Udayana: Nyayavarttikatatparyaparisuddhi, Adhyaya 1,2 Input by members of the Sansknet Project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Consequently, word boundaries are not marked by spaces. The text is not proof-read. ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ // prathamàdhyàye dvitãyàhnikam // // kathàlakùaõaprakaraõam // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // evaü prathamàhnike sàïgopàïgo nyàyastàvallakùitaþ / sa ca paràrtho 'pi pçcchopakramapratiyoginyekavaktçke vicàre vivicya pravarttanãyaþ / tatra ca siddhiparatvam / nyàyasya dåùaõopakramapratiyoginã tu nànàpravaktçke kathànàmni kriyàvyatihàre pravartyaü vivecanãyaþ / tatra copàlambhaparatvaü tasya / evaü ca pravartanãyavivecanãyasiddhiparasàïganyàyalakùaõaü prathamàhnikàrthaþ / dvitãyàhnikàrthastu pravartanavivecana upàlambhaparapadàrthalakùaõamiti yukta idànãü tasyàrambhaþ / tatràpi pravartyavivecanãyadvàreõa pravçttiprakàratvàcca kathàyàþ prathamaü kathàprakaraõamàrabhyate / yadyapi ca kathà sàkùàt noddiùñà, tathàpyasaügatibhità bhàùyakàraþ tadupasaügraheõaiva vàdàdãn vibhajate / anyathà hi vàdàdilakùaõasya pårvàparaprakaraõàprave÷àt àhnikàprave÷e ÷àstrabahirbhàvaprasaïgaþ / atha såtrakçtaiva kathà kathaü sàkùàt noddiùña, vivakùitaphale ekànekatvànurodhena sàmànyavi÷eùayoryathàyathamudde÷àt? tad yathà caturùu pramaiva vivakùitaü phalamiti pramàõatvena, saiva dvàda÷aviùayiõã vivakùiteti prameyatvena, hànameva vivakùitamiti sukhaü duþkhatvena / iha tu tattvanirõayaþ, jalpe sva÷aktiparà÷aktikhyàpanam, vitaõóàyàü parà÷aktimàtraprakhyàpanaü ca phalàni vivakùitàni / tàni ca na kathàmàtrasàdhyànãti vi÷eùata evodde÷aþ / tatra yaugikaü kathà÷abdamupàdàyànavasaradusthatayà bhàùyam àkùipya vàrttikena samàdhatte---tadayuktamityàdinà / nàyaü kathà÷abdo yogamàtrànurodhã, api tu satyeva tasmin råóhiniyata iti / anavasaradoùaü pariharannàha---api tviti / nanu pårvapakùottarapakùabalàbalaniråpaõaü vicàraþ, sa ca na kathàyà à÷rayaþ kiü tu viùaya ityata àha---vicàraviùayeti / prauóhagauóanaiyàyikamate catasraþ kathàþ / sa pratipakùasthàpanàhãno vitaõóà / ityatra jalpavad vàdasyàpi paràmar÷àt / puruùàbhipràyànurodhena caturthodàharaõasyàpyupapatteriti sànàtaniþ / eka evàyaü kathàmàrga iti bàhyàþ / te dve api tisra eveti niyamayatà niràkçte / tattvabubhutsukathà ca vitaõóà ceti vyàhatam / na hi prathamasàdhananivçttàveva tattvanirõayaþ, niþsàdhanasya tasyànupapatteþ / nàpi pratipakùasàdhanamanivartya prathamasya sàdhanatvàvasthitiþ, ÷aïkitapratipakùatvàt / yadi tu pratipakùasàdhanamaniråpyaiva vijigãùuvitaõóàvat tàvataiva vàdinau kçtinau, na tarhi tattvabubhåtså / evaü ca yadi vijigãùuþ, kathamapratibhàdyanudbhàvanam / na ca vijayatattvanirõayàbhyàü phalàntaramava÷iùyate kathàyàþ, yadarthaü vàdavitaõóà / anutpannasya hi tattvanirõayasyotpàdanam, utpannasya pàlanam, pàlitasya ca viniyogaþ / sa ca svayamabhyàsaþ, kàruõikatayà paravyutpàdanam / etacca sarvaü kathàtrayaparyavasitam, nàpyekakathànirvàhyamiti // nanvetàvatàpi na sàmànyalakùaõaü vibhàvitamityata àha---tathà ceti / nànàpravaktçkà mithaþ karmatayà yuddhavadàliïganavacca / etena vàkyasaüdçbdhirmahàvàkyamuktaü syàt, mithaþ karmatayà sàkàïkùatvàt, vijayàdyanekaprayojanavattvàcceti / vaktro÷ca pra÷abdena prakarùo dar÷itaþ / sa ca kathàråpamahàvàkyanirvàhakatvam / tathà ca svasthaþ sarva¤janapratyayànapalàpã matamàtràvalambã avahito 'kalahakàra÷ceti kathàdhikàriõo dar÷itàþ / viparyayeõa heyà iti / vasatãti niruktibhaïgabhayàdàha---arthàbhidhàneti vàdeti / anadhikàriõo hàtumiti bhàvaþ / te 'pi prakçtoktiko 'vipralambhako yathàkàlasphårtikaþ anàkùepako yuktisiddhasaüpratyayã ceti pa¤ca vàde upàdeyàþ viparyayeõa heyàþ / evaü bhåtà÷ca viùyàdaya eva pràyeõeti ta evoktàþ / evaü ca sati heyàn vihàya yo yathàbhåtaþ sa tathàbhåtena vaktumarhati / tathà sati kathà mahàvàkyasiddhau phalasiddheþ / na hi yuyutsuriraüså pratipadya ciraü asiddhaü saübhåya samãhitaü sàdhayataþ / yathodde÷amiti / tattvapratipattihetutvàd vàdasyàdàvudde÷aþ // vàrttikamupave÷ayituü pãñhamàracayati---tadanavasàyàditi / evamiti / atide÷àrthamàha---na vicàramiti / ÷rutivyavacchedyatayà vitaõóàü tàvad vyavacchinattiyadyapãti / tàtparyavyavacchedyatayà idànãü jalpaü vyavacchinatti---yadyapi ceti / pramàõamålaiþ pramàõamålàbhimatairniyameneti ÷eùaþ / nàbhipràyaniyamaþ ÷råyata ityata àha---yathà caitaditi / sàdhane ca tarkasya pramàõàpekùà, upàlambhe tu kevalo 'pi samarthaþ, pratitarkapratihatasyàsàdhanatvàt / àgàminaü bhàvasàdhanatvasvãkàramiva dçùñvà pràha---ubhayatheti / tadgatàkùepastu udde÷a eva pramàõatarka÷abdasya sàdhanopàlambha÷abdavat svavàcakalakùaõayà và, ÷abdàvàntaravyàpàratayà và ÷abdapratipàditatayà và samarthitapràyaþ / tataþ siddhavadàha---yada tviti / aparàdhapratipàdanaü hyupàlambhaþ / na ca acetano 'paràdhyati, nàpi pratipàdyate, kiü puruùaþ / tadidamuktam---puruùadharmopàlambheti / karmakaraõayorhi pradhànavyàpàraþ, phalamekameva / taddvàrà ca viùayaþ / prakçte karmakaraõayorapi karmaiva / iyàüstu vi÷eùaþ, yat karmatvada÷àyàü ÷abdàderanityatvaü dharmo karmakaraõayorapi karmaiva / iyàüstu vi÷eùaþ, yat karmatvada÷àyàü ÷abdàderanityatvaü dharmo jij¤àsitatayà, viùayatvada÷àyàü tu vastutayetyà÷ayavàn yathà÷rutavàrttikànurodhena vyàcaùñe---dharmãti / anyathà tu viùayaþ ÷aktiviùayaþ ÷akyaü kàryamiti yàvadityevamapi sugamametat / atra hi jalpe nigrahasthànaviniyogàdityàdibhàùye na hiüsyàt sarvabhåtàni / itivad vàde sarvanigrahasthànapratiùedhe agnãùomãyaü pa÷umàlabheta itivat siddhàntàviruddha ityàdivi÷eùavidhirityarthaþ / sphuñaþ pratãyate / vàrtikakàrastu ràgataþ sarvapa¤canakhabhakùaõapràptivat upàlambhagrahaõàt sarvanigrahasthànapràptau pa¤ca pa¤canakhà bhakùyàþ itivat parisaükhyànàrthamuttarapadàrambha iti vyàkhyàtavàn / tadetadatiku÷alatayà mithaþ avirodhayannàha---jalpa iti / tathàpi niyamàrthe ityasaügatam / pàkùikavyavacchedaphalo hi niyamaþ / na càtràpratibhàdi pàkùikam, upàlambhapadena