Annambhatta: Tarkasamgraha, with auto-commentary (Dipika), Nilakanta's Dipikaprakasika and Balapriya Input by members of the Sansknet project (www.sansknet.org) ATTENTION: Possibly incomplete, but all available at present. This GRETIL version has been converted from a custom Devanagari encoding. Therefore, word boundaries are usually not marked by blanks. THE TEXT IS NOT PROOF-READ! REFERENCE: AnTs_ = Annambhatta, Tarkasaügraha *{...}* = BOLD ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ *{oü}* *{tarkasaügrahadãpikàprakà÷ikà}* *{nàvalpàkkam ÷rãràmànujatàtàcàryaviracitayà}* *{bàlapriyàkhyavyàkhyayà}* *{tiruppukkuli ÷rãkçùõatàtàcàryaviracitayà}* *{prasàraõàkhyavyàkhyayà ca samullasità}* *{÷rãþ}* *{prastàvanà}* tatra bhavatà annambhaññena viracitaþ tarkasaügrahaþ tatkçtadãpikàkhyavyàkhyànasahitaþ nyàya÷àstramadhijigàüsamànaiþ sarvairapi àdau pañhyata iti vi÷vaprasiddham/ tarkasaügrahasya dãpikàvyatiriktàni padakçtyam, nyàyabodhinã, vàkyavçttiþ, niruktiþ, paññàbhiràmañippaõã ityàdãni bahåni vyàkhyànàni mudritànyamudritàni ca upalabhyante/ tathà dãpikàyàþ ràmarudrã, nãlakaõñhakçtà prakà÷ikà, nçsiüha÷àstrikçtà prakà÷ikà, paññàbhiràmakçtà prakà÷ikà, ityàdayaþ anekà vyàkhyàþ mudrità amudrità÷ca vartante/ tarkasaügrahavyàkhyàsu nyàyabodhinyàþ dãpikàvyakhyàsu nãlakaõñhãyaprakà÷ikàyà÷ca pañhanapàñhanapracàro 'sti/ saükùipta÷ailyà apekùitasakalàrthapratipàdakatvaråpo vi÷eùa eva pañhanapàñhanagocaratàyàü mukhyo hetuþ/ tatràpi nãlakaõñhaprakà÷ikà laghugàdàdharãti vyapade÷ayogyà chàtràõàü viduùàü ca cittara¤jakatamà cakàsti/ yeùàü gàdàdharyàdiùu grantheùu gàóhaþ paricayo vartate ta eva prakà÷ikàyàþ tàtparyaü rasaü ca j¤àtumanubhavituü ca ÷aknuvanti/ tasyàþ nãlakaõñhaprakà÷ikàyàþ prativàkyaü bhàvàrthaspaùñãkaraõacaõà kàcana vyàkhyà ciràt nàvatãrõà/ yadyapi nãlakaõñhaputreõa kçtà bhàskàrodayanàmnã vyàkhyà bahoþ kàlàt pårvaü nirõayasàgarayantràlayena mudràpità upalabhyate, tathàpi apekùitasthale samucitarãtyà avyàkhyànàta anapekùitavistarakaraõàcca bàlatàrkikàõàü nopakàriõã sà/ pratyuta bahuùu sthaleùu prakà÷ikàyàþ hçdayamanavagacchantã viparãtatayà vyàkhyàntã vyàmohameva janayati/ iyaü nãlakaõñhaputreõa na kçtà syàdityapi tàdç÷asthalànàü dar÷anena matiþ samupajàyate/ ata eva màdç÷ànàü bàlatàrkikàõàü viduùàü copakàràya samãcãnà kàcana vyàkhyà kartavyeti bahoþ kàlàt pårvaü nàvalpàkàbhijanàn paõóitapravaràn en. es. ràmànujatàtàcàryàn pràrthayam/ teùàü savidhe nyàya÷àstraü mayàdhãtamitãmaü sambandhaü puraskçtya pràrthanàmakaravam/ te 'pi sadyaþ pràrthanàü svãkçtya ekavarùàbhyantare bàlapriyànàmnãü prakà÷ikàyàþ vyàkhyàü nirmàya aduþ/ tasyàþ prakà÷anasamayo 'dhunà samupanata iti nitaràü momudyate cetaþ/ anayà vyàkhyayà bàlatàrkikàþ sarve 'pi mahàntamupakàraü pràpyasyantãti ni÷capracam/ atha*{bhàskarodayàyàü}*vidyamànànyasàügatyàni sthàlãpulàkanyàyena pradar÷ayàmaþ--- *{[ 1 ]}* *{prakà÷ikàyàü}*'tarkasyàpàdakàbhàvasàdhakaviparyayapratiyogyàpàdyakatvaråpaviparyaye tatkoñiparyavasàyitvaü dar÷ayati - dar÷anàbhàvànnàstãti' iti païktiþ (pç. 142) dç÷yate/ asyàþ païktervàstavàrthaþ ayam - 'yadyatra ghañaþ syàttarhi bhåtalamiva ghaño 'drakùyata' ityàkàrake tarke àpàdako ghañaþ tasyàbhàvaþ ghañàbhàvastasya sàdhako viparyayadar÷anàbhàvaþ tasya pratiyogi dar÷anameva àpàdyamiti àpàdakàbhàvaþ sàdhakaviparyayapratiyogyàpàdyakatvaü tarkasyeti/ *{[ 2 ]}* *{bhàskarodayàkàrastu}* imamà÷ayamagçhãtvà kimapi likhati/ tathà hi*{bhàskàrodayà}*païktiþ- 'àpàdakasya dar÷anàpattisaüpàdakaghañàstitvasya abhàvasàdhako dar÷anàbhàvo nàstãti yo viparyayaþ tatpratiyogidar÷anàbhàvaråpaviparyayapratiyogi yaddar÷anaü tasyàpàdyatvaråpaü viparyaye dar÷anàbhàvànnàstãti vyatyàsaråpe tatkoñiparyavasàyitvaü nàstãtyabhàvakoñiparyavasàyitvaü tarkasya dar÷ayatãti samuditàrthaþ" (pç. 80) iti/ 'tarkità àpàdità pratiyogino ghañàdeþ sattvasya sattvaprasakteþ' iti*{prakà÷ikà}* (pç.142)/ atra tarkità ityasya àpàdanaviùayabhåtetyarthaþ/ àpàdanà÷rayabhåteti bhàskarodayà (pç.80)/ *{[ 3 ]}* satpratipakùaprakaraõe *{prakà÷ikàyàü}* 'yatsaübandhi yat sàdhyaü tadabhàvavyàpyahetvantarasya j¤ànaü pakùe 'sti sa satpratipakùa ityarthaþ' iti païktirdç÷yate (pç. 203)/ tasyà ayamarthaþ- yatsaübandhãtyasya yaddhetusaübandhãtyarthaþ/ tathà ca yaddhetusaübandhi yat sàdhyaü tadabhàvavyàpyahetvantarasya j¤ànaü tatpakùe 'sti sa satpratipakùaþ/ sa satpratipakùa ityatra tatpadena yatsaübandhãtyatra yatpadena gçhãto heturgràhya iti/ bhàskàrodayàyàü tu - 'yatpadena prakçtàbhipretapakùaparigrahaþ/ pakùetyatra tadityàdiþ/ tathà ca yatpakùakaü yatsàdhyaü tadabhàvavyàpyahetvantarasya j¤ànaü tatpakùe sa ityanvayaþ' iti vyàkhyànaü dç÷yate (pç. 116)/ atrànanvayàdikaü viduùàü spaùñam/ *{[ 4 ]}* pràmàõyavàde*{prakà÷ikàyàü}* - 'bhaññamate tu j¤ànasyàtãndriyatayà j¤àtatàliïgakànumitereva pràthamikaj¤ànagraharåpatayà tayà pràmàõyaü gçhyate' iti païktirdç÷yate (pç. 239)/ atra j¤ànasya grahaþ j¤ànagrahaþ pràthamika÷càsau j¤ànagraha÷ceti karmadhàrayaþ/ tena pràthamikatvaü j¤ànagrahavi÷eùaõam/ j¤ànagrahe pràthamikatvavi÷eùaõàt naiyàyikasaümatapravçttyàdiliïgakànumityàtmakaþ dvitãyo j¤ànagrahaþ vyavacchidyata iti prakà÷ikà÷ayaþ/ *{bhàskàrodayàyàü}* tu etattattvàj¤ànàt 'prathame bhavaü pràthamikaü tacca j¤ànaü vyavasàyàtmakaü, tasya graharåpatayà tadgràhakànumityàtmakaj¤ànasvaråpatayeti yàvat' iti yatkimapi vyàkhyàtam (pç. 137)/ *{[ 5 ]}* tathà*{tatraiva}* - 'anumànaprayogastu idaü j¤ànamapramà visaüvàdipravçttijanakatvàt yannaivaü tannaivam' iti dç÷yate (pç.288)/ atra visaüvàdipravçttãtyatra visaüvàdinã yà pravçttiþ tajjanakatvàdityarthaþ/ visaüvàdinãtyasya viphaletyarthaþ/*{bhàskàrodayàyàü}* tu 'viparãtaj¤àna vatpravçttijanakatvàdityarthaþ' ityuktam/ anena visaüvàdinaþ pravçttiriti vigraho 'bhipretaþ/ atrànaucityaü spaùñameva/ udàharaõàrthaü kànicit sthalàni pradar÷itàni/ etàdç÷asthaleùu*{bàlapriyàyàü}* pràmàõikarãtyà vyàkhyànaü kçtam/ athaitanmudraõasamàptisamaye tiruppukkulisvàmãti vikhyàtaiþ sàrdha÷atasaüvatsarebhyaþ pårvaü kà¤cãmadhyuùitavadbhiþ catustantraniùõàtaiviracitànekanyàyagranthakroóapatraiþ ÷rãkçùõatàtàcàryaiþ kçtàyàþ prasàraõàþ khyàyàþ prakà÷ikàvyàkhyàyàþ ekà tàlapatramayã granthalipimàtçkà saüprati kà¤cãmadhivasatàü villiyaüpàkkaü ÷rãsampatkumàratàtàcàryàõàü sakà÷àt labdhà/ vyàkhyeyaü ÷rãkçùõatàtàcàryaiüþ màtçkàråpeõa vilikhiteti tàlapatràgranthapuùpikàtaþ avagamyate/ api càtratyapramà tvànugamaþ tathaiva*{nyàyasiddhà¤janavyàkhyàyàü ratnapeñikàyàü}*dç÷yata/ kiü ca tadãyagranthàntara÷ailãmanukarotãyaü prasàraõà/ ato vyàkhyeyaü ÷rãkçùõatàtàcàryaiþ kçtetyatra na ko 'pi saüdehaþ/ asyàü prasàraõàyàü pràyaþ sarveùàü lakùaõànàmanugamàþ vartante/ tasmàdiyaü vyàkhyà anugamamàrgajij¤àsånàü mahate upakàràya kalpeteti matvà asyà api prakà÷anaü yuktaråpaü manvànena mayà anubandharåpeõa vyàkhyeyaü mudràpità/ yadi pårvameveyaü samupalabdhà abhaviùyat tadà iyamapi tattatsthalasyàdhasyàt bàlapriyayà sàkaü mudràpità abhaviùyat/ athàpi anubandharåpeõa và mudraõàrthamiyaü labdheti alabhyalàbheneva saütuùyatyantaraïgam/ granthasyàsya tarkasaüïgraha-dãpikà-prakà÷ikà-bàlapriyà-prasàraõà-gu¤jaråpasya prakà÷anam - 'siddhyanti karmasu mahatsvapi yanniyojyàþ sambhàvanà guõamavehi tamã÷varaõàm/' iti nãtyà - bàlyàt prabhçti niravagrahànugrahagarbheõa kañàkùavi÷eùeõa màmujjãvayatàü vedàdi÷àstrasaürakùaõàrthaü kçtàvatàràõàü àjanma÷uddhànàü maharùipravaràõàü àcàryatallajànàü bhaktajanabçndaiþ sevyamànànàü ÷rãkà¤cãkàmakoñipãñhàdhã÷varàõàü ÷rãmaccandra÷ekharendrasarasvatã÷rãcaraõànàü madguruvaryàõàü karuõàvilàsavijçmbhitam/ mama màtulapàdànàü ÷rãkà¤cã-àcàryacaraõapàdapadmabhaktàgragaõyànàü dharmarakùaõadhurandharàõàü satkarmaniratànàü ÷amadamàdyàtmaguõasaüpannànàü samadhigatanyàyàdi÷àstrasàràõàü ÷rãvà¤chinàthàryavaryàõàü ùaùñyabdapårtimahotsavasmàrakacihnatayà granthamenaü ÷rãdakùiõàmårtivyàsa÷aïkara÷abditaü satyaj¤ànapadoditaü ca yajjyotiþ tatsvaråpàõàü ÷rãkàmakoùñhavarapãñhajuùàü guråõàü caraõanalinayoþ praõàma÷atàni vidhàya nyàyavedàntàdi÷àstreùu vyutpattyati÷ayaü pràrthayamànaþ sabhakti÷raddhaü samarpayàmi/ samucitasaralavyàkhyànaviraheõa tarka÷àstràdhyayanàt bibhyatàü bàlatàrkikàõàü grantho 'yaü mahàntamupakàramàdhàsyati/ satsvapi bahuùu kàryeùu matpràrthanàmaïgãkçtya mahopakàrakarãü bàlapriyàü nirmàya màdç÷àn bàlatàrkiïkàn anugçhãtavadbhyaþ mama tarka÷àstragurubhyaþ nyàyamãmàüsà - vyàkaraõa - vedànta÷iromaõibhyaþ viracitànekagranthebhyaþ ÷rãkà¤cãkàmakoñipãñhà dhã÷varàõàü paramànugrahapàtrabhåtebhyaþ tirupatisthakendrãyasaüskçtavidyàpãñhe pràdhyàpakapadamalaïkurvadbhyaþ vidvadvarebhyaþ ÷rã. en. es. ràmànujatàtàcàryebhyaþ paràü kçtaj¤atàü prakañayàmi/ asya granthasya àmukhalekhanena màm anugçhãtavatàü pràcyapratãcyavidyàvi÷àradànàü vikhyàtaviduùàü madrapurãvi÷vavidyàlaye saüskçtavibhàgasya pràdhyàpakànàmadhyakùàõàü ca óà0 ke. ku¤juõõiràjàmahodayànàü hàrdaü kàrtaj¤yamàviùkaromi/ prasàraõàkhyavyàkhyàyàþ tàlako÷aråpàü pratiü dattvà upakçtavadbhyaþ kà¤cãpuranivàsibhyaþ, vidvadbhyaþ ÷rãvilliyampàkkaü sampatkumàratàtàcàryebhyaþ, tasyà eva kàkadamayapratitaþ chàyàcitraråpàü pratiü sampàdyadattvà upakçtavadbhya aóayàrko÷àlayàdhikàribhya÷ca hàrdikãü kçtaj¤atàü prakà÷ayàmi/ etadgranthasya mudraõopayogitayà suspaùñarãtyà devanàgaralipyà màtçkàü vilikhitavadbhyaþ nyàya÷iromaõibhyaþ óà0 ã. govindan mahà÷ayebhyaþ kçtaj¤atàü nivedayàmi/ samãcãnapakkikayà nirdiùñasamaye mudraõaü kçtavate iëaïgo mudraõàlayàdhikàriõo em. es. maõiyavan mahà÷ayàya maïgalà÷àsanapårvakaü kçtaj¤atà nivedyate/ api ca upoddhàte dãpikàdiùu vivecitaviùayàõàü madhyemukhyatamatayà pratibhàtàn pa¤cada÷aviùayàn adhikçtya pràcãnanavãnanyàyavai÷eùikagranthàdiparàmar÷apårvakaü vivecanaü akaravam/ anusandhànamàrgànusàreõa likhito 'yamupoddhàtaþ anusandhànakutåhalinàmupakàràya kalpate/ anavadhànataþ mudraõàdau jàtàþ a÷uddhayaþ vidvadbhiþ kùantavyàþ ÷odhanãyà÷ceti pràrthaye/ iti ÷rãkàmakoùñhavarapãñhajuùàü guråõàü vai÷àkha÷uddhapårõimà pàdàravindamakarandarasaikajãvã (21-5-1980)*{en. vãlinàthaþ}* *{///}* *{/ ÷rãþ/}* *{[ 1 ]}* *{maïgalavàdaþ}* iha khalu pràyaþ sarve 'pi ganthakàràþ granthàrambhasamaye maïgalamàcarantãti sarvasaüpratipannam/ tatra maïgalàcaraõe kiü pramàõam? kiü và prayojanamiti maïgalavàde niråpyate/ nyàyabhàùyakàraþ maïgalàcaraõamadhikçtya na kimapyavàdãt/ nyàyavàrtikakàro 'pi maïgalàcaraõaü vinaiva prabandhamàrebhe/ ñãkàkàrastu vàcaspatimi÷raþ maïgalàcaraõapårvakameva ñãkàmàrabhata/ tatra parama÷iùño 'pi vàrtikakàraþ kuto và granthàrambhe maïgalaü nàcacàretyà÷aïkya iùñadevatànamaskàraråpaü maïgalaü kçtavàneva/ athàpi granthe tanna nyave÷ayat/ na hi maïgalakaraü yadyatkriyate tatsarvaü granthe nive÷anãyamiti nirbandho 'stãti samàdhànaü provàca ñãkàkàraþ/ tatsandarbhe --- 'avigãta÷iùñàcàraparamparàpràpto vàrtikakàreõa parama÷iùñena kçto 'pãùñadevatànamaskàro na ÷àstre nive÷etiþ'1 iti vadan maïgalàcaraõe ÷iùñàcàraþ pramàõamiti såcayati/ tàtparyañãkàpari÷uddhau udayanàcàryàþ- kàryàrambhe pràrabdhasyàntaràyaviraheõa parisamàptiü kàmayamànàþ abhãùñadevatànamaskàrapårvakaü prekùàvantaþ pravartante/ paraü tu dç÷yate tatra tatra bahu÷o vyabhicàraþ, kçtanamaskàrasyàpi samãhitàsiddheþ, akçtanamaskàrasyàpi samãhitasiddhe÷ca/ na càtra 'vçùñikàmaþ kàrãrãü nirvapet' itivat 'pràrabdhaparisamàptikàmo devatàü namaskuryàt' iti ÷rutirasti yena vyabhicàre 'pi karmakartçsàdhanavaiguõyaü kalpayàmaþ/ tasmàt 'arthakàma iha vañe prativasantaü vakùaü påjayet' itivat ---------------------------------------- apràmàõikaprasiddhivijçmbhitametanmaïgalàcaraõamityabhisandhàya kimu vàrtikakçtà maïgalaü na kçtam? ityàkàïkùàsamàdhànàrthaüþ pårvoktañãkàgantha ityavatàrikàü kçtvà, pratyakùamiva avigãta÷iùñàcàro 'pi ÷rutisadbhàve pramàõameva, nirmålasya ÷iùñàcàrasyàsaübhavàt/ tathà ca kvacinmaïgale samàptyabhàvaþ karmakartçsàdhanavaiguõyaprayuktaþ/ iha janmani asatyapi maïgale samàptistu janmàntarãyamaïgalàdhãneti samavarõayan/ etena ÷iùñàcàrànumità ÷rutiþ granthàrambhe maïgalakartavyatàyàü pramàõamiti udayanàcàryà÷ayo 'vagamyate, maïgalaü samàptiphalakamiti ca/ *{tatna bhåùaõakàrà÷ayaþ}* nyàyabhåùaõakàràþ - praõàmakçtena hi maïlenaü adharmapratibandhakena adharmaümålà vighnavinàyakàþ protsàryante/ tataþ ÷àstraparisamàptirityarthavàn praõàmaþ/ yatra tu na samàptistatra praõàmasyàsamyakatvamanumeyaü karturadharmabàhulyaü và/ yatràpyantareõa praõàmaü ÷àstraparisamàptirdç÷yate, tatràpi mànasaþ kàyiko và praõàmo 'numeyaþ, sàdhanàntarasàdhyo và dharmaþ/ vàcikapraõàme tvanyeùàmapyupade÷asiddhiriti vi÷eùaþ/ yasya tu vighnaheturadharma eva nàsti, tenàpi tadà÷aïkyà kartavya eva praõàmaþ/ ÷atrvàdyà÷aïkyà astràdisaügrahavaditi niråpayantaþ maïgalasyàva÷yakartavyatàü bodhayanti/ maïgalakartavyatàyàü pramàõaü tu te na pratyapàdayan/ maïgalasya samàptiphalakatvameva bhàsarva¤j¤àbhimatam/ *{vai÷eùikadar÷anarãti}*þ vai÷eùikadar÷ane 'athàto dharmaü vyàkhyàsyàmaþ' iti prathamasåtre àdau atha÷abdaü prayu¤jànaþ kaõàdo maïgalamàcarati smeti upaskàrakàro vyàcaùñe/ bhàùyakàraþ pra÷astapàdàcàryaþ 'praõamya hetumã÷varam' ---------------------------------------- itã÷varapraõàmàtmakaü maïgalamanvatiùñhat/ tatra kiraõàvalyàm1 - kçtamaïgalena càrabdhaü karma parisamàpyate pracãyate ca/ (pracayo nàma pràripsitasya granthasya guråõà ÷iùyàya dànasyàvicchedaþ/) na cànvayavyatirekàbhyàü vyabhicàràt maïgalasya nirvighnaparisamàptihetutvaü na bhavatãti vàcyam/ àgamamålakasya kàryakàraõabhàvasyàbàdhyatvàt/ satyapi maïgale samàptyabhàvastu karmakartçsàdhanavaiguõyàditi pratyapàdi/ nyàyakandalãkàro 'pi 'praõamya hetumã÷varam' iti ÷lokaü vyàcakùàõa àha2 - karmàrambhe hi devatà guru÷ca namaskriyate iti ÷iùñàcàro 'yam/ phalaü ca namaskàrasya vighnadhvaüsaþ/ nanu kiü namaskàràdeva vighnopa÷amaþ utànyasmàdapi/ na tàvannamaskàràdevetyasti niyamaþ/ asatyapi namaskàre nyàyamãmàüsàbhàùyayoþ parisamàptatvàt/ yadà cànyasmàdapi tadà niyamena maïgalàcaraõam vyartham/ atrocyate/ namaskàràdeva vighnopa÷amo bhavati, ÷iùñaiþ niyamena granthàrambhe tadanuùñhànàt/ na ca nyàyamãmàüsàbhàùyakàràbhyàü na kçto namaskàraþ/ kiü tu kçto 'pi granthe na nyabandhi/ kathamidaü j¤àyata iti cet - kartuþ ÷iùñatayaiva/ mleccho 'pi tàvat gurvàrambhe karmaõi na pravartate yàvadiùñàn na namasyati/ tathà ca paramàstikau vàtsyàyana÷abarasvàminau maïgalaü nànvatiùñhatàmityetadasaübhàvitam *{maïgalàcàre smçtisaümatiþ}* maïgalàcàre smçtirapi pramàõam/ tathà hi manuþ3--- "maïgalàcàrayuktaþ syàt prayatàtmà jitendriya/ japecca juhuyàccaiva nityamagnimatandritaþ// ----------------------------------------- maïgalàcàrayuktànàü nityaü ca prayatàtmanàm/ japatàü juhvatàü caiva vinipàto na vidyate //" iti/ vinipàta ityasya vighna ityarthaþ/ atra dvitãya÷lokaþ maõikàraiþ maïgalavàdànte pramàõatayà udàhçtaþ/ *{tatra itihàsasaümatiþ}* itihàsa÷reùñhe mahàbhàrate1 vyàsasaühitàü ÷rotumicchadbhiþ maharùibhiþ pràrthitaþ sautiþ pauràõikaþ kathàrambhàt pràk--- "àdyaü puruùamã÷ànaü puruhåtaü puruùñutam/ çtamekàkùaraü brahma vyaktàvyaktaü sanàtanam// asacca sadasaccaiva yadvi÷vaü sadasatparam/ paràvaràõàü sraùñàraü puràõaü paramavyayam// maïgalyaü maïgalaü viùõuü vareõyamanaghaü ÷ucim/ namaskçtya hçùãke÷aü caràcaraguruü harim// maharùeþ påjitasyeha sarvalokairmahàtmanaþ/ pravakùyàmi mataü puõyaü vyàsasyàdbhutakarmaõaþ//" itãùñadevatànamaskàrapårvakaü kathàmàrabhamàõaþ granthàrambhe maïgalàcaraõasyàva÷yakartavyatàü nivedayati/ evaü viùõupuràõe 'pi parà÷ara2þ--- "viùõuü grasiùõuü vi÷vasya sthitau sarge tathà prabhum/ praõamya jagatàmã÷amajamakùayamavyayam// kathayàmi yathàpårvam.......' iti viùõunamaskàrapårvakaü granthamàrabhate sma/ ----------------------------------------- *{maõikçnmatam}* maõikàràþ àdau saüpradàyamatamanusçtya vistareõa maïgalasya samàptiphalakatvaü sàdhayàmàsuþ/ ÷iùñàcàrànumita÷rutireva maïgalakartavyatàyàü pramàõamityapi nyaråpayan/ tato maïgalasya vighnadhvaüsaþ phalamiti svasiddhàntaü vistareõa samavarõayan/ *{annambhaññasyà÷ayaþ}* dãpikàkàrà annambhaññàþ ÷iùñàcàreõànumità 'samàptikàmo maïgalamàcaret' iti ÷rutiþ granthàrambhe maïgalakartavyatàyàü pramàõam/ maïgalasya samàptiþ phalam/ vighnadhvaüso dvàram/ vighnasamasaükhyàkasya maïgalasya kàraõatvàt nànvayavyabhicàraþ/ janmàntarãyamaïgalamàdàya na vyatirekavyabhicàra iti niråpayanti/ prakà÷ikàyàm maïgalasya vighnadhvaüsaþ phalamiti maõikçnmatamapi saügçhãtam/ na kevalaü ÷rutiþ maïgalakartavyatàyàü pramàõam, api tu 'maïgalaü kartavyaü samàptiphalakatvàt' ityanumànamapi tatra pramàõamiti pratipàdayàmbabhåvuþ prakà÷ikàkçtaþ/ *{[ 2 ]}* *{tamovàdaþ}* navaiva dravyàõãti dravyavibhajanamasaügatam/ pçthivyàdinavadravyavyatiriktasya tamonàmakasya dravyasya sadbhàvàditi mãmàüsakamatarãtyà àkùipya tamasaþ tejo 'bhàve 'ntarbhàvàt na tadatiriktaü dravyamiti dravyamiti dãpikàyàü nyaråpyata/ tatra mãmàüsakànàmayamà÷ayaþ- tamaso dravyatvaü tàvadava÷yamaïgãkaraõãyam/ 'nãlaü tamaþ' iti pratãtyà råpavattvasya 'calati tamaþ' iti pratãtyà kriyàvattvasya càvagamena råpavattvakriyàvattvàbhyàü dravyatvavyàpyàbhyàü dravyatvasiddheþ/ tathà ca tamo dravyaü nãlàdiprakàrakàbàdhitapratãtiviùayatvàt ghañavat ityanumànaü tamaso dravyatve pramàõam/ na ca yatra yatràlokàbhàvaþ tatra càkùuùapramàviùayatvàbhàvaþ iti và yatra yatràlokàbhàvavadviùayakaj¤ànatvaü tatra càkùuùapramàtvàbhàva iti và vyàptisattvàt 'nãlaü tamaþ' iti pratyayasya pramàtvàsaübhavàt uktahetuþ svaråpàsiddha iti vàcyam/ àlokàdyàtmake tejasi saüyogasaübandhàvacchinnàlokàbhàvasattvena tatra càkùaùupramàviùayatvasyaiva sattvena vyabhicàràt uktavyàpterasaübhavàt/ na ca tejobhinnatvaü nive÷ya vyàptirvaktavyà/ tathà ca yatra yatra tejobhinnatve sati àlokàbhàvaþ tatra tatra càkùuùapramàviùayatvàbhàva iti vyàpterna vyabhicàra iti vàcyam/ tathàpi tamastvena bhavadabhimate àlokàbhàve àlokasaüyogaråpakàraõàbhàve 'pi càkùuùapramàviùayatvasyaiva sattvena vyabhicàrasya durvàratvàt/ evaü àlokàbhàvaþ tamaþ, råpapratãtyabhàvaþ tamaþ, viyadvyàptaü pàrthivaparamàõugatanailyameva tama iti pakùàþ na saügacchante/ vidhiråpeõa na¤ullekharahitatayà pratãyamànasya tamasaþ abhàvaråpatvàsaübhavàt/ nailyà÷rayatayà pratãyamànasya tamasaþ nailyaråpatvàsaübhavàcca/ na ca vidhiråpeõa pratãyamànatvasya bhàvatvasàdhakatve pralayavinà÷àdipadollikhitapratãtiviùayasya pradhvaüsasyàbhàvatvànupapattiriti vàcyam/ nailyacalanàdiguõakriyà÷rayasya itaraviviktasya vastunaþ sphuñopalambhavat bhåtale ghañapralaya ityàdau viviktatayà bhàvaråpavastvantarànupalambhàt pralayasyàbhàvaråpatvàt/ api ca ghañasya pralayaþ ghañasya vinà÷a ityevaü sapratiyogikatayà upalambhàt pralayasyàbhàvaråpatvam/ tamasastu niùpratiyogikatayà upalambhàt nàbhàvaråpatvam/ na codbhåtayapavatpàrthivasyodbhåtaspar÷avattvaniyamàt tamasaþ pàrthivatve tatra spar÷opalambhaprasaïgaü iti vàcyam/ indranãlamaõyàlokàdãnàü nãlaråpavattayà pàrthivatvàva÷yaübhàvàt tatra vyabhicàreõa uktaniyamàsaübhavàt/ nanu 'tamo na dravyam, àlokàbhàvavatve sati càkùuùapratyakùaviùayatvàt àlokàbhàvavat' ityanumànena tamaso dravyatvàbhàvasiddheþ kathaü tasya dravyatvam/ ghañàdau vyabhicàravàraõàya àlokàbhàvavattve satãti vi÷eùaõamiti cet - kimidamanumànaü pràbhàkaraiþ prayujyate, uta naitàyikaiþ, àhosvit råpamàtraü tama iti vàdibhiþ/ nàdyaþ, tanmate atiriktàbhàvànaïgãkàreõa àlokàbhàvaråpadçùñàntasya tadghañitaheto÷càsiddheþ/ na dvitãyaþ, naiyàyikamate àlokàbhàvasyaiva tamastvàt pakùadçùñàntabhedàbhàvàt/ tathà ca àlokàbhàva eva dravyabhedasàdhanamiti paryavasànàt siddhasàdhanaü doùaþ iti/ na tçtãyaþ/ divàbhãtàdidç÷yamànairdravyairvyabhicàràt/ mànuùacàkùuùaviùayatvàdityuktàvapi yogidç÷yamànairdravyairvyabhicàràt/ tathà ca tamaso dravyatve siddhe gandha÷ånyatvàt pçthivãtvàbhàve nãlaråpavattvàt jalàditvàbhàve ca siddhe atiriktadravyatvaü sidhyatãti/ *{naiyàyikamatam}* prauóhaü prakà÷akaü ca yattejaþ tatsàmànyàbhàvastama ityetàvataivopapattau atiriktadravyatvakalpane pramàõàbhàvaþ/ tamo na dravyaü àlokàsahakçtacakùurgràhyatvàt àlokàbhàvavat ityanumànaü tamaso dravyatvàbhàve pramàõam/ tejassàmànyàbhàvaråpaü tamaþ pakùa., tejovi÷eùàbhàvo dçùñànta iti pakùadçùñàntabhedàbhàva iti dåùaõasya nàvakà÷aþ/ atha và tama÷÷abdavàcyaü pakùaþ àlokàbhàvo dçùñànta iti na doùaþ/ 'nãlaü tamaþ' 'calati tamaþ' iti pratãtyorbhramatvàt na tàbhyàü råpavattvaü kriyàvattvaü và tamasaþ sidhyatãti naiyàyikamatam/ atràhuþ - råpàdimattàpratãterbhramatvaü na vaktuü ÷akyam/ 'nãlaü tamaþ' 'calati tamaþ' iti pratãtyanantaraü 'nedaü tamo nãlam' 'nedaü tama÷calati' iti bàdhakapratãtyanudayena tasyàþ bhramatvàyogàt/ kiü ca tamasastejobhàvaråpatve ki¤jinniùñhanãlaråpàropeõa nãlaü tama iti pratãtiråpapàdanãyà/ tathà sati ki¤cinniùñhapãtaråpàropeõa kadàcit pãtaü tama iti pratãtirapi syàt/ maõimayameru÷ikharàdiråpàdyàropeõa nãlaü nabhaþ pãtaü nabhaþ ityàdipratãtivat/ tasmàdanyadãyanãlaråpàdaràropàsambhavena råpavattàpratãterbhramatvàyogena pramàtvasyaivàva÷yakatayà nãlaråpavattvàdinà tamaso 'tiriktadravyatvaü siddhameva/ nanu niruktayuktibhistamaso 'tiriktaråpavaddravyatvàïgãkàre àlo kasahakçtacakùurgràhyatvaü syàt/ dravyavçttilaukikaviùayatàsaübandhena càkùuùatvàvacchinnaü prati àlokasahakçtacakùuùaþ kàraõatvàva÷yaübhàvàt tamoviùayakacàkùuùasya àlokavirahe 'pi jàyamànatvànna tamaso 'tiriktadravyatvasiddhiþ/ na ca tamobhinnadravyacàkùuùatvàvacchinnaü pratyevàlokasya kàraõatvàïgãkàràt nànupapattiriti vàcyam/ kàryatàvacchedake tamobhinnatvanive÷ena gauravàpatteriti cet - na/ bhavanmate 'pi tejoviùayaka pratyakùe tejo 'ntarasaünikarùànapekùaõena àlokasahakçtacakùuùaþ kàraõatve alokàtmakadravyacàkùuùànupapattyà tejobhinnadravyacàkùuùatvàvacchinnaü pratyeva àlokasahakçtacakùuùaþ kàraõatvaü vàcyam/ tathà ca tejoviùayakacàkùuùaü prati àlokasahakçtacakùuùaþ kàraõatvàbhàvena andhakàre såvarõàtmakateja÷càkùuùàpattyà tadvàraõàya suvarõabhinnaü yattejaþ tadbhinnadravyacàkùuùaü prati àlokasahakçtacakùuùaþ kàraõatvaü vàcyamiti kàryatàvacchedakagauravasya duùpariharatvàt/ ataþ tamobhinnaü suvarõabhinnatejobhinnaü ca yaddravyaü tadviùayakacàkùuùaü pratyeva àlokasahakçtacakùurgràhyatvàbhàve 'pi kùativirahàt tamaso 'tiriktadravyatvasiddhirniùpratyåhaiveti/ *{[ 3 ]}* *{suvarõavicàraþ}* *{tatra pràcãnamatam}* nyàyasåtratadbhàùyavai÷eùikasåtreùu suvarõasya taijasatvaprastàvo na dç÷yate/ paraü tu 'trapusãsaloharajatasuvarõànàmagnisaüyogàddravatvamadbhiþ sàmànyam' (vai. så. 2-1-7) iti såtraü suvarõasya naimittikadravatvaü bodhayati/ tatra såtre 'taijasànàm' iti padamadhikamàsãditi j¤àyate/ yato vedàntade÷ikaiþ sarvàrthaüsiddhau1 -- 'trapusãsalohasuvarõànàü taijasànàmagnisaüyogàt dravatvamadbhiþ sàmànyam' iti ----------------------------------------- vai÷eùikasåtramuddhçtamasti/ tena ca suvarõasya taijasatvaü kaõàdasyàpi saümatamiti j¤àyate/ pra÷astapàdabhàùye1 tejoniråpaõaprakaraõe viùayaråpaü tejaþ bhaumadivyodaryàkarajabhedàt caturdhà vibhajya 'àkarajaü suvarõàdi' ityetàvanmàtramuktam/ tatra kandalãkàraþ2 -- 'àkaraþ sthànavi÷eùaþ/ tasmin suvarõarajatàdi taijasaü dravyaü jàyate/ suvarõàdãnàü taijasatve tàvadàgamaþ pramàõam/ nyàya÷càbhihitaþ/ bhoginàmadçùñava÷ena bhåyasàü pàrthivàvayavànàmupaùñambhàt anudbhåtaråpaspar÷aü piõóãbhàvayogyaü suvarõàdikamàrabhyate/ tatra pàrthivadravyasamavetà rasàdaya upalabhyante' ityàha/ atra àgamapadena 'agnerapatyaü prathamaü hiraõyam' iti ÷rutivàkyaü vivakùitam/ 'kùititejasornaimittikadravatvayogaþ'3 iti bhàùyavyàkhyàvasare kandalyàü suvarõasya taijasatvasàdhako nyàyo 'bhihitaþ/ sa ca - såvarõe dravatvaü nàsti/ gurutvamiva pçthivyàmeva vidyamànaü dravatvaü dahyamàneùu suvarõeùu saüyuktasamavàyàt pratãyata iti cet - na/ pàrthivadravatvasyàtyantàgnisaüyogena bhasmãbhàvadar÷anàt suvarõadravatvasya càtyantàgnisaüyoge 'pi bhasmãbhàvavirahàt suvarõaü na pàrthivam iti/ kiraõàvalyàmapi4 -- 'suvarõàdikaü na pàrthivam atyanatànalasaüyoge 'pyaparàvartamànaråpavattvàt jalavat' ityanumànena suvarõasya pçthivãbhinnatvaü prasàdhya sàüsiddhikadravatva÷aityayorabhàvàt snehàvinàbhåtadravyàntarasaügrahànupalambhàcca jalabhinnatvaü saüsàdhya, råpavattvàt vàyuprabhçtyanyatvaü sàdhayitvà pari÷eùàt taijasatvaü prasàdhitam/ ----------------------------------------- *{maõikàrà÷ayaþ}* maõikàrà api kandalãkiraõàvalyàdçtaü panthànamevànusçtyànumànena suvarõasya taijasatvaü sàdhitavantaþ/ tatrànuktàni anyànyapi kànicidanumànàni maõau pradar÷itànãti vi÷eùaþ/ tàni yathà --- ( 1 ) atyantàgnisaüyogi pãtaråpavaddravyaü vijàtãyaråpapratibandhakadravardravyasaüyuktam, naktandivamagnisaüyoge 'pi pãtaråpàtiriktaråpànà÷rayatvàt, tàvatparyantamagnisaüyuktajalamadhyasthapãtañavat/ ( 2 ) atyantàgnisaüyogenànucchidyamànadravatvàdhikaraõaü taijasam jalapçthivãbhyàmanyatve sati råpavattvàt vahnivat/ ( 3 ) pãtaü dravatvàdhikaraõaü dravatvocchedapratibandhakadravadravyasaüyuktam atyantàgnisaüyoge 'pyanucchidyamànadravatvàdhàrapàrthivatvàt kvathyamànajalamadhyasthitaghçtavat/ ( 4 ) vivàdàdhyàsitaü dravatvàdhikaraõaü taijasaü asati dravadravyasaüyoge atyantàgnisaüyoge 'pyanucchidyamànadravatvàdhàratvàt yannaivaü tannaivaü yathà jalaü ghçtaü và/ ( 5 ) tejastvaü nàdravaråpavanmàtravçtti råpavadvçttidravyatvasàkùàdvyàpyajàtitvàt pçthivãtvavat/ yadvà tejastvaü drutavçtti råpavadvçttidravyatvasàkùàdvyàpyajàtitvàt jalatvavat/ ( 6 ) suvarõàrambhakàþ paramàõavaþ na pàrthivàþ atyantàgnisaüyogenànucchidyamànadravatvàdhikaraõatvàt jalaparamàõuvat/ taijasà và tata eva, yannaivaü tannaivaü yathà ghçtaparamàõuþ/ ( 7 ) pàrthivàrabdhaü taijasàrabdhaü và suvarõamapàrthivaü taijasaü và atyantàgnisaüyoge 'pyanucchidyamànadravatvàdhikaraõaparamàõvàrabdhatvàt iti và/ dãpikàyàmapyannambhaññaþ imàmeva rãtimavalambya suvarõasya taijasatvaü sàdhayati/ *{ekade÷imatena suvarõasya pàrthivatvam}* muktàvalãvyàkhyàne dinakarãye1 --- 'navãnàstu' ityàdinà suvarõasya pàrthivatvasàdhakaü matàntaramupanyastam/ teùàmà÷ayastu 'pãtaü suvarõaü drutam' iti pratãtyà pãtaråpavati suvarõe ata eva pàrthive dravatvavattvamavagamyate/ tathà pratãyamànasya pàrthivadravatvasya atitàpe 'pyanucchedàt tatra vyabhicàro durvàraþ/ na ca tàdç÷apratãtirbhramaråpeti vàcyam/ bàdhakàbhàvàt/ na ca tasya pàrthivatve agnisaüyogàttadãyaråpanà÷aþ kuto na bhavatãti vàcyam/ anubhavabalena råpanà÷aü prati tàdàtmyena suvarõasya pratibandhakatvàïgãkàràditi/ atredaü vicàraõãyam --- pratibandhakàbhàvavi÷iùñaþ atyantàgnisaüyogaþ pàrthivadravatvanà÷aü prati heturiti kàryakàraõabhàvaþ àva÷yakaþ/ tatra suvarõasthapàrthivabhàgamatadravatvanà÷aråpakàryasya abhàvaþ pratibandhakàbhàvavi÷iùñàtyantàgnisaüyogaråpakàraõàbhàvaprayuktaþ iti nirvivàdam/ tatra tàdç÷avi÷iùñàbhàvaråpaþ kàraõàbhàvaþ na vi÷eùyàbhàvàt, atyantàgnisaüyogaråpasya vi÷eùyasya yatra sattvàt/ kiü tu pratibandhakàbhàvaråpasya vi÷eùaõasyà bhàvàdeva vaktavya iti pratibandhaka ki¤cit dravadravyàntaraü tatràstãti vaktavyam/ tasyàpi pçthivãtve taddravatvanà÷apratibandhakaü dravyàntaraü tasyàpi tathetyanavasthà syàt/ ataþ pratibandhakàntaraü vinà avina÷yaddravatvàdeva tanna pçthivã iti/ ----------------------------------------- dãpikàkàràþ pàrthivabhàgasyàpi dravatvaü tejobhàgasyàpi dravatvamaïgãkurvanti/ 'pãtadravyadravatvanà÷a' 'dravadravyàntara' iti padayoþ svàrasyàt/ muktàvalyàü tu 'jalamadhyasthamaùãkùodavattasyàdrutatvàt' iti granthena pàrthivabhàgasya dravatvàbhàva eva pratipàditaþ/ ata eva tadanusàreõa suvarõasya taijasatvasàdhakamanumànàntaraü muktàvalyàmupanyastamiti bàlapriyàkàràþ vistareõa niråpayanti/ *{[ 4 ]}* *{vàyupratyakùavicàraþ}* dãpikàkàràþ spar÷ànumeyo vàyurityàdinà spar÷aliïgakànumànavedyatvaü vàyoþ prasàdhya råparahitatvàt vàyuþ na pratyakùavedya iti nyaråpayan/ etattattvamadhunà parãkùyate/ bahidindriyajanyadravyapratyakùasàmànyaü prati udbhåtaråpaü kàraõam/ tathà ca vàyorudbhåtaråpavirahàt na pratyakùagocaratvam, kiü tvanumànaikavedyatà/ tathà ca vai÷eùikaü såtram --- 'spar÷a÷ca vàyoþ' [vai. så. 2-1-9] iti/ ca÷abdena ÷abdadhçtikampà gçhyanta/ ataþ spar÷àdibhirvàyuranumeyaþ, na tu pratyakùa iti såtràrthaþ/ tathà ca pra÷astapàdabhàùyam1 --- 'viùayaståpalabhyamànaspar÷àdhiùñhànabhåtaþ spar÷aü÷abdadhçtikampaliïgaþ' iti/ tatra kandalãkàraþ2 --- na tàvadvàyorastitve pratyakùaü pramàõam, spar÷àdanyasya tvacà agrahaõàt/ na ca vàyurvàtãti j¤ànàt vàyuþ pratyakùa iti vàcyam/ tasya j¤ànasya spar÷aliïgakànumitiråpatvàt/ yatra yatra spàr÷anapratyakùaviùayatvaü tatra tatra càkùuùapratyakùaviùayatvamiti vyàpteþ ghañàdau dar÷anàt råpàbhàvena vàyau càkùaùatvaråpasya vyàpakasya ----------------------------------------- nivçttau tadvyàpyaü spàr÷anatvamapi nivartate/ ato vàyurna pratyakùaviùayaþ, api tvanumeya iti nyaråpayat/ *{maõikàramatam}* dravyaviùayakaspàr÷anaü prati nodbhåtaspar÷amàtraü prayojakam/ tathà sati udbhåtaspar÷à÷rayasya nidàghoùmaõaþ pratyakùatayà tadvçttisaükhyàderapi pratyakùatà syàt/ yogyavyaktivçtteþ saükhyàyàþ yogyatvamiti niyamàt/ na khalåùmaõi kareõa paràmçùñe 'pi tadgatàü saükhyàü ko 'pyadhyakùayati/ nàpi dravyapratyakùaü prati udbhåtaråpamàtraü prayojakam, tathà sati udbhåtaråpavataþ candràdyudyotasyàpi pratyakùatayà tadgatasaükhyàyà api pratyakùatà prasajyeta/ na hi nipuõamavalokayannapi candraprabhàdigataü saükhyàdikaü ka÷cit pa÷yati/ ataþ pratyekaü vyabhicàràt udbhåtaspar÷aþ udbhåtaråpaü cetyubhayamapi dravyapratyakùatve prayojakamiti vaktavyam/ candràdyàlokaþ udbhåtaråpavànapi udbhåtaspar÷avànna bhavati/ nidàghoùmà udbhåtaspar÷avànapi nodbhåtaråpavàn/ atastayorapratyakùatvàt tadgatasaükhyàyàþ pratyakùatà àpàdayituü na ÷akyate/ tathà ca vàyurudbhåtaspar÷avànapi nodbhåtaråpavàniti na pratyakùaþ/ api ca dravyapratyakùaü prati nodbhåtaspar÷aþ kàraõam/ tathà sati pakùikàõóe calati pårvade÷avibhàgottarade÷asaüyogayoþ pratyakùatà na syàt/ prabhàmaõóalàtmakayoþ pårvottarade÷ayoþ udbhåtaspar÷a÷ånyatvàt/ ata udbhåtaråpameva dravyapratyakùatàyàü tantramiti saüpradàyavidaþ/ tanmate 'pi udbhåtaråpa÷ånyo vàyurapratyakùa eveti maõikàràþ pratyapãpadan/ evaü ca bahirindriyajanyadravyapratyakùaü prati udbhåtaråpasya kàraõatve ni÷cite 'vàyuþ bahirindriyajanyapratyakùaviùayaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvà' dityanumàne pakùadharmadravyatvàvacchinnasàdhyavyàpakamudabhåtaråpavattvamupàdhiþ/ tathà ca vàyuþ bahirindriyajanyapratyakùàviùayaþ råpa÷ånyadravyatvàt àkà÷avadityanumànena vàyorapratyakùatvaü sidhyatãti maõikàraniråpaõasya sàràü÷aþ/ dãpikàkàro 'pyamumeva panthànamavalalambe/ *{muktàvalyàü vàyoþ pratyakùatvopapàdanam/}* muktàvalyàü1navãnàstu ityàdinà vàyoþ pratyakùattvaü vyavàsthàpi/ tathà hi - bahirindriyajanyadravyapratyakùatvàvacchinnaü prati na råpaü kàraõaü, pramàõàbhàvàt/ api tu càkùuùapratyakùe råpaü, spàr÷anapratyakùe spar÷aþ kàraõam/ tathà ca spar÷à÷rayasya vàyoþ tvàcapratyakùaviùayatve na kimapi bàdhakam/ yathà hi udbhåtaspar÷a÷ånyàyà api prabhàyàþ 'prabhàü pa÷yàmi' ityanubhavabalàt càkùuùapratyakùaviùayatvamupeyate, tathà 'vàyuü spç÷àmi' ityanubhavàt udbhåtaråpa÷ånyasyàpi vàyoþ spàr÷anapratyakùaviùayatve ko virodhaþ? tarhi yogyavàyuvçttiþ saükhyàpi gçhyeteti maõyuktadoùasya kaþ parihàra iti cet - ayam/ sajàtãyasaüvalanaråpàddoùàt kvacit vàyoþ saükhyà na gçhyate/ doùàbhàve tu saükhyàgrahaõamiùñameveti/ vastutastu pakùikàõóe gacchati pårvottarasaüyogavibhàgau pratyakùau/ tatrà÷rayasya prabhàtmakade÷asyàpratyakùatve tadà÷rita saüyogavibhàgayorapratyakùatà syàditi yuktyà prabhàyàþ pratyakùatve 'pi vàyorna tathàtvamiti maõikàrairuktatvàt prabhàdçùñàntena vàyoþ pratyakùatà sàdhayituü na ÷akyate/ vàyau tu naitàdç÷ã yuktirasti/ ato vàyurapratyakùa eveti dinakaryàdau2 spaùñam/ cintàmaõiprakà÷akàraþ rucidattami÷raþ vàyoþ pratyakùatvameva samarthaüyate/ udbhåtaråpaspar÷avati sauratejasi pratyakùe 'pi saükhyàdikaü na pratyakùam/ tathà vàyàvapyastu/ yadi ca sauratejasi saükhyàdikaü pratyakùamevetyaïgãkriyate, tathà vàyàvapi svãkriyatàm/ yadvà saükhyàpratyakùaü prati à÷raye udbhåtaspar÷avattve sati udbhåtaråpavattvameva prayojakam/ ----------------------------------------- ato vàyau saükhyà na gçhyate/ tathàpi vàyoþ spàr÷anatve udbhåtaspar÷amàtraü prayojakamiti vàyoþ spàr÷aünatvaü niràbàdhamiti tena nyaråpi/ *{[ 5 ]}* *{pramàlakùaõavicàraþ}* dãpikàyàü 'tadvati tatprakàrako 'nubhavo yathàrthaþ', 'tadabhàvavati tatprakàrako 'nubhavo 'yathàrthaþ' iti maõikàraniùkçùñaü panthànamavalambya pramàyàþ apramàyà÷ca lakùaõe abhihite/ atra viùaye pràktanànàmà÷ayaü nåtanalakùaõàbhidhàne kàraõaü ca vimç÷àmaþ/ 'tattvaj¤ànànniþ- ÷reyasàdhigamaþ' (nyà. så. 1-1-1) iti prathamasåtre tattvaj¤ànasyàpavargopàyatvamuktvà tatprakàrapratipàdanapare 'duþkhajanma' ityàdidvitãyasåtre tattvaj¤ànaü mithyàj¤ànasya nivartakamityavadat/ tena tattvaj¤ànaü prameti såtrakàro manyate/ pramàyà eva bhramaråpamithyàj¤ànanivartakatvàt/ tasya bhàvaþ tattvaü - vi÷eùyavçttidharmaþ tasya j¤ànaü tattvaj¤ànam/ vi÷eùyavçttidharmaprakàrakaü j¤ànaü tattvaj¤ànamiti yàvat/ anena vi÷eùyavçttidharmaprakàrakaj¤ànatvaü pramàyàþ lakùaõamiti paryavasyati/ atra pakùe yathàrthasmçtàvativyàptiþ prasajati, tasyà api vi÷eùyavçttidharmaprakàrakaj¤ànatvàt/ tçtãyasåtre bhàùye1 --- 'upalabdhisàdhanàni pramàõànãti samàkhyànirvacanasàmarthyàt boddhavyamiti vadan bhàùyakàraþ 'upalabdhi pramà' iti såcayati/ 'buddhiråpalabdhirj¤ànamityanarthàntaram' iti (nyà. så. 1-1-15) såtrànusàreõa upalabdhipadasya j¤ànam ityathaþ/ nirviùayakaj¤ànasyàsaübhavàt arthaüviùayakaj¤ànatvaü pramàtvamiti labhyate/ ata eva 'yattat arthavij¤ànaü sà pramitiþ' iti prathamasåtre bhàùyam/ paraü tvatra lakùaõe smçtau bhrame càtivyàptiþ, tayorapi arthaviùayakatvàt j¤ànatvàcca/ ----------------------------------------- uktànupapattimàlocyaiva ñãkàkàràþ vàcaspatimi÷ràþ1 -- 'lokàdhãnàvadhàraõo hi ÷abdàrthasaübandhaþ/ loka÷ca smçteranyàmupalabdhimarthàvyabhicàriõãü pramàmàcaùñe' ityàhuþ/ arthàvyabhicàri smçtibhinnaü j¤ànaü prameti tadarthaþ/ j¤ànasyàrthàvyabhicaritatvaü yathàvasthitàrthaviùayakatvam/ atra pakùe 'pi yathàrthasmçtàvativyàptidoùo vartate/ ata eva nyàyasàre2 j¤ànapadasya sthàne anubhavapadaü nive÷ya 'samyaganubhavaþ pramà' iti pramàyàþ lakùaõamuktam/ anubhave samyaktvaü ca tathàbhåtàrthani÷cayasvabhàvatvamiti nyàyabhåùaõe3/ såtrasthasya tattvaj¤ànasya pramàttve smçtàvativyàptiriti paryàlocyaiva 'tattvànubhåtiþ pramà' iti lakùaõàvalyàmudamanàcàryaiþ saptapadàrthyàü ÷ivàdityami÷rai÷càbhyadhàyi/ idaü lakùaõaü bahudhà vikalpya khaõóana khaõóakhàdye adåùyata/ nyàyakusumà¤jalau udayanàcàryàþ--- 'yathàrthànubhavo mànamanapekùatayeùyate'4 iti kàrikàbhàgena yathàrthànubhavatvaü pramàyàþ lakùaõamiti avadan/ anubhavapadasaüyojanena smçtàvativyàptirniràkçtà bhavati/ anubhave yathàrthatvaü yatra yadasti tatra tadviùayakatvameva/ tathà hi bhràntinirvacanàvasare kusumà¤jalau5 -- 'yannàsti tatra tasyàvagatiriti bhràntyarthatvàt' ityabhàõi/ tadvyàkhyàne prakà÷e vardhamànopàdhyàyaiþ6--- ----------------------------------------- 'etena yad yatràsti tatra tajj¤ànaü prametyapi niråktam' ityavàdi/ evaü ca tadvati tatprakàrakànubhavatvaü pramàtvamiti udayanàcàryàõàü niùkçùñaü pramàlakùaõam/ maõikàrairapyetallakùaõaü siddhàntatvena svãkçtamiti dãpikàkàro 'pi tadeva lakùaõaü provàca/ *{smçtisàdhàraõaü pramàtvam}* vi÷vanàthapa¤cànanena kàrikàvalyàü pramàyàþ lakùaõadvayamuktam --- 'bhramabhinnaü tu j¤ànamatrocyate pramà' (kàrikà. 134) 'athavà tatprakàraü yajj¤ànaü tadvi÷eùyakam/ tatpramà' (kàrikà 135) iti/ tatra prathamaü lakùaõaü bhramabhinnatve sati j¤ànatvamiti/ atra lakùaõe ÷uktirajatayoþ 'hame rajate' iti j¤ànaü rajate rajataviùayakatvàü÷e pramà itãùyate/ tatra bhramabhinnatvaü nàstãti avyàptiü paryàlocya dvitãyaü lakùaõamanusçtam/ tacca tadvadvi÷eùyakatve sati tatprakàrakaü j¤ànaü prameti/ atra lakùaõadvaye 'pi anubhavapadamanive÷va j¤ànapadasyaiva nive÷àt smçtàvativyàptiþ pramàlakùaõasyeti ÷aïkàyàþ itthaü samàdhànamuktaü muktàvalyàm - smçteþ pramàtvamiùyata eva/ atastasyà api pramàlakùaõalakùyatvànnàtivyàptiþ/ yadi smçteþ pramàtvamabhyupagamyate tarhitatkàraõasya pa¤camapramàõatvamàpadyata iti cet - maivam/ pramàõalakùaõasyànubhavaghañitatvàt/ yathàrthànubhavakaraõaü pramàõamiti pramàõalakùaõam/ smçtikaraõasyànubhavakaraõatve nàsti, smçteranubhavatvàbhàvàt iti na pramàõatvaprasaktiþ iti/ vi÷vanàthasyedamupapàdanaü yuktaråpaü pratibhàti/ nyàyasåtrakàreõa mithyàj¤ànavirodhini pramàj¤àne 'tattvaj¤ànam' iti smçtisàdhàraõaj¤ànapadasyaiva prayogàt smçterapi pramàtvaü tadabhimatam/ tenaiva 'pratyakùànumànopamàna÷abdàþ pramàõàni' (nyà. så. 1-1-3) iti såtre smçtikaraõasya pramàõamadhye 'parigaõanàt anubhavaghañitameva pramàõalakùaõaü kartavyamiti såcitamiti/ *{prakà÷ikàkàraniùkarùaþ}* 'tadvati tatprakàrakànubhavo yathàrthaþ' ityuktàvapi raïgarajatayoþ 'ime rajataraïge' iti bhrame 'tivyàptiþ/ tasyàpi rajatatvavadrajatavi÷eùyakatve sati rajatatvaprakàrakatvàt raïgatvavadraïgavi÷eùyakatve sati raïgatvaprakàrakatvàcca/ ato vi÷eùyatàprakàratayorniråpyaniråpakabhàvaü nive÷ya tadvanniùñhàvi÷eùyatàniråpitatanniùñhaprakàratà÷àlyanubhavatvaü pramàlakùaõaü vàcyamiti prakà÷ikàyàü niùkarùaþ kçtaþ/ ayamatrànugamaþ --- prakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpakànubhavaþ pramà/ vai÷iùñyaü ca svàvacchedakasambandhena svà÷rayavanniùñhatvasavaniråpitatvobhayasambandhena/ yadvà prakàritàvi÷iùñavi÷eùyitàvadanubhavaþ pramà/ vai÷iùñyaü ca svàvacchinnatvasvaniråpitaprakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpitatvobhayasaübandhena/ prakàratàvai÷iùñyaü ca svàvacchedakasambandhena svà÷rayavanniùñhatvasambandheneti/ adhikaü prasàraõàkhyavyàkhyàyàü draùñavyam/ paraü tvevaü niùkçùñalakùaõasyàpi nirvikalpakàvyàptiþ/ niùprakàrake nirvikalpakapadàbhidheyaj¤àne tatprakàrakatvaghañitapramàlakùaõavirahàt/ ataþ tadabhàvavati tatprakàrakànubhavaþ apramà, tadbhinno 'nubhavaþ pramà iti lakùaõaü vàcyam/ muktàvalãkçtastu nirvikalpakaü bhramapramàbahirbhåntamiti manyante/ *{[ 6 ]}* *{kàraõatraividhyavicàraþ}* tarkasaügraha-dãpikà-kàrikàvalã-muktàvalãprabhçtiùu nyàyavai÷eùikànusàriùu prakaraõagrantheùu samavàyikàraõam asamavàyikàraõaü nimittakàraõaü ceti kàraõaü tredhà vibhajya tasya pratyekaü lakùaõamapi niùkçùya pratipàditamasti/ paraü tvàdhunikavimar÷akàþ kecana itthaü kàraõasya tredhà vibhàgaþ na såtràdiùu pràcãneùu grantheùållikhitaþ kevalaü navãnanaiyàyikaiþ pratipàdita iti manyante/ etattattvamadhunà paryàlocyate/ 'kriyàguõavat samavàyikàraõamiti dravyalakùaõam' (vai.så. 1-1-15), ' kàraõaü tvasamavàyino guõàþ' (vai.så.5-2-24) 'kàraõena kàlaþ' (vai.så.5-2-26) ityàdivai÷eùikasåtràõàmavalokanena kàraõatrayamapi såtràkàrasaümatamiti j¤àyate/ pra÷astapàdabhàùye 'pi kàraõatrayaü svãkçtam/ 'yugapat trayàõàü samavàyyasamavàyinimittakàraõànàü vinà÷àt paratvasya vinà÷aþ' ityàdayo bhàùyagranthàþ draùñavyàþ/ yadyapi nyàsasåtreùu kàraõatrayaprastàvo na dç÷yate, tathàpi vàtsyàyanabhàùye tatsåcanaü vartate/ tathà hi nyàyadar÷aüne caturthàdhyàne prathamàhnike aùñàda÷aü såtram --- 'kramanirde÷àdapratiùedhaþ' iti/ såtramidaü ÷ånyameva jagadupàdànakàraõamiti mataniràkaraõasaüdarbhe/ vidyate/ tatra ca bhàùyam --- 'bãjàvayavàþ kuta÷cinnimittàt pràdurbhåtakriyàþ pårvavyåhaü jahati vyåhàntaraü càpadyante/ vyåhàntaràt aïkura utpadyate/ dç÷yante khalvavayavàþ tatsaüyogà÷ca aïkurotpattihetavaþ' iti/ atra 'kuta÷cinnimittàt' ityanena adçùñàdiråpaü nimittakàraõaü såcitam/ 'avayavàstatsaüyogà÷càïkurotpattihetavaþ' ityanena avayavaråpaü samavàyikàraõam avayavasaüyogaråpamasamavàyikàraõaü ca såcitam/ nyàyavàrtikakàro 'pi trãõi kàraõàni tatra tatra kaõñharaveõa nirdi÷ati/ 'tatkàritatvàdahetuþ' (nyà.så.4-1-21) iti såtrasthaü 'tatkàritatvàdityevaü bruvatà nimittakàraõamã÷varaþ ityupagataü bhavati/ yacca nimittaü tat itarayoþ samavàyikàraõàsamavàyikàraõayoranugràhakaü yathà turyàdi tantånàü tatsaüyogànàü ca' iti vàrtikam, 'ghràõarasanacakùustvak÷rotràõãndriyàõi bhåtebhyaþ' (nyà.så. 1-1-12) iti såtrasthaü 'na ki¤cidapyekakàraõakaü kàryaü dçùñam/ sarvaü hi kàryaü pràdurbhavat samavàyyasamavàyinimittakàraõebhyo bhavati' iti vàrtikaü càtrànusandhànamarhataþ/ tathà ca samavàyikàraõàsamavàyikàraõanimittakàraõaråpeõa kàraõaü trividhamiti vibhàgaþ pràcãnagranthàråóha iti siddham/ navyagrantheùu teùàü kàraõànàü lakùaõànyeva pariùkçtya pratipàditàni/ *{kàraõatrayasvãkàre upapattayaþ}* atra kàcidà÷aïkà --- yathà vedàntiprabhçtayaþ upàdànakàraõaü nimittakàraõaü ceti kàraõaü dvividhamaïgãkurvanti, tathà kuto naiyàyikà nàïgãkurvantãti/ tatrocyate/ naiyàyikà avayavàtiriktamavayavinaü svãkurvanti/ vedàntinastu tantånàü saüyogavi÷eùa eva paño na tadatirikta iti pràhuþ/ vedàntinàü mate tantuseyàïgaþ kàryakoñau nivi÷ate/ naiyàyikànàü mate tu pañanàmako 'vayavã kàryabhåtaþ/ sa ca tantusaüyogavi÷eùàdutpadyate/ atastantusaüyogo 'pi kàraõamiti svãkartavyam/ tasya samavàyikàraõatvàsaübhavena asamavàyikàraõatvaü pratipàditamiti/ tarhi samavàyikàraõaü nimittakàraõaü ceti dvedhà vibhàgo 'stu, tantusaüyogasyàpi nimittakàraõatvamevàstu iti cet --- atrocyate/ nimittakàraõabhåtatantuvàyanà÷e 'pi pañaråpaü kàryaü tiùñhati/ tantusaüyoganà÷e tu na pañastiùñhati, api tu na÷yati/ ato nimittakàraõasya vaidharmyàt samavàyikàraõavaidharmyàcca tantusaüyogaþ asamavàyikàraõatvena svãkçta iti/ kiü càsamavàyikàraõànabhyupagame dravyanà÷aü prati kiü kàraõamiti vaktavyam/ na tàvannimittakàraõanà÷aþ, kulàlàdisadbhàve 'pi ghañanà÷adar÷anàt kulàlàdinà÷e 'pi ghañasadbhàvadar÷anàcca/ nàpi samavàyikàraõanà÷aþ kàraõam/ dvyaõukanà÷ànupapatteþ/ dvyaõukasya hi paramàõuþ samavàyikàraõam/ na hi tasya nà÷aþ saübhavati, nityatvàt/ ato dvyaõukasya samavàyikàraõanà÷ànnà÷o na saübhavatãti asamavàyikàraõabhåtasya paramàõudvayasaüyogasya nà÷àdeva nà÷o vaktavyaþ/ tathà ca dvyaõukanà÷asya asamavàyikàraõanà÷o hetuþ, itarakàryadravyanà÷asya samavàyikàraõanà÷o heturiti kalpanàmapekùyànugatatayà kàryadravyasàmànyanà÷aü prati asamavàyikàraõasvãkàra àva÷yakaþ/ tarhi samavàyikàraõaü asamavàyikàraõaü ceti dvedhà vibhàgo 'stu, nimittakàraõaü màstu iti ceta - na/ yadi samavàyikàraõabhinnaü sarvaü kàraõamasamavàyikàraõamiti varge 'ntarbhàvyate, tarhi asamavàyikàraõanà÷asya pårvoktarãtyà dravyanà÷ahetutvàt kulàlàdinà÷e 'pi ghañanà÷àpattiþ syàt/ ato nimittakàraõamatiriktatayà svãkaraõãyamiti/ tathà ca yuktiyuktatvàt kàraõatrayamapi svãkaraõãyamiti tredhà kàraõavibhàgaþ pràcãnagranthàråóha÷ceti siddham/ *{( 7 ) nirvikalpakasavikalpakavicàraþ}* pratyakùaü dvividhaü nirvikalpakaü savikalpakam ca/ niùprakàrakaü j¤ànaü nirvikalpakam, saprakàrakaü j¤ànaü savikalpakam iti tarkasaügrahe uktam/ vi÷eùaõavi÷eùyasaübandhànavagàhi j¤ànaü nirvikalpakam, nàmajàtyàdivi÷eùaõavi÷eùyasaübandhàvagàhi j¤ànaü savikalpakam iti dãpikàyàm/ vi÷eùyatà÷ånyatvaü prakàratà÷ånyatvaü saüsargatà÷ånyatve ca nirvikalpakatvam, vi÷eùyatàniråpakatvaü prakàratàniråpakatvaü saüsargatàniråpakatvam ca savikalpakatvamiti prakà÷ikàyàm/ etattattvamidàrnãü pràktanagranthàloóanapårvakaü vicàryate/ nyàyasetre na kvàpi nirvikalpakasavikalpaka÷abdàbhyàü pratyakùavibhàgaþ kçtaþ/ 'indriyàrthasaünikarùotpannam' iti pratyakùalakùaõapratipàdakasåtrasthàbhyàü 'avyapade÷yam' 'vyavasàyàtmakam' iti padàbhyàü nirvikalpakasavikalpake vivakùite iti tàtparyañãkàkàràþ niråpayanti/ paraü tu bhàùye vàrtike và naivaüvidhaü niråpaõamupalabhàmahe/ nyàyama¤jaryàü nyàyasàre ca nirvikalpakaü savikalpakaü ceti pratyakùadvayaü yadyapi sayuktikaü prasàdhitam, tathàpi såtràt tàdç÷avibhàgasya làbhaprakàrastatra na pradar÷itaþ/ nyàyabhåùaõe tu avyapade÷yapadena nirvikalpakasya vyavasàyàtmakapadena savikalpakasya grahaõamiti sayuktikaü pratyapàdi/ pra÷astapàdabhàùye1 --- 'dravye tàvadvividhe mahatyanekadravyavattvodbhåtaråpaprakà÷a -- catuùñayasaünikarùàt dharmàdisàmagrye ca svaråpàlocanamàtram' iti granthena nirvikalpakapratyakùaü pradar÷itam/ svaråpàlocanamàtramityasya svaråpamàtrasya grahaõamityarthaþ/ màtrapadena jàtyàdisaübandhaviùayakatvavyavacchedaþ/ tataþ --- 'sàmànyavi÷eùadravyaguõakarmavi÷eùaõàpekùàt àtmamanaþ - saünikarùàt pratyakùamutpadyate sat dravyaü pçthivã viùàõã ÷uklo gaurgacchati' ----------------------------------------- iti granthena savikalpakapratyakùaü sodàharaõamupadar÷itam/ paraü tu nirvikalpakasavikalpaka÷abdau na prayuktau/ kumàrilabhañña api1 --- 'asti hyàlocanàj¤ànaü prathamaü nirvikalpakam/ bàlamåkàdivij¤ànasadç÷aü ÷uddhavastujam//' iti ÷lokena nirvikalpakaü, 'tataþ paraü ca tadvastu dharmairjàtyàdibhiryathà/ buddhyàvasãyate sàpi pratyakùatvena saümatà//' iti ÷lokena savikalpakaü ca lakùayàübabhåvuþ/ prakaraõapa¤cikàyàü ca --- 'savikalpàvikalpà ca dvividhà buddhiriùyate/ àdyà vi÷iùñaviùayà svaråpaviùayetarà//' iti pratyakùasya nirvikalpakasavikalpakabhedena dvaividhyaü pràdar÷ayan/ tattvacintàmaõau2 --- 'nàmajàtyàdiyojanàrahitaü vai÷iùñyànavagàhi niùprakàrakaü nirvikalpakam' iti nirvikalpakalakùaõaü pràdar÷i/ vai÷iùñyànavagàhãtyasyaiva vivaraõaü niùprakàrakamiti/ nirvikalpake prakàratàkhyaviùayatà÷ånyatvamiva vi÷eùyatàkhyaviùayatà÷ånyatvamapi vartate/ tathà ca nirvi÷eùyakaü j¤ànaü nirvikalpakamityapi ÷akyate vaktum/ tathà anuktvà niùprakàrakamiti vadatàü maõikàràõàmayamà÷ayaþ--- yathà savikalpakasya vi÷iùñaj¤ànatvàt tataþ pårvaü vi÷eùaõaj¤ànaü kalpyate, tathà nirvikalpakahetutayà j¤ànàntaraü nàpekùitamiti/ etàdç÷anirvikalpakasadbhàve pramàõaü tu - etajjanmani pràthamikaü gauriti pratyakùaü janyavi÷eùaõaj¤ànajanyaü janyavi÷iùñaj¤ànatvàt anumitivat ityanumànam/ yathà 'parvato vahnimàn' ityanumitiþ vahnivi÷iùñaparvataviùiyaõã ----------------------------------------- vahnaråpavi÷eùaõaj¤ànàtmakasàdhyaprasiddhijanyà tathà pràthamikaü gauriti vi÷iùñapratyakùamapi gotvàtmakavi÷eùaõaj¤ànàdevodetãti vaktavyam/ tadeva vai÷iùñyàviùayakaü nirvikalpakam/ na ca tatra pràthamikavi÷iùñapratyakùaü prati gotvaråpavi÷eùaõasmaraõameva hetuþ, tathà ca na nirvikalpakapratyakùaü sidhyatãti vàcyam/ etajjanmani pårvaü gotvasyànanubhavena tatsmaraõàsaübhavàt/ na ca gotvaråpavi÷eùaõànubhavaþ savikalpaka eva san 'ayaü gauþ' iti vi÷iùñapratyakùaü janayatu/ tathà ca gataü nirvikalpakeneti vàcyam/ tathàtve tasyàpi vi÷iùñaj¤ànatvena vi÷eùaõaj¤ànajanyatvaü tasyàpi tathetyanavasthàprasaïgàt/ tathà ca gotvaviùayakaü nirvikalpakamarthàtsidhyati/ atredamà÷aïkyate - yaduktaü vi÷iùñabuddhervi÷eùaõaj¤ànapårvakatvànnirvikalpakaü sidhyatãti/ tanna/ gauriti vi÷iùñaj¤ànaü vi÷eùaõaj¤ànajanyaü vi÷iùñaj¤ànatvàt ityanumàne bhinnasàmagrãvedyaviùayakatvasyopàdhitvàt/ yatra vi÷eùaõaü vi÷eùyaü ca bhinnasàmagrãvedyaü tatraiva vi÷iùñaj¤ànaü vi÷eùaõaj¤ànapårvakaü dçùñam, yathà sårabhi candanamiti vi÷iùñapratyakùam/ tatra hi vi÷eùaõaü saurabhaü ghràõendriyavedyaü vi÷eùyaü candanaü cakùurvedyamiti bhinnasàmàgrãvedyaviùayakatvàt vi÷iùñapratyakùasya àdau saurabharåpavi÷eùaõaj¤ànaü, tena surabhi candanamiti vi÷iùñapratyakùaü bhavati/ ekendriyavedyayorgotvayorekakàla vi÷iùñaj¤ànasaübhavàt gotvaj¤ànaü tato gotvavi÷iùñagoj¤ànamiti kalpanaü na yujyate/ nanu vi÷eùaõavi÷eùyayoþ gotvagovyaktyoþ ekendriyayogyatvena ekaj¤ànaviùayatve 'pi tayoþ saübandhasyàtathàtvàt prathamaj¤àne tayoþ saübandho na bhàsate/ tadeva nirvikalpakam/ vi÷eùaõavi÷eùyasaübandhànavagàhij¤ànasyaivàsmàbhirnivikalpaka÷abdavàcyatvàïgãkàràditi cet-na/ saübandhapadena kiü svaråpaü vivakùitam? ata samavàyaþ? àdye vi÷eùaõavi÷eùyasvaråpagrahaõe saübandho 'pi gçhãta eveti kva nirvikalpakam/ dvitãye cakùuùà saüyuktavi÷eùaõatàkhyasaünikarùeõa samavàyo gçhyata iti bhavatsiddhàntàt gogotvasamavàyànàmekendriyayogyatvàt ekakàla eva trayàõàü grahaõaü bhaviturmahati/ anyathà yogyasyàpi samavàyasya prathamamagrahaõe pa÷càdapi grahaõaü na syàt/ tathà ca saüsargànavagàhi nirvikalpakaj¤ànaü na yuktisahamiti/ atretthaü samàdhãyate --- nirvikalpakaj¤àne jàtyàdiråpaü vi÷eùaõaü vyaktiråpaü vi÷eùyaü ca bhàsate/ saübandhastu na bhàsate/ saübandhaj¤ànaü prati saübandhij¤ànasya kàraõatayà pårvaü tadabhàvàt/ tathà ca pårvaü vi÷eùaõavi÷eùyaråpasaübandhinorj¤ànaü nirvikalpàtmakaü jàyate, tatastayoþ saübandhàvagàhi savikalpakaü j¤ànaü jàyate/ taduktamudayanàcàryaiþ --- 'sahakàrivaikalyàttu nirvikalpake samavàyàgrahaõam' iti/ sahakàrivaikalyàdityasya saübandhij¤ànavirahàdityarthaþ/ tathà ca saübandho 'pi kuto nirvikalpake na bhàsata iti codyasya nàvasaraþ/ yadapi bhinnasàmagrãvedyaviùayakatvamupàdhiriti - tatradaü vaktavyam/ anumiti÷àbdàdau sàdhyaprasiddhyàdeþ kàraõatayà yadvi÷eùayoriti nyàyena vi÷iùñaj¤ànatvàvacchinnaü prati vi÷eùaõaj¤ànatvàvacchinnaü kàraõamiti sàmànyakàryaïkàraõabhàvasya siddhau ekasàmagrãvedyeùvapi vi÷eùaõaj¤ànakalpanena tajjanyaiva vi÷iùñabuddhiþ/ tathà ca bhinnasàmagrãvedyaviùayakatvasya sàdhyavyàpakatvabhaïgàt upàdhitvaü na saübhavatãti/ sarvamidaü manasikçtyaiva dãpikàyàmuktam --- 'nanu nirvikalpake kiü pramàõamiti cet-na/ gauþ iti vi÷iùñaj¤ànaü vi÷eùaõaj¤ànajanyaü vi÷iùñaj¤ànatvàt daõóãti j¤ànavat ityanumànasya pramàõatvàt/ vi÷eùaõaj¤ànasyàpi savikalpakatve anavasthàprasaïgàt nirvikalpakasiddhiþ' iti/ *{[ 8 ]}* *{saünikarùavicàraþ}* tarkasaügrahe dãpikàyàü ca pratyakùahetuþ saünikarùaþ saüyogàdibhedena ùaóvidha iti sodàharaõaü pradar÷itam/ prakà÷ikàyàü pratyakùaü dvividhaü laukikam alaukikaü ceti/ laukikapratyakùahetuþ saünikarùaþ saüyogàdibhedena ùaïvidhaþ/ alaukikapratyakùahetuþ saünikarùaþ sàmànyalakùaõaþ j¤ànalakùaõaþ yogajadharma iti trividha iti pratyapàdi/ ùoóhà saünikarùastu nyàyavàrtike prastutaþ, såtre bhàùye và na dç÷yate kvàpi/ etaü viùayamadhikçtya nyàyabhåùaõakàràþ1 itthaü ki¤cidvicàrayanti --- àcàryàdhyayanapàdanàmà nyàyasåtrabhàùyakàraþ nikarùa÷abdenaiva saübandha ityarthe labdhe 'sam' ityupasargabalàt saübhavã saübandhaþ saünikarùa÷abdenocyate/ saübhavã ca saübandhaþ ùaóvidha eveti pratyapàdayat/ tanna/ tathà sati 'ni' ityupasargasya vyarthatvàt/ karùa÷abdenaiva dhàtånàmanekàrthatvàt saübandha ityarthe labdhe 'saü' ÷abdamahimnà ùaóvidhatvalàbhe ni÷abdo vyartha iti/ karùa÷abdasya saübandhàrthakatvena lokaprasiddhirnàstãti cet nikaùa÷abdasya saübandhavàcakatvena kutra prasiddhiriti bhavatà vaktavyam/ nikçùñatvavàcakatayà hi nikarùa÷abdo loke prasiddho na sambandhavàcakatayà/ tasmàt 'sam' 'ni' ityupasargadvayayukta eva kçùadhàtuþ saübandhamabhidhatte yathà 'sam' 'ava' ityupasargadvayapårvakaþ iõdhàtuþ samavàyam/ tasmàt kçùadhàtoþ sambandhàrthakatvadyotakatayà sàrthakaþ 'sam' ÷abdaþ ùaïvidhatvapratipàdanàya nàlamiti 'sam' ÷abdamahimnà ùaóvidhatvalàbha iti vyàkhyànaü na samãcãnam/ tasmàdyathà àlokàdayaþ såtrànuktà api anvayavyatirekabalàt pratyakùahetutayà anumanyante tathà ùaóvidhànàü saünikarùàõàmapi pratyakùaü pratyanvayavyatirekabalàddhetutvaü sidhyati/ nyàyasiddho 'yamartho yataþ såtrakàrairna niràkçtaþ ----------------------------------------- atastatsaümata ityunnãyate/ 'paramatamapratiùiddhamanumatamiti hi tantrayuktiþ' iti nyàyàt iti/ vai÷eùikadar÷ane tu saünikarùaprabhedaviùaye nyàyasåtràpekùayà ki¤cit spaùñatayà såcanamasti/ tathà hi --- 'àtmamanasoþ saüyogàdàtmapratyakùam' (vai.så.9-1-11) iti såtreõa àtmaviùayakapratyakùaü prati manassaüyogaþ kàraõamityuktam/ tena dravyaviùayakapratyakùaü prati indriyasaüyogaþ kàraõamiti såcitam/ tataþ-- 'àtmasamavàyàdàtmaguõeùu' (vai.så.9-1-15) iti såtreõa àtmasamavetaj¤ànàdiguõaviùayakapratyakùe manassaüyuktasamavàyaþ kàraõamiti spaùñãkçtam/ tathà -- 'anekadravyasamavàyàdråpavi÷eùàcca råpopalabdhiþ' (vai.så.4.1.7) 'saükhyàþ parimàõaü karma ca råpidravyasamavàyàccàkùuùàõi' (vai.så.4-1-11) iti såtràbhyàü dravyagataguõakriyàviùayakapratyakùe cakùussaüyuktasamavàyaþ kàraõamiti spaùñamuktam/ 'etena guõatve bhàve ca sarvendriyaü j¤ànaü vyàkhyàtam' (vai.så.4.1.13) iti såtreõa yathà guõapratyakùe dravyasamavàyo hetustathà guõagatajàtipratyakùe 'pi saüyuktasamavetasamavàyo heturiti vya¤jitam/ tathà- '÷rotragrahaõo yor'thaþ sa ÷abdaþ' (vai.så.2-2-21) iti såtreõa ÷abdasya ÷rotrajanyapratyakùaviùayatvaü lakùaõamuktvà, 'ekadravyatvànna dravyam' (vai.så.2-2-23) iti såtreõa ÷abdasyàdravyatve àkà÷àtmakaikadravyasamavàyasyaü het karaõàt, 'bhåyasttvàt gandhavattvàcca pçthivã gandhaj¤àne prakçtiþ' (vai.så.8-2-5) 'tathàpastejo vàyu÷ca rasaråpaspar÷àvi÷eùàt' (vai.så.8-2-6) ityàùñamikasåtràbhyàü ghràõarasanacakùusttvacàü caturõàmindriyàõàü bhåtaprakçtikatvamupanyasyatà ÷rotrasya prakçtivi÷eùànirde÷ena nityatvasåcanadvàrà àkà÷asya ÷rotratvasåcanàcca ÷rotrasamavàyaþ ÷abdapratyakùe heturiti dhvanitam/ 'etena guõatve bhàve ca' (vai.så.4-1-13) iti såtroktanyàyena ÷abdatvapratyakùe samavetasamavàyàkhyaþ saünikarùo 'pi såcita eva/ tathà --- 'asaditi bhåtapratyakùàbhàvàt bhåtasmçtervirodhipratyakùavat' (vai.så.9-1-6) iti såtraü dç÷yate/ tasyàyamarthaþ --- asan ghaña ityadyàkàrakamabhàvapratyakùaü virodhipratyakùavat pratiyogighañapratyakùatulyam/ pratiyogino ghañasya pratyakùaü yathànubhavasiddhaü laukikasaünikarùajanyaü ca tathà abhàvapratyakùamapi nàpalàpàrhaü saünikarùajanyaü cetyarthaþ/ abhàvapratyakùe tu pratiyogino yogyànupalabdhiþ smaraõaü ceti sahakàrikàriõadvayamapekùitamiti va÷eùaþ/ tadàha --- bhåtapratyakùàbhàvàt bhåtasmçteriti/ bhåtasya utpadya vinaùñasya ghañàdeþ pratiyoginaþ upalabdhyabhàvàt smaraõàccetyarthaþ/ evaü càbhàvapratyakùasya saünikarùajanyatvaü såcayan såtrakàraþ saüyogasamavàyàdyasaübhavàt vi÷eùyavi÷eùaõabhàvàtmakaü saünikarùamapi samasåcayat/ tathà ca ùaóvidha iti ÷abdena avibhakto 'pi ùañsaükhyàkaþ saünikarùaþ vai÷eùikatantrasåcita iti ni÷cinumahe/ pra÷astapàdabhàùye pratyakùaniråpaõàvasare vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaü vinà anye pa¤ca saünikarùàþ nirdiùñàþ/ abhàvapadàrthamadhikçtya pra÷astapàdabhàùye yato niråpaõaü nàsti ato vi÷eùaõatàkhyasaünikarùasya tatra prastàvo na vidyate/ kandalãkàràstu ùaóvidhamapi saünikarùaü sodàharaõaü pradar÷ayàmàsa/ pratyakùasåtre nyàyavàrtikakàràþ1 'saünikarùaþ punaþ ùoóhà bhidyate, ityàdinà granthena pårvoktàn ùaóvidhàn saünikarùàn sodàharaõaü pràdar÷ayan/ såtràdayaü vibhàgaþ kathaü labhya iti ÷aïkàyàm --- 'so 'yaü saünikarùa÷abdaþ saüyogasamavàya- vi÷eùaõavi÷eùyabhàvavyàpakatvàdupàttaþ' iti granthena2 saüyogasamavàyàdisàdhàraõaü saünikarùa÷abdaü prayuktavatà såtrakàreõa saübhàvitàþ saünikarùà grahãtavyà iti såcitamiti samàhitam/ *{vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ}* nyàyavàrtike vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ ùaùñhaþ saünikarùaþ proktaþ/ sa ca samavàyaviùayakapratyakùaü prati abhàvaviùayakapratyakùaü prati ca heturiti prasàdhitam/ tatra ñãkàyàm3 -- 'vi÷eùaõabhàvena saüyuktavi÷eùaõaü samavetavi÷eùaõaü ca saügçhãtam' iti vyàkhyànaü dç÷yate/ tasyàyamà÷ayaþ/ bhåtalàdivi÷eùyakàbhàvapratyakùaü prati saüyuktavi÷eùaõatvaü saünikarùaüþ/ akàre 'nudàttasvaro nàstãtyàdi÷abdavi÷eùyakàbhàvapratyakùaü prati samavetavi÷eùaõatvaü saünikarùa iti/ nyàyasàre4 tu --- 'etapa¤cavidhasambandhasaübaddhavi÷eùaõavi÷eùyabhàvàt dç÷yàbhàvasamavàyayorgrahaõam' ityabhihitam/ vi÷eùaõatvaü pa¤cavidhaü saüyuktavi÷eùaõatvam, saüyuktasamavetavi÷eùaõatvam, saüyuktasamavetasamavetavi÷eùaõatvam, samavetavi÷eùaõatvam, samavetasamavetavi÷eùaõatvam ceti tadà÷ayaþ/ ----------------------------------------- dãpikàyàü prakà÷ikàyàü ca vi÷eùaõatvavi÷eùyatvayorubhayorapi saünikarùatvam sayuktikaü pratyapàdi/ tadvistaro bàlapriyàyàü draùñavyaþ/ trividhaþ alaukikasaünikarùastu pràcãnagrantheùu na dç÷yate/ maõikàraistatra tatra vyavahçtaþ muktàvalãkàràdibhiþ prapa¤citaþ/ anumànakhaõóe maõau sàmànyalakùaõà pratyàsattiþ paraü vistareõa sthàpitetyàstàmiyatà/ *{( 9 ) anupalabdhivicàraþ}* anupalabdhisahakçtendriyeõaivàbhàvaj¤ànopapattau anupalabdhiþ na pramàõàntaram/ adhikaraõaj¤ànàrthamapekùitasyendriyasyaiva karaõatvopapattau anupalabdheþ karaõatvàyogàditi dãpikàkàràþ/ etattattvamidànãü vicàrya nirdhàryate/ nyàyadar÷ane --- 'na catuùñvamaittihyàrthàpattisaübhavàbhàvapràmàõyàt' (nyà. så. 2-2-1) iti såtreõa catvàryeva pramàõànãtyetanna saügacchate/ aitihyam arthàpattiþ saübhavaþ abhàva÷ceti caturõàü pramàõànàü saübhavàt ityà÷aïkya, '÷abde aitihyànarthàntarabhàvàt anumàner'thàpattisaübhavàbhàvànàmanarthàntarabhàvàccàpratiùedhaþ' (nyà. så. 2-2-2) iti såtreõa aitihyasya ÷abde arthàpattisaübhavàbhàvànàü trayàõàmanumàne 'ntarbhàvàt catvàryeva pramàõànãti siddhàntitam/ tatràbhàvapadena kiü vivakùitam? tasya kathamanumàne 'ntarbhàvaþ? iti viùaye nyàyasåtrataþ kimapi nàvagamyate/ nyàyabhàùyakàraþ tatsåtravyàkhyànàvasare --- 'abhàvo virodhã abhåtaü bhåtasayaþ avidyamànaü varùakarma vidyamànasya vàyvabhrasaüyogasya pratipàdakama/ vidhàrake hi vàyvabhrasaüyoge gurutvàdapàü patanakama na bhavati' iti abhàùata/ tasyàyamà÷ayaþ - abhàvo 'pi kasyacidarthasya pramiti-he turbhavati, yathà toyapàtaråpavçùñyabhàvaþ vàyumeghasaüyogasya/ ataþ abhàvenàpyarthàntarapramityutpattyà abhàvo 'pi pramàõamiti pårvapakùaþ/ siddhàntastu - satyamabhàvaþ pramàõam, na tvatiriktaü pramàõam/ abhàvasya liïgavidhayà arthàntarapramitijanakatvenànumàne 'ntarbhàvàt iti/ vàrtikatàtparyañãkayorapyevamevopapàditam/ paraü tveteùu målagrantheùu mãmàüsakaiþ abhàva÷abdena vyavahniyamàõaü yat atupalabdhyàkhyaü pramàõaü tasya prastàva eva nàsti/ yadyapyanupalabdherapyupalabdhyabhàvaråpatayà tasyàpi ghañàbhàvàdipratyàyakasya pramàõatva÷aïkà tasyànumàne 'ntarbhàva÷ca pårvottarapakùasåtràbhyàü såcyata ityasti saübhàvayitumavakà÷aþ tathapi bhàùyavàrtikàdito 'syà÷ayasya såcakaü kimapi nopalabhyate/ kaõàdamuniþ abhàvapramàõamadhikçtya vi÷iùya na ki¤cidabhyadhàt/ tathàpi 'asaditi bhåtapratyakùàbhàvàt bhåtasmçteþ' [vai.så.9-1-6] iti såtreõa abhàvapratyakùaü pratiyogyupalambhàbhàvajanyamiti kathanena pratiyogyupalambhàbhàvasahakçtamindriyamabhàvapratyakùaheturiti såcitavàt/ kandalãkàraþ1 ---- 'api cendriyàrthasaünikarùàdupalabhyamàne bhåtale abhàvaj¤ànamapi bhavati aghañaü bhåtalamiti / tatra bhåtalasyevàbhàvasyàpi pratyakùatà kiü neùyate' iti granthena abhàvabuddhiþ pratyakùepyantarbhàvayituü ÷akyate, ato na tatsàdhanaü pramàõàntaramanveùñavyamiti pratyapàdayat/ ÷abarasvàminaþ abhàvàkhyapramàõamadhikçtya2 --- 'abhàvo 'pi pramàõàbhàvaþ nàstãtyasyàrthasyàsaünikçùñasya' ----------------------------------------- ityabhàùanta/ 'bhåtale ghaño nàsti' ityevaü pratãyamàno yo na¤artho 'bhàvaþ indriyàsaünikçùñaþ tasya bodhakaü pramàõam abhàva ityucyate/ abhàvo nàma pramàõàbhàvaþ, pratyakùàdipramàõapa¤cakàbhàva ityarthaþ/ ayamevànupalabdhipadena pa÷càtkàlikairvyavahriyate/ udayanàcàryàþ1 anupalabdheþ pratyakùànumànayorantarbhàvaü sàdhayanti sma/ tathà hi - anupalabdhiþ kadàcit j¤àyamànà abhàvapramàü prati kàraõam, kadàciccàj¤àyamànà/ tatra j¤àtànupalabdheþ anumàne, aj¤àtànupalabdheþ pratyakùe 'ntarbhàvaþ/ j¤àtakàraõasya parokùaj¤ànajanakatàyàþ aj¤àtakàraõasya pratyakùaj¤ànajanakatàyà÷ca liïgendriyàdau dar÷anàt/ j¤àtànupalabdherudàharaõaü yathà - mandiràccaitramànetumàj¤aptaþ preùyaþ svàminaü kathayati - 'nipuõataramanviùño mayà mandire caitraþ, evamapi nopalabdhaþ' iti/ asmàcca mandire caitrasya yogyànupalabdhiü j¤àtvà svàmã anuminoti 'preùyaprave÷asamaye caitro mandire nàsãt' iti/ atra parakãyànupalabdhiþ ÷abdato j¤àyamànà anumityàtmakaü parokùaj¤ànaü janayatãti/ evameva pràtaþkàlikàbhàvapratãtirapi vyàkhyàtavyà/ tathà hi caitro mandire pràtaràsãt kim? iti madhyàhne kenacit pçùñe ka÷cidevaü manyate - nipuõataraü pràta÷caitrànveùaõàya mandiraü praviùñavatàpi mayà yasmàccaitro nopalabdhaþ, tasmàttadà sa tatra nàsãditi/ atra svayameva svakãyànupalabdhiü kàlàntare j¤àtvà abhàvamanuminoti/ tasmàtpràtaþkàlikasyàbhàvasya pratãtirmadhyàhne j¤àyamànà j¤àtànupalabdhijanyatvàdanumitiråpeti/ aj¤àtànupalabdhijanyaü tu j¤ànaü pratyakùam/ tatra catvàro hetava upanyastàþ--- 'pratipatterapàrokùyàdindriyasyànupakùayàt/ aj¤àtakàraõatvàcca bhàvàve÷àcca cetasaþ//' iti/ ----------------------------------------- indriyabhåtalasaüyogànantarabhavà 'aghañaü bhåtalaü' ityabhàvapratãtiþ indriyakaraõikà aparokùaråpatvàt kàryàntarànupakùãõendriyasàpekùatvàt aj¤àyamànakaraõakatvàt manaso bhàvaråpaü kàraõàntaramapekùyaiva bàhyànubhavajanakatvaniyamasiddhàt manassahakàribhàvabhåtakaraõasàpekùatvàcceti ukta÷lokasyàrthaþ/ ete ca hetavaþ kusumà¤jalau tattvacintàmaõau savistaramupapàditàstatraiva draùñavyàþ/ api ca pràcãneùu sarveùu grantheùu yogyasyànupalabdhiþ iti ùaùñhãtatpuruùamabhipretya yogyapratiyogiprakàrakayogyàdhikaraõavi÷eùyakopalambhàbhàvo yogyànupalabdhiriti vyavahriyate sma/ yogyapratiyogiprakàrakatvavi÷eùaõàt stambhe pi÷àcàbhàvasya na pratyakùatà/ yogyàdhikaraõavi÷eùyakatvanive÷àt jalaparamàõau pçthivãtvàbhàvasya na pratyakùatà/ maõikàràstu yogyà càsàvanupalabdhi÷ca yogyànupalabdhiriti karmandhàrayamabhipretya pratiyogisattvaprasa¤janaprasa¤jitapratiyogikatvaü yogyatvamiti pariùkàraü cakruþ/ dãpikàdau maõikçnmatànusàreõaiva nirvacanaü kçtam/ pràcãnamate 'pi na kàcidastyanupapattiriti dinakarãvyàkhyàyàü ràmarudryàü spaùñam/ *{[ 10 ]}* *{vyàptivicàraþ}* tattvacintàmaõau anumànakhaõóe pràcãnoktàni bahåni vyàptilakùaõàni anådya dåùayitvà svayaü nirdeùàõyanekàni vyàptilakùaõàni gaïge÷opàdhyàyàþ pradar÷ayàmàsuþ/ tatra pratiyogyasamànàdhikaraõayatsamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakàvacchinnaü yanna bhavati tena samaü tasya sàmànàdhikaraõyamiti pràthamikã siddhàntavyàptiþ/ iyameva dãpikàyàü prakà÷ikàyàü ca anådità/ taddhañakadalànàü prayojanàni ca vivecitàni/ atredaü vicàryate --- sarveùvapi maõikàrapradar÷iteùu vyàptilakùaõeùu sàdhyahetvoþ sàmànàdhikaraõyasya prave÷àt vyadhikaraõasàdhyasàdhanayorapi vyàpteriùñatvàt tatra kathaü samanvayaþ/ tathàhi - adhode÷e nadãpårtyà årdhvade÷e vçùñiranumãyate, padmasya vikàsena såryasyodayo 'numãyate, samudrasya vçddhyà candrasyodayanumãyate/ tathà bhåmiùñhenàlokena upariùñhaþ savità, cakrasya bhramaõena bhràmakasya kulàlasya saünihitatvam, kçttikodayena rohiõyudayàsattiþ årdhvabhàgasthadhåmenàdhobhàgasthavahni÷cànumãyate/ etàdç÷asthaleùu sàmànàdhikaraõyagarbhavyàpterabhàvàt lakùaõàvyàptiþ iti/ idamatra samàdhànam --- vyadhikaraõatayà udàhçtasthaleùvapi nadã vçùñimadårdhvade÷asaübaddhà påravadadhode÷asaübaddhatvàt, ayaü kàlaþ såryodayavàn padmavikàsavatkàlatvàt, ayaü prade÷aþ kulàlàsattimàn bhramaccakràdhikaraõatvàt ityàdyanumànànàü vivakùitatvàt tatra sàmànàdhikaraõyasyopapattiþ/ de÷ataþ vyadhikaraõeüùåktasthaleùu kàlataþ sàmànàdhikaraõyasadbhàvàt kàlikasaübandhasya sàdhyahetutàvacchedakatvaü svãkçtya vyàptiþ saüpàdanãyeti/ *{( 11 ) pada÷aktivicàraþ}* dãpikàyàü ÷abdaparicchede gavàdipadànàü gotvàdijàtàveva ÷aktiriti mãmàüsakamatena pårvapakùaü kçtvà vçddhavyavahàrabalena jàtivi÷iùñavyaktàveva ÷aktiriti sthàpitam/ etattattvaü pràcyanavyagranthavivecanapårvakaü spaùñãkriyate/ tatràdau nyàyasåtrakàràdyà÷ayaþ cintyate/ gavàdipràtipadikasyàrthaþ kaþ? kiü vyaktiþ? kiü và avayavasaüyogavi÷eùaråpà àkçtiþ? atha và jàtiriti sandehaþ/ saüdehasya kàraõaü tu avinàbhàvena vartamànàsu vyaktyàkçtijàtiùu gauriti ÷abdaþ prayujyate/ tatra na j¤àyate kiü tàsàmanyatamaþ ÷abdàrthaþ? atha và tàþ tisro 'pãti/ tatra vyaktivàdã àha÷abdaprayogasàmarthyàddhi padàrtho ni÷cetavyaþ/ ÷abdaprayoga÷ya÷ca vyaktimuddi÷yaiva bhavati/ tathà hi 'yà gaustiùñhati' 'yà gaurniùõà' iti go÷abdàrthasya sthityàdãni vi÷eùaõàni dãyante/ jàteþ ÷abdàrthatve tasyàþ ekatvàt vi÷eùaõamanupapannam, vyàvartanãyàntaràbhàvàt/ vyakteþ padàrthatve tu yà govyaktirna tiùñhati tadvyàvartanàrthaü tiùñhatãti vi÷eùaõaü saügacchate/ evaü gauþ upacãyate, apacãyate, gàü dadàti pratigçhõàti ityàdau vçddhidànàdikriyàsaübandhaþ vyaktereva bhavati na jàteþ/ gauþ ÷uklà kapiletyàdau ÷uklàdiguõasaübandhaþ vyakterevopapadyate/ evaü gotvajàterekatvàt ekatvàtiriktasaükhyàvattvaü tasyàþ nàstãti jàteþ padàrthatve viü÷atirgàva ityàdivàkyàrthabodho 'nupapannaþ/ evaü gosukhamityàdisamàse sukhàdyanvayo govyaktereva ÷liùyate/ gairïgàü janayatãtyàdau janmànvayaþ govyakterna gotvajàteþ/ tasmàt vyaktireva padàrtha iti/ àkçtivàdã tu pràha --- na vyaktiþ padàrthaþ/ ayaü gauþ ayama÷va iti pràõinàü yà vyavasthà sà avayavasaüyogaråpàkçtimapekùya hi bhavati/ tasmàt àkçtiþ padàrtha iti/ jàtivàdã tu - na vyaktiþ nàpyàkçtiþ padàrthaþ/ tàsàmànantyena tatra ÷aktigrahàsaübhavàt/ api ca mçdgavake vyakteràkçte÷ca sadbhàve 'pi 'gàü prokùaya' 'gàmànaya' ityàdivàkyoktaprokùaõànayanàdikaü na kriyate/ vyaktivàde àkçtivàde ca tatràpi tatprasaïgaþ/ jàteþ padàrthatve tu mçdgavake gotvajàtyabhàvàt na prokùaõàdikamiti/ paraü tu jàtipakùe 'pi agçhyamàõàyàü vyaktau àkçtau ca jàteragrahàt jàtij¤ànasya vyaktyàkçtiviùayakatvaniyamàt jàtimàtraü na padavàcyaü bhavitumarhantãtyàkùepo vartate/ ataþ kaþ padàrtha iti jij¤àsàyàmuktaü såtrakàreõa --- 'jàtyàkçtivyaktayastu padàrthaþ' (nyà.så. 2-2-67) iti/ asyaivaü vyàkhyànam -- triùvekà ÷aktiriti såcanàyapadàrtha ityekavacanam/ kadàcit vyakteþ pràdhànyam, kadàcidàkçteþ kadàcijjàteþ iti pràdhànyànusàreõa padàrthatvamiti vi÷eùasåcanàya tu÷abdaþ/ yadà bhedavivakùà vyaktivi÷eùàvagati÷ca gaustiùñhati gaurniùaõõeti tadà vyaktiþ padàrthaþ aïge jàtyàkçtã/ yadà tu bhedo 'vivakùitaþ sàmànyàvagati÷ca tadà jàtiþ padàrthaþ yathà gaurna padà spraùñavyetyàdau/ piùñakamayyo gàvaþ kriyantàmityàdau àkçtiþ padàrtha iti/ evamapi làghavàt jàtàveva ÷aktirastu, itarayorlakùaõayaiva bodho bhavatu iti ÷aïkà jàyate/ atroktaü tàtparyañãkàyàm - go÷abda÷ravaõànantaraü viditasaügateþ puruùasya ekakàle vyaktyàkçtijàtãnàü bodho bhavati, na punaryathà 'gaïgàyàü ghoùaþ prativasati' ityatra và 'gaurvàhãkaþ' ityatra và gaïgàtvagotvàvagamottaraü vàkyàrthe tatsambandhànupapatteþ tadavinàbhàvena và lakùyamàõaguõayogena và tãraü vàhãko vàvagamyate tathehàvagatiþ/ api tu yugapadevàvagatiþ/ ato 'vagatiråpeõa kàryeõa kalpanãyà pada÷aktistriùu padàrtheüùu vi÷ràmyati, trayàõàmekakàle 'vagatyàvi÷eùàditi/*{iyaü pràcãnanyàyagrantharãtiþ/}* *{navyanaiyàyikàstu}* ghañàdipadàt ghañatvaghañakçtiprakàrakavyaktivi÷eùyakabodhodayàt jàtyàkçtivi÷iùñavyaktau ghañàdipadànàü ÷aktiþ/ àtmàdàvàkçtyabhàvàt jàtivi÷iùñavyaktau ÷aktiþ/ àkà÷àdipadànàmupàdhivi÷iùñe ÷aktiþ, àkà÷ajàtyabhàvàt/ tatràpi ghañatvàdeþ ÷akyatve sati ÷akyatàvacchedakatvamapyaïgãkriyate/ avayavasaüyogavi÷eùaråpàkçteþ ÷akyatve 'pi ÷akyatàvacchedakatvaü nàïgãkriyate, jàteriva sàkùàtsaübandhena ÷akyavyaktyavçttitvàt, svà÷rayasamavetatvaråpaparamparàsaübandhenaiva ÷akyatàvacchedakatvaü vàcyamiti gauravàt ityàhuþ/ anye tu saüsthànànupasthitàvapi gotvàdinà gavàdyanvayabodhàt jàtivi÷iùñavyaktàveva gavàdipadànàü ÷aktiþ/ saüsthàne ca pçthageva ÷aktirityàhuþ/ paraü tvasmin pakùe såtrasthamekavacanamasvarasaü bhavati/ *{mãmàüsakamatapari÷ãlanam}* yattu mãmàüsakaiþ prathamopasthitatvàjjàtàveva ÷aktirityuktam, tadviparãtam/ à÷rayapratãtimantarà jàtiguõayorevàpratãteþ/ vyaktirhi prathamato j¤àyate/ tato vyaktigatavya¤jakàkçtivi÷eùadar÷anànantaraü vyaïgyàyàþ jàteþ pratãtirityanubhavasiddham/ kiü ca saüyuktasamavetaviùayakacàkùuùaü prati cakùussaüyuktasamavàyaþ kàraõam/ tasya ca saüyogapårvakatvàt dravyacàkùuùatvàvacchinnaü prati cakùussaüyogasya kàraõatayà jàtyàdipratyayàt pràk sàmagrãva÷àjjàyamànaü dravyapratyakùaü nàpalapituü ÷akyam/ nanu ayaü daõóãti j¤ànavat ayaü ghaña iti j¤ànamapi vi÷iùñaj¤ànatvàt vi÷eùaõaj¤ànapårvakamàstheyam/ vi÷eùaõaj¤ànaü ca na vi÷iùñàrthaviùayakam, anavasthàprasaïgàt/ ato jàtimàtraviùayakaü tadityava÷yamaïgãkaraõãyamiti jàtyàdeþ prathamopasthitatvaü vaktavyamiti cet -- satyaü vi÷iùñaj¤ànaü vi÷eùaõaj¤ànajanyamiti/ tadeva ca vi÷eùaõaj¤ànaü na jàtimàtraviùayakam/ jàtibhàsakasaünikarùasya saüyuktasamavàyaråpasya tadà÷rayavyaktibhàsakasaüyogakhyasaünikarùaghañitatayà tajjanyaj¤ànasya jàtiviùayakatvavat tadà÷rayavyaktiviùayakatvasyàpi durvàratvàt/ na caivamanavasthà, vi÷eùaõaj¤ànasya jàtivyaktyubhayaviùayakasyàpi vai÷iùñyàviùayakatayà vi÷iùñaj¤ànatvàbhàvana tatra vi÷eùaõaj¤ànàntarasyànapekùaõàt/ ato vi÷eùaõaj¤ànakàraõatvabalàt jàteþ prathamopasthitatvaü bhavediti pratyà÷à na kàryà/ evaü làghavàjjàtimàtre ÷aktirityanupapannam/ vyaktiparaprayogasyaiva bàhulyena bahutra vyaklikùaõàyàþ kalpanãyatayà gauravàt/ tadapekùayà vi÷iùñavyaktau ÷aktiü svãkçtya kvàcitkajàtiparaprayogasya làkùaõikatàyà eva yuktatvàt/ 'vrãhibhiryajeta' ityàdividhivàkyeùu sarvatra vrãhyàdipadànàü vyaktilàkùaõikatve sati 'na vidhau paraþ ÷abdàrthaþ' iti nyàyavirodha÷ca syàt/ api ca ÷aktigràhakeùu vyàkaraõàdiùu gavàdipadànàü jàtimàtra÷aktau na kimapi pramàõaü pa÷yàmaþ/ vyaktivàcakatvamupajãvya pravçtteùu saråpàdisåtreùu vyaktyàkhyàyàmityanabhidhànàt jàtivàcakatvamupajãvya pravçtteùu 'jàtyàkhyàyàmekasmin' (pà.så. 1-2-58) ityàdisutreùu kvacideva jàtyàkhyàyàmityàdinirde÷àcca sarvatra vyakterabhidheyatvaü gamyate/ 'càdayo 'sattve' (pà.så.1-4-57) ityàdiparyudàsàcca dravyavàcitvaü gamyate/ sàdç÷yapratãtimupajãvya pravartamànamupamànaü ca na vyaktivàcakatàmantareõa ghañate/ 'gosadç÷o gavayaþ' ityatide÷avàkyagatagavayapadàrthavyaktau sàdç÷yagrahàddhi gavayo gavayapadavàcya iti ÷aktigrahaþ/ liïgavi÷eùanirõayapuraskàreõa pravçttaþ ko÷o 'pi tadyogyavyaktivàcakatvameva kalpayati/ àptavàkyaü ca 'gàmànaya' 'na suràüpiba' ityàdikaü pravçttinivçttyanvayipadàrthagocaraü vyakti÷aktiü vyanakti/ vyavahàro 'pi gavànayanapravçttyàdirvyaktivàcakatva evopapadyate/ vàkya÷eùàü'pi 'yatrànyà oùadhayo mlàyanta' ityàdiþ modamànatvàdivi÷eùaõàrhavyaktivàcakatàmeva draóhayati/ vivaraõamapi pàkaü karotãtyàdi kriyàdivyaktivàcakatàpakùasvarasam/ prasiddhapadasàünidhyamapi 'iha sahakàratarau madhuraü piko rauti' ityàdikaü dravyavàcakatva eva saügatam/ ato gavàdi÷abdànàü jàti÷aktatve na kimapi pramàõaü svàrasikam/ bàdhakàni ca bhåyàüsi liïgasaüïkhyànanvayàdãni pårvamevàpapàditàni/ kiü ca jàtireva yadi gavàdi÷abdàrthaüstarhi gotvaü vyaktiniùñhamitivat gauvaryaktiniùñhetyapi prayogaþ prasajyate/ gavàdipadànàü jàtimàtravivakùayà prayoge tvatalàdyapekùà ca na syàt/ kiü ca khaõóo gauþ ÷uklo gauþ ityàdisàmànàdhikaraõyaü na ghañate/ khaõóatvàderjàtàvananvayàt/ yattvatrocyate mãmàüsakaiþ lakùyàrthavyaktau tadanvaya iti/ tadapi na/ kutràpi vàkye lakùyàrthànvayivi÷eùaõàprayogàt/ na hi gaïgàyàü ghoùa ityàdau gaïgàpadalakùyàrthatãràsàdhàraõaü vi÷eùaõaü kenàpi vàkye prayujyate/ pratyuta gabhãràyàü nadyàü ghoùa ityàdau ÷akyàrthanvayyeva vi÷eùaõaü prayujyate/ tasmà jjàtivi÷iùñavyaktau padànàü ÷aktirityeva yuktam iti naiyàyikàþ/ *{[ 12 ]}* *{pràmàõyavicàraþ}* dãpikàyàü pràmàõyasya j¤aptàvutpattau ca svatastvaü paratastvaü ca nirucya mãmàüsakamataniràkaraõapårvakamubhayatra paratastvaü sthàpitaü pràmàõyavàdaprakaraõe/ etattattvaü pràcyanavyagranthavimar÷apårvakamadhunà vivriyate/ kasmiü÷cidviùaye j¤àte sati jàte j¤àne pràmàõyabuddhimantarà viùaye pravçttirna bhavatãti j¤ànagatapràmàõyaj¤ànamapi pravçttiheturiti vaktavyam/ na cedaü j¤ànaü prameti j¤ànaü vinàpi pravçtterutpattyà vyatirekavyabhicàràt pràmàõyaj¤ànasya pravçttihetutvaü nàstãti vàcyam/ bahuvittavyayàyàsasàdhye yàgàdau pravçtteþ pràmàõyani÷cayaü vinà asaübhavàt/ na ca tatràpyàva÷yakàrthani÷yàdeva pravçttiriti vàcyam/ yatsaü÷ayaþ yadvyatirekani÷caya÷ca yatpratibandhakau tanni÷cayastaddheturityava÷yaü svãkaraõãyam/ yathà vyàptisaü÷aye và vyàptivyatirekani÷caye và satyanumitirna jàyata iti vyàptini÷cayo 'numitiü prati heturiti aïgãkriyate, tathà pràmàõyasaü÷aye và pràmàõyavyatirekani÷caye và sati pravçttirna jàyata iti pravçttiü prati pràmàõyani÷cayaþ kàraõamiti sidhyati/ tathà ca j¤ànapramàtyani÷cayaü vinà pravçttyasaübhava iti/ na ca j¤àne pràmàõyasaüdehe satyarthasaüdehàt arthani÷cayaråpakàraõàbhàvàdeva pravçttyabhàvopapattau pravçttiü prati pràmàõyasaüdehasya pratibandhakatvàbhàvenoktaniyamàpravçttyà pràmàõyani÷cayasya pravçttiü prati hetutvàbhàvàt pràmàõyasvatastvaparatastvavicàro 'navasara iti vàcyam/ yatra j¤ànavi÷eùe pramàtvasaüdeho tatra niùkampapravçttiþ idamitthamevetyavadhàraõàdeva saüpàdanãyà/ taccàvadhàraõaü j¤ànasya pramàtvani÷cayaü vinà na saübhavatãti pravçttihetubhåtàrthani÷cayahetutayà pràmàõyani÷cayasya pravçttiü prati prayojakatvàt pràmàõyani÷cayo 'pi saüpàdanãyaþ/ sa ca svataþ parato veti vicàro yukta eva/ tatra pràmàõyaj¤aptau svatastvaü paratastvaü ca maõau pa¤cadhà niruktam/ tatra prathamaniruktimàtraü dãpikàyàmanåditam/ j¤ànaü yayà sàmagyà j¤àyate tayaiva j¤ànagataü pramàtvamapi j¤àyata iti j¤ànagràhakasàmagrãgnàhyatvàtmakaü prathamaü svatastvam/ tatra*{pràbhàkarà}*þ - ghañamahaü jànàmãtyeva j¤ànàkàraþ/ tasya j¤ànasya svayaüprakà÷atvàt j¤ànagràhakamapi svayameveti tadgràhyatvaü pràmàõyasyeti vadanti/ *{bhàññàþ}*--- j¤ànaü j¤àtatayànumãyata iti j¤àtatàliïgakànumitiþ j¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahaþ tadviùayatvaü pràmàõyasyetyàcakùate/*{muràrimi÷ràþ}*--- 'ayaü ghañaþ' iti j¤ànànantaraü 'ghañamahaü j¤ànàmi' ityanuvyavasàyo jàyate/ tena j¤àne viùayãkriyamàõe tadgataü pramàtvamapi viùayãkriyate/ tathà ca j¤ànagràhakànuvyavasàyagràhyatvàt pràmàõyasya svatastvamityupavarõayanti/ matatraye 'pi j¤ànagràhakasàmagrayàþbhinnatve 'pi j¤ànagràhakasàmagrãgràhyatvàtmakaü svatastvaü sàdhàraõam/ atra yatpràmàõyà÷raye j¤àne doùava÷àdapràmàõyagràhikà kàcana sàmagrã tayà tatpràmàõyasyàgrahàt svatastvabàdhaþ syàditi apràmàõyagràhaketi sàmagrãvi÷eùaõaü deyam/ evamapi idaü j¤ànamaprameti j¤ànaniùñhasya apràmàõyavati apràmàõyaprakàrakatvaråpasya pràmàõyasya apràmàõyagràhakasàmagryaivaü grahaõàt apràmàõyagràhakasàmagrãgràhyatvàtmakasvatastvasya tatra bàdhaþ syàditi tadvàraõàya tadapràmàõyàgràhaketi vaktavyam/ tasmin apràmàõgràhaketi tadarthaüþ/ yàdç÷apràmàõye svatastvamiùyate tàdç÷apràmàõyà÷rayavi÷eùyakàpràmàõyaprakàrakaj¤ànajanaketi yàvat/ idaü j¤ànamapremetyàkàrakaj¤ànaniùñhapràmàõyagràhakasàmagryàþ/ ida¤j¤ànavi÷eùyakàpràmàõyagràhakatve 'pi prakçtapràmàõyà÷rayabhåtaü yat idaü j¤ànamaprametyàkàrakaü j¤ànaü tadvi÷eùyakàpràmàõyaj¤ànàjanakatvànna doùaþ/ naiyàyikairapi j¤ànagràhakaü yat idaü j¤ànaü pramà samarthapravçttijanakatvàt ityanumànaü tadgràhyatvasya pramàtve 'ïgãkàràt svatastvàpattivàraõàya yàvajj¤ànagràhakasàmagrãti yàvattvavi÷eùaõamapi deyam/ tacca sàmàgryàü na vi÷eùaõam/ sarvàbhirj¤ànasàmagrãbhirekasya j¤ànasyàjananena yàvatsàmagrãjanyagrahàprasiddhaüþ/ api tu j¤ànavi÷eùaõam/ tathà ca j¤ànagràhakasàmagrãjanyayàvadgrahaviùayatvamiti phalitam/ tàdç÷ayàvadgrahàntargatànuvyavasàyagràhyatvasya pràmàõye naiyàyikairanaïgãkàrànna doùaþ/ yàvattvasya ca vyàpakatvaråpatvàt tadapràmàõyagràhakatattaddharmaprakàrakaj¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahatvavyàpakaviùayitàniråpakatvaü svatastvamiti dãdhitikàrairniùkarùaþ kçtaþ/ sa niùkarùaþ prakà÷ikàyàmanåditaþ/ *{atha pràmàõyavàdasya tulanàtmakadçùñyà vicàraþ}* pramàtmakaj¤ànagataü pràmàõyaü apramàtmakaj¤ànagatamapràmàõyaü ca kiü svataþ uta parata ityatra tãrthakarà vipratipadyante/ tatra pràmàõyamapràmàõyaü cetyubhayaü svata iti sàükhyàþ/ ubhayaü parata iti vai÷eùikàdayaþ/ apràmàõyaü parata iti bauddhàþ/ pràmàõyaü svataþ apràmàõyaü parata iti mãmàüsakàþ vedàntina÷ceti catvàraþ pakùàþ/ *{sàükhyamatam}* j¤àne pårvamavidyamànaü pràmàõyamapràmàõyaü và pa÷càt kàraõabalàdutpadyata ityaïgãkàre asatkàryavàdo bhavediti bhãtàþ sàükhyàþ pràmàõyamapràmàõyaü cetyubhayamapi svàbhàvikamiti/ paraü tu ubhayamapi hetuvi÷eùaü vinà yadi svabhàvato bhavetàm, tadà 'idaü j¤ànaü pramàõaü' 'idaü j¤ànamapramàõam' iti vyavasthà na syàt iti asvàrasyamasmin mate 'sti/ *{bauddhamatam}* apràmàõyaü svataþ pràmàõyaü parata iti manyante bauddhàþ/ tathà hi --- yadi pràmàõyaü svata eva ni÷cãyate, tarhi pràmàõyaråpaikatarakoñeþ ni÷cayàt idaü j¤ànaü pramà apramà veti saü÷ayo na syàt/ ataþ kàraõabhåtasya guõasaya j¤ànàt pravçttisaüvàdàcca pràmàõyaü ni÷cãyate/ taduktam --- 'tasmin sadapi mànatvaü vini÷cetuü na ÷akyate/ uttaràrthakriyàj¤ànàt kevalaü tat pratãyate//' iti/ apràmàõyaü tu svata evàvasãyate/ ata eva vedàdutpannaü j¤ànaü viparyayaråpam/ ataþ svato 'pramàõaü vedàþ iti bauddhànàmàkåtam/ idamatra dåùaõam/ apràmàõyaü svàbhàvikamiti vàdinàü mate 'pi bhramaj¤àne 'dhiùñhànàü÷e pràmàõyasya svàbhàvikatvaü vaktavyam/ anyathà niradhiùñhànabhramaprasaïgàt/ kiü ca 'pramàõàt prameyasiddhiþ' 'yuktiyuktaü vaco gràhyam' ityàdikaü vacanaü sarvairapi vàdibhiþ svataþ pramàõamiti vaktavyam/ tathà nirvikalpakasya vàsanopaplava÷ånyasya svata eva pràmàõyamupagacchanti/ savikalpakasyàpi svàü÷e pràmàõyaü viùayàü÷e 'pràmàõyaü ca vadanti/ tathà ca kutracit pràmàõyasvatastvaü teùàmapyavarjanãyam/ api ca sarveùvapi j¤àneùu ki¤cidaü÷e pràmàõyasya sattvàt apràmàõyasyaiva kvàcitkatvàt tadeva kiü÷ukàdyupàdhikàruõyavat sahetukaü, pràmàõyameva nirhetukamiti vyavasthàpanàt iti mãmàüsakàþ/ naiyàyikàstu doùataþ apràmàõyaü guõataþ pràmàõyamityàhuþ/ sarvathà apràmàõyasvatastvaü na ghañate/ *{mãmàüsakamatam/}* pràmàõyaü svata evotpadyate j¤àyate ca/ apràmàõyaü tu parata utpadyate j¤àyate ceti mãmàüsakàþ/ pràmàõyaü svata utpadyata ityasya pràmàõyà÷rayaj¤ànasya yà sàmagrã utpàdikà tayaiva j¤ànagataü pràmàõyamapyutpadyate, na tu guõàdityarthaþ/ tena ca vedàdutpannasya j¤ànasya yat pràmàõyaü tatra vaktçyathàrthaj¤ànaråpaguõàpekùàvirahàt vedasyàpauruùeyatvaü sthiraü bhavatãti teùàmà÷ayaþ/ pràmàõyaü svato j¤àyata ityasya pràmàõyà÷rayasya j¤ànasya yayà sàmagryà j¤ànaü bhavati tayaiva tadgatapràmàõyasyàpi j¤ànaü bhavati/ pa÷càttu bàdhakaj¤ànakàraõadoùaj¤ànàbhyàü pràmàõyaü bàdhyate/ evaü ca apauruùeye vede anàptapuruùasaübandhakçtadoùàõàmabhàvàt bàdhakaj¤ànàbhàvàcca j¤àtaü pràmàõyaü tathaivàvatiùñhate/ tathà ca vedapràmàõyasthirãkaraõameva j¤aptau svatastvasàdhanasya prayojanamiti/ *{pràmàõyani÷caye nyàyadar÷anàbhipràyaþ}* yadyapi nyàyasåtre pràmàõyàpràmàõyasvatastvaparatastvavicàraþ na kçtaþ, tathàpi 'mantràyurvedapràmàõyavacca tatpràmàõyamàptapràmàõyàt' (nyà0.så0. 2-1-68) iti såtreõa parataþ pràmàõyaü såcitameva/ nyàyabhàùyakàraþ àrambhavàkyameva pràmàõyaparatastvakhyàpakaü vinyàsthat - 'pramàõator'thapratipattau pravçttisàmarthyàdarthavatpramàõam' iti/ idaü ca bhàùyavàkyaü vàcaspatimi÷raiþ evamavatàritam - nanu yacchàstramanuùñhàtuma÷akyamupàyaü pratipàdayati tadanarthakam, yathà jvaraharatakùakacåóàratnàharaõopade÷akaü ÷àstram/ idaü nyàya÷àstramapi tàdç÷ameva/ tathà hi, ùoóa÷apadàrthatvaj¤ànàddhi niþ÷reyasayupadi÷yate 'smin ÷àstre/ tadeva durlabham/ prameyàdãnàü padàrthànàü tattvaj¤ànaü pramàõatattvaj¤ànàndhãnam/ na hi pramàõaü tattvenànirõãtaü san svaviùayaü avadhàrayitumalam/ pramàõatattvàvadhàraõaü ca pramàtattvàvadhàraõàdhãnam/ na hi pramàü tattvenànavadhàrayan pramàjanakasya tattvamavadhàrayituü ÷aknoti/ pramàyà÷ca tattvamavyabhicàritvaråpaü svataþ parato và ni÷cetuma÷akyam/ ghañàdiviùayagocaraü j¤ànamàtmànamapi viùayãkartuma÷aknuvat kathaü hi nàma svagataü pramàtvaü grahãùyatãti svataþ pakùaþ tàvanna yuktaþ/ j¤ànaü svayaüprakà÷am iti pakùe 'pi katha¤cit j¤ànasya svaviùayakatvasambhave 'pi svagatàvyabhicàritvaråpapramàtvaviùayakatvaü duråpapàdam/ parataþ pramàtvaü j¤àyata iti pakùe 'pi para÷abdena j¤ànaviùayakaj¤ànàntarasya và arthakriyàviùayakaj¤ànasya và anyasya và vivakùàyàü teùàmapi svasmin pramàtvànavadhàraõe pårvaj¤àne pràmàõyaü kathaü j¤àtum ÷akyeta/ atasteùàü pràmàõyaü j¤ànàntarebhya÷cet teùàmapi tathetyanavasthà/ teùàü pramàtvaü svata iti tu pårvoktarãtyànupapannam/ tathà ca svataþ parato và pramàtattvànavadhàraõàt pramàõatattvàvadhàraõaü na sambhavati/ tadasaübhavàcca prameyàditattvaj¤ànamapi na saübhavati/ tasmàt pramàõàdiùoóa÷apadàrthatattvaj¤ànànniþ÷reyasàdhigama ityupadi÷acchastramanarthakamityà÷aïkàyàþ niràkaraõàrthaü"pramàõato arthapratipattau" ityàdibhàùyaü pravçttamiti/ asya bhàùyasyàyamarthaþ - pràmàõamarthavaditi pratij¤à/ pravçttisàmarthyàditi hetuþ/ pramàõamiti karaõàrthakalyuóantaþ ÷abdaþ/ arthavaditi nityayoge matup/ nityatà càrthàvyabhicàrità/ arthàvyabhicàritvaü ca tadvati tatprakàrakatvam/ tacca pramàõasya j¤ànadvàrakam/ tathà ca pramàõaü tadvati tatprakàrakaj¤ànajanakamiti pratij¤àrthaþ/ samapravçttijanakatvamiti tadarthaþ/ yadi pramàõamarthàvyabhicàri nàbhaviùyat samarthàü pravçttiü nàkariùyat yathà arthavyabhicàrã pramàõàbhàsa iti vyatirekyanumànamatra vivakùitam/ pramàõasya pravçttijanakatvaü na sàkùàt, kiü tu arthapratipattijananadvàreõetyà÷ayena pramàõator'thapratipattàvityuktam/ tathà ca vipratipannaü j¤ànaü tadvati tatprakàrakaü saphalapravçttijanakatvàdityanumàna eva paryaüvasànam/ itthaü ca saphalapravçttijanakatvahetukànumityà j¤ànagataü pramàtvaü gçhyata iti bhàùyakàrà÷ayaþ/ nanvanumitiråpaj¤ànaniùñhaü pramàtvaü kena gçhyate? anumityantareõeti yadi, tadànavastheti cet---na/ anumitiviùayakànuvyavasàyena anumitau gçhyamàõàyo tanniùñhapràmàõyasyàpi grahàt anumitipràmàõyasya svatogràhyatvàïgãkàràt/ tarhi 'ghañamahaü jànàmi' ityanuvyavasàyena ghañaj¤àne gçhyamàõe tatpràmàõyamapi gçhyatàm, kimarthaü tatra pravçttisàmarthyaliïgakànumityanudhàvanamiticet--idaü j¤ànaü pramà na veti saü÷ayànurodhena pramàtvani÷cayàya pravçttisàmarthyaråpahetuparàmar÷àt prakçte tadabhàvàditi tàtparyañãkàkàràþ niråpayanti1/ pràmàõyasyàva÷yavedyatvànabhyupagamànnànavastheti kusumà¤jalikàràþ upapàdayanti2/ 'mantràyurvedapràmàyyavacca tatpràmàõyamàptapràmàõyàt' (nyà.så. 2---1---68) iti såtreõa, 'kiïkçtametat? àptapràmàõyakçtam/ kiü punaràptànàü pràmàõyam? sàkùàtkçtadharmatà bhåtadayà yathàbhåtàrtha- cikhyàpayiùà' ityàditatsåtrasthabhàùyeõa ca pràmàõyasyotpattau guõajanyatvàkhyaü paratastvaü såcitameva/ kusumà¤jalau j¤aptau utpattau ca paratàstvaü vistareõopapàditam/ tadapekùayàpi vistareõa maõau dodhitau gàdàdharãye ca vivecitam/ dãpikàyàü prakà÷ikàyàü ca tatratyamevopapàdanaü punaþ saügçhãtamiti/ *{[ 13 ]}* *{anyathàkhyàtivicàraþ}* bhramàtmakaj¤ànasya khyàtiriti vyapade÷aþ ÷àstragrantheùu vartate/ tatra viùaye vàdino bahudhà vadanti/ loke yasya yasya yadyat j¤ànaü bhavati tatsarvaü prameti vaktuü na ÷akyate/ tathà sati prativàdino j¤ànamapi pramà syàt/ tathà ca prativàdyapi vijayeta/ tathàsarvaü j¤ànamaprametyapi vaktuü na pàryate/ tathà sati vàdino yat j¤ànaü tadapyapramà syàt/ ----------------------------------------- tathà ca vàdi paràjito bhavet/ tasmàt ki¤cit j¤ànaü pramà ki¤cit j¤ànamapramà iti vibhàgaþ sarvairabhyupagantavyaþ/ tatra apramàtmake j¤àne anyasya anyathàbhànàtmikàmanyathàkhyàtiü naiyàyikà jainà bhàññà÷ca urarãkurvanti/ anyathàkhyàteþ yà sàmagrã bhedàj¤ànaråpa akhyàtiþ tathaiva vyavahàropapatteþ akhyàtipakùa eva yukta iti pràbhàkaràþ/ kùaõikavij¤ànaråpaþ àtmaiva bàhyavastvàkàreõa pratãyata ityàtmakhyàtivàdinaþ/ bauddhàþ/ bhramasthale asadeva pratãyata iti asatkhyàtivàdinaþ màdhyamikàþ/ bhrame sadasadanirva¤canãyaü vaståtpadyate pratãyate cetyadvaitinaþ/ etanmate anirvacanãyakhyàtiþ/ tatra naiyàyikà anyathàkhyàtivàdina iti prasiddhiþ/ nyàyadar÷ane prathamasåtreõa tattvaj¤ànànniþ÷reyasapràptimabhidhàya 'duþkhajanme' tyàdidvitãyasåtreõa mithyàj¤ànaü paramparayà saüsàraheturiti pratipàditam/ tatra 'mithyàj¤ànamanekaprakàrakaü vartate àtmani tàvannàstãti anàtmanyàtmeti duþkhe sukhamiti' ityàdi bhàùamàõaþ vàtsyàyanaþ atasmiüstaditi j¤ànaü mithyàj¤ànamiti manyate/ vàrttikakàro 'pi --- 'kaþ punarayaü viparyayaþ/ atasmiüstaditi pratyayaþ' iti kathayati/ asya viparyasya anyathàkhyàtiriti saüj¤à tu pa÷càtkàlikãü/ tàtparyadãkàyàm1--- 'saüprati saüdihàno viparyayasvaråpaü pçcchati kaþ punarayaü viparyaya iti/ parãkùakàõàü vipratipatteþ saü÷ayaþ/ kecit svàkàrabàhyatvaviùayaü j¤ànaü viparyaya ityàcakùate/ anye 'sadviùayaü j¤ànaü ....... anyathàkhyàtiü tu vçddhàþ/' iti kathanàt anyathàkhyàtipakùaþ naiyàyikànàmiti j¤àyate/ ayamatra niùkarùaþ --- àdau ÷uktyà indriyasaünikarùànantaram ayaü ÷uklabhàsvara ityàkàrakaü j¤ànaü, tataþ udbuddhasaüskàràt rajatasmaraõam, purovarti-rajatayorbhedàgraha inyetàvatparyantam akhyàtyanyathàkhyàtivàdinoþ ----------------------------------------- samànam/ tataþ 'idaü rajatam' ityàkàrakaü rajatatvàbhàvavadvi÷eùyakarajatatvaprakàrakaü vi÷iùñaj¤ànamutpadyate, tata eva pravçttiriti naiyàyikàþ tàdç÷avi÷iùñaj¤ànakàraõatvenàbhimatàbhyàü bhedàgrahasahitàbhyàü purovartivastupratyakùarajatasmaraõàbhyàmeva pravçttyàdinirvàhe madhye vi÷iùñaj¤ànamanàva÷yakamiti pràbhàkaràþ iti/ *{vi÷iùñaj¤ànasyàva÷yakatà}* satyasthale pravçtiü prati vi÷iùñaj¤ànasya hetutvàt asatyasthale 'pi vi÷iùñaj¤ànameva pravartakaü vàcyam/ tathà ca 'visaüvàdipravçttiþ vi÷iùñaj¤ànajanyà pravçttitvàt satyapravçttivat' ityanumànamanyathàkhyàtau pramàõam/ tathà 'rajatecchàjanya÷uktiviùayakapravçttijanakarajatatvaprakàrakaü j¤ànaü ÷uktivi÷eùyakaü ÷uktipravçttiprayojakaj¤ànatvàt ÷uktau ÷uktyarthapravçttiprayojakaj¤ànavat' ityàdãnyanumànànyapi anyathàkhyàtisàdhakatayà maõàvupanyastàni/ evamanuvyavasàyàtmakapratyakùamapyanyathàkhyàtau mànam/ tathà hi - ÷uktau idaü rajatamiti bhramànantaram idaü rajatatayà jànàmi ityanuvyavasàyo jàyate/ idaüvi÷eùyakarajatatvaprakàrakaj¤ànavàhanam iti hi tadarthaþ/ tatra vyavasàyasya idaüvi÷eùyakarajatatvaprakàrakatvàbhàve uktànuvyavasàyaþ kathaü ghañeta? j¤ànadvayapakùe 'idaü jànàmi' 'rajataü jànàmi' ityàkàrako hyanuvyavasàyaþ syàt, na tu idaü rajataü jànàmi iti/ *{anyathàkhyàti÷abdàrthavicàraþ}* anyatraiva satà àkàreõa purovartino vi÷iùñatàj¤ànamanyathàkhyàtiþ/ anyatraiva sattvaü tu pravçttivàdhasahakçtàt nàstãti bàdhakapratyayànni÷cãyate/ ato bhràntij¤ànabàdhitasya satyarajatasyàtràsattvamàpàdayituü na ÷akyate, praüvçttibàdhavirahàt/ na và mantràdipratibaddhasyàgneþ sphoñajananàdipravattibàdhàt mithyàtvani÷cayaprasaïgaþ/ tatra nàstãti bàdhakapratyayasyàbhàvàt/ khyàtyantaravàdibhirapyantato gatvà anyathàkhyàtirava÷yà÷rayaõãyà/ tathà hi---asatkhyàtimate kimasat asaditi pratãyate saditi và? asaditi cet bhramatvàsaübhavaþ/ asataþ asattvena bhànasya pramàtvàt bàdhapravçttã ca na ghañetàm/ saditi pratãyate cet, asataþ sattvena bhànàt anyathàkhyàtireva syàt/ àtmakhyàtipakùe àtma÷abditaü j¤ànaü kiü j¤ànamiti pratãyate? utàrthaü iti? àdyena bhramatvabàdhapravçttãnàmasaübhavaþ/ dvitãye j¤ànasyàrthàtmanà bhànàdanyathàkhyàtireva svãkçtà syàt/ pràbhàkaramate 'pi grahaõasmaraõàtmakaj¤ànadvayàïgãkàràt tat j¤ànadvayaü kiü j¤ànadvayamiti pratãyate kiü và ekatvena? àdye bàdhapravçttyorasaübhavaþ/ dvitãye dvayasyaikatvena bhànàt anyathàkhyàtiþ/ j¤ànamasti viùayo nàstãti pakùe viùayaþ kimavidyamànatvena pratãyate uta vidyamànatvena? àdye pravçttyàdyasaübhavaþ/ na jàtu ka÷cit avidyamànatvena pratãte vastuni pravartate/ dvitãye avidyamànasya vidyamànatvena bhànàdanyathàkhyàtiþ iti/ *{( 14 ) abhàvavicàraþ}* tarkasaügrahe dãpikàyàü ca abhàvasya caturdhà vibhàgaþ atiriktapadàrthatvaü ca pràdar÷iùàtàm/ idaü ki¤cidvicàryate/ 'pràgutpatterabhàvopapatte÷ce' (nyà.så.2-2-12) iti såtre bhàùyam --- 'abhàvadvaitaü khalu bhavati pràk cotpatteravidyamànatà utpannasya càtmano hànàdavidyamànatà' iti/ vàrtikepyevameva pratipàdyate/ tena pràgabhàvaþ pradhvaüsa÷ceti dvividha evàbhàvo bhàùyavàrttikakàrayoþ saümata iti pratãyate/ tatraiva tàtparyañãkàkàraþ --- 'abhàvadvaitamiti prakçtàpekùam/ prakçtaü pradhvaüsamàtra- vàdinaü prati pràgabhàvapratipàdanam/ paramàrthatastu prathamamabhàve dvaitam--tàdàtmyàbhàvaþ saüsargà- bhàva÷ceti/ saüsargàbhàvo 'pi pràkpradhvaüsàtyantàbhàvena trividha iti catasro vidhà abhàvasya' ityabhàvacatuùñayamapi nyàyadar÷anasaümatamiti pratyapàdayat/ bhàvavadabhàvo 'pi pramàõavedyaþ/ yat pramàõaü bhàvaü j¤àpayati tadeva pramàõaü pratiyogyanupalabdhisahakçtamabhàvaü j¤àpayati ityà÷ayavàta bhàùyakàreõa --- 'kathaü punaruttarasya pramàõenopalabdhiþ/ satyupalabhyamàne tadvadanupalabdheþ pradãpavat/ tadevaü sataþ prakà÷akaü pramàõamasadapi prakà÷ayati/' iti prathamasåtre 'bhàùi/ tatràbhàvasyàpi pramàõasiddhatve tasya bhàvavat upade÷aþ kuto na kçtaþ ityà÷aïkàyàmàha vàrtikakàraþ --- 'sat khalu pramàõasyàlambanaü svatantraü bhavati/ asattu paratantraü pratiùedhamukhena pratipadyate/' iti niùedhyaü niùedhàdhikaraõam ityubhayaj¤ànàdhãnatvàt abhàvasya, bhàve j¤àte abhàvo 'pi j¤àtapràya ityà÷ayena såtrakçtà abhàvo na nirdiùña iti tadà÷ayaþ/ vai÷eùikasåtreùvapi abhàvacatuùñayàbhyupagamaþ såcito vartate/ 'kriyàguõavyapade÷àbhàvàt pràgasat' (vai.så.9-1-1) iti såtraü ghañàdiråpakàryasya utpatteþ pràgavidyamànatàü pratipàdayat pràgabhàvamanumanyate/ utpatteþ pràgavidyamànatà hi pràgabhàvo nàma/ tathà 'sadasat' (vai.så.9-1-2) iti såtraü sato ghañàdeþ mudgarapàtàdyanantaramabhàvaü pratipàdayat dhvaüsàkhyamabhàvaü såcayati/ tataþ 'saccàsat' (vai.så.9-1-3) iti såtraü satà ghañàdeþ pañàdyàtmanà abhàvaü bodhayatdhtt tàdàtmyàbhàvaråpamanyonyàbhàvaü vya¤jayati/ tataþ 'yaccànyadasadatastadasat' (vai.så.9-1-5) iti såtram/ tatra asacchabdadvayaü bhàvavapradhàno nirdeü÷aþ/ yat ataþ asataþ anyat asat tat asat ityanvayaþ/ pårvoktàbhàvatrayàt anyo yo 'bhàvaþ so 'tyantàbhàve iti/ evaü sthite abhàvasya pçthaganupade÷aþ bhàvapàratantryàt na tvabhàvàditi sidhyati/ nyàyama¤jarãkàràstu ---- 'na pràgabhàvàdanye tu bhidyante paramàrthataþ/ sa hi vastvantaropàdhiranyonyàbhàva ucyate// sa evàvadhi÷ånyatvàdatyantàbhàvatàü gataþ/ utpannasya vinà÷o và tadanutpàda eva và/ abhàvastattvato 'nye tu bhedàstvaupàdhikà matàþ//'1 iti granthena pràgabhàvapradhvaüsabhedenàbhàvo dvividhaþ/ anyonyàtyantàbhàvau pràgabhàva evàntarbhavataþ/ pràgabhàva eva vastvantarapratiyogika÷cet anyonyàbhàva ityucyate/ sa evàvadhi÷ånya÷cet atyantàbhàva iti kathyate iti nyaråpayan/ pràbhàkàràþ atiriktamabhàvaü nàïgãkurvanti/ abhàvaþ buddhivi÷eùasvaråpaþ, adhikaraõasvaråpaþ kàlavi÷eùasvaråpaþ iti pakùatrayaü pradar÷ayanti/ etatpakùatrayamapi maõau vistareõa dåùitam, tadanusàreõa muktàvalyàü ca/ dãpikàyàü tvadhikaraõàtmakatvapakùaþ anådya dåùita iti vi÷eùaþ/ atra vicàryate/ abhàvàdhikaraõako 'bhàvaþ adhikaraõãbhåtàbhàvasvaråpa iti naiyàyikà api svãkurvanti/ tatra ----------------------------------------- 'ghañàbhàve na pañaþ' ityàdhàràdheyabhàvaþ pratãyate/ sa càdhàràdheyayorabhede 'pi àdhàratàvacchedakayorghañàbhàvatvapañàbhàvatvayorbhedànniruhyate/ tathà 'bhåtale ghañàbhàva' iti pratãtirapi bhåtalatvaghañàbhàvatvayorbhedàt niråóhà bhaviùyati/ ataþ adhikaraõàtmakatvamevàbhàvasyàstu/ ÷abdàbhàvasya gçhasvaråpasya gçhatvena råpeõa ÷rotrendriyavedyatvàbhàve 'pi ÷abdàbhàvatvena råpeõa tadvedyatvaü bhaviùyati/ yathà naiyàyikamate 'pi råpàbhàvàdhikaraõakarasàbhàvasya råpàbhàvàtmakatve 'pi råpàbhàvatvenaiva càkùuùaviùayatà na rasàbhàvatvenetyaïgãkriyate, tadvat/ tathà ca ÷abdàdyabhàvànàü pratyakùatvànupapattirapi nàsti/ tathà j¤ànavi÷eùatvena kàlavi÷eùatvena càpratyakùatve 'pi tattadabhàvatvena j¤ànavi÷eùakàlavi÷eùayoþ pratyakùatà saübhavatyeva/ ato 'bhàvasyànatiriktatve 'pi na ko 'pi doùa iti/ atra samàdhãyate/ pràya÷o loke bhinnayorevàdhàràdheyabhàvaþ prasiddhaþ/ sa càbhàvàtiriktatvavàdinaiyàyikamate såpapàdaþ/ abhàvàdhikaraõakàbhàvasthale gatyantaravirahàdàdhàràdheyabhàvapratãtergauõatayà nirvàhe 'pi gatyantarasattve tathà nirvàhasyànucitatvàt/ ato 'dhikaraõàtmakatvapakùo na yuktaþ/ j¤ànavi÷eùaråpatvapakùe kàlavi÷eùaråpatvapakùe ca ÷abdàdyabhàvànàü pratyakùatvànupapattidoùo duruddharaþ/ tatra yaduktaü j¤ànatvena kàlatvena ca råpeõa tayorbahirindriyagràhyatvàbhàve 'pi ÷abdàdyabhàvatvena tattvamakùatamiti, tatrocyate/ råpàntareõàpi tayoþ tàdç÷apratyakùaviùayatvaü na saübhavati/ tathà hi gehe ÷abdo nàstãti pratãtau ÷abdàbhàvatvena råpeõa kiü svàtmakaj¤ànaü viùayaþ? puruùàntarãyaj¤ànaü và? nàdyaþ, pratyakùe viùayasya kàraõakatvàt pårvakùaõe svàtmakaj¤ànasyàbhàvàt pårvakùaõe 'sataþ kàraõatvàsaübhavàt/ na dvitãyaþ, ekasmin abhàvaj¤àne bhåyasãnàü puruùàntarãyaj¤ànavyaktãnàü viùayatvakalpane gauravàt/ evaü kàlavi÷eùasyàpi na tàdç÷apratyakùaviùayatvaü saübhavati, tàdç÷aj¤ànotpattikùaõàtmakakàlasya pårvapçttitvàbhàvàt/ pårvakùaõàtmakakàlasya ca tatkàle 'bhàvàt/ na ca j¤ànotpattikùaõatatpårvakùaõobhayàvasthàyisthålakàlasya 'gehe ÷abdo nàsti' ityàdipratyakùaviùayatvamastu, tathà ca noktadoùa iti vàcyam/ tathàpi tàdç÷akùaõadvayàvasthàyinànàpadàrtharåpasthålakàlasya ekaikatàdç÷aj¤ànaviùayatvakalpane gauravàditi niråpayàmàsuþ muktàvalãma¤jåùàkàràþ/ *{[ 14 ]}* *{àkhyàtàrthavicàraþ ÷abdabodhaprakriyà ca}* dãpikàyàü prakà÷ikàyàü ca vidhyarthaniråpaõaprasaïgena àkhyàtasya kçtyarthakatvaü prasàdhya devadattaþ taõóulaü pacatãti vàkyasya taõóulakarmakapàkànukålakçtimàn devadatta ityartha iti niråpitam/ etattatvaü ki¤cidvicàryate/ ÷àbdabodho nàma ÷abdajanyaü j¤ànam/ ÷abdo nàma parasparànvitàrthaüpratipàdakapadasamåhàtmakaü vàkyam/ padasamåho vàkyaü ityetàvanmàtroktau 'gaura÷vaþ puruùo hastã' ityàdeþ ananvitàrthakapadasamåhasyàpi vàkyatvaü syàt/ ataþ parasparànvitàrthaketyuktam/ gaurgacchati, a÷vodhàvati ityanayoþ pratyekaü vàkyatve 'pi tayordvayormilitvà ekavàkyatvaü na bhavati, dvayorvàkyàrthayoþ parasparamananvayàt/ tasmàt sàkùàdvà paraüparayà và svàrthavi÷eùaõãbhåtàrthapratipàdakayàvatpadavi÷iùñaü vi÷eùyabhåtàrthapratipàdakaü padamekavàkyamiti paryaüvasyati/ idameva 'athaikatvà dekaü vàkyaü sàkàïkùa cedvibhàge syàt' iti pårvamãmàüsàsåtre [3-1-46] uktam/ ekasminnarthe anyeùàü vi÷eùaõatayànvayaþ iti såcanàyaiva 'sàkàïkùaü cedvibhàge syàt' ityuktam/ tatra padeùu bahuùu prayujyamàneùu kasya padàrthasya kiü vi÷eùaõam? kiü kimavàntaravi÷eùyam? kiü mukhyavi÷eùyamiti vicàraõãyaü bhavati/ tatra vaiyàkaraõàþ mãmàüsakàþ naiyàyikà÷ca bhinnabhinnaü panthànamà÷rayante/ *{vaiyàkaraõamatam}* tathà hi vaiyàkaraõàstàvadevaü manyante --- kàrakàõàü kriyàyàmanvayaþ ityanubhavàt kriyàpade pràyaþ subantànàmanvaya iti pratãyate/ nãlotpalamànayatãtyatra samàsàrthasya nãlatvavi÷iùñotpalasya dvitãyàrthe karmaõi tasya dhàtvarthe ànayane 'nvaya iti nãlatvavi÷iùñotpalakarmakamànayanamiti bodho bhavati/ nãlamutpalamànayeti vyàsasthale 'pi nãlakarmakamànayanam utpalakarmakànayanamiti pçthak pçthak bodhasyànanubhavàt dviþ karmatvabhànaü vihàya samànàdhikaraõayornãlotpalapadayoþ nãlatvavi÷iùñotpalaråpaikàrthaparatvamaïgãkçtya tasya dhàtvarthe ànayane dvitãyàrthakarmatvadvàrà anvayasvãkàràt nãlatvavi÷iùñotpalakarmakamànayanamityeva bodhaþ/ evaü ca savi÷eùaõànàü vi÷eùaõarahitànàü và kartratiriktànàü sarveùàü kàrakàõàü dhàtvarthakriyànvayasya naiyàyikàdibhirapi svãkçtatvàt prathamàntàrthasya kartçkàrakasyàpi tathaivànvaya ucitaþ, samànanyàyàt/ tathà ca devadattaþ nãlotpalamànayatãtyatra ditãyàrthaþ karma, tatra prakçtyarthasya nãlatvavi÷iùñotpalasyàbhedasaübandhenànvayaþ/ karmaüõaþ dhàtvarthe 'nvayaþ/ tiïaþ kartà arthaþ/ tatràbhedasaübandhena prathamàntapadàrthasya devadattasyànvayaþ/ kartuürapi dhàtvarthe ànayana'nvayaþ/ tathà ca nãlatvavi÷iùñotpalàbhinnakarmakaü devadattàbhinnakartçkaü cànayanamiti dhàtvarthamukhyavi÷eùyako bodhaþ/ atra pramàõaü tu 'bhàvapradhànamàkhyàtam' iti niruktavacanaü 'kriyàpradhànamàkhyàtam' iti mahàbhàùyavacanaü cetyàhuþ/ *{mãmàüsakamatam}* mãmàüsakàstu -- tiïarthabhàvanàmukhyavi÷eùyakaü bodhaü varõayanti/ tathà hi taõóulamityàdãni dvitãyàntàni padàni kriyàpadaü vinà niràkàïkùaü bodhaü na janayantãtyanubhavasiddham/ tena tiïantapadaü vi÷eùyasamarpakamiti labhyate/ tatràpi 'prakçtipratyayau pratyayàrthaü saha bråtastayostu pratyayaþ pràdhànyena' iti vyutpattibalàt pratyayàrthasyaiva pràdhànyaü vaktavyamiti tiïarthaþ bhàvanàparaparyàyà kçtireva ÷àbdabodhe mukhyavi÷eùyabhåtà/ 'evaü ca caitrastaõóulaü pacati' iti vàkye dvitãyàyàþ karmatvamarthaþ/ tatra taõóulasya àdheyatàsambandhenànvayaþ/ karmatvasya niråpakatàsaübandhena (svaniråpakadhàtvarthànukålatvaparyavasitena) tiïarthakakçtàvanvayaþ/ dhàtvarthasya pàkasya svakaraõakaudanodde÷yakatvasambandhena kçtàvanvayaþ/ caitrapadottaraprathamàyàþ pràtipadikàrthaþ caitro 'thaþ/ caitrapadaü tàtparyagràhakam/ prathamàrthasya caitrasya àdheyatàsaübandhena bhàvanàyàmanvayaþ/ àkhyàtàrthakàlasaükhyayo 'pi bhàvanàyàmevànvayaþ/ saükhyàyàþ sàmànàdhikaraõyasambandhenànvayaþ, kàlasya àdheyatàsaübandhenànvaya iti vi÷eùa/ evaü ca caitraniùñhà taõóulakarmakapàkakaraõakaudanodde÷yikà vartamànà ekà bhàvaneti bodhaþ/ 'bhàvapradhànamàkhyàtam' iti nirukte àkhyàta÷abdaþ tiïparaþ/ bhàvayatãti vyutpattyà õijantàt bhådhàtoracpratyayàntatvena niùpannaþ bhàva÷abdaþ bhàvanàvàcã/ tiï÷ca saükhyà kàlaþ bhàvanà iti trayor'thàþ/ teùu bhàvanà pradhànabhåtà iti bhàvanàmukhyavi÷eùyakabodhameva niruktakàro manyata iti niråpayanti/ *{naiyàyikamatam}* 'paõóita÷caitraþ' iti vàkyam paõóitàbhinna÷caitra iti bodho 'nubhåyate/ tatra tiïantapadàbhàvàt dhàtvarthasya và tiïarthabhàvanàyà và mukhyavi÷eùyatayà bhànaü na saübhavati/ tathà ca kvacit prathamàntàrthamukhyavi÷eùyakabodhasya svãkaraõãyatayà niïntasamabhivyàhàrasthalepi tathaiva bodhavarõanaü yuktam/ na ca tatràpi yogyakriyàdhyàhàreõaiva ÷àbdabodha iti vàcyam/ anadhyàhàreõaiva nirvàhe adhyàhàrasyàyuktatvàt/ api ca vaiyàkaraõabhåùaõe -- 'pràya÷o vàkyasya suptiïantasamudàyatvàt' iti vadantaþ kauõóabhaññàþ tiïanta÷ånyamapi vàkyamabhyupagacchanti/ tathà àkhyàtàrthavyàpàrà÷rayatvaråpasya kartçtvasya niràkaraõàvasare 'àkhyàta÷ånye devadattaþ paktetyàdau devadattasyàkartçtvàpatteþ' iti bhåùaõasàre 'pi tiïantarahitavàkyapràmàõyàïgãkàraþ pratãyate/ evaü ca tiïantàsamabhivyàhàrasthale prathamàntàrthavi÷eùyakabodhasya svãkàryatvàt caitraþ pacatãtyàdàvapi tathaiva bodhavarõanaü yuktam/ tathà ca 'caitraþ taõóulaü pacati' iti vàkye taõóulapadottaradvitãyàyàþ karmatvamarthaþ/ karmatve prakçtyarthasya taõóulasyàdheyatàsaübandhenànvayaþ/ karmatvasya niråpakatàsambandhena dhàtvarthe pàke 'nvayaþ/ àkhyàtàrthaþ kçtiþ/ tatrànukålatàsaübandhena dhàtvarthapàkasyànvayaþ/ kçte÷ca à÷rayatàsaübandhena prathamàntàrthecaitre 'nvayaþ/ àkhyàtàrthasya vartamànakàlasya kçtàvevànvayaþ/ àkhyàtaikavacanasya tu naikatvasaükhyà arthaþ/ subekavacanenaiva ekatvalàbhàt/ tathà ca taõóulaniùñhakarmatàniråpakapàkànukålavartamànakçtimàn ekatvà÷raya÷caitra ityanvayabodhaþ/ kiü ca 'sarvanàmnàmutsargataþ pradhànaparàmar÷itvam' iti nyàyàt pårvavàkyàrthe yaþ pradhànaþ tasyaiva tacchabdena paràmar÷o vaktavyaþ/ dhàtvarthamukhyavi÷eùyakasya àkhyàtàrthakçtimukhyavi÷eùyakasya và bodhasyàïgãkàre 'puruùaþ prayàti, tasya pàdayorabhivàdaya' ityatrànupapattiþ/ puruùaþ prayàti iti vàkye pradhànasya gamanasya kçtervà tacchabdena paràmar÷e pàdayorabhivàdayetyanenànvayasyàsaügateþ/ naiyàyikamate tu puruùasyaiva pradhànatayà tasya tacchabdena paràmar÷eü pàdayorabhivàdayetyanenànvayaþ sàdhuþ saügataþ/ kiü ca pratyakùànubhave yasya yena saübandhaþ pratãtasyasya tena saübandhaü tathaiva j¤àpayituü vàkyaü prayujyate/ pratyakùeõa ca kàrakàõàü kriyànvaya evàvagamyate, na tu kçtyaparaparyàyabhàvanànvayaþ/ ato mãmàüsakamataü nocitam/ nàpi vaiyàkaraõamatam/ pratyakùe dharmasya prakàratàyàþ dharmiõo k÷iùyatàyà÷cànubhavasiddhatayà dharmabhåtadhàtvarthàpekùayà dharmiõaþ prathamàntàrthaüsyaiva vi÷eùyatvaucityàt/ tatràpi prakçtipratyayàrthayormadhye pratyayàrthasya pradhànatvàt tiïvàcyàyàþ kçteþ dhàtvarthaü prati vi÷eùyatvàt tàdç÷akçtyà÷rayasya devadattàdervi÷eùyatvamucitam/ sakalakarmàdikàrakaprerakasya kriyàkartuþ sarvàpekùayà pràdhànyaü hi ànubhavikam/ api ca pàõiniþ 'pràtipadikàrtha' ityàdinà såtreõa prathamàyàþ pràtipadikàrtha evàrtha iti vadan kàrakàrthakatvaü nànumanyate/ tena ca prathamàntàrthasya kriyàyàmanvayaþ tasyà nànumata iti spaùñam/ kàrakàrthakatve hi kriyànvayamålakaþ kriyàpradhànakatvanirbandhaþ/ tasmàt prathamàntàrthavi÷eùyakabodha evàsati bàdhake ucitaþ/ sati tu bàdhake bhàvàkhyàtasthale caitreõa supyate ityàdau, pa÷ya mçgo dhàvatãtyàdau ca dhàtvarthàdimukhyavi÷eùyako 'pi bodhaþ svãkriyate iti naiyàyikasiddhàntasàraþ/ *{viùayànukramaõikà}* *{viùayaþ}* *{puñasaükhyà}* *{pratyakùaparicchedaþ ___________________________________________________________________________ *{÷rãþ}* *{÷rãgurucaraõàravindàbhyàü namaþ}* *{tarkasaïgrahaþ}* *{dãpikà-prakà÷ikà-bàlapriyàsamanvitaþ}* ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{maïgalavàdaþ}* *{AnTs_1ab nidhàya hçdi vi÷ve÷aü vidhàya guruvandanam /}* *{AnTs_1cd bàlànàü sukhabodhàya kriyate tarkasaügrahaþ //}* *{dãpikà}* vi÷ve÷varaü sàmbamårtiü praõipatya giràü gurum/ ñãkàü ÷i÷uhitàü kurve tarkasaïgrahadãpikàm// cikãrùitasya granthasya nirvighnaparisamàptyarthaü ÷iùñàcàrànumita÷rutibodhitakartavyatàkam iùñadevatànamaskàràtmakaü maïgalaü ÷iùya÷ikùàyai granthato nibadhnan cikãrùitaü pratijànãte -*{nidhàye}*ti/ nanu maïgalasya samàptisàdhanatvaü nàsti/ maïgale kçte 'pi kiraõàvalyàdau samàptyadar÷anàt, maïgalàbhàve 'pi kàdambaryàdau samàptidar÷anàcca anvayavyatirekàbhyàü vyabhicàràt iti cet - na/ kiraõàvalyàdau vighnabàhulyàt samàptyabhàvaþ/ kàdambaryàdau granthàdbahireva maïgalaü kçtam, ato na vyabhicàraþ/ nanu maïgalasya kartavyatve kiü pramàõamiti cet - na/ ÷iùñàcàrànumita÷rutereva pramàõatvàt/ tathà hi - maïgalaü vedabodhitakartavyatàkam, alaukikàvigãta÷iùñàcàraviùayatvàt, dar÷àdivat/ bhojanàdau vyabhicàravàraõàya alaukiketi/ ràtri÷ràddhàdau vyabhicàravàraõàya avigãteti/ ÷iùñapadaü spaùñàrtham/"na kuryàt niùphalaü karma"iti jalatàóavanàderapi niùiddhatvàt/ tarkyante - pratipàdyante iti tarkàþ - dravyàdipadàrthàþ, teùàü saïgrahaþ - saïkùapeõa svaråpakathanaü kriyate ityarthaþ/ kasmai prayojanàya iti, ata àha --*{sukhabodhàye}*ti/ sukhena - anàyàsena yo bodhaþ padàrthatattvaj¤ànaü tasmà ityarthaþ/ nanu bahuùu tarkagrantheùu satsu kimarthamapårvo 'yaü granthaþ kriyata iti, ata àha*{bàlànàm}*iti/ teùàmativistçtatvàt bàlànàü bodho na jàyata ityarthaþ/ grahaõadhàraõapañurbàlaþ na tu stanandhayaþ/ kiü kçtvà kriyata iti, ata àha --*{nidhàye}*ti/*{ve÷ve÷am}* - jaganniyantàram/*{hçdi nidhàya}* - nitaràü sthàpayitvà/ sadà taddhyànaparo bhåtvà ityarthaþ/ guråõàm - vidyà - gåråõàm, vandanam - namaskàram,*{vidhàya}* - kçtvà ityarthaþ// *{prakà÷ikà}* vande guruü ÷ivaü sàmbaü dakùiõàmårtimavyayam/ yadvandanena mando 'pi vindedgurusamànatàm// pràriptisatagranthasya nirvighnparisamàptaye samàcaritaü maïgalam ã÷varanatyàtmakaü ÷iùya÷ikùàyai nibadhnan cikãrùitaü pratijànãte --*{vi÷ve÷varam}*iti/*{giràü gurum}* - nikhilavidyànàmupadeùñàram/ idamapi vi÷ve÷vare vi÷eùaõam/ 'giraü gurum' iti pàñhe tu sarasvatãü vidyàguruü ca praõipatya ityartho bodhyaþ/ svagranthasya itaragranathairagatàrthatàü dar÷ayati - *{÷i÷uhitàm}*iti/*{tarkasaïgrahadãpikàm}* - tarkasaïgrahàrthaprakà÷ikàm/ àcaritasya maïgalasya tannibandhanasya ca phalaü dar÷ayati ---*{cikãrùitasya}* ityàdinà/ nanu samàptiü prati maïgalasya kàraõatà syàt cet tadà tadàcàraõaü yujyate/ saiva na sambhavatãtya÷aïkate--nanviti/*{vyabhicàràd}*iti/ anvayavyatirekavyabhicàraj¤ànaråpapratibandhakasattvàt niyatànvayavyatirekasahacàrani÷cayaråpakàraõàsambhavena na kàraõatvani÷caya ityabhisandhiþ/*{samàptyabhàva}* iti/ ato na vyabhicàra ityanenànvayaþ/ vighnànyånasaïkhyàkasya balavattarasya và maïgalasya vighnanirasanadvàrà samàptisàdhanatvena tàdç÷amaïgalàbhàvàt nànvayavyabhicàra iti bhàvaþ/*{bahireve}*ti/ janmàntara evetyarthaþ/ ataþ kutracit granthakarturnàstikatve 'pi na kùatiþ/*{ata}*iti/ tàdç÷amaïgalasya vighnadhvaüsadvàrà satvàt na vyatirekavyabhicàra ityarthaþ/ evaü ca kàraõatvaü siddhyatãti bhàvaþ/ pare tu*{'ataþ-}* uktahetudvayàt*{na vyabhicàraþ-}*nànvayavyatirekavyabhicàraþ *{'}*iti vyàcakhyuþ/*{maõikçtastu}* 'maïgalasya vighnadhvaüsa eva phalam/ samàptistu svasàmagrãva÷àdeva' ityàhuþ/ etattattvamasmadãya*{cintàmaõivyàkhyàyàm}*anusandheyam/ maïgalasya ÷rutibodhitakartavyatàkatvaü vyavasthàpayituü ÷aïkate --- nanvitati/*{anumita÷rutereve}*ti/ atràyamà÷ayaþ- ÷ruteþ vedabodhitakartavyatàkatvaråpavakùyamàõavidheyakoñipraviùñatve 'pi tadantarbhàveõa vidheyatvamabhyupagamyate/ tacchruteþ anumiteþ pårvamasiddhatvàt etena 'vahnyàdisàdhyakànumitiviùayatàmàdàya vahnitvàdikamanumitam' iti vyavahàràbhàvena ÷rutàvanumitatvavyavahàraþ kathamiti ÷aïkà nirastà/ ÷rutau vidheyatvàbhyupagamena tàdç÷avyavahàre bàdhakàbhàvàt/ evakàro 'pyarthakaþ/ tena 'maïgalaü kartavyam samàptiphalakatvàt' ityanumànaråpapramàõàntarasattve 'pi na kùatiþ/ anye tu --'svabodhitakartavyatàkatvasambandhena ÷rutereva sàdhyatà/ agrimagranthasyàtraiva tàtparyam/ evaü ca ÷ruteranumitatvopapattiþ' ityàhuþ/ *{alaukike}*vidhimantarà ràgàdipràptabhinnetyarthaþ/ *{avigãte}*ti dharma÷àstàviruddhetyarthaþ/*{÷iùñe}*ti vedoktatattvaj¤ànena vedavihitakarmakàrãtyarthaþ/ vedoktàhiüsàdikartari bauddhe 'tivyàptivàraõàya tçtãyàntam/*{àcàraviùayatvàd}*iti/*{àcàraþ-}* kçtiþ/ tasyàþ vçttyaniyàmakaviùayatàsambandhena hetutà vivàdagrastà iti tadviùayatvasya hetutvànudhàvanam/ yathàkra*{maü}*hetuvi÷eùaõaprayojanamàha --- *{bhojanàdau}*ityàdinà/ alaukikàvigãtàcàraviùayatvasyaiva hetutàstu/ a÷iùñàcàraviùaye tàdç÷ahetorasattvena vyabhicàràsambhavàt ityà÷aïkàmiùñàpattyà pariharati ---*{÷iùñapadam}*iti/ jalatàóanàdau a÷iùñàcàraviùaye tàdç÷ahetorasattvaü sphañayati---*{na kuryàditi}*/ svargàdiphale vyabhicàravàraõàya*{àcàraviùayatve}*ti/ vidheyatayà àcàraviùayatvàrthakamiti saïkùepaþ/ tarkapadasyàropàrthakatvabhramaü vàrayituü dravyàdisàdhàraõatarkatvaü nirvakti---*{tarkyanta}*iti/ upàdànaråpasaïgrahasyàsambhavàdàha--- *{saïkùepeõe}*ti/*{svaråpakathanam}*--svaråpaj¤ànànukåla÷abdaþ/ etàvatà dravyàdipadàrthà viùayàþ, padàrthatattvàvadhàraõaü prayojanam, sambandha÷capratipàdyapratipàdakabhàvaþ, padàrthatattvàvadhàraõakàmo 'dhikàrãtyanubandhacatuùñayaü prekùàvatpravçttyaïgaü såcitam/ ùaùñhãtatpuruùabhramavàraõàyàha--*{sukhene}*ti/ sukhabodharåpaprayojanasyànyataþ siddhatvena etadgranthakaraõe prayojanàkàïkùà na ÷àmyatãtyà÷ayenàvatàrayati--*{nanv}*iti/*{teùàm-}*-bhàùyàdigranthànam// *{bàlapriyà}* nissamàbhyadhikasadguõàkaraü bhaktarakùaõarataü dayànidhim/ nityasåribhiranàrataü stutaü vandiùãya vçùa÷ailanàyakam // 1 // ÷rã÷elavaü÷anavamauktikatulyabhàsaü vedàntalakùmaõamunãndrapadàbjabhçïgam/ sattarkatantranigamàntanitàntatàntaü ÷rãmannçsiühaguruvaryamahaü namàmi // .2 // . nçtyatkalaü sakaladikùu vibhàtakãrtiü ÷àstreùu niùñhitadhiyaü bahu÷iùyayuktam/ àcàrapåtamanavadyaguõàbhiràmaü ÷rãdevanàthagurumanvahamànato 'smi // .3 // . nyàyàdi÷àstravidamàtmaguõojjvalaü taü sambhàvanàdiparipanthinamàtmavantam/ mattàtapàdamanaghaü kùamayà sametaü ÷rãkçùõatàtaguruvaryamahaü prapadye // .4 // . prauóhagambhãrasaükùiptavacovinyàsabhàsurà/ nãlakaõñhena racità dãpikàyàþ prakà÷ikà // .5 // . gadàdharàdigrantheùu yeùàü paricayo dçóhaþ/ prakà÷ikà÷ayaü gåóhaü taü samyagj¤àtumã÷ate // .6 // . bàlànàmupakàràya yathà÷akti yathàmati/ vi÷adàü saralàü bàlapriyàü vyàkhyàü karomyaham // .7 // . målàrthaj¤ànamàtraü hi mamodde÷yaü matastataþ/ anapekùitavistàravicàràvatra nàdçtau // .8 // . atha tatràbhavàn tarkakarka÷avicàracàturãdhurãõaþ nãlakaõñhabhaññàcàryaþ tarkasaïgrahadãpikàü prakà÷ikàbhidhayà svakãyavyàkhyayà prakà÷ayitumicchan cikãrùitàyàþ vyàkhyàyàþ nirvighnaparisamàptimuddi÷ya÷iùñàcàraparamparàpràptaü maïgalamàtanoti---*{vande gurum}*iti/ nanu tarkasaïgrahadãpikàmityasya padàrthaviùayakaj¤ànajanakasaïkùipta÷abdàtmakagranthaprakà÷ikàmityarthaþ/ yathà÷rutalabhyaþ/ tatra ÷abdàtmakadãpikàgranthasya ÷abdàtmakatarkasaïgrahaprakà÷akatvaü nopapadyate, dãpikàgranthena tarkasaïgrahagranthàrthasyaiva prakà÷anàt ityato vyàcaùñe---*{tarkasaüïgrahàthaprakà÷ikàm}*iti/ yathà apavarake àropito dãpaþ apavarakàntarnihitàni vaståni prakà÷ayati, tathà dãpikàkhyo grantho 'pi tarkasaïgrahàntarnigåóhànarthàn prakà÷ayatãti bhàvaþ/ tathà ca tarkasaïgrahadãpikàmityatra tarkasaïgraha÷abdaþ tarkasaüïgrahagranthapratipàdyàrthapara iti tàtparyam/ cikãrùitasyetyàdidãpikàgranthàt maïgalasya nirvighnaparisamàptiþ prayojanam, tannibandhanasya ÷iùya÷ikùà prayojanamiti labhyate/ tatra maïgala-granthasamàptyoþ kàryakàraõabhàvo na sambhavati, anvayavyabhicàràt vyatirekavyabhicàràcceti ÷aïkitaü "nanu maïgalasya"ityàdinà dãpikàyàm/ tatra vyabhicàrasya katha kàryakàraõabhàvàbhàvaprayojakatvamityà÷aïkàyàmàha prakà÷ikàyàm*{anvayavyatireketyàdinàm}*/ ayaü bhàvaþ- kàraõatàni÷cayaü prati niyatànvayasahacàrani÷cayaþ niyatavyatirekasahacàrani÷caya÷ca kàraõam/ niyatànvayasahacàro nàma 1kàraõavyàpakakàryakatvam/ niyatavyatirekasahacàro nàma 2kàraõàbhàvavyàpakakàryàbhàvakatvam/ anvayavyabhicàro nàma kàraõasattve 'pi kàryàbhàvaþ, kàraõàvyàpakakàryakatvamiti yàvat/ vyatirekavyabhicàro nàma kàraõàbhàve 'pi kàryasattvam, kàraõàbhàvàvyàpakakàryàbhàvakatvamiti yàvat/ tatra niyatànvayasahacàraj¤ànaü prati anvayavyabhicàraj¤ànaü pratibandhakam/ niyatavyatirekasahacàraj¤ànaü prati vyatirekavyabhicàraj¤ànaü pratibandhakam/ prakçte maïgalaråpakàraõe satyapi kiraõàvalyàdau samàptiråpakàryàdar÷anàt maïgalaü savàvyàpakasamàptikamiti ---------------------------------------------------------------- oü // ÷rãþ // praõamàmi dakùiõàmrtivyàsa÷aïkararåpiõam/ jyotirmayaü guruü candra÷ekharendrasarasvatom// 1. kàraõavyàpakakàryakatvamiti/ yatra yatra cakràdisahakçtadaõóaråpaü kàraõaü tatra ghañaråpaü kàryamiti vyàptyà daõóavyàpakaghañàtmakakàryakatvasya daõóe sattvàt daõóaþ niyatànvayasahacàravàniti bhàvaþ/ 2. kàraõàbhàvavyàpakakàryàbhàvakatvamiti/ yatra yatra cakràdisahakçtadaõóàbhàvaþ tatra ghañàbhàva iti taõóàbhàvavyàpako ghañàbhàvaþ/ tathà ca svàbhàvavyàpakakàryàbhàvakatvàt daõóaþ niyatavyatirekasahacàravàniti bhàvaþ/ ------------------------------------------------------------------ ni÷cayaråpapratibandhakasattvàt maïgalaü svavyàpakasamàptikamityàkàrakaniyatànvayasahacàrani÷cayo na bhavati/ evaü maïgalaråpakàraõàbhàve 'pi kàdambaryàdau samàptiråpakàryadar÷anàt maïgalàbhàvavyàpakatvaü samàptyabhàve nàsti, maïgalàbhàvavati 1samàpteþ sattvàt/ tathà ca maïgalaü svàbhàvàvyàpakasamàptyabhàvakamiti ni÷cayaråpapratibandhakasattvàt maïgalaü svàbhàvàvyàpakasamàptyabhàvakamiti ni÷cayaråpapratibandhakasattvàt maïgalaü svàbhàvavyàpakasamàptyabhàvakamityàkàrakaniyatavyatirekasahacàrani÷cayo na bhavati/ tathà ca niyatànvayavyatirekasahacàrani÷cayaråpasya kàraõasyàbhàvàt maïgalaü samàptikàraõamityàkàrakaþ maïgale samàptiniråpitakàraõatvàvagàhã ni÷cayo na bhavatãti/ nanu kiraõàvalyàdau maïgale satyapi samàptyabhàvàt anvayavyabhicàra iti ÷aïkàyàþ samàdhànàrthaü hi 'kiraõàvalyàdau vighnabàhulyàt samàptyabhàvaþ' iti granthaþ pràvartata/ tena tu granthenànvayavyabhicàra eva dçóhãkçtaþ, kàraõe maïgale satyapi samàptyabhàvasya pratipàdanàt ityà÷aïkya yathà tasmàt granthàt anvayavyabhicàrasya parihàro labhyeta tathà tàtparthaü kathayati-- *{vighnànyånasaïkhyàkasye}*ti/ maïgalaü hi na sàkùàt samàptikàraõam, kiü tu vighnadhvaüsadvàrà/ vighnadhvaüsa÷ca vighnànyånasaïkhyàkàt balavattaràdvà maïgalàt bhavati/ tathà ca vighnànyånasaïkhyàkaü balavattaraü và maïgalaü samàptikàraõam/ kiraõàvalyàdau ca vighnànàü bahutvàt tàdç÷aü maïlaü nàstãti samàptiråpaü kàryaü nàbhåt/ ataþ kàraõe sati kàryàbhàvàtmakaþ anvayavyabhicàro nàstãti bhàvaþ/ nighnasamasaïkhyàkasyetyuktau vighnàdhikasaïkhyàkasya maïgalasya kàraõatvamiùñaü nopapadyetetyata uktaü- *{vighnànyunasaïkhyàkasye}*ti/ vighnàpekùayànyånasaïkhyàkamapi maïgalaü balavattaraü cet tasya ----------------------------------------- 1. samàpteþ satvàditi/ tathà ca maïgalàbhàvavati samàptyabhàvàbhàvaråpasamàpteþ sattvàt tatpratiyogitvameva samàptyabhàvasyeti maïgalàbhàvavanniùñhàtyantàbhàvàpratiyogitvaråpaü maïgalàbhàvavyàpakatvaü samàptyabhàvasya nàstãti bhàvaþ/ ----------------------------------------- vighnanà÷akatvamiùyate/ vighnànyenasaïkhyàkasyetyuktau tatsaïgraho na syàdityàlocyoktam -*{balavattarasya ve}*ti/ nanu kàdambaryàdau nàstikakçte granthe maïgalàbhàve 'pi samàptidar÷anàt vyatirekavyabhicàra iti ÷aïkàyàþ parihàràrthaü hi 'kàdambaryàdau granthàdbahireva maïgalaü kçtamato na vyabhicàraþ' iti dãpikàgranthaþ pravçttaþ/ tena ca*{bahireva}* granthàrambhe maïgalanibandhanamakçtvà, maïgalaü kçtam, maïgalanibandhanamave na kçtam, maïgalaü tu kçtemevetyartho labhyate/ sa tu na yuktaþ; nàstikena kàdambaryàdigranthapraõetrà ã÷varanamaskàràdiråpamaïgalakaraõàsambhavàdityà÷aïkya vyàcaùñe-*{bahireve}*ti/*{janmàntaraü evetyartha}*iti/ tathà ca tàdç÷agranthakartuþ etajjnamani nàstikatve 'pi janmàntare àstikatvàt tadànãü kçtàt maïgalàt asmin janmani samàptiþ/ ataþ kàraõàbhàve 'pi kàryaråpaþ vyatirekavyabhicàro durvaca ityà÷ayaþ/ nanu janmàntarãyamaïgalasya tadànãmeva naùñatvàt etajjanmãyasamàptyavyavahitapårvamasatastasya 1kathaü kàraõatvaü, kathaü và vyatirekavyabhicàraparihàra ityà÷aïkya svajanyavighnadhvaüsavattvasambandhena maïgalasya kàraõatvàt maïgalàbhàve1pi tajjanyavighnadhvaüsaråpadvàrasattvàt kàraõatvamupapadyate, yathà yàgasya nà÷e 'pi tajjanyàpårvaråpadvàrasya svargàvyavahitapårvaü sattvàt yàgasya svargakàraõatvaü tadvadityà÷ayena samàdhatte---*{tàdç÷amaïgalasya vighnadhvaüsadvàre}*ti/*{evaü ca kàraõatvaü sidhyatãti}*/ pårvoktarãtyà anvayavyatirekavyabhicàrayoþ parihçtatvàt anvayavyatirekavyabhicàrani÷cayaråpapratibandhakàbhàvàt niyatànvayavyatirekasahacàrani÷cayaråpakàraõasattvàt maïgalasya samàptikàraõatvani÷cayo bhavatãtyarthaþ/ athavà evaü ca - janmàntarãyamaïgalasya vighnadhvaüsadvàrà sattvàt janmàntarãyamaïgalasya 2samàptayavyavahitapårvavåttitvaråpaü kàraõatvaü sidhyatãti bhàvaþ/ ----------------------------------------- 1. kathaü kàraõatvamiti/ kàryàvyavahitapràkkùaõavçttitvasyaiva kàraõatvapadàrthatvàditi bhàvaþ/ 2. samàptyavyavahitetyàdi/ tathà ca sàkùàtsambandhena samavàyena samàpteþ pårvaü maïgalasyàbhàve 'pi svajanyavighnadhvaüsavattvasambandhena sattvàt samàptyavyavahitapårvakùaõavçttitvamastãti bhàvaþ/ ----------------------------------------- *{uktahetudvayàdi}* ti - 'kiraõàvalyàdau vighnabàhulyàt samàptyabhàvaþ, kàdambaryàdau granthàt bahireva maïgalaü kçtam' iti pårvagranthoktahetudvayàdityarthaþ/*{svasàmagrãva÷àd}*iti/ svasyàþ- samàpteþ sàmagrã - buddhipratibhàdikàraõakalàpàþ tadva÷àt-tadadhãnatayetyarthaþ/ satyapi maïgale buddhipratibhàdikàraõakalàpàbhàve granthasamàpterasambhavàt buddhipratibhàdikameva samàptiü prati kàraõam/ maïgalaü tu samàptipratibandhakavighnotsàraõe kàraõam iti maõikàrà÷ayaþ/ maïgalaü kartavyamiti j¤ànamantarà maïgalaü na ko 'pi kuryàt/ 1tadviùayakakçtiü prati tadvi÷eùyakakçtisàdhyatàj¤ànasya kàraõatvàt/ kartavyatvaü ca kçtisàdhyatvam/ maïgalaü kartavyamiti j¤ànaü ca ÷iùñànàü granthàrambhe maïgalànuùñhànaråpeõa àcàreõa anumità yà 'samàptikàmo maïgalamàcareta' iti ÷rutiþ tayà bhavati ityà÷ayena pårvaü '÷iùñàcàrànumita÷rutibodhitakartavyatàkamiùñadevatànamaskàràtmakaü maïgalam' iti*{dãpikàyàmu}*ktam/ tena maïgalasya kartavyatve ÷iùñàcàrànumità ÷rutiþ pramàõamiti labhyate/ tadave ÷rutipramàõakakartaüvyatàkatvaü maïgalasya ÷aïkàsamàdhànaråpeõa sthàpayati 'nanu maïgalasya kartavyatve kiü pramàõam' ityàdinà dãpikàgranthena/ tadetadàha *{prakà÷ikàyàü---maïgalasya ÷rutibodhitakartavyatàkatvaü vyavasthàpayitum}*iti/ nanu maïgalasya kartavyatve 'samàptikàmo maïgalamàcareta' iti ÷rutirna pramàõam/ tàdç÷a÷ruteþ pañhyamànavede kutràpyadar÷anàt ityà÷aïkàyàü ÷iùñàcàrànumiteti ÷rutervi÷eùaõamupàttaü*{dãpikàyàm/}* yadyapi ÷rutiþ na pratyakùà tathàpi àcàreõa liïgena tàdç÷ã ÷rutiranumãyate/ tathà ca àcàrànumità ÷rutiþ maïgalakartavyatve pramàõamiti ----------------------------------------- 1. tadviùayakakçti pratãti/ yathà yàgaviùayakaprayatnaü prati 'yàgaþ matkçtisàdhyaþ' ityàkàrakaü yàgavi÷eùyakaü kçtisàdhyatvaprakàrakaü j¤ànaü kàraõamiti bhàvaþ/ ----------------------------------------- tadà÷ayaþ/ anumànaprakàra÷ca 'maïgalaü vedabodhitakartavyatàkam' ityàdigranthena pradar÷itaþ/ tasmin anumàne vedabodhitakartavyatàkatvaü hi sàdhyam, na tu vedaþ/ yat anumànasàdhyaü - anumitividheyaü tadevànumintamityucyate/ tathà ca vedabodhitakartavyatàkatvaü ÷iùñàcàrànumitaü na tu veda iti kathaü ÷ruteþ ÷iùñàcàrànumitatvamupapadyate? anumitividheyatàvacchedakasyàpi anumitiviùayatvamàtreõa anumitividheyatvamaïgãkçtyànumitamiti vyavahàropapàdane vahnitvamanumitamityapi vyavahàràpatterityà÷aïkàyàm à÷ayamàviùkaroti-- *{atràyamà÷aya}*iti/ *{vedavodhite}*tyàdi/ vedabodhitakartavyatàkatvaråpaü yat vakùyamàõaü vidheyaü sàdhyaü tatkoñipraviùñatve 'pi tadavacchedakatve 'pãtyarthaþ/*{apinà}* vidheyatàvacchedakasya vidheyatvàsambhavaråpo virodho dyotyate/*{tadantarbhàveõa}*--vidheyatàvacchedakàntarbhàveõa/*{tacchruteþ}*--- 'sàmàptikàmo maïgalamàcareta' iti ÷ruteþ/*{anumiteþ}**{pårvamasiddhatvàditi/}* tathà ca anumiteþ pårvamasiddhatvameva anumitividheyatàyàü prayojakam/ maïgalasya kartavyatà anumiteþ pårvamasiddhete tatra yathà anumitividheyatà asti, tathà anumiteþ pårvamasiddhatvàta vidheyatàvacchedakabhåtàyàü ÷rutàvapi vidheyatàkhyaviùayatà aïgãkriyate/ tata÷ca ÷ruteranumitividheyatvàt anumitatvamupapadyata iti ÷ruti÷÷iùñàcàrànumità iti vyavahàre na kimapi bàdhakamiti bhàvaþ/ nanu anumitividheyatàvacchedakasyàpyanumitividheyatvàïgãkàre 'parvato vahnimàn' iti anumitividheyatàvacchedakasya vahnitvasyàpi tàdç÷ànumitividheyatvaü syàt/ tathà ca vahnirdhåmànuminta iti vyavahàravat vahnitvaü dhåmànumitamiti vyavahàro 'pi pràmàõikaþ syàt ityà÷aïkàü samàdhatte-*{etene}*ti/ anuminteþ pårvamasiddhasyaiva vidheyatàvacchedakasya anumitividheyatvàïgãkàreõetyarthaþ/ tathà ca vahnitvasyànamiteþ pårvaü siddhatayà nànumitividheyatvaprasaïga iti bhàvaþ/*{anumitiviùayatàm}*iti/ vidheyatàvacchedakatàråpàü viùayatàmityarthaþ/ vi÷eùyatayà vi÷eùaõatayà và anumitiviùayatvameva anumitatvavyavahàre prayojakamiti svãkàreõetyarthaþ/ *{÷rutau}**{vidheyatvàbhyupagamene}*ti/ anumiteþ pårvamasiddhatvàditi ÷eùaþ/*{tàdç÷avyavahàra}* iti/ ÷rutiþ anumità iti vyavahàra ityarthaþ/*{bàdhakàbhàvàd}*iti/ anumitamiti vyavahàre anumiteþ pårvaü siddhatvaü bàdhakam, tadabhàvàt ityarthaþ/ nanu '÷rutereva pramàõatvàt' ityatra evakàrasya anyayogavyavacchedàrthakatayà ÷rutyatiriktasya pramàõatvaü vyavacchidyata iti pratãyate/ tanna saïgacchate, maïgalakartavyatàyàü 'maïgalaü kartavyam samàptiphalakatvàt' ityanumànasyàpi pramàõatvàdityà÷aïkàyàmàha-- *{evakàro 'pyarthaka}*iti/ aperartho yasya saþ apyarthakaþ, apyarthasuccayàrthaka ityarthaþ/ tathà ca ÷ruterevetyasya ÷ruterapãtyarthaþ/ apinà anumànasya pramàõatvaü samuccãyate/ ato nàsaïgatiriti bhàvaþ/ ÷ruteranumitatvaü anumitividheyatàvacchedake 'pi pårvamasiddhe vidheyatvàïgãkàreõa upapàditaü prakà÷ikàkàraiþ/ etaü kle÷aü ÷ruteranumitatvam upapàdayatàü matamàha-*{anye tvi}* ti/ 'maïgalaü vedabodhitakartavyatàkam' iti pratij¤àyàþ maïgalaü svabodhitakartavyatàkatvasambandhena vedavi÷iùñam ityarthaþ/ tathà ca tàdç÷ànumitau veda eva vidheya iti vedasyànumitatvamanàyàsenopapadyata iti bhàvaþ/ ãdç÷aparamparàyàþ sàdhyatàvacchedakasambandhatve mànàbhàvaþ, yathà÷rutamålàrthatyàga÷càsvarasaþ*{àhu}*rityanena såcitaþ/ dãpikàyàm*{alaukikàvigãta÷iùñàcàraviùayatvàd}*iti/ ÷iùñànàmàcàraþ ÷iùñàcàraþ ÷iùñàcàrasya viùayaþ ÷iùñàcàraviùayaþ, avigãta÷càsau ÷iùñàcàraviùaya÷ca avigãta÷iùñàcàraviùayaþ, alaukika÷càsau avigãta÷iùñàcàraviùaya÷ca alaukikàvigãnta÷iùñàcàraviùayaþ tasya bhàvastattvam/ alaukikatve sati avigãtatve sati ÷iùñàcàraviùayatvaü heturiti phalitam/ laukikatvaü vidhyatiriktapramàõagamyatvam, tadbhinnatvamalaiïkikatvam/ hetau alaukikatvànupàdàne ràgapràpte bhojanàdau vedabodhitakartavyatàkatvaråpasàdhyàbhàvavati avigãta÷iùñàcàraviùayatvaråpahetusattvàt vyabhicàraþ syàt/ tadvàraõàya alaiïkikatvamupàttam/ avigãtatvaü dharma÷àstràniùiddhatvam/ tadanupàdàne vedabodhitakartavyatàkatvaråpasàdhyàbhàvavati ràtri÷ràddhàdau 1alaiïkika÷iùñàcàraviùayatvaråpahetusattvàt vyabhicàraþ syàt/ tadvàraõàya avigãtatvamupàttam/ ràtri÷ràddhàdeþ 'ràtrau ÷ràddhaü na kurvãta' iti dharma÷àstraniùiddhatvàt na tatra vyabhicàraþ/ prakà÷ikàyàü*{vidhimantare}*ti/ liïloñtavyapratyayaghañitaü vedavàkyaü vidhiþ/*{vedoktatattvaj¤ànene}*ti/ tçtãyàyàþ janyatvamarthaþ karmakàrãtyatra kçdhàtvarthakçtyanvayi/ vedoktaü yattattvaü tadviùayakaj¤ànajanyà yà vedavihitakarmaviùayakakçtiþ tadà÷rayaþ ÷iùña ityarthaþ/*{vedotthatattvaj¤ànene}*ti kvacitpàñhaþ/ vedajanyaü yattattvaj¤ànaü tenetyarthaþ/ sa eva pàñha÷royàn/ vedavihitakarmakartà ÷iùñaþ ityetàvanmàtroktau vedavihitàhiüsàdikarmakartuþ bauddhasyàpi ÷iùñatvàpattiþ/ tadvàraõàya*{vedotthatattvaj¤ànene}*ti/ bauddhasya yat ahiüsàditattvaj¤ànaü na tat vedajanyamiti nàtivyàptiþ/ yadvà*{vedoktattvaj¤ànene}*ti pàñhaþ 2sàdhãyàn/ idaü vedoktamiti j¤ànapårvakaü yaþ vedavihitaü karma karoti sa ÷iùñaþ/ bauddhastu vedavihitamahiüsàdikaü karma kurvannapi idaü vedoktamiti buddhyà na karoti, tena vedapràmàõyànabhyupagamàditi na tasya ÷iùñatvàpattiþ/ nanu ÷iùñàcàrasyaiva hetutvamastu, kimàcàraviùayatvaparyantasya hetutvànudhàvanena/ na ca àcàraþ kçtiþ, tasyà ----------------------------------------- 1. alaukiketi/ ràtri÷ràddhasya '÷ràddhaü kurvãta' iti vidhinaivàvagamàt vidhyatiriktapramàõànavagamyatvaråpamalaukikatvamastãti bhàvaþ/ 2. sàdhãyàniti/ tathà ca vedoktatvaprakàrakaj¤ànajanyayàgàdikarmànukålakçtimattvaü ÷iùñatvamiti labhyate/ ----------------------------------------- àtmaniùñhatvena maïgalaråpa pakùaniùñhatvàbhàvàt kathaü hetutvamiti vàcyam/ kçterviüùayatàsambandhena hetutvasambhavàt, samavàyena àtmaniùñhàyàþ kçteþ viùayatàsambandhena maïgalaniùñhatayà hetutvasambhavàdityà÷aïkyàha*{àcàraþ}* *{kçtiri}*tyàdinà/ vçttiþ àdheyatà tanniyàmakaþ sambandhaþ vçttiniyàmakaþ sambandhaþ saüyogasamavàyàdiþ/ viùayatà tu na vçttiniyàmakasambandhaþ/ viùayatàsambandhena kçtiþ maïgalavçttiriti pratãtyabhàvàt/ vçttiniyàmakasambandha eva ca hetutàvacdedakasambandhaþ na tu vçttyaniyàmako viùayatàdiþ/ tathà ca kçteþ viùayatàsambandhàvacchinnahetutvàsambhavàt àcàraviùayatvasya hetutvànudhàvanam/ viùayatvaü tu svaråpasambandhena hetuþ, svaråpasambandhastu vçttiniyàmaka iti tena sambandhena àcàraviùayatvasya hetutvaü sambhavatãtyà÷ayaþ/ àcàraviùayatvapadasya prayojanaü måle 'nuktamiti svayaü tatprayojanaü kathayati---*{svargàdiphala}*iti/ tathà ca hetau àcàraviùayatvapadànupàdàne alaukikatve sati avigãtatvaü hetuþ syàt/ svargàdiråpe phale 'pi tatsattvàt vedabodhitakartavyatàkatvaråpasàdhyàbhàvàt vyabhicàraþ syàditi tadvàraõàya*{àcàraviùayatvàt}* ityupàttam/ svargàdestu kçtiviùayatvaü nàstãti na vyabhicàra iti bhàvaþ/ nanu kçteþ udde÷yaü vidheyam upàdànamiti viùayatrayamasti/ yàgaþ vidheyaþ svarga udde÷yaþ prayàjàdyaïgajàtamupàdànam/ svarge kçtiniråpitodde÷yatàkhyaviùayatàyàþ sattvàt kçtiviùayatvopàdàne 'pi vyabhicàra ityà÷aïkyàha---*{vidheyatayà àcàraviùayatvàrthakami}* ti/ tçtãyàyà abhedor'thaþ/ àcàraniråpitavidheyatvàbhinnaviùayatvaü hetuþ/ svargàdaiü kçtiniråpitavidheyatàkhyaviùayatvàbhàvàt na vyabhicàra iti bhàvaþ/ nanu vyàpyàropeõa vyàpakàropastarkaþ/ tathà ca tarkasaïgraha ityasya vyàpyàropajanyavyàpakàropàtmakatarkapratipàdakagrantha ityartho bhavati/ sa na yujyate, tarkasaïgrahagranthena àropamàtrasyàpratipàdanàt, itarapadàrthànàmapi pratipàdanàdityà÷aïkya tarka÷abdena yathà granthapratipàdyasakalapadàrthaþ/ pratipàdyeta tathà tarka÷abdo vyutpàdyate dãpikàyàmityàha--*{tarkapadasye}*tyàdinà/*{àropàrthakatvabhramamiü}*ti/ vyàpyàropeõa vyàpakàropàrthakatvabhramamityarthaþ/ saïgraha÷abdasyopàdànamityapyartho 'sti/ so 'tra na sambhavati; 1guõàdipadàrthànàü, dravyeùvapi àkà÷àdinàmupàdànasyàsambhavàt/ upàdànaü hi hastakaraõakavyàpàravi÷eùaþ/ tasmàt saïgrahapadasyasaïkùepeõa svaråpakathanamityartho måle varõita ityàha*{upàdànaråpe}*ti/ nanu svaråpakathanamityatra kathana÷abdasyoccàraõamarthaþ/ uccàraõaü nàma tàlvoùñhapuñasaüyogànukålavyàpàraþ/ tasya ÷abdamàtraviùayakasya dravyàdipadàrthasvaråpaviùayakatvàsambhavàt svaråpakathanamiti ÷abdaþ katha sàdhurityà÷aïkyàha-*{svaråpakathanaü svaråpaj¤aj¤anànukålaþ}**{÷abda}* iti/ tathà ca prakçte kathana÷abdasya noccàraõamarthaþ, kintu j¤ànànukålaþ ÷abdor'thaþ/ j¤àne svaråpaviùayakatvànvayàt padàrthaüsvaråpaviùayakaj¤ànànukåla÷abdaþ svaråpakathana÷abdàrtha iti nànupapattiriti bhàvaþ/ prekùàvatàü buddhipårvakàriõàü yà granthàdhyayane pravçttiþ tatra anubandhacatuùñayamaïgam/ viùayaprayojanasambandhàdhikàriõaþ catvàro 'nubandhàþ/ anubadhnanti puruùaü granthàdhyayane prerayantãtyanubandhàþ granthapratipàdyo viùayaþ, granthàdhyayanasya prayojanam, granthasya viùayasya ca sambandhaþ, ganthàdhyayane 'dhikàrã ityeteùàü caturõàü j¤ànaü vinà na ko 'pi granthàdhyayane pravarteta/ tathà càva÷yavaktavyasyànubandhacatuùñayasyàkathanàt målasya nyånatàmà÷aïkya taccatuùñayaü kaõñharaveõànuktamapi lena såcitamevetyàha -*{etàvate}* ti/ tarkasaüïgrahapadasya vyàkhyànenetyarthaþ/ sukhabodhàya ityatra sukhasya bodha iti ùaùñhãtatpuraüùàïgãkàre sukhaviùayakabodhaþ asya granthasya prayojanamiti labhyeta/ tathà sati nikhilapadàrthabodhakatvaü tarkasaüïgrahapadavyàkhyànena såcitaü virudhyeta/ ataþ sukhena ----------------------------------------- 1. guõàdipadàrthànàmityasya upàdànasyàsambhavàdityanenànvayaþ/ ----------------------------------------- bodha iti tçtãyàtatpuruùatayà vyàkhyàtamityàha - ùaùñhãtatpuruùeti/ anyataþ siddhatveneti/ bhàùyàdigranthàntarapañhanàdapi siddhatvenetyarthaþ// ___________________________________________________________________________ *{tarkasaüïgrahaþ}* *{padàrthavibhàgaþ}* *{AnTs_2 dravyaguõakarmasàmànyavi÷eùasamavàyàbhàvàþ sapta padàrthàþ //}* *{dãpikà}* padàrthàn vibhajate -*{dravye}*ti/ padasyàrthaþ padàrtha iti vyutpattyà abhidheyatvaü padàrthasàmànyalakùaõam/ nanu vibhàgàdeva saptatve siddhe saptapadagrahaõaü vyarthamiti cet - na/ adhikasaïkhyàvyavacchedàrthakatvàt/ nanu atiriktaþ padàrthaþ pramito và na và/ nàdyaþ; pramitasya niùedhàyogàt/ na dvitãyaþ; pratiyogipramitiü vinà niùedhànupapatteriti cet - na/ padàrthatvaü dravyàdisaptànyatamatvavyàpyamiti/ vyavacchedàrthakatvàt/ nanu saptànyatamatvaü saptabhinnabhinnatvam/ saptabhinnasyàprasiddhyà kathaü saptànyatamatvavyàptini÷caya iti cet - na/ dravyàdisaptànyatamatvaü nàma dravyàdibhedasaptakàbhàvavattvam/ ato doùavirahàt/ evamagre 'pi draùñavyam// *{prakà÷ikà}* *{målai saptapadàrthà}*iti/ dravyatvàdiråpàye padàrthavibhàjakàþ saptopàdhayaþ tadanyatamavantaþ padàrthà ityarthaþ/ tatra saptatvamapekùàbuddhivi÷eùaviùayatvam/ evamagrimagranthasyàpi atraiva paryavasànamavadheyam/ nanu sàmànyadharmaj¤ànasya vi÷eùavij¤àsàü prati hetutvàt sàmànyalakùaõakathanànantarameva vibhàgo yuktaþ/ tathà ca måle kathamàdau vibhàga iti nyånatàü pariharati--*{padasye}*ti/ padasyàrthaþ abhidheyaþ iti vyutpattyà padasambandhyabhidhàviùayatvasya làbhe 'pi padasambandhitvàü÷asyàvyàvartakatvàdàha---*{abhidheyatvam}*iti/ lakùaõaü labhyata iti ÷eùaþ/ tathà ca na nyånateti bhàvaþ/*{vibhàgàdeve}*ti/ padàrthatvàvàntaradharmapuraskàreõa dharmipratipàdanàdevetyarthaþ/*{adhikasaïkhyàvyavacchedàrthakatvàd}*iti/ tàdç÷asaïkhyàniùedhasiddhiphalakatvàdityarthaþ/ udde÷yavidheyabhàvasthale udde÷yatàvacchedake vidheyavyàpyatvabhànamautsargikamityà÷ayenàha--*{padàrthatvam}*iti/*{iti vyavacchedàrthakatvàd}*iti/ iti etadråpo yo vyavacchedonirõayastadarthakatvàdityarthaþ/*{saptabhinnabhinnatvam}*iti/ dravyàdayo ye saptapadàrthàþ tadbhedakåñavi÷iùñabhinnatvaü vaktavyamityarthaþ/*{dravyàdibhedasaptakàbhàvavattvam}*iti/ dravyàdibhedànàü pratyekaü prasiddhànàü saptànàü kutràpyasattvena tàdç÷abhedasaptakatvàvacchinnàbhàvasya sarvatra sattvàt na doùa iti bhàvaþ/ vastutastu"padàrthatvaü dravyàdisaptànyatamatvavyàpyam" ityasya padàrthatvaü dravyatvàdisaptopàdhyanyatamavattvavyàpyamityarthaþ/ tena bahuùu pustakeùu saptànyatamatvàprasiddhi÷aïkàtatsamàdhànaparasya"nanu saptànyatamatvam"ityàdigranthasyàsattve 'pi na kùatiriti dhyeyam/*{evamagre 'pà}*ti/ evaü rãtyà dravyàõãtyàdàvapãtyarthaþ// *{bàlapriyà}* nanu saptapadàrthà iti yathà÷rutamålàt padàrthàþ saptatvasaïkhyàvanta iti labhyate/ tanna yuktam/ dravyaguõàdãnàü pratyekamanekatvàt àhatya saptàdhikasaïkhyàyà eva padàrtheùu sattvàt padàrtheùu saptàdhikasaïkhyàvyavacchedasya saptapadena kartuma÷akyatvàdityà÷ayena prakàràntareõa målaü vyàcaùñe--- *{dravyatvàdiråpà}**{ityàdinà/}*tathà ca 1bhàvapradhànanirde÷àt dravyàdipadàni dravyatvàdiparàõi/ antimasya abhàvapadasya ----------------------------------------- 1. bhàvapradhànanirde÷àditi/ bhàvaþ prakçtyarthaprakàrãbhåto dharmaþ pradhànaþ tàtparyaviùayo yasya ÷abdasya saþ bhàvapradhànanirde÷aþ/ tathà ca dravyàdipadànàü svàrthaprakàrãbhåtadravyatvàdidharmatàtparyakatvàt bhàvapradhànanirde÷atvam/ ----------------------------------------- dravyatvàdyanyatamavati lakùaõà/ dravyatvàdiùu saptatvànvayaþ/ dravyatvàdiråpàþ ye padàrthatvavyàpyàþ dharmàþ sapta tadanyatamavantaþ padàrthà iti sapta padàrthà iti vàkyàt bodhaþ/ dravyàdipadàrthànàü 1anekatve 'pi dravyatvàdayaþ padàrthavibhàjakadharmàþ saptaiveti nànupapattiriti bhàvaþ/ nanu saptatvaü saïkhyàråpo guõaþ tadà÷rayatvaü dravyatvaguõatvàdiùu nàsti, saïkhyàyàþ guõasya dravyamàtravçttitvàt ityà÷aïkya prakçte saptatvaü na saïkhyàvi÷eùaråpam, kiü tu apekùàbuddhivi÷eùaviùayatvamiti vyàcaùñe -*{atra saptatvam}*iti/ 'idamekam', 'idamekam' iti yà buddhiþ sà apekùàbuddhiþ tadviùayatvamityarthaþ/*{agrimagranthasyàpã}*ti/ råpàdayaþ 'caturviü÷atirguõàþ', utkùepaõàdãni 'pa¤ca karmàõi' ityàdivakùyamàõagranathasyàpãtyarthaþ/*{atraiva paryavasànamavadheyam}*iti/ caturviü÷atitvàdeþ apekùàbuddhivi÷eùaviùayatva eva tàtparyaü ni÷ceyamityarthaþ/ dravyaguõakarmetyàdivàkyaü padàrthavibhàgavàkyam/ vibhàgo nàma 2sàmànyadharmaprakàrakaj¤ànavi÷eùyabhåtapadàrthavi÷eùyakapadàrthatvavyàpyaparasparàsamànàdhikaraõadharmaprakàrakaj¤ànajanaka- ÷abdaþ/ etàdç÷a÷abdàtmakavibhàga÷ca padàrthaþ katividha iti ÷iùyasya vi÷eùadharmaprakàrakajij¤àsàyàü satyàmeva kartuü ÷akyaþ/ anyathà ajij¤àsitàrthakathanaråpàrthàntaradoùàpatteþ/ vi÷ai÷ajij¤àsàü prati sàmànyadharmaprakàrakaj¤ànaü kàraõam/ vibhàgàt pårvaü måle padàrthasàmànyalakùaõasyàkathanàt sàmànyadharmaprakàrakaj¤ànaü ÷iùyasya na jàtamiti na padàrthatvavyàpyadharmaprakàrakaj¤ànecchàråpavi÷eùajij¤àsàyàþ anutpatteþ vibhàgakaraõamanucitam iti ÷aïkàparihàràrthaþ 'padasyàrthaþ' ityàdi*{dãpikà}*grantha ityàha -*{nanu sàmànyadharmaj¤ànasye}*ti/*{hetutvàd}*iti/ 3sàmànyaj¤ànasya vi÷eùajij¤àsàyàü svàtantryeõa, iùñasàdhanatàj¤ànadharmitàvacchedakaj¤aj¤anasampàdakatayà và hetutvamiti ----------------------------------------- 1. anekatve 'pãti/ saptàdhikasaükhyàkatve 'pãtyarthaþ/ 2. sàmànyadharmaþ padàrthatvaü tatprakàrakaj¤ànavi÷eùyaþ padàrthaþ tadvi÷eùyakaü yat padàrthatvavyàpyàþ parasparàsamànàdhikaraõàþ ye dharmàþ dravyatvaguõatvàdayaþ tatprakàrakaü j¤ànaü 'padàrthàþ dravyatvaguõatvàdimantaþ' ityàkàrakaü tajjanaka÷abda ityarthaþ/ 3. sàmànyaj¤ànasya - sàmànyadharmaprakàrakaj¤ànasya, vi÷eùajij¤àsàyàm---vi÷eùadharmaprakàrakaj¤ànecchàü prati/ ----------------------------------------- *{savyabhicàragranthe gadàdharabhaññàcàryàþ}*pràhuþ/ sàmànyadharmaj¤ànasattve vi÷eùajij¤àsà tadabhàve tadabhàve iti svatantrànvayavyatireka÷àlitayà hetutvaü sàmànyaj¤ànasya/ athavà 1svaprakàrakatvasambandhena vi÷eùadharmavi÷iùñaj¤ànaviùayakecchàü prati vi÷eùadharmavi÷iùñaj¤ànamiùñasàdhanamityàkàrakaü vi÷eùadharmavi÷iùñaj¤ànadharmikeùñasàdhanatàprakàrakaj¤ànaü kàraõam/ tàdç÷eùñasàdhanatàj¤ànaü prati dharmitàvacchedakãbhåtavi÷eùadharmaprakàrakaü j¤ànaü kàraõam/ vi÷iùñe vai÷iùñyàvagàhibuddhiü prati vi÷eùyatàvacchedakaprakàrakaj¤ànasya hetutàyàþ 2 *{ràjapuruùavàde}* vyavasthàpitatvàt/ viü÷eùadharmaprakàrakaj¤àne ca sàmànyadharmaj¤ànaü kàraõamiti paramparayà sàmànyadharmaj¤ànasya vi÷eùadharmajij¤àsàyàü hetutvamiti*{gadàdharà}*÷ayaþ/ tathà ca sàmànyadharmaj¤ànaü vinà vi÷eùajij¤àsà notpattumarhatãti bhàvaþ/*{sàmànyalakùaõakathanànantaram}*iti/ padàrthànàü sàmànyalakùaõe kathite tàdç÷alakùaõàtmakasàmànyadharmaj¤ànàt padàrthaþ katividha iti vi÷eùadharmajij¤àsà bhavitumarhatãti bhàvaþ/*{nyånatàm}*iti/ ava÷yavaktavyàrthàkathanaü labhyate/ katham abhidheyatvaü labhyata iti måloktaü saïgacchata ityà÷aïkyàha -*{padasyàrthe 'bhidheya}*iti/ yadyapi ÷abdataþ padasambandhyabhidhàviùayatvaü labhyate, tathàpi samagraü na lakùaõam, abhidhàviùayatvasyaiva padàrthasàmànyalakùaõatvasambhavena padasambandhitvàü÷sya vyarthatvàt/ ----------------------------------------- 1. svaü vi÷eùadharmaþ dravyatvaguõatvàdiþ tatprakàrakatvasambandhena dravyatvàdivi÷iùñaü yat j¤ànaü tadviùayakecchà 'dravyatvàdiprakàrakaj¤ànaü mama bhavatu' ityàkàrikà tàü prati 'dravyatvàdiprakàrakaj¤ànaü madiùñasàdhanam' ityàkàraka j¤ànaü kàraõam/ tàdç÷aj¤ànaü prati dharmitàvacchedakànàü dravyatvàdãnàü j¤ànaü kàraõam/ dravyatvàdij¤àne padàrthatvaråpasàmànyadharmaj¤ànaü kàraõamityarthaþ/ 2. vyutpattivàde prathamàkàrake ràjapuruùavàkyàrthavicàràvasare 'ràjasvatvàbhàvavàn puruùaþ sundaraþ' ityàkàrake ràjasvatvàbhàvavi÷iùñe puruùe sundaratvavai÷iùñyàvagàhij¤àne 'ràjasvatvàbhàvavàn puruùaþ' ityàkàrakaü vi÷eùyatàvacchedakãbhåtaràjasvatvàbhàvaprakàrakaü j¤ànaü kàraõamiti niråpitam/ tadatra anusaühitam/ ----------------------------------------- ataþ padàrtha÷abdalabhyàrthaikade÷abhåtaü abhidheyatvameva lakùaõatvena vivakùitamityà÷ayaþ/*{avyàvartakatvàd}*iti/ avyàptyativyàptyàdivàraõaråpaprayojana÷ånyatvàdityarthaþ/ atredaü cintyam - dãpikoktaþ vibhàgavàkyaghañakapadàrthapadena sàmànyalakùaõalàbhaprakàraþ na ÷obhate/ sàmànyalakùaõakathanànantaraü tataþ ÷iùyasya sàmànyadharmaj¤ànena padàrthaþ katividha iti vi÷eùajij¤àsàyàü vibhàgavàkyasya pravçtteþ vibhàgavàkyàghañakapadena sàmànyadharmasåcanasyaivocitatvàt vibhàgavàkyaghañakena padena vibhàgavàkyaprayojakavi÷eùajij¤àsàjanakasàmànyadharmaj¤ànotpàdane 'nyonya÷rayàdidoùeõaucityavirahàt/ tasmàt maïgala÷lokasthatarkapadena j¤eyatvaråpaü sàmànyalakùaõaü såcitam/ tato vi÷aiùajij¤àsàyàü dravyaguõetyàdivibhàgavàkyamavatãrõamiti kathanameva yuktam/ tathaiva nirvyåóhaü ca*{niruktyàdigrantha}* iti/ *{padàrthatvàvàntaradharmapuraskàreõa dharmipratipàdanàdeve}*ti/ padàrthatvavyàpyadravyatvàdidharmaüvi÷iùñadravyàdidharmipratipàdakadravyàdi÷abdàdityarthaþ/ nanu dravyaguõetyàdi÷abdamàtràt dravyatvàdivi÷iùñadravyàdãnàü bodhe 'pi teùu saptatvasaïkhyàyàþ kathaü bodha iti cet - atràhuþ/ vibhàgàdeveti målasya dravyaguõetyàdidvandvasamabhivyàhçtabahuvacanàdevetyarthaþ/ tathà ca dvandvasamabhivyàhçbahuvacanasya dvandvapratipàdyatàvadarthaparyàptasaïkhyàvàcakatvaniyamaþ ava÷yamaïgãkaraõãyaþ/ anyathà ràmalakùmaõabharata÷atrughnà ityatra bahuvacanena tritvàdibodhàpattyà anubhavavirodhàpatteþ/ evaü ca prakçte dvandvapratipàdyadravyàdyabhàvàntasamudàyaparyàptasaïkhyàvàcakatàyàþ tàdç÷advandvasamabhivyàhçtabahuvacanasyàva÷yaü svãkaraõãyatayà tàdç÷asaïkhyà saptatvasaïkhyaüveti bahuvacanena tatsiddhiriti/*{nãlakaõñhaprakà÷ikàyà}*api katha¤cidatraiva tàtparyaü bodhyam/ *{måle adhikasaïkhyàvyavacchedàrthakatvàd}*iti/ adhikasaïkhyàyàþ saptatvàdhikàùñatvasaïkhyàyàþ vyavacchedaþ niùedhanirõayaþ arthaþ prayojanaü yasya tattvàdityarthaþ/ tadàha -*{tàdç÷asaïkhye}*ti/ evaü ca saptapadena aùñamapadàrthanàstitvaü bodhyata iti phalitam/ aùñamapadàrthasya bhràntisiddhatve tasya niùedhasambhavena niùedhàyogàditi khaõóanaü na yujyata ityà÷ayena j¤àta ityanuktvà pramita iti måle uktam/ pramita ityasya pramàviùaya ityarthaþ/ pramàviùayasya sattàniyamena niùedhàyogàt iti vaktu ÷akyata iti bhàvaþ/*{tatraiva pratiyogipramiti vine}*ti/ yadyapyabhàvabuddhau pratiyogij¤ànameva kàraõam na tu pratiyogipramà, gaganàdyabhàvabuddhau pratiyogigaganàdiprakàrakapramàyàþ kàraõatvàsambhavàt, gaganàderavçttitayà tatprakàrikàyàþ 'idaü gaganavat' ityàkàrakapramàyàþ asambhavàt/ tathàpi prakçte pratiyogipramàpadena na pratiyogiprakàrakapramà vivakùità api tu pratiyogitàvacchedakaprakàrakapratiyogivi÷eùyakapramaiva 1vivakùità/ 'idaü gaganam' ityàkàrikà gaganatvaprakàrakagaganavi÷eùyakapramàprasiddhaiveti tadbalàt gaganàbhàvabuddhiþ sambhavati/ prakçte saptapadàrthàtiriktapadàrthaüsya pramà nàstãti tanniùedho nopapadyata iti*{dãpikà}*÷ayaþ/ dravyaguõetyàdivàkyena padàrthànuddi÷ya dravyàdisaptànyatamatvaü vidhãyate/ udde÷yavidheyabhàvasthale ca udde÷yatàvacchedake vidheyavyàpyatvaü bhàsata iti sàmànyaniyamaþ/ yathà dhanavàn sukhãtyatra dhanavanvamuddi÷ya sukhasya vidhàne udde÷yatàvacchedake dhane sukhavyàpyatvaü bhàsate yatra yatra dhanaü tatra sukhamiti, tathà prakçte 'pi udde÷yatàvacchedake padàrthantve dravyàdisaptànyatamatvavyàpyatvaü bhàsate yatra yatra padàrthatvaü tatra tatra dravyàdisaptànyatamatvamiti/ tathà ca siddhyasiddhibhyàü vyàghàto netyarthaþ/ tadetadàha -*{udde÷yavidheyabhàvasthala}*iti/*{autsargikami}* ti/ sàmànyanyàyasiddhamityarthaþ/ 'adhikasaïkhyàvyavacchedàrthakatvàt' iti pårvatanamålagranthe vyavaccheda÷abdasya yathà niùedhor'thaþ tathà 'saptànyatamatvavyàpyamiti vyavacchedàrthakatvàt' iti ----------------------------------------- 1. tathà ca 'abhàvabuddhau pratiyogij¤ànaü kàraõam' iti pravàdasyàpi pratiyogità vacchedakaprakàrakapratiyogivi÷eùyakaj¤ànaü kàraõamityevàrthaþ/ na tu pratiyogiprakàrakaj¤ànamiti bhàvaþ/ ----------------------------------------- prakçttamålasthavyavacchedapadasyàpi niùedhor'tha iti na bhramitavyamiti bodhayituü vyàcaùñe -*{etadråpa}*iti/*{tadarthakatvàd}*iti/ saptagrahaõasyeti ÷eùaþ/ nanu saptànyatamatvaü nàma saptabhinnabhinnatvam/ saptapadàrthabhinnasyàprasiddhyà tadbhinnatvaråpamanyatamatvamaprasiddhamiti tanniråpitavyàpyatvaü padàrthe na ni÷cetuü ÷akyata iti tàdç÷ani÷cayaphalakatvaü saptagrahaõasya na yujyata ityà÷aïkitaü 'nanu saptànyatamatvam' ityàdinà*{dãpikàyàm}*/ tatràprasiddhi÷aïkàna na yujyate, ye dravyàdayaþ saptapadàrthàþ pratyekaü tadbhinnabhinnatvasya pratyekaü sattvàt/ dravyabhinnaguõàdibhinnatvasya dravye, guõabhinnadravyàdibhinnatvasya guõe satatvamiti rãtyà saptasvapi padàrtheùu tadbhinnabhinnatvasya sattvàdityà÷aïkya vyàcaùñe -*{dravyàdayo ye sapte}*ti/ evaü ca dravyàdayo ye sapta padàrthàþ tadbhedakåñavi÷iùñaü - tadbhedasaptakavi÷iùñaü yat tadbhinnatvaü saptànyatamatvam/*{tatra}* bhedasaptakavi÷iùñamaprasiddham, dravye guõàdipratiyogikabhedaùañkasya sattve 'pi dravyabhedasyàsattvena tadghañitasaptabhedasamudàyasyàsambhavàt, evaü guõàdàvapi/ tathà ca bhedasaptakavi÷iùñàtmakasya saptabhinnasyàprasiddhatayà tadbhinnatvaråpaü saptabhinnabhinnatvamaprasiddhamiti ÷aïkiturà÷aya iti bhàvaþ/ dravye guõabhedaþ guõe dravyabheda ityevaü pratyekaü prasiddhà ye bhedàþ sapta tatsamudàyatvàvacchinnàbhàvo 'tra saptànyatamatvam/ padàrthatvaü yatra yatràsti tatra tàdç÷asamudàyatvàvacchinnàbhàvo 'sti ataþ vyàptini÷cayaþ sukara ityà÷ayamàha -*{dravyàdibhedànàm}*iti/ bahuùu grantheùu saptànyatametvamaprasiddhamiti ÷aïkàtatsamàdhànaparo grantho na dç÷yate/ ataþ padàrthatvaü dravyàdisaptànyatamatvavyàpyamiti dãpikàyàþ yàdç÷àrthavarõane 'prasiddhi÷aïkà nodiyàt tàdç÷amarthaü kathayati - *{vastutastv}*iti/ yatra yatra padàrthatvaü tatra tatra dravyatvàdayaþ ye sapta upàdhayaþ dharmàstadanyatamavattvamiti vyàptiþ prakçte vivakùità/ padàrthatvaü dravye 'sti, tatra dravyatvàdisaptànyatamabhåtadravyatvavattvamastãti/ dravyàdau vyàptiþ sugrahà/ anyatamatvaü ca tadbhinnabhinnatvameva/ dravyatvàdayaþ ye sapta dharmàþ tadbhinnàþ ghañatvàdayaþ tadbhinnatvaü dravyatvàdiùvastãti nàprasiddhi÷aïkàvakà÷a iti bhàvaþ/ evaü rãtyeti/ dravyatvaü pçthivyàdyanyatamatvavyàpyamiti nirõayàrthaü navagrahaõamiti rãtyetyarthaþ// ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{dravyavibhàgaþ}* *{AnTs_3 tatra dravyàõi pçthivyaptejovàyvàkà÷akàladigàtmamanàüsi navaiva //}* *{dãpikà}* dravyaü vibhajate - *{tatre}*ti/*{tatra}*- dravyàdimadhye/ dravyàõi navaivetyanvayaþ/ kàni tàni ityata àha -*{pçthivã}*ti// *{prakà÷ikà}* *{dravyam}*iti/ jàtyekavacanam/ *{bàlapriyà}* nanu 'dravyaü vibhajate tatreti' iti*{dãpikà}*grantho 'nupapannaþ/ tathà hi - dravyapadottaraikavacanasya ekatvamarthaþ/ tasya prakçtyarthe dravye 'nvayaþ/ tasya dvitãyàrthe vi÷eùyatve àdheyatàsambandhenànvayaþ/ vi÷eùyatàyàþ niråpakatàsambandhena dhàtvarthaikade÷aj¤àne anvayaþ/ vipårvakabhajadhàtoþ dravyatvavyàpyaparasparaviruddhanànàdharmaprakàrakapramàtmakaj¤ànajanaka÷abdor'thaþ/, tasyànukålatàsambandhena àkhyàtàrthakçtau, tasyàþ à÷rayatàsambandhena annambhaññe anvaya iti ekatvavi÷iùñadravyavi÷eùyakadravyatvavyàpyaparasparàsamànàdhikaraõa- nànàdharmaprakàrakapramàtmakaj¤ànajanaka÷abdànukålakçtyà÷rayo 'nnambhañña iti 'dravyaü vibhajata' iti vàkyàt bodhaþ/ tatra ekadravyavi÷eùyakaü dravyatvavyàpyapçthivãtvàdinànàdharmavi÷eùaõakaü pramàtmakaü j¤ànaü na sambhavati/ pçthivyàdi råpaikadravyavi÷e 'tiriktatve anantàvayavatatpràgabhàvàdikalpanàgauravam ata àva÷yakatejo 'bhàvaråpatvaü sidhyatãtyapi bodhyam// *{bàlapriyà}* 'tamaþ da÷amadravyam, këptadravyànantarbhåtatve sati dravyatvàt' iti pari÷eùànumànena tamasaþ da÷amadravyatvaü siùàdhayiùitam/ tatra hetau dravyatvaråpavi÷eùyàsiddhiparihàràya 'tamaþ dravyam, råpavattvàt kriyàvattvàcca' ityanumànena tamaso dravyatvaü sàdhanãyam/ tatràpi hetvasiddhi÷aïkà na kàryà; 'nãlaü tamaþ,' 'calati tamaþ' ityàkàrikayà abàdhitayà pratyakùaråpayà pratãtyà tamasaþ råpavattvasya kriyàvattvasya ca siddheþ/ tadàha*{dãpikàyàü}**{'nãlaü tama'}*ityàdinà/*{pratãtibalàd}*iti 1pa¤camyantasya råpàdhàratve kriyàdhàratve cànvayaþ/ bàdhitapratãterviùayàsàdhakatvàt abàdhitetyuktam/ j¤ànasàmànyavàcakapratãti÷abdaþ prakçte pratyakùàtmakaj¤ànaparaþ, prathamopasthitaparityàge mànàbhàvàt/ pratyakùàsambhavasthala evànumànaparatvàt j¤ànasàmànyavàcakapadasyetyà÷ayenàha -*{prakà÷ikàyàü pràtyakùikapratãtibalàd}*iti/ nanu 'tamo dravyam, nãlaråpàdhàratvàt kriyàdhàratvàcca' ityanumànaü vyabhicàri, dravyatvàbhàvavati 2janyaguõàdàvapi kàlikasambandhana råpàdhàratvasya kriyàdhàratvasya ca sattvàdityà÷aïkyàha -*{samavàyena}**{nãlaråpavatteyetyartha}*iti/ tathà ca samavàyasambandhàvacchinnanãlaråpaniùñhàdheyatàniråpitàdhàratvaü tàdç÷akriyàniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatvaü ca prakçte hetutayà vivakùitam/ janyaguõàdau kàlikasambandhàvacchinna ----------------------------------------- 1. pratãtibalàditi pa¤camyantasya 'tamaso dravyatvaü siddham' ityanenànvaya iti bhramavàraõàya råpàdhàratve kriyàdhàratve cànvaya ityuktam/ 2. nityapadàrtheùu kàlikasambandhena kimapi nàsti, nityeùu kàlikàyogàditi siddhàntàt/ tathà ca nityaguõàdeþ kàlikasambandhena råpàdhàratvaü na sambhavatãtyamipretya janyaguõàdàvityuktam/ ----------------------------------------- 1råpakriyàniùñhàdheyatàniråpitàdhàratvamevàstãti na vyabhicàra iti bhàvaþ/*{kàlikasambandhena tasye}*ti/ kàlikasambandhàvacchinnaråpakriyàdhàratvasyetyarthaþ/*{atiprasaktatve 'pi}* - dravyàtiriktavçttitve 'pi/*{na kùatiþ}*- navyabhicàraþ/*{evamagre 'pi bodhyam}*iti/'tamaso nàkà÷àdipa¤cake 'ntarbhàvaþ råpavattvàt' ityatràpi råpavattvàdityasya samavàyena råpavattvàdityartho bodhya iti bhàvaþ/ etàvatà 'tamo da÷amadravyam, këptadravyànantarbhåtatve sati dravyatvàt' iti pari÷eùànumàne hetughañakaü dravyatvaü sàdhitam/ atha hetughañakaü këptadravyànantarbhåtatvaü sàdhyate*{dãpikàyàm tatra tamasa}*ityàdinà/ nanu råpavattvahetunaiva tamasaþ vàyàvanantarbhàve siddhe punaþ tatsàdhakatayà spar÷àbhàvasyopanyàso vyartha ityà÷aïkyàha -*{sambandhabhedàbhipràyeõe}*ti/råpavattvaü samavàyasambandhena hetuþ/ spar÷àbhàvastu svaråpasambandhena hetuþ/ samavàyasambandhena hetumuktvà svaråpasambandhena hetumàhetyarthaþ/ yadi tamo vàyàvantarbhavet råpavat na syàt spar÷a÷ånyaü ca na syàt/ yataþ tamaþ råpavat spar÷a÷ånyaü ca ato vàyau nàntarbhavatãti bhàvaþ/ nanu 'tamaþ vàyubhinnam, spar÷àbhàvàt' ityanumànaü phalitam/ tatra vàyubhedaråpasàdhyàbhàvavati vàyau spar÷aniùñhasaüyogasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaråpasya spar÷àbhàvasya sattvàt vyabhicàraþ/ na ca spar÷aniùñhasamavàyasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvo hetutvena vivakùitaþ/ sa ca na vàyàvasti, tatra samavàyena spar÷asya sattvàt tadabhàvàsambhavàditi vàcyam/ samavàyasambandhàvacchinnaspar÷aniùñhapratiyogitàkàbhàvasya kàlikasambandhena vàyau sattvàt vyabhicàratàdavasthyàt/ na ca samavàyàvacchinnaspar÷àbhàvasya svaråpasambandhena hetutàyàþ vivakùitatvàt na vyabhicàra iti vàcyam/ evamapi utpattikàlàvacchinnavàyau 'utpannaü dravyaü kùaõamaguõamakriyaü ca tiùñhati' iti nyàyena spar÷asyàbhàvaþ ----------------------------------------- 1. råpaniùñhà kriyàniùñhà ca yà àdheyatà tanniråpitàdhàratvamityarthaþ/ ----------------------------------------- svaråpasambandhenàstãti vyabhicàrasya durvàratvàdityà÷aïkyàha*{idaü ca dhvaüsapràgabhàvàdhikaraõa}*iti/ tathà ca spar÷apràgabhàvavati utpattikùaõàvacchinnavàyau spar÷àtyantàbhàvo nàstãti hetoþ pràcãnamate na vyabhicàra iti bhàvaþ/*{anyathe}*ti/ dhvaüsapràgabhàvàdhikaraõe 'tyantàbhàvo 'ïgãkriyata iti navãnamata ityarthaþ/ navyamate 'pi vyabhicàraü vàrayitumàha -*{vastutastu}*iti/ tathà ca vàyau spar÷àtyantàbhàvaþ utpattikàlàvacchinnadai÷ikavi÷eùaõatàsambandhenaiva vartate, na tu niravacchinnadai÷ikavi÷eùaõatàsambandheneti na vyabhicàra iti bhàvaþ/ dai÷ikavi÷eùaõatàpadena svaråpasambandhaþ kàlikavi÷eùaõatàpadena kàlikasambandha÷ca navyanyàyagrantheùu vyavahriyate/ *{viùamavyàptahetum}*iti/ sàdhyamàtraniråpitavyàptimàn hetuþ viùamavyàpta iti, hetuniråpitavyàptimatsàdhyaniråpitavyàptimàn