Gautama: Nyayasutra 5.1, with Nyayasutrabhasya by Vatsyayana Based on the ed. by Amarendramohan Tarkatirtha, Calcutta 1944 (Calcutta Sanskrit Series, 29) Input by Takuya Ono ANALYTIC TEXT (BHELA conventions) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ANALYTIC VERSION according to BHELA conventions: Sandhi markers: (. =short vowel, - =long vowel) in word-sandhi: 1: . . e.g.: veda+anta = vedà1nta 2: - . 3: . - 4: - - in sentence-sandhi: 7: . . e.g.: ca+api = cà7pi 8: . - 9: - . 0: - - PADA MARKERS For a four-pada verse: ........ $ ........ & ........ % ........ // For a six-pada verse: ........ $ ........ & ........ % ........ \ ........ # ........ // NySBh_5,1.0 sàdharmya-vaidharmyàbhyàü pratyavasthànasya vikalpàj jàtibahutvam iti saükùepeõo7ktaü, tad vistareõa vibhajyate --- tàþ khalv imà jàtayaþ sthàpanà-hetau prayukte caturviü÷atiþ pratiùedhahetavaþ / NyS_5,1.1 sàdharmya-vaidharmyo1tkarùà1pakarùa-varõyà1varõya-vikalpa-sàdhya-pràpty-apràpti-prasaïga-pratidçùñàntà1nutpatti-saü÷aya-prakaraõà1hetv-arthàpatty-avi÷eùo1papatty-upalabdhy-anupalabdhy-anitya-nitya-kàryasamàþ // NySBh_5,1.1 jàteþ saükùepeõo7ktàyà vistaro vaktavya itã7dànãm àrabhyate sàdharmyà3di-såtram --- sàdharmya-vaidharmyo1tkarùà1pakarùa-varõyà1varõya-vikalpa-sàdhya-pràpty-apràpti-prasaïga-pratidçùñàntà1nutpatti-saü÷aya-prakaraõà1hetv-arthàpatty-avi÷eùo1papatty-upalabdhy-anupalabdhy-anitya-nitya-kàryasamàþ / sàdharmyeõa pratyavasthànam avi÷iùyamàõaü sthàpanà-hetutaþ sàdharmyasamaþ / avi÷eùaü tatra tatro7dàhariùyàmaþ / evaü vaidharmyasama-prabhçtayo 'pi nirvaktavyàþ // NySBh_20// NyS_5,1.2 sàdharmya-vaidharmyàbhyàm upasaühàre tad-dharma-viparyayo1papatteþ sàdharmya-vaidharmyasamau // NySBh_5,1.2 sàdharmyeõo7pasaühàre sàdhyadharmaviparyayo1papatteþ sàdharmyeõai7va pratyavasthànam avi÷iùyamàõaü sthàpanà-hetutaþ sàdharmyasamaþ pratiùedhaþ / nidar÷anaü kriyàvàn àtmà dravyasya kriyà-hetu-guõa-yogàt / dravyaü loùñaþ kriyà-hetu-guõa-yuktaþ kriyàvàüs tathà cà8tmà tasmàt kriyàvàn iti / evam upasaühçte paraþ sàdharmyeõai7va pratyavatiùñhate niùkriya àtmà vibhuno dravyasya niùkriyatvàd vibhu cà8kà÷aü niùkriyaü ca tathà cà8tmà tasmàn niùkriya iti / na cà7sti vi÷eùa-hetuþ kriyàvat-sàdharmyàt kriyàvatà bhavitavyaü na punar akriyasàdharmyàd niùkriyeõe7ti / vi÷eùa-hetv-abhàvàt sàdharmyasamaþ pratiùedho bhavati / atha vaidharmyasamaþ kriyà-hetu-guõa-yukto loùñaþ paricchinno dçùño na ca tathà0tmà tasmàn na loùñavat kriyàvàn iti / na cà7sti vi÷eùa-hetuþ kriyàvat-sàdharmyàt kriyàvatà bhavitavyaü na punaþ kriyàvad-vaidharmyàd akriyeõe7ti vi÷eùa-hetv-abhàvàd vaidharmyasamaþ / vaidharmyeõa co7pasaühàraþ niùkriya àtmà vibhutvàt kriyàvad dravyam avibhu dçùñaü niùkriyaü loùñaþ na ca tathà0tmà tasmàn niùkriya iti / vaidharmyeõa pratyavasthànaü niùkriyaü dravyam àkà÷aü kriyà-hetu-guõa-rahitaü dçùñaü na ca tathà0tmà tasmàn na niùkriya iti / na cà7sti vi÷eùa-hetuþ kriyàvad-vaidharmyàn niùkriyeõa bhavitavyaü na punar akriyavaidharmyàt kriyàvate9ti vi÷eùa-hetv-abhàvàd vaidharmyasamaþ / atha sàdharmyasamaþ kriyàvàül loùñaþ kriyà-hetu-guõa-yukto dçùñaþ tathà cà8tmà tasmàt kriyàvàn iti na cà7sti vi÷eùa-hetuþ kriyàvad-vaidharmyàn niùkriyo na punaþ kriyàvat-sàdharmyàt