Gautama: Nyayasutra 5.1, with Nyayasutrabhasya by Vatsyayana Based on the ed. by Amarendramohan Tarkatirtha, Calcutta 1944 (Calcutta Sanskrit Series, 29) Input by Takuya Ono ANALYTIC TEXT (BHELA conventions) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ANALYTIC VERSION according to BHELA conventions: Sandhi markers: (. =short vowel, - =long vowel) in word-sandhi: 1: . . e.g.: veda+anta = vedÃ1nta 2: - . 3: . - 4: - - in sentence-sandhi: 7: . . e.g.: ca+api = cÃ7pi 8: . - 9: - . 0: - - NySBh_5,1.0 sÃdharmya-vaidharmyÃbhyÃæ pratyavasthÃnasya vikalpÃj jÃtibahutvam iti saæk«epeïo7ktaæ, tad vistareïa vibhajyate --- tÃ÷ khalv imà jÃtaya÷ sthÃpanÃ-hetau prayukte caturviæÓati÷ prati«edhahetava÷ / NyS_5,1.1 sÃdharmya-vaidharmyo1tkar«Ã1pakar«a-varïyÃ1varïya-vikalpa-sÃdhya-prÃpty-aprÃpti-prasaÇga-pratid­«ÂÃntÃ1nutpatti-saæÓaya-prakaraïÃ1hetv-arthÃpatty-aviÓe«o1papatty-upalabdhy-anupalabdhy-anitya-nitya-kÃryasamÃ÷ // NySBh_5,1.1 jÃte÷ saæk«epeïo7ktÃyà vistaro vaktavya itÅ7dÃnÅm Ãrabhyate sÃdharmyÃ3di-sÆtram --- sÃdharmya-vaidharmyo1tkar«Ã1pakar«a-varïyÃ1varïya-vikalpa-sÃdhya-prÃpty-aprÃpti-prasaÇga-pratid­«ÂÃntÃ1nutpatti-saæÓaya-prakaraïÃ1hetv-arthÃpatty-aviÓe«o1papatty-upalabdhy-anupalabdhy-anitya-nitya-kÃryasamÃ÷ / sÃdharmyeïa pratyavasthÃnam aviÓi«yamÃïaæ sthÃpanÃ-hetuta÷ sÃdharmyasama÷ / aviÓe«aæ tatra tatro7dÃhari«yÃma÷ / evaæ vaidharmyasama-prabh­tayo 'pi nirvaktavyÃ÷ // NySBh_20// NyS_5,1.2 sÃdharmya-vaidharmyÃbhyÃm upasaæhÃre tad-dharma-viparyayo1papatte÷ sÃdharmya-vaidharmyasamau // NySBh_5,1.2 sÃdharmyeïo7pasaæhÃre sÃdhyadharmaviparyayo1papatte÷ sÃdharmyeïai7va pratyavasthÃnam aviÓi«yamÃïaæ sthÃpanÃ-hetuta÷ sÃdharmyasama÷ prati«edha÷ / nidarÓanaæ kriyÃvÃn Ãtmà dravyasya kriyÃ-hetu-guïa-yogÃt / dravyaæ lo«Âa÷ kriyÃ-hetu-guïa-yukta÷ kriyÃvÃæs tathà cÃ8tmà tasmÃt kriyÃvÃn iti / evam upasaæh­te para÷ sÃdharmyeïai7va pratyavati«Âhate ni«kriya Ãtmà vibhuno dravyasya ni«kriyatvÃd vibhu cÃ8kÃÓaæ ni«kriyaæ ca tathà cÃ8tmà tasmÃn ni«kriya iti / na cÃ7sti viÓe«a-hetu÷ kriyÃvat-sÃdharmyÃt kriyÃvatà bhavitavyaæ na punar akriyasÃdharmyÃd ni«kriyeïe7ti / viÓe«a-hetv-abhÃvÃt sÃdharmyasama÷ prati«edho bhavati / atha vaidharmyasama÷ kriyÃ-hetu-guïa-yukto lo«Âa÷ paricchinno d­«Âo na ca tathÃ0tmà tasmÃn na lo«Âavat kriyÃvÃn iti / na cÃ7sti viÓe«a-hetu÷ kriyÃvat-sÃdharmyÃt kriyÃvatà bhavitavyaæ na puna÷ kriyÃvad-vaidharmyÃd akriyeïe7ti viÓe«a-hetv-abhÃvÃd vaidharmyasama÷ / vaidharmyeïa co7pasaæhÃra÷ ni«kriya Ãtmà vibhutvÃt kriyÃvad dravyam avibhu d­«Âaæ ni«kriyaæ lo«Âa÷ na ca tathÃ0tmà tasmÃn ni«kriya iti / vaidharmyeïa pratyavasthÃnaæ ni«kriyaæ dravyam ÃkÃÓaæ kriyÃ-hetu-guïa-rahitaæ d­«Âaæ na ca tathÃ0tmà tasmÃn na ni«kriya iti / na cÃ7sti viÓe«a-hetu÷ kriyÃvad-vaidharmyÃn ni«kriyeïa bhavitavyaæ na punar akriyavaidharmyÃt kriyÃvate9ti viÓe«a-hetv-abhÃvÃd vaidharmyasama÷ / atha sÃdharmyasama÷ kriyÃvÃæl lo«Âa÷ kriyÃ-hetu-guïa-yukto d­«Âa÷ tathà cÃ8tmà tasmÃt kriyÃvÃn iti na cÃ7sti viÓe«a-hetu÷ kriyÃvad-vaidharmyÃn ni«kriyo na puna÷ kriyÃvat-sÃdharmyÃt kriyÃvÃn iti viÓe«a-hetv-abhÃvÃt sÃdharmyasama÷ // NyS_5,1.3 gotvÃd go-siddhivat tat-siddhi÷ // NySBh_5,1.3 sÃdharmya-mÃtreïa vaidharmya-mÃtreïa ca sÃdhya-sÃdhane pratij¤ÃyamÃne syÃd avyavasthà