddhaya iti. dç÷yate càtra vyaktaü pradãpàrciùàü grahaõamiti // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.48 ********************** cetanà ÷arãraguõaþ-- sati ÷arãre bhàvàdasati càbhàvàditi| NyS_3,2.48: dravye svaguõaparaguõopalabdheþ saü÷ayaþ // sàü÷ayikaþ sati bhàvaþ-- svaguõo 'psu dravatvamupalabhyate paraguõa÷coùõatà. tenàyaü saü÷ayaþ-- kiü ÷arãraguõa÷cetanà ÷arãre gçhyate ? atha dravyàntaraguõaþ ? iti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.49 ********************** na ÷arãraguõa÷cetanà, kasmàt ?, NyS_3,2.49: yàvaccharãrabhàvitvàdråpàdãnàm // na råpàdihãnaü ÷arãraü gçhyate cetanàhãnaü tu gçhyate yathoùõatàhãnà àpaþ tasmànna ÷arãraguõa÷cetaneti // saüskàravaditicet ? na-- kàraõànucchedàt // yathàvidhe dravye saükàrastathàvidhe evoparamaþ ?. na-- tatra kàraõocchedàdatyantaü saüskàrànupattirbhavati, yathàvidhe ÷arãre cetanà gçhyate tathàvidhe evàtyantoparama÷cetanàyà gçhyate. tasmàt 'saüskàra vat' ityasamaþ samàdhiþ // athàpi ÷arãrasthaü cetanotpattikàraõaü syàt dravyàntarasthaü và ubhayasthaü và, tanna-- niyamahetvabhàvàt u÷arãrasthena kadàcit cetanotpadyate kadàcinneti niyame heturnàstãti. dravyàntarasthena ca ÷arãre eva cetanotpadyate na loùñàdiùvityatra niyamaheturnàstãti. ubhayasthasya nimittatve ÷arãrasamànajàtãyadravye cetanà notpadyate ÷arãre eva cotpadyate itiniyame heturnàstãti // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.50 ********************** yacca manyeta-- sati ÷yàmàdiguõe dravye ÷yàmàdyuparamo dçùña evaü cetanoparamaþ syàditi, NyS_3,2.50: na pàkajaguõàntarotpatteþ // nàtyantaråpoparamaþ = dravyasya ÷yàme råpe nivçtte pàkajaü guõàntaram uraktaü råpamutpadyate, ÷arãre tu cetanàmàtroparamo 'tyantamiti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.51 ********************** athàpi--- NyS_3,2.51: pratidvandvisiddheþ pàkajànàmapratiùedhaþ // yàvatsu dravyeùu pårvaguõapratidvandvisiddhistàvatsu pàkajotpattirdç÷yate-- pårvaguõaiþ saha pàkajànàmavasthànasyàgrahaõàt. na ca ÷arãre cetanàpratidvandvi sahànavasthàyi guõàntaraü gçhyate yenànumãyeta tena cetanàyà virodhaþ, tasmàdapratiùaddhà cetanà yàvaccharãraü varteta na tu vartate tasmànna ÷arãraguõa÷cetanà iti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.52 ********************** ita÷ca na ÷arãraguõa÷cetanà--- NyS_3,2.52: ÷arãravyàpitvàt // ÷arãraü ÷arãràvayavà÷ca sarve cetanotpattyà vyàptà iti na kvacidanutpatti÷cetanàyàþ. ÷arãravat ÷arãràvayavà÷cetanà iti pràptaü cetanabahutvam, tatra yathà prati÷arãraü cetanabahutve sukhaduþkhaj¤ànànàü vyavasthà liïgam evameka÷arãrepi syàt. na tu bhavati. tasmànna ÷arãraguõa÷cetaneti // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.53 ********************** yaduktam-- na kvaciccharãràvayave cetanàyà anutpattiriti. sà na NyS_3,2.53: na ke÷anakhàdiùvanupalabdheþ // ke÷eùu nakhàdiùu cànutpatti÷cetanàyà ityanupapannaü ÷arãravyàpitvamiti // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.54 ********************** NyS_3,2.54: tvakparyantatvàccharãrasya ke÷anakhàdiùvaprasaïgaþ // indriyà÷rayatvaü ÷arãralakùaõam | tvakparyantaü jãvamanaþsukhaduþkhasaüvittyàyatanabhåtaü ÷arãraü tasmànna ke÷àdiùu cetanotpadyate, arthakàritastu ÷arãropanibandhaþ ke÷àdãnàmiti // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.55 ********************** ita÷ca na ÷arãraguõa÷cetanà--- NyS_3,2.55: ÷arãraguõavaidharmyàt // dvividhaþ ÷arãraguõaþ-- apratyakùaü ca gurutvam indriyagràhyaü ca råpàdi, vidhàntaraü tu cetanà | nàpratyakùà-- saüvedyatvàt. nendriyagràhyà-- manoviùayatvàt. tasmàd dravyàntaraguõa iti // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.56 ********************** NyS_3,2.56: na råpàdãnàmitaretaravaidharmyàt // yathetaretaravidharmàõo råpàdayo na ÷arãraguõatvaü jahati. evaü råpàdivaidharmyàrt cetanà ÷arãraguõatvaü na hàsyatãti // 56 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.57 ********************** NyS_3,2.57: ainrdiyakatvàd råpàdãnàmapratiùedhaþ // apratyakùatvàcceti, yathetaretaravidharmàõo råpàdayo na dvaividhyamativartante tathà råpàdivaidharmyàt cetanà na dvaividhyamativarteta yadi ÷arãraguõaþ syàditi. ativarttate tu tasmànna ÷arãraguõa iti // bhåtendriyamanasàü j¤ànapratiùedhàt siddhe satyàrambho vi÷eùaj¤àpanàrthaþ | bahudhà parãkùyamàõaü tattvaü suni÷citataraü bhavatãti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.58 ********************** parãkùità buddhiþ, manasa idànãü parãkùàkramaþ tat kiü prati÷arãramekamanekamiti vicàre--- NyS_3,2.58: j¤ànàyaugapadyàdekaü manaþ // asti khalu vai j¤ànàyaugapadyam-- ekaikasyendriyasya yathàviùayaü karaõasyaikapratyayanirvçttau sàmarthyàt na tadekatve manaso liïgam. yattu khalvindriyàntaràõàü viùayàntareùu j¤ànàyaugapadyamiti talliïgam/ kasmàt ?. saübhavati khalu vai bahuùu manaþsu indriyamanaþsaüyogayaugapadyamiti j¤ànayaugapadyaü syàt. na tu bhavati tasmàd viùaye pratyayaparyàyàdekaü mano bhavatãti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.59 ********************** NyS_3,2.59: na yugapadanekakriyopalabdheþ // ayaü khalvadhyàpako 'dhãte vrajati kamaõóaluü dhàrayati panthànaü pa÷yati ÷çõotyàraõyajàn ÷abdàn bibheti vyàlaliïgàni bubhutsate smarati ca gantavyaü sthànãyamiti kramasyàgrahaõàd yugapadetàþ kriyà iti pràptaü manaso bahutvamiti // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.60 ********************** NyS_3,2.60: alàtacakradar÷anavat tadupalabdhirà÷usaücàràt // à÷usaücàràdalàtacakrasya bhramato vidyamànaþ kramo na gçhyate. kramasyàgrahaõàd avicchedabuddhyà cakravad buddhirbhavati, tathà buddhãnàü kriyàõàü cà÷uvçttitvàd vidyamànaþ kramo na gçhyate. kramasyàgrahaõàd yugapat kriyà bhavanatãti abhimàno bhavati| kiü punaþ kramasyàgrahaõàd yugapat kriyàbhimànaþ ? atha yugapadbhàvàdeva yugapadanekakriyopalabdhiriti ?, nàtra vi÷eùapratipatteþ kàraõamucyate| uktam-- indriyàntaràõàü viùayàntareùu paryàyeõa buddhayo bhavantãti, taccàpratyàkhyeyam-- àtmapratyakùatvàt/ athàpi dçùña÷rutànarthàü÷cintayataþ krameõa buddhayo vartante na yugapad anenànumàtavyamiti/ varõapadavàkyabuddhãnàü tadarthabuddhãnàü cà÷uvçttitvàt kramasyàgrahaõam| katham ?, vàkyastheùu khalu varõeùåccaratsu prativarõaü tàvacchravaõaü bhavati. ÷rutaü varõamekamanekaü và padabhàvena pratisaüdhatte. pratisaüdhàya padaü vyavasyati. padavyavasàyena smçtyàpadàrthaü pratipadyate, padasamåhapratisaüdhànàcca vàkyaü vyavasyati. saübaddhàü÷ca padàrthàna gçhãtvà vàkyàrthaü pratipadyate, na càsàü krameõa vartamànànàü buddhãnàmà÷uvçttitvàt kramo gçhyate. tadetadanumànamanyatra buddhikriyàyaugapadyàbhimànasyeti/ na càsti muktasaü÷ayà yugapadutpattirbuddhãnàü yayà manaso bahutvameka÷arãre 'numãyate iti // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.61 ********************** NyS_3,2.61: yathoktahetutvàccàõu // aõu mana ekaü ceti dharmasamuccayaþ-- j¤ànàyaugapadyàt, mahattve manasaþ sarvendriyasaüyogàd yugapad viùayagrahaõaü syàditi // 61 // manasaþ khalu bhoþ sendriyasya ÷arãre vçttilàbho nànyatra ÷arãràt, j¤àtu÷ca puruùasya ÷arãràyatanà buddhyàdayo viùayopabhogo jihàsitahànam ãpsitàvàpti÷ca sarve ca ÷arãrà÷rayà vyavahàràþ, tatra khalu vipratipatteþ saü÷ayaþ-- kimayaü puruùakarmanimittaþ ÷arãrasargaþ ? atha và bhåtamàtràdakarmanimittaþ ? iti, ÷råyate khalvatra vipratipattiriti/ _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.62 ********************** tatredaü tattvam--- NyS_3,2.62: pårvakçtaphalànubandhàttadutpattiþ // pårva÷arãre yà pravçttiþ vàgbuddhi÷arãràrambhalakùaõà tat pårvakçtaü karmoktaü tasya phalam | tajjanitau dharmàdharmauü. tatphalasyànubandhaþ = àtmasamavetasyàvasthànam. tena prayuktebhyo bhåtebhyastasya ÷arãrasyotpattirna svatantrebhya iti| yadadhiùñhànoyamàtmà 'ayamahamitimanyamàno yatràbhiyukto yatropabhogatçùõayà viùayànupalabhamàno dharmàdharmauü saüskaroti tadasya ÷arãram. tena saüskàreõa dharmàdharmalakùaõena bhåtasahitena patite 'smin ÷arãre ÷arãràntaraü niùpadyate. niùpannasya ca tasya pårva÷arãra vat puruùàrthakriyà puruùasya ca pårva÷arãra vatpravçttiriti karmàpekùebhyo bhåtebhyaþ ÷arãrasargesati etadupapadyate iti, dçùñà ca puruùaguõena prayatnena prayuktebhyo bhåtebhyaþ puruùàrthakriyàsamarthànàü dravyàõàü rathaprabhçtãnàmutpattistayànumàtavyam-- '÷arãramapi puruùàrthakriyàsamarthamutpadyamànaü puruùasya guõàntaràpekùebhyo bhåtebhya utpadyate' iti // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.63 ********************** atra nàstika àha--- NyS_3,2.63: bhåtebhyo mårtyupàdànavat tadupàdànam // yathà karmanirapekùebhyo bhåtebhyo nirvçttà mårtayaþ usikatà÷arkaràpàùàõagairikà¤janaprabhçtayaþ puruùàrthakàritvàdupàdãyante tathà karmanirapekùebhyo bhåtebhyaþ ÷arãmutpannaü puruùàrthakàritvàdupàdãyate iti // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.64 ********************** NyS_3,2.64: na sàdhyasamatvàt // yathà ÷arãrotpattirakarmanimittà sàdhyà tathà sikatà÷arkaràpàùàõagairikà¤janaprabhçtãnàmapy akarmanimittaþ sargaþ sàdhyaþ sàdhyasamatvàdasàdhanamiti = "bhåtebhyo mårtyupàdànavat" iti cànena sàdhyam // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.65 ********************** NyS_3,2.65: notpattinimittatvànmàtàpitroþ // viùama÷càyamupanyàsaþ, kasmàt ?, nirbãjà imà mårtaya utpadyante. bãjapårvikà tu ÷arãrotpattiþ/ màtàpitç÷abdena lohitaretasã bãjabhåte gçhyete, tatra sattvasvaya garbhavàsànubhavanãyaü karma pitro÷ca putrulànubhavanãye karmaõã màturgarbhà÷raye ÷arãrotpattiü bhåtebhyaþ prayojayanti ityupapannaü bãjànuvidhànamiti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.66 ********************** NyS_3,2.66: tathàhàrasya // "utpattinimittatvàt" itiprakçtam, bhuktaü pãtam àhàrastasya paktinirvçttaü rasadravyaü màtç÷arãre copacãyate. bãje garbhà÷ayasthe bãjasamànapàkaü màtrayà copacayaþ bãje yàvad vyåhasamarthaþ saücaya iti. saücitaü càrbudamàüsape÷ãkalakakaõóara÷iraþpàõyàdinà ca vyåhena indriyàdhiùñhànabhedena vyåhyate. vyåhe ca garbhaganàóyàvatàritaü rasadravyamupacãyate yàvat prasavasamarthamiti| na càyamannapànasya sthàlyàdigatasya kalpate iti, etasmàt kàraõàt karmanimittatvaü ÷arãrasya vij¤àyate iti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.67 ********************** NyS_3,2.67: pràptau càniyamàt // na sarvo dampatyoþ saüyogo garbhàdhànaheturdç÷yate. tatràsati karmaõi na bhavati sati ca bhavatãtyupapanno niyamàbhàva iti| karmanirapekùeùu bhåteùu ÷arãrotpattihetuùu niyamaþ syàt-- na hyatra kàraõàbhàva iti // 67 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.68 ********************** athàpi--- NyS_3,2.68: ÷arãrotpattinimittavat saüyogotpattinimittaü karma // yathà khalvidaü ÷arãraü dhàtupràõasaüvàhinãnàü nàóãnàü ÷ukràntànàü dhàtånàü ca snàyutvagasthi÷iràpe÷ãkalalakaõóaràõàü ca ÷irobàhådaràõàü sakthnàü ca koùñhagànàü vàtapittakaphànàü ca mukhakaõñhahçdayàmà÷ayapakvà÷ayàdhaþstrotasàü ca paramaduþkhasaüpàdanãyena saünive÷ena vyåhitam a÷akyaü pçthivyàdibhiþ karmanirapekùairutpàdayitumiti karmanimittà ÷arãrotpattiriti vij¤àyate, evaü ca pratyàtmaniyatasya nimittasyàbhàvàd nirati÷ayairàtmabhiþ saübandhàt sarvàtmanàü na samànaiþ pçthivyàdibhirutpàditaü ÷arãraü pçthivyàdigatasya ca niyamahetorabhàvàt sarvàtmanàü sukhaduþkhasaüvittisàdhanaü samànaü pràptam, yattu pratyàtmaü vyavatiùñhate tatra ÷arãrotpattinimittaü karma vyavasthàheturiti vij¤àyate, paripacyamàno hi pratyàtmaniyataþ karmà÷ayo yasminnàtmani vartate tasyaivopabhogàyatanaü ÷arãramutpàdya vyavasthàpayati, tadevaü ÷arãrotpattinimittavat saüyoganimittaü karmeti vij¤àyate| pratyàtmavyavasthànaü tu ÷arãrasyàtmanà saüyogaü pracakùmahe iti // 68 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.69 ********************** NyS_3,2.69: etena niyamaþ pratyuktaþ // yo 'yamakarmanimitte ÷arãrasarge sati niyama ityucyate ayam-- "÷arãrotpattinimittavat saüyogotpattinimittaü karma 68" ityanena pratyuktaþ| kastàvadayaü niyamaþ ?. yathaikasyàtmanaþ ÷arãraü tathà sarveùàmiti niyamaþ, anyasyànyathà anyasyànyathà ity aniyamaþ | bhedaþ uvyàvçttivi÷eùa iti, dçùñà ca janmavyàvçttiþ-- uccàbhijano nikçùñàbhijana iti. pra÷astaü ninditamiti. vyàdhibahulam. arogamiti. samagraü vikalamiti. pãóàbahulaü sukhabahulamiti. puruùàti÷ayalakùaõopapannaü viparãtamiti. pra÷astalakùaõaü ninditalakùaõamiti. pañvindriyaü mçdvindriyamiti. såkùma÷ca bhedo 'parimeyaþ, soyaü janmabhedaþ pratyàtmaniyatàt karmabhedàdupapadyate| asati karmabhede pratyàtmaniyate nirati÷ayatvàdàtmanàü samànatvàcca pçthivyàdãnàü pçthivyàdigatasya niyamahetorabhàvàt sarvaü sarvàtmanàü prasajyeta, na tvidamitthambhåtaü janma,tasmàd nàkarmanimittà ÷arãrotpattiriti // 69 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.70 ********************** NyS_3,2.70: upapanna÷ca tadviyogaþ karmakùayopapatteþ // karmanimitte ÷arãrasarge tena ÷arãreõàtmano viyoga upapannaþ/ kasmàt ?, karmakùayopapatteþ = upapadyate khalu karmakùayaþ samyagdar÷anàt, prakùãõe mohe vãtaràgaþ punarbhavahetukarma kàyavàïmanobhirna karoti ityuttarasyànupacayaþ pårvopacitasya vipàkapratisaüvedanàt prakùayaþ, evaü prasavahetorabhàvàt patite 'smin ÷arãre punaþ ÷arãràntarànutpatterapratisaüdhiþ/ akarmanimitte tu ÷arãrasarge bhåtakùayànupapattestadviyogànupapattiriti // 70 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.71********************** NyS_3,2.71: tadadçùñakàritamiticet punastatprasaïgopavarge // adar÷anaü khalu adçùñamityucyate. adçùñakàrità bhåtebhyaþ ÷arãrotpattiþ| na jàtv anutpanne ÷arãre draùñà niràyatano dç÷yaü pa÷yati. taccàsya dç÷yaü dvividham-- viùaya÷ca nànàtvaü càvyaktàtmanoþ tadarthaþ ÷arãrasargaþ, tasminn avasite caritàrthàni bhåtàni na ÷arãramutpàdayantãti upapannaþ ÷arãraviyoga iti, evaü cenmanyase ? punastatprasaïgo 'pavarge | punaþ ÷arãrotpattiþ prasajyate iti | yà cànutpanne ÷arãre dar÷anànutpattiradar÷anàbhimatà yà càpavarge ÷arãranivçttau dar÷anànutpattiradar÷anabhåtà naitayoradar÷anayoþ kvacid vi÷eùaityadar÷anasyànivçtterapavarge punaþ ÷arãrotpattiprasaïga iti // caritàrthatà vi÷eùa iti cet ? na-- karaõàkaraõayoràrambhadar÷anàt // caritàrthàni bhåtàni dar÷anàvasànàd na ÷arãràntaramàrabhante ityayaü vi÷eùaþ. evaü ceducyate ? na-- karaõàkaraõayoràrambhadar÷anàt = caritàrthànàü bhåtànàü viùayopalabdhikaraõàt punaþ punaþ ÷arãràrambho dç÷yate. prakçtipuruùayornànàtvadar÷anasyàkaraõàd nirarthakaþ ÷arãràrambhaþ punaþ punardç÷yate. tasmàdakarmanimittàyàü bhåtasçùñau na dar÷anàrthà ÷arãrotpattiryuktà. yuktà tu karmanimitte sarge dar÷anàrthà ÷arãrotpattiþ/ karmaviùàkasaüvedanaü dar÷anamiti tadadçùñakàritamiti ca kasyacid dar÷anam | adçùñaü nàma paramàõånàü guõavi÷eùaþ kriyàhetustena preritàþ paramàõavaþ saümårcchitàþ ÷arãramutpàdayantãti tad manaþ samàvi÷ati svaguõenàdçùñena preritam. samanaske ÷arãre draùñurupalabdhirbhavatãti| etasmin vai dar÷ane guõànucchedàt punastatprasaïga | apavarge 'pavarge ÷arãrotpattiþ-- paramàõuguõasyàdçùñasyànucchedyanvàditi // 71 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.72 ********************** NyS_3,2.72: manaþkarmanimittatvàcca saüyogànucchedaþ // manoguõenàdçùñena samàve÷ite manasi saüyogavyucchedo na syàt. tatra kiïkçtaü ÷arãràdapasarpaõaü manasa iti ?