Gangesa: Tattvacintamani, Sabdakhanda from Sabdapramanyavada to Jatisaktivada (incomplete) (Text corresponds to Bibliotheca Indica edition, part IV, vol. I to part IV, vol. II, p. 599, line 2.) Pagination of Bibliotheca Indica-edition added: (Bibl. Ind. 98, IV, ...) Sections are devided by: ____________________________________________ Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. These and other irregularities cannot be standardized at present. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 1) tattvacintàmaõau ÷abdàpràmàõyavàdaþ atha ÷abdo niråpyate / prayogahetubhåtàrthatattvaj¤ànajanyaþ ÷abdaþ pramàõam / karaõa¤ca tat yasmin sati kriyà bhavatyeva / na ca ÷abde sati pramà bhavatyeveti nàyaü ÷abdaþ pràmaõam / na ca ÷abdo na pramàõamiti vàkyasya pràmàõyàpramàõyayorvyàghàtaþ , asyàpràmàõye 'pi etadutthàpyamànàvisaüvàdàditi cet na, àkàïkùàdimataþ padàrthasmaraõàdivyàpàravataþ pramàõatvena tathàbhåtàt pramotpatteràva÷yakatvàt atathàbhåtatve ca phalàjanakatvasya karaõàntarasàmyàt / tathàpi ÷abdo na pramàõàntaraü padàrthasaüsargasyànumànàdeva siddheþ / tathàpi gàmàbhyàja daõóeti padàni vaidikapadàni và tàtparyyaviùayasmàritapadàrthasaüsargaj¤ànapårvakàõi àkàïkùàdimatpadakadambatvàt ghañamànayetivat / yogyatàsattimattve sati saüsçùñàrthaparatvàt tatparasannimattvàddeti na hetuþ, saüsçùñohi yor'thastatparatvaü tatparasannidhimattvaü và asiddhaü saüsarïgasya pràgapratãteþ / saüsçüùñatvaprakàrakapratãtiparatvaü tatprakàrakapratãtiparasannidhimattvaü và anàptokte niràkàïkùe ca vyabhicàri / saüsargasya bahuprakàrakatve 'pi nànàbhimatasaüsargasiddhistasya tàtparyyàviùayatvàt / anyathà ÷abdàdapyabhimatànvayabodho na syàt / ata eva vi÷eùaõa-vi÷eùyabhàvavadarthakàni tadbodhapårvakàõi veti na sàdhyam / yattu smàritàrthasaüsargavantoti sàdhyaü, matvartha÷ca liïgatayà j¤àpakatvaü / na cànyonyà÷rayaþ, pårvapårvànumitihetutvena anàditvàt / tanna / j¤àpakatvamàtreõàrthàsiddheþ / pramàpakatve tenaiva vyabhicàràt / j¤ànàvacchedakatayà ca saüsargasiddhiþ j¤ànaj¤ànasya tadviùayaviùayakatvaniyamàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 39) saüsarge ca sambandhina eva vi÷eùakatvàt / pakùadharmatàbalàt vyapakatvenàgçhãtasyàpi saüsargavi÷eùasya siddhiþ / athaivaü bhràntij¤ànamapi bhramaþ syàt / na ceùñàpattiþ., ã÷varasyàpi srabhràntatvàpatteþ / idaü rajatamiti bhramàdiva ÷uktau rajataj¤ànavànayamiti bhramasya j¤ànàt bhràntij¤apravçttyàpatte÷ca / yattu bhramaviùayakatvena na pramatvaü bhramaviùayàõàü siddhyasiddhiparàhatatvàt iti, tacca vakùyàmaþ / maivaü, asadviùayakatvena na bhramatvaü bhramaviùayàõàü sattvàt kintu vyadhikaraõaprakàrakatatvena / na ca bhramasya j¤àne vyadhikaraõaü prakàraþ, rajatatvaprakàrakatva bhrame 'pi sattvàt anyathà bhràntyucchedaþ pramàõàbhàvàt / nanu prakàrakavàkye vyabhicàraþ vi÷eùadar÷anena tacca saüsargaj¤ànàbhàvàt / na ca saüsargamapratãtya vàkyaracanà na sambhavatãtyàhàryyaü tasya saüsargaj¤ànaü sambhavatãti vàcyam / tàvatpadaj¤ànàdeva ekasyeva vàkyaracanopapatteþ / anyaccàpi tasyaiva tantratvàditi cet , na, etadvàkyametasya padàrthasaüsargaü bodhayiùyatãtyà÷ayena vàkyaprayogàt tasyàpi saüsargaj¤ànàt yogyatàvirahàcca / ata eva visambàdivàkye ekavaduccarite na vyabhicàraþ / ÷abdàt saüsargapratyayastu yogyatàbhramàt / atha saüsargaj¤ànaü vinà ekasyànyasya và sambàdivàkye bhràntaprakàrakavàkye ca vyabhicàraþ kathaü và tacca saüsargapramà vaktçj¤ànànumànàsambhavàditi cet na / yadi tacca saüsargapramà tadà vedatulyatetyuktam / àkàïkùà - yogyatàsatti÷ca j¤àtopayujyate, anyathà ÷àbdabhramànupapatteriti / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 50) ucyate / arthaj¤ànaü pravarttakaü na tu tajj¤ànaj¤ànaü gauravàt vyabhicàràcca, ato rajataviùayakamiti cet satyaü, na tu rajatatvaprakàrakaü pravarttaka¤ca tathà, tadubhayasaïkaràpatti÷ca / etena lakùaõàdyanurodhàttàtparyyagraho vàkyarthadhãhetuþ tàtparya¤ca padàrthasaüsargavi÷eùapratãtyuddhe÷yakatvaü, tathàca tadgràhakànumànàdeva tàtparyaj¤ànàvacchedakatayà saüsargasiddhirityapàstam / ki¤ca vyàpakatàvacchedakaprakàrikànumitirataþ smàripadàrthasaüsargaj¤ànapårvakàõãti tasmàt pravarttakaü j¤ànaü ÷abdàdeva / ata eva pravçttyarthamanuvàdakatà ÷abdasyetyapàstaü / ÷àbdànumityorbhinnaprakàrakatvàt ekaviùayatvàbhàvena stàtparyaviùayamithaþsaüsargavantaþ àkàïkùàdimatpadasmàritatvàt yogyatàsattimattve sati sasarïgaparapadasmàritatvàdvà, anàptokte yogyatàvirahàt na vyabhicàraþ, tacca bàdhakasattvàt, tajjanyaj¤ànasya bhramatvàt ekàkàravàkyasyàpi bàdhakasattvàsattvàbhyàü yogyàyogyatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 64) atha pratipatturjij¤àsàü prati yogyatà sà ca ÷rotari tadutpàdyasaüsargàvagamapràgabhàvaråpàkàïkà bàdhakapramàvirahà yogyatà avyavahitasaüsargapratiyogij¤ànamàsattiþ tà÷ca svaråpasatyo hetavo / na tu j¤àtàþ gauravàt tadbodhaü vinànvayànubhave vilambàbhàvàt saüsarganiråpyatvena prathamaü duravadhàraõatvàcceti na tàni liïgavi÷eùaõàneti cet, na, yogyatàdi÷ånyatve 'pi tadabhimànena saüsargapratyayàdanyathà ÷àbdabhàsocchedaprasaïgaþ / ràjà putramàkàïkùati puruùaü veti saü÷aye viparyaye ca vàkyàrthadhãpratibandhàcca, yogyatàyà÷ca saü÷ayasàdhàraõaü j¤ànamàtraü hetuþ, sva- parabàdhakapramàvirahaþ kvacit ni÷cãyate 'pi yatheha ghaño nastãtyacca svayogyànupalabdhà ghañàbhàvani÷cayenànyasasyàpi ghañapramàviraho ni÷cãyate / kvacidbàdhakapramàmàtravirahasaü÷aye 'pyanvayabodhaþ bàdhasaü÷ayasyàdåùaõatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 68) ki¤ca tavàpi yogyatàdikaü pramàõye prayojakaü àptoktatvasya tathàtve gauravàt anàpto 'kte 'pi saüvàdena pramàõyàcca / eva¤ca j¤àyamànakaraõe pramàõyaprayojanakatayà j¤ànamàva÷yakamiti tàsàü j¤ànaü hetuþ, tacca samabhivyàhàravi÷eùàdineti / maivaü / yatra vimalaü jalaü itya÷rutvaiva nadyàþ kacche mahiùa÷caratãti ÷çõoti tatràkàïkàdikamasti / na ca nadau-kacchayoþ saüsarga iti, vyabhicàràt / ata eva tanmàtraü prayojakaü pramàõye / atha yàvàtsamabhivyàhçtetyapi liïgavi÷eùaõaü katipayapadasmàriõastu saüsargapratyayoliïgàbhimànàditi cet / na / tatsandehe 'pi vàkyàrthàvagamàt / tatra saüsargabhràntiriti cet na / anyakàraõàbhàvena padameva bhràntijanakaü tathàcàduùñaü sattadevàbhràntiü janayat kena vàraõãyam / asaüsargàgrahastaceti cet / na / saüsarge bàdhakàbhàvàt / athàptoktatvaü liïgavi÷eùaõaü tadeva và liïgam / na ca nadã- kacchayoþ saüsarge àptoktatvaü, àptoktatva¤ca pramàõye tantramiti taddhattayà j¤àyamànasya hetutvena tatra j¤ànamàva÷ayakaü vyàptimattayà j¤àtasyeva liïgasya, tadavagama÷ca loke bhramàdyamålakatayà mahàjanaparigraheõa vede smçtau ceti cet / na / yatra kutracidàptatvamanàptasyàpi sarvacàptamapramitaü, bhrànteþ puruùadharmatvàt prakçtavàkyàrthayathàrthaj¤ànavattva¤càptatvaü prathamaü durgrahaü, bhramàdyamålakatvasya pravçttisaüvàdàde÷ca tadgràhasyàj¤ànàt pravçtti÷ca sandehàdapi / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 77) ki¤ca pakçtasaüsarge ayamàbhrànto yathàrthaj¤ànavànveti saüsargamapratãtya j¤àtuma÷akyaü vàkyàrthasyàpårvatvàt / vayantu båmaþ bàdhakapramàõàbhàvo yogyatà sà ca na liïgavi÷eùaõaü bàdhakapramàõamàtravirahasya sarvatra ni÷càtuma÷akyatvàt , tatsaü÷aye 'pi ÷abdàdanvayabodhàcca, ÷abdapràmàõye tu yogyatàyàþ saü÷aya-ni÷cayasàdhàraõaü j¤ànamàtraü prayojakamiti ÷abdaþ pramàõamiti / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 83) jaranmãmàüsakàstu loke vaktçj¤ànànumànàttadupajãvasaüsargànumànàdvà vàkyarthasiddhau ÷abdasyànuvàdakatvaü vede tu tadabhàvàt svàtantreõa pràmàõyamiti vadanti / tanna / vede këptasàmagrãto loke 'pi saüsargapratyayàdanyathànuvàdakatàpi na syàt liïgasya pårvatve 'pi vyàptismçtivilambena tadvilambàt / anàptoktau vyabhicàràt vedatulyàpi sàmagrau na ni÷càyiketi cet / na / cakùuràdestathàtvena tacchaïkàyàmapi pramàpakatvàt / j¤àyamànaü karaõaü sandehe na ni÷càyakaü liïgavaditi cet / na / saü÷ayo hi na vàkye tasya ni÷cayàt, na tajjanayaj¤ànapramàõye tasya taduttarakàlãnatvàt , nàptoktatve tanni÷cayasyànaïgatvàt / nanu loke àptoktatvasandehe vàkyàrthadhãrneti tanni÷cayohetuþ tathà ca vàkyàrtagocarayathàrthaj¤ànajanyatvagràhakàt / tadupajãvino 'numànàt vàkyarthadhãriti cet / na / vedetadrahitasyàpi sàmarthyàvadhàraõàt tadani÷caye 'pi vedànukàreõa pañhyamànamanvàdivàkye 'pauruùeyatvàbhimàni nogauóamãmàüsakasyàrthani÷cayàt / na càsau bhràntiþ, bàdhakàbhàvàt pauruùeyatvani÷cayada÷àyàmapi tasya tathàtvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 89) na càsaüsargàgrahamàtraü tat arthasya tathàbhàve 'pi asaüsargàhatve saüsargocchedàpatteþ / na càptoktatvanni÷cayaråpakàraõàbàdhàt saüsargaj¤ànabàdhaþ, vyabhicàreõa hetutàyàmeva bàdhàt laukikatvena j¤àte tadaïgamiti cet / na / mànàbhàvàt vàkyàrthasyàpårvatvena liïgàbhàvena tadgrahàsambhàt / yadi càpauruùeyatvani÷caye satyeva vedàdarthapratyayaþ tadà doùavatpuruùàpraõãtatve satyàkàïkùàdimatpadasmàritatvena vede padàrthasaüsargasiddhirastviti vede 'pyunuvàdakaþ syàt / taduktaü, ``vyastapundåùaõà÷aïkaiþ smàritatatvàt padairamã / anvità iti nirõãte vedasyàpi na tat kutaþ'' / na caivaü ÷abdasya pramàõatvamapi, anumànàdeva vàkyarthapramotpatteriti / pràbhàkaràstu vyabhicàri÷abdavyàvçttamavyabhicàryanugatapramàprayojakamupeyaü yadabhàvàdanàptoktavàkyàdapramà anyathà kàryavaicitryaü na syàt, tacca j¤àtamupayujyate j¤àmànakaraõe j¤anopayogivyabhicàrivailakùaõyatvàt pramàhetutvàdvà vyàptivacchabda÷aktivacceti, anyathà ÷abdàbhàsocchedaprasaïgaþ / na càptoktatvaü tathà, saüvàdàt pramàõe ÷ukodãrite bhràntapratàrakasaüvàdivàkye vede ca tadabhàvàdàptoktatvànumàne vyabhicàrivyàvçttaliïgàbhàvàcca / bhàve và tadvata eva ÷abdasya pratyàyakatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 100) etenàpramàhetutvaü na bhrama-pamàda-vipralipsà-karaõàpañavànàü parasparaü vyabhicàràt militasyàvyàpakatvàt / kintvàptoktatvàbhàvasyàpramàhetutvaü tadabhàva÷càptoktatvaü pramàheturityapàstaü / àptoktatvasya prathamaü liïgàbhàvena j¤àtuma÷akyatvàt / ata eva vyabhicàra÷aïkàviraho hetuþ sà ca loke bhramàdimåletyàptoktatvànumànàducchidyate, vede ca pauruùeyatvani÷cayeneti nirastaü / abhimatavàkyàrthasyàpårvatvena sàdhyàprasiddheþ vede sadoùapuruùàpraõãtapadasmàritatvena saüsargasiddheranuvàdakatàpatte÷ca / nàpi doùàbhàvaþ bhràntapratàrakavàkyajanyaj¤àne pratyakùeõàgçhãtasaüvàde tadabhàvàt / doùabhàvasya hetutvàt tatra vàkyaü måkameva vyavahàrastu pratyakùàditi cet / na / anubhavàpalàpàpàt taddhetutve vivàdàt vede 'pyanuvàdakatàpatte÷ca / ki¤ca doùàbhàvasya pramàhetutve 'pramàyàü doùaþ kàraõaü tasya ca pratyekaü hetutve vyabhicàraþ militasya tattve ekasmàdapramà na syàt bhramàdãnàü pratyekaü doùatve 'nanugamaþ militasya tu tattve ekasmàdapramànudayaprasaïgaþ / tasmàt làghavàt yathàrthatàtparyakatvaü ÷àbdapramàprayojakaü tacca yathàrthavàkyarthavàkyarthapratãtiprayojanakatvaü loka-vedasàdhàraõaü tadabhàvàdapramà sa eva doùaþ, na hi jàtyaiva ka÷ciddoùaþ, tadvighàtakatvàcca bhramàdãnàü doùatvaü / ata eva bhràntapratàrakavàïkyaü ÷ukàdivàkya¤ca pramàõaü saüvàdàt / ata evànyaghañàbhipràyeõa gehe ghaño 'stãtyukte yatra dhañàntaraü dçùñvà tamànayati tatrànyaparatvàcchabdo na pramàõaü vyavàrastu pratyakùàdeva yaùñãþ prave÷ayeti ca mukhyàrthabodhe tacca tàtparyaü j¤àtamupayujyate j¤àyamànakaraõe j¤ànopayogivyabhicàrivailakùaõyàdvyàptivacchaktivacca, anyathà anyaparàdanyànvayabodhona syàt iti ÷abdàbhàsocchedaprasaïgaþ, tadabhramàcca ÷àbdabhramaþ / ata eva yaùñãþ prave÷ayetyaca lakùaõà nànàrthe vinigamanà ca tayostàtparyagrahamålakatvàt / yadi ca yatra vàstavaü tàtparyaü taü ÷àbdobodhayati tadà lakùaõànàü mukhyàrthànvayànupapattyupayogo na syàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 111) ata eva pacatãtyukte 'yoktena svayaü smçtena và kalàyapadenopasthite kalàyaü pacatãtyanvayabodho na bhavati tàtparyàni÷cayàt / na ca tàtparyagràhakasya prakaraõàdeþ pràthamyàdàva÷yakatvàcca ÷abdasahakàrità na tu tàtparyagrahasyeti vàcyam / teùàmananugatatvena parasparavyabhicàràdahetutvàt tàtparyagràhakatàtvananugatànàmapi vyàpyatvàt dhåmàdãnàmiva / tacca tàtparya vede nyàyagamyaü, yatra nyàyàt tàtparyamavadhàryate sa eva vedàrthaþ, loke ca na kevalaü nyàyànusàri tàtparyaü iti na nyàyagamyaü kintu pumabhipràyaniyantritaü, nyàyàviùaye 'pi puruùecchàviùaye pratãtijanakatvàt puüvacasàü / vaktà ca parakãyavàkyàrthaj¤ànotpàdanecchàyà vàkyamuccàrayati / sà cecchà yadi vaktruryathàrthavàkyàrthaj¤ànapårvikà bhavati tadaiva paraü taduccàraõasya tadaiva paraü taduccàraõasya pumabhipretayathàrthavàkyàrthaj¤ànaparatvaü yathàrthaj¤ànecchàvyàpyaü nirvahatãti vakturyathàrthavàkyàrthaj¤ànavattàmavij¤àya yathàrthapratãtiparatvaü j¤àtuü na ÷akyata iti prathamamàptavàkyàdvaktçj¤ànànumànapårvakamarthatathàtvamanusandhàya yathàrthapratãtiparatvaü j¤àtuü na ÷akyata iti prathamamàptavàkyàdvaktçj¤ànànumànapårvakamarthatathàtvamanusandhàya yathàrthatàtparyani÷cayaþ / anumànaccedaü vàkyaü bhramàdi-vi÷iùñaj¤ànayoranyatarajanyaü vàkyatvàditi / tato bhramàdiniràse sati pari÷eùàdvàkyàrthaj¤ànànumànaü ayaü svaprayuktavàkyàrtharyathàrthaj¤ànavàn bhramàdyajanyavàkyaprayoktutvàt ahamiva, na tvàptatvàt sàdhyavi÷eùàt / tata ete padàrthà yathocitasaüsargavantaþ yathàrthaj¤ànaviùayatvàt àptoktapadasmàritatvàdvà manduktapadàrthavaditi / nanu vakturj¤ànavi÷eùo 'numeyaþ j¤àne càrtha eva vi÷eùaþ na tvarthàdhãno 'nyaþ arthenaiva vi÷eùaþ ityaupacàriko tçtãyà tathàca vàkyàrthaj¤ànavi÷eùo 'numeyaþ tasya càprasiddhyà na vyàptigrahaþ / ata evàsmin vàkyarthe ayamabhrànta àpto veti j¤àtuma÷akyamiti ÷abda eva tamaryaü bodhayediti cet, na, tàtparyàvadhàraõàrthaü tvayàpya÷àbdà eva saüsargavi÷eùapratãterava÷yàbhyupeyatvàt anyathà kva tàtparyaniråpaõaü / ata eva àptotkatvabhramàdyanyatvaniråpaõamapi sukaraü / ÷àbdantu saüsargaj¤ànaü prathamaü na bhavati j¤ànàntarantu bhavatyeva / na caivaü ÷abdo na pramàõaü tadarthasya pràgeva siddheriti vàcyam / tavàpi tulyatvàt / nanu tathàpi kathamarthavi÷eùasiddhiþ vi÷eùeõa vyàptyagrahàditi cet / na / yathà yo yatra pravarttate sa tajj¤ànàtãti sàmànyatovyàptij¤àne pàkàdau pravçttidar÷anàt pàkaviùayakàryatàj¤ànànumànaü, yathà ceùñàvi÷eùadar÷anàt da÷asaükhyàbhipràyamàtraj¤àne ghañe tacceùñàdar÷anàt ghañe da÷atvaj¤ànaü tathà sàmànyatovyàptyàvàpi vi÷eùasiddhiþ / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 126) yadvà idaü vàkyaü sàkàïkùaivatadarthaviùayakaikaj¤ànahetukaü àptoktatve sati etadarthapratipàdakatvàt madvàkyavat, tata ete padàrthàþ parasparasaüsargavantaþ sàkàïkatve satyekaj¤ànaviùayatvàt satyarajataj¤ànaviùayavat, evaü vakturyathàrthavàkyàrthaj¤àne 'numite prakaraõàdinà vaktrabhipretayathàrthavàkyàrthaj¤àne 'numite prakaraõàdinà vaktrabhipretayathàrthapratãtiparatvaj¤ànaü tato vedatulyatayà ÷abdàdarthapratyaya ityanuvàdaka ÷abdaþ vaktçj¤ànàvacchedakatayà saüsargaj¤ànànumànàt tadupajãvisaüsargànumànàdvà vàkyàrthasya pràgeva siddheþ / yattu saüsargàgraho bhramaþ tadabhàva÷ca saüsargagraha eveti bhamàbhàve 'numãyamàne saüsargaj¤ànamevànumitaü ityàptatvànumànàntargatameva vaktçj¤ànànumànaü na tu vaktçj¤ànànumàne taliïgaü iti / tanna, bhramohi j¤ànadvayaü agçhãtabhedaü tadabhàva÷ca gçhãtabhedaj¤ànaü, na hi j¤ànàbhàve suùuptau bhramavyavahàraþ, tato bhramàbhàvani÷cayànantaraü vaktçj¤ànànumànaü, tarhi yàdç÷aü liïgaü tàdç÷ameva gamakamastviti / atrocyate / yathàrthavàkyarthadãparatvaü na j¤àtaü pramotpàdakaü gauravàt vàkyarthaniråpyatvena prathamaü j¤àtama÷akyatvàcca tasyàpårvatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 137) yacca loke bhramàdi niràsànantaraü vaktçj¤ànàcchedakatayà tadagre svàtantreõa và pumabhipretavàkyàrthaj¤àne tatpratãtiparatvaü prakaraõàdinà j¤àyata ityuktaü, tanna, vàkyàrthamaj¤àtvà atràyabhrànta iti j¤àtuü puruùatvàdvakturbhrama - pramàdasambhavena prathamaü bhramàdyajanyatvasya grahãtuma÷akyatvàt pravçttisaüvàdàderj¤ànottarakàlãnatvàt bhramàdijanyavilakùaõatvena ca ÷abdasyàj¤ànàt j¤àne và yàdç÷oliïgatvaü tasyaiva pratyàyakatvaü avyabhicàràt vede 'pi vàkyàrthamavij¤àya tadyathàrthapratãtiparatvaü nyàyenàpi j¤àtuma÷akyaü viùayaniråpyatvàt pratãteþ loke tàtparyaniråpaõàrthama÷àbdavàkyàrthapratãteþ prathamaü tvayàpi svãkàràt / anyathà vaktçj¤ànànumànaü na syàt / na ca lokavatmànàntaràttadavagamaþ, vedàrthasya tadaviùayatvàt vedasya prathamaü måkatvat, na ca nyàyasiddhe vedàrthe mànàntaràtàtparyagrahaþ, vedasyànuvàdakatàpatteþ ÷abdasyàpramàõatvàpattervà / aj¤àte vàkyarthe tarka - saü÷ayayorapyabhàvàt ayaü padàrtho 'parapadàrthasaüsçùño na veti saü÷aye tarke và ekakoñau saüsarga upasthita iti cet, na, ani÷cite tàtparyàni÷cayàt tayoragçhãtatàsaüsargaviùatvenàsadarthaviùayakatvena và vàkyarthàviùayatvàcca / anyathà làke 'pi tàbhyàmevopasthitiriti kiü vaktçj¤ànànumànena / vastutastu yadi yathàrthatàtparyakatvaü j¤ànaü ÷abdapramotpàdakaü tadà loka-vedayàstàdç÷apadasmàritatvena padàrthasaüsargànumitisambhavàt na ÷abdaþ pramàõaü syàt / api ca puüvàkyasya doùa-vi÷iùñaj¤ànànyatarajanyatve 'numite pari÷eùàddoùàjanyatvani÷cayada÷àyàü vedatulyà sàmàgrã puüvàkye 'pi vçtteti tata evàrthani÷cayàt vedavattasyàpi pràmàõyaü, anumitànumànasya vyàptismçtyàdivilambitatvàt / etenàbàdhitàrthaparatvaü loke vede ca pramàpakaü loke vàkyartho bàdhito 'pi dçùña iti ÷rotuþ pramàõàvatàraü vinà na bàdhàbhàvani÷cayaþ sa ca kvacicchçturindriyeõa kvacidvakturàptatvànumànena vede tu nyàyàttanni÷cayaþ tadarthasya pramàõàntaràviùayatvàt na tatra ÷aïketi sàmàgrãbheda iti nirastaü / prathamabhramàdyabhàvasyàptasya và ni÷cetuma÷akyatvàt vedasyànuvàdakatàpatte÷ca / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 148) tasmàt bhramàdyajanyatvaü àptokatvaü abàdhitàrthakatvaü yathàrthatàtparyakatvaü nirastavyabhicàra÷aïkatvaü anyadvà vyabhicàrivyàvçttaü yatpramotpàdakaü tat svaråpasat na j¤àtaü / anyathà tàdç÷asya vàkyàrthàvyabhicàritayà tàdç÷apadasmàritatvàt liïgàdeva saüsargasiddhiþ syàditi jitaü vai÷iùikaiþ / atha vyavahàrànumitavyavaharttçkàryànvitaj¤àne upasthitatvena padànàü hetutvagrahàdanvitàbhidhàyakatvaü tadànãü ÷abdasya liïgatvenonupasthiteriti cet / na / liïgàbhàvenaiva ÷abdàdanvitaj¤ànopapatternàkàïkùàdimacchabdena kàraõatà gauravàt / ÷abdasya liïgatvaü sambhavadapi bàlena na j¤àtamiti cet, so 'yaü bàlasya doùo na vastuna ityàdi vakùyate / ki¤caivaü lokavadvede 'pi anuvàdakatà syàt / etena vàkyàrthatàtparyagràhakànumànàt tàtparyàvacchedakatayà tadupajãvino 'numànàt svàtantreõa vàkyàrthasiddherna ÷abdaþ pramàõamiti vai÷eùikamatapàstam / yathàrthatàtparyagrahasya vàkyàrthabodhàhetutvàt / yattu j¤àyamànakaraõe iti, tanna, yathàrthatàtparyakatvàdeþ prathamaü j¤àtuma÷akyatvenànumànasya bàdhitatvàt vyàptyasiddhe÷ca / na hi vyàptiþ ÷abda÷akti÷ca kàraõaü, kintu taddhãþ, atãte 'numitidar÷anàt / apabhraü÷àdau ÷aktibhramàdanvayabodhàcca / na ca saivàpayujyata iti sàdhyaü, prathamaü tadasambhavàt / tasmàt yat arthàvyabhicàritvena j¤àtaü kàraõaü tatra vyabhicàrivailakùaõyaj¤ànamupayujanyate anyathà ÷abdasyàrthavyabhicàritayà j¤àtasya j¤àpakatve liïgatàpattervajjalepàyamànatvàt / syàdetadanàptokte bàdhakenàrthàbhàvadar÷anàt àkàïkùàdimadvàkyatvena sadarthakaü bàdhitàrthakaü veti saü÷ayànna tàvanmàtràdarthani÷cayaþ, na hi saü÷àyakameva ni÷càyakaü, ityadhikamapekùaõãyamiti cet / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 156) na / arthasaü÷ayasya tadbàdhasaü÷ayasya và pramàõàpratibandhakatvàt / vahni-tadbàdhayoþ saü÷aye 'pi pratyakùànumànàdinà arthani÷cayàt anyathà pramàõamàtrocchedaþ, tatpårvamartha-tadbàdhasaü÷ayàt / vinàpyarthaü vàkyaracanà sambhatyata etasyàyamartho na và, etatsadarthakaü na và, etajjanyaj¤ànaü sadviùayakaü na veti saü÷ayasyàrthàvagamottarakàlãnatvàcca / tasmàdàptoktatvaü bhramàdyajanyatvaü abàdhitàrthakatvaü yathàrthavàkyàrthapratãtiparatvaü và j¤àtaü anugatamapi na hetuþ prathamaü grahãtuma÷akyatvàt, kintu tàtparyagràhakatvenàbhimatànàü nyàyajanyaj¤àna-prakaraõàdãnàmanyatarat tàtparyavyàpyatvenànugataü, tathàkàïkùàsattini÷cayaþ, tadviparyaye saü÷aye ca ÷àbdaj¤ànàbhàvàt / yogyatàyà÷ca j¤ànamatraü hetuþ tatsaü÷aye viparyaye pramàyà¤ca vàkyàrthaj¤ànàt , tathà vibhaktyàdisamabhivyàharaþ sambhåyoccàraõa¤ca ÷àbdaj¤ànamàtre kàraõàni nànàrthe ÷rliùñe cànekopasthitàvapi prakaraõàdiva÷àdekamarthamàdayànvayabodhaþ / lakùaõà ca na tàtparyànupapattyà kintvanvayànupapattyaiva prakaraõàdbhojanaprajanakatvenàvagataprave÷anasya yaùñyanvayànupapatteþ / ajahatsvàrthàyàü prakaraõàdeva chatri taditarasya yàntãtyanena gamanakarttçtvamavagataü tadanvayànupapatticchatrimàtre, pacatãtyasya kalàyamityanyoktena samaü nàrthapratyàkatvaü samabhivyàhàràbhàvàt, tavàpi tasya tàtparyagràhakatvàt sahoccaritànàü sambhåyàrthapratyàyakatvasya vyutpattisiddhatvàt / anye tu nànàrthe lakùaõàyà¤ca niyatopasthityarthaü padàrthe tàtparyagrahàpekùà tena vinà tadabhàvàt na vàkyàrthe, tadaj¤àne 'pi prakaraõàdinà saindhavapadaü turagaparaü kàkapadaü upaghàtakaparamiti hi pratiyanti / anyatrànvayapratiyogyupasthitiþ tàtparyagrahaü vinaiveti na tadapekùà / vastutastu itarapadasya itarapadàrthasaüsargaj¤ànaparatvaü tàtparyaü tacca vede nyàyàdavadhàryate loke nyàyàt prakaraõàdervà / ata eva ÷àbdabodhe nàniyatahetukatvaü taccetarapadàrthasaüsargaj¤ànaü vàkyarthaj¤ànameveti sàmànyakàreõa tatparatvagrahaþ heturna tu vi÷iùya, tacca svaparapadàrthayoþ saüsargànubhavajananaü vinà anupapannamiti padàni sambhåya janayanti, ata eva nànàrthe vinigamanà, tadanupapattireva lakùaõàbãjaü tadabhàvàdeva pacatipade na smçtakalàyànvayabodha iti siddhaü ÷abdasya pramàõàntaratvaü / tasya ca niràkàïkùàdau saüsargaj¤ànàjanakatvàt àïkùàdikaü sahakàrãti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 185) tattvacintàmaõau ÷abdàkàïkùàvàdapårvapakùaþ atha keyamàkaïkùà, na tàvadavinàbhàvaþ, nãlaü sarojamityàdàvabhàvàt / vimalaü jalaü nadyàþ kacche mahiùa ityatra jalànvitanadyà avinàbhàvàt kacche sàkàïkùatàpatteþ / nàpi samabhivyàhçtapadasmàritapadàrthajij¤àsà, ajij¤àsorapi vàkyarthabodhàt vi÷vajità yajeta dvàraü ityatràpadàrthayopyadhikàriõo 'pyàhçtasya pidhànasya càkàïkùitatvàcca, tatra ÷abdakalpanapakùe 'pi ghañaþ karmatvamànayanaü kçtirityatra jij¤àsitasyànayanàderàkàïkùitatvàpatteþ / atha jij¤àsàyogyatà, sà jij¤àsà ca vi÷eùàj¤àne bhavati, yogyatà ca ÷rotari taduccàraõajanyasaüsargàvagamapràgabhàvaþ, vimalaü jalaü nadyàþ kacche mahiùa ityatra tàtparyava÷àt kadàcit nadyàþ kacche saüsargàvagamàt tatpràgabhàvasattve 'pi ÷rotari taduccàraõena tàtparyava÷àt jalànvitanadyàþ kacche saüsargàvagamoneti na tatpragàbhàvaþ, ghañaþ karmatvamànayanamityatràpi tatheti cet / na / niràkàïkùe taduccàraõajanyasaüsargàvagamapràgabhàvasya siddhyasiddhiparàhatatvàt / ki¤ca yatraikovimalaü jalamitya÷rutvaiva tàtparyabhrameõà và nadyàþ kacchànvayaparatvamavaiti, aparaþ samastena ÷rutvà nadyà jalànvayaparatvamavadhàrayati, tatrobhayarapi taduccàraõajanyasaüsargàvagamàt nadyà ityubhayasàkàïkùaü syàt / api ca pragàbhàvàbhàvasya kàraõàntaràbhàvavyàptatvàt tata eva kàryàbhàva iti kimàkàïkùayà / eva¤ca yogyatàsattã api na hetå ayogye anàsanne ca taduccàraõajanyasaüsargaj¤ànàbhàvena tatpràgabhàvàbhàvàt / na caivaü bàdhàbhàvasyànumityàdàvapi hetutvaü, pràgabhàvàbhàvenaiva kàryàbhàvàt pràgabhàvasya ca kàryamàtrahetutvàt / ÷abde nàsàdhàraõyaü utthitotthàpyàkàïkùayorutkarùàpakarùau na syàtàü pràgabhàve tadabhàvàt / atha j¤àpya-taditarànvayaprakàrakajij¤àsànukålapadàrthopasthitijanakatve satyajanitatàtparyaviùayànvayabodhatvamàkàïkùà, ghañamànayatãtyatra ghañamityukte kimànayati pa÷yati và, ànayatãtyukte kiü ghañaü anyadveti jij¤àsà bhavati / ghañaþ karmatvamànanayanaü kçtirityatràbhedena nànvayo 'yogyatvàt, ghañasyànayanamiti tu nànvayabodhaþ ghaña itipadàt sambandhitvena ghañasyànupasthiteþ / ràj¤a iti putreõa janitànvayabodhatvàt na puruùamàkàïkùatãti cet, tarhi nàma-vibhakti-dhàtvàkhyàtàrthànàü ghaña-karmatvànayana-kçtãnàü svaråpeõopasthitirnànvayanvayaprakàrakajij¤àsànukåleti tatra nàkàïkùà syàt / ghañaþ karmatvamànayanaü kçtirityatra ghañamànayatãtyatrevànvayabodhaþ syàt, na hi tatra padàrthasvaråpàõàü etadvailakùaõyenopasthitiþ, trayàõàü tulyavat smaraõe prathamaü yato ràj¤a iti puruùeõa nànveti kintu putreõa tata evàgrre 'pi vyarthamajanitànvayabodhatvamiti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 208) ÷abdàkàïkùàvàdasiddhàntaþ ucyate / abhidhànàparyavasànamàkàïkùà yasya yena vinà na svàrthànvayànubhàvakatvaü tasya tadaparyavasànaü, nàma-vibhaki-dhatvàkhyàta-kriyà-kàrakapadànàü parasparaü vinà na parasparasya svàrthànvayànubhavajanakatvaü / paramate nãlaghaño 'sti nãlaü ghañamànayetyàdau nàmàrthànàü kàrakàõà¤ca na parasparamanvayabodhaþ vi÷eùaõànvitavibhaktyarthànanvayàditi na vi÷iùñavai÷iùñyenànvayaþ kintvàrthaþ samàjaþ / asmàkantu nãla-ghañayorabhedànubhavabalàdabheda eva saüsargaþ vi÷eùavibhaktiþ sàdhutvàrthaü / yadvà samànavibhaktikayorabhedànubhavabalàt vi÷eùaõànvitavibhakterabhedàrthakatvaü ato vi÷eùaõa-vi÷eùyabhàvànubhàvakatvaü tatpadayoþ, na parasparaü vinà / dvàramityatràdhyàhàraü vinà pratiyogyalàbhàt na svàrthànvayànubhàvakatvaü, vi÷vajità yajetetyatra mamedaü kàryamiti pravarttakatàtparyaviùayaj¤ànaü nàdhikàriõàü vineti tadàkàïkùà / yadvà kartturivàdhikàriõo 'pi àkùepàdeva làbha iti tadanvayo na ÷àbdaþ kintvànumànikaþ, gauõalàkùaõikayorananubhàvakatvapakùe tadupasthàpitasyàdhyàhçtasyevetarapadaü vinà nànubhàvakatvaü / ghañaþ karmatvaü ànayanaü kçtirityàdau abhedena nànvayabodho 'yogyatvàt tattatpadebhyastàtparyaviùayatattatpadàrthasvaråpaj¤àna¤ca padàntaraü vinaiva / ghañamànayatãtyatreva bhrameõa tathànvayatàtparye 'pi kriyà -kàrakabhàvena nànvayaþ nàma-vibhaki-dhàtvàkhyàta-kriyà-kàrakapadànàü anvayabodhe tànyeva padàni samarthàni na tu tadarthakàni padàntaràõi / agniþ karaõatvaü odanaþ karmatà pàkaþ kçtiþ iùñasàdhanatà ityàdipadebhyaþ agnirnodanaü pacetetyatreva anvayàbodhàt, agnikaraõakaudanakarmakapàkaviùayakakçtiriùñasàdhanaü iti tu vàkyaü na padaü, ata eva dvàramityatra pidhehipadàdhyàhàraþ, kriyàpadàrthasyànyata upasthitau api kàrakànanvayàt asàmarthya¤ca svabhàvàt / anàsannamapi àsannatàda÷àyàü àsannatvabhrameõa và anvayabodhasamarthameva / vahninà si¤catãtyatra kriyà-kàrakapadayoranvayabodhe sàmarthye 'pi ayogyatàj¤ànaü pratibandhakaü dàhe samarthasyàpyagnermaõiriva / ata eva yogyatàbhramàt pratibandhakàbhàve tato 'pyanvayabodhaþ / nahi svabhàvato 'samarthaü àropitasàmarthyaü và dahati pacati veti, prakçte tu padàrthasvaråpaj¤ànaü na tvanvayabhramo 'pi / puråùapadaü vinàpi ràj¤à ityasya putreõa samaü svàrthànvayànubhàvakatvaü iti na tadàkàïkùà / yadvà trayàõàü smaraõo 'janitànvayabodhada÷àyàü puruùànvaye tàtparyàbhàvàt nànvayabodha ityagre 'pi tathà / na ca putrasyotthitàkàïkùatvàt tenaivànvayabodha iti / vàcyam / tàtparyava÷àt puruùeõaiva prathamamanvayabodhàt / ata evànvayabodhasamarthatve sati ajanitatàtparyaviùayànvayabodhatvamàkàïkùeti kecit / prakçti-pratyayàbhyàmanvayabodhe janite 'pi vàkyaikavàkyatàvat kriyà-kàrakapadayorajanitànvayabodhatvamàkàïkùà / navyàstu padavi÷eùajanyapadàrthopasthitiþ ghañaþ karmatvaü ànayanaü kçtirityevambidhapadàjanyapadàrthopasthitirvà àsattiranvayabodhàïgamityàsattyabhàvàdevambidha÷abdànnànvayabodhaþ tvayàpyevambipadàrthopasthite ràkàïkùàhetutvenàva÷yamabhyupeyatvàt, janitànvayabodhàt nànvayàntarabodhaþ tàtparyàbhàvàdityàkàïkùàyàþ kàraõatvameva nàsti, kintu svajanakopasthiteþ paricàyakatvamàtramiti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 