sà tu dharma-viÓe«e no7papadyate go-sÃdharmyÃd gotvÃj jÃti-viÓe«Ãd gau÷ sidhyati na tu sÃsnÃ4di-sambandhÃt / aÓvÃ3di-vaidharmyÃd gotvÃd eva gau÷ sidhyati na guïÃ3di-bhedÃt / tac cai7tat k­ta-vyÃkhyÃnam avayava-prakaraïe pramÃïÃnÃm abhisambandhÃc cai7kÃ1rtha-kÃritvaæ samÃnaæ vÃkye iti / hetv-ÃbhÃsÃÓrayà khalv iyam avyavasthe9ti // NyS_5,1.4 sÃdhya-d­«ÂÃntayor dharma-vikalpÃd ubhaya-sÃdhyatvÃc co7tkarÓÃ1pakarÓa-varïyÃ1varïya-vikalpa-sÃdhyasamÃ÷ // NySBh_5,1.4 d­«ÂÃntadharmaæ sÃdhye samÃsa¤jayata utkarÓasama÷ / yadi kriyÃ-hetu-guïa-yogÃl lo«Âavat kriyÃvÃn Ãtmà lo«Âavad eva sparÓavÃn api prÃpnoti / atha na sparÓavÃæl lo«Âavat kriyÃvÃn api na prÃpnoti viparyaye và viÓe«o vaktavya iti / sÃdhye dharmÃ1bhÃvaæ d­«ÂÃntÃt prasa¤jayato 'pakarÓasama÷ / lo«Âa÷ khalu kriyÃvÃn avibhur d­«Âa÷ kÃmam ÃtmÃ9pi kriyÃvÃn avibhur astu viparyaye và viÓe«o vaktavya iti / khyÃpanÅyo varïyo viparyayÃd avarïya÷ tÃv etau sÃdhya-d­«ÂÃnta-dharmau viparyasyato varïyÃvarïyasamau bhavata÷ / sÃdhana-dharma-yukte d­«ÂÃnte dharmÃ1ntara-vikalpÃt sÃdhya-dharma-vikalpaæ prasa¤jayato vikalpasama÷ / kriyÃ-hetu-guïa-yuktaæ kiæcid guru yathà lo«Âa÷ kiæcil laghu yathà vÃyu÷ evaæ kriyÃ-hetu-guïa-yuktaæ kiæcit kriyÃvat syÃd yathà lo«Âa÷ kiæcid akriyaæ yathÃ0tmà viÓe«o và vÃcya iti / hetv-Ãdy-avayava-sÃmarthya-yogÅ dharma÷ sÃdhya÷ taæ d­«ÂÃnte prasa¤jayata÷ sÃdhyasama÷ / yadi yathà lo«Âas tathÃ0tmà prÃptas tarhi yathÃ0tmà tathà lo«Âa iti / sÃdhyaÓ cÃ7yam Ãtmà kriyÃvÃn iti kÃmaæ lo«Âo 'pi sÃdhya÷ atha nai7vaæ na tarhi yathà lo«Âa÷ tathÃ0tmà // ete«Ãm uttaram NyS_5,1.5 kiæcit-sÃdharmyÃd upasaæhÃra-siddher vaidharmyÃd aprati«edha÷ // NySBh_5,1.5 alabhya÷ siddhasya nihnava÷ / siddhaæ ca kiæcit-sÃdhatmyÃd upamÃnaæ yathà gaus tathà gavaya iti tatra na labhyo go-gavayayor dharma-vikalpaÓ codayitum / evaæ sÃdhake dharme d­«ÂÃntÃ3di-sÃmarthya-yukte na labhya÷ sÃdhya-d­«ÂÃntayor dharma-vikalpÃd vaidharmyÃt prati«edho vaktum iti // NyS_5,1.6 sÃdhyÃ1tideÓÃc ca d­«ÂÃnto1papatte÷ // NySBh_5,1.6 yatra laukika-parÅk«akÃïÃæ buddhi-sÃmyaæ tenÃ7viparÅto 'rtho 'tidiÓyate praj¤ÃpanÃ1rtham / evaæ sÃdhyÃ1tideÓÃd d­«ÂÃnte upapadyamÃne sÃdhyatvam anupapannam iti // NyS_5,1.7 prÃpya sÃdhyam aprÃpya và heto÷ prÃptyÃ9viÓi«ÂatvÃd aprÃptyÃ9sÃdhakatvÃc ca prÃpty-aprÃptisamau // NySBh_5,1.7 hetu÷ prÃpya và sÃdhyaæ sÃdhayed aprÃpya và ? na tÃvat prÃpya prÃptyÃm aviÓi«ÂatvÃd asÃdhaka÷ / dvayor vidyamÃnayo÷ prÃptau satyÃæ kiæ kasya sÃdhakaæ sÃdhyaæ và ? aprÃpya sÃdhakaæ na bhavati nÃ7prÃpta÷ pradÅpa÷ prakÃÓayatÅ7ti / prÃptyà pratyavasthÃnaæ prÃptisama÷ aprÃptyà pratyavasthÃnam aprÃptisama÷ // anayor uttaram NyS_5,1.8 ghaÂÃ3di-ni«patti-darÓanÃt pŬane cÃ7bhicÃrÃd aprati«edha÷ // NySBh_5,1.8 ubhayathà khalv ayukta÷ prati«edha÷ kart­-karaïÃ1dhikaraïÃni prÃpya m­daæ ghaÂÃ3di-kÃryaæ ni«pÃdayanti abhicÃrÃc ca pŬane sati d­«Âam aprÃpya sÃdhakatvam iti // NyS_5,1.9 d­«ÂÃntasya kÃraïÃ1napadeÓÃt pratyavasthÃnÃc ca pratid­«ÂÃntena prasaÇga-pratid­«ÂÃntasamau// NySBh_5,1.9 sÃdhanasyÃ7pi sÃdhanaæ vaktavyam iti prasaÇgena pratyavasthÃnaæ prasaÇgasama÷ prati«edha÷ / kriyÃ-hetu-guïa-yogÅ kriyÃvÃæl lo«Âa iti hetur nÃ7padiÓyate na ca hetum antereïa siddhir astÅ7ti / pratid­«ÂÃntena pratyavasthÃnaæ pratid­«ÂÃntasama÷ / kriyÃvÃn