nirà÷aïkameva pratipàditatvàt ityata àha---niyamaþ parisaükhyeti / ayamarthaþ, yadyapi vidhiratyantamapràptau niyamaþ pàkùike sati / tatra cànyatra ca pràptau parisaükhyeti kãrtyate // iti bhedo dar÷itaþ, tathàpyalpãyànayamiti manyamànena parisaükhyàyàmapi niyamapadaü prayujyate, itaravyavacchedalakùaõasya phalasyàvi÷iùñatvàditi / iha vàde caturdhà nigrahasthànagatiþ / ki¤cidasaübhàvanãyameva yathà, hàniþ sannyàso nirarthakamarthàntaramavij¤àtàrthamapàrthakamiti ùañkam / ki¤cit saübhavadapyanudbhàvyameva yathà, pratij¤àntaraü hetvantaramaj¤ànamapratibhà vikùepo matànuj¤à paryanuyojyopekùaõamiti saptakam / ki¤cit tådbhàvyamàtraü yathà, virodho 'pràptakàlaü nyånamadhikaü punaruktamayathànubhàùaõamapasiddhànta iti saptakam / ki¤cicca kathàvasànikaü yathà, hetvàbhàso niranuyojyànuyoga÷ceti dvayamiti / tatra hànyàdãnàma÷aktisaüguhanaprakàratvàt, tattvabubhutsutayà ca vàde tadabhàvàt teùàmasaübhavaþ / saübhavatàmanudbhàvane hetumàha---na khalviti / kathàmaparyavasàyayatàmapyudbhàvane hetumàha---adhikaü tviti / tattvapratipatteþ sàkùàd vyàghàto viparãtapratipattiryathà, hetvàbhàsànudbhàvane niranuyojyànuyogànudbhàvane ca pàramparyavyàghàto vyàsaïgàdãnà tatsàmagrãpratirodhaþ / tatràdhikànudbhàvane prathamo yadi na syàt, tathàpi dvitãyaþ syàdeva / tathà hi, virodhe yogyatàvirahaþ / apràptakàle àkàïkùàvirahaþ / nyåne àkàïkùitàsamabhivyàhàraþ / sa cànàsaktivi÷eùaþ / adhike anàkàïkùitasamabhivyàhàraþ / punarukte 'pyevam / so 'pyàkàïkùàvirahavi÷eùaþ / ayathànubhàùaõe uktàpratisandhànam / apasiddhànte saümukhapramàõabàdhàkràntiriti àkàïkùàyogyatàsattimattayà pratisaühitaü pramàõàntaràpratihataü ca vàkyaü tattvapratipatteraïgam, nànyathà / tasmàdetadarthamidamudbhàvyamiti // tadetat sarvamabhipràyaü niyamayataþ såtrakàrasya saümataü såtràdeva ca labhyate / vàrttikakçtà tu nyånàdicatuùñayamudàharaõàrthaü dar÷itam, na tu niyamaþ kçta iti vyàjena dar÷ayati---tathà ceti / nanu vyatisaïgo vyatihàraþ / sa ca sàdhanopalambhavànityetàvataivokte gamyate / tataþ pramàõatarkagrahaõamatiricyata ityata àha---pårvasminniti / tathàpyasmin pakùe kimasya prayojanamityata àha---sàdhanopàlambhavi÷eùaõàya ceti / anuvidheyastheyasabhyapuruùavatã janatà sabhetyucyate / tatrànuvidheyasya yathà÷akti yathàniyamaü saümànàsaümànavya¤jakaü karma / naitad vàde / tatra hi tattvabubhutsutayà svayamavàtattvaj¤aþ tattvaj¤àninamupàsãta / stheyànàü tu vàdasthànakathàvi÷eùavyavasthàpanaü pårvottaravàdasthàpanaü vivadamànayorguõadoùàvadhàraõaü bhagnaprativàdiprabodhanaü loke niùpannakathàphalapratipàdanaü ca karmàõi / etadarthaü ca tatra prà÷nikopayogo yad vàdinau kàraõagraheõa evaü kartuma÷aktau / na caivaü vàde / tatra tayoreva vãtaràgatayà ÷aktatvàdityà÷ayavànàha---na vàde prà÷nikànàmiti / tat kiü parivarjanameva tatra teùàm? netyàha---daivàgatànàü tviti / savàdenapràmàdikakathàbhàsa÷aïkàmapanetuü natåktakarmàõi kàrayitumiti bhàvaþ //1 // yathoktopapanna÷chalajàtinigrahasthànasàdhanopàlambho jalpaþ //1 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // ubhayasàdhanavattvasàdharmyàd vàdànantaraü jalpodde÷asiddhiþ / tatsiddhau satyàü saügatim àha---udde÷eti / nanu jalpasyobhayasàdhanavattvàsaübhavànna vitaõóàvyavacchedaþ / tathà hi yadi pårvasàdhanaü dåùitam, nigçhãtastarhi vàdã, jitaü dvitãyena / nivçttà kathà / na dåùitaü cet---uttaràbhàsavacanena càvacanena ca nigçhãtastarhi dvitãyo, jitaü prathamena, nivçttà katheti nàsti dvitãyasàdhanàvasara iti / naitadevam / yathà hi vàde svasàdhanasthitau parasàdhananivçttau ca tattvanirõayo na viparyaye, tathà jalpe 'pi svasàdhanasthitau parasàdhananivçttau ca vijayo viparyaye bhaïgaþ / ubhayasthitinivçttyoþ pariùadeva vijayate / tadayaü jalprapavçttikramaþ vàdini sàdhanamàtraü prayujya saükùepato vistarato và àbhàsàn uddhçtya virate sati ucyamànagràhyanigrahàpràptau àbhàsabahiruktagràhyanigrahàlàbhe tadvacanàrthamavagamyànådya dåùayitvà prativàdãsvapakùe sthàpanàü prayu¤jãta / aprayu¤jànastu dåùitaparapakùo 'pi navijayã / ÷làdhyastu syàdàtmànamarakùan paraghàtãva vãraþ / tasminnapyevaü virate sati anuktocyamànagràhyanigrahàlàbhe tadvavacanamavagamyànådya dåùaõàïgaü prati dåùyàbhàsabahiruktagràhyanigrahàlàbheda prathamavàdã sthàpanàü÷aü dåùayet / adåùayaüsatu rakùitasvapakùo 'pi na vijayã / ÷làdhyastu syàt va¤citaparaprahàra iva tamapraharamàõaþ / anuktocyamànagràhyàbhàsabahiruktagràhyanigrahalàbhe tu tàvataiva kathàviratirna sàdhanavicàràvakàr÷aþ / ÷arasandhànasamaya eva yo mårcchitaþ tadvàõavàraõatatpraharaõànuùñhànavad viphalatvàt / tatrànuktagràhyamapratibhàdi / ucyamànagràhyamapràptakàlàdi / àbhàsabahiruktagràhyaü pratij¤àvirodhàdi / eùvasatsu àbhàsacintà / tataþ punaþ pratidåùaõoktau àbhàsabahiþpratij¤àhànyàdi / etacca pa¤came prapa¤canãyamiti // yadyapi nigrahasthànapadenàvi÷eùàt sarvapràptau siddhàntàviruddhaþ pa¤càvayavopapanna iti padadvayàtide÷o mandaþ, tathàpi gorbalãvardanyàyenàpi yathà÷rutabhàùyopapattau kçtaü tadbhàïgeneti manyamàno bhàùyaü vàrttikena sama¤jasayannàha---uktamàtramityàdi / yadyapyaparàdhasaügåhanàrthaü pratij¤àhànipratij¤àntarapratij¤àsaünyàsahetvantaràrthàntaranirarthakàvij¤àtàrthavikùepàpasiddhàntànàmupàdànaü saübhavati, tathàpi na sarvanigrahopàdànasaübhavaþ / api ca pramàdaskhalite 'pi chalàdibhireva pratyavasthàtumucitam, nigrahasthànàpekùayà teùàmanudbhañàparàdhatvàt / tasmàdudbhàvyatayaivàmãùàü sarveùàmavatàraþ / tathà ca nàyuktatvamityabhipràyavànàha---tat kimiti / sàdhusàdhanopàdàne ca vàdinà kçta ityupalakùaõam / pareõa sàdhusàdhanopàdàne ca kçta ityapi draùñavyam / nanu bhàùyaü dåùayitvà kimadhikamamihitam? tenàpi tattvarakùaõàrthatvapratipàdanàdityata àha---tadanena prakàreõeti / prakàre bhàùyam asaügatam, na tu prayojane / tatastadapyevameva neyamiti / chalàdivyutpàdanaü prayojyatayeti ÷eùaþ //2 // sa pratipakùasthàpanàhãno vitaõóà //3 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // nanu vitaõóàyàþ pratipakùasthàpanàhãnatvamasaügatam, ekasàdhanatàyàü