Gautama: Nyayasutra


Input by members of the SANSKNET-project
(www.sansknet.org)



This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding.
Consequently, word boundaries may not always be marked by spaces.
The text is not proof-read.



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________




(atha prathamaþ adhyàyaþ)
[anubandhacatuùñayaprakaraõam]

1.1.1: pramàõa-prameya-saü÷aya-prayojana-dçùñànta-siddhàntàvayava-tarka-nirõaya-vàda-jalpa-vitaõóàhetvàbhàsa-cchala-jàti-nigrahasthànànàmtattvaj¤ànàt niþ÷reyasàdhigamaþ

{padàrthodde÷asåtram}

1.1.2: duþkhajanmapravçttidoùamithyàj¤ànànàm uttarottaràpàye tadanantarà pàyàt apavargaþ

{padàrthodde÷asåtram}

[pramàõaprakaraõam]

1.1.3: pratyakùànumànopamàna÷abdàþ pramàõàni

{pramàõa-udde÷a-såtram}

1.1.4: indriyàrthasannikarùotpannam j¤ànam avyapade÷yam avyabhicàri vyavasàyàtmakam pratyakùam

{pratyakùalakùaõam}


1.1.5: atha tatpårvakaü trividham anumànaü pårvavat ÷eùavat sàmànyatodçùñaü ca

{anumànalakùaõam}

1.1.6: prasiddhasàdharmyàt sàdhyasàdhanam upamànam

{upamànalakùaõam}

1.1.7: àptopade÷aþ ÷abdaþ

{÷abdalakùaõam}

1.1.8: saþ dvividhaþ dçùñàdçùñàrthatvàt

{÷abdabhedaþ}

[prameyaprakaraõam]

1.1.9: àtma÷arãrendriyàrthabuddhimanaþpravçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargàþ tu prameyam

{prameya-udde÷a-såtram}

1.1.10: icchàdveùaprayatnasukhaduþkhaj¤ànàni àtmanaþ liïgam iti

{àtmalakùaõam}

1.1.11: ceùñendriyàrthà÷rayaþ ÷arãram

{÷arãralakùaõam}

1.1.12: ghràõarasanacakùustvak÷rotràõi indriyàõi bhåtebhyaþ

{indriyalakùaõam}

1.1.13: pçthivã àpaþ tejaþ vàyuþ àkà÷am iti bhåtàni          

{bhåtalakùaõam}

1.1.14: gandharasaråpaspar÷a÷abdàþ pçthivyàdiguõàþ tadarthàþ

{artha(viùaya)lakùaõam}

1.1.15: buddhiþ upalabdhiþ j¤ànam iti anarthàntaram

{buddhilakùaõam}

1.1.16: yugapat j¤ànànutpattiþ manasaþ liïgam

{manolakùaõam}

1.1.17: pravçttiþ vàgbuddhi÷arãràrambhaþ

{pravçttilakùaõam}

1.1.18: pravarttanàlakùaõàþ doùàþ

{doùalakùaõam}

1.1.19: punarutpattiþ pretyabhàvaþ

{pretyabhàvalakùaõam}

1.1.20: pravçttidoùajanitaþ arthaþ phalam

{phalalakùaõam}

1.1.21: bàdhanàlakùaõam duþkham

{duþkhalakùaõam}

1.1.22: tadatyantavimokùaþ apavargaþ

{apavargalakùaõam}

[nyàyapårvàïgalakùaõaprakaraõam]

1.1.23: samànànekadharmopapatteþ vipratipatteþ upalabdhyanupalabdhyavyavasthàtaþ ca vi÷eùàpekùaþ vimar÷aþ saü÷ayaþ

{saü÷ayalakùaõam}

1.1.24: yam artham adhikçtya pravartate tat prayojanam

{prayojanalakùaõam}

1.1.25: laukikaparãkùakàõàü yasmin arthe buddhisàmyam saþ dçùñàntaþ

{dçùñàntalakùaõam}

[nyàyà÷rayasiddhàntalakùaõaprakaraõam]

1.1.26: tantràdhikaraõàbhyupagamasaüsthitiþ siddhàntaþ

{abhyupagamasiddhàntalakùaõam}

1.1.27: saþ caturvidhaþ sarvatantrapratitantràdhikaraõàbhyupagamasaüsthityarthàntarabhàvàt

{tantrabheda-udde÷asåtram}

1.1.28: sarvatantràviruddhaþ tantre adhikçtaþ arthaþ sarvatantrasiddhàntaþ

{sarvatantrasiddhànta-lakùaõam}

1.1.29: samànatantrasiddhaþ paratantràsiddhaþ pratitantrasiddhàntaþ

{pratitantrasiddhànta-lakùaõam}

1.1.30: yatsiddhau anyaprakaraõasiddhiþ saþ adhikaraõasiddhàntaþ

{adhikaraõasiddhànta-lakùaõam}

1.1.31: aparãkùitàbhyupagamàt tadvi÷eùaparãkùaõam abhyupagamasiddhàntaþ

{abhyupagamasiddhànta-lakùaõam}

[nyàyaprakaraõam]

1.1.32: pratij¤àhetådàharaõopanayanigamanàni avayavàþ

{avayava-udde÷asåtram}

1.1.33: sàdhyanirde÷aþ pratij¤à

{pratij¤à-lakùaõam}

1.1.34: udàharaõasàdharmyàt sàdhyasàdhanaü hetuþ

{hetu-lakùaõam}

1.1.35: tathà vaidharmyàt

{hetu-lakùaõam}

1.1.36: sàdhyasàdharmyàt taddharmabhàvã dçùñàntaþ udàharaõam

{udàharaõa-lakùaõam}

1.1.37: tadviparyayàt và viparãtam

{udàharaõa-lakùaõam}

1.1.38: udàharaõàpekùaþ tathà iti upasaühàraþ na tathà iti và sàdhyasya upanayaþ

{upanaya-lakùaõam}

1.1.39: hetvapade÷àt pratij¤àyàþ punarvacanam nigamanam

{nigamana-lakùaõam}

[nyàyottaràïgaprakaraõam]

1.1.40: avij¤àtatatve arthe kàraõopapattitaþ tattvaj¤ànàrtham uhaþ tarkaþ

{tarka-lakùaõam}

1.1.41: vimç÷ya pakùapratipakùàbhyàm arthàvadhàraõam nirõayaþ

{nirõaya-lakùaõam}

(iti nyàyasåtre prathamàdhyàyasya prathamam àhnikam)

(atha dvitãyam àhnikam)

[kathàlakùaõaprakaraõam]

1.2.1:  pramàõatarkasàdhanopàlambhaþ siddhàntàviruddhaþ pa¤càvayavopapannaþ pakùapratipakùaparigrahaþ vàdaþ

{vàda-lakùaõam}

1.2.2:  yathoktopapannaþ chalajàtinigrahasthànasàdhanopàlambhaþ jalpaþ

{jalpa-lakùaõam}

1.2.3:  saþ pratipakùasthàpanàhãnaþ vitaõóà

{vitaõóà-lakùaõam}

[hetvàbhàsaprakaraõam]

1.2.4:  savyabhicàra-viruddha-prakaraõasama-sàdhyasama-kàlàtãtàþ hetvàbhàsàþ

{hetvàbhàsa-udde÷a-såtram}

1.2.5:  anaikàntikaþ savyabhicàraþ

{savyabhicàra-lakùaõam}

1.2.6:  siddhàntam abhyupetya tadvirodhã viruddhaþ

{viruddha-lakùaõam}

1.2.7:  yasmàt prakaraõacintà saþ nirõayàrthamapadiùñaþ prakaraõasamaþ

{prakaraõasama-lakùaõam}

1.2.8:  sàdhyàvi÷iùñaþ sàdhyatvàt sàdhyasamaþ

{sàdhyasama-lakùaõam}

1.2.9:  kàlàtyayàpadiùñaþ kàlàtãtaþ

{kàlàtãta-lakùaõam}

[chalaprakaraõam]