hetuþ samavyàpta iti cocyate/ 'tamaþ vàyubhinnam, råpavattvàt' ityanumànaprayoge yatra yatra råpavattvaü tatra vàyubheda iti vàyubhedaniråpità vyàptiþ hetau råpavattve 'sti/ yatra yatra vàyubhedaþ tatra tatra råpavattvamiti råpavattvaniråpità vyàptistu vàyubhede na sambhavati, vàyubhedavatyàkà÷àdau råpavattvàbhàvena vyabhicàràt/ ato råpavattvaü viùamavyàpto hetuþ/ evaü spar÷àbhàvo 'pi/ yatra yatra spar÷àbhàvaþ tatra tatra vàyubheda iti vyàptisattve 'pi yatra yatra vàyubhedaþ tatra tatra spar÷àbhàva iti vyàptyabhàvàt vàyubhedavati ghañàdau spar÷asyaiva sattvàt/ 'tamaþ vàyubhinnam, sadàgatimattvàbhàvàt' ityatra sadàgatimattvàbhàvastu samavyàpto hetuþ/ yatra yatra vàyubhedaþ tatra tatra sadàgatimattvàbhàva iti sadàgatimattvàbhàvaniråpitavyàpteþ vàyubhede, yatra yatra sadàgagimattvàbhàvaþ tatra tatra vàyubheda iti vàyubhedaniråpitavyàpteþ sadàgatimattvàbhàve ca sattvàditi/*{vijàtãyakriye}*ti/ vàyumàtravçttirvilakùaõakriyetyarthaþ/ *{dãpikàyàü nàpi tejasã}*ti/ 'tamaþ tejasi nàntarbhavati (tejobhinnam), bhàsvararåpàbhàvàt uùõaspar÷àbhàvàcca' ityanumànam/ tatra bhàsvararåpàbhàvaþ viùamavyàptaþ, uùõaspar÷àbhàvaþ samavyàptaþ/ evaü 'tamaþ jalabhinnam ÷ãtaspar÷àbhàvàt nãlaråpavattvàcca' ityanumàne ÷ãtaspar÷àbhàvaþ samavyàptaþ, nãlaråpavattvaü viùamavyàptam/ 'tamþ pçthivãbhinnam, gandhàbhàvàt spar÷arahitatvàcca' ityatra gandhàbhàvaþ samavyàptaþ, spar÷arahitatvaü viùamavyàptamiti åhyam/ tamasaþ dravyatvameva nàsti, kuto da÷amadravyatvam/ tamastvabhàvàkhye saptamapadàrtheü'ntarbhåtamiti matvà*{tamasastejo 'bhàvaråpatvàt}*ityuktaü*{dãpikàyàm}* / tatra tejo 'bhàvapadena tejaþpratiyogikàbhàvavivakùàyàü såryàditejasvatyapi de÷e tejo 'ntarapratiüyogikàbhàvasattvena tama iti pratãtiprasaïgaþ/ tejastvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavivakùàyàü tamasvatyapi de÷e tejaþparamàõvàdisattvena tejassàmànyàbhàvasyàsattvena tama iti pratãtyanupapattiþ/ prakà÷akaü yattejaþ tattvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavivakùaõena tejaþparamàõvàdãnàü prakà÷akatvàbhàvàt pårvoktadoùavàraõe 'pi prakà÷akatejastryaõukakhadyotàdimati prade÷e tamaþpratãtyanupapattiþ/ ataþ prauóhaü pràka÷akaü ca yattejaþ tattvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvo vivakùaõãyaþ/ prauóhatvaü ca prakçùñamahatvavattvam/ tryaõukàdetàdç÷aprauóhatvàbhàvàt tatsattve 'pi tamaþpratãternànupapattiþ/ tadetatsarvaü manasikçtyàha -*{prauóhaprakà÷ake}*ti/ prakà÷akapadaprayojanamàha -*{ata}*iti/ prauóhaprakà÷akatejastvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvastama ityuktau prakà÷akapadaü vayartham/ tejaþparamàõånàü prakçùñamahattvaråpaprauóhatvàbhàvàdeva vàraõasambhavàt/ ataþ hiraõyàditejovàraõàya prakà÷akapadamiti vaktavyam/ evamapi cakùuràditejasvati prade÷e tamaþpratãtyanupapattiþ/ tadvàraõàya udbhåtaråpavattvamapi tejasi vi÷eùaõaü deyam/ tathà ca prakçùñamahattvavatprakà÷akodbhåtaråpavattejastvàvacchinnapratiyogi tàkàbhàvastamaþ/ atha và pauóhatvaü mahàprabhàvattvam/ tenaiva paramàõånàü hiraõyàde÷ca vàraõasambhavàt prakà÷akapadamanupàdeyam/ mahàprabhàvattvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvastama iti phalitam/ tadetadabhisandhàyàha -*{digi}* ti/ nanu tamaso råpavattvena dravyatvasya pårvaü prasàdhitatvàt kathamabhàvaråpatvamityà÷aïkya*{dãpikàyàü}*'tamaþ na råpidravyam' ityàdyuktam/ atra tamaso råpavattvàbhàvaþ dravyatvàbhàva÷ca siùàdhayiùitaþ/ tamo yadi råpavat dravyaü và bhavet, tadà àlokasahakçtenaiva cakùuùà gçhyeta, yataþ àlokàsàhakçtena cakùuùà gçhyate ataþ tamo na råpavat na và dravyamiti/ yatra yatra àlokàsahakçtacakùurgràhyatvaü tatra tatra råpavadbhinnatvaü dravyabhinnatvaü ca yathà àlokàbhàve iti vyàptisadbhàvàt/ hetau àlokàsahakçteti vi÷eùaõànupàdàne sàdhyàbhàvavati råpavaddravye ghañàdaucakùurgràhyatvaråpahetusattvàt vyabhicàraþ syàditi tadupàdànam/ ghañàdiràlokasahakçtacakùurgràhyaþ na tadasahakçtacakùurgràhya iti na vyabhicàraþ/ tadàha -*{ghañàdàv}*iti/ nanu cakùurgràhyatvaü nàma cakùurjanyapratyakùaviùayatvam/ àlokàsahakçtacakùurjanyatamoviùayakapratyakùe yatra j¤ànalakùaõapratyàsattyà ghaño 'pi bhàtaþ, tatpratyakùaviùaye ghañàdau vyabhicàra iti ÷aïkàyàmàha*{- cakùurgràhyatvaü cakùurjanyaj¤ànãyalaukikaviùayatvam}*iti/*{tamasa÷càkùuùa}*iti/ tamoviùayake cakùurjanyapratyakùa ityarthaþ/*{upanayamaryàdaye}* ti/ j¤ànalakùaõapratyàsattyetyarthaþ/ keùucit ko÷eùu"tena tamasa÷càkùuùe tamovàn ghaña iti ghañàdinàmupanayamaryàdayà bhàne 'pi na kùatiþ"iti pàñho dç÷yate/ tatra 'tamovàn ghaña iti' iti bhàgaþ apràmàõikaþ, upanãtaü vi÷eùaõatayaiva bhàsate na tu vi÷eùyatayeti siddhàntavirodhàt/ atastadbhàgarahitaþ pàñhaþ eva kvacit dç÷yamànaþ sàdhuþ/ atha và 'ghañavattamaþ iti' iti ÷odhayitvà pañhanãyam/ nanu tejassàmànyàbhàvasya pakùatayà tadantargatasya àlokàbhàvasya dçùñàntatvakathanaü na yuktam, pakùàtiriktasyaiva dçùñàntatvàt ityata àha -*{vi÷eùàbhàvam}*iti/ sàmànyadharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ pakùaþ, tadatiriktaþ vi÷eùadharmàvacchinnàbhàvo dçùñàntaþ/ ato nànupapattiriti bhàvaþ/ nanu àlokàsahakçtacakùurgràhyatvaråpaheturastu råpavaddravyabhedaråpasàdhyaü màstu ityaprayojaka÷aïkàyàmuktaü*{dãpikàyàm - råpidravyacàkùuùapramàyàmityà}*di/ yadi råpidravyabhedo na syàt tarhi àlokàsahakçtacakùurgràhyaü na syàt/ arthàt yadi råpidravyaü syàt tarhi àlokasahakçtacakùurgràhyaü syàditi tarkaþ aprayojaka÷aïkànivàrakaþ vaktavyaþ/ sa ca tarkaþ råpavattvaprakàrakadravyavi÷eùyakacakùurjanyapramàtmakapratyakùe àlokaþ kàraõamiti kàryakàraõabhàve sati syàdityà÷ayena kàryakàraõabhàvaþ pradar÷itaþ/ tatra pramàpadasya prayojanamàha -*{àlokaü vine}*ti/ tathà ca pramàpadànupàdàne àlokàbhàve 'pi råpavattvaprakàrakatamovi÷eùyakabhramàtmakapratyakùotpattyà vyatirekavyabhicàraþ syàt/ tadvàraõàya pramàpadamiti bhàvaþ/*{anyathe}*ti/*{rå}*pidravyacàkùuùapramàyàmàlokasya kàraõatvàbhàve ityarthaþ/ nanu råpidravyaviùayakacàkùuùapramàyàmàlokasya kàraõatvaü na sambhavati, àlokaü vinàpi råpavatastejodravyasya càkùuùapramàyàþ utpattyà vyatirekavyabhi¤càràt/ na ca tejobhinnaü yat råpidravyaü tadviùayakacàkùuùapramàyàmevàlokasya kàraõatvam, ato na vyatirekavyabhicàra iti vàcyam/ tejobhinnatvavat tamobhinnatvamityapi vi÷eùaõaü dattvà tamobhinnaü tejobhinnaü ca yat dravyaü tadviùayakacàkùuùapramàyàmeva àlokaþ kàraõamiti svãkàreõa àlokaü vinàpi tamasa÷càkùuùatvasambhavàt/ tathà ca àlokàsahakçtacakùurgràühyatve 'pi kùatyabhàvàt tamaso 'tiriktadravyatvaü niùpratyåhamevetyata àha-digiti/ sarvàünåbhåyamànoùõaspar÷à÷rayatayà tejodravyasyàva÷yaü svãkàryatayà tatpratyakùanirvàhàya kàryatàvacchedakakoñau tejobhinnatvanive÷e 'pi tamaso 'bhàvaråpatve 'pi kùatyabhàvàt tadbhinnatvanive÷o 'nucitaþ/ tathà ca tamaso dravyatve àlokàsahakçtacakùurgràhyatvànupapattyà tamo na råpidravyamiti suùñhåktamiti bhàvaþ// *{dãpikà}* *{dravyalakùaõam}* *{dravyatvajàtimattvaü guõavattvaü và dravyasàmànyalakùaõam/}* *{prakà÷ikà}* muktisàdhanãbhåtapadàrthatattvaj¤ànaü lakùaõaj¤ànaü vinà nopapadyata ityata àha -*{dravyatve}*ti/ saüyogajanakatàvacchedakatayà dravyatvajàtisiddhiriti bhàvaþ/ nanu lakùaõalakùyatàvacchedakayorabheda ityata àha -*{guõavattvam}*iti/*{dravyasàmànyalakùaõami}* ti/ evaü ca sàmànyadharmàkathanena na nyånateti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* måle dravyatvajàtimattvaü dravyasya lakùaõamuktam/ tatra dravyatvajàtau kiü mànamityà÷aïkyàha -*{saüyogajanakatàvacchedakataye}*ti/ anena dravyatvajàtau anumànaü pramàõamuktaü bhavati/ tathà hi - dravyayoreva saüyoga iti saüyogaü prati dravyaü samavàyikàraõam/ samavàyasambandhena saüyogaü prati tàdàtmyasambandhena dravyaü kàraõam/ samavàyasambandhàvacchinnasaüyoganiùñhakàryatànirupitatàdàtmyasambandhàvacchinnakàraõatà dravye vartate/ tàü kàraõatàü pakùãkçtya tatra ki¤ciddharmàvacchinnatvaü kàraõatàtvena hetunà sàdhanãyam/ samavàyasambandhàvacchinnasaüyoganiùñhakàryatàniråpitàdàtmyasambandhàvacchinnadravyaniùñhakàraõatà ki¤ciddharmàvacchinnà kàraõatàtvàt, yà yà kàraõatà sà sà kàraõatà ki¤ciddharmàvacchinnà yathà ghañaniùñhakàryatàniråpitadaõóaniùñhakàraõatà daõóatvàvacchinnà tadvat ityanumànena dravyaniùñhoktakàraõatàyàü dravyatvaråpaki¤ciddharmàüvacchinnatvasiddhau sidhyato dharmasya jàtitve làghavamiti làghavaj¤ànasahakàreõa dravyatvàkhyajàtisiddhiriti bhàvaþ/ dravyasya guõavattvaü lakùaõàntaramuktaü måle/ tatkathate bãjamàha -*{lakùaõalakùyatàvacchedakayorabhe}*da iti/ dravyasya dravyatvaü lakùaõamitmukte lakùyaü dravyam lakùyatàvacchedakaü dravyatvam, lakùaõamapi dravyatvameveti lakùaõalakùyatàvacchedakayorabhedaþ syàt/ nanvastu nàma tayorabhedaþ, tàvatà ko doùa iti cet - ÷råyatàm/ lakùaõasya hi lakùye itarabhedànumitiþ prayojanam/ lakùaõaü lakùyodde÷yaketarabhedavidheyakànumitijanakamiti yàvat/ yathà goþ sàsnàvattvaü lakùaõaü cet 'gauþ svetarabhinnà, sàsnàvattvàt' ityanumànena goþ itarabhinnatvaü sidhyati/ tathà prakçte 'pi dravyasya yadi dravyatvaü lakùaõaü tadà 'dravyam itarabhinnam, dravyatvàt' ityanumànaü prayoktavyam/ tatra 'dravyam itarabhinnam' ityanumitiþ/ tàü prati itarabhedavyàpyadravyatvavat dravyamiti paràmar÷aüþ kàraõam/ vyàpti÷ca hetuvyàpakasàdhyasàmànàdhikaraõyaråpà/ tathà ca dravyatvavyàpaketarabhedasamànàdhikaraõadravyatvavat dravyamiti paràmar÷asya àkàraþ sampannaþ/ tatra dravyatve itarabhedasàmànàdhikaraõye bhàsamàne tulyavittivedyatayà itarabhede dravyatvasàmànàdhikaraõyamapi bhàsate/ tulyavittivedyatà nàma ekaj¤ànaviùayatvam/ anumittau ca pakùavçttitvàtmakaü pakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyaü sàdhye bhàsate/ evaü ca anumitiviùayasya itarabhededravyavçttitvasya paràmar÷ena viùayãkçtatayà paràmar÷asiddhasyaiva viùayasya anumityà sàdhanàt siddhasàdhanàkhyo doùaþ prasajati/ anumiteþ pårvaü pakùe sàdhyani÷cayasattve siddhasàdhanadoùaþ bhavati/ ato dravyasya yadi dravyatvajàtimattvaü lakùaõaü tadà siddhasàdhanàkhyadoùaþ prasajatãti paryàlocya lakùaõàntarànudhàvanaü kçtamiti bhàvaþ/ sàmànyadharmaj¤ànaü vinà vi÷eùadharmavij¤àsàyà anudayàt vibhàgakaraõamanucitamiti ÷aïkàparihàràyà måle dravyasàmànyalakùaõamuktamityàha -*{eva¤ce}*ti/*{nyånate}*ti/ lakùaõàkathanaråpà nyånatetyarthaþ/ *{dãpikà}* *{avyàptyàdilakùaõam/}* 1lakùaõasya trãõi dåùaõàni/ lakùyaikade÷àvçttitvamavyàptiþ/ yathà goþ kapilatvam/ alakùye lakùaõasya vartanamativyàptiþ/ yathà goþ ÷çïgitvam/ lakùyamàtràvçttitvamasambhavaþ/ yathà goreka÷aphavattvam/ *{prakà÷ikà}* dåùaõatrayarahitadharmasyaiva lakùaõatvasya vakùyamàõatayà tajj¤ànaü vi÷eùaõãbhåtadåùaõatrayarahitatvaj¤ànaü vinà na sambhavati/ dåùaõatrayarahitatvaj¤ànaü tu vi÷iùya dåùaõatrayaj¤ànàdhãnam/ abhàvabuddhiü prati pratiyogitàvacchedakavi÷iùñapratiyogij¤ànasya tantratvàdityà÷ayena dåùaõatrayaü dar÷ayati -*{lakùyaikade÷àvçttitvam}*iti/ lakùaõatàvacchedakatvàbhimatasambandhena ki¤cillakùyàvçttitvamityarthaþ/*{lakùyamàtre}*ti/ màtrapadaü kçtsnàrthakaü sambandhavi÷eùàvacchinnalakùyavçttitvasàmànyàbhàvasphorakam/*{eka÷aphavattvam}*iti/ na càtra alakùyavçttitvaråpàtivyàpterapi sattvàt saïkara iti vàcyam/ duùñasaïkare 'pi doùàsaïkara iti nyàyàt/ *{bàlapriyà}* dravyasàmànyalakùaõamiti*{dãpikà}*grantha÷ravaõànantaraü lakùaõa÷abdàrthaþ kaþ? kiü nàma lakùaõasya lakùaõam iti ÷iùyasya jij¤àsà jàyate/ tacchàntaye lakùaõasya lakùaõaü vaktavyam/ tataþ pràk avyàptyàdãnàü lakùaõakathanamasaïgatamityata àha -*{dåùaõatraye}*tyàdinà/ dåùaõatrayarahitadharmatvaü lakùaõasya lakùaõam/ dåùaõatrayarahitatvaü ca dåùaõatrayàbhàvavattvam/ tathà ca dåùaõatrayàbhàvavi÷iùñadharmatvaü lakùaõalakùaõamiti paryavasitam/ tatra vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatvàt dåùaõatrayàbhàvaråpavi÷eùaõaj¤ànaü kàraõam/ tàdç÷avi÷eùaõaj¤ànaü ca dåùaõatrayaj¤ànaü vinà na sambhavati, abhàvabuddhau pratiyogij¤ànasya kàraõatvàt/ ataþ dåùaõatrayaü ----------------------------------------- 1. lakùaõasya trãõi dåùaõànãti nçsiühaprakà÷ikànumataþ pàñhaþ/ ----------------------------------------- lakùaõato dar÷aünãyam ityà÷ayena*{dãpikàyàü}*avyàptyàdidåùaõatrayasya lakùaõamuktamiti bhàvaþ/ *{vi÷iùya dåùaõatrayaj¤ànàdhãnam}*iti/ atràyamà÷ayaþ - dåùaõatrayarahitatvaü nàma na dåùaõatrayatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ/ tathà sati avyàptyàdyekatamadåùaõavati kapilatvàdidharme ekasattve 'pi trayaü nàstãti nyàyena dåùaõatrayàbhàvasattvena tadvataþ kapilatvàdeþ dharmasya lakùaõatvàpatteþ/ kiü tu avyàptyativyàptyasambhavaråpadåùaõàni avyàptitvàdinà vi÷iùyopàdàya tadavacchinnapratiyogitàkàbhàvatrayaü dåùaõatrayarahitatvamiti vaktavyam/ tathà ca avyàptitvàvacchinnapratiyogitàkàbhàva - ativyàptitvàvacchinnapratiyogitàkàbhàva - asambhavatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàva - etattrayavi÷iùño dharmo lakùaõamiti phalitam/ tatra abhàvabuddhau pratiyogitàvacchedakavi÷iùñapratiyogij¤ànasya kàraõatvàt avyàptitvàdivi÷iùñàvyàptyàdij¤ànaü kàraõamiti tàdç÷aj¤ànotpàdanàya àdau avyàptyàdãnàü svaråpamàha*{dãpikàyàm}*iti/ *{lakùyaikade÷àvçttitvamavyàptir}*iti/ ki¤cillakùyaniråpitàdheyatvàbhàvaþ lakùyatàvacchedakàdhikaraõaki¤cinniråpitavçttitvàbhàvaþ avyàptisvaråpamityarthaþ/ goþ kapilatvaü lakùaõam ityukte lakùyà gauþ lakùyatàvacchedakaü gotvam, tadadhikaraõaü ÷vetagauþ tanniråpitavçttitvàbhàvaþ kapilatve 'stãti avyàpte dharme lakùaõasamanvayaþ/ nanu gotvàdhikaraõe ÷vetagavi kapilatvasya kàlikasambandhena vartamànatayà lakùyatàvacchedakàdhikaraõaniråpitavçttitvàbhàvo nàstãti avyàptadharme avyàptalakùaõàsambhava ityà÷aïkyàha -*{lakùaõatàvacchedakatvàbhimatasambandhene}*ti/ vçttitvànvayi avacchinnatvaü tçtãyàrthaþ/ tathà ca lakùyatàvacchedakàdhikaraõaniråpita 1lakùaõatàvacchedakasambanghàvacchinnavçttitvàbhàvaþ avyàptasya lakùaõam, avyàpteþ svaråpam/ kapilatvaü kapilagavi samavàyena astãti samavàyasambandhaþ lakùaõatàvacchedakasambandhaþ/ ----------------------------------------- 1. lakùaõaü yena sambandhena lakùye vartate sa sambandhaþ lakùaõatàvacchedakasambandhaþ/ ----------------------------------------- gotvàdhikaraõa÷vetagoniråpitakàlikasambandhàvacchinnavçttitvasya kapilatve sattve 'pi tanniråpitasamavàyasambandhàvacchinnavçttitvàbhàvàt kapilatve lakùaõasamanvayaþ/ lakùyatàvacchedakàdhikaraõatvaü ca lakùyatàvacchedakaniùñhàdheyatàniråpitàdhiïkaraõatvam, tatràdheyatàyàü 1lakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà sallakùaõe sàsnàvattvàdau kàlikasambandhena lakùyatàvacchedakagotvàdhikaraõaü yat mahiùàdi tadvçttitvàbhàvasattvena avyàptalakùaõasyàtivyàpteþ/ evaü lakùyatàvacchedakasamànàdhikaraõatve satãtyapi avyàptalakùaõe vi÷eùaõaü deyam/ anyathà asambhavagraste eka÷aphavattvàdau avyàptalakùaõasyàtivyàpteþ/, gotvàdhikaraõaniråpitavçttitvàbhàvasya tatràpi sattvàt/ tasmin vi÷eùaõe datte tu eka÷aphavattvàdau nàtivyàptiþ, tasya gotvàdhikaraõavçttitvàbhàvàt/ lakùyatàvacchedakasamànàdhikaraõatvaü ca lakùyatàvacchedakaniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniråpitavçttitvam/ tatra lakùyatàvacchedakaniùñhàdheyatàyàü lakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà lakùyatàvacchedakasya gotvasya kàlikasambandhena adhikaraõe a÷ve eka÷aphavattvasya sattvena asambhavagrastadharme avyàptalakùaõasyàtivyàpteþ/ tannive÷e tu tàdç÷asamavàyasambandhena gotvàdhikaraõarü gaureva, tanniråpitavçttitvaü eka÷aphavattve nàstãti nàtivyàptiriti/ evaü vçttitve lakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà eka÷aphavattvasya kàlikasambandhena govçttitayà pårvoktadoùàpatteþ/ evaü ca lakùyatàvacchedakatàvacchedakasambanghàvacchinnalakùyatàvacchedakaniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniråpitalakùaõatàvacche- dakasambandhàvacchinnavçttitve sati lakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnalakùyatàvacchedakaniùñhàdheyatàniråpità- dhikaraõatàvanniyapitalakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnavçttitvàbhàvaþ avyàptasya lakùaõamiti phalitam/ adhikaü *{paññàbhiràmañippaõyà}*dau draùñavyam/ ----------------------------------------- 1. lakùyatàvacchedakadharmaþ yena sambandhena lakùye vartate sa sambandhaþ lakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhaþ/ ----------------------------------------- *{dãpikàyàm - alakùye lakùaõasya vartanamativyàptir}*iti/ alakùyamityasya lakùyaniùñhapratiyogitàkabhedavadityarthaþ/ saptamyàþ niråpitatatvamarthaþ/ tasya vartana÷abdàrthe àdheyatve 'nvayaþ/ lakùyaniùñhapratiyogitàkabhedavanniråpitavçttitvamativyàptirityuktaü bhavatiü/ yathà goþ ÷çïgitvaü lakùaõamuktaü cet idaü lakùaõamativyàptiduùñaü bhavati, lakùyà gauþ tanniùñhapratiyogitàniråpakabhedavati mahiùàdau ÷çïgitvasya vartanàt/ atra lakùyaniùñhapratiyogitàyàü lakùyatàvacchedakàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà goniùñhapratiyogitàkabheda ityanena ÷vetagobhedasyàpi grahãtuü ÷akyatayà tadvati kapilagavi kapilatvasya vartamànatayà avyàptadharme ativyàptalakùaõasyàtivyàpteþ/ tannive÷e tu lakùyà gauþ, lakùyatàvacchedakaü gotvaü, tadavacchinnagoniùñhapratiyogitàkabhedaþ 'gaurna' iti pratãtisiddhaþ gosàmànyabhedaþ tadvàn kapilagaurna bhavati, kiü tu mahiùàdikameva tadvçttitvaü kapilatve nàstãti nàtivyàptiþ/ evaü vçttitàyàü lakùõatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà gobhinne mahiùàdàvapi kàlikasambandhena kapilatvasya vartamànatayà pårvoktadoùàpatteþ/ tannive÷e tu lakùaõaü yena sambandhena lakùye vartate se eva sambandhaþ lakùaõatàvacchedakasambandha iti prakçte samavàyasyaiva tàdç÷atayà mahi÷àdiniråpitasamavàyasambandhàvacchinnavçttitvasya kapilatve 'bhàvàt na tatràtivyàptiþ/ evamapi asambhavagraste eka÷aphavattvàdau lakùyagobhinnà÷vavçttitvasattvàt ativyàptalakùõasyàtivyàptiriti tadvàraõàya lakùyatàvacchedakasamànàdhikaraõatve satãti vi÷eùaõamatràpi deyam/ eka÷aphavattvasya lakùyatàvacchedakagotvàdhikaraõavçttitvàbhàvànna doùaþ/ tathà ca lakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnalakùyatàvacchedakasambandhàvacchinnalakùyatàvacchedakaniùñhàdheyatàniråpità- dhikaraõatàvanniråpitalakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnavçttitve sati lakùyatàvacchedakàvacchinnalakùyaniùñhapratiyogitàniråpakabhedavanniråpitalakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnavçttitvam ativyàptasya lakùaõamiti phalitam/ *{lakùyamàtràvçttitvamasambhava}*iti/ sarvatra lakùye avartanamasambhavaþ/ kvacillakùye avartanamavyàptadharme 'pyastãti sarvatretyuktam/ goþ eka÷aphavattvam lakùaõamuktaü cet tatsarvàsu govyaktiùu nàstãti asambhavadoùadåùitaü bhavati/ lakùyaniråpitavçttitvatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvo 'tra vivakùitaþ, na tu lakùyavçttitvapratiyogiko 'bhàvaþ/ kapilatvàdyavyàpyadharme 'pi yatki¤cillakùya÷vetagovçttitvàbhàvasya lakùyavçttitvapratiyogikasya sattvenàtivyàptyàpatteþ/ tadvivakùaõe tu govçttitvaü nàstãti pratãtisiddhasya govçttitvasàmànyàbhàvasyaiva lakùyaniråpitavçttitvatvàvacchinnapratiyogitàkatayà tasya kapilatve kapilagovçttau virahàt nàtivyàptiriti såcanàya kçtsnàrthakaü màtrapadam/ evaü lakùyaniråpitavçttitve lakùõatàvacchedakasambanghàvacchinnatvamapi nive÷anãyam/ anyathà eka÷aphavattvàderapi kàlikasambandhena govçttitvena tadvçttitvàbhàvavirahàt asambhavalakùaõe asambhavadoùaþ syàditi/ tathà ca lakùyaniråpitalakùõatàvacchedakasambandhàvacchinnavçttitvatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ asambhava iti phalitam/ sarvamidamabhisandhàyàha*{prakà÷ikàyàm màtrapadaü kçtsnàrthakam}*iti/*{sambandhavi÷eùa}*ti/ lakùaõatàvacchedakasambandhetyarthaþ/*{lakùyavçttitvasàmànyàbhàve}*ti/ lakùyavçttitvatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvetyarthaþ/ nanu asambhavagraste eka÷aphavattve alakùyà÷vçttitvasattvena ativyàptyàkhyadoùasyàpi sattvàt ekatra anekadoùasàïkaryaü prasajatãti ÷aïkate -*{na càtretyàdi}*nà/ ÷aïkeyaü yathà÷rutàtivyàptilakùaõàbhipràyeõa/ lakùyatàvacchedakasamànàdhikaraõatve satãti vi÷eùaõavi÷iùñasya pårvoktapariùkçtàtivyàptisvaråpasya eka÷aphavattve virahàt/ doùabhedàt/ duùñasyàpi bhedena bhavitavyamiti ÷aïkiturbhàvaþ/ samàdhatte -*{duùñasaïkare 'pã}* ti/ duùñasyaikatve 'pi doùasya ekatvaü netyarthaþ/ ekasmin anekadoùàõàü samàve÷asambhavena doùabhedàt tadà÷rayaduùñabhedàpattirneti samàdhàturà÷ayaþ/ 'upadheyasaïkare 'pyupàdherasaïkaraþ' iti maõikàravacanasyàpyayamevàrthaþ/ *{dãpikà}* *{lakùaõalakùaõavicàraþ}* etaddåùaõatrayarahitadharmo lakùaõam/ yathà goþ sàsnàdimattvam/ sa evàsàdhàraõadharma ityucyate/ lakùyatàvacchedakasamaniyatatvamasàdhàraõatvam/ vyàvartakasyaiva lakùaõatve vyàvçttàvabhidheyatvàdau càtivyàptiþ ataþ tadvàraõàya tadbhinnatvaü dharmavi÷eùaõaü deyam/ vyavahàrasyàpi lakùaõaprayojanatve tu tat na deyam/ vyàvçtterapi vyavahàrasàdhanatvàt/ *{prakà÷ikà}* *{etaddåùaõatrayarahita}*iti/ uktadåùaõàbhàvatrayavi÷iùña ityarthaþ/ nanvasàdhàraõadharmo lakùaõamiti hi siddhàntaþ/ tasmàt kàraõàt kathaü dåùaõatrayarahito dharmo lakùaõamityata àha -*{sa eve}*ti/*{ityucyata}*iti/ abhiyuktairiti ÷eùaþ/ nanu sàdhàraõyasya lakùyàlakùyavçttitvaråpatayà tadabhàvaråpàsàdhàraõyasyàvyàptyàdidoùagrastadharme 'pi sattvàt kathaü doùatrayarahita evàsàdhàraõadharma ityà÷aïkàü parijihãrùuþ asàdhàraõatvamanyàdç÷aü nirvakti -*{lakùyatàvacchedakasamaniyatatvam}*iti/ lakùyatàvacchedakavyàpakatve sati lakùyatàvacchedakavyàpyatvamityarthaþ/ avyàptyasambhavagrastayorvàraõàya satyantam/ ativyàptasya vàraõàya vi÷eùyam/ dharmapadaü lakùaõatàghañakasambandhena vyàpakatvàditàtparyagràhakamiti bhàvaþ/ atredaü bodhyam - etaddoùà asàdhàraõatvasya vighañakàþ/ ativyàptau vyàpyatvasyetarayo÷ca vyàpakatvasya bhaïgàt/ eteùàü dåùakatàbãjaü lakùaõena lakùaõena itarabhedasàdhane 'tivyàptau vyabhicàraþ, itarayo÷ca bhàgàsiddhisvaråpàsiddhã iti/ nanu lakùyatàvacchedakasamaniyatatvasya lakùaõalakùaõatve lakùaõasya vyàvçttireva prayojanamiti mate vyàvartakasyaiva lakùaõalakùaõalakùyatayà vyàvçttyàdàvativyaptirityà÷aïkàü tanmatànusàreõa niràkaroti - *{vyàvartakasyaive}*ti/ itarabhedànumitijanakasyaivetyarthaüþ/ itarabhedavidheyakànumitijanaka tàvacchedakaviùayatàvi÷eùà÷rayasyaivetiyàvat/ etena vyàvahàrikavyavacchedaþ/*{lakùaõatve}*gavàdilakùaõatve uktalakùaõalakùaõalakùyatva iti yàvat/*{lakùyatva}*iti pàñhe 'pyayamevàrtho bodhyaþ/*{vyàvçttàv}*iti/ gavàdãtarabhede gotvàdiråpalakùyatàvacchedakasamaniyatatvasya abhidheyatvaprameyatvàdau padàrthatvasamaniyatatvasya ca sattvenàtivyàptivàraõàya vyàvçttibhinnatvamabhidheyatvàdibhinnatvaü ca lakùaõalakùaõe nive÷anãyamityarthaþ/ yadyapi vyàvçtterapi vyàvahàrikatvasya vakùyamàõatayà tenaiva råpeõa vyàvahàrikatvena sarveùàü saïgrahasambhavàt pçthagabhidhànamanucitam, tathàpi hetusàdhyayoraikye hetumattàni÷cayakàle sàdhyasaü÷ayaråpapakùatàyà asattvena tànumitiriti pràcãnamate itarabhedasya vyàvartakatvàbhàvena tatràtivyàptiþ/ siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhyabhàvaþ pakùatà iti siddhàntimate tu vyàvçtterapi vyàvartakatvena lakùyatayà tatra lakùaõasaïgamanasyeùñatvena nàtivyàptirityàvedayituü pçthakkathanamiti dhyeyam/ nanu kimidaü nàma lakùaõalakùaõalakùyatàvacchedakaü vyàvartakatvam/ na tàvat sàmànyato bhedànumàpakatvam/ vyàvçttyabhidheyatvàderapi yatki¤cidubhayatvàvacchinnapratiyogitàkabhedànumàpakatayà tatràtivyàptikathanàsaïgateþ/ sarveùàmapi vyatirekadharmàõàü yatki¤cidvyàvartakatayà asàdhàraõyàdighañakavyàpakatvàdivairthyàpàtàcca/ nàpi vi÷iùya tattaddharmàvacchinnetarabhedànumàpakatvam/ tathà sati gotvàvacchinnetarabhedànumàpakasya sàsnàdimattvasya gotvasamaniyatatvaü lakùaõam ityevaü rãtyà vi÷iùya tattallakùaõasya vaktavyatayà gotvàdiråpalakùyatàvacchedakatattaddharmasamanaiyatyasya gotvàvacchinnetarabhedàdiråpavyàvçttau sattvenàtivyàpteþ sambhave 'pyabhidhayatvàdàvativyàptyalagnakatàpatteþ duvaritvàt gotvàdisamanaiyatyasya tatràsattvàditi cet - maivam - yataþ sàsnàdimattvaü pakùãkçtya gotvàvacchinnetarabhedànumàpakatve sàdhye vi÷eùavyàptau anvayadçùñàntàlàbhena yadyaddharmasamaniyataü tattandavacchinnavyàvartakamiti rãtyà sàmànyamukhena vyàpterabhyupagantavyatayà tatra siddhasàdhanàprasiddhibhyàmavyàvartaïkayorvyàvçttyabhidheyatvayoþ tattaddharmasamanaiyatyaråpaprakçtahetostattulyasya và hetoþ sattvena prakçtasàdhyasya tattulyasya và sàdhyasyàsattvena vyabhicàraþ syàt/ atastaddoùavàraõàya tattaddharmàvacchinnetarabhedaråpavyàvçttibhinnatvamabhidheyatvàdibhinnatvaü ca tàdç÷alakùaõe nive÷anãyamityabhipràyako 'yaü grantha iti na pårvoktadoùàvasaraþ/ adhikavicàrastu anyatrànusandheyaþ/ nanu lakùaõasya vyavahàro 'pi prayojanam/ tena råpeõa vyavahartavyaj¤ànaü vinà tadråpàvacchinnabodhaka÷abdaråpavyavahàràsambhavàt/ evaü ca vyàvahàrikalakùaõasyàpi lakùyatvàt tadbhinnatvaü vi÷eùaõaü na deyamityàha - vyavahàrasyàpãti/ nanu vyàvçttàvativyàptivàraõàya tadbhinnatvamàva÷yakam/ vyàvçttervyàvahàrikatvàbhàvàditi bhramaü vàrayati - vyàvçtterapãti/ apinà abhidheyatvàdiparigraho dçùñàntalàbhàya/ *{bàlapriyà}* nanvetaddåùaõatrayarahitadharmo lakùaõam ityasya avyàptyativyàptyasambhavaråpadoùatrayàbhàvavi÷iùño dharmo lakùaõamityarthaþ/ tathà ca 1ekadoùavatyapi kapilatvàdau doùatrayaü nàstãti 2lakùaõatvàpattirityà÷aïkya vyàcakùñe - uktadåùaõàbhàvatrayavi÷iùña iti/ pratiyogini tritvaü na vivakùitam, kiü tu abhàve iti bhàvaþ/ ekadoùavati itaradoùàbhàvadvayasattve 'pi doùàbhàvatrayaü nàstãti na 3pårvoktàpattiriti dhyeyam/ ----------------------------------------- 1. ekadoùavatyapãti/ avyàptiråpakaidoùavi÷iùñe 'pãtyarthaþ/ 2. lakùaõatvàpattiriti/ golakùaõatvaprasaïgaþ ityarthaþ/ 3. pårvoktàpattiriti/ kapiülatvàdergolakùaõatvàpattirityarthaþ/ ----------------------------------------- nanu na sàdhàraõaþ asàdhàraõa iti karmadhàrayasamàsàt asàdhàraõa ityasya sàdhàraõabhinna ityarthaþ/ sàdhàraõa ityasya ca lakùyavçttitve sati alakùyavçttirityarthaþ/ lakùyavçttitvavi÷iùñàlakùyavçttitvavàniti yàvat/ asàdhàraõa ityasya ca lakùyavçttitvavi÷iùñàlakùyavçttitvàbhàvavànityarthaþ/ avyàptigraste kapilatvàdau alakùyavçttitvaråpavi÷eùyàbhàvàt vi÷iùñàbhàvo 'sti/ asambhavagrastaþ eka÷aphavattvàdiþ lakùyavçttitvaråpavi÷eùaõàbhàvàt vi÷iùñàbhàvavàn/ tatathà ca ubhayoþ asàdhàraõatayà lakùaõatvàpattiþ, doùavato 'pi asàdhàraõatayà doùatrayarahita evàsàdhàraõa ityasaïgati÷ca ityà÷aïkya asàdhàraõa÷abdàrthaþ prakàràntareõocyate dãpikàyàmityàha - nanu sàdhàraõyasyeti/ anyàdç÷amiti/ lakùyavçttitvavi÷iùñàlakùyavçttitvàbhàvàt anyavidhamityarthaþ/ lakùyatàvacchedakavyàpakatve satãti/ lakùyatàvacchadakaü yatra yatra vartate tatra sarvatra vartamànatvaü lakùyatàvacchedakavyàpakatvam/ lakùyatàvacchedakaü yatra nàsti tatràvartamànatvaü lakùyatàvacchedakavyàpyatvam/ lakùyà gauþ, lakùyatàvacchedakaü gotvam, tatra yatra yatra govyaktau vartate tatra sarvatra sàsnàdimattvamasti, gotvaü yatra nàsti mahiùàdau tatra sàsnàdimattvaü nàstãti lakùyatàvacchedakavyàpakatve sati lakùyatàvacchedakavyàpyatvàt sàsnàdimattvaü asàdhàraõadharmoü bhavati, atastat goþ lakùaõamiti bhàvaþ/ tathà ca lakùyatàvacchedakavyàpakatve sati lakùyatàvacchedakavyàpyatvaü lakùaõasya lakùaõamityuktaü bhavati/ satyantasya prayojanamàha - avyàptyasambhavagrastayorvàraõàyeti/ avyàptigraste kapilatve lakùaõabhinne lakùyatàvacchedakagotva÷ånyamahiùàdyavçttitvaråpaü lakùyatàvacchedakavyàpyatvamastãti tatra lakùaõalakùaõasyàtivyàptiþ, tadvàraõàya lakùyatàvacchedakavyàpakatve satãtyuktam/ gotvavati ÷vetagavikapilatvàbhàvàt lakùyatàvacchedakavyàpakatvaü tatra nàstãti nàtivyàptiþ/ nanu uktarãtyà avyàptigraste 'tivyàptivàraõaråpaprayojanasambhave 'pi asambhavagraste tadvàraõaråpaü prayojanaü na sambhavati/ asambhavagrastasya eka÷aphavattvàdeþ lakùyatàvacchedakagotva÷ånyà÷vavçttitayà lakùyatàvacchedakavyàpyatvasyàbhàvàt ativyàptyaprasakteriti cet - atràhuþ/ atràsambhavagrastapadaü gaganaråpasyàsambhavagrastasya tàtparyeõa bodhakam/ goþ gaganaü lakùaõamuktaü cet tadasambhavi/ gaganasya avçttipadàrthatayà kutràpi gavi asattvàt/ tathà càsambhavagraste gagane avçttipadàrthatvàdeva lakùyatàvacchedakagotva÷ånyamahiùàdyavçttitvamapyastãti lakùyatàvacchedakavyàpyatvamàtroktau tatràtivyàptiþ syàditi tadvàraõàya lakùyatàvacchedakavyàpakatve satãtyuktamiti/ ativyàptasya vàraõàya vi÷eùyamiti/ lakùyatàvacchedakavyàpyatvaråpavi÷eùyadalàbhàve lakùyatàvacchedakavyàpakatvaü lakùaõalakùaõaü syàt/ tathà sati ativyàptiduùñasya ÷çïgitvasya gotvavyàpakatvamastãti tatràtivyàptiþ syàt/ tadvàraõàya lakùyatàvacchedakavyàpyatvopàdànam/ ÷çïgitvasya gotva÷ånyamahiùàdivrçttitayà lakùyatàvacchedakavyàpyatvaü nàstãti nàtivyàptiriti bhàvaþ/ atredaü bodhyam -- lakùyatàvacchedakavyàpakatvaü nàma lakùyatàvacchedakaniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniùñhàtyantàbhàvàprat iyogitvam/ tatràdheyatàyàü lakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷yam/ anyathà gotvasya kàlikasambandhena adhikaraõe mahiùàdau vartamànasya sàsnàdimattvàbhàvasya pratiyogyeva sàsnàdimattvamiti lakùaõe sàsnàdimattvàdau asambhavàpatteþ/ evaü pratiyogitàyàü lakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà samavàyena gotvavati gavi yaþ saüyogasambandhàvacchinnasàsnàdimattvàbhàvaþ tatpratiyogitvasyaiva sàsnàdimattve sattvena asaübhavàpatteþ/ evaü lakùyatàvacchedakavyàpyatvaü na lakùyatàvacchedakàbhàvavadavçttitvam, padàrthasya abhidheyatvaü lakùaõamityàdau lakùyatàvacchedakapadàrthatvàbhàvavato 'prasiddhyà abhidheyatvàdiråpe lakùaõe avyàptyàpatteþ/ kiü tu svavyàpakatatkatvam/ svaü - lakùaõam, tat - lakùyatàvacchedakam/ lakùyatàvacchedakasya padàrthatvasya lakùaõãbhåtàbhidheyatvavyàpakatvamastãti na pårvoktadoùaþ/ anayorvyàpakatvavyàpyatvayordvidhà nive÷e gauravàt sakçnnive÷ya svavyàpakalakùyatàvacchedakavyàpakatvaü lakùyatàvacchedakasamaniyatatvamiti pariùkàro yuktaþ/ svavyàpakatvaü ca svaniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniùñhàtyantàbhàvàpratiyogitvam/ tatràdheyatàyàü lakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà sàsnàdimattvasya kàlikasambandhenàdhikaraõe mahiùàdau vartate yo 'tyantàbhàvaþ gotvàbhàvaþ tatpratiyogitvasyaiva gotve sattvena asambhavàpatteþ/ evaü pratiyogitàyàü lakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà samavàyena sàsnàdimati gavi yaþ saüyogasambandhàvacchinnagotvàbhàvaþ tatpratiyogitvasyaiva gotve sattvena pårvoktadoùàpatteþ/ 1tathà ca lakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnasva (lakùaõa) niùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniùñhàtyantàbhàvaniråpitalakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitvà- bhàvavallakùyatàvacchedakaniùñhalakùyatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniùñhàtyantà- bhàvaniråpitalakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitvàbhàvaþ lakùyatàvacchedakasamaniyatatvamiti phalati/ evaü ca svavyàpakatatkatvaråpalakùyatàvacchedakavyàpyatvaü gaganaråpe 'saübhavagraste 'pi na bhavati gaganàdhikaraõasyaivàprasiddheþ/ tathà ca avyàptyàsambhavagrastayorvàraõàyetyatra asambhavagrastapadaü tacchånyàvçttitvaråpavyàpyatvanive÷amabhipretyetyavadheyam/ ----------------------------------------- 1. tathà cetyàdi/ golakùaõe sàsnàdimattve evaü samanvayaþ - lakùaõatàvacchedakasambandhaþ samavàyaþ tadavacchinnà yà sàsnàdimattvaniùñhàdheyatà tanniråpitàdhikaraõatàvatã gauþ tanniùñho yo 'bhàvaþ na samavàyena gotvàbhàvaþ api tu samavàyena ghañatvàbhàvaþ tanniråpitasamavàyasambandhàvacchinnapratiyogitvaü ghañe, tàdç÷apratiyogitvàbhàvavat gotvaråpaü lakùyatàvacchedakaü tanniùñhà yà samavàyasambandhàvacchinnà àdheyatà tinnaråpitàdhikaraõatàvatã gauþ tanniùñhàtyantàbhàvaþ na samavàyena sàsnàdyabhàvaþ api tu ghañatvàbhàvaþ tanniråpitasamavàyàvacchinnapratiyogitvaü ghañatve tàdç÷apratiyogitvàbhàvaþ sàsnàdimatve 'stãti/ ----------------------------------------- adhikamanyato 'vaseyamiti/ sarvamidaü manasikçtyaiva prakà÷ikàyàm 'dharmapadaü lakùaõatàghañakasambandhena vyàpakatvàditàtparyagràhakam' ityuktam/ dåùaõatrayarahitadharma evàsàdhàraõadharma ityucyata iti kathanàt anyatamadoùavàn dharmaþ asàdhàraõo na bhavatãti labhyate/ tena ativyàptyàdidoùàõàmasàdhàraõyàbhàvaprayojakatvaü labhyate/ tadevopapàdayati-atredaü bodhyamityàdinà/ etaddoùàþ-avyàptyativyàptyasambhavàþ/ asàdhàraõatvasya vighañakàþ-asàdhàraõatvàbhàvaprayojakàþ/ ativyàptau satyàmiti ÷eùaþ/ itarayo÷ca satyoriti ÷eùaþ/ tathà ca ativyàptiråpadoùe sati lakùyatàvacchedakavyàpyatvaü na bhavati, avyàptiråpadoùe asambhavaråpadoùevàsati lakùyatàvacchedakavyàpakatvaü na bhavati iti rãtyàdoùàõàmasàdhàraõyavighañakatvamiti bhàvaþ/ doùàstàvat lakùaõaü dåùayanti/ kathamiti cet - àha - eteùàü dåùakatàbãjaü tviti/ ayamatrà÷ayaþ lakùaõaü tàvat liïgavidhayà lakùye itarabhedavidheyakànumitiü janayati/ yathà goþ itarabhinnà sàsnàdimattvàditi/ liïgasya vyàptiþ pakùadharmatà ceti råpadvayamapekùitam/ kasmiü÷cit lakùaõe ativyàptiråpo doùo 'sti cet tena lakùaõena itarabhedaþ nànumàtuü ÷akyatedva vyabhicàradoùeõa vyàpterbhaïgàt/ tathà hi - gauþ itarabhinnaü ÷çïgitvàt ityanumànaü prayoktavyam/ ÷çïgitvamativyàptaü gobhinnavçtti iti j¤ànada÷àyàü ÷çïgitvaü 1gavetarabhedaråpasàdhyàbhàvavadvçtti iti vyabhicàraj¤ànamàva÷yakamiti tena gavetarabhedàbhàvavadavçtti ÷çïgitvaü iti vyàptij¤ànaü pratibadhyate, tenànumitipratibandhaþ tathà ca 2vyàptivirodhivyabhicàrasampàdakatayà ativyàptirlakùaõaü ----------------------------------------- 1. gavetaretyàdi/ gavetarabhedaråpaü yat sàdhyaü tadabhàvavadvçttãtyarthaþ/ gavetarabhedàbhàva÷ca gavetaratvaråpaþ/ tathà ca gavetarabhedàbhàvavavadvçtti ityasya gavetaratvavadvçtti gobhinnavçttãtyevàrthaþ/ tathà càtivyàptatvaj¤ànaü vyabhicàraj¤ànaråpamiti bhàvaþ/ 2. vyàptivirodhivyabhicàreti/ vyàptij¤ànapratibandhakaj¤ànaviùayo yo vyàbhicàraþ tatprayojakatayetyarthaþ ----------------------------------------- dåùayati/ vyabhicàràkhyadoùayuktaü karotãti yàvat/ evaü lakùaõe kvacillakùyàvçttitvaråpàvyàptisattve gauþ itarabhinnaü kapilatvàdityanumàne hetoþ pakùaikade÷àvçttitvaråpabhàgàsiddhiþ doùaþ, sarvalakùyàvçttitvaråpàsaübhavasattvekçtsnapakùàvçttitvaråpasvaråpàs iddhirdeùaþ/ tàbhyàü ca hetoþ pakùadharmatà bhajyate/ tathà ca pakùadharmatàj¤ànapratibandhakaj¤ànaviùayabhàgàsiddhisvaråpàsiddhisampàdakatayà avyàptyasambhavayorlakùaõådaùakatvamiti/ dãpikàyàm vyàvartakasyaiva lakùaõatve ityadi/ yat lakùye itarabhedamanumàpayati tat vyàvartakam, tadeva lakùaõamiti kecit/ yat na vyàvartakam api tu ÷abdaprayogaråpavyavahàrasya nimittaü tadapi lakùaõamityante/ tatra vyàvartakameva lakùaõamiti mate lakùyatàvacchedakasamaniyatatvaråpasya pårvoktasya lakùaõalakùaõasya vyàvartakaü lakùyaü bhavati/ vyàvartakabhinnà vyàvçttiþ abhidheyatvàdikaü càlakùyaü bhavati/ tatràpi lakùyatàvacchedakasamaniyatatvasattvàt lakùaõalakùaõasyàtivyàptirdeùaþ/ tadvàraõàya lakùaõalakùaõe vyàvçttibhinnatvaü abhidheyatvàdibhinnatvaü ca vi÷eùaõaü deyam/ kathaü vyàvçttau abhidheyatvàdau ca lakùyatàvacchedakasamaniyatatvamastãti cet - ÷rå yatàm - vyàvçttirnàma itarabhedaþ, prakçte gavetarabhedaþ/ saþ lakùyatàvacchedakagotvavyàpakaþ gotvavatãùu sarvàsu goùu gavetaràpekùayà bhedasya sattvàt/ evaü lakùyatàvacchedakavyàpya÷ca; gotva÷ånyeùu mahiùàdiùu gavetareùu gavetarabhedasyàvçtteþ/ evaü abhidheyatvàdikaü lakùyatàvacchedakapadàrthatvavyàpakam, padàrthatvavatsu sarveùu padàrtheùu abhidheyatvàdeþ sattvàt/ evaü padàrthatvavyàpyaü ca/ yadyapi tacchånyàvçttitvaråpaü padàrthatvavyàpyatvaü na sambhavati, padàrthatva÷ånyasyàprasiddheþ/ tathàpi svavyàpakatatkatvaråpaü vyàpyatvaü sambhavati/ svam - abhidheyatvam, tadvyàpakaü - padàrthatvaü tatkatvasyàbhidheyatve sadbhàvàt/ evaü ca yadi vyàvartakameva lakùaõalakùaõalakùyaü syàt tadà alakùyeùu vyàvçttàvabhidheyatvàdiùu ca lakùyatàvacchedakasamaniyatatvasattvàdativyàptiriti tadvàraõàya tattadbhinnatvaü lakùaõe nive÷anãyamiti dãpikàgranthasya bhàvaþ/ vyàvartakasyetyasya sàmànyataþ itarabhedaj¤ànajanakasyetyartho yadi syàt tadà j¤ànapadena pratyakùasya và ÷àbdabodhasya và vivakùàyàü tajjanakatvaü viùayàdividhayà vyàvçtterapyastãti tasyàþ alakùyatvaü na syàditi paryàlocya prakà÷ikàyàm itarabhedànamitijanakasyetyartha uktaþ/ siddhasàdhanadoùeõa vyàvçtteþ itarabhedànumitijanakatvaü nàstãti pa÷càdupapàdayiùyati/ nanu vyàvartakasyetyasya itarabhedànumitijanakasyetyartho na saïcchete, liïgaj¤ànamevànumitijanakam, na tu liïgam iti mate lakùaõaråpasya hetoþ anamitijanakatvàbhàvàt/ na ca vyàvartakasyetyasya itarabhedavidheyakànumitijanakaj¤ànaviùayasyetyarthaþ, tathà ca noktadoùa iti vàcyam/ anumitijanake 1samåhàlambanaparàmar÷e ghañàdãnàmapi viùayatayà teùàmapi vyàvartaïkatvàpatteþ/ na cetarabhedavidheyakànumitijanakatàvacchedakaviùayatà÷rayasyetyarthaþ, gavetarabhedavyàpyasàsnàdimàn ghaña÷ceti samåhàlambanaparàmar÷e ghañàdeþ viùayatve 'pi ghañàdiniùñhaviùayatàyà na 2janakatàvacchedakatvamiti vàcyam/ itarabhedaniùñhaviùayatàniråpitavyàptiniùñhaviùayatàniråpitasàsnàdihetun iùñhaviùayatàniråpitagavàdipakùaniùñhaviùaya- tà÷àlij¤ànatvena paràmar÷asya janakatayà itarabhedaniùñhaviùayatàyà api janakatàvacchedakatayà tadà÷rayasyetarabhedasyàpi vyàvartakatvàpatteþ/ evaü pakùàdãnàmapi vyàvartakatvàpatte÷ca/ ato niùkçùya vyàcaùñe - itarabhedavidheyaketi/ viùayatàvi÷eùapadena hetuniùñhaviùayataiva gçhyate, tadà÷rayatvaü ca sàdhyapakùàdernàstãti na teùàü vyàvartakatvàpattiriti hçdayam/ itarabhedavidheyakànumitijanakatàvacchedikà ----------------------------------------- 1. gauþ gavetarabhedavyàpyavàn ghaña÷cetyàkàrakaparàmar÷e ityarthaþ/ 2. na janakatàvacchedakatvamiti/ gauritarabhinnetyàkàrakàranumiti prati gavetarabhedaniùñhaprakàratàniråpitavyàptiniùñha- prakàratàniråpitasàsnàdiniùñhaprakàratàniråpitagoniùñhavi÷eùyatà÷àlij¤ànatvenaiva kàraõatayà ghañaniùñhaviùayatàyà kàraõatàvacchedakàghañakatayà na kàraõatàvacchedakatvamiti bhàvaþ/ ----------------------------------------- yà paràmar÷ãyapakùaniùñhaviùayatàniråpitatvàvacchinnà vyàptiniùñhaviùayatàniråpità viùayatà tadà÷rayaþ vyàvartakapadena vivakùita iti tu tattvam/ vyàvartakasyaiva gavàdilakùaõatve 'pi prakçtalakùaõalakùaõe nànupapattirityato vyàcaùñe - uktalakùaõalakùaõalakùyatva iti/ uktaü yat lakùaõasya lakùaõaü lakùyatàvacchedakasamaniyatatvaråpaü tanniråpitalakùyatvaü ityarthaþ/ atiyàptimupapàdayati - gavàdãtarabheda iti/ nanu lakùaõaü hi vyàvartakam vyàvahàrikam ceti dvividham/ tatra vyàvartakalakùaõameva lakùyamiti pakùe alakùye vyàvahàrike 'tivyàptiþ, tadvàraõàya vyàvahàrikabhinnatvaü nive÷yamityevocyatàm/ vyàvahàrikapadenaiva vyàvçtterabhidheyatvàde÷ca saïgrahàt tayoþ pçthak pçthak abhidhànasya vyarthatvàt ityà÷aïkate - yadyapãti/ vakùyamàõatayeti/ 'vyàvçtterapi vyavahàrasàdhanatayà' iti grantheneti ÷eùaþ/ saügrahasaübhavàditi/ eka÷abdabodhyatvasaübhavàdityarthaþ/ pçthagabhidhànam - bhinnabhinna÷abdairnirde÷aþ/ samàdhatte - tathàpãti/ ayamatrà÷ayaþ - lakùyetarabhedaråpàyàþ vyàvçtteþ lakùyodde÷yaketarabhedavidheyakànumitijanakatvaü sàdhyasaü÷ayaþ pakùatà iti pràcãnamate na saübhavati/ tathà hi - itarabhedaþ itarabhedànumitijanaka ityukte sàdhyahetvoraikyaü bhavati, 'gauþ itarabhinnà itarabhedàt' ityevànumànasya prayoktavyatvàt/ tatra ca 'gauþ itarabhinna' ityàkàrakànumitiü prati 'gauþ itarabhedavyàpyetarabhedavatã' ityàkàrakaparàmar÷aþ kàraõam/ sa ca paràmar÷aþ gavi itarabhedamavagàhamànaþ pakùavi÷eùyakasàdhyani÷cayaråpo bhavati/ tatkàle ca gauþ itarabhedavatã và na veti sàdhyasaü÷ayaråpàü pakùatà na bhavitumarhati, sàdhyasaü÷ayaü prati sàdhyani÷cayasya pratibandhakatvàt/ pakùatàyà abhàve cànumitirna bhavitumarhati/ itthaü ca itarabhedaråpavyàvçtteþ itarabhedavidheyakànumitijanakatvaråpavyàvartakatvàbhàvàt alakùyatayà tatra pårvoktarãtyà lakùyatàvacchedakasamaniyatatvaråpasya lakùaõalakùaõasya sattvàdativyàptiþ iti/ siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhyabhàvaþ pakùatà iti navãnamate tu sàdhyani÷cayaråpasiddhisattve 'pi 'pakùe sàdhyamanuminuyàm' ityàkàrakasiùàdhayiùàsattve tadviraharåpavi÷eùaõàbhàvàt vi÷iùñàbhàvaråpapakùatàsattvàt anumitirbhavatyeva/ itthaü ca 'gavi itarabhedaü anuminuyàm' itãcchàbalàt 'gauþ itarabhedavyàpyetarabhedavatã' iti paràmar÷àtmakasàdhyani÷cayasattve 'pi 'gauritarabhinna' ityanumiterudayena itarabhedànumitijanakatvaråpavyàvartakatvaü itarabhedaråpavyàvçtterastãti tasyàþ lakùyatayà lakùye lakùaõasattvasyeùñatayà nàtivyàptiþ ityamuü vyàvçttàvàbhidheyatvàpekùayà vidyamànaü vi÷eùaü såcayituü 'vyàvahàrike 'tivyàptiþ' ityanuktvà vyàvçttau abhidheyatvàdau càtivyàptiþ' ityuktaü dãpikàyàmiti/ nanu kimidamityàdi/ ayamatra praghaññakàrthaþ - vyàvartaïkasyaiva lakùaõasya lakùyatàvacchedakasamaniyatatvaü lakùaõamiti pårvamuktatvàt vyàvartakatvaü lakùaõalakùaõasya lakùyatàvacchedakamiti labhyate/ tatra kiü nàma vyàvartakatvam? na tàvat bhedatvena sàmànyaråpeõa bhedavidheyakànumitijanakatvam/ vyàvçttyabhidheyatvàderapi bhedàtumitijanakatvena vyàvartakatvena lakùyatvàpattyà tatràtivyàptikathanàsaïgateþ/ gauþ goghañobhayabhinnà gavetarabhedàt, padàrthaþ ghañapañobhayabhinnaþ abhidheyatvàt ityevaü bhedatvàkràntayatki¤cidubhayabhedavidheyakànumitijanakatvasya vyàvçttyabhidheyatvàdàvapi sattvàt/ kiü ca sarveùàmapi 1vyatirekiõàü atyantàbhàvapratiyoginàü dharmàõàü yatkicidbhedànumàpakatvàt avyàptigrastànàü kapilatvàdidharmàõàmapi kapilagauþ ÷vetagobhinnà kapilatvàt ityeva bhedavidheyakànumitijanakatvena vyàvartakatayà lakùyatvena 2tatràtivyàptyaprasaktyà tadvàrakasya ----------------------------------------- 1. vyatirekiõàmiti/ ayaü pañabhinnaþ ghañatvàdityàdirãtyà ghañatvàdãnàü bhedànumàpakatvàt iti bhàvaþ/ kevalànvayinàü dharmàõàü tu yadapekùayà bhedaþ sàdhayitumiùyate tatràpi sattvena bhedànumàpakatvaü nàstãti vaktuü ÷akyetàpãtyà÷ayena vyatirekiõàmityuktam/ tathà ca kapilatvàdayo 'pi vyatirekiõa iti bhedànumàpakàþ bhavitumarhantãti bhàvaþ/ 2. ativyàptyaprasaktyeti/ alakùye lakùaõasattvaü hyativyàptiþ, na tu lakùye iti bhàvaþ/ ----------------------------------------- samanaiyatyaghañakavyàpakatvavi÷eùaõasya, ativyàptasya ÷çïgitvàdeþ 'gauþ ghañabhinnà ÷çïgitvàt' ityevaü yatki¤cidbhedànumitijanakatvena lakùyatayà tatràtivyàptyaprasaktyà tadvàrakasya vyàpyatvavi÷eùaõasya ca vyarthatvaprasaïgàt/ na ca tattallakùaõalakùyatàvacchedakà ye ye dharmàþ tattaddharmàvacchinnetarabhedatvena vi÷iùya bhedànupàdàya tadvidheyakalakùyodde÷yakànumitijanakatvameva vyàvartakatvamiha vivakùitam/ ubhayabhedasya gotvàvacchinnetarabhedatvàbhàvena tadvidheyakànumitijanakatvamàdàya vyàvçttyabhidheyatvàdeþ 1na vyàvartakatvàpattiþ/ kapilatvàde÷ca gotvàvacchinnodde÷yakagotvàvacchinnetarabhedavidheyakànumitijanakatvaü 2na bhavati, 'gauþ gavetarabhinnà kapilatvàt' ityanumàne bhàgàsiddheþ, 'gauþ gavetarabhinnà ÷çïgitvàt' ityanumàne vyabhicàràcceti vàvyam/ tathà sati gotvàvacchinnetarabhedànumitijanakasya sàsnàdimattvasya gotvasamaniyatatvaü lakùaõamiti vi÷iùya tattallakùaõalakùaõasya vaktavyatayà sàsnàdimattvalakùaõasya gotvasamaniyatatvasya gavetarabhedaråpavyàvçttau sattvena tatràtivyàpteþ sambhave 'pi abhidheyatvàdàvativyàpterasambhavàt/ abhidheyatve gotva÷ånyamahiùàdivçttitayà gotva÷ånyàvçttitvaråpagotvavyàpyatvàbhàvena gotvasamaniyatatvasya abhàvàt/ tathà càbhidheyatvàdàvativyàptikathanamasaïgatamiti pårvapakùaþ/ ----------------------------------------- 1. na vyàvartakatvàpattiriti/ vi÷iùya nive÷e 'gauþ gavetarabhinnà gavetarabhedàt'' 'padàrthaþ padàrthetarabhinnaþ abhidheyatvàt' ityevànumànaprayogo vàcyaþ/ tatràdye sàdhyahetvoraikyàt tàdç÷ànumitirna bhavati/ dvitãye padàrthetarasyàprasiddhyà tàdç÷ànumitirna sambhavati/ ato vyàvçttyabhidheyatvàderna vyàvartakatvàpattiüþ/ tathà càlakùyatayà tatràtivyàptikathanaü yujyata iti vi÷iùya bhedànumàpakatvaü vyàvartakatvamiti vakturà÷ayaþ/ 2. na bhavatãti/ tathà càlakùyatayà tatràtivyàptivàraõàya samanaiyatyaghañakavyàpakatvàdidalasàrthakyamiti bhàvaþ/ ----------------------------------------- siddhàntastu---lakùaõena lakùye itarabhedaþ yathà anumãyate 1tathà lakùyatàvacchedakamapyanumãyate/ yathà 'ghañaþ pçthivã gandhavattvàt' iti ghañe gandhavattvena lakùaõena pçthivãtvaråpaü lakùyatàvacchedakamanumãyata iti/ prakçte sàsnàdimattvaü lakùyam/ gotvasamaniyatatvaü lakùaõam, gotvàvacchinnetarabhedànumàpakatvaråpaü vyàvartakatvaü lakùyatàvacchedakam, tenaiva råpeõa sàsnàdimattvasya lakùaõalakùaõalakùyatvàt/ evaü ca sàsnàdimattvaü pakùãkçtya tatra gotvasamaniyatatvena gotvàvacchinnetarabhedànumàpakatvaü sàdhanãyam 'sàsnàdimattvaü gavetarabhedànumàpakaü, gotvasamaniyatatvàt' iti tatra cànumàne 'yatra gotvasamaniyatatvaü tatra gavetarabhedànumàpakatvam' iti vi÷iùya vyàptirvaktuü na ÷akyate, sàdhyahetvoþ pakùamàtravçttitvena pakùàtiriktasya dçùñàntasya daurbhikùyàt/ ataþ yatra yaddharmasamaniyatatvaü yatra taddharmàvacchinnetarabhedànumitijanakatvamiti sàmànyaråpeõa vyàptirvaktavyà/ pçthivãtvasamaniyataü pçthivãtvàvacchinnetarabhedànumàpakaü gandhavattvaü dçùñàntaþ/ sàmànyamukhavyàptau ca prakçtahetoþ prakçtahetutulyasya hetorvà sattve prakçtasàdhyasya prakçtasàdhyatulyasya và sàdhsyàsattve vyabhicàro doùaþ/ tathà ca gevatarabhedaråpavyàvçttai gavetarabhedànumitijanakatvaü nàsti, sàdhyahetvoraikyena pårvoktarãtyà siddhasàdhanàt/ tathà ca gotvàvacchinnetarabhedànumàpakatvaråpaü sàdhyaü tatra nàsti/ gotvasamaniyatatvaråpaheturastãnti tatra vyabhicàraþ syàt/ abhidheyatvàdau prakçtahetutulyaþ padàrthatvasamaniyatatvaråpo heturasti, prakçtasàdhyatulyaü ----------------------------------------- 1. tathà lakùyatàvacchedakamapyanumãyata iti/ prakà÷ikàyàü sàsnàdimattvaü pakùãkçtya gotvàvacchinnetarabhedànumàpakatve sàdhye iti kathaü saügacchate? lakùaõena hãtarabhedaþ sàdhyate na tvitarabhedànumàpakatvam ityà÷aïkàü manasi nidhàyaivamuktam/ atha và evaü tàtparyaü varõanãyam lakùaõena lakùye lakùyatàvacchedakàvacchinnetarabhedaþ kila sàdhanãyaþ/ prakçte gotvasamaniyatatvaråpasya lakùaõalakùaõasya lakùyatàvacchedakaü gotvàvacchinnaterabhedànumàpakatvam/ tadavacchinnetarabhedaþ gotvasamaniyatatvena hetunà lakùye sàsnàdimatve sàdhanãyaþ/ tadavacchinnetarabheda÷ca gavetarabhedànumàpakabhinnabhedaþ gavetarabhedànumàpakatve paryavasyanãtyà÷ayena prakà÷ikàyàü gotvàvacchinnetarabhedànumàpakatve sàdhye ityuktagiti/ ----------------------------------------- padàrthatvàvacchinnetarabhedànumàpakatvaråpaü sàdhyaü nàsti padàrthetarasyàprasiddheriti vyabhicàraþ syàt/ tadvàraõàya yaddharmasamaniyatatva råpahetau vyàvçttibhinnatve sati abhidheyatvàdibhinnatve sati iti vi÷eùaõaü dàtavyam/ tena yatra vyàvçttibhinnatve sati abhidheyatvàdibhinnatve sati yaddharmaüsamaniyatatvaü tatra taddharmàvacchinnetarabhedànumitijanakatvamiti sàmànyamukhã vyàptiþ paryavasyati tatra ca na ko 'pi doùa ityabhipràyo dãpikàgranthasyeti/ atha krama÷aþ païktãnàmartha ucyate/ sàmànyato bhedànumàpakatvamiti/ pratiyogivi÷eùanirde÷amantarà bhedatvena bhedaü nive÷ya kevalabhedavidheyakànumitijanakatvaü vyàvartakatvamiti vaktuü na ÷akyata ityarthaþ/ vyàvçttyabhidheyatvàderapãti/ 'gauþ goghañobhayabhinna gavetarabhedàt', 'padàrthaþ ghañapañobhayabhinnaþ abhidheyatvàt' ityanumàne atra vivakùite/ ativyàptikathanàsaïgateriti/ lakùye lakùaõasattvasyeùñatvàditi bhàvaþ/ vyatirekidharmàõàmiti/ kevalànvayidharmàõàmabhidheyatvàdãnàü itarabhedànumàpakatvaü na sambhavati, abhidheyatva÷ånyasya itarasyàbhàvàt 'ghañaþ itarabhinnaþ abhidheyatvàt' ityapi prayoktuü na ÷akyate, padàrthetarasyaivàprasiddheriti bhàvaþ/ asàdhàraõyaghañaketi/ lakùyatàvacchedakasamaniyatatvaråpàsàdhàraõyaghañakaü yat vyàpakatvaü vyàpyatvaü ca tayorvaiyarthyaprasaïgàt ityarthaþ/ nàpi vi÷iùyeti/ vi÷iùyetyasya bhede 'nvayaþ/ atra lakùyatàvacchedakagotvàdyavacchinne ityadhyàhçtya gotvàdyavacchinnodde÷yakagotvàdyavacchinnetarabhedavidheyakànumitijanakatvamiti vyàkhyàtavyam/ anyathà 'kapilagauþ gavetarabhinnà kapilatvàt' ityanumànasambhavena pårvoktadoùasattvenàsya pakùàntaratvànupapatteþ/ tàdç÷alakùaõe nive÷anãyamiti/ tàdç÷alakùaõaråpe hetau nive÷anãyamityarthaþ/ nanu lakùaõasya vyavahàro 'pãtyàdi/ yathà lakùaõasya itarabhedànumitiþ prayojanaü tathà ÷abdaprayogaråpo vyavahàro 'pi prayojanam/ kathamiti cet- ittham/ purovarti govyaktau 'iyaü gauþ' ityàkàrakagotvàvacchinnàvacaka÷abdaprayogaü prati 'iyaü gauþ' ityàkàrakaü gotvaprakàrakaü govi÷eùyakaü j¤ànaü kàraõam/ taddharmàvacchinnabodhaka÷abdaprayogaråpavyavahàraü prati taddharmaprakàrakavyavahartavyavi÷eùyakaj¤ànasya kàraõatvàt/ 'iyaü gauþ' ityàkàrakaü j¤ànaü ca gotvaparicàyakalakùaõaj¤ànaü vinà na sambhavatãti lakùaõasya svaviùayakaj¤ànajanyavyavahartavyaviùayakaj¤ànadvàrà vyavahàraþ prayojanam/ tathà ca lakùaõaü vyàvahàrikamapi bhavatãti vyàvahàrikalakùaõasyàpi lakùyatàvacchedakasamaniyatatvaü lakùaõamiti vyàvahàrikamapi lakùyamiti vyàvçttyabhidheyatvàderapi lakùyatvàt tatra lakùaõasattvasyeùñatayà ativyàptyabhàvàt tadbhinnatvaråpaü vi÷eùaõaü na deyamiti bhàvaþ/ tena råpeõa vyavahartavyaj¤ànamiti/ taddharmaprakàrakavyavahartavyavi÷eùyakaj¤ànamityarthaþ/ gotvàdiprakàrakagavàdivi÷eùyakaj¤ànamiti yàvat/ vyàvahàrikalakùaõasyàpi - vyavahàraprayojanakavyàvçttyabhidheyatvàdiråpalakùaõasyàpi/ lakùyatvàt -- lakùaõalakùaõalakùyatvàt/ tadbhinnatvam -- vyàvçttyabhidheyatvàdibhinnatvam/ dçùñàntalàbhàyeti/ yathà abhidheyatvàdikaü vyavahàrajanakaü tathà vyàvçttirapi vyavahàrajanikà iti j¤àpanàya iti bhàvaþ// *{dãpikà}* *{guõavattvasya dravyalakùaõatvasthàpanam}* nanu guõavattvaü na dravyalakùaõam, àdyakùaõàvacchinnadravye utpannavinaùñadravye càvyàpteriti cet - na/ guõasamànàdhikaraõasattàbhinnajàtimattvasya vivakùitatvàt/ nanvevamapi 'ekaü råpaü rasàt pçthak' iti vyavahàràt råpàdàvativyàptiriti cet - na/ ekàrthasamavàyàdeva tàdç÷avyavahàropapattau guõe guõànaïgãkàràt/ *{prakà÷ikà}* nanu àdyakùaõàvacchinne dravye guõavattvasyàsattve 'pi kàlàntaràvacchinne tatra tatsattvamakùatam/ evaü ca guõà÷rayatvalakùaõaü sàdhvityata àha - utpannavinaùñeti/ yàdç÷adravyàrambhakasaüyogajanakakriyotpatteþ tçtãyakùaõe 'vayavàntare tàdç÷asaüyoganà÷ikà kriyà jàtà tàdç÷adravya ityarthaþ/ navãnàþ punaþ asamavàyikàraõasya kàryasahabhàvena kàraõatàmavalambyotpannavinaùñaü nàïgãkurvanti/ guõàdàvativyàptivàraõàya guõasamànàdhikaraõeti jàtivi÷eùaõam/ sattàmàdàyàtivyàptivàraõàya sattàbhinneti/ dravyaguõànyataratvamàdàyàtivyàpitavàraõàya jàtãti/ samavàyena tàdç÷adharmavattvatàtparyagràhakam/ ataþ kàlikàdisambandhena tadvattvamàdàya nàtivyàptiriti bhàvaþ/ evamapãti/ uktavivakùayà avyàptivàraõe 'pi ekàrthasamavàyàdeveti/ ekasminnarthe samavàyena sattvàdevetyarthaþ/ guõànaïgãkàraditi/ tathà ca këptena samavàyaghañitasàmànàdhirakaõyenaiva guõavattàvyavahàropapattau tatràkëptaguõavattvakalpanaü na sambhavati gauravàditi bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* dravyatvajàtimattvaü guõavattvaü và dravyalakùaõamiti pårvamuktam/ tatra guõavattvaü lakùaõam na bhavitumarhati, utpattikùaõàvacchinne ghañe 'utpannaü dravyaü kùaõamaguõaü akriyaü ca tiùñhati' iti nyàyena guõavattvàbhàvena avyàptidoùàt/ evaü yaþ ghañaþ prathamakùaõe utpannaþ dvitãyakùaõe ca vinaùñaþ, tatra prathamakùaõe 'utpannaü dravyaü kùaõamaguõam' iti nyàyena guõo nàsti, dvitãyakùaõe ca guõinaþ ghañasyavinà÷àt na guõaþ iti utpannavinaùñaghañe 'vyàpte÷ca ityà÷aïkitaü dãpikàyàm - nanu guõavattvaü na dravyalakùaõamityàdinà/ tatra dvitãyasthalànudhàvane bãjamàha - nanvàdyakùaõàvacchinne dravya iti/ kàlàntaràvacchinna iti/ dvitãyàdikùaõavacchinna ityarthaþ/ tatra tatsattvam - dravyaguõasattvam/ guõa÷rayatvamiti/ guõàdhàratvamityarthaþ/ samavàyena guõaþ lakùaõamityukte yadyapyavyàptirasti, tathàpi guõà÷rayatvamityukte nàvyàptiriti bhàvaþ/ yàdç÷adravyàrambhaketyàdi/ kriyà, kriyàto vibhàgaþ, vibhàgàt pårvade÷asaüyoganà÷aþ, tataþ uttrade÷asaüyogaþ, tataþ dravyotpattiriti kramaþ/ atra vibhàgaþ saüyoga÷ca avayavànàü pårvottarade÷ànàü ca/ ghañotpàdakaþ yaþ caturthakùaõotpannaþ uttarade÷asaüyogaþ tajjanikà kriyà prathamakùaõotpanna tasyàþ tçtãyakùaõaþ pårvade÷asaüyoganà÷akùaõaþ tadànãü àrambhakasaüyoganà÷ajanakakriyà jàyate cet utpattyanantarakùaõe dravyasya nà÷o bhavati/ tathà càyaü kramaþ - prathamakùaõe ghañotpàdakakriyà, dvitãyakùaõe vibhàgaþ, tçtãyakùaõe pårvade÷àsaüyoganà÷aþ uttarade÷asaüyoganà÷akakriyà ca, caturthakùaõe uttarade÷asaüyogaþ vibhàga÷ca, pa¤camakùaõe ghañotpattiþ pårvade÷aseyàïganà÷ca, ùaùñhakùaõe ghañanà÷aþ uttarade÷asaüyoga÷ceti bhàvaþ/ navãnàþ punariti/ tathà ca etanmate caturthakùaõe eva ghaño 'pi uttarade÷asaüyogàtmakena asamavàyikàraõena saha utpadyate/ ghañanà÷a÷ca tattçtãyakùaõa eveti ghañotpattidvitãyakùaõe ghañanà÷àbhàvàt utpannavinaùñaghaño 'pràmàõika iti bhàvaþ/ dãpikàyàm - guõasamànàdhikaraõeti/ guõasamànàdhikaraõà guõàdhikaraõavçttiþ yà sattànyà jàtiþ tadvattvaü dravyasya lakùaõam/ bhavati hi dravyatvaråpà jàtiþ guõàdhikaraõapçthivyàdivçttiþ sattàto 'nyà ceti tadvattvamàdàya dravye lakùaõasamanvayaþ/ àdyakùaõàvacchinnaghañe utpannavinaùñaghañe ca guõàbhàve 'pi tatsamànàdhikaraõadravyatvajàtisattvàt nàvyàptiþ/ jàtau guõasamànàdhikaraõeti vi÷eùaõànupàdàne sattàbhinnaguõatvajàtimattvasya guõe sattvàt tatràtivyàptiþ/ guõasamànàdhikaraõeti vi÷eùaõe upàtte tu guõe guõànaïgãkàràt guõàdhikaraõaü na guõaþ, kiü tu dravyameva tadvçttitvaü guõatve nàstãti jàtipadena guõatvagrahaõàsambhavàt nàtivyàptiþ/ guõàdhikaraõadravyavçttiþ yà sattàjàtiþ tadvattvasya guõe 'pi sattvàdativyàptiþ/ tadvàraõàya jàtau sattàbhinneti vi÷eùaõam/ jàtipadasthàne dharmapadaü nikùipya guõasamànàdhikaraõasattàbhinnadharmavattvaü dravyalakùaõamityukte dravyaguõànyataratvaråpo dharmo 'pi guõàdhikaraõadravyavçttiþ sattàbhinna÷ceti tadvattvasya guõe 'pi sattvàdativyàptiþ/ tadvàraõàya jàtãtyuktam/ anyataratvaü tu na jàtiþ/ nanu jàtipade upàtte 'pi kàlikasambandhena tàdç÷adravyatvaråpajàtimattvasya guõe 'pi sattvàdativyàptiþ/ samavàyasambandhena tàdç÷ajàtimattvavivakùàyàü tu jàtipadaü vyartham/ samavàyasambandhena guõasamànàdhikaraõasattàbhinnadharmavattvaü lakùaõamityuktyaiva sàma¤jasyàt/ dravyaguõànyataratvaråpadharmasya svaråpameva sambandha iti samavàyena tadvattvasya guõe virahàditi cet - na/ samavàyasambandhena tàdç÷adharmavattvamatravivakùitamiti dyotanàyaiva jàtipadopàdànàditi/ tadàha prakà÷ikàyàm - guõàdàvativyàptivàraõàyetyàdinà/ dãpikàyàm - nanvevamapãti/"ekaü råpam' iti vyavahàràt råpe ekatvasaïkhyàråpo guõo 'stãtyavagamyate; 'råpaü rasàt pçthaka' iti vyavahàràt råpe pçthaktvaguõo 'stãtyavagamyate/ tathà ca guõàdhikaraõaü råpaü tadvçttiryà sattàbhinnà jàtiþ guõatvaü tadvattvasya guõe sattvàt tatra dravyalakùaõasyàtivyàptiriti ÷aïkiturà÷ayaþ/ samàdhatte - ekàrthasamavàyàditi/ ekasminnarthe samavàyàdityarthaþ/ ekatvaråpayoþ pçthaktvaråpayo÷ca ekasminnarthe ghañàdau samavàyàt 'ekaü råpam', 'råpaü rasàt pçthak' iti vyavahàra upapadyate/ 'ekaü råpam' ityasya svà÷rayasamavàyasambandhena råpam ekatvavat ityarthaþ, na tu samavàyasambandhena ekatvavat iti/ evaü ca uktaparamparàsambandhena råpe ekatvapçthaktvaviùayakatayaiva tàdç÷avyavahàrasyopapatteþ guõe samavàyasambandhena guõo nàïgãkriyate/ guõasamànàdhikaraõetyàdilakùaõe ca guõàdhikaraõatvaü samavàyasambandhena vivakùitam/ ato råpàdaiü nàtivyàptiriti bhàvaþ/ prakà÷ikàyàm - samavàyaghañitasàmànàdhikaraõyeneti/ svà÷rayasamavàyeneti yàvat/ svaniùñhasamavàyasambandhàvacchinnàdheyatàniråpitàdhikaraõatàniråpitasamavàyasambandhàvacchinnàdheyatvaü samavàyasambandhaghañitasàmànàdhikaraõyam/ tasya ÷odhane svà÷rayasamavàya ityeva paryavasyati/ akëptaguõavattvakalpanamiti/ akëptasya samavàyasambandhena guõavattvasya kalpanamityarthaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaüïgrahaþ}* *{guõavibhàgaþ}* *{AnTs_4 råparasagandhaspar÷asaükhyàparimàõapçthaktvasaüyogavibhàgaparatvàparatvagurutvadravatvasneha÷abdabuddhisukhaduþkhecchàdveùaprayatnadharmàdharmasaüskàrà÷ caturviü÷ati guõàþ //}* råpa-rasa-gandha-spar÷a-saïkhyà-parimàõa-pçthaktva-saüyoga-vibhàga-paratva-aparatva-gurutva-dravatva-sneha-÷abda-buddhi -sukha - duþkha - icchà-dveùa - prayatna-dharma-adharma-saüskàràþ caturviü÷atirguõàþ/ *{dãpikà}* guõàn vibhajate - råpeti/ dravyakarmabhinnatve sati sàmànyavàn guõaþ/ guõatvajàtimànvà/ nanu laghutva-kañhinatva-mçdutvàdãnàü vidyamànatvàt kathaü catuviü÷atirguüõàþ iti cet - na/ ladhutvasya gurutvàbhàvaråpatvàt mçdutvakañhinatvayoþ avayavasaüyogavi÷eùaråpatvàt/ *{prakà÷ikà}* sàmànyavàniti/ samavàyena sàmànyavattvaü bodhyam/ tena kàlikàdisambandhena tadvati dhvaüse nàtivyàptiþ/ guõa iti lakùyanirde÷aþ/ làghavàdàha - guõatvajàtimànveti/ yadyapi lakùaõalakùyatàvacchedakayorabhedaþ tathàpi lakùaõenetarabhede sàdhye hetau sàdhyasàmànàdhikaraõyani÷ce 'pi hetudharmitàvacchedakakasàdhyani÷cayasya aniyatatvàbhiprayeõedaü lakùaõamiti saïkùepaþ/ ekamagre 'pi bodhyam/ guõatvajàtisiddhistu guõapada÷akyatàvacchedakatayeti guõadãdhitau bhaññàcàryàþ/ na caivaü vibhupada÷akyatàvacchedakatayà vibhutvajàtiþ sidhyediti vàcyam/ bhåtatvasaïkarasya bàdhakasya sattvena tasya jàtitvàsambhavàt jàtitvàbhimatasaïkarasyaiva jàtitvabàdhakatvàt/ tathà coktam dravyakiraõàvalyàm udayanàcàryaiþ- "vyakterabhedastulyatvaü saïkàro 'thànavasthitiþ/ råpahànirasambandho jàtibàdhakasaïgrahaþ//" iti/ vyakterabhedaþ svà÷rayavyakteraikyaü àkà÷atvàderjàtitve bàdhakam/ vyaktestulyatvaü anyånànatiriktavyaktikatvaü ghañatvakala÷atvàdyorbhinnajàtitve/ saïkaraþ parasparàtyantàbhàvasamànàdhikaraõayordharmayorekatra samàve÷aþ bhåtatvamårtatvàderjàtitve/ anavasthitiþ- anàvasthà jàteþ jàtimattve/ råpahàniþ svatàvyàvartakatvàtmakaråpahàni vi÷eùasya jàtimattve/ asambandha asamavetatvam abhàvàderjàtimattve iti saükùepaþ/ laghutvàdãnàü pràmàõikatve 'pi këpteùvantarbhàvo nyàyya iti samàdhatte---laghutvasyeti/ *{bàlapriyà}* tadvati dhvaüsa iti/ sàmànyavi÷eùasamavàyànàü pràgabhàvànyonyàbhàvàtyantàbhàvànàü càjanyatvàt janyamàtrasyaiva kàlopàdhitayà teùu kàlikasambandhena sàmànyavattvàsambhavàt ativyàptirna ÷akyate vaktumityàlocya dhvaüse 'tivyàptiruktà/ yadyapi lakùaõalakùyatàvacchedakayorabheda iti/ guõasya guõatvajàtimattvaü yadi lakùaõaü tadà guõatvaü lakùaõam, lakùyatàvacchedakamapi tadeveti lakùaõalakùyatàvacchadakayorabhadaþ syàt/ astu ko doùa iti cet - ucyate/ lakùaõaü hi vyàvartakam/ lakùyavi÷eùyakalakùyetarabhedavidheyakànumitijanakam/ tathà ca guõatvasya guõalakùaõatve 'guõaþ itarabhinnaþ guõatvàt' ityanumànaprayogaþ kartavyaþ/ tatra guõatvavyàpaketarabhedasamànàdhikaraõaguõatvavàn guõa iti paràmar÷o vàcyaþ/ tatra guõatve itarabhedasàmànàdhikaraõye bhàsamàne 1tulyavittivedyatayà kadàcit itarabhede guõatvasàmànàdhikaraõyamati bhàsitumarhati/ tathà ca guõatvaråpapakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyasya itarabhedaråpasàdhye bhànàt anumitiviùayasya sàdhye pakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyasya paràmar÷enaiva viùayãkçtatayà siddhasàdhanaü doùaþ prasajatãti ÷aïkiturà÷ayaþ/ samàdhatte - tathàpãti/ hetau sàdhyasàmànàdhikaraõye bhàsamàne niyamena sàdhye hetusàmànàdhikaraõyabhànaü na sambhavati/ ato na siddhasàdhnaprasaktiriti guõatvajàtimattvaü guõalakùaõaü bhavitumarhatãti bhàvaþ/ guõapada÷akyatàvacchedakatayeti/ 'guõaniùñhà guõapada÷akyatà ki¤ciddharmàvacchinnà ÷akyatàtvàt ghañaniùñhaghañapada÷akyatàvat' ityanumànena guõatvajàtiþ sidhyatãti bhàvaþ/ bhåtatvasaïkarasyeti/ bhåtatvena sàkamekatra samàve÷asyetyarthaþ/ nanu bhåtatvasyàpi jàtitvàbhàvàt katha tatsaïkaraþ vibhutvasya jàtitve bàdhaka ityà÷aïkya na jàtisaïkaraþjàtitvabàdhakaþ, kiü tu jàtitvàbhimatadharmasaïkara eva tathà/ bhåtatvasya jàtitvàbhàve 'pi jàtitvàbhimànaviùayatvamastãti tatsaïkaro jàtitvabàdhaka iti samàdhatte - jàtitvàbhimatasaïkarasyaiveti/ vyakterabhedatulyatvaü saïkara÷ca jàtimattve bàdhakàni/ anavasthà råpahàniþ asambandha÷ca jàtitve bàdhakàþ/ jàtibàdhakasaïgraha ityasya jàtitvajàtimattvànyataraviùayakaj¤ànapratibandhakaj¤ànaviùayaviùayakasaïkùipta÷abdaþ ityarthaþ/ vyakterabhedaþ ityasya svà÷rayaikavyaktikatvamityarthaþ/ svapratiyogivçttitvasvànuyogivçttitvobhayasambandhena bhedavi÷iùñànyatvamiti yàvat/ yasyà÷rayabhåtà vyaktayaþ anekàþ sa uktobhayasambandhena bhedavi÷iùño bhavati yathà ghañatnavaü nãlaghañabhedavi÷iùñam/ svaü nãlaghañabhedaþ, svapratiyogã nãlaghañaþ, tadvçttitvaü ghañatve, eva svaü nãlaghañabhedaþ, ----------------------------------------- 1. tulyavittivedyatayeti/ ekaj¤ànaviùayatayetyarthaþ/ ----------------------------------------- tadanuyogã raktaghañaþ tadvçttitvaü ca ghañatve iti ghañatvam uktobhayasambandhena nãlaghañabhedavi÷iùñam/ àkà÷atvaü tu na tathà/ bhedapadena àkà÷abhedopàdàne svapratiyogã àkà÷aþ, tadvçttitvaü yadyapyàkà÷e 'sti, tathàti àkà÷abhedànuyogighañàdivçttitvaü nàsti/ ghañabhedopàdàne svànuyogyàkà÷avçttitvaü yadyapyakà÷atve 'sti, tathàpi spapratiyogighañavçttitvaü nàstãti/ tathà ca àkà÷atvamuktobhayasambandhena bhedavi÷iùñànyaditi tat svà÷rayaikavyaktikam, atastat na jàtiþ/ jàtitvaü hi nityatve satyanekasamavetatvam/ anekasamavetatvaü ca uktobhayasambandhena bhedavi÷iùñatvam/ atra ca àkà÷atvaü jàtiþ (uktobhayasambandhena bhedavi÷iùñam) iti buddhiü prati àkà÷atvaü svà÷rayaikavyaktikam (uktobhayasambandhena bhedavi÷iùñànyat) iti j¤ànasya tadvattàbuddhiü prati tadabhàvavattàj¤ànaü pratibandhakamiti rãtyà pratibandhakatvàt jàtitvaviùayakaj¤ànapratibandhakaj¤ànaviùayatbasya vyakterabhede sattvàt jàtibàdhakatvamityavadheyam/ vyaktestulyatvam anyånànatiriktavyaktikatvamiti/ anyånànatiriktà÷rayakatvamityarthaþ/ ghañatvakala÷atvayorãdç÷atulyatvasattvàt tayorna bhinnajàtitvam/ vastutastu svabhinnajàtyà÷rayavyaktiniùñhasaïkhyànyånànatiriktasaïkhyàkavyaktikatvaü svasamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitànavacchekadakasvabhinnajàtisamànàdhikaraõanyonyàbhàvapratiyogitànavaccheda- katvaråpam tulyatvamityarthaþ/ idaü kambugrãvàdimattvasya jàtitve bàdhakam/ svam - kambugrãvàdimattvaü, tatsamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitàvacchedikà svabhinnajàtiþ ghañatvajàtiþ tatsamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitànavacchedakatvaü kambugrãvàdimattve asti/ yatraitàdç÷aü tulyatvamasti 1tatra jàtitvaü nàsti/ evaü caitàdç÷atulyatvaj¤ànasya jàtitvàbhàvavyàpyavattàj¤ànavidhayà jàtitvaj¤ànapratibandhakatvam/ ----------------------------------------- 1. tatra jàtitva nàstãti/ yathà pçthivyàdimano 'ntànyatamatve/ svaü pçthivyàdimanontànyatamatvaü, tadbhinnà jàtiþ dravyatvaü tatsamaniyatatvaü pçthivyàdimanontànyatamatve 'stãti tanna jàtiþ/ tathà ca svabhinnajàtisamaniyatatvaü tulyatvam/ svabhinnajàtisamavaniyatatvaü ca svasamànàdhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitànavacchedakasvabhinnajàtisamànà- dhikaraõànyonyàbhàvapratiyogitànavacchedakatvamiti bhàvaþ/ ----------------------------------------- saïkaro nàma parasparaü vihàya vartamànayordharmayorekatra vçttiþ/ parasparàtyantàbhàvasamànàdhikaraõayordharmayorekatra vçttiriti yàvat ayaü bhåtatvamårtatvayorjàtitve bàdhakaþ, bhåtatvaü vihàya mårtatvaü manasi, mårtatvaü vihàya bhåtatvaü àkà÷e, ubhayoþ pçthivyàdicatuùñaye samàve÷a iti dvayoþ saïkaràt na jàtitvam/ 1svàdhikaraõavçttitva-svàbhàvavadvçttitva - svàdhikaraõavçttyatyantàbhàvapratiyogitva-etattritayasambandhena ki¤ciddharmavi÷iùñatvaü saïkara iti phalitam/ etàdç÷asàïkaryasya kathaü jàtitvabàdhakatvamiti cet - ucyate/ liïgavidhayaiva tasya jàtitvabàdhakatvam/ tathà hi - bhåtatvaü na jàtiþ uktatritayasambandhena mårtatvavattvàt yat uktatritayasambandhena mårtatvavat tanna jàtiþ yathà 2gaganamanassaüyoga ityanumànàt bhåtatvasya jàtitvàbhàvasiddhau bàdhaj¤ànavidhayà jàtitvaj¤ànapratibandhikà yà niruktànumitiþ tajjanakavyàptyàdij¤àne niruktasàïkaryasya viùayatvàt sàkùàtpratibandhakaj¤ànaviùayasyeva ----------------------------------------- 1. svàdhikaraõetyàdi/ svaü bhåtatvaü svàdhikaraõaü pçthivyàdicatuùñayaü tadvçttitvaü mårtatve 'sti/ evaü svaü bhåtatvaü svàbhàvaþ bhåtatvàbhàvaþ tadvat manaþ tadvçttitvaü mårtatve 'sti/ evaü svaü bhåtatvaü tadadhikaraõamàkà÷aü tadvçttiryo 'tyantàbhàvaþ mårtatvàbhàvaþ tatpratiyogitvaü mårtatve 'sti/ evaü coktatritayasambandhena bhåtatvavi÷iùñatvaü yat mårtatvasya tadeva saükara ityarthaþ/ 2. gaganamanassaüyoga iti/ gaganamanassaüyogasya mårtatvàdhikaraõamanovçttitvàt mårtatvàbhàvàdhikaraõagaganavçttitvàt mårtatvàdhikaraõapçthivyàdicatuùñayavçttiþ yaþ gaganamanassaüyogàbhàvaþ tatpratiyogitvàcca uktatritayasambandhena mårtatvavai÷iùñyamiti heturasti jàtitvàbhàvaråpasàdhyaü càstãti gaganamanassaüyogasya dçùñàntatvam/ ----------------------------------------- pratibandhakaj¤ànajanakaj¤ànaviùayasyàpi jàtibàdhakapadàrthatvena 1tasya sàïkarye 'kùatatvàt/ atha và 2jàtitvàbhàvànumitijanakajàtitvàbhàvavyàpyaniruktatritayasambandhena mårtatvaparàmar÷asya tadabhàvavyàpyavattàni÷cayatvena jàtitvaprakàrakaj¤ànapratibandhakatvàt niruktasàïkaryasya tadviùayatvena sàkùàjjàtitvaj¤ànapratibandhakaj¤ànaviùayatvamakùatamityàhuþ/ anavasthà - apràmàõikàttarottarakalpanàyàþ vi÷ràntyabhàvaþ/ iyaü jàteþ jàtimattve bàdhikà/ 3tarkavidhayà bàdhakatvamasyàþ/ råpahàniþ - 4svatovyàvartakatvaråpalakùaõasya bhaïgaþ/ iyaü vi÷eùasya jàtimattve bàdhikà/ vi÷eùo hi svatovyàvartakatvena lakùitaþ/ vi÷eùo yadi jàmimàn syàt tarhi jàtereva vi÷eùasyetaravyàvçttihetutvasambhavàt svatovyàvartakatvaråpaü lakùaõaü bhagnaü syàt/ ato vi÷eùo na jàtimàn/ evaü ca råpahànirapi tarkavidhayaiva jàtimattvabàdhikà/ asambandhaþ - pratiyogitvànuyogitvànyatarasambandhena samavàya÷ånyatvam/ ayaü ca samavàyàbhàvayorjàtimattve bàdhakaþ/ yatra yatra jàtimattvaü vartate tatra pratiyogitvànuyogitvànyatarasambandhena 5samavàyo 'sti/ samavàye abhàve ----------------------------------------- 1. tasyeti/ pratibandhakaj¤ànajanakaj¤ànaviùayatvasyetyarthaþ/ 2. jàtitvàbhàvànumitãti/ bhåtatvaü na jàtirityàkàrikà yà jàtitvàbhàvànumitiþ tajjanakaþ ya paràmar÷aþ bhåtatvaü jàtitvàbhàvavyàpyamårtatvavat ityàkàrakaþ tasyetyarthaþ/ tathà coktatritayasambandhena mårtatvavattvaråpasya saükarasya jàtitvànumitipratibandhakaparàmar÷aviùayatayà jàtitvaviùayakaj¤ànapratibandhakaj¤ànaviùayatvaråpaü jàtibàdhakatvamiti bhàvaþ/ 3. tarkavidhayeti/ yadi jàtirjàtimatã syàt tarhi uttarottarajàtikalpanàyàþ vi÷ràntirna syàditi tarko 'tra vivakùitaþ/ 4. svatovyàvartakatvaü ca svabhinnaliïgakasvavi÷eùyakasvasajàtãyetarabhedànumityaviùayatvam/ 5. samavàyo 'stãti/ yathà ghañe jàtimatvamasti, tatra pratiyogitvasambandhena ghañasamavàyo 'sti kapàle yo ghañasamavàyaþ tatpratiyogitvàt ghañasya, evam anuyogitàsambandhena ghañatvasamavàyo 'sti ghañe yo ghañatvasamavàyaþ tadanuyogitvàt ghañasyeti/ ----------------------------------------- ca 1tadabhàvàt ta jàtimattvaü tayoþ/ uktànyatarasambandhena samavàyàbhàvaþ jàtimattvàbhàvavyàpyaþ/ ataþ asambandhaj¤ànaü tadabhàvavyàpyavattàj¤ànavidhayà jàtimattvaj¤ànapratibandhakama ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{karmavibhàgaþ}* *{AnTs_5 utkùepaõàvakùepaõàku¤canaprasàraõagamanàni pa¤ca karmàõi //}* utkùepaõa - apakùepaõa - àku¤cana - prasàraõa - gamanàni pa¤cakarmàõi/ *{dãpikà}* karma vibhajate - utkùepaõeti/ saüyogabhinnatve sati saüyogasamavàyikàraõaü karma karmatvajàtimadvà/ nanu bhramaõàderapyatiriktasya karmaõaþ sattvàt pa¤cetyanupapannamiti cet - na/ bhramaõàdãnàmapigamane 'ntarbhàvàt na pa¤catvavirodhaþ/ *{prakà÷ikà}* saüyogàsamavàyikàraõe saüyoge 'tivyàptivàraõàya saüyogabhinnatve satãti/ saüyogasamavàyikàraõa dravye 'tivyàptivàraõàya asamavàyãti/ bhramaõàdãnàm ityàdinà recanasyandanordhvajvalanatiryaggamanànàü saügrahaþ/ gamane 'ntarbhàvàditi/ na cotkùepaõàdãnàmapi gamane 'natarbhàvo 'stviti ÷aïkyam/ svatantrecchasya niyogaparyanuyogànarhasya munesaümatatvàditi bhàvaþ/ ----------------------------------------- 1. tadabhàvàditi/ samavàyo 'bhàvo vànyatra samavàyasambandhena nàsti, ataþ pratiyogitàsambandhena samavàyavattvaü samavàyàbhàvayerna bhavati/ evaü samavàye 'bhàve và anyat kimapi samavàyasambandhena nàsti, ataþ anuyogitàsambandhena samavàyavattvaü tayorna bhavatãti bhàvaþ/ ------------------------------- *{bàlapriyà}* saüyogabhinnatve sati saüyogàsamavàyikàraõaü karmeti karmaõo lakùaõamuktam/ saüyogabhinnatve satãtyanuktau saüyogasya saüyogo 'pyasamavàyikàraõam; kàyapustakasaüyogaü prati hastapusatakasaüyogasyàsamavàyikàraõatvàt; ataþ saüyoge 'tivyàptiþ/ tadvàraõàya saüyogabhinnatve satãtyuktam/ saüyogakàraõamityetàvanmàtroktau saüyogasamavàyikàraõe dravye 'tivyàptiþ, tadvàraõàya kàraõe asamavàyãti vi÷eùaõam/ tadàhasaüyogàsamavàyikàraõa iti/ svatantrecchasyeti/ svatantreccho muniþ niyogaparyanuyogànarha iti sarvasaümata ityarthaþ/ niyogaþ - àj¤à/ paryanuyogaþ - pra÷naþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaüïgrahaþ}* *{sàmànyavibhàgaþ}* *{AnTs_6 param aparaü ceti dvividhaü sàmànyam //}* sàmànyaü dvividham - param aparam ceti/ *{dãpikà}* sàmànyaü vibhajate - paramiti/ param - adhikade÷avçtti/ aparam - nyånade÷avçtti/ sàmànyàdicatuùñaye jàtirnàsti/ *{prakà÷ikà}* paramityàdi/ sàmànyalakùaõaü agre målakçtaiva vakùyata iti na nyånateti dhyeyam/ sattàyà dravyatvàdyapekùayà adhikade÷avçttitvena paratvameva/ ghañatvàdãnàü nyånade÷avçttitvena aparatvameva/ dravyatvàdãnàü sattàto 'paratvam ghañatvàditaþ paratvamiti vivekaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{vi÷eùavibhàgaþ}* *{AnTs_7 nityadravyavçttayo vi÷eùàs tv anantà eva //}* *{dãpikà}* vi÷eùaü vibhajate - nityeti/ pçthivyàdicatuùñayaparamàõavaþ àkà÷àdipa¤cakaü ca nityadravyàõi/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{samavàyalakùaõam}* *{AnTs_8 samavàyas tv eka eva //}* *{dãpikà}* samavàyasya bhedo nàstãtyàha - samavàyastu iti/ *{prakà÷ikà}* samavàyasya bhedo nàstãti/ na ca samavàyasyàbhede spar÷asamavàyavati vàyau råpavattàpratãtiþ syàditi ÷aïkyam/ råpasamavàyasattve 'pi råpàbhàvena tathà pratãterabhàvàditi dik/ *{bàlapiyà}* råpavattàpratãtiþ syàditi/ spar÷asamavàyasattvena tadabhinnasya råpasamavàyasyàpi sattvàt råpasamavàyasyaiva råpavattàpratãtiniyàmakatvàditi bhàvaþ/ råpasamavàyo na råpavattàpratãtiniyàmakaþ, api tu samavàyasambandhena råpam/ vàyau tu na råpamasti, ato na råpavattàpratãtiprasaïga ityà÷ayena samàdhatte - råpasamavàyasattve 'pãti/ nanu vàyau råpasamavàyasattve råpaü nàstãti vaktuü na ÷akyate sambandhasattàyàþ sambandhisattàvyàpyatvàdityà÷aïkyàha - digiti/ ayamà÷ayaþ - vàyvanuyogikatvavi÷iùñaþ råpapratiyogikatvavi÷iùña÷ca samavàyaþ vàyau råpavattàpratãtiniyàmakaþ/ vàyvanuyogikatvavi÷iùñasamavàye råpapratiyogikatvàbhàvàt vàyå råpavàniti pratãtiþ nàpàdayituü ÷akya iti/ adhikaü muktàvalãma¤jåùàdau draùñavyam/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{abhàvavibhàgaþ}* *{AnTs_9 abhàva÷ caturvidhaþ / pràgabhàvaþ pradhvaüsàbhàvo 'tyantàbhàvo 'nyonyàbhàva÷ ceti //}* abhàvaþ caturvidhaþ - pràgabhàvaþ, pradhvaüsàbhàvaþ, atyantàbhàvaþ, anyonyàbhàva÷ceti/ *{dãpikà}* abhàvaü vibhajate - abhàva iti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{pçthivãniråpaõam}* *{AnTs_10[1] gandhavatã pçthivã / sà dvividhà nityànityà ca / nityà paramàõuråpà / anityà kàryaråpà / punas trividhà ÷arãrendriyaviùayabhedàt / ÷arãram asmadàdãnàm / indriyaü gandhagràhakaü ghràõaü nàsàgravarti / viùayo mçtpàùàõàdiþ //}* tatra gandhavatã pçthivã/ *{dãpikà}* tatrodde÷akramànusàràt prathamaü pçthivyàþ lakùaõamàha - tatreti/ nàmnà padàrthasaïkãrtanamudde÷aþ/ udde÷akrame ca sarvatra icchaiva niyàmikà/ nanu surabhyasurabhyavayavàrabdhe dravye parasparavirodhena gandhànutpàdàdavyàptiþ/ na ca tatra gandhapratãtyanupapattiriti vàcyam/ avayavagandhasyaiva tatra pratãtisambhavena citragandhànaïgãkàràt/ kiü cotpannavinaùñaghañàdàvavyàptiriti cet - na/ gandhasamànàdhikaraõadravyatvàparajàtimattvasya vivakùitatvàt/ nanu jalàdàvapi gandhapratãterativyàptiriti cet - na/ anvayavyatirekàbhyàü pçthivãgandhasyaiva tatra bhànàïgãkàrat/ nanu tathàpi kàlasya sarvàdhàratayà sarveùàü lakùaõànàü kàle 'tivyàptiriti cet - na/ sarvàdhàratàprayojakasambandhabhinnasambandhena lakùaõasya vivakùitatvàt/ *{prakà÷ikà}* pçthivãlakùaõasya pràthamye bãjamàha - tatreti/ pçthivyàdiùu madhya ityarthaþ/ gandhasamavàyikàraõatàvacchedakatayà pçthivãtvajàtisiddhiriti bodhyam/ nàmneti/ tçtãyàrthaþ abhedaþ/ saïkãrtanapadàrthe pratipàdaka÷abde 'nveti/ tathà ca vastupratipàdakanàmamàtramudde÷a iti lakùaõaü paryavasyati/ atra ghaña iti pade 'tivyàptivàraõàya vastupadaü lakùaõãyavastuparam/ lakùaõãyasya pçthivyàdeþ sàmànyataþ pratipàdakaprameyapade 'tivyàpitavàraõàya nàmapadaü lakùyatàvacchedakàvacchinnaparam/ lakùaõavàkye nàmasattvàt ativyàptivàraõàya màtrapadamiti dhyeyam/ àrabdhe - janye/ parasparavirodheneti/ surabhigandhaü prati asurabhigandhasya asurabhigandhaü prati surabhigandhasya pratibandhakatvenetyarthaþ/ pratãtyanupapattiriti/ ata÷citragandha evàpratibadhyaþ svãkàrya iti bhàvaþ/ avayavagandhasyaiveti/ svà÷rayasamavetatvasambandhenetyàdiþ/ tuùyatu durjana iti nyàyenàïgãkçtyàha - kiü ceti/ jalatvàdikamàdàya ativyàptivàraõàya gandhasamànàdhikaraõeti/ sattàvàraõàya dravyatvàpareti dravyatvanyånavçttãtyarthakam/ teda dravyatvavyudàsaþ/ gandhapratãteriti/ surabhi jalamityàdipratãterityarthaþ/ pçthivãgandhasyaiveti/ svà÷rayasaüyuktatvasambandhenetyàdiþ/ tatra - jalàdau/ yathà÷rutagràhã ÷aïkate - nanviti/ anugataråpeõa lakùaõatàghañakasambandhàn nive÷ya kàlàdàvativyàptiü vàrayati - sarvàdhàreti/ vassutastu samavàyàdãnàü samavàyatvàdinaiva saüsargatayà tenaiva råpeõa tattatsambandhasya tattallakùaõaghañakatvaü bodhyam/ *{bàlapriyà}* gandhasamavàyikàraõatàvacchedakatayeti/ 'samavàyasambandhàvacchinnagandhatvàvacchinnagandhàniùñhakàryatàniråpitatàdàtmyasambandhàvacchinnapçthivãniùñhakàraõatà kiüyiddharmàvacchinnà kàraõatàtvàt kapàlaniùñhaghañakàraõatàvat' ityanumànaprayogo 'tra vivakùitaþ/ nàmnà padàrthasaïkãrtanamudde÷a iti målam/ padàrthasya saïkãrtanaü padàrthasaïkãrtanam/ saïkãrtana÷abdasya pratipàdaka÷abda ityarthaþ/ padàrthaviùayakaj¤ànaka÷abdaþ padàrthasaïkãrtanamiti yàvat/ padàrtha÷abdo vastuparaþ/ nàmneti tçtãyàrthasya abhedasya ÷abde 'nvayàt nàmàbhinnaþ vastuviùayakaj¤ànajanaka÷abdaþ udde÷aþ iti phalati/ pçthivyaptejovàyvàkà÷akàladigàtmamanàüsãtyatra pçthivyàdi÷abdànàü pçthivyàdivastupratipàdakatvàt nàmatvàcca udde÷alakùaõasamanvayaþ/ ghaña iti padasyàpi vastupratipàdakatvàt nàmatvàcca tatrodde÷alakùaõasyàtivyàptiþ/ tadvàraõàya vastupadaü lakùaõãyavastuparaü vaktavyam/ ghañàdipadaü ca na tàda÷amiti nàtivyàptiþ/ prameyamiti padasyàpi lakùaõãyapçthivyàdipratipàdakatvàt tatràtivyàptiþ/ tadvàraõàya vastupadaü lakùyatàvacchedakàvacchinnavastuparaü vàcyam/ prameyapadasya prameyatvàvacchinnapçthivyàdibodhakatve 'pi lakùyatàvacchedakapçthivãtvàdyavacchinnapçthivyàdibodhakatvàbhàvànnàtivyàptiþ/ 'tatra gandhavatã pçthivã' ityàdilakùaõavàkyaghañakapçthivãpadasyàpi pçthivãtvàvacchinnabodhakatvàt nàmatvàcca tasyodde÷atvàpattiþ/ tadvàraõàya nàmamàtramityapi vaktavyam/ màtrapadena lakùaõàdivàcakapadàsamabhivyàhçtatvamucyate/ tathà ca lakùyatàvacchedakaprakàrakalakùyavi÷eùyakaj¤ànajanaka - lakùaõàdivàcakapadàsamabhivyàhçtanàmàbhinnaþ ÷abdaþ udde÷aþ iti niùkarùaþ/ tadàha - tçtãyàrtho 'bheda ityàdinà/ saïkãrtane ityasya vivaraõaü pratipàdaka÷abde iti/ sàmànyata iti/ prameyatvaråpasàmànyadharmeõetyarthaþ/ tçtãyàyàþ pratipattyanvayi 1prakàratvamarthaþ/ gandhavattvasya pçthivãlakùaõatve surabhigandhayuktàvayavàsurabhigandhayuktàvayavàbhyàmutpanne dravye kasyàpi gandhasyànutpàdàdavyàptiþ/ na ca avayavagatagandharåpasyàsamavàyikàraõasya sattvàt kuto gandho notpadyata iti ÷aïkanãyam/ surabhigandhasya asurabhigandhaü prati asurabhigandhasya surabhigandhaü prati pratibandhakatvena kasyàpi gandhasya tatrotpattyasambhavàt/ na ca yadi tatra gandho notpadyate, tarhi kathaü tatra gandhaþ pratãyeta, atastatra parasparaü pratibandhàt ----------------------------------------- 1. prakàratvamarya iti/ tathà ca prameyatvaråpasàmànyavarmaprakàrakapçthivyàdivi÷eùyakaj¤ànajanake prameyapade ityarthaþ/ ----------------------------------------- surabhigandhaþ asurabhigandho và notpadyatàm, citragandha utpadyatàm, tena gandhapratãtirupadyate, gandhavattàsattvàdavyàpti÷ca neti vàcyam/ avayavagatagandhasyaiva svà÷rayasamavetatvasambandhena avayavini pratãtisambhave citragandhasyànaïgãkàràt/ tathà ca tatràvyàptitàdavasthyam/ kiü ca yo ghañaþ prathamakùaõe utpannaþ atha dvitãyakùaõe vinaùñaþ tasmin ghañe avyàptiþ, prathamakùaõe 'utpannaü dravyaü kùaõamaguõam' iti nyàyena gandhavirahàt/ dvitãyakùaõe dharmiõa eva nà÷àt ityà÷ayena ÷aïkate - dãpikàyàm nanu surabhyasurabhãti/ gandhasamànàdhikaraõeti/ gandhàdhikaraõavçttiþ dravyatvavyàpyà ca yà jàtiþ tadvattvaü pçthivyàþ lakùaõam/ gandhàdhikaraõaü puùpàditadvçttiþ dravyatvavyàpyà jàtiþ pçthivãtvajàtiþ tadvattvaü surabhyasurabhyavayavàrabdhe dravye utpannavinaùñaghañe càstãti nàvyàptiþ/ dravyatvavyàpyajàtimattvamàtroktau dravyatvavyàpyà yà jalatvajàtiþ tadvattvasya jale sattvàt tatràtivyàptiþ/ ato gandhasamànàdhikaraõeti/ jalatvasya gandhàdhikaraõavçttitvàbhàvàt na doùaþ/ gandhasamànàdhikaraõajàtimattvamàtroktau gandhàdhikaraõapçthivãvçttiþ yà sattàjàtiþ tadvattvasya jalàdau sattvàt ativyàptiþ/ tadvàraõàya dravyatvavyàpyeti jàtivi÷eùaõam/ nanu dravyatvavyàpyeti vi÷eùaõe datte 'pi dravyatvajàtimàdàyajalàdiùvativyàptiþ durvàrà/ dravyatvasya gandhàdhikaraõapçthivãvçttitvàt dravyatva÷ånyavçttitvàcceti cet - na/ prakçte dravyatvavyàpyatvaü na dravyatva÷ånayàvçttitvam kiü tu dravyatvanyånavçttitvaråpam/ dravyatvaü ca na dravyatvanyånavçtti ityà÷ayàt/ dravyatvanyånavçttitvaü ca 1dravyatvasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvam/ tadàha - prakà÷ikàyàm jalatvàdikamàdàyetyàdi/ ----------------------------------------- 1. dravyatvasamànàdhikaraõeti/ dravyatvàdhikaraõaü jalaü tadvçttiryo bheda pçthivãbhedaþ tatpratiyogitàvacchedakatvàt pçthivãtvasya dravyatvanyånavçttitvam/ dravyatvaü tu na dravyatvàdhikaraõavçttibhedapratiyogitàvacchedakaü dravyabhedasya dravyatvàdhikaraõàvçttitvàditi dravyatvaü na dravyatvanyånavçttãti bhàvaþ/ ----------------------------------------- dãpikàyàm nanu jalàdàvapi gandhapratãteriti/ tathà ca gandhavattvaråpasya pçthivãlakùaõasya jalàdau ativyàptiriti bhàvaþ/ anvayavyatirekàbhyàmiti/ jalàdau gandhavatpçthivãsaüyogasattve gandhapratãtiþ tadabhàve tadabhàva ityanvayavyatirekàbhyàmityarthaþ/ prakà÷ikàyàm svà÷rayasaüyuktatvasambandheneti/ svaü pçthivãgandhaþ, svà÷rayaþ pçthivã, tatsaüyuktatvaü jalàdau/ yathà÷rutagràhã - sambandhavi÷eùànavacchinnaü gandhavattvameva lakùaõamityabhimànavàn/ anugataråpeõasarvàdhàratàprayojakasambandhabhinnasambanghatvenetyarthaþ/ kàlikàdisambandhaþ sarvàdhàratàprayojakaþ tadbhinnasambandhatvaü samavàyàdau/ lakùaõatàghañakasambandhàt lakùaõatàvacchedakasambandhàn samavàyàdãn/ samavàyàdãnàü samavàyatvàdinaiva saüsargatayeti/ spaùñaü cedam vyadhikaraõagàdàdharyàm/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{pçthivãvibhàgaþ}* *{AnTs_10[2] sà dvividhà nityànityà ca / nityà paramàõuråpà / anityà kàryaråpà / punas trividhà ÷arãrendriyaviùayabhedàt / ÷arãram asmadàdãnàm / indriyaü gandhagràhakaü ghràõaü nàsàgravarti / viùayo mçtpàùàõàdiþ //}* sà dvividhà - nityà anityà ceti/ nityà paramàõuråpà/ anityà kàryaråpà/ punastrividhà - ÷arãra-indriya-viùayabhedàt/ ÷arãraü asmadàdãnàm/ indriyaü gandhagràhakaü ghràõam/ tacca nàsàgravarti/ viùayo mçtpàùàõàdiþ/ *{dãpikà}* pçthivãü vibhajate - sà dvividheti/ nityatvaü dhvaüsàpratiyogitvam/ anityatvam dhvaüsapratiyogitvam/ prakàràntareõa vibhajate - punariti/ àtmano bhogàyatanaü ÷arãram/ yadavacchinnàtmani bhogo jàyate tadbhogàyatanam/ sukhaduþkhànyatarasàkùàtkàro bhogaþ/ ÷abdetarodbhåtavi÷eùaguõànà÷rayatve sati j¤ànakàraõamanassaüyogà÷rayatvaü indriyatvam/ ÷arãrendriyabhinno viùayaþ/ evaü ca gandhavaccharãraü pàrthiva÷arãram, gandhavadindriyaü pàrthivendriyam, gandhavàn viùayaþ pàrthivaviùaya iti tattallakùaõaü bodhyam/ pàrthiva÷arãraü dar÷ayati-÷arãramiti/ pàrthivendriyaü dar÷ayati - indriyamiti/ gandhagràhakamiti prayojanakathanam/ ghràõamiti saüj¤à/ nàsogretyà÷rayoktiþ/ evamuttaratra j¤eyam/ pàrthivaviùayaü dar÷ayati - mçtpàùàõàdi iti/ *{prakà÷ikà}* nityapçthivãtvàdiråpalakùaõagataü nityatvàdi dar÷ayati - nityatvamiti/ prakàràntareõeti/ pçthivãmityanuùajyate/ atra nityapçthivyàþ ÷arãrendriyabhinnatvaråpaviùayalakùaõàkràntatvena viùayàntargatatvamiti pçthivyàstrividhatvam/ ata eva måle punastrividhetyuktiþ saïgacchate iti dhyeyam/ kecittu - anityapçthivyà eva traividhyaü varõayanti/ udde÷akramànusàreõa prathamaü ÷arãralakùaõamàha - àtmana iti/ àyatanaü avacchedakam/ tathà ca militaü yàdç÷aü lakùaõaü sampannaü tàdç÷amàha - yadavacchinneti/ sukhaduþkhànyatarasàkùàtkàràvacchedakam iti yàvat/ atra antyàvayavitve satãti vi÷eùaõaü deyam/ tena pàdàdãnàü avacchedakatve 'pi tatra na ativyàptiþ/ yathà ÷arãratvaü na jàtiþ, pçthivãtvàdinà saïkaràt tathà indriyatvaü na jàtirityà÷ayenàha - ÷abdetarodbhåteti/ àtmàdàvativyàptivàraõàya satyantam/ ÷rotre 'vyàptivàraõàya ÷abdetareti/ cakùuràdau vi÷eùaguõasyànudbhåtaråpàdeþ sattvenàvyaptivàraõàya udbhåteti/ udbhåtatvaü na jàtiþ ÷uklatvàdinà sàükaryàt/ na ca ÷uklatvàdivyàpyaü nànaivodbhåtatvamiti vàcyam/ càkùuùàdau udbhåtaråpatvàdinà kàraõatvànupapatteþ/ kiü tu ÷uklatvàdivyàpyaü anudbhåtatvaü nànà tadabhàvakåñavattvamudbhåtatvam/ tacca saüyogàdàvapi/ tathà ca ÷abdetarodbhåtaguõaü saüyogamàdàya asambhavavàraõàya vi÷eùeti/ kàlàdàvativyàptivàraõàya vi÷eùyadalam; tatraiva ativyàptivàraõàya j¤ànakàraõeti/ pràcãnamate viùayàvayavendriyàvayavasaüyogasya pratyakùakàraõatayà tadà÷rayasya indriyàvayavasya, navãnamate kàlàdau råpàbhàvapratyakùe sannikarùaghañakatayà kàraõãbhåtacakùussaüyogà÷rayasya kàlàde÷ca vàraõàya manaþ padam/ na ca àtmànyatve sati ityanenaiva àtmani ativyàptivàraõasambhave kiü gurutara÷abdetarodbhåtetyàdivi÷eùaõeneti vàcyam/ tathà sati carmamanassaüyogasya j¤ànamàtraü prati hetutvamate tatràtivyàpterityalaü vistareõa/ evaü ceti/ tattadarthaüsya ÷arãràdisàmànyalakùaõatve cetyarthaþ/ nanu gandhavattvaprave÷enaiva tallakùaõasya sàma¤jasye gandhagràhakatvanive÷anamanucitam/ evaü ca indriyaü gandhagràhakam iti målamanucitaü ityà÷aïkàü parijihãrùuþ tanmålaü tatprayojanakathanaparatayà vyàcaùñe-gandhagràhakamiti/ uttaratra indriyaü rasagràhakam ityàdau/ *{bàlapriyà}* nanu 'punaþ trividhà ÷arãrendriyaviùayabhedàt' iti ganthena kiü pçthivãsàmànyasya tredhà vibhàga ucyate kiü và anityapçthivyàþ/ nàdyaþ, pçthivãsàmànyasya yadyayaü vibhàgaþ syàt tarhi nityapçthivyà api ÷arãrendriyaviùayeùu kvacidantarbhàvo vàcyamaþ/ sa ca na sambabhavati/ tathà hi - na tàvat nityapçthivyàþ ÷arãre 'ntarbhàvaþ sambhavati, nàpi indriye/ tayorubhayorapyanityatvàt/ nàpi viùaye, mçtpàùàõàdiråpasya viùayasya nityatvàbhàvàt/ na dvitãyaþ, punastrividheti punaþ÷abdena pårvaü vibhaktasyaiva vibhàgàntaraü kriyata iti såcanàt ityà÷aïkya àha-atra nityapçthivyà ityàdinà/ evaü ca pçthivãsàmànyasyaiva punastredhà vibhàgaþ/ nityapçthivyàþ ÷arãrendriyabhinnatvàt viùaye antarbhàüva iti nànupapattiriti bhàvaþ/ nanu katha¤cidatra nirvàhe 'pi tejaþ prakaraõe punastrividhamiti na saïgacchate/ nityatejasaþ paramàõuråpasya bhaumadivyodaryàkarajeùu caturùu viùayeùvantarbhàvàsambhavàt/ janyatvaghañitabhaumatvàdeþ nityayejasyasaübhavàt/ ataþ anityapçthivyà evàyaü vibhàgaþ/ punaþ÷abda÷ca vàkyàlaïkàra iti nànupapattirityà÷ayànànàü matamàha - kecittu iti/ kecidityasvarasodbhàvanam/ tadbãjaü tu punaþ÷abdàsvàrasyàt nànityapçthivyà ayaü vibhàgaþ/ na ca sa vàkyàlaïkàra iti vàcyam/ vàkyàdau prayuktasya punaþ÷abdasya vàkyàlaïkàratàyàþ kutràpyadçùñacaratvàt/ yatki¤citpadottaraü prayujyamànasyaiva punaþ÷abdasya vàkyàlaïkàratàyàstatra tatra dçùñatvàt/ kiü ca puna÷÷abdasya prakàràntaraparatvameva annambhaññasyàpi saümatam/ 'prakàràntareõa vibhajate - punastrividheti' ityavataraõikàdànàt/ na ca pçthivãsàmànyasyàtra vibhàga iti katha¤cit upapàdane 'pi tejaþprakaraõe 'nupapattiriti vàcyam/ tatra bhaumàdi÷abdànàü bhåmisambandhi ityàdyevàrthaþ, na tu bhåmijanyamiti/ tathà ca paramàõuråpatejaso 'pi bhåmisambandhitvàderakùatatayà viùayàntarbhàvo yujyata iti/ àtmano bhogàyatanaü ÷arãramiti ÷arãralakùaõam/ àtmapadottaraùaùñhyàþ samavetatvamarthaþ/ tasya bhoge 'nvayaþ/ bhogo nàma sukhaduþkhànyatarasàkùàtkàraþ/ àyatanamavacchedakam/ tathà ca àtmasamavetasukhaduþkhànyatarasàkùatkàràvacchedakaü ÷arãramityuktaü bhavati/ idaü lakùaõaü hastapàdàdau ÷arãràvayave 'tivyàptam/ hastapàdàdyavacchedenàpi àtmani sukhaduþkhànyatarasàkùàtkàrasyotpàdàt/ ataþ antyàvayavitve satãti vi÷eùaõaü deyam/ antyàvayavitvaü nàma dravyànàrambhakatve sati avayavitvam/ hastàdeþ ÷arãràrambhakatayà satyantàbhàvàt nàtivyàptiþ/ tadàha - sukhaduþkhànyatarasàkùàtkàràvacchedakamiti yàvadityàdinà pçthivãtvàdinà saïkaràditi/ ÷arãratvaü vihàya pçthivãtvaü ghañàdau, pçthivãtvaü vihàya ÷arãratvaü jalãyàdi÷arãre/ ubhayoþ pàrthiva÷arãre samàve÷àt saïkara iti bhàvaþ/ tathà indriyatvaü na jàtiriti/ pçthivãtvaü vihàya indriyatvaü rasanàdau / indriyatvaü vihàya pçthivãtvaü ghañàdau, ubhayoþ samàve÷aþ ghràõendriyo ityevaü pçthivãtvàdinà saïkaràt indriyatvaü na jàtiriti bhàvaþ/ àtmàdàvativyàptivàraõàya satyantamiti/ j¤ànakàraõamanassaüyogà÷rayatvamindriyatvamityetàvanmàtroktau j¤ànakàraõãbhåto yaþ manassaüyogaþ àtmamanassaüyogaþ tadà÷rayatvaü àtmanyapyastãti tatràtivyàptiþ syàt/ tadvàraõàya satyantam/ tannive÷e ca ÷abdetaro yaþ udbhåtavi÷eùaguõaþ j¤ànasukhàdiþ tadà÷rayatvasyaivàtmani sattvàt nàtivyàptiþ ityarthaþ/ udbhåtavi÷aùaguõe ÷abdetara iti vi÷eùaõàdàne ÷abdaråpaþ yaþ udbhåtavi÷eùaguõaþ tadà÷rayatvameva ÷rotrendriye 'sti na tadanà÷rayatvamityavyàptiþ/ syàt/ tadvàraõàya ÷abdetareti vi÷eùaõam/ vi÷eùaguõe udbhåteti vi÷eùaõàdàne cakùuràdau ÷abdetaraþ yaþ vi÷eùaguõaþ anudbhåtaråpàdiþ tadà÷rayatvamevàstãtyavyàptiþ syàt/ tadvàraõàya udbhåteti vi÷eùaõam/ vi÷eùapadamanupàdàya ÷abdetarodbhåtaguõànà÷rayatvamityetàvanmàtroktau ÷abdetaraþ yaþ saüyogàkhyaþ sàmànyaguõaþ tadà÷rayatvasyaiva sattvàt cakùuràdãndriyeùvasabhbhavaþ syàt; tadvàraõàya vi÷eùapadam/ nanu vi÷eùapadànupàdàne 'pi saüyogo nopàdàtu ÷akyate/ tasyodbhåtatvàbhàvàt udbhåtapadenaiva tadvàraõàt ityà÷aïkyàha - udbhåtatvaü na jàtirityàdinà/ udbhåtatvaü vihàya ÷uklatvaü anudbhåta÷ukle, ÷uklatvaü vihàya udbhåtatvaü udbhåtanãle, ubhayoþ udbhåtatva÷uklatvayoþ udbhåta÷ukle samàve÷a iti sàükaryàt udbhåtatvaü na jàtiþ/ na ca ÷uklatvavyàpyam udbhåtatvamanyat nãlatvavyàpyamudbhåtatvamànyat ityevaü ÷uklatvàdivyàpyaü udbhåtatvaü nànaiva/ tathà ca ÷uklatvaü vihàya udbhåtatvaü nàstãti na saükara iti vàcyam/ udbhåtatvasya nànàtve càkùuùàdipratyakùaü prati udbhåtaråpaü kàraõamityevamanugatakàryakàraõabhàvasya bhaïgaprasaïgàt/ ataþ ÷uklàdibhedena tadvçtti anudbhåtatvaü nànà/ anudbhåtatvàbhàvakåñavattvameva codbhåtatvam/ tadeva ca lakùaõe nive÷itam/ tacca sayoge 'pyasti/ saüyogo hi nànudbhåta iti anudbhåtatvàbhàvakåñavattvasya tatra sattvàt/ tathà ca 1niruktodbhåtatvà÷rayasaüyogà÷rayatvamevendriyeùvastãtyasaübhavavàraõàya vi÷eùapadamiti bhàvaþ/ kàlàdàvativyàptivàraõàya vi÷eùyadalamiti/ j¤ànakàraõamanassaüyogà÷rayatvamiti vi÷eùyadalasyànupàdàne kàle kasyàpi vi÷eùaguõasyàbhàvàt ÷abdetarodbhåtavi÷eùaguõànà÷rayatvamastãti ativyàptiþ syàt/ vi÷eùyadale upàtte tu j¤ànakàraõãbhåto yaþ manassaüyogaþ àtmamanassaüyogaþ manaindriyasaüyogo và tadà÷rayatvaü kàle nàstãti nàtivyàptiþ iti bhàvaþ/ manassaüyoge j¤ànakàraõeti vi÷eùaõasya prayojanamaha - tatraiveti/ kàlasya vibhutayà vibhutvasya sarvamårtadravyasaüyogitvaråpatayà manassaüyogà÷rayatvamastãti kàle ativyàptivàraõàya j¤ànakàraõetyuktam/ kàlànuyogikasya manassaüyogasya j¤ànakàraõatvàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ manaþpadasya matabhedena prayojanamàha - pràcãnamata iti/ manaþpadamanupàdàya j¤ànakàraõasaüyogà÷rayatvamityetàvanmàtroktau pràcãnamate viùayasya indriyàvayavasya ca yaþ saüyogaþ tasyàpi j¤ànakàraõatayà tadà÷rayatvasya indriyàvayave sattvàt tatra ativyàptiþ/ navãnamate viùayendriyasaüyogasyaiva j¤ànakàraõatvamiti yadyapi indriyàvayave 'tivyàptiþ na sambhavati/ tathàpi kàle råpaü nàstãti kàlavi÷eùaõakaråpàbhàvavi÷eùyakapratyakùe cakùussaüyuktakàlaniråpitavi÷eùyatàyàþ saünikarùavidhayà kàraõatvàt tadghañakacakùussaüyogasyàpi kàraõatvàt j¤ànakàraõãbhåto yaþ cakùussaüyogaþ tadà÷rayatvaü kàle 'stãtyativyàptiþ syàt/ tadvàraõàya manaþpadam/ tathà sati viùayendriyàvayavasaüyogasya và kàlacakùussaüyogasya và manassaüyogatvaü nàstãti na tàvàdàya pårvoktàtivyàptiriti bhàvaþ/ pårvaü satyantànupàdàne àtmani ativyàptirityuktam/ sà ca ----------------------------------------- 1. niruktodbhåtatveti/ anudbhåtatvàbhàvakåñavattvaråpaü yat udbhåtatvaü tadà÷rayetyarthaþ/ ----------------------------------------- ativyàptiþ àtmànyatve satãti va÷eùaõadàne 'pi vàrayituü ÷akyeti kimarthaü ÷abdetaretyàdigurutaravi÷eùaõamiti ÷aïkate - na ceti/ samàdhatte - tathà satãti/ àtmànyatve sati j¤ànakàraõamanassaüyogà÷rayatvamityuktau carmaõaþ àtmànyatvàt j¤ànakàraõãbhåtaþ yaþ carmamanassaüyogaþ tadà÷rayatvàcca carmaõyativyàptiþ syàt/ tadvàraõàya ÷abdetaretyàdigurutaraü vi÷eùaõaü deyamityarthaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{jalaniråpaõama}* *{AnTs_11 ÷itaspar÷avatya àpaþ / tà dvividhàþ nityà anityà÷ ca / ntyàþ paramàõuråpàþ / anityàþ kàryaråpàþ. / punas trividhàþ. ÷arãrendriyaviùayabhedàt / ÷arãraü varuõaloke / indriyaü rasagràhakaü rasanaü jihvàgravarti / viùayaþ saritsamudràdiþ //}* ÷ãtaspar÷avatya àpaþ/ tà÷ca dvividhàþ/ nityà anityà÷ceti/ nityàþ paramàõuråpàþ/ anityàþ kàryaråpàþ/ punastrividhàþ - ÷arãraindriya - viùayabhedàt/ ÷arãraü varuõaloke/ indriyaü rasagràhakaü rasanam/ tacca jihvàgravarti/ viùayaþ saritsamudràdiþ/ *{dãpikà}* apàü lakùaõamàha - ÷ãteti/ utpannavinaùñajale 'vyàptivàraõàya ÷ãtaspar÷asamànàdhikaraõadravyatvàparajàtimattvaü vivakùitam/ '÷ãtaü ÷ilàtalam' ityàdau jalasambandhàdeva ÷ãtaspar÷abhànamiti nàtivyàptiþ/ anyatsarvaü pårvarãtyà vyàkhyeyam/ *{prakà÷ikà}* ÷ãtaspar÷asamànàdhikaraõeti/ tatra vi÷eùaõaprayojanaü pårvoktarãtyà åhyam/ jalatvajàtisiddhistu snehajanakatàvacchedakatayeti dhyeyam/ anyatsarve pårvarãtyeti/ nityatvàdikaü ÷arãràdilakùaõaü ca gandhavattvasthàne ÷ãtaspar÷avattvaü nive÷ya pçthivãniråpaõoktarãtyerthaþ/ evamagre 'pyåhyam/ *{bàlapriyà}* pårvoktarãtyà åhyamiti/ dravyatvavyàpyajàtimattvamàtroktau dravyatvavyàpyapçthivãtvajàtimatyàü pçthivyàmativyàptiþ/ tadvàraõàya ÷ãtaspar÷asamànàdhikaraõeti jàtivi÷eùaõam/ ÷ãtaspar÷avajjalavçttisattàjatimàdàya pçthivyàdàvativyàptivàraõàya dravyatvavyàpyeti/ dravyatvavyàpyatvaü ca dravyatvanyånavçttitvam na tu tacchånyàvçttitvam/ ato dravyatvajàtimàdàya noktadoùa iti bhàvaþ/ snehajanakatàvacchedakatayeti/ 'samavàyasambandhàvacchinnasnehatvàvacchinnasnehaniùñhakàryatàniråpitatàdàtmyasambandhàvacchinnajalaniùñhakàraõatà ki¤ciddharmàvacchinnà kàraõatàtvàt' ityanumànena jalatvajàtisiddhirityarthaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{tejoniråpaõam}* *{AnTs_12 uùõaspar÷avat tejaþ / tad dvividhaü nityam anityaü ca / niyyaü paramàõuråpam / anityaü kàryaråpam / punas trividhaü ÷arãrendriyaviùayabhedàt / ÷arãram àdityaloke / indriyaü råpagràhakaü cakùuþ kçùõatàràgravarti / viùaya÷ caturvidhaþ / bhaumadivyaudaryàkarajabhedàt / bhaumaü vahnyàdikam / abindhanaü divyaü vidyudàdi / bhuktasya pariõàmahetur audaryam. àkarajaü suvarõàdi //}* uùõaspar÷avat tejaþ/ tat dvividham - nityam anityam ceti/ nityaü paramàõuråpam/ anityaü kàryaråpam/ punastrividham - ÷arãraindriya - viùayabhedàt/ ÷arãramàdityaloke/ indriyaü råpagràhakaü cakùuþ/ tacca kçùõatàràgravarti/ viùaya÷caturvidhaþ - bhauma-divya-udarya-àkaraja-bhedàt/ bhaumaü vahnyàdi/ divyamabindhanaü vidyudàdi/ bhuktasya pariõàmaheturudaryam/ àkarajaü suvarõàdi/ *{dãpikà}* tejaso lakùaõamàha - uùõaspar÷avaditi/ 'uùõaü jalam' ityàdipratãteþ tejassaüyogànuvidhàyitvàt nàtivyàptiþ/ viùayaü vibhajate - bhaumeti/ *{suvarõataijasatvavàdaþ}* nanu suvarõaü pàrthivaü pãtatvàt gurutvàt haridràvat iti cet - na/ atyantànalasaüyoge sati ghçtàdau dravatvanà÷adar÷anena, jalamadhyasthaghçtàdau tannà÷àdar÷anena ca asati pratibandhake pàrthivadravatvanà ÷àgnisaüyogayoþ kàryakàraõabhàvàvadhàraõàt suvarõasya atyantànalasaüyoge sati anucchidyamànadravatvàdhikaraõatvena pàrthivatvànupapatteþ pãtadravyadravatvanà÷apratibandhakatayà dravadravyàntarasiddhau naimittikadravatvàdhikaraõatayà jalatvànupapatteþ råpavattayà vàyvàdiùu anantarbhàvàt taijasatvasiddhiþ/ tasyoùõaspar÷abhàsvararåpayoþ upaùñambhakapàrthivaråpaspar÷àbhyàü pratibandhàdanupalabdhiþ/ tasmàt suvarõaü taijasamiti siddham/ *{prakà÷ikà}* måle abindhanamiti/ adbhiþ indhanaü dãpanaü yasya tadityarthaþ/ bhuktasyeti/ bhuktasyaudanàdeþ pariõàmaþ paripàkaþ, tatra heturityarthaþ/ àkarajamiti/ àkaraþ khaniþ tatra jàtamityarthaþ/ suvarõasya taijasatvaü vyavasthàpayituü ÷aïkate - dãpikàyàm nanviti/ pàrthivatvasàdhakaü pãtatvahetumuktvà taijasatvàbhàvasàdhakaü hetumàha - gurutvàditi/ etena suvarõaråpatejasi vijàtãyapãtaråpaü svãkriyate/ 'pãtaü suvarõaü' ityabàdhitapratyakùapratãtibalàt/ evaü ca taijasatvasya nirbàdhatayà pçthivãtvaü na sidhyatãti kasyacit bhràntirnirastà/ gurutvasyàpratyakùatvena tathà vaktuma÷akyatvàditi dik/ suvarõasya pãtimagurutvà÷rayato 'tiriktatvaü vyavasthàpayituü anumàne aprayojaka÷aïkàvàraõàya kàryakàraõabhàvamanukålatarkaü vyavasthàpayati - atyantànaleti/ suvarõasyetyàdiþ/ anumànaprayogastu itthamavaseyaþ - suvarõaü apàrthivam asati pratibandhake atyantànalasaüyoge sati anucchidyamànadravatvàdhikaraõatvàt yannaivaü tannaivam/ yathà pçthivã/ jalamadhyasthaghçtàdau vyabhicàravàraõàya asati pratibandhaka iti/ agnisaüyogàsamànàdhikaraõadravatvavatighçtàdau vyabhicàravàraõàya atyantànalasaüyoge sati iti/ dravadravyàntarasiddhàviti/ 'atyantànalasaüyogã pãtimà÷rayaþ dravatvanà÷apratibandhakadravadravyàntarasaüyuktaþ atyantànalasaüyoge 'pi anucchidyamànadravatvàdhikaraõatve sati gurutvàta jalamadhyasthaghçtàdivat' ityanumànena tatsiddhirdraùñavyà/ jalàdikamàdàyànumànaparyavasànaü vàrayati - naimittiketi/ nanu uùõaspar÷abhàsvararåpayoþ upalabdhyabhàvena suvarõasya taijasatvaü anupapannaü ityata àha - tasyeti/ pratibandhàditi/ doùavidhayetyàdiþ/ *{bàlapriyà}* suvarõaü pàrthivaü pãtatvàt gurutvàt haridràvat iti måle pãtatvagurutvàbhyàü dvàbhyàü hetubhyàü suvarõasya pàrthivatvaü pårvapakùiõà sàdhitam/ tatra pãtatvaråpeõa aikena hetunaiva pçthivãtvasàdhanasambhavàt gurutvaråpadvitãyahetåpanyàso vyartha ityà÷aïkyàha - pàrthivatvasàdhakamiti/ tathà ca pãtatvaü pàrthivatvasàdhakam/ gurutvaü tu tejobhinnatvasàdhakam/ na ca dvitãyànumànaü vyarthamiti vàcyam/ paramataniràkaraõapårvakaü svasiddhàntasya kathanãyatayà paràbhimatataijasatvaniràkaraõàya dvitãyànumànasya àva÷yakatvàditi bhàvaþ/ nanu suvarõasya pàrthivatvasàdhananaiva arthàt taijasatvàbhàvanirõaye anumànàntarapraõayanavaiyarthyam/ ekenaiva pãtatvahetunà pàrthivatvataijasabhinnatvayoþ sàdhanasambhavàditi cet - atràhuþ/ 'suvarõaü pàrthivam' ityàdyanumàne suvarõatvaü na pakùatàvacchedakam/ tathà sati rajatasya pakùatàvacchedakànàkràntatayà tatra pàrthivatvàsiddhiprasaïgàt/ tadarthamanumànàntarapraõayane gauravàcca/ nàpi rajatasàdhàraõaü hiraõyatvaü pakùatàvacchedakam/ tathà sati pakùatàvacchedakà÷rayarajate pãtatvaråpahetvabhàvena bhàgàsiddhiprasaïgàt/ tasmàt gurutvahetvanusaraõam/ gurutvaü tu rajate 'pyastãti na bhàgàsiddhiriti/ vastutastu atra pårvapakùiõaþ suvarõasya pàrthivatvasàdhane na nirbharaþ/ suvarõe pàrthivatvàbhàvasya kenàpyanuktatayà tadabhàvaråpapçthivãtvamevàstu iti pårvapakùasyàprasaràt/ 'àkarajaü suvarõàdi' iti granthakçtà pårvasuvarõasya tejastvakathanàt tadupari suvarõaü tejo na bhavatãti pårvapakùasyaiva yuktatvàt/ ata eva 'tasmàt suvarõaü taijasam' iti siddhànte upasaühàro 'pi saïgacchate/ evaü ca suvarõasya tejobhinnatvamapyatra pårvapakùiõà siùàdhayiùitam/ suvarõasya tejobhinnatvaü tu pãtatvena hetunà na sàdhayituü ÷akyate 'suvarõaü pãtam' ityàkàrakàbàdhitapratyakùabalàt suvarõasya tejastve 'pi tatra pãtatvasyopapatteþ/ ato gurutvàditi dvitãyahetåpanyàsaþ/ 'suvarõaü guru' iti pratyakùàbhàvena suvarõasya tejastve 'pi gurutvamupapadyata iti vaktuma÷akyam/ ato gurutvaü tejobhinnatvasàdhane samarthamiti bhàvo 'tra pratãyate/ spaùñãkçta÷ca ayaü bhàvaþ 'etane' ityàdigrantheneti/ dãpikàyàm - atyantànalasaüyoge satãtyàdi/ ayamarthaþ - ghçtàdipçthivyàü yat dravatvaü tasyàtyantàgnisaüyoge sati nà÷o bhavati/ tena pàrthivagatadravatvanà÷aü prati atyantàgnisaüyogaþ kàraõamiti kàryakàraõabhàvo labhyate/ paraü tu tulamadhyasthaghçtadravatvasya atyantàgnisaüyoge satyapi nà÷o na bhavatãtyanvayavyabhicàra÷aïgàvàraõàya uktakàryakàraõabhàve 'asati pratibandhake' iti vi÷eùaõaü deyam/ tena pratibandhakàsamavadhànakàlãnaþ atyantàgnisaüyogaþ pàrthivadravatvanà÷asya hetuþ iti kàryakàraõabhàvaþ phalati/ jalamadhyasthaghçte tu jalasya pratibandhakatvàt na dravatvanà÷aþ/ tathà ca pratibandhakàsamavahitàgnisaüyogaråpakàraõàbhàvàt tatra dravatvanà÷aråpakàryàbhàva iti na pårvoktànvayavyabhicàraþ/ suvarõe tu atyantàgnisaüyoge satyapi tatra vidyamànapàrthivabhàgasya yat dravatvaü tannà÷o na bhavati/ ataþ taddravatvanà÷apratibandhakaü ki¤cit dravyaü suvarõe 'stãti vaktavyam/ tadeva tejaþ/ tathà ca suvarõe pçthivyasàdhàraõànubhåyamànapãtaråpagurutvayorà÷rayabhåtaþ pàrthivabhàgaþ tadgatadravatvapratibandhakatejobhàga iti bhàgadvayamaïgãkàryam/ tathà anaïgãkàre suvarõasya kçtsnasyàpi pàrthivatve tadgatadravatvaü na÷yet/ evaü ca atyantàgnisaüyoge pãtimà÷rayabhàgaþ duvatvanà÷apratibandhakadravadravyàntarasaüyuktaþ atyantànalasaüyoge satyapi avinà÷idravatvavattvàt jalamadhyasthaghçtavat ityanumànena pratibandhakadravadravyàntarasiddhau 'tat dravyam na pàrthivam asati pratibandhake 'tyantàgnisaüyoge sati anucchidyamànadravatvavattvàt yannaivaü tannaivaü yathà pçthivã' ityanumànena tàdç÷adravyàntarasya pçthivãbhinnatve siddhe tasya 'tàdç÷adravyàntaraü na jalam taimitikadravatvavattvàt' ityanumànena jalatvàbhàve siddhe 'tàdç÷adravyàntaraü na vàyvàdikam råpavattvàt' ityanumànena vàyvàditvàbhàve ca sati tàdç÷adravyaü taijasaü pçthivyàdyaùñakànyatve sati dravyatvàt iti pari÷eùànumànena tasya taijasatvaü sidhyatãti/ na ca tàdç÷adravyasya råpavattvamasiddhamiti kathaü tena hetunà vàyvàdibhedaþ sàdhya iti vàcyam/ tasya råpa÷ånyatve vàyvàdivat dravatvanà÷apratibandhakatvànupapattyà råpavattvasvãkàrasya àva÷yakatvàt ityà÷ayàt/ vastuto naimittikadravatvavattvenaiva hetunà vàyvàdibhedo 'pi ÷akyaþ sàdhayitum/ tathà ca tejastvena nirõãtaü pratibandhakaü dravyameva suvarõaü hiraõyamityàdibhiþ vi÷eùa÷abdaiþ sàmànya÷abdai÷ca vyavahriyata iti sidhyati/ atredaü tattvam - pratibandhakàbhàvavi÷iùñaþ atyantàgnisaüyogaþ pàrthivadravatvanà÷aü iti heturiti kàryakàraõabhàvaþ àva÷yakaþ/ tatra suvarõasthapàrthivabhàgagatadravatvanà÷aråpakàryàbhàvaþ pratibandhakàbhàvavi÷iùñàtyantàgnisaüyogaråpakàraõàbhàvaprayukta iti nirvivàdam/ tatra tàdç÷avi÷iùñàbhàvaråpaþ kàraõàbhàvaþ na vi÷eùyàbhàvàt, atyantàgnisaüyogaråpasya vi÷eùyasya tatra sattvàt/ kiü tu pratibandhakàbhàvaråpasya vi÷eùaõasyàbhàvàdeva vaktavya iti pratibandhakaü ki¤cit dravadravyàntaraü tatràstãti vaktavyam/ tasyàpi pçthivãtve taddravatvanà÷apratibandhakaü dravyàntaraü tasyàpi tathetyanavasthà syàt/ ataþ pratibandhakàntaraü vinà avina÷yaddravatvàdeva tanna pçthivã iti/ ayaü dãpikàgranthaþ pàrthivabhàgasyàpi dravatvaü tejobhàgasyàpi dravatvamityaïgãkçtya pravçtta iti pratãyate 'pãtadravyadravatvanà÷a' 'dravadravyàntara' iti padayoþ svàrasyàt/ muktàvalyàü tu 'jalamadhyasthamaùãkùodavat tasyàdrutatvàta' iti granthena pàrthivabhàgasya dravatvàbhàva eva pratipàditaþ/ tanmate suvarõasya taijasatvasàdhakànumànamanyadeveti/ prakà÷ikàyàm - suvarõasya pãtimagurutvà÷rayato 'tiriktatvamiti/ suvarõa÷abdavàcyasya bhàgavi÷eùasya pçthivãbhàgàdatiriktatvamityarthaþ/ anumàne 'prayojaka÷aïkàvàraõàyeti/ suvarõa÷abdavàcyasya bhàgavi÷eùasya pçthivyatiriktatvasàdhake 'suvarõam apàrthivam atyantàgnisaüyoga sati anucchidyamànadravatvàdhikaraõatvàt' ityanumàne atyantàgnisaüyoge sati anucchidyamànadravatvàdhikaraõatvaråpaheturastu apàrthivatvaråpasàdhyaü màstu ityaprayojaka÷aïkàyàü tadvàraõàya yadi suvarõasya pàrthivatvaü syàt tarhi atyantàgnisaüyoge sati ucchidyamànadravatvàdhikaraõameva syàt; pàrthivadravatvanà÷aü prati atyantàgnisaüyogasya kàraõatvàt ityevaüråpamanukålatarkamàhetyarthaþ/ asati pratibandhake ityasya pratibandhakàbhàvavi÷iùñamityarthaþ/ tasya dravatve 'nvayaþ/ vai÷iùñyaü ca saüyogasamavàyaghañita ekakàlàvacchinnaikàdhikaraõavçttitvaråpasàmànàdhi karaõyasambandhena/ atyantànalasaüyoge sati ityasyàpi samavàyaghañitoktasàmànàdhikaraõyasambandhena atyantàgnisaüyogavi÷iùñamityarthaþ/ anvaya÷ca tasya dravatve eva/ jalamadhyasthaghçtàdau vyabhicàravàraõàyeti/ apàrthivatvaråpasàdhyàbhàvavati tatra anucchidyamànadravatvaråpahetusattvàditi bhàvaþ/ agnisaüyogàsamànàdhikaraõadravatvavati ghçtàdàviti/ ÷ikyasthaghçtàdau ityarthaþ/ atyantànalasaüyogãtyàdi/ pãtimà÷rayatvamàtrasya pakùatàvacchedakatve tadavacchedena ca anumiterudde÷yatve agnisaüyogarahitasyàpi pãtimà÷rayasya pakùatàvacchedakàkràntatayà tatràgnisaüyogaghañitasya hetorabhàvàt bhàgàsiddhiþ syàt iti tadvàraõàya atyantànalasaüyogãti pakùavi÷eùaõam/ atyantànalasaüyoginaþ taijasabhàgasya sàdhya÷ånyatvàt bàdhaþ syàt iti tadvàraõàya pãtimà÷raya iti/ dravadravyàntarasya apratibandhakatve tatkalpane 'pi prakçte nopayoga iti såcanàya dravatvanà÷apratibandhaketi sàdhyavi÷eùaõam/ jalamadhyasthaghçtàdau pàrthivadravatvanà÷aü prati dravadravyasyaiva pratibandhakatvadar÷anàt prakçte 'pi pratibandhakaü dravyaü dravameva syàdityabhipretya draveti vi÷eùaõam/ anumànaparyavasànamiti/ ajij¤àsitàrthaüsiddhiråpamarthàntaraü vàrayitumityarthaþ/ nanu yadi suvarõaü taijasaü bhavet tarhi tejoguõayoþ uùõaspar÷abhàsvara÷uklaråpayoþ suvarõe upalabdhiþ syàt/ yataþ na tayoþ suvarõe upalabdhiþ ataþ suvarõaü na taijasamiti ÷aïkàniràsàrthaþ tasyeti grantha ityàha---nanu uùõaspar÷eti/ vastutaþ suvarõe vidyamànayorapi uùõaspar÷a÷uklaråpayoþ pratyakùaü prati pàrthivagataspar÷aråpe pratibandhake iti dãpikàyàmuktam/ tacca pratibandhakatvaü doùavidhayà na tu tadvattàbuddhiü prati tadabhàvavattàj¤ànavidhayetyabhipretyàha --- doùavidhayetyàdiriti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{vàyuniråpaõam}* *{AnTs_13 råparahitaspar÷avàn vàyuþ / sa dvividho nityo 'nitya÷ ca / nityaþ paramàõuråpaþ / anityaþ kàryaråpaþ / punas trividhaþ ÷arãrendriyaviùayabhedàt / ÷arãraü vàyuloke / indriyaü spar÷agràhakaü tvaksarva÷arãravarti / viùayo vçkùàdikampanahetuþ // ÷arãràntaþsaücàrã vàyuþ pràõaþ / sa caiko 'py upàdhibhedàt pràõàpànàdisaüj¤à labhate //}* råparahitaspar÷avàn vàyuþ/ saþ dvividhaþ/ nityaþ anitya÷ca iti/ nityaþ paramàõuråpaþ/ anityaþ kàryaråpaþ/ punastrividhaþ --- ÷arãra - indriya - viùayabhedàt/ ÷arãram vàyuloke/ indriyaü spar÷agràhakaü tvak/ sarva÷arãravçttiþ/ viùayo vçkùàdikampanahetuþ vàyuþ/ ÷arãràntassa¤càrã vàyuþ pràõaþ/ sa caiko 'pi upàdhibhedàt pràõàpànàdisaüj¤àü labhate/ *{dãpikà}* vàyuü lakùayati - råparahiteti/ àkà÷àdau ativyàptivàraõàya spar÷avàniti/ pçthivyàdau ativyàptivàraõàya råparahiteti/ pràõasya kutràntarbhàva ityata àha - ÷arãreti/ sa ceti/ eka eva pràõaþ sthànabhedàt pràõàpànàdi÷abdaiþ vyavahriyata ityarthaþ/ spar÷ànumeyo vàyuþ/ tathà hi - yo 'yaü vàyaiü vàti sati anuùõà÷ãtaspar÷aü upalabhyate sa kvacidà÷ritaþ guõatvàt råpavat/ na càsya à÷rayaþ pçthivã, udbhåtaspar÷aüvatpàrthivasya udbhåtaråpavattvaniyamàt/ na jalatejasã, anuùõà÷ãtaspar÷avattvàt/ na vibhucatuùñayam, sarvatropalabdhiprasaïgàt/ na manaþ, paramàõuspar÷asya atãndriyatvàt/ tasmàt ya. pratãyamànaspar÷à÷rayaþ sa vàyuþ (eva)/ nanu vàyuþ pratyakùaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvàt ghañavat iti cet - na/ udbhåtaråpavattvasyopàdhitvàt/ 'yatra dravyatve sati bahirindriyajanyapratyakùatvam, tatra udbhåtaråpavattvam' iti sàdhyavyàpakatvam/ pakùe sàdhanàvyàpakatvam/ na caivaü taptavàristhatejaso 'pi apratyakùatvàpattiþ iùñatvàt/ tasmàt råparahitatvàt vàyuþ apratyakùaþ/ *{prakà÷ikà}* ÷arãreti iti/ tathà ca pràõasya viùaye antarbhàva iti bhàvaþ/ sthànabhedàditi/ 'hçdi pràõa' ityàdiko÷oktasthànabhedàdityarthaþ/ mukhanàsikàbhyàü niùkramaõaprave÷anàt pràõaþ/ malàdãnàmadhonayanàt apànaþ/ àhàreùu pàkàrthaü vahneþ samunnayanàt samànaþ/ årdhvanayanàt udànaþ/ nàóãmukheùu vitananàt vyànaþ/ svamataü dar÷aüyati - spar÷ànumeya iti/ asya - upalabhyamànaspar÷asya à÷rayaþ pçthivã na ca ityanvayaþ/ catuùñayamiti/ idaü àkà÷àdipratyekabhedasàdhanàbhipràyeõa/ sarvatropalabdhiprasaïgàditi/ spar÷asyetyàdiþ/ àkà÷àdãnàü vibhutvàditi bhàvaþ/ pratyakùaþ - bahirindriyajanyapratyakùaviùayaþ/ anudbhåtaspar÷à÷raye tvagindriye vyabhicàravàraõàya pratyakùeti/ upàdhitvàditi/ tathà ca hetau upàdhivyabhicàreõa sàdhyavyabhicàronnayanasambhavàt na pratyakùatvasiddhiriti bhàvaþ/ nanu tàdç÷apratyakùatvasya guõàdàvapi sattvena tatrodbhåtaråpàbhàvena sàdhyàvyàpakatvàt kathaü tasyopàdhikatvamityata àha - yatreti/ tathà ca pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpako 'yaü upàdhiriti bhàvaþ/ evaü-pratyakùaspar÷à÷rayasyàpi udbhetaråpàbhàvena pratyakùatvànaïgãkàre ' apratyakùatvàpattiriti/ udbhåtaråpàbhàvàditi bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* na vibhucatuùñayam ityasya vibhucatuùñayatvàvacchinnapratiyogitàkabhedavàniti nàrthaþ; vibhàvapi pratyekaü taccatuùñayabhedasambhavenàbhimatàsiddheþ/ api tu upalabhyamànaspar÷à÷rayaþ àkà÷àdyàtmàntànyatamabhinna iti artho vivakùita ityà÷ayenàha - idamàkà÷àdipratyekabhedasàdhanàbhipràyeõeti/ tathà ca hetàviti/ 'pratyakùaspar÷à÷rayatvaü pratyakùatvavyabhicàri pratyakùatvavyàpakodbhåtaråpavyabhicàritvàt; yat yadvyàpakavyabhicàri tat tadvyabhicàri' iti prayogo 'tra vivakùitaþ/ nanu 'vàyuþ bahirindriyajanyapratyakùaviùayaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvàt' ityanumàne udbhåtaråpasya upàdhitvaü na sambhavati/ upàdheþ udbhåtaråpasya sàdhyavyàpakatvàbhàvàt bahirindriyajanyapratyakùaviùayatvavati guõàdau udbhåtaråpàbhàvàt ityà÷aïkate - nanu tàdç÷apratyakùatvasyetyàdinà/ bahirindriyajanyapratyakùaviùayatvasyetyarthaþ/ tathà ceti/ pakùaþ vàyuþ tadgatadharmaþ dravyatvam tadavacchinnaü sàmànàdhikaraõyasambandhena tadvi÷iùñaü sàdhyaü bahirindriyajanyapratyakùaviùayatvaü tadvyàpaka ityarthaþ/ evaü ca dravyatvavi÷iùñabahirindriyajanyapratyakùaviùayatvaü guõàdau nàsti tatra dravyatvaråpavi÷eùaõàbhàvàt/ api tu dravye ghañàdàvevàsti/ tatra ca udbhåtaråpamastãti udbhåtaråpasya pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatvàdupàdhitvamupapadyata iti/ upàdhirhi kevalasàdhyavyàpakaþ, pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakaþ, sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpaka iti trividhaþ/ tatra madhyamo 'yamupàdhiriti bhàvaþ/ evamiti vyàkhyeyaü padam/ tasya vyàkhyànaü pratyakùaspar÷à÷rayasyàpyudbhåtaråpàbhàvena pratyakùatvànaïgãkàra iti/ udbhåtaråpasya sàdhyavyàpakasya vàyàvabhàvena vyàpakàbhàvàt vyàpyàbhàva iti rãtyà pratyakùatvàbhàvasya siddheriti bhàvaþ/ *{dãpikà}* *{sçùñisaühàraprakriyà}* idànãü kàryaråpapçthivyàdicatuùñayasya utpattivinà÷akramaþ kathyate/ ã÷varasya cikãrùàva÷àt paramàõuùu kriyà jàyate/ tataþ paramàõudvayasaüyoge sati dvyaõukamutpadyate/ tribhireva dvyaõukaiþ tryaõukaü utpadyate/ evaü caturaõukàdikrameõa mahatã pçthivã, mahatya àpaþ, mahattejaþ, mahàvàyuþ utpadyate/ evamutpannasya kàryadravyasya saüjihãrùàva÷àt kriyayà paramàõudvayavibhàge dvyaõukanà÷a ityevaü pçthivyàdinà÷aþ/ asamavàyikàraõanà÷àt dvyaõukanà÷aþ/ samavàyikàraõanà÷àt tryaõukànà÷a iti saüpradàyaþ/ sarvatràsamavàyikàraõanà÷àt dravyanà÷a iti navãnàþ/ kiü punaþ paramàõusadbhàve pramàõam? ucyate - jàlasåryamarãcisthaü sarvataþ såkùmatamaü yat dravyaü upalabhyate tatsàvayavam càkùuùadravyatvàt ghañavat/ tryaõukàvayavo 'pi sàvayavaþ mahadàrambhakatvàt kapàlavat/ yaþ dvyaõukàvayavaþ sa eva paramàõuþ/ sa ca nityaþ, tasyàpi kàryatve anavasthàprasaïgàt/ sçùñipralayasadbhàve 'dhàtà yathàpårvaü akalpayat' ityàdi ÷rutireva pramàõam/ 'sarvakàryadravyadhvaüso 'vàntarapralayaþ, sarvabhàvakàryadhvaüso mahàpralayaþ' iti vivekaþ/ *{prakà÷ikà}* nanu paramàõupu¤jasyaiva ghañàdiråpatvena atiriktàvayavinaþ asattvàt pçthivyàdicatuùñayasya nityatvànityatvàbhyàü vibhàgakathanamanupapannaü ityà÷aïkàü vàrayati -- idànãmiti/ pçthivyàdicatuùñayaniråpaõànantaram ityarthaþ/ vdyaõukanà÷a ityasya paramàõudvayasaüyoganà÷àdityàdiþ/ sarvatreti/ janyadravyasàmànya ityarthaþ/ sarvatra ekarãtirevocità iti bhàvaþ/ càkùuùadravyatvàditi/ càkùuùatve sati dravyatvàdityarthaþ/ råpàdau àtmani ca vyabhicàravàraõàya vi÷eùyavi÷eùaõe/ na ca idaü aprayojakamiti ÷aïkyam/ càkùuùaü prati kàraõasya mahattvasya truñàvapekùitatayà sàvayavatvaü vinà avayavasaïkhyàjanyasya tasya svãkartuma÷akyatvàdinti saïkùepaþ/ yatkici¤jjanyadravyadhvaüsasya idànãmapi sattvàt sarveti/ nityadravyàõàü dhvaüsàsambhavàt kàryeti/ paramàõuniùñharåpàdãnàü tadànãmapi sattvàt dravyeti/ dhvaüsànàü dhvaüsàüsaübhavena mahàpralaye 'pi sattvàt bhàvetãti dik/ *{bàlapriyà}* paramàõupu¤jasyaiveti/ paramàõusamåhasyaivetyarthaþ/ atiriktàvayavina iti/ paramàõubhinnasya avayavina ityarthaþ/ vibhàgakathanamanupapannamiti/ anityasya pçthivyàdicatuùñayasyàbhàvàt iti bhàvaþ/ måle cikãrùàva÷àditi/ sisçkùàva÷àdityarthaþ/ tribhireva vdyaõukairiti/ dvàbhyàü dvyaõukàbhyàü tryaõukotpattiþ na bhavati/ tryaõukamiti 1tritvasaïkhyàkàõvavayavakatvapravçttinimittakatryaõuka÷abdànupapatteriti matvà evamuktam/ kàryadravyasya saüjihãrùàva÷àditi/ kàryandravyaviùayake÷varakartçkasaühàrecchàva÷àdityarthaþ/ asamavàyikàraõanà÷àditi/ dvyaõukasya asamavàyikàraõaü yaþ paramàõudvayasaüyogaþ tasya nà÷àt dvyaõukasya nà÷a ityarthaþ/ samavàyikàraõanà÷àt tryaõukanà÷a iti tryaõukasya yat samavàyikàraõaü dvyaõukaü tasya nà÷àt tryaõukanà÷a ityarthaþ/ dvyaõukasya tu samavàyikàraõanà÷àt nà÷o na vaktuü ÷akyate/ samavàyikàraõasya paramàõoþ nà÷àsambhavàditi bhàvaþ/ jàlasåryetyàdi/ prathamànumànaü dvyaõukasàdhakam, dvitãyànumànaü paramàõusàdhakamiti vivekaþ/ càkùuùadravyatvàdityasya càkùuùaü ca tat dravyatvaü ceti samàse ghañàdau càkùuùaü yat dravyatvaü tasyaiva àtmani sattvena sàvayavatvàbhàvavati tatra hetoþ vyabhicàraþ syàt/ ataþ càkùuùaü ca tat dravyaü ca càkùuùadravyaü tasya bhàvaþ iti ------------------------------------------------------- 1. tritvasaükhyàketi/ trãõi aõåni yasya tat tryaõukamiti vigrahaþ/ tathà ca tritvaüsaükhyàvi÷iùñàõvavayavakatvaü tryaõuka÷abdasya pravçttinimittam/ tatra tribhirdvyaõukaiþ tryaõukotpattàveva saügacchata iti bhàvaþ/ ---------------------------------------- càkùuùadravyaü tasya bhàvaþ iti samàso 'tra vivakùitaþ/ tena càkùuùatvavi÷iùñadravyatvaü heturiti phalati/ vai÷iùñyaü ca sàmànàdhikaraõyasambandhena/ àtmani càkùuùatvaråpavi÷eùaõàbhàvàt vi÷iùñadravyatvaråpo hetuþ nàstãti na vyabhicàra ityà÷ayenàha - càkùuùatve sati dravyatvàdityartha iti/ càkùuùatvamàtroktau sàvayavatvaråpasàdhyàbhàvavati råpàdau càkùuùatvasattvàt vyabhicàra iti tadvàraõàya dravyatvopàdànam/ dravyatvamàtroktau àtmani vyabhicàra iti tadvàraõàya dravyatvopàdànam/ dravyatvamàtroktau àtmani vyabhicàra iti tadvàraõàya cakùurindriyajanyapratyakùaviùayatvaråpacàkùuùatvopàdànam/ vi÷eùyavi÷eùaõe iti/ vi÷eùyaü dravyatvam/ vi÷eùaõaü càkùuùatvam/ na cedamaprayojakamiti/ càkùuùadravyatvaråpaheturastu, sàvayavatvaråpasàdhyaü màstu ityà÷aïkàyàü tadvàrakatarkàbhàvàdityarthaþ/ aprayojakam ityasya vyabhicàra÷aïkànivartakatarkaü÷ånyamityarthaþ/ tryaõukaråpe pakùe sàvayavatvaü nàsti cet càkùuùadravyatvaråpaheturapi na syàt/ càkùuùapratyakùaü prati mahattvasya kàraõatayà tryaõuke mahattvaü yadi syàt tadaiva càkùuùatvaü tasya bhavet/ tryaõuke mahattvaü tu avayavagatabahutvasaïkhyàjanyamiti tryaõukaü sàvayavamiti aïgãkàryam/ tathà ca sàvayavatvasya mahattvadvàrà tryaõukacàkùuùatvaprayojakatvàt sàvayavatvacàkùuùatvayoþ prayojyaprayojakabhàvaråpànukålatarkasadbhàvàt nedamanumànaü aprayojakam ityà÷ayaþ/ nanu tryaõukagatamahattvasya nityatvasvãkàreõa avayavasaïkhyàjanyatvasya anàva÷yakatvàt sàvayavatvaü vinàpi càkùuùatvopapatteþ aprayojakameva dvyaõukasàdhakatvenopanyastamanumànam ityà÷aïkyàha - saïkùepa iti/ aõuvyavahàrasyàõuparimàõanibandhanatayà tadà÷rayadvyaõukàkhyàõuvastunaþ ava÷yàïgãkaraõãyatvàditi bhàvaþ/ sarvabhàvakàryadhvaüsaþ mahàpralaya iti/ mahàpralayànantaraü punaþ sçùñyanabhyupagamenedam/ tadabhyupagame tu punaþ sçùñyupayogidharmàdharmayoràva÷yakatvàt sarvaübhàvakàryadhvaüsaråpo mahàpralaya eva na syàt ityavadheyam/ 'dhàtà yathàpårvamakalpayat' iti ÷rutistu avàntarapralayànantarasçùñiviùayeti teùàmà÷ayaþ/ mahàpralaye 'pi sattvàditi/ tathà ca sarvakàryàntargatadhvaüsasya dhvaüsàbhàvàt sarvakàryadhvaüsaråpalakùaõàsambhavaþ syàt iti tadvàraõàya bhàvapadamiti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{àkà÷aniråpaõam}* *{AnTs_14 ÷abdaguõam àkà÷am / tac caikaü vibhu nityaü ca //}* ÷abdaguõakamàkà÷am/ tacca ekam, vibhu, nityam ca/ *{dãpikà}* àkà÷aü lakùayati - ÷abdaguõakamiti/ nanu àkà÷amapi pçthivyàdivannànà kiü? netyàha - taccaikamiti/ bhede pramàõàbhàvàt ityarthaþ/ ekatvàdeva sarvatra ÷abdopalabdheþ vibhutvaü aïgãkartavyamityàha- vibhviti/ sarvamårtadravyasaüyogitvam vibhutvam/ mårtatvam paricchinnaparimàõavattvaü, kriyàvattvam và/ vibhutvàdeva àtmavat nityaü ityàha - nityaü ceti/ *{prakà÷ikà}* ÷abdaguõakamityatra ÷abdavaditi vaktavye tathàkathanaü 'àkà÷e ÷abda eva vi÷eùaguõa' iti dyotanàya/ ghañàkà÷o mañhàkà÷a ityàdivyavahàrasyopàdhikçtatvena asàdhakatvàt àkà÷asya anekatve pramàõaü netyàha - bheda iti/ ekatvàditi/ àkà÷asyetyàdiþ/ nanvekatve 'pi avibhutvaümastu ityata àha - sarvatreti/ sarvadigavacchedenetyarthaþ/ paricchinnaparimàõavattvamiti/ yadi paricchinnasya apakarùà÷rayatvàtmakatayà paramaõoraõutaratvena dvyaõukaparimàõàpekùayà paramàõuparimàõasya apakçùñatvàbhàvàt paramàõuùu avyàptamidaü lakùaõamityucyate tadàpyàhakriyàvattvamiti/ vastutastu làghavamevottarakalpànusaraõe bãjam iti dhyeyam/ *{bàlapriyà}* nanu ghañàkà÷aþ mañhàkà÷a ityàdivyavahàràt àkà÷e 'pi bhedo 'stãtyavagamyate/ tathà ca bhede pramàõàbhàvàditi dãpikoktiþ na saïgacchate/ uktavyavahàrasyaiva àkà÷asyànekatve pramàõatvàt ityà÷aïkya ghañamañhàdiråpo ya àkà÷asya avacchedakaþ padàrthaþ tadgataü bhedamà÷ritya ghañàkà÷o mañhàkà÷a ityàdivyavahàraþ, na tu àkà÷agataü bhedam/ ataþ sa na bhede pramàõamiti samàdhànaü abhiprayan àha - ghañàkà÷a iti/ upàdhikçtatveneti/ ghañamañhaj¤adiråpàvacchedakagatabhedànimittakatvenetyarthaþ/ asàdhakatvàditi/ àkà÷abhedàsàdhakatvàdityarthaþ/ aõutaratveneti/ utkarùà÷rayàõuparimàõavattvenetyarthaþ/ nanu paricchinnatvaü nàpakarùà÷rayatvam/ api tu paramamahatparimàõabhinnatvam, àkà÷àdicatuùñayànyatamàsamavetatvaü và/ tathà ca paramamahatparimàõànyaparimàõavattvaü àkà÷àdicatuùñayànyatamàsamavetaparimàõavattvaü và mårtatvam, tacca paramàõuùvapi vartata iti na tatràvyàptiþ/ ato dvitãyalakùaõànusaraõe nàvyàptirheturityà÷aïkyàha - vastutasatu iti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{kàlaniråpaõam}* *{AnTs_15 atãtàdivyavahàrahetuþ kàlaþ / sa caiko vibhur nitya÷ ca //}* atãtàdivyavahàrahetuþ kàlaþ/ sa ca ekaþ vibhuþ nitya÷ca/ *{dãpikà}* kàlaü lakùayati - atãteti/ sarvàdhàraþ kàlaþ sarvaïkàryanimittakàraõam/ *{prakà÷ikà}* atãtàdivyavahàrahetuþ kàla iti måle àdinà anàgatàdiparigrahaþ/ atãtatvaü ca vartamànadhvaüsapratiyogitvam/ varnamànatvam iha ÷abdaprayogàdhikaraõakàlavçttivam/ bhaviùyatvaü ca vartamànapràgabhàvapratiyogitvaü/ atra sarvatra kàlasya ghañakatayà ÷abdaprayogaråpàtãtàdivyavahàre hetutvaü tasya iti dhyeyam/ na ca tàdç÷avyavahàraþ såryaparispandopàdhimàdàya sambhavatãti vàcyam/ anugatasya vyavahàrasya anugataviùayaü vinà asambhavena atiriktakàlasvãkàràditi dik/ sarvàdhàra iti/ kàlikasambandhenetyàdiþ/ atra vibhinnakàlikayoþ àdhàràdheyabhàvavirahàt kriyàdeþ sarvàdhàratva÷aïkaiva nàvataratãti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* nanu ghañaþ atãtaþ vartamànaþ bhaviùyan ityàdi÷abdaprayogaþ kàlasya yaþ upàdhiþ avacchedakaþ såryaparispandaþ taddhetukaþ/ tathà ca atãta ityasya ÷abdaprayogàdhikaraõasåryaparispandavçttidhvaüsapratiyogãtyarthaþ/ vartamàna ityasya ÷abdaprayogàdhikaraõasåryaparispandavçttirityarthaþ/ bhaviùyannityasya ÷abdaprayogàdhikaraõasåryaparispandavçttipràgabhàvapratiyogãtyarthaþ/ tathà ca na kàlaþ sidhyati ityà÷aïkate - na ca tàdç÷avyavahàra iti/ samàdhatte - anugatasyeti/ ekaråpaþ atãtaþ ityàdiþ vyavahàraþ ekaråpaü viùayaü vinà na sambhavati iti ekaþ kàlaþ svãkaraõãyaþ/ såryaparispandastu anekaþ/ ataþ kàlaghañanayaiva atãtatvàdikaü nirvàcyaü iti bhàvaþ/ api ca såryaparispandaþ atãtàdiviùayeùu sàkùàtsambandhena nàsti/ ataþ 1svà÷rayatapanasaüyogisaüyogàdiråpaparamparàsambandhenaiva såryaparispandavçttitvaü ghañàdervaktavyam/ tadapekùatà làghavàt sàkùàtsambandha÷àlikàlasvãkaraõamevocitamityà÷ayenàha - digiti/ viùayatàsambandhena sarvàdhàratvaü j¤ànasyàpyasti ityà÷aïkya kàlikasambandhenetyàdiriti kathitam/ sarvapadàrthaniùñhakàlikasambandhàvacchinnàdheyatàniråpitàdhikaraõatvaü sarvàdhàratvamatra vivakùitamiti bhàvaþ/ ---------------------------------------- 1. svà÷rayeti/ svaü såryaparispandaþ tadà÷rayaþ såryaþ tatsaüyogã kàlaþ tatsaüyogã ghañasya/ ---------------------------------------- nanu kriyàmàtraü kàlopàdhiriti siddhàntàt kriyàyàþ kàlikasambandhena sarvàdhàratvasattvàt tatràtivyàptirityata àha - atra vibhinnakàlikayoriti/ kriyàyàþ tatsamakàlavartisakalapadàrthàdhàratve 'pi tadasamakàlavartipadàrthàdhàratvaü na saübhavati, bhinnakàlikayoràdhàràdheyabhàvavirahàt/ sarvàdhàratvamityatra sarvapadaü tu sakalakàlavartisarvapadàrthaparam, ato na kriyàyàmativyàptiriti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{diïniråpaõam}* *{AnTs_16 pràcyàdivyavahàrahetur dik / sà caikà vibhvã nityà ca //}* pràcyàdivyavahàrahetuþ dik/ sà ca ekà vibhvã nityà ca/ *{dãpikà}* di÷o lakùaõamàha - pràcãti/ digapi kàryamàtranimittakàraõam/ *{prakà÷ikà}* pràcyàdivyavahàrahetuþ iti måle àdinà pratãcyàdiparigrahaþ/ udayàcalasannihitamårtàvacchinnà dik pràcã/ astàcalasannihitamårtàvacchinna dik pratãcã/ merusannihitamårtàvacchinna dik udãcã/ tadvyavahitamårtàvacchinnà tu dakùiõà/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{àtmaniråpaõam}* *{AnTs_17[1] j¤ànàdhikaraõam àtmà / sa dvividhaþ paramàtmà jãvàtmà ca / tatre÷varaþ sarvaj¤aþ paramàtmaika eva / jãvàtmà prati÷arãraü bhinno vibhur nitya÷ ca //}* j¤ànàdhikaraõam àtmà/ saþ dvividhaþ jãvàtmà paramàtmà ceti/ *{ã÷varasàdhanam}* tatre÷varaþ sarvaj¤aþ paramàtmà eka eva/ *{jãvàtmaniråpaõam}* jãvastu prati÷arãraü bhinnaþ/ vibhuþ nitya÷ca/ *{dãpikà}* àtmano lakùaõamàha - j¤àneti/ àtmànaü vibhajate - sa dvividha iti/ paramàtmano lakùaõamàha - tatreti/ nityaj¤ànàdhikaraõatvam ã÷varatvam/ nanu ã÷varasadbhàve kiü pramàõam? na tàvat pratyakùam/ taddhi bàhyaü àntaraü và/ nàdyaþ, aråpidravyatvàt/ na dvitãyaþ, àtmasukhaduþkhàdivyatiriktatvàt/ nàpyanumànam, liïgàbhàvàt/ nàpyàgamaþ, tathàvidhàgamàbhàvàt iti cet - na/ 'aïkuràdikaü sakartçkaü kàryatvàte ghañavat' ityanumànasyaiva pramàõatvàt/ upàdànagocaràparokùaj¤ànacikãrùàkçtimattvaü kartçtvam/ upàdànaü samavàyikàraõam/ sakalaparamàõvàdisåkùmadar÷itvàt sarvaj¤atvam/ 'yaþ sarvaj¤aþ sarvaüvit' ityàdyàgamo 'pi tatra pramàõam/ jãvasya lakùaõamàha - jãva iti/ sukhàdyà÷rayatvaü jãvalakùaõam/ nanu 'manuùyo 'ham', 'bràhmaõo 'ham' ityàdau sarvatra ahaüpratyaye ÷arãrasyaiva viùayatvàt ÷arãrameva àtmà iti cet - na/ ÷arãrasya àtmatve karapàdàdinà÷e ÷arãranà÷àt àtmano 'pi nà÷aprasaïgàt/ nàpi indriyàõàü àtmatvam 'yo 'haü ghañaü adràkùam so 'haü idànãü spç÷àmi' ityanusandhànàbhàvaprasaïgàt/ anyànubhåter'the anyasyànusandhànàyogàt/ tasmàt dehendriyavyatiriktaþ jãvaþ sukhaduþkhàdivaicitryàt prati÷arãraü bhinnaþ/ sa ca na paramàõuþ/ sarva÷arãravyàpisukhàdyanupalabdhiprasaïgàt/ na madhyamaparimàõavàn/ tathà sati anityatvaprasaïgena kçtahàna - akçtàbhyàgamaprasaïgàt/ tasmàt nityaþ vibhuþ jãvaþ/ *{prakà÷ikà}* måle j¤ànàdhikaraõamiti/ samavàyena j¤ànavadityarthaþ/ tatra - tayormadhye/ dãpikàyàm nityaj¤ànàdhikaraõatvamiti/ na ca '(nityaü) vij¤ànaü ànandaü brahma' iti ÷rutvà virodha iti vàcyam/ ànandapadasya ànandavadarthakatàyà iva vij¤ànapadasyàpi vij¤ànavadarthakatàsvãkàreõa avirodhàt/ na ca ànandapadasyaiva tàdç÷àrthakatvamasiddhamiti vàcyam/ ar÷a àdyajantatvàïgãkàreõa tàdç÷àrthasiddheþ/ anyathà napuüsakatvànupapatteþ/ atra ànandaþ 'bhàràpagame sukhã saüvçtto 'ham' itivat duþkhàbhàve upacaryate/ navãnàstu nityasukhamã÷varasyàïgãkurvanti ityalamadhikajalpanena/ aråpidravyatvàditi/ bàhyapratyakùaü prati udbhåtaråpasya hetutvàditi bhàvaþ/ àtmasukhaduþkhàdãti/ vijàtãyàtmamanassaüyogasya mànasapratyakùahetoþ ã÷vare 'bhàvàditi bhàvaþ/ pramàõatvàditi/ na cedaü aprayojakamiti ÷aïyam/ aprayojakamiti ÷aïkyam/ kàryatvàvacchinnaü prati kçtitvàvacchinnasya hetutvena aprayojakatvàbhàvàditi dik/ upàdàneti/ yadyapi kartçtvaü kçtimattvameva saübhavati tathàpi aparokùaj¤ànàdeþ cikãrùàdikaü prati kàraõatvapradar÷anàya tathoktiriti dhyeyam/ sarvaviditi/ vidadhàtvartho vi÷eùaråpeõa j¤ànam/ lakùaõamàheti/ svaråpamàhetyarthaþ/ måle prati÷arãraü bhinna iti/ na càvayavopacayàbhyàü tattaccaitràdi÷arãràõàü vibhinnatve 'pi jãvabhedàbhàvàt idamasaïgatam/ evaü kàyavyåhasthale 'pãti vàcyam/ samànakàlikàyogajadharmàjanya÷arãrabhedena jãvabhedasyaiva vivakùitatayà adoùàt/ evaü ca etaccharãràvacchinnabhogavàn samànakàlikayogajadharmàjanyataccharãràvacchinnabhogavadbhinna iti rãtyà prati÷arãraü jãvabhedaþ sàdhya ityalam/ ÷arãrasyaiveti/ anyathà manuùyatvàdãnàü ÷arãradharmatvena tathà pratyayasyaiva asaïgatirityabhimànaþ nà÷aprasaïgàditi/ samavàyikàraõanà÷asya dravyanà÷akatvàditi bhàvaþ/ yo 'hamiti/ bhåtakàlikadar÷anavati vartamànakàlikaspàr÷anavattvaü pratyàyyate tacca bhavatàü mate na sambhavati càkùuùaspàr÷anavatorbhedàditi bhàvaþ/ anusandhànàyogàditi/ anyathà caitreõànubhåtasya vastunaþ maitreõa smaraõàpatteriti bhàvaþ/ nanu sarva÷arãràvacchedena àtmani sukhàdisàkùàtkàropapattaye sarva÷arãravyàpitvaü àtmano 'stu/ tathàpi vibhutvàïgãkàre prayojanàbhàva ityata àha - na madhyameti/ anityatvaprasaïgeneti/ yanmadhyamaparimàõaü tadanityam iti vyàpteriti bhàvaþ/ kçteti/ kçtasya yàgàdinà sampàditasya dharmàderhànaü nà÷aþ, akçtasyàbhyàgamaþ pràptiþ tatprasaïgàdityarthaþ/ kartuþ àtmana uttarajanmani asattvàt, akartu÷ca sattvàditi bhàvaþ/ nanu jãvasya aõutvameva àstàm, tàvatà noktadoùaþ/ såkùmadãpasya sarvagçhàvacchedeneva aõuråpasyàpi jãvasya prabhàprasaraõaïgãkàràt iti cet - na/ tathà sati kàyavyåhasthale sukhàdisàkùàtkàrànupapatteriti dik/ *{bàlapriyà}* samavàyena j¤ànavaditi/ kàlikasambandhena j¤ànavati kàle 'tivyàptivàraõàya samavàyeneti/ sambandhavi÷eùàvacchinnàdhàratàsåcanàyaiva adhikaraõapadam/ anyathà j¤ànavàn àtmà ityeva vadet iti bhàvaþ/ dãpikàyàm - bàhmam - bahirindriyajanyam/ àntaram - manojanyam/ aråpidravyatvàditi/ råpavato dravyasyaiva bahirindriyajanyapratyakùaviùayatvàditi bhàvaþ/ àtmasukhaduþkhàdivyatiriktatvàditi/ yasya jãvàtmanaþ svãyamanasà saüyogo 'sti sa tasyaiva jãvàtmanaþ tatsamavetasukhàdervà mànasapratyakùaü janayet/ tajjãvàtmatadãyasukhàdivyatiriktaü tadãyamanassaüyogajanyapratyakùaviùayo na bhavati/ ataþ ã÷varaþ jãvàtmatatsukhàtiriktaþ tadãyamànasapratyakùaviùayo na bhavatãtyà÷ayaþ liïgàbhàvàditi/ ã÷varavyàpyasya liïgasyàbhàvàdã÷vare nànumànaü pramàõamiti bhàvaþ/ nanu '(nityaü) vij¤ànamànandaü brahma' iti ÷rutyà àtmanaþ j¤ànasvaråpatvamàtràvagamàt j¤ànàdhikaraõatvaü na sambhavatãti ÷aïkate - na ca nityamiti/ samàdhatte - ànandapadasyeti/ ànandàrthakasya ànanda÷abdasya nityapuülliïgatvàt ànandamiti napuüsakatvànupapatteþ ànando 'syàstãtyarthe ànanda÷abdàt 'ar÷a àdibhyo 'c' ityacpratyaye napuüsaka ànanda÷abdaþ sampadyate/ tathà ca ànandamityasya ànandavadityartha eva vaktavyaþ/ tatsamabhivyàhçtaþ vij¤àna÷abdaþ vij¤ànavadarthaka eva yuktaþ/ tathà ca j¤ànàdhikaraõatvameva tayà ÷rutyà ã÷varasya bodhyata iti bhàvaþ/ upacaryate - lakùaõayà prayujyate/ vijàtãyàtmamanassaüyogasyeti/ paràtmavyàvçttasya svàtmamàtravçtteþ manassaüyogasyetyarthaþ/ na cedamaprayojakamiti/ kàryatvamastu kartçjanyatvaü màstu iti ÷aïkàyàþ nivartakastarko nàstãti bhàvaþ/ na cedamaprayojakamiti/ kàryatvaråpaheturastu sakartçkatvaråpasàdhyaü màstu iti ÷aïkàyà nivàrako yastarkaþ tacchånyamityarthaþ/ kàryatvàvacchinnaü pratãti/ nanu sakartçkatvaü hi kartçjanyatvam/ pakùe tadabhàvo 'stu iti ÷aïkàyàü yadi kartçjanyatvaü na syàt tarhi kàryatvamapi na syàt, kàryasàmànyaü prati kartuþ kàraõatvàdityevaü kàryatvàvacchinnaü prati kartà kàraõamiti kàryakàraõabhàvàkhyo 'nukålatarka eva vaktavyaþ na tu kàryatvàvacchinnasya kçtitvàvacchinnaü kàraõaü ityetàdç÷a iti kathametaditi cet - na/ sàdhyaü sakartçkatvaü na kartçjayatvaråpam/ tathà sati kartçtvasyaiva janakatàvacchedakatvaü syàt/ kartçtvaü ca kçtimattvaråpaü kçtyàtmakamiti anantànàü kçtãnàü kàraõatàvacchedakatve gauravaü syàt/ ataþ kçtijanyatvameva sakartçkatvam/ kçtitvameva janakatàvacchedakam kçtitvaü tu jàtiråpatayà ekamityà÷ayena kàryatvàvacchinne kçtitvàvacchinnaü kàraõam ityetàdç÷akàryakàraõabhàvà÷yatarkàbhidhànàt/ nanu ghañatvàvacchinnaü prati kulàlakçtitvàvacchinnà hetuþ iti vi÷iùyaiva kàryakàraõabhàvàdetàdç÷asàmànyakàryakàraõabhàve pramàõàbhàve ityatràha - digiti/ ghañatvapañatvàdibhedenànantakàryakàraõabhàvakalpanàpekùayà kàryatvàvacchinnaü prati kçtitvena ekahetuhetumadbhàvakalpanameva ucitamiti bhàvaþ/ dãpikàyàm upàdànagocareti/ upàdànaü samavàyikàraõaü kapàlàdi tadviùayakaü yat aparokùaj¤ànaü, evaü samavàyikàraõaviùayiõã yà cikãrùà kapàlena ghañaü kuryàm ityàkàrikà icchà, evaü samavàyikàraõaviùayiõã yà kçtiþ tadvattvaü kartçtvamityarthaþ/ upàdànagocaretyasya triùvapyanvayàt/ yadyapãtyàdi/ 'jànàti', 'icchati', 'yatate', 'karoti' iti kramàt kàryasàmànyaü prati yatnaþ kàraõam, yatne cikãrùà kàraõam, cikãrùàü prati j¤ànaü kàraõamiti j¤àpanàya dãpikàyàü tritayamuktam/ sàdhyaü tu kçtijanyatvameveti bhàvaþ/ nanu 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit' iti ÷rutau sarvaj¤a÷abdasamànàrthakatvàt sarvavitpadasya punaruktirityà÷aïkyàha - vidadhàtvartha iti/ tathà ca sarvaj¤a÷abdena sàmànyataþ prameyatvàdinà sarvaviùayakaj¤ànamucyate/ sarvavitpadena ghañatvapañatvàdinà vi÷eùaråpeõa sarvaviùayakaj¤ànamucyate/ ato na punaruktiriti bhàvaþ/ nanu jãvastu 'prati÷arãraü bhinna' iti måle jãvasya prati÷arãraü bheda evocyate na lakùaõam/ tathà ca tasya mlasya 'jãvasya lakùaõamàha' ityavataraõaü na yuktam ityata àha - svaråpamàhetyartha iti/ ÷aïkate - na ceti/ caitra÷arãrasya avayavopacayàbhyàü bhedasyàva÷yakatayà caitrãyabàla÷arãràpekùayà tadãyayuva÷arãravçddha÷arãràdãnàü bhedo vaktavyaþ/ tathà ca bàlayuvàdi÷arãrabhede satyapi tadavacchinna àtmà eka eva/ evaü saubhariprabhçtãnàü àtmana ekatve 'pi ÷arãràsamåhàïgãkàràt prati÷arãraü jãvabhedàbhàvàt prati÷arãraü jãvo bhinna iti kathaü saïgacchata iti ÷aïkàgranthasyàrthaþ/ kàyavyåhasthala iti/ ekena jãvena aneka÷arãràdhiùñhànasthala ityarthaþ/ samàdhatte - samànakàliketi/ samànakàlikànàü yogajadharmàjanyànàü ÷arãràõàü bhedo yatra tatra jãvabheda ityeva måle vivakùitam/ caitrãyabàlayuvàdi÷arãràõàü samànakàlikatvàbhàvàt saubhariprabhçtibhiþ ekakàle adhiùñhitànàü ÷arãràõàü yogajadharmajanyatvena tadajanyatvàbhàvàt tàdç÷a÷arãràõàü bhedaþ nàtmabhedavyàpyatayà målàbhipreta iti nànupapattiþ/ tathà ca samànakàlikayogajadharmàjanya÷arãrabhedavyàpakabhedapratiyogã jãva iti 'jãvastu prati÷arãraü bhinnaþ' iti målàrthaþ/ tàdç÷aþ ÷arãrabhedaþ caitramaitràdi÷arãreùu tatràtmabhedo 'stãti bhàvaþ/ evaü cetyàdi/ avacchedyatàsambandhena taccharãrabhinna÷arãravattvàditi hetuþ påraõãyaþ/ anyathetyàdi/ 'ahaü manuùya' ityàdipratãtyà ahamarthe àtmani munaùyatvàdidharmàþ prakàratayà bhàsante/ ÷arãra eva manuùyatvàdayaþ bhavanti/ tasmàt ahamarthàtmavi÷eùyakamanuùyatvàdidehadharmaprakàrakapratãtiriyaü ÷arãramevàtmà ityavagamayati/ yadi tu ÷arãràtiriktaþ àtmà tarhi manuùyatvàdirahite àtmani manuùyatvàdiprakàrikà iyaü pratãtiþ bhramaråpà syàt na pramàtmiketi bhàvaþ/ anyathà - ÷arãràtiriktasyàtmanaþ ahamarthatve/ pratyayasyaivàsaïgatiriti/ tathà pratãteþ pramàtvànupapattirityarthaþ/ manuùya÷abdasya manuùya÷arãràvacchinna ityarthàt 'ahaü manuùya' iti pratãtiþ ahamarthe manuùya÷arãràvacchinnatvamavagàhate/ ataþ ÷arãràtmatvasàdhikà iyaü pratãtirna bhavatãti siddhàntaü manasikçtya 'ityabhimàna' ityuktam/ bhåtakàliketi/ 'yo 'hamadràkùaü so 'hamidànãü spç÷àmi' iti pratãtyà bhåtakàlikacàkùuùapratyakùà÷rayavartamànakàlikaspàr÷anapratyakùà÷rayayoraikyamavagamyate/ indriyàtmavàde càkùuùapratyakùà÷rayaþ cakùuþ spàr÷anapratyakùà÷rayaþ tvak iti tayorbhedàt tayoraikyàvagàhinã pratyabhij¤àpratitirna ghañata iti bhàvaþ/ dãpikàyàm anyànubhåta iti/ nanu cakùustvacorbhedàt tayorabhedàvagàhã pratyabhij¤àpratyayo nopapadyata ityeva vaktavyam/ na tvevamiti kathameùa grantho yojanãya iti cet - ÷råyatàm/ uktapratyabhij¤à yathà và càkùuùaspàr÷anapratyakùà÷rayayoraikyamavagàhate tathà càkùuùapratyakùaviùayasyaiva spàr÷anapratyakùaviùayatvamapyavagàhate/ tatra cakùuþkartçkacàkùuùapratyakùaviùayasya ghañasya tvakkartçkasmaraõaviùayatvàsambhavàt tatsmaraõapårvakaü tatra spàr÷anapratyakùaviùayatvàvagàhinãtvakkartçkapratyabhij¤à na syàt/ ata indriyàtiriktaþ càkùuùaspàr÷anapratyakùayorà÷rayaþ eko 'ïgãkàryaþ/ sa ca svàtmanaþ abheda svànubhåtamarthaü ca anusandhàtumarhatãtyà÷ayena dãpikàyàþ pravçtteriti/ prakà÷ikàyàü hànaü nà÷a iti/ kçtsa karmaõo nà÷o nàma niùphalatvam/ karmakartuþ phalànubhavaü vinaiva nà÷àt/ akçtasya karmaõaþ - karmaõyakçta'pi abhyàgamaþ - phalapràptiþ/ phalànubhavità karmakarturanya eveti tasya karmànuùñhànaü vinaiva tatphapràptiriti bhàvaþ/ tadàha - kartuþà mana iti/ prabhàprasaraõàïgãkàràditi/ j¤ànaråpaprabhàyàþ sarva÷arãravyàptyaïgãkàràt ityarthaþ/ kàyavyåhasthale iti/ ekena jãvena yugapadadhiùñhitàneka ÷arãsthale yasmin ÷arãre 'õurjãvaþ vartate taccharãre jãvaprabhàyàþ j¤ànasya prasare 'pi ÷arãràntareùu tataprasaràbhàvàt tadavacchedyasukhàdyanusandhànamàtmano na syàditi bhàvaþ/ nanu kàyavyåhasthale 'pi yàvanti ÷arãràõi jãvenàdhiùñhitàni tàvatsu tatprabhàprasaro 'ïgãkriyate/ ato nàktànupapatti ritya÷aïkyàhadigiti/ yathà ekagçhàntaràropitadãpasya prabhà gçhàntare na prasarati, tathà eka÷arãràntaþsthajãvasya prabhà ÷arãràntare na prasarediti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{manoniråpaõam}* *{AnTs_18 sukhàdyupalabdhisàdhanam indriyaü manaþ / tac ca pratyàtmaniyatatvàd anantaü paramàõuråpaü nityaü ca //}* sukhàdyupalabdhisàdhanam indriyaü manaþ/ tacca pratyàtmaniyatatvàt anantaü paramàõuråpaü nityaü ca/ *{dipikà}* manaso lakùaõamàha - sukheti/ spar÷arahitatve sati kriyàyattvaü manaso lakùaõam/ tadvibhajate - tacceti/ ekaikasyàtmana ekaikaü mana àva÷yakam ityàtmanàü anekatvàt manaso 'pyanekatvamityarthaþ/ paramàõuråpamiti/ madhyamaparimàõavattve anityatvaprasaïgàdityarthaþ/ nanu 'mano vibhu spar÷arahitatve sati dravyatvàt, àkà÷àdivat' iti cet - na/ manaso vibhutve àtmamanassaüyogasya asamavàyikàraõasya abhàvàt j¤ànànutpattiprasaïgaþ/ na ca vibhudvayasaüyogaþ asttviti vàcyam/ tatsaüyogasya nityatvena suùuptyabhàvaprasaïgàt, purãtadvyatiriktasthale àtmamanassaüyogasya sarvadà vidyamànatvàt/ aõutve tu yadà manaþ purãtati pravi÷ati tadà suùuptiþ, yadà nissarati tadà j¤ànotpattirityaõutvasiddhiþ/ *{prakà÷ikà}* manassaüyogàdyativyàptivàrakendriyatvaghañitamåloktalakùaõàpekùayà laghulakùaõamàha - spar÷arahitatve satãti/ ekaikaü mana iti/ sarvàtmanàü ekasya manasaþ svãkàre ekasya j¤ànada÷àyàü aparasya tadanupapattiþ, tasyàõutvena sakalendriyairekadà saüyogàbhàvàditi bhàvaþ/ vibhviti/ tathà ca tasya paramamahatparimàõavattvena pårvoktadoùànavakà÷a iti bhàvaþ/ abhàvàditi/ vibhudvayasaüyogànabhyupagamàditi bhàvaþ/ vibhviti/ tathà ca tasya paramamahatparimàõavattvena pårvoktadoùànavakà÷a iti bhàvaþ/ abhàvàditi/ vibhudvayasaüyogànabhyupagamàditi bhàvaþ/ j¤ànànutpattãti/ bhàvakàryasyàsamavàyikàraõajanyatvaniyamàditi bhàvaþ/ vibhudvayasaüyogo 'stviti/ tasya nityatvena asamavàyikàraõakriyàdyasattve 'pi na kùatiriti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* tarkasaïgrahoktaü manolakùaõa parityajya dãpikàyàü anyasya manolakùaõasya kathane bãjamàha - manassaüyogàdãti/ 'sukhàdisàkùàtkàrasàdhanatvaü manaso lakùaõam' ityetàvanmàtroktau àtmamanassaüyoge 'tivyàptiþ, tasyàpi sukhàdisàkùàtkàrasàdhanatvàt/ tadvàraõàya indriyatvaü nive÷itam/ indriyatvaü va '÷abdetare' tyàdiråpamiti tadghañitaü manolakùaõaü atiguru iti paryàlocya laghulakùaõaü dãpikàyàü uktamiti bhàvaþ/ "sàdhanamityasya karaõamityarthaþ/ etallàbhàyaiva indriyapadamupàttam, na tu tena råpeõa prave÷aþ gauravàt"iti tu nçsiüha÷àstriõaþ pràhuþ/ teùàü pakùe sabhbhavato lakùaõàntarasyàkathane nyånatà syàditi tadvàraõàyaiva dãpikàyàü lakùaõàntarakaraõam/ uktaü ca taireva -"nyånatàparihàràya svayaü manolakùaõamàha"iti/ nanu vibhadvayasaüyogaþ katha bhavet? saüyogaü prati kriyàyàþ saüyogasya ca hetutvàt/ vibhuno÷ca kriyà÷ånyatvàt kriyàjanyaþ saüyogo na sambhavati/ avayava÷ånyatvàt hastapusatakasàüyogàt kàyapustakasaüyogavat saüyogajasaüyogo 'pi na saübhavatãtyatràha - tasya nityatvenati/ kriyàdãtyatra àdi÷abdena saüyogo gçhyate/ tathà ca janyasaüyogaü pratyeva kriyàdeþ hetutvaü na tvasaüyoge ajatvavirodhàditi bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{råpaniråpaõam}* *{AnTs_19 cakùurmàtragràhyo guõo råpam / tac ca ÷uklanãlapãtaraktaharitakapi÷acitrabhedàt saptavidhaü pçthivãjalatejovçtti / tatra pçthivyàü saptavidham / abhàsvara÷uklaü jale / bhàsvara÷uklaü tejasi //}* cakùurmàtragràhyo guõo råpam/ tacca ÷ukla - nãla-pãta - raktahirata - kapi÷a - citrabhedàt saptavidham/ pçthivãjalatejàvçtti/ tatra pçthivyàü saptavidham/ abhàsvara÷uklaü jale/ bhàsvara÷uklaü tejasi/ *{dãpikà}* råpaü lakùayati - cakùuriti/ saïkhyàdàvativyàptivàraõàya màtrapadam/ råpatve ativyàptivàraõàya guõapadam/ råpaü vibhajate - tacceti/ nanu avyàpyavçttinãlàdisamudàya eva citraråpam iti cet - na/ råpasya vyàpyavçttitvaniyamàt/ nanu citrapañe avayavaråpasyaiva pratãtirastviti cet - na/ råparahitatvena pañasyàpratyakùatvaprasaïgàt/ na ca råpavatsamavetatvaü pratyakùatvaprayojakam, gauravàt/ tasmàt pañasya pratyakùatvànupapattyà citraråpasiddhiþ/ råpasyà÷rayamàha - pçthivãti/ à÷rayaü vibhajya dar÷ayati - tatreti/ *{prakà÷ikà}* màtrapadamiti/ yadyapi cakùurmàtragràhyatvaü cakùuritaràgràhyatve sati cakùurgràhyatvam, tacca na råpe saübhavati; tathàpi tvagindriyàgràhyatve sati cakùurgràhyatvaü taditi dhyeyam/ guõapadamiti/ na caivamapi prabhàbhittisaüyoge 'tivyàptiriti vàcyam, tvagagràhyacakùurgràhyaguõavibhàjakadharmavattve paryavasànena adoùàt/ ata eva paramàõuråpàdau nàvayàptiriti bodhyam/ samudàya eveti/ evakàreõàtiriktacitraråpavyavacchedaþ/ vyàpyavçttiveti/ dai÷ikavyàpyavçttitvetyarthaþ/ idamupalakùaõam - ekaikacitraråpasthale anekaråpàõàü ekaikatattatpràgabhàvàdisthale ca anekapràgabhàvàdãnàü kalpanena anekaråpeùu citraþ ityàkàrakapratãtiviùayatvakalpanena ca gauravamiti/ råparahitatveneti/ samavàyenetyàdiþ/ prasaïgàditi/ dravyacàkùuùaü prati samavàyena råpasya kàraõatvàditi bhàvaþ/ råpavatsamavetatvamiti/ spà÷rayasamavetatvasambandhena råpam/ pratyakùatvaprayojakamiti/ pratyakùaviùayatvaprayojakamastu ityarthaþ/ gauravàditi/ sàkùàtsambandhena kàraõatvàpekùayà gauravàdityarthaþ/ citràvayavakàvayavakapàlaiþ àrabdhapañasya càkùuùatvànurodhena svasamavàyisamavetasamavetasamavetatvasambandhena råpasya tatprayojakatvamaïgãkartavyam/ evaü ca truñeþ càkùuùatvànupapattirapi draùñavyà/ pratyakùatvànupapattyeti/ etena citraråpavat citraraso 'pi sidhyediti ÷aïkànirastàr/ davayalaukikaràsanasya aprasiddhyà tadanupapattyabhàvena na citrarasàïgãkàra iti saïkùepaþ/ *{bàlapriyà}* nanu cakùurmàtragràhyatvaü råpe asambhavi/ cakùuritaràgràhyatve sati cakùurgràhyatvaü hi cakùurmàtragràhyatvam/ j¤ànasàmànye manasaþ kàraõatvàt cakùuritaramanojanyapratyakùaviùayatvasyaiva råpe sattvena cakùuritaràgràhyatvasya råpe abhàvàditi ÷aïkate - yadyapãti/ cakùuritaràgràhyatvaü cakùuritarajanyapratyakùàviùayatvam/ cakùurgràhyatvaü cakùurindriyajanyapratyakùaviùayatvam/ samàdhatte - tathàpãti/ cakùuritarapadena tvagindriyaü vivakùitam/ tathà ca tvagindriyajanyapratyakùàviùayatve sati cakùurindriyajanyapratyakùaviùayatvaü cakùurmàtragràhyatvam/ asti cedaü råpe iti nàsambhava iti bhàvaþ/ satyantànupàdàne ekatvàdisaïkhyàyàmativyàptiþ, tasyà api cakùurindriyajanyapratyakùaviùayatvàt/ tadupàdàne tu saïkhyàyàþ tvagindriyoõàpi gràhyatayà tvagindriyajanyapratyakùàviùayatvaü nàstãti nàtivyàptiþ/ atãndriye dharmàdàvativyàptivàraõàya vi÷eùyam/ na caivamapãti/ prabhàbhittisaüyogasya tvagindriyàgràhyatvàt cakùurgràhyatvàcceti bhàvaþ/ tvagagràhyeti/ tvagindriyajanyapratyakùàviùayaþ cakùurindriyajanyapratyakùaviùaya÷ca yaþ guõavibhàjakadharmaþ tadvattvaü råpasya lakùaõam/ guõavibhàjakadharmaþ råpatvajàtiþ/ sà ca tvagagràhyà cakùurgràhyà ca, yo guõaþ yadindriyagràhyaþ tanniùñhà jàtiþ tadabhàva÷ca tadindriyagràhyau iti nyàyàt/ råpatvavattvaü ca råpe astãti lakùaõasamanvayaþ/ prabhàbhittisaüyoge vighamànaþ guõavibhàjakadharmaþ saüyogatvam/ sa ca na tvagagràhyo bhavati ghañapañasaüyogàdau saüyogatvasya tvagindriyeõa grahaõàt iti prabhàbhittisaüyoge nàtivyàptiriti bhàvaþ/ etàdç÷ajàtighañitalakùaõakaraõe prabhàbhittisaüyoge ativyàpitavàraõavat paramàõuråpe 'vyàptivàraõamiti prayojanamitsayàha - ata eveti/ paramàõugataråpasya atãndriyatayà tatra cakùårgràhyatvàbhàvàt/ yathà÷rutalakùaõe avyàptiþ/ yathoktajàtighañitalakùaõe tu paramàõuråpe vidyamànaþ guõavibhàjakadharmaþ råpatvam/ sa tu ghañaråpe cakùurgràhya eva/ tathà ca cakùargràhyaråpatvavattayà paramàõuråpe lakùaõasamanvayàt nàvyàptiriti bhàvaþ/ nanu utpattikùaõe ghañàdau råpàbhàvena råpasya kàlikàvyàpyavçttitayà 'råpasya vyàpyavçttitvaniyamàt' ityasaïgatamityata àha - dai÷ikavyàpyavçttitveti/ nanu svà÷rayasamavetatvasambandhena pañe tantugataråpàõàü sattvàt råparahitatvena ityasaïgatam ityata àha - samavàyenetayàditi/ viùayatàsambandhena pratyakùaü prati samavàyasambandhena råpasya kàraõatvàt pañe samavàyena råpaü nàsti cet pañasya pratyakùaviùayatvaü na syàditi bhàvaþ/ nanu pratyakùatvaü pratyakùaj¤ànavçtti/ pratyakùaj¤àne ca råpavatsamavetatvàbhàvàt 'råpavatsamavetatvaü pratyakùatvaprayojakam' iti granthaþ asaïgata ityà÷aïkyàha - pratyakùaviùayatvaprayojakamiti/ pratyakùatvapadamatra pratyakùaviùayatvàrthakamiti bhàvaþ/ viùayatàsambandhena dravyapratyakùaü prati svà÷rayasamavetatvasambandhena råpaü kàraõam/ pañe samavàyena råpàbhàve 'pi 1svà÷rayasamavetatvasambandhena tanturåpaü tatra vartate/ ataþ tasya pratyakùaviùayatvaü bhavati/ tasmàt citraråpaü màstu ityà÷ayaþ/ svasamavàyisamavetasamevatasamavatatvasambandheneti/ svaü citraråpam/ svasamavàyinaþ ye avayavàþ kapàlàvayavàvayavàþ, tatra samavetàþ kapàlàvayavàþ, tatsamavetatvaü kapàle tatsamavetatvaü ghañe/ truñeþ càkùuùatvànupapattiriti/ paramàõugataråpasya tryaõuke svasamavàyiparamàõusamavetadvyaõukasamavetatvasambandhena sattve 'pi svasamavàyisamavetasamavetasamavetatvasambandhena asattvàt, paramàõoravayave satyeva tadråpasya uktasambandhena tryaõuke sambhavàt/ tathà coktasambandhena tryaõuke råpàbhàvena tryaõukasya càkùuùapratyakùaviùayatvaü na syàditi bhàvaþ/ nanu citro rasa iti pratãtyà atiriktacitrarasiddhirityata àha - saïkùepa iti/ tàdç÷apratãteþ avayavagatanànàsairupapatteþ atiriktacitrarasatatpràgabhàvadhvaüsàdikalpane gauravàditi bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{rasaniråpaõam}* *{AnTs_20 rasanagràhyo guõo rasaþ / sa ca madhuràmlalavaõakañukaùàyatiktabhedàt ùaóvidhaþ / pçthivyàü ùaóvidhaþ / jale madhura eva //}* rasanagràhyo guõo rasaþ/ sa ca madhura - amla - lavaõa - kañu - kaùàya - tiktabhedàt ùaóvidhaþ/ pçthivãjalavçttiþ/ tatra pçthivyàü ùaóvidhaþ/ jale madhura eva/ ---------------------------------------- 1. svà÷rayeti/ svaü tanturåpaü tasyà÷rayaþ tantuþ tatsamavetatvaü pañasya/ ---------------------------------------- *{dãpikà}* rasaü lakùayati - rasaneti/ rasatve 'tivyàptivàraõàya guõapadam/ rasasyà÷rayamàha pçthivãti/ à÷rayaü vibhajya dar÷ayati - tatreti/ *{prakà÷ikà}* rasatva iti/ rasanagràhyaguõavibhàjakopàdhimattve tàtparyam/ evaü gandhalakùaõe 'pi/ *{bàlapriyà}* nanu rasanàgràhyatve sati guõatvaü rasasya lakùaõam ityuktàvapi paramàõurase avyàptiþ, tasya rasanendriyajanyapratyakùaviùayatvàbhàvàt ityà÷aïkyàha - rasanagràhyeti/ rasanendriyajanyapratyakùaviùayo yaþ guõavibhàjako dharmaþ tadvattvaü rasalakùaõam/ phalàdirase rasatvajàtiþ 'yo guõaþ' ityàdinyàyena rasanendriyajanyapratyakùaviùayo bhavati tàdç÷arasatvajàtimattvasya paramàõurase 'pi sattvàt nàvyàptiriti bhàvaþ/ evaü gandhalakùaõe 'pãti/ ghràõagràhyaguõavibhàjakopàdhimattvaü gandhalakùaõamiti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{gandhaniråpaõam}* *{AnTs_21 ghràõagràhyo guõo gandhaþ / sa ca dvividhaþ surabhirasurabhi÷ ca / pçthivãmàtravçttiþ /}* ghràõagràhyo guõo gandhaþ/ sa dvividhaþ - surabhiþ asurabhi÷ceti/ pçthivãmàtravçtti/ *{dãpikà}* gandhaü lakùayati - ghràõeti/ gandhatve ativyàptivàraõàya guõapadam/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{spar÷aniråpaõam}* *{AnTs_22 tvagindriyamàtragràhyo guõo sapar÷aþ / sa ca trividhaþ ÷itoùõànuùõà÷ãtabhedàt / pçthivyaptejovàyuvçttiþ / tatra ÷ãto jale / uùõas tejasi / anuùõà÷ãtaþ pçthivãvàyvoþ //}* tvagindriyamàtragràhyo guõaþ spar÷aþ/ saþ trividhaþ - ÷ãta-uùõa-anuùõà÷ãtabhedàt/ pçthivyaptejovàyuvçttiþ/ tatra ÷ãtalaü jale/ uùõaþ tejasi/ anuùõà÷ãtaþ pçthivãvàyyoþ/ *{dãpikà}* spar÷aü lakùayati - tvagiti/ spar÷atve ativyàptivàraõàya guõapadam/ saüyogàdàvativyàptivàraõàya màtrapadam/ *{prakà÷ikà}* màtrapadamiti/ cakùuragràhyatvagindriyagràhyaguõavibhàjakopàdhimattvamiti phalitor'thaþ/ *{bàlapriyà}* nanu tvagindriyamàtragràhyatve sati guõatvaü spar÷asya lakùaõamityuktàvapi paramàõugataspar÷e 'vyàptiþ/ tasyàtãndriyatayà tvagindriyagràhyatvàbhàvàdityà÷aïkyàha - cakùuragràhyeti/ cakùurindriyajanyapratyakùàviùayaþ tvagindriyajanyapratyakùaviùaya÷ca yo guõavibhàjako dharmaþ tadvattvaü spar÷asya lakùaõam/ ghañàdispar÷eùu spar÷atvajàtiþ cakùuragràhyà tvaggràhya ca bhavati tadvattvaü paramàõugataspar÷e 'pyastãti samanvayaþ/ tvagindriyagràhyaü saïkhyàtvamàdàya saïkhyàyàü ativyàptivàraõàya cakùuragràhyetyuktam/ cakùuragràhyaü atãndriyaü dharmatvàdharmatvàdikamàdàya dharmàdharmàdiùvativyàptivàraõàya tvagindriyagràhyetyuktam/ spar÷aniùñhatayà gçhyamàõaü guõatvaü cakùuragràhyaü tvaggrahyaü ca bhavatãti tadbattvamàdàya saókhyàdau ativyàptivàraõàya guõavibhàjaketyupàdhivi÷eùaõam/ guõatvaü tu na guõavibhàjakamiti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{pàkaprakriyàniråpaõam}* *{AnTs_23 råpàdicatuùñayaü pçthivyàü pàkajam anityaü ca / anyatràpàkajaü nityam antyaü ca / nityagataü nityam / anityagatam anityam //}* råpàdicatuùñayaü pçthivyàü pàkajaü anityam/ anyatra apàkajaü nityamanityaü ca/ nityagataü nityam/ anityagatamanityam/ *{dãpikà}* pàkajamiti/ pàkaþ tejassaüyogaþ/ tena pårvayapaü na÷yati råpàntaramutpadyata ityarthaþ/ tatra paramàõuùveva pàkaþ na dvyaõukàdau/ àmanikùipte dhañe paramàõuùu råpàntarotpattau ÷yàmaghañanà÷e punaþ dvyaõukàdikrameõa raktaghañotpattiþ/ tatra paramàõavaþ samavàyikàraõam/ tejassaüyogaþ asamavàyikàraõam/ adçùñàdikaü nimittakàraõam/ dvyaõukàdiråpe kàraõaråpaü asamavàyikàraõamiti pãlupàkavàdino vai÷eùikàþ/ pårvaghañasya nà÷aü vinaiva avayavini avayaveùu ca paramàõuparyanteùu yugapat råpàntarotpattiþ iti piñharapàkavàdino naiyàyikàþ/ ata eva pàrthivaparamàõuråpàdikaü anityamityarthaþ/ anyatreti/ jalàdàvityarthaþ/ nityagatamiti/ paramàõugatamityarthaþ/ anityagatamiti/ dvyaõukàdigatamityarthaþ/ råpàdicatuùñayaü udbhåtaü pratyakùam/ anudbhåtamapratyakùam/ udbhåtatvaü pratyakùatvaprayojako dharmaþ/ tadabhàvaþ anudbhåtatvam/ *{prakà÷ikà}* paramàõuùveva pàka iti/ paramàõuùveva pårvaråpaparàvçttyàdijanakatejassaüyoga ityarthaþ/ evakàravyavacchedyaü spaùñayati - na vdyaõukàdàviti/ àmanikùipte ghaña iti/ ghañe àmanikùipte sati ÷yàmaghañanà÷e paramàõuùu råpàntarotpattàvityanvayaþ/ tatra paramàõuråpe/ avayavinipàkànaïgãkàràdàha - kàraõaråpamiti/ paramàõuùveva pàkaü vadatàü vai÷eùikàõàmayamà÷ayaþ - vegàti÷ayavatà tejasà paramàõånàmabhighàtasaüyoge sati ava÷yaü teùu kriyà jàyate/ tatayo vibhàgaþ, tata àrambhakasaüyoganà÷e sati ava÷yaü yàvadavayavinà÷aþ tataþ svatantreùu paramàõuùu råpàntarotpattau punaradçùñàdidhañitasàmagrãva÷àt