Udayana: Nyayavarttikatatparyaparisuddhi, Adhyaya 1,2 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries are not marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // prathamÃdhyÃye dvitÅyÃhnikam // // kathÃlak«aïaprakaraïam // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // evaæ prathamÃhnike sÃÇgopÃÇgo nyÃyastÃvallak«ita÷ / sa ca parÃrtho 'pi p­cchopakramapratiyoginyekavakt­ke vicÃre vivicya pravarttanÅya÷ / tatra ca siddhiparatvam / nyÃyasya dÆ«aïopakramapratiyoginÅ tu nÃnÃpravakt­ke kathÃnÃmni kriyÃvyatihÃre pravartyaæ vivecanÅya÷ / tatra copÃlambhaparatvaæ tasya / evaæ ca pravartanÅyavivecanÅyasiddhiparasÃÇganyÃyalak«aïaæ prathamÃhnikÃrtha÷ / dvitÅyÃhnikÃrthastu pravartanavivecana upÃlambhaparapadÃrthalak«aïamiti yukta idÃnÅæ tasyÃrambha÷ / tatrÃpi pravartyavivecanÅyadvÃreïa prav­ttiprakÃratvÃcca kathÃyÃ÷ prathamaæ kathÃprakaraïamÃrabhyate / yadyapi ca kathà sÃk«Ãt noddi«ÂÃ, tathÃpyasaægatibhità bhëyakÃra÷ tadupasaægraheïaiva vÃdÃdÅn vibhajate / anyathà hi vÃdÃdilak«aïasya pÆrvÃparaprakaraïÃpraveÓÃt ÃhnikÃpraveÓe ÓÃstrabahirbhÃvaprasaÇga÷ / atha sÆtrak­taiva kathà kathaæ sÃk«Ãt noddi«Âa, vivak«itaphale ekÃnekatvÃnurodhena sÃmÃnyaviÓe«ayoryathÃyathamuddeÓÃt? tad yathà catur«u pramaiva vivak«itaæ phalamiti pramÃïatvena, saiva dvÃdaÓavi«ayiïÅ vivak«iteti prameyatvena, hÃnameva vivak«itamiti sukhaæ du÷khatvena / iha tu tattvanirïaya÷, jalpe svaÓaktiparÃÓaktikhyÃpanam, vitaï¬ÃyÃæ parÃÓaktimÃtraprakhyÃpanaæ ca phalÃni vivak«itÃni / tÃni ca na kathÃmÃtrasÃdhyÃnÅti viÓe«ata evoddeÓa÷ / tatra yaugikaæ kathÃÓabdamupÃdÃyÃnavasaradusthatayà bhëyam Ãk«ipya vÃrttikena samÃdhatte---tadayuktamityÃdinà / nÃyaæ kathÃÓabdo yogamÃtrÃnurodhÅ, api tu satyeva tasmin rƬhiniyata iti / anavasarado«aæ pariharannÃha---api tviti / nanu pÆrvapak«ottarapak«abalÃbalanirÆpaïaæ vicÃra÷, sa ca na kathÃyà ÃÓraya÷ kiæ tu vi«aya ityata Ãha---vicÃravi«ayeti / prau¬hagau¬anaiyÃyikamate catasra÷ kathÃ÷ / sa pratipak«asthÃpanÃhÅno vitaï¬Ã / ityatra jalpavad vÃdasyÃpi parÃmarÓÃt / puru«ÃbhiprÃyÃnurodhena caturthodÃharaïasyÃpyupapatteriti sÃnÃtani÷ / eka evÃyaæ kathÃmÃrga iti bÃhyÃ÷ / te dve api tisra eveti niyamayatà nirÃk­te / tattvabubhutsukathà ca vitaï¬Ã ceti vyÃhatam / na hi prathamasÃdhananiv­ttÃveva tattvanirïaya÷, ni÷sÃdhanasya tasyÃnupapatte÷ / nÃpi pratipak«asÃdhanamanivartya prathamasya sÃdhanatvÃvasthiti÷, ÓaÇkitapratipak«atvÃt / yadi tu pratipak«asÃdhanamanirÆpyaiva vijigÅ«uvitaï¬Ãvat tÃvataiva vÃdinau k­tinau, na tarhi tattvabubhÆtsÆ / evaæ ca yadi vijigÅ«u÷, kathamapratibhÃdyanudbhÃvanam / na ca vijayatattvanirïayÃbhyÃæ phalÃntaramavaÓi«yate kathÃyÃ÷, yadarthaæ vÃdavitaï¬Ã / anutpannasya hi tattvanirïayasyotpÃdanam, utpannasya pÃlanam, pÃlitasya ca viniyoga÷ / sa ca svayamabhyÃsa÷, kÃruïikatayà paravyutpÃdanam / etacca sarvaæ kathÃtrayaparyavasitam, nÃpyekakathÃnirvÃhyamiti // nanvetÃvatÃpi na sÃmÃnyalak«aïaæ vibhÃvitamityata Ãha---tathà ceti / nÃnÃpravakt­kà mitha÷ karmatayà yuddhavadÃliÇganavacca / etena vÃkyasaæd­bdhirmahÃvÃkyamuktaæ syÃt, mitha÷ karmatayà sÃkÃÇk«atvÃt, vijayÃdyanekaprayojanavattvÃcceti / vaktroÓca praÓabdena prakar«o darÓita÷ / sa ca kathÃrÆpamahÃvÃkyanirvÃhakatvam / tathà ca svastha÷ sarva¤janapratyayÃnapalÃpÅ matamÃtrÃvalambÅ avahito 'kalahakÃraÓceti kathÃdhikÃriïo darÓitÃ÷ / viparyayeïa heyà iti / vasatÅti niruktibhaÇgabhayÃdÃha---arthÃbhidhÃneti vÃdeti / anadhikÃriïo hÃtumiti bhÃva÷ / te 'pi prak­toktiko 'vipralambhako yathÃkÃlasphÆrtika÷ anÃk«epako yuktisiddhasaæpratyayÅ ceti pa¤ca vÃde upÃdeyÃ÷ viparyayeïa heyÃ÷ / evaæ bhÆtÃÓca vi«yÃdaya eva prÃyeïeti ta evoktÃ÷ / evaæ ca sati heyÃn vihÃya yo yathÃbhÆta÷ sa tathÃbhÆtena vaktumarhati / tathà sati kathà mahÃvÃkyasiddhau phalasiddhe÷ / na hi yuyutsuriraæsÆ pratipadya ciraæ asiddhaæ saæbhÆya samÅhitaæ sÃdhayata÷ / yathoddeÓamiti / tattvapratipattihetutvÃd vÃdasyÃdÃvuddeÓa÷ // vÃrttikamupaveÓayituæ pÅÂhamÃracayati---tadanavasÃyÃditi / evamiti / atideÓÃrthamÃha---na vicÃramiti / Órutivyavacchedyatayà vitaï¬Ãæ tÃvad vyavacchinattiyadyapÅti / tÃtparyavyavacchedyatayà idÃnÅæ jalpaæ vyavacchinatti---yadyapi ceti / pramÃïamÆlai÷ pramÃïamÆlÃbhimatairniyameneti Óe«a÷ / nÃbhiprÃyaniyama÷ ÓrÆyata ityata Ãha---yathà caitaditi / sÃdhane ca tarkasya pramÃïÃpek«Ã, upÃlambhe tu kevalo 'pi samartha÷, pratitarkapratihatasyÃsÃdhanatvÃt / ÃgÃminaæ bhÃvasÃdhanatvasvÅkÃramiva d­«Âvà prÃha---ubhayatheti / tadgatÃk«epastu uddeÓa eva pramÃïatarkaÓabdasya sÃdhanopÃlambhaÓabdavat svavÃcakalak«aïayà vÃ, ÓabdÃvÃntaravyÃpÃratayà và ÓabdapratipÃditatayà và samarthitaprÃya÷ / tata÷ siddhavadÃha---yada tviti / aparÃdhapratipÃdanaæ hyupÃlambha÷ / na ca acetano 'parÃdhyati, nÃpi pratipÃdyate, kiæ puru«a÷ / tadidamuktam---puru«adharmopÃlambheti / karmakaraïayorhi pradhÃnavyÃpÃra÷, phalamekameva / taddvÃrà ca vi«aya÷ / prak­te karmakaraïayorapi karmaiva / iyÃæstu viÓe«a÷, yat karmatvadaÓÃyÃæ ÓabdÃderanityatvaæ dharmo karmakaraïayorapi karmaiva / iyÃæstu viÓe«a÷, yat karmatvadaÓÃyÃæ ÓabdÃderanityatvaæ dharmo jij¤ÃsitatayÃ, vi«ayatvadaÓÃyÃæ tu vastutayetyÃÓayavÃn yathÃÓrutavÃrttikÃnurodhena vyÃca«Âe---dharmÅti / anyathà tu vi«aya÷ Óaktivi«aya÷ Óakyaæ kÃryamiti yÃvadityevamapi sugamametat / atra hi jalpe nigrahasthÃnaviniyogÃdityÃdibhëye na hiæsyÃt sarvabhÆtÃni / itivad vÃde sarvanigrahasthÃnaprati«edhe agnÅ«omÅyaæ paÓumÃlabheta itivat siddhÃntÃviruddha ityÃdiviÓe«avidhirityartha÷ / sphuÂa÷ pratÅyate / vÃrtikakÃrastu rÃgata÷ sarvapa¤canakhabhak«aïaprÃptivat upÃlambhagrahaïÃt sarvanigrahasthÃnaprÃptau pa¤ca pa¤canakhà bhak«yÃ÷ itivat parisaækhyÃnÃrthamuttarapadÃrambha iti vyÃkhyÃtavÃn / tadetadatikuÓalatayà mitha÷ avirodhayannÃha---jalpa iti / tathÃpi niyamÃrthe ityasaægatam / pÃk«ikavyavacchedaphalo hi niyama÷ / na cÃtrÃpratibhÃdi pÃk«ikam, upÃlambhapadena nirÃÓaÇkameva pratipÃditatvÃt ityata Ãha---niyama÷ parisaækhyeti / ayamartha÷, yadyapi