1.2.10: vacanavighàtaþ arthavikalpopapattyà chalam

{chala-lakùaõam}

1.2.11: tat trividham - vàkchalam sàmànyacchalam upacàracchalam ca iti

{chala-bheda-udde÷a-såtram}

1.2.12: avi÷eùàbhihite arthe vaktuþ abhipràyàt arthàntarakalpanà vàkchalam

{vàkchala-lakùaõam}

1.2.13: sambhavataþ arthasya atisàmànyayogàt asambhåtàrthakalpanà sàmànyacchalam

{sàmànyacchala-lakùaõam}

1.2.14: dharmavikalpanirde÷e arthasadbhàvapratiùedhaþ upacàracchalam

{upacàracchala-lakùaõam}

1.2.15: vàkchalam eva upacàracchalam tat avi÷eùàt

{upacàracchala-pårvapakùa-lakùaõam}

1.2.16: na tat arthàntarabhàvàt

{upacàracchala-lakùaõam}

1.2.17: avi÷eùe và ki¤citsàdharmyàt ekacchalaprasaïgaþ

{upacàracchala-lakùaõam}

[liïgadoùasàmànyaprakaraõam]

1.2.18: sàdharmyavaidharmyàbhyàm pratyavasthànaü jàtiþ

{jàti-lakùaõam}

1.2.19: vipratipattiþ apratipattiþ ca nigrahasthànam

{nigrahasthàna-lakùaõam}

1.2.20: tadvikalpàt jàtinigrahasthànabahutvam

{nigrahasthànabahutva-såtram}


(iti nyàyasåtre prathamàdhyàyasya dvitãyam àhnikam)

(samàptaþ ca ayam prathamaþ adhyàyaþ)

(atha dvitãyaþ adhyàyaþ)

(prathamam àhnikam)
[saü÷ayaparãkùàprakaraõam]
2.1.1:  samànànekadharmàdhyavasàyàt anyataradharmàdhyavasàyàt và na saü÷ayaþ
{saü÷aya-}
2.1.2:  viprattipattyavyavasthàdhyavasàyàt ca
{saü÷aya-}
2.1.3:  viprattipattau ca saüprattipatteþ
{saü÷aya-}
2.1.4:  avyavasthà àtmani vyavasthitatvàt ca avyavasthàyàþ
{saü÷aya-}
2.1.5:  tathà atyantasaü÷ayaþ taddharmasàtatyopapatteþ
{saü÷aya-}
2.1.6:  yathoktàdhyavasàyàt eva tadvi÷eùàpekùàt saü÷aye na asaü÷ayaþ na atyantasaü÷ayaþ và
{saü÷aya-}
2.1.7:  yatra saü÷ayaþ tatra evam uttarottaraprasaïgaþ
{saü÷aya-}
[pramàõasàmànyaparãkùàprakaraõam]
2.1.8:  pratyakùàdãnàm apràmàõyaü traikàlyàsiddheþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.9:  pårvaü hi pramàõasiddhau na indriyàrthasannikarùàt pratyakùotpattiþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.10: pa÷càtsiddhau na pramàõebhyaþ prameyasiddhiþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.11: yugapatsiddhau pratyarthaniyatatvàt kramavçttitvàbhàvaþ buddhãnàm
{pårvapakùasåtram}
2.1.12: traikàlyàsiddheþ pratiùedhànupapattiþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.13: sarvapramàõapratiùedhàt ca pratiùedhànupapattiþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.14: tatpràmàõye và na sarvapramàõavipratiùedhaþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.15: traikàlyàpratiùedhaþ ca ÷abdàt àtodyasiddhivat tatsiddheþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.16: prameyà ca tulàpràmàõyavat
{pårvapakùasåtram}
2.1.17: pramàõataþ siddheþ pramàõànàm pramàõàntarasiddhiprasaïgaþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.18: tadvinivçtteþ và pramàõasiddhivat prameyasiddhiþ
{pårvapakùasåtram}
2.1.19: na, pradãpaprakà÷asiddhivat tatsiddheþ
{siddhàntalakùaõam}
2.1.20: kvacit nivçttidar÷anàt anivçttidar÷anàt ca kvacit anekàntaþ
{siddhàntalakùaõam}
[pratyakùaparãkùàprakaraõàm]
2.1.21: pratyakùalakùaõànupapattiþ asamagravacanàt
{pratyakùalakùaõa-}
{pratyakùalakùaõaparãkùà}
2.1.22: na àtmamanasoþ sannikarùàbhàve pratyakùotpattiþ
(do)
2.1.23: digde÷akàlàkà÷eùu api evaü prasaïgaþ
(do)
2.1.24: j¤ànaliïgatvàt àtmanaþ na anavarodhaþ
{pratyakùalakùaõa-siddhànta-såtram}
2.1.25: tadayaugapadyaliïgatvàt ca na manasaþ
{pratyakùalakùaõa-siddhànta-såtra}
2.1.26: pratyakùanimittatvàt ca indriyàrthayoþ sannikarùasya sva÷abdena vacanam
{pratyakùalakùaõa-siddhànta-såtra}
2.1.27: suptavyàsaktamanasàü ca indriyàrthayoþ sannikarùanimittatvàt
{pratyakùalakùaõa-siddhànta-såtra}
2.1.28: taiþ ca apade÷aþ j¤ànavi÷eùàõàm
{pratyakùalakùaõa-siddhànta-såtra}
2.1.29: vyàhatatvàt ahetuþ
{pratyakùalakùaõa-siddhànta-såtra}
2.1.30: na arthavi÷eùapràbalyàt
{pratyakùalakùaõa-siddhànta-såtra}

[viùayaparãkùà-prakaraõàm]
2.1.31: pratyakùam anumànam ekade÷agrahaõàt upalabdheþ
{pårvapakùa-såtra}
2.1.32: na, pratyakùeõa yàvat tàvat api upalambhàt
{siddhànta-såtra}
2.1.33: na caikade÷opalabdhiravayavisadbhàvàt
{siddhànta-såtra}
[prasaïgopàttà avayaviparãkùà]
2.1.34: sàdhyatvàt avayavini sandehaþ
{pårvapakùa-såtra}
2.1.35: sarvàgrahaõam avayavyasiddheþ
{siddhànta-såtra}
2.1.36: dhàraõàkarùaõopapatteþ ca
{siddhànta-såtra}
2.1.37: senàvanavat grahaõam iti cet na atãndriyatvàt aõånàm
{siddhànta-såtra}

[anumànaparãkùàprakaraõam]

2.1.38: rodhopaghàtasàdç÷yebhyaþ vyabhicàràt anumànam apramàõam
{pårvapakùa-såtra}
2.1.39: na, ekade÷atràsasàdç÷yebhyaþ arthàntarabhàvàt
{siddhànta-såtra}
{vartamànakàlaparãkùà}
2.1.40: vartamànàbhàvaþ, patataþ patitapatitavyakàlopapatteþ
{pårvapakùa-såtra}
2.1.41: tayoþ api abhàvaþ vartamànàbhàve, tadapekùatvàt
{siddhànta-såtra}
2.1.42: na atãtànàgatayoþ itaretaràpekùà siddhiþ
{siddhànta-såtra}
2.1.43: vartamànàbhàve sarvàgrahaõaü pratyakùànupapatteþ
{siddhànta-såtra}
2.1.44: kçtatàkarttavyatopapatteþ tu ubhayathà grahaõam
{siddhànta-såtra}

[upamànaparãkùàprakaraõam]
2.1.45: atyantapràyaikade÷asàdharmyàt upamànàsiddhiþ
{siddhànta-såtra}
2.1.46: prasiddhasàdharmyàt upamànasiddheþ yathoktadoùànupapattiþ
{pårvapakùa-såtra}
2.1.47: pratyakùeõa apratyakùasiddheþ
{siddhànta-såtra}
2.1.48: na apratyakùe gavaye pramàõàrtham upamànasya pa÷yàmaþ
{siddhànta-såtra}
2.1.49: tathà iti upasaühàràt upamànasiddheþ na avi÷eùaþ
{siddhànta-såtra}
[÷abdasàmànyaparãkùàprakaraõam]
2.1.50: ÷abdaþ anumànam arthasya anupalabdheþ anumeyatvàt
{pårvapakùa-såtra}
2.1.51: upalabdheþ advipravçttitvàt
{pårvapakùa-såtra}
2.1.52: sambandhàt ca
{pårvapakùa-såtra}
2.1.53: àptopade÷asàmarthyàt ÷abdàt arthasampratyayaþ
{siddhànta-såtra}
2.1.54: påraõapradàhapàñanànupalabdheþ ca sambandhàbhàvaþ
{siddhànta-såtra}
2.1.55: ÷abdàrthavyavasthànàt apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
2.1.56: na, sàmayikatvàt ÷abdàrthasampratyayasya
{siddhànta-såtra}
2.1.57: jàtivi÷eùe ca aniyamàt
{siddhànta-såtra}
[÷abdavi÷eùaparãkùàprakaraõam]
2.1.58: tadapràmàõyam ançtavyàghàtapunaruktadoùebhyaþ
{siddhànta-såtra}
2.1.59: na, karmakartçsàdhanavaiguõyàt
{siddhànta-såtra}
2.1.60: abhyupetya kàlabhede doùavacanàt
{siddhànta-såtra}
2.1.61: anuvàdopapatteþ ca
{siddhànta-såtra}
2.1.62: vàkyavibhàgasya ca arthagrahaõàt
{siddhànta-såtra}
2.1.63: vidhyarthavàdànuvàdavacanaviniyogàt
{siddhànta-såtra}
2.1.64: vidhiþ vidhàyakaþ
{siddhànta-såtra}
2.1.65: stutiþ nindà parakçtiþ puràkalpaþ iti arthavàdaþ
{siddhànta-såtra}
{arthavàda-bhedaþ}
2.1.66: vidhivihitasya anuvacanam anuvàdaþ
{arthavàda-}
2.1.67: na anuvàdapunaruktayoþ vi÷eùaþ, ÷abdàbhyàsopapatteþ
{siddhànta-såtra}
2.1.68: ÷ãghrataragamanopade÷avat abhyàsàt na avi÷eùaþ
{siddhànta-såtra}
2.1.69: mantràyurvedapràmàõyavat ca tatpràmàõyam, àptapràmàõyàt
{siddhànta-såtra}