| karmà÷ayakùaye tu karmà÷ayàntaràd vipacyamànàdapasarpaõopapattiriti/ adçùñàdevàpasapraõamiticet ?, yo 'dçùñaþ ÷arãropasarpaõahetuþ sa evàpasarpaõaheturapãti na-- ekasyajãvanapràyaõahetutvànupapatteþ | evaü ca sati ekamadçùñaü jãvanapràyaõayorheturitipràptaü naitadupapadyate // 72 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.73 ********************** NyS_3,2.73: nityatvaprasaïga÷ca pràyaõànupapatteþ // vipàkasaüvedanàt karmà÷ayakùaye ÷arãrapàtaþ pràyaõam. karmà÷ayàntaràcca punarjanma| bhåtamàtràttu karmanirapekùàt ÷arãrotpattau kasya kùayàt ÷arãrapàtaþ | pràyaõamiti ? pràyaõànupapatteþ khalu vai nityatvaprasaïgaü vidmaþ, yàdçcchike tu pràyaõe pràyaõabhedànupapattiriti // 73 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.74 ********************** "punastatprasaïgo 'pavarge 71" etatsasàdhitsuràha--- NyS_3,2.74: aõu÷yàmatànityatvavadetat syàt // yathàõoþ ÷yàmatà nityà agnisaüyogena pratibaddhà na punarutpadyate evamadçùñakàritaü ÷arãramapavarge punarnotpadyate iti // 74 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_3,2.75 ********************** NyS_3,2.75: nàkçtàbhyàgamaprasaïgàt // nàyamasti dçùñàntaþ, kasmàt ?, akçtàbhyàgamaprasaïgàt | akçtam | pramàõato 'nupapannaü tasyàbhyàgamaþ | abhyupapattiþ uvyayasàyaþ, etat÷raddadhànena pramàõato 'nupapannaü mantavyam, tasmànnàyaü dçùñàntaþ-- na pratayakùaü na cànumànaü ki¤ciducyate iti, tadidandçùñàntasya sàdhyasamatvamabhidhãyate iti| atha và-- nàkçtàbhyàgamaprasaïgàt | aõu÷yàmatàdçùñàntenàkarmanimittàü ÷arãrotpattiü samàdadhànasya akçtàbhyàgamaprasaïgaþ | akçte sukhaduþkhohetau karmaõi puruùasya sukhaü duþkhamabhyàgacchatãti prasajyeta, omitibrahavataþ pratyakùànumànàgamavirodhaþ/ pratyakùavirodhastàvat-- bhinnamidaü sukhaduþkhaü pratyàtmavedanãyatvàt pratyakùaü sarva÷arãriõàm/ ko bhedaþ ?, tãvraü mandaü ciramà÷u nànàprakàramekaprakàram ityevamàdirvi÷eùaþ/ na càsti pratyàtmaniyataþ sukhaduþkhahetuvi÷eùaþ, na càsati hetuvi÷eùe phalavi÷eùo dç÷yate/ karmanimitte tu sukhaduþkhayoge karmaõàü tãvramandatopapatteþ karmasaücayànàü cotkarùàpakarùabhàvàd nànàvidhaikavidhabhàvàcca karmaõàü sukhaduþkhabhedopapattiþ, soyaü hetubhedàbhàvàd dçùñaþ sukhaduþkhabhedo na syàditi pratyakùavirodhaþ // tathànumànavirodhaþ-- dçùñaü hi puruùaguõavyavasthànàt sukhaduþkhavyavasthànam uyaþ khalu cetanàvàn sàdhananirvartanãyaü sukhaü buddhvà tadãpsan sàdhanàvàptaye yatate sa sukhena yujyate na viparãtaþ, ya÷ca sàdhananirvartanãyaü duþkhaü buddhvà tajjihàsuþ sàdhanapari varjanàya yatate sa duþkhena tyajyate na viparãtaþ, nàsti cedaü yatnamantareõa cetanànàü sukhaduþkhavyavasthànaü tenàpi cetanaguõàntaravyavasthàkçtena bhavitavyamityanumànam. tadetad akarmanimitte sukhaduþkhayoge virudhyate iti, tacca guõàntaram asaüvedyatvàdadçùñaü vipàkakàlàniyamàccàvyavasthitam/ buddhyàdayastu saüvedyà÷càpavargiõa÷ceti/ athàgamavirodhaþ-- bahu khalvidabhàrùam | çùãõàmupade÷ajàtam anuùñhànapari varjanà÷rayam. upade÷aphalaü ca ÷arãriõàü varõà÷ramavibhàgenànuùñhànalakùaõà pravçttiþ parivarjanalakùaõà nivçttiþ/ taccobhayametasyàü dçùñau 'nàsti karma sucaritaü du÷caritaü vàkarmanimittaþ puruùàõàü sukhaduþkhayogaþ' itiviruddhyate, seyaü pàpiùñhànàü mithyàdçùñiþ-- 'akarmanimittà ÷arãrasçùñirakarmanimittaþ sukhaduþkhayogaþ' iti // 75 // // iti vàtsyàyanãye nyàyabhàùye tçtãyàdhyàyadvitãyamàhnikaü samàptam // // tçtãyàdhyàya÷ca samàptaþ // #################################################################### // atha sañãke nyàyabhàùye caturthàdhyàyasya prathamamàhnikam // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.1 ********************** manaso 'nantaraü pravçttiþ parãkùitavyà, tatra khalu yàvad dharmàdharmà÷raya÷arãràdi parãkùitaü sarvà sà pravçtteþ parãkùetyàha--- NyS_4,1.1: pravçttiryathoktà // tathà parãkùiteti // 1 // pravçttyanantaràstarhi doùàþ parãkùyantàmityata àha--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.2 ********************** NyS_4,1.2: tathà doùàþ // parãkùità iti, buddhisamànà÷rayatvàdàtmaguõàþ. pravçttihetutvàt punarbhavapratisaüdhànasàmarthyàcca saüsàrahetavaþ. saüsàrasyànàditvàdanàdinà prabandhena pravartante| mithyàj¤ànanivçttistattvaj¤ànàt tannivçttau ràgadveùaprabandhocchede 'pavarga iti| pràdurbhàvatirodhànadharmakà ityevamàdyuktaü doùàõàmiti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.3 ********************** "pravartanàlakùaõà doùàþ 1-1-18" ityuktaü tathà ceme mànerùyàsåyàvicikitsàmatsaràdayaþ te kasmànnopasaükhyàyante ? ityata àha--- NyS_4,1.3: tat trairà÷yaü ràgadveùamohàrthàntarabhàvàt // teùàü doùàõàü trayo rà÷ayaþ | trayaþ pakùàþ-- ràgapakùaþ-- kàmo matsaraþ spçhà tçùõà lobha iti. dveùapakùaþ-- krodha ãrùyàsåyà droho 'marùa iti, mohapakùaþ-- mithyàj¤ànaü vicikitsà mànaþ pramàda iti. trairà÷yànnopasaükhyàyante iti| lakùaõasya tarhy abhedàt tritvamanupapannam ?. nànupapannam-- ràgadveùamohàrthàntarabhàvàt | àsaktilakùaõo ràgaþ. amarùalakùaõo dveùaþ. mithyàpratipattilakùaõo moha iti, etat pratayàtmavedanãyaü sarva÷arãriõàm | vijànàtyayaü ÷arãrã ràgamutpannam-- 'asti me 'dhyàtmaü ràgadharmaþ' iti, viràgaü ca vijànàti-- 'nàsti me 'dhyàtmaü ràgadharmaþ' iti. evamitarayorapãti| mànerùyàsåyàprabhçtayastu trairà÷yamanupatità iti nopasaükhyàyante // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.4 ********************** NyS_4,1.4: naikapratyanãkabhàvàt // nàrthàntaraü ràgàdayaþ, kasmàt ?, ekapratyanãkabhàvàt | tattvaj¤ànam | samyaïmatiþ | àryapraj¤à | saübodha ityemamidaü pratyanãkaü trayàõàmiti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.5 ********************** NyS_4,1.5: vyabhicàràdahetuþ // ekapratyanãkàþ pçthivyàü ÷yàmàdayo 'gnisaüyogenaikena. ekayonaya÷ca pàkajà iti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.6 ********************** sati càrthàntarabhàve--- NyS_4,1.6: teùàü mohaþ pàpãyàn nàmåóhasyetarotpatteþ // mohaþ pàpaþ pàpataro và dvàvabhipretyoktam, kasmàt ?. nàmåóhasyetarotpatteþ | amåóhasya ràgadveùau notpadyete, måóhasya tu yathàsaükalpamutpattiþ | viùayeùu ra¤janãyàþ saükalpà ràgahetavaþ kopanãyàþ saükalpà dveùahetavaþ ubhaye ca saükalpà na mithyàpratipattilakùaõatvàd mohàdanye, tàvimau mohayonã ràgadveùàviti, tattvaj¤ànàcca mohanivçttau ràgadveùànutpattirityekapratyanãkabhàvopapattiþ, evaü ca kçtvà tattvaj¤ànàt" duþkhajanmapravçttidoùamityàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràpàyàdapavargaþ 1-1-2" iti vyàkhyàtamiti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.7 ********************** pràptastarhi--- NyS_4,1.7: nimittanaimittakabhàvàdarthàntarabhàvo doùebhyaþ // anyaddhi nimittam anyacca naimittakamiti doùanimittatvàdadoùo moha iti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.8 ********************** NyS_4,1.8: na doùalakùaõàvarodhànmohasya // "pravartanàlakùaõà doùaþ 1-1-18" ityanena doùalakùaõenàvarudhyate doùeùu moha iti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.9 ********************** NyS_4,1.9: nimittanaimittakopapatte÷ca tulyajàtãyànàmapratiùedhaþ // dravyàõàü guõànàü vànekavidhavikalpo nimittanaimittakabhàvo tulyajàtãyànàü dçùña iti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.10 ********************** doùànantaraü pretyabhàvaþ, tasyàsiddhiþ-- àtmano nityatvàt | na khalu nityaü ki¤cit jàyate mriyate và iti. janmamaraõayornityatvàdàtmano 'nupapattiþ ubhayaü ca pretyabhàva iti / tatràyaü siddhànuvàdaþ--- NyS_4,1.10: àtmanityatve pretyabhàvasiddhiþ // nityoyamàtmà praiti | pårva÷arãraü jahàti | mriyate iti. pretya ca | pårva÷arãraü hitvà bhavati | jàyate | ÷arãràntaramupàdatte iti. taccaitadubhayam | punarutpattiþ pretyabhàva iti. taccaitat nityatve saübhavatãti| yasya tu sattvotpàdaþ sattvanirodhaþ pretyabhàvastasya kçtahànamakçtàbhyàgama÷ca doùaþ, ucchedahetuvàde çùyupade÷à÷cànarthakà iti // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.11 ********************** kathamutpattiriticet ?. NyS_4,1.11: vyaktàd vyaktànàü pratyakùapràmàõyàt // kena prakàreõa kindharmakàt kàraõàd vyaktaü ÷arãramutpadyate iti ?, vyaktàt | bhåtasamàkhyàtàt pçthivyàditaþ paramasåkùmàd nityàt vyaktam | ÷arãrendriyaviùayopakaraõàdhàraü praj¤àtaü dravyamutpadyate, vyaktaü ca khalvindriyagràhyaü tatsàmànyàt kàraõamapi vyaktam| kiü sàmànyam ?. råpàdiguõayogaþ | råpàdiguõayuktebhyaþ pçthivyàdibhyo nityebhyo råpàdiguõayuktaü ÷arãràdi utpadyate-- pratyakùapràmàõyàt | dçùño hi råpàdiguõayuktebhyo mçtprabhçtibhyastathàbhåtasya dravyasyotpàdaþ tena càdçùñasyànumànamiti | råpàdãnàmanvayadar÷anàt prakçtivikàrayoþ pçthivyàdãnàü nityànàmatãndriyàõàü kàraõabhàvo 'numãyate iti // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.12 ********************** NyS_4,1.12: na ghañàd ghañàniùpatteþ // idamapi pratyakùam-- na khalu vyaktàd ghañàd vyakto ghaña utpadyamàno dç÷yate iti. vyaktàd vyaktasyànutpattidar÷anànna vyaktaü kàraõamiti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.13 ********************** NyS_4,1.13: vyaktàd ghañaniùpatterapratiùedhaþ // na bråmaþ sarvaü sarvasya kàraõamiti kiü tu yadutpadyate vyaktaü dravyaü tat tathàbhåtàdevotpadyate iti, vyaktaü ca tad mçddravyaü kapàlasaüj¤akaü yato ghaña utpadyate na caitad nihnuvànaþ kvacidabhyanuj¤àü labdhumarhatãti| tadetat tattvam // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.14 ********************** ataþ paraü pràvàdukànàü dçùñayaþ pradar÷yante--- NyS_4,1.14: abhàvàd bhàvotpattir nànupamçdya pràdurbhàvàt // asataþ sadutpadyate ityayaü pakùaþ, kasmàt ?, upamçdya pràdurbhàvàt | upamçdya bãjamaïkura utpadyate nànupamçdya, na ced bãjopamarde 'ïkurakàraõam ? anupamardepi bãjasyàïkurotpattiþ syàditi // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.15 ********************** atràbhidhãyate--- NyS_4,1.15: vyàghàtàdaprayogaþ // 'upamçdya pràdurbhàvàt' ityayuktaþ prayogaþ-- vyàghàtàt | yadupamçdnàti na tadupamçdya pràdurbhavitumarhati-- vidyamànatvàt. yacca pràdurbhavati na tenàpràdurbhåtena | avidyamànenopamarda iti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.16 ********************** NyS_4,1.16: nàtãtànàgatayoþ kàraka÷abdaprayogàt // atãti cànàgate càvidyamàne kàraka÷abdaþ prayujyante-- putro janiùyate janiùyamàõaü putramabhinandati, putrasya janiùyamàõasya nàma karoti, abhåt kumbho bhinnaü kumbhamanu÷ocati-- bhinnasya kumbhasya kapàlàni, ajàtàþ putràþ pitaraü tàpayanti iti bahulaü bhàktàþ prayogà dç÷yante| kà punariyaü bhaktiþ ?. ànantarya bhaktiþ | ànantaryasàmarthyàdupamçdya pràdurbhàvàrthaþ | pràdurbhaviùyannaïkura upamçdgàtãti bhàktaü kartçtvamiti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.17 ********************** NyS_4,1.17: na vinaùñebhyo 'niùpatteþ // na vinaùñàd bãjàdaïkura utpadyate iti tasmànnàbhàvàd bhàvotpattiriti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.18 ********************** NyS_4,1.18: kramanirde÷àdapratiùedhaþ // uùamardapràdurbhàvayoþ paurvàparyaniyamaþ kramaþ sa khalvabhàvàd bhàvotpatterheturnirdi÷yate sa ca na pratiùidhyate iti // vyàhatavyåhànàmavayavànàü pårvavyåhanivçttau vyåhàntaràd dravyaniùpattirnàbhàvàt | bãjàvayavàþ kuta÷cinnimittàt pràdurbhåtàkriyàþ pårvavyåhaü jahati vyåhàntaraü càpadyante vyåhàntaràdaïkura utpadyate-- dç÷yante khalu avayavàstatsaüyogà÷càïkurotpattihetavaþ, na cànivçtte pårvavyåhe bãjàvayavànàü ÷akyaü vyåhàntareõa bhavitumiti upamardapràdurbhàvayoþ paurvàparyaniyamaþ kramaþ tasmànnàbhàvàd bhàvotpattiriti, na cànyad bãjàvayavebhyo 'ïkurotpattikàraõamityupapadyate bãjopàdànaniyama iti // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.19 ********************** athàpara àha--- NyS_4,1.19: ã÷varaþ kàraõam-- puruùakarmàphalyadar÷anàt // puruùoyaü samãhamàno nàva÷yaü samãhàphalaü pràpnoti tenànumãyate-- paràdhãnàü puruùasya karmaphalàràdhanamiti. yadadhãnaü sa ã÷varaþ tasmàdã÷varaþ kàraõamiti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.20 ********************** NyS_4,1.20: na puruùakarmàbhàve phalàniùpatteþ // ã÷varàdhãnà cet phalaniùpattiþ syàd api tarhi puruùasya samãhàmantareõa phalaü niùpadyeteti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.21 ********************** NyS_4,1.21: tatkàritatvàdahetuþ // puruùakàramã÷varo 'nugçhõàti | phalàya puruùasya yatamànasye÷varaþ phalaü saüpàdayatãti. yadà na saüpàdayati tadà puruùakarmàphalaü bhavatãti. tasmàd ã÷varakàritatvàd ahetuþ-- "puruùakarmàbhàve phalàniùpatteþ" iti| guõavi÷iùñamàtmàntaramã÷varaþ tasyàtmakalpàt kalpàntarànupapattiþ, adharmamithyàj¤ànapramàdahànyà dharmaj¤ànasamàdhisaüpadà ca vi÷iùñamàtmàntaramã÷varaþ tasya ca dharmasamàdhiphalam aõimàdyaùñavidhamai÷varyam, saükalpànuvidhàyã càsya dharmaþ pratyàtmavçttãn dharmàdharmasaücayàn pçthivyàdãni ca bhåtàni pravartayati, evaü ca svakçtàbhyàgamasyàlopena nirmàõapràkàmbhamã÷varasya svakçtakarmaphalaü veditavyam| àptakalpa÷càyam uyathà pitàpatyànàü tathà pitçbhåta ã÷varo bhåtànàm, na càtmakalpàdanyaþ kalpaþ saübhavati | na tàvadasya buddhiü vinà ka÷cid dharmo liïgabhåtaþ ÷akya upapàdayitum. àgamàcca draùñà boddhà sarvaj¤àtà ã÷vara iti | buddhyàdibhi÷càtmaliïgairnirupàkhyamã÷varaü pratyakùànumànàgamaviùayàtãtaü kaþ rakta upapàdayitum | svakçtàbhyàgamalopena ca pravartamànasyàsya yaduktaü pratiùedhajàtam akarmanimitte ÷arãrasarge tatsarvaü prasajyate iti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.22 ********************** apara idànãmàha--- NyS_4,1.22: animittato bhàvotpattiþ kaõñakataikùõyàdidar÷anàt // animittà ÷arãràdyupattiþ-- kaõñakataikùõyàdidar÷anàt = kaõñakasya taikùõyaü parvatadhàtånàü citratà gràvõàü ÷lakùõatà. ninirmittaü copàdànaü dçùñaü tathà ÷arãrasargopãti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.23 ********************** NyS_4,1.23: animittanimittatvàd nànimittataþ // "animittato bhàvotpattiþ" ityucyate. yata÷cotpadyate tannimittam, animittasya nimittatvàd nànimittà bhàvotpattiriti // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.24 ********************** NyS_4,1.24: nimittànimittayorarthàntarabhàvàdapratiùedhaþ // anyaddhi nimittam anyacca nimittapratyàkhyànaü. na ca pratyàkhyànameva pratyàkhyeyaü yathà-- 'anudakaþ kamaõóaluþ' iti nodakapratiùedha udakaü bhavatãti // sa khalvayaü vàdaþ 'akarmanimittaþ ÷arãràdisargaþ' ityetasmànna bhidyate abhedàt tatpratiùedhenaiva pratiùiddho veditavya iti // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.25 ********************** anye tu manyante--- NyS_4,1.25: sarvamanityam utpattivinà÷adharmakatvàt // kimanityaü nàma ?, yasya kadàcid bhàvastadanityam = utpattidharmakamanutpannaü nàsti. vinà÷adharmakaü càvinaùñaü nàsti| kiü punaþ ?, sarvaü bhautikaü ca ÷arãràdi abhautikaü ca buddhyàdi tadubhayamutpattivinà÷adharmakaü vij¤àyate tasmàttatsarvamanityamiti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.26 ********************** NyS_4,1.26: nànityatànityatvàt // yadi tàvat sarvasyànityatà nityà ? tannityatvàd na sarvamanityam| athànityà ? tasyàm avidyamànàyàü sarvaü nityamiti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.27 ********************** NyS_4,1.27: tadanityatvam agnerdàhyaü vinà÷yànuvinà÷avat // tasyà anityatàyà apyanityatvam | katham ?, yathàgnirdàhyaü vinà÷yànuvina÷yati evaü sarvasyànityatà sarvaü vinà÷yànuvina÷yatãti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.28 ********************** NyS_4,1.28: nityasyàpratyàkhyànaü yathopalabdhi vyavasthànàt // ayaü khalu vàdo nityaü pratyàcaùñe nityasya ca pratyàkhyànamanupapannam | kasmàt ?, yathopalabdhi vyavasthànàt | yasyotpattivinà÷adharmakatvamupalabhyate pramàõatastadanityam. yasya nopalabhyate tad viparãtam, na ca paramasåkùmàõàü bhåtànàm àkà÷akàladigàtmamanasàü tadguõànàü ca keùà¤cit sàmànyavi÷eùasamavàyànàü cotpattivinà÷adharmakatvaü pramàõata upalabhyate tasmàd nityànyetànãti // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.29 ********************** ayamanya ekàntaþ--- NyS_4,1.29: sarvaü nityaü pa¤cabhåtanityatvàt // bhåtamàtram idaü sarvaü. tàni ca nityàni-- bhåtocchedànupapatteriti // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.30 ********************** NyS_4,1.30: notpattivinà÷akàraõopalabdheþ // utpattikàraõaü copalabhyate vinà÷akàraõaü ca tat sarvanityatve vyàhanyate iti // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.31 ********************** NyS_4,1.31: tallakùaõàvarodhàdapratiùedhaþ // yasyotpattivinà÷akàraõamupalabhyate iti