kriyàvàn iti vi÷eùa-hetv-abhàvàt sàdharmyasamaþ // NyS_5,1.3 gotvàd go-siddhivat tat-siddhiþ // NySBh_5,1.3 sàdharmya-màtreõa vaidharmya-màtreõa ca sàdhya-sàdhane pratij¤àyamàne syàd avyavasthà sà tu dharma-vi÷eùe no7papadyate go-sàdharmyàd gotvàj jàti-vi÷eùàd gauþ sidhyati na tu sàsnà4di-sambandhàt / a÷và3di-vaidharmyàd gotvàd eva gauþ sidhyati na guõà3di-bhedàt / tac cai7tat kçta-vyàkhyànam avayava-prakaraõe pramàõànàm abhisambandhàc cai7kà1rtha-kàritvaü samànaü vàkye iti / hetv-àbhàsà÷rayà khalv iyam avyavasthe9ti // NyS_5,1.4 sàdhya-dçùñàntayor dharma-vikalpàd ubhaya-sàdhyatvàc co7tkar÷à1pakar÷a-varõyà1varõya-vikalpa-sàdhyasamàþ // NySBh_5,1.4 dçùñàntadharmaü sàdhye samàsa¤jayata utkar÷asamaþ / yadi kriyà-hetu-guõa-yogàl loùñavat kriyàvàn àtmà loùñavad eva spar÷avàn api pràpnoti / atha na spar÷avàül loùñavat kriyàvàn api na pràpnoti viparyaye và vi÷eùo vaktavya iti / sàdhye dharmà1bhàvaü dçùñàntàt prasa¤jayato 'pakar÷asamaþ / loùñaþ khalu kriyàvàn avibhur dçùñaþ kàmam àtmà9pi kriyàvàn avibhur astu viparyaye và vi÷eùo vaktavya iti / khyàpanãyo varõyo viparyayàd avarõyaþ tàv etau sàdhya-dçùñànta-dharmau viparyasyato varõyàvarõyasamau bhavataþ / sàdhana-dharma-yukte dçùñànte dharmà1ntara-vikalpàt sàdhya-dharma-vikalpaü prasa¤jayato vikalpasamaþ / kriyà-hetu-guõa-yuktaü kiücid guru yathà loùñaþ kiücil laghu yathà vàyuþ evaü kriyà-hetu-guõa-yuktaü kiücit kriyàvat syàd yathà loùñaþ kiücid akriyaü yathà0tmà vi÷eùo và vàcya iti / hetv-àdy-avayava-sàmarthya-yogã dharmaþ sàdhyaþ taü dçùñànte prasa¤jayataþ sàdhyasamaþ / yadi yathà loùñas tathà0tmà pràptas tarhi yathà0tmà tathà loùña iti / sàdhya÷ cà7yam àtmà kriyàvàn iti kàmaü loùño 'pi sàdhyaþ atha nai7vaü na tarhi yathà loùñaþ tathà0tmà // eteùàm uttaram NyS_5,1.5 kiücit-sàdharmyàd upasaühàra-siddher vaidharmyàd apratiùedhaþ // NySBh_5,1.5 alabhyaþ siddhasya nihnavaþ / siddhaü ca kiücit-sàdhatmyàd upamànaü yathà gaus tathà gavaya iti tatra na labhyo go-gavayayor dharma-vikalpa÷ codayitum / evaü sàdhake dharme dçùñàntà3di-sàmarthya-yukte na labhyaþ sàdhya-dçùñàntayor dharma-vikalpàd vaidharmyàt pratiùedho vaktum iti // NyS_5,1.6 sàdhyà1tide÷àc ca dçùñànto1papatteþ // NySBh_5,1.6 yatra laukika-parãkùakàõàü buddhi-sàmyaü tenà7viparãto 'rtho 'tidi÷yate praj¤àpanà1rtham / evaü sàdhyà1tide÷àd dçùñànte upapadyamàne sàdhyatvam anupapannam iti // NyS_5,1.7 pràpya sàdhyam apràpya và hetoþ pràptyà9vi÷iùñatvàd apràptyà9sàdhakatvàc ca pràpty-apràptisamau // NySBh_5,1.7 hetuþ pràpya và sàdhyaü sàdhayed apràpya và ? na tàvat pràpya pràptyàm avi÷iùñatvàd asàdhakaþ / dvayor vidyamànayoþ pràptau satyàü kiü kasya sàdhakaü sàdhyaü và ? apràpya sàdhakaü na bhavati nà7pràptaþ pradãpaþ prakà÷ayatã7ti / pràptyà pratyavasthànaü pràptisamaþ apràptyà pratyavasthànam apràptisamaþ // anayor uttaram NyS_5,1.8 ghañà3di-niùpatti-dar÷anàt pãóane cà7bhicàràd apratiùedhaþ // NySBh_5,1.8 ubhayathà khalv ayuktaþ pratiùedhaþ kartç-karaõà1dhikaraõàni pràpya mçdaü ghañà3di-kàryaü niùpàdayanti abhicàràc ca pãóane sati dçùñam apràpya sàdhakatvam iti // NyS_5,1.9 dçùñàntasya kàraõà1napade÷àt pratyavasthànàc ca pratidçùñàntena prasaïga-pratidçùñàntasamau// NySBh_5,1.9 sàdhanasyà7pi sàdhanaü vaktavyam iti