(iti nyàyasåtre dvitãyàdhyàyasya prathamam àhnikam)

(dvitãyam àhnikam)
[pramàõacatuùñvaparãkùàprakaraõam]

2.2.1:  na catuùñvam, aitihyàrthàpattisambhavàbhàvapràmàõyàt
{pårvapakùa-såtra}
2.2.2:  ÷abde aitihyànarthàntarabhàvàt anumàne arthàpattisambhavàbhàvànarthàntara bhàvàt ca apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.3:  arthàpattiþ apramàõam anaikàntikatvàt
{arthàpattipràmàõyaparãkùà}
2.2.4:  anarthàpattau arthàpattyabhimànàt
{nànaikàntikatvamarthàpatteþ}
2.2.5:  pratiùedhàpràmàõyaü ca anaikàntikatvàt
(-)
2.2.6:  tatpràmàõye và na arthàpattyapràmàõyam
{siddhànta-såtra}
[abhàvapràmàõyasiddhiþ - avàntaraprakaraõam]
2.2.7:  na abhàvapràmàõyaü prameyàsiddheþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.8:  lakùiteùvalakùaõalakùitatvàt alakùitànàü tatprameyasiddheþ
{udàharaõa såtra}
2.2.9:  asati arthe na abhàvaþ iti cet na, anyalakùaõopapatteþ
{siddhànta-såtra}
2.2.10: tatsiddheþ alakùiteùu ahetuþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.11: na, lakùaõàvasthitàpekùasiddheþ
{siddhànta-såtra}
2.2.12: pràk utpatteþ abhàvopapatteþ ca
{siddhànta-såtra}

[÷abdànityatvaparãkùàprakaraõam(13-39)]
2.2.13: àdimatvàt aindriyakatvàt kçtakavat upacàràt ca
{÷abdànityatva-pratipàdana-såtra}
2.2.14: na, ghañàbhàvasàmànyanityatvàt nityeùu api anityavat upacàràt ca
{siddhànta-såtra}
2.2.15: tattvabhàktayoþ nànàtvavibhàgàt avyabhicàraþ
{÷abdànityatva-pratipàdana-såtra}
{siddhànta-såtra}
2.2.16: santànànumànavi÷eùaõàt
{÷abdànityatva-pratipàdana-såtra}
{siddhànta-såtra}
2.2.17: kàraõadravyasya prade÷a÷abdenàbhidhànàt
{÷abdànityatva-pratipàdana-såtra}
{siddhànta-såtra}
2.2.18: pràk uccàraõàt anupalabdheþ àvaraõàdyanupalabdheþ ca
{÷abdànityatva-pratipàdana-såtra}
2.2.19: tadanupalabdheþ anupalambhàt àvaraõopapattiþ
{÷abdànityatva-pratipàdana-såtra}
2.2.20: anupalambhàt anupalabdhisadbhàvàt na àvaraõànupapattiþ anupalambhàt
{siddhànta-såtra}
2.2.21: anupalambhàtmakatvàt anupalabdheþ ahetuþ
{siddhànta-såtra}
2.2.22: aspar÷atvàt
{siddhànta-såtra}
2.2.23: na, karmànityatvàt
{siddhànta-såtra}
2.2.24: na, aõunityatvàt
{siddhànta-såtra}
2.2.25: sampradànàt
{siddhànta-såtra}
2.2.26: tadantaràlànupalabdheþ ahetuþ
{siddhànta-såtra}
2.2.27: adhyàpanàt apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.28: ubhayoþ pakùayoþ anyatarasya adhyàpanàt apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.29: abhyàsàt
{siddhànta-såtra}
2.2.30: na anyatve api abhyàsasya upacàràt
{siddhànta-såtra}
2.2.31: anyat anyasmàt ananyatvàt ananyat iti anyatàbhàvaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.32: tadabhàve na asti ananyatà, tayoþ itaretaràpekùasiddheþ
{siddhànta-såtra}
2.2.33: vinà÷akàraõànupalabdheþ
{siddhànta-såtra}
2.2.34: a÷ravaõakàraõànupalabdheþ satata÷ravaõaprasaïgaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.35: upalabhyamàne ca anupalabdheþ asattvàt anapade÷aþ
{siddhànta-såtra}
2.2.36: pàõinimittapra÷leùàt ÷abdàbhàve na anupalabdhiþ
{siddhànta-såtra}
2.2.37: vinà÷akàraõànupalabdheþ ca avasthàne tannityatvaprasaïgaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.38: aspar÷atvàt apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.39: vibhaktyantaropapatteþ ca samàse
{siddhànta-såtra}

[÷abdapariõàmaparãkùàprakaraõam(40-56)]
2.2.40: vikàràde÷opade÷àt saü÷ayaþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.41: prakçtivivçddhau vikàravivçddheþ
{siddhànta-såtra}
2.2.42: nyånasamàdhikopalabdheþ vikàràõàm ahetuþ
{siddhànta-såtra}
2.2.43: dvividhasya api hetoþ abhàvàt asàdhanaü dçùñàntaþ
{udàharaõasåtra}
2.2.44: na, atulyaprakçtãnàm vikàravikalpàt
{siddhànta-såtra}
2.2.45: dravyavikàravaiùamyavat varõavikàravikalaþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.46: na, vikàradharmànupapatteþ
{siddhànta-såtra}
2.2.47: vikàrapràptànàm apunaràpatteþ
{siddhànta-såtra}
2.2.48: suvarõàdãnàü punaràpatteþ ahetuþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.49: na, tadvikàràõàü suvarõabhàvàvyatirekàt
{siddhànta-såtra}
2.2.50:        varõatvàvyatirekàt varõavikàràõàm apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.51: sàmànyavato dharmayogo na sàmànyasya
{siddhànta-såtra}
2.2.52: nityatve avikàràt anityatve ca anavasthànàt
{siddhànta-såtra}
2.2.53: nityànàm atãndriyatvàt taddharmavikalpàt ca varõavikàràõàm apratiùedhaþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.54: anavasthàyitve ca varõopalabdhivat tadvikàropapattiþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.55: vikàradharmitve nityatvàbhàvàt kàlàntare vikàropapatteþ ca apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.56: prakçtyaniyamàt
{siddhànta-såtra}
2.2.57: aniyame niyamàt na aniyamaþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.58: niyamàniyamavirodhàt aniyame niyamàt ca apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.59: guõàntaràpattyupamarda-hràsa-vçddhi-÷leùebhyaþ tu vikàropapatteþ varõavikàràþ
{siddhànta-såtra}

[÷abda÷aktiparãkùàprakaraõam]
2.2.60: te vibhaktyantàþ padam
{pada-lakùaõa-såtram}
2.2.61: vyaktyàkçtijàtisannidhau upacàràt saü÷ayaþ
{pårvapakùa-såtra}

[vyaktivàda-avàntaraprakaraõam]
2.2.62: yà÷abda-samåha-tyàga-parigraha-saïkhyà-vçddhyapacaya-varõa-samàsànubandhànàm vyaktau upacàràt vyaktiþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.63: na, tat anavasthànàt
{siddhànta-såtra}
2.2.64: sahacaraõa-sthàna-tàdarthya-vçtta-màna-dhàraõa-sàmãpya-yoga-sàdhanàdhipatyebhyaþ bràhmaõa-ma¤ca-kaña-ràja-saktu-candana-gaïgà-÷àñakànna-puruùeùvatadbhàve api tadupacàraþ
{siddhànta-såtra}