manyase na tad bhåtalakùaõahãnamarthàntaraü gçhyate. bhåtalakùaõàvarodhàd bhåtamàtramidam ity ayukto 'yaü pratiùedha iti // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.32 ********************** NyS_4,1.32: notpattitatkàraõopalabdheþ // kàraõasamànaguõasyotpattiþ kàraõaü copalabhyate na caitadubhayaü nityaviùayam, na cotpattitatkàraõopalabdhiþ ÷akyà pratyàkhyàtum-- na càviùayà kàcidupalabdhiþ, upalabdhisàmarthyàt kàraõena samànaguõaü kàryamutpadyate ityanumãyate sa khalåpalabdherviùaya iti, evaü ca tallakùaõàvarodhopapatitiriti | utpattivinà÷akàraõaprayuktasya j¤àtuþ prayatno dçùña iti| prasiddha÷càvayavã taddharmà | utpattivinà÷adharmà càvayavã siddha iti/ ÷abdakarmabuddhyàdãnàü càvyàptiþ | pa¤cabhåtanityatvàt tallakùaõàrodhàccetyanena ÷abdakarmabuddhisukhaduþkhecchodvaùaprayatnà÷ca na vyàptàstasmàdanekàntaþ // svapnaviùayàbhimànavad mithyopalabdhiriticet ? bhåtaupalabdhau tulyam // yathà svapne viùayàbhimàna evamutpattikàraõàbhimàna iti, evaü ca etad bhåtopalabdhau tulyam upçthivyàdyupalabdhirapi svapnaviùayàbhimànavat prasajyate // pçthivyàdyabhàve sarvavyavahàravilopa iticet ? taditaratra samànam // utpattivinà÷akàraõopalabdhiviùayasyàpyabhàve sarvavyavahàravilopa iti. soyaü nityànàmatãndriyatvàdaviùayatvàccotpattivinà÷ayoþ 'svapnaviùayàbhimànavat' ityaheturiti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.33 ********************** avasthitasyopàdànasya dharmamàtraü nivartate dharmamàtramupajàyate sa khalåtpattivinà÷ayorviùayaþ, yaccopajàyate tat pràgapyupajananàdasti yacca nivartate tad nivçttamapyastãti evaü ca sarvasya nityatvamiti--- NyS_4,1.33: na vyavasthànupapatteþ // ayamupajana iyaü nivçttiriti vyavasthà nopapadyate-- upajàtanivçttayorvidyamànatvàt, ayaü dharma upajàto 'yaü nivçtta iti sadbhàvàvi÷eùàdavyavasthà, idànãmupajananivçttã nedànãmiti kàlavyavasthà nopapadyate-- sarvadà vidyamànatvàt, asya dharmasyopajananivçttã nàsyeti vyavasthànupapattiþ-- ubhayoravi÷eùàt, anàgato 'tãta iti ca kàlavyavasthànupapattiþ-- vartamànasya sadbhàvalakùaõatvàt| avidyamànasyàtmalàbha upajano vidyamànasyàtmahànaü nivçttiþ ityetasmin sati naite doùàþ, tasmàd yaduktam-- 'pràgapyupajananàdasti nivçttaü càsti ( iti) tadayuktamiti // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.34 ********************** ayamanya ekàntaþ--- NyS_4,1.34: sarvaü pçthag bhàvalakùaõapçthaktvàt // sarvaü nànà | na ka÷cideko bhàvo vidyate, kasmàt ?, bhàvalakùaõapçthaktvàt ubhàvasya lakùaõam | abhidhànam | yena lakùyate bhàvaþ sa samàkhyà÷abdaþ tasya pçthagviùayatvàt | sarvobhàvasamàkhyà÷abdaþ samåhavàcã, 'kumbhaþ' iti saüj¤à÷abdo gandharasaråpaspar÷asamåhe badhnapàr÷vagrãvàdisamåhe ca vartate, nidar÷anamàtraü cedamiti // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.35 ********************** NyS_4,1.35: nànekalakùaõairekabhàvaniùpatteþ // 'anekavidhalakùaõaiþ' iti madhyamapadalopã samàsaþ, gandhàdibhi÷ca guõairbudhnàdibhi÷càvayavaiþ saübaddha eko bhàvo niùpadyate| guõavyatiriktaü ca dravyam avayavàtirikta÷càvayavãti, vibhaktanyàyaü caitadubhayamiti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.36 ********************** NyS_4,1.36: athàpi lakùaõavyavasthànàdevàpratiùedhaþ // 'na ka÷cideko bhàvaþ' ityayuktaþ pratiùedhaþ, kasmàt ?. lakùaõavyavasthànàdeva | yadiha lakùaõaü bhàvasya saüj¤à÷abdabhåtaü tadekasmin vyavasthitam-- 'yaü kumbhamadràkùaü taü spç÷àmi' 'yamevàspràkùaü taü pa÷yàmãti. nàõusamåho gçhyate iti. aõusamåhe càgçhyamàõe yad gçhyate tadekameveti // athàpyetadanåktam-- nàstyeko bhàvo yasmàtsamudàyaþ| ekànupapatternàstyeva samåhaþ| nàstyeko bhàvo yasmàt samåhe bhàva÷abdaprayogaþ, ekasya cànupapatteþ samåho nopapadyate-- ekasamuccayo hi samåha iti, vyàhatatvàdanupapannam-- 'nàstyeko bhàvaþ' iti | yasya pratiùedhaþ pratij¤àyate-- 'samåhe bhàva÷abdaprayogàt' iti hetuü bruvatà sa evàbhyunuj¤àyate-- ekasamuccayo hi samåha iti | samåhe bhàva÷abdaprayogàditi ca samåhamà÷ritya pratyekaü samåhipratiùedhaþ-- nàstyeko bhàva iti, soyamubhayato vyàghàtàd yatki¤cana vàda iti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.37 ********************** ayamapara ekàntaþ--- NyS_4,1.37: sarvamabhàvo bhàveùvitaretaràbhàvasiddheþ // yàvad bhàvajàtaü tatsarvam abhàvaþ, kasmàt ?, bhàveùvitaretaràbhàvasiddheþ = 'asan gaura÷vàtmanà' 'ana÷vo gauþ' 'asann a÷vo gavàtmanà' 'agaurava÷vaþ' ity asatpratyayasya pratiùedhasya ca bhàva÷abdena sàmànàdhikaraõyàt sarvamabhàva iti// pratij¤àvàkye padayoþ pratij¤àhetvo÷ca vyàghàtàdayuktam // anekasyà÷eùatà sarva÷abdasyàrthaþ bhàvapratiùedha÷càbhàva÷abdasyàrthaþ. pårvaü sopàkhyam uttaraü nirupàkhyam. tatra samupàkhyàyamànaü kathaü nirupàkhyam abhàvaþ syàditi = na jàtvabhàvo nirupàkhyo 'nekatayà | a÷eùatayà ÷akyaþ pratij¤àtumiti| sarvametadabhàva iti cet ? | yadidaü sarvamiti manyase tadbhàva ityevaü cet ? anivçtto vyàghàtaþ-- anekama÷eùaü ceti nàbhàvapratyayena ÷akyaü bhavitum. asti càyaü pratyayaþ-- sarvamiti. tasmànnàbhàva iti| pratij¤àhetvo÷ca vyàghàtaþ-- 'sarvamabhàvaþ' iti bhàvapratiùedhaþ pratij¤à. 'bhàveùvitaretaràbhàvasiddheþ' itihetuþ. bhàveùvitaretaràbhàvam anuj¤àya | à÷ritya cetaretaràbhàvasiddhau sarvamabhàva ityucyate. yadi sarvamabhàvaþ ? "bhàveùvitaretaràbhàvasiddheþ" iti nopapadyate. atha bhàveùvitaretaràbhàvasiddhi ? sarvamabhàva iti nopapadyate // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.38 ********************** såtreõa càbhisaübandhaþ--- NyS_4,1.38: na svabhàvasiddherbhàvànàm // na sarvamabhàvaþ, kasmàt ? svena bhàvena sadbhàvàd bhàvànàm | svena dharmeõa bhàvà bhavantãti pratij¤àyate | ka÷ca svo dharmo bhàvànàm ?, dravyaguõakarmaõàü sadàdi sàmànyam. dravyàõàü kriyàvadityevamàdirvi÷eùaþ. spar÷aparyantàþ pçthivyà iti ca, pratyekaü cànanto bhedaþ, sàmànyavi÷eùasamavàyànàü ca vi÷iùñà dharmà gçhyante, soyamabhàvasya nirupàkhyatvàt saüpratyàyako 'rthabhedo na syàt. asti tvayaü tasmànna sarvamabhàva iti | atha và--- "na svabhàvasiddherbhàvànàm" iti svaråpasiddheriti. gauritiprayujyamàne ÷abde jàtivi÷iùñaü dravyaü gçhyate nàbhàvamàtram. yadi ca sarvamabhàvaþ gaurityabhàvaþ pratãyeta, go÷abdena càbhàva ucyeta, yasmàttu go÷abdaprayoge dravyavi÷eùaþ pratãyate nàbhàvastasmàdayuktamiti/ atha và-- "na svabhàvasiddheþ" iti 'asan gaura÷vàtmanà' iti gavàtmanà kasmànnocyate ? avacanàd 'gavàtmanà gaurasti' iti svabhàvasiddhiþ, 'ana÷vo '÷vaþ' iti và 'gauragauþ' iti và kasmànnocyate ? avacanàt svena råpeõa vidyamànatà dravyasyetivij¤àyate| avyatirekapratiùedhe ca bhàvànàm asatpratyayasàmànàdhikaraõyam/ saüyogàdisaübandho vyatirekaþ atràvyatireko 'bhedàkhyasaübandhaþ tatpratiùedhe càsatpratyayasàmànàdhikaraõyaü yathà-- 'na santi kuõóe badaràõãti, 'asan gaura÷vàtmanà' 'ana÷vogauþ' iti ca gavà÷vayoravyatirekaþ pratiùidhyate | gavà÷vayorekatvaü nàstãti. tasmin pratiùidhyamàne bhàvena gavà sàmàdhikaraõyamasatpratyayasya-- 'asan gaura÷vàtmanà' iti. yathà 'na santi kuõóe badaràõãti kuõóe badarasaüyoge pratiùidhyamàne sadbhirasatpratyayasya sàmàdhikaraõyamiti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.39 ********************** NyS_4,1.39: na svabhàvasiddhir àpekùikatvàt // apekùàkçtam àpekùikam, hrasvàpekùàkçtaü dãrghaü dãrghàpekùàkçtaü hrasvam. na svenàtmanàvasthitaü ki¤cit| kasmàt ? apekùàsàmarthyàt. tasmànna svabhàvasiddhirbhàvànàmiti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.40 ********************** NyS_4,1.40: vyàhatatvàdayuktam // yadi hrasvàpekùàkçtaü dãrghaü kimidànãmapekùya 'hrasvam' iti gçhyate ?| atha dãrghàpekùàkçtaü hrasvam ? dãrghamanàpekùikam, evamitaretarà÷rayayorekàbhàve 'nyataràbhàvàdubhayàbhàva ityapekùàvyavasthànupapannà| svabhàvasiddhàv asatyàü samayoþ parimaõóalayorvà dravyayoràpekùike dãrghatvahrasvatve kasmànna bhavataþ ?| apekùàyàmanapekùàyàü ca dravyayorabhedaþ | yàvatã dravye apekùamàõe tàvatã evànapekùamàõe nànyataratra bhedaþ | àpekùikatve tu saty anyataratra vi÷eùopajanaþ syàditi| kimapekùàsàmarthyamiticet ? dvayorgrahaõe 'ti÷yagrahaõopapattiþ| dve dravye pa÷yan ekatra vidyamànamati÷ayaü gçhõàti tad dãrghamiti vyavasyati, yacca hãnaü gçhõàti tad hrasvamiti vyavasyatãti, etaccàpekùàsàmarthyamiti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.41 ********************** atheme saükhyaikàntàþ-- sarvamekam-- sad avi÷eùàt, sarvaü dvedhà-- nityànityabhedàt, sarvaü tredhà-- j¤àtà j¤ànaü j¤eyamiti, sarvaü caturdhà-- pramàtà pramàõaü prameyaü pramitiriti, evaü yathàsaübhavamanye 'pãti/ tatra parãkùà--- NyS_4,1.41: saükhyaikàntàsiddhiþ kàraõànupapattyupapattibhyàm // yadi sàdhyasàdhànayornànàtvam ? ekànto na sidhyati-- vyatirekàt, atha sàdhyasàdhanayorabhedaþ ? evamapyekànto na sidhyati-- sàdhanàbhàvàt, na hi tamantareõa kasyacit siddhiriti // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.42 ********************** NyS_4,1.42: na kàraõàvayavabhàvàt // na saükhyaikàntànàmasiddhiþ, kasmàt ?. kàraõasyàvayavabhàvàt = avayasavaþ ka÷cit sàdhanabhåta ity avyatirekaþ/ evaü dvaitàdãnàmapãti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.43 ********************** NyS_4,1.43: niravayavatvàdahetuþ // "kàraõasyàvayavabhàvàt" ityahetuþ, kasmàt ? 'sarvamekam' ityanapavargeõa pratij¤àya kasyacidekatvamucyate tatra vyapavçkto 'vayavaþ sàdhanabhåto nopapadyate, evaü dvaitàdiùvapãti/ te khalvime saükhyaikàntà yadi vi÷eùakàritasyàrthabhedavistarasya pratyàkhyànena vartante ? pratyàkùànumànàgamavirodhàd mithyàvàdà bhavanti| athàbhyanuj¤ànena vartante ? samànadharmakàrito 'rthasaügraho vi÷eùakàrita÷càrthabheda ityevamekàntatvaü jahatãti| te khalvete tattvaj¤ànapravivekàrthamekàntàþ parãkùità iti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.44 ********************** pretyabhàvànantaraü phalam| tasmin--- NyS_4,1.44: sadyaþ kàlàntare ca phalaniùpatteþ saü÷ayaþ // 'pacati dogdhãti sadyaþ phalam odanapayasã, 'karùati vapatãti kàlàntare phalaü ÷asyàdhigama iti, asti ceyaü kriyà-- "agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ" iti etasyàþ phale saü÷ayaþ // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.45 ********************** NyS_4,1.45: na sadyaþ kàlàntaropabhogyatvàt // svargaþ phalaü ÷råyate tacca bhinne 'smin dehabhedàdutpadyate iti na sadyaþ, gràmàdikàmànàmàrambhaphalamiti // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.46 ********************** NyS_4,1.46: kàlàntareõàniùpattir hetuvinà÷àt // dhvastàyàü pravçttau pravçtteþ phalaü na kàraõamantareõotpattamarhati-- na khalu vai vinaùñàt kàraõàt ki¤cidutpadyate iti // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.47 ********************** NyS_4,1.47: pràï niùpattervçkùaphalavat tat syàt // yathà phalàrthinà vçkùamåle sekàdi parikarma kriyate taümiü÷ca pradhvaste pçthivãdhàturabdhàtunà saügçhãte àntareõa tejasà pacyamàno rasadravyaü nirvartayati sa dravyabhåto raso vçkùànugataþ pàkavi÷iùño vyåhavi÷eùeõa saünivi÷amànaþ parõàdi phalaü nirvartayati evaü pariùekàdi karmacàrthavat-- na ca vinaùñàt phalaniùpattiþ| tathà pravçttyà saüskàro dharmàdharmalakùaõo janyate sa jàto nimittàntarànugçhãtaþ kàlàntare phalaü niùpàdayatãti. uktaü caitat-- "pårvakçtaphalànubandhàt tadutpattiþ 3-2-62" iti // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.48 ********************** tadidaü pràï niùpatterniùpadyamànam-- NyS_4,1.48: nàsan na san na sadasat sadasatorvaidharmyàt // pràïniùpatterniùpattidharmakaü nàsat-- upàdànaniyamàt | kasyacidutpattaye ki¤cidupàdeyaü na sarvaü sarvasyety asadbhàve niyamo nopapadyate iti| na sat-- pràgutpattervidyamànasyotpattiranupapanneti/ na sadasat-- sadasatorvaidharmyàt = 'sat' ityarthàbhyanuj¤à. 'asat' ityarthapratiùedhaþ etayorvyàghàto vaidharmyaü vyàghàtàdavyatirekànupapattiriti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.49 ********************** NyS_4,1.49: pràgutpatterutpattidharmakam asad ity addhà, kasmàd utpàdavyayadar÷anàt // yatpunaruktam-- 'pràgutpatteþ kàryaü nàsat-- upàdànaniyamàt' iti ?--- // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.50 ********************** NyS_4,1.50: buddhisiddhaü tu tad asat // idamasyotpattaye samarthaü na sarvamiti pràgutpatterniyatakàraõaü kàryaü buddhyà siddham-- utpattiniyamadar÷anàt tasmàdupàdànaniyamasyopapattiþ| sati tu kàrye pràgutpatterutpattireva nàstãti // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.51 ********************** NyS_4,1.51: à÷rayavyatirekàd vçkùaphalotpattivadityahetuþ // målasekàdi parikarma phalaü cobhayaü vçkùà÷rayam. karma ceha ÷arãre phalaü càmutreti à÷rayavyatirekàdaheturiti // 51 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.52 ********************** NyS_4,1.52: prãteràtmà÷rayatvàdapratiùedhaþ // prãtiràtmapratyakùatvàdàtmà÷rayà tadà÷rayameva karma dharmasaüj¤itam-- dharmasyàtmaguõatvàt tasmàdà÷rayavyatirekànupapattiriti // 52 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.53 ********************** NyS_4,1.53: na putrapa÷ustrãparicchadahiraõyànnàdiphalanirde÷àt // putràdi phalaü nirdi÷yate na prãtiþ-- "gràmakàmo yajeta" "putrakàmo yajeta" iti. tatra yaduktam-- 'prãtiþ phalam' iti etadayuktam // 53 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.54 ********************** NyS_4,1.54: tatsaübandhàt phalaniùpattesteùu phalavadupacàraþ // putràdisaübandhàt phalaü prãtilakùaõamutpadyate iti putràdiùu phalavadupacàro yathànne pràõa÷abdaþ-- "annaü vai pràõàþ" iti // 54 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.55 ********************** phalànantaraü duþkhamuddiùñamuktaü ca-- "bàdhanàlakùaõaü duþkham 1-1-21" iti. tat kimidaü pratyàtmavedanãyasya | sarvajantupratyakùasya sukhasya pratyàkhyànam ? àhosvidanyaþ kalpaþ ? iti, anya ityàha, katham ?, na vai sarvalokasàkùikaü sukhaü ÷akyaü pratyàkhyàtum | ayaü tu janmamaraõaprabandhànubhavanimittàd duþkhàd nirviõõasya duþkhaü jihàsato duþkhasaüj¤àbhàvanopade÷o duþkhahànàrtha iti | kayà yuktyà ?, sarve khalu sattvanikàyàþ sarvàõyutpattisthànàni sarvaþ punarbhavo bàdhanànuùakto duþkhasàhacaryàt "bàdhanàlakùaõaü duþkham 1-1-21" ityuktam. çùibhirduþkhasaüj¤àbhàvanamupadi÷yate, atra ca heturupàdãyate--- NyS_4,1.55: vividhabàdhanàyogàd duþkhameva janmotpattiþ // janma | jàyate iti ÷arãrendriyabuddhayaþ, ÷arãràdãnàü saüsthànavi÷iùñànàü pràdurbhàva utpattiþ, vividhà ca bàdhanà-- hãnà madhyamà utkçùñà ceti. utkçùñà nàrakiõàü. tira÷càü tu madhyamà, manuùyàpàü hãnàþ. devànàü hãnatarà vãtaràgàõàü ca, evaü sarvamutpattisthànaü vividhabàdhanànuùaktaü pa÷yataþ sukhe tatsàdhaneùu ca ÷arãrendriyabuddhiùu duþkhasaüj¤à vyavatiùñhate. duþkhasaüj¤àvyavasthànàt sarvalokeùv anabhiratisaüj¤à bhavati. anabhiratisaüj¤àmupàsãnasya sarvalokaviùayàtçùõà vicchidyate. tçùõàprahàõàt sarvaduþkhàd vimucyate iti, yathà viùayogàt payo viùayamiti budhyamàno nopàdatte. anupàdadàno maraõaduþkhaü nàpnoti // 55 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.56 ********************** duþkhodde÷astu na sukhasya pratyàkhyànam, kasmàt ?