vidhiratyantamaprÃptau niyama÷ pÃk«ike sati / tatra cÃnyatra ca prÃptau parisaækhyeti kÅrtyate // iti bhedo darÓita÷, tathÃpyalpÅyÃnayamiti manyamÃnena parisaækhyÃyÃmapi niyamapadaæ prayujyate, itaravyavacchedalak«aïasya phalasyÃviÓi«ÂatvÃditi / iha vÃde caturdhà nigrahasthÃnagati÷ / ki¤cidasaæbhÃvanÅyameva yathÃ, hÃni÷ sannyÃso nirarthakamarthÃntaramavij¤ÃtÃrthamapÃrthakamiti «aÂkam / ki¤cit saæbhavadapyanudbhÃvyameva yathÃ, pratij¤Ãntaraæ hetvantaramaj¤Ãnamapratibhà vik«epo matÃnuj¤Ã paryanuyojyopek«aïamiti saptakam / ki¤cit tÆdbhÃvyamÃtraæ yathÃ, virodho 'prÃptakÃlaæ nyÆnamadhikaæ punaruktamayathÃnubhëaïamapasiddhÃnta iti saptakam / ki¤cicca kathÃvasÃnikaæ yathÃ, hetvÃbhÃso niranuyojyÃnuyogaÓceti dvayamiti / tatra hÃnyÃdÅnÃmaÓaktisaæguhanaprakÃratvÃt, tattvabubhutsutayà ca vÃde tadabhÃvÃt te«Ãmasaæbhava÷ / saæbhavatÃmanudbhÃvane hetumÃha---na khalviti / kathÃmaparyavasÃyayatÃmapyudbhÃvane hetumÃha---adhikaæ tviti / tattvapratipatte÷ sÃk«Ãd vyÃghÃto viparÅtapratipattiryathÃ, hetvÃbhÃsÃnudbhÃvane niranuyojyÃnuyogÃnudbhÃvane ca pÃramparyavyÃghÃto vyÃsaÇgÃdÅnà tatsÃmagrÅpratirodha÷ / tatrÃdhikÃnudbhÃvane prathamo yadi na syÃt, tathÃpi dvitÅya÷ syÃdeva / tathà hi, virodhe yogyatÃviraha÷ / aprÃptakÃle ÃkÃÇk«Ãviraha÷ / nyÆne ÃkÃÇk«itÃsamabhivyÃhÃra÷ / sa cÃnÃsaktiviÓe«a÷ / adhike anÃkÃÇk«itasamabhivyÃhÃra÷ / punarukte 'pyevam / so 'pyÃkÃÇk«ÃvirahaviÓe«a÷ / ayathÃnubhëaïe uktÃpratisandhÃnam / apasiddhÃnte saæmukhapramÃïabÃdhÃkrÃntiriti ÃkÃÇk«ÃyogyatÃsattimattayà pratisaæhitaæ pramÃïÃntarÃpratihataæ ca vÃkyaæ tattvapratipatteraÇgam, nÃnyathà / tasmÃdetadarthamidamudbhÃvyamiti // tadetat sarvamabhiprÃyaæ niyamayata÷ sÆtrakÃrasya saæmataæ sÆtrÃdeva ca labhyate / vÃrttikak­tà tu nyÆnÃdicatu«ÂayamudÃharaïÃrthaæ darÓitam, na tu niyama÷ k­ta iti vyÃjena darÓayati---tathà ceti / nanu vyatisaÇgo vyatihÃra÷ / sa ca sÃdhanopalambhavÃnityetÃvataivokte gamyate / tata÷ pramÃïatarkagrahaïamatiricyata ityata Ãha---pÆrvasminniti / tathÃpyasmin pak«e kimasya prayojanamityata Ãha---sÃdhanopÃlambhaviÓe«aïÃya ceti / anuvidheyastheyasabhyapuru«avatÅ janatà sabhetyucyate / tatrÃnuvidheyasya yathÃÓakti yathÃniyamaæ saæmÃnÃsaæmÃnavya¤jakaæ karma / naitad vÃde / tatra hi tattvabubhutsutayà svayamavÃtattvaj¤a÷ tattvaj¤ÃninamupÃsÅta / stheyÃnÃæ tu vÃdasthÃnakathÃviÓe«avyavasthÃpanaæ pÆrvottaravÃdasthÃpanaæ vivadamÃnayorguïado«ÃvadhÃraïaæ bhagnaprativÃdiprabodhanaæ loke ni«pannakathÃphalapratipÃdanaæ ca karmÃïi / etadarthaæ ca tatra prÃÓnikopayogo yad vÃdinau kÃraïagraheïa evaæ kartumaÓaktau / na caivaæ vÃde / tatra tayoreva vÅtarÃgatayà ÓaktatvÃdityÃÓayavÃnÃha---na vÃde prÃÓnikÃnÃmiti / tat kiæ parivarjanameva tatra te«Ãm? netyÃha---daivÃgatÃnÃæ tviti / savÃdenaprÃmÃdikakathÃbhÃsaÓaÇkÃmapanetuæ natÆktakarmÃïi kÃrayitumiti bhÃva÷ //1 // yathoktopapannaÓchalajÃtinigrahasthÃnasÃdhanopÃlambho jalpa÷ //1 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // ubhayasÃdhanavattvasÃdharmyÃd vÃdÃnantaraæ jalpoddeÓasiddhi÷ / tatsiddhau satyÃæ saægatim Ãha---uddeÓeti / nanu jalpasyobhayasÃdhanavattvÃsaæbhavÃnna vitaï¬Ãvyavaccheda÷ / tathà hi yadi pÆrvasÃdhanaæ dÆ«itam, nig­hÅtastarhi vÃdÅ, jitaæ dvitÅyena / niv­ttà kathà / na dÆ«itaæ cet---uttarÃbhÃsavacanena cÃvacanena ca nig­hÅtastarhi dvitÅyo, jitaæ prathamena, niv­ttà katheti nÃsti dvitÅyasÃdhanÃvasara iti / naitadevam / yathà hi vÃde svasÃdhanasthitau parasÃdhananiv­ttau ca tattvanirïayo na viparyaye, tathà jalpe 'pi svasÃdhanasthitau parasÃdhananiv­ttau ca vijayo viparyaye bhaÇga÷ / ubhayasthitiniv­ttyo÷ pari«adeva vijayate / tadayaæ jalprapav­ttikrama÷ vÃdini sÃdhanamÃtraæ prayujya saæk«epato vistarato và ÃbhÃsÃn uddh­tya virate sati ucyamÃnagrÃhyanigrahÃprÃptau ÃbhÃsabahiruktagrÃhyanigrahÃlÃbhe tadvacanÃrthamavagamyÃnÆdya dÆ«ayitvà prativÃdÅsvapak«e sthÃpanÃæ prayu¤jÅta / aprayu¤jÃnastu dÆ«itaparapak«o 'pi navijayÅ / ÓlÃdhyastu syÃdÃtmÃnamarak«an paraghÃtÅva vÅra÷ / tasminnapyevaæ virate sati anuktocyamÃnagrÃhyanigrahÃlÃbhe tadvavacanamavagamyÃnÆdya dÆ«aïÃÇgaæ prati dÆ«yÃbhÃsabahiruktagrÃhyanigrahÃlÃbheda prathamavÃdÅ sthÃpanÃæÓaæ dÆ«ayet / adÆ«ayaæsatu rak«itasvapak«o 'pi na vijayÅ / ÓlÃdhyastu syÃt va¤citaparaprahÃra iva tamapraharamÃïa÷ / anuktocyamÃnagrÃhyÃbhÃsabahiruktagrÃhyanigrahalÃbhe tu tÃvataiva kathÃviratirna sÃdhanavicÃrÃvakÃrÓa÷ / ÓarasandhÃnasamaya eva yo mÆrcchita÷ tadvÃïavÃraïatatpraharaïÃnu«ÂhÃnavad viphalatvÃt / tatrÃnuktagrÃhyamapratibhÃdi / ucyamÃnagrÃhyamaprÃptakÃlÃdi / ÃbhÃsabahiruktagrÃhyaæ pratij¤ÃvirodhÃdi / e«vasatsu ÃbhÃsacintà / tata÷ puna÷ pratidÆ«aïoktau ÃbhÃsabahi÷pratij¤ÃhÃnyÃdi / etacca pa¤came prapa¤canÅyamiti // yadyapi nigrahasthÃnapadenÃviÓe«Ãt sarvaprÃptau siddhÃntÃviruddha÷ pa¤cÃvayavopapanna iti padadvayÃtideÓo manda÷, tathÃpi gorbalÅvardanyÃyenÃpi yathÃÓrutabhëyopapattau k­taæ tadbhÃÇgeneti manyamÃno bhëyaæ vÃrttikena sama¤jasayannÃha---uktamÃtramityÃdi / yadyapyaparÃdhasaægÆhanÃrthaæ pratij¤ÃhÃnipratij¤Ãntarapratij¤ÃsaænyÃsahetvantarÃrthÃntaranirarthakÃvij¤ÃtÃrthavik«epÃpasiddhÃntÃnÃmupÃdÃnaæ saæbhavati, tathÃpi na sarvanigrahopÃdÃnasaæbhava÷ / api ca pramÃdaskhalite 'pi chalÃdibhireva pratyavasthÃtumucitam, nigrahasthÃnÃpek«ayà te«ÃmanudbhaÂÃparÃdhatvÃt / tasmÃdudbhÃvyatayaivÃmÅ«Ãæ sarve«ÃmavatÃra÷ / tathà ca nÃyuktatvamityabhiprÃyavÃnÃha---tat kimiti / sÃdhusÃdhanopÃdÃne ca vÃdinà k­ta ityupalak«aïam / pareïa sÃdhusÃdhanopÃdÃne ca k­ta ityapi dra«Âavyam / nanu bhëyaæ dÆ«ayitvà kimadhikamamihitam? tenÃpi tattvarak«aïÃrthatvapratipÃdanÃdityata Ãha---tadanena prakÃreïeti / prakÃre bhëyam asaægatam, na tu prayojane / tatastadapyevameva neyamiti / chalÃdivyutpÃdanaæ prayojyatayeti Óe«a÷ //2 // sa pratipak«asthÃpanÃhÅno vitaï¬Ã //3 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // nanu vitaï¬ÃyÃ÷ pratipak«asthÃpanÃhÅnatvamasaægatam, ekasÃdhanatÃyÃæ puru«aÓakterapyanirÆpaïÃt / tathÃtve và k­taæ jalpena prayÃsabahulena, antata÷ satpratipak«atayÃpi dvitÅyasÃdhanapraveÓÃt / naitadevam, puru«aÓaktinirÆpaïÃviÓe«e 'pi jalpe pratyavek«ÃparÃghÃtobhayagocaraÓaktinirÆpaïÃt, k­tavidyak«atriyadvayayuddhavat / vitaï¬ÃyÃæ tu daÓarathadaÓÃnanatanayatamasivamÅyuddhavat, kÃkolÆkayuddhavad và / ekasya svapratyavek«ÃÓaktiraparasya parÃghÃtanaipuïaæ nirÆpyate / kathamayaæ viÓe«a iti cet? vÃdinorabhiprÃyavaÓÃdanuvidheyastheyÃnurodhÃt veti na ki¤cidetat dvitÅyasÃdhanapraveÓasatu dÆ«aïatayà na prati«idhyate / api tu sthÃpanÃtvena / na cÃyaæ niyama÷, asiddhatvÃdudbhÃvanenÃpi kathÃparyavasÃnÃditi, samÃkhyÃnirvacanasÃmarthyÃt eva gamyata iti / na caivamastviti vÃcyam, jalpe 'pi parapak«ÃghÃtasya gatatvenÃtivyÃpakatvÃt / mÃtragrahaïÃt tu tanniv­ttiriti cet---na, tena sÃdhanÃniv­tte÷ / tatra sÃdhanopÃlambhasamudÃye dÆ«aïamÃtraæ vitaï¬etyevamapyupapatteriti //3 // // iti kathÃlak«aïaprakaraïam // // hetvÃbhÃsalak«aïaprakaraïam // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi // evaæ kathÃprakaraïaæ samarthimatam / tasyÃÓca ÓarÅraæ sÃdhanaæ dÆ«aïaæ ca / tatra sÃdhanavÃdinà prathamatastadÃbhÃsaparihÃre dÆ«aïavÃdinÃpi saduttaraparigrahe yatnavatà bhavitavyam / saduttarÃlÃbhe hi asaduttarÃvatÃra iti Óik«Ãrthaæ hetvÃbhÃsÃ÷ prathamaæ chalÃdibhya uddi«Âà iti saiva saægatirihÃpÅtyÃha---uddeÓeti / atra tri«o¬aÓyÃæ vyÃpakÃvyÃpakabhedena yà dvi«o¬aÓÅ sà asiddhaviÓe«aïÃsiddhaviÓe«yà samarthaviÓe«aïà samarthaviÓe«yasandigdhaviÓe«aïasandigdhaviÓe«yabhedena vivak«ità dvÃnavataæ Óataæ bhavatÅti / saivÃsiddhisandehayorvÃdiprativÃdisaæbandhÃda«ÂÃviæÓataæ Óataæ bhavet / saivÃnyatarÃsiddhyà vyadhikaraïasamarthasandigdhaviÓe«aïaviÓe«yabhedÃt dvÃvanataæ Óatamaparaæ syÃt / saivomayÃnyatarÃÓrayÃsiddhaviÓe«aïaviÓe«yasaæbandhÃdaparama«ÂÃviæÓataæ Óataæ bhavet / saivÃÓrayÃsiddhaviÓe«aïÃvyadhikaraïÃsamarthasandigdhaviÓe«aïaviÓe«yasaæbandhÃdaparaæ dvÃnavataæ Óatam / saiva sandigdhavyadhikaraïÃsamarthasandigdhaviÓe«aïaviÓe«yasaæbandhÃdaparaæ dvÃnavataæ Óatam / iyamevÃÓrayÃsiddhiprak«epeïÃparaæ dvÃnavataæ Óatam / saiva sandigdhatÃæ parityajyÃnyathÃsiddhimupÃdÃyÃparaæ dvÃnavataæ Óatam / iyamevÃÓrayÃsiddhiprak«epeïÃparaæ dvÃnavataæ Óantam / saivÃnyathÃsiddhiæ vihÃya viruddhatÃmupÃdÃyÃparaæ dvÃnavataæ Óatam / atraiva punarÃÓrayÃsiddhiæ prak«ipyÃparaæ dvÃnavataæ Óatam iti / so 'yamasiddhaviruddhÃnaikÃntikÃnÃæ prapa¤ca÷ / prakaraïasamaæ prapa¤cayituæ vastugatiæ tÃvadÃhetyÃha---tanneti / antata iti / ag­hyamÃïaviÓe«adaÓÃyÃmityartha÷ / kÃlÃtyayÃpadi«ÂastÆddeÓa eva prapa¤cita÷ iti // atra cÃtÅtakÃlo mandatamaprayoga÷, kÃlÃbhÃvÃt / yasya hyavasaro nÃsti, tasyÃrthakriyà prati vicÃrata÷ sattvaæ nÃstÅti / mandataraprayogastvasiddha÷, sati svakÃle svayamevÃbhÃvÃt / yastu svayameva nÃsti, tasya deÓakÃlÃvasthÃvirodhasÃmarthÃnÃæ nÃvakÃÓa÷ / mandaprayogastu satpratipak«a÷, sato÷ kÃladeÓavattvayoravasthÃbhÃvÃt / avasthÃbhÃve 'virodhasÃmarthyayoranavakÃÓÃt / sÃvakÃÓaprayogastu viruddha÷, kÃladeÓÃvasthÃsu satÅ«u virodhÃt / yastvevaæ tasya kuta÷ sÃmarthyam? prÃya÷prayogastu savyabhicÃra÷, kÃladeÓÃvasthÃvirodhe«u satsu sÃmarthyamÃtrÃbhÃvÃdityanena hetunà savyabhicÃrÃdikramoddeÓa÷ / yad và sugraha÷ savyabhicÃra÷, vicchedamÃtrasiddhau tatsiddhe÷, upadarÓitaviparÅtagrahaïe tatsiddhi÷ / yatnagrÃhyo vireddha÷ / atiyatnagrÃhya÷ prakaraïasama÷, taditarasamastarÆpasampannamanyadapanÅya tatsiddhe÷ / durgraho 'siddha÷, asiddhÃÓrayo 'pi kaÓcit heturiti paramatanirÃkaraïÃva«Âambhena tatsiddhe÷ / durgrahatara÷ kÃlÃtyayÃpadi«Âa÷, bÃdhakasyÃnanyathÃsiddhyà prÃmÃïyaæ vyavasthÃpya tatsiddheriti / tadvivak«ayà kramaniyama iti //4 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // nanu vibhÃgasÆtre savyabhicÃra ityuddi«Âaæ padamiha mëyakÃro lak«aïatvenaiva vyÃca«Âe / evaæ coddi«Âaæ na lak«itam, lak«itaæ ca noddi«Âamityata Ãha---atra ceti / tathÃpi lak«aïe vaktavye padanirukti÷ kvopayujyate ityata Ãha---etaduktaæ bhavatÅti / kiæ tvekasminnante yo niyata iti anvayato vyatirekato và sÃdhyenaiva sahacarito d­«Âa ityartha÷ / tadviparyayÃdanaikÃntiko 'niyata÷ sÃdhyenaiva sahito na d­«Âa÷ / ubhayapak«agÃmÅti yÃvaditi ubhayapak«aprasa¤jaka ityartha÷ / etena sÃdhÃraïÃsÃdhÃraïÃnupasaæhÃryÃ÷ saæg­hÅtà iti sphuÂam / bodhÃbhÃsaprasa¤jitÃmativyÃptimanena vyÃkhyÃnena vyudastÃmÃha---na caivaæbhÆtà / etacca tatra tatra vak«yate / tadevamiti / anaikÃntikapadavat savyabhicÃrapadamapi vyÃkhyeyamityartha÷ / nanvetÃvataiva sarvaæ vyÃkhyÃtam, tat kimaparamavaÓi«yate yadarthaæ sarvo 'yamityÃdi vÃrtikamityata Ãha---avagatam iti / na nu anyatra prameyÃditi asaægatam / sÃdhyatadviparyayau hyantadvayam / na ca tadasya nÃsti / athÃyamartha÷, na tatrÃyamanvayato vyatirekato và niyata iti / tathÃpi nÃyamevaivaæbhÆta÷, sarve«ÃmevÃnaikÃntikÃnÃmevaærÆpatvÃt / tadasyaiva varjanamanupapannam / udÃharaïamÃtrÃrthatvÃnna do«a ityapi na yuktam, nityaÓcÃnityaÓcetyÃdisaægrÃhyakoÂÃvanaikÃntikasyÃpradarÓanÃdityata Ãha---prameyapadÃrthasya tviti / tadayaæ vÃrttikÃrtha÷, kaÓcid dharma÷ sarvasyaprameyatvÃdilak«aïa÷, kaÓcit kasyacideva nityatvÃdilak«aïa÷ / tatra sarvasya và kasyacid và yo dharmo hetutayopÃtta ubhÃvantau sÃdhyadharmatadviparyayau ÃÓritya prasajya pravartate dharmiïi so 'naikÃntika iti / vyatirekyavyatirekitayà dharmadvaividhyapradarÓanenÃnaikÃntikasya vi«ayavivecanaæ sÆcitam / vyatirekiïyeva hi dharme sÃdhye 'naikÃntika÷ saæbhavatprayogo na tvavyatirekiïi / na nu paryudÃsÃbhiprÃyeïaiva prÃk vyÃkhyÃtam / tat kathaæ tatprati«edha ityata Ãha---paryudÃsapak«a iti / tathÃpi nÃbrÃhmaïa iti prasajyaprati«edhodÃharaïam / na hi goghaÂÃdÃvabrÃhmaïa iti vaktÃro bhavanti, api tu k«atriyÃdÃvityÃha---na punarityÃdi subodham //5 // siddhÃntamabhyupetya tadvirodhÅ viruddha÷ //6 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // sÆtre samÃnakart­katvÃbhÃvÃt ktvÃpratyayÃnupapattyà Óabdado«amÃha---na khalviti / arthado«amÃha---na ca pak«a iti / upalak«aïa caitat / etasmin sati virodhÃpasiddhÃntau nigrahasthÃne niravakÃÓe / tayo÷ satorayaæ và