puruùa÷akterapyaniråpaõàt / tathàtve và kçtaü jalpena prayàsabahulena, antataþ satpratipakùatayàpi dvitãyasàdhanaprave÷àt / naitadevam, puruùa÷aktiniråpaõàvi÷eùe 'pi jalpe pratyavekùàparàghàtobhayagocara÷aktiniråpaõàt, kçtavidyakùatriyadvayayuddhavat / vitaõóàyàü tu da÷arathada÷ànanatanayatamasivamãyuddhavat, kàkolåkayuddhavad và / ekasya svapratyavekùà÷aktiraparasya paràghàtanaipuõaü niråpyate / kathamayaü vi÷eùa iti cet? vàdinorabhipràyava÷àdanuvidheyastheyànurodhàt veti na ki¤cidetat dvitãyasàdhanaprave÷asatu dåùaõatayà na pratiùidhyate / api tu sthàpanàtvena / na càyaü niyamaþ, asiddhatvàdudbhàvanenàpi kathàparyavasànàditi, samàkhyànirvacanasàmarthyàt eva gamyata iti / na caivamastviti vàcyam, jalpe 'pi parapakùàghàtasya gatatvenàtivyàpakatvàt / màtragrahaõàt tu tannivçttiriti cet---na, tena sàdhanànivçtteþ / tatra sàdhanopàlambhasamudàye dåùaõamàtraü vitaõóetyevamapyupapatteriti //3 // // iti kathàlakùaõaprakaraõam // // hetvàbhàsalakùaõaprakaraõam // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhi // evaü kathàprakaraõaü samarthimatam / tasyà÷ca ÷arãraü sàdhanaü dåùaõaü ca / tatra sàdhanavàdinà prathamatastadàbhàsaparihàre dåùaõavàdinàpi saduttaraparigrahe yatnavatà bhavitavyam / saduttaràlàbhe hi asaduttaràvatàra iti ÷ikùàrthaü hetvàbhàsàþ prathamaü chalàdibhya uddiùñà iti saiva saügatirihàpãtyàha---udde÷eti / atra triùoóa÷yàü vyàpakàvyàpakabhedena yà dviùoóa÷ã sà asiddhavi÷eùaõàsiddhavi÷eùyà samarthavi÷eùaõà samarthavi÷eùyasandigdhavi÷eùaõasandigdhavi÷eùyabhedena vivakùità dvànavataü ÷ataü bhavatãti / saivàsiddhisandehayorvàdiprativàdisaübandhàdaùñàviü÷ataü ÷ataü bhavet / saivànyataràsiddhyà vyadhikaraõasamarthasandigdhavi÷eùaõavi÷eùyabhedàt dvàvanataü ÷atamaparaü syàt / saivomayànyatarà÷rayàsiddhavi÷eùaõavi÷eùyasaübandhàdaparamaùñàviü÷ataü ÷ataü bhavet / saivà÷rayàsiddhavi÷eùaõàvyadhikaraõàsamarthasandigdhavi÷eùaõavi÷eùyasaübandhàdaparaü dvànavataü ÷atam / saiva sandigdhavyadhikaraõàsamarthasandigdhavi÷eùaõavi÷eùyasaübandhàdaparaü dvànavataü ÷atam / iyamevà÷rayàsiddhiprakùepeõàparaü dvànavataü ÷atam / saiva sandigdhatàü parityajyànyathàsiddhimupàdàyàparaü dvànavataü ÷atam / iyamevà÷rayàsiddhiprakùepeõàparaü dvànavataü ÷antam / saivànyathàsiddhiü vihàya viruddhatàmupàdàyàparaü dvànavataü ÷atam / atraiva punarà÷rayàsiddhiü prakùipyàparaü dvànavataü ÷atam iti / so 'yamasiddhaviruddhànaikàntikànàü prapa¤caþ / prakaraõasamaü prapa¤cayituü vastugatiü tàvadàhetyàha---tanneti / antata iti / agçhyamàõavi÷eùada÷àyàmityarthaþ / kàlàtyayàpadiùñastådde÷a eva prapa¤citaþ iti // atra càtãtakàlo mandatamaprayogaþ, kàlàbhàvàt / yasya hyavasaro nàsti, tasyàrthakriyà prati vicàrataþ sattvaü nàstãti / mandataraprayogastvasiddhaþ, sati svakàle svayamevàbhàvàt / yastu svayameva nàsti, tasya de÷akàlàvasthàvirodhasàmarthànàü nàvakà÷aþ / mandaprayogastu satpratipakùaþ, satoþ kàlade÷avattvayoravasthàbhàvàt / avasthàbhàve 'virodhasàmarthyayoranavakà÷àt / sàvakà÷aprayogastu viruddhaþ, kàlade÷àvasthàsu satãùu virodhàt / yastvevaü tasya kutaþ sàmarthyam? pràyaþprayogastu savyabhicàraþ, kàlade÷àvasthàvirodheùu satsu sàmarthyamàtràbhàvàdityanena hetunà savyabhicàràdikramodde÷aþ / yad và sugrahaþ savyabhicàraþ, vicchedamàtrasiddhau tatsiddheþ, upadar÷itaviparãtagrahaõe tatsiddhiþ / yatnagràhyo vireddhaþ / atiyatnagràhyaþ prakaraõasamaþ, taditarasamastaråpasampannamanyadapanãya tatsiddheþ / durgraho 'siddhaþ, asiddhà÷rayo 'pi ka÷cit heturiti paramataniràkaraõàvaùñambhena tatsiddheþ / durgrahataraþ kàlàtyayàpadiùñaþ, bàdhakasyànanyathàsiddhyà pràmàõyaü vyavasthàpya tatsiddheriti / tadvivakùayà kramaniyama iti //4 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // nanu vibhàgasåtre savyabhicàra ityuddiùñaü padamiha màùyakàro lakùaõatvenaiva vyàcaùñe / evaü coddiùñaü na lakùitam, lakùitaü ca noddiùñamityata àha---atra ceti / tathàpi lakùaõe vaktavye padaniruktiþ kvopayujyate ityata àha---etaduktaü bhavatãti / kiü tvekasminnante yo niyata iti anvayato vyatirekato và sàdhyenaiva sahacarito dçùña ityarthaþ / tadviparyayàdanaikàntiko 'niyataþ sàdhyenaiva sahito na dçùñaþ / ubhayapakùagàmãti yàvaditi ubhayapakùaprasa¤jaka ityarthaþ / etena sàdhàraõàsàdhàraõànupasaühàryàþ saügçhãtà iti sphuñam / bodhàbhàsaprasa¤jitàmativyàptimanena vyàkhyànena vyudastàmàha---na caivaübhåtà / etacca tatra tatra vakùyate / tadevamiti / anaikàntikapadavat savyabhicàrapadamapi vyàkhyeyamityarthaþ / nanvetàvataiva sarvaü vyàkhyàtam, tat kimaparamava÷iùyate yadarthaü sarvo 'yamityàdi vàrtikamityata àha---avagatam iti / na nu anyatra prameyàditi asaügatam / sàdhyatadviparyayau hyantadvayam / na ca tadasya nàsti / athàyamarthaþ, na tatràyamanvayato vyatirekato và niyata iti / tathàpi nàyamevaivaübhåtaþ, sarveùàmevànaikàntikànàmevaüråpatvàt / tadasyaiva varjanamanupapannam / udàharaõamàtràrthatvànna doùa ityapi na yuktam, nitya÷cànitya÷cetyàdisaügràhyakoñàvanaikàntikasyàpradar÷anàdityata àha---prameyapadàrthasya tviti / tadayaü vàrttikàrthaþ, ka÷cid dharmaþ sarvasyaprameyatvàdilakùaõaþ, ka÷cit kasyacideva nityatvàdilakùaõaþ / tatra sarvasya và kasyacid và yo dharmo hetutayopàtta ubhàvantau sàdhyadharmatadviparyayau à÷ritya prasajya pravartate dharmiõi so 'naikàntika iti / vyatirekyavyatirekitayà dharmadvaividhyapradar÷anenànaikàntikasya viùayavivecanaü såcitam / vyatirekiõyeva hi dharme sàdhye 'naikàntikaþ saübhavatprayogo na tvavyatirekiõi / na nu paryudàsàbhipràyeõaiva pràk vyàkhyàtam / tat kathaü tatpratiùedha ityata àha---paryudàsapakùa iti / tathàpi nàbràhmaõa iti prasajyapratiùedhodàharaõam / na hi goghañàdàvabràhmaõa iti vaktàro bhavanti, api tu kùatriyàdàvityàha---na punarityàdi subodham //5 // siddhàntamabhyupetya tadvirodhã viruddhaþ //6 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // såtre samànakartçkatvàbhàvàt ktvàpratyayànupapattyà ÷abdadoùamàha---na khalviti / arthadoùamàha---na ca pakùa iti / upalakùaõa caitat / etasmin sati