paramàõuùu kriyàvibhàgàdikrameõa yathàsthitaü aparàvayaviparyantamutpattiriti/ avayavinyapi pàkaü vadatàü naiyàyikànàü tu avamà÷ayaþ - tejasà paramàõånàmabhighàtasaüyoge 'pi tasya niyamata àrambhakasaüyogapratidvandvivibhàgajanakakriyàjanakatve mànàbhàvena avayavinyapi pàkasvãkàra ucitaþ/ ata eva 'so 'yaü ghañaþ' iti pratyàbhij¤àpi saïgacchate/ anantàvayavinà÷àdyakalpanena làghavaü ceti/ na càvayaviråpaü prati avayavaråpasya, tannà÷aü prati à÷rayanà÷asya ca hetutàyàü vyabhicàra iti vàcyam/ kàryatàvacchedakakoñau vaijàtyanive÷anena vyabhicàravàraõasambhavàt/ anyatreti - jalàdàvityartha iti/ yadyapi råpàdicatuùñayaü jalàdau bàdhitam, tathàpi yathàyogyamanvaye tàtparyam/ udbhåtatvamiti/ udbhåtatvaü jàtiþ/ na ca ÷uklatvàdinà sàïkaryam/ guõasàïkaryaü na doùa iti navãnamatàbhipràyako 'yaü grantha iti na doùaþ/ kecittu - ÷uklatvàdivyàpyamanudbhåtatvaü nànà/ tadabhàvakåñavattvameva udbhåtatvamityàhuþ/ *{bàlapriyà}* pårvaråpaparàvçttyàdãti/ paràvçttiþ - nà÷aþ/ àdipadena råpàntarotpattiþ gçhyate/ tatreti vyàkhyeyaü padam/ tasya vyàkhyànaü paramàõuråpa iti/ paramàõugate råpe ityarthaþ/ nanu dvyaõukàdigataråpe vijàtãyatejassaüyogàtmakapàkasyaiva asamavàyikàraõatvasambhavàt kàraõaråpaü asamavàyikàraõamityasaïgatamityà÷aïkyàha - avayavini pàkànaïgãkàràditi/ pãlupàkavàdivai÷eùikamate avayavini pàkava÷àt pårvaråpàdiparàvçttiyapàntarotpattyoþ anaïgãkàràt tatra råpàntaraü prati pàkasyàsamavàyikàraõatvaü na sambhavatãti bhàvaþ/ yàvadavayavinà÷a iti/ antyàvayaviparyantaü nà÷a ityarthaþ/ àrambhakasaüyogetyàdi/ dvyaõukàdyàrambhako yaþ paramàõusaüyogaþ tatpratidvandvã tasya saüyogasya vinà÷ako yo vibhàgaþ tajjanikà yà kriyà tajjanakatva ityarthaþ/ vaijàtyanive÷aneneti/ pàkajanyaråpatadvinà÷ayoravçtti yadvaijàtyaü tadavacchinnaü prati avayavaråpaü à÷rayanà÷a÷ca heturiti bhàvaþ/ 'anyatra apàkajaü nityamanityaü ca' iti paramamålam/ anyatra ityasya jalàdàvityarthaþ/ pårvavàkyàt råpàdicatuùñayamityanuvartane/ tathà ca jalàdau vidyamànaü råpàdicatuùñayaü apàkajamityartho labhyate/ tadetadasaïgatam/ jalàdau råpàdicatuùñayàbhàvàt/ jale gandharahitasya råpàditrayasyaiva, tejasi gandharasarahitasya råpaspar÷advikasyaiva vàyau spar÷asyaiva sattvàt ityata àha - yadyapãtyàdinà/ yathàyogyamanvaya iti/ råpàdicatuùñayamityasya råpàdicatuùñayaghañakamityarthaþ/ tadghañakaü ca trikaü dvayaü ekaü ca bhavatãti nànupapattiriti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{saïkhyàniråpaõam}* *{AnTs_24 ekatvàdivyavahàrahetuþ saükhyà / navadravyavçttir ekatvàdiparàrdhaparyantà / ekatvaü nityam anityaü ca / nityagataü nityam anityagatam anityam / dvitvàdikaü tu sarvatrànityam eva //}* ekatvàdivyavahàrahetuþ saïkhyà/ navadravyavçttiþ/ ekatvàdiparàrdhaparyantà/ ekatvaü nityagataü nityam/ anityagatamanityam/ dvitvàdikaü tu sarvatrànityameva/ *{dãpikà}* saïkhyàü lakùayati - eketi/ *{prakà÷ikà}* måle dvitvàdikaü tu sarvatrànityameveti/ hetubhåtàpekùàbuddhinà÷ena dvitvàdinà÷àditi bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{parimàõaniråpaõam}* *{AnTs_25 mànavyavahàrakàraõaü parimàõaü / navadravyavçtti / tac caturvidham / aõu mahad dãrghaü hrasvaü ceti //}* mànavyavahàràsàdhàraõaü kàraõaü parimàõam/ navadravyavçtti/ taccaturvidham - aõu-mahat-dãrghaü-hrasvaü ceti/ *{dãpikà}* parimàõaü lakùayati - màneti/ parimàõaü vibhajate - tacceti/ bhàvapradhàno nirde÷aþ/ aõutvaü mahatvaü dãrghatvaü hrasvatvaü cetyarthaþ/ *{prakà÷ikà}* parimàõasya guõibodhaka÷abdaiþ vibhajanamasaïgatam/ ataþ dãpikàyàm bhàvapradhàna iti/ *{bàlapriyà}* nanu parimàõasya guõatvàt tadvibhàgo 'pi guõabodhakaiþ aõutvamahatvàdi÷abdaireva kartavyaþ, na tu parimàõavi÷eùaråpaguõavi÷iùñavàcakaiþ aõumahadàdi÷abdaiþ iti ÷aïkàyàü samàdhànaü uktam - dãpikàyàü bhàvapradhàno nirde÷a iti/ aõumahadàdayaþ ÷abdàþ måle dharmapradhànakàþ/ tathà ca teùàü ÷abdànàü aõutvaü mahattvamityàdiparimàõaråpaguõà evàrtha iti nànupapattiþ/ tadàha - parimàõasyeti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{pçthaktvaniråpaõam}* *{AnTs_26 pçthagvyavahàrakàraõaü pçthagtvaü / sarvadravyavçtti //}* pçthagvyavahàràsàdhàraõaü kàraõaü pçthaktvam/ sarvadravyavçtti/ *{dãpikà}* pçthaktvaü lakùayati - pçthagiti/ 'idaü asmàt pçthak' iti vyavahàrakàraõaü pçthaktvamityarthaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{saüyoganiråpaõam}* *{AnTs_27 saüyuktavyavahàrahetuþ saüyogaþ / sarvadravyavçttiþ //}* saüyuktavyavahàrahetuþ saüyogaþ/ sarvadravyavçttiþ/ *{dãpikà}* saüyogaü lakùayati - saüyukteti/ 'imau saüyuktau' iti vyavahàraheturityarthaþ/ saïkhyàdilakùaõe sarvatra/ dikkàlàdau ativyàptivàraõàya asàdhàraõeti vi÷eùaõãyam/ saüyogo dvividhaþ - karmajaþ saüyogaja÷ceti/ àdyo hastakriyayà hastapustakasaüyogaþ/ dvitãyo hastapustaka saüyogàt kàyapusatakasaüyogaþ/ avyàpyavçttiþ saüyogaþ/ svàtyantàbhàvasamànàdhikaraõatvaü avyàpyavçttitvam/ *{prakà÷ikà}* asàdhàraõetãti/ kàlàdeþ sàdhàraõakàraõatvena tatra nàtivyàptiriti bhàvaþ/ svàtyantàbhàveti/ svapratiyogitva - svasàmànàdhikaraõyobhayasambandhena abhàvavattvamiti niùkarùaþ/ *{bàlapriyà}* svapratiyogitveti/ svaü kapisaüyogàbhàvaþ, tatpratiyogitvaü kapisaüyoge, tathà svaü kapisaüyogàbhàvaþ, tadadhikaraõavçkùavçttitvaü ca kapisaüyoge/ tathà ca svapratiyogitvasvàdhikaraõavçttitvobhayasambandhena kapisaüyogàbhàvavi÷iùñatvaü kapisaüyoge astãti tasyàvyàpyavçttitvam/ svapratiyogitvasambandhena ghañàbhàvavi÷iùñasya ghañasyàvyàpyavçttitvavàraõàya svasàmànàdhikaraõyanive÷aþ/ ghañasya ghañàtyantàbhàva sàmànàdhikaraõyaü nàstãti na doùaþ/ svàdhikaraõavçttitvasambandhena ghañàtyantàbhàvavi÷iùñasya pañasyàvyàpyavçttitvavàraõàya svapratiyogitvanive÷aþ/ pañasya ghañàbhàvapratiyogitvàt na doùaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{vibhàganiråpaõam}* *{AnTs_28 saüyoganà÷ako guõo vibhàgaþ / sarvadravyavçttiþ //}* saüyoganà÷ako guõaþ vibhàgaþ/ sarvadravyavçttiþ/ *{dãpikà}* vibhàgaü lakùayati - saüyogeti/ kàlàdau ativyàptivàraõàya guõa iti/ råpàdau ativyàptivàraõàya saüyoganà÷aka iti/ vibhàgo 'ti dvividhaþ - karmajaþ, vibhàgaja÷ceti/ àdyaþ hastakriyatà hastapustakàvibhàgaþ/ dvitãyaþ hastapusatakavibhàgàt kàyapustakavibhagàþ/ *{prakà÷ikà}* saüyoganà÷aka itãti/ na ca tathàpi saüyoge ativyàptiþ/ tasya pratiyogividhayà nà÷aü prati kàraõatvàditi vàcyam/ pratiyogitàsambandhànavacchinnanà÷aniùñhajanyatàniråpitajanakatvavivakùaõenàdoùàditi kecit/ pare tu saüyoganà÷atvàvacchinnakàryatàniråpitasamavàyasambandhàvacchinnakàraõatvam iti niùkarùaþ/ etattatparyagràhakaü guõapadamityàhuþ/ vibhàga iti/ ayamapyavyàpyavçttiriti bodhyam/ àdyeti/ àdyatvamiha svasamànàdhikaraõapatanapratiyogikadhvaüsàsamànakàlikatvam/ dvitãyapatanàdãnàü pràthamikapatanadhvaüsasamànakàlikatvàt niràsa iti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* na ca tathàpi saüyàga iti/ saüyoganà÷akatvaü hi saüyoganà÷ajanakatvam/ dhvaüsaü prati pratiyoginaþ kàraõatvàt saüyoganà÷aü prati saüyogo 'pi kàraõam/ tathà ca saüyoganà÷ajanakatvaü saüyoge 'stãti ativyàptirityarthaþ/ pratiyogividhayeti/ pratiyogitvenetyarthaþ/ pratiyogitàsambandhànavacchinneti/ pratiyogitàsambandhena nà÷aü prati tàdàtmyasambandhena pratiyogã kàraõamiti kàryakàraõabhàvàt saüyoganà÷aniùñhà yà pratiyogitàsambandhàvacchinna kàryatà tanniråpitatàdàtmyasambandhàvacchinnakàraõatàyàþ saüyoge sattve 'pi pratiyogitàsambandhànavacchinnasaüyoganà÷aniùñhajanyatàniråpitajanakatà nàstãti na saüyoge 'tivyàptiriti bhàvaþ/ pare tviti/ svaråpasambandhena saüyoganà÷aü prati samavàyasambandhena vibhàgaþ kàraõamiti kàryakàraõabhàvàt tadanusàdeõa svaråpasambandhàvacchinna - saüyoganà÷atvàvacchinna - kàryatàniråpitasamavàyasambandhàvacchinnakàraõatvaü vibhàgalakùaõaü atra vivakùitam/ saüyoge tu saüyoganà÷aniùñhapratiyogitàsambandhàvacchinnakàryatàniråpitatàdàtmyasambandhàvacchinnakàraõatàyàþ sattve 'pi uktavidhakàraõatvàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ etattàtparyagràhakamiti/ samavàyasambandhàvacchinnakàraõatàtàtparyadyotakamityarthaþ/ àdyatvamiheti/ svasamànàdhikaraõapatanapratiyogikadhvaüsasamànakàlikaü yat yat tadbhinnatvaü àdyatvamityarthaþ/ svaü dvitãyapatanàdi tatsamànàdhikaraõaü yat àdyapatanaü taddhvaüsasamànakàlikameva dvitãyapatanàdi tadbhinnatvaü càdyapatane astãti lakùaõasamanvayaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{paratvàparatvaniråpaõam}* *{AnTs_29 paràparavyavahàràsàdhàraõakàraõe paratvàparatve / pçthivyàdicatuùñayamanovçttãti / te dvividhe dikkçte kàlakçte ca / dårasthe dikkçtaü paratvam / samãpasthe dikkçtam aparatvam / jyeùñhe kàlakçthaü paratvam / kaniùñhe kàlakçtam aparatvam //}* paràparavyavahàràsàdhàraõakàraõe paratvàparatve/ te dvividhe - dikkçte kàlakçte ceti/ dårasthe dikkçtaü paratvam/ samãpasthe dikkçtaü aparatvam/ jyeùñhe kàlakçtaü paratvam/ kaniùñhe kàlakçtaü aparatvam/ *{dãpikà}* paratvàparatvayoþ lakùaõamàha - paràpareti/ paravyavahàràsàdhàraõakàraõaü paratvam/ aparavyavahàràsàdhàraõakàraõaü apanaratvam ityarthaþ/ te vibhajate - te dvividhe iti/ dikkçtayorudàharaõamàha - dårastha iti/ kàlakçte udàharati - jyeùñha iti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{gurutvaniråpaõam}* *{AnTs_30 àdyapatanàsamavàyikàraõaü gurutvaü / pçthivãjalavçtti //}* àdyapatanàsamavàyikàraõaü gurutvam/ pçthivãjalavçtti/ ___________________________________________________________________________ *{dravatvaniråpaõam}* *{AnTs_31 àdyasyandanàsamavàyikàraõaü dravatvaü pçthivyaptejovçtti / tad dvividhaü sàüsiddhikaü naimittikaü ca / sàüsiddhikaü jale naimittikaü pçthivãtejasoþ / pçthivyàü ghçtàdàvagnisaüyogajanyaü daravatvam / tejasi suvarõàdau //}* àdyasyandanàsamavàyikàraõaü dravatvam/ pçthivãjalatejovçtti/ tat dvividham - sàüsiddhikaü naimittikaü ceti/ sàüsidvikaü jale/ naikittikaü pçthivãtejasoþ/ pçthivyàü ghçtàdau agnisaüyogajaü dravatvam/ tejasi suvarõàdau/ ___________________________________________________________________________ *{snehaniråpaõam}* *{AnTs_32 cårõàdipiõóãbhàvahetur guõaþ snehaþ / jalamàtravçttiþ //}* cårõàdipiõóãbhàvahetuþ guõaþ snehaþ/ jalamàtravçttiþ/ *{dãpikà}* gurutvaü lakùayati - àdyeti/ dvitãyàdipatanasya vegàsamavàyikàraõatvàt vege ativyàptivàraõàya àdyeti/ dravatvaü lakùayati - àdyeti/ syandanam - prasravaõam/ tejaþsaüyogajaü naimittikam/ tadbhinnaü sàüsiddhikam/ pçthivyàü naimittikamudàharati - ghçtàdàviti/ tejasi tadàha - suvarõàdàviti/ snehaü lakùayati - cårõeti/ kàlàdau ativyàptivàraõàya guõapadam/ råpàdàvativyàptivàraõàya cårõàdipiõóãbhàveti/ *{prakà÷ikà}* tadàheti - naimittikamàha ityarthaþ/ piõóãbhàveti - piõóãbhàvaþ saüyogavi÷eùaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{÷abdaniråpaõam}* *{AnTs_33 ÷rotragràhyo guõaþ ÷abdaþ / àkà÷amàtravçttiþ / sa dvividho dvanyàtmako varõàtmaka÷ ceti / dvanyàtmako bheryàdau / varõàtmakaþ saüskçtabhàùàdiråpaþ //}* ÷rotragràhyo guõaþ ÷abdaþ/ àkà÷amàtravçttiþ/ saþ dvividhaþ dhvanyàtmakaþ varõàtmaka÷ceti/ dhvanyàtmako bheryàdau/ varõàtmakaþ saüskçtabhàùàdiråpaþ/ *{dãpikà}* ÷abdaü lakùayati - ÷rotreti/ ÷abdatve ativyàptivàraõàya guõapadam/ råpàdàvativyàptivàraõàya ÷rotreti/ ÷abdaþ trividhaþ - saüyogajaþ vibhàgajaþ ÷abdaja÷ceti/ tatra àdyaþ bherãdaõóasaüyogajanyaþ/ dvitãyo vaü÷e pàñyamàne daladvayavibhàgajanyaþ cañacaña÷abdaþ/ bheryàdide÷amàrabhya ÷rotrade÷aparyantaü dvitãyàdi÷abdàþ ÷abdajàþ/ *{prakà÷ikà}* bherãdaõóasaüyogajanya iti/ àdye asamavàyikàraõaü bheryàkà÷asaüyogaþ, nimittakàraõaü bherãdaõóasaüyogaþ/ dvitãye vaü÷adalàkà÷avibhàgo 'samavàyikàraõam, daladvayavibhàgo nimittakàraõam/ tçtãye tu pårvaparvç÷abdaþ asamavàyikàraõam/ pavanàdi nimittakàraõamiti vivekaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{buddhiniråpaõam}* *{AnTs_34 sarvavyavahàrahetur buddhir j¤ànam / sà dvividhà smçtiranubhava÷ ca / saüskàramàtrajanyaü j¤ànaü smçtiþ / tadbhinnaü j¤ànam anubhavaþ //}* sarvavyavahàrahetuþ guõaþ j¤ànaü buddhiþ/ *{buddhivibhàgaþ}* sà dvividhà - smçtiþ anubhava÷ceti/ saüskàramàtrajanyaü j¤ànaü smçtiþ/ tadbhinnaü j¤ànaü anubhavaþ/ ___________________________________________________________________________ *{AnTs_35[1] sa dvividho yathàrtho 'yathàrtha÷ ca /}* saþ dvividhaþ - yathàrthaþ ayathàrtha÷ceti *{dãpikà}* buddheþ lakùaõamàha - sarvavyavahàreti/ kàlàdau ativyàptivàraõàya guõa iti/ råpàdau ativyàptivàraõàya sarvavyavahàra iti/ 'jànàmi' ityanuvyavasàyagamyaü j¤ànatvameva lakùaõaü iti bhàvaþ/ buddhiü vibhajate - seti/ smçteþ lakùaõamàha - saüskàreti/ bhàvanàkhyaþ saüskàraþ/ saüskàradhvaüse ativyàptivàraõàya j¤ànamiti/ anubhave ativyàptivàraõàya saüskàrajanyamiti/ pratyabhij¤àyàü ativyàptivàraõàya màtrapadam/ anubhavaü lakùayati/ tadbhinnamiti/ smçtibhinnaü j¤ànaü anubhava ityarthaþ/ anubhavaü vibhajate - sa dvividha iti/ *{prakà÷ikà}* jànàmãtãti/ j¤ànatvamàtraü lakùaõam/ 'jànàmi' ityanuvyavasàyagamyatvaü tu j¤ànatvasya pramàõasiddhatvasåcanàya/ tathà hi - 'ghañaü jànàmi' ityàdyanugatànuvyavasàyasyànugatadharmamantarànupapannetvena tasya svãkartavyatvena làghavàt jàtitvasiddhiþ/ itthaü ca måle sarvavyavahàrahetuþ iti buddheþ svaråpakathanamiti bhàvaþ/ saüskàrasya trividhatvàdàha - bhàvanàkhya iti/ pratyabhij¤àyàü ativyàptãti/ 'so 'yaü devadattaþ' iti pratyabhij¤àyàü tadde÷akàlavçttitvaråpatattàsaüskàrajanyatvasya sattvena tatràtivyaptiriti bhàvaþ/ màtrãtãti/ yadyapi saüskàramàtrajanyatvaü saüskàretaràjanyatve sati saüskàrajanyatvam/ tacca smçtau asambhavi/ tatra saüskàretaràtmàdijanyatvasya sattvàt/ tathàpi cakùuràdyajanyatve sati saüskàrajanyatve tàtparyamavaseyam/ *{bàlapriyà}* nanu j¤ànatvajàtimattvasyaiva j¤ànalakùaõtve måle sarvavyavahàrahetuþ iti gurulakùaõaü kutaþ proktamityà÷aïkya målaü na lakùaõaparam, kiü tu svaråpaparam/ ato nànupapattirityàha - itthaü ceti/ j¤ànatvasyaiva j¤ànalakùaõatva ityarthaþ/ tadde÷akàlavçttitveti/ tadde÷akàlavçttitvaråpà yà tattà tadviùayakasaüskàrajanyatvasyetyarthaþ/ tathàpi cakùuràdyajanyatvaü iti/ pratyabhij¤à tu saüskàrasahakçtacakùuradijanyeti cakùuràdyajanyatvàbhàvàt na tatra ativyàptiriti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{yathàrthànubhavalakùaõam}* *{AnTs_35[2] tadvati tatprakàrako 'nubhavo yathàrthaþ / yathà rajata idaü rajatam iti j¤ànam / sa eva pramety ucyate /}* tadvati tatprakàrakànubhavo yathàrthaþ/ saiva prametyucyate/ *{dãpikà}* yathàrthànubhavasya lakùaõamàha - tadvatãti/ nanu 'ghañe ghañatvam' iti pramàyàü avyàptiþ/ ghañatve ghañàbhàvàditi cet - na/ yatra yatsambandho 'sti tatra tatsambandhànubhavaþ ityarthàt ghañatve ghañasambandho 'stãti nàvyàptiþ/ saiveti/ yathàrthànubhava eva ÷àstre pramà ityucyata ityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* måle tadvati tatprakàrakànubhava iti/ saptamyartho vi÷eùyitvaü à÷rayatàsambandhenànubhavànvayã/ tathà ca tadvadvi÷eùyaka - tatprakàrakànubhavatvaü yathàrthànubhavasya lakùaõam/ tatpadàrthaþ prakàraþ, tadvattavaü prakàratàvacchedakasambandhena gràhyam/ tena kàlikasambandhena ÷uktyàdau rajatatvasattve 'pi 'idam rajatam' iti bhrame nàtivyàptiþ/ na ca tathàpi raïgatvena rajatàvagàhini, rajatatvena ca raïgàvagàhini 'hame raïgarajate' ityàkàrakasamåhàlambanabhrame 'tivyàptiþ/ tatra raïgavi÷eùyakatva-raïgatvaprakàrakatvayoþ rajatavi÷eùyakatva-rajatatvaprakàranakatvayo÷ca sattvàditi vàcyam/ tadvadvi÷eùyakatvàvacchinnatatprakàrakatvavi÷iùñànubhavatvaråpàrthavi vakùaõena adoùàt/ tathà hi - yayoþ viùayatayoþ niråpyaniråpakabhàvaþ tanniråpitaviùayitayoþ avacchedyàvacchedakabhàva iti siddhàntaþ/ dar÷itabhrameraïgatvaprakàratàyàü ràïgavi÷eùyatàniråpitatvasya, rajatatvaprakàratàyàü rajatavi÷eùyatàniråpitatvasya ca abhàvena raïgavi÷eùyakatvàvacchinnaraïgatvaprakàrakatva - rajatavi÷eùyakatvàvacchinnarajatatvaprakàrakatvayo÷ca asattvàt nàtivyàptiþ/ smçtivyàvçttaye anubhavatvanive÷aþ/ etatphalaü anupadameva sphañãbhaviùyati/ nanu 'tadvati' ityasya 'adhikaraõe' ityarthakatayà 'ghañe ghañatvam' iti pramàyàmavyàptiþ/ àdheyatàyà vçttyaniyàmakatayà tena sambandhena ghañaråpaprakàràdhikaraõàprasiddheþ ityà÷ayena ÷aïkate - nanu ghañe ghañatvàmiti iti/ 'tadvati' ityasya tatsambandhinãtyarthaþ/ evaü ca ghañatvasyàpi ghañasambandhitayà tàdç÷apramàyàü àdheyatayà ghañasambandhighañatvavi÷eùyakatvàvacchinnaghañaprakàrakatvasya sattvàt nàvyàptiriti samàdhatte-yatreti/ yathàrthànubhava eveti/ evakàreõa yathàrthasmçtivyavacchedaþ/ yathàrthaj¤ànabhàtrasya pramàtve smçtikaraõasya pramàõàntaratàpatteþ iti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* saptamyartho vi÷eùyitvamiti/ 'tadvati' ityatra tacchabdaþ prakàrãbhåtadharmaparaþ/ saptamyartho vi÷eùyitvam/ tatra prakçtyarthasya tadvatpadàrthasya niråpitatvasambandhena anvayaþ/ vi÷eùyitvasya à÷rayatàsambandhena anubhave anvayaþ/ tathà ca tadvanniråpitavi÷eùyitvà÷rayaþ tanniùñhaprakàratàniråpakaþ anubhavaþ yathàrthaþ/ tadvanniùñhavi÷eùyatàniråpakatve sati tanniùñhaprakàratàpaniråpakatve sati anubhavatvaü yathàrthànubhavasya lakùaõam/ 'ayaü ghaña' iti pramàyàü ghañatvavadghañaniùñhavi÷eùyatàniråpakatvaü ghañatvaniùñhaprakàratàniråpakatvam anubhavatvaü ca astãti lakùaõasamanvayaþ/ smçtau ativyàptivàraõàya anubhavatvanive÷aþ/ ÷uktirajatabhrame rajatatvaniùñhaprakàratàniråpakatve sati anubhavatvasya sattvàt ativyàptiþ syàt iti tadvàraõàya tadvanniùñhavi÷eùyatàniråpakatvanive÷aþ/ ÷uktirajatabhrame tu rajatatvàbhàvavacchuktiniùñhavi÷eùyatàkatvanive÷aþ/ ÷uktirajatabhrame tu rajatatvàbhàvavacchaktiniùñhàvi÷eùyatàkatvamevàsti, na tu rajatatvavadrajatavi÷eùyakatvamiti nàtivyàptiþ/ tadvadvi÷eùyakatve sati anubhavatvamàtroktau ÷uktau 'idaü rajatam' ityayathàrthànubhave ativyàptiþ/ tatprakàrakatvadalàbhàve tatpadena prakàra eva gràhya iti niyamàlàbhena tacchabdena ÷uktitve gçhãte ÷uktitvavadvi÷eùyakatvànubhavatvayoþ tatra sattvàt/ tadvàraõàya tatprakàrakatvapadam/ tannive÷e ca ekatra uccaritayoþ tacchabdayoþ ekàrthabodhakatvamiti niyamena prathamagçhãtatatpadàrthasyaiva dvitãyatatpadenàpi gràhyatayà prathamatatpadagçhãta÷uktitvaprakàrakatvasya niruktànubhave abhàvàt na ativyàptiþ iti kecit/ vastutastu rajata eva dravyaü iti j¤àne 1rajatatvapramàtvàpattiþ, ataþ tatprakàrakatvanive÷aþ spaùñaü cedaü dinakaryàdau/ nanu ÷ukte 'pi kàlikasambandhena rajatatvavattvàt rajatatvavacchuktivi÷aùyakatvarajatvaprakàrakatvayoþ 'idaü rajatam' iti bhrame 'pi sattvàt tatràtivyàptirityata àha - tadvattvaü prakàratàvacchedakasambandhena gràhyamiti/ prakçte samavàyasambandhaþ prakàratàvacchedakasambandhaþ/ tena sambandhena rajatatvavat rajatameva, na tu ÷uktiþ/ rajatavi÷eùyakatvaü ca rajatabhrame nàstãti nàtivyàptiriti bhàvaþ/ -------------------------------------------- 1.rajatatvapramàtvàpattiriti/ rajatatvavadvi÷eùyakatvàditi bhàvaþ/ -------------------------------------------- na ca tathàpãtyàdi/ purataþ avasthitayoþ rajataraïgayoþ indriyasannikçùñayoþ satoþ rajate raïgatvaü raïge rajatatvaü càvagàhamànaþ 'ime raïgarajate' ityàkàrakaþ yaþ samåhàlambanabhramaþ tatràtivyàptiþ/ tasmin bhrame raïgaü rajataü ca ubhayaü vi÷eùyam/ raïgatvaü rajatatvaü ca ubhayaü prakàraþ/ tathà ca raïgatvavadraïgavi÷eùyakatvasya rajatatvavadrajatavi÷eùyakatvasya raïgatvaprakàrakatvasya rajatatvaprakàrakatvasya ca sattvàt iti ÷aïkiturà÷ayaþ/ nànàmukhyavi÷eùyakaü j¤ànaü samåhàlambanamityucyate/ samàdhatte - tadvadvi÷eùyakatvàvacchinnetyàdinà/ tadvadvi÷eùyakatvàvacchinnaü yat tatprakàrakatvaü tadà÷rayànubhavatvaü yathàrthànubhavatvam/ vi÷eùyatàprakàratayoþ niråpyaniråpakabhàve satyeva vi÷eùyitvaprakàritvayoþ avacchedyàvacchedakabhàvo bhavati/ uktasamåhàlambanabhrame yadyapi raïgatvaü rajatatvaü ubhayaü prakàraþ, yathàpi raïgatvaü rajatàü÷e prakàraþ rajatatvaü raïgàü÷e prakàra iti raïgatvaniùñhaprakàratà rajataniùñhavi÷eùyatàniråpità na tu raïgatvavadraïganiùñhavi÷eùyatàniråpità/ evaü rajatatvaniùñhaprakàratà raïganiùñhavi÷eùyatàniråpità na tu rajatatvavadrajataniùñhavi÷eùyatàniråpità/ tathà ca raïgatvaniùñhaprakàratàraïganiùñhavi÷eùyatayoþ niråpyaniråpakàbhàvàt, rajatatvaniùñhaprakàratàrajataniùñhavi÷eùyatayoþ tadabhàvàcca raïgatvaniråpitaprakàritva - raïganiråpitavi÷eùyitayoþ rajatatvaniråpitaprakàritvarajataniråpitavi÷eùyitvayo÷ca avacchedyàvacchedakabhàvàbhàvàt raïgatvaprakàrakatvàvacchinnaraïgavi÷eùyakatvasya rajatatvaprakàrakatvàvacchinnarajatavi÷eùyakatvasya ca uktasamåhàlambanabhrame abhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ anupadameva sphañãbhaviùyatãti/ 'yathàrthànubhava eva ÷àstre pramà ityucyata' iti dãpikàgranthavyàkhyànàvasara ityarthaþ/ adhikaraõe ityarthakatayeti/ tathà ca prakàratàvacchedakasambandhena prakàràdhikaraõavi÷eùyakànubhavaþ yathàrtha iti labhyate/ 'ghañe ghañatvam' iti pramàyàü ghañatvaü vi÷eùyam, tatra àdheyatàsambandhena ghañaþ prakàraþ/ prakàratàvacchedakasambandhaþ àdheyatà/ àdheyatvaü vçttyaniyàmakam (àdheyatvàniyàmakam)/ ataþ àdheyatàsambandhena prakàrãbhåtaghañàdhikaraõàprasiddhyà pramàlakùaõasya tàdç÷apramàyàmavyàptiriti ÷aïkiturà÷ayaþ/ tadvatãtyasya tatsambandhinãtyartha iti/ tatpratiyogikaprakàratàvacchedakasambandhànuyoginãtyartha iti bhàvaþ/ tathà ca 'tadvati' ityasya yadi tanniùñhaprakàratàvacchedakasambandhàvacchinnàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvànityarthaþ syàt, tadà àdheyatàyà vçttyaniyàmakatayà ghañaniùñhàdheyatàsambandhàvacchinnàdheyatàniråpitàdhikaraõatvàprasiddhyà avyàptiþ syàt/ sor'thastu prakçte na vivakùitaþ/ àdheyatàsambandhena ghañasambandhi ghañatvaü bhavatãti 1ghañasambandhighañatvavi÷eùyakatvàvacchinnaghañaprakàrakatvasya 'ghañe ghañatvam' iti pramàyàü sattvàt nàvyàptiriti samàdhàturà÷ayaþ/ yathàrthaj¤ànamàtrasya pramàtva iti/ yadi anubhavatvamanive÷ya yathàrthaj¤ànatvaü pramàtvaü ityucyate tarhi smçterapi yathàrthaj¤ànatvàt prakàtvaü prasajyeta/ na ceùñàpattiþ/ pratyakùàdipramitivilakùaõasmçtiråpapramàkaraõasya vilakùaõasya pa¤camapramàõasya àva÷yakatayà pramàõàni catvàrãti såtrakàroktyasàügatyàpatteriti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{ayathàrthànubhavalakùaõam}* *{AnTs_35[3] tadabhàvavati tatprakàrako 'nubhavo 'yathàrthaþ / yathà ÷uktàv idaü rajatam iti j¤ànam //}* tadabhàvavati tatprakàrakànubhavo 'yathàrthaþ/ saiva apramà ityucyate/ (sa eva bhrama ityucyate)/ *{dãpikà}* ayathàrthànubhavaü lakùayati - tadabhàvavatãti/ nanu 'idaü saüyogã' ti pramàyàmativyàptiriti cet - na/ yadavacchedena yatsambandhàbhàvaþ tadavacchedena tatsambandhaj¤ànasya vivakùitatvàt/ saüyogàbhàvàvacchedena saüyogaj¤ànasya --------------------------------------- 1. ghañasambandhãti/ ghañaprattiyogikàdheyatàsambandhànuyogãtyarþtha/ --------------------------------------- *{prakà÷ikà}* ativyàptiriti/ saüyogàbhàvavati saüyogaprakàrakatvasya sattvàditi bhàvaþ/ yadavacchedeneti/ yadavacchedena yatsambadhàvacchinnapratiyogitàkayadabhàvaþ tadavacchedena tatsambandhena tatprakàrakànubhavasya vivakùitatvàdityarthaþ/ saüyogàbhàvàvacchedeneti/ saüyogàbhàvàvacchedakàvacchedenetyarthaþ/ saüyogàvacchedeneti/ saüyogàvacchedakàvacchedenetyarthaþ/ saüyogasambandhasyeti/ samavàyasambandhena saüyogasyetyarthaþ/ atredamavadheyam - idaü avyàpyavçttisaüyogàdiprakàrakabhramànurodhena/ vyàpyavçttirajatatvàdiprakàrakabhramalakùaõaü tu - tatsambandhàvacchinnapratiyogitàkatadabhàvavàn yaþ tadvi÷eùyakatvàvacchinna-tatsambandhàvacchinna - tatprakàrakatvavi÷iùñànubhavatvam/ pratiyogitàyàü prakàratàvacchedaka - sambandhàvacchinnatvanive÷àt 'parvato vahnimàn' iti pramàyàü samavàyàvacchinnavahnyabhàvavatparvatavi÷eùyakatvasya sattve 'pi nàtivyàptiþ/ vi÷eùyitvaprakàritvayoravacchedyàvacchedakabhàvavivakùaõena 'ime raïgarajate' ityàkàrakapramàyàü raïgatvàdyabhàvavadrajatàdivi÷eùyakatvaraïgatvàdiprakàrakayoþ sattve 'pi nàtivyàptiþ ityalaü ativistareõa// *{bàlapriyà}* saüyogàbhàvavatãti/ saüyogasyàvyàpyavçttitvàt saüyogavatyapi saüyogàbhàvasya sattvàt 'idaü saüyogi' iti pramàyàü saüyogàbhàvavati saüyogaprakàrakatvasattvàt tadabhàvavati tatprakàrakatvaråpabhramalakùaõàtivyàptiriti bhàvaþ/ yadavacchedenetyàdi/ målàvacchedena samavàyasambandhàvacchinnakapisaüyogàbhàvaþ vçkùe vartate tadavacchedena cet kapisaüyogàvagàhi j¤ànaü bhavati tarhi tajj¤ànaü bhramaþ/ agràvacchedena kapisaüyogaj¤ànaü tu pramaiva, tadavacchedena kapisaüyogàbhàvavirahàt/ agràvacchedena kapisaüyogavati vçkùe tadavacchedenaiva samavàyàtiriktasambandhàvacchinnakapisaüyogàbhàvasattvàt agre vçkùaþ kapisaüyogãti pramàyàþ bhramatvàpattiþ/ tadvàraõàya yatsambandhàvacchinneti/ målàvacchedena ramavàyasambandhàvacchinna - kapisaüyogàbhàvavati vçkùe kàlikasambandhena kapisaüyogaprakàrakapramàyàmativyàptivàraõàya tatsambandhenetyuktam nanu 'saüyogàbhàvàvacchedena saüyogaj¤ànasya' iti dãpikoktirayuktà; måle vçkùaþ kapisaüyogãti bhramàtmakaj¤ànasya målàvacchedena kapisaüyogàvagàhitve 'pi saüyogàbhàvàvacchedena saüyogàvagàhitvàbhàvàt/ na hi saüyogasya saüyogàbhàvo 'vacchedakaþ, 1tathà apratãteþ ityato vyàcaùñe - saüyogàbhàvàvacchedakàvacchedenetyartha iti/ saüyogàbhàvasyàvacchedako yaþ målàdiþ tadavacchedenetyarthaþ/ saüyogàvacchedakàvacchedeneti/ saüyogasya avacchedakaþ yaþ agràdiþ tadavacchedenetyarthaþ/ nanu avyàpyavçttipadàrthaüprakàrakabhramasya sàvacchinnaviùayakatve 'pi vyàpyavçttirajatatvàdiprakàrakabhramasya tadabhàvàt yadavacchedenetyàdiniruktabhramalakùaõaü sarvabhramànuyàyi na bhavatãtyata àha - atredamavadheyamiti/ tatsambandhàvacchinnetyàdi/ ÷uktau indriyasannikçùñàyàü yaþ 'idaü rajatam' iti bhramaþ tatra samanvayaþ kriyate/ samavàyasambandhàvacchinna pratiyogitakarajatatvàbhàvavàn purovarti÷uktiråpapadàrthaþ/ tadvi÷eùyakatve sati rajatatvaprakàrakatvaü uktabhrame 'sti iti / prakàratàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü yadi pratiyogitàyàü na nive÷yate tadà yatki¤citsambandhàvacchinnapratiyogitàkatadabhàvavàn yaþ tadvi÷eùyakatvàvacchinna-tatprakàrakatvavi÷iùñànubhavatvaü bhramasya lakùaõaü syàt/ tathà sati 'parvato vahnimàn' iti pramàyàmativyàptiþ/ tathà hi - tatpadena vahniråpaþ prakàraþ gçhãta÷cet tasya saüyogena parvate sattve 'pi samavàyena sattà nàsti/ ataþ samavàyasambandhàvacchinnavahnyabhàvavàn yaþ ---------------------------------------- 1. tathà apratãteriti/ saüyogàvacchedakatayà saüyogàbhàvasyàpratãterityarthaþ/ ---------------------------------------- parvataþ tadvi÷eùyakatve sati vahniprakàrakatvaü 'parvato vahnimàn' iti pramàyàmastãti/ prakàratàvacchedakasambandhàvacchinnatvanive÷e tu saüyogasambandhasyaiva prakàratàvacchedakatayà tadavacchinnapratiyogitàkavahnyabhàvavàn vi÷eùya parvato na bhavatãti prakàratàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitàkatadabhàvavadvi÷eùyakatvaü 'parvato vahnimàn' iti pramàyàü nàstãti nàtivyàptiriti bhàvaþ/ vi÷eùyitvaprakàritvayoriti/ tathà ca vi÷eùyitvaprakàritvayo avacchedyàvacchedakabhàvàvivakùaõe tadabhàvavadvi÷eùyakaþ tatprakàrakànubhavaþ bhrama ityetàvanmàtroktau raïge raïgatvaü rajate rajatatvaü càvagàhamànaþ yaþ 'ime raïgarajate' iti pramàtmakànubhavaþ tatra raïgaü rajataü ca vi÷eùyam, raïgatvaü rajatatvaü ca prakàra iti tatpadena raïgatvagrahaõe tadabhàvavat rajataü uktapramàyàü vi÷eùyaü bhavati raïgatvaü ca prakàro bhevatãti raïgatvàbhàvavadrajatavi÷eùyakatvaü raïgatvaprakàrakatvaü càsti, evaü rajatatvàbhàvavadraïgavi÷eùyakatvaü rajatatvaprakàrakatvaü càstãtyativyàpti syàt/ atastayoþ avacchedyàvacchedakàbhàvavivakùà/ tathà ca tadabhàva vadvi÷eùyakatvàvacchinnaü yat tatprakàrakatvaü tadvi÷iùñànubhavaþ bhrama iti lakùaõaü bhavati/ uktasamåhàlambanapramàyàü raïgatvaniùñhaprakàrataraïgatvavadraïganiùñhavi÷eùyatàniråpità, na tu raïgatvàbhàvavadrajataniùñhavi÷eùyatàniråpità, rajate raïgatvasyàprakàratvàt/ evaü ca raïgatvaniùñhaprakàratàrajataniùñhavi÷eùyatayorniüråpya niråpakabhàvàbhàvataraïgatvaprakàrakatvaraïgatvàbhàvavadrajatavi÷eùyakatvayoþ avacchedyàvacchedakabhàvo nàsti/ yayorviùayatayoþ niråpyaniråpakabhàvaþ tanniråpitaviùayitayoreva avacchedyàvacchedakabhàva iti niyamàt/ evaü ca raïgatvàbhàvavadvi÷eùyakatvàvacchinnaraïgatvaprakàrakatvasya rajatatvàbhàvavadvi÷eùyakatvàvacchinnarajatatvaprakàrakatvasya coktasamåhàlambanapramàyàü abhàvànnàtivyàpitariti bhàvaþ/ prakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpakatve satyanubhavatvaü bhramasya lakùaõam/ vi÷eùyatàyàü prakàratàvai÷iùñyaü ca 1svàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitàkasvà÷rayàbhàvavanniùñhatvasvaniråpitatvobhayasambandheneti niùkarùaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{yathàrthànubhavavibhàgaþ}* *{AnTs_36 yathàrthànubhava÷ caturvidhaþ pratyakùànumityupamiti÷abdabhedàt / tatkaraõam api caturvidhaü pratyakùànumànopamàna÷abdabhedàt //}* yathàrthànubhavaþ caturvidhaþ - pratyakùa - anumiti - upamiti - ÷abdabhedàt/ tatkaraõamapi caturvidham - pratyakùa - anumàna - upamàna - ÷abdabhedàt/ *{dãpikà}* yathàrthànubhavaü vibhajate/ yathàrtheti/ prasaïgàt pramàkaraõaü vibhajate - tatkaraõamapãti/ prakàkaraõamityarthaþ/ pramàyàþ karaõaü pramàõam iti pramàõasàmànyalakùaõam/ *{prakà÷ikà}* prasaïgàditi/ smçtasya upekùànarhatvaü prasaïgaþ tasmàdityarthaþ/ sàmànyato 'vagatasyaiva vi÷eùaråpeõa pratipàdanaü saübhavatãti sàmànyalakùaõaü sphuñayati - pramàyàþ karaõaü pramàõamiti/ *{bàlapriyà}* smçtasyeti/ pramàyàþ lakùaõe ukte tatkaraõaü smçtaü bhavatãti tasya upekùà na yukteti bhàvaþ/ --------------------------------------- 1. svàvacchedaketi/ ÷uktàvidaü rajatamiti bhrame evaü samanvayaþ - svaü rajatatvaniùñhaprakàratà tadavacchedakasambandhaþ samavàyasambandhaþ tadavacchinnapratiyogitàkaþ svà÷rayasya prakàratà÷rayasya rajatatvasya abhàvaþ tadvacchuktiniùñhatvaü vi÷eùyatàyàm; evaü svaü rajatvaniùñhaprakàratà tanniråpitatvaü ca ÷uktiniùñhavi÷eùyatàyàm/ tathà ca uktobhayasambandhena rajatatvaniùñhaprakàratàvi÷iùñà yà ÷uktiniùñhà vi÷eùyatà tanniråpakatve sati anubhavatvaü idaü rajatamiti bhrame 'stãti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{karaõalakùaõam}* *{AnTs_37 asàdhàraõam kàraõaü karaõam /}* (vyàpàravat) asàdhàraõakàraõaü karaõam/ *{dãpikà}* karaõalakùaõamàha - asàdhàraõeti/ sàdhàraõakàraõe dikkàlàdau ativyàptivàraõàya asàdhàraõeti/ *{prakà÷ikà}* asàdhàraõetãti/ dikkàlàdçùñàdeþ kàryatvàvacchinnaü pratyeva kàraõatvàt anubhavatvavyàpyadharmàvacchinnapramàvçttikàryatàniråpitakàraõatvaråpàsàdhàraõakàraõatvasya tatra asattvàt nàtivyàptiþ/ pràcãnàstu- 'vyàpàravattve sati' ityapi vaktavyam/ ataþ cakùuþ-saüyogàdau nàtivyàptiþ/ ÷rotramanassaüyogaþ ÷abdo và vyàpàraþ saübhavatyeveti na ÷rotrendriyo karaõalakùaõàvyàptiþ-iti vadanti/ "yadvilambàt prakçtakàryànutpàdaþ tatkàraõatvasyaivàsàdhàraõakàraõatvàtmakatayà kàlàdiùu tàdç÷akàraõatvàbhàvàt na ativyàptiþ/ vyàpàratvenàbhimatendriyasaüyogàdikameva karaõam/ etacca 'liïgaparàmar÷a evànumànam' iti måle eva sphuñãbhaviùyati/ ata eva maõikçdbhiþ uktam - 'tacca liïgaparàmar÷aþ' iti granthena"iti tu navyàþ/ adhikam asmadãyacintàmaõiprabhàyàü anusandheyam/ *{bàlapriyà}* dikkàlàdçùñàderiti/ pramàniråpitàsàdhàraõakàraõatvaü pramàõasyalakùaõam/ pramàniùñhà yà anubhavatvavyàpyadharmàvacchinnà kàryatà tanniråpitakàraõatvamiti yàvat/ anubhavatvavyàpyadharmaþ pramàtvam, kàryatàyàü anubhavatvavyàpyadharmàvacchinnatvasyànive÷e kàryasàmànyaü prati dikkàlàdçùñàdeþ kàraõatvàt pramàü pratyapi kàraõatvamastãti pramàõalakùaõasya dikkàlàdàvativyàptiþ syàt/ tannive÷e tu prabhàniùñhakàryatvàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatàyàþ dikkàlàdau sattve 'pi pramàniùñhapramàtvàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatvaü nàstãti nàtivyàptiþ/ cakùuràderiva tatsannikarùàderapi pratyakùapramàhetutvàt pramàõalakùaõasya vyàpàreùu sannikarùàdiùu ativyàptivàraõàya vyàpàradvàrakaü kàraõatvaü lakùaõe nive÷anãyam/ na ca ÷rotrendriyo avyàptiþ, ÷rotrasamavàyaråpasaünikarùasya nityatvena tajjanyatvaghañitavyàpàralakùaõàbhàvàt vyàpàradvàrakakàraõatvaråpasya pramàõalakùaõasya ÷rotrendriye 'bhàvàditi vàcyam/ ÷rotramanassaüyogasya ÷abdasya và ÷rotravyàpàratvàt taddvàrakapratyakùakàraõatvasya ÷rotre 'pi sattvàt - iti pràcãnamatam/ navãnamatamàha - yadvilambàdityàdinà/ na vyàpàravatkàraõatvamasàdhàraõakàraõatvam/ ati tu yadvilambàt prakçtakàryànutpàdaþ tattvam/ kàlàdiùu etàdç÷àsàdhàraõakàraõatvàbhàvàt nàtivyàptiþ/ vyàpàratvena pràcãnàbhimateùu saünikarùàdiùveva ãdç÷aü kàraõatvamastãti sannikarùaparàmar÷àdãnàmeva pramàõatvamiti navãnamatam/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{kàraõalakùaõam}* *{AnTs_38 kàryaniyatapårvavçtti kàraõam /}* (ananyathàsiddhatve sati) kàryaniyatapårvavçtti kàraõam/ *{dãpikà}* kàraõalakùaõamàha - kàryeti/ 'pårvavçtti kàraõaü' ityukte ràsabhàdau ativyàptiþ syàt, ataþ niyateti/ tàvanmàtre kçte kàrye ativyàptiþ, ataþ pårvavçtti iti/ *{prakà÷ikà}* niyateti/ niyatatvaü hi vyàpakatvam/ tacca ràsabhàdeþ na saübhavatãti tatra na ghañakàraõatvàtiprasaktiriti bhàvaþ/ pårvavçttãti/ svavyàpakatvasya svasmin sattve 'pi spårvakàlavçttitvasya asattvena nàtiprasaïga iti bhàvaþ/ kàryatàvacchedakasambandhena kàryàdhikaraõe kàryàvyavahitapràkkùaõàvacchedena vidyamànàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakataddharmavattvaü tena råpeõa kàraõatvamiti samuditàr'tho bodhyaþ/ *{bàlapriyà}* kàryaniyatatve sati kàryapårvavçttitvaü kàraõasya lakùaõam/ kàryaniyatatvaü ca kàryavyàpakatvam/ kàryapårvavçttitvamàtroktau ràsabhàderapikadàcit ghañapårvavartitvamastãti ghañakàraõatvàpattiþ/ tadvàraõàya kàryavyàpakatvanive÷aþ/ kàryasyàpi kàryavyàpakatvàt tatrativyàptivàraõàya kàryapårvavartitatvanive÷aþ/ tadàha-niyatatvaü hãtyàdãnà/ kàryavyàpakatva÷arãra eva kàryapårvavartitvamapi nive÷ya pariùkaroti - kàryatàvacchedakasambandhenetyàdinà/ kàryatàvacchedakasambandhena saüyogena kàryàdhikaraõe ghañàdhikaraõe prade÷e ghañapårvakùaõàvacchedena vartamàno yo 'bhàvaþ na daõóacakràdyabhàvaþ, api tu ràsabhàdyabhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakaü ràsabhatvàdi pratiyogitànavacchedakaü daõóatvàdi, tadvattvaü taõóàdiùvastãti lakùaõasamanvayaþ/ kàryatàvacchedakasambandhenetyanuktau kàlikasambandhena ghañàdhikàraõaü yatra ghaño notpadyate sa prade÷o 'pi bhavati tadvçttiryo 'bhàvaþ daõóàdyabhàvaþ, tatpratiyogitàvacchedakadharmavattvameva daõóàdàvasti na tadanavacchekadharmavattvamityasambhavaþ syàt/ tadvàraõàya-kàrya-tàvacchedakasambandheneti/ kàryàdhikaraõavçttyabhàvàpratiyogitvamàtroktausaüyogasambandhena ghañàdhikaraõai vartate yo 'bhàvaþ daõóatantåbhayàbhàvaþ tatpratiyogitvameva daõóe astãti rãtyà ubhayàbhàvamàdàya asambhavaþ syàt/ tadvàraõàya pratiyogitànavacchedakadharmavattvanive÷aþ/ yaddharmapuraskàreõa kàraõatvaü vivakùitaü tasmin dharme pratiyogitànavacchedakatvaü vivakùitam/ daõóatvacakratvàdinà daõóacakràdãnàü kàraõatvaü vivakùitam/ daõóatvàdestu tàdç÷apratiyogitànavacchedakatvamasttyeva iti lakùaõasamanvayaþ/ nàtaþ prameyatvamàdàya ràsabhàdàvativyàptiþ/ *{dãpikà}* *{anyathàsiddhiniråpaõam}* nanu tanturåpamapi pañaü prati kàraõaü syàt iti cet - napha 'ananyathàsiddhatve sati' iti vi÷eùaõàt/ ananyathàsiddhatvam anyathàsiddhirahitatvam/ anyathàsiddhiþ trividhà - yena sahaiva yasya yaü prati pårvavçttitvamavagamyate taü prati tena tadanyathàsiddham/ yathà tantunà tanturåpaü tantutvaü ca pañaü prati/ anyaü prati pårvavçttitve j¤àta eva yasya yaü prati pårvavçttitvamavagamyate taü prati tadanyathàsiddham/ yathà ÷abdaü prati pårvavçttitve j¤àta eva pañaü prati àkà÷asya/ anyatra këptaniyatapårvavartina eva kàryasambhave tatsahabhåtaü anyathàsiddham/ yathà pàkajasthale gandhaü prati råpapràgabhàvasya/ evaü ca ananyathàsiddhaniyatapårvavçttitvaü kàraõatvam/ *{prakà÷ikà}* kàraõaü syàditi/ tasya niyatapårvavçttitvàditi bhàvaþ/ nibandhàntareùu anyathàsiddheþ pa¤cavidhatve 'pi maõikàramatàbhipràyeõàha - trividheti/ yena sahaivetyàdi/ yena tantunà sahaiva yasya tatturåpasya tantutvasya ca yaü pañaü prati pårvavçttitvamavagamyate taü pañaü prati tantanturåpaü tantutvaü ca tena tantunà anyathàsiddhamityarthaþ/ atra sahitatvam ekaj¤ànaviùayatvaü bodhyam/ tanturåpasya pañapårvavçttitvaj¤àne anatiprasaktatanturåpatvenaiva viùayatà vàcyà/ tathà ca tanturåpaü anyathàsiddhamiti/ evaü entutvasya pårvavçttitvaj¤ànamapi tantuviùayakameveti tadapyanyathàsiddhamiti bhàvaþ/ atra 'yena' ityasya 'svatantrànvayavyatireka÷àlinà' iti 'yasya' ityasya ca 'svatantrànvayavyatireka÷ånyasya' iti vi÷eùaõaü bodhyam/ tena na atathàbhåtena tantutvena tantoranyathàsiddhiþ, na và tantusaüyogasya tantunà anyathàsiddhiriti saïkùepaþ/"itarànvayavyatirekaprayuktànvayavyatireka÷àli yat yat anyathàsiddham"iti tu pare/ ÷abdaü pratãti/ àkà÷atvaü hi ÷abdasamavàyikàraõatvam/ tathà ca ÷abdakàraõatvamagçhãtvà àkà÷asya àkà÷atvena ghañapårvavçttitvaü grahãtum a÷akyaü ityàkà÷o 'nyathàsiddha ityarthaþ/ anyatra këpteti/ apàkajasthale gandhaü prati këptaniyatapårvavçttinà gandhapràgabhàvenaiva pàkajasthale 'pi tatsambhave råpapràgabhàvo 'nyathàsiddha ityarthaþ/ atha evaü niyatapadaü vyartham, aniyataràsamabhàdeþ tçtãyànyathàsiddhatvena satyantenaiva vàraõasambhavàt iti cet - na/ ghañasàmànyaü prati anyathàsiddhyasaübhavàt anyatra ghañàbhinne pañàdau këptapårvavartinaþ tantvàditaþ ghañotpattyasambhavàditi/ navãnàþ punarevamàhuþ - laghuniyatapårvavartina eva kàryaüsambhave tadbhinnaü anyathàsiddhaü ityekavidhameva anyathàmiddhatvam/ laghutvaü ca ÷arãrakçtamupasthitikçtaü saübandhakçtam ca/ tatra prathamam - anekadravyasamavetatvàpekùayà mahattve/ dvitãyam - gandhaü prati råpapràgabhàvàpekùayà gandhapràgabhàve, gandhasya pratãyogina upasthitatvena ÷ãghraü tadupasthiteþ/ tçtãyam - daõóatvadaõóaråpàdyapekùayà daõóàdau, svà÷rayadaõóasaüyogàdiråpaparamparayà gurutvàt/ evaü caitàvataiva nirvàhe anyathàsiddhitrividha pa¤cavidhà ceti prapa¤co vyutpattivaicitryàya/ na ca aniyataràsabhàdeþ tçtãyànyathàsiddhatvenaiva vàraõàt niyatapadaü vyarthamiti vàcyam/ yataþ anyathàsiddhatvasya anugatasya durvacatayà yatra yatra pràmàõikànàü anyathàsiddhatvavyavahàraþ tattadbhedakåñaü nive÷anãyam/ laghuniyatetyàdikaü tu bhedapratiyogitattadvyaktiparicàyakam/ itthaü ca aniyatànantaràsabhàdãnàü ekena niyatatvavi÷eùaõenaiva vàraõàt tattadbhedakåñanive÷e gauravam/ niyatànàü daõóatvàdãnàü tu anàyatyà tattadbhedadavattve nive÷anãyamityabhisandhiþ/ *{bàlapriyà}* nibandhàntareùviti-kusumà¤jalivyàkhyàne prakà÷e vardhamànopàdhyàyaiþ pa¤cavidhà anyathàsiddhayaþ pradar÷itàþ, tadanusàdeõa muktavalpàü ca/ maõikàraistu ÷aktivàde trividhà evànyathàsiddhayaþ pradar÷itàþ/ tadanusàreõa dãpikàyàmapi/ sahitatvamekaj¤ànaviùayatvamiti/ tathà ca yasya pårvavçttitvamavagàhamàne j¤àne niyamena tadà÷rayasyàpi bhànaü bhavati tat anyathàsiddhamiti phalati/ 'tanturåpaü pañapårvavçtti' iti j¤àne tanturåpà÷rayasya tantorapi viùayatvàt 'tantutvaü pañapårvavçtti' iti j¤àne vi÷eùyatàvacchedakatayà tantutvatvasya bhànàt tantutvatvasya tantvitaràvçttitve sati tantuvçttitvaråpatvàt tantånàmapi bhànàcca tanturåpaü tantutvaü ca pañaü pratyanyathàsiddhamityarthaþ/ 1tatkàryaniråpitaniyatapårvavçttitvagrahaniråpitasvaniùñhave÷aùyatàvacchedakãbhåtasvà÷rayakatvaü prathamànyathàsiddhatvamiti yàvat/ nanu 'råpaü pañapårvaüvçtti' ityàkàrakaü råpatvena tanturåpàvagàhij¤ànamupagamyate tatra tantånàmaviùayatvàt tantunà sahaiva pårvavçttitvaü nàvagamyata iti kathaü tanturåpasya anyathàsiddhatvamityà÷aïkyàhatanturåpasyeti/ råpatvasya pañapårvavçttitvàtiprasaktatayà tadavacchedena pañapårvavçttitvagraho na sambhavati, anyånànatiprasaktadharmasyaivàvacchedakatvàt/ api tu anatiprasaktatanturåpatvàvacchinne eva pañapårvavçttitvaü j¤àyata iti vaktavyam/ tasmin j¤àne tu tantånàmapi 2vi÷eùyatàvacchedakatayà viùayatvamàva÷yakamiti bhàvaþ/ tantutvasya pårvavçttitvaj¤ànamapi tantuviùayakameveti/ 'tantutvaü pañapårvavçtti' iti j¤àne tantutvasya vi÷eùyatvàt jàteþ yatra vi÷eùyatayà bhànaü tatra ki¤cidråpeõaiva bhànamiti niyamàt tantutvatvena tantutvabhànaü vaktavyam/ tantutvatvaü ca tantvitaràvçttitve sati sakalatantuvçttitvaråpamiti ------------------------------------------- 1. tatkàryaniråpitetyàdi/ tatkàryaü pañaþ tanniråpitaü yat niyatapårvavçttitvaü tadviùayakagrahaþ 'tanturåpaü tantutvaü và pañaniyatapårvavçtti' ityàkàrako grahaþ tanniråpità yà svaniùñhà vi÷eùyatà tanturåpaniùñhà tantutvaniùñhà và vi÷eùyatà tadavacchedakãbhåtaþ yaþ svà÷rayaþ tanturåpasya tantutvasya và à÷rayaþ tantuþ tatkatvaü tanturåpe tanatutve càstãti samanvayaþ/ 2. vi÷eùyatàvacchedakatayeti/ tanturåpamityasya samavàyasambandhena tantuvi÷aùña råpamityarthaþ/ tathà ca 'tanturåpaü pañapårvavçtti' iti j¤àne vi÷eùye råpe tantånàmapi vi÷eùaõatvàt vi÷eùyatàvacchedakatvamàva÷yakamiti bhàvaþ/ ------------------------------------------ tantutvatvaghañakatayà tantånàmarpiü bhànamavarjanãyam/ evaü ca tantutvavi÷eùyakapårvavçttitvaj¤ànasya tantuviùayakatvanaiyatyamityà÷ayaþ/ yadvà yadviùayakatvavyàpyaü pårvavçttitvaprakàrakaj¤ànãyaü yadvi÷eùyakatvaü tat anyathàsiddhamiti yàvat/ nanu prathamayatpadena tantumupàdàya tadviùayakatvavyàpyatvaü 'tantutvaü pañapårvavçtti' iti j¤ànãyatantutvavi÷eùyakatve 'stãti tantutvasyànyathà siddhatvopapàdane, prathamayatpadena tantutvamupàdàya tadviùayakatvavyàpyatvaü 'tantuþ pañapårvavartã' iti j¤ànãyatantuvi÷eùyakatve 'stãti tantutvena tantorapyanyathàsiddhatvaü syàt/ evaü 'tantusaüyogaþ pañapårvavartã' iti j¤ànãyatantusaüyogavi÷eùyakatve tantuviùayakatvavyàpyatvamastãti tantunà tantusaüyogasya anyathàsiddhatvaü syàt iti, ata àha - atra yenetyasyetyàdinà/ tathà ca svatantrànvayavyatireka÷àli yadviùayakatvavyàpyaü pårvavçttitvaj¤ànãya - svatantrànvayavyatireka÷ånyayadvi÷eùyakatvaü tena tadanyathàsiddhamiti phalati/ tantutvasya svàtantryeõa pañaü prati anvayavyatirekau na staþ/ kiü tu tantoranvayavyatirekàvanusçtyaiva/ ataþ prathamayatpadena tantutvasya grahaõàsambhavàt na tantutvena tantoranyathàsiddhiriti bhàvaþ/ tantutvasya grahaõàsambhavàt na tantutvena tantoranyathàsiddhiriti bhàvaþ/ tantuvat tantusaüyogasya svatantrànvayavyatirekà staþ, asamavayikàraõatvàt/ ataþ prathamayatpadena tantuü gçhãtvà tadviùayakatvavyàpyatvasya 'tantusaüyogaþ pañapårvavçtti' iti j¤ànãya tantusaüyogavi÷eùyakatve sattve 'pi tantusaüyoge svatantrànvayavyatireka÷ånyatvàbhàvàt na dvitãyayatpadena tasya grahaõaü ÷akyamiti na tasyànyathàsiddhiriti bhàvaþ/ tathà ca prathamayatpadàrthe svatantrànvayavyatireka÷àlãti vi÷eùaõasya prayojanamàha - tena na atathàbhåteneti/ svatantrànvayavyatireka÷ånyenetyarthaþ/ dvitãyayatpadàrthe svatantrànvayavyatireka÷ånyatvanive÷aphalamàha na veti/ làghavàdàhaitaranvayavyatirekaprayukteti/ àkà÷atvaü hãtyàdi/ àkà÷asya ghañaniyatapårvavçttitve 'pi ghañakàraõatvaü nàïgãkriyate, anyathàsiddhatvàt/ tasya tu anyaü pratãtyàdi dvitãyànyathàsiddhatvam/ ghañaü prati àkà÷asya pårvavçttitvaü àkà÷atvena gràhyam/ àkà÷atvaü ca ÷abdasamavàyikàraõatvam/ tathà ca ÷abdaü prati pårvavçttitvaü gçhãtvaiva àkà÷asya ghañaü prati pårvavçttitvaü gràhyamiti àkà÷aü anyathàsiddhamiti bhàvaþ/ apàkajasthala ityàdi/ yatra ghañàdau vijàtãyatejassaüyogaråpapàkava÷àt pårvaråparasagandhaspar÷anà÷apårvakaü råpàntararasàntaràdãnàmutpattiþ tatra råpàntaràdyutpatteþ pràk caturõàmapi råparasàdipràgabhàvànàü niyamena sattvàt pàkajagandhaü prati gandhapràgabhàvavat råpapràgabhàvo 'pi kàraõaü bhavatu iti ÷aïkà gandhaü prati råpapràgabhàvasyànyathàsiddhatvàt vàraõãyà/ tasya ' anyatra këpte' tyàdinoktaü tçtãyànyathàsiddhatvaü bhavati/ anyatra - pàkajàdanyasmin upàkaje gandhe niyatapårvavçttitvena këptàt gandhapràgabhàvàdeva pàkajagandhasyàpi sambhavena tadbhinnaþ råpapràgabhàvaþ anyathàsiddha iti bhàvaþ1/ athaivamiti/ 'anyatra këpte' tyàdiråpeõa tçtãyànyathàsiddhavarõana ityarthaþ/ niyatapadaü vyarthamiti/ 'kàryaniyatapårvavçtti' iti kàraõalakùaõe kàryapårvavçtti ityetàvanmàtroktau yadghañotpatteþ pårvaü yadçcchayà ràsabho 'pi vartate, tatra ràsabhasyàpi tadghañapårvavçttitvàt ghañakàraõatvàpattiriti tadvàraõàya niyatapadamupàttam/ tadupàdàne ca ghañavyàpakatvaü ràsabhe nàstãti nàtivyàptiþ/ paraü tu tadghañàdanyasmin ghañàntare këptaniyatapårvavartibhiþ daõóacakràdibhireva tadaghañasyàpi sambhave tadbhinnaràsabhasyànyathàsiddhatvàt ananyathàsiddhatvadalenaiva ràsabhavàvaõasambhavàt niyatapadaü vyarthamiti ÷aïkiturà÷ayaþ/ satyantenaiveti/ ananyathàsiddhatve satãtyanenaivetyarthaþ/ samàdhatte - ghañasàmànyaü pratãti/ tadghañatvàvacchinnaü prati ràsabhasya pårvoktarãtyà anyathàsiddhatve 'pi ----------------------------------------- 1. etat pãlupàkavàdinàü matamanusçtya/ tanmate paramàõugandhasyaiva pàkajanyatvàt dvyaõukàdyavayavigandhasya avayavagatagandhajanyatvàïgãkàreõa apàkajagandhapadena dvyaõukàdigandhasya grahãtuü ÷akyatvàt/ piñharapàkavàdinàü mate tu avayavigandhasyàpi pàkajanyatvàt apàkajaþ pàrthivagandhaþ aprasiddhaþ/ jale tu gandhasyaivàbhàvàt apàkajagandhapadena jalãyagandhasyopàdànàsaübhavàt/ tanmatànusàdeõa pàkajaråpaü prati gandhapràgabhàvasya rasapràgabhàvasya và kàraõatvaü bhavatu iti ÷aïkà, anyathàsiddhatvena samàdhànaü ca vaktavyam/ ------------------------------------------------ ghañatvàvacchinnaü pratyanyathàsiddhatvaü na sambhavati/ tadà hi 'anyatra' ityasya ghañatvàvacchinnàt anyasmin ityarthaþ/ tathà ca ghañasàmànyabhinne pañàdau këptaniyatapårvavartibhiþ tantavàdibhiþ ghañasyàsaübhavàt anyathàsiddhalakùaõaü ràsabhe nàstãti ananyathàsiddhe tatràtivyàptivàraõàya niyatapadamàva÷yakamiti bhàvaþ/ trayàõàmanyathàsiddhànàü saügràhakamekaü lakùaõaü vadatàü navãnànàü matamàha - navãnàþ punariti/ laghu yat kàryaniyatapårvavçtti tata eva kàryakambhave tadbhinnaü anyathàsiddham/ laghutvaü ÷arãrataþ upasthityà sambandheneti trividham/ pratyakùaü prati anekadravyasamavetatvaü kàraõaü và mahattvaü kàraõaü veti sandehe anekadravyasamavetatvàpekùayà ÷arãrato làghavaü mahattve astãti laghuniyatapårvavçttinà mahattvenaiva pratyakùasambhave tadbhinnaü anekasamavetatvaü anyathàsiddham/ ato na tatpratyakùakàraõam/ gandhaü prati gandhapràgabhàvaþ kàraõaü và råpapràgabhàvo và iti sandehe gandharåpapratiyoginyupasthite jhañiti gandhapràgabhàva evopasthito bhavati na råpapràgabhàva iti ÷ãghropasthitiråpalàghavena gandhapràgabhàva eva kàraõaü råpapràgabhàvastu anyathàsiddhaþ/ evaü ghañaü prati daõóaþ kàraõaü và daõóatvadaõóaråpàdikaü kàraõaü và iti sandehe ubhayorniyatapårvavçttitve 'pi daõóasya saüyogasaübandhena kàraõatvam/ daõóatvadaõóaråpàdãnàü tu svà÷rayadaõóasaüyogaråpaparamparàsambandhena kàraõatvamiti sambandhalàghavaü daõóa evàstãti tata eva ghañasambabhave tadbhinnaü daõóatvadaõóaråpàdikaü anyathàsiddhamityarthaþ/ vyutpattivaicitryàyeti/ buddhivai÷adyàyetyarthaþ/ anugatasya durvacatayeti/ laghutvasya ÷arãrakçtasambandhakçtàdibhedena nànàråpatayà anyathàsiddhatvaü ekamanugataü na ÷akyate vaktum/ evaü laghutvavirodhigurutvasyàpi bhinnatayà tadbhinnamityasya gurubhåtamityarthakatayà gurutvameva anyathàsiddhatvamiti paryavasànàt/ tasmàt yatra yatra pràmàõikànàü anyathàsiddhatvavyavahàraþ tàvatpratiyogikabhedakåñakavattvaü kàraõalakùaõe nive÷anãyam/ tatra kàryàvyàpakàþ ye anantàþ ràsabhàdayaþ teùàü vyàpakatvàrthakaniyatapadenaiva vàraõasambhavàt tàvadbhedànàü nive÷aþ anàva÷yakaþ/ kàryavyàpakànàü daõóatvàdãnàü tu bhedaþ kàraõalakùaõe nive÷anãya iti niyatapadaü ananyathàsiddhatvaü ca kàraõalakùaõe nive÷itavato granthakàrasyà÷aya iti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{AnTs_39 kàryaü pràgabhàvapratiyogi /}* kàryaüpràgabhàvapratiyogi/ *{dãpikà}* kàryalakùaõamàha - kàryamiti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{kàraõavibhàgaþ}* *{AnTs_40 kàraõaü trividhaü samavàyyasamavàyinimittabhedàt / yat samavetaü kàryam utpadyate tat samavàyikàraõam / yathà tantavaþ pañasya paña÷ ca khagataråpàdeþ / kàryeõa kàraõena và sahaikasminn arthe samavetatve sati yat kàraõaü tad asamavàyikàraõam / yathà tantusaüyogaþ pañasya tanturåpaü pañaråpasya / tadubhayabhinnaü kàraõaü nimittakàraõam / yathà turãvemàdikaü pañasya /}* kàraõaü trividham - samavàyi-asamavàyi-nimittabhedàt/ yatsamavetaü kàryamutpadyate tatsamavàyikàraõam/ yathà tantavaþ pañasya, paña÷ca svagataråpàdeþ/ kàryeõa kàraõena và saha ekasmin arthe samavetaü satkàraõaü asamavàyikàraõam/ yathà tantusaüyogaþ pañasya, tanturåpaü pañagataråpasya ca/ tadubhayabhinnaü kàraõaü nimittakàraõam/ yathà turãvemàdikaü pañasya/ ___________________________________________________________________________ *{AnTs_41 tad etattrividhakàraõamadhye yad asàdhàraõaü kàraõaü tad eva karaõam //}* tadetattrividhakàraõamadhye yadasàdhàraõaü kàraõaü tadeva kàraõam/ *{dãpikà}* kàraõaü vibhajate - kàraõamiti/ samavàyikàraõasya lakùaõamàha - yatsamavetamiti/ yasmin samavetamityarthaþ/ asamavàyikàraõaü lakùayatikàryeõeti/ 'kàryeõa' ityetadudàharati - tantusaüyoga iti/ kàryeõa pañena saha ekasmin tantau samavetatvàt tantusaüyogaþ pañasyàsamavàyikàraõamityarthaþ/ 'kàraõena' ityetat udàharati - tanturåpamiti/ kàraõena pañena saha ekasmin tantau samavetatvàt tanturåpaü pañaråpasyàsamavàyikàraõamityarthaþ/ nimittakàraõaü lakùayati - tadubhayeti/ samavàyyasamavàyibhinnakàraõaü nimittakàraõamityarthaþ/ kàraõalakùaõamupasaüharati - tadetaditi/ *{pràkà÷ikà}* yasmin samavetamityartha iti/ yaddharmàvacchinnaü yaddharmàvacchinne samavàyenotpadyate, taddharmàvacchinnaü prati taddharmàvacchinnaü samavàyikàraõamiti paramàrthaþ/ kàraõena pañeneti/ svakàrya-samavàyikàraõena pañena ityarthaþ/ svaü tanturåpam/ pañàdikaü prati turãtantusaüyogàdãnàü asamavàyikàraõatvavàraõàya tattadasamavàyikàraõalakùaõe tattadbhinnatvaü deyamiti dik/ *{bàlapriyà}* yaddharmàvacchinnamiti/ samavàyasambandhàvacchinnaghañatvàvacchinna - kàryatàniråpita-tàdàtmyasambandhàvacchinnakàraõatvaü ghañasamavàyikàraõasya lakùaõam/ samavàyena kàryasàmànyaü prati tàdàtmyena dravyaü kàraõamiti sàmànyakàryakàraõabhàvo 'pràmàõika ityabhipretyaivamuktam/ tàdç÷akàryaïkàraõabhàvasya pràmàõikatve tu samavàyasambandhàvacchinnakàryatàniråpita-tàdàtmyasambandhàvacchinna-kàraõatvamamiti sàmànyalakùaõamapi bhavitumarhati/ kàryatàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvànive÷e viùayatàsambandhena ghañapratyakùaü prati tàdàtmyasambandhena ghañasyanimittakàraõatayà viùayatàsambandhàvacchinna- ghañapratyakùaniùñhakàryantàniråpita-tàdàtmyasambandhàvacchinna-kàraõatàvati ghañe ativyàptiþ ataþ tannive÷aþ/ kàraõatàyàü tàdàtmyasambandhàvacchiünnatvànive÷e samavàyasambandhena ghañaü prati kapàlasaüyogasya samavàyasambandhena kàraõatayà samavàyasambandhàvacchinna-ghañaniùñhakàryatàniråpitasamavàyasambandhàvacchinnakàraõatàvati ghañàsamavàyikàraõe kapàladvayasaüyoge ativyàptiþ/ tadvàraõàya tannive÷aþ/ evaü samavàyasambandhàvacchinna - kàryatàniråpita-samavàya-svasamavàyisamavetatvànyatarasambandhavacchinnakàraõatvaü asamavàyikàraõatvam/ tatra kàryatàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvànive÷e viùayatàsambandhàvacchinna - ghañapratyakùaniùñhakàryatàniråpitàsamavàyasambandhàvacchinna - nimittakàraõatàvati ghañaråpe ativyàptiþ/ kàraõatàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvànive÷e tàdàtmyasambandhàvacchinnakàraõatàvati samavàyikàraõe 'tivyàptiþ/ samavàyasambandhàvacchinnatvamàtrasya kàraõatàyàü nive÷e pañaråpaü pratyasamavàyikàraõe tanturåpe 'vyàptiþ/ samavàyena pañaråpaü prati tanturåpasya samavàyena akàraõatvàt/ ataþ svasamavàyisamavetatvasambandhàvacchinnatvanive÷aþ/ tàvanmàtranive÷e pañaü prati asamavàyikàraõe tantusaüyoge 'vyàptiþ/ ataþ anyatarasambandhanive÷aþ/ adhikamanyatra/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{pratyakùalakùaõam}* *{AnTs_42 tatra pratyakùaj¤ànakaraõaü pratyakùam / indriyàrthasannikarùajanyaü j¤ànaü pratyakùam /tad dvividhaü nirvikalpakaü savikalpakaü ceti / tatra nirvikalpakaü j¤ànaü nirvikalpakaü yathedaü kiücit / saparakàrakaü j¤ànaü savikalpakaü yathà óittho'yam brahmaõo'yaü ÷yàmo'yam iti //}* tatra pratyakùaj¤ànakaraõaü pratyakùam/ indriyàrthasannikarùajanyaü j¤ànaü pratyakùam/ *{tadvibhàga}* taddvividham - nirvakalpakaü savikalpakaü ceti/ niùprakàrakaü j¤ànaü nirvikalpakam/ saprakàrakaü j¤ànaü savikalpakam/ yathà 'óitthaþ ayam', 'bràhmaõaþ ayam', '÷yàmaþ ayam', 'pàcakaþ ayam' iti/ *{dãpikà}* pratyakùapramàõalakùaõamàha - tatreti/ pramàõacatuùñayamadhya ityarthaþþ/ pratyakùaj¤ànasya lakùaõamàha - indriyeti/ indriyaü cakùuràdikam, arthaþ ghañàdiþ, tayossaünikarùaþ saüyogàdiþ, tajjanyaü j¤ànamityarthaþ/ tadvibhajate - taddvividhamiti/ nirvikalpakasya lakùaõamàha - niùprakàrakamiti/ vi÷eùaõavi÷eùyasambandhànavagàhi j¤ànamityarthaþ/ nanu nirvikalpake kiü pramàõamiti cet - na/ 'gauþ' iti vi÷iùñaj¤ànaü vi÷eùaõaj¤ànajanyaü, vi÷iùñaj¤ànatvàt daõóãti j¤ànavat ityanumànasya pramàõatvàt/ vi÷eùaõaj¤ànasyàpi savikalpakatve anavasthàprasaïgàt nirvikalpakasiddhiþ/ savikalpakaü lakùayati - saprakàrakamiti/ nàmajàtyàdivi÷eùaõavi÷eùyasambandhàvagàhi j¤ànamityarthaþ/ savikalpakamudàharati - yatheti/ *{prakà÷ikà}* nanu turãyaviùayatàniråpakasya nirvikalpakaj¤ànaspa niråpakatàsambandhena prakàratà÷ånyatvamiva vi÷eùyatà÷ånyatvaü saüsargatà÷ånyatvamapi lakùaõaü bhavati, vinigamanàvirahàt ityataþ lakùaõatrayaü dar÷ayati -vi÷eùaõavi÷eùyeti/ vi÷eùyàdividhyà vi÷eùyàdyanavagàhij¤ànamityarthaþ/ tathà ca j¤ànatvaghañitaü vi÷eùyatà÷ånyatvam, vi÷eùaõatà÷ånyatvaü saüsargatà÷ånyatvaü ceti lakùaõatrayaü paryavasitamiti bhàvaþ/ kecittu - nanu niùprakàrakatvaü prakàratà÷ånyatvam/ prakàratà ca bhàsamànavai÷iùñyapratiyogitvam/ saüsargàvacchinnaviùayateti yàvat tathà ca saüsargànavagàhij¤ànatvameva saüsargatà÷ånyaj¤ànatvena và lakùaõamàstàü làghavàdityataþ tathaiva målàrthamàha-vi÷eùaõavi÷eùyetãnti-ityàhuþ/ taccintyam - siddhànte saüsargatàyà iva prakàratàyà api vilakùaõaviùayatàtmakatvena niùprakàrakatvaråpalakùaõe gauravànavakà÷àditi dik/ nirvikalpakaj¤ànasya atãndriyatayà tatra pratyakùapramàõàsambhavàt anumànaü pramàõayati - gauriti/ vi÷iùñaj¤ànatvàditi/ vi÷iùñabuddhiü prati vi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatvàt nàprayojakatà÷aïketi bhàvaþ/ anavasthàprasaïgàditi/ savikalpakasya vi÷iùñabuddhitvena vi÷eùaõaj¤ànajanyatvaniyamàditi bhàvaþ/ vi÷eùaõavi÷e÷yasambandhàvagàhãti/ atràpyuktarãtyà lakùaõatrayaü bodhyam/ *{bàlapriyà}* turãyaviùayatàniråpakasyeti/ prakàratà - vi÷eùyatà saüsargatàtrayàtiriktacaturthaviùayatàniråpakasyetyarthaþ/ vi÷eùyàdividhayeti/ vi÷eùyatvàdiprakàreõetyarthaþ/ nirvikalpake ghañaþ ghañatvaü sambandha÷ca bhàsate/ parantu vi÷eùyatvaü - vi÷eùaõatva-saüsargatvaiþ ghañàdikaü na bhàsate/ tathà ca måle prakàra÷abdaþ vi÷eùyatva-vi÷eùaõatva-saüsargatvaråpaprakàraparaþ/ niùprakàrakamityasya tàdç÷avi÷eùyatvàdiprakàra÷ånyamityartha iti bhàvàþ/ atràpyuktarãtyà lakùaõatrayamiti/ prakàratàniråpakatvaü vi÷eùyatàniråpakatvaü saüsargatàniråpakatvamiti lakùaõatrayamityarthaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{sannikarùavibhàgaþ}* *{AnTs_43 pratyakùaj¤ànahetur indriyàrthasannikarùaþ ùaóvidhaþ / saüyogaþ saüyuktasamavàyaþ saüyuktasamavetasamavàyaþ samavàyaþ samavetasamavàyo vi÷eùaõavi÷eùyabhàva÷ ceti / cakùuùà ghañapratyakùajanane saüyogaþ sannikarùaþ / ghañaråpapratyakùajanane saüyuktasamavàyaþ sannikarùaþ cakùuþsaüyukte ghañe råpasya samavàyàt / råpatvasàmànyapratyakùe saüyuktasamavetasamavàyaþ sannikarùaþ cakùuþsaüyukte ghañe råpaü samavetaü tatra råpatvasya samavàyàt / ÷rotreõa ÷abdasyàkà÷aguõatvàt guõaguõino÷ ca samavàyàt / ÷abdatvasàkùàtkàre samavetasamavàyaþ sannikarùaþ ÷rotrasamavete ÷abde ÷abdatvasya samavàyàt / abhàvaparatyakùe vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ sannikarùo ghañàbhàvavad bhçtalam ity atra cakùuþsaüyukte bhåtale ghañàbhàvasya vi÷eùaõatvàt / evaü snnikarùaùañkajanyaü j¤ànaü pratyakùam / tatkaraõam indriyam / tasmàd indriyaü pratyakùapramàõam iti siddham //}* pratyakùaj¤ànahetuþ indriyàrthasannikarùaþ ùaóvidhaþ/ saüyogaþ, saüyuktasamavàyaþ, saüyuktasamavetasamavàyaþ, samavàyaþ, samavetasamavàyaþ, vi÷eùaõavi÷eùyabhàva÷ceti/ cakùuùà ghañapratyakùajanane saüyogaþ sannikarùaþ/ ghañaråpapratyakùe saüyuktasamavàyaþ/ cakùussaüyukte ghañe råpasya samavàyàt/ råpatvasàmànyapratyakùe saüyuktasamavetasamavàyaþ/ cakùussaüyukte ghañe råpaü samavetam/ tatra råpatvasrå samavàyàt/ ÷rotreõa ÷abdasàkùàtkàre samavàyaþ sannikarùaþ/ karõavivaravçttyàkà÷asya kùotratvàt/ ÷abdasya àkà÷aguõatvàt/ guõaguõinoþ samavàyàt/ ÷abdatvasàkùàtkàre samavetasamavàyaþ sannikarùaþ/ ÷rotrasamavete ÷abde ÷abdatvasya samavàyàt/ abhàvapratyakùe vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ sannikarùaþ/ bhåtalaü ghañàbhàvavat ityatra cakùussaüyukte bhåtale ghañàbhàvasya vi÷eùaõatvàt/ *{dãpikà}* indriyàrthaüsannikarùaü vibhajate - pratyakùeti/ saüyogasannikarùamudàharati - cakùuùeti/ dravyapratyakùe sarvatra saüyogaþ sannikarùaþ/ àtmà manasà saüyujyate, mana indriyeõa, indriyamarthena tataþ pratyakùaj¤ànamutpadyate ityarthaþ/ saüyuktasamavàyamudàharati - ghañaråpeti/ tatra yuktimàha - cakùussaüyukta iti/ saüyuktasamavetasamavàyamudàharati - råpatveti/ samavàyamudàharati - ÷rotreõeti/ tadupapàdayati - karõeti/ nana dårastha÷abdasya kathaü ÷rotrasambandha iti cet - na/ vãcãtaraïgnyàyena kadambamukulanyàyena và ÷abdàt ÷abdàntarotpattikrameõa ÷rotrade÷e jàtasya ÷rotreõa sambandhàt pratyakùatvasambhavàt/ samavetasamapàyamudàharati - ÷abdatveti/ vi÷eùaõavi÷eùyabhàvamudàharati - abhàveti/ tadupapàdayati - ghañàbhàvavaditi/ bhåtalaü vi÷eùyam, ghañàbhàvo vi÷eùaõam/ bhåtale ghaño nàstãtyatra abhàvasya vi÷eùyatvaü draùñavyam/ *{prakà÷ikà}* mana indriyeõeti/ saüyujyate ityanenànvayaþ/ evamagre 'pi/ àtmapratyakùasaïgrahastu àtmà manasà saüyujyate, tataþ pratyakùaj¤ànaü utpadyate iti yojanàntareõa/ kathaü ÷rotrasambandha iti/ na ca ÷rotrasya nabhoråpatvena tatsamavàyaþ dårastha÷abde 'pyakùata iti ÷aïkyam/ atiprasaïgabhaïgàya karõavivaràvacchinnanabho 'nuyogikatvavi÷iùñasamavàyasyaiva pratyakùahetutvàïgãkàreõa tàdç÷asambandhasya dårastha÷abde 'bhàvàditi bhàvaþ/ prathamataþ bherãdaõóasaüyogena nabhasi ÷abda utpadyate, tena ÷abdàþ, tai÷ca punaþ ÷abdàþ ityevaü krameõa nikhiladigavacchedena ÷abdotpatteraïgãkaraõãyatayà tadaü÷e 'pi sàmyanirvàhàya àha - kadamveti/ draùñavyamiti/ atredamavadheyam - vi÷eùaõatànàü saüyuktavi÷eùaõatàvàdiråpeõa bahuvidhatve 'pi vi÷eùaõatàtvenaiva parigaõanàt ca ùaóvidhatvahàniþ/ na caivaü samavàyatvenaiva saüyuktasamavàyàdãnàmanugamaþ kuto na kçta iti vàcyam; svatantrecchasyetyàdinyàyànusàreõa adoùàditi/ *{bàlapriyà}* evamagre 'pãti/ 'indriyamarthena' ityasyàpi 'saüyujyata' ityanenànvaya iti bhàvaþ/ atiprasaïgabhaïgàteti/ sarveùàmapi ÷abdànàü pratyakùaprasaïgavàraõàyetyarthaþ/ tathà àdyavãcã samãpade÷e taraïgàntaraü janayati tattaraïgaþ samãpade÷e taraïgàntaraü janayati, evaü bheryàdyasamavàyikàraõakàdya÷abdo 'pi samãpade÷àvacchedena ÷abdàntaraü janayati, so 'pi ÷abdaþ svasannihitade÷àvacchedena ÷abdàntaraü janayatãti rãtyà karõavivaràvacchedena utpanna÷abdo gçhyate iti vãcãtaraïganyàyena ÷abdotpattikramaþ/ yathà prathamataþ utpannaü kadambamukulaü sarvadigavacchedena evadaivànekamukulàni janayati eva bheyàdyàkà÷asaüyàgàsamavàyikàraõakàdya÷abdo 'pi sarvadigavacchedena adhika÷abdàn janayatãti/ paraü tu yaddigabhimukho vàyuþ taddigavacchedena adhika÷abdàn janayatãti kadambamukulanyàyena ÷abdotpattikrama iti nçsiühaprakà÷ikàkàràþ pràhuþ/ atredamavadheyamityàdi/ vi÷eùaõavi÷eùyabhàvo nàma naikaþ sannikarùaþ/ api tu vi÷eùaõatvaü vi÷eùyatvaü ceti sambandhadvayam/ tatràbhàvavi÷eùaõakapratyakùe vi÷eùaõatvaü saünikarùaþ/ abhàvavi÷eùyakapratyakùe vi÷eùyatvaü saünikarùaþ/ vi÷eùaõatvaü pa¤cavidham saüyuktavi÷eùaõatvam, saüyuktasamavetavi÷eùaõatvam, saüyuktasamavetasamavetavi÷eùaõatvam, samavetavi÷eùaõatvam, samavetasamavetavi÷eùaõatvam ceti/ evaü vi÷e÷yatvamapi saüyuktavi÷eùyatvam, saüyuktasamavetavi÷eùyatvam, saüyuktasamavetasamavetavi÷eùyatvame, samavetavi÷eùyatvam, samavetasamavetavi÷eùyatvam ceti pa¤cavidham/ àhatya vi÷eùaõavi÷eùyabhàvo da÷avidha iti nyàyabhåùaõe pratyapàdi/ teùàü krameõa udàharaõàni - 1bhåtalaü ghañàbhàvavat, 2toyaspar÷aþ uùõatvàbhàvavàn, 3nãlatvaü ÷uklatvàbhàvavat, 4vãõà÷abdaþ tãvratvàbhàvavàn, 5÷abdatvaü bhedàbhàvavat, 6bhåtale ghañàbhàvaþ, 7toyaspar÷e uùõatvàbhàvaþ, 8nãlatve ÷uklatvàbhàvaþ, 9vãõà÷abde tãvratvàbhàvaþ, 10÷abdatve bhedàbhàvaþ iti/ na caivaü vi÷eùyavi÷eùaõabhàvasya bahuvidhatve ùoóhà sannikarùa iti kathamiti vàcyam/ vi÷eùaõatàtvena pa¤cavidhavi÷eùaõatànàü vi÷eùyatàtvena pa¤cavidhavi÷eùyatànàmanugamaü kçtvà vi÷eùaõatàvi÷eùyatànyataratvena da÷ànàmapi parigaõanàt ùaóvidhatvasyàhàneþ/ na ca samavàyaråpàõàü saüyuktasamavàya - saüyuktasamavetasamavàya - samavàya - samavetasamavàyànàü caturõàmapi samavàyatvena ekavargãkaraõaü vidhàya saüyogaþ, samavàyaþ, vi÷eùyavi÷eùaõabhàva÷ceti tridhaiva sannikarùaþ kuto na vyabhàtãte vàcyam/ svatantrecchena muninà kçte ùoóhà vibhàge niyogaparyanuyogayoþ kartuma÷akyatvàt/ niyogaþ àj¤à, paryanuyogaþ pra÷naþ/ ---------------------------------------- 1. cakùussaüyuktaü bhåtalaü tadvi÷eùaõatvaü ghañàbhàvasya/ 2. cakùussaüyuktaü toyaü tatsamavetaþ spar÷aþ tadvi÷eùaõatvam uùõatvàbhàvasya/ 3. cakùussaüyukto ghañaþ tatsamaveto nãla tatsamavetaü nãlatvaü tadvi÷eùaõatvaü ÷uklatvàbhàvasya/ 4. ÷rotrasamavetaþ vãõà÷abdaþ tadvi÷eùaõatvaü tãvratvàbhàvasya/ 5. ÷rotrasamavetaþ ÷abdaþ tatsamavetaü ÷abdatvaü tadvi÷eùaõatvaü bhedàbhàvasya/ 6. cakùussaüyuktaü bhåtalaü tinnaråpitavi÷eùyatà ghañàbhàvasya/ 7. cakùussaüyuktaü toyaü tatsamavetaþ spar÷aþ tanniråpitavi÷eùyatà uùõatvàbhàvasya/ 8. cakùussaüyukto ghañaþ tatsamaveto nãlaþ tatsamavetaü nãlatvaü tanniråpitavi÷eùyatà ÷uklatvàbhàvasya/ 9. ÷rotrasamaveto vãõà÷abdaþ tanniråpitavi÷eùyatà tãvratvàbhàvasya/ 10. ÷rotrasamavetaþ ÷abdaþ tatsamavetaü ÷abdatvaü tanniråpitavi÷eùyatà bhedàbhàvasya/ -------------------------------------- maõikàràstu - kevalavi÷eùaõatà indriyasambaddhavi÷eùaõatà ceti vi÷eùaõatà dvividhà/ indriyasambaddhavi÷eùaõatà, pårvoktarãtyà pa¤cavidhà/ kevalavi÷eùaõatàyàþ udàharaõaü àkà÷aü ÷abdàbhàvavat iti ÷abdàbhàvapratyakùam - ityabhiprayanti/ 'vi÷eùaõatayà ÷abdàbhàvasya, indriyasambaddhavi÷eùaõatayà samavàyaghañàbhàvàdergrahaþ' iti saünikarùavàde taiþ kathanàt// *{///}* *{tarkasaïgrahaþ}* evaü sannikarùajanyaj¤ànam pratyakùam/ tatkaraõaü indriyam/ tasmàdindriyaü pratyakùapramàõam iti siddham// *{iti tarkasaïgrahe pratyakùaparicchedaþ/}* *{dãpikà}* *{anupalabdheþ pramàõàntaratvaniràkaraõam/}* etena anupalabdheþ pramàõàntaratvaü nirastam/ yadi atra ghañaþ abhaviùyat tarhi bhåtalamiva adrakùyata, dar÷anàbhàvàt nàstãti tarkitapratiyogisattvavirodhyanupalabdhisahakçtendriyeõaiva abhàvaj¤ànopapattau anupalabdhaiþ pramàõàntaratvàsambhavàt/ adhikaraõaj¤ànàrthamapekùaõãyendriyasyaiva karaõatvopapattau anupalabdheþ karaõatvàyogàt/ vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ vi÷eùaõavi÷eùyasvaråpameva, nàtiriktaþ sambandhaþ/ pratyakùaj¤ànamupasaüharan tasya karaõamàha - evamiti/ asàdhàraõakàraõatvàt indriyaü pratyakùaj¤ànakaraõamityarthaþ/ pratyakùapramàõamupasaüharati - tasmàditi// *{iti dãpikàyàü pratyakùaparicchedaþ}* *{prakà÷ikà}* etena - abhàvapramàyà vi÷eùaõavi÷eùyabhàvasaünikarùajanyatvapradar÷anena/ pramàõàntaratvam - pratyakùàdyatiriktapramàõatvam/ nanu anupalabdheþ pramàõàntaratvànaïgãkàre ghañopalabdhida÷àyàü tadabhàvapratyakùàpattiþ, mama mate tu - anupalabdhyàtmakapramàõàntaràbhàvàt nàpattiriti bhàñña÷aïkàü parijihãrùuþ yogyànupalabdheþ indriyasahakàritvamàtreõaiva nirvàhe atiriktapramàõatvaü na saübhavatãtyàha - yadyatretyàdinà/ atra - cakùussaüyogàdimadbhåtale tarkasyàpàdakàbhàvasàdhakaviparyayapratiyogyàpàdyakatvaråpaviparyaye tatkoñiparyavasàyitvaü dar÷ayati - dar÷anàbhàvàt nàstãti/ taddar÷anàbhàvàt tannàstãtyarthaþ/ tarkitetyàdi/ tarkità àpàdità pratiyogino ghañàdeþ sattvasya sattvaprasakteþ virodhinã ya upalabdhiþ tatpratiyogikaþ abhàvaþ anupalabdhiþ tatsahakçtenetyarthaþ/ virodhitvavi÷eùaõaü upalabdheþ anàhàryatvasåcanàya/ pratiyogisattàpàdanàpàditopalambhapratiyogikatvaråpayogyatàvi÷iùñànupalabdhisahakçteneti tu paramàrthaþ/ àlokasaüyogàdyasattvada÷àyàü yadyatra ghañaþ syàt tarhi upalabhyeta ityàpàdanàsambhavena yogyànupalabdhyabhàvàt na tatra ghañàbhàvapratyakùamiti saükùepaþ/ kecittu - tarkitetyàdi/ tarkitaü àropitaü yat pratiyogisattvam, tadvirodhinã yà anupalabdhiþ tatsahakçtenetyarthaþ/ etàvatà pratiyogisattvaråpa-kàraõàbhàva-prayojyopalabdhyabhàvaþ abhàvapratyakùe kàraõam, na tu itarakàraõavirahaprayojyopalabdhyabhàvaþ iti såcitam/ ata evàndhakàre upalambhàbhàvasattve 'pi na ghañàbhàvapratyakùam - ityàhuþ/ nanu abhàvapramàyàü indriyasya karaõatvaü anupalabdheþ sahakàritvaü ca tvayà kalpanãyam/ tadapekùayà anupalabdhereva karaõatvakalpanaü varam ityà÷aïkya abhàvàdhikaraõabhåtalapratyakùe indriyasya ava÷yamapekùaõãyatayà këptenaiva indriyakaraõatvenàbhàvapratyakùopapattau anupalabdhervi¤jàtãyapramitikaraõatvakalpanamayuktamityàha - adhikaraõeti/ nanu vi÷eùaõavi÷eùyabhàvàkhyaþ atiriktasambandhaþ kalpanãyaþ tvayetyata àha - vi÷eùaõavi÷eùyabhàva iti/ atredaü bodhyam - pratyakùaü dvividham laukikam alaukikaü ceti/ laukikatvaü ca viùayitàvi÷eùaþ/ laukike ùoóhà saünikarùaþ kàraõam/ alaukike tu sàmànyalakùaõà, j¤ànalakùaõà, yogajadharma÷ceti trividhà pratyàsattiþ/ tatra sàmànyalakùaõà dhåmatvàdiråpà tajj¤ànaråpà và/ sàmànyaü lakùaõaü svaråpaü viùayo và yasyà iti vyutpatteþ/ sà cà÷rayàõàü nikhiladhåmàdãnàü alaukikapratyakùe upayujyate/ atãtànàgatadhåtàdiùu cakùussaüyogàderasambhavàt indriyàõàü asannikçùñànàü pratyakùàjanakatvàt/ j¤ànalakùaõà tu surabhi candanamiti càkùuùopanãtabhàne saurabheõa cakùuùo yogyasannikarùàbhàvàt/ evaü yoginàü de÷akàlaviprakçùñapadàrthapratyakùe yogajadharmaþ pratyàsattiþ kàraõam iti saükùepaþ// *{iti prakà÷ikàyàü pratyakùaparicchedaþ}* *{bàlapriyà}* nanvanupalabdherityàdi/ anupalabdhirnàma pratiyogiviùayakapratyakùàbhavaþ/ 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' ityàkàrakaghañàdyabhàvaviùayakapramàü prati ghañopalabdhyabhàvaþ kàraõam/ 'bhåtalaü ghañavat' iti ghañopalambhakàle ghañàbhàvapramityanudayàt/ yadi abhàvapramàü prati anupalabdhiþ na kàraõam tarhi pratiyogino ghañàderupalambhakàle 'pi ghañàdyabhàvapramàyàþ àpattiþ ataþ anupalabdhiþ abhàvapramàü prati kàraõatayà pçthakpramàõamiti bhàññàþ/ naiyàyikàstu anupalabdhisahakçtendriyaliïgàdibhireva abhàvaviùayakapratyakùànumityàderupapattyà abhàvaviùayakapramà na pratyakùàdipramitivilakùaõà, tathà tatsàdhanamapi na pratyakùàdipramàõavilakùaõam, api tu abhàvapramàjanakendriyàdeþ anupalabdhiþ sahakàri kàraõamàtramityà÷erate/ tarkasyetyàdi/ 'vyàptistarkàpratihatiravasànaü viparyaye/ aniùñànanukålatve iti tarkàïgapa¤cakam//' ityuktarãtyà tarkasya pa¤ca aïgàni apekùitàni/ vyàptiþ àpàdakasya agnyabhàvàdeþ àpàdyasya dhåmàbhàvàde÷ca vyàpyavyàpakabhàvaþ/ tarkàpratihatiþ - pratikålatarkàbhàvaþ/ viparyaye paryavasànam - yadi vahnyabhàvaþ syàt tarhiü dhåmàbhàvaþ syàt ityàpàdanasya hi dhåmasattvàdvahnireva yukta ityevaråpe tadviparyaye paryavasànaü bhavati/ aniùñatvam - àpàdyasya dhåmàbhàvàdeþ aniùñatvaü praùñuþ/ ananukålatvaü prativàdipakùasàdhakatvàbhàvaþ/ tatra viparyaye paryavasànaü pariùkçtyàha - àpàdakàbhàveti/ àpàdakaþ vahnyabhàvaþ tasyàbhàvaþ vahnyabhàvàbhàvaþ vahniråpaþ tasya sàdhakaþ ya viparyayaþ àpàdyasya dhåmàbhàvasyàbhàvaþ dhåmaråpaþ tasya pratiyogã dhåmàbhàvaþ àpàdyaþ yasya tarkasya tattvaü viparyaye paryavasànamityarthaþ/ prakçte 'yadyatra ghañaþ syàt tarhi bhåtalamiva ghaño 'drakùyata' ityàkàrake tarke àpàdako ghañaþ tasyàbhàvaþ ghañàbhàvaþ tasya sàdhako viparyayaþ dar÷anàbhàvaþ tasya pratiyogi dar÷anameva àpàdyamiti àpàdakàbhàvasàdhakaviparyaüyapratiyogyàpàdyakatvaü tarkasya/ tathà ca yasmiüstarke àpàdakàbhàvasàdhakàbhàvapratiyogi àpàdyaü bhavati tàdç÷asthale àpàdyàbhàvena hetunà àpàdakàbhàve eva paryavasànaü bhavati iti dar÷anàbhàvàt nàstãtyanena dar÷itam/ dar÷anàbhàvàdityasya ghañadar÷anàbhàvàdityarthaþ, nàstãtyasya ghañàbhàva ityarthaþ/ kevalànupalabdheþ abhàvapratyakùakàraõatve àlokasaüyogàdyasattvada÷àyàü ghañànupalabdheþ sattvena ghañàbhàvapratyakùàpattiþ/ ataþ yogyatàvi÷iùñànupalabdheþ kàraõatvaü vaktavyam/ yogyatà ca tarkitapratiyogisattvavirodhyupalabdhipratiyogikatvaråpà/ tadghañakatarkasya viparyaye paryavasànaü 'yadyatra' ityàdigranthena pradar÷itamiti bhàvaþ/ tarkitetyàdimulaü vyàcaùñetarkità àpàdità ityàdinà/ yathà÷rute pratiyogisattvasya pratiyogyupalabdhiþ virodhinãti pratãyate/ tadasaïgatam - ghañopalabdheþ ghañasattvavirodhitvàbhàvàt/ ataþ sattvasya sattvaprasakteriti vyàkhyàtam/ ghañasattvàroparåpaprasakteþ ghañopalabdhi virodhinã/ na hi ghañe upalabhyamàne 'yadyatra ghañaþ syàt' iti ghañasattàü ka÷cit prasa¤jayediti bhàvaþ/ anàhàryatvasåcanàyeti/ anàhàryaj¤ànasyaiva virodhitvàditi bhàvaþ/ sattvasya sattvaprasakteriti vyàkhyàne 'pi àpàditatvaråpaü tarkitatvaü pratiyogisattvasyaiva na tu tatprasakteþ/ kiü ca yatra àpàdakaü àpàdyaü ubhayamapi prasajyate tatraiva viparyaye paryavasànaü dç÷yate/ målàttu pratiyogisattvaråpàpàdakasyaiva prasa¤jitatvaü labhyate, na tvàpàdyàyà upalabdheþ/ ataþ tàtparyàrthamàha - pratiyogisattàpàdaneti/ pratiyoginaþ ghañàdeþ sattvasya àpàdanena prasa¤janena 'yadyatra ghañaþ syàt' ityevaüråpeõa àpàditaþ prasa¤jitaþ yaþ upalambhaþ 'tarhyupalabhyeta' ityevaüråpaprasa¤janaviùayaþ upalambhaþ sa pratiyogã yasyà anupalabdheþ tatkatvaråpayogyatàvi÷iùñà anupalabdhirityarthaþ/ yogyatàvi÷eùaõaprayojanamàha - àlokasaüyogeti/ àpàdanàsambhaveneti/ tathà ca pratiyogisattvaprasa¤janaprasa¤jitapratiyogikatvaråpayogyatàvirahàt anupalabdheþ yogyànupalabdhistatra nàsti/ ato na ghañàbhàvapratyakùamiti bhàvaþ/ nanu yatra pratiyogisattvasya upalabdhe÷càpàdànaü vinaiva bhåtacalakùussaüyogànantaraü ghaño nàstãti pratyakùaü tatràpàdanaghañitayogyatàvirahàt tatpratyakùànupapattirityà÷aïkyàha - saükùepa iti/ pratiyogisattàpàdanàpàditatvaü ca pratiyogisattàpàdakakàpattiyogyatvam/ ato nànupapattiriti bhàvaþ/ ata evàndhakàra iti/ andhakàre yo ghañopalambhàbhàvaþ sa na ghañasattvàbhàvaprayojyaþ api tu àlokasaüyogaråpakàraõàntaràbhàvaprayojyaþ/ tathà ca pratiyogisattvàbhàvaprayojyopalabdhyabhàvaråpàyàþ yogyànupalabdheþ tatràbhàvàt na ghañàbhàvapratyakùamiti bhàvaþ/ dhåmatvàdiråpetyàdi/ àdau lakùaõa÷abda svaråpabodhakaþ/ dvitãye tu viùayabodhakaþ/ prathamapakùe dhåmatvàdyaviduùo 'pi svaråpasaddhåmatvapratyàsattyà dhåmà ityevaü yàvaddhåmapratyakùàpattirityasvàrasyàt dvitãyapakùànudhàvanam/ càkùuùopanãtabhàve iti/ càkùuùaü yat smçtasaurabhaviùayakaü j¤ànamityarthaþ// *{iti tarkasaïgrahadãpikàprakà÷ikàvyàkhyàyàü}* *{bàlapriyàyàü pratyakùaparicchedaþ}* *{anumànaparicchedaþ}* ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{anumànalakùaõam}* *{AnTs_44 anumitikaraõam anumànam / paràmar÷ajanyaü j¤ànam anumitiþ / vyàptivi÷iùñapakùadharmatàj¤ànaü paràmar÷aþ / yathà vahnivyàpyadhåmavàn ayaü parvata iti j¤ànaü paràmar÷aþ / taj janyaü parvato vahnimàn iti j¤ànam anumitiþ / yatra yatra dhåmas tatràgnir iti sàhacaryaniyamo vyàptiþ / vyàpyasya parvatàdivçttitvaü pakùadharmatà //}* anumitikaraõam anumànam/ *{dãpikà}* anumànaü lakùayati - anumitikaraõamiti/ *{prakà÷ikà}* anumànaü lakùayatãti/ pratyakùopajãvakasaïgatyà anumànaü niråpayatãtyarthaþ/ *{bàlapriyà}* pratyakùopajãvakasaïgatyeti/ pratyakùakàryatvaråpayà saïgatyà ityarthaþ/ indriyeõa mahànasàdau vyàptipratyakùàdeva anumànaü bhavati/ vyàptismaraõaråpànumànaü prati vyàptipratyakùasya anubhavavidhayà kàraõatvàt/ tathà ca kàryakàraõabhàvaråpasaïgatyà pratyakùànantaramanumànaniråpaõamiti bhàvaþ/ anena pramàõayo kàryakàraõabhàva uktaþ/ anumityàtmakapramiteþ/ paràmar÷àtmakamànasapratyakùakàryatvàt pramityoþ kàryakàraõabhàvaþ j¤eyaþ/ *{///}* *{tarkasaïgrahaþ}* *{anumitilakùaõam}* paràmar÷ajanyaü j¤ànaü anumitiþ/ *{dãpikà}* anumitiü lakùayati - paràmer÷eti/ nanu saü÷ayottarapratyakùe ativyàptiþ sthàõupuruùasaü÷ayànantaraü 'puruùatvavyàpyakaràdimàn ayam' iti paràmar÷e sati 'puruùa eva' iti pratyakùajananàt/ na ca tatrànumitireva iti vàcyam/ 'puruùaü sàkùàtkaromi' ityanuvyavasàyavirodhàditi cet, na-pakùatàsahakçtaparàmar÷ajanyatvasya vivakùitatvàt/ *{prakà÷ikà}* paràmar÷etãti/ tathà ca pratyakùapramityapekùayà anumiteþ vilakùaõapramàtvàt anumànasya pramàõàntaratvaü sidhyatãti bhàvaþ/ viparãtaj¤ànottarapratyakùaü prati vi÷eùadar÷anasya hetutvamaïgãkurvatàü matamavalambya ÷aïkate - nanviti/ sthàõupuruùasaü÷ayeti/ idaü viruddhabhàvadvayakoñikasaü÷ayàïgãkàreõa/ pare tu - sthàõupuruùeti/ sthàõutvatadabhàvapuruùatvatadabhàvakoñiketyarthaþ - ityàhuþ/ puruùa aivati nirõayasåcanàya/ tatra - saü÷ayottarapratyakùasthale/ anuvyavasàyavirodhàditi/ idamupalakùaõam - 'puruùaü anuminomi' ityanuvyavasàyàbhàvena pramàõàbhàvàdityapi draùñavyam/ saü÷ayottarapratyakùe jananãye pakùatàyàþ paràmar÷asahakàritve prayojanàbhàvena pakùatàsahakçtaparàmar÷ajanyatvavivakùaõàt nàtivyàptiþ ityàha - pakùateti/ aitena 'vahnivyàpyadhåmavatparvatavànayaü de÷aþ' iti vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhibuddhiü prati vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakanirõayavidhayà 'vahnivyàpyadhåmavàn parvataþ' iti paràmar÷asya kàraõatve 'pi na tatràtivyàptiþ/ pakùatàsahakçtaparàmar÷ajanyatvasya asattvena ativyàpterabhàvàt iti saïkùepaþ/ *{bàlapriyà}* vilakùaõapramàtvàditi/ pratyakùapramiteþ yat karaõaü indriyaü tadapekùayà vilakùaõena paràmar÷àtmakena kàraõena janyatvàt anumitervilakùaõapramàtvamiti bhàvaþ/ pramàõàntaratvamiti/ pratyakùàpekùayà atiriktapramàõatvamityarthaþ/ dãpikàyàm nanvityàdinà granthena yatra dåre årdhvavyaktidar÷anànantaraü 'sthàõurvà puruùo và ' iti saü÷ayaþ tataþ 'puruùatvavyàpyakaràdimàn' iti vyàpyadharmavattàj¤ànaråpaþ paràmar÷aþ tataþ 'ayaü puruùa' iti pratyakùam, tasmin pratyakùe paràmar÷ajanyatvavi÷iùñaj¤ànatvaråpasyànumitilakùaõasyàtivyàptiþ à÷aïkità/ tadidaü na saïgacchate/ saü÷ayaråpaviparãtaj¤ànànantaraü 'ayaü puruùaþ' iti pratyakùasyaiva asaübhavàt/ tadvattàbuddhiü prati tadabhàvavattàj¤ànasya pratibandhakatvàditi ÷aïkàyàü satyapi viparãtaj¤àne yadi vi÷eùadar÷anaü syàt tarhi tasya vi÷eùadar÷anasya pratyakùajanakatvaü bhavatãti 1vi÷eùadar÷anasyeti/ vyàpyadharmadar÷anasyetyarthaþ/ prakçte 'puruùatvavyàpyakaràdimàn ayam' iti paràmar÷o vivakùitaþ/ bhàvadvayakoñiketi/ sthàõutvapuruùatvà÷yaü yat bhàvaråpaü dharmadvayaü tatprakàrakasaü÷ayetyarthaþ/ sthàõutvatadabhàveti/ sthàõutvaü tadabhàvaþ puruùatvaü tadabhàva÷ceti catuùprakàrakasaü÷ayetyarthaþ/ 'sthàõurvà na và, puruùo và na và' iti saü÷ayasyàkàraþ/ 2dvikoñikasaü÷ayadvayaü vàtra vivakùitam/ pramàõàbhàvàditi/ tatrànumitireva jàyata ityatra pramàõàbhàvàdityarthaþ/ tathà ca 'ayaü puruùaþ' iti ni÷cayasyànumititve 'puruùaü sàkùàtkaromi' iti sàkùàtkàratvàvagàhã anuvyavasàyo nopapadyate/ anumititvàvagàhã 'puruùamanuminomi' iti anuvyavasàya eva syàt/ ato nànumititvaü tasya ni÷cayasya, api tu pratyakùatvameveti alakùye tatra lakùaõasattvàt anumitilakùaõasyàtivyàptiriti bhàvaþ/ dãpikàyàü pakùatàsahakçteti/ tathà ca paràmar÷ajanyatvamàtraü nànumiterlakùaõam/ api tu pakùatàsahakçto yaþ paràmar÷aþ tajjanyatvam/ saü÷ayottarapratyakùe tu paràmar÷asya janakatve 'pi ---------------------------------------- 1. anena matàntaramapyastãti dar÷itam/ tathà hi - saü÷ayottarapratyakùamàtre vi÷eùadar÷anaü na hetuþ, andhakàre ghañasaü÷ayottarapratyakùasya vi÷eùadar÷anaü vinàpi àlokasamavadhànamàtreõaivopapatteþ/ tathàpi yatra vi÷eùàdar÷anàdidoùàdhãnaþ saü÷ayaþ taduttarapratyakùe tasya hetutvam/ uktasthale ca vya¤jakàbhàvàdhãnaþ saü÷aya iti/ adhikaü tattvacintàmaõau pràmàõyotpattivàde tadvyàkhyàne prakà÷e ca draùñavyam/ 2. dvikoñiketi/ sthàõurvà na vetyàkàrakaþ ekaþ saü÷ayaþ, puruùo na vetyàkàrakaþ aparaþ saü÷aya iti saü÷ayadvayamityarthaþ/ ---------------------------------------- pakùatàyàþ nopayogitvam, pramàõàbhàvàt; siddhisattve 'pi dhàràvàhikapratyakùotpattyà siddhyabhàvaråpàyàþ pakùatàyàþ pratyakùahetutvàsambhavàcca/ tathà ca pakùatàsahakçtaparàmar÷ajanayatvàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ tadàha prakà÷ikàyàm saü÷ayottarapratyakùe jananãya iti/ prayojanàbhàveneti/ pakùatàyàþ sahakàritvànaïgãkàre anupapattyabhàvenetyarthaþ/ eteneti/ vakùyamàõahetunà ityarthaþ/ yadi paràmar÷ajanyatvamàtram anumiterlakùaõaü syàt tadà 'vahnivyàpyadhåmavatparvatavànayaü de÷aþ' ityàkàrakaü vanhivyàpyadhåmavi÷iùñaparvatavai÷iùñyàvagàhipratyakùaü prati 'vahnivyàpyadhåmavànayaü parvataþ' ityàkàrakaparàmar÷asya vi÷eùaõatàvacchedakãbhåtaþ yaþ dhåmaþ tatprakàrakani÷cayatvena hetutayà tàdç÷avi÷iùñavai÷iùñyàvagàhipratyakùe 'pi paràmar÷ajanyatvaråpasya anumitilakùaõasya sattvàt ativyàptiþ prasaktà/ sàpi pakùatàsahakçtaparàmar÷ajanyatvasya anumitilakùaõatavàt vàrayituü ÷akyata iti bhàvaþ/ tàdç÷apratyakùasya 1pakùatàjanyatvàbhàvàt/ *{dãpikà}* *{pakùatàlakùaõam}* siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhyabhàvaþ pakùatà/ sàdhyasiddhiþ anumitipratibandhikà/ siddhisattve 'pi 'anuminuyàm' itãcchàyàmanumitidar÷anàt siùàdhayiùà uttejikà/ tata÷ca uttajakàbhàvavi÷iùñamaõyabhàvasya ----------------------------------------- 1. yadyapi dhyàpyapakùobhayavai÷iùñyàvagàhij¤ànatvaråpaü yat paràmar÷atva tadavacchinnajanakatàniråpitajanyatà÷àlij¤ànatvamanumiterlakùaõami tyaktàvapi uktavi÷iùñavai÷iùñyàvagàhipratyakùe 'tivyàptivàraõaü sambhavati tàdç÷abuddhau paràmar÷asya vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakanirõayatvenaiva hetutvena uktaparàmar÷atvena hetutvàbhàvàt/ tathàpi saü÷ayottarapratyakùe vyàpyapakùavai÷iùñhyàvagàhij¤ànatvena vyàpyadar÷anajanyatvasattvàt ativyàpteþ pakùatàsahakçtaparàmar÷ajanyatvavivakùaõanaiva bàraõãyatà tenaiva vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhipratyakùavàraõasambhavàt uktaparàmar÷atvàvacchinnajanakatà na nive÷yeti bhàvaþ/ ----------------------------------------- dàhakàraõatvavat siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhyabhàvasyàpyanumitikàraõatvam/ yadyapi sàdhyasaü÷ayasya pakùatàtve 'pi sàdhyani÷cayakàle anumitivàraõaü sambhavati, tathàpi ghanagarjitena meghànumitau vyabhicàraþ/ ataþ anyàdç÷ãü pakùatàmàha - siùàdhayiùeti/ rsiùàdhayiùàyàþ sàdhyànumitãcchàyàþ samavàyena yaþ abhàvaþ svaråpasamavàyobhavaghañitasàmànàdhikaraõyasambandhena tadvi÷iùñàyàþ siddheþ samavàyena abhàva ityarthaþ/ sàdhyasiddhiþ - pakùatàvacchedakavi÷iùñe sàdhyatàvacchedakavi÷iùñasàdhyavai÷iùñyàvagàhini÷cayaþ/ siddhau siùàdhayiùàvirahavai÷iùñyanive÷anasya prayojanaü dar÷ayati - siddhisattve 'pãti/ atra siddhi÷ca 'parvato vahnimàn vahnivyàpyadhåmavàü÷ca' iti samåhàlambanaråpà/ ataþ paràmar÷asampattiriti dhyeyam/ *{bàlapriyà}* 'sàdhyasaü÷ayaþ pakùatà' iti pràcãnoktyupekùàyàþ bãjamàha - yadyapãtyàdinà/ sàdhyani÷cayaråpasiddhikàle 'numitivàraõaü hi pakùatàyàþ anumitihetutvàïgãkàrasya udde÷yam/ tattu sàdhyasaü÷ayasya pakùatàtve 'pi nirvahati/ sàdhyani÷cayakàle sàdhyasaü÷ayaråpapakùatàyàþ abhàvàdeva nànumitiþ ityevaürãtyà anumitivàraõasambhavàt tathà ca sàdhyasaü÷aya eva pakùatà astu iti ÷aïkiturbhàvaþ/ tathàpãti/ sàdhyasaü÷ayaråpapakùatàyàþ nànumitihetutvam/ vinàpi sàdhyasaü÷ayaü ghanagarjana÷ravaõena 1meghànumitteþ vyatirekavyabhicàràditi samàdhàturà÷ayaþ/ vyabhicàra iti/ kàraõàbhàve 'pi kàryotpattiråpo vyatirekavyabhicàro 'tra vivakùitaþ/ anyàdç÷ãmiti/ sàdhyasaü÷ayàdanyavidhàmityarthaþ/ *{--------------------------------------------------}* 1. ayaü prade÷aþ meghavàn dhanagarjajavattvàdityanumànamatra vivakùitam/ *{--------------------------------------------------}* dãpikàyàm siùàdhayiùàvirahavi÷iùñetyàdi/ yatra sàdhyani÷cayaråpà siddhirasti tatràpi yadi 'pakùe sàdhyaü anuminuyàm' ityàkàrà siùàdhayiùà asti tadànumitirbhavati/ siddhyabhàvamàtrasya pakùatàtve sà na syàt, siddhereva tatra sattvàt/ atastatra pakùatàsampattaye siùàdhayiùàvirahavi÷iùñeti siddhervi÷eùaõaü dattam/ uktasthale siùàdhayiùàyàþ sattvena siùàdhayiùàviraharåpavi÷eùaõàbhàvàt siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhyabhàvasyàkùatatayà pakùatà nirvahati/ evaü ca siùàdhayiùà uttejiketi phalitam/ uttejakatvaü ca pratibandhakasamavadhànakàlãnakàryotpàdakaprayojaktvam/ siddhiråpapratibandhakasattàkàle 'pi siùàdhayiùàyàþ anumitiråpakàryotpàdaprayojakatvàt uttejakatvam, yathà maõiråpapratibandhakàle dàhotpattiprayojakatvàt uttejakatvam, yathà maõiråpapratibandhakàle dàhotpattiprayojakatvàt mantràderuttejakatvam/ uttejakàbhàvavi÷iùñapratibandhakàbhàvasya kàryotpattiü prati hetutvàt/ siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhyabhàvasya anumitihetutvamiti bhàvaþ/ siùàdhayiùà nàma sàdhyànumitiviùayakecchà/ siùàdhayiùàvirahaþ siùàdhayiùàniùñhapratiyogitàniråpako 'bhàvaþ/ tatra pratiyogitàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà yatra siddhiþ siùàdhayiùà càsti tatra siùàdhayiùàyàþ saüyogasambandhenàbhàvàt siùàdhayiùàniùñhasaüyogasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavi÷iùñasiddhedeva sattvena tadabhàvaråpapakùatà na syàt/ tannive÷e ca tatra samavàyasambandhena siùàdhayiùàyàþ sattvena tatsambandhàvacchinnasiùàdhayiùàniùñhapratiyogitàkàbhàvaråpavi÷eùaõàbhàvàt vi÷iùñàbhàvaråpà pakùatà nirvahatãti/ evaü siùàdhayiùàvirahavai÷iùñyaü sasiddhau sàmànàdhikaraõyasambanadhena/ anyathà svaråpasambandhena siùàdhayiùàvirahavai÷iùñyanive÷e siùàdhayiùàsattve 'pi siddhau siùàdhayiùàbhàvasya svaråpasambandhena sattvàt siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasaddhereva sattvena tadabhàvaråpapakùatàyàþ anupapattiþ ataþ sàmànàdhi karaõyasambandhena vai÷iùñyaü nive÷anãyam/ sàmànàdhikaraõyaü ca svàdhikaraõavçttitvam/ svàdhikaraõatvaü svaråpasaübandhena, svàdhikaraõaniråpitavçttitvaü samavàyasambandhena/ tathà ca svaniùñhasvaråpasambandhàvacchinnàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniråpitasamavàyasambandhàvacchinnàdheyatàsambandhena siùàdhayiùàvirahavi÷iùñà yà siddhiþ tadabhàvaþ pakùatà/ svaü - siùàdhayiùàviraha tasya svaråpasaübandhena adhikaraõam àtmà tatra samavàyasambanadhena vçttimatã ya siddhiþ tadabhàva iti yàvat/ tatra svaråpasambandhànive÷e siùàdhayiùàkàle 'pi ekaj¤ànaviùayatvasambanadhena siùàdhayiùàvirahàdhikaraõe àtmani samavàyena vçttitvaü siddherastãti tàdç÷avçttitvasambanadhena siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhereva sattvena pakùatà nopapadyeta/ svaråpasambandhanive÷e tu tena siùàdhayiùàbhàvàdhikaraõaü siùàdhayiùàvànàtmà na bhavati, api tu anya àtmà tadvçttitvaü etadàtmagatasiddhernàstãti tàdç÷avçttitvaråpasàmànàdhikaraõyasambandhena siùàdhayiùàvirahavi÷iùñàyàþ siddherabhàvasya sattvàt na pakùatànupapattiþ/ evaü vçttitve samavàyasambanadhàvacchinnatvànive÷e siùàdhayiùàvirahàdhikaraõe àtmani siddheþ samavàyena sattve 'pi saüyogàdisambandhenàsattvàt samavàyàtiriktasambandhàvacchinnavçttitvaråpasàmànàdhikaraõyaü siddhernàstãti vi÷iùñàbhàvaråpà pakùatà prasajyeta/ ataþ samavàyasambandhàvacchinnatvasya sàmànàdhikaraõyaghañakavçttitve nive÷aþ/ evaü siddhyabhàvaþ siddhiniùñhapratiyogitàniråpako 'bhàvaþ/ tatra pratiyogitàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvaü nive÷yam/ anyathà siddhikàle 'pi sambandhàntaràvacchinnasiddhyabhàvamàdàya pakùatà prasajyeta/ tadetatsarvamabhisandhàyàha - prakà÷ikàyàm - siùàdhayiùàyàþ sàdadhyànumitãcchàyà ityàdi/ svaråpasamavàyayobhayaghañiteti/ sàmànàdhikaraõyaghañakàdhikaraõatàyàü svaråpasambandhàvacchinnatvaü, vçttitàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvaü ca nive÷anãyamiti bhàvaþ/ siüddheþ samavàyenàbhàva iti/ siddhiniùñhasamavàyasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàva ityarthaþ/ pakùatàvacchedakavi÷iùña ityàdi/ pakùatàvacchedakàvacchinnapakùaniùñhavi÷eùyatàniråpitasàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyaniùñhaprakàratà÷àlini÷caya ityarthaþ/ dravyatvena parvatàvagàhi 'dravyaü vahnimat' ityàkàrakani÷cayada÷àyàü 'parvato vahnimàn' ityanumityutpatteþ 'dravyaü vahnimat' ityàkàrakani÷cayasya 'parvato vahnimàn' ityanumitipratibandhakatvavàraõàya pakùaniùñhavi÷eùyatàyàü pakùatàvacchedakàvacchinnatvanive÷aþ/ evaü 'parvato dravyavàn' ityàkàrakani÷cayasya tàdç÷ànumitipratibandhakatvavàraõàya prakàratàyàü sàdhyatàvacchedakàvacchinnatvanive÷aþ/ evaü prakàratàyàü sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnatvamapi nive÷anãyam/ anyathà 'parvataþ samavàyena vahnimàn' iti ni÷cayasyàpi 'parvataþ saüyogena vahnimàn' ityanumitipratibandhakatvàpatteþ/ nanu siddhikàle yadi siùàdhayiùà vartate tadànãmapi anumiteþ upapàdanàrthaü hi siddhau siùàdhayiùàvirahavi÷iùñeti vi÷eùaõaü dattam/ tacca tadaiva sàrthakaü bhavati yadi siddhi-siùàdhayiùà-paràmar÷ànàmekakàle samavadhànaü syàt/ tacca durghañam/ tathà hi- yatra prathamaü siddhiþ anantaraü siùàdhayiùà, tataþ paràmar÷aþ, tataþ anumitiþ, tatra paràmar÷akùaõe siddhernà÷àdeva pratibandhakàbhàvàt anumityupapatteþ vyarthaü siùàùayiùàvirahavi÷iùñatvavi÷eùaõam/ yatra krameõa siùàdhayiùà-siddhi-paràmar÷àþ tatra paràmar÷akùaõe siùàdhayiùàyàþ nà÷àt siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhereva sattvàt siùàdhayiùàvirahavi÷iùñatvanive÷e 'pi pakùatà na nirvahati/ yatra tu paràmar÷aüsiddhisiùàdhayiùàþ krameõa bhavanti tatra siùàdhayiùàkùaõe paràmar÷anà÷àt paràmar÷aråpakàraõavaikalyàt nànumitiþ/ j¤ànayorvà j¤ànecchayorvà ekakùaõotpattikatvaü tu nàïgãkriyate/ tathà ca kathaü siùàdhayiùàvirahavi÷iùñatvasya sàrthakatvamityà÷aïkyàha - atra siddhi÷cetyàdinà/ pakùatàghañakãbhåtà siddhi÷ca vahnivahnivyàpyadhåmobhayàvagàhinã samåhàlambanaråpà 'parvato vahnimàn vahnivyàpyadhåmavàü÷ca' ityàkàrikà vivakùità/ ayameva sàdhyani÷cayaråpatvàt sàdhyavyàpyani÷cayaråpatvàcca siddhyàtmakaparàmar÷a iti vyavahriyate/ tathà ca yatra àdau uktàkàraþ siddhyàtmakaparàmar÷aþ tataþ siùàdhayiùà tato 'numitiþ tatra dvitãyakùaõe siddheþ sattvàt siddhyabhàvamàtrasya pakùatàtve pakùatà na nirvahati/ ataþ siùàdhayiùàvirahavi÷iùñatvaü siddheþ vi÷eùaõam/ tatra tu siùàdhayiùàsattvena siùàdhayiùàviraharåpavi÷eùaõàbhàvàt vi÷iùñàbhàvaråpà pakùatà nirvahatãtyevaü tadvi÷eùaõasya sàrthakyamupapàdanãyamiti bhàvaþ/ ataþ paràmar÷asampattiriti/ anumityavyavahitapårvakùaõe siddhisiùàdhayiùàparàmar÷ànàü melanamityarthaþ/ *{///}* *{tarkasaïgrahaþ}* *{paràmar÷alakùaõam}* vyàptivi÷iùñapakùadharmatàj¤ànaü paràmar÷aþ/ yathà 'vahnivyàpyadhåmavàn ayaü parvataþ' iti j¤ànaü paràmar÷aþ/ tajjanyaü 'parvato vahnimàn' iti j¤ànamanumitiþ/ *{dãpikà}* paràmar÷aü lakùayati - vyàptãti/ vyàptiviùayakaü yat pakùadharmatàj¤ànaü sa paràmar÷a ityarthaþ/ paràmar÷amabhinãya dar÷ayati - yatheti/ anumitimabhinãya dar÷ayati - tajjanyamiti/ paràmar÷ajanyamityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* 'vyàptivi÷iùñapakùadharmatàj¤ànam' ityatra vyàptivi÷iùñe pakùadharmatà vyàptivi÷iùñapakùadharmatà tajj¤ànamiti saptamãtatpuruùàïgãkàre vyabhicàriliïgakànumitau vyàptivi÷iùñapakùadharmatàj¤ànajanyatvàbhàvena avyàptiþ; ataþ vyàptivi÷iùñapadasya vyàptiviùayaketyarthamavalambya j¤ànàntapadena karmadhàrayamaïgãkaroti - vyàptiviùayakamiti/ vyàptyavacchinna-prakàratàniråpita - pakùatàvacchedakàvacchinna-vi÷eùyatà÷àlini÷cayaþ paràmar÷a iti tu nirgalitàrthaþ/ abhinãya - abhilàpaka÷abdamuccàrya/ *{bàlapriyà}* vyàptivi÷iùñapakùadharmatàj¤ànamityatretyàdi/ yatra liïgaü sàdhyavyabhicàri bhavati tatràpi vyàptya÷e bhramàtmakàt 'dhåmavyàpyavahnimànayaü parvataþ' iti paràmar÷àt 'parvato dhåmavàn' ityanumitiþ jàyate/ yadi tu vastuto vyàptivi÷iùñe pakùadharmatvàvagàhi j¤ànaü paràmar÷aþ tajjanyatvaü anumiterlakùaõamucyeta tarhi uktaparàmar÷asya vyàptivi÷iùñe tadavagàhitvàbhàve paràmar÷atvàbhàvàt tajjanyaj¤ànasya anumititvaü na syàt/ ataþ vyàptiviùayakaü yat pakùadharmatvàvagàhi j¤ànaü tat paràmar÷aþ/ uktabhramàtmakaj¤ànasya vyàptiviùayakatvamakùatamiti paràmar÷aråpatà, ata eva tajjanyaj¤ànasya paràmar÷ajanyatvaråpànumitilakùaõàkràntatayà anumititvamapyupapadyata iti bhàvaþ/ nanu vyàptiviùayakaü pakùasambandhàvagàhi ca j¤ànaü paràmar÷a iti paràmar÷alakùaõakathane 'pi 'dhåmo vahnivyàpyaþ dhåmavàü÷ca parvataþ' ityàkàrakasamåhàlambanaj¤ànasyàpi vyàptiviùayakatvàt pakùasambandhaviùayakatvàcca paràmar÷atvàpattirityata àha - vyàptyavacchinneti/ vyàptyavacchinna yà hetuniùñhà prakàratà tanniråpità yà pakùatàvacchedakàvacchinnà pakùaniùñhà vi÷eùyatà tanniråpako ni÷cayaþ paràmar÷a ityarthaþ/ bhavati ca 'vahnivyàpyadhåmavàn parvata' iti ni÷cayaþ tàdç÷aþ/ parvataniùñhavi÷eùyatàniråpitàyàþ dhåmaniùñhàyàþ prakàratàyàþ vyàptyavacchinnatvàt/ vyàptyavacchinnatvaü ca sàdhyaniùñhaprakàratàniråpitavyàptiniùñhaprakàratàniråpitatvam/ tena 'vyàpyadhåmavàn parvataþ' iti j¤àne nàtivyàptiþ/ 'dhåmo vahnivyàpyaþ dhåmavàü÷ca parvataþ' iti samåhàlambanaj¤ànãyadhåmaniùñhaprakàratàyàü vyàptiniùñhaprakàratàniråpitatvaü nàsti, dhåmàü÷e vyàpteþ prakàratayà abhànàt/ ato na tatràtivyàptiriti bhàvaþ/ tathà ca sàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyaniùñhaprakàratàniråpitavyàptiniùñhaprakàratàniråpitahetutàvacchedakàvacchinna- hetuniùñhaprakàratàniråpitapakùatàvacchedakàvacchinnapakùaniùñhavi÷eùyatà÷àlini÷cayaþ paràmar÷a iti niùkarùaþ/ tena 'dravyavyàpyadhmavàn parvataþ', 'vahnivyàpyadravyavàn parvataþ' 'vahnivyàpyadhåmavaddravyam' ityàdini÷cayànàü 'parvato vahnimàn' ityanumitihetubhåtaparàmar÷atvaü na prasajyata ityavadheyam/ nirgalitàrtha iti/ niùkçùñàrtha ityarthaþ/ abhilàpaka÷abdamuccàryeti/ àkàrapradar÷aka÷abdamuccàryetyarthaþ/ kàyikaceùñàråpasyàbhinayasyàtràsambhavàt/ *{//}* *{tarkasaïgrahaþ}* *{vyàptilakùaõam}* yatra dhåmaþ tatra agniþ iti sàhacaryaniyamaþ vyàptiþ/ *{dãpikà}* vyàptilakùaõamàha - yatreti/ yatra dhåmastatràgniriti vyàpterabhinayaþ/ sàhacaryaniyamaþ iti lakùaõam/ sàhacaryaü sàmànàdhiïkaraõyam, tasya niyamaþ/ hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvàpratiyogisàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptirityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* niyatasàmànàdhikaraõyaü sàdhyàbhàvavadavçttitvàdiråpaü na sambhavati; 'idaü vàcyam j¤eyatvàt' ityàdau avyàpteþ/ sàdhyàbhàvàprasiddherityàlocyàha - hetusamànàdhikaraõeti/ 'vahnimàn dhåmàt' ityàdau dhåmasamànàdhikaraõe yo 'tyantàbhàvaþ ghañàtyantàbhàvaþ, tadapratiyogã vahniþ tatsàmànàdhikaraõyaü dhåme astãti lakùaõasamanvayaþ/ 'dhåmavàn vahneþ' ityàdau tu dhåmasàmànyàbhàvasyàpi hetusamànàdhikaraõatayà tatpratiyogyeva dhåma iti nàtivyàptiþ/ na ca 'vahnimàn dhåmàt' ityàdau tattadvahnyabhàvasya càlinãnyàyena dhåmasamànàdhikaraõatayà tàdç÷àbhàvàpratiyogitvaü na kasyàpi vahnerityativyàptiriti vàcyam, apratiyogisàdhyetyasya pratiyogitànavacchedaka-sàdhyatàvacchedakàvacchinnetyarthatàtparyaïkatayàdoùàt/ pratiyogitàyàü sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ tena 'vahnimàn dhåmàt' ityàdau samavàyena vahnitvàvacchinna-pratiyogitàkàbhàvasya dhåmasamànàdhikaraõatve 'pi na kùatiþ/ hetupadaü hetutàvacchedakàvacchinnaparam/ ataþ 'dravyam vi÷iùñasattvàt' ityàdau vi÷iùñasya ÷uddhànatirekitayà hetvadhikaraõaguõàdiniùñhatve 'pi dravyatvàbhàvasya nàvyàptiþ/ hetvadhikaraõatà hetutàvacchedakasambandhàvacchinnà gràhyà/ tena 'vahnimàn dhåmàt' ityàdau vahnisàmànyàbhàvasya dhåmasamavàyiniùñhatve 'pi nàvyàptiþ/ na caivamapi 'kapisaüyogã evadvçkùatvàt' ityàdau avyàptiþ, sàdhyasya hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakàvacchinnatvàditi vàcyam/ hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàve pratiyogivaiyadhikaraõyasya nive÷anãyatvàt/ kevalànvayisàdhyake tàdç÷asya ghañàbhàvàdeþ prasiddhatvàt nàvyàptiriti/ adhikaü asmadãya-maõidãdhitivyàkhyàyà buddhiku÷alairanusandheyam/ *{bàlapriyà}* sàdhyàbhàvàprasiddheriti/ sàdhyasya vàcyatvasya kevalànvayitvena sarvatra vidyamànatayà tadabhàvasyàprasiddheþ sàdhyàbhàvavadavçttitvaråpa1vyàptalakùaõasya kevalànvayisàdhyakasaddhetàvavyàptirityarthaþ/ ityarthatàtparyakatayàdoùàditi/ tathà ca hetvadhikaraõavçttyatyantàbhàvapratiyogitànavacchedakasàdadhyatàvacchedakà- vacchinnasàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptiþ/ 'parvato vahnimàn dhåmàt' ityàdau hetuþ dhåmaþ, tadadhikaraõaü parvataþ, tadvçttiryo 'tyantàbhàvaþ ghañàdyabhàva mahànasãyavahnyabhàva÷ca tatpratiyogitàvacchedakaü ghañatva-mahànasãyavahnitvàdikam/ tatpratiyogitànavacchedakaü vahnitvaråpaü sàdhyatàvacchedakam, tadavacchinna-vahnisàmànàdhikaraõyasya tàdç÷avahnyadhikaraõaparvatàdivçttitvaråpasya dhåme sattvàt lakùaõasamanvayaþ/ parvato dhåmavàn vahneþ ityàdau hetuþ vahniþ tadadhikaraõam ayogàlakam tadvçttiryo 'tyantàbhàvaþ dhåmàbhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakameva dhåmatvaråpaü --------------------------------------- 1. vyàpteþ svaråpaü vyàptasya lakùaõamiti bhàvaþ/ --------------------------------------- sàdhyatàvacchedakamiti sàdhyatàvacchedake hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakatvàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ pratiyogitàyàü sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyamityàdi/ 'parvanto vahnimàn dhåmàt' ityatra dhåtàdhikaraõe parvate vartate yo 'tyantàbhàvaþ samavàyena vahnirnàstãtyàkàrakapratãtisiddhaþ samavàyasambandhàvacchinnavahnitvàvacchinnapratiyogitàko 'bhàvaþ/ tatpratiyogitàyàü avacchedakameva vahnitvaü ityavyàptiþ syàt/ tadvàraõàya hetvadhikaraõavçttyabhàvãyapratiyogitàyàü sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ nive÷e ca hetvadhikaraõavçttyabhàva ityanena yasyàbhàvasyopàdàne tadãyapratiyogitàyàþ sàdhyatàvacchedakasaüyogasambandhàvacchinnatvaü bhavet sa evopàdeyaþ iti saüyogasambandhena ghañàdyabhàva eva tàdç÷aþ, na tu samavàyena vahnyabhàvaþ tadãyapratiyogitàyàþ saüyogasambandhàvacchinnatvàsambhavàt/ tathà ca hetvadhikaraõavçttighañàdyabhàvãyasaüyogasambandhàvacchinnapratiyogitàyàmavacchedakaü ghañatvàdi anavacchedakaü ca vahnitvaü bhavatãti nàvyàptiriti bhàvaþ/ na kùatiriti/ nàvyàptirityarthaþ/ tathà ca hetvadhikaraõavçttyatyantàbhàvaniråpitasàdhyatàvacchedakasambandhàvacchi nnapratiyogitànavacchedaka - sàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyasàmànàdhi - karaõyaü vyàptirityetàvatà phalitam/ hetupadaü hetutàvacchedakàvacchinnaparamityàdi/ 'ghaño dravyam guõakarmànyatvavi÷iùñasattvàt' ityatra saddhetau hetuþ ÷uddhasattàpi vi÷iùña÷uddhayoranatirekàt/ hetoradadhikaraõaü guõakarmaõã api; tatra vartate yo 'tyantàbhàvaþ dravyatvàbhàvo 'pi tatpratiyogitàvacchedakameva dravyatvatvamiti sàdhyatàvacchedake dravyatvatve pratiyogitànavacchedakatvàbhàvàt avyàptiþ/ tadvàraõàya hetutàvacchedakàvacchinnahetvadhikaraõatvaü nive÷anãyam/ guõe karmaõi va sattàtvàvacchinnasattàdhikaraõatvasadbhàve 'pi hetutàvacchedakaü yat guõakarmànyatvavi÷iùñasattàtvaü tadavacchinnàdhikaraõatvaü na sambabhavati/ guõaþ karma ca guõakarmànyatvavi÷iùñasattàvaditi pratãtyabhàvàt/ ataþ guõakarmànyatvavi÷iùñasattàtvàvacchinnàdhikaraõaü dravyameva tadvçttiryo 'bhàvaþ na dravyatvàbhàvaþ ati tu guõatvàdyabhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakaü guõatvatvàdi ananavacchedakaü dravyatvatvamiti nàvyàptiriti bhàvaþ/ tathà ca 1hetutàvacchedakàvacchinnahetvadhikaraõavçttyatyantàbhàvaniråpita-sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitànavacchedaka- sàdadhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptiþ/ hetvadhikaraõatà hetutàvacchadedakasambandhàvacchinnà gràhyeti/ 'vahnimàn dhåmàt' ityàdau hetoþ dhåmasya samavàyasambandhenàdhikaraõaü dhåmàvayavaþ tadvçttiryo 'tyantàbhàvaþ saüyogena vahnyabhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakameva sàdhyatàvacchedakaü vahnitvamityavyàptiþ/ tadvàraõàya hetuniùñhàdheyatàyàü hetutàvacchedakasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ prakçte ca hetutàvacchedakasambandhaþ saüyogaþ tadavacchinnadhåmaniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatavàn dhåmàvayavo na bhavati, samavàyasambandhàvacchinnadhåmaniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatàyà 2eva tatra sattvàt/ api tu parvatàdireva tanniùñho 'bhàvaþ na vahnyabhàvaþ api tu ghañàdyabhàvaþ tatpratiyogitavacchedakaü vahnitvaü bhavatãti nàvyàptiriti bhàvaþ/ vahnisàmànyàbhàvasya - vahnitvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvasya/ dhåsamavàyiniùñhatve 'pi - samavàyasambandheya dhåtàdhikaraõadhåmàvayavavçttitve 'pi/ tathà ca hetutàvacchedakadharmàvacchinnahetutàvacchedakasambandhàvacchinnahetuniùñhàdheyatà- dheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniùñhàtyantàbhàvaniråpitasàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitànavacchedakasàdhya- tàvacchedakàvacchinnasàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptiþ/ ---------------------------------------------- 1. hetutàvacchedakàvacchinnahetvadhikaraõetyasya hetutàvacchedakàvacchinnahetuniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatàvadityarthaþ/ 2. evakàreõa saüyogasambandhàvacchinnadhåtaniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatà dhyavacchidyate/ ---------------------------------------------- na caivamapãta/ 'ayaü vçkùaþ kapisaüyogã etadvçkùatvàt' ityatra hetuþ etadvçkùatvaü tadaghikaraõametadvçkùaþ tatra vartate yo 'bhàvaþ kapisaüyogàbhàvo 'pi, tadvçkùe agrabhàgàvacchedena kapisaüyogasya sattve 'pi målabhàgàvacchedena kapisaüyogasyàbhàvàt/ tathà ca hetvadhikaraõavçtteþ kapisaüyogàbhàvasya pratiyogitàvacchedakameva kapisaüyogatvaråpaü sàdhyatàvacchedakamityavyàptiriti bhàvaþ/ pratiyogivaiyadhikaraõyasya nive÷anãyatvàditi/ tathà ca vçkùavçttiþ kapisaüyogàbhàvaþ pratiyoginaþ kapisaüyogasyàdhikaraõe vçkùe vartamànatayà pratiyogisamànàdhikaraõo na pratiyogivyadhikaraõaþ/ ghañàdyabhàva eva 1tàdç÷aþ tatpratiyogitànavacchedakaü kapisaüyogatvaü bhavatãti nàvyàptiriti bhàvaþ/ sàdhyàbhàvavadavçttitvasya vyàptitve 'idaü vàcyaü j¤eyatvàt' ityatroktà avyàptiþ, prakçtasiddhàntavyàptilakùaõe na prasajatãtyàha - kevalànvayisàdhyaka iti/ tathà ca hetoþ j¤eyatvasyàdhikaraõaü bhåtalàdiþ tadvçttiryo 'bhàvaþ ghañàdyabhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakaü ghañatvàdi anavacchedakaü vàcyatvatvaråpaü sàdhyatàvacchedakaü tadavacchinnavàcyatvaråpasàdhyasàmànàdhikaraõyaü j¤eyatve 'stãti nàvyàptiriti bhàvaþ/ evaü pratiyogivyadhikaraõatvaü pratiyogyanadhikaraõavçttitvam, na tu pratiyogyadhikaraõàvçttitvam, 'saüyogã sattvàdit' ityatràtivyàptyàpatteþ2 ----------------------------------------- 1. tàdç÷a iti/ pratiyogivyadhikaraõa ityarthaþ/ 2. ativyàptyàpatteriti/ saüyogàbhàvavati guõàdau sattàyàþ sattvàt ayaü heturvyabhicàrã/ atra hetvadhikaraõaü sattàdhikaraõaü guõàdi tanniùñho yo 'bhàvaþ saüyogàbhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakameva saüyogatvaråpaü sàdhyatàvacchedakamityativyàptirvàraõãyà/ di tu pratiyogivyadhikaraõatvaü pratiyogyadhikaraõàvçttitvaü tadà saüyogàbhàvasyàvyàpyavçttitvena saüyogàdhikaraõe dravye vartamànatayà pratiyogyadhikaraõàvçttiþ saüyogàbhàvo na bhavati, api tu ghañàdyabhàva eva, tatpratiyogitànavacchedakatvaü saüyogatve 'ratãtyativyàptiþ prasajyate/ pratiyogivyadhikaraõatvaü pratiyogyanadhikaraõavçttitvamityuktau tu saüyogàbhàvasyàpi saüyogànadhikaraõaguõavçttitvena lakùaõaghañakatayà tatpratiyogitàvacchedakatvameva saüyogatve 'stãti nàtivyàptiriti bhàvaþ/ ----------------------------------------- 1pratiyogyanadhikaraõãübhåtahetvadhikaraõavçttyatyantàbhàvetyàdilakùaõaü vivakùitam/ pratiyogyanadhikaraõatvaü ca pratiyogitàvacchedakàvacchinnànadhikaraõatvam/ yathà÷rute 'ghañaþ guõakarmànyatvavi÷iùñasattàvàn jàteþ' ityatràtivyàpteþ/ guõakarmànyatvavi÷iùñasattàbhàvavati guõe karmaõi ca jàtisattvàt ayaü vyabhicàrã hetuþ/ atra jàteradhikaraõe guõe vartamànasya guõakarmànyatvavi÷iùñasattàbhàvasya pratiyogi÷uddhasattàdhikaraõahetvadhikaraõaguõavçttitayà pratiyogyanadhikaraõahetvadhikaraõavçttitvàbhàvàt tàdç÷amabhàvàntaraü ghañàdyabhàvamàdàya tatpratiyogitànavacchedakatvasya vi÷iùñasattàtve sattvàt ativyàptiþ prasajati/ pratiyogitàvacchedakàvacchinneti nive÷e tu vi÷iùñasattàtvaråpapratiyogitàvacchedakàvicchinnànadhikaraõaü guõaþ tadvçttitayà vi÷iùñasattàbhàvo 'pi lakùaõaghañakaþ, tatpratiyogitàvacchedakameva sàdhyatàvacchedakam vi÷iùñasattàtvamiti nàtivyàptiþ/ evaü pratiyogitàvacchedakasambandhena pratiyogyanadhikaraõamityapi vaktavyam/ anyathà 'àtmà j¤ànavàn dravyatvàt' ityatràtivyàpteþ/ j¤ànàbhàvavati ghañàdau dravyatvasattvàt ayaü vyabhicàrã/ atra hetoþ dravyatvasyàdhikaraõaü ghañàdi tanniùñhaþ abhàvaþ j¤ànàbhàvaþ, yadyapi, tathàpi sa pratiyogyanadhikaraõahetvadhikaraõavçttirna bhavati j¤ànàbhàvapratiyoginaþ j¤ànasya viùayatàsambandhenàdhikaraõameva ------------------------------------------- 1. nanu pratiyogivyadhikaraõatvaü pratiyogyanadhikaraõavçttivamiti vivakùàyàmapi saddhetau 'kapisaüyogã etadvçkùatvàt', ityàdàvavyàptiþ/ 'kapisaüyogàbhàvo hyavyàpyavçttitvàt hetoradhikaraõe vçkùe vartate, tathà pratiyoginaþ kapisaüyogasyànadhikaraõe guõe ca vartata iti pratiyogivyadhikaraõaþ hetvadhikaraõavçtti÷ca yo 'bhàvaþ kapisaüyogàbhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakatvameva sàdhyatàvacchedake kapisaüyogatve 'stãti/ ato niùkçùñàrthamàha - pratiyogyanadhikaraõã bhåteti/ pratiyogivyadhikaraõahetvadhikaraõavçttãtyantasya pratiyogyanadhikaraõãbhåtahetvadhikaraõavçttãtyarthaþ/ saüyogã sattvàdityatra pratiyoginaþ saüyogasyànadhikaraõaü hetoþ sattàyà÷càdhikaraõaü guõaþ tadvçttiryo 'bhàvaþ saüyogàbhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakameva saüyogatvamiti nàtivyàptiþ/ kapisaüyogã etadvçkùatvàt ityatra hetoþ adhikaraõaü vçkùaþ pratiyoginaþ saüyogasyàdhikaraõameva bhavati iti pratiyogyanadhikaraõahetvadhikaraõavçttirabhàvaþ na kapisaüyogàbhàvaþ api tu ghañàdyabhàvaþ tatpratiyogitànavacchedakatvaü kapisaüyogatve 'stãti nàvyàptiriti bhàvaþ/ ------------------------------------------ ghañàdiriti/ ataþ pratiyogyanadhikaraõahetvadhikaraõavçttirabhàvaþ pañàdyabhàva eva tatpratiyogitànavacchedakatvaü sàdhyatàvacchedake j¤ànatve 'stãtyativyàptiþ prasajyate/ pratiyogitàvacchedakasambandhanive÷e tu samavàyasambandhàvacchinnaj¤ànàbhàvasyaiva hetvadhikaraõavçttitayà samavàyasambandha eva pratiyogitàvacchedakasambandhaþ tena sambandhena j¤ànasya anadhikaraõaü ghañàdi tadvçttiþ yo j¤ànàbhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakatvameva j¤ànatvasyeti nàtivyàptiþ/ tathà ca 1pratiyogitàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitàvacchedakadharmàvacchi nnapratiyoginiùñhàdheyatà- niråpitàdhikaraõatàvadbhinna - hetutàvacchedakasambandhàvacchinnahetutàvacchedakadharmàvacchinnahetuniùñhàdheyatàniråpità- dhikàraõatàvanniùñhàtyantàbhàvaniråpitasàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitànavacchedakasàdhyatàvacchedakà- vacchinnasàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptiriti phalitam/ tadidamabhisandhàyàha - adhikaü asmadãyamaõidãdhitivyàkhyàyàmiti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{pakùadharmatàniråpaõam}* vyàpyasya parvatàdivçttitvaü pakùadharmatà/ *{anumànavibhàgaþ}* *{AnTs_45 anumànaü dvividhaü svàrthaü paràrthaü ca / tatra svàrthaü svànumitihetuþ / tathà hi svayam eva bhåyo dar÷anena yatra dhåmas tatra agnir iti mahànasàdau vyàptiü gçhãtvà parvatasamãpaü gatas tadgate càgnau sandihànaþ parvate dhåmaü pa÷yan vyàptiü smarati yatra dhåmas tatràgnir iti / tadantaraü vahnivyàpyadhåmavàn ayaü parvata iti j¤ànam utpadyate / ayam eva liïgaparàmarùaü ity ucyate / tasmàt parvato vahnimàn iti j¤ànam anumitir utpadyate / tad etat svàrthànumànam / yat tu svayaü dhåmàd agnim anumàya parapratipattyarthaü pa¤càvayavavàkyaü prayukte tat paràrthànumànam / yathà parvato vahnimàn dhåmavattvàt / yo yo dhåmavàn sa vahnimàn yathà mahànasaþ / tathà càyam / tasmàt tatheti / anena pratipàditàl lingàt paro'py agniü pratipadyate //}* anumànaü dvividham-svàrtham, paràrtham ceti/ ----------------------------------------- 1. pratiyogitàvacchedakasambandhàvacchinnà pratiyogitàvacchedakadharmàvacchinnà ca yà pratiyoginiùñhà àdheyatà tanniråpitàdhikaraõatàvadbhinnaü atha ca hetutàvacchedakasambandhàvacchinnà hetutàvacchedakadharmàvacchinnà ca yà hetuniùñhàdheyatà tanniråpitàdhikaraõatàvat yat tanniùñho yo 'tyantàbhàvaþ tanniråpità yà sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnà pratiyogità tadanavacchedakaü yat sàdhyatàvacchedakaü tadavacchinnaü yat sàdhyaü tadadhikaraõavçttitvaü dhyàptirityarthaþ/ ----------------------------------------- *{dãpikà}* pakùadharmatàsvaråpamàha - vyàpyasyeti/ anumànaü vibhajate - anumànamiti/ *{000}* *{tarkasaïgrahaþ}* *{svàrthànumànaniråpaõam}* svàrthaü svànumitihetuþ/ tathà hi - svayameva bhåyodar÷anena yatra dhåmaþ tatràgniriti mahànasàdau vyàptiü gçhãtvà parvatasamãpaü gataþ, tadgate ca parvate dhåmaü pa÷yan agnau sandihànaþ vyàptiü smarati 'yatra dhåmastatràgniþ' iti/ tadanantaraü 'vahnivyàpyadhåmavàn ayaü parvataþ' iti j¤ànamutpadyate/ ayameva liïgaparàmar÷a ityucyate/ tasmàt 'parvato vahnimàn' ityanumitirutpadyate/ tadetat svàrthànumànam/ *{dãpikà}* svàrthànumànaü dar÷ayati - svameveti/ *{vyàptigrahopàyaniråpaõam}* nanu pàrthivatvalohalekhyatvàdau ÷ata÷aþ rahacàradar÷ane 'pi vajramaõau vyabhicàropalabdheþ bhåyodar÷anena kathaü vyàptigraha iti cet-na/ vyabhicàraj¤ànavirahasahakçtasahacàraj¤ànasya vyàptigràhakatvàt/ vyabhicàraj¤ànaü ni÷cayaþ ÷aïkà ca/ tadvirahaþ kvacit tarkàt, kvacit svatassiddha eva/ dhåmàgnyorvyàptigrahe kàryakàraõabhàvabhaïgaprasaïgalakùaõaþ tarko vyabhicàra÷aïkànivartakaþ/ nanu sakalavahnidhåmayorasannikarùàt kathaü vyàptigraha iti cet - na/ vahnitvadhåmatvaråpasàmànyapratyàsattyà sakalavahnidhåmaj¤ànasambhavàt/ tasmàditi/ liïgaparàmar÷àdityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* svàrthànumànamiti/ svasyàrthaþ prayojanaü sàdhyasaü÷ayanivçttiråpaü yasmàditi vyutpattyà svãyasaü÷ayanivçttiprayojakànumànamityarthaþ/ pa÷yan iti/ ekasambandhij¤ànaü aparasambandhissamàrakaü iti rãtyà dar÷anasya smçtihetutvàdityarthaþ/ kathaü vyàptigraha itãti/ vyabhicàraj¤ànada÷àyàü na ka÷cidapi vyàptini÷cayaü abhyupaitãti bhåyodar÷anasya vyàptini÷cayahetutvaü na sambhavatãti bhàvaþ/ idamupalakùaõam-bhåyodar÷anamityasya bhåyasàü dar÷anànàü samàhàra iti, bhåyasàü sàdhyahetånàü dar÷anam, iti, bhåyassu adhikaraõeùu dar÷anamiti vàrthaüþ/ nàdyaþ, ekatraiva sahacàradar÷anadhàrayà vyàptini÷cayaprasaïgàt/ na dvitãyatçtãyau, 'etadråpavàn etadrasàt' ityàdau sàdhyahetvoradhikaraõe ca 1bhåyastvàbhàvena vyàptyani÷cayaprasaïgàdityapi bodhyam/ maõikàrasiddhàntamavalambyàha - vyabhicàraj¤ànaviraheti/ vyàptigràhakatvàditi/ vyàpti÷ca hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakasàdhya- tàvacchedakàvacchinnasàdhyàdhikaraõavçttitàvi÷iùñahetutàvacchedakaråpaiva/ sàmànàdhikaraõyàntasya ràsabhàdisàdhàraõyàt/ dhåmatvàdeþ svaråpato vyàpyatàvacchedakatvaü tàdç÷adhåmatvatvàdiråpeõa ca vyàptitvamityavacchedyàvacchedakayoraikye 'pi na kùatiþ/ itthaü ca sàdhyatàvacchedake tathàvidhapratiyogitàvacchedakatvaråpavyabhicàragrahàbhàvo viparãtagrahàbhàvavidhayà hetuþ/ sàdhyasamànàdadhikaraõavçttihetutàvacchedakàü÷agrahe tu vi÷eùaõaj¤ànavidhayà sàmànàdhikaraõyaj¤ànaü heturiti rãtyà vyabhicàraj¤ànàbhàvasàmànàdhikaraõyaj¤ànayoþ vyàptigrahahetuteti dhyeyam/ vastutastu hetuvyàpakasàdhyasàmànàdhikaraõyameva vyàptiþ/ na ca vyàpteþ ràsabhàdisàdhàraõyena pramàtmakaràsabhaliïgakaparàmar÷àt bhramàtmakavahnyanumityàpattiþ, pramàtmakaparàmar÷asya ---------------------------------------- 1. bhåyastvàbhàveneti/ tatra sàdhyahetvostadadhikaraõasya caikaùyaktitvena bahutaratvaråpànekatvàtmakabhåyastvàbhàvenetyarthaþ/ ---------------------------------------- bhramàtmakavahnyanumityajanakatvaniyamasattvena iùñàpatterayogàditi vàcyam/ yaddharmàüvacchinnavyàpakatvaü vyàptighañakam taddharmitàvacchedakakavyàptiprakàrakani÷cayasyaiva anumitihetutvopagamenàdoùàt/ ata eva vyàpti÷arãre dhåmatvàprave÷ena làghavamiti dik/ ÷aïkàceti/ vyàbhicàrasaü÷ayasyàpi vyàptigrahapratibandhakatvànubhavàt tatsàdhàraõavyabhicàraj¤ànatvàvacchinnàbhàvo heturiti hçdayam/ tadvirahaþ - vyabhicàra÷aïkàvirahaþ/ kvaciriti tarkàbhàvetaranikhilakàraõasamavadhànasthala ityarthaþ/ kvacit svatassiddha eveti/ itarakàraõavirahasthale tàdç÷akàraõavirahaprayukta evetyarthaþ/ tathà ca tatra tarkàpekùà neti bhàvaþ/ dhåmàgnyoriti/ dhåmàgnyorvyàptigrahe utpatsyamàne vyabhicàra÷aïkànivartakaþ kàryakàraõabhàvabhaïgaprasaïgalakùaõastarka ityanvayaþ/ sa ca tarkaþ 'dhåmo yadi vahnivyabhicàrã syàt tarhi vahnijanyo na syàt' ityàkàrako bodhyaþ/ nanu mahànasãyavahnidhåmayoþ sannikçùñatvena sahacàragrahe 'pyanyeùàü vahnidhåmànàmasannikarùeõa sahacàrapratyakùàsambhavena nikhiladhåmeùu vyàptipratyakùaü na sambhavati/ tathà ca parvatãyadhåmadar÷anena vyàptismaraõàsambhavàt paràmar÷ànupapattirityà÷ayena à÷aïkate - nanviti/ sakalavahnidhåmeùu laukikasannikarùàbhàve 'pi sàmànyalakùaõapratyàsattyàtmakàlaukikasannikarùasadbhàvàt vahnitvàvacchinnasàmànàdhikaraõyatvena nikhilavahnidhåmasahacàrapratyakùasambhavàt nikhiladhåmeùu vyàptigrahaþ sambhavati/ evaü ca parvatãyadhåme 'pi vyàptergçhãtatvena dhåmadar÷anena vyàptismaraõasambhavàt na paràmar÷ànupapattiriti samàdhatte - vahnitvadhåmatveti/ *{bàlapriyà}* yadyapi svasyàrthaþ anumitiråpaü prayojanaü yasmàttat svàrthànumànamiti bahuùu grantheùvasti tathàpi anumiterapi prayojanaü sàdhyasaü÷ayanivçttiriti matvà vyàcaùñe---svasyàrtha iti/ ekasambandhij¤ànamiti/ vyàptyàkhyasambandhasya sambandhinau dvau hetuþ sàdhya÷ca/ tayoþ ekasya sambandhino hatoþ dar÷anàtmakaü j¤ànaü aparasya sambandhinaþ sàdhyasya smçtiü janayati, sàdhyasya smçtau ca sàdhyahetvorvyàptiþ smaryata iti bhàvaþ/ vastutastu dhåmadar÷anaü vyàptismçtihetusaüskàrodbodhanadvàraiva vyàpitasmçtiü janayati, na tu ekasambandhij¤ànamiti vidhayeti dhyeyam/ vyabhicàraj¤ànàbhàvasahakçtasahacàraj¤ànasya vyàptigrahakàraõatvamupapàdayituü vyàptiü pariùkaroti---vyàpti÷cetyàdinà/ yadyapi pårvaü hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakasàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptirityevoktam, tathàpi tàvanmàtre ukte 'parvato vahnimàn dhåmàt' ityatra ràsabhasyàpi dhåmavyàpakavahnyadhikaraõaparvatavçttitayà tàdç÷asàmànàdhikaraõyàkràntatvàt vahnivyàpyatvaü prasajyeta/ ataþ hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedaka-sàdhyatàvacchedakàvacchinna- sàdhyasàmànàdhikaraõyavi÷iùñahetutàvacchedakavattvaü vyàptiriti pariùkàryam/ ràsabhe vahnisàmànàdadhikaraõyasattve 'pi hetutàvacchedakãbhåtadhåmatvavattvàbhàvàt nàtivyàptiþ/ na ca dhåmatvaparyantaü yadi vyàptiþ tarhi dhåmatvaü vyàptyavacchedakamiti vyavahàraþ kathamupapadyate avacchedyàyàþ vyàpteþ dhåmatvaråpatayà dhåmatve dhåmatvasyàvacchedakatvàsambhavàt/ avacchedyàvacchedakabhàvasya bhedaniyatatvàditi vàcyam/ dhåmatvatvena råpeõa dhåtvaü vyàptiþ svaråpato dhåmatvaü vyàptyavacchedakamityadoùàt1/ etàdç÷avyàptij¤àne vyabhicàraj¤ànàbhàvaþ kathaü hetuþ? kathaü ca sahacàraj¤ànaü heturiti cet-÷råyatàm/ sàmànàdhikaraõyavi÷iùñahetutàvacchedakamityasya samànàdadhikaraõavçttihetutàvacchedakamityarthaþ/ tathà ----------------------------------------- 1. adoùàditi/ yadyapi dhåmatvameva vyàptiþ vyàpyatàvacchedakaü ceti avacchedyàvacchedakayoraikyam, tathàpi dhåmatvaniùñhà avacchedyatà dhåmatvatvàvacchinnà, avacchedakatà tu niravacchinneti avacchedyatàvacchedakatayorbhedàt ekasyaivàvacchedyàvachedakabhàva upapanna evetyarthaþ/ ----------------------------------------- ca dhåmasamànàdadhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakavahnitvàvacchinna - vahnyadhikaraõavçttidhåmavçttidhåmatvavàn dhåma iti vyàptij¤ànasya àkàraþ/ dhåmasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakavahnitvàvacchinnasamànàdhikaraõadhåmavçttidhåmatvavàn dhåma iti vyabhicàraj¤ànasya àkàraþ/ vyàptij¤àne sàdhyatàvacchedake pratiyogitànavacchedakatvaü bhàsate, vyabhicàraj¤ona tu sàdhyatàvacchedake pratiyogitànavacchedakatvaü bhàsate, vyabhicàraj¤àne tu sàdhyatàvacchedake pratiyogitàvacchedakatvaü bhàsate/ tatra pratiyogitànavacchedakatvàvagàhivyàptij¤ànaü prati pratiyogitàvacchedakatvàvagàhivyabhicàraj¤ànaü tadvattàbuddhau tadabhàvavattàj¤ànavidhayà pratibandhakamiti vyabhicàraj¤ànàbhàvaþ pratibandhakàbhàvavidhayà pratibandhakamiti vyabhicàraj¤ànàbhàvaþ pratibandhakàbhàvavidhayà vyàptij¤ànaü prati hetuþ/ sàdhyasàmànàdhikaraõyavi÷iùñahetuvçttihetutàvacchedakamityaü÷o 'pi vyàptij¤àne bhàsate/ sàdhyasàmànàdhikaraõyagraha eva sahacàragraha ityucyate/ tàdç÷asahacàragrahaþ sàdhyasàmànàdhikaraõyavi÷iùño heturitij¤ànaüprati vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõaj¤ànaü kàraõamiti rãtyà heturiti/ 1adhikamasmadãyapa¤calakùaõãvyàkhyàyàü bàlabodhinyàü draùñavyam/ sàdhyàdhikaraõavçttitàvi÷iùñeti/ hetutàvacchedake sàdhyàdhikaraõavçttitàvai÷iùñyaü ca sàmànàdhikaraõyasambandhena/ dhåmatvasya vahnyadhikaraõavçttitvasya ca ekatra dhåme sattvàt/ sàdhyàdhikaraõavçttihetuniùñhahetutàvacchedakaråpeti tu phalitor'thaþ/ viparãtagrahàbhàvavidhayeti/ tadabhàvavattàj¤ànàbhàvatvenetyarthaþ/ atra tadvattàbuddhiþ pratiyogitànavacchedakatvavat sàdhyatàvacchedakamiti buddhiþ/ tadabhàvavattàj¤ànaü pratiyogitànavacchedakatvàbhàvavat arthàt pratiyogitàvacchedakaü sàdhyatàvacchedakamiti buddhiþ/ ----------------------------------------- 1. nanu vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõaviùayakaj¤ànasyaiva hetutayà sàdhyasàmànàdhikaraõyavi÷iùño heturiti buddhi prati sàdhyasàmànàdhikaraõyaj¤ànameva hetuþ, na tu sàdhyasàmànàdhikaraõyavi÷iùño heturityàkàrakaü sahacàraj¤ànamapi, hetuviùayakatàyàþ vi÷iùñabuddhikàraõatàvacchedakakoñàvaprave÷àt ityata àha-adhikamiti/ ayaü bhàvaþ--- sàdhyasàmànàdadhikaraõyavi÷iùñahetuvi÷iùñaü hetutàvacchedakamityàkàrakaü vyàptij¤ànamhetutàvacchadake hetuvai÷iùñyaü càdheyatàsambandhena/ tàdç÷avyàptij¤ànaü prati vi÷iùña vai÷iùñyàvagàhibuddhau vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakaj¤ànavidhayà sàmànàdadhikaraõyaråpasahacàragraho heturiti/ ------------------------------------------ sàdhyasàmànàdadhikaraõyaü vyàptiþ iti målavirodho mà bhådityà÷ayenàha - vastunastviti/ na ceti/ dhåmavyàpakavahnisàmànàdhikaraõyaråpàyàþ vyàpteþ ràsabhe 'pi vartamànatayà dhåmavyàpakavahnisàmànàdhikaraõaràsabhavàn parvata ityàkàrakasya paràmar÷asya pramàtmakatayà tato 'pi bhramàtmakaràsabhaliïgakavahnyanumityàpattiþ ityarthaþ/ yadyapi 'parvato vahnimàn' ityanumiteþ pramàtvàt kathamàpàdyamànàyàþ anumiterbhramatvam ityà÷aïkà bhavati, tathàpi 1vyàpyaliïgakànumitereva pramàtvaü na tvavyàpyaliïgakànumiterityà÷ayenaivamuktamiti dhyeyam/ samàdhatteyaddharmàvacchinneti/ dhåmatvàvacchinnavyàpakatvaü vyàptighañakam, ataþ dhataþ dhåmatvadharmitàvacchedakakaþ vyàptiprakàrakaþ ni÷cayaþ dhåmavyàpakavahnisamànàdhikaraõadhåmavàn parvata iti ni÷caya eva parvato vahnimànityanumitihetuþ, dhåmavyàpakavahnisamànàdhikaraõaràsabhavàniti paràmar÷astu ràsabhatvadharmitàvacchedakakaþ vyàptiprakàraka iti na tasyànumitihetutvamiti bhàvaþ/ ata eveti/ vyàpakatàpraviùñahetutàvacchedakadharmitàvacchedakakasàmànàdhikaraõyaprakàrakani÷cayasyànumitihetutvaü svãkçtya pramàtmakaràsabhaliïgakaparàmar÷àt bhramàtmakavahnyanumiteþ vàraõena vyàpte ràsabhàdisàdhàraõye 'pi kùativirahàdevetyarthaþ/ sàmànyalakùaõetyàdi/ sàmànyaü lakùaõaü svaråpaü yasyàþ sà sàmànyalakùaõà pratyàsattiþ sannikarùaþ/ vahnitvadhåmatvàtmakasaünikarùeõa tadà÷rayasakalavanhidhåmànàü pratyakùe sati vanhitvàvacchinnaniråpitasàmànàdhikaraõyatvena råpeõa sakaladhåmaniùñhànàü sakalavanhisàmànàdhikaraõyànàmapi grahàt parvatãyadhåmaniùñhaü parvatãyavahnisàmànàdhikaraõyamapi pårvaü pratyakùitam/ ataþ dhåmadar÷anena parvatãyadhåmaniùñhaparvatãyavahnisàmànàdhikaraõyaråpavyàpteþ smaraõaü bhavitumarhatãti bhàvaþ/ etena ------------------------------------------ 1. vyàpyaliïgakatvaü ca vyàpyaü yalliüïgaü tadviùayakaj¤ànajanyatvam anumiterbhramatvaü vyàptij¤ànasya bhramatvàt bhavati/ vyàpte ràsabhasàdhàraõye ca vyàptij¤ànasya ràsabhadharmikasya pramàtvàt tajjanyavahnyanumiterapi pramàtvameva syàt na tu bhramatvamiti bhàvaþ/ ---------------------------------------- vahnitvadhåmatvaråpasàmànyalakùaõayà sakalavahnidhåmànàmupasthitàvapi vahnisàmànàdadhikaraõyaråpàyàþ vyàpteþ pratyekavi÷ràntatayà pårvaü mahànase mahànasãyadhåniùñhasàmànàdhikaraõyasya gçhãtatve 'pi parvatãyadhåmaniùñhasàmànàdadhikaraõyasyàgrahaõàt kathaü tatsmçtiriti÷aïkà paràstà/ vahnitvàvacchinnasàmànàdhikaraõyatvàtmakasàmànyalakùaõapratyàsattyàparvatãyadhåniùñhasàmànàdhikaraõyasyàpi grahasambhavàt/ *{///}* *{tarkasaïgrahaþ}* *{paràrthànumànaniråpaõam}* yattu svayameva dhåmàdagnimanumàya parapratipattyarthaü pa¤càvayavavàkyaü prayuïkte tatparàrthànumànam/ *{dãpikà}* paràrthànumànamàha - yattviti/ yacchabdasya 'tatparàrthànumànam' iti tacchabdenànvayaþ/ *{prakà÷ikà}* yadyapi paràrthànumàna÷abdasya parasya madhyasthasya arthaþ prayojanaü sàdhyànumitiråpaü yasmàt iti vyutpattyà parasamavetànumitikaraõaliïgaparàmar÷or'thaþ/ ata eva 'svarthànumitiparàrthànumityoþ liïgaparàmar÷a eva karaõam' ityàdyagrimamålaü sàdhu saïgacchate, tathàpi paràrthànumànaprayojake pa¤càvayavavàkye paràrthànumàna÷abdasya aupacàrikaþ prayoga iti manasi kçtvà målamavatàrayati - paràrthànumànamàheti/ *{bàlapriyà}* parasya madhyasthasyeti/ yadyapi para÷abdaþ anyaparaþ, tathà cànyasamavetànumitikaraõamityeva svarasataþ paràrthànumàna÷abdàrthaþ/ tathàpi nyàyaråpasya paràrthànumànasya vàdàdikathàyàmeva pràya÷a upayogàt tatra para÷abdasya anyaprativàdiparatve tasya bàdhaj¤ànasattvena bàdyuktanyàyàt apràmàõya÷aïkàrahità anumitirna jàyate, madhyasthasya tu pakùadvaye 'pyàgraharahitasya anumitirbhavitumarhatãtyà÷ayenaivaü vyàkhyànaü kçtam/ paràrthànumànaprayojaka iti/ paràrthànumànasya parasamavetànumitikaraõasya liïgaparàmar÷asya, prayojake paramparayà kàraõabhåte pa¤càvayavakamahàvàkyaråpe nyàye/ aupacàrikaþ làkùaõikaþ/ kàraõe kàryopacàraþ paràrthànumàna÷abda iti yàvat/ kathaü liïgaparàmar÷aråpaparàrthànumànaprayojakatvaü nyàyasyeti cet - ittham/ pratij¤àdibhiþ pa¤cabhirvàkyaiþ prathamataþ 2tattadvàkyàrthabodhaþ jàyate/ tarta ekavàkyatàmàpannaiþ pa¤cabhirvàkyairekamahàvàkyàrthabodho jàyate/ tataþ tatsahakçtena manasà liïgaparàmar÷oü jàyate, tato 'numitiþ ityevaü anumitijanakaliïgaparàmar÷ajanakamahàvàkyàrthabodhajanakatayà paràrthànumànaprayojakatvaü pa¤càvayavavàkyàtmakanyàyasyeti/ mahàvàkyàrthabodhasya àkàrastu - 3dhåmaj¤ànaj¤àpyavahnimatparvatàbhinnadhåmavaddhåmavyàpakavahnimadabhi nnavahnivyàpyadhåmavadabhinnaþ parvataþ abàdhitàsatpratipakùitadhåmaj¤ànaj¤àpyavahnimatparvatàbhinnaþ iti/ *{///}* ----------------------------------------- 1. kàraõaü nyàyaþ kàryaü liïgaparàmar÷aþ/ kàryabhåtaliïgaparàmar÷avàcakasya paràrthànumàna÷abdasya kàrye liïgiparàmar÷e lakùaõayà prayoga ityarthaþ/ 2. 'parvataþ vahnimadabhinnaþ' 'dhåmaniùñhaü j¤àpakatvam' ityàdyàkàrakàþ pratij¤àdipratyekavàkyàrthaviùayakàþ pa¤ca bodhàþ jàyante/ 3. dhåmaj¤ànaj¤àpyetyàdi/ upanayàrthe hetvarthànvitapratij¤àrthodàharaõàrthayorudde÷yatàvacchedakatayà nigamanàrthasya va vidheyatayà anvayàt udàharaõaghañakayattatpadayordçùñàntabodhakasya ca tàtparyagràhakatayopayogasya svãkàràt uktavidho mahàvàkyàrthabodho labhyate/ tathà hi - dhåmàditi pa¤camyantàrthaþ dhåmaj¤ànaniråpitaj¤àpyatvam/ tasyà÷rayatàsambandhena pratij¤àghañakavahnipadàrthe vahnàvanvayaþ/ vahnimatpadàrthasyàbhedena parvatapadàrthe tasyàbhedasambandhena upanayaghañakedapadàrthe parvate 'nvayaþ/ udàharaõe vahnipadasya dhåmavyàpakavahnau lakùaõà/ yatpadatatpadayathàmahànasapadànàü tàtparyagràhakatà/ dhåmavataþ abhedena dhåmavyàpakavahnimatyanvayaþ/ tasyacàbhedena upanayasthedampadàrthe 'nvayaþ/ abàdhitàsatpratipakùitadhåmaj¤ànaj¤àpya vahçnimàn nigamanàrthaþ, tasyàbhedasambandhena upanayasthedampadàrthe 'nvayaþ/ upanayavàkyarthastu vahnivyàpyadhåmavadabhinnaþ parvataþ, tathà÷abdasya vahnivyàpyadhåmavadarthakatvàt idampadasya parvatàrthakatvàcceti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{nyàyàvayavaniråpaõam}* yathà parvato vahnimàn dhåmavattvàt, yo yo dhåmavàn so 'gnimàn yathà mahànasaþ, tathà ca ayam, tasmàt tathà iti/ anena vàkyena pratipàditàt liïgàt paro 'pyagniü pratipadyate/ *{AnTs_46 pratij¤àhetådàharaõopanayanigamàni pa¤càvayavaþ / parvato vahnimàn iti pratij¤à / dhåmavattvàd iti hetuþ / yo yo dhåmavàn sa so'gnimàn yathà mahànasa ity udàharaõam / tathà càyam iti upanayaþ / tasmàt tatheti nigamanam //}* pratij¤àhetådàharaõopanayanigamanàni pa¤càvayavàþ/ parvato vahnimàn iti pratij¤à/ dhåmavattvàt iti hetuþ/ yo yo dhåmavàn so 'gnimàn yathà mahànasa ityudàharaõam/ tathà càyaü ityupanayaþ/ tasmàt tatheti nigamanam/ *{dãpikà}* pa¤càvayavavàkyamudàharati - yatheti/ avayavasvaråpamàha - pratij¤eti/ udàhçtavàkye pratij¤àdivibhàgamàha - parvato vahnimàniti/ sàdhyavattayà pakùavacanam pratij¤à/ pa¤camyantaü liïgapratipàdakaü hetuþ/ vyàptipratipàdakam udàharaõam/ vyàptivi÷iùñaliïgapratipàdakaü vacanaü upanayaþ/ hetusàdhyavattayà pakùapratipàdakaü vacanaü nigamanam/ abàdhitatvàdikaü nigamanaprayojanam/ *{prakà÷ikà}* pa¤càvayavavàkyaü ityanena pa¤ca avayavà yasya vàkyasya iti vyutpattyà pratij¤àdyavayavapa¤cakasamudàyatvaü nyàyalakùaõaü bodhyam/ anena pratipàditàlliïgàditi målasya pratij¤àdyavayavapa¤cakasamudàyaprayojyaliïgaparàmar÷àdityarthaþ/ sàdhyavattayà pakùavacanamiti/ sàdhyatàvacchedakàvacchinna-sàdhyaprakàraka-pakùatàvacchedakàvacchinna-pakùavi÷eùyakabodhajanakavàkyamityarthaþ/ udàharaõàt hetuvi÷iùñe sàdhyatàvacchedakavi÷iùñavai÷iùñyaj¤ànam, na pakùatàvacchedakavi÷iùñe, upanayàcca pakùatàvacchedakavi÷iùñe hetutàvacchekavi÷iùñavai÷iùñyaj¤ànam, na tu sàdhyatàvacchedakavi÷iùñavai÷iùñyàvagàhij¤ànamiti tayorniràsaþ/ vàkyapadasya nyàyàvayavavàkyaparatvàt nyàyabahirbhåtavàkyavyudàsaþ/ evamagre 'pi/ 'ayaü na daõóàt taddaõóasaüyogàjanyadravayatvàt' ityàdau pratij¤àyàü pa¤camyantatvasya sattvàt ativyàptervàraõàya liïgapratipàdakamiti/ hetupratipàdakamityarthaþ/ vyàptipratipàdakamiti/ prakçtahetumati prakçtahetuvyàpakasàdhyabodhakavàkyamityarthaþ/ kathamudàharaõasya vyàpakatvabodhakateti cet - ittham, sàdhyapadasya hetuvyàpakatvavi÷iùñe sàdhye niråóhalakùaõayà/ na ca dviruktayatpadasya vaiyarthyamiti ÷aïkyam, tàdç÷atàtparyagràhakatayà sàrthakyàt/ atha và prathamayatpadàrthe mahànase dvitãyayatpadàrthe mahànasànyasmin prakçtahetumatvasya, prathamatatpadàrthe mahànase dvitãyatatpadàrthe mahànasànyasmin sàdhyasya ca ÷àbdabodhe jàte uttarakàle vyàpakatàbodho mànasaþ/ tathà ca vyàptipratipattiparattvamudàharaõasyàkùatamiti na ka÷ciddoùa iti dik/ vyàptivi÷iüùñaliïgapratipàdakamiti/ pakùatàvacchedakavi÷iùñavi÷eùyakaprakçtasàdhyavyàpyahetuprakàrakabodhajanakavàkyamityarthaþ/ 'pakùadharmatàj¤ànàrtham upanayaþ' iti pàñhe tu 'prayujyata' iti ÷eùapåraõena pradar÷itàrtha eva yathàkatha¤cit saïgamanãyaþ/ hetusàdhyavattayàpakùapratipàdakaü vacanamiti/ hetuj¤ànaj¤àpyatvavi÷iùñasàdhyavadviùayakabodhajanakavàkyamityarthaþ/ uttarakàlamabàdhitàsatpratipakùitatvaviùayakabodho mànaso draùñavyaþ/ *{bàlapriyà}* pratij¤àlakùaõaü pariùkçtamàha - sàdhyatàvacchedakàvacchinnetyàdi/ parvato vanhimàn ityàkàrakabodhasya pakùatàvacchedakãbhåtaparvatatvàvacchinnavi÷eùyakatvàt sàdhyatàvacchedakãbhåtavahnitvàvacchinnaprakàrakatvàcca tàdç÷abodhajanake parvato vahnimàniti vàkye lakùaõasamanvayaþ/ pakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyakatvànive÷e 'yo yo dhåmavàn so 'gnimàn' ityudàharaõe 'so 'gnimàn' iti bhàgàt 'dhåmavan vahnimàn' ityàkàrakabodhasya jàyamànatayà tasya vahnitvàvacchinnaprakàrakatvena tàdç÷abodhajanake udàharaõavàkye 'tivyàptiþ/ pakùatàvacchedakàvicchinnavi÷eùyakatvanive÷e tu uktabodhasya dhåmavattvàvacchinnavi÷eùyakatve 'pi parvatatvàvacchinnavi÷eùyakatvàbhàvàt na doùaþ/ sàdhyatàvacchedakàvacchinnaprakàrakatvamanive÷ya pakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyakabodhajanakatvamityetàvanmàtroktau 'tathà càyam' ityupanayavàkye 'tivyàptiþ/ tajjanyasya 'vahnivyàpyadhåmavàn parvataþ' ityàkàrakasya parvatatvàvacchinnavi÷eùyakatvàt/ sàdhyatàvacchedakàvacchinnaprakàrakatvanive÷e tu tasya dhåmatvàvacchinnaprakàrakatvena vahnitvàvacchinnaprakàrakatvàbhàvàt na doùaþ/ evaü pakùavi÷eùyakatvamàtroktau 'dravyaü vahnimat' iti vàkye 'tivyàptiþ/ tadvàraõàya pakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyakatvanive÷aþ/ 'parvato dravyavàn' daiti vàkye ativyàptivàraõàya sàdhyavi÷eùyaketyanukatvà sàdhyatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyaketyuktam/ 'parvato dravyavàn, dravyaü vahnimacca' iti vàkyajanyasamåhàlambanabodhasyàpi parvatatvàvacchinnavi÷eùyakatvàt vahnitvàvacchinnaprakàrakatvàcca tàdç÷avàkye 'tivyàptivàraõàya vi÷eùyanàprakàratayorniråpyaniråpakabhàvaü nive÷ya sàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyaniùñhaprakàratàniråpitapakùatàvacchedakàvacchinnapakùaniùñhavi÷eùyatà÷àlibodhajanakaü vàkyaü pratij¤eti vaktavyam/ nyàyabahirbhåteti/ pa¤càvayavakanyàyànantargatasya udàsãnasya 'parvato vahnimàn' iti vàkyasya niràsaþ/ evamagre 'pãti/ hetvàdilakùaõaghañakavàkyapadaü nyàyàvayavaråpavàkyaparamitinyàyabahirbhåte hetvàdivàkyasamànàkàre vàkye nàtivyàptiriti j¤eyamityarthaþ/ pa¤camyantaü liïgapratipàdakaü heturiti dãpikà/ pa¤camyantatve sati liïgaviùayakabodhajanakatve sati vàkyatvamiti tadarthaþ/ asti ca dhåmàditi bhàgasya tathàtvamiti lakùaõasamanvayaþ/ pa¤camyantatve satãtyanupàdàne udàharaõàditriùvativyàptiþ/ teùàmapi liïgabodhakatvàt/ ataþ pa¤camyantatve satãtyuktam/ 'ayaü na daõóàt taddaõóasaüyogàjanyadravyatvàt' ityàdau 'ayaü na daõóàt' iti pratij¤àyàmapi pa¤camyantatvasatvàt tatràtivyàptivàraõàta liïgabodhakatve satãtyuktam/ prakçtasàdhyànumitihetuliïgabodhakatvaü tadartha iti na doùaþ/ vàkyapadasya nyàyàvayavatvaparatayà nigamanàvayave tasmàditi bhàge nàtivyàptiþ/ tasya bhàgasya nyàyàvayavanigamanàvayavatve 'pi nyàyàvayavatvàsvãkàràt/ na caivaü sati 'ayaü na daõóàt' iti pratij¤àntargatasya daõóàditibhàgasya pratij¤àvayavatve 'pi nyàyàvayavatvàbhàvàdeva nàtivyàptiriti liïgapratipàdakamiti vi÷eùaõaü vyarthamiti vàcyam/ tarhi nyàyàvayavapratij¤àvayavasyàpi nyàyàvayavatvàdativyàptiprasakteþ/ na ca tarhi nigamanàvayave tasmàditi bhàge 'tivyàptiriti vàcyam/ pa¤camyantatvamityanena prakçtapakùavi÷eùaõatàpannasàdhyànvitasvàrthabodhakapa¤camyantatvasya vivakùitatvenàdoùàdityà÷ayàt/ nanu 'vyàptipratipàdakamudàharaõam' iti dãpikàtaþ vyàptiviùayakabodhajanakavàkyatvamudàharaõasya lakùaõamityavagamyate/ tacca upanayanigamanayorativyàptam/ tayorapi vyàptipratipàdakatvàt/ upanayaghañakatathàpadasya vahnivyàpyadhåmavànityarthakatvàt nigamanaghañakatasmàditi÷abdasya vahnivyàpyadhåmavattvàt ityarthakatvàt ityà÷aïkya vyàcaùñe - prakçtahetumatãti/ 'yo yo dhåmavàn sa so 'gnimàn' ityudàharaõe agnipadasya dhåmavyàpakavahnau lakùaõà, vãpsitayatpadaü tatpadaü ca lakùaõàtàtparyagràhakam/ tathà ca dhåmavàn dhåmavyàpakavahnimànityarthaþ/ tena prakçtahetumadvi÷eùyakaprakçtahetuvyàpakasàdhyaprakàrakabodhajanakavàkyatvamudàharaõasya lakùaõamiti labhyate/ upanayanigamanayoþ ãdç÷alakùaõàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ nanvevamapi 'dhåmavàn dhåmavyàpakavahnimàn' ityàdivàkyànàümapyudàharaõatvàpattiþ/ na ceùñàpattiþ/ kathakasampradàyavirodhàt ityata àha - digiti/ vãpsita yatpadottarahetutàvacchedakavi÷iùñahetumadbodhakapada - tatpadottarasàdhyatàvacchedakavi÷iùñasàdhyavadbodhakapadasamudàyatvameva udàharaõatvaü vivakùitam/ ato na doùa iti bhàvaþ/ àdhikamanyatra/ pakùatàvacchedakavi÷iùñetyàdi/ vahnivyàpyadhåmavàniti vàkye 'tivyàptivàraõàya pakùatàvacchedakavi÷iùñavi÷eùyakatvanive÷aþ/ parvato dhåmavàniti vàkye 'tivyàptivàraõàya prakçtasàdhyavyàpyatvanive÷aþ/ prakçtasàdhyaniùñhaprakàratàniråpitavyàptiniùñhaprakàratàniråpitahetuniùñhaprakàratà÷àlibodhajanakavàkyamityarthaþ/ tena 'parvato dhåmavàn' iti vàkyasyàpi vastuto vahnivyàpyo yo dhåmastatprakàrakatvàdativyàptiriti÷aïkàyàþ nàvasaraþ/ hetasàdhyavattayà pakùapratipàdakamiti dãpikàgranthàt hetumattayà sàdhyavattayà ca pakùapratipàdakatvaü nigamanasya lakùaõamityavagamyate/ tathà sati nigamane 'sambhavaþ/ 'tasmàt tathà' iti nigamanavàkyasya sàdhyavattayà pakùabodhakatve 'pi hetumattayà pakùabodhakatvàbhàvàt/ pa¤camyarthasya sàdhye 'nvayena pakùe 'nvayàbhàvàt/ evaü 'dhåmavàn vahnimà÷ca parvataþ' iti vàkye 'tivyàpti÷ca/ ato vyàcaùñe - hetuj¤àneti/ pa¤camyàþ j¤ànaj¤àpyatvamarthaþ/ j¤àne prakçtyarthasya hetoþ viùayatàsambandhenànvayaþ/ tathà÷abdasya sàdhyavànityarthaþ/ sàdhye pa¤camyarthasya j¤ànaj¤àpyatvasyà÷rayatayànvayaþ/ tathà ca hetuviùayakaj¤ànaj¤àpyatvà÷rayasàdhyavàn pakùa ityàkàrakabodhaþ nigamanàt jàyata iti nigamanavàkye lakùaõasamanvayaþ/ abàdhitatvàdikaü nigamanaprayojanamiti katham? nigamanavàkyàt abàdhitatvàsatpratipakùitatvayorapratipakùitatvayorapratipatterityà÷aïkyàha - uttarakàlamiti/ tathà ca pårvoktarãtyà ÷àbdabodhànantaraü ayaü heturabàdhitaþ asatpratipakùa÷ceti mànasaü j¤ànamutpadyata iti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{AnTs_47 svàrthànumitiparàrthànumityor liïgaparàmar÷a eva karaõam / tasmàl liïgaparàmar÷à'numànam //}* svàrthànumitiparàrthànumityoþ liïgaparàmar÷a eva karaõam/ tasmàt liïgaparàmar÷o 'numànam/ *{dãpikà}* anumitikaraõamàha - svàrtheti/ *{vi÷iùñaparàmar÷asyànumitihetutvasthàpanam}* nanu vyàptismçtipakùadharmatàj¤ànàbhyàmeva anumitisambhave vi÷iùñaparàmar÷aþ kimarthamaïgãkartavya iti cet-na/ 'vahnivyàpyavànayam' iti ÷àbdaparàmar÷asthale paràmar÷aüsyàva÷yakatayà làghavena sarvatra paràmar÷asyaiva kàraõatvàt/ liïgaü na karaõam, atãtàdau vyabhicàràt/ 'vyàpàravat kàraõaü karaõam' iti mate paràmar÷andvàrà vyàptij¤ànaü karaõam/ tajjanyatve sati tajjanyajanako vyàpàraþ/ anumànamupasaüharati - tasmàditi/ *{prakà÷ikà}* nanu vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhiparàmar÷asya anumitiü prati hetutve tatrànanyathàsiddhatvaniyatapårvavçttitvayordvayoþ kalpanãyatayà gauravam/ 'vahnivyàpyo dhåmaþ, dhåmavàn parvataþ' iti j¤ànadvayasya tava mate vi÷iùñaparàmar÷aü prati kàraõatvena këpyatasya karaõatve tu ananyathàsiddhatvamàtrasya kalpanãyatayà làghavamiti pràbhàkaraþ ÷aïkate - nanviti/ vahnivyàpyavànayamiti/ atra tvadabhimatakàraõasya asattvena vyabhicàràt na j¤ànadvayasya kàraõatvaü sambhavatãti bhàvaþ/ katha¤cidapi vyàpyatàvacchedakadhåmatvàderbhànaü paràmar÷e na sambhavatãti sphoraõàya ÷àbdeti/ làghaveneti/ kalpanàlàghavenetyarthaþ/ tathà hi - j¤ànadvaye ananyathàsiddhatvaniyatapårvavçttitvayoþ kalpanàpekùayà vi÷iùñaparàmar÷e tatkalpanasyaiva laghãyastvamiti/ vastutastu taddharmàvacchinnavi÷eùyakavyàptiprakàrakani÷cayavi÷iùñataddharmàvacchi nnaprakàrakapakùatàvacchedakàvacchi- nnavi÷eùyakani÷cayasyaiva kàraõatàvacchedakatvaü j¤ànadvayasàdhàraõyenana tanmate mantavyam/ naiyàyikamate tu - vyàptivi÷iùñavai÷iùñyàvagàhini÷cayatvaü kàraõatàvacchedakamiti kàraõatàvacchedakalàghavam avadheyam/ vinigamanàviraheõa j¤ànamànaliïgatvenàpi karaõatvaü vadatàü àcàryàõàü mataü nirasyati - liïgaü na karaõamiti/ vyabhicàràditi/ tatràpyanumiteranubhavasiddhatvena tadavyavahitapårvaü bhåtabhaviùyaddhåmàderasattvàditi bhàvaþ/ mata iti/ 'phalàyogavyavacchinnaü kàraõaü karaõam' iti mate paràmar÷a eva karaõamiti dhyeyam/ karaõe ativyàptivàraõàya - tajjanyatve satãti/ *{bàlapriyà}* naiyàyikenàpi àdau dhåmadar÷anam, tataþ vyàptismaraõam, tataþ vahnivyàpyadhåmavànayamiti vi÷iùñaparàmar÷aþ, tato 'numitiriti kramasya svãkaraõãyatayà dhåmadar÷anavyàptismçtibhyàmeva anumitisambhavàt madhye vi÷iùñaparàmar÷aþ kimartha iti pràbhàkareõa ÷aïkitam/ ÷aïkeyaü nopapadyate/ vi÷iùñaparàmar÷àdeva anumitisambhave j¤ànadvayasya nànumitihetutvam anyathàsiddhatvàditi naiyàyikena vaktuü ÷akyatvàt/ ataþ ÷aïkiturà÷ayamabhivyanakti - nanu vi÷iùñavai÷iùñyetyàdinà/ tathà ca vi÷iùñaparàmar÷asya ananyathàsiddhatvaü niyatapårvavçttitvaü cetyubhayaü kalpanãyam/ j¤ànadvayasya tu ananyathàsiddhatvaü niyatapårvavçttitvaü cetyubhayaü kalpanãyam/ j¤ànadvayasya tu ananyathàsiddhatvamàtraü kalpanãyam, na tu niyatapårvavçttitvamapi, këptatvàt/ ato làghavàt j¤ànadvayamevànumitihetuþ na tu vi÷iùñaparàmar÷a iti pràbhàkarasya bhàva ityà÷ayaþ/ yatra 'vahnivyàpyavànayam' iti ÷abda÷ravaõàt 'ayaü vahnivyàpyavàn' iti ÷àbdabodhàtmako vi÷iùñaparàmar÷aþ jàtaþ tatra taduttarakùaõe 'numiterjàyamànatayà j¤ànadvayasya vyatirekavyabhicàràt nànumitihetutvamiti sarvatraiva tasya hetutvamiti rãtyà pràbhàkaramataü dãpikàyàü khaõóitam/ nanu pràbhàkaramate j¤ànadvayasyàpi vyàptij¤ànatvena pakùadharmatàj¤ànatvena ca kàraõatvamiùyate/ 'vahnivyàpyavànayam' iti ÷abdaparàmar÷asyàpi vyàptij¤ànatvapakùadharmatàj¤ànatvaråpakàraõatàvacchedakàkràntatvàt kàraõatvamiùyata eveti na vyabhicàra ityà÷aïkyàha - katha¤cidapãti/ yaüa bhàvaþ - vyàptij¤ànapakùadharmatàj¤ànayoþ vyàptij¤ànatvapakùadharmatàj¤ànatvàbhyàü kàraõatvasvãkàre 'àloko vahnivyàpyaþ dhåmavàn parvataþ' iti j¤ànàbhyàmapi 'parvato vahnimàn' ityunamityàpattiþ/ ato vyàpyatàvacchedakatayà gçhãtadharmàüvacchinne pakùadharmatàvagàhi j¤ànatvena kàraõatvaü vaktavyam/ tathà ca vahnivyàpyavànayamiti j¤àne vyàpyatàvacchedakadhåmatvàderabhànena uktakàraõatàvacchedakànàkràntatayà kàraõatàvacchedakàvacchinnaü vinàpi kàryotpattyà vyatirekavyabhicàraþ pràbhàkaramate durvàra iti/ sphoraõàyeti/ dhåmatvopasthàpakapadàbhàvàdityarthaþ/ tathà hàtyàdi/ ÷àbdaparàmar÷àdanumitiþ yatra bhavati tatra j¤ànadvayaü vinàpyanumiteranubhavasiddhatayà tatràpi yadi j¤ànadvayàdevànumitiriti kalpyate tarhi j¤ànadvayasyànanyathàsiddhatvaü niyatapårvavçttitvaü cetyubhaya kalpanãyam/ tatra vi÷iùñaparàmar÷asya niyatapårvavçttitàyàþ këptatayà ananyathàsiddhatvamàtraü kalpanãyamiti naiyàyikamate làghavamiti bhàvaþ/ nanu ÷àbdaparàmar÷asthale naiyàyikasya mate làghave 'pi yatra j¤ànadvayàdevànumitiþ tatra pårvoktarãtyà pràbhàkaramate làghavamiti sàmyamityà÷aïkyàha - vastutastviti/ dhåmatvàvacchinnavi÷eùyakavyàpti prakàrakani÷cayaþ 'dhåmo vahnivyàpyaþ' ityàkàrakaþ ekakàlàvacchinnaikàtmavçttitvasambandhena tadvi÷iùñaþ dhåmatvàvacchinnaprakàrakaparvatatvàvacchinnavi÷eùyakani÷cayaþ 'parvato dhåmavàn' ityàkàrakaþ/ tathà coktani÷cayavi÷iùñoktani÷cayatvaü pràbhàkaramate anumitikàraõatàvacchedakam/ naiyàyikamate tu vyàptivi÷iùñavai÷iùñyàvagàhitvam/ tattu dhåmatvànavagàhini vahnivyàpyavànayamiti ÷àbdaparàmar÷eü'pyasti/ ataþ kàraõatàvacchedakalàghavàt naiyàyikamatameva yuktamiti bhàvaþ/ vinigamanàviraheõeti/ j¤àyamànaü liïgaü karaõam atha và liïgaviùayakaj¤ànaü karaõamiti pakùayoranyatarasya sàdhutvasàdhakayuktyabhàvenetyarthaþ/ liïgasya anumitikaraõatve j¤àyamànàbhyàmatãtànàgatàbhyàü liïgàbhyàü anumitiþ na syàt/ anumiteþ avyavahitapårvaü asatostayoþ avyavahitapårvavçttitvaghañitakaraõatvàsambhavàt/ liïgaj¤ànasya karaõatve tu atãtànàgataliïgayorasattve 'pi tadviùayakaj¤ànasattvàdanumitirupapadyate/ tadàha - tatràpyanumiteriti/ phalàyogavyavacchinnamiti/ kàryàvyavahitapårvavçttitvavi÷iùñaü kàraõaü karaõamiti mate paràmar÷asyaivànumityavyavahitapårvaüvçttitayà tadave karaõam, vyàptij¤ànasya tu paràmar÷avyavahitatvàt na karaõatvamiti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{hetuvibhàgaþ}* *{AnTs_48 liïgaü trividham / anvayavyatireki kevalànvayi kevalavyatireki ceti / anvayena vyatirekeõa ca vyàptimad anvayavyatireki / yathà vahnau sàdhye dhåmavattvam / yatra dhåmas tatràgnir yathà mahànasa ity anvayavyàptiþ / yatra vahnir nàsti tatra dhåmo'pi nàsti yathà mahàhrada iti vyatirekavyàptiþ / anvayamàtravyàptikaü kevalànvayi yathà ghaño'bhidheyaþ prameyatvàt pañavat / atra prameyatvàbhidhyatvayor vyatirekavyàptir nàsti sarvasyàpi prameyatvàd abhidheyatvàc ca / vyatirekamàtravyàptikaü kevalavyatireki yathà pçthivã tarebhyo bhidyate gandhavattvàt / yad itarebhyo na bhidyate na tad gandhavat / yathà jalam / na ceyaü tathà / tasmàn na tatheti atra yad gandhavat tad itarabhinnam ity anvayadçùñanto nàsti pçthivãmàtrasya pakùatvàt //}* liïgaü trividham - anvayavyatireki, kevalànvayi, kevalavyatireki ceti/ *{anvayavyatirekiniråpaõam}* anvayena vyatirekeõa ca vyàptimat anvayavyatireki/ yathà vahnau sàdhye dhåmavattvam/ yatra dhåmastatràgniþ yathà mahànasaþ ityanvayavyàptiþ/ yatra vahnirnàsti, tatra dhåmo 'pi nàsti yathà mahàhradaþ iti vyatirekavyàptiþ/ *{dãpikà}* liïgaü vibhajate - liïgamiti/ anvayavyatirekiõaü lakùaõati - anvayeneti/ hetusàdhyayoþ vyàptiþ anvayavyàptiþ, tadabhàvayorvyàptiþ vyatirekavyàptiþ/ *{prakà÷ikà}* yadyapyanumànaniråpaõasyaiva pratij¤àtatvena tadvibhàga eva ucitaþ, tathàpi liïgasya traividhye pradar÷ite tajj¤ànasya traividhyaü phalatãti manasi kçtvàha - liïgaü vibhajata iti/ 'anvayena vyatirekeõa ca vyàptimat' iti målasya 'anvayasahacàragrahagràhyavyàptimattve sati vyatirekasahacàragrahagràhyavyàptimat' ityarthaü manasi kçtvà tàdç÷avyàptidvayaü prakà÷ayati - hetusàdhyayoriti/ *{bàlapriyà}* 'anvayena vyatirekeõa ca vyàptimat' iti yathà÷rutamålàt anvayavyàptimattve sati vyatirekavyàptimattvamanvayavyatirekiõo lakùaõamiti pratãyate/ tathà sati kevalavyatirekiõyativyàptiþ, tatràpi vastuto 'nvayavyàpterapi sattvàt ato vyàcaùñe - anvayasahacàragrahagràhyeti/ sàdhyahetvoþ sàmànàdadhikaraõyaü anvayasahacàraþ tajj¤ànajanyaj¤ànaviùayãbhåtà vyàptiþ hetuvyàpakasàdhyasàmànàdhikaraõyaråpà anvayavyàptiþ/ sàdhyàbhàvahetvabhàvayoþ sàmànàdhikaraõyaü vyatirekasahacàraþ tajj¤ànajanyaj¤ànaviùayãbhåtà vyàptiþ sàdhyàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogitvaråpà vyatirekavyàptiþ/ anvayenetyatra tçtãyàyàþ j¤ànaj¤àpyatvamarthaþ, anvaya÷abdaþ anvayasahacàraparaþ, j¤ànaj¤àpyatvasya vyàptàvanvayaþ, tenànvayasahacàraj¤ànaj¤àpyà vyàptiriti målàllabhyate/ evaü vyatireka÷abdaþ vyatirekasahacàraparaþ, tçtãyàrthaþ j¤ànaj¤àpyatvam, tena vyatirekasahacàraj¤ànaj¤àpyàvyàptiriti labhyata iti bhàvaþ1/ *{///}* *{tarkasaïgrahaþ}* *{kevalànvayiniråpaõam}* anvayamàtravyàptikam kevalànvayi/ yathà ghañaþ abhidheyaþ prameyatvàt pañavat iti/ atra prameyatvàbhidheyatvayoþ vyatirekavyàptiþ nàsti, sarvasyàpi prameyatvàt abhidheyatvàcca/ *{dãpikà}* kevalànvayino lakùaõamàha - anvayeti/ kevalànvayisàdhyakaü liïgaü kevalànvayi/ [vçttimat] ityantàbhàvàpratiyogitvaü kevalànvayitvam/ ã÷varapramàviùayatvaü sarvapadàbhidheyatvaü ca sarvatra astãti vyatirekàbhàvaþ/ *{prakà÷ikà}* anvayamàtravyàptikatvaråpakevalànvayilakùaõe màtrapadena vyatirekavyàptervyavacchedyatayà siddhyasiddhibhyàü vyàghàta ityàlocya prakàràntareõa pariùkaroti - kevalànvayisàdhyakamiti/ kevalànvayisàdhyakavyatirekihetoþ ---------------------------------------- 1. tathà ca anvayasahacàraj¤ànajanyaj¤ànaviùayavyàptimatve sati vyatirekasahacàraj¤ànajanyaj¤ànaviùayavyàptimattvaü anvayavyatirekiõo lakùaõam/ tatra satyantànupàdàne kevalavyatirekiõyativyàptiþ/ vi÷e÷yànupàdàne kevalànvayinyativyàptiþ/ vyatirekasahacàreõàpyanvayavyàptireva gçhyata iti mate anavayasahacàraj¤ànavyatirekasahacàraj¤ànobhajajanyaj¤ànaviùayavyàptimattvaü anvayavyatirekiõo lakùaõam/ ---------------------------------------- saïgrahàya sàdhye kevalànvayitvaü nive÷itam/ tadeva nirvakti - atyantàbhàveti/ niravacchinnavçttimadatyantàbhàvetyarthaþ/ tena gaganàbhàvasaüyogàbhàvàdisàdhyakahetoþ saïgrahaþ/ ghañapadàbhidheyatvasya pañàdàvasattvena sarvataþ sattvàsambhavàdàha - sarvapadàbhidheyatvamiti/ *{bàlapriyà}* nanu 'anvayamàtravyàptikaü kevalànvayã'ti målàt vyatirekavyàpti÷ånyatve sati anvayavyàptimattvaü kevalànvayino lakùaõamiti pratãyate/ tathà sati kevalànvayini vyatirekavyàpteþ prasiddhatve tacchånyatvaü na sambhavati/ tasyàþ aprasiddhatve sutaràü tacchånyatvàprasiddhiriti lakùaõamidaü nopapadyata ityà÷ayena dãpikàyàü kevalànvayisàdhyakaü kevalànvayi ityuktamityàha - anvayamàtreti/ kevalànvayisàdhyakaþ kevalànvayã hetuþ 'idaü vàcyaü j¤eyatvàt' ityàdiþ yathà kevalànvayã, tathà kevalànvayisàdhyakaþ vyatirekã heturapi 'idaü vàcyaü ghañatvàt' ityàdiþ kevalànvayyeva/ tathà cobhayasaïgrahàya hetau kevalànvayitvamanive÷ya kevalànvayisàdhyakahetutvaü kevalànvayino lakùaõaü kathitamityàha - kevalànvayisàdhyaketi/ vyatirekihetuþ atyantàbhàvapratiyogã hetuþ/ tadeveti/ kevalànvayitvamevetyarthaþ/ nanu atyantàbhàvàpratiyogitvaü kevalànvayitvam, tatsàdhyakahetutvaü kevalànvayiliïgatvamityuktau àkà÷àbhàvasàdhyakasya ghañatvàdihetoþ saïgraho na syàt àkà÷àbhàvasya 1àkà÷aråpa-àkà÷àbhàvàtyantàbhàvapratiyogitvena atyantàbhàvàpratiyogitvàbhàvàt/ evaü saüyogàbhàvasàdhyakahetorapi saïgraho na syàt saüyogàbhàvasya 2saüyogàtmakàtyantàbhàvapratiyogitvàt ityata àha - niravacchinnetyàdi/ ----------------------------------------------- 1. àkà÷aråpaþ yaþ àkà÷àbhàvàtyantàbhàvaþ tatpratiyogitvenetyarthaþ/ abhàvàbhàvasya pratiyogisvaråpatvàditi bhàvaþ/ 2. saüyogaråpaþ yaþ saüyogàbhàvàtyantabhàvaþ tatpratiyogitvàdityarthaþ/ ----------------------------------------------- saüyogasyàvyàpyavçttitayà sàvacchinnavçttikatvàt niravacchinnavçttimàn abhàvaþ na saüyogàtmakaþ abhàvaþ, api tu ghañàdyabhàvaþ tadapratiyogitvaü saüyogàbhàve 'stãti tasya kevalànvayitvopapattiþ/ gaganaråpo 'bhàvastu na vçttimàn tasyàvçttitvàt, api tu vçttimàn ghañàdyabhàvaþ tadapratiyogitvaü gaganàbhàve 'stãti tasyàpi kevalànvayitvamupapadyata iti bhàvaþ/ evaü ca yat sarvatràsti, na kvàpi tadabhàvaþ tat kevalànvayãti labhyate/ nanvabhidheyatvasya kathaü kevalànvayitvam/ abhidheyatvaü hi pada÷aktimattvam/ tacca ghañapañàdipadabhedena bhinnamiti ghañapadàbhidheyatvasya pañàdiniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvàdityà÷aïkate - ghañapadeti/ sarvapadàbhidheyatvamiti/ sarva iti yat padaü tadabhidheyatvaü sarvatràstãti sarvapadàbhidheyatvaü kevalànvayi/ tathà ca 'ghañaþ abhidheyaþ prameyatvàt' iti prayoge sarvapadàbhidheyatvaü sàdhyaü iti kevalànvayitvamupapadyata iti bhàvaþ/ *{///}* *{tarkasaïgrahaþ}* *{kevalavyatirekiniråpaõam}* vyatirekamàtravyàptikaü kevalavyatireki/ yathà pçthivã itarebhyo bhidyate gandhavattvàt/ yat itarebhyo na bhidyate na tat gandhavat yathà jalam/ na ceyaü tathà/ tasmàt na tathà iti/ atra yat gandhavat tat itarabhinnam ityanvayadçùñàntaþ nàsti, pçthivãmàtrasya pakùatvàt/ *{dãpikà}* kavelavyatirekiõo lakùaõamàha - vyatireketi/ tadudàharati - yatheti/ nanu itarabhedaþ prasiddho và na và/ àdye yatra prasiddhaþ tatra hetusattve anvayitvam, asattve asàdhàraõyam/ dvãtãye sàdhyaj¤ànàbhàvàt kathaü tadvi÷iùñànumitiþ/ vi÷eùaõaj¤ànàbhàve vi÷iùñaj¤ànànadayàt pratiyogij¤ànàbhàvàt vyatirekavyàptij¤ànamapi na syàditi cet - na/ jalàditrayoda÷ànyonyàbhàvànàü trayoda÷asu pratyekaü prasiddhànàü melanaü pçthivyàü sàdhyate/ tatra trayoda÷atvàvacchinnabhedàtmakasàdhyasyaikàdhikaraõavçttitvàbhàvàt nànvayitvàsàdhàraõye/ pratyekàdhikaraõaprasiddhyà sàdhyavi÷iùñànumitiþ vyatirekavyàptiniråpaõaü ceti/ *{prakà÷ikà}* måle vyatirekamàtravyàptikamiti/ ni÷citavyatirekamàtravyàptikamityarthaþ/ tena 'pçthivã itarebhyo bhidyate gandhavattvàt' ityàdau anvayavyàptessattve 'pi na lakùaõàsaïgatiþ/ itadabhedaþ - pçthivãtaratvàvacchinnapratiyogitàkabhedaþ/ anvayitvamiti/ anvayasahacàragrahagràhyavyàptimattvaü syàdityarthaþ/ asàdhàraõyamiti/ sapakùavyàvçttatvaråpàsàdhàraõalakùaõàkràntatvàditi bhàvaþ/ aprasiddhasàdhyake 'pi sàdhyavi÷eùaõakànumitirevetyàbhipràyeõàha - sàdhyetyàdi/ vyatirekavyàptãti/ sàdhyàbhàvavyàpakàbhàvapratiyogitvaråpetyarthaþ/ pçthivãtarasàmànyabhedo na sàdhyate, api tu jalàdibhedakçñaü sàdhyate/ tathà ca toktadoùàvasara ityàhajalàdãti/ jalàdãnàü ce trayoda÷ànyonyàbhàvàsteùàü kåñaü sàdhyata ityarthaþ/ samudàyasya prasiddhyasambhavàdàha - pratyekamini/ trayoda÷atvàvacchinneti/ anumiteþ pårvaü ni÷citasàdhyatàvacchedakàvacchinnavato dharmiõa evàprasiddhyà na tatra hetoþ sattvàsattvanibandhane anvayitvàsàdhàraõye iti samuditàrthaþ/ pratyekaü prasiddhau apekùàbuddhivi÷eùaviùayatvaråpasamudàyatvavi÷iùñaj¤ànaü sambhavati/ tathà ca vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakanirõayasya sadbhàvàt sàdhyatàvacchedakavi÷iùñavai÷iùñyàvagàhyanumitiþ vyatirekavyàptij¤ànaü ca sambhavatãtyàha - pratyekàdhikaraõetyàdinà/ yadyapi jalàdi caturda÷ànyonyàbhàvànàü caturda÷asu pratyeka prasiddhànàmiti rãtyà vaktumucitam, tathàpi arthàpatteþ pramàõàntaratvamaïgãkurvantaü pràbhàkaramàkùeptuü vyatirekavyàpteranumityaïgatvasya pradar÷anãyatayà tanmatasàdhàraõyena vyatirekavyàptiü pradar÷ayituü jalàditrayoda÷etyàdikathanam/ na ca tanmate caturda÷ànyonyàbhàvaþ prasiddhàþ/ abhàvasyàdhikaraõàtmakasya tenàïgãkàràditi dhyeyam/ kecittu - jalamevàdiþ yeùàü trayoda÷ànàmiti vigraheõa jalàdipratiyogikànàü caturda÷ànàmityarthaþ/ trayoda÷asviti/ jalàdãtyàdiþ/ uktavigraheõa caturda÷asvityarthaþ/ agre 'pyevaü bodhyam ityàhuþ/ *{bàlapriyà}* nanu vyatirekamàtravyàptikaü kevalavyatirekãtyasya anvayavyàpti÷ånyatve sati vyatirekavyàptimattvaü kevalavyatirekiõo lakùaõamityarthaþ/ tathà ca 'pçthivã itarebhyo bhidyate gandhavattvàt' ityatra kevalavyatirekiõi vastuto 'nvayavyàpterapi sattvàdasambhavaþ ityato vyàcaùñe - ni÷citavyatireketi/ tathà coktasthale vastutaþ anvayavyàpteþ sattve 'pi sàdhyasyàprasiddhyà (aj¤ànena) hetuvyàpakasàdhyasàmànàdhikaraõyaråpànvayavyàptini÷cayo nàsti, vyatirekavyàptini÷cayastvastãti ni÷citavyatirekamàtravyàptikatvasya sattvàt kevalavyatirekitvamupapadyata iti bhàvaþ/ yatki¤ciditarabhedasya prasiddhatvàt prasiddho na veti vikalpasyaiva nàvasara ityataþ vyàcaùñe - pçthivãtaratvàvacchinnapratiyogitàkabheda iti/ pçthivãtareùàü sarveùàü bheda ityarthaþ/ tathà ca yadi pçthivãtareùàü sarveùàü bhedaþ kvacit ghañàdau j¤àtaþ tarhi tatra hetusattve sàdhyahetvostatraivànvayasahacàragrahàt tadgràhyànvayavyàptimattvamastãti anvayavyatirekyanumànameva bhavet na kevalavyatireke/ yadi tatra heturnàsti tarhi hetorni÷citasàdhyavadavçttitvena sapakùavyàvçttatvaråpàsàdhàraõahetvàbhàvalakùaõàkràntatayà hetorasàdhàraõatvàpattiþ/ yadi pçthivãtaratvàvacchinnapratiyogitàkabhedaråpaü sàdhyaü na j¤àtam tarhi sàdhyaråpavi÷eùaõaj¤ànàbhàvàt sàdhyavi÷iùñapakùaj¤ànaråpà anumitirna syàt vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatvàt/ evaü sàdhyasyàj¤àtatve sàdhyàbhàvaghañitavyatirekavyàptij¤ànamapi na syàt/ abhàvabuddhau pratiyogij¤ànasya kàraõatvàditi dãpikàstha÷aïkàgranthàrthaþ/ nanu aprasiddhasàdhyakasthale sàdhyavi÷eùaõikà pakùaþ sàdhyavànityàkàràna anumitirmà bhåt vi÷eùaõaj¤ànaråpakàraõavirahàt/ pçthivyàmitarabhedaþ ityàkàrà sàdhyavi÷eùyikà anumitiþ bhavitumarhatyevetyà÷aïkyàha - aprasiddhasàdhyake 'pãti/ sàdhyavi÷eùaõakànumitireveti/ sàdhyavi÷eùaõakànumitireva jàyata iti pakùe vi÷eùaõaj¤ànàbhàvàt sà prakçte na sambhavatãti dåùaõam/ sàdhyavi÷eùyakànumitirjàyata iti pakùe pratiyogij¤ànàbhàvàt vyatirekavyàptij¤ànaråpakàraõàbhàvàt na sà sambhabatãti bhàvo varõanãyaþ/ jalàdibhedakåñamiti/ jalàdãnàü pçthivyatiriktànàü caturda÷ànàü pratyekaü ye caturda÷a bhedàþ tatsamåha ityarthaþ/ jalàdãnàü ye trayoda÷ànyonyàbhàvà iti/ nanu jalàdyaùñadravyàõàü guõàdiùañpadàrthànàü ca bhedaþ pçthivyàü sàdhanãyaþ/ tathà ca jalàdicaturda÷ànyonyàbhàveti vaktavye trayoda÷etyabhidhànamanucitamiti cet-atra kecit-mãmàüsakairabhàvasyàdhikaraõàtmakatvasvãkàreõa atiriktapadàrthatvànaïgãkàràt trayoda÷ànyonyàbhàva iti tanmatànusàreõa kathitam/ arthàpatteratiriktapramàõatvamaïgãkurvatastàn pratyeva kevalavyatirekyanumànasya pradar÷anãyatvàt ityàhuþ - tanna/ tàdç÷atrayoda÷ànyonyàbhàvànàü jalàdiùu pratyekaü prasiddhànàü tanmate jalàdiråpatayà jalàdiråpatrayoda÷abhedasya pçthivyàmasattvena gandhavattvaliïgena tatsàdhanàsambhavàt/ pçthivãniùñhasya tàdç÷atrayoda÷abhedasya pçthivãråpatayà jalàdiùu pratyekaü prasiddhyabhàvenàprasiddhyà uktarãtyà vyatirekavyàptij¤ànàsambhavena tatsàdhanàsambhavàt/ ataþ jalàditrayoda÷ànyonyàbhàvànàmityasya jalamàdiryeùàü tu jalàdayaþ, jalàdayastrayoda÷a jalàditrayoda÷a teùàmanyonyàbhàvà iti vigrahaþ/ jalàditayatra atadguõasaüvij¤àno bahuvrãhiþ/ ato jalàdãnàü caturda÷ànàü ye caturda÷a anyonyàbhàvàþ teùàü làbha iti vyàkhyàtavyam/ upari prakà÷ikàyàü sarvamidaü spaùñãbhaviùyati/ vastutastu jalàdãnàü caturda÷ànàü ye bhedàþ caturda÷a te sarveü jalàdiùu na prasiddhàþ/ tathà hi - jalabhedaþ tejaþprabhçtiùu trayoda÷asu prasiddhaþ, na tejasi/ evaürãtyà trayoda÷asu prasiddhaþ yaþ ekaikabhedaþ teùàü melanaü pçthivyàü sàdhyate/ arthàt caturdaü÷abhedasamudàyaþ pçthivyàü sàdhyate/ trayoda÷atvàvacchedena prasiddho yaþ ekaikabhedaþ tadghañitacaturda÷àtmakasamudàyaþ pçthivyàü sàdhyata iti yàvat/ evaü ca caturda÷atvavi÷iùñabhedasya kutràpyaprasiddhatvàt nànvayitvaü na và asàdhàraõyam/ sàdhyaghañakaikàbhàvasya trayoda÷atvàvacchedena prasiddhatayà sàdhyaråpavi÷eùaõaj¤ànasattvena sàdhyavi÷iùñànumitirupapadyate/ evaü sàdhyàtmakapratiyogij¤ànasattve sàdhyàbhàvaj¤ànasambhavàt vyatirekavyàptij¤ànamapi sulabhamiti nçsiüha÷àstriõaþ pràhuþ/ ni÷citasàdhyatàvacchedaketi/ sàdhyatàvacchedakaü trayoda÷atvaü caturda÷atvaü và tadavacchinnàþ bhedàþ tadvata ityarthaþ/ pratyekaü prasiddhàviti/ jalabhedàdãnàü prasiddhatvàt tatra apekùàbuddhivi÷eùaviùayatvàtmakaü yat caturda÷atvaü tajj¤ànaü bhavati/ tena caturda÷atvàtmakaü yat vi÷eùaõatàvacchedakaü tatprakàrakaþ nirõayaþ hame bhedàþ caturda÷a ityàkàrakaþ utpadyate/ tataþ caturda÷atvavi÷iùñabhedavatã pçthivã ityàkàrikà vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhinã anumitiþ sulabhà/ caturda÷atvavi÷iùñabhedàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogi gandhavattvamiti vyatirekavyàptij¤ànaü ca sulabhamiti bhàvaþ/ vastutastu kevalavyatirekyanumànasthale sàdhyavi÷eùyikaivànumitiþ/ ataþ pårvaü sàdhyasyàprasiddhàvapi na kùatiþ/ evaü pçthivãtarabhedàbhàvatvena råpeõa sàdhyàbhàvasya vyatirekavyàptighañakatayà na prave÷aþ, yena pratiyogyapratisaddhyà abhàvàprasiddheþ vyatirekavyàptij¤ànasya daurlabhyaü bhavet/ api tu pçthivãtaratvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogi gandhavatã pçthivã ityeva paràmar÷aþ/ ataþ dãpikàyàmà÷ritaþ prayàso viphala iti pràhuþ/ 1pakùatàdãdhityàdau spaùñametat/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{pakùalakùaõam}* *{AnTs_49 saüdigdhasàdhyavàn pakùaþ / yathà dhåmavattve hetau parvataþ //}* sandigdhasàdhyavàn pakùaþ/ yathà dhåmavattve hetau parvataþ/ *{dãpikà}* pakùalakùaõamàha - sandigdheti/ nanu ÷ravaõànantarabhàvimananasthale avyàptiþ/ tatra vedavàkyairàtmano ni÷citatvena sandehàbhàvàt/ kiü ca pratyakùe 'pi vahnau yatra icchayà anumitiþ tatra avyàptiriti cet-na/ uktapakùatà÷rayatvasya pakùalakùaõatvàt/ *{prakà÷ikà}* måle sandigdhasàdhyavàniti/ vi÷eùyatàsambandhena sàdhyaprakàrakasaü÷ayavi÷iùña ityarthaþ/ sapakùalakùaõàdikamapyevaü pariùkartavyam/ pakùalakùaõasyàvyàptimà÷aïkte - dãpikàyàü nanviti/ saü÷ayavighañaka÷àbdabuddhisthale 'vyàptimuktvà pratyakùasthale 'pi tàmàha - ki¤cati/ ukteti/ siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhyabhàvaråpapakùatà÷rayatvasya pakùalakùaõatvàdityarthaþ/ *{bàlapriyà}* vi÷eùyatàsambandheneti/ 'parvato vahnimàn na và' ityàkàrake saü÷aye vahniþ prakàraþ parvato vi÷eùya iti ----------------------------------------------- 1. ata eva prasiddhasàdhyakasthale pakùavi÷eùyikaivànumitiranubhåyate' iti pakùatàyàü dãdhitigranthaþ/ atra prasiddhasàdhyakasthale pakùavi÷eùyakànumitiriti kathanàt aprasiddhasàdhyakasthale sàdhyavi÷eùyakànumitiriti såcyate/ tatra gadàdharãyavyàkhyànaü 'kiü tu aprasiddhasàdhyakasthale vi÷eùaõaj¤ànàdiviraheõa sàdhyavi÷eùaõakànumiteranupapattyà sàdhyavi÷eùyakànumitiråpeyate' ityàdyuktaü draùñavyam/ ----------------------------------------------- sàdhyaprakàrakatàdç÷asaü÷ayasya vi÷eùyatàsambandhena parvate sattvàt parvatasya pakùatà/ prakàratàsambandhena tàdç÷asaü÷ayasya vahnau sattvàt vahneþ pakùatvavàraõàya vi÷eùyatàsambandhenetyuktam/ sapakùalakùaõàdikamapyevaü pariùkartavyamiti/ vi÷eùyatàsambandhena sàdhyaprakàrakanirõayavi÷iùñaþ sapakùaþ, vi÷eùyatàsambandhena sàdhyàbhàvaprakàrakanirõayavi÷iùñaþ vipakùaþ iti rãtyà pariùkartavyamityarthaþ/ saü÷ayavighañaketi/ àtmà dehendriyàdivilakùaõo na veti sandehasya pratibandhakaþ yaþ vedavàkyajanyaþ ÷àbdabodhaþ àtmà dehendriyàdivilakùaõaþ ityàkàrakaþ tatra tàdç÷a÷àbdabodhàtmaka÷ravaõànantaraü àtmà dehendriyàdivilakùaõa ityàkàrakànumitiråpaü mananaü na syàt/ àtmanaþ vi÷eùyatàsambandhena sàdadhyaprakàrakasandehavattvaråpapakùatvàbhàvàditi bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{sapakùalakùaõam}* *{AnTs_50 ni÷citasàdhyavàn sapakùaþ / yathà tatraiva mahànasaþ //}* ni÷citasàdhyavàn sapakùaþ/ yathà tatraiva mahànasaþ/ ___________________________________________________________________________ *{vipakùalakùaõam}* *{AnTs_51 ni÷citasàdhyàbhàvavàn vipakùaþ / yathà tatraiva mahàhradaþ //}* ni÷citasàdhyàbhàvavàna vipakùaþ/ yathà tatraiva mahàhradaþ/ ___________________________________________________________________________ *{hetvàbhàsaniråpaõam}* *{AnTs_52 savyabhicàraviruddhasatpakùàsiddhabàdhitàþ pa¤ca hetvàbhàsàþ //}* savyabhicàra-viruddha-satpratipakùa-asiddha-bàdhitàþ pa¤ca hetvàbhàsàþ/ *{dãpikà}* sapakùalakùaõamàha - ni÷citeti/ vipakùalakùaõamàha - ni÷citeti/ evaü saddhetånniråpya asaddhetånniråpayituü vibhajate - savyabhicàreti/ anumitipratibandhakayathàrthaj¤ànaviùayatvaü hetvàbhàsatvam/ *{prakà÷ikà}* saddhetånniråpya - vyàptyàdivi÷iùñahetånniråpyetyarthaþ/ saddhetuniråpaõe asaddhetusmaraõàta prasaïgasaïgatyà tanniråpaõamiti bhàvaþ/ måle hetvàbhàsà iti/ hetuvadàbhàsanta iti hetvàbhàsàþ/ duùñahetavo niråpyanta ityarthaþ/ nanu sàmànyadharmaprakàrakaj¤ànamantarà vi÷eùajij¤àsànudayena savyabhicàretyàdinà vibhàgo 'nucita ityà÷aïkàü parijihãrùuþ doùalakùaõe 'bhihite doùavattvaråpaduùñalakùaõasyàtisphañatvàt làbho bhavatãtyà÷ayena doùasàmànyalakùaõamàha - anumitãti/ hetvàbhàsatvamiti/ hetoràbhàsàþ hetvàbhàsàþ hetuniùñhàþ doùàþ, teùàü bhàvaþ tattvamityarthaþ/ 'hrado vahnimàn' ityàdyanumitiü prati 'vahnyabhàvavàn hrada' ityàdibàdhani÷cayaþ pratibandhakaþ/ pramàtmakatàdç÷ani÷cayaviùayatvaü vahnyabhàvavaddhradàdau akùatamiti lakùaõasamanvayaþ/ atrànumitipadaü ajahallakùaõayà anumititatkaraõànyataraparam/ tena vyabhicàràdij¤ànasya paràmar÷apratibandhakatayaiva nirvàhàt anumityapratibandhakatve 'pi vyabhicàràdiùu nàvyàptiþ/ 'parvato nirvahniþ' iti bàdhabhramasya 'parvato vahnimàn' ityanumitipratibandhakatvàt tadviùayavahnyabhàvàdau ativyàptiþ ataþ yathàrtheti/ bhramàbhinnetyarthaþ/ athaivamapi vahnyabhàvavaddhradàtmakabàdhaikade÷e vahnyabhàvàdau ativyàptiþ/ 'vahnyabhàvavàn hradaþ' ityàkàrakayarthàrthaj¤ànaviùayatvasya tatra sattvàditi cet-na/ yadråpàvacchinnaviùayakaj¤ànasàmànyaü anumitipratibandhakaü tadråpàvacchinnatvaü doùatvamityarthaparyavasànenàdoùàt/ vahnyabhàvatvàvacchinnaviùayakasya 'vahnyabhàvavàn hradaþ' iti j¤ànasyànumitipratibandhakatve 'pi tàdç÷aj¤ànasàmànyàntargatasya 'vahnyabhàva' ityàkàrakaj¤ànasya apratibandhakatvena vahnyabhàvatvàdeþ yadråpapadenopàdànàsambhavàt/ na ca tarhi yathàrthapadaü vyartham/ 'parvato nirvahniþ' iti bhramaviùaye 'pi vahnyabhàvàdàvativyàpteþ uktarãtyaiva vàraõàditi vàcyam/ j¤ànapadasya j¤ànavi÷eùatàtparyagràhakatayà yathàrthapadasàrthakyàt/ evaü ca yadråpàvacchinnaviùayakànàhàryàpràmàõyaj¤ànànàskanditani÷cayasàmànyaü prakçtànumitipratibandhakaü tadråpàvacchinnatvaü doùatvamityarthaþ paryavasitaþ/ tena vahnyabhàvavaddhradaviùayakasya àhàryasya apràmàõyaj¤ànavi÷iùñasya saü÷ayasya ca anumityapratibandhakatve 'pi nàsambhava ityalaü pallavitena/ pare tu - idaü duùñànàmeva lakùaõam/ parantu j¤àyamànavyabhicàràdeþ pratibandhakatvamabhyupetya/ tadarthastu anumitipratibandhakà ye vyabhicàràdayaþ ekaj¤ànaviùayaprakçtahetutàvacchedakavattvasambandhena tatprakàrakayathàrthaj¤ànavi÷eùyatvam/ 'dhåmavàn vahneþ' ityàdau dhåmàbhàvavadvçttitvavi÷iùñavahniþ vyabhicàraþ, uktasambandhena 'tadvàn vahniþ' ityàkàrakayathàrtha¤j¤ànavi÷eùyatvamastãti lakùaõasamanvayaþ/ anumitipadasya prakçtànumitiparatayà saddhetau anumitipratibandhakãbhåtavyabhicàràdãnàmaprasiddhatvàt nàtivyàptiþ/ yathàrthapadànupàdàne dar÷itasambandhena vyabhicàraprakàrakabhramavi÷eùyatvasya saddhetàvapi sattvenàtivyàptiþ syàditi tannive÷a ityàhuþ/ *{bàlapriyà}* vyàptyàdivi÷iùñahetåniti/ àdipadena pakùadharmatà gçhyate/ tathà ca vyàpti-pakùadharmatàvi÷iùñahetutvaü saddhetorlakùaõamiti bhàvaþ/ hetuvadàbhàsanta iti/ hetutvaprakàrakabhramaviùayàþ ityarthaþ/ hetutvaü ca vyàptipakùadharmatàvi÷iùñatvam/ tathà ca vyàptipakùadharmatàvi÷iùñatvaprakàrakabhramaviùayatvaü hetvàbhàsatvam/ tattu duùñahetånàmeva bhavati, saddhetånàü tatpramàviùayatvàditi hetvàbhàsa÷abdaþ duùñahetupara iti bhàvaþ/ lakùaõasamanvaya iti/ tathà ca 'hrado vahnimàn dhåmàt' ityatra vahnyabhàvavaddhradàtmakaþ bàdhaþ doùaþ/ tàdç÷adoùavattvaü ca hetoþ dhåmasya ekaj¤ànaviùayaprakçtahetutàvacchedakavattvasambandhenàstãti duùñatvam/ 'vahnyabhàvavaddhradaþ dhåmatvaü ca' ityekaj¤àne bàdhasya dhåmatvasya ca viùayatvàdityàdikamåhanãyam/ nanvanumitipratibandhakayathàrthaj¤ànaviùayatvaü yadi doùalakùaõaü tadà bàdhasatpratipakùayorevedaü lakùaõaü samanviyàt/ bàdhani÷cayasya satpratipakùani÷cayasya ca 'hrado vahnyabhàvavàn' ityàkàrakasya 'hrado vahnyabhàvavyàpya÷aivàlavàn' ityàkàrakasya ca tadvattàbuddhiü prati tadabhàvavattàni÷cayavidhayà tadabhàvavyàpyavattàni÷cayavidhayà ca pratibandhakatvàt, tadviùayatvaråpalakùaõasattvàt/ vyabhicàravirodhasvaråpàsiddhiprabhçtiùu lakùaõamidaü na samanveti/ tajj¤ànànàmanumitipratibandhakatvàbhàvàt, anumitikaraõaparàmar÷apratibandhakatvasyaiva vyabhicàràdij¤àneùu sattvàdityata àha - atrànumitipadamiti/ tathà ca anumititatkaraõànyatarapratibandhakayathàrthaj¤ànaviùayatvaü hetvàbhàsalakùaõam/ paràmar÷apratibandhakatayaiveti/ vyabhicàraj¤ànaü paràmar÷e vyàptibhànàü÷e pratibandhakam/ virodhaj¤ànaü sàdhyasàmànàdhikaraõyàü÷abhàne pratibandhakam/ svaråpàsiddhij¤ànaü pakùadharmatvabhàne pratibandhakamiti sarveùàü anumitikaraõaparàmar÷apratibandhakasattvàt nàvyàptiriti bhàvaþ/ nirvàhàditi/ lakùaõopapatterityarthaþ/ yathàrthapadaprayojanamàha - parvato nirvahniriti/ tathà ca yathàrthapadànupàdàne parvate vahnyabhàvavànityàkàrakabhramasya 'parvato vahnimàn' ityanumitipratibandhakatvàt tàdç÷abhramaviùayasya vahnyabhàvasya doùatvaü syàt/ tadvàraõàya yathàrthapadam/ uktabhramasya yathàrthatvàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ nanu yathàrthapadopàdàne 'pi 'parvato vahnyabhàvavàn' iti bhramavàraõama÷akyam/ tasyàpi parvatatvavati parvatatvaprakàrakatvena vahnyabhàvatvavati vahnabhàvatvaprakàrakatvena ca tadvati tatprakàrakatvaråpayathàrthalakùaõàkràntatvena yathàrthatvàdityata àha - bhramabhinnetyartha iti/ tathà caprakçtalakùaõaghañakaü yathàrthapadaü tadabhàvavati tatprakàrakabhinnàrthakam/ 'parvato vahnyabhàvavàn' iti j¤ànaü tu vahnyabhàvàbhàvavati vahnyabhàvaprakàrakatayà bhramàtmakam, tadbhinnaü na bhavatãti na doùa iti bhàvaþ/ bhramabhinnatvameva sarvàü÷e pramàtvamityucyate/ tacca 1svavyadhikaraõaprakàràvacchinna yà yà vi÷eùyatà tattadaniråpakatvam/ ------------------------------------------ 1. svavyadhikaraõeti/ svavyadhikaraõetyasya svàdhikaraõàvçttãtyarthaþ/ ÷uktau idaü rajatamiti bhramãya÷uktiniùñhavi÷aùyatàyà svapadena upàdàne svàdhikaraõaü ÷uktiþ tadavçttiþ yaþ prakàraþ rajatatvaü tadavacchinnà yà vi÷eùyatà ÷uktiniùñhavi÷eùyatà tanniråpakatvam idaü rajatamiti bhrame tadaniråpakatvaü idaü rajatamiti pramàyàmiti lakùaõasamanvayaþ/ ------------------------------------------ 1svàniråpitatvasvà÷rayàbhàvavadvçttitvobhayasambandhena prakàratàvi÷iùñà yà vi÷eùyatà tadaniråpakatvamiti yàvat/ adhikamudgrantheùu/ ÷aïkate - athaivamapãti/ bhramabhinnàrthakayathàrthapadanive÷e 'pãtyarthaþ/ 'hrado vahnimàn dhåmàt' ityatra 'hrado vahnyabhàvavàn' iti ni÷cayasya pratibandhakatayà tadviùayatvaü vahnyabhàvavaddhra iva vahnyabhàve 'pyasti/ tathà ca anumitipratibandhakayathàrthaj¤ànaviùayatvaråpasya hetvàbhàsalakùaõasya bàdhànàtmake vahnyabhàve 'tivyàptirityarthaþ/ samàdhatte --- yadråpàvacchinneti/ tathà ca yadråpapadena vahnyabhàvatvasyopàdàne tadavacchinnaviùayakasya 'vahnyabhàvavàn hradaþ' iti j¤ànasyànumitipratibandhakatve 'pi vahnyabhàvatvàvacchinnaviùayakaj¤ànasàmànyàntargatasya 'vahnyabhàvaþ' ityàkàrakaj¤ànasya 'hrado vahnimàn' ityàkàrakànumitipratibandhakatvaü nàsti/ ataþ vahnyabhàvavaddhradatvameva yadråpapadena dhartavyam/ tadavacchinnaviùayakaj¤ànasàmànyasyànumitipratibandhakatvàt/ tadråpàvacchinnatvaü ca vahnyabhàvavaddhrada evàsti na vanhyabhàva iti nàtivyàptiriti bhàvaþ/ na ca tarhãti/ 'parvato vanhyabhàvavàn' iti bhramaviùaye vanhyabhàve 'tivyàptivàraõàya hi yathàrthapadamupàttam/ niruktapariùkàre tu yadråpapadena na vanhyabhàvatvamupàdàtuü ÷akyate/ tadavacchinnaviùayakaj¤ànasàmànyàntargatasya vanhyabhàvaþ iti j¤ànasya 'parvato vanhimàn' ityanumitipratibandhakatvàbhàvàt/ tathà ca vanhyabhàve 'tivyàptyaprasaktyà yathàrthapadaü vyarthamiti bhàvaþ/ j¤ànavi÷eùatàtparyagràhakatayeti/dya j¤ànapadena anàhàryamapramàõyaj¤ànànàskanditaü ni÷cayàtmakaü ca j¤ànamatra ----------------------------------------------- 1. svaniråpitatveti/ svaü idaü rajatamitibhramãyà rajatatvaniùñhà prakàratà tanniråpitatvaü ÷uktiniùñhavi÷eùyatàyàmasti/ evaü svaü rajatatvaniùñhaprakàratà tadà÷rayaþ rajatatvaü tadabhàvavacchaktivçttitvaü ca vi÷eùyatàyàmasti/ tàdç÷avi÷eùyatàniråpakatvaü bhrame aniråpakatvaü pramàyàmiti samanvayo bodhyaþ/ ----------------------------------------------- vivakùitamiti såcanàya yathàrthapadamiti bhàvaþ/ anàhàryatvaü bàdhakàlãnecchàjanyatvàbhàvavattvam/ tadanupàdàne 'hrado vanhimàn' iti bàdhakaj¤ànakàle 'hrade vanhyabhàvaj¤ànaü bhavatu' itãcchayà jàyamànasya 'hrado vanhyabhàvavàn' iti j¤ànasyàpi vanhyabhàvavaddhradatvàvacchinnaviùayakaj¤ànasàmànyàntargatatayà tasya cànumitipratibandhakatvàbhàvàdavyàptisyàt bàdhe/ tadvàraõàya pratibanadhakaj¤àne 'nàhàryatvaü nive÷anãyam/ evaü apràmàõyaj¤ànànàskanditatvaü sàmànàdhikaraõyasambandhena apràmàõyaj¤ànàbhàvavi÷iùñatvam/ tadanive÷e 'yatra hrado vanhyabhàvavàn' iti j¤ànànantaraü 'idaü j¤ànaü apramà' iti j¤ànaü tatra bàdhaj¤ànasyànumityapratibandhakatayà bàdhe 'vyàptiþ/ ataþ tannive÷aþ/ evaü ni÷cayàtmakatvànive÷e 'hrado vanhimàn na và' iti saü÷ayàtmakaj¤ànasya j¤ànasàmànyàntargatasya apratibandhakatayà avyàptiþ syàt/ ataþ tannive÷aþ/ tathà ca yaddharmàvacchinnaviùayakànàhàryàpràmàõyaj¤ànànàskanditani÷cayasàmànyaü prakçtànumitipratibandhakaü taddharmàvacchinnatvaü hetudoùasya lakùaõamiti paryavasannam/ pare tvityàdi/ pårvasmin kalpe anumitipratibandhakaü yathàrthaþ j¤ànamiti karmadhàrayaþ/ asmin kalpe anumitipratibandhakànàü yathàrthaj¤ànamiti ùaùñhãtatpuruùaþ/ 'hrado vahnimàn dhåmàt' ityatra 'hrado vanhimàn' ityanumitipratibandhakaþ vanhyabhàvavaddhradàtmako bàdhaþ tatprakàrakayathàrthaj¤ànaü ekaj¤ànaviùayaprakçtahetutàvacchedakavattvasambandhena 'vanhyabhàvavaddhradavàn dhåmaþ' ityàkàrakaü tadvi÷eùyatvaü dhåme 'stãti dhåmasya duùñatvam/ 'parvato dhåmavàn vanheþ' ityatra vyabhicàriõi anumitipratibandhakaþ dhåmàbhàvavadvçttitvavi÷iùñavanhiråpo vyabhicàraþ tatprakàrakayathàrthaj¤ànaü uktasambandhena tàdç÷avyabhicàravàn vanhiþ ityàkàrakaü, tadvi÷eùyatvaü vanhàvastãti lakùaõasamanvayaþ/ nanu 'parvato vanhimàn dhåmàt' ityatràtivyàptiþ/ anumitipadena 'parvato dhåmavàn' ityanumitimupàdàya tatpratibandhako yo vyabhicàraþ dhåmàbhàvavadvçttivavi÷iùñavanhiråpa ekaj¤ànaviùayaprakçtahetutàvacchedakavattvasambandhena tatprakàrakaü yat yathàrthaj¤ànaü tàdç÷avanhimàn dhåma ityàkàrakaü tadvi÷eùyatvasya dhåme sattvàt ityata àha - anumitipadasya prakçtànumitiparatayeti/ prakçtapakùatàvacchedakàvacchinnodde÷yaka-prakçtasàdhyatàvacchedakàvacch innavidheyakànumitiparatayetyarthaþ/ tathà ca 'parvato vanhimàn' ityanumitirevopàdeyatayà tatpratibandhakadoùàprasiddhyà nàtivyàptiriti bhàvaþ/ dar÷itasambandheneti/ ekaj¤ànaviùayaprakçtahetutàvacchedakavattvasambanadhenetyarthaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{savyabhicàraniråpaõam}* *{AnTs_53 savyabhicàro'naikàntikaþ / sa trividhaþ / sàdhàraõàsàdhàraõànupasaühàribhedàt / tatra sàdhyàbhàvavadvçttiþ sàdhàraõo anaikàntikaþ / yathà parvato vahnimàn prameyatvàd iti prameyatvasya vahnyabhàvavati hrade vidyamànatvàt / sarvasapakùavipakùavyàvçtto'sàdhàraõaþ / yathà ÷abdo nityaþ ÷abdatvàd iti / ÷abdatvaü sarvebhyo nityebhyo'ntyebhya÷ ca vyàvçttaü ÷abdamàtravçtti / anvayavyatirekadçùñàntarahito'nupasaühàrã / yathà sarvam anityaü prameyatvàd iti / atra sarvasyàpi pakùatvàd dçùñànto nàsti //}* savyabhicàro 'naikàntikaþ/ saþ trividhaþ-sàdhàraõa-asàdhàraõa-anupasaühàribhedàt/ tatra sàdhyàbhàvavadvçttiþ sàdhàraõaþ/ yathà parvato vanhimàn prameyatvàt/ atra prameyatvasya vanhyabhàvavati (sàdhyàbhàvavati) hrade vidyamànatvàt/ sarvasapakùavipakùavyàvçtto 'sàdhàraõaþ/ yathà ÷abdo nityaþ ÷abdatvàt/ atra ÷abdatvaü sarvebhyaþ nityebhyaþ anityebhyo vyàvçttam ÷abdamàtravçtti/ anvayavyatirekadçùñàntarahito 'nupasaühàrã/ yathà sarvamanityaü prameyatvàt/ atra sarvasyàpi pakùatvàt dçùñànto nàsti/ *{dãpikà}* savyabhicàraü vibhajate---sa trividha iti/ sàdhàraõaü lakùayati---tatreti/ udàharati - yatheti/ asàdhàraõaü lakùayati---sarveti/ anupasaühàriõo lakùaõamàha---anvayeti/ *{prakà÷ikà}* sa trividha itãti/ sàmànyalakùaõantu sàdhàraõàdyanyatamatvaü sphañam/ måle tatreti/ sàdhàraõàdimadhya ityarthaþ/ sàdhyàbhàvavadvçttiriti/ sàdhyatàvacchedakadharmasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavanniråpitahetutàvacchedakasambandhàvacchinnàdheyatàvànityarthaþ/ tena 'vanhimàn dhåmàt' ityàdau hetumati parvatàdau tattatsàdhyàbhàvasya sambandhàntaràvacchinnasàdhyasàmànyàbhàvasya ca sattve 'pi sàdhyàbhàvavati dhåmàvayavàdau samavàyàdinà dhåmàdervçttitve 'pi ca nàtivyàptiþ/ atra ca sàdhyàbhàvavattàyàü sambandhavi÷eùàvacchinnatvànive÷e 'vanhimàn dhåmàt' ityàdau vanhyàdyabhàvasya kàlikasambandhena parvatàdau vçtterativyàptiþ/ dai÷ikavi÷eùaõatàvi÷eùàvacchinnatvanive÷e ghañatvàbhàvàdisàdhyakavyabhicàriõi sàdhyàbhàvasya ghañatvàdeþ vi÷eùaõatàvi÷eùaõàdhikaraõàprasiddhyàvyàptiþ/ ataþ sàdhyatàvacchedakasaübandhena sàdhyavattàgrahaü pratiyeya sambandhena sàdhyàbhàvavattàni÷cayaþ pratibandhakaþ tena sambandhena sàdhyàbhàvavattvaü vivakùaõãyam/ vanhyàdau sàdhye tàdç÷asambandho dai÷ikàvi÷eùaõatà, ghañatvàbhàvàdau ca sàdhye samavàyastatheti na doùaþ/ 'kapisaüyogã etadvçkùatvàt' ityàdau tàdç÷asambandho niravacchinnadai÷ikavi÷eùaõateti dik/ na ca viruddhe 'tivyàptiriti bhramitavyam/ upadheyasaïkare 'pyupàdherasaïkara iti nyàyàt, tasya viruddhasàdhàraõye 'pi kùativirahàt/ måle sarvasapakùavyàvçtta iti/ sapakùavattitvasàmànyàbhàvavànityarthaþ/ sarvapadaü sapakùavçttitvasàmànyàbhàvanive÷asphorakam/ sapakùapadaü ni÷citasàdhyavadarthavadarthakam/ ÷abde 'nityatvasàdhaka÷abdatvàdisaddhetàvapi pakùe sàdhyasandehada÷àyàmasàdhàraõyasyeùñatvàt iti saüpradàyavidaþ/ navãnàstu --- saddhetàvapi pakùe sàdhyasandehada÷àyàmasàdhàraõyasya prakçtaparàmar÷akàlikaviruddhaparàmar÷ada÷àyàü satpratipakùasya ca svãkàre bàdhabhramada÷àyàü bàdhasyàpyaïgãkàràpatteþ/ na hi vaiùamye yuktiü pa÷yàmaþ/ evaü càtra sapakùapadaü kevalasàdhyavatparam/ '÷abdo nityaþ ÷abdatvàt' ityàdisàdhyavadavçttihetoreva lakùyateti na ko 'pi doùa iti pràhuþ/ anvayeti/ anvayavyatirekadçùñàntarahitatvaü ca ki¤cidvi÷eùyakani÷cayàviùayasàdhyakatve sati ki¤cidvi÷eùyakani÷càviùayasàdhyàbhàvakatvam/ navãnamate tu - atyantàbhàvàpratiyogitvavi÷iùñasàdhyàdikatvamevànupasaühàratvim/ tajj¤ànasya vyatirekavyàptij¤ànapratibandhakatà/ *{bàlapriyà}* sàmànyalakùaõaü tviti/ savyabhicàrasàmànyalakùaõaü tvityarthaþ/ sàdhyatàvacchedakasambandhetyàdi/ sàdhyaniùñhapratiyogitàyàü sàdhyatàvacchedakadharmàüvacchinnatvànive÷e 'parvato vanhimàn, dhåmàt' ityatra dhåmasyàpi sàdhàraõahetvàbhàsatvàpattiþ/ tathà hi - sàdhyo vanhiþ tanniùñhapratiyogitàniråpako 'bhàvaþ mahànasãyavanhyabhàvo 'pi tadvàn parvataþ tanniråpitavçttitvasya dhåme sattvàditi/ sàdhyatàvacchedakadharmàvacchinnatvasya pratiyogitàyàü nive÷e tu mahànasãyavanhyabhàvo grahãtuü na ÷akyate, tasya mahànasãyatvasahitavanhitvàvacchinnapratiyogitàkatve 'pi kevalavanhitvàvacchinnapratiyogitàkatvàbhàvàt/ api tu vanhirnàstãti pratãtisiddhaþ vanhisàmànyàbhàva eva vanhitvàvacchinnapratiyogitàkaþ tadvàn hradàdiþ tanniråpitàdheyatvaü dhåme nàstãti nàtivyàptiþ/ evaü sàdhyaniùñhapratiyogitàyàü sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnatvànive÷e 'parvato vanhimàn dhåmàt' ityatraiva samavàyena vanhirnàstãti pratãtisiddhasya samavàyasambandhàvacchinnavanhitvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvasyàpi lakùaõaghañakatayà tadvàn parvato 'pi tatra saüyogena vanheþ satve 'pi samavàyena vanherabhàvàt, parvataniråpitavçttitvasya ca dhåme sattvàdativyàptiþ/ sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnatvanive÷e tu saüyogasambandhàvacchinnavanhyabhàvasyaiva gràhyatayà tadvàn hradàdireva tanniyapitàdheyatvaü dhåme nàstãti nàtivyàptiþ/ àdheyatàyàü hetutàvacchedakasambandhàvacchinnatvànive÷e saüyogasambandhàvacchinnavanhyabhàvavàn dhåmàvayavo 'pi' tanniråpitàdheyatvaü dhåme 'stãtyativyàptiþ syàt/ tannive÷e tu dhåmàvayavaniråpitasamavàyasambandhàvacchinnàdheyatvasya dhåme sattve 'pi saüyogasambandhàvacchinnàdheyatvaü nàstãti nàtivyàptiþ/ hetumati parvatàdàviti/ etacca hetoþ sàdhyàbhàvavanniråpitàdheyatvamevàstãti såcanàrthamuktam/ tattatsàdhyàbhàvasyeti/ mahànasãyavanhyàdyabhàvasyetyarthaþ/ sambandhàntaràvacchinnàsàdhyasàmànyàbhàvasyeti/ sàdhyatàvacchedakasaüyogasambandhàtiriktasamavàyasambandhàvacchinnapratiyogitàkavanhitvàvacchinnàbhàvasyetyarthaþ/ tatra ca sàdhyàbhàvavattàyàmityàdi/ sàdhyàbhàvavattàyàü yadi sambandhavi÷eùàvacchinnatvaü na nive÷yate tarhi saüyogasambandhàvacchinnavanhitvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvasya kàlikasaübandhenàdhikaraõaü parvato 'pi bhavatãti tanniråpitàdheyatvasya dhåme sattvàt saddhetàvativyàptiþ/ sàdhyàbhàvaniùñhasvaråpasambandhàvacchinnàdheyatàniråpitàdhikaraõatvaü sàdhyàbhàvavattvamiti vivakùaõe ca yadyapi vahnyabhàvasya svaråpasambandhenàdhikaraõaü na parvataþ, api tu hradàdireva tanniråpitàdheyatvaü dhåme nàstãti ativyàptirvàrayituü ÷akyate, tathàpi 'pañaþ ghañatvàbhàvavàn dravyatvàt' ityatra vyabhicàriõyativyàptiþ/ tathà hi- sàdhyàbhàvavati ghañatvàbhàvàbhàvavati ghañatvavati ghañe dravyatvasattvàt ayaü sàdhàraõavyabhicàrã hetuþ/ atra sàdhyàbhàvaþ ghañatvàbhàvàbhàvaþ ghañatvaråpaþ tasya svaråpasambandhenàdhikaraõamaprasiddham/ bhàvànàü svaråpasambandhena kvàpyavçtterityavyàptiþ/ ataþ sàdhyavattàgrahavirodhitàniyàmakasambandhena sàdhyàbhàvavattvaü vivakùaõãyam/ 1sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinna-sàdhyatàvacchedaka-dharmàvicchinna-sàdhyaniùñhaprakàratàniråpita- pakùatàvacchedakàvacchinna-pakùaniùñhavi÷eùyatà÷àlibuddhitvàvacchinnaü prati yatsambandhàvacchisàdadhyàbhàvaniùñhaprakàratà÷àlini÷cayaþ pratibandhakaþ sa sambandhaþ sàdhyavattàgrahavirodhitàniyàmaka iti kathyate/ 'parvanto dhåmavàn vanheþ' ityatra 'parvataþ saüyogena dhåmavàn' iti buddhiü prati 'parvataþ svaråpasambandhena dhåmàbhàvavàn' iti ni÷cayaþ pratibandhakaþ iti svaråpasambandha eva sàdhyavattàgrahavirodhitàniyàmakaþ tena sambandhena dhåmàbhàvavàn ayogolakaþ tanniråpitàdheyatvaü vanhàvastãti lakùaõasamanvayaþ/ 'parvato vanhimàn dhåmàt' ityatra 'parvataþ saüyogasambandhena vanhimàn' iti buddhiü prati vanhyabhàvasya svaråpasaübandhenàdhikaraõaü parvata iti ni÷caya eva pratibandhakaþ, na tu kàlikasambandhena vahnyabhàvàdhikaraõaü parvata iti ni÷cayo 'pi tàdç÷ani÷cayasattve 'pi 'parvataþ saüyogena vahnimàn' iti buddherutpatteþ/ tathà ca svaråpasambandhasyaiva sàdhyavattàgrahavirodhatàniyàmakatayà tena sambandhena vahnyabhàvàdhikaraõaü hradàdireva tanniråpitàdheyatvaü dhåme nàstãti nàtivyàptiþ/ 'ghañatvàbhàvavàn dravyatvàt' ityatra 'paño ghañatvàbhàvavàn' iti sàdhyavattàbuddhiü prati pañaþ ghañatvàbhàvàbhàvavàn (samavàyena ghañatvavàn) ityàkàrakaþ ni÷cayaþ pratibandhaka iti samavàyaþ sàdhyavattàgrahavirodhitàniyàmakasambandhaþ tena sambandhena sàdhyàbhàvàdhikaraõaü ghañaþ tanniråpitàdadheyatvaü dravyatve 'stãti nàvyàptiþ/ 'ayaü vçkùaþ kapisaüyogã etadvçkùatvàt' ityatra 'vçkùaþ kapisaüyogã'ti buddhiü prati 'vçkùaþ niravacchinnadai÷ikavi÷eùaõatàsambandhena kapisaüyogàbhàvavàn' iti ----------------------------------------- 1. sàdhyatàvacchedakasambandhena sàdhyatàvacchedakadharmeõa ca sàdhyaprakàrakaj¤ànaü prati yena sambandhena sàdhyàbhàvaprakàrakani÷cayaþ pratibandhakaþ sa sàdhyavattàgrahavirodhitàniyàmaka iti kathyate/ tadeva pariùkçtyàha - sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnetyàdinà/ ---------------------------------------- ni÷caya eva pratibandhakaþ na tu sàvacchinnavi÷eùaõatàsambandhena kapisaüyogàbhàvavàniti ni÷cayaþ vçkùaþ målàvacchedena kapisaüyogàbhàvavàniti ni÷caye satyapi vçkùaþ agre kapisaüyogavàniti buddhyutpatteþ/ tathà ca sàdhyavattàgrahavirodhitàniyàmakena niravacchinnavi÷eùaõatàsambandhena kapisaüyogàbhàvavàn 1guõàdireva tanniråpitàdheyatvaü etadvçkùatve nàstãti nàtivyàptiþ/ tathà ca sàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnasàdhyaniùñha- pratiyogitàniråpakàbhàvaniùñhasàdhyavattàgrahavirodhitàniyàmakasambanadhàvacchinnàdadheyatàniråpitàdhikaraõatàvanniråpita- hetutàvacchedakasambandhàvacchinnàdheyatàvàn sàdhàraõa iti phalitam/ nanvevamapi 'ghañaþ dravyaü guõakarmànyatvavi÷iùñasattvàt' ityatra saddhetàvativyàptiþ, dravyatvaråpasàdhyàbhàvavati guõe sattàyàþ sattvena vi÷iùña÷uddhayoranatirekàt guõakarmànyatvavi÷iùñasattàyàmapi sàdhyàbhàvavanniråpitàdhayatàyàþ sattvàt ityata àha - digiti/ sàdhyàbhàvavanniråpitàdheyatàvacchedakahetutàvacchedakavattvaü sàdhàraõatvamitivivakùitam/ vi÷iùñasattàyàþ sattàtvenaiva råpeõa guõavçttitayà sàdhyàbhàvavadguõaniråpitàdheyatàvacchedakaü sattàtvameva na tu guõakarmànyatvavi÷iùñasattàtvaråpaü hetutàvacchedakamiti nàtivyàptiriti bhàvaþ/ nanu '÷abdo nityaþ kçtakatvàt' ityatra viruddhe 'pi nityatvaråpasàdhyàbhàvavadghañavçttitvaü kçtakatve 'stãti sàdhàraõalakùaõasyàtivyàptiriti ÷aïkate - na ca viruddha iti/ upadheyasaïkare 'pãti/ ekasmin aneke doùàþ saübhavantãti bhàvaþ/ upadheyasaïkare 'pi - duùñasya ekatve 'pi upàdherasaïkaraþ - doùasyabhinnatà/ ------------------------------------------ 1. guõàdireveti/ na tu vçkùaþ, tatra målàdyavacchinnavi÷eùaõatàsambanadhanaiva kapisaüyogàbhàvasattvàditi bhàvaþ/ ------------------------------------------ asàdhàraõalakùaõe sapakùa÷abdasya ni÷citasàdhyavànityarthaþ/ vi÷eùyatàsambandhena sàdhyaprakàrakani÷cayavàniti yàvat/ sapakùavçttitvasàmànyàbhàvavàn sapakùavçttitvatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavàn asàdhàraõa iti phalitam/ te 1saddhetorapi yatki¤citsapakùavçttitvàbhàvasattvàt asàdhàraõatvaü syàdityàkùepasya nàvasaraþ/ ÷abdo 'nityaþ ÷abdatvàt ityatra saddhetau pakùe ÷abde 'nityatvaråpasàdhyasandehada÷àyàü sàdhyaprakàrakani÷cayavàn ÷abdo na bhavati api tu ghañàdireva, tadavçttitvaü ÷abdatve astãti ÷abdatvasya asàdhàraõatvam/ yadà tu ÷abde 'nityatvani÷cayo 'sti tadà ÷abdo 'pi sàdhyaprakàrakani÷cayavattvàt sapakùaþ tadavçttitvaü ÷abdatve nàstãti nàsàdhàraõyam/ tathà càsàdhàraõyamanityadoùa iti pràcãnàþ/ navãnàstu - saddhetoþ kàdàcitkamasàdhàraõyaü necchanti/ tanmate sapakùapadaü sàdhyavanmàtraparam/ sàdhyavadvçttitvasàmànyàbhàvaþ asàdhàraõyam/ saddhetau pakùe sàdhyasandehada÷àyàmapi pakùaþ sàdhyavàn bhavatãti tadavçttitvaü hetau nàstãti nàsàdhàraõyam/ ki¤cidvi÷eùyaketi/ yatra kutràpi sàdhyaü ni÷citaü cet tadvi÷eùyakani÷cayaprakàrãbhåtaü sàdhyaü bhavet/ sarvamabhidheyaü prameyatvàdityatra tu sarvasya pakùatvàt abhidheyatvaü na kvàpi ni÷citam/ ataþ ki¤cidvi÷eùyakani÷cayàprakàrãbhåtaü sàdhyaü bhavati tàdç÷asàdhyaka÷ca heturbhavati/ paraü tu atra sàdhyàbhàvasyàpratiddhatayà ki¤cidvi÷eùyakani÷cayàviùayasàdhyàbhàvakatvamiti dalaü na samanveti/ ato navãnàþ atyantàbhàvàpratiyogisàdhyàdikatvamanupasaühàritvam ityàhaþ/ nanu ghaño 'bhidheyaþ prameyatvàt ityatra saddhetàvapi ---------------------------------------- 1. saddhetorapãti/ ÷abdo 'nityaþ ÷abdatvàdityatra ghañàdiråpasapakùavçttitvàbhàvasya ÷abdatve sattvàdityarthaþ/ ÷abde 'nityatvani÷cayada÷àyàmasya saddhetutvàt yatki¤cinni÷citasàdhyavatpadena ghañàdikamupàdàya tadavçttitvasattvàt ativyàptiþ prasaktà/ sàmànyàbhàvanive÷e ca sapakùabhåta÷abdavçttitvasatvena sapakùavçttitvatvàvacchinnàbhàvo nàstãti nàtivyàptiriti bhàvaþ/ ---------------------------------------- atyantàbhàvàpratiyogisàdhyakatvasattvàdanupasaühàritvàpattiriti cet - na/ iùñàpatteþ/ tatra anupasaühàritvaj¤ànena vyatirekavyàptij¤ànasya pratibandhena vyatirekavyàptij¤ànahetukànumitirna jàyate/ anvayavyàptij¤ànamålà anumitistu niràbàdhaiva/ kathamanupasaühàritvaj¤ànasya vyatirekavyàptij¤ànapratibandhakatvamiti cet-ittham/ sàdhyam atyantàbhàvàpratiyogi iti j¤ànakàle sàdhyam atyantàbhàvapratiyogi iti j¤ànaü yathà na bhavati, tathà sàdhyapratiyogikaþ atyantàbhàvaþ iti j¤ànaü ca na bhavati/ tathà ca sàdhyapratiyogikàtyantàbhàvaghañitavyatirekavyàptij¤ànamapi na bhavatãti/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{viruddhaniråpaõam}* *{AnTs_54 sàdhyàbhàvavyàpto hetur viruddhaþ / yatra ÷abdo nityaþ kçtakatvàd iti / kçtakatvaü hi nityatvàbhàvenànityatvena vyàptam //}* sàdhyàbhàvavyàpto heturviruddhaþ/ yathà ÷abdo nityaþ kàryatvàt (kçtakatvàt) ghañavat/ (atra kçtakatvam hi nityatvàbhàvenànityatvena vyàptam)/ ___________________________________________________________________________ *{satpratipakùaniråpaõam}* *{AnTs_55 yasya sàdhyabhàvasàdhakaü hetvantaraü vidyate sa satpratipakùaþ / yathà ÷abdo nityaþ ÷ràvaõatvàc chabdatvavad iti / ÷abdo'nityaþ kàryatvàd ghañavad iti //}* yasya sàdhyàbhàvasàdhakaü hetvantaraü vidyate sa satpratipakùaþ/ yathà ÷abdaþ nityaþ ÷ràvaõatvàt, ÷abdaþ anityaþ kàryatvàt ghañavat/ ___________________________________________________________________________ *{asiddhaniråpaõam}* *{AnTs_56 asiddhas trividhaþ / à÷rayàsiddhaþ svaråpàsiddho vyàpyatvàsiddha÷ ceti / à÷rayàsiddho yathà gaganàravindaü surabhy aravindatvàt sarojàravindavat / atra gaganàravindam à÷rayaþ / sa ca nàsty eva / svaråpàsiddho yathà ÷abdo guõa÷ càkùuùatvàt / atra càkùuùatvaü ÷abde nàsti ÷abdasya ÷ràvaõatvàt / sopàdhiko vyàpyatvàsiddhaþ / sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpaka upàdhiþ / sàdhyasamànàdhikaraõàtyantàbhàvàpratiyogitvaü sàdhyavyàpakatvam / sàdhanavann iùñàtyantàbhàvapratiyogitvaü sàdhàraõàvyapakatvam / parvato dhåmavàn vahnimattvàd ity atràrdrendhasaüyoga upàdhiþ / tathà hi / yatra dhåmas tatràrdrendhnasaüyoga iti sàdhyavyàpakatà / yatra vahnis tatràrdrendhanasaüyogàbhàvàd iti sàdhanàvyàpakatà / evaü sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvàd ardrendhanasaüyoga upàdhiþ / sopàdhikatvàd vahnimattvaü vyàpyatvàsiddham //}* asiddhaþ trividhaþ - à÷rayàsiddhaþ svaråpàsiddhaþ vyàpyatvàsiddha÷ceti/ à÷rayàsiddho yathà - gaganàravindaü surabhi aravindatvàt sarojàravindavat/ atra gaganàravindamà÷rayaþ/ sa ca nàstyeva/ svaråpàsiddho yathà - ÷abdaþ guõaþ càkùuùatvàt/ atra càkùaùatvaü ÷abde nàsti, ÷abdasya ÷ràvaõatvàt/ sopàdhikaþ vyàpyatvàsiddhaþ/ *{dãpikà}* viruddhaü lakùayati - sàdhyeti/ satpratipakùaü lakùayati - yasyeti/ asiddhaü vibhajate - asiddha iti/ à÷rayàsiddhamudàharati - gaganeti/ svaråpàsiddhamudàharati - yatheti/ vyàpyatvàsiddhasya lakùaõamàha - sopàdhika iti/ *{prakà÷ikà}* sàdhyàbhàvavyàpta iti/ sàdhyàbhàvavyàptiþ sàdhyavadavçttitvam/ asàdhàraõyasya tu ni÷citasàdhyavadavçttitvaråpatayà nàbhedaþ/ navãnamate tu - sàdhyàbhàvasya vyatirekavyàptiþ sàdhyavyàpakàbhàvapratiyogitvaråpeti nàsàdhàraõyàbhedaþ/ etàdç÷avyàptivi÷iùñahetumattàj¤ànaü sàkùàdanumitipratibandhakamiti dhyeyam/ yasya sàdhyàbhàvetyàdi/ yatsambandhi yatsàdhyaü tadabhàvavyàpyahetvantarasya j¤ànaü pakùe 'sti sa satpratipakùa ityarthaþ/ prakçtasàdhyavyàpyatvena j¤àyamàno yaþ prakçtahetuþ tato 'nyasmin hetau sàüdhyàbhàvavyàpyatvaj¤ànada÷àyàmeva tasya satpratipakùateti såcanàya hetvantaramiti iti prà¤caþ/ navãnàþ punarevaü varõayanti - yatsambandhisàdhyàbhàvavyàpyahetvantarasya pakùe sattvaü sa tathàvidha ityartha iti/ à÷rayàsiddho yatheti/ à÷rayàsiddhi÷ca pakùe pakùatàvacchedakavirahaþ, pakùatàvacchedakavirahavàn pakùo và/ sa ca nàstyeveti/ aravindasya prasiddhatvàt 'savi÷eùaõehi' iti nyàyena aravinde gaganãyatvaü nàstãti paryavasitor'thaþ/ svaråpàsiddhi÷ca pakùe hetvabhàvaþ hetvabhàvavàn pakùo và/ nanu sopàdhikasya atiriktasya sadbhàvàt katha pa¤cahetvàbhàsà ityata àha - sopàdhika iti/ vyàpyatvàsiddhiþ vyàptyabhàvaþ, tasyàþ sopàdhikahetau niyamena sattvàt sopàdhiko vyàpyatvàsiddha eva na tvatirikto hetvàbhàsa iti bhàvaþ/ upàdherdeùatvamasambhavãti dãpikàyàü vyaktãbhaviùyatyagre/ atredamavadheyam - sàdhye sàdhyatàvacchedakàbhàvaþ sàdhyàprasiddhiþ/ hetau hetutàvacchedakàbhàvaþ sàdhanàprasiddhiþ/ yathà kà¤canamayavahrimàn kà¤canamayadhåmàt ityàdau/ tadgrahada÷àyàü hetutàvacchedakavi÷iùñe sàdhyatàvacchedakavi÷iùñavyàptigrahapratibandhaþ phalam/ tayorvyàpyatvàsiddhàvantarbhàvàt na hetvàbhàsàdhikyamiti/ *{bàlapriyà}* sàdhyàbhàvavyàptiþ sàdhyavadavçttitvamiti/ sàdhyàbhàvavyàptiþ, sàdhyàbhàvàbhàvavadavçttitvam/ tacca sàdhyavadavçttitvameva, sàdhyàbhàvàbhàvasya sàdhyàtmakatvàditi bhàvaþ/ asàdhàraõyaü ni÷citasàdhyavadavçttitvam, virudhdatvaü tu sàdhyavadavçttitvamiti tayorbheda iti bhàvaþ/ navãnamate sàdhyavadavçttitvameva asàdhàraõyam, ataþ tanmatànusàreõa asàdhàraõyavilakùaõaü virodhapadàrthamàha - navãnamate tviti/ sàdhyàbhàvasya vyatirekavyàptiþ sàdhyàbhàvàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogitvam sàdhyavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogitvaparyavasitam/ ÷abdaþ nityaþ kçtakatvàt ityatra sàdhyaü nityatvam, tadvyàpakãbhåtaþ abhàvaþ kçtakatvàbhàvaþ tatpratiyogitvaü kçtakatve 'stãti lakùaõasamanvayaþ/ sàkùàdanumitipratibandhakamiti/ tadvattàbuddhiü prati tadabhàvavyàpyavattàj¤ànasya pratibandhakatvàt ÷abdaþ nityaþ ityanumitiü prati nityatvàbhàvaniråpitavyatirekavyàptimaddhetumattàj¤ànasya nityatvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogikçtakatvavàn ÷abda iti virodhaj¤ànasya tadabhàvavyàpyavattàj¤ànaråpatayà pratibandhakatvamiti bhàvaþ/ virodhiparàmar÷advayakàla eva satpratipakùatvamiti prà¤caþ/ paràmar÷àbhàvakàle 'pi prakçtahetoryatsàdhyaü tadabhàvavyàpyahetvantaraü pakùe 'sti cet satpratipakùatvaü bhavatyeveti navãnàþ/ tadàha - yatsambandhi-yatsàdhyamityàdi/ yatsambandhãtyasya yaddhetusambanadhãtyarthaþ/ tathà ca yaddhetusambandhi yatsàdhyaü tadabhàvavyàpyahetvantarasya j¤ànaü tatpakùe 'sti sa satpratipakùaþ/ yathà ÷abdo 'nityaþ kçtakatvàt ityatra kçtakatvasambandhi anityatvaråpaü sàdhyam, tàdç÷ànityatvàbhàvavyàpya÷ràvaõatvaråpaü hetvantar tajj¤ànaü ÷abdaråpe pakùe 'stãti saþ kçtakatvahetuþ satpratipakùaþ/ yàdç÷ahetusàdhyatvenàbhimatadharmàbhàvavyàpyahetvantaravattàj¤ànaviùayaþ pakùo bhavati tàdç÷ahetuþ satpratipakùa iti yàvat/ hetvantaravi÷eùyakaprakçtasàdhyàbhàvavyàpyatvaprakàrakaj¤ànakàlãnaprakçtasàdhyavyàpyatvaprakàrakaj¤ànavi÷eùyabhåto hetuþ satpratipakùa iti phalitor'thaþ/ yatsambandhisàdhyetyàdi/ yàdç÷ahetusambandhi yat sàdhyaü tadabhàvavyàpyahetvantarasattvaü pakùe tàdç÷o hetuþ satpratipakùaþ/ kçtakatvasambandhi anityatvaü tadabhàvaþ nityatvamaü tadvyàpyaü hetvantaram ÷ràvaõatvam tat pakùe ÷abde 'satãti kçtakatvaü satpratipakùam/ à÷rayàsiddhi÷ca pakùe pakùatàvacchedakaviraha iti/ gaganàravindaü surabhãtyatra gaganãyatvavi÷iùñamaravindaü pakùaþ/ tatra pakùe aravinde gaganãyatvaü pakùatàvacchedakaü nàstãti aravindaniùñhaþ gaganãyatvàbhàvo và gaganãyatvàbhàvavi÷iùñamaravindaü và à÷rayàsiddhirityarthaþ/ savi÷eùaõe hãti nyàyeneti/ 'savi÷eùaõe hi vidhiniùedhau sati vi÷eùye bàdhe vi÷eùaõamupasaükràmataþ' iti nyàyaþ/ vi÷eùaõavi÷iùñhe vidhirvà niùedho kriyamàõaþ vi÷eùye vidherniùedhasya và bàdhe sati vi÷eùaõe vidhirvà niùedho và saükràmatãti nyàyasyàrthaþ/ yathà ÷ikhã dhvasta ityatra ÷ikhàvi÷iùñapuruùe vidhãyamànaþ dhvaüsaþ puruùe bàdhàt vi÷eùaõabhåtàü ÷ikhàmàskandatãti ÷ikhã dhvasta iti vàkyàt ÷ikhàyàü dhvastatvaü paryavasyati, tathà gaganàravindaü nàstãtyukte abhàvaråpo niùedhaþ aravinde bàdhitatvàt gaganãyatvaråpavi÷eùaõamàskandatãti 1gaganãyatvàbhàvo paryavasyatãti bhàvaþ/ nanu sopàdhike hetau upàdhereva doùatvamastu, kiü vyàpyatvàsiddheþ doùatvenetyatràha - upàdherdeùatvamasambhavãti/ vyaktãbhaviùyatãti/ 'upàdhistu vyabhicàraj¤ànadvàrà vyàptij¤ànapratibandhakaþ' iti grantheneti ÷eùaþ/ nanu sàdhyàprasiddhisàdhanàpratiddhyorapi hetvàbhàsatvàt tayorakathanena nyånatetyà÷aïkya tayorvyàpyatvàsiddhàvantarbhàvamàha - atre damavadheyamiti/ kà¤canamayatvàbhàvavàn vahniþ ityàkàrakasàdhyàprasiddhij¤ànada÷àyàü kà¤canamayatvavi÷iùñavahnij¤ànàsambhavàt 'kà¤canamayatvavi÷iùñavahnivyàpyadhåmavàn' iti paràmar÷e kà¤canamayatvavi÷iùñavahnibhànaü prati sàdhyàprasiddhij¤ànaü pratibandhakam/ evaü kà¤canamayatvàbhàvavàn dhåma ityàkarakasàdhanàprasiddhij¤ànada÷àyàü 'vahnivyàpyakà¤canamayadhåmavàn parvata' iti paràmar÷o na sambhavati/ dhåmavi÷eùyakakà¤canamayatvaprakàrakaj¤ànaü prati dhåmavi÷eùyakakà¤canamayatvàbhàvaprakàrakaj¤ànasya pratibandhakatvàt/ tathà ca anumitijanakaparàmar÷apratibandhakaj¤ànaviùayatayà sàdhyàprasiddhisàdhanàprasiddhyorhetvàbhàsatvam/ kathaü vyàpyatvàsiddhàvanayorantarbhàva iti cet-÷råyatàm/ hetutàvacchedakavi÷iùñahetuvyàpakasàdhyatàvacchedakavi÷iùñasàdhyasàmànàdh ikaraõyaü hi vyàptiþ/ sàdhanàprasiddhisthale hetutàvacchedakavi÷iùñahetvabhàvàt tàdç÷ahetughañitavyàptyabhàvaråpaü vyàpyatvàsiddhiþ, sàdhyàprasiddhisthale sàdhyatàvacchedakavi÷iùñasàdhyàbhàvàt tàdç÷asàdhyaghañitavyàptyabhàvavàt vyàpyatvàsiddhiþ ityevaü tayorvyàpyatvàsiddhàvantarbhàva iti/ *{///}* *{----------------------------------------}* 1. gaganãyatvàbhàve paryavasyatãti/ etena paramamåle 'gaganàravindamà÷rayaþ, sa ca nàsatyeva' iti vàkyamasaügatam/ gaganàravindamityasya hi gaganãyatvavi÷iùñamaravindamityarthaþ/ tatràravindasya sattvàt tatra nàstitvabàdhàt - iti ÷aïkà niràkçtà aravinde gaganãyatvàbhàva ityeva 'sa ca nàstyeva' iti vàkyasthàrthaþ paryavasitaþ, tatra cànupapatyabhàvàditi/ ----------------------------------------- *{tarkasaïgrahaþ}* *{upàdhiniråpaõam}* sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvaü upàdhitvam/ sàdhyasamànàdhikaraõàtyantàbhàvàpratiyogitvaü sàdhyavyàpakatvam/ sàdhanavanniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvaü sàdhanàvyàpakatvam/ (yathà) parvataþ dhåmavàn vahneþ ityatra àrdrendhanasaüyogaþ upàdhiþ/ yatra dhåmaþ tatra àrdrendhanasaüyoga iti sàdhyavyàpakatayà/ yatra vahniþ tatra àrdrendhanasaüyoga iti nàsti/ ayogolake àrdrenadhanasaüyogàbhàvàt/ evaü sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvàt àrdrendhanasaüyoga upàdhiþ/ sopàdhikatvàt vahnimattvaü vyàpyatvàsiddham/ *{dãpikà}* upàdherlakùaõamàha - sàdhyeti/ upàdhi÷caturvidhaþ - kevala - sàdhyavyàpakaþ, pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakaþ, sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakaþ, udàsãnadharmàvacchinnasàdhyavyàpaka÷ceti/ àdyaþ àrdrendhanasaüyogaþ/ dvitãyo yathà - vàyuþ pratyakùaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvàt ityatra bahirdravyatvàvacchinnapratyakùatvavyàpakaü udbhåtaråpavattvam/ tçtãyo yathà - pràgabhàvo vinà÷ã janyatvàt ityatra janyatvàvacchinnànityatvavyàpakaü bhàvatvam/ caturtho yathà - pràgabhàvo vinà÷ã prameyatvàt ityatra janayatvàvacchinnànityatvavyàpakaü bhàvatvam/ *{prakà÷ikà}* sàdhyavyàpakatva iti/ sàdhyavyàpakatvasàdhanàvyàpakatve ekaråpeõa ekasambandhena ca gràhye/ tena 'vahnimàn dhåmàt' ityàdau tattadvahnau vahnitvena sàdhyavyàpakatvasya tattadvanhitvena sàdhanàvyàpakatvasya ca sattve 'pi nàtivyàptiþ, na và saüyogena sàdhyavyàpakasya vahneþ samavàyena sàdhanàvyàpakatve 'pi tatràtivyàptiþ/ måloktopàdhi lakùaõe 'vyàptiü vàrayituü lakùyabhedena lakùaõabhedaü pradar÷ayati - upàdhi÷caturvidha iti/ yaddharmavi÷iùñasàdhyavyàpakatvaü taddharmavi÷iùñasàdhanàvyàpakatvaü lakùaõe nive÷anãyam/ anyathà parvatatvàtmakapakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakasya kasyacit dhåmatvàvacchinnàvyàpakatvàt ativyàptiþ syàditi dhyeyam/ udàsãneti/ pakùadharmasàdhanadharmàbhyàü bhinnetyarthaþ/ bahirdravyatvam - àtmànyadravyatvam/ idaü kevalapratyakùatvasyaiva sàdhyatvànusàreõa/ pràgabhàvo vinà÷ã janyatvàditi/ atra janyatvaü pakùadharmo na bhavatãti sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakatvaghañitalakùaõam/ anityatvavyàpakatiti/ vinà÷itvavyàpakamityarthaþ/ janyatvasyodàsãnatvaü sampàdayituü prameyatvàditi/ *{bàlapriyà}* nanu sàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvaråpaü måloktamupàdhilakùaõam 'parvato vahnimàn dhåmàt' ityàdisaddhetau tattadvahnau (mahànasãyàdivahnau) ativyàptam/ mahànasãyavahnerapi vahnitvena råpeõa vahnisàmànyaråpasàdhyavyàpakatvàt mahànasãyavahnitvena råpeõa sàdhanàvyàpakatvàcca/ sàdhanavati dhåmavati vartate mahànasãyavahnitvena råpeõa mahànasãyavahnerabhàvàt/ evaü tatraiva àlokasyopàdhitvàpattiþ/ vahnimati sarvatra saüyogasambandhena àlokasya vidyamànayatà saüyogasambandhena sàdhyavyàpakatvàt/ evaü sàdhanadhåmavati parvate samavàyasambandhena àlokasyàvidyamànatayà samavàyasambandhena sàdhanàvyàpakatvàccetyà÷aïkyàha - sàdhyavyàpakatvasàdhanàvyàpakatve iti/ tathà ca ye sambandhena yena råpeõacopàdheþ sàdhyavyàpakatvam, tenaiva sambandhena tenaiva råpeõa ca tasya sàdhanàvyàpakatvaü vivakùitam/ ato vahnitvena vahnivyàpakasya mahànasãyàdivahneþ mahànasãyavahnitvena dhåmàvyàpakatve 'pi vahnitvena dhåmàvyàpakatvaü nàstãti nàtivyàptiþ/ evaü saüyogena vahnivyàpakasya àlokasya samavàyena dhåmàvyàpakatve 'pi tenaiva saüyogasambandhena dhåmàvyàpakatvaü nàstãti nàtivyàptiriti bhàvaþ/ vahnitvena sàdhyavyàpakatvasyeti/ sàdhyavanniùñhàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakavahnitvavattvasyetyarthaþ/ tattadvahnitvena sàdhanàvyàpakatvasyeti/ sàdhanavanniùñhàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakatattadvahnitvavattvasyetyarthaþ/ evaü saüyogena sàdhyavyàpakatvaü sàdhyavanniùñhàtyantàbhàvaniråpitasaüyogasambandhàvacchinnapratiyogitànavacchedakadharmavattvam/ samavàyena sàdhanàvyàpakatvaü sàdhanavanniùñhàtyantàbhàvaniråpitasamavàyasambandhàvacchinnapratiyogitàvacchedakadharmavattvamiti bodhyam/ avyàptiü vàrayitumiti/ 'vàyuþ pratyakùaþ pratyakùaspar÷à÷rayatvàt' ityatra udbhåtaråpavattvamupàdhiþ/ tatra måloktaü sàdhyavyàpakatvaghañitaü lakùaõaü nàsti/ pratyakùatvaråpasàdhyavati àtmani udbhåtaråpàbhàvàdityavyàptiþ prasajyate/ tàü vàrayituü lakùyabhedena lakùaõabhedo vaktavya iti upàdhiþ caturvindha ityàdidãpikàyà à÷aya iti bhàvaþ/ tathà ca kevalasàdhyavyàpakasyopàdheþ kevalasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvaü lakùaõam/ pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakasyopàdheþ pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatve sati tadavacchinnasàdhanàvyàpakatvaü lakùaõam/ sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakasyopàdheþ sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakatve sati sàdhanàvyàpakatvaü lakùaõam/ udàsãnadharmàvacchinnasàdhyavyàpakasyopàdheþ udàsãnadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatve sati tadavacchinnasàdhanàvyàpakatvaü lakùaõamiti rãtyà lakùaõabhedo vivakùita iti bhàvaþ/ tadàha-yaddharmavi÷iùñasàdhyetyàdi/ vai÷iùñyaü sàmànàdhikaraõyasambandhena/ dharmaikyavivakùàyàþ prayojanamàha - anyatheti/ 'parvato vahnimàn dhåmàt' ityatra parvatãyavahneþ parvatatvàtmako yaþ pakùadharmaþ tadvi÷iùñavahnivyàpakatvamasti sàdhanàvyàpakatvaü càsti/ dhåmavati mahànase parvatãyavahnerabhàvàt iti parvatãyavahnirupàdhiþ syàt/ dharmaikyavivakùaõe tu parvatatvavi÷iùñavahnivyàpakasya parvatãyavahneþ parvatatvavi÷iùña dhåmàvyàpakatvaü nàsti/ parvatatvavi÷iùñadhåmavati parvate parvatãyavahneþ sattvàt/ ato nàtivyàptiriti bhàvaþ/ dãpikàyàü àdyaþ àrdrendhanasaüyoga iti/ 'parvato dhåmavàn vahneþ' ityatra àdrendhanasaüyoga upàdhiþ/ sa ca dhåmaråpasàdhyavyàpakaþ vahniråpasàdhanàvyàpaka÷ceti kevalasàdhyavyàpako 'yamupàdhirityarthaþ/ dvitãyo yatheti/ pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpaka upàdhirityarthaþ/ 'vàyuþ pratyakùaviùayaþ pratyakùaviùayaspar÷à÷rayatvàt' ityatra udbhåtaråpavattvamupàdhiþ/ sa ca kevalasàdhyavyàpako na bhavati pratyakùaviùayatvaråpasàdhyavatyàtmani udbhåtaråpavattvàbhàvàt/ ataþ pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpako 'yamupàdhiþ/ pakùasya dharmaþ pakùadharmaþ tadavacchinnaþ tadvi÷iùñaþ tatsamànàdhikaraõaþ ya sàdhyaþ tadvyàpakaþ/ prakçte pakùaþ vàyuþ tadvçttidharmaþ bahirdravyatvaü tadvi÷iùñaü yatpratyakùaviùayatvaü tat àtmani nàsti, àtmano bahirdravyatvaråpavi÷eùaõàbhàvàt/ ato bahirdravyatvavi÷iùñapratyakùaviùayatvaü yatra yatràsti pçthivyàdau tatra sarvatra udbhåtaråpavattvasattvàt udbhåtaråpavattvaü pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakam/ tathà bahirdravyatvavi÷iùñapratyakùaspar÷à÷rayatvaråpaü pakùadharmàvacchinnaü sàdhanaü yatràstivàyau tatra udbhåtaråpaü nàstãti pakùadharmàvacchinnasàdhanàvyàpakaü codbhåtaråpavattvaü bhavatãti lakùaõasamanvayaþ/ tçtãyo yatheti/ sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpaka upàdhirityarthaþ/ sàdhanàvacchinnatvaü ca sàmànàdhikaraõyasambandhena sàdhanavi÷iùñatvam/ 'pràgabhàvo vinà÷ã janyatvàt' ityatra bhàvatvamupàdhiriùyate/ sa kevalasàdhyavyàpako na bhavati, vinà÷itvaråpasàdhyavati pràgabhàve bhàvatvàbhàvàt/ ataþ sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpako 'yamupàdhiþ/ janyatvaråpasàdhanavi÷iùñaü vinà÷itvaü yatra yatràsti ghañàdau tatra bhàvatvasadbhàvàditi bhàvaþ/ caturtho yatheti/ udàsãnadharmàvacchinnasàdhyavyàpaka ityarthaþ/ 'pràgabhàvo vinà÷ã pramevayatvàt' ityatra bhàvatvamupàdhiþ/ pakùadharmàt sàdhanàccànyo dharma udàsãnadharmaþ/ janyatvaü hi pakùe pràgabhàve nàstãti na pakùadharmaþ/ evaü sàdhanàt prameyatvàccànyat iti udàsãnadharmaþ/ tadavacchinnaü janyatvavi÷iùñaü vinà÷itvaü yatràsti ghañàdau tatra bhàvatvasattvàt janyatvavi÷iùñaprameyatvavati pràgabhàve bhàvatvasyàbhàvàcca bhàvatvaü udàsãnadharmàvacchinnasàdhyavyàpakaþ udàsãnadharmàvacchinnasàdhanàvyàpaka÷copàdhiriti bhàvaþ/ prakà÷ikàyàm pakùadharmasàdhanadharmàbhyàmiti/ pakùavçttirdharmaþ pakùadharmaþ sàdhanaråpo dharmaüþ sàdhanadharmaþ/ bahirdravyatvam ityasya vivaraõaü àtmànyadravyatvamiti/ vàyuþ pratyakùa ityatra pratyakùapadasya bahirindriyajanyapratyakùaviùaya iti yadyarthaþ tadodbhåtaråpavattvaü 1kevalasàdhyavyàpaka evopàdhiþ/ yadà tu pratyakùaviùayatvamàtraü sàdhyaü 2tadaiva pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpaka ityà÷ayenàha - idaü kevalapratyakùatvasyaiveti bahirindriyajanyatvàghañitapratyakùaviùayatvamàtrasyetyarthaþ/ udàsãnatvaü sampàdayitumiti/ yadi janyatvameva hetuþ syàt tadà sàdhanàvacchinnasàdhyavyàpakatvamevopàdherbhavet nodàsãnadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatvam/ sàdhanàdanyasyaivodàsãna÷abdàrthatvàt/ ataþ prameyatvasya hetutvànusaraõam/ adhunà tu janyatvaü sàdhanàt prameyatvàdanyaditi janyatvavi÷iùñavinà÷itvaü udàsãnadharmàvacchinnasàdhyamiti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* bàdhitaniråpaõam *{AnTs_57 yasya sàdhyàbhàvaþ pramàõàntareõa ni÷citaþ sa bàdhitaþ / yathà vahnir anuùõo dravyatvàd iti / atrànuùõatvaü sàdhyaü tadabhàva uùõatvaü spàr÷anapratyakùeõa gçhyata iti bàdhitatvam //}* yasya sàdhyàbhàvaþ pramàõàntareõa ni÷citaþ saþ bàdhitaþ/ yathà vahniþ anuùõaþ padàrthatvàt/ atra anuùõatvaü sàdhyam, tadabhàva uùõatvaü tvàcapratyakùeõa gçhyata iti bodhyam/ vyàkhyàtamanumànam/ *{iti tarkasaïgrahe anumànaparicchedaþ}* ----------------------------------------- 1. kevalasàdhyavyàpaka iti/ bahirindrayajanyapratyakùaviùayatvaü yatra yatra ghañàdau tatra udbhåtaråpavattvasattvàditi bhàvaþ/ 2. tadaiva pakùadharmeti/ yatra yatra pratyakùaviùayatvam àtmanyapi, tatrodbhåtaråpàbhàvàt udbhåtaråpasya kevalasàdhyavyàpakatvaü na sambhavati/ ataþ bahirdravyatvaråpapakùadharmavi÷iùñapratyakùaviùayatvaråpasàdhyavyàpakatvamapàdheþ udbhåtaråpasyopapàdanãyamiti bhàvaþ/ ----------------------------------------- *{dãpikà}* bàdhitasya lakùaõamàha - yasyeti/ *{doùàõàmanumitipratibandhakatvaprakàra÷odhanam}* atra bàdhasya gràhyàbhàvani÷cayatvena, satpratipakùasya virodhij¤ànasàmagrãtvena sàkùàdanumitipratibandhakatvam/ itareùàü tu paràmar÷apratibandhakatvam/ tatràpi sàdhàraõasyàvyabhicàràbhàvaråpatayà, viruddhasya sàmànàdhikaraõyàbhàvatayà vyàpyatvàsiddhasya vi÷iùñavyàptyabhàvatayà, asàdhàraõànupasaühàriõoþ vyàptisaü÷ayàdhàyakatvena vyàptij¤ànapratibandhakatvam/ àchayàsiddhisvaråpàsiddhyoþ pakùadharmatàj¤ànapratibandhakatvam/ upàdhistu vyabhicàraj¤ànadvàrà vyàptij¤ànapratibandhakaþ/ siddhasàdhanaü tu pakùatàvighañakatayà à÷rayàsiddhàvantarbhavatãti prà¤caþ/ nigrahasthànàntaramiti navãnàþ/ *{iti dãpikàyàmanumànaparicchedaþ}* *{prakà÷ikà}* bàdhasya *{-}*sàdhyàbhàvavattàni÷cayasya/ gràhyàbhàvani÷cayatveneti/ anumitipratibandhakatvamityanenànvayi/ virodhij¤ànasàmagrãtveneti/ idaü pràcãnamate/ vastutastu virodhiparàmar÷asya sàdhyàbhàvavyàpyavattani÷cayatvenaiva pratibandhakatvaü làghavàditi dhyeyam/ itareùàm - vyabhicàràdigrahàõàm/ tatràpi - vyabhicàràdigraheùvapi/ sàdhàraõasyeti/ bhàvapradhànanirde÷atayà sàdhàraõyasyetyarthaþ/ avyabhicàràbhàvaråpatayà/ tadgrahasyeti ÷eùaþ/ vyàptij¤ànapratibandhakatvamityanenànvayaþ/ evamagre 'pi/ hetau sàdhyàbhàvavadvçttitvasyeva sàdhyatàvacchedake hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakatvasyàpi vyabhicàratayà tadgrahasya hetusamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitàvacchedakatvàbhàvaråpo yo 'vyabhicàraþ tadgrahapratibandhakateti bhàvaþ/ hetau sàdhyàbhàvavadvçttitvaprakàrakagrahasya vyàptigrahapratibandhakatvaü tu maõimantràdinyàyena vi÷iùñavyàptyabhàvatayà - hetuvyàpakatàvacchedakasàdhyatàvacchedakàvacchinnasàmànàdhikaraõyàbhàvaråpatayà/ vyàptisaü÷ayàdhàyakatveneti/ hetàvasàdhàraõyàdij¤ànada÷àyàü hetusàdhyayoþ sàmànàdhikaraõyani÷cayàsaübhavena pakùàntarbhàvena ca sàdhyasaü÷ayasattvena vyàptisaü÷ayasambhavàt na vyàptinirõaya iti pràcãnamatamabhipretyedam/ pakùadharmatàj¤ànapratibandhakatvamiti/ pakùe pakùatàvacchedakavirahasya hetuvirahasya ca ni÷cayada÷àyàü hetau pakùatàvacchedakavi÷iùñapakùavçttitvagrahàsaübhavàditi bhàvaþ/ nanu pa¤catvoktirasaïgatà, hetau upàdhigrahada÷àyàmapi vyàptini÷cayàsaübhavena upàdhij¤ànasya vyàptini÷cayapratibandhakatàyà ava÷yaü vaktavyatayà upàdherapi hetvàbhàsalakùaõàkràntatvàdata àha - upàdhistviti/ vyabhicàraj¤ànadvàreti/ tathà ca hetvàbhàsalakùaõe sàkùàdanumititatkaraõànyatarapratibandhakatvasyaiva nive÷anãyatayà paramukhanirãkùakasyopàdherna hetvàbhàsatvamiti bhàvaþ/ nanu tathàpi siddhisattve 'numityanudayàt tadviùayasya sàdhyavatpakùasyàpi hetvàbhàsatvamàva÷yakamityà÷aïkàü jarannaiyàyikànàü matamavalambyeùñàpattyà pariharati - siddhasàdhanaü tviti/ pakùatàvighañakatayeti/ tanmate pakùatàyàþ sàdhyasaü÷ayaråpatayà tadvighañakatvaü sàdhyani÷cayasyàkùatamiti bhàvaþ/ antarbhavatãti/ tathà ca na vibhogavyàghàta iti bhàvaþ/ dar÷itamatamati÷ithilamityàlocyàha - nigraheti/ na ca siddhànte 'numitiü prati siddheþ pratibandhakatayà tadviùayasya kathaü hetvàbhàsatà neti vàcyam/ siùàdhayiùàyàþ siddhiniùñhapratibandhakatàyàü uttejakatayà kevala siùàdhayiùàsahitasiddhau pratibandhakatvàbhàvena tadviùaye uktahetvàbhàsalakùaõàsaüspar÷àt/ adhikaü asmadãyàbhinavadãdhitivyàkhyàyàü tarkakarka÷avicàracàturãdhurãõairanusandheyam// *{iti prakà÷ikàyàmanumànaparicchedaþ}* *{bàlapriyà}* gràhyàbhàvani÷cayatveneti/ anumityà gràhyaü yat sàdhyaü tadabhàvaprakàrakani÷cayatvenetyarthaþ/ tadvattàbuddhiü prati tadabhàvavattàni÷cayavidhayeti yàvat/ satpratipakùasya - sàdhyàbhàvavyàpyapratihetumàn pakùa iti j¤ànasya/ virodhij¤ànasàmagrãtvena - sàdhyavattàj¤ànavirodhi yat sàdhyàbhàvavattàj¤ànaü tajjanakatvena/ tathà ca satpratipakùaj¤ànaü sàdhyàbhàvavattàj¤ànaü janayati tat sàdhyànumitiü pratibadhnàti ityevamanumitipratibandhakaj¤ànotpàdakatayà satpratipakùasyànumitipratibandhakatvamiti/ pràcãnàþ/ navãnàstu sàdhyàbhàvavyàpyapratihetumàn pakùa ityàkàrakaü satpratipakùaj¤ànaü 'tadvattàj¤ànaü prati tadabhàvavyàpyavattàj¤ànaü pratibandhakam' iti rãtyà anumitiü pratibadhnàti, na tu anumitipratibandhakaj¤ànotpàdakatayà pratibadhnàti, sàkùàdeva pratibandhakatvasambhavena gauravàdityàhuþ/ itareùàmityàdi/ sàdhyavyàpyahetumàn pakùa ityàkàrake paràmar÷evyàptigrahàü÷e sàdhàraõya-virodha-vyàpyatvàsiddhi-asàdhàraõya-anupasaühàritvaj¤ànànàü pratibandhakatvam/ 'hetumàn pakùa' iti pakùadharmatàj¤anàü÷e à÷rayàsiddhisvaråpàsiddhij¤ànayoþ pratibandhakatvam/ tathà hi - sàdhyàbhàvavadavçttitvaü hetorvyàpitariti pakùe hetoþ sàdhyàbhàvavadvçttitvaü vyabhicàraþ/ tathà ca 'parvato dhåmavàn vahneþ' ityatra 'dhåmàbhàvavadvçttirvahniþ' ityàkàrakaü sàdhàraõyaråpavyabhicàràj¤ànam 'dhåmàbhàvavadavçttivahnimàn parvataþ' ityàkàrakaparàmar÷e dhåmàbhàvavadavçttirvahniriti vyàptibhànàü÷e tadvattàbuddhiü prati tadabhàvavattàni÷cayavidhayà pratibandhakam/ hetvadhikaraõavçttyatyantàbhàvapratiyogitànavacchedakasàdhyatàvacchedakàvacchinnasàdhyasàmànàdhikaraõyaü vyàptiriti pakùe sàdhyatàvacchedake hetvadhikaraõavçttyatyantàbhàvapratiyogitàvacchedakatvasyaiva vyabhicàratayà 'vahnyadhikaraõavçttyatyantàbhàvapratiyogitàvacchedakaü dhåmatvam' ityàkàrakaü vyabhicàraj¤ànam 'vahnyadhikaraõavçttyatyantàbhàvapratiyogitàvacchedakadhåmatvàvacchinnadhåmasamànàdhikaraõavahnimàn parvataþ' ityàkàrakaparàmar÷eü 'pratiyogitànavacchedakaü dhåmatvam' ityaü÷abhànaü prati pratibandhakam/ etàdç÷asiddhàntavyàptiviùayakaparàmar÷aü prati 'sàdhyàbhàvavadvçttiþ hetuþ' ityàkàkavyabhicàraj¤ànasya gràhyàbhàvànavagàhitayà nàsti pratibandhakatvam/ tàdç÷avyabhicàraj¤ànakàle 'pi yadi siddhàntavyàptij¤ànànutpattiranubhavasiddhà tarhi tasya maõimantràdinyàyenaiva pratibandhakatà vaktavyà/ '÷abdo nityaþ kçtakatvàt' ityatra 'nityatvàsamànàdhikaraõaü kçtakatvam' ityàkàrakasya sàdhyàsàmànàdhikaraõyàtmakavirodhaj¤ànasya 'nityatvasamànàdhikaraõaü kçtakatvam' ityàkàrakavyàptighañakasàdhyasàmànàdhikaraõyàvagàhibuddhiü prati pratibandhakatvam/ 'sàdhyavyàpyatvàbhàvavàn hetuþ' ityàkàrakavyàpyatvàsiddhij¤ànasya 'sàdhyavyàpyahetumàn pakùaþ' iti paràmar÷eü hetau sàdhyavyàpyatvaj¤ànàü÷e pratibandhakatvam/ 'ayaü heturasàdhàraõaþ iti và anupasaühàrã iti và' j¤ànada÷àyàü pakùàtirikte sàdhyahetvoþ sàmànàdhikaraõyagrahàsaübhavena vyàptigraho na saübhavati/ pakùe ca sàdhyasaü÷ayàt hetau sàdhyasàmànàdhikaraõyasaü÷aya eva syàt na tu ni÷caya iti rãtyà vyàptini÷cayapratibandhakatvamasàdhàraõyànupasaühàritvaj¤ànayoþ/ 'gaganàravindaü surabhi aravindatvàt' ityatra 'aravindaü gaganãyatvàbhàvavat' ityàkàrakà÷rayàsiddhij¤ànasya 'surabhitvavyàpyàravindatvavat gaganãyàravindam' ityàkàrakaparàmar÷eü pakùatàvacchedakagaganãyatvaprakàrakàravindavi÷eùyakaj¤ànàü÷e pratibandhakatvam/ evaü 'hrado vahnimàn dhåmàt' ityatra 'dhåmàbhàvavàn hradaþ' ityàkàrakasya svaråpàsiddhij¤ànasya 'vahnvyàpyadhmavàn hradaþ' iti paràmar÷e 'dhåmavàn hradaþ' iti pakùadharmatàbhànàü÷e pratibandhakatvamiti/ tadetatsarvamabhisandhàyàha - prakà÷ikàyàü hetau sàdhyàbhàvavadvçttitvasyetyàdinà/ nanu pa¤caiva hetvàbhàsà iti kathanamayuktam/ hetau upàdhij¤ànada÷àyàü vyabhicàrani÷cayena vyàptini÷cayàbhàvàt anumitikaraõavyàptini÷cayapratibandhakaj¤ànaviùayatayà upàdherapi hetvàbhàsalakùaõàkràntatvena hetvàbhàsatvàt ùañ hetvàbhàsà iti vaktavyatvàdityà÷aïkate -- nanu pa¤catvoktirayukteti/ anumitau và tatkaraõaparàmar÷eü và sàkùàt yadviùayakaj¤ànasya pratibandhakatvaü tasyaiva hetvàbhàsatvam/ upàdhij¤ànaü tu vyabhicàraj¤ànotpàdanadvàraiva paràmar÷aü pratibadhnàti na sàkùàditi na tasya hetvàbhàsatvam/ ato na pa¤catvoktivirodhaþ/ tadàha - tathà ca hetvàbhàsalakùaõa iti/ sàkùàdityasya pratibandhakatve 'nvayaþ/ paramukhanirãkùakasyeti/ paràmar÷apratibandhakaü vyabhicàràj¤ànaü nirãkùamàõasyetyarthaþ/ anena upàdhij¤ànasya sàkùàtpratibandhakatvàbhàvaþ såcyate/ nanu yathà 'hrado vahnimàt dhåmàt' ityàdau vahnyabhàvavaddhradaråpabàdhasya 'hrado vahnimàn' ityanumitipratibandhakaü yat 'hrado vahnyabhàvavàn' ityàkàrakaj¤ànaü tadviùayatayà hetvàbhàsatvam, tathà 'parvato vahnimàn dhåmàt' ityàdau 'parvato vahnimàn' ityàkàrakasàdhyani÷cayada÷àyàü parvato vahnimànnaveti sàdhyasaü÷ayànudayàt sàdhyasaü÷ayaråpapakùatàviraheõa 'parvato vahnimàn' ityanumityanudayàt anumitipratibandhakasiddhiviùayasya vahnimatparvatasyàpi hetvàbhàsatvaü syàt, hetvàbhàsalakùaõàkràntatvàdityà÷aïkate - nanu tathàpãti/ tanmata ityàti/ tathà ca pracãnamate pakùatàyàþ sàdhyasaü÷ayaråpatayà anumitijanakapakùatàpratibandhakaj¤ànaviùayatayà hetvàbhàsalakùaõàkràntatvena sàdhyavatpakùasya hetvàbhàsatvamiùñameva/ na ca pa¤cadhàvibhàgavyàghàta iti vàcyam/ à÷rayàsiddhe 'ntarbhàvàt/ kathamantarbhàva iti cet -- ittham/ à÷rayàsiddhirdvividhà dharmisvaråpàprasiddhiþ pakùatvàprasiddhi÷ceti/ tatra pakùatvàprasiddhau siddhasàdhanasyàntarbhàva iti/ taduktaü kusumà¤jalau --"madhyamàpi à÷rayasvaråpàpratãtyà tadvi÷eùaõapakùatvàpratãtyà ceti dvayã/ tatra caramà siddhasàdhanamiti vyapadi÷yate/ vyàptisthitau pakùatvasyàhatya vighañanàt"iti/ dar÷itamatamati÷ithilamiti/ pakùatàyàþ svaråpasatyàþ pçthak kàraõatvàt siddhestatpratibandhakatve 'pi siddhasàdhanasthale anumitikaraõaparàmar÷avighañanaü và anumitividhañanaü và nàstãti na saddhisàdhanasya hetvàbhàsatvam/ pakùatàråpahetvabhàvàdanumitiþ paraü notpadyate/ ataþ siddhasàdhanasthale na hetvàbhàsodbhàvanam, api tu vàdino nigrahamàtramiti bhàvaþ/ nanu navãnamate 'pi sàdhyani÷cayada÷àyàmanumityanudayena maõimantràdinyàyena siddheranumitipratibandhakatvaü vàcyam/ tathà cànumitipratibandhakasiddhiviùayasya sàdhyavatpakùasya kuto na hetvàbhàsatvamiti ÷aïkate - na ca siddhànta iti/ yatsattve niyamena yannotpadyate, yadabhàve ca yadutpadyate tasyaiva pratibandhakatvam/ siddhisattve 'pi sà siddhiryadi siùàdhayiùàsahità bhavati tadà anumityutpattyà siddhernànumitipratibandhakatvam/ ato 'numitipratibandhakaj¤ànaviùayatvaråpaü hetvàbhàsalakùaõaü sàdhyavatpakùe nàstãti samàdhatte-siùàdhayiùàyà ityàdinà/ nanvevamapi siùàdhayiùàvirahavi÷iùñàyàþ siddheranumitipratibandhakatayà tadviùayasyahetvàbhàsatvaü durvàramityata àha - adhikamiti/ ayaü bhàvaþ - pratyakùitaviùaye 'pi saünikarùe sati dhàràvàhikapratyakùasya, pratãtàrthaka÷abda÷ravaõe 'pi punarbodhasya ca saümatatvàt tadvadeva siddhiviùayasya paràmar÷asattve 'numityutpattau na saümatatvàt tadvadeva siddhiviùayasya paràmar÷asattve 'numityutpattau na ki¤cidbàdhakam/ ataþ siddhernànumitiü prati pratibandhakatvam/ evaü sàdhyasaü÷ayavirahe 'pyanumityutpattyà na sàdhyasaü÷ayaråpapakùatà anumitihetuþ/ tathà ca siddheþ anumitiü prati và anumitikàraõaü prati và pratibandhakatvàbhàvàt na siddhiviùayasya sàdhyavatpakùasya hetvàbhàsalakùaõàkràntateti/ *{iti tarkasaïgrahadãpikàprakà÷ikàvyàkhyàyàü bàlapriyàyàü}* *{anumànaparicchedaþ}* *{///dç///}* *{upamànaparicchedaþ}* ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{AnTs_58 upamitikaraõam upamànam / saüj¤àsaüj¤isaübandhaj¤ànam upamitiþ / tatkaraõaü sàdç÷yaj¤ànam / atide÷avàkyàrthasmaraõam avàntaravyàpàraþ / tathà hi ka÷ cid gavaya÷abdàrtham ajànan kuta÷ cid àraõyakapuruùàd gosadç÷o gavaya iti ÷rutvà vanaü gato vàkyàrthaü smaran gosadçùaü piõóaü pa÷yati / tadanantaram asau gavaya÷abdavàcya ity upamitir utpadyte //}* upamitikaraõamupamànam/ saüj¤àsaüj¤isambandhaj¤ànamupamitiþ/ tatkaraõaü sàdç÷yaj¤ànam/ tathà hi -ka÷cit gavaya÷abdàrthamajànan kuta÷cit àraõyakapuruùàt gosadç÷o gavaya iti ÷rutvà vanaü gataþ vàkyàrthaü smaran gosadç÷aü piõóaü pa÷yati/ tadanantaraü ayaü gavayapadavàcyaþ ityupamitirutpadyate/ vyàkhyàtamupamànam/ *{iti tarkasaïgrahe upamànaparicchedaþ}* *{dãpikà}* upamànaü lakùayati - upamitikaraõamiti/ *{iti dãpikàyàü upamànaparicchedaþ}* *{prakà÷ikà}* upamànaü lakùayatãti/ avasarasaïgatyà upamànaü niråpayatãtyarthaþ/ upamitisvaråpaü vyutpàdayati - måle saüj¤eti/ saüj¤à - gavayapadam/ saüj¤ã - gavayaþ, tayoþ sambandhaþ ÷aktiþ, tajj¤ànamityarthaþ/ lakùaõaü tu upaminomi ityanuvyavasàyagamyopamititvameva/ vàkyàrthaü smaran gosadç÷aü piõóaü pa÷yatãti/ etane smaraõaü sàdç÷yadar÷anajanyam udbodhakàntarajanyaü và/ ubhayamapi sàdç÷yadar÷anasahakàni, na tu sàdç÷yadar÷anajanyameva smaraõaü sahakàrãti såcitam/ prà¤castu - 'vàkyàrthaü smaran' ityatra vartamànasàmãpye pratyayaþ/ vàkyàrthaü smariùyannityarthaþ/ evaü ca vàkyàrthasmaraõasya sàdç÷yadar÷anajanyatàlàbhena vyàpàratàlàbhaþ --- ityàhuþ/ tadanantaramityàdi/ sàdç÷yadar÷anànantaram 'gavayo gavayapadavàcya' ityàkàrikà gavayatvaråpalaghudharmadharmitàvacchedakakopamitirutpadyata ityarthaþ/ idamupalakùaõam - vaidharmyadar÷anenàpyupamitiriti dhyeyam/ vai÷eùikàstu - padavàcyatvavyàpyasàdç÷yàdiparàmar÷àt padavàcyatvasyànumitireva, ato nopamànaü pramàõàntaram - ityàhuþ/ taccintyam-vyàptij¤ànamantareõàpi padavàcyatvapramiteranubhavaddhitvàt/ ityantra vistaraþ/ *{iti prakà÷ikàyàm upamànaparicchedaþ}* *{bàlapriyà}* avasarasaïgatyeti/ pratibandhakajij¤àsànivçttau ava÷yavaktavyatvamavasaraþ/ anumànasya bahuvàdisaümatatvena nirasanãyàlpavàdivipratipattikatayà prathamamanumàna eva vyutpitsorjij¤àsà jàyate, na tåpamàne, tasyàlpavàdisaümatatvena nirasanãyabahuvàdivipratipattikatvàt/ tathà cànumàne prathamamutpannàyàþ 1pratibandhakãbhåta÷iùyajij¤àsàyàþ tanniråpaõena nivçttau ava÷yavaktavyatvaråpàvasarasaügatyà anumànànantaraü upamànaniråpaõamiti bhàvaþ/ saüj¤à - vàcakaþ ÷abdaþ, gavayàdipadam/ saüj¤ã - vàcyor'thaþ gavayàdiþ/ tayoþ yaþ sambandhaþ ÷aktyàkhyaþ tadviùayakaj¤ànamupamiti/ 'gavayo gavayapadavàcyaþ' ityàdyàkàrakaü ÷aktij¤ànamupamitiriti yàvat/ sàdç÷yaj¤ànakaraõakaü j¤ànamupamitiriti granthàntareùu kathanàt sàdç÷yaj¤ànakaraõakatvasya upamitilakùaõatvasambhave 'pi tadapekùayà làghavàt upamititvajàtimattvaü lakùaõamucitamityabhipretyàha - lakùaõaü tviti/ ---------------------------------------- 1. pratibandhakãbhåteti/ upamànaniråpaõa iti ÷eùaþ/ ---------------------------------------- nanu 'vàkyàrthaü smaran gosadç÷aü piõóaü pa÷yati' iti målàt àdau 1atide÷avàkyàrthasmaraõaü tataþ 2gosadç÷apiõóadar÷anamiti kramo labhyate, tadayuktam/ gosadç÷apiõóadar÷anànantarameva atide÷avàkyàrthasmaraõàt ityà÷aïkyàha - eteneti/ vartamànasàmãpya iti/ 'vartamànasàmãpye vartamànavadvà' ityanu÷àsanena bhaviùyati lañi ÷atçpratyayena smaranniti råpam/ smaran ityasya smariùyan ityarthaþ/ evaü càdau sàdç÷yavi÷iùñagavayapiõóadar÷anaü tata atide÷avàkyàrthasmaraõaü tata upamitiriti kramasyaiva målato làbhàt vàkyàrthasmaraõavyàpàrakasàdç÷yadar÷anasya upamitikaraõatvaü yujyata iti bhàvaþ/ nanu 'gosadç÷o gavayapadavàcyaþ' ityàkàrikaivopamitirastu/ na ceùñàpattiþ, gavayatvasya gavayapada÷akyatàvacchedakatvàsiddhyàpatteratyatràha - gavayo gavayapadavàcya ityàkàriketi/ upamiteþ 'gosadç÷o gavayapadavàcyaþ' ityàkàrakatve gosàdç÷yaü dharmitàvacchedakaü vàcyam/ gosàdç÷yaü gavayatvàpekùayà guru iti j¤ànada÷àyàü gosàdç÷yàvacchedena gavayapadavàcyatvaj¤ànaü bhavituü nàrhatãti 'gavayo gavayapadavàcyaþ' ityàkàrakataivopamiteryukteti bhàvaþ/ idamupalakùaõam/ tatprakàraka÷àbdabodhe tadavacchedena ÷aktij¤ànasya hetutvàt gavayapadàt gosàdç÷yaprakàraka eva gavayabodhaþ syàt, na tu gavayatvaprakàrakaþ/ anubhåyate ca gavayapadàt gavayatvaprakàraka eva ÷àbdabodhaþ/ ataþ gavayatvàvacchedena gavayapadavàcyatvàvagàhã 'gavayo gavayapadavàcya' iti j¤ànameva upamitirityapi bodhyam/ vaidharmyadar÷anenàpyupamitiriti/ yatra kenacit govidharmà a÷va ityuktaü ÷rutavàn ka÷cit kadàcit kutracit govidhadharmàõaü a÷vaü pa÷yati tatra vaidharmyavi÷iùñapiõóadar÷anaü karaõam, govidharmà a÷va ---------------------------------------- 1. atide÷avàkyeti/ tadvadidamiti vàkyamatide÷avàkyam/ prakçte gosadç÷o gavaya iti vàkyam atide÷avàkyam/ 2. gosadç÷apiõóeti/ piõóa÷abdaþ àkçtivi÷iùñavyaktiparaþ/ gosadç÷àkàragavayavyaktidar÷anamityarthaþ/ ---------------------------------------- ityatide÷avàkyàrthasmaraõaü vyàpàraþ a÷vo '÷vapadavàcya iti j¤ànamupamitiriti bhàvaþ/ vai÷eùikàstvityàdi/ 'gavayo gavayapadavàcyaþ, gosàdç÷yàt, yo gavayapadavàcyo na bhavati nàsau gosadç÷aþ, gosadç÷a÷càyam, tasmàt gavayapadavàcyaþ' ityunamànaprayogo 'tra vivakùitaþ/ tathà ca gavayapadavàcyatvavyàpyagosàdç÷yavànayamiti paràmar÷àt jàyamànà gavayo gavayapadavàcya iti pramà anumitireva na tadvilakùaõà/ ato nopamànaü pramàõàntaramiti vai÷eùikà÷ayaþ/ tanmataü niràkaroti - vyàptij¤ànamantareõàpãti/ anyatreti/ kusumà¤jalyàdigrantheùvityarthaþ/ *{iti tarkasaïgrahadãpikàprakà÷ikàvyàkhyàyàü bàlapriyàyàü}* *{upamànaparicchedaþ}* *{///dç///}* *{÷abdaparicchedaþ}* ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{÷abdalakùaõam}* *{AnTs_59 àptavàkyaü ÷abdaþ / àptas tu yathàrthavaktà / vàkyaü padasamåhaþ / yathà gàm ànayeti / ÷aktaü padam / asmàt padàd ayam artho boddhavya itã÷varasaüketaþ ÷aktiþ //}* àptavàkyaü ÷abdaþ/ àptastu yathàrthavaktà/ *{dãpikà}* ÷abdaü lakùayati - àpteti/ àptaü lakùayati - àptastviti/ *{prakà÷ikà}* ÷abdaü lakùayatãti/ upajãvyopajãvakatvasaïgatyà ÷abdaü ni - payatãtyarthaþ/ atra j¤àyamàna÷abdasya ÷abdapramàõatayà ÷abde upamànopajãvakatvàbhàvàt upamiti÷àbdabodharåphalayoþ saïgatirbodhyà/ tathà hi - ÷aktiparicchittirevopamitiþ/ tasyà÷ca ÷àbdabodhopajãvyatvena phalayorupajãvyopajãvakatvasambhavaþ/ tàdç÷asaïgate÷ca phalaniùñhatve 'pi svà÷rayakaraõatvàtmakaparamparàsambandhena karaõaniùñhatvàt karaõayoranantaràbhidhànaprayojakatvam/ ÷abdaj¤ànasya pramàõatvàïgãkartçnavãnamate tu upamiteþ ÷aktapadaviùayakatvena ÷abdapramàõatayà tatra copamànajanyatvasyàkùatatayà svaråpayorapi saïgatiriti mantavyam/ måle àptavàkyaü ÷abda iti/ ÷abda iti lakùyanirde÷aþ/ pramàõa÷abda iti tadarthaþ/ àptavàkyamiti lakùaõam/ bhavati hi payasà si¤catãtyàdi÷abdaþ àptoktavàkyam/ na tu vahninà si¤catãtyàdi÷abdaþ, taduccàraõakartuþ yathàrthavaktçtvaråpàptatvàbhàvàt/ prakçtavàkyàrthagocarayathàrthaj¤ànajanyavàkyaü pramàõa÷abda iti tu niùkarùaþ/ vàkyaprayoge vàkyàrtha¤j¤ànasya hetutvàt lakùaõasaïgatiþ/ sphuñametat ÷abdamaõau/ *{bàlapriyà}* upajãvyopajãvakatvasaïgatyeti/ upamànam upajãvyaü kàraõam, ÷abdaþ upajãvakaþ kàryaþ/ tathà ca ÷abdopamànayoþ kàryakàraõabhàvasadbhàvàt kàryakàraõabhàvaråpasaïgatyà upamànànantaraü ÷abdaniråpaõamiti bhàvaþ/ upajãvyopajãvakabhàvamevopapàdayati - atretyàdinà/ ayaü bhàvaþ-pramàõayoråpajãvyojãvakabhàvo 'tra durvacaþ/ ÷abdapramàõaü hi j¤àyamànaþ vàkyàtmakaþ ÷abdaþ/ upamànapramàõaü tu sàdç÷yadar÷anam/ tatkàryatvaü tu ÷abde nàstãti/ ÷abdopamànàtmakapramàõayoþ kàryakàraõabhàvo na sambhavati/ ÷abdopamànajanyapramityorevàtrakàryakàraõabhàvaþ/ ÷abdajanyàpramitiþ ÷àbdabodhaþ/ upamànajanyà pramitiþ ayamasau gavayapadavàcya ityàdyàkàrakaþ ÷aktigràhaþ/ ÷aktigrahajanyatvaü ca ÷àbdabodhe vartata iti/ na ca kàryakàraõabhàvàtmakasaïgateþ pramitidvayaniùñhatve 'pi pramàõadvayaniùñhatvàbhàvàt upamànapramàõaniråpaõànantaraü ÷abdapramàõaniråpaõe tàdç÷asaïgaternopayoga iti vàcyam/ upamiti÷àbdabodharåpapramitidvayaniùñhasya kàryakàraõabhàvasya svà÷rayajanakatvasambandhena pramàõaniùñhatvàt/ svaü - kàryakàraõabhàvaþ, svà÷rayau upamiti÷àbdabodhau, tajjanakatvamupamàna÷abdayoriti/ tathà ca kàryakàraõabhàvaråpasaïgateþ svà÷rayajanakatvasambandheüna pramàõaniùñhatvàt upamànànantaraü ÷abdaniråpaõaü saïgatamiti/ idaü pràcãnamatànusàreõa/ navãnamate tu ÷abdaj¤ànameva ÷abdapramàõam/ upamitirapi gavayo gavayapadavàcya ityàkàrikà gavayadharmikà gavayapadavàcyatvaprakàrikà gavayapadaü gavayavàcakamityàkàrikà gavayapadadharmikà gavayavàcakatvaprakàrikà và pakùaviùayakatvàt ÷abdaj¤ànaråpaiva/ sà ca sàdç÷yaj¤ànaråpopamànapramàõajanyà/ evaü ca ÷abdapramàõaråpa÷abdaj¤ànàtmakopamiteþ sàdç÷yaj¤ànàtmakopamànapramàõajanyatvàt pramàõayorapi kàryakàraõabhàvaråpà saïgatirastãti/ upamànopajãvakatvàbhàvàditi/ upamànapramàõajanyatvàbhàvàdityarthaþ/ ÷aktiparicchittiriti/ ÷aktiviùayakaj¤ànamityarthaþ/ tasyà÷ca - ÷aktiparicchitte÷ca/ ÷àbdabodhopajãvyatvena - ÷àbdabodhajanakatvena/ karaõayoranantaràbhidhànaprayojakatvamiti/ karaõayoþ pramàõayoþ yat anantaràbhidhànaü paurvàparyeüõàbhidhànaü tatprayojakatvaü taddhetutvaü saügaterityarthaþ/ àptoktavàkyamiti/ àptakartçkoccàraõaviùayabhåtaü vàkyamityarthaþ/ àptastu yathàrthavakteti målàt abàdhitàrthaviùayakaj¤ànajanaka÷abdaprayogakartetyartho labhyate/ yathàbhåto 'bàdhitàr'tho yathàrthaþ/ tasya vaktà iti vigrahàt/ vaktà tadviùayakaj¤ànajanaka÷abdaprayogakartà/ àptavàkyaü ÷abda iti målàcca abàdhitàrthaviùayakaj¤ànajanaka÷abdaprayogakartçkoccàraõaviùaya÷abdatvaü ÷abdapramàõasya lakùaõamiti pratãyate/ tadapekùayà làghavàt abàdhitàrthaviùayakaj¤ànajanyavàkyatvameva pramàõa÷abdasya lakùaõaü bhavitumarhatãtyà÷ayenàha - prakçtavàkyàrtheti/ 'artha buddhvà ÷abdaracanà' iti nyàyàt vaktçniùñhena vàkyàrthaviùayakayathàrthaj¤ànenaiva vàkyaråpaþ ÷abdo jàyata iti lakùaõasamanvayaþ/ tadàha - vàkyaprayoga iti/ sphuñametat ÷abdamaõàviti/ tattvacintàmaõau ÷abdakhaõóe - 'prayogahetubhåtàrthatattvaj¤ànajanya÷abdaþ pramàõam' iti gaïge÷avàkyamatràbhisaühitam/ *{///}* *{tarkasaïgrahaþ}* vàkyaü tu padasamåhaþ/ ÷aktaü padam/ asmàt padàt ayamartho boddhavya iti ã÷varasaïgetaþ ÷aktiþ/ *{dãpikà}* vàkyalakùaõamàha - vàkyamiti/ padalakùaõamàha - ÷aktamiti/ *{÷aktiniråpaõam}* arthasmçtyanukålapadapadàrthasambandhaþ ÷aktiþ/ sà ca padàrthàntaramiti mãmàüsakàþ/ tanniràsàrthamàha - asmàditi/ óitthàdãnàmiva ghañàdãnàmapi saïketa eva ÷aktiþ, na tu padàrthàntaramityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* mãmàüsakamataniràsakatvena agrimamålamavatàrayituü tanmatasàdhàraõyena ÷aktipadàrthamàha - arthasmçtyanukåleti/ ÷àbdabodhajanaka-arthasmçtyanukålaþ ghañàdipadaghañàdiråpàrthayoþ sambandhaþ ÷aktirityarthaþ/ anukålatvam/ iha prayojakatvam/ tacca kàraõatàvacchedakapadapadàrthasambanadhe 'pyakùatam/ ghañàdipadatadarthayoranyasambandhavàraõàya anukålàntaü vivakùitàrthakam/ anyasambandhaj¤ànasyàrthasmçtijanakatve 'pi ÷àbdabodhajanakasmçtijanakatvàbhàvàt/ arthasmçtyanukålatvasya adçùñàdisàdhàraõyàt vi÷eùyamiti dhyeyam/ padàrthàntaramiti/ tattatpadàrthatàvacchedakàbhàvakåñavadityarthaþ/ tenàtiriktapadàrthatvasya anyamatàprasiddhatve 'pi na vyàghàtaþ/ asmàt padàt ayamartho boddhavya iti målasya 'etatpadajanyabodhaviùayo 'yamarthaþ' ityàkàrake÷varecchà ÷aktirityarthaþ/ na tu padàrthàntaramiti/ na ce÷varãyaj¤ànasyecchàyàþ kçtervà ÷aktiråpatvamiti vinigamanàvirahàt atiriktaiva ÷aktiriti vàcyam/ àdhunikasaïketasya icchàråpatayà ÷akterapi icchàråpatve saïketaj¤ànasya anugatakàryakàraõabhàvaþ sambhavati nànyathà ityevaü vinigamakasaübhavena, icchàyà eva ÷aktitvasvãkàràt/ na ca - bhagavadicchàyàþ sakalaviùayiõyàþ ÷aktitvasvãkàre ghañapadaboddhavyatvaprakàrakatadicchàyàþ pañe 'pi sattvàt ghañapadavàcyatvasya atiprasaïgaþ/ evaü gaïgàpadajanyabodhaviùayatvaprakàrakecchàyàþ tãre 'pi sattvena ÷aktyaiva tadbodhasambhave lakùaõocchedàpattiriti - vàcyam/ yataþ tattatpadavàcyatvaü tattatpadajanyabodhaviùayatvaprakàratàniråpite÷varecchãyavi÷eùyatàvattvam/ tàdç÷aprakàratàniråpitavi÷eùyatàsambandhena tadicchàvattvaü và/ tathà ca tàdç÷asya ghañapadavàcyatvasya pañe 'sattvàt nàtiprasaïgaþ/ gaïgàdipadajanyatvasya bodhàü÷e, bodhaviùayatvasya ca tãràü÷e, svàtantryeõa bhànamã÷varecchàyàü upeyate/ itthaü ca vi÷akalitabhànasthale niråpyaniråpakabhàvàpannaviùayatàyà abhàvena gaïgàpadajanyatvaprakàratàniråpitabodhaviùayatvaprakàratàniråpitav i÷eùyatàsambandhena icchàvattvasya tãre 'sattvena na kùatiriti saïkùepaþ/ *{bàlapriyà}* ÷àbdabodhajanaketi/ anekapadàrthasaüsargàvagàhij¤ànaü ÷àbdabodhaþ/ tasya janakaü padàrthànàü smaraõam, tadanukålaþ padapadàrthasambandhaþ ÷aktiþ/ tadanukålatvaü ca tajjanakaj¤ànaviùayatvam/ tathà ca yasya padapadàrthayoþ sambandhaj¤ànamasti tasyaiva vàkyaghañakapadaj¤ànàt tattatpadàrthasmaraõaü bhavati/ padaj¤ànaü hi ekasambandhij¤ànamaparasambandhismàrakamiti rãtyà padàrthasmçtiü janayati/ yathà pårvaü sambaddhatayà dçùñayoþ hastihastapakayordhadhye pa÷càt kadàcit ekasya hastipakaråpasambandhino dar÷anena aparasya hastiråpasya sambandhinaþ smaraõaü bhavati tadvat pårvaü padapadàrthayoþ sambandhaü yaþ jànàti sa eva ekasya padaråpasya sambandhinaþ j¤àne sati aparamartharåpaü sambandhinaü smartuü ÷aknoti/ tathà ca sambandhaj¤ànasahakçtàt padaj¤ànàt padàrthasmçtiþ tataþ ÷àbdabodha iti kramo 'tra vivakùitaþ/ nanu 'athasmçtyanukålapadapadàrthasambandhaþ ÷aktiþ' iti dãpikàvàkye anukåla÷abdasya yadi kàraõamityarthaþ tadà padapadàrthasambandhaj¤ànasyàrthasmçtijanakatve 'pi padapadàrthasambandhasyàrthasmçtijanakatvàbhàvàdasambhavaþ/ ata àha - anukålatvàmiha prayojakatvamiti prayojakatvaü ca kàraõakàraõatàvacchedakobhayasàdhàràõam/ padapadàrthasambandhaj¤ànamityasya viùayitàsambandheta sambandhavi÷iùñaj¤ànaü ityarthaþ/ tathà ca arthasmçtikàraõam sambandhavi÷iùñaj¤ànam/ tatra viùayitàsambandhena vidyamànatayà padapadàrthasambandhasya kàraõatàvacchedakatvamakùatam/ kàraõe vidyamànasyaiva kàraõatàvacchedakatvàt/ tathà ca padapadàrthasambandhasya arthasmçtiprayojakatvàt tadanukålatvaü sambhavatãti bhàvaþ/ tathà ca ÷àbdabodhajanakàrthasmçtiprayojakatve sati padapadàrthasambandhatvaü ÷akterlakùaõamiti paryavasannam/ tatra vi÷eùyànupàdàne adçùñàdiùvativyàptiþ/ teùàü kàryasàmànyaü prati kàraõatayà arthasmçtiü pratyapi kàraõatvàt/ tadvàraõàya vi÷eùyopàdànam/ adçùñàdeþ padapadàrthasambandhatvàbhàvàt nàtivyàptiþ/ vi÷eùaõànupàdàne ghañapadasya kambugrãvàdimadråpatadarthasya ca yaþ kàlikàdisambandhaþ tatràtivyàptiþ/ tadvàraõàya vi÷eùaõam/ ghañapadatadarthayoþ kàlikasambandhasya katha¤cit arthasmçtyanukålatve 'pi tasyàþ smçteþ ÷àbdabodhajanakatvaü nàsti/ ataþ ÷àbdabodhajanakàrthasmçtyanukålatvasya kàlikasambandhe 'bhàvàt nàtivyàptiþ/ tadàha ghañàdipadetyàdinà/ vivakùitàrthakamiti/ ÷àbdabodhajanakasmçtyanukålatvàrthakamityarthaþ/ 'sà ca padàrthàntaram' iti dãpikàtaþ ÷aktiþ këptasaptapadàrthàtiriktaþ padàrthaþ ityartho labhyate/ tathà sati naiyàyikamate 'prasaddhiþ/ këptapadàrthàtiriktatvasya aprasiddhatvàt/ tathà ca mãmàüsakena naiyàyikaü prati tatsàdhane naiyàyikenàprasiddhavi÷eùaõatvaü udbhàvyatetyàlocya vyàcaùñe-tattatpadàrthatàvacchedakàbhàvakåñavadityartha iti/ pratyekaü dravyàdau prasiddhàþ ye dravyatvàdãnàmabhàvàþ tadghañita samudàyavatã ÷aktirityarthaþ/ anyamatàprasiddhatve 'pãti/ naiyàyikamate 'prasiddhatve 'pi ityarthaþ/ na vyàghàtaþ - nànupapattiþ/ asmàt padàdityatra pa¤camyàþ janyatvamarthaþ/ tasya budhadhàtvarthabodhe 'nvayaþ/ õyatpratyayasya vaùiyatvamarthaþ/ tathà ca etatpadajanyabodhaviùayo 'yamartha iti labhyate/ tadàha-iti målasyeti/ àdhunikasaïketasyetyàdi/ óitthàdipadàdayamartho boddhavya ityàkàrakàdhunikecchàråpasaïketagrahàt óitthàdipadàt vyaktivi÷eùabodho bhavatãti svãkàraõãyam/ 'ghañadipadàt ayamartho bodhya' ityàkàrake÷varecchàråpasaïketagrahàt ghañàdipadàt ghañàdibodha iti vaktavyam/ saïketatvaü ca tattatpadaboddhavyatvaprakàrakàdhunikecchà - ã÷varecchayoþsàdhàraõo dharmaþ/ tathà ce÷varecchàyàþ ÷aktitve ubhayasàdhàraõasïketatvàvacchinnaviùayakaj¤ànatvena ÷àbdabodhaü prati ekavidhameva kàraõatvam/ tattatpadajanyabodhaviùayatvaprakàrakasya ã÷varaj¤ànasya ã÷varaprayatnasya và ÷aktitve tu óitthàdipadasthale icchàråpasaïketaj¤ànàt ÷àbdabodhaþ ghañàdipadasthale tu ã÷varaj¤ànaråpà ã÷varapratnaråpa và yà ÷aktiþ tajj¤ànàdapi ÷àbdabodha ityevaü aneke kàryakàraõabhàvàþ kalpanãyà iti gauravam/ ataþ ã÷varecchaiva ÷aktirityarthaþ/ vinigamakaü vinigamanà iti padayoþ anyatarapakùasàdhakayuktirityarthaþ/ na ca bhagavadicchàyà ityàdi/ ã÷varecchàyàþ sarvaviùayakatvamekatvaü càïgãkriyate/ sà cet ÷aktiþ tarhi pañàderapi 'ghañàdipadavàcyatvaü prasajyeta/ tathà hi - vi÷eùyatàsambandhena ghañapadajanyabodhaviùayatvaprakàrakabhagavadicchàvatvaü ghañapada÷akyatvamiti vaktavyam/ 'ghañapadajanyabodhaviùayo ghaño bhavatu' ityàkàrikàyàü bhagavadicchàyàü ghaño vi÷eùyaþ ghañapadajanyabodhaviùayatvaü prakàraþ/ ghañapadajanyabodhaviùayatvaprakàrake÷varecchàyàþ svaniråpitavi÷eùyatàsambandhena ghañe sattvàt ghañasya ghañapada÷akyatvam/ ã÷varecchàyà÷ca ekatvàt tasyàþ 'pañapadajanyabodhaviùayaþ paño bhavatu', 'kuóyapadajanyabodhaviùayaþ kuóyaü bhavatu' ityàdyàkàrakatvamapyaïgãkaraõãyam/ tathà ce÷varecchàyàü pañàderapi vi÷eùyatvàt ghañapadajanyabodhaviùayatvaprakàrake÷varecchàyàþ vi÷eùyatàsambandhena pañàdàvapi sattvàt pañàderapi ghañapadavàcyatvaprasaïgaþ/ evaü 'gaïgàpadajanyabondhaviùayaþ pravàho bhavatu', 'tãrapadajanyabodhaviùayaþ tãraü bhavatu' ityàkàrakatàyà apã÷varecchàyàþ vaktavyatayà tatra gaïgàpadajanyabodhaviùayatvaü prakàraþtãraü vi÷eùyamiti gaïgàpadajanyabodhaviùayatvaprakàrake÷varecchàyàþ vi÷eùyatàsambandhena tãre 'pi sattvàt tãrasyàpi gaïgàpadavàcyatvàt ÷aktyaiva gaïgàpadàt tãrasya bodhasambhavena tãre gaïgàpadasya lakùaõà anàva÷yikãti lakùaõàyàþ bhaïga÷ca prasajyeteti ÷aïkàyàþ à÷ayaþ/ ghañapadaboddhavyatvaprakàrakatadicchàyà iti/ ghañapadajanyabodhaviùayatvaprakàrake÷varecchàyà ityarthaüþ/ yatastatpadavàcyatvamityàdi/ vi÷eùyatàsambandhena tatpadajanyabodhaviùayatvaprakàrake÷varecchàvattvaü na tatpadavàcyatvam, yena pårvoktadoùau syàtàm/ api tu tatpadajanyabodhaviùayatvaniùñhaprakàratàniråpità yà ã÷varecchàniråpità vi÷eùyatà tadvattvam tatpadajanyabodhaviùayatvaniùñhaprakàratàniråpitavi÷eùyatàsambandhenane÷varecchàvattvaüvà tatpadavàcyatvam/ ã÷varecchàyà ekatvena tasyàü sarvasya vi÷eùyatve prakàratve 'pi ca ã÷varecchãyà tattatpadàrthaniùñhà vi÷eùyatà prakàrabhedena bhinnabhinnà bhavati/ evaü ca 'ghañapadajanyabodhaviùayo ghaño bhavatu,' 'pañapadajanyabodhaviùayaþ paño bhavatu' ityadyàkàrake÷varecchàniråpità ghañaniùñhà vi÷eùyataiva ghañapadajanyabodhaviùayatvaniùñhaprakàratàniråpità, na pañaniùñhà vi÷eùyatà, pañàü÷e ghañapadajanyabodhaviùayatvasye÷varecchàyà anavagàhanàt/ ataþ ghañapadajanyabodhaviùayatvaniùñhaprakàratàniråpitavi÷eùyatàsambandhena ã÷varecchàyàþ ghañe eva sattvàt ghañasyaiva ghañapadavàcyatvaü na pañàdeþ/ evaü lakùaõàsthale 'gaïgàpadajanyo bodho bhavatu' 'bodhaviùayaþ tãraü bhavatu' ityàkàrakatvameva ã÷varecchàyàmaïgãkriyate/ gaïgàpadajanyatvaniùñhaprakàratàniråpita - bodhaniùñhaprakàratàniråpita - viùayatva-niùñhaprakàratàniråpita-vi÷eùyatàsambandhena ã÷varecchàvattvameva gaïgàpadavàcyatvam/ pårvapradar÷itavi÷akalitabhànàtmikàyàmã÷varecchàyàü bodhaniùñhaprakàratàyàü gaïgàpadajanyatvàniùñhaprakàratàniråpitatvaünàstãti uktasambandhene÷varecchàvattvasya tãre 'bhàvàt gaïgàpadavàcyatvaü tãrasya nàstãti tãre gaïgàpadalakùaõàyàþ svãkàryatayà/ na lakùaõocchedàpatti÷ceti bhàvaþ/ tadç÷asya ghañapadavàcyatvasyeti/ ghañapadajanyabodhaviùa÷yatvaniùñhaprakàratàniråpitavi÷eùyatàsambandhene÷varecchàvattvaråpasya ghañapadavàcyatvasyetyarthaþ/ nàtiprasaïgaþ - na pañasya ghañapadavàcyatvaprasaïgaþ/ nanu ÷aktyà yatra padàrthabodho bhavati tatraive÷varecchàyàü àva÷yakatà/ lakùaõatà yatra bodhaþ, tatra ne÷varecchàyà àva÷yakatvam/ ÷akyasambandhamàtrasyaivàpekùitatvàt/ tathà ca 'gaïgàpadajanyo bodho bhavatu, bodhaviùayastãraü bhavatu', ityadyàkàrakecchàkalpanaü mudhà/ tãrasya gaïgàpadavàcyatvaü tu pràguktaprakàreõaiva vàryate/ vàcyàrthaüpravàhasambandhamàtreõa tãrasya gaïgàpadalakùyatvopapatterityata àha - saïkùepa iti/ kàryasàmànyaü prati ã÷varecchàyàþ kàraõatvàt gaïgàpadàt tãraviùayakabodhaü pratyapi ã÷varecchà kàraõamiti vaktavyam/ tatra kimàkàrà ã÷varecchà kàraõamiti jij¤àsàyàü tãràdau gaïgàpadavàcyatvavyavahàràbhàvàt uktavi÷akalitabhànavatã ã÷varecchaiva kàraõamityava÷yavaktavyatvàt iti bhàvaþ/ *{dãpikà}* *{vi÷iùña÷aktisthàpanam}* nanu gavàdipadànàü jàtàveva ÷aktiþ, vi÷eùaõatayà jàteþ prathamamupasthitatvàt/ vyaktilàbhastu àkùepàditi kecit/ tanna - 'gàmànaya' ityàdau vçddhavyavahàreõa sarvatrànayanàdeþ vyaktàveva sambhavena, jàtivi÷iùñavyaktàveva ÷aktikalpanàt/ *{pramà÷ikà}* vi÷iùñe ÷aktiü vyavasthàpayituü mãmàüsakamataü upanyasya dåùayatigavàdãti/ vi÷eùaõãbhåtajàtigrahamantarà vi÷iùñagrahàsambhavena vi÷iùñe ÷aktikalpanaü na sambhavati/ ataþ jàtigrahasya prathamamapekùitatvena jàtàveva ÷aktikalpanaü ucitam làghavàt ityàha - vi÷eùaõatayeti/ prathamamupasthitatvàditi/ vi÷iùñagrahàt pårvamavagatatvàdityarthaþ/ kathaü tarhi vyaktilàbha ityata àha - vyaktãti/ àkùepàditi/ arthàpattipramàõàdityarthaþ/ vyaktàveva sambhaveneti/ anupapattipratisandhàna÷ånyatàda÷àyàmapi vyaktibhànasya anubhavasiddhatvena cetyapi bodhyam/ vi÷iùñavyaktàveveti/ evakàreõa kevalajàtikalpanavyavacchedaþ/ atredaü bodhyam-jàti-tadvai÷iùñya-tadà÷rayeùu triùu ÷aktiþ kalpanãyà/ padàrthadvayasambandhasyaiva padadvayasamabhivyàhàralabhyatvenànyasyà÷akyasya ÷àbdabodhe bhànàsambhavàditi/ navyàstu - lakùyatàvacchedakatvagrahamàtreõa lakùyatàvacchedakasya yathà ÷àbdabodhe bhànaü tathà ÷akyatàvacchedakatvagrahamàtreõa ÷akyatàvacchedakasyàpi ÷àbdabodhe bhànaü sambhavatãti ÷akyatàvacchedake ca ÷aktiþ na kalpanãyeti vadanti/ *{bàlapriyà}* vi÷iùñe ÷aktiü vyavasthàpayitumiti/ gavàdipadànàü gotvàdijàtivi÷iùñavyaktau ÷aktiü nirdhàrayitumityarthaþ/ vi÷iùñagrahàsambhaveneti/ vi÷iùñaviùayakabuddhau vi÷eùaõaviùayakaj¤ànasya kàraõatvena gotvavi÷iùñavyaktij¤ànàt pårvaü gotvaråpavi÷eùaõaj¤ànaü àva÷yakam/ tathà ca prathamopasthitatvàt làghavàcca jàtàveva ÷aktikalpanamucitam, na tu tadvi÷iùñavyaktàviti bhàvaþ/ jàtàveveti/ evakàreõa vyaktiùu ÷aktivyavacchedaþ/ làghavàditi/ vyaktãnàmànantyàt jàte÷caikatvàditi bhàvaþ/ nanu jàtau ÷aktisvãkàre gavàdipadàt gotvàdijàtereva bodhaþ syàt na tu vyakteþ/ gopada÷akyatvàt/ gopadà÷akyasyàpi gopadàt bodhàïgãkàre gopadàt ghañàderapi bodhaþ syàditya÷ayena ÷aïkate - kathaü tarhãti/ arthàpattipramàõàdityartha iti/ jàtiviùayakaj¤ànasya vyaktiviùayakatàniyamàt vyaktibhànaü vinà jàtibhànamanupapannamityanupapattipratisandhànaråpàrthàpattipramàõajanyavyaktyupasthityà gopadajanya÷àbdabodhe vyakterbhànamiti bhàvaþ/ idamupalakùaõam/ gopadasya govyaktau ÷aktyabhàve 'pi lakùaõà aïgãkriyate/ ato lakùaõayà ÷àbdabodhe vyaktibhànamityapi draùñavyam/ etena govyaktivàcakapadàbhàve 'pi arthàpattipramàõopasthitagovyakteþ ÷àbdabodhe bhànàïgãkàre padàdanupasthitasya pratyakùàdinopasthitasyàpi ghañàdeþ ÷àbdabodhe bhànàpattirityapàstam/ anupapattipratisandhàneti/ vyaktibhànaü vinà jàtibhànamanupapannamityàkàrakànupapattipratisandhàna÷ånyakàle 'pi vyaktibhànasyànubhavasiddhatayà nàrthàpattipramàõàt vyaktibhànam/ anvayànupapattipratisandhàna÷ånyakàle 'pi vyaktibhànasyànubhavasiddhatayà na lakùaõayà vyaktibhànamityarthaþ/ kevalajàtikalpanavyaccheda iti/ kevalajàtau ÷aktikalpanasya vyavaccheda ityarthaþ/ nanu jàtivi÷iùñavyakttau ÷aktikalpane jàtau, jàtivyaktyoþ yaþ samavàyaråpaþ sambandhaþ tatra ca ÷aktyabhàvàt kathaü gopadajanyabodhe gotvajàteþ gotvasamavàyasya ca bhànopapattiþ/ ÷akyatàvacchedakatvàt katha¤cit gotvabhànopapattàvapi ÷akyatànavacchedakasya samavàyasya kathaü bhànam/ na càkàïkùayà bhànamiti vàcyam/ dvàbhyàü padàbhyàü upasthitayorarthayoþ yaþ sambandhaþ tasya dvàbhyàü ÷aktibhyàü upasthitayorarthayoryaþ sambandhaþ tasya và samabhivyàhàraråpàkàïkùàbhàsyatvàt padàrthatadavacchedakayoþ sambandhasyàkàïkùàbhàsyatvànupapatteþ ityà÷aïkyàha - atredaü bodhyamityàdinà/ tathà ca ghañatva-samavàya-ghañeùu triùu ghañapadasyaikà ÷aktiþ, tathà ca ÷akyatvàt trayàõàmapi ghañapadajanyabodhe bhànaü sambhavatãti bhàvaþ/ padàrthadvayasambandhasyaiveti/ padadvayopasthapyàrthadvayasambandho và bhinnàbhyàü vçttibhyàmekapadopasthàpyàrthadvayasambandho và padàrthadvayasambandha ityanena vivakùitaþ/ evakàreõa ÷akya-÷akyatàvacchedakayoþ sambandho vyavacchidyate/ padadvayasamabhivyàhàralabhyatveneti/ àvakàïkùàbhàsyatvenetyarthaþ/ anyasyà÷akyasyeti/ akàïkùayà alabhyasya saüsargasya ÷akyatvarahitasya ÷akyatàvacchedakasya ghañatvàdijàte÷cetyarthaþ/ navyàstviti/ yathà gaïgàyàü ghoùa ityàdau tãre gaïgàpadasya lakùaõàsvãkàre 'pi tãratve lakùaõàvirahe 'pi tãratvasya lakùyatàvacchedakatvàt tãratvaü lakùyatàvacchedakamityàkàrakalakùyatàvacchedakatvaprakàrakaj¤ànamàtreõa alakùyasyàpi tãratvasya ÷àbdabodhe bhànam, tathà ghañatve ÷aktivirahe 'pi ghañatvaü ÷akyatàvacchedakamityàkàraka÷akyatàvacchedakatvaprakàrakaj¤ànamàtreõa ghañapadàt ghañatvasya bhànaü sambhavatãti ÷akyatàvacchedake ghañàdau ÷aktiþ na kalpanãyeti bhàvaþ/ atra kecit - ÷akyatàvacchedake ÷aktyasvãkàre pçthivãpadàt kadàcit aùñadravyàtiriktadravyatvena kadàcidgandhavattvena kadàcitpçthivãtvena ca ÷àbdabodhàpattiþ/ pçthivã pçthivãpada÷akyà itivat aùñadravyàtiriktadravyaü gandhavàn và pçthivãpada÷akyamityàkàrasya ÷aktigrahasya sambhavàt/ tãratvàvacchinne gaïgàpada÷akyasambandharåpalakùaõàj¤ànàt tãratvena tãrabodhaþ, gaïgàtãratvàvacchinne gaïgàpadalakùaõàj¤ànàt gaïgàtãratvena tãrabodha itivat/ tathà ca lakùaõayà yatki¤cidekadharmàvacchinnaviùayaka eva ÷àbdabodha iti yathà na niyamaþ tathà ÷akyàrthabodhe 'pi niyamo na syàt/ ÷akyatàvacchedake ÷aktisvãkàre tu pçthivãpadàt pçthivãtvenaiva ÷àbdabodha iti niyama upapadyate/ ataþ ÷akyatàvacchedake 'pi ÷aktiþ svãkaraõãyetyàhuþ/ taccintyam/ yaddharmaprakàraka÷àbdabodha iùyate taddharmadharmika÷akyatàvacchedakatvaprakàraka÷aktij¤ànameva tàdç÷a÷àbdabodhahetuþ/ ÷akyatàvacchedaka÷ca sarvatra ÷akyatvànyånànatiprasaktaþ laghureva dharmaþ, sambhavati laghudharmasyàvacchedakatve gurudharmasya svaråpasambandharåpàvacchedakatvànaïgãkàràt/ tathà ca pçthivãtvàpekùayà aùñadravyàtiriktadravyatvàdergurutvàt na ÷akyatàvacchedakatvam/ atastatra ÷akyatàvacchedakatvaj¤ànaü pramàtmakaü na sambhavatãti na tasya pramàtmaka÷àbdabodhahetutvam/ lakùaõàsthale tu 'tãraü pravàhasambandhavat' ityàkàrakasyeva 'gaïgàtãraü pravàhasambandhavat' ityàkàrakasyàpi lakùaõàj¤ànasyànubhavasiddhatayà guràvapi svaråpasambandharåpalakùyatàvacchedakatvaj¤ànaü ÷àbdabodhaheturupeyate/ tathà ca ÷aktisthale pçthivãtvenaiva ÷aktyà pçthivãpadàt pçthivãbodhaþ, na tu aùñadravyàtiriktadravyatvàdineti niyamaþ, lakùaõàsthale kadàcit tãratvena kadàcit gaïgàtãratvena bodha ityaniyama÷copapadyata iti lakùyatàvacchedake yathà na lakùaõà tathà ÷akyatàvacchedake 'pi na ÷aktiriti navãnànàmà÷ayaþ/ tadetatsarvaü lakùyatàvacchedakatvagrahamàtreõa ÷akyatàvacchedakatvagrahamàtreõa iti padàbhyàü såcitamiti dhyeyam/ *{dãpikà}* *{÷aktigrahopàyapratipàdanam}* ÷aktigraha÷ca vçddhavyavahàreõa/ vyutpitsurbàlaþ 'gàmànaya' iti uttamavçddhavàkya÷ravaõànantaraü madhyamavçddhasya pravçttimupalabhya gavànayanaü ca dçùñvà madhyamavçddhapravçttijanakaj¤ànasya anvayavyatirekàbhyàü vàkyajanyatvaü ni÷citya 'a÷vamànaya, gàü badhàna' iti vàkyàntare àvàpodvàpàbhyàü gopadasya gotvavi÷iùñe ÷aktiþ, a÷vapadasya a÷vatvavi÷iùñe ÷aktiriti vyutpadyate/ *{prakà÷ikà}* ÷aktigraha÷ca vçddhavyavahàreõeti/ ÷aktigrahastu vçddhavyavahàràdinà sambhavatãtyarthaþ/ àdinà vyàkaraõàdiparigrahaþ/ ata eva "÷aktigrahaü vyàkaraõopamànako÷àptavàkyàdvyavahàrata÷ca/ vàkyasya ÷eùàdvivçtervadanti sànnidhyataþ siddhapadasya vçddhàþ// ityabhiyuktoktiþ saïgacchate/ vyàkaraõàt prakçtipratyayàdãnàü ÷aktigrahaþ/ upamànàt ÷aktigrahastu adhastàddar÷itaþ/ 'apyekadantaherambalambodaragajànanàþ' iti ko÷àdekadantàdi÷abdàþ gaõe÷atvavi÷iùñe ÷aktà ityarthakàt gaõe÷atvavi÷iùñe ÷aktigrahaþ/ tatraikadantàdi÷abdànàmeva padàrthatayà teùàü vibhinnatvena dvandvopapattiþ/ 'kokilaþ pika÷abdavàcyaþ' ityàptavàkyàt pikapadasya kokile ÷aktigrahaþ/ vyavahàrataþ ÷aktigrahaü upapàdayati - vyutpitsuriti/ ÷aktigrahecchàvànityarthaþ/ uttamavçdveti/ prayojakavçddhetyarthaþ/ madhyamavçddhasyeti/ prayojyavçddhasyetyarthaþ/ gavànayanaü dçùñvà pravçttimupalabhya cetyanvayaþ/ upalabhyetyasyànumàyetyarthaþ/ 'iyaü kriyà prayatnapårvikà vilakùaõakriyàtvàt svãyakriyàvat' ityanumànaprayogo bodhyaþ/ pravçttijanakaj¤ànasya - gavànayanagocaraprayatnajanakagavànayanaj¤ànasya/ vàkyasya vi÷iùñer'the ÷aktirna kalpanãyà, tàdç÷àrthasya samabhivyàhàralabhyatvàt/ 'ananyalabhyo hi ÷abdàrtha' iti nyàyàdityabhisandhimàha - a÷vamànayetyàdi/ àvàpodvàpàbhyàmiti/ àvàpaþ - saïgrahaþ/ udvàpaþ - tyàgaþ/ vyutpadyata iti/ vyutpattyà÷rayo bhavatãtyarthaþ/ vàkya÷eùàt yathà - 'yavamaya÷carurbhavati' ityatra yava÷abdaþ àryavyavahàràt dãrgha÷åkavi÷iùñasya vàcakaþ, mlecchavyavahàràt priyaïgorvàcako veti saündehe - 'vasante sarvasasyànàü jàyate patra÷àtanam/ modamànà÷ca tiùñhanti yavàþ kaõi÷a÷àlinaþ//' iti vàkya÷eùàt dãrgha÷åkavi÷iùñe ÷aktinirõayaþ/ priyaïgau tu ÷aktibhramàt prayogaþ/ vivaraõàt yathà- 'payati pàkaü karoti' ityatra yatnàrthakakarotinà sarvàkhyàtavyàkhyànàt àkhyàtasya yatnatvavi÷iùñe ÷aktigrahaþ/ prasiddhapadasànnidhyàt ÷aktigrahastu 'vikasitapadme madhukaraþ' ityàdyagrimagranthena sphuñãbhaviùyati ityalaü pallavitena/ *{bàlapriyà}* vçddhavyavahàreõeti/ vaddhayoþ j¤ànavatoþ vyavahàraþ pravçttiþ ÷abdaprayoga÷ca vçddhavyavahàraþ/ prakçtipratyapàdãnàmiti/ 'bhå sattàyàm' ityàdivyàkaraõàt bhåprabhçtãnàü prakçtãnàü sattàdiråpàrthe ÷aktigrahaþ/ 'laþ karmaõi ca bhàve càkarmakebhyaþ' ityàdivyàkaraõàt pratyayasyàrthaüvi÷eùe ÷aktigrahaþ/ adhastàddar÷ita iti/ pårvamupamànapariccheda dar÷itaþ/ nanu 'apyekadantaheramba' ityàdiko÷e ekadantaherambàdi÷abdànàü paryàyatvena ekàrthavàcakatayà kathaü dvandvasamàsaþ/ padàrthabheda eva dvandvasamàsàïgãkàràdityatràha - tatraikadantàdãti/ ete ÷abdàþ etàdç÷àrthabodhakà iti j¤àpanàrthaü hi ko÷aþ/ tatraikadantàdayaþ ÷abdàþ tattadànupårvãka÷abdarthakà eveti bhàvaþ/ dãpikàyàm vyutpitsurbàla ityàdi/ ka÷cit bàlakaþ gavàdipadànàü kasminnarthe ÷aktiriti jij¤àsate/ sa kadàcit kenacit prerakeõa àcàryàdinàü ÷iùyaü prati uktaü 'gàmànaya' iti vàkyaü ÷çõvataþ ÷iùyasya gavànayanaü pa÷yati/ tataþ gavànayanaråpakriyàü prati kàraõabhåtaü prayatnamanuminoti/ tataþ ki¤citkriyàviùayakaprayatnaü prati tatkriyàviùayakaj¤ànasya kàraõatvàt tàdç÷aj¤ànaü prati prayojakavçddhaprayuktaü vàkyameva kàraõamityanvayavyatirekàbhyàü ni÷cinoti/ tata÷ca prayojyavçddhasya gokarmakànayanaviùayakaü j¤ànaü 'gàmànaya' iti vàkyajanyamiti ni÷cinoti/ tatra gopadasya gotvavi÷iùñe ÷aktiü vinà gopadàrthasya karmatve 'nvayàsambhavàt gopadasya gotvavi÷iùñe ÷aktirityapi ni÷cinoti ityanayà rãtyà vyavahàrasya ÷aktigràhakatvamiti bhàvaþ/ pravçtti÷abdaþ prayatnaparaþ/ nanu pravçttijanakasya gavànayanaviùayakaj¤ànasya vàkyajanyatvàt vàkyasyaiva gokarmakànayane ÷aktiþ kalpyatàmityatràha - prakà÷ikàyàm vàkyasyeti/ vi÷iùñer'the iti/ gokarmakatvavi÷iùñànayanaråpe vàkyàrthe ityarthaþ/ tathà ca pada÷aktyà upasthitànàmarthànàü anvayaråpasya vàkyàrthasya samabhivyàhàraråpàkàïkùayaiva bhànopapattyà vàkyàrthe na ÷aktiriti bhàvaþ/ api ca gopadasyànayanànvitagavi ÷aktisvãkàre 'gàü badhàna' ityatràpi tàdç÷agobodhopapattiþ/ evamànayapadasya gokarmakànayane ÷aktisvãkàre 'a÷vamànaya' ityatràpi tadbodhàpattiþ/ ataþ gopadasya gotvavi÷iùñe ànayapadasya ànayanatvavi÷iùñe ca ÷aktirni÷cãyate/ kriyàkàrakayoranvitatvaü tu samabhivyàhàralabhyamityàvàpodvàpàbhyàü suni÷cayam/ etadabhipràyeõaiva àvàpodvàpopanyàsa iti bhàvaþ/ vyutpatyà÷rayo bhavatãti/ ÷aktini÷cayavàn bhavatãtyarthaþ/ vivaraõàdyatheti/ tatsamànàrthakapadàntareõa tadarthakathanaü vivaraõam/ '÷aktigrahaü vyàkaraõopamàna' ityàdi÷lokànuktànàü aïgulinirde÷apårvaka÷abdaprayogàdãnàmapi ÷aktigràhakatvaü manasikçtyoktam - alaü pallaviteneti/ *{dãpikà}* *{÷abdànàü siddhaparatvamapãti niråpaõam}* nanu sarvatra kàryaparatvàt vyavahàrasya kàryaparavàkya eva vyutpattiþ na siddhapara iti cet - na/ 'kà÷yàü tribhuvanatilako bhåpatiràste' ityàdau siddhe 'pi vyavahàràt 'vikasitapadme madhukaraþ tiùñhati' ityàdau prasiddhapadasamabhivyàhàràt siddhe 'pi madhukaràdivyutpattidar÷anàt ca/ *{prakà÷ikà}* vyavahàrasya/ kàryaparatvàditi yojanà/ kàryaparatvaü ca kçtisàdhyànayanàdiråpakriyàtàtparyakatvam/ vyutpattiþ - ÷aktigrahaþ/ vyavacchedyaü sphuñayati - na siddheti/ siddhe 'pi vyavahàràditi/ tathà ca siddhe 'pi ÷aktigrahastvàva÷yakaþ/ anyathà tatrànubhavasiddhasya ÷abdabodhasya apalàpàpatteriti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* siddhe 'pi ÷aktigraha ityatra siddha÷abdaþ kriyàvyatiriktaparaþ/ *{dãpikà}* *{lakùaõàniråpaõam}* lakùaõàpi ÷abdavçttiþ/ ÷akyasambandho lakùaõà/ gaïgàyàü ghoùa ityatra gaïgàpadavàcyapravàhasambandhàdeva tãropasthitau tãre 'pi ÷aktirna kalpyate/ saindhavàdau lavaõà÷vayoþ parasparasambandhàbhàvàt nànà÷aktikalpanam/ lakùaõà trividhà - jahallakùaõà, ajahallakùaõà, jahadajahallakùaõà ceti/ yatra vàcyàrthasyànvayàbhàvaþ tatra jahallakùaõà/ yathà ma¤càþ kro÷antãti/ yatra vàcyàrthasyàpyanvayaþ tatra ajahaditi/ yathà chatriõo gacchantãti/ yatra vàcyaikade÷atyàgena ekade÷ànvayaþ tatra jahadajahaditi/ yathà tattvamasãti/ *{prakà÷ikà}* tãre 'pi ÷aktirna kalpyata iti/ gaïgàpadasyeti ÷eùaþ/ nanu evaü saindhavàdipadànàü nànàrthakatvànupapattiþ, ekatra ÷aktiþ anyatra lakùaõetyeva nirvàhàdata àha - saindhavàdàviti/ àdinà haryàdiparigrahaþ/ sambandhàbhàvàditi/ saüyogàdiråpasambandhàbhàvàdityarthaþ/ idamupalakùaõam-prasiddhayorarthayoþ kutra lakùaõetyatra vinigamakàbhàvena ubhayatra ÷aktikalpanasyàva÷yakateti/ ma¤cà iti/ ma¤capadaü ma¤casthapuruùe làkùaõikam/ vàcyàryasya kro÷anakartçtvànvayàbhàvàdityarthaþ/ vàcyàrthasyàpãti/ apinà lakùyasamuccayaþ/ chatriõa iti/ ekasàrthavàhitvena chatryacchatriùu gamanakartçtvànvayaþ/ tàtparyànupapattireva lakùaõàbãjam/ na ca chatrãtyasya matubarthakenipratyayàntasya padasamåharåpatvena tacchakyàprasiddhyà tatsambandharåpalakùaõàyà abhàvena kathamidamudàharaõamiti vàcyam/ 'pratipàdyasambandha eva lakùaõà' ityetadabhipràyeõa tadudàharaõadànàt/ anyathà 'kàkebhyo dadhi rakùyatàm' ityàdyudàhartavyam/ tatra kàkapadasya kàkataditarasàdhàraõadadhyupavàtakatvàvacchinnaparatvàt/ kecittu - chatrapadasya ekasàrthe lakùaõà/ taddhitàrthaþ sambandhã/ tathà caikasàrthaüsambandhino gacchantãtyanvayabodhaþ ityàhuþ/ tattvamasãti/ tatpadavàcye sarvaj¤atvàdivi÷iùñe tvaüpadavàcyasyàntaþ-karaõàdivi÷iùñasyàbhedànvayànupapattyà ubhayatra vi÷eùaõàü÷aparityàgaþ/ tathà ca tatpadalakùyasya ÷uddhasya tvaüpadalakùyeõa saha abhedànvayopapattirityabhipràyaþ/ idamudàharaõaü tu jãvabrahmaõoraikyaü bruvatàü brahmavàdinàü matàbhipràyeõa/ naiyàyikamate tasyàsaümatatvàt/ naiyàyikamatarãtyà tu 'sàyam devadatta' ityàdau tattàü÷asya idànãmasambhavàddhànam, idantvàü÷asya sambhavàdahànamiti jahadajahallakùaõàmàcakùate/ pare tu - 'ghaño nityaþ' ityàdau ghañatvasyeva 'so 'yam devadatta' ityàdau tattàü÷asyopalakùaõatayà bhàne na ki¤cit bàdhakamiti kiü jahadajahallakùaõayeti vadanti/ *{bàlapriyà}* saüyogàdiråpasambandhàbhàvàditi/ tathà ca ÷akyasambandharåpalakùaõàyà asambhavàt lavaõà÷vayoråbhayoreva saindhavapadasya ÷aktirityarthaþ/ ma¤casthapuruùa iti/ ma¤castha÷i÷àviti yuktam, rodanàdiråpakro÷anakartçtvasya tatraiva svàrasikatvàdityàhuþ/ vàcyàrthasyeti/ ma¤capada÷akyàrthasya ma¤casya samabhivyàhçtakro÷atipadàrthakro÷anakartçtvànvayavirahàt anvayànupapattiråpalakùaõàbãjasattvàt - ma¤capadasya ma¤casthe puruùe lakùaõeti bhàvaþ/ tathà ca yàdç÷apade vàcyàrthavi÷eùyaketarapadàrthànvayaviùayaka÷àbdabodhajanakatvaü na sambhavati tatra pade jahallakùaõà, yà lakùaõà vàcyàrthaü tyajati sà jahallakùaõà, jahatã ca sà lakùaõà ceti karmadhàrayàt/ athavà ÷akyàrthaü jahataþ tyajataþ padasya lakùaõà jahallakùaõeti ùaùñhãtatpuruùaþ/ yatra ÷akyàrtho na parityajyate ÷akyàrthàparityàgena lakùyàrthabodhaþ tatra ajahallakùaõà/ 'yathà chatriõo gacchanti' iti/ atra chatripadasya chatryacchatrighañitasamudàye lakùaõà/ ekasàrthavàhitveneti/ ekasamudàyaghañakatvenetyarthaþ/ tçtãyàyàþ vai÷iùñyamarthaþ/ tasya chatryacchatriùvanvayaþ/ chatripadalakùyeùu ekasamudàyaghañakatvavi÷iùñeùu chatryacchatriùu gamanakartçtvànvaya iti bhàvaþ/ nanvanvayànupapattirna lakùaõàyà bãjam/ 'yaùñãþ prave÷aya' ityàdau yaùñipadavàcyànàü yaùñãnàmapi prave÷anakarmatvànvayasambhavenànvayànupapattiråpabãjàbhàvàt yaùñipadasya yaùñidhare lakùaõàyà ayogàdityata àha - tàtparyànupapattireva lakùaõàbãjamiti/ yaùñidharatàtparyeõaiva 'yaùñãþ prave÷aya' iti vàkyaprayogàt lakùaõànaïgãkàre tàdç÷atàtparyaü nopapadyeteti lakùaõàbãjaü tatràpyastãti bhàvaþ/ ekakàreõànvayànupapattivyavacchedaþ/ nanu tàrkikamate ÷aktaü padamiti padalakùaõàt chatrin iti vàkyameva/ chatrapadasya chatre ÷aktatvàt inipratyayasya sambandhe ÷aktatvàt prakçtipratyayaråpapadadvayasamåharåpatvàt chatripadasya/ vàkye ca ÷aktyabhàvàt vàkya÷akyàrthàprasiddhyà ÷akyasambandharåpà lakùaõà na sambhavati/ tathà ca chatrinnityasya ajahallakùaõodàharaõatvaü na sambhavatãti ÷aïkate-na ca chatrãtyasyeti/ matubarthaketi/ sambandhàrthaketyarthaþ/ pratipàdyasambandha iti/ bodhyàrthasambandha ityarthaþ/ tathà ca chatrinniti vàkya÷akyàrthàprasiddhàvapi tàdç÷avàkyajanyabodhaviùayo yor'thaþ chatravàniti tatsambandhasya samudàye sattvàt vàkye 'pi lakùaõopapadyata iti bhàvaþ/ anyatheti/ ÷akyasambandha eva lakùaõeti svãkàra ityarthaþ/ kàkataditareti/ kàkataditarabióàlàdisàdhàraõaü yat dadhinà÷akatvaü tadavacchinne kàkapadasya lakùaõetyarthaþ/ dadhinà÷akatvena råpeõa kàkasyàpi bodhàt ajahallakùaõàtvam/ padalakùaõayaiva nirvàhaü vadatàü matamàha - kecittviti/ ekasàrtha iti/ ekasamudàyatva ityarthaþ/ chatriõo gacchantãtyasya ekasamudàyatvavavanto gacchantãtyarthaþ/ samudàyatvaü càpekùàbuddhivi÷eùaviùayatvam/ atha và chatrapadasya ekasamudàyor'thaþ, ini pratyayasya ghañakatvaråpasambandhavi÷iùñor'thaþ/ àhuþ ityasvarasodbhàvanam/ tadbãjaü tu chatrapadasya chatrighañitasamudàyatvàrthakatve chatrapadajanya÷àbdabodhe chatrapadamukhyàrthas÷ya chatrasya mukhyavi÷eùyatayà bhànàbhàvàt atratyalakùaõàyà ajahatsvàrthatvànupapattiriti/ atra tatpadavàcya ityàdi/ tattvamasãtyatra tatpadasya sarvaj¤atvàdivi÷iùñacaitanyaü vàcyor'thaþ/ tvaüpadasya antaþkaraõavi÷iùñacaitanyaü vàcyor'thaþ/ samànavibhakterabhedor'thaþ/ sa ca vi÷iùñayorbàdhitaþ/ ataþ vàcyàrthaikade÷ayoþ sarvaj¤atva-antaþkaraõaråpavi÷eùaõayoþ tyàgena caitanyamàtraü dvàbhyàü padàbhyàü lakùyate/ so 'yaü devadatta ityàdàviti/ tatpadasya tadde÷atatkàlavçttitvavi÷iùñor'thaþ/ idaüpadasya etadde÷aitatkàlavi÷iùñor'thaüþ/ vi÷iùñayoraikyaü ca bàdhitam/ ataþ tatpada÷akyàrthavi÷iùñaikade÷asya tattadde÷atattatkàlavçttitvaråpavi÷eùaõasya tyàgena vi÷eùye devadatte tatpadasya lakùaõà/ evaü ca yatra vi÷eùaõasya ÷akyaikade÷asya tyàgena vi÷eùyasya ÷akyaikade÷asya bodhastatra jahadajahallakùaõetyuktaü bhavati/ pare tviti/ yathà ghaño 'nitya ityatra ghañatvavi÷iùñe anityatvavi÷iùñàbhedo na sambhavati, ghañatve 'nityatvàbhàvàditi ghañatvopalakùite 'nityatvànvayasvãkàreõopapattiþ, tathà so 'yaü devadatta ityàdàvapi tattopalakùite idantvànvayenopapattyà jahadajahallakùaõà màstviti bhàvaþ/ *{dãpikà}* *{gauõãvya¤janayorvçtyantaratvakhaõóanam}* gauõyapi lakùaõaiva lakùyamàõaguõasambandhasvaråpà/ yathà agnirmàõavaka iti/ vya¤janàpi ÷aktilakùaõàntarbhåtà, ÷abda÷aktimålà, artha÷aktimålà ca anumànàdinà anyathàsiddhà/ *{prakà÷ikà}* gauõyà vçttyantaratvaü niràcaùñe - gauõyapãti/ nanu 'gaïgàyàü ghoùa' ityatra tãre ÷akyasya pravàhasyeva 'agnirmàõavaka' ityàdau màõavake ÷akyasya agneþ sàkùàtsambandho na saübhavati iti kathaü lakùaõayà nirvàha ityata àha - lakùyamàõeti/ lakùyamàõo yo guõaþ ÷ucitvàdiþ tatsambandharåpàü ityarthaþ/ ayamabhipràyaþ - ÷akyasambandho hi lakùaõà/ sa ca kvacitsàkùàtsambandhaþ, kvacitparamparàsambandhaþ/ evaü ca ÷akyasyàgneþ svaniùñha÷ucitvavattvasambandha eva lakùaõeti/ àlaïkàrikàþ punarevamàhuþ - 'tãre ghoùa' iti ÷abdaprayoge svàyatte 'gaïgàyàü ghoùaþ' ityananvitàbhidhànaü ÷aityapàvanatvàdipratãtyartham/ na ca sà pratãtirlakùaõayà upapadyate kevalatãralakùaõayaiva anvayànupapattiparihàre ÷aityapàvanatvàdivi÷iùñalakùaõàyàü mànàbhàvàt/ tasmàt vya¤janàvçttiraïgãkartavyeti/ tanmataü nirasyati - vya¤janàpãti/ ÷aktilakùaõàntarbhåteti/ ayambhàvaþ - nànàrthakasthale 'dårasthà bhådharà ramyàþ' ityàdau bhådhara÷abdena parvatànàmiva ràj¤àmapi ÷aktyaiva pratãtiþ sambhavati/ 'gaïgàyàü ghoùa' ityàdau tu ÷aityapàvanatvàdivi÷iùñatãrapratãtirapi lakùaõàsàmràjyàdeva/ tatra lakùaõàkalpikàyàþ tàtparyànupapattereva sadbhàvàt kiü vya¤janayeti/ nanu ÷abda÷aktimålàyà vya¤janàyà anyathàsiddhatve 'pi artha÷aktimålàyàstasyà nànyathàsiddhiþ/ tathà hi - "gaccha gacchasi cetkànta panthànaþ santu te ÷ivàþ/ mamàpi janma tatraiva bhåyàt yatra gato bhavàn//" ityàdau 'he priya tava gamanottaraü mama pràõanà÷o bhaviùyati/ ato na gantavyam' ityàdyartho vyajyate/ na hyatra ÷aktilakùaõàbhyàü nirvàhaþ/ itthaü ca vya¤janàyà àva÷yakatetyata àha - artha÷aktimålà ceti/ castvarthaþ/ anumànàdineti/ anumànaprayogastu - 'iyaü madãyagamanottarakàlikapràõaviyogavatã vilakùaõa÷abdaprayoktçtvàt' ityàdiråpaþ/ àdinà saübhàvanàdi parigrahaþ/ utkañaikatarakoñikasaü÷ayassambhàvanà/ autkañyaü ca viùayatàvi÷eùaþ/ yadi punarànubhaviko lokànàü svarasavàhã '÷abdàt amumarthaü pratyemi' ityanubhavaþ tadà vaiya¤janikã pratãtiþ gãrvàõaguruõàpya÷akyavàraõeti vya¤janàsiddhi niùpratyåhaiveti mantavyam/ *{bàlapriyà}* lakùyamàõo yo guõa ityàdi/ lakùyamàõaþ ÷akyàrthavçttiryo guõaþ tatsajàtãyaguõavattvaü gauõãvçttirityarthaþ/ agnirmàõavaka ityatra agnipada÷akyàrthavahnivçttiryo guõaþ ÷ucitvaü tatsajàtãya÷ucitvavàn màõavaka iti bodhaþ/ nanvetàdç÷yàþ gauõyà vçtteþ kathaü ÷akyasambandharåpalakùaõàyàmantarbhàva ityatràha - ayamabhipràya iti/ ÷akyàrthapratiyogikaþ sambandho lakùaõà/ sambandha÷ca sàkùàtparamparàsàdhàraõaþ/ gaïgàyàü ghoùa ityàdau gaïgàpada÷akyàrthasya saüyogaråpaþ sàkùàtsambandhastãre 'sti/ agnirmàõavaka ityatra tu ÷akyàrthasyàgneþ svavçttiguõasajàtãyaguõavattvaråpaþ paramparàsambandhaþ màõavake 'sti/ ubhayorapi sambandhayorlakùaõàtvameveti bhàvaþ/ vya¤janàkhyàmatiriktàü vçttiü vadatàmàlaïkàrikàõàü matamanuvadati - àlaïkàrikàþ punariti/ yadi 'gaïgàyàü ghoùa' ityàdau tãravçttirghoùa ityàkàrakabodho vivakùitaþ, tarhi tãravàcakaü ÷abdameva prayu¤jãta tãre ghoùa iti/ ghoùànanvitàrthavàcakaü gaïgàpadaü ca prayu¤jãta/ ato 'tra ÷akyàrthavçtti÷aityapàvanatvàdiråpor'tho 'pi ghoùe vivakùitaþ/ sa ca 'tãre ghoùa' ityato na budhyeta/ gaïgàpadaprayoge tu tatsàmarthyàt gaïgàpravàhagata÷aityapàvanatvàdirvyajyata iti vaktuü ÷akyate/ na ca gaïgàpadasyaiva ÷aityapàvanatvàdivi÷iùñatãre lakùaõàstu, tathà ca lakùaõayaiva ÷aityapàvanatvàdipratãtyupapatteþ vya¤janayà na prayojanamiti vàcyam/ anvayànupapattirhi lakùaõàbãjam/ sà ca tãralakùaõayaiva parihartuü ÷akyeti ÷aityapàvanatvàdilakùaõàyàü pramàõàbhàvàt/ tasmàt vya¤janàkhyà atiriktà vçttiþ svãkaraõãyà, yà ÷aktilakùaõàbhyàmanavagamyamarthaü pratyàyayatãtyàlaïkàrikàõàü bhàvaþ/ ayaü bhàva ityàdi/ 'dårastho bhådharo ramya' ityatra bhådhara÷abdavàcyasya parvatasya dårasthitasya ramyatvaü prakçtor'thaþ/ asthiracittatvàt ràjàno 'pi dårasthà eva ramyà ityaprakçtor'tho 'pyatra pratãyate/ sà ca pratãtiþ bhådhara÷abda÷aktimålà/ tathà ca nànàrthasthale arthaprakaraõàdinà nivàritasyàprakçtàrthasya pratãtiþ yadbalàt bhavati sà ÷abda÷aktimålàvya¤janà ityàlaïkàrikàþ/ tatra bhådhara÷abdena parvatànàmiva ràj¤àmapi ÷abda÷aktyaiva pratãtisambhavàt nàsti vya¤janàyàþ àva÷yakateti naiyàyikàþ/ evaü gaïgàyàü ghoùa ityàdau gaïgàpadasya ÷aityapàvanatvàdivi÷iùñatãre lakùaõàïgãkàreõaiva ÷aityàdipratãtirupapadyate/ yadyapyatrànvayànupapattirnàsti, tathàpi tàtparyànupapattirasti, ÷aityapàvanatvàdibodhatàtparyeõaiva tãrapadaü parityajya gaïgàpadaprayogàt tasya tàtparyasya lakùaõàü vinànupapatteþ/ tàtparyànupapattireva lakùaõàbãjam nànvayànupapattiriti pårvamevoktaü vakùyati ca dãpikàyàm/ tathà ca kçtaü vya¤janayeti bhàvaþ/ ÷aïkate - nanviti/ anyathàsiddhatve 'pi - ÷aktyà lakùaõayà và gatàrthatve 'pi/ arthasàmarthyàt yatràrthàntaraü pratãyate tatràrtha÷aktimålà vya¤janà/ yathà 'gaccha gacchasi cet' ityatra bhartà yatra gacchati tatra de÷e nàyikàyàþ janmakathanena janmana÷ca maraõànantarakàlikatvena janmaråpapadàrthasàmarthyàt pravàsottarakàlikamaraõaråpor'tho 'bhivyajyate/ tena ca gamanàbhàvo vyajyate/ asyàrthasya padavçttyà ÷aktyà lakùaõayà và pratãtyasambhavàt vya¤janàkhyà vçttiþ svãkàryetyà÷ayaþ ÷aïkituþ/ ÷iùñaü spaùñam/ *{dãpikà}* *{lakùaõàbãjaniråpaõam}* tàtparyànupapattiþ lakùaõàbãjam/ tatpratãtãcchayoccaritatvaü tàtparyam/ tàtparyaj¤ànaü ca vàkyàrthaj¤àne hetuþ nànàrthànu rodhàt/ prakaraõàdikaü tàtparyagràhakam/ *{prakà÷ikà}* anvayànupapatteþ lakùaõàbãjatve yaùñãþ prave÷aya ityàdau lakùaõànupapattiþ/ tàtparyànupapatteþ tathàtve tu tasyàstatràpi sattvena yaùñipadasya yaùñidhare lakùaõà sambhavatãtyà÷ayenàha - tàtparyànupapattiriti/ tatpratãtãti/ tãràdiråpàrthapratãtãtyarthaþ/ nànàrtheti/ 'saindhavamànaya' ityàdinànàrthakasthale saindhavapadasya a÷ve lavaõe ca ÷akteþ tulyatayà ÷àbdabodhe tàtparyagrahasya kàraõatvamantarà niyatakàle tattadbodhopapattiþ nàstãti tatra tatkàraõatvasyàva÷yakatve tadanurodhena sarvatra tadàva÷yakateti bhàvaþ/ na caü mauni÷lokàdau ÷àbdabodhànupapattiþ/ tatra niruktatàtparyasya asattvàditi vàcyam, tàtparyasya tatpratãtãcchàråpatvaparyavasànena tatra tàdç÷atàtparyasya sattvenàdoùàt/ na ca tathàpi tatpratãtãcchàrahita÷ukàdyuccaritavàkyàdapi ÷àbdabodhasyànubhavikatayà tatrànupapatteþ parihàràsambhava iti ÷aïkyam/ tatre÷varecchàmàdàyaivànupapatteþ parihàrasambhavàt iti ÷aïkyam/ tatre÷varecchàmàdàyaivànupapatteþ parihàrasambhavàt parihàrasambhavàt ityalamadhikajalpanena/ prakaraõàdikamiti/ àdinà 'sa÷aïkhacakro hariþ påjyaþ' ityàdau hari÷abdasya bhagavati tàtparyanirõàyakasya 'sa÷aïkhacakra' iti vi÷eùaõàdeþ parigrahaþ/ kathaü prakaraõàdeþ tàtparyagràhakatvamiti cet - ittham/ 'idaü saindhavapadaü lavaõabodhecchayà uccaritam bhojanaprakaraõe uktatvàt' iti rãtyà gçhàõa/ *{bàlapriyà}* niyatakàla iti/ kadàcit lavaõaviùayakaþ kadàcit a÷vaviùayaka ityevaü kàlavyavasthetyarthaþ/ tadanurodheneti/ nànàrthakasthale ÷àbdabodhe tàtparyaj¤ànasya kàraõatvànusàreõetyarthaþ/ tadàva÷yakateti/ tàtparyaj¤ànasyàva÷vakatetyarthaþ/ nanu tatpratãtãcchayoccaritatvaråpatàtparyaj¤ànasya ÷àbdabodhahetutvasvãkàre maunikartçkeõa vàkyabodhakalipyàdinà yatra ÷àbdabodhastatra tatpratãtãcchayoccaritatvaråpatàtparyàbhàvàt tàtparyaj¤ànamasambhavãti ÷aïkate - na ca mauni÷lokàdàviti/ maunikartçkavàkyabodhakalipyàdàvityarthaþ/ niråktatàtparyasya - tatpratãtãcchayà uccaritatvaråpatàtparyasya/ tàtparyaü tatpratãtãcchàmàtram/ tattu mauninàmapyasti/ tajj¤ànàcca lipyàditaþ ÷àbdabodha upapadyata ityà÷ayena samàdhatte - tàtparyasyeti/ nanu tatpratãtãcchàpi na tàtparyam/ ÷ukàdeþ tàdç÷ecchàvirahe 'pi ÷ukàdyuccàritavàkyàt ÷àbdabodhasyànubhavasiddhatvàdityà÷aïkate - na ca tathàpãti/ ã÷varecchàmiti/ ÷ukoccàritàdasmàdvàkyàt etàdç÷àrthabodho bhavatu ityàkàrake÷varecchaiva tatra tàtparyam/ tajj¤ànàcca ÷àbdabodha iti bhàvaþ/ nanu pramàjanaka÷ukavàkyàdau ã÷varecchàyàstàtparyatve 'pi bhramajanake 'vahninà si¤cati' ityàdi÷ukavàkye ã÷varecchàyàstàtparyatvaü na sambhavati, tathà sajã÷varecchàyàþ visaüvàditvàpatterityatràha - alamadhikajalpaneneti/ visaüvàdi÷ukavàkye ÷ikùakasyecchaiva tàtparyam, ato na doùa iti bhàvaþ/ ekàrthavàcaka÷abdaghañitavàkyàt ÷àbdabodho yatra, tatra tàtparyaj¤ànasyànupayoge 'pi nànàrthakasaindhavàdipadaghañitàt 'saindhavamànaya' ityàdivàkyàt kadàcida÷vànayanabodhaþ kadàcillavaõànayanabodhaþ iti vyavasthàyàþ tàtparyaj¤ànenaiva nirvàhàt tàtparyaj¤ànasya ÷àbdabodhahetutvamàva÷yakam/ saindhavapadasya asminnarthe tàtparyamiti j¤ànaü ca prakaraõàdinà bhavatãti dãpikàyàm uktam/ tatràdipadagràhyamàha - àdineti/ prakaraõaü nàma bhojanagamanàdiprastàvaþ/ vi÷eùaõàdaiþ ityàdipadane àbhimukhyàdiparigrahaþ/ bhojanaprakaraõe uktatvàditi/ yannaivaü tannaivaü yathà pramàõaprakaraõe prayuktaü saindhavapadamiti ÷eùaþ påraõãyaþ/ iti rãtyeti/ ityanumànavidhayetyarthaþ/ *{dãpikà}* *{arthàdhyàhàrakhaõóanam}* 'dvàram' ityàdau 'pidhehi' iti ÷abdàdhyàhàraþ/ nanu arthaj¤ànàrthatvàt ÷abdasyàrthamavij¤àya ÷abdàdhyàhàràsambhavàt arthàdhyàhàra eva yukta iti cet-na/ padavi÷eùajanyapadàrthopasthiteþ ÷àbdaj¤àne hetutvàt/ anyathà 'ghañaþ karmatvamànayanaü kçtiþ' ityatràpi ÷àbdaj¤ànaprasaïgàt/ *{prakà÷ikà}* pràbhàkaramataü niràkariùyamàõaþ svasiddhàntaü dar÷ayati - dvàramiti/ arthaj¤ànàrthatvàcchabdasyeti/ ÷abdaj¤ànasya arthaj¤ànaphalakatvàdityarthaþ/ etàvatà prathamata evàrthànusandhàne làghavamiti såcitam/ kiü ca 'arthaü buddhvà ÷abdaracanà' iti nyàyenàrthaj¤ànamantarà àkàïkùàdimacchabdànusandhànaråpa÷abdàdhyàhàrasyaivàsambhavena prathamataþ arthàndhyàhàrasyaivàva÷yakatetyàha-arthamavij¤àyeti/ yathàkatha¤cidupasthitapadàrthànàü ÷àbdabodhànudayena padajanyatatvasyopasthitivi÷eùaõatàyà àva÷yakatayà tàdç÷opasthitisampattaye ÷abdàdhyàhàra eva anàyattyà anusartavya ityàha - padavi÷eùeti/ vi÷eùapadasyàpi prayojanaü dar÷ayituü 'ghañaþ karmatvam' ityàdyanudhàvanam/ tatra karmatvàdipadajanyakarmatvàdyupasthiteþ sattve 'pi ghañapadottaràmpadajanyakarmatvàdyupasthiterasattvena na siddhàntimate ÷àbdabodhaprasaïga iti bhàvaþ/ padavi÷eùajanyetyatra vçttyà padavi÷eùajanyetyapi bodhyam/ tena 'ghañamànaya' ityàdau ghañàdipadàdàkà÷àderupasthitàvapi na ÷àbdabodha iti dik/ *{bàlapriyà}* arthaj¤ànaphalakatvàditi/ ÷àbdabodhàtmakàrthaj¤ànahetutvàdityarthaþ/ iti nyàyeneti/ yathà ÷abdaprayogàtmaka÷abdaracanàü prati arthaj¤ànaü kàraõam, tathà ÷abdànusandhànaråpa÷abdàdhyàhàraü pratyapi arthaj¤ànaü kàraõam/ tata÷ca ÷abdàdhyàhàràt pårvabhàvinà arthaj¤ànàtmakena arthàdhyahàreõaiva ÷àbdabodhanirvohe kiü ÷abdàdhyàhàreõeti bhàvaþ/ yathàkatha¤ciditi/ ÷àbdabodhaü prati padàrthasmaraõaü kàraõam/ padàrthasmaraõe padaj¤ànajanyatvaü vi÷eùaõaü deyam/ anyathà yatra padàt na padàrthasmaraõam, api tådbodhakàdinà, tatrodbodhakàdijanyapadàrthasmaraõasya ÷àbdabodhahetutvàpatteþ/ evaü ca dvàramityàdau padaj¤ànajanyapidhànopasthitisampattaye padaj¤ànaråpa÷abdàdhyàhàra evàva÷yaka iti bhàvaþ/ yathàkatha¤cidityasya padaj¤ànàtiriktenodbodhakàdiråpopàyenetyarthaþ/ tàdç÷opasthitisampattaya iti/ padajanyapadàrthopasthitiniùpattaya ityarthaþ/ anàyatyà - agatyà/ ghañàdipadàditi/ ghañàdipadasya ÷abdaråpasyàkà÷e samavàyasambandhena vidyamànatayà samavàyasya ghañàdi÷abdaþ àkà÷a÷ceti dvau sambandhinau/ tatraikasya ghañàdipadasya j¤ànàt aparasya àkà÷asya smaraõaü bhavati, ekasambandhij¤ànamaparasambandhismàrakamiti nyàyàt/ tathà ca tàdç÷asmaraõaviùayasyàkà÷asya ÷àbdabodhavàraõàya vçttyà padaj¤ànajanyapadàrthasmaraõaü ÷àbdabodhaheturiti vàcyam/ vçtti÷ca ÷aktilakùaõànyatararåpaþ sambandhaþ/ ghañapadàdàkà÷asmaraõasya ghañapadavçttiprayojyatvàbhàvàt na tasya ÷àbdabodhahetutvamiti bhàvaþ/ vçttyà padaj¤ànajanyatvaü ca vçttij¤ànasahakçtapadaj¤ànajanyatvam/ *{dãpikà}* *{padavibhàgaþ}* païkajàdipadeùu yogaråóhiþ/ avayava÷aktiryogaþ/ samudàya÷aktã råóhiþ/ niyatapadmatvàdij¤ànàrthaü samudàya÷aktiþ/ anyathà kukude 'pi prayogaprasaïgàt/ *{prakà÷ikà}* yadyapi, padam tàvat caturvidham - yaugikam, råóham, yogaråóham, yaugikaråóham ceti/ yogo 'vayava÷aktiþ/ tanmàtreõàrthapratipàdakamàdyam/ yathà pàcakàdipadam/ råóhiþ samudàya÷aktiþ/ tanmàtreõàrthapratipàdakaü dvitãyam/ yathà gavàdipadam/ yogaråóhibhyàü parasparasahakàreõàrthapratipàdakaü tçtãyam/ yathà païkajàdipadam/ yoga÷aktyà samudàya÷aktyà ca parasparasahàyena vibhinnàrthapratipàdakaü caturtham/ yathà udbhitpadam yogena tarugulmàdeþ råóhyà tu yàgavi÷eùasya ca vàcakam/ tathàpi yogaråóhaü pradar÷ya tatra yogaråóhyoþ svaråpapradar÷anena tadrãtyà anyatràpi boddhuü ÷akyamityabhipràyeõa païkajàdipade yogaråóhiü pradar÷aüyati - païkajàdãti/ yogaråóhiriti/ yogasahità råóhirityarthaþ/ nanu païkajàdi÷abdeùvapi yoga evàstu tàvataiva nirvàhàt ityà÷aïkya païkaja÷abdasya padmatvàvacchinne vçttimantarà niyamena padmatvàvacchinnabhànamanubhavasiddhaü na nirvahatãti padmatvàvacchinne råóhiràva÷yikãtyàha - niyateti/ niyatapadmatvàvacchinnabhànànubhave vipratipannaüna pratyàha - anyatheti/ niyatapadmatvàvacchinnabhànopayogisamudàya÷aktyanaïkãkàra ityarthaþ/ prayogeti/ païkajapadaprayogetyarthaþ/ *{bàlapriyà}* yogo 'vayava÷aktirityàdi/ avayava÷aktimàtreõàrthabodhakaü padaü yaugikam/ pàcakapade pac aka ityavayadvayamasti/ tatra pacdhàtoþ pàkor'thaþ, akapratyayasya kartà arthaþ/ pàcakapadena pàkakartà budhyate/ avayavàrthamàtrasyaiva bodhàt pàcakapadaü yaugikam/ màtrapadena yogaråóhapadavyavacchedaþ/ samudàya÷aktimàtreõàrthabodhakaü råóham, màtrapadenàvayava÷aktivyavacchedadvàrà yogaråóhapadavyàvçttiþ/ yathà gavàdipade samudàyagatà ÷aktireva vartate/ ÷aktapadaghañitatve sati samàsabhinnatve sati ÷aktiniråpakatvaü yaugikatvam/ yathà pàcakapade pàka÷aktapacadhàtukartç÷akta-akapadaghañitatve sati pàkakartçtvaråpaikadharmàvacchinna÷aktikatvamastãti samanvayaþ/ råóhe 'tivyàptivàraõàya ÷aktapadaghañitatve satãti/ 1samàse 'tivyàptivàraõàya samàsabhinnatve satãti/ yadyapyevamapi yogaråóhe païkajàdipade 'tivyàptiþ prasajati, tathàpi avayavàrthaghañitadharmàvacchinna÷aktikatvaü ----------------------------------------- 1. samàse 'tivyàptivàraõàyeti/ na ca samàse ÷aktyanaïgãkàràt ÷aktiniråpakatvàbhàvàt kathamativyàptiprasaktiriti vàcyam/ pàcakapadasya yathà pàkakartçtvaråpaikadharmàvacchinna÷aktatvaü tathà ràjapuruùàdisamàsasyàpi ràjavi÷iùñapuruùatvaråpaikadharmàvacchinna÷aktikatvamastãtyà÷ayàt/ ------------------------------------------ ÷aktiniråpakatvamityanena vivakùitam/ pàkakartçtvaråpatàdç÷adharmàvacchinna÷aktikatvàt pàcakapade samanvayaþ/ païkajapadaü tu avayavàrthàghañitapadmatvàvacchinna÷aktikamiti na tatràtivyàptiþ/ råóhatvaü tu padàghañitatve sati ÷aktiniråpakatvam/ gavàdipade na ÷aktaü padaü ghañakamiti padàghañitatvamasti, gotvàvacchinna÷aktatvàcca ÷aktiniråpakatvamastãti samanvayaþ/ yaugike 'tivyàptivàraõàya satyantam/ apabhraü÷e 'tivyàptivàraõàya vi÷eùyam/ ÷aktapadaghañitatve sati avayavàrthàghañitadharmàvacchinna÷aktikatvra yogaråóhatvam/ païkajapade 'païka' 'ja' iti ÷aktapadadvayaghañitatvamasti, avayavàrthàghañitapadmatvàvacchinna÷aktikatvaü càstãti samanvayaþ/ 1råóhiniråpakatàvacchedakaråóhyarthatàvacchedakàsamànàdhikaraõadharmàvacch inna÷aktapadaghañitasamudàyatvavattvaü yaugikaråóhatvam/ udbhidàdipade råóhyarthatàvacchedakayàgatvàsamànàdhikaraõordhvabhedanatvàvacchinna÷akta - bhid - dhàtu - ghañitaü yàganiråpitaråóhiniråpakatàvacchedakaü yat ud - bhid - samudàyatvaü tadvattvasattvàt samanvayaþ/ yaugike pàcakàdipade 'tivyàptivàraõàya samudàyatve råóhiniråpakatàcachedakatvaü vi÷eùaõam/ råóhe gavàdipade 'tivyàptivàraõàya ÷aktapadaghañitatvanive÷aþ/ yogaråóhe païkajàdipade 'tivyàptivàraõàya råóhyarthatàvacchedakàsamànàdhikaraõadharmàüvicchanna÷aktatvaü padavi÷eùaõamiti nçsiüha÷àstripradar÷itaþ panthàþ/ yogaråóhibhyàü parasparasahakàreõeti/ yoga÷aktyà païkajanikartç ucyate, råóhyà padmamucyate/ tàbhyàü parasparasahakàreõa païkàjjàyamànaü padmamucyate/ *{dãpikà}* *{anvita÷aktikhaõóanam}* 'itarànvite ÷aktiþ' iti pràbhàkaràþ/ anvayasya vàkyàrthatayà bhànasambhavàt anvayàü÷e 'pi ÷aktirna kalpanãyeti gautamãyàþ/ ----------------------------------------- 1. råóhiniråpakatàvacchedakaü iti samudàyatve 'nveti/ råóhyarthatàvacchedakàsamànàdhikaraõeti dharmavi÷eùaõam/ ----------------------------------------- *{prakà÷ikà}* yadyapi 'kàryànvite ÷aktiþ' iti pràbhàkaramatam, tathàpi siddhàrthaparavàkye vyutpattervyavasthàpitatvena tatsàdhàraõyàya tanmataü pariùkçtya dar÷ayati - itarànvita iti/ anvite ÷aktiþ iti tu niùkarùaþ/ ayamabhipràyaþ - katha¤cidupasthitànàü padàrthànàü ÷àbdabodhavàraõàya tadviùayaka÷àbdabodhaü prati vçttij¤ànajanyatadupasthititvena hetutàyàþ kalpanãyatayà anvayàü÷e 'pi ÷aktirapekùità/ anyathà tàdç÷asàmànyakàryakàraõabhàvabhaïgaprasaïgàt/ na ca saüsargaviùayatàbhinnatattadviùayatà÷àli÷àbdabodhaü prati vçttij¤ànàdhãnatattadupasthititvena hetutvamàstàm, tathà cànvayàü÷e ÷aktyanaïgãkàre 'pi na kùatiriti vàcyam/ tathà sati kàryatàvacchedakagauravàpatteþ/ evaü ca 'anvito ghaño ghañapadavàcyaþ' ityàkàraka÷aktij¤ànameva ÷àbdabodhaprayojakamiti/ kecittu-itarànvite ÷aktirityasya kàryànvite ÷aktirityarthaü àhuþ/ sayuktikaü naiyàyikamataü dar÷ayati - anvayasyeti/ padàrthasaüsargasya padasamabhivyàhàrabalàdeva ÷àbdabodhe bhànasambhavàt tàdç÷asaüsargàü÷e 'pi ÷aktirna kalpanãyeti samuditàrthaniùkarùaþ/ ayamà÷ayaþtattadviùayaka÷àbdabuddhiü prati vçttij¤ànàdhãnatattadupasthititvena anugatakàryakàraõabhàvo na sambhavati, ÷aktilakùaõobhayasàdhàraõasya vçttitvasya durvacatvàt/ api tu tacchaktapadaj¤ànajanyatadupasthititvenaikà kàraõatà/ tallàkùaõikapadaj¤ànajanyatadupasthititvena ca aparà kàraõatà svãkartavyà/ parasparatattadupasthitijanya÷àbdabodhe vyabhicàravàraõàya ca tattatkàraõàvyavahitottaratvaü tattatkàryatàvacchedakakoñau nive÷anãyam/ evaü ca vçttyanupasthitasyàpi padàrthadvayasaüsargasya ÷àbdabodhopagame vyabhicàraprasaktyà dar÷itadvividhakàryakàraõabhàvasya niùpratyåhateti kimanvayàü÷e ÷aktikalpanena/ *{bàlapriyà}* nanu 'itarànvite ÷aktiþ iti pràbhàkaràþ' ityayuktam/ 'kàryànvite ÷aktiþ' ityeva tatsiddhàntàt ityà÷aïkyàha - yadyapi kàryànvita iti/ tathàpãti/ 'kà÷yàü tribhuvanatikalo bhåpatiràste' ityàdau siddhe 'pyarthe ÷abdaprayogàt siddhe 'pyarthe padànàü ÷aktigraha iti pårvaümeva niråpitatvàt kçtisàdhyakriyànvite ÷aktiriti na yuktamityàlocya 'itarànvite ÷aktiþ' iti pràbhàkaraikade÷inaþ pariùkçtavanta iti tanmatamanådyata iti bhàvaþ/ siddhaparavàkye 'pi padàrthasya itarànvitatvamastãti itarànvite ÷aktirityuktau sarvatropapattiriti/ itaraþ svasamabhivyàhçtapadàrthaþ tadanvite ÷aktiþ samabhivyàhçtapadàrtha÷ca kàryaråpo và siddharåpo và/ itaràü÷asyàpi padàntareõa làbhàt anvite ÷aktirityeva pariùkaraõãyamityà÷ayenàha - anvite ÷aktiriti/ nanu anvayàü÷asya samabhivyàhàraråpàkàïkùàlabhyatvàt tadaü÷e ÷aktikalpanamayuktamityataþ anvayàü÷e ÷aktiü vadatàü pràbhàkaràõàmà÷ayamudghàñayati - ayamabhipraya iti/ katha¤cidupasthitànàmiti/ padavçttij¤ànàtiriktakàraõajanyopasthitiviùayàõàmityarthaþ/ padàrthànàmanvayaþ ÷àbdabodhe bhàùate/ anvayàü÷e ÷aktyasvãkàre anvayaviùayakapada÷aktij¤ànaråpakàraõàbhàvàt anvayaviùayakaþ ÷àbdabodhaþ na syàditi bhàvaþ/ na ceti/ ghañamànaya ityatra saüsargatàkhyaviùayatàbhinnà yà ghañaniùñhaviùayatà tacchàli÷àbdabodhaü prati 'ghañaþ ghañapada÷akyaþ' ityàkàrakavçttij¤ànajanyaghañopasthitiþ kàraõam/ anvayaniùñhà yà saüsargatà tacchàli÷àbdabodhaü prati tu ÷aktij¤ànajanyà anvayopasthitirnàpekùità/ anvayaviùayaka÷àbdabodhasya saüsargatàbhinnaviùayatà÷àli÷àbdabodhatvaråpakàryatàvacchedakànàkràntatvàditi bhàvaþ/ kàryatàvacchedakagauravàpatteriti/ tadviùayaka÷àbdabodhatvàpekùayà saüsargatàbhinnatadviùayatà÷àli÷àbdabodhatvasya gurutvàditi bhàvaþ/ etanmate ÷aktigrahasyàkàramàha - eva¤ceti/ tathà ca ghañamànayetyatra ghañakarmatvayoþ karmatvànayanayoþ ànayanaloóarthayo÷cànvayaþ ÷àbdabodhe bhàsate/ ghañaniùñhakarmatàniråpakamànayanaü kàryamiti ÷àbdabodhàt/ tatra ghañapadasya ghañaråpàrthamàtre ÷aktisvãkàre ghañakarmatvayoryaþ àdheyatvaråpaþ saüsargaþ tadvàcakapadàbhàvàt tasya ÷àbdabodhe bhànaü na syàt/ ataþ ghañapadasya svasamabhivyàhçtàmpadàrthakarmatvànuyogikàdheyatvaråpasaüsargavi÷iùñaghañe ÷aktiþ/ saüsargaüvi÷iùñatvaü ca ghañasya saüsargapratiyogitvaråpam/ tatra ca karmatvaråpasyetarapadàrthasya ampadenaiva làbhàt ananyalabhyasyaiva ÷abdàrthatvàt karmatvàü÷e na ghañapadasya ÷aktiþ/ evaü ampadasyàpi ghañapratiyogikatvopalakùitànvayavi÷iùñe karmatve ÷aktiþ/ evaü ca ghañakarmatvayoþ saüsargaþ ghañapada-ampada÷aktibhyàü labhya iti anvayàü÷aþ pada÷aktyaiva bhàsate/ evaü ampadàrthakarmatvadhàtvarthànayanayoþ saüsargo 'pi padadvaya÷aktilabhya iti pràbhàkarà÷ayaþ/ naiyàyikà÷ayamàviùkaroti - padàrthasaüsargasyetyàdinà/ pràbhàkaramate 'pi am ghaña ityataþ ÷àbdabodhavàraõàya ghañapadàvyavahitottaravartyampadatvaj¤ànaü ÷àbdabodhakàraõamityava÷yaü vàcyam/ tathà ca tàdç÷akàraõabalàdeva saüsargàü÷asya ÷àbdabàdhe bhànasambhave saüsargeü ÷aktikalpanaü nocitam/ ananyalabhyasyaiva ÷abdàrthatvàditi bhàvaþ/ padasamabhivyàhàreti/ padasamabhivyàhàro nàma avyavahitottaratvasambandhena padavi÷iùñapada - tvam/ nanu tadviùayaka÷àbdabodhaü prati vçttij¤ànajanyatadviùayakopasthitiþ kàraõamiti kàryakàraõabhàvasya yathàkatha¤cidupasthitapadàrthàünàü ÷àbdabodhe bhànavàraõàya svãkàryatayà vçttyànupasthitasya saüsargasya ÷àbdabodhe kathaü bhànam/ tathà sati uktakàryakàraõabhàve vyatirekavyabhicàraprasaïgàt ityato naiyàyikànàü bhàvaü spaùñãkaroti - ayamà÷aya ityàdinà/ tathà ca pårvoktaþ sàmànyakàryakàraõabhàvaþ na sambhavati, ÷aktilakùaõobhayasàdhàraõasya vçttitvasya durvacatvàt/ atastadarthaviùayaka÷aktij¤ànajanyatadarthopasthitiþ tadarthaviùayaka÷àbdabodhe kàraõam/ tadarthiviùayakalakùaõàj¤ànajanyatadarthopasthitiþ tadarthaviùayaka÷àbdabodhe kàraõamiti kàryakàraõabhàvadvayaü kalpanãyam/ evamapi yatra ghañaviùayaka÷aktij¤ànajanyaghañopasthityà ghañaviùayaka÷àbdabodhaþ tatra ghañaviùayakalakùaõàj¤ànajanyaghañopasthitiråpakàraõàbhàvàt yatra lakùaõàj¤ànajanyaghañopasthityà ÷àbdabodhaþ tatra ÷aktij¤ànajanyatadupasthitiråpakàraõàbhàvàcca kàraõàbhàve 'pi kàryotpattiråpaþ vyatirekavyabhicàro bhavatãti tadvàraõàya kàryatàvacchedakakoñàvavyavahitottaratvaü nive÷ya tadviùayaka÷aktij¤ànajanyatadupasthityavyavahitottara÷àbdabodhaü prati tadviùayakalakùaõàj¤ànajanyatadupasthitiþ kàraõamiti kàryakàraõabhàvo vaktavyaþ/ lakùaõàj¤ànàdhãna÷àbdabodhasya ÷aktij¤ànajanyopasthityavyavahitottaratvaråpakàryatàvacchedakànàkràntatayà tatra ÷aktij¤ànajanyopasthityabhàve 'pi na vyatirekavyabhivàraþ/ kàraõàbhàve 'pi tatkàryatàvacchedakavi÷iùñasyotpattàveva vyatirekavyabhicàradoùàt/ tathà ca anvayaviùayaka÷àbdabodhasya ÷aktilakùaõàj¤ànajanyopasthityuttaratvàbhàvena dvividhakàryatàvacchedakànàkràntatayà tatra dvividhakàraõàbhàve 'pi na vyatirekavyabhicàraprasaïgaþ/ ataþ kàryakàraõabhàve vyabhicàrabhiyà nànvayàü÷e ÷akti kalpanãyeti bhàvaþ/ vçttitvasya duvacatvàditi/ na ca ÷aktilakùaõànyataratvameva vçttitvaü suvacamiti vàcyam/ tadbhinnabhinnatvaü hyanyataratvam/ tathà ca bhedadvayàvacchinnabhedavatvaü tat/ bhedadvayatvaü ca ekabhedavi÷iùñàparabhedatvam/ tathà ca bhedayorvi÷eùyavi÷eùaõabhàve vinigamanàvirahàt ÷aktibhedavi÷iùñalakùaõàbhedàvacchinnapratiyogikabhedavattvaü và lakùaõàbhedavi÷iùña÷aktibhedàvacchinnapratiyogitàkabhedavattvaü và lakùaõàbhedavi÷iùña÷aktibhedàvacchinnapratiyogitàkabhedavattvaü và anyataratvamityatra vinigamanàviraheõa tadubhayàvacchinnavçttij¤ànasya kàraõatàdvayaü kalpanãyamiti ekakàryakàraõabhàvo na sambhavati ityà÷ayàt/ tathà ca anvayàü÷aþ àkàïkùàlabhya eveti sthitam/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{àkàïkùàdiniråpaõam}* *{AnTs_60 àkàïkùà yogyatà saünidhi÷ ca vàkyàrthaj¤ànahetuþ / padasya padàntaravyatirekaprayuktànvayànanubhàvakatvam àkàïkùà / arthàbàdho yogyatà / padànàmavilambenoccàraõaü saünidhiþ //}* *{AnTs_61 àkàïkùàdirahitaü vàkyam apramàõam / yathà gaur a÷vaþ puruùo hastãti na pramàõam àkàïkùàvirahàt / agninà si¤ced iti na pramàõaü yogyatàvirahàt / prahare prehare'sahoccàritàni gàm ànayetyàdipadàni na pramàõaü saünidhyabhàvàt //}* àkàïkùà yogyatà sannidhi÷ca vàkyàrthaj¤ànahetuþ/ padasya padàntaravyatirekaprayuktànvayànanubhàvakatvamàkàïkùà/ arthàbàdho yogyatà/ padànàmavilambenocchàraõaü sannidhiþ/ àkàïkùàdirahitaü vàkyaü na pramàõam/ yathà gaura÷vaþ puruùo hastã iti vàkyaü na pramàõam/ àkàïkùàvirahàt/ agninà si¤catãti vàkyaü na pramàõam/ yogyatàvirahàt/ prahare prahare 'sahoccaritàni gàmànaya ityàdipadàni na pramàõaü sànnidhyàbhàvàt/ *{dãpikà}* àkàïkùeti/ àkàïkùàdij¤ànamityarthaüþ/ anyathà àkàïkùàdibhramàt ÷àbdabhramo na syàt/ àkàïkùàü lakùayati - padasyeti/ yogyatàlakùaõamàha - artheti/ sannidhilakùaõamàha - padànàmiti/ avilambena padàrthopasthitiþ sannidhiþ/ uccàraõaü tu tadupayogitayoktam/ gaura÷va iti/ ghañaþ karmatvamityapi anàkàïkùodàharaõaü draùñavyam/ *{prakà÷ikà}* àkàïkùàdirahitapadasamudàyàt ÷àbdabodhavàraõàya àkàïkùàdeþ ÷àbdabodhahetutvaü abhihitaü målakçtà/ tacca navãnamate na sambhavatãti tajj¤ànasya hetutàmàha - àkàïkùàdij¤ànamiti/ àdinà yogyatàparigrahaþ/ anyathà - àkàïkùàde ÷àbdabodhahetutve/ måle madasyetyàdi/ yatpadasya yatpadàbhàvapaprayuktamanvayabodhàjanakatvaü tatpadasamabhivyàhçtatatpadatvaü àkàïkùetyarthaþ/ prayuktatvaü ca 'kàraõàbhàvàtkàryàbhàvaþ' iti pratãtisàkùikaþ svaråpasambandhavi÷eùaþ/ ajanakatvàntaü paricàrakam/ ekapadàrthe 'parapadàrthavattvaü yogyateti mate saü÷ayani÷cayasàdhàraõatattaj¤ànatvàvacchinnaü ÷àbdadhãhetuþ/ bàdhani÷cayàbhàbo yogyateti navãnamate tu svaråpasatyeva yogyatà taddheturiti dik/ *{bàlapriyà}* tacca navãnamate na sambhavatãti/ àkàïkùàyàþ ÷àbdabodhahetutve yatra àkàïkùà nàsti, paraü tu àkàïkùà astãti bhramo 'sti tatra ÷àbdabodha iùyamàõo na syàt/ àkàïkùàj¤ànasya hetutve tu àkàïkùàvirahe 'pi tadviùayakabhramàtmakaj¤ànàt ÷àbdabodha upapadyata iti bhàvaþ/ evaü yogyatàyàþ ÷àbdabodhahetutve yogyatàvirahe 'pi yogyatàbhramàcchàbdabodho na syàt/ ato yaugayatàj¤ànasya ÷àbdabodhahetutvu vaktavyamiti bhàvaþ/ yatpadasyeti/ yatpadasya ghañapadasya ampadàbhàvaprayuktaü ghañaniùñhaü karmatvaü ityàkàraka÷àbdabodhàjanakatvamiti ghañapadasya ampadasamabhivyàhçtatvaü àkàïkùà/ kàraõàbhàvàt kàryàbhàva iti/ ampadaråpakàraõàbhàvàt ÷àbdabodharåpakàryàbhàva ityarthaþ/ ajanakatvànta paricàyakamiti/ tathà ca tatpadasamabhivyàhçtatatpadatvamevàkàïkùà/ kãdç÷apadasamabhivyàhçtakãdç÷apadatvamiti jij¤àsàyàü yatpade 'sati yatpadaü na bodhajanakaü tatsamabhivyàhçtatvamiti j¤àpanàya ajanakàntamuktam na tu tadapi lakùaõaghañakam, prayojanàbhàvàditi bhàvaþ/ paricàyakatvaü ca lakùaõàghañakatve sati lakùaõaghañakapadàrthaj¤àpakatvam/ ekapadàrtha ityàdi/ svaghañakaikapadapratipàdyarthavi÷iùñàparapadàrthapratipàdakatvaü yogyatà/ svaü payasà si¤catãti vàkyam tadghañakamekapadaü payaseti padaü tatpratipàdyor'thaþ payaþ karaõakatvaü tadvi÷iùñe 'parapadàrthaþ sekaþ tatpratipàdakatvaü payasà si¤catãti vàkye 'stãti tàdç÷avàkyasya yogyatà/ etàdç÷ayogyatàviùayakaü saü÷ayàtmakaü ni÷cayàtmakaü và j¤ànaü ÷àbdabodhahetuþ/ ekapadàrthe aparapadàrthavattvàbhàvaråpabàdhaviùayakani÷cayàbhàvo yogyateti navyamate tu bàdhini÷cayàbhàvaråpayogyatà pratibandhakàbhàvavidhayà svaråpataþ satã hetuþ na tu tàdç÷ayogyatàj¤ànaü kàraõamiti bhàvaþ/ nanvekapadàrthe 'parapadàrthavattvaü yogyateti pakùe yatra vàkyàrtho 'pårvaþ tatra pårvaü tàdç÷ayogyatàj¤ànasyàsaübhavaþ/ bàdhani÷cayàbhàvo yogyateti mate tasya ÷àbdabuddhiü prati kàraõatvakalpanamanàva÷yakam/ tadvattabuddhiü prati tadabhàvavattàni÷cayaþ pratibandhaka iti sàmànyapratibadhyapratibandhakabhàvenaiva nirvàhàt ityata àha - digiti/ tatadvàkyaghañakatattatpadàrthasmaraõe sati kvacinni÷cayaråpaü kvacitsaü÷ayaråpaü và yogyatàj¤ànaü sambhavati/ bhåtale ghaña iti pràtyakùikani÷cayottaraü jàyamàne ÷àbdabodhe tàdç÷apràtyakùikani÷cayàtmakaü yogyatàj¤ànaü kàraõam/ yatra tu vàkyàrtho 'pårvaþ 'nadyàstãre pa¤ca phalàni santi' itayàdau tatra saü÷ayàtmakaü yogyatàj¤ànaü kàraõam/ ataþprathamapakùe na doùaþ/ tadvattàj¤ànasàmànye tadabhàvani÷cayatvena sàmànyapratibandhakatà na sambhavati/ ghañàbhàvavat bhåtalamiti ni÷cayottaramapi 'ghañaprakàrakabhåtalavi÷eùyakacàkùuùaü me jàyatàm' iti icchàbalàt ghañavadbhåtalamiti càkùuùaj¤ànotpattyà vyabhicàraprasaïgàt/ api tu tadviùayakacàkùuùecchàvirahavi÷iùñatadabhàvani÷cayatvena vi÷iùyaiva pratibadhyapratibandhakabhàvo vaktavyaþ/ àhàryànumiteranaïgãkàràt anumitiü prati tadabhàvani÷cayapratibandhakatàyàü icchàviraho na nive÷yata iti tatprakàrakànumitiü prati tadabhàvani÷cayapratibandhakatàyàü icchàviraho na nive÷yata iti tatprakàrakànumitiü prati tadabhàvaprakàrakani÷catvena pçthageva pratibandhakatà/ evameva ÷àbdabodhe 'pi pçthageva pratibandhakatvaü kalpanãyamiti bàdhani÷cayàbhàvaråpayogyatàyàþ ÷àbdabodhakàraõatvamava÷yakalpanãyamiti/ dvitãyapakùe 'pi na doùa iti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{AnTs_62 vàkyaü dvividham / vaidikaü laukikaü ca / vaidikam ã÷varoktatvàt sarvam eva pramàõam / laukikaü tv àptoktaü pramàõam / anyad apramàõam //}* *{AnTs_63 vàkyàrthaj¤ànaü ÷abdaj¤ànam / tatkaraõaü ÷abdaþ //}* vàkyaü dvividham - vaidikaü laukikaü ceti/ vaidikaü ã÷varoktatvàt sarvamapi pramàõam/ laukikaü tu àptavàkyaü pramàõam/ anyadapramàõam/ vàkyàrthaj¤ànaü ÷àbdaj¤ànam/ tatkaraõaü ÷abdaþ/ evaü yathàrthànubhavo niråpitaþ/ *{iti tarkasaïgrahe ÷abdaparicchedaþ}* *{dãpikà}* vàkyaü vibhajate - vàkyamiti/ vaidikasya vi÷eùamàha - vaidikamã÷varoktatvàtaditi/ *{vedapauruùeyatvam}* nanu vedasya anàditvàt kathamã÷varoktatvamiti cet - na/ 'vedaþ pauruùeyaþ vàkyasamhatvàt bhàratàdivat' ityanumànena pauruùeyatvasiddheþ/ na ca smaryamàõakartçkatvamupàdhiþ, gautamàdibhiþ ÷iùyaparamparayà vede 'pi sakartçkatvasmaraõena sàdhanavyàpakatvàt/ 'tasmàttepànàttrayo vedà ajàyanta' iti ÷rute÷ca/ nanu varõàþ nityàþ, sa evàyaü gakàra iti pratyabhij¤àbalàt/ tathà ca katha vedasya anityatvam iti cet - na/ 'utpanno gakàraþ, vinaùño gakàraþ' ityàdipratãtyà varõànàmanityatvàt, 'so 'yaü gakàraþ' iti pratyabhij¤àyàþ 'seyaü dãpajvàlà' itivat sàjàtyàvalambanatvàt/ varõànàü nityatve 'pyànupårvãvi÷iùñavàkyasya atityatvàcca/ tasmàt ã÷varoktàþ vedàþ/ *{prakà÷ikà}* mãmàüsakaþ ÷aïkate - nanviti/ vedasya ã÷varoktatvaü anumànena vyavasthàpayati - veda iti/ nanu 'aùñàda÷apuràõànàü kartà satyavatãsutaþ' ityàdi pramàõabalena bhàratàdau kartà upalabhyate/ na hi tathà vede/ tathà ca smaryamàõakartçkatvasya bhàratàdau sàdhyavyàpakatvena pakùe sàdhanàvyapakatvena ca upàdhitvàt kathamidamanumànaü sàdhakaü bhevadityà÷aïkate - na ceti/ gautamàdibhiþ÷iùyaparamparayà vede kartuüråpade÷e vivadantaü pratyàha - tasmàditi/ sa evàya gakàra iti/ atra etatkàlikagakàre pårvakàlikagakàràbhedo bhàsate/ sa ca varõànàmanityatve na sambhavatãti bhàvaþ/ anityatvàditi/ tarhi pratyabhij¤àvirodha ityata àha - so 'yamiti/ utpattivinà÷apratyayayoranyàrthakatvakalpanàpekùayà tatpratyayasya tathàtvakalpane làghavamiti hadayam/ 'agnimãle' ityàdau ànupårvãü - àkàrottaragakàrottaranatvàdiråpà/ tatrottaratvamavyavahitottarakùaõavçttitvaü vàcyam/ itthaü ca varõanàü atityatvànaïgãkàre 'pyanityakùaõaghañitàyà ànupårvyà anityatvàt tadvi÷iùñavàkyasamudàyatmakavedasya tvadabhimatamanityatvaü na sidhyatãti varõànàmanityatvamevocitamityàha-varõànàmiti/ *{bàlapriyà}* mãmàüsaka iti/ vedàpauruùeyatvavàdãti ÷eùaþ/ vyavasthàpayatãti/ sàdhayatãtyarthaþ/ dãpikàyàm pauruùeyatvasiddheriti/ tathà coktànumànena vedànàü puruùanirmitatvasiddhyà anàditvamasiddham/ ato 'nàditvàt kathamã÷varoktatvamiti ÷aïkàyà nàvasara iti bhàvaþ/ upàdhitvàditi/ yatrayatra pauruùeyatvaü bhàratàdau tatra smaryamàõakartçkatvamastãti smaryamàõakartçkatvasya pauruùeyatvaråpasàdhyavyàpakatvam - yatra sàdhanaü vàkyasamåhatvamasti pakùe vede tatra smaryamàõakartçkatvaü nàstãti tasya sàdhanàvyàpakatvam/ ataþ smaryabhàõakartçkatvamupàdhiriti uktànumànaü sopàdhikatvàt duùñamiti kathaü pauruùeyatvasàdhakamityarthaþ/ gotamàdibhiriti/ gotamaþ sva÷iùyàya vedàþ sakartçkà ityupadide÷a, so 'pi sva÷iùyàya tathopadide÷etyevaü ÷iùyaparamparayà gautamãyàþ vedànàü sakartçkatvaü smaranti/ tathà ca smaryamàõakartçkatvasya pakùavçttitayà sàdhanàvyàpakatvàbhàvàt nopàdhitvamiti dãpikoktaü na saïgacchate/ gotamàdayaþ tathopadidi÷urityatra pramàõàbhàvàt iti ÷aïkàyà arthaþ/ tasmàditãti/ tepànàt tapaþ kurvata ã÷varàt trayo vedà ajàyanteti ÷rutyarthaþ/ tathà ca anayà ÷rutyaiva vedànàmã÷varasçùñatvaråpaü pauruùaiyatvaü pramitamiti anumànasya nàpekùeti bhàvaþ/ anityatve na sambhavatãti/ yadi varõàþ utpattivinà÷avantaþ tarhi pårvakàlikagakàrasya naùñatvàt etatkàlikagakàre tadabhedàvagàhinã pratyabhij¤à na saïgaccheteti bhàvaþ/ nanu varõànàmutpattivinà÷àvagàhipratãtibalàt utpattivinà÷avattve siddhe pårvottarakàlikagakàrayorabhedàsambhavàt 'so 'yaü gakàraþ' iti pratyabhij¤à nàbhedamavagàhate/ api tu tajjàtãyatvam/ pårvakàlikagakàravçttigatvajàtimàn etatkàlikagakàra iti pratij¤àyà arthaþ iti dãpikoktaü na yujyate/ 'so 'yaü gakàra' iti pratyabhij¤ayà gakàrayorabhede siddhe tadvirodhàt 'utpanno gakàraþ, vinaùño gakàra' iti pratãtiþ na gakàre utpattiü vinà÷aü và avagàhate, api tu varõavya¤jakavàyuvi÷eùasaüyogàdigatasya utpattervinà÷asya ca varõe àropamàtramityapi vaktuü ÷akyatvàt/ atha và utpanna ityasya abhivyakta iti vinaùña ityasya nàbhivyakta iti càrtha ityapi vaktuü ÷akyatvàt/ tathà ca varõanityatvaü nirbàdhamityà÷aïkyàha - utpattivinà÷apratyayayoriti/ utpanno gakàraþ vinaùño gakàraþ iti pratãtyorityarthaþ/ anyàrthakatvakalpaneti/ abhivyaktyàdyarthakatvakalpanamapekùyetyarthaþ/ *{dãpikà}* *{smçtyàcàrayoþ pràmàõyam}* manvàdismçtãnàü àcàràõàü ca vedamålakatayà pràmàõyam/ smçtimålavàkyànàü idànãmanadhyayanàt tanmålabhåtà kàcit ÷àkhà utsanneti kalpyate/ nanu pañhyamànavedavàkyotsàdanasya kalpayituma÷akyatayà viprakãrõavàdasyàyuktatvàt nityànumeyo vedo målamiti cet - na/ tathà sati kadàpi varõànupårvãj¤ànàbhàvena bodhakatvàsambhavàt/ *{prakà÷ikà}* yadyapi smçtyàdãnàü àptoktatvàdeva pramàõatvaü sidhyati tatkartçmanvàdãnàmàptatvàt, tathàpi teùàmàptatve vipratipannaü pratyàha - manvàdãti/ àcàràõàmiti/ àcàrapratipàdaka÷iùñavàkyànàmityarthaþ/ etena pramàõavibhàgavyàghàta÷aïkà nirastà/ vedàrthaü j¤àtvaiva manvàdibhiþ tadarthakasmçtyàdãni viracitàni/ atasteùàü pràmàõyamiti mana si kçtvàha - vedamålakatayeti/ nanu tarhi sa vedaþ kuto nopalabhyata ityata àha - smçtimåleti/ tanmåletyàdi/ smçtyàdimålabhåtà kàcit ÷àkhà pàñhataþ paribhraùñetyanumãyata ityarthaþ/ vàkyotsàdanasya - vàkyocchedasya/ nanu samànànupårvãkavedapàñhasya saüpradàyasiddhatvàt tàdç÷avede katipayavàkyocchedasya kalpayituma÷akyatve 'pi pañhyamànaveda eva vi÷akalitatayà vidyamànavàkyànàü smçtimålatvamastãtyatàha - viprakãrõeti/ ayuktatvàditi/ smçtyàdisamànàrthakavàkyànàü pañhyamànavede 'nupalambhàditi bhàvaþ/ nityànumeya iti/ nityo 'numeyaråpa ityarthaþ/ varõànupårvãj¤ànàbhàveneti/ tàdç÷aj¤ànasyàpi÷àbdabodhahetutvàt/ anyathà nadãdãnàdi÷abdaiþ arthavi÷eùabodhànàpattiriti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* nanu àcàrasya vedamålakatayà pramàõatvàïgãkàraü kçtiråpasyàcàrasya vibhakteùu pratyakùàdiùu caturùu pramàõeùvanantargatatayà atiriktapramàõatvàpattau caturdhà pramàõavibhajanamasaïgatamityato vyàcaùñai - àcàrapratipàdaketi/ àcàrasya anuùñhànasya bodhakàni yàni ÷iùñànàü vàkyàni teùàmityarthaþ/ eteneti/ àcàrapadasyoktavàkyaparatayàvyàkhyànenetyarthaþ/ vedàrthaü j¤àtvaiveti/ tathà ca vedàrthaj¤ànapårvakaü viracitatvaü vedàrthaj¤ànajanyatvaü và vedamålakatvamityuktaü bhavati/ *{dãpikà}* *{÷abdasyànumànàntarbhàvaravaõóanam/}* nanu 'etàni padàni smàritàrthasaüsargavanti àkàïkùàdimatpadakadambakatvàt gàmànaya daõóeneti madvàkyavat' ityanumànàdeva saüsargaj¤ànasambhavàt ÷abdo na pramàõàntaramiti cet - na/ anumityapekùayà vilakùaõasya ÷àbdaj¤ànasya '÷abdàtpratyemi' ityanuvyavasàyasàkùikasya sarvasaümatatvàt/ *{prakà÷ikà}* ÷abdasya pçthak pramàõatvamanaïgãkurvatàü vai÷eùikàõàü mataü dåùayitumupanyasyati - nanvetànãtyàdinà/ etàni padàni - ghañamànaya ityàdipadàni/ smàritàrthasaüsargavantãti/ smàritàrthasaüsargaj¤ànapårvakàõãtyarthaþ/ saüsarge tàtparyaviùayatvaü nive÷anãyam/ tena saüsargàntaramàdàya nàrthàntaratà/ àkàïkùàdãtyàdinà yogyatàsatyoþ parigrahaþ/ àkàïkùàdirahite padakadambake vyabhicàravàraõàya àkàïkùàdãti/ sarvasaümatatvàditi/ tathà ca kàryavailakùaõyànurodhena ÷abdaþ pramàõàntaraü iti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* smàritàrthasaüsargaj¤ànapårvakàõãtyartha iti/ ghañamànayetyàdivàkyaghañakaghañàdipadaiþ smàritàþ tàdç÷apadajanyasmçtiviùayabhåtàþ ye padàrthàþ teùàü yaþ saüsargaþ tadbiùayakaj¤ànapårvakàõãtyarthaþ/ tathà ca smàritàrthaj¤ànapårvakatvaü sàdhyam/ sàdhyaghañakaü yat j¤ànaü tat 'arthaü buddhvà ÷abdaracanà' iti nyàyasiddhaü ÷abdaracanàhetubhåtaü vaktçgataü j¤ànaü, tajjanyatvàtmakaü tatpårvakatvaü ghañamànayetyàdivàkyaghañakapadeùu vartate/ na caivamapi vàkyàrthaj¤ànapårvakatvasya vàkyàrthaj¤ànasya và sàdhyatve 'pi saüsargaråpasya vàkyàrthasyàsàdhyatvàt vàkyàrthaj¤ànasya kathamanumitiråpatvam, tadabhàve kathaü tajjanakavàkyasyànumànavidhayà pramàõatvamiti vàcyam/ saüsargaviùayakatvavi÷iùñaj¤ànasya sàdhyatvena vidheyakoñipraviùñasya saüsargasyàpi sàdhyatvàt/ saüsargàntaramàdàyeti/ ghañamànayetyàdau ghañakarmatvayoþ karmatvànayanayo÷ca tàtparyàviùayakàlãkasaüsargaj¤ànapårvakatvasiddhiprayuktasyàrthàntarasya vàraõàya saüsarge tàtparyaviùayatvaü vi÷eùaõamiti bhàvaþ/ padàrthe smàritatvavi÷eùaõasya prayojanamitthamuktam muktàvalãprabhàyàm-"naiyàyikamate ghañamityàdivàkyajanye àdheyatàsambandhena ghañaprakàrakakarmatvavi÷iùyaka÷àbdabodhe 'ghañamiti vàkyam ghañapadàrthaüprakàrakàdheyatvasaüsargakàmpadàrthavi÷eùyakapratãtãcchayà uccaritam' ityàkàrakaü padàrthatvena padàrthàvagàhitàtparyaj¤ànameva kàraõam/ tathà càmpadàrthavi÷eùyakàdheyatàsaüsargakaghañapadàrthaprakàrakaj¤ànasyàpi tàtparyaviùayapadàrthasaüsargaj¤ànaråpatayà tàdç÷aj¤ànapårvakatvasiddhimàdàyàrthàntaram/ karmantvam àdheyatàsambandhena ghañavi÷iùñamiti ghañatvàvacchinnaghañãyatvenàdheyatàsaüsargakaj¤ànasyaivàbhimatatvàt/ ataþsmàritatvaü padàrthavi÷eùaõam padaniråpitavçttij¤ànajanyopasthitiviùayatàvacchedakatvopalakùitadhamàrvacchinna ityarthaþ/ evaü càmpadàrthaþ àdheyatvasambandhena ghañapadàrthavi÷iùña iti j¤ànasya ghañapadàrthatvavi÷iùñãyatvena àdheyatàsaüsargàvagàhitve 'pi niruktaviùayatàvacchedakatvopalakùitaghañatvàdyavacchinnãyatvena àdheyatvànavagàhitvànnàrthàntaraprasaktiþ"iti/ dinakaryàmapi -"tàtparyaj¤àne itarapadàrthasyetarapadàrthatvena prave÷àt ghañatvàdinà smçtasya saüsargona sidhyet ataþ samàriteti"iti saïkùipyoktamatrànusandheyam/ àkàïkùàdirahite padakadambaka iti/ ghañaþ karmatvam ànayanaü kçtirityàdau/ kàryavailakùõyànurodheneti/ kàryamatrànuvyavasayaþ anumitisthale anuminomãtyàkàrakaþ ÷àbdabodhasthapale ÷abdàt pratyemãtyekàrakaþ/ atha và kàryaü anumitiþ ÷àbdabodha÷ca tayorviülakùaõatvànusàreõetyarthaþ/ *{dãpikà}* *{arthàpatyàdãnàü pramàõàntaratvaniràsaþ}* nanu arthàpattirapi pramàõàntaramasti, 'pãno devadatto divà na bhuïkte' iti dçùñe ÷rute và pãnatvànyathànupapattyà ràtribhojanaü arthàpattyà kalpyata iti cet - na/ 'devadatto ràtrau bhuïkte divàbhu¤jànatve sati pãnatvàt' ityanumànenaiva ràtribhojanasya siddhatvàt/ ÷atepa¤cà÷aditi sambhavo 'pyanumànamave/ 'iha vañe yakùastiùñhati' ityaitihyamapi aj¤àtamålavaktçka÷abda eva/ ceùñàpi ÷abdànumànadvàrà vyavahàraheturiti na pramàõàntaram/ tasmàt pratyakùànumànopamàna÷abdàþ catvàryeva pramàõàni/ *{iti dãpikàyàü ÷abdaparicchedaþ}* *{prakà÷ikà}* mãmàüsakaþ ÷aïkate - nanviti/ 'divà na bhuïkte' ityarthe dçùñe - pratyakùato j¤àte, ÷rute - ÷abdàdavagate/ etena dçùñàrthàpattiþ ÷rutàrthàpatti÷cetyarthàpattidvaividhyaü såcitam/ pãnatvànyathànupapattyeti/ pãnatvasyaràtribhojanaü vinànupapattyetyarthaþ/ atredamavadheyam - yadvinà yadanupapannaü tattadupapàdakamiti ràtribhojanamupapàdakam, pãnatvamupapàdyam, upapàdakaj¤ànaü phalam, upapàdyaj¤ànaü karaõam/ phalakaraõayorarthàpatti÷abdo vartate/ phale 'arthasya àpattiþ kalpanà' iti vyutpattyà/ karaõe tu 'arthasya àpattiþ kalpanà yasmàt' iti vyutpattyeti/ vyatirekyanumànenaiva gatàrthatvàt arthàpatteþ pramàõàntaratvaü anucitamiti samàdhattedevadatta iti/ divàmàtrabhojini pãüne vyabhicàravàraõàya satyantam/ ahoràtràbhojinyapãüne vyabhicàravàraõàya vi÷eùyam/ tacca yogàdyajanyapãnatvaparam/ tena bhojana÷ånye yogini pãne na vyabhicàraþ/ sambhavaitihyayoratiriktapramàõatvaü vadatàü pauràõikànàü mataü dåùayati - ÷ate pa¤cà÷adityàdinà/ anumànameveti/ anumànameva, na tu pramàõàntaramityarthaþ/ ÷atavànityukte pa¤cà÷advàniti j¤ànaü sambhavati tasyànumànenaiva nirvàhàt/ ÷atasya pa¤cà÷advyàpyatvàditi bhàvaþ/ aj¤àtamåleti/ vi÷iùyàni÷citaprathamavaktçkaþ ÷abdaþ na tu pramàõàntaramityarthaþ/ tàdç÷a÷abdasya yathàrthatve ÷abdapramàõamadhye 'ntarbhàvaþ/ anyathà tu apramàõameveti hçdayam/ nanvanayà ceùñayà ayamartho boddhavya iti saïketitaceùñayà vijàtãyapramàjananàt ceùñàyà api pramàõàntaratvaü iti vadantaü nirasyati - ceùñàpãti/ ÷abdànumànadvàreti/ ÷abdadvàrà anumànadvàrà và, na tu svàtantryeõetyarthaþ/ ceùñayà kalpitasya ÷abdasya pramàpakatve gauravàt anumànànusaraõam/ vyavahàreti/ pramàtmakaj¤ànetyarthaüþ/ upasaüharati - tasmàditi/ *{iti prakà÷ikàyàü ÷abdaparicchadaþ}* *{bàlapriyà}* ityartha iti/ divà bhojanàbhàvaråper'the ityarthaþ/ dçùñàrthàpattiriti/ pratyakùato j¤àtasya divà abha¤jànaniùñhasya pãnatvasya yamarthaü ràtribhojanàkhyaü vinànupapattiþ tasya ràtribhojanàkhyasyàrthasya kalpanaü dçùñàrthàpattiþ/ ÷rutasya 'pãnàü devadatto divà na bhuïkte' ityàdivàkyàdavagatasya pãnatvasya yamarthaü vinànupapattiþ tasya ràtribhojanasya kalpanaü ÷rutàrthàpattiþ/ nanvarthàpattipramiteþ arthàpattipramàõasya ca kiü lakùaõam/ na hi tallakùaõamavij¤àya tatpramàõàntaratvavicàraþ kartuü ÷akya ityata àha - atredamavadheyamityàdi/ yadvinà ràtribhojanaü vinà yadanupapannaü pãnatvamanupapannam/ tat ràtribhojanaü tadupapàdakaü pãnatvasyopapàdakam/ upapàdyaj¤ànena upapàdakaj¤ànamarthàpattiråpà pramitiþ/ upapàdyasya pãnatvasya j¤ànena upapàdakasya ràtribhojanasya j¤ànaü bhavati iti samanvayaþ/ na ca upapàdyaj¤ànaviùayako yo 'nuvyavasàyaþ pãnatvamahaü jànàmãtyàkàrakaþ tasyàpi upapàdyaj¤ànaviùayako yo 'nuvyavasàyaþ pãnatvamahaü jànàmãtyàkàrakaþ tasyàpi upapàdyaj¤ànajanyatvàt tatràtivyàptiriti vàcyam/ upapàdyaj¤ànatvenopapàdyaj¤ànajanyatvasya vivakùitatvàt/ anuvyavasàyàtmakamànasapratyakùasya viùayavidhayà upapàdyaj¤ànajanyatve 'pi upapàdyaj¤ànatvena tajjanyatvàbhàvàt nàtivyàptiþ/ tathà copapàdyaviùayakaj¤ànatvàvacchinnajanakatàniråpitajanyatà÷àlij¤ànatvamarthàpattipramàyàþ lakùaõam ityuktaü bhavati/ tàdç÷aj¤ànakaraõatvamarthàpattipramàõasya lakùaõam/ phalakaraõayoriti/ pramitau pramàõe cetyarthaþ/ vyatirekyanumànenaiveti/"devadatto ràtrau bhuïkte divà abhu¤jànatve sati pãnatvàt yo ràtrau na bhuïkte sa divà abhu¤jànatve sati pãno na bhavati yathà ràtrau divà càbhu¤jànaþ kç÷o maharùiþ na tathà càyam tasmànna tathà"iti prayogo 'tra