[àkçtivàda-avàntaraprakaraõam]
2.2.65: àkçtiþ, tadapekùatvàt sattvavyavasthànasiddheþ
{pårvapakùa-såtra}

[jàtivàda-avàntaraprakaraõam]
2.2.66: vyaktyàkçtiyukte api aprasaïgàt prokùaõàdinàü mçdgavake jàtiþ
{pårvapakùa-såtra}
2.2.67: na, àkçtivyaktyapekùatvàt jàtyabhivyakteþ
{siddhànta-såtra}

[siddhàntavàda-avàntaraprakaraõam]
2.2.68: vyaktyàkçtijàtayaþ tu padàrthaþ
{siddhànta-såtra}
2.2.69: vyaktiþ guõavi÷eùà÷rayaþ mårtiþ
{siddhànta-såtra}
2.2.70: àkçtiþ jàtiliïgàkhyà
{siddhànta-såtra}
2.2.71: samànaprasavàtmikà jàtiþ
{siddhànta-såtra}

(iti nyàyasåtre dvitãyàdhyàyasya dvitãyam àhnikam)

samàptaþ ca ayam dvitãyàdhyàyaþ

(atha tçtãyaþ adhyàyaþ)
(prathamam àhnikam)
[indriyavyatiriktàtmaparãkùàprakaraõaü(1-3)]
3.1.1:  dar÷anaspar÷anàbhyàm ekàrthagrahaõàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.2:  na, viùayavyavasthànàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.3:  tadvyavasthànàt eva àtmasadbhàvàt apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
[÷arãravyatiriktàtmaparãkùàprakaraõam]
3.1.4:  ÷arãradàhe pàtakàbhàvàt
{siddhànta-såtra}
3.1.5:  tadabhàvaþ sàtmakapradàhe api, tannityatvàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.6:  na, kàryà÷rayakartçvadhàt
{siddhànta-såtra}

[pràsaïgikaü cakùuradvaitaparãkùàprakaraõam(7-14)]
3.1.7:  savyadçùñasya itareõa pratyabhij¤ànàt
{siddhànta-såtra}
3.1.8:  na ekasmin nàsàsthivyavahite dvitvàbhimànàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.9:  ekavinà÷e dvitãyàvinà÷àt na ekatvam
{siddhànta-såtra}
3.1.10: avayavanà÷e api avayavyupalabdheþ ahetuþ
{pårvapakùa-såtra}
3.1.11: dçùñàntavirodhàt apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
3.1.12: indriyàntaravikàràt
{siddhànta-såtra}
3.1.13: na, smçteþ smarttavyaviùayatvàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.14: tadàtmaguõasadbhàvàt apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[àtmamanobhedaparãkùàprakaraõam(15-17)]
3.1.15: na, àtmapratipattihetånàü manasi sambhavàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.16: j¤àtuþ j¤ànasàdhanopapatteþ saüj¤àbhedamàtram
{siddhànta-såtra}
3.1.17: niyamaþ ca niranumànaþ
{siddhànta-såtra}
[àtmanityatvaparãkùàprakaraõam(18-26)]
3.1.18: pårvàbhyastasmçtyanubandhàt jàtasya harùabhaya÷okasampratipatteþ
{siddhànta-såtra}
3.1.19: padmàdiùu prabodhasammãlanavikàravat tadvikàraþ
{pårvapakùa-såtra}
3.1.20: na, uùõa÷ãtavarùàkàlanimittatvàt pa¤càtmakavikàràõàm
{siddhànta-såtra}
3.1.21: pretyàhàràbhyàsakçtàt stanyàbhilàùàt
{siddhànta-såtra}
3.1.22: ayasaþ ayaskàntàbhigamanavat tadupasarpaõam
{pårvapakùa-såtra}
3.1.23: na, anyatra pravçttyabhàvàt
{siddhànta-såtra}
3.1.24: vãtaràgajanmàdar÷anàt
{siddhànta-såtra}
3.1.25: saguõadravyotpattivat tadutpattiþ
{pårvapakùa-såtra}
3.1.26: na, saïkalpanimittatvàt ràgàdãnàm
{siddhànta-såtra}

[÷arãraparãkùàprakaraõam(27-31)]
3.1.27: pàrthivaü guõàntaropalabdheþ
{siddhànta-såtra}
3.1.28: pàrthivàpyataijasaü tadguõopalabdheþ
{siddhànta-såtra}
3.1.29: niþ÷vàsocchvàsopalabdheþ càturbhauntikam
{pårvapakùa-såtra}
3.1.30: gandhakledapàkavyåhàvakà÷adànebhyaþ pà¤cabhautikam
{pårvapakùa-såtra}
3.1.31: ÷rutipràmàõyàt ca
{siddhànta-såtra}

[indriyaparãkùàprakaraõam(32-51)]
3.1.32: kçùõasàre sati upalambhàt vyatiricya ca upalambhàt saü÷ayaþ   
{siddhànta-såtra}
3.1.33: mahadaõugrahaõàt
{sàïkhyamatakhaõóanam}
3.1.34: ra÷myarthasannikarùavi÷eùàt tadgrahaõam
{siddhànta-såtra}
3.1.35: tadanupalabdheþ ahetuþ
{siddhànta-såtra}
3.1.36: na anumãyamànasya pratyakùataþ anupalabdhiþ abhàvahetuþ
{siddhànta-såtra}
3.1.37: dravyaguõadharmabhedàt ca upalabdhiniyamaþ
{siddhànta-såtra}
3.1.38: anekadravyasamavàyàt råpavi÷eùàt ca råpopalabdhiþ
{siddhànta-såtra}
3.1.39: karmakàritaþ ca indriyàõàü vyåhaþ puruùàrthatantraþ
{siddhànta-såtra}
3.1.40: madhyandinolkàprakà÷ànupalabdhivat tadanupalabdhiþ
{siddhànta-såtra}
3.1.41: na, ràtrau api anupalabdheþ
{siddhànta-såtra}
3.1.42: bàhyaprakà÷ànugrahàt viùayopalabdheþ anabhivyaktitaþ anupalabdhiþ
{siddhànta-såtra}
3.1.43: abhivyaktau ca abhibhavàt
{siddhànta-såtra}
3.1.44: nakta¤caranayanara÷midar÷anàt ca
{siddhànta-såtra}
3.1.45: apràpyagrahaõaü kàcàbhrapañalasphañikàntaritopalabdheþ
{pårvapakùa-såtra}
3.1.46: kuóyàntaritànupalabdheþ apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
3.1.47: apratãghàtàt sannikarùopapattiþ
{siddhànta-såtra}
3.1.48: àdityara÷meþ sphañikàntarite api dàhye avighàtàt
{siddhànta-såtra}
3.1.49: na itaretaradharmaprasaïgàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.50: àdar÷odakayoþ prasàdasvàbhàvyàt råpopalabdhiþ
{siddhànta-såtra}
3.1.51: dçùñànumitànàü hi niyogapratiùedhànupapattiþ
{siddhànta-såtra}

[indriyanànàtvaparãkùàprakaraõam(52-62)]
3.1.52: sthànànyatve nànàtvàt avayavinànàsthànatvàt ca saü÷ayaþ
{siddhànta-såtra}
3.1.53: tvak avyatirekàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.54: na yugapat arthànupalabdheþ
{siddhànta-såtra}
3.1.55: vipratiùedhàt ca na tvak ekà
{siddhànta-såtra}
3.1.56: indriyàrthapa¤catvàt
{siddhànta-såtra}
3.1.57: na, tadarthabahutvàt
{pårvapakùa-såtra}
3.1.58: gandhatvàdyavyatirekàt gandhàdãnàmapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
3.1.59: viùayatvàvyatirekàt ekatvam
{siddhànta-såtra}
3.1.60: na, buddhilakùaõàdhiùñhàna-gatyàkçti-jàtipa¤catvebhyaþ
{siddhànta-såtra}
3.1.61: bhåtaguõavi÷eùopalabdheþ tàdàtmyam
{siddhànta-såtra}