Ãtmà kriyÃ-hetu-guïa-yogÃd lo«Âavad ity ukte pratid­«ÂÃnta upÃdÅyate --- kriyÃ-hetu-guïa-yuktam ÃkÃÓaæ ni«kriyaæ d­«Âam iti ka÷ punar ÃkÃÓasya kriyÃ-hetu-guïa÷ ? vÃyunà saæyoga÷ saæskÃrÃ1pek«a÷ vÃyu-vanaspati-saæyogavad iti // anayor uttaram NyS_5,1.10 pradÅpo1pÃdÃna-prasaÇga-viniv­ttivat tad-viniv­tti÷ // NySBh_5,1.10 idaæ tÃvad ayaæ p­«Âo vaktum arhati atha ke pradÅpam upÃdadate kim-arthaæ ve9ti ? did­k«amÃïà d­Óya-darÓanÃ1rtham iti / atha pradÅpaæ did­k«amÃïÃ÷ pradÅpÃ1ntaraæ kasmÃn no7pÃdadate ? antareïÃ7pi pradÅpÃ1ntataæ d­Óyate pradÅpa÷ tatra pradÅpa-darÓanÃ1rthaæ pradÅpo1pÃdÃnaæ nirarthakam / atha d­«ÂÃnta÷ kim-artham ucyata iti apraj¤Ãtasya j¤ÃpanÃ1rtham iti / atha d­«ÂÃnte kÃraïÃ1padeÓa÷ kim-arthaæ deÓyate[m­gyate] ? yadi praj¤ÃpanÃ1rthaæ praj¤Ãto d­«ÂÃnta÷ / sa khalu "laukika-parÅk«akÃïÃæ yasminn arthe buddhi-sÃmyaæ sa d­«ÂÃnta" iti tat-praj¤ÃpanÃ1rtha÷ kÃraïÃ1padeÓo nirarthaka iti prasaÇgasamasyo7ttaram // atha pratid­«ÂÃntasamasyo7ttaram NyS_5,1.11 pratid­«ÂÃnta-hetutve ca nÃ7hetur d­«ÂÃnta÷ // NySBh_5,1.11 pratid­«ÂÃntaæ bruvatà na viÓe«ahetur apadiÓyate anena prakÃreïa pratid­«ÂÃnata÷ sÃdhako na d­«ÂÃnta iti / evaæ pratid­«ÂÃnta-hetutve nÃ7hetur d­«ÂÃnta ity upapadyate / sa ca kathaæ hetur na syÃt ? yady aprati«iddha÷ sÃdhaka÷ syÃd iti // NyS_5,1.12 prÃg utpatte÷ kÃraïÃ1bhÃvÃd anutpattisama÷ // NySBh_5,1.12 anitya÷ Óabda÷ prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd ghaÂavad ity ukte apara Ãha --- prÃg utpatter anutpanne Óabde prayatnÃ3nantarÅyakatvam anityatva-kÃraïaæ nÃ7sti, tad-abhÃvÃn nityatvaæ prÃptaæ, nityasya co7tpattir nÃ7sti / anutpattyà pratyavasthÃnam anutpattisama÷ // asyo7ttaram NyS_5,1.13 tathÃ-bhÃvÃd utpannasya kÃraïo1papatter na kÃraïa-prati«edha÷ // NySBh_5,1.13 tathÃ-bhÃvÃd utpannasye7ti / utpanna÷ khalv ayaæ Óabda iti bhavati / prÃg utapatte÷ Óabda eva nÃ7sti, utpannasya Óabda-bhÃvÃc chabdasya sata÷ prayatnÃ3nantarÅyakatvam anityatva-kÃraïam upapadyate, kÃraïo7papatter ayukto 'yaæ do«a÷ "prÃg utpatte÷ kÃraïÃ1bhÃvÃd" iti // NyS_5,1.14 sÃmÃnya+d­«ÂÃntayor aindriyakatve samÃne nityÃ1nitya-sÃdharmyÃt saæÓayasama÷ // NySBh_5,1.14 anitya÷ Óabda÷ prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd ghaÂavad ity ukte hetau saæÓayena pratyavati«Âate --- sati prayatnÃ3nantarÅyakatve asty evÃ7sya nityena sÃmÃnyena sÃdharmyam aindriyakatvam, asti ca ghaÂenÃ7nityena, ato nityÃ1nitya-sÃdharmyÃd aniv­tti÷ saæÓaya iti // asyo7ttaram NyS_5,1.15 sÃdharmyÃt saæÓaye na saæÓayo vaidharmyÃd ubhayathà và saæÓaye 'tyanta-saæÓaya-prasaÇgo nityatvÃ1nabhyupagamÃc ca sÃmÃnysyÃ7prati«edha÷ // NySBh_5,1.15 viÓe«Ãd vaidharmyÃd avadhÃryamÃïe 'rthe puru«a iti, na sthÃïu-puru«a-sÃdharmyÃt saæÓayo 'vakÃÓaæ labhate / evaæ vaidharmyÃd viÓe«Ãt prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd avadhÃryamÃïe ÓabdasyÃ7nityatve nityÃ7nitya-sÃdharmyÃt saæÓayo 'vakÃÓaæ na labhate / yadi vai labhate, tata÷ sthÃïu-puru«a-sÃdharmyÃ1nucchedÃd atyantaæ saæÓaya÷ syÃt / g­hyamÃïe ca viÓe«e nityaæ sÃdharmyaæ saæÓaya-hetur iti nÃ7bhyupagamyate / na hi g­hyamÃïe puru«asya viÓe«e sthÃïu-puru«a-sÃdharmyaæ saæÓaya-hetur bhavati // NyS_5,1.16 ubhaya-sÃdharmyÃt prakriyÃ-siddhe÷ prakaraïasama÷ // NySBh_5,1.16 ubhayena nityena