prasaïgena pratyavasthànaü prasaïgasamaþ pratiùedhaþ / kriyà-hetu-guõa-yogã kriyàvàül loùña iti hetur nà7padi÷yate na ca hetum antereõa siddhir astã7ti / pratidçùñàntena pratyavasthànaü pratidçùñàntasamaþ / kriyàvàn àtmà kriyà-hetu-guõa-yogàd loùñavad ity ukte pratidçùñànta upàdãyate --- kriyà-hetu-guõa-yuktam àkà÷aü niùkriyaü dçùñam iti kaþ punar àkà÷asya kriyà-hetu-guõaþ ? vàyunà saüyogaþ saüskàrà1pekùaþ vàyu-vanaspati-saüyogavad iti // anayor uttaram NyS_5,1.10 pradãpo1pàdàna-prasaïga-vinivçttivat tad-vinivçttiþ // NySBh_5,1.10 idaü tàvad ayaü pçùño vaktum arhati atha ke pradãpam upàdadate kim-arthaü ve9ti ? didçkùamàõà dç÷ya-dar÷anà1rtham iti / atha pradãpaü didçkùamàõàþ pradãpà1ntaraü kasmàn no7pàdadate ? antareõà7pi pradãpà1ntataü dç÷yate pradãpaþ tatra pradãpa-dar÷anà1rthaü pradãpo1pàdànaü nirarthakam / atha dçùñàntaþ kim-artham ucyata iti apraj¤àtasya j¤àpanà1rtham iti / atha dçùñànte kàraõà1pade÷aþ kim-arthaü de÷yate[mçgyate] ? yadi praj¤àpanà1rthaü praj¤àto dçùñàntaþ / sa khalu "laukika-parãkùakàõàü yasminn arthe buddhi-sàmyaü sa dçùñànta" iti tat-praj¤àpanà1rthaþ kàraõà1pade÷o nirarthaka iti prasaïgasamasyo7ttaram // atha pratidçùñàntasamasyo7ttaram NyS_5,1.11 pratidçùñànta-hetutve ca nà7hetur dçùñàntaþ // NySBh_5,1.11 pratidçùñàntaü bruvatà na vi÷eùahetur apadi÷yate anena prakàreõa pratidçùñànataþ sàdhako na dçùñànta iti / evaü pratidçùñànta-hetutve nà7hetur dçùñànta ity upapadyate / sa ca kathaü hetur na syàt ? yady apratiùiddhaþ sàdhakaþ syàd iti // NyS_5,1.12 pràg utpatteþ kàraõà1bhàvàd anutpattisamaþ // NySBh_5,1.12 anityaþ ÷abdaþ prayatnà3nantarãyakatvàd ghañavad ity ukte apara àha --- pràg utpatter anutpanne ÷abde prayatnà3nantarãyakatvam anityatva-kàraõaü nà7sti, tad-abhàvàn nityatvaü pràptaü, nityasya co7tpattir nà7sti / anutpattyà pratyavasthànam anutpattisamaþ // asyo7ttaram NyS_5,1.13 tathà-bhàvàd utpannasya kàraõo1papatter na kàraõa-pratiùedhaþ // NySBh_5,1.13 tathà-bhàvàd utpannasye7ti / utpannaþ khalv ayaü ÷abda iti bhavati / pràg utapatteþ ÷abda eva nà7sti, utpannasya ÷abda-bhàvàc chabdasya sataþ prayatnà3nantarãyakatvam anityatva-kàraõam upapadyate, kàraõo7papatter ayukto 'yaü doùaþ "pràg utpatteþ kàraõà1bhàvàd" iti // NyS_5,1.14 sàmànya+dçùñàntayor aindriyakatve samàne nityà1nitya-sàdharmyàt saü÷ayasamaþ // NySBh_5,1.14 anityaþ ÷abdaþ prayatnà3nantarãyakatvàd ghañavad ity ukte hetau saü÷ayena pratyavatiùñate --- sati prayatnà3nantarãyakatve asty evà7sya nityena sàmànyena sàdharmyam aindriyakatvam, asti ca ghañenà7nityena, ato nityà1nitya-sàdharmyàd anivçttiþ saü÷aya iti // asyo7ttaram NyS_5,1.15 sàdharmyàt saü÷aye na saü÷ayo vaidharmyàd ubhayathà và saü÷aye 'tyanta-saü÷aya-prasaïgo nityatvà1nabhyupagamàc ca sàmànysyà7pratiùedhaþ // NySBh_5,1.15 vi÷eùàd vaidharmyàd avadhàryamàõe 'rthe puruùa iti, na sthàõu-puruùa-sàdharmyàt saü÷ayo 'vakà÷aü labhate / evaü vaidharmyàd vi÷eùàt prayatnà3nantarãyakatvàd avadhàryamàõe ÷abdasyà7nityatve nityà7nitya-sàdharmyàt saü÷ayo 'vakà÷aü na labhate / yadi vai labhate, tataþ sthàõu-puruùa-sàdharmyà1nucchedàd atyantaü saü÷ayaþ syàt / gçhyamàõe ca vi÷eùe nityaü sàdharmyaü saü÷aya-hetur iti nà7bhyupagamyate / na hi gçhyamàõe puruùasya vi÷eùe