245) tattvacintàmaõau yogyatàvàdaþ pårvapakùaþ nanu kà yogyatà, na tàvat sajàtãye 'nvayadar÷anaü, yathàkatha¤cit sàjàtyasyàvyàvarttakatvàt / padàrthatàvacchedakena sàjàtyasyàdyajàtaþ payaþ pibatãtyadàvabhàvàt vàkyàrthasyàpårvatvàcca / nàpi samabhivyàhçtapadàrthasaüsargavyàpyadharmavattvaü, vàkyàrthasyànumeyatvàpatteþ / na ca vastugatyà saüsargavyàpyo yo dharmastadvastaü tacca na j¤àtumupayujyate iti nànumeyaþ saüsarga iti vàcyam / yogyatàbhramàcchàbdabhramànupapatteþ / ata evànvayani÷cayaviraha eva yogyatà svaråpasattã hetuþ tatra taddharmàbhàvani÷caye tatprakàraka÷àbdaj¤ànànudayàt iti paràstam / nàpi samabhivyàhçtapadàrthasaüsargàbhàvavyàpyadharma÷rånyatvam, prameyamabhidheyamityàdau saüsargàbhàvasyàprasiddhyà tadaniråpaõàt gehaniùñhaghañàbhàve pramite ghaño 'stãtivàkyàttanni÷caye 'pyanvayaj¤ànànudayàcca / nàpi bàdhakapramàõàbhàvaþ, anyacca yadbàdhakaü tadabhàvasyàyogye 'pi sattvàt / nàpi prakçtasaüsargabàdhakasyàbhàvaþ, pratiyogisiddhyasiddhivyàghàtàt / na ca prakçtasaüsarge anyatra siddhasya bàdhakapramàõasyàbhàvaþ, prakçtasaüsargasya prathamapratãteþ ayogye 'pi tatsatvàcca / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 256) tatra bàdhakamapyastãti cet, tarhi prakçtasaüsargabàdhakasyàbhàvaþ taccàprasiddham / ata eva tatra bàdhakasyàpyaniråpaõam / nàpãtarapadàrthasaüsargàbhàvapramàviùayatvàbhàvo 'padapadàrthe, kevalànvayinyaprasiddheþ / etena yatràsambandhagràhakaü pramàõaü nàsti tadyogyamiti nirastam / nàpi bodhanãyasaüsargàbhàvapramàvirahaþ, pratiyogyaprasiddheþ, bodhanãyasaüsargasya pràgapratãteþ yogyatà ca na svaråpasatyupayujyate ityuktam, ayogye tat sattvasyàniråpaõàcca / api ca svãyabàdhakapramàvirahasyàyogye 'pi sattvàt bàdhakapramàmàtravirahasya yogye 'pi j¤àtuma÷akyatvàt parapramàyà ayogyatvàt / na ca svaråpasannevàyaü hetuþ, svãyabàdhakapramàvirahadà÷àyàü yogyatàbhrameõa ÷àbdabhramànupapatteþ, anvayaprayojakaråpavattvena bàdhakapramàmàtraviraho 'numeya iti cet / na / sekànànvitatoye dravadravyatve satyapi bàdhakasattvena vyabhicàràt upajãvyatvena tasyaiva yogyatàtvàpatte÷ca / na caivameveti vàcyam / àkàïkùàsattyanvayaprayojakaråpavattve satyapyanàptavàkye bàdhakapramàyàmanvàbodhàt, bàdhakapramàviraho heturiti cettarhyàva÷yakatvàt saiva yogyatà / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 262) yogyatàvàdasiddhàntaþ ucyate bàdhakapramàviraho yogyatà, sà cetarapadàrthasaüsarge 'parapadàrthaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvapramàvi÷eùyatvàbhàvaþ / prameyaü vàcyamityatra prameyaniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvapramàvi÷eùyatvaü gotve prasiddhaü vàcyatvasaüsarge tadabhàvaþ / vastutastvitarapadàrthasaüsarge 'parapadàrthaniùñhàtyantàbhàvapratiyog itàvacchedakadharma÷ånyatvaü yogyatà làghavàt ÷akyaj¤ànatvà¤ca / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 274) na ca nara÷iraþ÷aucànumànabàdhàt tada÷aucabodhaka÷abdàt anvayàbodha iti vàcyam / upajãvyajàtãyatvena ÷abdasya balavattvàt tenaiva tadanumànabàdhàt / nanvàkàïkùàsattimattvena ÷abdasya pramàõatà na tu yogyatàpi tannive÷ino bàdhàbhàvasya pramàmàtrahetutvàditi cet / na / bàdhe hi pramàõadoùo 'va÷yaü vaktavyaþ, anyathà pramàõaviùaye bàdhàsambhavàt yathànumàne bàdhàdupàdhikalpanadvàrà vyàptivighàtaþ, niråpàdhau bàdhànavakà÷àt / seyaü na svaråpasato prayojikà ÷àbdabhàsocchedaprasaïgàt / tanni÷caya÷ca na bhavatyupàyàbhàvàt iti cet / na / saü÷aya-viparya-pramàsàdhàraõasya yogyatàj¤ànamàtrasya kàraõatvàt / ayogyatàj¤ànasya pratibandhakasya sarvatràbhàvàt kvacittanni÷cayo 'pi yogyatànupalabdhà yatheha ghaño nàstãti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 286) àsattivàdaparvapakùaþ àsatti÷càvyavadhànenànvayapratiyogyupasthitiþ, sà ca smçtirnànubhavo 'tonànyonyà÷rayaþ / atha nànàvi÷eùaõaka-karma-karttç-karaõàdhikaraõa-kriyàdikramikapadaj¤ànajanyakramikapadàrthasmçtãnàü na yaugapadyaü sambhavati à÷utaravinà÷inàü kramikàõàü malakànupapatteriti kathaü tàvatpadàrthànvayabodhaþ vi÷eùaõaj¤ànasàdhyatvàdvi÷iùñaj¤ànasyeti cet, ÷rautrapratyekapadànubhavajanyasaüskàramelakàdekadaiva tàvatpadasmçtiþ tata ekadaiva tàvatpadàrthasmçtau satyàü vàkyàrthànubhavaþ / na cànyaviùayakasaüskàreõa nànyatra smaraõamiti vàcyam / vakyàrthànupapattyà phalabalena saüskàràõàü parasparasahakàreõa tatraikasmaraõakalpanàt / pratyekavarõasaüskàràõàmivànanyagatikatayà padasmaraõe / atha ``yadyadàkàïkùitaü yogyaü sannidhànaü prapadyate / tena tenànvitaþ svàrthaþ padairevàvagamyate'' / na caivamanvayàntaràbhidhànaü na syàt viramya vyàpàràbhàvàditi vàcyam / evamapi prathamamananvaye hetvanupanyàsàt uttarasya hãdaü sàmagrãvaikalyaü na pårvasyeti cet, astu tàvadevaü tathàpi caramaü tàvatpadàrthaghañitavàkyàrthànubhave uktaiva gatirananyagatikatvàt / atra vadanti, sannidhirna padajanyaivànyavabodhahetuþ dvàramityàdau adhyàhçtenàpi pidhànàdinà anvayabodhadar÷anàt / na ca pidhehãti ÷abda evàdhyàhriyate, anupayogàt / arthasyaivànvayapratiyogitvenopayogitvàt àva÷yakatvàcca / arthàpatterupapàdakaviùayatvàt / na ca ÷abdamàtramupapàdakaü, api tu tadarthaþ, ava÷yakalpyàrthasàhacaryeõa daivava÷asampanna÷abdasmçteranyathàsiddheþ, anyathà padabodhitasyaivàrthasyànvayabodhakatvamiti niyama÷akikalpanàpatteþ / svàrthànvayaparatvàcchabdànàü dvàramiti na pidhànànvayabodhakamiti tadanvayabodhàrthamava÷yaü ÷abdakalpanamiti cet / na / lakùaõànàü vyabhicàràt tavàpyàkùiptena kartrànvayabodhàcca / atha dvàrapadasahabhàvamàtraü pidhehi÷abdasya kalpyate làghavàt / na ca pidhànàbhidhàyakàneka÷abdopasthitau vinigamakavirahaþ, saüskàratàratamyàt padavi÷eùasmçteriti cet / na / àkàïkùàdimatpratiyogyanvitasvàrthaparatvasya krçptatvàt làghavenàrthàdhyàhàràt / na ca ÷rutapadàni labdhaprayojanànãti kathamapyadhyàhçte teùàü tàtparyamiti vàcyam / ÷rutàrthànvayànupapattyà adhyàhçte tàtparyàt / kathaü tarhyedanaü pacatãtyatra samabhivyàhçtamàtrànvayaþ kalàyàderapi smçtatvàt iti cet / na / tàtparyaniyamàdityavehi yatparaþ ÷abdaþ sa hi ÷abdàrthaþ, anyathà tavàpi daivava÷asmçtakalàyapadopasthàpitenànvayabodhaþ syàt ayaü devadatta odanamityàdivàkye kriyàpadàdhyàhàrabhàvena kartturanabhidhànàt tçtãyà syàt iti cet / na / adhyàhçtapacatipadenàpi kartturanabhidhànàt, karttusaükhyàbhihiteti cet / na / devadattasya pàka ityatràpi tçtãyàpatteþ, tàtparyatastacca vyavastheti cet, tulyam / nanu dvàraü pidhehãtyàdau pidhàna÷abdànubhave pidhànopasthàpakapadatvena janakatvamiti cet / na / anvayapratiyogyupasthàpakapadatvena janakatvàt na tu tadupasthàpakayàvatatpadatvena gauravàt / evaü pidhànànvayabodhe 'pi / anyathà gauõa-làkùaõikayoranvayabodho na syàt tayorananubhàvakatvàditi // _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 311) àsattivàdasiddhàntaþ ucyate, kriyàpadopasthàpità kriyà, kàrakapadopasthàpita¤ca kàrakaü parasparamàkàïkùati na tåpasthitimàtraü anyathà dvàraü karmatà pidhehi, dvàraü pidhànaü kçtirityatràpi kriyà-karmàdhyàhàra ivànvayabodhaprasaïgaþ kriyàyàþ karmaõa÷copasthitestulyatvàt / evaü vidhapadopasthàpite parasparamàkàïkùà nastãti cet, tarhyàkàïkùàyàü padavi÷eùopasthàpitatvaü tantraü na tåpasthitimàtraü, arthavi÷eùe 'sàdhutvànnàtrànvayabodha iti cet, na, pidhehãti padaü vinà dvàramityasyàpyasàdhutvàt tadarthayoge sàdhutvasya tulyatvàt sàdhutvaj¤ànasyànvayabodhe 'prayojakatvàcca gauravàdapabhraü÷àdapyanvayabodhàcca / na càtràsaüsargàgrahaþ, bàdhakàbhàvàt / tasmàt kriyà padasya kàrakapadena kàrakapadasya kriyàpadena sahànvayabodhakatvaü na tvekaü vinà tçtãyànupapattiþ, nahi kriyàpadàrthayoge dvitãyà, ghaña ànayanaü kçtirityatràpi dvitãyàpatteþ, tathà ca puùpebhya ityatra spçhayatipadàdhyàhàraü vinà caturthyanupapattiþ / yadi spçhayati padàrthayoge caturtho tadà puùpamicchatãtyatràpi syàt spçhayatãcchatipadayorekàrthatvàt / atha sàdhutvàrtha dvàraü puùpebhya ityatra pidhehi-spçhayatipadàdhyàhàro 'numanyate na tvanvayabodhàrthaü tasyànvayapratiyogivij¤ànàdevopapatteriti cet, tarhi kriyàpadayogaü vinà na kàrakavibhakiþ, kàrakapadayogaü vinà na tadanvayayogyaü kriyàpadamiti kevalakàrakapade kriyàpadàdhyàhàraþ, kevalakriyàyà¤ca kàrakapadàdhyàhàraþ sàdhutvàrthamàva÷yaka iti tajjanyopasthitiranvayabodhaupayiko tasmàt kriyà-kàrakapadopasthàpitayoreva kriyà-kàrakayoþ parasparamanvaya iti ÷abdàdhyàhàra eva / kartràkùepe tu vakùyàmaþ // _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 319) tàtparyavàdaþ tàtparyadhãnaü ÷abdapramàõyaü tatra tatparatvaü na tatsàdhyakatvaü padàrtha-tatsaüsargayoþ ÷abdàsàdhyatvàt / atha taïgocarapravçttinivçttisàdhyakatvaü tatparatvaü, tacca bhàvyàrthasya sàkùàt bhåtàrthasya tu pra÷aüsà-nindàvàkyasya pra÷astaninditàrthapratipàdanadvàrà làkùaõikasya lakùaõãyaviùayapravçtti-nivçttijanakatvaü tatparatvamiti cet, na, tatparatve tajj¤ànaü janayitvà tatra pravarttakatvaü tatpravarttakatva¤ca tatparatvamiti parasparà÷rayàt / làkùaõikasyànanubhàvakatve 'pi lakùaõãyaparatvàt kàvyàdeþ svaråpàkhyànamàtraparatvenàpi paryavasànà¤ca / nanu tatbuddhijanakatvaü tatparatvaü pra÷aüsà-nindàvàkyamapi pra÷asta-ninditasvàrthadhãhetutvena tatparameva, tacca j¤ànaü pra÷aste sarvaþ pravartate nindità¤ca nivartate iti svaviùaye pravçttinivçttau janayatãti tatparamucyata iti cet / na / gauõa-làkùaõikayoranubhàvakatvàt tadbuddhijanane tatparatvamityanyonyà÷rayàcca / tajjananayogyatvamiti cet, tarhyekatroccàraõe nànàrthe nànàrthaparatvaü lakùaõàyà¤ca mukhyàrthaparatvaü syàt yogyatàyàþ sattvàt / nàpi tatpratipàdyakatvaü, tàtparyaü vinà na tathetyanyonyà÷rayàt / pra÷aüsà-nindàvàkyasya pravçttyàdyapratipàdakatvàt làkùaõikasyàpratipàdakatvàcca / atha gaïgàpadaü svàrthàvinàbhàvi tãraü pratipàdayattatparamiti cet / na / ma¤càþ kro÷antãtyatra tena vinàpi puruùe tàtparyàt gaïgàdipadaü matsyàdiparaü mukhye tãrapara¤ca syàt avinàbhàvasya tàdavasthyàt / mukhye bàdhake satãti cet, tarhi mukhyàrthaparataiva na syàt na syàcca gaccha gacchasãtyatra gamanàbhàvaparatvaü / ucyate / tatprayojanakatvaü tatparatvaü tadartha÷ca pratãtiþ pravçtti-nivçttã ca, prayojanatva¤ca na sàdhyatvaüanyonyà÷rayàt / nàpi pratipàdyecchàviùayatvaü, yasya yadicchàviùayaþ taü pratitatparatvàpatteþ / tadarthasàthyatvena icchàniyama iti cet / na / iha dhåma ityatra janya-j¤àpyabhedena sàdhyasya bahu vidhatayà vàkyabhedaprasaïgàt pumicchayà niyantuma÷akyatvàt, kintu pratipàdakecchàviùayatvaü tatparatvaü, yaþ ÷abdaþ vaktà yadicchayà prayuktaþ sa tatparaþ, sà cecchà pratipàdyadhã-pravçtti-nivçttiviùayeti tatparatvaü / nànàrthàt ÷rliùñàdanekapadàrthànvitaikakriyàpadàt mukhyalàkùaõikaparàccàvçttyà krameõànekapadàrthaj¤ànaü na tvekadaiva, sakçduccaritasya sakçdarthaparatvaniyamenaikatroccaraõe anekàrthaparatvàbhàvàditi sakalatàntrikaikavàkyatayà vadanti / vayantu bråmaþ / anàkapadàrthapratãtãcchayà ekamuccàraõaü bhavatyeva pumicchàyàniyantuma÷akyatvàt / yadi ca taduccàraõaü nànekàrthaparaü tadàvçttirapi na syàt tàtparyanirvàhàrthamàtravçttikalpanàt / anyathaikapare 'pi tadàpatteþ / ata eva taduccàraõasya ubhayaparatàyàü nàvçttikalpaõaü tasmàttulyavadanekàrthopasthitau tàtparyàdij¤àne yugapadanekànvayabodho bhavati sàmagrayàstulyatvàt prathamamekasyànvayabodho na tadanyasyeti niyantuma÷akyatvacca / atha vivàdadhyàsitamakùapadoccàraõaü ekapadaika÷aktiviùayamekamevànubhàvati ekatroccàraõe nànà÷aktyà nànàrthànanubhàvakaü nànàrthatvàt ekaparanànàrthapadavaditi cet / na / anekàrthànubhavasàmargrãvasattvena bàdhitatvàt sàmagrãrahasyopàdhitvàcca / ata evàkùamànayetyukte bhinnaprakaraõàdinà bhinne tàtparyapramàyàü bhrame và pratipàdyayorekadaivàvçttiü vinànekàrthapratãtirna tu tatraiko vilambate, evaü ghañaü pañaü và ànayetyatrànayanasyobhayaparatve ekadaivànvayabodho natvàvçttiþ vàkyabhedastvarthabhedàt na j¤ànabhedàt / gaïgàyàü jalaü ghoùa÷ca prativasatãtyatra gaïgàpadasya yugapatpravàha-tãrayostàtparyagrahe tayordvayorapyekadopesthitau jala-ghoùayorekadaivànvayabodhaþ / na ca yugapadvçttidvayàpattiþ, iùñatvàt, tàtparyàdvi vçttiþ, na tu vçttyanurodhàt tàtparyaü, gauõalàkùaõikayorucchedàpatteþ tàtparyanirvàharthaü vçttitvena tayoþ kalpanàt / mukhya-làkùiõikayorekaikamàtraparatve tu yugapadvçttidvayavirodhaþ / anekànvayabodhaparatve vçttidvayavirodhasya doùatve paribhàùàpatteþ, yatra mukhyàrthe ÷ãghratvena prathamamanvayabodhaþ anantaraü làkùaõikànvayabodhaþ tatràvçttireva tasmàt yugapattàtparyagrahe sati nàvçttiþ kintvanekàrthaparatve satyeva yatra tàtparyagrahakamàdanvayabodhakramaþ tatràvçttiþ prathamoccàraõasya paryavasitatvàditi / eva¤ca loke këptatvàt vede 'podaü tàtparyamiti tasya pauruùeyatvam / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 340) atra mãmàüsakàþ yathoccàraõapårvatvàt uccàraõaü vede paratantraü tathà tàtparyamapi tàtparyapårvakameveti paratantraü na tu kasyàpi prathamaü tàtparyaü anàditvàt pårvapårvavàkyàrthaj¤ànecchayoccàraõamupajãvyàgrimasya tadicchayoccàraõàt tadicchayà taduccàraõameva hi tatparatvaü loka-vedasàdhàraõaü, sà cecchà svatantrà paratantrà veti na ka÷cidvi÷eùaþ, tadavadhàraõà¤cànàdimãmàüsàpari÷odhitanyàyàdveda ityubhayavàdisiddhaü, atastàtparyànurodhena vedasya na pauruùeyatvam / nanvarthaj¤ànaü vinoccaritavedàt kathamarthayoþ vàkyàrthaj¤ànaü vinà tadicchayoccàraõàbhàvàt, pratipuruùamuccàraõabhedàditi cet, tarhi pañhyamànabhàratàdapi tathàbhåtàdarthadhãrna syàt vyàsena yatpratãtãcchayà uccàraõaü kçtaü tajjàtãyatvàt arthaj¤ànaü vinàpi pañhyamànabhàratàrthadhãriti cet, tarhi vede 'pi tulya, tattàtparyakajàtãyatvasya niyàmakatvàt anyathà pañhyamànavedàttavàpyarthadhãrna syàt ã÷varàpraõãtatvàt / atha vedaþ pauruùeyaþ vàkyatvàt bhàratàdivat iti cet, ko vedaþ, anugatadharmàbhàvena tasya ÷àkhàsu nànàrthatvàt, tathàhi na mukhyavedapaprayogaviùayovedaþ mukhyàrthàkathanàt / nàpi ÷àkhàsamudàyaþ, tasya vedaniråpyatvàt samudàyasyàpratipàdakatvena vàkyatvàsiddhe÷ca / nàpi svargakàmàdivàkyaü, smçti-bhàratàderapi tathàtvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 344) nàpi sandigdhakartçkavàkyaü, vàdinorni÷cayàt, / vàdyanumànayostulyatvena madhyasthasya saü÷aya iti cet, tarhyanumànàbhyàü tasya saü÷ayomadhyasthasaü÷ayapra÷rnànantara¤cànumànamityanyonyà÷rayaþ / nàpi vivàdàdhyàsitaü vàkyaü, anugatadharmaü vinà vivàdasyàpyabhàvàt bhàratàdàvapi tatsamàvà¤ca / nàpi mahànajanànàü vedàkàrànugatavyavahàràt vedatvaü jàtiþ, devadattãyatvàdyanumàpaka÷abdavçttijàtibhiþ saïkaraprasaïgàt / ki¤ca pauruùeyatvaü na tadarthadhãjanyatvaü taduccàraõadhãprabhavatvaü và, adhyàpaka-tadubhayadhãjanyatvena siddhasàdhanàt / nàpyuccàraõasya sàditvaü, pratyuccàraõasya sàditvàt / nàpi svatantrapuruùapraõãtatvaü, pañhyamànavedabhàratayostadabhàvàt / tajjàtãyaþ svatantrapuruùapraõãta iti cet, tarhi pañhyamànabhàrataü vyàsasya na mameti kathaü syàt, svàtantrya¤ca yadyuccàraõavyaktau tadà mamàpyuccàraõasamànye na vyàsasyàpi / ki¤ca svatantrapuruùapraõãtajàtãyatvaü yadi sàdhyate tadàdyabhàrate smçtau ca vàkyatvamanaikàntikaü, na hi tajjàtãyaü svatantrapuruùapraõãtamiti sàdhyamanirdhàritavi÷eùaü jãvã kvacidastãti vaditi cet / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 348) na / pañhyamànabhàrate vyabhicàràt / athàrthaü pratãtya tadarthaparatayà pratisandhãyamànapadatvaü pauruùeyatvaü tasya prathamamàva÷yakatvàt, ata evànuccàrito 'pi sau mauni÷rlokaþ pauruùeya iti cet / na / arthaj¤ànavatàdhyapakena siddhasàdhanàt, anyathà pañhyamànaveda-bhàratàbhyàü vyabhicàràt / ata eva vedatvaü svatantrapuruùapraõãtavçtti vàkyavçttidharmatvàt bhàratatvavaditi nirastam / svatantrapraõãtatvaü hi vàkyàrthagocarayathàrthaj¤ànacikhyàpayiùayoccaraõaü tathà ca tathàvidhàdhyàpakena siddhasàdhanam / etena vaktçtvànuvaktçtvayorbhedasya lokasiddhatvàt savaktçkatvaü sàdhyamiti nirastaü / nàpi sajàtãyayoccàõànapekùoccàraõaü pauruùeyatvaü pañhyamànavede bàdhàt bhàrate vyabhicàràt / ucyate, ÷abda-tadupajãvipramàõàtirikapramàõajanyapramityaviùayàrthakatve sati ÷abdajanyavàkyàrthaj¤ànajanyapramàõa÷abdatvaü vedatvam, ã÷varãyapramàyàþ ajanyatvàt, vedàrthasyànumànàdiviùayatve 'pi anumànàdervedopajãvakatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 364) smçtãnàü bhàratàdibhàgasya ca vedasamànàrthakatve 'pi ÷abdajanyadhãjanyatvàt vedàrthaü pratãtya tat praõayanàt / sajàtãyoccàraõanapekùoccàritajàtãyatvaü pauruùeyatvaü, àdyabhàrate 'pi tajjatãyatvànna vyabhicàraþ / athavà vedatvaü sajãtãyoccàõànapekùoccaritavçtti pramàõatàvacchedakavàkyavçttidharmatvàt smçtitvavat / yadvà vedàþ ÷abdàjanyavàkyàrthagocarayathàrthaj¤ànajanyàþ pramàõa÷abdatvàt bhàratavat / na ca pañhyamàne vede bàdhaþ bhàrate manvàdismçtau ca vyabhicàraþ teùàü dvikartçkatvàt tàdç÷aj¤ànajanyajàtãyatvaü và sàdhyaü, tavàpyetadabhàvàdeva vede 'pauruùeyatvavyavahàraþ / nanvaprayojakamidaü vàkyàrthagocarayathàrthaj¤ànapårvakatvameva ÷abdapramàõye tantraü na tu tàdç÷aj¤ànasya ÷abdàjanyatvamapi gauravàt , anyathà vede 'pi tava dvikartçkatvena pramàõyaü syàt loke tathà dar÷anàt, eva¤ca anàdimãmàüsàsiddhanyàyenàvagatatàtparyàt vedàrthaü pratãtya pårvapårvàdhyapakena uccaritàdvedaduttarottarasyàpyadhyayanatadarthapratãtirityanàditaivàtaþ kiü svatantrapuruùeõa tatprayojanasya paratantràdeva siddheþ / ki¤ca pårvakalo na veda÷ånya ityudde÷yapratãterasiddheþ nàü÷ataþ siddhasàdhanaü, tathà pårvakàlãnaü vedàdhyayanaü gurvadhyayanapårvakaü adhyayanatvàt idànãntanàdhyàyanavat / na ca lipyanumitavedàdhyayanena vyabhicàraþ, liperadhyayanapårvakatvàt / na caivaü bhàratàdhyayanamapi tathà syàt, tasya bhàratàdàveva vyàsàdikartçkatvena kathanàditi / ucyate / vedapràmàõyàdhãnaü tatpràmàõyamityatmà÷rayaþ / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 369) na ca pårvavedapràmàõyàdhãnamuttaravedapramàõyamiti vyaktibhedamàdàya nàtmà÷raya iti vàcyam / evaü tatpårvasyàpi tatpårvapràmàõyàt pràmàõyamityanavasthànàt / anàditvàdayamadoùa iti cet / na / målabhåtapramàõàntaràbhàvàt andhaparamparàpàtàt / svataþ pramàõaü veda eva sarvatra vede målamiti cet / na / sarveùàmeva paravedàpekùatvena svataþ pramàõatvàbhàvàt / ata evàcàràt smçtiþ smçteràcàra ityatra vi÷vàsavãjaparànapekùamålabhåtapramàõàbhàvàdandhaparamparàbhayena tatra vedamålakatvakalpanà / anàdimahàjanaparigrahàdanàdivedapravàhapràmàõyàvadhàraõe 'pi tannirvàhaketarànapekùamålabhåtapramàõàbhàvenànà÷vàsa eva anyathà smçtyàcàrayorapyevaü pramàõaõyàvadhàraõe pramàõamålakatvakalpanà na syàt / tasmàdà÷vàsavãjaparànapekùe÷varapratyakùamålakatvàdeva vedasya pràmàõyaü mahàjanaprarigrahàdavadharyate / etenànumànamapi nirastam / målabhåtapratyakùaü vinà vedapràmàõyànupapattyà sàdhyàbhàvasiddhau bàdhàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 371) nanu vedo na pauruùeyaþ asmaryamàõakartçkatvàditi bàdhakamastviti cet / na / kapila-kaõàda-gautamaistacchiùyai÷càdyaparyantaü vede sakartçkatvasmaraõasya pratãyamànatvàt / na ca målabhåtànubhavàbhàvàt smaraõànupapattiþ, pauruùeyatvànumànàdevànubhavàt / asmaraõameva tatra bàdhakamiti cet / na / evaü satyasmaraõànanubhavayoranyonyà÷rayàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 372) agre tadarthasmaraõàbhàve 'pi pramàõasyànubhàvakam / ''tasmàttapastepànàccatvàro vedà ajàyanta çcaþ sàmàni jaj¤ire'' iti kartç÷ravaõàt ``pratimanvantara¤caiùà ÷rutiranyà vidhãyate'' ityàdikartçsmaraõàcca / pauruùeyatve bàdhakaü vinà arthavàdamàtratvasya vaktçma÷akyatvàt / ''svayambhåreùa bhagavàn vedo gãtastvayà purà / ÷ivàdyà çùiparyantàþ smarttàro 'sya na kàrakàþ'' iti mahàbhàgavatapuràõãyavàkyasya ÷rutivirodhenànyacca tàtparyàt / na ca kàryaparameva pramàõaü, kartçsmaraõasya sarvatràvidhyarthatvàt sakartçkatvàrthavàdasya svarga-narakàrthavàdasyeva ``ã÷varamupàsãta'' iti vidhi÷eùatvàcca / sàdhayiùyate siddhàrthasya pràmàõyam / na caivamànando 'pã÷vare syàditi vàcyam / tatra mànàntaravirodhàt / puruùasya bhrama-pramàdàdibhåyiùñhatvena vede nà÷vàsa iti cet / na / dharmigràhakamànena nityasarvaj¤atvena siddhe tatra doùàbhàvàditi / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 375) ÷abdanityatàvàdapårvapakùaþ nanu tathàpyaprayojakaü pauruùeyatvànumànaü nityanirdeùatvenaiva tatpràmàõyopapatteriti cet / na / varõànàü anityatvena tatsamåhasya sutaràmanityatvàt / na ca tadasiddhaü, tathàhi varõàtmakaþ ÷abdo 'nityaþ samavetatve satyutpattimattvàt ghañavat / na ca hetvasiddhiþ, utpanno gakàraþ haññàyàmutpadyamàno 'sti kolàhala iti pratyayàt / na ca vya¤jakàbhàvàt pràganupalabdhasyopalabdhimàtraü tasya, utpanno gakàra iti pratyayàt / na càyamaupàdhikaþ, anyotpattàvagçhyamàõàyàmapi tadanubhavàt / na ca smaryamàõàropaþ, bàdhakàbhàvàt / anyathà ghañotpattirapi na siddhyet / yattu ÷rotrànuvidhànàt padaü ÷çõomãtyabàdhitànuvyavasàyàt ÷rotràdanyena grahãtuma÷akyatvà¤ca ÷rotragràhyaivànupårvã sà ca dhamamànakàlãnapràgabhàvapratiyogitvaü ñasyeti pràgabhàvapratiyogitvamutpattimattvaü varõasya pratyakùamiti, tanna, ghaj¤ànànantaraj¤ànaviùayatva ñasyànantaryaü tayorànupårvã sà ca manasaiva gçhyate ghañapañaj¤ànayoriva / tadupanãtà ca ÷rotraviùayaþ / nanu sa evàyaü gakàra iti pratyabhij¤àbàdhitamidamityekaikà eva gakàràdivyaktayaþ / yadyapi pratyabhij¤àyàü nityatvaü na viùayastathàpi nà÷akatvàbhimata÷abdàntaràdãnàü antaràsambhave 'pi tàvat kàlãnatàü gakàrasya gçhõàtãti ``tàvatkàlaü sthira¤cainaü kaþ pa÷cànnà÷ayiùyatãti paràbhimatà÷uvinà÷itvatirekànnityatàyàmeva paryavasyati / na ca dharmiõo gakàrasya bhede 'pi ekajàtãyatvena pratyabhij¤à, tathà sati tajjàtãyopamitiþ syànna tu sa evàyamiti / atha tàratva-mandatva-viruddhadharmàdhyastaviùayatvena sà na pramàõam / na ca tàratvàdãnàü svàbhàvikatvaü viruddhatva¤càsiddhaü, mandastàro gakàrastàrànmando 'nya ityananyathàsiddhapratyakùàt tatsiddheþ / na hyapàü ÷aitya-dravatve svàbhàvike ityatra pratyakùàdanyat pramàõam / tat kiü yo yadgatatvena bhàsate sa taddharma eva tathà sati raktaþ pañaþ lohitaþ sphañikaþ ityàdàvapi tathà syàdavi÷eùàt, na, raktatvàdãnàmanyadharmatvasthitau sphañikàdãnà¤ca tadviruddhadharmatve sthite japàkusumàderanvaya - vyatirekànuvidhànàd bàdhena tatra bhràntatvàt / na ceha tàratvàderanyadharmatvenopasthitiþ / nàpi gakàràdãnàü tadviruddhadharmavattvam, nàpyanyasya tàratvàdidharmaõo 'nuvidhànam / na càva÷yaü svãkçtavàyoreva dharmàstàratvàdayogakàràdigatatvena bhàsante iti vàcyam / spar÷àgrahe tvaco vyàpàràbhàvena tvacà tadagrahàt / na ca ÷ravasà tadgahaþ, avàyavãyatvena vàyumàtradharmàgràhakatvàccakùurvat / tàratvàdayo và na vàyudharmàþ ÷ravaõatvàt kàdivàt, vàyurvà na ÷ravaõamàtragràhyadharmomårttatvàt pañavat, ata eva na tàratvàdayo vàyudharmadhvanidharmàþ vàyudharmasya dhvaneragrahàt / na ca dhvaniråpaþ ÷abdo nabhovçttireva tathà sati taddharmatàratvàdigrahaþ ÷ravaseti vàcyam / tàro 'yaü gakàra ityatra dhyanãnàmasphuraõaü, tatkàraõàbhàvàcca / na ca vyaktyà vinà jàtisphuraõaü, tasyà vyaktisamànasaüvit saüvedyatvàt / na ca smaryamàõatàratvàdyàropaþ, bàdhakàbhàvàt prathamatastàratvàdyagrahaprasaïgàcceti / maivaü / tàratvàdayo na gakàràdijàtayaþ gatvàdinà saïkaraprasaïgàt / na ca nànaiva tàratvaü, tàràkarànugatapratyayàbhàvaprasaïgàt / na ca sajàtãyasàkùàtkàrapratibandhakatàvacchedaka÷abdavçttijàtitvena nànàtaratveùñhanugamaþ, tadapratisandhàne 'pi tàratvànugatapratyayàt / tàratva-mandatve ca na ÷abdavçttijàtã sapratiyogikatvàt / nàpi tàratva-mandatvayorvirodhaþ, ya eva gakàrastàra àsãt sa evedànãü manda iti samayabhedena vaktçbhedena ca tayorekatvapratãteþ / tàro 'yaü na tàratarastàrànmando 'nya iti bhedapratãtirastãti cet na, dharmiõo 'bhede bhàsamàne vi÷iùñadharmibhedapratãterdharmabhedaviùayatvàt / ekatra ghañe lohito 'yaü na ÷yàmaidànãmiti pratãtivat / na ca tãvreõa gakàreõa mandagakàràbhibhàvàt tayorbhedaþ na hi tadeva tadabhibhàvakaü,tasyaiva tenaiva tadaiva grahaõàgrahaõayorvirodhàt iti vàcyam / tàratvavya¤jakavàyorbalavattvena mandatvavya¤jakavàyvabhibhàvàt mandatvasyàgrahaõàt / santu và tàra-mandaråpàdayobhinnà eva gakàràstatpratyayabhij¤àne bàdhakàbhàvàt / tasmàt vàyudharmà eva tàratvàdayaþ ÷abdagatatvena bhàsante darpaõadharmà iva sukhàdau tadgrahaõa¤ca spar÷apuraskàreõa karõa÷aùkulãtvagindriyeõa tàra-mandajanakavàyånaü tvayàpyutkarùàpakarùasyodbhåtaspar÷asya ca svãkàràt ÷rotreõaiva và / cakùuràderyanna vàyudharmagrahastatràyogyatvamupàdhiþ, anyathà ÷rotreõa svaguõo na gçhyeta indriye tathà dar÷anàt, cakùurvà na pàrthivaråpagràhakaü apàrthivendriyatvàt rasanavat ityadyapi syàt / atha yogyo yogyena gçhyate svaguõaþ paraguraõo và, yogyatà ca phalabalena kalpate, tarhi ÷rotrasyàpi vàyudharmagrahe tulyam / na ca tàro gakàra ityatra vàyorapratãtiþ, vàyutvenàpratãtàvapi tàratvàdinaiva tatpratãteþ, yathà agnitvenapratãtàvapi ayogolake lohita iti pratãtiþ / nanu vàyu-÷abdayostvacà ÷rotreõa và grahe kena tàro 'yaü gakàraityàropa iti cet, na, ubhayendriyagràhyayorasaüsargàgrahàt saüsargavyavahàraþ / astu và tvagindriyopanãtasya ÷rotreõàropaþ ÷rotreõaiva và tàratvagraho 'pãtyuktaü, utpattimattva¤càsiddhaü tatpratãteþ ÷rutapårvo 'yaü gakàra iti pratyabhij¤ànabàdhitatvàt / nanu pratyabhij¤aiva tayà bàdhità gatvajàtyaupadhiko 'bhedapratyayo gakàre sambhavatãtyuktamiti cet, na, gatvajàterasiddheþ bhede bhàsamàne hyabhedapratãtirjàtimàlambate / na ca gakàrabhedapratãtirasti, tàratva-mandatve api na bhedahetå ya eva tàraþ sa evedànãü manda iti pratyabhij¤ànàt, gakàrànityatve 'pi tathà sambhavatãti cet, tarhi nityatve 'pi karõa÷aùkulãtvagindriyopanãtavàyudharmotpatterupàdhitvaü sambhavati / na ca vàyorapratãtiþ, utpannatvenaiva tatpratãteþ lohitatveneva japàkusumasya sphañike / 51 astu và pràganulabhyamànatve sati upalabhyamànatvena utpannasya sàdç÷yena smçtotpattimattvàropaþ / na caivaü ghañàdàvapi notpatteþ siddhyediti vàcyam / kulàlavyàpàrànantaramanubhåyamànadhañasya tadvyàpàràt pràganubhåyamànena ghañena nàbhedobhàsate kintu bheda eveti tatra pràgasattve sattvaü sidhyati, gakàre tåtpattipratãtyanantaraü kaõñhatàlvàdivyàpàràt pårvamanubhåyamànagakàreõàbhedapratyayàt pårvamanubhåyagakàreõàbhedapratyayàt dãpavat sa vya¤jaka eva / atha ÷abda utpadyate utkarùavattve sati apakarùavattvàt màdhuryavat ata evànityatvamiti cet / na / tàratva-mandatvayorutkarùàpakarùayorgakàre pårvanyàyenàsiddheþ siddhau và jàtisaïkarabhayenotkarùàpakarùayorjàtyoþ rasatva-÷abdatvavyàpyayornànàtvena rasa÷abdasàdhàraõyàbhàvàt / ata eva sajàtãyasàkùàtkàrapratibandhakatàvacchedakasàmànyamutkarùaþ tatpratibadhyasàkùàtkàraviùayatàvacchedakasàmànyamapakarùa iti sàdhàraõo heturapàstaþ / tàratvàdergakàrajàtitvàsiddheþ / sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakapårttaguõatatvasyà÷rautratvasya copàdhitvàt aprayojakatvàcca / na hi kàraõàdhãna eva utkarùo 'pakarùa÷ca, paramamahati paramàõau ca parimàõe pratyekaü sattvàt / na cobhayasyaikatra sattvaü kàraõaprayojyaü, ekaikavaddvayorapi pratyekamekatvàt / syàdetat / ÷rotravyàpàrànantaramidànãü ÷rutapårvo gakàro nàsti vinaùñaþ kolàhala iti pratãteþ pratyakùameva ÷abdànityatvaü vinà÷ibhàvatvenotpattimattvànumànadvà, pratyakùrapratiyogikàbhàvatvena hi pratyakùatvaü dhvaüsasya ghañadhvaüsavat na tu vinà÷agrahe pratiyogisamavàyipratyakùatvaü tantraü dharmàbhàvasya pratyakùatvàpatteþ / tadindriyàgràhye 'pi pratiyogisamavàyini gandha-rasàbhàvayograhaõàcca / nobhayaü gauravàt smçtaghañasaüyogadhvaüsapratyakùatvàpàtàcca / na ca pratiyogiyogyatvasya tantratve vàyuspar÷adhvaüso 'pi pratyakùaþ syàt iti vàcyam / à÷rayanà÷ajanyasya tasya gràhakendriyasannikarùàbhàvàt / ki¤ca yasya sattvaü yatrànupalabdhàrthaþ / ata eva