--- NyS_4,1.56: na sukhasyàpyantaràlaniùpatteþ // khalvayaü duþkhodde÷aþ sukhasya pratyàkhyànam, kasmàt ?, sukhasyàntaràlaniùpateþ | niùpadyate khalu bàdhanàntaràleùu sukhaü pratyàtmavedanãyaü ÷arãriõàü tada÷akyaü pratyàkhyàtumiti // 46 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.57 ********************** athàpi--- NyS_4,1.57: bàdhanànivçttervedayataþ paryeùaõadoùàdapratiùedhaþ // sukhasya duþkhodde÷eneti prakaraõàt, paryeùaõam | pràrthanà | viùayàrjanatçùõà. paryeùaõasya doùo yadayaü vedayamànaþ pràrthayate. taccàsya pràrthitaü na saüpadyate. saüpadya và vipadyate. nyånaü và saüpadyate. bahupratyanãkaü và saüpadyate. ityetasmàt paryeùaõadoùàt nànàvidho mànasaþ saütàpo bhavati. evaü vedayataþ paryeùaõadoùàd bàdhanàyà anavçttiþ. bàdhanànivçtterduþkhasaüj¤àbhàvanamuddi÷yate. anena kàraõena duþkhaü janma na tu sukhasyàbhàvàditi/ athàpyetadanåktam--- "kàmaü kàmayamànasya yadà kàmaþ samçdhyate| athainamaparaþ kàmaþ kùiprameva prabàdhate //" "api cedudanemi samantàd bhåmimàlabhate sagavà÷vàü na sa tena dhanena dhanaiùã tçpyati kiü nu sukhaü dhanakàme" iti // 57 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.58 ********************** NyS_4,1.58: duþkhavikalpe sukhàbhimànàcca // duþkhasaüj¤àbhàvanopade÷aþ kriyate, ayaü khalu sukhasaüvedane vyavasthitaþ sukhaü paramapuruùàrthaü manyate-- na sukhàdanyad niþ÷reyasamasti. sukhe pràpte caritàrthaþ kçtakaraõãyo bhavati. mithyàsaükalpàt mukhe tatsàdhaneùu ca viùayeùu saürajyate. saüraktaþ sukhàya ghañate. ghañamànasyàsya janmajaràvyàdhipràyaõàniùñasaüyogeùñaviyogapràrthitànupapattinimittamanekavidhaü yàvad duþkhamutpadyate taü duþkhavikalpaü sukhamityabhimanyate. sukhàïgabhåtaü duþkhaü-- na duþkhamanàsàdya ÷akyaü sukhamavàptum. tàdarthyàt sukhamevedamiti sukhasaüj¤opahatapraj¤aþ-- 'jàyasya mriyasva saüghàva' iti saüsàraü nàtivartate. tadasyàþ sukhasaüj¤ànayàþ pratipakùo duþkhasaüj¤àbhàvanamupadi÷yate. duþkhànuùaïgàd duþkhaü janmeti na sukhasyàbhàvàt| yadyevaü kasmàt 'duþkhaü janma' iti nocyate ?. soyamevaü vàcye yadevakàha-- "duþkhameva janma 55" iti tena sukhàbhàvaü j¤àpayatãti, janmavinigrahàrthãyo vai khalvayameva÷abdaþ, katham ? na duþkhaü janma svaråpataþ kiü tu duþkhopacàràt. evaü sukhamapãti etad anenaiva nivartyate na tu duþkhameva janmeti // 58 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.59 ********************** duþkhopade÷ànantaramapavargaþ sa pratyàkhyàyate--- NyS_4,1.59: çõakle÷apravçttyanubandhàdapavargàbhàvaþ // çõànubandhànnàstyapavargaþ = "jàyamàno ha vai bràhmaõastribhirçõairçõavàn jàyate-- brahmacaryeõa çùibhyo yaj¤ena devebhyaþ prajàyà pitçbhyaþ" iti çõàni. teùàmanubandhaþ | svakarmabhiþ saübandhaþ-- karmasaübandhavacanàt-- "jaràmarya và etatsatraü yadagnihotraü dar÷apårõamàsau ceti ujarayà ha eùa tasmàt satràdvimucyate mçtyunà ha và" iti çõànubandhàdapavargànuùñhànakàlo nàstãty apavargàbhàvaþ/ kle÷ànubandhànnastyapavargaþ | kle÷ànubaddha evàyaü mriyate kle÷ànubaddha÷ca jàyate nàsya kle÷ànubandhavicchedo gçhyate/ pravçttyanubandhànnàstyapavargaþ | janmaprabhçty ayaü yàvatpràyaõaü vàgbuddhi÷arãràrambheõàvimukto gçhyate tatra yaduktam-- "duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràpàyàdapavargaþ 1-1-2" iti tadanupapannamiti // 59 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.60 ********************** atràbhidhãyate-- yattàvat 'çõànubandhàt' iti ?. çõairiva çõairiti --- NyS_4,1.60: pradhàna÷abdànupapatterguõa÷abdenànubàdo nindàpra÷aüsopapatteþ // "çõaiþ" iti nàyaü pradhàna÷abdaþ, yatra khalvekaþ pratyàdeyaü dadàti dvitãya÷ca pratideyaü gçhõàti tatràsya dçùñatvàt pradhànamçõa÷abdaþ. na caitadihopapadyate pradhàna÷abdànupapatterguõa÷abdenàyamanuvàdaþ-- çõairiva çõairiti, prayuktopamaü caitad yathà-- "agnirmàõavakaþ" iti = anyatra dçùña÷càyamçõa÷abda iha prayujyate yathàgni÷abdo màõavake | kathaü guõa÷abdenànuvàdaþ ?, nindàprasaüsopapatteþ = karmalope çõãva çõàdànàd nindyate. karmànuùñhàne ca çõãva çõadànàd pra÷asyate sa evopamàrtha iti/ "jàyamànaþ" iti guõa÷abdaþ-- viparyaye 'nadhikàràt = "jàyamàno ha vai bràhmaõaþ" iti ca ÷abdo gçhasthaþ saüpadyamànaþ, jàyamàna iti uyadàyaü gçhastho jàyate tadà karmabhiradhikriyate-- màtçto jàyamànasyànadhikàràt uyadà tu màtçto jàyate kumàro na tadà karmabhiradhikriyate-- arthinaþ ÷aktasya càdhikàràt = arthinaþ karmabhiradhikàraþ-- karmavidhau kàmasaüyogasmçteþ-- "agnihotraü juhuyàt svargakàmaþ" ityevamàdi, ÷aktasya ca pravçttisaübhavàt u÷aktasya karmabhiradhikàraþ-- pravçttisaübhavàt u÷aktaþ khalu vihite karmaõi pravartate netara iti| ubhayàbhàvastu pradhàna÷abdàrthe| màtçto jàyamàne kumàre ubhayam = arthità ÷akti÷ca na bhavatãti, na bhidyate laukikàd vàkyàd vaidikaü vàkyam-- prekùàpårvakàripuruùapraõãtatvena, tatra laukikastàvadaparãkùakopi na jàtamàtraü kumàramevaü bråyàt-- 'adhãùva yajasva brahmacaryaü cara' iti. kuta eùa çùirupapannànavadyavàdã upade÷àrthena prayukta upadi÷ati ?, na khalu vai nartakondheùu pravartate na gàyano badhireùviti/ upadiùñàrthavij¤ànaü copade÷aviùayaþ | ya÷copadiùñamarthaü vijànàti taü pratyupade÷aþ kriyate na caitadasti jàyamànakumàrake iti| gàrhasthyaliïgaü ca mantrabràhmaõaü karmàbhivadati | yacca mantrabràhmaõaü karmàbhivadati tat patnãsaübandhàdinà gàrhasthyaliïgenopapannaü tasmàd gçhasthoyaü jàyamàno 'bhidhãyate iti // arthitvasya càvipariõàme jaràmaryavàdopapattiþ| yàvaccàsya phalenàrthitvaü na vipariõamate | na nivartate tàvadanena karmànuùñheyamityupapadyate jaràmaryavàdastaü pratãti. "jarayà ha và" ityàyuùasturãyasya | caturthasya pravrajyàyuktasya vacanam-- "jarayà ha và eùa etasmàdvimucyate" iti. àyuùasturãyam | caturthaüpravrajyàyuktaü jaretyucyate-- tatra hi pravrajyà vidhãyate, atyantajaràsaüyoge "jarayà ha và" ityanarthakam| 'a÷akto vimucyate' ityetadapi nopapadyate-- svayama÷aktasya bàhyàü ÷aktimàha-- "antevàsã và juhuyàt brahmaõà sa parikrãtaþ. kùãrahotà và juhuyàd dhanena sa parikrãtaþ" iti athàpi vihitaü vànådyeta ? kàmàdvàrthaþ parikalpyeta ? vihitànuvacanaü nyàyyamiti, çõavànivàsvatantro gçhyasthaþ karmasu pravartate ityupapannaü vàkyasya sàmarthyam| phalasya hi sàdhanàni prayatnaviùayo na phalaü. tàni saüpannàni phalàya kalpante| vihitaü ca jàyamànaü vidhãyate ca jàyamànaü tena yaþ saübadhyate soyaü jàyamàna iti| pratyakùavidhànàbhàvàditicet ? na-- pratiùedhasyàpi pratyakùavidhànàbhàvàditi/ pratyakùato vidhãyate gàrhasthyaü bràhmaõena yadi càü÷ramàntaramabhaviùyat tadapi vyadhàsyat pratyakùataþ. pratyakùavidhànàbhàvànnàstyà÷ramàntaramiti, na-- pratiùedhasyàpi pratyakùavidhànàbhàvàt = na pratiùedhopi vai bràhmaõena pratyakùato vidhãyate-- 'na santyà÷ramàntaràõi eka eva gçhasthà÷ramaþ' iti. pratiùedhasya pratyakùato '÷ravaõàdayuktametaditi // adhikàràcca vidhànaü vidyàntaravat // yathà ÷àstràntaràõi sve sve 'dhikàre pratyakùato vidhàyakàni nàrthàntaràbhàvàd evamidaü bràhmaõaü gçhastha÷àstraü sve 'dhikàre pratyakùato vidhàyakaü nà÷ramàntaràõàmabhàvàditi| çgbràhmaõaü càpavargàbhidhàyy abhidhãyate | çca÷ca bràhmaõàni càpavargàbhivàdãna bhivanti. çva÷ca tàvat-- "karmabhirmçtyumçùayo niùeduþ prajàvanto draviõamicchamànàþ, athàpare çùayo manãùiõaþ paraü karmabhyo 'mçtatvamàna÷uþ," "na karmaõà na prajayà dhanena tyàgenaike amçtatvamàna÷uþ" "pareõa nàkaü nihitaü guhàyàü vibhràjate tad yatayo vi÷anti" "vedàhametaüpuruùaü mahàntamàdityavarõaü tamasaþ parastàt. tameva viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya" | atha bràhmaõàni-- "trayo dharmaskandhàþ-- yaj¤o 'dhyayanaü dànamiti prathamastapa eva dvitãyo brahmacàryàcàryakulavàsãti tçtãyo 'tyantamàtmànamàcàryakule 'vasàdayan sarve evaite puõyalokà bhavanti brahmasaüstho 'mçtatvameti" "etameva pravràjino lokamabhãpsantaþ pravrajantãti" "atho khalvàhuþ-- kàmamaya evàyaü puruùa iti sa yathàkàmo bhavati tathàkraturbhavati yathàkraturbhavati tatkarma kurute yatkarma kurute tadabhisaüpadyate" iti karmabhiþ saüsaraõamuktvà prakçtamanyadupadi÷anti-- "iti tu kàmayamàno 'thàkàmayamàno yo 'kàmo niùkàm àtmakàma àptakàmo bhavati na tasya pràõà utkràmanti ihaiva samavalãyante brahmaiva san brahmàpyeti" iti, tatra yaduktam-- 'çõànubandhàdapavargàbhàvaþ' iti etadayuktamiti/ "yecatvàraþ pathayo devayànàþ" iti ca càtuga÷ramya÷ruteraikà÷ramyànupapattiþ/ phalàrthina÷cedaü bràhmaõam-- "jaràmaryaü và etatsatraü yadagrihotraü dar÷apårõamàsau ca" iti // 60 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.61 ********************** katham ?--- NyS_4,1.61: samàropaõàdàtmanyapratiùedhaþ // "pràjàpattyàmiùñiü nirupya nasyàü sarvavedasaü hutvà àtmanyagnãn samàropya bràhmaõaþ pravrajet" iti ÷råyate tena vijànãmaþ-- prajàvittalokaiùaõàbhyo vyutthitasya nivçtte phalàrthitve samàropaõaü vidhãyate iti, evaü ca bràhmaõàni-- "so 'nyad vratamupàkariùyamàõo yàj¤avalkyo maitreyãmitihovàca-- pravrajiùyan và are ahamasmàt sthànàdasmi hanta te 'nayà kàtyàyanyà sahàntaü karavàõãti. athàpyuktànu÷àsanàsi maitreyi etàvadare khalvamçtatvamiti hoktvà yàj¤avalkyaþ pravavràja" iti// 61 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.62 ********************** NyS_4,1.62: pàtracayàntànupapatte÷ca phalàbhàvaþ // jaràmarye ca karmaõy avi÷eùeõa kalpyamàne sarvasya pàtracayàntàni karmàõãti prasajyate tatraiùaõàvyutthànaü na ÷råyeta-- "etaddha sma vai tatpårve bràhmaõà anåcànà vidvàüsaþ prajàü na kàmayante kiü prajayà kariùyàmo yeùàü noyamàtmàyaü loka iti. te ha sma putraiùaõàyà÷ca vittaiùaõàyà÷ca lokaiùaõàyà÷ca vyutthàyàtha bhikùàcaryaü caranti" iti, eùaõàbhya÷ca vyutthitasya pàtracayàntàni karmàõi nopapadyante iti nàvi÷eùeõa kartuþ prayojakaü phalaü bhavatãti| càturà÷ramyavidhànàccetihàsapuràõadharma÷àstreùvaikà÷ramyànupapattiþ/ tadapramàõamiticet ? na-- pramàõena pràmàõyàbhyanuj¤ànàt/ pramàõena khalu bràhmaõenetihàsapuràõasya pràmàõyamabhyanuj¤àyate-- "te và khalvete atharvàïgirasa etaditihàsapuràõamabhyavadan itihàsapuràõaü pa¤camaü vedànàü vedaþ" iti. tasmàd ayuktametat-- apràmàõyamiti/ apràmàõye ca dharma÷àstrasya pràõabhçtàü vyavahàralopàt lokocchedaprasaïgaþ, draùñçpravaktçsàmànyàccàpràmàõyànupapattiþ = ye eva mantrabràhmaõasya draùñàraþ pravaktàra÷ca te khalvitihàsapuràõasya dharma÷àstrasya ceti| viùayavyavasthànàcca yathàviùayaü pràmàõyam = anyo mantrabràhmaõasya viùayo 'nya÷cetihàsapuràõadharma÷àstraõàmiti | yaj¤o mantrabràhmaõasya. lokavçttamitihàsapuràõasaya. lokavyavahàravyavasthànaü dharma÷àstrasya viùayaþ, tatraikena na sarvaü vyavasthàpyate iti yathàviùayametàni pramàõànãndriyàdivaditi // 62 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.63 ********************** yatpunaretat-- kle÷ànubandhasyàvicchedàditi-- NyS_4,1.63: suùuptasya svapnàdar÷ane kle÷àbhàvàdapavargaþ // yathà suùuptasya khalu svapnàdar÷ane ràgànubandhaþ sukhaduþkhànubandha÷ca vicchidyate tathàpavargepãti, etacca brahmavido muktasyàtmano råpamudàharantãti // 63 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.64 ********************** yadapi pravçttyanubandhàditi--- NyS_4,1.64: na pravçttiþ pratisaüdhànàya hãnakle÷asya // prakùãõeùu ràgadveùàmoheùu pravçttirna pratisaüdhànàya, pratisaüdhistu pårvajanmanivçttau punarjanma taccàdçùñakàritaü tasyàü prahãõàyàü janmàntaràbhàvaþ | apratisaüdhànam | apavargaþ| karmavaiphalyaprasaïga iticet ? na-- karmavipàkapratisaüvedanasyàpratyàkhyànàt/ pårvajanmanivçttau punarjanma na bhavatãtyucyate na tu karmavipàkapratisaüvedanaü pratyàkhyàyate, sarvàõi pårvakarmàõi hyante janmani vipacyante iti // 64 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.65 ********************** NyS_4,1.65: na kle÷asaütateþ svàbhàvikatvàt // nopapadyate kle÷ànubandhavicchedaþ, kasmàt ?, kle÷asaütateþ svàbhàvikatvàt = anàdiriyaü kle÷asaütatiþ na cànàdiþ ÷akya ucchettumiti // 65 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.66 ********************** atra ka÷cit parãhàramàha--- NyS_4,1.66: pràgutpatterabhàvànityatvavat svàbhàvikepyanityatvam // yathànàdiþ pràgutpatterabhàva utpannena bhàvena nivartyate evaü svàbhàvikã kle÷asaütatiranityeti // 66 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.67 ********************** NyS_4,1.67: aõu÷yàmatànityatvavaddha // apara àha-- yathànàdiraõu÷yàmatà atha càgnisaüyogàdanityà tathà kle÷asaütatirapãti // 67 // sataþ khalu dharmo nityatvamanityatvaü ca tattvaü bhàve 'bhàve bhàktamiti| 'anàdiraõu÷yàmatà' iti hetvabhàvàdayuktam| anutpattidharmakamanityamiti nàtra heturastãti/ _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,1.68 ********************** ayaü tu samàdhiþ--- NyS_4,1.68: na saükalpanimittatvàcca ràgàdãnàm // 'karmanimittatvàditaretaranimittatvàcca' iti samuccayaþ, mithyàsaükalpebhyo ra¤janãyakopanãyamohanãyebhyo ràgadveùamohà utpadyante, karma ca kattvanikàyanirvartakaü naiyamikàn ràgadveùamohàn nirvartayati-- niyamadar÷anàt | dç÷yate hi ka÷citsattvanikàyo ràgabahulaþ ka÷cid dveùabahulaþ ka÷cid mohabahulaþ iti, itaretaranimittà ca ràgàdãnàmutpattiþ umåóho rajyati måóhaþ kupyati. rakto muhyati. kupito muhyati| sarvamithyàsaükalpànàü tattvaj¤ànàdanutpattiþ kàraõànutpattau ca kàryànutpatteriti ràgàdãnàmatyantamanutpattiriti| 'anàdi÷ca kle÷asaütatiþ' ity ayuktam-- sarve ime khalvàdhyàtmikà bhàvà anàdinà prabandhena pravartante ÷arãràdayo. na jàtvatra ka÷cidanutpannapårvaþ prathamata utpadyate 'nyatra tattvaj¤ànàt| na caivaü saty anutpattidharmakaü ki¤cid vyayadharmakaü pratij¤àyate iti/ karma ca sattvanikàyanirvartakaü tattvaj¤ànakçtàd mithyàsaükalpavighàtànna ràgàdyutpattinimittaü bhavati sukhaduþkhasaüvittiphalaü tu bhavatãti // 68 // // iti vàtsyàyanaviracite nyàyabhàùye caturthàdhyàyasya prathamamàhnikaü samàptam / #################################################################### atha nyàyabhàùyacaturthàdhyàyasya dvitãyamàhnikam kiü nu khalu bho yàvanto viùayàstàvatsu pratyekaü tattvaj¤ànamutpadyate ? atha kvacidutpadyate ? iti| ka÷càtra vi÷eùaþ ?, na tàvadekaikatra | yàvadviùayamutpadyate-- j¤eyànàmànantyàt, nàpi kvacidutpadyate-- tatra notpadyate tatrànivçtto moha iti moha÷eùaprasaïgaþ-- na cànyaviùayeõa tattvaj¤ànenànyaviùayo mohaþ ÷akyaþ pratiùeddhumiti| mithyàj¤ànaü vai khalu moho na tattvaj¤ànasyànutpattimàtraü tacca mithyàj¤ànaü yatra viùaye pravartamànaü saüsàrabãjaü bhavati sa viùayastattvato j¤eya iti| kiü punastanmithyàj¤ànam ?, anàtmanyàtmagrahaþ | ahamasmãti moho 'haïkàra iti. anàtmànaü khalvahamasmãti pa÷yato dçùñirahaïkàra iti| kiü punastadarthajàtaü yadviùayo 'haïkàraþ ?, ÷arãrendriyamanovedanàbuddhayaþ| kathaü tadviùayo 'haïkàraþ saüsàrabãjaü bhavati ?, ayaü khalu ÷arãràdyarthajàtam ahamasmãti vyavasitaþ taducchedenàtmocchedaü manyamàno 'nucchedatçùõàpariplutaþ punaþ punastadupàdatte tadupàdadàno janmamaraõàya yatate tenàviyogàd nàtyantaü duþkhàdvimucyate iti| yastu duþkhaü duþkhàyatanaü duþkhànuùaktaü sukhaü ca sarvamidaü duþkhamiti pa÷yati sa duþkhaü parijànàti parij¤àtaü ca duþkhaü prahãõaü bhavati-- anupàdànàt saviùànnavat, evaü doùàn karma ca duþkhaheturiti pa÷yati| na càprahãõeùu doùeùu duþkhaprabandhocchedena ÷akyaü bhavitumiti doùàn jahàti. prahãõeùu ca doùeùu na pravçttiþ pratisaüdhànàyetyuktam, pretyabhàvaphaladuþkhàni ca j¤eyàni vyavasthàpayati karma ca doùàü÷ca praheyàn, apavargo 'dhigantavyastasyàdhigamopàyastattvaj¤ànam. evaü catasçbhirvidhàbhiþ prameyaü vibhaktamàsevamànasya | abhyasyataþ | bhàvayataþ samyagdar÷anam | yathàbhåtàvabodhaþ | tattvaj¤ànamutpadyate // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.1 ********************** evaü ca--- NyS_4,2.1: doùanimittànàü tattvaj¤ànàdahaïkàranivçttiþ // ÷arãràdi duþkhàntaü prameyaü doùanimittam, tadviùayatvànmithyàj¤ànasya tadidaü tattvaj¤ànaü tadviùayamutpannam ahaïkàraü nivartayati-- samànaviùaye tayorvirodhàt. evaü tattvaj¤ànàt" duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàmuttarottaràpàye tadanantaràbhàvàdapavarga 1-1-2" iti, sa càyaü ÷àstràrthasaügraho 'nådyate nàpårvo vidhãyate iti // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.2 ********************** prasakhyànànupårvyà tu khalu--- NyS_4,2.2: doùanimittaü råpàdayo viùayàþ saükalpakçtàþ // kàmaviùayà indriyàrthà iti råpàdaya ucyante. te mityà saükalpyamànà ràgadveùamohàn pravartayanti tàn pårvaü prasaücakùãta, tàü÷ca prasaücakùàõasya råpàdiviùayo mithyàsaükalpo nivartate, tannivçttau adhyàtmaü ÷arãràdi prasaücakùãta, tatprasaükhyànàdadhyàtmaviùayo 'haïkàro nivartate. soyamadhyàtmaü bahi÷ca viviktacitto viharan mukta ityucyate // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.3 ********************** ataþ paraü kàcit saüj¤à heyà kàcid bhàvayitavyetyupadi÷yate, nàrthaniràkaraõamarthopàdànaü và, kathamiti--- NyS_4,2.3: tannimittaü tv avayavyabhimànaþ // teùàm | doùàõàü nimittaü tv avayavyabhimànaþ, sà ca khalu strãsaüj¤à sapariùkàrà puruùasya puruùasaüj¤à ca striyàþ, pariùkàra÷ca | nimittasaüj¤à anuvya¤janasaüj¤à ca, nimittasaüj¤à | rasanà÷rotraü dantoùñhaü cakùurnàsikam, anuvya¤janasaüj¤à | itthaü dantau itthamoùñhàviti, seyaü saüj¤à kàmaü vardhayati tadanuùaktàü÷ca doùàn vivarjanãyàn| varjanaü tvasyà bhedenàvayavasaüj¤à | ke÷alomamàüsa÷oõitàsthisnàyu÷iràkaphapittoccàràdisaüj¤à tàma÷ubhasaüj¤etyàcakùate. tàmasya bhàvayataþ kàmaràgaþ prahãyate. satyeva ca dvividhe viùaye kàcit saüj¤à bhàvanãyà kàcit parivarjanãyetyupadi÷yate yathà viùasaüpçkte 'nne annasaüj¤opàdànàyà viùasaüj¤à prahàõàyeti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.4 ********************** athedànãmartha niràkariùyatàvayavinyupapàdyate--- NyS_4,2.4: vidyàvidyàdvaividhyàt saü÷ayaþ // sadasatorupalambhàd vidyà dvividhà. sadasatoranupalambhàd avidyapi dvividhà, upalabhyamàne 'vayavini vidyàdvaividhyàt saü÷ayaþ. anupalabhyamàne càvidyàdvaividhyàt saü÷ayaþ, so 'yam avayavã yadyupalabhyate athàpi nopalabhyate na katha¤cana saü÷ayàd mucyate iti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.5 ********************** NyS_4,2.5: tadasaü÷ayaþ pårvahetuprasiddhatvàt // tasminn anupapannaþ saü÷ayaþ, kasmàt ?, pårvoktahetånàmapratiùedhàdasti dravyàntaràrambha iti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.6 ********************** NyS_4,2.6: vçttyanupapatterapi tarhi na saü÷ayaþ // vçttyanupapatterapi tarhi saü÷ayànupapattiþ-- nàstyavayavãti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.7 ********************** tadvibhajate--- NyS_4,2.7: kçtsnaikade÷àvçttitvàdavayavànàmavayavyabhàvaþ // ekaiko 'vayavo na tàvat kçtsne 'vayavinirvatate-- tayoþ parimàõabhedàd avayavàntarasaübandhàbhàvaprasaïgàcca, nàpyavayavyekade÷e-- na hyasyànye avayavà ekade÷abhåtàþ santãti // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.8 ********************** athàvayaveùvavayavã vartate ?