sthàõu-puruùa-sàdharmyaü saü÷aya-hetur bhavati // NyS_5,1.16 ubhaya-sàdharmyàt prakriyà-siddheþ prakaraõasamaþ // NySBh_5,1.16 ubhayena nityena cà7nityena ca sàdharmyàt pakùa-pratipakùayoþ pravçttiþ prakriyà / anityaþ ÷abdaþ prayatnà3nantarãyakatvàd ghañavad ity ekaþ pakùaü pravarttayati, dvitãya÷ ca nitya-sàdharmyàt pratipakùaü pravarttayati --- nityaþ ÷abdaþ ÷ràvaõatvàc chabdatvavad iti / evaü ca sati prayatnà3nantarãyakatvàd iti hetur anitya-sàdharmyeõa ucyamàno na prakaraõam ativarttate , prakaraõà1nativçtter nirõayà1nativartanam / samànaü cai7tan nitya-sàdharmyeõo7cyamàõe hetau / tad idaü prakaraõà1nativçttyà pratyavasthànaü prakaraõasamaþ / samànaü cai7tad vaidharmye 'pi, ubhaya-vaidharmyàt prakriyà-siddheþ prakaraõasama iti // NyS_5,1.17 pratipakùàt prakaraõa-siddheþ pratiùedhà1nupapattiþ pratipakùo7papatteþ // NySBh_5,1.17 ubhaya-sàdharmyàt prakriyà-siddhaü bruvatà pratipakùàt prakriyà-siddhir uktà bhavati / yady ubhaya-sàdharmyaü, tatra ekataraþ pratipakùa ity evaü saty upapannaþ pratipakùo bhavati / pratipakùo1papatter anupapannaþ pratiùedhaþ, yadi pratipakùo1papattiþ pratiùedho no7papadyate, atha pratiùedho1papattiþ pratipakùo no7papadyate, pratipakùo1papattiþ pratiùedho1papatti÷ ce7ti vipratiùiddham iti / tattvà7navadhàraõàc ca prakriyà-siddhir viparyaye prakaraõà7vasànàt, tattvà1vadhàraõe hy avasitaü prakaraõaü bhavatã7ti // NyS_5,1.18 traikàlyà1siddher hetor ahetusamaþ // NySBh_5,1.18 hetuþ sàdhanam, tat sàdhyàt pårvaü pa÷càt saha và bhavet / yadi pårvaü sàdhanam, asati sàdhye kasya sàdhanam ? atha pa÷càd, asati sàdhane kasye7daü sàdhyam ? atha yugapat sàdhya-sàdane, dvayor vidyamànayoþ kiü kasya sàdhanaü kiü kasya sàdhyam iti hetur ahetunà na vi÷iùyate / ahetunà sàdharmyàt prayavasthànam ahetusamaþ // NyS_5,1.19 na hetutaþ sàdhya-siddhes traikàlyà1siddhiþ // NySBh_5,1.19 na traikàlyà1siddhiþ / kasmàt ? hetutaþ sàdhya-siddheþ / nirvartanãyasya nirvçttir vij¤eyasya vij¤ànam ubhayaü kàraõato dç÷yate, so 'yaü mahàn pratyakùa-viùaya udàharaõam iti / yat tu khalå7ktam asati sàdhye kasya sàdhanam iti ? yat tu nirvatyate yac ca vij¤àpyate tasye7ti // NyS_5,1.20 pratiùedà1nupapatte÷ ca pratiùeddhavyà7pratiùedhaþ // NySBh_5,1.20 pårvaü pa÷càd yugapad và pratiùedha iti no7papadyate, pratiùedhà7nupapatteþ sthàpanà-hetuþ siddha iti // NyS_5,1.21 arthà3pattitaþ pratipakùa-siddher arthàpattisamaþ // NySBh_5,1.21 anityaþ ÷abdaþ prayatnà3nantarãyakatvàd ghañavad iti sthàpite pakùe arthà3pattyà pratipakùaü sàdhayato 'rthàpattisamaþ / yadi prayatnà3nantarãyakatvàd anitya-sàdharmyàd anityaþ ÷abda iti, arthàd àpadyate nitya-sàdharmyàn nitya iti, asti cà7sya nityena sàdharmyam aspar÷atvam iti // asyo7ttaram NyS_5,1.22 anuktasyà7rthà3patteþ pakùa-hàner upapattir anuktatvàd anaikànatikatvàc cà7rthà3patteþ // NySBh_5,1.22 anupapàdya sàmarthyam anuktam arthàd àpadyate iti bruvataþ pakùa-hàner upapattir anuktatvàt, anitya-pakùa-siddhàv arthàd àpannaü nitya-pakùasya hànir iti / anaikànatikatvàc cà7rthà3patteþ / ubhaya-pakùa-samà ce7yam arthàpattiþ / yadi nitya-sàdharmyàd aspar÷atvàd àkà÷avac ca nityaþ ÷abdaþ, arthàd àpanna, anitya-sàdharmyàt prayatnà3nantarãyakatvàd anitya iti / na ce7yaü viparyaya-màtràd ekàntenà7rthà3pattiþ / na khalu vai ghaõasya gràvõaþ patanam ity arthàd àpadyate --- dravàõàm apàü patanà1bhàva iti // NyS_5,1.23 eka-dharmo1papatter avi÷eùe sarvà1vi÷eùa-prasaïgàt sad-bhàvo1papatter avi÷eùasamaþ // NySBh_5,1.23 eko dharmaþ prayatnà3nantarãyakatvaü ÷abda-ghañayor upapadyata ity avi÷eùe ubhayor anityatve, sarvà1vi÷eùaþ prasajyate / katham ? sad-bhàvo1papatteþ / eko dharmaþ sad-bhàvaþ sarvasyo7papadyate, sad-bhàvo1papatteþ sarvà1vi÷eùa-prasaïgàt pratyavasthànam avi÷eùasamaþ // NyS_5,1.24 kvacit tad-dharmo7papatteþ kvacic cà7nupapatteþ pratiùedhà1bhàvaþ // NySBh_5,1.24 yathà sàdhya-dçùñàntayor eka-dharmasya prayatnà3nantarãyakatvasyo7papatter anityatvaü dharmà1ntaram avi÷eùaþ, nai7vaü sarva-bhàvànàü sad-bhàvo7papatti-nimittaü dharmà1ntaram asti, yena avi÷eùaþ syàt / atha matam anityatvam eva dharmà1nataraü sad-bhàvo1papatti-nimittaü bhàvànàü sarvatra syàd iti, evaü khalu vai kalpyamàne anityàþ sarve bhàvàþ sad-bhàvo1papatter iti pakùaþ pràpnoti / tatra pratij¤à2rtha-vyatiriktam anyad udàharaõaü nà7sti, anudàharaõa÷ ca hetur nà7stã7ti / pratij¤ai2ka-de÷asya co7dàharaõatvam anupapannam, na hi sàdhyam udàharaõaü bhavati / sata÷ ca nityà7nitya-bhàvàd anityatvà1nupapattiþ / tasmàt sad-bhàvo1papatteþ sarvà1vi÷eùa-prasaïga iti nirabhidheyam etad vàkyam iti / sarva-bhàvànàü sad-bhàvo1papatter anityatvam iti bruvatà9nuj¤àtaü ÷abdasyà7nityatvaü, tatrà7nupapannaþ pratiùedha iti // NyS_5,1.25 ubhaya-kàraõo1papatter upapattisamaþ // NySBh_5,1.25 yady anityatva-kàraõam upapadyate ÷abdasye7ty anityaþ ÷abdo nityatva-kàraõam apy upapadyate 'syà7spar÷atvam iti nityatvam apy upapadyate / ubhayasyà7nityatvasya nityatvasya ca kàraõo1papattyà pratyavasthànam upapattisamaþ // NyS_5,1.26 upapatti-kàraõà1bhyanuj¤ànàd apratiùedhaþ // NySBh_5,1.26 ubhaya-kàraõo1papatter iti bruvatà nà7nityatva-kàraõo7papatter anityatvaü pratiùidhyate, yadi pratiùidhyate no7bhaya-kàraõo1papattiþ syàt / ubhaya-kàraõo1papatti-vacanàd anityatva-kàraõo1papattir abhyanuj¤àyate, abhyanuj¤ànàd anupapannaþ pratiùedhaþ / vyàghàtàt pratiùedha iti cet, samàno vyàghàtaþ / ekasya nityatvà1nityatva-prasaïgaü vyàhataü bruvato9ktaü pratiùedha iti cet ? sva-pakùa-para-pakùayoþ samàno vyàghàtaþ, sa ca nai7katarasya sàdhaka iti // NyS_5,1.27 nirdiùña-kàraõà1bhàve 'py upalambhàd upalabdhisamaþ // NySBh_5,1.27 nirdiùñasya prayatnà3nantarãyakatvasyà7nityatva-kàraõasyà7bhàve 'pi vàyu-nodanàd vçkùa-÷àkhà-bhaïga-jasya ÷abdasyà7nityatvam upalabhyate / nirdiùñasya sàdhanasyà7bhàve 'pi sàdhya-dharmo7palabdhyà pratyavasthànam upalabdhisamaþ // asyo7ttaram NyS_5,1.28 kàraõà1ntaràd api tad-dharmo1papatter apratiùedhaþ // NySBh_5,1.28 prayatnà3nantarãyakatvàd iti bruvatà kàraõata utpattir abhidhãyate, na kàryasya kàraõa-niyamaþ / yadi ca kàraõà1ntaràd apy utpadyamànasya ÷abdasya tad anityatvam upapadyate, kim atra pratiùidhyata iti // na pràg uccàraõàd vidyamànasya ÷abdasyà7nupalabdhiþ, kasmàt ? àvaraõà3dy-anupalabdheþ / yathà vidyamànasyo7dakà3der arthasyà8varaõà3der anupalabdhiþ nai7vaü ÷abdasyà7grahaõa-kàraõenà8varanà3dinà9nupalabdhiþ / gçhyeta cai7tad asyà7grahaõa-kàraõam udakà3divat, na gçhyate / tasmàd udakà3di-viparãtaþ ÷abdo 'nupalabhyamàna iti / NyS_5,1.29 tad-anupalabdher anupalambhàd abhàva-siddhau tad-viparãto7papatter anupalabdhisamaþ // NySBh_5,1.29 teùàm àvaraõà3dãnàm anupalabdhir no7palabhyate / anupalambhàn nà7stã7ty abhàvo 'syàþ sidhyati / abhàva-siddhau hetv-abhàvàt tad-viparãtam astitvam àvaraõà3dãnàm avadhàryate / tad-viparãto1papatter yat-pratij¤àtaü "na pràg uccàraõàd vidyamànasya ÷abdasyà7nupalabdhir ity" etan na sidhyati / so 'yaü "hetur àvaraõà3dy-anupalabdher" ity àvaraõà8diùu cà8varaõà3dy-anupalabdhau ca samayà1nupalabdhyà pratyavasthito 'nupalabdhisamo bhavati // asya uttaram NyS_5,1.30 anupalambhà3tmakatvàd anupalabdher ahetuþ // NySBh_5,1.30 àvaraõà3dy-anupalabdhir nà7sti, anupalambhàd ity ahetuþ / kasmàt ? anupalambhà3tmakatvàd anupalabdheþ / upalambhà1bhàva-màtratvàd anupalabdheþ / yad asti tad upalabdher viùayaþ, upalabdhyà tad astã7ti pratij¤àyate / yan nà7sti tad anupalabdher viùayaþ, anupalabhyamànaü nà7stã7ti pratij¤àyate / so 'yam àvaraõà3dy-anupalabheþ anupalambha upalabdhy-abhàve 'nupalabdhau svaviùaye pravarttamàno na svaviùayaü pratiùedhati / apratiùiddhà cà8varaõà3dy-anupalabdhi hetutvàya kalpate / àvaraõà3dãni tu vidyamànatvàd upalabdher viùayàþ, teùàm upalabdhyà bhavitavyam / yat tàni no7palabhyante, tad-upalabdheþ svaviùaya-pratipàdikàyà abhàvàd anupalambhàd anupalabdher viùayo gamyate --- na santy àvaraõà3dãni ÷abdasyà7grahaõa-kàraõànã7ti / anupalambhàt tv anupalabhiþ sidhyati, viùayaþ sa tasye7ti // NyS_5,1.31 j¤àna-vikalpànàü ca bhàvà1bhàva-saüvedanàd adhyàtmam // NySBh_5,1.31 ahetur iti varttate / ÷arãre ÷arãre j¤àna-vikalpànàü bhàvà1bhàvau saüvedanãyau / asti me saü÷ayaj¤ànaü nà7sti me saü÷ayaj¤ànam iti / evaü pratyakùà1numànà3gama-smçti-j¤àneùu / se9yam àvaraõà3dy-anupalabdhir upalabdhy-abhàvaþ svasaüvedyaþ --- nà7sti me ÷abdasyà8varaõà3dy-upalabdhir iti no7palabdhyante ÷abdasyà7grahaõa-kàraõàny àvaraõà3dãnã7ti / tatra yad uktaü tad-anupalabdher anupalambhàd abhàva-siddhir iti, etan no7papadyate // NyS_5,1.32 sàdharmyàt tulya-dharmo7papatteþ sarvà1nityatva-prasaïgàd anityasamaþ // NySBh_5,1.32 sàdharmyàt tulya-dharmo7papatteþ sarvà1nityatva-prasaïgàd anityasamaþ //5,1.32 anityena ghañena sàdharmyàd anityaþ ÷abda iti bruvato 'sti ghañenà7nityena sarvabhàvànàü sàdharmyam iti sarvasyà7nityatvam aniùñaü sampadyate / so 'yam anityatvena pratyavasthànàd anityasama iti // NySBh_ asyo7ttaram NyS_5,1.33 sàdharmyàd asiddheþ pratiùedhà1siddhiþ pratiùedhya-sàdharmyàt // NySBh_5,1.33 pratij¤à4dy-avayava-yuktaü vàkyaü pakùa-nivartakaü pratipakùa-lakùaõaü pratiùedhaþ / tasya pakùeõa pratiùedhyena sàdharmyaü pratij¤à4di-yogaþ / tad yady anitya-sàdharmyàd anityatvasyà7siddhiþ, sàdharmyàd asiddheþ pratiùedhasyà7py asiddhiþ, pratiùedhyena sàdharmyàd iti // NyS_5,1.34 dçùñànte ca sàdhya-sàdhana-bhàvena praj¤àtasya dharmasya hetutvàt tasya co7bhayathà-bhàvàn nà7vi÷eùaþ // NySBh_5,1.34 dçùñànte yaþ khalu dharmaþ sàdhya-sàdhana-bhàvena praj¤àyate, sa hetutvenà7bhidhãyate / sa co7bhayathà bhavati, kenacit samànaþ kuta÷cid vi÷iùñaþ / sàmànyàt sàdharmyaü vi÷eùàc ca vaidharmyam / evaü sàdharmya-vi÷eùo hetuþ, nà7vi÷eùeõa sàdharmya-màtraü vaidharmya-màtraü và / sàdharmya-màtraü vaidharmya-màtraü cà8÷ritya bhavàn àha ---"sàdharmyàt tulya-dharmo1papatteþ sarvà1nityatva-prasaïgàd