cÃ7nityena ca sÃdharmyÃt pak«a-pratipak«ayo÷ prav­tti÷ prakriyà / anitya÷ Óabda÷ prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd ghaÂavad ity eka÷ pak«aæ pravarttayati, dvitÅyaÓ ca nitya-sÃdharmyÃt pratipak«aæ pravarttayati --- nitya÷ Óabda÷ ÓrÃvaïatvÃc chabdatvavad iti / evaæ ca sati prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd iti hetur anitya-sÃdharmyeïa ucyamÃno na prakaraïam ativarttate , prakaraïÃ1nativ­tter nirïayÃ1nativartanam / samÃnaæ cai7tan nitya-sÃdharmyeïo7cyamÃïe hetau / tad idaæ prakaraïÃ1nativ­ttyà pratyavasthÃnaæ prakaraïasama÷ / samÃnaæ cai7tad vaidharmye 'pi, ubhaya-vaidharmyÃt prakriyÃ-siddhe÷ prakaraïasama iti // NyS_5,1.17 pratipak«Ãt prakaraïa-siddhe÷ prati«edhÃ1nupapatti÷ pratipak«o7papatte÷ // NySBh_5,1.17 ubhaya-sÃdharmyÃt prakriyÃ-siddhaæ bruvatà pratipak«Ãt prakriyÃ-siddhir uktà bhavati / yady ubhaya-sÃdharmyaæ, tatra ekatara÷ pratipak«a ity evaæ saty upapanna÷ pratipak«o bhavati / pratipak«o1papatter anupapanna÷ prati«edha÷, yadi pratipak«o1papatti÷ prati«edho no7papadyate, atha prati«edho1papatti÷ pratipak«o no7papadyate, pratipak«o1papatti÷ prati«edho1papattiÓ ce7ti viprati«iddham iti / tattvÃ7navadhÃraïÃc ca prakriyÃ-siddhir viparyaye prakaraïÃ7vasÃnÃt, tattvÃ1vadhÃraïe hy avasitaæ prakaraïaæ bhavatÅ7ti // NyS_5,1.18 traikÃlyÃ1siddher hetor ahetusama÷ // NySBh_5,1.18 hetu÷ sÃdhanam, tat sÃdhyÃt pÆrvaæ paÓcÃt saha và bhavet / yadi pÆrvaæ sÃdhanam, asati sÃdhye kasya sÃdhanam ? atha paÓcÃd, asati sÃdhane kasye7daæ sÃdhyam ? atha yugapat sÃdhya-sÃdane, dvayor vidyamÃnayo÷ kiæ kasya sÃdhanaæ kiæ kasya sÃdhyam iti hetur ahetunà na viÓi«yate / ahetunà sÃdharmyÃt prayavasthÃnam ahetusama÷ // NyS_5,1.19 na hetuta÷ sÃdhya-siddhes traikÃlyÃ1siddhi÷ // NySBh_5,1.19 na traikÃlyÃ1siddhi÷ / kasmÃt ? hetuta÷ sÃdhya-siddhe÷ / nirvartanÅyasya nirv­ttir vij¤eyasya vij¤Ãnam ubhayaæ kÃraïato d­Óyate, so 'yaæ mahÃn pratyak«a-vi«aya udÃharaïam iti / yat tu khalÆ7ktam asati sÃdhye kasya sÃdhanam iti ? yat tu nirvatyate yac ca vij¤Ãpyate tasye7ti // NyS_5,1.20 prati«edÃ1nupapatteÓ ca prati«eddhavyÃ7prati«edha÷ // NySBh_5,1.20 pÆrvaæ paÓcÃd yugapad và prati«edha iti no7papadyate, prati«edhÃ7nupapatte÷ sthÃpanÃ-hetu÷ siddha iti // NyS_5,1.21 arthÃ3pattita÷ pratipak«a-siddher arthÃpattisama÷ // NySBh_5,1.21 anitya÷ Óabda÷ prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd ghaÂavad iti sthÃpite pak«e arthÃ3pattyà pratipak«aæ sÃdhayato 'rthÃpattisama÷ / yadi prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd anitya-sÃdharmyÃd anitya÷ Óabda iti, arthÃd Ãpadyate nitya-sÃdharmyÃn nitya iti, asti cÃ7sya nityena sÃdharmyam asparÓatvam iti // asyo7ttaram NyS_5,1.22 anuktasyÃ7rthÃ3patte÷ pak«a-hÃner upapattir anuktatvÃd anaikÃnatikatvÃc cÃ7rthÃ3patte÷ // NySBh_5,1.22 anupapÃdya sÃmarthyam anuktam arthÃd Ãpadyate iti bruvata÷ pak«a-hÃner upapattir anuktatvÃt, anitya-pak«a-siddhÃv arthÃd Ãpannaæ nitya-pak«asya hÃnir iti / anaikÃnatikatvÃc cÃ7rthÃ3patte÷ / ubhaya-pak«a-samà ce7yam arthÃpatti÷ / yadi nitya-sÃdharmyÃd asparÓatvÃd ÃkÃÓavac ca nitya÷ Óabda÷, arthÃd Ãpanna, anitya-sÃdharmyÃt prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd anitya iti / na ce7yaæ viparyaya-mÃtrÃd ekÃntenÃ7rthÃ3patti÷ / na khalu vai ghaïasya grÃvïa÷ patanam ity arthÃd Ãpadyate --- dravÃïÃm apÃæ patanÃ1bhÃva iti // NyS_5,1.23 eka-dharmo1papatter aviÓe«e sarvÃ1viÓe«a-prasaÇgÃt sad-bhÃvo1papatter aviÓe«asama÷ // NySBh_5,1.23 eko dharma÷ prayatnÃ3nantarÅyakatvaæ Óabda-ghaÂayor upapadyata ity aviÓe«e ubhayor anityatve, sarvÃ1viÓe«a÷ prasajyate / katham ? sad-bhÃvo1papatte÷ / eko dharma÷ sad-bhÃva÷ sarvasyo7papadyate, sad-bhÃvo1papatte÷ sarvÃ1viÓe«a-prasaÇgÃt pratyavasthÃnam aviÓe«asama÷ // NyS_5,1.24 kvacit tad-dharmo7papatte÷ kvacic cÃ7nupapatte÷ prati«edhÃ1bhÃva÷ // NySBh_5,1.24 yathà sÃdhya-d­«ÂÃntayor eka-dharmasya prayatnÃ3nantarÅyakatvasyo7papatter anityatvaæ dharmÃ1ntaram aviÓe«a÷, nai7vaæ sarva-bhÃvÃnÃæ sad-bhÃvo7papatti-nimittaæ dharmÃ1ntaram asti, yena aviÓe«a÷ syÃt / atha matam anityatvam eva dharmÃ1nataraæ sad-bhÃvo1papatti-nimittaæ bhÃvÃnÃæ sarvatra syÃd iti, evaæ khalu vai kalpyamÃne anityÃ÷ sarve bhÃvÃ÷ sad-bhÃvo1papatter iti pak«a÷ prÃpnoti / tatra pratij¤Ã2rtha-vyatiriktam anyad udÃharaïaæ nÃ7sti, anudÃharaïaÓ ca hetur nÃ7stÅ7ti / pratij¤ai2ka-deÓasya co7dÃharaïatvam anupapannam, na hi sÃdhyam udÃharaïaæ bhavati / sataÓ ca nityÃ7nitya-bhÃvÃd anityatvÃ1nupapatti÷ / tasmÃt sad-bhÃvo1papatte÷ sarvÃ1viÓe«a-prasaÇga iti nirabhidheyam etad vÃkyam iti / sarva-bhÃvÃnÃæ sad-bhÃvo1papatter anityatvam iti bruvatÃ9nuj¤Ãtaæ ÓabdasyÃ7nityatvaæ, tatrÃ7nupapanna÷ prati«edha iti // NyS_5,1.25 ubhaya-kÃraïo1papatter upapattisama÷ // NySBh_5,1.25 yady anityatva-kÃraïam upapadyate Óabdasye7ty anitya÷ Óabdo nityatva-kÃraïam apy upapadyate 'syÃ7sparÓatvam iti nityatvam apy upapadyate / ubhayasyÃ7nityatvasya nityatvasya ca kÃraïo1papattyà pratyavasthÃnam upapattisama÷ // NyS_5,1.26 upapatti-kÃraïÃ1bhyanuj¤ÃnÃd aprati«edha÷ // NySBh_5,1.26 ubhaya-kÃraïo1papatter iti bruvatà nÃ7nityatva-kÃraïo7papatter anityatvaæ prati«idhyate, yadi prati«idhyate no7bhaya-kÃraïo1papatti÷ syÃt / ubhaya-kÃraïo1papatti-vacanÃd anityatva-kÃraïo1papattir abhyanuj¤Ãyate, abhyanuj¤ÃnÃd anupapanna÷ prati«edha÷ / vyÃghÃtÃt prati«edha iti cet, samÃno vyÃghÃta÷ / ekasya nityatvÃ1nityatva-prasaÇgaæ vyÃhataæ bruvato9ktaæ prati«edha iti cet ? sva-pak«a-para-pak«ayo÷ samÃno vyÃghÃta÷, sa ca nai7katarasya sÃdhaka iti // NyS_5,1.27 nirdi«Âa-kÃraïÃ1bhÃve 'py upalambhÃd upalabdhisama÷ // NySBh_5,1.27 nirdi«Âasya prayatnÃ3nantarÅyakatvasyÃ7nityatva-kÃraïasyÃ7bhÃve 'pi vÃyu-nodanÃd v­k«a-ÓÃkhÃ-bhaÇga-jasya ÓabdasyÃ7nityatvam upalabhyate / nirdi«Âasya sÃdhanasyÃ7bhÃve 'pi sÃdhya-dharmo7palabdhyà pratyavasthÃnam upalabdhisama÷ // asyo7ttaram NyS_5,1.28 kÃraïÃ1ntarÃd api tad-dharmo1papatter aprati«edha÷ // NySBh_5,1.28 prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd iti bruvatà kÃraïata utpattir abhidhÅyate, na kÃryasya kÃraïa-niyama÷ / yadi ca kÃraïÃ1ntarÃd apy utpadyamÃnasya Óabdasya tad anityatvam upapadyate, kim atra prati«idhyata iti // na prÃg uccÃraïÃd vidyamÃnasya ÓabdasyÃ7nupalabdhi÷, kasmÃt ? ÃvaraïÃ3dy-anupalabdhe÷ / yathà vidyamÃnasyo7dakÃ3der arthasyÃ8varaïÃ3der anupalabdhi÷ nai7vaæ ÓabdasyÃ7grahaïa-kÃraïenÃ8varanÃ3dinÃ9nupalabdhi÷ / g­hyeta cai7tad asyÃ7grahaïa-kÃraïam udakÃ3divat, na g­hyate / tasmÃd udakÃ3di-viparÅta÷ Óabdo 'nupalabhyamÃna iti / NyS_5,1.29 