pçthivãtvàbhàvo jalãyaparamàõau na pratyakùaþ pratyakùa÷ca vàyau råpàbhàvaþ / asti ca tathà ÷abde tasya sattve samavadhàne ca pratãtiprasaïgàt / niradhikaraõàbhàvapratãtirnàstãti cet, na, ihedànãü ÷abdo nàstãti pratãteþ / tasmàt yatràdhikaraõe de÷e samaye và pratiyogyatra vartate tatra tadabhàvo niråpyate / ata eva sadbhyàmabhàvo niråpyate ityuktaü, ÷abdàbhàvasya ca svata evendriyasannikçùñatvàt nà÷raye sannikarùàpekùà / indriyavi÷eùaõatayà nàbhàvagrahaõamiti cet / na / ayogyatvasyàpadhitvàt / anyathà guõasya saüyuktasamavàyena grahaõadar÷anàt na samavàyena ÷abdagrahaþ syàditi / maivaü / sata eva hi ÷abdasya vya¤jakavirahàdanupalabdhimàtraü na tu dhvaüsaþ, tattadvayàpetarasakalatadupalambhakasamavadhàne tadanupalabdhiråpayogyànupalabdherabhàvàt / pratiyogyupalambhakavya¤jakavàyuspar÷adhvaüsopàdhikaiva / vàyurnotpàdakaþ kintu vya¤jakaþ ityatra kiü vinigamakamiti cet / na / idànãü ÷rutapårvo gakàro nàsti vinaùñaþ kolàhalaiti pratãtyanantaraü punaþ ÷ravaõe ÷rutapårvo 'yaü gakàraþ punaþ sa evàyaü kolàhala iti pratyabhij¤ànameva, ghañadhvaüsapratãtyanantara¤ca sa evàyaü ghaña iti na pratyabhij¤ànamiti tatra vinaùñapratãtyàdhvaüsa eva sidhyati / ata eva tàratva-tàrataratva-mandatva-mandataratvapratãtãnàü bhramatvakalpanamityapàstam / etàsu satãùpyabhedapratyabhij¤ànàt / syàdetat / ÷abdaþ prayatnasàdhyaþ tadanabhivya¤jakatvaü hi indriyasambandhapratibandhakàpanàyakatvàdindriyasannidhàpakatvàdvà kuóyotsàraõeneva pañàdãnàü, tadubhayamapi ÷abde na sambhavati nityasamavetatvenàvaraõàpanayana-sannidhànapanayorabhàvàt / nàpi ÷rotrasaüskàràt, indriyasaüskàrasya unmãlanàlokàdeþ sakçdindrayasambandhayogyasarvàrthopalabdhyanukålasaüskàrajanakatvaü dçùñaü tadvadvàyurapi sakçdeva sarva÷abdopalabdhyanukålalaü ÷rotre saüskàramàdadhyàt, tathàca sarva÷abdopalabdhiþ syàt / taduktaü ``sakçcca saüskçtaü ÷rotraü sarva÷abdàn prakà÷yet / ghañàyonmãlitaü cakùuþ pañaü na hi na budhyate'' / athànvaya - vyatirekàbhyàü kàrye pratiniyatajanakajanyatvavacchabde 'pi pratiniyatavya¤jakavyaïyàþ ekàvacchedena samànade÷atve sati samànendriyagràhyatvàt ghañaikatvaparimàõavat / na càvayavasaüyoga-bahutvavya¤ajakàvyaïyenàvayavinotpalatvavya¤jakadãpàvyaïyena tannãlimnà ghañavçttipçthaktvavya¤jakàvyaïyenaikatvena và vyabhicàraþ / avayavasaüyogàvayavinornãlatvotpalatvayo÷càvyàpyavyàpyavçttinorutpalatvasya càdhikavçttitvenaikàvacchedena vçttyabhàvàt / bahutva-pçthaktvavya¤jakavyaïyatvaü, ata eva nãlà balàketyatra råpa-parimàõayorarddhanikhàtavaü÷asaïkhyà-parimàõayorvà na vyabhicàra iti / maivaü / varõàþ pratiniyatavya¤jakavyaïyàþ à÷rayeõa saha samànendriyàgràhyatvàt gandhavat ityàpàtataþ satpratipakùatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 423) vastutastu ananyathàsiddhapratyabhij¤ànabalenanàbhedasiddhau pratiniyatavya¤jakavyaïyatvasàdhakasyai balavattvaü, ÷abdasya ÷abdajanakatva¤ca ÷abdanà÷akatvaü vãcãtaraïganyàyenotpattikalpana¤ca kalpanameva ÷abdasya ÷abde 'janakatvàdanà÷akatvà¤ca antyàdya÷abdavat / etena sàmànyavattve satyasmadàdivahirindriyajapratyakùatvàt ityapàstaü, pratyabhij¤ànabàdhàt ÷abdatva-gatvàderasiddhe÷ca, tasmàcchabdo nityaþ vyomaikaguõatvàt tatparimàõavat, ÷rotragràhyatvàt ÷abdatvavat, vi÷eùaguõàntaràsamànàdhikaraõaikavçttiguõatvàt samayaparimàõavat, pçthivãtaranityabhåtavi÷eùaguõatvàt apàkajatve sati nityaikasamavetatvàt jalaparamàõuråpavat, avyàsajyavçttitve sati anàtmavibhuguõatvàt kàlaparimàõavat, vipakùe bàdhaka¤ca pratyabhij¤ànameveti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 434) ÷abdànityatàvàdasiddhàntaþ atrocyate / gakàràdivyaktayonaikaikàþ,asti ca ÷uka-sàrikà-manuùyaprabhaveùu strã-puüsatadvi÷eùaprabhaveùu ca gakàràdiùu sphuñataravailakùaõyàt svaråpatobhedaprathà ikùukùãràdimàdhuryavat / na ceyamaupàdhiko bhedapratãtiþ, na hi viditakuïkumasya kuïkumàruõà taruõãti vat strã-puüsaprabhavatvamànubhavikamupàdhiþ, indriyàsannikarùeõa strã-puüsàdibhedamaviduùo 'pi ÷abdabhedapratyayàt, yato 'numàpayanti ÷uka÷abdo 'yaü strã÷abdo 'yamityàdi anyathànyonyà÷rayàt, tatprabhavatve j¤àte bhedapratyayastasmàcca tadanumànamiti / na ca kçpàõànvaya-vyatirekànuvidhànàt kçpàõe mukhadãrghatvavat aupapattikamaupàdhikatvaü, anyànuvidhànàbhàvàt / atha vya¤jakàvàyoreva vailakùaõyaü ÷ukàdigakàragatatvena bhàsate vàyorupalabdhistenaiva råpeõeti cet / na / gakàragatatve bàdhakàbhàvàt / na càbhedapratyabhij¤ànaü bàdhakaü, na hi ya eva ÷uka÷abdaþ sa eva strã÷abda iti pratyabhij¤ànaü, anyathà teùu bhedaj¤ànàbhàvena vaktçvi÷eùànumànaü na syàt / na càbhivya¤jakavàyoreva vailakùaõyaü ÷ukàdyanumàpakaü, tasya gakàràvçttitvàt tatra càrope anumiterbhràntatvàpàtàt / tasmàt yathà kçùõà gauþ ÷uklà gauriti bhede bhàsamàne gakàrànugatapratãtirgotvamàlambate tathà ÷ukàdigakàreùu bhede bhàsamàne 'yaü gakàro 'yamapi gakàra iti buddhirgatvamàlambate iti pratyabhij¤à ca bhedaprathà copapadyate / ki¤ca gatvàdikaü yadi na jàtistadà kolàhalapratyayo na syàt tathà hi nagaràdau bahubhirvarõànàmekadoccàraõe dårasthenànabhivyaktagakàràdivarõavibhàgaü kolàhalamàtraü ÷råyate / na ca tatra varõànyasya dhvaniråpasya ÷abdasya ÷rutiþ sambhavati, tadabhivya¤jakabherãtàóanàderabhàvàt / na ca varõàbhivya¤jakà eva dhvanivya¤jakàþ, sannidhàne 'pi ÷råyamàõe varõe tacchravaõaprasaïgàt / na ca varõàbhivya¤jakavàyubhireva dåre dhvanimàtramabhivyajyate, kavya¤jakasya gavya¤jana iva varõavya¤jakasya dhvanivya¤jane 'sàmarthyàt tatsamartha÷aïkhàderabhàvàcca / na ca tatra ÷abdatvamevapratãyate na ÷abdaþ, vyaktyagrahe jàtyagrahàt / na càbhivya¤jako vàyureva kolàhalatvena pratãyate, ÷abdatvena pratyayàt sannidhàvapi tathà pratyayaprasaïgàcca / gakàràdigrahe 'pi teùàü parasparabhedàgrahàt kolàhaladhãriti cet, na, teùu vaidharmyàbhàvàt tadabhàve 'nyonyàbhàvasyàbhàvàt svaråpagrahaõàt samãpe bahugakàreùu bhedàbhàvena tadagrahe kolàhaladhãprasaïgàcca / anekavarõoccàraõasya taddhetutve dåre 'pi tadapratyayàpatteþ / tasmàdava÷yaü gatvàdijàtiråpeyà yadagrahe gakàràdigrahe 'pi kolàhalabuddhivyapade÷au / asti ca ÷abdasya ko 'pi ca jàtivi÷eùaþ ÷rotragràhyaþ yasmàt pràcyàdidigde÷avi÷iùña÷aïkhaprabhavatvamanumãyate, avyapade÷asyatve 'pi ikùukùãràdimàdhuryàvàntaravattatsattvàt / anyathà digda÷avi÷iùña÷aïkhàdãnàü grahe ÷rotra÷yàsàmarthyàt tatpratãtirna syàdeva / tathàpi gatvàdinà paràparabhàvànupapattyà ÷ukàdigakàràdiùu na jàtivi÷eùà iti cet, ÷ukakàràdiùu katvàdivyàpyà nànàjàtirbhinnà tayà pratyekaü ÷ukakàràdiùu ekà jàtirasti ÷ukaprabhavatvàdyanumàpikà tadvyavahàrakàrikà và, gatvàdinà saïkaraprasaïgàt, gatvantu na nànà ananugatatvena tato 'nugatavyavahàrànupapatteþ / ata eva tàratvamapi gatvàdivyàpyaü nànà na tu gatvaü, tanni÷caye 'pi gatvasandeha÷ca vyàpyatàvacchedakatvenànugatena nànàtàratveùñhanugatavyavahàrasambhavàt, tadaj¤àne vyavahàràsiddheþ / tàratva-mandatve na jàtã sapratiyogikatvàt iti cet, na tàratva,tàrataratvàdayautkarùàdiråpà jàtivi÷eùà eva te cà÷raye gçhyamàõa eva gçhyante na tåtkarùàvadhyapekùàþ yathà madhurataratvàdaya utkarùavyavahàraü itarasàpekùàþ kurvanti tathà mandàdyapekùayà tàratvàdivyavahàraü, utkarùastu jàtiråpàdanyo 'sambhàvita eva gakàre tu naivaü, ananyathàsiddhabhedapratyayabalena vaktçvi÷eùànumànabalena ca tatsiddhergatva-katvavyàpyatannànàtvasvãkàràt / tavàpi vàyuvçttitve ÷ukàdikakàra-gakàràdivya¤jakavàyånàü vijàtãyatvaü vàcyaü tathà ca kakàravya¤jakavàyutvavyàpyaü yadi ÷ukavarõàbhivya¤jakavàyutvaü tadà ÷ukagakàravya¤jakavàyau na syàt,atha vyàpakaü tadà sarva eva kavya¤jakavàyavaþ ÷ukavarõàbhivya¤jakavàyavaþ syustasmàdvàyuvçttitve 'pi tàsàü nànàtvamàva÷yakaü / athàstu strã-puüsàdigakàrabhedastathàpi yàvadvaktçbhedamanantà eva nityà varõàþ pratyabhij¤ànàditi cet, atyutpàda-vinà÷apratãtau satyàmapi sa evàyaü gakàra iti pratyabhij¤à, asti hi tadanantaramapyutpàda-vinà÷aprathà / na cotpàdapratãtyabhedapratyabhij¤ayoranyatarasya parasparaü vihàyànyadbàdhakamasti, na vànayoþ parasparaü bàdhya-bàdhakabhàve vinigamakaü yenaikabhràntatvenàvirodhaþ syàt / kathaü và bhedàbhedaj¤ànayoranyatràvadhàritaü parasparapratibandhakatvaü paribhåya prathamaü tayorekasattve 'pyaparotpattiprasaïga iti saïkañapraviùñatvena pratyabhij¤ànaü ÷abdanityatve pramàõayituü na ÷akyate / nanvevamutpatti / nanvevamutpattimattvàdinàpyanityatvasiddhiþ kathaü, itthaü, utpàdàdibuddhi-pratyabhij¤ayorapyava÷yaü viùayabhedaþ, ekaviùayatve virodhenaikànantaramaparànutpattiprasaïgàt / eva¤ca bhede bhàsamàne pratyabhij¤àyàþ sajàtãtvaü viùayo na vyaktyabhedaþ / na caivaü tajjàtãyo 'miti syàt na tu so 'yamiti vàcyam / tajjàtãyatvapratãterapi so 'yamityàkàradar÷anàt yathà saiveyaü gàthà tadevedamauùadhaü bahubhiþ kçtaü mayàpi pratyahaü kriyamàõamastãtyàdau / na hi tàvadvarõamàtramànupårvã, jarà-ràja-nadã-dãnàdiùu tannànàtvàt, kintu taduccàraõànantaramuccàraõaü tajj¤ànànantaraü j¤ànaü và tacca nàneti tadvatã gàthàpi nànaiva / nacàbhede bhàsamàne utpàdàdibuddhirevànyasyotpàdàdikamavagàhate, gàkàragatatvapratãterbhràntatva prasaïgàt / na ceùñàpattiþ, abhede bhàsamàne tadviruddhadharmavattvabhramànudayàt vinigamakàbhàvenobhayasyàpi yathàrthatvà¤ca, kutastarhi tasyà abhedo viùayaþ, yatra prathamaü na bhedaprathà ata eva bhedasattve tadaj¤ànàt kvacit sà bhràntà, tasmàd yatra bhedapratãtistaditarabàdhakàbàdhyà tatra pratyabhij¤aiva na bhavati bhavantã và tajjàtãyatvamàlambate, na tu bhràntà, vi÷eùadar÷ane bhramànudayàt / api ca yathà ÷aïkhàdidhvanãnàü utpatti-vinà÷apratyayàt tàratvàdiviruddhadharmasaüsargàccànityatve saiveyaïgurjarãtyàdipratyabhij¤à tajjatãyatvaviùayà tathà varõapratyabhimàpi / anyathà dhvanayo 'pi nityàþ syuþ utpatti-vinà÷a-tàratvàdipratãtãnàü pratyabhij¤ànabalenaupàdhikatvàt / na ca varõeùu tàratvenaiva bhàsamànà dhvanayaupàdhayaþ sambhanti, na tu dhvaniùu varõàstajjanakakaõñhatàlvàdyabhighàtàbhàvàditi vàcyam / varõoccàraõada÷àyàmapi gurjarãkàdijanakànàmabhàvàt / tasmàt utpatti-vinà÷a-tàratvàdipratyayasya pratyabhij¤ànasya ca tulyatve dvayorapi nityatvamanityatvaü và / na cobhayorapi nityatvameva, uktanyàyena pratyabhij¤àyàstajjàtãtvaviùayatvàt / ki¤ca yadi vyaïyaþ ÷abdaþ syàt tadà bàhyàlokàbhàve ghañasyeva vya¤jakàbhàve ÷abdasyànupalambhàt tatsaü÷ayaþ syàt, na tvihedànãü ÷abdo nàstãti ni÷cayaþ tasmàdvarõo na nityo 'nityo và sattve satyutpattimattvàt, asmadàdibahirindriya-gràhyatve sati jàtimattvàt, asmadàdipratyakùaguõatvàdvà, àtmaikatvapratyakùapakùe pratyakùavi÷eùaguõatvàt, vyàpakasamavetapratyakùavi÷eùaguõatvàt, anàtmapratyakùaguõatvàt, avyàpyavçttitvàt, ã÷varaj¤àna¤ca na tathà, tatprayokakàraõàbhàvàt, bahirindriyavyavasthàhetuguõatvàt, bhåtapratyakùaguõatvàt, utkarùàpakarùarpa÷abdapravçttinimittajàtimattvàdvetyàdi, rasatvàdivyàpyajàternànàtve 'pi tàdç÷apravçttinimittatvasya sàdhàraõyàt / na càtra sàdhanàvacchinnasya pakùadharmàvavicchannasya và sàdhyasya vyàpakaþ spar÷avatsamavetatvaü upàdhiþ, sarvatra varõàtmaka÷abdapakùãkaraõe vyomaguõeùñhanityeùu dhvaniùu sàdhyàvyàpakatvàt spar÷avat padasya pakùamàtravyàvartakatvena pakùetaratvàcceti / yadà ca varõà eva na nityàstadà kaiva kathà puruùavivakùàdhãnànupårvyàdivi÷iùñavarõasamuharåpàõàü padànàü, kutastarà¤ca tatsamåharåpasya vàkyasya kutastamà¤ca tatsamåhasya vedasyeti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 465) ucchanna-pracchannavàdaþ tathàpi paratantrapuraùaparamparàdhãnatayà pravàhàvicchedameva nityatvaü bråmaþ iti cet, na, smçtyàcàrànumitànàü ÷àkhànàmucchedadar÷anàt / syàdetat, vivàdapadamapårvavodhikà smçtiþ smçtyarthànubhavajanakavedamålà avigãta-mahàjanaparigçhãtasmçtitvàt pratyakùavedamålakasmçtivat, vedamålakatva¤ca vedajanyànubhavajanyatvaü j¤ànàdvàrà j¤àyamànasyaiva vedasya smçtihetutayànumànaü, kuvindasyeva j¤ànàdivyavahitasya pañe, na tu kàraõàkàraõatà, vede satyeva tatpratisandhàne smçtipraõayanàt, vedàrthasmçtità ca prasiddhisiddhà, smçtyartha÷ca smçtita eva upasthitaþ / na ca smçtyarthabodhakavedànumàne smçtyartharåpavedàrthasya viùayatvàt vedo 'nuvàdakaþ j¤ànàntaropanãtasya vi÷eùaõatvena vi÷iùñabuddhisambhavàt, pàkakçtau mànasapratyakùàyàü pàkasya saüj¤àsaüj¤ij¤àne saüj¤àyàj¤ànayathàrthatve tadanuvyavasàye bhramaviùayasyeva, anyathà bhrànta-bhràntij¤asaïkaràpattiþ na tu ÷abdàrtho 'numànasya viùayaþ tasyàsiddhatvenàjanakatà smçtyavyàpakatvàt / sa ca vedo nityamanumeya evànumitàdevàrthamavadhàrya smçtipraõayanasambhavàt / nanvàsaüsàramapañhitasya na vedatvaü utpattito 'bhivyaktito mauni÷rlokavadabhipràyato vànupårvãhãnavarõamàtrasya nirarthakatvàt / j¤ànajanakasamabhivyàhàrasyànekatve vi÷eùànanumànà¤ceti cet / na / smçtyarthaj¤àpakatvenaiva j¤àtasya vedasya smçtyarthànubhàvakatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 475) na hi ÷àbdabodhe niyatapadànupårvã hetuþ, vyabhicàràt / padasya varõàvi÷eùànupårvãniyame 'pi tattadvarõànupårvãkapadavi÷eùatvena hetutvaü hasta-karàdipadànàü pratyekaü vyabhicàràt / kintvavyabhicàritadarthaj¤àpakatvena j¤àtasya làghavàdàva÷yakatvàcca, tadarthaj¤àpakatvaj¤ànàrthameva kvacidvarõakramasvaravi÷eùàõàmupayogaþ / ata eva varõalopàdau ku÷amànayeti sakàrasandehe lipàvuccàraõe và hasta-karasandehe 'pi vàkyàrthabodhaþ / nanu kramikapadavattvaü vàkyatvam / na càtra padakramaþ, anuccàryamàõatayoccàraõàdhãnasya yugapadanumãyamànatayà budyadhãnasya và tasyàbhàvàditi cet, na hi kramikapadavattvaü vàkyatvaü, gaurava ityàdàvabhàvàt kintu vi÷iùñàrthapara÷abdatvaü taccàtràpyastyeva / athànuccàryamàõasya na vàkyatvaü na và arthànubhàvakatvamiti cet, na, lipyanumitànàmapi vàkyatvàt arthabodhakatvàcca, lipitulyà ca smçtiþ / ki¤ca vàkyamuccàryate na tåccàraõàdvàkyatvaü, anyathà vàkyamuccàrayetyatrànanvayàpattiþ, anuccàritamauni÷rloka÷ca vàkyaü na syàduccàraõada÷àyà¤ca vàkyatve vàkyasyàsattvameva syàt ekadà tàvatpadànàü uccàraõàbhàvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 478) na ca kçta-kriyamàõa-kariùyamàõoccàraõasya vàkyatvaü, samudàye pratyekasyàbhàvàt / tasmàdarthavi÷eùaj¤àpakatvenaiva j¤àtàdarthavi÷eùadhãþ / ata evàsti vahniliïgamiti÷abdàt pratãteþ dhåme vahneranumànaü, na tu tadarthaj¤àpakatvena j¤àtàt padàdarthaj¤ànamàtraü syàt na tu saüsargadhãþ, ghañaþ karmatvamànayanaü bhàvanà tadbodhakamiti j¤àne 'pi ghañamànayetivàkyàdivànvayabodhàbhàvàt / eva¤cànvayaprakàrakarmatvàdyupasthàpakavibhaktyàdimatpadavi÷eùasya tadutthàpitàkàïkùàde÷ca j¤ànaü vàkyàrthadãheturato na tairvinà j¤àpakatvamàtreõa j¤àtàdarthadhãþ, hasta-karàdisandehe ku÷amànayetyàdau vibhaktyàdij¤ànàdeva vàkyàrthànubhava iti, maivaü, na hi tattadvibhaktyàdimatpadavi÷eùatvena vàkyàrthadhãhetutvaü, ananugamàt, kintu ghañaþ karmatvamityàdyanvayavirodhipadàjanyapadàrthopasthitistathà sà cehàpyasti / vastutastu nànàpadàt padàrthopasthityanantaraü vàkyàrthabodhe tathaiva sàmàgrã anumitavedàdvàkyàrthànubhave vilakùaõaiva sà smçtyarthaj¤àpakatvenaiva j¤àtasya smçtyarthànubhàvakatvàt dharmigràhakapramàõena tasya tathaiva siddhatvàt / tave÷varasyevà÷arãrasya kartçtve / ata eva varõapada vibhaktyàdivi÷eùaghañitatvenàj¤àtasyàkhaõóasya sakhaõóasya và vàkyàrthànubhàvakatvàt padàrthasthanãyastasya vàkyàrthastatra varõasamåhaþ padaü padasamåhovàkyamityatràpi tato grahaþ pramàõa÷abdatvamàtreõa tasya siddheþ anyathà këptahetuü vinà so 'nubhàvaka ityàdau tadasiddhàvà÷rayàsiddhiþ siddhau và bàdhaþ tena vinaiva sarvànupapattiü paribhåya tadanubhàvakatvasya dharmigràhakamànasiddhatvàt / ata eva kvacit stuti-nindàbhyàü kalpitavidhi-niùedhakavedàrthamadhigatya pravçtti-nivçttã / anyathà vidhi-niùedakànàü nànàprakàrakatvena vibhaktyàdivi÷eùavat padasyànumàtuma÷akyatvàt na tator'thadhãþ syàt / tathàpi vaktçj¤ànànumànànantaramivànumitànumànàdeva vàkyàrthasiddhalaukikavàkyavadvedasyànuvàdakatvaü syàditi cet, na, dharmigràhakamànena smçtyarthaj¤àpakatayà j¤àtàt sambhåtasàmagrãkatvenàbhàvàt, anumànasya vyàptyàdij¤ànàpekùitatvena vilambitatvàt / na ca vedasyàpi yogyatàdij¤ànàpekùitatayà vilambaþ, tannirapekùabodhakasyaiva dharmigràhakamànasiddhatvàt yogyatàdi vi÷iùñasyaivànumànàdvà, evaü maïgalàcàrasyàvigãta÷iùñàcàratvena kartavyatàmanumàya sà kartavyatà vedabodhità alaukikàvigãta÷iùñàcàrakartavyatàtvàditi tadbodhakatvenànumitavedàt kartavyatàdhãstataþ pravçttiþ / nanu sa àcàrovedabodhitakartavyatàkaþ tàdç÷àcàratvàdityanumitavedàt tatkartavyatàdhãþ, vibhaktyàdikavinànumitavedàt tatkartavyatàj¤ànàbhàvàt maïgalamàcaredityevaüråpasya ca vedasya nànumànaü tathà vyàptyabhàvàt, tasmàt tasya kartavyatàmanumànaya tadbodhakavedànumànaü, prathamaü kartavyatàj¤àne 'pi vedànumànaü avinàbhàvàt / na ca tata eva pratyakùavedànumànaü, pratyakùatve ucchedànupapatteþ ÷àkhàntaravat / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 487) yattu aùñakàþ kartavyàþ kàryà aùñakà ityevaü råpameva vàkyamanumeyaü upasthitatvàt, eva¤ca tatraivàrthe pratipuruùamanyànyavedànumànaü, pratyakùatve ucchedanupapatteþ ÷àkhàntaravat / yattu aùñakàþ kartavyàþ kàryà aùñakà ityevaü råpameva vàkyamanumeyaü upasthitatvàt, tatraivàrthe pratipuruùamanyànyavedànumànaü na doùàya ekàrthànekapadopasthitau vànekavàkyànumànameveti, tanna, àcàrato vedànumàne maïgalamàcaredityàdyanyataropasthitau niyamàbhàvàt / anekavedakalpane ca svànubhavavirodhaþ, manusmçtimåla¤cànekaü vàkyaü nàva÷yakamiti kathamàdhuniko 'nekamanuminuyàt / na ca smçtyarthabodhakovedaþ smçtisadç÷a evànumeyaþ niyamataþ smçterupasthitatvàt iti vàcyam / tadarthasmçterapi nànàprakàrakatvàt tasya ca pradoùàdau anuccaritavedasyeva vedatvaü ÷rotragrahàõàrhatayà ca ÷abdatvaü vàkyatvamarthabodhakatvàdityetadeva yuktaü smçtyàcàreõa cànumitau vedor'thaü bodhayatãti pårvapårveõànumitavedàt uttarottarasmçtyàcàràviti nàndhaparamparà ÷abdàrtha÷aktigrahavat svataþ pramàõamålakatvàt / tasmànnityànumeyatvaü vedasya na tåccheda iti / atrocyate / ucchinnavedàdarthaü pratãtya smçtyàcàrayorupapatteþ na sàmagùantarakalpanaü ata eva nà÷rayàsiddhibodho và smçtyàcàrànumitavedasyàsmàbhirabhyupagamàt / idànã¤ca smçterarthaü pratãtyàcàrà¤ca kartavyatàmanumàya pravçttiþ / na caivaü kiü vedeneti vàcyam / tulyatvàt avinàbhàvàcca tatkalpanaü tulyaü tathàca smçtyàcàrayorvedajanyànubhavamålakatvànumànàdeva pakùadharmatàbalàt pratyakùavedamålakatvasiddhiþ / anyathà tasyànubhàvakatvàbhàvena målatvànupapatteþ / tasmàt smçtyàcàrànumito vedaþ pratyakùo 'dhyayanaviùaya÷ca vedatvàt saümatavat, anyathà sàmagrayantarakalpane gauravaprasaïgaþ / nanu stuti-nindàrthavàdena kalpitàt vidhi-niùedhakavàkyàt kathamarthamavagamya pravçtti-nivçttã, na hi tatra varõa-pada-vibhakti-vidhipratyayakramavi÷eùàõàmanumànaü sambhavati, vyabhicàràditi cet, na, stuti-nindàvàkyàbhyàü pravçtti-nivçttiheturartha eva kalpate / làghàvàt / na tu vidhàyaka-niùedhakavàkyaü gauravàt uktadoùàcca, yatra càrthavàdàdeva tadarthàvagamaþ ``tarati mçtyumi''tyàdau tatra na kalpanàpi / atha tasyàdhyayanaviùayatve ÷àkhàntaravat bahubhirmeghàvibhiràdhyàtmika÷aktisampannairghiyamàõa÷àkhàyà ucchedàsambhava iti cet, na, ekasya na sakala÷àkhàdhyayane ÷aktirityekenevàparairapi tadanadhyayane ÷àkhocchedasambhavàdekànàdhãtàyà aparàdhyayanaviùayatvaniyame mànàbhàvàt / yadyapi vedasahasra÷àkhàvido vyasàdayaþ santyeva, tathàpyadhyayanàbhàva eva ÷àkhoccedaþ / nanu ÷àkhocchede varõa-padavàkyahàni÷aïkayà pratyakùavedàdapi vàkyàrtha-prayogayorani÷caye vaidikavyavahàramàtraü lupyeteti cet, na, ÷råyamàõamàtrasyaiva mahànajaparigçhãtatvàt tanmàtrabodhitàïgatikartavyatayaiva ÷iùñairanuùñhãyamànatvàcca tadarthani÷cayàt / na ca ucchinna÷àkhàbodhitekartavyatà÷aïkayà ekasminnapi karmaõyanà÷vasaprasaïgaþ, nànà÷àkhetikartavyatàpåraõãyatvàt tasyeti sàmprataü, santi hi tattatkarmaõi nànà÷àkhàbodhitasakaletikartavyatàbodhanàyainameva kàlakramabhàvinamanà÷vàsama÷aïkamànairmarùibhiþ praõãtà mahàjanaparigrahãtàþ smçtayaiti nànà÷vàsaþ / anyathà ekasya sakala÷àkhànavagamàt ÷àkhàntarabodhitetikartavyatàsaü÷ayenaika÷àkhàto nàrthani÷cayaþ syàt / yattu vibhaktyàdimattatpadànàü tatsamudàyànà¤ca pratyakùatvanteùñhapi ka÷cidvedaþ tatràyaü samudàyo veda ityani÷caya eva nityànumeyàrthaþ, vedatvaü và tatrànumeyamiti, tanna pratyakùavedàtiriktavàkye tadabhiyuktànàü mahàjanànàü vedatvàbhàvani÷cayàt / ata eva vedatvaü tatranànumeyaü bàdhàt vi÷iùya pakùàj¤ànà¤ca dharmavedanàjanakatva¤ca vedatvaü nànumeyaü tajjanakatvasya pratyakùatvàt, nàdhyayanaviùayatvaü tadabhàvàt, najàtiranabhyugamàditi / (Bibl. Ind. 98, IV,1, p. 498) syàdetat / smçtyàcàrayorvedamålatve tatrocchedàdivivàdastadeva tvasiddhaü, tathà hi vedasamànàrthà mahàjanaparigçhãtà ca smçtiþ svàrthosthityanantaraü smçtyarthànubhàvakavedànumàne liïgaü tathàca pràthamyàt sàdhyaprasidhyarthasupajãvyatvà¤ca smçterevàpårvàdivàkyàrthaj¤ànamastu kiü vedana tadarthasya smçtita eva siddheþ apårvasyàpi ÷abdaikagamyatvena smçtitoj¤àtasya j¤àpakatvenànuvàdakatàpatte÷ca, sà ca smçtyantaràdityanàdireva smçtidhàràva÷yikã / anyathà manusmçteþ pårvantavàpi vedànumànaü na syàt / sarvà ca smçtiþ smçtijanyavàkyàrthapramàjanyatvena mahàjanaparigrahãtatvena ca pramàõamiti nàndhaparamparà, pratyakùà ca smçtiþ smçtimålaü nànumità anumitavedavattasyànanubhàvakatvàt / vedàrthasmçtitàprasiddhistu pratyakùavedamålasmçtisàhacaryeõa bhramàt pratyakùavedàbodhitalobha-nyàyamålasmçtàviva tàntrikàõàü liïgàbhàsajanyavedamålakatvaü kalpayati / atha smçtiriva tadvedamålakatvaprasiddhirapi mahàjanaparigrahãtà eva¤ca sà vedamålatvanibandhanà avigãtamahàjanaparigçhãtavedamålatvaprasiddhitvàt pratyakùavedamålasmçtau tatprasiddhivat, evaü vedàrthatàprasiddhirapi / anyathà mahàjanaparigçhãtànàdare veda-smçtyorapi pràmàõyaü na syàditi cet, na, yåpahastyàdismçtestatprasiddhau vyabhicàràt, këptalobhàdita eva tatsambhavàt vicàrakàõàü vipratipatte÷ca tatra tatprasiddhau vigànaü mahàjanànàmiti cet, na, atràpi målàntarasambhavàdviprattipatte÷ca vigànameva teùàü / ata eva smçtãnàü nyàyamålatve sambhavati vedamålatvaprasiddhàvapi na vedamålatvaü / na ca vedamåle 'yamiti kçtvà smçtermahàjanaparigrahàt tanmålatvaü, vedamåleyamiti prathamaü j¤àtuma÷akyatvàt ÷akyatve và kimanumànena / na ca vedamålatvena prakàreõa mahàjanaparigrahaþ, asiddheþ manvàdismçtitvena pårvamahàjanaparigraheõottarottareùàü parigrahàdanuùñhànàdyupapatteþ, evaü holàkàdyàcàre 'pi vedaliïgenaiva kartavyatàj¤ànopapatteþ kiü vedena, tadarthasya liïgàdevopapatteþ / avigãtàlaukikaviùayaka÷iùñàcàrasya vedamålatvadar÷anàt vedànumàne càvigãta÷iùñàcàratvena bhojanàdyàcàro 'pi vedamålaþ syàt, vedaü vinàpi tatkartavyatàdhãsambhavàt na tadarthaü veda iti ihàpi tulyam / acàra-kartavyatànumànayoranàditvenàcàràõàü kartavyatvànumànamålakatvàt nàndhaparamparà / na ca pårvànumànasàpekùamuttarànumànamiti svatantrapramàõamålakatvàbhàvàt sà, vyàpti -pakùadharmatàvattvena sarveùàü svatantrapramàõatvàt / nàpãtarapràmànyàdhãnaü sarvasya pràmàõyamiti na nirapekùatvaü, pratyakùàderapi tathàtvàpatteþ / etena vivàdapadamàcàro nirapekùapramàõamålakaþ avigãtamahàjanàjàratvàt pratyakùavedamålàcàravaditi nirastaü / anumànasya nirapekùapramaõatvàt pramàõamålatvanaiva hetorupapatteþ nirapekùatvasya gauraveõàprayojakatvàcca / na ca sàpekùatvena na pramàõatà, vyàptyàdisattvàt / na ca sàpekùatvena na pramàõatà, vyàptyàdisattvàt , / anyathà pramàõe nairapekùasya vaiyarthyàt / na càcàre vedamålatvaprasiddhestadanumànaü, asiddheþ vyabhicàràdanyathopapatte÷ca / na ca vedamålatvenaiva mahàjanaparigrahàttathà, na hi vedamålo 'yamiti kçtvà mahàjanànàü tatparigrahaþ, vedamålatvasya prathamaü j¤àtuma÷akyatvàcchakyatve và kimanumànena / na ca vedamålatvenaiva mahàjanaparigçhãto 'yamàcàra iti j¤àtvà tatra mahàjanaparigrahaþ, gauravàdasiddhe÷ca / pårvamahàjanaparigrahàdevottarottareùàü parigrahàdanuùñhànopapatteþ / tàdç÷asmçtyàcàrayorvedamalatvena vyàptervedasiddhiriti cet, na, asambhavanmålàntaratvasyopàdhitvàt / anyathà lobha-nyàyamålasmçterapi vedamålatvaprasaïgaþ / astu và smçtyàcàrayoranàditvaü / na càcàràt smçtiþ smçteràcàra ityandhaparamparà målabhåtapramàõàbhàvàt iti vacyam / smçtyàcàrayorubhayorapi pramàõatvàt / anyathà na tato vedànumànamapãti / ucyate / pralaye pårvasmçtyàcàrayorucchedàt sargàdau nityasarvaj¤e÷varapraõãtavedamålatvaü smçtyàcàrayoþ / anyathà målàbhàvenàndha-paramparàprasaïgaþ / na ca manvàdãnàmatãndriyàrthadar÷itvaü, tadupàya÷ravaõàdestadànãmabhavàt / pårvasargasiddhasarvaj¤amanvàdaya eva te iti cet, na pramàõàbhàvàt / smçtyàcàrayoþ pramàõamålatvameva tatkalpanamiti cet, na, pratisargaü teùàmanyonyatvakalpane gauravamityekasyaiva nityasarvaj¤asya kalpanàt / na ca smçtaya eva tatpraõãtàþ, tàsàü manvàdikartçkatvena smçtau bodhanàt smçtàveva smçtãnàü vedamålatvasmaraõà¤ca / eva¤ca smçtyàcàrayormahàjanaparigrahàdvedamålatvasàdhakamapi bhagavati pramàõam / ata eva ``pratimanvantara¤caiùà ÷rutiranyà vidhãyate'' ityàgamo 'pi / eva¤ca pårvaü pratyakùamålàveva smçtyàcàrau, agre ca kàlakrameõàyuràrogya-bala-÷raddhà-grahaõa-dhàraõàdi÷akteraharapacãyamànatvàt tadadhyayanavicchedana ÷àkhocchedàt smçtyàcàrabhyàmeva kartavyatàmadhigatya pravçttiþ / nanvevaü smçtirastu vedamålàmaïgalàdyàcàrastvã÷varàdeva bhaviùyati ghaña-lipyàdisampràdayavaditi cet, na, bahuvyàpàraghañitasya tattadàcàrasya gurutvena maïgalamàcaredityàdivàkyasyaiva làghavena kalpanàt / na ca maïgalàdipada÷aktigrahàrthe tadupapatteþ / ata eva yatra vacanamàtràt parapratipattistatra nàcàraþ parãkùakàõàü, tasya ca vedatvaü ne÷varapraõãtatvena ÷aktigrahaõàrthatadvacane vyabhicàràt, kintu tàdç÷àcàràsya vedamålatvaniyamàditi / syàdet, pralaye satyevameva tat sa eva tu nàsti pramàõàbhàvat iti cet, na, kàla-kapàlànyàvçttighañapràgabhàvaþ kàryadravyànàdhàràdhàraþ kàryadravyànadhikaraõakàryàdhikaraõavçttirvà abhàvatvàt àkà÷avçttyanyonyàbhàvavaditi vçttapralayasàdhanàt / evameva ghañadhvaüsaü pakùãkçtyàgàmipralayasàdhanam / yadvà ghañaþ kàryadravyànadhikaraõakàryàdhikaraõavçttidhvaüsapratiyogã kàryatvàcchabdavat / yadvà kàryadravyatvaü kàryadravyànadhikaraõakàryàdhikaraõavçttidhvaüsapratiyogivçtti kàryamàtravçttitvàt ÷abdatvavat / yadvà ekakàlãnàþ sarve paramàõavaþ samagrãpàdeyaprabandha÷ånyà àrambhakatvàt naùñapavanàrambhakaparamàõuvat / sarvatra pakùatàvacchedakàvacchinnaü sàdhyaü pratãyate iti ekakàle ÷ånyate labhyate / na ca pavanaparamàõånàmapi pakùatvenàü÷ataþ siddhasàdhanaü, pakùadharmatàbalalabhyasàdhyàpratãteþ, abhedànumànavacca pakùasya dçùñàntatvàvirodhaþ / yadvà paramàõavaþ kàryadravyànadhikaraõavçttikàryavantaþ nityadravyatvàt àkà÷avat, bhågolakasantàno 'yaü bhågolakasantànànadhikaraõavçttidhvaüsapratiyogã kàryatvàt ghañavat / yadvà etatkarmàtiktàni karmàõi etatpratibandhakapratibadhyàni karmatvàt etatkarmavat / na càtra vyabhicàra÷aïkà, sarveùàmevaüråpatvàdanevambhàve ca svabhàvapracyavàt / anyathà niyame 'pi niyamàntaràpekùàyàmanavasthiteþ / àgamo 'pyamumevàrthaü saüvatadãti kçtaü prasaktànuprasaktyà // _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 1) vidhivàdapårvapakùaþ àcàramålatvaü vedasya pravartakaj¤ànajanakatvena bhavatãti pravartakaj¤ànaü niråpyate / tatràbhidhà-saïkalpàpårva-bhàvanàj¤ànaü na pravartakaü, tasmin satyapi apravçtteþ asatyapi pravçtte÷ca / kàryatvaj¤ànaü pravartakamiti guravaþ / tathà hi j¤ànasya kçtau janyàyàü cikãrùàtiriktaü na kartavyamasti tatsattve kçtivilambohetvantaràbhàvàt, cikãrùà ca kçtisàdhyatvaprakàrikà kçtisàdhyakriyàviùayecchà pàkaü kçtyà sàdhayàmãti tadanubhavàt, sà ca svakçtisàdhyatàj¤ànasàdhyà icchàyàþ svaprakàrakadhãsàdhyatvaniyamàt / ata eva svakçtisàdhye pàke pravartate, na tviùñasàdhanatàj¤ànasàdhyà