[arthaparãkùàprakaraõam(62-74)]
3.1.62: gandha-rasa-råpa-spar÷a-÷abdànàü spar÷aparyantàþ pçthivyàþ
{siddhànta-såtra}
3.1.63: ap-tejo-vàyånàü pårvaü pårvam apohya àkà÷asya uttaraþ
{pårvapakùa-såtra}
3.1.64: na, sarvaguõànupalabdheþ
{siddhànta-såtra}
3.1.65: ekaika÷yena uttaraguõàsadbhàvàt uttarottaràõàü tadanupalabdhiþ
{pårvapakùa-såtra}
3.1.66: viùñaü hi aparaü pareõa
{pårvapakùa-såtra}
3.1.67: na, pàrthivàpyayoþ pratyakùatvàt
{siddhànta-såtra}
3.1.68: pårvapårvaguõotkarùàt tattat pradhànam
{siddhànta-såtra}
3.1.69: taddhyavasthànaü tu bhåyastvàt
{siddhànta-såtra}
3.1.70: saguõànàm indriyabhàvàt
{siddhànta-såtra}
3.1.71: tena eva tasya agrahaõàt ca
{siddhànta-såtra}
3.1.72: na, ÷abdaguõopalabdheþ
{pårvapakùa-såtra}
3.1.73: tadupalabdhiþ itaretaradravyaguõavaidharmyàt
{siddhànta-såtra}

(iti nyàyasåtre tçtãyàdhyàyasya prathamam àhnikam)

(dvitãyam àhnikam)

[buddheranityatvaparãkùàprakaraõam(1-9)]
3.2.1:  karmàkà÷asàdharmyàt saü÷ayaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.2:  viùayapratyabhij¤ànàt
{siddhànta-såtra}
3.2.3:  sàdhyasamatvàt ahetuþ
{siddhànta-såtra}
3.2.4:  na, yugapat agrahaõàt
{siddhànta-såtra}
3.2.5:  apratyabhij¤àne ca vinà÷aprasaïgaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.6:  kramavçttitvàt ayugapat grahaõam
{siddhànta-såtra}
3.2.7:  apratyabhij¤ànaü ca viùayàntaravyàsaïgàt
{siddhànta-såtra}
3.2.8:  na, gatyabhàvàt
{siddhànta-såtra}
3.2.9:  sphañikànyatvàbhimànavat tadanyatvàbhimànaþ
{siddhànta-såtra}

[kùaõabhaïgaparãkùàprakaraõam(10-17)]
3.2.10: sphañike api aparàparotpatteþ kùaõikatvàt vyaktãnàm ahetuþ
{siddhànta-såtra}
3.2.11: niyamahetvabhàvàt yathàdar÷anam abhyanuj¤à
{siddhànta-såtra}
3.2.12: na, utpattivinà÷akàraõopalabdheþ
{siddhànta-såtra}
3.2.13: kùãravinà÷e kàraõànupalabdhivat dadhyutpattivat ca tadutpattiþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.14: liïgataþ grahaõàt na anupalabdhiþ
{siddhànta-såtra}
3.2.15: na payasaþ pariõàma-guõàntarapràdurbhàvàt
{siddhànta-såtra}
3.2.16: vyåhàntaràt dravyàntarotpattidar÷anaü pårvadravyanivçtteþ anumànam
{siddhànta-såtra}
3.2.17: kvacit vinà÷akàraõànupalabdheþ kvacit ca upalabdheþ anekàntaþ
{siddhànta-såtra}

[buddheràtmaguõatvaparãkùàprakaraõàm(18-41)]
3.2.18: na indriyàrthayoþ, tadvinà÷e api j¤ànàvasthànàt
{siddhànta-såtra}
3.2.19: yugapat j¤ànànupalabdheþ ca na manasaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.20: tat àtmaguõatve api tulyam
{pårvapakùa-såtra}
3.2.21: indriyaiþ manasaþ sannikarùàbhàvàt tadanutpattiþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.22: na, utpattikàraõànapade÷àt
{siddhànta-såtra}
3.2.23: vinà÷akàraõànupalabdheþ ca avasthàne tannityatvaprasaïgaþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.24: anityatvagrahàt buddheþ buddhyantaràt vinà÷aþ ÷abdavat
{siddhànta-såtra}
3.2.25: j¤ànasamavetàtmaprade÷asannikarùàt manasaþ smçtyutpatteþ na yugapat utpattiþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.26: na, antaþ-÷arãravçttitvàt manasaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.27: sàdhyatvàt ahetuþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.28: smarataþ ÷arãradhàraõopapatteþ apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.29: na, tadà÷ugatitvànmanasaþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.30: na, smaraõakàlàniyamàt
{siddhànta-såtra}
3.2.31: àtmapreraõa-yadçcchà-j¤atàbhiþ ca na saüyogavi÷eùaþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.32: vyàsaktamanasaþ pàdavyathanena saüyogavi÷eùeõa samànam
{siddhànta-såtra}
3.2.33: praõidhànaliïgàdij¤ànànàm ayugapadbhàvàt ayugapatsmaraõam
{siddhànta-såtra}
3.2.34: j¤asya icchàdveùanimittatvàt àrambhanivçttyoþ
{siddhànta-såtra}
3.2.35: talliïgatvàt icchàdveùayoþ pàrthivàdyeùu apratiùedhaþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.36: para÷vàdiùu àrambhanivçttidar÷anàt
{siddhànta-såtra}
3.2.37: niyamàniyamau tu tadvi÷eùakau
{siddhànta-såtra}
3.2.38: yathoktahetutvàt pàratantryàt akçtàbhyàgamàt ca na manasaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.39: pari÷eùàt yathoktahetåpapatteþ ca
{siddhànta-såtra}
3.2.40: smaraõaü tu àtmanaþ j¤asvàbhàvyàt
{siddhànta-såtra}
3.2.41: praõidhàna-nibandhàbhyàsa-liïga-lakùaõa-sàdç÷ya-parigrahà÷rayà÷rita sambandhànantarya-viyogaikakàrya-virodhàti÷aya-pràpti-vyavadhàna-sukha-duþkhecchà dveùa-bhayàrthitva-kriyàràga-dharmàdharmanimittebhyaþ
{siddhànta-såtra}

[buddherutpannàpavargitvaparãkùàprakaraõam(42-45)]
3.2.42: karmànavasthàyigrahaõàt
{siddhànta-såtra}
3.2.43: avyaktagrahaõam anavasthàyitvàt vidyutsampàte råpàvyaktagrahaõavat
{siddhànta-såtra}
3.2.44: hetåpàdànàt pratiùeddhavyàbhyanuj¤à
{siddhànta-såtra}
3.2.45: na pradãpàrciþsantatyabhivyaktagrahaõavat tadgrahaõam
{siddhànta-såtra}

[buddheþ ÷arãraguõavyatirekaparãkùàprakaraõam(46-55)]
3.2.46: dravye svaguõaparaguõopalabdheþ saü÷ayaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.47: yàvaccharãrabhàvitvàt råpàdãnàm
{siddhànta-såtra}
3.2.48: na, pàkajaguõàntarotpatteþ
{siddhànta-såtra}
3.2.49: pratidvandvisiddheþ pàkajànàm apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.50: ÷arãravyàpitvàt
{siddhànta-såtra}
3.2.51: na, ke÷anakhàdiùu anupalabdheþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.52: tvakparyantatvàt ÷arãrasya ke÷anakhàdiùu aprasaïgaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.53: ÷arãraguõavaidharmyàt
{siddhànta-såtra}
3.2.54: na, råpàdãnàm itaretaravaidharmyàt
{pårvapakùa-såtra}
3.2.55: aindriyakatvàt råpàdãnàm apratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[manaþparãkùàprakaraõam(56-59)]
3.2.56: j¤ànàyaugapadyàt ekam manaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.57: na, yugapat anekakriyopalabdheþ
{pårvapakùa-såtra}
3.2.58: alàtacakradar÷anavat tadupalabdhiþ à÷usa¤càràt
{siddhànta-såtra}
3.2.59: yathoktahetutvàt ca aõu
{siddhànta-såtra}

[adçùñaniùpàdyatvaparãkùàprakaraõam(60-72)]
3.2.60: pårvakçtaphalànubandhàt tadutpattiþ
{siddhànta-såtra}
3.2.61: bhåtebhyaþ mårtyupàdànavat tadupàdànam
{pårvapakùa-såtra}
3.2.62: na, sàdhyasamatvàt
{siddhànta-såtra}
3.2.63: na, utpattinimittatvàt màtàpitroþ
{siddhànta-såtra}
3.2.64: tathà àhàrasya
{siddhànta-såtra}
3.2.65: pràptau ca aniyamàt
{siddhànta-såtra}
3.2.66: ÷arãrotpattinimittavat saüyogotpattinimittaü karma
{siddhànta-såtra}
3.2.67: etena aniyamaþ pratyuktaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.68: tat adçùñakàritam iti cet punaþ tatprasaïgaþ apavarge
{siddhànta-såtra}
3.2.69: manaþkarmanimittatvàt ca saüyogàvyucchedaþ
{siddhànta-såtra}
3.2.70: nityatvaprasaïgaþ ca pràyaõànupapatteþ
{siddhànta-såtra}
3.2.71: aõu÷yàmatànityatvavat etat syàt
{pårvapakùa-såtra}
3.2.72: na, akçtàbhyàgamaprasaïgàt
{siddhànta-såtra}