anityasama" iti, etad ayuktam iti / avi÷eùasama-pratiùedhe ca yad uktaü tad api veditavyam // NyS_5,1.35 nityam anitya-bhàvàd anitye nityatvo1papatter nityasamaþ // NySBh_5,1.35 anityaþ ÷abda iti pratij¤àyate / tad anityatvaü kiü ÷abde nityam athà7nityam ? yadi tàvat sarvadà bhavati ? dharmasya sadà bhàvàd dharmiõo 'pi sadà bhàva iti nityaþ ÷abda iti / atha na sarvadà bhavati ? anityatvasyà7bhàvàn nityaþ ÷abdaþ / evaü nityatvena pratyavasthànàn nityasamaþ // asyo7ttaram NyS_5,1.36 pratiùedhye nityam anitya-bhàvàd anitye 'nityatvo1papatteþ pratiùedhà1bhàvaþ // NySBh_5,1.36 pratiùedhye ÷abde nityam anityatvasya bhàvàd ity ucyamàne 'nuj¤àtaü ÷abdasyà7nityatvam, anityatvo1papatte÷ ca "nà7nityaþ ÷abda" iti pratiùedho no7papadyate / atha nà7bhyupagamyate, nityam anityatvasya bhàvàd iti hetur na bhavatã7ti hetv-abhàvàt pratiùedhà1nupapattir iti / utapannasya nirodhàd abhàvaþ ÷abdasyà7nityatvaü, tatra paripra÷nà1nupapattiþ / yo 'yaü paripa÷naþ --- tad anityatvaü kiü ÷abde sarvadà bhavati atha ne7ti, ayam anupapannaþ / kasmàt ? utpannasya yo nirodhàd abhàvaþ ÷abdasya tad anityatvam ; evaü ca saty adhikaraõà3dheya-vibhàgo vyàghàtàn nà7stã7ti / nityà1nityatva-virodhàc ca / nityatvam anityatvaü ca ekasya dharmiõo dharmàv iti virudhyete, na sambhavataþ / tatra yad uktaü --- nityam anityatvasya bhàvàn nitya eva, tad avartamànà1rtham uktam iti // NyS_5,1.37 prayatna-kàryà1nekatvàt kàryasamaþ // NySBh_5,1.37 prayatnà3nantarãyakatvàd anityaþ ÷abda iti / yasya prayatnà1nantaram àtma-làbhaþ tat khalv abhåtvà bhavati, yathà ghañà3di-kàryam ; anityam iti ca bhåtvà na bhavatã7ty etad vij¤àyate / evam avasthite prayatna-kàryà1nekatvàd iti pratiùedha ucyate / prayatnà1nantaram àtma-làbha÷ ca dçùño ghañà3dãnàm, vyavadhànà1pohàc cà7bhivyaktir vyavahitànàm / tat kiü prayatnà1nantaram àtma-làbhaþ ÷abdasyà7ho 'bhivyaktir iti vi÷eùo nà7sti / kàryà1vi÷eùeõa pratyavasthànaü kàryasamaþ // asyo7ttaram NyS_5,1.38 kàryà1nyatve prayatnà1hetutvam anupalabdhi-kàraõo1papatteþ // NySBh_5,1.38 sati kàryà1nyatve anupalabdhi-kàraõo1papatteþ prayatnasyà7hetutvaü ÷abdasyà7bhivyaktau / yatra prayatnà1nantaram abhivyaktis tatrà7nupalabdhi-kàraõaü vyavadhànam upapadyate, vyavadhànà1pohàc ca prayatnà1nantara-bhàvino 'rthasyo7palabdhilakùaõà9bhivyaktir bhavatã7ti, na tu ÷abdasyà7nupalabdhi-kàraõaü kiücid upapadyate, yasya prayatnà1nantaram apohàc chabdasyo7palabhi-lakùaõà9bhivyaktir bhavatã7ti, tasmàd utpadyate ÷abdo nà7bhivyajyate iti // heto÷ ced anaikàntikatvam upapadyate anaikàtikatvàd asàdhakaþ syàd iti / yadi cà7naikàntikatvàd asàdhakatvam --- NyS_5,1.39 pratiùedhe 'pi samàno doùaþ // NySBh_5,1.39 pratiùedho 'py anaikàntikaþ, kiücit pratiùedhati kiücin ne7ti anaikàntikatvàd asàdhaka iti / atha và ÷abdasyà7nityatva-pakùe prayatnà1nantaram utpàdo nà7bhivyaktir iti vi÷eùa-hetv-abhàvaþ, nityatva-pakùe 'pi prayatnà1nantaram abhivyaktir no7tpàda iti vi÷eùa-hetv-abhàvaþ / so 'yam ubhaya-pakùa-samo vi÷eùa-hetv-abhàva ity ubhayam apy anaikàtikam iti // NyS_5,1.40 sarvatrai7vam // NySBh_5,1.40 sarveùu sàdharmya-prabhçtiùu pratiùedha-hetuùu yatra yatrà7vi÷eùo dç÷yate tatro7bhayoþ pakùayoþ samaþ prasajyata iti // NyS_5,1.41 pratiùedha-vipratiùedhe