svakçtyasadhye cikãrùàpatteþ, svakçtyasàdhyatvaj¤ànaü pratibandhakamiti cet, na, tadabhàvakàraõatve gauravàt / athàbhàva ubhayasiddhaþ kçtisàdhyatàdhãrasiddhetyato na làghavàvasara iti cet, na, yatra ÷abdàdanumànadvà daivàt sà tatra làghavàvatàràdicchàyàþ svaprakàrakaj¤ànasàdhyatvaniyamena kçtisàdhyatvaj¤ànasyàva÷yakatvàcca janakaj¤ànaü vighañayata eva j¤ànasya pratibandhakatvàcca / vyàptij¤ànavighañanadvàrà anumitipratibandhakànaikàntikaj¤ànavat / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 23) anyathà svakçtyasàdhyatvàniùñasàdhanatvopekùaõãtvaniùphalatvaj¤ànaü pratibandhakaü kriyàj¤ànameva pravartakaü kalpeta / nanu sanodhàtvarthagocarecchàvàcitvàt làghavà¤ca kçtàvicchà cikãrùà sà ca vçùñàviveùñasàdhanatàj¤ànàditi cet, na, vahninà sàdhayàmãtivat kçtyàsàdhayàmãtãcchàyàþ kçteþ pårvamanubhåyamànàyàþ sanantàvàcyatvena gauraveõa ca pratyàkhyàtuma÷akyatvàt / ki¤ca pàkaü cikãrùatãtyatra pràdhànyena pàkasyecchàviùayatvamanubhåyate na tu kçteþ, dhàto÷ca sanpratyayàbhidheyecchàprakàravàcitvaü, odanaü bubhukùata ityatra bhojanavi÷eùyatayaudanasyecchàviùayatvànubhavàt / iùñasàdhanatvena vçùñàviva kçtàvicchàsambhave 'pi kçtãcchà na pravartikà kintu svakçtisàdhyecchaiva, ghañaü jànàti cikãrùati karotãj¤àna-cikãrùà-kçtãnàmekaviùayatvànubhavàt / atha yadi kçtyà sàdhayitumicchà sà tadà cikãrùitasya pàkasyànyataþ siddhau sà nàpagacchet, na hyupàyavi÷eùasàdhyatvenecchopàyàntaràdhãnaphalalàbhena nivàryate, prãtyà dhanalàbhe 'pi pratigraheõa tallipsàyà anivçtteriti cet, na, svaviùayasiddhatvasya phalecchàvicchedasya copàyecchàvirodhatvàt / asti ca tatra pàkaudanayoþ siddhatvaü, anyaudanecchàyàü pàkacikãrùà bhavatyeva, pratyutàsiddhatvàt kçtàvevecchà na vicchidyeta yadi kçtiviùayasiddhatva-phalecchàvicchedau na virodhinau / prãtyà dhanalàbhe ca tadadhikadhanecchà na vicchidyate tasyàsiddhatvàt tatphalecchàyà÷ca sattvàt dhanamàtràrthina÷ca prãtyà dhanalàbhe 'pi pratigraheõa tallipsà nàstyeva dhanamàtrasya siddhatvàt / ki¤cidvi÷eùasiddhyaiva hi sàmànyecchàvicchedaþ / anyathà sakalasvaviùayasiddherasambhavena tadvicchedo na syàdeva / vastutastu kriyànukålà kçtiriùñopàya iti j¤àne kriyàyàþ kçtisàdhyatvamiùñopàyatva¤ca bhàtaü kriyàdvàraiva kçteriùñasàdhanatvàditi tadbodhàt kçtàviva kçtisàdhyatvena kriyàyàmapi saiveccheti cikãrùàyàü kçtisàdhyatvaprakàranaiyatyamataþ kçtisamànaviùayacikãrùàtvena cikãrùàyàþ kçtikàraõatvaü na tu kçtãcchàtvena bhinnaviùayatayà gauravàt / tathàpi yena råpeõa yasyeùñasàdhanatvaü tena prakàreõa tatrecchà yathà svakedàravçùñitvena iùñasàdhanatvàt tathaivaicchà tathà kçtisàdhyatvena pàkasyeùñasàdhanatvamataþ kçtisàdhyatvena tatrecchà bhavatãti, kçtau kçtiviùaye và cikãrùàyàü na vçùñãcchà, vilakùaõasàmagrayantarakalpanamiti cet, bhavedevaü, yadi kçtisàdhyatvena pàkasya odanasàdhanatà syàt, na caivaü gauravàt kintu pàkatvena, sa tu kçtiü vinà netyanyadetat / vahninà sàdhayàmãtivat kçtyà sàdhayàmãtãcchà iùñasàdhanatàj¤ànàdeveti cet, tarhi tatra vahnisàdhyatàj¤ànavadatràpi kçtisàdhyatvaj¤ànaü kàraõamàva÷yakaü kçtau cànubhavasiddhacikãrùàdhãnatatvaü vi÷eùaþ tena pràõapa¤cakasa¤càre jãvanayonikçtisàdhye na pravçttiþ, anyathà kçtisàdhyeùñasàdhanatàpakùe 'pi tatra pravarteta / nanu cikãrùàdhãnatvasyopalakùaõatve upalakùyamàtragatànatiprasaktadharmàbhàvàt kçtimàtrasya càtiprasaïgàt tattatkçtivi÷eùà upalakùyàþ tathàca tadananugamàt pravçttyananugamaþ, vi÷eùaõatve cikãrùàyàü pravçttau ca cikãrùàj¤ànakàraõatve gauravaü pramàõàbhàva÷ca / ki¤ca cikãrùàsàdhyàvasthàyàþ kçteþ siddhàvasthasàdhanatvavirodhena kçtisàdhyatà pàkàdau na j¤àyeteti cet, na, asti hi kçtivi÷eùomànasapratyakùasiddhojãvanayoniprayatnavyàvçtta÷cikãrùopalakùyaþ yatra cikãrùàkàraõatvagrahaþ sa ca tava jàtiråpo mama tvanugatakàraõopàdhiråpaþ, eva¤ca cikãrùàdhãnatvenànugatena kçtivi÷eùàõàmupalakùyàõàü anugatatvamapi / yathà gotveõa tañasthe nopalakùità mahiùyàdivyàvçttadhànakarmavyaktivi÷eùàþ dhenupadenocyate na tu gotvamapi, tathà cikãrùàpi, evaü jãvanayoniyatnavyàvçttakçtivi÷eùàõàü kçtitvena j¤ànaü kàraõamiti nànanugamaþ / nanu kçtisàdhye na kçtirvi÷eùaõamasattvàt sattve và kçtau satyàü j¤ànaü j¤àne ca kçtirityanyonyà÷rayaþ, nopalakùaõamatiprasaïgàditi cet, na, kçtirhi j¤àne viùayatayà vi÷eùaõameva sàdhye ca paricàyakatayopalakùaõaü anyathà iùñasàdhane 'pãùñaü na vi÷eùaõamasattvàt nopalakùaõamatiprasaïgàt, liïgaj¤ànàdau và kà gatiþ / nanvevaü ÷rame 'pi cikãrùà syàttasyàpi cikãrùàdhãnakçtisàdhyatvàt atra vadanti / ÷ramastu bhojanàdikriyàsàdhyo na tatkçtisàdhyaþ acikãrùitatvàt kçteþ svadhvaüsasàkùàtkàràtirikte cikãrùàviùayamàtre janakatvàt, na hi bhojanacikãrùàviùayamàtre janakatvàt, na hi bhojanacikãrùàdhãnakçtyà gamanaü sàdhyate iti kecit, tanna, gurutarabhàrottolane kçtyasàdhye bhramàt pravçttasya nigaóani÷caladehasya và kçtau satyàmuttolana-calanakriyànutpàde 'pi ÷ramànubhavàt kçtereva kàraõatvàt / na tu tajjanyakriyàyàþ sukhe vyabhicàràcca / na hi sukhaü kçtikàraõacikãrùàviùayaþ, upàyacikãrùàjanyà hi kçtiþ na tu sukhacikãrùàjanyà / cikãrùàjanyakçtisàdhyatvaü na ÷rame dveùayoniprayatnàdapi tadutpatterityapare / tanna / ÷atrubadhasyeùñasàdhatanatvena cikãrùàjanyakçtisàdhyatvàt dveùasya yatnàjanakatvàt, dveùasiddhistu ÷atruü dveùmãtyanubhavabalàt / yattu ÷ramaþ kçtitvena kçtisàdhyo na cikãrùàdhãnakçtitvena, yadyacikãrùi'tepi ÷rame cikãrùàdhãna kçtitvena kàraõatà syàt tadà cikãrùitameva bhojanaü kçtyà sàdhyate nàcikãrùitaü gamanàdãti na syàt, ÷ramavaïgamane 'pi tajjanyatvaprasaïgàt, bhojanàdi÷ca cikãrùàdhãnakçtivi÷eùàt, sa hi kçtimàtraü vyabhicàrati jãvanayokçtestadanutpàdàt / yadvà ÷ramo na bhojanakçtisàdhyaþ kintu tannirantarotpannajjãvanayoniprayatnàdeveti / tanna / na hi / kçtitvena tacchramajanakatvaü, nàpi kçtyantaràdeva ÷ramotpattiþ, jãvanayoniprayatne satyapi bhàrodvahanàdikamakurvatastàdç÷anamànanubhavena tasya ÷ramàjanakatvàt tasmàt bhojanàdivat ÷ramavi÷eùaõàmapi bhojanàdikçtisàdhyatvamananyagatikatvàt / suptasya svedàdyanumitaþ ÷ramaþ tajjanya iti cet, na, svedàdeþ ÷ramànyahetukatvàt anyathà jàgare 'pi tadanuvçttau ÷ramànuvçttiprasaïgàt iti maivaü svecchàdhãnakçti÷eùaõatvàt, ÷rama÷ca niyamato 'nyecchàdhãnakçtisàdhyaþ ÷rame duþkhatvenecchàvirahàd ata evànyecchàjanyakçtisàdhyatvena ÷ramo nàntarãyaka ityucyate / svacikãrùàdhãnatvantu na kçtau vi÷eùaõaü gauravàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 60) anye tu kçtigataü dharmàntarameva udde÷yatvaü tadvi÷iùñakçtisàdhya÷ca na ÷ramaþ acikãrùitatvàt kintu kçtimàtrasàdhyaþ / ata eva kaùñaü karmetyanubhavolokànàü / evaü cikãrùàyàü mamaikaü kçtisàdhyatvaü prayojakaü tava tu kçtisàdhyatve satãùñasàdhanatvaü sukhatvaü duþkhàbhàvatva¤ceti catuùñayaü, icchàprayojakantu mama sukhatvaü duþkhàbhàvatva¤ceti dvayaü, vçùñisàdhnatvena tatrecchà sàdhanatvasyecchàvirodhitvàt / tava tu cayaü, viùabhakùaõe tu kçtisàdhyatve 'pi balavadaniùñasàdhanatvena cikãrùà nàstãti kçtau cikãrùàjanyatvaü vi÷eùaõamiti ka÷cit, tattucchaü, evaü hi viùabhakùaõaü kçtisàdhyameva na syàt jãvanayonikçte stasyànutpatteriti vyarthaü vi÷eùaõam / syàdetat iùñasàdhanatàbhramàd viùabhakùaõe caityavandane ca cikãrùàjanyakçtisàdhyatvamasti j¤ànaprayuktatvàt kàryatvasya tathàca sa¤jàtabàdho 'pi tatra kàryaü tvaj¤ànàt pravarteta tathà tçpto 'pi bhojane / nanu svakçtisàdhyatànubhavastathà, anyatheùñasàdhanatàsmaraõe viùabhakùaõe 'pi pravarteta, na ceùñasàdhanatàj¤ànaü vedovànubhàvakamastãti cet, na, vastutastatra kçtisàdhyatve liïgàntareõàptavàkyena và tadanubhavasambhavàt liïgàbhàsàcchabdàbhàsàdvà apravçttiprasaïgàcca, bhedàgrahavàdinastacca tava tadanubhavàbhàvàt, maivaü, svavi÷eùaõavattàpratisandhànajanyaü hi kàryatàj¤ànaü pravartakaü tathà hi kàmye puruùavi÷eùaõaü kàmanà tataþ kàmyasàdhanatàj¤ànena yàga-pàkàdau kàryatàj¤ànaü, nitye ca kàla-÷aucàdi svavi÷eùaõaü, tathàcaitatsandhyàyàmahaü kçtisàdhyasaüdhyàvandanaþ saüdhyàsamaye ÷aucàdisvavi÷eùaõaj¤ànajanyaü, taduktaü, sa ca kàryavi÷eùaþ puruùavi÷eùaõàvagataþ pravçttiheturiti / saüjàtabàdhasya ca viùabhakùaõe caityavandane ca bhramada÷àyàmiva neùñasàdhanatàj¤ànamasti yena tajjanyakàryatàj¤ànàt pravarteta tçptasya ca kàmanàviraheõa iùñasàdhanatàj¤ànàbhàva na tathà bodhaþ / anye tvàtmano jãvitvapratisandhànajanyaü ÷rame kçtisàdhyatàj¤ànaü sambhavatãti jãvanavyatiriktatvaü svavi÷eùaõe vi÷eùaõamiti, tanna, ÷rame svecchàdhãnakçtisàdhyatvàbhàvàt / iùñasàdhanatàliïgakaü kàryatàj¤ànaü pravartakaü ityapare, tanna, nitye tadabhàvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 79) nanu viùabhakùaõavyàvçttamiùñasàdhanatvameva kçtisàdhyatàj¤àne viùayatayà vi÷eùaõamastu svavi÷eùaõavattàj¤ànajanyatvàpekùayà laghutvàt / ki¤copàyaviùayà cikãrùà iùñasàdhanatàj¤ànasàdhyà upàyecchàtvàt vçùñãcchàvat / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 81) bhogacikãrùàyàü tadabhàvàvaprayojakamiùñasàdhanatvamiti cet, na, tavàpi svavi÷eùaõadhãjanyatvàbhàvena tatra tasyàprayojakatvàt / kçtihetucikãrùàyàü tat prayojakaü, na ca bhogacikãrùà tathà, upàyacikãrùàta eva kçtisambhavàt, iti cet, tulyamiti, maivaü, sàdhyatva-sàdhanatvayorvirodhenaikatra j¤àtuma÷akyatvàt / asiddhàvasthasya hi sàdhyatvaü siddhatàda÷àyàü tadabhàvàt siddhatàda÷àyà¤ca sàdhanatvaü asiddhàvasthàvataþ kàryànutpatteþ tathàca pàkàderasiddhatva-siddhatvaj¤àne sàdhyatva-sàdhanatvagrahaþ / na caikamekenaikadà siddhamamasiddha¤ca iti j¤àyate / na ca svaråpagatatàsàdhyatva-sàdhanatvayorato na virodha iti vàcyam / yadi hi svaråpanibandhanaü tadubhayaü tadà tatsvaråpaü sadaiva siddhamasiddha¤ca syàt, bhinnaniråpitatve 'pi tayoþ siddhatvàsiddhatve anavagamyàj¤ànàt, tasmàt samayabhedopàdhika eva tadubhayasambandhaþ pàke / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 86) idànãü sàdhyatvaü agre sàdhanatvaü j¤àyata iti cet, na, idànãmagrimapadàrthayornànàtvàdananugamena vyàptyagrahàt ÷abdena tathà pratipàdayituma÷akyatvàt gauravàcca / na ca kçtitaþ siddhamiùñasàdhanamitij¤ànàt cikãrùà, na hi siddhaü ka÷cit cikãrùati, kçteþ pårva kçtitaþ siddhamiti j¤ànàbhavàcca / na ca kçtisàdhyatvena pàkàderiùñasàdhatvàt sàdhanatvamapi sàdhyam / na hi kçtisàdhyatvena pàkasyaudanasàdhanatà, ityuktaü tasmàt kçta -kriyamàõavilakùaõaü kçtyanantarabhaviùyattàråpaü kçtisàdhyatvaü cikãrùàprayojakaü tàdç÷a¤ca sàdhanatvavirodhyeva / ki¤ca sàdhanatvasya siddhamàtradharmatvàt sàdhanatvaj¤ànamicchàvirodhi, na hi ka÷cit siddhamicchatãtyuktam / etena vçùñyàdàviùñasàdhanatàj¤ànamupàyecchàkàraõatvena këptamiti nirastam / kathaü tarhi svato 'sundare vçùñyàdivicchà, tatsàdhyeùñaj¤ànàditi gçhàõa / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 90) anye tu sukha-duþkhàbhàva-tatsàdhaneùñicchàprayojakamanugatamudde÷yatvaü puruùàrthapadavedanãyaü dharmàntaramasti anugatakàryasyànugatakàraõaniyamyatvàt / tadeva duþkha-tatsàdhanàdau cikãrùàprayojakamiti / na ca duþkhavirodhitvameva tathàstãti vàcyam / sahànavasthànaniyamavirodhasyàsambhavàt, badhya-dhàtaka bhàvasyaikasamaye samànàdhikaraõyàbhàvasya ca yatnàdi sàdhàraõyàditi / tanna / tadaj¤àne 'pi sukhatvaj¤ànàdicchotpatteþ, na hi sukhatve j¤àte dharmàntaraj¤ànaü vinà necchati, tathàtve svataþ prayojanahànyàpatteþ, tadeva hi svataþ prayojanaü tadavagataü sat svavçttitayeùyate / ki¤cànugatadharmakalpanàpi kàraõe / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 93) na ca sukhàdi icchàkaraõaü anàgatatvàt, kintu tadavagamaþ, tarhi sukhàdij¤àne tat svaråpasadevecchàprayojakamastviti cet, na, yathà hyudde÷yatvaü sukhaj¤ànàdiùåtpadyate anyataratvàt tçõàraõi-maõinyàyàdvà tathaivecchaiva jàyatàü, kçtisàdhyatva¤ca kçtau satyàü agrimakùaõe svaråpaü na kçtiü vinà, kùemasàdhàraõa¤caitat / kçtisàdhyatva¤ca na kçteþ pårvaü / nanu kçtau naùñàyàü sannapi dharmã na kàryaþ tathàca kathaü kàrye 'pårve kàmino 'nvayaþkùaõikatvena kriyàtulyatvàditi cet, na, yadvçttikàmyasàdhanatvaü tatra kàryatà buddheþ prayojakatvàt na tu kàryatàvi÷iùñasya kàmyasàdhanateti vyàptiþ / nanu pàkàdau kçtisàdhyatàj¤ànaü na pratyakùeõa kçtyanantaraü pàke sati kçtisàdhyatàj¤ànaü tasmin sati kçtirityanyonyà÷rayàt kçtisàdhyatotãrõe cikãrùà-kçtyorasambhavàcceti cet, na, pàko matkçtisàdhyaþ matkçtiü vinà asattve sati madiùñasàdhanatvàt daivàdyanadhãnatve sati madiùñasàdhanatvàdvà madbhojanavadityanumànàt svakçtisàdhyatàj¤ànaü yasya yadiùñasàdhanaü yatkçtiü vinà yadà na sambhavati tat tadà tatkatisàdhyaü iti vyàpteþ / asiddhasyeùñasàdhanatvàbhàvàt, balavadaniùñànanubandhitva¤ca liïgavi÷eùaõaü tena na madhu-viùasaümpçktànnabhojane vyabhicàraþ sàmànyatastasyàpi kçtisàdhyatotãrõe na vyabhicàraþ sàmànyatastasyàpi kçtisàdhyatvàt, atãtatàda÷àyà¤càtãtaudanecchàviraheõeùñasàdhanatvàbhàvàt / ata eva nidàghadånadehovarùati vàride toyadàtoyalàbhasambhàvanàyàü và saro 'vagàhane na pravartate iùñasantàpa÷àntisàdhanatoyasambandhasya svakçtiü vinàpi siddhipratisandhànena liïgàbhàvena svakçtisàdhyatvaj¤ànàbhàvàt / yadà ca matkçtiü vinà na sambhavatãti pratisandhatte tadà pravartate / yasya santàpa÷àntimamàtramiùñaü sa sato 'vagàhanasyeùñasàdhanatvameva na pratisandhatte upasthitavçùñito 'pi tatsambhavàditi ka÷cit, tanna toyasambandhatvena santàpa÷àntisàdhanatvaü tasya ca saro 'vagàhane 'pi sattvàt anyathà vçùñirapi tatsàdhanaü na syàt saro 'vagàhanàdapi tatsiddheþ / kàryasàdhanatva¤ca kçtisàdhyatve na liïgaü pàkàdivadodanàderapi pravçtteþ pårvaü kçtisàdhyatvaj¤àne hetvabhàvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 111) nanvevaü liïgaj¤ànameva pravartakaü astu pràthamikatvàt àva÷yakatvà¤ca / na ca làghavàt kçtisàdhyatvaj¤ànaü tathà, kçtisàdhyatànumitau tadà mànàbhàvena yugapadupasthityabhàvàt pravçttisàmagùànumitipravibandhà¤ceti cet, na, liïgaj¤àne kçtisàdhyatvàprakà÷e tatprakàrakacikãrùàyàü tasyàhetutvàt / ata eva liïgàntaraj¤ànamapi na pravartakam / nanu pàkàdiþ kçtaþ kriyamàõovà na pakùaþ tasya kçtisàdhyatve bàdhàt, nàpyanàgataþ, bhàvipàke mànàbhàvenà÷rayàsiddheþ, pàkatvaü bhaviùyadvçtti sàmànyatvàt gotvavat iti mànamiti cet, na, mànàbhàvena gotve 'pi tasyàprasiddheþ / pàkamàtraü pakùa iti cet, na, màtràrtho yadi pàkatvaü tadà bàdholiïgàsiddhi÷ca / sarvapàkaparatve ca tasya siddhabhàge bàdho 'nàgatabhàge cà÷rayàsiddhiþ / vartamànàdyudàsãnaþ pàkaþ pakùaþ pàkasàmànye ca kçtisàdhyatvaü na bàdhitamityapi na, siddhasya pakùatvaü nàsiddhasyetyanumiteþ siddhaviùayatve bàdhàt bhinnaviùayatve và siddhaviùayecchàpravçttyàdyanutpàdakatvàcca / kçta-kriyamàõasàdhàraõakçti sàdhyatvaj¤ànàdevàsiddhaviùayà cikãrùà kçti÷cotpadyate, ananyagatikatvena tathàkàraõasvabhàvakalpanàditi, cet, tarhi yàdç÷aü kçtisàdhyatvaü cikãrùàyàü prakàraþ tàdç÷aü j¤àne nàstãtyanyaprakàrakaj¤ànàdeva cikãrùà syàt / tathà ca liïgaj¤ànameva pravçttiheturastu pràthamikatvàt / yattu smçtapàke kçtisàdhyatvàsaüsargàgrahàtpravçttiþ sa càsaüsargàgrahaþ iùñasàdhanatàgrahàditi / tanna, smçtapàkasya siddhatvena tatra kàryatvàsaüsargagrahe 'numànabàdhàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 117) smçtapàkasya siddhatvaü tadà na gçhyate iti cet, tarhi smçtapàkasya siddhatvagrahe odanàrthã pàke na pravarteta, tatra pàkàdau siddhatvagrahàttadasaüsargagraha iti cetulyam / api ca smçtapàke kàryatvàsaüsargàdvidyamànàsaüsargàgrahàdvisaüvàdinã pravçttiþ syàt / ki¤caivaü siddhapàkaj¤ànàdaj¤àte 'siddhe pàke icchà-pravçttã syàtàmiti / atra bråmaþ / pàke kçtisàdhyatvaü siddhat siddhe bàdhàt anàgatapàkamàdàya sidhyati / pakùatàvacchedakadharmasàmànàdhikaraõyaü sàdhyamànasya liïgena sidhyatãtyanumàne këtvàt yathà prasiddhavahnibàdhe 'pi vahnimàtraü na bàdhitaü ityaprasiddho 'pi vahniþ sidhyati tathà prasiddhapàke kçtisàdhyatvabàdhe 'pi pàkamàtre na bàdhitamityaprasiddhaü pàkamàdàya tatsidhyati, aprasiddhayoþ pakùasàdhyayoþ siddhàvavi÷eùàt, tasmàt asiddhasya kvacit siddhe siddhe siddhasya ca kvacit / aprasiddhasya càsiddhe siddhistenànumà tridhà / anyathà kçtisàdhyeùñasàdhanatàpakùe 'pi pàkàdau kçtisàdhyatvaü kathamavagamyeta / ki¤ca tavàpãùñasàdhanatàj¤ànàt kathaü vçùñyàdàvicchà siddhatvasyecchàvirodhitvàt anàgatasya j¤àtuma÷akyatvàt / ata eva siddhàsiddhaviùayatvaniràsena sukhàdij¤ànàt phale 'pi neccheti na vçùñyàdàviùñasàdhanatàpi / na ca vçùñyàdisàdhyeùñaj¤ànàt vçùñyàdàvicchà, icchàyàþ siddhàsiddhavçùñyàditatphalaviùayatvavikalpagràsàt / atha sàmànyalakùaõapratyàsattyà vçùñyàditvena sukhàditvena ca siddhàsiddhavçùñyàdi-tatphalaviùayakaü j¤ànamutpannaü tena siddhaü virodhinaü tyaktva asiddhaviùayecchotpadyate, yadi ca sàmànyalakùaõà nàsti tadà yena råpeõeùñasàdhanatvagrahaþ tena råpeõa j¤àte siddhe vecchotpadyate, anvayavyatirekàbhyàü tàdç÷aj¤ànasya tàdç÷ecchàjanakatvàvadhàraõàt sukhecchàyàmapyekaü iti cet, tarhi mamàpi pàkatvàcchedena kçtisàdhyatàj¤ànàdanàgate cikãrùà tacca j¤ànaü sakalapàkaviùayaü sannikçùñapàkaviùayaü vetyanyadetat / bàlasya vyàptyàdyagraheõàdyà pravçttirjãvanàdçùñodbodhitajanmàntarasaüskàrajanyàt stanapànaü kàryamiti smaraõàt tavàpãùñasàdhanatàsmaraõàt tatra pravçttiþ ananyagatikatvàt / na ca janmàntare 'pi paryanuyogaþ / janmadhàràyà anàditvàt pratyakùànumànamålakatvàcca nàndhaparamparà / vastutastu ÷uùkakaõñhatayà bàlo duþkhamanubhavan virodhitayà sukhaü smarati, tataþ sukhatvaj¤ànàt sukhavçttikàryatvaü sukhavçttitayà, antaraïgatvàt na tu stanapànamiùñasàdhanamiti smaraõaü, sukhàvçttitvena vahiraïgatvàt sukhakàryatva¤ca stanapànamapi viùayaþ tena stanapàne kàryatvaj¤ànàdeva pravçttiþ, iùñasàdhanatàj¤ànasya tadànãü sàmàgùabhàvàt eva¤càdyapravçttau kàryatvaj¤ànaü prayojakaü këptamityagre 'pi tadeva pravartakaü këptatvàt / navãnàstu mamedaü kçtisàdhyamiti j¤ànaü na pravartakaü anàgataviùaye pratyakùànumànayorasambhavàt, kintu yàdç÷asya puruùasya kçtisàdhyaü yaddçùñaü tàdç÷atvamàtmanaþ pratisandhàya tatra pravartate, tathàhyodanakàmasya tatsàdhanatàj¤ànavata÷ca taõóulàdyupakaraõavataþ pàkaþ kçtisàdhyaþ ahamapi ca tàdç÷a iti j¤ànàt pàke pravartate / eva¤cànyakçtapàke kçtisàdhyatàj¤ànaü àtmanaþ pàke kçtisàdhyatvaprayojakavi÷eùaõavattvaj¤àna¤ca prapartakaü / anyatràpi pravçttirevamevetyanàditaiva / ata eva sa¤càtabàdha÷caityavandane viùayabhakùaõe ca na pravartate iùñasàdhanatà j¤ànavato hi tat kçtisàdhyaü / na ca sa¤jàtabàdhastatra iùñasàdhanatàj¤ànavàn / evaü tçptãcchàvato 'pi bhojanaü kçtisàdhyaü tçpta÷ca na tçptãcchàvattvamàtmanyavetãti na bhojane pravartate / atinavãnàstu yàdç÷asyetyàdau avigãtatvaü tatkçtau vi÷eùaõamàhuþ / sa¤jàtabàdhastu viùabhakùaõaü caityavandana¤ca vigãtakçtitàdhyatvenaiva jànàtãti tatra na pravartate / pravçttiviùaya÷ca sàmànyataþ kàlàsambhinnaþ pàkàdirj¤àyate, pravçttimahimnà cànàgatapàkasiddhiþ , cikãrùà ca kàlàsambhinnaviùayà na tu bhàvinaü kçtyà sàdhayàmãtyàkàraiveti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 144) vidhivàdasiddhàntaþ atrocyate / viùabhakùaõàdivyàvçttaü kçtisàdhyatvaj¤àne iùñasàdhanatvaü viùayatayàvacchedakaü làghavàt, na tu svavi÷eùaõavattàpratisandhànajanyatvaü gauravàt / na ca siddhàsiddhàvasthayoþ sàdhyatva-sàdhanatvayorvirodhaþ, nirvi÷eùitayostayoravirodhàt / pàko 'siddhaþ sàdhyaþ siddhaþ sàdhana¤cetyunubhavàt / tadà sàdhyatvaü hi tadà sàdhanatvasya virodhi niyamatastenaiva tasya pratikùepeõa sahànavasthànaniyamàt, na tu sàdhanatvasyànyadà sàdhanatvasya và, tayorapratikùepàt / anyadà sàdhanatve 'pi sàdhanatvamastyeva sàmànyàbhàve vi÷eùàbhàvaprasaïgàt / evantadà asiddhatvasya tadà siddhatvaü virodhi niyamatastasyaiva pratikùepàt, na tu siddhatvamàtraü, anyadapi tatra siddhatvàbhàvaprasaïgàt, nirvi÷eùitayorvirodhe ca siddhatvayo÷cànyataradeva pàkàdau syànna tu samayabhede 'pyubhayam / na ca tadà kçtisàdhyatve sati tadeùñasàdhanatvaj¤ànaü pravartakaü, ata eva vàjapeyena yajetetyatra yàgasya karaõàvasthàyàü siddhatvena na vàjapeyasya sàdhyatà ekadà tayorvirodhàditi karmanàmadheyatvaü, na tu karaõasya siddhatvena sàdhyatvavirodhaþ yogasvaråpe tayoþ sattvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 150) atha viruddhayoravacchebhedamàdaya ekatra pratãtiþ syàt / na ca kçtisàdhyatveùñasàdhanatvayoþ samayabhedamàdayaikatra pratãtirasti, tathà liïgàbhàvàditi cet, na, sàdhyatva-sàdhanatvayoravirodhasyoktatvàt, evaü siddhatvàsiddhatvayorbhàvàbhàvaråpatve 'pi na virodhaþ ekadharmigatvena mànasiddhatvàt / tasmàt saüyoga-tadabhàvayoriva yena prakàreõa yayorvirodhaþ tena tayorekadharmigatatvaü na pratãyate, na tu råpàntareõàpãti / api ca yadi sàdhyatva-sàdhanatvayorvirodhastadà tavàpãùñasàdhanatvena kàryasàdhanatvena và kàryatvaü nànumãyate hetu-sàdhyayorvirodhena sàmànàdhikaraõyàbhàvena vyàptyasiddheþ pakùe sàdhya-sàdhanayoranyatarasattve bàdhàsidhyoranyataraprasaïgàcca / na ca vàcyamidànãü matkçtisàdhyatvaü sàdhyamagre madiùñasàdhanatvaü hetuþ daivàdyanadhãnatve sati yadagre madiùñàsàdhanaü tadidànãü matkçtisàdhyamiti vyàptiþ tathàca samayabhedamàdàya sàdhyatva-sàdhanatvayoravagama iti, idànãmagrimapadàrthayornànàtvàdanugataråpàbhàvena vyàpteragrahàt, pàkanyàyenànyatràpi tattatsamayàntarbhàvena sàdhyatva-sàdhanatvayorapratãtiþ, pratãtau và mamàpãdànãü kçtisàdhyatve satyagre iùñasàdhanamiti j¤ànaü pravartakamastu / na ca pàke sàdhyeùñakatvena kçtisàdhyatvamanumeyaü, asiddhàvasthàvato hi pàkàdiùñànutpatteþ pàkasya siddhatvamavagamya tatsàdhyatvamiùñasyàvagantavyamasiddhatva¤càvagamya kçtisàdhyatvamiti siddhatvàsiddhatvayorvirodho 'tràpi durvàraþ / api ca svavi÷eùaõadhãjanyakàryatàj¤ànàbhàvàt sukhe kathaü cikãrùà, na hi kçtisàdhyatàj¤ànamàtràt, sà, sa¤jàtabàdhasya viùabhakùaõàdau cikãrùàprasaïgàt / athopàyacikãrùàyàü tatkàraõaü icchàkaraõasukhatvaj¤àne kçtisàdhyatvaü yadà viùayastadà sukhe cikãrùà no cedicchàmàtramiti dvayameva cikãrùàheturiti cet, tarhãcchàhetuj¤àne yadà kçtisàdhyatvaü bhàsate tàda cikãrùà no cedicchàmàtramityeva sukha-tadupàyacikãrùàkàraõamastu làghavàt, sukhatvaj¤ànavadiùñasàdhanatàj¤ànasyàpãcchàkàraõatvàt / ata eva pàke iùñasàdhanatàj¤àne kçtisàdhyatvaü viùaya iti tatra cikãrùà na tu vçùñyàdij¤àne tadviùayatvamitãcchàmàtraü, sukhacikãrùàyàmicchàkàraõaj¤àne kçtisàdhyatàviùayake cikãrùàjanakatvàvadhàraõàt / anyathà tatra cikãrùànutpatteþ / vastutaståpàyacikãrùà iùñasàdhanatàj¤ànasàdhyà upàyecchàtvàt vçùñãcchàvat / na ca bhogacikãrùàvattena vinàpi syàdityaprayo¤jakatvaü, upàyecchàyàstadanvaya-vyatirekànuvidhànàt vçùñe÷ca svato 'sundaratvenecchànutpatteþ anugatopàyecchàyàü anugatasya prayojakatve sambhavati bàdhakaü vinà tyàgàyogàcca / na ca cikãrùànyatve sati upàyecchàtvaü icchàtvaü và / tajjanyatve prayojakaü, gauravàt sukhecchàyàü tadabhàvàcca / eva¤copàyacikãrùàyàmiùñasàdhanatvaj¤àne dhruve 'tiprasaïgavàraõàrthaü kçtisàdhyatvanirvàhàrtha¤ca kçtisàdhyatvamapi viùayatayàvacchedakamastu na tu tadvihàya tanmàtraü, këptakàraõaü vinà kàryànupapatteþ / ata eva stanapànapravçttàvapyupàyecchàkàraõatvena gçhãtasyeùñasàdhanatvaj¤ànasyàpi kalpanaü dçùñànurodhitvàt kalpanàyàþ / nanu sàdhanatvamicchàvirodhi tasya siddhadharmatvàt vçùñyàdau tatsàdhyeùñaj¤ànàdiccheti cet na, nirvi÷eùitayoþ siddhatvàsiddhatvayoravirodhenecchàsàdhanatvayoravirodhàt / tadàsiddhatvaü tadà siddhatva¤ca necchàsàdhanatvayoþ prayojakamiti tathà na j¤àyata eva / yattu tatsàdhyeùñaj¤ànàd vçùñyàdàviccheti, tattucchaü, asiddhàvasthàdvçùñyàderiùeñànutpattestasyàva÷yaü siddhatvamavagantavyamicchànurodhitvàccàsiddhatvamiti, tatràpi virodha eva / vçùñau satyàmiùñaü tayà vinà netyanvaya-vyatirekagrahasya vçùñisiddhatvamàdàya vçùñiniråpiteùñasàdhyakatvagràhakatvàt / ki¤ca cikãrùàjanyakçtisàdhyaü maõóalãkaraõamityarthapratipàdakaü 'maõóalãü kuryàditi vàkyaü pramàõaü syàtviùayàbàdhàt / etena navãnamatamapyapàstaü, parasya hi kçtisàdhyatvaudanakàmanàvattveùñasàdhanatàj¤ànànàü j¤ànaü tathà àtmana odanakàmànàvattevaùñasàdhanatàj¤ànasya j¤ànaü na pravçttikàraõaü gauravàt, kintu matkçtisàdhyatve sati madiùñasàdhanatàj¤ànameva làghavàt, yathà ca sàdhyatva-sàdhanatvayoravirodhaþ anàgatasya pàkàdeþ kçtisàdhyatvaj¤àna¤ca tathopapàditameva ki¤ca parakçtisàdhyatvamaj¤àtvàpi svakçtisàdhyeùñasàdhanatàj¤ànàt svakalpitalipyàdau yauvane kàmodrekàt sambhogàdau pravçtte÷ca tadeva pravartakam / vastutastu siddhaviùayakakçtisàdhyatàj¤ànàt kathaü kçtyà sàdhayàmãtãcchà siddhe icchàvirahàt asiddhasyàj¤ànàt / atha siddhaviùayàdeva kçtisàdhyatàj¤ànàt asiddhaviùayà kçtisàdhyatvenecchà j¤àyate icchàyà asiddhaviùayatvasvabhàvatvàdekaprakàrakatvena j¤àna-cikãrùayoþ kàrya-kàraõabhàvo na tvekaviùayatve sati gauravàt, icchàyà anàgataviùayatvàt tasya càj¤ànàt tathàtvadar÷anàt sukhàdãcchàyàmapyevamiti cet, na, asiddhaviùayecchànurodhenànàgataj¤ànopàyasya dar÷itatvàt / astu caivaü, tathàpi kçtisàdhyatàj¤àne iùñasàdhanatvameva vyàvartakamastu sva-parakãyeùñasàdhanatàj¤àna-phalakàmanàj¤ànàpekùayà laghutvàt iùñasàdhanatàj¤ànaj¤ànasya phalakàmanàj¤ànasya ca hetutve mànàbhàvàcca / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 166) navyàstu svakçtisàdhyatàj¤ànameva pravartakaü tena svakçtyasàdhye vçùñyàdau kàrãryà¤ca kçùãvalasya na pravçttiþ / na ca sa¤jàtabàdhasya viùabhakùaõe pravçttiprasaïgaþ, svakçtisàdhyatàj¤ànaviùaye iùñatvasya svaråpasataþ pravçttau sahakàritvàt / na ca sa¤jàtabàdhasya viùabhakùaõàdàvicchàsti, iùñasàdhanatvenàj¤ànàt atãtabhojane 'pyata eva na pravartate tçpteþ siddhatayà icchàviraheõa bhojane tadupàdhikeùñatvàbhàvàdatãtatçptàvicchà nàstãti tatsàdhane 'pãùñatvàbhàvàdeva na pravçttiþ / na caivaü pàke na pravarteta tasya svarasataiùñatvàbhàvàditi vàcyam / iùñasàdhanatvaj¤ànena tasyàpãùñatvàt / hantaivaü pràthamikatvàdiùñatvàrthamava÷yàpekùaõãyatvàcca kçtisàdhyatve satãùñasàdhanatàj¤ànameva cikãrùàkàraõamastviti cet, na, iùñàsàdhanatvàbhàve 'pi bhoge cikãrùàsattvàt tasyàü svakçtisàdhanatvàbhàve 'pi bhoge cikãrùàsattvàt tasyàü svakçtisàdhyatvaj¤àne satãùñatvameva kàraõaü na tviùñasàdhanatvaü vyabhicàràt / pàkàdau tadanvaya-vyatirekàvapãùñatvopakùàõau, evaü bhoge 'pi pravarteteti cet, na, iùñasàdhanatàpakùe 'pi muktiråpeùñasàdhane sukhe pravarteteti tulyam / sukhe cikãrùà bhavatyeva kçtistu na bhavati kçteþ / siddhavçttyasiddhakriyàviùayatvaniyamàditi cettulyam / tasmàt svakçtisàdhyatvaü vidhiriùñatvaü sahakàrãti, maivaü, iùñasàdhanatàj¤ànasyopàyecchàyàü hetutvàvadhàraõàttasyàstajjanyatvaniyamàdicchàyàþ svaviùayecchànutpàdakatvaniyamàcca / nanu siddhaudanaþ kutaþ pàke na pravartate, odanamàtrasya siddhatveneùñatvàbhàvàt / ata evàtãtabhojanàdau na pravartate atãtatçùõàdàvicchàvirahàt / nanu sàmudrakavikhyàte bhàviyauvanarojye bhogasàdhane svakçtisàdhyatve satãùñasàdhanatvaj¤ànàt kuto na pravartate, bhàviràjyasyàsiddhatvàt pravatteþ siddhaviùayatvaniyamàt ràjyopàyàparicayàcca / tatparicaye ca pravartata eva devatàràdhanàdàviti cet, na, siddhe cikãrùàviraheõa yàgàdàvapyapravçttiprasaïgàt devatàràdhanàderapyasiddhatve na tatràpyapravçttiprasaïgàcca / ki¤ca ràjyopayàparicaye tatra mà pravarttiùña svakçtisàdhyeùñasàdhanatvena j¤àne ràjye pravçttiprasaïge kimàyàtaü / na hi kçtisàdhyeùñasàdhanatvena j¤àne 'pi tadupàyaj¤ànaü tatra pravartakaü gauravàt bhinnaviùayatvàcceti cet maivaü yauvane hi yàvat pravartata eva ràjye bàlye tu ràjyopàyamakçtvà matkçtyedànãü ràjyaü na siddhyatãti svakçtyasàdhyatàj¤ànàdeva na pravartate yathà taõóulaü vinà pàke svakçtyasàdhyatàj¤ànàt ràjyopàye tu svakçtisàdhyeùñasàdhanatvena j¤àte devatàràdhanàdau pravartata eva / ata eva vrãhyavaghàtamakçtvà puroóà÷astamakçtvà yàgastamakçtvàpavårvaü sàdhayituü na ÷akyata iti krama÷o 'vaghàtàdau pravartate na yugapat