virodhàpasiddhàntau nigrahasthàne niravakà÷e / tayoþ satorayaü và mãmàüsakàbhimato vi÷eùavirodho 'pi viruddha syàdityapi / abhyupagameti / siddhànta÷abdenàtra pakùo vivakùito 'to na prakçtahànaü nàpyapasiddhàntavaiyarthyamityarthaþ / vi÷eùaviruddhaprasaïganivàrayati---vi÷eùeti / abhyupetya ityanena pratij¤àyeti vivakùitam, na tvabhipretyeti / na ca vi÷eùaþ pratij¤àyate 'pi tu abhipreyate na ca tathàbhåtena virodhopalambhasaübhavo 'siddhida÷àyàmanupambhena siddhida÷àyàü sahopalambhenànavasaraparàhatatvàt / evaübhåtasyàbhipràyagocaratvamapi kathamityapi na yuktam, svàrthànumànasamaye prakçtopapàdakatayà tatsiddheþ anupapàdakastu vi÷eùo na sidhyati / ata eva nàbhipràyagocaro 'pi / tadàpi kathaü sarvathànupalabdhacaraþ sidhyatãtyapi na vàcyam, àkàïkùàdisaüpattau padàrthànàmivàpårvàrthapratipàdane vyàptipakùadharmatàmàhàtmyasyàpahnotuma÷akyatvàt / tasmàd yayoreva parasparadharmiparihàreõa niyamavatoþ sthitiråpalabhyate, tayoreva virodho nànyathetyarthaþ / anukta÷ca saügçhãta÷ceti vipratiùiddhamityata àhar---idç÷aü vyàkhyànamiti // syàdetat, virodhe hi heturna syàt sàdhya và / àdye 'siddha eva / dvitãye tu kàlàtyayàpadiùñaþ / kvedànãü viruddhaþ? anyataràni÷caye 'pi sandigdhàsiddha ityà÷akïkyoktaü vàrttikakçtà yasmàdamyupagataü bàdhata iti / nàsiddhaþ, pakùe ni÷citatvàt / nàpi kàlàtãtaþ, pramàõàntareõa balavatà abàdhanàt, kiü tvayameva sisàdhayipitaü bàdhata iti vàrttikàrthaþ sugama eva / dvitãyaü vàrttikamabhyupagatena bàdhyate iti / tadapi yadyapi pratij¤àrthena tadbàdhane 'siddhaþ syàt, tathàpi virodhasyaiva yatrodbhañatvam, tatra tadullaïghanena prayatnasàdhyamasiddhatvaü nodbhàvyameva, daivatastatpratãkàre niranuyojyànuyogàpatteþ, viruddhadvàreõaivàsiddherapi vyavasthàpane tadudbhàvanasyàva÷yakatvàcceti / sugamam / uttaravàrttikànurodhena tu vyàcaùñe---svaråpeõa hetutvena vetyarthaþ / atrodàharaõabhàùyamityàdi / uktamityartha iti / antaùñãkàyàü bhàùyasyeti ÷eùaþ / virodhanigrahasthànàdetasyàmedamà÷aïkya yathà parihçtaü vàrttikakçtà, tadanurodhena vyàkhyàtam / pratij¤à÷ritatvamiti / virodhavaibhavena codàharaõàni vàrttike / vastutastu svamate mànàntarasiddhasyàrthasyànyathàvacanamapasiddhàntaþ / vàkyàü÷ayorekàrthabhàvàbhàvaviùayatvena vyàdhàtã virodhaþ / viparyayavyàptatvena ni÷cito viruddho hetvàbhàsaþ / sa ca vidhisàdhane svabhàvànupalabdhirvyàpakànupalabdhirvyàpakaviruddhopalabdhiriti trividhaþ / tadyathà dhåmavànayaü yogyasya satastadvattayà anupalabhyamànatvàt, niragnikatvàt, jalà÷ayatvàditi / niùedhasàdhane 'pi svabhàvopalabdhirvyàpyopalabdhiriti dvividhaþ / tadyathà niragniko 'yam, tadvattayopalabhyamànatvàt, dhåmavattavàditi / sarva÷càyaü vi÷eùaõadvàràpi pratisandheyaþ / yathà kçùõàgururàruprabhavavahnimànayam, kañukàsurabhivipàõóuradhåmavattvàditi saükùepaþ // 6 // yasmàtprakaraõacintà sa nirõayàrthamapadiùñaþ prakaraõasamaþ // 7 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // iha khalu hetvàbhàsànàü tattyànusaühitànàü yathàsaükhyaü saü÷ayo vivakùitaviparãtaj¤ànaü jij¤àsà aj¤ànaü vyàptibàdha÷ceti phalàni / tatra phaladvàrakaü prakaraõasamalakùaõamupakramyateyasmàdityàdi / tadetad bhàùyamukhane vyàcaùñe---prakaraõeti / yasmàt prakriyamàõàrthajij¤àsàmàtraü bhavati sa prakarasama iti saükùepaþ / tathàhi, pakùe samabalabàdhakasahapravçtterna tattvanirõayaþ, pratibalena pratiruddhatvàt / nàpi tato 'nusandhànenàpi sahasà vyàptibàdho 'nugçhyamàõavi÷eùatayà samabalatvàt / nàpyaj¤ànameva pakùe vidyamànatayaikakoñiprasa¤jakatvàt / nàpi viparãtaj¤ànam, tenàvyàpteþ / nàpi sandehaþ koñidvayànupanàyakatvàt / tasmàdekàü koñimupanayan samabalena pratiruddhaþ kathamatra nirõayo bhavatviti jij¤àsàü janayan prakaraõasama itarebhyo bhidyata iti / tacca satpratipakùatvaü siddhobhayahetukamasiddhobhayahetukaü siddhasàdhyobhayahetukaü ca / prathamamaråpadravyatvolabhyamànaspar÷àdhiùñhànatvayoþ / tçtãyaü ÷ràvaõatvakçtakatvayoþ / madhyamamihodàhariùyate / tadanurodhena vyàcaùñe---sa khalviti / yadyapi jij¤àsàmàtramatropayoti, tathàpi saü÷ayànuvçttinivçttyoþ jij¤àsànuvçttinivçttã iti mattvoktam---tatra sandigdhe tadvà jij¤àsate iti / nanu yata eva jij¤àsà kathaü tameva prekùàvàn tattvanirõayàya prayokùyata ityata àha---vicitràbhisandhitayeti / pårvasamayo duùpratyayo jàtu prayojyabuddhiriti hi sàdhanottaràbhàsaprayoge hetava ityarthaþ / nanvekaikapakùaniyatatayà kathamubhayapakùasàmyamanupalabdherityata àha---seyamiti / nanu vyutpattimà÷ritya cet prakaraõasamapadaü pravartate kçtaü tarhi yasmàdityàdilakùaõàntareõetyata àha---vyutpattãti / athaitadeva pravçttinimittaü kiü na syàdityata àha---anyatheti / atra bhàùyakàreõa savyabhicàràt prakaraõasamaü bhedayatà tasya saü÷ayahetutvamasya ca prakaraõapravçttihetutvamuktam / tacca saümugdham, pakùapratipakùau prakaraõam iti pràgvyàkhyànàt, såtravirodhàcca / na hi yasmàt prakaraõamiti såtramapi tu yasmàt prakaraõacinteti / ata àha---etaduktaü bhavatãti / api tu satpratipakùatayaiva hetvàbhàsatvamiti / jij¤àsàmàtrahetutayà nirõayànutpàdakatvàditi bhàvaþ / etena bhàùye prakaraõa÷abdo jij¤àsàpara ityuktam / nanu nityadharmànupalabdhiþ kàdàcitkã vivakùità, sadàtanã và? àdyà anaikàntikyeva, àkà÷àdàvapi kadàcinnityadharmànupalabdheþ / dvitãyà tvasiddhaiva / na hi nityadharmopalabdhyà ÷abde kadàcidapi na bhavitavyam iti pramàõamasti / tathà càsiddhatvaü vihàya kutaþ prakaraõasamatvamudbhàvayatãtyata àha---na ca tattvànupalabdhiriti / ayamarthaþ, yasyaivaü vi÷eùagrahaþ, tasya tàvadasiddha evàyamityastu, yaståpalambhàbhàvena sulabhàmanupalabdhiü matvà vi÷eùamapratisandhàya pratibalena ca pratibandhamupanyasyati, taü prati kimayamàbhàsatàü yàtu na và? na tàvanna yàti / tathà sati sàdhayet / evaü ca tato 'gçhãtavi÷eùà dvitãyàpi sàdhayedeva / na caivam, na cànàbhàsamasàdhakamatiprasaïgàt / na ca tadànãü doùàntaramatra parisphurati, anyatra pratibalena pratibandhàditi / yatràpi yugapadanekadoùaparisphuraõam, tatràpi satpratipakùatvam apyudbhàvya viramyate / na hi yàvadasti