vivakùitaþ/ kecitu - yo divà abhu¤jànatve sati pãnaþ saþ ràtrau bhuïkte yathà pratinaktamàtraü bhu¤jàno yaj¤adattaþ ityanvayyanumànenàpyarthàpattergantàrthatàmàhuþ/ satyantàmiti/ satyantànupàdàne ràtribhojanaråpasàdhyàbhàvavati divàmàtrabhojanakartari pãne yaj¤adatte pãnatvaråpahetusatvàt vyabhicàraþ/ tadvàraõàya divà abhu¤jànatve satãti vi÷eùaõam/ divà bhu¤jànatvameva yaj¤adatte 'stãti na vyabhicàraþ/ ahoràtràbhojinãti/ tathà ca pãnatvàditi vi÷eùyànupàdàne devadatto ràtrau bhuïkte divà abhu¤jànatvàdityeva hetuþ syàt/ tathà sati yastàpasaþ divàpi na bhuïkte ràtràvapi na bhuïkte ata eva kç÷aþ tasmin ràtribhojanaråpasàdadhyàbhàvavati divà abhu¤jànatvaråpahetusatvàt tatra vyabhicàraþ/ tadvàraõàya pãnatvàditi/ tasmiüstàpase ca pãnatvàbhàvàt na vyabhicàraþ/ nanvevamapi yo yogã na bhuïkte athàpi yogamàhàtmyàt pãno bhavati, tasmin ràtribhojanakartçtvaråpasàdhyàbhàvavati divà abhu¤jànatve sati pãnatvaråpahetusatvàt vyabhicàra ityà÷aïkyàha - tacca yogàdyajanyapãnatvaparamiti tathà ca yogini yat pãnatvaü tat yogajanyamiti yogajanyapãnatvàbhàvàt na vyabhicàra iti bhàvaþ/ ÷atavànityukta ityàdi/ ÷atasaïkhyàkabràhyaõàdhikaraõe adhive÷ane pa¤cà÷atsaïkhyàkabràhmaõàþ santi na veti sandehànantaraü ÷atatvasaïkhyàvataþ samåhasya pa¤cà÷atsaïkhyàvadghañitatvena ÷atavastvadhikaraõe pa¤cà÷advastusambhava ityàkàrakaj¤ànaråpàt sambhavapramàõàt iha pa¤cà÷at bràhmaõàþ santãti nirõayàtmakapramittyutpatyà sambhavo 'pi pramàõàntaramiti kecit/ tanna - idamadhive÷anaü pa¤cà÷adbràhmaõavat ÷atabràhmaõavatvàt yat ÷atasaïkhyàkavastumat tat pa¤cà÷atsaïkhyàkavastumat yathà ÷ataghañàdhikaraõaü bhåtalam iti sàmànyamukhavyàptiparàmar÷ajanyànumitiråpaiva sambhavàtmikà pramitiþ, ato na sambhavaþ pramàõàntaramiti bhàvaþ/ ÷atasya pa¤cà÷avdyàpyatvàditi/ yatra ÷atasaïvyàkapadàrthàþ tatra pa¤cà÷atsaïkhyàkapadàrthà iti vyàptiþ/ ÷abdadvàreti/ yathà lipidar÷anaü ÷abdasmçtiü janayitvà ÷àbdabodhaü prayojayatãti paramparayà kàraõatve 'pi karaõatvàbhàvàt na pramàõam, tathà ceùñàpi dvitvabodhaka÷abdasmçtidvàrà dvitvàdibodhaprayojikà na tatkaraõamiti na pramàõamiti bhàvaþ/ anumànadvàreti/ ceùñamànasyàbhipràyavi÷eùànumànadvàretyarthaþ/ ayaü dvitvabodhatàtparyavàn dvitvabodhakatvàvinàbhåtavilakùaõaceùñàvatvàdityanumànàkàro vivakùitaþ/ nanu vyavahàraheturityatra vyavahàrapadasya pravçttiparatve taddhetutvaü dvitvàdij¤àna evàsti na tu paramparayà j¤ànajanakaceùñàyàmityà÷aïkya vyavahàrapadaü pramàparatayà vyàcaùñe - pramàtmakaj¤ànetyartha iti/ vyavahriyate aneneti vyutpatyà vyavahàrapadaü prakçte pramàtmakaj¤ànàrthakamityarthaþ/ *{iti tarkasaïgrahadãpikàprakà÷ikàvyàravyàyàü bàlapriyàyàü ÷abdaparicchedaþ}* *{///dç///}* *{pràmàõyavàdaþ}* *{---dç---}* *{dãpikà}* *{tatra vipratipattipradar÷anam}* j¤ànànàü tadvati tatprakàrakatvaü svatogràhyaü parato veti vicàryate/ tatra vipratipattiþ - j¤ànapràmàõyaü tadapràmàõyàgràhakayàvajj¤ànagràhakasàmagrãgràhyaü na và iti/ atra vidhikoñiþ svatastvam niùeghakoñiþ paratastvam/ *{prakà÷ikà}* pramàõaprasaïgàt pramàtvasya parato gràhyatvaü vyavasthàpayiùyan àha - j¤ànànàmiti/ ùaùñyartha àdheyatvam/ tasya cànvayaþ tadvati tatprakàrakatve/ tacca tadvadvi÷eùyakatvàvacchinnatatprakàrakatvam/ tacchabdàrthoghañatvàdiråpaþ/ svatogràhyamiti/ j¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahaviùaya ityarthaþ/ parata iti/ gràhyamityanuùajyate/ anumànàdijanyagrahaviùaya ityarthaþ/ tatra - vicàre/ prayojakatvaü saptamyarthaþ vipratipattàvanveti/ kathaü tasyàþ vicàraprayojakatvamiti cet - atra vadanti/ viruddhàrthapratipàdakavàkyadvayaü hi vipratipattiþ/ tayà apràmàõya÷aïkàkabalitatattadvàkyàrthabodhadvàrà madhyasthasya saü÷ayo janyata ityekatarakoñini÷cayàya nyàyaprayogàdiråpo vicàraþ/ evaü ca vicàropayogisaü÷ayajananyà vipratipattervicàropayogitvamakùatamiti/ j¤ànapràmàõyamiti pakùanirde÷aþ/ atra tadvati tatprakàrakaj¤ànatvaråpameva pràmàõyaü pakùaþ, na tu pramitikaraõatvaråpam iti tàtparyagràhakaü j¤ànapadam/ vastutastu tadvati tatprakàrakatvasya ghañatvapañatvàdiråpàrthabhedena bhinnatayà kasyàpi pràmàõyasya yàvajj¤ànagràhakasàmagrãgràhyatvaü na sambhavati ityato yaddharmaghañitapràmàõyaü yadà pakùaþ tadà taddharmaprakàrakaj¤ànagràhakayàvadgràhyatvameva sàdhanãyam/ na tu sàmànyato j¤ànagràhakayàvadgràhyatvamiti tàtparyagràhakaü j¤ànapadam/ tadapràmàõyetyàdi/ tadapràmàõyàgràhikà yàvatã j¤ànagràhikà sàmagrã tajjanyagrahaviùayo na vetyarthaþ/ tàdç÷agrahaþ gurumate vyavasàyaþ/ muràrimi÷ramate anuvyavasàyaþ/ bhàññamate ca j¤àtatàliïgakànumitiþ/ atra gurumate sarvasminneva j¤àne mitimàtç-meya-etattrayaü bhàsate/ tanmate 'ghañatvena ghañaü ahaü jànàmi' ityàkàrakasyaiva vyavasàyasya utpatteþ/ evaü ca vyavasàyasya svaprakà÷àtmakatayà svenaiva svagatapràmàõyasya grahaõàt bhavati pràmàõyasya svatogràhyatvam/ vi÷iùñabuddhiü prati vi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatàyàþ tairanaïgãkàràt anupasthitasyàpi pràmàõyasya bhànasambhavàt/ mi÷ramate 'ayaü ghañaþ' ityàkàrakaj¤ànànantaraü 'ghañatvena ghañamahaü jànàmi' iti j¤ànaviùayakalaukikamànasamutpadyate, tena pràmàõyasya grahaõam/ bhaññamate tu j¤ànasyàtãndriyatayà j¤àtatàliïgakànumitereva pràthamikaj¤ànagraharåpatayà tayà pràmàõyaü gçhyate/ anumànaprayogastu - ghañaþ ghañatvavadvi÷eùyakaghañatvaprakàrakaj¤ànaviùayaþ ghañatvaprakàrakaj¤àtatàvattvàt yannaivaü tannaivam iti/ j¤àtatà ca saviùayako j¤ànajanyaþ atirikta padàrtha iti matavivekaþ/ *{bàlapriyà}* etàvatà prabandhena catvàri pramàõàni niråpitàni/ evaü ca pramàõe j¤àte 1tadghañakasya pramàtvasyopasthitiþ bhavatãti smçtasyopekùànarhatvaråpaprasaïgasaïgatyà pramàtvaviùayakaü vicàraü pravartayatãtyàha pramàõaprasaïgàditi/ pramàõaniråpitaprasaïgasaïgatyetyarthaþ/ vyavasthàpayiùyanniti/ paramataniràkaraõapårvakaü sàdhayiùyan ityarthaþ/ ùaùñyartha àdheyatvamityàdi/ tathà ca ayaü ghaña ityàdij¤ànaniùñhaü ghañatvavadvi÷eùyakatvàvacchinnaghañatvaprakàrakatvàdiråpapramàtvaü svatogràhyaü parato veti vicàryata ityarthaþ/ icchàdiniùñhapramàtvasya mãmàüsakairapi paratogràhyatvasvãkàkaràt tatra vivàdo nàstãti tasya vicàro 'nàva÷yaka iti såcanàya j¤ànaniùñhamiti pramàtve vi÷eùaõamupàttam/ ---------------------------------------- 1. taddhañakasyeti/ pramàtvavi÷iùñapramàjanakasya pramàõa÷abdàrthatvàditi bhàvaþ/ ---------------------------------------- sakalaj¤ànasàdhàraõamekaü pramàtvaü nàsti, jàtyatiriktasya ghañatvàdiviùayaghañitasya tasya pratij¤ànaü bhinnatvàditi såcanàya j¤ànànàü iti bahuvacanam/ j¤ànagràhaketi/ j¤ànaviùayakaj¤ànajanikà yà sàmagrã tajjanyaü yat j¤ànaü tadviùaya ityarthaþ/ asya samanvayaprakàraþ pa÷càdbhaviùyati/ anumànàdi ityàdipadena àptavàkyaråpaþ ÷abdo gçhyate/ vàkyadvayamiti/ pramàtvaü svatogràhyaü ityekaü vàkyam, pramàtvaü parato gràhyam ityaparaü vàkyam/ tatra prathamaü mãmàüsakasya, dvatãyaü naiyàyikasya/ etat parasparaviruddhàrthapratipàdakavàkyadvayaü ÷çõvataþ madhyasthasya prathamaü apràmàõya÷aïkàviùayabhåtaþ tattadvàkyàrthabodho jàyate, tataþ pramàtvaü svatogràhyaü và paratogràhyaü veti saü÷ayo jàyate/ tataþ madhyasthasya prathamaü apràmàõya÷aïkàviùayabhåtaþ tattadvàkyàrthabodho jàyate, tataþ pramàtvaü svatogràhyaü và paratogràhyaü veti saü÷ayo jàyate/ tataþ madhyasthasya ekatarakoñikani÷cayamutpàdayituü nyàyaprayogaråpo vicàraþ kriyate/ tathà ca nyàyaprayogaråpavicàraü prati madhyasthasaü÷ayaþ kàraõam/ madhyasthasaü÷ayaü prati vipratipattiþ kàraõamiti vipratipatteþ vicàraprayojakatvamiti bhàvaþ/ atra"vicàro jalpaþ, viparãtodbhàvakaparavijigãùayà nyàyaprayogaråpaþ/ jij¤àsàsampàdanena tadaïgasya tadupayogino madhyasthasaü÷ayasya jananãrvipratipattãrityartha"iti gadàdharagrantho 'nusandheyaþ/ dãpikàyàü pradar÷itaü vipratipattivàkyaü tattanmatànuvàdaråpaü dãpikàkàrasyaivetyàhuþ/ saü÷ayajananyà iti/ saü÷ayajanikàyà ityarthaþ/ nanu j¤ànapràmàõyamiti pakùanirde÷a ityuktam/ tatra pràmàõyamityeva pakùanirde÷o 'stu, j¤ànapadaü kimarthamityà÷aïkàyàmàha-atra tadvatãti/ karaõàrthakalyuóantàt pramàõa÷abdàt bhàveùvaj¤à niùpannasya pràmàõya÷abdasya pramàkaraõatvamarthaþ/ bhàvàrthakalyuóantàt pramàõa÷abdàt bhàveùya¤à niùpannasya pràmàõya÷abdasya pramàtvamarthaþ/ prakçte ca pramàtvaråpaþ pràmàõyapadàrtha eva pakùaþ, na tu pramàkaraõatvaråpa iti såcanàya j¤ànapadam/ na ca pramàkaraõatvameva pakùo 'stviti vàcyam/ tatra svatogràhyatvaråpasàdhyàbhàvena bàdhàt/ na ca j¤ànapadopàdànena kathaü pramàkaraõatvavyàvçttiþ/ pramàkaraõatvasya vyàptij¤ànasàdç÷yaj¤ànàditànaniùñhatvàt iti vàcyam/ j¤ànasyaiva pràmàõyaü j¤ànapràmàõyamityavadhàraõasyàbhipretatvàt j¤ànamàtravçttipràmàõyaü pakùatayàbhimatam/ pramàkaraõatvaråpaü pràmàõyaü tu na j¤ànamàtravçtti, tasya 1manaþ prabhçtivçttitvàt/ pramàtvaråpaü pràmàõyaü tu j¤ànamàtravçttãti j¤ànapadena pramitikaraõatvavyavaccheda ityà÷ayàt/ nanu j¤ànamàtravçttãti vi÷eùaõe datte 'pi vyàptij¤ànàdiniùñhaü yat anumityàdipramàkaraõatvaü tat j¤ànamàtravçttãti tadvyavacchedaþ kathamiti cet - atràhuþ/ vi÷eùyatàvacchedakàvacchedena vi÷eùaõànvayasyautsargikatvàt prakçte pramàkaraõatvatvaråpavi÷eùyatàvacchedakàvacchedena j¤ànamàtravçttitvànvayo vàcyaþ/ pramàkaraõatvatvàkrànte pratyakùapramàkaraõatve j¤ànamàtravçttitvabàdhàt/ ataþ pramàtvamevàtra pràmàõyapadàrthaþ/ tadvati tatprakàrakaj¤ànatvatvaråpapramàtvatvàvacchinne tu j¤ànamàtravçttitvànvayaþ/ sabhbhavatãti tadvalàt atra pramàtvaråpaü pràmàõyameva gçhyata iti/ nanu pràmàõyapadàrthatvena pràmàõyapadàrthasya pakùatve bhavedevaü j¤ànapadasàrthaïkyam/ vi÷iùya tadvati tatprakàrakaj¤ànatvasya pakùatve j¤ànapadaü vyarthamityatastàtparyagràhakatayà tatsàrthakyamàha - vastuta iti/ kasyàpi pràmàõyasyeti / ghañatvavati ghañatvaprakàrakaj¤ànatvaråpapràmàõyasya tadà÷rayabhåtaj¤ànagràhakasàmagrãgrahyatve 'pi tadanà÷rayayàvadantargatapañàdij¤ànagràhakasàmagrãgràhyatvaü nàstãti bàdhaþ syàt/ ato ghañatvaghañitaü ghañatvavadvi÷eùyakatvàvacchinnaghañatvaprakàrakaj¤ànatvaråpaü pràmàõyaü yadà pakùaþ tadà ghañatvaprakàrakaj¤ànagràhakasàmagrãgàhyatvameva sàdhyam/ na tu j¤ànatvena sàmànyena j¤ànaghañitaü j¤ànagràhakasàmagrãgràhyatvamiti såcanàya j¤ànapadamiti bhàvaþ/ na tu sàmànyata iti/ idamupalakùaõam, dharmàntaraprakàrakaj¤ànagràhakayàvatsàmàgrãgràhyatvaü na sàdhyamiti làbhàyetyapi bodhyam/ ---------------------------------------- 1. manaþ prabhçtãti/ manasaþ mànasapratyakùaråpapramàkaraõatvàditi bhàvaþ/ ---------------------------------------- tadapràmàõyetyàdi/ j¤ànaü yayà sàmagryà j¤àyate tayaiva sàmagryà j¤ànagataü pramàtvamapi j¤àyate/ j¤ànaviùayakaj¤àne eva j¤ànagataü pramàtvamapi viùaya ityarthaþ/ tatra pràbhàkaramate j¤ànaü tripuñãråpamaïgãkriyate/ tripuñãtyasya j¤àtç-j¤eya-j¤ànaitattritayaviùayakamityarthaþ/ tanmate àdau 'ayaü ghaña' iti vyavasàyàtmakaü j¤ànaü tataþ 'ghañamahaü jànàmi' ityanuvyavasàyàtmakaü j¤ànamiti nàïgãkriyate/ api tu prathamata eva ghañamahaü jànàmãtyàkàrakameva j¤ànaü jàyate, tadave vyavasàyàtmakam/ tasmin j¤àne viùayaþ ghañaþ, j¤àtà ahamarthaþ, j¤àdhàtvarthaj¤ànaü ceti trayaü viùayaþ/ ata eva j¤ànasya svaviùayakatvaråpaü svayaüprakà÷atvam/ tathà ca j¤ànaviùayakaü svàtmakaü j¤ànaü svagatapramàtvamapi viùayãkaroti, yathà j¤ànagataü j¤ànatvamapi viùayãkaroti tadvat/ j¤ànatvavi÷iùñaj¤ànaviùayakatvavat pramàtvavi÷iùñaj¤ànaviùayakatvamapi vyavasàyasya svãkriyate/ na ca vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõaj¤ànasya kàraõatvàt pårvamanupasthitasya pramàtvasya kathaü bhànamiti vàcyam/ tàdç÷akàraõatàyà anaïgãkàràt/ tathà ca j¤ànaviùayakaj¤ànaviùayatvasyaiva svatastvaråpatayà gurumate j¤ànaviùayakaü j¤ànaü svayameva tadviùayatvaü pramàtvasyàstãti svatastvopapattiþ/ muràrimi÷ràõàü mate àdau ayaü ghaña iti vyavasàyàtmakaü j¤ànam, tataþ ghañatvena ghañamahaü jànàmãtyakàrakaþ anuvyavasàyaþ/ tasya ghañatvaprakàrakaghañavi÷eùyakaj¤ànavànityarthaþ/ tathà ca tanmate j¤ànaviùayakaj¤ànamanuvyavasàyaþ/ tena j¤àne viùayãkriyamàõe tadvi÷eùaõatayà ghañatvaprakàrakatvàvacchinnaghañavi÷eùyakatvaråpaü pramàtvamapi viùayãkriyate/ ataþ j¤ànaviùayakaj¤ànaviùayatvaråpasvatastvopapattiþ/ bhàññànàü mate j¤ànasyàtãndriyatayà aindriyakaü ghañàdij¤ànaü j¤ànaviùayakaü na bhavatãti prathamataþ ayaü ghaña ityeva j¤ànamudeti/ tena j¤ànena ghañe j¤àtatàravyaþ ka÷cit saviùayako dharmo jàyate/ tayà j¤àtatayà j¤ànamanumãyate/ tathà ca j¤àtatàliïgakànumitireva tanmate j¤ànaviùayakaj¤ànam/ tayà anumityà j¤ànagataü pramàtvamapi viùayãkriyata iti j¤ànaviùayatvaråpasvatastvopapattiþ/ 1pràthamikaj¤ànagrahaviùayatvaü svatogràhyatvamiti matatrayasàdhàraõaü nirvàcyam/ j¤ànagrahe pràthamikatvavi÷eùaõàt naiyàyikasaümatapravçttyàdiliïgakànumityàtmakadvitãyaj¤ànagraho vyavacchidyate/ vyavasàyasya svaprakà÷àtmakatayeti/ svaviùayakatayetyarthaþ/ grahaõàditi/ viùayãkaraõàdityarthaþ/ j¤ànaviùayakalaukikamànasamiti/ j¤ànaviùayakamàtmamanassaüyogaråpalaukikasannikarùajanyaü mànasapratyakùamityarthaþ/ idameva mànasam anuvyavasàya ityucyate/ tena pràmàõyasya grahaõamiti/ tena mànasapratyakùeõa pramàtvasya viùayãkaraõamityarthaþ/ j¤ànaviùayakamànasapratyakùaniråpità pramàtvaniùñhaviùayateti yàvat/ tayà pramàõyaü gçhyate - anumityà pràmàõyaü viùayãkriyate/ ghañatvavadvi÷eùyaketi/ tathà càsyàmanumitau ghañatvavadvi÷eùyakaghañatvaprakàrakaj¤ànaü viùaüyaþ, j¤ànavi÷eùaõatayà ghañatvavadvi÷eùyakaghañatvaprakàrakatvaråpapramàtvamapi viùayaþ/ *{dãpikà}* *{svatastvaghañakadalaprayojanam}* anumànàdigràhyatvena siddhasàdhanavàraõàya yàvaditi/ 'idaü j¤ànaü apramà' iti j¤ànena pràmàõyàgrahàt bàdhavàraõàya apràmàõyàgràhaketi/ 'idaü j¤ànaü apramà' ityanuvyavasàyaniùñhapràmàõyagràhakasyàpi apràmàõyàgràhakatvàbhàvàt svatastvaü na syàt ataþ taditi/ tasmin gràhyapràmàõyà÷raye apràmàõyàgràhaketyarthaþ/ udàhçtasthale vyavasàye 'pràmàõyagràhakasyàpyanuvyavasàye tadagràhakatvàt svatastvasiddhiþ/ *{prakà÷ikà}* yàvattvavi÷eùaõe satyeva agràhakàntaü sàrthakamityabhipretya prathamatastasyaiva prayojanaü dar÷ayati - anumàneti/ pràmàõyasyetyàdiþ/ siddhasàdhaneti/ naiyàyikamate 'pi 'idam j¤ànam pramà samarthapravçttijanakatvàt' ---------------------------------------- 1. pràthamiketi/ pràthamikaü yat j¤ànaviùayakaj¤ànaü tadviùayatvamityarthaþ/ ---------------------------------------- ityanumànena 'idam j¤ànam pramà' ityàptavàkyena ca gràhyatvàditi bhàvaþ/ naiyàyikamate 'pi niùedhe sàdhye bàdhavàraõàyetyapi bodhyam/ yàvaditãti/ nanu sàmagryàü yàvattvavi÷eùaõamayuktam, yàvatsàmagrãjanyagrahàprasiddheþ/ na hi sarvàbhiþ j¤ànasàmagrãbhiþ ekaü j¤ànaü janyate/ na ca yàvatãþ sàmagãþ vi÷iùyopàdàya tattajjanyagrahaviùayatvaü sàdhyata iti vàcyam/ anuvyavavàyàdisàmagrãõàü tàdråpyeõa nive÷e matatrayasàdhàraõyànirvàhàditi cet - na/ yato yàvaditi phalato grahavi÷eùaõm/ tathà ca j¤ànagràhakasàmagrãjanyayàvadgrahaviùayatvamiti phalitam/ tattaddharmaprakàrakaj¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahatvavyàpakaviùayitàpratiyogitvamiti niùkarùa iti saïkùepaþ/ pràmàõyàgrahàditi/ vyavasàyaniùñhetyàdiþ/ pràmàõyàviùayãkaraõàdityarthaþ/ apràmàõyàgràhaketãti/ tathà ca tàdç÷aj¤ànasàmagryàþ sàdhyakoñyapraviùñatvàt tayà pràmàõyasyàgrahaõe 'pi na bàdha iti bhàvaþ/ anuvyavasàyaniùñhetyàdi/ tàdç÷ànuvyavasàyaniùñhaü yadapràmàõyavadvi÷eùyakatvavi÷iùñàpràmàõyaprakàrakatvaråpapràmàõyaü tadgràhakasyetyarthaþ/ 'sàmànye napuüsakam' iti napuüsakanirde÷aþ/ svatastvaü na syàditi/ yadà niruktapràmàõyasya pakùatà, tadà apràmàõyàgràhakapràmàõyagràhakasàmàgryà eva sàdhyakoñau nive÷anãyatayà tàdç÷asàmagryà aprasiddhatvàt tasya svatogràhyatvaü na sidhyedityarthaþ/ saptamãtatpuruùamabhipretyàha - tasminniti/ etasyaiva vivaraõaü gràhyapràmàõyà÷raya iti/ yàdç÷apràmàõyaü prakçtànumitavuddhe÷yaü tàdç÷apràmàõyà÷rayavi÷eùyakàpràmàõyaprakàrakaj¤ànàjanaketi agràhakàntàrthaþ/ idaü j¤ànaü apramà ityanuvyavasàyaniùñhapràmàõyagràhakasàmagryàþ vyavasàyavi÷eùyakàpràmàõyagrahajanakatve 'pi anuvyavasàyavi÷eùyakàpràmàõyagrahàjanakatvàt j¤ànagràhakatvàcca apràmàõyavadvi÷eùyakatvàdighañitapràmàõyasya svatogràhyatvasiddhirityàha - udàhçtasthala iti/ idaü j¤ànaü aprametyatretyarthaþ/ adhikaü asmadãyamaõidãdhitivyàkhyàyàmanusandheyam/ *{bàlapriyà}* tadapràmàõyàgràhakayàvajj¤ànagrahakasàmagrãgràhyatvaü svatastvam iti dãpikàyàmuktam/ tasmin apràmàõyàgràhikà yàvatã j¤ànagràhikà sàmagrã tajjanyagrahaviùayatvamiti tadarthaþ/ apràmàõyàgràhaketyasya apràmàõyaprakàrakaj¤ànàjanaketyarthaþ/ tadekade÷aj¤àne tasminniti saptamyantàrthasya tadvi÷eùyakatvasyànvayaþ/ tacchabdena yàdç÷aü pràmàõyaü anumityà gràhyaü tàdç÷apràmàõyà÷raya ucyate/ tathà ca gràhyapràmàõyà÷rayavi÷eùyakàpràmàõyapràkarakaj¤ànàjanakaj¤ànaviùayakaj¤ànajanakayàvatsàmagrãjanyaj¤ànaviùayatvaü svatastvamiti paryavasannam/ ayaü ghañaþ ityàkàrakaj¤àne idaü j¤ànaü pramà samarthapravçttijanakatvàt ityanumityà gràhyaü yat ghañatvavati ghañatvaprakàrakatvaråpaü pramàtvaü asti tadà÷rayaþ ayaü ghaña iti j¤ànam, tadvi÷eùyakaü yat apramàtvaprakàrakaü j¤ànaü idaü j¤ànamaprametyàkàrakaü tadajanikà bhavati ghañaj¤ànaviùayakaj¤ànajanikà sàmagrã, na hi tayà ghañaj¤ànavi÷eùyakàpramàtvaj¤ànaü jàyata iti/ tàdç÷asàmagrãjanyaü j¤ànaü ca j¤ànaviùayakaü j¤ànaü pårvoktarãtyà vyavasàya-anuvyavasàya-anumityàtmakaü matabhedena, tadviùayatvaü pramàtve 'stãti samanvayaþ/ atra dalaprayojanakathanàvasare prathamaü yàvatpadasya prayojanamuktvà tadanantaraü tadapràmàõyagràhaketyasya prayojanamuktaü dãpikàyàm/ tatra prathamopasthitasya agràhakàntasya prathamaü prayojanamuktvà tadanantaramevànantaropasthitasya yàvatpadasya prayojanakathanaü nyàyyam/ tatparityajya kimarthaü viparyayeõa prayojanamuktamityà÷aïkàyàmàha - yàvatvavi÷eùaõe satyeveti/ idaü tu dvayorapi vi÷eùaõayoþ prayojane j¤àte satyeva spaùñãkartuü ÷akyat iti àdau tayoþ prayojanaü pratipàdyate/ apràmàõyàgràhaketi vi÷eùaõànupàdàne yàvajj¤ànagràhakasàmagrãgràhyatvaü svatastvamiti bhavet/ tathà ca 'idaü j¤ànaü apramà' ityàkàrakaj¤ànamapi j¤ànaviùayakayàvajj¤ànàntargataü tadgràhyatvabhapramàtva evàsti, na tu pramàtva iti bàdhaþ syàt/ tadvàraõàya sàmàgryàü apràmàõyàgràhaketi vi÷eùaõamupàttam/ idaü j¤ànaü apramà ityàkàrako yo j¤ànagrahaþ tajjanakasàmagrã apràmàõyagràhikaiva bhavet tàdç÷agrahasyàpràmàõyaviùayakatayà tàdç÷agrahajanakasàmagryàþ apràmàõyagràhakatvàva÷yambhàvàt/ tathà ca tàdç÷asàmagryàþ apràmàõyàgràhakatvàbhàvàt apràmàõyàgràhikà j¤ànagràhakasàmagrã anuvyavasàyàdisàmagryeva tajjanyànuvyavasàyàdiråpaj¤ànagrahaviùayatvaü pramàtve astãti na bàdhaþ/ yàvatpadànupàdàne apramàtvàgràhikà yà j¤ànagràhakasàmagrã ityanena idaü j¤ànaü pramà samarthapravçttijanakatvàt ityanumànaråpàü idaü j¤ànaü pramà ityàptavàkyaråpàü và sàmagrãmupàdàya tajjanyànumiti-÷àbdabodharåpayoþ 'idaü j¤ànaü pramà' ityàkàrakayoþ j¤ànagrahayorviùayatvaü pramàtve naiyàyikasyàpyabhimatamiti tatsàdhane siddhasàdhanaü syàditi tadvàraõàya yàvatpadam/ tathà sati vyavasàyànuvyavasàyàdãnàmapi yàvajj¤ànagrahàntargatatayà tadviùayatvasya pramàtve 'naïgãkàràt na siddhasàdhanamiti dvayoþ dalayoþ prayojanasthitiþ/ tatra yàvattvadale satyeva apràmàõyàgràhaketi sàrthakam/ anyathà j¤ànagrahakasàmagrãjanyagrahaviùayatvaü svatastvamityuktau na bàdhaprasaktiþ, j¤ànagrahapadena vyavasàyasyànuvyavasàyasya j¤àtatàliïgakànumitervà grahaõena tadviùayatvasya pramàtve sambhavàt/ tathà ca bàdhàprasaktyà tadvàraõaphalakamagràhakàntaü vyarthaü syàt/ yàvatpade sati tu 'idaü j¤ànaü apràmà' ityàkàrakagrahasyàpi yàvajj¤ànagrahàntargatatayà tadviùayatvaü pramàtve nàstãti bàdhaþ prasajyate, tadvàrakatayà càgràhakàntaü sàrthakamityà÷ayena yàvatvavi÷eùaõe satyeva agràhakàntaü sàrthakamityuktaü pramà÷ikayàmiti/ niùedhe sàdhye bàdhavàraõàyeti/ tadapràmàõyàgràhakayàvajj¤ànagràhakasàmagrãgràhyatvàbhàvaþ naiyàyikasya sàdhyaþ/ tatra yàvatyapadàbhàve samarthapravçttijanakatvaliïgakànumàna-àptavàkyagràhyatvàt tadabhàvaråpasàdhyàbhàvàt bàdhaþ tadvàraõàya yàvatpadamiti bhàvaþ/ abhàvasàdhyakasthalepakùe pratiyogimattvameva bàdha ityà÷ayenedam/ nanu sàmagryàmiti/ yàvatpadasya sàmagrãpadavi÷eùaõatve yàvatyaþ j¤ànagrahajanakasàmagryaþ tajjanyagrahaviùayatvaü sàdhyamiti phalati/ tathà sati yàvatsàmagrãjanyaþ ekaþ j¤ànagrahaþ aprasiddha iti sàdhyàprasiddhiþ prasajyate/ yataþ anuvyavasàyajanaka-vyavasàyajanaka-j¤àtatàliïgakànumitijanaka-samarthapravçttiliïgakànumitijanakasàmagrãõàü sarvàsàmapi pratyekaü j¤ànagràhakatayà tàdç÷ayàvatsàmagrãjanyaþ eko j¤ànagraho na bhavatãti/ sàmagrãõàü yàvatvena na nive÷aþ, api tu vi÷iùyaiva/ tathà ca tattajj¤ànagrahajanakatattatsàmagrãjanyatattadgrahaviùayatvaü svatastvamiti pariùkàreõa sàdhyàprasiddhivàraõe 'pi matatrayasàdhàraõyaü na nirvahatãti ÷aïkàgranthàrthaþ/ samàdhatte - yato yàvaditi/ nanu j¤ànagràhakasàmagrãjanya yàvadgrahaviùayatvasya sàdhyatve 'pi pañaj¤ànagràhakasàmagrãjanyayàvadgrahànatargatapañaj¤ànaj¤ànena ghañatvaghañitapràmàõyasyàgrahàt bàdho durvàra ityà÷aïkya j¤ànagràhaketyatra j¤àne taddharmaprakàrakatvavi÷eùaõàt na doùa iti samàdhànaü vivakùuþ yàvatpadasya svasamabhivyàhçtapadàrthatàvacchedakavyàpakatvabodhakatvavyutpattimapyabhisandhàya phalitàrthamàha - tattaddharmeti/ yaddharmaghañitapràmàõyaü pakùaþ taddharmaprakàretyarthaþ/ tathà ca ghañatvavadvi÷eùyakatvàvacchinnaghañatvaprakàrakatvaü ghañatvaprakàrakaj¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahatvavyàpakaviùayitàniråpakamiti pratij¤àvàkyam/ ghañatvaprakàrakaj¤ànam ayaü ghaña ityàkàrakaj¤ànaü tadviùayakaj¤ànajanakasàmagrã anuvyavasàyàdisàmagrã tajjanyagrahatvaü yatra yatra anuvyavasàyàdau tatra ghañatvavadvi÷eùyakaghañatvaprakàrakatvaråpapramàtvaniråpitaviùay itàsti, tàdç÷aviùayitàniråpakatvaü ca pramàtve 'stãti samanvayaþ/ nanu naiyàyikamate 'pi pràmàõyaniråpitaviùayitàyàþ ghañatvavadvi÷eùyakatvàvacchinnaghañatvaniråpitaprakàritàtvena tàdç÷agrahatvavyàpakatvàbhàve 'pi ghañatvaniråpitapràkàritàtvena anuvyavasàyàdisàmagrãjanyagrahatvavyàpakatvàt siddhasàdhanam/ ghañatvavadvi÷eùyakatvàvacchinnaghañatvaniråpitaprakàritàtvena pràmàõyaviùayitàyàþ vyàpakatvaü tu na vivakùituü ÷akyam/ naiyàyikamate sàdhyàprasiddheþ/ 'ghañatvena imaü jànàmi' ityàkàrakànuvyavasàye ghañatvaniråpitaprakàritàtvenaiva tàdç÷aprakàritàyàþ bhànàt na tu ghañatvavadvi÷eùyakatvàvacchinnaghañatvaprakàritàtvenetya ÷aïkyàha - saïkùepa iti/ atra ghañatvavati ghañatvaprakàrakatvaü ghañatvaprakàrakaj¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahaniùñhàbhàvapratiyogitànavacchedakadharmavadviùayitàniråpakamiti pratij¤à na vivakùità, yenoktadoùaþ syàt/ apitu ghañatvaprakàrakaj¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahaniùñhàbhàvapratiyogità, ghañatvavadbi÷eùyakatvàvacchinnaghañatvaprakàrakatvaråpapràmàõyaviùayakatvatvànavacchinnà iti pratij¤à vivakùità/ ato na sàdhyàprasiddhyàdikamiti bhàvaþ/ adhikaü pràmàõyavàdagàdàdharyàü draùñavyam/ dãpikàyàm idaü j¤ànamaprameti j¤àneneti/ tathà ca apràmàõyàgràhaketi sàmagrãvi÷eùaõànupàdàne j¤ànagràhakasàmagrãjanayayàvadgrahaviùayatvaü svatastvamiti syàt/ tathà sati rajate idaü rajatamiti vyavasàyànantaraü yat idaü j¤ànamaprameti bhramàtmakaü j¤ànaü tasya j¤ànagraharåpatayà tajjanakasàmagrãjanyayàvadgrahàntargatatàdç÷aj¤ànaviùayatvamapramàtva evàsti na tu pramàtvaråpapakùa iti bàdhaþ syàt/ tadvàraõàya apràmàõyàgràhaketivi÷eùaõam/ apramàtvagràhàjanaketi tadarthaþ/ niruktaj¤ànagrahasya apramàtvaviùayakatvena apramàtvagraharåpatayà niruktaj¤ànagrahajanakasàmagryàþ apramàtvagrahajanakatvàt tadajanakatvaü nàstãti j¤ànagrahapadena 'idaü j¤ànamapramà' ityàkàrako j¤ànagraho na gràhyaþ, api tu 'rajatatvena imaü jànàmi' ityanuvyavasàyàdireva gràhyaþ tajjanakasàmagryàþ apràmàõyagràhakatvàt tajjanyànuvyavasàyàdyàtmakagrahaviùayatvaü pramàtve 'stãti na bàdha iti bhàvaþ/ prakà÷ikàyàm vyavasàyaniùñhetyàdiriti/ idaü rajatam ityàkàrakavyasàyaniùñhaü yat pramàtvaü rajatatvavati rajatatvaprakàrakatvaråpaü tadaviùayakatvàdityarthaüþ/ tathà ca pramàtve yàvadantargatatàdç÷aj¤ànàviùayatvàt bàdha iti bhàvaþ/ tàdç÷aj¤ànasàmagryà iti/ idaü j¤ànaü apramà ityàkàrakaj¤ànajanakasàmagryà ityarthaþ/ sàdhyakoñyapraviùñatvàditi/ apramàtvagràhakatvena apràmàõyàgràhakatvaråpavi÷eùaõànàkràntatvàditi bhàvaþ/ tadapràmàõyagràhaketyatra tatpadasya dãpikoktaü prayojanamevam - idaü rajatamitibhramàtmakavyavasàyottara-idaü j¤ànam apramà ityàvakàrakaj¤ànaniùñhasya apramàtvavati apramàtvaprakàrakaj¤ànatvaråpasya pramàtvasya apramàtvagràhakasàmagryaiva grahaõàt apràmàõyàgràhakasàmagrãgràhyatvàtmakasvatastvabàdhaþ tàdç÷apramàtve syàditi tadvàraõàya tadapràmàõyàgràhaketi tatpadam/ tasmin apràmàõyagràhaketi tadarthaþ/ yàdç÷apramàtve svatastvamiùyate tàdç÷apramàtvà÷rayavi÷eùyakàpramàtvaprakàrakaj¤ànàjanaketi tadapràmàõyàgràhaketyasyàrthaþ/ idaü j¤ànaü apramà ityàkàrakaj¤ànaniùñhapramàtvagràhakasàmagryàþ ida¤j¤ànapadena vivakùitaü yat idaü rajatam ityàkàrakaj¤ànaü tadvi÷eùyakàpramàtvagràhakatve 'pi prakçtasyàpramàtvavati apramàtvaprakàrakatvaråpapramàtvasya à÷rayabhåtaü yat idaü j¤ànaü aprametyàkàrakaj¤ànaü tadvi÷eùyakàpramàtvaprakàrakaj¤ànajanakatvàt noktadoùa iti/ idaü j¤ànaü aprametyanuvyavasàyaniùñheti/ j¤ànaviùayakatvàdasya j¤ànasyànuvyavasàya÷abdena vyapade÷aþ/ ataþ jànàmãtyàdyàkàrakatàvirahàt kathamasyànuvyavasàyatvamiti nà÷aïkanãyam/ nanu vi÷eùyabhåtasàmagrãpadànusàreõa pràmàõyagràhikàyà apãti vaktavye kathaü pràmàõyagràhakasyàpãtyuktaü dãpikàyàm ityà÷aïkyàha - sàmànye naüpusakamiti/ (gràhakatvaråpa) sàmànyadharmà÷rayavivakùayà tadà÷rayavi÷eùàvivakùàyàü napuüsakamityanu÷àsanàt atra napuüsakatvamiti bhàvaþ/ niruktapràmàõyasyeti/ apràmàõyavadvi÷eùyakatvavi÷iùñàpràmàõyaprakàrakatvaråpapràmàõyasyetyarthaþ/ tasyeti/ niruktapràmàõyasyetyarthaþ/ na sidhyediti/ tathà ca bàdha iti bhàvaþ/ svatogràhyatvasiddhiriti/ tàdç÷apràmàõyà÷rayabhåtaþ yaþ idaü j¤ànaü aprametyàkàrakànuvyavasàyaþ tadviùayakaj¤ànajanakasàmagryàþ svà÷rayatàdç÷ànuvyavasàyavi÷eùyakapràmàõyaprakàrakaj¤ànàjanakatayà tàdç÷asàmagryàþ prasiddhatvàt tajjanyànuvyavasàyaviùayakaj¤ànaviùayatvasya anuvyavasàyaniùñhapramàtve satvàt na bàdha iti bhàvaþ// *{dãpikà}* *{pràmàõyaj¤aptivàdapårvapakùaþ}* nanu svata eva pràmàõyaü gçhyate, 'ghañamahaü jànàmi' ityanuvyavasàyena ghañaghañatvayoriva tatsambanadhasyàpi viùayãkaraõàt vyavasàyaråpapratyàsattestulyatvàt/ purovartini prakàrasambandhasyaiva pramàtvapadàrthatvàditi cet--- *{prakà÷ikà}* itthaü vipratipattimupanyasya mãmàüsakamatamupanyasyati - nanviti/ svata evetyàdi/ ghañatvàdighañitapràmàõyaü niruktasàmagrãta eva gçhyata ityarthaþ/ apyarthakenaivakàreõa anumànàdiparigrahaþ/ anuvyavasàyeneti/ idaü ca mi÷ramatàbhipràyeõa/ matatrayasàdhàraõyena tu pràthamikaj¤ànagraheõeti dhyeyam/ tatsambandhasyàpãti/ ghañaghañatvayoþ yaþ sambandhaþ tasyàpãtyarthaþ/ nanu anuvyavasàye kathaü sambandhasya bhànamityà÷aïkya yathà ghañaghañatvayoþ vyavasàyaråpapratyàsattyà bhànam tathà tatsambandhasyàpi, vyavasàyaråpapratyàsatteravi÷eùàdityàha - vyavasàyeti/ tàvatà kathaü pràmàõyasya bhànamata àha - purovartini prakàrasambandhasyaiveti/ purovartini yaþ prakàrasambandhaþ tadghañitasyaivetyarthaþ/ ayamà÷ayaþ - naiyàyikà api anuvyavasàye vi÷eùyatvaprakàratvayorbhànamaïgãkurvanti, purovartinaü ghañatvena jànàmãtyàkàrakasyaiva anuvyavasàyasya tairaïgãkàràt/ parantu purovartini ghañàdau ghañatvàdiråpaprakàrasambandhabhànaünàïgãkurvanti/ atastatra prakàrasambandhabhànasya vyavasthàpane kimapi nàva÷iùñamiti pràmàõyasya bhànaü sidhyati, anupasthitayorapi vi÷eùyatvaprakàratvayorbhànasya sarvasaümatatvàditi/ *{bàlapriyà}* ghañatvàdighañitapràmàõyamiti/ ghañatvavadvi÷e÷yakatvàvacchinnaghañatvaprakàrakatvaråpaü pràmàõyaü tadà÷rayaj¤ànagràhakasàmagryaiva gçhyata ityarthaþ/ ayaü ghaña ityàkàrakavyavasàyaviùayakaü yat j¤ànaü ghañamahaü jànàmãtyàkàrakaü tasmin ahamarthaþ àtmà j¤ànaü ca àtmamanassaüyogena manassaüyuktasamavàyena ca bhàsete iti tadaü÷e laukikatvam/ ghañaghañatvayostu j¤ànalakùaõayà pratyàsattyà bhànam/ tàdç÷ànuvyavasàyàt pårvaü ayaü ghaña ityàkàrakavyavasàyasya sattvàt vyavasàyasya ghañaghañatvobhayaviùayakatvàt/ tathà ca ghañaghañatvaviùayakavyavasàyàtmakaj¤ànalakùaõasannikarùeüõa yathà và 'ghañamahaü jànàmi' ityanuvyavasàye ghañaghañatvayorbhànam, tathaiva ghañaghañatvayoþ yaþ sambandhaþ samavàyaråpaþ tasyàpi bhànamàva÷yakam/ vyavasàye tasyàpi bhànena vyavasàyàtmakasannikarùàt tatsambandhabhànasyàva÷yambhàvàt/ na ca ghañaghañatvasambandho bhàsatàm, tàvatà pramàtvàbhànàt pramàtvasya j¤ànaviùayakagrahaviùayatvàravyaü svatastvaü kathaü sidhyediti vàcyam/ purovartini prakàrasambandhasyaiva pramàtvapadàrthatvàt sambandhabhànasyaiva pramàtvabhànaråpatvàt/ etadeva kathamiti cet - ÷råyatàm - j¤ànasya pràmàõye vi÷odhyamàne viùayatathàtva eva tatparyavasyati/ viùayo yàdç÷adharmavattayà vyavasàye bhàsate tàdç÷adharmasambandha eva viùayasya tathàtvam, tadeva ca pramàtvamiti tasyànuvyavasàyena viùayãkaraõàt pramàtvasya svatogràhyatvamiti mãmàüsakà÷ayaþ/ sa eva dãpikàyàü prakà÷ikàyàü cànådita iti/ yadyapi arthantathàtvasya viùayaniùñhasya j¤ànagatapramàtvaråpatvaü na sambhavatãti tadvanniùñhavi÷eùyatàniråpakatve sati tanniùñhaprakàratà÷àlij¤ànatvameva pramàtvaü vàcyamiti ÷aïkà avatarati, tathàpi naiyàyikaiþ purovartiniùñhavi÷eùyatàniråpakatve sati rajatatvaniùñhaprakàratàniråpakatvamanuvyavasàye bhàsata iti svãkriyate/ tatra viü÷eùyatàprakàratayoranupasthitayo 'pi bhànam/ purovartirajatatvayoþ vyavasàyaråpapratyàsatyà bhànam, purovartini rajatatvavatvaü na bhàsate ityaïgãkriyate/ mãmàüsakàstu vyavasàyaråpapratyàsattisàmyàt rajatatvavatvamapi bhàsata iti niråpya tadghañitapramàtvaü anuvyavasàyena viùayãkriyata iti niråpayantãti vi÷eùaþ/ purovartinaü ghañatvena jànàmãtyàkàrakasyeti/ purovartiniùñhavi÷eùyatàniråpakaghañatvaniùñhaprakàratàniråpakaj¤ànavànahamityarthaþ/ *{dãpikà}* *{pràmàõyaj¤aptivàdasiddhàntaþ}* svataþpràmàõyagrahe 'jalaj¤ànaü pramà na và' ityanabhyàsada÷àyàü pramàtvasaü÷ayo na syàt/ anuvyavasàyena pràmàõyasya ni÷citatvàt/ tasmàt svatogràhyatvàbhàvàt parato gràhyatvameva/ tathàhi - prathamaü jalaj¤ànànantaraü pravçttau satyàü jalalàbhe sati pårvotpannaü jalaj¤ànaü pramà samarthapravçttijanakatvàt yannaivaü tannaivaü, yathà apramà iti vyatirekiõà pramàtvaü ni÷cãyate/ dvitãyàdij¤àneùu pårvaj¤ànadçùñàntena tatsajàtãyatvaliïgena anvayavyatirekiõàpi gçhyate// *{prakà÷ikà}* jalaj¤ànamityàdi/ jalaj¤ànaü pramà na và ityàkàrakaþ/ anabhyàsada÷àyàm - pràthamikajalaj¤ànagrahottarada÷àyàm/ anubhavasiddhaþ pramàtvasaü÷ayo na syàdityarthaþ/ ni÷citatvàditi/ tadvattàni÷cayasya tadabhàvavattàj¤ànaü prati pratibandhakatvàditi bhàvaþ/ atra 'j¤àto ghaña' iti pratãteþ j¤ànaviùayatàviùayakatvakalpanenaiva nirvàhe atiriktaj¤àtatà na kalpanãyà gauravàt mànàbhàvàcca iti tannirasanaprakàro bodhyaþ/ tasmàditi/ anabhyàsada÷àyàü saü÷ayànubhavàdityarthaþ/ etasya svatogràhyatvàbhàve 'nvayaþ/ paratãgràhyatvamiti/ pràmàõyasyànumànàditi eva gràhyatvamityarthaþ/ pravçttau satyàmiti/ etena mãmàüsakairabhyupagatàyàü pràmàõyani÷cayasya pravçttihetutàyàü vyabhicàro dar÷itaþ/ na ca niùkampapravçttàveva pràmaõyani÷casya hetutà, sakampapravçttau tu pramàõyasaü÷ayasya, niùkampatvaü sakampatvaü ca viùayitàvi÷eùaþ evaü ca tatra sakampapravçttyaïgãkàre 'pi pràmàõyani÷cayasya hetutàyàü kathaü vyabhicàra iti vàcyam, tathàpi yatra pràmàõyasyàpràmàõyasya và j¤ànaü nàsãt, àsãcca kevalajalàdij¤ànaü tatra pravçttipradar÷anena pràmàõyasaü÷ayahetutàyàü vyabhicàrasya durvàratvàt/ na caivaü jalàdij¤àne apràmàõyani÷cakàle pravçttiþsyàditi ÷aïkanãyam/ agçhãtàpràmàõyakajalàdij¤ànatvena, taddhetutàsvãkàreõa adoùàditi saïkùepaþ/ jalalàbhe satãti/ etàvatà vakùyamàõasya pràmàõyavyavasthàpakahetoþ svaråpàsiddhi÷aïkà niràkçtà/ idànãü pakùasyàsattvàdàha - pårvotpannamiti/ samartheti/ tadvadvi÷eùyakatatprakàraketyarthaþ/ anvayyudàharaõàsambhavàt vyatirekyudàharaõaü sadçùñàntamàha - yannaivaü tannaivamiti/ yadapramà tatsamarthapravçtyajanakamityarthaþ/ vyatirekiõà - vyatirekavyàptimatà/ ni÷cãyate - anumãyate/ dvitãyàdij¤àneùu - dvitãyàdijalaj¤àneùu/ tatsajàtãyatvaliïgena - pårvaj¤ànasajàtãyatvaråpaliïgena/ samarthapravçttijanakatveneti yàvat/ gçhyata iti/ pràmàõyamanumãyata ityarthaþ/ *{bàlapriyà}* pràthamikajalaj¤ànagrahottarada÷àyàmiti/ pràthamikaü yat jalaj¤ànaü tadviùayako yo grahaþ jalamahaü jànàmãtyàkàrakaþ taduttarakàle ityarthaþ/ tathà ca pràthamikajalaj¤ànagrahe yadi jalaj¤ànaniùñhaü pramàtvamapi gçhãtaü tarhi jalaj¤ànaü pramà na veti jalaj¤ànadharmikapramàtvasaü÷ayo na syàt, jalaj¤ànadharmikapramàtvani÷cayàtmakapratibanadhakasatvàditi bhàvaþ/ jàtu jalà÷aye jalamàlokya tatra vihitasnànapànàdeþ puüsaþ paradine madhyàhne dåràt tatra yajjaladar÷anaü tat dvitãyaü jalaj¤ànaü abhyàsada÷àpannamityucyate/ tasya gçhãtapràmàõyakapårvaj¤ànasajàtãyatvànusandhànena idaü j¤ànaü pramà na và iti saü÷ayasya na prasaktiriti paryàlocya pràthamikajalaj¤ànagrahottaramityuktam/ tadabhàvavattàj¤ànaü/ pramàtvasaü÷aye pramàtvàbhàvakoñerapi bhànena tadaü÷aj¤ànaü prati pramàtvani÷cayasya pratibandhakatvàdityarthaþ/ tannirasanaprakàra iti/ j¤àtatàniràsaprakàra ityarthaþ/ eteneti/ pràthamikajalaj¤ànànantarameva pravçttiriti kathanenetyarthaþ/ mãmàüsakairabhyupagatàyàmiti/ kasmiü÷cit viùaye j¤àte sati jàte j¤àne pràmàõyani÷cayaü vinà viùaye pravçttiþ na bhavatãti tadviùayakapravçttiü prati tadviùayakaj¤ànadharmikapràmàõyani÷cayaþ kàraõamiti mãmàüsakàþ vadanti/ tanna yuktam/ jalaj¤ànànantaraü idaü j¤ànaü pramà ityàkàrakajalaj¤ànadharmikapràmàõyani÷cayaü vinàpi pravçtteråtpattyà vyatirekavyabhicàràditi/ bhàvaþ/ na ca niùkampeti/ pravçttirdvividhà - niùkampà sakampà ceti/ utkañà pravçttiþ niùkampà, anutkañà pravçttiþ sakampà/ utkañatvànutkañatve pravçttigatau viùayitàvi÷eùau/ tatra tadviùayiõãü utkañapravçtti prati tadviùayakaj¤àne pràmàõyani÷cayaþ kàraõam, tadviùayakànutkañapravçttiü prati tu pràmàõyasaü÷ayaþ kàraõam/ pràmàõyani÷cayasya niùkampapravçttitvaü kàryatàvacchedakam, pràmàõyasaü÷ayasya sakampapravçttitvaü kàryatàvacchedakam/ yatra jalaj¤ànànantaraü tatra pràmàõyani÷cayaü vinàpi pravçttiþ jàyate tatra sà pravçttiþ sakampetyaïgãkriyate/ tasyàü ca niùkampapravçttitvaråpakàryatàvacchedakavirahàt pràmàõyani÷cayaü vinà niùkampapravçttitvàvacchinnasyànupattyà na vyatirekavyabhicàra iti pràmàõyani÷cayasya pravçttihetutvaü nirbàdhamiti ÷aïkiturà÷ayaþ/ tathàpãti/ yatra pràmàõyasya apràmàõyasya và saü÷ayo và ni÷cayo và nàbhåt jalaj¤ànaü paramabhåt tatràpi pravçtterdar÷anenasakampàyàþ tàdç÷apravçtteþ pràmàõyasaü÷ayaü vinàpyutpatyà vyatirekavyabhicàràt pràmàõyasaü÷ayasya pravçttihetutà na bhavatãti samàdhàturà÷ayaþ/ na caivamiti/ pràmàõyani÷cayasya và pràmàõyasaü÷ayasya và pravçttiü prati hetutvànaïgãkàre yatra jalaj¤àne apràmàõyani÷cayaþ tatkàle/pi pravçttiþ syàt, pravçttihetoþ jalaj¤ànasya satvàdityarthaþ/ agçhãteti/ apràmàõyaj¤ànàbhàvavi÷iùñajalàdij¤ànameva jalàdiviùayakapravçttiheturityaïgãkàràt jalàdij¤àne apràmàõyaj¤ànakàle apràmàõyaj¤ànavi÷iùñajalàdij¤ànamevàstãti na pravçtyàpattiþ, apràmàõyaj¤ànàbhàvavi÷iùñajalaj¤ànaråpasya pravçttihetorabhàvàditi bhàvaþ/ nanu bahuvittavyayàyàsasàdhyeùu vaidikeùu vyavahàreùu pràmàõyani÷cayaü vinà niùkampapravçttirna dç÷yata iti pràmàõyagrahavi÷iùñàrthani÷cayasyaiva pravçttihetutvam/ yuktaü caitat-apràmàõyaj¤ànàbhàvavi÷iùñàrthani÷cayasya pravçttihetutve taccharãre tadabhàvavati tatprakàrakatvaråpasya tadvati tatprakàratvàbhàvaråpasya càpràmàõyasya nive÷àpekùayà pràmàõyagrahavi÷iùñatvanive÷e làghavàdityà÷aïkyàha - saïkùepa iti/ pràmàõyagrahasya katha¤cit pravçttyupayogitve 'pi parataþ pràmàõyagrahasaübhavàt svata eva pràmàõyagraha iti nàbhiniveùñavyamiti bhàvaþ/ etàvateti/ jalalàbhe satãti kathanenetyarthaþ/ vakùyamàõasya pràmàõyavyavasthàpakahetoriti/ pràmàõyasàdhakasya samarthapravçttijanakatvaråpahetorityarthaþ/ svaråpàsiddhi÷aïkà - pakùàvçttitva÷aïkà/ pravçtteþ sàmarthyaü hi jalalàbhenaiva/ tathà ca jalalàbhakathanena jalaj¤àne samarthapravçttijanakatvaråpaheturastãti såcitamiti bhàvaþ/ idànãmiti/ pràmàõyànumitisamaya ityarthaþ/ pårvaj¤ànasajàtãyatveti/ gçhãtapràmàõyakapårvaj¤ànasajàtãyatvaliïgenetyarthaþ/ dvitãyàdij¤ànasya pårvaj¤ànasajàtãyatvaü ca saphalapravçttijanakatvaråpeõa/ tathà ca saphalapravçttijanakatvameva hetuþ, pårvaj¤ànamanvayadçùñànta iti såcanàya pårvaj¤ànasajàtãyetyuktam/ anumànaprayogastu - dvitãyàdijalaj¤ànaü pramà samarthapravçttijanakatvàt yat samarthapravçttijanakam tatpramà yathà pràthamikajalaj¤ànamiti/ atredaü tattvam-ayaü ghaña iti j¤ànànantaraü imaü ghañaü jànàmi, imaü ghañatvena jànàmi ityanavyavasàyo bhavati, na tu ghañaü ghañatvena jànàmãti/ pramàtvaü tu na kevalaü dharmivi÷eùyakatvavi÷iùñaghañatvaprakàrakatvam, tasya pramàbhramobhayaniùñhatvàt/ kiü tu ghañatvavadvi÷eùyakatvavi÷iùñaghañatvaprakàrakatvam/ idaü ca nànuvyavasàye bhàsate/ tatra ghañatvavi÷iùñaniùñhatayà vi÷eùyatàyà agrahaõàt/ vyavasàye idantvenaiva ghañasya vi÷eùyatvàt ghañatvavi÷iùñatvena ghañasya vi÷eùyatvàbhàvàt ghañatvavi÷iùñaniùñhatayà vi÷eùyatàyàþ anuvyavasàyane grahaõàsaübhavàt/ ataþ pràmàõyaü na svatogràhyamiti naiyàyikànàmà÷ayaþ iti kecit/"tathàpyanuvyavasàyànantaraü vyavasàyasya pràmàõye arthasya tadvattve ca saü÷ayasyànubhavasiddhatvàt nàrthatadvattvaü tadbiùayaþ"iti maõigranthaþ teùaramanukålaþ/ dãdhitikàrà api-"pràmàõyasya saü÷ayànyathànupapattyà taddharmavi÷iùñe tatprakàrakatvasya gràhakatve 'nuvyavasàyasyàsàmatharyaü kalpyate/ tena purovarttini rajatatvaprakàrakamiti grahe 'pi purovartini rajate rajatatvaprakàrakamiti na grahaþ"iti pràhuþ/ gadàdharabhaññàcàryàstu -"tadvadvi÷e÷yakatvatatprakàrakatvayoravacchedyàvacchedakabhàvagraheõa pràmàõyasaü÷ayasya tadadhãnasyàrthatadvattvasaü÷ayasya copapatteþ arthatadvattvàviùayakatve nirbharo nocita"ityàhuþ1/ *{dãpikà}* *{pràmàõyotpattiparatasttvaniråpaõam}* pramàyà guõajanyatvamutpatau paratastvam/ pramàsàdhàraõakàraõa guõaþ, apramàsàdhàraõakàraõaü doùaþ/ tatra pratyakùe vi÷eùaõavadvi÷eùyasannikarùo guõaþ/ anumitau vyàpakavati vyàpyaj¤ànam/ upamitau yathàrthasàdç÷yaj¤ànam/ ÷àbdaj¤àne yathàrthayogyatàj¤ànam ityàdyåhanãyam/ ---------------------------------------- 1. ityàhuriti/ j¤àne gçhãte 'pi j¤àne pràmàõyasya saü÷ayo bhavatãti tadanurodhena pràmàõyaghañakaþ ka÷cidaü÷aþ j¤ànaj¤àne na bhàsata iti vaktavyam/ sa càü÷aþ purovartini ghañatvavattvaråpa iti dãdhitikàràdayaþ/ ghañatvavadvi÷eùyakatvaghañatvaprakàrakatvayoravacchedyàvacchedakabhàvaråpaþ sa iti gadàdharabhaññàcàrtha iti vivekaþ/ ---------------------------------------- *{prakà÷ikà}* evaü j¤aptau paratastvaü vyavasthàpya utpattau paratastvaü niråpayati pramàyà iti/ pramàsàdhàraõakàraõamiti/ pramàtvàdhikade÷avçttidharmànavacchinnapramàniùñhakàryatàniråpitakàraõatà÷àlãtyarthaþ/ tena j¤ànamàtrahetubhåtàtmamanassaüyogàdeþ bhramajanakapittàdidoùàõàü ca vyudàsaþ/ apramàsàdhàraõakàraõatvamapyevaü pariùkartavyam/ caturvidhapramàyàü hetubhåtaü guõaü krameõopapàdayati tatreti/ caturvidhapramàmadhya ityarthaþ/ ityàdyåhanãyamiti/ 'pãtaþ ÷aïkhaþ' ityàdibhrame pittàdidoùaþ, idaü rajatamityàdibhrame ca càkacakyàdiþ iti åhanãyamityarthaþ/ *{bàlapriyà}* pramàtvàdhikade÷avçttãti/ pramàtvavyàpakadharmànavacchinnà yà pramàniùñhà kàryatà tanniråpitakàraõatvaü pramàtvaprayojakasya guõasya lakùaõamityarthaþ/ pramàniùñhakàryatàniråpitakàraõatvamàtroktau j¤ànasàmànyaü prati hetubhåte àtmamanassaüyogàdàvativyàptiþ/ tadvàraõàya kàryatàyàü pramàtvàdhikade÷avçttidharmànavacchinnatvanive÷aþ/ àtmamanassaüyogàdau tu pramàtvàdhikade÷avçttiþ yo dharmaþ j¤ànatvaü tadavacchinnakàryantàniråpitakàraõatvamevàsti, na tadanavacchinnakàryatàniråpitakàraõatvamiti nàtivyàptiþ/ bhramàsàdhàraõakàraõeùu pittàdidoùeùu pramàtvavyàpakaj¤ànatvàdyanavacchinnakàryatàniråpitakàraõatvasattvàt tatrànivyàptivàraõàya kàryatàyàü pramàniùñhatvanive÷aþ/ pittàdeþ bhramaniùñakàryatàniråpitàkàraõatà÷àlitve 'pi pramàniùñhakàryatàniråpitakàraõatà÷àlitvàbhàvàt nàtivyàptiþ/ tadàha - teneti/ evaü pariùkartavyamiti/ apramàtvàdhikade÷avçttidharmànavacchinnàpramàniùñhakàryapariùkartavyami ti/ apramàtvàdhikade÷avçttidharmànavacchinnàpramàniùñhakàryatàniråpitakàraõatà÷àlitvaü doùasya lakùaõamityarthaþ/ *{dãpikà}* *{apràmàõyasya paratastvaniråpaõam}* purovartini prakàràbhàvasya anuvyavasàyena anupasthitatvàt apramàtvaü parata eva gçhyate/ pittàdidoùajanyatvamutpattau paratastvam/ *{prakà÷ikà}* apramàtvasya paratastvaü sayuktikaü dar÷ayati - purovartinãti/ anupasthitatvàditi/ aviùayãkaraõàdityarthaþ/ tathà ca pratyàsatterabhàvàt apramàtvasyànuvyavasàyena grahaõaü na sambhavatãti bhàvaþ/ apramàtvam - tadabhàvavadvi÷eùyakatvavi÷iùñatatprakàrakatvam/ parata eva gçhyata iti/ anumànàdita eva gçhyata ityarthaþ/ anumànaprayogastu - idaü j¤ànaü apramà visaüvàdipravçttijanakatvàt yannaivaü tannaivaü yathà pramà iti/ *{bàlapriyà}* pratyàsatterabhàvàditi/ saünikarùàbhàvàdityarthaþ/ vi÷eùye prakàrasambandhasya vyavasàyaviùayatvàt vyavasàyaråpaj¤ànalakùaõapratyàsattyà anuvyavasàyena prakàrasaübandhaghañitapramàtvagrahaõaü katha¤cit prasaktaü pårvaü niràkçtam/ purovartini prakàràbhàvasambandhasya vyavasàyaviùayatvàt tadghañitasyàpramàtvasya kathamapi bhramànuvyavasàyena grahaõaü na sambhavatãti apramàtvaü na pràthamikaj¤ànagrahaviùayatvaråpasvatastvavat/ api tu anumànavedyatvàkhyaparatastvavaditi bhàvaþ/ visaüvàdipravçttãti/ viphalapravçttãtyarthaþ/ *{dãpikà}* *{anyathàkhyàtisamarthanam/}* nanu sarveùàü j¤ànànàü yathàrthatvàt ayathàrthaj¤ànameva nàstãti/ na ca '÷uktau idaü rajatamç' iti j¤ànàt pravçttidar÷anàt anyathàkhyàtisiddhiriti vàcyam/ rajatasmçtipurovartij¤ànàbhyàmeva pravçttisambhavàt/ svatantropasthiteùñabhedàgrahasyaiva sarvatra pravartakatvena 'nedam rajatamç' ityàdau atiprasaïgàbhàvàditi cet - na/ satyarajatasthale purovartivi÷eùyakarajatatvaprakàrakaj¤ànasya làghavena pravçttijanakatayà ÷uktàvapi rajatàrthipravçttijanakatavena vi÷iùñaj¤ànasyaiva kalpanàt/ *{prakà÷ikà}* gurumataü nirasya anyathàkhyàtiü vyavasthàpayati - nanvityàdinà/ yathàrthatvàt - pramàtvàt/ ayathàrthaj¤ànameva nàstãti/ tadabhàvavadvi÷eùyakatatprakàrakatvaråpàyathàrthatvaü j¤ànavçtti netyarthaþ/ tena na siddhyasiddhibhyàü vyàghàtaþ/ ayathàrthatvasya tu prasiddhiricchàdau bodhyà/ anyathàkhyàtãti/ tadanaïgãkàre purovarttivi÷eùyakarajatatvàdiråpeùñatàvacchedakaprakàrakaj¤ànasya saüvàdivisaüvàdisàdhàraõapravçttijanakatayà tatra pravçttireva na syàditi bhàvaþ/ rajatasmçtãti/ klptaniyatapårvavartibhyàmityàdiþ/ sambhavàditi/ tathà ca pravçttiü prati vi÷iùñaj¤ànatvena kàraõataiva nàstãti tadanurodhena anyathàkhyàtikalpanaü na sambhavatãti bhàvaþ/ nanvevaü yatra 'nedam rajatam' ityàdibàdhagrahaþ tatràpi pravçttiþ syàdityata àha - upasthiteti/ etàvatà smçtiråpakàraõàpekùà sphuñãkçtà/ iùñabhedàgrahasyaiva - rajatàdiråpeùñabhedagrahàbhàvasyaiva/ evakàreõa vi÷iùñaj¤ànasya pravartakatvavyavacchedaþ/ sarvatreti/ rajate ÷uktau cetyarthaþ/ satyarajatasthale vi÷iùñaj¤ànatvenaiva pravçttiü prati kàraõatvameùñavyam/ anyathà dharmadharmij¤ànayoþ iùñabhedàgrahatvaråpagurudharmàvacchinnasya ca kàraõatàpatteþ/ evaü ca tatra pravçttiü pratyanvayavyatirekàbhyàü vi÷iùñaj¤ànasya kàraõatàyàü làghavàt sàmànyataþ pravçttitvàvacchinnaü prati vi÷iùñaj¤ànatvena anugatakàryakàraõabhàvasyaiva kalpanãyatayà visaüvàdipravçtterapi tatkàryatàvacchedakàvalãóhatayà tatpårvaü vi÷iùñaj¤ànasya kalpanãyatvàt anyathàkhyàtirniràbàdhaiveti samàdhatte - satyarajateti/ rajatatvaprakàrakaj¤ànasyeti/ tàdç÷aj¤ànatvàvacchinnasyetyarthaþ/ pravçttijanakatayà - pravçttitvàvacchinnajanakatayà/ vi÷iùñaj¤ànasyaiva - purovartivi÷eùyakeùñatàvacchedakaprakàrakaj¤ànasyaiva/ etena iùñabhedàgrahasya vyavacchedaþ/ kalpanàt - anumànàt/ tatprayogastu - 'iyam purovartivi÷eùyakeùñatàvacchedakaprakàrakaj¤ànajanyà, pravçttitvàt, rajatasthalãyapravçttivat' iti/ syàdetat - pratyakùe sannikarùasya kàraõatayà rajatatvàü÷e tadabhàvena kathaü ÷uktau 'idam rajatam' iti pratyakùamiti cet, maivam/ alaukikasannikarùasyàpi pratyakùajanakatàyà vyavasthàpitatvena j¤ànalakùaõapratyàsattereva prakçte sambhavàt/ *{bàlapriyà}* gurumatamiti/ sarvàõi j¤ànàni tadvati tatprakàrakatvaråpapramàtvavanti/ tadabhàvavati tatprakàrakatvaråpàpramàtvavat kimapi jànaü na bhavatãti pràbhàkaramatamityarthaþ/ nanu dãpikàyàm ayathàrthaj¤ànameva nàstãti gurumatànuvàdo na yuktaþ/ ayathàrthaj¤ànasya prasaddhitve taninaùedho na yuktaþ/ ayathàrthaj¤ànasyàprasiddhatve ca pratiyogyaprasiddhyà tanniùedho na yukta iti siddhyasiddhibhyàü vyàghàtàdityata àha - tadabhàvavaditi/ ayathàrthatvaü pakùaþ, j¤ànavçttitvàbhàvaþ sàdhyaþ, j¤ànatvavyàpakapramàtvaviruddhatvàt iti hetuþ/ tadanaïgãkàra iti/ tadabhàvavadvi÷eùyakatatprakàrakaj¤ànaråpànyathàkhyàtyanaïgãkàra ityarthaþ/ purovartivi÷eùyaketi/ purovartivi÷eùyakapravçttiü prati purovartivi÷eùyakeùñatàvacchedakaprakàrakaj¤ànaü hetuþ/ rajatàrthinaþ puruùasya purovartini idaïkàràspade vastuni iùñatàvacchedakarajatatvaj¤àne vinà pravçtteranudayàt/ tathà ca ÷uktivi÷eùyakarajatatvaprakàrakaj¤ànàtmakànyathàkhyàtimantareõa pravçttirna ghañate/ ataþ pravçttyanusàreõa taddhetubhåtà anyathàkhyàtiraïgãkàryeti ÷aïkiturà÷ayaþ/ saüvàdipravçttiþ saphalapravçttiþ/ visaüvàdipravçttiþ/ viphalapravçttiþ/ nanu vi÷iùñaj¤ànaü pravçttikàraõaü và j¤ànadvayaü tatkàraõaü vetyatra vinigamanàvirahàt 'rajatasmçtipurovartij¤ànàbhyàmeva pravçttisambhavàt' ityuktamityatràha - këptaniyatapårvavartibhyàmityàdiriti/ vi÷iùñaj¤ànasya pravçttikàraõatvaü vadatà naiyàyikenàpi vi÷iùñaj¤ànàtpårvaü idamityàkàrakaü purovartiviùayakaü pratyakùaü rajatasmaraõaü ceti j¤ànadvayaü bhavatãtyaïgãkriyate/ tathà ca këptaniyatapårvavartibhyàü ida¤j¤ànarajatasmaraõàbhyàmeva pravçtteþ sambhave vi÷iùñaj¤ànamanàva÷yakamiti bhàvaþ/ vi÷iùñaj¤ànatveneti/ purovartivi÷eùyakarajatatvàdiprakàrakaj¤ànatvenetyarthaþ/ nanvevamiti/ rajatasmçtipurovartij¤àne eva pravçttikàraõe; vi÷iùñaj¤ànaü tu na pravçttikàraõamityaïgãkàra ityarthaþ/ pravçttiþ syàditi/ rajatasmçtipurovartij¤ànayoþ sattvàditi bhàvaþ/ rajatàdiråpeti/ rajatàdiråpaü yat iùñaü tatpratiyogikabhedaj¤ànàbhàvasyetyarthaþ/ tathà ca purovartivi÷eùyakarajatàdiråpeùñapratiyogikabhedaprakàrakaj¤ànàbhàvav i - ÷iùñe purovartij¤ànarajatasmaraõe purovartini rajatàrthipravçttiheturiti 'nedam rajatam' iti bàdhaj¤ànakàle na pravçttyàpattiriti bhàvaþ/ idamiti dharmij¤àna-rajatatvaj¤ànabhedàgrahàõàü trayàõàü kàraõatvàpekùayà vi÷iùñaj¤ànasyaikasya kàraõatve làghavamiti måle 'bhipretam/ tadàha - satyarajatasthala ityàdinà/ yadyapi dharmadharmij¤ànayoþ kàraõatvaü vi÷iùñaj¤ànakàraõatàvàdyapi aïgãkaroti, tathàpi 'nedaü rajatam' iti bàdhagrahakàle pravçttivàraõàya iùñabhedagrahàbhàvatvàvacchinnasya kàraõatvaü pràbhàkareõocyate naiyàyikena vi÷iùñaj¤ànatvàvacchinnasya kàraõatvamucyate/ tatra kàraõatàvacchedakalàghavaü naiyàyikasyaiveti bhàvaþ/ sàmànyataþ pravçttitvàvacchinnaü pratãti/ saüvàdivisaüvàdipravçttisàdhàraõapravçttitvàvacchinnaü pratãtyarthaþ/ tatkàryatàvacchedakàvalãóhatayeti/ tasya vi÷iùñaj¤ànasya yat kàryatàvacchedakaü pravçttitvaü tadà÷rayatayetyarthaþ/ tatpårvamiti/ visaüvàdipravçtteþpårvamityarthaþ/ rajatatvàü÷e tadabhàveneti/ sannikarùàbhàvena cakùussaüyukta÷aktisamavàyàbhàvenetyarthaþ/ j¤ànalakùaõeti/ rajatasmaraõàtmakaü yat rajatatvaprakàrakaj¤ànaü sa eva rajatatvabhànaprayojakaþ saünikarùa iti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{ayathàrthànubhavaniråpaõam}* *{AnTs_64 ayathàrthànubhavas trividhaþ saü÷ayaviparyayatarkabhedàt / ekasmin dharmini viruddhanànàdharmavai÷iùñyàvagàhi j¤ànaü saü÷ayaþ / yathà sthàõur và purùo veti / mithyàj¤ànaü viparyayaþ / yathà ÷uktàv idaü rajatam iti / vyàpyàropeõa vyàpakàropas tarkaþ yathà yadi vahnir na syàt tarhi dhåmo'pi na syàd iti //}* ayathàrthànubhavastrividhaþ - saü÷aya-viparyaya-tarkaübhedàt/ ekasmin dharmiõi viruddhanànàdharmavai÷iùñyaj¤ànaü saü÷ayaþ/ yathà sthàõurvà puruùo veti/ mithyàj¤ànaü viparyayaþ/ yathà ÷uktau idaü rajatam iti/ vyàpyàropeõa vyàpakàropastarkaþ/ yathà yadi vahnirnasyàt tarhi dhåmo 'pi na syàt iti/ *{dãpikà}* ayathàrthànubhàvaü vibhajate - ayathàrtha iti/ svapnasya mànasaviparyayaråpatvàt na traividhyavirodhaþ/ saü÷ayalakùaõamàha - eketi/ ghañapañàviti samåhàlambane 'tivyàptivàraõàya eketi/ 'ghañaþ dravyam' ityàdàvativyàptivàraõàya viruddheti/ 'ghañatvaviruddhapañatvavàn' ityatra ativyàpitavàraõàya nàneti/ viparyayalakùaõamàha - mithyeti/ tadabhàvavati tatprakàrakanirõaya ityarthaþ/ tarkaü lakùayati - vyàpyeti/ yadyapi tarkaþ viparyaye 'ntarbhavati, tathàpi pramàõànugràhakatvàt bhedena saïkãrtanam/ *{prakà÷ikà}* nanu ayathàrthànubhavasya traividhyakathanam måle 'saïgatam, svapnaj¤ànasya anubhåtapadàrthasmaraõakaphapittàdiråpadoùa÷ubhà÷ubhàdçùñairjàyamànasya bàdhitàrthaviùayakasya anubhavasiddhatvàdata àha - svapnasyeti/ yadyapi prade÷avi÷eùàvasthitamanassaüyogaþ svapnaþ/ tathàpi tadasamavàyikàraõakaj¤àne svapna÷abdo bhàkta ityavadheyam/ càkùuùàdiråpatvàsambhavàdàha - mànaseti/ yattu smçmiråpaü svapnaj¤ànamiti tat bhàùyàdiviruddhamityupekùitam/ koñyoravyàpyavçttitvaj¤ànottaraü jàyamàne ekasmin dharmiõi ghañatadabhàvobhayaprakàrakasamuccaye 'tivyàptivàraõàya virodhaviùayakatvasya nive÷e 'pi nànetyasyàva÷yakateti dar÷ayitumàha - ghñatvaviruddheti/ nànetãti/ ekadharminiùñhavi÷eùyatàniråpitaviruddhanànàdharmaniùñhaprakàratàkatvàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ na ca vibhinnaråpeõaikadharmivi÷eùyakaviruddhànekadharmaprakàrakaj¤àne 'tivyàptiriti ÷aïkyam/ ekadharmàvacchinnavi÷eùyatàghañitapariùkàrakàraõena adoùàditi dik/ tantràntare brahmabhinne sarvasminnevamithyà÷abdasya prayogadar÷anàdàha - tadabhàvavatãti/ pramàvàraõàya idam/ tadabhàvavadvi÷eùyakatvàvacchinnatatprakàrakatvetyàdyarthavivakùaõàt na samåhàlambane 'tiprasaïgaþ/ saü÷ayasya icchàyà÷ca vàraõàya saü÷ayànyaj¤ànàrthakaü ni÷cayayadamiti saïkùepaþ/ måle vyàpyàropeõeti/ àhàryavyàpyavattàbhramajanya - àhàryavyàpakavattàbhramastarka ityarthaþ/ àhàryaj¤ànamàtre 'tiprasaïgavàraõàya janyàntam/ yatra nàyam puruùa iti ni÷cayasattve ÷àkhàdau karàdibhramàt 'ayaü puruùaþ' ityàdyàhàryàropaþ tatràtivyàptivàraõàya prathamamàhàryapadam/ rajatatvavyàpyàbhàvavattàgrahakàle àhàryaü yadrajatatvavyàpyavattàj¤ànamç tajjanye 'idam rajatam' ityanàhàryaj¤àne 'tivyàptivàraõàya dvitãyamàharyapadam/ tarke àpàdyavyatirekani÷caya àpàdyàpàdakayorvyàptini÷caya÷ca kàraõamiti dhyeyam/ tarkastu mànasaviparyayaråpa eveti kathamayathàrthasya traividhyakathanamityàha - yadyapãti/ pramàõànugràhakatvam - pramàõena pramàyàü jananãyàyàü pratibanadhakavighañanadvàropayogitvam/ bhedeneti/ tarkatvaråpavailakùaõyenetyarthaþ/ tarkasya pràmàõànugràhakatvaj¤àpanàya tathà kathanamiti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* bhàkta iti/ làkùaõikaþ kàrye kàraõopacàra ityarthaþ/ tathà ca svàpnaü vij¤ànaü viparyaye 'ntarbhåtamiti bhàvaþ/ bhàùyàdiviruddhamiti/"uparatendriyagràmasya pralãnamanaskasya indriyadvàreõaiva yadanubhavanaü mànasam, tat svapnaj¤ànam"iti pra÷astapàdabhàùye tadvyàkhyànakandalyàdigranthe ca svapnasyànubhavaråpatàpratipàdanàditi bhàvaþ/ ekadharmivi÷eùyakaviruddhanànàdharmaprakàrakaj¤ànaü saü÷ayaþ/ ghañapañàviti j¤ànasya viruddhaghañatvapañatvaråpànekadharmaprakàrakatvàt tatràtivyàptiþ/ tadvàraõàya ekadharmivi÷eùyaketyuktam/ ghañapañaråpànekadharmivi÷eùyakaü ghañapañàviti j¤ànamimiti nàtivyàptiþ/ ghaño dravyamiti j¤ànasya ghañaråpaikadharmivi÷eùyakatvàt ghañatva-dravyatvaråpànekadharmaprakàrakatvàcca tatràtivyàptiþ/ tadvàraõàya viruddheti dharmavi÷eùaõam/ ghañatvadravyatvayoparekatra ghañe vartamànayorekatràvartamànatvaråpaviruddhatvàbhàvàt nàtivyàptiþ/ ghañatvaviruddhapañatvavàn iti j¤ànasyàpi ekadharmipañavi÷eùyakaviruddhapañatvaråpadharmaprakàrakatvàt tatràtivyàptiþ/ tadvàraõàya nànàdharmaprakàraketyuktam/ yadyapi ghañatvaviruddhapañatvavàniti j¤ànasyàpi ghañatvapañatvaråpanànàdharmaprakàrakatvamasti, tathàpi tasmin j¤àne ghañatvaü virodhàü÷e prakàraþ pañatvaü tu pañàü÷e prakàra iti ekasmin dharmiõi tayoþ prakàrakatvaü nàstãti nàtivyàptiþ/ nanu ayaü pañatvavàniti j¤ànasyàpi vastuto ghañatvavirudvaü yat pañatvaü tatprakàrakatvena tatràtivyàptivàraõameva nànetyasya prayojanaü bhavitumarhatãti 'ghañatvaviruddhapañatvavàn' iti j¤ànaparyantànudhàvanaü dãpikàyàmayuktamityatràha - koñyoriti/ ghañaþ tadabhàva÷càvyàpyaüvçttiþ iti j¤ànànantaraü jàyamàne 'ayaü ghañavàn ghañàbhàvavàü÷ca' ityàkàrake samuccayasaüj¤ake j¤àne vastutaþ ghañaviruddhaþ yo ghañàbhàvaþ tatprakàrakatvàt tatràtivyàptivàraõàya koñidvayavirodhaviùayakatvamapi nive÷anãyam/ koñyoravyàpyavçttitvaj¤àna÷ånyakàlãne samuccaye eva koñyorviürodho viùayaþ/ tayoravyàpyavçttitvaj¤ànakàlãne samuccaye tu koñyorvirodho na bhàsate/ tathà coktasamuccayasya virodhaviùayakatvàbhàvàt nàtivyàptiþ/ tathà càyaü pañatvavàniti j¤ànasya vastutaþ ghañatvaviruddhaü yat pañatvaü tadviùayakatve 'pi virodhaviùayakatvàbhàvàt na tatràtivyàptiþ vaktuü ÷akyata ityà÷ayena 'ayaü ghañatvaviruddhapañatvavàn iti j¤ànaparyantànudhàvanam/ tasya j¤ànasya virodhaviùayakatvàt prasaktàyà ativyàptervàraõàya nàneti vi÷eùaõamiti bhàvaþ/ ekadharminiùñhavi÷eùyatetyàdi/ ayaü ghañatvaviruddhapañatvavàn iti j¤àne ghañatvamapi prakàraþ pañatvamapi prakàraþ/ parantu ghañatvaniùñhaprakàratà virodhaniùñhavi÷eùyatàniråpità, pañatvaniùñhaprakàratà pañaniùñhavi÷eùyatàniråpità/ dvayoþ ghañatvapañatvaniùñhaprakàratayoþ ekadharminiùñhavi÷eùyatàniråpitatvaü nàstãti tàdç÷aj¤àne ekadharminiùñhavi÷eùyatàniråpitanànàdharmaniùñhaprakàratàniråpakatvàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ vibhinnaråpeõeti/ 'parvato vahnimàn dravyaü vahnyabhàvavat' ityàkàrake samåhàlambane parvatatvadravyatvàbhyàü parvataråpaikadharmivi÷eùyake 'tivyàptiþ/ parvataniùñhavi÷eùyatàniråpitavahnitadabhàvaråpanànàdharmaniùñhaprakàratàniråpakatvàditi bhàvaþ/ ekadharmàvacchinneti/ tathà ca ekadharmàvacchinnavi÷eùyatàniråpitanànàdharmaniùñhaprakàratàniråpakaj¤ànatvaü saü÷ayasya lakùaõam/ 'parvato vahnimàn, dravyaü vahnyabhàvavat' iti j¤àne vahniniùñhaprakàratà parvatatvàvacchinnavi÷eùyatàniråpità vahnyabhàvaniùñhaprakàratà dravyatvàvacchinnavi÷eùyatàniråpiteti dvayoþ prakàratayoþ ekadharmàvacchinnavi÷eùyatàniråpitatvaü nàstãti nàtivyàpitariti bhàvaþ/ nanvevamapi ghañatadabhàvayoravyàpyavçttitvaj¤ànakàlãne 'bhåtalaü ghañavat ghañàbhàvavacca' ityàkàrake samuccaye 'tivyàptiþ/ tasyàpi bhåtalatvaråpaikadharmàvacchinnavi÷eùyatàniråpitaghañatadabhàvaråpanànàdharma - niùñhaprakàratàniråpakatvàdityata àha-digiti/ 1svaghañitadharmàvacchinnapratibandhakatàniråpitapratibadhyatàvacchedakãbhåtà yà svaniråpakatàvacchedakadharmàvacchinnaniråpitavirodhaviùayitàniråpità prakàrità samànàdhikaraõyasambandhena tadvi÷iùñaprakàritaiva saü÷ayatvam/ tacca samuccayavyàvçttam/ samuccaye virodhàbhànena koñidvayaviùayitayoþ virodhaviùayitvàniråpitatvàt/ saü÷aye càntataþ koñyoþ saüsargatayà parasparavirodhabhànopagamena lakùaõasamanvaya iti bhàvaþ/ etena samuccaye 'tivyàptivàraõàya j¤àne virodhaviùayakatvavi÷eùaõadàne tata eva ghañapañàviti j¤ànasya dravyam iti j¤ànasya ca vàraõasambhavàt ekadharmivi÷eùyakatvavi÷eùaõaü dharme viruddhatvavi÷eùaõaü ca vyartham/ tayorj¤ànayoþ virodhaviùayakatvàbhàvenaiva vàraõàditi ÷aïkàyàþ nàvasaraþ/ uktapariùkàra eva prakçtagranthatàtparyàditi/ ---------------------------------------- 1. svaghañitetyàdi/ svaü bhåtalaü ghañavanna veti saü÷ayaniùñhà ghañaniråpità prakàrità tadghañito dharmaþ ghañaniråpitaprakàritvàvacchinnabhåtalaniråpitavi÷eùyità÷àlij¤ànatvaü tadavacchinnà bhåtalaü ghañavadityàkàrakaj¤ànaniùñhà pratibandhakatà tanniråpità yà pratibadhyatà bhåtalaü ghañàbhàvavaditi j¤ànaniùñhà tadavacchedakãbhåtà ghañàbhàvaniråpità prakàrità, evaü svaü ghañaniråpitaprakàrità tanniråpakatà ghañaniùñhà tadavacchedakadharmaþ dhañatvaü tadavacchinnaniråpito yo virodhaþ tanniùñhaviùayatàniråpità sà ghañàbhàvaniråpità prakàrità bhavati ekàdhikaraõavçttitvasambandhena tadvi÷iùñaprakàrità ghañaniråpitaprakàrità bhåtalaü ghañavat na veti saü÷aye 'stãti samanvayaþ/ --------------------------------------- tantràntare - advaitavedànte/ tathà ca mithyàviùayakaü j¤ànaü viparyaya ityuktau brahmàtiriktaviùayakasya sarvasyàpi j¤ànasya advaitimate mithyàviùayakatvàt viparyayatvàpattiþ, ataþ mithyàj¤ànamityasya tadabhàvavati tatprakàrakanirõaya iti vyàkhyànaü kçtamiti bhàvaþ/ pramàvàraõàyedamiti/ tatprakàrakanirõayaþ viparyayaþ ityetàvanmàtroktau ayaü ghaña ityàdipramàyàmativyàptiþ tasyà api ghañatvàdiprakàrakatvàt/ tadvàraõàya tadabhàvavatãti vi÷eùaõam/ ayaü ghaña ityàdipramàyàþ ghañatvavadvi÷eùyakatvena ghañatvàbhàvavadviùyakatvàbhàvàt nàtivyàptiriti bhàvaþ/ na samåhàlambane 'tiprasaïga iti/ raïgarajatayoþ 'ime raïgarajate' iti pramàyàü nàtivyàpitarityarthaþ/ tasyàþ pramàyàþ rajatatvàbhàvavadraïgavi÷eùyakatve rajatatvaprakàrakatve ca satyapi raïgatvàbhàvavadvi÷eùyakatvàvacchinnarajatatvaprakàrakatvaü nàsti, rajatatvaniùñhaprakàratàyàþ rajatatvavadrajataniùñhavi÷eùyatàniråpitatvena rajatatvàbhàvavadraïganiùñhavi÷eùyatàniråpitatvàbhàvàt raïgàü÷e rajatatvasyàprakàratvàditi bhàvaþ/ ava÷iùñaü sarvaü pratyakùapariccheda evoktamityà÷ayenoktam saïkùepa iti/ vyàpyàropeõa vyàpakàropastarkaþ/ àropa÷abdasya àhàryabhramaityarthaþ/ àhàryatvaü ca bàdhakàlãnecchàjanyatvam/ tçtãyàyàþ janyatvamarthaþ/ tasya vyàpakàrope 'nvayaþ/ vyàpyasyàropaþ vyàpyàropaþ/ ùaùñhyàþ viùayatvamarthaþ/ tathà ca bàdhakàlãnecchàjanyavyàpyaviùayakabhramajanyaþ bàdhakàlãnecchàjanyavyàpakaviùayako bhramastarka iti phalati/ yadi parvato vahnyabhàvavàn syàt tarhi dhåmàbhàvavàn syàt ityàkàrakastarkaþ/ tatra vyàpyaþ vahnyabhàvaþ tadviùayakaþ àropaþ parvato vahnyamàniti bàdhakàlãnayà icchayà janyaþ bhramaþ yadi parvato vahnya bhàvavàn syàt ityàkàrakaþ, tajjanyaþ vyàpakasya dhåmàbhàvasya àropaþ tarhi dhåtàbhàvavàn syàdityàkàrakaþ/ sa eva tarkaþ/ vyàpyaviùayakabhrame àhàryatvavi÷eùaõàdàne ÷àkhàyàü puruùatvavyàpyakarabhramàt yatra ayaü puruùa ityàhàryàropaþ tatràtivyàptiþ tadvàraõàya àhàryatvavi÷eùaõam/ ÷àkhàyàü karabhramaþ na àhàrya iti nàtivyàptiþ/ vyàpakàrope àhàryatvavi÷eùaõàdàne àhàryàt rajatatvavyàpyavat idamiti j¤ànàt jàyamàne idaü rajataü ityàkàrake anàhàryabhrame 'tivyàptiþ/ tadvàraõàya tat/ tadàha - àhàryavyàpyavattetyàdi/ nàyaü puruùa iti ni÷cayasatva iti/ 'ayaü puruùa' iti bhramasya àhàryatvasampàdanàyaitaduktm/ rajatatvavyàpyavattàj¤ànasya àhàryatvasampàdanàya rajatatvavyàpyàbhàvavattàgrahakàle iti/ àpàdyavyatirekani÷caya iti/ àpàdyaþ prasa¤janãyaþ, dhåmàbhàvaþ tadvyatirekaþ dhåmàbhàvàbhàvaþ dhåmaråpaþ tanni÷cayaþ, àpàdyasya dhåmàbhàvasya àpàdakasya vahnyabhàvasya ca yà vyàptiþ tanni÷caya÷ca tarke kàraõamityarthaþ/ kathamayathàrthasya traividhyakathanamiti/ saü÷ayo viparyaya÷ceti dvaividhyakathanasyaiva yuktatvàdityarthaþ/ pratibandhakavighañanadvàreti/ pratibandhakãbhåtavyabhicàra÷aïkànivartanadvàretyarthaþ/ tarkàtiriktaviparyayàõàü tu nàsti pramàõànugràhakatvam, tarkasya tu tadastãti vailakùaõyasåcanàya viparyayayàntarbhåtasyàpi tarkasya pçthaïnirde÷a ityarthaþ/ tathà ca viparyaye tarkatvàkàraþ pramàõànugràhakatàvacchedakaþ, viparyayatvaü tu na tatheti vi÷eùaj¤àpanàya viparyayatvatarkatvàbhyàü vibhàga iti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{smçtiniråpaõam}* *{AnTs_65 smçtir api dvividhà / yathàrthàyathàrthà ca pramàjanyà yathàrthà / apramàjanyàyathàrthà //}* smçtirapi dbividhà - yathàrthà ayathàrthà ceti/ pramàjanayà yathàrthà/ apramàjanyà ayathàrthà/ ___________________________________________________________________________ *{sukhàdiniråpaõam}* *{AnTs_66 sarve÷àm anukålatayà vedanãyaü sukham //}* *{AnTs_67 sarve÷àü pratikålatayà vedanãyaü duþkham //}* *{AnTs_68 icchà kàmaþ //}* *{AnTs_69 krodho dveùaþ //}* *{AnTs_70 kçtiþ prayatnaþ //}* *{AnTs_71 vihitakarmajanyo dharmaþ //}* *{AnTs_72 niùiddhakarmajanyas tv adharmaþ //}* *{AnTs_73 buddhyàdayo'ùñàv àtmamàtravi÷eùaguõàþ //}* *{AnTs_74 buddhãcchàprayatnà dvividhàþ / nityà anityà÷ ca / nityà ã÷varasya / anityà jãvasya //}* sarveùàü anukålatayà vedanãyaü sukham/ pratikålatayà vedanãyaü duþkham/ icchà kàmaþ/ krodho dveùaþ/ kçtiþ prayatnaþ/ vihitakarmajanyo dharmaþ/ niùiddhakarmajanyo 'dharmaþ/ buddhyàdayaþ aùñau àtmamàtravi÷eùaguõàþ/ buddhãcchàprayatnà nityà anitya÷ca/ nityà ã÷varasya/ anityà jãvasya/ *{dãpikà}* smçtiü vibhajate - smçtiriti/ sukhaü lakùayati - sarveùàmiti/ 'sukhã aham' ityàdyanuvyasàyagamyaü sukhatvàdikameva lakùaõam/ yathà÷rutaü tu svaråpakathanamiti draùñavyam/ *{prakà÷ikà}* nanu 'sarveùàü anukålatayà vedanãyam' ityàdi målaü sukhàdilakùaõaparaü na sambhavati, padadravnayopabhogàdijanyasakhe sàdhånàü dveùadar÷anàt avyàpterityà÷aïkàyàü 'sukhyaham' ityàdipratyakùasiddhaü sukhatvàdikameva lakùaõamityàha - sukhã ahamityàdyanuvyavasàyeti/ sukhatvàdãtyàdinà dukhatvaparigrahaþ/ yathà÷rutaü tviti/ sarveùàmanukålatayà ityàdikamityarthaþ/ *{bàlapriyà}* sarveùàü anukålatayà vedanãyaü sukham iti målàt anukålatvaprakàrakaj¤ànaviùayatvaü sukhasya lakùaõamiti pratãyate/ tathà sati parakãyadravyopabhogajanye sukhe sàdhånàü dveùadar÷anena sàdhuvçttipratikålatvaprakàrakaj¤ànaviùayatvasyaiva tatra sattvena sarveùàü anukålatayà vedanãyatvasya tàdç÷asukhe 'bhàvenàvyàptyàpatteþ idaü lakùaõaü ayuktamiti ÷aïkànivàraõàrthaþ sukhyahamityàdidãpikàgrantha ityàha - nanu sarveùàmityàdinà/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{saüskàraniråpaõam}* *{AnTs_75 saüskàras trividhaþ / vego bhàvanà sthitisthàpaka÷ ceti / vegaþ pçthivyàdicatuùñayamanovçttiþ / anubhavajanyà smçtihetur bhàvanàtmamàtravçttiþ / anyathà kçtasya punas tadavasthàpàdakaþ sthitisthàpakaþ kañàdipçthivãvçttiþ //}* saüskàraþ trividhaþ - vegaþ bhàvanà sthitasthàpaka÷ceti/ vegaþ pçthivyàdicatuùñayamanovçttiþ/ anubhavajanyà smçtihetuþ bhàvanà/ àtmamàtravçttiþ/ anyathà kçtasya (sthitasya) punaþ tàdavasthyàpàdakaþ sthitasthàpakaþ/ kañàdipçthivãmàtravçttiþ/ *{dãpikà}* saüskàraü vibhajate - saüskàra iti/ saüskàratvajàtimàn saüskàra/ vegasyà÷rayamàha - vega iti/ vegatvajàtimàn vegaþ/ bhàvanàü lakùayati - anubhaveti/ anubhavadhvaüse 'tivyàptivàraõàya smçtãti/ àtmàdàvativyàptivàraõàya anubhaveti/ smçterapi saüskàrajanakatvaü navãnairuktam/ sthitasthàpakaü lakùayati - anyatheti/ saïkhyàdayaþ aùñau naimittikadravatvavegasthitasthàpakàþ sàmànyaguõàþ/ *{prakà÷ikà}* anubhavetãti/ smçtiü saüskàraü prati ca anubhavatvenaiva kàraõatvaü vadatàü pràcàü ayamabhipràyaþ - tattadviùayakasmçtiü prati tattadviùayakasaüskàraü prati ca tattadviùayakànubhavatvenaiva hetutà na tu tattadbiùayakaj¤ànatvena, anubhavatvasyàpi jàtitvena j¤ànatvàpekùayà gauravàsaübhavàt/ na ca vinigamanàviraha iti ÷aïkyam, vyàpyadharmapuraskàreõa kàraõatvasambhave vyàpakadharmasyànyathàsiddhiniråpakatvàditi/ navãnàþ punaþ - anubhavànàü tattadviùayakasmçtiü tàdç÷asaüskàraü prati ca tattadviùayakaj¤ànatvenaiva hetutà, na tu anubhavatvena, saüskàrasya phalanà÷yatayà prathamasmaraõenaiva anubhavajanyasaüskàrasya nà÷ena sakçtadanubhåtasya smaraõottaraü asmaraõaprasaïgàt/ na ca svajanyasmaraõasya saüskàranà÷akatve smçtisàdhàraõena j¤ànatvena hetutve 'pi ghañapañàdiråpanànàviùayàvagàhinà anubhavena janitasya tàvadviùayakasaüskàrasya ghañàdyekaikagocarasmaraõenàpi vinà÷àt taduttaraü pañàdismaraõànupapattiþ, tattadviùayakasaüskàràbhàvàt/ smçtijanyapañàdigocarasaüskàrasya ca bhinnarviùayakatayà pañàdismàrakatvàyogàt/ ataþ svajanyacaramasmçterevànàyatyà tattadvyaktitvena tattatsaüskàranà÷akatàyà aïgãkartavyatayà anubhavatvena janakatàyàmapi na doùa iti vàcyam/, anyånaviùayakasyaiva phalasya nà÷akatvàïgãkàreõa adoùàt/ jàyate ca punaþ punaþ smaraõàt dçóhataraþ saüskàraþ/ dàróhyaü ca saüskàragataþ jàtivi÷eùaþ jhañiti smçtyutpàdaprayojakaþ/ na ca daivava÷asampannàt jhañiti udbodhakasamavadhànàdeva jhañiti smçtiniyamopapattau na tatprayojakatayà saüskàragataþ jàtivi÷eùaþ siddhyatãti vàcyam/ jhañiti smçteþ daivàdhãnajhañityudbodhakasamavadhànàdhãnatvamabhyupagamya saüskàràti÷ayakhaõóane ÷àstràdàvabhyàsasyaivànàpatteþ/ kiü ca parityajya ca ni÷citàvyabhicàrakaü råpaü gçhyamàõavyabhicàrakeõa kàraõatvakalpanaü sa sambhavatãti nànubhavatvena smçtisaüskàrahetutàsambhavaþ - iti pràhuþ/ tanmataü dar÷ayati - smçterapãti/ apinà anubhavaparigrahaþ/ etanmate lakùaõe ca anubhavajanyà iti sthàne j¤ànajanyeti nive÷anãyam/ *{bàlapriyà}* vyàpyadharmapuraskàreõeti/ vyàpyadharmaþ anubhavatvam, vyàpakadharmaþ j¤ànatvam/ anyathàsiddhiniråpakatvàditi/ na hi daõóasya dravyatvena råpeõa ghañakàkaraõatvamiti bhàvaþ/ saüskàrasya phalanà÷yatayeti/ smaraõaråpeõa phalena nà÷yatayetyarthaþ/ tathà ca saüskàraü prati anubhavatvena hetutve yatra ghañaviùayakànubhavajanyasaüskàreõa ghañasmaraõaü jàtam, tatra punaþ kàlàntare ghañasmaraõaü na syàt ghañasaüskàrasya pràthamikaghañasmaraõena naùñatvàt/ na ca ghañasmaraõàt punaþ/ saüskàro jàyate tena punarghañasmaraõamiti bhavatà vaktuü ÷akyate/ anubhavatvena kàraõatvapakùe ghañasmaraõe saüskàrakàraõatàvacchedakànubhavatvàbhàvena tasya saüskàrotpàdakatvàyogàt/ j¤ànatvena kàraõatve tu smaraõe 'pi j¤ànatvasattvena tasyàpi saüskàrakàraõatayà prathamotpannaghañasmaraõàt punaþ saüskàraþ tataþ smaraõamiti smaraõottaraü smaraõamupapadyata iti bhàvaþ/ na ca svajanyetyàdi/ saüskàrajanyasmaraõena saüskàro na÷yatãti svãkàre tadviùayakaj¤ànaü tadviùayakasmçtiheturiti j¤ànatvena råpeõa kàraõatvàïgãkàre 'pi tatra samåhàlambanàtmakaghañapañàdinànàpadàrthaviùayakànubhavànantaraü ghañapañàdãnàü pratyeka÷aþ smaraõamajaniùña, na tu anubhåtasakalapadàrthaviùayakaismaraõam tatra ghañasmaraõena samåhàlambanànubhavajanyasya ghañapañàdinànàpadàrthaviùayakasaüskàrasya nà÷àt pañàdismaraõànupapattiþ pañàdiviùayakasaüskàrasya naùñatvàt/ na ca tatra ghañasmaraõajanyasaüskàraþ pañàdismçtiü janayatãti vàcyam/ ghañasmaraõajanyasaüskàrasya ghañaviùayakatayà tasya pañàdismçtijanakatvàyogàt/ tadviùayakasmçtiü prati tadviùayakasaüskàrasya hetutvàt anyaviùayakasaüskàreõànyàviùayakasmaraõàsambhavàt/ tathà ca antimasmçtireva saüskàreõànyaviùayakasmaraõàsambhavàt/ tathà ca antimasmçtireva tadvyaktitvena saüskàranà÷aü prati heturiti vàcyam/ itthaü ca anubhavatvàvacchinnaü saüskàrasmçtyorheturiti pakùe 'pi pràthamikaghañasmaraõena ghañànubhavajanyasaüskàro na na÷yatãti tadbalàt punaþ ghañasmaraõaü bhavitumarhatãti anubhavatvenaiva smçtihetutvamastu iti ÷aïkàgranthàbhipràyaþ/ anyåtaviùayakasyaivetyàdi/ saüskàre yàvantaþ padàrthàþ viùayàþ tàvatpadàrthaviùayakasamaraõameva saüskàranà÷akam/ tathà-ca ghañapañàdi nànàpadàrthaviùayakasamåhàlambanànubhavajanyatàvadviùayakasaüskàrasya ghañamàtrasmaraõena tatsaüskàranyånaviùayakeõa nà÷o na bhavatãti krama÷aþ pañàdismaraõamupapadyata iti bhàvaþ/ smaraõe saüskàranyånaviùayakatvaü ca saüskàraviùayatàvyàpakaviùayatàkatvam/ saüskàraü prati j¤ànatvenaiva hetutve yuktyanataramàha - jàyate ceti/ punaþ punaþ ghañasmaraõàt jhañiti ghañasmçtiprayojakadàróhyaråpajàtivi÷eùavi÷aùñasaüskàro jàyata ityanubhavasiddham/ tacca j¤ànatvena saüskàrahetutva eva saïgacchate, smaraõasyàpi j¤ànatvena tataþ saüskàrotpattisambhavàt iti bhàvaþ/ udbodhakasamavadhànàditi/ udbodhakaü sambandhidar÷anàdi/ saüskàràti÷ayakhõóana iti/ saüskàragatadàróhyàkhyajàtivi÷eùakhaõóana ityarthaþ/ abhyàsasyaivànàpatteriti/ saüskàragatadàróhyàkhyajàtivi÷eùakhaõóana ityarthaþ/ abhyàsasyaivànàpatteriti/ saüskàradàróhyàrthameva abhyàsakaraõàditi bhàvaþ/ nanu jhañiti smçtyarthaü jhañiti smçtiprayojakodbodhakasamavàdhànàrthaü và ÷àstràbhyàsaþ, na saüskàradàróhyàrthaü ityataþ doùàntaramàha - kiü ceti/ ni÷citàvyabhicàrakaü råpamiti/ yaddharmàvacchinnai kàryàvyavahitapårvavçttyabhàvàpratiyogitvaråpàvyabhicàrani÷cayo 'sti tàdç÷aü dharmamityarthaþ/ kàryàvyavahitapårvavçttyabhàvapratiyogitànavacchedakatayà ni÷citaü dharmamiti yàvat/ gçhyamàõavyabhicàrakeõeti/ yaddharmàvacchinne vyabhicàro gçhyate tena dharmeõetyarthaþ/ prakçte smaraõàtpårvamanubhavatvàvacchinnaü na niyamenàsti dvitãyasmaraõàtpårvamanubhavàbhàvàt/ tathà cànubhavatvàvacchinnaü gçhyamàõavyabhicàrakam/ dvitãyasmaraõàtpårvamapi j¤ànatvàvacchinnasya prathamasmaraõasya sattvàt j¤ànatvaü ni÷citàvyabhicàrakam/ ataþ ni÷citàvyabhicàreõa j¤ànatvenaiva smçtihetutvam, na gçhãtavyabhicàroõànubhavatveneti bhàvaþ/ nanu navãnamate anubhavasyeva smçterapi saüskàraü prati hetutayà smçtijanye saüskàre 'nubhavajanyatvàbhàvàt 'anubhavajanyàsmçtihetuþ bhàvanà' iti lakùaõaü tatràvyàptamityata àha - etanmata iti/ tathà ca etanmate j¤ànajanyatve sati smçtihetutvameva saüskàrasya lakùaõam/ smçtijanyasaüskàre 'pi smçtiråpaj¤ànajanyatvamastãti nàvyàptiriti bhàvaþ/ *{dãpikà}* *{vi÷eùaguõalakùaõam}* anye råpàdayo vi÷eùaguõàþ/ dravyavibhàjakopàdhidvayasamànàdhikaraõàvçttijàtimadguõatvaü vi÷eùaguõatvam/ *{prakà÷ikà}* dravyavibhàjakopàdhãti/ pçthivãtvajalatvàdiråpaü yaddravyavibhàjakopàdhidvayaü pratyekaü tatsamànàdhikaraõàþ dvitvapçthaktvasaüyogàdayaþ tadavçttijàtimadguüõatvamityarthaþ/ råpàdviùu caturùu nãlatvàdikam, [råpatvàdikam?] sàüsiddhikadravatve ca dravatvàvàntarajàtim, snehàdiùu da÷asu snehatvàdikam, bhàvanàyàü saüskàratvàvàntarajàtiü càdàya lakùaõasamanvayaþ/ nanu idaü lakùaõa ekatvàdiùvativyàptam ekatvatvàdi jàterapi tàdç÷atvàt/ na ca tàdç÷opàdhidvayasamànàdhikaraõavçttiguõatvanyånavçttijàti÷ånyaguõatvam iti tadarthaþ/ evaü caikatvàdiùu saïkhyàtvàdeþ sattvàt tàdç÷ajàti÷ånyatvasyàsattvena nàtivyàptiriti vàcyam/ evamapi parimàõàdiùvativyàpteþ/ parimàõatvàdeþ tàdç÷ajàtitvàsambhavàt iti cet - atra pravadantyabhij¤àþ - yadyadråpàvacchinnasamànàdhikaraõaü yatki¤ciddravyavibhàjakopàdhidvayaü tattadbhinnà sthitasthàpakavçttibhinnà ca yà jàtiþ tadvattve sati guõatvamiti tadarthaþ/ yadråpàvacchinnasàmànàdhikaraõyasya samavàyasambandhaghañitasyaiva nive÷anãyatayà yadråpapadena ghañatvàderdhartuma÷akyatvàt ghañàdau ativyàptiþ, ato vi÷eùyam/ sthitasthàpake 'tivyàptivàraõàya sthitasthàpakavçttibhinneti/ sthitasthàpakasya pçthivyàdicatuùñayavçttitvamate tu na deyam/ råpatvàdeþ yadråpapadena dhartuü a÷akyatve 'pyavàntarajàtimàdàya råpàdiùu lakùaõasamanvayaþ/ pàrthivànuùõà÷ãtaspar÷asya vàyavãyàpekùayà vijàtãyasyaiva anubhavasiddhatvàt/ saïkhyàdayastu sàmànyaguõà iti na tatra vaijàtyaü jalapçthivyàdibhedena siddhàntasiddham, ataþ tatra nàtivyàptiþ/ tàdç÷ajàtimadbhinnaguõatvameva sàmànyaguõànàü lakùaõamavaseyam/ *{bàlapriyà}* nanu dravyavibhàjakopàdhidvayasamànàdhikaraõàvçttijàtimadguõatvaü vi÷eùaguõasya dãpikàyàü lakùaõamuktam/ tatra dravyavibhàjakopàdhidvayaü pçthivãtvajalatvàdi tadadhikaraõamaprasiddham, pçthivãtvajalatvayorekatràsattvàt, tathà ca lakùaõamidamasambhavãtyato vyàcaùñe - pçthivãtvajalatvàdiråpamiti/ pçthivãtvajalatvayorubhayoþ adhikaraõasyàprasiddhatve 'pi pratyekaü tayoradhikaraõaü pçthivã jalaü ca prasiddham/ tadvçttayaþ dvitvapçthaktvasaüyogàdayaþ tadavçttirjàtiþ råpatvarasatvàdiþ tadvàn guõaþ råparasàdiriti tàdç÷ajàtimadguõatvasya råparasàdau sattvàt lakùaõasamanvayaþ/ råpàdikaü tu dravyavibhàjakopàdhidvayasamànàdhikaraõaü na bhavati, dravyavibhàjakapçthivãtvajalatvadvayàdhikaraõapçthivãjalayoþ ekasya råpasya rasàdeþ và avçtteþ/ ato dviniùñhaü dvitvàdikameva tàdç÷aü tadavçttitvaü råpatvàdijàtàvastãti bhàvaþ/ atra pratyekamityasya tatsamànàdhikaraõetyatràdhikaraõa evànvayaþ na tu tadadhikaraõavçttitve 'pãtyavadheyam/ nãlatvàdikamiti/ àdipadena rasatvavyàpyaü madhuratvàdi spar÷atvavyàpyaü anuùõà÷ãtatvàdi ca gçhyate/ na ca råpatvarasatvàdijàtimàdàyaiva samanvayasambhave tadvyàpyanãlatvàdijàtimàdàya samanvayakaraõaü kimarthamiti vàcyam/"atra pravadantã"tyàdinà vakùyamàõapariùkàra eva lakùaõasyàsya tàtparyàt tatra råpatvàdivyàpyajàtimàdàyaiva samanvayasya kartavyatvàt/ dravatvàvàntarajàtimiti/ dravatvatvavyàpyàü sàüsiddhikadravatvatvaråpàü jàtimityarthaþ/ snehàdiùu da÷asviti/ sneha÷abdabuddhisukhaduþkhecchàdveùaprayatnadharmàdharmeùvityarthaþ/ saüskàratvàvàntarajàtimiti/ saüskàratvavyàpyàü bhàvanàtvajàtimityarthaþ/ ÷aïkate - nanvidamiti/ pçthivãtvajalatvaråpayoþ dravyavibhàjakayordvayorupàdhyoþ pratyekamadhikaraõe pçthivyàü jale ca ekatvaü nàsti/ pçthivãvçttyekatvasya jalavçttyekatvasya ca bhinnatvena ekasya ekatvasya ubhayatràvçtteþ/ tathà ca tàdç÷opàdhidvayasamànàdhikaraõàþ dvitvasaüyogàdaya eva, tadavçttiþ yà jàtiþ ekatvatvaråpà jàtiþ tadvadguõatvaüsyaikatve sattvàt vi÷eùaguõalakùaõasya sàmànyaguõe ekatve 'tivyàptiriti bhàvaþ/ tàdç÷atvàditi/ dravyavibhàjakopàdhidvayasamànàdhikaraõàvçttitvàdityarthaþ/ na ca tàdç÷eti/ tàdç÷etyasya dravyavibhàjaketyarthaþ/ tathà ca dravyavibhàjakopàdhidvayaü pçthivãtvajalatvàdi pratyekaü tadadhikaraõapçthivãjalavçttiþ dvitvapçthaktvàdiþ tadvçttiþ guõatvavyàpyajàtiþ saïkhyàtva-pçthaktvatvàdiþ tacchånyaguõatvaü råpàdàvasti/ ekatve tu nàsti, saïkhyàtvaråpatàdç÷ajàtimattvasyaiva sattvàt/ ato nàtivyàptiriti bhàvaþ/ guõatvanyånavçttãti/ guõatvavyàpyetyarthaþ/ evamapãti/ dravyavibhàjakopàdhidvayasamànàdhikaraõavçttiguõatvavyàpyajàti÷ånyaguõatvasya vi÷eùaguõalakùaõatve 'pãtyarthaþ/ parimàõàdiùvativyàpteriti/ aõutvamahattvàdiråpaü parimàõaü pratyekavçtti na vyàsajyavçtti/ ataþ dravyavibhàjakopàdhidvayasamànàdhikaraõaü na parimàõam, api tu dvitvàdikameva tadvçttiryà guõatvavyàùyajàtiþ saïkhyàtvàdiþ tacchånyatve sati guõatvasya parimàõe sattvàt tatràtivyàptiriti bhàvaþ/ tàdç÷ajàtitvàsambhavàditi/ dravyavibhàjakopàdhidvayasamànàdhikaraõavçttiguõatvavyàpyajàtitvàsambhavàdityarthaþ/ yadyadråpeti/ yadyadråpaü saüyogatvapçthaktvatvàdikaü tadavacchinnasaüyogapçthaktvàderadhikaraõe jale pçthivyàü ca pratyekaü vartamànaü dravyavibhàjakopàdhidvayaü jalatvapçthivãtvaråpam, tattadbhinnà saüyogatvapçthaktvatvàdibhinnà yà jàtiþ nãlatvàdiþ tadvattve sati guõatvaü nãlàdiùvastãti samanvayaþ/ atra guõatvaråpavi÷eùyadalasya prayojanamàha - yadråpàvacchinneti/ tathà ca yadråpapadena ghañatvaü nopàdàtuü ÷akyam/ tadavacchinnasya ghañasyàdhikaraõe kapàle dravyavibhàjakopàdhidvayasya jalatvapçthivãtvadvayasyàsattvàt/ ataþ saüyogatvàdikameva yadråpapadenopàdeyam, tadbhinna yà ghañatvajàtiþ tadvattvasya ghañe sattvàt tatràtivyàptiþ, tadvàraõàya guõapadam/ na ca yadråpapadena ghañatvamapyupàdàtuü ÷akyate tadavacchinnasya ghañasya kàlikasambandhenàdhikaraõe kàle kàlikasambandhena jalatvapçthivãtvàtmakopàdhidvayasattvàt tadbhinnatvaü ca ghañatve nàstãti kathaü ativyàptiprasaktiriti vàcyam/ ÷uklatvàvacchinnasya kàlikasambandhenàdhikaraõe jale pçthivyàü ca jalatvapçthivãtvadvayasattvàt tadçbhinnatvaü ÷uklatvàdijàtau nàstãtyasambhavavàraõàya samavàyasambandhena yadråpàvacchinnàdhikaraõe samavàyasambandhena vartamànamityarthasyaiva yadråpàvacchinnasamànàdhikaraõamityanena vivakùitatvàt kàle ghañatvàvacchinnasya samavàyenàsattvàt kàlo na samavàyena ghañatvàvacchinnàdhikaraõam, api tu kapàla eveti tadvçttitvasya jalatvapçthivãtvadvaye 'bhàvàt yadråpapadena ghañatvasyopàdàtuma÷akyatayà saüyogatvàdikamupàdàya tadbhinnà ya ghañatvajàtiþ tadvattvàt ghañe 'tivyàptiprasaktirityà÷ayàt/ sthitasthàpaka iti/ sthitasthàpakatvàvacchinnàdhikaraõakañàdau jalatvapçthivãtvobhayàbhàvena yadråpapadena sthitasthàpakatvaü nopàdàtuü ÷akyate, api tu saüyogatvàdikameva tadbhinnà yà jàtiþ sthitasthàpakatvaråpà jàtiþ tadvadguõatvasya sthitasthàpake sattvàt tatràtivyàptiþ/ tadvàraõàya jàtau sthitasthàpakavçttibhinneti vi÷eùaõam/ sthitasthàpakatvaü tu sthitasthàpakavçtti, na tadçbhinnamiti na doùa iti bhàvaþ/ na deyamiti/ tanmate sthitasthàpakàdhikaraõaü jalaü pçthivã ca tadvçttitvaü jalatvapçthivãtvayorastãti yadråpapadena sthitasthàpakatvamapi grahãtuü ÷akyate tadbhinnatvaü nàsti tasyetyata eva ativyàptivàraõasambhavàt sthitasthàpakavçttibhinneti vi÷eùaõaü na deyamiti bhàvaþ/ nanu yadråpapadena råpatvamapi grahatuü ÷akyam, råpatvàvacchinnaråpàdhikaraõe jale pçthivyàü ca jalatvapçthivãtvadvayasattvàt tadbhinnà råpatvabhinnà råpatvajàtiþ na bhavatãti kathaü råpe lakùaõasamanvaya ityata àha - råpatvàderiti/ tathà ca råpatvabhinnàü nãlatvàdijàtimàdàya nãlàdau samanvaya iti bhàvaþ/ nanu spar÷e kathaü lakùaõasamanvayaþ/ na tàvat spar÷atvamàdàya/ tasyàpi yadråpapadenopàdàtuü ÷akyatvàt/ tathà hi-yadråpaü spar÷atvam tadavacchinnàdhikaraõaü jalaü pçthivã ca, tadvçtti jalatvapçthivãtvadvayaü bhavati, ataþ spa÷abtvabhinnà spar÷atvajàtiþ na bhavati iti spar÷atvamàdàya samanvayaþ kartuma÷akyaþ/ nàpi anuùõà÷ãtaspar÷atvàdikamàdàya, tatra ÷ãtoùõatve àdàya ÷ãtoùõaspar÷ayoþ samanvayasambhave 'pi anuùõà÷ãtatvamàdàya anuùõà÷ãte samanvayo na sambhavati, yadråpapadena anuùõà÷ãtatvamapyupàdàtuü ÷akyate tadavacchinnàdhikaraõe pçthivyàü vàyau ca dravyavibhàjakopàdhidvayasya vàyutvapçthivãtvaråpasya sattvàt tadråpabhinnatvaü anuùõà÷ãtatve nàstãtyà÷aïkyàha - pàrthivànuùõà÷ãtarspa÷asyeti/ tathà ca anuùõà÷ãtatvavyàpyà pàrthivànuùõà÷ãtaspar÷e, vàyavãyaspar÷e 'vidyamànà kàcana vilakùaõajàtirasti, evaü vàcavãyànuùõà÷ãtaspar÷e ca pàrthivaspar÷e 'vidyamànà kàcana jàtirasti/ tàü tàmàdàya pàthivaspar÷e vàcavãyaspar÷e ca samanvayaþ/ tathà hi - yadråpapadena sà jàtiþ na grahaõayogyà tàdç÷ajàtyavacchinnàdhikaraõe pçthivyàü vàyutvapçthivãtvaråpopàdhidvayàsattvàt api tu saüyogatvàdireva gràhyà, tadbhinnatvaü ca pàrthiüvaspar÷agatavijàtau vartate tadvatvàt pàrthiüvaspar÷eü samanvayaþ/ evaü vàyavãyaspar÷e 'pi samanvayo bodhya iti bhàvaþ/ nanvevaü pçthivãgataikatve jalãyaikatve 'vidyamànà kàcana jàtirastãti svãkçtya ekatve 'tivyàptiprasaktirityata àha - saïkhyàdayastu sàmànyaguõà iti/ tathà caikatve vaijàtyàbhàvàt sakalaikatvasàdhàraõamekatvatvaü yadråpapadenopàdeyam tadavacchinnàdhikaraõaü jalaü pçthivã ca tadvçtti jalatvapçthivãtvaråpopàdhidvayam/ atastadbhinnà ekatvatvabhinnà ekatvatvajàtiþ na bhavatãti naikatve 'tivyàptirityà÷ayaþ/ tàdç÷ajàtimadbhinnaguõatvamiti/ dravyavibhàjakopàdhidvayasamànàdhikaraõàvçttijàtimadbhinnaguõatvamityarthaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{karmaniråpaõam}* *{AnTs_76 calanàtmakaü karma / årdhvade÷asaüyogahetur utkùepaõam / adhode÷asaüyogahetur apakùepaõam / ÷arãrasaünikçùñasaüyogahetur àku¤canam / viprakçùñasaüyogahetuþ prasàraõam / anyat sarvaü gamanam / pçthivyàdicatuùñayamanomàtravçtti //}* calanàtmakaü karma/ årdhvade÷asaüyogahetuþ utkùepaõam/ adhode÷asaüyogahetuþ apakùepaõam/ ÷arãrasannikçùñasaüyogahetuþ àku¤canam/ ÷arãraviprakçùñasaüyogahetuþ prasàraõam/ anyatsarvaü gamanam/ ___________________________________________________________________________ *{sàmànyaniråpaõam}* *{AnTs_77 nityam ekam anekànugataü sàmànyam / dravyaguõakarmavçtti / tad dvividhaü paràparabhedàt / paraü sattà / aparaü dravyatvàdiþ //}* nityamekaü anekànugataü sàmànyam/ dravyaguõakarmavçtti/ paraü sattà/ aparaü dravyatvàdi/ ___________________________________________________________________________ *{vi÷eùaniråpaõam}* *{AnTs_78 nityadravyavçttayo vyàvartakà vi÷eùàþ //}* nityadravyavçttayo vyàvartakà vi÷eùàþ/ *{dãpikà}* karmaõo lakùaõamàha - calaneti/ utkùepaõàdãnàü kàryabhadamàha - årveti/ ÷arãreti/ vakratàsaüpàdakaü àku¤canam/ çjutàsampàdakaü prasàraõamityarthaþ/ sàmànyaü lakùayati - nityamiti/ saüyoge 'tivyàptivàraõàya nityamiti/ jalaparamàõugataråpe 'tivyàptivàraõàya eketi/ paramàõuparimàõàdàvativyàptivàraõàya aneketi anugatatvaü samavetatvam tena nàbhàvàdau ativyàptiþ/ vi÷eùaü lakùayati - nityeti/ *{prakà÷ikà}* måloktaü sarvasaïgràhakaü na bhavatãtyàha - vakrateti/ nityamitãti/ atra nityatvaü pràgabhàvàpratiyogitvaü dhvaüsàpratiyogitvaü và, ekataranive÷enàpi saüyogàdervàraõàt/ ekapadaü svaråpakãrtanamàtraparamiti draùñavyam/ måle vyàvartakà iti/ nityadravyàõàü paraspara bhedasàdhakà ityarthaþ atha vi÷eùapadàrthe kiü pramàõam/ na ca atyantasaïkãrõànàü paramàõånàü bhedakadharmaü vinà bhedàsiddhirataþ vi÷eùà aïgãkartavyà iti vàcyam, ekatvàdivyaktereva bhedakatvasaümbhavàt iti cet - na/ yataþ etatparamàõaiü tatparamàõubhedasàdhane ekatvàdeþ vyabhicàritayà etadekatvàdereva hetutà vàcyà/ na ca tayoþ paramàõvoþ bhedàsiddhau ekatvàdau etatvaü sugraham/ etatparamàõusamavetatvaü hi tasyaitatvam/ tasmàt pratinityadravyameùñavyo vi÷eùapadàrthaþ/ sa eva svasajàtãyànàü parasparaü bhedasàdhaka iti tatràpi vi÷eùàntaràpekùà nàsti/ ato nànavasthà iti sampradàyaþ/ *{bàlapriyà}* nanu nityadravyavçttayaþ vyàvartakàþ vi÷eùàþ iti paramamålàt nityadravyavçttitve sati bhedasàdhakatvaü vi÷eùasya lakùaõamiti labhyate/ tathà ca sati gaganaparimàõàdãnàmapi nityadravyavçttitvàt itarabhedasàdhakatvàcca tatràtivyàptiþ ityato vyàcaùñe - nityadravyàõàü parasparabhedasàdhakà ityartha iti/ atyantasaïkãrõànàmiti/ atyantaü mi÷ritànàmityarthaþ/ ekatvàdivyaktereveti/ ayaü paramàõuþ tatparamàõoþ bhidyate ekatvàt ityanumànamatra vivakùitam/ yata etatparamàõàviti/ tatparamàõubhedaråpasàdhyàbhàvavati tatparamàõàvapyekatvaråpahetusatvàd vyabhicàraþ, tadvàraõàya etadekatvàditi hetuþ prayoktavyaþ/ etadekatvaü nàma etatparamàõumàtrasamavetamekatvam/ ekatve etatparamàõumàtrasamavetatvaü ca etatparamàõubhinnàsamavetatve sati etatparamàõusamavetatvaråpaü etatparamàõau tatparamàõvapekùayà bhede 'j¤àte durgraham/ tathà ca hetuj¤ànàbhàvàt nànumiti/ pårvameva bhede j¤àte cànumànavaiyarthyam/ anumànasya bhedasiddhyarthatvàditi bhàvaþ/ nanu etatparamàõuþ tatparamàõoþ bhinnaþ etadvi÷eùàt iti hetunà paramàõubhedassàdhanãyaþ/ tatra etatparamàõugatavi÷eùe paramàõvantaragatàt vi÷eùàt bhedasiddhiü vinà etadvi÷eùasya paramàõvantarabhedasàdhakatvaü na bhavati/ tadarthaü vi÷eùe vi÷eùàntarasvãkàre anavasthetyata àha - sa eva svasajàtãyànàmiti/ vi÷eùaþ yathà paramàõånàü bhedaü sàdhayati tathà sajàtãyavi÷eùàntarabhedamapi sàdhayati, svaparanirvàhakatvàïgãkàràt, ato nànavastheti bhàvaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{samavàyaniråpaõam}* *{AnTs_79 nityasaübandhaþ samavàyaþ / ayutasiddhavçttiþ / yayor dvayor madhya ekam avina÷yadaparà÷ritam evàvatiùñate tàv ayutasiddau / yathàvayavàvayavinau guõaguõinau kriyàkriyàvantau jàtivyaktã vi÷eùanityadravye ceti //}* nityasambandhaþ samavàyaþ/ ayutasiddhavçttiþ/ yayormadhye ekamamavina÷yadavasthaü aparà÷ritamevàvatiùñhate tau ayutasiddhau/ yathà avayavàvayavinau, guõaguõinau, kriyàkriyàvantau, jàtivyaktã, vi÷eùanityadravye ceti/ *{dãpikà}* samavàyaü lakùayati - nityeti/ saüyoge ativyàptivàraõàya nityeti/ àkà÷àdàvativyàptivàraõàya sambandheti/ ayutasiddhalakùaõamàha - yayoriti/ nãlo ghaña iti vi÷iùñapratãtirvi÷eùaõavi÷eùyasambandhaviùayà, vi÷iùñabuddhitvàt, daõóãti vi÷iùñabuddhivat iti samavàyasiddhiþ/ avayavàvayavinàviti/ dravyasamavàyikàraõamavayavaþ, tajjanyaü dravyaü avayavi/ *{prakà÷ikà}* vai÷eùikamatasàdhàraõyena samavàye anumànaü pramàõayati - nãla iti/ samavàyikàraõatvasya antyàvayavini sattvàt dravyeti/ paramàõuvàraõàya janyeti/ avina÷yadavasthamaparàritamevàvatiùñhate vina÷yadavasthaü tvanà÷ritaü kùaõamavatiùñhate yathà tantvàdinà÷e pañàdiriti manasikçtya måle avina÷yadityuktam/ *{bàlapriyà}* 'dravyasamavàyikàraõam avayavaþ' iti dãpikàtaþ dravyaniråpitasamavàyikàraõatvaü avayavasya lakùaõamiti labhyate/ ghañaråpadravyasamavàyikàraõatvasya kapàle sattvàt lakùaõasamanvayaþ/ tatra samavàyikàraõatvamàtroktau avayavini ghañe 'pi tatsamavetaråpàdisamavàyikàraõatvasattvàt tatràtivyàptiþ/ tadvàraõàya samavàyikàraõatve dravyaniråpiteti vi÷eùaõam/ avayavinaþ ghañasya guõàdiniråpitasamavàyikàraõatvasattve 'pi dravyaniråpitasamavàyikàraõatvàbhàvàt nàtivyàptiþ/ tadàha - samavàyikàraõatvasyeti/ kapàlaråpe 'vayavini avayavatvasyeùñatayà tatràtivyàptirneti såcanàya antyàvayavinãtyuktam/ janyaü dravyamavayavãti granthena janyatve sati dravyatvam avayavino lakùaõamuktam/ tatra janyatvamàtroktau janyaguõadàvativyàptiþ/ tadvàraõàya dravyatvamupàttam/ dravyatvamàtroktau avayave paramàõàvativyàptiþ/ tadvàraõàya janyatvamupàttm/ tadàha - paramàõuvàraõàyeti/ paramamåle 'yayormadhye ekamavina÷yadavasthamaparà÷ritamevàvatiùñhate tàvayutasiddhau' iti granthena ayutasiddhayorlakùaõamuktam/ yayormadhye tantupañayormadhye ekaþ pañaþ tantvà÷rita evàvatiùñhate iti tau tantupañàvayutasiddhau/ tatra vina÷yadavastha ityasya nà÷apårvakùaõasya ityarthaþ/ avina÷yadavastha ityasya nà÷àvyavahitapårvakùaõàt pårvakùaõeùu vidyamàna ityarthaþ/ svàvyavahitapårvakùaõavçttitva-svapratiyogitvobhayasambandhena nà÷avi÷iùñatvaü vina÷yadavasthatvamiti yàvat/ tatra avina÷yadavasthamiti vi÷eùaõasya prayojanamàha - avina÷yadavasthamityàdinà/ ayamatrà÷ayaþ-yadi ekamityasya avina÷yadavasthamiti vi÷eùaõaü na dãyate, tarhi yayormadhye ekamaparà÷ritamevàvatiùñhate tàvayutasiddhàviti ayutasiddhalakùaõaü syàt/ tathà sati tantupañayoravyàptiþ/ tantupañayormadhye ekasya pañasya tantvà÷ritatayaivàvasthànamiti niyamàbhàvàt, yadà tantunà÷àt pañanà÷aþ tadà tantunà÷akùaõe pañasya tantvanà÷ritasyaivàvasthànàt/ ataþ pañasya avina÷yadavasthetiü vi÷eùaõam/ tantunà÷akùaõasthaþ pañaþ vina÷yadavasthaþ, uttarakùaõe pañasya nà÷àt, nà÷àvyavahitapårvakùaõasthatvaråpavina÷yadavasthalakùaõàkràntatvàt/ ataþ avina÷yadavasthaþ pañaþ tantunà÷apårvakùaõàvacchinnapañaþ tasya tu tantvà÷ritatayaivàvasthànàt nàvyàptiriti/ tantvàdinà÷a iti/ tantvàdinà÷akùaõe ityarthaþ/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{abhàvaniråpaõam}* *{AnTs_80 anàdiþ sàntaþ pràgabhàvaþ / utpatteþ pårvaü kàryasya / sàdir anantaþ pradhvaüsaþ / utpattyanantaraü kàryasya / traikàlikasaüsargàvacchinnapratiyogitàko'tyantàbhàvaþ / yathà bhåtale ghaño nàstãti / tàdàtmyasaübandhàvacchinnapratiyogitàko'nyonyàbhàvaþ yathà ghañaþ paño na bhavatãti //}* anàdiþ sàntaþ pràgabhàvaþ/ utpatteþ pårvaü kàryasya/ sàdiranantaþ pradhvaüsàbhàvaþ/ utpatteranantaraü kàryasya/ traikàlikaþ saüsargàvacchinnàbhàvaþ atyantàbhàvaþ/ yathà bhåtale ghaño nàsti iti/ tàdàtmyàvacchinnapratiyogitàkàbhàvo 'nyonyàbhàvaþ/ yathà ghañaþ paño na bhavatãti/ *{dãpikà}* pràgabhàvaü lakùayati - anàdiriti/ àkà÷àdau ativyàpitavàraõàya sànta iti/ ghañàdau ativyàpitavàraõàya anàdiriti/ pratiyogisamavàyikàraõavattiþ pratiyogijanako bhaviùyatãti vyavahàrahetuþ pràgabhàvaþ/ dhvaüsaü lakùayati-sàdiriti/ ghañàdau ativyàpitavàraõàõa ananta iti/ àkà÷àdau ativyàptivàraõàya sàdiriti/ pratiyogijanyaþ pratiyogisamavàyikàraõavçttiþ dhvasta iti vyavahàrahetuþ dhvaüsaþ/ atyantàbhàvaü lakùayati - traikàliketi/ anyonyàbhàve ativyàptivàraõàya saüsargeti/ dhvaüsapràgabhàvayorativyàptivàraõàya traikàlika iti/ anyonyàbhàvaü lakùayati - tàdàtmyeti/ pratiyogitàvacchedakàropyasaüsargabhedàdekapratiyogikayoratyantànyonyàbhàvayorbhinnatvam/ kevaladevadattàbhàvàt 'daõóyabhàva' iti pratãtyà vi÷iùñàbhàvaþ, 'ekasattvepi dvau na staþ' iti pratãtyà dvitvàvacchinnàbhàvaþ, saüyogena ghañavati samavàyena ghañàbhàvaþ, tattadghañàbhàvàt ghañatvàvacchinnapratiyogitàkasàmànyàbhàva÷ca atiriktaþ/ evamanyonyàbhàvo 'pi/ *{prakà÷ikà}* pràgabhàve pramàõamàha - bhaviùyatãti/ saüsargeti/ tàdàtmyàtiriktasaüsargetyarthaþ/ dhvaüsapràgabhàvayorapi pratiyogitàvacchedakasambandhaþ vartata iti matàbhipràyeõa traikàliketi vi÷eùaõam/ anyathà anyonyàbhàvavàrakeõaiva tayorvàraõàt tadvyarthatàpatteþ/ yadi saüsargàvacchinnetyàdeþ anyonyàbhàvabhinnàbhàva ityarthaþ tadà traikàliketi siddhànte 'pi sàrthakaü traikàlikatvamiha nityatvaråpam/ måle bhåtale ghaño nàstãti/ atra ghañàbhàvàü÷e bhåtalasya vi÷eùyatvaü sambandhaþ, ghañàbhàvavat bhåtalam ityatra tu bhåtalàü÷e abhàvasya vi÷eùaõatvaü saüsarga iti vadatàü pràcàü ayamabhipràyaþ - vi÷eùyatvavi÷eùaõatve svaråpasambandhavi÷eùau na j¤ànãyaviùayatàvi÷eùau/ na ca vi÷eùaõatàkhyaþ svaråpasambandha eka eva astu, 'bhåtale ghaño nàsti' iti pratãtau 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' iti pratãtito vailakùaõyasya vi÷eùaõatvàvacchinnàdheyatàviùayakatvakalpanenaiva nirvàhàditi vàcyam/ tàdç÷apratãtyoþ vailakùaõyàya prathamàyàü vi÷eùaõatvàvacchinnàdheyatà sannikarùaþ, dvitãyàyàü vi÷eùaõatà saüsargaþ iphayupeyate; kiü và prathamàyàü vi÷eùaõatà saüsargaþ, dvitãyàyàü vi÷eùaõatvàvacchinnàdhàratà ityatra vinigamakasya durlabhatvàt/ na ca tàdç÷apratãtyoþ saüsargàü÷e 'vilakùaõatve 'pi vi÷eùaõavi÷eùyabhàvabhedàt vailakùaõyopapattiþ ityubhayatra vi÷eùaõatàyà eva sambandhatàstviti vàcyam/ tàvatàpi 'bhåtale ghaño nàsti' 'bhåtalavàn ghañàbhàvaþ' ityanayoþ 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' 'ghañàbhàve bhåtalam' ityanayo÷ca pratãtyoþ vailakùaõyànirvràhàt/ tasmàt vi÷eùyatvavi÷eùaõatvanàmakayoþ ubhayoþ svaråpasambandhavi÷eùayoþ saüsargatà/ tathà ca 'bhåtalavàn ghañàbhàvaþ' ityatra ghañàbhàvàü÷e bhåtalasya vi÷eùaõatvaü saüsargaþ, ghañàbhàve bhåtalam ityatra ca bhåtalàü÷e 'bhàvasya vi÷eùyatàsaüsargaþ bhàsate/ sa ca tatra abàdhita iti abhramatvanirvàha iti saïkùepaþ/ dhvaüsapràgabhàvayoriva ekapratiyogikayoþ atyantàbhàvànyonyàbhàvayoþ kim ekavidhatvaü, netyàha - pratiyogiteti/ àropyeti/ pràcãnamatàbhipràyeõa/ atra yathàyogaü pratiyogitàvacchedakadharmabhedaiva saüsargabhedo 'pyatyantàbhàvabahutvaprayojakaþ/ pratiyogitàvacchedakadharmabhedaþ anyonyàbhàvabahutvaprayojaka iti draùñavyam/ tadeva dar÷ayati-kevaleti/ kevaladevadattàbhàvàt vi÷iùñàbhàvo 'tirikta ityanvayaþ/ anyathà kevaladevadattavati 'daõóã nàsti' iti pratyayànàpatteþ/ ubhayàbhàvasyàtiriktatve pratãtiü pramàõayati - ekasattve 'pãti/ ghañapañau dvau na sva ityàdau ghañatvaü pañatvaü ubhayatvaü caitattritayaü pratiyogitàvacchedakam, kevalaghañavati kevalapañavati yatki¤cidubhayavati ca tathà pratyayàt/ sambandhabhedenàbhàvasyàtiriktatvaü dar÷ayati - saüyogeneti/ sàmànyavi÷eùàbhàvayoþ bhedaü dar÷ayati - tattaditi/ atirikta iti/ anyathà yatki¤cit ghañavati ghaño nàstãti pratyayàpatteþ/ evamanyonyàbhàvo 'pãti/ avacchedakabhedàt tattadghañabhedaþ tataþ ubhayabhedaþ ghañabheda÷ca atirikta ityarthaþ/ *{bàlapriyà}* "traikàlikaþ saüsargàbhàvaþ atyantàbhàvaþ"iti målam/ saüsarïgàbhàva ityasya saüsargàvacchinnapratiyogitàkàbhàva ityarthaþ/ tatra traikàlikatvamàtroktau anyonyàbhàve 'tivyàptiþ, tasyàpi nityatvàt/ tadvàraõàya saüsargàvacchinnapratiyogitàka ityuktam/ na ca saüsargàvacchinnapratiyogitàkatvanive÷e 'pi anyonyàbhàvasya tàdàtmyasambandhàvacchinnapratiyogitàkatvàt ativyàptitàdavasthyamiti vàcyam/ saüsargàbhàva ityanena tàdàtmyàtiraktisaübandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvasya vivakùitatvàt/ tadàha - tàdàtmyàtiriktasaüsargetyartha iti/ saüsargàbhàvatvamàtroktau dhvaüsapràgabhàvayorativyàptiþ, tadvàraõàya traikàlika iti/ nanu samavàyena ghañàdhikaraõe saüyogena ghaño nàsti, saüyogena ghañàdhikaraõe samavàyena ghaño nàsti iti pratãtyupapattaye saüyogasambandhàvacchinnaghañàbhàva - samavàyasambandhàvacchinnaghañàbhàvayorbhedo vaktavyaþ/ tadarthaü càtyantàbhàvãyapratiyogitàyàü sambandhàvacchinnatvaü aïgãkriyate/ dhvaüsapràgabhàvayostu tàdç÷ayuktyasambhavena tayoþ saüsargàvacchinnapratiyogitàkatvaü apràmàõikam/ tathà ca saüsargàbhàva ityanenaiva dhvaüsapràgabhàvayorvàraõasambhavàt traikàliketi vi÷eùaõaü vyarthaü ityata àha - dhvaüsapràgabhàvayorapãti/ dhvaüsapràgabhàvayo atyantàbhàvavirodhitàmate '÷yàmaghañe samavàyena rakto nàsti' 'raktaghñe samavàyena ÷yàmo nàsti' iti pratãtau pràgabhàvadhvaüsayoreva viùayatayà tayorapi samavàyasambandhàvacchinnapratiyogitàkatvamastãti tanmatànusàreõa dhvaüsapràgabhàvayorativyàptivàraõàya traikàliketi vi÷eùaõamiti bhàvaþ/ anyatheti/ dhvaüsapràgabhàvayoþ sambandhàvacchinnapratiyogitàkatvànaïgãkàra ityarthaþ/ anyonyàbhàvavàrakeõaiveti/ anyonyàbhàve 'tivyàpitavàraõàya upàttena tàdàtmyàtiriktasambandhàvacchinnapratiyogitàkatvavi÷eùaõenaivetyarthaþ/ tayorvàraõàt - dhvaüsapràgabhàvayorativyàptivàraõasambhavàt/ tadvyarthatàpatteþ - traikàliketi vi÷eùaõavaiyarthyàpatteþ/ yadãti/ tathà ca saüsargàbhàva ityasya anyonyàbhàvabhinnàbhàva ityarthaþ/ dhvaüsapràgabhàvayorapi anyonyàbhàvàbhinnàbhàvatvamastãti tatràtivyàptivàraõàya trekàliketi vi÷eùaõamiti bhàvaþ/ anityapadàrtheùvapi pårvadina÷vodinàdyadinàkhyabhåtabhaviùyadvartamànaråpakàlatrayavçttitvasambhavàt traikàliketi vi÷eùaõe datte 'pi dhvaüsapràgabhàvayoþ ativyàptiþ tadavasthetyata àha - traikàlikatvamiha nityatvaråpamiti/ nityatvaü ca dhvaüsàpratiyogitve sati pràgabhàvàpratiyogitvam/ dhvaüsàpratiyogitvanive÷àt pràgabhàvaniràsaþ/ pràgabhàvàpratiyogitvanive÷àt dhvaüsaniràsaþ/ nanu bhåtale ghaño nàsti ityatra ghañàbhàvàü÷e bhåtalasya vi÷eùyatvaü saümbandhaþ, bhåtalaü ghañàbhàvavat ityatra bhåtalàü÷e ghañàbhàvasya vi÷eùaõatvaü sambandhaþ iti pràcãnairuktaü na saïgacchate/ bhåtalaü ghañàbhàvavat iti pratãtau bhåtalasya vi÷eùyatayà ghañàbhàvasya vi÷eùaõatayà na bhànàt bhåtalàü÷e ghañàbhàvasya vi÷eùaõatvaü sambandha ityukteþ saïgatatve 'pi bhåtale ghaño nàsti iti pratãtau ghañàbhàvasya vi÷eùyatayà bhåtalasya ca prakàratayà bhànena bhåtalasya vi÷eùyatvàbhàvena bhåtalasya vi÷eùyatvaü sambandha ityukterasaïgatatvàt/ tathà bàdhitavi÷eùyatvaråpasaüsargàvagàhitayà tàdç÷apratãteþ bhramatvàpattiþ ityataþ pràcãnànàmà÷ayaü vaktuü àrabhate - tatra ghañàbhàvàü÷a ityàdinà/ vi÷eùyatvavi÷eùaõatvesvaråpasambandhavi÷eùàviti/ yathà daõóavi÷iùñaþ puruùa ityatra daõóaniråpitaü vi÷eùyatvaü puruùagataü daõóavi÷iùñatvàtmakaü daõóavayàvartyatvaråpaü và àdhàrapuruùasvaråpaü tathà bhåtalaniùñhaü ghañàbhàvaniråpitaü vi÷eùyatvamapi ghañàbhàvavi÷iùñatvàtmakaü àdhàrabhåtalasvaråpam, yathà và daõóaniùñhaü vi÷eùaõatvaü àdheyadaõóasvaråpam tathà ghañàbhàvaniùñhaü vi÷eùaõatvamapi ghañàbhàvasvaråpam/ sambandhatayocyamànaü vi÷eùyatvaü vi÷eùaõatvaü ca na j¤ànãyavi÷eùyatàprakàratàkhyaviùayatàvi÷eùaråpam, kiü tu svaråpasambandhàtmakam/ tathà ca 'bhåtale ghaño nàsti' ityatra vi÷eùyatàråpaviùayatàyàþ bhåtale 'bhàve 'pi svaråpasambandhàtmakavi÷eùyatvasattvàt tena sambandhena ghañàbhàvàü÷e bhåtalasya prakàratayà bhànàt pratãteþ pramàtvameveti/ bhàvaþ/ na ca vi÷eùaõatàkhya iti/ tathà ca bhåtalaghañàbhàvayoþ vi÷eùaõatvamiti eka eva sambandhaþ/ na ca ekasyaiva sambandhasya dvayorapi pratãtyorviùayatve tayorvailakùaõyaü kathamiti vàcyam/ sambandhaikye 'pi 'bhåtale ghaño nàsti' iti pratãtau vi÷eùaõatàsambandhàvacchinnàdheyatvaü viùayaþ, 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' iti pratãtau vi÷eùaõatvaü viùaya ityevaü pratãtyoþ vailakùaõyasya vaktuü ÷akyatvàditi ÷aïkituþ à÷ayaþ/ samàdhatte - tàdç÷apratãtyoriti/ prathamàyàmiti/ 'bhåtale ghaño nàsti' iti pratãtàvityarthaþ/ dvitãyàyàmiti/ 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' iti pratãtàvityarthaþ/ punaþ ÷aïkate - na ca tàdç÷apratãtyoriti/ tathà cobhayatràpi pratãntyoþ vi÷eùaõatvanàmakaþ eka eva sambandhaþ viùayaþ/ tathàpi 'bhåtale ghaño nàsti' iti pratãtau vi÷eùyatàkhyaviùayatà ghañàbhàvaniùñhà vi÷eùaõatàkhyaviùayatà bhåtalaniùñhà/ 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' iti pratãtau vi÷eùyatàkhyaviùayatà bhåtalaniùñhà vi÷eùaõatàkhyaviùayatà ghañàbhàvaniùñhà ityevaü viùayatàvailakùaõyàdeva tàdçpratãtyorvailakùaõyaü na sambandhavailakùaõyàditi ÷aïkiturabhipràyaþ/ vi÷eùaõavi÷eùyabhàvabhedàditi/ vi÷eùaõatà - vi÷eùyatàkhyaviùayatàvailakùaõyàdityarthaþ/ samàdhatte - tàvatàpãti/ 'bhåtale ghaño nàsti' iti pratãtau ghañàbhàve vi÷eùyatàkhyaviùayatà bhåtale vi÷eùaõatàkhyaviùayatà 'bhåtalavàn ghañabhàvaþ' ityatràpi tathaiveti viùayatàvailakùaõyàbhàvàt tayoþ vailakùaõyaü na syàt/ evaü 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' iti pratãtau bhålaniùñhà vi÷eùyatàkhyaviùayatà, ghañàbhàvaniùñhà vi÷eùaõatàkhyaviùayatà, 'ghañàbhàve bhåtalam' iti pratãtàvapi tathaiveti viùayatàvailakùaõyàbhàvàt tayoþ vailakùaõyaü durupapàdamiti bhàvaþ/ evaü ca svaråpàtmakavi÷eùaõatàkhyamekameva sambandhamaïgãkçtyaviùayatàvailakùaõyàt pratãtivailakùaõyasya durupapàdatvàt vi÷eùaõatvaü vi÷eùyatvaü ceti svaråpàtmakasambandhadvayamaïgãkçtya sambandhavailakùaõyàdeva pratãtivailakùaõya nirvoóhavyamiti vadan upakràntaü pratãterabhramatvamupasaüharati - tasmàditi/ tathà ca 'bhåtale ghaño nàsti' ityatra ghañàbhàve bhåtalasya vi÷eùyatva saüsargaþ, 'bhåtalavàn ghañàbhàvaþ' ityatra ghañàbhàve bhåtalasya vi÷eùaõatvaü sambandha ityanayorvailakùaõyam/ 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' ityatra bhåtalàü÷e ghañàbhàvasya vi÷eùaõatvaü saüsargaþ/ 'ghañàbhàve bhåtalam' ityatra bhåtalàü÷e ghañàbhàvasya vi÷eùyatvaü sambandha iti tayoþ vailakùaõyamiti bhàvaþ/ nanvevamapi 'ghañàbhàve bhåtalam', 'bhåtale ghaño nàsti' ityanayoþ vi÷eùyatàviùayakatvàt vailakùaõyaü na syàt/ evaü 'bhåtalavàn ghañàbhàvaþ, 'bhåtalaü ghañàbhàvavat' ityanayoþ vailakùaõyaü na syàt, ubhayatra vi÷eùaõatàråpasambandhasyaiva viùayatvàdityata àha - saïkùepa iti/ viùayatàvi÷eùàtmakavi÷eùyavi÷eùaõabhàvavailakùaõyasahakçtasvaråpasambandhàtmakavi÷eùyavi÷eùaõabhàvavailakùaõyena pratãtãnàü vailakùaõyamupapàdanãyam/ yayoþ pratãtyoþ viùayatàvailakùaõyaü nàsti tayoþ sambandhavailakùaõyamasti/ yayoþ sambandhavailakùaõyaü nàsti, tayoþ viùayatàvailakùaõyamasti ityevaü pratãtãnàü vailakùaõyam/ tattassambandhasyàbàdhitatvàt pramàtvaü copapadyata iti bhàvaþ/ *{asya sandarbhasya bahuvàramàloóane kçte 'pi tàtparyàj¤ànàt àcàryacaraõàn apçccham/ te 'pi bahudhà àlocya prakà÷ikàyàmãùat ÷odhanaü kçtvà tàtparyamavarõayan/ tathaivàhamatràlikham/}* pratiyogitàvacchedakadharmabhedàt pratiyogitàvacchedakasambandhabhedàcca ekapratiyogiko 'pyatyantàbhàvaþ bhidyate/ evaü pratiyogitàvacche dakadharmabhedàt ekapratiyogiko 'pyanyonyàbhàvaþ bhidyata iti sodàharaõaü dãpikàyàü niråpyate/ dhvaüsapràgabhàvayostu tathà bhedo na niråpitaþ, tatra kàraõamàha - dhvaüsapràgabhàvayoriti/ ayaü bhàvaþ - dhvaüsapràgabhàvayoþ sambandhàvacchinnapratiyogitàkatvaü và ki¤ciddharmàvacchinnapratiyogitàkatvaü và nàïgãkriyate/ ataþ ekapratiyogikànàü dhvaüsànàü ekapratiyogikànàü pràgabhàvànàü caikavidhatvameva/ atyantànyonyàbhàvayostu tadaïgãkàràt ekapratiyogikànàmatyantàbhàvànàü bhinnabhinnadharmasambandhàvacchinnapratiyogitàkatve pratiyogitàvacchedakadharmabhedàt pratiyogitàvacchedakasambandhabhedàcca bhinnatvameva/ ekapratiyogikànàü anyonyàbhàvànàü yadyapi sambandhabhedàt bhedo vaktuma÷akyaþ, tàdàtmyasyaiva pratiyogitàvacchedakasambandhatvàt/ tathàpi pratiyogitàvacchedakadharmabhedàt bhedo vaktuü ÷akyata iti bhàvaþ/ aropyeti pràcãnamatàbhipràyeõeti/ saüsargàropajanya pratãtiviùayo 'bhàvaþ atyantàbhàvaþ/ saüsargàropo nàma tàdàtmyàtiriktasambandhena pratiyogyàropa iti pracãnà àhuþ/ tathà càtyantàbhàvabuddhijanakàropaviùayasaüyogasamavàyàdisambandhabhedàt atyantàbhàvabheda iti àropyasaüsargabhedàditi dãpikàyà artha iti bhàvaþ/ navãnàstu - pratiyogyàropasyàbhàvabuddhihetutàyàþ niryuktikatvàt tàdàtmyàtiriktasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvatvameva saüsargàbhàvatvam, traikàlikatvavi÷eùitaü tadevàtyantàbhàvatvamityàhuþ/ tanmatànusàreõa tu pratiyogitàvacchedakasambandhabhedàdatyantàbhàvabheda ityåhmam/ pratiyogitàvacchedakadharmabheda iti tàdàtmyaråpasya pratiyogitàvacchedakasambandhasya ekavidhatvàt pratiyogitàvacchedakasambandhabhedaþ nànyonyàbhàvabhedaprayojakatayà ukta ityavadheyam/ kevaladevadattàbhàvàditi/ devadattàbhàvasya daõóavi÷iùñadevadattàbhàvasya ca yadyapi devadatta eka eva pratiyogã, tathàpi ekatra devadattatvaü pratiyogitàvacchedakam, anyatra daõóa iti pratiyogitàvacchedakadharmabhedàt devadattàbhàva-daõóyabhàvayorbhedaþ/ yadi tu tayorbhedo nàïgãkriyate tarhi kevaladevadattavati bhåtale devadatto nàsti iti pratãtiþ yathà na bhavati, tathà daõóã nàstãti pratãtirapi na bhavet/ bhavati tu tàdç÷ã pratãtiþ/ ataþ kevaladevadattàbhàvàt daõóavi÷iùñadevadattàbhàvo 'tirikta iti bhàvaþ/ ghañapañau dvau na sta iti/ kevalaghañavati và kevalapañavati và prade÷e 'ghañapañau dvau na staþ' iti pratãtiþ bhavati, 'ghaño nàsti' iti và 'paño nàsti' iti và pratãtiþ na bhavati/ ataþ kevalaghañàbhàvàt kevalapañàbhàvàcca atiriktatayà ghañapañobhayàbhàvaþ svãkartavyaþ/ 'ghañapañau na sta' ityatra ghañatvamàtraü và pañatvamàtraü và ubhayatvamàtraü và na pratiyogitàvacchedakam, pratiyogitàvacchedakavi÷iùñapratiyoginà sàkamabhàvasya virodhàt ghañamàtravati bhåtale pratiyogitàvacchedakaghañatvavi÷iùñaghañaråpavirodhisattvena 'ghañapañau na staþ' ityàkàrakobhayàbhàvàvagàhipratãtyanupapatteþ/ tathàkevalapañavati ghañapañàtiriktayatki¤cidubhayavati ca prade÷e pañatvavi÷iùñasya ubhayatvavi÷iùñasya ca virodhinaþ sattvena tàdç÷apratãtiþ na syàt/ ataþ ghañatvaü pañatvaü ubhayatvaü ceti tritayaü pratiyogitàvacchedakam/ pratiyogitàvacchedakatàparyàptyadhikaraõadharmavacchinnapratiyoginà sàkamabhàvasya virodha iti tàdç÷atritayàvacchinna-ghañapañobhayameva ghañapañobhayàbhàvasya virodhãti ghañapañobhayavatyeva prade÷e 'ghañapañau na sta' iti pratãtirna bhavati, kevalaghañàdimati tu bhavitumarhatãti bhàvaþ/ saüyogenetãti/ tathà ca saüyogasambandhàvacchiddhaghañàbhàvàt samavàyasambandhàvacchinnaghañàbhàvo 'nya iti svãkaraõãyam/ anyathà saüyogena ghañavati bhåtale saüyogena ghaño nàstãti pratãtiþ yathà na bhavati tathà samavàyena ghaño nàstã ti pratãtirapi na syàt/ evaü tatraiva samavàyena ghaño nàstãti pratãtiþ yathà bhavati tathà saüyogena ghaño nàstãti pratãtirapi syàditi bhàvaþ/ sàmànyavi÷eùàbhàyoriti/ sàmànyàbhàvavi÷eùàbhàvayorityarthaþ/ sàmànyadharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ sàmànyàbhàvaþ/ vi÷eùadharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ vi÷eùàbhàvaþ/ 'ghaño nàsti' iti pratãtisiddhaþ ghañatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ sàmànyàbhàvaþ/ 'nãlaghaño nàsti', 'raktaghaño nàsti' ityàdipratãtisiddhaþ nãlaghañatvàdyavacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ vi÷eùàbhàvaþ/ yadi sàmànyàbhàvo nàtiriktaþ tadà nãlaghañavati bhåtale raktaghañàbhàvasya sattvàt raktaghañàbhàvaråpasya ghañasàmànyàbhàvasyàpi sattvamàva÷yakamiti 'ghaño nàsti' iti ghañasàmànyàbhàvàvagàhinã pratãtiþ syàt/ sàmànyàbhàvasyàtiriktatve tu nãlaghañavati bhåtale raktaghañàbhàvasya sattve 'pi ghañasàmànyàbhàvasyàsattvàt na tàdç÷ã pratãtiriti vaktuü ÷akyate/ ataþ vi÷eùàbhàvàtiriktaþ sàmànyàbhàvo 'ïgãkaraõãya iti bhàvaþ/ avacchedakabhedàditi/ nãlaghañabhedasya nãlaghañatvaü pratiyogitàvacchedakam, ghañapañobhayabhedasya ghañapañobhayatvaü pratiyogitàvacchadedakam ghañabhedasya ghañatvaü pratiyogitàvacchedakam ityevaü pratiyogitàvacchedakadharmabhedàt 'nàyaü nãlaghañaþ' 'nemau ghañapañau' 'nàyaü ghañaþ' ityàdipratãtisiddhànàü nãlaghañabhedaghañapañobhayabheda-ghañabhedàdãnàü bhinnatvaü vaktavyamityarthaþ/ *{dãpikà}* *{vyadhikaraõadharmàvacchinnàbhàvaþ}* 'ghañatvena paño nàsti' iti pratãtyà vyadhikaraõadharmàvacchinnàbhàvo nàïgãkriyate/ pañe ghañatvaü nàstãti tadarthaþ/ atiriktatve sa kevalànvayã/ *{prakà÷ikà}* prasaïgàdàha - ghañatveneti/ nàïgãkriyata iti/ abhàvadhiyaþ vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhimaryàdopabçühitatayà 'ghañatvena paño nàsti' ityàdipratyayasya vi÷iùñavai÷iùñyànavagàhinaþ ghañatvàdeþ pratiyogitàvacchedakatvavyavasthàpakatvàbhàvena vyadhikaraõadharmàvacchinnàbhàve mànàbhàvàditi bhàvaþ/ nanu tarhi tàdç÷apratyayasya kà gatiriti ata àhapaña iti/ nanu 'ghañatvena paño nàsti' iti pratãteþ pañàdhikaraõakaghañatvàbhàvàvagàhitvaü na sambhavati/ asati bàdhake tacchabdollekhipratãteþ tacchabdapratipàdyàrthaviùayakatvaparityàgàyogàt pañàdhikaraõakaghañatvàbhàvasya 'ghañatvena paño nàsti' iti ÷abdàt kathamapyapratãteþ/ kintu avacchinnapratiyogitàkatvasambandhena abhàvàü÷e svàtantryeõa ghañatvàvagàhitvameva/ 'abhàvabuddhiþ vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhimaryàdàü nàti÷ete' iti niyamastu na/ evaü ca vyadhikaraõadharmavacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ sapramàõa iti cet - astu tarhi atiriktatvaü tasyetyàha - atiriktatva iti/ saþ - vyadhikaraõadharmavacchinnapratiyogitàkaþ/ kevalànvayãti/ pratiyogitàvacchedakàvacchinnapratiyogiråpavirodhavirahàditi bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* nanu abhàvànàü anekavidhatvaniråpaõaprasaïge vyadhikaraõadharmàvacchinnàbhàvakhaõóanaü ayuktamityata àha - prasaïgàditi/ smçtasya upekùànarhatvaråpaprasaïgasaïgatyetyarthaþ/ pratiyogitàvacchedakadharmasaübandhabhedàdiva pratiyogitàvacchedakadharmagatàt pratiyogitàsàmànàdhikaraõyatadasamànàdhikaraõyabhedàdapi abhàvabhedaþ bhavati, tathaiva vyadhikaraõasamànàdhikaraõadharmàvacchinnapratiyogitàkayorabhàvayorbhedasiddhedityà÷aïkya vyadhikaraõadharmavacchinnàbhàva eva nàsti, kutastadarthaü bhedakàntarànveùaõamityà÷ayena vyadhikaraõadharmàvacchinnàbhàvakhaõóanamapi saïgatameva iti tu nçsiüha÷àstricaraõàþ pràhuþ/ dãpikàyàm ghañatvena paño nàstãtyàdi/ ghañatvena paño nàstãti pratãtyà siddhyatãtyuktaþ vyadhikaraõadharmàvacchinnàbhàvo nàsmàbhiraïgãkriyate/ tàdç÷apratãteþ pañànuyogikaghañatvàbhàvaviùayakatvena ghañatvàvacchinnapañaniùñhapratiyogitàniråpakàbhàvaviùayakatvàdityarthaþ/ atra saundaóopàdhyàyàþ - abhàvaþ dvividhaþ - vyadhikaraõadharmàvacchinnapratiyogitàkaþ samànàdhikaraõadharmàvacchinnapratiyogitàka÷ceti/ pratiyogità÷rayàvçttirdharmaþ vyadhikaraõadharmaþ/ pratiyogità÷rayavçttirdharmaþ samànàdhikaraõadharmaþ/ 'ghañatvena paño nàsti' ityatra pratiyogità÷rayaþ pañaþ tadavçttirdharmaþ ghañatvaü tadavacchinnà yà pañaniùñhà pratiyogità tanniråpako 'bhàvaþ vyadhikaraõadharmàvacchinnàbhàvaþ/ 'ghaño nàsti' ityatra pratiyogità÷rayaþ ghañaþ tadvçttidharmaþ ghañatvam tadavacchinnaghañaniùñhapratiyogitàko 'bhàvaþ samànàdhikaraõardhmavacchinnàbhàvaþ ityàhuþ/ tatkhaõóanaprakàramàha prakà÷ikàyàm - abhàvadhiya iti/ abhàvabuddhirvi÷iùñavai÷iùñyàvagàhimaryàdàü nàti÷ete' itiniyamàt abhàvatvaprakàrakabuddhiþ sarvàpi pratiyogitàvacchedakavi÷iùñapratiyogivai÷iùñyamabhàve 'vagàhata iti vaktavyam/ prakçte ghañatvavi÷iùñapañàprasiddhyà tadvai÷iùñyàvagàhitvaü na sambhavatãti 'ghañatvena paño nàsti' iti pratãtiþ na ghañatvàvacchinnapañaniùñhapratiyogitàkàbhàvaü viùayãkaroti/ api tu ÷a÷a÷çïgaü nàstãti pratãtiþ yathà ÷çïge ÷a÷ãyatvàbhàvaü viùayãkaroti tathà ghañatvena paño nàstãti pratãtirapi pañe ghañatvàbhàvamavagàhate/ ataþ uktapratãtiþ vyadhikaraõadharmasya pratiyogitàvacchedakatvasàdhanàya nàlamiti bhàvaþ/ nanu ghañatvenetyàdi/ asati bàdhake tacchabdollikhitapratãntestacchabdapratipàdyàrthaviùayakatvamiti niyamàt 'ghañatvena paño nàsti' iti ÷abdàt yor'thaþ pratipàdyate sa eva tadullikhatapratãtàvapi viùaya iti vàcyam/ tatra tàdç÷a÷abdàt ghañatvàvacchinnapañaniùñhapratiyogitàkàbhàvasyaiva pratipatteþ tàdç÷a÷abdollikhitapratãterapi tadviùayakatvameva yuktamiti bhàvaþ/ kintu iti/ ghañatvenetyatra tçtãyàyàþ avacchinnapratiyogitàkatvamarthaþ, tasyàbhàve 'nvaya ityabhipràyaþ/ vibhaktyartharåpeõa sambandhenànvaya iùña eva/ ata eva dinakaryàm 'bhåtale ghaña' ityàdau àdheyatàsaüsargeõàpi ghañabhåtalayoranvayàt sàkùàdityasyàpi vyutpattau nive÷àt"ityuktam/ tatra ràmarudrãye -"yadyapi ghañe bhåtalavçttitvaprakàrakabodhasvãkàreõaivopapattau àdheyatàsambandhena bhåtalasyàpi ghañe prakàratvopagamo 'nucitaþ, padàrthasya saüsargavidhayà bhànànaïgãkàràt/ tathàpi 'bhåtale ghaña' iti vàkyajaj¤ànànantaraü ghaño bhåtalãyo na veti saü÷ayànutpàdasyàpyanubhavasiddhatayà vibhaktyarthasya saüsargavidhayàpi bhànamàdçtamç"ityuktam/ etena avacchinnapratiyogitàkatvasya tçtãyàvibhaktyarthatvàt tasya prakàratayà bhànasyaivocitatvàt avacchinnapratiyogitàkatvasambandhenetyuktirna yukteti ÷aïkà apastà/ nanu 'ghañatvena ghaño nàsti' ityàdàvayuktanyàne ghañatvasya avacchinnapratiyogitàkatvasambandhenàbhàve 'nvayo vaktavyaþ/ tathà ca ghañe ghañatvasyànanvayàt ghañatvavi÷iùñavai÷iùñyàvagàhitvaü nàstãti 'abhàvabuddhirvi÷iùñavai÷iùñyàvagàhitvamaryàdàü nàti÷ete' iti niyamasya bhaïga itya àha - abhàvabuddhiriti/ 'ghañatvena ghaño nàsti' ityàkàrakasyàbhàvapratyayasyànubhavikatayà yatra pratiyogitàvacchedakatvaü bhàsate tadvi÷iùñavai÷iùñyàvagàhitvamabhàvabuddheriti niyamàsambhavaþ/ tathà ca tàdç÷aniyamabhaïgaiùña eva iti bhàvaþ/ astu tarhãti/ tathà ca ghañatvena ghaño nàstãti pratãtyà yathà svàtantryeõa bhàsamàne ghañatvàdau pratiyogitàvacchedakatvàvagàhanàt pratiyogivi÷eùaõatàpannasyaiva pratiyogitàvacchedakatvamiti niyamo nàstãti samànàdhikaraõadharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ sidhyati, tathaiva ghañatvena paño nàstãti pratãtyàpi vyadhikaraõe ghañatve 'vacchedakatvàvagàhanàt vyadhikaraõadharmàvacchinnàpratiyogitàkàbhàvo 'pi sidhyatãti bhàvaþ/ virodhivirahàditi/ pratiyogitàvacchedakavi÷iùñaþ pratiyogiyogità÷rayaþ abhàvasya virodhã/ ghañatvavi÷iùñasya ghañasya sattveghañatvàvacchinnaghañàbhàvaþ na sambhavati/ ghaña÷ånyasthala eva tàdç÷àbhàva iti sa na kevalànvayã/ ghañatvena pañàbhàvastu ghañavi÷iùñapañaråpavirodhyaprasiddhyà tadabhàvàt pañavati paña÷ånye ca sarvatràstãti kevalànvayãti bhàvaþ/ *{dãpikà}* *{sàmayikàbhàvasyàtiriktatvakhaõóanam}* sàmayikàbhàvo 'pi atyantàbhàva eva samayavi÷eùe pratãyamànaþ/ ghañàbhàvavati ghañànayane atyantàbhàvasya anyatra gamanàbhàve 'pi apratãteþ, ghañàpasaraõe sati pratãteþ, bhåtalaghañasaüyogapràgabhàvadhvaüsayoþ ghañatyantàbhàvapratãtiniyàmakatvaü kalpyate/ ghañavati tatsaüyogapràgabhàvadhvaüsayorasattvàdeva atyantàbhàvasyàpratãtiþ/ ghañàpasaraõe tu saüyogadhvaüsasya sattvàt pratãtiriti/ *{prakà÷ikà}* nanu bhåtalàdau ghañasattvada÷àyàü na tadabhàvabuddhiþ anyadà tu jàyate/ ataþ sàmayikàbhàvo 'tirikta evàïgãkartavya iti vadantaü niràkartumàha - sàmayiketi/ pratiyogivirahasamaye pratãyamàno 'tyantàbhàva eva sàmayikàbhàvaþ/ na tu utpàdavinà÷a÷àlyatirikta iti samuditor'thaþ/ nanvevaü bhåtale ghañasya ànayanada÷àyàmapi tadabhàvasya nityatvena tatpratyayàpattiþ ata àha - ghañàbhàvavatãti/ niyàmakatvameva samupapàdayati - ghañavatãti/ tattatkàlàvacchinnabhålàdeve ghañàdyabhàvasaüsargatayà ghañakàle ca tacchånyakàlavi÷iùñabhåtalàdiråpasaüsargàbhàvena tadà na tadatyantàbhàvabuddhirityapi draùñavyam/ *{bàlapriyà}* na tu utpàdavinà÷a÷àlyatirikta iti/ pratiyogivirahakàle utpadyamànaþ pratiyogikàle vina÷yaü÷càtyantàbhàvaþ sàmayiko 'tyantàbhàvaþ/ tathà ca ghañàdyatyantàbhàvaþ sàmayikàtyantàbhàvaþ, ÷a÷a÷çïgàdyatyantàbhàvastu traikàliko 'tyantàbhàva iti teùàmà÷ayaþ/ dãpikàkàràstu sàmayikàbhàvastu traikàlikàtyantàbhàvàt nàtiricyate/ sarvadà vidyamàno 'pi samayavi÷eùe pratãyamànatvamàtreõa sàmayikàbhàva ityucyate, na tu samayavi÷eùe utpattimattvena/ nanu sàmayikàbhàvasya atyantàbhàvàdanatiriktatve ghañàbhàvavati bhåtale ghañànayanànantaramapi ghañàtyantàbhàvapratãtiprasaïgaþ, ghañàtyantàbhàvasya nityatvàt niùkriyatvena anyatra agamanàcca ghañànayanànantaraü ghañavati bhåtale ghañàtyantàbhàvaråpaviùayasattvàt iti cet - na/ yataþ ghañànayanànantaraü vidyamàno 'pi ghañàtyantàbhàvo na pratãyate, ghañàpasaraõànantaraü pratãyate, ataþ ghañàtyantàbhàvapratyakùaü prati bhåtalaghañasaüyogapràgabhàvaþ bhåtalaghañasaüyogadhvaüsa÷ca prayojaka iti kalpyate/ ghañànayanànantaraü tu bhåtalaghañasaüyogadhvaüsa÷ca sattvàt tatpràgabhàvo và taddhvaüso và nàstãti kàraõàbhàvàt na ghañàtyantàbhàvapratyakùam/ ghañàpasaraõànantaraü tu bhåtalaghañasaüyogadhvaüsasya sattvàt ghañàtyantàbhàvapratyakùaü bhavati/ evaü ca nityasyaivàtyantàbhàvasya samayavi÷eùe pratãtitadabhàvayorupapattyà tadarthaü sàmayikàbhàvo 'tiriktatayà na svãkartavya iti niråpayantãti praghaññakàrthaþ/ prakà÷ikàyàü samàdhànàntaramàha - tattatkàlàvacchinneti/ yasmin ghaña÷ånyakàle bhåtale ghañàtyantàbhàvabuddhirbhavati tàdç÷aghaña÷ånyakàlàvacchinnabhåtalasvaråpameva bhåtalaghañàtyantàbhàvayoþ sambandhaþ, ghañànayanànantaraü ca bhåtalasya ghañàtyantàbhàvasya ca sattve 'pi ghaña÷ånyaþ yaþ kàlatadavacchinnabhåtalasvaråpàtmakasya sambandhasyàbhàvàt na bhåtale ghañàtyantàbhàvapratãtiriti bhàvaþ/ *{dãpikà}* *{abhàvasyàdhikaraõàtmakatvakhaõóanam}* kevalàdhikaraõàdeva nàstãti vyavahàropapattau abhàvaþ na padàrthàntaramiti guravaþ/ tanna-abhàvànaïgãkàre kaivalyasya nirvaktuma÷akyatvàt/ *{prakà÷ikà}* nanvabhàvaþ nàsti atiriktaþ padàrthaþ, yasmin adhikaraõe 'ghaño nàsti' ityàdipratyayaþ tasmin adhikaraõe pañàdyabhàvatvakalpanenaiva tathà pratãtinirvàhàt, këptadharmiõi dharmakalpanàyà akëptadharmikalpanàto laghãyastvàditi gurumatamà÷aïkya niràcaùñe - kevaleti/ yadyapyananteùu adhikaraõeùu dharmakalpanàto 'tiriktaikadharmikalpanasyaiva laghãyastvàt atroktanyàyasyànavatàraþ/ kiü ca abhàvasyàdhikaraõasvaråpatve jalàdau vidyamànasya gandhàdyabhàvasya jalàdiråpatvàditarendriyagràhyatàpattirityàdidåùaõàni prasphuranti, tathàpi 'kevalàdhikaraõàdeva' iti tadvacananiràsàdeva tannivçttisambhave kimetànyapekùitànãtyàlocya tadeva niràkaroti - abhàvàvaïgãkàra iti/ atiriktàbhàvànaïgãkàra ityarthaþ/ atha kimidaü kaivalyam? bhåtalasvaråpamiti cet - ghañavadbhåtalasyàpi tadabhàvasvaråpatàpattvàta tadànãmapi ghañàbhàvavattàbuddhiprasaïgaþ/ ghañàbhàvavattvamiti cet siddhamatiriktàbhàvena, ataþ kaivalyanirvacanama÷akyamityàha - kaivalyasyeti/ *{bàlapriyà}* yadyapyananteùviti/ yeùu yeùu adhikaraõeùu ghañàtyantàbhàvapratãtiþ bhavati teùu teùu adhikaraõeùu ghañàbhàvatvakalpanàpekùayà këpteùu tàvatsvadhikaraõeùu ekasya ghañàtyantàbhàvaråpasya dharmiõaþ kalpanaü laghutaramiti bhàvaþ/ nanu dharmikalpanàpakùe abhàvaråpo dharmã abhàvatvaråpadharma÷ca ityubhayaü kalpanãyam/ dharmakalpanàpakùe tu abhàvatvaråpadharmamàtraü kalpanãyam/ dharmiõàmadhikaraõànàü këptatvàditi kuto làghavàvakà÷a ityato dåùaõàntaramàha - kiü ceti/ abhàvaþ yadyadhikaraõasvaråpaþ tarhi jale vidyamànasya gandhàbhàvasya jalasvaråpatayà 'yo guõo yadindriyagràhyaþ, tanniùñhà jàtiþ tadabhàva÷ca tadindriyagràhyaþ' iti nyàyàt gandhàbhàvasya ghràõendriyagràhyatayà gandhàbhàvàtmakasya jalasya ghràõendriyagràhyatvàpattiþ, jalasya cakùuràdigràhyatayà ghràõendriyàgràhyatayà ca talàtmakasya gandhàbhàvasya cakùuràdigràhyatvàpattiþ ghràõendriyàgràhyatvàpattirvà iti bhàvaþ/ itarendriyagràhyatàpattiriti/ ghràõetaracakùuràdigràhyatàpattirityarthaþ/ ityàdidåùaõànãti/ abhàvasyàdhikaraõàtmakatve bhåtalaghañàbhàvayoràdhàràdheyabhàvànupapattiþ àdhàràdheyatabhàvasya bhedavyàpyatvàditi dåùaõamàdipadagràhyam/ *{dãpikà}* *{abhàvàbhàvasya bhàvaråpatà}* abhàvàbhàvaþ bhàva eva/ nàtiriktaþ, anavasthàprasaïgàt/ dhvaüsapràgabhàvaþ pràgabhàvadhvaüsa÷ca pratiyogyeveti prà¤caþ/ abhàvàbhàvaþ atirikta eva tçtãyàbhàvasya prathamàbhàvaråpatvàt na anavastheti navãnàþ/ *{prakà÷ikà}* nanvabhàvasya atiriktatve tadabhàvo 'pyatiriktaþ, tasyàpyabhàvaþ tathetyanavasthà syàdata àha - abhàvàbhàva iti/ dhvaüsetyàdi/ dhvaüsapràgabhàvaþ pratiyogisvaråpaþ, tatpràgabhàvaråpa÷ca/ pràgabhàvadhvaüsastu pratiyogisvaråpaþ, taddhvaüsaråpa÷ca ityasyàrthaþ avaseyaþ/ tena pratiyogipràgabhàvada÷àyàmapi 'dhvaüso bhaviùyati' iti pratyayasya pratiyogidhvaüsada÷àyàmapi 'pràgabhàvo naùñaþ' iti pratyayasya copapattiþ/ nanu kàle dravyatvaü nàsti iti pratyayaþ na jàyate, dravyatvàbhàva iti tu jàyate iti vaiùamyanirvàhàya nàstãti pratyaye dai÷ikasambandhàvacchinnàdheyatvabhànaü kalpanãyam/ itthaü ca ghañàbhàvàbhàvàdeþ ghañàdiråpatvetviha ghañàbhàvo nàstãti pratyayasya bhramatvameva syàt/ bhàvasya vi÷eùaõatàvi÷eùeõa vçttyanaïgãkàràt/ ataþ abhàvàbhàvaþ atiriktaþ na tu bhàvaråpa iti navãnamataü dar÷ayati - abhàveti/ tarhi anavasthetyata àha - tçtãyeti/ *{bàlapriyà}* nanu dhvaüsapràgabhàvaþ pràgabhàvadhvaüsa÷ca pratiyogyeva iti dãpikàtaþ ghañadhvaüsapràgabhàvaþ ghañapràgabhàvadhvaüsa÷ca ghañasvaråpa iti labhyate/ tathà sati ghañànutpattida÷àyàü 'ghañadhvaüso bhaviùyati' iti ghañadhvaüsapràgabhàvaviùayakapratãtiþ na syàt tadànãü ghañàbhàvàt/ evaü ghañadhvaüsada÷àyàü 'ghañapràgabhàvo naùña' iti ghañapràgabhàvadhvaüsaviùayakapratãtirnasyàt, tadàtmakasya ghañasyàbhàvàdityataþ tàtparyamàha - dhvaüsapràgabhàva iti/ ghañadhvaüsapràgabhàvaþ ghañasvaråpaþ ghañapràgabhàvasvaråpa÷ca/ tathà ca ghañànutpattida÷àyàü ghañapràgabhàvasya sattvàt tadàtmakaü ghañadhvaüsapràgabhàvaü viùayãkurvan 'ghañadhvaüso bhaviùyati' iti pratãtiþ udayate/ ghañotpatyanantaraü jàyamànà 'ghañadhvaüso bhaviùyati' iti pratãtistu ghañàtmakaü ghañadhvaüsapràgabhàvaü viùayãkaroti/ evaü ghañapràgabhàvadhvaüsaþ ghañasvaråpaþ, ghañadhvaüsasvaråpa÷ca/ ataþ ghañakàle 'ghañapràgabhàvo naùñaþ' iti pratãtiþ ghañaråpaü ghañapràgabhàvadhvaüsaü viùayãkaroti/ ghañadhvaüsakàle 'ghañapràgabhàvo naùñaþ' iti pratãtiþ ghañadhvaüsaråpaü ghañapràgabhàvadhvaüsaü viùayãkaroti/ tathà ca na kàpyanupapattiriti bhàvaþ/ nanu kàle dravyatvaü nàstãtyàdi/ kàle dravyatvaü nàstãti pratãtiþ na jàyate, kàle dravyatvàbhàva iti pratitistu jàyate/ tadarthaü na¤apadaü dai÷ikavi÷eùaõatàsambandhàvacchinnàdheyatvànvitàbhàvabodhakamiti vyutpattiþ svãkaraõãyà/ ghañe pañatvaü nàstãtyasya ghañaniråpitadai÷ikavi÷eùaõatàsambandhàvacchinnàdheyatàvàn pañatvàbhàva ityarthaþ/ kàle kàlikasambandhena dravyatvàbhàvasya sattve 'pi dai÷ikavi÷eùaõatàsambàndhena dravyatvàbhàvaü prati samavàyasambandhena dravyatvasya virodhitatayakàle samavàyena dravyatvasattvàt kàlaniråpitadai÷ikavi÷eùaõatàsambandhàvacchinnàdheyatàvàn dravyatvàbhàvo na bhavatãti kàle dravyatvaü nàstãti pratãtiþ na bhavatãti vaktavyam/ itthaü ca bhåtale ghañàbhàvo nàstãnti pratãtirapi ghañàbhàvàbhàve bhåtalaniråpitadai÷ikavi÷eùaõatàsambandhàvacchinnàdheyatvamavagàhata iti vaktavyam/ ghañàbhàvàbhàvo yadi ghañasvaråpaþ syàt tadà bhàvànàü dai÷ikavi÷eùaõatàsambandhena vçtteranaïgãkàràt tatsambandhàvacchinnàdheyatvàbhàvavati ghañe tadavagàhitayà tàdç÷apratãterbhramatvaü syàt/ iùyate tu pramàtvam/ ataþ abhàvàbhàvaþ na bhàvaråpaþ api tu atiriktaþ/ na ca anavasthà/ ghañàbhàvàbhàvasya atiriktatve 'pi ghañàbhàvàbhàvàbhàvasya ghañàbhàvaråpatvàïgãïkàràt iti navãnànàmà÷ayaþ/ navãnataràstu bhàvànàmapi dai÷ikavi÷eùaõatàsambandhena vçttiü aïgãkurvanti/ tanmate abhàvàbhàvaþ nàtiriktaþ/ etattattvaü kåñaghañitalakùaõagàdàdharyàü draùñavyam/ ___________________________________________________________________________ *{tarkasaïgrahaþ}* *{ùoóa÷apadàrthànàü saptapadàrtheùvantarbhàvaþ}* *{AnTs_81 sarveùàü padàrthànàü yathàyatham ukteùv antarbhàvàt saptaiva padàrthà iti siddham //}* sarveùàmapi padàrthànàü ukteùveva antarbhàvàt saptaiva padàrthà iti siddham/ *{dãpikà}* nanu"pramàõaprameyasaü÷ayaprayojanadçùñàntasiddhàntàvayavatarkan irõayavàdajalpavitaõóàhetvàbhàsacchalajàtinigrahasthànàü tattvaj¤ànàt niþreyasàdhigamaþ" [nyà. så. 1-1-1] iti nyàyasåtre ùoóa÷apadàrthànàmuktatvàt kathaü saptaivetya àha - sarveùàmiti/ sarveùàü saptasvevàntarbhàva ityarthaþ/"àtma÷arãrendriyàrthabuddhimanaþ pravçttidoùapretyabhàvaphaladuþkhàpavargàstu prameyam"iti dvàda÷abidhaü prameyam/ pravçttiþ-dharmàdharmau/ ràgadveùamohàþ doùàþ/ ràgaþ-icchà/ dveùaþ-manyuþ/ mohaþ-÷arãràdau àtmabhramaþ/ pretyabhàvaþ-maraõam/ phalam-bhogaþ/ apavargaþ-mokùaþ/ sa ca svasamànàdhikaraõuduþkhapràgabhàvàsamànakàlãnaduþkhadhvaüsaþ/ prayojanam-sukhapràtiptaþ duþkhahàni÷ca/ dçùñàntaþ-mahànasàdiþ/ pràmàõikatvena abhyupagator'thaþ siddhàntaþ/ nirõayaþ-ni÷cayaþ/ sa ca pramàõaphalam/ *{prakà÷ikà}* paramakàruõikena muninà duþkhapaïkanimagnaü janaü uddidhãrüùuõà praõãtam"pramàõaprameya"ityàdisåtraü, tadvirodhaü parihartuü àkùipati - nanviti/ pratyakùapramàõasya dravye, anumànàdãnàü ca guõe 'ntarbhàvasya sphuñatvàt prameyàdãnàü dravyàdiùvantarbhàvamàha - àtmetyàdinà/ àtma÷arãrendriyàõàü dravye, arthasya pçthivyàdiråpasya dravyàdiùu, buddheþ guõe, antarindriyasya manasaþ dravye 'ntarbhàvaþ/ evamagre 'pi yathàyathamantarbhàvaþ draùñavyaþ/ dharmàdharmau iti/ tajjaniketyarthaþ/ etacca sphuñamàkare/ ràgaþ / icchàvi÷eùaþ/ maraõamiti/ maraõànantarabhàvi jananamityarthaþ/ tathà ca padavyutpattiþ pretya mçtvà bhàvaþ jananamitiþ/ caramapràõa÷arãrasaüyogadhvaüsaþ maraõam/ àdya÷arãrapràõasaüyogaþ jananam/ muktàtmasaüyogadhvaüsavataþ ghañasya muktatvàpattivàraõàya - duþkhadhvaüsa iti/ duþkhadhvaüsavatàü asmadàdãnàmapi muktatvàpattivàraõàya kàlãnàntam/ anyadãyaduþkhapràgabhàvasamànakàlikaduþkhadhvaüsavatàü ÷ukàdyàtmanàmapyamuktatvaprasaïgàt svasamànàdhikaraõeti duþkhapràgabhàvavi÷eùaõam/ na ca svasamànàdhikaraõaduþkhàsamànakalãnetyanenaiva suùuptikàlikaduþkhadhvaüsasyàpi agrimaduþkhakùaõavçttervàraõàt pràgabhàveti vyarthamiti vàcyam/ yathàsannive÷e vaiyarthyàbhàvàditi dik/ saü÷ayasya niråpitatvàt prayojanasvaråpaü dar÷ayati - prayojanamiti/ *{bàlapriyà}* pratyakùapramàõasya dravya iti/ indriyaü pratyakùapramàkaraõam/ tatra cakùuùaþ tejasi, rasanàyàþ jale, ghràõasya pçthivyàm, tvacaþ vàyau, ÷rotrasya àkà÷e 'ntarbhàvàt manasaþ pçthak dravyatvàcca pratyakùapramàõasya dravye 'ntarbhàva ityarthaþ/ anumànàdãnàü ca guõa iti/ vyàptij¤ànamanumànam, sàdç÷yaj¤ànamupamànam, padaj¤ànaü ÷abda ityevamanumànàdãnàü j¤ànaråpe guõe 'ntarbhàva ityarthaþ/ evamagre 'pãti/ pravçttidoùàdãnàmapi yathàyathaü sapatasvevàntarbhàva ityarthaþ/ nanu pravçtteþ prayatnavi÷eùaråpatvàt dharmàdharmayostu adçùñavi÷eùaråpatvàt 'pravçttiþ dharmàdharmau' iti dãpikàgrantho 'saïgata ityata àha - tajjaniketyartha iti/ dharmàdharmayorjanikà pravçttirityarthaüþ/ kàrye kàraõopacàra iti bhàvaþ/ tathà ca pravçtteþ guõe 'ntarbhàvaþ/ sphuñamàkara iti/"pravçttisàdhano dharmàdharmau pravçtti÷abdenoktau yathà annasàdhanàþ pràõàþ"iti dvitãyasåtre bhàùye,"pravçttiphale dharmàdharmau àsmin såtre pravçttirityucyete/ kasmàt, tatsàdhanatvàt annaü vai pràõinaþ pràõà iti yathà"iti saptada÷asåtre vàrtike coktatvàt pravçtterdharmàdharmajanakatvaü målagrantheùu spaùñamiti bhàvaþ/ icchàvi÷eùa iti/ utkañecchetyarthaþ/ tathà ca ràgasyecchàtmake guõe 'ntarbhàvaþ, dveùasya guõe, mithyàj¤ànaråpasya mohasya ca guõe 'ntarbhàvaþ/ mithyàj¤ànaü nàma bhramàtmakaj¤ànam/ maraõànantareti/ pretya-mçtvà bhàvaþ/ jananamiti vyutpattyà maraõànantarakàlikajanya pretyabhàva÷abdàrthaþ/ caramasya pràõa÷arãrasaüyogasya dhvaüsaþ maraõam/ àdyaþ ÷arãrapràõasaüyogaþ janmaþ/ tathà ca pretyabhàvasya saüyogaråpe guõe 'ntarbhàvaþ/ pràõa÷arãrasaüyoge caramatvaü ca svasajàtãya÷arãravçttipràõasaüyogapràgabhàvànadhikaraõatvam/ àdyatvaü ca svasajàtãya÷arãravçttipràõasaüyogadhvaüsànadhikaraõatvam/ dãpikàyàm phalaü bhoga iti/ bhogo nàma sukhaduþkhànubhavaþ/ tathà ca phalasya anubhavaråpaj¤ànàtmake gaõe 'ntarbhàvaþ/ svasamànàdhikaraõeti/ svasamànàdhikaraõaþ yaþ duþkhapràgabhàvaþ/ tadasamànakàlãna duþkhadhvaüsaþ mokùa ityarthaþ/ idànãmasmàkaü vidyamànaþ yatki¤cidduþkhadhvaüsaþ bhaviùyadduþkhapràgabhàvasamànakàlikaþ/ muktau yaþ duþkhadhvaüsaþ saþ dukhapràgabhàvàsamànakàlikaþ punarduþkhasyàjaniùyamàõatvàditi bhàvaþ/ apavargalakùaõaghañakadalànàü prayojanamàha prakà÷ikàyàm - muktàtmasaüyogetyàdinà/ duþkhadhvaüsaþ ityatra duþkhapadànupàdàne svasamànàdhikaraõaduþkhapràgabhàvàsamànakàlãnaþ dhvaüsaþ mokùa iti etàvanmàtroktau muktàtmano ghañasya ca yaþ saüyogaþ taddhvaüso 'pi duþkhapràgabhàvàsamànakàlãna iti tàdç÷asaüyogadhvaüsavato ghañasyàpi muktatvaü syàt/ tadvàraõàya duþkhadhvaüsa ityuktam/ saüyogadhvaso na duþkhadhvaüsa iti tasya na muktitvamiti bhàvaþ/ nanu muktàtmano vibhutvàt yàvadghañasthiti ghañe muktàtmasaüyogo 'styeveti taddhvaüsavatvaü ghañasya kathaü bhavet/ ghañe naùñe tu muktàtmaghañasaüyogadhvaüsasattve 'pi ghañasyàbhàvàt sutaràü na ghañasya muktatvamiti kathamiyamà÷aïkà? atrocyate - ghañaþ àdau kutra¤cit prade÷e 'sti, tadà tatprade÷àvacchedena muktàtmaghañasaüyogo 'sti/ sa eva ghañaþ prade÷àntaraü nãta÷cet pårvaprade÷àvacchinnàtmasaüyogo na÷yati, prade÷àntaràvacchedena anyaþ saüyogo jàyate/ tathà cànaùñe eva ghañe prade÷avi÷eùàvacchinnamuktàtmasaüyogadhvaso 'stãti ghañasya muktatvaprasaïga ityà÷ayàt/ duþkhadhvaüsavatàmiti/ tathà ca duþkhadhvaüso mokùa ityetàvanmàtroktau saüsàriõàmasmadàdãnàmapi suùuptikàle duþkhadhvaüsasattvàt muktatvàpattiþ/ tadvàraõàya kàlãnàntam/ adya vidyamànasya asmadãya duþkhadhvaüsasya ÷vobhàviduþkhapràgabhàvasamànakàlãnatvàt tàdç÷aduþkhapràgabhàvàsamànakàlãnatvaü nàstãti na muktitvamiti bhàvaþ/ anyadãyeti/ tathà ca duþkhapràgabhàve svasamànàdhikaraõeti vi÷eùaõànupàdàne muktànàü ÷ukàdãnàü yo duþkhadhvaüsaþ saþ ÷ukàdyanyasaüsàryàtmavçtti yat bhàvi duþkhaü tatpràgabhàvasamànakàlãnameva bhavatãti tadasamànakàlãnaduþkhadhvaüsavatvàbhàvàt ÷ukàdãnàmamuktatvaü syàt/ tadvàraõàya svasamànàdhikaraõeti vi÷eùaõam/ tadupàdàne ca svaü ÷ukàtmavçttiþ duþkhadhvaüsaþ tadadhikaraõaü ÷ukàtmà tadvattitvaü anyadãyaduþkhapràgabhàve nàstãti na tatsamànakàlãnatvamàdàya pårvoktadoùa iti bhàvaþ/ nanu svasamànàdhikaraõaduþkhàsamànakàlãnetyevàstu, kiü tàdç÷aduþkhapràgabhàvàsamànakàlãneti vi÷eùaõena/ na ca asmàkaü suùuptau yo duþkhadhvaüsaþ tasya duþkhasamànakàlãnatvaü nàsti, suùuptau duþkhàbhàvàt/ tathà ca duþkhàsamànakàlãnaduþkhadhvaüsasatvàt asmàkaü muktatvàpattibhavet duþkhàsamànakàlãnetyuktau/ duþkhapràgabhàvàsamànakàlãnetyuktau tu suùuptau asmàsu bhàviduþkhapràgabhàvo 'stãti tadàtanaduþkhadhvaüsasya duþkhapràgabhàvasamànakàlãnatvàt vàraõamiti vàcyam/ dhvaüsasya dhvaüsàsambhavena suùupitakàliko yo duþkhadhvaüsaþ tasya jàgratkùaõe 'pyanuvartamànatayà jàgratkàle yaddukhaü tatsamànakàlãnatvamastãti samànàdhikaraõaduþkhàsamànakàlãnatvàbhàvàt vàraõaü bhavatãti duþkhapràgabhàvàsamànakàlãnatvaparyantasyànàva÷yakatvàt ityà÷ayena ÷aïkate - na ca sbasamànàdhikaraõeti/ samàdhatte - yathàsaünive÷a iti/ yadyapi duþkhàsamànakàlãnatvavi÷eùaõena vàraõaü bhavati, tathàpi duþkhapràgabhàvàsamànakàlãnatvenàpi vàraõasambhavàt tasya na vaiyarthyathmati bhàvaþ/ na ca laghunàduþkhàsamànakàlãnatvenaiva vàraõe guruõaþ duþkhapràgabhàvàsamànakàlãnatvavi÷iùaõasya vaiyarthyameveti vàcyam/ yatra gurudharmaghañakena laghudharmeõa nirvàhaþ tatraiva gurudharmasya vaiyarthyam/ prakçte tu duþkhàsamànakàlãnatvatvàvacchinnàbhàvaþ duþkhàsamànakàlãnatvam/ duþkhapràgabhàvasamànakàlãnatvatvàvacchinnàbhàvaþ duþkhapràgabhàvàsamànakàlãnatvam/ anayo÷càbhàvayoþ pratiyogitàvacchedakabhedena bhinnatvàt ekasmin abhàve 'nyasya ghañakatvàbhàvàt na vaiyathyavikà÷a ityà÷ayàt/ nanu svatvasyànanugatatayà tadghañitamukterapyanekatvena muktipadasya nànàrthakatvàpattiþ ityata àha - digiti/ atrànuyogini svatvaü na vivakùitam, kiü tu pratiyogini/ tathà ca svasamànàdhikaraõaduþkhapràgabhàvasamànakàlãnaü yadyatsvaü tattadvyaktibhedavi÷iùñaduþkhadhvaüso mokùaþ/ evaü ca tàdç÷abhedakåñavi÷iùñatvopalakùitaduþkhadhvaüsatvasya sakalamuktisàdhàraõatayà na muktipadasya nànàrthakatàpattiriti bhàvaþ/ irttha càpavargasya mokùe 'ntarbhàvaþ/ saü÷ayasya ayathàrthànubhavaråpatvasya pårvamuktatvàt j¤ànaråpe guõe 'ntarbhàvaþ ukta ityà÷ayena måle saü÷ayasyàkathanam/ tadàha - saü÷ayasya niråpitatvàditi/ sukhapràptirnàma sukhameva/ duþkhahàni÷ca duþkhadhvaüsaþ/ tathà ca prayojanasya guõe 'bhàve càntarbhàüvaþ/ dçùñàntasya yathàyathaü dravyaguõàdiùvantarbhàvaþ/ siddhànto 'pi dravyàdiråpa eva/ pràmàõikatvena svãkçtàrthasyaiva siddhàntatvàt/ nirõayasya j¤ànaråpe guõe 'ntarbhàvaþ/ avayavànàü ÷abdaråpatayà pràguktatvàt guõe 'ntarbhàvaþ, tarkasyàroparåpatàyà uktatvàt bhramàtmakaj¤àne 'ntarbhàvaþ iti tayoþ atràkathanam/ vàdajalpavitaõóànàü ÷abdaråpatayà guõe 'ntarbhàvaþ/ *{dãpikà}* *{kathàniråpaõam}* tattvabubhutsoþ kathà vàdaþ/ ubhayasàdhanavatã vijigãùukathà jalpaþ/ svapakùasthàpanàhãnà aparapakùavidalanamàtràvasànà vitaõóà/ kathà nàma nànàvaktçkapårvottarapakùapratipàdakavàkyasandarbhaþ/ *{prakà÷ikà}* ubhayasàdhanavatãti/ parapakùaniràkaraõasvapakùasàdhanavatã/ idaü ca vitaõóàyàü ativyàptivàraõàyeti dhyeyam/ svapakùeti/ atra vijigãùu kathetyanuvartate/ nàneti/ ekena pårvapakùaþ kriyate, anyena ca samàdhànam, evaü krameõa nànàkartçkatvaü vàkyasamåhasyàvaseyam/ *{bàlapriyà}* parapakùetyàdi/ vijigãùukathà jalpaþ ityetàvanmàtroktau vitaõóàyàmativyàptiþ/ ataþ svapakùasàdhanavatãtyuktam/ parapakùaniràkaraõasvapakùasàdhanavatãtyatra parapakùaniràkaraõamapi jalpe àva÷yakamiti såcanàya antarbhàvitam, nàtivyàptyàdivàraõàya/ vijigãùupadenaiva vàdasya vàraõasambhavàta/ duùñaheturåpàõàü hetvàbhàsànàü yathàyathaü dravyàdiùvantarbhàvaþ/ *{dãpikà}* *{chalaniråpaõam}* abhipràyàntareõà pratyuktasyàrthàntaraü parikalpya dåùaõaü chalam/ *{prakà÷ikà}* chalamiti/ yathà 'navakambalo 'yaü devadattaþ' iti nåtanatàtparyeõa prayuktasya navatvasaïkhyàvi÷iùñamarthàntaraü parikalpya ka÷cit dåùayati 'nàsya nava kambalàþ santi ati daridratvàt' ityàdi/ *{bàlapriyà}* chalamapi ÷abdaråpatvàt guõe 'ntarbhavati/ *{dãpikà}* *{jàtiniråpaõam}* asaduttaraü jàtiþ/ *{prakà÷ikà}* asaduttaramiti/ uttarasya asatvaü tu svàsàdhakatàsàdhàraõyena paràsàdhakatàsàdhakatayà svavyàghàtakatvam/ tathà ca svavyàghàtamuttaraü jàtiriti lakùaõaü paryavasyati/ *{bàlapriyà}* svàsàdhakatàsàdhàraõyeneti/ paramatàsàdhakatvasàdhanàya hi jàtiråpamuttaramucyate/ taccet svamatàsàdhakatàmapi sàdhayet tadà jàtirityarthaþ/ parakãyahetoþ paràsàdhakatve sàdhyamàne svakãyahetoþ svàsàdhakatvamapi yena bhavati tat jàtyuttaramiti bhàvaþ/ paramatabàdhanàrthaü ucyamànamuttaraü svamatamapi vihanti cet tàdçguttaravi÷eùo jàtiriti phalitor'thaþ/ *{dãpikà}* sàdharmya- vaidharmya-utkarùa- apakarùa-varõya-avarõya-vikalpa-sàdhya-pràpti-apràpti-prasaïga-prati dçùñànta-anutpatti -saü÷aya-prakàraõa-ahetu- arthàpatti-avi÷eùa-upapatti-upalabdhi - anupalabdhi - nitya - anitya - kàryaü-akàrya-samà jàtayàþ/ *{prakà÷ikà}* *{sàdharmyasamàlakùaõam}* tadabàntarabhedàt dar÷ayati - sàdharmyetyàdinà/ dvandvànte ÷ruyamàõasya samà÷abdasya pratyekaü yogaþ/ sàdharmyasamà vaidharmyasametyàdayaþ caturvi÷atiþ jàtayaþ/ sàdharmyeüõa sthànàhetudåùakamuttaram sàdharmyasamà/ yathà àtmà sakriyaþ kriyàhetuguõavattvàtç loùñavat, kriyà hetuguõa÷càtra kriyàjanakavàyusaüyogàdireveti sthàpanàyamuttaram - 'yadi sakriyasàdharmyàt sakriyaþ tadà vibhutvaråpaniùkrayasàdharmyàt niùkriya eva kiü na syàta/ na ca atra kiü¤cit vinigamakamasti' iti/ *{bàlapriyà}* sàdharmyasamàyàþ sodàharaõaü lakùaõamàha - sàdharmyeõeti/ vàdinà svasàdhyasàdhanàrthaü hetau prayukte sati prativàdinaþ dçùñàntasàdç÷yamàtràvaùñabdhena hetunà vàdyabhimatasàdhyàbhàvasàdhanamukhena vàdyuktahetoþ svasàdhyàsàdhakatvasàdhakamuttaraü sàdharmyasametyathaiþ/ yathà àtmetyàdi/ yo yaþ kriyàhetubhåtaguõavàn sa kriyàvàn; yathà loùñaþ kriyàhetubhåtavàyusaüyogaråpaguõavattvàt kriyàvàn tadvat àtmàpi tàdç÷aguõavattvàt kriyàvàn iti vàdinokte sati, prativàdã vadati 'yadi kriyàhetuguõavattvena råpeõa loùñasàdç÷yàt àtmanaþ kriyàvattvaü tarhi yathà paramamahatparimàõavataþ àkà÷asya niùkriyatvaü tathà àtmano 'pi paramamahatparimàõavattvàt niùkriyatvaü kiü na-syàt; àtmà niùkriyaþ paramamahatparimàõavattvàt àkà÷avadityapi vaktuü ÷akyatvàt' iti dåùayati/ etàdç÷aü dåùaõaü sàdharmyasametyarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{vaidharmyasamàlakùaõam}* vaidharmyeõa dåùakamuttaram vaidharmyasamà/ yathà tatraiva kriyàvato loùñasya sàdharmyàt yadi kriyàvànàtmà, tadà vibhutvaråpatadvaidharmyàt niùkriya eva kiü na syàt/ na hi tatsàdharmyàt kriyàvatà bhavitavyam, tadvaidharmyàt niùkriyeõa na bhavitavyam ityatra ki¤cit niyàmakamasti iti/ *{bàlapriyà}* evaü dçùñàntàvçttidharmavattvaråpeõa dçùñàntavaidhàrmyeõa vàdyuktahetoþ svasàdhyàsàdhakatvakathanaü vaidharmyaüsamà/ vibhutvaråpeti/ vibhutvaü paramamahatparimàõavattvam/ tathà ca vàdinà àtmà kriyàvàn kriyàhetuguõavattvàt loùñavat ityukte, àtmà niùkriyaþ sakriyaloùñavidharmatvàt iti prativàdã vadati/ sakriye loùñe vidyamànasya dharmasya sattvàt àtmà loùñavat sakriya÷cet loùñe avidyamànasya vibhutvasya àtmani sattvàt àtmà niùkriya eva kuto na syàditi dåùanaü vaidharmyasametyuktaü bhavati/ *{prakà÷ikà}* *{utkarùasamàlakùaõam}* paroktasàdhanàdeva tadavyàpakasya dharmasya pakùe àpàdanam utkarùasamà/ yathà ÷abdo 'nityaþ kçtakatvàt ghañavat ityàdau ka÷cidevamàha 'yadi kçtakatvena hetunà ÷abdaþ ghañavadanityaþ syàt, tarhi tenaiva ÷abdaþ ghañavada÷ràvaõo 'pi syàt' iti/ *{bàlapriyà}* utkarùasamàyà lakùaõamàha - paroktasàdhanàdeveti/ pareõa svasàdhyasàdhanàya yo heturucyate tenaiva tàdç÷ahetoravyàpako yaþ dharmaþ tasya pakùe prasa¤janaü utkarùasametyarthaþ/ yathà ÷abdo 'nityaþ kçtakatvàdityatra ka÷cidàha - yadi kçtakatvena hetunà ÷abdaþ ghañavadanityaþ tarhi tenaiva hetunà ÷abdaþ ghañavad a÷ràvaõo 'pi syàditi/ atra hetoþ kçtakatvasya avyàpakaþ dharmaþ a÷ràvaõatvaü tasya pakùe àpàdanaü kriyate/ ãdç÷amuttaraü utkarùasamà/"vyàptimapuraskçtya pakùadçùñàntànyatarasmin sàdhyasàdhanànyatareõa avidyamànadharmaprasa¤janaü utkarùasamaþ/ yathà ÷abdo 'nityaþ kçtakatvàt iti sthàpanàyàm anityatvaü kçtakatvaü ca ghañe råpasahacaritam, ataþ ÷abdo 'pi råpavàn syàt/ evaü ÷ràvaõa÷abdasàdharmyàt kçtakatvàt ghaño 'pi ÷ràvaõaþ syàdavi÷eùàt"iti vi÷vanàthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{apakarùasamàlakùaõam}* paroktadçùñàntasàdharmyeõa pakùe paràbhimatadharmàntarasya abhàvasàdhanam apakarùasamà/ yathà tasminneva anumàne 'yadi kçtakatvena ÷abdaþ ghañavadanityaþ syàt tarhiü tenaiva ÷abdo ghañavada÷ràvaõo 'pi syàt' iti/ *{bàlapriyà}* avidyamànadharmaprasa¤janaü utkarùaüsamà/ vidyamànadharmàbhàvaprasa¤janaü apakarùasamà/ tadàha - paroktadçùñàntasàdharmyeõeti/ pareõa vàdinà ukto yo dçùñàntaþ tatsàdharmyeõa pakùe vàdyabhimatasya arthàntarasyàbhàvasàdhanam apakarùasamà/ yathà ÷abdo 'nityaþ kçtakatvàt iti vàdinokte prativàdã vadati - yadi kçtakatvaråpàt ghañasàdharmyàt ÷abdo ghañavadanityaþ tarhi tasmàdeva hetoþ ÷abdaþ ghañavat a÷ràvaõo 'pi syàditi/ atra pakùe ÷abde anityatvavat vàdyabhimataü arthàntaraü ÷ràvaõatvaü tadabhàvasya prasa¤janaü kriyate iti samanvayaþ/"sàdhye dharmàbhàvaü dçùñàntàt prasajato 'pakarùasamaþ"iti bhàùyam/ *{prakà÷ikà}* *{varõyasamàlakùaõam}* varõyasya sthàpanãyasya dçùñàntadharmasya pakùe sàdhanam varõyasamà/ yathà pårvoktànumàne 'kriyàjanakanodanàkhyasaüyogavattvàt loùñàdeþ bhavatu kriyàvattvam/ àtmanastu kriyàvattve tajjanakanodanàkhyasaüyogavattvamapi syàt' iti/ *{bàlapriyà}* varõyasamàü lakùayati - varõyasyeti/ dçùñànte vidyamànasya pakùe sthàpanãyasya sàdhanaü varõyasamà/ yathà àtmà kriyàvàn kriyàhetuguõavattvàt loùñavaditi vàdinokte prativàdã uttarayati-loùñàdeþ kriyàjanakanodanàkhyasaüyogavattvàt kriyàvattvaü bhavatu/ àtmanastu kriyàvattve loùñavat kriyàjanakanodanàkhyasaüyogavànàtmà bhavediti/ ãdç÷amuttaraü varõyasamà/"khyàpanãyo varõyo viparyayàdavarõyaþ"iti bhàùyam/ *{prakà÷ikà}* *{avarõyasamàlakùaõam}* sàdhyahetvordharmayorapi pakùe tulyatàsàdhanam avarõyasamà/ yathà tatraivànumàne loùñàdigatanodanàdiråpakriyàhetuguõavattvaü àtmanyasiddham/ tathà ca tulyatayà yathà asiddhena kriyàhetuguõena àtmanikriyàvattvaü sàdhyate, tathà tàdç÷ena kriyàvattvena tajjanakaguõavattvamapi kimiti na sàdhyate niyàmakàbhàvàt iti/ *{bàlapriyà}* avarõyasamàmàha - sàdhyahetvoriti/ pakùe sàdhyahetvordvayorapi tulyatvàt yat vàdidåùakamuttaraü tadavarõyasamà/ yathà àtmà sakriyaþ kriyàhetuguõavattvàt loùñavat ityanumàne eva àtmani kriyàvattvamapi asiddham, kriyàhetunodanàkhyasaüyogavattvamapyasiddham/ tatràsiddhena nodanàkhyena kriyàhetuguõena àtmanaþ sakriyatvaü sàdhyate cet asiddhena kriyàvattvena kriyàjanakanodanàkhyasaüyogavattvamapi kuto na sàdhyate niyàmakàbhàvàt ityevaü yaduttaraü tadavarõyasametyarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{vikalpasamàlakùaõam}* dçùñàntavikalpaü pradar÷ya dàrùñàntikavikalpakathanaü vikalpasamà/ yathà tatraiva anumàne 'kriyàhetuguõayuktaü ki¤cit laghu, yathàsa vàyuþ, evaü kriyàhetuguõayuktaü ki¤cit kriyàvat syàt yathà loùñàdi ki¤cidakriyam yathà àtmà/ pårvavikalpo bhavati ayaü tu na bhavatãtyatra kiü nayàmakaü syàt' iti/ *{bàlapriyà}* vikalpasamàmàha - dçùñàntàvikalpaü pradar÷yeti/ dçùñànte vividhaü kalpaü pradar÷ya dàrùñàntike 'pi vividhakalpapradar÷anaü vikalpasametyarthaþ/ yathà pårvokte àtmà sakriyaþ kriyàhetuguõavattvàt ityanumàne eva kriyàhetuguõayuktaü ki¤cit guru yathà loùñàdi ki¤cillaghu yathà vàyuþ, evaü kiüyàhetuguõayuktaü ki¤citsakriyaü yathà ghañàdi, ki¤cidakriyaü yathà àtmà/ tatra pårvo vikalpa eva samãcãünaþ ayaü tu vikalpaþ na samãcãnaþ ityatra niyàmakaü kimapi nàsti/ tathà ca kriyàhetuguõavattve samàne 'pi kasyacit sakriyatvamityapi sambhavatãti tena hetunà àtmano niùkriyattvamevàstu iti rãtyà yaduttaraü tat vikalpasamà/ *{prakà÷ikà}* *{sàdhyasamàlakùaõam}* dçùñàntasya pakùatulyatàkathanam sàdhyasamà/ sàdhya÷abdo 'tra pakùavàcã/ yathà tatraiva yadi 'yathà loùñaþ tathà àtmà' iti tvayà ucyate tadà 'yathà àtmà tathà loùñaþ' ityapyàyàtam/ tathà ca yadyàtmani kriyàvattvaü sàdhyate tarhi loùñe 'pi tatsàdhanãyam neti cettarhi yathà loùñaþ tathà àtmeti na vàcyam/ 'loùñasadç÷a àtmà, nàtmasadç÷o loùñaþ' ityatra niyàmakàbhàvàt iti/ *{bàlapriyà}* sàdhyasamàmàha - dçùñàntasya pakùatulyatàkathanamiti/ sàdhyate 'sminniti vyutpattyà sàdhya÷abdaþ pakùavàcã/ dçùñàntaþ pakùatulya ityàpàdanaü sàdhyasamà/ ÷iùñaü spaùñam/"hetvàdyavayavasàmarthyayogã dharmaþ sàdhyaþ tra dçùñànte prasajataþ sàdhyasamaþ/ yadi yathà loùñaþ tathà àtmà, pràptastarhi yathà àtmà tathà loùña iti/ sàdhya÷càyamàtmà kriyàvàniti kàmaü loùño 'pi sàdhyaþ/ atha naivam, na tarhi yathà loùñaþ tathà àtmà"iti bhàùyam/ *{prakà÷ikà}* *{pràptisamàlakùaõam}* pràptyà pratyavasthànam pràptisamà/ pràpti÷ca sàdhyahetvoþ sàmànàdhikaraõyam/ yathà tatraiva kriyàhetuguõavattvenaiva kimiti kriyàvattvaü sàdhyate kimiti kriyàvattvena tàdç÷aguõavattvaü na ubhayoravi÷eùàt iti/ *{bàlapriyà}* pràptisamàmàha - pràptyà pratyavasthànamiti/ sàdhyena saha ekàdhikaraõavçttitvaü hetorasti cet hetunà sàkaü ekàdhikaraõavçttitvaü sàdhyasyàpyastãtyaïgãkaraõãyam/ tathà ca sàdhyasàmànàdhikaraõyaü puraskçtya hetunà sàdhyaü sàdhyate cet hetusàmànàdhikaraõyaü puraskçtya sàdhyenaiva hetuþ sàdhyatàm/ evaü ca àtmà kriyàvàn kriyàhetuguõavattvàt itivat àtmà kriyàhetuguõavàn kriyàvattvàt ityapi sàdhyatàm avi÷eùàt iti pratyavasthànaü pràptisametyarthaþ/ ubhayoravi÷eùàditi/ ubhayoþ sàmànàdhikaraõyàvi÷eùàdityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{apràptisamàlakùaõam}* apràptyà pratyavasthànam apràptisamà/ yathà tatraiva pårvoktadoùàdapràptasya hetoþ sàdhyasàdhakatvaü vàcyam, tathà càpràptatvàvi÷eùàt sarvaþ sarvaü sàdhayet iti/ ayameva hetuþ sàdhyàbhàvaü kimiti na sàdhayet/ sàdhyameva tu sàdhayedityatra vinigamakàbhàvàt iti/ *{bàlapriyà}* apràptisamàmàha - apràptyà pratyavasthànamiti/ apràptiþ sàdhyahetvoþ asàmànàdhikaraõyam/ atraivaü vikalpaþ kartavyaþ/ àtmà kriyàvàn kriyàhetuguõavattvàt ityukte ayaü hetuþ sàdhyasamànàdhikaraõaþ san sàdhyaü sàdhayati và? sàdhyàsamànàdhikaraõaþ san sàdhyaü sàdhayati và? àdye sàmànàdhikaraõyàvi÷eùàt sàdhyenàpi kuto na hetuþ sàdhyata iti pratyavasthànàt pràptisamà/ dvitãye asàmànàdhikaraõyàvi÷eùàt sàdhyamiva anyat sarvaümapi hetuþ kuto na sàdhayet/ tathà ca sarvaþ sarvaü sàdhayet/ tathà heturyathà sàdhyenàsamànàdhikaraõo 'pi sàdhyaü sàdhayati tathà sàdhàbhàvenàsamànàdhikaraõatvàt sàdhyàbhàvameva kuto na sàdhayet? iti rãtyà pratyavasthànam - dåùaõakathanam apràptisametyarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{prasaïgasamàlakùaõam}* sàdhanaparamparàpra÷naþ prasaïgasamà/ yathà kriyàvattve kriyàhetuguõavattvaü sàdhanam/ tatra kiü sàdhanam? na hi sàdhanaü vinà kasyacit siddhirasti/ evaü tatràpi kiü sàdhanamityàdi/ *{bàlapriyà}* prasaïgasamàü lakùayati - sàdhanaparamparàpra÷na iti/ sàdhanaparamparà viùayakaþ pra÷naþ prasaïgasamà/"sàdhanasyàpi sàdhanaü vaktavyamiti prasaïgena pratyavasthànaü prasaïgasamaþ"iti bhàùyam/ ÷iùñaü spaùñam/ *{prakà÷ikà}* *{pratidçùñàntasamàlakùaõam}* dçùñàntàntareõa sàdhyàbhàvasàdhanam pratidçùñàntasamà/ yathà 'tatraiva loùñadçùñàntena kriyàvattve sàdhite niùkriyàkà÷adçùñàntena àtmano niùkriyattvameva kiü na syàt/ loùñadçùñàntena kriyàvattvaü àkà÷adçùñàntena niùkriyattvaü na ityatra niyàmakàbhàvàt' iti/ *{bàlapriyà}* pratidçùñàntasamàmàha - dçùñàntàntareõeti/ àtmà kriyàvàn kriyàhetuguõayuktatvàt loùñavat iti loùñadçùñàntena kriyàvattvaü sàdhyate cet àtmà niùkriyaþ kriyàhetuvàyusaüyogavattvàt àkà÷avat ityàkà÷adçùñàntena kuto na sàdhayituü ÷akyata iti prakçtasàdhya÷ånyaü dçùñàntaü pradar÷ya dåùaõodbhàvanaü pratidçùñàntasamà/"kriyàvàn àtmà kriyàhetuguõayogàt loùñavat ityukte pratidçùñànta upàdãyate kriyàhetuguõayuktaü àkà÷aü niùkriyaü dçùñathmati/ kaþ punaràkà÷asyaü kriyàhetuguõaþ, vàyunà saüyogaþ"iti bhàùyam/ *{prakà÷ikà}* *{anutpattisamàlakùaõam}* anutpattyà pratyavasthànam anutpattisamà/ yathà 'ghaño na nityaþ janyaikàtvàt' ityàdau ka÷cidàha - yadi janyaikatvaü anityatve pramàõam tadà ghañe ekatvotpatteþ pårvaü tadabhàvàt nityatvam/ nitya÷cet tarhi anutpanna eveti/ *{bàlapriyà}* anutpattisamàmàha - anutpattyà pratyavasthànamiti/ janyaikatvàditi/ janyaü ca tat ekatvaü ca janyaikatvam, tasmàt/ anutpanna eveti/ tathà ca anityatvaü bàdhitàmiti bhàvaþ/"tathà ca sàdhanàïgapakùahetudçùñàntànàü utpatteþ pràk hetvabhàva ityanutpattyà pratyavasthànaü anutpattisamaþ/ utpatteþ pårvaü hetvàdyabhàvena pratyavasthànasyaiva lakùaõatvàt"iti vi÷vanàrthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{saü÷ayasamàlakùaõam}* sàdhàraõadharmaü pradar÷yaü saü÷ayodbhàvanaü saü÷ayasamà/ yathà '÷abdo 'nityaþ kàryatvàt' ityàdau '÷abdasya anityaghañena saha kàryatvaråpaü sàdharmyaü yathà asti tathà nityena ÷abdatvena saha ÷ràvaõapratyakùaviùayatvaü sàdharmyaü astãti ubhayasàdharmyadar÷anàt saü÷ayaþ syàt/ ekapari÷eùe niyàmakàbhàvàt' iti/ *{bàlapriyà}* saü÷ayasamàmàha - sàdhàraõadharmaü pradar÷yeti/ spaùñàrtham/"nityànityasàdharmyàditi saü÷ayakàraõopalakùaõam/ tena samànadharmadar÷anàdi yatki¤citsaü÷ayakàraõabalàt saü÷ayena pratyavasthànaü saü÷ayasamaþ"iti vi÷vanàthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{prakaraõasamàlakùaõam}* vàdyuktahetoþ sàdhyaviparãtasàdhakahetvantarodbhàvanam prakaraõasamà/ satpratipakùodàharaõameva atrodàharaõaü bodhyam/ *{bàlapriyà}* prakaraõasamàmàha vàdyaktahetoriti/ ÷abdaþ anityaþ kçtakatvàt ghañavat iti vàdinà anityatvasàdhanàya kçtakatvahetau ukte sati tàdç÷ahetusàdhyasya anityatvasya viparãtaü yat ÷abdaþ nityaþ ÷ràvaõatvàt ÷abdatvavat ityevaü prayujyamànaü hetvantaram ÷ràvaõatvàkhyaü tadudbhàvanena pratyavasthànaü prakaraõasametyarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{ahetusamàlakùaõam}* kàlatraye 'pi hetutvàsambhavena ahetutvakathanam ahetusamà/ yathà 'kàryatvàdiråpasàdhanaü sàdhyàdanityatvàt pårvakàlavçtti cet tadànityatvaråpasàdhyasya tadànãmabhàvàt kasya sàdhakam/ atha pa÷càtkàlavçtti cet tadà pårvakàle sàdhanàbhàvàt kasya sàdhyamanityatvam/ yadi ca ubhayaü ekakàlavçtti tadà kiü kasya sàdhanaü kiü kasya sàdhyam/ vinigamakàbhàvàditi/ hetusameti pàñhe tu kàlatraye 'pi hetutvasya asambhavakathanaü hetusametyarthaþ/ *{bàlapriyà}* ahetusamàü lakùayati - kàlatraye 'pãti/ kàlatraye 'pi hetutvàsambhavakathanapårvakaü ahetutvakathanam ahetusamà/ kasya sàdhakamiti/ anityatvasya kàryatvaü na sàdhakamityarthaþ/ pårvakàlàvacchedena avidyamànasya sàdhyasya hetuþ kathaü sàdhako bhavet iti bhàvaþ/ kasya sàdhyamanityatvamiti/ anityatvaü kàryatvasya sàdhyaü na bhavatãtyarthaþ/ kàlatraya÷abdena kàryakàlatatpårvakàlatatpa÷càtkàlàþ vivakùitàþ/"heturahetunà na vi÷iùñayate/ ahetunà sàdharmyàt pratyavasthànam ahetusamaþ"iti bhàùyam/ *{prakà÷ikà}* *{arthàpattisamàlakùaõam}* arthàpattipuraskàreõa sàdhyàbhàvodbhàvanam arthàpattisamà/ yathà"pårvoktànumàne ÷abdasya anityasàdharmyàdanityatvaü yadi, tadà arthàpattyà siddhaü nityasàdharmyàt nityatvamapi ekataràvadhàraõe niyàmakàbhàvàt"iti/ *{bàlapriyà}* arthàpattisamàü lakùayati - arthàpattipuraskàreõeti/ ÷abdaþ anityaþ kçtakatvàt iti anityena ghañena kçtakatvasàdharmyàt ÷abdaþ anityaþ ityukte arthàdàpadyate nityasàdharmyàt nitya iti/ asti ca nityena àkà÷ena aspar÷atvaråpaü sàdharmyaü ÷abdasya iti ÷abdo nitya eva kiü na syàdityevam arthàpattipårvakaü dåùaõodbhàvanaü arthàpattisametyarthaþ/"arthàpattyà pratipakùaü sàdhayataþ arthàpattisamaþ/ yadi pràyatnànantarãyakatvàt anityasàdharmyàt anityaþ ÷abda iti, tadà arthàdàpadyate nityasàdharmyàt nitya iti/ asti tvasya nityena sàdharmyaü aspar÷atvam"iti bhàùyam/ ekataràvadhàraõa iti/ anityasàdharmyàdanityatvamevetyavadhàraõa ityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{avi÷eùasamàlakùaõam}* sarvàvi÷eùaprasaïgodbhàvanam avi÷eùasamà/ yathà tatraiva 'yadi kçtakatvàdinà anityaghañàdisàdharmyeõa ÷abdasya anityatvaü tadà prameyatvàdiråpeõa tatsàdharmyeõa sarvasyaivànityatvaü syàt/ maduktasàdharmyeõa tatsidhyati, na tu tvaduktenetyatra niyàmakàbhàvàt' iti/ *{bàlapriyà}* avi÷eùasamàü lakùayati - sarvàvi÷eùaprasaïgodbhàvanamiti/ ÷abdo 'nityaþ kçtakatvàt ityatra ekasya dharmasya÷ kçtakatvàdeþ ÷abde ghañe ca sattvàt yadi ÷abdaghañayoranityatvenàvi÷eùa ucyate, tadà sarveüùàmavi÷eùaprasaïgaþ/ sattvaprameyatvàdiråpasya ekasya dharmasya sarveùu sattvàt/ tathà ca sanmàtravçttidharmeõàvi÷eùàpàdanamavi÷eùasamà/ tathà ca sarveùàmabhede pakùàdivibhàgo na syàt/ sarveùàmekajàtãyatve 'vàntarajàtyucchedaþ, sarveùàmanityatve jàtyàdivilaya iti vi÷vanàthaþ niråpayati/ *{prakà÷ikà}* *{upapattisamàlakùaõam}* ubhayapakùasàdharmyeõa sàdhanopapattikathanam upapattisamà/ yathà 'yadi anityatvasàdhanaü kàryatvamupapadyata iti ÷abdasyànityatvaü tadà nityatvasàdhanamapi ki¤cidupapadyata iti nityatvaü kiü na syàt' iti/ *{bàlapriyà}* upapattisamàü lakùayati - ubhayapakùasàdharmyeõeti/ dvayorapi pakùayoþ sàdhanamupapadyata iti kathanam upapattisamà/ ÷abdasya anityatvapakùe yathà sàdhane kàryatvamupapadyate, tathà ÷abdanityatvapakùe 'pi sàdhanaü ÷ràvaõatvàdikamupapadyata iti dvayorapi pakùayoþ sàdhanasyopapannatvàkhyaü samànadharmaü puraskçtya pratyavasthànam upapattisameti yàvat/ *{prakà÷ikà}* *{upalabdhisamàlakùaõam}* vàdyupadar÷itasàdhanàbhàve 'pi sàdhyasya upalabdhikathanam upalabdhisamà/ yathà ÷abdo 'nityaþ prayatnànuvidhàyitvàt ghañavat ityatra prayatnaü vinàpi vàyunodanavà÷àt vçkùa÷àkhàbhaïgajanyasya ÷abdasya upalabdheþ na prayatnànuvidhàyitvaü ÷abde 'sti iti/ *{bàlapriyà}* upalabdhisamàü sodàharaõaü lakùayati - vàdyakteti/ vàdinà nirdiùñasya kàraõasyàbhàve 'pi sàdhyopalambhàt pratyavasthànam upalabdhisamaþ/ tathà hi - parvato vahnimàn dhåmàt ityàdikaü vahnyavadhàraõàrthaü ucyate, na tatsambhavati, dhåmaü vinà àlokàdito 'pi vahnisiddheþ/ tathà ca na tasya sàdhakatvamiti pratikålatarkaþ iti vi÷vanàthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{anupalabdhisamàlakùaõam}* vàdinànupalabdhiva÷àt kasyacit padàrthasya anaïgãkàre anupalabdhiva÷àdeva vàdyabhimatasyàpi yatki¤citpadàrthasya abhàvasàdhanam anupalabdhisamà/ yathà - 'jalàdeþ vidyamànasyàpi àvaraõava÷àt yathànupalabdhiþ tathà uccàraõàtpårvaü ÷abdasya vidyamànasyàpi àvaraõava÷àt anupalabdhiþ ityetanmataü vàdinàü dåùyate-yadyàvaraõava÷àt ÷abdo nopalabhyete, tadà jalàdyàvaraõamiva ÷abdàdyàvaraõamapyupalabhyeteti/ atrottaram-yadi bhavadbhiþ anupalabdhita àvaraõaü nàbhyupeyate tadà anupalabdherapi anupalabdhyàbhàvo siddhe tadabhàvàt àvaraõàbhàvàsiddhau àvaraõasiddhiþ' iti/ *{bàlapriyà}* anupalabdhisamàü lakùayati - vàdineti/ naiyàyikaistàvat ÷abdànityatvaü evaü sàdhyate - yadi ÷abdaþ nityaþ syàt tarhi uccàraõàt pràk kuto nopalabhyate/ na hi ghañàdyàvaraõakuóyàdivat ÷abdasyàvaraõamasti, tadanupalabdheriti/ tatraivaü jàtivàdã pratyavatiùñhate-yadyàvaraõànupalabdheþ àvaraõàbhàvaþ sidhyati tadà àvaraõànupalabdherapyanupalambhàt àvaraõànupalabdherapyabhàvaþ sidhyet/ tathà ca anupalabdhipramàõakaþ àvaraõàbhàvo na syàt api tu àvaraõopapattireva syàditi ÷abdanityatve noktaü bàdhakaü yuktamiti/ itthaü ca evaüråpeõa pratyavasthànam anupalabdhisametyartha iti vi÷vanàthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{nityasamàlakùaõam}* dharmasya nityatvànityatvavikalpàt dharmiõo nityatvasàdhanam nityasamà/ yathà '÷abdasya yat anityatvaü bhavadbhiþ ucyate tat nityaü anityaü và/ yadi nityaü tadà ÷abdavçttereva tasya sadàtanatvàt ÷abdasyàpi tathàtvamàgatam/ atha anityaü tadà ÷abde kadàcit anityatvàbhàvo 'stãti nitya eva ÷abda ityubhayathàpi ÷abdasya nityatvam' iti/ *{bàlapriyà}* nityasamàü lakùayati - dharmasyeti/ ÷abdasyàpi tathàtvamàgatamiti/ ÷abdasyàpi nityatvaü prasaktamityarthaþ/ dharmiõaü vinà dharmasya sthityabhàvena dharmasyànityatvasya nityatve sadàtanatve dharmã ÷abdo 'pi nityaþ syàditi bhàvaþ/ ÷abde anityatvasya nityaü sarvakàlaü svãkàre anitye ÷abde nityatvaü syàdityàpàdanaü nityasamà iti vi÷vanàrthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{anityasamàlakùaõam}* anityadçùñàntasàdharmyàt sarvànityatvaprasaïgodbhàvanam anityasamà/ yathà 'yadi anityena ghañane sàdç÷yàt ÷abdaþ anityaþ ityucyate tadà yena kenacit dharmeüõa sarvasyaiva tatsadç÷atvàt sarvasyànityatvaprasaïgaþ' iti/ *{bàlapriyà}* anityasamàü lakùayati - anityadçùñànteti/ anityena ghañena sàdharmyàt (kçtakatvaråpàt) anityaþ ÷abda iti bruvataþ asti ghañenànityena sarvabhàvànàü sàdharmyaü (sattvàdiråpam) iti sarvasya anityatvamaniùñaü sampadyate/ so 'yaü anityatvena pratyavasthànàt anityasama iti bhàùyam/ vyàptimapuraskçtya yatki¤ciddçùñàntasàdharmyeõa sarvasya sàdhyavattvàpàdanàt anityasamà/ sàdhyapadàdavi÷eùasamàto vyavacchedaþ tatra sarvàvi÷eùa evàpadyate na tu sarvasya sàdhyavattvam iti vi÷vanàrthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{kàryasamàlakùaõam}* vàdyuktahetoþ anyakoryeõàpi sambhavàbhidhànaü kàryaüsamà/ yathà tatraiva prayatnànuvidhàyitvaü ubhayathàpi sambhavati ghañàdivat ÷abdasvaråpotpattau jalàdivat àvarakanivçttau ca ubhayatràpi prayatnànuvidhàyitvadar÷anàt/ tathà ca tasya àvarakanivçttiråpakàryàntarasya sambhavàt nànityatvaniyatatvaü iti/ kvacit kàraõasameti pàñhaþ/ tasyàpi 'kàraõasya prayatnànuvidhàyitvasya ubhayatra ÷abdasyotpattau tadàvarakanivçttau ca samatvàbhidhànam' iti rãtyà ukta evàrthe paryavasànamavaseyam/ atra granthagauravabhayàt såkùmaprakàràþ na dar÷itàþ ityabhiyuktairanyatra te 'nusandheyàþ/ *{bàlapriyà}* kàryasamàü lakùayati - vàdyuktahetoriti/ yathà ÷abdaþ anityaþ prayatnànuvidhàyitvàt ityatra prayatnànuvidhàyitvaü kàryadvaye 'sti svaråpotpattau àvarakanivçttau ceti/ tatra svaråpotpattyabhipràyeõa vàdinokte jàtivàdala àha àvarakanivçttàveva prayatnànuvidhàyitvasyopayogaþ na svaråpotpattàviti ÷abdasyànityatvaü na sidhyatãti/ evaürãtyà pratyavasthànaü kàryasametyarthaþ/ atredamavadheyam-keùucit grantheùu sàdharmyasamà vaidharmyasamà ityàdiråpeõa strãliïgatayà sama÷abdaþ prayujyate, keùucittu sàdharmyasamaþ vaidharmyasamaþ ityàdiråpeõa pulliïgatayà prayujyate/ tatra jàtervi÷eùyatvavivakùàyàü sama÷abdasya strãliïgatvam/ nyàyasåtrakàrastu-'sàdharmyavaidharmyasamau' ityàdiråpeõa pulliïgatayaiva nirdi÷ati/ tasyàyaü bhàvaþ - vàdyaktasya pratiùedhaþ kila jàtivàdinà kriyate, tatra pratiùegha÷abdaþ pulliïga iti tadanurodhena sama÷abdasya pulliïgeteti/ taduktaü nyàyapari÷uddhau vedàntade÷ikaiþ -"akùapàdãyeùu ca jàtivi÷eùalakùaõasåtreùu pulliïgàntasama÷abdanirde÷aþ svapakùasthàpanaparapakùapratikùeparåpeõa vibhàge pratyavasthàne pratiùedhabhàgenàtra jàtitvaü vivakùitam ityuktaråpajàtivi÷eùàbhipràya ityàhuþ"iti/ nyàyabhàùyakàràdayo 'pãti pratiùedha÷abdasya såtre bahulaü prayogàt pratiùedha÷abdamàdàyeva sama÷abde pulliïganirvàhaü manyante/ vi÷vanàthanyàyapa¤cànanastu 'sàdharmyasamàdayo jàtivikalpàþ/ vividhaþ kalpaþ vikalpaþ prabhedaþ' iti vadan vikalpa÷abdànusàreõa sama÷abdasya pulliïgatàü nirvahati/ evaü vàdinà sàdhane kriyàmàõe tatra prativàdinà udbhàvyamànaþ asaduttaravi÷eùaþ jàtiþ/ tasya jàti÷abdavàcyatà jàyamànatvanibandhanà/ tathà ca"sàdharmyavaidharmyàbhyàm pratyavasthànam jàtiþ"iti/ kathàyàü pravçttayoþ vàdiprativàdinoþ madhye vàdinà sàdhane kçte yathàvasthitottarasphurtirahitasya jigãùoþ prativàdinaþ mukhàt yaþ ka÷cit hetvàbhàsaþ ava÷àt àgataþ jàyamàna eva bhavati na tu jàtaþ san kàryakaro 'pãtyà÷ayena avadhàraõàrthatayà jàti÷abdaþ pravartata iti uttamåruvãraràghavàcàryasvàminaþ niråpayanti/ te eva svàminaþ sàmyàrthakasama÷abdaghañanasya tàtparyamevaü varõayanti - vàdiprativàdiprayuktayorheütvoþ(?) sàmyam, vàdiprativàdinorapi sàmyaü ca sama÷abdena lakùyate/ såtre sama÷abdaþ pratiùedharåpahetuvi÷eùaõãbhåtaþ hetugataü sàmyaü dar÷ayati/ athàpi vaktçgatasàmyamapi vivakùitam/ tadàha vàrtikakàraþ -"samãkaraõàrthaü prayogasamaþ/ sàdharmyameva samaü tasya prayogasya sa sàdharmyasamaþ"iti/ atra samãkaraõàrthamityanena vastutaþ sàmyàbhàve 'pi samãkaraõoddhe÷o j¤àpyate/ na hi saddhetorasaddhetunà niràkaraõaü sàmyàpàdanaü và bhavati/ kena kasya samãkaraõamiti cet - vàdinà prativàdinaþ samãkaraõam/ tathà ca prativàdinà svàpakarùaparihàràrthamantataþ samãkaraõàrthaü jàtiprayogaþ kriyata ityuktaü bhavati/ de÷ikacaraõàstu nyàyapari÷uddhau jàtiprayogaþ kriyata ityuktaü bhavati/ de÷ikacaraõàstu nyàyapari÷uddhau jàtivàdiprayuktahetoþ paraghàtakatvavat svavyàghàtakatvamapyastãti tadeva sàmyaü sama÷abdena pratipàdyata iti nirvahanti/ evaü caturvi÷atidhà nirdiùñadàsu jàtiùu kàsàücit jàtãnàü lakùaõeùu pari÷ãralyamàneùu samànatvaü sthåladçùñyà pratãyate/ tataþ nàmabhedamàtramiti ÷aïkà avatarati/ tatràpi såùmadçùñyà vicàryaümàõe lakùaõeùu bhado 'vagantuü÷akyate/ tadetanmanasi nidhàyàha - atra granthagauravabhayàt såkùmaprakàràþ na dar÷itàþ iti/ kiü ca àsàü jàtãnàü saptàïgàni bhavantãti udayanàcàrthaiþ nyàyapari÷iùñasyànte - "lakùyaü lakùaõamutthitiþ sthitipadaü målaü phalaü ÷àtanaü jàtãnàü savi÷eùametadakhilaü pravyaktamuktaü rahaþ"// iti ÷lokàrdheüna pratipàditam/ tatra prativàdinà yat asaduttaramucyate tadeva lakùyam/ tasya sàdharmyaüsamàdiùu yatrànatarbhàvaþ tallakùaõameva lakùaõam/ utthitirnàma janma/ sthiteþ padaü sthitipadaü jàtyuttarasthiteþ à÷rayaþ/ asatisàdhanaprayoge jàtyuttaràpravçtteþ dåùyo hetureva sthitipadatvena vivakùitaþ/ ãdç÷ajàtiprayogasya målaü sàdharmyàdyàkàrakadar÷anam/ phalaü tu vàdinaþ svoktahetau prativàdinà duùñatvabhramotpàdanam/ ÷àtanaü vàdinà prativàdyuktasyàsaduttarasya jàtiråpasya niràkaraõam/ såtrakàrastu jàtyuttarasya niràkaraõaprakàraü pratijàti vi÷adaü pratipàditavàn/ saptàïgakatvaü tu nyàyapari÷iùñe tatra tatra såcitameva/ sarvamidaü vistarabhayàt atropekùitamiti bhàvaþ/ *{dãpikà}* *{nigrahasthànaniråpaõam}* vàdinaþ apajayahetuþ nigrahasthànam/ *{prakà÷ikà}* nigrahasthànaü lakùayati - vàdina iti/ idaü ca yadyapi chalàdàvapyasti tathàpyarthàntaràdiråpanigrahasthànamadhye 'ntarbhàvàt adoùaþ/ chalatvàdinàpi j¤ànasyopayogitvàt pçthigupàdànaü hetvàbhàsavat/ *{dãpikà}* pratij¤àhàniþ, pratij¤àntaram, pratij¤àvirodhaþ, pratij¤àsannyàsaþ, hetvantaram, arthàntaram, nirarthakam, avij¤àtàrthakam, apàrthakam, apràptakàlam, nyånam, adhikam, punaruktam, ananubhàùaõam, aj¤ànam, apratibhà, vikùepaþ, matànuj¤à, paryanuyojyopekùaõam, niranuyojyànuyogaþ, apasiddhàntaþ, hetvàbhàsà÷ca nigrahasthànàni/ ÷eùaü sugamam/ *{prakà÷ikà}* *{pratij¤àhànilakùaõam}* tasyàvàntarabhedàn da÷ayati -- pratij¤etyàdinà/ yatra pratij¤àtàrthaviruddhàbhyupagamaþ pratij¤àtàrthaparityàgo và tatra pratij¤àhàniþ/ yathà '÷abdo 'nityaþ pratyakùaguõatvàt' ityatra 'so 'yam gakàraþ' ityàdipratyabhij¤àbalàtpareõa bàdhe udbhàvite 'astu tarhi nityaþ ÷abdaþ' iti nityatvamaïgãkurvan vàdã ÷abdasya anityatvapratij¤àü jahàti/ *{bàlapriyà}* pratij¤àhàniü lakùayati - yatra pratij¤àtàrtheti/ pratij¤àtasya sàdhyasya yat viruddhaü tadaïgãkàraþ pratij¤àtasya sàdhyasya tyàgo và pratij¤àhàniþ/ idaü ca"sàdhyadharmapratyanãkena dharmeõa pratyavasthite pratidçùñàntadharmaü svadçùñànte 'bhyanujànan pratij¤àü jahàtãti pratij¤àhàniþ"ityàdi bhàùyànusàri lakùaõam/ vi÷vanàthastu -"svapakùeparapakùadharmàbhyanuj¤à pratij¤àhàniþ/ svayaü vi÷iùyàbhihitaparityàga iti phalitàrthaþ/ seyaü pakùahetudçùñàntasàdhyatadanyahànibhedàt pa¤cadhà bhàvati/ yathà ÷abdaþ anityaþ kçtakatvàt ityukte pratyabhij¤àbàdhitaviùayo 'yamityuttarite astu tarhi ghaña eva pakùa iti/ evaü tatraiva ÷abdo 'nityaþ aindriyakatvàt ityukte hetoranaikàntikatvamiti pratyukte astu kçtakatvàditi heturiti/ evaü parvato vahnimàn dhåmàt àlokavadityukte dçùñàntaþ sàdhanavikala iti pratyukte astu tarhi mahànasaviditi/ evaü atraiva siddhasàdhanena pratyukte astu tarhiü indhanavàniti/ anyahànistu vi÷eùaõahànyàdiþ, yathà tatraiva nãladhåmàdityukte 'samarthavi÷eùaõatvena pratyukte astu tarhiü dhåtàditi hetoriti"ityàha/ tadanusàreõa dinakaryàm - 'vi÷iùya pratij¤àtasya pakùàdeþ parityàgaråpapratij¤àhàneþ' iti proktam/ *{prakà÷ikà}* *{pratij¤àntaralakùaõam}* paroktadoùoddidhãrùayà pårvànuktavi÷eùaõavi÷iùñatayà pratij¤àtàrthakathanam pratij¤àntaram/ yathà -- kùityàdikaü guõajanyam kàryatvàt ityatra adçùñajanyatvena siddhasàdhanodbhàvane 'saviùayaka' iti guõavi÷eùaõadànam/ *{bàlapriyà}* pratij¤àntaraü lakùayati - parokteti/ guõavi÷eùaõadànamiti/ saviùayakaguõajanyatvaü sàdhyam/ adçùñasya tu saviùayakatvàbhàvàt tajjanyatvamàdàya na siddhasàdhanamiti bhàvaþ/ 'pratij¤àtàrthasyetyupalakùaõam/ hetvatiriktàrthaüsyeti tattvam/ tena udàharaõàntaram, upanayàntaram, nigamanàntaraü ca pratij¤àntaratvena saïgçhãtaü bhavati' iti vi÷vanàthaþ/ hetvantaraü tu såtrakàreõa pçthaïnigrahasthànatvena nirdiùñam/ *{prakà÷ikà}* *{pratij¤àvirodhalakùaõam}* svoktasàdhyaviruddhahetukathanam pratij¤àvirodhaþ/ yathà - dravyaü guõabhinnam råpàditaþ pçthaktvena anupalabhyamànatvàt iti/ *{bàlapriyà}* pratij¤àvirodhaü lakùayati - svoktasàdhyeti/ råpàditaþ pçthaktvena anupalabhyamànatvaü hi guõàbhinnatvavyàpyam, na guõabhinnatvasàdhakam/ ato guõabhinnatvàbhàvavyàptasya hetoþ kathanàt pratij¤àvirodha ityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{pratij¤àsannyàsalakùaõam}* svokter'the pareõa dåùite tadapalàpaþ pratij¤àsannyàsaþ/ yathà -- '÷abdo 'nityaþ aindriyakatvàt' ityukte pareõa sàmànye vyabhicàramudbhàvya dåùite svoktamapalapati 'kenocyate ÷abdo 'nityaþ' iti/ *{bàlapriyà}* pratij¤àsannyàsaü lakùayati -- svokter'the iti/ pratij¤àhànau pratij¤àtàrthasya tyàgaþ pratij¤àsannyàse tu tasyàpalàpa iti bhedaþ/ *{prakà÷ikà}* *{hetvantaralakùaõam}* paroktadåùaõoddidhãrùayà pårvoktahetukoñau vi÷eùaõàntaropàdànam hetvantaram/ yathà '÷abdo 'nityaþ pratyakùatvàt' ityatra sàmànye vyabhicàrodbhàvane 'jàtimattve sati' iti vi÷eùaõadànam/ *{bàlapriyà}* hetvantaraü lakùayati - parokteti/ paroktadåùaõoddidhãrùayà pårvoktahetutàvacchedakàtiriktahetutàvacchedakavi÷iùñavacanaü hetvantaramityarthaþ/ jàtimattve satãti vi÷eùaõe datte tu sàmànye jàtimattvàbhàvàt na vyabhicàraþ/ *{prakà÷ikà}* *{arthàntaralakùaõam}* prakçtànupayuktàrthakathanam arthàntaram/ yathà-nityaþ ÷abdaþ aspar÷avattvàt iti hetuþ/ hetupadaü ca hinotestunipratyaye niùpannam; padaü ca suptiïantam ityàdi/ *{bàlapriyà}* arthàntaraü lakùayati - prakçtànupayukteti/ prakçtànàkàïkùitàrthàbhidhànamityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{nirarthakalakùaõam}* avàcaka÷abdaprayogo nirarthakam/ yathà ÷abdaþ anityaþ jabagaóada÷atvàt ityàdi/ *{avij¤àtàrthalakùaõam}* pariùatprativàdyabodhaprayojakapadaprayogaþ avij¤àtàrtham/ tacca 'kliùñànvayaü aprasiddhàrthakaü tvaritoccàritam' ityàdiråpam/ *{bàlapriyà}* avij¤àtàrthaü lakùayati - pariùaditi/ vàdinàü trivàramuktamapiprativàdinà sadasyai÷ca yanna budhyate tat avij¤àtàrtham/ 'avahitàvikalavyutpannapariùatprativàdibodhànukålopasthitya janakavàcakavàkyaprayogo 'vij¤àtàrtham/ vàcaketyanena nirarthakàpàrthaïkavyudàsaþ' iti vi÷vanàrthaþ/ tàdç÷aü vàkyaü 'bhåstanaü himabheùajavat' ityàdikam/ bhåstanamityasya parvata ityarthaüþ/ himasya bheùajam agniþ tadvàn iti himabheùajavadityasthàrthaþ/ 'agnirhimasya bheùajam' iti ÷ruteþ/ *{prakà÷ikà}* *{apàrthakalakùaõam}* parasparànanvitapadasamåhaþ apàrthakam/ yathà-÷abdatvaü ghañaþ pañaþ nityaü anityaü ca prameyatvàt ityàdi/ *{bàlapriyà}* apàrthakaü lakùayati - paraspareti/ abhimatavàkyàrthabodhànukålàkàïkùà÷ånyapadasamåhaþ apàrthakamityarthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{apràptakàlalakùaõam}* avayavànàü vyutkrameõa kathanam apràptakàlam/ yathà ÷abdatvàt ÷abdaþ anityaþ ityàdi/ *{bàlapriyà}* apràptakàlaü lakùayati - avayavànàmiti/"pratij¤àdãnàü avayavànàü yathàlakùaõaü arthava÷àt kramaþ/ tatràvayavaviparyàsena vacanaü apràptakàlam"iti bhàùyànusàrãdaü lakùaõam/ vi÷vanàthastu-avayavasya kathaikade÷asya viparyàsaþ vaiparãtyam/ tathà ca samayabandhaviùayãbhåtakathàkramaviparãtakrameõàbhidhànaü paryavasannam/ tatràyaü kramaþ-vàdinà sàdhanamuktvà sàmànyate hetvàbhàsà uddharaõãyàþ ityekaþ pàdaþ, prativàdina÷ca tatropàlambhaþ dvitãüyaþ pàdaþ, prativàdinaþ svapakùasàdhanaü tatra hetvàbhàsoddhàraõaü ceti tçtãyaþ pàdaþ/ jayaparàjayavyavasthà caturthaþ pàdaþ/ evaü pratij¤àhetvàdãnàü kramaþ/ tatra sabhàkùobhavyàmohàdinà vyatyastàbhidhànaü apràptakàlam' iti pratipàdayati/ *{prakà÷ikà}* *{nyånalakùaõam}* yatki¤cidavayava÷ånyàvayavàbhidhànam nyånam/ spaùñam/ *{adhikalakùaõam}* adhikahetvàdikathanam adhikam/ yathà ÷abdaþ anityaþ ÷abdatvàt ÷ràvaõatvàcca ityàdi/ *{punaruktalakùaõam}* anuvàdaü vinà kathitasya punaþ kathanam punaruktam/ yathà -- ÷abdaþ anityaþ, ÷abdaþ anityaþ ityàdi/ *{bàlapriyà}* punaruktaü lakùayati - anuvàdaü vineti/ niùprayojanaü punarabhidhànaü punaruktam/ anuvàdastu vyakhyàråpaþ saprayojanakaþ/ ato na tatràtivyàptiþ/ tathà ca samànàrthakasamànànupårvãka÷abdasya niùprayojanaü punarabhidhànaü ÷abdapunaruktam/ yathà ÷abdaþ anityaþ ÷abdaþ anitya iti/ samànàrthabhinnànupårvãka÷abdasya niùprayojanaü punaþ abhidhànamarthapunaruktam/ yathà ÷abdaþ anityaþ dhvanirnirodhadharmaka iti/ *{prakà÷ikà}* *{ananubhàùaõalakùaõam}* pariùadà trirabhihitasyàpi ananuvàdaþ ananubhàùaõam/ *{bàlapriyà}* ananubhàùaõaü lakùayati -- pariùadeti/ vàdinà triruktasya pariùadà vij¤àtàrthasya vàkyasya prativàdinà ananuvàdaþ ananubhàùaõam/ aj¤ànasàïkaryaniràsàya aj¤ànamanàviùkurvateti vikùepasàïkaryaniràsàya kathàmavicchindateti ca vi÷eùaõãyam ityàcàryàþ/ na ca apratibhàsàïkaryam, uttarapratipattàvapi sabhàkùobhàdinà ananubhàùaõasambhavàditi vi÷vanàthaþ/ *{prakà÷ikà}* *{aj¤ànalakùaõam}* pariùadà vij¤àtasya vàdinà trirabhihitasyàpi vàkyàrthasyàbodhaþ aj¤ànam *{apratibhãlakùaõam}* uttaràrhaü paroktaü buddhvàpi uttarasya asphårtiva÷àt tåùõãübhàvaþ apratibhà/ *{bàlapriyà}* apratibhàü lakùayati -- uttaràrhamiti/ na càtra ananubhàùaõasyàva÷yakatvàt tadeva dåùaõamastviti vàcyam/ paroktànanuvàde hi tat/ apratibhàyàü tu paroktànuvàde 'pi uttaràpratipattiriti vi÷eùàt/ *{prakà÷ikà}* *{vikùepalakùaõam}* asambhavatkàlàntarakàryavyàsaïgànudbhàvya kathàvicchedaþ vikùepaþ/ *{bàlapriyà}* vikùepaü lakùayati -- asambhavaditi/ kàlàntare kartuü ÷akyaü vastuta idànãü bhavitumanarhaü yat kàryaü tatra vyàsaïgamudbhàvya kathàvicchedo vikùepaþ/ tena ràjapuruùàdibhiràkàraõe gçhajanàdibhirvà àva÷yakakàryàrthamàkàraõa svagçhadàhàdikaü pa÷yato gamane vàstava÷irorogàdinà pratibandhe và na vikùepaþ/ 'yatra kartavyaü vyàsajya kathàü vyavacchinnatti idaü me karaõãyaü vidyate tasminnavasite pa÷càt kathayàmãti vikùepo nàma nigrahasthànam' iti bhàùyam/ *{prakà÷ikà}* *{matànuj¤àlakùaõam}* svapakùe doùamanuddhçtya parapakùe doùàbhidhànam matànuj¤à/ *{bàlapriyà}* matànuj¤àü lakùayati - svapakùa iti/ svasiddhànte paroktaü doùamaïgãkçtyànuddhçtya ca parasiddhànte 'pi samàno doùa ityudbhàvanaü matànuj¤etyarthaþ/ yathà-puruùatvàccedahaü coraþ tata eva bhavànapi cora ityàdikam/ *{prakà÷ikà}* *{paryanuyojyopekùaõanapalakùaõam}* udbhàvanàrhaparakãyanigrahasthànànudbhàvanaü paryanuyojyopekùaõam/ *{bàlapriyà}* paryanuyojyopekùaõaü lakùayati - udbhàvanàrheti/ paryanuyojyo nàma nigrahopapattyà codanãyaþ, tasyopekùaõaü nigrahasthànaü pràpto 'sãtyananuyogaþ/ etacca kasya paràjaya ityanuyuktayà pariùadà vacanãyam/ na khalu nigrahaü pràptaþ svakaupãnaü vivçõuyàt' iti bhàùyam/ 'nanu vàdinà kathamidamudbhàvyam, svakaupãnaviraõasyàyuktatvàditi cet-satyam/ madhyasthenaiva idamudbhàvyam, vàde ca svayamudbhàvane 'pyadoùaþ' iti vi÷vanàthaþ/ ÷iùñaü spaùñam/ atra jàtinigrahasthànaviùaye bhàùya-vàrtika-tàtparyañãkà-pari÷uddhi-nyàyapari÷iùña-nyàyapari÷iùña-nyàyama¤jarã -tàrkikarakùàdiùu grantheùu vedàntade÷ikakçtanyàyapari÷uddhau ca bahuvivecitamasti/ tatsarvaü sàvadhànaü paràmç÷ya ka÷cinmahànprabandhaþ pçthageva lekhanãyaþ/ prakaraõagranthe etàvadeva paryàptamiti vistarabhayàduparamyate/ *{prakà÷ikà}* *{niranuyojyànuyogalakùaõam}* nigrahasthànarahite nigrahasthànodbhàvanam niranuyojyànuyogaþ/ *{apasiddhàntalakùaõam}* ekasiddhàntamatamà÷ritya kathàpravçttau tadviruddhasiddhàntamatamàlambyottaradànam upasiddhàntaþ/ pratij¤àhàni - ananubhàùaõa - aj¤àna - apratibhà - vikùepaparyanuyojyopekùaõànàmabhàve, manyeùàü hetvàbhàsavyatiriktanigrahasthànànàü guõe, hetvàbhàsànàü ca dravyàdiùu antarbhàvaþ yathàyathaü bodhyaþ/ atiriktaþ såtràrthaþ sugama ityabhipràyeõàha - ÷eùamiti/ *{bàlapriyà}* jàtãnàü nigrahasthànànàü ca këpteùu saptasu padàrtheùu antarbhàva-prakàramàha - pratij¤àhànãtyàdinà/ dinakarãgranthe pratij¤àhànyàdãnàü nigrahasthànànàü pratyekamupàdànena tatra tatràntarbhàvaþ vi÷adamuktaþ tata evàvaseyaþ/ asaduttararåpajàteþ svàbhimatàrthavyàghàtakasvottaravàkyaråpatayà ÷abdàtmake guõe 'ntarbhàvaþ/ *{dãpikà}* *{÷akteratiriktapadàrthatvakhaõóanam}* nanu karatalànalasaüyoge satyapi pratibandhake sati dàhànutpatteþ ÷aktiþ padàrthàntaramiti cet - na/ pratibandhakàbhàvasya kàryamàtre kàraõatvena ÷akteranupayogàt/ kàraõatvasyaiva ÷aktipadàrthatvàt/ *{prakà÷ikà}* nanu analasaüyoge satyapi maõyàdisamavadhàne dàho na jàyata iti maõyàdeþ pratibandhakatà vàcyà/ sà ca vahnau dàhànukåla÷aktisvãkàra eva nirvahati/ pratibandhakatàyàþ kàryàünukåla÷aktivighañakatvaråpatvàt/ ataþ tadanyathànupapattisiddhàyàþ ÷akteratiriktatvàt 'saptaiva padàrthàþ' ityasaïgatamiti pràbhàkaraþ ÷aïkate - nanviti/ nanvevaü ÷aktisiddhàvapi tasyà atiriktatvàsiddhiriti cet - na/ yato na tàvaddravyàtmikà ÷aktiþ guõàdivçttitvàt/ ata eva na guõakarmànyatararåpà, na ca sàmànyàdyanyatamaråpà, utpatti vinà÷a÷àlitvàt/ evaü càtiriktapadàrthatvasiddhiriti/ nanu pratibandhakatvaü na kàryànukåla÷aktivighañakatvame kiü tu kàraõãbhåtàbhàvapratiyogitvam/ tacca maõyabhàvasya hetutvàdeva upapadyate, maõisamavadhànada÷àyàü ca tadabhàvaråpakàraõàntaràbhàvàdeva dàhànutpattisambhavaþ/ itthaü càtirikta÷aktisvãkàro 'nucita iti samàdhatte - pratibandhakàbhàvasyeti/ nanu 'dàhotpàde vahniþ ÷aktaþ' iti vyavahàrànyathànupapattyà setsyati atiriktà ÷aktirityà÷aïkya tasyàþ kàraõatàråpatve 'pi vyavahàropapatteþ nàtiriktà ÷aktirityàha - kàraõatvasyeti/ nanu maõyàdyabhàvasya hetutve maõisamavadhànada÷àyàü satyapyuttejake dàho na syàt/ manmate tu maõyàdyapasàraõada÷àyàmiva uttejakasamavadhànada÷ànayàmapi vahnau dàhànukåla÷aktyantarotpatteþ aïgãkàreõa na doùa iti cet - na/ uttejakàbhàvavi÷iùñamaõyàdyabhàvasya kàraõatvàïgãkàreõa adoùàt/ na ca uttejakànàü ananugatatvàt tattaduttejakàbhàvakåñavi÷iùñamaõyàdyabhàvasyaiva kàraõatàyàþ kalpanãyatayà gauravamiti vàcyam/ dàhànukåla÷akti prati etàdç÷akàraõatàyàþ tavàpyàva÷yakatvàt ananta÷aktitatpràgabhàvataddhvaüsakalpane gauravàditi saïkùepaþ/ *{bàlapriyà}* karatalasya agne÷ca saüyoge satyapi maõiyapapratibandhakasattve karatalasya dàho na jàyata iti ÷aktiþ padàrthàntaram/ ityà÷aïkitaü dãpikàyàm/ tatra dàhànutpattimàtreõa ÷akteþ padàrthàntaratvaü katha sidhyet, ataþ ÷aïkeyamanupapannà ityataþ ÷aïkàgranthasyà÷ayaü vadan avatàrayati -- nanvanalaüsayoge satyapãti/ karatalasya analasaüyoge satyapi maõyàdisattve karatalasya dàho na jàyate maõyàdyasattve dàho jàyate/ yatsattve kàryaü notpadyate yadasattve cotpadyate tasya pratibandhakatvàt maõyàdeþ sattve dàho na jàyate tadasattve dàho jàyata iti maõyàdeþ dàhapratibandhakatvaü vàcyam/ pratibandhakatvaü ca kàryànukåla÷aktivighañakatvam/ tathà ca dàhànukålà yà agniniùñhà ÷aktiþ sà maõinà nà÷yate/ ataþ ÷aktivi÷iùñavahnereva dàhajanakatvàt maõisattve dàha÷akternà÷àt ÷aktivi÷iùñavahnereva dàhajanakatvàt maõisattve dàha÷akternà÷àt ÷aktivi÷iùñavahniråpakàraõàbhàvàt na dàhaþ/ itthaü ca kàryànukåla÷aktivighañakatvàt vinà nopapadyata ityevamarthàpattipramàõena ÷aktiråpasyàtiriktasya padàrthasya siddhau padàrthà ityuktiþ saïgacchata iti ÷aïkiturbhàvaþ/ nanvevamiti/ arthàüpattipramàõena pårvoktarãtyà ÷aktiråpapadàrthasya siddhàvipa tasyàþ saptapadàrthàtiriktatvaü kathamityarthaþ/ yato na tàvat dravyàtmiketyàdi/ ÷aktiþ dravyabhinnà guõàdivçttitvàt guõatvàdivat/ ÷aktirhi råpàdiguõeùu kriyàdau càsti/ avayavaråpàdau avayaviråpàdikàraõatvena tadanuguõa÷akteþ sattvàt tasyàþ råpàdiguõavçttitvàt kriyàyàþ saüyogàdijanakatvena tadanukåla÷aktimattvàt ÷akteþ kriyàvçttitvàcca/ tathà ca guõàdivçttiguõatvakriyàtvàdikaü yathà na dravyaü tathà ÷aktirapi guõàdivçttitvàt na dravyamityarthaþ/ ata eveti/ guõàdivçttitvàdevetyarthaþ/ ÷aktiþ guõakarmànyatarabhinnà guõàdivçttitvàt guõatvàdivat/ guõakarmobhayabhedasya sàdhyatve guõaråpatve karmaüråpatve 'pi ca 'evaü nobhayam' iti nyàyena ubhayabhedasambhàvàt uddhe÷yàsiddhiþ syàdityàlocya anyatarabhedasya sàdhyatvamanusçtam/ yatra guõabhedaþ karmabheda÷ca ubhayamasti tatraiva guõakarmànyatarabhedaþ saübhavatãti bhàvaþ/ na ca sàmànyàdyanyatamaråpeti/ ÷aktiþ sàmànyàdyanyatamabhinne utpattivinà÷a÷àlitvàt ghañàdivat/ utpattimattvamàtrasya hetutvaü sàmànyàdyanyatamabhedàbhàvavati dhvaüse utpattimattvasattvàt vyabhicàraþ/ tadvàraõàya vinà÷a÷àlitvàditi/ dhvaüsasya vinà÷àbhàvàt na vyabhicàraþ/ vinà÷à÷àlitvàmàtroktau uktasàdhyàbhàvavati pràgabhàve vinà÷itvasattvàt vyabhicàraþ/ tadvàraõàya utpattinive÷aþ/ pràgabhàvasyànàdeþ utpattiviràhat na vyabhicàraþ/ tathà ca utpattivinà÷obhayavattvaü utpattivi÷iùñavinà÷avattvaü và hetuþ/ sàmànyàdãtyatra àdi÷abdena vi÷eùasamavàyàbhàsava gçhyata/ evaü ceti/ påvauktànumànairarthàpattyà cànugçjahãtena ÷aktiþ atiriktaþ padàrthaþ këptapadàrthànantarbhåtatve sati padàrthatvàt iti pari÷eùànumànena ÷akteratiriktapadàrthatvaü sidhyatãti bhàvaþ/ nanu 'pratibandhakàbhàvasya kàryaümàtre kàraõatvena ÷akteranupayogàt' iti dãpikàgranthaþ ÷akteþ padàrthatvakhaõóanàya pravçttaþ/ kàryamàtre pratibandhakàbhàvasya kàraõatvamastu nàma/ tàvatà ÷akteþ padàrthatvaü kuto na bhavatã iti ÷aïkàyàü dãpikàyàþ tàtparyamàha-pratibandhakatvaü neti/ tacceti/ pratibandhakatvaü cetyarthaþ/ maõyabhàvasya hetutvàdeveti/ evakàreõa kàryànukåla÷aktivighañakatvavyavacchedaþ/ tathà ca maõeþ kàryànukåla÷aktivighañakatvàbhàve 'pi kàraõãbhåto yo maõyabhàvaþ tatpratiyogitvàt pratibandhakatvamupapadyate/ tathà ca anyathànupapattiråpàrthàpattipramàõasyàbhàvàt na ÷aktisiddhiriti bhàvaþ/ tadabhàvaråpakàraõàntaràbhàvàdeveti/ maõyabhàvaråpaü yat kàraõàntaraü tadabhàvàdevetyarthaþ/ atra antara÷abdaprayogàt dàhaü prati vahniþ maõyabhàva÷ca ityubhayaü pçthak kàraõam, na tu maõyabhàvavi÷iùñavahniþ kàraõam/ vahnivi÷iùñamaõyabhàvaþ kàraõaü và maõyabhàvavi÷iùñavahniþ kàraõaü ceti vi÷eùyavi÷eùaõabhàve vinanigamanàviraheõa gurubhåtakàryakàraõabhàvadvayàpatteriti såcitam/ nanu pratibandhakatvànyathànupapattyà ÷aktyasiddhàvapi vyavahàrànyathànupapattyà ÷akt sidhyatãti ÷aïkate - nanu dàhotpàda iti ÷aktiråpàtiriktapadàrtha vinàpi këptena kàraõatvaråpapadàrthenaiva vyavahàrasyopapattyà na vyavahàrànupapattirastãtyàha - tasyàþ kàraõatàråpatve 'pãti/ nanu kàraõatvaü kathaü nàtiriktaü iti cet - atràhuþ/ kàraõatvamiti àgnitvà udijàtau và abhàva và kàraõatvasyàntarbhàva iti/ spaùñamidaü kusumà¤jalàdau/ ÷aïkate -- nanu maõyàdyabhàvasya hetutva iti/ candrakàntamaõiþ dàhapratibandhakaþ tadabhàvaþ dàhahetuþ/ yatra vahnau candrakàntamaõisaüyogakàle såryakàntamaõisaüyogo và mantroddhe÷yatvaü và asti tadà dàho jàyate/ tatra candrakàntamaõyabhàvaråpasya kàraõasyàbhàvàt tava mate kathaü dàhaþ? mama mate tu maõyabhàvaþ na dàhakàraõam/ api tu ÷aktivi÷iùñavahnireva kàraõam/ candrakàntamaõinà vahnigata÷akternà÷e 'pi såryakàntamaõimantràdisamavadhànada÷àyàü punaþ vahnau dàhànukåla÷aktyantaramutpadyata iti svãkàreõa ÷aktivi÷iùñavahneþ sattvàt dàhaþ sambhavati, ataþ ÷aktiþ aïgãkaraõãyeti ÷aïkiturbhàvaþ/ atra uttejaka÷abdena pratibandhakasattve 'pi kàryotpattiprayojakaþ såryakàntamaõyàdirucyate/ pratibandhakasamavadhànakàlikakàryotpattiprayojakatvaü uttejakatvamityuktaü bhavati/ samàdhatte -- uttejakàbhàvavi÷iùñeti/ yatra maõiþ uttejakaü ca vartate tatra uttejakàbhàvaråpavi÷eùaõàbhàvàt vi÷iùñàbhàvaråpaü kàraõaü astãti dàhotpattiråpapadyata iti ÷akteranupayoga iti bhàvaþ/ ananugatatvàditi/ anekatvàdityarthaþ/ gauravamiti/ anekeùàü uttejakàbhàvànàü kàraõatàvacchedakakukùau prave÷àditi bhàvaþ/ dàhànukåla÷aktiü pratãti/ maõisattve dàhànukåla÷akternà÷àïkãkàràt maõyapasàraõe tàda÷a÷aktyutpatte÷ca aïgãkàràt vahniniùñhàü dàhànukåla÷aktiü prati maõyabhàvaþ kàraõam, tatràpi maõimattve ÷aktinà÷àt uttejake sati ÷akterutpatte÷ca uttejakàbhàvavi÷iùñamaõyabhàvaþ ÷aktiü prati kàraõamiti vàcyam/ tadapekùayà dàhaü pratyeva tasya kàraõatvamastu kiü anantànàü ÷aktãnàü tatpràgabhàvataddhvaüsàdãnàü ca kalpaneneti bhàvaþ/ nanu uttejakàbhàvakåñavi÷iùñamaõyabhàvasya dàhaü prati hetutve mantraråpottejakada÷àyàmapi ÷abdàtmakasya mantrasya gagananiùñhatvena vahnyàdhikaraõe de÷e tadabhàvasattvàt sàmànàdhikaraõyasambandhena taduttejakàbhàvavi÷iùñamaõisattvàt dàhànutpàdaprasaïgaþ/ kiü ca saüyogavat saüyogena dravyasyàpi avyàpyavçttitayà maõisattvepi ki¤cidavacchedena saüyogena maõyabhàvasattvàt dàhotpattiprasaïga÷ca ityata àha--saïkùepa iti/ abhàvãyavi÷eùaõatàsambandhena dàhatvàvacchinnaü prati udde÷yatà-dai÷ikavi÷eùaõatànyatarasambandhàvacchinnapratiyogitàkànàü tattaduttejakàbhàvànàü sàmànàdhikaraõyaråpaü yadvai÷iùñyaü tadavacchinnasya maõyàdeþ dai÷ikavi÷eùaõatà-udde÷yatànyatarasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvasyàbhàvãyavi÷eùaõatàsambandhena hetutvamiti dinakaryuktarãtyà kàryakàraõabhàvaü parikalpya pårvoktadoùau vàraõãyau iti bhàvaþ/ etàvatà/ sahaja÷aktirniüràkçtà/ *{dãpikà}* *{àdheya÷aktiniràsaþ}* nanu bhasmàdinà kàüsyàdau ÷uddhidar÷anàt àdheya÷aktiþ aïgãkàryà iti cet - na/ bhasmàdisaüyogasamànakàlãnàspç÷yaspar÷apratiyogikayàvadabhàvasahitabhasmàdisaüyogadhvaüsasya ÷uddhipadàrthatvàt/ *{prakà÷ikà}* nanu evamapi kàüsyàdeþ aspç÷yavastuspar÷e sati na bhojanàdiråpakàryàrhatà ÷aktimatkàüsyàdereva tadarhatvàt/ aspç÷yaspar÷eü sati ÷akternà÷àt bhasmasaüyoge tu punaþ ÷akterutpàdàt tadarhatà/ evaü ca kàüsyàdau àdheya÷aktiþ svãkàryà/ na ca kàüsyàdau bhojanàdikaü prati aspç÷yaspar÷asya pratibandhakatvakalpanàdeva upapattau tadanaïgãkàra iti vàcyam/ prakçte ca aspç÷yaspar÷asya asaüspç÷yasaüyogaråpatayà sati sannà÷e pratibandhakàbhàvasadbhàvàt, kàüsyàdau antarà bhasmàdisaüyojanaü bhojanàdyarhatàpatteriti punaþ pratyavatiùñhate - nanu bhasmàdineti/ prathamenàdipadena amlàdeþ dvitãyena ca tàmràdeþ parigrahaþ/ këptadhvaüsavi÷eùeõaiva kàüsyàdeþ ÷uddhatvopapattau atirikta÷aktyaïgãkàro 'nucita iti samàdhatte - bhasmàdisaüyogeti/ yatra kàüsyàdau bhasmàdisaüyogadhvaüsànantaraü punaraspç÷yaspar÷aþ tatràpi bhasmàdisaüyogadhvaüsasya sattvàt ÷uddhyàpattiþ ataþ sahitàntaü dhvaüsavi÷eùaõam/ sàhityaü càtra sambandhavi÷eùaniyantritaü sàmànàdhikaraõyam aspç÷yavastånàü anugamakaråpasya durvacatayà sàmànyadharmàvacchinnànabhàvanive÷àsambhavàt yakti¤cidaspç÷yaspar÷àbhàvasya ca tatra sattvàt tadàpattiþ tadavasthaiva ityataþ yàvaditi/ tathà ca tatra yàvatàü aspç÷yaspar÷àbhàvànàü niravacchinnavi÷eùaõatàsambandhena asattvàt noktadoùa iti bhàvaþ/ yatra ca bhasmàdisaüyogàspç÷yavastuspar÷au yugapadevotpannau vinaùñau ca tatra tattadaspç÷yaspar÷àbhàva kåñasàmànàdhikaraõyavi÷iùñabhasmàdisaüyogadhvaüsamàdàya ÷uddhatàpattiþ ataþ bhasamàdisaüyogakàlàvacchedena tatra vidyamànàrthakaü kàlãnàntamabhàvavi÷eùaõam/ tathà ca tava bhasmàdisaüyogakùaõàvacchedena yàvattadabhàvànàmasattvàt na doùa iti bhàvaþ/ *{bàlapriyà}* atha prokùaõàdibhiþ vrãhyàdiùu bhasmàdinà kàüsyàdiùu àdheyà ÷aktirniràkriyate 'nanu bhasmàdinà' ityàdinà dãpikàyàm/ sahaja÷aktiþ àdheya÷akti÷ceti ÷aktidvayasya mãmàüsakairaïgãkàràt/ prathamenàdipadenàmlàderiti/ bhasmanà ÷udhyate kàüsyaü tàmramàmlena ÷udhyati/ gomayàt ÷udhyate bhåmiþ nàrã tu rajasà tathà//' iti vacanamatrànusaühitam/ dãpikàyàm bhasmàdisaüyogeti/ bhasmàdisaüyogasamànakàlãnàþ yàvantaþ aspç÷yaspar÷apratiyogikàbhàvàþ tatsamudàyavi÷iùña bhasmàdisaüyogadhvaüsa eva kàüsyàdeþ ÷uddhirityarthaþ/ yatra kàüsyàdau àdau aspç÷yavastusaüyogaþ tataþ bhasmàdisaüyogaþ tataþ bhasmàdisaüyoganà÷ànantaraü punaraspç÷yavasatuspar÷aþ/ tatkàle pårvatanabhasmàdisaüyogadhvaüsasattvàt bhasmàdisaüyogadhvaüsamàtrasya ÷uddhipadàrthatve tadànãmapi ÷uddhatvàpattiþ/ tadvàraõàya sahitàntaü bhasmàdisaüyogadhvaüse vi÷eùaõam/ aspç÷yaspar÷akàle aspç÷yaspar÷apatiyogikàbhàvavi÷iùñatvaü nàstãti na doùaþ/ sàhityaü ca atra svaråpasaübandhaghañitasàmànàdhikaraõyaråpam/ ataþ vyadhikaraõaü kàlikàdisambandhena sàmànàdhikaraõaü và aspç÷yaspar÷apratiyogikàbhàvamàdàya tàdç÷aspar÷akàle ÷uddhatvàpattiþ na bhavati/ kàüsyàdau yatki¤cidaspç÷yavastuspar÷akàle 'pi aspç÷yavastvantarasaüyogàbhàvasattvàt tadvi÷iùñaþ pårvatanabhasmàdisaüyogadhvaüso 'stãti ÷uddhatvàpattiþ/ ataþ yàvattvanive÷aþ/ tadànãü yàvadabhàvàntargatasya yàdç÷àspç÷yavastuspar÷o 'sti tadabhàvasya asattvàt na doùaþ/ na càbhàve yàvattvanive÷àpekùayà aspç÷yavastuspar÷attvàvacchinnàbhàva eva nive÷yatàmiti vàcyam/ vijàtãyeùvanekeùu aspç÷yavastuùvanugatadharmasyàbhàvàt pratiyogitàvacchedakasya sàmànyadharmasyàtràsambhavàt/ saüyogasyàvyàpyavçttitayà kàüsyàdàvaspç÷yavastusaüyogakàle 'pi ki¤cidavacchedena tadabhàvasya dai÷ikavi÷eùaõatàsambandhena sattvàt tadvi÷iùñaü pårvakàlãnabhasmàdisaüyogadhvaüsamàdàya ÷uddhatvàpattivàraõàya sàmànàdhikaraõyaghañakàdheyatàya niravacchinnadai÷ikavi÷eùaõatàsambandhàvacchinnatvaü nive÷yam/ yatra kàüsyàdipàtre bhasamàdisaüyogaþ aspç÷yaspar÷a÷ca ekakàle utpannau vinaùñau ca tatra bhasamàdisaüyogadhvaüsaþ aspç÷yaspar÷àbhàvavi÷iùño bhavatãti pàtrasya tadvataþ ÷uddhatvàpattivàraõàya aspç÷yaspar÷apratiyogikàbhàve bhasmàdisaüyogasamànakàlãnatvavi÷eùaõam/ bhasmàdisaüyogàvacchedakakùaõàvacchedena bhasmàdisaüyogàdhikaraõe vidyamàna iti tadarthaþ/ evaü ca tatra vidyamànasya aspç÷yaspar÷àbhàvasya bhasmàdisaüyogadhvaüsakàlikatve 'pi bhasmàdisaüyogakùaõàvacchedena vidyamànatvaü nàstãti na doùaþ/ evaü ca bhasmàdisaüyogàvacchedakakùaõàvacchinnatadadhikaraõavçttikàspç÷yaspa÷arpratiyogikayàvadabhàvaniùñhaniravacchinna- dai÷ikavi÷eùaõatàsaübandhàvacchinnàdheyatàniyapitàdhikaraõatàvadvçtti - bhasmàdisaüyogadhvaüsa ÷uddhiriti phalitam/ tadàha - yatra kàüsyàdàvityàdinà/ saübandhavi÷eùaniyantritamiti/ niravacchinnadai÷ikàvi÷eùaõa tàsambandhaghañitamityarthaþ/ *{dãpikà}* *{svatvasyàtiriktapadàrthatvakhaõóanam}* svatvamapi na padàrthàntaram, yatheùñaviniyogayogyatvasya svatvaråpatvàt/ tadavacchedakaü ca pratigrahàdilabdhatvameveti/ *{prakà÷ikà}* 'caitrasya idaü dhanam' ityàdau dhanàdau yatsvatvaü pratãyate tatpadàrthàntaramiti mataü nirasyati - svatvamapãti/ apinà anuktasamuccànayakena pratiyogitvàdiparigrahaþ/ nanu tarhi svatvaü kiüsvaråpam ityata àha - yatheùñeti/ tadavacchedakaü ceti/ tàdç÷ayogyatvaprayojakamityarthaþ/ pratiyogitvaü pratiyogiråpaü pratiyogitàvacchedakaråpaü vetyàdikaü bahutaramåhanãyam/ *{bàlapriyà}* yatsvatvaü pratãyata iti/ ùaùñhyeti ÷eùaþ/ tatpadàrthantaramiti/ svatvaü na dravyàtmakam guõàdivçttitvàt/ ata eva na guõakarmànyataràtmakam/ na ca sàmànyàdiråpam, nityatvaprasaïgàt/ mama svatvaü utpannam, tava svatvaü vinaùñaü ityàdi pratãtyà svatvasyànityatvàvagamena iùñàpatteþ kartuma÷akyatvàt/ nàpyabhàvàtmakam, bhàvatvena pratãyamànatvàt/ ataþ këptapadàrthànantarbhåtatvàt svatvaü padàrthàntaramiti pårvapakùaþ/ yatheùñaviniyogayogyatàniyàmakaü pratigrahàdinà labdhatvameva svatvam/ tacca saüyogàdiråpam, nàtiriktapadàrtha iti siddhàntaþ/ *{dãpikà}* *{vidhivàdaþ}* atha vidhiþ niråpyate -- prayatnajanakacikãrùàjanakaj¤ànaviùayo vidhiþ/ tatpratipàdakaþ liïàdirvà/ kçtyasàdhye pravçttyadar÷anàt-kçtisàdhye pravçttidar÷anàt kçtisàdhyatàj¤ànaü pravartakam/ na ca viùabhakùaõàdau pravçttiprasaïgaþ, iùñasàdhanatàliïgakakçtisàdhyatàj¤ànasya kàmyasthale vihitakàla÷ucijãvitvanimittaj¤ànajanyasya nityanaimittikasthale pravartakatvàt/ na cànanugamaþ, svavi÷eùaõavattàpratisandhànajanyatvasyànugatatvàditi guravaþ/ tanna - làghavena kçtisàdhyeùñasàdhanatàj¤ànasyaiva cikãrùàdvàrà prayatnajanakatvàt/ na ca nityanaimittikasthale iùñasàdhanatvàbhàvàt apravçttiprasaïgaþ, tatràpi pratyavàyaparihàrasya pàpakùayasya ca phalatvakalpanàt/ tasmàt kçtisàdhyeùñasàdhanatvameva liïàdyarthaþ/ *{prakà÷ikà}* sarveùàü padàrthànàü uktapadàrtheùu yathàyathamantarbhàvaü niråpya målanyånatàü parihartuü vidhiü niråpayiùyamàõaþ ÷iùyàvadhànàya tanniråpaõaü pratijànãte -- atheti/ svaparamatasàdhàraõaü vidhitvaü tàvat nirvakti - prayatneti/ prayatnajanikà yà cikãrùà tajjanakaü yajj¤ànaü tadviùaya ityarthaþ/ gurumate kçtisàdhyatàj¤ànasya, svamate kçtisàdhyatvavi÷iùñeùñasàdhanatàj¤ànasya cikãrùàdvàrà prayatnajanakatvàt tanmate kçtisàdhyatve svamate kçtisàdhyatvavi÷iùñesàdhanatve ca lakùaõasaïgatiþ/ abhidhàyakasya vidhimatàbhiproyaõàha - tatpratãti/ tàdç÷aj¤ànaviùayakàryatvàdipratipàdakaliïàdirityarthaþ/ liïàdirityàdinà loñtavyàdisaïgrahaþ/ vàkàro 'nàsthàyàm/ gurumatamà÷aïkate -- kçtyasàdhya iti/ kçtyasàdhyatvenàvagata ityarthaþ/ pravartakamiti/ cikãrùàdvàrà pravçttijanakamityarthaþ/ na ca kçtyasàdhyatvaj¤ànàbhàva eva pravartako 'stviti ÷aïkyam, kçtyasàdhyatvaj¤ànàbhàvatvena tattve gauravàt/ kçtisàdhyatvàbhàvakçtisàdhyabhedatattadvyàpyàdidar÷anànàü pravçttau pratibandhakatvakalpanena mahàgauravàcca iti dik/ nanu viùabhakùaõàdau pravçttyàpattiþ/ kçtisàdhyatàj¤ànasya tatràpi sattvàdityà÷aïkàü niràcaùñe -- na cetyàdinà/ iùñasàdhanatàliïgaketi/ 'ayam matkçtisàdhyaþ, matkçtiü vinà anupapadyamànatve sati madiùñasàdhanatvàt' ityànumàniketyarthaþ/ kàmyasthala iti/ pravartakatvàdityanenànvayaþ/ jyotiùñomayàgàdàvityarthaþ/ vihitakàletyàdi/ vihitakàla÷ucitãvitvaj¤ànàdhãnasya kçtisàdhyatàj¤ànasya nitye sandhyàvandanàdau, à÷aucàdiråpanimittaj¤ànàdhãnasya tasya naimittike snànàdau pravartakatvàdityarthaþ/ 'aham etatkàlikakçtisàdhyasandhyàvandanakaþ, etatkàlika÷ucijãvitvàt' ityevaürãtyà kçtisàdhyatvaj¤ànasya vihitakàla÷ucijãvitvàdij¤ànajanyatvamavaseyam/ ananugama iti/ pravçttisàmànyaprayojakasya ekasyàbhàvàditi bhàvaþ/ svavi÷eùaõavattevyàdi/ svaü pravartamànapuruùaþ, tasya vi÷eùaõaü tanniùñho dharmaþ kàmanàdiþ, tadvattàyàþ svaviùayasàdhanatvàdiråpasya tatsambandhasya pratisandhànaü j¤ànaü tajjanyatvasyetyarthaþ/ làghaveneti/ kàraõatàvacchedakalàghavenetyarthaþ/ tanmate kàraõatàvacchedakasya janyatvàdighañitatvàt gauravamiti bhàvaþ/ kçtisàdhyeùñasàdhanateti/ tatra balabadaniùñànanubandhitvamapyantarbhàvanãyam/ tena na kçtisàdhyatvena tçptiråpeùñasàdhatvena càvagate viùasaüpçkte bhojanàdau pravçttyàpattiþ/ vi÷iùñaj¤ànatvàvacchinnasya kàraõatvakathanaü tu pràcàü matena/ navyamate kçtisàdhyatvàdij¤ànànàü pçthageva daõóacakràdinyàyenana kàraõatvàt/ prayatneti/ pravçttãtyarthaþ/ pratyavàyeti/ pratyavàyasya parihàraþ pràgabhàvaþ, tasya duþkhajanakàbhàvatayà tannà÷asyaiva iùñatvena phalatvamiti bhàvaþ/ na ca kathaü tatpràgabhàvasya phalatvaü tasyàjanyatvàditi vàcyam; yatsattve yatsattvamiti vyavahàralabhyasya svaråpasaübandharåpasya sandhyàvandanaprayojyatvasya tatra sattvena phalatvàkùaterityavadheyam/ *{bàlapriyà}* målanyånatàü parihartumiti/ na ca vidhyaniråpaõena kathaü målasya nyånatà, saptànàü ùoóa÷ànàü và padàrthànàü niråpaõenaiva 'kriyate tarkasaügrahaþ' iti pratij¤àyàþ niråóhatvàditi vàcyam/ sarvaprameyasaügràhake 'tra maõyàdigrantheùu vistareõa niråpitasya vidheraniråpaõe nyånataivetyà÷ayàt/ prayatnajaniketyàdi/ pravçttiråpaprayatnaü prati 'idaü kuryàm' ityàkàrikà cikãrùà kàraõam/ cikãrùàü prati gurumate 'idaü matkçtisàdhyam' ityàkàrakaü kçtisàdhyatàj¤ànaü kàraõam/ naiyàyikamate 'idaü matkçtisàdhyatve sati madiùñasàdhanam' ityàkàrakaü j¤ànaü kàraõam, tadviùayatvaü kçtisàdhyatve, kçtisàdhyatvavi÷iùñeùñasàdhanatve càstãti vidhilakùaõasya tayoþ samanvaya ityarthaþ/ abhidhàyakasyeti/ vidhivàcakasya liïàderapi vidhi÷abdavàcyatvamiti matàbhipràyeõetyarthaþ/ tathà ca vàtsyàyanabhàùyam --"yadvàkyaü vidhàyakaü codakaü sa vidhiþ" [nyàõså-2-9-63] iti"yadvàkyaü vidhàyakaü de÷akaü sa vidhiþ"iti tatra vàrtikam/ vàkàro 'nàsthàyàmiti/ vidhinimantraõetyàdipàõinisåtrasvàrasyàt liïàdyabhidheye eva vidhi÷abdaþ pravartate, na tvabhidhàyake ityavagamàt iti bhàvaþ/ 'nanu kçtyasàdhye pravçttyadar÷anàt' iti dãpikoktamayuktam/ kçtyasàdhye 'pi kçtisàdhyatàbhrameõa pravçttidar÷anàdityata àha -- kçtyasàdhyatvenàvagata ityartha iti/ kçtyasàdhye kçtisàdhyatvabhramàt pravçttàvapi kçtyasàdhyatvaj¤àne sati na pravçttiþ ataþ nàsaïgatiriti bhàvaþ/ nanu pravçttiü prati cikãrùàyà eva kàraõatvàt kçtisàdhyatàj¤ànaü pravartakamiti na saïgatamityata àha -- cikãrùàdvàrà pravçttijanakamityartha iti/ na ca kçtyasàdhyatveti/ kçtyasàdhyatvaj¤ànakàle pravçttivàraõàya hi kçtisàdhyatàj¤ànasya pravçttihetutvamuktam/ pravçttiü prati kçtyasàdhtàj¤ànàbhàvaþ kàraõamityuktyaiva kçtyasàdhyatvaj¤ànakàle pravçttivariyituü ÷akyate/ na ca làghavànavakà÷a iti vàcyam/ pratibandhakàbhàvasya kàryasàmànye kàraõatàyàþ këptatvàt kçtyasàdhyatàj¤ànàbhàvasya kàraõatvaü na kalpanãyam iti làghavam, kçtisàdhyatàj¤ànasya tu akëptaü kàraõatvaü kalpanãyam iti gauravamiti ÷aïkiturà÷ayàt/ samàdhatte -- kçtyasàdhyatàj¤ànàbhàvatveneti/ kçtisàdhyatàj¤ànatvàpekùayà kçtyasàdhyatàj¤ànàbhàvatvasya kàraõatàvacchedakasya gurutvàdityarthaþ/ kçtisàdhyatvàbhàveti/ pravçttiü prati kçtisàdhyatvàbhàvaj¤ànasya kçtisàdhyabhedaj¤ànasya kçtisàdhyatvàbhàvavyàpyavattàj¤ànasya kçtisàdhyabhedavyàpyavattàj¤ànasya ca pratibandhakatvàt teùàü ye 'bhàvàþ teùàü api kàraõatvaü vaktavyamiti mahàgauravam/ tadapekùayà kçtisàdhyatàj¤ànasyaikasya kàraõatve làghavamiti bhàvaþ/ dãpikàyàm iùñasàdhanatàliïgaketyàdi/ kàmyakarmasu pravçttiü prati iùñasàdhanatvaliïgakakçtisàdhyatvavidheyakànumityàtmakaü kçtisàdhyatvaj¤ànaü hetuþ/ 'idava jyotiùñomàdiråpaü kàmyakarma matkçtisàdhyam matkçtiü vinà asattve sati madiùñasàdhanatvàt yannaivaü tannaivaü yathà caityavandanam' ityanumànaü draùñavyam/ sandhyàvandanàdinityanaimittikakarmasu pravçttiü prati nimittaråpaliïgaj¤ànajanyakçtisàdhtvavidheyakànumityàtmakaü kçtisàdhyatàj¤ànaü kàraõam/ vihitakàle ÷ucitve sati jãvitvaü sandhyàvandanàdinityakarmasu nimittam/ snànàdiråpanaimittikakarmasu a÷ucittve sati jãvitvaü nimittam/ tathà ca tatra 'aham idànãntanakçtisàdhyasandhyàvandanakaþ etatkàle ÷ucitve sati jãvitvàt yo naivam sa naivam yathà bauddhaþ', 'aham etatkàlikakçtisàdhyasnànakaþ etatkàle a÷ucitve sati jãvitvàt yo naivaü sa naivaü yathà nàstikaþ ityanumànaü pravartate/ na ca kvacit iùñasàdhanatàliïgakakçtisàdhyatàj¤ànasya kvacidvihitakàlika÷ucijãvitvàdiliïgakakçtisàüdhyatàj¤ànasya ca pravçttihetutve tayoþ parasparaü vinàpi pravçtterjàyamànatayà vyatirekavyabhicàràt pravçttisàmànyaü prati kçtisàdhyatàj¤ànasya hetutvaü na sambhavati, abhayasàdhàraõasyaikasya kàraõatàvacchedakadharmasyàbhàvàditi vàcyam/ svavi÷eùaõavattàj¤ànajanyatvasyànugatasya kàraõatàvacchedakasya sadbhàvàt/ svaü pravartamànaþ puruùaþ tasya vi÷eùaõaü tadvçttidharmaþ phalakàmanà tadvattvaü tadviùayaphalasàdhanatvaråpaþ tatsambandhaþ tajj¤ànaü 'kàmyaü iùñasàdhanam' ityàkàrakaü tajjanyatvaü iùñasàdhanatàliïgakakçtisàdhyatàj¤ona, evaü svaü pravartamànapuruùaþ tadvi÷eùaõa vihitakàlika÷ucitvavi÷iùñajãvitvam a÷ucitvavi÷iùñajãvitvaü ca tadvattàj¤ànaü 'tàdç÷adharmavànaham' ityàkàrakaj¤ànaü tajjanyatvaü sandhyà vandanasnànàdinityanaimittikakarmavi÷eùyakakçtisàdhyatàj¤àne nimittaliïgakànumityàtmake 'stãti svavi÷eùaõavattàj¤ànajanyatvasyànugatakàraõatàvacchedakatvamiti bhàvaþ/ prakà÷ikàyàm ayaü matkçtisàdhya ityàdi/ ayam kàmyaþ jyotiùñomàdiþ/ atra hetau madiùñasàdhanatvamàtropàdàne matkçtisàdhyatvaråpasàdhyàbhàvavati vçùñyàdau madiùñasàdhanatvaråpahetusattvàt vyabhicàraþ/ tadvàraõàya satyantam/ vçùñyàdeþ matkçtiü vinàpi sattvàt matkçtiü vinà asattvaü nàstãti na vyabhicàraþ/ anupapadyamànatve sati ityasya asattve satãtyarthaþ/ matkçtiü vinetyatra matpadànupàdàne madiùñasàdhane parakçtapàkàdau matkçtisàdhyatvaråpasàdhyàbhàvavati kçtiü vanà anupapadyamànatve sati madiùñasàdhanatvaråpahetusattvàt vyabhicàraþ/ tadvàraõàya tatra matpadam/ parakçtapàkasya matkçtiü vinàpi parakãyakçtyà upapadyamànatayà satyantàbhàvàt na vyabhicàraþ/ duþkhavi÷eùaråpe ÷rame svecchàdhãnakçtisàdhyatvaråpasàdhyàbhàvavati matkçtiü vinà asattvaråpahetusattvàt vyabhicàraþ/ tadvàraõàya iùñasàdhanatvàditi vi÷eùyam/ madãya÷rame macchatroriùñasàdhanatvàt vyabhicàratàdavasthyam/ tadvàraõàya madiùñasàdhanatvàditi/ madãya÷ramasya macchatrviùñasàdhanatve 'pi madiùñasàdhanatvaü nàstãti na vyabhicàraþ/ atra sàdhye kçtau svecchàdhãnatvaü vi÷eùaõaü deyam/ anyathà nàntarãyaka÷rame 'pi uktahetuj¤ànajanyakçtisàdhyatàj¤ànasattvena tadudde÷ena pravçttyàpatteþ/ svapadaü yatra pravartate tatparam/ nàntarãyaka÷rame tu na tadviùayakecchàdhãnakçtisàdhyatàj¤ànamiti na tatra pravçttyàpattiþ/ evaü ca hetàvapi matkçtiü vinetyatràpi kçtau svecchàdhãnatvaü vi÷eùaõaü deyam/ anyathà anyecchàdhãnamatkçtisàdhye madiùñasàdhane nàntarãyakajalasaüyogàdau vyabhicàràpatteþ/ na caivaü sati nàntarãyaka÷rame svecchàdhãnamatkçtiü vinà sattvena satyantàbhàvàdeva vyabhicàravàraõasambhave iùñasàdhanatvàditi vi÷eùyadalavaiyarthyam iti vàcyam/ iùñàpatteþ/ asya hetvantaratvàt na doùa iti vadanti/ vihitakàla÷ucijãvitvaj¤ànàdhãnasyeti/ vihitakàlikaü yat ÷ucitvavi÷iùñajãvitvaü tadviùayakaj¤ànajanyasyetyarthaþ/ à÷aucam/ a÷ucitvam/ tasya kçtisàdhyatàj¤ànasya/ pravçttisàmànyaprayojakasyeti/ pravçttitvàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatàvacchedakasyetyarthaþ/ kàraõatàvacchedakalàghavenetyartha iti/ svavi÷eùaõavattàj¤ànajanyatvàpekùayà kçtisàdhyatvavi÷iùñeùñasàdhanatvaj¤ànatvaråpasya kàraõatàvacchedakasya laghutvenetyarthaþ/ laghutvamevopapàdayati --- tanmata iti/ gurumata ityarthaþ/ janyatvàdighañitatvàdityatra àdipadena kàryatàj¤ànatvaü paràmç÷yate/ tathà hi -- svavi÷eùaõavattàj¤ànajanyatvamàtraü na pravçttikàraõatàvacchedakam, tàdç÷aj¤ànaviùayakànuvyavasàyasyàpi tajjanyatvena pravçttiü prati kàraõatvàpatteþ/ api tu svavi÷eùaõavattàj¤ànajanyakçtisàdhyatàj¤ànatvenaiva kàraõatvaü vàcyam/ tatra ca niyamaghañitajanyatvasya kçtisàdhtàj¤ànatvasya ca prave÷àt gauravamiti bhàvaþ/ nanu kçtisàdhyatvavi÷iùñeùñasàdhanatvaprakàrakaj¤ànasya pravçttihetutve madhuviùasampçktànnabhojane 'pi idaü matkçtisàdhyatve sati mattçptiråpeùñasàdhanamiti j¤ànasattvàt pravçttyàpattirityata àha - atra balavadaniùñeti/ tathà ca balavadaniùñàjanakatvavi÷iùñakçtisàdhyatvavi÷iùñeùñasàdhanatvaprakàrakaj¤ànaü pravçttihetuþ/ madhuviùasampçktànnabhojane tu tatkàle tçptiråpeùñasàdhanatve 'pi kàlàntare maraõaråpabalavadaniùñasàdhanamitij¤ànasyaiva sattvena tatra na pravçttiriti bhàvaþ/ balavadaniùñànanubandhitvaü nàma iùñotpattinàntarãyakaduþkhàdhikaduþkhàjanakatvam/ balavaddveùaviùayaduþkhàjanakatvaü và/ nanu balavadaniùñàjanakatvavi÷iùñakçtisàdhyatvavi÷iùñesàdhanatàj¤ànasya kàraõatve balavadaniùñàjanakatvàdãnàü vi÷eùyavi÷eùaõabhàve vinigamanàvirahàt gurubhåtàþ aneke kàryakàraõabhàvàþ prasajyanta iti kathaü tatkàraõatvaü dãpikàkàreõoktamityà÷aïkya pràcãnamatànusàreõa tathoktamityàha - vi÷iùñaj¤ànatvàvacchinnsyeti/ navyamata iti/ pårvoktàsvàrasyàt na vi÷iùñaj¤ànatvàvacchinnasya kàraõatvam/ kintu balavadaniùñànanubandhitvaj¤ànatvàvacchinnasya kçtisàdhyatàj¤ànatvàvacchinnasya iùñasàdhanatàj¤ànatvàvacchinnasya ca pçthageva kàraõatvam/ yathà daõóacakràdãnàü ghañaü prati daõóatvacaktatvàdinà pçthageva kàraõatvam na tu daõóavi÷iùñacakratvàdinà tadvaditi bhàvaþ/niùphale pravçttyabhàvàt iùñasàdhanatàj¤ànasyaiùñasàdhanatvena j¤àyamàne 'pi madhuviùasampçktànnabhojane apravçtteþ balavadaniùñànanubandhitvaj¤ànasya, kçtyasàdhye sumeru÷çïgànayanàdau pravçttyabhàvàt kçtisàdhyatàj¤ànasya ceti trayàõàmapi pravçttihetutvamàva÷yakamiti bhàvaþ/ nivçttyàtmakaprayatnavyàvartanàyoktam pravçttãtyartha iti/ na hi nivçttiråpayatnaü prati kçtisàdhyeùñasàdhanatàj¤ànasya hetutvamiti bhàvaþ/ duþkhajanakàbhàvatayeti/ duþkhajanakapratiyogikàbhàvatayetyarthaþ/ pratyavàyasya duþkhajanakatayà tadabhàvasya duþkhajanakàbhàvatvam/ svaråpasambandharåpasyeti/ siddhasya saürakùaõaråpo yaþ tatkàraõatvamatra vivakùitam/ ataþ pratyavàyapràgabhàvasattàråpaþ kùemaþ sandhyàvandana prayojyatvenàbhimata iti bhàvaþ/ *{dãpikà}* *{apårvasya lirïthatvakhaõóanam}* nanu 'jyotiùñomena svargakàmo yajeta' ityatra liïàsvargasàdhanamapårvaü kàryaü pratãyate/ yàgasya à÷utaravinà÷inaþ kàlàntarabhàvisvargasàdhanatvàyogàt tadyogyaü sthàyi kàryaümapårvameva liïàdyarthaþ/ kàryaü kçtisàdhyam/ kçteþ saviùayatvàt viùayàkàïkùàyàü yàgo viùayatvenànveti/ 'kasya kàryam' iti niyojyàkàïkùàyàü svargakàmapadaü niyojyaparatayànveti/ kàryabàddhà niyojyaþ/ tena 'jyotiùñomanàmakayàgaviùayakam svargakàmasya kàryam' iti vàkyàrthaþ sampadyate/ vaidikaliïtvàt 'yàvajjãvamagnihotraü juhuyàt' iti nityavàkye 'pyapårvameva vàcyam kalpyate/ 'àrogyakàmo bheùajapànam kuryàt' ityàdi laukikaliïþ kriyàkàryeü lakùaõà iti cet - na/ yàgasyàpyayogyatàni÷cayàbhàvena iùñasàdhanatayà pratãtyanantaraü tannirvàhàrtham avàntaravyàpàratayà apårvakalpanàt/ kãrtanàdinà nà÷a÷ruteþ na yàgadhvaüso vyàpàraþ/ *{prakà÷ikà}* liïàdeþ kàrya eva ÷aktiriti gurumataü à÷aïkate - nanviti/ icchàvi÷eùaråpasya yàgasya à÷utaravinà÷inaþ svargasàdhanatvena bhànaü na sambhavati, ayogyatvàdityapårvaråpa eva kàrye ÷aktiraïgãkàryetyàha - yàgasyeti/ à÷utaravinà÷inaþ - tçtãyakùaõavçttidhvaüsapratiyoginaþ/ sthàyi - phalaparyantasthàyi/ anvayaprakàraü dar÷ayati - kàryaü kçtisàdhyamiti/ yàge kçtisàdhyatvaü sàkùàt/ apårvaü tu yàgadvàreti bodhyam/ kàryaboddheti/ idam matkçtisàdhyamiti j¤ànavànityarthaþ/ vidhyarthamukhyavi÷eùyakaü ÷àbdabodhaü dar÷ayati - teneti/ svargakàmasya liïarthe kàrye tadekade÷e ca yàgasya anvayenetyarthaþ/ nyàyamate tu tatra 'kçtisàdhyabalavadaniùñàjanakeùñasàdhanayàgànukålakçtimàn svargakàmaþ' iti vàkyàrthabodhaþ/ nanu apårvasya pårvamunapasthitatvàt kathaü tatra ÷aktigraha iti cet, atra pravadanti abhij¤àþ - tanmate taddharmàvacchinnaviùayaka÷àbdabodhaü prati taddharmàvacchinnaviùayaka÷aktigrahasya tàdç÷opasthite÷ca hetutà, na tu samànaviùayakatvena hetuhetumadbhàvaþ/ evaü ca kàryatvàvacchinne yatra kutracit ÷aktigrahaþ/ yogyatàbalàcca aparvåråpakàryasya ÷àbdabodhe bhànaü, na hi yàgaviùayakamanyatkàryaü sambhavatãti/ nanu nitye phalàbhàvàt kathaü tatra apårvabodhakatà ityata àha - yàvajjãvamiti/ apårvameveti/ kàryatvenetyàdiþ/ paõóàpårvamityarthaþ/ laukikasthale apårvabhànàsambhavàdàha - àrogyeti/ kriyàkàrya iti/ dhàtvarthaniùñhakàryatva ityarthaþ/ laukikàlaukikasàdhàraõyena kàryatvàdàveva liïàdeþ ÷aktiraïgãkàryetyà÷ayena samàdhatte - yàgasyeti/ ayogyatvàt yàgasya svargasàdhanatvena bhànaü na sambhavatãtyuktadoùaü niràcùñe - ayogyeti/ ayogyatàsaü÷ayasattve 'pi tasyàvighañakatvàt ÷àbdabodho bhavatyeveti bhàvaþ/ vàkyàdiùñasàdhanatvena yoge 'vagate tasyà÷utaravinà÷inaþ vyàpàraü vinà phalajanakatvàsambhavàt tannirvàhàya aparvåü kalpyata ityàha - tannirvàhàrthamiti/ nanu yàgadhvaüsasyaiva vyàpàratvamastu kimapårvakalpanenetyata àha-kãrtanàdineti/ àdinà "karmanà÷àjalaspar÷àtkaratoyàvilaïghanàt/ gaõóakãbàhutaraõàt dharmaþ kùarati kãrtanàt//" ityatroktakarmanà÷àjalaspar÷àdiparigrahaþ/ dhvaüsasya vyàpàratve svargadhàràpattirityapi dåùaõàntaraü vibhàvanãyam/ karmanà÷à, karatoyà, gaõóakã iti nadãvi÷eùàþ/ *{bàlapriyà}* måle apårvaü kàryaü pratãyata iti/ apårvaü kàryatvena pratãyata ityarthaþ/ liïo hi kàryatvàvacchinne ÷aktiþ/ prakà÷ikàyàm ayogyatvàditi/ svargasàdhanatvànvayayogyatàvirahàdityarthaþ/ dvitãyakùaõavçttidhvaüsapratiyogitvaråpasya kùaõikatvasya bauddherevàïgãkàràdàha-tçtãyakùaõeti/ màsàdiparyantasthàyitvasyànupayogàdàha - phalaparyantasthàyãti/ svargotpattiparyantaü vartamànamityarthaþ/ vidhyarthamukhyavi÷eùyakamiti/ liïarthakàryamukhyavi÷eùyakamityarthaþ/ svargakàmasyetyàdi/ liïaþ kçtisàdhyamityarthaþ/ kçtau svargakàmasya samavetàtvasambandhenànvayaþ, viùayatàsambandhena yàgasyànvayaþ/ tathà ca svargakàmasamavetà yàgaviùayiõã yà kçtiþ tatsàdhyam (apårvam) ityàkàrako bodha ityà÷ayaþ/ svargaïkàmasya kàrye 'nvaya ityuktàvapi pràptàpràptavivekena kçtàvanvaya eva vivakùitaþ/ tadekade÷a iti/ kàryaikade÷e kçtàvityarthaþ/ nyàyamate tviti/ tanmate liïtvena råpeõa liïà kçtisàdhyatvaü balavadaniùñàjanakatvaü iùñasàdhanatvaü ca abhidhãyate/ àkhyàtatvena råpeõa kçtirabhidhãyate kçtisàdhyatvàdãnàü trayàõàü dhàtvarthe yoge à÷rayatàsambandhenànvayaþ/ yàgasyànukålatàsambandhena àkhyàtàrthakçtàvanvayaþ/ kçterà÷rayatàsambandhena prathamàntàrthe svargakàme 'nvayaþ/ tathà ca kçtisàdhyatva-balavadaniùñajanakatva-iùñasàdhanatvà÷raya-yàgànukålakçtimàn svargakàma iti bodhaþ/ na tu samànaviùayakatveneti/ taddharmàvacchinnatadviùayaka÷àbdabodhaü prati taddharmàvacchinnàtadviùayaka÷aktij¤ànasya taddharmàvacchinnatadviùayakopasthite÷ca hetuteti netyarthaþ/ yatra kutraciditi/ yàgàdikriyàyàmityarthaþ/ yogyatàbalàditi/ svargasàdhanatvànvayayogyatàbalàdityarthaþ/ paõóàpårvamiti/ niùphalamapårvaü paõóàpårvamityucyate/ nityasthale tasya svataþ prayojanatvaü pràbhàkarerucyate/ kriyàråpasya kàryasya dhàtunaiva làbhàt tatra lakùaõoktirasaïgatetyata àha - dhàtvarthaniùñhakàryatva iti/ kàrya÷aktasya liïaþ tatra kàryatve lakùaõetyatheþ/ 'bheùajapànaråpakriyàjanye àrogyasàdhanabheùajapratiyoginàóãniùñhavilakùaõasaüyoge lakùaõetyarthaþ' iti nçsiüha÷àstriõaþ pràhuþ/ vàkyàdiùñasàdhanatvenetyàdi/ 'jyotiùñomeva svargakàmo yajeta' iti vàkyàt 'jyotiùñomayàgaþ svargaüsàdhanam' iti ÷àbdabodhaþ àdau jàyate/ tadanantaraü dvikùaõàvasthàyino yàgasya ÷rutibodhitaü svargasàdhanatvaü anupapannamityanupapattipratisandhànàt kalpitasya apårvasya prathamotpanna÷àbdabodhàviùayatayà apårvasya liïarthatvaü na sambhavatãti tàtparyam/ karmanà÷eti/ karmanà÷à, karatoyà, gaõóakã, iti nadãvi÷eùàõàü saüj¤àþ/ *{dãpikà}* *{àkhyàtasya yatnàrthakatvasthàpanam}* lokavyutpattibalàt kriyàyàmeva kçtisàdhyeùñasàdhanatvaü liïà bodhyata iti liïatvena vidhyarthakatvam, àkhyàtatvena yatnàrthakatvam/ pacati pàkaü karotãti vivaraõadar÷anàt, kiü karoti iti pra÷ne pacatãtyuttaràcca àkhyàtasya prayatnàrthakatvani÷cayàt/ ratho gacchatãtyàdau anukålavyàpàre lakùaõà/ 'devadattaþ pacita', 'devadattena pacyate taõóulaþ' ityàdau kartçkarmaõoþ nàkhyàtàrthatvam/ kintu tadgataikatvàdãnàmeva/ tayoràkùepàdeva làbhaþ/ *{prakà÷ikà}* lokavyutpattãti/ lokavyavahàretyarthaþ/ sa ca yo yatra pravartate sa kçtisàdhyatveneùñasàdhanatvena ca tajj¤ànavànityevaüråpaþ/ kecittu yadicchayà yatra pravçttiþ tattatsàdhanamiti lokavyavahàra ityàhuþ/ navyàþ punaþ loke pacetetyàdiliïàdisamabhivyàhàrasthale kriyàyàmeva kçtisàdhyatvavi÷iùñesàdhanatvabodha iti niyamabalàditi tadarthaþ/ sarvatreti ÷eùa iti vyàcakhyuþ/ àkhyàtatveneti/ tacca saïketasambandhenàkhyàtapadavattvaü tiptvàdikameva ÷aktatàvacchedakamiti tu navyàþ/ yatnàrthakatvam - kçtitvàvacchinnavàcakatvam/ kiü karotãti/ kçtitvàvacchinne jij¤àsitasambandhabodhakatva eva tannivartakatvaü nànyatheti bhàvaþ/ nanu ratho gacchati ityàdau àkhyàtasya kçtibodhakatvàsambhavàt tadanurodhena vyàpàra eva ÷aktiþ vaktavyetyata àha - ratho gacchatãtyàdàviti/ vyàpàre anukålatvotkãrtanaü tu tena sambandhena vyàpàre gamanasyànvayalàbhàya/ navyàþ punaþ gacchatãtyatra àkhyàtasya jànàtãtyàdàviva à÷rayatve niråóhalakùaõà/ na cà÷rayatàsambandhenaiva prathamàntàrthe gamanàderanvayena nirvàhe à÷rayatve niråóhalakùaõàkalpanaü nirarthakamiti/ vàcyam/ nàmàrthayoriva dhàtvarthanàmàrthayorabhedàtiriktasambandhenànvayasyàvyutpannatvàt tatra tathànvayàsambhavàt/ stokaü pacatãtyàdau stokàdeþ dhàtvarthe poke 'nvayàt abhedàtirikteti dhyeyam/ vaiyàkaraõamataü niràcaùñe - devadatta iti/ nàkhyàtàrthatvamiti/ àkhyàtasya kartràdau ÷aktisvãkàre 'nantakçtyàdeþ ÷akyatàvacchedakatvamaïgãkartavyam/ kçtyàdau ÷aktisvãkàre tu kçtitvàdijàteþ ÷akyatàvacchedakatvàt làghavamiti bhàvaþ/ tadgataikatvàdãnàmeveti/ àkhyàtàrthatvamiti pårveõànvayaþ/ àdinà kçtyàdiparigrahaþ/ nanu tarhi kartçkarmaõoþ kathaü làbha ityata àha - tayoriti/ àkùepàdeveti/ paramatena/ svamate tu prathamantapadenaiva tallàbhàt/ 'devadattaþ taõóulaü pacati' ityatra 'taõóulakarmakapàkànukålakçtimàn devadattaþ' ityanvayabodhaþ/ 'devadattena pacyate taõóula' ityatra tu 'devadattasamavetakçtijanyapàkakarmãbhåtastaõóulaþ' iti ÷àbdabodhaþ/ na ca 'devadattaþ pacati' ityatra tçtãyà, 'taõóulaþ pacyate' ityatra ca dvitãyà syàt/ tatra kartçkarmaõoþ àkhyàtenànabhidhànàditi vàcyam/ anabhihite kartçtve tçtãyàyàþ tàdç÷e ca karmatve dvitãyàyà vidhànenàdoùàditi dhyeyam/ *{bàlapriyà}* yo yatreti/ yaþ puruùaþ yatra yàgàdau pravartate sa puruùaþ kçtisàdhyatva-iùñasàdhanatvaprakàrakayàgavi÷eùyakaj¤ànavànityevaüråpàt lokavyavahàràt yàgàdikriyàyàmeva liïà kçtisàdhyatkmiùñasàdhanatvaü càvagamyata ityarthaþ/ vyavahàraparatayà vyutpattipadaü vyàkhyàya, niyamaparatayà vyutpattipadaü vyàcakùàõànàü navyànàü matamàha - navyàþ panuriti/ tacca saïketasaübandheneti/ àkhyàtapadasya yatra tibàdau pàõinyàdãnàü icchàvi÷eùàtmakaþ saïketo 'sti sa tibàdiþ saïketasaübandhena àkhyàtapadavàn/ àkhyàtapadavattvaü tibàdiniùñham/ tat ÷aktatàvacchedakamityarthaþ/ yathà tibàdiùu aùñàda÷asu àkhyàtapadasya pàõineranyasya và saïketaþ tathà ÷abdàntarasaüketasyàpi anyapuruùãyasya sambhavàt tattacchabdavattvasyàpi vinigamanàviraheõa ÷aktatàvacchedakatvaü syàdityàlocya navãnàþ tiptvàdikameva kçti÷aktatàvacchedakamityàhuþ/ tanmatamàha - tiptvàdikameveti/ atra "tibodereva yatra vàcakatàgrahaþ tadanurodhena pacatãtyàdyànupårvãj¤ànasya tibàdijanyopasthitisahakàreõa ÷àbdabodhopadhàyakatàkalpanasya àva÷yakatayà tibàdereva tàdråpyeõa ÷aktatàkalpanàyàþ ucitatvam"iti vyutpattivàdagrantho 'nusandheyaþ/ kartrarthakatvàpekùayà yatnàrthakatve ÷akyatàvacchedakalàghavamastãti såcanàya kçtitvàvacchinnavàcakatvaü ityuktam/ dãpikàyàü pacati pàkaü karotãti/ tatsamànàrthakapadàntareõa tadarthakathanaü vivaraõam/ 'pacati' iti vivaraõãyapade pac ti iti bhàgadvayamasti/ 'pàkaü karoti' iti vivaraõavàkye 'pàkam' ityanena dhàtoþ vivaraõam, 'karoti' ityanena 'ti' ityàkhyàtasya vivaraõam/ yatnaþ kçdhàtorarthaþ/ tathà ca karotinà vivaraõàt àkhyàtasya yatnàrthakatvam/ evaü 'kiü karoti' iti pra÷nasya pacati ityuttaraü dãyate/ tatra pra÷navàkye kiü ÷abdasya jij¤àsàviùayadharmàvacchinnor'thaþ/ dvitãyàyàþ viùayatvamarthaþ/ tatràdheyatàsambandhena kiüpadàrthasyànvayaþ/ viùayatvasya niråpakatàsambandhena kçtàvanvayaþ/ tathà ca jij¤àsàviùayadharmavacchinnaniùñhaviùayatàniråpakakçtiriti bodho jàyate/ 'pacati' iti vàkyena pàkaniùñhaviùayatàniråpakakçtiriti bodho bhavati/ tathà ca jij¤àsitadharmàvacchinnaviùayakakçtivàcakasya pra÷nasya vi÷eùadharmàvacchinnaviùayakayatnavàcaka÷abda evottaraü bhavitumarhatãti àkhyàtasya yatnavàcakatvamiti bhàvaþ/ prakà÷ikàyàm jij¤àsitasambandhabodhakamiti/ jij¤àsàviùayadharmàvacchinnapratiyogikaviùayatvaråpasambandhabodhakam ityarthaþ/ pàkasambandhabodhakatva iti/ pàkaviùayakatvabodhakatva ityarthaþ/ tannivartakatvamiti/ jij¤àsànivartakatvamityarthaþ/ kçtibodhakatvàsambhavàditi/ acetane rathe yatnaråpakçterbàdhitatvàditi bhàvaþ/ nanu ratho gacchatãtyàdau àkhyàtasyànukålavyàpàre lakùaõetyuktirna yuktà/ anukålatvasya saüsargatayà bhànasambhavena tadaü÷e ÷abdavçtteranàva÷yakatvàt vyàpàramàtre lakùaõàyàþ vaktumucitatvàdityà÷aïkya dãpikàyà api tathaiva tàtparyamityàha - vyàpàre anukålatvotkãrtanamiti/ navyàþ punariti/ dãghitikàràdayaþ ityarthaþ/ maõikçnmatamà÷aïkate - na cà÷rayatàsambandhenaiveti/ avyutpannatvàditi/ anyathà 'caitraþ pacyate' ityatra dhàtvarthapàkasya kartçtàsambandhena caitre, taõóulaþ pacatãtyàdau karmatàsambandhena taõóulasya dhàtvarthe pàke 'nvayàpattariti bhàvaþ/ vaiyàkaraõamatamiti/ 'devadattaþ taõóulaü pacati' ityatra taõóulapadottaradvitãyàyàþ karma arthaþ tatràbhedena taõóulasyànvayaþ/ karmaõaþ svaniüùñhakarmatàniråpakatvasambandhena dhàtvarthe pàke 'nvayaþ/ 'pacati' ityatra tipaþ kartà arthaþ/ tatra devadattasyàbhedenànvayaþ/ kartuþ dhàtvarthapàke svaniùñhakartçtàniråpakatvasambandhenànvayaþ/ tathà ca devadattàbhinnakartçkaþ taõóulàbhinnakarmakaþ pàkaþ iti dhàtvarthamukhyavi÷eùyako bodhaþ/ devadattena pacyate taõóulaþ ityatra tçtãyàyàþ kartà arthaþ/ tatra devadattasya abhedenànvayaþ, kartu÷ca pàke 'nvayaþ/ àkhyàtasya karma arthaþ tatra taõóulasyàbhedena karmaõa÷ca dhàtvarthe 'nvayaþ/ devadattàbhinnakartçkaþ taõóulàbhinnakarmakaþ pàka iti ÷àbdabodhaþ/ naiyàyikamate tu devadattaþ taõóulaü pacati ityatra dvitãyàyàþ karmatvamarthaþ/ tatràdheyatàsambandhena taõóulasyànvayaþ/ karmatvasya niråpakatàsambandhena dhàtvarthe pàke 'nvayaþ/ àkhyàtasya kçtirarthaþ/ tatrànukålatàsambandhena dhàtvarthapàkasyànvayaþ/ kçterà÷rayatàsambandhena devadatte 'nvaya iti taõóulaniùñhakarmatàniråpakapàkànukålakçtimàn devadatta iti prathamàntàrthamukhyavi÷eùyako bodhaþ/ devadattena pacyate taõóula ityatra tçtãyàyàþ kçtirarthaþ/ tatra devadattasya samavàyenànvayaþ/ kçterjanyatàsambandhena dhàtvarthapàke 'nvayaþ/ àkhyàtasya karmatvamarthaþ/ tatra niråpitatvasambandhena pàkasyànvayaþ/ karmatvasyà÷rayatàsambandhena prathamàntàrthe taõóule 'nvaya iti devadattasamevatakçtijanyapàkaniråpitakarmatàvàn taõóula iti bodhaþ/ bhàññamãmàüsakànàü mate devadattaþ odanaü pacati ityatràkhyàtasya kçtiråpà bhàvanà arthaþ/ odanapadottaradvitãyàyàþ akhaõóopàdhiråpaü karmatvamarthaþ/ tatràdheyatàsambandhena taõóulasyànvayaþ/ karmatvasya svaniråpakadhàtvarthapàkànukålatvasambandhena àkhyàtàrthakçtàvanvayaþ/ devadattasyàpi tatraivànvayaþ/ dhàtvarthapàkasya karaõatvasambandhena kçtàvanvayaþ/ svaniùñhakaraõatàniråpakaudanodde÷yakatvasambandhena pàkasya kçtàvanvaya iti paryavasyati/ tathà ca devadattasamavetà taõóulakarmakapàkànukålà pàkakaraõikà kçtiriti bodhaþ/ aiteùàü mate àkhyàtarthakçtiþ ÷àbdabodhe mukhyavi÷eùyatayà bhàsate/ pàkasya kçtau karaõatvaü ca kçtiü prati udde÷yabhåtaudanakaraõatvàt/ yatra tu dvitãyàntaü vinà pacati ityetàvanmàtramuktam tatra dhàtvarthapàkasya karmatàsambanadhena kçtàvanvayaþ/ devadattasamavetà pàkakarmikà kçtiriti bodhaþ/ caitreõa odanaþ pacyate ityatràpi tçtãyàyàþ kartçtvamarthaþ/ tasya svaniråpakapàkànukålatvasambandhena àkhyàtàrthakçtàvanvayaþ/ dhàtvarthasya pàkasya svakaraõakaudanodde÷yakatvasambandhena kçtàvanvayaþ/ àkhyàtasya tatra karmatvaü bhàvanà càrthaþ/ karmatve odanasyànvayaþ/ karmatvasya svaniråpakapàkànukålatvasambandhena bhàvanàyàmanvayaþ/ tathà ca devadattakartçkapàkànukålà odanakarmakapàkànukålà pàkakaraõakaudanodde÷yikà bhàvenati ÷àbdabodha iti/ pårveõànvaya iti/ tathà ca ca kartçkarmagatà ekatvàdisaïkhyà kçtiþ kàla÷ca àkhyàtàrthaþ/ asmin mate anabhihite iti såtrasya kartçkarmagatasaïkhyàyàmanabhihitàyàmityarthaþ/ atha và kartçtve karmatve cànabhihite ityarthaþ/ nàtaþ devadattaþ pacati ityatra devadattapadottaraü tçtãyàyàþ, taõóulaþ pacyate ityatra taõóulapadottaraü dvitãyàyà và apattiþ/ agre ca spaùñamidam/ kçtyàdiparigraha iti/ àdinà kàlo gçhyate/ paramateneti/ mãmàüsakamatenetyarthaþ/ 'kartà càkùepalabhyaþ' iti nyàyaprakà÷àdau niråpitatvàt/ *{dãpikà}* *{upasargàõàü dyotakatvam}* prajayati ityàdau dhàtoreva prakarùe ÷aktiþ/ upasargàõàü dyotakatvameva, na tatra ÷aktiþ/ *{prakà÷ikà}* upasargàõàü vàcakatvamataü nirasyati prajayatãtyàdàviti/ nanu dhàtunaiva prakarùàderbodhe pra÷abdàdervaiyarthyamata àha - upasargàõàmiti/ dyotakatvam - tàtparyagràhakatvam/ tena 'itaranipàtànàm vàcakatvam' iti såcitam/ tathà hi-ekakàrasya ayogavyavacchedor'thaþ '÷aïkhaþ pàõóura eva' ityàdau, anyayogavyavaccheda÷ca 'pàrtha eva dhanurdhara' ityàdau ityàdikaü bahutaramåhanãyam/ *{bàlapriyà}* tàtparyagràhakatvam - yatra pra iti upasargaþ dhàtunà saha uccàryate tatra dhàtoþ prakarùe tàtparyamiti graho bhavati/ ataþ dhàtorarthavi÷eùe tàtparyagrahajanakatvamupasargàõàmiti bhàvaþ/ itaranipàtànàmiti/ upasargàtiriktanipàtànàmityarthaþ/ ityàdikaü bahutaramåhanãyamiti/ 'nãlam sarojaü bhavatyeva' ityàdau evakàrasya atyantàyogavyavacchedor'tha ityåhanãyamityarthaþ/ atredaü bodhyam - evakàràrthastrividhaþ-anyayogavyavacchedaþ, ayogavyavacchedaþ, atyantàyogavyavaccheda÷ceti/ vi÷eùyasaïgataivakàrasya anyayogavyavacchedor'thaþ/ yathà pàrtha eva dhanurdhara ityàdau pàrthànyasmin dhanurdhaüratvayogo vyavacchidyate/ tatra anyaþ, yogaþ, abhàva÷ceti trayaþ evakàrasya pçthak ÷akyàþ/ anya÷abdàrthaþ bhedavàn/ bhede pàrthasya pratiyogitàsambandhenànvayaþ/ sambandharåpe yoge prakçte tàdàtmyàtmake pratiyogitvena dhunardhaürasyànvayaþ/ yogasyàbhàve pratiyogitvenànvayaþ/ abhàvasya svaråpasambandhena anyasminnanvayaþ/ evaü dhanurdharasya abhedasambandhena pàrthe 'nvayaþ/ tathà ca pàrthapratiyogikabhedavàn (pàrthànyaþ) dhanurdharapratiyogikatàdàtmyàbhàvavàn (dhanurdharatvàbhàvavàn) pàrthaþ dhanurdharàbhinna÷ceti ÷àbdabodho jàyate/ pàrthasya vi÷eùyatayà anyavi÷eùaõatayà ca dvirbhànam/ evaü dhunardharasya evakàràrthayogavi÷eùaõatayà pàrthavi÷eùaõatayà ca dvirbhànam/ vi÷eùaõasaïgataivakàrasya ayogavyavacchedor'thaþ/ yathà '÷aïkhaþ pàõóara eva' ityàdau ÷aïkhe pàõóaràyogo vyavacchidyate/ tatraivakàrasya yogàbhàve abhàve ca ÷aktiþ/ sambandhàtmake yoge pàõóarasya pratiyogitayà anvayaþ/ yogàbhàvasya pratiyogitayà abhàve 'nvayaþ/ abhàvasya svaråpasaübandhena ÷aïkhe 'nvayaþ/ tathà ca ÷aïkhaþ pàõóarayogàbhàvàbhàvavàn iti ÷àbdabodhaþ/ kriyàsaïgataivakàrasya atyantàyogavyavacchedor'thaþ/ yathà 'nãlaü sarojaü bhavatyeva' ityàdau saroje nãlabhavanàtyantàyogo vyavacchidyate/ atyantatvaü abhàva÷ca tatra evakàràrthaþ/ atyantatvaü ca vyàpakatvam/ tacca bhedapratiyogitànavacchedakatvam/ bhede sarojasyàdheyatàsambandhenànvayaþ/ bhedapratiyogitànavacchedakatvasya pratiyogitayà abhàve 'nvayaþ/ abhàvasya svaråpasambandhena ayoge 'nvayaþ/ evaü nãlakartçkabhavanasya nãlatvàtmakasya ayogaikade÷e yoge pratiyogitvenànvayaþ/ tathà ca sarojaniùñhabhedapratiyogitànavacchedakatvàbhàvavàn nãlatvapratiyogikasambandhàbhàvaþ iti ÷àbdabodhaþ/ nãlatvasambandhàbhàve sarojatvavyàpakatvasyàsambhavena sarojatvavyàpakatvavi÷iùñàyogàbhàvasya bodhayituma÷akyatvàt ayoge sarojatvavyàpakatvavyavacchedabodho varõita iti/ adhikam dãdhikàrãyaivakàràrthavivecane jayaràmanyàyapa¤cànanakçtapadàrthamàlàyàü ca draùñavyam/ *{dãpikà}* *{padàrthatattvaj¤ànasya mokùahetutvaniråpaõam}* padàrthaj¤ànasya paramaprayojanaü mokùaþ/ tathà hi-- 'àtmà vàre draùñavyaþ ÷rotavyo mantavyo nididhyàsitavyaþ' iti ÷rutyà ÷ravaõàdãnàü àtmasàkùàtkàrahetutvabodhanàt ÷ruttà dehàdivilakùaõàtmajàne satyapyasambhàvanànivçtteþ yuktyanusandhànaråpamananasàdhyatvàt/ mananopayogipadàrthaniråpaõadvàrà ÷àstrasyàpi mokùopayogitvam/ tadanantaraü ÷rutyupadiùñayogavidhinà nididhyàsane kçte tadanantaraü dehàdiüvilakùaõàtmasàkùàtkàre sati dehàdau ahamityabhimànaråpamithyàj¤ànanà÷e doùàbhàvàt pravçttyabhàve dharmàdharmayorabhàve janmàbhàve pårvadharmàdharmayoranubhavena nà÷e caramaduþkhadhvaüsalakùaõamokùo jàyate/ j¤ànameva mokùasàdhanam/ mithyàj¤ànanivçtterj¤ànamàtrasàdhyatvàt/ 'tamevaü viditvàtimçtyumeti nànyaþ panthà vidyate 'yanàya' iti ÷rutyà sàdhanàntaraniùedhàcca/ *{prakà÷ikà}* prekùàvatpravçttaye sakalakàmanàviùayamuktiprayojanakatàü granthasya dar÷ayati - padàrthaj¤ànasyeti/ padàrthatattvaj¤ànasyetyarthaþ/ anyeùàmavàntaraprayojanànàmapi sadbhàvàdàha - parameti/ ÷ruterayamarthaþ -- are mumukùuõà àtmà draùñavyaþ mumukùoþ àtmadar÷anamiùñasàdhanamiti yàvat/ àtmadar÷anopàyaü dar÷ayati --- ÷rotavya ityàdinà/ àrtha-krameõa ÷àbdakramaþ tyakto bhavati, 'agnihotraü juhoti' 'yàvagåü pacati' ityàdivat/ asambhàvanànivçtteriti/ apràmàõyaj¤ànanivçtterityarthaþ/ yuktyanusandhàneti/ ayaü bhàvaþ--- yuktibhiranucintanaü mananam/ tacca àtmana itarabhinnatvenànumànam/ tacca bhedapratiyogãtaraj¤ànasàdhyam/ tadarthaü sakalapadàrthaniråpaõamiti/ mokùopayogitvaü vi÷adayati --- tadanantaramiti/ mananànantaramityarthaþ/ *{bàlapriyà}* sakalakàmanàviùayeti/ apunarbhavaråpatvàt sarveùàmapãùñaþ yo mokùaþ tatprayojanakatvamityarthaüþ/ yadapekùayà anyat prayojanaü na bhavati tat paramaprayojanam/ yadapekùayà anyat prayojanaü bhavati tat avàntaraprayojanam/ prayojanàntaràsàdhanatve sati prayojanatvaü paramaprayojanatvam/ prayojanàntarasàdhanatve sati prayojanatvaü avàntaraprayojanatvam/ nanu"àtmà và are draùñavyaþ ÷rotavyaþ"iti ÷rutau pàñhakramànusàreõa dar÷anasyaiva ÷ravaõasàdhanatvamavagamyate na tu ÷ravaõàderdar÷anasàdhanatvamityà÷aïkyàha - àrthakrameõeti/ prayojanava÷ena yaþ kramaþ saþ àrthakramaþ/ yathà agnihotrayavàgåpàkayoþ/ atra hi yavàgvàþ homaprayojanakatvena tatpàkaþ prayojanava÷ena pårvamanuùñhãyate/ padàrthabodhakavàkyànàü yaþ kramaþ saþ pàñhakramaþ/ tena ca padàrthànàü kamaþ à÷rãyate/ apràmàõyaj¤ànanivçtteriti/ ÷rutivàvayajanye dehàdivilakùaõàtmaviùayaka÷àbdabodhàtmaka÷ravaõe apràmàõyaj¤ànasya nivçttiþ mananena bhavati/ mananaü cànu mityàtmakam/ àtmà dehàdibhinnaþ j¤ànecchàdyà÷rayatvàt yannaivaü tannaivam iti vyatirekyanumànaprayogo draùñavyaþ/ bhedapratiyogãtaraj¤ànasàdhyamiti/ àtmànuyogikabhedapratiyogibhåtàþ ye àtmetarapadàrthàþ tadviùa yakaj¤ànajanyamanumityàtmakaü mananamityarthaþ/ tadarthamiti/ àtmetara padàrthaviùayakaj¤ànotpàdanàrthamityarthaþ/ pratyàhçtya-nigçhya, viùayasaüyuktàni yathà na bhaveyustathà kçtvetyarthaþ/ manaþpratyàhçtya - manaþ indriyasaüyuktaü yathà na syàt tathà kçtvà/ sàkùàtkartavye àtmani manasaþ praõidhànaü sthàpanaü yogaþ/ vi÷eùadar÷anenaiveti/ rajatavyàvartakasya ÷uktigatasyàsàdhàraõadharmasya ÷uktitvasya dar÷anenaivetyarthaþ/ tathà prakçte 'pãti/ àtmagatasya taditaravyàvartakasya dharmasya dar÷anenaiva dehàdibhramaråpaü mithyàj¤ànaü nivartate ityarthaþ/ *{/ / /}* *{tarkasaügrahaþ}* kàõàdanyàyamatayorbàlavyutpattisiddhaye/ annambhaññena viduùà racitastarkasaïgrahaþ// *{ // it.i tarkasaügrahaþ samàptaþ//}* *{/ / /}* *{dãpikà}* *{j¤ànakarmasamuccayavàdaniràsaþ}* nanu 'tatpràptiheturvij¤ànaü karmacoktaü mahàmune' iti karmaõo 'pi mokùasàdhanatvasmaraõàt j¤ànakarmaõoþ samuccaya iti cet - na/ "nityanaimittikaireva kurvàõo duritakùayam/ j¤ànaü ca vimalãkurvannabhyàsena ca pàcayet// abhyàsàcca kvacijj¤ànàt kaivalyaü labhate naraþ"// ityàdinàü karmaõo j¤ànasàdhanatvapratipàdanàt j¤ànadvàraiva karmaõo mokùasàdhanatvaü na sàkùàt/ tasmàt padàrthatattvaj¤ànasya mokùaþ paramaprayojanamiti sarvaü ramaõãyam/ *{iti tarkasaügrahadãpikà samàptà}* *{/ / /}* *{prakà÷ikà}* 'kaivalyaü labhate naraþ' ityàdineti/ àdinà 'kùãyante càsya karmàõi tasmin dçùñe paràvare' ityàdi÷ruteþ 'j¤ànàgniþ sarvakarmàõi bhasmasàtkurute tathà' ityàdismçte÷ca saügrahaþ/ j¤ànadvàraiveti/ atràyaü kramaþ -- niùkàmanayà bhagavatprãtyarthaü kçtaiþ karmabhiþ duritakùayaråpàtma÷uddhirbhavati/ tato viùayeùu vairàgyam/ tataþ ÷ravaõàdau pravçttiþ/ tataþ ÷ravaõàdikrameõa tattvaj¤ànotpattau pårvoktamithyàj¤ànanà÷àdikrameõa mokùaniùpattiþ/ adhikam asmadãyacintàmaõidãdhitivyàkhyàyàmanusandheyaü tarkakarka÷avicàracàturãdhurãõairiti/ kauõóinyagotrasambhåto nãlakaõñhàkhyapaõóitaþ kçtimàrpipadetasmai candracåóàya maïgalam// *{iti prakà÷ikà samàptà}* *{/ / /}* *{bàlapriyà}* ÷rãyante ceti/ paràvare-- pare avarà yasmàt tasmin paramàtmani sàkùàtkçte sati puõyapàparåpàõi karmàõi na÷yantãtyarthaþ/ j¤ànàgniriti/ j¤ànaråpo 'gniþ sarvàõyapi puõyapàparåpàõi karmàõi bhasmãkarotãtyarthaþ/ dãpikàyàm àtmasàkùàtkàre satãtyàdi/"duþkhajanyapravçttidoùaþ mithyàj¤ànànàmuttarottaràpoya tadanantaràpàyàdapavargaþ"iti nyàyasåtramatràbhisaühitam/ prathamataþ avicchinnatailadhàràvat ÷ravaõamananasamànaviùayakànavaratàtmànusandhànaråpe nididhyàsane sati àtmà dehàdibhinnatvena sàkùàtkriyate/ ayaü sàkùàtkàra eva tattvaj¤ànamityucyate/ anena tattvaj¤ànena dehàdau àtmàbhedabhramaråpaü mithyàj¤ànaü nivartate/ tàdç÷adoùàõàmanutpattau ràgadveùamoharåpà doùàþ notpadyanate/ tàdç÷adoùàõàmanutpattau vihitaniùiddhakarmasu pravçttiþ na bhavati/ pravçttyabhàvàcca puõyapàparåpau dharmàndharmau notpadyete/ dharmàdharmayoranutpattau ca ÷arãrapràõasaüyogaråpaü janma àtmano na bhavati/ janmàntaràbhàve asmin janmani pràrabdhayoþ puõyapàpayoranubhavena vinà÷e ca caramaduþkhasya dhvaüsaråpo mokùo bhavati iti bhàvaþ/ tameva viditveti/ taü paramàtmànaü viditvaiva j¤àtvaiva pumàn mçtyuü saüsàraü atyeti atikràmati/ àtmatattvaj¤ànavàneva saüsàranà÷avàn bhavatãtyarthaþ/ ayanàya-mokùapràptaye anyaþ tattvaj¤ànàdanya panthàþ upàyaþ na vi/te ityarthaþ/ sàdhanàntaraniùedhàditi/ àtmatattvaj¤ànàdanyasya sàdhanasya niùedhàdityarthaüþ/ tatpràptiheturiti/ mokùàpràpteþ tattvaj¤ànaü bhagavatprãõanayàgàdiråpaü karma cobhayaü sàdhanamityarthaþ/ samuccaya iti/ j¤ànakarmasamudàyaþ mokùasàdhanam/ parasparasahakàreõa j¤ànakarmaõoråbhayoþ mokùasàdhanatvaü na j¤ànamàtrasyetyarthaüþ/ j¤ànaü ca vimalãkurvanniti/ dehendriyàdivilakùaõàtmaj¤ànaü mananenàpràmàõyaj¤ànànàskanditaü kurvannityarthaþ/ abhyàseneti/ indriyanigrahapårvakàsakçtsamaraõaråpanididhyàsanena pàcayet phalonmukhaü kuryàdityarthaþ/ prakà÷ikàyàü tarkakarka÷eti/ tarkamålakaþ yaþ karka÷aþ kañhinataraþ vicàraþ vimar÷aþ tatra yà càturã càturyaü tayà tatra và dhuriõaiþ samarthairityarthaþ/ vimar÷aþ tatra yà càturã càturthaü tayà tatra và dhuviõaiþ samarthairityarthaþ/ candracåóàya maïgalamiti / maïgalamiti samarpaõàkriyàvi÷eùaõam/ maïgalaü yathà syàt tathà candracåóàya samàrpayadityarthaþ/ yathà ã÷varàrpaõabuddhyà kriyamàõaü yàgadànàdi maïgakalaraü tathà tattvaj¤ànadvàrà sakalojjãvakasnapaya granthasya ã÷varàya samarpaõamapi svasya pareùàü ca maïgalakaramiti bhàvaþ// nira¤janà¤janàdrã÷arãnivàsakçpàbalàt sadàcàryakañàkùàcca vyàkhyeyaü samapåryata// prauóhavidvanmanastuùñiü vyàkhyaiùà janayenna và/ bàlànàü tu manaþ prãtiü paràmàvakùyati dhruvam// *{iti ÷rãkçùõatàtàcàryàtmajasya ÷rãdevanàthatàtàcàryakañàkùalabdha-}* *{sàmànyavi÷eùa÷àstravij¤ànasya catu÷÷àstra÷iromaõeþ}* *{vidyàvàridheþ nàvalpàkam - ÷añhakoparàmànuja-}* *{tàtàcàryasya kçtiùu prakà÷ikàvyàkhyà}* *{bàlapriyà samàptà}* *{/ / /}* *{// ÷rãgurucaraõàravindàbhyàü namaþ//}* *{// prakà÷ikàvyàkhyà prasàraõà//}* *{maïgalavàdaþ}* [pç.1] nidhàyetyàdi÷lokasyàyaü vàkyàrthaþ/ tathà hi - hçdi ityatra saptamyàþ niråpitatvamarthaþ/ tasya ca vçttitvaprakàrakàhàryaj¤ànaråpanipårvakadhàdhàtvarthaghañakavçttitve 'nvayaþ/ [1] vi÷ve÷amityatra niråpakatayà j¤ànànvayi à÷rayatayà tadanvayi và vi÷eùyatvaü vi÷eùyitvaü vàr'thaþ/ prakçtyarthasya vi÷eùyatve àdheyatayà vi÷eùyitve và niråpitatvasambandhenànvayaþ/ lyapaþ samànakartçkatvasahitottarakàlãnatvaparatvàt lyapapratyayasya dhvaüsor'thaþ/ tatra prakçtyarthasya pratiyogitayànvayaþ/ dhvaüsasya ca svapratiyogisamànakartçkatvasvàdhikaraõakàlavçttitvobhayasambandhena kriyata ityatra kçdhàtvarthakçtàvanvayaþ/ [1] guruvandanamityatra svoccàrayitçtàvacchedakaikakàlãnobhayàvçttijàtitvopalakùitajàtiyukta÷arãràvacchinnacetananiùñhàpakarùàvadhitvaprakàraka- bodhànukålatàdç÷acetanakartçko vyàpàro vandanam/ gurupadasya samàsàntargatatayà luptaùaùñhãkasya vi÷eùyatàniråpitor'thaþ/ tasya càbhedasambandhena prakàratàyàmanvayaþ/ prakçtyarthasyàdheyatayà vi÷eùyatve 'nvayaþ/ vipårvakadhàdhàtvarthakçtyanvitaü vidheyatvaü vidheyitvaü và dvitãyàrthaþ/ atràpi lyapaþ pårvavadevàrthaþ/ [1] bàlànàmityatra ùaùñhyàþ bodhànvayi samavetatvam arthaþ/ tatra niråpitatvasambandhena prakçtyarthasyànvayaþ/ [1] sukhabodhàyetyatra sukhaü yathà syàttathà bodhaþ/ sukha÷càsau bodha÷ceti samànàdhikaraõasamàsaþ/ dãpikàyàm [1] såkhena bodha iti vyàkhyànam arthapradar÷anamàtraparam/ anyathà tçtãyàsamàsànupapatteþ/ sukha÷abda÷ca 'bhàràpagame sukhã saüvçtto 'ham' itivat duþkhàbhàve upacaryate/ sa ceha dharmiparaþ/ bodhàyetyatra 'edhànàhartuü vrajati' ityarthe 'edhebhyo vrajati' itivat 'bodhaü janayituü kriyata' ityarthe 'bodhàya kriyata' iti"kriyàrthopapadasya ca karmaõi sthànina"iti såtreõa pràptà caturthã utpattyanukålavyàpàraviùayakecchàü bodhayati/ tasyàþ svaviùayasamànakartçkatvasvaprayojyecchàviùayatvobhayasambandhena kçtàvanvayaþ/ utpattau ca bodhànvayaþ/ àkhyàtasyàdheyatayà prakçtyarthànvito vartamànakùaõaþ, à÷rayatayà prathamàntàrthànvayi, vidheyatvaü càrthaþ/ vi÷iùñabodhaþ spaùañaþ dãpikàyàm [1] vi÷ve÷varamiti/ svaniùñhakarmàsàdhàraõahetuprayatnavattavasambandhenàmbàsahitamårtivi ÷iùñàbhinnanikhilavidyopade÷akartrabhinnavi÷ve÷varavi÷eùyaka- svàpakarùàvadhitvaprakàrakaj¤ànànukålasvãyavyàpàradhvaüsavi÷eùitatakarsaïgrahapratipàdyàrthaviùayakaj¤ànajanakàbhinnabàlasama- vetànàyàsavi÷iùñadravyàdipadàrthaviùyakabodhanakàbhinnavyàkhyàna - vidheyakavartamànakàlãnakçtimànahaü iti bodhaþ/ vyàpàradhvaüsavai÷iùñyaü ca svapratiyogisamànakartçkatvasvàdhikaraõakàlavçttitvobhayasambandhena/ prakà÷ikàyàm [2] vande ÷ivamityàdi/ pårvàrdhasya upadeùñrabhinnàmbàvi÷iùñàbhinnadakùiõàmårti÷ivavi÷eùyaka- svàpakarùàvadhitvaprakàrakabodhànukålavyàpàrànukålakçtimànahamiti bodhaþ/ [2] yadvandanenetyàdyuttaràrthasya yannamaskàraprayojyaguruniråpitasàdç÷yapratiyogikasambandhà÷rayo mando 'pãti bodhaþ/ api÷abdàrthaþ svasamabhivyàhçtapadàrthatàvacchedakamandatvàdivirodhaþ, sa caikakùaõàvacchedena ekàdhikaraõàvçttitvaü sàdç÷yànvayi/ upade÷a÷càj¤àtaj¤àpanaüe viùayatàvi÷iùña÷abdaråpam/ vai÷iùñyaü sniråpakaj¤ànajanakatvasvasàmànàdhikaraõyobhayasambandhena/ sàmànàdhikaraõyaghañakacaramavçttitvaü svapràkkàlàvacchinnaj¤ànaviùayatvàbhàvasambandhena/ 'asyàrthasyopade÷a' ityàdau ùaùñhyartha àdheyatvam/ tasya copadade÷apadàrthaghañakaviùayatàyàmanvaya iti bodhyam/ dãpikàyàm [1] cikãrùitasyetyàdi/ kç¤dhàtoþ kçtirarthaþ sanaþ icchà/ niùñhàyà÷ca kçtiniùñhavi÷eùyatàniråpitaviùayatàsambandhàvacchinnaprakàratà÷rayor'thaþ/ kçteþ vi÷eùyatàsambandhenecchàyàmanvayaþ/ tasyà÷ca niråpitatvasambandhena prakàratàyàmanvayaþ/ sà ca icchà 'granthaviùayakakçtirbhavatu' ityàkàrikà/ [1] nirvighnaparisamàptyarthamityatra nirvighnaü yathà yathà samàptiriti vigrahaþ/ [2] nirvighnaparisamàptaya ityatra tu pårvavadutpàdakavyàpàrecchaiva caturthyarthaþ/ vyàpàra÷ca pratibhàdiråpaþ/ samàpti÷ca caramavarõaghvaüsaþ tadanvitaùaùñyarthaþ granthasyetyatra sambandhaþ svaghañakacaramavarõapratiyogitvaråpaþ/ etattattvamasmadviracitasamàpti [vicàre] draùñavyam/ [1] ÷iùya÷ikùàyai -- ÷iùyàn ÷ikùayitumityarthaþ/ 'tumarthàcca bhàvavacanàt' iti sutraõa caturthã/ 'paktuü vrajati' ityarthe 'pàkàya vrajati' ityàdivat/ tatrecchaiva caturthyarthaþ/ tasyà÷ca svaviùayasamànakartçkatvasvaprayojyecchaj¤aviùayatvobhayasambandhena nibandhapadàrthaj¤ànajanaka÷abdaråpabindhane 'nvayaþ/ '÷iùyà apyevaü kuryuþ' ityàkàrakànugraharåpecchaiva ÷ikùàpadàrthaþ/ tatra ÷iùyàõàü vi÷eùyatàsambandhenànvayaþ/ 'ava÷yakartavyatvaprakàrakaj¤ànaü ÷ikùà' iti tu asmaddinakarañiùpaõyàmativistareõa nirastam/ ktapratyayasya vi÷eùyatàniråpitaviùayatàsambandhàvacchinnaprakàratà÷rayor'thaþ/ dhàtvarthaþ àdyakçtiþ/ kçtàvadyatvaü ca dhvaüsavi÷iùñànyatvaparyavasitam/ vai÷iùñyaü svottaratvasvapratiyogikçtivi÷iùñatvobhayasambandhena/ kçtivai÷iùñyaü svasàmànàdhikaraõyasvaviùayagranthaviùayakatvobhayasambandhena/ atra maïgalatadupanibandhanayoþ phaladar÷anàt 'tayoràcaraõe tattaddharmikeùñavi÷eùasàdhanatàbhramaprayukte maïgalàcaraõaråpatvàt, bhràntapuruùãyajalatàóanàdyàcaraõavat' ityanumànaü nirastam/ yattu -- 'maïgalàdikamanuùñheyam niùphalatvàt' ityanumànapradar÷anam -- tattuccham/ bhràntapuruùãyànuùñhànaviùayatayà bàdhàpatteþ/ iùñasàdhanatvapramàdhãna1 kçtivi÷iùñatvàbhàvasàdhane 'pi kçtau -------------------------------------- 1. kçtivi÷iùñatvàbhàveti/ kçtivi÷iùñatvaü ca viùayatàsambandhena/ -------------------------------------- pramàdhãnatvàbhàva eva paryavasànena tadapekùayà asmaduktasyaiva yuktatvàt/ yadapi 'maïgalàdyàcaraõaü pàpajanakam' ityunamànam tadapi heyam/ vyàpàrasya niùphalatve tadàcaraõaphalàsid÷yà abhràntànàü phalavi÷eùasàdhanatàj¤ànàdeva pravçttyupapattau tadàcaraõena pàpotpattikalpane pramàõàbhàvàt/ yadyapi pratij¤àyàü na kuryàdityasyàpi iùñasàdhanatàj¤ànàbhàvàdhãnàbhràntapuruùãyapravçttyabhàvànuvàditvàt, pràptàrthe 'pi 'bhu¤jate' ityàdau vidhiprayayadar÷anàt, kçteþ 'karomi', 'kriyate', 'kurva' ityàdiråpàyà niùphalatvàt tadàcaraõamayuktamiti ÷aïkà sambhavati, tathàpi tasyàþ ÷iùyàvadhànaphalakatvàt na doùaþ/ ata eva '÷iùyàvadhànàya pratijànãta' ityàdilekhanaü granthakçtàü tatra tatra saïgacchate/ avadhànaü ca manaso vikùeparàhityaü vijàtãyamanoyoga iti yàvat/ caturthyarthaþ utpattyanukålavyàpàrecchà/ anyat pårvavat/ sa ca vyàpàraþ 'mayà pratij¤à kçtà, bhavadbhissàvadhànena bhavitavyam' iti ÷iùyàn prati guroþ ÷abdaprayogaþ/ [2] svagranthasya itaragranthanetyàdi/ svagranthavi÷eùyaketaragranthajanyaprayojanajanakatvàbhàvaprakàrakaj¤ànajanaka÷abdànukalåkçtimànityanvayabodhaþ/ dãpikàyàm [1] maïgalasya samàptisàdhanatvaü nàstãti/ maïgalaü samàptisàdhanatvàbhàvavadityarthaþ/ tàdç÷asàdhanatvàbhàvo maïgalavçttiriti và/ [1] anvayavyatirekàbhyàü vyabhicàràditi/ anvayavyabhicàra÷ca kàraõasattve 'pi kàryànutpattiråpaþ, tanniùñakarùa÷ca 1svàvacchinnavyàpyatànavacchedakakàraõatàvacchedakàvacchinnakàraõakåñavanniùñhàbhàvãyakàryatàva - cchedakasambandhàvacchinnapratiyogitàvacchedakakàryatàvacchedakakatvam, ---------------------------------------- 1. svàvacchinnetyàdi/ svapadena yaddharmàvacchinnasattve 'pi kàryaü na jàyate tadgràhyam/ tacca kapàlàkà÷asaüyogatvaü tadavacchinnavyàpyatàvacchedakaü kapàladvayasaüyogatvaü vyàpyatànavacchedakaü yat kàraõatàvacchedakaü daõóatvàdi tadavacchinnakàraõakåñavati kapàladvayasaüyoga÷ånye prade÷e vartate yaþ ghañàbhàvaþ tatpratiyogitàvacchedakaghañatvakatvasya kalàlakà÷asaüyogatve sattvàt tadvataþ kapàlakà÷asaüyogasya anvayavyabhicàritvam atra kàraõatàvacchedake vyàpyatànavacchedakàntànupàdàne kapàlàkà÷asaüyogasyànvayavyabhicàritvaü na nirvahati/ atastudapàdànam/ ----------------------------------------- kàryatàvacchedakaniråpitatàdç÷àvacchedakasambandhàvacchedakatvàbhimatadharmavattvam/ vyatirekavyabhicàra÷ca kàraõàbhàve 'pi kàryotpattiråpaþ/ kàryatàvacchedakasambandhena kàryatàvacchedakàvacchinnàdhikaraõavi÷iùñakàraõatàvacchedakavattvam/ vai÷iùñyaü1svaniùñhàbhàvãyakàraõatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitàvacchedakatvasvàvacchinnavyàpyatànavacchedaka - yàvadavacchinnàdhikaraõakåñavattvasambandhàvacchinnàdheyatvobhàyasambandhena/ tàdç÷akåñavattvaü ca svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvani ùñhàvacchedakatàka pratiyogitàkabhedavattvasambandhena svavi÷iùñatvaparyavasitam/ svàdhikaraõatà svavi÷iùñakaraõatàvacchedakadharmàvacchinnaniråpitàdhikaraõatàtvasambandhena/ svavai÷iùñyaü svàvacchinnavyàpyatàvacchedakatvasambandhàvacchinnatvasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ pratiyogitàvacchedakatà càdheyatàsambandhena/ tàdç÷àdheyatà÷ånyakàraõatàvacchedakadharmavattvam anvayasahacàraþ/ niruktobhayasambandhena kàryàdhikaraõavi÷iùñànyakàraõatàvacchedakavattvaü vyatirekasahacàraþ/ anvayavyabhicàragrastakapàlàkà÷asaüyogavàraõàyànvayasahacàragrahaþ kàraõatàgrahahetuþ/ vyatirekavyabhicàragrastaràsabhàdivàraõàya vyatirekasahacàragrahaþ tathà/ 2vyabhicàra grahau ca krameõa sahacàragrahapratibandhakau/ prakà÷ikàyàm [3] ato na vyabhicàra ityanenànvaya iti/ ato na vyabhicàra ityuttaravàkyenànvaya ityarthaþ/ vighnànyånasaükhyàkatvasya kàraõatàvacchedakatve gauravamabhisandhàna kalpàntaramàha - balavattarasyeti/ ---------------------------------------- 1.svaniùñhàbhàvãyetyàdi/ prathamasvapadaü kàryatàvacchedakàvacchinnàdhikaraõaparam/ dvitãyasvapadaü kàraõatàvacchedakaparam/ evamuparitanasvapadàni kàraõatàvacchedakadharmaparàõi/ 2. vyabhicàragrahauceti/ anvayavyabhicàragrahaþ anvayasahacàragrahapratibandhakaþ, vyatirekavyabhicàragrahaþ vyatirekasahacàragrahapratibandhaka ityarthaþ/ ---------------------------------------- vighnadhvaüsadvàreti/ svajanyavighnadhvaüsasambandhenetyarthaþ/ evamagre 'pi/ ata eva vighnabahutve 'pi yatra balavattaramekaü maïgalaü vartante tatràpi samàptirbhavati/ balavattaratvaü ca vaijàtyavi÷eùaþ/ [3] àhuþ ityasvarassåcitaþ/ tadbãjantu 'sakçduccaritaþ ÷abdaþ sakçdevàrthaü gamayati' iti nyàyàt ata ityàdipadànàmàvçttànàmarthadvayabodhakatvànupapattireva/ nanu ÷iùñàcàrànumita÷rutibodhikartavyatàkamityanena ÷iùñàcàrasya maïgalakartavyatàbodhaka÷rutyanumàpakatvaü labhyate/ tacca noüpapadyate/ ÷iùñàcàramàtrasya ÷rutibodhitàpravçttapravçttiviùayatvalakùaõakartavyatàrahitabhojanasàdhàraõatvàt/ 'snàtvà bhu¤jãta' ityàdiþ tatkartavyatàbodhiketi vàcyam/ tasyàþ bhojane snànottarakàlãnatàmàtravidhànaparatvàt/ bhojanasya ràgapràptatayà tadvidhiparatvàsambhavàt/ 'apràpte hi ÷àstramathavat' iti nyàyenetyà÷ayena ÷aïkate - [1] nanu maïgalasya kartavyatva iti/ kartavayatve kçtividheyatve/ kiü ÷abdaþ kùepe/ tathà ca maïgalakartavyatàpramitikaraõaü na kimapãtyarthaþ/ ÷iùñàcàrasyoktayuktyà ÷rutyanumàpakatvàsambhavàt iti bhàvaþ/ yattu kartavyatvaü kçtividheyatàprayojakatvamityarthaþ iti, tadapahàsyam/ viùayatàtmakagauõakarmàrthakasya tavyàdipratyayasya viùayatàprayojakadharmavadarthakatàyàü pramàõàbhàvàt/ anyathà boddhavya÷abdàdàvapi tathà prasaïgàt/ ata eva [3] maïgalasya ÷rutibodhitakartavyatàkatvaü vyavasthàpayituü ÷aïkata ityavataraõikàdànamapi saïgacchate/ apràmàõyaj¤ànànàskanditani÷cayànukålasamãcãnayuktikathanaü vyavasthàpanam/ tumunaþ icchaivàrthaþ/ tasya 1svaviùayasamànakartçkatvasvaprayojyecchàviùayatvobhayasambandhena ÷aïkàyàmanvayaþ/ --------------------------------------- 1. svaviùayetyàdi/ svaü vvavasthàpanecchà tadviùayaþ vyavasthàpanaü tatsamànakartçkatvaü ÷aïkàyàm, tathà svaü vyavasthàpanecchà tatprayojyà ÷aïgàviùayakecchà tadviùayatvaü ca ÷aïkàyàm/ maïgalasya ÷rutibodhitakartavyatàkatvaü vyavasthàpayeyamitãcchayà pårvapakùaü kuryàmiti pårvapakùecchà jàyata iti bhàvaþ/ ---------------------------------------- dãpikàyàü samàdhatte- [1] ÷iùñetyàdi/ hetusàdhyàdipradar÷anapårvakamanumànasvaråpaü vivçõoti - [1] tathàhãtyalaukikàvigãta÷iùñàcàraviùayatvàditi/ atràlaukikatvasamànàdhikaraõàvigãtatvasamànàdhikaraõa÷iùñàcàraviùayatvàdityà÷ayaþ/ karmadhàrayopari ÷råyamàõabhàvapratyayasya pårvapadàrthatàvacchedakasamànàdhikaraõottarapadàrthatàvacchedakabodhakatvavyutpatteþ/ nanu ÷iùñàcàrànumita÷ruterityatra ÷iùñasamavetakçtiviùayakaparàmar÷ajanyànumitividheyatvaü ÷rutau bodhitaü na saüghañate/ 'maïgalaü ÷rutibodhitakartavyatàkam' ityanumitividheyatvasya ÷rutibodhitakartavyatàkatva eva sattvàt/ ÷rute÷ca 1tadavacchedakakoñipraviùñatvàt/ vidheyakoñipraviùñatve 'pi vidheyatvaü na svãkartuü ÷akyam/ tathà sati vahnitvamanumitamiti vyavahàraprasaïgàt ityà÷aïkàyàü ÷rutervidheyatvamupapàdayati - [3] atràyamà÷aya ityàdinà/ anumiteþ pårvamasiddhatvàditi/ anumitipràkkàlãnaj¤ànaviùayatànavacchedakatvàdityarthaþ/ tena paràmar÷aviùayatve 'pi mahànasãyavahnyàdeþ na vidheyatànupapattiþ/ atra ca maïgalakartavyatàbondhaka÷rutiråpavi÷eùastu pakùe sàdhyasambandhasiddhimàtreõaiva sambhavati/ parvato vahnimànityàdau parvatãyavahnyàdivadityavadheyam/ nanu [1] ÷iùñàcàranumitarutereveti dãpikàvàkyasthenaivakàreõa tàdç÷a÷rutyatiriktasya maïgalakartavyatàyàü pramàõatvaü vyavacchidyate/ tacca na yujyate/ 'maïgalaü kartavyaü samàptiphalakatvàt' ityanumànasya tatra pramàõatvaü sambhavatãtyata àha - [3] evakàro 'pyarthaka iti/ àhurityasvarasaþ/ tadbãjantu vçttyaniyàmakasambandhasya vyàpakatàghañakatvasàmànàdhikaraõyaghañakatvayorasambhavaþ/ yathà÷rutadãpikàvàkyàrthàsvàrasyaü ceti/ vidhimantarà ràgàdãti/ atra càntarà÷abdasyàbhàvor'thaüþ/ tasya sàmànàdhikaraõyasambandhena ràge anvayaþ/ atra ca vidheþ svabodhitakartavyatàkatvasambandhàvacchinnapratiyogitàkatvasambandhenànvayaþ/ sàmànàdhikaraõyaghañakadvitãyavçttirviüùayatayà/ ---------------------------------------- 1. tadavacchedaketi/ vidheyatàvacchedaketyarthaþ/ ---------------------------------------- tasilaþ prayojyatvamarthaþ/ pràptiþ pravçttiþ/ ktapratyayàrthaþ vidheyaþ/ tathà ca viddhyabhàvasamànàdhikaraõaràgàdhãnapravçttividheyabhinnatvamiti phalitam/ yadyapi maïgale rutibodhatakartavyatàkatvasandehena tàdç÷aràgàdhãnapravçttiviùayatvasya sandigdhatayà vi÷iùñahetoþ sàdhyàvi÷eùo durvàraþ, ni÷citahetoreva ni÷càyakatvàt, tathàpi pravçttiviùayatvena ubhayavàdimatasiddhaü yadyadbhojanàdikaü tattadbhinnatvanive÷e tàtparyam/ ata eva ràtri÷ràddhàdivàraõàyàvigãtatvavi÷eùaõamapi saphalam/ anyathà tatra ÷rutibodhitakartavyatvavirahe vidhimantarà ràgataþ pràptatvena tadvaiyarthyàt/ avigãtatvaü dharma÷àstràdyadhãnanivçttiviùayabhinnatvam/ àdipadena niùphalatvapramàsaïgrahaþ/ tena 'nu kuryàt niùphalam' ityàdeþ anuvàdaråpatve vyutkramakçtadar÷àdau na vyabhicàraþ/ etatsarvamabhipretyàgre [4] saïkùepa ityuktam/ [3] vedoktatvaj¤àneneti/ vedoktatvaj¤ànajanyavedavihitakarmànukålakçtimattvaü ÷iùñatvamityarthaþ/ vedàvihitahiüsàdikarmàõi vedoktatvabhrameõa yaþ karoti tadvàraõàya vedoktatvaj¤ànaü pramàråpamiti bhàvaþ/ [3] ahiüsàdikartarãti/ 1atràhiüsà÷abdena hiüsàvirodhivyàpàro vivakùitaþ/ dãpikàyàm [1] niùiddhatvàditi/ idaü càpàtataþ/ na kuryàdityàderanuvàdaråpatàyàþ pràgevoktatvàt/ [4] tarkapadasyetyàdiùaùñhyàþ vi÷eùyatvamarthaþ/ tasya bhrame 'nvayaþ/ bhramamityatra nivçttyanvayi pratiyogitvaü dvitãyàrthaþ/ nivçttyanukålavyàpàro vàraõaü, tumartha icchà, tasyà÷ca svaviùayasamànakartçkatvasvaprayojyecchàviùayatvobhayasaübandhena nirvacane 'nvayaþ/ dãpikàyàm saïkùepeõeti/ svalpatvenetyarthaþ/ vai÷iùñye tçtãyà, tacca kathanànvitam/ ---------------------------------------- 1. atràhiüsà÷abdeneti/ ahiüsà÷abdasya hiüsàbhàvàrthakatve abhàvasya kçtyaviùayatvàt ahiüsàkartarãtyanupapannaü syàt/ ataþ hiüsàvirodhivyàpàro 'hiüsetyarthaþ/ na¤o 'tra virodhyarthakatvaü 'tadanyatadviruddhatadabhàveùu na¤' iti ÷àstrakçdvacanam/ ---------------------------------------- *{padàrthavibhàgaþ}* [15] padasambandhitvàü÷asyeti/ na ca viùayatve 'bhidhàråpitatvasya vyarthatvàt kiü tadabhidhàneneti vàcyam/ 1abhidhàniråpitaviùayatvasyàpi viùayasya sattvàt abhidhãyaviùayatvasya padàrthasàmànyalakùaõatà na saübhavatãti bhramavàraõàya viùayatàyàmabhidhàniråpitatvasya nive÷enàdoùàt/ padasambandhinyà÷càbhidhàyàþ viùayatàsaübandhenaiva viùayasaübaddhatvàt yadyapi viùayatàsambandhena abhidhàvattvasyaiva lakùaõatvaü vaktumucitamiti tasyàþ prakàravidhayà nive÷o viphalaþ, tathàpi"vyàvçttirvyavahàro và lakùaõasya prayojanam"ityuktarãtyà vyavahàrasàdhane viùayatàyàþ vçttyaniyàmakatayà hetutàvacchedakasambandhatvaü savivàdamityabhipràyaþ/ na caivaü svasamànàdhikaraõavyàpyatàvacchedakaviùayatàråpadharmàntaraghañitatvàt abhidheyatvatvasya vyàpyatànavacchedakatayà vyàpyatvàsiddhiriti vàcyam/ abhidhàviùayatvasya niråpitatvasambandhenàbhidhàvi÷iùñatvena lakùaõatvàdityà÷ayàditi/ dãpikàyàm [15] padàrthàn vibhajate iti/ vipårvakabhajadhàtoþ svasamabhivyàhçtadvitãyàntapadopasthàpyatàvacchedakavyàpyadharmaprakàrakaj¤ànajanaka÷abdor'thaþ/ dvitãyàntapadaupasthàpyatàvacchedakatvamupalakùaõam/ evamuttaratràpi bodhyam/ nanu pçthivyàdipadàrthànàmanantatvàt kathaü padàrthànàü saptatvakathanaü saügrahe saïgacchata ityà÷aïkya saptapadasya dravyatvàdiråpasaptopàdhyanyatamatatparatayà samàdhatte prakà÷ikàyàm [15] dravyatvàdiråpà iti/ saptopàdhaya iti/ nanvatropàdhiùu kiü nàma saptatvam? na tàvat saïkhyàråpaü sambhavati uktayukteþ/ ekatvasya saïkhyàråpatve 'pi dravyatvàdivi÷eùaõasaptatvasya saïkhyàråpatvàyogàt/ na ca bhramamàdàya tadapapattiriti vàcyam/ abhràntànàü tàdç÷abhramàsambhavena teùàmupàdhiùu saptavyavahàrànupapattiprasaïgàt/ tathàpi ekamàtravçttidharma ekatvam/ ekamàtravçttitvaü ca ----------------------------------------- 1. abhidhàniråpiteti/ abhidhayà aniråpitaü viùayatvaü yasyetyarthaþ/ abhidhãyaviùayatvasyeti/ abhidhayà niråpitaü yat viùayatvaü tasyetyarthaþ/ ----------------------------------------- svavçttitvasvabhinnavçttitvobhayasambandhena ki¤cidvi÷iùñànyatvam/ svapratiyogivçttitvasvànuyogivçttitvobhayasambandhena bhedavadanyatvaü và/ tathà càyamanugamaþ -svãyaikatvaprakàratàniråpitadravyatvaniùñhavi÷eùyatvasvãyaikatvaprakàratànirå - pitaguõaniùñhavi÷eùyatvàdyanyatamavaddharmavi÷iùñatvaü saptatvam/ athàtra svãyaikatvaprakàratàniråpitadravyatvàdiniùñhavi÷eùyatvàdisambandhàvacchinna - svaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedasaptakavattvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena vi÷iùñatvaü vàcyam/ evaü ca tatràpi bhedeùu saptatvasyoktarityà apekùàbuddhivi÷eùasyaiva vaktavyatayà anavasthàprasaïgàditi cet - na/ atràpekùàbuddhivi÷eùaviùayatvaü ca dravyatvaniùñhavi÷eùyatàniråpita ekatvaniùñhaprakàratvavi÷iùñaü yadguõatvaniùñhavi÷eùyatàniråpita ekatvaniùñhaprakàratvavi÷iùñaü tadàdivi÷iùñà ya buddhiþ vi÷eùyatàsambandhenatadvattvaü, vi÷iùñàyàstasyàþ vi÷eùyatàsambandhena dravyatvàdàveva sattvopagamàt na samåhàlambanaj¤ànamàdàyàtiprasaïgaþ/ vai÷iùñyaü sàmànàdhikaraõyasambandheneti/ [15] evamagrimagranthasyàpãti/ navaiva dravyàõãtyàdiretyarthaþ/ dãpikàyàm adhikasaükhyàvyavacchedàrthakatvàditi/ atràdhikasaükhyà÷abdaþ aùñamapadàrthaparaþ/ vyavacchedo nàma niùedhasiddhiþ/ tathà ca 'trãn bràhmaõàn ànaya' ityàdau caturthàdibràhmaõaniùedhavat aùñamapadàrthaniùedhasiddhiriti bhàvaþ/ 1svà÷rayavçttitvasvànà÷rayavçttitvobhayasambandhena prakçtasaptatvavi÷iùñasaükhyà adhikasakhyàpadàrthaþ/ [15] nanvatiriktaþ padàrtha iti/ yadyapi atiriktapadàrtharåpadharmyaprasiddhiþ pramitatvàbhàvakoõñyaprasiddhi÷ceti vikalpo 'yaü nopapadyate, tathàpi pramitaþ padàrthaþ padàrthavibhàjakadharmaþ atirikto và na vetyarthaþ/ ---------------------------------------- 1. svà÷rayavçttitveti/ svaü saptatvasaükhyà svà÷rayàþ saptapadàrthàþ tadvçttitvaü aùñatvasaükhyàyàm, evaü svaü saptatvaü tadanà÷rayaþ aùñamapadàrthaþ tadvçttitvaü aùñatvasaükhyàyàm/ ----------------------------------------- atiriktatvaü ca dravyatvàdyabhàvatvàntànyatamàdhikaraõavçttitvam/ tathà ca padàrthavibhàjakadharmaþ tàdç÷àdhikaraõavçttirnavetyartho labhyata iti dharmiprasiddhyà koñiprasiddhyà ca vikalpasiddhiþ/ yattu 'dravyàdibhedakåñavattvasya tàdç÷abhedakñàtmakasya kåñaghañakapratyekànatiriktatayà pramitapadàrthavçttitvàbhàvasya durghañatvàt/ vikalpe 'nyatarakoñerabàdhitatvaniyamàt vyàsajyavçttidharmavacchinnànuyogitàkaikade÷avçttipratiyogitàkàbhàvasyàpràmàõikatvàt tàdç÷akåñàdhikaraõatvasya càprasiddhatvàt kåñatvasya durvacatvàcca/ pramitaþ padàrthaþ dravyàdibhedakåñavàn na veti vikalpàrthaþ ityapi na/ bhedànàmekavi÷iùñàparatvena nive÷e 'prasiddhiprasaïgena tàvadviviùayakadhãviùayatvasya pratyekameva bhedeùu sattvàt/ [16] iti vyavacchedàrthakatvàditi/ ityàkàrakani÷cayaphalakatvàdityarthaþ/ na ca tàdç÷ani÷caya eva màstu iti ÷aïkanãyam/ ùoóa÷apadàrthànàü këptapadàrthàntarbhàvasàdhane tàdç÷avyàptini÷cayasyàva÷yàpekùitatvàt/ [15] saügrahe dravyaguõetyàdi/ atra ca dravyàdyanyatamatvasambandhena 'ekatra dvayam' iti rãtyà padàrthatvàvacchinne dravyàdyanvayo vyutpattivaicitryàt/ 'padàrthatvaü dravyàdisaptànyatamatvavyàpyam' iti bodhastu auttarakàliko mànasa eva/ prapa¤citaü cedadasmàbhiranyatra/ dãpikàyàm [15] dravyàdisaptànyatamatvaü nàmetyàdi/ atràyamà÷ayaþ--- sàmànàdhikaraõyasaübandhena dravyabhedavi÷iùño yo guõabhedaþ tadvi÷iùño yaþ karmabhedaþ tadvi÷iùño yo 'yaü sàmànyabhedaþ tadvi÷iùño yo 'yaü vi÷eùabhedaþ tadvi÷iùño yo 'yaü samavàyabhedaþ tadvi÷iùño yo 'yamabhàvabhedaþ tasyàbhàvatvàvacchinnànuyogitàkasvaråpasaübandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàva eva dravyàdyanyatamatvaü, evaü vaiparãtyamapyevamåhyam/ anyathà dravyàdibhedasaptatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaråpatve saptatvasya durvacatayà tàdç÷àbhàvasyàpi aprasiddhyàpatteþ/ yadyapi saptatvasya tadviùayakadhãvi÷eùaviùayatvaråpatvaü suvacam/ tathàpi viùayatvasya vyàsajyavçttitve mànàbhàvaþ tadavacchinnàtyantàbhàvaþ dravyàdiùu pratyekaü vartate/ asmatpakùe tu tàdç÷abhedaü prati tàdç÷asaübandhasya vyadhikaraõatayà vyadhikaraõasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaprasiddhisaulabhyamiti sudhãbhiþ vibhàvanãyam/ [16] vastutastvityàdi/ idamatra cintyam-padàrthatvaü dravyàdyanyatamatvavyàpyam, saptatvaü ca tadviùayakadhãviùayakatvaråpamityuktayaiva sàmà¤jasye dravyapadasya dravyatvaparatvaü anyatamapadasyànyatamavatparatvaü ca vinà lakùaõàü na nirvahatãti lakùaõà÷rayaõamayuktam/ ki¤cillakùaõà hi ÷akyasambandharåpà dravyàdyanyatamasya ÷akyàrthatvàbhàvàt tàdç÷ànyatamavati lakùaõà na ÷akyate/ tathà ÷aktyaprasiddhiþ upapàdanàyaiva/ *{dravyavibhàgaþ}* [22] dravyamiti jàtyekavacanamiti/ nanvatra kiü nàma jàtigatamekatvam? na tàvat guõaþ/ tatra tadanaïgãkàràt/ nàpi sajàtãyadvitãyaüràhityam, siddhyasiddhibhyàü vyàghàtàm iti cet, ucyate-ekamàtravçttidharmàvacchinne ekavacanasya ÷aktiþ/ vyaktyekatvaparavàkyasthale 'pa÷unà yajeta' ityàdau 1svà÷rayatvasvavçttipratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhena prakçtyarthe 'nvayaþ/ avacchedakatvaü ca svakaraõakayàgakaraõãbhåtapa÷vàdivçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasambandhena avacchedakatà cà÷rayatàsambandhena/ jàtyekatvaparavàkyasthale dravyamityàdau tu 2svà÷rayà÷rayatvasvakarmakavibhàgakarmãbhåtadravyavçttibhedapratiyog itàvacchedaka- tvasambandhàvacchinnasvaniùñhapratiyogitàvacchedakatàkatvobhayasambandhena prakçtyarthe 'nvayaþ/ sà ca svà÷rayà÷rayatvasambandhena/ ekatvamanyatràpi bodhyam/ --------------------------------------- 1. svà÷rayatveti/ svaü ekatvam, tadà÷rayatvaü prakçtyarthe pa÷au, evaü svaü ekatvaü tadvçttiþ pa÷umadbhedaþ tatpratiyogitàvacchedakatvaü ca pa÷au/ svakaraõaketyatra sva÷abdaþ prakçtyarthapa÷uparaþ/ 2. svà÷rayà÷rayatvetyàdi/ prathavasva÷abdaþ ekatvaparaþ/ dvitãyasva÷abdaþ tçtãyasva÷abda÷ca prakçtyarthadravyaparaþ/ svaniùñhapratiyogitàvacchedakatàkatvamityasya svaniùñhà yà bhedapratiyogitàvacchedakatà tatkatvamityarthaþ/ svaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvamiti yàvat/ ---------------------------------------- [24] mãmàüsakamatamityàdi/ dåùaõaü anupapannatvaprakàrakaj¤ànànukålayuktikathanam/ tumuna icchaivàrthaþ, tasyàþ upanyàse 1pårvavadevànvayaþ/ [24] atiriktatvaü vyasthàpayitum ityatràpi uktarãtireva/ niràkaraõaü tu abhàvaprakàrakaj¤ànànukåla÷abdaþ/ [24] antarbhàvamityatra dvitãyàyàþ pratiyogitvamarthaþ/ tasya niràkaraõaikade÷e 'bhàve 'nvayaþ/ dãpikàyठ[24] pratãtibalàdityatra bala÷abdena viùayasàdhakatvaü dyotyate/ ataþ tasyà bhramatve na viùayasàdhakatvamiti ÷aïkàniràsàyàbàdhitetyuktam/ nãletyàdi/ atra ca dravyasàdhakahetudvayakathanaü 2nyånàdhikadçùñàntamabhisandhàya/ [24] kàlikàdisambandheneti/ atràdipadena viùayatàsambandhasya parigrahaþ/ na tu dai÷ikavi÷eùaõatàyàþ, tathà sati mårteùu sàdhyasattvena vyabhicàrànavakà÷àt/ [24] atiprasaktatve 'pãti/ janyaguõadàvityàdiþ/ dravyatve siddhe satãti/ atra dravyatva iti saptamyàþ anumitiråpasiddhirarthaþ/ tasyà uttarakàlãnatvasambandhena niràkaraõe 'nvayaþ/ dãpikàyàm [23] tamaso nàkà÷àdipa¤cake 'ntarbhàva iti/ àkà÷àdipa¤cakànyatamatvatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ tamovçttirityanvayabodhaþ/ [23] na vàyàviti pçthakkaraõaü vàyàvanantarbhåtatvasàdhakahetvantarasattvàt/ na hi spar÷àbhàvàderapi àkà÷àdyanantarbhåntatvasàdhakatvaü sambhavati, 3vyabhicàràt/ navãnamatamanusçtya prakà÷ikàyàm [24] vastutastviti/ ---------------------------------------- 1. pårvavadevànvaya iti/ svaviùayasamànakartçkatvasvaprayojyecchàviùayatvobhayasaübandhenànvayaþ ityarthaþ/ 2. nyånàdhikadçùñàntamabhisamndhàyeti/ tamaso dravyatvasàdhakanãlatvahetoþ nãladravyàõyeva ddaùñhàntaþ, tamaso dravyatvasàdhakakriyàvattvahetostu mårtadravyàõi dçùñànta ityevaü tàtpayam/ 3. vyabhicàràditi/ tamaþ àkà÷àdyanantarbhåtaü spar÷àbhàvàditi hi prayoktavyam/ tatra ca sàdhyàbhàvavati àkà÷àdau spar÷àbhàvasattvàt vyabhicàra ityarthaþ/ ---------------------------------------- [24] viùamavyàptamiti/ viùamavyàptatvaü ca sàdhyàvyàpakatve sati sàdhyavyàpyatvam/ samavyàptatvaü ca sàdhyavyàpakatve sati sàdhyavyàpyatvam/ nanu sadàgatimattvàbhàvàdityatra hetau sadàgati÷abdena yogavyutpattyà sàrvakàlikagamanaü labhyate/ sàrvakàlikatvaü ca kàlatvaniråpitakàlikasaübandhàvacchinnavyàpakatvaü, pralayàdau janyavàyorabhàvàt tadãyakriyàyàþ tadànãü viraheõa kàlatvavyàpakagamanaråpasadàgati÷abdàrthasya janyavàyàvabhàvena 1tadabhàvena vàyvanantarbhåntatvasàdhane vyabhicàra ityata àha -- [24] sadàgatiþ vijàtãyakriyeti/ evaü ca vaijàtyavi÷eùasya janyavàyukriyàyàmapi sattvàt na doùa iti bhàvaþ/ këptadravyeùvanantarbhàvàdityartha iti/ idamatra pari÷eùànumànaü vivakùitam - tamaþ pçthivyàdibhedakåñadravyatvobhayavat pçthivyàdyanantarbhåntatvadravyatvobhayasmàt yannaivaü tannaivaü yathà ghaña iti/ atràbhàvaråpatayà tamasaþ naiyàyikairabhyupagamàt siddhasàdhanavàraõàya sàdhyakoñau dravyatvanive÷aþ/ guõàdau vyabhicàravàraõàya hetukoñau dravyatvanive÷aþ/ guõàdau vyabhicàravàraõàya hetukoñau dravyatvanive÷aþ/ guõàdau vyabhicàravàraõàya hetukoñau dravyatvanive÷aþ/ pçthivyàdau vyabhicàravàraõàya pçthivyàdãti/ yattu-sàmànàdhikaraõyasambandhena pçthivyàdibhedakåñavi÷iùñadravyatvaü sàdhyaü pçthivyàdyanantarbhåntatvavi÷iùñadravyatvaü heturiti/ tanna/ naiyàyikamate 'numiteþ pràk sàdhyahetvoraprasiddhatayà vyatirekavyàpterdurgrahatvàditi/ dãpikàyàm [23] prauóhetyàdi/ prauóhatvamutkçùñatvaü mahattvà÷rayatvam, tejaþ paramàõuvàraõàya mahatvanive÷aþ/ tejastruñivàraõayotkçùñatvanive÷aþ/ prakà÷akatvaü codbhåtànabhibhåtaråpavattvam/ cakùuràdivàraõàyodbhåteti/ suvarõàdivàraõàyànabhibhåteti/ ghañàdivàraõàya tejaþ- padam/ yadyapi udbhåtatvasya vakùyamàõarãtyà tattadanudbhåtatvàbhàvakåñaråpatayà pratiyogitànavacchedakànanugamàt tamaþ padàrthanànàtvaü prasajyate, ---------------------------------------- 1. tadabhàveneti/ sadàgatimattvabhàvene tyarthaþ/ ---------------------------------------- tathàpi mahàprabhàvatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàva eva tamaþ/ prauóhaprakà÷akatejaþ÷abdena ca mahàprabhaiva vivakùitamiti abhipretyaivàgre digityuktam/ prakà÷ikàyàm [24] àlokàsahakçteti/ àlokàjanyacàkùuùaniråpitalaukikaviùayatvàditi paryavasitàrthaþ/ tenànyatra cakùuùaþ àlokaråpasahakàrikàraõavi÷iùñatve 'pi na kùatiþ/ nanu tamaþ pratyakùe 'pi kàlavidhayà àlokasya kàraõatvàt asiddhiriti cet - na/ kàlatvàvacchinnàlokaniùñhajanakatàkatvàbhàvasya nive÷àt/ spàr÷anamàdàya ghañàdau vyabhicàravàraõàya càkùuùeti/ viùayatàyàü laukikatvanive÷e prayojanamàha - [24] tamasa÷càkùuùe 'pi ghañàdãnàmityàdinà/ 'ghañe tama' ityàkàrakapratyakùe 'laukikyà j¤ànapratyàsattyà ghañàdãnàü viùayatve 'pi na tatra vyabhicàra ityarthaþ/ atra càdhunàtaneùu pustakepu 'tamovàn ghañaþ' iti pàñho 'nupapannaþ/"asmàyàmedhàsrajoviniþ" iti såtreõa tasmasvãtyeva råpaniùpatteþ/ matupguõayorasambhavàt/ upanãtaü vi÷eùaõatayaiveti niyamenàlaukikaj¤ànapratyàsattyà ghañàdãnàü vi÷eùyatayà bhànàsaübhavenàlaukikaviùayatàmàdàya ghañàdau vyabhicàràsambhavàcca/ atastàdç÷apàñho bhràntatamaþ prakùipta iti vidàïkurvantu vidvàüsaþ/ [24] vi÷eùàbhàvaü vyàpyadharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvam/ idaü ca pakùadçùñàntayorabheda÷aïkàniràsàya/ ayamatra bhàvaþ - kàryatàvacchedakakoñau tamobhinnatvasya dravyavi÷eùaõatvamupagamya tamobhinnadravyavçttilaukikaviùayatàsambandhena càkùuùaü prati saüyogenàlokasya kàraõatve yadyapi na doùaþ, tathàpi tamaso dravyatve kàryatàvacchedakakoñau tamobhinnatvanive÷àt gauravamanantàvayavakalpanayàpi/ tattama÷càkùuùasyàkasmikatvavàraõàya asàdhàraõakàraõàntarakalpanasyàva÷yakatayà gauravamiti/ [25] pràgabhàvàdãtyàdipadenadhvaüsaparigrahaþ/ [25] àva÷yaketi/ idaü ca tamobhàva eva tejaþ kiü na syàditi vinigamanàviraha÷aïkàniràsàya/ anyathà 'uùõaü tejaþ' iti uùõaspar÷apratãtyanupapattiprasaïgàt/ *{dravyalakùaõam}* dãpikàyàm [31] dravyatvajàtimattvamiti/ atra jàtipadaü samavàyena dravyatvasya lakùaõatvalàbhàya/ na tu tadapi lakùaõaghañakaü, tathà sati svasamànàdhikaraõavyàpyatàvacchedakadharmàntaraghañitatayà vyàpyatànavacchedakatvena vyàpyatvàsiddhyàpàtàt/ prakà÷ikàyàm [31] saüyogajanakatàvacchedakatayeti/ atredamanumànamabhimatam - saüyoganiùñhasamavàyasambandhàvacchinnakàryatàniråpitatàdàtmyasambandhàvacchinnakàraõatà ki¤ciddharmàvacchinnà kàraõatàttvàt daõóàdiniùñhaghañàdikàraõatàvaditi/ 'siüdhyato dharmasya jàtitve làghavam' iti tarkasahakçtàjjàtitve bàdhakàbhàvasahitàcca paràmar÷àt dravyatvajàtyavacchinnatvasiddhiþ/ ki¤cijjàtyavacchinnatvasya sàdhyatve pratibandhakàbhàvaniùñhakàraõatàyàü vyabhicàraþ syàditi tadupekùitam/ na ca sattàü pçthivãtvàdikàü ca jàtimàdàyànumànaparyavasànàt arthàntaramiti vàcyam/ tatsamaniyatadharmasyaiva tadavacchedakatvàt sattàdau tadvyàpyatvàdigrahasya prakçte sattvena tadàdàyànumànaparyavasànàsambhavàt/ 'sattàdikaü yadi saüyogasamavàyikàraõatàvacchedakaü syàt tarhi saüyogasamavàyikàraõatàsamaniyataü syàt' iti tarkavalàt sattàdijàtyavacchinnatvànumityasambhavàt/ evamuttaratràpi bodhyam/ samavàyena saüyogaü prati tàdàtmyena dravyatvena kàraõatvaü guõàdau samavàyena saüyogàpattivàraõàya bodhyam/ [31] lakùaõalakùyatàvacchedakayorabheda iti/ tathà sati lakùaõenetarabhedànumàne paràmar÷akàle itarabhedasamànàdhikaraõadravyatvaü dravyatvavyàpaketarabhedaþ ityàkàrakasiddhisattvàt anumityanupapattiþ/ asamànàkàrakani÷cayasyàpi pratibandhakatvàt/ siùàdhayiùànudhàvane ca prayàsagauravamityabhipràyaþ/ yattu - lakùaõalakùyatàvacchedakayorabhede upanayavàkyàt ÷àbdabodhànupapattiþ prakçte 'pi sambhavati iti, tattuccham - dravyatvasya svaråpato lakùyatàvacchedakatvàt, dravyatvatvena ca lakùaõatvàt 'dravyatvavat dravyam' ityàkàrakapràcãnamatopanayasya bàdhakàbhàvàt/ taddharmaniùñhaprakàratàniråpitavi÷eùyatàniråpitàvacchedakatàvacchedakatàsambandhena ÷àbdabuddhiü pratyeva taddharmabhedasya kàraõatvasya vaktavyatvàt/ anyathà 'dravyaü jàtimat' ityàdiprayogànupapatteþ/ *{avyàptyàdilakùaõam}* [33] lakùaõatàvacchedakatvàbhimatasaübandhena yatki¤cillakùyàvçttitvamityartha iti/ lakùyatàvacchedakasamànàdhikaraõàbhàvãyalakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitve sati lakùyatàvacchedakàdhikaraõaniråpitalakùaõatàvacchedakasaübandhenàdheyatvamavyàptiriti niùkarùaþ/ anyathà yathà÷rute lakùyaikade÷amàtrasàdhàraõànugatànatiprasaktasya durvacatayà asambhavàpatteþ/ asambhavino vàraõàya dvitãyadalam, gandhàdisallakùaõavàraõàya prathamadalam, pçthivyàdaiü saüyogàdinà gandhàdyabhàvasya sattvàt abhàvapratiyogitàyàü lakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnatvanive÷aþ/ kàlikasambandhena gavàvçttàveka÷aphàdau tadvàraõàya dvitãyadalaghañakàdheyatàyàü tatsambandhàvacchinnatvanive÷aþ/ na caivamapi gandhaghañobhayàbhàvaghañàdivçttitvavi÷iùñagandhàdyabhàvàderghañàdau sattvàt taddoùatàdavasthyamiti vàcyam/ tàdç÷àbhàvapratiyogitàvacchedakaþ tàdç÷àdheyatàvacchedaka÷ca yo lakùaõatàvacchedakadharmaþ tasya vivakùitatvàt/ yadyapi tàdç÷àbhàvapratiyogitàvacchedakaü ghañatvagandhatvàdikamapi, tathàpi tàdç÷apratiyogitàvacchedakatàparyàptyadhikaraõatvavivakùayà na doùaþ/ [33] alakùye lakùaõasyeti/ 1vi÷eùaõatàvi÷eùeõa lakùyatàvacchedakàvacchinnapratiyogitàkabhedavanniråpitalakùaõatàghañakasambandhàvacchinnàdheyatvamityarthaþ/ ghañàdau ghañàdibhedàsattvàt gandhàdaiü nàtivyàptiþ/ na và kàlikena jalàdau gandhasattvamàdàya/ ---------------------------------------- 1. vi÷eùaõatàvi÷eùeõetyasya bhedavatve 'nvayaþ/ ---------------------------------------- nàpi pçthivyàdàveva pçthivyàdibhedasya kàlikasaübandhena sattvàt taddoùatàdavasthyam/ lakùyamàtràvçttitvamiti dãpikàvàkyàt màtrapadasyetaravyavacchedaparatve lakùyetaràvçttitvavi÷iùñalakùyavçttitvaü syàbhàvaþ asambhava iti labhyate/ tacca na yujyate - ativyàptadharme 'tiprasaïgàt ityataþ prakà÷ikàyàü màtrapadaü kçtsnàrthakatayà vyàcaùñe [33] màtrapadamiti/ [33] sambandhavi÷eùetyàdi/ lakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnodheyatàpratiyogitàkasvaråpamevàtrasaübandhavi÷eùaþ/ lakùaõatàvacchedakasambandhàvacchinnàdheyatàpratiyogikasvaråpasambandhàvacchinnalakùyavçttitvatvàvacchinnapratiyogitàkà- bhàvo 'sambhava iti paryavasitam/ tena dvitvàdyavacchinnàdheyatàpratiyogitàkasvaråpasya guõàdivçttitvaü prati vyadhikaraõatvàt/ atra ca màtrapadasya samabhivyàhçtapadàrthatàvacchedakavyàpakatvàrthakatayà niråpakatàsambandhàvacchinnalakùyatàvacchedakavyàpakatvaü àdheyatve labhyate/ tathà satyativyàptadharme 'tiprasaïgàt yàvatyo lakùyavyaktayaþ tattadvyaktitvàbhàvakåñavattvaü tu durj¤eyam, vinigamanàvirahàbhyàü vivakùituma÷akyaü cetyàlocya etat [33] lakùyavçttitvasàmànyàbhàvasphorakamiti/ vastutastu lakùyatàvacchedakavyàpakàbhàvãyalakùaõatàghañasambandhàvacchinnaprati yogitàvacchedakalakùaõatàvacchedaka- lakùaõatàvacchedakadharmavattvamasambhavaþ/ lakùyatàvacchedakavyàpakatvaü ca lakùyatàvacchedakasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakadhamravattvam, na tu tàdç÷àbhàvàpratiyogitvam; sarveùàmeva dvitvàdyavacchinnapratiyogitayà asambhavàpatteþ/ etena vi÷eùaråpeõa saüsargatvànabhyupagame 'pi na kùatiþ/ lakùyatàvacchedakatàghañakasambandhàdinà lakùyatàvacchedakàdiprakàreõaivàdhikaraõaprave÷aþ/ tena sambandhàntareõa lakùyatàvacchedakàdyadhikaraõamàdàya na doùaþ/ na vànavasthà/ [33] eka÷aphavattvamitãti/ yadyapi ÷ate pa¤cà÷annyàyena gavàderapyeka÷aphavattvamakùatam, tathàpyekatvamatra na saókhyàråpam/ api tu svà÷rayapàdavçttitvasvabhinnatvobhayasambandhena ÷aphavi÷iùñànyatvaråpaü pàribhàùikaü j¤eyam/ ativyàpti÷arãre lakùyavçttitvanive÷anamanàva÷yakamityabhipràyeõa [33] duùñasaïkarepãti, nyàyàditi/ duùñasvaråpaikye 'pi doùasvaråpayoþ parasparaü bhinnatvàt tannive÷anamanàva÷yakamiti bhàvaþ/ atra kvacit pràcãnagrantheùu digiti dç÷yate/ tatra càyaü bhàvaþ - asambhavinyeka÷aphavattvàdau 'idamatràtivyàptam' iti vyavahàràbhàvàt lakùyavçttitvamava÷yaü nive÷anãyamiti na tatroktanyàyàvakà÷aþ/ ekatràsambhavina evànyatra vyavahàre bàdhakàbhàvàt tatroktanyàyàvakà÷a iti/ *{lakùaõalakùaõavicàraþ}* nanu [30] 'etaddåùaõatrayarahito dharma' iti dãpikàvàkyàt tàdç÷adoùatrayatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàva eva lakùaõalakùaõamiti labhyate/ tacca na yujyate/ avyàptyàdipratyekadoùagrastadharmeü'pi tatsattvenàtivyàpteþ ityata àha [38] uktadåùaõàbhàvatrayavi÷iùña ityartha iti/ yàvat pratyekàdhikaraõasyaiva kåñàdhikaraõatvàt na doùa iti bhàvaþ/ [38] avyàptyàdãtyàdipadenàsambhavaparigrahaþ/ [38] anyàdç÷amiti/ tathà ca asàdhàraõapadaü vakùyamàõàrthe pàribhàùikamiti/ sàdhàraõaü na bhavatãtyasàdhàraõaü iti vyutpattyà sàdhàraõapadàrthaþ lakùyavçttitvavi÷iùñàlakùyavçttitvaråpaþ tadabhàvaråpàsàdhàraõapadàrthasya yaugikasyàvyàptyasambhavagrastayoþ sattvena tàdç÷àrthànupapattiþ, kiü ca 'etaddåùaõatrayarahitadharmo lakùaõam' iti granthena virodha÷ca ityasvàrasyadvayaü manasi nidhàya pàribhàùikaü nirvaktãtyapi bodhyamiti prakà÷ikàvataraõikàtàtparyam/ 'avyàptyasambhavagrastayorvàraõàya satyantam' iti pàñhaþ pràmàdikaþ/ eka÷aphavattvàdiråpasyàsambhavinaþ svavyàpakatatkatvaråpalakùyatàvacchedakavyàpyatvaviraheõa tatràvyàptyaprasakteþ/ [38] avyàptasyeti pràcãnako÷eùu pàñho dç÷yate/ sa eva yuktaþ/ yattu - pçthivyàdikaü samavàyena lakùaõamityàdàvasambhavini gaganadàvativyàptiþ/ lakùyatàvacchedakàbhàvavadvçttitvaråpasya lakùyatàvacchedakavyàpyatvasya tatra sattvàt ityavyàptyasambhavagrastayoriti pàñho 'pi sàdhuriti - tanna - abhidheyatvàdàvativyàpteþ vakùyamàõàyàþ asaïgatiprasaïgàt svavyàpakatatkatvaråpavyàpyatvasyàva÷yaü nive÷anãyatayà tatpàñhasàdhutvàsambhavàt/ yadi ca tatpàñhasàdhutve 'pyàgrahaþ, tadà svàbhàvavadvçttitvasambandhàvacchinna lakùyatàvacchedakaniùñhapratiyogitàvacchedakaniùñhàbhàvãyasvasamànàdhikaraõabheda- pratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnapratiyogitvaråpavyàpyatvasya nive÷ena tadupapàdanãyam/ [38] sa evàsàdhàraõa dharma ityucyata iti dãpikàvàkyàt asàdhàraõatve sati dharmatvamiti labhyate, tatra dharmatvàü÷asya nive÷anamaphalam avçttigaganàdeþ lakùyatàvacchedakavyàpakatvavirahàt tatràvyàpteraprasaràt ataþ tatpadasya sàrthakyamàha - [38] dharmapadamiti/ [38] lakùaõatàghañakasambandheneti/ lakùyatàvacchedakasambandhena lakùyatàvacchedakàdhikaraõavçttyabhàvãyalakùaõatàvacchedakasaübandhàvacchinnapratiyogitànavacchedakaþ lakùaõatàvacchedakasambandhena svàvacchinnàdhikaraõavçttibhedapratiyogitànavacchedaka kùyatàvacchedakaka÷ca yo lakùaõatàvacchedakadharmaþ tadvattvaü vivakùaõãyamityarthaþ/ [38] vyàpakatvàdityàdinà vyàpyatvaparigrahaþ/ tathà ca lakùyatàvacchedakavi÷iùña lakùaõatàvacchedakavattvaü asàdhàraõatvamiti niùkarùaþ/ vai÷iùyaü ca svavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasvàdhikaraõavçttyabhàvãyatàdç÷apratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvaniùñhà- vacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvobhayasambandhena/ 1avacchedakatvaü lakùaõatàghañakasambandhena ---------------------------------------- 1. avacchadekatvamiti/ prathamasambandhaghañakamavacchedakatvamityarthaþ/ tathà ca lakùyatàvacchedake gotve yo bhedaþ sàsnàditvavadbhedaþ, tathà hi svaü sàsnàditvaråpaü lakùaõatàvacchedakaü tadavacchinnasya sàsnàdeþ lakùaõatàvacchedakasamavàyasambandhena yadadhikaraõaü goþ tadvçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasya gotve 'bhàvàt tàdç÷abhedapratiyogitàvacchedakattvasambandhena na sàsnàditvavat gotvaü iti gotvavçttiþ sàsnàditvavadbhedaþ bhavati tatpratiyogitàvacchedakatvaü sàsnàditve/ evaü svaü gotvaü tadadhikaraõavçtyabhàvapratiyogitàvacchedakatvaü sàsnàdittve nàstãti tàdç÷apratiyogitàvacchedakatvasambandhena gotvavadbhedaþ sàsnàditve 'stãti ubhayasambandhena lakùyatàvacchedakagotvavi÷iùñatvaü lakùaõatàvacchedake sàsnàditve draùñavyam/ evaü ca prathamadvitãyatçtãyasva padàni lakùyatàvacchedakaparàõi, caturthasvapadaü lakùaõatàvacchedakaparamiti vivekaþ/ ----------------------------------------- svàvacchinnàdhikaraõavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhena/ saüyogàdinàü gandhàdyabhàvavàraõàya vyàpakatàyàü lakùaõatàghañakasaübandhàvacchinnatvanive÷aþ/ jalàdau kàlikàdinà gandhàdisattvàt vyàpyatàyàü tannive÷aþ/ anyacca svayamåhyam/ [38] asàdhàraõatvasya vighañakà iti/ atra vipårvaghañadhàtoþ abhàvor'thaþ/ õvulassampàdakaþ/ tathà ca lakùyatàvacchedakavyàpakatvasahitalakùyatàvacchedaka1vyàpyatvaråpavi÷iùñàbhàvasampàdakà ityarthaþ/ tàdç÷àbhàva÷càtivyàpte2vi÷eùyàbhàvaprayuktaþ/ avyàptyasambhavino÷ca vi÷eùaõàbhàvaprayukta ityabhipretyàha - [38] ativyàptàviti/ pakùatàvacchedakasàmànàdhikaraõyamàtreõa hetvabhàvavattvaü bhàgàsiddhiþ/ tadavacchedena tadabhàvavattvaü svaråpàsiddhiriti vivekaþ/ atra ca bhàgàsiddheþ avacchedakàvacchedena pakùe hetumattàj¤ànavirodhitayà, svaråpàsiddheþ avacchedakàvacchedena sàmànàdhikaraõyena ca pakùe hetumattàj¤ànavirodhitayà dvayorapi pakùadharmatàj¤ànaü prati virodhitayà hetvàbhàsatvamiti dhyeyam/ [39] vyàvçttireveti/ ayamà÷ayaþ - 'vyàvçttirvyavahàro và lakùaõasya prayojanam' iti/ vyàvçttiþ itarabhedaþ/ vyavahàraþ j¤ànajanaka÷abdaþ/ prayojanaü j¤àpyam/ tathà ca vyàvartakatvam itarabhedànumàpakatvam/ vyàvahàrikatvaü vyavahàrànumàpakatvam/ prakçte ca vyàvçttireva lakùaõaj¤àpyà ityekaü matam/ vyàvçttivyavahàrobhayaü j¤àpyamityaparaü matam/ tatràdyapakùe vyàvartakatvasyaiva lakùyatàvacchedakatayà vakùyamàõarãtyà ativyàptiriti/ vyàvartakasyetyatra ----------------------------------------- 1. vyàpyatvaråpavi÷iùñeti/ vyàpyatvaråpaü yat vi÷iùñaü tadabhàvasaüpàdakàþ/ 2. vi÷eùyàbhàveti/ lakùyatàvacchedakavyàpyatvaråpaü yadvi÷eùyaü tadabhàvaprayukta ityarthaþ/ vi÷eùaõàbhàveti/ lakùyatàvacchedakavyàpakatvaråpaü yadvi÷eùaõaü tadabhàvaprayukta ityarthaþ/ ------------------------------------------ vyàïpårvakavçtudhàtoritarabhedor'thaþ/ akapratyayasyànumitijanaka ityabhipràyeõàha [39] itarabhedànumitijanakasyetyartha iti/ anumitijanakatvaü liïgaparàmar÷asyaiva, na tu paràmç÷yamànaliïgasya/ tathà ca gandhàdervyàvartaïkatvànupapattiþ/ na cetarabhedànumitijanakaj¤ànaviùayatvaü vyàvartakatvamiti na doùa iti vàcyam/ evamapi samåhàlambanaparàmar÷aviùayodàsãnàvaraõàt, abhidheyatvàdàvativyàptikathanàsaïgate÷ca/ tasyàpyuktarãtyà lakùyatvàt/ na ca tàdç÷ajanakatàvacchedakaviùayatà÷rayatvaü taditi vàcyam/ evamapi itarabhedavyàptidhañakàbhàvàdàvativyàpteþ gotvàdyavacchedena gavetarabhedavyàpakakapilaråpavatã gauþ ityàdyàkàrakabhramàtmakaparàmar÷aviùayatàmàdàya kapilaråpàderapi vyàvartakatàpatte÷ca/ tathà ca dharmatvameva lakùaõalakùaõamityà÷aïkàyàü niùkarùàrthamàha [39] itarabhedavidheyetyàdi/ itarabhedavidheyakànumitijanakaj¤ànãya pakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàniråpitaviùayatetyarthaþ/ yattu - bhramãyaviùayatàmàdàya doùavàraõàya bhramàniråpitatvaü nive÷yamiti - tadasat/ samànàkàrakaj¤àneùu viùayatàbhedàbhàvena udàsãnàü÷e samåhàlaübanamàdàyàsambhavasya durvàratvàt/ sàmànàdhikaraõyaghañakapakùavi÷eùyatàniråpitàü itarabhedaprakàratàmàdàya itarabhede 'tiprasaïgavàraõàya pakùatàvacchedakàvacnnitvanive÷aþ/ ki¤cidavacchinnatvanive÷e 'pi pakùasya sàmànàdhikaraõyaghañakatvena taddeùatàdavasthyamiti madupekùitam/ vastutastu mukhyavi÷eùyatàniråpitatvameva prakàratàyàü nive÷anãyam/ anyathà bhàvasyàdheyatvaü lakùaõamityàdau bhàvatvàbhàvahetukànumitijanakatàvacchedakavyàptiniùñhavi÷eùyatàniråpitaprakàratàmàdà- yàdheyatve 'tiprasaïgàt/ atra cetarabhedaviùayakatvasyànumitau nive÷e 'itarabhedaþ prameyaþ abhidheyatvàt' ityanumitijanakatàü àdàya abhidheyatvàdau vyàvartakatàprasaïgaþ/ ata itarabhedavidheyakatvasya tatra nive÷aþ/ itarabhedatvàvacchinnavidheyatàkatvaü vivakùaõãyam/ 'ghañaþ svaråpasambandhena abhidheyatvavàn prameyatvàt' ityunamitijanakatàmàdàya taddoùàt vidheyatàyàü pakùatàvacchedakavyàpakatvavi÷eùitasvaråpasambandhàvacchinnatvaü nive÷yam/ atyathà gotvàdisàmànàdhikaraõyamàtràvagàhigauritarabhinnetyàkàrakànumitihetubhåtapramàtmakatàdç÷aparà- mar÷ãyajanakatàmàdàyàvyàptigrastadharme 'tiprasaïgàt/ tàdç÷avidheyatàkatvasahitànumititvàvacchinnajanyatàpratiyogikajanakatà nive÷yà/ anthà pakùatàvacchedakàvacchedena tatsàmànàdhikaraõyamàtreõa cetarabhedàvagàhisamåhàlambanànumitijanakasàmànàdhikaraõyamàtràvagàhi paràmar÷ãyajanakatàmàdàya taddoùatàdavasthyam/ athaivamapi pçthivãtarabhedavyàpyaghañetarabhedàdimattàj¤ànasàdhàraõyena kàlikàdisambandhena pçthivãtarabhedavyàpyapçthivãtarabhedavattàj¤ànasàdhàraõyena và kalpanãyànumitijanakatàmàdàya pçthivãtarabhedàdàvativyàptirduvàraiva/ na ca tàdç÷ànumityupadhàyakaj¤ànãyatvasya viùayatàyàü nive÷àt na doùa iti vàcyam/ evamapi pçthivãtarabhedàdyaü÷e 'pràmàõyataj¤ànàskanditasya 'pçthivãtarabhedavyàpyapçthivãtarabhedavatã tadvyàpyadravyetarabhedavatã ca pçthivã' ityàkàrakaj¤ànasya tathàtvàt/ tàdç÷ànumityanupadhàyakaj¤ànavçttitvasya tàdç÷ànumityanupadhàyakasaü÷ayàdisàdhàraõagandhàdiviùayatvàsaïgràhakatayà nive÷àsaübhavàt/ iti cenna/ tàdç÷ànumititvàvacchinnajanyatàniråpitajanakatàvacchedikà tàdç÷ànumityupadhàyakaj¤ànavçttiryà apràmàõyaj¤ànànàskanditaj¤ànãyaviùayatà tadà÷rayatvasya vivakùitatvàt/ tàdç÷ajanyatàvi÷iùñaviùayatvamiti niùkarùaþ/ vai÷iùñyaü svaniråpitajanakatàvacchedakatvasvà÷rayànumityupadhàyakàpràmàõyaj¤ànànàskanditaj¤ànãyatvobhayasambandhena/ apràmàõyaj¤ànànàskakanditatvaü viùayatvasàmànàdhikaraõyakàlikavi÷eùaõatvatritayasambandhena bhramavi÷iùñànyatvam/ svapratiyoginiùñhatvasvànuyoginiùñhavi÷eùyatàniråpitatvasvàvacchinnatvatrayasambandhena saüsargavi÷iùñànya prakàratàniråpakatvamiti madekapari÷ãlitaþ panthàþ/ [39] eveneti/ evakàreõetyarthaþ/ nanu sàsnàdãnàü gavàdilakùaõatvasya kathaü ativyàptiprayojakatvaü, pçùñhatàóanena daõóabhaïganyàyàt; ata àha [39] uktalakùaõeti [39] abhidheyatvàdibhinnatvaü ceti/ idamatra cintyam -- vyàvartakamàtrasyoktalakùaõalakùyatve lakùyatàvacchedakàbhàvavadavçttitvaråpalakùyatàvacchedakavyàpyatvani ve÷enaivavyàvahàrikavàraõe svavyàpakatatkatvatvaråpalakùyatàvacchedakavyàpyatvaü nive÷yàbhidheyatvàdàvativyàptiü saüpàdya tadvàraõàya tadbhinnatvanive÷anaü prakùàlanàdinyàyenàyuktam/ yattu - pçthivitvàdiråpalakùyatàvacchedaka÷ånye jalàdau kàlikàdinà sattvàt ativyàptiþ - iti tanna/ ghañàdilakùaõe j¤ànavadanyatvàdàveva lakùaõagamanàt/ ato lakùyatàvacchedakàbhàvavyàpakãbhåtàbhàvãyalakùaõatàghañakasambandhàvacchi nnapratiyogitvaråpalakùyatàvacchedakavyàpyatvasya vivakùitatvàditi/ [39] na tàvatsàmànyato bhedànumàpakatvamiti/ sàmànyato bhedatvena/ tasilo 'vacchinnatvamarthaþ/ tasya ca bhedànumàpakatvaghañakabhedavidheyatàyàmanvayaþ/ [39] yatki¤cidubhayatvàvacchinnapratiyogitàketi/ 'ghañaþ ghañapañobhayabhinnaþ abhidheyatvàt', 'pçthivã ghañapañobhayabhinnà pçthivãtarabhedàt' ityàdyanumitijanakatàmàdàya tatra vyàvartakatvasya såpapàdatvàt iti bhàvaþ/ yadyapi 'ghaño bhedavàn abhidheyatvàt' ityàdyanumitijanakatàmàdàya tat suvacaü iti dvitvàvacchinnabhedasàdhyakànumànaparyantànudhàvanaü viphalam, tathàpiü rki¤ciddharmàvacchinnapratiyogitàkatvasahitabhedatvàvacchinnavidheyatàpayrantanive÷e 'pi kathaü doùo bhavati ityetadarthaü vyàvçttisàdhàraõyàrthamapi tathoktiþ/ anyathà siddhasàdhanàpatteþ iti dhyeyam/ nanu vyàsajyavçttyatiriktaki¤ciddharmàvacchinnapratiyogitàkatvasahitabhedatvàvacchinnavidheyatànive÷àt na ko 'pi doùa ityata àha -- [39] sarveùàmapi vyatirekidharmàõàü yaki¤cibdyavartakatayeti/ gauþ pañabhinnà÷çïgitvàt', 'kapilagauþ ghañabhinna kapilaråpavattvàt' ityàdyanumitijanakatàmàdàya ÷çïgitvakapilaråpàdau tadupapàdanasambhavàditi bhàvaþ/ [39] nàpi vi÷iùyetyàdi/ pçthivãvyàpakatvavi÷iùñasvaråpasambandhàvacchinnapçthivãtvàdyavacchinna - itarabhedatvàvacchinnavidheyatàkànumitijanakatàvacchedakaniruktaviùayatà÷rayatvamityarthaþ/ yadyapi 'kapilagauþ ghañabhinnà kapilalaråpavattvàt' ityanumitimàdàya kapilaråpàdervyàvartakatàprasaügaþ, tathàpi dharmintàvacchedaketyàdinyàyena na doùaþ/ [40] gotvàdisamanaiyatyasya tatràsattvàditi/ padàrthatvasamaniyatatvasya lakùyàprasiddhyà alakùaõatvena tatra tatsattvasyàki¤citkaratvàt iti bhàvaþ/ [40] gotvàvacchinnetarabhedànumàpakatve sàdhya iti/ svàvacchinnetarabhedànumàpakatvasambandhena gotve sàdhya ityarthaþ/ tenàgre 'bhidheyatvàdau vyabhicàrakathanaü saügacchate/ anyathà padàrthatvàvacchinnetaràprasiddhyàtadghañitasàdhyàbhàvasya sutaràmaprasiddhatvena sàdhyàbhàvavadvçttitvaråpavyabhicàrasya durvacatvàt/ asmatpakùe tu padàrthatvaü prati uktasambandhasya vyadhikaraõatayà sàdhyàbhàvasya prasiddhatvena vyabhicàraþ suvaca eva/ [40] abhidheyatvàdibhinnatvaü ceti/ cakàro vàkàràrthaþ/ anyathà taddharmàvacchinnetarabhedabhinnatvasya nive÷enaiva padàrthetaràprasiddhyà abhidheyatvàdau vyabhicàravàraõena abhidheyatvàdibhinnatvasva hetukoñau nive÷asya niùphalatayà tatsamuccàyakatvàsambhavàdasaïgateþ/ atra sàmànyavyàptisthale taddhetudharmikatattatsàdhyavyàptigrahàbhàvavi÷iùñatattatsàdhyahetåbhayasthiteþ anumitipramàyàþ siddhàntalakùaõapràmàõyavàdayoruktatvàt na prakçte 'numitisambhavaþ ityabhipretyàha - [40] adhikavicàra iti/ [40] tena råpeõa vyavahartavyaj¤ànaü vineti/ itarabhedàdiprakàreõa pakùaviùayakaparàmar÷aü vinetyarthaþ/ tadråpàvacchinneti/ lakùyatàvacchedakapçthivãtvàdyavacchinanapratipàdaketyarthaþ/ vyavahàràsambhavàt - vyavahàrànumànàsambhavàt/ tathà ca taddharmàvacchinnabodhaka÷abdaråpavyavahàravidheyakànumitijanakatàvacchedakatvaü taddharmàüvacchinnavyàvahàrikatvam/ tacca 'ghañaþ pçthivãti vyavahartavyaþ, pçthivãtarabhedàt', 'ghañaþ padàrtha iti vyavahartavyaþ, abhidheyatvàt' ityàdyanumitimàdàya vyàvçttyabhidheyatvàdàvapi akùatamiti bhàvaþ/ etena dãpikàyàü lakùaõaprayojanatve lakùaõaj¤àpyatve vyavahàrasàdhanatvàt vyavahàrànumàpakatvàdityartho bodhyaþ/ *{guõavattvasya dravyalakùaõatvasthàpanam}* dhvaüsapràgabhàvavati atyantàbhàvasya pràcãnairananumatatvàt nàtyantàbhàvaghañità vyàptiþ sambhavati/ yadvà pratiyogivyadhikaraõalakùyaniùñhàbhàvapratiyogitvasyaiva vyàpti÷arãre praviùñatvàt gandhàdyabhàvasya càtathàtvàt nàvyàptirityà÷ayena ÷aïkate -- prakà÷ikàyàm [53] nanvityàdi/ guõà÷rayatvalakùaõamiti/ guõàtmakalakùaõamityarthaþ/ à÷rayatvakathanaü lakùaõatàghañakasambandhapradar÷anàya/ etena - guõàdhikaraõatvasyàpyutpattiniråpitàdhikaraõatàyà avyàpyavçttittvàt/ guõapratiyogikatvopalakùitasamavàyena guõavattvasya samavàyaikyapakùe guõàdàvativyàptiþ/ tatpratiyogikatvavi÷iùñasamavàyasyotpattikàlàvacchedenàbhàvasattvàt avyàptiþ iti dåùaõamanavakà÷am/ sattàvi÷eùaõatvabhramavàraõàya [53] jàtivi÷eùaõamiti/ atra ca guõasamànàdhikaraõatvaü guõaniùñhasamavàyasambandhàvacchinnàdheyatàniråpakaniråpitasamavàyasambandhàvacchinnàdheyatvaü, tena kàlikena guõavadguõasamavetasya, kàlikena guõasamavàyivçtterguõatvasya vyudàsaþ/ [53] bhàva iti/ atha 'ekaü råpaü rasàt pçthak' iti vyavahàrasya sàmànàdhikaraõyasambandhena guõe guõaviùayakatvasyopagame råpàdàvapi svasmàt pçthagvyavahàraprasaïgaþ/ svàvadhikapçthaktvasàmànàdhikaraõyasya svasminnapyabàdhàt iti cet - na/ sàmànàdhikaraõyasya svasmin svàvadhikapçthaktvasambandhatvànupagamàt/ kalpanàkalpanayo÷ca phalànurodhitvàt/ vastutastu 'råpaü rasàt pçthak' ityàdau pçthaktvasya svaniråpakatàvacchedakàvacchinnabhinnatvasàmànàdhikaraõyobhayasambandhena bhànàbhyupagamàt na doùa iti/ [53] kàlikàdãtyàdipadena samavàyasvaråpobhayaghañitasàmànàdhikaraõyaparigrahaþ/ [56] hetudharmitàvacchedakaketi/ hetvavacchinnavi÷eùyatàketyarthaþ/ asamànàkàrakasiddhe÷càvirodhitvàditi bhàvaþ/ [56] saïkùepa iti/ ayamatrà÷ayaþ - vyatirekavyàpteranumànàïgatvena na kàpyanupapattiþ/ upanayavàkyàt ÷àbdabodhànupapattirapi paràrthànumànasthala eva doùaþ na svàrthànumànasthale 'pãti lakùaõaprayojanasiddhirniràbàdhaiveti/ nanu bhåtatvasya jàtitvàbhàvàt kathaü tatsaïkarasya bàdhakatvam upàdhisaïkarasyàdoùatvàdityata àha - [57] jàtitvenàbhimateti/ jàtitvenàpàditetyarthaþ/ tathà ca tulyayuktyà bhåtapada÷akyatàvacchedakatayà bhåtatvajàtisiddhyà na sàükaryaü doùa iti bhàvaþ/ [57] vyakterabheda ityàdi ÷loke iti padàdhyàhàreõa j¤ànajanakasvalpa÷abdaråpasaïgrahàbhedabodho varõanãyaþ/ prathamatrikasya jàtitve dvitãyatrikasya jàtimattve bàdhakatvamiti vi÷eùasåcanàya madhye 'tha÷abdaþ/ vyakterityàdi÷lokoktajàtibàdhakatvaü ca jàtijàtimattvànyataraprakàrakaj¤ànapratibandhakaj¤ànaviùayatvam/ vyakterabhedaþ 1svasamevatatvasvabhinnasamavetatvobhayasambandhena prameyavi÷iùñànyatvaü svapratiyogisamavetatvasvànuyogisamavetatvobhayasambandhena bhedavadanyatvaü và/ tajj¤ànasya tadvadanyatvaj¤ànavidhayà uktobhayasambandhena prameyavi÷iùñatvàdiråpànekasamavetatvaghañitajàtitvaj¤ànapratibandhakatvam/ --------------------------------- 1. svasamavetatveti/ svaü nãlaghañaþ tatsamavetatvaü ghañatve, evaü svaü nãlaghañaþ tadbhinnapãtaghañasamavetatvaü ca ghañatve iti uktobhayasambandhena nãlaghañaråpaprameyavi÷iùñe ghañatvaü tadbhinnatvamàkà÷atve/ evaü svaü nãlaghañabhedaþ tatpratiyoginãlaghañasamavetatvaü ghañatve, svaü nãlaghañabhedaþ tadanuyogipãtaghañasamavetatvaü ca ghañatve iti tàdç÷obhayasaübandhena bhedavat - nãlaghañabhedavat ghañatve tadanyatvamàkà÷e iti bodhyam/ --------------------------------- tulyatvaü svabhinnajàtisamaniyatatvam, svabhinnatvasvasamaniyatatvobhayasambandhena jàtivi÷iùñatvaparyavasitam/ tacca jàtitvàbhàvavyàpyamiti tadgrahasya tadabhàvavyàpyavattàgrahavidhayà kala÷atvàdeþ ghañatvàdijàtibhinnajàtitvopagame virodhitvam/ tasya ca jàtitvàbhàvavyàpyatvaü ghañatvakala÷atvayorbhinnajàtitve ghañàdipadasya dharmadvayàvacchinne ÷aktidvayakalpanaü kàryakàraõabhàvadvayakalpanaü ca nànyatheti làghavamiti dhãsahakçtena jàtivi÷iùñatvapakùakajàtitvàbhàvavyàpyatadabhàvànyatarasàdhyakaprameyatvàdihetukànumànena siddham/ saïkara÷ca svasàmànàdhikaraõyasvàbhàvasàmànàdhikaraõyasvasamànàdhikaraõàbhàvaprati yogitvatrayasambandhena jàtivi÷iùñatvam/ tadapi ca jàtitvàbhàvavyàpyameva/ tasya tathàtvaü ca dharma÷àstrasiddham/ viruddhajàtãnàü parasparaü vyàpyajàtyà vyàpakajàteþ, vyàpakajàtyà vyàpyajàte÷ca jàtisàïkaryavàraõàya saübandhatrayanive÷aþ/ anavasthitiþ anavasthà ca jàtyanà÷rayavçttipadàrthavibhàjakopàdhiparamparàropàdhãnajàtivi÷iùñabuddhiniråpitata- ttajjàtij¤ànakàraõatànantyaråpàniùñaprasa¤janaråpeha vivakùità/ tasyà÷ca tadàpàdakakàpattividhayà jàtirjàtimatãtyàkàrakaj¤ànavirodhitvam/ råpahàniþ svatovyàvçttatvaråpalakùaõasvaråpasya hàniþ/ svatovyàvçttatvaü ca vi÷eùàõàü svataþsiddhaparasparabhedavattvam tasya vi÷eùàõàü jàtimattve 'nupapattiþ/ sajàtãyànàü padàrthànàü parasparaü bhedaþ pratyakùeõa vyàvartakàntareõa và siddhyatãti nyàyàt vi÷eùo yadi jàtimàn syàt svatovyàvçttattvavàn na syàt ityàpattiviùayatayà vi÷eùasya jàtimattve bàdhakatvam/ 'ayaü paramàõuþ tatparamàõubhinnaþ etadvi÷eùàt' ityanumànena vi÷eùasya jàtimattve jàtyà÷rayasya jàtipuraskàreõaiva vyàvartakatvaü iti niyamena jàtipuraskàreõaiva vyàvartakatàyà vyabhicàràpatteþ/ asaübandhaþ asamavetatvam/ tacca bahuvrãhibalàt samavetatvasàmànyàbhàvaparyavasitam/ tajj¤ànasya nityànekasamavetatvaråpajàtyabhàvavyàpyavattàj¤ànavidhayà nityànekasamavetaråpajàtimattàj¤ànavirodhitvam/ etatsarvamabhipretyaiva [57] saïkùepa ityuktam/ dãpikàyàm [56] laghutvasya gurutvàbhàvaråpatvàditi/ na ca gurutvasya laghutvàbhàvaråpatvamàdàya vinigamanàviraha iti/ vàcyam/ svatantrecchasyeti nyàyenàdoùàt iti bhàvaþ/ *{karmavibhàgaþ}* [62] asamavàyãti/ na càtra saüyogabhinnatve sati asamavàyikàraõamàstàmiti vàcyam/ àdyapatanàsamavàyikàraõàdau ativyàptivàraõàya saüyogàü÷asyàpi sàrthakyàt/ *{sàmànyavibhàgaþ}* [63] sattàyàþ dravyatvàpekùayetyàdi/ apekùà÷abdasya pratiyogitàniråpakatvamarthaþ/ tçtãyàyà÷ca vai÷iùñyam/ adhikade÷avçttitvaü ca svapratiyogyadhikaraõavçttitvasvàdhikaraõavçttitvobhayasambandhenàbhàvavi÷iùñatvam/ sakade÷e 'bhàve tçtãyàntàrthadravyatvaniùñhapratiyogitàniråpitatvavi÷iùñatvànvayaþ/ adhikade÷avçttitvenetyatra tçtãyàyà abhedor'thaþ/ dravyatvaniùñhapratiyogitàkàbhàvavai÷iùñyàbhinnaü dravyatvàpekùayà paratvamiti vàkyàrthaþ/ [63] dravyatvàdãnàü sattàto 'paratvamiti/ tacca 1svà÷rayàdhikaraõavçttyabhàvapratiyogitvaråpam/ *{vi÷eùavibhàgaþ}* [63] vi÷eùàsatvanantà eveti vàkye anantatvaü ca na vidyate antaþ saïkhyàtvavyàpyadharmàvacchinnaprakàratàkàsmadàdisamavetani÷cayaþ vi÷eùyatàsambandhena yeùu nàstãti vigrahàn saïkhyàtvavyàpyadharmàvacchinnaprakàratàkatàdç÷ani÷cayavi÷eùyatvàbhàvavattvam/ prakà÷ikàyàm [63] -------------------------------- 1. svà÷rayeti/ svaü sattà tadà÷rayaþ guõaþ tanniùñhàbhàvaþ dravyatvàbhàvaþ tatpratiyogitvaü dravyatve iti dravyatvasya sattàto 'paratvamiti bhàvaþ/ -------------------------------- viveka iti/ tathà ca sàmànyaü trividham --- kevalaparam, kevalàparam, paràparam ceti/ saïgrahe ca kevalaparàparapradar÷anàdeva paràparajàteþ, sphuñatayà làbhàt tadakathanamiti bhàvaþ/ nanu sattàyàþ kevalaparatvakathanamanupapannam/ premayatvàdijàtisattvàt sattàyàþ 1paràparatvàdityata àha --- dãpikàyàm [63] sàmànyàdicatuùñaya iti/ *{samavàyalakùaõam}* [64] samavàyastveka evetyatra saïgrahapaïktau samavàyasyaikatvaü samavàyaniùñhabhedapratiyogitànavacchedakadharmavattvaü na tu saïkhyàråpam, samavàyàvçttitvàt avyàvartakatvàt ca/ evakàra÷ca ãdç÷apàribhàùikatve tàtparyagrahaþ/ yadvà ekatvamubhayàvçttidharmaþ/ ubhayàvçttitvaü ca svapratiyogivçttitvasvabhinnavçttitvobhayasambandhena rki¤cidvi÷iùñànyatvam/ evakàrasya càdheyatà÷rayabhedapratiyogitàvacchedakatvam abhàva÷ca khaõóa÷or'thaþ/ àdheyatàyàü vyutpattivaicitryeõa prathamàntapadopasthàpyasyàpi samavàyasya niråpitatvasambandhenànvayaþ/ samavàyaniråpitàdheyatà÷rayabhedapratiyogitàvacchedakatvasya ca vidheyatàvacchedakatvàbhimatasambandhàvacchinnàvacchedakatàkapratiyogitàkasvaråpasambandhàvacchinnapratiyogitàkatvasambandhe- nàbhàve 'nvayaþ/ tàdç÷àbhàvasyacaikapadàrthe 'nvayaþ/ tathà ca samavàyaþ samavàyaniråpitàdheyatà÷rayabhedapratiyogitàvacchedakatvavi÷eùitàbhàvavadabhinna iti bodhaþ iti abhipràyeõàvatàrayati - dãpikàyàm [64] samavàyasya bhedo nàstãtyàheti/ atra ca bhedaþ àdheyatà÷rayabhedapratiyogitàvacchedakadharmaþ/ samavàyasyetyatra ùaùñyà niråpitatvamarthaþ/ tasya ca bhedapadàrthaghañakàdheyatàyàmanvayaþ/ asadhàtvarthàdheyatàyàmapi vyutpattivaicitryàdanvayaþ/ asadhàtvarthàdheyatàyà÷ca na¤arthàbhàve tasya ca prathamàntapadàrthe bhede 'nvayaþ/ tathà ca samavàyaniråpitàdheyatà÷rayabhedapratiyogitàvacchedakadharmaþ samavàyaniråpitàdheyatvàbhàvavàniti bodhaþ/ ---------------------------------- 1. taparàparatvàditi/ sattàyàþ prameyatvàpekùayà aparatvam, dravyatvàdyapekùayà paratvamiti rãtyà paràparatvamiti bhàvaþ/ ---------------------------------- anuyogitàvacchedakàvacchedenàbhàvabodhakatàyà na¤aþ vyutpannatayà samavàyadvitvapakùe 'pyuktavàkyàrthasaïgatiþ/ yadvà bhedaþ anyonyàbhàvaþ/ samavàyasyetyatra ùaùñhyàþ ekamàtravçttidharmàvacchinnapratiyogitàkatvamarthaþ/ samavàyasyeti punaràvçttyà tadarthasya samavàyavçttitvasyàsadhàtvarthàdheyatàyàmanvayaþ/ tathà ca samavàyaniùñhà yà ekamàtravçttidharmàvacchinnapratiyogità tanniråpitànyonyàbhàvaþ samavàyaniråpitavçttitvavàniti/ bodhaþ/ iti÷abdasya ityàkàrakamarthaþ/ tasya càbhedasambandhena j¤ànotpattiprayojaka÷abdaråpabrå¤arthaikade÷e j¤àne 'nvayaþ/ tasya càkhyàtàrthakçtàvanvayaþ/ anukålatàsambandhena tàdç÷aj¤ànaü ca prakçte mànasaråpaü bodhyam/ tena prakçte tasya ÷abdaråpatvàsaübhave 'pi na kùatiþ/ prakà÷ikàyàm [64] råpasamavàyeti/ ayamatrà÷ayaþ-tatsambandhena tatprakàrakabhramatvaü ca tatsambandhàvacchinnapratiyogitàkatadabhàvavadvi÷eùyakatvàvacchinnatatsambandhàvacchinnaprakàrakatvam/ tacca 'vàyuþ samavàyena råpavàn' iti j¤àne 'kùatameva/ tena sambandhena tatprakàrakapramàtvaü ca na tatpramopalakùitatatsambandhànuyogivi÷eùyatàkatvaghañitam, kiü tu tatpratiyogikatvàvacchinnaniråpakatàkatatsambandhànuyogità÷rayavi÷eùyatàkatvaghañitam/ vàyau råpa÷ånye råpapratiyogikatvàvacchinnaniråpitàsamavàyànuyogità na svãkçtà iti na tàdç÷aj¤ànasya pramàtvaprasaïgaþ/ evaü tatpratiyogitvavi÷iùñatanniråpitasya tatsambandhànuyogitvasya tena sambandhena tatsattvavyàpyatvasvãkàràt na vàyau råpapratiyogitvopalakùitasamavàyavati samavàyena råpavattàprasaïgaþ ityabhipretya [64] digityuktam/ *{pçthivãniråpaõam}* dãpikàyàm [65] udde÷akramànusàràdityàdi/ pa¤camyàþ prayojyatvamarthaþ/ tàdç÷ànusàraprayojyajalàdilakùaõakathanapràkkàlãnàbhinnapçthivyàdisamudàyaghañakãbhåtapçthivãvi÷eùyakalakùaõaprakàraka- j¤ànodde÷aprayojya÷abdànukålakçtimàniti bodhaþ/ prakà÷ikàyàm [65] pràthamye - prathamavaktavyatve/ [66] lakùaõãyavastuparamiti/ prakçtalakùaõà÷rayayàvadvastuparimityarthaþ/ tena na ghañàdipade prakçtalakùaõà÷rayaghañàdipratipàdake 'tiprasaïgatàdavasthyam/ tathà ca prakçtalakùaõà÷rayayàvadvastuniùñhaviùayatà÷àlitvaü bodhavi÷eùaõaü deyamiti bhàvaþ/ [66] màtrapadamitãti/ atra kecit --- lakùyatàvacchedaketaràprakàrakatvaü màtrapadalabhyam/ lakùaõavàkyasya taditaralakùaõapratipàdakatvànna tatràtivyàptiriti bhàvaþ- ityàhuþ/ tattuccham/ màtrapadasya samabhivyàhçtapadàrthentarasaübandhavyavacchedabodhakatàyà 'atra bhåtale dhaño 'sti' ityàdau vyutpannatayà ÷abde lakùaõàpratipàdakatvasyaiva tallabhyatvàt/ lakùyatàvacchedaketarasaübandhavyavacchedabodhakatàyàü vyutpattivirodhasya spaùñatvàt/ padàrthadvayasaüsargabodhasyaiva ÷àbdàbodharåpatayà antataþ prakçtyarthasaüïkhyàprakàrakasyàpi pçthivyàdivi÷eùyaka÷àbdabodhasya saübhavàt lakùyatàvacchedaketaràprakàraka÷àbdabodhàprasiddhe÷ca/ evaü ca lakùyatàvacchedakaprakàraka÷àbdajanakatàvacchedakayatki¤cijj¤ànãyaviùayatà÷rayavarõatvavyàpakasamudàyatvam udde÷alakùaõam/ ato na pçthivyàdibhàge 'tivyàptiþ/ tàdç÷asamudàyatvaü ca tàdç÷asamudàyatvaniùñhanyånavçttitàniråpakatvena vi÷eùaõãyam/ tena na lakùaõàdivàkye 'tivyàptiþ/ tàdç÷asamudàyatvaü ca vyàptisambandhena udde÷apadapravçttinimittam/ tenà÷rayatayà tasyaikade÷asàdhàraõatve 'pi na kùatiþ/ samudàyatvasya vyàsajyavçttitvena nive÷aþ/ ataþ dhãvi÷eùaviùayatvaråpasya tasyànanugame 'pi na kùatiþ/ yadi ca viùayatvamavyàsajyavçttãti nàyaü prakàraþ sàdhãyànityucyate, tadà tàdç÷avarõatvavyàpakadharmavattvamevodde÷alakùaõaü vaktavyam/ tàdç÷adharmatvena ca vi÷eùyatàvacchedakadharmabodhakatvavyutpatteþ svãkàrànnàtiprasaïgàvakà÷aþ/ yadyapi paryàyapadàntaràdhãna÷àbdabodhe vyabhicàravàraõàya tattatpadaj¤ànàvyavahitottaratvasya kàryatàvacchedakakoñau ava÷yaü nive÷yatayà tatra viùayanive÷e prayojanàyojya÷abdànukålakçtimàniti bodhaþ/ prakà÷ikàyàm [65] pràthamye - prathamavaktavyatve/ [66] lakùaõãyavasatuparamiti/ prakçtalakùaõà÷rayayàvadvastuparimityarthaþ/ tena na ghañàdipade prakçtalakùaõà÷rayaghañàdipratipàdake 'tiprasaïgatàdavasthyam/ tathà ca prakçtalakùaõà÷rayayàvadvastuniùñhaviùayatà÷àlitvaü bodhavi÷eùaõaü deyamiti bhàvaþ/ [66] màtrapadamitãti/ atra kecit --- lakùyatàvacchedaketaràprakàrakatvaü màtrapadalabhyam/ lakùaõavàkyasya taditaralakùaõapratipàdakatvànna tatràtivyàptiriti bhàvaþ- ityàhuþ/ tattuccham/ màtrapadasya samabhivyàhçtapadàrthentarasaübandhavyavacchedabodhakatàyà 'atra bhåtale ghaño 'sti' ityàdau vyutpannatayà ÷abde lakùaõàpratipàdakatvasyaiva tallabhyatvàt/ lakùyatàvacchedaketarasaübandhavyavacchedakàbodhakatàyàü vyutpattivirodhasya spaùñatvàt/ padàrthadvayasaüsargabodhasyaiva ÷àbdabodharåpatayà antataþ prakçtyarthasaïkhyàprakàrakasyàpi pçthivyàdivi÷eùyaka÷àbdabodhasya saübhavàt lakùyatàvacchedaketaràprakàraka÷àbbodhàprasiddhe÷ca/ evaü ca lakùyatàvacchedakaprakàraka÷àbdajanakatàvacchedakayatki¤cijj¤ànãyaviùayatà÷rayavarõatvavyàpakasamudàyatvam udde÷alakùaõam/ ato na pçthivyàdibhàge 'tivyàpti/ tàdç÷asamudàyatvaü ca tàdç÷asamudàyatvaniùñhanyånavçttitàniråpakatvena vi÷eùaõãyam/ tena na lakùaõàdivàkye 'tivyàptiþ/ tàdç÷asamudàyatvaü ca vyàptisambandhena udde÷apadapravçttinimittam/ tenà÷rayatayà tasyaikade÷asàdhàraõatve 'pi na kùatiþ/ samudàyatvasya vyàsajyavçttitvena nive÷aþ/ ataþ dhãvi÷eùaviùayatvaråpasya tasyànugame 'pi na kùatiþ/ yadi ca viùayatvamavyàsajyavçttãti nàyaü prakàraþ sàdhãyànityucyate, tadà tàdç÷avarõatvavyàpakadharmavattvamevodde÷alakùaõaü vaktamavyam/ tàdç÷adharmatvena ca vi÷eùyatàvacchedakadharmabodhakatvavyutpatteþ svãkàrànnatiprasaïgàvakà÷aþ/ yadyapi paryàyapadàntaràdhãyana÷àbdabodhe vyabhicàravàraõàya tattatpadaj¤ànàvyavahitottaratvasya kàryatàvacchedakakoñau ava÷yaü nive÷yatayà tatra viùayanive÷e prayojanàbhàvena lakùyatàvacchedakãbhåtapçthivãtvàdiprakàrakatvàvacchinnatvasya janyatàyàmasaübhavaþ/ tathàpi tattatpadaj¤ànàvyavahitottara÷àbdatvàvacchinnajanyataiva lakùaõe nive÷yà, ato na doùaþ/ pçthivãpadaj¤ànàvyavahitottara÷àbdatvàvacchinnajanyatàniråpitajanakatàvacchedakayatki¤cijj¤à -- nãyaviùayatà÷rayavarõatvavyàpakaþ tàdç÷avyàpakasamudàyaniùñhanyånavçttitàniråpita÷ca yo 'yaü dharmaþ sa eva pçthivyudde÷alakùaõamitirãtyà tattadudde÷alakùaõaü bodhyam/ na ca ki¤cittvanive÷àdananugama iti vàcyam/ tàdç÷ajanakatàniråpitàdhikaraõatàvi÷iùñadharmavattvasya vivakùitatvàt/ vai÷iùñyaü ca svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvani ùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena svàdhikaraõatàsvavi÷iùñavi÷iùñaviùayatà÷rayavarõantvasambandhena/ viùayatàyàü svaviùiùñavai÷iùñyaü ca svaniråpakajanakatàvacchedakatvasvà÷rayaj¤ànãyatvobhayasambandhena/ tàdç÷adharmaniùñhanyånavçttitàniråpakabhinnatvaü ca svàvacchinnapratiyogitàkabhedavadvçttitvasvasàmànàdhikaraõyobhayasaübandhena tàdç÷adharmavi÷iùñànyatvam/ adhikaraõatàvai÷iùñyaghañakatayà svavi÷iùñadharmavi÷iùñatvasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasaübandhaþ paryavasitaþ/ ata eva 'pçthivã gandhavatã' iti vàkye nàtiprasaïga iti madekapari÷ãlitaþ panthàþ/ [65] nanu surabhyasurabhyavayavàrabdha iti dãpikàvàkye tàdç÷àvayavàbhyàmàrabdhamiti vigrahàt tàdç÷àvayavasamevatàdyakçtimattvaü labhyate/ àïpårvakasya rabhateþ àdyakçtibodhakatvàt/ ktapratyayasya vidheyatvamarthaþ/ taccàsaïgatam/ kçteþ àtmamàtradharmatvàdityata àha-- [66] àrabdhe janya u iti/ [66] parasparavirodhenetãti/ virodhaþ pratãbandhakatvam, tatra parasparatvaü ca svà÷rayaniråpitapratibandhakatà÷rayaniråpitvaü pratibandhakatàvi÷iùñatvaparyavasitam svaniråpakavçttitvasvà÷rayavçttitvobhayasambandhena/ [66] surabhigandhaü prati asurabhigandhasyetyàdi/ atra samavàyena surabhigandhaü prati samavàyasambandhàvacchinnapratiyogitàkasyàsurabhigandhàbhàvasya samavàyasaübandhàvacchinnapratiyogitàkasya surabhigandhàbhàvasyaiva và kàryakàlavçttitayà kàraõatvena pratãtibalena surabhyasurabhyubhayorasaübandhayoreva samavàyenotpattau kàryakàlàvachedena pratibandhakàbhàvaråpakàraõàbhàvàt nobhayagandhotpattiriti bhàvaþ/ yattu - samavàyena surabhigandhaü prati svasamavàyisamavetasamavàyena asurabhigandhàdeþ pratibandhakatvarõanaü - tattu pratibandhakatàvacchedakasaübandhagauravàdanàdeyam/ [66] svà÷rayasamavetatvasaübandhenetyàdiriti/ atràvacchinnasaüsargatàkatvaü tçtãyàrthaþ/ tacca pratãtisaübhavenetyatra pratãtàvanveti/ tçtãyàyàþ prayojyatvamarthaþ/ tasya samavàyena gandhapratãtau bhramadoùavidhayà prayojakatvaü bodhyam/ dãpikàyàm [65] citragandhànaïgãkàràditi/ tathà ca citragandhasyàsattvàdavyàptirastyeveti bhàvaþ/ [66] prakà÷ikàyàm tuùyatu durjana iti nyàyeneti/ atràyamà÷ayaþ-- surabhyasurabhigandhavatparamàõubhyàü dvyaõukamàrabdham/ tatastryaõukàdikrameõa mahàvayaviparyantamutpannam/ tatra ghañe gandhapratãtirnopeyata eva tadavayavakapàlàdau gandhàbhàvena tatra gandhàsaübhavàt paramàõugandhasya càpratyakùatvàt/ vastutastu paramàõugandhasya laukikapratyakùaviùayatvàbhàve 'pi svasamavàyighañitaparaüparàsaübandhena tatra paramàõugandhaviùayakàlaukikapratyakùaü saübhavatyeva/ yadi càyaü gandhavàniti laukikapratãtirjàyate ityàgrahastadàstu citragandha iti/ [65] gandhasamànàdhikareõeti/ atràpi pårvavadevàrtho bodhyaþ/ anyathà pårvarãtyà doùàt/ nanu dravyatvàparatvaü dravyabhinnabhinnatvam, tathà ca kathamasaübhavavàraõamityata àha - [66] dravyatvanyånavçttãtyarthakamiti/ dravyatvàbhàvavadavçttitvameva sattàvàraõàya kuto na nive÷yata ityata àha - [66] teneti/ [66] dravyatvavyudàsa iti/ dravyatvasya svàbhàvavadavçtti'pi svasamànàdhikaraõàbhàvapratiyogitvavirahàt/ kàlikasaübandhena tàdç÷adharmavattvamàdàyàtivyàptivàraõàya [65] jàtãti/ nityatvamàtramatra vivakùitam/ anekasamavetatvasya prakçte 'vyàvartakatvàt/ pçthivãjalànyataratvasya samavàyasaübandhaghañitasàmànàdhikaraõyavirahàt/ kàlikasaübandhena tàdç÷adharmavattvamàdàyàtivyàptivàraõàya samavàyena tàdç÷adharmavattvasya vivakùaõãyatayà uktànyataratvamàdàya doùàprasakte÷ca/ pçthivãjaladvitvàdãnàmapi apekùàbuddhivi÷eùaviùayatvaråpatayà nityatvaviraheõaiva vàraõaü bodhyam/ [66] svà÷rayasaüyuktatvasaübandhenetyàdiriti/ atràpi pårvavadevàrtho varõanãyaþ/ [66] anugataråpeõa - svaniùñhàdheyatàvacchedakàtiriktatvenetyarthaþ/ sarvaniùñhàdheyatànavacchedakasaübandhena ghañàdeþ kapàlàdilakùaõatve bhåtalàdau ghañàdisaüyogini ativyàpteþ/ evaü samavàyàdãnàü tàdç÷aråpeõa saübandhatvamapyapràmàõikam/ [66] vastutastviti/ bodhyamiti/ pçthivyàþ samavàyena gandho lakùaõaü, samavàyena kapàlasya ghaño lakùaõamiti bhàvaþ/ *{pçthivãvibhàgaþ}* saügrahe [69] sà dvividhà nityà anityà ceti/ dve vidhe yasyàþ sà dvividhà, vidhà nàma vibhàjakadharmaþ, udde÷yatàvacchedakapçthivãtvàdisàkùàdvyàpyadharma iti yàvat/ bahuvrãhàvuttarapadasyànyapadàrthe niråóhalakùaõàyàþ sarvasaümatatayà dvitvasaükhyà÷rayavibhàjakadharmavati prakçte vidhàpadasya niråóhalakùaõà/ dvipadaü tàtparyagràhakam/ nityànityayoþ nityànityànyataratvasaübandhenànvayaþ pçthivyàm/ sarvatra vibhàgavàkyasthale tathà vyutpatteþ svãkàràt/ iti ÷abdaþ hetugarbhavi÷eùaõadyotakaþ/ tathà ca yataþ tathà tataþ pçthivã dvitvà÷rayatàdç÷adharmavatãti bodhaþ/ ata eva nityànityapadayoþ strãliïgatvamupapannam, tayoþ pçthivãpadasamànàdhikaraõatvàt/ yattu-nityànityapade nityatvànityatvapare/ tayorabhedasaübandhena vibhàjakadharme 'nvaya - iti, tattuccham/ ubhayàbhedasya vibhàjakadharme 'saübhavàt/ anyataratvabodhakapadàbhàvena nityatvànityatvànyatarabhedabodhàsaübhavàt tayorlakùaõàyàü mànàbhàvàt/ yàdç÷àrthasya lakùaõayà yatki¤citpadàrthabodhaþ tàdç÷àrthabodhasya ÷aktàdapi padàdànubhàvikatvena pçthivã dvividhà nityatvamanityatvamiti prayogàpatteþ/ vidhàpadàrthatàvacchedakavibhàjakadharmaniùñhavi÷eùyatàniråpitàbhedasaübandhàvacchinnaprakàratàsabandhena ÷àbdabodhaü prati vidhàpadasamabhivyàhçtaitipadasamabhivyàhçtayaki¤citpadaniråpita÷akti j¤ànàdeþ pratibandhakatvàdikalpane mahàgauravàpatteþ/ atha paramàõurdviüvidhaþ-nityo 'nitya÷ca/ dravyaü dvividham-pçthivã jalaü ceti prayogàpattiriti cet-na/ dvividhetyàdibahuvrãhau vidhàpadàrthatayà yàvanto dharmàþ pratãyante tàvaddharmamàtraviùayakadhãvi÷eùaviùayatvaråpadvitvàdivi÷eùitadharmavati niråóhalakùaõà/ vi÷eùitatvaü ca svavyàpakapçthivãtvàdisàkùàdvyàpyavyàpyatvà÷rayatvasvà÷rayatvobhayasambandhenetyadoùaþ/ udde÷yatàvacchedakãbhåtapçthivãtvàdyavacchedena tàdç÷adharmavadanvayasvãkàràt na dravyaü dvividham pçthivã jalaü cetyàdiprayogaþ/ yadyapi nityatvànityatvayorjalàdisàdhàraõatayà na pçthivãtvàdivyàpyatvaü tathàpi pçthivãtvàdyanyatamatvavi÷iùñasvaråpàdisambandhena tayostathàtvamakùatam/ sàkùàtpadaü ca 'pçthivã trividhà nityànityapaña÷ceti' ityàdi prayogavàraõàya/ 'àpo dvividhàþ- nityànityà÷ceti' ityàdàvapyuktaiva rãtiþ/ yadi ca 'punastrividhà - ÷arãrendriyaviùayabhedàt' ityàdeþ pçthivãsàmànyavibhàgaparatàmate 'tàdç÷abhedaprayuktatritvasaïkhyàvi÷iùñapçthivãtvasàkùàdvyàpyadharmavatã pçthivã' itayàdirãtyaiva bodhasya vaktavyatayà ÷arãtatvàdãnàü tàdç÷avyàpyatàviraheõàsaïgatiriti vibhàvyate, tadà udde÷yatàvacchedakapçthivãtvàdisàkùàdvyàpyatvaü nopàdeyam/ vibhàjakadharmàõàü parasparaü vaiyadhikaraõyabhànavyutpatteþ dvividhetyàdau svãkàràt 'pçthivã trividhà, nityànityaghaña÷ca' iti prayogànavakà÷aþ/ evaü ca bahuvrãhau tàdç÷advitvavi÷iùñà÷rayadharmavati niråóhalakùaõà/ vai÷iùñyaü 1svasetyàdibhedavattvatàdàtmyobhayasambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà udde÷yatàvacchedakapçthivãtvàdisamànàdhikaraõaniùñhatvavi÷eùitasvaniùñhà - vacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattva avacchedakatàniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvobhayasambandhàvacchinnà tatraikàvacchedakatà nityatvàtiriktà svà÷rayàdhikaraõakàlavçttitvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ nanu purastrividheti pçthivãsàmànyavibhàgo và kàryapçthivãvibhàgo và/ nàdyaþ, nityapçthivyàþ ÷arãràdàvantarbhàvàsambhavàt/ nàpi rdvintãyaþ, puna÷÷abdasvàrasyavirodhàt/ tena hi yaddharmàvacchinnasya pràgvibhàgaþ kçti taddharmàvacchinnasyaiva råpàntareõa - vibhajanaü såcyata ityata àha prakà÷ikàyàm [70] atreti/ tathà ca 'punastrividhà' ityàdau pçthivãsàmànyasyaiva vibhàgaþ/ 'viùayo mçtpàùàõàdiþ- ityatra àdipadena paramàõuparigrahasambhavàt/ bhaumadivyaudaryàkarajabhedàditi taijasaviùayavibhàgasthale 'pi bhåmeridaü bhaumamamiti vigrahàt bhåmi sambandhyàdiparatvàt tenaiva taijasaparamàõusaïgrahàditi bhàvaþ/ [70] varõayantãti/ atra puna÷÷abdàsvàrasyamavasarabãjam/ idamatra bodhyam - atra 'punaþ trividhà ÷arãrendriyaviùayabhedàt' ityatra ÷arãrapratiyogikatvenrdiya - pratiyogikatvànyataravanniùñhàdheyatatva÷arãrapratiyogikatvaviùayapratiyogikatvànyataravanniùñhadheyatvànyatamasambandhena ÷arãràderekatra dvayamiti rãtyà bhedapadàrthe anyonyàbhàve anvayaþ/ pa¤camyàþ prayojyatvamarthaþ/ ÷arãràdivi÷eùitabhedavçttitritvavi÷iùñavibhàjakadharmavatãti bodhaþ/ bhedasya prayojakatvaü ca svaj¤ànàdhãnàpekùàba1ddhidvàrà/ uktarãtyà anyatràpi bodhaþ åhyaþ/ vai÷iùñyaü ca pårvavaditi/ -------------------------------------- 1. svasetyàdibhedavàveti/ svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhàvacchinnasvani ùñhavacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvetyarthaþ/ -------------------------------------- [69] viùayo mçtpàùàõàdiriti/ mçtpàùàõàvàdã yasyeti vyutpattyà mçtpàùàõàdiniùñhàditàniråpakaþ pàrthivaviùaya iti bodhaþ/ taddharmàvacchinnasya tadàditvaü nàma udde÷yatàvacchedakaniùñhatanniråpitàdheyatàvi÷iùñatvam/ vai÷iùñyaü svà÷rayadharmatàvi÷iùñataddharmavattvasambandhena/ vai÷iùñyaü ca svavyàpyadharmàvacchinnabodhakapadapårvapadapratipàdyatàvacchedakatvasvavyàpyatvobhayasambandhena/ kecittu - svaviùayakaj¤ànaviùayasamudàyaghañakatvaü àditvam/ svaü pàrthivàdiviùayaþ/ tathà ca mçtpàùàõàdiviùayakaj¤ànaviùayasamudàyaghañakatàniråpakaþ mçtpàùàõàdighañitasamudàyaviùayakaj¤ànaviùayaþ pàrthivaviùaya ityarthaþ-iti vyàcakruþ/ atastantusamadàyatvasya dhãvi÷eùaviùayatvaråpatayà vi÷iùya tattatpadàrthaj¤àne samudàyatvasyaiva durniråpatvàt/ tattatpadàsarvaj¤ajãve 'sambhavàt/ sambandhakoñau svavyàpyatvopàdanàt, viùayo mçtpàùàõajalàdiriti vàkyasya na pràmàõyam/ vyàpyatvaü càtra tatsamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatve sati tatsàmànàdhikaraõyam, na tu tadabhàvavadavçttitvam/ tena 'prameyaþ pçthivyàdiþ' ityàdivàkyasya na pràmàõyànupapattiþ/ satyantanive÷àcca 'pçthivã dravyàdi gandhavadàdi' rityàdivàkyasya na pràmàõyam/ sàmànàdhikaraõyanive÷àcca mçtpàùàõàdiriti vàkyasya na pràmàõyam ityalamativistareõa/ [70] antyeti/ dravyasamànàdhikaraõabhinnatvamantyàvayavitvamiha vivakùitam/ nanu ÷arãrasya ÷arãratvajàtireva kuto lakùaõatayà noktà/ evamindriyasyàpi indriyatvajàtimattvam/ na ca ÷arãüratvàderjàtitvemànàbhàvaþ/ 1padavàcyatàpakùakànumànasyaiva tathàtvàt ata àha - ÷arãratvamiti/ -------------------------------- 1. padavàcyatàpakùakànumànasyeti/ ÷arãrapadavàcyatà ki¤ciddharmàvacchinnà padavàcyatàtvàt ghañapadavàcyatàvat ityanumànasyetyarthaþ/ -------------------------------- ÷abdetaretyàdãndriyalakùaõe vi÷eùapadavaiyarthyaü saüyogasyodbhåtatvaråpajàtyanàkràntatvàt/ ataþ tatpadaü sàrthakayitumàha- [70] udtatvaü na jàtiriti/ [70] ÷uklanvàdinà sàïkaryàditi/ saïkara eva sàïkaryam/ càturvarõyàditvàt svàrthe ùya¤/ tena pçthivãtvàdinà saïkaràditi pårvagranthenàvirodhaþ/ [70] kàraõatvànupapatteriti/ idamatra cintyam-÷uklatvàdivyàpyanànodbhåtatvàbhyupagame 'pi tattududbhåtànyatamatvena càkùuùaü prati ekahetutvaü suvacam/ anyatamatvaghañakabhedànàü mitho vi÷eùaõavi÷eùyabhàve vinigamanàviraha iti tu nà÷aïkanãyam/ udbhåtatvasya tattadanudbhåtatvàbhàvakåñaråpatvapakùe 'pi kåñatvasya tattadviùayakadhãvi÷eùaviùayatvaråparåpatayà tattadviùayakatvànàü vi÷eùaõavi÷eùyabhàve vinigamanàvirahasya tulyatvàt/ saüyogàdikamàdàyàkà÷àdicàkùuùavàraõàya råpatvasya kàraõatàvacchedakakoñau antarbhàvanãyatayà råpatvatàdç÷odbhåtatvayoþ vi÷eùaõavi÷eùyatàvacchedakabhàve vinigamanàviraheõa mahàgauravaprasaïgàcceti/ [71] vi÷eùetãti/ sàmànyaguõabhinnetyarthaþ/ tena dravyatvàdikamàdàyàsambhavavàraõàya guõapadamiti dhyeyam/ råpàbhàveti/ udbhåtaråpàbhàvetyarthaþ/ tena nàbhàvasya yogyatànupapattiþ/ [71] sannikarùaghañakatayeti/ ayamatra bhàvaþ- j¤ànakàraõatvaü j¤ànaniyatapårvavçttitvaü tacca kàlacakùussaüyoge 'kùatameva/ anyathà cakùussaüyogavi÷iùñaniråpitavi÷eùaõatàviraheõa kàle råpàbhàvapratyakùànupapatteriti/ [71] manaþ padamiti/ kàle sukhaü nàstãti pratyakùantu na sambhavatyeva, vijàtãyàtmamanassaüyogasya j¤ànamàtraü prati hetutvaüsvãkàràt/ tathà ca tattadbhedakåñanive÷agauravabhayena sarvamatasàdhàraõyàyoktavi÷eùaõaü nive÷itamiti bhàvaþ/ [71] prayojanakathanaparatayeti/ etena ghràõendriye 'numànapramàõamapi såcitam/ tathà hi gandhasàkùàtkàraþ manobhinnendriyakaraõakaþ mànasànyapratyakùasàmànyasàkùàtkàratvàt/ ghañàdicàkùuùaj¤ànasàmànyaü prati samavàyikàraõatvàt siddhasàdhanavàraõàya sàdhya÷arãre manobhinneti mànasasàkùàtkàre vyabhicàravàraõàya hetukoñau mànasànyeti/ [71] evamuttaratra j¤eyamiti/ ÷ãtaspar÷asamànàdhikaraõeti padaü ÷ãtatvaü spar÷aniùñhajàtivi÷eùa iti såcanàya/ ÷ãtaspar÷avatyaþ àpaþ ityàdisaïgrahavàkye 'pi evameva bodhyam/ na tu tadapi lakùaõapraviùñam/ evaü uttaratràpi/ *{tejoniråpaõam}* saïgrahe [76] abindhanaü vidyudàdi àpaþ indhanàni yasyeti bahuvrãhiü varõayati/ kecittu-karaõe lyuóantasyendhana÷abdasyàp÷abdasamànàdhikaraõatve vi÷eùyanighnatve na strãliïgatvàpattyà 'ñióhóhàõa¤i'tyàdinà ïãp(?) prasaïgena abindhanamiti råpàniùptteþ abindhanikamityeva vaktavyatvàt indhana÷abdasya pårvanipàtàpatte÷ca indhana÷abdasyà1tathàtvàdityabhipràyeõa vyadhikaraõabahuvrãhiü pradar÷ayati adbhiþ indhanamityàdinà/ tathà ca indhana÷abdaþ bhàve lyuóanta iti bhàvaþ-ityàhuþ/ *{suvarõataijasatvavàdaþ}* [77] suvarõasyetyàdi/ suvarõavi÷eùyakataijasatvaprakàrakani÷cayànukålaparamataniràkaraõapårvaka2vyàpàraviùayakecchàvi÷iùñapårvapakùànukålakçtimàniti bodhaþ/ vai÷iùñyaü ca svaprayojyecchàviùayatvasvaviùayasamànakartçkatvobhayasambandhena/ [76] såvarõaü pàrthivamiti dãpikàvàkyam sarvaü vàkyamasati bàdhake sàvadhàraõamiti nyàyenàvadhàraõagarbhamityà÷ayenàvatàrayati - --------------------------------- 1. atathàtvàt-ap÷abdasamànàdhikaraõatvàbhàvàt vi÷eùyanighnatvàbhàvàccetyarthaþ/ 2. vyàpàraviùayaketyàdi/ vyàpàraþ svamatasthàpanaråpaþ/ svaprayojyeti/ svaü vyàpàraviùayakecchà tatprayojyà/ icchà pårvapakùaü kuryàmityàkàrà tadviùayatvaü pårvapakùànukålakçtau, evaü svaü vyàpàraviùayakecchà tadviùayaþ vyàpàraþ tatsamànakartçkatvaü ca tàdç÷akçtau/ suvarõavi÷eùyaketyàdi/ prathamavi÷iùñàntasya ÷aïkànivçttyanukålavyàpàre dvitãyavi÷iùñàntasya kçtau cànbayaþ/ prathamavai÷iùñyaü svaprayojyatvasvasàmànàdhikaraõyobhayasaübandhena/ dvitãyavai÷iùñyaü svaprayojyecchàviùayatvasvaviùayasamànakartçkatvobhayasaübandhena/ ---------------------------------- [77] pàrthivatvasàdhakamityàdinà/ tena gurutvasya jale vyabhicàreõa pàrthivatvasàdhakatvàsambhavàt taijasatvàbhàvasàdhakatvasyaiva vaktavyatvena taijasatvàbhàvasya ca pratij¤àvàkyenàlàbhàt tatsàdhakahetukathanamanucitamiti ÷aïkà niravakà÷à/ suvarõaü pàrthivamevetyeva pratij¤àrthasya vàcyatayà tatra caivakàreõa taijasatvàbhàvalàbhàt/ [77] etena taijasatvàbhàvasàdhakahetukathanena/ [77] digiti/ ayaü bhàvaþ-samavàyena pãtaråpaü prati tàdàtmyasambandhena pçthivãtvena kàraõatàyàþ këptatvàt suvarõasya taijasatve vijàtãyapãtaråpaü prati kàraõatàntaraü kalpanãyam/ tasya pàrthivatve tu na tatkalpanàva÷yambhàva iti làghavamiti tarkànugçhãtaü 'suvarõaü pàrthivatvatadabhàvànyataravat prameyatvàt' ityanumànaü tasya pçthivãtvasàdhakapramàõatayà sambhavatãti/ [77] suvarõasya pãtimagurutvà÷rayata ityàdi/ suvarõavi÷eùyakapãtimaguråtvà÷rayavyatiriktatvaprakàrakàpràmàõyagrahànàskanditani÷cayànukålayuktikathanaviùayakecchàvi÷iùñànumànavi÷eùyakàprayojakatvaprakàraka÷aïkànivçttyanukålavyàpàraviùayakecchàvi÷iùñànukålatarkavyavasthàpanànukålakçtimàniti bodhaþ/ [77] asati pratibandhaka ityàdi/ pratibandhakàtyantàbhàvavi÷iùñàtyantànalasaüyogavi÷iùñadravatvàdityarthaþ/ agnisaüyuktaghañe vyabhicàravàraõàya dravatvanive÷anam/ vai÷iùñyadvayaü ekakùaõàvacchinnaikàdhikaraõavçttitvaråpam/ [77] atyantànalasaüyogã pãtimà÷raya ityàdi/ atra càtyantànalasaüyogãti pakùavi÷eùaõànupàdàne jalamadhyasthapãtaråpà÷rayadravadravyavi÷eùe sàmànàdhikaraõyena siddhasàdhanavàraõàyàvacchedakàvacchedenànumiterudde÷yatàyà vaktavyatvena haridràyàü sàmànàdhikaraõyena bàdhaþ syàditi tadupàdànam/ jalamadhyasthaghçte sàmànàdhikaraõyena siddhasàdhanavàraõàyàvacchedakàvacchedenànumiterudde÷yatàyà vàcyatvena ghañadàvaü÷ato bàdhavàraõàya pãtimà÷rayatvamupàttam/ yadyapyevamapi pãtaråpavati tàdç÷aghañàdau bàdhaþ tathàpi svàvyavahitàttarapyevamapi pãtaråpavati tàdç÷aghañàdau bàdhaþ tathàpi svàvyavahitottarakùaõàvacchinnasàmànàdhikaraõyasaübandhena vijatãyàgnisaüyogavi÷iùñapãtaråpavattvasyaiva pakùatàvacchedakatvasvãkàràt na doùa iti bhàvaþ/ svàvyavahitottarakùaõàvacchinnaikàdhikaraõavçttitvalakùaõasàmànàdhikaraõyasaübandhenàgnisaüyogavi÷iùñadravatvasahitagurutvaü hetuþ/ svasamavetadravatvanà÷apratibandhakadravadravyàntarasaüyuktatvaü sàdhyam/ na ca dçùñàntapakùasàdhàraõasvatvànanugamàt pakùe bodho dçùñànte sàdhyavaikalyaü và/ evaü dravadravyàntaretyatra svànyonyàbhàvà÷rayadravadravyavivakùàyàü anupayogaþ anyathàsiddhi÷ceti vàcyam/ 1svasaüyuktatva-svapratibadhyanà÷apratiyogidravatvasamavàyitvasvàsamavetajapatimattvatritayasambandhena dravadravyavi÷iùñatvasya sàdhyatvàbhyupagamàt sàdhya÷arãre udde÷yasiddhaye tçtãyasaübandhanive÷aþ/ sidhyati dravye vyabhicàràvàraõàya hetukoñau gurutvanive÷aþ/ yadyapi tàdç÷adravyasiddhitaþ pràk tatra vyabhicàragrahasya na sambhavaþ, tathàpi yadyatyantànalasaüyogavi÷iùñadravatvamuktasàdhyavyàpyaü sayàt tarhi prakçtapakùatàvacchedakàvacchedena dar÷itàsàdhyasàdhakaü syàditi rãtyàanavasthà syàditi gurutvopàdànam [77] jalàdikamàdàyeti/ atra àdànaü grahaõam/ tacca prakçte viùayatàråpam/ lyapaþ samànakartçkatvamàtramarthaþ viùayatàråpaparyavasàna÷abdàrthànvitam/ samànakartçkatvaü ceha tanniråpakaniråpitatvam/ jalàdikamityatra dvitãyàyàþ àdheyatvamarthaþ/ tathà ca jalàdiniùñhaü yadviùayatvaü tanniråpakaniråpitànumànaviùayatvaråpàrthàntaradharmikasaübhavitvaprakàrakaj¤ànànukålavyàpàrakartetivàkyàrthaþ/ *{--------------------------------------}* 1. svasaüyuktatvetyàdi/ svaü dravadravyaü jalaü tatsaüyuktatvaü dhçte, svaü jalaü tatpratibadhyaþ dravatvanà÷aþ tatpratiyogi dravatvaü tatsamavàyitvaü dhçte, svaü jalaü tadasamavetapçthivãtvajàtimatvaü ca dhçte iti jalamadhyasthadhçte samanvayaþ/ pakùe tu svaü suvaõagatatejobhàgaþ tatsaüyuktatvaü pàrthivabhàge, svaü tejobhàgaþ tatpratibadhyo yo dravatvanà÷aþ tatpratiyogidravatvaü tatsamavàyavattvaü pàrthivabhàge, svaü tejobhàgaþ tadasamavetà pçthivãtvajàtiþ tadvavattvaü pàrthivabhàge iti samanvayaþ/ *{---------------------------------------}* *{vàyuniråpaõam}* dãpikàyठ[82] spar÷ànumeyo vàyuriti/ atra ca spar÷apadaü spar÷atvaparam/ tena parvatànumayo vahniriti vyavahàravàraõàya tçtãyàyàþ vi÷e÷yatàrthakatvamapahàya prakàratàrthakatvasyopagantavyatayà spar÷ànumeyo vàyurityasaügatamityapàstam/ yadvà tàdàtmyasaübandhena spar÷asyaiva hetutvaü vivakùitamiti nàsaügatiþ/ anumànaprakàra÷ca 'upalabhyamànaspar÷aþ kvacidà÷ritaþ spar÷atvàt, tàdàtmyena spar÷àdvà, pàrthivàdispar÷avat' u iti [82] vàyauvàtãti/ atra ca vàyau iti saptamyàþ gaganamarthaþ/ tasya ca samànakàlãnatvasambandhena upalambhe 'nvayaþ/ yadyapi guõatvàdråpavaditi hetudçùñàntayorabhidhànaü [na] yuktam; spar÷ànumeya ityatra pràguktaviroghàt; tathàpi spar÷atvàdihetukànumànamupalakùaõamityabhipràyeõa guõatvahetukànumànàntaramapyuktamiti dhyeyam/ atra copalabhyamànaspar÷avi÷iùñaþ [yadi] pçthivã syàt tarhyudbhåtaråpavàn syàt, yadi jalàdikaü syàt tarhyanuùõà÷ãyaspar÷avànna syàt, yadyayaü spar÷aþ àkà÷àdicatuùñayànyatamasamavetaþ syàt tarhi de÷àntarasthajanasamavetalaukikapratyakùaviùayaþ syàt, yadi manassamavetaþ syàt tarhi laukikapratyakùaviùayo na syàt/ yadyayamudbhåtaspar÷aþ pçthivãsamavetaþ syàt udbhåtaråpavadvçttiþ syàt, yadi jalàdisamavetaþ syàt anuùõà÷ãto na syàt, udbhåtaspar÷à÷rayo yadi vibhuþ syàt de÷àntarasthajanasamavetapratyakùaviùayaspar÷akaþ syàt, yadi manaþ syàt, pratyakùàviùayaspar÷akaþ syàt iti tarkaiþ 'ayaü spar÷aþ pçthivyàdibhinnaki¤citsamavetaþ' ityàkàrakànumitirjàyata iti bhàvaþ/ [82] udbhåtaspar÷avadityàdi/ atra ca ghràõendriye vyabhicàravàraõàya prathamamudbhåteti/ udbhåtatvasyàbhàvakåñàtmakasya dravyatve 'pi sattvàt taddoùa ityataþ spar÷apadam/ vàyau tadvàraõàya pàrthivatvanive÷aþ/ vàyàvapyanudbhåtaråpasattvàt dravyatvasattvàcca udbhåtaråpanive÷aþ/ atra copalabhyamànaspar÷à÷rayasya pçthivãtvàdikaü prasaktaü na tu pçthivyàdestadà÷rayatvam/ ato 'prasaktapratiùedhaparihàràya yojanamàha- [82] asyetyàdi/ dãpikàyठ[83] na vibhucatuùñayamiti/ tadanyatamaü netyarthaþ/ anyathà siddhasàdhanaprasaügàt, ekatrobhayàdibhedasattvàditi dhyeyam/ navãnàstu vàyoþ pratyakùatàü varõayanti/ tanmatamàkùeptumanuvadati-- [83] nanu vàyuþ pratyakùa ityàdinà/ nanu pratyakùatvaü pratyakùaviùayatvaü, tathà ca vàyorapi alaukikamànasapratyakùaviùayatvàbhyupagamàt siddhasàdhanamata àha-prakà÷ikàyठ[83] pratyakùaþ-bahirindrayajanyapratyakùaviùaya iti/ yadyapyalaukikatàdç÷apratyakùaviùayatvamapi vàyorastãti taddoùatàdavasthyam, tathàpi mànasàniråpitalaukikaviùayatvasya sàdhyatve tàtparyànna doùaþ/ aniråpitàntaü ca mànasaviùayatàmàdàyàrthàntaravàraõàya/ ata eva vakùyamàõopàdheràtmani sàdhyavyàpakatàbhaïgasya nàvakà÷aþ/ [83] pratyakùetãti/ laukikaviùayatà÷rayetyarthavivakùaõànnalaukikapratyakùaviùayaspar÷avati tvagindriye vyabhicàratàdavasthyam/ spar÷apadaü tu laukikaviùayatà÷rayadravyatvàdikamàdàya/ laukikaviùayatà÷rayaguõetyuktàvapi ÷ràvaõapratyakùaviùaya÷abdamàdàya àkà÷e vyabhicàravyudàsàya/ spar÷asya samavàyena hetutvasåcanàya à÷rayatvakathanam/ dãpikàyàm [83] udbhåtaråpasyeti/ atrodbhåtapadaü pràcãnaikade÷ibhiþ vàyàvapyanudbhåtaråpasvãkàràt upàdheþ sàdhanàvyàpakatvopapattyartham/ prakà÷ikàyठ[83] sàdhyavyabhicàronnayanasambhavàditi/ yadyapi vyàpakatàvacchedakatvàbhimataråpàvacchinnàniråpitavyabhicàrasya vyàpyatàvacchedakatvàbhimataråpàvacchinnaniråpitavyabhicàrasyànumàpakatayà prakçte ca dravyatvàtmakapakùadharmavi÷iùñapratyakùatvavyabhicàra eva tadvi÷iùñasàdhyavyàpakavyabhicàreõànumàtuü ÷akyate, na tu ÷uddhasàdhyavyabhicàro 'pi, vyàptigrahavirahàt/ tathàpi tàdç÷opàdhivyabhicàreõa vi÷iùñasàdhyavyabhicàrasiddhau vi÷eùaõavaddhi÷iùñàbhàvavadvçttitvena hetunà vi÷eùyàbhàvavadvçttitvaü pa÷càdanumàtuü ÷akyamiti bhàvaþ/ atha và pakùadharmavati sàdhanàvyàpakatvena ÷uddhasàdhyavyabhicàra evànumàtuü ÷akyaþ/ pakùadharmavati sàdhanàvyàpakatvaü ca sàdhanà÷rayapakùadharmavanniùñhàtyantàbhàvapratiyogitvam/ evaü pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatvaü ca sàdhyà÷rayapakùadharmavanniùñhàbhàvàpratiyogitvamiti/ evamupàdhyantare 'pi draùñavyam/ vastutastu 1udbhåtaråpa÷ånyatvadravyatva(dravyatva)ubhayàbhàvaþ samavàyasambandhàvacchinnapratiyogitàkasvàbhàvãyadravyaniùñhàdhikaraõatàsaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasasaübandhena udbhåtaråpaü và upàdhiþ/ tasya råpàdàvapi sattvena sàdhyavyàpakatvàt pakùabhåtavàyàvasattvena sàdhanàvyàpakatvàcca/ upadar÷itadharmavi÷eùasya upàdhitvasåcanàyaiva pakùadharmàvacchinnasàdhyavyàpakatvakãrtanam/ upàdhicàturvindhyakathanamapi tatra tatra vivakùitadharmavi÷eùasya upàdhitvalàbhàya vivakùitasambandhavi÷eùasya upàdhitàvacchedakatvalàbhàya veti madekapari÷ãlitaþ panthàþ/ kecittu vi÷eùaõàvyabhicàritvani÷cayasahakçtavi÷iùñavyabhicàritvavyàptigrahàt vi÷eùyavyabhicàrasiddhiþ iti vadanti/ tadasat/ yato vi÷iùñavyabhicàraþ vi÷iùñàbhàvadvçttitvameva/ na tu vi÷eùaõavyabhicàràsahitavi÷eùyavyabhicàraþ/ prattakùaspar÷avattvàdau tadasaübhavàt/ --------------------------------- 1. udbhåtaråpa÷ånyatveti/ råpàdiguõe dravyatvàbhàvaprayuktobhayàbhàvasya sattvàt ghañàdidravye udbhåtaråpa÷ånyatvàbhàprayuktobhayàbhàvasattvàcca asya bahirindriyajanyapratyakùaviùayatvaråpasàdhyavyàpakatvam/ samavàyasaübandhetyàdi/ svàbhàvãyetyasya svàbhàvaniråpitetyarthaþ/ dravyaniùñhàdhikaraõatàyàmanvayaþ/ råpàdiniùñhàdhikaraõatàyàü udbhåtaråpàbhàvaniråpitatvasattve 'pi dravyaniùñhatvaü nàstãti svàbhàvaniråpitadravyaniùñhàdhikaraõatàsaübandhena svavattvaü (udbhåtaråpavattvaü) råpàdau nàstãti tena saübandhena svavadbhinnatvasya råpàdau sattvàt svavadbhinnatvasaübandhena udbhåtaråpaü tatràstãti sàdhyavyàpakatvamiti bhàvaþ/ ghañàdiniùñhàdhikaraõatàyàü dravyaniùñhatvasadbhàve 'pi udbhåtaråpàbhàvaniråpitatvaü nàsti/ ataþ svàbhàvaniråpitàdhikaraõatàsaübandhena svavadbhinnatvasattvàt tatsaübandhena udbhåtaråpaü ghañàdàvastãti sàdhyavyàpakatà bodhyaþ/ -------------------------------- tathà copadar÷itaparàmar÷àt vi÷iùñavyabhicàrasiddhau na ki¤cidapi bàdhakaü pa÷yàma iti vi÷iùñasàdhyavyàptikopàdheþ ÷uddhasàdhyavyabhicàronnàyakatvànirvàha eveti/ dãpikàyठ[82] pràõasya kutràntarbhàva ityàdi/ tathà ca da÷amadravyatvaü pràõasya, vàyàvantarbhàve 'pi kàryavànucàturvidhyaü và prasajyeteti bhàvaþ/ ÷arãretyàdivi÷eùaõena ÷arãrendriyabhinnatvaråpaviùayalakùaõàkràntatvàt na caturvidhyam, vàyvantarbhàvàcca na da÷amadravyatvamityà÷aya iti bhàva÷ca/"sa caiko 'pyupàdhibhedàt pràõàdisaüj¤àbhedaü labhata"iti saügrahavàkye upàdhibhedàdityatra pa¤camyàþ prayojyatvamarthaþ/ tasya 'labhata' ityatra dhàtvarthasambandhe 'nvayaþ/ sa ceha vàcyatvaråpaþ/ eko 'pãtyatra ekatvaü pràõatvanyånavçttidharma÷ånyatvam/ apiratra virodhàrthakaþ/ virodha÷ca samabhivyàhçtapadàrthantàvacchedakaikatvàdhikaraõaniråpitopàdhibhedànavacchi nnavçttikatvàbhàvaþ/ tasya ca sambandhe anvayaþ/ tathà ca ekatvaviruddhopàdhibhedaprayuktapràõàpànàdisaüj¤àniråpitasaübadhà÷rayaþ sa iti bodhaþ/ kecittu api÷abdasya virodhàrthakatàmàhuþ/ tadasat/ dharmiõi tàdç÷asambandhà÷rayatvabhànenaiva tàdç÷asambandhà÷rayatve ekatvàvirodhalàbhena pçthakkathanavaiyarthyàt/ asmanmate tu virodhatatsàmànàdhikaraõyayorekatra saübhavapradar÷anaparatayà tatsàrthakyàt/ ke te upàdhaya ityà÷aïkàyàmupàdhi÷abdàrthamàha dãpikàyàm [82] sthàneti/ tatra pramàõamàha prakà÷ikàyàm [82] hçdi pràõa ityàdi iti/ *{sçùñisaühàraprakriyà}* dãpikàyàm [85] cikãrùàva÷àditi/ yadyapã÷varecchà nityaiva/ tathàpyetatkàle paramàõau kriyà bhåyàditi rãtyà tasyàþ kàlavi÷eùàvagàhitayà tatkàla eva tatra kriyàtpattiþ nànyadeti niyama upapadyate/ evaü saüjihãrùàva÷àdityatràpi bodhyam/ càkùuùadravyatvàdityatra càkùuùaü yat dravyatvamityarthavivakùàyàmàtmani vyabhicàratàdavasthyamabhisandhàya dravyapadena karmadhàrayaü 1karmadhàrayopari' ityàdinyàyaü càbhipretyàrthamàha- [85] càkùuùatve satãtyàdi/ [85] råpàdàviti/ idaü ca janyadravyatvasya sàdhyatàbhipràyeõa/ dravyasamevatatvaråpasàvayavatvasàdhane tu ghañàbhàvàdau vyabhicàro bodhyaþ/ etatsaügràhakamevàdipadamiti dhyeyam/ [85] kàryatve 'navasthàprasaïgàditi/ avayavatvavyàpakasàvayavatvakatvaråpàvyavasthitaparamparà dhãnamerusarùapagataparimàõatàratamyànupapattiråpàniùñaprasajjanàd ityarthaþ/ tathà ca 'tryaõukàvayavaþ sàvayavaþ mahàdàrambhakatvàt' ityatra uktatarkabalàt nityàvayavasamaveta ityanumitirutpadyata iti bhàvaþ/ [86] prakà÷ikàyàü saükùepa iti/ ayamatra bhàvaþ/ yadyapi truñimahattvasya nityatvopagame avayavasaükhyàyàþ nàpekùeti dar÷itànumànasyàprayojakatva÷aïkà durvàrà, tathàpi --- 'jàlasåryamarãcisthaü yatsåkùmamupalabhyate/ tasya ùaùñhatamo bhàgaþ paramàõuþprakãrtitaþ//' iti smçtipràmàõyabalàt dvyaõukaparamàõvoþ svãkàra àva÷yaka iti/ digiti/ atràyamà÷ayaþ-- sarva÷abdasya svasamabhivyàhçtapadàrthatàvacchedakavyàpakatvàrthakatayà kàryadravyatvavyàpakatvamavàntarapralayasya, bhàvakàryatvavyàpakatvaü mahàpralasya ca lakùaõam/ vyàpakatvaü ca svaniùñhadhvaüsapratiyogitàsaübandhena/ svananiùñhatvaü ca kàlikasaübandhena/ etena kàryàõàü bhàvakàryàõàü cànantànàü vi÷iùyàsarvaj¤adurj¤eyatvena tàvaddhvaüsasamudàyatvasya sutaràü parij¤ànàsambhavàt etallakùaõakathanamasaügatamityapàstamiti/ *{àkà÷aniråpaõam}* [88] dyotanàyeti/ tathà ca ÷abdaguõakamiti saügrahavàkye 'sarva vàkya'miti nyàyena ÷abda eva guõo vi÷eùaguõo yasminniti bahuvrãühiriti bhàvaþ/ nanu taccaikamiti saügrahavàkye àkà÷asyaikatvamuktam, tanna yuktam, -------------------------------- 1. karmadhàrayoparãtyàdinyàyamiti/ karmadhàrayopari vidyamànaþ bhàvàrthakapratyayaþ sàmànàdhikaraõyabodhaka iti nyàyamityarthaþ/ -------------------------------- ghañàkà÷o mañhàkà÷a ityàdivyavahàrasya àkà÷ànekatvasàdhakasya sattvàt, vyavahàrabhede vyavahartavyabhedasyaiva niyàmakatvàt/ tathà ca 'ghañàkà÷avyavahàraþ mañhàkà÷atvàvacchinnabhinnaniùñhavyavahartavyatàkaþ mañhàkà÷atvabhinnadharmàvacchinnavyavahartavyatàkavyavahàratvàt, yo yaddharmabhinnadharmàvacchinnavyavahartavyatàkavyavahàraþ sa taddharmàvacchinnabhinnaniùñhavyavahartavyatàkaþ' iti sàmànyavyàptyupaùñabhyamanumànamatra mànamityà÷aïkàyàü 'vyavahartavyatàvacchedakabheda eva vyavahàrabhedaniyàmakaþ, anyathà pràõàpànàdivyavahàrabhedànupapatteþ/ evaü ca dar÷itànumàne pràõàpànàdivyavahàramàdàya vyabhicàraþ/ tathà ca prakçte ghañamañhàdiråpavyavahartavyatàvacchedakabhedena tàdç÷avyavahàropapattau na tasyàkà÷abhedasàdhakatvam' iti samàdhànamabhisandhàyàha- [88] ghañàkà÷o mañhàkà÷a ityàdãti/ [88] anekatve - àkà÷atvanyånavçttidharmavattve/ [88] pramàõam - pramà, tasya vi÷eùyatàsambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvadityarthaþ/ tathà ca 'àkà÷aü àkà÷atvanyånavçttidharma÷ånyaü, tàdç÷adharmavattvaprakàrakapramàvi÷eùyatvàbhàvàt, yannaivaü tannaivam' iti vyatirekyanumànamàkà÷asya ekatve pramàõamupadar÷itam/ [88] ekatvàdeveti/ àkà÷atvanyånavçttidharma÷ånyatvàdevetyarthaþ/ kecittu - àkà÷atvavyàpyadharmaviruddhadharmàvyàpakàkà÷atvakatvameva àkà÷e ekatvam/ atràyamanugamaþ-bhedavi÷iùñàkà÷atvakatvaü tat/ vai÷iùñyaü ca svapratiyogitàvacchedakatvasvà÷rayatvobhayasambandhena/ avacchedakatà svavyàpyadharmavi÷iùñatvasambandhena/ vai÷iùñyaü ca svaviruddhadharmavi÷iùñatvasambandhena/ vai÷iùñyaü ca svasetyàdibhedavattvasambandhena - ityàhuþ/ yattu vibhàjakadharmadvaya÷ånyatvaü taditi/ tattuccham/ padàrthavibhàjakadravyatva - dravyavibhàjakàkà÷atvayoþ sattvenàsambhavàpatteþ/ àkà÷avibhàjakatvanive÷ane ca siddhyasiddhibhyàü vyàghàtàpatteriti dhyeyam/ àkà÷akàladigàtmanàü sàdhàraõaü vibhutvaü na jàtiþ/ tatsàdhikàyàþ anugatapratyakùadhiyo 'saübhavàt, teùu råpàdyabhàvàt, ananyathàsiddhaliïgànupalambhenànumànàsambhavàt/ ÷abdasya càptoktatvàni÷cayena sandigdhapràmàõyakatvàt, anyathà vaiparãtyasyàpi suvacatvàt/ na ca vibhupadavàcyatàvacchedakatayà vibhutvajàtisiddhiriti vàcyam/ 1tulyayuktyà bhåtatvasyàpi siddhyàpattyà pràguktatritayasambandhena tadvi÷iùñatvaråpajàtisàükaryasya jàtitvàbhàvavyàpyatayà gçhãtasya jàtibàdhakasya sattvena tasya jàtitvàsiddheþ/ yattu paramamahatparimàõavattvaü vibhutvamiti/ tanna/ 'vaibhavàt mahànàkà÷astathà càtmà' iti såtre kaõàdena paramamahatvasàdhakaliïgàtvena vibhutvasyoktatvàt paramamahatparimàõavattvasya tatsvaråpatàyàþ såtrakàrànanumatatvàt ityabhipràyeõa prakàràntareõa vibhutvaü nirvakti- [88] sarvamårteti/ atra ca pañàdisaüyuktaghañàdivàraõàya sarvapadam/ vibhånàü kriyàviraheõa parasparasaüyogàbhàvàt asaübhavaniràsàya mårtapadam/ mårtatvasya kriyàsamavàyikàraõatàvacchedakatayà siddhajàtivi÷eùaråpatvapakùe pràcãnàbhimatotpannavinaùñadravyamàdàyàsambhavavàraõàya dravyapadaü saüyogavadarthakam/ ata evoktadoùavàraõàya mårtapadaü nityamårtaparamiti pralapitamanàdeyam/ dravyapadavaiyarthyàpàtàcca/ 'kriyàvattvaü mårtatvam' iti mate utpannavinaùñadravyànupagantçnaye và nopàdeyameva tat/ atha 'sarvamårtadravyasaüyogitvam'ityasya sarvàõi yàni mårtadravyàõi tàvatpratiyogikasaüyogavattvàrthakatve tàvatpratiyogikaikasaüyogàprasiddhyà asambhavaþ/ tàvatàü pratyekapratyekapratiyogikasaüyogasamudàyavattvàrthakatve ghañapañasaüyogàderapi tàdç÷asamudàyaghañakatayà tadghañitasamudàyavattvasya àkà÷àdàvabhàvàt sa eva doùaþ/ yattu - yàvanti mårta dravyàõi teùàü pratyekapratiyogikaikasaüyogaghañitasamudàyavattvaü taditi - naiùa doùaþ/ na ca mårtatvajàtipakùe --------------------------------- 1. tulyayuktyeti/ bhåtapadavàcyatàvacchedakatayetyarthaþ/ pràgukteti/ svasàmànàdhikaraõyasvàbhàvasàmànàdhikaraõyasvasamànàdhikaraõàtyantàbhàvapratiyogitvaitattritayasaübandhenetyarthaþ/ --------------------------------- utpannavinaùñapçthivyàderapi tadà÷rayatayà sarvamårtànatargatatvena tatpratiyogikasaüyogàprasiddhyà na tadghañitasaüyogasamudàyavattvamàkà÷àdàvityasambhavatàdavasthyamiti vàcyam/ dravyapadasya saüyogavadarthakatàyàþ pràgevàveditatayà tàdç÷apçthivyàdyasaügrahàt mårtapadasya kriyàvatparatve sutaràmadoùàcceti/ tattuccham/ apekùàbuddhivi÷eùaviùayatvaråpasya àkà÷àdicatuùñayaghañakapratyekamàtrasamavetasaüyogasamudàyaparyàptasamudàyatvasya bhinnabhinnatayà tàdç÷aikaikasamudàyatvàvacchinnavattvasya vibhusàmànyalakùaõatvopagame vàcyatàsambandhena vibhupadavattvaråpalakùyatàvacchedakavatyanyasmin tasyàsattvàt avyàpteþ/ tattatsamudàyacatuùñayavattvasya lakùaõatve asaübhavàpatteþ/ tasya kutràpyasattvàt/ tàvadanyatamavattvasya tathàtve tàdç÷ànyatamatvasya tattatsamudàyatvàvacchinnebhedacatuùñayavadanyatvaråpatayà vyàsajyavçttidharmàvacchinnànuyogitàkàbhàvànupagame asambhavàpatteþ/ tadupagame ca ghañàkà÷àdisaüyogasyàpi tàdç÷ànyatamatvà÷rayatayà ghañàdàvativyàpteþ kathamidaü saügacchate/ yadapi 'sarvamårtadravyasaüyogitvam' ityanena mårtadravye gaganàdisaüyuktatvaü nàstãti labhyate/ evaü ca svàsaüyuktamårtadravyakaü yadyatsvaü tattadvyaktitvàvacchinnapratiyogitàkabhedakçñavattvaü lakùaõa phalitam/ atra gaganàdyasaüyuktamårtàprasiddhyà svapadena gaganàdyupàdànàsambhavàt gaganàdau lakùaõasamanvayaþ/ gaganàderapi svàsaüyuktaguõàditvàdasambhavavàraõàya mårteti/ mårtatvajàtipakùe tadà÷rayotpannavinaùñaghañàderapi svàsaüyuktatvàdasambhavavàraõàya saüyogyarthakaü dravyapadam/ tàdç÷aghañàde÷ca gaganàdyasaüyuktatve 'pi saüyogitvavirahànnàsambhavaþ/ na caivaü mårtapadavaiyarthyam, guõàderatathàtvàditi vàcyam/ tathàpi gaganàdeþ svàsaüyuktagaganàdikatvàt taddoùàvàraõàya tasyàva÷yakatvàditi - tadapyasat/ kàlàntarãõapuruùàntarãyamårtapadàrthavyaktãnàü vi÷iùyàsmàbhirj¤àtuma÷akyatayà tàdç÷abhedakåñaghañitalakùaõasya duùkaratvàt/ svàsaüyuktamårtasaüyuktakatvatàdàtmyobhayasambandhena prameyavi÷iùñànyatvasyànugatasya lakùaõatvasambhave 'pi svasaüyuktàprasiddhyà saüyuktatvasaübandhena svàvacchinnabhinnatvaghañitalakùaõasya råpàdàvativyàpteþ, svàtantryeõa dravyatvanive÷ena tadvàraõe 'pi utpannavinaùñapçthivyàdàvativyàpteþ/ dravyatvasthale saüyogitvaü nive÷ya tatparihàre 'pi mahàgauravàt vakùyamàõarãtyà yathà÷ruta÷abdalabhyàrthasya nirdeùasya saübhave tatparityàgenàrthàntaraü parikalpya tatra doùàntaravyudàsàya vi÷eùaõàntaranive÷asya 1prakùàlanàddhinyàyenàyuktatvàcca/ etena svàsaüyuktetyanena svaniùñhasaüyuktatvasambandhàvacchinnapratiyogitàkàtyantàbhàvavivakùaõànnotpannavinaùñapçthivyàdàvativyàptiþ/ evaü kriyàvadavçttidravyavibhàjakadharmattvaü mårtatvajàtivyadhikaraõadravyavibhàjakadharmavattvaü và sarvamårtadravyasaüyogitvamityanena vivakùitam/ tàdç÷adharmavattà ca svaråpasamavàyànyatarasambandhena/ nàtaþ kàlàtmàdàvavyàptirityapi paràstam/ udakùaratàyà durvàratvàt/ anyataratvaghañakayorbhendayormitho vi÷eùaõavi÷eùyabhàve vinigamanàviraheõa vibhupadàrthadvaividhyaprasaïgàcca/ atrocyate - sarvamårtetyàdermårtadravyatvavyàpakatvamarthaþ/ sarva÷abdasya samabhivyàhçtapadàrthatàvacchedakavyàpakatvàrthakatvàt/ vyàpakatà ca svànuyogikasaüyogapratiyogitvasaübandhena/ etallàbhàyaiva saüyogãtyuktam/ yadyapi svànuyogikasaüyogapratiyogitvasambandhena mårtadravyatvavyàpakatvaü mårtadravyaniùñhàtyantàbhàvãyatàdç÷asambandhàvacchinnapratiyogità÷ånyatvaparyavasitam, vçttyaniyàmakasambandhasyàtyantàbhàvapratiyogitànavacchedakatvamate na prasiddhyati, tathàpi mårtadravyaniùñhabhedapratiyogitàniråpitaniruktasambandhàvacchinnàvacchedakatà÷ånyatvaråpaü tadiha vivakùitam/ atyantàbhàvapratiyogitàvacchedakasyàpi vçttyaniyàmakasaübandhasyànyonyàbhàvapratiyogitàvacchedakatàvacchedakatàyàþ ---------------------------------- 1. prakùàlanàddhinyàyeti/ 'prakùàlanàddhi païkasya dåràdaspar÷anaü varam' iti nyàyenetyarthaþ/ ---------------------------------- sarvasaümatatvàditi madekapari÷ãlitaþ panthàþ/ nanu parimàõe paricchannatvaü nàpakarùaråpam, yenoktadoùaþ syàt/ api tvàkà÷àdyanyatamàsamavetatvam/ yattu - vibhvasamavetatvaü taditi - tadasat - vibhutvasya mårtatvaghañitatvenànyonyà÷rayaprasaïgàt/ ato na paramàõuùu avayàptiriti manasi nidhàyàha -- prakà÷ikàyàm [88] vastutastviti/ *{kàlaniråpaõam}* [89] anàgatàdãtyàdinà vartamànaparigrahaþ/ [90] ghañakatayeti/ atãtàdivyavahàraü prati 1atãtatvàdiprakàrakaj¤ànasya kàraõatayà tàdç÷avyavahàrajanakatàvacchedakapratiyogitvaprakàratàniråpitadhvaüsaprakàratà- niråpitàdheyatvaprakàratàniråpitaprakàratàdyà÷rayatayetyarthaþ, abhedastçtãyàrthahetutvànvitaþ/ vastutastu atãtatvaü svavçttidhvaüsapratiyogitvasambandhena, 'atãti' iti ÷abdaprayogàdhikaraõakàlavattvam/ bhaviùyatvaü ca svavçttipràgabhàvapratiyogitbasambandhena bhaviùyatãti ÷abdaprayogàdhikaraõakàlavattvam/ vartamànatvaü ca àdheyatàsambandhena vartata iti ÷abdaprayogàdhikaraõakàlavattvam/ evaü ca vyavahàre vyavahartavyatàvacchedakaprakàrakaj¤ànasya kàraõatayà tadavacchedakaviùayatàvattvaråpaü vyavahàrahetutvaü kàlasyàkùatameva/ ghañakatayetyasyàpi tàdç÷aviùayatà÷rayatayetyarthaþ/ abhedastçtãyàrthaþ/ pràgabhàvànupagame punaþ bhaviùyatãti ÷abdaprayogàdhikaraõakùaõadhvaüsàvacchinnakàlotpattikatvaråpaü svadhvaüsàvacchinnakàlotpattikatvasaübandhena tàdç÷akùaõavi÷iùñatvaparyavasitaü nirvàcyamiti dhyeyam/ janakatàvacchedikà ca viùayatà mukhyavi÷eùyatàniråpitaprakàratvaråpà pårvaïkalpe ' caramakalpe tu --------------------------------- 1. atãtatvàdiprakàrakaj¤ànasyeti/ ghañaþ vartamànakàlavçttidhvaüsapratiyogo ityàkàrakaj¤ànasyetyarthaþ/ tàdç÷avyavahàrajanakatàvacchedaketyasya antimaprakàratàyàmanvayaþ/ pratiyogitvaniùñhaprakàratàniråpità yà dhvaüsaniùñhaprakàratà tanniråpità yà àdheyatvaniùñhaprakàratà tanniråpità yà vartamànakàlaniùñhaprakàratà tadà÷rayatayetyarthaþ/ --------------------------------- mukhyavi÷eùyatàniråpitaprakàratvamukhyavi÷eùyatàniråpitasaüsargatàniråpitotpattiviùayatàniråpitaviùayatvànyatararåpà gràhyà, ato nàtiprasaïga iti/ [90] anugatasyetyàdi/ pratikùaõadinàdikaü såryaparispandàderbhinnabhinnatvàt tatràtãtàdivyavahàrànupapatteriti bhàvaþ/ [90] digiti/ yadyapi atãtàdivyavahàrasyànugatakàlaviùayakatve vartamànàdàvapi tàdç÷avyavahàràpattyànanugatasåryaparispandàdiråpopàdhiviùayakatvamevànàyatyà svãkartavyamiti noktarãtyà atiriktakàlasiddhiþ/ tathàpi kàlikaparatvàdyasamavàyikàraõasaüyogà÷rayatayà àkà÷àdãnàü pratyekaü vinigamanàvirahàt atiriktakàlaþ sidhyatãti kàlikasambandhena sarvàdhàratvasya kriyàdàvativyàptibhramaü niràkàroti -- [90] atretyàdinà/ pratãcyàdãtyàdinà udãcãdakùiõayoþ parigrahaþ/ *{àtmaniråpaõam}* [92] samavàyena j¤ànavadityartha iti/ anyathà kàlikàdinà j¤ànavati kàlàdàvativyàptiriti bhàvaþ/ [92] virodha itãti/ 1tayà ã÷varasya j¤ànasvaråpatvabodhanàditi bhàvaþ/ '(nityaü) vij¤ànam' iti ÷rutau vij¤ànapadasya ar÷a àdyajanyatvaü và nandyàditvàt kartarilyupratyayàntatvaü vàbhipreyatyàha - [93] vij¤ànavadarthakateti/ nanvã÷vare sukhàbhàvàt kathamukta÷ruteþ pràmàõyamityà÷aïkyàha - [93] atreti/ [93] sukhã saüvçtto 'hamitivaditi/ tàdç÷avàkyasthasukha÷abda ivetyarthaþ/ atra-ukta÷rutau, ànandaþ- ànanda÷abdaþ duþkhàbhàve upacaryata iti/ saptamyà àdheyatvamarthaþ/ upacàro lakùaõà/ niråpakatvamà÷yàtàrthaþ/ tathà ca duþkhàbhàvaniùñhalakùaõàniråpakaþ ukta÷rutisthànanda÷abda iti phalitam/ ---------------------------------- 1. teyati/ 'nityaü vij¤ànamànandaü brahma' iti ÷rutyetyarthaþ/ ---------------------------------- ÷rutivàkyasthapadasyàsati bàdhake lakùaõà na yuktetyànanda÷abdasya mukhyàrthaparatvaü varõayatàü navãnànàü matamàha [93] navãnàstviti/ nanvã÷vare janyamukhàbhàvàt kathamànanda÷abdasya mukhyàrthakatvamata àha -- [93] nityasukhamiti/ dar÷ita÷rutibalàdityàdiþ/ [93] vijàtãyeti/ anyathà paràtmanaþ pareõa manasà pratyakùàpatteriti bhàvaþ/ idamatra bodhyam - 'àtmà bàhyapratyakùãyalaukikaviùayatà÷ånyaþ udbhåtaråpa÷ånyadravyatvàt', 'jãvagatasukhàdyatiriktaü mànasãyalaukikaviùayatvàbhàvavat vijàtãyamanoyogatadà÷rayasamavetatvàdi÷ånyatvàt, gaganàdivat'ityanumànadvayaü vivakùitam/ tena na càrvàkamate pakùàprasiddhiþ/ avacchedakàvacchedena sàdhyasiddherudde÷yatvàt nàü÷atassiddhasàdhanam/ [92] nàpyanumànam liïgàbhàvàdityatràpi prameyasàmànyaü svavyatiriktàtmasàdhakatvasambandhàvacchinnajãvaniùñhapratiyogitàkàtyantàbhàvavat vastutvàdityanumànamavaseyamiti/ [93] digiti/ ayamatra bhàvaþ - yadyapi kulàlakçtitvàdyavacchinnasattve ghañatvàdyavacchinnasattvaü tadabhàve tadabhàva ityanvayavyatirekàbhyàü ghañatvàdikulàlàdikçtitvàbhyàmeva kàryakàraõabhàvassidhyati, tathàpi yadvi÷eùayoritivyàptibalàt kàryatvàvacchinnaü prati kçtitvena kàraõatvamapyàva÷yakam/ evaü kàryatvàvacchinna prati j¤ànatvecchàtvàbhyàmapi tathàtvaü tàdç÷ànvayavyatirekàvi÷eùàt/ evaü ca 'kàryaü kçtijanyaü kàryatvàt' ityanumànamiva 'kàryaü j¤ànajanyaü icchàjanya¤ca kàryatvàt' ityanumànadvayamapi vivakùitàmiti, [93] aparokùaj¤ànàderityàdipadena cikirùàparigrahaþ/ [93] cikirùàdikamityàdipadena kçtiparigrahaþ/ nanu 'yaþ sarvaj¤aþ sarvavit'iti ÷rutau sarvaj¤a÷abdenaiva ã÷varasya sarvaviùayakaj¤ànatvalàbhe punaþ sarvavitpadaü vyarthamityà÷aïkyàha - [93] sarvaviditãti/ vastutastu sarvavidityasya sarvaü vidantãti vyutpattyà sarvavyàpta ityarthaþ/ vida làbha iti dhàtoþ kvipi tàdç÷àr thasambhavàditi dhyeyam/ nanu [92] jãvasya lakùaõamàha - jãva itãti dãpikàyàm [91] jãvastu prati÷arãraü bhinna iti saügrahavàkyàvataraõamayuktam/ prati÷arãraü bhinnatvasya indriyàdisàdhàraõatayà jãvalakùaõatvàsambhavàt, ato lakùaõapadasya bahulagrahaõasàmarthyàt lakùyata idamiti vyutpattyà karmaõi lyuóantatvamà÷ritya svaråpaparatvamabhisandhàya vyàcaùñe - [93] svaråpamàhesyartha iti/ [93] måle prati ÷arãraü bhinna iti/ atra ca pratipadasamabhivyàhçtadvitãyàyàþ àdheyatà÷rayabhedapratiyogitàvacchedakatvamabhàva÷ca khaõóa÷or'thaþ/ anyathà sàmànyato vyàpakatvasya vyàpyavi÷eùàghañitasya durvacatvena dvitãyàrthatànupapatteriti dhyeyam/ nanu 'prati÷arãraü bhinna' iti vàkyàt pratidravyaü sattetyàdiùu dravyatvavyàpikà sattetyàdyarthavat pratipadasamabhivyàhçta÷arãrapadasya ÷arãtatvavyàpakatvàrthakatayà ÷arãratvavyàpakabhedapratiyogãtyartho labhyate/ tacca na ghañate/ jãvàtmanyekatvopagame 'pi ãdç÷àrthanirvàhàt àtmabhedasya ÷arãratvavyàpakatvàkùateþ/ atrocyate - na hi bhedasya ÷arãratvavyàpakatvaü svaråpasaübandhena vivakùitam/ yenaivaü syàt/ api [tu] svasamànàdhikaraõabhogàvacchedakatvasvapratiyogitàvacchedakatvobhayasaübandhena avacchedakatà svavi÷iùñayogajadharmàdyajanya÷arãràvacchinnabhogavattvasaübandhena/ ÷arãre svavai÷iùñyaü ca svabhinna [tva] svasamànakàlãnatvobhayasaübandhena/ ato noktadoùaþ/ etadevàbhipretyàha - [93] samànàkàliketyàdi/ kiü tarhi jãvalakùaõamityà÷aïkàyàmàha - dãpikàyàm [92] sukhàdikaü jãvalakùaõamiti/ atra sukhopàdànaü pràcãnamatamanusçtya/ anyathà navãnamate uktarãtyà ã÷vare 'tivyàpteþ/ àdinà duþkhadveùayoþ parigrahaþ/ prakà÷ikàyàm [93] anyathà-÷arãràtiriktasyàtmatve/ siddhànte manuùyàdi÷abdasya svavçtticeùñàsàdhàraõakàraõayatnavattvasaübandhena manuùyàdi÷arãràvacchinnàtmaparatayà manuùyo 'hamityàdipratãtyupapattirityabhisandhàyoktam [93] abhimàna iti/ [94] yanmadhyamaparimàõamityàdi/ parimàõe madhyamatvaü ca paramàõutvaparamahattvabhinnatvam/ tathà càtmanastathàtve yathàdehaü tasyàpi saïkocavikàsa÷àlitvàpattyà anityatvaprasaïga iti bhàvaþ/ [94] digiti/ ayamatra bhàvaþ- yadi ca kàyavyåhasthale ÷arãràntare 'pi sukhàdisàkùàtkàropapattaye prabhàprasaraõamaïgãkriyate, tadà anyatràdçùñasyeha kalpanamanupapannam; dçùñànurodhenaiva kalpanasya sarvasammatatvàt/ ekagrahavartidãpaprasaraõasya grahàntare 'dçùñeþ/ evaü vyàpitvapratipàdakàgamo 'pi tatra pramàõamiti/ *{manoniråpaõam}* dãpikàyàm [98] spar÷arahitatve satãti/ vàyàvativyàptibhiyà råpàdirahitatvopekùaõam/ saïgrahe [98] pratyàtmaniyatatvàditi/ atra kecit - yàvantaþ àtmànaþ tàvatàü manasàü vàcyatvàt manaso 'nantatvamiti vi÷iùñàrthaþ/ tallàbhaþ kathamiti cet ittham - pratipadasamabhivyàhçtamàtmapadaü pràtisvikaråpeõa tattadàtmavyaktiparam/ tanniyatatvaü ca tadanyàsambandhitvam tacca tadanyasamavetaj¤ànàjanakatvam/ tathà ca svajanyaj¤ànà÷rayayatki¤cidàtmabhinnasamevataj¤ànàjanakatvàdityarthaþ/ ekaikasya manasa iti ÷eùaþ/ j¤ànaj¤àpyatvaü pa¤camyarthaþ anantatve anvetãti - tattuccham/ àtma÷abdasyàtmatvajàtivi÷iùña÷aktitayà tattadvyaktitvàvacchinnaparatve tasya lakùaõàprasaïgàt/ àtmanàmanantatvena vi÷iùña durj¤eyatvàcca/ vastutastu niyatatvamatra bhedà÷rayatvam; bhede càtmanaþ pratipadãsamabhivyàhàrabalàt 1svasetyàdibhedavattvaråpavyàpakatàsaübandhena anvayaþ/ svàdhikaraõatà tàdàtmyasaübandhena/ ---------------------------------- 1. svasetyàdibhedavattveti/ svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhàvacchinnasvani ùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavatvasaübandhenatyarthaþ/ ---------------------------------- bhedaþ svabhinnasamavetaj¤ànajanakatvasambandhàvacchinnasvapratiyogitàvacchedakatvasvà÷rayamanojanyaj¤ànasamavàyitva- ubhayasaübandhena/ evaü càtmapadasya mukhyàrthaparatàpi sutaràü saïgacchate/ ata eva saïgrahañippaõyàmuktamarthàntaramapi dårato 'pàstam/ nanu làghavàt sarveùàmapyàtmanàü ekameva mana àstàmityatràha - [99] sarvàtmanàmityàdi/ nanu manaso 'õutva eva uktadoùaþ syàt/ na hi vayaü tasyàõutvaü svãkurmahe/ api tu vibhutvameva/ tathà ca sarvàtmanàü manasa ekatve 'pi sarvendriyairekadà saüyogasambhavàt naikasya puüsaþ j¤ànada÷àyàü aparasya tadanupapattirityabhipràyeõa ÷aïkate - dãpikàyàm [99] nanu mana ityàdinà/ [99] spar÷arahitatve satãtyàdi/ pçthivyàdau vyabhicàravàraõàya satyantam/ guõàdau vyabhicàraniràsàya vi÷eùyam/ atra ca manaso 'õutve ànantyaü kalpanãyam/ vibhutve tu na tatheti làghavamiti tarkasattvàt nàsyànumànasyàprayojakatvamiti bhàvaþ/ samavàyena saüyogaü prati samavàyena kriyàyàþ kàraõatvàt vibhuùu ca kriyàviraheõa noktasaüyogopapattirityà÷ayenàha - prakà÷ikàyàü [99] vibhudvayeti/ [99] kriyàdãtyàdinà saüyogaparigrahaþ/ dãpikàyàm [99] tadà suùuptiriti/ idamatra bodhyam - suùuptiþ svàpaþ purãtannàóãprade÷àvacchinnàtmànuyogikaþmanaþpratiyogikasaüyogaþ na tu tàdç÷ade÷ànuyogikamanaþpratiyogikasaüyogaþ/ tathà sati 'caitraþ svapiti', 'maitraþ suùuptaþ' ityàdivàkyànàmapràmàõyàpàtàt/ tatra caitràdipadasya tattaccharãràvacchinnàtmaparatayà àtmani ca tàdç÷asaüyogavirahàt/ kartçpratyayasya cà÷rayatvabodhakatvàt/ ata evoktam vyutpattivàdañippaõyàm kçùõambhaññenàpi 'tatraikasmin svàpe nidrànàóyavacchinnamanoyogaråpe' daiti 'dhàtvarthasvàpe nidrànàóyavacchinnàtmamanoyoråpe' iti ca/ yattu - svapitãtyàdau purãtatprade÷amanoyogànukålakçtimàniti bodhavarõanam - tadayuktam - svàpada÷àyàmàtmani tàdç÷akçterabhàvàt jãvanayoniråpayatnasya ca pràõakriyàmàtrahetutvena tàdç÷asaüyogànukålatvavirahàt iùñasàdhanatàj¤ànajanyatàvacchedakapravçttitvajàterevàkhyàtàrthatàvacchedakatàyàþ gadàdhareõa uktatayà jãvanayoniyatnasyàkhyàtàrthatàprasakterevàbhàvàcca/ yadyapi tàdç÷amanoyogasya svàparåpatve manaþ svapitãtyàdadivàkyapràmàõyàpattiþ, tathàpyanuyogitàyà eva tatra pratyayàrthatvasvãkàreõa tasyà÷ca pratiyoginyanabhyupagamàt noktàpattiþ/ yadyapyàkhyàtàderà÷rayatvàdyarthakatàyà apyanyatra këptatvàt tattàtparyeõa manaþ svapiti ityàdiprayogàpattiþ durvàraiva/ tathàpi kçtyàdàvevàkhyàtasya ÷aktiþ, à÷rayatvàdau tu niråóhalakùaõeti sarvànumatam/ tatra svapidhàtusamabhivyàhçtapratyayasyànuyogitva evànàditàtparyaü kalpyate/ ato na doùaþ/ athànuyogitvàdessaüsargatayà bhànenaivopapattau kimàkhyàtàdestadarthakatàmupagamya prakàravidhayà tadbhànasvãkàreõa? anyathà tatsaüsargasyàpi ÷àbdabodhaviùayatvakalpanàpattyà gauravàt/ na caivaü caitro na svapitãtyàdau na¤arthàbhàvànvayànupapattiþ/ pratiyogitàvadanuyogitàyàü api vçttyaniyàmakatvenàbhàvapratiyogitànavacchedakatvàditi vàcyam/ vçttyaniyàmakasyàpyabhàvapratiyogitàvacchedakatàghañakasambandhatvopagamenàdoùàt/ na ca vçttyaniyàmakasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvasyàtiriktasya kalpane gauravamiti vàcyam/ tàdç÷asambandhàvacchinnapratiyogitàkatadabhàvasya tadãyatàdç÷asambandhàbhàvasamaniyatatvena tadabhinnatayà atiriktakalpanàvirahàt/ na caivamapi vçttyaniyàmakasambandhàvacchinnapratiyogitàkalpane gauravamiti vàcyam/ bhavanmate 'pi pràguktagauravasattvena sàmyàt/ na ca ràjapuraùavàdoktayuktyànuyogitvasya ÷àbdabodhe prakàratvamàva÷yakamiti vàcyam/ tàdç÷ayuktãnàü vistareõànyatràsmàbhirnirastatvàt/ svapitãtyetàvanmàtrasya bodhakatvopapattaye àkhyàtàderanuyogitàrthakatàyà àva÷yakatvàt/ yadyapi caitraþ svapitãtyàdau anuyogitàyàþ padàrthatve 'pi ÷àbbodhe saüsargatayà bhàne na ko 'pi dàùaþ/ tathàpi tàtparyàrthavi÷eùànurodhena tatsaüsargako và tatprakàrako và bodho bhàvatviti na tatràsmàkamàgrahaþ/ caitro jànàtãtyàdàvapyevameva bodhyam/ evaü bhavanmate purãtat svapitãtyàdiprayogasya pràmàõyaü durvàram/ asmanmate tu neti madekapari÷ãlitaþ panthàþ/ [98] sukhàdyupalabdhisàdhanamindriyaü mana iti saïgrahaþ/ atra ca ghañàdyupalabdhisàdhanãbhåtacakùuràdiniràsàya sukhàdãti/ àtmanyativyàptivàraõàya vi÷eùyam/ yadi ca tàdç÷opalabdhisàdhanatvaü tàdç÷opalabdhiniùñhànubhavatvavyàpyadharmàvacchinnajanyatàniråpitajanakatvam, anyathà kàlavidhayà tajjanake cakùuràdàvativyàpteþ/ tathà ca nàtmanyativyàptiriti indriyatvavi÷eùeõaü vyarthamiti vibhàvyate, tadàpyàha - prakà÷ikàyàm àtmamanoyogàditi/ àdipadena sukhàdiparigrahaþ/ tathà ca sukhàdimànasatvàvacchinnaü prati manasaþ karaõatà nirvàharthaü àtmamanoyogasyàtmasamevatayogyavi÷eùaõatvena sukhàdervà vyàparatàkalpanasyàva÷yakatayà tadvàraõàya tatsàrthakyamiti bhàvaþ/ [99] aõutvasiddhiriti/ idamatra pramàõàbhimatam 'manaþ aõutvatadabhàvànyataravat prameyatvàt' ityanumànaü manaso 'naõutve uktarãtyà suùuptyanupapattiriti tarkasahakçtamiti/ *{råpaniråpaõam}* [100] cakùurmàtragràhyo guõo råpamiti saügrahavàkyam/ atra ca cakùurmàtragràhya ityanane cakùurvi÷iùñadharmà÷rayagràhya iti bodhaþ/ vai÷iùñyaü ca laukikapratyàsattyà svagràhyaråpagràhakendriyavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhàvacchinna - svaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvacakùuùñvaniùñhàdheyatvobhayasambandhena/ adhikam anyatra prapa¤citaü asmàbhiþ/ prakà÷ikàyàm [101] na råpe sambhavatãti/ råpasyàtmamanogràhyatvàditi bhàvaþ/ [101] tathàpi tvagindriyeti/ yadyapi cakùuritaraniråpitaj¤ànatvànavacchinnajanyatà÷rayaj¤ànãyalaukikaviùayatà÷ånya - tvaråpacakùuritaràgràhyatvavivakùaõe na doùaþ/ tathàpi tvagàdeþ càkùuùapratyakùaü prati kàlàdividhayà janakatàmàdàyàsambhavavàraõàya janakatàyàü kàlatvàdyanavacchinnatvasya và janyatàyàmevava và j¤ànatvavyàpyadharmàvacchinnatvasya và vivakùaõãyatayà cakùussaüyuktasamavàyamàdàyàsambhavavàraõàya cakùuritarasya dravyatvena vi÷eùaõãyatayà ca gauravamityàlocya tatparityàgaþ/ [101] tvagagràhyatvetyàdi/ tvàcaniråpitalaukikaviùayatà÷ånyatvaü càkùuùaniråpitalaukikaviùayatàvatvaü ca jàtivi÷eùaõamatra vaktavyam/ tena tvàcapratyakùe yapatvasyopanayamaryàdayà bhàne 'pi tvaca÷ca kàlavidhayà råpacàkùuùaj¤ànajanakatve 'pi na kùatiþ/ evaü gurutvàdeþ càkùuùe upanayamaryàdayà bhàne 'pi nàtivyàptiþ/ atra rasàdivàraõàya càkùuùeti/ prabhàdivàraõàya guõavibhàjaketi/ guõatvavyàpyetyarthaþ/ nanu prabhàbhittisaüyoge 'tivyàptivàraõàya guõapadameva vi÷eùaguõaparaü kiü noktamitya÷aïkàyàm àha- [101] ata evetyàdi/ tathà ca dar÷itàtivyàptivàraõà cakùurmàtragràhlayasàüsiddhikadravatvavi÷eùe 'tivyàptiniràsàya ca jàtighañitapariùkàrasyàva÷yakatayà tvagagràhyatvàdeþ/ tadvi÷eùaõatayaivopapattau lakùaõe vi÷eùatvanive÷anaü gauravàvahamiti bhàvaþ/ dãpikàyàm [100] avyàpyavçttinãlàdãti/ atràvyàptivçttitvavi÷eùaõaü parasparavaiyadhikaraõyà÷aïkàniràsàya dai÷ikàvyàpyavçttitvamiha vivakùitam/ tacca 1svapratiyogitvasvàdhikaraõaniråpitaki¤cidde÷àvacchinnàdheyatvobhayasaübandhenàbhàvavi÷iùñatvam/ nanu [100] råpasya vyàpyavçttitvaniyamàditi dãpikoktirasaïgatà/ utpannaü dravyamiti nyàyena råpàdãnàü kàlikàvyàpyavçttitvasyàva÷yakatvàdityata àha - prakà÷ikàyàm [101] vyàpyavçttitveti/ dai÷ikavyàpyavçttitvetyartha iti/ dai÷ikavyàpyavçttitvaü ca pårvoktobhayasambandhanàbhàvavi÷iùñànyatvam/ --------------------------------- 1. svapratiyogitvetyàdi/ svaü kapisaüyogàbhàvaþ tatpratiyogitvaü kapisaüyoge, evaü svaü kapisaüyogàbhàvaþ tadadhikaraõaü vçkùaþ tanniråpitàgrade÷àvacchinnavçttitvaü kapisaüyoge 'stãti samanvayaþ/ --------------------------------- 1atra ca nãlàdisamudàyaþ nitraråpamiti pratãtiviùayatvatadabhàvànyataravàn prameyatvàdityanumànaü nãlàdisamudàyo yadi pratãtiviùayaþ syàt tarhyavyàpyavçttiþ syàditi tarkasahakçtaü pramàõaü vàcyam/ tatra råpasya vyàpyavçttitvaniyame vipratipannaü prati dåùaõàntaramàha - [101] idamupalakùaõamityàdinà/ evaü ca dar÷itagauravaj¤ànasahakçtamuktànumànameva citraråpasyàtiriktatve pramàõamiti bhàvaþ/ pràgabhàvàdãtyàdinà dhvaüsaparigrahaþ/ nanu citrapañe råpavattàpratãteþ 2sàmànàdhikaraõsambandhenàvayavaråpamàdàyopapatteþ atiriktacitraråpaü nopeyate/ parasparavirodhena vyàpyavçttinãlàdisamudàyo 'pi na tatrotpattumarhatãti à÷aïkate [100] nanu citretyàdinà dãpikàyàm/ sàmànàdhikaraõyena tatra råpasattvàdàha - prakà÷ikàyàm [101] samavàyenetyàdiriti/ 3samavetatvãyasambandhasya svaråpasya kàraõatàvacchedakatvàkalpanayà làghavamabhisandhàyàha - [101] svà÷rayasamavetatvasambandhena råpamiti/ j¤ànagatapratyakùatvajàtau prayojakatvàsambhavàdàha - [101] pratyakùaviùayatveti/ nanu dravyavçttilaukikaviùayatàsambandhena pratyakùaü prati samavàyena råpasya kàraõatve citrapañasthale 'tiriktaråpatatpràgabhàvataddhvaüsànàü kalpanayà mahàgauravamiti tadapekùayà sva÷rayasamavetatvasambandhenaiva råpasya kàraõatvamucitamityato dåùaõàntaramàha - [101] citràvayavàvayavaketyàdinà/ dãpikàyàm [101] tasmàt pañasyetyàdi/ ayamatra bhàvaþ --- ayaü pañaþ råpatadabhàvànyataravàn prameyatvàdityanumànena yadyayaü råpa÷ånyaþ syàt tarhyapratyakùaþ syàditi tarkasahakçtena siddhaü råpaü --------------------------------- 1. atra ceti/ nãlãdisamudàyasya citraråpatvàbhàva ityarthaþ/ yadvà råpasya vyàpyavçttitva ityarthaþ/ athavà citraråpasyàtiriktatva ityarthaþ/ 2. sàmànàdhikaraõyasaübandheneti/ svàdhikaraõavçttitvasaübandhenetyarthaþ/ svaü avayavatanturåpaü tadadhikaraõaü tantavaþ tadvçttitvaü pañastheti tena saübandhena pañasya tanturåpavattvam/ 3. samavetatvãyeti/ råpavatsamavetatvasya pratyakùatvaprayojakatve tasya svaråpasaübandhenaiva prayojakatvaü vàcyamiti samavetatvapratiyogikasvaråpasaübandhasya kàraõatàvacchedakasaübandhatvaü vaktavyam/ svà÷rayasamavetatvasaübandhena råpasya kàraõatve tu samavetatvameva kàraõatàvacchedakasaübandhaþ na tu tadãyasvaråpamiti làghavamiti/ kàraõatàvacchedakadharmalàghavamapyatra bodhyam/ -------------------------------- pårvoktayuktyà atiriktatvasiddheþ citraråpamiti vyavahriyata iti/ citrarasàsiddhau hetumàha - [101] dravyalaukiketyàdi/ tathà càyaü rasatadabhàvànyataravàn prameyatvàdityanumànamanukålatarkavirahàdaprayojakamiti bhàvaþ/ atra ca nànàrasavadavayavadvayàrabdhe vastuni atra rasa iti pratãtyupapattaye citrarasàïgãkàra àva÷yaka iti tvanà÷aïkanãyam/ tatràvayavarasasyaiva 1sàmànàdhikaraõyena bhànàbhyupagamàt/ yatra ca nànàrasavatparamàõudvayàrabdhadvyaõukàdikrameõa mahàvayaviparyantaü utpannaü tatra rasapratãtirnopeyata eva/ dharmiõaþ ràsanapratyakùe upanayamaryàdayaiva bhànàbhyupagamàt/ paramàõurasasyàpi vi÷eùyavidhayàlaukikapratyakùàsambhavàt/ upanãtaü vi÷eùaõatayaiveti naiyàyikasiddhàntàditi/ vastutastu tasasya vyàpyavçttitvaniyame pramàõàbhàvàt de÷abhedàvacchedena ekasminneva vastuni nànàrasotpattisambhavàt samavàyenàtra rasa iti pratãteþ pramàråpàyà nànupapattiþ/ sarvamidamabhisandhàyoktam [101] saïkùepa iti/ *{rasaniråpaõam}* nanu [103] rasanagràhyo guõo rasa iti lakùaõavàkye paramàõurase 'vyàptiþ/ rasanagràhyajàtimattvavivakùàyàmapi sattàdikamàdàya råpàdàvativyàptirata àha - [104] rasanetyàdi/ [104] guõavibhàjaketi/ 2guõatvanyånavçttitvaü vivakùitam/ *{spar÷aniråpaõam}* nanu tvagindrayamàtragràhya ityàdilakùaõe 'sambhavaþ/ spar÷asyatvagitaràtmàdigràhyatvàt/ evaü paramàõuspar÷e 'vyàptiþ/ tvagragràhyatvàt ityata àha - [104] cakùuragràhyetyàdi/ --------------------------------- 1. sàmànàdhikaraõyeneti/ svà÷rayasamavetatvasaübandhenetyarthaþ/ 2. nanu guõavibhàjakatvaü guõatvavyàpyatvam, tacca guõatvasyàpyakùatamiti tadàdàya råpàdàvativyàptirityata àha - guõatvanyånavçttitvaü vivakùitamiti/ guõatvanyånavçttitvaü ca guõatvasamànàdhikaraõatve sati guõatvasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvam/ tacca guõatvasya nàstãti bhàvaþ -------------------------------- cakùuragràhyatvaü ca càkùuùaniråpitalaukikaviùayatà÷ånyatvam/ tvagindriyagràhyatvaü ca tvàcaniråpitalaukikaviùayatàvattvam/ nàtaþ 1pårvavaddoùaþ/ guõavibhàjakatvaü ca vàyupratyakùatàvàdinavãnamate vàyutvajàtimàdàya vàyàvativyàptivàraõàya upàttam/ *{pàkaprakriyàniråpaõam}* [106] paràvçttyàdãtyàdinà råpàntaraparigrahaþ/ nanu [105] àmanikùipte ghaña iti dãpikàvàkye saptamyantaghañapadasyottaratrànvayàsambhavàt asaïgatirityato yojanàmàha -- [106] ghañe àmanikùipte satãti/ tathà ca ghañapadottarasaptamyà àmasaüyogor'thaþ/ tasya cottarakàlãnatvasaübandhena ÷yàmaghañanà÷e anvaya iti bhàvaþ/ nanu paramàõuùu råpotpattau ÷yàmaghañanà÷a iti dãpikàvàkyàt ÷yàmaghañanà÷e paramàõuniùñharåpotpattyuttarakàlãnatvaü labhyate/ taccayuktam - avayavinà÷ànantarameva paramàõuùu råpàntarotpatteþ vai÷eùikaiþ svãkàràt ato yojanayà anvayamàha -- [106] ÷yàmaghañanà÷a ityàdi/ jàti iti ÷eùaþ/ tathà ca nà÷apadottarasaptamyàþ utpattirarthaþ/ tasyà÷cottarakàlãnatvasambandhena råpàntarotpattàvanvaya iti bhàvaþ/ [106] svatantreùviti/ vi÷akaliteùvityarthaþ/ àrambhakasaüyogarahiteùviti yàvat/ [106] aparàvayavãti/ pårvavinaùñàvayavivyatiriktàvayavãtyarthaþ/ [106] ata eveti/ avayavinyapi paramàõuvat pàkàïgãkàràdevetyarthaþ/ nanu so 'yaü ghaña iti pratyabhij¤àsàjàtyamavalambate/ nirvàpitàropitadãpe seyaü dãpajvàleti pratyabhij¤àvat na tvekasyà eva vyakteþ kàladvayasambandham/ ato na virodha ityato dåùaõàntaramàha - [105] anantàvayavãtyàdi/ nà÷àdãtyàdinà pràgabhàvaparigrahaþ/ [107] vàraõasambhavàditi/ vaijàtyasyàvayavaråpàjanyàvayaviråpavyàvçttatvàditi bhàvaþ/ -------------------------------- 1. pårvavaddoùa iti/ càkùuùe upanayamaryàdayà spar÷atvasya, tvàce gurutvasyopanayamaryàdayà bhàne 'pi nàsambhavaþ ativyàptirvetyarthaþ/ -------------------------------- [107] yathàyogyamiti/ tathà ca råpàdicatuùñayapadaü tàdç÷acatuùñayànyatamaparamiti bhàvaþ/ nanu udbhåtatvasya jàtiråpatàyà indriyalakùaõàvasare nirastatvàt atra ca jàtiråpatvokteþ pårvottaragranthavirodha ityà÷aïkya matabhedanobhayagranthasaïgatiriti tasya jàtiråpatvamevetyàha - [107] udbhåtatvaü jàtirityàdinà/ guõagateti/ guõaghañitetyarthaþ/ [107] na doùaþ - na pårvotataragranthavirodha ityarthaþ/ ayaü bhàvaþ - sàïkaryasya jàtibàdhakatàyàü pramàõabhåte dharma÷àstre dravyagatasàükaryasyaiva jàtibàdhakatvokteþ/ svàdhikaraõadravyavçttitvasvàbhàvàdhikaraõadravyavçttitvasvàdhikaraõadravyavçttyabhàvapratiyogitvatritayasaübandhena jàtivi÷iùñatvaråpadravayaghañitajàtisàïkaryasyaiva jàtitvàbhàvavyàpyatàyà upagamena jàtibàdhakatvaü svãkriyate/ na tu guõàdisàdhàraõasvàdhikaraõaghañitajàtisàïkaryasyeti/ vastutastu pràguktasambandhena dravyatvavyàpyajàtivi÷iùñatvameva jàtitvàbhàvavyàpyamityupagamàt guõatvavyàpyajàtivai÷iùñyasya càtathàbhåtasya na jàtibàdhakatvamiti dhyeyam/ jàtisàïkaryasàmànyasyaiva jàtibàdhakatvamabhyupetya prakçtagranthamupapàdayatàü matamàha - kecittviti/ àhurityanenàsvarasaþ såcitaþ/ tadbãjantådbhåtatvasya tattadanudbhåtatvàbhàvakåñaråpatve tasya gaganàdisaüyogasàdhàraõatayà gaganàdipratyakùabhiyàpratyakùaprayojakatvàsambhavàt udbhåtatvaü pratyakùaprayojakamitidãpikàgranthàsaïgatiriti/ *{parimàõaniråpaõam}* [108] bhàvapradhàna iti/ bhàvaþ pradhànaü mukhyavi÷eùyaþ yasminniti vyutpattyà dharmaniùñhamukhyatàniråpakatvaü bhàvapradhànatvam, niråpakatvaü ca j¤ànadvàrakam, evaü càõumahadàdi÷abdaþ saïgrahavàkyasthaþ aõutvamahatvàdikaü lakùaõayà bodhayatãti bhàvaþ/ *{saüyoganiråpaõam}* [110] sàdhàraõakàraõatvena - kàryatvàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatvena/ nanu svàtyantàbhàvasamànàdhikaraõatvamavyàpyavçttitvamiti dãpikàvàkye svapadasya yatràvyàpyavçttitvaü sthàpyam tadvyaktiparatàyà àva÷yakatayà saüyogàdivyaktãnàmànantyàt ekavyaktyupàdàne 'paravyaktyasaügrahaþ/ svàtyantàbhàvasamànàdhikaraõaü yadyatsvaü tàvadanyatamatvaü tu sarvaj¤enaiva j¤eyam, mahàgauravaü, ca ato niùkçùñàrthamàha -- [110] svapratiyogitvetyàdi/ yadyapi svàtyantàbhàvasamànàdhikaraõatvatàdàtmyobhayasaübandhena prameyavi÷iùñatvamanugatam, tathàpi tàdàtmyàdiråpàdhikapadàrthanive÷àt gauravamiti tadupekùitam/ athàtra saüyogàdisambandhàvacchinnapratiyogitàka-ghañatvàdyabhàvàdyadhikaraõe samavàyàdinà ghañatvàdessattvàt tatràtivyàptiþ/ na ca tatsambandhàvacchinnapratiyogitàkatadabhàvàdhikaraõe tatsambandhenàdheyatvasya vivakùayà na doùa iti vàcyam/ yattvatattvànanugamena lakùaõasya tattadvyaktivi÷ramàpàtàt/ na càbhàvavi÷iùñatvaü tat, vai÷iùñyaü ca svapratiyogitvasvavi÷iùñàdheyatvobhayasaübandhena/ àdheyatàyàü svavai÷iùñyaü svapratiyogitàvacchedakasambandhàvacchinnatvasvàdhikaraõaniråpitatvobhayasaübandhena/ ato nànanugama iti vàcyam, evamapi saüyogàdisambandhàvacchinnapratiyogitàkaghañatvàdyabhàvasyàvyàpyavçttitàprasaïgàt/ svasya saüyogàdinà yo 'bhàvaþ tadãyapårvakùaõàdivçttitvavi÷iùña svàbhàvaniùñhapratiyogitàvacchedakasvaråpasaübandhena pañàdau tatsattvàt/ na ca svasmin svàbhàvãyaü yatpratiyogitvaü tadavacchedakasaübandhena svàbhàvàdhikaraõavçttitvanive÷àt nàyaü doùaþ iti vàcyam/ yattvatattvànanugamasya durvàratvàt/ na ca adhikaraõatàvi÷iùñatvaü tat, vai÷iùñyaü ca svà÷rayà÷rayatvasvavi÷iùñàdheyatvobhayasaübandhena/ àdheyatàyàü svavai÷iùñyaü ca svaniråpakàbhàvàdhikaraõaniråpitatvasvà÷rayàvacchedakasaübandhàvacchinnatvobhayasaübandhena/ adhikaraõatà ca svaniråpitapratiyogitàtvasambandhàvacchinnà/ ato na ko 'pi doùaþ/ yadvà pratiyogitàvi÷iùñatvaü tat, vai÷iùñyaü ca svà÷rayatvasvavi÷iùñàdheyatvobhayasaübandhena/ svavai÷iùñyaü ca svàvacchedakasambandhàvacchinnatvasvaniråpakàbhàvàdhikaraõaniråpitatvobhayasambandheneti vàcyam/ evamapi dravyànyatvavi÷iùñasattàbhàvàdàvativyàpteþ/ tadabhàvaråpavi÷iùñasattàyàþ ÷uddhasattànatiriktatayà tadadhikaraõe ghañàdau tatsattvàt/ na càbhàvatvavi÷iùñatvaü adhikaraõatàvi÷iùñatvaü và tat/ prathame vai÷iùñyaü ca svaniråpitapratiyogitvasvavi÷iùñàdheyatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svàvacchinnàdhikaraõaniråpitatvasvaniråpitapratiyogitàvacchedakasambandhàvacchinnatvobhayasambandhena/ dvitãye adhikaraõatà svaniråpitapratiyogitàtvasambandhena/ vai÷iùñyaü ca svà÷rayà÷rayatvasvavi÷iùñàdheyatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svaniråpakàbhàvatvàvacchinnàdhikaraõaniråpitatvasvà÷rayàvacchedakasambandhàvacchinnatvobhayasambandhena/ ato na doùaþ/ atra dravyànyatvavi÷iùñasattàbhàvo nàstãtyapratyayàt guõàdau tàdç÷asattàbhàvàbhàvatvena vçttyanupagamàditi vàcyam/ evamapyabhàvatvasyànugatàkhaõóopàdhiråpatàyà anyatra vyavasthàpitatvena tasya sarvatràbhinnatayà taddoùatàdavasthyàt/ atrocyate - adhikaraõatàvi÷iùñatvamavyàpyavçttitvam/ adhikaraõatà ca svavi÷iùñapratiyogitàtvasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svavi÷iùñàbhàvaniråpitatvasvaniråpita - ki¤ciddharmàvacchinnaprakàratàniråpitasaüsargatvobhayasambandhena/ abhàve svavai÷iùñyaü ca svà÷rayatva1svasetyàdibhedavattvobhayasambandhena/ svàdhikaraõatà ca svàvacchedakatàsambandhena/ ---------------------------------- 1. svasetyàdibhedavattveti/ svàdhikaraõavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvetyarthaþ/ ---------------------------------- bhedapratiyogitàvacchedakatà ca àdheyatàsambandhena/ adhikaraõatàvi÷iùñatvaü svà÷rayà÷rayatvasvavi÷iùñàdheyatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svà÷rayàvacchedakasambandhàvacchinnatvavi÷iùñàdhikaraõaniråpitatvãbhayasambandhena/ adhikaraõe svavai÷iùñyaü ca svasetyàdibhedavattvasambandhena/ svàdhikaraõatvaü ca svaniråpakaviùayatàvacchedakatàsambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà svaråpasambandhàvacchinnàdheyatàvacchedakatàsambandhena/ yadyapi kàlikasambandhena ghañatvàbhàvàdivi÷iùñasya dhvaüsasya ghañàdau sambhavàt atiprasaïgaþ, tathàpi svavi÷iùñàdhikaraõaniråpitatvasthàne svavi÷iùñàdhikaraõatàvanniråpitatvaü nive÷yam/ svavai÷iùñyaü ca svàvacchinnapratiyogitàkabhedaniråpitatvasvasetyàdibhedavattvobhayasambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà svavi÷iùñàvacchedakatàsambandhena/ vai÷iùñyaü ca svà÷rayaniråpitasvaråpasambandhàvacchinnàdheyatvaniråpitatvasvaniråpakaviùayatàvacchedakatàvacchedakasambandhàvacchinnatvobhayasambandhena/ vastutastu 1pratiyogitàvi÷iùñatvamavyàpyavçttitvam/ vai÷iùñyaü ca svà÷rayatvasvavi÷iùñàdheyatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svàvacchedakasambandhàvacchinnatvasvàvacchedakadharmàvacchinnatvasvaniråpakàbhàvàdhikaraõaniråpitatvatritayasambandhena/ 2tena vi÷iùñasattvasya nàvyàpyavçttitvamiti dhyeyam/ --------------------------------- 1. pratiyogitàvi÷iùñatvamityàdi/ pratiyogità kapisaüyoganiùñhà tadvi÷iùñatvaü kapisaüyoge svà÷rayatvasaübandhenàsti, kapisaüyogasya pratiyogità÷rayatvàt/ evaü pratiyogitàvacchedakasamavàyasaübandhàvacchinnà pratiyogitàvacchedakakapisaüyogatvàvacchinnà pratiyogitàniråpakakapisaüyogàbhàvàdhikaraõavçkùaniråpità ca kapisaüyoganiùñhàdheyatà bhavati iti tritayasaübandhena pratiyogitàvi÷iùñamàdheyatvaü ca kapisaüyoge 'stãti kapisaüyogasyàvyàpyavçttitvam/ 2. tena vi÷iùñasattvasyeti/ vi÷iùñasattàniùñhàyàþ vi÷iùñasattàniùñhapratiyogitàniråpakàbhàvàdhikaraõaguõaniråpitàdheyatàyàþ pratiyogitàvacchedakavi÷iùñasattàtvàvacchinnatvavirahàt uktatritayasambandhena pratiyogitàvi÷iùñatvàbhàvàditi bhàvaþ ---------------------------------- *{vibhàganiråpaõam}* [111] kecidityasvarasassåcitaþ/ tadbãjantu janyamàtrasya kàlatvapakùe janyaråpàdàvativyàptiriti/ pare tvityàdi/ atra càvacchinnàntena janyatàvi÷eùaõena ghañitamekaü lakùaõam/ samavàyasambandhàvacchinnatvena kàraõatàvi÷eùaõena ghañitamaparaü lakùaõam iti vivekaþ/ anyathà ekatra lakùaõe ubhayanive÷ane prayojanàbhàvàt/ tattaddhvaüsavyaktitvàvacchinnaü prati tàdàtmyena tattatpratiyogivyakteþ kàraõatayaiva saüyogà - [dya] (di)tivyàptivàraõàditi bodhyam/ nanu kàryasàmànyaü prati tàdàtmyena hetubhåte kàlàdau ativyàptivirahàt guõapadavaiyarthyamityà÷aïkàü tasya dar÷itàrthatàtparyagràhakatvopagamena pariharati - [111] etattàtparyeti/ *{paratvàparatvaniråpaõam}* nanu paràparavyavahàràsàdhàraõakàraõe paratvàparatve iti saïgrahavàkyàt ubhayavyavahàràsàdhàraõakàraõatvamubhayalakùaõamiti labhyate/ taccàsambhavi, paratvàdeþ pratyekamaparavyavahàràdyasàdhàraõakàraõatvavirahàt, ato vyàcaùñe - [112] dãpikàyàü paravyavahàretyàdi/ asamavàyikàraõatvamàtrasya gurutvalakùaõatve tantudvayasaüyogàdàvativyàptiþ/ patanakàraõatvasya tathàtve 'pi à÷rayatayà patanasamavàyikàraõe phalàdàvativyàptiþ sphuñaivetyàlocyàdyapadasya kçtyamàha - [113] dvitãyàdãti/ nanvàdyatvamihàdau bhavamiti vyutpattyà pårvakàlotpannatvaü, tacca dvitãyàdipatanasyàpi tçtãyàdipatanapårvakàlotpannatayà akùatamiti kathaü tadvàraõasambhava ityata àdyatvamanyàdç÷aü nirvakti - [111] prakà÷ikàyàm àdyatvamiheti/ svasamànàdhikaraõetyàdi/ athàtra svapadamanuyogiparam và pratiyogiparam và/ nàdyaþ, àdyapatanavyaktãnàmànantyàt/ tenaikopàdàne itaràsaïgrahàt/ svasamànàdhikaraõapatanapratiyogikadhvaüsàsamànakàlãnaü yadyatsvaü tàvadanyatamattvaü tu asarvaj¤adurj¤eyam/ anyatamattvaghañakabhedànàü mitho vi÷eùaõavi÷eùyabhàve vinigamanàviraha÷ca/ nàpyuttaraþ, tàdç÷ayatki¤cidekapatanavyaktibhedasya dvitãyàdipatanasàdhàraõatvàt/ tàdç÷aü yadyatsvaü tattadvyaktitvàvacchinnabhedakåñavattvasya tàvadanyatamatvàvacchinnabhedavattvasya và pràguktadoùadåùitatvàt/ atrocyate - 1tàdàtmyasvasamànàdhikaraõapatanapratiyogikadhvaüsasamànakàlãnatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacche- dakatàkapratiyogitàkabhedavattvobhayasambandhena patanavi÷iùñatvamàdyatvamiti anuyogini svatvàntarbhàve sthålànugamaþ/ 2svasamànàdhikaraõapatanadhvaüsasamànakàlãnatvasambandhàvacchinnasvapratiyogitàvacchedakatvà÷rayatvobhayasaübandhenabhedavi÷iùñatvamiti såkùmànugamaþ/ 3pratiyogini svatvàdare tu svasamànàdhikaraõapatanadhvaüsasamànakàlikatvavàdàtmyobhayasaübandhena patanavi÷iùñànyatvamiti sthålànugamaþ/ 4svasamànakàlãkatvasvasamànàdhikaraõapatanapratiyogikatvasambandhàvacchinnàdheyatvobhayasambandhena --------------------------------- 1. tàdàtmyetyàdi svaü prathamapatanaü tatsamànàdhikaraõam yat dvitãyapatanaü taddhvaüsasamànakàlikatvaü prathamapatane nàstãti tàdç÷asamànanakàlikatvasambandhena svavadbhinnatvasya svatàdàtmyasya ca prathamapatane sattvàt tasya àdyatvopapattiþ/ 2. svasamànàdhikaraõetyàdi/ prathamasva÷abdaþ àdyapatanaparaþ/ dvitãyasva÷abdaþ àdyapatanavadbhedaparaþ/ àdyapatanasamànàdhikaraõaü yat dvitãyapatanaü tatpratiyogikadhvaüsasamànakàlikatvasambandhena yaþ àdyapatanavadbhedaþ tadà÷rayatvaü tatpratiyogitàvacchedakatvaü càdyapatane 'stãti samanvayaþ/ 3. pratiyoginãtyàdi/ svaü dvitãyapatanaü tatsamànàdhikaraõaü yat prathamapatanaü taddhvaüsasamànakàlikatvaü tàdàtmyaü ca dvitãyapatane 'stãti uktobhayasambandhena dvitãyapatanavi÷iùñaü tadeva, tadanyatvaü prathamapatane 'stãti samanvayo bodhyaþ/ 4. svasamànakàlikatvetyàdi/ dhvaüsapadena prathamapatanadhvaüso gràhyaþ/ tadvi÷iùñatvaü dvitãyapatane tadanyatvaü prathamapatana iti samanvayo vàcyaþ/ tathàhi - prathamasvapadaü prathamapatanadhvaüsaparam/ tàdç÷adhvaüsasamànakàlikatvaü dvitãyapatane 'sita/ dvitãyasvapadaü dvitãyapatanaparam/ dvitãyapatanaü hi svasamànàdhikaraõapatanapratiyogikatvasambandhena prathamapatanadhvaüse 'sti iti dvitãyapatananiùñhà prathamapatanadhvaüsaniråpità àdheyatà svasamànàdhikaraõapatanapratiyogikatvasambandhàvacchinnà bhavati/ tathà ca tàdç÷àdheyatàsambandhena prathamapatanadhvaüsavi÷iùñaü dvitãyapatanaü tadanyatvamàdyapatane iti bodhyam/ ----------------------------------- dhvaüsavi÷iùñànyatvamiti såkùmànugamaþ/ tàdç÷àdheyatvasthàne 1svapratiyogipatanasamànàdhikaraõatvaü và nive÷yamiti na ko 'pi doùaþ/ evamanyatràpi/ yadyapi vçkùàt saudhe patitasya phalàdeþ saudhàtpatanada÷àyàü tatra niruktamàdyatvamasambhavi/ tathàpi tatra saudhàvadhikapatanaü tàdç÷aphalàdigatam na tàvat sàmànyata àdyam, parantu saudhàvadhikapataneùu pràthamikapatanasyàdyatvaü sambhavati/ tacca svasamànàdhikaraõasaudhàvadhikapatanadhvaüsamànakàlãnatvàdiråpamityavadhivi÷eùaghañitamàdyatvaü vàcyam/ evaü ca vçkùàvadhikapatanasya svasamànàdhikaraõavçkùàvadhikapatanapràgabhàvàsamànàkàlãnatvàdiråpaü avadhivi÷eùaghañitameva caramatvaü nirvàcyam/ prakà÷ikoktamavadhivi÷eùàghañitamàdyatvantu sambhavasthalàbhiproyaõetyavadheyam/ *{÷abdaniråpaõam}* dãpikàyàm [113] guõapadamiti/ na caivamadçùñavàraõàya piõóãbhàvàsàdhàraõakàraõatvasya vivakùaõãyatayà guõapadamiti vyarthamiti vàcyam/ asamavàyikàraõabhåtacårõàdivàraõàya tadàva÷yakatvàt/ prakà÷ikàyàm [113] piõóãbhàvassaüyogavi÷eùa iti/ dhàraõakarùaõàdiyogya ityarthaþ/ ÷abdamàtre àkà÷asya samavàyikàraõatàyàþ spaùñatvàdàha - [113] àdye asamavàyikàraõamityàdi/ *{buddhiniråpaõam}* nanu [114] sarvavyavahàraheturj¤ànaü buddhiriti saügrahavàkye sarvavyavahàrahetutvaü buddhilakùaõaü phalitam/ tacca na ghañate/ ÷ukàdyuccaritavyavahàrahetutvasya buddhàvabhàvàt/ bubodhayiùàdhãnavyavahàraü prati hetutvoktyà vyabhicàravirahe 'pi yena j¤ànena pratibandhakava÷àt vyavahàro na janitaþ tasya vyavahàropadhàyakatvàbhàvàt tatràvyàptiþ/ svaråpayogyatàråpahetutvasya nive÷e 'pi ghañàdij¤àneùu pañàdivyavahàrahetutvàbhàvàt naikaj¤ànasya sarvavyavahàrahetutvamityata àha - [114] j¤ànatvamàtraü lakùaõamiti/ nanu tarhiü saïgrahe sarvavyavahàraheturiti ---------------------------------- 1. svapratiyogãti/ atra svapadaü prathamapatanadhvaüsaparam/ tatpratiyogi prathamapatanam, tatsamànàdhikaraõatvaü dvitãyapatane/ ---------------------------------- kimarthamuktamityatràha - idaü ceti/ [114] saüskàrasya trividhatvàditi/ tathà ca iha saüskàrapadena vegasthitasthàpakayorvivakùaõe smçtàvasambhava iti bhàvaþ/ [114] bhàvanàkhya itãti/ tathà ca bhàvanàyàþ smçtihetutvàt nàyaü doùa iti bhàvaþ/ [114] saüskàrajanyatvasya sattveneti/ ayaü bhàvaþ - j¤ànapratyàsatteþ anudbuddhasaüskàrànyasaviùayakatvena hetutvamàva÷yakam, anyathà icchàdyanuvyavasàyena ghañàdibhànànupapatteþ/ evaü ca saüskàrasyàpi upanayavidhayà hetutvamiti saüskàrajanayatvamiti tena nànumityàdàvativyàptiüriti bhàvaþ/ [114] tathàpi cakùuràdãti/ na càtra manojanyatvàbhàvànive÷e 'yo 'haü ghañamadràkùam so 'haü idànãü spç÷àmi' imi mànasapratyabhij¤àyàmativyàptiþ/ tannive÷e tvasambhavaþ/ j¤ànasàmànye manasaþ karaõatvàt/ evaü cakùuràdeþ kàlàdividhayà smçtihetutvàdasambhava÷ceti vàcyam/ càkùuùatvamànasatvàdiråpajàtyavacchinnapratiyogitàkabhedakåñavattvasya pratyakùatvàvacchinnapratiyogitàkabhedasya và nive÷yatvàt/ idamatra cintyam - màtrapadaghañitayathà÷ruta÷abdalabhyasya saüskàretaraniråpitaj¤ànatvavyàpyadharmàvacchinnajanyatà÷ånyatvasya laghoþ nive÷enaivopapattau uktarãtyà bhedanive÷e udakùaratàpattiriti/ *{yathàrthànubhavalakùaõam}* j¤ànatvanive÷enàpãcchàdivàraõasambhavàdàha - smçtãti/ [116] etatphalamanubhavatvanive÷aprayojanam/ [116] yatretãt i/ atra ca 'ghañapañobhayaü ghaña' ityàdij¤ànànàmapi àü÷ikapramàtvasyeùñatvàt na tatràtivyàpti÷aïketi bhàvaþ/ kecittu-'ghañapañobhayaü ghaña'ityàdij¤ànasyàlakùyatve 'pi tatra nàtiprasaïgaþ/ tatsambandhàvacchinnatadadhikaraõatàvacchedakadharmàvacchinnavi÷eùyatànive÷àt tatpratiyogikatatsambandhànuyogitàvacchedakadharmàvacchinnavi÷eùyatànive÷àdvà ghañapañobhayatvàdeþ niruktàdhikaraõatànavacchedakatvàt niruktànuyogitànavacchedakatvàcca tàdç÷obhayatvàdeþ tàdç÷àdhikaraõatàdinyånavçttitvàt/ na ca nirdharmitàvacchedakakapramàyàmavyàptirita vàcyam/ tàdç÷àdhikaraõatàdyata vacchedakadharmànavacchinnavi÷eùyatànive÷àt/ na ca tathà sati nirdharmitàvacchedakakabhrame 'tivyàptiriti vàcyam/ tàdç÷abhramasyàpràmàõikatvàt - ityàhuþ/ tadasat - rajatatvàdinà ÷uktyàdyavagàhinaþ rajatatvàdyaü÷e nirdharmitàvacchedakakasya iha rajatamastãdyàkàrakasya bhràntajanànàmanubhavasiddhatvàt uktapariùkàre tatràtivyàpteþ durvàratvàt/ anye tu - prasaktàdhikaraõatàdyavacchedakadharmànavacchinnatvàvacchinnatvobhayàbhàvasya vi÷eùyatàyàü nive÷àt uktarãtyà 'ghañapañobhayaü ghaña' ityàdibhrame nàtiprasaïgaþ/ nàpi nirdharmitàvacchedakapramàyàmavyàptiþ/ yattu - vyàsajyavçttidharmànavacchinnavi÷eùyatànive÷àt neyamativyàptiriti - tattuccham/ 'etadghañatadghañobhayaü ghaña' iti pramàyàmavyàpteriti vadanti/ tadapyasat/ uktàvyàpterevàvaraõàt/ etadghañatadghañobhayatvàdeþ ghañatvàdinyånavçttitayà ghañatvàdyadhikaraõatàniråpitasvaråpasambandharåpàvacchedakatve mànàbhàvàt tadanyånànatiprasaktasyaiva tadavacchedakatvopagamàt/ anthà anantànàü tàdç÷obhayatvàdãnàü tadavacchedakatve mahàgauravaprasaïgàt/ anitiriktavçttitvaråpatadavacchedakatvanive÷e dravyatvàdisàmànàdhikaraõyamàtreõa ghañatvàdyavagàhinyàü 'dravyaü ghaña' ityàdi pramàyàmavyàpteþ/ [116] nanu tadvatãtyasyetyàdi/ niråpakatàsambandhasya vçttyanavacchedakatvenàbhàvapratiyogitànavacchedakatayà na¤arthànvayànupapatteþ vi÷eùyatàrthakatvàsambhavàdàha- [115] saptamyartho vi÷eùyitvamiti/ yadvà bhåtalaü vahnimàt, parvato ghañavànityàdi samåhàlambanato vailakùaõyasiddhaye parvato vahnimànityàdij¤àne vi÷eùyatvaprakàratvayoþ niråpyaniråpakabhàvaþ svãkàrya ityekaü matam/ tanniråpitaviùayitàråpayoþ vi÷eùyitvaprakàritvayoravacchedyàvacchedakabhàvastathetyaparaü matam/ tatra dvitãyamatamanusçtyàha - vi÷eùyitvamiti/ atra ca vi÷eùyatàyàþ saptamyarthatve prakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpakànubhavatvaü pramàtvam/ vi÷eùyitàyàstadarthatve tu prakàritàvi÷iùñavi÷eùyitàvadanubhavatvaü tat/ prathame vai÷iùñyaü ca 1svàvacchedakasaübandhena svà÷rayavanniùñhatvasvaniråpitatvobhayasambandhena/ dvitãye vai÷iùñyaü ca svàvacchinnatvasvaniråpitaprakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpitatvobhayasambandhena/ prakàratàvai÷iùñyaü ca svàvacchedakasambandhenasvà÷rayavanniùñhatvasambandheneti/ dhyeyam/ [116] tadvatãsyasya tatsaübandhinãtyartha iti/ prathame prakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpakànubhavatvam/ vai÷iùñyaü ca 2svaniråpitatvasvavi÷iùñapratiyogitàniråpitànuyogità÷rayaniùñhatvobhayasaübandhena/ --------------------------------- 1. svàvacchedaketyàdi/ rajate idaü rajatamiti j¤àne samanvayaþ kriyate/ svaü rajatatvaniùñhaprakàratà tadavacchedakasaübandhaþ samavàyaþ tena saübandhena prakàratà÷rayarajatatvavat rajataü tanniùñhatvaü vi÷eùyatàyàm, evaü svaü rajatatvaniùñhaprakàratà tanniråpitattvaü ca vi÷eùyatàyàm iti tàdç÷avi÷eùyatàniråpakànubhavatvaü idaü rajatamiti j¤àne 'stãti/ dvitãyànugame svaü prakàrità rajatatvaniùñhaprakàratàniråpità j¤ànaniùñha tadavacchinnatvaü ratajaniùñhavi÷eùyatàniråpitaj¤ànaùñhivi÷eùyitàyàmasti, evaü svaü prakàrità tanniråpità yà rajatatvaniùñhà prakàratà tadavacchedakasamavàyasambandhena prakàratà÷rayarajatatvanniùñhavi÷eùyatàniråpitatvaü ca vi÷eùyitàyàmasti, tadà÷rayànubhavatvam idaü rajatamiti pramàyàmastãti samanvayaþ/ 2. svaniråpitatvetyàdi/ svaü rajatatvaniùñhaprakàratà tanniråpitatvaü rajataniùñhavi÷eùyatàyàm/ evaü svaü prakàratà tadvi÷iùñà rajatatvaniùñhà pratiyogità (samavàyasaübandhaniråpità) tanniråpità anuyogità rajataniùñhà rajatatvasamavàyaü prati rajatasyànuyogitvàt tadà÷rayarajataniùñhatvaü vi÷eùyatàyàm/ rajatatvaniùñhaprakàratàvai÷iùñyaü ca rajatatvaniùñhapratiyogitàyamevamupapàdanãyam - svaü prakàratà svà÷rayaþ rajatatvaü tanniùñhatvaü pratiyogitàyàm/ evaü svaü prakàratà tasyàþ svàvacchedakatàvacchedakatàsaübandhenàdhikaraõaü samavàyatvaü, tanniùñho yo bhedaþ svaniråpakatàvacchedakatàsaübandhena pratiyogitàvadbhedo na bhavati, samavàyasya rajatatvaniùñhapratiyogitàniråpakatayà samavàyatve rajatatvaniùñhapratiyogitàniråpakatàvacchedakatvasattvàt tena saübandhena pratiyogitàvati samavàyatve tadvadbhedàsaübhavàt/ api tu anyo bhedaþ tatpratiyogitàvacchedakatvaü pratiyogitàyàü nàstãti svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhena svavadbhinnatvaråpaü svasetyàdibhedavattvaü ca pratiyogitàyàmasti/ tathà yoktobhayasaübandhena prakàratàvi÷iùñà pratiyogità bhavatãti/ evamuttaratràpi åhanãyam/ ---------------------------------- pratiyogitàyàü svavai÷iùñyaü ca svà÷rayaniùñhatvasvasetyàdibhedavattvobhayasambandhena/ svàdhikaraõatvaü ca svàvacchedakatàvacchedakatàsambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatàsvaniråpakatvãyavilakùaõàvacchedakatàsambandhena/ tena samavàyaikyavàdipràcãnamate 'vàyuþ samavàyena råpavàn' iti bhrame nàtivyàptiþ/ na và 'guõàdyanyatvavi÷iùñasattàvàn guõa' ityàdibhrame vi÷iùñaniråpitatvàvacchinnasamavàyasya saüsargatàpakùe 'tivyàptiþ/ yadyapi saüyogasamavàyàdãnàü svaråpataþ saüsargatàpakùe 'sambhavaþ, tathàpi tanmate svàvacchedakasaübandhaniråpitatvameva pratiyogitàyàü nive÷yam/ vi÷iüùñasattàvàniti bhrame tu vai÷iùñyàvacchinnasamavàyaniùñhaniråpakatàkàdhikaraõatàyà eva vilakùaõàyàþ saüsargatvamiti nàtiprasaïgaþ/ yadi caivaü sati saüyogasamavàyobhayasambandhena ghañatvàdiprakàrakaj¤àne 'tivyàptiþ tàdç÷obhayasambandhàvacchinnaprakàratàmàdàya durvàretyucyate/ tadà pratiyogitàyàü svavai÷iùñyaü ca svà÷rayaniùñhatvasvasetyàdibhedavattvobhayasambandhena/ svàdhikaraõatà svàvacchedakasaüsargatàsambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà svaniråpakatàsambandhena/ yattu - pratiyogitàyàü svavai÷iùñyaïghañakatayà svàvacchedakaparyàptàvacchedakatàvatvaü nive÷yam/ tacca svasetyàdibhedavattvaparyavasitam/ svàdhikaraõàvacchedakatà ca avacchedakatàsambandhena na caivamanavacchinnaghañatvàdiprakàratàkapramàyàmavyàptiriti vàcyam/ niruktasvasetyàdisambandhena svavai÷iùñyamanive÷ya svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvani ùñhapratiyogitàkàtyantàbhàvavattvasambandhena svavai÷iùñyanive÷anàdoùàt/ anavacchinnaprakàratàü pratyuktasaübandhasya vyadhikaraõatvàt/ tathà ca vi÷iùñasattàvà niti bhrame nàtiprasaïgaþ/ atha và pratiyogitàyàü svavai÷iùñyaü ca svà÷rayaniùñhatvasvàvacchedakasambandhaniråpitatvasvaniùñhabhedapratiyogitàvacchedakatvatritayasaübandhena/ avacchedakatvaü svavi÷iùñadharmàvacchinnatvasambandhena/ svavai÷iùñyaü càvacchedakatàsambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ svànavacchedakadharmànavacchinnatvaü tu na ÷akyanive÷am/ svànavacchedakatvasya svàvacchedakabhinnatvaråpatve svàvacchedakàprasiddhyà pràguktapramàyàmavyàpteþ/ avacchedakasaübandhàvacchinnasvaniùñhapratiyogitàkàbhàvaråpatve 'pi pratiyogitàyàü tàdç÷adharmàvacchinnatvasattvane taddoùàniràsàditi/ tanna/ 'vi÷iùñasattàvàn guõa' ityàdibhrame 'tivyàpteþ/ guõàdyanyatvopalakùitasattàvàn guõa ityàdij¤ànasya pramàråpatàyàþ sarvasaümatatayà guõàdyanyatvavai÷iùñyasyàpi guõàdiniråpitàdheyatàvacchedakatvànapàyàt/ àdheyatàdivi÷eùaõasyaiva àdheyatàdyavacchedakatvàt/ ata eva vi÷iùñàbhàvapratiyogitàvacchedakasambandhatvàdikaü vi÷iùñaniråpitatvàvacchinnasamavàyasyopalakùitàbhàvapratiyogitàvacchedakasambandhatvàdikam anavacchinnasamavàyasya ca svãkçtaü gadàdhareõa siddhàntalakùaõe/ anyathà vi÷eùaõasya pratiyogitàvacchedakatvatadabhàvàbhyàmeva vi÷iùñàbhàvopalakùitàbhàvayoþ vailakùaõyanirvàhe dar÷itarãtyà tadupapàdanasyàsaïgatatvàpàtàt/ guõàdyanyatvavi÷iùñasattàvànityàkàrakaguõàdyanyatvavai÷iùñyopalakùitasamavàyasaüsargakapratãtyàderapràmàõikatayà manmate dar÷itadoùànavakà÷àt/ anyathà uktarãtyà avyavasthàpattyà siddhàntalakùaõavirodhàpatteriti dhyeyam/ [116] pramàõàntaratàpatteriti/ pratyakùàdicatuùñayàtiriktapramàõatàpatterityarthaþ/ bhàvanàråpasaüskàràtmakavyàpàravattve sati asàdhàraõakàraõatvasya tatra sattvàditi bhàvaþ/ *{ayathàrthànubhavaniråpaõam}* [119] saïgrahe tadabhàvavatãtyàdi/ atra ca prakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpakatvavi÷eùitaü prakàritàvi÷iùñavi÷eùyitàvattvavi÷eùitaü vànubhavatvaü bhramatvam/ prathame vai÷iùñyaü ca 1svavi÷iùñaikamàtravçttidharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavanniùñhatvasvan iråpitatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca 1svavi÷iùñaikamàtravçttidharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavanniùñhatvasvan iråpitatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svàvacchedakasambandhàvacchinnatvasvà÷rayaniüùñhatvobhayasambandhena/ dvitãye vai÷iùñyaü coktarãtyà 2svayamåhyam/ atra saüsargamadhye svà÷raye vyàpyavçttitvasya nive÷anãyatayà nàvyàpyavçttiprakàrakapramàyàmatiprasaïgaþ/ vastutastu niravacchinnàdhikaraõatàyàmabhàvãyatvena nive÷àt na ko 'pi doùa iti sàram/ svàbhàvasya svàvacchedakatayà bhrame bhànavirahàdàha - dãpikàyàm [120] saüyogàbhàveti/ nanu tadabhàvàvacchedakade÷àvacchinnavi÷eùyatetyàdibhramalakùaõasya ÷uktàvidaü rajatamityàdivyàpyavçttirajatatvàdiprakàrakabhrame 'vyàptirityaha àha - [120] atredamavadheyamityàdi/ idamatra cintanãyam - prakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpakànubhavatvamiti rãtyà vyàpyàvyàpyavçttiprakàrabhede 'pi lakùaõekyasya suvacatayà tadbhedena lakùaõabhedavarõanamayuktatamam/ vai÷iùñyaü ca 3svaniråtipatvasvavi÷iùñàdhikaraõaniùñhatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svavi÷iùñàbhàvavattàsambandhena/ svavai÷iùñyaü ca abhàve svàvacchedakasambandhena svà÷rayànadhikaraõavçttitvasvavi÷iùñapratiyogitàkatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svàvacchedakasambandhàvacchinnatvasvà÷rayaniùñhatvobhayasambandhena/ --------------------------------- 1. svavi÷iùñeti/ svavi÷iùñetyasya ekamàtravçttidharmàvacchinnapratiyogitàyàmanvayaþ/ tathà ca svaü rajatatvaniùñhaprakàratà tadavacchedakasaübandhaþ samavàyasaübandhaþ tadavacchinnà rajatatvaniùñhà pratiyogità evaü sà prakàratà÷rayaniùñhà ca bhavati iti prakàratàvi÷iùñà pratiyogità rajatatvatvaråpaikamàtravçttidharmàvacchinnà tanniråpàbhàvavanniùñhatvaü vi÷eùyatàyàmiti rãtyà samanvayaþ kàryaþ/ 2. svayamåhyamiti/ prakàritàvi÷iùñavi÷eùyitàvadanubhavatvaü bhramatvam/ vai÷iùñyaü ca svàvacchinnasvaniråpitaprakàratàvi÷iùñavi÷eùyatàniråpitatvobhayasaübandhena/ vi÷eùyatàyàü prakàratàvai÷iùñyaü ca svavi÷iùñaikamàtravçttidharmàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavanniùñhatvasvani råpitatvobhayasaübandhena/ pratiyogitàyàü svavi÷iùñatvaü ca svàvacchedakasaübandhàvacchinnatvasvà÷rayaniùñhatvobhayasambandhenetyåhyamityarthaþ/ 3. svaniråpitatvetyàdi/ atrànugabhe sva÷abdàþ sarve 'pi prakàratàparàþ/ samanvayaþ pårvavadåhyaþ/ -------------------------------- yattu - da÷itasambandhena svavi÷iùñavi÷eùyatàniråpitatvatàdàtmyobhayasambandhena prakàratàvi÷iùñaprakàratàniråpakànubhavatvaü tadititadasat-prakàratvasya dvidhà nive÷enàdhikasya tàdàtmyasya ca prave÷ena mahàgauravaprasaïgàt/ na ca [120] yadavacchedena ityàdi dãpikàvàkyasvarasyànurodhera tathàvarõanamiti vàcyam/ tàdç÷adãpikàvàkyasya lakùaõabhedaparatve målopalakùito vçkùaþ kapisaüyogãtyàdipramàyàmativyàpteþ/ avyàpyavçttiprakàrasthalãyabhramalakùaõasya durvàratvàt/ viùayabàdhaviraheõeùñàpatterayogàt/ tasmàt uktadãpikàvàkyaü asmaduktarãtyà bhramalakùaõapariùkàràbhipràyeõàvyàpyavçttiprakàrakabhrame 'vyàptimà÷aïkya målàdivi÷iùñànuyogikasaüyogàdivai÷iùñyàvagàhij¤ànasyaiva bhramatvena lakùyatàpradar÷anaparam/ evaü ca dãpikàyàm [120] vivakùitatvàdityasya lakùyatvenetyàdiþ/ [120] vi÷eùyitveti/ atra yadyapi vi÷eùyatàprakàratayoþ niråpyaniråpakabhàvaü nive÷yàpi samåhàlambanavyàvçttisambhavaþ, tathàpi ÷iùyadhãvai÷adyàya prakàràntaramapyuktamiti dhyeyam/ *{yathàrthànubhavavibhàgaþ}* dãpikàyàm [123] prasaïgàditi/ atra pa¤camyartho j¤ànajanyajij¤àsàdhãnatvaü vibhàgànvitam/ kaþ prasaïgaþ ityàkàïkùàyàmàha - prakà÷ikàyàm [123] smçtasyopekùànarhatvamityàdi/ smçtasya pårvàhitapadàrthasambandhena smçtigocarasyopekùànarhatvaü dveùyaj¤ànaviùayatàvirodhiråpam/ tacca prakçte pramitikaraõatvam/ idaü copodghàtàdipa¤cakabhinnatvamanive÷yànantaràbhidhànaprayojanakajij¤àsàjanakaj¤ànaprakàratvenopodghàtàdãnàmapi prasaïge evàntarbhàva ityabhimànena anyathà karaõatvasya kàraõatàvi÷eùaråpatayà kàraõatàsàmànyabhedaghañitaprasaïgalakùaõsya prakçte 'sambhavenàsaïgateþ/ vastutastu anantaràbhidhànaniyàmakajij¤àsàjanakaniråpyatàvacchedakaprakàrakasmaraõaprayojakaþ niråpyaniùñhaupodghàtàdivyàtiriktaþ sambandhaþ prasaïgasaïgatiþ/ prakçte ca caturvidhatvena pramitisàdç÷yameva pramàõasya tàdç÷amiti/ idamatràvadheyam - dharmavi÷iùñadharmavatvaü saïgatiþ vai÷iùñyaü ca svabhinnatvasvavi÷iùña÷abdavi÷iùñatvobhayasaübandhena/ svavai÷iùñyaü ca svavi÷iùña÷abdottaratvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkaprati yogitàkabhedavatvasvàvacchinnakarmaniråpaõottaratvobhayasambandhena / svavai÷iùñyaü ca svàvacchinnakarmakaniråpaõottaratvasvabhinnadharmàvacchinnavi÷eùyakalakùaõàdiprakàrakaj¤ànajanakatvobhayasaübandhenaþ/ ÷abdavai÷iùñyaü ca àdheyatvasvaprayojakecchàvi÷iùñatvobhayasambandhena/ icchàvai÷iùñyaü ca àdheyatvasvajanakaj¤ànaprakàratvobhayasambandhena/ àdheyatvaü svaniùñhaprakàratàniråpitavyàpyatvaprakàratàniråpitadharmaprakàratàn iråpitaprakàratvaprakàratàniråpitaniråpakatvaprakàratàniråpitaj¤ànatvàvacchinnavi÷eùyatàkatvasaübandhena/ tathà cànumànaü pratyakùasaïgatamityàdau dharmavi÷iùñadharma eva saïgatipadàrthaþ/ tatra pratyakùatvaniùñhàdheyatàsambandhena pratyakùasya prathamadharme 'nvayaþ/ dharmatvonànvayitàvacchedakadharmavi÷eùabodhakatvaü saïgatipadasya vyutpattisiddham/ evamanvayisamarpakapadapravçttinimittatàghañakasambandhàvacchinnan iùñhaniråpitatvasambandhenapratyayàrthaikade÷à÷rayatàyàü dvitãyadharmànvayabodhakatvamapi tathà/ vastutastu dharmavi÷iùñatvameva saïgatiþ/ vai÷iùñyaü ca svavi÷iùñàdhikaraõatàvi÷iùñatvasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svabhinnadharmàvacchinnapratiyogitàkabhedaniråpitatvasvavi÷iùña÷abdavi ÷iùñabobhayasambandhena/ ÷abde svavai÷iùñyaü ca pràgvat/ ÷abdavai÷iùñyaü ca àdheyatvasvaprayojakecchàvi÷iùñatvobhayasambandhena/ àdheyatà svaniråpakabhedapratiyogitàvacchedakadharmàvacchinnavi÷eùyakalakùaõàdi prakàrakaj¤ànajanakatvasambandhena/ icchàvai÷iùñyaü ca svaniråpakabhedapratiyogitàvacchedakatvopalakùitadharmavyàpyadharmaprakàraj¤ànatvàvacchinnavi÷eùyatàkatvasambandhàvacchinnàdheyatvaprayojakasamaraõavi÷iùñatvobhayasambandhena/ vai÷iùñyaü ca svaprayojakasaübandhaniùñhatvasvaniråpakabhedapratiyogitàvacchedakadharmaprakàrakatvasambandhàvacchinnàdheyatvobhayasambandhena/ adhikaraõatàvai÷iùñyaü ca svà÷rayà÷rayatvasambandhena/ atra ca saïgatamityàdau tatpratyayàrthaikade÷abhåtà÷rayatàyàmadhikaraõatàyàþ yena sambandhena sambandhaj¤ànasya smàrakatvaü tatsambandhàvacchinnaniùñhasvà÷rayaniråpitatvasaübandhena anvayavyutpattiþ svãkàryà/ anyat pårvavadati/ *{karaõalakùaõam}* [124] adçùñàderityàdinà ã÷varaparigrahaþ/ [124] anubhavatvavyàpyeti/ yadyapi kàryatvàtiriktadharmàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatvanive÷àdapi kàlàdivàraõasambhavaþ, tathàpi j¤ànasàmànyahetubhåtasyàtmadàderavàraõàt tadupekùà/ [124] pramàvçttãti/ idaü bhramajanakadoùe 'tivyàptivàraõàya/ nanu niruktapramàõalakùaõasya cakùussaüyogàdàvativyàptiþ/ na ca dravyatvanive÷àt na doùa iti vàcyam/ tathà sati vyàptij¤ànàdeþ pramàõatvànupapatterityata àha -- [124] vyàpàravattve satãtyapãti/ vyàpàravattvaü ca svajanakatvasvajanyajanakatvobhayasaübandhena ki¤cidvi÷iùñatvam/ vyàpàratvaü ca tajjanyatve sati tajjanyajanakatvam/ kàraõavàraõàya satyantam/ phalavàraõàya vi÷eùyam/ svajanyatvasvajanyajanakatvobhayasambandhena prameyavi÷iùñatvamanugatàrthaþ/ yadi ca prameyatvàdiråpàdhikapadàrthanive÷àt gauravamityucyate tadà janyatàvi÷iùñatvaü tadvàcyam/ vai÷iùñyaü ca svà÷rayatvasvaniråpakajanyajanakatvobhayasambandhena/ atha và svà÷rayajanakatvasvaniråpakajanyatvobhayasambandhena/ janyatàvi÷iùñatvamityanugamo bodhyaþ/ vastutastu phalajanakatàprayojakajanakatàniråpakatvaü vyàpàratvam/ tena kulàlaputràdeþ kulàlàdivyàpàratàprasaïgasya nàvakà÷aþ/ yadvà tajjanyajanakatvaü tàdç÷ajanakatàvacchedakasambandhatvaråpamiha bodhyam/ nanvevaü sati ÷rotrendriyasya pramàõatànupapattiþ/ tatra samavàyasyaiva sannikarùatayà tasyàjanyatvena niruktavyàpàratvàsambhavàdityata àha [124] ÷rotreti/ nanu kàraõatvaü phalàvyavahitapårvavçttitvam/ tacca kàraõatàvacchedakasambandhena vàcyam/ anyathà yàgàdeþ svargàdikàraõatvànupapatteþ/ tathoktau tu svajanyàpårvasambandhena yàgàdestathàtvàt nànupapattiþ/ evaü ca vyàpàrasambandhàvacchinnakàraõatvameva karaõatvam/ vyàpàravattve satãti pçthagvi÷eùaõasya vyarthatvàt cakùussaüyogàderuktaråpàbhàvena tatrànatiprasaïgàt/ tathà ca ÷abdavçttilaukikaviùayatàsambandhena ÷ràvaõaü prati svavçttimanassaüyogasambandhena ÷rotrasya kàraõatvaü na sambhavatãtyata àha [124] ÷abdo veti/ tathà ca svavçtti÷abdatàdàtmyasambandhena ÷rotrasya kàraõatvaü sambhavatãti bhàvaþ/ [124] vadantãti/ prà¤ca iti ÷eùaþ/ navãnamatamàha [124] yadvilambàditi/ svetarayàvatprakçtakàryakàraõasamavadhànakàlãnakàryotpattyabhàvaprayojakãbhåtàbhàvapratiyogitvaü kàryotpattyabhàvavi÷iùñatvaparyavasitam asàdhàraõatvamiti niùkarùaþ/ tena na svatvànanugamaþ/ vai÷iùñyaü ca svaprayojakãbhåtàbhàvapratiyogitvasvàdhikaraõakùaõavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvobhasambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà1svasetyàdyavacchedakatvasambandhena/ svàdhikaraõatà svetaraprakçtakàryakàraõàdhikaraõatvasambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà àdheyatvasambandhena/ yastu svavi÷iùñakùaõavçttiprakçtakàryotpattyabhàvaprayojakàbhàvapratiyogitvatàdàtmyobhayasaübandhena prameyavi÷iùñatvaü tat, --------------------------------- 1. svasetyàdyavacchedakatvasambandheneti/ svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhenetyarthaþ/ atraivaü samanvayaþ - svaprayojaketyatra svàdhikaraõetyatra ca sva÷abdaþ kàryotpatyabhàvaparaþ/ svasetyàdãtyatra sva÷abdaþ daõóàdikàraõaparaþ/ svetaretyatrasva÷abdaþ daõóàdikàraõaparaþ/ tathà ca- svaü ghañotpattyabhàvaþ tadvi÷iùñatvaü daõóe iti tasyàsàdhàraõakàraõatvam/ svaü ghañotpattyabhàva tatprayojakãbhåto 'bhàvaþ daõóabhàvaþ tatpratiyogitvaü daõóe/ evaü svaü ghañotpattyabhàvaþ tadadhikaraõakùaõe vartate yaþ bhedaþ daõóavadbhedaþ tatpratiyogitàvacchedakatvaü ca daõóe/ daõóavadbheda÷abdenàtra svetaraprakçtakàryakàraõàdhikaraõavçttibhedapratiyogitàniråpitàdheyatàsambandhàvacchinnàvacchedakatàsambandhena daõóavadbhedo gràhyaþ/ daõóetaraghañakàraõàdhikaraõaprade÷asya ghañotpattyabhàvàdhikaraõakùaõavçttitvaniyamàt tàdç÷aprade÷e vartamànaþ bhedaþ àdheyatàsambandhena ghañotpattyabhàvàdhikaraõakùaõavadbhedaþ na bhavati, ataþ svetaraprakçtakàryakàraõadhikaraõavçttibhedapratiyotàvacchedakatvaü tàdç÷akùaõe nàstãti tàdç÷àvacchedakatàsaübandhena daõóavàn tàdç÷akùaõo na bhavati/ ataþ daõóavadbhedaþ tàdç÷akùaõavçttiþ/ tatpratiyogitàvacchedakatvaü daõóe 'stãti uktobhayasaübandhena ghañotpattyabhàvavi÷iùñatvàt daõóasva ghañàsàdhàraõakàraõatvanirvàhaþ/ --------------------------------- vai÷iùñyaü ca 1svasetyàdibhedattvasaübandhena/ svàdhikaraõatvàdikaü pràgvaditi rãtyà anugamaþ/ sa tu tàdàtmyàdinive÷ena gauravadåùitatvàdanàdaraõãyaþ/ *{kàraõalakùaõam}* nanu svabhinnatvanive÷anenàpi svavàraõasambhavaþ/ evaü saüyogàdinà ghañàdyadhikaraõe bhåtalàdau tàdàtmyàdisambandhena kapàlàbhàvasattvàt kapàlàdãnàü ghañàdhikaraõatvàdyanupapattiþ/ evaü kàryàdhikaraõe kàryàvyavahitapårvakàlàvacchedena kàryottarakàlàvacchedena ca kàraõàbhàvasambhavàt sa eva doùaþ/ evaü sarveùàmeva dvitvàdyavacchinnàbhàvapratiyogitvàdasambhavaþ/ tàdç÷àbhàvapratiyogitànavacchedakadharmavattvaü tu tàdç÷aprameyatvàdidharmamàdàya ràsabhàdàvatiprasaktam, ato niùkarùamàha-- [126] kàryatàvacchedakasaübandhenetyàdi/ atra càbhàvetyataþ paraü pratiyogitetyataþ pràkkàraõatàghañakatvenàbhimatasambandhàvacchinneti påraõãyam/ tena na sambandhàntaràvacchinnakàraõàbhàvamàdàya doùa iti dhyeyam/ *{anyathàsiddhiniråpaõam}* [127] yena sahetyàdi dãpikàvàkye tçtãyàntayatpadaü kàraõatàvacchedakatvàbhimatatantutvàdyavacchinnaparam/ ùaùñhyantayatpadaü anyathàsiddhatvàbhimatatantutvàdiparam/ dvitãyàntayatpadaü prakçtakàryatàvacchedakadharmàvacchinnaparamiti --------------------------------- 1. svasetyàdibhedavattvasaübandheneti/ svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyotàkabhedavattvasambandhenetyarthaþ/ ---------------------------------- manasi nidhàyàrthamàha - [127] yena tantunetyàdi/ atra ca saha÷abdaþ sàhityam/ taccaikakriyànvayaþ/ kriyà ca dhàtuta eva labhyata ityanvaya eva saha÷abdàrthaþ/ 'ananyalabhya÷abdàrthaþ' iti nyàyàt/ sa càtra prakàratàniråpakatvaråpaþ/ yeneti tçtãyàyàþ prakàratànvitamàdheyatvamarthaþ/ vi÷eùaõasaïgataivakàramahimnà yaddharmàvacchinnavi÷eùyakaprakçtakàryaniyatapårvavçttitvaprakàrakaj¤ànatvavyàpakatvavi÷iùñasvaråpasaübandhena avapårvakagamidhàtvarthaj¤àne tàdç÷aprakàratàniråpakatvànvayaþ/ àkhyàtasya prakàratvamarthaþ, yasyeti ùaùñhyantàrthayaddharmàvacchinnavi÷eùyakatvasya j¤àne 'nvayaþ/ prakàratvaü ca prathamàntapadàrthànvayi/ tathà coktasaübandhena yanniùñhaprakàratàniråpakatvavi÷eùitayaddharmàvacchinnavi÷e÷yakaj¤ànaprakàrãbhåtaü prakçtakàryaniyatapårvavçttitvamiti 'yena sahe'tyàdivàkyàdhãno bodhaþ/ evaü ca yaddharmàvacchinnavi÷eùyakaprakçtakàryaniyatapårvavçttitvaprakàrakaj¤ànasàmànyaü yaddharmàvacchinnaprakàratàniråpakaü taddharmavattvamekam anyathàsiddhatvamiti phalitam/ ayamatrànugamaþ - dharmavi÷iùñadharmavattvam vai÷iùñyaü càdheyatàsaübandhena/ sà ca svasetyàdibhedavattvasambandhena/ svàdhikaraõatà svàvacchinnavi÷e÷yakaprakçtakàryaniyatapårvavçttitvaprakàrakaj¤ànatvasambandhena/ bhedapratiyogitàvacdedakatà svàvacchinnaprakàratàniråpakatvasambandhena/ atra ca pañàdãnàü tanatutvàdeþ samåhàlambanamàdàyànyathàsiddhivàraõàya sàmànyapadàrthavyàpakatvanive÷anam/ viùayatàmàtranive÷e daõóàdeþ svenànyathàsiddhiprasaïgaþ iti prakàratànive÷anam/ pañaü prati tanturåpasya råpatvena na kàraõatvaü vyabhicàràdeva/ ataþ tadànãü prathamànyathàsiddhyasambhave 'pi na kùatiriti såcanàyànatiprasaktetyuktam/ [128] tantuviùayakameveti/ jàtivàcipadollikhitapratyaye jàteþ ki¤cidråpeõaiva bhànàt tanatutvasya prakçte tanatutvattvenaiva vi÷eùyatvàt tantutvattvasya ca tantvitaràsamavetatve sati nikhilatantusamavetatvaråpatvàditi bhàvaþ/ [127] saïkùepa iti/ yadyapi tantunà tantusaüyogasyànyathàsiddhivàraõàyàva÷yakena vi÷eùaõenaiva tantutvena tantoranyathàsiddhivàraõàt yenetyasya svatantrànvayavyatireka÷àlineti vi÷eùaõaü viphalam, tathàpi tanturåpasya tantutvenànyathàsiddhivàraõàya vi÷eùaõaü viphalam, tathàpi tanturåpasya tantutvenànyathàsiddhivàraõàya tadàva÷yakatà bodhyà/ ata eva yatpadasya yaddharmàvacchinnaparatayà vyàkhyànàdeva tantutvena tantoranyathàsiddhivàraõasambhavaþ/ tantuþ pañaniyatapårvavçttiriti j¤àne tantutvasya svaråpata eva bhànàt/ evaü ca ÷ånyàntavi÷eùaõaü vyarthathmati ÷aïkà nirastà/ tantutvatvavi÷iùñena tadà÷rayavçttiråpatvàvacchinnasyànyathàsiddhivàraõàya tatsàrthakyàt/ svatantrànvayavyatireka÷àlitvaü svetaragatànvayavyatirekànadhãnànvayavyatirekavattvam/ anvaya÷ca prakçtakàryasattàprayojakasattàvattvam/ vyatireka÷ca prakçtakàryavirahaprayojakavirahaniråpakatvam/ atra ca 1tàdç÷asattàvi÷iùñatve sati tàdç÷avyatirekavi÷iùñatvamityanugamaþ/ prathame vai÷iùñyaü ca svà÷rayatvasvavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvobhayasaübandhena/ avacchedakatvaü svabhinnagatànvayàdhãnatvasambandhena/ dvitãye vai÷iùñyaü ca svà÷rayatvasvavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà svabhinnagatavyatirekàdhãnatvasambandhena/ atra ca satyantaü và vi÷eùyadalaü và ekaikamevopàdeyam/ ubhayanive÷e prayojanavirahàt tàdç÷avi÷iùñàbhàva eva svatantrànvayavyatireka÷ånyatvam/ --------------------------------- 1. tàdç÷asattetyàdi/ prakçtakàryasattàprayojakasattàvi÷iùñatve sati prakçtakàryavyatirekaprayojakavyatirekavi÷iùñatvamityarthaþ/ prakçtakàrya pañaþ tatsattàprayojakasattà÷rayatvaü tantoþ/ evaü tàdç÷asattàniùñhaþ yo bhedaþ svabhinnagatànvayàdhãnatvasaübandhena tantumadbhedaþ tatpratiyogitàvacchedakatvaü tantau/ evaü pakçkàryavyatirekaþ pañàbhàvaþ tatprayojako yo vyatirekaþ tantvabhàvaþ tatpratiyogitvaråpaü tadà÷rayatvaü tantau/ evaü tàdç÷avyatirekaniùñhaþ yaþ svabhinnagatavyatirekàdhãnatvasaübandhena tantumadbhedaþ tatpratiyogitàvacchedakatvaü tantàviti samanvayo draùñavyaþ/ --------------------------------- 1vastutastu svà÷rayànvayavyatirekaprayuktatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena svavi÷iùñànvayavyatirekavattvasvapratiyogitvobhayasambandhena và bhedavi÷iùñatvamityanugamaþ/ svavai÷iùñyaü ca svapratiyogãtarànvayavyatirekàdhãnatvasambandhena svàvacchinnabhedavattàsambandheneti/ tattu tàdàtmyàdiråpàdhikapadàrthanive÷anagauravàdupekùaõãyamiti dhyeyam/ yattu - 'yenaiva yasya yaü prati pårvavçttitvamavagamyate' ityàdyuktyaiva sàma¤jasye saha÷abdaveyarthyamiti - tanna - tathà sati sasyeti ùaùñyarthavi÷eùyatvànvayinaþ avacchinnatvasya tçtãyàrthatyà prakçtakàryaniyatapårvavçttitvaj¤ànãyayanniùñhavi÷eùyatàsàmànyaü yadavacchinnamiti lakùaõaü sampadyate/ tatra càvacchedakakoñipraviùñasyàvacchedakatvànàdare daõóatvàdàvavyàpteþ/ saha÷abdopàdàne càsmaduktàrthaparyavasànena doùavirahàditi/ ata eva tanatusamavetatvàdivi÷iùñaråpàdestantutvàdinànyathàsiddhiürapi suvaceti dhyeyamiti bhàvaþ/ tantutvasya tadvyaktitvena kàraõatve 'pi prathamànyathàsiddhimupapàdayatàü matamàha - [127] itarànvayeti/ svànvayavyatirekavattvasvabhinnatvobhayasaübandhena ki¤cidvi÷iùñatvamanyathàsiddhatvamiti tu niùkarùaþ/ [127] dãpikàyàm anyaü pratãtyàdi/ anyaü prati prakçtakàryetarakàryaü prati/ 'pårvavçttitve' ityatra saptamyàþ 'yasya ca bhàvena'ityuktanyàyena j¤ànamarthaþ/ tasya ca janyatàsambandhenàvagame 'nvayaþ/ tathà ca prakçtakàryetarakàryapårvavçttitvaprakàrakaj¤ànàdhãnaprakçtakàryapåvravçttitvaprakàrakaj¤ànavi÷eùyatvaü dvitãyànyathàsiddhasya lakùaõamiti phalitam/ tatra ca kàraõatàj¤ànaü vi÷iùñànuyogikavai÷iùñyàvagàhitayà vi÷eùyatàvacchedakaprakàrakanirõayaü niyamato 'pekùata iti lakùaõagamanamityà÷ayenàha prakà÷ikàyàm [127] tathà ceti/ anekadravyasamavetatveti/ aõubhinnadravyatvetyarthaþ/ [128] tadupasthiteþ -- pràgabhàvopasthiteþ/ ---------------------------------- 1. vastutastu svà÷rayànvayetyàdi/ sarvatra sva÷abdaþ tanvàdibhedaparaþ/ ---------------------------------- *{kàraõavibhàgaþ}* saügrahe yatsamavetamityàdi/ kàryamityatra yadityàdiþ kàryaü yatsamavetaü sadutpadyata iti yojanayà yatsamavetaü pratiyogitayà yadanuyogikasamavàyavat utpadyata ityarthaþ/ dhàtvartha àdyakùaõàvacchinnàdheyatvam/ àkhyàtàrtha à÷rayatvam/ ud÷yavidheyabhàvamahimnà tàdç÷asamavàyàvacchinnatvamàdheyatàyàü bhàsate/ sadantavi÷eùaõatàvacchedakasyodde÷yatàvacchedakatvaniyamàt/ udde÷yavidheyabhàvasthale udde÷yatàvacchedakavidheyayoravacchedyàvacchedakabhàvabhànavyutpatteþ/ tatha ca yatkàryaü yadanuyogikasamavàyàvacchinnatàdç÷àdheyatàvat tatkàryaü prati tatsamavàyikàraõamiti vàkyàrthaþ/ atra ca yattatpadayoþ kàryakàraõavyaktiparatve kàryakàraõabhàvàntyamityàlocya tayoþ yattaddharmàvacchinnaparatàmabhisandhàyàha - prakà÷ikàyàm [134] yaddharmàvacchinnamityàdinà/ evaü ca samavàyasambanadhàvacchinnakàryatàniråpitatàdàtmyasaübandhàvacchinnakàraõatvaü samavàyikàraõasya lakùaõaü phalitam/ tatra ca ghañàdipratyakùe ghañàdiråpaviùayasya tàdàtmyasambandhena kàraõatvàt ghañàdiviùayasya svapratyakùaü prati samavàyikàraõatàvàraõàya kàryatàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvanive÷anam/ pratyakùaniùñhaviùayaniråpitakàryatàyàþ viùayatàsaübandhàvacchinnatvàt na doùaþ/ asamavàyikàraõe 'tivyàpitavàraõàya kàraõatàyàü tàdàtmyasaübandhàvacchinnatvanive÷aþ/ saügrahe [133] kàryeõa kàraõena và sahetyàdi/ atra ca kàryeõa sahaikasminnarthe samevataü sat yatkàraõaü tadekaü asamavàyikàraõam/ kàraõena sahaikasminnarthe samavetaü sat yatkàraõaü tadapadaü asamavàyikàraõamiti vàkyabhedena yojanà/ vàkàra÷ca etaddyotaka eva/ saha÷abdàrthaþ sahitatvam, tacca prakçte adhikaraõaniyapitatvaråpam samavetapadàrthatàvacchedakasamavetatve anvitam/ kàryeõetyatra tçtãyàyàþ adhikaraõatànvayiniråpitatvamarthaþ/ ekapadamatra yatki¤citparam/ arthapadottarasaptamyàþ niråpitatvamarthaþ/ tathà ca kàryàdhikaraõaniråpitayatki¤cidarthaniyapitasamavetatvavat kàraõamiti eko vàkyàrthaþ/ evaü kàraõenetyàdivàkye 'pi bodhyam/ vastutaþ saügrahe [133] kàryeõa sahetyàdi/ atra saha÷abdàrthaüþ sàhityam/ taccaikakriyànvayitvaråpam/ prakçte samavetatvaniråpakatvaparyavasitam/ kàryeõetyatra tçtãyàrtha àdheyatvam, eka÷abdo 'dhikaraõaparaþ/ artha ityatra samavetatvànvayiniråpitatvamarthaþ/ tathà ca kàryaniùñhasamevatatvaniråpakãbhåtàdhikaraõàrthaniråpitasamevatatvavadityartha iti phalitam/ kàraõenetyàdàvapi evameva bodhyamiti tu sàram/ kàraõenetyatra kasya kàraõamityàkàïkùàyàü àha - prakà÷ikàyàm [134] svakàryeti/ svakàryasya samavàyikàraõenetyarthaþ/ atra ca samavàyasambandhàvacchinnakàryatàniråpitasamavàyasvà÷rayasamavetatvànyatarasambandhàvacchinnakàraõatvaü asamavàyikàraõasàmànyasya lakùaõam/ kàraõatàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvamàtranive÷e prathamàsamavàyikàraõasya svà÷rayasamavetatvasaübandhàvacchinnatvamàtranive÷e dvitãyàsamavàyikàraõasya ca tadeva lakùaõaü bodhyam/ dravyavçttilaukikaviùayatàsaübandhena dravyasamavetavçttilaukikaviùayatàsaübandhena ca pratyakùaü prati samavàyena svà÷rayasamavetatvasaübandhena ca hetubhåte udbhåtaråpàdàvativyàptivàraõàya lakùaõadvaye 'pi kàryatàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvanive÷aþ/ dvitãyàsamavàyikàraõe ativyàptivàraõàya prathamàsamavàyikàraõalakùaõe kàraõatàyàü samavàyasambandhàvacchinnatvanive÷aþ/ prathamàsamavàyikàraõe ativyàptivàraõàya dvitãyàsamavàyikàraõalakùaõe tatra svà÷rayasamavetatvasaübandhàvacchinnatvanive÷eþ/ atra coktànyatarasaübandhàvacchinnatvasthale samavàyasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasvà÷rayasamavetatvasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchidakatàkapratiyogitàkabhedavattvobhayasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogi tàkabhedavattvasaübandhàvacchinnatvaü nive÷anãyamityavadheyam/ tçrãtantusaüyogàderapi tçrãpañasaüyogàdikaü pratyasamavàyikàraõatvàt asamavàyikàraõasàmànyalakùaõe tadbhinnatvanive÷anamavyàptisampàdakamityàlocya uktam tattadasamavàyikàraõalakùaõa iti/ [134] digiti/ ayaü bhàvaþ -- samavàyena pañaü prati saüyogena turyà eva kàraõatvasvãkàràt na vi÷eùaõalakùaõe 'pi tadbhinnatvaü nive÷anãyamiti tu na samyak/ niyatapårvavçttitvalakùaõasya kàraõatvasya turãtantusaüyoge 'pyakùatatvàt/ yadyapyevamapi tantvàkà÷asaüyogàdau vi÷iùñalakùaõasya ativyàptiþ/ tadbhinnatvasyàpi nive÷e mahàgauravam, tathàpi tantvàdimàtrasamavetatvaü tantvanyàsamavetatvàdiparyavasitaü vi÷eùaõaü nive÷yamiti na doùa iti/ saïgrahe [133] tadubhayabhinnamityàdi/ nimittakàraõalakùaõe tadubhayapadaü samavàyyasamavàyikàraõadvayaparamityàha - dãpikàyàm [133] samavàyãtyàdi/ atra ca tatkàryavi÷iùñaü tatkàryaü prati nimittakàraõamiti lakùaõaü vàcyam/ vai÷iùñyaü ca svaniråpitasamavàyikàraõatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasvaniråpitàsamavàyikàraõatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasvaniråpitakàraõatvatri tayasambandhena/ yadyapi dhvaüsàdau pratiyogyàdeþ nimittakàraõatvahàniþ/ àbhàvakàrye samavàyikàraõàdyaprasiddheþ, tathàpi svaniråpitasamavàyikàraõatvasambandhàvacchinnasvaniùñhapratiyogitàkàbhàvasvaniråpitàsamavàyikàraõatvasambandhàvacchinnasvaniùñhapratiyogitàkàbhàvasvaniråpitakàraõatvatritayasaübandhena tatkàryavai÷iùñyaü nive÷yamiti na doùaþ/ dhvasàdikaü prati samavàyikàraõatvàdervyadhikaraõasambandhatayà tàdç÷asambandhàvacchinnapratiyogitàkatadabhàvasaulabhyàt/ ata eva turyàdeþ svagataråpàdau samavàyikàraõatvàdimattve 'pi sàmànyatassamavàyyàdibhinnatvàsambhavanibandhanà na kùatiriti/ *{pratyakùavibhàgaþ}* [136] turãyaviùayatàniråpakatvasyeti/ anyathà saviùayakatvàbhàvena j¤ànatvameva nirvikalpakasya bhajyeta/ j¤ànatvasya saviùayatvavyàpyatayà vyàpakanivçttau vyàpyanivçtteràva÷yakatvàditi bhàvaþ/ [136] vi÷eùyàdividhayetyàdi/ idaü ca vi÷eùaõavi÷eùyasambandhànavagàhãti yathà÷rute 'sambhavaþ/ nirvikalpake ghañàdeþ cakùussaüyogasattvena bhànavat ghañatvasamavàyayorapi cakùussaüyuktasamavàyacakùussaüyuktavi÷eùaõatàråpasannikarùasattvena tadbhànasyàpyavarjanãyatvàt/ paraü tu ghañaghañatvasamavàyeùu tatra turãyaviùayatàmàtramityà÷ayena påritam/ [136] vi÷eùyàdãti/ àdipadena prakàrasaübandhayoþ parigrahaþ/ vi÷eùyatvàdinetyarthaþ/ vi÷eùyàdyanavagàhãtyatra dhàtvartho 'vagàhanam, tacca viùayatà, õinipratyayàrtho niråpakam, vidhayetyatra tçtãyàrtho 'bhedaþ viùayatànvayi niråpakasya na¤arthabhede 'nvayaþ/ tathà ca vi÷eùyatvàdyabhinnavi÷eùyàdiniùñhaviùayatàniråpakabhinnatvalàbhaþ/ tatra càbhedatàdç÷aniùñhatvàü÷ayorvyarthatvàt vi÷eùyatàdiniråpakàbhinnamàtraü lakùaõamityabhipràyeõàha - [136] tathà ceti/ [136] j¤ànatvaghañitamiti/ ghañàdiùvativyàptivàraõàya idamuktam/ [135] vi÷eùyavi÷eùaõasambandhànavagàhãtyatra dãpikàvàkye na dvandvaþ/ api tu vi÷eùyaõavi÷eùyayoþ yassasaümbandha ityabhipràyeõa vyàcakùàõànàü matamàha - [136] kecittviti/ [136] bhàsamàneti/ viùayatà÷rayetyarthaþ/ tajj¤ànãyaviùayatà÷rayavai÷iùñyapratiyogitvaü tajj¤àne prakàratvamityarthaüþ/ tena nàtiprasaïgaþ/ nanu ghañabhåtalasaüyogà iti j¤àne ghañasya prakàratàpattiþ/ ata àha - [136] saüsargàvacchinneti/ nanu pårvoktayuktyà nirvikalpake 'pi saüsargabhànasyàva÷yakatvàt asambhava ityata àha -- [136] saüsargateti/ làghavàdityasya saüsargàvacchinnaviùayatà÷anyatvaråpalakùaõàpekùayetyàdiþ/ tathà ca saüsargànavagàhitvaü saüsarganiùñhaviùayatvàniråpakatvam/ saüsargàvacchinnaviùayatà÷ånyatvaü ca saüsarganiråpitàvacchinnatvavadviùayatà÷ånyatvam/ tatra ca niråpitatvasyàdheyatvasthànãyatve 'pi avacchinnatvasyàdhikasya nive÷àt saüsargàvacchinnetyàdilakùaõàpekùayà gauravam/ saüsargatà÷ånyatvalakùaõamapekùya tu tàdç÷alakùaõasya gauravaü sphañameveti bhàvaþ/ [136] bodhyamiti/ anyathà uktarãtyà nirvikalpake 'tivyàpteriti bhàvaþ/ [136] digiti/ ayamatra bhàvaþ - vi÷eùyavi÷eùaõasaübandhànavagàhãtyatra ùaùñhãtatpuruùà÷rayaõe saübandhena vi÷eùyavi÷eùaõaniùñhatvanive÷anaü viphalamiti dãpikàvàkyàsvàrasyam/ asmanmate tu lakùaõatrayalàbhàrthatayà na taduktivaiphalyamiti/ 'nanu vi÷iùñabuddhirvi÷eùaõaj¤ànajanyà vi÷iùñabuddhitvàt' ityanumànamaprayojakam anukålatarkavirahàdityà÷aïkya vi÷iùñabuddhivi÷eùaõaj¤ànayoþ kàryakàraõabhàvabhaïgaprasaïgalakùaõastarko 'tràstãti nàsyàprayojakatvamitayà÷ayenàha - [136] vi÷iùñabuddhiü pratãtyàdi/ atra [yadi] vi÷iùñabuddhitvaü vi÷eùaõajanyatvavyabhicàri syàt tarhi vi÷eùaõaj¤ànajanyatàvacchedakaü na syàditi tarko 'bhimata ityà÷ayenàha - [136] bhàva iti/ dãpikàyठ[136] anavasthàprasaïgàditi/ janyaj¤ànatvavyàpakaü svaniråpakaj¤ànajanyatvaü svasamànàdhikaraõaprakàratàniråpakatvobhayasaübandhena viùayatàvi÷iùñatvamiti avyavasthitaparamparàropàt suùuptyàdyanupapattiråpàniùñaprasa¤janasahitàt niùprakàrakatvena j¤ànamanumitau bhàsate/ athavà vi÷eùaõaniùñhàyàü viùayatàyàmanavacchinnatvaü viùayatàniråpitatvasàmànyàbhàvaråpamuktatarkasaügrahabalàt tatra bhàsata iti bhàvaþ/ [136] gauritãti/ idaü ca svasmin yadvi÷eùaõaü tadviùayakadhãjanyatvaråpasàdhyavi÷eùalàbhàyàbhihitam/ anyathà yadvi÷eùaõaprakàrakaü j¤ànaü tadanyavi÷eùaõaj¤ànajanyatvasiddhimàdàyàrthàntaratàpatteriti bhàvaþ/ saïgrahe [135] indriyàrthasannikarùajanyamityàdi/ idaü ca janyapratyakùasyaiva lakùyatvàbhipràyeõa/ tene÷varapratyakùasya nityatvàt tatràvyàpti÷aïkàniràsaþ/ tasyàlakùyatvàt/ anyathà purarindriyàrthasannikarùàjanyatvajanyatvobhayàbhàva¤janyaniùñhasvàbhàvavattàsaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasaübandhena indriyàrthasannikarùajanyatàvi÷iùñatvaparyavasitaü nive÷ya tatsaïgraho bodhyaþ/ atra yadyapi àtmamanaþsaüyogasya j¤ànasàmànyahetutvàt anumityàdàvativyàptiþ/ manasa indriyatvàt àtmana÷càrthatvàt tathàpi janyatàyàmanubhavatvavyàpyadharmàvacchinnatvanive÷àt na doùaþ/ yathà÷rute j¤ànapadametattàtparyagràhakam/ niruktobhayàbhàvanive÷ane tvàkà÷àdivàraõàya j¤ànapadam/ kecittu -- janyanityapratyakùasàdhàraõaü j¤ànàkaraõakatve sati j¤ànatvaü lakùaõam/ anumityàdãnàü vyàptyàdij¤ànakaraõakatvàt na tatràtivyàptiþ/ ã÷varapratyakùasyàjanyatvàt/ janyapratyakùe tu indriyasyaiva karaõatvàcca lakùaõasamanvayaþ/ nirvikalpakasya savikalpakàraõatvàt karaõatvaü nive÷itamityàhuþ/ *{sannikarùavibhàgaþ}* dãpikàyàm [137] dravyapratyakùa ityàdi/ atra ca dravyavçttilaukikaviùayatàsaübandhena càkùuùaü prati samavàyena cakùussaüyogasya kàraõatvaü vàcyam/ tatra råpàdau vyabhicàràvàraõàya kàryadi÷i dravyavçttitvanive÷anam/ ghañatvàdisàmànyapratyàsattijanyacakùurasambaddhàtãtànàgataghañàdiviùayakàlaukikacàkùuùamàdàya vyabhicàravàraõàya laukikatvaprave÷aþ/ evaü daõóàdyaü÷e j¤ànapratyàsattijanye pårvadaõóavànayamàsãditi càkùuùe 'pi tadbodhyam/ evaü davyasamavetavçttilaukikaviùayatàsaübandhena càkùuùaü prati svaråpasaübandhena cakùussaüyuktasamavàyasya kàraõatvam/ atra càvayavaparamparàyàþ tryaõukaparyantavi÷ràmapakùe tryaõuke vyabhicàraniràsàya kàryadi÷i vçttyantam/ yadyapi dravyamavetavçttitvanive÷ane 'pi paramàõusvãkàrapakùe tadavasthodoùaþ/ tathàpi dravyànyatvasya samavetavi÷eùaõatvàbhyupagamàt na doùaþ/ vçttyantaü ca råpatvàdijàtipratyakùe vyabhicàravàraõàya bodhyam/ råpatvàdisàmànyapratyàsattijanyàtãtàdiråpàdiviùayakàlaukikacàkùuùamàdàya tadvàraõàya viùayatàyàü laukikatvanive÷aþ/ evaü nãlàdyaü÷e j¤ànapratyàsattijanyapårvaünãlaråpavànayamàsãditipratyakùe 'pi cakùussaüyogavi÷iùñaniråpitasamavàyavirahàt vyabhicàravàraõàyàpi tathà/ evaü dravyasamavetasamavetavçttilaukikaviùayatàsaübandhena càkùuùaü prati cakùussaüyuktasamavetasamavàyasya kàraõatvam/ yogajadharmaüpratyàsattijanyanikhilaviùayakayogicàkùuùe jàtitvasàmànyapratyàsattijanyanikhilajàticàkùuùe ca vyabhicàravàraõàyàtra laukikatvanive÷aþ/ svatantratryaõukapakùe tryaõukatadråpàdau vyabhicàravàraõàya vçttyantam/ matàntare 'pi tàdç÷aviùayatàyà àkasmikatàvàraõàya tannive÷yameva/ ÷abdavçttilaukikaviùayatàsaübandhena ÷ràvaõapratyakùaü prati ÷rotrasamavàyasya kàraõatvam, ÷abdatvàdau vyabhicàravàraõàya vçttyantam/ ÷abdatvasàmànyapratyàsattijanye atãtàdi÷abdaviùayake yogajapratyàsattijanyatàdç÷apratyakùe ca vyabhicàranirasàya laukikatvanive÷anam/ ÷abdasamavetavçttilaukikaviùayatàsaübandhena ÷ràvaõaü prati ÷rotrasamavetasamavàyasya kàraõatvam/ ÷abde vyabhicàravàraõàya vçttitvavi÷eùaõam/ jàtitvasàmànyapratyàsattyàtãtànàgatakakàràdivçttikatvàdijàtipratyakùe vyabhicàravàraõàya laukikatvanive÷aþ/ evamanyatràpi bodhyam/ nanu vi÷eùaõatànàü saüyuktavi÷eùaõatàsaüyuktasamavetavi÷eùaõatàdibhedena nànàtvàt kathaü sannikarùaüùàóvidhyam/ yadi ca tàsàü vi÷eùaõatàtvenànugamaþ tarhi saüyuktasamavàyàdãnàü samavàyatvenànugamaþ/ kiü na syàdityà÷aüïkàü niràkaroti -- [138] atredamavadheyamityàdinà/ *{anupalabdheþpramàõàntaratvaniràkaraõam}* [142] vi÷eùaõavi÷eùyabhàvasannikarùeti/ vi÷eùyatvavi÷eùaõatvànyatarasannikarùetyarthaþ/ [142] ghañopalabdhida÷àyàmityàdi/ laukikasannikarùàjanyatadabhàvavattàbuddhiü pratyeva tadvattàni÷cayasya pratibandhakatayà laukikasannikarùajanyaghañàbhàvapratyakùasya ghañavattàni÷cayada÷àyàmàpattiþ/ na ca ghañàbhàvaråpaviùayavirahàdeva na ghañavati de÷e ghañàbhàvapratyakùaprasaügaþ/ ghañàsattve kathaü ghañavattàni÷cayasaübhava iti vàcyam/ ghaña÷ånyade÷e 'pi dharmyantaraghañitasannikarùeõa bhramàtmakaghañavattàni÷cayasambhavena tatra ghañàbhàvapratyakùàpattisambhavàt/ ghañàdimati de÷e 'pi dharmyantaraghañitasannikarùabalena ghañàbhàvapratyakùàpattisaübhavàcceti/ [141] pramàõàntaratvamityàdi/ yadyapyanyat pramàõaü pramàõàntaramiti vyutpattyà pratyakùàdyatirekeõa pramitikaraõatvaü labhyate tattusahakàritayopagatàyà anupalabdheþ naiyàyikairapyupagatam/ tasyà abhàvaråpàyà evàbhàvapramàkaraõatvasya tairabhyupagamàt, tathàpyantarapadavyatyàsamupagamya pratyakùàdyatiriktà yà pramà tatkaraõatvaü pratyakùàdipramitivijàtãyapramitikaraõatvaparyavasitaü vivakùitamiti na ko 'pi doùaþ/ abhàvapramiteþ pratyakùaråpàyà eva naiyàyikairupagamàt/ ata evàgre vijàtãyapramitikaraõatvakalpanamityuktam/ nanu drakùyetetyantenaivànupalabdhau yogyatopapàdanàt 'dar÷anàbhàvàt nàstã'ti vàkyakhaõóaveyarthyamityà÷aïkyàvatàrayati -- [142] tarkasyetyàdinà/ [142] viparyaye - àpàdakàbhàvavyàpyàbhàve/ pratiyogitvaü koñyanvitaü saptamyarthaþ/ tatkoñiparyavasàyitvaü - tasya tarkasya koñiþ àpàdyaråpà tadviùayakatvamityarthaþ/ [142] sattvasya - sattvaprasakteþ virodhinã yà upalabdhiriti/ upalabdheyassattvaprasaktivirodhitvaü càpattihetubhåtàpàdyavyatirekani÷cayavighañanadvàrà, na tu svaråpataþ/ tathà ca sattvaprasaktivirodhitvaü taddhatubhåtàpàdyavyatirekani÷cayapratibandhakatvam/ pratibandhakatvaü cànàhàryasyaiva sambhavatãti anàhàryatvameva virodhitvavi÷eùaõena vivakùaõãyam/ anyathà àhàryapratiyogyupalambhada÷àyàmabhàvagrahànàpatteriti vadanti [142] virodhitvavi÷eùaõamiti/ nanvandhakàre yogyopalambhavirahàt ghañàbhàvapratyakùàpattirityà÷aïkya niùkçùñàrthamàha - [142] pratiyogisattetyàdinà/ pratiyogisattvaviùayakàpattijanyàpattiviùayetyarthaþ/ [142] saïkùepa iti/ atràyamà÷ayaþ - sarvatràbhàvapratyakùasthale'yadyatra pratiyogi syàt tarhyupalabhyeta' ityàpàdanotpattau mànàbhàva iti/ [142] pratiyogisattàpàdanetyàdinà pratiyoginiùñhavyàpyatàniråpitavyàpakatvaü vivakùaõãyam/ adhikaü muktàbalãprakà÷àdau draùñavyamiti/ andhakàre ghañàbhàvapratyakùàpattimanupalabdhau niruktayogyatàvi÷eùaõamanive÷yaiva prakàràntareõa yogyatàü pariùkçtya tannive÷ena vàrayatàü tarkitetyàdidãpikàvàkyamapi anyathà vyàcakùàõànàü keùà¤cinmatamàha- [142] kecittviti/ ata eva upalambhàbhàve tàdç÷aprayojyatvavi÷eùaõadànàdeva/ [142] àhurityasvarasasåcanam/ tadbãjantu pratiyogisattve tarkitatvavi÷eùaõavaiyarthyam/ pårvamate tu anupalabdhau yogyatànive÷atàtparyagràhakatayà tarkitapadasyopayogaþ/ etanmate tu pratiyogisattvaråpakàraõavirahaprayojyatvasyaiva yogyatàråpatayà tasya ca pratiyogisattvavirodhipadenaiva làbhàt tarkitapadasya na kvàpyupayogaþ/ evamadhikaraõabhedenàbhàvabhedavirahàt andhakàre ghañàbhàvapratyakùàpattyavàraõaü ceti/ nyånatàparihàràyàha - [143] atredamiti/ [143] tatra-dar÷itatrividhapratyàsattimadhye/ nanu kathametàdç÷àrthalàbha ityatràha - [143] sàmànyamityàdi/ [143] taditi/ dhåmatvàdisàmànyetyarthaþ/ [143] taditi/ jàtãtyarthaþ/ sàmànyalakùaõetyatra sàmànya÷abdasya tadj¤ànaparatve lakùaõàpattyà yathà÷rutàrthànurodhàyàha - [142] viùayo veti/ nanu cakùussaüyogàdiråpoktasannikarùeõaiva nirvàhe kimasyàþ pratyàsatitopagamenetyata àha - [143] atãteti/ nanu vinaiva sannikarùamindriyeõa tatpratyakùaü kuto na syàdityatràha - [143] indriyàõàmiti/ asannikçùñànàmityasya pratyakùetyasya ca tadarthetyàdiþ/ [143] bhàna iti/ upayujyata ityanuùajyate/ nanu cakùussaüyuktasamavàyenaiva nirvàhaþ kuto na bhavatãtyatràha - [143] saurabheõeti/ tadindriyagrahaõayogyapadàrthasyaiva tadindriyasaüyuktasamavàyàdiþ pratyakùahetuþ na tu tadindriyagrahaõàyogyapadàrthasya, tathàsati tadindriyagràhyàgràhyaguõavi÷eùàdivyavasthànupapatterityabhipràyeõoktam yogyeti/ muktàvalãprakà÷oktaü kàraõatàvacchedakasambandhàdikamabhisandhàyàha - saïkùepa iti/ *{iti prasaraõàkhyàyàü dãpikàprakà÷avyàkhyàyàü}* *{pratyakùaparicchedaþ samàptaþ}* *{/ / /}* *{anumànaparicchedaþ}* *{anumànalakùaõam}* [147] pratyakùopajãvakatvasaïgatyeti/ pratyakùasya pratyakùapramàõabhåtasya cakùuràdeþ upajãvakaü kàryam, tattvalakùaõayà saïgatyetyarthaþ/ niråpaõànvayi j¤ànajanyajij¤àsàprayojyatvaü tçtãyàrthaþ/ j¤àne ca viùayitayà prakçtyarthànvayaþ/ saïgatipradar÷anaü ca viùyàõàsamaïgatatvaj¤ànena unmattapralapitatva÷aïkayà anavadhànaü syàditi tanniràsàya/ pårvottaragranthayoþ ekavàkyatàpratipattirapi saïgatipradar÷anaprayojanamityapi draùñavyam/ tàdç÷apratipatti÷ca 'anumànagranthaþ pratyakùagranthaikavàkyatàvàn pratyakùagranathapratipàdyàrthasaïgatàrthapratipàdakatvàt' ityanumànata ityàdyanyatra vistaraþ/ [147] lakùayatãti dãpikàvàkyàt lakùaõaprakàrakaj¤ànajanaka÷abdànukålakçtimànityartho labhyate/ tatra càgre svaråpavibhàgàdãnàmapi pratipàdanàt tadapratij¤ànena nyånatà syàditi niråpayatãtyuktam/ niråpaõaü ca lakùaõasvaråpapràmàõyàdyanyatamaprakàrakaj¤ànànukåla÷abdaþ ato na nyånatà/ evamagre 'pi draùñavyam/ saïgrahe [147] anumitikaraõamanumànamiti/ 1anumànapadasyànumànapadàrthatvàvacchinnalàkùaõikatayà tatpuruùe 2pårvapadalakùaõàvirahapakùe 'ghaño ghaña' itivadatra na niràkàïkùatà/ anumitikaraõatvaü cànumitiniùñhànubhavatvavyàpyadharmàvacchinnkàryatàniråpitakàraõatà÷rayatvam/ -------------------------------- 1. nanu 'anumitikaraõamanumànam' iti måle anumànapadasyànumitikaraõàrthakatàyà anumitikaraõamanumitikaraõam iti vàkyàrthaparyavasànàt abhedànvayasthale udde÷vatàvacchedakavidheyatàvacchedakayorbhedasya 'ghaño ghaña' iti vàkyapràmàõyavàraõàvasvãkaraõãyatvàt anumitikaraõatvasyaiva udde÷yatàvacchedakatvàdvidheyatàvacchedakatvàcca kathamuktavàkyasya pràmàõyamityata àha - anumànapadasyeti/ tathà cànumitikaraõatvamudde÷yatàvacdedakam, anumànapadàrthatvaü vidheyatàvacchedakamiti tayorbhedàl anumitikaraõamanumànapadàrthàbhinnamiti vàkyàrthe nànupapattiriti bhàvaþ/ 2. pårvadalakùaõàvirahapakùa iti/ pårvapadalakùaõàpa÷e tu anumitisambandhyabhinnakaraõatvamudde÷yatàvacchedakam anumitikaraõatvaü vidheyatàvacchedakamiti tayorbhedàt anumànapadasyànumitikaraõàrthakatve 'pi na niràkàïkùateti bhàvaþ/ ----------------------------------- 1tena tàtmàdau ativyàptiþ/ nanu paràmar÷ajanyaü j¤ànamityanumiterlakùaõaü kimarthamuktam? na ca ghañitaj¤àne ghañakaj¤ànasya kàraõatvàdanumitij¤ànamantarà tadghañitànumànalakùaõaj¤ànaü na sambhavatãti taduktisàphalyàmiti vàcyam/ tathàpyanumitisvaråpapradar÷anamàtraõaiva tannisaddheþ tallakùaõakathanànupayogàt ityà÷aïkya tallakùaõàkathate 'numànasya pramàõàntaratvaü na sidhyati pratyakùànumitipramityoþ vyàvçttalakùaõàbhyàü vailakùaõye aj¤àte sati pratyakùàdyatiriktapramàõatvasàdhyakànumitikaraõatvahetukànumàne vyabhicàra÷aïkàyà durvàratvàt/ ataþ saïgrahe anumitilakùaõakathanamucitamityabhipràyeõa bhàvamàha - [147] tathà ceti/ *{anumitilakùaõam}* [147] nanu saü÷ayottarapratyakùa iti dãpikàvàkyamasaïgatam, 'nàyaü puruùa' iti viparãtani÷cayottarapratyakùe 'pyativyàptisambhavena tadakathanena nyånatàpatterityà÷aïkya dãpikàvàkyasthasaü÷ayapadaü virãtaj¤ànamàtropalakùaõaparamityabhipràyeõàha - [188] viparãtaj¤ànottarapratyakùaü pratãti/ [148] aïgãkurvatàmiti/ mi÷ràdãnàmiti ÷eùaþ/ etena pràtyakùikani÷caye vi÷eùapadar÷anàbhàvavi÷iùñaviparãtaj¤ànasnaya pratibandhakatvaü tadabhàvasya hetutvamiti vadatàü dãdhitikàràdãnàü mate nàtivyàptiriti såcitam/ nanu [147] sthàõupuruùasaü÷ayànantaramiti dãpikàvàkyamasaïgatam/ saü÷ayasya tattadabhàvakoñikatvaniyamena sthàõupuruùakoñikatvàyogàt ityata àha - [148] idamiti/ [148] àhuþ ityasvarasasåcanam/ tadbãjantu sthàõutvatadabhàvakoñikasaü÷ayasya prathamaü vivakùitatve puruùa eveti pratyakùajananàdityuttaragranthavirodhaþ/ sthàõureveti pratyakùajananàditi vaktavyatvàt/ ataþ tàdç÷agranthaparyàlocanayà sathàõupuruùasu÷ayànantaramiti vàkye saü÷ayadvayaü na vivakùitam, kintu eka eva saü÷aya iti/ ---------------------------------- 1. teneti/ àtmàdeþ anumitiniùñhaj¤ànatvàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatà÷rayatve 'pi anumititvàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatà÷rayatvàbhàvannàtivyàptiriti bhàvaþ/ ---------------------------------- taccaitanmate na ghañata iti/ nanu puruùa iti pratyakùajananàditi vaktavyam kimevakàropàdànenetyà÷aïyàha - [148] puruùa evetãti/ nanu 'puruùaü anuminomã'tyanuvyavasàyasattve anumititvamapi tatra svãkàryaü syàdityata àha - [148] idamupalakùaõamiti/ [148] idaü bàdhakayuktipradar÷anam/ [148] upalakùaõam bàdhakayuktyantarasyàpi såcakam/ nanu saü÷ayottarapratyakùe 'tivyàptivàraõàtha 1paràmar÷ajanyatva÷arãrapraviùñajanakatàyàü vi÷iùñaparàmar÷atvàvacchinnatvameva kuto na nive÷itam/ saü÷eyottarapratyakùe ca puruùatvavyàpyakaràdimànayamiti paràmar÷asya 2vi÷akalitaj¤ànasàdhàraõyànurodhena 3j¤ànavi÷iùñaj¤ànatvenaiva kàraõatvopagamàt/ evaü vi÷eùapadar÷anasya viparãtaj¤ànapratibanadhakatàyàü uttejakatàmate uktavi÷eùaõaü viphalaü syàt/ saü÷ayottarapratyakùe 4ativyàpteranavakà÷àdintyata àha - [148] eteneti/ janakatàyàü tàdç÷adharmàvacchinnatvamanive÷ya pakùatàsahakçtaparàmar÷ajanyatvasyaiva vivakùaõenetyarthaþ/ [148] vi÷eùaõatàvacchedakaprakàrakanirõayavidhayetyanena vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhibuddheþ tàdç÷avi÷iùñaparàmar÷atvàvacchinnajanakatàkatvamastãti såcitam/ saïkùepa iti/ atràyamà÷ayaþ --- pakùatàsahakçtasyaiva paràmar÷asya vi÷eùadar÷anatvena saü÷ayottarapratyakùe hetutvàt taddoùatàdavasthyamiti pakùatàjanyatve sati paràmar÷ajanyatvamiti tadartho vaktavyaþ/ evaü pakùatàpratyakùe ativyàptivàraõàya paràmar÷ajanyatvopàdànam/ ---------------------------------- 1. paràmar÷ajanyatveti/ paràmar÷aniùñhajanakatàniråpitajanyatvetyarthaþ/ 2. vi÷akalitaj¤àneti/ 'puruùatvavyàpyaü karàdi', 'karàdimàü÷càyam' iti j¤ànadvayasàdhàraõyànurodhenetyarthaþ/ 3. j¤ànavi÷iùñaj¤ànatveneti/ karàdivi÷eùyakapuruùatvavyàpyatvaprakàrakaj¤ànavi÷iùñakaradiüprakàrakedantvàvacchinnavi÷eùyakaj¤ànatvenetyarthaþ/ 4. ativyàpteranavakà÷àditi/ j¤ànavi÷iùñaj¤ànatvàvacchinnakàraõatàniråtipakàryatàniråpitakàryatàyàþ sattve 'pi paràmar÷atvàvacchinnakàraõatàniråpitakàryatàyàþ virahàditi bhàvaþ/ ----------------------------------- yadyapi pakùatàparàmar÷obhayaviùayakasamåhàlambanapratyakùe 'tivyàptirevamapi sambhavati, tathàpi pakùatàjanyatàvacchedakadharmàvacchinnaparàmar÷ajanyatàvivakùaõàt 1na doùaþ/ pakùatàpratyakùatvaparàmar÷apratyakùatvoþ avacchedakayoþ bhedàdityàdikaü anumitigranthàdau vistareõoktaü draùñavyamiti/ *{pakùatàlakùaõam}* nanu sàdhyasaü÷ayaråpapakùatàsahakçtatvaü kuto nàtra nive÷ayituü ÷akyamityabhipràyeõa ÷aïkate - [150] yadyapãti/ ghanagarjanena suptotthitasya meghànumitau sàdhyasaü÷ayaråpakàraõàbhàvena vyabhicàràpattyà sàdhyasaü÷ayasyànumitihetubhåtapakùatàråpatvaü na sambhavatãti nàtç tadvivakùaõaü ÷akyamityabhipràyeõa samàdhatte - [150] tathàpãti/ [150] sàdhyànumitãcchàyà iti/ atra cecchàmàtranive÷e siddhisattve ghaño bhåyàt itãcchàda÷àyàmanumityàpattiþ/ anumityasànive÷e 'pi ghañànumitiþ bhåyàt itãcchàyà vàraõàsambhavaþ/ sàdhyànumitiviùayakecchànive÷e 'pi ghañànumitiþ bhåyàditãcchàvàraõaü na sambhavati/ 2ghañasàdhyobhayasamåhàlambanànumiterviùayatvasambhavàt/ ataþ prakçtasàdhyakatvavi÷eùitànumititvaprakàrikecchàyà iti tadartho bodhyaþ/ abhàvapratiyogitàyàü ca tàdç÷ecchàtvàvacchinnatvaü nive÷yam, tena tàdç÷ecchàghañobhayàbhàvàdikamàdàya 3na doùaþ/ tàdç÷ecchàtvàvacchinnatvaü ca tàdç÷ecchàtvaparyàptàvacchedakatàkatvam/ tacca 4tàda÷ecchàtvetaradharmànavacchinnatvaparyavasitam/ tena caitrasya siddhisiùàdhayiùayoþ sattve ---------------------------------- 1. na doùa iti/ samåhàlambanapratyakùaniùñhàyàþ paràmar÷ajanyatàyàþ paràmar÷aviùayakapratyakùatvàvacchinnatve 'pi pakùatàyàþ janyatàvacchedakaü yat pakùatàpratyakùatvaü tadavacchinnatvàbhàvàditi bhàvaþ/ 2. ghañasàdhyeti/ 'ghañavahnyubhayànumitirbhåyàt' iti icchà atra vivakùità/ 3. na doùa iti/ siddhisiùàdhayiùobhayasattvakàle na pakùatànupapattirityarthaþ/ 4. tàdç÷ecchàtvetyàdi/ tathà ca ghañavahnyubhayànumitirbhåyàditãcchàyàþ yo 'bhàvaþ tadãyapratiyogitàyàþ tàdç÷ecchàtvetaraghañasàdhyakatvàdyavacchinnatayà tadanavacchinnatvàbhàvàt tàdç÷àbhàvasya na uttejakàbhàvaråpatetyà÷aya/ -------------------------------- maitravçttitvavi÷iùñasiùàdhayiùayà abhàvamàdàya nànumityanupapattiþ/ evamagre 'pi pratiyogitàyàü vi÷iùñasiddhitvetaradharmàvacchinnatvaü nive÷yam/ tena vi÷iùñasiddhighañobhayàdyabhàvasya yatki¤cidàtmavçttitvavi÷iùñatàdç÷asiddhyabhàvasya ca vyudàsaþ/ anyathà siùàdhayiùàü vinà siddhisattve 'numityàpatteþ/ yadyapi tàdç÷ecchàtvetaradharmaþ tàdç÷ànumititvaprakàrakatvaråpa iti siùàdhayiùàvirahasyaivàsaügrahaþ/ evamagre 'pi/ tathàpi 1tàdç÷aprakàrakatvaniùñhàvacchedakatàbhinna - icchàtvaniùñhàvacchedakatàbhinnàvacchedakatvàniråpakatvaü vivakùaõãyam/ evaü siùàdhayiùàvirahavai÷iùñyaniùñhàvacchedakatàbhinnasiddhitvaniùñhàvacchedakatàbhinnàvacchedakatvàniråpakatvamagrimapratiyogitàyàü nive÷yamiti/ evamanyatràpi bodhyam/ [151] samavàyenàbhàva iti/ siùàdhayiùàsiddhyoþ sattvada÷àyàü saüyogasaübandhàvacchinnapratiyogitàkasiùàdhayiùàvirahasyàtmani sattvàt anumityanupapattiþ ataþ samavàyenetyuktam/ avacchinnapratiyogitàkatvamabhàvànvayi tçtãyàrthaþ/ nanu siùàdhayiùàvirahasya svaråpasaübandhena siddhivi÷eùaõatve siddhisiùàdhayiùayoþ sattve 'numittyanupapattitàdavasthyam/ siùàdhayiùàyàþ samavàyenàtmanyeva sattvàt ityata àha - [151] svaråpetyàdi/ tathà ca siùàdhayiùàvirahavai÷iùñyaü siddhau na svaråpasambandhena, yenoktadoùaþ syàt/ api tu svaniùñhasvaråpasaübandhàvacchinnàdheyatàniråpakaniråpitasamavàyasambandhàvacchinnàdheyatàsambandhena tathà ca noktadoùa iti bhàvaþ/ [151] tadvi÷iùñàyàssaddheriti vyàsena lekhanàt siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddhyabhàva iti dãpikàvàkyasthasamastapade vi÷iùñàntaü siddhyabhàvavi÷eùaõamiti bhramo nirastaþ/ tathà sati siddhisiùàdhayiùayoþ ---------------------------------- 1. tàdç÷aprakàrakatveti/ tatsàdhyavi÷iùñatatpakùaviùayakànumititvaprakàrakatvaniùñhàvacchedakatàbhinnà icchàtvaniùñhàvacchedakatàbhinnà va yà avacchedakatà tadaniråpikà yà siùàdhayiùàniùñhà pratiyogità tanniråpakàbhàvaþ siùàdhayiùàvirahapadena vivakùita iti bhàvaþ/ --------------------------------- sattve 'numityanupapattitàdavasthyàt/ siddhyabhàvaråpavi÷eùyavirahàditi dhyeyam/ [151] siddhessamavàyenàbhàva ityartha iti/ siùàdhayiùàvirahavi÷iùñasiddheþ saüyogenàbhàvamàdàya vi÷iùñasiddhida÷àyàmanumitivàraõàya samavàyenetyuktam/ atra sàmànàdhikaravya÷arãre prathamàdheyatàyàü svaråpasaübandhàvacchinnatvànive÷e siddhisiùàdhayiùayoþ sattve 'pi àtmani siùàdhayiùàvirahasya 1svapratiyogimattvasaübandhena sattvàdanumityanupapattiþ, ataþ tannive÷aþ/ anavacchinnasvaråpasaübandhàvacchinnatvaü tadarthaþ/ tena ghañàdyavacchedena siùàdhayiùàvirahasya siùàdhayiùàvatyapyàtmani sattve 'pi na kùatiþ/ siùàdhayiùàvirahavati kàle kàlikavi÷eùaõatayà siddhisattvàt 2sa eva doùa iti dvitãyàdheyatànavacchinnasvaråpasambandhena kàraõatvaü vaktavyam/ anyathà siddhisattve ghañàdyavacchedena tadabhàvasattvàt vi÷iùñasiddhida÷àyàmanumityàpatteþ/ [151] sàdhyasiddhiþ pakùatàvacchedakavi÷iùña ityàdi/ pakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàniråpitasàdhyatàvacchedakadharmasaübandhàvacchinnaprakàratà÷àlisaü÷ayànyaj¤ànamityarthaüþ/ atra ca pàùàõamayaþ saüyogena vahnimànityàdeþ, parvataþ saüyogena dravyavàn ityàdeþ, parvataþ kàlikàdinà vahnimànityàde÷ca ni÷cayasya sattve 'pi anumityanupapattiþ syàditi pakùatàvacchedakàdernive÷anam/ vi÷eùyatàprakàratayorniråpyaniråpakabhàvanive÷anaü ca parvato ghañavàn, hrada÷ca vahnimànityàdisamåhàlaübananirõayasya parvato vahnimànityàdyanumitivirodhitàvàraõàyeti bodhyam/ parvato vahnimàn naveti saü÷ayasya pratibandhakatàvàraõàya saü÷ayànyatvanive÷anam/ tacca na sàmànyataþ saü÷ayabhinnatvama, tathà sati parvataþ saüyogena vahnimàn bhåtaü ghañavàn --------------------------------- 1. svapratiyogamattveti/ svaü siùàdhayiùàvirahaþ tatpratiyogi siùàdhayiùà tadvattvamàtmanaþ/ 2. sa eva doùa iti/ siddhisiùàdhayiùayoþ sattve 'pi anumityanupapattirityarthaþ/ --------------------------------- navetyàdi samåhàlambanaj¤ànasyàü÷ikasaü÷ayaråpasyàpratibandhakatvaprasaïgàt, kintu sàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvàprakàrakatvam/ yadyapi atra vahnitvàdinà padàrthànataràvagàhinaþparvataþ saüyogena vahnimàn navetyàdisaü÷ayasyàpi tàdç÷atvamasti sàdhyatàvacchedakadharmàvacchinnasàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnaprat iyogitàsambandhàvacchinnaprakàratàniråpitàbhàvatvàvacchinnaprakàratàniråpakatvàbhàvavivakùàyàmapi parvatà vahnimàn hrada÷ca vahnyabhàvavànityàdigrahasyàpratibandhakatvaprasaïgaþ/ tathàpi pakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàniråpità yà tàdç÷àbhàvatvàvacchinnaprakàratàtanniråpakatvàbhàvavivakùaõàt na doùaþ/ abhàvatvàvacchinnaprakàratàyàü svaråpasambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyam/ anyathà parvataþ saüyogena vahnimànkàlikàdinà sambandhena vahnyabhàvavàü÷cetyàdini÷cayasyàpi virodhitàpattiþ/ pakùatàvacchedakàvacchinanavi÷eùyatàniråpitasàdhyavadbhedatvàvacchinnasvaråpasambandhàvacchinnaprakàratàkatvàbhàvo 'pi nive÷yaþ/ anyathà parvato vahnimàn vahnimadanyo veti saü÷ayasya virodhitàpattirityalamadhikena/ nanu siddhau siùàdhayiùàvirahavi÷iùñatvanive÷aprayojanaü 'siddhisattve 'pã'tyàdi dãpikàgranthoktaü siddhisiùàdhayiùàparàmar÷ànàü yaugapadya eva sambhavati/ tadeva ca na ghañate/ yogyavibhuvi÷eùaguõànàü svottarotpannaguõanà÷yatvaniyamena teùàü yugapadavasthànàsambhavàt, ataþ tatprayojanakathanamasaïgatamityà÷aïkya siddhyàtmakaparàmar÷asthale tat saïgamayati - [151] atra siddhi÷cetyàdinà/ [151] ataþ samåhàlambanaparyantànudhàvanàt/ paràmar÷eti/ anyathà yatra prathamaü paràmar÷aþ tataþ siddhiþ, tataþ siùàdhayiùà, tataþ anumitiþ na jàyata eva/ paràmar÷asya pårvaü naùñatvàt ato nàtra prayojanaü sambhavatãti bhàvaþ/ tathà ca vi÷eùaõàbhàvaprayuktavi÷iùñàbhàvasambhavàt na siddhisiùàdhayiùayoþ sattve vyabhicàra iti bhàvaþ/ *{paràmar÷alakùaõam}* prakà÷ikàyàm [155] saptamãtatpuruùàïgãkàra iti/ nanvatra vyàptivi÷iùñasya pakùadharmateti ùaùñhãtatpuruùaþ kuto nà÷ritaþ, sa eva cà÷rayaõãyaþ/ kàrakàdhikàrãyàt 'saptamyadhikaraõe ce'ti såtràdasàmarthyena samàsànupapattibhiyà samastapadapraviùñakriyàsamabhivyàhàrasya durva¤catvena saptamyanupapatteriti cet - na/ ÷aiùikaùaùñhãprasaktàvapi akàrakàdhikaraõavàcipadàdapi kvacit saptamã sàdhuriti såcanàyaiva iha saptamãsamàsàdaraþ/ tatra pramàõaü coktasåtre cakàropàdànameva/ anyathà tadvaiyarthyàpatteriti/ spaùñaü cedam vyutpattivàde saptamyarthavicàre/ nanu vyàptiviùayakapakùadharmatàj¤ànasya paràmar÷aråpatve dhåmo vahnivyàpyaþ dhåmavàn parvata iti j¤ànayoþ vyàvçttiþ yadyapi sambhavati, tathàpi hetuþ sàdhyavyàpyaþ hetumàn pakùa iti samåhàlambanasya paràmar÷atvàpattyà tato 'numityàpattiþ ato niùkarùamàha - [155] vyàptyavacchinnetyàdinà/ atra ca vyabhicàristhale hetuvyàpakasàdhyasàmànàdhikaraõyaråpavi÷iùñavyàptyaprasiddhyà bhramãyaviùayatàsàdhàraõaniråpyaniråpakabhàvàpannaviùayataiva vyàptighañakatàvatpadàrthànàü nive÷anãyà/ tathà ca vyàptyavacchinnetyasya hetuprakàratàniråpitavyàpakatvaprakàratàniråpitasàdhyaprakàratàniråpi tasàmànàdhikaraõyaprakàratàniråpitetyarthaþ/ vyàpakatvaghañakapadàrthànàmapi niråpyaniråpakabhàvàpannaviùayataiva nive÷yà/ vahnivyàpyadhåvàn hradaþ, parvato ghañavàniti samåhàlambanataþ anumitivàraõàya vi÷eùyatàprakàratayorniråpyaniråpakabhàvanive÷aþ/ vahnivyàpyadhåvat dravyamiti j¤ànàt parvato vahnimàn ityanumitivàraõàya pakùatàvacchedakanive÷aþ/ parvato vahnivyàpyadhåmavàn na veti saü÷ayàdanumitivàraõàya ni÷caya ityuktam/ ni÷cayatvaü ca na sàmànyataþ saü÷ayabhinnatvamàü÷ikasaü÷ayasyàjanakatvàpatteþ/ kiü tu sàdhyavyàpyahetutvàbhàvaprakàratàniråpitapakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàniråpakatvàbhàvàdiråpamiti dhyeyam/ *{vyàptilakùaõam}* yatra dhçmaþ tatràgniriti sàhacaryaniyamo vyàptiriti saügrahavàkye tàdç÷avàkyapratipàdyà sàhacaryaniyamàbhinnà vyàptiriti bodha ityabhipràyeõàha dãpikàyàm [157] yatretyàdi/ [157] abhinayaþ abhilàpaka÷abdakathanam/ [157] sàhacaryaniyama iti saügrahavàkye sahacarata iti sahacarau tayorbhàvaþ sàhacaryam/ sàmànàdhikaraõyamityarthaþ/ tasya niyamaþ pràcãnamate sàdhyàbhàvavadavçttitvàdivai÷iùñyam/ nãvãnamate hetuvyàpakasàdhyaniråtipatvàtmakaü, tasya hetuniùñhatvaü svà÷rayà÷rayatvaråpaparamparàsambandhanaiva vàcyamiti vyàpya ityàdau sa eva pratyayàrthaþ svàditi gauravaü niyamasya vi÷eùyatve durvàram/ tasya vi÷eùaõatve tu niyamavi÷iùñasàmànàdhikaraõyasyà÷rayatàsambandhenaiva hetuvçttitvàt noktarãtyà gauravàvakà÷a iti manasi nidhàya [157] niyatasàmànàdhikaraõyamityuktam/ [157] sàdhyàbhàvavadavçtti tvàdiråpamiti/ àdinà sàdhyavadanyàvçttitvaparigrahaþ/ sàdhyàbhàvavadavçttitvàdiråpaü vi÷eùaõaü ghañakamiti yàvat/ tàdç÷aü yatreti vyutpattyà sàdhyàbhàvavadavçttitvàdighañitamityarthaþ/ atra vahnimàn gaganàdityàdiviruddhavàraõàya 1vi÷eùyam/ dravyaü sattvàt ityàdivyabhicàrivàraõàya 2vi÷eùaõam/ vçttimàtranive÷enoktaviruddhaniràse tu 'dhåmavàn vahne'rityàdàvapi prayojanaü bodhyam/ kecittu - sàhacaryaniyama ityatra kçdabhihito bhàvo dravyavatprakà÷ata iti nyàyena niyama÷abdo niyataparaþ sàmànàdhikaraõyavi÷eùaõamityabhipràyeõàha [157] niyatasàmànàdhikaraõyamiti - iti vyàcakruþ/ tadasat -- tathàsati sàhacaryaü sàmànàdhikaraõyam, tasya niyama iti ùaùñhãsamàsena vyàkhyànavirodhàt/ niyataparaniyama÷abdasya 'vi÷eùaõaü vi÷eùye'tyàdisåtreõà pårvanipàtàpatte÷ca/ tasmàt niyatasàmànàdhikaraõyaümiti phalitàrthakathanama; --------------------------------- 1. vi÷eùyamiti/ sàmànàdhikaraõyaråpaü vi÷eùyamityarthaþ/ 2. vi÷eùaõamiti/ niyamaråpaü vi÷eùaõamityarthaþ/ --------------------------------- na tu ÷abdàrthakathanamiti tattvam/ tathà ca niyatasàmànàdhikaraõ÷arãre niyamaþ sàdhyàbhàvavadavçttitvàdivai÷iùñyaråpo na ÷akyate vaktumiti bhàvaþ/ tathàtve doùamàha -- [157] idaü vàcyamityàdinà/ atra ca sàdhyàbhàvavadavçttitva÷arãre kiü sàdhyaniùñhapratiyogitàkàbhàvo nive÷yate, uta sàdhyatàvacchedaketaradharmànavacchinnasàdhyatàvacchedakasambandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaparyantamiti vikalpaü manasi nidhàyàdye vàcyatvaghañobhayàdyabhàvamàdàya ghañàdivçttitvavi÷iùñavàcyatvàdyabhàvaü saüyogàdisaübandhàvacchinnapratiyogitàkavàcyatvàdyabhàvaü càdàya saddhetoravyabhicàritvànupapatteþ sphuñatvàt dvitãye dåùaõamàha -- [157] sàdhyàbhàvàpratisaddheriti/ [157] pratiyogitànavacchedakasàdhyatàvacchedakàvicchannetyartha iti/ dhåmavàn vahnerityàdau prameyatvadravyatvàdikamàdàya ativyàptivàraõàya vi÷iùya sàdhyatàvacchedakaprave÷aþ/ yadyapi mahànasãyavahnyàdyabhàvapratiyogitàvacchedakatvaü vahnitvàderapyadhikaü tviti nyàyàdakùatam/ tathàpi tàdç÷apratiyogitànavacchedaketyàdinà 1hetusamànàdhikaraõàbhàvavi÷iùñànyasàdhyatàvacchedakàvacchinnaviùayatàvattvavivakùayà na doùaþ/ vai÷iùñyaü svasetyàdibhedavattvasaübandhena/ svàdhikaraõatà svapratiyogitàvacchedakatvasambandhena bhedapratiyogitàvacchekatà avacchedakatàsaübandhena/ tathà ca mahànasãyatvàdau tàdç÷aviùayatàvacchedakatàvirahàt lakùaõasaïgatiþ/ viùayatàyàü sàdhyatàvacchedakàvacchinnatvaü caikamàtravçttidharmasya sàdhyatàvacchedakatve tanniùñhàvacchedakatàkatvam, dharmadvayàdaþ tathàtve -------------------------------- 1. hetusamànàdhikaraõàbhàvavi÷iùñànyà yà sàdhyatàvacchedakàvacchinnaviùayatà tadvattvamityarthaþ/ svapadena hetusamànàdhikaraõaþ ghañàdyabhàvo gràhyaþ/ svasetyàdibhedavattvaü nàma svàdhikaraõavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvam/ svaü ghañàbhàvaþ svapratiyogitàvacchedakatàsaübandhena ghañàbhàvàdhikaraõaü ghañatvaü, tatra yo bhedaþ avacchedakatàsaübandhanena vahnitvàvacchinnaviùayatàvadbhedaþ tatpratiyogitàvacchedakatvaü vahnitvàvacchinnaviùayatàyàümiti tàdç÷abhedapratiyogitàvacchedakatàsaübandhena ghañàbhàvavatã vahnitvàvacchinnaviùayatà tena saübandhena ghañàbhàvavadbhinnà ca ghañatvàvacchinnaviùayateti svasetyàdibhedavattvasaübandhena ghañàbhàvavi÷iùñà ghañatvàvacchinnaviùayatà, tadanyà vahnitvàvacchinnaviùayateti samanvayo bodhyaþ/ --------------------------------- tu dharmadvayàdervi÷eùaõavi÷eùyatàvacchedakabhàvena yàdç÷aü vilakùaõa avacchedakatvaü tanniråpakatvaråpamiti na kùatiriti/ na caivamiti saüyogasamavàyobhayasambandhàvacchinnapratiyogitàkavahnyàdyabhàvamàdàya taddoùatàdavasthyamiti vàcyam/ sàdhyatàvacchedakasambandhamàtràvacchinnatvasya taditarasambandhànavacchinnatvaparyavasitasya vivakùitatvàt/ [158] hetutàvacchedakàvacchinnaparamiti/ 1prakçtahetutàvacchedakatàvyàpakatàvacchedakatàkaniråpakatàkaparami tyarthaþ/ tàdç÷aniråpakatàkatvamadhikaraõatànvayi/ tena vi÷iùñasattàhetuke sattàtvasyàpi hetutàvacchedakatàyà taddoùatàdavasthyamiti ÷aïkà paràstà/ vastutastu ekadharmasya hetutàvacchedakatve tanniùñhàvacchedakatàkatvamevàdhikaraõatàyàü nive÷yam/ yatra dharmadvayàdeþ tathàtvaü tatra pårvoktarãtyà vilakùaõàvacchedakatàkatvamiti na ki¤cidavahãnam/ atraiva [158] hetutàvacchedakàvacchinnaparamityasyàpi tàtparyamiti dhyeyam/ [158] vi÷iùñeti/ 2svaråpasamavàyobhayaghañitasàmànàdhikaraõyasambandhena guõakarmànyatvavi÷iùñetyarthaþ/ nanu vi÷iùña÷uddhayorbhendàt kathaü hetvadhikaraõatva guõàderityata àha - [158] vi÷iùñasyeti/ dravyatvàbhàvasya hetvadhikaraõaguõàdiniùñhatve 'pãti yojanà/ guõàdãtyàdinà karmàdisaïgrahaþ/ [158] nàvyàptiriti/ tanniùñhàdhikaraõatàniråpakatàvacchedakaü yat -------------------------------- 1. niråpakatàpadenàtra àdheyatà vivakùità/ tathà ca prakçtahetutàvacchedakatàvyàpikà yà àdheyatàvacchedakatà tanniråpakàdheyatàniråpakatvamadhikaraõatàyàü vivakùitam/ tena dravyaü vi÷iùñasattvàt ityatra hetutàvacchedakatà vi÷iùñasattàtve, tatra guõaniùñhàdhikaraõatàniråpitàdheyatàvacchedakatà nàsti, 'guõo guõakarmànyatvavi÷iùñasattàvàn' iti pratãtivirahàt/ api tu dravyaniùñhàbhikaraõatàniråpitadheyatàvacchedakatà asti, 'dravyaü guõakarmànyatvavi÷iùñasattàvat' iti pratãteþ/ ataþ hetutàvacchedakatàvyàpakàvacchedakatàkàdheyatàkàdhikaraõatàvat dravyameva, tadvçttyatyantàbhàvàpratiyogitvaü dravyatve 'stãti nàvyàptiriti bhàvaþ/ 2. svaråpasamavàyobhayaghañitasàmànàdhikaraõyaü nàma svaråpasaübandhàvacchinnasvaniùñhàdheyatàniråpakàdhikaraõaniråpitasamavàyasaübandhàvacchinnavçttitvam/ --------------------------------- tasyaiva tadavacchinnaniråpitàdhikaraõatàvattvena guõàderatathàtvàditi bhàvaþ/ yadyapi hetvadhikaraõatàyàü hetutàvacchedakasambandhàvacchinnatvànive÷e kàlikàdinà dhåmàdyabhikaraõe hradàdau saüyogàdyavacchinnavahnyàdyabhàvasattvàt apyavyàptisambhavaþ/ tathàpi janyamàtrasya kàlatvànupagame naiùa doùaþ sambhavatãti tatra tannive÷asya prakàràntareõa phalamàha - [158] nàvyàptiriti/ àtmabhinnaü j¤ànavadanyatvàdityàdau àtmanaþ kenàpi sambandhena hetvadhikaraõatàviraheõa lakùaõasamanvayasambhavàt nàsambhavo dar÷itaþ/ saüyogasàmànyàbhàvasya vçkùe savivàdatvàdàha -- [158] kapãti/ [158] pratiyogivaiyadhikaraõyasyeti/ yadyapi sàmànyataþ pratiyoginive÷e tàdç÷avi÷eùaõàkràntàbhàvàprasiddhiþ/ svapratiyoginive÷e svatvasya tattadvyaktivi÷ràntatayà vyàpterasarvaj¤adurj¤eyatàpattiþ/ tathàpi 1tàdàtmyasvapratiyogyadhikaraõavçttitvobhayasaübandhena abhàvavi÷iùñànyatvaü niråpakatvasvà÷rayàdhikaraõavçttitvobhayasaübandhena pratiyogitàvi÷iùñànyatvaü và sthålasåkùmarãtibhyàmanugatamabhàve nive÷yamiti na doùaþ/ atra ca svapratiyogyadhikaraõàvçttitvasya pratiyogivaiyadhikaraõya÷abdàrthatve kapisaüyogã sattvàdityàdau vyabhicàriõyatiprasaïgaþ/ adhikaraõabhedenàbhàvabhedaviraheõa sàdhyàbhàvasya vyàpakatàghañakatvàsambhavàt/ svapratiyogyanadhikaraõavçttitvasya nive÷e ca kapisaüyogã etattvàdityàdau avyàpitatàdavasthyamiti hetvadhikaraõe svapratiyogyanadhikaraõatvaü nive÷anãyamityàdikaü manasi nidhàyàha - [158] adhikamiti/ -------------------------------- 1. abhàvapadena saüyogàbhàvo gràhyaþ tàdàtmyasaübandhena svapratiyogyadhikaraõavçttitvasambandhena ca tadvi÷iùñaþ sa eva, tadanyo ghañàdyabhàvaþ/ evaü prayitogità saüyoganiùñhà, tanniråpakaþ saüyogàbhàvaþ tathà svaü pratiyogità tadà÷rayaþ saüyogaþ tadadhikaraõavçtti÷ca saüyogàbhàva iti uktobhayasambandhena pratiyogitàvi÷iùñaþ saüyogàbhàvaþ tadanyaþ ghañàdyabhàva iti samanvayo draùñavyaþ/ ------------------------------- *{anumànavibhàgaþ}* saïgrahe [164] svayamevetyàdi/ asya vàkyasya parànadhãnabhåyodar÷anajanyamahànasàdiniråpitasvà÷rayà÷rayatvaråpaparamparàsambandhàvacchinnàdheyatà÷rayaþ yatra dhåmastatràgniriti vyàptiviùayakapratyakùottarakàlãnaparvatasamãpakarmakagamanà÷rayaþ parvatavçttivahniviùayakasandehavàn parvatadharmikadhåmaprakàrakacàkùuùà÷rayaþ yatra dhåmastatràgnirityàkàrakavyàptiviùayakasmaraõà÷raya ityakhaõóabodhaþ/ tatra dhåmaü pa÷yan smaratãtyanena dhåmadar÷anajanyatvaü vyàptismaraõe labhyate/ udde÷yavidheyabhàvasthale udde÷yatàvacchedakavidheyayorjanyajanakabhàvasambandhabhànasya dhanavàn sukhãtayàdau dçùñatvàt/ tathà ca kathaü vyàptismaraõahetutvaü dhåmadar÷anasyetyà÷aïkàyàü tadupapàdayati prakà÷ikàyàm [165] ekasaünbadhãti/ *{svàrthànumànaniråpaõam}* bhåyodar÷anena vyàptiü gçhãtveti saïgrahavàkyàt bhåyodar÷anasya vyàptigràhakatà labhyate/ tacca nopapadyate/ anvayavyabhicàràdityà÷aïkate - dãpikàyठ[164] nanviti/ *{vyàptigrahopàyaniråpaõam}* nanu vyabhicàraj¤ànada÷àyàmapi bhåyodar÷anena vyàptini÷cayaþ svãkriyate itãùñàpattiþ kuto na sambhavati ityata àha - [165] vyabhicàraj¤ànada÷àyàmityàdi/ tathà cànubhavavirodha iti bhàvaþ/ yadi cànubhavavirodhamapyanàdçtya iùñàpattiþ svãkriyate tadàpyàha - [165] idamupalakùaõamiti/ idaü-vyabhicàraj¤ànada÷àyàü vyàptini÷cayàpattiråpàtiprasaïgakathanam upalakùaõam-vakùyamàõadåùaõàntarasåcakam/ [165] rasàbhàdisàdhàraõyàd iti/ idamupalakùaõam sàmànya-pratyàsattyanupagamapakùe parvatãyavahnidhåmayoþ sàmànàdhikaraõyasyàsannikçùñatayà mahànasàdau vyàptipratyakùe bhànàsambhavàt parvatàdau dhåmàdidar÷anànantaraü vyàptismaraõànupapattirityapi draùñavyam/ hetutàvacchedakaparyaüntasya vyàptitve dhåmatvàdikamevàvacchedakaü avacchedyaü ca bhavatãti avacchedyàvacchedakayoraikyaprasaïgaþ/ na ceùñàpattiþ/ avacchedyaprakàrakaj¤àne 'vacchedakaprakàrakaj¤ànasya kàraõatayà àtmà÷rayaprasaïgàt/ àtmà÷raya÷ca prakçte svaj¤ànahetutvàpàdanajanyasvaj¤ànabhedàropàtmakaþ/ yadi svaj¤ànaü svaj¤ànahetuþ syàt tarhi svaj¤ànavyatiriktaü syàditi tarka iti yàvat/ yadvà yadi svaü svahetuþ syàt tarhi svabhinnaü syàdityàdi tarkaråpaþ/ svaj¤ànàdihetutvasya svaj¤ànàdivyatiriktatvavyàpyatayà àpàdyàpàdakayorvyàptisattvàt àha - [165] dhåmatvàderiti/ [165] na kùatiriti/ tathà ca tàdç÷adhåmatvatvàvacchinnaprakàratà÷àlij¤ànaü kàryam; dhåmatvàdiniùñhànavacchinnaprakàratàkaj¤ànaü kàraõamiti kàryakàraõayoþ bhedàt nàtmà÷raya ityarthaþ/ iùñàpattidoùeõa tarkànutthànàditi bhàvaþ/ nanu vyabhicàraj¤ànàbhàvaþ sahacàragraha÷ca vyàptigrahaheturityuktam tatra tàdç÷avi÷iùñavyàptigrahe kimaü÷e vyabhicàragrahàbhàvasyopayogaþ-sàmànàdhikaraõyagrahasya ca kutropayoga ityà÷aïkàyàü tadupapàdayati [165] itthaü cetyàdinà/ [165] vi÷eùaõaj¤ànavidhayeti/ hetuþ sàdhyasamànàdhikaraõa iti j¤ànaü vinà hetutàvacchedake sàdhyasamànàdhikaraõavçttitvasya durgrahatvàditi bhàvaþ/ sàdhyasàmànàdhikaraõyasya vyàptitve 'pi na doùa ityàha - [165] vastutastviti/ [166] taddharmadharmitàvacchedakaketi/ taddharmàvacchinnavi÷eùyatàketyarthaþ/ [166] ata eveti/ sàmànàdhikaraõyàntasyaiva vyàptitvavyavasthàpanàdevetyarthaþ/ [166] dhåmatvatveti/ dhåmatvatvasya dhåmetaràsamavetatvasahitanikhiladhåmavçttitvaråpatvàditi bhàvaþ/ [166] digiti/ ayamà÷ayaþ - hetutàvacchedakàvacchinnaprakàratàniråpitavyàpakatvaprakàratàniråpita sàdhyatàvacchedakàvacchinnaprakàratàniråpitasàmànàdhikaraõyaprakàratàni råpitahetutàvacchedakadharmasambandhàvacchinnaprakàratàniråpitapakùatàvaccherakàvacchinnavi÷eùyatàkani÷cayatvena hetutvopagamàt na vi÷iùñaparàmar÷asya anumitihetutvànupapattiþ/ evaü pårvamate vahnimàn jalàt ityàdau sàdhyasamànàdhikaraõàvçttihetutàvacchedakaü virodhaþ/ etanmate ca sàdhyàdhikaraõàvçttihetuþ tathà/ evaü pårvamate hetutàvacchedakasya pakùavi÷eùaõatàvacchedakatayà svaråpato 'pi nive÷asya svaråpàsiddherhetvàbhàsatopapattaye àva÷yakatayà vyàptigrahaniùñhahetutàvacchedakagarbhe tredhà hetutàvacchedakaprave÷anamàva÷yakamiti gauravam etanmate tu dvidheti làghavam/ evaü hetuprakàratàniråpitavyàpakatvaprakàratàniråpitasàdhyaprakàratàniråpi tasamànàdhikaraõaprakàratàniråpitavçttitvaprakàratàniråpitahetutàvacchedakaprakàratàniråpitahetutàvacchedakàvacchinnaprakàratàniråpitapakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàkani÷cayatvena pårvamate hetutvaü vàcyamiti gauravam/ etanmate tu na tatheti làghavamiti/ atra ca vyabhicàra saü÷ayasya vyàptipratyakùaü pratyeva virodhità na tu vyàptyanumityàdau tatra tasyànukålatvàt/ tathà ca vyàptipratyakùatvameva vyabhicàrasaü÷ayapratibadhyatàvacchedakam, na tvanumityàdisàdhàraõavyàptij¤ànatvam/ tathà sati vyabhicàrasaü÷ayada÷àyàü vyàptyanumityanupapatteþ/ evaü caikadharmàvacchinnaü prati saü÷ayani÷cayasàdhàraõavyabhicàraj¤ànatvena naikaü pratibandhakatvaü sambhavati/ evaü tadavacchinnàbhàvasnaya hetutvamapi/ kiü ca vyabhicàrasaü÷ayapratibandhakatàyàü tarka uttejakaþ/ ni÷cayapratibandhakatàyàü tu sa na tatheti tarkàbhàvavi÷iùñavyabhicàrasaü÷ayatvena vyàptipratyakùapratibandhakatvaü tadavi÷eùitavyabhicàrani÷cayatvena ca vyàptigrahapratibandhakatvamiti na pratibandhakataikyasambhava iti ekasyàbhàvasya hetutvaü na sambhavatãtyabhisandhàya [166] hçdayamityuktam/ [166] dhåmàgnyorityàdivàkye dãpikàsthe vyàptigrahe iti saptamyantasya anvayànupapattimà÷aïkya ÷eùaü pårayati - [166] vyàptigrahe utpatsyamàna iti/ tathà ca 'yasya ca bhàvena bhàvalakùaõam' iti såtreõa pràptà saptamã vyàptigrahapadottaraü utpattiü bodhayati/ tasyà÷ca vyabhicàra÷aïkànivartaka ityatra nivçttau svapràkkàlãnatvasaübandhena anvayaþ/ aj¤àtasya vidheyatvàt j¤àtasya codde÷yatvàt sàmànyato vyabhicàra÷aïkànivartakasya kasyacit avagatatvena dar÷itadãpikàvàkye yojanayà anvayamàha - [166] vyabhicàra÷aïkànirvataka ityàdi/ tarkàkàraþ kathamityà÷aïkàyàmàha - [166] sa ceti [166] asannikarùeõetyàdi/ pratyakùaviùayatàyàþ sannikarùavyàpyatvàditi bhàvaþ/ *{paràrthànumànaniråpaõam}* [170] paràrthànumànaprayojaka ityàdi/ ayaü bhàvaþ -- paràrthaü anumànaü yasmàditi vyutpattyà bahuvrãhàvuttaraparasyànyapadàrthalàkùaõikatayà paràrthànumàna÷abdena paràrthànumànaprayojakatvàvacchinnaü bodhyata iti tasyaupacàrikatvamiti/ yattu - paràrthànumàna÷abde karmadhàrayamà÷ritya prayojakatàråpalakùaõayà pa¤càvayavavàkyatvàvacchinnameva tena bodhyate/ paràrthànumànaprayojaka ityuktistu ÷akyasaübandhapradar÷anàrtheti --- tattuccham-paràrthàna-màna÷abdasya vàkyaråpatayà naiyàyikaiþ vàkyalakùaõàyà anabhyupagamàt/ vàkya÷akyàprasiddhyà ÷akyasaübandharåpalakùaõàyà asambhavàt/ anyathà gabhãràyàü nadyàü ghoùa ityàdau nadyàdipadasya granthakçtàü gabhãranadãtãràdilakùakatvakathanavirodhàpàtàt/ ayamatra saügrahaþ -- "bahuvrãhiþ padàrthànumàna÷abde 'tra kãrtyate/ kecittu bruvate karmadhàrayaü tatra tanna sat// tathàtve tasya vàkyatvàt lakùaõà nopapadyate/ vàkya÷akyasyàprasiddheþ vàkyayogo hi lakùaõà// asmanmate bahuvrãhau lakùakaü padamuttaram/ tatprayojakatàråpa÷akyayogena yujyate"// iti/ atra cànumàna÷abdaþ paràrthànumànaprayojakaparaþ/ paràrthaüpadaü tàtparyagràhakamiti keùà¤cinmatam/ anumàna÷abdaþ anumànaprayojanakaparaþ/ tadekade÷e 'numàne paràrthapadàrthasyànvaya iti pareùàü matamiti vivekaþ/ *{nyàyàvayavaniråpaõam}* [172] nyàyalakùaõaü bodhyamiti/ tathà ca nyàyalakùaõàparij¤àne nyàyàvayavatvaghañitavakùyamàõalakùaõaü durj¤eyamiti ÷aïkà nirastà/ nanu [172] anena pratipàditàlliïgàdityàdisaügrahavàkye pratij¤àdyavayavapa¤cakasamudàyaprayojyaj¤ànaviùayãbhåtaliïgajanyànumityà÷rayaþ paro 'pãtyartho labhyate/ sa ca na ghañate/ j¤ànamànaliïgasyànumitihetutàyà asambhavàt/ anyathà atãtàdiliïgaj¤ànada÷àyàü anumityanupapatterityà÷aïkya liïgapadamatra liïgaparàmar÷aparam, atastàdç÷asamudàõprayojyaliïgaparàmar÷ajanyànumitimàn paro 'pãtyartho labhyata iti tànupapatiriti samàdhimabhiprayannàha - [172] anenetyàdi/ [172] sàdhyavattayà pakùavacanam iti dãpikàvàkye sàdhyapadaü sàdhyatàvacchedakàvacchinnaparam/ tçtãyàrthaþ prakàratvam/ pakùapadaü pakùatàvacchedakàvacchinnaparamityabhipràyeõàrthamàha - [172] sàdhyatàvacchedakàvacchinnetyàdinà/ pakùatàvacchedakanive÷aprayojanamahà - [172] udàharaõetyàdinà/ idaü codàharaõasthasàdhyapadasya kevalasàdhyaparatàmaïgãkçtya/ tena kalpàntarasya vakùyamàõatvena tasyaiva ca yauktikatvàt tadabhipràyeõa tena nigamanasya vyudàsàya ÷uddhasàdhyatàvacchedakanive÷asyàva÷yakatayà udàharaõasthasàdhyavàcipadasya hetuvyàpakatàvi÷iùñasàdhyaparatve tatràdàharaõasthasàdhyavàcipadasya hetuvyàpakatàvi÷iùñasàdhyaparatve tatràtiprasaïgavirahàt pakùatàvacchedakapreva÷avaiyarthyaümiti nirastam/ vi÷eùyatàprakàratayorniråpyaniråpakabhàpasya sàdhyatàvacchedakasya ca nive÷aphalamàha -- [163] upanayàcceti/ vahnivyàpyadhåmavàn parvata ityàdyupanayajanyabodhãyasàdhyatàvacchedakàvacchinnaprakàratàyàþ pakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàniråpitatvavirahàt dravyàdisàdhyake dhåmàdihetuke sthale dravyavyàpyadhåmavànityàdyupanajanyabodhãyapakùavi÷eùyatàniråpitaprakàratàyàþ sàdhyatàvacchedakàvacchinnatvavirahàccanopanaye 'tiprasaïga iti bhàvaþ/ kàlikasaüyogàbhyàü vahnyàdereva hetusàdhyabhàvasthale upanayavàraõàya sàdhyatàvacchedakasambandhanive÷aþ/ nanu tàdç÷abodhajanakatvameva lakùaõamàstàm, kiü vàkyatvanive÷anenetyà÷aïkya tasya nyàyabahirbhåntavàkyavàrakatvena sàrthakyamàha - [172] vàkyapadasyeti/ nigamanaghañake sàdhyavànayamiti bhàge 'tiprasaïga vyudàsàyàvayavatvasya prave÷aþ/ [173] agre 'pi - hetvàdilakùaõe 'pi/ dãpikàyàm [172] pa¤camyantamityàdi/ pa¤camã antaþ yasmin iti vyutpattyà pa¤camyantatvaü 1svaghañakapadapårvatvàbhàvavatpa¤camãghañitatvaü pa¤camãvi÷iùñatvaparyavasitam/ vai÷iùñyaü 2svaghañitatvasvaniùñhabhedapratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhena/ avacchedakatà 3svaghañakapadapårvatvasambandhena/ tannive÷aphalasya tasmàt vahnimàniti nigamanavàraõasya sphuñatvàt liïgapratipàdakatvanive÷aphalamàha - prakà÷ikàyàm [173] ayaü na daõóàdityàdinà/ [173] daõóasaüyogàjanyetyàdi/ ghañàdau daõóaråpàdau ca vyabhicàravàraõàya vi÷eùaõavi÷eùyayorupàdànam/ pa¤camãghañitatvanive÷enaivopanayavàraõàt tadantatvaparyantanive÷asya nigamanavàraõameva phalam/ parvato vahnimànityàdipratij¤àyàþ pa¤camyantatvavirahàt tadupekùaõam/ ayaü daõóàdityàdeþ sampradàyavirodhàt na daõóàdityuktam/ puüstvàdiråpaliïga paratàyàþ liïgapade bhramavàraõàyàha - [173] hetviti/ yadyapi daõóasaüyogàjanyadravyatvàta daõóàjanyatvavatsadharmà na daõóàt daõóasaüyogàjanyadravyatvàdityàdau evamapyativyàptiþ, tathàpi pakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùaõatàpannasàdhyànvitaliïgapratipàdakatvasya pakùatàvacchedakàvacchinnaviùayatàniråpitasàdhyaviùayatàniråpitahetuvi ùayatà÷àlibodhajanakatvaråpasya vivakùaõàt na doùaþ/ --------------------------------- 1. svaüuyasmin samudàye pa¤camã antaþ bhavati sa samudàyaþ, svaghañakaü yatpadaü tatpårvatvàbhàvavatã yà pa¤camã tadghañitatvaü samudàye/ 2. sva÷abdadvayamapi pa¤camãparam/ 3. svapadaü pa¤camyantasamudàyaparam/ --------------------------------- nanvevamapi thàlpratyayàrthavikalpamukhena tanniràsapårvakamanyatra thàlpratyayaghañitayorupanayanigamanayordåüùitatvena prakçte tasmàt na