(iti nyàyasåtre tçtãyàdhyàyasya dvitãyam àhnikam)

(samàptaþ ca ayam tçtãyaþ adhyàyaþ)

(atha caturthaþ adhyàyaþ)
(prathamam àhnikam)
[pravçttidoùasàmànyaparãkùàprakaraõam(1-2)]

4.1.1:  pravçttiryathoktà
{siddhànta-såtra}
4.1.2:  tathà doùàþ
{siddhànta-såtra}

[doùatrairà÷yaparãkùàprakaraõam(3-8)]
4.1.3:  trairà÷yaü ràgadveùamohàrthàntarbhàvàt
{siddhànta-såtra}
4.1.4:  na, ekapratyanãkabhàvàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.5:  vyabhicàràdahetuþ
{siddhànta-såtra}
4.1.6:  teùàü mohaþ pàpãyàn, nàmåóhasyetarotpatteþ
{siddhànta-såtra}
4.1.7:  nimittanaimittikabhàvàdarthàntarabhàvo doùebhyaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.1.8:  na doùalakùaõàvarodhànmohasya
{siddhànta-såtra}
4.1.9:  nimittanaimittikopapatte÷ca tulyajàtãyànàmapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[pretyabhàvaparãkùàprakaraõam(10-13)]
4.1.10: àtmanityatve pretyabhàvasiddhiþ
{siddhànta-såtra}
4.1.11: vyaktàd vyaktànàm, pratyakùapràmàõyàt
{siddhànta-såtra}
4.1.12: na, ghañàd ghañaniùpatteþ
{pårvapakùa-såtra}
4.1.13: vyaktàd ghañaniùpatterapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[÷ånyatopàdànaniràkaraõaprakaraõam(14-18)]
4.1.14: abhàvàd bhàvotpattiþ, nànupamçdya pràdurbhàvàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.15: vyàghàtàdaprayogaþ
{siddhànta-såtra}
4.1.16: na, atãtànàgatayoþ kàraka÷abdaprayogàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.17: na, vinaùñebhyo 'niùpatteþ
{siddhànta-såtra}
4.1.18: kramanirde÷àdapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[ã÷varopàdànàtàprakaraõam(19-21)]
4.1.19: ã÷varaþ kàraõam, puruùakarmàphalyadar÷anàt
{siddhànta-såtra}
4.1.20: na, puruùakarmàbhàve phlàniùpatteþ
{pårvapakùa-såtra}
4.1.21: tatkàritatvàd ahetuþ
{siddhànta-såtra}

[àkasmikatvaniràkaraõaprakaraõam(22-24)]
4.1.22: animittato bhàvotpattiþ, kaõñakataikùõyàdidar÷anàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.23: animittanimittatvànnanimittataþ
{siddhànta-såtra}
4.1.24: nimittanimittayorarthàntarabhàvàdapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[sarvànityatvaniràkaraõaprakaraõam(25-28)]
4.1.25: sarvam anityam, utpattivinà÷adharmakatvàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.26: na, anityatànityatvàt
{siddhànta-såtra}
4.1.27:  tadanityatvamagnerdàhyaü vinà÷yànuvinà÷avat
{siddhànta-såtra}
4.1.28: nityasyàpratyàkhyànam, yathopalabdhi vyavasthànàt
{siddhànta-såtra}

[sarvanityatvaniràkaraõam(29-33)]
4.1.29: sarvaü nityam, pa¤cabhåtanityatvàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.30: na, utpattivinà÷akàraõopalabdheþ
{siddhànta-såtra}
4.1.31: tallakùaõàvarodhàdapratiùedhaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.1.32: na, utpattitatkàraõopalabdheþ
{siddhànta-såtra}
4.1.33: na, vyavasthànupapatteþ
{siddhànta-såtra}

[sarvapçthaktvaniràkaraõaprakaraõam(34-36)]
4.1.34: sarvaü pçthag, bhàvalakùaõapçthaktvàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.35: na, anekalakùaõairekabhàvaniùpatteþ
{siddhànta-såtra}
4.1.36: lakùaõavyavasthànàdevàpratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[sarva÷ånyatàniràkaraõaprakaraõam(37-40)]
4.1.37: sarvam abhàvo bhàveùvitaretaràbhàvasiddheþ
{pårvapakùa-såtra}
4.1.38: na, svabhàvasiddherbhàvànàm
{siddhànta-såtra}
4.1.39: na svabhàvasiddhiþ, àpekùikatvàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.40: vyàhatatvàdayuktam
{siddhànta-såtra}

[saükhyaikàntavàdaprakaraõam(41-43)]
4.1.41: saükhyaikàntàsiddhiþ, kàraõànupapattyupapattibhyàm
{siddhànta-såtra}
4.1.42: na, kàraõavayavàbhàvàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.43: niravayavatvàdahetuþ
{siddhànta-såtra}

[phalaparãkùàprakaraõam(44-54)]
4.1.44: sadyaþ kàlàntare ca phalaniùpatteþ saü÷ayaþ
{siddhànta-såtra}
4.1.45: na sadyaþ, kàlàntaropabhogyatvàt
{siddhànta-såtra}
4.1.46: kàlàntareõàniùpattiheturvinà÷àt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.47: pràïniùpattervçkùaphalavat tatsyàt
{siddhànta-såtra}
4.1.48: nàsanna sanna sadasat, sadasatorvaidharmayàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.49: utpàdavyayadar÷anàt
{siddhànta-såtra}
4.1.50: buddhisiddhaü tu tadasat
{siddhànta-såtra}
4.1.51: à÷rayavyatirekàd vçkùaphalotpattivad ityahetuþ
{pårvapakùa-såtra}
4.1.52: prãteràtmà÷rayatvàdapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
4.1.53: na putrapa÷ustrãparicchedahiraõyànnàdiphalanirdde÷àt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.54: tatsambandhàt phalaniùpattesteùu phalavadupacàraþ
{siddhànta-såtra}

[duþkhaparãkùàprakaraõam(55-58)]
4.1.55: vividhavàdhanàyogàd duþkhameva janmotpattiþ
{siddhànta-såtra}
4.1.56: na, sukhasyàpyantaràlaniùpatteþ
{siddhànta-såtra}
4.1.57: bhàdhanànivçttervedayataþ pryeùaõadoùàdapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
4.1.58: duþkhavikalpe sukhàbhimànàcca
{siddhànta-såtra}

[apavargaparãkùàprakaraõam(59-68)]
4.1.59: çõakle÷apravçttyanubndhàdapavargàbhàvaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.1.60: pradhàna÷abdànupapatterguõa÷abdenànuvàdo nindàpra÷aüsopapatteþ
{siddhànta-såtra}
4.1.61: samàropaõàdàtmanyapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
4.1.62: pàtracayàntànupapatte÷ca phalàbhàvaþ
{siddhànta-såtra}
4.1.63: suùuptasya svapnàdar÷ane kle÷àbhàvàdapavargaþ
{siddhànta-såtra}
4.1.64: na pravçttiþ pratisandhànàya hãnakle÷asya
{siddhànta-såtra}
4.1.65: na, kle÷asantateþ svàbhàvikatvàt
{pårvapakùa-såtra}
4.1.66: pràgutpatterabhàvànityatvavat svàbhàvike 'pyanityatvam
{siddhànta-såtra}
4.1.67: aõu÷yàmatànityatvavad và
{siddhànta-såtra}
4.1.68: na, saïkalpanimittatvàcca ràgàdãnàm
{siddhànta-såtra}

(iti nyàyasåtre caturthàdhyàyasya prathamam àhnikam)

(dvitãyam àhnikam)
[tattvaj¤ànotpattiprakaraõam(1-3)]
4.2.1:  doùanimittànàü tattvaj¤ànàdahaïkàranivçttiþ
{siddhànta-såtra}
4.2.2:  doùanimittaü råpàdayo viùayaþ saïkalpakçtàþ
{siddhànta-såtra}
4.2.3:  tannimittaü tvavayavyabhimànaþ
{siddhànta-såtra}