tàvadudbhàvyam, anyatra saübhåya pratij¤àyàü sarvatrodbhàvananiyamàditi / yadyapi pratyakùavat tattvànupalabdhirapi na kevalà, api tu samànadharmadar÷anàdisahitaiva saü÷ayakàraõam / tathà ca codyacu¤corabhimatabhraüsaþ, tathàpi tamupekùya svasiddhàntàvarodhena pariharati---na hyakàraõànàmiti / nanåbhayeti / ekasmin pakùe ubhayapadaü vihàyàparasmin vyàvçttidvàreti padamadhyàhçtya phakkikàbodhaþ, api tu tattvànupalabdhirevàsmaduktà prakaraõasamodàharaõamiti ÷eùaþ / evaü jij¤àsàhetutvàbhàvàt prakaraõasamalakùaõàyogitayà ÷arãràdanyatvaü na tadudàharaõamityuktam / idànãü saü÷ayahetutayà anaikàntikalakùaõàyogàt / tadudàharaõamevedamityà÷ayavànàhetyàha---ita÷ceti / kecit tu manyante, tattvànupalabdhireva paraü prakaraõasamo hetvàbhàsastanniràkaraõaü såcayati---evamanyànyapãti / nàgçhyamàõavi÷eùada÷àyàmanupalabdhyoranyayorvà dharmayoþ ka÷cit vi÷eùo gçhyamàõavi÷eùada÷àyàü tu yathànyasyànyatra hetvàbhàse 'ntarbhàvaþ tathànupalabdherapãti sàpi tyàjyà / na cànupalabdhyoràtyantikamagçhyamàõavi÷eùatvam / ubhayoþ siddhatve vastuna ubhayànubhayàtmakatvaprasaïgàt / ekasyàsiddhatve và kathamagçhyamàõavi÷eùatvamàtyantikamubhayorapi vàstavyàmasiddhau punarubhayànubhayàtmakatvaprasaïgàditi // 7 // sàdhyàvi÷iùñaþ sàdhyatvàtsàdhyasamaþ // 7 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // tasmàt sàdhyatvàdasiddhateti / sàdhyatayà asiddhatayà / sàdhyenàvi÷iùñaþ sàdhyàvi÷iùñaþ / sà càsiddhatà kasyacidityàdi sugamam / tadevaü ÷iùyapratipattilàghavàya vàkyagauravam / vastutastu asiddhaþ sàdhyasama ityetàvadeva lakùaõamuktam / asiddha ityasyàpi pakùadharmatayà na ni÷cita ityarthaþ / paràmar÷aviùayaþ pakùadharmatà / sà ca svasàdhyena nirupàdhisaübandhasya pakùasaübandhaþ / tathàpi ca vyàptini÷cayasahitena saübandhidvayani÷cayena ni÷cãyate / vyàptiliïgapakùeùu tvekatamàni÷caye 'pi neti / tatra pakùàni÷cayàdà÷rayàsiddha / liïgasyaivàni÷cayàt svaråpàsiddhaþ / vyàpterani÷cayàdanyathàsiddhaþ / eteùàü càni÷cayaþ sandehàd và, abhàvani÷cayàd veti na ka÷cit phalaü prati vi÷eùaþ / etena vyomapadmàü sugandhi padmàtvàt ityàdayo 'pi saügçhãtà bhavanti / anyathà yaþ pakùe 'sanniti lakùaõenaitallabhyate / yathà hi, asati sapakùe vipakùe ca pratiùedhaþ kartu na ÷akyate, tathà pakùe 'pãti / satyà eveti satyenàbhyupagatàyà ityarthaþ / tasyà nityatvàbhàvàditi / tadasiddhamiti cet---na, kadàcidupalambhalakùaõenàpi anityatvena sàdhyasiddheþ teùàü vya¤jakavaicitrye 'pi vyaktyà÷rayasaübandhinàmupalambhamantareõànupalambhaniyamàt / upalambhe và tattvànupapatte / sadopalambhaprasaïgàcca / tejasàbhibhåtatvàt na tatheti cet---na, à÷rayànabhibhave teùàmanabhibhàvàt / tadabhibhave tu teùàmupalambhe tadupalambhaprasaïgàt / ata eva na bhàbhàvasya tadvya¤jakatvam / tasmàt kadàcidupalambha evàsyàþ sàmànyàviråpatàü pratikùipatãti / nàpi karmeti / svà÷rayaü pràgde÷àd vibhajya de÷àntaraü pràpayat karma tattàyàü vyavatiùñhate / nàto 'nyathà, calanavyavahàrasyànàkasmikatvàt, anyanimittàbhàvàt / evaübhåtàrthànvayavyatirekànuvidhànàcca chàyàyàstvà÷raya eva tàvannopalabhyate, pràgeva tasya viprayojanasaüprayojane ityarthaþ / na guõo dravyàsamavàyàditi / dravyàsamavetaü hyadravyasamavetaü và, asamavetameva và syàt? ubhayathàpi guõave vyàghàtaþ, sàmànyavataþ svatantrasya dravyatvàpatteþ / niþsàmànyasya guõalakùaõavyàghàtàt / sàmànyavànaguõaþ ityàdi hi tat / guõakarmaõàü nirguõatayà guõasya tatra samavàyavirodhena tatsamavàye sàmànyaråpatvopapatterityarthaþ / dravyàsamavàyàditi / hetuü sàdhayati---na mana iti teùàü vi÷eùaguõavirahàt sàmànyaguõo 'yaü bhavet / tathà cà÷rayasahopalambhaniyame tadapratyakùatàyàü niyamàdapratyakùatvaprasaïga ityarthaþ // nàpyàtmaguõa iti / iyaü hi bàhyakaraõapratyakùatà idantàsàmànàdhikaraõyena vyàptà / tadàtmaguõatàmàdàya nivartamànamanàtmaguõatàyàü vi÷ràmyatãtyarthaþ / nàpi nabhonabhasvatoriti / càkùuùato hi guõànàü råpidravyasamavàyena vyàptà / tacca råpitvaü gaganapavanàbhyàü vyàvartamànaü càkùuùaguõasaübandhamapi vyàvartayatãtyarthaþ / nàpi tejasaþ tadguõatvaü hi pratãtau tadavirodhitvena vyàptam, anyathà guõinaþ svaguõapratãtiparipanthitve guõasya nityànupalambhaprasaïgàt, sati samavàye upalambhavirodhàt, asati samavàye càsattvàt / taccàto nivartamànaü tadguõatvamapi nivartayatãtyarthaþ / tatsahacaritaguõàntarànupalabdhe÷ceti / ayamarthaþ, na tàvat chàyà tejaso råpametadråpasya ÷uklabhàsvaratvaniyamàtç / na cendranãlaprabhàråpavadà÷rayovidhànàt / tasmàt guõàntaramevedaü tasyeti vàcyam / tathà ca cakùuùopalabhyamànaü na råpamanantarbhàvyopalabdhuü ÷akyate, cakùuùastathaiva sàmarthyàkalanàditi / ata eveti / ayamarthaþ, cakùurmàtragràhyatayà tàvacchàyà na guõàntaratvena ÷aïkàspadam, råpaü tu saübhàvyeta / taccopalabhyamànaü pàthasa upalabhya ÷aityadravatvàdivyàptam, atàdç÷astoyatvàyogàt / pçthivyàstu upalabhyagandhàdivyàptam, atathàbhåtasya pçthivãtvàyogàt / tacca ÷aityagandhàdisàhacaryamato nivartamànamanupalambhena tadguõatàmapi nivartayatãti / api ceti / ataijasadravyaråpagrahaõe hi bàhyàlokavyàptasyaiva cakùuùaþ sàmarthyamadhigatam / na ca yatsahitasya yasya yatra sàmarthyaü tadrahitena tena tatkaraõam / tathà sati vahnirahitamapyàrdramindhanaü dhåmaü vidadhyàdityarthaþ // virodhakastvadhika ityàha---tasmistviti / etena pàrthivaü råpamàropitaü tama iti nirastam, bàhyàlokasahakàrivirahe cakùuùastathàrope 'pyasàmarthyàt tadeva hi dharmyantare và samàropyeta pittapãtimavat, tatraiva và niyatade÷e 'vagamyamàne aniyatade÷atvamiti nedãyasyaõãyasyapi mahattvavat / ubhayathàpi tatprathamamantareõànupapattirekatràropyatvàdanyatràropaviùayatvàt tasyaiva / na càlokamantareõa råpagrahaõe cakùuùaþ sàmarthyamityuktam / na càropyàropaviùayàprathane bhràntisaübhavaþ / na cobhayoranyatarasminnavyàpçtasyaivacakùuùo bhràntijanakatvam, na càyamacàkùuùaþ pratyayaþ, tadanvayavyatirekayorananyathàsiddhatvàditi / nàpi dravyamiti / na pçthivyagandhatvàt / na jalamarasatvàt / na tejaþ anuùõatvàt / na vàyuraspar÷atvàt / nàkà÷ama÷abdasamavàyikàraõatvàt / na dikkàlo