siddhavçttyasiddhakriyàviùayàviùayasvabhàvatvàt pravçtteþ yàgànantara¤ca nàpårve pravartate / kçtyantaraü vinaiva yàgakçtitastatsambhavàt / iùñasàdhane ceùñotpattinàntarãyakaduþkhàjanakatvaü vi÷eùaõaü na tu tajj¤ànàbhàvaþ kàraõaü kintu tadeva viùayatayà kàraõatàvacchedakaü làghavàt tena madhu-viùasampçktànnabhojane na pravçttiþ, pareõàpi pravçttipårvaü liïgavi÷eùaõatvena anyathà và tajj¤ànaviniyogasvãkàràt / eva¤càlpàyàsasàdhyàdiùñotpattisambhave bahvàyàsasàdhye na pravçttiþ / ata eva ÷rutasvargaphalakatve 'pi bahuvittavyayàsasàdhye jyotiùñomàdau phalabhåmà kalpane anyathàlpàyàsàsadhyàdeva svargasiddhisambhave tatràpravçttau ananuùñhànalakùaõamapràmàõyaü tadvidheþ syàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 196) balavadaniùñànanubandhitva¤ca na vi÷eùaõaü bahuvittavyayàyàsasàdhyabahutaraduþkhasyàpyabalavattvaü kvacidalpaduþkhasyàpi balavattvaü / tasyàpyuktàtiriktasyànanugamàt / àstikasya niùiddhatvena j¤àte 'pi pravçttiþ ràga-dveùayorutkañatvena narakasàdhanatvaj¤ànatirodhànàt / nanu na kala¤jaü bhakùayedityatra vidhyarthaniùedhànupapattiþ tadbhakùaõasya tçptiråpeùñasàdhanatvàt / na càsuràvidyàdivat paryudàsalakùaõayà virodhyaniùñasàdhanatvabodhanaü na¤o 'samastatvàt kriyàsaïgatatvena pratiùadhavàcakatvavyutpatte÷ceti cet na vi÷eùyavati vi÷iùñaniùedhasya savi÷eùaõe hãti nyàyena vi÷eùaõaniùedhaparyavamàyitayà kala¤jabhakùaõamiùñotpattinàntarãyakaduþkhàtiriktaduþkhasàdhanamiti na kala¤jaü bhakùayedityanena bodhanàt / iùñasàdhanatàvàcakasya siddheþ sàmànyato niùedhànupapatterbalavadaniùñànanubandhãùñasàdhanatvavi÷eùaniùedhatàtparyaü tathàcà÷akyavi÷eùaniùedhaparatvaü na¤a iti ka÷cit / tanna / yathà hyayogyatayà sacchidraü vihàya ghañatvena taditarànvayo na tu chidretaratvena yugapadvçttidvayavirodhàt tathàtràpi balavadaniùñànanubandhitvenànupasthitau kathaü tanniùedhaþ / ÷yenenàbhicaran yajetetyatra kathaü vidhipravçttiþ hiüsàyà balavadaniùñànubandhitvàt iti cet tatra kçtisàdhyatve satãùñasàdhantvameva yogyatayànveti na tu balavadaniùñànanubandhitvamapi ayogyatvàt / nindàrthavàdena pràya÷cittopade÷ena ca hiüsàyà balavadaniùñànubandhitvàvagamàt / ata eva vihite 'pi÷yene vigànànna tàtvikapravçttiþ / ràga-dveùayorutkañatvenàniùñànubandhyaü÷asya tiraskàràt / kasyacit pravçttirityeke / anye tvabhicàrasya vairibadhaphalakatvena ÷rutatvàt badhasàdhanatvena ÷yeno vidhãyate na tu badhasàdhyanarakasàdhanatvena narakasya phalatvenà÷ruteþ / na ca janakajanakasya janakatvaniyamaþ kumbhakàrapitçparamparàyàþ kumbhajanakatvàpatteþ vidhinaiva ÷yenasya balavadaniùñànanubandhitvabodhanàcca / na ca ÷yenasya balavadaniùñànanubandhitvabodhanàcca / na ca ÷yenasya narakàhetutve apekùitavairibadhahetutve và avigànena pravçttiþ syàditi vàcyam / ÷yenàdbadho badhàccàva÷yaü naraka iti pratisandhànena vigànàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 211) nanu ÷yenomaraõaphalakavyàpàratvena hiüsà sà ca narakajaniketi cet na na hi sàkùàt paramparàsàdhàraõamaraõaphalakavyàpàro hiüsà kåpàdau vinaùñe gavi tatkartturgobadhakarttutvàpatteþ badhyasyàpi hanturmçtyåtpàdanadvàreõàtmahantçtvaprasaïgàcca / na hi anutpàditamanyuþ ka÷cit kamapi vyàpàdayati kintvanuniùpàdimaraõaphalakovyàpàro hiüsà yadanantaraü maraõaü bhavatyeva / na ca ÷yenastathà kintu khaïgahananàdikameva / atha maraõànudde÷ena kùiptanàràcàddhatabràhyaõe ca hiüsà na syàt / ki¤ca hinastidhàtvarthe avacchedakaü phalamavyavahitameva maraõaü avyavahitaphalakasyaiva vyàpàrasya dhàtuvàcyatvàt anyathà paramparayà vilkiptiphalakànnakàmeùñataõóulakrayàdàvapi pacatãtiprasaïgàt / evaü khaïgàbhighàtànantaraü yatra vilambena maraõaü vraõapàkaparamparayà và anne viùaprayogeõa và tatra hantçtvaü pràya÷cittàdi ca na syàt iti cet na pràya÷cittatulyatàrthaü hi tatra hantçvyade÷o gauõaþ vinigamaka¤ca làghavameva / vastutastu maraõodde÷ena kçto 'dçùñàdvàràkastadanukåla vyàpàro hiüsà / kåpàdau vinaùñe gavi tatkarturgobadhakartutvàpatteþ badhyasyàpi hanturmutyåtpàdanadvàreõàtmahantçtvaprasaïgàcca / na hi anutpàditamanyuþ ka÷cit kamapi vyàpàdayati kintvanuniùpàdimaraõaphalakovyàparo hiüsà yadanantaraü maraõaü bhavatyeva / na ca ÷yenastathà kintu khaïgahananàdikameva / atha maraõànukålyavyàpàro maraõodda÷enànuùñhãyamàno hiüsà ÷yena÷ca tathà kåpàdau ca na maraõodde÷enànuùñhãyamànatvamiti cet na evaü sati gauravàt maraõànudde÷ena kùiptanàràcàddhatabràhmaõe ca hiüsà na syàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 215) ki¤ca hinastidhàtvarthe avacchedakaü phalamavyavahitameva maraõaü avyavahitaphalakasyaiva vyàpàrasya dhàtuvàcyatvàt anyathà paramparayà viklittiphalakànnakàmeùñataõóulakrayàdàvapi pacatãtiprasaïgàt / evaü khaïgàbhighàtànantaraü yatra vilambena maraõaü vraõapàkaparamparayà và anne viùaprayogeõa và tatra hantçtvaü pràya÷cittàdi ca na syàt iti cet pràya÷cittatulyatàrthaü hi tatra hantçvyapade÷o gauõaþ vinigamaka¤ca làghavameva / vastutastu maraõodde÷ena kçto 'dçùñàdvàrakastadanukålyavyàpàro hiüsà ÷yena÷càdçùñadvàrakastanukålyavyàpàro hiüsà ÷yena÷càdçùñadvàrà maraõasàdhanamato na hiüsà / yadi càdçùñadvàràpi maraõasàdhanaü hiüsà syàt tadà saptamãtailàbhyaïgasyàdçùñadvàrà iùñabhàryavinà÷ahetutvàdabhyaïgakartuhiüsakatvàpattiþ / ata eva kåpàdau gomaraõe 'pi na badhakartutvaü tatkartuþ galalagnànnamaraõe na bhokturna và pariveùayituràtmahantçtvaü brahmahantçtvaü và vraõapàkaparamparayà vilambena viùaprayogeõa ca hantçtvaü mukhyameva na tvanuniùpàdimaraõaphalakatvaü galalagnànnamaraõe svahantçtvàpatteþ / anyodda÷ena kùiptanàràcena hate bràhmaõe brahmahantçtvaü syàditi cet, na, iùñàpatteþ vyapade÷astu gauõaþ prayogolakùaõayàpi samarthayituü ÷akyate tatpakùe 'tiprasaïgovàrayituü na ÷akyata itãdameva vinigamakaü / ata eva atadudde÷ena kçte 'pi niùiddhe pràya÷cittàrddhamuktam / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 222) apare tu anabhisaühitanaràntaravyàpàramadvàrãkçtyamaraõasàdhanaü hiüsà khaïgakàrasyànabhisaühitanaràntaravyàpàradvàrà maraõasàdhanatvaü tasya hi naràntaravyàpàradvàrà maraõasàdhanatvaü tasya hi naràntaravyàpàro nàbhisaühitaþ kintu dhanalàbha iti khaïgakàro na ghàtakaþ / viùasyànne prakùepeõa naràntaravyàpàro bhojanamevàbhisaühitaþ anenedaü bhoktavyamityabhisandhàya viùaprayogàditi hisaivànne viùaprayoga iti / tanna / galalagnakavalàdyatra maraõaü tatra pariveùayiturghàtakatàpàtàt anenedaü bhoktavyaü ityabhisandhàya parivaùaõàdbhokturàtmahantçtvàpatte÷ca anabhisaühitanaràntaravyàpàramadvàrãkçtya maraõànukålànnaübhakùaõànuùñhànàt / ata evàvyavahitapràõaviyogaphalako vyàpàro hiüsà vraõapàkaparamparà mçte tu hantçtvaü vyàpàrasyàvyavadhàyakatvàditi nirastam / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 224) syàdetat neùñasàdhanatà vidhiþ nitye sandhyopàsanàdau phalàbhàvàt / atha nàstyeva tat nityaü yatràrthavàdàdikaü vidhivàkye và na phalaü ÷rutamasti ``sandhyàmupàsate ye tu satataü ÷aüsitavratàþ / vidhåtapàpàste yànti brahmalokaü sanàtanaü'' ityàdyarthavàdàt ``dadyàdaharahaþ ÷ràddhaü pitçbhyaþ prãtimàvahan'' ityàdividhivàkya÷ravaõàcca, kçtvàcintayàtåcyate , yatra na phala÷rutistatra vi÷vajinnayàyàt svargaþ phalamiti cet, na, kàmanopàdhikàryatvena yàgavannityatàbhaïgaprasaïgàdaharahaþ ÷rutyà hi tatkàlajãvimàtrakçtisàdhyaü sandhyàvandanamavagataü hi kàmanopàdhikàryatve ca yadà phalakàmanà nàsti tadà tatsamaya eva tatkartavyatà na syàt na hi tatkàle phalakàmanàva÷yambhàvaþ pramàõabhàvàt / ki¤ca prathamapravçttetaranirapekùàharahaþ ÷rutyà jãvimàtrasyàdhikàro 'vagatastathàca tatsàpekùacaramapravçttyarthavàdopanãtaphalakàmasya na tatràdhikàraþ prathamapravçttàharahaþ÷rutivirodhànnitye phala÷ruterarthavàdasya ca stutau tàtparyam / ata eva pratyavàyaparihàro 'pi na phalaü tatkàmanopàdhikàryatve nityatàkùateþ / ki¤ca nitye kartavyatàbodhanàt pràk na pratyavàye pramàõamasti vidheþ kartavyatvamavagamya kartavyàkaraõe pratyavàyakalpanaü yenànyonyà÷rayaþ kintu nindàrthavàdena pràya÷cittopade÷ena copàsanasya prakçtyarthasya tàvadvyàpàrasvaråpasyàbhàvaþ pratyavàyaheturavagataþ tathàca sandhyopàsanàbhàvaþ pratyavàyadvàrà duþkhasàdhanaü tadabhàvaþ sandhyopàsanaü duþkhasàdhanàbhavatvena phalaü pràya÷citte pàpadhvaüsavaditi tatsàdhanatvena kçtirbodhyate vidhinà / na caivaü pratyavàyaparihàra eva phalamastviti vàcyam / parihàrasya pràgabhàvaråpatvena anàditayà asàdhyatvàt / na ca upàsanàkaraõaü pratyavàyaheturnopàsanàbhàvaþ tathàca duþkhasàdhanàbhàvatvena kçtiriùñà na tåpàsanamiti vàcyam / nindàrthavàdasyobhayatra sattvena ubhayasyàpi tathàtvàditi tanna evamapi kàmyatve nityatàkùatiprasaïgàt / ki¤ca akurvan vihitaü karmetyàdinà nopàste ya÷ca pa÷cimàmityàdinà ca karaõàbhàvasyaiva pratyavàyahetutvaü bodhyate na tu tadviùayàbhàvasya anyathà akartuþ pratyavàyo nànyasyeti kathaü syàt viùayàbhàvasya sàdharaõyàt / vastutastu kçtisàdhyatve satãùñasàdhanatàj¤ànaü pravartakatvena nirvyåóhaü / na ca kçtau kçtisàdhyatvamastãtyato na ki¤cidetat / navyàstu nityàpårvapràgabhàvo duritadvàrà duþkhasàdhanaü tadabhàvo 'pårvaü duþkhasàdhanàbhàvatveneùñaü tatsàdhanatvena kçtisàdhyatvena ca sandhyopàsanaü vidhãyate iti tanna nindàrthavàdàdinà sandhyopàsanàbhàvastadakaraõaü và pratyavàyaheturavagato na tvapårvàbhàvaþ prathamaü pramàõàbhàvena tadanupasthiteþ vidheþ iùñasàdhanatvabodhakatvàt pari÷eùeõàpårvamiùñaü kalpyata iti cet tarhi vi÷vajinnayàyena svarga eva phalaü kalpyatàü kàmyatvasya tvayàpi svãkàràt ki¤ca vidhipravçttàvapårvaj¤ànaü apårvaj¤àne ca vidhipravçttirityanyonyà÷rayaþ / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 238) yàvannitya-naimittikanirvàhasya tattadà÷rayamavihitakarmaõàü samyakparipàlanasya ca brahmalokàvàptiþ phalaü ÷råyate tathàca nityasya saphalatvamiti kecit / tanna / tasya vidhernityavidhimupajãvya pravçttistasya ca phalàbhàvena prathamaü måkatvàt anyathà parasparasàpekùatvenànyonyà÷rayaþ tasmàt kàryataiva vidhiþ / nanu nitye vedàt kàryatàj¤àne 'pi prayojanaj¤ànaü vinà kathaü pravçttiþ na hi prayojanamuddi÷ya mando 'pi pravartate iti cet na nitye phalabàdhena pravçttimàtre prayojanaj¤ànasyàprayojakatvàt kàmye 'pi prayojanaj¤ànaü na sàkùàt pravartakaü upàyaviùayatvàt prayojane 'pravçtte÷ca kintviùñasàdhanatàj¤ànadvàrà kàryatàj¤àne upakùãõameva kathamayaü ni÷cayaþ nitye iùñasàdhanatàj¤ànàsambhavàt kàryatàj¤ànasya vedàdapi sambhavàt / nanu niùphale duþkhaikaphale và prekùàvatàü kathaü pravçttiþ vedàdhãnakàryatàj¤ànasattvàt saphalapravçttàvapi tasyaiva tantratvàt / yattu laukike niùphale duþkhaikaphale và na pravartate tadiùñasàdhanatàliïgakasya kàryatàj¤ànasya vedàdhãnasya và abhàvàt / na ca duþkhaikaphalatvaj¤ànaü pravçttipratibandhakaü sati kàryatàj¤àne tasya pratibandhakatvàdar÷anàt / atha và kàmye liïgo 'pårvavàcatvànnitye 'pi liïgopàsanàdiviùayakamapårvaü bodhyate tacca niùphalamapi stata eva sukhavatprayojanaü nityamabhyarthyamàna¤ceti / ucyate / sarvatra nitye phala÷ravaõajãviphalakàmasya sambalitàdhikàraþ yathoparàge naimittikaü snàna-÷ràddhàdi phala÷ruteþ kàmyaü akaraõe pràya÷cittàdi÷rute÷ca niyatakartavyatàkaü yathà và ùoóa÷a÷ràddhasya pretatvavimuktikàmanà÷ruteþ pretatvavimuktihetuùoóa÷a÷ràddhe saïkalpaü vidhàya mahàjanànàmàcàràt kàmyatvaü nindàrthavàdenàkaraõe pratyavàya÷ruterava÷yakartavyatvaü tathà sandhyopàsanamapi phala÷ruteþ kàmyaü akaraõe naraka÷ruteþ pràya÷cittopade÷àcca niyatakartavyatàkatvaü tadakaraõe pràya÷cittànupade÷àt / na ca / nitye phalakàmanàyà asambhavaþ trikàlakamyastavapàñhavat nitye phalakàmanàsambhavàt / yattu prathamapravçttàharahaþ÷rutyà tatkàlajãvimàtrasyàdhikàrabodhanàt na phalakàmasyàdhikàra iti tanna aharahaþ÷rutyarthavàdayoþ prathamagçhãtaikavàkyatàbalena tatkàlajãviphalànvayaü vinaikavàkyatàïgàt / na càrthavàdasya stutiparatvànnaikavàkyatà bàdhakaü vinà svàrthaparityàgàt vidhivàvàkyopasthite phale vidhivàkyasthaphalamàdàyaivàharahaþ÷rutyà kàryatàbodhanàt / nanvevaü tatkàlajãvikàmino 'dhikàre yadà phalakàmanàvirahastadà a÷ucerivàdhikàràbhàvànniyatakartavyatà na syàt adhikçtàkaraõe pratyavàyo na tvakaraõamàtra iti cet na naimittike 'pi tatkàle kasyacitkàmanàvirahiõo 'niyatakartavyatàpatteþ / athàpavàdàbhàvenautsikã phalakàmanàstyeva phalaj¤ànasya svaviùayakecchàjanakasvabhàvàt yasya tu mumukùàpavàdena phalàntare kàmanà nàsti tasyàkaraõe 'pi na pratyavàya iti na tanniyatakartavyatàkatvaü naimittike tathà nitye 'pi mumukùayà phalakàmanàbàdhenàkaraõe 'pi na pratyavàya iti tulyam / ki¤càrthavàdopasthitaphalopàdhikartavyatve 'vagate akurvan vihitaü karmetyàdivàkyàcchauce sati sandhyàvandhàkaraõe nindàrthavàdena ca naraka÷ruteþ pràya÷cittopade÷àcca pratyavàyaþ kalpyate tatphalakàmanàvirahe 'pi pratyavàyaparihàràrthaü niyamataþ pravartate vidhipravçttyanantaraü pratyavàyasya pràmàõikatvàt akaraõonmukhasya karaõena pratyavàyapragàbhàvasya sàdhyatvàt naimittike phalopàdhikartavyatve kàmanàvirahe 'pi niyatakartavyatàvat / yattu niùphale 'pi nitye vedàdãnakàryatàj¤ànàt pravartata iti tanna duþkhaikaphalatvena j¤àyamàne prekùàvatàü kçteranutpàdaniyamàt ayogyatayà nitye kçtisàdhyatvasya bodhayituma÷akyatvàt / ata eva sandhyopàsanaphalamapi kriyate vedabodhitakartavyatàkatvàdityà÷aïkya gurumatametanna gurormatamityabhipràyeõopekùitavànàcàryaþ / yattu pàõóàpårvaü svata eva prayojanaü ityuktaü tadapi na evaü tavàpi kàmyatve nityatvahànyàpatteþ / ki¤ca sukhaü duþkhàbhàva÷ca mukhyaü prayojanaü tatsàdhana¤ca gauõaü nityàpårvantu prayojanaü / pravartakavidhyanurodhena tadapi pravartakaü kalpyata iti cet / na / pravartanãyena lokena tasya prayojanatvenàj¤ànàt guruõà nityàpårvaü prayojanamuktaü ityucyamàne 'pi nàdaraþ prekùàvatàü / mukti-svargau càlaukikàvapi sukha-duþkhàbhàvasajàtãyatayà prayojane tasmàdevaü vadan gururapi laghureva / tadayaü saïkùepaþ nitye duþkhaikaphalatvena pravçttyanupapatteþ phalopàdhikartavyatà tacca phalaü duþkhasàdhanàbhàvaþ pàõóàpårvaü veti tadicchà pravçttyarthaü pratyahamupeyà tàü vinà pravçttyanupapatteþ tathàcàrthavàdikaü vidhivàkya÷ruta¤ca phalamastu kçtamanyena / na ca kàmanàvirahe niyatakartavyatà na syàt apårvàdãcchàvirahe 'pi tulyatvàt pratyavàyaparihàràrthaü niyamataþ pravçttistulyaiva / yatra ca na phala÷rutistatra vi÷vajinnayàya iti / nanvidamiùñasàdhanamiti j¤ànàdetatsàdhyamiùñamiti j¤ànàcca pravçttidar÷anàt prathamasyaiva pravartakatve kiü vinigamakaü ucyate phalecchàyàü svaviùayavi÷eùyakaj¤ànasya hetutvena këptatvàt upàyacikãrùàpi bàdhakaü vinà tathà / vastutastu kçtisàdhyayàgasya sàdhya iùña iti j¤ànasya pravartakatve yajetetipadàt prathamaü kçtisàdhyo yàga iti j¤ànaü tataþ kçtisàdhyayàgasya sàdhya iùña iti j¤ànaü vi÷eùaõaj¤ànasàdhyatvàt vi÷iùñaj¤ànasyeti j¤ànadvayaü tava, mama tu yàgaþ kçtisàdhya iùñasàdhanamityekameva j¤ànaü / na ca kçtisàdhyatvaü yàge bodhayitvà kçtisàdhyayàgasya sàdhya iùña iti liïgà bodhayituü ÷akyamapi ekasvàrthànvayamaparapadàrthe bodhayitvà tadanvitàparasvàrthànvayabodhakatvasya pade 'vyuptatteþ yajipade ca kçtyà saha yàgànvayaü bodhayitvà tadanvitàparasvàrthànvayabodhakatvasya pade 'vyutpatteþ yajipade ca kçtyà saha yàgànvayaü bodhayitvà paryavasite punaþ svàrthànvayabodhakatve àvçttiprasaïgaþ / atha sàdhyamiùñaü yasyeti sàdhyeùñakatvaü ÷akyaü tathàca bahuvrrãhyarthàpekùayà iùñasya sàdhanamiti padyarthasya laghutvàttadeva ÷akyam / ki¤ca tatsàdhyatvaü na niyamatastaduttarasattvaü daõóasàdhye ghañe vyabhicàràt nàpi tadavacchinnakùaõottarakùaõa eva sattvaü evakàravyavacchedyatadanuttarasamayasyàkà÷e 'prasiddheþ ÷abdasya tadasàdhyatvàpatteþ / ata eva na tadabhàvavyàpakàbhàvapratiyàgitvaü råpe rasasàdhyatvàpatte÷ca / nàpi tadavadhikottaratvavyàpyasamayasambandhaþ uttaratvavyàpyatvaü hyuttaratvànadhikaraõakàlàvçttitvaü taccàkà÷e 'prasiddhaü gurutara¤ca / tasmàt tatsàdhanakatvameva tatsàdhyatvaü eva¤ca làghavàt tatsàdhanatvaj¤ànameva pravartakaü na tu tatsàdhanakatvaj¤ànamiti / syàdetat iùñatvaj¤ànasya pravartakatve tçpto 'pi bhojane pravarteta manasà tçpteriùñatvaj¤ànàt / atha svaråpasatyapi phalecchà kàraõaü sà ca siddhatayà tçptau nàstãti cet tarhi hantaivamàva÷yakatvàt phalecchaiva kàraõaü na tu tajj¤ànaü gauravàt / ki¤ca icchàj¤ànasya kàraõatve icchà kàraõaü na syàt svaj¤ànena tannà÷àt icchà tajj¤ànadhàràkalpane 'navasthànàt / api cecchàviùayaþ sukhaü iti j¤ànaü na mànasaü sukhasyàsiddhatayà tadvi÷eùyakasàkùàtkàrasya tatsannikarùaü vinà abhàvàt odanàdàvapãùñatvaj¤ànaü na sambhavati manàsobahirasvàtantràt / nàpi cakùuràdinà j¤àtaþ kçta itivat iùñatvaj¤ànaü tatra vi÷eùyasannikarùàt / vastutastu iùñasya vi÷iùya sukhatvàdinà aj¤àne yàga pàkàdàviùñasàdhanatàj¤ànepyapravçttiprasaïgaþ iùñasyàpalpàdhikabhàvena nànàprakàratvena ca vi÷iùyànadhyavasàyàt / na ceùñaviùayatàvacchedakasukhatvàderupalakùaõamiùñatvaü sukha-duþkhàbhàva-tatsàdhaneùu anugatasyopalakùyasyàbhàvenànanugamàditi / ucyate / yatrecchà tatsàdhanatàj¤ànameva lokavedasàdhàraõaü pravartakaü teùàü sukha-duþkhàbhàva-tatsàdhanatvenecchàviùayàõàü ananugatànàmapi vastusadicchàviùayatvamevànugamakaü evaü yadà sukhàdàvicchà bhavati svakçtisàdhyatve sati sukhàdisàdhanamiti j¤ànaü tadà pàkàdau pravartate / nanvevaü pravartakaj¤ànaviùasya nànàtvena tacchaktasya vidhipratyayasya nànàrthatvaprasaïga iti cet na sukhatvàdinànanugataü iùñatvenànugataü phalaü prati sàdhanatvasya yàgàderliïgàdinà bodhanàt tathà ca phalànàmanugamàrthaü phalecchà ÷akyà na tvicchà j¤ànakàraõatvena / athaivaü sukhàdisàdhanatvena j¤ànaü pravartakaü tanna ÷akyaü ananugamàt yacca ÷akyamiùñasàdhanatvaü tajj¤ànaü na pravartakaü iti vidheþ pravartakatà na syàt iti cet sàkùàdevameva kintviùñasàdhanaü yàgaiti liïgà bodhite iùñàkàïkùàyàü kàmyatvena ÷rutaþ svarga eva iùñatvenàvagamyate tadanantaraü svargakàmapadasamabhivyàhàràt svargasàdhanaü yàga iti j¤ànaü pravartakamutpadyate / eva¤ca vidhijanyaj¤ànajanyaü j¤ànaü pravartakam / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 269) yattu sarveùàmeva vidherna sàkùàt pravartakaü vidhibodhakàt svakçtisàdhyatvàderanavagamàt sveùñasàdhanatva¤ca ahaü iùñasàdhanayàgakaþ svargakàmatvàddar÷avàkyàvagatasvargakàmavadityanantaramarthàt pratãyate / tanna / yatrecchà tatsàdhanamiti ÷àbdaj¤ànàdeva pravçttyupapattestatpratãtirniùphalà / anye tu sàdhanatvamàtraü vidhyarthaþ svargàdisàdhanatàlàbhastu samabhivyàhàràt iùñasàdhanatàpakùe 'pi tasyopajãvyatvàt tathàhi yajetetyanena yàgaþ kçtisàdhyaþ sàdhana¤ceti bodhite sàdhanasya sàdhyàkàïkùàyàü kàmanàviùayatvena ÷rutã'siddhaþ svarga eva sàdhanàkàïkùo sàdhyatvenàvagamyate upasthitatvàt / na ca yàgasya sàdhanàkàïkùà kçtisàdhyatvenaivopasthiteþ / ata eva vi÷vajidàdau svarga eva sàdhyatvena kalpyata iti / iùñasàdhanatàvidhipakùe 'pi ``tarati mçtyuü tarati brahmahatyàü yo '÷vamedhena yajate'' ityàdyarthavàde vidhikalpanamiti cet / na / avinàbhàvàt tathàbhåtasàdhanatvasya vidheyatvavyàptatvàt vyàpakànupalambhabàdhodadvàràya và prayojanàbhàvànna tatkalpanaü tatretyapyàhuþ / yattviùñasàdhanatvàbhidhàne karaõe liïgo 'nu÷àsanàt dar÷a-paurõamàsàbhyàmityanabhihitàdhikàravihità tçtãyà na syàditi / tanna / upàyatàmàtràbhidhàne 'pi tadvi÷eùakaraõatvànabhidhànàt / vastutastvabhihitànvayalabhyaü yàgeùñasàdhanatvaü iùñasàdhanatvamàtrasya vidhyarthatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 276) navyàstu cikãrùàdvàrà j¤ànasya kçtau hetutà cikãrùà ca kçtàvicchà sanaþ prakçtyarthagocarecchàvàcitvàt pipakùàdivat / na tu kçtiviùayapàkàdiviùaye kçtisàdhyatvaprakàrakecchàbhidhàyakatvaü pàkàdeþ prakçtyanabhidheyatvàt / na hi kçtivàcakasya tadviùayavàcakatvaü karotãtyukte tadviùayasaü÷ayàt / eva¤ca kçtàviccheùñasàdhanatàj¤ànàt tatsàdhyeùñaj¤ànàdvà vçùñyàdau tathà kalpanàt / yadà ca kçtàvicchà tadà saiva cikãrùà anyatrecchàmàtraü na tu kçtisàdhyatàj¤ànàt kçtau kçtisàdhyatvàbhàvàt / atha pàkaü kçtyà sàdhayàmãtãcchànubhavasiddhà anubhavàpalàpe upekùaõãyatvàpatteþ sà ca kçtisàdhyatàj¤ànàt sà ca cikãrùàpadàpratipàdyàpi kçtihetuþ samànaviùayatvàt na tu kçtãcchà kçtihetuþ kçtiviùayàviùayatvàditi cet asti tàvatpàkakçtàvicchà vçùñãcchàvat asti ca kçtisàdhyatvaprakàrikecchà pàke tathàpi kçtãcchaiva kçtikàraõaü làghavàt na tu kçtisàdhyatvaprakàrikecchà gauravàt / dhàtvarthànuparakte kçtisvaråpe icchaiva nodetãti cet na / pàkàdikçtãùñasàdhanatàj¤ànàt pàkakçtàvicchà tataþ kçtirityabhyupagamàt / na càvagati -pravçttyoþ samànaviùayatvaü ubhayasiddhaü tasyaiva vicàryatvàt / kathaü tarhi pàkaü kçtyà sàdhayàmãtãcchà yathà vahnisàdhyatvena iùñasàdhanatàvagamàt vahninà pàkaü sàdhayàmãtãcchà tathà kçtisàdhyatvena iùñasàdhanatvàt pàkasya pàkaü kçtyà sàdhayàmãtãcchà anyathà tattadupàyasàdhyatvena icchà pàkàdau tattadupàyasàdhyatvaprakàrakaj¤ànàt syàdityanantakàraõakalpanà syàt / mama tåpàyecchàyàmiùñasàdhanatàj¤ànameva hetuþ kriyàdvàrà kçteriùñasàdhanatvaj¤àne kriyàyà apãùñasàdhanatvaü viùayaiti kçtãcchà bhavantã kriyàviùayàpi bhavatãti j¤ànecchàprayatnànàü samànaviùayatàpi / ata eva pàkaü cikãrùatãti cikãrùàviùayatayà pàkaþ pratãyate / yadvà icchàviùayaviùayatayà pàkaþ pratãyate ita tasya karmatà gràmaü jigamiùati ÷atruü jighàüsatãtyatra gràmàderiva, na hi gràmàdàvicchà siddhatvàt / ata eva bhoge sukhe ca cikãrùà tadanukulakçteriùñahetutvàt anyathà kçtisàdhyeùñasàdhanatàpakùe taccikãrùàsàmagùantaraü kalpyate / eva¤ca sandhyàvandanaü duþkhasàdhanàvandanàbhàvaråpatveneùñaü tatsàdhanaü kçtiriti liïgarthaþ anyathà kçtirna kçtisàdhyà sandhyàvandana¤ca neùñasàdhanamiti kasya kçtisàdhyatve satãùñasàdhanatvaü vidhyarthaþ syàt / ata evaikapratyayàbhidheyatvapratyàsatterantaraïgatayà vidhipratyayàbhidheyeùñasàdhanatvasya kçtàvevànvayo na prakçtyarthe tathaiva cikãrùàkàraõaj¤ànajanakatvàt prakçtyarthasya ca kçtau viùayatvenànvaya iti / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 282) ucyate / vahnisàdhyatvena kçtisàdhyatvena và na pàkasyaudanasàdhanatà ityuktam / kathaü tarhi vahninà pàkaü sàdhayàmãtãcchà iti cet na iùñasàdhanatvena j¤àte yatra yatsàdhyatvaü j¤àyate tatra tatsàdhyatvenecchà bhavatãti yatheùñasàdhanatvena j¤àte pàke vahnisàdhyatvenàvagate iùñasya sàdhanatàj¤ànàt kçtyà sàdhayàmãtãcchà tathàceùñàsàdhanatvena kçtisàdhyatvena ca j¤àte kçtisàdhyatvaprakàrikecchà na tviùñasàdhanatàj¤ànamàtràditi / acàryàstu pravartakamiùñasàdhanatàj¤ànameva liïgartastvàptabhipràyo làghavàt pàkaü kuryàþ kuryàmityatra vidhiliïgaþ sambodhya-svakartçkakriyecchàbhidhàyakatvenà j¤à-pràrthanà÷aüsanàdiliïgo vaktràdãcchàbhidhàyakatvena liïgamàtrasyecchàvàcakatvakalpanàcca / eva¤ca svargakàmo yajetetyasya svargakàmasya kçtisàdhyatayà yàgo yàgayatno và àpteùña ityarthaþ / tato yo vyàpàraþ yasya kçtisàdhyatayà yadvyàpàraviùayakaþ prayatno và yasyàpteneùyate sa tasya balavadaniùñànanubandhãùñasàdhanamiti vyàptigrahàt yàgasyeùñasàdhanatvamanuminoti / tathà hi yàgo madiùñasàdhanaü matprayatnaviùayatayà àpteneùyamàõatvàt yathà matpitrà matprayatnaviùayatayeùyamàõaü madbhojanaü madiùñasàdhanaü tathàcedaü tasmàttathà / evaü na kala¤jaü bhakùayedityasya mama kala¤jabhàkùaprayatno nàptecchàviùaya ityarthaþ / tataþ kala¤jabhakùaõaü mama balavadaniùñasàdhanaü madiùñasàdhanatve satyapyàptena matprayatnaviùayatayà aniùyamàõatvàt yathà matpitrà matprayatnaviùayatayà aniùyamàõaõaü madhu-viùasampçktànnabhojanaü mama balavadaniùñasàdhanaü tathàcedaü tasmàttathà sa càpto vedavyàkhyàtà bhagavànã÷vara eva / yastu vede pauruùeyatvaü nopaiti taü prati vidhireva tàvaïgarbha iva ÷rutikumàryàþ puüyoge pramàõam / na tarhi làghavaü tàtparyagauravàdã÷varàdyanantakalpanàditi cet na làghavàdinecchàbodhakatvena loke liïgaþ pramàõasiddhatvena phalamukhagauravasyàdoùatvàt / na tu karturasmaraõaü bàdhakaü pràgeva niràsàt tçptikàmanayà viùabhakùaõapravçttasya viùabhakùaõaü tat kçtisàdhyatayà ne÷vareõeùyate tato viùabhakùaõasya ã÷varecchàviùayatve 'pi na tena vyabhicàraþ / yadvà ratkàmakçtisàdhyatvena yo vyàpàra àpteneùyate sa tasyeùñasàdhanaü viùabhakùaõa¤ca tçptikàmakçtisàdhyatvena ne÷varecchàviùayaþ mànàbhàvàt / ata eva na kala¤jaü bhakùayedityatra kala¤jabhakùaõaü tçptikàmanayà bhakùaõapravçttasya kçtisàdhyatvenàptecchàviùayo neti tasye÷varecchàviùayatve 'pi vi÷iùñaniùedha upapadyate abhipràyavidhipakùe balavadaniùñànanubandhitvamànumànikaü iùñasàdhanatàvidhipakùe tu tadapi ÷akyamiti gauravamiti // _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 297) apårvavàdapårvapakùaþ atha svargakàmo yajetetyàdàviùñasàdhanatvaü kàryatvaü và yadvidhiþ sa samabhivyàhçtakriyànvayã tadanyànvayã và atra guravaþ nàhatya kriyàkàryatayà liïgà bodhayituü ÷akyate svargakàmaniyojyànvayayogyatàj¤ànavirahàt , kàmanàvi÷iùñasya hi mamedaü kàryamiti boddhçtvaü niyojyatvaü tat kàmanàyàstadbodhopayoge sati bhavati sa ca kàmanànantaraü kàmyasàdhanatàbodhanàt kàryatà bodhe sati syàt eva¤ca svargasàdhanatàbodhe sati svargakàmaniyojyànvayayogyatà / na ca kàlàntarabhàvisvarge kriyà sàkùàt paramparayà và sàdhanamiti ÷abdo bodhayitumarhati à÷uvinà÷itvàt paramparàghañakànupasthite÷ca tçtãyaprakàràbhàvàcca / anyathà tamàdàya sàdhanatvasambhavàt kalpyamapyapårvaü na syàt iùñasàdhanatàvidhipakùe sphuñaivànupapattiþ / kàryatàvidhipakùe anvayaprakàratayà sàdhanatvaü ÷àbdamiti phalato na ka÷cidvi÷eùaþ / ataþ kriyàto 'nyat svargasàdhanatàrhaü kriyàkàryatànirvàhakaü liïgàdyarthaþ / nanu svajàtãye 'nvayadar÷anaü yogyatà dçùña¤ca ghçtapànasyà÷uvinà÷inaþ kàlàntare puùñihetutvamiti cet na yathàkatha¤cit sàjàtyasyàyogye 'pi sattvena yogyatayà avyàvartakatvàpatteþ padàrthatàvacchedakena sàjàtyasyàdyajàtaþ payaþ pibatãtyàdau prakçte càsambhavàt tasmàdanvayaprayojakaråpavattvaü sàjàtyam / ata eva dravadravyatvaü sekakaraõatve prayojakaü ityayogyovahniþ tadihà÷uvinà÷inaþ kàlàntarabhàviphalajanakatve phalasamayaparyantasthàyivyàpàrajanakatvaü prayojakamato 'pårvaü vinà sàjàtyameva na gçhyate ghçtapànasya tu vaidyakopasthitadhàtusàmyamàdàya puùñisàdhanatvayogyatàj¤ànaü vij¤asya / atha bàdhakapramàõàbhàvo yogyatà / na ca sàdhanatvamàtre bàdhakaü sàkùàtdbodhe 'pi paramparàsàdhanatvamàdàya tadvi÷ràntisambhavàt / na ca yogyànupalabdhà dvàrasya bàdhàt paramparàsàdhanatvamapi bàdhitaü saüskàsyeva tasya sambhavàt anyathà vàcye 'pyapårve kriyà kàmikàryà na syàt kàmyàsàdhatvàt / na hi yadevàyogyaü tatpa÷càt yogyaü ayogyatve ca niùphalaþ prayàsaþ / na ca kàmikàryamapårvaü tadarthikàryà ca kriyeti vàcyam / yàge ràgàdityanena virodhàt / tathàpi dvàrànupasthityà paramparàsàdhanamiti j¤ànaü na bhavediti cet satyaü kintu svargasàdhanaü yàga iti j¤ànaü sàkùàtparamparodàsãnaü vastugatyà paramparàsàdhanatvaviùayakamutpadyamànaü nàyogyatayà paribhavituü ÷akyam / yadi ca sàkùàtparamparàvi÷eùadvayavyatiriktaü sàmànyaü nàstyeva tadà ananugamaþ kiü và vi÷eùayasi sàkùàtparamparayà veti / na ca yàvadvi÷eùabàdhe tadbidhitaü paramparàsàdhanatve 'bàdhàditi / maivaü / yogyatà hi svabàdhakapramàviraho và sakalabàdhakapramàviraho và àdye vahninà si¤catãtyàdau svabàdhakapramà-tadvirahau samayabhedena sta iti tadeva yogyamayogya¤ceti pràptaü dvitãye tu yogyànupalabdhà tanni÷cayo '÷akyaþ parapramàyà ayogyatvàt / na ca vàcyaü sakalabàdhakapramàvirahaþ svaråpasanneva prayojaka iti ayogye yogyatàmramàdanvaya bodhàbhàvaprasaïgàt anyasya tatra bàdhakapramàsattvàt / anvayaprayojakaråpavattvena bàdhakapramàviraho ni÷cãyate iti cet tarhi pràthamikatvàt saiva yogyatà / na ca sà prakçte sambhavatãtyuktaü ki¤caikavi÷eùabàdhe ÷àbdasàmànyaj¤ànaü taditaravi÷eùaprakàratàniyataü chidrabàdhe chidretaraghañaj¤ànavat / na ca dvàrànupasthityà prakçte tathà ghañate / etena yaduktaü