[pràsaïgikam avayaviprakaraõam(4-17)]
4.2.4:  vidyàvidyàdvaividhyàt saü÷ayaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.5:  tadasaü÷ayaþ, pårvahetuprasiddhatvàt
{siddhànta-såtra}
4.2.6:  vçttyanupapatterapi tarhi na saü÷ayaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.7:  kçtsnaikade÷àvçttitvàdavayavànàmavayavyabhàvaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.8:  teùu càvçtteravayavyabhàvaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.9:  pçthak càvayavebhyo 'vçtteþ
{siddhànta-såtra}
4.2.10: na càvayavyavayavàþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.11: ekasmin bhedàbhàvàd bheda÷abdaprayogànupapatterapra÷naþ
{siddhànta-såtra}
4.2.12: avayavàntarabhàve 'pyavçtterahetuþ
{siddhànta-såtra}
4.2.13: ke÷asamåhe taimirikopalabdhivat tadupalabdhiþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.14: svaviùayànatikrameõendriyasya pañumandabhàvàdviùayagrahaõasya tathàbhàbo nàviùaye pravçttiþ
{siddhànta-såtra}
4.2.15: avayavàvayaviprasaïga÷caivamàpralayàt
{siddhànta-såtra}
4.2.16: na pralayo 'õusadbhàvàt
{siddhànta-såtra}
4.2.17: paraü và truñeþ
{siddhànta-såtra}

[aupodghàtikaü niravayavaprakaraõam(18-25)]
4.2.18: àkà÷avyatibhedàt tadanupapattiþ
{siddhànta-såtra}
4.2.19: àkà÷àsarvagatatvaü và
{pårvapakùa-såtra}
4.2.20: antarbahi÷ca kàryadravyasya kàraõàntaravacanàdakàrye tadabhàvaþ
{siddhànta-såtra}
4.2.21: ÷abdasaüyogavibhàvàcca sarvagatam
{siddhànta-såtra}
4.2.22: avyåhàviùñambhavibhutvàni càkà÷adharmàþ
{siddhànta-såtra}
4.2.23: mårtimatàü ca saüsthànopapatteravayavasadbhàvaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.24: saüyogopapatte÷ca
{pårvapakùa-såtra}
4.2.25: anavasthàkàritvàdanavasthànupapatte÷càpratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[bàhyàrthabhaïganiràkaraõaprakaraõam(26-37)]
4.2.26: buddhyà vivecanàttu bhàvànàü yàthàtmyànupalabdhistantvapakarùaõe pañasadbhàvànupalabdhivat tadanupalabdhiþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.27: vyàhatatvàdahetuþ
{siddhànta-såtra}
4.2.28: tadà÷rayatvàdapçthaggrahaõam
{siddhànta-såtra}
4.2.29: pramàõata÷càrthapratipatteþ
{siddhànta-såtra}
4.2.30: pramàõànupapattyupapattibhyàm
{siddhànta-såtra}
4.2.31: svapnaviùayàbhimànavadayaü pramàõaprameyàbhimànaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.32: màyàgandharvanagaramçgatçùõikàvadvà
{pårvapakùa-såtra}
4.2.33: hetvabhàvàdasiddhiþ
{siddhànta-såtra}
4.2.34: smçtisaükalpavacca svapnaviùayàbhimànaþ
{siddhànta-såtra}
4.2.35: mithyopalabdhervinà÷astattvaj¤ànàtsvapnaviùayàbhimànapraõà÷avat pratibodhe
{siddhànta-såtra}
4.2.36: buddhe÷caivaü nimittasadbhàvopalambhàt
{siddhànta-såtra}
4.2.37: tattvapradhànabhedàcca mithyàbuddherdvaividhyopapattiþ
{siddhànta-såtra}

[tattvaj¤ànavivçddhiprakaraõam(38-49)]
4.2.38: samàdhivi÷eùàbhyàsàt
{siddhànta-såtra}
4.2.39: na, arthavi÷eùapràvalyàt
{pårvapakùa-såtra}
4.2.40: kùudàdibhiþ pravartanàcca
{pårvapakùa-såtra}
4.2.41: pårvakçtaphalànubandhàt tadutpattiþ
{siddhànta-såtra}
4.2.42: araõyaguhàpulinàdiùu yogàbhyàsopade÷aþ
{siddhànta-såtra}
4.2.43: apavarge 'pyevaü prasaïgaþ
{pårvapakùa-såtra}
4.2.44: na, niùpannàva÷yambhàvitvàt
{siddhànta-såtra}
4.2.45: tadabhàva÷càpavarge
{siddhànta-såtra}
4.2.46: tadarthaü yamaniyamàbhyàsàtmasaüskàro yogàccàdhyàtmavidhyupàyaiþ
{siddhànta-såtra}
4.2.47: j¤ànagrahaõàbhyàsastadvidyai÷ca saha saüvàdaþ
{siddhànta-såtra}
4.2.48: taü ÷iùyagurusabrahmacàrivi÷iùña÷reyo 'rthibhiranasåyibhirabhyupeyàt
{siddhànta-såtra}
4.2.49: pratipakùahãnam api và prayojanàrthamarthitve

[tattvaj¤ànaparipàlanaprakaraõam(50-51)]
4.2.50: tattvàdhyavasàyasaürakùaõàrthaü jalpavitaõóe, bãjaprarohasaürakùõàrthaü kaõñaka÷àkhàvaraõavat
{siddhànta-såtra}
4.2.51: tàbhyàü vigçhyakathanam
{siddhànta-såtra}

(iti nyàyasåtre caturthàdhyàyasya dvitãyam àhnikam)

(samàpta÷ca caturthaþ adhyàyaþ)

(atha pa¤camaþ adhyàyaþ)
(prathamam àhnikam)
[satpratipakùade÷anàbhàsaprakarõam(1-3)]
5.1.1:  sàdharmyavaidharmyotkarùàpakarùavarõyàvarõyavikalpasàdhyapràpty apràptipraùaïgapratidççùñàntànutpattisaü÷ayaprakaraõahetvarthà pattyavi÷eùopapattyupalabdhyanupalabdhinityànityakaàryasamàþ
{siddhànta-såtra}
5.1.2:  sàdharmyavaidharmyàbhyàmupasaühàre taddharmaviparyayopapatteþ sàdharmyavaidharmyasamau
{siddhànta-såtra}
5.1.3:  gotvàd gosiddhivat tatsiddhiþ
{siddhànta-såtra}

utkarùasamàdijàtiùañkaprakaraõam(4-6)ña
5.1.4:  sàdhyadçùñàntayordharmavikalpàdubhayasàdhyatvàccotkarùàpakarùa varõyavikalpasàdhyasamàþ
{siddhànta-såtra}
5.1.5:  ki¤citsàdharmyàdupasaühàrasiddhervaidharmyàdapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.6:  sàdhyàtide÷àcca dçùñàntopaptteþ
{siddhànta-såtra}

[pràptyapràptisamajàtidvayaprakaraõam(7-8)]
5.1.7:  pràpya sàdhyamapràpya và hetoþ pràptyàvi÷iùñatvàdapràptyàsàdhàka tvàcca pràptyapràptisamau
{siddhànta-såtra}
5.1.8:  ghañàdiniùpattidar÷anàt pãóane càbhicàràdapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[prasaïgapratidçùñàntasamaprakaraõam(9-11)]
5.1.9:  dçùñàntasya kàraõànapade÷àt pratyavasthànàcca pratidçùñàntena prasaïgapratidçùñàntasamau
{siddhànta-såtra}
5.1.10: pradãpopàdànaprasaïganivçttivat tadvinivçttiþ
{siddhànta-såtra}
5.1.11: pratidçùñàntahetutve ca nàheturdçùñàntaþ
{siddhànta-såtra}

[anutpattisamaprakaraõam(12-13)]
5.1.12: pràgutpatteþ kàraõàbhàvàdanutpattisamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.13: tathàbhàvàdutpannasya kàraõopapatterna kàraõapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}


[saü÷ayasamaprakaraõam(14-15)]
5.1.14: sàmànyadçùñàntayoraindriyakatve samàne nityànityasàdharmyàt saü÷ayasamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.15: sàdharmyàtsaü÷aye na saü÷ayo vaidharmyàdubhayathà và saü÷aye 'tyanta saü÷ayaprasaïgo nityatvànabhyåpagamàcca sàmànyasyàpratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[prakaraõasamaprakaraõam(16-17)]
5.1.16: ubhayasàdharmyàt prakriyàsiddheþ prakaraõasamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.17: pratipakùàt prakaraõasiddheþ pratiùedhànupapattiþ pratipakùopapatteþ
{siddhànta-såtra}