mÅmÃæsakÃbhimato viÓe«avirodho 'pi viruddha syÃdityapi / abhyupagameti / siddhÃntaÓabdenÃtra pak«o vivak«ito 'to na prak­tahÃnaæ nÃpyapasiddhÃntavaiyarthyamityartha÷ / viÓe«aviruddhaprasaÇganivÃrayati---viÓe«eti / abhyupetya ityanena pratij¤Ãyeti vivak«itam, na tvabhipretyeti / na ca viÓe«a÷ pratij¤Ãyate 'pi tu abhipreyate na ca tathÃbhÆtena virodhopalambhasaæbhavo 'siddhidaÓÃyÃmanupambhena siddhidaÓÃyÃæ sahopalambhenÃnavasaraparÃhatatvÃt / evaæbhÆtasyÃbhiprÃyagocaratvamapi kathamityapi na yuktam, svÃrthÃnumÃnasamaye prak­topapÃdakatayà tatsiddhe÷ anupapÃdakastu viÓe«o na sidhyati / ata eva nÃbhiprÃyagocaro 'pi / tadÃpi kathaæ sarvathÃnupalabdhacara÷ sidhyatÅtyapi na vÃcyam, ÃkÃÇk«Ãdisaæpattau padÃrthÃnÃmivÃpÆrvÃrthapratipÃdane vyÃptipak«adharmatÃmÃhÃtmyasyÃpahnotumaÓakyatvÃt / tasmÃd yayoreva parasparadharmiparihÃreïa niyamavato÷ sthitirÆpalabhyate, tayoreva virodho nÃnyathetyartha÷ / anuktaÓca saæg­hÅtaÓceti viprati«iddhamityata Ãhar---id­Óaæ vyÃkhyÃnamiti // syÃdetat, virodhe hi heturna syÃt sÃdhya và / Ãdye 'siddha eva / dvitÅye tu kÃlÃtyayÃpadi«Âa÷ / kvedÃnÅæ viruddha÷? anyatarÃniÓcaye 'pi sandigdhÃsiddha ityÃÓakÇkyoktaæ vÃrttikak­tà yasmÃdamyupagataæ bÃdhata iti / nÃsiddha÷, pak«e niÓcitatvÃt / nÃpi kÃlÃtÅta÷, pramÃïÃntareïa balavatà abÃdhanÃt, kiæ tvayameva sisÃdhayipitaæ bÃdhata iti vÃrttikÃrtha÷ sugama eva / dvitÅyaæ vÃrttikamabhyupagatena bÃdhyate iti / tadapi yadyapi pratij¤Ãrthena tadbÃdhane 'siddha÷ syÃt, tathÃpi virodhasyaiva yatrodbhaÂatvam, tatra tadullaÇghanena prayatnasÃdhyamasiddhatvaæ nodbhÃvyameva, daivatastatpratÅkÃre niranuyojyÃnuyogÃpatte÷, viruddhadvÃreïaivÃsiddherapi vyavasthÃpane tadudbhÃvanasyÃvaÓyakatvÃcceti / sugamam / uttaravÃrttikÃnurodhena tu vyÃca«Âe---svarÆpeïa hetutvena vetyartha÷ / atrodÃharaïabhëyamityÃdi / uktamityartha iti / anta«ÂÅkÃyÃæ bhëyasyeti Óe«a÷ / virodhanigrahasthÃnÃdetasyÃmedamÃÓaÇkya yathà parih­taæ vÃrttikak­tÃ, tadanurodhena vyÃkhyÃtam / pratij¤ÃÓritatvamiti / virodhavaibhavena codÃharaïÃni vÃrttike / vastutastu svamate mÃnÃntarasiddhasyÃrthasyÃnyathÃvacanamapasiddhÃnta÷ / vÃkyÃæÓayorekÃrthabhÃvÃbhÃvavi«ayatvena vyÃdhÃtÅ virodha÷ / viparyayavyÃptatvena niÓcito viruddho hetvÃbhÃsa÷ / sa ca vidhisÃdhane svabhÃvÃnupalabdhirvyÃpakÃnupalabdhirvyÃpakaviruddhopalabdhiriti trividha÷ / tadyathà dhÆmavÃnayaæ yogyasya satastadvattayà anupalabhyamÃnatvÃt, niragnikatvÃt, jalÃÓayatvÃditi / ni«edhasÃdhane 'pi svabhÃvopalabdhirvyÃpyopalabdhiriti dvividha÷ / tadyathà niragniko 'yam, tadvattayopalabhyamÃnatvÃt, dhÆmavattavÃditi / sarvaÓcÃyaæ viÓe«aïadvÃrÃpi pratisandheya÷ / yathà k­«ïÃgururÃruprabhavavahnimÃnayam, kaÂukÃsurabhivipÃï¬uradhÆmavattvÃditi saæk«epa÷ // 6 // yasmÃtprakaraïacintà sa nirïayÃrthamapadi«Âa÷ prakaraïasama÷ // 7 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // iha khalu hetvÃbhÃsÃnÃæ tattyÃnusaæhitÃnÃæ yathÃsaækhyaæ saæÓayo vivak«itaviparÅtaj¤Ãnaæ jij¤Ãsà aj¤Ãnaæ vyÃptibÃdhaÓceti phalÃni / tatra phaladvÃrakaæ prakaraïasamalak«aïamupakramyateyasmÃdityÃdi / tadetad bhëyamukhane vyÃca«Âe---prakaraïeti / yasmÃt prakriyamÃïÃrthajij¤ÃsÃmÃtraæ bhavati sa prakarasama iti saæk«epa÷ / tathÃhi, pak«e samabalabÃdhakasahaprav­tterna tattvanirïaya÷, pratibalena pratiruddhatvÃt / nÃpi tato 'nusandhÃnenÃpi sahasà vyÃptibÃdho 'nug­hyamÃïaviÓe«atayà samabalatvÃt / nÃpyaj¤Ãnameva pak«e vidyamÃnatayaikakoÂiprasa¤jakatvÃt / nÃpi viparÅtaj¤Ãnam, tenÃvyÃpte÷ / nÃpi sandeha÷ koÂidvayÃnupanÃyakatvÃt / tasmÃdekÃæ koÂimupanayan samabalena pratiruddha÷ kathamatra nirïayo bhavatviti jij¤ÃsÃæ janayan prakaraïasama itarebhyo bhidyata iti / tacca satpratipak«atvaæ siddhobhayahetukamasiddhobhayahetukaæ siddhasÃdhyobhayahetukaæ ca / prathamamarÆpadravyatvolabhyamÃnasparÓÃdhi«ÂhÃnatvayo÷ / t­tÅyaæ ÓrÃvaïatvak­takatvayo÷ / madhyamamihodÃhari«yate / tadanurodhena vyÃca«Âe---sa khalviti / yadyapi jij¤ÃsÃmÃtramatropayoti, tathÃpi saæÓayÃnuv­ttiniv­ttyo÷ jij¤ÃsÃnuv­ttiniv­ttÅ iti mattvoktam---tatra sandigdhe tadvà jij¤Ãsate iti / nanu yata eva jij¤Ãsà kathaæ tameva prek«ÃvÃn tattvanirïayÃya prayok«yata ityata Ãha---vicitrÃbhisandhitayeti / pÆrvasamayo du«pratyayo jÃtu prayojyabuddhiriti hi sÃdhanottarÃbhÃsaprayoge hetava ityartha÷ / nanvekaikapak«aniyatatayà kathamubhayapak«asÃmyamanupalabdherityata Ãha---seyamiti / nanu vyutpattimÃÓritya cet prakaraïasamapadaæ pravartate k­taæ tarhi yasmÃdityÃdilak«aïÃntareïetyata Ãha---vyutpattÅti / athaitadeva prav­ttinimittaæ kiæ na syÃdityata Ãha---anyatheti / atra bhëyakÃreïa savyabhicÃrÃt prakaraïasamaæ bhedayatà tasya saæÓayahetutvamasya ca prakaraïaprav­ttihetutvamuktam / tacca saæmugdham, pak«apratipak«au prakaraïam iti prÃgvyÃkhyÃnÃt, sÆtravirodhÃcca / na hi yasmÃt prakaraïamiti sÆtramapi tu yasmÃt prakaraïacinteti / ata Ãha---etaduktaæ bhavatÅti / api tu satpratipak«atayaiva hetvÃbhÃsatvamiti / jij¤ÃsÃmÃtrahetutayà nirïayÃnutpÃdakatvÃditi bhÃva÷ / etena bhëye prakaraïaÓabdo jij¤ÃsÃpara ityuktam / nanu nityadharmÃnupalabdhi÷ kÃdÃcitkÅ vivak«itÃ, sadÃtanÅ vÃ? Ãdyà anaikÃntikyeva, ÃkÃÓÃdÃvapi kadÃcinnityadharmÃnupalabdhe÷ / dvitÅyà tvasiddhaiva / na hi nityadharmopalabdhyà Óabde kadÃcidapi na bhavitavyam iti pramÃïamasti / tathà cÃsiddhatvaæ vihÃya kuta÷ prakaraïasamatvamudbhÃvayatÅtyata Ãha---na ca tattvÃnupalabdhiriti / ayamartha÷, yasyaivaæ viÓe«agraha÷, tasya tÃvadasiddha evÃyamityastu, yastÆpalambhÃbhÃvena sulabhÃmanupalabdhiæ matvà viÓe«amapratisandhÃya pratibalena ca pratibandhamupanyasyati, taæ prati kimayamÃbhÃsatÃæ yÃtu na vÃ? na tÃvanna yÃti / tathà sati sÃdhayet / evaæ ca tato 'g­hÅtaviÓe«Ã dvitÅyÃpi sÃdhayedeva / na caivam, na cÃnÃbhÃsamasÃdhakamatiprasaÇgÃt / na ca tadÃnÅæ do«Ãntaramatra parisphurati, anyatra pratibalena pratibandhÃditi / yatrÃpi yugapadanekado«aparisphuraïam, tatrÃpi satpratipak«atvam apyudbhÃvya viramyate / na hi yÃvadasti tÃvadudbhÃvyam, anyatra saæbhÆya pratij¤ÃyÃæ sarvatrodbhÃvananiyamÃditi / yadyapi pratyak«avat tattvÃnupalabdhirapi na kevalÃ, api tu samÃnadharmadarÓanÃdisahitaiva saæÓayakÃraïam / tathà ca codyacu¤corabhimatabhraæsa÷, tathÃpi tamupek«ya svasiddhÃntÃvarodhena pariharati---na hyakÃraïÃnÃmiti / nanÆbhayeti / ekasmin pak«e ubhayapadaæ vihÃyÃparasmin vyÃv­ttidvÃreti padamadhyÃh­tya phakkikÃbodha÷, api tu tattvÃnupalabdhirevÃsmaduktà prakaraïasamodÃharaïamiti Óe«a÷ / evaæ jij¤ÃsÃhetutvÃbhÃvÃt prakaraïasamalak«aïÃyogitayà ÓarÅrÃdanyatvaæ na tadudÃharaïamityuktam / idÃnÅæ saæÓayahetutayà anaikÃntikalak«aïÃyogÃt / tadudÃharaïamevedamityÃÓayavÃnÃhetyÃha---itaÓceti / kecit tu manyante, tattvÃnupalabdhireva paraæ prakaraïasamo hetvÃbhÃsastannirÃkaraïaæ sÆcayati---evamanyÃnyapÅti / nÃg­hyamÃïaviÓe«adaÓÃyÃmanupalabdhyoranyayorvà dharmayo÷ kaÓcit viÓe«o g­hyamÃïaviÓe«adaÓÃyÃæ tu yathÃnyasyÃnyatra hetvÃbhÃse 'ntarbhÃva÷ tathÃnupalabdherapÅti sÃpi tyÃjyà / na cÃnupalabdhyorÃtyantikamag­hyamÃïaviÓe«atvam / ubhayo÷ siddhatve vastuna ubhayÃnubhayÃtmakatvaprasaÇgÃt / ekasyÃsiddhatve và kathamag­hyamÃïaviÓe«atvamÃtyantikamubhayorapi vÃstavyÃmasiddhau punarubhayÃnubhayÃtmakatvaprasaÇgÃditi // 7 // sÃdhyÃviÓi«Âa÷ sÃdhyatvÃtsÃdhyasama÷ // 7 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // tasmÃt sÃdhyatvÃdasiddhateti / sÃdhyatayà asiddhatayà / sÃdhyenÃviÓi«Âa÷ sÃdhyÃviÓi«Âa÷ / sà cÃsiddhatà kasyacidityÃdi sugamam / tadevaæ Ói«yapratipattilÃghavÃya vÃkyagauravam / vastutastu asiddha÷ sÃdhyasama ityetÃvadeva lak«aïamuktam / asiddha ityasyÃpi pak«adharmatayà na niÓcita ityartha÷ / parÃmarÓavi«aya÷ pak«adharmatà / sà ca svasÃdhyena nirupÃdhisaæbandhasya pak«asaæbandha÷ / tathÃpi ca vyÃptiniÓcayasahitena saæbandhidvayaniÓcayena niÓcÅyate / vyÃptiliÇgapak«e«u tvekatamÃniÓcaye 'pi neti / tatra pak«ÃniÓcayÃdÃÓrayÃsiddha / liÇgasyaivÃniÓcayÃt svarÆpÃsiddha÷ / vyÃpteraniÓcayÃdanyathÃsiddha÷ / ete«Ãæ cÃniÓcaya÷ sandehÃd vÃ, abhÃvaniÓcayÃd veti na kaÓcit phalaæ prati viÓe«a÷ / etena vyomapadmÃæ sugandhi padmÃtvÃt ityÃdayo 'pi saæg­hÅtà bhavanti / anyathà ya÷ pak«e 'sanniti lak«aïenaitallabhyate / yathà hi, asati sapak«e vipak«e ca prati«edha÷ kartu na Óakyate, tathà pak«e 'pÅti / satyà eveti satyenÃbhyupagatÃyà ityartha÷ / tasyà nityatvÃbhÃvÃditi / tadasiddhamiti cet---na, kadÃcidupalambhalak«aïenÃpi anityatvena sÃdhyasiddhe÷ te«Ãæ vya¤jakavaicitrye 'pi vyaktyÃÓrayasaæbandhinÃmupalambhamantareïÃnupalambhaniyamÃt / upalambhe và tattvÃnupapatte / sadopalambhaprasaÇgÃcca / tejasÃbhibhÆtatvÃt na tatheti cet---na, ÃÓrayÃnabhibhave te«ÃmanabhibhÃvÃt / tadabhibhave tu te«Ãmupalambhe tadupalambhaprasaÇgÃt / ata eva na bhÃbhÃvasya tadvya¤jakatvam / tasmÃt kadÃcidupalambha evÃsyÃ÷ sÃmÃnyÃvirÆpatÃæ pratik«ipatÅti / nÃpi karmeti / svÃÓrayaæ prÃgdeÓÃd vibhajya deÓÃntaraæ prÃpayat karma tattÃyÃæ vyavati«Âhate / nÃto 'nyathÃ, calanavyavahÃrasyÃnÃkasmikatvÃt, anyanimittÃbhÃvÃt / evaæbhÆtÃrthÃnvayavyatirekÃnuvidhÃnÃcca chÃyÃyÃstvÃÓraya eva tÃvannopalabhyate, prÃgeva tasya viprayojanasaæprayojane ityartha÷ / na guïo dravyÃsamavÃyÃditi / dravyÃsamavetaæ hyadravyasamavetaæ vÃ, asamavetameva và syÃt? ubhayathÃpi guïave vyÃghÃta÷, sÃmÃnyavata÷ svatantrasya dravyatvÃpatte÷ / ni÷sÃmÃnyasya guïalak«aïavyÃghÃtÃt / sÃmÃnyavÃnaguïa÷ ityÃdi hi tat / guïakarmaïÃæ nirguïatayà guïasya tatra samavÃyavirodhena tatsamavÃye sÃmÃnyarÆpatvopapatterityartha÷ / dravyÃsamavÃyÃditi / hetuæ sÃdhayati---na mana iti te«Ãæ viÓe«aguïavirahÃt sÃmÃnyaguïo 'yaæ bhavet / tathà cÃÓrayasahopalambhaniyame tadapratyak«atÃyÃæ niyamÃdapratyak«atvaprasaÇga ityartha÷ // nÃpyÃtmaguïa iti / iyaæ hi bÃhyakaraïapratyak«atà idantÃsÃmÃnÃdhikaraïyena vyÃptà / tadÃtmaguïatÃmÃdÃya nivartamÃnamanÃtmaguïatÃyÃæ viÓrÃmyatÅtyartha÷ / nÃpi nabhonabhasvatoriti / cÃk«u«ato hi guïÃnÃæ rÆpidravyasamavÃyena vyÃptà / tacca rÆpitvaæ gaganapavanÃbhyÃæ vyÃvartamÃnaæ cÃk«u«aguïasaæbandhamapi vyÃvartayatÅtyartha÷ / nÃpi tejasa÷ tadguïatvaæ hi pratÅtau tadavirodhitvena vyÃptam, anyathà guïina÷ svaguïapratÅtiparipanthitve guïasya nityÃnupalambhaprasaÇgÃt, sati samavÃye upalambhavirodhÃt, asati samavÃye cÃsattvÃt / taccÃto nivartamÃnaæ tadguïatvamapi nivartayatÅtyartha÷ / tatsahacaritaguïÃntarÃnupalabdheÓceti / ayamartha÷, na tÃvat chÃyà tejaso rÆpametadrÆpasya ÓuklabhÃsvaratvaniyamÃt­ / na cendranÅlaprabhÃrÆpavadÃÓrayovidhÃnÃt / tasmÃt guïÃntaramevedaæ tasyeti vÃcyam / tathà ca cak«u«opalabhyamÃnaæ na rÆpamanantarbhÃvyopalabdhuæ Óakyate, cak«u«astathaiva sÃmarthyÃkalanÃditi / ata eveti / ayamartha÷, cak«urmÃtragrÃhyatayà tÃvacchÃyà na guïÃntaratvena ÓaÇkÃspadam, rÆpaæ tu saæbhÃvyeta / taccopalabhyamÃnaæ pÃthasa upalabhya ÓaityadravatvÃdivyÃptam, atÃd­ÓastoyatvÃyogÃt / p­thivyÃstu upalabhyagandhÃdivyÃptam, atathÃbhÆtasya p­thivÅtvÃyogÃt / tacca ÓaityagandhÃdisÃhacaryamato nivartamÃnamanupalambhena tadguïatÃmapi nivartayatÅti / api ceti / ataijasadravyarÆpagrahaïe hi bÃhyÃlokavyÃptasyaiva cak«u«a÷ sÃmarthyamadhigatam / na ca yatsahitasya yasya yatra sÃmarthyaæ tadrahitena tena tatkaraïam / tathà sati vahnirahitamapyÃrdramindhanaæ dhÆmaæ vidadhyÃdityartha÷ // virodhakastvadhika ityÃha---tasmistviti / etena pÃrthivaæ rÆpamÃropitaæ tama iti nirastam, bÃhyÃlokasahakÃrivirahe cak«u«astathÃrope 'pyasÃmarthyÃt tadeva hi dharmyantare và samÃropyeta pittapÅtimavat, tatraiva và niyatadeÓe 'vagamyamÃne aniyatadeÓatvamiti nedÅyasyaïÅyasyapi mahattvavat / ubhayathÃpi tatprathamamantareïÃnupapattirekatrÃropyatvÃdanyatrÃropavi«ayatvÃt tasyaiva / na cÃlokamantareïa rÆpagrahaïe cak«u«a÷ sÃmarthyamityuktam / na cÃropyÃropavi«ayÃprathane bhrÃntisaæbhava÷ / na cobhayoranyatarasminnavyÃp­tasyaivacak«u«o bhrÃntijanakatvam, na cÃyamacÃk«u«a÷ pratyaya÷, tadanvayavyatirekayorananyathÃsiddhatvÃditi / nÃpi dravyamiti / na p­thivyagandhatvÃt / na jalamarasatvÃt / na teja÷ anu«ïatvÃt / na vÃyurasparÓatvÃt / nÃkÃÓamaÓabdasamavÃyikÃraïatvÃt / na dikkÃlo paratvÃparatvÃsamavÃyikÃraïasaæyogÃnÃdhÃratvÃt / nÃtmà buddhyanÃdhÃratvÃt / na mano j¤ÃnÃsamavÃyikÃraïasaæyogÃnÃdhÃratvÃdityartha÷ / nÃpyanyaditi / nedamadravyaæ rÆpidravyam, asmadÃdipratyak«atvÃt / asmadÃdipratyak«aæ hÅndriyeïa vyÃptam / tacca niyatavi«ayasÃmarthyena vyÃptam / tacca vipak«ÃnnivartamÃnamindriyaæ nivartayat pratyak«atvamapi nivartayatÅtyartha÷ / asparÓatvÃditi / nedamanekadravyaæ dravyamasparÓatvÃt / asparÓatà hi dravyasyÃnÃrabhyatayà vyÃptà / sa ca ni«edhyÃdanekadravyÃnnivartamÃnà svavyÃpyaæ sparÓarahitatvaæ g­hÅtvà tadviparÅte viÓrÃmyatÅtyartha÷ / anÃrambhakatveneti / avidyamÃnamÃrabhbhakaæ yasya tat tathoktam / tasya bhÃvastatvattvamiti / etenÃÓrayÃsiddhi÷ parih­tà // yat tÆktam, manasà dravyÃntarÃnÃrambhe vaiyarthyamupÃdhi÷, na punarasparÓatvam, tat kiæ vaiyarthyÃdanÃrambhakatvamunnÅyate, anÃrambhakÃd và vaiyarthyamiti? na tÃvadÃdya÷, sarvotpattimatprayojanasyÃsmadÃdibhi÷ piÓitalocanairanÃkalanÃt / tasmÃd yadyÃrambhakasvabhÃvatvaæ manasastadà kadÃcidÃrambhe prayojanamapi ki¤cid bhavi«yatÅti / na cet tatsvabhÃvakatvaæ prayojanasahasreïÃpi nÃrambha÷ / svabhÃvÃnuvidhÃyÅni hi prayojanÃni / na tu prayojanÃnuvidhÃyina÷ svabhÃvÃ÷ / pratyak«abÃdhastu tadà syÃt yadi tama evÃpahnÆyeta / dravyatve pratyak«asyÃjÃgarukatvÃt, nÅlimaguïaÓÃlina÷ pratÅte÷ / kathamevametaditi cet­---na, vastuto 'sya nÅlatve 'cÃk«u«atvaprasaÇgÃt / ÃlokasahakÃriïa eva cak«u«a÷ tatra sÃmarthyÃvadhÃraïÃdityuktam / ÓuklabhÃsvaravirodhitÃsÃmyÃt tu tathà vyavahÃra÷ / evaæ tarhi raktÃdivyavahÃro 'pi prasajyata iti cet---na, vyavahÃre hi sati nimittÃnusmaraïÃt / na tu nimittÃmastÅtyeva vyavahÃra÷ yathà Óa«ayo÷ ÓavyavahÃro gau¬ÃnÃæ varïatvanimittÃviÓe«e 'pi na kÃdivyavahÃra÷ / ad­«ÂÃdisÃmagrÅviÓe«Ãnniyamo nÃtrÃpi daï¬avÃrita÷ iti / tat kiæ na ki¤cidevac chÃyetyata Ãha---tasmÃd bhÃbhÃva evac chÃyeti / na ca vÃcyam, so 'pi kathamÃlokamantareïa pratiyogismaraïÃdhikaraïagrahaïavirahe vidhimukhena cÃk«u«o vi«aya iti / yadgrahe hi yadapek«aæ cak«ustadabhÃvagrahe 'pi tadapek«ameva / evaæ hi taditarasÃmagrahÅsÃkalyaæ syÃt / tadihÃpyÃlokÃbhÃve tadÃlokÃpek«Ã syÃt, yadyÃloke 'pi tadapek«Ã bhavet / na caitadasti / pratyuta virodha eva tasmin sati hi tadabhÃva eva na syÃt / kiæ tatsÃpek«eïa cak«u«Ã g­hyeta divà ca pratiyogina÷ prabhÃmaï¬alasya grahe eva pradeÓÃntare tadgrahaïamiti na ki¤cidanupapannam / anyadÃpi na rÃtrimapratisandhÃyÃndhakÃragraha÷ / rÃtrij¤Ãnaæ ca na divasamapratisandhÃya / tathà hi nirastaitaddvÅpavartiraviraÓmijÃla÷ kÃlaviÓe«o 'tra rÃtrirityucyate / giridarÅvivaravartinastu yadi yogino na timirÃlokina÷ / timiradarÓinaÓcet---nÆnaæ sm­tÃlokà iti / adhikaraïam api d­«Âamanumitaæ sm­taæ và ihedÃnÅmandhakÃra iti pratyayÃt / vidhimukhastu pratyayo 'siddha÷ / na hi nÃprayogamÃtreïa vidhitvam, pralayavinÃÓÃvasthÃnÃdi«u vyabhicÃrÃt / nÃrthÃntarbhÃvena vÃkyÃrthe padaprayogÃdado«a iti cet? ihÃpi mÃtsaryamapanÅya e«aiva rÅtiranugamyatÃmiti su«ÂhÆpasaæh­tam---tasmÃd bhÃbhÃva evac chÃyeti / deÓÃntaraprÃptimattvaprayuktaæ hi gatimattvam / na tu deÓÃntaradarÓanaprayuktam tacca prayojakamiha niÓcitavyÃv­tti / tathà hi svÃtantrayeïa deÓÃntaraprÃptau vÃrakÃnuvidhÃnaniyamo na syÃt / prabhÃtulyatve teja÷prabhÃÓraye«u ratnaviÓe«e«uc chÃyà divase na syÃt / chÃyayaivÃbhibhave và bahalatame tamasi te«ÃmÃloko na syÃt / ÃlokÃntareïaivÃbhibhave chÃyÃyà apyudbhÃvo na syÃditi // saækalayati---seyamiti / asiddhi÷ anirÆpaïam / na caitÃvateti / vÃcyamiti Óe«a÷ / kuta÷? savyabhicÃratvÃditi / ayamartha÷, yadyapi tatrÃpi svÃbhÃvikasaæbandhavirahÃdastyeva hetutvÃsiddhi÷, na hyasti saæbhava÷ svabhÃvapratibaddhaÓca savyabhicÃrÃdiÓceti / tathÃpi na tÃvat svarÆpata ÃÓrayato và tatrÃsiddhirudbhÃvayituæ Óakyate, tayorniÓcitatvÃt / nÃpyupÃdhita upÃdhyapek«ayà vyabhicÃrÃderlaghupratipattikatvÃt, upÃdhestu taddvÃraiva pratipatte÷ / yadi ca tena dÆ«ayituæ na Óakyate taddvÃrÃpyapÃdhirevodbhÃvyeta / na caitadasti / vyabhicÃrÃdau hyudbhÃvite sutarÃæ nivartate / upÃdhau tu kadÃcid vipratipadyate, tasya durÆhatvÃditi / astu tarhi savyabhicÃravat aprayojako nÃma «a«Âho hetvÃbhÃsa÷, tasyÃpyevaærÆpaviÓe«aÓÃlitvÃdityata Ãha---anyathÃsiddhasya tviti / bhavedevam, yadyaupÃdhikatvaæ svÃbhÃvikasaæbandhavirahÃdanyat­ / na tvetadasti / anaupÃdhikatvaæ hi saæbandhasya svÃbhÃvikatvam / aupÃdhikatvaæ ca tadvaraha÷ / tasmÃd viÓe«ÃntarÃbhÃvÃt, sÃdhyasamasamÃnalak«aïavattvÃcca tatraiva tasyÃntarbhÃva ityartha÷ / bhëye gatimattvÃditi sandigdha÷ / vÃrttike satÅ chÃyà gatimatÅ deÓÃntare darÓanÃditi viÓe«aïadvÃrà ÃÓrayÃsiddha÷ / ayameva sattvaæ vihÃya niÓcitopÃdhisahav­ttiranyathÃsiddha÷ / tadetÃvanta evÃsiddhabhedà iti bhramanirÃsÃrthamudÃharati---ta eta iti / cÃk«u«atvÃditi niÓcitÃsiddha÷ / aÓarÅratvÃditi dharmita evÃÓrayÃsiddha÷ / maitratanayatvÃditi saændigdhopÃdhisahav­ttiranyathÃsiddha÷ // 8 // kÃlÃtyayÃpadi«Âa÷ kÃlÃtÅta÷ // 9 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // atra yathÃÓrutabhëyavÃrttikadarÓanÃt sarvamasama¤jasamiti mattvà svavyÃkhyÃæ sthÃnÃntarÅyabhëyÃdyupanyÃsena saævadannÃha---atretyÃdinà / anu«ïa ityÃdinà prati«edhyavidheyadharmagrÃhakapramÃïabÃdho darÓita÷ / dharmigrÃhakapramÃïabÃdhastu ghaÂo vyÃpaka÷ sattvÃdÃkÃÓavaditi pratyak«eïa / paramÃïu÷ sÃvayavo mÆrtatvÃd ghaÂavadityanumÃnena / meru÷ pëÃïamaya÷ parvatatvÃd vindhyavadityÃgamena / hetugrÃhakapramÃïabÃdhastu, jalÃnilÃvi«ïau p­thivÅto viparÅtasparÓavatvÃt tejovaditi pratyak«eïa / mano vibhuj¤ÃnÃsamavÃyikÃraïasaæyogÃdhÃratvÃt ÃtmavadityanumÃnena / brÃhmaïasya rÃjasÆyaæ karma, svargasÃdhanatvÃt agni«ÂomavadityÃgamena / evaæ navavidho 'yamekavidhopamÃnabÃdhena saæk«epato daÓavidha iti / nanu bÃdho nÃma nÃvinÃbhÃvabhaÇgÃdapara÷ kaÓcit / so 'pi na trairÆpyapracyavÃdanya ityata Ãha---bÃdheti / na hi bÃdham avyavasthÃpyÃnaikÃntikatvamapak«adharmatvaæ vÃvatÃrayituæ Óakyam / ato 'syÃvaÓyodbhÃvyatayÃvaÓyÃbhyupagantavya÷, anyathà virodhamapi nÃbhyupagacchet / virodhe hi hetorabhÃve svarÆpÃsiddhi÷ / sÃdhyÃbhÃve 'pak«adharmatà durnivÃrà / atha virodhasyaiva prathamaæ buddhÃvupanipÃtÃt tadudbhÃvanamantareïa pak«adharmatvasyodbhÃvayitumaÓakyatvÃcca so 'vaÓyÃbhyupagantavya÷ / tadetat samÃnamanyatrÃpÅtyuktamityartha÷ / yadyevam, bhëyamidÃnÅæ kathamityata Ãha---evamiti / atha yadyayamartho bhëyakÃrasya vivak«ita÷, kimiti naitadanurÆpamudÃharaïamityata Ãha---atra ceti / tathÃpyaihikamudÃharaïamasaÇgatamityata Ãha---paramatenaiveti / athaitadudÃharaïaæ svamate pa¤cakoÂi«u kvÃntarbhavi«yatÅtyata Ãha---sa punariti / tat kimiti nodbhÃvayÃæbabhÆva evamityata Ãha---sthÆlatayeti / vÃrttikamidÃnÅæ kathamityata Ãha---yasyÃpadiÓyamÃnasyetyÃdi / bhadantaæ pratyekadeÓina÷ parÅhÃra÷---samÅk­te 'bhidhÃnÃditi / tad viv­ïoti---ayamartha iti // 9 // // hetvÃbhÃsalak«aïaprakaraïam // // chalaprakaraïam // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // evaæ yatnenodbhÃvanÅyapariharaïÅyahetvÃbhÃsavaprakaraïaæ samarthitam / atha sÃdhanavÃdÅ pramÃdÅ prativÃdÅ và saduttarasamÃdhÃnayoraparisphÆrtau tayorvijigÅ«u÷ tadÃbhÃsamapi brÆyÃditi tadÃbhÃsavyutpÃdanÃvasara÷ / tatrÃpi jÃte÷ svapak«avyÃghÃtÃpÃdakatvena jaghanyatvÃt chalasya tu tÃtparyato du«Âatve 'pi vacanato 'du«ÂattvÃdasphÆrtidaÓÃyÃmapi tadeva prayoktavyam / tasyÃpyasphÆrtau jÃtiriti viÓe«aj¤ÃpanÃrthaæ jÃte÷ pÆrvaæ chaloddeÓa÷ / saiva lak«aïe 'pi saægatiriti bhëyÃrthamÃha---uddeÓeti // nanvativyÃpakamidaæ lak«aïam / arthavaicitryopapattyà vacanavighÃtasya jÃtÃvapi saæbhavÃdityata Ãha---yathà vakturiti / iha vÃgv­ttiviparyÃsena pratyavasthÃnaæ na tu tatreti bheda ityartha÷ / nanu vibhÃgo nodÃh­ta÷ tatkathaæ vibhÃge tÆdÃharaïÃnÅti bhëyamityata Ãha---vibhajyata iti // 10 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // yadyevaæ kathaæ vibhÃgaÓceti k­tvà vibhÃgasÆtrameva paÂhatÅtyata Ãha---vibhajyate 'neneti / uktipÆrvakatvÃt tÃtparyasya tadanusaædhÃnapÆrvakatvÃdupacÃrasyoddeÓakamaniyama÷ / tadanurodhÃcca lak«aïakramaniyama÷ // 1.1 // ______________________________________________________________________ pariÓuddhi÷ abhidhÃv­ttisaæcÃro yatrac chale tadvÃkchalamiti lak«aïÃrtha÷, vÃcÅti vi«ayasaptamÅ, bhramaæ nivÃrayati---vÃci nimitta iti / nanvetat sarvacchalasÃdhÃraïamityata Ãha---navakambala ityÃdi / tadidaæ vÃkchalamuttaradaÓÃyÃæ navavidham / tadyathà bhÆbh­dayaæ vÅryaÓÃlÅ mahÃvayavattvÃdityatra dharmipadasaæcÃreïa na nakhaprasÆnäcitakarapallavo 'yaæ nityakarmakaratvÃdityatra sÃdhyapadasaæcÃreïa / atà garbhavatÅ raktavilocanatvÃdityatrobhayapadasa¤cÃreïa / tadetat pratij¤ÃÓrayaæ trayam / ìhyo 'yaæ navakambalatvÃdityatrÃsiddhatvodbhÃvanena / gajo 'yaæ vi«ÃïÅtvÃdityatra virodhodbhÃvanena / durÃloko 'sau rÃjà tejomayatvÃdityatrÃnaikÃntikatvodbhÃvanena / tadetat hetvÃÓrayaæ trayam / duvyaæ vÃyu÷ sÃvayavatvÃt ambaravadityatra sÃdhanavikalatvena / asmadÃdidurÃsadÃ÷ tÃrakà gaganecaratvÃt pataÇgavadityatra sÃdhyavikalatvena / paÓure«a vi«ÃïitvÃd govadityatrobhayavikalatvena / tadetad d­«ÂantÃÓra trayam / pratyuttaradaÓÃyÃæ tu pratipak«asÃdhane navavidhameva / anyatra tu yÃvaddÆ«aïabhedam / tad yathÃ, anyathÃsiddho 'siddhaÓceti vyÃghÃta÷ kathamapi siddhatvÃt / sÃdhyaviparyayavyÃpto 'yamiti, guïa evÃnyathà sÃdhyÃbhedaprasaÇgÃt / ambareïÃnaikÃntikamityasaÇgatam, tasyÃpyanityatvÃt / nÃyaæ pak«Å kuto 'sya pak«abÃdhasaæbhÃvanetyÃdi svayamÆhyam / asya pratyavasthÃnamityÃdi bhëyaæ na pÆrvasÆtravyÃkhyÃnaæ nottarasÆtraparaæ vetyata Ãha---tadetacchalamiti // 1.2 // sambhavator'thasyÃtisÃmÃnyayogÃdasambhÆtÃrthakalpanà sÃmÃnyacchalam // 1.3 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // yatra tÃtparyasaækrÃntistat sÃmÃnyacchalamiti sÆtrÃrtha÷ / tacca kvacit saæbhavavidhiviÓe«ye«u / yathà saæbhavadvidyÃcaraïasaæpadayaæ brÃhmaïatvÃt / anitya÷ Óabda÷ / Óataæ dvijÃtayo bhojità iti / kvacit tu hetutvoddeÓaviÓe«aïe«u yathà brÃhmaïÃdupajÃto 'yaæ brÃhmaïatvÃt / anityaæ kÃryaæ dvijaÓataæ bhojitamiti / tadetat sarvaæ vivak«itamÃpnoti cÃtyeti cobhayasamÃnaæ cetyatisÃmÃnyamucyate / etannimittakaæ chalaæ sÃmÃnyacchalamiti / bhëyÃnurodhÃt viÓe«ani«Âhaæ vyÃca«Âe---saæbhavata iti / tatrÃdyamudÃharaïaæ sphuÂameva / dvitÅyaæ tu, anitya÷ Óabda÷ k­takatvÃdityukte dhaÂo 'pyanitya÷ tarhi k­takatvÃt Óabda÷ syÃt / t­tÅyaæ tu, Óataæ dvijÃtayo bhojità ityukte ÓatasaækhyÃvacchinnà api bhojitÃ÷ sanakÃdayo na dvijÃtaya iti / caturthaæ tu, brÃhmaïÃjjÃto 'yaæ brÃhmaïatvÃdityukte saæbhÃvanÃvi«ayo 'yamabhihito na heturiti / pa¤camaæ tu, anityaæ kÃryamanityatvÃdityukte sÃdhyÃviÓi«Âo heturiti / «a«Âhaæ tu, dvijaÓataæ bhojitamityukte dvijà bhojitÃ÷, na tu tadmatà Óatasaækhyeti / evaæ pratyuttaradaÓÃyÃmapyetat «a¬vidhameveti // 1.3 // dharmavikalpanirdeÓer'thasadbhÃvaprati«edha upacÃracchalam // 1.4 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // upacÃrav­ttivyatyayo yatra tadupacÃracchalamiti lak«aïÃrtha÷ / etadapyuttare najavidham / tad yathÃ, ayaæ mÃïavaka÷ siæha÷, ayaæ siæho rÃj¤a÷, ayaæ puru«asiæho rÃjaÓÃrdÆlasyeti pratij¤ÃmÃritya trayam / var«Ã«u nausaæcÃryeyaæ bhÆmirgaÇgÃtvÃt, gho«ÃïÃæ sukhavasatihetavaste deÓà gaÇgÃtvÃt, sa pradeÓo dhanakÃÓÃdivano gaÇgÃtvÃditi hetumÃÓrityatrayam / ye dhvanihetavaste kroÓanti yathà ma¤cÃ÷, ye kroÓanti te dhvanihetavo yathà ma¤cÃ÷, ye kroÓanaprayojanavantaste kroÓanti yathà ma¤cÃ÷, iti d­«ÂÃntamÃÓritya trayam / pratyuttare tu pratisÃdhane tÃvadeva / anyatra tu yÃvaddo«abhedam / tadyathÃ, aÓarÅratvÃditi heturayamÃÓrayÃsiddha ityukte naivam, hetvÃÓrayasyÃkÃÓasya siddhatvÃt / na ca heturasiddhatvÃdÅnà dÆ«yate api tu liÇgameva / ato niranuyojyÃnuyogo bhavata ityÃdi dharmavikalpanirdeÓaÓabdenÃbhidhÃnadharmo dvedhÃbhidhÅyata iti vÃrttikaikavÃkyatÃm ÃpÃdayituæ bhÆmiæ racayitvà yathÃÓrutabhëyamupek«ya khaï¬akhaï¬aæ vyÃca«Âe---Óabdasyeti / dyayapi neha sphuÂam tathÃpyekatra vastusadbhÃva÷ prati«idhyate / naiva kro«ÂÃro ma¤cà iti parÅk«ÃvÃrttikamanÃgatamavek«yÃha---vÃrttikamate tviti // 1.4 // vÃkchalamevopacÃracchalaæ tadaviÓe«Ãt // 1.5 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // saægatirhi