tad-anupalabdher anupalambhÃd abhÃva-siddhau tad-viparÅto7papatter anupalabdhisama÷ // NySBh_5,1.29 te«Ãm ÃvaraïÃ3dÅnÃm anupalabdhir no7palabhyate / anupalambhÃn nÃ7stÅ7ty abhÃvo 'syÃ÷ sidhyati / abhÃva-siddhau hetv-abhÃvÃt tad-viparÅtam astitvam ÃvaraïÃ3dÅnÃm avadhÃryate / tad-viparÅto1papatter yat-pratij¤Ãtaæ "na prÃg uccÃraïÃd vidyamÃnasya ÓabdasyÃ7nupalabdhir ity" etan na sidhyati / so 'yaæ "hetur ÃvaraïÃ3dy-anupalabdher" ity ÃvaraïÃ8di«u cÃ8varaïÃ3dy-anupalabdhau ca samayÃ1nupalabdhyà pratyavasthito 'nupalabdhisamo bhavati // asya uttaram NyS_5,1.30 anupalambhÃ3tmakatvÃd anupalabdher ahetu÷ // NySBh_5,1.30 ÃvaraïÃ3dy-anupalabdhir nÃ7sti, anupalambhÃd ity ahetu÷ / kasmÃt ? anupalambhÃ3tmakatvÃd anupalabdhe÷ / upalambhÃ1bhÃva-mÃtratvÃd anupalabdhe÷ / yad asti tad upalabdher vi«aya÷, upalabdhyà tad astÅ7ti pratij¤Ãyate / yan nÃ7sti tad anupalabdher vi«aya÷, anupalabhyamÃnaæ nÃ7stÅ7ti pratij¤Ãyate / so 'yam ÃvaraïÃ3dy-anupalabhe÷ anupalambha upalabdhy-abhÃve 'nupalabdhau svavi«aye pravarttamÃno na svavi«ayaæ prati«edhati / aprati«iddhà cÃ8varaïÃ3dy-anupalabdhi hetutvÃya kalpate / ÃvaraïÃ3dÅni tu vidyamÃnatvÃd upalabdher vi«ayÃ÷, te«Ãm upalabdhyà bhavitavyam / yat tÃni no7palabhyante, tad-upalabdhe÷ svavi«aya-pratipÃdikÃyà abhÃvÃd anupalambhÃd anupalabdher vi«ayo gamyate --- na santy ÃvaraïÃ3dÅni ÓabdasyÃ7grahaïa-kÃraïÃnÅ7ti / anupalambhÃt tv anupalabhi÷ sidhyati, vi«aya÷ sa tasye7ti // NyS_5,1.31 j¤Ãna-vikalpÃnÃæ ca bhÃvÃ1bhÃva-saævedanÃd adhyÃtmam // NySBh_5,1.31 ahetur iti varttate / ÓarÅre ÓarÅre j¤Ãna-vikalpÃnÃæ bhÃvÃ1bhÃvau saævedanÅyau / asti me saæÓayaj¤Ãnaæ nÃ7sti me saæÓayaj¤Ãnam iti / evaæ pratyak«Ã1numÃnÃ3gama-sm­ti-j¤Ãne«u / se9yam ÃvaraïÃ3dy-anupalabdhir upalabdhy-abhÃva÷ svasaævedya÷ --- nÃ7sti me ÓabdasyÃ8varaïÃ3dy-upalabdhir iti no7palabdhyante ÓabdasyÃ7grahaïa-kÃraïÃny ÃvaraïÃ3dÅnÅ7ti / tatra yad uktaæ tad-anupalabdher anupalambhÃd abhÃva-siddhir iti, etan no7papadyate // NyS_5,1.32 sÃdharmyÃt tulya-dharmo7papatte÷ sarvÃ1nityatva-prasaÇgÃd anityasama÷ // NySBh_5,1.32 sÃdharmyÃt tulya-dharmo7papatte÷ sarvÃ1nityatva-prasaÇgÃd anityasama÷ //5,1.32 anityena ghaÂena sÃdharmyÃd anitya÷ Óabda iti bruvato 'sti ghaÂenÃ7nityena sarvabhÃvÃnÃæ sÃdharmyam iti sarvasyÃ7nityatvam ani«Âaæ sampadyate / so 'yam anityatvena pratyavasthÃnÃd anityasama iti // NySBh_ asyo7ttaram NyS_5,1.33 sÃdharmyÃd asiddhe÷ prati«edhÃ1siddhi÷ prati«edhya-sÃdharmyÃt // NySBh_5,1.33 pratij¤Ã4dy-avayava-yuktaæ vÃkyaæ pak«a-nivartakaæ pratipak«a-lak«aïaæ prati«edha÷ / tasya pak«eïa prati«edhyena sÃdharmyaæ pratij¤Ã4di-yoga÷ / tad yady anitya-sÃdharmyÃd anityatvasyÃ7siddhi÷, sÃdharmyÃd asiddhe÷ prati«edhasyÃ7py asiddhi÷, prati«edhyena sÃdharmyÃd iti // NyS_5,1.34 d­«ÂÃnte ca sÃdhya-sÃdhana-bhÃvena praj¤Ãtasya dharmasya hetutvÃt tasya co7bhayathÃ-bhÃvÃn nÃ7viÓe«a÷ // NySBh_5,1.34 d­«ÂÃnte ya÷ khalu dharma÷ sÃdhya-sÃdhana-bhÃvena praj¤Ãyate, sa hetutvenÃ7bhidhÅyate / sa co7bhayathà bhavati, kenacit samÃna÷ kutaÓcid viÓi«Âa÷ / sÃmÃnyÃt sÃdharmyaæ viÓe«Ãc ca vaidharmyam / evaæ sÃdharmya-viÓe«o hetu÷, nÃ7viÓe«eïa sÃdharmya-mÃtraæ vaidharmya-mÃtraæ và / sÃdharmya-mÃtraæ vaidharmya-mÃtraæ cÃ8Óritya bhavÃn Ãha ---"sÃdharmyÃt tulya-dharmo1papatte÷ sarvÃ1nityatva-prasaÇgÃd anityasama" iti, etad ayuktam iti / aviÓe«asama-prati«edhe ca yad uktaæ tad api veditavyam // NyS_5,1.35 nityam anitya-bhÃvÃd anitye nityatvo1papatter nityasama÷ // NySBh_5,1.35 anitya÷ Óabda iti pratij¤Ãyate / tad anityatvaæ kiæ Óabde nityam athÃ7nityam ? yadi tÃvat sarvadà bhavati ? dharmasya sadà bhÃvÃd dharmiïo 'pi sadà bhÃva iti nitya÷ Óabda iti / atha na sarvadà bhavati ? anityatvasyÃ7bhÃvÃn nitya÷ Óabda÷ / evaæ nityatvena pratyavasthÃnÃn nityasama÷ // asyo7ttaram NyS_5,1.36 prati«edhye nityam anitya-bhÃvÃd anitye 'nityatvo1papatte÷ prati«edhÃ1bhÃva÷ // NySBh_5,1.36 prati«edhye Óabde nityam anityatvasya bhÃvÃd ity ucyamÃne 'nuj¤Ãtaæ ÓabdasyÃ7nityatvam, anityatvo1papatteÓ ca "nÃ7nitya÷ Óabda" iti prati«edho no7papadyate / atha nÃ7bhyupagamyate, nityam anityatvasya bhÃvÃd iti hetur na bhavatÅ7ti hetv-abhÃvÃt prati«edhÃ1nupapattir iti / utapannasya nirodhÃd abhÃva÷ ÓabdasyÃ7nityatvaæ, tatra paripraÓnÃ1nupapatti÷ / yo 'yaæ paripaÓna÷ --- tad anityatvaæ kiæ Óabde sarvadà bhavati atha ne7ti, ayam anupapanna÷ / kasmÃt ? utpannasya yo nirodhÃd abhÃva÷ Óabdasya tad anityatvam ; evaæ ca saty adhikaraïÃ3dheya-vibhÃgo vyÃghÃtÃn nÃ7stÅ7ti / nityÃ1nityatva-virodhÃc ca / nityatvam anityatvaæ ca ekasya dharmiïo dharmÃv iti virudhyete, na sambhavata÷ / tatra yad uktaæ --- nityam anityatvasya bhÃvÃn nitya eva, tad avartamÃnÃ1rtham uktam iti // NyS_5,1.37 prayatna-kÃryÃ1nekatvÃt kÃryasama÷ // NySBh_5,1.37 prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd anitya÷ Óabda iti / yasya prayatnÃ1nantaram Ãtma-lÃbha÷ tat khalv abhÆtvà bhavati, yathà ghaÂÃ3di-kÃryam ; anityam iti ca bhÆtvà na bhavatÅ7ty etad vij¤Ãyate / evam avasthite prayatna-kÃryÃ1nekatvÃd iti prati«edha ucyate / prayatnÃ1nantaram Ãtma-lÃbhaÓ ca d­«Âo ghaÂÃ3dÅnÃm, vyavadhÃnÃ1pohÃc cÃ7bhivyaktir vyavahitÃnÃm / tat kiæ prayatnÃ1nantaram Ãtma-lÃbha÷ ÓabdasyÃ7ho 'bhivyaktir iti viÓe«o nÃ7sti / kÃryÃ1viÓe«eïa pratyavasthÃnaæ kÃryasama÷ // asyo7ttaram NyS_5,1.38 kÃryÃ1nyatve prayatnÃ1hetutvam anupalabdhi-kÃraïo1papatte÷ // NySBh_5,1.38 sati kÃryÃ1nyatve anupalabdhi-kÃraïo1papatte÷ prayatnasyÃ7hetutvaæ ÓabdasyÃ7bhivyaktau / yatra prayatnÃ1nantaram abhivyaktis tatrÃ7nupalabdhi-kÃraïaæ vyavadhÃnam upapadyate, vyavadhÃnÃ1pohÃc ca prayatnÃ1nantara-bhÃvino 'rthasyo7palabdhilak«aïÃ9bhivyaktir bhavatÅ7ti, na tu ÓabdasyÃ7nupalabdhi-kÃraïaæ kiæcid upapadyate, yasya prayatnÃ1nantaram apohÃc chabdasyo7palabhi-lak«aïÃ9bhivyaktir bhavatÅ7ti, tasmÃd utpadyate Óabdo nÃ7bhivyajyate iti // hetoÓ ced anaikÃntikatvam upapadyate anaikÃtikatvÃd asÃdhaka÷ syÃd iti / yadi cÃ7naikÃntikatvÃd asÃdhakatvam --- NyS_5,1.39 prati«edhe 'pi samÃno do«a÷ // NySBh_5,1.39 prati«edho 'py anaikÃntika÷, kiæcit prati«edhati kiæcin ne7ti anaikÃntikatvÃd asÃdhaka iti / atha và ÓabdasyÃ7nityatva-pak«e prayatnÃ1nantaram utpÃdo nÃ7bhivyaktir iti viÓe«a-hetv-abhÃva÷, nityatva-pak«e 'pi prayatnÃ1nantaram abhivyaktir no7tpÃda iti viÓe«a-hetv-abhÃva÷ / so 'yam ubhaya-pak«a-samo viÓe«a-hetv-abhÃva ity ubhayam apy anaikÃtikam iti // NyS_5,1.40 sarvatrai7vam // NySBh_5,1.40 sarve«u sÃdharmya-prabh­ti«u prati«edha-hetu«u yatra yatrÃ7viÓe«o d­Óyate tatro7bhayo÷ pak«ayo÷ sama÷ prasajyata iti // NyS_5,1.41 