[ahetusamaprakaraõam(18-20)]
5.1.18: traikàlyàsiddherhetorahetusamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.19: na hetutaþ sàdhyasiddhestraikàlyàssiddhiþ
{siddhànta-såtra}
5.1.20: pratiùedhànupapatte÷ca pratiùeddhavyàpratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[arthàpattisamaprakaraõam(21-22)]
5.1.21: arthàpattitaþ pratipakùasiddherarthàpattisamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.22: anuktasyàrthàpatteþ pakùahànerupapattiranuktatvàdanaikàntikatvàc càrthàpatteþ
{siddhànta-såtra}

[avi÷eùasamaprakaraõam(23-24)]
5.1.23: ekadharmopapatteravi÷eùe sarvàvi÷eùaprasaïgàtsadbhàbopapatter-
avi÷eùasamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.24: kvaciddharmànupapatteþ kvaciccopapatteþ pratiùedhàbhàvaþ
{siddhànta-såtra}

[uapapattisamaprakaraõam(25-26)]
5.1.25: ubhayokàraõopapatterupapattisamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.26: uapapattikàraõàbhyani¤jànàdapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[upalabdhisamaprakaraõam(27-28)]
5.1.27: nirdiùñakàraõàbhàve 'pyupalambhàdupalabdhisamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.28: kàraõàntaràdapi taddharmopapatterapratiùedhaþ
{siddhànta-såtra}

[anupalabdhisamaprakaraõam(29-31)]
5.1.29: tadanupalabdheranupalambhàdabhàvasiddhau tadviparãtopapatter anupalabdhisamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.30: anupalambhàtmakatvàdanupalabdherahetuþ
{siddhànta-såtra}
5.1.31: j¤ànavikalpànàü ca bhàvàbhàvasaüvedanàdadhyàtmam
{siddhànta-såtra}

[anityasamaprakaraõam(32-34)
5.1.32: sàdharmyàttulyadharmopapatteþ sarvànityatvaprasaïgàdanityasamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.33: sàdharmyàdasiddheþ pratiùedhàsiddhiþ pratiùedhyasàdharmyàcca
{siddhànta-såtra}
5.1.34: dçùñànte ca sàdhyasàdhanabhàvena praj¤àtasya dharmasya tasysa cobhayathà bhàvànnàvi÷eùaþ
{siddhànta-såtra}

[anityasamaprakaraõam(35-36)]
5.1.35: nityamanityabhàvàdanitye nityatvopapatternityasamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.36: pratiùedhye nityamanityabhàvàdanitye 'nityatvopapatteþ pratiùedhàbhàvaþ
{siddhànta-såtra}

[kàryasamaprakaraõam(37-38)]
5.1.37: prayatnakàryànekatvàt kàryasamaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.38: kàryànyatve prayatnàhetutvamanupalabdhikàraõopapatteþ
{siddhànta-såtra}

[ùañpakùãprakaraõam(39-40)]
5.1.39: pratiùedhe 'pi samànadoùaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.40: sarvatraivam
{siddhànta-såtra}
5.1.41: pratiùedhavipratiùedhe pratiùedhadoùavad doùaþ
{siddhànta-såtra}
5.1.42: pratiùedhaü sadoùamabhyupetya pratiùedhavipratiùedhe samàno doùaprasaïgo matànuj¤à
{siddhànta-såtra}
5.1.43: svapakùalakùanàpekùopapattyupasaühàre hetunirde÷e parapakùadoùà bhyupagamàt samàno doùa iti
{siddhànta-såtra}

(iti nyàyasåtre pa¤camàdhyàyasya prathamam àhnikam)

(dvitãyam àhnikam)

5.2.1:  pratij¤àhàniþ pratij¤àntaraü pratij¤àvirodhaþ pratij¤àsannyàso hetvantaram arthàntaraü nirarthakam avij¤àtàrtham apàrthakam apràpta kàlaü nyånam adhikaü punaruktam ananubhàùaõam aj¤ànam apratibhà vikùepo matànuj¤à paryanuyojyopekùaõaü niranuyojyànuyogo 'pasiddhànto hetvà bhàsà÷ca nigrahasthànàni
{nigrahasthàna-udde÷a-såtram}

[nigrahasthànapa¤cakaprakaraõam(2-6)]
5.2.2:  pratidçùñàntadharmàbhyanuj¤à svadçùñànte pratij¤àhàniþ
{pratij¤àhàniþ lakùaõa-såtram}
5.2.3:  pratij¤àtàrthapratiùedhadharmavikalpàt tadarthanirde÷aþ pratij¤àntara.
{pratij¤àntara-lakùaõa-såtram}
5.2.4:  pratij¤àhetvorvirodhaþ pratij¤àvirodhaþ
{pratij¤àvirodhaþ lakùaõa-såtram}
5.2.5:  pakùapratiùedhe pratij¤àtàrthàpanayanaü pratij¤àsannyàsaþ
{pratij¤àsannyàsaþ lakùaõa-såtram}
5.2.6:  avi÷eùokte hetau pratiùiddhe vi÷eùamicchato hetvantaram
{hetvantaram lakùaõa-såtram}

[nigrahasthànacatuùkaprakaraõam(7-10)]
5.2.7:  prakçtàdarthàdapratisambddhàrthamarthàntaram
{arthàntaram lakùaõa-såtram}
5.2.8:  varõakramanirde÷avannirarthakam
{nirarthakam lakùaõa-såtram}
5.2.9:  pariùatprativàdibhyàü trirabhihitamapyavij¤àtamavij¤àtàrtham
{avij¤àtàrtham lakùaõa-såtram}
5.2.10: paurvàparyàyogàdapratisambaddhàrthamapàrthakam
{apàrthakam lakùaõa-såtram}

[nigrahasthànatrikaprakaraõam(11-13)]
5.2.11: avayavaviparyàsavacanamapràptakàlam
{apràptakàlam lakùaõa-såtram}
5.2.12: hãnamanyatamenàpyavayavena nyånam
{nyånam lakùaõa-såtram}
5.2.13: hetådàharaõàdhikam adhikam
{adhikam lakùaõa-såtram}

[punaruktinigrahasthànaprakaraõam(14-16)]
5.2.14: ÷abdàrthayoþ punarvacanaü punaruktam anyatra anuvàdàt
{punaruktam lakùaõa-såtram}
5.2.15: anuvàde tu apunaruktaü ÷abdàbhyàsàt arthavi÷eùopapatteþ
{punaruktam lakùaõàpavàdasåtram}
5.2.16: arthàt àpannasya sva÷abdena punarvacanam
{punaruktam lakùaõàpavàdasåtram}

[uttaravirodhinigrahasthànacatuùkaprakaraõam(17-20)]
5.2.17: vij¤àtasya pariùadà triþ abhihitasya api apratyuccàraõam ananubhàùaõam
{ananubhàùaõam lakùaõa-såtram}
5.2.18: avij¤àtam ca aj¤ànam
{aj¤ànam lakùaõa-såtram}
5.2.19: uttarasya apratipattiþ apratibhà
{apratibhà lakùaõa-såtram}
5.2.20: kàryavyàsaïgàt kathàvicchedaþ vikùepaþ
{vikùepaþ lakùaõa-såtram}

[matànuj¤àdinigrahasthànatrikaprakaraõam(21-23)]
5.2.21: svapakùe doùàbhyupagamàt parapakùe doùaprasaïgaþ matànuj¤à
{matànuj¤à lakùaõa-såtram}
5.2.22: nigrahasthànapràptasya anigrahaþ paryanuyojyopekùaõam
{paryanuyojyopekùaõam lakùaõa-såtram}
5.2.23: anigrahasthàne nigrahasthànàbhiyogaþ niranuyojyànuyogaþ
{niranuyojyànuyoga lakùaõa-såtram}

[kathakànyoktiniråpyanigrahasthànadvayaprakaraõam(24-25)]
5.2.24: siddhàntam abhyupetya aniyamàt kathàprasaïgaþ apasiddhàntaþ
{apasiddhànta lakùaõa-såtram}
5.2.25: hetvàbhàsàþ ca yathoktàþ
{hetvàbhàsa niråpaõam}

(iti nyàyasåtre pa¤camàdhyàyasya dvitãyam àhnikam)
(samàpta÷càyam pa¤camàdhyàyaþ)
nyàyadar÷anaü samàptam