dvedhà bhavavati, antarbhÃvalak«aïà Ãnantaryalak«aïà ca / tatra na tÃvat pÆrvà chalaparÅk«ÃsÆtrÃïÃæ lak«aïasyÃdhyÃyÃrthatvÃt / adhyÃyÃnantarbhÆtasya cÃhnikaprakaraïayo÷ antarbhÃvÃt, parÅk«Ãtvena dvitÅyÃdÃvevÃntarbhÃvÃrhatvÃcca / nÃpyuttarà «o¬hÃpyatra saæbhÃvyate, smÃrakÃbhÃvena prasaÇgÃbhÃvÃt, tayà vinaiva prak­tasiddhe÷, upodghÃtÃbhÃvÃt, jÃtinigrahasthÃnalak«aïÃvarodhenÃvasarÃbhÃvÃt, uttaraprabandhaæ prati akÃraïatvena hetutvÃyogÃt, chalaparÅk«Ãyà uttaratrÃvyavahÃreïÃnirvÃhakatvÃt, chalaparÅk«ÃjÃtyÃdilak«aïasÆtrÃïÃæ prak­topayogyekakÃryÃyogena tannibandhanÃya api saægaterabhÃvÃdityata Ãha---parÅk«Ãparvaïa iti / prÃsaÇgikÅ saægati÷ / prasaÇgÃÓca parÅk«ÃparvasannidhÃnenopodvalita ityartha÷ // p­thaksÆtraïÃt sÃdharmyasahitÃyà viÓe«ÃnupalabdheÓca saæÓaya / parÅk«itaæ satsu vivacitaæ sugrahaæ supariharaæ chalaæ bhavi«yatÅti parÅk«Ãprayojanaæ sphuÂÅk­tya pÆrvapak«amÃha---yathà hÅti / lak«aïÃbhedÃdekatvamityartha÷ // 1.5 // na tadarthÃntarabhÃvÃt // 1.6 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // na tadarthÃntarabhÃvÃditi siddhÃntasÆtram / tatra ca bhëyam---anyÃrthÃntarakalpanÃ, anyor'thasadbhÃvaprati«edha iti / tadetadaviÓadam, arthÃntarakalpanÃyà ubhayatrÃpi pÆrvapak«e darÓitatvÃt / arthasadbhÃvaprati«edhastu yathÃkatha¤cit sarvasÃdhÃraïa÷ anyathà vacanavidhÃtatvalak«aïak«ate÷ / paramÃrthatastu na kvacidapi / vÃrttikaæ tu ekatra dharma÷ prati«idhyate 'nyatra dharmÅti / etaccÃsiddham / na hyatra ma¤cà eva dharmiïa÷ prati«idhyante / api tu kambaladharmasaækhyÃvat ma¤cadharma÷ / kroÓanamihÃpi prati«idhyata ityata Ãha---vidheyaæ vastviti / atraivottaraÓaÇkÃntaramapanayati---kiæ tviti / tadetatsamÃdhÃnaæ prak­todÃharaïÃpek«aæ dra«Âavyam / sarvavyÃpakaæ tu mukhyopacÃrav­ttyanugatatvena anayorbhedakau niyatau dharmÃviti // 1.6 // aviÓe«e và ki¤citsÃdharmyÃdekacchalaprasaÇga÷ //17 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // avi---Çga÷ // 17 // // iti chalaprakaraïam // // purÆ«ÃÓaktiliÇgado«asÃmÃnyalak«aïaprakaraïam // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // yadyapyasaduttaratayà jÃte÷ chalaprakaraïa evÃntarbhÃvo yukta÷, tathÃpi pratij¤ÃhÃnyÃdernigrahasthÃnasyÃpi tathÃbhÃvÃt tÃæ saægatimupek«yÃrthadÆ«aïatvÃbhiprÃyeïa prayogasya sÃmyÃduttaraprakaraïa evÃntarbhÃva÷ / tatrÃntarbhÆtÃyÃÓca jÃte÷ p­thakkaraïe uddeÓa eva prayojanamuktam, pratij¤ÃhÃnyÃdyapek«ayà cÃnudbhaÂÃparÃdhatayà paravyÃmohanahetutvÃt, parÃjayadaÓÃyÃæ prayoktavyatvaj¤ÃpanÃrthaæ tasmÃt prÃguddeÓa÷ / saiva saægatirihÃpÅtyÃha---uddeÓeti // chalasya samyagdÆ«aïasya ca ityupalak«aïam, pratij¤ÃhÃnyÃderityapi dra«Âavyam / na ca chale ityupalak«aïaæ tathaiva, tathÃpi samyagdÆ«aïasyÃvyudÃsa÷, tasyÃpi hetuto vaidharmyeïa hetvÃbhÃsasÃdharmyeïa pratyavasthÃnarÆpatvÃdityata Ãha---na ceti / ayaæ ca mÃtraÓabdÃrtho jÃtÅnÃmavatÃraæ vÃde prati«edhatà asaduttaratvakhyÃpanenaiva sÆtrak­tà sÆcita÷ / bhëye jÃtipada vyutpÃdanaprayojanaæ darÓayati---jalpe hÅti //18 // vapratipattirapratipattiÓca nigrahasthÃnam //19 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // nigrahasthÃnenaiva samastakathÃmudraïÃdarthato 'sya paÓcÃdabhidhÃnam / tat kimityatra saægatyanusaraïenetyÃÓayavÃn sÆtraæ pratyÃharati---vipra---namiti // 19 // yadyapi lokavyavahÃrakathÃvyavahÃrayo÷ puru«asyÃparÃdha eva nigrahasthÃnam / aparÃddho hi nigrahaæ ÓÃstiæ khalÅkÃraæ prÃpnoti / anyatra loke ÓarÅravi¬ambanà / kathÃyÃæ tvaparÃdhamÃtrodbhÃvÃnamÃtram / anyatra vÃdino÷ kÃmacÃra÷ / aparÃdhaÓca kathÃyÃæ vipratipattyapratipattibhÃgadvayaparyavasitaæ tÃtkÃlikamatattvaj¤Ãnameva / tathÃpi tasya svarÆpeïodbhÃvayitum---aÓakyatvÃt, nirarthakÃpÃrthakÃdisÃmÃnÃdhikaraïyÃnupapatteÓca tadunnayanopÃyopalak«aïatayà sÆtraæ vyÃkhyÃtam / tena kathÃyÃæ prav­ttayÃæ vÃdinoratattvaj¤Ãnaj¤Ãpikà kriyà nigrahasthÃnamiti sÆtrÃrtha÷ / etacca pratij¤ÃhÃnyÃdisÃmÃnÃdhikaraïyena prayuktanigrahasthÃnapadapadÃrthÃlocanayà / svarÆpeïa ÓakyodbhÃvanapratipÃdakavÃrttikadarÓanÃcca sugamam, bhëye 'pyanantarameva sphuÂÅbhavi«yati // syÃdetat, na pratipattervirÅtatvÃdanyat k­tsitatvamityata Ãha---sÆk«meti / kathamasau nigrahasthÃnamiti / kathamasau svarÆpato 'pratÅyamÃnaiva sattÃmÃtreïa nigrahasthÃnaæ bhavi«yati? na hyapratÅtameva paradÃradhar«aïaæ nigrahÃya paryÃptamityartha÷ / vipratipadyamÃna iti / yato vipratipadyamÃna÷ prÃptaparÃjayo bhavati, ata÷ parÃjayaprÃptidvÃreïa unnetuæ Óakyate / atha parÃjayaprÃptireva kà ityata uktam---nigrahasthÃnaæ pratij¤ÃhÃnyÃdi khalu spa«Âam parÃjayaprÃptiriti bhëyaæ sphuÂamityartha÷ / yadyapyadhike vipratipattyapratipattÅ saæbhavatastadasaæbhave nigrahasthÃnatvÃnupapatte÷, tathÃpi vipratipannavastugocaratvena na tu tatreti tadanigrahasthÃnatvabhramanivÃraïÃrthamasamÃsakaraïamityartha÷ / adhikaæ nÃmetyupalak«aïam, punaruktamapi dra«Âavyam / dÆ«yaæ và ityÃgÃmipak«Ãpek«ayà vÃÓabda÷ // 19 // ______________________________________________________________________ // pariÓuddhi÷ // yathoddeÓamiti---yathoddeÓakramaæ bhavatu lak«aïam, na tu lak«aïakramÃnatikrameïa parÅk«Ã bhavi«yati, prathamata eva vyatikramÃdityata Ãha---yathÃlak«aïaæ yathÃsvarÆpamityartha iti / nanvevaæ sati prathamadvitÅyasÆtre tÃtparyÃntareïÃva«ÂabdhatvÃnna trividhaÓÃstraprav­ttyantarbhÃvinÅ / Ãrthyà v­ttyà prathamasÆtrasya uddeÓÃntarbhÃve 'pi dvitÅyasÆtramalagnakam asaægatikatvÃdityata Ãha---tasmÃditi / aupodghÃtikyà saægatyà prathamoddeÓamaÇgatameva dvitoyasÆtramarthÃt / Órutyà ca prayojanaparatayeti na prakaraïÃsaægatirityartha÷ / Óe«aæ sÆbodhamiti / kÅrttyata iti kÅrtitam / tathà ca yathÃyogamabhisaæbandha iti sukhabodhamityartha÷ // anabhyÃsaj¤eyÃcchrutivivaragarbhe«u laghuta÷ sukhagrÃhyÃnmandai÷ kusumasukumÃrÃt prathamata÷ / mana÷ ÓrÅmadvÃcaspativacanavinyÃsavisarÃt trasatyadyÃpyetanmuhuriva muhurnirv­tamapi // 20 // // iti puru«ÃÓaktiliÇgado«asÃmÃnyalak«aïaprakaraïam // // ityaudayanatÃtparyapariÓuddhau prathamÃdhyÃyasya dvitÅyÃhnikam samÃpta÷ prathamÃdhyÃya÷ //