--- NyS_4,2.8: teùu càvçtteravayavyabhàvaþ // na tàvat pratyavayavaü vartate-- tayoþ parimàõabhedàd dravyasya. caikadravyatvaprasaïgàt, nàpyekade÷e-- sarveùvanyàvayavàbhàvàt, tadevaü na yuktaþ saü÷ayaþ-- nàstyavayavãti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.9 ********************** NyS_4,2.9: pçthak càvayavebhyo 'vçtteþ // pçthak càvayavebhyaþ | dharmibhyo dharmasyàgrahaõàditi samànam // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.10 ********************** NyS_4,2.10: na càvayavyavayavàþ // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.11 ********************** NyS_4,2.11: ekasmin bhedàbhàvàd bheda÷abdaprayogànupapatterapra÷naþ // kiü pratyavayavaü kçtsno 'vayavã vartate athaikade÷eneti nopapadyate pra÷naþ, kasmàt ?, ekasmin bhedàbhàvàd bheda÷abdaprayogànupapatteþ | 'kçtsnam' ityanekasyà÷eùàbhidhànam. 'ekade÷aþ' iti nànàtve kasyacidabhidhànam, tàvimau kçsnaikade÷a÷abdau bhedaviùayau naikasminn avayavinyupapadyete-- bhedàbhàvàditi // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.12 ********************** anyàvayavàbhàvàd naikade÷ena vartate ityahetuþ--- NyS_4,2.12: avayavàntarabhàve þpyavçtterahetuþ // avayavàntaràbhàvàditi, yadyapyekade÷o 'vayavàntarabhåtaþ syàt tathàpyavayave 'vayavàntaraü varteta nàvayavãti-- anyo 'vayavãti| anyàvayavabhàvepyavçtteþ-- 'avayavino naikade÷ena vçttiþ-- anyàvayavàbhàvàt' ityahetuþ| vçttiþ kathamiticet ? ekasyànekatrà÷rayà÷ritasaübandhalakùaõà pràptiþ| à÷rayà÷ritabhàvaþ kathamiticet ? yasya yato 'nyatràtmalàbhànupapattiþ sa à÷rayaþ na kàraõadravyebhyo 'nyatra kàryadravyamàtmànaü labhate. viparyayastu kàraõadravyeùviti| nityeùu kathamiticet ? anityeùu dar÷anàt siddham| nityeùu dravyeùu kathamà÷rayà÷rayibhàva iticet ? anityeùu dravyaguõeùu dar÷anàdà÷rayà÷rayibhàvasya nityeùu siddhiriti| tasmàdavayavyabhimànaþ pratiùidhyate niþ÷reyasakàmasya. nàvayavã. yathà råpàdiùu mityàsaükalpo na råpàdaya iti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.13 ********************** sarvàgrahaõamavayavyasiddheþ 2-1-34" itipratyavasthitopyetadàha--- NyS_4,2.13: ke÷asamåhe taimirikopalabdhivattadupalabdhiþ // yathaikaikaþ ke÷astaimirikeõa nopalabhyate ke÷asamåhaståpalabhyate tathaikaiko 'õurnopalabhyate aõusaücayaståpalabhyate tadidamaõusamåhaviùayaü grahaõamiti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.14 ********************** NyS_4,2.14: svaviùayànatikrameõendriyasya pañumandabhàvàd viùayagrahaõasya tathàbhàvo nàviùaye pravçttiþ // yathàviùayamindriyàõàü pañumandabhàvàd viùayagrahaõànàü pañumandabhàvo bhavati | cakùuþ khalu prakçùyamàõaü nàviùayaü gandhaü gçhõàti. nikçùyamàõaü ca na svaviùayàt pracyavate, soyaü taimirikaþ ka÷ciccakùurviùayaü ke÷aü na gçhõàti gçhõàti ca ke÷asamåham. ubhayaü hy ataimirikeõa cakùuùà gçhyate, paramàõavastv atãndriyàþ | indriyàviùayabhåtà kenacidindriyeõa gçhyante samuditàstu gçhyante ityaviùaye pravçttirindriyasya prasajyeta-- na jàtvarthàntaramaõubhyo gçhyate iti. te khalvime paramàõavaþ saühatà gçhyamàõà atãndriyatvaü jahati viyuktà÷càgçhyamàõà indriyaviùayatvaü na labhante iti soyaü dravyàntarànutpattàvatimahàn vyàghàta ityupapadyate dravyàntaraü yad grahaõasya viùaya iti| saücayamàtraü viùaya iticet ? na-- saücayasya saüyogabhàvàttasya càtãndriyasyàgrahaõàdayuktam| saücayaþ khalvanekasya saüyogaþ sa ca gahyamàõà÷rayo gçhyate nàtãndriyà÷rayaþ. bhavati hãdamanena saüyuktam' iti. tasmàdayuktametaditi| gçhyamàõasya cendriyeõa viùayasyàvaraõàdi anupalabdhikàraõamupalabhyate tasmànnendriyadaurbalyàdanupalabdhiraõånàü yathà nendriyadaurbalyàcakùuùànupalabdhirgandhàdãnàmiti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.15 ********************** NyS_4,2.15: avayavàvayavaprasaïga÷caivam àpralayàt // yaþ khalvavayavino 'vayaveùu vçttipratiùedhàdabhàvaþ soyamavayavasyàvayaveùu prasajyamànaþ sarvapralayàya và kalpeta niravayavàdvà nivarteta. ubhayathà copalabdhiviùayasyàbhàvaþ tadabhàvàdupalabdhyabhàvaþ, upalabdhyà÷raya÷càyaü vçttipratiùedhaþ sa à÷rayaü vyàghnan àtmaghàtàya kalpate iti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.16 ********************** athàpi--- NyS_4,2.16: na pralayo 'õusadbhàvàt // avayavavibhàgamà÷ritya vçttipratiùedhàdabhàvaþ prasajyamàno niravayavàt paramàõornivartate na sarvapralayàya kalpate| niravayavatvaü khalu paramàõorvibhàgairalpataraprasaïgasya (abhàvàt) yato nàlpãyastatràvasthànàt| loùñasya khalu pravibhajyamànàvayavasyàlpataramalpatamamuttaramuttaraü bhavati sa càcamalpataraprasaïgaþ yasmànnalpataramasti | yaþ paramo 'lpastatra nivartate. yata÷ca nàlpãyosti taü pçramàõuü pracakùmahe iti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.17 ********************** NyS_4,2.17: paraü và truñeþ // avayavavibhàgasyànavasthànàd dravyàõàmasaükhyeyatvàt truñitvanivçttiriti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.18 ********************** athedànãmànupalambhikaþ sarva nàstãti manyamàna àha--- NyS_4,2.18: àkà÷avyatibhedàt tadanupapattiþ // tasyàõorniravayavasya nityasyànupapattiþ, kasmàt ?. àkà÷avyatibhedàt | antarbahi÷càõuràkà÷ena samàviùñaþ | vyatibhinno vyatibhedàt sàvayavaþ sàvayavatvàdanitya iti // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.19 ********************** NyS_4,2.19: àkà÷àsarvagatatvaü và // athaitanneùyate | paramàõorantarnàstyàkà÷amiti ? asarvagatatvaü prasajyate iti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.20 ********************** NyS_4,2.20: antarbahi÷ca kàryadravyasya kàraõàntaravacanàdakàrye tadabhàvaþ // 'antaþ' iti pihitaü kàraõàntaraiþ kàraõamucyate, 'bahiþ' iti ca vyavadhàyakamavyavahitaü kàraõamevocyate. tadetat kàryadravyasya saübhavati. nàõoþ-- akàryatvàt | akàrye hi paramàõàv antarbahirityasyàbhàvaþ, yatra càsya bhàvo 'õukàryaü tat na paramàõuþ, yato hi nàlpataramasti sa paramàõuriti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.21 ********************** NyS_4,2.21: sarvasaüyoga÷abdavibhavàcca sarvagatam // yatra kvacidutpannàþ ÷abdà vibhavantyàkà÷e | tadà÷rayà bhavanti. manobhiþ paramàõubhistatkàryai÷ca saüyogà bhavantyàkà÷e. nàsaüyuktamàkà÷ena ki¤cinmårtadravyamupalabhyate tasmànnàsarvagatamiti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.22 ********************** NyS_4,2.22: avyåhàviùñambhavibhutvàni càkà÷adharmàrþ // saüsapatà pratighàtinà dravyeõa na vyåhyate tathà kàùñhenodakam, kasmàt ?, niravayavatvàrt, sapacca pratighàti dravyaü na viùñabhnàti | nàsya kriyàhetuü guõaü pratibadhnàti, kasmàt ? aspar÷atvàt viparyaye hi viùñambho dçùña iti, sàvayave spar÷avati dravye dçùñaü dharmaü viparãte nà÷aïkitumarhati // aõvavayavasyàõutaratvaprasaïgàdaõukàryapratiùedhaþ // sàvayavatve càõoraõvavayavo 'õutara iti prasajyate, kasmàt ?, kàryakàraõadravyayoþ parimàõabhedadar÷anàt. tasmàdaõvavayavasyàõutaratvam, yastu sàvayavaþ aõukàryaü taditi. tasmàdaõukàryamidaü pratiùidhyate iti| kàraõavibhàgàcca kàryasyànityatvaü nàkà÷avyatibhedàt | loùñasyàvayavavibhàgàdanityatvaü nàkà÷asamàve÷àditi // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.23 ********************** NyS_4,2.23: mårtimatàü ca saüsthànopapatteravayavasadbhàvaþ // paricchinnànàü hi spar÷avatàü saüsthànaü trikoõaü caturasraü samaü parimaõóalamityupapadyate yattat saüsthànaü so 'vayavasaünive÷aþ parimaõóalà÷càõavastasmàt sàvayavà iti // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.24 ********************** NyS_4,2.24: saüyogopapatte÷ca // madhye sann aõuþ pårvàparàbhyàmaõubhyàü saüyuktastayorvyavadhànaü kurute. vyavadhànenànunamãyate-- pårvabhàgena pårveõàõunà saüyujyate parabhàgena pareõàõunà saüyujyate. yau tau pårvàparau bhàgau tàv asyàvayavau. evaü sarvataþ saüyujyamànasya sarvato bhàgà avayavà iti // 24 // yattàvat-- "mårtimatàü saüsthànopapatteravayavasadbhàvaþ 23" iti. atroktam| kimuktam ?, 'vibhàgàlpataraprasaïgasya yato nàlpãyastatra nivçtteþ, aõvavayavasya càõutaratvaprasaïgàdaõukàryapratiùedhaþ' iti| yatpunaretat-- "saüyogopapatte÷ca" iti ?, spar÷avattvàd vyavadhànam. à÷rayasya càvyàptyà bhàgabhaktiþ uktaü càtra-- spar÷avànaõuþ spar÷avatoraõvoþ pratighàtàt vyavadhàyako na sàvayavatvàt, spar÷avattvàcca vyavadhàne saty aõusaüyogo nà÷rayaü vyàpnotãti bhàgabhaktirbhavati | bhàgavànivàyamiti, uktaü nàtra-- 'vibhàge àlpataraprasaïgasya yato nàlpãyastatràvasthànàt. tadavayavasya càõutaratvaprasaïgàdaõukàryapratiùedhaþ' iti // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.25 ********************** mårtimatàü ca saüsthànopapatteþ saüyogopapatte÷ca paramàõånàü sàvayavattvamitihetvoþ--- NyS_4,2.25: anavasthàkàritvàdanavasthànupapatte÷càpratiùedhaþ // yàvad mårtimad yàvacca saüyujyate tat sarvaü sàvayavamityanavasthàkàriõàvimau hetå. sàcànavasthà nopapadyate. satyàmanavasthàyàü satyau hetå syàtàü. tasmàdapratiùedhoyaü niravayavatvasyeti| vibhàga÷ca vibhajyamànahànernopapadyate tasmàt pralayàntatà nopapadyate iti| anavasthàyàü capratyadhikaraõaü dravyàvayavànàmànantyàt parimàõabhedànàü gurutvasya càgrahaõaü samànaparimàõatvaü càvayavàvayavinoþ paramàõvavayavavibhàgàdårdhvamiti // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.26 ********************** yadidaü bhavàn buddhirà÷ritya 'buddhiviùayàþ santãti manyate mithyàbuddhaya etàþ, yadi hi tattvabuddhayaþ syurbuddhyà vivecane kriyamàõe yathàtmyaü buddhiviùayàõàmupalabhyeta--- NyS_4,2.26: buddhyà vivecanàttu bhàvànàü yàthàtmyànupalabdhistantvapakarùaõe pañasadbhàvànupalabdhivattadanupalabdhiþ // yathà 'ayaü tanturayaü tantuþ' iti pratyekaü tantuùu vivicyamàneùu nàrthàntaraü ki¤cidupalabhyate yat pañabuddherviùayaþ syàt-- yàthàtmyànupalabdheþ, asati viùaye pañabuddhirbhavantã mithyàbuddhirbhavati, evaü sarvatreti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.27 ********************** NyS_4,2.27: vyàhatatvàdahetuþ // yadi buddhyà vivecanaü bhàvànàm ? na sarvabhàvànàü yàthàtmyànupalabdhiþ, atha sarvabhàvànàü yàthàtmyànupalabdhiþ ? na buddhyà vivecanaü bhàvànàm, buddhyà vivecanaü ca yàthàtmyànupalabdhi÷ceti vyàhanyate. taduktam--- "avayavàvayavaprasaïga÷caivam àpralayàt 15" iti // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.28 ********************** NyS_4,2.28: tadà÷rayatvàdapçthaggrahaõam // kàryadravyaü kàraõadravyà÷ritaü tatkàraõebhyaþ pçthaï nopalabhyate. viparyaye pçthak grahaõàt yatrà÷rayà÷ritabhàvo nàsti tatra pçthag grahaõamiti, buddhyà vivecanàttu bhàvànàü pçthag grahaõam | atãndriyeùvaõuùu yadindriyeõa gçhyate tadetayà buddhyà vivicyamànamanyaditi // 28 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.29 ********************** NyS_4,2.29: pramàõata÷càthapratipatteþ // buddhyà vivecanàd bhàvànàü yàthàtmyopalabdhiþ | yadasti yathà ca yannàsti yathà ca tatsarvaü pramàõata upalabdhyà sidhyati, yà ca pramàõata upalabdhistad buddhyà vivecanaü bhàvànàü tena sarva÷àstràõi sarvakarmàõi sarve ca ÷arãriõàü vyavahàrà vyàptàþ-- parãkùamàõo hi buddhyàdhyavasyati-- 'idamasti idaü nàstãti. tatra ca na sarvabhàvànupapattiþ // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.30 ********************** NyS_4,2.30: pramàõànupapattyupapattibhyàm // evaü ca sati sarvaü nàstãti nopapadyate, kasmàt ?. pramàõànupapattyupapattibhyàm | yadi sarvaü nàstãti pramàõamupapadyate ? sarvaü nàstãtyetad vyàhanyate, atha pramàõaü nopapadyate ? sarvaü nàstãtyasya kathaü siddhiþ ?, atha pramàõamantareõa siddhiþ ? sarvamastãtyasya kathaü na siddhiþ // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.31 ********************** NyS_4,2.31: svapnavaviùayàbhimànavadayaü pramàõaprameyàbhimànaþ // yathà svapne na viùayàþ santi atha càbhimàno bhavati. evaü na pramàõàni prameyàõi ca santi atha ca pramàõaprameyàbhimàno bhavati // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.32 ********************** NyS_4,2.32: màyàgandharvanagaramçgatçùõikàvadvà // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.33 ********************** NyS_4,2.33: hetvabhàvàdasiddhiþ // 'svapnànte viùayàbhimànavat pramàõaprameyàbhimàno na punarjàgaritànte viùayopalabdhivat' ityatra heturnàsti. hetvabhàvàdasiddhiþ/ svapnànte càsanto viùayà upalabhyante ityatràpi hetvabhàvaþ // pratibodhe 'nupalambhàditicet ? pratibodhaviùayopalambhàdapratiùedhaþ| yadi pratibodhe 'nupalambhàt svapne viùayà na santãti ? tarhi ye ime pratibuddhena viùayà upalabhyante (te) upalambhàt santãti-- viparyaye hi hetusàmarthyam | upalambhàbhàve sati anupalambhàdabhàvaþ sidhyati, ubhayathà tvabhàve nànupalambhasya sàmarthyamasti. yathà pradãpasyàbhàvàd råpasyàdar÷anamiti, tatra bhàvenàbhàvaþ samarthyate iti| svapnàntavikalpe ca hetuvacanam/ "svapnaviùayàbhimànavat" iti bruvatà svapnàntavikalpe heturvàcyaþ, ka÷citsvapno bhayopasaühitaþ ka÷cit pramodopasaühitaþ ka÷cidubhayaviparãtaþ kadàcit svapnameva na pa÷yatãti, nimittavatastu svapnaviùayàbhimànasya nimittavikalpàd vikalpopapattiþ // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.34 ********************** NyS_4,2.34: smçtisaükalpavacca svapnaviùayàbhimànaþ // pårvopalabdhaviùayaþ, yathà smçti÷ca saükalpa÷ca pårvopalabdhaviùayau na tasya pratyàkhyànàya kalpete. tathà svapne viùayagrahaõaü pårvopalabdhaviùayaü na tasya pratyàkhyànàvaya kalpate iti. evaü dçùñaviùaya÷ca svapnànto jàgaritàntena| yaþ suptaþ svapnaü pa÷yati sa eva jàgrat svapnadar÷anàni pratisaüdhatte-- 'idamadràkùam' iti. tatra jàgradbuddhivçttiva÷àt svapnaviùayàbhimàno mithyeti vyavasàyaþ usati ca pratisaüdhàne yà jàgrato buddhivçttistadva÷àdayaü vyavasàyaþ-- svapnaviùayàbhimàno mithyeti/ ubhayàvi÷eùe tu sàdhanànarthakyam| yasya svapnàntajàgaritàntayoravi÷eùastasya "svapnaviùayàbhimànavat" iti sàdhanamanarthakam-- tadà÷rayapratayàkhyànàt | atasmiüstaditi ca vyavasàyaþ pradhànà÷rayaþ | apuruùe sthàõau puruùa iti (yaþ) vyavasàyaþ sa pradhànà÷rayaþ-- na khalu puruùe 'nupalabdhe puruùa ity apuruùe vyavasàyo bhavati, evaü svapnaviùayasya vyavasàyaþ-- 'hastinamadràkùam' 'parvatamadràkùam' iti pradhànà÷rayo bhavitumarhati // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.35 ********************** evaü ca sati--- NyS_4,2.35: mithyopalabdhivinà÷astattvaj¤ànàt svapnaviùayàbhimànapraõà÷avat pratibodhe // sthàõau 'puruùoyam' itivyavasàyo mithyopalabdhiþ | atasmiüstaditij¤ànam, sthàõau 'sthàõuþ' itivyavasàyastattvaj¤ànam, tattvaj¤ànena ca mithyopalabdhirnivartyate-- nàrthaþ sthàõupuruùasàmànyalakùaõaþ, yathà pratibodhe yà j¤ànavçttistayà svapnaviùayàbhimàno nivartyate-- nàrtho viùayasàmànyalakùaõaþ, tathà màyagandharvanagaramçgatçùõikàõàmapi yà buddhayaþ (tàþ) etasmiüstaditivyavasàyàstatràpyanenaiva kalpena mityopalabdhivinà÷astattvaj¤ànàd. nàrthapratiùedha iti| upàdànavacca màyàdiùu mithyàj¤ànam. praj¤àpanãyasaråpaü ca dravyamupàdàvaya sàdhanavàn parasya mithyàdhyavasàyaü karoti sà màyà, nãhàraprabhatãnàü nagarasaråpasaünive÷e dåràd nagarabuddhirutpadyate viparyaye tadabhàvàt, såryamarãciùu bhaumenoùmaõà saüsçùñeùu spandamàneùådakabuddhirbhavati-- sàmànyagrahaõàt. antikasthasya viparyaye tadabhàvàt, kvacit kadàcit kasyacicca bhàvàd nànimittaü mithyàj¤ànam| dçùñaü ca buddhidvaitaü màyàprayoktuþ parasya cadåràntikasthayorgandharvanagaramçgatçùõikàsu suptapratibuddha yo÷ca svapnaviùaye. tadetat sarvasyàbhàve | nirupàkhyatàyàm | niràtmakatve nopapadyate iti // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.36 ********************** NyS_4,2.36: buddhe÷caivaü nimittasadbhàvopalambhàt // mityàbuddhe÷càrthavad apratiùedhaþ, kasmàt ?, nimittopalambhàt sadbhàvopalambhàcca | upalabhyate mithyàbuddhinimittaü mithyàbuddhi÷ca pratyàtmamutpanna gçhyate-- saüvedyatvàt. tasmàt mithyàbuddhirapyastãti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.36 ********************** NyS_4,2.37: tattvapradhànabhedàcca mithyàbuddherdvaividhyopapattiþ // tattvaü sthàõuriti. pradhànaü puruùa iti. tattvapradhànayoralopàt | bhedàt sthàõau puruùa iti mithyàbuddhirutpadyate-- sàmànyagrahaõàt, evaü patàkàyàü balàketi loùñe kapota iti, na tv asamàne viùaye mithyàbuddhãnàü samàve÷aþ-- sàmànyagrahaõavyavasthànàt| yasya tu niràtmakam | nirupàkhyaü sarva tasya samàve÷aþ prasajyate/ gandhàdau ca prameye gandhàdibuddhayo mithyàbhimatàstattvapradhànayoþ sàmànyagrahaõasya càbhàvàt tattvabuddhaya eva bhavanti, tasmàdayuktametat-- 'pramàõamapreyabuddhayo mithyà' iti // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.38 ********************** "doùanimittànàü tattvaj¤ànàdahaïkàranivçttiþ 4-2-1" ityuktam. atha kathaü tattva j¤ànamutpadyate ? iti--- NyS_4,2.38: samàdhivi÷eùàbhyàsàt // sa tu pratyàhçtasyendriyàrthebhyo manaso dhàrakeõa prayatnena dhàryamàõasyàtmanà saüyogastatvabubhutsàvi÷iùñaþ, sati hi tasminnindriyàrtheùu buddhayo notpadyante tadabhyàsava÷àt tattvabuddhirutpadyate // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.39 ********************** NyS_4,2.39: nàrthavi÷eùàpràbalyàt // anicchatopi buddhyutpatternaitad yuktam, kasmàt ? arthavi÷eùapràbalyàd abubhutsamànasyàpi buddhyutpattirdçùñà yathà stanayitnu÷abdaprabhçtiùu. tatra samàdhivi÷eùo nopapadyate // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.40 ********************** NyS_4,2.40: kùudàdibhiþ pravartanàcca // kùutpipàsàbhyàü ÷ãtoùõàbhyàü vyàdhibhi÷cànicchatopi buddhayaþ pravartante tasmàdaikàgryà nupapattiriti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.41 ********************** astvetat samàdhivyutthànanimittaü samàdhipratyanãkaü ca. sati tvetasmin--- NyS_4,2.41: pårvakçtaphalànubandhàt tadutpattiþ // pårvakçtaþ | janmàntaropacitastattvaj¤ànaheturdharmapravivekaþ. phalànubandhaþ | yogàbhyàsamàmarthya, niùphale hyabhyàse nàbhyàsamàdriyeran. dçùñaü hi laukikeùu karmasv abhyàsasàmarthyam // 41 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.42 ********************** pratyanãkaparihàràrthaü ca--- NyS_4,2.42: araõyaguhàpulinàdiùu yogàbhyàsopade÷aþ // yogàbhyàsajanito dharmo janmàntare þpyanuvartate, pracayakàùñhàgate tattvaj¤ànahetau dharme prakçùñàyàü samàdhibhàvanàyàü tattvaj¤ànamutpadyate iti, dçùña÷ca samàdhinàrthavi÷eùapràbalyàbhibhavaþ-- 'nàhametada÷rauùam nàhametadaj¤àsiùam-- anyatra me mano 'bhåt' ityàha laukika iti // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.43 ********************** yadyarthavi÷eùapràbalyàdanicchatopi buddhyutpattiranuj¤àyate ?--- NyS_4,2.43: apavarge 'pyevaü prasaïgaþ // muktasyàpi bàhyàrthasàmarthyàd buddhaya utpadyeranniti // 43 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.44 ********************** NyS_4,2.44: na niùpannàva÷yambhàvitvàt // karmava÷ànniùpanne ÷arãre ceùñendriyàrthà÷raye nimittabhàvàdava÷yambhàvã buddhãnàmutpàdaþ, na ca prabalopi san bàhyo 'rtha àtmano buddhyutpàde samartho bhavati-- tasyendriyeõa saüyogàd buddhyutpàde sàmarthyaü dçùñamiti // 44 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.45 ********************** NyS_4,2.45: tadabhàva÷càpavarge // tasya | buddhinimittà÷rayasya ÷arãrendriyasya dharmàdharmàbhàvàdabhàvo 'pavarge. tatra yaduktam-- "aõvargepyevaü prasaïgaþ 43" iti tadayuktam, tasmàt sarvaduþkhavimokùopavargaþ/ yasmàt sarvaduþkhabãjaü sarvaduþkhàyatanaü càpavarge vicchidyate tasmàt sarveõa duþkhena vimuktirapavargaþ. na nirbãjaü niràyatanaü ca duþkhamutpadyate iti // 45 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.46 ********************** NyS_4,2.46: tadarthaü yamaniyamàbhyàmàtmasaüskàro yogàccàdhyàtmavidhyupàyaiþ // tasya | apavargasyàdhigamàya yamaniyamàbhyàmàtmasaüskàraþ, yamaþ usamànamà÷ramiõàü dharmasàdhanam, niyamastu vi÷iùñamdva àtmasaüskàraþ punaradharmahànaü dharmopacaya÷ca, yoga÷àstràccàdhyàtmavidhiþ pratipattavyaþ sa punaþ-- tapaþ pràõàyàmaþ pratyàhàro dhyànaü dhàraõeti, indriyaviùayeùu prasaükhyànàbhyàso ràgadveùaprahàõàrthaþ, upàyastu yogàcàravidhànamiti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.47 ********************** NyS_4,2.47: j¤ànagrahaõàbhyàsastadvidyai÷ca saha saüvàdaþ // "tadartham" itiprakçtam| j¤àyate 'neneti j¤ànam = àtmavidyà÷àstraü tasya grahaõam = adhyayanadhàraõe, abhyàsaþ | satatakriyà | adhyayana÷ravaõacintanàni, tadvidyai÷ca saha saüvàda iti praj¤àparipàkàrthaü, paripàkastu saü÷ayacchedanam avij¤àtàrthabodhaþ adhyavasitàbhyanuj¤ànamiti, samàpavàdaþ saüvàdaþ // 47 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.48 ********************** "tadvidyai÷ca saha saüvàdaþ" ityavibhaktàrthaü vacanaü vibhajyate--- NyS_4,2.48: taü ÷iùyagurusabrahmacàrivi÷iùña÷reyorthibhiranasåyubhirabhyupeyàt // etannigadenaiva nãtàrthamiti // 48 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.49 ********************** yadi manyeta-- pakùapratipakùaparigrahaþ pratikålaþ parasyeti--- NyS_4,2.49: pratipakùahãnamapi và prayojanàrthamarthitve // "tamabhyupeyàt" itivartate, parataþ praj¤àmupàditsamànastattvabubhutsàprakà÷anena svapakùamanavasthàpayan svadar÷anaü pari÷odhayediti // 49 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.50 ********************** anyonyapratyanãkàni ca pràvàdukànàü dar÷anàni svapakùaràgeõa caike nyàyamativartante. tatra-- NyS_4,2.50: tattvàdhyavasàyasaürakùaõàrthaü jalpavitaõóe bãjaprarohasaürakùaõàrthaü kaõñaka÷àkhàvaraõavat // anutpannatattvaj¤ànànàm aprahãõadoùàõàü tadarthaü ghañamànànàmetaditi // 50 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_4,2.51 ********************** vidyànirvedàdibhi÷ca pareõàvaj¤àyamànasya--- NyS_4,2.51: tàbhyàü vigçhya kathanam // vigçhyeti vijigãùayà na tattvabubhutsayeti, tadedat vidyàpàlanàrthaü na làbhapåjàkhyàtyarthamiti // 51 // // iti ÷rãvàtsyàyanaviracite nyàyabhàùye caturthodhyàyaþ samàptaþ // #################################################################### atha sañãke nyàyabhàùye pa¤camàdhyàyasya prathamamàhnikam _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.1 ********************** sàdharmyavaidharmyàbhyàü pratyavasthànasya vikalpàjjàtibahutvamiti saükùepeõoktaü tadvistareõa vibhajate, tàþ khalvimà jàtayaþ sthàpanàhetau prayukte caturviü÷atiþ pratiùedhahetavaþ | NyS_5,1.1: sàdharmyavaidharmyotkarùàpakarùavarõyàvarõyavikalpasàdhyapràptyapràptiprasaïgapratidçùñàntànutpattisaü÷ayaprakàraõàhetvarthàpattyavi÷eùopapattyupalabdhyanupalabdhinityànityakàryasamàþ // sàdharmyeõa pratyavasthàn avi÷iùyamàõaü syàpanàhetutaþ sàdharmyasamaþ, vi÷eùaü tatra tatrodàhariùyàmyaþ, evaü vaidharmyasamaprabhçtayopi nirvaktavyàþ // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.2 ********************** lakùaõaü tu--- NyS_5,1.2: sàdharmyavaidharmyàbhyàmupasaühàre taddharmaviparyayopapatteþ sàdharmyavaidharmyasamau // sàdharmyeõopasaükàre sàdhyadharmviparyayopapatteþ sàdharmyeõaiva pratyavasthànam avi÷iùyamàõaü sthàpanàhetutaþ sàdharmyasamaþ pratiùedhaþ, nidar÷anam-- 'kriyàvànàtmà-- dravyasya kriyaþhetuguõayogàt. dravyaü loùñaþ kriyàhetuguõayukta kriyàvàn tathà càtmà tasamàt kriyàvàn' iti, evamupasaühçte paraþ sàdharmyeõaiva pratyavatiùñhate-- 'niùkriya àtmà-- vibhuno dravyasya niùkriyatvàt. vibhu càkà÷aü niùkriyaü ca tathà càtmà tasmàt niùkriyaþ' iti, na càsti vi÷eùahetuþ-- kriyàvatsàdharmyàt kriyàvatà bhavitavyaü na purakriyasàdharmyàd niùkriyeõeti, vi÷eùahetvabhàvàn sàdharmyasamàþ pratiùedho bhavati| atha vaidharmyasamaþ-- 'kriyàhetuguõayukto loùñaþ paricchinno dçùño na tathàtmà tasmànna loùñavat kriyàvàn' iti. na nàsti vi÷eùahetuþ-- kriyàvatsàdharmyàt kriyàvatà bhavitavyaü na punaþ kriyàvadvaidharmyàdkiyeõeti. vi÷eùahetvabhàvàd vaidharmyasamaþ| vaidharmyeõa copasaühàre-- 'niùkriya àtmà-- vibhutvàt. kriyàvad dravyamavibhu dçùñaü yathà loùñaþ na ca tathàtmà tasmàd niùkriyaþ' iti, vaidharmyeõa pratyavasthànam-- 'niùkriyaü dravyamàkà÷aü kriyàhetuguõarahitaü dçùñaü na tathàtmà tasmànna niùkriyaþ' iti. ni càsti vi÷eùahetuþ-- kriyàvadvaidharmyàd niùkriyeõa bhavitavyaü na punarakriyavaidharmyàt kriyàvateti. vi÷eùahetvabhàvàd vaidharmyasamaþ| atha ( punaþ ) sàdharmyasamaþ-- 'kriyàvàn loùñaþ kriyàhetuguõayukto dçùñaþ tathà càtmà tasmàtpava kriyàvàn' iti. na càsti vi÷eùahetuþ-- kriyàvadvaidharmyàd niùkriyo na punaþ kriyàvatsàdharmyàt kriyàvàniti. vi÷eùahetvabhàvàt sàdharmyasamaþ // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.3 ********************** anayoruttaram--- NyS_5,1.3: gotvàdgosiddhivattatsiddhiþ // sàdharmyamàtreõa vaidharmyamàtreõa ca sàdhyasàdhane pratij¤àyamàne syàdavyavasthà sà tu dharmavi÷eùe nopapadyate, gosàdharmyàd gotvàjjàtivi÷eùàd gauþ sidhyati na tu sàsnàdisaübandhàt. a÷vàdivaidharmyàd gotvàdeva gauþ sidhyati na guõàdibhedàt, taccaitat kçtavyàkhyànamavayavaprakaraõe, pramàõànàmabhisaübandhàccaikàrthakàritvaü samànaü vàkye iti, hetvàbhàsà÷rayà khalv iyam avyavastheti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.4 ********************** NyS_5,1.4: sàdhyadçùñàntayordharmavikalpàdubhayasàdhyatvàcca utkarùàpakarùavarõyàvarõyavikalpasàdhyasamàþ // dçùñàntadharma sàdhye samàsajata utkarùasamaþ-- yadi kriyàhetuguõayogalloùñavat kriyàvànàtmà ( tadà ) loùñavadeva spar÷avànapi pràpnoti. atha na spar÷avàn loùñavat kriyàvànapi na pràpnoti, viparyaye và vi÷eùo vaktavya iti| sàdhye dharmàbhàvaü dçùñàntàt prasajato 'pakarùasamaþ-- loùñaþ khalu kriyàvàn avibhurdçùñaþ kàmamàtmàpi kriyàvànavibhurastu. viparyaye và vi÷eùo vaktavya iti| khyàpanãyo varõyo viparyayàdavarõyaþ tàvetau sàdhyadçùñàntadharmauü viparyasyato varõyàvarõyasamau bhavataþ| sàdhanadharmayukte dçùñànte dharmàntaravikalpàt sàdhyadharmavikalpaü prasajato vikalpasamaþ-- kriyàguõahetuyuktaü ki¤cid guru yathà loùñaþ ki¤cicca laghu yathà vàyurevaü kriyàhetuguõayuktaü ki¤cat kriyàvat syàd yathà loùñaþ ki¤cidakriyaü yathàtmà. vi÷eùo và vàcya iti| hetvàdyivayavasàmarthyayogã dharmaþ sàdhyastaü dçùñànte prasajataþ sàdhyasamaþ-- yadi 'yathà loùñastathàtmà ?' pràptastarhi 'yathàtmà tathà loùñaþ' iti. sàdhya÷càyamàtmà kriyàvàniti kàmaü loùñopi sàdhyaþ, atha naivam ? na tarhi 'yathà loùñastathàtmà' (iti ) // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.5 ********************** eteùàmuttaram--- NyS_5,1.5: ki¤citsàdharmyàdupasaühàrasiddhervaidharmyàdapratiùedhaþ // alabhyaþ siddhasya nihnavaþ, siddhaü ca ki¤citsàdharmyàdupamànam-- 'yathà gaustathà gavayaþ' iti, tatra na labhyo gogavayayordharmavikalpa÷codayitum, evaü sàdhake dharme dçùñàntàdisàmarthyayukte na labhyaþ sàdhyadçùñàntayordharmavikalpàt vaidharmyàt pratiùedho vaktumiti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.6 ********************** NyS_5,1.6: sàdhyàtide÷àcca dçùñàntopapatteþ // yatra laukikaparãkùakàõàü buddhisàmyaü tenàviparãto 'rtho 'tidi÷yate praj¤àpanàrtham. evaü sàdhyàtide÷àd dçùñànte upapadyamàne sàdhyatvamanupapannamiti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.7 ********************** NyS_5,1.7: pràpya sàdhyamapràpya và hetoþ pràptyàvi÷iùñatvàd apràptyàsàdhakatvàcca pràptyapràptisamau // hetuþ pràpya và sàdhyaü sàdhayedapràpya và ?, na tàvat pràpya-- pràptyàmavi÷iùñatvàd asàdhakaþu dvayorvidyamànayoþ pràptau satyàü kiü kasya sàdhakaü sàdhyaü và ?| apràpya sàdhakaü na bhavati-- nàpràptaþ pradãpaþ prakà÷ayatãti| pràptyà pratyavasthànaü pràptisamaþ, apràptyà pratyavasthànam apràptisamaþ // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.8 ********************** NyS_5,1.8: ghañàdiniùpattidar÷anàt pãóane càbhicàràdapratiùedhaþ // ubhayathà khalvayuktaþ pratiùedhaþ-- kartçkaraõàdhikaraõàni pràpya mçdaü ghañàdikàryaü viùpàdayanti, abhicàràcca pãóane sati dçùñam apràpya sàdhakatvamiti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.9 ********************** NyS_5,1.9: dçùñàntasya kàraõànapade÷àt pratyavasthànàcca pratidçùñàntena prasaïgapratidçùñàntasamau // sàdhanasyàpi sàdhanaü vaktavyamiti prasaïgena pratyavasthànaü prasaïgasamaþ pratiùedhaþ-- kriyàhetuguõayogã kriyàvàn loùña itiheturnàpadi÷yate na ca hetumantareõa siddhirastãti| pratidçùñàntena pratyavasthànaü pratidçùñàntasamaþ-- 'kriyàvànàtmà kriyàhetuguõayogàt loùñavat' ityukte pratidçùñànta upàdãyate-- 'kriyàhetuguõayuktamàkà÷aü niùkriyaü dçùñam' iti, kaþ punaràkà÷asya kriyàheturguõaþ ? vàyunà saüyogaþ saüskàràpekùaþ vàyuvanaspatisaüyogavaditi // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.10 ********************** amayoruttaram--- NyS_5,1.10: pradãpopàdànaprasaïganivçttivattadvinivçttiþ // idaü tàvadayaü pçùño vaktumarhati-- atha ke pradãpamupàdadate kimarthaü ceti ?, didçkùamàõà dç÷yadar÷anàrthamiti / atha pradãpaü didçkùamàõàþ pradãpàntaraü kasmànnopàdadate ?, antareõàpi pradãpàntaraü dç÷yate pradãpastatra pradãpadar÷anàrthaü pradãpopàdànaü nirarthakam| atha dçùñàntaþ kimarthamucyate iti ?. apraj¤àtasya j¤àpanàrthamiti| atha dçùñànte kàraõàde÷aþ kimarthaü mçgyate ?, yadi praj¤àpanàrtham ?, praj¤àto dçùñàntaþ sa khalu--"laukikaparãkùakàõàü yasminnarthe buddhisàmyaü sa dçùñàntaþ 1-1-25"iti tatpraj¤àpanàrthaþkàraõàpade÷o nirarthaka iti prasaïgasamasyottaram // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.11 ********************** atha pratidçùñàntasamasyottaram--- NyS_5,1.11: pratidçùñàntahetutve ca nàheturdçùñàntaþ // pratidçùñàntaü bruvatà na vi÷eùaheturapadi÷yate-- anena prakàreõa pratidçùñàntaþ sàdhako na dçùñànta iti, evaü pratidçùñàntahetutve nàheturdçùñànta ityupapadyate. sa ca kathaü heturnasyàd yadyapratiùiddhaþ sàdhakaþ syàditi // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.12 ********************** NyS_5,1.12: pràgutpatteþ kàraõàbhàvàdanutpattisamaþ // anityaþ ÷abdaþ prayatnànantarãyakatvàd ghañavadityukte apara àha-- pràgutpatteranutpanne ÷abde prayatnànantarãyakatvamanityatvakàraõaü nàsti tadabhàvàd