paratvàparatvàsamavàyikàraõasaüyogànàdhàratvàt / nàtmà buddhyanàdhàratvàt / na mano j¤ànàsamavàyikàraõasaüyogànàdhàratvàdityarthaþ / nàpyanyaditi / nedamadravyaü råpidravyam, asmadàdipratyakùatvàt / asmadàdipratyakùaü hãndriyeõa vyàptam / tacca niyataviùayasàmarthyena vyàptam / tacca vipakùànnivartamànamindriyaü nivartayat pratyakùatvamapi nivartayatãtyarthaþ / aspar÷atvàditi / nedamanekadravyaü dravyamaspar÷atvàt / aspar÷atà hi dravyasyànàrabhyatayà vyàptà / sa ca niùedhyàdanekadravyànnivartamànà svavyàpyaü spar÷arahitatvaü gçhãtvà tadviparãte vi÷ràmyatãtyarthaþ / anàrambhakatveneti / avidyamànamàrabhbhakaü yasya tat tathoktam / tasya bhàvastatvattvamiti / etenà÷rayàsiddhiþ parihçtà // yat tåktam, manasà dravyàntarànàrambhe vaiyarthyamupàdhiþ, na punaraspar÷atvam, tat kiü vaiyarthyàdanàrambhakatvamunnãyate, anàrambhakàd và vaiyarthyamiti? na tàvadàdyaþ, sarvotpattimatprayojanasyàsmadàdibhiþ pi÷italocanairanàkalanàt / tasmàd yadyàrambhakasvabhàvatvaü manasastadà kadàcidàrambhe prayojanamapi ki¤cid bhaviùyatãti / na cet tatsvabhàvakatvaü prayojanasahasreõàpi nàrambhaþ / svabhàvànuvidhàyãni hi prayojanàni / na tu prayojanànuvidhàyinaþ svabhàvàþ / pratyakùabàdhastu tadà syàt yadi tama evàpahnåyeta / dravyatve pratyakùasyàjàgarukatvàt, nãlimaguõa÷àlinaþ pratãteþ / kathamevametaditi cetç---na, vastuto 'sya nãlatve 'càkùuùatvaprasaïgàt / àlokasahakàriõa eva cakùuùaþ tatra sàmarthyàvadhàraõàdityuktam / ÷uklabhàsvaravirodhitàsàmyàt tu tathà vyavahàraþ / evaü tarhi raktàdivyavahàro 'pi prasajyata iti cet---na, vyavahàre hi sati nimittànusmaraõàt / na tu nimittàmastãtyeva vyavahàraþ yathà ÷aùayoþ ÷avyavahàro gauóànàü varõatvanimittàvi÷eùe 'pi na kàdivyavahàraþ / adçùñàdisàmagrãvi÷eùànniyamo nàtràpi daõóavàritaþ iti / tat kiü na ki¤cidevac chàyetyata àha---tasmàd bhàbhàva evac chàyeti / na ca vàcyam, so 'pi kathamàlokamantareõa pratiyogismaraõàdhikaraõagrahaõavirahe vidhimukhena càkùuùo viùaya iti / yadgrahe hi yadapekùaü cakùustadabhàvagrahe 'pi tadapekùameva / evaü hi taditarasàmagrahãsàkalyaü syàt / tadihàpyàlokàbhàve tadàlokàpekùà syàt, yadyàloke 'pi tadapekùà bhavet / na caitadasti / pratyuta virodha eva tasmin sati hi tadabhàva eva na syàt / kiü tatsàpekùeõa cakùuùà gçhyeta divà ca pratiyoginaþ prabhàmaõóalasya grahe eva prade÷àntare tadgrahaõamiti na ki¤cidanupapannam / anyadàpi na ràtrimapratisandhàyàndhakàragrahaþ / ràtrij¤ànaü ca na divasamapratisandhàya / tathà hi nirastaitaddvãpavartiravira÷mijàlaþ kàlavi÷eùo 'tra ràtrirityucyate / giridarãvivaravartinastu yadi yogino na timiràlokinaþ / timiradar÷ina÷cet---nånaü smçtàlokà iti / adhikaraõam api dçùñamanumitaü smçtaü và ihedànãmandhakàra iti pratyayàt / vidhimukhastu pratyayo 'siddhaþ / na hi nàprayogamàtreõa vidhitvam, pralayavinà÷àvasthànàdiùu vyabhicàràt / nàrthàntarbhàvena vàkyàrthe padaprayogàdadoùa iti cet? ihàpi màtsaryamapanãya eùaiva rãtiranugamyatàmiti suùñhåpasaühçtam---tasmàd bhàbhàva evac chàyeti / de÷àntarapràptimattvaprayuktaü hi gatimattvam / na tu de÷àntaradar÷anaprayuktam tacca prayojakamiha ni÷citavyàvçtti / tathà hi svàtantrayeõa de÷àntarapràptau vàrakànuvidhànaniyamo na syàt / prabhàtulyatve tejaþprabhà÷rayeùu ratnavi÷eùeùuc chàyà divase na syàt / chàyayaivàbhibhave và bahalatame tamasi teùàmàloko na syàt / àlokàntareõaivàbhibhave chàyàyà apyudbhàvo na syàditi // saükalayati---seyamiti / asiddhiþ aniråpaõam / na caitàvateti / vàcyamiti ÷eùaþ / kutaþ? savyabhicàratvàditi / ayamarthaþ, yadyapi tatràpi svàbhàvikasaübandhavirahàdastyeva hetutvàsiddhiþ, na hyasti saübhavaþ svabhàvapratibaddha÷ca savyabhicàràdi÷ceti / tathàpi na tàvat svaråpata à÷rayato và tatràsiddhirudbhàvayituü ÷akyate, tayorni÷citatvàt / nàpyupàdhita upàdhyapekùayà vyabhicàràderlaghupratipattikatvàt, upàdhestu taddvàraiva pratipatteþ / yadi ca tena dåùayituü na ÷akyate taddvàràpyapàdhirevodbhàvyeta / na caitadasti / vyabhicàràdau hyudbhàvite sutaràü nivartate / upàdhau tu kadàcid vipratipadyate, tasya duråhatvàditi / astu tarhi savyabhicàravat aprayojako nàma ùaùñho hetvàbhàsaþ, tasyàpyevaüråpavi÷eùa÷àlitvàdityata àha---anyathàsiddhasya tviti / bhavedevam, yadyaupàdhikatvaü svàbhàvikasaübandhavirahàdanyatç / na tvetadasti / anaupàdhikatvaü hi saübandhasya svàbhàvikatvam / aupàdhikatvaü ca tadvarahaþ / tasmàd vi÷eùàntaràbhàvàt, sàdhyasamasamànalakùaõavattvàcca tatraiva tasyàntarbhàva ityarthaþ / bhàùye gatimattvàditi sandigdhaþ / vàrttike satã chàyà gatimatã de÷àntare dar÷anàditi vi÷eùaõadvàrà à÷rayàsiddhaþ / ayameva sattvaü vihàya ni÷citopàdhisahavçttiranyathàsiddhaþ / tadetàvanta evàsiddhabhedà iti bhramaniràsàrthamudàharati---ta eta iti / càkùuùatvàditi ni÷citàsiddhaþ / a÷arãratvàditi dharmita evà÷rayàsiddhaþ / maitratanayatvàditi saündigdhopàdhisahavçttiranyathàsiddhaþ // 8 // kàlàtyayàpadiùñaþ kàlàtãtaþ // 9 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // atra yathà÷rutabhàùyavàrttikadar÷anàt sarvamasama¤jasamiti mattvà svavyàkhyàü sthànàntarãyabhàùyàdyupanyàsena saüvadannàha---atretyàdinà / anuùõa ityàdinà pratiùedhyavidheyadharmagràhakapramàõabàdho dar÷itaþ / dharmigràhakapramàõabàdhastu ghaño vyàpakaþ sattvàdàkà÷avaditi pratyakùeõa / paramàõuþ sàvayavo mårtatvàd ghañavadityanumànena / meruþ pàùàõamayaþ parvatatvàd vindhyavadityàgamena / hetugràhakapramàõabàdhastu, jalànilàviùõau pçthivãto viparãtaspar÷avatvàt tejovaditi pratyakùeõa / mano vibhuj¤ànàsamavàyikàraõasaüyogàdhàratvàt àtmavadityanumànena / bràhmaõasya ràjasåyaü karma, svargasàdhanatvàt agniùñomavadityàgamena / evaü navavidho 'yamekavidhopamànabàdhena saükùepato da÷avidha iti / nanu bàdho nàma nàvinàbhàvabhaïgàdaparaþ ka÷cit / so 'pi na trairåpyapracyavàdanya ityata àha---bàdheti / na hi bàdham avyavasthàpyànaikàntikatvamapakùadharmatvaü vàvatàrayituü ÷akyam / ato 'syàva÷yodbhàvyatayàva÷yàbhyupagantavyaþ, anyathà virodhamapi nàbhyupagacchet / virodhe hi hetorabhàve svaråpàsiddhiþ / sàdhyàbhàve 