pra÷astaråpavàn caitra ityatra gaura-÷yàmavi÷eùànavagame 'pi råpamàtramavagamyate tadvat vi÷eùànavagame 'pi sàdhanatvamàtramiti tatpratyuktaü tatraikavi÷eùabàdhàbhàvenaudàsãnyasambhavàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 314) etena svargakàmànvayabalàt kriyàyàþ phalasàdhanatvaü tadbalàcca pañoþ saüskàsyeva sthàyitvaü kalpyatàü kimapårveõa saïkalpavi÷eùasya yàgasyàgre pratyakùànupalabdhi ràtmavi÷eùaguõànàü prathamakùaõa eva svaviùayakapratyakùajananasvabhàvàt astu na caivaü kriyàntaramapi tathà pramàõàbhàvàt evaü lokaprasiddhakriyàkàryatvavyutpattirapi bhagnà na bhavatãti paràstam / svargasàdhanatàyogyatayà svargakàmànvayaþ tadanvaye ca sthàyitvaü ityanyonyà÷rayàt làke dharmigràhakamànena kriyàyàþ kùaõikatvani÷cayàcca / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 317) nanu devapåjàrtho yajiþ påjà càràdhanà gauravitaprãtihetuþ kriyà ato devatàprãtidvàrà yàgasya svargasàdhanatvaü prãteþ kùaõikatve 'pi prãtyanubhavajanitasaüskàradvàrà tatsambhavàt / ata evàgneyàdau prãtibhàgitayà agnagaderuddhe÷yatvamiti cet na yaj devapåjàyàü iti hi ÷àbdikasmçtiþ smçtitvàdeva na svataþ pramàõam / na ca yàgasya devatàprãtihetutve svargasya devatàprãtisàdhyatve và mànàntaramasti / vastutastu cetane deve mànameva nàsti yatra ca viùõuprãtikàmàdivàdo 'sti tatra viùõureva prãtiþ na tu viùõoþ ùaùñhyarthalakùaõàdoùàt viùõu÷abdasya prãtivi÷eùavàcakatvaü veda eva kalpyate / na ca devatàpåjàrthayajyanvayabalàttathà anyonyà÷rayàt / nanvevaü àgneyàndãnàü ùaõàü kùaõikatvàt yogyatànavagatau paramàpårvakàraõatvànavagame kathamapårvakalpaneti cet na kàmye apårvavàcyatvasthitau àgneyàdau tadvàrà sàdhanatvasya yogyatàsambhavàt na tu prathamam / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 331) nanu yo bràhmaõàyàvagurettaü ÷atena yàtayedityatra bràhmaõabadhodyamasya ÷atayàtanàhetutvàvagame yathà duritàpårvaü kalpyate tathehàpãti cet na avaguret yàtayet ityatra hetu-hetumatorliïityanu÷àsanàt liïgà avagoraõa ÷atayàtanayoürniyataü paurvàparyaü bodhyate pratyakùeõànubhava-smaraõayoriva tacca sàdhanatve sàdhanasàdhanatve và ubhayamapi madhyavartighañitamiti dåritakalpanaü saüskàravat iha tu vidhyanu÷iùñà liïg kàryatàmàha / ki¤ca kàmã kàmyàdanyat kàmyàvyavahitasàdhanatayà j¤àtameva kartavyatayàvaitãti niyamàt na kriyàyàü kàminonvayo yogyaþ / na ca tçptikàmasya pàke pravçttervyabhicàraþ odanakàmasya tatra pravçtteþ tçptikàmanà tu tatkàmanopayogino na tu sàkùàt anyathà sàdhanasàdhane pravçttirna syàt / kàmyasàdhanatvaü pravartakaü làghavàditi cet na bhojanakàmasya siddhaudanasya pàke pravçttiprasaïgàt tasyaudanadvàrà bhojanasàdhanatvàvi÷eùàt vi÷eùaõe tu yatràvyavahitasàdhanaü pàkaþ tat na kàmyaü yacca kàmyaü tatra nàvyavahitasàdhanaü pàkaiti na pravçttiþ / nanu pàkasya siddhaudanadvàrà bhojanasàdhanatvaü na sambhavati dvàrasyàsàdhyatvàt odanàntaradvàrà ca tathà pratisandhàne avyavahitavi÷eùaõe 'pi kuto na pàke pravartate odanàntare dvàre sàkùàtsàdhanatvàditi cet na pàkasya bhojanasàdhanatve vi÷eùasyàprayojakatayà odanamàtrasya dvàratvàt tasya ca sàdhyatvàvivàdàt / odanavi÷eùe ca siddhe odanakàmanàvirahàt na tulyatvam / nanvodane siddhatvàt yathà na kàmanà tata eva dvàratàpi na athaudanàntarasyàsiddhatvamàdàya dvàratà tarhi kàmanàpi syàt tasyàsiddhatvamàdàya dvàratà tarhi kàmanàpi syàt tasyàsiddhatvàditi cet na pàkasyaikavi÷eùadvàratà bàdho na vi÷eùàntaradvàratàvirodhã sakalavi÷eùasyaikatra dvàratvàsambhavàt ekavi÷eùasiddhau tu tanmàtrakàmanà vicchidyate na hi sakalavi÷eùasiddhatvena sàmànyakàmanàvicchedaþ sakalavi÷eùasiddherasambhavena tadanucchedaprasaïgàt / atha và kàmyàdanyat sàkùàdasàdhanatvena j¤àyamànaü yatkartavyatayà kàmo budhyate tatkàmyàvyavahitasàdhanamantarà kçtvaiva / yadvà kàmyàdanyat kàmo prathamaü kàmyàvyavahitasàdhanaü kartavyatayàvaiti pa÷càt tadvàrà avyavahitasàdhanamiti prathamaü yàge kàmikàryatàbodho 'yogyatàparàhata eva / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 339) uttànàstu vivàdaviùayoliïg samabhivyàhçtakriyànvitakàryatàbodhikà pramàõaliïgatvàt laukikaliïgavat liïgapasthàpyaü kàryatvaü samabhivyàhçtakriyànvitaü liïupasthàpyakàryatvatvàt pacetetikàryatvavat yàgo và kàryatvànvitaþ kriyàkàryatvàvagamenàpårvaü kalpyamiti tatra prathame yàgànvitakàryatvabodhikatvaü liïgo bodhyate na tu kriyate / na ca yogyatàj¤ànaü vinà tatsambhavatãtyuktameva / na hi yogyatàdikaü vinaiva tadanumànapràmàõyaprayojanamàtràdanvitamabhidhãyate ÷abdena nàntyau kuryàdityatra vyabhicàràt vedàsyànuvàdakatàpàtàcca / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 342) nanvapårve vyutpattivirahaþ tathà hi prasiddhàrthasvargakàmapadasamabhivyàhàrànyathànupapattyà upasthite ÷aktirgrahãtavyà / na ca ÷àbdànubhavàt pårvaü apårvamupasthitaü mànàbhàvàt apårvatvavyàghàtàt avàcyatvàpàtàcca / na ca liïgàdinà tadupasthitiþ vyutpattyanantaraü tatpravçttàvanyonyà÷rayàt / na ca kàryatvenopalakùite tatra ÷aktigrahaþ upalakùaõaü hi smaraõamanumànaü và agçhãte sambandhàgrahàda÷akyamiti / maivaü / kàrye dharmiõi kàryatvena ÷aktigrahàt kàryatvavi÷iùña¤copasthitameva tato 'nvitàbhidhànada÷àyàü yàgaviùayakaü kàryamityanubhavaþ svargakàmànvayàyogyatayà ghañàdikaü tiraskçtya kriyàübhinne yogyatàva÷àdyàgaviùayakàpårve paryavasyati na tvapårvatvena ÷aktigrahaþ / na càpårvaü kàryamityanubhavaþ bhavati ca sàmànyataþ sambandhabuddhiþ sahakàriva÷àt vi÷eùabuddhyàpayaþ yathà tavaiva kartçvi÷eùasiddhiþ / nanu kàryatvenàpi kiü ghañàdau ÷aktigrahaþ utàpårve ubhayatra và nàdyaþ anyapratipattàvanya÷aktigrahànupayogàt / nàntyau pràganupasthiteriti cet na yena hi råpeõa ÷abdenànubhavo janyate tena råpeõa ÷aktigrahaþ padàrthasmaraõa¤ca ÷àbdànubhavahetuþ na hi prameyatvena ÷aktigrahaþ padàrthasmaraõa¤ca ghañatvena ÷àbdànubhavahetuþ / eva¤ca ghañàdàveva kàrye ÷aktà liïgiti ÷aktigrahastataþ kàryamiti smaraõaü tato yogyatàdiva÷àt pracuradravya-guõa-karmàõi kàryàõi vihàya yàgaviùayakaü kàryamityunubhavo bhavannapårvamàlambate yogyatvàcca tasya sthàyitvalàbhaþ / ata eva vàkyàrthànubhavamàtraviùayatvàttadapårvam / na ca smçtànàmàkàïkàdiva÷àdanvayabodhaþ padena kriyate na càpårvaü smçtigocara iti vàcyam / ÷aktigraha-padàrthasmçti÷àbdànubhavànàü samànaprakàrakatàmàtreõa hetu-hetumadbhàvàvadhàraõàt làghavàdàva÷yakatvàcca na tu kvacit sahacàramàtreõa anvayapratiyogina evopasthitistathà gauravàt gopadàdapårvagavànanubhavaprasaïgàcca / vi÷iùña-vai÷iùñyabodhe sarvatra tathaiva anyathà parvatãyavahnirvyàpakatayà nàvagata iti kathaü tadanvayo 'numitau / nanu sàmànyalakùaõà pratyàsattyà sarvà eva vyaktayo vyàptigrahe ÷aktigrahe ca viùayãbhavanti kathamanyathà parvatãyadhåmavyàptyagrahe tasmàdanumitiriti cet na yena råpeõa vyàptigrahastena råpeõa vyàpyatvena và pakùadharmatàgraho 'numitau kàraõamastu kiü tathà / api ca sà yadyasti mamàpi nàsti cetàvàpi / ki¤ca tava dar÷ane sàstãti sutaràmapårvavàcyatà kàryatvena hi råpeõàpårvasyàpi ÷aktigrahaviùayatvaü padàrthasmçtiviùayatva¤ca / na caivamapårvatvakùatiþ yàgaviùayatvàdervi÷eùasya kàrye liïgaü vinànupasthiteþ yathà parvatãyatvabhànaü vahnau nànumitiü vinà / nanu kàrye yadi kriyàsàdhàraõena liïga÷aktiþ kriyà càyogyeti yogyapårvalàbhaþ tadà nityaniùedhàpårvayoralàbhaþ na hi tatràyogyatayà kriyà tyaktuü ÷akyate phalà÷ravaõàt kalpanàyà¤ca bãjàbhàvàt / na ca ekatra nirõãtaþ ÷àstrartho 'nyatra tathaiveti nyàyàt tatràpyapårvameva liïgartha iti tyaktuü na hyapårvatvena ÷aktigrahaþ kintu kàryatvavi÷iùñe dharmiõi kriyà ca tathà bhavatyeva / na ca kàryeõa samaü kriyàyà anvayànupapattyà apårve paryavasànaü abhedasyàpyanvayàditi / maivaü / na hi loke pacetetyàdau kàrye dharmiõi ÷aktiþ kalpità kintvananyalabhye kçtiråpe kàryatvamàtre dharmiõaþ pàkàderdhàtorevopasthitisambhavàt kriyàkàryatvasyànvitàbhidhànalabhyatvàtathàca dharmiõi vede ÷aktiþ kalpanãyà sà ca kriyàniràsenaiva / na hi kriyàyàþ kàryatvànvayayogyatve dharmiõi ÷aktiþ kalpayituü ÷akyate tasmàdayogyatayà kriyàniràsànantaraü tadatirikta eva ÷aktiþ kalpanãyà / na ca kriyàtiriktakàryàt kàryamàtraü laghuþ tataþ kriyàpi ÷akyaiveti vàcyam / yato na bråmaþ kriyàtiriktakàryatvena ÷aktiþ kintvayogyatayà kriyàyàü nirastàyàü dharmiõi ÷aktikalpanasamaye yat kriyàtiriktaü tatra ÷aktiþ na tu ÷aktigrahe kriyàprave÷aþ na hi yatprayuktànupapattyà yatkalpanaü tadeva tasya viùayaþ eva¤ca kàryatvenàpi tadatiriktakàrye eva ÷aktikalpanànnitya niùedhayorapi tadevopàsanàdyanvayayogyaü liïgàbhidhãyate na tu kàryatvamàtraü dharmiõi bàdhakàbhàvàt lakùaõàprasaïgàcca / ghañàdistu liïga÷aktigrahe na tiraskriyate na puraskriyate uyayathàpi gauravàt / anvitàbhidhànada÷àyànvayogyatayà tasyàprave÷aþ vidhipratyayasya ca tatràprayogaþ kevalasya tasyàsàdhutvàt / dhàtusamabhivyàhàrasthale ca tadarthenànvayabodhajanananiyamena ghañàdyapratipàdakatvàt / ata evàprayogàdevàprayogo 'pårvatvaü và prayogopàdhiriti vadanti / athàpratipàdyadhañàdivçttitayà na kàryatvaü pravçttinimittaü pratipàdyaghañàdivçttitayà na kàryatvaü pravçttinimittaü pratipàdyamàtravçttereva tathàtvàt anyathà prameyatvameva tathàstviti cet na yatprakàrikà hi pratipattiþ padajanyà tadeva tatra pravçttinimittaü phalakalpyatvàt ÷akteþ na tu pratipàdyamàtravçtti sàsnàdau vyabhicàràt / na ca prameyatvaü tathà tadbodhasyàpravartakatvàt / ata eva làke liïg làkùaõiko kriyàbhinne dharmiõi vede ÷aktikalpanàt / na ca laukikànàmapårve tàtparyaü sambhavati pårvaü pramàõàntareõàpratãte kriyàsàdhàraõa÷aktàvapi loke lakùaõaiva pacetetyatra hi pàkakàryatàvagamyate tatra kàryatve liïgastàtparyaü làghavàt / na dharmiõi kriyàyà dhàtulabhyatvàt / tadàhuþ tàtparyàddhi vçttirna tu vçttestàtparyamiti tçtãyàyàþ karaõatvaikatvàt kàryaü kàryatva¤ca na svatantraü ÷akyaü kintu vi÷iùñaü vi÷iùñàcca vi÷eùaõamanyadeveti kàryatve lakùaõà / na ca kàryatvavi÷iùñadharmyupasthitàvapi dharmyaü÷amapahàya kriyàyàü kàryatvànvayo 'stu kiü lakùaõayeti vàcyam / na hãtaradharmigatatvenopasthitasya dharmyantaràkàïkàsti ataþ svatantrakàryatvopasthitaye dharmyantaràkàïkùàsti ataþ svatantrakàryatvopasthitaye lakùaõà yathà puroóà÷akapàlena tuùànupapacatãtyatra puroóà÷arthitayà tadanvitatvenopasthitasya kapàlasya nopavàpàkàïkùeti svatantrakapàlopasthitaye 'dhiùñhànalakùaõà / na ca vyutpattivirodhaþ na hi loke kriyàkàryatve ÷aktiravadhàrità yena virodho bhavet kintu kàryatvamàtre kriyàyà dhàtulabhyatvàt / na ca dharmyantare ÷aktàvapi tadbhaïgaþ tasmàt prakçtyarthànvitasvàrthabodhakatvaü pratyayànàü gçhãtaü pratyayàrtha÷càpårvamapãti na virodhaþ / astu và loke liïgaþ kriyàkàryatve ÷aktiþ tathàpi tadbhaïgaü vinaiva nànàrthanyàyena vede dharmyantare ÷aktistàü vinà svargakàmànvayàsambhavàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 362) anye tu pacetetyàdau dhàtunaiva pàkaþ kàryo 'bhidhãyate liïg tatra tàtparyagràhikà na tu ÷aktà niyamatastàdç÷yeva tatprayogàt sàmànya÷abdasya vi÷eùaparatva¤ca na vçttyantaranirvàhyaü ata eva vartamànatvàdau na laïgàdi÷aktiriti loke ÷akyagrahàt na vyutpattivirodha iti tadasat liïaþ kàryatve '÷aktau pacipadàt kàryatvaj¤ànànupapatteþ yugapadvçttidvayavirodhàt / na càjahatsvàrthà ubhayasàdhàraõasyànupasthiteriti dik / yadvà j¤àne padànàü ÷aktiþ ÷akyatvàt eva¤ca liïgapadaü ekatroccàraõe yogyatàdiva÷àt yàgaviùayakaü stàyisvargajanakaü kàryamityekaü j¤ànamanubhavaråpaü pracuradravya-guõa-karmavilakùaõaviùayaü kriyate / na caivaü nànàrthavadekaikaj¤àne ÷aktigrahàdekaikaviùayo 'nubhavo bhavet na samuditaviùaya iti vàcyam / ÷aktigrahakàle ekatroccàraõa iti vi÷eùaõamahimnà tatsambhavàt nànàrthe tu pramàõàbhàvena gauravena ca ÷aktigrahe tasyàprave÷anàt / tathàpyamãùàü samåhàlambanaü syànna tu parasparaü vai÷iùñyaj¤ànamiti cet na sàkàïkùadharma-dharmigocaraikaj¤ànasyaiva vi÷iùñaj¤ànatvàt cana ca samåhàlambanasambhedaþ / tasya niràkàïkùaviùayatvàt / astu vopasthiteùñhagçhãtàsaüsargeùu sthàyitvasvargajanakatva-kàryatveùu ÷aktiþ agçhãtàsaüsargakasyàpi vi÷iùñaj¤ànasamàna÷ãlatvàt ata uktanyàyena tàvadviùayakamekaü j¤ànaü liïgpadena janyate / evamevàlaukikàrtheùu svargàdipadeùu ÷aktigrahaþ / nanu bhavatåktaprakàreõa ÷aktigrahastathàpi liïpadàt yàgaviùayakakàryànubhave satyapårvalàbhàt svargakàmànvayaþ sambhavatãtyupapàdakapratisandhàne prasiddhàrthasvargakàmapadasamabhivyàhàrànyathànupapattyà liïgaþ kàrye ÷aktikalpanaü / na hi prathamamupapàdakapratisandhànaü vinàrthàpattiþ sambhavati / na ca ÷aktikalpanàt pårvaü upapàdaka÷arãraniviùñamapårvaü j¤àtamiti cet tat kiü ya eva vi÷eùa upapàdakaþ pakùadharmatàbalàt siddhyati tatpratisandhànamarthàpattau kàraõaü tathàtve pårvaü gçhãtamàtrasya kalpyate kalpanocchedàpattiþ / tasmàt yathà sàmànyatobhojanasya pãnatvasambandhàvagamàt upapàdakatarke sati kalpanàto vi÷eùàvagamaþ yathà và sàmànya÷aktavyaktivàcakapadena samabhivyàhàrava÷àdvi÷eùàbhidhànamevamatràpi kàryamàtravàcakatve kàryavi÷eùalàbhaþ sambhavatãti tarkitopapàdakapratisandhànàd bhavatyarthàpattyà ÷aktikalpanaü yàgaviùayaka¤ca kàryaü na ghañàdi tasya saviùayakatvàbhàvàt viùayatva¤ca j¤ànaghañayoriva svabhàvasambandho và tanniråpaõàdhãnaniråpaõatvaü và tatsànasaüvitasaüvedyatvaü và vyàvçttasàdhanatvaü veti / asti hi yàga-dàna-homajanyàpårvàõàü tulyaråpasàdhanàntaravyavacchedena pratyekamàtrajanyatvam / taduktaü vi÷abdo hi vi÷eùàrthaþ sinotirbandha ucyate / vi÷eùeõa sinotãti viùayo 'to niyàmakaþ iti / nanu yena råpeõa ÷aktigrahaþ tena råpeõa kàryatva÷aktàliïg padàllakùaõayà kàryopasthitau yogyatàdiva÷àdapårvalàbho 'stu kàryasmaraõaü hi anvitàbhidhànopayogi na tvapårvasmaraõaü tacca padena padàrthena veti na ka÷cidvi÷eùaþ kàrya¤ca ÷akyakàryatvasambandhitayàvagatameveti cet na liïgo làkùaõikatvenàpårvànanubhàvakatvàt / na cetarànvitasvàrtha÷aktasya yajyàdipadasyetaradapårvamàdàyànubhàvakatvamiti vàcyam / itaropalakùitasvàrthànvayamàtre hi padànàü ÷aktirna tvitaratra gauravàt padàntaralabhyatvàcca / lakùaõàyà¤ca tãropalakùitànvaya÷àlisvàrthànubhàvakatvãmitarapadasya tãrasya tu saüskàràdupasthitirasannihitenànvitàbhidhànàbhàvàt / na càpårvaü saüskàraviùayaþ / ki¤ca yajipadena svargakàmakàryaviùayo yàga ityunubhavobhavet lakùaõàyàmitarapadasya lakùaõãyavi÷eùaõasvàrthavi÷eùyakànubhavajanakatvàt / na caitàdç÷o bodha àkàïkùitaþ / na ca yàgàvi÷eùitakàryamàtreõa svargakàmànvayaþ pratãyate kintu yàgaviùayakakàryavi÷eùe tathàca tathàvidhabodhàrthaü liïgaþ kàrye ÷aktireveti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 378) apårvavàdasiddhàntaþ atrocyate / anvayaprayojakaråpavattvaü na yogyatà anàptokte payasà si¤catãtyatra satyapyanvayaprayojakadravadravyatve bàdhakapramàyàmanvayàbodhàt / atha yogyatve 'pi svabàdhakapramàyàmanvayàbodhàt / atha yogyatve 'pi svabàdhakapramàvirahaþ kàraõaü tarhi so 'pyava÷yàpekùaõãyaiti làghavàt saiva yogyatà eva¤ca tadeva yogyamayogya¤ca syàditi cet satyaü yathà da÷àvi÷eùe tadeva sàkàïkùamanàkàïkùamàsanna¤ca tathà svabàdhakapramà-tadvirahada÷àyàü tadevànvayabodhe yogyamayogya¤càbhidhãyate svabàdhakapramàyàü tadvirahe và yogyàyogyatàvyavahàradar÷anàt svabàdhakapramàvirahada÷àyàü yogyatàdisattve 'pi vahninà si¤catãtyatrànvayabodhaþ apramàdoùavatpuruùaõãtatvàt / sàmànyabhànasya ki¤cidvi÷eùabhànaniyatatvàt vi÷eùàbhàne kathaü tadbhàsata iti na vastugatyà paramparàsàdhanaü vi÷eùo bhàsata evaya paramparàsàdhanatvantu prakàro na bhàsate tatprakàrabhàne hi paramparàghañakaj¤ànasya hetutvàt yathà ghañena jalamàharetyatra yogyatayà chidretaraghañe ghañatvena bhàsate na tu chidretaratvena tathà sati lakùaõàyàü yugapad vçttidvayavirodhena ghañànanvayaprasaïgàt ubhayasàdhàraõaråpeõànupasthite÷ca nàjahatsvàrthà / atha saüskàràttadusthitiþ / na ca subvibhaktãnàü prakçtyarthagatasvàrthànvayabodhakatvavyutpattestatra vibhaktyartho nàvyãyeteti vàcyam / prakçtyartho hi prakçtipratipàdyàþ lakùaõãyànvayànurodhàt / sa ca saüskàrasahakàràt prakçte 'pi / na ca tasyàniyatodbodhakànna niyatà tadupasthitiþ / phalabalena tathà kalpanàditi cet na ÷abdopasthàpi tanaiva ÷abdasyànvayabodhakatvàt / na caivamàkà÷apadà÷akyasya saüskàropasthitasya ÷abdà÷rayatvasya kathaü ÷àbdànubhavaviùayatvamiti vàcyam / niyamato yaddharmavattvenopasthite yatra ÷aktigrahaþ tatsmaraõajanakasaüskàrasya taddharmaviùayatàniyamena tadudbodhakàdeva tadaü÷e 'pi udbodhaniyamenàkà÷apadàda÷akyasyàpi tasya bhànàt / astu và tadapi ÷akyaü yadi niyamata upasthitiþ sahaprayogasya vàcyàdiparatvenàpyupapatteþ / vastutastu niyatopasthitireva nàsti / astu và padàdapi nirvikalpakaü tarhyanvayabodhada÷àyàmitarànvayànupapattyabhàvàdagrre 'pi kalpanà na syàditi cet tarhi tavàpi kàryatàbodhànantaraü aupàdànikamàdhanatàbodho na syàt aupàdànikamàdhanatàbodho na syàt aupàdànikabodhe 'nupapattibodhasya hetutvàt klapanàmàtroccheda÷caivaü syàt pratãtànupapattimålatvàt kalpanàyàþ / vastutastu bàdhakapramàvirahasya yogyatàtve saü÷ayapasàdhàraõaü j¤ànamàtrameva tasyàþ prayojakaü tena yatra bàdhakapramàni÷cayastatraivànvayabodhàbhàvo 'nyatra tu taddhãmàtràcchabdabodha iti yàge 'pi yogyatàsaü÷ayenànvayabodhàpratibandhaþ bàdhasaü÷ayasyàpratibandhakatvàt anyathà anumànàdyucchedaprasaïgàt / apårvavàcyatve 'pyapårve svargasàdhanatàsaü÷ayàdyogyatàyàþ saü÷aya eva apårvasya prathamaü svargasàdhanatvàni÷cayàdupàdànasyànvitàbhidhànottarakàlãnatvàt sàdhaka-bàdhakapramàõàbhàvena dvàrasambhavanayà sàdhanatvasambhàvanàtaþ svargakàmànvaya iti tulyam / api ca yathà na kriyà sthiretyayoïgyà tathà kàryamapårvamapi vi÷iùñaü na sthiraü kçtervinaùñatvàt / na càdhiùeñhàne apårvamàtre sàdhanatvaü tasya padàryaikade÷atvenànvayàpratiyogitvàt / anye tvanvayavirodhiråpaviraho yogyatà ata eva vahninà si¤catãtyatra tad bhrame bhavatyanvayabhramaþ / yàge cànvayavirodhiråpaviraho yogyànupalabdhyà sugama eva / na ca yàge à÷uvinà÷itvaü kàlàntarabhàviphalajanakatvavirodhãti vàcyam / anubhave kvàthapàne cà÷uvina÷ini kàlàntarabhàviphalajanakatvàd yàge 'pyantatastatsattvàt anyathàpårvavaiphalyàt / asmàdanvayaprayojakaråpavattvaü laghviti cet na tatsattvepyanàptokte vyabhicàràdanvayavirodhitvena yatki¤cit pratisandhànaü tatràstyeva antato bàdhakapramàviùayatvasyaiva virodhinoj¤ànàditi / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 393) kàmyasàdhanatvaj¤ànameva pravartakaü làghavàt / siddhaudanastçptikàmo laghåpàye bhojane pravartate na tu pàke guraråpàyatvàt jalàdyarthã ca sannihite / ata eva jyotiùñomàdau ÷rutasvargaphalakatve 'pi guråpàyatvenànanuùñhànalakùaõàpramàõyàpattyà phalabhåmà kalpyate iùñotpattyanàntarãyaka÷ramajanakatvaü và pratibandhakaü / api ca kàmyavyavahitasàdhanatayà j¤àtameva yadi kàmã kartavyatayàvaitãti niyamaþ tadà pårvamapi kàryatayà nàvagamyeta anvitàbhidhànàt pårvaü kàmyasàdhanatàbodhakàbhàvàdupadànasasyànvitàbhidhànottarakàlãnatvàt / ata eva kàmyàdanyadityàdi prakàradvayaü nirastaü kàryatàbuddhau pravçttau và kàmyasàdhanatvasyaiva hetutvàt / na ca kàrye ghañàdau liïa÷aktigrahakàle svargakàmànvayàyogyatvàt kriyàniràsastathà yàgànvayànupapattyà ghañàdiniràso 'pi syàt / na hi yàgaviùayako ghañàdiþ sambhavati anyathà anvitàbhidhànada÷àyàmapi tanniraso na syàt / syàdetat svargakàmànvayànupapattyà tadanvayayogye liïa÷aktigrahaþ sthàyikàrya¤ca tathà ataþ ÷aktigrahakàle kriyàniràso yujyate na ghañàdeþ / yajipadamantarbhàvya svargakàmapada-liïapadàbhyàü anvitàbhidhànada÷àyàü ghañàdiniràso yàgànvayayogyatvàditi tat kiü ÷aktigrahakàle yàgànvayanupapattirhastapihità yena ghañàdiniràsikà sà na pratisandhãyeta / pratyuta pratyayasyàntaraïgaprakçtyarthànvayaü bodhayata evetarànvayabodhakatvamiti tadanvayànupapattipratisandhãyate / pratyuta pratyayasyàntaraïgaprakçtyarthànvayaü bodhayata evetarànvayabodhakatvamiti tadanvayànupapattipratisandhànameva pràthamikaü puruùadoùàdapratisandhàne ÷aktigraho bhrama eva ghañàdera÷akyatvàt puruùavi÷eùaü prati apårvavàcyatàpatte÷ca / ghañàdãnàmanantatvena yadi tanniràso na ÷akyaþ tadà anvitàbhidhànada÷àyàmapi na syàt pàkàdãnàü kriyàtveneva pçthivãtvàdinà niràsasambhavàcca / eva¤ca pracuradravya guõa-karmasu nirasteùu kva kàrye dharmiõi ÷aktigrahaþ / na ca vi÷eùe niraste 'pi kàryasàmànyaü na nirastamiti vàcyam / na hi vi÷eùàviùayaü sàmànyaj¤ànaü sambhavati / etenàpårvasàdhàraõakàryatvena ghañàdau ÷aktigraha iti paràstam / agçhãtàsaüsargeùu sthàyitvakàryatva-svargajanakatveùu tajj¤aneùu và ÷aktigraha ityapi paràstaü sthàyinàü ghañàdãnàü niràsàt dharmamàtre ca ÷aktigrahasya prakçte 'nupayogàt / ki¤ca teùu ÷aktigrahaþ samuditeùu pratyekaü và nàdyaþ prathamaü samudàyasyaikaj¤ànàviùayatvàt viùayatve và pårvameva vi÷iùñasya sattve 'pårvatvavyàghàtaþ ekaj¤ànaviùayasàkàïkùadharma-dharmiõoreva vi÷iùñatvàt / na dvitãyaþ evaü hi liïapadàt smaraõatrayaü yajipadàcca yàgasmaraõa / na ca caturõàü teùàü yaugapadyamasti / na ca pratyekaü ÷aktigrahe 'pi samuditaviùayakamekameva smaraõaü liïapadàditi yuktaü samudàyasya pårvamananubhavàt / smaraõa¤ca yadi sàkàïkùadharma-dharmiviùayakamekaü tadà apårvatvakùatiþ ekaj¤ànàråóhayoþ sàkàïkùadharma-dharmiõoreva vi÷iùñatvàt tanniyatatvàdvà / etena svargàdipadeùu agçhãtàsaüsargadharma-dharmiùu ÷aktigraha iti vyudastam / pratyeka-samudàyaviùayakasmaraõavikalpagràsàt / astu và liïgaþ kàrye lakùaõà yathà hi ma¤càþ kro÷antãtyàdau puruùavi÷eùaþ pràgananubhåto 'pyanubhåyate itarapadàllàkùaõikasyànubhàvakatvàt tathàpårvamapi astu ca svargakàmakàryaviùayo yàga iti ÷àbdànubhavànantaramarthàdyàgaviùayakaü kàryamiti j¤ànaü anupapattiprabhavaü / ata eva ÷àbdabodhànantaramaupàdànikabodhàtpradhàtpravçttiþ / ki¤càpårvavàcyatve 'pi na kala¤jaü bhakùayedityàditaþ kala¤jabhakùaõàbhàvaviùayakamapårvamavagamyàpi na pravarteta tadabhàve tathàhi bhakùaõe ràgàdasya kartavyatàbuddhirjàtà ÷abdàcca bhakùaõàbhàve niùphalàt kàryàt saphalaü garãya iti nyàyena sukhahetau bhakùaõa eva pravarteta na tadabhàve niùedhàpårvameva phalamiti cet na tasya sukha-duþkhàbhàvànyatayà phaõóatvenatadajanakatayàca gauõa-mukhyaprayojanatvàbhàvàt / sukhavadapårvamapi prayojanamiti cet na loke tathànavagamàt / alaukikayoþ svargapavargayoþ lokàvagataprayojanasukha duþkhàbhàvajàtãyatayà prayojanatvaü vede 'pi kàmyasthale kàmyasàdhanasyaivàpårvasya gauõaprayojanasya liïgàbhidhànaü kàmyasàdhanatàj¤ànaü vinà kàmikàryatvasya bodhayituma÷akyatvàt na tu svataþ prayojanatvena tatràsàmàrthyàdanupayogàcca pravçtterbhojanàdàvivalokakëptakàmyasàdhanatàj¤ànàt kàryatàj¤ànàdvà gauõaprayojanatvenaivopapatteþ / nàpi nitya-niùedhayorapårvaü svataþ prayojanaü liïgàbhidhãyate / kàmyasthale hi dharmigràhakaliïgàdinà pravartakakàryatvenàpårvamabhihitamatonityàdàvapi kàryatvenàpårvabodhanaü na tu svataþ prayojanatvena / nanu nitye loka-vedàvagatagauõa-mukhyaprayojanàbhàve sati liïgevàpårvasya svataþ prayojanatvaü bodhayati tena vinà pravçttiparatvànirvàhàditi cet na nirupadhãcchàviùayatvaü hi svataþ prayojanatvaü apårvasya siddhaü liïgà bodhanãyam / na ca tàdç÷ecchàviùayo 'pårvaü kvacidapi siddham / na ca liïgevàpårvecchàü janayitvà tàü bodhayati tasyàstatràsàmarthyàdicchàyàþ sàmagùantarajanyatvàcca / ato 'pi kàmye nitye cecchàviùayatvaü prayojanatvamapårvasya liïgàdinà na bodhyate apårvecchàyàþ ÷àbdaj¤ànàt pårvaü asattvàt kintu ÷àbdakàryatàj¤ànàt seti / atha nitye kàryatvenaivàpårvasyàbhidhànaü na tu svataþ prayojanatvena kintu liïgà apårve bodhite tasya svataþ prayojanatvamicchàviùayatvaü sambhavati sukhaj¤ànavadapårvaj¤ànasyàpi svata evecchàjanakatvàt tataþ kàmyàpårvasàdhanatàj¤ànànnitye kàryatàbodhàt pravçttiriti cet na apårvaj¤ànasyecchàhetutvenàkëptvàt / kàmyàpårve hi lokakëpteùñasàdhanatàj¤ànàdevecchà na tvapårvatvaj¤ànàt / ÷àstrasthasya ÷àstrajakartavyatàj¤ànaü balavaditi cet saphalaviùayaü tathà ida¤ca niùphalaviùayam / atha pravçttimato nivçttiniyoge 'dhikàra iti yadà bhakùaõapravçttastadà tanniùedhe ÷àbdakàryatàdhãriti tayà viparãtaprayatne janite ràgàt kriyotpattiþ tenaiva pratibandhàt ràgakàritapravçttimupajãvya hi nivçttikàryatà ÷àstreõa bodhità atastena bodhane svaphalaü viparãtakçtirava÷yaü utpadyeti ÷àstrasya balavattvamiti cet na nivçttikàryatàbodhe 'pi nivçttau prayatna eva notpadyate yasya pratibandhakatà syàt syàcca nivçttikàryatàbodhakamapramàõaü niùphalatvena tatra kçterabhàvàt / atha kala¤jabhakùaõasya nindàrthavàdena balavadaniùñasàdhanatvàvagamàt tadbhakùaõe na pravartata iti cet evamapi kala¤jabhakùaõe nivartatàü tadabhàve niùprayojanakatayà pravçttau kimàyàtamiti / etena nityàpårvasàdhane sandhyàvandanàdàvapi pravçttirapàstà kriyàyàþ kaùñatvàt loke pacetetyàdau kàryatveùñasàdhanatvaråpadharma÷aktatvena j¤àtà liïga svargakàmo yajetetyàdau tadanvayaü yàge yogyatàdiva÷àd bodhayatãti na vede dharmiõi ÷aktikalpanà pratãtà ca svargasàdhanatà sàkùàdasàdhanasya yàgasya vyàpàramantareõànupapadyamànà tannirvàhakaü vyàpàramapårvaü kalpayati / nanu nirupadhipårvavartità kàraõatà sà vyàpàreõa nirvàhyata ityatra kor'thaþ kiü kriyate uta j¤àpyate nàdyaþ uttaravarttitvena vyàpàrasya tatràsàmàrthyàt netaraþ liïgaiva tadbodhanàt ciradhvastaü kàraõaü vyàpàreõa vyàptamiti cet na vipakùe bàdhakàbhàvenàprayojakatvàdanyathà aindriyakaü kàraõamatãndriyavyàpàrakamiti yàgànubhavayodar÷anàt tathà kalpyate / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 414) pràya÷cittàdãnà¤ca phalapratibandhakatvameva pràya÷cittasya tasmàdenasaþ påto bhavatãti yat phalaü ÷rutamasti tasya niùiddhakriyàtaþ phalabhàk na bhavatãtyarthaþ ``dharmaþ kùarati kãrtanàdityarthaþ / kùaratãtyatra bàdhakaü vinà na lakùaõeti cet na upasthitatvena vihitakriyàyàmeva dharmapada÷aktigrahasya bàdhakatvàt / na caitasya mukhyatvàrthaü padàrthàntare ÷aktiþ lakùaõocchedàpatteþ vihitakriyàkartçtvaj¤ànena dhàrmikapadaprayogàcca / etena devadattàdya÷arãraü devadattavi÷eùaguõapreritabhåtapårvakaü janyatve sati tadbhogasàdhanatvàt tannirümitasragvadityanumànàt tatsiddhiriti paràstam / janmàntarãyaj¤ànàdibhireva tajjanakatvàbhimataiþ siddhasàdhanàditi maivaü ciradhvastasya vyàpàrasattve kàraõatvamiti nirupàdhyanvaya-vyatirekàbhyàü vyàptyavadharaõàt yàgasya ciradhvastakàraõatvena vyàpàrakalpanàt / kàrye vyàpàrasya pçthaganvaya-vyatirekagrahastadvyàpàrakatve upàdhiriti cet na saüskàre tadabhàve 'pyanubhavasya tadvyàpàrakatvàt / na càprayojakatvaü yàgo yadi ciradhvastatve sati savyàpàro na syàt svargasàdhanaü ghañavaditi vipakùe bàdhàt / na càtra kàraõatàgràhakàbhàva upàdhiþ tenàpi samaü vyàptyavadhàraõe tasyàpyàpàdanàt / na caindriyakasyàtãndriyavyàpàravattvaniyamaþ savyàpàratve kàryàvyavahitapårvasamaye asattvasyopàdhitvenàprayojakatvàt / nanvevaü sandhyàvandanàkaraõasya duþkhasàdhanatva÷ruteþ tatkaraõapràgabhàvo duþkhahetustathàca tasya sthiratvena duþkhajananasambhavàt na pàpe pramàõam / na ca pràya÷cittavaiphalyaü pràgabhàvanà÷a eva tena kriyata iti tanna dhvaüsa-pràgabhàvànavacchinnakàlasya pratiyogikàlatvena tadà karaõàpatteriti cet na sandhyàkàlãnàkaraõasya duþkhajanakatvena vi÷iùñasya sandhyàkàlàpagame 'nupagamàt / na ca sandhyàkàlãnàkaraõe vi÷eùaõaü kintu pratiyoïgini karaõe tathàca vi÷iùñàbhàvaþ sthira eveti vàcyam / sandhyàyà dvyakaraõe 'nvayastasya padàrthatvàt na tu karaõe tasya padàrthekade÷atvenàpradhànatvàt tathàpi dhvaüsa eva vyàpàro 'stu tava sahabhàvàniråpakasyàpi kàraõatvàt tasyànantatve 'pi svabhàvàt sàvadhiphalajanakatvam / yatra yad dhvaüsohetustatra tatpràgabhàvo 'pãti cet na duþkhadhvaüsajanyadadhni mithyàdhãdhvaüsasàdhyamuktau ca vyabhicàràt pratibandhakàbhàvatvena hetutve tathàbhàvàcca / dhvaüsenànupapattiþ kathaü tenaiva samàdhàtavyeti cet na dhvaüse sati tadvyàpàratvaj¤ànaü