nityatvaü pràptaü nityasya cotpattirnàsti| anutpattyà pratyavasthànam anutpattisamaþ // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.13 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.13: tathàbhàvàdutpannasya kàraõopapatterna kàraõapratiùedhaþ // tathàbhàvàdutpannasyeti-- utpannaþ khalvayaü ÷abda iti bhavati. pràgutpatteþ ÷abda eva nàsti-- utpannasya ÷abdabhàvàt. ÷abdasya sataþ prayatnànantarãyakatvam anityatvakàraõamupapadyate. kàraõopapatterayuktoyaü doùaþ-- "pràgutpatteþ kàraõàbhàvàt"iti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.14 ********************** NyS_5,1.14: sàmànyadçùñàntayoraindriyakatve samàne nityànityasàdharmyàt saü÷ayasamaþ // anityaþ ÷abdaþ prayatnànantarãyakatvàd ghañavadityukte hetau. saü÷ayena pratyavatiùñhate-- sati prayatnànàntarãyakatve astyevàsya nityena sàmànyena sàdharmyam- aindriyakatvam. asti ca ghañenànityena. ato nityànityasàdharmyàdanivçttaþ saü÷aya iti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.15 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.15: sàdharmyàtsaü÷aye na saü÷ayo vaidharmyàd ubhayathà và saü÷aye 'tyantasaü÷ayaprasaïgo nityatvànabhyupagamàcca sàmànyasyàpratiùedhaþ // vi÷eùàd vaidharmyàdavadhàryamàõe 'rthe 'puruùaþ' iti na sthàõupuruùasàdharmyàt saü÷ayo 'vakà÷aü labhate, evaü vaidharmyàd vi÷eùàt prayatnànantarãyakatvàdavadhàryamàõe ÷abdasyànityatve nityànityasàdharmyàt saü÷ayo 'vakà÷aü na labhate. yadi vai labheta ? tataþ sthàõupuruùasàdharmyànucchedàdatyantaü saü÷ayaþ syàt, gçhyamàõe ca vi÷eùe nityasàdharmyaü saü÷ayaheturiti nàbhyupagamyate-- nahi gçhyamàõe puruùasya vi÷eùe sthàõupuruùasàdharmyaü saü÷ayaheturbhavati // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.16 ********************** NyS_5,1.16: ubhayasàdharmyàt prakriyàsiddheþ prakaraõasamaþ // ubhayenaunityena cànityena sàdharmyàt pakùapratipakùayoþ pravçttiþ prakriyà, 'anityaþ ÷abdaþ prayatnànantarãyakatvàd ghañavat' ityekaþ pakùaü pravartayati. dvitãya÷ca nityasàdharmyàt. evaü ca sati 'prayatnànantarãyakatvàt' itiheturanityasàdharmyeõocyamàno na prakaraõamativartate. prakaraõànativçtternirõayànanivartanam, samànaü caitannityasàdharmyeõocyamàne hetau, tadidaü prakaraõànativçttyà pratyavasthànaü prakaraõasamaþ| samànaü caitadvaidharmye 'pi = ubhayavaidharmyàt prakriyàsiddheþ prakaraõasama iti // 16 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.17 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.17: pratipakùàt prakaraõasiddheþ pratiùedhànupapatiþ pratipakùopapatteþ // ubhayasàdharmyàt prakriyàsiddhiü bruvatà pratipakùàt prakriyàsiddhiruktà bhavati, yadyubhyasàdharmyaü tatraikataraþ pratipakùa ityevaü satyupapannaþ pratipakùo bhavati. pratipakùopapatteranupapannaþ pratiùedhaþ-- yataþ pratipakùopapattiþ pratiùedhopapatti÷ceti vipratiùiddhamiti| tattvànavadhàraõàcca prakriyàsiddhiþ-- viparyaye prakaraõàvasànàtu tattvàvadhàraõe hyavasitaü prakaraõaü bhavatãti // 17 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.18 ********************** NyS_5,1.18: traikàlyàsiddherhetorahetusamaþ // hetuþusàdhanaü tat sàdhyàt pårvaü pa÷càt saha và bhavet. yadi pårvaü sàdhanam ? asati sàdhye kasya sàdhanam, atha pa÷càt ? asati sàdhane kasyedaü sàdhyam, atha yugapat sàdhyasàdhate ? dvayorvidyamànayoþ kiü kasya sàdhanaü kiü kasya sàdhyam. iti heturahetunà na vi÷iùyate| ahetunà sàdharmyàt pratyavasthànam ahetusamaþ // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.19 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.19: na hetutaþ sàdhyasiddhestraikàlyàsiddhiþ // na traikàlyàsiddhiþ, kasmàt ? hetutaþ sàdhyasiddheþ, nirvatainãyasya nirvçttiþ vij¤eyasya vij¤ànam ubhayaü kàraõato dç÷yate. soyaü mahàn pratyakùaviùaya udàharaõamiti| yattu khalåktam-- asati sàdhye kasya sàdhanamiti ? yattu nirvartyate yacca vij¤àpyate tasyeti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.20 ********************** NyS_5,1.20: pratiùedhànupapatte÷ca pratiùeddhavyàpratiùedhaþ // 'pårvaü pa÷càd yugapadvà' pratiùedha iti nopapadyate. pratiùedhànupapatteþ sthàpanàhetuþ siddha iti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.21 ********************** NyS_5,1.21: arthàpattitaþ pratipakùasiddherarthàpattisamaþ // 'anityaþ ÷abdaþ prayatnànantarãyakatvàd ghañavat' iti sthàpite pakùe arthàpattyà pratipakùaü sàdhayato 'rthàpattisamaþ, yadi prayatnànantarãyakatvàdanityasàdharmyàdanityaþ ÷abda iti ? ( tadà ) arthàdàpadyate-- nityasàdharmyànnitya iti, asti tvasya nityena sàdharmyam aspar÷atvamiti // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.22 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.22: anuktasyàrthàpatteþ pakùahànerupapattiranuktatvàdanaikàntikatvàccàrthàpatteþ // anupapàdya sàmarthyam anuktamarthàdàpadyate itibruvataþ pakùahànerupapattiþ-- anuktatvàt = anityapakùasiddhau arthàdàpannam-- nityapakùasya hàniriti| anekàntikatvàccàrthàpatteþ = ubhayapakùasamà ceyamarthàpattiþ-- yadi nityasàdharmyàdaspar÷atvàdàkà÷avacca nityaþ ÷abdaþ ? ( tadà ) arthàdàpannam-- anityasàdharmyàt prayatnànantarãyakatvàdanitya iti, na ceyaü viparyayamàtràdekàntenàrthàpattiþ. na khalu vai dhanasya gràvõaþ patanamiti arthàdàpadyate-- dravàõàmapàü patanàbhàva iti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.23 ********************** NyS_5,1.23: ekadharmopapatteravi÷eùe sarvàvi÷eùaprasaïgàt sadbhàvopapatter avi÷eùasamaþ // eko dharmaþ prayatnànantarãyakatvaü ÷abdaghañayorupapadyate ityavi÷eùe ubhayoranitayatve sarvasyàvi÷eùaþ prasajyate| katham ? sadbhàvopapatteþ = eko dharmaþ sadbhàvaþ sarvasyopapadyate| sadbhàvopapatteþ sarvàvi÷eùaprasaïgàt pratyavasthànam avi÷eùasamaþ // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.24 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.24: kvaciddharmànupapatteþ kvaciccopapatteþ pratiùedhàbhàvaþ // yathà sàdhyadçùñàntayorekadharmasya prayatnànantarãyakatvasyopapatteranityatvaü dharmàntaram avi÷eùo naivaü sarvabhàvànàü sadbhàvopapattinimittaü dharmàntaramasti yenàvi÷eùaþ syàt| atha matam-- anityatvameva dharmàntaraü sadbhàvopapattinimittaü bhàvànàü sarvatra syàditi ?, evaü khalu vai kalpyamàne-- 'anityàþ sarve bhàvàþ sadbhàvopapatteþ' itipakùaþ pràpnoti, tatra pratij¤àrthavyatiriktamanyadudàharaõaü nàsti. anudàharaõa÷ca heturnàstãti, pratij¤aikade÷asya codàharaõatvamanupapannam-- na hi sàdhyamudàharaõaü bhavati, sata÷ca nityànityabhàvàdanityatvànupapattistasmàt 'sadbhàvopapatteþ sarvàvi÷eùaprasaïgaþ' iti nirabhidheyametadvàkyamiti| 'sarvabhàvànàü sadbhàvopapatteranityatvam' iti bruvatànuj¤àtaü ÷abdasyànityatvaü tatrànupapannaþ pratiùedha iti // 24 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.25 ********************** NyS_5,1.25: ubhayakàraõopapatterupapattisamaþ // yady anityatvakàraõamupapadyate ÷abdasya ity anityaþ ÷abdaþ ? nityatvakàraõamapyupapadyate 'syàspar÷atvamiti nityatvamapyupapadyate| ubhayasya = anityatvasya nityatvasya ca kàraõopapattyà pratyavasthànamupapattisamaþ // 25 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.26 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.26: upapattikàraõàbhyanuj¤ànàdapratiùedhaþ // "ubhayakàraõopapatteþ"itibruvatà nànityatvakàraõopapatteranityatvaü pratiùidhyate, yadi pratiùidhyate ? nobhayakàraõopapattiþ syàt| ubhayakàraõopapattivacanàdanityatvakàraõopapattirabhyanuj¤àyate abhyanuj¤ànàdanupapannaþ pratiùedhaþ| vyàghàtàt pratiùedha iticet ? samàno vyàghàtaþ| ekasya nityatvànityatvaprasaïgaü vyàhataü bruvatà uktaþ pratiùedha iticet ? spapakùaparapakùayoþ samàno vyàghàtaþ sa ca naikatarasya sàdhaka iti // 26 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.27 ********************** NyS_5,1.27: nirdiùñakàraõàbhàvepyupalambhàdupalabdhisamaþ // nirdiùñasya prayatnànantarãyakatvasyànityatvakàraõasyàbhàvepi vàyunodanàd vçkùa÷àkhàbhaïgajasya ÷abdasyànityatvamupalabhyate| nirdiùñasya sàdhanasyàbhàvepi sàdhyadharmopalabdhyà pratyavasthànamupalabdhisamaþ // 27 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.28 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.28: kàraõàntaràdapi taddharmopapatterapratiùedhaþ // prayatnànantarãyakatvàditi bruvatà kàraõata utpattirabhidhãyate. na ( tu ) kàryasya kàraõaniyamaþ, yida ca kàraõàntaràdapyupapadyamànasya ÷abdasya tad anityatvamupapadyate ? kimatrapratiùidhyate ? iti // 28 // na pràguccàraõàd vidyamànasya ÷abdasyànupalabdhiþ, kasmàt ? àvaraõàdyanupalabdheþuyathà vidyamànasyodakàderarthasyàvàraõàderanupalabdhirnaivaü ÷abdasyàgrahaõakàraõenàvaraõàdinànupalabdhiþugçhyeta caitadasyàgrahaõakàraõamudakàdivad na ( ca ) gçhyate tasmàdudakàdiviparãtaþ ÷abdo 'nupalabhyamàna iti--- _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.29 ********************** NyS_5,1.29: tadanupalabdheranupalambhàdabhàvasiddhau tadviparãtopapatter anupalabdhisamaþ // teùàm àvaraõàdãnàmanupalabdhirnopalabhyate anupalambhànnàstãty abhàvo 'syàþ sidhyati. abhàvasiddhau hetvabhàvàt tadviparãtam astitvamàvaraõàdãnàmavadhàryate. tadviparãtopapatteryat pratij¤àtam-- 'na pràguccàraõàdvidyamànasya ÷abdasyànupalabdhiþ' ityetanna sidhyati. so 'yaü hetuþ-- àvaraõàdyanupalabdheriti àvaraõàdiùu càvaraõàdyanupalabdhau ca samatayànupaladhyà pratyavasthito 'nupalabdhisamo bhavati // 29 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.30 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.30: anupalambhàtmakatvàdanupalabdherahetuþ // 'àvaraõàdyanupalabdhirnàsti-- anupalambhàt' ityahetuþ, kasmàt ?, anupalambhàtmakatvàdanupalabdheþ = upalambhàbhàvamàtratvàdanupalabdheþ yadasti tadupalabdherviùayaþ = upalabdhyà tadastãti pratij¤àyate. yannàsti tadanupalabdherviùayaþ = anupalabhyamànaü nàstãti pratij¤àyate, soyamàvaraõàdyanupalabdheranupalambho 'nupalabdhau svaviùaye pravartamàno na svaviùayaü pratiùedhati, apratiùiddhà càvaraõàdyanupalabdhirhetutvàya kalpayate| àvaraõàdãni tu vidyamànatvàdupalabdherviùayàþ teùàmupalabdhyà bhavitavyaü yattàni nopalabhyante tad upalabdheþ svaviùayapratipàdikàyà abhàvàd = anuùalambhàdanupalabdherviùayo gamyate-- 'na santyàvaraõàdãni ÷abdasyàgrahaõakàraõànãti, anupalambhàdanupalabdhiþ sidhyati-- viùayaþ sa tasyeti // 30 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.31 ********************** NyS_5,1.31: j¤ànavikalpànàü ca bhàvàbhàvasaüvedanàdadhyàtmam // aheturiti vartate| ÷arãre ÷arãriõàü j¤ànavikalpànàü bhàvàbhàvau saüvedanãyau-- 'asti me saü÷ayaj¤ànam nàsti me saü÷ayaj¤ànam' iti. evaü pratyakùànumànàgamasmçtij¤àneùu. seyamàvaraõàdy anupalabdhiþ | upalabdhyabhàvaþ svasaüvedyaþ-- nàsti me ÷abdasyàvaraõàdyupalabdhiþ iti = ' nopalabhyante ÷abdasyàgrahaõakàraõànyàvaraõàdãnãti, tatra yaduktam-- 'tadanupalabdheranupalambhàdabhàvasiddhiþ' iti etannopapadyate // 31 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.32 ********************** NyS_5,1.32: sàdharmyàttulyadharmopapatteþ sarvànityatvaprasaïgàdanityasamaþ // 'anityena ghañena sàdharmyàdanityaþ ÷abdaþ' itibruvataþ--" asti ghañenànityena sarvabhàvànàü sàdharmyam" iti sarvasyànityatvamaniùñaü saüpadyate, soyamanityatvena pratyavasthànàdanityasama iti // 32 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.33 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.33: sàdharmyàdasiddheþ pratiùedhàsiddhiþ pratiùedhyasàdharmyàt // pratij¤àdyavayavayuktaü vàkyaü pakùanivartakaü pratipakùalakùaõaü pratiùedhaþ, tasya pakùeõa pratiùedhyena sàdharmyaü pratij¤àdiyogaþ, tad yadyanityasàdharmyàdanityatvasyàsiddhiþ ?-- sàdharmyàdasiddheþ, pratiùedhasyàpyasiddhiþ-- pratiùedhyena sàdharmyàditi // 33 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.34 ********************** NyS_5,1.34: dçùñànte ca sàdhyasàdhanabhàvena praj¤àtasya dharmasya hetutvàttasya cobhayathà bhàvànnàvi÷eùaþ // dçùñànte yaþ khalu dharmaþ sàdhyasàdhanabhàvena praj¤àyate sa hetutvenàbhidhãyate. sa cobhayathà bhavati-- kena citsamànaþ kuta÷cidvi÷iùñaþ. sàmànyàt sàdharmya vi÷eùàcca vaidharmyam. ekaü sàdharmyavi÷eùo hetuþ nàvi÷eùeõa sàdharmyamàtraü vaidharmyamàtraü và. sàdharmyamàtraü vaidharmyamàtraü cà÷rityabhàvànàha-- "sàdharmyàttulyadharmopapatteþ sarvànityatvaprasaïgàdanityasamaþ 32" iti. etadayuktamiti| avi÷eùasamapratiùedhe ca yaduktaü tadapi veditavyam // 34 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.35 ********************** NyS_5,1.35: nityamanityabhàvàdanitye nityatvopapatternityasamaþ // 'anityaþ ÷abdaþ' iti pratij¤àyate. tadanityatvaü kiü ÷abde nityam ? athànityam ?. yadi tàvat sarvadà bhavati ? dharmasya sadà bhàvàd dharmiõopi sadà bhàva iti 'nityaþ ÷abdaþ' iti, atha na sarvadà bhavati ? anityatvasyàbhàvàd nityaþ ÷abdaþ, evaü nityatvena pratyavasthrànàt nityasamaþ // 35 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.36 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.36: pratiùedhye nityamanityabhàvàdanitye 'nityatvopapatteþ pratiùedhàbhàvaþ // pratiùedhye ÷abde 'nityamanityatvasya bhàvàt' ityucyamàne 'nuj¤àtaü ÷abdasyànityatvam. anityatvopapatte÷ca 'nànityaþ ÷abdaþ' iti pratiùedho nopapadyate, atha nàbhyupagamyate ? 'nityamanityatvasya bhàvàt' itiheturna bhavatãti hetvabhàvàt pratiùedhànupapattiriti| utpannasya nirodhàd abhàvaþ ÷abdasyànityatvaü tatra paripra÷nànupapattiþ | soyaü pra÷naþ-- 'tadanityatvaü kiü ÷abde sarvadà bhavati ? atha na ?' ityanupapannaþ, kasmàt ? utpannasyayo nirodhàd abhàvaþ ÷abdasya tad anityatvam. evaü ca saty adhikaraõàdheyavibhàgo vyàghàtànnàstãti| nityànityatvavirodhàcca nityatvamanityatvaü caikasya dharmiõo dharmàviti virudhyete | na saübhavataþ, tatra yaduktam-- 'nityamanityatvasya bhàvàd nitya eva' tad avartamànàrthamuktamiti // 36 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.37 ********************** NyS_5,1.37: prayatnakàryànekatvàt kàryasamaþ // 'prayatnànantarãyakatavàdanityaþ ÷abdaþ' iti, yasya prayatnànantaramàtmalàbhaþ tatkhalu abhåtvà bhavati yathà ghañàdi kàryam. anityamiti ca 'bhåtvà na bhavatãtyetadvij¤àyate, evamavasthite "prayatnakàryànekatvàt" itipratiùedha ucyate | prayatnànantaramàtmalàbha÷ca dçùño ghañàdãnàm. vyavadhànàpohàccàbhivyaktirvyavahitànàm, tat kiü prayatnànantaramàtmàlàbhaþ ÷abdasya ? àho abhivyaktiþ ? iti vi÷eùo nàsti| kàryàvi÷eùeõa pratyavasthànaü kàryasamaþ // 37 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.38 ********************** asyottaram--- NyS_5,1.38: kàryànyatve prayatnàhetutvam anupalabdhikàraõopapatteþ // sati kàryànyatve anupalabdhikàraõànupapatteþ prayatnasyàhetutvaü ÷abdasyàbhivyaktau | yatra prayatnànantaramabhivyaktistatrànupalabdhikàraõaü vyavadhànamupapadyate. vyavadhànàpohàcca prayatnànantarabhàvino 'rthasayopalabdhilakùaõàbhivyaktirbhavatãti. na tu ÷abdasyànupalabdhikàraõaü kiü cidupapadyate yasya prayatnànantaramapohàt ÷abdasyopalabdhilakùaõàbhivyaktirbhavatãti. tasmàdutpadyate ÷abdo nàbhivyajyate iti // 38 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.39 ********************** heto÷cedanaikàntikatvamupapàdyate-- anaikàntikatvàdasàdhakaþ syàditi, yadi cànaikàntikatvàdasàdhaktvam ?