daõóàdityàkàrakasyaiva nigamanasya vàcyatvena tatràtiprasaïgaþ/ pa¤camyantatvasya tatràkùatatvàditi cet - na/ liïgapratipàdakatva÷arãre ÷u'tvasya liïgavi÷eùaõatayà nive÷àt prakçtaliïgatàvacchedakàtiriktànavacchinnaliïgaviùayatàkabodhajanakatvaråpasya ÷uddhaliïgapratipàdakatvasyàtivyàptyabhàvàt nigamanajanyabodhe liïge vyàptyaü÷asyàdhikasya bhànàditi/ upanayàdàvapi vyàptipratipàdakatvasattvàt àha - [173] prakçtahetumatãtyàdi/ vàdivàkye svàrasikalakùaõàyà evàtiprasa¤jakatvàdàha - [173] niråóheti/ anàditàtparyaviùayãbhåtàrthaniùñhetyarthaþ/ sambhavati sàrthakatve nairarthakyamanyàyyamiti à÷ayavànàha - [173] athaveti/ nanådàharaõàt vyàptibodhàbhàve tasya vyàptiparatvaü na nirvahatãtyata àha - [173] tathàceti/ tathà codàharaõasya vyàptiviùayakamànasabodhamauttarakàlikamàdàya vyàptipratãtãcchayà uccaritatvaråpaü vyàptipratipattiparatvam vyàptipratipàdaketyanena vivakùitaü upapàdanãyamiti bhàvaþ/ [173] digiti/ ayaü bhàvaþ - ayaü na daõóàt daõóasaüyogàjanyadravyatvàt ityàdau yo hetumàn sa na daõóàdityudàharaõavàkye dharmiõo 'vivakùàyàü na¤o bodhakatvaü eva na syàt/ evaü nirdhåmo nirvahnitvàdityàdau yo na vahnimàn sa na dhåmavànityàdyanvayyudàharaõasya yattadarthàvivakùàyàmanupapattiriti/ [173] vyàptivi÷iùñaliïgapratipàdakamiti dãpikoktopanayalakùaõasya nigamane 'tivyàptimà÷aïkyàha - [173] pakùatàvacchedakavi÷iùñavi÷eùyaketi/ niråpyaniråpakabhàvanive÷àt na doùa iti bhàvaþ/ [173] prayujyata iti÷eùapåraõeneti/ idaü ca pakùadharmatàj¤ànàya - pakùadharmatàj¤ànàrthamiti samàsapakùe caturthyàþ kàrakavibhaktitayà kriyàpadasàpekùatvàduktam/ pakùadharmatàj¤ànamartho yasmàditi vyutpattisvãkàre tu ÷eùapåraõasya nàva÷yakatà/ vacanamityadhyàhàreõa napuüsakatvamiti dhyeyam/ [172] hetusàdhyavattayà pakùavanacamiti nigamanalakùaõe hetossàdhyamiti pa¤camãsamàsaþ/ pa¤camãti yogavibhàgenopapàdanãyaþ/ yadvà hetoþ sàdhyamiti ùaùñhã ÷aiùikã j¤ànaj¤àpyatvaü bodhayati/ idànãü 'sup sape'ti samàso bodhya ityabhipràyeõàrthamàha - [173] hetuj¤àneti/ [173] sàdhyavadviùayaketi/ tàdç÷asàdhyaprakàrakapakùatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàketyarthaþ/ nanu pakùasàdhyasambandhàdãnàü pratij¤àdita eva làbhàt nigamanaü viphalamityà÷aïkya nigamanasthahetuvàcipadasyàbàdhitatvàdivi÷iùñahetulàkùaõikatvamupagamya tatpratãteþ ÷àbdatvaü lakùaõàyà jaghanyatvàdayuktamiti manasi nidhàya mànasã abàdhitatvàdipratipattireva nigamanaprayojanamityàha dãpikàyàm [172] abàdhitatvàdikamiti/ àdipadenàsatpratipakùitatvaparigrahaþ/ abàdhitatvàdikam - abàdhitatvàdipratipattiþ/ tena yathà÷rute viùayasya janyatvaghañitaprayojanatvàsambhavàdasaïgatiriti nirastam/ uttarakàlamityatyantasaüyoge dvitãyà/ tena nigamanajanya÷àbdabodhottaraü hetàvabàdhitatvàdipratãtirniyamena jàyata iti labhyate/ uktarãtyà tatpratipatteþ ÷àbdatvàsambhavàdàhaprakà÷ikàyàm [176] mànaso draùñavnaya iti/ *{vi÷iùñaparàmar÷asyànumitihetutvasthàpanam}* këptasyeti/ etena niyatapårvavçttitvamubhayasammatamiti såcitam/ dãpikàyàm [176] kimarthamaïgãkartavya iti/ taddhetoreveti nyàyàditi bhàvaþ/ [177] atra tvadabhimatetyàdi/ etena mãmàüsakasyàpi j¤ànadvaye pårvavçttitvaü kalpanãyamiti såcitam/ [177] ÷àbdetãti/ tadbodhakapadamantareõa tadbhànàsambhavàditi bhàvaþ/ etena pratyakùasthale sannikarùava÷àt kasyacit hetutàvacchedakasya bhànaü durvàramiti na tatra vyabhicàrasambhava iti såcitam/ dãpikàyàm [177] paràmar÷asyàva÷yakatayeti/ tvadabhimataj¤ànadvayaü vinaiva vi÷iùñaparàmar÷asyànumitipårvamupeyatayetyarthaþ/ nanaü kvacit vi÷iùñaparàmar÷àdanumitirastu kiü sarvatra vi÷iùñaparàmar÷akalpanayetyata àha -- [177] làghaveneti/ kasya làghavamityà÷aïgàyàmàha --- prakà÷ikàyàm [177] kalpanàlàghavenetyartha iti/ [177] j¤ànadvaye-vyàptij¤ànatvapakùadharmatàj¤ànatvàvacchinnadvaye/ [177] vi÷iùñaparàmar÷e-vyàptivi÷iùñavai÷iùñyàvagàhiparàmar÷atvàvacchinne/ tathà caikadharmàvacchinne 'nanyathàsiddhatvàdikalpanamapekùya pårvoktadharmàvacchinnadvaye tatkalpanasya gurutvàditi bhàvaþ/ nanu vyàptigrahapakùadharmatàgrahayoþ pràtisvikaråpàbhyàü hetutvaü nopeyate/ yenoktadoùassyàt/ api tu vyàptigrahavi÷iùñapakùadharmatàj¤ànatvena tathàtvamupeyate/ evaü càsmanmate 'pi ekadharmàvacchinna eva tatkalpanamiti làghavaü durapahnavam/ vinigamanàvirahastulya eva/ upadar÷ita÷àbdaparàmar÷asthanapale vyabhicàrastu kàryatàvacchedakagarbhe vi÷iùñaparàmar÷àvyavahitottaratvaü nive÷yaiva parihartavyaþ/ anyathà sàdhyavyàpyahetutàvacchedakàvacchinnavàniti vi÷iùñaparàmar÷aüsya tatra vyabhicàraprasaïgàt ityatràha -- [177] vastutastviti/ [177] avadheyamiti/ ayaü bhàvaþ - mãmàüsakamate 'numitikàraõatàvacchedakakoñau sàmànàdhikaraõyasya dvidhà j¤ànatvasya ca prave÷aþ àva÷yakaþ/ asmanmate tu na tathà/ evaü vyàptigrahavi÷iùñapakùadharmatàj¤ànatvena pakùadharmatàj¤ànavi÷iùñavyàptigrahatvena và kàraõateti vinigamanàvirahàt kàraõatàdvayaü tanmate vaktavyam/ asmanmate tu vinigamanàvirahasambhave 'pi samaniyatakàraõatànàmabhedopagamàt na kàraõatàdvayàvakà÷aþ/ evaü vyàptyavacchinnapratiyogitàkatvavi÷iùñasamavàyàdisambandhàvacchinnatàdç÷adhåmàdiprakàratà÷àlij¤àtvena hetutve vyàptyaü÷e ni÷cayatvamapi na nive÷anãyam; asmanmate vi÷eùaõatàvacchedakàü÷e saü÷ayàtmakaj¤ànasya vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhitvàyogàditi làghavamiti/ [177] vinigamanàviraheõeti/ liïgavi÷eùitaparàmar÷atvenaiva kàraõatvaü vaktavyamityatra niyàmakàbhàvenetyarthaþ/ udde÷yatàsaübandhena anumitiü prati hetutàvacchedakasaübandhena saüyogàdinà dhåmàdihetoþ kàraõatvaü durghañamityà÷ayenàha - [177] tatràpyanumiteriti/ *{anvayavyatirekiniråpaõam}* anvayena vyatirekeõa ca vyàptimaditi saügrahe 'nvaya÷abdaþ hetusàdhyasàmànàdhikaraõyaråpànvayasahacàraparaþ/ grahagràhyatvaü tçtãyàrthaþ/ ata eva kevalavyatirekiniràsaþ/ vyatirekeõetyatràpi vyatireko vyatirekasahacàraþ/ sàdhyàbhàvahetvabhàvayoþ sàmànàdhikaraõyaråpaþ/ tçtãyàrthaþ pårvavat prakà÷ikàyàm anvayasahacàretyàdi/ kevalavyatirekivàraõàya satyantam/ kevalànvayivyudàsàya vi÷eùyam/ anvayavyàptimattvamàtranive÷e 'pçthivã itarebhyo bhidyate ganadhavattvàt' ityàdivyatirekivàraõàsambhavaþ/ uktapariùkàre tvanvayavyàptigràhakadçùñàntavirahàt na hetusàdhyayoþ sahacàragraha iti na doùaþ/ vi÷eùyadale tu vi÷iùñayaiva vyàptirupàdeyà/ na tu tàdç÷agrahagràhyatvenàpãti bodhyam/ saügrahe [180] vahnau sàdhya iti/ vahniniùñhasàdhyatàniråpakaü dhåmavattvamityarthaþ/ dçùñàntavàkye mahànasàdipadaü saptamyantam/ yatretyanurodhàt/ *{kevalànvayiniråpaõam}* nanu kevalànvayitvameva hetorlakùaõam kuto noktamityata àha - [182] kevalànvayisàdhyaketi/ ghaño 'bhidheyaþ pçthivãtvàt ityàdihetorityarthaþ/ [182] tadeva kevalànvayitvameva/ nanu gaganàbhàvavàn meyatvàt ityàdàvavyàptiþ/ sàdhyasya gaganàdyàtmakàbhàvapratiyogitvàt/ evaü saüyogàbhàvavàn prameyatvàt ityàdàvapi sàdhyasya saüyogàdyàtmakàbhàvapratiyogitvàdityatràha - [182] niravacchinneti/ sapatamãnirde÷yaü yat vilakùaõamavacchedyatvaü tadrahitetyarthaþ/ tenàdheyatàyàþ ki¤ciddharmàvacchedyatvaniyame 'pi na kùatiþ/ tathà ca gaganàdeþ vçttimattvàbhàvàt saüyogàdiniùñhavçtteþ niravacchinnatvavirahàcca noktadoùadvayàvakà÷a daiti bhàvaþ/ kecittu - svavirodhivçttimadatyanatàbhàvàpratiyogitvaü kevalànvayitvam/ yadyapyatra svapadenànuyogyupàdàne tattadvyaktivi÷ràmàpattiþ tàvadanyatamatvaü ca durgraham/ pratiyogyupàdàne vãpsàvirahe 'tiprasaügaþ vãpsàkaraõe durj¤eyatà; tathàpi vçttimadatyantàbhàvavi÷iùñànyatvaü tat/ 1vai÷iùñyaü svapratiyogitvasvaniùñhabhedapratiyogitàvacchedakatvobhàyasambandhena/ avacchedakatà svàdhikaraõavçttitvasaübandhàvacchinnà/ ato na doùa ityàhuþ/ taccintyam -- saüyogàdàvuktakevalànvayitvamativyàptamiti svànadhikaraõavçttitvaprave÷anasyàva÷yakatvena svàtantryeõa vçttimattvavi÷eùaõanive÷avaiyarthyàpatteþ/ svàdhikaraõaniråpitaniravacchinnàdheyatà÷ånyatvaprave÷e ca saüyogàbhàvasya kevalànvayitàbhaïgàpatteþ/ saüyogàdiråpàbhàvasya tathàtvàt/ vçttàvapi niravacchinnatvanive÷ane ca prakùàlanàddhinyàyàpatteþ/ *{kevalavyatirekiniråpaõam}* [183] vyatirekamàtravyàptikamiti saügrahapaïktau anvayavyàpti÷ånyatve sati vyatirekavyàptimattvamartho labhyate/ atra cànvayavyatirekivàraõàya vi÷eùaõam, vyabhicàrivàraõàya vi÷eùyamiti bodhyam/ tacca na ghañate hetuvyàpakasàdhyasàmànàdhikaraõyaråpàyàþ sàdhyàbhàvavadavçttitvaråpàyà và vyàpteþ pçthivã itarebhyo bhidyate gandhavatvàt ityàdau hetau sattvàt anvayavyàpitaprakàrakani÷cayàvi÷eùyatve sati vyatirekavyàptiprakàrakani÷cayavi÷eùyatvaü lakùaõaü vàcyamityabhipràyeõa vyàcaùñe [184] ni÷citeti/ atràpyanvayavyatirekivyabhicàriõoþ vàraõàya vi÷eùaõavi÷eùye/ vyatirekavyàptimattvamevàlam na lakùaõàsaïgatiriti/ pçthivãsàmànyasya pakùatvena tadatiriktadçùñàntadaurlabhyenànvayavyàptini÷cayàsambhavàditi bhàvaþ/ itarapratiyogikabhedasya jalatvàdyavacchinnabhedàdyàtmakasya prasiddhyà vikalpàsaïgateràha - [184] pçthivãtaratvàvacchinneti/ nanu pçthivãtaratvàvacchinnapratiyogitàkabhedaråpasya sàdhyasya prasiddhipakùe àdye [183] yatretyàdinà dãpikoktaü dåùaõamasaïgatam/ --------------------------------- 1. svaü vçttimàn atyantàbhàvaþ ghañàbhàvaþ tadvi÷iùñaþ ghañaþ tadanyatvaü abhidheyatvàdeþ/ ghañasya uktobhayasaübandhena ghañàbhàvavi÷iùñatvaü cettham-svaü ghañàbhàvaþ ghañàbhàvaþ tatpratiyogitvaü ghañasya, evaü svaü ghañàbhàvaþ tanniùñho yo bhedaþ svàdhikaraõavçttitvasaübandhena ghañavadbhedaþ, ghañàbhàvasya ghañàdhikaraõavçttitvàbhàvàt tàdç÷abhedapratiyogitàvacchedakatvaü ca ghañasyeti/ --------------------------------- anvayitvasyànvayavyàptimattvaråpasya tatra sattvena tadàpàdanàsambhavàt àpattàvàpàdya vyatirekanirõayasya hetutayà tadasambhavàt ityata àha - [184 ] anvayasahacàreti/ iùñàpattiþ kuto na saübhavatãtyà÷ïkya bhàvamàha - [184] tathàceti/ [184] prasiddhànumànam vahnyàdisàdhyakadhåmàdihetukànumànam/ [184] etadapi - pçthivã itarebhyo bhidyate gandhavatvàdityàdikamapi/ [184] sapakùeti/ sapakùatvamatra sàdhyaprakàrakani÷cayavi÷eùyatvam na tu sàdhyavattvamàtram asambhavàt/ tathà ca pçthivãtarabhede sàdhye gandhavattvàdirasàdhàraõahetvàbhàsa eva syàt na tu saddheturiti bhàvaþ/ nanu vi÷eùyaj¤ànavirahe 'pi sàdhyavi÷e÷yakànumiteþ sàdhyàghañitavyatirekavyàptiviùayakàt pçthivãtaratvavyàpakãbhåtàbhàvapratiyogi gandhavatã pçthivã ityàkàrakàt paràmar÷àt sambhave bàdhakàbhàva ityata àha - [184] aprasiddheti [184] abhipràyeõeti/ tathà càprasiddhasàdhyake 'pi sàdhyaprakàrikaivànumitirityabhyupagamyaiva idaü dåùaõamuktamiti bhàvaþ/ evena sàdhyavi÷eùyakànumitivyavacchedaþ/ [184] jalàdãnàmityàdi/ trayoda÷ànyonyàbhàvà iti karmadhàraya etanmata iti dhyeyam/ kecittu mate tu jalàditrayoda÷eti punarbahuvrãhiþ/ anyathà caturda÷àtmakasamudàyàlàbhàt/ trayoda÷ànyonyàbhàva iti ùaùñhãsamàsaþ/ [184] trayoda÷atvàvacchinneti dãpikàvàkye trayoda÷atvaü samudàyatvavi÷eùa iti såcitam/ [184] apekùetyàdinà/ avacchinnatvaü vai÷iùñyaü bhedagatam/ nanu jalàditrayoda÷etyatroktarãtyà caturda÷alàbhe 'pi kevalaü trayoda÷etyàdivàkye kathaü tallàbha ityata àha - [184] jalàdãtyàdiriti/ tathà ca ÷eùapåraõena tàdç÷àrbhalàbha iti bhàvaþ/ matàntarasàdhàraõyena vyatirekavyàpteranumityaïgatvasthàpanànupapatti÷ca/ evaü jalàditrayoda÷etyatra bahuvrãhyantarakalpanàprayàsaþ pratyekamiti padapåraõena caturda÷àtmakasamudàyasnaya pratyekaü ye 'nyonyàbhàvà iti vyàkhyànakle÷aþ/ svàyatte ÷abdaprayoge ãdç÷avakràbhidhànasya granthakàrarãtiviruddhatvaü prathamaghañakàrthasyàdipadasya pràthamyamàtraparatve 'svàrasyam ceti/ dãpikàyàm [184] ekàdhikaraõavçttitvàbhàvàditi/ ekàdhikaraõavçttitayà anumiteþ pràïni÷catatvàbhàvàdityarthaþ/ sàdhyàghañitavyatirekavyàptiviùayakaj¤ànasya sàdhyaj¤ànanirapekùatvàdàha - [184] sàdhyàbhàveti/ api tu jalàdibhedakåñamiti/ etena dãpikàvàkyasthaü melanamityantaü vyàkhyàtam/ yadyapi kåñatvasyaikavi÷iùñàparatvaråpatve taddoùatàdavasthyam, tàvadviùayakadhãviùayatvaråpatve viùayatàyà vyàsajyavçttitve mànàbhàvàt pratyekavi÷ràntatvena uktànumànasyànvayitvaprasaïgaþ, tàdç÷asàdhyatàvacchedakàvacchinnàbhàvasyàprasiddhatvena vyatirekavyàptigrahàsambhava÷ca, tathàpi jalabhinnànuyogikatvavi÷iùñasvaråpasambandhena vàyvàdibhedavi÷iùñatejobhedasya sàdhyatvasvãkàràt na doùaþ/ apekùàbuddhivi÷eùetyàdivakùyamàõagranthastu viùayatàyà vyàsajyavçttitvàbhyupagamena pravçttaþ/ anyathà punaruktarãtireveti dhyeyam/ [184] anumityaïgatvam anumitiprayojakatvam/ [185] agre 'pi - jalàditrayoda÷atvàvacchinnabhedàtmakasàdhyasyetyatràpi/ asmaduktarãtyà yathà÷rutàrthasyaiva upapatteþ/ jalàdãti ÷eùapåraõasyàyuktatvamityasvarasaþ àhurityanena såcitaþ/ idamatràvadheyam - tàvadviùayakadhãviùayatvasyàdheyatàsambandhàvacchinnavyàpakatàsambandhena sàdhyatvamaïgãkàryamiti viùayatvasyàvyàsajyavçttitve 'pi na virodhaþ/ evamanyatràpi bodhyam/ tàdç÷avyàpakatà ca svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitvãyàdheyatàsambandhàvacchinnàvacchedakatàsambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvamiti/ *{pakùalakùaõam}* [188] sandigdhasàdhyavàniti saïgrahoktapakùalakùaõavàkyena sandehaprakàrãbhåtasàdhyavattvaü pakùalakùaõamiti labhyate/ tacca hrado vahnimànityàdau hradàdyavyàpakamityà÷aïkyàha [188] vi÷eùyatàsambandheneti/ [188] sapakùalakùaõàdikamityàdi/ vi÷eùyatàsaübandhena sàdhyaprakàrakani÷cayavattvaü sapakùalakùaõam/ àdipadagràhyaü vipakùalakùaõamapi tena saübandhena sàdhyàbhàvaprakàrakani÷cayavattvam/ anyathà hradàdau vahnyàdibhramada÷àyàü tasya sapakùatayà parvatàdau nirvahnitvàdibhramada÷àyàü tasya vipakùatayà bhràntapuruùãyopanyàsànupapatteþ/ dãpikàyàm [188] ni÷citatveneti/ itaravilakùaõatvenetyàdi/ dãpikàyठ[188] uktetyàdi/ yadyapi tàdç÷asiddhyabhàvaþ ghañàdàvapyastãti parvato vahnimànityàdau tatràtiprasaïgaþ/ tathà ca svapratiyogitàvacchedakakoñipraviùñavi÷e÷yatàvacchedakadharmavattàsambandhena tàdç÷asiddhyàbhàvasya pakùapadapravçttinimittatopeyata iti na doùaþ/ 1tàdç÷asya iha parvatatvàdeþ ghañàdàvabhàvàditi bodhyam/ *{hetvàbhàsaniråpaõam}* dãpikàstha saddhetuü niråpye'tyantopàdànasya prayojanamàha - [189] asaddhetuniråpaõa iti/ kçta iti ÷eùaþ/ tathà ca kçtiþ sapatamyarthaþ/ tasyà uttarakàlãnatvasambandhena smaraõe 'nvayaþ/ [189] prasaïgasaïgatyeti/ asaddhetutvàdiråpayeti ÷eùaþ/ [189] taditi/ asaddhetvityarthaþ/ (190) hetuvadàbhàsanta itãti/ idaü càrthapradar÷anaparam, na tu vigrahapradar÷anaparam/ vigrahastu hetava ivàbhàsà iti vaktavyam/ tàdàtmyena saddhetuprakàrakabhramavi÷eùyatetyarthaþ/ bhramahetudoùa÷ca pa¤camyantapadapratipàdyatvaråpaþ/ dãnapikàyàm [189] saddhentu niråpyetyàdi saddhetuvi÷iùyakalakùaõàdaudiprakàrakaj¤ànajanaka÷abdapratiyogikadhvaüsavi÷iùñaþ asaddhetuvi÷eùyakalakùaõàdiprakàrakaj¤ànajanaka÷abdaviùayakecchàvi÷ iùña÷ca yaþ asaddhetutvavyàpyadharmaprakàrakaj¤ànajanaka÷abdaþ tadanukålavartamànakàlãnakçtimànityakhaõóabodhaþ/ atràsaddhetumityasya dehalãdãpanyàyenobhayatrànvayaþ/ prathamavai÷iùñyaü svapratiyogisamànakartçkatvasvà÷rayakàlavçttitvobhayasambandhena/ dvitãyavai÷iùñyaü svaprayojyecchàviùayatvasvaviùayasamànakartçkatvobhayasambandhena/ saddhetumityatra satpadasyàrthamàha - prakà÷ikàyàm [189] vyàptyàdivi÷iùñeti/ àdinà pakùadharmatàparigrahaþ/ ---------------------------------- 1. tàdç÷asyeti/ svapratiyogitàvacchedakakoñipraviùñavi÷eùyatàvacchedakadharmaråpasyetyarthaþ ---------------------------------- nanu syànnàma sàmànyadharmakathanasyàva÷yakatà, tathàpi duùñalakùaõasya pratij¤àtatvàt tasyaiva vaktavyatayà tadupekùya doùalakùaõàbhidhànàsaïgatirityata àha - doùalakùaõa ityàdi/ [190] làbhaþ bodhaþ/ pràptyarthakadhàtorj¤ànàrthakatvàditi bhàvaþ/ [190] atrànumitipadamityàdi/ ayamà÷ayaþ-anumitipadaü prakçtapakùadharmiïkaprakçtasàdhyaprakàrakànumiti-prakçtapakùavi÷eùyakaprakçtasàdhyavyàpyahetuprakàrakaparàmar÷ànyataraparam, na tu paràmar÷asyànumitikaraõatvenàtra prave÷aþ/ yadyapi parvato vahnimàn hrada÷ca tathetyanumitau parvato vahnivyàpyadhåmavàn hrada÷ca tathetyàdiparàmar÷eü ca samåhàlambane hrado na vahnimàn nàpi vahnivyàpyadhåmavànityàdiviparãtani÷cayayoþ pratibandhakatvàt tadviùaye 'tivyàptiþ/ bàdhàdyasaïgrahabhiyà tàdç÷ànyataratvavyàpakapratibadhyatànive÷àsambhavàt/ tathàpi prakçtànumititvavyàpakatvaprakçtaparàmar÷atvavyàpakatvànyataravatpratibadhyatàniråpitapratibandhakatànive÷àt na doùaþ/ ata evànumitikaraõatvena paràmar÷anive÷opekùà/ bhramabhinnetyarthaþ iti/ bhamatvaü ca 1svàvacchinnatvasvànuyoginiùñhavi÷eùyatàniråpitatvasvapratiyoginiùñhatvatritayasambandhena saüsargavi÷iùñànyaprakàratàniråpakatvam/ tena parvato nirvahniriti j¤ànasya ki¤cidaü÷e pramàtve 'pi na kùatiþ/ [190] yadråpàvacchinnaviùayaketi/ yadviùayaketyuktau vi÷iùña÷uddhayoranatirekàt hrada ityàdyekade÷aj¤ànamàdàyàsambhavassyàditi tadupekùà/ kastarhi j¤ànavi÷eùa ityàkàïkùàyàü tatpradar÷anamukhena niùkçùñahetvàbhàsalakùaõaü pradar÷ayati - [190] evaü ceti/ atràyamanumagamaþ --------------------------------- 1. sva÷abdena rajate idaü rajatamiti pramàyàü viùayabhåtaþ yaþ samavàyàkhyaþ saübandhaþ sa gràhyaþ, tadavacchinnatvaü rajatatvaniùñhaprakàratàyàmasti/ evaü svaü samavàyaþ tadanuyogi rajataü tanniùñhavi÷eùyatàniråpitatvaü ca rajatatvaniùñhaprakaratàyàmasti/ eüva svaü samavàyaþ tatpratiyogi rajatatvaü tanniùñhatvaü ca prakàratàyàmasti/ ataþ uktatritayasaübandhena saüsargavi÷iùñà pramãyaprakàratà tadanyà prakàratà bhramãyà rajatatvaniùñhaprakàratà tanniråpakatvaü bhrama iti/ --------------------------------- pakùatàvacchedakavi÷iùñaråpasattvaü hetvàbhàsatvam/ vai÷iùñyaü ca svavi÷iùñapratibadhyatàniråpitapratibandhakatàvi÷iùñatvasambandhena/ svavai÷iùñyaü 1svàvacchinnavi÷eùyatàniråpitasàdhyatàvacchedakadharmasambandhàvacchinnaprakàratà÷àlyanumitivçttibhedapratiyogitàvacchedaka tvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasvàvacchinnavi÷eùyatàniråpitasàdhyavyàpyahetuprakàratà÷àliparàmar÷avçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkaprat iyogitàkabhedavattvobhayasambandhena/ pratibandhakatàvai÷iùñyaü àdheyatàsambandhena/ sà ca 2svasetyàdibhedavattvasaübandhena/ svàdhikaraõatà svàvacchinnaviùayakànàhàryàpràmàõyaj¤ànànàskanditani÷cayatvasambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà svaråpasambandhena/ tenàtràyaü doùa ityàdau na vàkyabhedaþ/ atràyaü pratibadhyapratibandhakabhàvaniùkarùaþ/ hradatvàdiniùñhànavacchinnàvacchedakatàkavi÷eùyatàniråpitasaüyogatvàvacchinnasaüsargatàkavahnitvàdiniùñhànavacchinnavacchedakatàkaprakàratàkànàhàryabuddhitvàvacchinnaü prati hradatvàdiniùñhànavacchinnàvacchedakatàkavi÷eùyatàniråpità yà vahnitvàdiniùñhànavacchinnàvacchedakatàkasaüyogasambandhàvacchinnaprati yogitàsambandhàvacchinnaprakàratàniråpitasvaråpasambandhàvacchinnàbhàvatvàvacchinnaprakàratà tacchàlyanàhàryatvàdivi÷iùñaj¤ànatvena virodhitvam/ atra jàtimàn vahnimàniti j¤ànavyàvçttaye pratibadhyadi÷i jàtimàn vahnyabhàvavànityàdij¤ànavyàvçttye pratibandhakadi÷i anavacchinnatvanive÷anam/ evaü pratibadhyadi÷i kàlikatvàdinà saüyogàvagàhibhramasyàpratibadhyatvopapattaye saüyogatvàdinà padàrthàüntaràvagàhi bhramasyàpratibadhyatvopapattaye saüyogatvàdinà padàrthàüntaràvagàhibhramasya pratibadhyatvopapattaye ca saüyogatvàvacchinnasarüsatàprave÷a iti dhyeyam/ j¤ànavi÷eùanive÷e prayojanamàha - [190] taneti/ [190] apràmàõyaj¤ànavi÷iùñasyeti/ viùayatvasàmànàdhikaraõyobhayasambandhenetyàdiþ/ -------------------------------- 1. svaü - pakùatàvacchedakam/ atra sarvatra sva÷abdaþ doùatàvacchedakaråpaparaþ/ -------------------------------- mi÷ravyàkhyàmupanyasyati - [191] paretvityàdinà/ [191] duùñànàmityàdi/ tathà ca na duùñaniråpaõapratij¤àvirodha iti bhàvaþ/ [191] idam - anumitipratibandhakayathàrthaj¤ànaviùayatvam/ [191] duùñànàmeveti/ evena doùavyavacchedaþ/ nanu parvato vahnimàn dhåmàdityàdau parvato vahnyabhàvavàniti bàdhabhramamàdàyàtiprasaïgaþ/ tasyàpyanumitipratibandhakatayà hetau tatprakàrakagrahasya yathàrthatvasambhavàdityata àha - [191] parantviti/ nanu j¤àyamànavyabhicàràdipratibandhakatàmatà÷rayaõe pratibandhakayathàrthaj¤ànetyatra karmadhàrayàsambhavàt lakùaõavàkyàrthànupapattirityata àha - [191] tadarthastviti/ anumitãtyàdilakùaõavàkyàrthastvityarthaþ/ [191] eketi/ svaviùayaketyarthaþ j¤ànavi÷eùaõam/ lakùye lakùaõaü gràhayati - [191] dhåmavànityàdinà/ [191] ukteti/ ekaj¤ànaviùayaprakçtahetutàvacchedakadharmavattvaråpetyarthaþ/ evamagre 'pi [191] dar÷itetyasya/ [191] taditi/ dhåmàbhàvavadvçttitvavi÷iùñavahnyàdiråpavyabhicàretyarthaþ/ nanu iha lakùaõe 'numitisàmànyasya prave÷àt parvato vahnimàn dhåmàdityàdàvativyàptiþ/ hrado dhåmavànityàdyanumitipratibandhako yo vyabhicàraþ dhåmàbhàvavadvçttitvavi÷iùñavahnyàdiråpaþ pràguktasaübandhena tatprakàrakapramàvi÷eùyatvasya dhåmàdisaddhetau sattvàt ityà÷aïkàü niràrakaroti [191] prakçteti/ prakçtapakùakaprakçtasàdhyakaprakçtahetuketyarthaþ/ [191] saddhetàvit i/ nàtivyàptirityanena sambandhaþ/ [191] yathàrthapadànupàdàna ityàdi/ yadyapyanupadameva parvato vahnimàn dhåmàdityàdisthale tàdç÷avyabhicàràdyaprasiddhyà nàtiprasaïgaprasaktirityuktatvàt/ kathametatprayojanakathanasaïgatiþ/ tathàpi dhåmavàn vahnerityatraiva ràsabhàdidharmikadar÷itasaüsargakatàdç÷avyabhicàràdiråpatatsthalapras iddhadoùaprakàrakabhramaviùeùyatàmàdàya ràsabhàdàvatiprasaïga ityà÷ayàt na doùaþ/ na caivaü saddhetàvityuktirayukteti vàcyam/ iha saddhetupadasya prakçtahetubhinnaparatvàt/ tathà ca saddhetàvapi pakçtahetubhinne 'pi ràsabhàdàviti ÷eùaþ/ apinà prakçtahetusaügrahaþ/ dçùñàntatayà bhramapramàsàdhàraõyenaiva j¤ànasya lakùaõe nive÷àditi bhàvaþ/ [191] taditi/ yathàrthapadetyarthaþ/ [191] àhuriti/ atràyamasvarasaþ --- anumitãtyàderdeùalakùaõatve doùavattvaü duùñànàü lakùaõaü sphuñatayà labhyate/ uktarãtyà tasya duùñalakùaõatve tu doùalakùaõaü naiva labhyata iti ÷iùyadhãvai÷adyàsiddhiþ/ yadyapyanumitipratibandhaketyanena anumitipratibandhakatvaü tallakùaõa labhyate tathàpi tanmate 'numitipratibandhakavattvamityuktimàtreõobhayasàma¤jasye pratibandhakayathàrthaj¤ànetyàdyukterasvàrasyamiti/ *{savyabhicàraniråpaõam}* saïgrahe [195] sàdhyàbhàvavadvçttiriti/ atra kecit - vahnimàn dhåmàdityàdau ativyàptiþ/ sàdhyàbhàvavatã yà dhåmàdhikaraõatà tanniråpitàdheyatvasya dhåmàdau sattvàt/ na ca sàdhyàbhàvavanniùñhàdhikaraõatàniråpitàdheyatvaü vivakùitamiti na doùa iti vàcyam/ evamapi dhåmàdhikaraõatà parvatànyà dhåmàdhikaraõatàtvàdityàdau ativyàpteþ/ tatra sàdhyàbhàvavàn parvataþ tanniùchañhà yà dhåmàdhikaraõatà tanniråpitàdheyatvasya dhåmàdhikaraõatàtve sattvàt/ na ca sàdhyàbhàvavanniråpitatve sati sàdhyàbhàvavanniùñhàdhikaraõatàniråpità yà àdheyatà iti vivakùaõàt 1na doùa iti vàcyam/ evamapi dhåmàdhikaraõatà adhikaraõatàbhinnatvaparvatànyatvobhayavatã dhåmàdhikaraõatàtvàt 2ityatràtivyàpteþ/ --------------------------------- 1. na doùa iti/ dhåmàdhikaraõatàtvaniùñhàyàmàdheyatàyàü sàdhyàbhàvavatparvataniùñhadhåmàdhikaraõatàniråpitatve 'pi sàdhyabhàvavatparvataniråpitatvàbhàvàdauditi bhàvaþ/ 2. ityatràtivyàpteriti/ tatra hi sàdhyàbhàvavàn parvataþ dhåmàdhikaraõatà ca bhavati sàdhyàbhàvavatpadena parvatasyopàdàne tanniùñhà yà adhikaraõatà dhåmàdhikaraõatà tanniråpitatvaü dhåmàdhikaraõatàtvaniùñhàyàü àdheyatàyàmasti, evaü sàdhyàbhàvavatpadena dhåmàdhikaraõatàråpàyàþ adhikaraõatàyàþ upàdàne tanniråpitatvaü ca dhåmàdhikaraõatàtvaniùñhàyàmàdheyatàyàmasti ityativyàpterityarthaþ/ --------------------------------- na ca sàdhyàbhàvavadvi÷iùñàdheyatvaü vivakùitam/ vai÷iùñyaü ca svaniråpitatvasvaniùñhàdhikaraõatàniråpitatvobhayasambandhena/ ato na doùa iti vàcyam/ evamapi prameyatvàdhikaraõatà prameyatvàdhikaraõatàtvaniùñhàdheyatàniråpitàdhikaraõatàbhinnà prameyatvàdhikaraõatàtvàt ityatràtivyàpteþ/ sàdhyàbhàvavatã yà sàdhyabhåtabhedapratiyogyadhikaraõatà tanniråpitatvasya sàdhyàbhàvavatã yà tàdç÷àdhikaraõatà tanniùñhà yà prameyatvàdhikaraõatà tanniråpitatvasya ca prameyatvàdhikaraõatàtvaniùñhàdhikaraõatàniråpitàdheyatàyàü sattvàt/ na ca svaniùñhàdhikaraõatàniråpitatvasthale svaniùñhàdhikaraõatàniråpakatvaü vàcyam/ àdheyatàyà adhikaraõaniråpakatvàbhàvenoktadoùànavakà÷àditi vàcyam/ evamapi àdheyatvàdhikaraõatà àdheyatàtvaniùñhàdhikaraõatàniråpitàdhikaraõatàbhinnà àdheyatvàdhikaraõatàtvàdityatràtivyàpteþ/ àdheyatàsàmànyaniråpitàdhikaraõatàniråpakatvasyàdheyatàmàtre sattvàt/ na ca svaniråpakatvasthale svaniråpakatàvacchedakahetutàvacchedakadharmasambandhàvacchinnàdheyatàtvakatvanive÷àt na doùa iti vàcyam/ tathà sati sàdhyàbhàvavadavçttitvaråpavyàpteþ niruktavyabhicàràbhàvaråpatve hetubhedena bhedàpattyà kevalànvayigranthavirodhàpatteþ/ tatra tàdç÷avyàpterabhedasyoktatvàt/ na ca svaniråpakatvasambandhàvacchinnasvaniùñhapratiyogitàkàtyantàbhàvasvani råpitatvobhayasambandhena/ sàdhyàbhàvavadvi÷iùñàdheyatvaü vivakùitamiti na doùaþ/ àdheyatàyà adhikaraõaniråpakatàvirahàt iti vàcyam/ vçttyaniyàmakasambandhasyàtyanatàbhàvapratiyogitànavacchedakatàmate uktapariùkàràsambhavàt/ na ca svaniråpakatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvameva nive÷yamiti na doùaþ/ vçttyaniyàmakasambandhasyàpyanyonyàbhàvapratiyogitàvacchedakatàvacchedakatàyàþ sarvasaümatatvàt iti vàcyam/ tathàsati dhåmavàn vahneritpayàdàvasambhavàpatteþ/ niråpakatayà ayogolakàdimato 'prasiddheriti vadanti/ atrocyate-vilakùaõaniråpitatvasambandhena sàdhyàbhàvavadvi÷iùñàdheyatvaü vivakùitam/ vailakùaõyaü càkhaõóopàdhiþ/ na ca tatra mànàbhàva iti vàcyam/ kàryatàyàþ kàraõamityàdyavyavahàràt kàryasya kàraõamiti vyavahàràcca vilakùaõaniyapitatvasya ùaùñhyarthatàyà gadàdhareõa bàdhagranthe uktatayà tattulyayuktyà adhikaraõe vartate, adhikaraõatàyàü vartata ityàdivyavahàràvyavahàràbhyàü vilakùaõaniråpitatvasya saptamyarthatàyà apyàva÷yakatvàt/ vailakùaõyasya càkhaõóopàdhiråpàdanyasya nirvaktuma÷akyatvàt iti bodhyay/ anye tu sàdhyàbhàvavanniùñhàdhikaraõatàniråpakatvaü vivakùitamiti na doùa ityàhuþ/ taccintyam - prameyàdhikaraõatà parvatànyà prameyàdhikaraõatàtvàdityàdàvavyàpteþ/ prameyatvena prakçtahetorapi tàdç÷àdhikaraõatàniråpakatvàt iti/ prakà÷ikàyàm [196] sàdhyatàvacchedakadharmasaübandhàvacchinneti/ sàdhyatàvacchedakadharmasambandhaparyàptàvacchedakatàketyarthaþ/ tena dvitvàdyavacchinnàbhàvavi÷iùñàbhàvayoþ saüyogasamavàyobhayasaübandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvasya ca vyàvçttiþ/ tàdç÷àvacchedakatàkatvaü ca tàdç÷adharmetaradharmànavacchinnatve sati sàdç÷asambandhetarasambandhànavacchinnatvam/ dharmasambandhayornive÷aprayojanamàha - [196] teneti hetutàvacchedakasaübandhaprave÷anaü ca vahnimàn dhåmàdityàdau vipakùabhåte hradàdau kàlikàdinàü dhåmàdessattvàt ativyàptivàraõàya/ [196] sàdhyàbhàvavattàyàm sàdhyàbhàvaniùñhàdheyatàyàm/ nanu kapisaüyogã etatvàdityàdau ativyàptiþ/ ÷uddhavi÷eùaõatàyàstàdç÷atvàdityata àha - kapãti/ [196] digiti/ àkà÷àbhàvatvàvacchinnakàlikavi÷eùaõatàsaübandhàvacchinnapratiyogitàkàbhàvavàn àtmatvàdityàdau kàlikavi÷eùaõataiva tàdç÷asambandhaþ/ yadi ca 'adhikaü tu' ityàdi nyàyena niravacchinnavi÷eùaõatàsaüsargakakapisaüyogàbhàvaprakàrakani÷cayamàdàya taddoùatàdavasthyamityucyate/ tadà yaddharmaparyàptàvacchedakatàkasaüsargatàniråpitasàdhyàbhàvaprakàratàkani÷ciyaþ pratibandhakaþ taddharmaparyàptàdheyatàvacchedakatànive÷àt na doùaþ/ na caivamapi tàdç÷asamåhàlambanaj¤ànamàdàya taddoùatàdavasthyamiti vàcyam/ tàdç÷ani÷cayasàmànyaü pratibandhakamityarthavivakùaõàt/ tathà ca j¤ànatvavçttidharmaparyàptàvacchedakatàkatvaü nive÷yam/ vçtti÷ca svasetyàdi bhedavattvasaübandhena/ svàdhikaraõatà svaparyàptàvacchedakatàkasaüsargatàkasàdhyàbhàvaprakàratàniråpitavi÷eùyatàvacchedakatàniråpakani÷cayatvasaübandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatàsvà÷rayavi÷iùñatvasaübandhena/ vai÷iùñyaü tàdàtmyasvavi÷iùñapratibadhyatàniråpitapratibandhakatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü svavi÷eùyatàvacchedakadharmàvacchinnavi÷eùyatàniråpitasàdhyatàvacchedakadharmasambandhàvacchinnaprakàratà÷àlyanàhàryaj¤ànavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasaübandhena/ nàto vyabhicàrasya vi÷iùñaikàrtharåpatàbhaïga iti/ sapakùavçttitvasàmànyàbhàvanive÷asyàva÷yakatayà tata eva ki¤citsapakùamàdàya doùavirahàt sarvapadavaiyarthyathmatyà÷aïkyàha- [196] sapakùavçttitveti/ nanu sapakùatvaü yadi sàdhyavattvamàtraü tadà asambhavaþ/ ÷abdatvàdàvanityatvàdisàmànàdhikaraõyasattvàdityata àha - [196] sapakùapadamiti/ nanu ÷abdàdàvanityatvàdisàdhane ÷abdatvàdiþsaddhetureveti kathaü tasyàsàdhàraõahetvàbhàsatetyà÷aïkyàha - [197] ÷abda ityàdi/ [197] sampradàyavidaþ prà¤caþ/ navãnamatasya nirduùñatvàt pràhurityuktam/ [195] anvayavyatirekadçùñàntarahito 'nupasaühàrã iti saügrahoktayathà÷rutalakùaõe siddhyasiddhibhyàü vyàghàta ityàlocyàha - [197] anvayavyatireketi/ yatki¤ciddharmiõi sàdhyani÷cayasya sàdhyàbhàvani÷cayasya và sattve anupasaühàravyavahàravirahàt daladvayopàdànam/ *{viruddhaniråpaõam}* nanu virodhàsàdhàraõyayorabhedaprasaïgaþ ityata àha - [203] sàdhyàbhàveti/ sàkùàt - paràmar÷amadvàrãkçtya/ tadabhàvavyàpyavattàj¤ànavidhayeti yàvat/ *{satpratipakùaniråpaõam}* [203] yasya sàdhyàbhàvasàdhakamityàdisaïgrahavàkye ùaùñhyantayacchabdàrthasya sàdhye 'nvayaþ/ pakùa ityadhyàhàryam/ pràcãnamate satpratipakùasyànityadoùatvena saddhetorapi tadvyavahàrasyeùñatvena vidyata ityasya j¤àyata ityarthaþ karmàkhyàtà÷rayaõàt/ navyamate tu kartràkhyàtà÷rayaõena vartata ityarthaþ/ sàdhakam - vyàpyatayà gçhyamàõamityarthaþ/ pràcàümate/ navãnamate tu vyàpyamityartha ityabhipràyeõa vyàcaùñe - [203] yatsambandhãtyàdi/ [203] navãnàþ punariti/ sàdhyàbhàvavyàpyahetvantaravatpakùaþ satpratipakùaþ/ vyàpti÷cànvayato vyatirekata÷ca bodhyà/ tadgraha÷ca tadabhàvavyàpyavattàgrahavidhayànumitivirodhãti bhàvaþ/ *{asiddhaniråpaõam}* [203] pakùe pakùatàvacchedakaviraha iti/ tajj¤ànasya pakùatàvacchedakavi÷iùñapakùagrahavirodhitvam/ [203] pakùe hetvabhàva iti/ tadgrahasya ca pakùadharmatàvagàhiparàmar÷avirodhitvaü bodhyam/ nanu bàdhàderivopàdherapi doùatvàt tadvi÷iùñasyàtiriktahetvàbhàsatvamàva÷yakatvaü bàdhitàdivat upadheyasaïkare 'pãti nyàyàt/ ataþ sopàdhiko vyàpyatvàsiddha ityasaïgatamiti hetvàbhàsapa¤catvavyàghàtàpattirityata àha - [204] upàdheriti/ nanu sàdhyàprasiddhisàdhanàprasiddhiråpayordeùayoradhikayossattvàt kathaü hetvàbhàsànàü pà¤cavidhyamityà÷aïkya tayorvyàpyatvàsiddhàvantarbhàvàt na tadvirodha ityàha - [204] atredamavadheyamityàdinà/ *{upàdhiniråpaõam}* saügrahe [207] sàdhyavyàpakatve satãtyàdi/ atra ca vahnimàndhåmàdityàdau dravyatvàderghañàde÷ca vàraõàya daladvayopàdànam/ nanu sàdhyavyàpakatvaü sàdhyavanniùñhàbhàvàpratiyogitvaråpaü cet, tadà asambhavaþ; sarveüùàmeva dvitvàdyavacchinnàbhàvapratiyogitvàt/ kiü tu sàdhyavanniùñhàbhàvapratiyogitànavacchedakadharmavattvam/ tathà ca vahnimàn dhåmàditpayàdau vahnitvàdinà mahanasãyavahnyàdeþ sàdhyavyàpakatvàt upàdhitàpattirityata àha - prakà÷ikàyàm [207] sàdhyavyàpakatvetyàdi/ sàdhyatàvacchedakasaübandhena sàdhyavanniùñhàbhàvãyopàdhitàghañakasaübandhàvacchinnapratiyogitànavacchedakaþ sàdhanatàvacchedakasaübandhena sàdhanavanniùñhàbhàvãyopàdhitàghañakasambandhàvacchinnapratiyogitàvacchedaka÷ca ya 1upàdhitàghañakadharmaþ tadvattvamityarthaþ/ ayamatrànugamaþ -- bhedavi÷iùñopàdhitàvacchedakadharmavattvaü upàdhilakùaõam/ vai÷iùñyaü svà÷rayatvasvavi÷iùñopàdhitàvacchedakasambandhàvacchinnasàdhanavanniùñhàbhàvãyapratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü svapratiyogitàvacchedakatàsambandhena/ avacchedakatà svàvacchinnasàdhyavanniùñhàbhàvapratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinanà iti/ upàdhitàvacchedakasambandhaprave÷aphalamàha --- teneti/ kecittu - upàdhitàghañakasambandhavi÷iùñopàdhitàghañakadharmavattvaü lakùaõam/ vai÷iùñyaü svàvacchinna sàdhyavannaùñhàbhàvapratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasvà vacchinnasàdhanavanniùñhàbhàvãyapratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhenet i vadanti/ vastutastu avacchedakatàvi÷iùñadharmavattvam tat/ vai÷iùñyaü svà÷rayatvasvavi÷iùñàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvobhayasaübandhena/ -------------------------------- 1. upàdhitàghañakadharma iti/ upàdhitàvacchedakadharma ityarthaþ/ upàdhitàghañakasaübandhetyatràpi upàdhitàvacchedakasaübandhetyarthaþ/ -------------------------------- svavai÷iùñyaü svàvacchedakasaübandhàvacchinnatvasvavi÷iùñapratiyogitàniråpitatvobhayasaübandhena/ svavai÷iùñyaü svaniråpakapratiyogitàvi÷iùñatvasaübandhena/ vai÷iùñyaü svàvacchedakasambandhàvacchinnatvasvaniråpakàbhàvaniùñhasàdhanatàvacchedakasaübandhena sàdhanatàvacchedakàvacchinnavanniråpitàdheyatàvacchedakasambandhàvacchinnasàdhyatàvacchedakàvacchinnavanniråpitàdheyatàvadabhàvãyatvobhayasaübandhena/ ato na sambandhàntaràõyàdàya dåùaõàvakà÷a iti/ [208] avyàptimiti/ vàyuþ pratyakùa ityàdau udbhåtaråpàdeþ guõàdisàdhàraõa÷uddhasàdhyavyàpakatvàbhàvàditi bhàvaþ/ [208] yaddharmavi÷iùñasàdhyetyàdi/ pakùadharmàdivi÷iùñopàdhitàvacchedakadharmavattvamiti niùkarùaþ/ vai÷iùñyaü svàvacchinnasàdhyaniråpitatatsambandhàvacchinnavyàpakatàvacchedakatvasvàvacchinnasàdhananiråpitatatsambandhàvacchinnàvyàpakatàvacchedakatvobhayasaübandhena/ vastutastu adhikaraõatàvi÷iùñaråpavatvaü vivakùitam/ vai÷iùñyaü svà÷rayàvacchedakatvasvavi÷iùñapratiyogitàvacchedakatvasaübandhàvacchi nnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvàbhaya sambandhena/ svavai÷iùñyaü svà÷rayàvacchedakasaübandhàvacchinnatvasvaniråpakapakùadharmàdivi÷iùñasàdhyavanniùñhàtyantàbhàvãyatvobhayasaübandhena/ adhikaraõatà ca svàvacchinnasàdhanavanniùñhàbhàvãyatvasambandhàvacchinnà/ tenàtràyamupàdhirityatra na vàkyabhedaþ/ vastutastu adhikaraõatàvi÷iùñadharmavattvamupàdhilakùaõam/ vai÷iùñyaü svaniråpakabhedapratiyogitàkàdhikaraõatàniråpakabhedapratiyogitàvacchedakasaübandhàvacchinnatvasvavi÷iùñapratiyogitàniråpitatvobhayasaübandhena/ svavai÷iùñyaü svavi÷iùñasàdhyavanniråpitàdheyatàvadabhàvãyatvasvaniråpakabhedapratiyogitàvacchedakàdhikaraõatà÷rayasambandhàvacchinnatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü svà÷rayasaümbandhàvacchinnatvasaübandhena/ dvitãye vai÷iùñyaü svaniråpakabhedapratiyogitàvacchedakàdhikaraõatàniråpakabhedapratiyogi tàvacchedakasaübandhàvacchinnatvasvavi÷iùñapratiyogitàniråpitatvobhayasaübandhena/ svavai÷iùñyaü svaniråpakabhedapratiyogitàvacchedakàdhikaraõatà÷rayasambandhàvacchinnatvasvavi÷iùñasàdhanavanniråpitàdheyatàvadabhàvãyatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü svà÷rayasambandhàvacchinnatvasambandhena/ atra sàdhyavattvaü sàdhyatàvacchedakasambandhena sàdhyatàvacchedakàvacchinnavattvam, tena saübandhàntareõa sàdhyàdhikaraõamàdàya na doùaþ/ na và vi÷iùñasattàvàn jàterityàdau dravyatvàderåpàdhitànupapattiþ/ evaü sàdhanavattvamapi sàdhanatàvacchedakasambandhena sàdhanatàvacchedakàvacchinnavattvam/ tena saübandhàntareõa sàdhanàdhikaraõamàdàya na doùaþ/ na và dravyaü vi÷iùñasattvàdityàdau guõàderupàdhitàpattiþ evaü vyàvçttyantaramavaseyam/ kasyaciditi/ parvatãyadhåmàdherityarthaþ/ [208] idaü-bahirdravyasya pakùadharmatàkathanam/ tena bàhyapratyakùaviùayatvasya sàdhyatàyàü dravyatvamàtrameva pakùadharma iti såcitam/ [208] anityatvavyàpakamiti/ dãpikàvàkye 'nityatvapadasya janyatvavinà÷itvasàdhàraõatvàt prakçtànuguõyàrthamàha --- [208] vinà÷itveti/ anyathà tàdç÷asàdhyavyàpakatvopàdanaparatvaü tàdç÷agranthasya na saübhavatãti bhàvaþ/ *{bàdhitaniråpaõam}* [208] yasya sàdhyàbhàva iti saügrahapaïktau pakùa ityadhyàhàryam/ tathà cànumànàtiriktapramàõajanyapakùadharmikani÷caprakàrãbhåtaþ yaddhetusaübandhi yat sàdhyaü tadabhàva ityarthaþ/ sambandha÷ca hetusàdhyabhàvalakùaõaþ/ atra bàdhàdini÷cayànàü kutra kena råpeõa pratibandhakatvamityà÷aïkàyàmàha - dãpikàyàm bàdhasyetyàdinà/ *{doùàõàmanumitipratibandhakatvaprakàra÷odhanam}* bàdha÷abdasya doùavi÷eùe 'pi prayogàdàha --- prakà÷ikàyàm [212] bàdhasya sàdhyàbhàvavattàni÷cayasyeti/ dãpikàyàm [212] satpratipakùasya virodhij¤ànajanakasàmagrãtveneti/ satpratipakùasya satpratipakùaj¤ànasya/ virodhij¤ànajanakasàmagrãtvena tadabhàvavattàj¤ànajanakasàmagrãtvena/ atra navãnàþ --- sàmagrãtvamekakàraõavi÷iùñàparakàraõatvamiti pratibandhakatàvacchedakagarbhe kàraõàntaraprave÷o niùphalaþ gauravasampàdaka÷ceti vi÷eùyabhåtaj¤ànasya tadabhàvavyàpyavattàj¤ànatvenaiva pratibandhakatvamucitam, làghavàt/ evaü pratihetuvyàpakaþ sàdhyàbhàvaþ pratihetumàn pakùa iti vi÷akalitaj¤ànadbayasàdhàraõatayà j¤ànavi÷iùñaj¤ànatvenaiva virodhitvamàva÷yakam/ etena virodhij¤ànajanakatvena virodhitvamityapi pratyuktamiti pràhuþ/ tanmataü dar÷aüyati --- prakà÷ikàyàm [212] vastutastviti/ nanu dãpikàyàm sàdhàraõasya ityàdyasaïgatam, duùñahetorevasàdhàraõa÷abdàrthatayà tasyàvyabhicàràbhàvaråpatvàsambhavàt ityata àha- [292] bhàvapradhànanirde÷atayeti/ vai÷iùñye tçtãyà/ [212] evamagre 'pãti/ viruddhasyetyàdàvityarthaþ/ vastutastu viruddhasyetyatra bhàvekta pratyayamaïgãkçtya virodhasyetyarthaþ sulabha iti dhyeyam/ nanu sàdhyàbhàvavadvçttitvaj¤ànasya hetudharmikasya sattve 'pi hetusamànàdhikaraõetyàdivyàptiþ na hetau gçhyata ityanubhavasiddham, tacca nopapadyate/ sàdhyàbhàvavadvçttitvaj¤ànasya gràhyàbhàvànavagàhitvena tàdç÷avyàptij¤ànavirodhitvàsambhavàt ityà÷aïkyàha - [212] hetàviti/ vyàptãti/ hetusamànàdhikaraõetyàdivyàptãtyarthaþ/ [212] maõimantràdinyàyeneti/ tena gràhyàbhàvànavagàhitvena tàdç÷avyabhicàragrahasya tàdç÷avyàptigrahàvirodhitve 'pi na tadda÷àyàü tadàpattiriti bhàvaþ/ [212] vi÷iùñavyàptyabhàvatayetyàdi/ athàtra dhåmavàn vahnerityàdau hetuvyàpakasàdhyàprasiddhyà tadghañitavi÷iùñavyàpateraprasiddhyà tadabhàvasya sutaràmaprasiddhyà kathamàbhàsatà/ na ca - svavyàpakatàvacchedakasàdhyatàvacchedakàvacchinnasàmànàdhikaraõyasambandhàvacchinnahetuniùñhapratiyogitàkàtyantàbhàva eva hetuniùñhaþ vyàpyatvàsiddhiriti na doùaþ/ tàdç÷asàmànàdhikaraõyasaübandhena hetuvi÷iùñahetumàn pakùa iti j¤ànasyaiva cànumitihetutvam ato na tasyàbhàsatànupapattiriti vàcyam/ tathà sati pràguktavyabhicàràdãnàmàbhàsatànupapatera÷akyaparihàratvàditi/ maivam/ yataþ svavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvasvàvacchinnasàmànàdhikaraõyobhayasambandhena sàdhyatàvacchedakavi÷iùñahetumàn pakùa iti j¤ànamevànumitiheturåpeyate bhedapratiyogitàvacchedakatà svasetyàdyavacchedakatvasambandhena/ uktasvavçttibhedapratiyogitvasaübandhàvacchinnasàdhyatàvacchedakaniùñhapratiyogitàkàbhàvavaddhetureva vyabhicàraþ/ svàvacchinnasàmànàdhikaraõyasambandhàvacchinnasàdhyatàvacchedakaniùñhapratiyogitàkàtyantàbhàvavaddhetureva vyàpyatvàsiddhiþ/ uktagranthasyàpyatraiva tàtparyam/ ato na dhåmavàn vahnerityàdau uktarãtyà tadaprasiddhiriti madekapari÷ãlitaþ panthà/ kecittu - sàdhyatàvacchedakaniùñha hetuvyàpakatàvacchedakatvahetvadhikaraõavçttitàvacchendakatvobhayàbhàvo vivakùita iti nàprasiddhiriti vadanti/ tattuccham --- dhåmavàn vahnerityàdau hetuvyàpakasàdhyasamànàdhikaraõahetumàn pakùa u iti j¤ànasya sàdadhyatàvacchedake hetvadhikaraõavçttitàvacchedakatvànavagàhitayà dar÷itobhayàbhàvasya tadvirodhitayà hetvàbhàsatàyà durva¤catvàt/ dar÷itaj¤àne tulyavittivedyatànyàyena niyamatastadbhàne mànàbhàvàt/ pratyakùaråpe tàdç÷aj¤àne katha¤cit tasya tathà bhàne 'pi anumitau ÷àbde ca tadbhàne niyàmakàbhàvena tàdç÷àbhàvagrahada÷àyàü tàdç÷aparàmar÷asambhavàt anumityutpàdasambhavena tàdç÷àbhàvasya hetvàbhàsatàyà ayuktatvàt/ tàdç÷aparàmar÷asya tulyaråpobhayànavagàhitvena tàdç÷obhayàbhàvagrahapratibadhyatvàyogàt/ tàdç÷aparàmar÷e dhåmatvàdiråpasàdhyatàvacchedakasya svaråpata eva bhànena vyàpakatàvacchedakatvàdyaü÷e tasya niyamato 'vacchedakakatvena sutaràü viparãtani÷cayapratibadhyatvàsaübhavàcca/ dhåmatvatvàdiråpeõadhåmatvàdibhànopagame ca dhåmatvatvàdyanavacchinnavidheyatàvacchedakatàkànumityanupapattiprasaïgàt/ yadapi hetuvyàpakatàvacchedakatvahetvadhikaraõavçttitàvacchedakatvobhayavi÷i ùñasàdhyatàvacchedakahetumàn pakùa iti paràmar÷asyànumitihetutvaü svãkriyate, nàto doùa iti --- tadapi na sat/ kàraõatàvacchedakagarbhe hetutàvacchedakàvacchinnaviùayatàyàþ tredhà nive÷ena vyàpyatvàsiddheþ/ [212] vi÷iùñavyàptyabhàvatayeti dãpikàvàkyena hetuniùñhàbhàvasyaiva doùatàpratãteþ tàvatàpi tadanupapàdanàcca/ hetubhåtaparàmar÷e bahuvrãhyarthasya sambandhasyàdhikasya bhànena mahàgauravàcca iti sarvamanavadyam/ dãpikàyàm [212] vyàptisaü÷ayàdhàyakatveneti/ àdhàyakatvaü prayojakatvam/ nanu vyàptisaü÷ayaprayojakatvaü kathaü tayorityataþ tadupapàdanayati --- prakà÷ikàyàm [213] hetàvasàdhàraõyàdãti/ àdinà anupasaühàritvasaügrahaþ/ pràcãneti/ navãnamataü tu pràgevoktamiti bhàvaþ/ [213] vyàptij¤ànapratibandhakaþ -- vyàptij¤ànavirodhidhãviùayaþ/ paramukhanirãkùakasyetyatra pratibandha ityàdiþ/ [213] tathà cetyàdi/ atràyamà÷ayaþ --- hetvàbhàsasàmànyalakùaõe niviùñamanumititatkaraõànyatarapratibandhakatvam na tàvat tadanutpàdaprayojakatvam/ vyabhicàritàsambandhena upàdhivi÷iùñahetàvatiprasaïgàt/ evaü ca hetàvupàdhiprakàrakaj¤ànàbhàvasya paràmar÷akàraõatàvirahàt nàtivyàptiriti/ ÷ithilam ayuktam/ pakùatàvacchedakavi÷iùñapakùagrahàvirodhitvasyaivà÷rayàsiddhilakùaõatayà sàdhyavatpakùe tadabhàvàt uktalakùaõe ca sàdhyasaü÷ayàü÷anive÷asya viphalatvena saü÷ayasya pakùatàtvaniràsàcca dar÷itasya ÷ithilatvamiti bhàvaþ/ dãpikàyàm/ [212] à÷rayàsiddhàvantarbhavatãti/ ayaü bhàvaþ - à÷rayasya pakùatàvi÷iùñasyàsiddhiþ ceneti vigrahaþ/ tathà ca sàdhyani÷cayada÷àyàü sàdhyasaü÷ayaråpapakùatàviraheõa tadvi÷iùñasya pakùatàvacchedakàvacchinnasya tadànãmasiddheþ/ sàdhyavatpakùasya tatràntarbhàva ucita iti bhàvaþ/ siddhasàdhanasyà÷rayàsiddhyantarbhàvaprayojakaü pakùatàvighañakatvamupapàdayati --- [213] prakà÷e tanamata iti/ pràcãnamata ityarthaþ/ ayaü bhàvaþ -- pakùatàvighañakatvaü à÷rayàsiddhitvam/ vighañakatvaü ca virodhigrahaviùayatvam/ pakùatà ca pakùatàvacchedakavi÷iùñapakùadharmakasàdhyasaü÷ayàtmikà pràcãnamate/ tathà ca pakùaniùñhapakùatàvacchedakavirahasnya sàdhyavatpakùasya ca ni÷cayada÷àyàmuktapakùatàyà asambhavàt/ ubhayorapi tathàtvamavyàhatamiti sàdhyavatpakùasya siddhasàdhanaråpasyà÷rayàsiddhiråpatayà nàdhikyàpattiriti na vibhàgavyàghàta÷aïketi bhàvaþ/ siddheþ pårvaü parato và yatra siùàdhayiùà tatra siùàdhayiùàvirahakàlàvacchedena siddheþ/ pratibandhakatàyà àva÷yakatvena sàdhvatpakùàtiprasaïgatàdavasthyamiti ÷aïkàniràsàyokta¤ [213] kevalamiti/ anena siddheþ siùàdhayiùàsàhityàbhàvavyavacchedaþ/ tathà ca siddheþ pårvaü parata÷ca yatra siùàdhayiùà jàtà tatra siddheratàthàtvàt nàtiprasaïga ityarthaþ// *{// iti prasaraõàkhyàyàü dãpikàprakà÷avyàkhyàyàmanumànaparicchedaþ//}* *{samàptaþ}* *{/ / /}* *{upamànaparicchedaþ}* [218] kuta÷cidàraõyakapuruùàdityàdisaïgrahavàkye pa¤camyàþ prayojyatvamarthaþ/ tasya ÷rudhàtvartha÷àbdabodhe anvayaþ/ iti ÷abdasya ÷abdànvayãtyàkàrakatvamarthaþ/ sphuñamanyat/ yattu iti÷abdaþ tàdç÷ànupårvyavacchinnavàkyaparaþ, ÷rudhàtoþ ÷ràvaõapratyakùamarthaþ/ tatra viùayitayà vàkyasyànvayaþ iti - tattuccham - smarannityuktasmçtisàmagrãpraviùñàva÷yaka÷àbdaråpànubhavapratipàdanaparatvasambhave tatparityàgenànupayuktànyathàsiddhavàkyasàkùàtkàrapratipàdanaparatàyà anyàyyatvàt/ prakà÷e [218] avasarasaïgatyeti/ pratibandhakãbhåta÷iùyajij¤àsànivçtyuttarakàlãnàva÷yavaktavyatvamavasaraþ/ tçtãyàrthàdikaü sarvamapi pårvavat/ nanu [218] saüj¤àsaüj¤isaübandhaj¤ànamupamitiriti saïgrahavàkyena upamiteþ padapadàrthasambandhaviùayakaj¤ànatvaü lakùaõamuktam - tanna yujyate/ tàdç÷ànumityàdàvativyàpteþ/ atastàdç÷asaïgrahavàkyaü nopamiterlakùaõakathanaparam api tu tatsvaråpamàtrapradar÷anaparamityàha - [218] upamitisvaråpamiti/ kiü tarhi tasyà lakùaõamityàkàïkùàyàm àha - [218] lakùaõaü tviti/ gamyetyantam upamititvasya jàtiråpatàyàü pramàõasåcanàya/ [218] etena smaranniti vartamànanirde÷ena/ [218] àhuriti/ atra ca saügrahakàrasya kuta÷cidàraõyakàdityàdyabhihitavataþ atide÷avàkyàrthaviùayaka÷àbdabodhaþ karaõam tadviùayakaü smaraõaü vyàpàraþ- upamitiþ phalamiti matapradar÷anamevàbhimatam, na tu sàdç÷yàdivi÷iùñapiõóadar÷anaü karaõaü tàdç÷asmaraõaü vyàpàraþ upamitiþ phalamiti matapradar÷anam/ tathàsati ÷abdaprayogasya svàdhãnatvena smariùyanniti piõóaü pa÷yatãti bråyàt, ataþ smarannityàdyuktisvàrasyaparyàlocanayà pårvamatamevàbhimatam, na tu dvitãyaü matamiti tatpradar÷anaparatayà tàdç÷agranthavyàkhyànànaucityamarucibãjam/ saügrahe vàkyeti/ gosadç÷o gavayapadavàcya iti svaråpàtide÷etyàdiþ/ [218] udbodhakàntareti/ sàdç÷yavi÷iùñapiõóadar÷anàtiriktàdçùñàdiråpodbodhaketyarthaþ/ [219] sàdç÷ya(vi÷iùñapiõóa)dar÷anànantaramityàdi/ atropamiteþayaü gavayapadavàcya ityànakàratvopagame gavayavyaktyantaradar÷anànantaraü tatra padavàcyatàyàþ smaraõànupapattiþ, gosadç÷o gavayapadavàcya ityàkàrakatvasyopagame ca sàdç÷yasya tadbhedasamànàdhikaraõatadgatadharmavattvaråpasya gurutvena padavàcyatàvacchedakatvàsambhavàt tasyà bhramatvàpattirityàlocya gavayo gavayapadavàcya ityàkàrikaiva upamitirupagantavyetyabhipràyeõoktam [219] gavayatvàdiråpalaghudharmet i/ tàdç÷adharmàvacchinnavi÷eùyatàketyarthaþ/ [219] idam-sàdç÷yadar÷anasya upamitihetutàpradar÷anaü, upalakùaõaü vakùyamàõàrthasåcakam/ [218] sàdç÷yàdãtyàdinà vaidharmyasaügrahaþ/ *{ // iti prasaraõàkhyàyàü dãpikàprakà÷ikàvyàkhyàyàü upamànaparicchedaþ//}* *{/ / /}* *{÷abdaparicchedaþ}* *{÷abdalakùaõam}* [222] upajãvyopajãvakatvasaïgatyeti/ atra vaktavyaü sarvaü pràgeva prapa¤citam/ [222] ÷àbdabodhopajãvyatvena - ÷àbdabodhahetutvena/ [222] phalaniùñhatve 'pãti/ à÷rayatàråpasàkùàtsambandhenetyàdiþ/ [222] svaråpayorapi - ÷abdapramàõopamànapramàõayorapi/ etena saïgateþ sàkùàtsambandhena karaõaniùñhatvaü såcitam/ [222] karaõayorityàdi ùaùñhyartho viùayatvam abhidhàna÷abdàrthaikade÷aj¤ànànvitam/ anantaratvaü càvyavahitatvam/ tacca pårvàparasàdhàraõam/ svaniråpaõapårvaniråpaõapårvatva÷ånyatvasvottaraniråpaõànuttaratvànyataravattvaråpaü bodhyam/ nanu [222] àptavàkyaü ÷abda iti saügrahe ÷abdatvasya lakùyatàvacchedakatve vahninà si¤catãtyàdyapramàõavàkye 'vyàptiþ; àptoccaritatvavirahàdityata àha - [222] pramàõa÷abda iti/ tathà ca pramàõa÷abdatvaü lakùyatàvacchedakam/ tacca vahninà si¤catãtyàdivàkyavyàvçttamiti bhàvaþ/ [222] lakùaõamiti/ jabagaóada÷àdau ativyàptivyudàsàya vàkyatvamuktam/ àptoktavàkyamityatra ukta÷abdena samàsàntargataùaùñhyàþ uccaritatvamartha iti såcitam/ [222] yathàrthavaktçtvaråpeti/ etena àptatvaü hãùñatvam/ tathà ca vahninà si¤catãti vàkye 'tivyàptitàdavasthyam/ tatprayoktuþ kasyacit iùñatvasambhavàditi÷aïkà nirastà/ nanu vahninà si¤catãtyàdiprayokturapi kadàcit bàdhitàrthakavàkyaprayogahetubhåtayathàrthaj¤ànavattàyàþ sambhavàt kathamativyàptivàraõamityata àha -- [222] prakçtavàkyàrtheti/ [222] niùkarùa iti/ ayaü bhàvaþ -- tàdàtmya1svapratipàdyàrthagocarayathàrthaj¤ànajanyatvobhayasambandhena -------------------------------- 1. svapratipàdyetyàdi/ svaü jalena si¤catãtyàdivàkyaü tatpratipàdyo yo 'thaþ jalakaraõakasekakartà tadviùayakaü yat yathàrthaj¤ànaü tàdç÷avàkyaprayoktçniùñhaü tajjanyatvaü tàdç÷avàkye, 'artha buddhvà ÷abdaracanà' iti nyàyàditi bhàvaþ/ -------------------------------- vàkyavi÷iùñavàkyatvaü 1svajanyatvasvaviùayãbhåtàrthapratipàdakatvobhayasambandhena yathàrthaj¤ànavi÷iùñavàkyatvaü và ÷abdalakùaõamiti/ [222] etat vàkyàrthaj¤ànasya ÷abdaprayogahetutvam/ *{÷aktiniråpaõam}* nanu [225] arthasmçtyanukåletyàdinà dãpikàyàm ÷aktipadàrthaniruktirayuktà/ tannirukterihàprakçtatvàdityà÷aïkayàha - [225] mãmàüsaketyàdi/ [225] niràsakatveneti/ prayojanatayà hetutvavivakùayà tçtãyà/ agra ityavatàraõànvayi/ avatàraõaü pravçttyanukålo vyàpàraþ/ sa ca ÷aïkàgranthapravçttiþ/ [225] taditi/ mãmàüsaketyarthaþ/ [225] matam pràmàõikatayà svãkçtor'thaþ/ [227] sàdhàraõyeneti/ sàdhàraõyaü tadvçttiråpavattvam/ råpaü càrthetyàdyuktam/ ÷aktipadàrthànvitaü vai÷iùñyaü tçtãyàrthaþ/ sphuñamanyat/ dãpikàstha÷aktirityasya ÷aktipadàrtha ityarthasåcanàya [225] ÷aktipadàrthamityuktam/ dãpikàyàm anukåletyantaü saübandhavi÷eùaõam/ nanu dãpikokta÷aktipadàrthalakùaõer'thasmçtyanukålatvanive÷ane 'pi ghañàdipadàkà÷ayoþ samavàye 'tiprasaïgaþ tadavasthaþ/ svaniùñhatvasvàrthaniùñhatvobhayasambandhena padavi÷iùñatvanive÷ane 'pyàkà÷apadàkà÷ayossamavàyavàraõamadhakyam tasyàpi tadubhayasambandhatvàt arthassçtyanukålatvàccetyata àha - [225] ÷àbdabodhajanaketi/ smçtivi÷eùaõametat/ tathà ca samavàyaj¤ànàdhãna - àkà÷àdiråpàrthasmçte÷÷àbdabodhajanakatvàbhàvàt nàtiprasaïga iti bhàvaþ/ nanu anukålatvaü janakatvam, tacca saübandhe bàdhitam tajj¤ànasyaiva smçtijanakatvàdityata àha - [225] anukålatvamiheti/ [225] vi÷eùyamitãti/ yadyapi svaprayojakàdçùñavattvàderàtmapadaü prati àtmani sambandhatvamasti, tathàpi smçtiniùñhà yà ÷àbdabodhajanakatà tanniråpità yà janyatàsambandhàvacchinnà j¤ànaniùñhàvacchedakatà tadavacchedakasaüsargatà÷rayatvamiti niùkarùàt na doùaþ/ --------------------------------- 1. svajanyatvetyàdi/ svaü jalena si¤catãtyàdivàkyàrthaviùayakaü j¤ànaü tajjanyatvaü tàdç÷avàkye, evaü svaü tàdç÷avàkyàrthaj¤ànaü tadviùayo yor'thaþ vàkyàrthaþ tatpratipàdakatvaü ca tasmin vàkye iti samanvayaþ/ --------------------------------- 1janyatàsambandhena tattadarthadharmikatattatpadaprakàraka÷aktisaüsargakaj¤ànavi÷iùñatattadarthasmçtitvena ÷àbdabodhahetutvopagamàt lakùaõasamanvayaþ/ evaü saübandhàntaraj¤ànajanyàrthasmçteþ ÷àbdabodhahetutàvirahàt na doùa iti/ nanu anyaþ padàrthaþ padàrthàntaramiti vyutpattyà padàrthàntarapadaü këptapadàrthàtiriktaparam, pratiyogivi÷eùasamarpakapadàsamabhivyàhçtàtiriktàdipadànàü svasamabhivyàhçtapadàrthatàvacchedakà÷rayatvena këptatattaddharmipratiyogikabhedakåñavadbodhakatàyàþ 'citramatiriktaü råpa'mityàdau dçùñatvàt/ tathà ca mãmàüsakaiþ ÷akterapi padàrthatvàïgãkàràt tàdç÷abhedakåñavatpadàrthàprasiddhirityà÷aïkyàha - [225] tattaditi/ tathà ca ÷aktitvàtiriktànàü dravyatvàdãnàmeva grahaõàt nàprasiddhiriti bhàvaþ/ [225] vyàghàtaþ - virodhaþ/ aprasiddhiriti yàvat/ athavà naiyàyikamate ÷aktiþ na padàrthàntaramiti niùedho nopapadyate/ pratiyogyaprasiddherata àha - [225] tattatpadàrthatàvacchedakàbhàvakåñavadityartha iti/ atra ca padàrthànàü tattatpadàrthatàvacchedakànàü anataramabhàvakåñaþ atràstãti padàrthàntaramiti ar÷àdyajanyatàyà upagamenoktàrthalàbhàt na padàrthàntaramityatra ca na¤aþ prakçtipratyayàrthayorantaràbhàsamànàrthakatàyà anyatra dar÷anàt prakçte 'pi antarapadàrthasyàbhàvakåñasya na¤arthàbhàve pratiyogitayànvayena tattatpadàrthatàvacchedakavirahakåñàbhàvà÷raya ityarthaü manasi nidhàyàha - [225] na vyàghàta iti/ vyàghàta ityataþ pràk siddhyasiddhibhyàümityàdiþ/ [227] anyeti naiyàyiketyarthaþ/ tattatpadàrthatàvacchedakàbhàvakåñasya pratyekaü prasiddhatvàt pratiyogitàvacchedakavi÷iùñapratiyogij¤ànasambhavena naiyàyikamate niùedhopapatteriti bhàvaþ/ yadyapyatra kåñatvaü durvacam/ aprasiddhyà ekàbhàvavi÷iùñàparàbhàvanive÷a÷ca na -------------------------------- 1. janyatàsaübandhenetyasya j¤ànavi÷iùñetyatrànvayaþ/ -------------------------------- sambhavati/ tathàpi tattadabhàvaviùayakadhãviùayatvavadityarthàïgãkàràt na doùaþ/ viùayatvavattvaü càdheyatàsambandhàvacchinnasvavyàpakatàsambandhena/ tatsambandhàvacchinnapratiyogitàkatadabhàvaprasiddhyà niùedhopapatteþ/ [225] atiriktaiveti/ këptayorvinigamanàvirahe 'këptamanyat siddhyatãti nyàyàditi bhàvaþ/ [225] yata ityàdi/ atra kalpe vàcya ityàdau dhàtostàdç÷avi÷eùyatvamarthaþ/ pratyayasya à÷raya iti bodhyam/ nanvevaü sati vàcya ityàdivàkyajanya÷àbdabodhe à÷rayatvaråpàdhikapadàrthabhànasya vaktavyatayà gauravam/ evaü vi÷eùyatàyàmicchàsambandhatayà niråpitatvasya nive÷anãyatayàpi tathetyà÷aïkya kalpàntaramàha - [226] tàdç÷eti/ tattatpadajanyabodhaviùayatvaniùñhetyarthaþ/ [226] taditi/ ã÷varetyarthaþ/ evaü càtra kalpe dhàtorã÷varecchaivàrthaþ, pratyayasya padajanyabodhaviùayatvaprakàratàniråpitavi÷eùyatàvànàrthaþ, vi÷eùyatàyàü ca niråpitatvasambandhena icchànvaya iti bhàvaþ [226] nàti prasaïga iti/ ghañàdipadajanyabodhaviùayatvàdeþ ã÷varecchàyàü ghañàdàveva bhànàt tadviùayatayoreva niråpyaniråpakabhàvasattvàditi bhàvaþ/ nanu gaïgàyàü ghoùa ityàdau gaïgàpadàditaþ tãràdibodhotpattyà tãràdigatasya tàdç÷abodhaviùayatvàderapi ã÷varecchayà viùayãkaraõamàva÷yakam/ tasyàþ vidyamànayàvaddharmaviùayakatvaniyamàt/ tathà ca tãraü gaïgàpadajanyabodhaviùayo bhavatvityàkàrakatvamapi tasyà astãti pràguktarãtyà lakùaõocchedaprasaïgatàdavasthyamityata àha - [226] gaïgàpadajanyatvasyeti/ gaïgàpadajanyo bodhaþ bodhaviùayo bhavatu tãramityàkàrakatvameva ã÷varecchàyàü svãkriyate, tàvataiva tasyà uktaniyamopapatteþ/ bodhaviùayatàtvaråpeõa gaïgàpadajanyabodhaviùayatvàderapi tatra bhànasambhavàdityarthaþ/ [226] abhàveneti/ anyathà vi÷iùñàkàrecchàvi÷akalitàkàrecchayoravailakùaõyaprasaïgàditi bhàvaþ/ [226] gaïgàpadajanyatvaprakàratàniråpitetyàdi/ etena bodhaviùayo bhavatu tãramityàkàrakatvasya tàdç÷ecchàyàmupagamàt/ bodhaviùayatàtvena gaïgàpadajanyabodhaviùayatvaprakàratàniråpitatvaü tãravi÷eùyatàyà apyakùatamityatiprasaïgatàdavasthyamiti ÷aïkà nirastà/ vi÷akalitecchãyavi÷eùyatàprakàratayoraikyàsambhavena janyatvabodhaviùayatvayoþ prakàratàråpayoþ niråpyaniråpakabhàvàsambhavàt/ [226] na kùatiþ - na lakùaõocchedaprasaïgaþ/ [206] svàtantryeõa bhànamiti/ vai÷iùñye tçtãyà bhànaü prakàratà/ svàtantryaü càrthavi÷eùyatàniråpitaviùayatvaprakàratàniråpitabodhaprakàratàniråpitatvàbhàvaþ/ padaniùñhaprakàratàniråpitajanyatvaprakàratàniråpitabodhaprakàratàni råpitatvàbhàva÷ca/ svàtantryeõetyasyoktàrthakasya yathàyogamanvayo bodhyaþ/ [206] saïkùepa iti/ atràyamà÷ayaþ - ã÷varecchàyàü tãraü gaïgàpadajanyabodhaviùayo bhavatvityàkàrakatvamanabhyupagamya dar÷itavi÷akalitàkàrakatvàbhyupagame lakùaõàyà vçttyantaratvakalpanasyàva÷yakatvena gauravam/ vi÷iùñàkàrakatvàbhyupagame tu làghavamiti tarkànugçhãtena ã÷varecchà vi÷iùñàkàrakatvatadabhàvànyataravatã prameyatvàdityanumànena tasyàþ vi÷iùñàkàrakatvasiddhiriti tu na ÷aïkanãyam/ tathàsati abhràntànàü ghaño ghañapadavàcya iti vyavahàraprasaïgàt/ bàdhakatarkàbhàvavi÷iùñasyaiva làghavatarkasyànumànànugràhakatvopagamàt/ uktànumànena tatra tadasiddheþ/ evaü ghaño ghañapadasya vàcya ityàdau pratyayàrthe vibhaktyarthasyànvayo vàcyaþ/ sa cànubhavaviruddha iti/ ùaùñhyà janyatvaprakàratàrthaþ/ tatra prakçtyarthasya svaniùñhaprakàratàniråpitatvasambandhenànvayaþ/ vaca dhàtoþ bodhaprakàratàniråpitaviùayatvaprakàratàniråpakatvavi÷iùñecchàrthaþ/ ùaùñhyarthasya bodhaprakàratàyàü niråpitatvasambandhenànvayaþ/ vi÷iùñecchàyà÷ca pratyayàrthavi÷eùyatàvadekade÷avi÷eùyatve vi÷eùaõàvacchinnaniråpitatvasambandhenànvayaþ/ evaü prathamakalpo 'pi sàdhureveti/ evaü vi÷iùñecchãyavi÷eùyatàprakàratayorabhedamanupagamya avacchedyàvacchedakabhàvàïgãkàre prakàratàniråpitaprakàratàsthale prakàratàniråpitavi÷eùyatvàvacchinnaprakàratà nive÷yeti/ *{vi÷iùña÷aktisthàpanam}* [230] vi÷iùñe ÷aktimityàdi/ vi÷iùñavi÷eùyaka÷aktiprakàrakàpràmàõyaj¤ànànàskanditani÷cayànukålavyàpàraviùayakecchàvi÷iùñaþ mãmàüsakamataviùayakaj¤ànajanaka÷abdapratiyogikadhvaüsavi÷iùñaþ mãmàüsakamatavi÷eùyakànupapannatvaprakàrakaj¤ànajanaka÷abdaþ tadanukålakçtimànityakhaõóabodhaþ/ dvitãyaü vai÷iùñyaü svapratiyogisamànàkartçkatvasvà÷rayakàlavçttitvobhayasambandhena/ sphuñamanyat/ [230] arthàpattãti/ arthàpatti÷ca ànayanakarmatvasya sàkùàtsambandhena goniùñhatvamantarà svà÷rayavçttitvaråpaparamparàsambandhena gotvavçttitvamunapapannamityàkàrikà bodhyà/ nanu jàtyà÷rayavyaktàveva ÷aktisvãkàre gavàdipadajanya÷àbdabodhe gotvàditatsambandhayoþ kathaü bhànasambhavaþ/ à÷akyasnapaya ÷àbdabodhe bhànaü nàstãti niyamàt/ na ca tàdç÷aniyame mànàbhàva iti vàcyam/ tathà sati gavàdipadajanya÷àbdabodhe ghañàdãnàü bodhàpatteþ/ yattu - nãlo ghaña ityàdau abhedasya evaü sati ÷àbdabodhe bhànaü na syàditi - tanna - padàrthadvaya - saüsargàtiriktasyeti vi÷eùaõàdityà÷aïkya pràcãnàbhimatasamàdhànamàha - [231] atredaü bodhyamityàdinà/ navãnàstu tàdç÷aniyame mànàbhàvaþ/ na coktàtiprasaïgaþ/ ÷aktitadavacchedakatadavacchedakatàghañakasambandhatvànàmeva ÷àbdabodhe bhànaniyàmakatvàïgãkàràt/ evaü ca jàtitadvai÷iùñyàyoþ ÷aktirnàbhyupeyeti vadanti/ tanmataü dar÷ayati - navyàstviti/ *{÷aktigrahopàyapratipàdanam}* nanu apyekadantetyàdiko÷àdau ekadantàdi÷abdànàü dvandvasamàso 'nupapannaþ/ samasyamànapadàrthànàü mitho bhedasattva eva dvandvasya sàdhutvàdiha tadabhàvàdityata àha - [234] tatreti/ [235] vyavahàrataþ/ pravçtterityarthaþ/ [234] vçddhavyavahàreõeti dãpikàvàkye 'pi vçddhasya vyutpannasya vyavahàreõa pravçttyetyarthaþ/ nanu dãpikàstha [237] nanvityàdivàkye kàryaparatvàdityasya ùaùñhyantàkàïkùàsambhavàt vyavahàrasyetyasyottaratrànvayàsambhavàccàha - [237] vyavahàrasyetyàdi/ [237] vyavahàrasya - vàkyaprayogasya/ nanu [234] pravçttimupalabhya gavànayanaü ca dçùñveti dãpikàvàkyàtpravçttyanumànànantaraü gavànayanaj¤ànamiti labhyate/ tacca na yujyate/ pakùaj¤ànamantarà anumànàsambhavena gavànayanaj¤ànasya prathamamàva÷yakatvàdityata àha - [237] gavànayanaü dçùñvetyàdi/ pravçtyupalambhasya pramityantarasyàsambhavàdàha - upalabhyetyasyeti/ anumànaprayogamàha - [235] iyaü kriyete/ ayaü prayatnaþ gavànayanadharmikeùñasàdhanatàj¤ànajanyaþ pravçttitvàt svãyapravçttivat ityanumànàntaramapãha bodhyam/ [235] gavànayanaj¤ànasya - gavànayanadharmikeùñasàdhanatàj¤ànasya/ [234] ni÷cityeti/ ayamà÷ayaþ - tàdç÷aj¤ànaü tàdç÷avàkyajanyam tàdç÷avàkyavi÷iùñatvàdityànumàniko 'tra ni÷cayaþ/ vai÷iùñyaü ca svasattàdhãnasattàkatvasvàbhàvàdhãnàbhàvapratiyogitvobhayasambandheneti/ nanu gàmànaya ityàdivi÷iùñavàkyasyaiva tàdç÷avi÷iùñàrthe ÷aktiþ kuto na svãkriyata ityata àha - [235] vàkyasyeti/ nanu yava÷abdasya dãrgha÷åkavi÷iùña ÷aktisvãkàre mlecchànàü priyaïgau prayogo na syàdityata àha - [235] priyaïgau tviti/ [235] àkhyàtasya yatnatvavi÷iùña ityàdi/ àkhyàtaü yatnatvavi÷iùñavàcakaü 1tàdç÷akarotivyàkhyetatvàditi rãtyà vivaraõasya ÷aktigràhakatà bodhyà/ tatsamànàrthakapadàntareõa tadarthakathanaü hi vyàkhyànamiti bhàvaþ/ *{÷abdànàü siddhaparatvamapãti niråpaõam}* nanu siddhàrtho 'pi vàkyaprayogã bhavatu kiü tàvatà vyutpatterityata àha - [237] tathàceti/ [237] anyathà-tatra ÷aktigrahàva÷yambhàvavirahe/ *{lakùaõàniråpaõam}* nanu [237] tãrepi ÷aktiþ na kalpyata iti dãpikàvàkyamanupapannam/ tãràdi÷abdànàü tãre ÷aktisvãkàràdityata àha - [238] gaïgàpadasyeti/ [238] ÷eùa iti/ [238] nànàrthakatvànupapattiriti/ nànàrtha÷aktatvànupapattirityarthaþ/ nanu lavaõà÷vayorapi katha¤cit saüyogaþ sambhavati, evamekakàlãnatvàdisambandho 'pãti noktadoùavistàrasaübhava ityata àha - [238] idamupalakùaõamiti/ [237] idaü lavaõà÷vayoþ parasparasambandhàbhàvàt nànà÷aktikalpanam/ [238] prasiddhayoþ samànaprayogapràcuryayorityarthaþ/ etena gaïgàdipadàt vi÷eùassåcitaþ/ tatra tãrapravàhayoratathàtvàt/ [238] ma¤casthapuruùa iti/ atra ma¤capadaü puruùamàtraparam, ma¤casthetyuktistu tatra ÷akyasambandhalàbhàya/ vàcyàrthasya ma¤càdestu na ÷àbdabodhe bhànamiti dhyeyam/ idamatrajahalallakùaõàlakùaõam - lakùyatàvacchedakaråpeõa lakùyamàtraviùayakabodhajanikà lakùaõeti/ [238] apinà - api÷abdena/ [238] ekasàrthavàhitvena - ekasamudàyaghañakatvena/ ajahallakùaõàlakùaõam - lakùyatàvacchedakaråpeõa ÷akyalakùyobhayabodhikà lakùaõeti/ lakùyatàvacchedakaü dar÷itam/ nanu chatripadamukhyàrthasya chatriõaþ gamanakartçtvànvayànupapattivirahàt kimatra lakùaõàniyàmakamityata àha [238] tàtparyeti/ matubarthaketyanena inipratyayasya ÷aktatvalakùaõapadatvaü såcitam/ [238] tacchaktyeti/ vàkya÷aktyetyarthaþ/ mãmàüsakamatamabhiprayannàha - [238] pratipàdyeti/ svamatàbhipràyeõàha - [238] anyatheti/ [238] ekasàrthe ekasamudàye lakùaõà svà÷rayapuruùaghañitatvaråpaparamparàsambandhàtmikà/ [238] àhurityasvarasasåcanam/ tadbãjantu tathàsati jahallakùaõodàharaõamevedaü syàt/ tathà ca prakçtànupayogaþ dãpikàyàm tasyàjahallakùaõodàharaõatvakathanàditi/ [239] tasya tãvabrahmaõoraikyasya/ [239] tattàü÷asyedànãmityàdi/ ayaü bhàvaþ - tadde÷àdisambandhavi÷iùñe etadde÷àdisambandho bàdhitaþ, vi÷iùñe anvãyamànadharmasya vi÷eùaõe 'pyanvayàva÷yakatayà vi÷eùaõãbhåtatadde÷àdisambandhe tadbàdhàt/ ataþ tatpadaü de÷akàlasambandhimàtraparam na tu de÷àdau tattàü÷o 'pi vivakùitaþ/ tathà ca tacchabdalakùaõà jahadajahallakùaõà/ tallakùaõantu vàcyatàvacchedakàprakàrakavàcyaviùayakabodhaprayojikà lakùaõetãti/ so 'yaü devadatta ityàdau yadi vi÷iùñavai÷iùñyàvagàhi÷àbdabodhaþ svãkriyate tadaivaü syàt, na càyaü svãkriyate, kiü tu tadde÷atatkàlavçttitvopalakùitànuyogikavai÷iùñyàvagàhibodhaþ/ tatra ca na pràguktarãtyà bàdhàvakà÷aþ/ vi÷eùaõe vidheyànanvayàt/ ata eva so 'yaü devadatta ityàdivàkyajanya÷àbdabodhasamanantaraü tadde÷atatkàlavçttiþ na và devadatta ityàdisaü÷ayànutpàdo 'pyanubhavasiddha upapadyate/ atastattàü÷asyàhànàt nàtralakùaõàvakà÷a iti nopeyata eva jahadajahallakùaõeti vadanti/ tanmatamàha - [239] pare tvityàdinà/ *{gauõãvya¤janayorvçttyantaratvakhaõóanam}* [242] ràj¤àmapi ÷aktyaiveti/ bhuvaü dharati rakùatãti rãtyà yoga÷aktyaivetyarthaþ/ nanu vya¤janàyàþ kutra lakùaõàyàmantarbhàva ityatràha - [242] gaïgàyàmityàdi/ [242] lakùaõàsàmràjyàt - lakùaõàbalàt/ cakàrasya samuccayaparatvàsambhavàdàha - [242] castvartha iti/ [242] vilakùaõa÷abdaprayoktçtvàditi/ vilakùaõa÷abdaprayogavi÷iùñatvàdityarthaüþ/ vai÷iùñyaü svànukålakçtimattvàdheyatvobhayasambandhena/ àdheyatà svapativi÷eùyaka-evaüvidha÷àbdabodhaprakàrakecchàprayojyatvobhayasambandhena/ tenàsmadàdiùvapi yathà÷rutahetusattvena na vyabhicàraþ/ [242] sambhàvanàdãtyàdinà mànasaparigrahaþ/ [243] mantavyamiti/ tatha ca tathànuvyasàyo 'siddha iti bhàvaþ/ *{lakùaõàbãjaniråpaõam}* [245] lakùaõànupapattiriti/ ÷akyàrthasya yaùñyàdeþ kriyànvayasambhavàditi bhàvaþ/ [245] niyatakàle - a÷vàdiniyataprayàõàdikàla ityarthaþ/ [245] vi÷eùaõàderityàdinà sàhacaryàdeþ parigrahaþ/ *{arthàghyàhàrakhaõóanam}* [246] adhyàhàraþ - upasthitiþ/ [246] arthaj¤ànàrthatvàdityatràrthaj¤ànamupasthitiþ/ yathàkatha¤ciditi/ mànàntareõetyarthaþ/ nanu padajanyatvanive÷asya ghañaþ karmatvamityàdisthapalavi÷eùaprayojanakathanaü viphalaü, pratyakùàdyupasthitapadàrthasthale 'pi tatsambhavàt ityà÷aïkya na bodhe padajanyatvanive÷asya idaü prayojanakathanam, api tu vi÷eùapadasyàpãti samàdhànamàha - [247] vi÷eùapadasyàpãti/ vçttyeti vai÷iùñye tçtãyà/ [247] digiti/ ayaü bhàvaþ --- yadyapi ghañàdipadaü vastugatyà vçttivi÷iùñameveti tatsamavàyaj¤ànajanyàkà÷opasthityà ÷àbdabodhavàraõàya tattaddaõóavçttiprakàrakatattatpadadharmikaj¤ànajanyatattadarthopasthiterhetutvaü vaktavyam/ evaü tattatpadavçttiprakàrakatattadarthadharmikaj¤ànajanyatattadarthopasthiterapi/ evaü ca samavàyasya vçttiråpatvàbhàvàt nàtiprasaïgaþ/ ÷aktilakùaõayoreva vçttiråpatvàditi/ *{padavibhàgaþ}* [248] avayava÷aktiþ - svaghañakapada÷aktiþ/ [248] tanmàtreõeti/ avayava÷aktimàtreõetyarthaþ/ màtra÷abdena råóhi÷aktivyavacchedaþ/ tathà ca råóhi÷aktij¤ànajanyàrthaviùayakabodhajanakatvàbhàve sati avayava÷aktij¤ànajanyàrthaviùayakabodhajanakatvaü yaugikasya lakùaõamiti paryavasitam/ yogaråóhivàraõàya satyantam/ [248] tanmàtreõetyàdi/ råóhimàtreõetyarthaþ/ màtrapadenàvayava÷aktivyayacchedaþ/ tathà ca yoga÷aktij¤ànajanyàrthaviùayakabodhajanakatvàbhàve sati råóhi÷aktij¤ànajanyàrthaviùayakabodhajanakatvaü råóhasvya lakùaõam/ yaugikavàraõàya satyantam/ [248] yogaråóhibhyàmityàdi yoga÷aktij¤ànajanyaþ yaþ råóhi÷aktij¤ànajanya÷àbdabodhaþ tajjanakatvamityarthaþ/ råóhivàraõàya prathamaü janyàntam/ yaugikavàraõàya dvitãyam/ parasparasahakàreõetyanudapàdàne råóhyà arthapratipàdakatve sati yogenàrthapratipàdakatvaü lakùaõaü syàt/ tatra ca yaugikaråóhàvi÷eùaþ, atastadupàdànaü tenaikatra ÷àbdabodhe dvividha÷aktij¤ànajanyatvalàbhaþ/ sahakàre parasparatvaü ca svà÷rayaniråpitasahàkarà÷rayaniråpitatvaü sahakàravi÷iùñatvaparyavasitam/ vai÷iùñyaü svaniråpakavçttitvasvà÷rayaniråpitatvobhayasambandhena/ [248] parasparàsahàyenetyagrimagranthasya niruktasahakàràbhàvenetyarthaþ/ tçtãyàrthaspaya vai÷iùñyasya ÷aktyàdàvanvayaþ/ tathà ca råóhi÷aktij¤ànajanyayoga÷aktij¤ànàjanyàrthaviùayakabodhajanakatve sati råóhi÷aktij¤ànàjanyayogya÷aktij¤ànajanyàrthaviùayakabodhajanakatvaü yaugikaråóhasya lakùaõam paryavasitam/ kevalayaugikakevalaråóhayoþ vàraõàya daladvayam/ [249] yogaråóhimiti/ yogasahitàü råóhimityarthaþ/ tena - yogaþ ca råóhi÷ceti itaretarayogadvandvà÷rayaõe yogaråóhã iti dvivacanàntatvaprasaïgaþ/ yogaråóhyossamàhàra iti samàhàradvandvà÷rayaõe yogaråóhãti napusaükatvaprasaïga iti ÷aïkàyàþ nàvakà÷aþ/ ÷àkapàrthivàdivat madhyamapadalopisamàsà÷rayaõenàvirodhàt/ etadabhipràyeõaivàgre kumude kumudaprayogasattvàt iùñàpattirityata àha - [249] païkajàdãti/ *{anvita÷aktikhaõóanam}* [250] padàrthadvayasyaiva parasparànvaya ityetallàbhàya itaretyuktam/ natvitaratvamapi ÷akyatàvacchedakaghañakamityabhipràyeõàha - [251] anvita iti/ nanvanvayàü÷e 'pi ÷aktiràstàm, kiü tata ityàha - [251] anvita ityàdi/ uktarãtyà kàryàü÷opekùàbãjasambhavàt itarapadasya kàryaparatve gauõatvàpatte÷càsvarasaü hçdi nidhàya [251] àhurityuktam/ tattatkàraõàvyavahitottaratvaü svasàmànàdhikaraõyàvacchinna-svàvyavahitottarakùaõotpattikatvasambandhena tatkàraõavai÷iùñyam/ tena vyadhikaraõa÷àbdabodhavyudàsaþ/ *{àkàïkùàdiniråpaõam}* [255] yogyatàdãtyàdinà avilamboccaritapadaparigrahaþ/ nanu yatpadàbhàvaprayuktatvaü tajjanyatvam, tacca ÷àbdabodhajanakatve 'bhàvaråpe na sambhavati/ tasya nityatvàdityata àha -- [255] prayuktatvaü ceti/ nanu nirukta÷àbdabodhàjanakatvaj¤ànaü vinàpi ÷àbdabodhodayàt kathaü tadghañitasyàkàïkùàråpatvamityata àha - [255] ajanakatvàntamiti/ [255] paricàyakam - bodhakam/ vàkyarthasyàpårvatayà ÷àbdabodhàt pràgdurgrahatvena kvacidyogyatàsaü÷ayàdapi ÷àbdabodhaþ jàyata ityabhipràyeõoktam - [255] saü÷ayani÷cayasàdhàraõeti/ [255] svaråpasatyeva -- aj¤àtaiva/ [255] digiti/ ayaü bhàvaþ -- yogyatàj¤ànatvena hetutve 'pràmàõyani÷cayàbhàva eva hetutàvacchedake nive÷yaþ/ navãnamate saü÷ayasàdhàraõàpràmàõyagrahatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ tatheti/ [255] dãpikàyàü avilambenetyàdi/ etena mauni÷lokàdau ÷àbdabodhànupapattirnirastà/ anyathà tatra padoccàraõàbhàvena ÷àbdabodhànupapatteþ/ nanu gaura÷vaþ puruùa ityàdibhåloktapasaïgatam/ tathà hi - tatra kãdç÷abodha àpàdyate/ a÷vàdàvekatvàdibodho và uta gavà÷vàdau abhedànvayabodho và/ nàdyaþ; iùñàpatteþ/ na dvitãyaþ; ayogyodàharaõatvàdityàdyà÷aïkyànàkàïkùodàharaõàntaramàha [255] ghaña ityàdi/ *{vedàpauruùeyatvam}* pratãtidvayasyànyaviùayakatvakalpanàmapekùya ekasyàþ pratãtestatkalpanaü yuktam/ tathà ca pratyabhij¤à sàjàtyàvagàhitvatadabhàvànyataravatã prameyatvàdityanumànaü pratyabhij¤àyàssàjàtyàvagàhitve utpattivinà÷apratyayoþ kakàràdyabhivya¤jakakaõñhatàlvàdivyàpàraviùayakatvaråpaü làghavaü syàditi tarkànunçhãtaü pramàõamityà÷ayenàha - [259] utpattãti/ atra ca yadi pratyabhij¤à sàjàtyàvagàhinã syàt tarhi varõànàmanityatayà dhvaüsapratiyogitvaü pràgabhàvapratiyogitvaü ca syàt iti gauravatarkasahakçtanoktànumànena pratyabhij¤àyàssàjàtyàvagàhitvàbhàvasiddhaü utpattivinà÷apratyayoranyaviùayakatvakalpanaü niràbàdhameveti uktayuktirevetyabhipretya [251] hçdayam ityuktam/ etadasvarasenaiva yuktyantaramàha - [259] varõànàmiti/ nanu varõanityatve kathaü vedasyànityatvamityà÷aïkya tadupapàdayati - [259] prakà÷ikàyàm agnãti/ [259] ucitamiti/ utpattivinà÷apratyayànuguõyàditibhàvaþ/ *{smçtyàcàrayoþ pràmàõyam}* nanu àcàro nàma anuùñhànam/ tacca vyàpàràtmakamiti tasya pramàõatve pràguktapramàõavibhàgavyàghàta ityata àha - [260] àcàràõàmitãti/ [261] etena àcàrapadasya niruktavàkyaparatvena/ [260] anumãyata iti/ atretthamanumànaprakàraþ - iyaü smçtiþ ki¤cicchàkhàmålikà smçtitvàdityanumànàt vyàsàdismçtimålabhåta÷àkhàsiddhau tàdç÷ã÷àkhà idànãmucchinnapàñhà idànãmanupalabhyamànatvàt yannaivam tannaivam yathà pañhyamàna÷àkheti/ [261] nadãdãnàdi ityàdinà ràjajaràsaro rasa ityàdãnàü parigrahaþ/ [261] arthavi÷eùeti/ nadyàdi÷abdàt dãnàdiråpàrthabodhaprasaïgàdityarthaþ/ tathà ca yena råpeõa padàntarasamabhivyàhàro gçhãtaþ tadråpàvacchinna÷aktij¤ànaü ÷àbdabodhaheturvàcyam/ anyathà prameyatvàdinà ÷aktigrahe 'pi ÷àbdabodhàpatteþ/ evaü cànumãyamàna÷ruteþ 'aùñakàü kurvãte'tyàkàrakatvameveti vi÷iùña nirõayàbhàvàt bodhakatvàsambhavaþ/ evamaùñakàpadasthàne 'pi paryàyapadàntaraprakùepo bodhya iti bhàvaþ/ idaü càrthavi÷eùabodhàpatteriti pàñhamabhisandhàya/ arthavi÷eùabodhànàpatteriti pàñhe tu tannaiyatyànupapatterityarthaþ/ *{arthàpattyàdãnàü pramàõàntaratvaniràsaþ}* [264] anumànànusaraõamiti/ ayamarthavi÷eùatàtparyavàn vilakùaõaceùñàvattvàdityanumànaprakàro bodhyaþ/ [264] vi÷iùyetyàdi/ prathamavakturapi sàmànyaråpeõa j¤àtatvàt urktaü vi÷iùyeti/ prathameti kriyàvi÷eùaõam/ pràthamyaü ca vacane svapratipàdyàrthapratipàdakavacanadhvaüsàsamànakàlãnatvaü dhvaüsavi÷iùñànyatva paryavasitam/ ve÷iùñyaü svasamànàkàlãnatvasvapratiyogivacanapratipàdyàrthapratipàdakatvobhayasambandhena// *{iti dãpikàprasaraõàkhyàyàü prakà÷avyàkhyàyàü ÷abdaparicchedaþ//}* *{/ / /}* *{pràmàõyavàdaþ}* *{tatra vipratipattipradar÷anam}* [268] pramàõaprasaïgàditi/ 1pramàõaniråpitasvajanyavçttiniùñhatvàtmakaprasaïgasaïgaterityarthaþ/ pramàõa÷abdaþ iha karaõe lyuóantaþ - yadvà 2tanniråpitasmçtaniùñhopekùàviùayatàvirodhiråpàtmakasaïgaterityarthaþ/ tacca råpaü prakçte paratogràhyatvam/ smçti÷ca 3svajanyavçttiniùñhatvasambandhena jàyate/ atha và pramàõaü pramà, 4tanniråpitasvavçttiniùñhatvàtmakaprasaïgasaïgaterityarthaþ/ j¤ànajanyajij¤àsàdhãnatvaü pa¤camyarthaþ/ vyavasthàpanànvayi/ tathà ca pramàõaniråpitaprasaïgasaïgativiùayakaj¤ànajanyajij¤àsadhãnapramàtvadharmikaparatogràhyatvaprakàrakàpràmàõyaj¤ànànàskanditani÷cayànukålavyàpàrànukålabhaviùyatkàlãnakçtimàn sana j¤ànodde÷yakapravçttiprayojyajànànàmiti granthàbhinna÷abdànukålavartamànakàlãnakçtimàniti bodhaþ/ svatogràhyamityatra [268] j¤ànagràhaketi/ [268] parata ityatra para÷abdaþ anumànàdipara ityà÷ayenàha - [268] anumànàdãti/ àdinà àptokta÷abdaparigrahaþ/ --------------------------------- 1. pramàõaniråpitetyàdi/ pramàõaniråpitetyasya saügatàvanvayaþ/ svaü pramàõaü tajjanyà pramà tadvçtti pramàtvaü taninaùñhatvaü paratogràhyatve ' tathà ca yanniråpaõànantaraü yanniråpyate tayoreva saügatiråpaþ saübandhaþ/ pramàõaniråpaõànantaraü pramàtvasya paratogràhyatvaü niråpyata iti pramàõaniråpità saügatiþ paratogràhyatve vaktavyà/ sà ca svajanyavçttiniùñhatvàtmakaprasaïgaråpeti bhàvaþ/ 2. tanniråpitetyàdi/ tanniråpità pramàõaniråpità, smçtaü pramàtvaü tanniùñhaü upekùaviùayatàvirodhiråpaü paratogràhyatvaü tadàtmikà saügatiþ/ 3. svajanyetyàdi/ svaü pramàõam, tajjanyà pramà tadvçtti pramàtvaü tanniùñhatvaü paratogràhyatve/ 4. tanniråpitetyàdi/ tanniråpità pramàniråpità, saügatirityanvayaþ/ svaü pramàtadvçtti pramàtvaü tanniùñhatvaü paratogràhyatve/ 5. sva÷abda iti/ sva÷abdo 'tra svãyavàcã san j¤ànagràhakasàmagrãpara iti bhàvaþ/ --------------------------------- ÷aïkate - [268] kathamiti/ [268] tasyàþ - vipratipatteþ/ [268] atra - vipratipattiniùñhavicàraprayojakatvaviùaye [268] akùatamiti vadantãtyanvayaþ/ [268] hi - yataþ/ upapàdayati--- [268] viruddhetyàdi/ [268] kabaliteti/ viùayãbhåtetyarthaþ/ bodhavi÷eùaõam/ [268] vicàra iti/ pravartaka iti ÷eùaþ/ [268] evaü ca - uktarãtyà vicàrapravçttau ca/ [268] vicàropayogitvamiti/ vipratipatterityàdiþ/ atra j¤ànapràmàõyamiti pakùanirde÷aþ/ ghañakatvaü saptamyarthaþ j¤ànapadànvitam/ [239] tàdç÷eti/ apràmàõyàgràhakaj¤ànagràhakayàvatsàmagrãjanyetyarthaþ/ [269] atrauktamatatraye/ ghañakatvaü saptamyarthaþ gurumatànvayi/ [269] taditi/ gurvityarthaþ/ [269] evaü ca uktarãtyà vyavasthàpane ca/ nanu tatprakàrakabuddhau tadj¤ànasya kàraõatvàt uktavyavasàyàt pràk pràmàõyànupasthiteþ kathaü dar÷itavyavasàye pràmàõyabhànasambhava ityata àha --- [239] vi÷iùñeti/ [239] vi÷eùaõeti/ tadråpetyàdiþ/ yàvaditi sàmagrãvi÷eùaõam/ ata evàgre j¤ànagràhakayàvadityuktam/ pramitikaraõatvaråpapràmàõyasya paraiþ svatogràhyatvànupagamena tatra vicàràsambhavàdàha [268] vastutastviti/ yattu - j¤ànapadena pramitikaraõatvavyàvçttiþ na sambhavati/ paràmar÷àdeþ pramitikaraõatvàt ata àha - vastutastviti iti vyàkhyànam - tadasat/ j¤ànasyaiva pràmàõyamityavadhàraõavivakùà pramitikaraõatvasyendiyasàdhàraõasya vyàvçttisambhavàt/ sarvaü vàkyamiti nyàyena ÷abdenaiva tàdç÷àrthalàbhàt/ nanu vi÷iùña yàvajj¤ànavyaktãnàü durgahatvàt tannive÷o na sambhavatãtyata àha - [268] taddharmeti/ yàvatpadasya samabhivyàhçtapadàrthatàvacchedakavyàpakatvaparatvàditi bhàvaþ/ [274] phalataþ-- tàtparyataþ/ [268] samànyataþ sàmànyaråpeõa/ taddharmaprakàrakatvaråpaj¤ànavi÷eùaõàvi÷eùitena j¤ànatveneti yàvat/ j¤ànànvayini vai÷iùñye tasil/ anyathà ghañatvàdighañitapràmàõyasya ghañatvàdiprakàrakaj¤ànagràhakagràhyatvàbhàvena vidhau bàdhàpatteþ/ idaü j¤ànaü prameti j¤ànena svàtmakànuvyavasàyaniùñhapràmàõyagrahàt pràmàõyàgrahàditi dãpikàvàkyamasaïgatam ata àha - [274] vyavasàyaniùñhetyàdiþ/ sàmagryà eva pràmàõyagràhakatayà anuvyavasàyaniùñhapràmàõyagràhikàyà iti strãliïganirde÷a eva kàrya ityata àha - [274] sàmànya iti/ tathà ca liïgavi÷eùàvivakùàyàü napuüsakasyaiva nirdeùñavyatayà noktadoùa iti bhàvaþ/ tasyàpràmàõyamiti ùaùñhãtatpuruùabhramavàraõàya [274] saptamãti/ [274] yàdç÷apràmàõyami tyàdi/ atràyaü niùkarùaþ --- taddharmaghañitapràmàõyaü ki¤cidvi÷iùñamiti/ vai÷iùñyaü tàdàtmyasvavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhena/ avacchedakatà 1svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatàsambandhena/ svàdhikaraõatà svavi÷iùñataddharmaprakàrakaj¤ànagràhakasàmagrãjanyatànatvasambandhena/ svavai÷iùñyaü svaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ -------------------------------- 1. atra sarvatra sva÷abdaþ taddharmaghañitapràmàõyaparaþ/ svavi÷iùñetyasya j¤ànagràhakasàmagryàmanvayaþ/ svà÷rayaniùñhavi÷eùyatàniråpitàpràmàõyaniùñhaprakàratà÷àlij¤ànajanakatvasaübandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasaübandhena svavi÷iùñà yà taddharmaprakàrakaj¤ànagràhakasàmagrã tajjanyaj¤ànaniùñhabhedapratiyogitàniråpità yà svaniråpitaviùayitàsaübandhàvacchinnàvacchedakatà tatsaübandhàvacchinnà yà svavçttibhedapratiyogitàvacchedakatà tena saübandhena tàdàtmyasaübandhena ca ki¤cidvi÷iùñaü taddharmaghañitapràmàõyamiti phalitam/ etatsamanvayaprakàraþ ittham---svaü ghañatvavati ghañatvaprakàrakatvaråpaü pramàtvaü tadà÷rayaþ/ ayaü ghaña iti pramà; tadvi÷eùyakàpràmàõyaprakàrakaj¤ànajanakatvaü athaü ghaña iti j¤ànagràhakasàmagryàü nàstãti sà sàmagrã svà÷rayetyàditàdç÷ajanakatvasaübandhàvacchinnasva (pramàtva) niùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavatã bhavati/ atastàdç÷abhedavacvasaübandhena svavi÷iùñà yà uktasàmagrã tajjanyo yat j¤ànaü ghañaj¤ànaviùayakaü j¤ànaü tanniùñho yo bhedaþ svaniråpitaviùayitàsaübandhena ghañatvaghañitapramàtvavadbhedo na bhavati, tena saübandhena tàdç÷apramàtvavattvàt; api tvanyabhedaþ tatpratiyogitàvacchedakatvaü ghañatvaghañitapramàtve nàstãti tàdç÷àvacchedakatàsaübandhena pramàtvavadbhedaþ tàdç÷apramàtvaniùñhaþ tatpratiyogitàvacchedakatvaü ghañatvaghañitapramàtve, tattàdàtmyaü ca tatreti saübandhadvayopapattiriti/ pa÷càttaneùvanugameùvapyevamåhyam/ --------------------------------- avacchedakatà savà÷rayaniùñhavi÷eùyatàniråpitàpràmàõyaniùñhaprakàratà÷àlij¤ànajanakatvasaübandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà svaniråpitaviùayitàsambandhena/ yadvà viùayitàvi÷iùñatvam/ vai÷iùñyaü svaniråpakatvasvavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhena/ avacchedakatvaü svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatàsambandhena/ svàdhikaraõatà svà÷rayavi÷eùyaketyàdi pràgvat/ atra ca sàmagryàü yàvattvapakùe ki¤cidvi÷iùñatvaü sthålànugamaþ/ vai÷iùñyaü tàdàtmyasvavi÷iùñaj¤ànaviùayatvobhayasambandhena/ svavai÷iùñyaü svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvani ùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ svàdhikaraõatà svavi÷iùñaj¤ànagràhakatàvacchedakavyàsajyavçttitvasambandhena/ svavai÷iùñyaü svà÷rayavi÷eùyakàpràmàõyaprakàrakaj¤ànajanakatàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasaübandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà svotpàdakatàvacchedakatàsambandhena/ tenànantànàü de÷àntarãyakàlàntarãyatattatkàraõànàmasarvaj¤àdurj¤eyatvena svatastva÷arãre tattannive÷adaurghañye 'pi na kùatiþ/ evaü ca gurvàndimate vyavasàyàdikàraõakåñatvaü idaü j¤ànaü mitho vijàtãyamiti niruktaki¤cidvi÷iùñatvaü na susàdhamiti/ ÷aïkate -- [274] nanviti/ aprasiddhimupapàdayati -- [274] na hãti/ [264] ekam - ekajàtãyam/ [274] na janyata ityanvayaþ/ atra ca yàvantastàdç÷àþ dharmàþ tadavacchinnotpàdyaj¤ànaviùayatve sati tadavacchinnotpàdyaj¤ànaviùayatvamiti rãtyà svatastvaü sàdhyamiti noktàprasiddhiriti/ ÷aïkate -- [274] na ceti/ nanu prathamopàttasyàgràhakàntasyaiva prathamaü prayojanaü vaktavyamiti tadupekùya caramopàttasya yàvattvavi÷eùaõasya prathamaü prayojanakathanamanucitamityà÷aïkàü parijihãrùuràha - [273] yàvattvetyàdi/ ayaü bhàvaþ -- agràhakàntasya prayojanaü hi apràmàõyagràhakasàmagrãvàraõam, tacca sàmagryàü yàvattvàprave÷e na nirvahati/ pràmàõyagràhakasàmagãmàdàya pràmàõye svatastvasya såpapàdatvàt/ tatra tadvi÷eùaõasattve tu apràmàõyagràhakasàmagryà api tàdç÷ayàvadantargatatvena pràmàõyasya tadagràhyatayà bàdhaþ syàditi yàvattvavi÷iùñaõasattvasyàgràhakàntasàrthakyopapàdakatvaümiti/ [273] prathamataþ - agràhakàntaprayojanakathanàt pràk/ sàmàgrãgatayàvattvavi÷eùaõena vàraõãyaü siddhasàdhanamupapàdayati - [273] naiyàyiketi/ yadyapiü vidhikoñau yàvattvavi÷eùaõasya siddhasàdhanavàraõaphalasambhave 'pi niùedhakoñau na tatsambhavaþ/ tathàpi bàdhavàraõameva phalaü niùedhakoñau sambhavatãtyàha - [274] naiyàyiketi/ [274] vàkyena cetyanena anumànàdãtyàdipadàrtha uktaþ/ [273] idaü j¤ànamaprameti j¤ànena pràmàõyàgrahàdityatra tàdç÷aj¤ànaprayuktapràmàõyagrahàbhàvàdityarthaþ yathà÷ruto labhyate/ sa ca prakçtànupayuktaþ, bàdhasyaiva prakçte vaktavyatvàt, ataþ pràmàõyàgrahàdityasya pràmàõyàviùayãkaraõàdityarthamàha - [274] pràmàõyetyàdi/ [274] tàdç÷eti/ idaü j¤ànamaprametyàkàraketyarthaþ/ [274] tayà uktaj¤ànàsàmagryà/ [274] vi÷iùñeti/ avacchinnetyarthaþ/ yadyapi idaü j¤ànamaprameti j¤àne pràmàõyaü pratiyogitayà viùayaþ tathàpi j¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahãyapratiyogitàsambandhàvacchinnaviùayatvaü svatogràhyatvam, athavà svà÷rayaniùñhavi÷eùyatàniråpitasvaniùñhaprakàratàkatvasambandhena vyàpakatvaü vivakùitamiti nàsaïgatiþ/ [280] svata eva gçhyata iti/ idamatra cintyam-atra evakàraþ gçhyata ityanantaraü yojanayà 'gçhyata eve'tyarthaþ/ tathà càyaü kriyàsaïgata evakàraþ nãlaü sarojaü bhavatyevetivat/ ato na virodha iti tasya apyarthakatàkathanamanupapannamiti/ idamatra bodhyam - sàmagryàü yàvattvaprave÷e j¤ànavi÷iùñatvaü såkùmànugamaþ/ vai÷iùñyaü viùayatvasvavçttibhedapratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhena/ avacchedakatà svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatàsambandhena/ svàdhikaraõatvàdikaü pårvavat/ [274] vi÷iùya - tattatkàraõakåñatvena/ evamagre 'pi/ tàdråpyeõetyatra j¤àne yàvattvaprave÷e bhedavi÷iùñatvamiti såkùmànugamaþ/ vai÷iùñyaü svapratiyogitàvacchedakatvasvà÷rayatvobhayasambandhena/ avacchedakatvaü svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnam/ svàdhikaraõatà svavi÷iùñaj¤ànagràhakasàmagrãjanyagrahatvasayambandhena/ svavai÷iùñyaü svà÷rayavi÷eùyakàpràmàõyaprakàrakaj¤ànajanakatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatà svaniråpitaviùayitàsambandhena/ [274] saïkùepa ityanena pràmàõyavàdagàdàdharyàmuktaü sarvamabhisaühitam/ nanu tadvadvi÷eùyakatvàvacchinnatatprakàrakatvaü hi tatpramàtvam/ tatkathaü purovartinãtyàdidãpikàvàkyasaïgatirityata àha - [280] purovartinãti/ nanu purovartini prakàrasambandhabhànavyavasthàpanamàtreõa kathaü vi÷iùñapràmàõyabhànasiddhiranuvyavasàyàdàvityata àha - [280] naiyàyikà apãti/ nanu vi÷iùñabuddhau vi÷eùaõaj¤ànasya hetutvàt kathamanuvyavasàye pràganupasthitavi÷eùyatvàdibhànamityata àha - [281] anupasthitayorapãti/ ayaü bhàvaþ - vi÷eùaõaj¤ànasya hetutvaü vi÷eùaõabhedena bhinnabhinnamiti phalànurodhena prakçte na tàdç÷akàraõatvakalpanamiti/ nanu vyavasàyaj¤àtatàliïgakànumitibhyàü pràmàõyagrahaõasya gurubhaññàbhyàmupapagamàt [242] anuvyavasàyenetyuktiþ dãpikàyàü kathamityà÷aïkya tasya mi÷ramatàbhipràyakatàmàha - (idaü ceti/) tannirasanaprakàro bodhya iti/ na ca tathàsati ghañaü jànàmãtayàdau ghañàdeþ j¤ànàdikriyàkarmatànupapattiþ kriyàjanyaphala÷àlitàyà eva karmatàråpatvàditi, tatra dvitãyànupapattiriti vàcyam/ tàdç÷aphala÷àlitvasya mukhyakarmatàråpatayà gràmaü gacchatãtyàdàveva gràmàdau tadupagamàt/ ghañaü jànàtãtyàdiùu tadanabhyupagamàt viùayatàlakùaõagauõakarmatàyà eva tatra svãkaraõàt/ anyathà 'ghañamicchati' ghañaü dveùñã'tyàdau iùñatvàdiråpapadàrthàntarakalpanàpàtàt iti/ [283] saïkùepa iti/ ayaü bhàvaþ - agçhãtàpràmàõyakatvamapràmàõyaj¤ànànàskanditatvam, taccàpràmàõyaprakàratàniråpitavi÷eùyatvasàmànàdhikaraõyobhayasambandhàvacchinnaj¤ànatvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvaþ/ evaü bhramatvaj¤ànàbhàvapramàtvagrahàbhàvàvapi nive÷yau/ evamapràmàõyaj¤àne apràmàõyaj¤ànaü yatrotpannam tatra pravçttyupapattaye apràmàõyaj¤ànadharmikàpràmàõyaj¤ànatvena pçthakkàraõatvaü kalpanãyam/ adhikaü pràmàõyavàdàdau draùñavyamiti/ [283] pràmàõyavyavasthàpakahetoþ saphalapravçttijanakatvaråpetyàdiþ/ pràmàõye parato gràhyatvasya mãmàüsakairapyupagamàt siddhasàdhanamà÷aïkya evakàrapåraõena vyàcaùñe - [282] pràmàõyasyànumànàdita eveti/ [282] etena - anuvyavasàyàdau pràmàõyabhànàsambhavasthàpanena/ [282] vyabhicàra iti/ vyatireketyàdiþ/ [287] evaü j¤aptàvityàdi uktaprakàràbhinnaj¤aptidharmikaparatastvavyavasthàpakadhvaüsavi÷iùñaþ utpattidharmikaparatastvaprakàrakaj¤ànànukåla÷abdaþ tatkartetyanvayabodhaþ/ [287] màtreti/ màtrapadamatrakàrtsnyaparam/ [287] vyudàsa iti j¤ànatvàdãnàmatathàtvàditi bhàvaþ/ nanu pramàsàdhàraõakàraõatvaü pramàniùñhakàryatvàtiriktadharmàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatvam/ evaü ca kàlàdivàraõe 'pi àtmàdivàraõama÷akyamata àha - [287] pramàtvàdhiketyàdi/ pramàtvavi÷iùñakàryatàniråpitakàraõatvamiti niùkarùaþ/ vai÷iùñyaü 1svàdhikaraõavçttitvasvavi÷iùñadharmàvacchinnatvobhayasaübandhena/ -------------------------------- 1. svàdhikaraõetyàdi/ svàdhikaraõavçttitva - svàdhikaraõavçttitvasvàbhàvàdhikaraõavçttitvobhayasaübandhàvacchinnasvan iùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavaddharmàvacchinnatvobhayasambandhena pramàtvavi÷iùñà yà kàryatà tanniråpitakàraõatvaü pramàsàdhàraõakàraõatvamityarthaþ/ svaü pramàtvaü tadadhikaraõaü pramà tanniùñhatvaü kàryatàyàm, evaü svaü pramàtvaü tadadhikaraõaü pramàtadvçttitvaü j¤ànatve svaü pramàtvaü tadabhàvàdhikaraõabhramavçttitvaü ca j¤ànatve iti j¤ànatvaü svàdhikaraõavçttitvasvàbhàvàdhikaraõavçttitvobhayasambandhena pramàtvavat, pramàtvaü tu na tathà tasya pramàtvàbhàvàdhikaraõavçttitvàbhàvàt, ataþ tàdç÷obhayasambandhàvacchinnapramàtvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavat pramàtvaü tadavacchinnatvaü ca pramàniùñhakàryatàyàmiti ubhayasambandhena pramàtvavi÷iùñà kàryatà bhavatãti samanvayo j¤eyaþ/ --------------------------------- vai÷iùñyaü svaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ avacchedakatà svàdhikaraõavçttitvasvàbhàvàdhikaraõavçttitvobhayasambandhena/ kàryatàyàü pramàniùñhanive÷aphalamàha - [287] bhrameti/ [287] ityàdàvityàdinà vaü÷oragabhramàdisaïgrahaþ/ [287] pittàdãtyàdinà maõóåkavasa¤janàdigrahaõam/ [289] visaüvàdoti/ tadabhàvavati tatprakàraketyarthaþ/ bodhyeti/ etena dharmiõo 'prasiddhyà niùodho 'nupapanna iti ÷aïkà nirastà/ [289] këptaniyateti/ etena kalpanàsàmya÷aïkàniràsaþ/ nanu iùñabhedàgrahamàtrasya kàraõatvopapattau iùñe svatantropasthitatvavi÷eùaõaü vyarthamityata àha -- [289] etàvateti/ nanu iùñabhedàgrahasyaivetyevakàràsaïgatiþ/ smçterapyapekùitatvenetaravyavacchedasya tenà÷akyatvàdityata àha --- [289] evakàreõeti/ [289] làghavàditi/ anyathà tadvati tatprakàrakatvasyàdhikasya nive÷e kàryatàvacchedakagauravàditi bhàvaþ/ [289] sàmànyaþ-- sàmànyaråpeõa/ abhedaþ pratyayàrthaþ vçttitvànvayã/ *{ayathàrthànubhavaniråpaõam}* [292] prade÷avi÷eùetyàdi/ prade÷avi÷eùaþ nidrànàóãvi÷eùaþ/ tatràvasthitaü yanmanaþ tena àtmanaþ saüyoga ityarthaþ/ [292] tadasamavàyikàraõaketyàdi/ ayaü bhàvaþ --- svapna÷abdasya j¤ànavi÷eùa eva lakùaõà tadasaptavàyikàraõaketyanena ÷akyasambandhassåcita iti/ [292] bhàktaþ làkùaõikaþ/ [292] tatbhàùyaviru'miti/ ananubhåtàrthaviùayakasya svàpnaj¤ànasya dar÷anàt/ smçte÷càtathàtvàditi bhàvaþ/ nanu pañatvavàniti j¤ànavàraõamapi nànàtvanive÷aprayojanaü saübhavatãti ghañatvaviruddhapañatvàniti j¤ànaparyantànughàvanaü viphalamityà÷aïkyàha - [292] koñyoriti/ nanu ghañatvaviruddhapañatvavàniti j¤àne 'pi ghañatvapañatvaråpanànàdharmaprakàrakatvasattvàt kathaü tadvàraõamiti, tatràha - [293] ekadharmiketi/ ayaü bhàvaþ - 1prakàratàvi÷iùñaj¤ànatvaü saü÷ayatvam/ vai÷iùñyaü svaniråpakatvasvàvacchinnaviùayatàniråpitavirodhaviùayatàniråpitaviùayatvàvacchinnatvasvaniråpitavi÷eùyatàsamànàdhikaraõavi÷eùyatàniråpitatvobhayasambandhena svavi÷iùñaprakàratàniråpakatvobhayasaübandhane/ evamapi parvato vahnimàn dravyaü vahniviruddhajanavat/ iti j¤àne ativyàptirdurvàraiveti ÷aïkate -- [293] na ceti/ [293] ekadharmàvacchinnetyàdi/ ayamà÷ayaþ -- svaniråpitavi÷eùyatàsamànàdhikaraõatvasthale svaniråpitàvi÷eùyatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàniråpitatvaü nive÷ya 2anyat pårvavat bodhyamiti/ [293] digiti/ --------------------------------- 1. prakàratàvi÷iùñetyàdi/ parvato vahnimàn na veti saü÷aye vahniþ tadabhàva÷ca prakàraþ/ vahnitadabhàvayorvirodhaþ saüsargatayà bhàsate/ vahniniùñhaprakàratàniråpità parvataniùñhà vi÷eùyatà anyà, vahnyabhàvaniùñhaprakàrataniråpità pavataniùñhà vi÷eùyatà anyà, iti sthitiþ/ etàü manasikçtya anugamasya samanvayo j¤eyaþ/ tathà hi - svaü vahniniùñhaprakàratà tanniråpakatvaü uktasaü÷ayàtmakaj¤àne, evaü svaü vahniniùñhaprakàratà tadavacchinnà yà vahniniùñhà viùayatà (virodhaniùñhaviùayatàniråpitaviùayatà) tanniråpitàyà virodhaniùñhà viùayatà tanniråpitaviùayatà vahnyabhàvaniùñhaviùayatà tadavacchinnatvaü vahnyabhàvaniùñhaprakàratàyàü svaü vahniniùñhaprakàratà tanniråpità yà parvataniùñhà vi÷eùyatà tatsamànàdhikaraõà yà vi÷eùyatà parvataniùñhàü vahnyabhàvaprakàratà niråpità vi÷eùyatà tanniråpitatvaü ca vahnyabhàvaniùñhaprakàratàyàmiti ubhayasaübandhena vahniniùñhaprakàratàvi÷iùñhà yà prakàratà vahnayabhàvaniùñhà tanniråpakatvaü ca parvato vahnimànna veti saü÷aye 'stãti/ atra vahniniùñhà virodhaniùñhasaüsargatàkhyaviùayatàniråpità viùayatà parvataniùñhavi÷eùyatàniråpitayà vahniniùñhaprakàratà avacchidyate, vahnyabhàvaniùñhà yà parvataniùñhavi÷eùyatànirupitaprakàratà sa virodhaniùóañhaviùayatànirupitavahnyabhàvaniùñhaviùayatayà avacchidyate, antaràbhàsamànapadàrthaniùñhaviùayatayoravacchedyàvacchedakabhàva iti iti siddhantàdityapi dhyeyam/ 2. anyat pårvavaditi/ tathà ca prakàratàvi÷iùñaj¤ànatvaü saü÷ayatvam/ vai÷iùñyaü ca svaniråpakatva-svàvacchinnviùayatàniråpitavirodhaviùayatàniråpitaviùayatàvacchinnatva, svaniråpitavi÷eùyatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàniråpitatvobhayasaübandhena svavi÷iùñaprakàratàniråpakatvobhayasaübandheneti bhàvaþ/ ------------------------------- ayaü bhàvaþ- yadyapi pratyekaü dharmaüyorekatvamasti tathàpi 1svàvacchinnavi÷eùyatàniråpitatanniùñhaprakàratàkatvasvàvacchinnavi÷eùyatàniråpitatadabhàvaniùñhaprakàratàkatvobhayasambandhena dharmavi÷iùñaj¤ànatvaü, prakàratàvi÷iùñaprakàratà÷àlij¤ànatvaü và saü÷ayatvam/ dvitãye vai÷iùñyaü 2svaniråpitavi÷eùyatàvacchedakàvacchinnavi÷eùyatàniråpitatvasvàvacchedakàvacchinnaviùayatàniråpitavirodhaviùayatàniråpitatvasvànavacchedakàvacchinnatvatritayasambandhena/ ato na doùa iti/ [293] tantràntare - advaita÷àstre/ [293] tatprakàrakatvetyàdi ityàdinàü tadabhàvavanniùñhavi÷eùyatàniyapitatanniùñhaprakàratàkatvaparigrahaþ/ [293] saïkùepa iti/ ayamà÷ayaþ -- yadyapi idaü rajatam bhåtalaü ghañavata navetyàdyàü÷ikasaü÷aye 'vyàptirasti, tathàpi tadaü÷e saü÷ayànyatvanive÷àt na doùaþ/ tadaü÷e saü÷ayatvaü caikasmin dharmiõi tattadabhàvobhayaprakàratakatvamiti/ [293] ÷àkhàdàvityàdi/ idamupalakùaõam - puruùatvani÷cayasyàhàryatvopapattaye puruùatvani÷cayo jàyatàmitãcchàyà vàcyatvàt/ anyathà bàdhakàlãlanecchàjanyaj¤ànatvalakùaõasyàhàryatvasya tatràsambhavàt/ j¤ànecchayoþ yugapadutpàdamate tàdç÷abhramada÷àyàmeva icchàdisambhavàditi dhyeyam/ [293] upayogitvam prayojakatvam/ [298] vedanãyamityàdi ityàdinà pratikålatayà vedanãyaü duþkhamityasya saïgrahaþ/ [298] sukhàdãtyàdinà duþkhaparigrahaþ/ [298] avyàpteriti/ idamupalakùaõam/ asàdhånàü paradravyopabhogàdijanyanarakàdidukhe dveùàdar÷anàt avyàpterityapi --------------------------------- 1. svàvacchinnetyàdi/ svaü parvatatvaü tadavacchinnavi÷eùyatànirupitavahniniùñhaprakàratànirupakatvaü 'parvato vahnimànnave'ti saü÷aye, evaü svaü pavatatvaü tadavacchinnavi÷eùyatàniråpitavahnyabhàvaniùñhaprakàratàniråpakatvaü ca tàdç÷ayasaü÷aye iti samabanvayaþ/ 2. svaniråpitetyàdi/ svaü vahniniùñhaprakàratà tanniråpitaparvataniùñhavi÷eùyatàvacchedakaüparvatatvaü tadavacchinnavi÷eùyatàniråpitatvaü vahnyabhàvaniùñhaprakàratàyàü, evaü svaü vahniniùñhaprakàratà tadavacchedakaü vahnitvaü tadavacchinnaviùayatàniråpità yà virodhaniùñhaviùayatà tanniråpitatvaü vahnyabhàvaniùñhaprakàratàyàü, evaü sva vahniniùñhaprakàratà svànavacchedakaüvahnyabhàvatvaü tadavacchinnatvaü ca vahnbhàvaniùñhaprakàratàyàm taccadàlij¤ànatvaü saü÷aye 'stãti samanvayaþ/ ---------------------------------- draùñavyam/ [298] sukhyahamityàdãtyàdinà duþkhyahamityasya saïgrahaþ/ evamagre 'pi/ *{smçtiniråpaõam}* anubhavajanyetyasya prayojanamàha - dãpikàyàm [299] àtmàdàviti/ nanu janyatvanive÷amàtreõàtmakàdivàraõe 'nubhavetyaü÷o viphala ityà÷aïkàyàü uktam - àdàviti/ àdipadenàtmamanoyogaparigrahaþ/ anubhavatvaü nàma smçtibhinnaj¤ànatvam/ tathà ca kàraõatàvacchedaka÷arãre smçtibhinnatvaprave÷e gauravàt j¤ànatvamàtreõa làghavàt kàraõatvamucitamityà÷aïkàyàmàha - prakà÷ikàyàm/ [300] anubhavatvasyàpãti/ [300] jàtitveneti/ tatra pramàõaü tu anubhavàmãtyanuvyavasàya eva, jànàmãtyanuvyavasàyo j¤ànatva iveti dhyeyam/ [300] anyathàsiddhiniråpakatvàditi/ tattaddharmabhedapratiyogitvàdityarthaþ/ anyathà atyantàhetubhåtasmaraõànàü kàraõatvasvãkàre gauravàditi bhàvaþ/ [300] svajanyeti/ svaü saüskàraþ/ evamagre 'pi/ punaranubhavàntareõa smçtirjàyata iti ÷aïkàvàraõàya [300] sakçdityàdi/ [300] carameti/ caramatvamatra svajanakasaüskàrajanyasvasamànaviùayakasmçtipràgabhàvàsamànakàlãnatvaü svapràgabhàvasamànakàlãnatva-svajanakasaüskàrajanyatva-svasamànaviùayakatvatritayasambandhena smçtiva÷iùñànyatvaparyavasitam/ [300] anàyatyà tattavdyaktitveneti/ idamatra cintyamsvaråpasambandhena tadviùayakasaüskàranà÷aü prati tadviùayakacaramasmçtitvena samavàyasambandhena hetutvopagame bàdhakàbhàvaþ/ anyathà tatsamànakàlãnavàyusaüyogàdikamàdàya vinigamanàvirahàpàtàditi/ [300] saüskàrasya phalanà÷yatayeti/ etena pårvajàtànubhavenaiva saüskàraråpavyàpàradvàrà smaraõottaraü smaraõopapattiriti ÷aïkà nirastà/ saüskàràtmakasya vyàpàrasya tadànãü naùñhatvena taddvàrà pràganubhavasya smaraõottarasmaraõada÷àyàmabhàvàt/ anubhavasya ca saüskàralakùaõavyàpàradvaraiva smçtihetutàyàþ sarvasammatatvàditi/ [300] anyånaviùayakasyaiveti/ ayaü bhàvaþ - svasamànetyàdibhedavattvasambandhàvacchinnàdheyatvasàmànàdhikaraõyobhayasambandhena svasamànàdhikaraõabhedapratiyogitàvacchedakatvasambandhàvacchinnasvani ùñhabhedapratiyogitàvacchedakatvàsàmànàdhikaraõyobhasambandhena và smçteþ kàraõatvamupagantavyam/ svàdhikaraõatà svaniråpitaviùayatàsambandhena/ bhedapratiyogitàvacchedakatàpi tenaiva sambandhena/ [300] jhañiti smçtãtyàdi/ idaü jàtivi÷eùapramàõasåcanàya jhañiti smçtijanakatàvacchedaka ityarthaþ/ pramàõaü cànumànaü janakatàpakùakaü bodhyam/ [300] saüskàràti÷ayaþ - saüskàragato jàtivi÷eùaþ/ nanvanubhavajanyetyàdisaüskàralakùaõasya smaraõajanyasaüskàre 'vyàptirityatràha - [300] etanmata iti/ navyamata ityarthaþ/ *{vi÷eùaguõalakùaõam}* [303] pçthivãtvetyàdi/ svàdhikaraõavçttitvasvabhinnadravyavibhàjakopàdhyadhikaraõavçttitvobhayasambandhena dravyavibhàjakopàdhivi÷iùñàvçttijàtimadguõattvamiti phalitam/ atra tàdç÷opàdhidvayàdhikaraõàprasiddhyà pratyekamityuktm/ [303] tàdç÷atvàt-dravyavibhàjakopàdhivi÷iùñàvçttitvàt/ [303] avàntareti/ vyàpyetyarthaþ/ evamagre 'pi/ [303] tàdç÷opàdhidvayetyàdi/ dravyavibhàjakopàdhivi÷iùñànyatvaü ÷ånyàntena vivakùaõãyam/ vai÷iùñyaü svavi÷iùñavçttiguõatvanyånavçttijàtimattvasambandhena/ svavai÷iùñyaü svàdhikaraõavçttintvasvabhinnadravyavibhàjakopàdhyadhikaraõavçttitvobhayasambandhena/ [303] saükhyàtvàdessattvàditi/ saïkhyàtvàdeþ tàdç÷advitvàdivçtteþ vidyamànatvàdityarthaþ/ [303] nãlatvàdikamityàdi/ yadyapi idànãü råpatvàdikamàdàyàpi lakùaõagamanasambhavaþ/ tathàpi vakùyamàõapariùkàrànusaraõena råpatvàdikamupekùitam/ atra nyånavçttitvavi÷eùaõaü guõatvàdikamàdàyàsambhavavàraõàya/ [303] yadråpavàvacchinnetyàdi/ ayamarthaþ --- dravyavibhàjakopàdhivi÷iùñànyasthitasthàpakavçttijàtimadguõatvaü vi÷eùaguõalakùaõam/ vai÷iùñyaü ca svàdhikaraõavçttitàvacchedakatvasvabhinnadravyavibhàjakopàdhyadhikaraõavçttitàvacchedakatvobhayasaübandhena/ tena na bhedakåñanive÷anibandhanagauravam/ tàdç÷opàdhidvayatvàvacchedena sàmànàdhikaraõyànvayasvàrasyavyàvartakaki¤citvanive÷akçtànanugama÷ca/ tàdç÷ayatki¤cidekabhedanive÷ane ekatvatvàdibhedamàdàya dvitvàdàvatiprasaïgaþ/ evaü dravyatvàdiråpopàdhau saïkhyàråpasya dvitvasyàsambhavàt apekùàdhãnaviùayatvaråpasya tasya vàcyatvena mahàgauravasya yattvatattvaprave÷ena lakùaõasya vi÷iùñaikàrthantàvirahàt råpaü vi÷eùaguõaityàdau vàkyabhedaprasaïgasya ca nàvakà÷a iti/ [303] samavàyasaübandhaghañitasyaiveti/ nyathà kàlikàdisambandhaghañitasàmànàdhikaraõyamàdàyàsambhavàpatteþ/ [304] na deyamiti/ sthitasthàpakatvasya yadråpapadena dhartuma÷akyatvàditi bhàvaþ/ nanvanuùõà÷ãtaþ pçthivãvàyvorityuktatvàt anuùõà÷ãtatvasya yadråpapadena dhartuü ÷akyatayà anuùõà÷ãtaspar÷e 'vyàptirityatràha --- [304] pàrthiveti/ tathà ca tatràpi vaijàtyavi÷eùamàdàya lakùaõagamanamiti bhàvaþ/ [304] tatra -- saïkhyàdiùu/ evamagre 'pi/ [304] tàdç÷eti/ uktobhàyasambandhena dravyavibhàjakopàdhivi÷iùñànyetyarthaþ/ yattu kenaciduktam - tàdç÷ajàtimattve sati guõatvameva lakùaõamàstàm, kiü niùedhadvayopàdàneneti -- tanna - tathàsati råpatvàdijàtimàdàya råpàdivi÷eùaguõeùvatiprasaïgàt/ niùedhadvayopàdàne tu tàdç÷anãlatvàdijàtisattvenàtivyàptyaprasakteþ tasyàva÷yakatvaditi/ *{karmaniråpaõam}* [309] måloktamitpayàdi/ patràdyàku¤canakriyàyàmavyàptiriti bhàvaþ/ [309] ityàheti/ ityà÷ayenàhetyarthaþ/ *{sàmànyaniråpaõam}* nanu sàmànyànàü lakùaõe ekatvanive÷anaü viphalamityata àha - [309] ekapadamiti/ nanu sàmànyalakùaõe ekatvàvacchinnapratiyogitàkabhedaråpànekatva÷arãrapraviùñamekatvaü kiü saïkhyàråpam ata ekamàtravçttidharmaþ/ nàdyaþ, guõàdau guõàdyanupagamena guõatvàdau lakùaõagamena'pi dravyatvàdàvavyàpteþ/ nottaraþ; tàdç÷adharmaspaya kevalànvayitayà tadavacchinnapratiyogitàkabhedàprasiddheþ/ maivam --- yato 'tra prameyavi÷iùñatvaü bhedavi÷iùñatvaü và anekasamavetatvam/ prathame vai÷iùñyaü svasamavetatvasvabhinnasamavetatvobhayasambandhena/ dvitãye svapratiyogisamavetatvasvànuyogisamavetatvobhayasambandhena/ ato na doùa iti/ *{vi÷eùaniråpaõam}* [309] parasparamiti/ parasparatvaü ca svà÷rayaniråpitabhedà÷rayaniråpitatvam svaniråpakà÷rayavçttitvasvà÷rayaniråpitatvobhayasaübandhena bhedavi÷iùñatvaparyavasitam/ [309] bhedasàdhakà iti/ etena vyàvartakà ityatra vyàvçtti÷abdàrthaþ bhedaþ sàdhakaþ pratyayàrtha iti sphuñãkçtam/ [309] na ca sugrahamityanvayaþ/ atra ca pràguktarãtyà dharmigràhakapramàõasiddhamithobhedànàü vi÷eùàõàü 'ayaü vi÷eùaþ tadvi÷eùàt bhidyate tàdàtmyena etadvi÷eùà'dityanumànenàpi dharmimànopajãvinà mithobhedasiddhiriti svato vyàvartakatà teùàmityàha - [309] sa eveti/ [309] atyantaü saükãrõànàmiti/ atyantadurgrahabhedànàmityarthaþ/ svasajàtãyànàü vi÷eùàntaràõàü parasparamityatràpi pårvavadeva bodhyam/ [309] tatràpi - vi÷eùe 'ti nànavastheti/ atra vaktavyam pràgreva prapa¤citam/ *{samavàyaniråpaõam}* [310] nãlo ghaña iti vi÷aùñapratãtirityàdi/ ayamatrànumànapariùkàraþ --- ghañàdivi÷eùyatàniråpitanãlaråpàdiprakàratà ki¤cinniùñhasaüsargatàniråpikà prakàratàtvàt saüyoganiùñhasaüsargatàniråpakadaõóàdivi÷eùyatàniråpitadaõóàdiprakàratàvaditi rãtyà bodhyaþ/ atra saüyogàdeþ bàdhani÷cayasahàyabalàt saüyogàdyatiriktaki¤cinniùñhasaüsargatàniråpakatvasiddhiriti sa eva saübandhaþ samavàya÷abdita iti dhyeyam/ nanu samavàyasadbhàve nãlo ghaña ityàdipratyakùameva pramàõaü bhaviùyatãti anumànaparyanatànudhàvanavaiphalyamityata àha - [311] vai÷eùiketyàdi/ vai÷eùikaiþ samavàyapratayakùatànugamàditi bhàvaþ/ saügrahe [310] tàvayutasiddhàviti/ athàtra kimidamayutasiddhatvam, na tàvat yutasiddhabhinnatvam/ yutasiddhasyaiva durniråpatvàt/ nàpi saüyuktatvam ghañakapàlàdau tadasambhavàt/ na ca yayordvayormandhye ekamaparà÷ritamevàvatiùñhate tattvamayutasiddhatvamiti vàcyam/ yattvatattvànanugamenàyutasiddhapadàrthatàvacchedakasyànanugatatvàdi ti - atra kecit - dvitvavi÷iùñadvitvamevàyutasiddham/ vai÷iùñyaü tàdàtmyasvà÷rayavyaktivi÷iùñatvobhayasambandhena/ vai÷iùñyaü ca svavi÷iùñavçttitvasambandhena/ svavai÷iùñyaü ca svaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ avacchedakatà ca svaniùñhapratiyogitàkàtyantàbhàvavattvasambandhena/ pratiyogità càdheyatàsambandhàvacchinnà ghañakapàlàdigatadvitvasya svapadenopàdàne tadà÷rayãbhåtakapàlàdivyaktãnàmàdheyatàsambandhàvacchinnasvaniùñhapratiyogitàkàtyantàbhàvavattvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvasambandhena/ kapàladivi÷iùñaghañàdau vçttitvasya tàdàtmyasya coktadvitve sattvàt lakùaõasamanvayaþ/ bhåtalàdestu ghañàdi÷ånyatàda÷àyàü àdheyatàsambandhàvacchinnapratiyogitàkàtyantàbhàvasattvàt niruktasambandhena bhåtalàdivi÷iùñatvasya ghañàdàvasattvàt bhåtalaghañàdãnàü dvitvaü na tàdç÷amiti na bhåtalaghañàdyoratiprasaïgaþ/ yadyapi saüyogasaübandhàvacchinnànadheyatàsambandhena kapàlàdikaü ghañàdau nàsti, tathàpi àdheyatàsàmànyàvacchinnasvaniùñhapratiyogitàkà yantàbhàvavattvaprave÷àt na doùaþ/ na caivamapi kapàlàdinà÷akùaõe kapàlàderghañàdau uktasambandhenàbhàvàdavyàptiriti vàcyam/ svavi÷iùñàtyantàbhàvavattvasya nive÷yatvàt/ svavai÷iùñyaü ca svàvacchinnàdhikaraõakàlàvacchinnatvàdheyatàsàmànyàvacchinnasvà÷rayaprati yogitàkatvobhayasambandhena/ yadyapi evamapi abhàvàbhàvatvayorayutasiddhiprasaïgaþ, tathàpi svà÷rayàtiriktasambandhàvacchinnàdheyatànive÷àt na doùa iti vadanti/ tanna-kàlikàdisambandhamàdàyàtiprasaïgavyudàsàya samavàyasambandhena tasya pravçttinimittatàyà vàcyatvena pràcãnamate avayavàvayavinàvayutasiddhàvityàdivàkyasya niràkàïkùatàpatteþ/ svavi÷iùñadvitvasambandhena dvitvasya tathàtve 'pi dvitvasya saïkhyàråpatve guõaguõyàdyoravyàpteþ/ apekùàdhãvi÷eùaviùayatvaråpatve ca apekùàbuddheþ viùayavi÷eùaniyantritatayà ananugamàpatteþ/ svàvacchinnavi÷eùyatàniråpitaikatvaprakàratàkatvasvabhinnadharmàvacchinnavi÷eùyatàniråpitaikatvaprakàratàkatvobhayasambandhena dharmavi÷iùñabuddhitvenànugame ca svà÷rayadharmàvacchinnavi÷eùyatàniråpitaikatvaprakàratàkatvasvapratiyogidharmàvacchinnavi÷eùyatàniråpitaikatvaprakàratàkatvobhayasambandhena bhedavi÷iùñabuddhitvàdinà anugamamàdàya vinigamanàvirahàpattyà ayutasiddhapadàrthatàvacchedakanànàtvàpatteþ/ tanniùkarùastu asmàbhiranyatra prapa¤citaþ/ *{abhàvaniråpaõam}* nanu dhvaüsàdipratiyogitàyàþ sambandhàvacchinnatve mànàbhàvàt saüsargàübhàvatvanive÷àdeva dhvaüsàdivàraõe nityatvavi÷eùaõavaitharthyamityatràha - [313] dhvaüsetyàdi/ siddhànçte dhvaüsàdipratiyogitàyàþ saübandhàvacchinnatvànaïgãkartçnavyamate granthàntaroktaü manasi nidhàyàha -- [314] saïkùepa iti/ [314] dhvaüsapràgabhàvayorityàdi/ dhvaüsapràgabhàvayorekapratiyogikayorapi ekaråpatvameva/ tadvadiha netyarthaþ/ dãpikàyàm [313] pratiyogitàvacchedakàropyetyàdi/ pratiyogitàvacchedaka÷ca àropyasaüsarga÷ca tayorbhedàt ityarthaþ/ àropyaü ca pratiyogyàropaviùayatvam/ abhàvabuddhau pratiyogyàropahetutàyàþ navãnairanabhyupagamàdàha - prakà÷ikàyàm [314] àropyetãti/ nanvanyonyàbhàvabhede pratiyogitàvacchedakasaüsargabhedo na niyàmakaþ, anyonyàbhàvasya tàdàtmyasambandhàvacchinnapratiyogitàkatvaniyamàt/ atra [314] yathàyogamiti [314] avacchedakabhedàdatirikta ityanvayaþ [322] prasaïgàditi/ svavçttyabhàvatvavattvamatra prasaïgaþ/ [322] tacchabdollikhiteti/ tacchabdajanyabodhasamànàrthaketyarthaþ/ [322] svàtantryeõa pratiyogini abhàsamànatayà/ *{ùoóa÷apadàrthànàü saptapadàrtheùvantarbhàvaþ}* pramàõaprameyetyàdisåtre prathamataþ kathitasya këpte yatra kutracidantarbhàvamanumuktvà dvitãyata uktasya prameyasya dvàda÷avidhasya yathàyathaü këptàntarbhàvakathanamanupapannamityatràha- [331] pratyakùeti/ cakùuràdãndriyaråpasyetpayàdiþ/ [331] anumànàdãnàmiti àdinopamàna÷abdayoþ saïgrahaþ/ [331] dravya iti antarbhàva ityanena sambandhaþ/ [331] evamagre 'pãti/ pravçttidoùàdiråpe prameye 'pãtyarthaþ/ nanu prayatnavi÷eùaþ pravçttiriti tasyàþ dharmàdharmaråpatvakathanamanupapannamityata àha - [331] taditi/ dharmàdharmetyarthaþ/ svoktàrthe pårvagranthasammatimàha - [331] etacceti/ dharmàdharmàvityasya tajjaniketyarthakathanaü cetyarthaþ/ [331] àkàre bhàùye/ nanu pretyabhàvo maraõamiti dãpikàvàkyamasaïgatam/ propasçùñaiõ dhàtumàtreõa maraõabodhatanàt pretyabhàva÷abdaghañakasya lyapaþ bhàva÷abdasya càrthàkathanàt pretyabhàva iti samudàyasya maraõaråpàrthàbodhakatvàccetyatràha - [331] maraõànantareti/ anantaratvaü uttarakàlikatvam/ uktàrthasya pretyabhàva÷abdavyutpattyanuguõyaü dar÷ayati - [331] tathàceti/ pretyabhàva÷abdasyoktàrthaparatve cetyarthaþ/ maraõajanana÷abdàrthau krameõa dar÷ayati - [331] carametyàdinà/ carameti saüyogavi÷eùaõam/ evamagre 'pi/ [331] àdyeti saüyogavi÷eùaõam/ caramatvaü svasamànàdhikaraõatàdç÷asaüyogapràgabhàvàsamànakàlãnatvam/ yadyapi atrànuyogini svatvaprave÷e svasamànàdhikaraõatàdç÷apràgabhàvasamànakàlãnabhinnaü yattattvaü caramatvamiti caramasaüyogavyaktãnàmànantyàdananugamaþ/ pratiyogini svatvaprave÷e ca svàsamànàdhikaraõatàdç÷asaüyogapràgabhàvasamànakàlãnaü yat tàdç÷aikavyaktibhedapreve÷e idànãntanasyàpi tàdç÷asaüyogasyoktacaramatvaü syàditi tasya dhvaüsamàdàyedànãmapi maraõàpattiþ/ tàdç÷apràgabhàvasamànakàlãnaü yadyat tattadvyaktibhedakåñanive÷e ca caramatvasya yattvatattvaghañitatvena vi÷iùñaikàrtharåpatàbhaïgaþ/ vi÷iùya tattadvyaktãnàmasarvaj¤adurvij¤eyatàprasaïgaþ/ kåñatvasyaikavi÷iùñàparatvaråpatvena svatvaprave÷e prameyavi÷iùñatvaü caramatvamiti sthålo 'nugamaþ/ vai÷iùñyaü ca tàdàtmyasvasamànàdhikaraõatàdç÷asaüyogapràgabhàvasamànakàlãnatvasambandhàvacchinnasvaniùñhàvacchedakatàkapratiyogitàkabhedavattvobhayasambandhena bhedavi÷iùñatvamiti såkùmo 'nugamaþ/ vai÷iùñyaü svà÷rayatvasvapratiyogitàvacchedakatvobhayasambandhena/ avacchedakatvaü svasamànàdhikaraõatàdç÷asaüyogapràgabhàvasamànakàlãlanatvasambandhena/ pratiyogini svatvaprave÷e ca tàdç÷asaüyogapràgabhàvavi÷iùñànyatvaü caramatvam/ vai÷iùñyaü svasamànakàlikatvasvasàmànàdhikaraõyobhayasambandhena, ekakùaõàvacchinnasàmànàdhikaraõyasambandhena và/ tacca svaniùñhasvaråpasambandhàvacchinnàdheyatàvi÷iùñasamavàyàvacchinnàdheyatàråpam/ vai÷iùñyaü ca svaniråpakaniråpitatvasvàvacchedakakùaõàvacchinnatvobhayasambandhena/ àdyatvaü ca svasamànàdhikaraõatàdç÷asaüyodhvaüsàsamànàkàlikatvam/ atràpi, prameyavi÷iùñatvaü bhedavi÷iùñatvaü và tàdç÷asaüyogadhvaüsavi÷iùñànyatvaü và pràgabhàvasthale dhvaüsaü nive÷ya nirvàcyam/ anyat pårvaüvat/ dãpikàyàm [331] sa ca mokùa÷ca/ yadyapi caramaü yadduþkhaü taddhvaüso mokùa ityanyatra pratipàditam, tathàpi duþkhavi÷eùaõena kàlãnàntena caramapadàrtha eva vivçta iti na virodhaþ/ anugamastu pårvavadeva bodhyaþ/ pràguktasàmànàdhikaraõyasambandhena duþkhapràgabhàvavi÷iùñànyatvàdiråpaþ/ atra ca svasamànàdhikaraõaduþkhapràgabhàvàsamànakàlãnaþ yaþ ka÷cana padàrthaþ taddhvaüso mokùa iti tatra dhvaüsapratiyogitayà duþkhàü÷opàdànavaiyarthyamityà÷aïkàyàü tadupàdànasya prayojanamàha - prakà÷ikàyàm [331] muktàtmeti/ atra ca pràgabhàvàü÷amanupàdàya svasamànàdhikaraõaduþkhàsamànakàlãnatvam ekakùaõàvacchinnasàmànàdhikaraõyasambandhena duþkhavi÷iùñànyatvàdiråpameva caramatvaü suvacam/ na ca tasya duþkhavi÷eùaõatve 'prasiddhiþ/ idànãü tasya dhvaüsavi÷eùaõatvopagamàt/ na ca tathà sati suùuptida÷àyàü asmadàdãnàmapi muktatvaprasaïgaþ/ tadànãmasmadàdyàtmani duþkhavirahàt, tadàtanasya duþkhadhvaüsasya niruktavi÷eùaõakràntatvàditi ÷aïkyam/ suùuptikàlãnasya tàdç÷aduþkhadhvaüsasya suùuptyuttarakàlikaduþkhasamànakàlãnatvenàdoùatvàdityà÷aïkate - [331] na ceti/ [331] agrimeti/ [331] suùuptãtyàdiþ/ uttaretyarthaþ/ [331] yathàsannive÷e-pràgabhàvaghañitaniruktaprakàre/ atra ca pràgabhàvànupagame uktarãtyà tàdç÷aduþkhàsamànakàlãnatvaghañita evàdaraõãyaþ/ evaü pakùatàgranthoktarãtyà duþkhapràgabhàvasamànakàlãnatvasthale duþkhavçttidhvaüsapratiyogitvaü nive÷yamityabhisandhàyàbhihitam - [331] digiti/ nanu pramàõetyàdisåtre prameyànantaraü saü÷ayakathanàt dãpikàyàm tatsvaråpamapradar÷ya prayojanàdisvaråpakathanamayuktamityata àha - [331] saü÷ayasyeti/ ubhayasàdhanavatãtyasya prayojanamàha -- [335] idaü ceti/ ubhayetyàdyuktavi÷eùaõaü cetyarthaþ/ nanu kathàlakùaõe nànàvaktçtvoktirayuktàpårvapakùavàkyasya uttaravàkyasya vaikasya nànàvaktçkatvavirahàdityata àha - [335] ekeneti/ chalaü udàharati - [336] yatheti/ [336] itãti/ ukta÷abdasyetayarthaþ/ [336] arthàntaram - nåtanàråpàrthàntiriktamartham/ [336] na santãtyanvayaþ/ iti dåùayatãtyanvayaþ/ [336] svàsàdhakatàsàdhàraõyeneti/ sàdhàraõyamàdheyatvam/ vai÷iùñye tçtãyà/ tasya paràsàdhakatàsàdhakatayetyatra samàsaghañakaùaùñyarthaniråpakatve 'nvayaþ/ atra svam dåùaõavaktà/ paraþ anumànavaktà/ [336] svavyàghàtakatvàditi/ asattvànvayini prayojyatve pa¤camã/ [336] tathà ca uktarãtyà uttarasya svavyàghàtakatvasiddhau ca/ [336] taditi/ uktalakùaõajàtãtyarthaþ [336] pratyekamiti/ tçtãyàbahuvacanàntamavyayam/ sàdharmyavaidharmyàdi÷abdairityarthaþ/ [337] yogaþ - sambandhaþ/ *{jàtiniråpaõam}* krameõa jàtãnàü lakùaõodàharaõànyàha - [337] sàdharmyeõa ityàdinà/ tatra sàdharmyeõetyàdi uttaramityantaü sàdharmyasamàlakùaõam/ sàdharmyam sàdç÷yam/ sthàpanà-sthàpakànumànam/ sàdharmyasamàyà udàharaõamàha - yatheti/ sakriyaþ kriyàvàn/ atra kriyàhetuguõavattvaråpahetu÷arãre/ tralartho ghañakatvaü guõànvitam/ janaketi saüyogàdivi÷eùaõam/ sakriyo yadi tadetyanvayaþ/ na càstãtyanvayaþ/ atra sakriyasàdharmyayaprayuktasakriyatvamàtre, niùkriyasàdharmyaprayuktaniùkriyatvamàtre và/ vinigamakaü niyàmakam/ vaidharmyasamàlakùaõamàha - [338] vaidharmyeõeti/ vaidharmyaü vyàvçttadharmaþ/ taditi/ sthàpanàhetvityarthaþ/ vaidharmyasamàyà udàharaõamàha - yatheti/ tatraiva - àtmà sakriya ityàdi pràguktànumàna eva/ niùkriya eveti/ àtmetyanuùajyate/ nàstãtyanvayaþ/ taditi/ loùñetyarthaþ/ evamagre 'pi/ utkarùasamàü lakùayati - [338] parokteti/ taditi/ paroktasàdhanetyarthaþ/ etadudàharaõamàha - yatheti/ syàdyadãtyanvayaþ/ evamagre 'pi/ tenaiva - kçtakatvenaiva/ evamagre 'pi/ [338] sàvayava iti/ samavàyikàraõatàvi÷iùñatvaü sàvayavatvam/ vai÷iùñyaü svaniråpakadravyatvasambandheneti niùkarùaþ/ tàdç÷aü ca sàvayavatvaü kàryatvaråpam kçtakatvaü pratyavyàpakameva kàryabhåtaråpàdivyàvçttatvàditi dhyeyam/ itãti/ 'ka÷cidevamàhe'ti pårveõa sambandhaþ/ apakarùasamàü lakùayati - [339] parokteti/ dharmàntarasya - prakçtànumànasàdhyatayàbhimatadharmàtiriktadharmasya/ asyà udàharaõamàha - yatheti/ tasminneva - ÷abdo nitya ityàdyupadar÷itaråpa eva/ 'iti ka÷cidevamàhe'tyanuùajyate/ evamagre 'pi/ varõyasamàü lakùayati - [340] varõyasyeti/ evamagre 'pi/ etadudàharati - yatheti/ pårvokteti/ àtmà sakriyaþ kriyàhetuguõavattvàt loùñavat ityevaüråpetyarthaþ/ taditi/ kriyetyarthaþ/ avarõyasamàü lakùayati - [350] sàdhyeti/ tàmudàharati--- yatheti/ tataiva - àtmà sakriya ityàdiråpa eva/ sàdhanam - sàdhyàpattipratipàdakamuttaram/ evamagre 'pi/ gateti råpeti ca guõavi÷eùaõam/ tathà ca uktaguõavattvasyàtmanyasiddhatve ca/ tulyatayà àtmanyasiddhahetukasàdhanatvasàmyàt kimiti na sàdhyata iti pa÷càttanenàsya sambandhaþ/ tàdç÷ena - asiddhena/ taditi/ kriyetyarthaþ/ vikalpasamàü lakùayati - [342] dçùñànteti/ udàharati --- yatheti/ ayaü tu - uttaravikalpastu/ sàdhyasamàü lakùayati- [341] dçùñàntasyeti/ nanvasyàþ pakùatulyatàkathanàtmikàyàþ pakùasameti nàmocitam, na tu sàdhyasametyà÷aïkàparihàràya sàdhyate atretyadhikaraõavyutpattyà sàdhya÷abda evàtra pakùabodhaka ityàha - sàdhyeti/ atra sàdhyasamà ÷abde tralartho ghañakatvaü sàdhya÷abdànvitam/ udàharati - yatheti/ 'ucyate yadã'ti sambandhaþ/ tathà ca yathà àtmà tathà loùña ityasyàpyàgamena/ sàdhyate yaditi sambandhaþ/ tat - kriyàvattvam/ pràptisamàyà lakùaõamàha - [342] pràptyeti/ hetau tçtãyà/ pratyavasthànam -- pratyuttarakathanam/ evamagre 'pi/ tathà ca pràptiü hetåkçtya pratyuttaroktiriti yàvat/ atra pràpti÷abdasyàrthamàha - pràpita÷ceti/ udàharati - yatheti/ tàdç÷eti/ kriyàhetvityarthaþ/ neti sàdhyata ityanuùajyate/ ubhayoravi÷eùàt - ubhayoþ kriyàvattvakriyàhetuguõavattvayoravi÷eùàt sàmànàdhikaraõyasàmyàt/ apràptisamàü lakùayati --- [343] apràptyeti/ pårvavadeva hetau tçtãyà/ apràptiü hetåkçtya pratyuttarakathanamapràptisameti yàvat/ udàharati - yatheti/ pårvokteti/ loùñagatanodanàdiråpetyàdinà pràgupadar÷itetyarthaþ/ apràptasyeti/ apràptiriha sàdhyavaiyadhikaraõyam/ tathà ca - tàdç÷ahetossàdhyasàdhakatvoktau ca/ ayameva - kriyàhetuguõavattvaråpa eva/ prasaïgasamàü lakùayati - [343] sàdhaneti/ udàharati -- yatheti / tatra - kriyàhetuguõavattve/ nanu sàdhanàpekùà kimarthamityatràha -- na hãti/ nàsti hãtyanvayaþ/ tatràpi - kriyàhetuguõavattve 'pi/ pratidçùñàntasamàü lakùayati-- [344] dçùñàntàntareõeti/ paroktadçùñàntàtiriktadçùñàntajanyetyarthaþ/ sàdhanam - siddhyàpattipratipàdakamuttaram/ udàharaõamàha yatheti/ anutpattisamàü lakùayati--- [344] anutpatyeti/ atràpi hetau tçtãyà/ anutpattiü hetåkçtya pratyuttarakathanamityarthaþ/ udàharati - yatheti/ pramàõaü yadãntyanvayaþ/ taditi/ janyaikatvaråpapramàõetyarthaþ/ itãti/ iti ka÷cidàheti pràktanena sambandhaþ/ saü÷ayasamàyà lakùaõamàha --- [345] sàdhàraõeti/ sàdhyatadabhàvasàmànàdhikaraõyetyarthaþ/ udàharati -- yatheti/ ubhayeti/ nityànityobhayetyarthaþ/ ekapari÷eùe ekasya nityatvamàtrasyànityatvamàtrasya và pari÷eùe ni÷caye/ atra - prakaraõasamàyàm/ ahetusamàyà lakùaõamàha --- [346] kàlatraye 'pãti/ bhåtabhaviùyadvartamànakàlatraye 'pãtyarthaüþ/ udàharati - yatheti/ tadànãü --- sàdhyabhåtànityatvapràkkàle/ tasya - anityatvasya/ na sàdhakam kàryatvàdiråpasàdhanamiti sambandhaþ/ pa÷càditi/ sàdhyàdanityatvàditi àdiranuùajyate/ pårveti/ kàryatvàdiyapasàdhanetyàdiþ/ sàdhanàbhàvàditi/ sàdhanetyasya kàryatvàdiråpetyàdiþ/ tasya - kàryatvàdiråpasàdhanasya/ ubhayam - kàryatvàdiråpasàdhanànityatvàdiråpasàdhyobhayam/ arthàpattisamàyà lakùaõamàha - [346] arthàpattipuraskàreõeti/ anyathànupapattiråpàrthàpattiü hetåkçtyetyarthaþ/ pårvokteti/ ÷abdo nitya ityàdiråpetyarthaþ/ yadi sàdhyamiti sambandhaþ/ nityatvamapãti/ arthàpattyetyanuùajyate/ siddhyediti ÷eùaþ/ ekatareti ekatarasyànityatvaspanaya nityatvasya và ni÷caya ityarthaþ/ avi÷eùasamàü lakùayati - [347] sarveti/ avi÷eùaþ sàmyam/ udàharati -- tatraiveti/ anityatvaü yadãtyanvayaþ/ evamagre 'ti/ taditi/ ÷abdetyarthaþ/ tat - anityatvam/ upapattisamàü lakùayati - [348] ubhayapakùeti/ vàdiprativàdisammatapakùadvayetyarthaþ/ sàdharmyeõetyabhede tçtãyà/ tàdç÷asàdharmyàbhinnasàdhanopapattiþ upapattipratipàdakamuttaramityarthaþ/ udàharati -- yatheti/ evamagre 'pi avatàrikà bodhyà/ dar÷iteti sàdhanavi÷eùaõam/ anuvidhàyitvaü - janyatvaü nàstãti sambandhaþ/ [349] sàdhanaü - siddhyàpattipratipàdakamuttaram/ evamagre 'pi/ nopalabhyate yadãtyanvayaþ/ evaü nàbhyupeyate yadãtyanvayaþ/ anupalabdherapãti/ ùaùñyarthaþ pratiyogitvam niråpakatayà abhàvànvitam/ apiratràvaraõasamuccàyakaþ dçùñàntatvena/ taditi/ anupalabdhãyatyarthaþ/ tasya - anityatvasya/ sadàtanatvàt - nityatvàt/ [350] tathàtvam - sadàtanatvam/ ubhayàthàpi ÷abdavçtteranityatve nityatve và/ ucyate yadãtyanvayaþ/ taditi anityatvapadetyarthaþ/ tatraiva - ÷abdo 'nityaþ prayatnànuvidhàyitvàt ghañavadityanumàna eva/ ubhayathà--ubhàbhyàmapi prakàràbhyàm/ svaråpotpattyàvàrakanivçttiråpàbhyàm/ anuvidhànaü - janyatà/ tathà ca - prayatnànuvidhàyitvasyobhayathà sambhave ca/ tasya - prayatnànuvidhàyitvasya/ kàryàntareti/ svaråpotpattiråpakàryavyatiriktakàryetyarthaþ niyatatvaü - vyàpyatvam kvacit - keùucit pusatakeùu/ tasyàpi tàdç÷àpàñhasyàpi/ ukta evàrtha ityagrimeõànvayaþ/ atra - uktasamàviùaye/ *{nigrahasthànaniråpaõam}* dãpikàyàmam [343] vàdino 'pajayaheturnigrahasthànamiti/ tathà ca nigrahasthànamityatra nigraha÷abdo vàdyapajayaparaþ/ sthàna÷abdo hetupara iti bhàvaþ/ idaü ca vàdyapajatahetutvaråpaü nigrahasthànalakùaõaü ca/ chalàdàvityàdinà prakaraõasamàråpajàtisaïgrahaþ/ arthàntaràdãtyàdinà hetvàbhàsasaïgrahaþ/ nanu tarhi pramàõetyàdisåtre nigrahasthànataþ pçthaktayà chalàderupàdànamanarthakamityatràha - chalatvàdinàpãti/ àdinà prakaraõasamàtvasaïgrahaþ/ apirnigrahasthànatvasamuccàyakaþ/ dçùñàntavidhayà j¤ànasyetayarayopàdànamityasya ca chalàderityàdiþ/ upayogitvàt --- vàdyapajayahetutvàt/ pçthagiti/ nigrahasthànatvàtiriktaråpeõetyarthaþ/ chalatvàdinetyanuùajyate/ upàdànaü -- pratipàdanam/ pramàõetyàdisåtreõa kçtamiti ÷eùaþ/ gobalãvardannayàyànusàràditi bhàvaþ/ hetvàbhàsavaditi ùaùñhãsamarthàdvatiþ, hetvàbhàsasyevetyarthaþ/ *{pratij¤àhànilakùaõam}* [354] tasyàpi-nigrahasthànasyàpi/ àvàntarabhedàn-vyàpyavi÷eùàn/ atra pratij¤àtàrthaviråddhàbhyupagamasya pratij¤àhàni÷abdamukhyàrthatà na sambhavati/ pratij¤àyata iti pratij¤à pratij¤àtor'thaþ tasya hànirityavayavavyutpattyà pratij¤àtàrthaparityàgasyaiva tàdç÷atvàt tàdç÷àbhyupagamasyàtathàtvàdityataþ tathaivàha - pratij¤àtàrthaparityàgo veti/ *{pratij¤àntaralakùaõam}* [355] pårveti/ pràganuktavi÷eùaõadànata ityàdiþ/ dànamiha kathanam/ *{avij¤àtàrthalakùaõam}* [357] tacca/ avij¤àtàrthakaråpanigrahasthànaü ca/ kliùñànvayam/ dårànvayam/ aprasiddhàrthakam - 1"bhåstanaü himabheùajavat'ityàdiråm/ ityàdãtyàdinà mçdåccaritasaïgrahaþ/ *{apràptakàlalakùaõam}* [357] vyutkrameõa - ÷àstrasaïketasiddhakramàtiriktakrameõa/ *{adhikalakùaõam}* hetvàdãtyàdinà dçùñàntahetutàvacchedakasambandhavyàptidvayàdisaïgrahaþ/ *{apasiddhàntalakùaõam}* dànamiha kathanam/ maõyàderityataþ paraü dàhàdikaü pratãti ÷eùaþ-- *{÷akteratiriktapadàrthatvakhaõóanam}* [362] sà ca -- maõyàdiniùñhà dàhàdipratibandhakatà ca/ kuta ityatràha - pratibandhakatàyà iti/ anukåleti/ anukålatvamiha janakatàvacchedakatvam/ vighañakatveti/ vighañakatvaü ca nà÷ajanakatvam/ taditi/ kàryànukåla÷aktivighañakatvaråpapratibandhakatetyarthaþ/ arthàpattyeti/ arthàpattipramàõàtmikayeti ÷eùaþ/ siddhyanvitaü janyatvaü tçtãyàrthaþ/ siddhiratràrthàpattipramitiråpà/ sà ca vahniþ dàhànukåla÷aktimànityàkàrikà bodhyà/ -------------------------------- 1. bhåstanamityasya parvata ityarthaþ/ himabheùajavadityasya agnimànityarthaþ/ 'agninarhimasya bheùajam' iti ÷rutiþ/ pavataþ bhåmisvanamiti vadanti/ -------------------------------- pramàõaråpà càrthàpattiþ vahnerdàhànukåla÷aktimattvamantarà maõyàdipratibadhyadàhajanakatvaü nopapadyate ityevamàdiråpà/ pratibadhyatvaü ca nà÷ya÷aktiprayuktatvam/ kecittu - yathà÷rutagranthamanusçtya vahnerdàühànukåla÷aktimattvamantarà maõerdàhànukåla÷aktivighañakatvaråpapratibandhakatvamanupapannamityàdiråpamarthàpattipramàõamåcuþ/ tattuccham --- upapàdyopapàdakayoþ sàmànàdhikaraõyavirahàt/ iti ÷aïkate ityanvayaþ/ atiriktatvàditi/ këptebhyaþ dravyàdibhya ityàdiþ/ evamagre 'pi/ evam - uktayuktyà/ tasyàþ - ÷akteþ/ ata eva - guõàdivçttitvàdeva/ utpattãtyàdi/ utpatti÷càrthàpattyà sidhyati/ arthàpatti÷ca ÷aktermaõyapasaraõàvacchinnotpattimantarà tàdç÷akùaõottarakùaõàvacchinnadàhànukålatvamanupapannamityevamàtmikà/ evaü nà÷o 'pyarthàpattyà sidhyati/ sà ca - ÷aktiþ maõyà/pasaraõàvacchinnanà÷avattvamantarà tàdç÷akùaõottarakùaõàvacchinnadàhànanukålatvamanupapannamityevaüråpà/ tena utpattyàdihetoþ nàsiddhi÷aïkàprasaktiþ/ evaü ca uktarãtyà ÷akterdravyàdyanantarbhàvasiddhau ca/ atirikteti/ atredaü pari÷eùànumànamavaseyam - ÷aktiþ dravyàdi bhedakåñavatã dravyàdyanantarbhàvàdityevaüråpam/ dravyàdibhedakåñavattvaü hãhàtiriktatvam/ etàdç÷ànumànahetubhåtadravyàdyanantarbhàva÷arãrapraviùñayorviü÷eùaõav i÷eùyayorasiddhi÷aüïkàü ca yata ityàdinà niràkçtà/ tacca - kàraõãbhåtàbhàvapratiyogitvaü ca/ maõyàdyabhàvasya kàraõàtàpakùe maõisattvasamaye dàhànutpattimupapàdayati -- maõãti/ taditi/ maõãtyarthaþ/ kàraõàntareti/ vahnyàdiråpakàraõavyatiriktakàraõetyarthaþ/ etadvi÷eùaõaü råpeti/ itthaü ca --- pratibandhakatvasyoktarãtyà kàryànukåla÷aktivighañakatvàdanyàdç÷atve ca/ vyavahàrànyathànupapattyà - vyavahàrasyànyathà ÷aktiråpàtiriktapadàrthànupagame anupapattyà saviùayakatvàsambhavena/ nanåttejakamaõyubhayasattve 'pi vahnau dàhànukåla÷aktivirahàt kathaü tvanmate 'pi dàhopapattirityatràha --- maditi/ pràbhàkaraparamidam/ evamagre 'pi tavetyapi/ ÷aktyantareti/ maõyàdyapasaraõada÷àbhàvi÷aktivyatirikta÷aktãtyarthaþ/ vi÷iùñeti maõivi÷eùaõam/ evamagre 'pi/ ananugatatvàt-anugataråpeõàbhàvapratiyogitayà kàraõatàvacchedakakoñau nive÷ayituma÷akyatvàt/ etàdç÷eti/ tattaduttejakàbhàvavi÷iùñamaõyàdyabhàvàvacchinnetyarthaþ/ tavàpãti/ apitaratra naiyàyikasamuccàyakaþ dçùñàntatayà/ àva÷yakatvàditi/ anyathà tattaduttejakamaõyubhayada÷àyàü dàhànukåla÷aktyanutpàdàpatteþ, maõimàtrasattve ÷aktyutpàdàpatte÷ceti bhàvaþ/ nanu tarhyuktakàraõatàkalpanàyà matadvaye 'pi samattvàt manmatameva upeyamiti mãmàüsaka÷aïkàü parijihãrùuràha --- ananteti/ tattadityàdi/ tatpadadvayamatra ÷aktiparam/ *{àdheya÷aktiniràsaþ}* [338] evamapi-uktayuktyà anukåla÷aktiniràse 'pi/ spar÷a iti/ spar÷o 'tra sarvatra saüyogaråpaþ grantha eva spaùñaþ/ råpeti kàryavi÷eùaõam/ arhateti/ bhavatãti ÷eùaþ/ na bhavatãtyanvayaþ/ kuta ityatràha--÷aktimaditi/ taditi/ bhojanàdiyapakàryetayarthaþ/ evamagre 'pi evaü ca-kàüsyàdau bhojanàdiråpakàryàrhatvatadabhàvasiddhau ca/ kàüsyàdàviti/ kàüsyàdiniùñhapratyàsattyetyarthaþ/ pratyàsanni÷ca pratibadhyatàvacchedikà àdhàratà pratibandhakatàvacchedikà tu samavàya iti dhyeyam/ upapattàviti/ kàüsyàdigatabhojanàdiråpakàryàrhatvatadabhàyorityàdiþ/ taditi/ kàüsyàdàvityàdiþ/ àdheya÷aktãtyarthaþ/ nanu spar÷o nàma saüyogàtirikto guõa iti kathaü tasya saüyogaråpatetyatràha--prakçte ceti/ kàüsyàdigatabhojanàdikàryàspç÷yaspar÷ayoþ pratibadhyapratibandhakabhàvakathanaprakaraõe cetyarthaþ/ taditi/ saüyogaråpàspç÷yaspar÷etyarthaþ/ nanu bhasmàdisaüyogasambhave iùñàpattirityatràha---antareti/ vinetyarthaþ/ bhojanàdyarhatàpattiriti/ kàüsyàderityàdiþ/ iti evaü råpeõa/ punaþ-pràguktàtiriktaprakàreõa/ prathamena-bhasmàdinetyatra praviùñenetyarthaüþ/ dvitãyena ceti/ àdi÷abdenetyanuùajyate/ kàüsyàdàvityatra praviùñenetyarthaþ/ këpteti/ dravyàdyabhàvàntasapatapadàrthàüntargatatayà saüpratipannetyarthaþ/ dhvaüsavi÷eùeõaiveti/ dhvaüse vi÷eùatvaü ca bhasmàdisaüyogakàlãnàspç÷yaspar÷apratiyogikayàvadabhàvasahitatve sati bhasmàdisaüyogapratiyogikatvam/ tatràpãti/ kàüsyàdàvityunaùajyate/ bhasmàdivi÷eùaõatàbhramavàraõàya dhvaüseti/ atra- dar÷ita÷uddhipadàrtha÷arãre/ sambandhavi÷eùeti/ abhàvãyavi÷eùaõatàvi÷eùetyarthaþ/ niyantritaü-ghañitam/ anyathà aspç÷yaspar÷avati kàüsyàdau svapratiyogimattàsambandhena tàdç÷aspar÷apratiyogikayàvadabhàvavattvasambhavàt tàdç÷ayàvadabhàvavati kàüsyàdau bhasmàdyasaüyukte bhasmàdisaüyogadhvaüsasya kàlikàdinàü sattvàt tàdç÷ayàvadabhàvavi÷iùñabhasmàdisaüyogadhvaüsasya yatretyàdyuktakàüsyàdisàdhàraõyàt atiprasaïgatàdavasthyàpàtàt/ sàmànàdhikaraõyamiti/ etacca sambandhavidhayaivaü nive÷yam/ tadãyasambandhàprave÷ena làghavàt/ tathà ca svaniùñhadai÷ikavi÷eùaõatàsambandhàvacchinnàdheyatàniråpakaniråpitàdheyatàråpatàdç÷asàmànàdhikaraõyasambandhena tàdç÷ayàvadabhàvavi÷iùñabhasmàdisaüyogadhvaüsaþ ÷uddhariti niùkarùaþ/ nanu aspç÷yaspar÷apratiyogikàbhàvamàtranive÷enaivopapattau kiü yàvattvaprave÷ena/ na ca tàdç÷ayatki¤cidabhàvamàdàya yatretyàdyuktasthale 'tiprasaïgatàdavasthyaü ÷aïkanãyam/ aspç÷yavastutvena tàdç÷avastånyanugamayya tàdç÷avastuspar÷atvàvacchinnapratiyogitàkàbhàvanive÷enàdoùàdityatràha---aspç÷yeti/ yatki¤cidityabhàvavi÷eùaõam/ yàvaditãti/ tatra yatretyàdinà pràguktakàüsyàdau/ taditi/ ÷uddhãtyarthaþ/ nanu yatretyàdyuktakàüsyàdau uktàtiprasaïgatàdavasthyam/ saüyogaråpasya tàdç÷aspar÷asyàvyàpyavçttitvena tadabhàvasayàpi tadadhikaraõe sattvàdata àha--tatreti/ yatretyàdyuktakàüsyàdàvityarthaþ/ niravacchinneti/ tathà ca niruktasàmànàdhikaraõyaghañakaprathamàdheyatàyàü niravacchinnadai÷ikavi÷eùaõatàsambandhàvacchinnatvaü nive÷anãyamiti bhàvaþ/ ukteti/ ÷uddhyàpattiråpetyarthaþ/ abhàvakñasàmànàdhikaraõyavi÷iùñeti/ sàmànàdhikaraõyasaübandhenàbhàvakåñavi÷iùñetyarthaþ dhvaüsavi÷eùaõam/ bhasmàdãtyàdi/ tatra --- bhasmàdisaüyogàdikaraõe/ yadyapi bhasmàdisaüyogakàlàvacchinnabhasmàdisaüyogàdhikaraõaniråpitàdheyatvaråpaü yathà÷rutaü yatra bhasmàdisaüyogàspç÷yaspar÷àvityàdyuktasthalãyatàdç÷ayàvadabhàvasàdhàraõaü bhasmàdisaüyoganà÷akàle tatra tàdç÷ayàvadabhàvasambhave 'pi tàdç÷àbhàvànàmadhikaraõàntaravçttibhasamàdi saüyogàvacchedakatadadhikaraõavçttipårvakàlãnabhasmàdisaüyoganà÷akùaõàvacchedena pårvakàlãnabhasmàdisaüyogà÷raye tadadhikaraõe sattvàdityuktàtiprasaïgatàdasthya÷aïkà/ tathàpi bhasmàdisaüyogavi÷iùñatvaü kàlãnàntàrtha iti na doùaþ/ vai÷iùñyaü svaniùñhasamavàyasasbandhàvacchinnàdheyatàvi÷iùñaniravacchinnavi÷eùaõatàsaübandhàvacchinnàdheyatàsaübandhena/ vai÷iùñyaü svaniråpakaniråpitatvasvàvacchedakakùaõàvacchinnatvobhayasambandhena/ aspç÷yàdivi÷eùaõatàbhramanivçttaye abhàvavi÷eùaõamiti/ tathà ca - uktàrthakakàlãnàntavi÷eùaõadàne ca/ tatra - yatretyàdyuktakàüsyàdau/ yàvadityabhàvavi÷eùaõam/ taditi/ aspç÷yaspar÷etyarthaþ/ doùa iti/ ÷uddhatàpattiråpa ityàdiþ/ *{svatvasyàtiriktapadàrthatvakhaõóanam}* pratãyata iti/ caitraniråpitasvatvavadidamiti bodhasya tatra jananàditi bhàvaþ/ aperdçùñàntatayà uktayuktyà këptapadàrthàntargatakàüsyàdigata÷uddhiråpàdheya÷aktilakùaõoktàrthasamuccàyakatà na yujayate/ anuktàrthàntarasamuccàyakatàsambhave tadayogàdityabhisandhàyàha -- apineti/ pratiyogitvàdityàdinànuyogitvàdhikaraõatvàdiparigrahaþ/ tàdç÷etyàdi/ tàdç÷a÷abdaþ yatheùñaviniyoganiråpitaparaþ/ yogya tvàntena tadavacchedakamityatra tacchabdàrthakathanam/ avacchedaka÷abdaþ prayojakaparaityabhisandhiþ/ dãpikàyàm [369] pratigrahàdãtyàdinà pitràdiparamparàsaïgrahaþ/ *{vidhivàdaþ}* prakà÷ikàyàm [370] sarveùàmityàdi/ atràyamakhaõóaþ ÷àbdabodhaþ - sarvapadàrthaüvi÷eùyaka - uktapadàrthaniråpita - yathàyogyàntarbhàvaprakàrakapratipattyanukålavyàpàrapratiyogikadhvaüsavi÷iùñaþ, yaþ målavi÷eùyakavidhyaniråpakatvàtmakanyånatàpratiyogikàbhàvaprakàrakecchàvi÷iùñavidhivi÷eùyakalakùaõàdiprakàrakaj¤ànajanaka÷abdaþ, tadanukålabhaviùyakàlãnakçtimàn, ÷iùyasamaveta÷u÷råùecchàvi÷iùñavidhiniråpaõaniùñhavartamànakàlãnatvàvacchinnaprakàratàniråpitakarmatvaniùñhaprakàratàkaj¤ànajanakàyetyàdigranthàbhinna÷abdànukålavartamànakàlãnakçtimànityevaüråpaþ/ prathamavai÷iùñyaü 1svà÷rayakàlàvacchinnavçttikatvasvapratiyogisamànakartçkatvobhayasambandhena/ dvitãyavai÷iùñyaü 2svaprayojyecchàviùayatvasvaviùayasamànakartçkatvobhayasambandhena/ evaü tçtãyamapi/ tanniråpaõamittra tacchabdo vidhiparaþ/ 3atra svapadaü sarvamapi naiyàyikaparam/ prayatneti/ pravçttãtyarthaþ/ vi÷iùñeti/ sàmànàdhikaraõyasambandhenetyadiþ sàdhanatàvi÷eùaõamidam/ evamagre 'pi/ tàdç÷eti/ prayatnajanakacikãrùàjanaketyarthaþ j¤ànavi÷eùaõam/ kàryatvàdãtyanena tatpratipàdaka ityatra tacchabdàrthakathanam/ tavyàdãtyàdinà tavyadanãyaroþ parigrahaþ/ nanu vastugatyà kçtisàdhyatàrahite kçtisàdhyatàbhramàt loke pravçttirdç÷yate/ ataþ [370] kçtyasàdhye pravçttyadar÷anàditi dãpikàvàkyamayuktamityata àha --- kçtyasàdhyatveneti/ kçtyasàdhyatvaprakàrakaj¤ànaviùayãbhåta ityarthaþ/ -------------------------------- 1. svaü dhvaüsaþ tadà÷rayakàlàvacchedena àkà÷avçttimàn ÷abdaþ, evaü sva dhvaüsaþ tatpratiyogã pratipattyanukåla÷abdàtmakavyàpàraþ tatsamànakartçka÷ca ÷abda iti saübandhadvayopapattiþ/ 2. svaü nyånatàparihàrecchà tatprayojyà icchà vidhij¤ànajanaka÷abdaviùayakecchà tadviùayatvaü tàdç÷a÷abde, evaü svaü nyånatàparihàrecchà tadviùayaþ nyånatàparihàraþ tatsamànakartçkatvaü ca tàdç÷a÷abde iti saübandhadvayopapattiþ/ 3. atra svapadamiti/ etatprakaraõe prakà÷ikàsthàni svapadàni ityarthaþ/ 'svaparamatasàdhàraõam' 'svamate' ityàdau sthitàni svapadàni naiyàyikaparàõãtyarthaþ/ cikãrùàdvàretyàdi/ evamagre 'pi bodhyamiti bhàvaþ/ kçtyasàdhyatveti/ kçtisàdh÷yatvàbhàvetyarthaþ/ evamagre 'pi/ kçtyasàdhyatvaj¤ànàbhàva evetyevena kçtisàdhyatàj¤ànavyavacchedaþ/ tattvepravartakatve gauravàditi/ dvidhà abhàvatvaghañitasya kçtyasàdhyatvàbhàvaj¤ànàbhàvatvasya kçtisàdhyatàj¤ànatvamapekùyetyàdiþ/ tattaditi/ kçtisàdhyatvàbhàva kçtisàdhyabhedetyarthaþ/ vyàpyàdãtyàdinà tattadavacchedakadharmakçtisàdhyatvaviruddhadharmayoþ saïgrahaþ/ digiti/ ayamà÷ayaþ--- yatra kçtyasàdhyatvasya kçtisàdhyatvasya ca j¤ànaü nàsãt tatra pravçttivàraõàya kçtisàdhyatàj¤ànasya pravartaïkatvamàva÷yakamiti/ tatràpi-viùabhakùaõàdàvapi/ ayam-jyotiùñomàdiþ/ matkçtiü vinetyàdi/ idaü ca puraùàntarakçtapàkàdau vyabhicàravàraõàya/ ànumàniketi/ anumànajanyerthaþ/ råpeti nimittavi÷eùaõam/ sandhyàvandanetyuttaramàdi÷abdaþ påraõãyaþ/ tena snànasaïgrahaþ/ ÷ucijãvitvàdãtyatra ÷ucijãvitvàdimattvàdãtyarthaþ/ àdinà tatkàlà÷aucasaïhaþ/ evamagre 'pi/ dãpikàyàm anunugama iti/ uktakarmatrayasthalãyakçtisàdhyatàj¤ànànàü pravçttitvàvacchinnaü prati ekakàraõatvàsambhava ityarthaþ/ prakà÷ikàyàm upapàdayatipravçttisàmànyeti/ pravçttitvàvacchinnakàryatàniråpitakàraõatàvacchedakaråpasyetyarthaþ/ ekasya - dar÷itakarmatrayasthalãyakçtisàdhyatàj¤ànasàdhàraõasya/ tasyetyatra tanniùñhetyatra ca tacchabdaþ puruùaparaþ/ kàmanàdirityàdinà vihitakàla÷ucitãvitvatàtkàlikà÷aucavattvayoþ saïgrahaþ/ tadvattàyà ityatra tacchabdaþ kàmanàdiüparaþ/ evaü-tatsambandhasyetyatràpi/ tathà - svaviùayeti/ svapadamatra kàmanàparam/ sàdhanatvàdãtyàdinà à÷rayatvasaïgrahaþ/ råpeti sambandhavi÷eùaõam/ caramaþ tacchabdaþ j¤ànaparaþ/ anugatatvàditi/ athaivamapi svatvasya tattatpuruùavyaktivi÷ràmàt puruùavyaktibhedenànantakàryakàraõabhàvaprasaïgaþ/ anyathà pravçttitvasyànugatasya kàryatàvacchedakatve vyabhicàràpatteþ/ maivam -- samavàyena vaidikakarmagocarapravçttitvàvacchinnaü prati àdheyatvasamavàyoþ bhayasambandhena kçtisàdhyatàj¤ànatvena hetutvopagamàdadoùàt/ àdheyatvaü svavi÷eùaõavattàpratisandhànajanyatvasambandhena/ kàraõatàvacchedaketyataparaü saübandheti vaktavyam/ làghavenetyartha iti/ samavàyasya tàdç÷asyàtilaghutvàditi bhàvaþ/ taditi/ gurvãtyarthaþ/ kàraõatàvacchedakasyeti/ sambandhasyeti ÷eùaþ/ janyatveti/ niyatottaravçttitvaråpetyàdiþ/ janyatvàdãtyàdinà/ sambandhàvacchinnatvàdheyatvobhayatvànàü saïgrahaþ/ atra - prayatnajanakaj¤ànaviùaya÷arãre/ balavadaniùñànanubandhitvamapi iti/ balavat yadaniùñaü tadananubandhitvamapãtyarthaþ/ jyotiùñomayàgahetubhåtasyàrthaüvyayakàyakle÷àdiråpàniùñasya vyàvçttye balavaditi/ iùñotpattipràkkàlãünabhinnatvamiha balavattvam/ apiþ kçtisàdhyatàj¤ànatveùñasàdhanatàj¤ànatvayoþ dçùñàntatvena samuccàyakaþ/ tatra tadantarbhàvaprayojanamàha - teneti/ prayatnajanakaj¤ànaviùaya÷arãre balavadaniùñànanubandhitvanive÷enetyarthaþ/ na pravçttyàpattiriti sambandhaþ/ råpeùñeti karmadhàrayaþ/ vi÷iùñeti/ balavadaniùñànanubandhikçtisàdhyeùñasàdhanatetyarthaþ/ pravçttàvityàdiþ/ kçtisàdhyatvàdãti/ àdinà iùñasàdhanatvabalavadaniùñànanubandhitvayoþ saïgrahaþ/ pçthageveti/ kçtisàdhyatàj¤ànatvàdinaivetyarthaþ/ daõóacakràdinyàyeneti/ anyathà uktavi÷iùñaj¤ànatvena kàraõatvopagame vi÷eùaõavi÷eùyabhàve vinigamanàviraheõa gurudharmàvacchinnanànàkàraõatàsvãkàràpatteriti dhyeyam/ pravçttãtyartha iti/ anyathà prayatnasya nivçttijãvanayonisàdhàraõasya kçtisàdhtvàdij¤ànakàryatàvacchedakatve vyatirekavyabhicàraprasaïgàditi bhàvaþ/ pratyavàyasyeti/ pàpasyetyarthaþ/ pràgabhàvaþ - anutpattiþ/ anyathà yàvadàyuùaü sandhyavandanàdikartari pratyavàyàjananàt/ pràgabhàvàsambhavena tadãyasandhyàvandanàderniüùphalatvàpatteriti bhàvaþ/ nanu loke sukha, duþkhanivçtti, duþkhahetunivçttãnàmeva phalatvamiùñatayà dçùñamitikathamuktalakùaõapràgabhàvasya phalatvasambhavaþ, iùñasyaiva phalatvàdityatràha -- tasyeti/ duþkhajanakàbhàvatayeti/ duþkhajanakasya yo 'bhàvaþ tattvenetyarthaþ/ taditi duþkhajanaketyarthaþ/ phalatvamiti/ pravçttyudde÷yatvaghañitamityàdiþ duþkhajanakàbhàvatayà iùñatvaü ca tàdç÷àbhàvatvaprakàrakecchàviùayatvamiti dhyeyam/ nanu pratyavàyaparihàra÷abditasya tatpràgabhàvasya tadanutpattiråpasya kathaü phalatvam/ janyave sati pravçtyudde÷yatvaü hi tat/ uktapràgabhàvastu na janya iti ÷aïkate - na ceti/ taditi/ pratyavàyetyarthaþ/ tasya - pratyavàyapràgabhàvasya/ svaråpasaübandharåpasya - dharmisvaråpànatiriktasya/ tatra - pratyavàyapràgabhàve/ phalatvàkùateriti phalatva÷arãrejanyatvasthale prayojyatvasyaiva nive÷anãyatvàditi bhàvaþ/ *{apårvasya liïarthatvakhaõóanam}* [377] icchàvi÷eùeti/ svasvatvanivçttipårvakadevatàsvatvaprakàrakecchedatyarthaþ/ à÷utaravinà÷ina iti/ etadarthastvagre vyaktãbhaviùyati/ bhànam-j¤ànaü ÷àbdaråpam/ yadvà bhànaü-viùayatà/ evamagre 'pi/ sàdhanatvenetyatra tçtãyà viùayatànvayini prakàratàniyapitatve/ bhànamityasya ÷àbdabuddhàvityàdiþ/ [378] ayogyatvàditi/ svargasàdhanatvàbhàvavatvàt/ sàdhanatvasya ca kàryàvyavahitapràkkùaõàvacchedena kàryàdhikaraõavçttyabhàvapratiyogitànavacchedakataddharmavattvaråpatvàt svargàvyavahitapràkkùaõàvacchedena yàgàbhàvàditi bhàvaþ/ nanu à÷utaravinà÷itvamati÷ãghravinà÷itvaü vinà÷itvaü nà÷apratiyogitvam/ taccàphalasthàyinyapi sambhavati tato 'dhikasthàyyapekùayà tasya tathàtvàdityato vyàcaùñe - tçtãyeti/ svotpattikùaõetyàdiþ/ anyathà ki¤cidapekùayà tçtãyatvasyàpi sarvakùaõasàdhàraõyànapàyàt taddoùàpatteþ/ svotpattikùaõatçtãyatvaü ca svotpattikùaõadhvaüsotpattyadhikarakùaõadhvaüsotpattyadhikaraõatvam/ na càtra svatvaghañanayànanugamaþ/ yataþ prameyavi÷iùñatvamà÷utaravinà÷itvamiti sthålo 'nugamaþ/ vai÷iùñyaü 1svatàdàtmyasvotpattikùaõadhvaüsotpattyadhikaraõakùaõadhvaüsotpattyadhikaraõakùaõavçttidhvaüsapratiyogitvobhayasambandhena/ -------------------------------- 1. yàgàdeþ svotpatti tçtãyakùaõavçttidhvaüsapratiyogitvamupapàdanãyam/ tatra prameyapadena yàga eva gràhyaþ tadvi÷iùñatvamubhayasaübandhena yàge/ tathà hi svaü yàgaþ tattàdàtmyaü yàge, evaü svaü yàgaþ tadutpattikùaõaþ prathamakùaõaþ taddhvaüsotpattyadhikaraõakùaõaþ dvitãyakùaõaþ taddhvaüsotpatyadhikaraõakùaõaþ tçtãyakùaõaþ tadvçttiryoyàgadhvaüsaþ tatpratiyogitvaü yàge iti/ -------------------------------- 1kùaõavi÷iùñatvamiti såkùmànugamaþ/ vai÷iùñyaü svavçttidhvaüsapratiyogitvasvaniråpitasvotpattikùaõadhvaüsotpattyadhikaraõakùaõadhvaüsotpattyadhikaraõatvasambandhàvacchinnàdheyatvobhayasambandhena/ ato na doùaþ/ anekakùaõavçttitvaråpaü sthàyitvam/ dvitãyakùaõamàtravçttipadàrthaüsàdhàraõamapãtyàlocya vyàcaùñe - phalaparyantasthàyãti/ phaletyasya prakçtetyàdiþ/ 2svotpattikùaõadhvaüsàdhikaraõaprakçtaphalotpattikùaõadhvaüsànadhikaraõayàvatkùaõavçttitvam/ àdheyatayà tàdç÷akùaõatvavyàpakatvaparyavasitaü phalaparyantasthàyitvam/ nanu [377] sthayikàryamapårvameva iti dãpikàvàkyamayuktam/ kçtisàdhyatàråpakàryatàyà yàga eva sambhavàt apårve tadasambhavàdityatràha - yàga iti/ sàkùàt - ki¤cidadvàrà/ à÷rayatàsambandheneti yàvat/ yàgadvàrà - svà÷rayayàgajanyatvaråpaparamparàsambandhena/ taditi/ janyetyarthaþ/ ekade÷a iti/ kçtàviti ÷eùaþ/ tatra - jyotiùñomena yajeteti vàkye/ sàdhanàntaü yàgavi÷eùaõam/ pårvamiti/ jyotiùñomavàkyajanyabodhàdityàdiþ/ anupasthitatvàditi/ pramàõàntareõàpårvasiddherasambhavàt tàdç÷avàkyenaiva tatsiddhervaktavyatvàditi bhàvaþ/ tatra - apårve/ atra - uktàkùepe/ pravadantãti/ samàdhànamiti ÷eùaþ/ taditi/ gurvityarthaþ/ tàdç÷eti/ taddharmàvacchinnaviùayaketyarthaþ/ taddharmàvacchinnaviùayakatvaü taddharmàvacchinnaviùayatàniråpakatvam/ na tviti/ tadviùayaka÷àbdaü prati tadviùayaka÷aktigrahasya -------------------------------- 1. prathamasvapadena yàgotpattitçtãyakùaõo gràhyaþ/ tadvçttidhvaüsapratiyogitvaü yàge/ dvitãyasvapadaü tçtãyakùaõaparam/ tçtãyasvapadaü yàgaparam/ tçtãyakùaõaniråpità yàganiùñhà àdheyatà svotpattikùaõadhvaüsotpattyadhikaraõakùaõadhvaüsotpattyadhikaraõakùaõatvasaübandhàvacchinnàþ/ tena saübandhena yàgasya tçtãyakùaõe sattvàditi tàdç÷àdheyatvobhayasaübandhena tçtãyakùaõavi÷iùñatvaü yàgasyeti samanvayaþ/ 2. svaü yàgaþ tadutpattikùaõadhvaüsàdhikarakùaõamàramya prakçtaphalasyasvargàderutùatikùaõadhvaüsànadhikaraõabhåtà/ yàvantaþ kùaõàþ tàvadvçttitvamityarthaþ/ --------------------------------- tadviùayakopasthite÷ca hetutà na svãkriyata ityarthaþ/ evaü coktarãtyà ÷aktigrahàdi÷àbdabodhayoþ samànaviùayakatvena kàryakàraõabhàvamanupetya samànaprakàrakatayà tayostadupagame cetyarthaþ/ yatra kutracit - ghañàdau/ yogyateti/ yàgaviùayakatvànvayetyarthaþ/ nanu ÷àbdabodhe yogyatàva÷àt ghañàdiråpakàryasyaiva bhànaü kuto na sambhavatãtyatràha - na hãti/ na sambhavati hãtyanvayaþ/ anyaditi/ apårvaråpakàryàdityàdiþ/ nitya iti/ karmaõãti ÷eùaþ/ phalàbhàvàditi/ phalatvamiha janyatvaghañitam/ tatra - nityakarmavàkye/ dãpikàyàm [377] nityavàkye 'pãti apiþ kàmyavàkyasamuccàyakaþ dçùñàntatayà/ vàcyamiti/ liïàderityàdiþ/ nanvapårvasya kenàkàreõa nityavàkyasthaliïàdivàcyatetyà÷aïkàyàmàha - prakà÷ikàyàm kàryatvenetyàdiriti/ paõóeti/ tanmate 'pårvaü dvividham - 1kalikàpårvam paõóàpårvam ceti/ tatra kàmyavàkyasthaliïàdivàcyamapårvamàdyam/ nityavàkyasthaliïàdivàcyaü dvitãyam/ paõóatvaü napuüsakatvam phalàjanakatvamiti yàvat iti dhyeyam/ dãpikàyàm [377] kalpyata iti/ ayamatra kalpanàprakàraþ-nityavàkyasthaliï kàryàtvaprakàreõàpårvavàcakaþ vaidikaliïtvàt kàmyavàkyasthaliïvaditi/ kriyetyàdivàkye kriyàyà dhàtvarthasya yatkàryaü phalaü tatretyartha iti bhramavyudàsàyàha - prakà÷ikàyàm dhàtvarthaniùñheti/ tathà càtra kàrya÷abdaþ kàryatvaparaþ/ kriyàkàrya ityatra ùaùñhãsamàsa eveti bhàvaþ/ alaukiketi/ vaidiketyarthaþ/ liïàdãti påraõãyam/ sàdhàraõyeneti/ sàdhàraõyamàdheyatvam ÷aktyanvayini vai÷iùñye tçtãyà/ kàryatvàdàveveti/ evenàpårvavyavacchedaþ/ dãpikàyàm [377] yàgasyàpãti/ apiratra dçùñàntatvenàpårvasamuccàyakaþ/ ayogyeti/ svargasàdhanatvàbhàvavattetyarthaþ/ sàdhanatayeti/ svargàdãtyàdiþ/ taditi/ -------------------------------- 1. kalikàpårvamiti/ kalayati utpàdayati phalamiti vyutpattyà niùpanno 'yaü ÷abdaþ savargàdikàmyaphalasàdhanamåparvamàcaùñe/ napuüsakavàcã paõóa÷abdaþ niùphalatvàrthakaþ/ tathà ca niùphalàpårvamiti paõóàpårva÷abdàrthaþ/ --------------------------------- sàdhanatetyarthaþ/ evaü vyàkhyàne 'pi tannirvàhàyetyatra avàntareti/ phalasàdhanayormadhyada÷àbhàvãtyarthaþ/ apårvakalpanàditi/ ayamatra kalpanàprakàraþ--yàgaþ svargajanakavyàpàrajanakaþ svargàvyavahitapràkkàlàvçttitve sati svargajanakatvàt yo yadavyavahitapràkkàlàvçttitve sati yajjanakaþ sa tajjanakavyàpàrajanakaþ/ yathà saüskàradvàrà smçtijanakànubhava iti/ nanu yàgasyàyogyatàni÷cayo mà bhåt tatsaü÷ayaþ paraü jàyata eveti ni÷cayavatsaü÷ayasyàpi tadvattàdhãvirodhitvàt kathaü svargàdisàdhanatayà yàgabodhasambhava ityatràha --- prakà÷ikàyàm ayogyateti/ svargàdisàdhanatvàbhàvavattetyarthaþ/ tasya - ayogyatàsaü÷ayasya/ avighañakatvàditi/ avirodhitvàdityarthaþ/ tadabhàvavattàniü÷cayasyaiva tadvattàdhãvirodhitvàditi bhàvaþ/ yàgadharmiïkasvargàdisàdhanatvaprakàrakabuddhàvityàdiþ/ bodha iti/ jyotiùñomàdivàkyataþ svargàdisàdhanatàyà ityàdiþ/ vàkyàditi/ jyotiùñomàdãtyàdiþ/ tasya-yàgasya/ nanvapårvasya yàgavyàpàratve yàgajanyatvaü yàgajanyasvargàdiråphalajanakatvaü dvayamapi kalpanãyam/ yàgadhvaüsasya yàgavyàpàratàyàü tu pratiyogividhayà yàgajanyatàyà yàgadhvaüse këptatvàt svargàdiråphalajanakatàmàtraü kalpanãyamityubhayakalpanayà pårvapakùe gauravamityà÷aïkate --- nanviti/ dhvaüsasyaivetyevenàpårvavyavacchedaþ/ vyàpàratvamiti/ yàgetyàdiþ/ spar÷àdãtyàdinà karatoyàtilaïghanagaõóakãbàhutaraõayoþ saügrahaþ/ dãpikàyàm [377] na yàgadhvaüso vyàpàra iti/ na vyàpàra ityanvayaþ/ vyàpàra ityasya yàgetyàdiþ/ anyathà ÷rautasya kùarateþ na÷yatãtyarthaparatayà dhvaüsasya nà÷aviraheõa vyàpàrasya kãrtanàdinà÷a÷rutivirodhaprasaïgàditi bhàvaþ/ atra ca na kùaratiþ nà÷aråpamukhyakùaraõaparaþ api tu phalàsamarthatvaråpagauõakùaraõaparaþ/ evaü ca yàgadhvaüsasya yàgavyàpàratàyàmapi na kùatiþ/ tasya phalàsamarthatvaü ca bhavati/ dharmakãrtanàdeþ svargàdiphalaü prati pratibandhakatvakalpanayà/ anyathà pràguktakalpanà -- apårvaråpadharmasya nà÷akalpanà tannà÷aü prati kãrtanàdeþ hetutvakalpanà ceti mahàgauravàpatteriti dãpikoktadåùaõaü na vicàrasahamiti àlocya dhvaüsasya vyàpàratàyàmabhedyaü dåùaõaü svayamàha - prakà÷ikàyàm dhvaüsasyeti/ dåùaõàntaram - pràgupàditadåùaõàtiriktadåùaõam/ *{àkhyàtasya yatnàrthakatvasthàpanam}* nanu lokavyutpattãtyatra vyutpatteþ kçtisàdhyatvàdau liïgàdi ÷aktigraharåpatàyàþ kriyàyàü kçtisàdhyatvàdyanvayaniyàmakatvakathanaü na yujyate ityato vyàcaùñe - [380] lokavyavahàretyartha iti/ sa ca lokavyavahàra÷ca/ ityevaüråpa ityanenànvayaþ/ kçtisàdhyatvenetyàdi/ j¤ànànvayini prakàratve tçtãyà/ tatpadaü tralantayatpadasamànàrthakam/ tathà ca kçtisàdhyatveùñasàdhanatvaprakàrakaj¤ànavànityarthaþ/ tadartha iti/ tatpadamatra lokavyutpattibalàdityetatparam/ tatretãti/ tatra - loke/ dãpikàyàm liïtvenetyataþ paramàdãti ÷eùaþ/ vidhyarthatvamiti/ liïàderityàdiþ/ vidhirathau vàcyo yasyeti bahuvrãhiþ/ tathà ca vidhi÷abdasya pravartakaj¤ànaviùayaparatayà tàdç÷aviùayavàcakatvamityarthaþ/ àkhyatatvenetyàdi/ àkhyàtatvàvacchinnaü tannirvakti --- prakà÷ikàyàm àkhyàtatveneti/ tacca --- àkhyàtatvaü ca/ saüketeti/ pàõinãyetyàdiþ/ ÷akteti/ liïàdiniùñhakçtiniråpitetyàdiþ/ ÷aktiniråpakatetyarthaþ/ avacchinne -- vi÷iùñe/ evamagre 'pi/ saübandheti/ sambandha÷càtrànukålatà/ evamagre 'pi/ tat - kiü karotãtyevaü råpam/ taditi/ kiü karotãtyevaüråpapra÷navàkyetyarthaþ/ nivartakatvamiti/ sambhavatãnti ÷eùaþ/ anayathà/ kçtitvàvacchinne pàkasaübandhabodhakatvavirahe/ tannivartakatvamityàderanuùaïgàt tannivartaïkatvaü na sambhavatãtyanvayaþ/ kçtibodhakatvàsaübhavàditi/ acetane rathàdau cetanadharmasya kçterasambhavàditi bhàvaþ/ taditi/ ratho gacchatãtyàdisthalãnayàkhyàtetyarthaþ/ anurodheneti/ anena sarvàkhyàtànàü ÷aktyaikaråpyaucityanyàyaþ såcitaþ/ vyàpàra eveti/ evena kçtivyavacchedaþ/ nanu ratho gacchatãtyàdau vyàpàratvaråpalaghudharmàvacchinne lakùaõàsvãkàreõaiva sàma¤jasye anukålavyàpàratvaråpagurudharmàvacchinne lakùaõàkathanaü dãpikàkàrasyàyuktam/ evamanukålatve niråpitatvasaümbandhena gamanàderanvayasya vàcyatayà tàdç÷asaübandhasyàdhikasya ÷àbdabuddhaiü bhànakalpane mahàgauravaü cetyatràha---vyàpàra iti/ etena --- anukålatvaråpeõa/ niråóheti/ anàditàtparyaviùayãbhåtàrthaniùñhetyarthaþ/ evamagre 'pi à÷rayatàsambandhenaivetyevakàraþ anvayenetyuttaraü yojyaþ/ evenàkhyàtàrthatayà kalpite à÷rayatve niråpitatvasambandhena anvayavyavacchedaþ/ nàmàrthayoriveti ekanàmàrtheü aparanàmàrthasya yathà abhedàtiriktasambandhena nànvayaþ/ tathehàpi nàmàrthe dhàtvarthasyàbhedàtiriktasambandhenànvayo nopeyate/ anyathà ràjàpuruùa ityàdau puruùàdipadàrtheü ràjàdipadàrthasya svasvàmibhàvàdisambandhena pacyate taõóula ityàdau dhàtvarthasya pàkàdeþ kriyàkarmabhàvàdisambandhena taõóulàdipadàrthe yathàkramamanvayàpatteriti bhàvaþ/ avyutpannatvàt -- samabhivyàhàravi÷eùaj¤ànaniyàmyatvavirahàt/ tatra-ratho gacchatãtyàdau/ tathà - prathamàntàrthe gamanàderà÷rayatàsaübandhena/ saübandhe 'tiriktatvavi÷eùaõaprave÷aphalamàha - stokaü pacatãtyàdàvapãti/ kartçkarmaõoràkhyàtàrthatàsambhave dãpikàkçtà yukterakathanàt svayaü tatra tàmàha - àkhyàtasyeti/ kartràdàviti/ àdinà dhàtvarthatàvacchedakatvàbhimatasaüyogavibhàgàdiråpatattatphalavadàtmakakarmaparigrahaþ/ mahàgauravasåcanàyànantetyuktam/ kçtyàderityàdinà saüyogàdiråphalaparigrahaþ/ evamagre 'pi/ aïgãkàryamityataþ paraü kçtitvàdijàteþ ÷akyatàvcdedakatàvacchedakamapyaïgãkàryamiti ÷eùaþ/ kçtitvàdãtayàdinà saüyogatvàdiparigrahaþ/ jàtyakhaõóopàdhyatiriktasya yatki¤cidråpeõaiva bhànàditi bhàvaþ/ làghavamiti/ kçtitvàdijàterekatvenànantyavirahàt jàtyanullikhitapratãtau jàteþ svaråpata eva bhànopagamena kasyaciddharmàntarasya ÷akyatàvacchedakatàvacchedakatàyà apyanupagamàcceti bhàvaþ/ dãpikàyàm taditi kartçkarmaparam/ ekatvàdãtyàdipadàrthamàha - prakà÷ikàyàm àdinà kçtyàdãti/ àdinetyasyàdi÷abdenetyarthaþ/ evamanyatràpi/ tarhi àkhyàtasya kçtyàdyarthakatve/ kartçkarmaõoriti/ devadattaþ pacati pacyate taõóula ityàdàviti÷eùaþ/ làbhaþ - pratitiþ/ kartçtvakarmantvàbhyàü devadattataõóulàderityàdiþ/ evamagre 'pi/ dãpikàyàm tayoþ - kartçkarmaõoþ/ àkùepàdeveti/ àkùepa÷càrthàpattiþ/ devadattàdeþ kartçtvàdikamantarà kçtyàdiparàkhyàtasamabhivyàhçtadevadattàdipadabodhyatvamanupapannami tyàdiråpà/ nanu svamate uktaråpàkùepànupagamàdàkùepàdeveti dãpikàvàkyamasaïgatamityatràha - prakà÷ikàyàm paramateneti/ svamate tviti/ svapadamatra naiyàyikaparam/ padenaiva ityevena uktàkùepavyudàsaþ/ taditi kartçkarmetyarthaþ/ devadattaþ pacatãtyàdau ka¤canàkùepaü tatparihàraü ca vivakùan tadupayo gitvena ÷àbdabodhaprakàraü yathàyogaü dar÷ayati - devadattaþ taõóulaü pacatãtyatreti/ tatra - tevadattaþ pacati, taõóulaþ pacyata ityuktasthalayoþ/ anabhidhànàditãti/ tçtãyàdvitãyàniyàmakayoþ såtrayoranabhihitàdhikàrãyatvàditi bhàvaþ/ anabhihvita iti/ lakàràdibhirityàdiþ/ lakàràdi janya÷àbdabodhàviùaya ityarthaþ/ tàdç÷e - lakàràdibhiranabhihita - ityarthaþ/ måle 'pyevam/ *{upasargàõàü dyotakatvam}* [385] upasargàõàm - upasargàt kriyàyoga iti vihitopasargasaüj¤akànàm pràdãnàmiti ÷eùaþ/ vacanatveti/ prakarùàdiråpàrthavi÷eùetyàdiþ/ tàtparyeti/ samabhivyàhçtadhàtupratipàdyàrthavi÷eùetyàdiþ/ gràhakatvamiti/ anyathà upàsyate guruþ ityàdau upa÷abdasya samãpade÷aparatayà àse÷càdheyatvàrthakatvena samãpade÷àdheyatvaråpavi÷iùñàrthaparasyopàserakarmakatvena 'laþ karmaõi ca bhàve càkarmakebhyaþ' (pà. så 3.4.69) iti såtroktarãtyà karmalakàrànupapattiprasaïgàt/ ataþ upa÷abdaþ upàsanàtmakaj¤ànavi÷eùaråpàrthavi÷eùe àsadhàtostàtparyaü gràha yati ityeva vaktavyamiti/ evamanyatràpi bodhyam/ dãpikàyàm prakarùe-prakarùàdau dyotakatvamevetyevakàravyavacchedyaü sphuñayati-na tatra ÷aktiriti/ tatra prakarùàdau/ tena - uktarãtyà upasargàõàü dyotakatvasthàpanena/ såcitamityanena sambandhaþ/ itareti/ upasargaüsaüj¤àrahitetyarthaþ/ nipàtanàditi evakàràdãnàmiti ÷eùaþ/ 'svaràdinipàtamavyayam' (pà. så. 1.1.37) iti såtravihitanipàtasaüj¤akànàmityarthaþ/ evakàràdãnàü vàcakatvaprakàramupapàdayati - tathà hãtyàdinà/ ayogavyavacchedaþ udde÷yatàvacchedakãbhåta÷aïkhatvàdivyàpakatvam/ anyayogeti evakàrasyetyàdiranuùajyate/ vyavaccheda÷ceti/ artha ityanuùajyate/ anyayogavyavacchedaþ udde÷yatàvacchedakapàrthatvàdivyàpyatvam/ ityàdikamityàdinà kriyàsaïgataivakàrasyàtyantàyogavyavacchedaþ udde÷yatàvacchedakatvàbhimatasarojatvàdisàmànàdhikaraõyaråpaþ/ artha ityàdikamityarthaþ/ *{padàrthatattvaj¤ànasya mokùahetutvaniråpaõam}* [388] prekùàvaditi/ buddhimadityarthaþ/ viùayeti muktivi÷eùaõam/ pçthivyàdeþ jalatvàdinà j¤ànasyàtattvaj¤ànasya muktiprayojakatvàsambhavàdàha - padàrthatattvaj¤ànasyeti/ yathàvasthitàkàreõa padàrthaj¤ànasyetyarthaþ/ anyeùàmiti/ muktiyapaprayojanàdityàdiþ/ avàntareti/ madhyavartãtyarthaþ/ parameti/ paramatvaü ca svànantarotpannatattvaj¤ànasàdhyaprayojanakànyatvam/ sàdhyatvaü ca sàkùàtparamparayà và bodhyam/ anugamastu sphuñaþ/ ÷ruteriti/ 'àtmà vàre'tyàdiþ/ nanåpàyasya phalapràgbhàvitvànurodhenopàyapratipàdakasya bhàgasya phalapratipàdakabhàgapràgbhàvitvamàva÷yakamiti kathaü draùñavya ityàdivàkyasaïgatirityatràha àrtheti/ arthasambandhãtyarthaþ/ krameõeti/ krama÷ca paurvàparyam/ ukta÷rutivàkya ityàdiþ/ evamagre 'pi/ ÷abdeti/ ÷abdasambandhãtyarthaþ/ tyakto bhavatãti/ nididhyàsitavyo draùñavya iti yojaneti bhàvaþ/ yuktibhiþ bahuyuktiviùayakaparàmar÷ajanyànumitidhàretyarthaþ/ àtmana iti/ àtmavi÷eùyaketarabhinnatvaprakàrakànumitirityarthaþ/ tacca - uknaråpànumànaü ca/ pratiyogãtareti samànàdhikaraõasamàsaþ/ tacca uktaråpànupànaü ca/ taditi/ àtmana itararbhinnatvenànumànatyarthaþ/ tadanantarami tyatra tacchabdo mananapara ityà÷ayena vyàcaùñe -- mananetyàdi/ ÷rutasyetyàdi/ nairantaryaü vijàtãyapratyayàvyavahitatvam/ vai÷iùñye tçtãyà/ pratyaye vijàtãyatvaü ca ÷rutàrthàtiriktàrthaviùayakatvam/ pratyàhçtyeti/ pratyàharaõaü sambandhanivçttyanukålavyàpàraþ/ sambandhànvayini anuyogitve pa¤camã viùayebhya ityatra/ evamagre 'pi tadanantaramityatra tacchabdaþ nididhyàsanapara ityabhisandhàyàha - [388] nididhyàsaneti/ nanu mithyàj¤ànamàtranà÷e 'pi tadadhãnavàsanàsattve doùasambhavàt mithyàj¤ànanà÷ena doùàbhàvakathanamayuktamityato vyàcaùñe --- [388] vàsanàsahiteti/ j¤ànavi÷eùaõam/ vàsanà - saüskàraþ/ ràgàdirityàdinà doùamohayoþ parigrahaþ/ [688] vi÷eùeti/ rajatavyàvartakàkàretyarthaþ/ ÷uktitvàdiråpetyàdiþ/ j¤ànenaivetyevena tàdç}*