vinànupapattestadvyàpàratvakalpanayà ÷ànteriti / maivaü / pratiyàgi-dhvaüsayorekatràjanakatvàt / na hi niyamato yaddhvaüse sati yadabhavati tat tatra kàraõam / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 431) na ca saüsargàbhàvatvena hetutve tatheti vàcyam / vyabhicàràbhàvena tasyàpi prayojakatvàt / atha ÷abdàd yàgakàraõatà vyàpàraü vinà tadanupapatteþ tajjanyadhvaüsasya kàraõatvakalpanamityubhayamapi janakaü anyatra tu mànàbhàvànna tatheti cet na yàgadhvaüsasya yàgajanyasvargaü prati janakatvasya pramàõàntaravirodhenàrthàpattyàpyakalpanàt / astu tarhi devatàprãtireva vyàpàra iti cet yàgasya devatàprãtihetutve mànàbhàvàt gaïgàsnànàdau devatàprãtihetutve mànàbhàvàt gaïgàsnànàdau devatàviraheõa tadasambhavàt / na ca tatràpi tatprãtiþ tasya tatprãtihetutve mànàbhàvàt làghavena kartu-bhoktçgatavyàpàrakalpanàcca / nanu nàyaü niyamaþ putrakçtagayà÷ràddhàdinà pitari pitçkçtajàteùñyà putre càdçùñotpatteþ / atha tatràpi kartaryevàdçùñaü vihitakriyàyàþ yàgasyeva kartçgatàdçùñajanakatvàt / na ca mukte putre tadadçùñanà÷àt pitari na svargaþ syàditi vàcyam / adçùñasya phalanà÷yatayà pitari svargàbhàvenàdçùñànà÷àt svavçttibhogajanakàdçùñasya muktivirodhitvàt na tu pitçgatamadçùñaü janyate mukte pitari doùàbhàvena yoginàmiva vihitakriyàyàþ pitradçùñàjanakatvàt tathàtve ca sàïgamapi ÷ràddhàdikaü niùphalaü syàditi taddhidherapràmàõyàpattiþ putragatàdçùñena ca mukte pitari sukhotpattau na virodhaþ yoginàmiva sukhotpattau doùasyàhetutvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 440 ) atha pitçsukhaü pitçpuõyajanyamiti pitari puõyaü tena vinà tadasambhavàt na putre tatra phalaprasaïgàditi pitçsvargakàmànàjanyakriyà pitçpuõyaheturiti putrakriyàpi tajjaniketi cet evaü pitçkriyàpi pitçpuõyajaniketi na tàü vinà pitari puõyaü putrakriyà ca putrapuõyajaniketi putre puõyaü pitçsvargakàmanàjanyapuõyatvena pitçsvargaheturastu tatpuõyaü pitçvçtti tatsukhahetupuõyatvàt na putravçtti tatsukhahetupuõyatvàditi cet na tatpuõyaü na pitçvçtti tatkçtyajanyapuõyatvàt putravçtti và tatkçtapuõyatvàt tasmàt pitçsvargakàmanàjanyapuõyatvena pitçsvargahetuteti putra eva tatpuõyamiti / maivaü / svargopapàdakaü hyapårvaü svargà÷raye kalpyate prathamopasthitatvàt làghavàt kalpanàyàþ sàkùàdupapàdakaviùayatvàcca / na ca svargahetukàmanà÷raye svargakàmanàjanyakriyàkartari và vilambopasthitikatvàt gauravàt paramparayà svargopapàdakatvàcca / yadi ca putrakçtapuõyena muktasya pituþ ÷arãràdyutpattiþ sukha¤ca syàt tadà sàkùividhayà asatyàbhidhànàdiputrakriyàjanyapàpena ``sa viùñhàyàü kçmirbhåtvà pitçbhiþ saha pacyate'' ityàdibodhitanarakabhàgitàpi muktasya pituþ syàt / tathà ca putrakçtatatathàvidha÷aïkayà na ka÷cinmokùàrthaü brahmacaryàdiduþkhenàtmànamavasàdayet ``duþkhenàtyantaü vimukta÷carati na sa punaràvartate'' iti ÷rutivirodha÷ca tathàca muktasya sukha-duþkhe ÷arãra¤ca bhavatãtpadar÷anaü mukte pitari ÷ràddhàdinà doùàbhàvàdeva nàdçùñamutpadyate / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 445) na caivaü sàïga÷ràddhasyàpi niùphalatvaü adçùñotpattau svaråpasatodoùasyàïgasya vaiguõyàt yathà vighnahetudurita÷ånyena kçtaü maïgalaü na pàpadhvaüsaü janayati svaråpasataþ pàpasyàïgasyàbhàvàdeva¤ca yàgasyàpi vyadhikaraõo vyàpàro bhaviùyatãti / ucyate / vihitakriyàyà kartçgatavyàpàradvàrà kàlàntarabhàviphalaü janyata ityutsargaþ sa ca balavatà bàdhakenàpodyate prakçte ca bàdhakaü nàsti yathà ÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãtyutsvargaþ sa ca balavatà bàdhakenàpodyate prakçte ca bàdhakaü nàsti yathà ÷àstrade÷itaü phalamanuùñhàtarãyatyutsvargaþ / putrakçtagayà÷ràddhàsya pitçsvargaü prati pitçkçtajàteùñeþ putrapåtatvàdikaü prati hetutvasya ÷àstreõa bodhanàt / nanvayaü niyama eva pitçyaj¤a-jàteùñyàdau paramparàsambandhena kartçgatameva phalam / na hi yasya kasyàpi pitari putre và phalaü kintu svapitç-putrayostathàca svapitçgatatvaü svargabhàgipitçkatvaü và paramparàsambandhaþ phalena putrasya evaü påtaputrakatvàdikamapi pitçgatameva / na ca palasya kartçgatvaü sàkùàt sambandhenaiveti vàcyam / gràma-pa÷u-putra-hiraõyàdãnàü paramparayà kartçgatvamiti vyabhicàràt / na hi gràmàdayaþ sàkùàt kartç-sambaddhàþ / evaü phalasya sàkùàt kartçgàmitvabodhane ÷àstrasyotsargo na tu phalasya kartçgàmitàbodhane / yattu svargabhàgipitçkatvaü na phalaü tatkàmanàyà adhikàrivi÷eùaõatvàbhàvàt pitçgatasvargakàma ityàdi÷ruteþ / svata÷ca tathà kàmanayà pravçttau ÷rutakàmanàviraheõa prayoge 'ïgavaiguõyàt phalàbhàvaprasaïgaþ / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 449) ki¤ca svargabhàgipitçkatvaü vi÷iùñaü tatra vi÷eùyaü tatpitçkatvaü na kàmyaü na và phalaü siddhatvàtadasàdhyatvàcca kintu vi÷eùaõaü pitçgatasvarga iti sa eva phalamiti / tanna / na hi svargabhàgipitçkatvaü phalaü api tu svargeõa samaü putrasya paramparàsambandharåpaü taduktamiti / ucyate yadi paramparàsambandhena putragatatvaü pitçsvargasya tadà saüyuktasamavàyàdinà putretarasyàpi phalaü syàt / sa sambandho na ÷àstreõa bodhita iti cet tarhi svargabhàgipitçkatvamapi na tathà ÷àstreõabàdhitatvàt gràma-pa÷u-hiraõyàdãnà¤ca siddhatvena na kàmyatvaü kintu tadviùayakaü svatvaü kàmyaü phalamapi tadeva tacca sàkùàdeva kartçgatamiti kartçgatatvena phalakàmanà tadgatameva ÷àstrade÷itaü phalam / ata eva kàmanàviùayaþ stagata eva svargaþ phalaü yàgàdeþ svarga-påtatvàde÷ca pitç-putragatatvena kàmyatvamiti ÷ràddha-jàteùñyàdeþ pitç-putragatameva phalam / eva¤ca màtàpitràdigatasvargakàmanayà putràdinà kçtaü puùkariõãmahàdànàdikaü màtàpitràdisvargajanakameva kàmanàviùayasvargasàdhanatvena teùàü ÷rutatvàt na hi svagatasvargakàmasya kartavyatàü puùkariõyàdervidhirbodhayati tathà ÷ruteþ kintu svargakàmasya svarga÷ca svagataþ paragato veti svargakàmatvamavi÷iùñaü yajetetyàtmanepadamapi kartabhipretakriyàphalamàtrajanakatve na ca svargakàmo dadyàdityàdau svagatasvargakàmanàyà antaraïgatvàdautsargikatvàcca svargakàmatvena svagatasvargakàma evocyate sàmànye bàdhakaü vinà vi÷eùaparatve mànàbhàvàt / kecittu samyag gçhasthà÷ramaparipàlanasya brahmalokàvàptiþ phalaü ÷råyata iti jàteùñi-pitçyaj¤ayorapi gçhasthakarmatvena tadeva phalamiti phalasya kartçgàmitve niyama eva pràtisvikaphalàbhipràyeõotsarga ityàhuþ / nanu yàvannityaparipàlanasya tat phalaü na tu kàmya÷ràddhàdeþ kàmyàntarbhàve mànàbhàvàt yàvat kàmyànuùñànà÷akte÷ca / yàvacchakyànuùñhànasyàpi nàtràntarbhàvaþ kàmanàvirahàdinàpyakaraõàt yàvannityànuùñhàne tatphalàbhàvaprasaïgàt nityasyaivàva÷yakatvenopasthityànvayàcca / api ca taiþ karmabhiþ pratyekamutpattyapårvaü tai÷ca paramàpårvaü janyate iti na gauravàn mànàbhàvàcca / kintvantimakriyà paripàlanaråpakriyàntareõa veti na sarvaü karma brahmalokàvàptiphalakamiti / maivaü / bhagavadudde÷ena kçtasya kàmyasya nityasya và yasya kasyàpi karmaõaþ paripàlanàd brahmalokàvàptiþ phalaü ÷råyata iti jàteùñi-pitçyaj¤ayorapi tathà kçtayostadeva phalam / tathà ca bhagavadgãtà ``yaj¤àyàcarataþ karma karmagranthirvilãyate / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 456) yaj¤àrthàtkarmaõo 'yatra làko 'yaü karmabandhanaþ'' / iti tacca karma yaj¤àrthatayà pratyekameva tatphalasamarthaü sambalanantu maïgalavadupayujyate anyathà ekaprayogasya vyavadhànàdasambhavaþ paripàlanantu kartavyamityeva kàraõam / taduktaü ``dadàmi deyamityeva yaj¤e yaùñavyamityahamiti / yattu niùiddhàsambandha eva samyaktvaü na tu vihitamàtrànuùñhànamiti / tanna / yatki¤cinniùiddhàsambandhasyàbhàvàt sarvaniùiddhàsambandhasya sarvatra sulabhatvàditi sampradàyaþ / atra bråmaþ / bhagavadudde÷ena kçtaü ki¤cideva karma sarvaü kàmyaü và sarvaü nityaü và sarvamiti và nàdyaþ ekenaiva kàmyena nityena và snànena tathà kçtena tatphalasiddhau bahuvittàdisàdhye ÷ràddhàdàvapravçttyàpatteþ / nàparau a÷akyatvàt / na turyaþ jàteùñyàdernityatvàbhàvàt / tasmàt samyagagçhasthà÷ramapàlanasya tatphalaü samyaktantu sàmastyameva ato gayà÷ràddhàderna brahmalokàvàptiþ phalamiti sàdhuktaü ``÷àstrade÷itaü phalaü anuùñhàtarãtyutsarga iti / tacca phalaü kvacidvidhivàkya÷rutaü kvaciccàrthavàdikamiti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 460) kàryànvita÷aktivàdapårvapakùaþ nanvarthavàdàdãnàü siddhàrthatayà na pràmàõyam / kàryanvita eva padànàü ÷akyavadhàraõàt vçddhavyavahàràdeva sarveùàmàdyà vyutpattiþ upàyàntarasya ÷abdavyutpattyadhãnatvàt / tathà hi prayojakavàkyoccàraõànantaraü prayojyapravçttimupalabhamàno bàlaþ prekùàvadvàkyoccàraõasya prayojanajij¤àsàyàü tadanvaya-vyatirekànuvidhàyitvàdupasthitatvàcca prayojyavçddhapravçttimeva prayojanamavadhàrayati na càki¤cit kurvatastàdarthyaü sambhavatãti tajjanyaü pravçttyanukålaü kàryatàj¤ànameva kalpayati svapravçttau ca tena kàryatàj¤ànameva kalpayati svapravçttau ca tena kàryatàj¤ànasya hetutvàvadhàraõàt nànyat pravçtteþ kàryatàj¤ànàvaruddhatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 465) na caivaü ÷abdasya j¤ànadvàrà pravçttihetutvaü svapravçttau bàlena ÷abdàhitavi÷eùasya kàryatàj¤ànasya hetutvenànavadhàraõàt / j¤àne ca pratyakùàdinànopàyakatvadar÷anàt ÷abdàpi kàryatàj¤ànaheturityavadhàrya tatraiva ÷aktiü kalpayati upasthitatvàt pa÷càdàvàpoddhàreõa kriyàkàrakapadànàü kàryànvitatattadartheùu ÷aktiü gçhõàti prathamagrahãtasàmànya÷aktyanurodhàt / syàdetat yadyapi vçddhavyavahàràdàdau kàryànvitadhãranumità tathàpyanvitamàtra÷aktyaiva kàryatàvàcakapadasamabhivyàhàràdàkàïkùàdimahimnà kàryànvitadhãsambhavàt na kàryàü÷e 'pi ÷aktiþ paramparayàpi ÷abdasya kàryànvitaj¤ànànukålatvàdarthàpattau anyathopapattirapi / ava÷ya¤càkàïkùàdeþ kàraõatvaü kàryàü÷e ÷aktàvapi tadvyatirekàdanvitàbhidhànavyatirekaniyamàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 468) sati càkàïkùàdau kàryavyatirekadar÷anàdanvitàbhidhànavyatiriko na kvàpyasti / anyathà gavàdipadànàü vyaktàveva ÷aktiþ syàt saüskàràdeva vyaktilàbhadar÷anànna tatheti yadi tadà kàryavàcakapadàdeva kàryànvitalàbha iti kiü ÷aktyà vçddhavyavahàre niyamataþ kàryànvitaj¤ànaü tatra dçùñamiti tatra ÷aktikalpane vçddhavyavahàre ÷abdopasthàpitenaivànvayabodhadar÷anàcchabdasannidherevànvayabodhahetutva kalpane dvàramityàdau ÷abda evàdhyàhriyate / kvacidasampårõavàkye vçddhavyavahàràdàdyavyutpatteþ ÷abdasannirvyabhicaratãti cet tarhi siddhàrthe 'pyanvayapratãtidar÷anàt kàryatvamapi vyabhicàri / na ca tatra lakùaõà bàdhakàbhàvàt / ÷aktiklapanàbhiyà hyanyatra lakùaõànumatà iha tu laghãyasyà ubhayasàdharaõàpadàrthamàtra÷aktyà mukhyasyaivocitatvàt / ki¤ca kàryavàciliïgàdãnàü àkàïkùàdyupetapàdarthànvitasvàrthabodhakatvamava÷yaü vàcyamato vi÷eùàt padàntaràõàmapi tathàtvamastu làghavàditi / maivaü / vyavahàrahetutayànumite hi kàryànvitaj¤àne 'nvaya -vyatirekàbhyàü ÷abdasya sàkùàtkàraõatvavadhàrayati na paramparayà sàkùàttvasyautsirgikatvena tatsambhave paramparayà anyàyyatvàditi tatraiva ÷aktiü kalpayati nànvitaj¤àne padàrthaj¤àne và apravartakatayà pravçttyà svakàraõatvena tayoranupasthàpanàt / na cànvitaj¤àna÷aktàvapi paramparayà kàryatvadhãþ sambhavatãtyarthàpattyà saiva kalpyatàü làghavàt na tu vi÷iùñaj¤àne ÷aktiranyalabhyatvàt iti vàcyam / arthàpatteþ sàkùàdupapàdakamàtraviùayatvena nyånàdhikàgràhakatvàt sàkùàdupapàdakakàryanvitaj¤àne ÷aktiþ kalpyate liïgàdãnàü ÷akteralpanàt anyalabhyatvatarkasyàpyabhàvàt và àdyavyutpattervicàryatvàt / ki¤ca pravçttikàraõatayopasthitaü kàryanvitaj¤ànamapahàyànupasthitànvitaj¤ànamàtre ÷aktikalpanamayuktaü hetvabhàvàdupasthityantare ca gauravàt / atha kàryanvitaj¤ànopasthitàvapyanvitaj¤ànamapyupasthitamiti làghavàt kàryàü÷amapahàyànvite ÷aktirgçhyatàmiti cet na j¤àne hi padànàü ÷aktiþ ÷akyatvànnàrtheùu anyacca kàryànvitaj¤ànaü anyadevànvitaj¤ànaü viùayabhedena j¤ànabhedàt / taduktamabhàvavàde anyadbhåtalaj¤ànamanyacca ghañavadbhåtalaj¤ànamiti anvitaj¤ànamupasthàpya tatra ÷aktigraha iti gauravameva / gaghuni ÷akye sambhavatyanyalabhyaü guru na tatheti cet na yugapadupasthitau tathàtvàt / na ca tasyàpyanupasthitiþ puruùavi÷eùadoùàt sarvairevàdyavyutpattau tathànavagamàt / tathàpi na kàryànvite ÷aktiþ kàryavàciliïgàdãnàü vyabhicàràditi cet na sarvapadànàü kàryatvavi÷iùñadhãjanakatvàt / tacca kàryànvitasvàrthàpratipàdakatayetarànvitasvàrthakàryapratipàdakatayà veti / eva¤ca kàryànvitavyutpattau satyàmanàkàïkùàdau vyabhicàràdàkàïkùàderupàdhitvam / tathàcopajãvyaprathamabhàvikàryànvitavyutpattyanurodhena vidhya÷rutàvapi kàryadhyàhàraþ kvacillakùaõà kvacidasaüsargàgraha iti siddhàrthe 'nvayapratãtidar÷anàduttarakàlamanvitamàtre ÷aktireva kalpyatàü pràcãnakàryànvitaj¤ànaü bàdhyatàmityapyata eva nirastam / pårvakalpanàtaþ kalpanàntaraprasaïgàt uttarakàlabhàvisiddhàrthaprayogasya lakùaõàdibhirapyupapatteþ ananyathàsiddhatvàbhàvena pràcãnaj¤ànàbàdhakatvàt upajãvyavyàghàtàcca / atha siddhàrthe 'pi vyutpattiþ tathàhi upalabdhacaitraputrajanmà bàlastàdç÷enaiva vàrtàhàreõa samaü caitrasamãpaü gata÷caiva putraste jàta iti vàrtàhàravàkyaü ÷çõvan caitrasya mukhaprasàdaü gçhõan ÷roturharùamanuminoti hàrùàcca tatkàraõaü putrajanmaj¤ànaü kalpayati upasthitvàdupapàdakatvàda nyopasthitau gauravàcca tatra vàkyasya kàraõatàü kalpayati làghavàditi cet na harùahetånàü bahånàü sambhavàt harùeõa liïgena putrajanmaj¤ànasya bàlenànumàtuma÷akyatvàt priyàntaraj¤ànasya pari÷eùayituma÷akyatvàcca / atha putrajanmaj¤ànàvyabhicàrivçddhinàddhàdikriyàvi÷eùadar÷anàt putrajanmaj¤ànànumànamiti cet tarhi putraste jàta iti vàkyaü tat kriyàkartavyaparameveti kàryànvitaj¤ànajanakatvameva tasya prathamato gçhyate uttarakàlaü putrajanmaj¤ànànumànamiti na vyutpattiþ kàryaü jahàti yatràpãha sahakàratarau madhuraü piko rautãti prasiddhàrthapadasamànàdhikaraõyàdibhirvyutpattistatràpi vyavahàradhãnyutpattipårvikà kàryànvita eva yuktà pikapada÷aktiþ pårvaü nàvadhçteti cet na tatra pikamànayetyàdau kasyacit kàryànvita eva vyutpatteþ upajãvyajàtãtayà ca tasyà balavattvaü ki¤cedamapi kàryànvitaj¤àna÷aktaü padatvàditi sàmànyato 'vagataü svàrthàvi÷eùaþ paraü nàdhigataþ sa idànãü suhçdupade÷àdibhiravagamyate / ataþ siddhaü pravçttiparàõàü ÷abdànàü pravartakaj¤ànajanakatvaü tacca kvacit sàkùàt kàryànvayàt kvacit paramparayà kàryànvayàt ata eva vidhi÷eùãbhåtàrthavàdànàü svargàdipada÷aktigràhakàõà¤ca pravçttiparatvena paramparayà kàryànvayàt kàryànvitasvàrthàbodhakatvamiti / yatra puràõa-bhàratàdi pàñhe phala÷rutirasti tatràrthavàdakalpitavidhi÷eùãbhåtatvena pravçttiparatvameva teùàmatiparamparayà kàryànvitasvàrthabodhakatvaü svaråpàkhyànaparàõàntu kàvya-nàñakàdãnàü padàrthàsaüsargàgraheõa saüsargavyavahàro na saüsargagraha iti / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 484) kàryànvita÷aktivàdasiddhàntaþ atrocyate ghañamànayeti vàkya÷ravaõànantaraü prayojyasya dhañànayanagocarapravçttyà ghañànayanakàryatàj¤ànamanumitaü bàlena na tu kàryànvitaj¤ànaü pravçttivi÷eùe tasyàhetutvàdghañàdipada÷aktigrahe tasyànupayogàcca / tatra tajj¤ànavi÷eùe ghañamànayetivàkyavi÷eùasyànàkalitapadavibhàgasya hetutvamavadhàrya ghañapada-dvitãyà-dhàtu-vidhipratyayànàü pratyekamàvàpodvàpadvàreõa ghañakarmatvànayana -kàryatvaj¤àneùu pratyekaü kàraõatvamavagamya ÷aktiü kalpayati / pa÷càt pravçttisàmànyenànumitakàryànvitaj¤àna vàkyamàtrasyànyalabhyatvena kàryàü÷amapahàyànvitaj¤ànamàtre ÷aktiü kalpayati na tu prathamaü vàkyamàtrasya kàryànvitaj¤ànamàtrahetutvakalpanaü / atha ghañànayanakriyàyàþ prathamaü kriyàtvaj¤ànàtpravçttimàtrànumànaü tena ca kàryànvitaj¤ànamanumàya tatra vàkyamàtrasya hetutvaü kalpayitvà ÷aktiü kalpayati taduttaraü vi÷eùayoþ kàrya-kàraõabhàvadhãriti cet na prathamaü pravçttimàtra-kàryànvitaj¤ànamàtrayoranumànaü bàlasya krama÷obhavatãtyatra mànàbhàvàt ghañàdipada÷aktigrahasya tena vinàpi sambhavàt / na ca tadanumànasàmagrã tadàvçtteti vàcyam / tadà vyàptyàdismçtau mànàbhàvàt / sàmànyayoþ kàrya-kàraõabhàvagraho vi÷eùayostathàtvagrahe heturiti cet na vi÷eùayoranvaya-vyatirekàbhyàmeva tadgrahàt / yathà dhåma-vahnivi÷eùayoþ kàrya-kàraõabhàvagrahe tatsàmànyayorapi hetu-hetumadbhàvo bhàsate anyathà na sakçddar÷anagamyà vyàptiþ syàt tathàtràpi vi÷eùayoþ kàrya-kàraõabhàvavittivedya eva sàmànyayostathàbhàva iti cet na pratyakùeõa vi÷eùagrahe yogyatvàt sàmànyamapi bhàsate prakçte ca kàryavi÷eùeõa kàraõavi÷eùànumitau na sàmànyamiti na yugapadupasthitiþ / atha vi÷eùayoþ kàrya-kàraõabhàvàt sàmànyayorapi tathàtvamanumàpayatãti cet tarhi vi÷eùayoþ kàrya-kàraõabhàvàvagamaþ pràthamika iti tanmålakaþ prathamaü padavi÷eùe ÷aktigraha eva syàt niùprayojanakatvenàntarànumitau mànàbhàvàt yaccoktaü pravçttikàraõatayopasthitaü kàryànvitaj¤ànamapahàyànvitaj¤ànaü kalpayitvà tatra ÷aktikalpanamayuktaü uyayathà gauravàditi tanna kàryànvitaj¤àne 'nvitaj¤ànatvasya sattvàt tadvi÷eùatvàt tasya atastatraiva ÷aktigraho na kàryatvàü÷e 'pi / ata eva ghañavadbhåtalaj¤àne bhåtalaj¤ànanatvamapãti tadbhinnaü tajj¤ànamabhàvavyavahàre kàraõaü tvayàpi svãkçtaü / astyevaü kintu tadupasthitàvapyanvitaj¤ànatvaü na viùaya iti tasyaivopasthityantaraü kalpyamiti cet na kàryànvitaj¤àne anvitaj¤ànaü vi÷eùyamiti tadupasthitau tasyàpi viùayatvàt vi÷iùñaj¤ànasàmagrãtovi÷eùyabhànàva÷yambhàvàt anyathà anyajjàtij¤ànaü anyacca jàtivi÷iùñaj¤ànamiti vyaktij¤ànamapahàya jàtij¤ànaü kvàpi nopasthitamiti na tava jàtireva padàrthaþ syàt jàteþ kevalopasthitau ca vyaktisamànasaüvit saüvedyatvaü na syàt / atha jàtivi÷iùñaj¤ànopasthitervyavyaktij¤ànaviùayatve 'pi gauravàdvyakteranyalabhyatvàcca jàtivi÷iùñaj¤ànatvaü na ÷akyatàvacchedakaü kintu jàtij¤ànatvaü làghavàditi mataü tarhi tulyam / na ca yugapadupasthitau làghavàvatàrona càtra yugapadupasthitiriti vàcyam / vi÷iùñaj¤ànasya vi÷eùyaviùayatvaniyamàt ki¤ca mamedaü kàryamiti j¤ànaü sàkùàdupapàdakaü pravçttyà svakàraõatvenànumitamatastatra ÷aktiü gçhõãyàt sàkùàdupapàdakaviùayatvàt kalpanàyàþ ÷aktiü gçhõãyàt sàkùàdupapàdakaviùayatvàt kalpanàyàþ / na tvidaü kàryaj¤àne tasya sàkùàdupapàdakatvàt / athedaü kàryamitij¤àne ÷aktyaiva paramparayànumànadvàrà mamedaü kàryamiti j¤ànasambhavàt anyalabhyatvena na ÷aktikalpanà tarhi itarànvitaj¤àna÷aktyaiva kàryavàcakapadasamabhivyàhàràreõaiva kàryànvitaj¤ànasambhavàt anyalabhyatvena na tatra ÷aktikalpanamiti tulyam / nanvidaü kàryamiti j¤ànaü sàkùàdeva pravartakaü kartavyatàprayojakayàvadekavi÷eùaõasya svagatatvapratisandhànaü sahakàri tena nàtiprasaïgaþ / na ca sahakàrivilambena kàryànutpàde sàkùàtsàdhanatvaü nivartata iti cet na làghavena mamedaü kàryamiti j¤ànàdeva pravçtteþ yathà ca bhaviùyadviùayà kàryatànumitistasthoktamadhastàt / api ca yàdç÷asya puruùasyàvigãtakçtisàdhyamidaü tàdç÷o 'hamiti dhãrna pravçttihetuþ kçtakriyamàõaviùayakakçtisàdhyatàj¤ànasya siddhaviùayasyàsiddhaviùayecchànutpàdakatvàt icchàyàþ svaprakàrakadhãsàdhyatvena kçtyà sàdhayàmãtãcchàyàþ svaprakàradhãsàdhyatvena kçtyà sàdhayàmãtãcchàyàþ svakçtyanantarabhaviùyattàråpakçtisàdhyatàdhãjanyatvàcca / api càstu prathamaü kàryànvitaj¤àne vàkyasya sàkùàtatkàraõatàbodhàttatra ÷aktigrahaþ tathàpi pa÷càdàvàpodvàreõa padavi÷eùasyetarànvitasvàrthaj¤àne ÷aktiü kalpayati làghavàt / na tu kàryatvàü÷e 'pi gauravàt anyalabhyàcca / na caivaü prathamapravçttasya sàkùàtkàraõatàbodhasya tanmålakakàryànvita÷aktigrahasya ca bàdhà syàditi vàcyam / iùñatvàt anyathàsiddhimapa÷yato hi bàlasya sa bhåta iti tasyàbalavattvàt gauravànyalabhyatva-tarka-sahakçtapramàõajanyatvenottarasya balavattvàt / na copajãvyabàdhànna tathà pratyatãti vàcyam / upajãvyatve mànàbhàvàt / daivàddhi prathamaü tadvçttaü na tu padavi÷eùa÷aktigrahe tasya hetutvatena vinàpi tatsambhavàt / na ca pràthamikatvena balattvasya vyabhicàràt / nàpi sarvaiþ prathamaü pratãyamànatvena balavattvaü sarveùà ÷arãràhampratyaye candratàrakàdiparimàõasya sarvairalpatvagrahe ca vyabhicàràt / ata eva pårvakalpanàtaþ kalpanàntaraprasaïgaþ syàditi / nirastam / yatrànanyathàsiddhatayopajãvyatayà và balattvaü pårvakalpanàyàstatra tathàtvàt / ki¤ca prathamaü kàryànvitaj¤àne vàkyasya sàkùàt parampodàsãnaü kàraõatvamàtraü gçhyate na tu vi÷eùo 'pi upàyasyànvaya'vyatirekàderubhayavi÷eùasàdhàraõatvena tatsaü÷ayakatvàt utsargo 'pi bàdhakàbhàvani÷cayasahakçto ni÷càyakaþ / na cànyalabhyatvasya bàdhakasyàbhàvamàpàtataþ svato dar÷anamàtreõa bàlo ni÷cetumarhati / ata eva pràmàõyasyautsargikatve 'pi bàdhakàbhàvasahakçtani÷cayàdeva ni÷cayaþ anyathà pramàpramà và sàkùàtparamparàsàdhanaü veti saü÷ayaþ kvàpi na syàt / yacca harùahetånàü bahånàü sambhavàdityàdi tanna svatohãtaharùahetustanapànàderbàdhàvatàradanyasya harùahetoragrahàdupasthitatvàdupapàdakatvàcca putrajanmaj¤ànasyaiva harùahetutvena kalpanàt / anyapriyaj¤ànaü harùakàraõaü bhaviùyatãti ÷aïkàyàþ kathamevamiti cet na evaü hi kàryànvitaj¤àne 'pi ÷aktirna gçhyate prayojyaj¤ànahetånàü bahutvàdananyathàsiddha÷abdànuvidhànasya ca tulyatvàt anyapriyasyàj¤ànàcca j¤àne 'pi và tadà tadupasthitiniyame mànàbhàvàt sandehàbhàvopapatteþ liïgàbhàsajanyakàkatàlãyasampannasaüvàdànumitivaddhaharùeõa liïgena putrajanmaj¤ànànumànasambhavàcca / na càsàsajatvenànumiterbhramatve taddhetuka÷aktigraho bhramaþ viùayasya tathàbhàvena tayoryathàrthatvàt / yathà ka÷cit såtrasa¤càràdhiùñhitaü dàruputrakaü ghañamànayeti niyuïke sa ca tamànayati tadà cetanavyavahàràdiva taddar÷ã bàlo vyutpadyate / iyaü kriyà kçtijanyà sà j¤ànajanyà tat vàkyajanyamityunumiti paramparàyà bhramatve 'pi taddhetu÷aktigrahaþ tajjanya÷àbdabodha÷ca yathàrtha eva viùayasya tathàbhàvàditi siddhaü siddhàrthe 'pi ÷aktigraha iti / ata eva ``yanna duþkhena sambhinnaü na ca grastamanantaraü / abhilàùopapanãta¤ca tat sukhaü svaþpadàspadaü'' / ityarthavàdopasthite sukhe vedàdeva svargapadasya ÷aktigrahaþ na tu candanàdau sukhoparàgeõa svargapadaprayogàddheyatàda÷àyà¤càprayogàt sukhameva ÷akyaü bahuvittavyayàyàsasàdhye tatkarmaõi sukhamàtràrthã na pravartata ityarthavàdopasthite svargapadatàtparyaü / na càrthavàdasyopajãvyatvàt tadunãte tata eva ÷aktigrahaþ tasya svargapadatàtparyaviùayatvenàspadatvopapatterna ati÷ayitasukhatvaü vàcyaü prayogopàdhirvàti÷ayaþ / na càti÷ayasya sàvadhitvena candanasukhe 'smàdayaü svarga iti dhãþ syàt rasàdàvivàti÷ayasya jàtitvenàvadhyaniråpyatvàt / ati÷ayapadaprayogastu itaraj¤ànàpekùa iti cet na vicitrahetusàdhyatayà vilakùaõàti÷ayasyànekatvenànanugamàt sukhatvàvàntaràti÷ayatvenàsyànugame 'pyanadhyavasàyena ÷aktyagrahàdapravçttyàpatteþ / sukhatvàvàntarajàte÷ca sukhamàtrasàdhàraõatvàt prayogopàdherniràkartavyatvàt loke ca lakùaõà / nanu duþkhàsambhinnasukhasya ÷akyatve candanàdau svargapadaprayogolakùaõayàpi na syàt sàti÷ayasukhasya ÷akyatve tatsambandhitayà candanàdau lakùaõà bhavati tasmàt duþkhàsambhinnatvàdinopalakùità sukhatvàvàntarajàtireva vàcyà ekajàtisattve 'pi vilakùaõahetusàdhyasvargeùñhakajàtau mànàbhàvàt / vihitakarmajanyatà ca tattadvi÷eùatvenaiva ananugatasyàpi janyatàvacchedakatvàt sambandhamàtra¤ca lakùaõàbãjamiti vakùyate / evaü devatàyàmapi ``indramupàsãtetyàdau làke prayogasyàniyamàt gauõatayaiva vyavahàràccàrthànadhyavasàye 'laukikasahasràkùàdàvindràdipada÷aktigrahaþ pramàõa¤ca ``indraþ sahasràkùa ityàdirvidhisabhabhivyàhçtor'thavàda eva svargapadavat / atha svargapade pravçttyanyathànupapattyà ``tatsukhaü svaþpadàspadamiti÷rute÷càrthavàdàdeva ÷aktigrahaþ na ceha tathàrthavàdaþ kintu ``indraþ sahasràkùa ityàdi stàvakatvena pravçttiparamiti cet na indraþ sahasràkùaityàdiprasiddhapadasàmànàdhikaraõya÷rutau bàdhakaü vinà sahasràkùasyaivendràdipadavàcyatvàvadhàraõàt prasiddhapadasamanvabalena pratãyamànamarthamabàdhitamàdàyaiva teùàü pravartakatvàt / mantraprakà÷ita÷a÷i÷ekharàdyupetamuddi÷ya havistyàgena tatraiva yàj¤ikànàü devatàvyavahàràt / api ca ``÷ivàya gàü dadyàdityàdinà devatàsampradànatva÷ruteþ ÷ivàdisahasranàmnàü paryàyatvena ÷rutermahàjanaparigraheõa pramàõatvàdàràdhitadevatàyàü varadàtçtva÷rute÷ca bàdhakaü vinà cetanaiva devatà / atha devatàcaitanyapakùe tatprãtireva yàgavyàpàra iti nàpårvasiddhiriti cet na prãteþ sukhasya tadanubhavasya cà÷utaravinà÷itvàt tajjanyasaüskàrasya svàviùaye phalàhetutvàt phalahetusthàyikçtivyàpàràpekùàyàü làghavena kçtisamànà÷rayasyaiva vyàpàratvakalpanàt / nànàyàgeùñakadàhvàne caikadà sannidhànaü tadbaddhivi÷eùa eva pratiùñhàvidhinà pratimàdàvahaïkàravat / atha ràjasåyàdiphalatvena ÷raterindràdi÷cetana eva devatàtvantu tasya nàsti mànàbhàvàt kintu de÷anàde÷ikatacaturthyantapadanirdde÷yatvaü devatàtvamitãndràyetyàdipadameva devatà ata evàgniprakà÷akamantreõàgniprakà÷anànantaraü agnaya iti niyamato havisastyàgo na paryàyàntareõa / na cendrodde÷ena havisastyàga indraniùñhaki¤cijjanakaþ tatsvaråpàjanakatve sati tadudde÷ena kriyamàõatvàt bràhmaõàya dànavaditi vàcyam / aprayojakatvàt tadarthatvena kriyamàõatvasyopàdhitvàcca / indràya svàhetyatra na tàdarthye caturthã kintu svàhàdipadayoge upapadavibhaktireva anyathà ``namaþ-svasti-svàhetyàdisåtravaiyarthyàt / maivaü / caturthyantapadasya devatàtve mànàbhàvàt caturthãü vinàpi indro devateti vyavahàràt / agraye kavyavàhanàyetyàdau devatàdvayaprasaïgàt ``indraþ sahasrakùa ityarthavàdasya ``indramupàsãtetyàdividhisamabhivyàhàreõa ekavàkyatayà tasyaivopàyasyatvàt ``÷ivasvannàdadãtetyatra mahàdevamuddi÷ya tyakte 'pi ÷iùñànàü ÷ivasvatvena vyavahàràcca / agnaya iti padena niyamatastyàga÷rutibodhitatvena tathà tyàgasya phalahetutvàt / na ca bãjàkùaràõàü devatàtvàt tatraiva ÷ivàdipada÷aktigraha iti vàcyam / bãjàkùaràõàü caturthyantatvàniyamàt / tadapratãtàvapi mantraprakà÷ita÷a÷i÷ekharàdyupetamuddi÷ya havistyàgena tatraiva yàj¤ikànàü vyavahàraþ bãjàkùaràõàü havistyàgabhàgitvenànudde÷yatvàt ÷ivasya pratimantraü bãjàkùaràõàü nànàtvàt ananugamena ÷ivapada÷aktigrahasyà÷akyatvàcca / na ca mårtibhedena ÷iva÷arãràõàmananugatatvena tavàpi na ÷aktigraha iti vàcyam / bàlyàdinà bhinna÷arãreùu caitratvavacchivatvajàtedçùñavi÷eùopagçhãtatvasya vànugatvàt adçùña÷ånyasya ce÷varasya na devatàtvaü ã÷àna÷ca tadbhinna eva tasmànmantrakaraõakahavistyàgabhàgitvenodde÷yatvaü devatàtvaü anyeùàü haviþsambandhe mantrasyàhetutvàditi / kvacicca vàkya÷eùàcchaktigrahaþ yathà yavamaya÷carurbhavati vàràhã copànat vaitase kañe pràjàpatyaü caruü cinotãtyatra yava-varàha-vetasa÷abdàþ kiü kaïga-vàyasajambånàü vàcakàþ uta dãrgha÷råka-såkara-va¤julànàmiti mlecchàryavyavahàradar÷anàdvipratipattau mukhyàrthànadhyavasàyàt tatpade pramàõyàni÷caye vyavahàràdvyutpattiþ sa càvi÷iùñaþ pikàdipadeùu mlecchavyavahàràdvyutpatteþ såkarasyeva carmaõà kàkasyàpyupànahoþ sambhavàditi pårvapakùe vasante sarvasasyànàü jàyate patra÷àtanaü modanamànàþ pradç÷yante yavàþ kaõi÷a÷alinaþ / ''varàhaü gàvo 'nudhàvanti'' / ''ambujo vetasaþ'' / iti vàkyà÷eùaråpavedavirodhinau mlecchaprasiddhaþ smçtiriva vedaviruddhà heyeti nirastàyàü mlecchaprasiddhau niùpratipakùàryavyavahàràcchaktigrahaþ / nanu vàkya÷eùàt ÷råkaràdiùu tàtparyani÷cayo na ÷aktinirõàyakaþ kàkàdi sadç÷atayà ÷råkaràdau prayogasya gauõyàdinàpi sambhavàditi cet na ÷råkaràdau tàtparyavacchakterapi ni÷cayàt / tathà hi yadyapyanàdiprayogayàgità na ÷aktiniyatà vaidikagauõyàdinà vyabhicàràt tathàpi ÷aktiranàdiprayoganiyatà ato varàha÷abdasyànàdi / prayogayogità ÷akti÷ca kàke kalpyeti gauravaü ÷råkaratve 'nàdivedasambandhàt prayogo 'nàdisiddha eva ÷aktimàtraü kalpyata iti làghavamityanàditàtparyàt ÷rakare ÷aktireva / atha kàkavat ÷råkaro 'pyasadç÷a eva susadç÷asya gavayàdeþ sattvàt katha¤cit sàdç÷yaü kàkasyàpyastãti cet na kàka-÷råkarayorvaràha÷abdàd buddhisthatve 'nayoþ ko vàcya iti jij¤àsamànasya smçtiviùaya iti tanniràsàdanyathà tàtparyagràhakavàkya÷eùasyàpi niùprayojanatvaü syàt katha¤cit