'pakùadharmatà durnivàrà / atha virodhasyaiva prathamaü buddhàvupanipàtàt tadudbhàvanamantareõa pakùadharmatvasyodbhàvayituma÷akyatvàcca so 'va÷yàbhyupagantavyaþ / tadetat samànamanyatràpãtyuktamityarthaþ / yadyevam, bhàùyamidànãü kathamityata àha---evamiti / atha yadyayamartho bhàùyakàrasya vivakùitaþ, kimiti naitadanuråpamudàharaõamityata àha---atra ceti / tathàpyaihikamudàharaõamasaïgatamityata àha---paramatenaiveti / athaitadudàharaõaü svamate pa¤cakoñiùu kvàntarbhaviùyatãtyata àha---sa punariti / tat kimiti nodbhàvayàübabhåva evamityata àha---sthålatayeti / vàrttikamidànãü kathamityata àha---yasyàpadi÷yamànasyetyàdi / bhadantaü pratyekade÷inaþ parãhàraþ---samãkçte 'bhidhànàditi / tad vivçõoti---ayamartha iti // 9 // // hetvàbhàsalakùaõaprakaraõam // // chalaprakaraõam // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // evaü yatnenodbhàvanãyapariharaõãyahetvàbhàsavaprakaraõaü samarthitam / atha sàdhanavàdã pramàdã prativàdã và saduttarasamàdhànayoraparisphårtau tayorvijigãùuþ tadàbhàsamapi bråyàditi tadàbhàsavyutpàdanàvasaraþ / tatràpi jàteþ svapakùavyàghàtàpàdakatvena jaghanyatvàt chalasya tu tàtparyato duùñatve 'pi vacanato 'duùñattvàdasphårtida÷àyàmapi tadeva prayoktavyam / tasyàpyasphårtau jàtiriti vi÷eùaj¤àpanàrthaü jàteþ pårvaü chalodde÷aþ / saiva lakùaõe 'pi saügatiriti bhàùyàrthamàha---udde÷eti // nanvativyàpakamidaü lakùaõam / arthavaicitryopapattyà vacanavighàtasya jàtàvapi saübhavàdityata àha---yathà vakturiti / iha vàgvçttiviparyàsena pratyavasthànaü na tu tatreti bheda ityarthaþ / nanu vibhàgo nodàhçtaþ tatkathaü vibhàge tådàharaõànãti bhàùyamityata àha---vibhajyata iti // 10 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // yadyevaü kathaü vibhàga÷ceti kçtvà vibhàgasåtrameva pañhatãtyata àha---vibhajyate 'neneti / uktipårvakatvàt tàtparyasya tadanusaüdhànapårvakatvàdupacàrasyodde÷akamaniyamaþ / tadanurodhàcca lakùaõakramaniyamaþ // 1.1 // ______________________________________________________________________ pari÷uddhiþ abhidhàvçttisaücàro yatrac chale tadvàkchalamiti lakùaõàrthaþ, vàcãti viùayasaptamã, bhramaü nivàrayati---vàci nimitta iti / nanvetat sarvacchalasàdhàraõamityata àha---navakambala ityàdi / tadidaü vàkchalamuttarada÷àyàü navavidham / tadyathà bhåbhçdayaü vãrya÷àlã mahàvayavattvàdityatra dharmipadasaücàreõa na nakhaprasånà¤citakarapallavo 'yaü nityakarmakaratvàdityatra sàdhyapadasaücàreõa / atà garbhavatã raktavilocanatvàdityatrobhayapadasa¤càreõa / tadetat pratij¤à÷rayaü trayam / àóhyo 'yaü navakambalatvàdityatràsiddhatvodbhàvanena / gajo 'yaü viùàõãtvàdityatra virodhodbhàvanena / duràloko 'sau ràjà tejomayatvàdityatrànaikàntikatvodbhàvanena / tadetat hetvà÷rayaü trayam / duvyaü vàyuþ sàvayavatvàt ambaravadityatra sàdhanavikalatvena / asmadàdiduràsadàþ tàrakà gaganecaratvàt pataïgavadityatra sàdhyavikalatvena / pa÷ureùa viùàõitvàd govadityatrobhayavikalatvena / tadetad dçùñantà÷ra trayam / pratyuttarada÷àyàü tu pratipakùasàdhane navavidhameva / anyatra tu yàvaddåùaõabhedam / tad yathà, anyathàsiddho 'siddha÷ceti vyàghàtaþ kathamapi siddhatvàt / sàdhyaviparyayavyàpto 'yamiti, guõa evànyathà sàdhyàbhedaprasaïgàt / ambareõànaikàntikamityasaïgatam, tasyàpyanityatvàt / nàyaü pakùã kuto 'sya pakùabàdhasaübhàvanetyàdi svayamåhyam / asya pratyavasthànamityàdi bhàùyaü na pårvasåtravyàkhyànaü nottarasåtraparaü vetyata àha---tadetacchalamiti // 1.2 // sambhavator'thasyàtisàmànyayogàdasambhåtàrthakalpanà sàmànyacchalam // 1.3 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // yatra tàtparyasaükràntistat sàmànyacchalamiti såtràrthaþ / tacca kvacit saübhavavidhivi÷eùyeùu / yathà saübhavadvidyàcaraõasaüpadayaü bràhmaõatvàt / anityaþ ÷abdaþ / ÷ataü dvijàtayo bhojità iti / kvacit tu hetutvodde÷avi÷eùaõeùu yathà bràhmaõàdupajàto 'yaü bràhmaõatvàt / anityaü kàryaü dvija÷ataü bhojitamiti / tadetat sarvaü vivakùitamàpnoti càtyeti cobhayasamànaü cetyatisàmànyamucyate / etannimittakaü chalaü sàmànyacchalamiti / bhàùyànurodhàt vi÷eùaniùñhaü vyàcaùñe---saübhavata iti / tatràdyamudàharaõaü sphuñameva / dvitãyaü tu, anityaþ ÷abdaþ kçtakatvàdityukte dhaño 'pyanityaþ tarhi kçtakatvàt ÷abdaþ syàt / tçtãyaü tu, ÷ataü dvijàtayo bhojità ityukte ÷atasaükhyàvacchinnà api bhojitàþ sanakàdayo na dvijàtaya iti / caturthaü tu, bràhmaõàjjàto 'yaü bràhmaõatvàdityukte saübhàvanàviùayo 'yamabhihito na heturiti / pa¤camaü tu, anityaü kàryamanityatvàdityukte sàdhyàvi÷iùño heturiti / ùaùñhaü tu, dvija÷ataü bhojitamityukte dvijà bhojitàþ, na tu tadmatà ÷atasaükhyeti / evaü pratyuttarada÷àyàmapyetat ùaóvidhameveti // 1.3 // dharmavikalpanirde÷er'thasadbhàvapratiùedha upacàracchalam // 1.4 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // upacàravçttivyatyayo yatra tadupacàracchalamiti lakùaõàrthaþ / etadapyuttare najavidham / tad yathà, ayaü màõavakaþ siühaþ, ayaü siüho ràj¤aþ, ayaü puruùasiüho ràja÷àrdålasyeti pratij¤àmàritya trayam / varùàùu nausaücàryeyaü bhåmirgaïgàtvàt, ghoùàõàü sukhavasatihetavaste de÷à gaïgàtvàt, sa prade÷o dhanakà÷àdivano gaïgàtvàditi hetumà÷rityatrayam / ye dhvanihetavaste kro÷anti yathà ma¤càþ, ye kro÷anti te dhvanihetavo yathà ma¤càþ, ye kro÷anaprayojanavantaste kro÷anti yathà ma¤càþ, iti dçùñàntamà÷ritya trayam / pratyuttare tu pratisàdhane tàvadeva / anyatra tu yàvaddoùabhedam / tadyathà, a÷arãratvàditi heturayamà÷rayàsiddha ityukte naivam, hetvà÷rayasyàkà÷asya siddhatvàt / na ca heturasiddhatvàdãnà dåùyate api tu liïgameva / ato niranuyojyànuyogo bhavata ityàdi dharmavikalpanirde÷a÷abdenàbhidhànadharmo dvedhàbhidhãyata iti vàrttikaikavàkyatàm àpàdayituü bhåmiü racayitvà yathà÷rutabhàùyamupekùya khaõóakhaõóaü vyàcaùñe---÷abdasyeti / dyayapi neha sphuñam tathàpyekatra vastusadbhàvaþ pratiùidhyate / naiva kroùñàro ma¤cà iti parãkùàvàrttikamanàgatamavekùyàha---vàrttikamate tviti // 1.4 // vàkchalamevopacàracchalaü tadavi÷eùàt // 1.5 