--- NyS_5,1.39: pratiùedhe þpi samàno doùaþ // pratiùedhopyanaikàntikaþ-- ki¤cit pratiùedhati ki¤cinneti. anaikàntikatvàd asàdhaka iti| atha và ÷abdasyànityatvapekùe prayatnànantaramutpàdo nàbhivyaktiriti vi÷eùahetvabhàvaþ, nityatvapakùepi prayatnànantaramabhivyaktirnotpàda iti vi÷eùahetvabhàvaþ, soyamubhayapakùasamovi÷eùahetvabhàva ityubhayamapyanaikàntikamiti // 39 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.40 ********************** NyS_5,1.40: sarvatraivam // sarveùu sàdharmyaprabhatiùu pratiùedhahetuùu yatra yatràvi÷eùo dç÷yate tatrobhayoþ pakùayoþ samaþ prasajyate iti // 40 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.41 ********************** NyS_5,1.41: pratiùedhavipratiùedhe pratiùedhadoùavaddoùaþ // yo 'yaü pratiùedhepi samàno doùaþ anaikàntikatvamàpàdyate so 'yaü pratiùedhasya pratiùedhepi samànaþ, na 'anityaþ ÷abdaþ prayatnànantarãyakatvàt' iti sàdhanavàdinaþ sthàpanà prathamaþ pakùaþ, "prayatnakàryànekatvàt kàryasamaþ 37" iti dåùaõavàdinaþ pratiùedhahetunà dvitãyaþ pakùaþ sa ca pratiùedha ityucyate, tasyàsya pratiùedhepi samàno doùa iti tçtãyaþ pakùaþ ( sa ca ) vipratiùedha ucyate, tasmin pratiùedhavipratiùedhepi samàno doùaþ anaikàntikatvaü caturthaþ pakùaþ // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.42 ********************** NyS_5,1.42: pratiùedhaü sadoùamabhyupetya pratiùedhavipratiùedhe samàno doùaprasaïgo matànuj¤à // pratiùedham | dvitãyaü pakùaü sadoùamabhyupetya | taduddhàramanuktvànuj¤àya pratiùedhavipratiùedhe | tçtãyapakùe samànam anaikàntikatvamiti samànaü dåùaõaü prasajato dåùaõavàdino matànuj¤à prasajyate iti pa¤camaþ pakùaþ // 42 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,1.43 ********************** NyS_5,1.43: svapakùalakùaõàpekùopapattyupasaühàre hetunirde÷e parapakùadoùàbhyupagamàt samàno doùaþ // sthàpanàpekùe "prayatnakàryànekatvàt" itidoùaþ pratiùedhahetuvàdinaþ svapakùalakùaõo bhavati, kasmàt ?, svapakùasamutthatvàt, soyaü svapakùalakùaõaü doùamapekùamàõo 'nuddhçtya | anuj¤àya "pratiùedhepi samàno doùaþ 39" ityupapadyamànaü doùaü parapakùe upasaüharati,itthaü cànaikàntikaþ pratiùedha iti hetuü nirdi÷ati, tatra svapakùalakùaõàpekùayopapadyamànadoùopasaühàre hetunirde÷e ca sati anena parapakùo 'bhyupagato bhavati| kathaü kçtvà ?, yaþ pareõa "prayatnakàryànekatvàt" ityàdinànaikàntikatvadoùa uktastam anuddhçtya "pratiùedhepi samàno doùaþ 39" ityàha, evaü sthàpanàü sadoùàmabhyupetya pratiùedhepi samànaü doùaü prasajataþ parapakùàbhyupagamàt samàno doùo bhavati. yathà parasya pratiùedhaü sadoùamabhyupetya pratiùedhavipratiùedhepi samàno doùaprasaïgo matànuj¤à prasajyate iti tathàsyàpi sthàpanàü sadoùàmabhyupetya pratiùedhepi samànaü doùaü prasajato matànuj¤à prasajyate iti, sa khalvayaü ùaùñhaþ pakùaþ| tatra khalu sthàpanàhetuvàdinaþ prathamatçtãyapa¤camapakùàþ, pratiùedhahetuvàdinaþ dvitãyacaturthaùaùñhapakùàþ, teùàü sàdhv asàdhutàyàü mãmàüsyamànàyàü caturthaùaùñhayoravi÷eùàt punaruktadoùaprasaïgaþ | caturthapakùe samànadoùatvaü parasyocyate-- "pratiùedhavipratiùedhe pratiùedhadoùavad doùaþ 41" iti, ùaùñhepi "parapakùàbhyupagamàt samàno doùaþ" itisamànadoùatvamevocyate nàrthavi÷eùaþ ka÷cidasti| samànastçtãyapa¤camayoþ punaruktadoùaprasaïga | tçtãyapakùepi "pratiùedhepi samàno doùaþ 39" iti samànatvamabhyupagamyate. pa¤camapakùepi pratiùedhavipratiùedhe samàno doùaprasaïgo 'bhyupagamyate nàrthavi÷eùaþ ka÷ciducyate iti| tatra pa¤camaùaùñhapakùayorarthàvi÷eùàt punaruktadoùaþ, tçtãyacaturthayormatànuj¤à, prathamadvitãyayorvi÷eùahetvabhàva iti ùañpakùyàmubhayorasiddhiþ| kadà ùañpakùã ?, yadà "pratiùedhepi sàmàno doùaþ" ityevaü pravartate tadobhayoþ pakùayorasiddhiþ, yadà tu "kàryànyatveprayatnàhetutvamanupalabdhikàraõopapatteþ 38" ityanena tçtãyapakùo yujyate tadà vi÷eùahetuvacanàt prayatnànantaramàramalàbhaþ ÷abdasya nàbhivyaktiriti siddhaþ prathamapakùo na ùañpakùã pravartate iti // 43 // // iti vàtsyàyanaviracite nyàyabhàùye pa¤camàdhyàyasya prathamamàhnikaü samàptam // #################################################################### atha nyàyabhàùyapa¤camàdhyàyasya dvitãyamàhnikam _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.1 ********************** vipratipattyapratipattyorvikalpànnigrahasthànabahutvamiti saükùepeõoktaü tadidànãü virbhajanãyam| nigrahasthànàni khalu paràjayavaståny aparàdhàdhikaraõàni pràyeõa pratij¤àdyavayavà÷rayàõi tattvavàdinam atattvavàdinaü càbhisaüplavante, teùàü vibhàgaþ--- NyS_5,2.1: pratij¤àhàniþ pratij¤àntaraü pratij¤àvirodhaþ pratij¤àsaünyàso hetvantaramarthàntaraü nirarthakam avij¤àtàrtham apàrthakam apràptakàlaü nyånamadhikaü punaruktam ananubhàùaõam aj¤ànam apratibhà vikùepo matànuj¤à paryanuyojyopekùaõaü niranuyojyànuyogopasiddhànto hetvàbhàsà÷ca nigrahasthànàni // tànãmàni dvàvi÷atidhà vibhajya lakùyante // 1 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.2 ********************** NyS_5,2.2: pratidçùñàntadharmàbhyanuj¤à svadçùñànte pratij¤àhàniþ // sàdhyadharmapratyanãkena dharmeõa pratyavasthite pratidçùñàntadharmaü svadçùñànte 'bhyanujànan pratij¤àü jahàtãti pratij¤àhàniþ, nidar÷anam-- 'aindriyakatvàdanityaþ ÷abdo ghañavat' itikçte. apara àha-- 'dçùñamaindriyakatvaü sàmànye nitye kasmànna tathà ÷abdaþ ?' iti. ( evam ) pratyavasthite. idamàha-- 'yadyaindriyakaü sàmànyaü nityam ? kàmaü ghaño nityostu' iti, sa khalvayaü sàdhakasya dçùñàntasya nityatvaü prasa¤jayan nigamanàntameva pakùaü jahàti. pakùaü jahat pratij¤à jahàtãtyucyate-- pratij¤à÷rayatvàt pakùasyeti // 2 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.3 ********************** NyS_5,2.3: pratij¤àtàrthapratiùedhe dharmavikalpàttadarthanirde÷aþ pratij¤àntaram // pratij¤àtàrthaþ-- 'anityaþ ÷abda aindriyakatvàd ghañavat' ityukte yo 'sya pratiùedhaþ | pratidçùñàntena hetuvyabhicàraþ-- 'sàmànyamaindriyakaü nityam' iti tasmiü÷ca pratij¤àtàrthapratiùedhe dharmavikalpàditi | dçùñàntapratidçùñàntayoþ sàdharmyayoge dharmabhedàt | sàmànyamaindriyakaü sarvagatam aindriyakastv asarvagato ghaña iti dharmavikalpàt. tadarthaü nirde÷a iti sàdhyasiddhyartham| katham ? yathà ghaño 'sarvagata evaü ÷abdopyasarvagato ghañavadevànitya iti, tatra-- 'anityaþ ÷abdaþ' iti pårvà pratij¤à. 'asarvagataþ' iti dvitãyà pratij¤à pratij¤àntaram| tat kathaü nigrahasthànamiti ?, na pratij¤àyàþ sàdhanaü pratij¤àntaraü kiü tu hetudçùñàntau sàdhanaü pratij¤àyàþ, tadetad asàdhanopàdànam anarthakamiti. ànarthakyànnigrahasthànamiti // 3 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.4 ********************** NyS_5,2.4: pratij¤àhetvorvirodhaþ pratij¤àvirodhaþ // 'guõavyatiriktaü dravyam' iti pratij¤à. 'råpàdito 'rthàntarasyànupalabdheþ' iti hetuþ. soyaü pratij¤àhetvorvirodhaþ| katham ?, yadi guõavyatiriktaü dravyam ? råpàdibhyo 'rthàntarasyànupalabdheþ ( iti ) nopapadyate, atha råpàdibhyorthàntarasyànupalabdhiþ ? guõavyatiriktaü dravyamiti, nopapadyate, guõavyatiriktaü ca dravyaü råpàdibhyorthàntarasyànupalabdhiriti virudhyate | vyàhanyate | na saübhavatãti // 4 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.5 ********************** NyS_5,2.5: pakùapratiùedhe pratij¤àtàrthàpanayanaü pratij¤àsaünyàsaþ // 'anityaþ ÷abda aindriyakatvàt' ityukte paro bråyàt-- 'sàmànyamaindriyakaü na cànityamevaü ÷abdopyaindriyako na cànityaþ' iti. evaü pratiùiddhe pakùe yadi bråyàt-- 'kaþ punaràha anityaþ ÷abdaþ (iti) ?' iti. soyaü pratij¤àtàrthanihnavaþ pratij¤àsaünyàsa iti // 5 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.6 ********************** NyS_5,2.6: avi÷eùokte hetau pratiùiddhe vi÷eùamicchato hetvantaram // nidar÷anam-- 'ekaprakçtãdaü vyaktam' iti pratij¤à. kasmàd hetoþ ? 'ekaprakçtãnàü vikàràõàü parimàõàt' 'mçtpårvakàõàü ÷aràvàdãnàü dçùñaü parimàõaü yàvàn prakçtervyåho bhavati tàvàn vikàraþ' iti. dçùñaü ca prativikàraü parimàõam. asti cedaü parimàõaü prativyaktam, tadekaprakçtãnàü vikàràõàü parimàõàt pa÷yàmo vyaktamidamekaprakçtãti| asya vyabhicàreõa pratyavasthànam-- nànàprakçtãnàmekaprakçtãnàü ca vikàràõàü dçùñaü parimàõamiti| evaü pratayavasthite àha-- ekaprakçtisamanvaye sati ÷aràvàdivikàràõàü parimàõadar÷anàt. sukhaduþkhamohasamanvitaü hãdaü vyaktaü parimitaü gçhyate. tatra prakçtyantararåpasamanvayàbhàve satyekaprakçtitvamiti| tadidamavi÷eùokte hetau pratiùiddhe vi÷eùaü bruvato hetvantaraü bhavati, sati ca hetvantarabhàve pårvasya hetorasàdhakatvànnigahasthànam, hetvantara vacane sati yadi hetvarthanidar÷ano dçùñànta upàdãyate ? nedaü vyaktamekaprakçti bhavati-- prakçtyantaropàdànàt, atha nopàdãyate ?. dçùñànte hetvarthasyànidar÷itasya sàdhakabhàvànupapatteþ ànarthakyàd hetoranivçttaü nigrahasthànamiti // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.7 ********************** NyS_5,2.7: prakçtàdarthàdapratisaübaddhàrtham arthàntaram // yathoktalakùaõe pakùapratipakùaparigrahe hetutaþ sàdhyasiddhau prakçtàyàü bråyàt-- 'nityaþ ÷abdaþ aspar÷atvàditi hetuþ' heturnàma hinoterdhàtostuni pratyaye kçdantapadam. padaü ca-- nàmàkhyàtopasarganipàtàþ, abhidheyasya kriyàntarayogàd vi÷iùyamàõaråpaþ ÷abdo nàma, kriyàkàrakasamudàyaþ. kàrakasaükhyàvi÷iùñakriyàkàlayogàbhidhàyi àkhyàtam. dhàtvarthamàtraü ca kàlàbhidhànavi÷iùñam, prayogeùvarthàdabhidyamànaråpà nipàtàþ, upasçjyamànàþ kriyàvadyotakà upasargàþ, ityevamàdi. tadarthàntaraü veditavyam // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.8 ********************** NyS_5,2.8: varõakramanirde÷avad nirarthakam // yathànityaþ ÷abdaþ kacañatapànàü jabagaóada÷atvàt jhabha¤ghaóhadhaùavat' iti, evaüprakàraü nirarthakam-- abhidhànàbhidheyabhàvànupapattau arthagaterabhàvàd varõàþ krameõa nirdi÷yante iti // 8 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.9 ********************** NyS_5,2.9: pariùatprativàdibhyàü trirabhihitamapyavij¤àtam avij¤àtàrtham // yad vàkyaü pariùadà prativàdinà ca trirabhihitamapi na vij¤àyate ÷liùña÷abdam apratãtaprayogam atidrutoccàritamityevamàdinà kàraõena tadavij¤àtàrtham, avij¤àtàrtham asàmarthyasaüvaraõàya prayuktamiti nigrahasthànamiti // 9 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.10 ********************** NyS_5,2.10: paurvàparyàyogàdapratisaübaddhàrtham apàrthakam // yatrànekasya padasya vàkyasya và paurvàpayeõànvayayogo nàsti ity asaübaddhàrthatvaü gçhyate tatsamudàyàrthasyàpàyàdapàrthakaü yathà-- 'da÷a dàóimàni. ùaóapåpàþ. kuõóamajàjinam. palalapiõóaþ. adharaurukametat. kumàryàþ pràyyaü tasyàþ pità aprati÷ãnaþ' iti // 10 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.11 ********************** NyS_5,2.11: avayavaviparyàsavacanam apràptakàlam // pratij¤àdãnàmakyavànàü yathàlakùaõamarthava÷àt kramaþ tatràvayavaviparyàsena vacanam apràptakàlam asaübaddhàrthaü nigrahasthànamiti // 11 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.12 ********************** NyS_5,2.12: hãnamanyatamenàpyavayavena nyånam // pratij¤àdãnàmavayavànàmanyatamevàpyavayavena hãnaü nyånaü nigrahasthànam-- sàdhanàbhàve sàdhyàsiddhiriti // 12 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.13 ********************** NyS_5,2.13: hetådàharaõàdhikam adhikam // ekena kçtatvàdanyatarasyànarthakyamiti, tadetanniyamàbhyupagame veditavyamiti // 13 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.14 ********************** NyS_5,2.14: ÷abdàrthayoþ punarvacanaü punaruktamanyatrànuvàdàt // anyatrànuvàdàt ÷abdapunaruktam arthapunaruktaü và-- 'nityaþ ÷abdaþ nityaþ ÷abdaþ' iti ÷abdapunaruktam. arthapunaruktam-- 'anityaþ ÷abdaþ. nirodhadharmako dhvànaþ' iti| anuvàde tv apunaruktam-- ÷abdàbhyàsàdarthavi÷eùopapatteþ yathà-- "hetvapade÷àt pratij¤àyàþ punarvacanaü nigamanam 1-1-39" iti // 14 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.15 ********************** NyS_5,2.15: arthàdàpannasya sva÷abdena punarvacanam // punaruktamiti prakçtam, nidar÷anam-- 'utpattidharmakatvàdanityam' ityaktvà arthàdàpannasya yo 'bhidhàyakaþ ÷abdastena sva÷abdena bråyàt-- 'anutpattidharmakaü nityam' iti tacca punaruktaü veditavyam-- arthasaüpratyayàrthe ÷abdaprayoge pratãtaþ so 'rtho 'rthàpattyeti // 15 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.16 ********************** NyS_5,2.16: vij¤àtasya pariùadà trirabhihitasyàpy apratyuccàraõam ananubhàùaõam // vij¤àtasya vàkyàrthasya pariùadà prativàdinà trirabhihitasya yad apratyuccàraõaü tad ananubhàùaõaü nàma nigrahasthànàmiti, apratyuccàrayan kimà÷rayaü parapakùapratiùedhaü bråyàt ? // 6 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.17 ********************** NyS_5,2.17: avij¤àtaü càj¤ànam // vij¤àtàrthasya pariùadà. prativàdinà trirabhihitasya yadavij¤àna tad aj¤ànaü nigrahasthànamiti, ayaü khalvavij¤àya kasya pratiùedhaü bråyàditi ? // 7 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.18 ********************** NyS_5,2.18: uttarasyàpratipattirapratibhà // parapakùapratiùedhaþ uttaraü tad yadà na pratipadyate ? tadà nigçhãto bhavati // 18 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.19 ********************** NyS_5,2.19: kàryavyàsaïgàt kathàvicchedo vikùepaþ // yatra kartavyaü vyàsajya kathàü vyavacchinatti-- 'idaü me karaõãyaü vidyate tasminn avasite pa÷càt kathayiùyàmãti (tat) vikùepo nàma nigrahasthànam| ekanigrahàvasànàyàü kathàyàü svayameva kathàntaraü pratipadyate iti // 19 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.20 ********************** NyS_5,2.20: svapakùe doùàbhyupagamàt parapakùe doùaprasaïgo matànuj¤à // yaþ pareõa coditaü doùaü svapakùe 'bhyupagamya | anuddhçtya vadati-- 'bhavatpakùepi samàno doùaþ' iti. sa svapakùe doùàbhyupagamàt parapakùe doùaü prasa¤jayan paramatam anujànàtãti matànuj¤ànàma nigrahasthànamàpadyate iti // 20 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.21 ********************** NyS_5,2.21: nigrahasthànapràptasyànigrahaþ paryanuyojyopekùaõam // paryanuyojyo nàma nigrahopapattyà codanãyaþ. tasyopekùaõam = 'nigrahasthànaü pràpto 'sãty ananuyogaþ/ etacca 'kasya paràjayaþ ?' ityanuktayà pariùadà vacanãyam-- na khalu nigrahaü pràptaþ svakaupãnaü vivçõuyàditi // 21 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.22 ********************** NyS_5,2.22: anigrahasthàne nigrahasthànàbhiyogo niranuyojyànuyogaþ // nigrahasthànalakùaõasya mithyàdhyavasàyàd anigrahasthàne 'nigçhãtosãti paraü bruvan niravanugojyànuyogàd niranugojyànuyogàd nigçhãto veditavya iti // 22 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.23 ********************** NyS_5,2.23: siddhàntamabhyupetyàniyamàt kathàprasaïgo 'pasiddhàntaþ // kasyacidarthasya tathàbhàvaü pratij¤àya pratij¤àtàrthaviparyayàt | aniyamàt kathàü prasa¤jayato 'pasiddhànto veditavyo yathà-- 'na sad àtmànaü jahàti | na sato vinà÷aþ, nàsad àtmànaü labhate = nàsadutpadyate' iti siddhàntamabhyupetya svapakùaü vyavasthàpayati--ekaprakçtãdaü vyaktam-- vikàràõàmanvayadar÷anàt. mçdanvitànàü ÷aràvàdãnàü dçùñamekaprakçtitvaü tathà càyaü vyaktabhedaþ sukhaduþkhamohasamanvito dç÷yate tasmàt samanvayadar÷anàt sukhàdibhirekaprakçtãdaü vi÷vamiti| evamuktavàn anuyujyate-- atha prakçtirvikàra iti kathaü lakùitavyam ? iti, yasyàvasthitasya dharmàntaranivçttau dharmàntaraü pravartate sà prakçtiþ. yacca dharmàntaraü pravartate sa vikàra iti| so 'yaü pratij¤àtàrthaviparyayàt | aniyamàt kathàü prasa¤jayati | pratij¤àtaü khalvanena-- nàsadàvirbhavati na sattiro bhavatãti| sadasato÷ca tirobhàvàvirbhàvam antareõa na kasyacit pravçttiþ pravçttyuparama÷ca bhavati, mçdi khalvasthitàyàü bhaviùyati ÷aràvàdilakùaõaü dharmàntaramiti pravçttirbhavati. abhåditi ca pravçttyuparamaþ. tadetad mçddharmàõàmapi na syàt, evaü pratyavasthito yadi sata÷càtmahànam asata÷càtmalàbhamabhyupaiti ? tadasyàpasiddhànto nigrahasthànaü bhavati, atha nàbhyupaiti ? prakùo 'sya na sidhyati // 23 // _____________________________________________________________________ ********************** NySBh_5,2.24 ********************** NyS_5,2.24: hetvàbhàsà÷ca yathoktàþ // hetvàbhàsà÷ca nigrahasthànàni | kiü punarlakùaõàntarayogàd hetvàbhàsà nigrahasthànatvamàpannàþ yathà pramàõàni prameyatvam ? ityata àha-- yathoktà iti | hetvàbhàsalakùaõenaiva nigrahasthànabhàva iti| te ime pramàõàdayaþ padàrthà uddiùñà lakùitàþ parãkùità÷ceti // 24 // _____________________________________________________________________ yo 'kùapàdamçùiü nyàyaþ pratyabhàdvadatàü varam | tasya vàtsyàyana idaü bhàùyajàtamavartayat // // iti vidvadvaravàtsyàyanaviracite nyàyabhàùye pa¤camo 'dhyàyaþ samàptaþ // // nyàyadar÷anaü cedaü samàptam //