sàdç÷yasya sarvatra sattvena tàtparyànadhyavasàyàditi / itarànvite ÷aktirityapi guóajihvikà vastutonvaye 'pi na ÷aktiþ / nanu vyavahàreõànumite itarànvitaj¤àne pada÷akyatvagrahàt tatraiva ÷aktiü gçhõàti upasthitatvàt / na càgre tatyàgo hetvabhàvàt na tu padàrthaj¤ànamàtre vyavahàràt tasyànupasthiteþ upàyàntaràttadupasthityantarakalpane mànàbhàvàt ata itarànvitasvàrthaj¤àna÷aktatvena j¤àtapadaü svàrthànvayànubhàvakaü ityanvitàbhidhànamiti cet na itarànvitapadàrthaj¤ànopasthitau padàrthaj¤ànaü vi÷eùyamiti tadupasthitau tasyàpi viùayatvàt vi÷iùñaj¤ànasya vi÷eùyaviùayatvaniyamàditi tatraiva ÷aktiü kalpayati làghavàt na tvanvayàü÷e 'pi gauravàt / astu và prathamamitarànvitaj¤àne ÷aktigrahe 'gre tatyàgaþ anyalabhyatvapratisandhànàt ananyalabhyasyaiva ÷abdàrthatvàt prathamagçhãtamàtra¤ca na balamityuktameva tasmàt sarvaiþ prathamagçhãtamàtra¤ca na balamityuktameva tasmàt sarvaiþ prathamavyavahàràdupasthite kàryànvitaj¤àne 'nvitaj¤àne và padakàraõatvagrahàttatra ÷aktigraho 'gre 'pi gauravànyalabhyatvapratisandhàne 'pi na tatyàgaþ pårvakalpanàyà viparãtatvàditi sva÷iùyavyàmohanam / atha kàryatvasyetarapadalabhyatvena tathà na tvevamanvaye tasyetarapadà÷akyatvàcchakyatve và avivàdàditi cet na ghaña÷aktatvena j¤àtaü padaü svàrthasmaraõadvàrà àkàïkùàdisahakàriva÷àt samabhivyàhçtapadàrthena saha svàrthasyànvayamanubhàvayati svabhàvàdityanyathaivànvayaj¤ànalàbhàt kiü ÷aktyà / anvayamàtra÷aktàvapyanvayavi÷eùaj¤ànàrthamàkàïkùàderava÷yamapekùaõàt kriyà-kàrakapadayoþ pratyekamitarànvitasvàrthabodhakatve vàkyarthadvayadhãprasaïgàt / na caikamevànvitàbhidhàyakamitarattu pratiyogismàrakamiti vàcyam / avi÷eùàda÷akyànvayànubhave 'tiprasaïgàt / anvaye 'pi ÷aktiriti cet na a÷akyamapi hi ÷akyànvayaü bodhayati nànyat ÷akyànvayatvasya svaråpatoniyàmakatvàt anyathà tavàpyapratãkàràt / nanvevaü padànàmanvitaj¤ànajanakatvàt tatra ÷aktirastyeva a÷aktasyàjanakatvàt tavàpi padàdanvayabodha itã÷varecchàsattvàditi satyaü kintu anvayabodhe svaråpasatã sà vyàptiyate na tu j¤àtà ghañaj¤àna÷aktatvena j¤ànàdeva ghañànvayabodhopapatteþ yathà tava jàti÷aktapadasya àtmavyaktij¤àne dçùña¤ca j¤àtakaraõe sàmànyasambandhitayà j¤àtasyàpi vi÷eùabuddhyupàyatvaü yathà vahnisàmànyavyàptatayà gçhãtadhåmasya vahnivi÷eùabuddhijanakatvam / atha ghañaj¤ànatvaü itarànvitaghañaj¤àne 'pyastãti tena råpeõànvitaghañaj¤àne 'pi j¤àtà ÷aktirvyàpriyata iti cet satyaü kintu ghañaj¤ànatvaü ÷akyatàvacchekaü na tvanvitaghañaj¤ànatvaü gauravàt anyalabhyatvàcca / eva¤ca jàtivàcakapadasya vyaktàviva ekaiva ÷aktiranvayàü÷e svaråpasatã padàrthàü÷e j¤àtà vyàptiyate / jàti-vyakteyaþ samànasaüvitsaüvedyatvàt tathà ghañaj¤ànàdikantu nànvayaviùayatàniyataü smaraõe vyabhicàràditi cet ghañànubhavavi÷eùaü prati ghañapadatvena kàraõatà sa ca ÷abdànubhavo 'nvayaviùayatàniyata eva kelalasya ÷abdenànanubhavàt smaraõa¤ca prati padatvena na janakatà vyabhicàràt kintu sambandhitayà j¤àtatvena / syàdetat anvayatàtparyakatayà tatpratipàdakaü padamityavivàdaü tàtparyanirvàhikà ca vçttiþ sà ceha na gauõã na và lakùaõeti ÷aktisiddhiþ / athànvaye lakùaõaiva svàrthasambandhini tàtparyàt padàrthopasthityanantaraü tadanvayopapatte÷ca / na ca vçttidvayasya virodhaþ anvayavi÷eùaõatayà padàrthopasthiteþ / na ca làkùaõikànàmananubhàvakatvàdanvayànubhavaþ kathamiti vàcyam / padàrthasya smaraõàdanvaye ÷aktatvàcca padànàü ÷aktyànanubhàvakatayà sarvatra làkùaõikasyaivànubhàvakatvaditi / tanna / vçttirhi j¤atopayujyate na svaråpasatyatiprasaïgàt / na ceha svàrthasambandhitayànvayaþ pràgavagataþ vàkyàrthasyàpårvatvàt / ki¤ca ÷akyasambandhitayà anvaye lakùaõàrtha padàrthe ÷aktikalpanaü tadvaraü làghavàdanvaye 'pi ÷aktirastu kiü vçttidvayakalpanà evaü sthite prayoge 'pi anvayaþ pada÷akyaþ vçttyatyantaraü vinà padapratipàdyatvàt padàrthavaditi / ucyate / vçttiü vinàpi tàtparyanirvàhàt kiü vçttyà padànàmuktakrameõànvayabodhajanakatvasambhavàdanyathà ÷aktyà tàtparyanirvàhodçùña iti lakùaõocchedaþ / atha ÷aktiü vinàpi÷akyasambandhàt tannirvàha iti na tatra ÷aktiþ tarhi vçttiü vinàpi tannirvàha iti kiü vçttyà / ata evànumànamaprayojakaü anyathà padapratipàdyatvàdeva ÷aktisàdhane vçttyantarocchedaþ / ata eva dhåmo 'stãtyatra dhåmapadasya vahnibodhaparatve 'pi vahnau na lakùaõà ÷aktyà dhåmopasthitau anumànadvàrà tatpratãtisambhavàt / tathà gaccha gacchati cet kànta panthànaþ santu te ÷ivàþ / mamàpi janma tatraiva bhåyàdyatra gato bhavàn iti / vàkyasya mà gacchetyatra tàtparye 'pi na lakùaõà gamanasya priyàmaraõahetutvaü hi vàkyàrthaþ tena gamanaü mayà na kartavyaü priyàmaraõahetutvàdityanumànàdeva gamane akartavyatàbodhanena tàtparyanirvàhàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 547) yatra hi mukhyayà sàkùàt paramparayà và na tàtparyanirvàhaþ tatra lakùaõà / nanu ghañamànayetyatra pratyekamanvayavi÷eùe jij¤àsà bhavati / na ca sàmànyànavagame vi÷eùe sa syàt ityanvayasàmànye ÷aktireveti cet na kàraõena kiyàyà ca kriyàkàrakasàmànyàkùepàttadupapatteþ dçùñe phalàdau rasavi÷eùajij¤àsàvat / etena yaduktamanvitapadàrthe mama tvakaika ÷aktistava tvekà padàrthe 'parà tvanvaya iti nirastam / anvaye ÷aktyabhàvàt / na caivamanyayànubhave padaviniyogo na syàditi vàcyam / anvayànubhavàrthameva padàrthe padànàü ÷aktikalpanàt / tasmàt padaü karaõaü padàrthasmaraõaü vyàpàraþ àkàïkùàdisahakàriva÷àt smàritàrthànvayànubhavaþ phalaü padàrthasmaraõaü na vyadhàyakaü vyàparatvàt / na ca smaraõadvàrà padàrtha eva kàraõaü tasyànàgatatvàdinà svasmaraõe anvayànabhave cànakatvàt / tathapi padàrthasmaraõameva karaõamastu àva÷ayakatvàt ata eva cintàva÷opanãtapadàrthànàmanvayabodhanàt kàvyàdiriti cet na smaraõasya nirvyàratvenàkaraõatvàt ananyathàsiddhànvaya-vyatirekàbhyàü àkàïkùàdimatpadasyànvayànubhavavi÷eùe kàraõatvàt padàrthopasthiteþ saüsargadhãmàtrahetutve 'pi ÷àbdasaüsargadhãviùaye padasyaiva hetutvàt gauþ karmatvamànayanamityatra padàrthaj¤àne 'pi anvayaj¤ànànudayàt padavi÷eùopasthitapadàrthaj¤ànasya hetutve padavi÷eùasyaivàva÷yakatvena hetutvàcca / kàvyasthale ca padàrthaj¤ànavyàpàrakaü utprakùàdisahakçtaü mana evànvayànubhavakaraõam / na caiva utprekùayàþ prathak pramàõatvaü vyabhicàrijàtãyatayà liïgàdàviva pramàkaraõatàvacchedakànatiprasaktànugataråpàbhàvànnirvyàpàratvàcca kintu pramàõasahakàriõã sà / ata eva mànase liïgaparàmar÷e vyàptismçtyàdi na pçthak pramàõam / atha padamantareõàpi yogyatàdij¤àne 'nvayabodho bhavatyataþ padàrthasmaraõa eva padànàmupakùayaþ / taduktaü pa÷yataþ ÷vetamà råpaü heùàbda¤ca ÷çõvataþ / khuravikùepa÷abda¤ca ÷veto '÷vedhàvatãti dhãþ / iti cet satyaü prayojakavàkyoccàraõànantaraü prayojyavyàpàradar÷anàt anvitaj¤ànopapattyarthaü padasyaiva ÷aktiþ kalpyate prathamastasyaiva kàraõatvàvadhàraõàt / padàrtheùu ÷aktyantarakalpane gauravàt tadàhuþ pràthabhyàdibhidhàtçtvàttàtparyopagamàdapi / padànàmeva sà ÷aktirvaramabhyupagamyatà / iti ÷veto '÷vedhàvatãti dhã÷ca liïgajà padasya këptakàraõabhàvasyàbhàvàditi / _________________________________________________________________________ (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 556) jàti÷aktivàdaþ evaü padàrthamàtre ÷aktau padàrthoniråpyate / tatra prabhàkaràþ / yadyapyànayanàdivyavahàràdvyaktàveva ÷aktirucità / tathàpyànantya-vyabhicàràbhyàü tatra na ÷aktigrahaþ samuccayena ÷akyatve gàü dadyàdityàdau sarvopàdànàsàmarthyaü ekasya ÷akyatve 'nadhyavasàyaþ / na ca govyaktimàtramarthaþ màtra÷abdasya sarvàrthatve uktadoùàt sàmànyàrthakatve vyakterapratãteþ nànàrthatve ca sarvàsàü pratyekaü j¤àtuma÷akyaü ÷aktau ÷akye ca gauravaü apårvagavi vyavahàràbhàvàcca / nàpi gotvenopalakùità vyaktiþ ÷akyà dhenupadavadato na ÷akyànantaraü na vyabhicàraþ na sarvàsaïgrahaþ na nànàrthatvaü gotvena tàsàmaikyàditi vàcyam / råpàntareõa vij¤àtamanyena råpeõa hi upalakùyate yathà kàkena gçhavi÷eùogotvena dhàna karmavyaktivi÷eùaþ svatovilakùaõaþ na tu kàkàdyàkàreõaiva tatpratãtiþ / na ca vyaktãnàü jàtiü vinà råpàntaramekamasti j¤àyate và gopadàd gaurityeva pratãteþ gotvavi÷iùñe ca kàryànvayàdgotvaü vi÷eùaõaü nopalakùaõaü tadanyena kàryànvaye upalakùaõarü yathàyaü vàsasvã devadatta÷abdavàcya ityatra vàsaþ / na ca gotvaikatvena vyaktãnàmaikyaü kriyate a÷akyatvàt / nàpi j¤àpyate asattvàt / na ca tadekatvameva vyakterekatvaü asambhavàt / nàpi vyaktiþ ÷akyà gotvamavacchedakaü kàraõatve daõóavat evaü hi gopadàt na gotvavi÷iùñabuddhiþ syàt ÷aktigrahàhitasaüskàrasacivàdgopadàdeva dhenupadàviva gotvavi÷iùñaj¤ànaü tadudbodha÷ca tadvadeva paramparàsambandhàditi cet na tatra hi dhànakarmavyaktivi÷eùasyàva÷ya÷akyatve 'nugamàya gotvamavacchedakamàtraü na tu vaiùarãtya gotvasya vçùabhe 'pi sattvàt iha tu vyaktiratiprasakteti jàtivi÷iùñaiva sà ÷akyà syàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 561) vastutastu jàteþ ÷akyopalakùaõatve ÷akyavacchedakatve vàva÷yakatvàt làghavàcca jàtireva ÷akyà syàt na tu vyaktiþ dhenupade tu gotvaü na tathà atiprasaïgàt / astu tarhi jàtivi÷iùñaü ÷akyaü svavyavahàreõa ca svahetutayà jàtivi÷iùñaj¤ànasyànumitatvàditi cet na vi÷eùyabhedàdvi÷iùñànàmantatvena vyaktivàcyatve uktadoùagràsàt / vi÷eùaõasyaikyaikyena vi÷iùñanàmaikyasyopalakùapakùavadduùyatvàt tasmàdvyakterapadàrthatve jàtireva padàrthaþ / vastutastu vyaktau jàtiranugamikà vi÷eùikà càva÷yaü vàcyeti nàgçhãtavi÷eùaõànyàyena saiva vàcyà / atha jàtàvapi vyaktireva vi÷eùaþ dharmàntaràbhàvàt gavetaràvçttitve sati sakalagovçttitvàderåpàdherapi vyaktighañitatvàt nàgçhãtavi÷eùaõànyàyovyaktàvapãtyubhayamapi vàcyamiti na jàteþ svata eva vyàvçttatvàt / anyathà jàti-vyaktorvyàvçttatvaj¤ànàdanyonyavyàvçttatvabuddhàvanyonyà÷rayaþ / svatovyàvçttatva¤ca na svayameva svavyàvartakatvaü svasmin svàvçtteþ / nàpi vyàvartakaü vinaiva vyàvçttatvaü asambhavàt / kintu svà÷rayavatsvàtmani vyàvçttadhãjanakasvabhàvatvaü pareùàmantyavi÷eùavat / vyàvartakadharme 'pi dharmàntaràdeva vyàvçttabuddhàvanavasthà syàdata eva ki¤ciddhi vastu svata eva vilakùaõamityàhuþ / astu và vyaktyà vyàvçttatayà bodhità jàtireva padàrtholàghavàt na tu vaiparãtyamubhayaü và gauravàt kutastarhi vyaktidhãþ jàti÷aktàdeva kathamanya÷aktàdanyadhãþ svabhàvàt tatsvabhàvatvameva vyakti÷aktiü vinà na nirvahatãti cet na gopadaü hi niyamatojàtivyaktã bodhayati tatràsya jàti÷aktidhãreva sahakàriõã kalpyate làghavàdàva÷yakatvàcca na tu vyakti÷aktidhãrapi gauravàt / jàti÷aktij¤àne sati tàü vinà vyaktibodhe vilambàbhàvàt yathà tava padàrtha÷aktàdevànvayadhãþ / yadvà jàti÷aktameva padaü vyaktiü bodhayati a÷akyatve 'pi jàtyà÷rayatvameva niyàmakaü yathà a÷akyamapi svàrthàntaraü bodhayati / tatra prayojakatvena këptà ÷aktirevàstu jàtyà÷rayatvasya tathàtvakalpane gauravàditi cet na anyalabhyasyàpadàrthatvàdanyathà anvayo 'pi ÷akyaþ syàt lakùaõàdyuccheda÷ca / atha và jàti÷aktij¤ànàjjàtidhãrbhavantã vyaktimapi gocarayati / vyaktiü vinà jàterabhàvàt yo yena vinà na bhàsate taddhãhetustamavabodhayati yathà j¤ànadhãhetustadviùayaü yathà và tavàdhikaraõasiddhànto j¤ànàdinityatvaü anyathà padaü jàtimapi na bodhayet kevalàyà apratãteþ tathà ca jàti÷aktikalpanàvaityarthaü tasmàt jàtij¤ànàrthaü këptà ÷aktirvyaktimapi bodhayati ekavittivedyatvaniyamàt / etenaikavittivedyataiva vyakti÷aktiü vinà na syàt j¤àpakàbhàvàt / na hi vyaktij¤ànamahetukaü jàtihetukaü và sadàtanatvaprasaïgàt / nàpi jàtidhãhetukaü saüvidbhedàpatteriti nirastam / jàti÷aktereva vyaktij¤àpakatvàt / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 565) nanu jàtiü vinà pratyakùàdinà vyaktij¤ànàdanyaiva vyaktidhãsàmagrã jàtivi÷iùñaj¤àna¤cobhayaj¤àpakasàmagrãdvayasamàjàdàrthaü / ata eva vyaktiü vinà jàtesmaraõena jàtismaraõasya vyaktiviùayatvaniyamàt jàtij¤àpakamàtrameva vyaktij¤àpakaü kalpyate sàmànyakalpanàyàü bàdhakàbhàvàditi paràstam / jàtiü vinàpi vyaktismaraõàttatrànyaiva sàmagrã càtivi÷iùñasmaraõa¤cobhayàü÷asmàrakasamàjàditi / atra bråmaþ / jàti-vyaktipratyakùàdibodhe tathaiva sàmagrãdvayasya pçthaganvaya-vyatirekagrahàcchàbde tu vyaktibodhe jàti÷aktij¤ànameva heturlàghavàt na sàmagùantaraü tatsattve tena vinà vilambàbhàvàt / eva¤ca jàti÷aktatvena j¤àtaü padaü jàtivi÷iùñasya smàrakamanubhàvaka¤ca / nanu j¤àne ÷aktiþ ÷akyatvàt tathàca yasya j¤àne ÷aktistacchakyaü jàti-vyaktij¤àne ca ÷aktiriti jàtivadvyaktirapi ÷akyeti cet na yadviùayatayà hi j¤àtà j¤àne ÷aktirupayujyate tat ÷aktij¤àne viùayatayà ÷akyatàvacchedakaü ÷akyaü jàtij¤àna¤ca tatheti jàtireva ÷akyà na tu vyaktij¤ànatvamapyacchedakaü gauravàt / na ca ÷akyaj¤àne niyataviùayatvameva ÷akyatvaü vyavahàrànumita ÷akyànubhavaviùayàõàmanvaye tatsambandhimiti-màtçõàmapi ÷akyatàpatteþ eva¤ca jàti-vyaktij¤ànajanakakatvàdubhayatràpi ÷abda÷aktiþ / jàtyaü÷e sa j¤àtà vyaktyaü÷e svaråpasato heturlàghavàditi kubja÷aktivàdaþ / eva¤ca saiva tadaiva tenaiva j¤àtà aj¤àtà ca vàcikà avàcikàvetyatra jàtivyakyavacchedakabhedenàvirodhaþ tvayàpyanvaye kubja÷aktisvãkàràt / vyakteþ ÷akyatve 'pi j¤àta÷akti÷abdajanitaj¤ànaviùayatvalakùaõaü vàcyatvaü nàsti / na caivaü paribhàùà ÷abdajanyaj¤ànaviùayatvena vàcyatve làkùaõikàderapi vàcyatvàpatteþ vyakteþ ÷akyatve 'pi vyakti÷aktij¤ànaü na kàraõaü vyakti÷aktij¤ànatvaü nàvacchedakamiti làghavam / yattu tacchaktatvena j¤àtàdeva tadarthabodhaþ ÷aktibhramàdapi dhãdar÷anàt / tathà yogyatàdyanvayànupapattã vinà padàdupasthitiþ ÷aktisàdhyeti vyaktirapi ÷akyeti / tanna / anyalabhye ÷akterakalpanàt anyathà tavànvaye 'pi ÷aktirlakùaõàdyuccheda÷ca / nanu na jàtirarthaþ; vyavahàràbhàvena vyutpatterasiddheþ kàrakoparaktakriyà hi vyavahàragocaraþ jati÷ca na kriyà nityatvàt kàrakaü na kartràdi kriyàyàstatràsamavàyàt parasamavetakriyàphalabhàgitvàbhàvàt kartçtvavyàpàrànà÷rayatvàt acetanatvàt tayà saha vibhàgàbhàvàt kriyànàdhàratvàcceti cet na vyaktivyavahàràdeva uktanyàyena jàtau ÷aktigrahàt jàtisavikalpakàdyavyàvçttatayà j¤àtàyàü vyaktau kriyànvayaþ savikalpaka¤càlocanadvàrà jàtijanyamiti paramparayà jàterapi kàrakatvenànvayaþ / yadvà na kevalavyakteþ kàrakatvaü na hi gaurgacchatãtyatra vyaktimàtraü yàtãti kasyacitpratãtiþ kintu jàtivi÷iùñàyàþ tathàcobhayamapi kàrakam / ÷rãkarastu kevalajàti-vyakteyarakàratvàt kriyànvayovyakterà÷rayatayà jàteravacchedakatayà àruõyàdivat eva¤ca jàti÷aktapadàt jàteranubhavaþ ÷àbdovyakteraupàdànikaþ a÷akyatvàditi / (Bibl. Ind. 98, IV,2, p. 470) anye tu jàti÷aktameva padaü-jàti-vyaktyoþ smàrakamanubhàvaka¤ceti vyakterapi ÷àbdatvam / na ca vçttiü vinà anvayànubhave 'prave÷ànna vyakteþ ÷àbdatvaü vçttiü vinàpi ekavittivedyatvaniyamena jàti÷aktàdeva vyakteranubhàvàt anyathà jàtyanvayo 'pi na syàt vyaktiü vinà jàterananubhavàt / ata eva jàti÷aktireva vyaktiü bodhayatãti guravaþ / ki¤ca ÷akyopasthàpitasyànvayànubhavaü prati padànàü kàraõatvaü ato jàtivadupasthàpitàyà vyakteranubhavaþ padàt na tu tattacchaktoyapasthàpitasya gauravàt / na caivama÷akyaparatve lakùaõà yathà hyanyata eva j¤ànànna ÷aktistathà lakùaõàpi na tat kima÷akye 'pi mukhyaþ prayogaþþ satyaü ÷aktyà sàkùàdupasthita eva tasya mukhyatvàtsva÷aktyeti tvadhikam / vastutastu jàti÷aktàdeva vyaktidhãsambhavànna vyaktau ÷aktiþ / yadi ca tato na taddhãstadà tatra ÷aktireva syàt anyathà taddhãrna syàdeva / nanu pada-jàtibhyàmapyekojàti-vyaktyanubhavaþ kriyate tatra jàtyaü÷e padasya vyaktyaü÷e jàteranubhàvakatvamayameva upàdànàrthaü iti cet tarhi jàteþ kàraõatvàpekùayà ÷aktij¤àne upasthitavyakteravacchedakatvamàtrakalpanaiva laghãyasã jàteþ pramàõàntaratvàpàta÷ca / ata eva brãhãnavahantãtyatra vyaktau na lakùaõà tatsàdhyopasthiterjàti÷aktita eva siddheþ; / astu và gavàvacchedakatvenàruõyàdivadvrãhitve 'pyavaghàtànvaya iti / atrocyate / gotvaj¤àne goj¤àne và ÷aktaü padamityàkàraþ / ÷aktigrahaþ tathàca ÷akyaj¤àne viùayatayà jàteravacchedakatvaü vyaktimàdàyaiva pratãyate na kevalàyàþ vyaktiü vinà jàterapratãteþ tathàca jàteravacchedakatve nàgçhãtavi÷eùaõànyàyena vyakteravacchedakatvaü vajralepàyitamiti ÷aktij¤àne viùayatayà avacchedakatvàt jàtivatsàpi ÷akyà tasmàt pariharaikavittivedyatvaniyamaü svãkuru và vyaktervàcyatvam / api ca yaddharmavattayà j¤àta eva yatra yasya j¤ànaü sa tatràvacchedakaþ vyaktij¤ànanatvena j¤àta eva tatra j¤àne ÷aktidhãriti vyaktirapi ÷akyà / nanvàdyavutpattau miti-màtçviùayatvena j¤àta eva j¤àne pravartakatvaü j¤àtaü na ca tayorj¤ànaü pravartakamato vyabhicàraþ anyathà pravartakatvena miti-màtçj¤ànamapi prayojyasyànumàya bàlastatràpi ÷aktiü gçhõãyàt evaü tavàpi kàryànvitaj¤àna eva ÷aktiþ syàt tattvena j¤àta eva j¤àne ÷aktigrahàditi cet miti-màtçj¤ànatvaü kàryànvitaj¤ànatva¤ca vinàpi pravartakaj¤àne ghañaj¤ànatvàdikaü j¤àtuü ÷akyamiti tayornàvacchedakatvaü kintu ghañaj¤ànatvàdikameva làghavàt tayorapi tata eva pràpte÷ca / ki¤ca padaü vyaktij¤ànàrtha ÷akyaj¤àne viùayatayà vyakteravacchedakatvamàtraü kalpayati làghavàt jàtiviùayatvavadvyaktiviùayatvasya j¤ànavittivedyatvenàva÷yaü ÷ãghropasthitatvàt na tu jàti÷aktistadbodhe kàraõàntaraü và tadavacchedakaü gauravàcchaktigrahakakàle kalpanãyopasthitikatvàcca / anye tu prathamaü vyavahàrànumitavyaktij¤àne ÷abdànuvidhànàt padaü ÷aktamityavadhàrayati na tu jàtij¤àne vyavahàràjanakatve na tadà tasyànupasthiteþ pa÷càdvyaktervyàvçttyarthaü anugamàrtha¤ca jàtirapi tadviùaya iti mànàntareõa j¤àtvà jàtij¤àne 'pi tatpadasya kàraõatàü pratyeti tathàca vyakti÷aktij¤ànamapi kàraõaü na tu jàti÷aktij¤ànenànyathàsiddhiþ vyaktij¤ànakàraõatàü upajãvya jàtij¤àne kàraõatàgraha ityupajãvyavirodhàt / etena jàtirapi ÷akyà làghavàt ÷aktigrahajanyasaüskàrasya vyaktiviùayatvaniyamena padàt jàtismaraõamutpàdyamànamava÷yaü vyaktiviùayaü saüskàrasyàniyatodbokadhatve 'pi jàtyaü÷odbodhakàdeva vyaktaü÷odbodhaniyamakalpanà yathà padenodbuddhasaüskàràdeva niyatà ÷aktismçtiþ padaü vinàpi sa sarvà jàtismçtirvyaktiviùayà anyathà kevalajàtimàtrasmaraõàpatteþ / saüskàrasahitàt padàdeva jàtivi÷iùñànubhavo 'pãndriyadiva pratyabhij¤à / ata eva bhàùyaü saüskàra-÷abda÷aktibhyàü vi÷iùñànubhavaityunnãtamatamapàsta uktanyàyairjàtivadvyakterapi ÷akyatvàt vi÷iùñanàmànantye 'pi ekatra vi÷iùñe tattvaü vihàya gotvamàdàya gotvavi÷iùñaü ÷akyamita ÷aktigrahaþ yathà ca kvacideva dhåme dhåmovahnivyàpya iti buddhiþ yathà va tathaiva kàryàõàmànantye 'pi kvacit kàrye tattvaü tañasthãkçtya kçtimàdàya dharmiõi kàryaü ÷akyamiti liïàderapårvaü ÷aktigrahaþ avacchedakaikyàcchakterekatvaü tadvadeva yathà và vyaktivàcakapa÷vàdipadànàü atha và gotvena sàmànyalakùaõayà j¤àte sarvatra gavi gotvamàdàya ÷aktigrahaþ prameyatvena ca sarvaj¤àne sàrvaj¤amiùyata eva neùyate tu ghañatvàdi sarvaprakàrakaj¤ànavattvena sarvaikodasãnagoþ ÷akyatvàd yatki¤cidekopàdàne 'nadhyavasàyo và / anyathà tavàpyekavittivedyatayà sarvaikaparatve uktadoùe kà gatiþ kà và gatirvyaktivàcakapa÷vàdipadànàü / bhaññamate tu jàtireva ÷akyà làghavàt vyaktistvàkùepalabhyà / nanu nàkùepa ekavittivedyatvàttayoþ samànànàü hi bhàvaþ sàmànyaü tacca vyaktiü vinà na bhàsate iti cet na svaråpeõa ÷akyà jàtiþ na ca sàmànyatvaü tasyàþ svaråpaü taddharmatvàt anyathà àlocane 'pi sà na bhàseta / kathaü sàmànyatvenàpratãtà jàtirvyaktitobhinnatayà ÷abdanàbhidhàtavyeti cet na ÷abdena vyaktito bhinnatayà jàterabodhanàt / nanu vyàvçttà jàtivyàcyà vyàvçttabuddhiü vinà vyaktivi÷eùànàkùepàt vyàvartikà tatra vyaktireva anugatatvamapyanugamyamànaü vinà na bhàsata iti jàtivittivedyaiva vyaktiriti cet na svatovyàvçttajàtisvaråpasya vàcyatvàt / vyakterdharmàntarasya và vyàvartakatve 'nyonyà÷rayo 'navasthà và / nanu gauritipadàt jàti-vyakatyoryugapatpratãtiþ / na ca såkùmakàlabhedàgrahàt sà bhràntà bàdhakàbhàvàt tathàca gopadàdgotvadhãstataþ krameõa vyàpti-pakùadharmatàj¤ànaü tato vyaktyanumitiriti j¤ànaparamparakalpanàdvaraü jàtivittivedyatvaü vyakteriti cet na vyutpattyadhãnaü hi ÷abdasya bodhakatvaü ato vyutpattiparyàlocanayà yugapajj¤ànamasiddham / ata eva j¤ànaparamparàkalpanamapi yuktaü anyathà karturapyàkùepona syàt ÷abdàt sakartç kàyà eva kriyàyà avagamàt / na ca jàtij¤ànatvena vyaktiviùayatàniyamaþ pratyakùàdau tasya vyaktidhãhetusamàjàdhãnatvàt / ata eva na jàtidhãhetau vyaktidhãhetusahakàritàniyamaþ samàjasyàrthasiddhatvàt gotvaü gavàviùayapratãtiviùayaþ jàtitvàt gobhinnabhàvatvàdveti jàtimàtradhãsiddhe÷ca / atha yat tatparatantraü tat tenaikàvittivedyaü yathàrthaparatantraü j¤ànamarthena jàti÷ca paratantreti vyaktau bhàsamànàyàmeva bhàsata iti cet na paratantratvaü hi na parasamavetatvaü gandhàdinà vyabhicàràt na taddhãniråpyatvaü asiddheþ nàpi tasmin bhàsamàna eva bhàsamànatvaü sàdhyàvi÷eùàt nàpi vi÷eùaõatvenaiva j¤ànaü gaurityeva pratãteþ / gavi gotvamiti ka÷cit pratyetãti cet na àlocane vi÷eùaõatvaü vinàpi svaråpataþ pratãteþ jàtimàtra÷aktàt padàt jàteþ smaraõamàlocanameva jàtivi÷iùñagocarasaüskàràdeva padena jàtyaü÷odbodhe sati jàtimàtrasmaraõàt / ata eva tato jàtiü vinàpi kadàcit vyaktismçtiþ / astu và gurorivàlocanamappi saüskàrajanakaü ÷abdavyutpattibalena jàtimàtrasmaraõasiddheþ / na ca smaraõasya vi÷iùñaj¤ànatvameva anubhavasyàpi tathàtvena nirvikalpakàsiddhiprasaïgàt evavittavedyatve 'pi prathamadar÷anavat ÷abdàdugotvasmaraõamàlocanameva gotve govyaktivçttitvàdi vai÷iùñyasyà÷akyatvena tadaviùayatvàt / na càlocanasyendriyajanyatvàt na smçtitvaü j¤ànatvasàkùàdvyàpyadharmatvena smçtitvasyàlocanavçttitvàt / nanvàkùepàdvyaktidhãrna vyaktitvena na và råpàntareõa gaurityeva pratãteþ nàpi gotvena gotvasya gotvavi÷iùñabhedenàkùepàbhàvàditi cet na vi÷eùaõa-vi÷eùyayorbhedenànumànàvirodhàt / ata eva gotvaü vyaktyà÷ritaü jàtitvàditi pakùadharmatàbalàt gotvà÷ravyaktisiddhiþ arthàpattervà tatsiddhiþ / nanu vyaktyà vinà kimanupapannaü vyaktiü vinàpi gotvasya tadbuddhe÷ca siddheþ kathamarthàpattiriti cet na vyàpakaü vinà vyàpyasyàsiddheþ ucyate / gàmanayetyato gotvavi÷iùñasya kriyànvayabodhàdgaurityàkàrakagovi÷eùyakabuddhiþ kàraõaü sà ca na ÷abdaü vinà àkùepàdvyaktyà÷ritaü gotvamiti dhãrna tu gauriti / na caivaü vyakteþ kriyànvayo 'pi gotvà÷ritatayà niràkaïkùatvàt ràjapuruùamànayetyatreva ràj¤aþ anvaye và vyaktimànayeti dhãþ syàt na tu gàmiti / ki¤ca gotvaü na vyaktivyàpyaü na hi yatra yadà và gotvaü tatra tadà vyaktiryat sàmànyaü sà vyaktiriti và niyamaþ vyabhicàràt / nàpi gotvaü gavà÷ritaü gotvàdityanumitiþ vyàptigraha÷arãratvàt / na ca jàtitvaü vyaktyà÷ritatve liïgaü jàtitvasya padàdanupasthiteþ tathàtve và jàtivittivedyaiva vyaktiþ / api ca liïgaü vyàpyamanupapannaü svà÷raye vyàpakapapàdaka¤ca bodhayati / na ceha gotvà÷raye vyaktibuddhiþ / vayantu bråmaþ vyakterapadàrthatve vibhaktyarthasaïkhyà-karmatvàdervyaktàvananvayaþ syàt suvibhaktãnàü prakçtyarthànvitasvàrthabodhakatvasya vyutpattisiddhatvàt prakçtitàtparyaviùaye tadanvayavyutpattau lakùaõocchedo gaurava¤ca / àkhyàtàrthasaïkhyàpi nànumitenànveti kintu bhàvanànvayinà ÷uddhena prathamàntàdupasthitena padàntaràdupasthitireva tatràkùepàrthaþ / ata eva na vyakteràkùepaþ kintu lakùaõayà gopadàdgauriti vyaktidhãriti maõóanaþ / yadàha ``jàtàvastitva-nàstitve na hi vi÷eùaõe'' iti / ucyate / svàrthàdanyena råpeõa j¤àte bhavati lakùaõà tãratvena j¤àte gaïgàpadasyeva / na ceha gotvàdanyena råpeõa vyakterupasthitiþ kintu gotve naiva vyaktitvena sàsnàdimattvena copalakùyatve gopadàdvyaktitvàdiråpeõa dhãþ syànna tu gauriti / nàpi gotvasambandhini gotvavi÷iùñe lakùaõà gotve hi na sàkùàdànayanàdyanvaya iti vyaktyavacchedakatayà tasyànvaye 'mukhyatvam / lakùaõayàpi gotvàvacchinnaiva vyaktiþ kriyànvayinã pratãyate na kevalà vyaktiriti gotvavi÷iùñasya lakùyatve yugapadvçttidvayavirodhaþ gotve 'pi và lakùaõà / api ca jàtimàtre na ÷aktirna và vyaktau lakùaõà jàtau mukhyaprayogàbhàvàt tayostanmålakatvàt prayogo hi vyavahàrahetuj¤ànarthaþ / na ca jàtimàtranirvikalpakàdvyaktimanàdaya kevalajàtau vyavahàraþ tasya vi÷iùñaj¤ànasàdhyatvàt gàü pa÷ya gaurastãtyàdàvapi gotvavi÷iùñasyaiva j¤ànaü vyavahàra÷ca / tasmàdekavittivedyatvaniyamàt jàtivi÷iùñaü ÷akyam / yadi ca tçtãyàyàþ karaõaikatva iva go-gotve ÷akye tadà gotvaü govyakti÷ceti dhãþ syàt na tu gauriti vai÷iùñya¤ca sambandho và j¤àto ghaña ityatreva vi÷eùaõatàvi÷eùor'thàntaraü vetyanyadetat / jàtivi÷eùavadavayavasaüyogaråpàkçtirapi pada÷akyà gopadàt jàtyàkçtisadç÷àkçtau lakùaõà piùñakasaüyogavi÷eùasyà÷akyatvàt / jàtyàkçti -vyaktãnàü pratyekamàtraparatve lakùaõaiva pratyekasya jàtyàkçtivi÷iùñànyatvàt yathà guråõàü kàrya÷aktàyà liïgo loke kàryatvaparatve / ata eva vyaktyàkçti jàtayastu padàrtha iti pàramarùasåtraü ekayaiva ÷aktyà ekavittivedyatvasåcanàya padàrtha ityekavacanam / jàti÷aktivàdaþ evaü padmaü païkajapada÷akyaü tato niyamataþ païkaja nikatçpadmamiti pratãteþ avayavànàü tatràsàmarthyàt råóhiü vinà yogamàtràt kumude prayogadhãprasaïgàcca / nanu råóhàvapi yogàt kumude tau kuto na syàtàü råóhyà pratibandhàditi prà¤caþ / vayantu niyamato råóhyà smçtaü padmameva vyaktivàcakaóapratyayena païkajanikartçtayànubhàvyate bàdhakaü vinà vyaktivacanànàü sannihitavi÷eùaparatvaniyamàt yathàgneyãti óhagantapadena prakaraõàdinà sannihità óhagabhihità çgvyaktirbodhyate eva¤ca sarvatra padmànubhavasàmagrãveti na kumude dhãrna và tadarthaprayogaþ / nanvevaü råóhirevàstu tata evobhayalàbhàt kiü yogaråóhyà na avayava÷akteþ këptatvàt yaugikàrthànubhavàcca / yadi ca råóhyartha eva yaugikàrtha eva vànubhåyate tadà vivàda eva syàt anubhavenaiva tadvicchedàt / atra mãmàüsakàþ / na tàvat smçtyarthaü ÷aktiþ païkajapadaprayogaviùaye niyatapadmànubhavajanitasaüskàràt smçterevopapatteþ smçtestajjanyatvaniyamàt / nàpyanubhavàrthaü niyamataþ smçtaü padmamàdàya vyaktivacananyàyenàvayavaiþ païkajanikartç padmamityanubhavasambhavàt smçti÷ca råóhyà anyathà veti na ka÷cidvi÷eùaþ / ÷aktiü vinà niyamataþ prayoga eva kuta iti cet na pårvaprayogamapekùya avayavànumuktanyàyena padmànubhavajanakatvaniyamàt / pårvaprayogo 'pi tatpårvaprayogamapekùyetyanàditaiva / athàniyatodbodhasya saüskàrasya ÷aktiü vinà niyatodbodhe hetvabhàvàt niyatà smçtireva na syàditi cet na kadàcicchaktito 'pi udbodhàbhàvena ÷akyàsmaraõàt ÷aktiü vinàpi niyamataþ ÷aktismaraõàcca / udbodhaka¤ca na niyataü sadç÷a-pada÷akti-sambandhij¤ànànàü pratyekaü vyabhicàràt kintu yatra smçtistatra tatkàlotpannamaniyatamevodbodhakaü kalpyate phalabalàt kàryonneyadharmàõàü yathàkàryamunnayanàt / na ca padmatvavattadvyàpakàderapi smçtiprasaïgaþ smçtibalenodbodhakalpanamiti tatra smçtyabhàvena tadudbodhàbhàvàt tasmàcchaktiü vinà ÷akteriva padmatvasya niyatà smçtiþ / na caivaü gavàdipade 'pi na ÷aktiþ syàt vyavahàrakàlãnasaüskàràdeva gavàdismçtisambhavàditi vàcyam / na hi tatra smçtyarthaü ÷aktiþ kintvanubhavàrthaü padàdanyato gavàderanubhavàsambhavàdavyutpannasya tato 'nubhavàsambhavàcca padmànubhava÷ca yogàdeveti na samudàyo heturanyathàsiddhatvàt ato nànubhavabalàt samudàye ÷aktikalpanam / nanvevaü gavàdipadànàü prameyatve ÷aktirastu gavàdismçtiþ saüskàràditi cet na govyavahàreõa svopapàdake goj¤àne padasya ÷aktikalpanaü na tvanupapàdake prameyatvena goj¤àne gopadàt prameyo gaurityananubhavàcca / athaivaü saüskàràdeva tãràdismçtisambhave gauõalàkùaõikocchedaþ tãradyanubhavàrthaü hi na tatkalpanaü tadanubhavasyetarapadàdeva siddheþ tayorananubhàvakatvàt tasmànniyatà smçtiþ vattisàdhyeti tayoþ kalpanàt tathà ca niyatapadmasmçtyarthaü païkajapade 'pi vçttitvena ÷aktikalpanamàva÷yakaü lakùaõàdyabhàvàditi cet na gaïgàyàmityàdau vçttiü vinà tãràderapadàrthatve vibhaktyarthànvayastatra na syàt vibhaktãnàü prakçtyarthagatasvàrthànvayabodhakatvavyutpatteþ / padmasya tu païkajavàkyapratipàdyatvena pàcakàderiva vibhaktyarthànvayopapattiþ /