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // saügatirhi dvedhà bhavavati, antarbhàvalakùaõà ànantaryalakùaõà ca / tatra na tàvat pårvà chalaparãkùàsåtràõàü lakùaõasyàdhyàyàrthatvàt / adhyàyànantarbhåtasya càhnikaprakaraõayoþ antarbhàvàt, parãkùàtvena dvitãyàdàvevàntarbhàvàrhatvàcca / nàpyuttarà ùoóhàpyatra saübhàvyate, smàrakàbhàvena prasaïgàbhàvàt, tayà vinaiva prakçtasiddheþ, upodghàtàbhàvàt, jàtinigrahasthànalakùaõàvarodhenàvasaràbhàvàt, uttaraprabandhaü prati akàraõatvena hetutvàyogàt, chalaparãkùàyà uttaratràvyavahàreõànirvàhakatvàt, chalaparãkùàjàtyàdilakùaõasåtràõàü prakçtopayogyekakàryàyogena tannibandhanàya api saügaterabhàvàdityata àha---parãkùàparvaõa iti / pràsaïgikã saügatiþ / prasaïgà÷ca parãkùàparvasannidhànenopodvalita ityarthaþ // pçthaksåtraõàt sàdharmyasahitàyà vi÷eùànupalabdhe÷ca saü÷aya / parãkùitaü satsu vivacitaü sugrahaü supariharaü chalaü bhaviùyatãti parãkùàprayojanaü sphuñãkçtya pårvapakùamàha---yathà hãti / lakùaõàbhedàdekatvamityarthaþ // 1.5 // na tadarthàntarabhàvàt // 1.6 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // na tadarthàntarabhàvàditi siddhàntasåtram / tatra ca bhàùyam---anyàrthàntarakalpanà, anyor'thasadbhàvapratiùedha iti / tadetadavi÷adam, arthàntarakalpanàyà ubhayatràpi pårvapakùe dar÷itatvàt / arthasadbhàvapratiùedhastu yathàkatha¤cit sarvasàdhàraõaþ anyathà vacanavidhàtatvalakùaõakùateþ / paramàrthatastu na kvacidapi / vàrttikaü tu ekatra dharmaþ pratiùidhyate 'nyatra dharmãti / etaccàsiddham / na hyatra ma¤cà eva dharmiõaþ pratiùidhyante / api tu kambaladharmasaükhyàvat ma¤cadharmaþ / kro÷anamihàpi pratiùidhyata ityata àha---vidheyaü vastviti / atraivottara÷aïkàntaramapanayati---kiü tviti / tadetatsamàdhànaü prakçtodàharaõàpekùaü draùñavyam / sarvavyàpakaü tu mukhyopacàravçttyanugatatvena anayorbhedakau niyatau dharmàviti // 1.6 // avi÷eùe và ki¤citsàdharmyàdekacchalaprasaïgaþ //17 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // avi---ïgaþ // 17 // // iti chalaprakaraõam // // puråùà÷aktiliïgadoùasàmànyalakùaõaprakaraõam // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // yadyapyasaduttaratayà jàteþ chalaprakaraõa evàntarbhàvo yuktaþ, tathàpi pratij¤àhànyàdernigrahasthànasyàpi tathàbhàvàt tàü saügatimupekùyàrthadåùaõatvàbhipràyeõa prayogasya sàmyàduttaraprakaraõa evàntarbhàvaþ / tatràntarbhåtàyà÷ca jàteþ pçthakkaraõe udde÷a eva prayojanamuktam, pratij¤àhànyàdyapekùayà cànudbhañàparàdhatayà paravyàmohanahetutvàt, paràjayada÷àyàü prayoktavyatvaj¤àpanàrthaü tasmàt pràgudde÷aþ / saiva saügatirihàpãtyàha---udde÷eti // chalasya samyagdåùaõasya ca ityupalakùaõam, pratij¤àhànyàderityapi draùñavyam / na ca chale ityupalakùaõaü tathaiva, tathàpi samyagdåùaõasyàvyudàsaþ, tasyàpi hetuto vaidharmyeõa hetvàbhàsasàdharmyeõa pratyavasthànaråpatvàdityata àha---na ceti / ayaü ca màtra÷abdàrtho jàtãnàmavatàraü vàde pratiùedhatà asaduttaratvakhyàpanenaiva såtrakçtà såcitaþ / bhàùye jàtipada vyutpàdanaprayojanaü dar÷ayati---jalpe hãti //18 // vapratipattirapratipatti÷ca nigrahasthànam //19 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // nigrahasthànenaiva samastakathàmudraõàdarthato 'sya pa÷càdabhidhànam / tat kimityatra saügatyanusaraõenetyà÷ayavàn såtraü pratyàharati---vipra---namiti // 19 // yadyapi lokavyavahàrakathàvyavahàrayoþ puruùasyàparàdha eva nigrahasthànam / aparàddho hi nigrahaü ÷àstiü khalãkàraü pràpnoti / anyatra loke ÷arãravióambanà / kathàyàü tvaparàdhamàtrodbhàvànamàtram / anyatra vàdinoþ kàmacàraþ / aparàdha÷ca kathàyàü vipratipattyapratipattibhàgadvayaparyavasitaü tàtkàlikamatattvaj¤ànameva / tathàpi tasya svaråpeõodbhàvayitum---a÷akyatvàt, nirarthakàpàrthakàdisàmànàdhikaraõyànupapatte÷ca tadunnayanopàyopalakùaõatayà såtraü vyàkhyàtam / tena kathàyàü pravçttayàü vàdinoratattvaj¤ànaj¤àpikà kriyà nigrahasthànamiti såtràrthaþ / etacca pratij¤àhànyàdisàmànàdhikaraõyena prayuktanigrahasthànapadapadàrthàlocanayà / svaråpeõa ÷akyodbhàvanapratipàdakavàrttikadar÷anàcca sugamam, bhàùye 'pyanantarameva sphuñãbhaviùyati // syàdetat, na pratipattervirãtatvàdanyat kçtsitatvamityata àha---såkùmeti / kathamasau nigrahasthànamiti / kathamasau svaråpato 'pratãyamànaiva sattàmàtreõa nigrahasthànaü bhaviùyati? na hyapratãtameva paradàradharùaõaü nigrahàya paryàptamityarthaþ / vipratipadyamàna iti / yato vipratipadyamànaþ pràptaparàjayo bhavati, ataþ paràjayapràptidvàreõa unnetuü ÷akyate / atha paràjayapràptireva kà ityata uktam---nigrahasthànaü pratij¤àhànyàdi khalu spaùñam paràjayapràptiriti bhàùyaü sphuñamityarthaþ / yadyapyadhike vipratipattyapratipattã saübhavatastadasaübhave nigrahasthànatvànupapatteþ, tathàpi vipratipannavastugocaratvena na tu tatreti tadanigrahasthànatvabhramanivàraõàrthamasamàsakaraõamityarthaþ / adhikaü nàmetyupalakùaõam, punaruktamapi draùñavyam / dåùyaü và ityàgàmipakùàpekùayà và÷abdaþ // 19 // ______________________________________________________________________ // pari÷uddhiþ // yathodde÷amiti---yathodde÷akramaü bhavatu lakùaõam, na tu lakùaõakramànatikrameõa parãkùà bhaviùyati, prathamata eva vyatikramàdityata àha---yathàlakùaõaü yathàsvaråpamityartha iti / nanvevaü sati prathamadvitãyasåtre tàtparyàntareõàvaùñabdhatvànna trividha÷àstrapravçttyantarbhàvinã / àrthyà vçttyà prathamasåtrasya udde÷àntarbhàve 'pi dvitãyasåtramalagnakam asaügatikatvàdityata àha---tasmàditi / aupodghàtikyà saügatyà prathamodde÷amaïgatameva dvitoyasåtramarthàt / ÷rutyà ca prayojanaparatayeti na prakaraõàsaügatirityarthaþ / ÷eùaü såbodhamiti / kãrttyata iti kãrtitam / tathà ca yathàyogamabhisaübandha iti sukhabodhamityarthaþ // anabhyàsaj¤eyàcchrutivivaragarbheùu laghutaþ sukhagràhyànmandaiþ kusumasukumàràt prathamataþ / manaþ ÷rãmadvàcaspativacanavinyàsavisaràt trasatyadyàpyetanmuhuriva muhurnirvçtamapi // 20 // // iti puruùà÷aktiliïgadoùasàmànyalakùaõaprakaraõam // // ityaudayanatàtparyapari÷uddhau prathamàdhyàyasya dvitãyàhnikam samàptaþ prathamàdhyàyaþ //