prati«edha-viprati«edhe prati«edha-do«avad do«a÷ // NySBh_5,1.41 yo 'yaæ prati«edhe 'pi samÃno do«o 'naikÃntikatvam Ãpadyate so 'yaæ prati«edhasya viprati«edhe 'pi samÃna÷ / tatrÃ7nitya÷ Óabda÷ prayatnÃ3nantarÅyakatvÃd iti sÃdhana-vÃdina÷ sthÃpanà prathama÷ pak«a÷ / "prayatna-kÃryÃ1nekatvÃt kÃryasama" iti dÆ«aïa-vÃdina÷ prati«edha-hetunà dvitÅya÷ pak«a÷ / sa ca prati«edha ity ucyate / tasyÃ7sya prati«edhe 'pi samÃno do«a iti t­tÅya÷ pak«a÷ viprati«edha ucyate / tasmin prati«edha-viprati«edhe 'pi samÃno do«o 'naikÃntikatvaæ caturtha÷ pak«a÷ // NyS_5,1.42 prati«edhaæ sado«am abhyupetya prati«edha-viprati«edhe samÃno do«a-prasaÇgo matÃ1nuj¤Ã // NySBh_5,1.42 prati«edhaæ dvitÅyaæ pak«aæ sado«am abhyupetya tad-uddhÃram ak­tvÃ9nuj¤Ãya prati«edha-viprati«edhe t­tÅya-pak«e samÃnam anaikÃntikatvam iti samÃnaæ dÆ«aïaæ prasa¤jayato dÆ«aïa-vÃdino matÃ1nuj¤Ã prasajyata iti pa¤cama÷ pak«a÷ // NyS_5,1.43 sva-pak«a-lak«aïÃ1pek«o2papatty-upasaæhÃre hetu-nirdeÓe para-pak«a-do«Ã1bhyupagamÃt samÃno do«a÷ // NySBh_5,1.43 sthÃpanÃ-pak«e prayatna-kÃryÃ1nekatvÃd iti do«a÷ sthÃpanÃ-hetu-vÃdina÷ sva-pak«a-lak«aïo bhavati / kasmÃt ? sva-pak«a-samutthatvÃt / so 'yaæ sva-pak«a-lak«aïaæ do«am apek«amÃïo 'nuddh­tyÃ7nuj¤Ãya prati«edhe 'pi samÃno do«a ity upapadyamÃnaæ do«aæ para-pak«e upasaæharati / itthaæ cÃ7naikÃntika÷ prati«edha iti hetuæ nirdiÓati / tatra sva-pak«a-lak«aïÃ1pek«ayo9papadyamÃna-do«o1pasaæhÃre hetu-nirdeÓe ca saty anena para-pak«a-do«o 'bhyupagato bhavati / kathaæ k­tvà ? ya÷ pareïa prayatna-kÃryÃ1nekatvÃd-ity-ÃdinÃ9naikÃntika-do«a ukta÷, tam anuddh­tya prati«edhe 'pi samÃno do«a ity Ãha / evaæ sthÃpanÃæ sado«Ãm abhyupetya prati«edhe 'pi samÃnaæ do«aæ prasa¤jayata÷ para-pak«Ã1bhyupagamÃt samÃno do«o bhavati / yathà parasya prati«edhaæ sado«am abhyupetya prati«edha-viprati«edhe 'pi samÃno do«aprasaÇgo matÃ1nuj¤Ã prasajyata iti, tathÃ9syÃ7pi sthÃpanÃæ sado«Ãm abhyupetya prati«edhe 'pi samÃnaæ do«aæ prasa¤jayato matÃ1nuj¤Ã prasajyata iti / sa khalv ayaæ «a«Âa÷ pak«a÷ / tatra khalu sthÃpanÃ-hetu-vÃdina÷ prathama-t­tÅya-pa¤cama-pak«Ã÷, prati«edha-hetu-vÃdina÷ dvitÅya-caturtha-«a«Âa-pak«Ã÷ te«Ãæ sÃdhv-asÃdhutÃyÃæ mÅmÃæsyamÃnÃyÃæ caturtha-«a«Âayor arthÃ1viÓe«Ãt punar-ukta-do«a-prasaÇga÷ / caturtha-pak«e samÃna-do«atvaæ parasyo7cyate ---"prati«edha-viprati«edhe prati«edha-do«avad do«a" iti / «a«Âe 'pi "para-pak«a-do«Ã1bhyupagamÃt samÃno do«a" iti samÃna-do«atvam evo7cyate, nÃ7rtha-viÓe«a÷ kaÓcid asti / samÃnas t­ÂÅya-pa¤camayo÷ punar-ukta-do«a-prasaÇga÷, t­ÂÅya-pak«e 'pi "prati«edhe 'pi samÃno do«a" iti samÃnatvam abhyupagamyate / pa¤cama-pak«e 'pi "prati«edha-viprati«edhe samÃno do«a-prasaÇgo"+abhyupagamyate, nÃ7rtha-viÓe«a÷ kaÓcid ucyata iti / tatra pa¤cama-«a«Âa-pak«ayor arthÃ1viÓe«Ãt punar-ukta-do«a-prasaÇga÷, t­tÅya-caturthayor matÃ1nuj¤Ã, prathama-dvitÅyayor viÓe«a-hetv-abhÃva iti «aÂpak«yÃm ubhayor asiddhi÷ / kadà «aÂpak«Å ? yadà "prati«edhe 'pi samÃno do«a" ity evaæ pravarttate / tado9bhayo÷ pak«ayor asiddhi÷ / yadà tu "kÃryÃ1nyatve prayatnÃ1hetutvam anupalabdhi-kÃraïo1papatter" ity anena t­ÂÅya-pak«o yajyate, tadà viÓe«a-hetu-vacanÃt "prayatnÃ1nantaram Ãtma-lÃbha÷ Óabdasya, nÃ7bhivyaktir" iti siddha÷ prathama-pak«o na «aÂpak«Å pravartata iti //