pratiùedha-doùavad doùaþ // NySBh_5,1.41 yo 'yaü pratiùedhe 'pi samàno doùo 'naikàntikatvam àpadyate so 'yaü pratiùedhasya vipratiùedhe 'pi samànaþ / tatrà7nityaþ ÷abdaþ prayatnà3nantarãyakatvàd iti sàdhana-vàdinaþ sthàpanà prathamaþ pakùaþ / "prayatna-kàryà1nekatvàt kàryasama" iti dåùaõa-vàdinaþ pratiùedha-hetunà dvitãyaþ pakùaþ / sa ca pratiùedha ity ucyate / tasyà7sya pratiùedhe 'pi samàno doùa iti tçtãyaþ pakùaþ vipratiùedha ucyate / tasmin pratiùedha-vipratiùedhe 'pi samàno doùo 'naikàntikatvaü caturthaþ pakùaþ // NyS_5,1.42 pratiùedhaü sadoùam abhyupetya pratiùedha-vipratiùedhe samàno doùa-prasaïgo matà1nuj¤à // NySBh_5,1.42 pratiùedhaü dvitãyaü pakùaü sadoùam abhyupetya tad-uddhàram akçtvà9nuj¤àya pratiùedha-vipratiùedhe tçtãya-pakùe samànam anaikàntikatvam iti samànaü dåùaõaü prasa¤jayato dåùaõa-vàdino matà1nuj¤à prasajyata iti pa¤camaþ pakùaþ // NyS_5,1.43 sva-pakùa-lakùaõà1pekùo2papatty-upasaühàre hetu-nirde÷e para-pakùa-doùà1bhyupagamàt samàno doùaþ // NySBh_5,1.43 sthàpanà-pakùe prayatna-kàryà1nekatvàd iti doùaþ sthàpanà-hetu-vàdinaþ sva-pakùa-lakùaõo bhavati / kasmàt ? sva-pakùa-samutthatvàt / so 'yaü sva-pakùa-lakùaõaü doùam apekùamàõo 'nuddhçtyà7nuj¤àya pratiùedhe 'pi samàno doùa ity upapadyamànaü doùaü para-pakùe upasaüharati / itthaü cà7naikàntikaþ pratiùedha iti hetuü nirdi÷ati / tatra sva-pakùa-lakùaõà1pekùayo9papadyamàna-doùo1pasaühàre hetu-nirde÷e ca saty anena para-pakùa-doùo 'bhyupagato bhavati / kathaü kçtvà ? yaþ pareõa prayatna-kàryà1nekatvàd-ity-àdinà9naikàntika-doùa uktaþ, tam anuddhçtya pratiùedhe 'pi samàno doùa ity àha / evaü sthàpanàü sadoùàm abhyupetya pratiùedhe 'pi samànaü doùaü prasa¤jayataþ para-pakùà1bhyupagamàt samàno doùo bhavati / yathà parasya pratiùedhaü sadoùam abhyupetya pratiùedha-vipratiùedhe 'pi samàno doùaprasaïgo matà1nuj¤à prasajyata iti, tathà9syà7pi sthàpanàü sadoùàm abhyupetya pratiùedhe 'pi samànaü doùaü prasa¤jayato matà1nuj¤à prasajyata iti / sa khalv ayaü ùaùñaþ pakùaþ / tatra khalu sthàpanà-hetu-vàdinaþ prathama-tçtãya-pa¤cama-pakùàþ, pratiùedha-hetu-vàdinaþ dvitãya-caturtha-ùaùña-pakùàþ teùàü sàdhv-asàdhutàyàü mãmàüsyamànàyàü caturtha-ùaùñayor arthà1vi÷eùàt punar-ukta-doùa-prasaïgaþ / caturtha-pakùe samàna-doùatvaü parasyo7cyate ---"pratiùedha-vipratiùedhe pratiùedha-doùavad doùa" iti / ùaùñe 'pi "para-pakùa-doùà1bhyupagamàt samàno doùa" iti samàna-doùatvam evo7cyate, nà7rtha-vi÷eùaþ ka÷cid asti / samànas tçñãya-pa¤camayoþ punar-ukta-doùa-prasaïgaþ, tçñãya-pakùe 'pi "pratiùedhe 'pi samàno doùa" iti samànatvam abhyupagamyate / pa¤cama-pakùe 'pi "pratiùedha-vipratiùedhe samàno doùa-prasaïgo"+abhyupagamyate, nà7rtha-vi÷eùaþ ka÷cid ucyata iti / tatra pa¤cama-ùaùña-pakùayor arthà1vi÷eùàt punar-ukta-doùa-prasaïgaþ, tçtãya-caturthayor matà1nuj¤à, prathama-dvitãyayor vi÷eùa-hetv-abhàva iti ùañpakùyàm ubhayor asiddhiþ / kadà ùañpakùã ? yadà "pratiùedhe 'pi samàno doùa" ity evaü pravarttate / tado9bhayoþ pakùayor asiddhiþ / yadà tu "kàryà1nyatve prayatnà1hetutvam anupalabdhi-kàraõo1papatter" ity anena tçñãya-pakùo yajyate, tadà vi÷eùa-hetu-vacanàt "prayatnà1nantaram àtma-làbhaþ ÷abdasya, nà7bhivyaktir" iti siddhaþ prathama-pakùo na ùañpakùã pravartata iti //